\
BIBLIOTHECA INDICA:
A
COLLECTION OF ORIENTAL WORKS
PUBLISHED BY |
THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL,
New Senixrs, Nos. 373, 590, 399, 404 and 421.

Agni वणय,

A COLLECTION OF HINDU MYTHOLOGY
‘AND TRADITIONS.
EDITED BY

RAJENDRALALA MITRA, LLD., C.LE.

Honorary Member of the Royal Asiatic Society of Great Dritain and.
Ireland, and of the Physical Class of the Imperial Academy of Scien- —
ces, Vienna; Corresponding Member ot the German and of the
American Oriental Society, of the Royal Academy of
Science, Hungary, and of the Anthropological Society of `
oy Berlin; Feilow of lhe Royal Society of
Northern <Antiquaries, Copenhagen,
८८.) &c.,

VOL. III, CHAPS. 269 ro 382,
—$Vor°@nae—
CALCUTTA:

Prixtep spy N. K. 81648 at Tos GansSa Presa
1879.

अग्निपुराणम्‌ |
व
मवि शरोमदेदव्यासेन प्रणोतम्‌ ।
———— 000(2)}000 —__——
eral

वङ्गदे गोयासियातिक्‌-समाजानुश्चयाः

1/1 )mmmee
ओराजेन्द्रलालमितेख

परिशोधितम्‌ |

कलिकाताराजधान्यां
Tinga gfeag

संवत्‌ 22.22 1

ERRATA,

from
trangled

80

extent
mysetry
innumeration
prfoession
then
omnicient
scismatic
secred
enterlocutor
building
flesheess
various .
occur
principals
optinal
characterstic
difinite
necssarily
accepted

form
tangled —
as

extant

mystery

enumeration

profession
than
omniscient
schismatic
sacred
interlocutor
buildings
fleshless

the various —

occur in the
principal
optional

characteristic

ae 7, , ew

eek न Sa tee i eas

अथाग्निपुराणस्य दतोयखण्डस्यानुक्रमणिका |

ware विष्यः पृष्टो । | ware विषयः

२६९ विब्ण॒पञ्जग “a १।२९१ mime ,.
२७० वेदशाखादर्यः Ka ३ | २९२ मन्त्रपरिभाषा ,,,
२७१ दानादिमारक्य .. ४५ | २९६३ मागलख्णानि ..
२७२ सव्यं वः ee a | २८४ cafatagr 42
203 सोमवंशः a १२ | २९८५ Telrad faut

2928 यदुवंशः ॥ १४ | २९६ विषड्गन्तोषधं ..
२७५ दादश्सग्रामाः ,,, १९ | २९७ मोनसादि चिकित्ा ..
Rog राजवंशः Gai ९२ | २९८ बालप्ररररबालतन्त्र
२७७ चुख्वं शः 2 २४ | २९९ ग्रहून्मन्तादिकं ..
yor सिद्धौषधानि =... शट | २०० सू्य नं ०*
२७९ सञ्रोगदराण्ौषध। {नि ३४ | ३५६ नानामन्त्राः or
९८० रसादिलक्षणं ६ ३९ | २०२९ खङ्गाचराचनं ,.,
२८१ earyaa: ष ४२ | ३०३ पञ्चाच्तरादिपुजामन्त्राः
९८२ नानारोगराषणोषधानि ४४ | ३०४ पञश्चपश्चाशद्धिव्ए नामानि
९८३ मन््रूपोषधानि ६४ ge | ३०५४ नारसखिंडादिमन््ाः ,,,
२८४ ब्टतसद्ये वनोकरसिद्धयोगः yo । ९०६ व्रं लः क्यभीदनमन्त्राः
२८४५ कद्प्रसागरः ae ५८ | २०७ ब्र ere हनो लकप्रादिपूजा
roe ale ae Pe ६१ | ३०८ लरितापूजा ate
२८७ प्ववादनसारः ६४ | ३०९ त्वरितामन्त्ादि ,,
८८ प्सवचिकित्वा ., ७१ | २१० त्वरिताभखमन्त्ादिः
९८९ ्यष्वगान्तिः et o¢ | ३११ त्वरिताविद्या a
६३९० मंशान्तिः ४ eo | २१२ नानामन्त्राः ५

322604

१०४

१०९

११९४
११७
११९
१२३
१२५
१९७
RR
१३४
१२६
१४०
१४०४

१४९

श अथ्राम्निपुराणागुक्रमणिका।

अध्याये विषय,

१६१३१ व्ररिताज्ञानं
६१४ सखम्मनादिमन्ताः

६१४ नानामन्त्राः bee
३९९ BRaiienwMele...
३१७ मल्पुजा

११८ वागीश्वरोपुजा

३१९ मण्डलानि

१२० अधोराखादिशान्तिकर्पः

३२९१ पाश्मपतणश्ान्िः ..*
३१२ षडुङ्गगम्यघोरास्नाखि
९२९ इद्रशणम्सिः

९२४ Gunite: a
६९५ मोय्यं दिपुज।

३२६ SAMARIA J
९२७-३२८-२३१९ शम्दःसारः
३१० बन्दोजातिनिरूपनं...
aay विषमकथनं

१३२ अधसम निरूपकं ,.,
३३९ समहत्तनिरूप्रणं

३९४ प्रस्तारनिरूपश =...
an शित्ानिखूपणं ,,,
Rag काव्ादिखलचण ..
१३७ नाटकनिरूपणं =...
३३८ ्एङ्कारादिरसमिरूपणं
३३९ रोतिनिरूपरं =,
३४० न्यादः वङ्कमनिरूपसं
३४१ भिमनयादिनिरूपणं

ध्याये विषयः

६४९ WISH: ,,
२४३ GUE: ,.
३४४ शब्दाथाङद्भाराः ,,,
३४५ काग्यमुखविवेकः ,.

१४६ काथथदोषविवेकः ,.

३४७ रकाखराभिधामं ,,,
९४८ व्याकर ध
que सन्षिसिदरूपं

२५० पुरि कृएएव्दसिदरूएं. .
२५१ स्रीखिङ्ग्व्दसिदरूपं
१४२ नपुसकश्ब्दसिद्धरूप

| ९५९ कारकं se
९४४ खमाखः sa
३५५ afed ४4

६५६ उनादिसिद्धरूपं

que ति ड faufefoqer
१५८ छत्‌ सिद्धरूपं

३४९ खर प्राताादिवमः
३९० GAYA: ॐ
१९१ नातार्थवमाः

९२ भू{मिवनोषध्यादिवम;
१९३ Waal: ‘ie
१३९०४ ABTA T:

२९५ चतविदणुद्रवमाः ...

३९९ सामान्यनामलिङ्गनि

३९७ नित्यने भि्िकप्रारतप्रलयाः

३९८ आत्यन्तिकलयगर्भोत्प त्यादयः Rok

अध्याये विष्यः

९९९ णर राषथवाः
Roo मरकनिरूपन
३७१ यमभिथमाः

३०७२ आसनप्रखायानप्रत्याहाराः

३७३ ध्यानं
६०४ चारया
३९५ समाधिः

अधामिनिपुराणामुक्रमरिका।

ध्याये विषयः

३०६ AQAA? os
299 समाधिः

९७८ WHT ie
९७९ WE तत्रहमन्नानं ...
ato भौताखारः a
३८१ थमगोमा ध
६८९ आप्र यपुरार्माडत्म)

INTRODUCTION.

The Purgnas constitute the great store-house of ancient
Indian knowledge. They are the records of every thing that in
ancient times interested the people from the highest to the lowest.
They treat alike of philosophy and theology, cosmogony and
chronology, history and fables, science and art. Nothing
comes amiss to them ; and every subject 18 treated in an easy
colloqual style suited to the lowest capacity. It is generally
said that the Vedas being prohibited to the 41४8, degraded
Brahméns, and women, the Purfnas were compiled for the
edification of those proscribed classes ; and some verses quoted
from the Bhavishya Puranas support this opinion. As a matter
of fact this is, however, not true; for the Pur4nas profess
to have been originally expounded for the instruction of learned
Brféhmans assembled ata protracted sacrifice celebrated by
them in the Naimisha forest; and if this statement 6 ` ac-
cepted as correct it cannot at the sametime be said that Vyssa
composed the Purdnas only for certain proscribed classes of
the community. But the simple interlocutary from in which
they have been written, and the popular turn given to every
subject touched by them, very well favour the idea that they

-

~

o मखभासतचं | भविष्यपुराख्वचमं | :
चतुनेामपि agrat यानि manta tee |

धश्योभास्त्रारि cary se तानि शपोतनम॥

विशेषतश्च द्राणां पावभातां मनौषिभिः।

अष्टादश पुराशाणि चरितं crea qi

रामस्य FUMES धंकामा थं सदये |

यथो भारतं दौर arcade खोमता॥

FEY मकलं चोष्यधमाश्रास््ाणि च प्रभो ॥

IT,

were designed for the masses, who were unfit to unravel the
trangled skein of abstruse scientific terminology.

The word Purdna means ‘of former times,’ ‘old,’ ‘ancient,’
and is extensively used as an epithet. Asa neuter noun it is
usually applied to ancient history. Accordingly the Buddhists
designate all their narrative works by that term. The Jains
too apply it to those works of their literature which refer to the
history of their most revered saints. Insome of the Bréhmanas
and the Upanishads it has also been used in the same technical
sense of a narrative ; and Sankara Acharya, in commenting on
it, expresses his opinion to the effect that such passages in the
Vedas 80 ८“ the world did not exist before” are Itihdsas, and
such passages as “the Devas and the Asuras fought of yore,”’
are Puranas, The mannor, however, in which the terms have
been used in the Upanishads. seems to indicate that in the time
of Y4jfiavalkya there were works bearing the generic name of
Purgna. These contained amplified versions of the short
stories of the Vedas, and Y4jiiavalkya, in one place, very aptly |
says ‘the concise Veda dreads the two (the Itih4sa and the
Purana), lest they should destroy it (by misrepresentation in
in course of amplification).’’ What the works were to which this
reference was made—whether they were the Puranas as we have
them, or some thing distinct—is not known ; but this much may
be accepted as certain that some works of the name of Purana,
have been known and current in the country from a_ pretty
remote period of antiquity. Some of the existing Purgnas
claim to be even older than the Vedas*; but their language is
obviously mere hyperbole, and calls for no notice.

The total number of Hindu Pur&nas now extent exceeds forty-
five. Of these cighteen are recognized as the most important,

* पुराणं sanrarat प्रथमं ब्रह्मणा सूतम्‌ ।
Wa Yaw aay विनिगेताः। मलह्ययपुरारूम ॥

Tit.

technically the ‘ great” or ^ primary”—Mahd, and eighteen
others ‘secondary’ or “minor’—Upa: the rest have not yet
found a generic name. Complete codices of all the Puranas
have not yet been found, and the number of appendixes which
are attributed to some of them, 18 80 great that it is impossible to
determine with precision what portions are really old, and what
are subsequent interpolations.

This objection applies equally to all the three classes, with
the exception, perhaps, of a few of the first class. According to
one of them, the Matsya Pur&ga, originally thera was but one
Pur&na extant, and it comprised no less than a thousand millions
of stanzas. Another is satisfied with ten millions of verses, and
from them, it says, an abstract was prepared, which comprised
four hundred thousand verses, or a million and six hundred
thousand lines. This last constitutes the Mah& Purénas. It is
obvious that these stories have been got up with a view to throw
a halo of mysetry and antiquity on the origin of the Purdnas.

It is not remarkable that with such uncertainty as to the
extent of what originally constituted the Purdnas, the oppor-
tunities for interpolations should be ample, and they should
have been extensively availed of. Some of the Mah& Pur&nas,
such as the Néradfya, the Matsya, the Padma, and the
Bhégavata, point out the number of stanzas contained in each
of the eighteen great works; but they do not agree in every
respect with each other, and the innumeration given by Chand
in the introduction to his Prithvtrdya Rdéyasé differs from them.
These differences, however, are not material, and, roughly, they
all bring. up the total to about four hundred thousand stanzas.

. Available codices, however, do not bear out the figures given
in the works above named. With the exception of the Vishnu
and the Bh4gavata Pur&nas, they all fall short of the extent
assigned them, if the supplementary treatises called Ma&haétmyas
be excluded; and including them, the extent is considerably in-

IV.

creased. In the Agni Purana, to which this note is intended
to serve as an introduction, according to the authorities named,
there should be 15,000 élokas, but out of ten Mss. nine afford only
11,000, and the last 12,500. In order to make up the defi-
ciencies pandits are in the habit of reckoning such words as
6८०४2८८) &c as a complete floka ; but the expedient is of little
avail where, as in the Agni Pur&na, the deficiency is large.

All the Mahé Pur&nas profess to be the works of Vy4sa, the
compiler of the Vedas, and the immediate progenitor of the
Kuru and the Péndu princes, The contents of the Maha
Pur&nas, however, at every step falsify this prfoession. They are
of a character which cannot by any means be carried to the
time of Vy&sa. They treat of subjects many of which could
not’ have formed a part of Hindu learning four thousand years
ago; and they refer to historical personages who lived within
the last two thousand years. Nor do the Purfnas themselves
acknowledge Vy4sa to be their first author. In most instances.
he is alleged to have heard the substance of particular Purgénas
from persons who had lived long before him, and who again, in
their turn, got them from some body else. Had Vy4sa himself,
having heard the Purdénas from others, taught them to his
pupils, the immediate authors of the texts as we have them,
should be these pupils, unless it can be shown, which is im-
possible, that they only recited the tpsissima verba of their tutor.

As regards these pupils there are again serious difficulties
in reference to their identity. The person especially named in
every instance is Suita; but the name appears to be not a
specific but a generic ore, implying a whole class or caste
whose special vocation was to expound ancient traditions. The
first Suta was born long before Vy&sa, in the time of Yay&ti,
and his descendants all bore that title ; it is impossible therefore
to determine which of them was the immediate author of any
particular work. In fact they occupied the same position in-

॥

India which bards and rhapsodists did in Europe, and the
oldest of whom are represented by the authors of the Homeric
songs, and the latest by the Troubadours of France. In India
the earliest were the Sttas and the latest the Bhats and
Kulajiias, Chand affording the most notable instance of
medieval times. Princes in their palaces and Braéhmanical
hermits assembled in sacred groves to celebrate sacrifices pro-
tracted from one to twelve years, needed some recreations to
while away their time, and nothing could be more appropriate
than the ballads of minstrels recounting the glorious deeds of
the great men who had preceded them. These ballads and
legends were doubtless preserved in the families of the mi-
nstrels for the benefit of their descendants who naturally
took to their occupation, and gradually elaborated them,
supplying connecting links according to their knowledge and
fancy, and adding new matter when particular subjects of which
no former accounts existed had to be described; and these
compilations ultimately became the Purénas as we now find
them. The revisions, recastings and elaborations took place at
different times, under different circumstances, by different in-
dividuals. and hence it is that we have so many different re-
censions ef the same stvries, their general purports remaining
the same.

Such, in short, being the origin of the Purdnas, it would be
vain to expect that modern research can help us to discover
the real author of particular works of the kind, and the exact
time when they were composed. All that can now be done is
to ascertain when the. process of elabortion stopped in each
instance, so as roughly to determine the latest date of each.
Professor H. H. Wilson undertook this enquiry about fifty years
ago,and he was most favorably situated to carry out this
research. He was at the head of a committee appointed by
the Guvernment of India to prepare abstracts of all the leading

ड ~

VI.

works in the Sanskrit language, and several pandits and trans-
lators worked under him for upwards of twelve years. The
works selected in the first instance were the Purdnas, and
paraphrastic translations were prepared of most of them. With
these materials before him professor Wilson was better acquain-
ted with the contents of the Pur&nas than any other person of
his time, European or native. The necessity for compiling notes
for his translation of the Vishnu Purdna also obliged him to
much special research, and the results he arrived at were
embodied in the several essays which he published on the
subject, and subsequently incorporated in the learned disserta-
tion which prefaces his edition of the Vishnu Puréna. The
results he arrived at were, however, not generally accepted as.
correct, and Colonel Vans Kennedy, who had studied the subject
very carefully, in a series of letters addressed to the Editor
of the London ‘ Asiatic Journal,’ proved them to be. quite unreli-
able. Professor Wilson answered some of these letters ; but, im
the course of discussion, lost his temper, and gave utterances to
mere dogmatisms instead of sound arguments. Subsequent dis-
coveries have since proved very satisfactorily thatso many of his
deductions as referred to two three and four centuries as the ages
of particular Purdnas are utterly worthless. The single fact of
the names of the eighteen Puragas and their extents in Slokas

having been mentioned by Chand in the first canto of his .

‘ Prithvirgéya Ré&yasé,’ is sufficient to show their futility. At the
same time it is obvious that those of the Purdnas which have
many episodes are comparatively more modern than those
which have none, or only a few. Judged by this test, as also
by their contents, the Vishnu, the V4yu, and the Agni Purdnas
appear to be much older and more authentic then the rest ;
while the Padma, the Brahmavaivarta, the Brahmanda, the
Skanda, and the Bhavishya appear to have been the most
tampered with,

=> Ee यनि =

Vit.

The three first are not only the most authentic, but also
the most important, as containing a vast amount of useful
materials for the development of the ancient history of the
country. Two good editions of the first of these have been pub-
lished, one in the Bengali character, along with explanatory notes
and a Bengali translation, and the other in the Nd&gari character
with a commentary ; and the splendid English translation of it
by Professor Wilson, published in 1839, leaves nothing to
be desired. An edition of the second is now in the press, and
an English translation of it has been promised in the series of
^ Non-Christian Scriptures ” of the University of Oxford. The
text of the third is now printed for the first time.

The contents of a Purdna, according to the definition given
in some works of that class should include : 1st. primary creation,
or cosmogony ; 2nd, secondary creation, or the destruction and
renovation of worlds ; 3rd, genealogy of gods and patriarchs ;
4th, reigns of the Manus, or periods called Manvantaras ; and
5th, history of the solar, the lunar and other races. This
fivefold character of their contents has given to the Puranas
the generic name of Pancha-lakshana or “ that which has five
characteristic topics ; and. this name has been common from a
very long time. Amara 81712, in his Sanskrit dictionary, gives
it as a synonym of Purgna, and the dictionary is, at the lowest
calculation, fourteen hundred years old. As a matter of fact every
Purana has dwelt upon these subjects at some length; but it
does not appear that the definition was designed to exclude all
other matters. On the contrary, every Puréna has some parti-
cular subject or subjects on which it dwells at great length ;
and, in some cases, the five primary subjects occupy in them but
a very subordinate position. This is particularly the case with
the Agni Purana, more than three fourths of which have been
devoted to topics which bear no relation to the five primary
subjects, Even in its introduction the subjects of the work are’

VIII,

described to be, not five-fold but, twofold, viz., sacred know-
ledge or theology, (Pardé Vidyd,) and profane knowledge or the
arts and sciences known to the people (Apard Vidyd). As the
introduction also gives a history of the origin of the Purana I
shall here quote it entire. |

“ Saunaka and other sages, thorough knowers of Hari, when
dwelling in the Naimisha forest, asked Sta, who, while on
a pilgrimage to holy places, had heen welcon-ed there, about the
noblest of truths. ‘QO Suita, who art revered by us, instruct us
in the knowledge of that by which a person may be omnicient.’

“ Sata replied ; ‘Lord Vishnu is the noblest of all truths $ he,
the sempiternal ,is the Creator of the heaven and the rest. By
knowing him a person becomes omniscient, and (can truly
declare) I am that Brahma. He should know that Brahma as
twofold, that is, the transcendental, and the mundane. ‘‘ He
should have the knowledge of twosciences,”’ says the Atharva
Veda. Once on a time, I, Sukadeva, Paila, and others went
to the hermitage of Badarika, and, after saluting Vy4sa,
questioned him on this subject, and he imparted it to us.
Vy4sa said, ‘listen, Sika and the rest of you, what Vasishtha im-
parted to me when I had asked him about the noblest Brahma.
Vaégishtha said, listen, O Vydsa, to what I shall mention to you
about the two-fold Brahma upon which the whole universe is
dependant ; it is what was once communicated by Agni to me
and certain sages and gods. Amongst the Purdnas the Agneya
is the greatest (pard), as it contains the letters giving knowledge
of the Supreme Being. The Rig and the other Vedas, and all
useful knowledge are subsidiary to it (aparé).

“ Whoever reads or hears the Agneya Purgéna, which was
revealed by Agni, obtains the object of his desires, and salva-
tion as well as merit. He, Agni, is the all-devastating fire ;
he is Vishnu ; he is Brahma im the form of light ; he is the
greatest of the greatest; he is God, the adored object of

IX,

wisdom and sacrifices. Solicited to impart: information about
it by the sages, VaSishtha asked him, saying; ‘ communicatc
to us that Brahma which is the essence of all sciences, and
is the vessel for our conveyance across this worldly ocean ;
by knowing which men become omniscient.’

“ Agni said; ‘I, who am an attribute of Vishnu, एदा Agni
and Rudra, shall communicate to you the essence of wisdom,
the Agneya Purana, which is best adapted to impart general
knowledge. Five subjects constitute a Purdna; viz. Sarga, or
creation ; Pratisarga, or recreation t.e. reproduction after partial
destruction of the universe; Vaiisa, or genealogy ; Manvantara,
or account of the Manus; and Vaiisa-charita, or history of
ancient families: and. the Purénas have assumed the forms of
Matsya, Kurma &c.’

‘‘ Vishnu assuming the form of a fish, a tortoise &c. ‘is tha
twofold Vidyé or knowledge, and it is known under the two
“names Parg and Aparé.

‘““The Aparé Vidy4, or worldly knowledge, comprehends the
following; viz., The Rik, the Yajus, the S4ma, and the Atharva
Vodas, along with their subsidiary branches, consisting of six,
viz. Sikshé, (Phonetics) ; Kalpa (Rituals) ; Vyd4karana (Gram-
mar) ; Nirukta (Lexicology) ; Jyotish (Astronomy) ; Chhandas,
(Prosody) $ as also Abhidh4na (Philology), Mimamsé, (Philoso-
phy), Dharma (Law), Purgna (History), Nya4ya (Logic), Vaidyaka
(Medicine), GAndharva (Music), Dhanurveda (War), and Artha
S4stra (Political Economy). The Paré Vidy4 is the knowledge
by which may be known Brahma or the Supreme Being, that
which is invisible, incomprehensible, casteless, feetless, and
sempeternal.”

In elaborating the general heads above set forth, the author
of the work does not at all bear in mind the five principal topics
which should form the substance of the Puréna. Even the two-

2

x,

fold division of divine and secular knowledge, which he starts
with in the Introduction, is soon lost sight of, and subjects are
taken up at random as they strike him without any system or
order. His object seems to have been the production of a volume
which, like Chambers’ ‘ Information for the People’ or a cyclo-
pedia, should afford, in a popular form, concise and succinct
information on all the leading topics of later Sanskrit learnin
and, if in the course of his writings any of the five Paurdnic
topics come in the way, he disposes of it as cursorily and
summarily as those which do not relate to them. I say “later”
because the Vedic rituals are nowhere noticed in detail

The first subject of the work, according to the five-fold
division, should be the primary creation of the universe ; but,
instead of that, the work opens with an account of the Fish
Incarnation of Vishnu (Matsya Avatéra). This is followed by
brief accounts of the Tortoise, the Boar, the Man-lion, the Dwarf,
and the two Rama incarnations, as described in other works on
the subject. The second Réma, or that of Ayodhy4, takes up
seven chapters, (5th to 11th), and in the course of his descrip-
tion, ४ summary is given of the Ramayana of Valmiki. Then
comes an account of the Y4dava race, in which Krishna, the
eighth incarnation, was born, and also of the Mahébhé4rata,
which contains many important incidents in the history of nis
life. (12th to 15th). One chapter (15th) is especially devoted
to the character of the five P4&ndava brothers. These chapters
prove conclusively that the work is long posterior to the
Rémd4yana and the Mahabhérata, and written at a time when
those works had become very old, and abstracts of them were
likely to be prized by general readers. The manner in which
the summaries have been given precludes the idea of the
summaries being the germs out of which the epics have been
elaborated. Then follow brief accounts of the Buddha and the
Kalki incarnations, (16th). The former is described in the

xI.

past tense, and the latter in the future, as a prophecy. With
regard to the former Agni says, ‘I shall now describe to you the
Buddha incarnation, the hearing or reading of which is calcu-
lated to ensure good fortune. At a battle fought in ancient
times between the Devas and the Asuras, the former were over-
come by the latter. Thereupon the Devas sought the shelter of
Tévara, saying ‘O, save us, save us.’ He, févara, took birth as
the son of Suddhodana, and as an embodiment of illusion and `
deception. Hoe deluded the Daityas, and made them abjure
the religion of the Vedas. They were born as Bauddhas and in
their turn they made others reject the religion of the Vedas

He (ISvara), afterwards became an Arhata, and converted others
into the religion of Arhat. Thus were produced heretics, devoid
of the religion of the Vedas, addicted to vice, and committing
acts, which rendered them fit to be consigned to hell”. Here
the Buddha incarnation is avowed to be the same with the son
of Suddhodana, and the religion of Arhat or Jina (Jainism )
is described to be of a later date than Buddhism. How far the
last statement is historically correct is open to question, as
the Buddhist scriptures, which are unquestionably older and
more authentic, admit Jainism to be older: in fact Buddhism
was a reformation or a scismatic form of the latter.

* The seventeenth chapter opens with an account of primary
creation very much in the same way in which the subject
has been treated in the Vishnu Pur4na ; but the whole subject
has been condensed into sixteen stanzas. The race of the
self-born Manu 18, in the same way, condensed, in the next
chapter, into 44 stanzas. The race of K4&syapa is treated of
next, and the primary creation of matter is disposed off in the
same summary manner in 23 stanzas. Thus three out of the
five essential subjects of Purdnas are disposed of in a hundred
and eleven stanzas out of a total of well nigh eleven thousand
stanzas,

XII.

Having thus disposed of the primary subjects the Purana,
in its twenty-first chapter, gives a summary of the mantras
for the adoration of Vishnu in his different forms, and of certain
goddesses of the S4kta class. The mystic mantras of these
divinities are of the Tantric type, and formed, in most cases, of
the syllable Hrifi or Srifi coupled with the name ot the divinity
putin the dative case. The first purification necessary for
worship is bathing, and this accordingly forms the theme of the
next chapter (22nd). Then follow the rituals and the gesticula-
tions as ordinarily given in the Tantras, and rules for the cons-
traction of altars (Kundas,) for the sacred fire (24th), butin mere
outline ; and they are followed by chapters devoted successively
to definitions of the mystic mantras of ४६5१९९४. and other deities
25th); mudr4s or gesticulations (26th); initiation into religious
duty (28th); mystic diagrams (29th); circles (30th); prayers
(818४) ; and the usual sacraments (22nd), of which the assumption
of the secred cord is especialised by the devotion of an entire
chapter to it (33rd), and in course of it a great number of
mystic mantras are supplied. The first rite in connexion with
the assumption of the sacred thread is the performance of the
homa, or the offering of oblations to the fire in the altar, and
this is explained in the following chapter (34th) ; the prepara-
tion of the cord, the mode of putting it on, the measurements
of the cord for gods and men being treated in the three subse-
quent chapters (35th to 37th). |

Chapter 38th opens with a new subject, the erection of
temples for gods and goddesses, and the examination of the
earth for the purpose.* In course of it several of the Tantras
are referred to by name, and the enterlocutor changes to a sage
of the name of Hayagriva, who lays considerable stress on
a Tantra styled Hayasirsha-panchardtra, which, still extant,

© Vide passim ‘ Antiquities of Orissa 1.’ p. 37.

XIII.

is in character similar to the Nérada-panchardtra. The subject,
however, 18 no sooner mooted than dropped, and in the 40th
chapter the offering of arghyas is taken up for discussion.
Ordinarily the arghya is formed of durva grass, sandal paste,
grains of rice, and water; but the rice is replaced by other
grains, and sometimes by sweetmeats, or frumenty according
to the nature of the divinities for whom it is intended. ‘Thus,
Marichi gets ladduka, a kind of sweetmeat made of gram-meal
fried in butter, and frosted with sugar ; Indra gets boiled rice
steeped in clarified butter; Savit4é red flowers, and so on.
This is followed by a set of rules for the placing of stones near
the altar, and then by two others on building other than temples,
and the manner in which images are to be placed in them (43rd),
The mention of images suggests the idea of rules for the
making of images, their size and relative proportions, which are
discussed in the same way as in the MAanaséra. The unit
of measurement is the angula, or the breadth of the thumb,
and the different parts of the body are reckoned by so many
angulas, the total length being taken at 100, just in the same
way in which the subject is treated in the work above named.
Asa part of the image the pedestal next comes to notice (45th),
and its details, like those of the images, are founded on the
same authority.

The next two chapters treat of the ammonite shell (S4la-
gr&ma), its peculiarities, and the propriety of worshipping it as
the emblem of Vishnu. The shellsare named differently accord-
ing to the number of whirls, the forms of the lineations, the
positions of the centres of the whirls, and the particular colors
and spots seen within them $ ४.९. each species of the shells has a
specific name of its own. After this comes a chapter (48th)
on hymns for the twenty-four forms of Vishnu. Continuing
the subject of images, the Purdna describes the forms, succes-
sively, of the Fish and the other incarnations, including the

xIv.. '

more important followers of Vishnu in his R&ma and Krishna
incarnations, as also of some of the different forms of Devi,
Surya and other gods and goddesses. The forms described
are in some instances exactly what are produced in the present
day, but in others, totally different. The ten-handed Durgé
of the present day is called Chandi, and is endowed with 20,
18, 14, or 12 hands at option, each hand holding an appro-
priate weapon, the other accessories remaining unchanged.
Gauri is endowed with four faces. Sankari has four hands, and
18 mounted on a goose. Kaumari has no superabundant hands
or faces, and is characterised only by her vehicle, which is
a peacock. ४६14101 is mounted on a buffaloe, and sports
four hands. Aindri has a thousand eyes, ChAmunda appears
as an emaciated, flesheess hag, set off with a tiger skin and bone
ornaments, and seated on a corpse. Her want of flesh is
made up by an extra eye. Her alter ego Siddha Chamund4
has ten hands, with which she is engaged in the not very
elegant task of eating the raw flesh of men, horses, buffaloes,
and elephants. Bhairavi has twelve hands, and Mahdélakshmi
four faces. These godesses are called the Eight Primitive |
Mothers (ashta matrik4), and their images are met with at
Puri, Bhuvanesvara and Jdjpur; the images, however, do not
correspond with the descriptions in all their details. On the
form of Buddha there is an only éleka, and it says that he is of
“a benign appearance, fair complexion, and long ears ; seated
on a lotus, having his body covered with a piece of cloth, he is
the giver of encuuragement and blessings”

As a sequel to these descriptions the lingam, its appropriate
materials, sizes, proportions and pedestals, come in the next
three chapters, (53rd to 55th). The next eleven chapters (56th
to 66th) are devoted to the consecration of different divinities,
temples, mandapas, tanks, wells and so forth. Then comes a
short one on the disposal of broken images (77th), According

xv.

to it wooden images should be consigned to the flames, and
stone ones to the nearest river. Should the broken image,
however, be of gold, or silver, or other valuable metal, or of
some precious stone, the ved of the ocean should be the place
for its consignment. In any case the image should be removed
in a car, but covered over with a piece of cloth, which is to serve
asa pall. The car should be preceded by a band of musicians.
After the consignment of the image to the fire or water as the
case may be, an appropriate fee is ordained for the guru. The
last line of the chapter recommends that in the case of tanks,
wells, temples, and houses repairs or restoration to their
original condition is the most appropriate course to follow.

The next chapter is devoted to general directions for
religious processions and festivals with the accompaniment of
music, singing and dancing, and the propriety of observing
them with devotion. This is followed by brief ritualistic direc-
tions for the observance cf the bathing of images, and the
mantras required on such occasions, The consecration of trees
takes up the next chapter (70th), and the worship of Ganeéa
the one after it. The subject of bathing is then recurred to,
and special forms of it described at some length. ‘The rituals
for the worship cf Sarya and Siva, for the establishment of
the sacred fire, and for the worship of Chanda, Kapila and
other forms of Siva, are then supplied in successive chapters
(73rd to 76th).

The subject of the 77th chapter is the adoration of Kapilé,
the “tawney colored,” a form of Durga, who is to be worshipped
with bloody sacrifices. Iam not aware of this divinity being
anywhere worshipped in the present day. Even the name is
all but unknown. The next chapter has for its subject the
presentation of Brahmanical cords to images of gods. It is an
annual ceremony, fit to be observed in the month of Ashadha,
Srévana, Bhédra or Kértika; but except at Bhuvaneévara I

XVI.

have never seev it observed. At Bhuvanegvara it .is celebrated
on the 14th of the wane in the month of Sr4vana: its details
are given in my ‘ Antiquities of Orissa’ (vol: 7. p. 80). The
rules for the Thyme festival, which are given in the next
chapter, are now confined to Bhuvane$vara and Puri.

The next theme is Diksha, or initiation to the formal teach- `
ing of the Séstra. Three kinds of it are described, of which the
first produces knowledge of the S4stras, the second, trancen-
dental knowledge, and the third, emancipation, These again
have their varieties, and are attended by various purifications,
some of which require fleshmeat and spiritious liquors for their
performance. Passing over these we next come to a chapter
(92nd) on the consecration of Sgkta and Sivite images, and
various mystic mantras required to be recited in course of the
different services for the purpose. The details are, in this as in
the preceding and in some succeeding chapters,—such as on
Vadstuptijd, or the worship of the presiding divinity of dwell-
ings (98rd), the dressing of stones (94th), the articles required
at the consecrational services (95th), and the ceremonial to be
observed on the night preceding the day of consecration (96th),—
are purely liturgical, and call for no notice. The same may be
said of the special rituals for the consercation of lingams (97th’,
of Gauri, (98th), of Sarya (99th), of the doorway of a house
(100thi, of palaces (1018४) ; and of flagstaffs (LO2nd). These
are followed by another chapter on the disposal of broken
or desecrated images, In this, instead of the summary casting
- away of such stones, provisions are made for preserving and
reconsecrating them under certain circumstances. The cere-
monials to be observed in such cases are also described.

The next subject taken up is house-building, including the
different kinds of houses, the mode of selecting sites for houses,
aud the disposition of buildings, tanks, trees &c. on such sites.
Here ‘the rules are similar to what occur Manaséra, and the

XVII.

curious in such matters will find an extract on the subject in the
first volume of my “ Antiquities of Orissa”, p. 80. The transi-
tion from houses to villages, t »was, and fortresses, is but natural ;
and thence a brief survey of the geography of the earth
(Bhuvana-kosha) is a wide but by no means an inconsistent
stride (107th 108th). Again, talking of the earth, the author
naturally casts his eyes on those spots on it which are the most
holy, and worthy of being visited (Tirthas). These are all
comprised within the boundary of India, and treated of ina
very summary and perfunctory manner. He first gives a
ehapter on what should be the duties which good men should
observe in going to Tirthas, and what they should do there.
Fasting; gifts of gold, land and cattle; shaving off the
hair of the head; bathing; offering of water (farpana) and
funeral cakes (srddha) to the manes; and feeding of Bréh-
manas and beggars are the principals duties; and these are
strictly enjoined (109th).. Then follow notices’: of some of the
principal places of pilgrimage, such as the river Ganges, the
confluence of the Ganges and the Yamuna (Praydga’‘, Benares,
the river Narmad&, and Gaya. The first four are disposed of
very summarily, but the last is described in some detail, includ-
ing the story of Gay4sura in full,* the mode of proceeding to
Gay4, and the various Srédhas and rites to be performed there.
The details are closely similar to what occur in the Gay4
Méhétmya section of the Véyu Purdna; but not quite so elabo-
rate. Some of the slokas are almost identical in the two
works ; but it is difficult to decide from the circumstance which
is the archetype, and which the copy.

A short account of India ( Bharatavarsha) in 8 &tanzas
(118th) forms the prelude to another geographical dissertation.
in two chapters (119th and 120th) ; and then follow twenty-

© See my ‘Buddha Gaya’, pp. 108.

XVIII.

nine chapters on astrology, or the calculation of auspicious
and inauspicious conjunctions of stars, particularly those bear-
ing on proper moments for commencing wars. The subject
is one which has always interested much the people of this
country, and systematic works on it are so numerous and volu-
minous, that an abstract of it is of little value for a clear under-
standing of the peculiar ideas and beliefs which have hitherto
governed the Hindu mind. To those who are curious on the
subject Dr. Kern’s translation of the Vrihat Sathité of Vargha-
mihira will afford a much better account. As necessary ad-.
` juncts to inauspicious signs, rites and ceremonies calculated to
overcome them, are adverted to in different parts of these
chapters. The divinities specially to be invoked on such occa-
sions appear to be Kubjik4, or the “ humpbacked one,” a form
of Durga, the goddess Tvarité, aud the sungod.

As parts of the ritual for worship Ny&sas, or the mental
dedications of different parts of the body to particular divinities,
are held important, and the mystic mantras appropriate for
such dedications are given at length. The rites are purely
Téntric ; they are observed in all Téntric worship ; and in des-
cribing them the Pur4na especially refers to those Tantras which
-bear the generic name of Yamalas. Besides Kubjiké, there are
ether forms of Durg4 which contribute to success of particular
undertakings, and their mystic mantras, as also those of eight
fierce forms of Durgé, are given at length. The goddess Tva-
rité, who is otherwise called Turaj& or Tulajé, has several
chapters dedicated to rituals and mantras for her worship. She
is now entirely forgotten in India; but at one time she was of
great consequence, and an entire book of 40 chapters of the
Sahyédri Khanda of the Skanda Puréna is devoted to her
history. She is said to have been the wife of a Rishi or sage.
Failing to sacrifice herself on the funeral pile of her lord, she,
by a divine command, performed protracted austerities on the

xix.

Himélaya mountain, and ultimately attained apotheosis. The
ritual for the worship of the God of War, who is declared to
be the sun under the name of Sangr4ma-vijaya, takes up one
chapter, and a rite called Lakshakotihoma, or a hundred billion
offerings to the homa fire, another. As the rite, however, is all
but impracticable, ten million, a million, a hundred thousand,
or even ten thousand offerings are recommended as substitutes.

On the reigns of Manus, or periods called Manvantaras,
each of which includes over three hundred million years, and
forms an entire cycle of mundane existence the Purana
has space to devote a single chapter of 30 stanzas (150th).
It then enters upon the duties of the different orders of society.
The first chapter on the subject treats of general rules, and
on the propriety of each order following its own particular
duties. The next is devoted to the householder, Grihastha; the
next to} the Brahmachéri, or men in pupillage, studying the
Vedas ; the next, marriage ; then conduct (&chéra) ; then articles
of food appropriate to particular orders and persons ; then im-
purities of the person resulting from death in the family, or
from some special cause, such as the existence of running
sores, or contact with impure articles, or want of essential
sacraments. In all these the rules of Manu and other original
Smriti writers are followed without any variation.

The third order, or the one immediately following that of
householder, is that of hermitage (V4naprastha), when the house-
holder, having fully enjoyed the pleasures and performed tho —
duties of domestic life, retires to the jungle to meditate in
seclusion on the Divinity. This forms the theme of the next
éhapter ; and the chapter after it is devoted to Yatis (161st) or
pure. asceticism, in which men are recommended to pass

the last stage of their lives.

XX,

Having thus disposed of the duties of the four orders of
mankind in a summary way, the Pur&na enters upon those re-
ligious duties of householders which form the theme of the
Dharma 64३१9 ( 1629 ). The authorities on the subject are
the Rishis, who were the founders of distinct Vedic schools or
6411048; and each of whom compiled sets of rules for the guidance
of his followers. These rules were known under the three different
names of Grihya, Dharma and Samaydchdra, and from them
metrical redactions were compiled by their considerably remote
successors, and named Smritis or Sanhitds. Entire works or
fragments of well nigh fifty such redactions are still extant, and
some of them bear the title of “old,” “abridged”.and “ large,”
showing clearly that they nad undergone several redactions.
Of the sages in whose names they are current thirtysix are
known by their works, and others: by quotations from their
writings, or by name only. The Agni Puréna, however, does
not refer to them all. It is satisfied with a list of twenty, in-
cluding the names of (1) Manu, (2) Vishnu, (3) Yajafivalkya,
(4) Hérita, 5) Atri, (6, Yama, (7) Angiras, (8) VaSishtha, :9)
- Daksha, (10) Samvarta, (11) Sététapa, (12) 29188219, (13)
Apastamba, (14) Uésanas, (15) Vyasa, (16) K4&tydyana, (17)
Vrihaspati, (18) Gotama, (19) Sankha, and (20) Likhita. It is
impossible now to determine whether this list was made to
show that these were the only authorities known at the time
of the Purdna, or that they were the most important or
leading lawgivers. In either case their preeminence is manifest,
This is also evident from the fact of their having been named in
Y4jiiavalkya’s code of laws. According to these authorities,
says the Purana, Dharma or duty is two-fold ; first that which
effects emancipation ; and second, that which prepares the mind
by gradual amelioration for perfect freedom from transmigra-
tion. The theme of the Dharma Sfstra is the latter,

XXI.

One of the most important religions duties of Hindu domes-
tic life is the performance of periodical offerings of funeral
cakes to the manes, This is called Sréddha; and to it the Purd-
na devotes a chapter of 41 Slokas, in which an outline is given
of the order in which the rite- shouid be performed. (16810).
It is followed by one on homa offerings to the nine planets to
appease their wrath, and overcome their adverse influences; and
this leads to the influence of eclipses under particular conjunc-
tions, and their effect on human destiny (165th). The duties of -
particular castes next take up 21 Slokas, and the ritual for a rite
involving the offering of ten lacs of oblations to the sacred
fire, and the maniras most appropriate for the purpose, 48
more (167th)

Duties necessarily involve transgressions, and the most seri-
ous of such transgressions are called Mah4p4takas or “ heinous
sins,” These are noticed in one chapter (168th). The conse-
quences which follow from these sins, both in this and future
existences, as also those which result from venial offences, and.
the rites and penances for their expiations are detailed in the
following six chapters (169th to 174th). The injunctions are
strictly in accordance with what occur in Manu and other lead-
ing Smriti works on the subject, Some of the élokas are, letter
for letter, quotations from ancient authorities, and they show
clearly that the chapters are intended to serve as summaries of
the Smritis which have been cited as authorities at the com-
mencement of the chapter on duty.

Chapter 175th opens with optinal religious observances
or Vratas. They are of eight kinds, according as they are regu-
lated—(I) by the age of the moon; (2) by the day of the week;
(3) by the conjunction of the moon with particular constellations ;
4) by the day of the month; (5) by the months; (6) by the
seasons.; (7) by the year; and (8) by the sun. They all involve
fasting and penance, and their main object is to t:ain the body so

XXII.

as to control the sensuous desires of human nature. The abstin-
ence includes the giving up for a fixed time of the use of flowers,
incenses, aromatics, unguents, and particular articles of food
and convenience. F'leshmeat, fish, sweetmeats, milk, particular

fruits, are the articles usually abjured; and not unoften plates
at meal time, bedding, shaving, and rich apparel, come under
the ban. Abstinence from paring the nails, and from trimming
the beard, or the hair of the head, is a common form of penance.«*

Fasts are of various kinds. Some fasts require abstention
from food in the day time, or the night time ; some involve the
gradual reduction in the allowance of food for a time, and then
a similar gradual encrease ; others insist on living on a small
quantity of food of a particular kind; while not a few ordain
total and absolute forsaking of all kinds of food and drink.
Penance includes various kinds of tortures to which the body is
subjected by exposure to the sun, rain, cold, and other inftu-
ences, in addition to the abstentions and fasts above set forth.
Some of the Vratas are anniversary memorials, such as the
fast on the birthday of Krishna, or on theday of Bhish-
ma’s death, or on the day on which a fowler obtained the blessing
of Siva by accidentally shedding his tears on a lingam, &c. &e.
Others are undertaken in fullfilment of vows made for the
attainment of particular objects, a common object being the
cure of dangerous or protracted diseases. The observances of
each lunar day have a chapter devoted to them, and the
other seven heads have each a chapter; some of the Vratas
are especialised by devoting to them a chapter each. Altogether
33 chapters from 179th to 208th have the Vratas for their

subjects.

All the Vratas involve feasting of Br&hamans and alms to
beggars. But gifts may be made apart from Vratas, and the

© Vide passim my Buddha Gaya, p. 24.

XXII.

merits resulting from such gifts form the subjects of five
chapters (209th to 213th). The times for making such gifts,
the rules to be followed in making them, the persons qualified
to receive them, are described at considerable length, and in
course of these details many verses occur which are verbatim
quotations from the older Smritis.

Chapter 214th treats of a mystical Tantric dogma; it
relates to the existence of certain lotuslike forms in the human
trunk, the disposition of certain arteries around them, the
play of the soul in these places, and the influence of mystic
mantras thereupon. The rules regarding Sandhy4 or the
prayers to be repeated at morning, noon and dusk, come
in next ; and they are followed by two chapters ( 216th and
217th) on the merits of repeating the G&yatri a number of
times on those ocassions.

The next thirtythree chapters dwell on the duties of kings,
their coronation, ministers, officers, forts, &e. The rules are
closely like what occur in the R4jadharma section of the Mahé-
bhérata , and quotations, or what appear like them, from the Niti
Séstra of KAmandaki occur frequently. The principles innun-
ciated are the same which have been illustrated in the fables
of the Panchatantra and the Hitopadesa. First comes corona-
tion, or royal unction, with the mantras required for the purpose
(218th and 219th). In its general outline it is the same rite
which has been described by me in my paper on “a Delhi Assem-
blage” in the Journal of the Asiatic Society of Bengal XIV
But the details’ are simpler, and most of the mantras are
different. ‘The ministers, are very aptly called “wealth of
assistance” (Sahéya sampatti), and their duties take up the next
chapter (220th). Then comes the “wealth of forts,” and it
includes rules for selecting sites for strongholds, (2218४). The
mode of dividing a kingdom into villages, towns, districts, and the
machinery of government for them, take up the next chapter,

XXIV.

and the control of the household, including the princes and the
ladies of the Zenana, form the subject of the next two chapters.
Vigilance and personal interest on the part of the king in all
state affairs, and the administration of punishment being then
disposed of, a chapter is\devoted to times and rites meat for
proceeding on military expeditions. Four chapters are then.
devoted to the interpretations of dreams. The vision of certain
inauspicious objects in dreams proves beneficial if the nature of
the dreams are not disclosed to any body, while the reverse is
the case with other objects. Some dreams are not subject to
either of these rules, and produce their effect without fail ;
while others of a malignant nature may be counteracted by
certain rites and ceremonies. Omens are somewhat more inde-
pendent; but they too may be counteracted in certain instances _
by rites, ceremonies, and particular observances. The term
used for omens is Sakuna, which means “a vulture;” and
originally that bird was looked upon as an animal of evil omen,
whence the application of the term to omens generally.

Next come astrological observations in connexion with start-
ing on journeys, and curiously enough the old English pre-
judice about Friday being inauspicious is reproduced.

The punishments referred to above relate to offences com-
mitted in one’s own kingdom ; they cannot be inflicted on people
residing in another’s country ; and when they commit offences,
the; have to be treated very differently ; and what applies to
them applies likewise to their rulers. Punishments for them
are said to be either overt or covert. The former head includes
plunder, sacking, and burning of villages or crops; the latter
comprehends poison, arson through secret agents, assasination,
tampering the loyalty of subjects, poisoning of drinking water,
&e. The propriety of, and the mode of inflicting, these punish-
ments are described in 25 stanzas (233rd).

XXV.

The daily duties of kings are treated of in the next chap-
ter ; ‘and they include every act of the king from rising from.
his bed an hour and a half before sunrise to retirement to his.
bed at night. Religious duties in connexion with military edu-
- cation are next described, and then comes a hymn to Siri,
to insure success in warfare (236th), and it is followed by-several
chapters on Niti or Polity, some of the rules laid down being
attributed to Réma.

One important element of success in government is the
capacity on the part of a king to make out the character of
men, or the selection of fit officers for particular duties; and-
to supply instruction for the purpose of helping kings easily to.
select their officials the Purd4na devotes two chapters to the charac-.
terstics of men and women; and then, to make them con-
noisseurs of chémaras, umbrellas, jewels, buildings, and flowers,
add four chapters (244th to 247th). The subject of training in.
the use of arms and armour also take up four chapters. Archery
of course forms its leading element, and on it the rules appear.
to be thoroughly Indiau. No mention is made in them of fire-
arms, such as are to be met withia the ‘Sukra Niti. The
chapters are particularly interesting, and abstracts of them will
be found in Dr, Wilson’s essay on ‘ the Art of War as known.
to the Hindus’ (II. pp. 290f), and in my ‘ Antiquities of Orissa’,
(vol. I. p. 120). |

The adminstration of justice takes np six chapters ( 262० to
257th ). The first is on law-courts; the second, on judicial
officers ; the third, on evidence ; the fourth, on inheritance ; the.
fifth, on boundary and other disputes; and the sixth, on abuse,
slander, libel &c. ‘To those who are familiar with the leading
law literaturo of the Hindus as given in the English transla-
tionsof Manu, Mit&ksharé &c. there is nothing in these chapters
-which will appear novel. In fact, we have in them a very frag-
mentary and unsatisfactory abstract of those works.

4

XXvI.

The subject of the 238th chapter is called Rig-vidhdna ; but
it does not refer to the work of that name in which Saunaka
describes the authors, the divinitics, and the metres of the Rig
Veda. Its object is to point out the merits derivable by the
repetitions of particular verses of the Rig Veda, especially the .
Gayatri, a great number of times, and under certain condi-
tions. The verses and the rites enjoined in the Yajus, the Sgma, -
and the Atharva Vodas are also treated of in the same way in
successive chapters; and they are respectively named Yajur-
०६८११०८, Sdéma-vidhdna, and Atharva-vidhdna. Health, life,
prosperity, wealth, descendants, destruction and dementation of
enemies, seasonable rain, and other blessings are promised to
those who follow the injunctions laid down in these chapters.

A section occurs in one of the Bréhmanas of the Séma Veda.
in which the means of obviating the evil effects of supernatural
occurrances are provided; a summary of this section, and the
merits of the Sri Sukta, a Litany to Fortunes form the subjects
of the next chapter. An offering to the Vigvedevas and the
mantras required for the purpose, the ceremony of bathing
the images of the guardian divinities of the ten quarters, that of
bathing the image of Vinayaka, ( GaneSa), that of Mahe$vara,
the adoration by kings of particular divinities on specified days
of the month, mantras to be recited on the umbrella, the
throne, the horse and other regal insignia, a charm bearing
the name of Vishnu and designed to protect the person of the
wearer, the different S&khés of the four Vedas, and the merit
of alms, are then described in successive chapters. (269th ४०
27 Ist.)

The last of the five primary subjects of Puranas is genealogy,
and to it the Agni Pnr4na devotes six chapters (272nd to 277th)..
The first of these treats of the solar race ; the second, of the Junar-

® Translated by Mr. F, E. Hall.

3!

अश्रा,

race; the third, of the Yadava race; the fifth, of the descen-

‘dants of Turvasu ; and the sixth, of the descendants of Puru ;

the fourth being an erratic one on the twelve great wars waged
between the Devas and the Asuras. The total number of stanzas
in the five chapters on genealogy amounts to 170. The

account may be described as a brief summary of what occurs

in the Vishnu, the Véyu, and the Bhagavata ए पा ६१२९.

The next subject taken up is practice of medicine, including
materia medica and pharmacy. Agni, the interlocutor,
proposes to explain the Ayur Veda. in the very words in which
Suéruta was taught by Dhanvantari. This remark at once
shows that at least this portion of the work is subsequent to the
age of Suéruta. The interval between the time of Suéruta and
‘that of borrowing his authority in the Agni Purana must also
have been a long one, for both Dhanvantari and his pupil were
surgeons, and not physicians. The former owes his name
apparently a title— to dhanus ‘a bow,’ because he saved men
from wounds inflicted by arrows shot from bows, and the work
of the latter is of a purely surgical character. We have also
the authority of Charaka, a medical practitioner of a remote age,
who says that under particular circumstances patients should
resort to Dhanvantarfyas, ६.९. surgeons. And it must have taken
a long time before the distinction could be so effaced as to hide

.the impropriety of quoting a surgeon as the highest authority

on medicine. Suéruta asks his tutor to explain the science
ef medicine as bearing on the diseases of men, horses, elephants
and cattle; but Dhanvantari, instead of taking up the science,
resorts to the art, and begins his instruction in the Purana
with an account of some select recipes (Siddhaushadha), and
the names of the diseases in which they are best indicated. |
Very few of these find a place in the work of Susruta. He

then describes some compound medicines which were held to
be panaceas for all kinds of diseases (279th). The humours

XXVIII

of-the body are next described, and a chapter is then devoted
to the value of particular trees, planted round dwellings. Some
trees are good on the southside of the house, others on the
- north, and so on. The effect of particular fieldcreps on the
‘sanitary condition of houses is also described. But the whole
-subject is disposed of in 73 élokas. Another set of the same
number of 8101६88 is devoted to the effect of mantras aS means
of curing diseases and promoting longevity ( 28314 ). Dhan-
‘vantari then quotes the words of Atreya with reference to
certain highly efficacious recipes, supplementing the same by
others of his own, and next enters upon the subject of elephants,
their good points and defects, and the medicines most appropriate
for diseases to which they are subject. The subject is named
-Gajayurveda, and is explained by one called Pélakapya, who
is elsewhere said to be a saint (muni) or an alias of Dhanvantari
himself; but inasmuch as the narrator of chapter 285th is
Dhanvantari, and he is made to say that the Gajdyurveda
.would be explained by Palakapya, and the latter, instead of
addressing Suéruta, makes Lomapéda, king of Anga, the recie-
ver of his instructions, and at the close of chapter 291st Agni
distinctly says that the instructions regarding horses had
been imparted by Sslihotra to Suéruta, and those regarding
elephants had been communicated by Pélaképya to the king
of Angas the obvious inference is that the two names indicate
not the same but two different persons.

In the next chapter Dhanvantari again takes up the thread
ef the discourse, and dwells at some length on the value of the
horse as a vehicle, and the proper times and modes of चण
that animal. He concludes by saying that he would tots
the wards of Sélihotra on the good and bad points of horses and

a a
» भालिद्ोवः eae चयायुवेद ama । पारकाप्याङ्रालाय गजायवेद-
arate | - `

॥

J

AXIX.

‘on the veterinary art. Accordingly chapter 288th is devoted
‘to the quotation in question. Sélihotra is said to have-been a
Rishi of great renown, who had aquired the veterinary art
from the celestial horse-doctors, the two Agvins, and written
the first work on the subject for human use. His work has
not yet been met with, but an abridgement of it by Nakula,
the fourth of the P&éndu brothers, is still current, and veterirary
art is in India indicated by the name of the Rishi, the vernacular
form. in nothero India and also in Bengal, being Saluteri, and
the practitioner of the art Saluter. In the reign of Ghidsuddin
‘Muhammad Shéh Ghilzai, A. H.783= A. D. 1381, a Sanskrit
work, styled Salotdr, appeared in a Persian dress under the name
of Kurrat-ul mulk, and extended to 41 pages. Even before that,
an Arabic version had appeared under the name of Kitdbul
Baitarat, aud subsequently, in the reign of Shah Jahav,a
Persian translation was prepared of a Sanskrit work named
Salotari, which extended to 16,000 Slokas. There is nothing,
however, to show whether the original of any of these three ver-
sions was the work of Sélihotra, or later compilations on farriery.
Seeing that the word Saloteri is now become a common noun
for farriery, and there is no reason to doubt that it has
been so current from a very long time, I am of opinion that the
Persian versions were not taken from the original work of
Sélihotra, bnt from later compilations ; and this is confirmed
by the fact of the originals of the three versions having been
of very unequal lengths. It is doubtful if the verses quoted
in the Agni Purfna retain the ipsissima verba of S4lihotra, or
are paraphrases. The subject isan exceedingly interesting one ;
but as I have already written on it a separate paper, which will
ere long be published, I refrain from producing a translation
of the text here.

In the next chapter (29Ist) the interlocutor changes to
Dhanvantari, and the subject is domestic cattle, The value of

XXX.

the cow and her products, the sanctity of that animal, the
proper mode of tending it, the diseases it is subject to, and the
art of treating cattle diseases are all described briefly. A short
extract from this chapter occurs in Babu Hem Chunder Ker’s
minute in the Report of the Cattle Commission of 1870.

Agni next resumes the discourse, and gives an account of
the various kinds of serpents known, their poisons, and their
antidotes (293rd and 297th). The treatment for snake-bites
is, to some extent, relegated to the domain of mantras, but
several prescriptions are given, particularly for bites of
venomous insects; mantras are likewise supplied for use as
charms and antulets, and for the neutralization of poisons.
Infantile diseases next engage his attention (298th), and some
mantras as well as some prescriptions are given for their cure.

Chapters 299th to 320th are purely ritualistic, supplying
mantras and details for a variety of purposes, but of no
practical interest. First come some ritual observances for the
removal of diseases and evils resulting from adverse con-
junctions of planets. Then Surya, “the lord of the planets,”
come in for his share (327th). Lakshmi, Gauri, Nrisifiha, Tvarité
PaSupati, and a host of minor divinities also have their rituals.
One chapter (324th) is devoted to rosaries, the materials of which
they shouid be made, the number of beads to be employed, and
the manner in which they should be used. A good number of
the mantras are meant to serve as magical incantations for
causing death, ruin, dementation, subjugation, disease, stupi-
faction, &c. of one’s adversaries. Some ure meant to serve as
love philters, others as amulets, others demoniac nocturnal
rites ; the efficacy of a few are promoted by the administration
of poisonous substances. Every one of them is malevolent in
its character. In Sanskrit literature these incantations date
from the time of the Atharva Veda, and have at all times
exercised a potent influence on:the domestic life of the people ;

अददा,

but they are of the most puerile character, and it is a matter of
no ordinary wonder that intelligent and even learned men of
India should have attached any importance to them, These men
were, however, not singular in this respect. The ancient Egyp-
tians were particularly noted for their magical art, and the Greeks
avd the Romans were no less attached to it. Even in medix-
val times charms, philters, incantations, and rites in associa-
tion with evil spirits were any thing but uncommon in Europe.
To illustrate the character of the incantations a single speci-
men would suffice. The object being to stupify or benumb
the face of an enemy a Bréhman should, at midnight, draw,
on a peice of Bhurj bark, the figure of a tortoise six fingers
in diameter. Then he should write on each foot of the picture
the mystic syllable Krifi; in the mouth, the word Hrifi; on
the belly, the name of one of the fierce forms of Durg4, and
on the back the name of the worshipper. He should then
surround the picture with the mantra called Malg mantra,
which in its translated form would stand thus: “Om, benumber
of enemy’s face, assumer of every shape at will, and causer
of agitation, पता, Pheii, Phetk4rini, do, do thou benumb
the mouth of my enemy so and so; do, do thou benumb
the mouths of all who are inimical to me, Of, Hui, Phe,
Phetkfrini, may this be agreeable to thee!.”” The drawing thus
completed should be placed on a brick, and covered over by the
carapace of a large tortoise. The divinity named Mahékirma,
or the great tortoise, should next be worshipped in due form,
and with all the necessary offerings. On the completion of the
rite, the name of the enemy should be called to mind seven
times, and then the drawing with its coverings should be kicked
down with the left foot.

As an instance of employing poisonous substances to pro-
mote the efficacy of incantations, reference may be made to
the formula given for producing leprosy. The direction is:

XXXII,

“Take the blood of a serpent, and of a mole, and half its
quantity of oleander root, a lizard, bees or lice, crabs, and
scorpion ; pound them together, and digest them in oil; give
the oil to be rubbed on the body of the victim, and then bury:
the rest'in a burning ground with the mantra, “Om, to the
nine planets, do, do work on all my enemies, do, do kill them,
Afi, Soi, Mat, Vui, Chui, 00, Safi, फ, Kefi, Of, may this
be acceptable!” All the mantras are made up of a number.
of mystical syllables like Hrii, Hufi, Hai, Pii, Krifi, Phét,
Svaha, &c. jumbled with the names of particular divinities and:
more or less difinite prayers |

After the incantations come versification, and to it eight
chapters have been dedicated (327th to 334th). The technical
terms used in this part of the work are the same which are
met with in Pingala’s Chhanda Sfstra, and this part necs-
sarily must be of a later age than that work, unless it can be
shown that the two works have drawn their materials from a
common source, which is by no means unlikely. This much,
however, is certain that the versification treated of belongs
to the age of classic Sanskrit, and not of the Ve.lic period,
except in so far as Vedic metres had retained currency in the
later age. er | |

The great antiquity of the Vedas is no where better illustra-
ted than in the treatises called Siksh4, in which the phonetics of
the Vedic language are explained at length. All those treatises
date from before the Christian era ; some of them are unques-
tionably 6 to 8 hundred years older than that era; and at that
time the language of the Vedas had become-so old and antiqua-
ted, and the practices of the ditferent schools of chauters had’
become so divergent that the necessity was felt of having
treatises pointing out what syllables were long, what short,
what circumffex, and what wunaecentcd, and the different
places in the organs of speech where they should be modu

XXXII.

lated. ‘This could not have possibly arisen until after the
lapse of many centuries from the date when the Vedas were
composed ;—in fact when the language of the Vedas had in
a great measure, if not entirely, ceased to be colloquial. The
leading principles of this branch of Indian learning are given
in the Purdya in 21 stanzas (835th), and the matter seems to
have been taken from the Rik-pratisakhya of Saunaka.

From the last the Purina passes on to rhetoric, and briefly
discusses the leading characteristics of poetry, drama, taste,
and style (336th 339th). The next chapter is on dancing,
and the next onacting. Rhetorical ornaments take up three
chapters (342nd to 44th), and rhetorical merits and defects two
more. In these the principles inculcated are the same which
are to be met with in the earlier leading texts on Rhetoric, and
Bharata is quoted by name in the chapter on dancing and
dramatic performances.

The meanings of single letters of the alphabet form the
theme of the next chapter (347th), and then the grammar of
the Sanskrit language occupies the following eleven chapters
(348th to 358th). The object bemg only to givea sketch of
the character of that language the leading points of the gram-
mar alone have been touched upon. The language intended is
the classic Sanskrit as defined by P&nini, and the archaic dialect
of the Vedas is entirely overlooked. Professor Wilson, in his ana-
lysis of the Agni Puréna, states that the sketch excludes the
conjugation, but in the texts from which this edition of the
work has been compiled there is no such omission. ।

The grammar is followed by a metrical vocabulary in the
style and plan of the Amarakosha, but very much condensed.
It extends to eight chapters, (359th to 366th). The first opens,
as in the Amarakosha, with celestial objects; the second supplies
the indeclinables; the third, words of various meanings, and

9

XXXIV,

soon.. In the first chapter, after. naming the gods and their
followers, their enemies are indicated by a single word Asura,
and immediately after it occurs the word Sugata with its शण.
onyme Tathagata

Chapter 367th treats of the dissolution of the universe
(pralaya). The word is used in its most comprehensive
sense of change, and then circumscribed under four heads,’
viz. (1) Nitya, (2) Naimittika, (3) Prékrita, (4) Atyantika. The
first implies the change which the creation is undergoing cons-
tantly without intermission, including the daily deaths of ani-
mated beings. The second is ^ periodical,” or the more or less
partial destruction of the order of things produced at the close
of aKalpa. The third is called * elemental ”,-or that in which
the creation is reduced to its rudimentary form at the close of
a thousand fourfold Yugas. The fourth is arrived at when,
by the attainment of perfect knowledge, the nonsubstantiality -
of the creation becomes manifest to the eye of reason. The
last is dwelt upon at considerable length. .In the next chapter
(869th) is given the anatomy of the human body, supplying.
the names of the different structures and their functions. Im-
mediately after it occurs a dissertation on the different hells
to which the wicked are consigned, and their characteristics ;
and this concludes the circle of mundane knowledge—Aparé
‘Vidy&, and the concluding twelve chapters are devoted to
transcendental knowledge, which insures final emancipation.

from all liability to repeated births and deaths.

The first essential for perfect knowledge is the control,
of the passions, or the subjugation of the sensuous wants and
longings of humanity. Nothing transcendental can be ac-
complished wituout this essential preliminary, and how this.
is to be effected is treated of in chapter three hundred and
seventyfirst. Simultaneously with the exertion to restrain the.

XXXV,

passions, the candidate for. emancipation should train himself
to adopt particular seats (dsana), to regulate his breath (pra-
ndydma), to withdraw his mind from all worldly objects (pratyd-
hdra), and to concentrate it in the meditation of Brahma (dhyéna).
These practices gradually train the mind to rise above all
external attractions and distractions, and to be fully occupied
in holding within it the object of contemplation (dhdérand)
to the entire exclusion of all other thoughts. This leads to
the state of ecstacy (samddii) in which the mind becomes
dead to every perception, except that of the consciousness of
existence, and the manifestation of the soul within is all that
is left in him. This is the highest and most transcendental state
of the mind, and the one necessary for the sumum bonum of
knowledge, the conviction of the identity of the thinker with
Brahma i.e. the knowledge of Brahma. The conviction then
arises in which the thinker is enabled truthfully to say; “Iam
the great light which governs all.’ The doctrine inculcated
is that which maintains the identity of the human and the
Supreme soul, and it is illustrated by the story of Yadha, which
also occurs in some of the other Purdnas, and in which a youth,
forced to serve as a substitute for a palki bearer, and being repri-
manded for the slowness of his movements, explains to a king
the true relation between matter and mind. By way of further
illustration, the Purana gives an abstract of the Bhagavad Gttd
quoting the Mahabhérata, and then a similiar abstract of the
Yama Gité,a work on the model of Bhagavad Git4 and said to
have been first imparted by Yama, the ruler of the nether re-
gions, to a renowned saint named Kapila.

In the concluding chapter Agni first recounts the praises
of the Agni Puréna ; Vaéishtha then recounts them to Vyasa;
Vyésa to Sita; and the last to the sages assembled in the
Naimisha grove. The praises are of the most exaggerated

xXXVI.

and hyperbolical character; but they are by no means remark-
able. Almost every Purdéna uses the same words, and attributes
to itself the same virtues, in the same manner, so as to make
the whole worthless; and even intelligent Hindu authors call
them eulogistic, (prasansdvdda,) and not intended to be im-
plicity believed as true.

This abstract of its contents shows that the Purgna has no
sectarial leaning. It treats of Vaishnava, Saiva and Sékta
forms of worship with impartiality, and its object was, as has
been already stated, more to produce a digest of Sanskrit
learning than to advocate any particular form of religion.
Hence it is that Sanskrit authors class it among the 7émc sa or
delusive division of the Puranas. Commenting on the contents
of the work Professor Wilson remarks :

“ From this general sketch of the Agneya Purana it is evident
that it is a compilation from various works ; that consequently
it has no claim in itself to any great antiquity, although, from
the absence of any exotic materials, it might be pronounced
earlier, with perhaps a few exceptions, than the Mohammedan
invasion, From the absence also of a controversial or sectarial
spirit it 18 probably anterior to the struggles that took place in
the 8th and 9th centuries of our era between the followers of
Siva and Vishnu. As 4 mere compilation, however, its date
is of little importance, except as furnishing a testimony to that
of the materials of which it is composed. Many of these may
pretend no doubt to considerable antiquity, particularly the
legendary accounts of the Avataras, the section on regal polity
-and judicature, and the genealogical chapters: how far the rest
may be ancient, is perhaps questionable. for there can be little
doubt that the Puréna as it now exists, differing from its own
definition of Puréna, and comprehending such incongruous
admixtures, is not the entire work as it at first stood. It is not

XXXVII.

unlikely that many chapters were arbitrarily supplied about
8 or 9 centuries ago, and a few perhaps ever later; to fill up
the chasms which time and accident had made in the original
Agneya Puréna.”* —

In the Preface attached te the first volume of this edition
of the Agni Purana, a descriptive list has been given of the
manuscripts consulted in preparing the text for the press.
Sinco its publication I obtained two codices, one from Benares, -
and the other from Mangalore. The former numbered X, and
marked <, comprises 412 folia each 16. by 5} inches, written
in the Bengali character with 9 lines of wriling on each page.
Its copyist’s name was Gauramohana Deva Sarm4, and it was
completed in the Sake year 1767. Though unrevised, it is
generally correct, and complete. The latter, No. XI, marked,
z, was obtained for me by Dr. A. ©. Burnell of Mangalore. It
had been copied from a Tamil MS. It comprises 886 folia in
4to foolscap, having 21 lines of writing on each page. Like
the last it is generally correct, and complete. On the receipt
of these, No. V., which was incorrect, was not any longer
. consulted, and No. VIII. was found deficient at the end. The
eleven Mss consulted may be classed under four heads; Ist,
Benares, represented by Nos. I. VIII. and X; 2nd, Calcutta,
represented by Nos. II, प्रा, IV, V, VI, and VIL; 3rd, Baroda,
by No. IX ; and 4th, Mangalore, by No. XI. Of these, eight
codices correspond very closely, and give the same number of
chapters; two Nos, I and VIII are incomplete, wanting
several chapters at the end; and one, No. III, has several
chapters at the end, and 4 chapters on pilgrimage in the middle
the counterparts of which are not to be met with elsewhere.
The chapters are not regularly numbered in any of the Mass.,

© Essays, Vol. I. p. 90. |

XXXVIII.-

and in several no number is to be met with. For the sake of con-
venience of reference the serial number has been introduced
by me, and the total I have arrived at from the eight Mss.
which correspond is 382. The MS. from which the late Pro-
fessor Wilson prepared his analysis of the Agni Purana for
the Journal of the Asiatic Society was, like my Mss., divided
into a number of small sections according to the subject, but
without any enumeration ; but their number amounted to 332, or
to 50 under the total of my Mss. On the other hand, the extent
of matter in Professor Wilson’s codex was computed at about
14000 slokas, whereas, my printed text comes up to 11000,
exclusive of a few prose [0१8३३९6६ and mantra, which together
would not amount to 5008lokas. Thus my text 18 short by 2500
flokas, if the total of the Purdna be accpted in its own words at
14000, or more if 15000, or 16000 élokas be assigned to it in
accordance with the Bh4gavata and other Purdnas. The excess
in my No. III amounts to 33 chapters, which together
comprise about a thousand élokas; but there are several repiti-
tions in them of subjects treated in previous chapters, and alto~
gether the writing is so corrupt, smudgy, and frequently oblite-
rated that I found it impossible to print from them. A few chap-
ters are given in the Appendix by way of specimen. This is,
however, not the *‘ appendix”? to which Colonel Wilford refers
in his essay on Vikramaditya and Sélivahana (A static Researches,
X. p. 131) in which he met with'the mention of SélivShana and
Vikraméditya, and also of Muhammad as the institutor of a new
era, nor has it anything to do with the ‘ Kaéverf M4hétmyam,’
current in the South of India, and said to be a part of the
Agni Purana. It is, in the words of Professor Wilson, “ very
nearly as extensive as the whole work of which it is called a
— section.’”? Of these appendixes I have seen no Mss., and know’
nothing of their contents. Colonel Wilfora’s appendix is described

XXXIx.

to be “the sixtythird or last section,” and appears on the face
of the statement to be apocryphal—one of the many instances
in which the enthusiastic enquirer was imposed upon by his
wily Pandits. The second occurs in the Mackenzie ©. llection,
and belongs to the same class with the other M&hatmyas or local
legends, which, with a view to attach importance and sanctity

to them, have been interpolated into, or appended to, the
Puranas,

अग्निपुराणम्‌ |
---5>~°<@=--

अथो नसप्तद्यधिकदिशत तमोऽध्यायः |

विष्णुपच्र |

BRT उवा च । तिपुरच्लघरषः पवः ब्रह्मणा विष्णु पश्र |
neta fears cau निरूपितं ॥ १ ॥
वागोशेन च शक्रस्य बलं Say प्रयास्यतः ।
तस्य खरूपं वच्यामि तत्वं खण जयादिमत्‌ ॥२॥
विष्णुः प्राच्यां खितशक्रौ हरिदंचिणतो गदी,
प्रतीयां शाङ्ग ग्विष्णुर्जिष्णुः wet ममोत्तरे ॥ २ ॥
wna विकोरेषु तच्छिद्रेषु जनादंनः।
क्रोडरूप हरिभूमो नरसिंहोऽम्बर मम ॥ ४॥
च्ुरान्तममलश्चक्र' ्रमल्येतत्‌ सुदशनं |
अरस्यांशमाला Ta च्या हन्तुः प्रं तनिशाचरान्‌ ॥ ५॥
गदा चेयं सहस्राः प्रदौषपावकोञ्चला |
रत्नोभूतपिशाचानां डाकिनोनाच् नाग्नौ ug Il
शाङ्ग विस्पाव्नि तैव वासुदेवस्य मद्वन्‌ |
तिथच्नुष्यकुमार्डप्रे तादोन्‌ CATIA: ॥ ७ ॥

( १ )

शरम्निपुराण [२६९८ अष्यायः।]

खज्ञधा रोक््वलव्नोऽत्‌सरानिषृता ये समाहिताः |
ते यान्तु शाम्यतां val गरुडनेव पत्रगाः॥ र ॥
ये कुष्ाण्डास्तया यक्षायेदत्याये निशाचराः
प्रता विनायकाः क्रूरा ATA AAT: खगाः ॥ ९ ॥
सि हादयञ्च पशवो दन्दशूका ख पन्नगाः |
सर्व भवन्तु ते सौम्याः कष्णशङ्रवाडताः ॥ १० ॥
चित्तहत्तिहरा ये मे ये जनाः समतिहारकाः।
बलौजसाञ्च दत्तौरन्डायाविथंगकाचये॥ ee ll
ये चोपभोगदहत्तारो ये च लक्षणनाशकाः।
कुष्माण्डास्त vasa विष्णुचक्ररवाहताः॥ १२॥
बदिखवाख्य' मनः सखराख्य' स्वाख्यमेद्दरियकं तथा |
ममास्त देवदेवस्य AYIA कीत्तं नात्‌ ॥ १२॥
Ue पुरस्ताख्मम दक्षिणोत्तरे
विकोणतास्त॒ जनादंनो हरिः ।
तमोपमोगानमनन्तमच्तं 3
जनार्दनं प्रणिपतिती न सौदति ॥ १४॥
यथा परं ब्रह्म BCAA परः
जगत्स्रूपख स एव केशवः |
सत्येन तेनाश्यतनामकौत्तंनात्‌
प्रणाशयेत्त जिविधं ममाशभं । १५॥

इत्याग्नेये महपराणे fayrat नामोनसप्तत्यधिक्-
डदिशततमोऽध्यायः।

२७० mata: !] बषैदभाखादिकौर्तनं।

अथ सप्रत्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

वेदगाखादिक्षौत्तन।

पुष्कर उवाच । सर्वानुग्राषका मन्ताबतुवंगं प्रसाघकाः।
ऋग्वे तथा साम WY: संख्या तु लच्चकं ॥ co
भेदः साङूख्यायनचेक श्राण्ठलायनो दितौ यकः ।

शतानि दश मन्वाणां area feagaa i 2 tl
ऋग्वेदो ~ [>
ऋग्वेदो fe प्रमाणेन स्मृतो दपायनादिभिः।

एकोनदिसद्खन्तु AAU यजुषस्तथा ॥ २ ॥
आअतानिद्श विप्राणां ष्डशोतिश्च शाखिकाः।
काणमाध्यन्दिनो GUA कटो माध्यकटो तधा ॥ ४॥
नै्ाययौो च सन्ना च तेत्तिरौयाभिधानिका।
तरै शम्पायनिकेत्याद्याः शाखा यजुषि संस्थिताः ॥ ५॥
ara, कौयुमसंननैका हितौयाथवणायनी |
गानान्पि च चल्वारि वेद आ्रारखयकन्तया ॥ &॥
SMA सदहचतुथश्च मन्ता नवसदखकाः
सचतु.्रतकाञ्चव AWAGFSAT: WAT: ot
afanfacara साममान प्रकोन्तित।
सुमन्त॒जौजलियैव श्ञोकायनिरथव्वेके ॥ ८ ॥
stam: पिप्पलाद सुच्केशादयोऽपरे |
अन्ताण्णामथुतं ष्रटटिश्रतस्योपनिषच्छत ॥ < ॥
व्यासद्पौ स भगवान्‌ शाखाभेद्‌ा कारयत्‌ |

—

अग्निपुराणे [२७० अध्यायः |

्ाखाभेदादयो विष्णुरितिदह्ासः पुराणकं ॥१०॥
प्राप्य व्यासात्‌ पुराणादि सतो वै लोमष्टषंणः |
सुमति खाग्निवक्चाख मित्रयुःशिंशपायनः॥ ११॥
कतत्रतोथ सावर्णिं: षटथिष्यास्तस्य चाभवन्‌ । `
ांश्रपायनादयखक्रः(१) पुराणानान्तु संहिताः ॥१२॥
बराह्मादौनि पुराणानि दरिविद्या दशाष्ट च।
मषहाएराणे Maa वियारूपो हरिः; खितः ॥ १३२॥
सप्रपश्चो निष्पुप्चो मूरत्तमूत्तसरूपश्टक्‌ |

तं waa संस्तु भुकतिसुक्तिमवाप्रुयात्‌ ॥ १४॥
विष्णुजिंष्णुभविष्ु ख अग्निसृथ्यादिरूपवान्‌ |
अग्निरूपेण देवादेमुखं विष्णु; परा गतिः । १५॥
वेदेषु सपुराणेषु anata गोयते ।

WMATA पुराणन्तु रूपं विष्णोमंहन्तरं ॥ १६ ॥
आनेयाख्ययुराणस्य कत्ता खोता जनादनः।
AMIAUTAMT सवं वेदमयं महत्‌ ॥ १७ ॥
सर्व॑विदयामयं Fa सर्व॑न्नानमय' वरम्‌(२) |

सर्वाम हरिरूपं हि पठतां raat रणां ॥ १८॥
विदयार्थिनाच्च विद्यादमधिनां ओौधनप्रदम्‌(२) ।
राज्याथिनां राज्यदश्च whe धमंकामिनाम्‌॥ १९॥
स्वगधिनां aise yas पु्रकाभिनां |
गवादिकामिनाङ्गोदं Uae ग्रामकामिनां॥२०॥

९ भिंन्पायनादयषक्रुरिति we |
2 परमिति Be |
३ ग्रीवखप्रदमिति अ०। te

२७१ अध्यायः t] दानादिमाडात्म्य

e ©

कामाथिनां HATE सवसोभाग्यसम्प्रदम्‌ |
गणकौत्तिप्रदमरणां जयदश्यकामिनाम्‌ ॥ २१॥

“eo e © (|
सवष्बुनां सवदन्तु सुक्तिद' सुक्तिकामिनां |
पापन्न पापकतु यामाग्नेयं हि पुराणकम्‌ ॥ २२॥

Tals महापुराणे बैदथाखादिकौत्तंनं नाम सपतत्यधिक-
दिशततमोऽध्यायः |

PARTUM SATA: |

~000———-—

दानादिमादहात्म्य |

पष्कर उवाच । ब्रह्मणाभिहितं पुव्व यावन्मात्रं मरौचये।
लक्तादीदन्तु तदुनत्राद्म लिखित्वा सम््रदापयेत्‌॥ १॥
A BT ~
वश्ाख्याम्मौणमास्याञ्च Bilal जलधेनुमत्‌ |
म ५ AWK ~
UA हादशसाहस्रं ज्य द दाश्च धेनुमत्‌।। २॥
वराष्टकल्यत्त्ताम्तमधिक्षत्य पराशरः |
व्रयो विंशतिसादस्' awd प्रा चापयेत्‌ nau
जलधेनुमदाषाढां विष्णोः wewarygarg |
© तोयं 9
श्वतुटशसदस्नाणि वायवोयं हरिप्रियं ॥ ४॥
श्तेतकस्पप्रसक्घ न UTA वायुरिहात्रवौत्‌।
zafatear afed अरावग्छां गुडधेतुमत्‌ ॥ ५५
यज्राधिक्षत्य गायनौ area wats: |

अग्निपुराणे [२७१ अध्यायः |

बचासुरबधोपेतं तद्भागवतमुच्यते ॥ ९॥
सारस्वतस्य कल्पस्य प्रो्ठपयान्त॒ तददेत्‌ |
श्रष्टादशसष्टखाणि हे मसिंहसमन्वितं ॥ ॐ ॥
TATE नारदो धरन्‌ ठहत्‌कल्पाखितानिड |
पञ्चविंश सहस्राणि नारदौयं तदुच्यते ॥ ८ ॥
सघेनुच्चाण्िने दद्यास्सिदिमात्यन्तिकों लभेत्‌ |
यच्राधिक्षत्य गत. ATA ATA ATTA ॥ €. ॥
कार्तिक्यां नवसाहस्रं मावष्डयमथापयेत्‌ |
अग्निना यदशिष्टाय प्रोक्षश्चाम्नेयमेव तत्‌ ॥ १०॥
लि खिला पुस्तकं TATA स सवेदः ।
STEHT UES सर्वविद्या वबोध नं (१) ॥ १९१ ॥
aqenararte भविष्य सूथसम्भवं t

भवस्त्‌ मनवे प्राह दद्यात्‌ पीष्यां गुडादिमत्‌ ॥ १२ ॥
सावना नारदाय ब्रह्मवेवत्तमोरित |
रथान्तरस्य दन्तान्तमष्टादशसहस्रकं। १२॥
माष्यान्दवाद्रादहस्य चरितं ब्रह्मलोकभाक्‌ |
यचाग्निलिङ्मध्यस्यो ध्चान्‌प्रादह महेश्वरः ॥ १४ ॥
आगनेयकल्ये तलिद्गमेका दशसह स्र कम्‌ |
qear शिवमाप्रोति फादगुन्यां तिलध॑लुमत्‌ ॥ १५
चतुईशसस्राणि acre विष्णु ये रितम्‌ |
भूमौ वराहचरितं मानवस्य प्रहत्तितः॥ १६॥
सदहेमगरुडखेतयां पदमाप्रोति वष्णत्रम |

१ सव्येविद्यावधारणमिति Se |

२७१ अध्यायः 1] दानादिमादहाता

चतुरणोतिसादसख स्कान्द स्कन्दे रितं मदत्‌ ॥ १७ ॥
अधिक्त्य सधनं कल्ये तत्पु रषेऽपंयेत्‌ |

वामनं दशसादहसख' धौमकर्प रेः कथां ॥ १८॥
दद्यात्‌ शरदि fag? धमाथादिनिबोधनम्‌।

कूर्म चाटसदस्रच्च TAHT रसातले ॥ १८. ॥
दनद्रध्यप्रसङ्ग न दद्यात्तदेमकूमे वत्‌ |
्रयोदशसषस्राणि माद्य कल्पादि तीऽत्रवौत्‌ ॥ २० ॥
na fe मनवे दद्यादिषुबै हेममस्यवत्‌।
गारुड़च्चा्टसाहख UMMA ATTA ॥ २१ ॥
विष्वा खडा दुग रो त्पत्तिं तद चखाद्चेमहंसवत्‌ ¦

ब्रह्मा ब्रद्माण्डमादहात्पममधिक्तत्यात्रवोत्त्‌ यत्‌ ॥२२॥
तच्च दादणसादसख्र बर्मा ण्ड तदिजेऽपयेत्‌

भारते पवेसमाप्तौ वस्रगन्धस्रगादिभिः॥ २३॥
वाचकं पूजयेदादौ मोजयेत्‌ पायसेदिंजान्‌ |
गोभरग्रामसुवर्णीदि दद्यात्पवंशि पर्वणि ॥२४॥
समाप्त भारते fan’ संहितापुस्तकान्‌यजेत्‌ ।

शभे 2a निवेश्याथ चरौ मवस्त्रादिनाहतान्‌ ॥ २५!
नरनारायणौ पूज्यो yaar: कुसुमादिभिः |
गोऽब्रभूद्ेम दत्वाय भोजयित्वा च्षमापयेत्‌ ॥ २६ ॥
मद्ादानानि देयानि रत्नानि विविधानि च।
मासकौ St WII सासे मासे प्रदापयेत्‌ fron
अयनादौ Wawa दानमादौ विधौयते)

Rate: सकले: काथ' aaa पूजने द्विज ॥ as

अग्निपुराणे [२७९ अध्यायः ।

इतिद्धासपुराणशानां पुस्तकानि प्रयच्छति।
पूजयिलायुरारोम्य खरग मोचचमवाप्रुयात्‌ ॥ २९ ॥

दूत्यामेये मष्ापुराणे दानादिमादहावप नामेक सप्तत्यधिक-

दिशततमोऽध्यायः।

अथ दिसप्र्यधिकदिशततमोऽध्यायः |

qaqa |

अम्निरवाच। सुथवंशं सोमवंशं cat वंशं वदामि at

>

STH TESTA AAMT सुतः ॥ १॥।

~ 4
qo कश्यपस्तस्म्ाददिवस्वास्तस्य varie ।

at रान्ञो(१) प्रभा frat रान्नो रेव तपुतिका ॥ २॥

रेवन्त' सुषुवे Ya प्रभातच्च प्रभा Ta:

BIE GAT मनु YA यमलो AHAT यमम्‌ UR
छाया Val च सावरणं मनु वसत सुतम्‌ |
शनिद्ध तपतीं विष्टि संन्नायाच्चाखखिनो Ga: Ws tl
मनवस्लतस्यासन्‌ Yat F न च ARAT |
श्च्चाकुचैव नाभागो we {श््यीतिरेव च ॥ ५॥.
नरिष्यन्तस्तथा प्रांनौभागादिष्टसत्तमाः।
HEAT GMS अयोध्यायां महाबलाः ॥ € ॥
कन्येला च मनोरासौदुबु धात्तस्यां पुरूरवाः |
पुरूरव समुत्पाद्य सेला सुदुख्नताङ्गता ॥ ॥

१ त्र दाथेतिपाो Ie |

१५७२ matali] सुथवंयकोत्तेनं। é

Sreargenar विनताश्लखयो कृषाः |
उत्कलंस्थोत्कलं we विनताश्वस्य पिमा ॥ ca
दिक्‌ सर्व्वा राजवयस्य गयस्य तु गयापुरौ।
वथिष्ठवाक्धात्‌ सुच्य खः प्रतिष्ठानमवाप इ ॥ € ॥
तते पृशूर्वले प्रादाश्षद्जरो राच्धमाप्य तु ।
नरिष्वतः शकाः Yat नाभागस्य च वैष्णवः ॥ १०॥ `
रभ्वरोषः प्रजापालो wea wea: कलम्‌ |
सुकल्पा नर्तौ पर्वा तं वैःरोद्चामरततो कृपः ॥ ११ ॥
भान्तं विषवधासीत्‌ परौ चासीत्‌ कुशस्यली ।
tae रेवतः पुवः कुक्षी नाभ धार्मिकाः ॥ १२॥
CUS: पुरशतस्यासीदराच्य प्राप्य greta |
TRAIT: Yat गान्ध ब्रह्मणोऽग्तिके ॥ १३॥
ety देवस्य मत्यं बहुयुगं गतम्‌। `
भाजगाम जपैनाथ खां Get थादवैर्वताम्‌ ॥ १४॥
wat हारवतीं नाम tee मनोरमाम |
भोलदहण्णःन्धकेगुरषा' वासुदेवयुरोगमैः ॥ १५॥
Cael बलदेवाय दरौ नाता निन्दितम्‌ |
तपः सुभेरुभिरखरे var विष्णुलयं गतः ॥ १९॥
नाभागस्य gal Ot वेश्यो ब्राह्मणतां गतौ।
करूषस्य तु कारूषाः alsa युषद्न्य दाः ॥ १५ ॥
WRAY एषप्रीऽगारिसयिता शुरो गाभ।
मनुपुवादथचाकोवि चिदे वराङभूत्‌ 11 १८ tt
विङ्लेस्त कङ्तखोऽभूसस्व पुतः ।

( 2)

ge अभ्निपुराशे [२७२ अध्यायः |

तस्य पुशः एथन्रोम विश्गण्बः एधो; सुतः; ॥ १९ ॥
आयुस्तस्य च पजरोऽग्रू खवनाश्बस्तधा Far |
युवनाश्वाश्च खावन्तः पूवं खावन्तिका पुरौ ॥२०॥
ARTS इददश्वोऽभ्रूत्‌ कुबलाश्डस्ततो कृपः |
VATA ATA AAT च वे पुरा ॥ ३९ ॥
न्धुमाराश्रयो भूपा TITAI दण्ड एव च।
कपिलोऽ टङाश्वात्त WAG प्रमोदकः ॥ २२॥
हयग्वाच्च निकुम्मोऽभूत्‌ संहताश्वो Fagaa: ।
TANITA रणाष्वश्च संहताश्वसुतावभो ॥ २२ it
युवनाश्वो रणाश्वस्य AANA युवनाश्वतः |
मान्धातुः परुकुत्सोऽमून्‌ मुचङ्खन्दो दितोयकः ॥ २४ ॥
पुरुकुत्तारसस्यु ख सम्भूतो नमंदाभवः ।

सम्भूतस्य सुधन्वाऽभूचिधन्ाथ सधन्वनः ॥ २१५ ॥
चिधन्बनस तरुणस्तस्व सत्यव्रतः सृतः |
सत्यत्रताव्त्यरथो BCT तत्सुतः ॥२६॥
इरि बन्द्राद्रोहिताश्वो रोहिताश्वादुकोऽभवत्‌ |
हकादाइख WET सगरस्तस्य च प्रिया ॥२७॥
प्रभा ष्टिसदसखाणां शतानां जननौ Wega |
तुष्टादोवाबरुपादेक भानुमत्यसमच्ञसम्‌ ॥ Ae I

ष्ठ नन्तः एथिवों दग्धा विष्णु ना(१) बडसागराः |
अरसमच्रसोऽ शमां दिलोपोऽएमतोऽभवव्‌ ॥ २९ ॥
भगोरथो दिलौपात्त येन गङ्गावतारिता |

६ मुनिनेति aol

७२ WA: | | सथवं यकौ aa | | ११

भमोरथात्त नाभागो नाभागादम्बरोष्रकः ॥ Yeo ॥
सिन्धदौपोऽग्बरौषा, खतायुस्तत्‌मुतः युतः |
शुतायोकऋेतपर्णोऽभू त्तस्य कल्द्माषपादकः ॥ ११ ॥
hh सव्व वी (१) MATAAASAA |
अनरण्यात्‌ frais अरनमित्रस्ततो रघुः ॥ १२ ॥
रघोरभूदिलोपस्त दिलोपाज्चाप्यजो 27:1
दौर्घवाइरजात्‌ कालस्वजापालस्ततोऽभवत्‌ ॥ १३ ॥
तथा दशरथो जातस्तस्य पुच्रचतुष्टयम्‌ |
नारायणाम्ाः सव रामस्तस्यायजोऽभवत्‌ ॥ १४ ॥।
रावणान्तकरो राजा हयोष्वायां TIAA: ।.

वामी कियेस्य चरितं चक्र तन्रारदख्रवात्‌ ॥ ATH
रामपतौ कुशलवौ सौ तार्या कुलवद्ैनो |

ufafas कुशास्जन्ने निषधस्तस्य चामजः ween
निषघात्त नलो oe नभोऽजायत वे नलात्‌ ।

मभसः FWA NT सुधन्वा च ततोऽभवत्‌ | ३७॥
सुधन्वनो देवानोको Weranaa aga: । .
MHA सदस्राश्वखन्द्रालोकस्ततोऽभवत्‌ । १८ ॥
न्द्रावलोकतस्तारापोडोऽस्माचन्दरपव्वंतः |
खन्द्रगिरेभानुरथः Fay तस्य चात्मजः |

द्क्ाकुवं शप्रभवाः सयवंशधराः स्मृताः ॥ ३९ ॥

इत्याग्नेये महापुराणे सुथवंगकीत्त ननाम हिसप्तत्यधिक-
हिशततमोऽष्णयः।

१ खकश्माभूदिति खण, we च|

११ अम्निषुराके {२१२ Wate: |

अथ जिसब्गलह्यपिकदिशवतमोऽष्यायः।

(=
waaay st |

wfrqara । सोमवंश varia पठितं पापनाशनम्‌ |
विच्छुमाभ्यनजो ant ब्रह्मपुत्रोऽचिरजरितः ॥ १॥
aI राजसयं ater दलिणान्ददो |
समापेऽवथये सोमं ASIA AAA 1 २॥
कामवाणाभितप्ताङ्गमो नरटेव्यः सिषेविरे ।
श्छीब्रारायणं aw सिनोवालौ च करम्‌ ॥ ३ ॥
दयति विभावसग्यक्ना पुष्टिधां तारमव्ययम्‌ ।
प्रभा प्रभाकरन्यक्ला CATT कुहः खयम्‌ ॥ ४ ॥
कौत्तिनयन्तन्परत्तीरं वसुधा रीचकश्यपम्‌ |

` शतिसख्यक्षा पतिं नन्दीं सोमभेवाभजन्तदा ॥ ५ ॥

SRA इव सोमोऽपि कामयामास ताख्दा |
एवं छतापचारस्य तासां HATTA ॥ ६।
न शशाकरापचाराय(१) शापः शस्त्रादिभिः पुनः ।
TAM केकनाथल्मवापस्तपसा WA ॥ ७ ॥
fanata मतिस्तस्य विनयादनया इता |
उष्यते; स व भायां तारां नाम यथ्सखिनोम्‌ ॥ ८ ॥
WTC तरसा सोमो छवमन्धाद्विरःसुतम्‌ |
ततस्तदुगुदमभवत्‌ प्रख्यातं तारकामयम्‌ ॥ € ॥

( कष

१ म RNIB Bey

२९२ भ्रध्वायः |] सोमं श्षेणनं | १९

देवानां Sea ATS लोकाच्यकरं महत्‌ |

awl निबार्यजो यमसन्तारामङ्किर्से eet ti १०॥
तामन्तःप्रसवां दृषा गभं त्यजा बरवोददः ।

गभस्तयक्नः USAT प्राशाशं सोमसवः ११।।
एवं GATE धः YW: पुच्लस्तस्म पुरूरवाः | |
SIAM सा तं वरथामास चाष्ठरा; । १२॥.
तया सदा चरद्राजां दवर्षाणि पश्च च ।

पश्च षट्‌ सप चाष्टौ च दश चाष्ट महासुन । १३॥
एकोऽभम्निरभवत्‌ ga तेन चता प्रवत्तिता |

परूरवा सोगगीलो गान्धव्वलोकमीयिवान्‌ ues i
भायुहाञुरणष्लायुधनायुतिमाम्‌ वसुः । `

दिविजातः शतायु ays Wea दपान्‌ । १५॥
TIGA TPA: FAN sea रजिस्तथा |

दर्भो विपासा पञ्चाग्नय (१) रजेः पु्रशतं wey ॥ १६॥
waa इति विख्याता विष्णुद वरो रजिः |
Sarat रणे देत्यानवधौतृसुरयाचितः ॥ १७॥
गतायेन्द्राय yA दत्वा cre’ दिवङ्गतः |

रजेः BISA राज्य MHA PTAA: ॥ १८ ॥
ग्रहशाग्यादिविधिना गुरुरिन्द्राय art

मोहयित्वा रजिसतानासंस्त fara १८९ 1
TYAS सुताः सप्त यतिययातिरुत्तमः |

SRA पश्चकथेव शय्य तिमेघपालकौ ॥ २० ॥

१ Twang इवि चर | पष़ा्रास्ति णर |

28 अन्निपुराण २७४ अध्यायः

यतिः कुमारभाषैऽपि विष्णु ध्याला हरि गतः ।
देवयानौ WHAT ययातेः पन्राऽभूत्तदा NRL
बषपव्वं जा uf ser ययातेः पञ्च तत्‌मुताः |
6 ॐ |
यदुश्च FAFA टैवयानो व्यजायत tt VR I
शिष्ठा ` © ©
दुद्यचचानृच् yee शिष्टा वा्षेपव्वंणो |
यदुः पूरुशाभवतान्तेषां वं शविवद्चनौ ॥ २२॥
TUM मष्ापुराशे सोमवशवगम नाम जिसप्तत्यधिक-
हिशततमोऽध्यायः।

अथ चतुःसप्त्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

~ 000 ~~
यदुवं वणेन |
भग्निस्वा्। यदोरासन्‌पञ्च gar ज्ये स्तेषु सहस्रजित्‌ |

नोलाखश्जिको रधुः ate: शतजिञ्च सहस्रजित्‌ ॥ १ ॥
शतजिदहयो रेणुहयो इय इति az:
Whaat हेहयस्य WATS सहनः ॥ २॥
महिमा संहनस्यासौन्‌महिमनो भद्रसेनकः |
भद्रसेनाद दुगमोऽभददुगमात्कनकोऽभवत्‌ ॥ ३॥
कनकात्‌ Aaa Rafa: करवोरकः |
कतोजाञ्च चतुथाऽभूत्‌ RAAT सोऽन ॥ ४ ॥
TUM. नाय तपते ARCATA |
ददो UYITAY भ्रजयत्व' रणेऽरिणा॥ ५॥

९७४ Mata |] युवं शवणनं |

अधन्यः वर्तमानस्य विष्णुषस्तान्‌खतिभ्रुवा |
दण यन्नस्स्राणि सोऽच्छं नः NAAT ॥ ६ ॥
अनष्टद्रव्यता WE तस्य संस्मरणादभूत्‌ |
न नृनं कात्तवौयस्य गतिं यास्यन्ति वै zai ॥ 9 ॥
यश्नहौनेस्तपोभिख विक्रमेण श्रुतेन च,
MUNA च शतं पुचाणां पञ्च वे पराः ।। ८॥
सूरसेनख सूरश्च YS: HW TI
ALTARS नामा सोदावन्त्यो कृपति्मदहान्‌ ॥ < ॥
जयध्वजान्तालजङ्स्सालजङ्ा त्ततः सुताः |
हेयानां कुलाः Ty भोजा चावन्तयस्तथा ॥ १० it
` बौतिष्टोजाः aa जाताः भौख्डिकेयास्तथेव च |
वोतिहोत्रादनन्तोऽभूदनन्तादश्जयो कृपः ॥ ११॥
क्रोष्ोव्वेशं प्रवच्यामि यव्रजातो हरिः स्वयम्‌ |
mere जिनोवां ख स्वाहाऽभूदुजिनोवतः ॥ १२ ॥
स्वाष्टापुजो रुषदुगुश्च(१) तस्य विरथः सुतः।
शशविन्द्चित्ररथाच्चक्रवर्तो हरो रतः Ni १३॥
शशविन्दोख qurut शतानामभवच्छतम्‌ |
धौमतां वारङूपागां भूरिद्रविणतेजसाम्‌ i १४॥
एथ॒.खवाः प्रधानोऽभूत्तस्य FH. TTT |
सुयन्नस्योशनाः पुच्रस्तितिश्ुरुशनःसुतः। ey
तितिक्षोस्त्‌ मरुत्तोऽभू ्स्मात्कम्बलवदि षः |
पञच्चाशहुकाकवचाटुकोषुः एथुर्काकः॥ १९॥

१ faviqefa aio |

१९६

परग्निपुशाण् [२७४ wera: 1

हविज्यौ मचः पापन्नो ज्धामघः स्तौजितेाऽभवत्‌।
शेव्यायां ज्यामधादासोदिदर्भस्तस्य केशिकः ।1 १७ ॥
स्तोमपादः क्रथः खात्‌ कतिः(\)स्याज्ञोभपादतः।
कैशिकस्य चिदिः gages at कृपाः at: १८ ॥
क्रथादिदर्भप॒त्राख कुन्तिः कुन्तेस्त॒ YER |

ष्टस्य नि्टतिस्तस्य seaten विदूरथः ॥ १८ ॥
दशां एतो व्योमस्तु Marya sae |

लमू तपुत्रो विकलस्सस्व भौमरथः सुतः it eo ht
भौोमरथाभ्रवरथस्ततौ हद्रधोऽभवत्‌।

WHAT SSCA WHAT ATMA: ॥ २९ ॥
करग्भःहेवलातोऽमूत्‌(२) STATIS ततृशुतः |
SAMATATYATA WREATH SAAT ॥ २२॥
द्रवरसात्‌ षरुतोऽभू्नन्तुरासीस्‌ ALIA: ।

शुणौ तुं ASA राजा AYA AAA: 1 VA
सा्व॑ताहजमानस्त हेखिरन्धक एव च ।

देवाहधश चत्वारस्तेषां वंशास्तु विश्चुताः(२)।२४ ॥
भजमानस्य वाद्योऽभूहषटिः क्षमि fafereeran |

दे वाठधादम्बुरासोत्तस्य WAIST गोयते ॥ xy It
यथेव AYA FUT गुांस्तहत्समन्तिकात्‌ t

वसः AS भरुष्याशां देवेदे वाहधः TA ॥ ९९॥।
MATA सुता वज्बोवासुरेवपरा Bar: |

(१) छतिरिति Sto |
श्‌ देवरातोऽमूदिति Wo, Ao, चर) We, Ho, To | |
३ fag at cfr Fo, Ko |

Rey श्रष्यायः ।] यदुवंश्रवणनं | १.

He भजमान सत्‌(१) fala: कम्बलवहिंघः ॥ ro ॥
कुडइरस्य(२). सृतो Ysa तनयो शतिः |

छते; कपो तरो माभन्तस्य gaa तित्तिरिः ॥ २८॥
तित्तिरस्त नरः पुतस्तस्य चन्दनदुन्दुभिः।

, सनव सुस्तस्य ya WIVRATERITA: ॥ २९ ॥
अआहुकाहेवको AW उग्रखेनस्ततोऽभवत्‌ 1
देववानुपदेवख देवकस्य सुताः स्मृताः |! २०॥

तेषां खसारः सप्तासन्‌ वसुदेवायता ददौ!

Zant Jaeal च भित्रदेवो यशोधरा ॥ Ven
Mea सत्यदेषो च सुरापी चेति सप्तमी ।
नवोग्रसेनस्य सुताः कसस्तेषाख्च FAH: ॥ १२॥
ANTE सुनामा च कः WEA ब्रूमिपः।.
सुतनुरादपालख युद्धमुष्टिः qafen ॥ ३२२॥. `.
भजमानस्य TG रथमुख्यो विदूरधः |

राजाधिदेवः aca विद्रथसुलोऽभवत्‌ ॥ ३४॥
राजाधिदेवपन्ो हौ Tag: श्ेतवाहनः। . `
Mapas सुताः पञ्च णमो गवजिदा दयः(२)॥ २५॥
wags: प्रतिक्ैवः प्रतिक्षत्रस्य भोजकः |

भोजस्य दिकः पुत्रो दिकस्य दशामजाः ॥ ३६॥
RAIA शतधन्वा देवारयो भोषणाद्यः।

९ कुकुरो भजमानस्लिति so WRC मजमानल्लिति ate ।
२ कुकुरस्यति कण ।
2 इक्रणिदादय tia Ge |

( ३ )

१८

भम्निषुराणे [२७४ अध्याथः |

देवा्टौत्‌ अग्वशवदहि रसमोजास्तलोऽभवत्‌ ॥ २७ ॥
SEES पसुवासव श्टोऽभूदसमोजसः ।

MAN चेव माद्री च Wea बभूवतुः ॥ ३८ ॥
समि्राऽमृश्च गान्धाय्यो माद्रौ जनने युधाजितम्‌(१)।
safaa: भिनिष्टष्टा स्तो वै देवमौदषः ॥ gen
safatgar frat निन्नस्वापि प्रसेनकः।

सत्राजितः प्रसेनोऽथ मिं सूखात्‌स्यमनम्तकम्‌ ॥ ४० ॥
TUTE चरन्तन्तु सिं ` दत्वाऽप्रहोन््रिं।

हतो जाम्बवता सिंहो जाम्बवान्‌ हरिणा जितः ge
Aaa जाम्बवतीं प्राप्यागाहारकां परोम्‌ ।
सघ्ाजिताय प्रदो शतधन्वा जघान तम्‌ KBR fi
इत्वा HAVA He मखिमादाय कौत्तिभाक्‌ ।
बलयादवमुख्थागरे TH राकखिमपंयेत्‌ ॥ ४२ ॥
भिष्याभिशस्ति' aap amt खगो च सम्पठन्‌।
सजाजितो NFAT: सत्यभामा इरेः frat ॥ veo
अनमि चराच्छिनिच्जश्न सत्यकस्त॒ शिनेः सुतः ।
सत्यकात्‌सास्यकिच्जन्ने युडुधानादनिद्यरूत्‌ ॥ ४५॥
घुनेयु गन्धरः पुवः खाद्चोऽभूत्‌(२) स युधाजितः |
WINAAR तस्य श्युषभा सखफश्ककः ॥ ४९॥
स्वफल्कपुवो WAT अक्रूर ETT: |

शूरात्त वश्देवाद्याः Tar पाण्डोः प्रियाऽभवत्‌ ॥ ४७ ॥

९ guifaafafa खर, दण्य।
२ खान्बोभूदिति eo, क्ण च! राक.ऽभूदितिन.।

२०५ TT t] दादयसङ्गामाः) १९

wala hae: aerate: Feat वकोदरः |

दन्द्राइनच्यो माद्रणां ABA: WHEAT: ॥ ४८ #

वसुदेवाश्च Ofewt रामः खारषदुममो ।

वसुदेवाच्च देवक्ामादो जातः FAAR: ॥ Ve तै

कौर्तिमाम्‌ भदश्चेनच जासख्यो विष्शुदासकः |

भद्रदेहः कंश एतान्‌ षडगभात्रिलघान इ ॥ Yo ॥

ततो बलस्ततः HW: सुभद्रा मदभाषिणो ।

` चारटेष्णख शाम्बाखाः लष्णाव्णाग्बवतोसुताः ४ ५१५
इत्याग्नेये महापुराये gansta नाम चतुःसपत्यधिक-
हिशततमोऽष्वायः |

भथ TATRA HEMT तमोऽध्यायः |
--०#0- |
-दादशसङ्ामाः |

अग्निरुवाच । कश्यपो वसुदेवोऽभू देवको दादितिववैरा t
देवमा वसुदेवात्त, छष्णोऽम्रततपसानितः + १॥ |
ध्यसं रच्चणशार्थाय हमधन्महरणाय च | |
BUT: पालनायेख् देत्यारेश्वनाय च ॥२॥
सकिणो खत्यभामा च सता नम्नजितौ प्रिया । `
सत्यभाग्य इरेः Vat गाखारो TAA तथा ॥ ३ ॥
मित्रविन्दा(१) ख कालिन्दो Sat जाम्बवतो तथा |
सुश्ोलाः च ता माद्री कौशल्या विजया जया ॥ ४ ॥

१ चिव्रवि्देति wo, Ro चु |

2०

afaqua [२७१५ mera: ।

एवमादोनि टेवोनां aearfa gq षोडश ।.
प्रथमायाश्च CMa WATT: सल्यभामवा ॥ ५॥
जाम्बवत्याच्च शाम्बाद्याः कष्णस्यासस्तथापरे |

शतं णतसश्सखाणां gna तस्य धोमतंः ॥ ६ ॥
शरशोतिशख सहल्नाशि यादवाः छष्णरस्िताः |
TIAA तु वें दभ्यीमनिरद्ो रणप्रियः |! ७ ॥
अनिरहस्य ASI यादवाः! सुमहाबलाः |.

faa: कोटयो यादवानां षटिलिक्षाणि दानवाः।॥ ८)
ATT बाधकायेतु तच्राश्ाय बभूव सः।

कन्त" RAAT ATA जायते EE ॥ < ॥
देवासुराणां सङ्कामा दाया्थे' दादथाभवन्‌ |

| प्रथमो नारसिं्स्त हितौयो वामनो रणः.॥ १०॥

सङ्ग TART वारादशतुर्योऽखतमन्यनः |
तारकामयसङ्मः षष्टो द्चाजोवको रणः ॥ ११॥

` चेपुरयान्धकबधो नवमो SAAT: |

जितो इहालादलचाघ घोरः कोलाहलो रणः ॥ १२॥
हिरण्यकशिपोस्रोरो विदाथ च नखः पुरा ।

नारसिंहो दैवपालः प्रहाद क्तवान्‌ पम्‌ ॥ LQ
देवासुरे वामन ढलित्वा बलिमूष्नि तम्‌ |

ASA ददौ राज्यः काश्यपोऽदितिसग्भवः ॥ १४ ॥
वराषस्त हिरण्या इत्वा देवानपालयत्‌ |

उच्हार भुं मग्नां देवदेवे रभिष्टतः ॥ ey it

मन्यानं मन्द्रं Hal Aa कला तु वासुकिम्‌।

२७५ अध्यायः।] elewe rar: | २१

मुरासुरेख मथितं(१) टेबेभ्यश्चामतं ददो Ee
तारकामयसक्घ TH तदा देवाञ पाछिताः।
निवाययन्द्र गुरून्‌ टेवान्‌ दानवान्‌ सोमवंक्लत्‌ ॥ ve |
विश्वामिव्रवशिष्ठाजिकवयख रणे सुरान्‌ |
अपालयन्ते निर्वा रागदेषादिटानवान्‌॥ १८॥
veiled ब्रह्मयन्तुरौस् शरणो हरिः । `
zere विपुर रेवपालको टेत्यमरंनः॥ १९ |
मोरी fetyu शद्रमन्धकेनादितं हरिः |
VACHE रेवत्यां चक्र चान्धासुराददंनम्‌॥२०।
रपां फनमयो भूत्वा टैवासुररणे इरन्‌(२) |
ठत देवर विष्णुं वधर्मनपान्तयत्‌ | २१ |
शालवादौन्‌ दानवान्‌ जित्वा efe: परश्रामकः।
श्रपालयत्‌ सुरादीश दुट्षत्रं नित्य च ॥ २२॥
हालाहलं विषं दैत्यं निराक्षत्य महेश्वरात्‌ |
भयं निर्णीशयामास देवानां ayaa: ॥ २२ |
देवासुरे रणे यख Sa: कोलाहलो जितः।
पालिता सुराः सव्वं विष्णुना धम्चपालनात्‌ ॥ २४॥
राजानो राजपुरा सुनयो देवता हरिः।
यदुक्तं यच्च AM MATATT हरेरिभमे ॥ २५॥

LSTA महापुराण Cea TAT नाम पञ्चससत्यधिक-

हिशततमोऽध्यायः.। .

१९ खुरासुरोरमन्बाग्धिमिति कम, दर qo!
९ रेवाचुरडरोऽभवदिति we, च, qo, So qe |

अथ षर्‌सप्न्यधिकदिश्रततमोऽष्यायः।

=—— 000

राजवं शवं नं ।

अग्निरुवाच | qadta सुतो वर्गो गोभाङुस्तस्व चाव्मङः(१) |
गोभानोरासौत्‌(२) Warfare करन्धमः ॥ १ ॥
करन्धमान्मरत्तोभूऽदुखम्तस्तस्य चामजः |
दन्तस्य वरूघोऽ YRTVITA THAA ॥ २ ॥
TOUT गान्धारः पञ्च जानपदास्ततः! `
गान्धाराः केरलाच्चोलाः पाण्डयाःकोला(२)महावलाः॥१।
CUS वश्वुसेतुञ् वरुसेतोः TAG! |
ततो गान्धारा गान्धारेषर््रो wae waa ॥ ४॥
ware विदुषस्तस्पमात्‌ प्रचेतास्तस्य वे यतम्‌ |
WAZA TATATAT AA: परमेषुकः॥ ५॥
सभानरात्‌ कालानलः कालानलजष्टश्नयः |
GUST: खष्छयस्य तत्पुत्रो जनमेजयः ॥ ६ ॥ `
तत्‌पचस्त॒ महायालस्तत्‌पच्चोऽग खअहामनाः |
TATEMAT AWAIT STATA: ॥ ७ |
नरायान्तु ATATA छमिस्त, छमितः सुतः |

१ शोभादस्य ras इति We |

२ भ्योभागोरासौदिति we ।

R कणा इति ato, Zo चर |

२७६ अध्यायः 1] राजवंश्वणेनं ।

द्याया सृब्रती ay ह शत्यां शिविस्तधा ॥ ८ ॥
fat: querer, चत्वारः wees वीरकः |

केकेयो भद्रकस्तेषां AAT जनपदाः War! |e ॥
तितिच्चुरथो नरजस्तितिक्ोख रुषद्रथः |
रुषद्रथादभू त्पेलः पेलाच सुतपाः सुतः ॥ १० ।
मदहायोगौ बलिस्तस्मादष्ग ara मुख्यकः ।
पुष्टः afar बालेयो बलिर्योगौ बलान्वितः ॥ ११॥
श्रङ्गगहइधिवाडनोऽभूत्‌(१) तस्माहिविरथो aa: |
दिविरथादगस्रथस्तस्य विश्ररथःसुतः॥ १२॥
FIAMMA लोमपादख ATA: |
लोमपादाशचतुरङ्गः TAATTH तत्सुतः ॥ १३ ।
CAATATS चम्पोऽभू्चम्पारयेक्गकोऽमवत्‌ ।
र्या USCA हहत्‌कग्धा च तत्‌सुतः ॥ ६४ ॥
तस्माद भूदा तुह इद्वा नो हहा सवान्‌ ।
तस्नाव्नयद्रघो श्या सोञ्नयद्रथाह CLA ॥ १५॥
हदद्रथादिश्वजिच्च कर्णो विश्वजितोऽभवत्‌ |
कणस्य छषसेनस्त, एथसेनस्तदानमजः |

एतेऽङ्गवं गजा भूपा; Tae निवोध Tn १६॥

ATM महापुराखे राजवंशवणनं नाम षट्‌ सप्तत्वधिक-
दहिश्ततमोऽध्यायः।

ey ENE

१९ दथिवामनोभूदिति खण, ~, अ० च०।

अथ स॒प्रपप्रत्यधिकदिशततमोऽध्यायः |
——-—— 000

पुरुवंश्रवणेनं |
wfeaqara | परोर्जनमेजयोऽभूत्‌प्रा चौवन्तस्त age: |

प्राचोव्रन्ताख्मनस्युस्त्‌ तस्मादौतमयो TT NEW
शन्धर्वीतमयाश्चा ऽभूच्छन्धोव इविधः(\) सुतः ।
बहुविधाश्च संयातिरोवादौ च AQT ॥ २॥
तस्य पुत्रोऽथ भद्राश्वो भद्राश्यस्य TUATHA: |
ऋचेयुख HAAG सब्रतेयुस्तयामजः ॥ २ ॥
घतेयुखच चितेयुख खण्डिलेयुख सत्तमः |
URI सत्रतेयुख कचेयुग्धतिनारकः॥ ४॥
तंसुरोषः प्रतिरथः पुर स्तो मतिनारजाः |
श्रासौत्पतिरयात्‌कणः aura धातिधिस्वभरूत्‌ ॥ ५॥
AGUNG चत्वारो दुष्मन्तोऽथ प्रवोरकः।
सुमन्तख्ानयो वोरो दुषरन्तादर तोऽभवत्‌ ॥ ९ ॥
शक्रन्तलायान्तु बलौ यस्य AAT | भारताः |
सुतेषु माटकोपेन नष्टेषु भरतस्य TI. On

ततो मर्द्धिरामोयपुजरशसतु BEM |
संक्रामितो भरदाजः क्रतुभिव्वितयोऽभवत्‌ ॥ ८॥ `
स चापि वितथः पुत्रान्‌ जनयामास Ty वे।

१ अश्वो तमयाशाभूख्छकोगेडविध एति qo, ज Teo |

२७० श्रध्यायः 1] Gaara a |

THAT सुहोतारद्गयङ्गभन्तयेव Te ॥

कपिनलख HEMT BRIT सुतदयम्‌ |

aifawmg गटत्षपतिं तथा रखत्‌सपतेः Fat ॥ १०॥
ब्राह्मणाः त्रिया वेश्याः HTT दोर्घतमाः(१) सुताः |
तती धन्वन्तरि षासौोत्तत्सुतोऽभूच्च केतुमान्‌ Wee
केतुमतो Race दिवोदास इतिश्चुतः।

NAS at दिवोदासाइर्गवस्तौ प्रतद्नात्‌ ॥ १२॥
वत्‌सादनक्तं WAS अनर्कात्‌ सेमकोऽभवत्‌ |
SARITA TIAA: सखातः(२)॥ ११॥
बिभीरानन्तः पुत्रोऽभरूहिभोख सुकुमारकः |
स॒कुमारासत्यकेतुर्वसभूमिस्त THAT! १४॥ `
सुहोत्रस्य THT बह तस्त AMAT: |

अजम्ोढो featica पुरमोटश्च बोयवांन्‌॥१५॥
अजमोठस्य कशिन्यां AH जङ्क: प्रतापवान्‌ (१) |
जङ्ोरभूदरजकाश्वो बलाकाश्वस्तद्‌ामजः | CE
वलाकाश्लस्य कुशिकः कुशिकात्‌ गाधिरिन्द्रकः,
ara: सत्यवती कन्धा विश्वामित्रः खूतोत्तमः॥ १९॥
देवरातः कतिमुखा विश्लामिच्रस्यते सुताः
LARA SCRA MAMTA सुतोऽभवत्‌ ॥ १८ ॥
Afaat शान्तिरपरः परुजातिः सुशान्तितः।

१ काश्नदौघंतमा इति He |
2 Ua <fa Go, Ko, He FI
2 प्रभाववानिति Ge |

( ४ )

afiagura [२७७ अध्यायः |

पश्जःतेस्स aed areata पश्च पाथिवाः ॥ १८ ५
सुकलः Teaas राजा ठष्दिषुस्तथा |

यवोनरख(१) afaa: पाश्चाला इति विश्चुताः ॥२०॥
मुकुलस्य तु मौकुल्याः चेचोधेता हिजातयः |

अश्याश्तो मुकुलास्जन्ने च्चाश्वान्िथु ग छभूत्‌ ॥ २१॥
दिवोदासो ष्या च sweat णरहतात्‌ |
शतानन्दः शतानन्दात्‌ सत्यधुच्िधनन्ततः ॥ २२ ॥
कपः aur दिवोदासाश्येनेयः सोमपस्ततः |
ख्ष्गात्‌ पञ्चधनुषः सोमदत्तश्च ATTA: ॥२१॥
सदेवः MATA सहदेवात्तु सौमकः |

MNT सोमकान्जन्तुल्नन्तोख CAA: सुतः॥२४॥
पभताद्‌ टुषदस्तस्मादुषटदयुकोऽथ ATTA! |

््टकेतुख धुमिन्याक्तोऽभूदजमौढतः ॥ २५॥
अर्तान्सम्बरणेा AN कुरः सम्बर रात्तः |

यः प्रयागादपाक्रम्य FUAITHT Sil zg a

go: सुधन्वा सुधनुःपरि क्ति! रिमेजयः 1

सुधन्वनः PRAT सदो्राश्गवनो WIT ॥ २७ ॥
वशिष्ठपरिचाराभ्यां सप्तासन्‌ गिरिकासृताः।
हृदद्रयः कुशो वौरो यदुः प्रत्यग्रो बलः WAT Ul
HAAS कुसाग्रोऽती द्यासौद्राच्री दद्द्रथात्‌ |
HUME aH तस्य सत्यहितः सुतः ॥ २९ ॥
सुधन्वा तत्‌सुतथोष्न AMMA TUT: |

१ यवोनवसति Go, Ho, Ho F|

299 अध्यायः |] पुरुवं शवयनं | २७

सम्भवाञ्च जरासन्धः FETT तत्सुतः ॥ Ve a
सदटेवादुदापिखच Sere: Fanaa: |

परिकितस्य graret धामिंको जनमेजयः ॥ ३१ ॥
जनमेजयाच्तसदस्युजंह्णो स सुरथः सुतः ।

खु तसेनो ग्रसेनो च भोमसेनश्च नामतः॥ ३२ ॥
अनमेजयस्य YN तु सुरघी महिमांस्तथा।
सुरधाद्विदूरभोऽभ्रूद्‌ a भसौदहिदूरवात्‌॥ ३२॥
wus तु हितौयस्य भोमसेनोऽभवत्‌ Ga: |
DANG भौमसेनात्त्‌ प्रतौपस्य तु शान्तनुः ॥ २४॥
देवापिव्वीद्धिकञचेव सोमदत्तस्त णान्तनोः ।
वाद्धिकाकोमदत्तोऽमूद्भूरिभूरिखवाः शलः ॥ २५॥
गङ्गयां शान्तनोर्भोसमः कार्यायां विचित्रवौयकः।
छष्णादेपायन चेव AI वेचित्रवीयके॥ Ve
WATTS ayy विदुरश्चाप्यजौजनत्‌ ।
पार्डोर्युधि्ठिरः कुन्त्या भौमदेवालंम Wy ॥ ३७ ॥
मकुलः WITS WS द्वतः |

भजनस्य च सौभद्रः परिचिदभिमन्धतः ॥ १८ ॥
द्रौपदो पाण्डवाना प्रिया तस्यां युधिदिरात्‌ |
प्रतिविन्ध्य भौ मलेनाच्छतकोसिंहेमष्छयात्‌(१) \ ३८ ॥
सष्टदेवाच्छ तकशा गतानोकस्त नाकुलिः । `
भोमसेनाडिडिम्बायामभ्य Wes Treas: ॥ ४०॥
एते भूता भविष्याख् gar: संख्या न बिद्यते |

"कायण

१ खच पाठः पतिनः wager क उत्पन्न दति faerie: |

ac ग्निपुराये [२७८ अध्यायः |

गता; कालेन कालो fe इरिस्त पूजयेदिज |
WANA ASA कुरु सब्वेप्रद यतः ॥ ४१॥

CAMA मह्ापुराये पुरुवंशवणेनं नाम सपरससत्यधिक-
दिशततमोऽध्यायः॥

| 11 aspamcieatty *

अथाषटसप्रद्यपिकदि शततमोऽध्यायः |

सिद्टोषधानि |

श्रम्निसवाच | भरायुर्वेदं प्रवच्यामि सुश्रुताय यमब्रवोत्‌ |
देवो धन्वन्तरिः सार सृतसच्छोवनीकरं |} १॥
सुश्रुत उवाच । WAI मम ब्रूहि नराद्ेभरुगदं नम्‌ |
सिदयो गान्‌सिडमन्त्रान्‌मतसश््नोवनौकराम्‌ ॥ २॥
धन्वन्तरिरुवाच । waa बलं fe ज्वरितं लङ्कित भोजयेद्विषक्‌।
afar लाजमण्डन्तु ठड्ज्वरान्त तं जलम्‌ ॥ 2 |
मुस्तपर्पटकोभोर चन्दनोरौ नागरे |
षडहे च व्यतिक्रान्ते तिक्तकं पाययेदुभरुवम्‌ ॥ १ ।
जे्येत्तक्षदोषन्तु(१) ततस्त विर चयेत्‌ ।
Ral षषटिकनोवाररक्तशालिप्रमोदकाः५५॥
तदिधास्ते च्वरेष्विष्टा यवानां विक्ततिस्तथा |
ARI मसूराश्च णकाः कुलत्था सकुष्टकाः॥ ९ ॥

~~~
पक्घदषन्तिति He |

१७८ भध्यायः।] सिचोषघानि।

MSM नारकाथ्याख कर्ोटककटोलकम्‌।

पटोलं सफलं निम्बः aie दाडिमं उरे ॥ ॐ ॥
swt वमनं Merged च विरेचनम्‌)

रक्तपित्ते तथा पानं sey शरिटवन्नि तम्‌ ॥ र ॥
शक्तगोधूमलाजाथ यवशालिमसूरकाः।

सकु्टच णका सुद्रा भ्या गोधूमका fear: ॥ ९ ॥
साधिता Baga ae satay मधु)
रतौसारे पुराणानां गालौनां was fea neon
safuufe agra लाघ्रवल्करसखयुतम्‌ |

मारतं THAT यन्नः काय्या Jay सवथा ee i
वाटप चौरेण wats Taarfad |
गोधुमशालयस्जिकञा feat जठरिणामथ ॥ १२॥
गोधूमभालयो सृद्रा ब्रहमकषंखदि सेऽभया |
पञ्चकोलख्ाङ्लाञ्च निम्बाः पटोलकाः॥ १३॥
मातुलङ्करसाजातिशष्कमू लकसेन्धवाः |

gfeary तधा शस्तं पानाय खदिरोीदकं ॥ १४॥
मसरसुद्गौ पेयाय भोज्या Mate area: |
निग्बपर्पटकेः शावेव्नाद्गलानां तया रसः। १५॥
विडङ्ग" मरिचं सुस्त कुष्ठं aw सुवचिका ।
मनःशिला च area. geet मूषपेषितः॥ १६॥
पपूपकुष्ठकुरप्राषग्रवाद्या मेहिनां fear: |
यवाब्रविक्लतिमुहा कुलत्था MCAT: ॥ १७ ॥
तिक्तर्साणि शाकानि तिक्ञानि efcaifa 4

२८

अग्निपुराणे [२७८ अध्यायः |

तलानि तिलशिश्चकविभौतकेङ्क दानि च॥१८॥
सुदाः सयवमोधूमा धान्धं वषेखितच्च यत्‌ |

जाड लस्य रसः शस्तो भोजने राजयस्छिशां ॥ १९ ॥
कौलत्थमोदको राखाश्व्कमूलकजाष्लेः |

प्पेवौ विस्किरे; सिच दंधिदाडिमसाधितेः॥ Re ॥
मातुलङ्रसन्चोद्रद्राक्षाव्योषादिसंस्छतेः।
यवगोधुमथाखतरैर्भो जयेच्छासकासिनं ॥ २१५
STATIN राखाङुलत्वेरपसाधि ताः ।

येया; Tact: BUT: श्वासदिक्कानिवारखाः ॥ ३२ ॥
शष्कमूलककौलत्घमूलजाङ्कलजैरसेः |
यवगोधमशास्धन्र' जोखं सोशौरमाचरेत्‌ ॥ २२५
सोथवान्‌ सगुडां पथ्यां खादेदा गुडनागरम्‌ :
amy चिज्रकद्योभौ ग्रहणोरोमनाशनो wae
पुराण्यवगोधूमशालयो जाङ्गली रसः |
सुहामलकखलू रखदीकावदराणि च ॥ ५ ॥

मथ सर्पि; पयः शक्र निम्बपपेटको say ।
amifcera(2) णस्यन्त सततं वातरीगिणाम्‌॥२६॥
द्रोगिणो िरेछास्त पिप्पल्यो fefaat हिताः |
तक्रावलालसिन्धूनि मुक्तानि शिभिराश्भसरा ॥ २७॥
मुक्ताः सौवचलाजादि मद्यं शस्त मदात्यये (र) |
सन्तौद्रपयसा aati faa चतवाब्ररः॥२८॥

१ uxifagrafa खर |
२ सदामये इति Go| द्मात्ययद्तिढ०।

२७८ ध्यायः |) सिशौषधानि | १

अयं मांसरसाद्ारो वह्किसिरखणाञ्जयेत्‌।

शालयो भोजने रक्तानोवारकलमादयः tt Re Il
यवात्रविकतिर्मसं शाकं dase wt ।

पथ्या तथैवा्जंसां aqaw ame वारिणा(१)॥३०॥
मुस्ताभ्यासस्सथा लेपधित्रकेण इरिद्गा |
यवाच्रविक्तिः शालिरववास्तूकं ससुवचलम्‌ ॥ ३१ ॥
चरषुषवारुगोधुमाः लोर चुष्टतसंयुताः |

FANS च शस्ताः स्युः पाने मर्डसुरादयः AR
लाजाः शक्षस्तथा Me शून्य मांसं परूषकम्‌ |
वा्साकुलावभिखिनग्डटिन्नाः पानकानि च ॥ Reet
शास्धनत्रन्सोयपयसी केवलोच्णे तेऽपि वा ।

SUR सुस्तगुयोगटिका वा सुखे wart asa
यवानविक्ततिः पुथ (२) एष्कमूलकजन्तथा |

शाकं पटोलबेवाग्रमुरुम्तम्भविनाशनम्‌ ॥ २५॥
सुदादकमसरा्णणां सतिलेर्जाष्लैरसेः |

ससेन्धवष्ट तद्रा शग्टपामलककोलजैः ॥ ३९ ॥
युषः पराणगोधूमयवशास्य चमभ्यसेत्‌ |

विसर्पौ ससिताचोद्रश्होकादाडिमोदकम्‌॥ ३२७ ॥
रक्यषश्टिकगोधुमयवसृङ्गादिकं लघु।

काकमारौ च वेत्राग्रं वास्त॒कच्च सुवश्चला |! द८ |
वातश्ोशितनाश्चाय तोयं wea faa ay |

१ पथ्या तथेव Se मण्ड ame वासणसिति Go, qo q|
९ युषमिति Wo, ज० च।

३२ अग्निपुराणे २७८ अरध्याथ्ः।

नाशारोगेषु च हितं छतं दुर्व्वाप्रसाधितम्‌ ॥ ३९ ॥
अङराजरसे fas तेलं धातौरसेऽपि ar
मण्य सव्व मथेष्विष्टं सूदैजन्तद्धवेषु च ॥ ४० ॥
-शौततोयाद्रपानच्च तिलानां विप्र मक्षयम्‌ ।
दिजदार्ढयकरं प्रोक्तः तथा तुष्टिकरम्मरम्‌ ॥ ४१॥
गण्डं तिलतैलेन दिजदाढयकरं पर।
विष्कचणें गोमूत्र War छमिनाशने॥ ४२॥
घातीफलान्यथाच्यच्च शिरोलेपनसुत्तमम्‌ |
शिरीरोगविनाशाय सिग्धरष्णश्च भोजनम्‌ ॥ ४२ ॥
तैलं वा बस्मूव्च कणपूरणमुत्मम्‌ |
करशूलविनाश्ाय सर्वश्चक्तानि(१) वा दिज॥ ४४॥
गिरिखचन्दनं लान्ता मालतो कलिका तथा।
संयोज्याया क्षता वर्तिः च्षतशक्रहरोतुसा॥४५॥
area रिफलया युक्त Teng तथा जलम्‌ |
सर्वील्िरोगश्मनं तथा चेव रसाच्न॥ 8é |
creme भिलापिष्ट लोध्रकाश्िकसेन्धवेः |
आखतोतनाविनाश्ाय सवेनेव्रामये हितम्‌ ॥ ४७ |
गिरिमश्वन्दनेक्चपो वदहिनवस्य शस्यते |
नेत्रामयविषातार्ध' विफलं शोलपेत्‌ सटा ॥ ४८॥
राचोतु मघुपर्धिभ्यौं दौर्धमायुञ्निजोविषुः।
श्रतावरीरसे fat SA स्ोरषटतो Bat ॥४९॥
कलम्बिकानि माषाश्च SA MTA तधा ।

शा
१ सरष्श्कानौति Go |

£

ae

२७८ Waa: ।] सिहोषधानि | श

sige तिकला ज्ञेया पूर्वेवन्मधुकान्विता ॥ ५. ॥
मधुकारिरसोपंता बलीपलितमागिनौ।
वचासिच्रष्टतं विप्र मूतदोषविनाश्चनम्‌ ॥ ५१॥
कव्यं बदिप्रदश्चेव(१) तथा सर्वाधंसाधनम्‌ |

बसा करककषायेण सिह मभ्यच्छने हितम्‌ ॥ ५२ |
wWeragetaifa ad वातविकारिणाम्‌ |
भमनभिष्यन्दि aera तदुत्रखेषु प्रशस्यते WRN
शक्त पिण्डौ AQAA पाचनाय प्रशस्यते ।

पकस्य च तथा भेदे निम्बचूणे च्च रोपे ॥ ५४ ।
तथा गद्युपचार (२) बलिकमं विशेषतः |
सतिकाच तथा car प्राणिनान्तु सदा fear ५५॥
wad निम्बपताणां सपेदृष्टस्य भेषजम्‌ |
तालनिम्बदलङ्कष्यं start यवाटतम्‌ ॥ ५९॥
wa afanqgea शिखिपन्रष्टतेन वा ।

THN Bae’ लापा MT पलाशजं॥ ५७ ॥
हबिकासस्व aur वा frat फलसंयुता(३) ।
waNe तिलं तेलं पलल qe समम्‌ | ५८ ॥
पामाष्णयति दवारं श्बविषं भौप्रमेव qt

Gat मूलं Reus तष्डलौयस्य सपिंषा ॥ ५९ ।
सपकौटविषाख्डाश अयत्यतिबलान्धपि |

चन्दनं पद्मकष््‌ ट लताम्बशोरपाटलाः ॥ ६० ॥
sean
१ HUT efencgafa खर | ९ करूसंयतेति we |
२ प्रत्युपचार्यति ae | | |

( ५ )

१४ सअसिपुराणे [२७९ अध्यायः!

निर्गुण्डी अारिवा सेललं ताविष्टरो गद्‌; । `

गि सोविर चनं wer गुङनागरकं हिज । ९१ ॥

Seas तथा वस्तौ A तमनुत्तमम्‌ |

खेदनौयः परो वङ्किः शोताख्मःस्तम्मनं परम्‌ ५६२ ॥

fanfe रेचने Ber वमने मदम तथा।

बस्तिविरेको ana aa सपिस्तथा ay

वातपिन्तवलाशणानां MAT परमौषधं ae i
waraa महापुराणे सिदोषधानि aaicearafan-

; दिशततमोऽध्वायः

अथेकोनागोत्यधिकदिशत तमोऽध्यायः |

| : स्वेरोगदरा्छोषधानिं)
धन्वन्तरि ङवाच + भारौरमानसागन्तुसहजा व्याधयो मताः ।
शरोख PATHS क्रोधाद्या मानसा AAT! Fe a
श्रागन्तवो faarateat सहजाः AMAT TA: ।
| श्रौ गन्तुनाभाय सूथवारे तं गुडम्‌ ॥ २ tt
लवणं सहिरस्य्च विप्रायापूषमपंयेत्‌ । _ `
ae चाभ्यहग्दो विप्रे wats: प्रसुश्यते॥ ३॥
-- at शनेशरे ददयादाशिने गोरसान्रद [
saa परयसा fag dara स्यादुगुञ्ितः॥४॥

१७६ अध्यायः । ] सव्वेरोरगंहराश्योदधानि | १४

MAI CATV दूर्वान्तिस्राश्ुताम्‌ |

यस्मिन्‌ मे व्याधिमाप्रोति तस्मिन्‌ खानं बलिः इभे ॥ ५॥
मानक्चानां रजादोनां त्रियो; ea हरं भषेत्‌ ।
वातपिन्तकसा दोषा धातव तथा TY ॥ ६ ॥:
ya पक्ताशयादन्र हिधा याति «aya |
भथोनेकेन fara रसताश्चापरेण च॥७॥
किहभागो मलस्तत विश्वस ददूषिक्राः |
नासामलङ्कणंमलं तधा देहमलच्च यत्‌ ॥ ८॥ ``
रसभागाद्रसस्तत्र समाच्छोनिततां व्रजेत्‌ |
मासं रक्षात्ततो मदो मेदसोऽख्यस्च सम्भवः we ॥
WS म्ना ततः शक्रं शुक्राद्रागस्तयोजसः ।
देशमा्तिं वलं शक्ति काल प्रकतिमेवख।॥ १०॥
न्नात्वा चिकिल्ितं कुय।दुभेषजस्य तथा बलम्‌ |
तिथिं रिज्ञान्यलेद्‌ भौमं मन्दभन्दारुशोग्रकम्‌॥ ११ ॥
हरिगोदिजवचन्द्राङसुरादौन्‌ प्रतिपूज्य च |
ay मन्तमिमं विदन्‌ भेषजारश्यमाचरेत्‌ ॥ १९१
ब्रहमदन्ताशिर्द्रेन्द्रभूचन्द्राक्रीऽनिनानलाः।
ऋषयसौषधिग्रामा भूतसङ्ाखपन्तुते॥ ११५.
रसायनमिवर्षोणां देवानामख्त यथा।
सुधेवबोत्तमनागानां मेषज्यमिदमस्त॒ ते॥१४॥
वातश्चेष्माठतको देशो वदन्तो agen: ।
अनूपद्तिविख्यातो जाङ्लस्सदिवन्नितः ॥ १५१५.
किञ्चिदृढन्मेङ्को SUIT साधारणः Ga: |

RE

परश्निपुराशे [२७८ Weta: |

जाङ्गलः पि्तबहलो मध्यः साधारणः सृतः ॥ १६ a
SM: Treat वायुः पिन्तमुष्ण कटुत्रयम्‌ |

सिरास्वल्िग्धमधुर बलाशद्च waa ॥ १७॥ `

afe: समानेरेतेषां विपरौतै विं पथयः।

रसाः खाहम््लवणशाः W AAT ATTATMAT: १८॥
कटुतिक्तकषाया वातलाः स्ञसनायनाः।
ALMA न्नास्तचा पित्तविवैनाः ॥ ce ॥
तिक्तसखरादुकषायाख तधा frufsarsaar: |
waa नास्ति विपाकस्य तदिष्यत ॥ २० ॥
arate: कफवातन्नाः war: feafrarsaar: |
प्रभावतस्तथा WA A कुर्वन्ति च FAA Ure Il
fafat च वसन्ते च निदे च तथा क्रमात्‌।
चयप्रकोपप्रशमाः कफस्य तु प्रकरत्तिताः॥ २२ ॥
निदाघवनाराच्रौ च तथा शरदि za |
चयप्रकोपप्रयमाः पवनस्य प्रकौत्तिताः ॥ २२१
मेघकाले च शरदि हेमन्ते च यथाक्रमात्‌ ।
चयप्रकोपप्रणमा स्था पित्तस्य कौत्तिंताः॥ २४॥
वर्षादयो faante हेमन्ताद्यास्तथा चयः ।

ण्िगिराद्यास्तथादान गोभान्ता ऋतवस्यः ॥ २५॥

सौम्यो विसगसत्वादानमाग्नयं परिकौत्तितम्‌।
वषांदीस्नोद्रतन्‌ सोमश्वरन्‌ BUA रसान्‌ ॥२६॥
लनयव्यन््लवणमधुरांखोन्‌ यथाक्रमम्‌ |
भिभिरादौगृत्‌नकञ्चरन्‌ पय्योयभो रसान्‌ ॥२७॥

nee श्रष्यायः।] सब्वरोगङराणयोषधानि । ॐ

विवरयेत्तया तिक्तकषायकटुकान्‌ क्रमात्‌ |

यथा Taal वन्ते eater fe awa | २८
MATS मनुष्याणां हौयमानास्‌ हौयते।
दाजिभुक्तदिनानाञ्च वयसथ तघेवच॥२९॥
आदिमध्यावसानेषु कफपि्समौरणाः |

प्रकोपं यान्ति कोपादौ कासे तेषाञ्चयः BA: ॥१०॥
प्रकोपोल्तरक कासे शमस्सेषां Taher: |
भतिभोजनतो विप्र तथा anita gn ११॥
रोगा fe स्वं जायन्ते BNA qc: |
MAA HATATAR पानेन पूरयेत्‌ ॥ ३२॥
अयं पवनादौनां तथेकमवशेषयेत्‌ |
व्याधेजिदानस्य तथा विपरौतमघौषधम्‌ ॥ ११॥
कान्तव्येतदेवाव्र भया सारं प्रकौत्तिंतम |
नाभेरूशैमधड्व गुद यो खोस्तथेव Tuas
amiafiaatatal देहे सानं प्रकौत्तितं |
तथापि सर्वगते देहे वायुर्विथेषतः ॥ 24 ॥
देस्य मध्य हृद्यं स्थानं TWAT: छतम्‌ |
छश्ोऽल्यकेशखचपलो बड्ुवाग्विषमानलः ॥ ३६॥
व्योमगख तथा wy वातप्रक्षतिरु्ते |
अकालपलितः क्रोधो प्रसवेदौ मधुरप्रिथः ॥२३७॥
ay च दीपिमतपरे्तौ पिन्तप्रक्रतिसुच्यत |

दृट्ङ्गः facfaua सुप्रभः सिग्धसमूदेजः॥१८॥
शदाग्बदशीं स्वप्रे च कफप्र्तिकौ AT: |

Qc ~ ग्निषुराये ` {२७६ .अध्यायः।

तामसा WHAT सात्िकाष तथा स्मृता; \ १९ ॥
मनुष्या Blane ल वातपित्तकफ़ामङाः |

रक्तपित्त ग्यवायाख सुरुकर्प्रवर्तनेः॥ ४०॥
कटब्रभोजनादायुदहे Wars कुप्यति

विदाडिनां तथोखक नासुष्णान्राध्वनिसेविनां(१९).# ४१॥
fad प्रकोपमायाति भयेन चव तथा fea ।.

Ta, पानगुव्वं ब्रभोजिनां रुक्षश्ायिनाम्‌ ॥ ४२१
ख्ेषपमप्रकोपमायाति तथा चे चालसा wats |
वाताद्यव्यानि रोगासि mT ्ाम्यानि MATT ४३॥
Saye: कषाथत्वमास्ये शच्कास्यता तथा । -
gard लोमहषं ख वातिकव्याधिलक्षणम्‌ ॥ ४४ ॥
मख्छनेतर्िराणान्तु as कटुता सुखं ।.

eur दादोष्छता चैव पित्तव्याधिनिदश्मम्‌ ॥ ४५।॥
भालस्च् प्रसेक FCAT मधुरास्यता । .
उष्णाभिलाषिता चेति स्े्िकव्याधिलचणम्‌ sg |
जिग्धोष्णमवमभ्यक्रस्तेलपानादि बातजुत्‌ ! :
आज्यं चौरः सिताश्च चन्द्ररश्मयादि पित्तनुत्‌ ॥ ४७ ॥
ade त्रिफलातलं व्यायामादि RATT |
wane स्यादिष्णोर्ष्यानश्च TIAA ॥ Bs ॥

इत्या मेये महापुराणे सर्वरोगडहराण्योषधानि aray-
नाश्यीवयधिकदहिगयततमोऽष्यायः।

ˆ १ नथोखेकामासुख्मखामष्वसेविनामिति चर

अथा भोल्यधिकदिशततमोऽध्यायः ॥

000 ———_—_—~

| रसादिल्तग।
धन्वन्सरिदवाच | रसादिलत्तणं वच्य मेषज(नां गुणं णु |
रसवोययविपाकन्नो पादो नन्तयेत्ररः ॥ १ ॥
रसाः सादग्हततवगाः सोमजाः परिकौन्तिताः
कटतिक्तकषायानि तथाम्नेया महाभृज ५२॥
निधा विपाको द्रव्यस्य कट॒क्ञलवणामकः। `
हिधा aa समुद्िषटसुष्ण' Ma तथेव च ॥ १ ॥
अनिर्देश्यप्रभावख भोषपीनां fesirea | |
“ayes कषायख fama तथा रसः ॥४॥.

“Maden: समुदिष्टाः area: प्रकौत्ति ताः |
aedt त्र तिक्तापि भवद्युष्णातिवौयंतः ॥ ५॥
SUT कषायापि तथा पथ्या भवति मानद्‌।,
aygafa तथा मांस उष्ण एव प्रकीत्तिंतः॥ ॥ & ॥
शवो ayaa विपाकमधुरो अतौ | -
VIMY S तथा प्रोक्तः शेषाः कटविपाकिनः॥ 9॥
वोयपाज्रं fuse प्रभावात्तव निखयः।
मधुरोऽपि कटुः पाक यञ्च wa (t) प्रकीत्तितं॥ ८ ॥

- Sada Henge पिवेदद्रव्या्तु्ग यम्‌ |

१ यव चौरमिति च्छ, |

अग्निपुराणे [२८० अध्यायः |

MAAR कषायस्य यद नोक्तो विधिर्भवेत्‌ ॥ <॥

- कषायन्तु भभेत्तोयं Sea चतुग ग(१)।

RUTH ` समुदय द्रव्य खें चिपेद्वुधः ॥ १० ॥
तावतप्रमाणं द्रव्यस्य Beas ततः चिपेत्‌ ¦

MATH TET ATT तथा भवेत्‌ ॥ ११॥ `

संवर््तितौषधः पाकः खेहानां परिकौत्तितः।
सन्तष्यता तु AMA तथा भवति सुश्रुत(२)॥ १२. #
स्वक्मण्पोषधं क्राधं RIAA RITA |

अर्तं ate निट कषायस्य चतुष्यलं । १३॥
मध्यमेषा स्मता माता नास्ति मात्राविकल्यना ।
बयः कालं बलं व्क देश द्रव्य रुजं तथा ॥ १४॥

BRI महाभाग मातायाः कल्पना Wag |

Haraway रसाः प्रायो fawar घातुवदैन।;५१५॥
मधुरास्त, विषे विज्ञेया धातुवैनाः,
दोषाणाष्ेव धात्नां द्रष्य समगुणन्तु aT ce
तदेव aed जेयं विपरीतं aaraea |

शपस्तश्मत्रय प्रोक्त रेरेऽसिगममुजोष्तम ॥ १७ ॥

were Aaa निद्रा तेषु aa: सदा भवेत्‌ ।
सेवनात्‌ सेवनाच्च अत्यन्त नाशमाश्रयात्‌ ॥ १८॥
चयस्य set कायं स्यलदेशस्य कभ णम्‌ ।

TAY मध्यकायस्य SHASTA मताः ॥ १९ ॥

१९ सेदपाके च तङ्गयसिति ख|
९ THAT तथा यथा मवति VET ThA we |

२८० अध्यायः || रसादिलक्षणं | | ४१
उपक्रमदयं WIN तर्पणं वाप्यतपंरं।
feast च मिताभौ च जौर्णाभौ च तथा भषेत्‌ ॥२. ॥
ओओषधोनां पञ्चविधा तथा भवति कल्पना |
रसः कल्कः "शृतः भौतः HWE मनुजोत्तम ॥ २१ ॥
रस Tem श्यः कल्क भालोहितादु waz!
कथितञ्च खतो Ha: शोत: षयुभितो fant ॥ २२।
सद्योभिशतपतं यत्‌ तत्‌ फाण्टमभिधौयते ।
करणानां Waar षष्टि्ेवाधिका Har 23 |
यो वैति स wera स्या्तम्बन्पे वादहगोर्डिकः |
ाहारशदहिरग्यथमग्निमृलं बल Zui ॥२४॥
ससिन्धुविफलाश्चाद्याल्रान्नि अ्रभिवणंदां |
लाङ्गल रसं सिन्धुयुक्ष दधि पयःक्णां॥ १५॥
रसाधिकं समं Faracr वाताधिकोऽपि वा ।
निदाघे मदनं प्रोक्ष शिशिरे च समं बड।॥२९॥
वसन्ते मध्यमं न्नेयत्निदावे मदंनोखगं।
त्व चन्तु प्रथमं मदयमङ्गख्च तदनन्तरं । २७ ॥
खायुरुधिरदेषेषु afew भातीव मांसलं |
स्कन्धौ बाह तथैवेह तथा aE सजानुनौ॥ rc
अरिवन्‌ मर्दयेत्‌ प्राज्ञो जब्र aaa gdaq
ayafay wag निष्योद्य aya aur i 22 i
परसारयेदङ्सन्धौन्र च क्षेपेण चाक्रमात्‌।
नाजौणे तु AA Hata भुक्ता पौतवाब्ररः॥३० ५
दिनस्य तु चतुभांग ata प्रराईके।

( & )

४३ | अस्निपुराणे [ २८१ अध्यायः!

व्यायामं नेव RU खरायाच्छीताम्बना TA ॥ ३१॥
THOS यमं ज्यादा ष्ठासत्र धारयेत्‌ |
व्यायामष कफं इन्याहातं हन्याच्च HEAT ॥ ३२ ॥
सानं पिन्लाधिकं हन्यात्तस्याम्ते staat: परियाः |
आतपक्तेथकर्मादौ सेमब्यावामिनो नराः ॥ ३१ ॥

Saas महापुराणे रसादिलक्षणं नामाशौव्यधिक्-
दिशततमोऽष्यायः ॥ .

अथेका शोत्यधिकदिशततमोऽध्यायः।
------000---- |
BAA: l |
धन्बन्तरिरवाच | ठक्तायुवदमाद्याच्ये FART: Wa |
प्राग्बटी AAAI श्राप्येऽश्बत्थः FAD Fue ii
efaui दि श्सुत्यत्राः समोपे कण्टकहुमाः |
उद्यानं खहइवासे(१,स्यात्‌ तिलान्‌ बाच्यथ पुष्ितान्‌ ॥२॥
ग्टङ्को या द्रोपयेदु चान्‌ दिजच्चन्द्र प्रपूल्य च ।
भवार पञ्च ara स्तं प्राजेग्रवेष्णवं ॥ २ ॥
नक्षताणि तथा मूलं शस्यन्ते द्रूमरोपणे |
प्रवेशयेत्रदौवादहान्‌ Garage) कारथेत्‌ ॥ ४ ॥

१ गृष्दवामे इति So |
x पुष्डरिष्यानिषति पाठो न सम्यक प्रतिभाति।

२८१ श्रध्यायः।] हत्तायुवंदः | ४३

७ a" ५ .
शस्ता मघा AR मवत्रमाख् YA सतासवं।
जलाश्यसमारभे वासणद्चोत्तरा्रयम्‌॥ ५॥
संपूज्य वरुणं विष्णु asta aq समा चरेत्‌ |
रिटटाशोकपुन्रागभिरोषाः सप्रियक्कवः॥ €॥
अशोकः AEA जम्बस्तथा वकुलद्‌ाडिमाः।
सायं प्रातस्तु Gal Taare दिनान्तरे uot
वर्षाराचो भुवः शोषे कव्या रोपिता gar: |
sun विंश्तिहस्ता मध्यम षोडशान्तरम्‌ ॥ ट ॥
स्थानात्‌ स्थानान्तरं काय्यै ठच्ताणां दादशावरं।-
विफलाः स्यघेना aur: शस्त्रेणादौ हि शोधनम्‌ ॥ ९॥
विडङ्गष्टतपडगक्षान्‌ से चयेच्छोतवारिणा।
~ _ > a ९ > 62 >

फलनागे कुलत्थेख मासेसुदरयवंस्तिलंः॥ १०॥
PAM तपयःसेकः फलपुष्याय सव॑दा |
। Ge 6, |
्राविकाजग्कश्चुणं यवचूण तिलानि च ॥ १११
गोमांससुद्‌कच्चेव सप्तरात्र निधापयेत्‌ |
उत्सेकः aaa फल पुष्या दिहहिदः ॥ १२॥

: ; ~ ©
मव्याग्मसा तु सेकेन afewafa शाखिनः।
विडङ्तस्डलोपेतं ae मांसं हि दोहदं ।
स्वैषामविश्ेषेण हच्चाणां Tae नम्‌ ॥ १२।

waa ~ न णि
CAMA महापुरारे ठहक्ताबुवदे नामेकाशौत्यधिक-

दिग्रततमोऽध्यायः॥

अथ दयओोल्यधिकदि शततमोऽध्यायः |

000 (@ooo

नानारोगदराख्यौषधानि।

धन्वन्तरिरुवाच | सिदो शट (१) निशायुम्म aaa क्रा्सेवन।
fast: सव्वांतिसारेषु स्तन्यदोषेषु शस्यते ॥ १॥
शृङ्गी सछष्णातिविषां चूषिंतां मधुना freq ।
एका चातिविणा काशच्छदिञ्वरहरौ fast: ॥ २॥
बाले; सेव्या वचा सान्या सदुग्धा बाथ तेलयुक्‌ t
यिका WFAA वा बालः न्षोराज्ितां पिवेत्‌ ॥ २॥
बागूपसम्पद्युक्तायुक्छ ARTE शिशोः |
वचाद्यम्निशिखावासाशण्टोक्ष्णानिशागदं ॥ ४॥
सयशटिसेन्पवं बालः प्रातर्मधाकरं पिबेत्‌ |
देवदारमदह्ाभिग्रफलच्रयपयोमुचां॥ ५॥
छायः THU मौका कल्‌कः सर्वान्‌ HATE |
निफलाभृङ्कविष्ानां रसेषु मधुसपिंषोः ॥ ६ |
भेषोत्नौरे च Way faa रोगे fea शिभोः।
नासारक्षषहरो नस्याद्व्वांरस CHUA: to |
लश्यनाद्रकथिग्र.णां रसः कणेस्य पूरणम्‌ |
तैलमाद्रंकजात्यं वा शूलहा(र) चोष्ठरोगनुत्‌(र)॥ ८ ॥

१ सिरो ब्टोति ee | र FAW waa fafa Fo |
२ गला इत्यव Tinga ere: |

८२ अध्यायः।] नानारोगहराश्योषधानि। ४५

HAI फलं व्योष कवल मूत्रकं निशा!
दुग्धक्ञाथेऽभया कल्के सिहं तेल ` दिजार्तितुत्‌ ॥ ८ ॥
धान्याम्बु नारिकेलं गोमुजं क्रमूकाविग्वयुक |
काचित कबलं काय्यमधिजिद्गाधिग्रान्तये ॥ १० ॥
साधितं लाङ्लोकन्के तेलं निगरिकारसैः |
गरडमालागलगण्डौ नाशयेन्रस्यकर्मणा ॥ ११ ॥ `
पक्षमैरकंपुतीकखष्टौ रग्वातजातिकः। |
उहनत्तयेत्‌ ANAT: waaama: ॥ १२॥
वाकुचो सतिला Yat aaa कुष्ठनाशनो।

पथ्या भल्लातकी तेलगुडपिर्हो तु कुष्ठजित्‌ ॥ ean
यतोकवद्किरजनो निफलाव्योषच्‌ णयुक्‌ |

तक्र UFC पेयं WAN वा सगुड्ऽभया॥ १४॥
फलदायी विषाणान्तु क्राथो घाद्रौरसोऽयवबा।
WARM रजनोकल्‌कः चो द्राचतौदरप्रमेहिणा ॥ १५॥
बासागर्भो व्याधिघातक्षाध एरण्डते लयुक्‌ |
बातशोणितहृत्‌ पानात्‌ पिपपलौ स्यात्‌ ज्जीषाषहरौ ॥१६॥
सेव्या जटठरिशा aa walcayarfaa |

Vat at रश्थदनम्थाग्निविङ्कव्योषकल्कयुक्‌ ॥ १७ ॥
ग्रन्विकोग्राभया क्ष्णा विड्ङ्गाक्ता wa खिता ।
मांसन्तक्र ग्रहण्यशःपा र्डगुरपक्मीन्‌ रेत्‌ ॥ १८॥
फलत्रयाख्ता वासा तिक्तभूनिखजस्तया |

काथः समात्तिको CAI पार रोगं सकामलं | १९॥
रक्षपित्तो पिवहासासुरसं ससितं ay!

भग्निपुराये [२८ अध्यायः ।

वरौद्राक्षाबलाश्ण्ोसाधितं वा पयः एथक्‌॥२०॥
वरौ विदारो प्रध्या च बलात्रयं सवासक।
श्वदं़ामघुसपिर्भ्यामा लिहेत्‌ चयसोगवान्‌ ॥ २१॥
पव्याभिग्र कर्ञावत्व क्सारं मधसिन्धुमत्‌ |

aga’ विद्रधिं न्ति परिपाकाय तन्लित्‌ ॥ २२॥
faaat silat दन्तो मच्जिष्टा यवरौहयं |
alas निम्बपतरख् लेपः शस्तो भगन्दरे RV
सग्‌षातरजनौलाच्ताच गाजन्चौ दरस युता ।
वासोवत्तिप्रंते योज्चा शोधमोगतिनाशनी ॥ २४ ॥
श्यामायरटिनिशालोभ्रन्नकोत्‌पल चन्दनः |
aA गतं तैलं WT स्वादुणरोहखं॥२५ tt
श्रौकार्पीसदसै्मसखकलोपलवणा FAUT |
तत्षिर््ोखेदनं Ava TAT स्यात्‌ चतोषधं ॥ २६ ॥
gaat पयोयुक्ष afwers ae लिपेत्‌ ।
AVA माशयेत्सेकाक्रारिकेलरजोष्टतम्‌ ॥ VO tt
विश्वाकमोदरिन्ध्रयविश्चएलग्भिः समाभया +
तक्रेणोष्णाग्बना ताध पौतातसारनाशमोः॥२८॥
वद काति विचा विश्व विक्षसुस्तश्रतं अल |
TM पुराणऽलौसारे MCAS च पाययेत्‌ ॥ २८ |
sya सुगतं सिन्धुसुष्णाभ्ब ना पिवेत्‌ ।
शूलवानथ वा ate सिन्धुडिगुकखाभया ॥ २०॥
कटुरोदोत्‌कणातङ्लाजच्‌ श(१) मधुञुतं |

१ कट्रोदोग्प खातङ्लाजचुणं मिति 2०।

२८२ ्रभ्यावः।] नानारौगदराश्योष्रधानि।

वश्क्छिद्रगत am ae suit विनाशयेत्‌ \ २१।
पाठादार्ग्वीजातिदख द्राचामूलफल az: ( १)।
साधितं Pay MI कवल सुखपापश्त्‌ ॥ २२ ॥
ष्णा तिविषतिक्ञेन्ददारूपाठापयोसुषां ।

Wa मूचे खतः सोदरौ स्वंकण्ठमदापड्ः ॥ Vz I
पथ्यागोच्चुरदुखभ राज सषथिलाभिदां |

कषाः VAY पौतो Fame व्यपोहति i ३४ ।
वं शतवम्बरुणक्ायः गक्खंराग्मविघातनः।
WIGTSRATA TACT West AIT ॥ VY I
मासाकेल्वकपय स्तेलं मधुसिताश्च सेन्धवं |

पादरोगं इरेव्छपिं जालङुक्षटजं तथा ॥ २६॥
शएण्ठो सोवचेलाहिङ्ग.चणे शुरो रसे टतम्‌ |

रजं vieg wren विदि वदाग्निसाधने॥ ३७ ॥.
सोवचेलागििहिक्घनां सदोप्मानां cada ।
विड़दोप्यकमुक्घ वा तक्र गुरा तुरः पित्‌ ॥ शट ॥
धाज्रौपटोलसुद्ानां क्राथः साज्यो विस्म |
शगटोदा सनवासोरकाधो सूत्रान्वितोऽपरः ॥ २९ ॥
सव्योषायोरजःलारः SARS ew ।
गृड्थिग्र जिहद्विख सेन्धवबानां रजोयुतः ॥ ४० ॥
चिहताफलकक्ताघः सगुडः स्यादिरे बनः |
वस्ताफलकषायोत्थं पयो वमनज्ञहवेत्‌ ॥ ४१ ॥
चिफलायाः wand एधगद्धङ्जभावितम्‌।

९ ciqraaqendfciy Go, ब्ग च|

gc अरिनिपुराणे [ २८९ अध्यायः |

विषङ्ग" Meqey दशभागसमन्वितम्‌ ॥ ४९ ॥ `
` शतावरौगु व्यग्निपलाना. यतविं गतिः (१) |
मष्वाज्चतिलजे सिंद्यादुबलौ पलितवच्ि तः ॥ ४३ ॥
mane हि maa सर्वरोगविवल्नितः |
भिफला स्व रोगप्नी समधुः शकंराज्विता ॥ ४४॥
सितामधष्टतेयका aaa विकला तथा । `
पष्याचिच्रकशर्डाव गुड्चौमुषलोरजः ॥ ४५॥
सगुडं भक्षितं रोगहरं चिशतवघत्‌ ।
किच्धिशुष' जवापुष्प पिर्डितं विषटजेव्ले ॥ ४९॥
तेलं भवेद्‌ छताकार किञ्विशूणं' जलाज्धितं।
धूपाः ema fax ठषदंशजरायुना॥ ४७ |
छनकासिकधुपेन दृश्यते ATA पुरा |
कपुंरजलकाभेकतेलं (२) पाटलिमू लुक्‌ ॥ ४८॥
पिष्टा fer पेदे च चरेदङ्गारके नरः|
ठ चोत्यानादिकं ब्य दशयने FACT ॥ ४८ ॥
विष्ङजध्वंससुद्र मन्् ल कामिकं!
owe षट्कश्यक प्रोक्ष सिदिदयसमाययं ॥५०॥
मग्ष्वानोषधिकथासुद्रे्वा यव मुष्टयः ।
चतु्बगं फलं प्रोकं यः पठेव दिव ब्रजेत्‌ ॥ ५१४
SUA महापुराणे नानारोगश्राग्ोषधानि नाम
इयशोत्यधिकदहिशततमोऽष्यायः॥

` १ पष्बिदतिरिति wo, Zo च।
र कपुःरजङकातेङमिति ० । कपु रजानकातेकमिति we |

अथ चवशोल्यधिकरटिश्ततमोऽध्यायः।

मन्तरूपोषधकथन |

घन्बन्तरिरुवाच | श्रायुरारोग्यकत्तारओोंकारायाख ATH
STITT! परमो मन्वस्तं HAT चामरो भषेत्‌ । १॥
गायतो परमो मन्त्रस्तं जघा भुकतिसुतिभाक्‌ ।
ओं नमो नारायणाय मन्व: सर्वाधेसाधकःः॥ २॥
श्रीं नमो भगवते वासुदेवाय Taz! |
ate नमो विष्णवे मन््ोयञ्चोषधं परं ॥ २॥
aaa दैवा छसुरा; सियो निरुजोऽभवन्‌ |
भ्रूतानासुपकारख तथा धर्मो महौषधम्‌ ॥४॥
wu: सदन्धकबर्म्ी एतैर्धख fata: |
ate: ala: atfaara: Brac: खोनिकेतनः॥ ५॥
fara: पतिः सरौपरम ua: यमव प्रुयात्‌ |
कामौ कामप्रदः कामः कामपालस्तथा हरिः॥ ६ ॥
आनन्दो माधवदैव नाम कामाय वै हरेः ।
रामः परश्एरामख shaw विष्णुरेव च ॥ ७ ॥

जिविक्रमख नामानि जप्तव्यानि जिगोषुभिः।
वियामभ्यस्यतां faa जप्तव्यः पुरुषोत्तमः ॥ ट|
दामोदरो बन्हरः पुष्करात्तोऽक्तिरोगनुत्‌।
EUAN भयहरो जपे ोषधकग्मणि॥ € ॥
-( © )

we अग्निपुराण {२८४ Taras |

WIAA मन्तं सङ्गमे चापराजितः।

जल तारे नारसिंहं पूर्वादौ चेमकामवान्‌ ॥ १. ॥
sfaupfeada शाङ्किणं खडगिन खरेत्‌।
नारायणं सवैकाले दसिंडहोऽखिलभौतिनुत्‌ ॥ ११॥
गरुडध्वज ferry वासुदेवं सदा जपेत्‌ |
धान्धादिश्यापने Gx ्रनन्ताश्युतमीरयेत्‌ \ १२॥
नारास्णश्च SAN दाच्ादौ जलथ्यागिनं।

हयग्रोवशच्च विदार्थो जगत्सूतिं gated |

बलभद्र भौरकाय्यं(१) पकं नामाथसाधकम्‌(२) ५ १३॥

aa ~ ;
TUM महापुराण ANSNITIRAA नाम ऋशौ-
त्यभिकदिशततमोऽध्यायः।

अथ चत्रशोत्यभिकदिशततमोऽध्यायः।

मृतसख््ोवनोकरसिश््योगः।

| oe
धन्वन्तरिरुवाच | सिद्योगान्‌ gare सृतसन््नो वनोकरान्‌।
~ | © ©
आत्रेयभातितान्‌ दिव्यान्‌ सवव्याधिविमदनान्‌(३) ॥ १॥
aria उवाच | विखादिपञ्चम्रूलस्य क्राथः स्याहातिके ज्वरे ।
पावनं पिपूपलोम्रूलं गुड़ चौ विष्वजोऽथ वा ॥ २॥।

१ acetal इति we | ३ qaariefanmatfatt Wo!
२ URATHTY साथकमिति Ge, He % |

२८४ श्रध्यायः ।] खतसक््नोवनोकरसिहयोगः | Ke

श्रामलक्यभया aur afe: सर्वस्वरान्तकः |
विलवाम्निमन्यश्योनाककाश्मयः wrcat fcr it 2 it
farwa एतिपर्णो aedt कण्टकारिकाः।
ल्वराविपाकपा्वा्तिंका नुत्‌ कुशमूलकाम्‌ ॥ ४ #
qed wet ger’ किरातं विश्वभेषजम्‌ |
बातेपित्तञ्वरे देय पञ्चभद्रमिदं स्मृतम्‌ ॥ ५॥
विहदिशालकटु कातिफलारग्बधेः कतः ।
Beard भेदनक्षाथः पेयः सवेञ्वरापडः ॥ ६ ॥
टेवदारबलावासाचिफलाव्योषपद्यकेः(१) ।
सविहग ; सितातुख्ध' तज्जं पश्चकाशजित्‌ not
SMA शटौ राखापिप्पलौ विस्छपौष्करेः |
खष्ग तामल कौ भार्गीगड्चौ ना गवकिभिः । ८ ॥
यवाग्र विधिना fae’ कषायं at पिवैवरः।
काशद्ग्रहणौपाशहिक्षाश्वासप्रशान्तथे nen
aya मधुना ga’ faqudl शकेरानज्ितां।
नागरं yedga feed लावणन्रयम्‌॥ १०॥
कारन्यजाजौमरिचं {TAT हशलान्तदाडिमम्‌।
सौवश्व लं Ge Als सर्वारोचननाशनम्‌ | ११॥
वेर रसद्धव AMAT सह पाययेत्‌ |
भरुचिश्वासकाशन्न .प्रतिश्यायकफान्तकम्‌ ॥ १२ ॥ .
`. बट गङ्ग शरिलालोभ्रदाडिमं मधुकं मधु।
fatq तण्ड लतोयेन च्छद टष्णानिवारणम्‌ i! १२ ॥

[1 गं

९ देवदारबलारालाचिफलागोंषपद्मके रिति |e |

५२

। । _*& .
अग्निपुराणं ~ [२८४ Weta: |

| गुडचो वासकं लोप्रं पिषपलोक्तौद्रसंयुतम्‌ ।

कफान्वितच्येद्रकं ठष्णाकासञ्वरापहम्‌ ॥ १४॥.
वासकस्य रसस्तदत्‌ समधुस्तास्रजो TH |
भिरीषपुष्यसुरसभावितं मरिचं हितं॥ १५॥
सव्वार्तिंनल्‌ स्सूरोऽथ पिन्तमुक्‌ aw लौयकं |
निग्गण्डौ शारिवा Ra रोल ख(१) विषापहः ॥ १६ ॥
महौषधं खतां चुद्रां पुष्करं (२) ्न्यिकोडवं (रे) |

पिषेत्‌ कणायुतं काथं Wray मदेषु Wi ९७॥
fer das लव्योैदिं पलांगेष्टैताठकं |

© ~ + ७ °
aqua गवां qt सिदमुन््ादगाशनं ॥१८॥

शङ्गपुष्योव चाके fae ब्राह्मो रसैयु तं |

पुराणं दन्त्यपस्मारं सोन्मादं मेष्वसुत्तम ॥ veh
पञ्चगव्यं छत तदत्‌ कंष्ठलुच्चाभयायुतं |
पटोलत्रिफलानिम्बगुडचौधावणोढषेः ॥ २० ॥
BATH fax कुष्ठतु दच्वकं qa ।

निम्ब पटोलं व्याघ्रौ TST वासकं तधा ॥ २१॥
इर्वयदशपलान्‌ भागान्‌ एककस्य सङुटितान्‌ |
जलद्रोणे विपक्तव्यं यावत्‌पादावशेषितं॥२२॥
तप्रस्म्मचत्ेन ति फलागभंसंयुतं (४) |
qufaafafa ख्यातं सपि: कुष्टविनाशमं॥ २२॥
अभौतिं वातजानोगान्‌ चला रिशच्च पे ्तिकान्‌ ।

९ वद्गेरखति Go, Bo च। ३ म्रन्धिलोद्धवमिति qo |
र पुष्यकमिति a | a जिफराशकंरायुसमिति ae, stom |

२८४ अध्यायः |] waaataarancfawaa: | ५३

विगतिं चे ञिकान्‌ कासपोनसार्गोत्रणादिकान्‌ ॥२४॥
हन्वन्धान्‌ योगरालोऽयं यथाकंस्तिभिरं खल्‌ ।
विफलायाः कषायेन WHEITATIT च।॥२५॥
व्रप्रक्षालनङ्‌ यौदुपदं प्रमान्तये |
पटोलदलचुणन दाडिमलग्रजोऽथ atu Re
गृष्डयेश्च गजेनापि(१) निफलाचुणंकेन च ।
विफलायों रजोयदलिमार्कवोत्पलमारि चेः ॥ २७॥
ससे न्धः पचेते लं मभ्य च्छ हि कापहं ।
सक्षीरान्‌ माकवरसान्‌ दिप्रखमधुकोत्पलेः॥ २८॥
पचेन्त ते लङुडवं तन्नस्यं पलितापदहं |
निम्बम्मटीलं चिफला Test स्वदिर aa Re |

` भूनिम्बपाठातिफलागृड्चोरक्त चन्दनं |
यो गयं ज्वर न्ति कुट विस्फोटकादिकं॥ ३० ॥
पटोलाखतमूनिस्बवासारिषटकपर्थैः ।
खदिरान्तयुतेः क्राथो सिस्फोटल्वरशान्तिक्तत्‌ ॥ ११॥
दणमृलौ HATH पथ्या दाख पुननवा |
च्वरविद्रधिशोथेष शिग्र विश्वजिता हिताः ॥ १२ ॥
मधुकं निम्बपत्राणि लेपः स्याह UT AA |
विफला खदिरो erat न्यग्रोधालिषलाकुशाः। ३२॥
निम्बमूलकपक्राणां कषायाः शो धमे feat: |
करण््नारिष्टनिर्गुण्डोरसो इन्यादणक्रमोन्‌॥ २४॥

१ गष्डयेन्रगजेनापीौति ख, अर FI

४४ अम्निपुराणे [ace अध्यायः ।

धातकौ चन्दनबलासमद्गामधुकोत्यलेः |
दार्वी भेदोज्वितेलंपः ससपिं प्र णरोपणः ॥ 24 I
गग्गलुतरिफलाव्योष समांशे तयोगतः ।
नाडी दुष्टव्रणं शूलम्प्रगन्दरसुखं हरेत्‌ ॥ १६ ॥
efcaat मू्रसिहां सतेललवणान्वितां ।
प्रातः प्रातश्च सेवेत कफवातामयापदां(१) 0 १७ ॥
तरिकटुतिफलाक्राघं(२) सक्षारलवणं faq
कफवा ताककेष्वेव विरेकः कफदर्धिनुत्‌ ॥. ३८ ॥
पिप पलौपिप्थलौमृलवचाचित्रकनागरेः।
afar at पिषत्पेयमामवातविना शनं ne 0
रास्नां गुड्चोमेरण्हदेव दारुमहोषघं । `
पिवेत्‌ सर्वीङ्गिके वाते ara सन्ष्यश्थिमव्नग ॥ ४० ॥
दशमलकषायं वा TET नागराश्चसा।
शर्टोगोच॒रकक्वाथः प्रातः प्ाततिंमेवितः ॥ ४१४
सामवातकटौशूलपाचनो सकप्रणाशनः।

| MARTINS: प्रसारण्ाश्च तेलक ॥ ४२॥ `
TSA: सुरमः कल्कः चूण वां Haag च।
प्रभूतकालमासेव्य मुच्यते वातभौशितात्‌ ॥ ४३॥
पिप्पलो atara वा सेव्यं पथ्या गृडेन वा ।
पटोलविफलातोत्रकटकाखतसाधित(२) ॥ ४४॥
UM WAT जयत्याश सदा बातशोखितं।

en nee

:
१ कफवातविनाशिनोभिति ज० | ३ पटोरविफलःमोरकट्कात-
९ विङ्ट्विफलाकुष्टमिति ste | साधितभिति Go, इम To q |

२८४ अध्यायः |) सतस्लोवनोकरसिद्यीगः | ४५५

गग्गल कोष्णशोते(१) तु weet त्रिफलाश्नसा ॥ ४५॥
बलायुनब्वे रण्डठहतीदयगो TG |
afey लवणे; पोतं सद्यो वातरजापहं ॥ ४६ ॥
कापिकं परिपपलोमूलं पञ्चैव लवणानि च।
पिप्पलो चित्रक gut चिफला चिहठता वचा ॥ ४७॥
हौ UIT Wea दन्तो BTA विषाखिका।
कोलप्रमाणां गरिकां पिवैत्‌ सौवीरकायुतां ॥ ४८ ॥
शोधावपाके तिता प्रह चोदरादिके।
चोरं aCe दार वर्षाभूर्नागरेः शभम्‌ ॥ ४९ ॥
शेक स्तथा केवर्षाभूनिम्बक्राथेन शोयलित्‌ ।
व्योषगभं पलाशस्य चिगुणे भस्मवारिशि। ५०॥
साधितं पिवतः सपिः परतत्यर्भो न awa: |
विण्वकसेनावनिग्गुण्डोसाधितं चापि लावशं ॥ ae i
विड्ङ्गगनलसिन्धून्धरास्राग्र्तारदार्भिः।
तेलतुर्गुणं faw Regal जलेन वा ॥ ५२॥

` गण्डमालापहं तेलमभ्यष्नगत्‌ गलमर्छनुत्‌ |
शटीकुनागबलयक्ाथः AIT युतम्‌ ॥ ५३ ॥
पयस्या पिप्पलोवासा कर्क सिद्ध' सये हितम्‌ ।
वचावि्भयाश्र्टोहिङ्ग कुष्टाम्निदौप्यकान्‌ ॥ ५४ ॥
दिचिषट चतुरे कांगशसप्पश्चाशिकाः क्रमात्‌ ।

चृणं पोतं हन्ति गुल्मं उद्रं शूलकासनुत्‌ ॥ ५५॥
पाठानिङुश्नत्रिकटुत्रिफलाग्निषु साधितम्‌ |

च

९ कोभ्टोतेऽयेति we |

श्रग्निपुराशे [२८४ अध्यायः,

qaq चुणरुटिका गुख्मसोहादिमहंनौ i ५६॥
` वासानिम्बपटोलानि तिफला वातपित्तनुत्‌ (१)।
fama क्तोद्रेण faery qo कभिविना यनम्‌ ॥ yo tt
faerauaarcaaata हरीतकी |
शज्ञकौवद्‌ रोजम्ब पियालाम््राज्जुनत्वचः॥ ५८ ॥
पोताः MILT मध्वक्ताः एधक्शोखितवारणाः।
विखास््रषातकौपाठाश्ण्डोमोचरसाः समाः ॥ ५९ ॥
पीता रुन्धन््तौसारं FART दुजयम्‌ |
चाष रोकोलदध्यम्ब्‌ नागरक्षारसंयुतम्‌ ॥ ६० ॥
तयु कक्ताथितं पेयं yews रजापहम्‌ | |
विडङ्ातिविषासुस्तं दारुपाठाकलिक्गकम्‌ ॥ ६१॥
मरीचेन समायुक्त भोधातौसारनाभ्ननम्‌ |
शवंरासिन्धुश्ण्टोभिः कष्णामधुगुडेन वा॥ ६२॥
दहे इ ख!देदरोतक्षौ Maeaqa सुखौ |
fanat पिप्पलौयुक्ला समध्वाज्या तथेव षा ॥ ६२॥
चणमामलकंतेन सुरसेन तु भावितम्‌,
मध्वाज्यशकरागुक लदा aia पयः पिषैत्‌॥.६४॥
मासपिपपलिणालोनां यवगोधूमयोस्तघा |
` चणभागः aang पचेत्‌ पिप्पलिकां gai ॥ ६५॥
तां wafaar च पिवेत्‌ शकरामधरं पयः
नवश्चटकवब्जग्भद्‌ दशवारान्‌ fast ध्रवम्‌ ५॥६९॥
समङ्गाधातकोपुष्पलोघ्रनोलोत्पलानि च |

१९ विफला चाल्लपिप्नदिति qo, जर च।

श८४ Weary |] ठत्तायुवदः। 49

एतत्‌ MCT दातव्यं Frat wzTATAA | ६७॥
वोजष्ोरण्टकश्चापि मधकं wawes |
wade aaa ara शकरातिलान्‌ ॥ ६८ |
द्रवमाणेषु WAY गभस्थापनमुत्तमं |
देवदार नभः BS (t) नलदं विश्वभेषजं tee ti
सेपः काल्लिकसम्पिरटस्तलयुक्षः शि रोत्तिनुत्‌ ।
चस््नधूतं चरिपेत्‌ कोष्ण सिन्धूल्थं कणे शूलनुत्‌ ॥ oe ॥
लश्ुनाद्रंकभिग्र.णां HLA वा रसः एक्‌ |
बलाग्रतावरौराख्राखताः से रोयकेः पिवेत्‌ ॥ ७१ ॥
त्रिफलासहितं सपिं स्तिमिरन्नमनु समं |
तिफलाव्योषसिनधल्ये्टं तं fax’ fata: ॥ ७२ ॥
arena इदां (र) दौपनं क्रफरोगरुत्‌ ।
नोलोत्पलस्य fen गोशक्तद्रससंयुतं ॥ 9३ ॥
` शुटिकाश्ञनमेतत्‌ स्यात्‌ दिनराचान्धयोदिंतं |
यष्टौ मधुव चाष्णावीजानां कुटजस्य च ॥ ७४ ॥
करकेनालोडय निम्बस्य कषायो वमनाय सः।
ज्जिग्धखिन्रयवन्तोयं प्रदातव्य विरेचनम्‌ ॥ ७५ ||
sara योजितं कुथात्‌ मन्दामिनि गोरवारचिं |
पथ्यासैन्धवक्लष्णा नां (२) चुणंसुष्णाम्ब ना पिवेत्‌ ।। ७६ ॥
विरेकः सब्यरोगन्नः चेष्टो नारा चसं्नकः।

१ -शब्यनिति ae | ९ पथ्यासेन्धवकुहानामिति ae |`
२ कटमिति we | ।

tay

ys श्रग्निषुरायो १८५ अष्याः!

सिशैयोगा मुनिभ्यो ये आत्रेयेण प्रदशिंताः।
€ < । ~
सवरोगदराः सव योगाग्रयाः सुश्युतेन हि ।॥ ७७ ॥

इत्याग्नेये महापुराे मृतसश्लोवनोकरसिष्टयोमो माम
चतुरशोत्वधिकदिशततमोऽध्यावः।

अथ पञ्चा गोद्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

000(@}०00

| कल्पसागरः | |
WATT | कल्पा कावय्यान्वच्छे छ्यायु्हानो गमं नान्‌ |
विशतौ रोगा सेव्या मध्वाज्यतिफरलाख्ता।॥ ९॥
पलं पलां कषँ वा त्रिफलां सकलां तथा,
fama awe मासं पश्चश्यती कविः ॥ २॥
रोगापरल्युबलिजित्‌ तिलं(१) भक्ञातकं तधा । `
पञ्चाङ्ग वाङूचौ चण षर्मासं ख्खद्रोदकः ॥ ३ ॥
क्रायेः कुष्टश््रयेत्‌ सेव्यं चूण MAKI जम्‌ ।
NCy मधुना वापि शतायुः खप्डदुग्धमुक्‌॥ ४॥
मध्वाच्चशण्ठीं संसेव्य पलं प्रातः स wah) `
बलोपलितजिव्लौ वन्मा रको चणा दुग्धपाः Ryn
उच्चटामर्धुना. कषं पयःपा Tease: |
` मध्वाञ्येः पयसा वापि farted रोगखल्युजित्‌ ॥ ९१

१ aufata we a er ae

REY WaT | RAAT: | ve

पलाशतैलं करकं षरमासं मधुना पिषेत्‌ ।
दुग्धभोजौ पञ्चशतो सषस्रायुभषैश्नरः ॥ ७ ॥
श्यो तिख्मतोपतरसं पयसा ज्िफलां पिवैत्‌।
मधृनाज्यम्ततस्तदइत्‌ शतावर्या रजः पलं ॥ ८ ॥
तोद्राच्येः पयसा वापि fag et रोगमत्युजित्‌।

` पञ्चाङ्ग" निम्बचणस्य खदिरकाथमावितं ॥ ९ ॥
Me अङ्करखेनापि रोगजिच्चामरो (१) भवेत्‌ ।
द न्तिकाज्यमधुभुक्‌ दुग्धभोजौ ख सत्युजित्‌ ॥ १०॥
ergy हरीतक्या भावितं WEEE |
waa मधुना सेव्य fanarga रोगजित्‌ ॥ ee |
वाराहिकाः मृह्गरसं लोहचूणे' शतावरी ।
साञ्धं BT (२) पश्चशतो RATT शतावरौ ॥ १२॥
भावितं भृङ्गराजेन मध्वाज्यन्िशतो भवेत्‌ ।
ara सृतं (३) aaqer(s) गन्धकञ्च कुमारिका vee a
रसेरविंखज्य डे गुच्छ Vist पञ्च्ताब्दवान्‌ |
SANT पलं तेलं साज्यं GW शताब्दवान्‌ ॥ १४ ।,
पलम्युनन्ेवाचुरं मध्वाज्यपयसा पिवम्‌ |

wage पलं मध्वाज्यं पयसार््तिनुत्‌ ॥ १५॥
तिलस्य तेलं समध नस्यात्‌ BUTT: गतो । .
कषंमन्ं समध्वाल्य' शतायुः पयसा पिवन्‌ ॥ १६ ॥

en

९ Caquncy भवेदिति we | ३ arareafafa qe )
२ खाग्ध सभ्नसिति wo} ४ सृरतुस्मिति so, ज०च।

q¢

afaguy २८५ अध्यायः |

अभयं सगडश्गध्वा घतेन मधुरादिभिः!

द्ग्धान्रभुक्‌ छष्णकेशोऽरोगो पञ्चशताब्दवान्‌ ॥ १७ ॥
पलङ्ुसारिहिकाचुणं' मध्वाज्यपयसा पिवन्‌ |

मासं दुग्धान्रभोजौ च सहस््रायुविरो गवान्‌ ॥ १८ ॥
शालूकचूय' भृङ्गाज्य' समध्वाज्य' WaT AT |

कट तुम्बौतेलनस्यं AT शतदयाब्दवान्‌ 11 १९ ॥
विफला पिप्पलो शरौ सेविता वि्ताब्टक्लत्‌ |
शताबर्व्यीः पूवंयोगः सटस्रायुर्बलातिक्षत्‌ ॥ २० ॥
वितरकेन तथा पूवेस्तथा शण्टौ विडङ्गतः।

लोहेन भृङ्गराजेन बलया निम्बपश्चकेः 1 २१॥
खदिरेण च fare कण्टकार्यजाघ वासकात्‌।
वर्षभुवा axeat भावितो बटिक्षाकृतः ॥ 3
qugaat मधुना ाडादर्वारिष्ण aut |

ॐ इ स इतिमन्त्रेण मन्वितो योगराजकः॥ ११ ॥
सृतसच्नौवनोकल्यो रोगमत्यच्यो भवेत्‌ |

सुरासुरेख मुनिभिः सेविताः कल्यसागराः |
गजायुवंदं प्रोवाच पालकाप्योऽङ्कराजकं | २४॥

CUTMA महापुराणे कल्पसागरो नाम पच्चाणौत्यधिक-

हिश्ततमोऽध्यायः।

अथ षडशोल्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

000

aafafaar |

पालकाप्य उवा च(१)। गजल च्म चिकित्साञ्च लोमपाद वदामि a

SAC ANS: प्रसस्तास्त सदहिष्णवः | १ il
विंशत्यष्टादणनखाः शोतकालमदाखये।
दस्िणद्चोव्तन्दन्त हहितं जलदोपमं ॥ २॥
कर्णो च विपूलौ येषां सूच्छविन्डन्वितत्वचौ |

ते Mal a तथा धाय्या वामनायेच सङ्कथा; (२) ॥३॥
sigan: पाण्वगभिख्छो ये च मढा मतङ्गजाः |

वयो सत्वं बलं wa कान्तिः संहननच्नवः ॥ ४॥
anfaat WER सङ्ग TAT GIT च।
HAT परमा शोभा शिविरस्य बलस्य च॥ ५॥
aad gatas विजयं एयिषोकितां |

पाकलेषु च सवषु कत्तव्यमनुवासनं ॥ € ॥
छततेलपरौपाकं खानं बातविवर्जित |

स्कन्धेषु च क्रिया कायां तथा पालकवन्रुपाः ॥ ७ ॥
MAT पाण्डरोगेषु रजनोभ्यां तन्िज |

आनाह तेलसिक्तस्य निषेकस्तस्य शस्यते ॥ ८ ॥
लवणे: पञ्चभिश्ि्रा प्रतिपानाय वारुणौ । |

१ धन्बमरिर्व्वेति se | - ९ wear tia oe |

९२ - अग्निपुराणे २८६ अध्यायः।

विडङ्गविफलाव्योषसेन्धवैः कवलान्‌ ऊतान्‌ ॥ < ॥
म्‌ च्छ स भोजयेनब्रा गं ची द्रन्तोयश् पाययेत्‌ |
sway: शिरसः शूल TWAT प्रशस्यते ॥ ve Il
नागानां खंहपुटकः पादरोगानुपक्रभेत्‌ |
पात्‌ कर्फकषायेण शोध मच् विधौयते ॥ ११ tt
गिखितिस्तिरिलावानां पिष्पलौमरिषान्ितेः |
रसेः सम्भोजयेन्नागं Frade जायते ॥ १२॥
बालविखख' तधा ara धातकौ सितया az |
श्रतोसारविनाग्ाय पिष्टं warts WaT: ॥ १२ ॥
नस्यं करग्रहे Sa तं लवणसंयुतम्‌ ।

AAT AAT AAT AT TN धिता॥१४॥
उत्‌कणके तु दातव्या ACTA तथा रसम्‌ |
दशमु लङ्लल्धा स्ञकाकमा चौविपाचितम्‌ ॥ १५॥
तैलमूषणसंयुकर' गल ग्रहगद्‌ापडम्‌ | |
sefuaat: fae: waar: पाययेदृष्टतम्‌ ॥ VE
HAUT ऽथ वा वीजं कथित श्रपूषस्य च ।

त्वग दोषेषु faafaer हषं वा कथितं fea: ॥ १७॥

` गवां सूज विड्ष्ानि कमिकीष्ेषु शस्यते |

्वेरकणाद्रालाशकराभिः खतं पयः॥ १८॥
लसतनक्तयकर पानं तथा मांसरसः शभः |

Area व्यःषयुतमरुष्वौ तु प्रशस्यते ॥ ee ॥
चिहदमोषाग्निदन्यकश्यामान्तोरेभपिषपलौ |
एतैगसपषरः VE HAGA तथापरः Re ।

श्यद श्रष्यायः। गजवि किव | ६१

भेदनद्रावश्णाभ्यक्गगखे इपा नानुवासनेः |

. सबेानेव समुत्त्रान्‌ विद्रबान्‌ समुपाहरेत्‌ ॥ २१॥
afea सुदस्पेन(१) शारदेन तथा पिषेत्‌।
बालविच्ेस्तया लेपः कटरोगेषु शसते ॥ २९॥
विडङ्ग man हिङ्ग्‌ सरलं रजनौहयम्‌ |

Wate पाययेत्‌ पिश्ाम्‌ स्वं शूलोप शान्तये ॥ २३॥
प्रभानभोजने तेषां य्टिकन्रौहिशालयः | |
मध्यमो थवगोधूमो शेषा दन्तिनि चाधमाः ॥ २४॥
aaa तथेषेचनाौगानां बलवन; ।

नामानां यवस शष्क तथा धातुप्रकोपणं ॥२५॥
भदश्तौणस्य AAT पयःपानं प्रशस्यति |
दौपनौयेस्तथा ea. यूतो मांसरसः शुभः || २६॥
वायसः FACT काकोल्‌कङ्ल्रो इरि: |

भवेत्‌ सोदरेण dam: पिण्डो गुहे मड्ापदि(२) ॥ २७॥
कटमव्छविषङ्गानि लारः कोषातकौ पयः ।
हरिद्रा चेति धूपोयं Gace जया वहः ॥ २८ ॥
पिप्लौतण्ड ला सतैलं माध्यौकं माशिकम्‌ तथा |
waa: परिषेकोयं दौपनोयः प्रथस्यते ॥ २८ ॥
पूरौषश्चटकायाश्च तथा पारावतस्य च।

छौ रव चकरोषा ख (२) प्रसनायेटमच्डमं ॥ २० ॥

९ मुदम्‌युषयति No, Bo | | ९ Weewacrafa we |
२ मदावरौति He |

६४ अग्निघुराण [aco श्रध्यायः।

अमेनाश्ितनेच्रस्त्‌ करोति कर्न रणे ।
उत्पलानि ख नोलानि सुस्तम्तगरमेव चख ॥ ae
aw लोद्केपिष्टानि ने्रनिर्वापनं परम्‌ |
ween नखच्छेदस्तेलसेकख मास्मपि ॥ ३२ ॥
शय्याखानं vara nee: पांश्भिस्सधा ,
शरन्निद्ाघयोः रेकः सपमा च तथेश्वते ॥ २२॥

इत्यास्नेये महापुराणे गजवचिकिला नाम षड्गीत्यधिक-
दिशततमोऽष्यायः। |

अथ सप्ताशोत्यभिकदिश ततमोऽध्यायः।

---0%0
अश्ववाहनसारः, |

धन्बन्तरिरवाच । भष्ववाहनसारद्य ae चाण्वविकिस्सरनम्‌ |
वाजिनां Saw! काय्य धर्मकमा्थं सिये ॥ १॥
अण्विनौ wad हस्तः उत्तरातितयन्तथा |

नन्लच्राखि प्रशस्तानि इवानामाद्विङने ॥१॥
VaR: भिभिरदेव वसन्त बाश्वकाहने |

araucfe वसु निषि area हये ॥ ₹२॥
Aad च पररदष्डेरङेगे न च ताडयेत्‌ । `
कगलाखिसंकुले चेव विषमे कण्टकान्विते ॥ ४॥

२८० अध्वायः। भष्लवाहनसारः।

बाश्कापञ्कसंच्छमे गसौगत्तपरदूषिति।

afew विनोपायेर्बाहनं कुरते तु यः।॥ ५॥

स वाद्यते इयेनेव use: कटिक्षां विना(१)।

छन्दं विज्ञापयेत्‌ कोपि सुकृतो घौमतां वरः ॥ € |
अभ्बासादभियोगाच्च विनाशा खवाहकः।

खातस्य प्रानुखस्याय देवान्‌ वपुभि योजयेत्‌ ॥ ऽ ॥

„ ` प्रशवादिनमोन्तेन खबोजेन यथाक्रमम्‌ |

ag चित्ते बके विष्णु नतेयः पराक्रमे ॥ ट ॥
पाष्ड शद्रा Beal विषिदेवाच wag |

गाव" दभौन्द्कीं कणयोरश्िनौ तधा ॥९॥

जठरेऽग्निः aut खेदे वागजिद्नायां washer: |

USA AREA TUT सवेपवेताः ॥ १०॥

ताराश्च रोमकूपेषु दि चन्द्रमसौ TAT |

लिजस्वम्नोरतिः aati ललाटे च जगत्पतिः nee
aera षिते चव तथैवोरसि वासुकिः ।

उपोभितोऽ्वयेत्‌ सादौ CT TAMA जपेत्‌ ॥ १२॥

इय गस्वं राजस्व शृणष्व वलनं मम ।

TAIFTMAS माभृरूवं कुलदूषकः ॥ tel

feat auaraa सोमस्य AAS च ।

SE वरुणस्येव पवनस्य बलेन च ॥ १४॥

हुताशनस्य cleat च स्मर जाति तुरङ्गम।

खार राजेन्द्रपुचस्व सत्यवाक्धमगुस्मर॥ १५॥

१ करिका विनेति ato, he. = # i § |

८ €. +

६६ sfaqua ` [२८७ प्रध्यायः।

ata’ वारुणो कन्यां ata कौस्तुभं मणिं!
Meat चैव मध्यमाने सुरासुरे;ः॥१६॥.
तत्र देवकुले जातः Bara परिपालय |

कले जातसू्वमण्वानां faa मे भव. शाश्वतम्‌ ॥ १अ॥
ay faa ataz fad a भव aga

विजयं रक्त area समरे fafearag nec ॥
तव US’ MATTE हता देव्याः सुरे; पुरा |
अधुना त्वां समास्ह्य जेष्यामि रिपुवाहिनीं॥ १९॥
कणंजापन्ततः कत्वा विसुद्यच तथा प्यरोन्‌(\) ।
पयथानयेयं सादौ वादयेदूयुडतो Ha: २० | `
Baar: सखरगरौरेण(२) S191: प्रायेण वाजिनां |
न्यन्तेऽतिप्रयन्नेन गुणाः सादिवरेः Ga, ॥२१॥
सजा इव दृश्यन्ते गुणाः सादिवरोष्ठवाः
नाश्रयन्ति गुण्ानन्ये सादिनः सहजानपि॥२२।
गुणानेको विजानाति Safa दोषांस्तथाऽपरः।
धन्यो धौमान्‌ दयं वेत्ति नोभयं वेत्ति awh neu
शरकम्मन्नोऽनुपायन्नो वेगासक्तोऽतिकोपनः |
घनदग्डरतिच्छिद्र यः समोपि न शस्यते॥२४॥
saan चित्तन्नो विशश दोषनाशनः।
गुणाच्जनपरो नित्य मवकविशारदः ॥ २५१.
प्रग्रहेण WHAT प्रविष्टो वाहभूतलम्‌। `
सव्यापसव्यभेदेन वाडहनोयः स्रसादिना॥२६॥

१ तथादुरानितिजर He, So FT) २ BY MTT: HUT we

२८ अध्यायः | अश्ववाहनसारः । cs

` OCW AEA नेव ताडनोयो eA UA: |
ताडनाद्भयमाप्रोति AATMEY जायते wre &
प्रातः Wt LAAs कल्‌गामुदत्य चालयेत्‌ ।
मन्दं मन्दं विना नालं एतवलगो दिनान्तरे ॥ रेट ॥
प्रो्षमाश्वसनं सामभेदोऽष्वन नियोज्यते |
कषादिताडनं दण्डो दान कालसदहिष्णुता॥२९॥
yaqafagar तु विदध्यादुत्तरोत्तरम्‌ |
जिद्वातले. विनायोगं विदष्यादाहने इये ॥ ३० ॥
गुणेतरंशतां वल्‌ गां SHU सह AEA |
fama वादनं कर्य च्छ्थिलानां wa: शने: ॥ ३१ ॥
wa जिद्वाङ्गमा्ोने जिद्वाग्रन्ि विमोचकेत्‌ i.
गाटतां मोषयेत्तावद्यावत्‌ स्तोभ न स्ति i ae
कुथा तसुर स्ना णमविलालचख aufa
AMAA, खभावाद्यस्तस्योरस््राणमन्चथम्‌। ११॥
विधाय areaeear लोलया सादिसन्तमः।
तस्य सव्येन YAU संयुक्' सव्यवलगया ॥ १४ ॥
य: gulafad पाद्‌ गरी तस्तेन दचिणः ।
क्रमेणानेन यो Vat कुसल -वामवल्गया ॥ ३५॥
पटौ तेनापि पाद्‌: स्यादृष्डहोतो वाम wa fe |
अग्र चेश्वरो त्यक्तं जायते PEs VE ti
यौ तौ दुष्करे चेव मोटके नाटकायनं।

SAA खलोकारो हनने गुणने तधा ॥ est

स्वभावं fe que मुखव्यावत्तनं पुनः ।

ec —@ftrgere = [ace भष्यायः।

न Vea तुरङ्गमाणां पादग्रहणहेतवः॥ रट ॥
विश्वस्तं हयमालोक्छ गाठ्मापौडा सासनं |
रोकयित्वा सुखे पादं arma लोकनं हितं ॥ get
गाढ्मापौडा रागाभ्यां वल्‌गामाकषण VHA |
तदन्धमाद्‌ युम्मपाद(१) तद द्वक्षनसु्थते ॥ ४० ॥
संयीज्य वरगया पादान्‌ व॑लगामामौश् वाष््ितम्‌।
वाद्यपाश्णि प्रयोगात्त्‌(२) यजत्र तत्ताङनं मतम्‌ ॥ ४१॥
मलयाविद्नवे wat क्रमेणानेन बुदिमान्‌ | |
मोटगेन चतुथंन विधिरेष बिधौोयते ॥ ४२॥.
ATA यः पादं away लघुनि aes ।
मोरटनोदुग्कनाभ्यान्तु Bway पादमौजितं ॥ ४२॥

` बदटयित्वासमे(१) me मन्दमादाय यी ब्रजेत्‌ ।
VPA TIAA तत्‌सं ग्रहशसु aA ॥ ४४॥
इत्वा पाण्ठ प्रहारे WAS व्यग्रमानसम्‌ |
वल्‌ गामाक्षष्य पादेन ब्राह्कर्टकपायनम्‌(४) ॥ ४१५॥
डस्बितो योऽद्धिगानेन पाणिंपादात््रङ्गमः |
WA यत्‌ खलोक्त्य खलौोकारः स चेष्यते + vei
गतिन्रये far: पादमादते नव वाष्डितः |
इत्वा तु यत्र TWA TBA aes हि तत्‌ ॥४अ॥
SRA चतुष्कोण तुरक्गो वल्गयान्धया ।
SQA AWAIT तव्छादुच्छा समनं YA! ॥ ४८॥

a a णि

१ भठकाखाद्यदुत्पादभिति Mo | १ area प्रयोगाख्छिति we |
१ बष्डयित्वासमे इति ws | ४ प्राइकर्टकेपायनमिति we |

ato श्रध्याथः ।] अश्ववाहनसारः | ee

स्वभावं वड्िरस्यन्त तस्यां दिगि पदायन।

नियोज्य श्रादयेलत्तु Taras मतम्‌ ॥ ४९ ॥

urefaar ततः पाद्‌ विविधाश्च याक्रमम्‌।

सा घयेत्‌ पश्चधारासु क्रमो मण्डलादिषु॥५०॥

प्राजनोदी ननं are fafa वाहयेत्‌ सुधौः |

GY वु शाचवं यावन्तावत्तं वाष्ये्ैयं ॥ ५१॥

मदु: wa सुयेक्ते शिथिलः सवं सन्धिषु ।

यदास सादिनो वश्यः सङ्गङ्ौया्तदा इयं ।। ५२॥

म त्यजेत्‌ पिमं पादं वदा BATT |

तदाकषटिव्विधातव्या पादिभ्यामिड बल्गया ॥ ५२ ।

aa विको यथा तिेदु्ग्रौवोभ्वः समामनः।

धरा्थां परञ्चिमौ पादौ षन्तरोक्े यदाखयौ ॥ ५४॥

तदा सन्धारशं कुभादुगाठवाहञ्च सुटिना ।

सहसेवं TATE यस्तुरङ्गो न तिष्ठति ॥ ५५॥

शरोर विचिपन्तश्च साधयेश्रणलभ्बमेः |

चिपेत्‌ स्कन्धश्च यो are स च wren हि वल्गया wy ga
गोमयं लवणं qa कथितं warafaaz |

अङ लेपो मल्तिकादिरंगखमविनाशनः ॥ ४७ ॥

मध्ये भद्रादिज्ातौनां मण्डो देयो हि सादिना |

ead भोततौ्लस्व निरताः चुधा wat ५८ ।

यथा वश्यस्तथा शिक्षा विनश्चग्यतिवाडिताः।

अवाहिता न भिष्यन्ति quate वाहयेत्‌ ॥ ve ॥
सभ्पौडा.लानुयुम्मन खिरमुरटिस्रङ्गमं,

Oo भग्निपुराशे ` {२८७ अ्रध्यायः |

गोमूत्राकुटिला वेणो पद्ममण्डलमालिका ॥ ६० ॥
पद्चोलखलिका कार्य्या गवितास्तऽतिकोत्तिताः(१) ।
dfanda fafan’ कुञ्चितच्च यघाचितम्‌(२)॥ ६१९ ॥
वल्गितावल्गितो चव wet चेत्धसुदातम्‌ |
वौयोधनुःशतं ावदभौतिन्नवतिस्तथा | ६२ ॥

भद्रः TAM वाजौ MIAN दण्डेकमानसः।
स्गजष्ो() खगो वाजौ सदो पंस्तत्‌समन्दयात्‌ ॥ ६१ ॥#
-शकक्वरामधुलाजादः सुगन्धोऽण्वः शएदि हिज: |

aaa चत्रियश्ाश्वो विनोतो बहिमांख a: ॥ ६४ ।
शूदरोऽशचिश्वलो मन्दो विरूपो विमतिः खलः |

वल्‌ TAT MAAC SAH यञ दशत्‌ ५.९५॥
धारासु योजनौयोऽसौ प्र्रहव्रहमोक्तणेः।
अश्वादिलक्षणं aa wifes ययाऽब्रदत्‌ ॥ eet

CMMI AGU भरश्ववाहनसारो नाम सप्ताभौत्य-
धिकहिगततमोऽघ्यायः॥

१ म-खजतास्तेऽतिकोत्तिता ति खर ।
२ यथाद्चितनिति eo |
३ wawa प्ति Ge, अण्च,

अथाष्टाओोल्यधिकदिशततमोऽध्यायः।
———000———

अश्वचिकित्सा i.

शालिहोत्र उवाच | warat लक्षणं aa चिकिस्लाद्धेव(१)सुगुत |

Sasa (ALAA करालो कष्णलालुकः॥ १॥.
FUCA वमजोजातसुष्क च यस्तया |

` हिशफच तथा षको विवर्ण व्याघ्रवणंकः॥२॥
खरवर्ण भस्पमवर्णो जातवणथ काकुदौ।
fad} च काकसादौ च खरसारस्तयेदच॥३॥
वानराः RUNS: क्ष्ण गुद्यस्तग्रेव च।
aumaa gag यथ ति्िरिसत्रिभः॥४॥ `
विषमः श्वेतपादश्च प्रुवावत्तविवजिंतः |
अ शुभावत्तंसंगुक्षो वजनौयस्त्रङ्मः ॥ ५॥

रन्धोपरन्धुयोदहौँदहो दहो हो मस्तकवक्तसोः। `
प्रयाणे च ललाटे च AWA TAT TW! gu
खकणयाद्च ललाटे च करमूले निगालके। |
बाइमले गले चेष्ठा WIA ATA परे ॥ 5 ॥ `
शकन्द्रगोपचन्द्राभाये च वायससब्रिभाः।
सुवगोवर्णाः fara TTA aza fencan:
Sagafegera santa Twat) `

१ fafanarnafa se |

७२

अग्निपुराणे Qos भ्रध्यायः।

राज्नान्तुरक्रमा यच(१) विजयं बजयेत्ततः ॥ < ॥
पालितस्त्‌ हयो दन्तो भदो दुःखदोऽन्यथा |
faz: वाख गन्व्वा वाजिनो रन्रसुत्तमम्‌ ॥ १.० ॥
अश्वमेधे तु तुरगः पवित्रतलात्त यते |

षो निग्बहदत्यौ च geet च समाचिका॥ १९४
four गन्धकरौ पिण्डो Gea शिरसस्सथा |
Fer पुष्करमूलश्च नागरं साश्छषेतसं ॥ १२५
पिपपलतीसेन्धवयुतं Wan चोष्णवारिणा।
लागरातिविषा सस्ता सानन्ता पिखमाशिका॥ १२ ॥
का यमेषां faterstt सव्वातौसारनाथनम्‌ |
frag सारिवाभ्वाख्च युक्माजं तं (२) पयः ॥ १४ ॥
चर्यौ्शर्वरः पाल्या अमाद्ाजो विमुच्यते |
दौणिकायान्तु दातव्या ATA AAPA ॥ ११५॥
agar च शिरा hat तेन तस्य सुखं भवेत्‌ |
दाडिमं त्रिफला व्योषं रश्च समभ।विकम्‌ ॥१९॥

पिण्डमेतत्‌ प्रदातव्यमश्वानां काश्चनायनम्‌।
प्रियक्क.लोघ्रमश्षमिः agate इयः ॥ १७ ॥

चौरं वा पच्चकोलाच्य काशनाहि प्रमुच्यत |
Weary च Vag य भरादो विशोघधणम्‌ ॥ १८१५
अभ्यङ्गोदुवत्तनेः SE नख विक्रमः खतः । `

$ 8 23
खवरितानां quyrat पयसव क्रियाक्रमः॥ १९५
लोध्रकन्धरयोमूं लं मातुलाङ्काम्निनागराः |

१ राह्नोतुरङ्ला यजेति we; २ हतमिति खर |

RET अध्यायं; 1] अ्तचिकिल्ला। OR

qeter वचाराज्ञालेपोयं भोधनाथनः ॥२०॥
HAS AYR द्रा्ताठहत्यो रक्तचन्दनम्‌ ।

वपुषो बोजमूलानि खङ्गाटककश्ैरुकम्‌ ॥ २१॥
भजापयःृतमिद्‌ सुशीतं शकरान्वितं।

पोल्ला ACHAT वाजो रक्षमेहात्‌ प्रमुच्यते ॥ २२॥
मन्यादनुनिगालखगिराशोधो गलग्रहः |

WF: ASTI?) तत ABs शस्यते ॥ २३ |
गलग्रहगदौो शोधः प्रायश्नो Tang |
प्रत्यक्पुष्यौ तथा वहिः सेन्धव' MAT रसः ॥ २४ ॥
छष्णादिङ्ग युतेरेभिः कला नस्य न सौदति ।
fat ज्योतिक्षतो पाठा क्ष्णा ae वचा मघ ॥२५॥
जिष्ास्त्मे च लेपोऽयं गुडमत्रयुतो हित; ।
fasaen रजन्या च faaqaa योजिता ॥ २९॥
NET ोधनौ पिण्डो सर्पिषा व्रणरोपमो |
अभिघातेन खन्नन्ति ये waretatean 29 1
परिषेकत्रिया तेषां तेलेनाशु esse |
दीषकोपाभिषाताभ्यां canis व्रणक्रमः॥२८॥
अश्वत्थोडन्न रञ्जत्तमधकवटकरकने; ॥ २९ ॥
प्रसूतसलिलः जयः TSW: व्रणशोधनः |
WAHT नागर राला मन्जिष्ठाकुष्टसैन्धवैः॥ ae ॥
VARIA AYMAN THEA: | |

तेलसिष्' कषायेण gee: पयसा सह ॥ ३! |
क

१९ तिश्ठतेेमेति qo |

( १० )

५४ | अग्निपुराण {रस्दट WaT `

wad बस्तिमश्ये च योज्य aaa लिङ्गिने,
THIN जलोकाभिन्न॑चरान्ते नत्ररोनिनः॥ १२॥
खादिरोड्म्बराश्वत्यकषायेण च साधनम्‌ |
धातरीदुरालंभातिक्ताप्रियक्ग कुङ्मेः समे; ॥ २३॥
TSA च छतः कल्को हितो युक्तावलग्विने ।
उत्पाते च गिति व्ये WRUNG तथेव च ॥ २४ ॥
स्तिप्रकारिणि दषे च सद्या विदलमिष्यते(१) |
गोह्‌ भल्जिकाकुष्ठरजनोतिलसर्षपः ॥ २५ ॥
गवां सूत्रेण fea aed कण्डनाशनम्‌ |
श्रीतो मधुयुतः काथो नाशिकायां सशकंरः॥ ३६॥
, रक्तपित्तहरः पानादश्वकरे स्तथैव च|
सप्तमे सप्तमे टेयमण्वानां wat fea | ३७॥
तथा भुक्षवतान्देया अ्रतिपानेतु वारुणो) |
aaa, TAY दौकाशकरायुतैः ॥ ३२८ ॥
सपिपूपलोकैः शरदि प्रतिष।नं सपद्मकेः |
विड्ङ्गापिपपलोधान्यश्रताद्वालोध्रसे ara: ॥ ३९ ॥
सचितरकेस्तरङ्गाणां प्रतिपानं हिमागमे |
लोध्र प्रिय कामुस्त पिप्पलो विश्वभेषजः ॥ ४० ॥
VRS प्रतिपानं स्याइसन्ते कफनाशनम्‌ |
परियक्ग,पिपपलौ लोप्रयश्चान्तेः समहहोषपैः ॥ ४१ ॥
निदाचे सगुड। देया मदिरा प्रतिपानके।

१ वेषनभिष्यत स्ति Ho, Ho a |

२८८ अध्यायः 1 ] sitafa fanart |

Saas सलवणं पिप्पल्यो विश्वभेषजम्‌ ॥ ४२॥
भवेत्ेलयुतेरेभिः प्रतिपानं घनागमे ।

निदाघोड तपित्तात्तौः शरत्सु पुटशोणिताः॥ say
प्राहङ्भित्रपुरौष्ाञ्च पिषैयुवांजिनो छतम्‌ !
पिषैयु्वाजिनस्तेलं कफवायुधिकास्त ये ॥ ४४॥
खेदव्यापद्ठवो येषां काय्यै तेषां विरूक्षणम्‌ ।
तगं यवागृखूक्षा स्याद्‌ भोजनं तक्रसंयुतम्‌ ॥ ४५॥
शरन्रिदाषयोः सपि स्तेलं शौ तवसन्तयो;।

anig fafat चेव वस्तौ यमकमिषयते॥ ४६॥
गुवेभिष्यन्दिभक्षानि व्यायामं ज्ञानमातपम्‌।
वायुवजंञ्च वास्य जेहपो तस्य वजिंतम्‌ ॥ ४७ ॥
खानं पानं श्क्तत्‌त्रमश्वानां सलिलागमे।

अव्यये दुहिने काले पानमेकं प्रशस्यते ॥ ४८ a
युक्तो तातपे काले fara waa waz ।

ग्रो चिचख्रानपानं wifet तस्यावगाइनम्‌ ॥ ४९ ॥
निस्तषाणां प्रदातव्या यवानां चतुराटको।
चणकब्रोहिमोदानि कलायं वापि दापयेत्‌ ॥ ५०॥
अहोरात्रेण चास्य यवसस्य तुला दथ ।

TO शुष्कस्य MAM IAS वषस्यवा॥ ५१॥
gat पित्तं यवः कासं TAG AWAIT |
नाशयत्यजनः श्वासं तथा मानो बलक्षयम्‌ ॥ ५२॥
वातिकाः प्तिकाखव wast सात्निपातिकाः।

न रोगाः पौडयिष्यम्ति दृरवहारन्तुरद्गमम ॥ ५३ ॥

७१

७३ भग्निपुराणे [ २८८ अश्वाय ।

Wl Terma दुष्टानां पक्योर्भयोरपि ।
पञ्ारनुश्च HART ETHAN Wve
वाशचेयुरूबास्तते खाने क्तधूपनभूमयः |
यत्लोपन्यस्तयवसाः सप्रदोपाः सुरक्तिताः |
ककवाकजकपयो धायास्राश्ग्ड्डे सगा: wy

दूत्या नेये महापुराणे अण्वायुवंदो नामाष्टागोत्यधिक-
हिशततमोऽष्यायः।

य

WMATA UR SMAAASwTA: |

शश्वशान्तिः |

श्ालिशोच उवाच । श्र्वशान्तिं प्रवच्यामि वाजिरोगविमदनौ'।
नित्यां नेमित्तिकौ काम्यां fafaut wy gga १॥
` अभे दिने arate चियसुचेःखवाखतं।
हयराजं समभ्यश्ं TAT TAT ॥ २।
दिजेभ्यो दलिणान्दद्याद्‌ष्ठदठदहिस्तथा भवेत्‌ |
र्वयु क्‌ GHIA Ture शान्तिकं | २॥
afe: कुय्यीहिशेषेण नासत्यौ वरुणं यजेत्‌ |
समुल्लिख्य ततो eat शाखाभिः परिवारयेत्‌ ॥ ४ ॥
चटान्‌ सव्वेरसेः पूशीन्‌ fea दद्यात्सवस््काम्‌।
` यवाश्यं जुह्यात्‌ प्राच्य यजेदण्वांख साण्ठिनान्‌ ॥ ५॥

ree: अ्रध्यायः | 1 अश्वशान्तिः | ॐ

विप्रेभ्यो दल्तिणान्ददयाव्रेमिल्िकमतः शु |

ॐ „6 * fara ~
मकरादौ हयानाख् पद्मविष्णुः धियं यजेत्‌ ॥ ९ ॥
ब्रह्माणं WET सोममादित्यश्च तयाश्िनो।
Tange :खवसन्दिक्‌ पालां दलष्वपि॥ ७॥
प्रसेक पूगङुच्नैष Parana: We |
तिलाच्तताज्यसिशार्थान्‌ देवतानां शत ae |
उपोषितेन कर्तव्यं AY चाष्वस्जापह्ं॥ ८॥

इत्याग्नेये महापुराणे भ्रष्वशान्तिर्नामोननवत्यधिक-
दिशततमोऽध्यायः ॥

अथ नवत्यधिकदिशततर्मोऽध्यायः।

गजशान्तिः | |

muifesra sara) गजशान्तिप्रवच्यामि werciafaae नीम्‌ |

fry fare पञ्चम्यां arracrad यजेत्‌ ॥ १॥

ब्रह्माणं wet fay wa saat यम।

SAT वरुण वायुमनिन' at तथाच ख॥२॥

येषं wary कुच राख ये तेऽष्टौ देवयोनयः ।

विसपःत् महापद्मं भद्रं सुमनसम्तधा! ३॥

कुमुदे रावणः TY: पुष्यदन्तोऽच वामनः । `

सूप्रतीकोश्नो नागा wey होमोऽथ दक्तिणां॥४॥

जद अग्निपुराणे [२९ अध्यायः।

गजाः शान्द्यरकासिका हदो नेमित्तिकं zy
मजानाग््करादो च Oat नगराहददिः॥ ५॥
सर्डिले कमले मध्ये fay waite केशरे ।

ब्रह्माणं भाखर wat यजेत्‌ सन्द WARMTH | ६॥

खं शिवं सोममिन्दरादौंस्तदस्त्राणि दले क्रमात्‌ |

aq शक्तिञ्च दण्डच्ध तोमर पाशक गदां NOL

शूलं पद्मस्व चिवन्ते चक्र सूयन्तथाष्डिनौ।

वसूनष्टौ तथा साध्यान्‌ याम्येऽघ wed दलले ॥ ८ ॥
देवानाङ्किरसशाश्िष्धगवो मरुतोऽनिले(१) |
विश्तदेवांस्तथा ea रद्रा रौद्रोऽथ मण्डले ॥ ९ ॥

ततो waa रेखया तु देवान्‌ वे arent यजेत्‌
सृतरकार।दषोन्‌ बाणौ पव्वीदौ सरितो गिरीन्‌ ॥ १० ॥
मदाभूतानि कोशेषु शेगान्यादिषु सयजेत्‌।

पड्म चक्र गदां शङ चतुरखन्तु मण्डलं॥ ११॥ ;
चतुदारं ततः कुभ्भाः(२) भग््यारौ च पताकिकाः(३) t
चत्वारस्तोरणा हारि नागानेरवतादिकान्‌ ॥ १२॥
पृष्वीदो चोषधौभिख् देवानां भाजनं एक्‌ |

CARLA EATS SATA TET ॥ १९ ॥

मागं वधि" देवतादौन्‌ aT: खकं दम्‌ ।
हिजेभ्यो fefaut दद्यात्‌ इयवेद्यादिकस्तथा ॥ १४॥
करिणोन्तु समार्य वदेत्‌ Atay कालवित्‌ |

९ मदतोऽनल दति Ge | ९ प्रताकिन्‌ दति aot
Vaya cha se |

Reo श्रध्याग्रः | | गजगान्तिः। ७९.

नागराजःऽमृते wife कछत्वाऽमुख्िन्‌(१) THAT AIL Xa
MAAS छलतो CWT भवानस्य गजाग्रणौः।
प्रभूमौस्या TAA सवां पूजयिष्यति पाथिवः॥ १६॥ `
लोकस्तद्‌ाक्षया पूजां करिष्यति तदा तव।
पालनोयस्त्वया राजा युद्धेऽध्वनि तथा WE ॥ १७॥
तिथग्भावं समुत्‌षज्य दिव्य भावमनुस्मर।
देवासुरे पुरा Ga ओीगजस्तरिदशेः छतः nian
रेरावणुतः ओ्ौमानरिष्टो नाम arc: |
ओगजानान्तु तत्‌ तेजः सव्बेभेवोपतिष्ठते ॥ *< ॥
तत्तेजस्तव नागेन्द्र दिव्यभावसमन्वितं। 7
उपतिष्ठतु भद्रन्ते CA राजानमाहवे Re ॥
दूलेवमभिषिक्रिनमारोहेत शुभे a: |
लस्यातुगमनं FI: सशस्रनवसदजाः ॥ २१॥
शालाखसो सथण्डिलेऽज दिकपालारौन्‌ arate: |
करेषु बलं मागं Yaya सरस्वतीं ॥२२॥
मध्येषु डिर्डिमं प्राश्य गन्धमाल्यानुलेपनं; |
त्वा देयस्त॒ कलसो रसपूर्णा दिजाय च॥२३॥
गजाध्यक्तं इस्तिपञ्च गणितन्नच्च पृजयेत्‌ |
गजाध्यक्षाय तन्दद्यात्‌ डिण्डिमं सोपि वादयेत्‌ ।
शभगम्भोर शष्ट स्यात्न घनस्योऽभिवा दयेत्‌ ॥ २४ II
इत्याग्नेये महापुराखे गजशान्तिनीम नवत्यधिकदहिश-
ततमोऽध्यायः ॥

१ Hala aia कर, जम, Ho a]

सयेकनवल्ययिकदिश्रततमोऽध्यायः।

000

श्ान्त्यायुवद्‌ः |
धन्वन्तरिरुवाच | गोविप्रपालनं काय्यं रान्ना गोशान्तिमावदे।

गावः पवित्रा माङ्ला गोषु लोकाः afafear: a
श्रक्ठन्‌मव्र परं लासामलद््ौनाशनं परं ।
गवां ww यनं वारि श्स्याघौघमदहनम्‌॥२॥
Taya गोमयं चौरं दधि afta रोचना,
षङ" परमं पाने दुःखप्राय।दिवारणं । ३ ॥
रोचना विषरक्लोच्नो रासद waaay wat |
यद्ण्यहे दुःखिता ara: सयाति नरकब्ररः॥ ४ \
परगोग्रासदः wal गोहितो ब्रह्मलोकभाक्‌ |
MATAR AACA RAT Vea कुलम्‌ ॥ ५॥
गवां श्वासात्‌ पवित्रा भूः eararfenfernaa: ।
गोमूत्रं Wad wat द्धि सपिः कुशोदकम्‌ ॥ ९ ॥
एकराश्रोपवासख खपाकमपि योधयेत्‌ ।
सर्व्वाशभविनाशाय एुराचरितमौश्ठरेः uot
TANS ्राहाभ्यस्त' महासान्तपनं Ha ।

सर्वकामप्रदश्चेतत्‌ सर्व्वाश्भविमषनम्‌ ॥ ८ ॥
aepifanes पयसा दिवसानेकविंशतिं |

fate: VARA सयग माः TAC AAT: ॥ ९ ॥

‘ 6
२९१ अध्यायः | शाग्छायुवदः।

तयहसुष्णं पिषेन्‌मूत्र areqy va पिषैत्‌।
ATHHU पथः TAT AWA: पर हम्‌ ॥ १०॥
तपक्षष्छ्त्रतं सब्वेपापन्न ब्रह्मलोकदं |

शौतेस्त Taare’ स्याद्रह्मोता ब्रह्मलोकदं ॥ ११॥
गोमूजेणा चरेत्खानं sha Fats गोरसेः ,
मोभिनरेजेच BATS भु्लनोताय च गोव्रती ।॥ ez
मासेनेकेन निष्यापो गोलोकौ खगमो भवेत्‌ |
faare गोमतीं war गोलोकं परमं व्रजेत्‌ ॥ १२॥
गौत वैरषरोभिविमाने aw मोदते |

गावः सुरभयो नित्य गावो गुगगुलगन्धिकाः॥ १४॥
गावः प्रतिष्ठा भूतानां गावः खस्ययन परं |

` श्रव्रभेव परं गावो Sarai हविरुत्तमम्‌ ॥ १५॥
uaa सव्वमूतानां Atha च वदन्ति च।

` विषा मन्त्रपूतेन तर्थ॑यन््मराण्दिवि ॥ १९॥

षो णामम्निह्ोतेषु गावो होमेषु योजिताः । `
wana भूतानां गावः शरणसुत्तमं॥ vo ॥
ama: पवित्र परमं गावो माङ्व्यसुत्तमं |

et

गावः खर्गस्य सोपानं गावो धन्याः सनातनाः Wz I

नमो गोभ्यः सौमतीभ्यः सोरभेयीभ्य Taq!
नमो ब्रह्ासुताभ्य पवित्राभ्यो नमो नमः ॥ १९ ॥
बाद्मणाघेव WAT कुलमेकं दिधा कतम्‌ |

एकच मन्नास्तिष्ठन्ति दविरेकच्र तिति ure tt

( ११ )

TR

अभ्निपुराणे [ २९१ श्रध्यायः |

देवन्राद्मणगोसाधुसाध्वोभिः सकलं जगत्‌ |
= A
धाथते व सदा तस्मात्‌ TA पूज्यतमा मताः॥२१॥

। रो ९९
` पिवन्ति-यत्र तत्तोधं गङ्गाद्या गाव एव fe!

गवां माहाव्मयसुक fe चिकित्साञ्च तधा खशु॥२२॥
दममयेषुधेननां तल दद्यात्‌ ससन्धव।
ङ्कवेरवलामांसकल्कसि्र समासिक॥२२॥
HUI, सवषु aasifey सेन्धवंः

सिह तलं प्रदातव्य रसोनेंनाथवा पुनः॥२४॥

विलवमरूलमपामागन्धातकौ च सपारला।
कुटजन्दन्तद्भलेषु लेपात्तच्छल नाशनं ॥ २५॥
दन्तशूलष्दरे द्रव्ये तं राम विपाचितं।

मुखरो गरं Sa जिह्वा रोगेषु Gara ॥ २६ ५
seat हरिद्रे इ तिफला च गलग्रहे |

wwe बस्तिशूले च वातरोगे चये तथा ॥ २७॥ `
विफला wafaa च गवां पाने प्रशस्यते |

षि fi nN A ~ |
श्रतौसारे SCZ TF पाठाच्धेव प्रदापयेत्‌ ॥२८॥

सवषु कोष्रोगषु तथा याखागदेषु F |

ङ्वेरश्च UMA कासे श्वासे प्रदापयेत्‌ । २९।

दातव्या भग्नसन्धानं प्रियङ्कलंबणान्विता।

तेलं वातद्रं fra ayazvifaafad 2° n
कफे MAY समधु सपुटकरजोऽस््रजे |

aay हरितालञ्च भगमक्षतिखतन्ददेत्‌ ॥ ge
मासास्तिलाः सगोधूमाः WAT इतं तथा |

222 श्रध्याथः। | शान्ायुबंदः 1 ८

एषां fat सलवणा वत्सानां ufeerfad ॥ ३२॥
बलप्रदा विषाणं स्यादुग्रहनाशाय धूपकः ।
देवदास वचा मांसी गुग्गुलर्िंङ्क सषेपाः। ३३ ॥
ग्रहाद्िगद्नाशाय ua yal गवां fea: |
BW चव गवां काया धपेनानेन भूपिता।॥ २४॥
भर्व गन्धातिलेः. शक्तं तेन गोः च्तोरिणो भवेत्‌ |
रसायनच्च पिन्याकं मत्तो यो धाते ee ॥ २५॥
गवां goa पञ्चम्यां faa शान्तये थियं यजेत्‌ |
वासुदेवञ्च गन्धाद्येरपरा शान्तिरुच्यते ॥ २६ ॥
अश्वयुक्‌शक्तपत्तस्य पञ्चदश्यां यजेदरिं।
हरिर्द्रमजं aa यियममिनि' waa च ॥ ३७॥
दधि सम्प्राश्य गाः पूज्य काय्य" वद्किप्रद्क्तिणं।
वषाणां योजयेद्‌ ae Whaaataa fs |. aa
गवान्तु लवणन्देयं ब्राह्मणानाञ्च दत्तिखा।
नैमित्तिके माकरादौ यजदिष्णु" ae जिया ॥ ३९ ॥
स्यर्डिलेने मध्यगते feq केशरगान्‌ सुरान्‌ |
सुभद्राजो रविः पूज्यो बडइरूपो बलिवेदहिः ॥ ४० ॥
ख विश्वरूपा सिद्धिश्च छदि; शालत्तिख Ofett ।
दिग्षेनवो fe पूर्वाद्याः ante fat: | ४१ ॥ `
दिक्पालाः पञ्मपचेषु FAA च होमयेत्‌ |
aM समिधः सषंपान्तततण्डलान्‌ ॥ ४२ ॥
wa शतं सुवणंच्च कांस्यादिकं fea ददेत्‌ । |
गावः पूज्या विमोक्ञव्या; ME चौरादिसंयुताः ॥ BR ॥

uy म्निपुराशं [२८२ अध्यायः |

~€
अग्निरुवाच । शालिोत्रः सुश्ुताय हयायुवदमुक्षवान्‌ |
ARASH UTA गजायुर्वेदमव्रवीत्‌ ॥ ४४॥
CAAA महापुराण शान््यायुवदो नामैकनवत्यधिक-
दिशततमीोऽध्यायः।

।

अथं दिनवल्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

अयोः © tm, © जाय
@ uw @

मन्त्रपरिभाषा।

afaaara | मन्तविद्याषहरि aa भुक्तिसुल्लिप्रद sa

विंशत्य णौधिका मन्त्रा मालामनग्ाः स्मृता दिज॥ १॥
द्शाचराधिका मन्तास्तदवाग्बोजसंञ्चिताः।
ates fafeet Wa मालामच्वास्तु aaa | २॥
पच्चात्तराधिका aaa: fafeer: सर्वदापरे |
स्तरोपुं नपुंसकत्वेन frat: wrersarag ॥ २ ॥
स्तीमन्त्रा वङ्किजायान्ता नमोन्ताख नपुंसकाः ।
Tat: yaaa शस्ता वश्योच्चाटविषेषु We) ॥ ४ ॥
तु द्रक्रियामयध्वसे स््ियोऽन्यत्र(र) नपुंसकाः |

मन्तावाग्नेयसोम्यास्यौ तारादयन्तार्दयोजपेत्‌ ॥ ५॥ `
तारान्त्याम्निवियत्‌प्रायो मन्व आग्नेय इष्यते |
fare: सोम्यः प्रगस्तो तौ कश्च योः क्रूरसोम्ययोः ॥ ९ ॥

ग

१ बन्भोशाटवशेषु घेति ae | ९ feet नाचति ख०।

२८९ भध्याथः । | मन्वपरिभाषा। cy

TRAN: सौम्य; स्वात्प्रायशोऽन्ते नमोऽन्ितः।
सौम्यमन््र स्तघाग्नेयः फट्‌कारे णान्ततो युतः॥ ७ ॥
सुपः प्रवृक्षमातो वा मन्तः सिचि न यच्छति।
प्वापकालो महावाहो जागरो दक्तिणावडहः; su
WMI मनोः सौम्यमन्स्यैतदिपथयात्‌ |
प्रबोधकालं जानोयादुभयोरुभयोर्ः ॥ € ॥

दुष्ट राशििविदेषिव णादीन्‌ वञ्जयेमनून्‌ ।
राज्यलांभोपकाराय प्रारभ्यारिः स्वरः कुरुन्‌ ॥ Le ॥
गोपालककुटीं प्रायात्‌ पू शमिल्यदिता लिपिः |
नश्षतरे्तक्रमाययोज्या MUAY TAMAS । ११॥
वेला गुरः खराः MIU: HHVAaAfear: |
लिप्यणी विषु Har ष्ठे गारी श्च योजयेत्‌ ।\ १२ ॥
लिपी चतुष्यस्थायामास्यवर्पदान्तराः ।

सिदाः साध्या दितीयस्धाः सुसिद्धा वैरिणः परे ॥ १२।
सिदयादौन्‌ कल्पयेटेवं सिच्ात्यन्तगुणे रपि(१)।

सिदे सिद्द जपात्‌ साध्यो जपपूजाडतादिना(२) ॥ १४॥
सुसिद्धो ध्यानमात्रेण साधक ANAT |
दुष्टाणेप्रचुरो यः AAA सव्वविनिन्दितिः ॥ १५॥
प्रविश्य विधिवदोक्तामभिषेकावसानिकाम्‌ |

शरुत्वा AM WOR साधयेदौष्ठितं मनुम्‌ ॥ ११९ ॥
धोरो दन्तः शचिभक्तो जपध्यानादितत्परः |

१ सिद्धाश्वन्तदलेरपौोति ae | २ जपपुयोडतादिनेति खर |

८६

धन्निपुराये [ ९९२ areata: |

सिडस्तपस्रो कुशल म्तन्चज्ञः सत्यभाषणशः || १७॥
निग्रहानुग्रहे शक्तो गुरुरित्यभिधोयते |

श्रान्तो दान्तः पटु खो णत्रह्म चर्यो हविष्यभुक्‌ ॥ १८ ॥
कुवत्राचयश्सषां सिद्धोसाहो स शिष्यकः |

स तपदेष्यः पु्रथ विनयौ वसुरस्तथा ॥ १९ ॥
मन्वन्द यान्‌ Baa तु ave देशिकं जयेत्‌ ।
यदृच्छया Ya मन्त BAA वसेनवा।॥२०॥

पत्रे खितञ्च गाधाच्च जनयेद्ययनथेंकम्‌ |

मन्व यः साधयेरेकं जपदहोमाच्वं नादिभिः।॥ Re

` क्रियाभिभूरिभिस्तस्य सिध्यन्ते खल्यसाधनात्‌ |

सम्यक्सिद्ैकमन्तस्य नासाध्यमिह किञ्चन ॥ २२॥
बद्ुमन्तरवतः UA, का कथा faa Ta a: |
दणलचजपादेक वर्ण मन्तः प्रसिध्यति ॥२२॥
वणा जपद्छ।सस्तेनान्येषां समूदयेत्‌ ।
वोजाहितिगुणान्नन्त्ास्मालामन्ते जपक्रिया ॥ २४॥
सहानुक्तौ शतं साष्टं ATS वा जपा{दषु।
जपादर्णांशं waa साभिषेकं इतं विदुः ॥ २५॥

द्रष्यानुक्लौ wd OHA जपोऽगक्षस्य सर्व्वतः |

मरूलमन््रादणांशः स्यादङ्ादोनां जपादिकम्‌ ॥ २६॥

जपाव्छ शक्तिमन्तस्य कामदा मन्देवतः ।

साघकस्य भवेत्‌ SAT ध्यानदहोमाच्वं नादिना ॥२७॥
> € ट | . 6 On,

उचे्जपादिशिष्टः स्यादु पांश्दगभिगृणः।

जिद्वाजपे तगुणः. WAI मानसः Far | Xs

२९९ श्रध्यायः | | मन्त्रपरिभाषा | ug

प्राश्य खोऽवाक्ुखो वापि HART समारभेत्‌ |
प्रणवाद्याः सव्वमन्वा वाग्यतो विहिताश्नः।॥२९॥
श्रासौनस्त्‌ TEAM AAT AAAS |
gelfataat at: Meera Bet: ॥ १०॥
सिद्धौ यवागृपूपेव्वा पयो war इ विष्यकम्‌ |

aaa देवता तावत्‌(१) तिथिवारेषु वै जपेत्‌ ॥ Re
AULA चतुदश्योग्रहणादौ च ATW: |

दस्नो यमोऽनलो धाता Wat Tar qafe fa: uaz I
सर्पी; पितरोऽथ भगोऽयंमा भोतेतरदातिः |

तष्टा मसत इन्द्राम्नो HAA fas faery ॥ ९२ ॥
विशविटेवा इषो केभो वायवः सलिलाधिपः।
अजेकपाददि्रघ्ः पूष!खिन्यादिदेवताः५॥ ag ॥
अम्निदखखावुमा frat नागखन्द्रो दिवाकरः ;.
मादढदुगी feat: aw वैवसखतः शिवः॥ २५ ।
पञ्चदश्याः UTE पितरस्तिथिदेवता; |

EU दुग Tafa yar द्या लच्छोधनेश्वरः REN

एते सथादिवारेणा लिपिन्धासोऽथ aac |
केशान्तेषु च SAY WAM: ATTRA ॥ ३७॥
नासागण्डोषठदन्तानां इ हं BSAA: क्रमात्‌।

व णौन्‌ augantat(2) बाइचरणसन्धिषु il २८॥
पाण्योः UAT नाभौ Wea च क्रमान्रासेत्‌ |

१९ तरति ख०। ३ प्चखरबगेएामिति कर|

ट्ट

अगिनिपुराणे [२९२ अध्यायः।

यारी हृदये न्यस्येदेषां स्य॒: सप्तधातवः ॥ ३८ |
त्वगखङ्मांसकस्रायुभमेदरोमल्नाश्क्राणि waa: |

` वसाः पयो वासकी लिख्यन्ते चेव लिपोश्ठराः ॥ ४०॥

ओौकण्ठीऽनन्तस्च््ौ च तिमूत्तिरमरेशखरः ।

अग्नोशो भावभूतिख तिधौश्ः ख्थानुको हरः ॥ ४१॥
दर्डोशो भौतिकः सयोजातशानुग्रहेण्रः |

WATT महासेनः ATT STAT WA; ४९॥

ततः क्रोधौीशचण्डौ च पञ्चान्तकिवोत्तमौ |

तथेव eer ll च तिनेत्रौ चतुराननः। ४२॥

HAT: WHMAMN तधा लाङ्गलिदारुकौ |

MCAT ATMA कान्तशाषादिदर्डिनो।। ४४॥।
afadiaa मेषश्च लोहितश्च fagt vat

छगल ख्डदिरण्डौ al समदहाकालवालिनो ॥ ४५॥
yaya पिनाको च Etre वकः ga: |

शवेतो गुल गुडो शाचख सम्बत्तकः खतः ।॥ ४६ ॥
सद्रासशक्रान्‌ लिख्यादोन्‌ नमोन्तान्‌ विन्यसेत्‌ क्रमात्‌ ।
अर्गानि विन्यसेन्सव्वे मन्ताःसाङ्गास्त॒ सिहिदाः।। ४७ ॥
इतेखाव्यो मसपूर्व्वाखेतान्यङ्ानि विन्यसेत्‌ । `
छदादीन्यङ्गमन्त्रान्त्यौ जपदयै नमः ॥ ४८ ॥

are शिरस्यथ वषट्‌शिखायां कवचे च हइ ।

वौषट्‌ नेचेऽस्तराय फटस्यात्‌ पञ्चाङ्ग नेत्रवजिंतम्‌ ॥४९॥
निरङ्गस्यालना चाङ्' न्यस्येमाजियुतं जपेत्‌ |
क्रमाभ्यां देवीं वागोगौं यथोक्तां सत्‌ तिलान्‌ इनेत्‌ ॥ ५० ॥

२९३ AAT: || नागलक्षणानि | | ८९.

लिपिदेवौ साच्तसूत्कुन्म पुस्त कपञ्च्टक्‌ |
कवित्वादि प्रयच्छेत कर्मादौ सिदये न्यसेत्‌ |
निष्कविनिरलः aa मन्त्राः सिध्यन्ति माभिः NYRI

TUM महापुराणे मन्वपरिभाष। नाम हिनवत्यधिक-
हिशततमोऽध्यायः।

opr (ER

अथ चिनवत्यधिकदिशततमोऽध्यावः,

000

नागलत्तशानि |

अग्निरुवाच नागादयोऽथ भावादिदगखानानि aa ।
सूतकं Cea fa सप्तलत्तणमुच्यते।॥१॥
गेषवासुकितत्ताख्याः HAS tse महा वजः |
णङ्पालख कुलिक इत्यष्टौ नागवय्यकाः॥ २ ॥
दशाष्टपश्चतिगुणशतमू्ीन्वितौ क्रमात्‌ |
fant awl विभौशूद्रौदौदहौ नागेषु कौत्तितेा।॥३॥
तदन्वयाः TINA तेभ्यो जाता अ्रसंख्यकाः |
फणिमग्डलिराजो लवा तपिन्तकफात्काः॥ ४ ॥
व्यन्तरा दोषभिच्रास्ते सपा aA स्मताः।
रथाङ्गलाङ्गलच्छतस्वस्तिकाङुशधारिणः(१,)॥ ५॥
मोनसा मन्दगा Stal मण्डलेरविंविपैधिताः(२) |

१९ रथाङ्लाङलच्छतमुष्िकाङ्श्धारिण हति Go | र स्थिताद्तिखर। `

' ( १२ )

a)

अग्निपुराण २९३ श्रध्यायः।

राजिलाशिचरिताः चिग्धास्तिथिगृह्च्च afar: ue a
व्यन्तरा faafasra भ्रूवषाम्नेयवायवः।

चतुविंधास्ते ष विंयभेटाः षोड गोनसाः ॥ ऽ॥
AHI च राजौला व्यन्तरा णकर्विंशतिः।
AAMAS जायन्ते सर्पास्ते व्यन्तरा: सताः ॥ ८॥
प्राषाठादित्निमासेः स्याद्र्भो माषचतुश्ये।
श्रण्डकानां शते दे च चत्वारिंशत्‌ प्रसूयते ॥ < ॥

aut ग्रसन्ति arta विना स््रोपुत्रपसक्षान्‌ |

उन्म लतेऽक्ति WABI] RUT मासाद्वषेहहिः ॥ १०॥
दादग्राहात्‌ सुबोधः स्यात्‌ दन्ताः स्यः सर्यदभेनात्‌।

दात्रिंशहिनविशत्या चतस्रस्तेषु दंष्रिकाः ॥ ११॥

कराली AHA कालरा च यमदूतिका |
एतास्ता; सविषा Set वामदल्तिणपाण्वेमाः ॥ १२॥

' ATR, च्यते ara maaan |

नागाः सुख्योदिवारेगाः सस sat दिवा निभि॥१२॥
खेषां षट प्रतिवारषु कुलिकः सर्व्वसन्धिषु।

NSA वा महानेन TE तस्वीद्योऽघवा ॥ १४ |
इयोव्वा नाडिकामन््मन््रकं(१) कुलिको दयः |

दुष्टः स कालः Va WEN विशेषतः (२) ॥ १५ ।
छत्तिका भरणौ सातौ मूलं पूर््॑याश्िनौ |
विशाखाद्रा nara चिजराञखवणरोहिणी ॥ ce i
दस्ता मन्दकुजौ वारौ पञ्चमौ चाष्टमी fafa: ।

\ नाडिकामाचमन्तरकमितिअ०। २ विनिर्दिरेदिति a, खण, ज०,य०च।

२९२ अध्यायः। नागलत्तणानि। ९१

षष्ठो रिक्ता शिवा निन्या पञ्चमी च चतुदभौ ॥ १७ ॥
सन्ध्या चतुष्टयं दष्टं दम्धयोगाख्च TIA |
एकदिवष्टवो दंगा दटविदच्च खर्डितम्‌॥ १८॥ `
अदं यमवगुसं(९) स्याषहंयभेवं चतुविधम्‌ |
चयो देपकक्चता Sut Azar रुधिरोखणा heer
नक्चन्येकाङ्धि gain care यमचोदिताः
दौहोपिपौलिकासर्णी कण्ठगोधसर्जान्वितः(२)॥२०॥
सतीदो ग्रयितो em, सविषो न्यस्तनिव्विषः
देवालये WATE वस्नौकोदयानकोटर ॥२१॥
रध्यासन्धौ WMA च नव्या ञ्च सिन्धुसङ्गमे ।
दोपे चतुष्यथे सौधे Css पव्वेताग्रतः | २२ ॥
विलदारे Nagy जो णोषेश्म नि gua |
ATA मातका्षेषु जम्ब, इम्बरणेषु च ॥ २३ ॥
वटे च जोणेप्राकारे खास्यदृत्‌कच्चजच्ररि ।

: तालौ we गले सू चिवुके नाभिपादयोः ॥ २४॥
दंशोऽशभः शभो दूतः पुष्पहस्तः सुवाक्‌ सुधीः |
लिङ्वणसमानख शक्तवस्नोऽमलः चिः ॥ २६ tt
VISITA WA प्रमादौ भूगतेत्तणः | |
विवणेवासाः पाणादिदस्तो गद्गदवणभाक्‌ ॥ २७ ॥
शष्ककाष्टाथितः खिन्रस्िलाक्षककारांशुकः | २५.॥
श्राद्रं वासाः छष्णरक्त पुष्पयुक्तशिरोरु्ः।
HINT नखष्छेदो YET पादलेखकः:

९ सदं्मवलुप्रभिति ee | २ RUMP इति ० |

्रसिनिपुरागे २८२ MITE |

AIGA TUB TET दूतास्तयेकशः॥ २८॥
Seta वा aweur यदि दूतस्य चालनः।

आभ्यां हाभ्यां बुटयास्मान्‌ वियास्तोपुत्रपुंसकान्‌ ॥ २८ ॥
qa: स्थति ana तखिन्‌ द णुदारेत्‌ ¦ |
gale waa qeafeafaftaar शुभा॥३०॥
जोवपाश्वं शभो FAT दुष्टेऽन्यत्र समागतः!

SMA गतागतेदु्टः शभो टूतनिषैदने u ३१॥

दूतस्य WH ATT सा पूरव्वामजा्चैनिन्दिता |
fata वाक्यान्तेविषरिंवविषकालता ॥ ३२॥
आद्यः खरेच कादश वर्गेभित्रलिपिर्दिधा।

सवरजो वसुमान्व्मीं इतिच्तेपा च माठका।॥३२॥
वातागनौन्द्रनलातानो AMY च चतुष्टयम्‌ |

नपुंसकाः पञ्चमाः; स्यु; खराः शक्रीम्बयोनयः ।। २४ ॥
दुष्ट दूतस्य वाक्पादौ वाताग्नौ मध्यमो इरिः।
प्रशस्ता वारुणा वणौ अतिदुष्टाः नपुंसकाः । ३५॥
प्रख्याने मङ्गलं वाक्ये गज्नितं भेषदस्तिनोः |

प्रदक्षिणं फले च्च वामस्य च रुतं जितं ॥ २६॥
श्भा गौतादिशब्दाः aed स्यादसिदये।
श्रनधेगौरथाक्रन्दो eau विरतं Bay ३७ |
वेष्या क्षतो कृपः कन्या Me न्तौ सुरजध्वजौ ।
चोराज्यदधिशङ्गाम्ब त्र भेरी फलं सुराः ॥ २८ ।
Awa हेम Gay -सिंशयेऽभिसमुखा अमो |

सकाः ATA, कारुश्मलिनाम्बरभावष्टत्‌ ॥ २९ ॥

२९४ MAA | दश्चिकिष्ा | € रे

गलस्थटङ्ो गोमायुगृभोल्ककपषठिकाः ।
तेलं कपालकार्पासा निमेषे wa मषटये॥४०॥
विषरोगाख aa ख्युधातोधांलन्तराि तः |
` विषदंशो ललाटं areata’ ततौ सुखम्‌ 1
आस्याञ्च वचनौनादख्यो धातून्‌ प्राप्नोति हि क्रमात्‌ ॥४१॥

दूत्याम्नेये महापुराणे नागलक्षणादिनाम चिनवव्यधिक
हिशततमोऽध्यायः।

अथ चतुनंवत्यधिकद्िशततमोऽध्यायः।

000

दष चिकित्ला।

अभ्निरवाच | मन्तध्यानौषपैदष्टविकित्सां प्रवदामि ते,

ॐ नमो भगवते नोलकर्ायेति। |

जपनाददिषहानिः स्यादौषधं THAT AW ॥ १॥

साज्यं aaa पेयं दिविघं विषमुच्यते |

जङ्गमं सप मूषादि खङ्भपादि wrat विषं॥२॥

शान्तस्रराज्वितो ब्रह्मा लोडितं तारक(१) fra: |

वियते नौममन्रोऽयं ata: शब्दमयः स्मृतः ॥ ३ ॥

ॐ ज्वल मद्ामते दयाय गर्डविरालशिरसे(२) गरुडभि-

खये गरुड विषभव्लन प्रभेदन प्रभेदन वित्रासय विवासय faa.

१ तारक, इति Go) २ गरङ्डविश्ासशिरसे इति Wo!

९.४ ्रम्निपुराख [ree अध्यायः ।

इय विमद्य कवचाय.अप्रतिहतश्ामन 4 we ws श्रस्नाय खम
रुपधारक Baus war wa ce दह भस्मोकुर कुर्‌
Sel नेच्राय।
सप्तवगोम्सयुग्माटदिग्दलस्र केथरःदिवणर्द वह्किराभूत-
कणिक AHS |
war Ble तन्मन्तौ वाम्टस्त तले खअरेत्‌ ।
शरहृष्ठादौ न्यसेदणौन्वियतेभदिताः कलाः(१) ॥ ४ ॥
Wi वच चतुष्कोणं पाथिवं waead ।
हत्तारईैमाप्यपद्चा्ै' Wa वरूणदेवतं॥ ५॥
are’ खस्तिकयुक्तञ्च तेजसं वड्िदे वतं |
au विन्दत वायुद्‌ बतं क्ष्णमालिनम्‌ ॥ € ॥
अङ्ग VAT लोमध्य WIRY aay |
सुव नागवान षेषठितेषु न्यसेत्‌ क्रमात्‌ 911
वियतेखतुरो वर्णान्‌ qgawaaafas: |
MEG रवतन्माते(२) ्आाकाशेशिवदटेवते।। ८ ॥
कनिष्ठामध्यपवेख न्धसेत्तस्यायमन्तरम्‌।
नागानामादिवणोंख खमण्डलगताद्यशेत्‌ ॥ < ॥
भूतादिवर्णन्‌ विन्यसेदक्ग. छा द्न्तपवसु |
तक्राच्रादिगुणाभ्य्णानक्गलौषु न्यसेद्बुधः ॥ go Il
स्यशरनारेवतात्चस स्ते इन्यादिषदयं ।
मण्डलादिषु तान्‌ वर्णन्‌ वियते: कवयो जितान्‌ । ११॥
खेष्ठहाङ्ग fafae हनाभिखानेषु पवस,

१ भंदिकासयति Ge | २ वरतग्मावं इति Ge |

२९४ Wary: |] eufafaart | । ey

्राजामुतः सुवर्णाभमा नाभेस्सह्िनप्रभम्‌ ॥ १२॥

HR मा रुणमाकण्डादाकेगान्तत्‌ FATT ।

ब्रह्मार्डव्यापिनं AAAS नागभूषणम्‌ । १२१

मौोलोग्रना्रमामानं महापक्त HCFA: |

एवन्तार्तामनो aera: स्याश्मन्विषो विषे i १४॥

सुटि स्ता्चंकरस्यान्तःखि ताङ्ग छविषापष्टा |

तार्च॑ हस्त समुद्यम्य ASE लिषालनात्‌ 1! १५॥

कुय्यांडिषस्य स्तम्भा दींस्वदुक्रमदवोषवा | |

श्राकाशादेष wala? weTuifaataegy: ॥ १६॥

संस्तम्भयेतिविषतो भाषया स्तसयेहिषम्‌ |

व्यत्यस्तभूषया alent मन्वोऽयं साधुसाधितः।॥ १७॥

aya: waa यमः(१) were: संहरेदिषं |

ट्र्ड सुत्धापयेरेष सुजपाग्भोऽभिषेकतः ॥ ecu |

सुजसशङ्कभेय्योदिनिखनखवणेन ari

संददत्येव संयुक्षो गते जोष्यत्यथात्‌ खितः ॥ १९ ti

भूवायुव्यल्ययाग््न््ो विष संक्रामयत्यसौ |

्रन्तस्थो fasten वौजाग्नौन्द्‌जलातममि; ॥ २० ॥

एतत्‌ कश्य aaa गरुडा क्षतिविग्रहः |

AMAT UAC AS STATA a ray |! २१ ॥

जानुट्‌ग्डोदसुदितं खघायोवोजलाच्ितं ¦

खानपानासव्वविषं उवरारोगापशखत्युजित्‌ ।| २२ ॥
ufa प्ति महापचि agiufa विधि aren:

१ UM tft He |

€e शरम्निपुराणे RES अध्यायः |

पर्ति afe मषापत्ति agiafa fe fa aren

raat पञ्चिंराङ्मन्तो faranrafiaaara |
afacsa विष्ये पञ्चिदेवाय धोमहि तन्नो Tee प्रचोदयात्‌ |

वद्किखौ पाश्वैततपूर्वौ cerita च दर्डिनौ ॥२२॥ |

सकालो aye चेति नोलकगठाद्मोरितं।

Aw Awad न्य सेतस्तम्भे सुसंस्तो ॥ २४॥

Et हर दयाय नमः कपर्दिने च शिरसे नोलकण्डाय

वे शिखां कालकृटविषभच्चणाय खा |
अथ व्च HE aa कसिवासास्तिनतर पर्वा यैरानने य
श्वेतपौतासुणासितेः | |

अभयं वरदं चापं वासुकिश्च दधडूजेः ।

यस्योपरौतपाश्वस्यगोरौरद्रोऽस्य SAAT ॥ २५ ॥

पादजानुगुहानामिदृत्‌कण्डाननमू्ैसु।

मन्वा णाद्यस्य RACE Say Ay च ॥ २९ ॥

तन्नन्यादितदन्तास सवंमङ्ग Bae ay

ध्यालेवं संहरेत्‌ fan’ वद्या -शूलमुद्रया ॥ २७ ॥

कनिष्ठा च्ये्ठया वहा तिखोऽन्याः प्रखतेज्ज॑वाः |

विषनाशे वामहस्तमन्यस्मिन्‌ दत्िणं करं ॥ २८॥

ॐ नमो भगवते नोलकग्ठाय चिः भमलकरठाथ fa: |

wanna चिः चिप ‡ खादहा।
्रमलनोलकण्डाय ANIA विषापषाय।
नमस्ते द्रमन्यव इतिसगमाल्लनादिषं विनश्यति न aes:

कणजाप्या SAAT |

९९१५ अध्यायः, | पश्चाङरुद्रविधानं।

यजेदरद्रविधानेन नोलग्रौोवं मष्टेवरम्‌ |
fasanfafaara: स्यात्‌ क्त्वा स्द्रविधानकं॥ re ॥

क ~ a)
इत्याग्नये महापुराणे eefafaar नाम चतुणवत्य-
धिकदिगश्ततमोऽध्यायः ॥

अथ पश्चनवत्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

पञश्चाङ् रुद्र विधानं |

अग्निरवातच्त | वच्छे रद्रविधानन्तु Tae Has परं ।
हृदयं शिवसङ्ल्पः faa: सकन्तु पौरुषम्‌ ॥ १ ॥
भिखाभ्यः aya ANAT: कवचमेव च॒ |
प्तरूद्वियमस्तश्च सद्रस्याङ्गानि ag fen ru
PULA तं ्याला TAA क्रमात्‌ |
यज्नाग्रत इति aa age मानसं fag: ue |
ऋषिः स्याच्छिवसङ eefacacred |
शिवः सहस््रगोषेति तस्य नारायणोऽप्यषिः ॥ ४।॥
देवता पुरुषोऽनुष्टपडन्दो Bay चषटभम्‌ |
भरभ्ययसन्यृतं सज्ख्षिरुत्तरगौनरः(१) ॥ ५॥
आद्यानान्तिखणां तिष्ट न्दोऽनुष्टवहयोरपि |

१ उत्नरगोनसद्ति जर, र०्व।

( १३२.)

< ॐ

€

श्रग्निपुराणे { ९५६५ wear: |

SRATAAAAT युरुषोऽस्वापि देवता ॥ ६ ॥
आश्रिनद्रो erent छन्दस्तरष्टुवदाहतं |
भे ©

ऋषिः प्रोक्तः प्रतिरथः Ga सपद्शाश्चक ॥ 9॥ -
यक्‌ aR देवताः स्युः पुरुविदङ्गदेवता |

ॐ ¢
अवशिष्टदवतेषु छन्दोऽनुष्टुवदादृत ॥ ८ ॥
श्रसौ यमो भविनौन्द्रः पुरुलिद्धोक्षदेवताः(१) |
पङ्ति च्छन्दोऽथ waite त्पलिङ्गोक्कटेवताः ॥ < ॥

Dares च सव्बस्ित्राषै स्यात्‌ परभेष्वपि।

प्रजापतिष्वपं देवानां gaa तिखशां gauge a
मनोदयोसुमेका VTA CATS देवताः |
श्रादोनुवाकोऽथ YR एक सद्र ख्यदे वत्तः ॥ ११ ॥
न्दो गायत्यमाद्याया अनुष्टुप्‌ तिङणाख्चाम्‌ ।
fawarg तथा पडक्षिरनुष्टुवथ संस्मृतम्‌ ॥ १२॥
SMA जगतीछन्द सद्राणामप्यशोतयः।
हिरस्यवावस्तिखखो नमो वः किरिकाय च॥ १३॥
प्रचा WEVA: Maat शद्रालुवाककः(र) |

विंशके सद्रदेवास्ताः प्रथमा ददतो स्मृता ॥ १४।
ऋग्हितौया निजगतौ ढकतौया विष्टुबेव च।
अनुष्टभो यज्स्तिख भ्राययादिच्नः सुसिहिभाक्‌ ॥ १५।
च लोक्यमोहनेनापि विषनव्याध्यरिम्ं (३) |

१ भविवौति fags लिङ्गोक्गदेवतेति qe |
२ सद्रा्मवाचक tia Ho, So F |
३ विषव्याधिविमदनभिति se |

८६ अध्यायः] विषष्न्मन्तोषधं | €.€

ca Sl SY इं(१) Tanwar विष्णवे नमः,

अनुष्टुभं afaea विषव्याधिविनाशनं ॥ १६॥

ॐ द द(२) BANE मा विष्णुः ज्वलन्तं सर्वतोमुखं ।

कृसिं wind भद्र खलखल ब्रमाम्यह ॥ १७ tt

maa तु पञ्चाङ्गो मन्तः सवाधंसाधकः ।

दादगा्टाक्षरौ wal विषव्याधिविमदईनौ ॥ १८॥

कुलिका तिपुरा me चन्दरिका(३) विषहारिणीः।

waren विष््दायुरारोग्यव्ैनंः।

सौरो विनायकस्तद द द्रमन्तराः सदाखिलाः ॥ ६८ ॥
TUM मद्ापुरारे पश्चाङ्गरद्रविधानंनाम पञ्च

नवत्यधिकदडिशततमोऽध्यायः ॥

अथ षन्ननवदल्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

000

विषदग्मग्तौषधं |
अग्निरुवाच। ओरं नमो भगवति wera fee fan

उवलितपरश्पाण्ये च । नमो भगवते प्चिरद्राय दष्टकं उल्या-
पय र CEH कम्मय TAIT 2 सण्पंदष्टसुत्‌थापय लल २. बन्धः २
WITT RATER THR TW RAS २ बुक २ भौषयर्‌ सु-
िनासंहरविषंठठ। |

Car हो efaia we |

२ SS] रंद्तिण.।

३ धण्डिकादूति qo |

१०१ अग्निपुराशे [ २९६ श्रध्यायः।

पलिरश्द्रण इ fad नाशमायाति aaa |
ॐ नमो भगवते रुद्र नाशय विष सावरजक्त्मं afaar-

कचिमविषसुपविषं नाशय नानाबिष दषटकविष ara wa 2
SUX वम २ मेघन्धकारधाराकषेनिविंषयौभव THT Y WSR
aranq २ विषोग्धापनरूपं मन्ान्ताहिषधारणं ऊ far ङ
faq खाहा।

go BST W a: sar कौ ठः ।

जपादिना साधितस्त॒ सर्पान्‌ बन्नाति नित्यशः॥ १॥

एकददितिषतर्वोजः छष्लचक्राक्वच्यकः |

गोपोजनवन्ञभाय BIST सर्वायेकषाधकः।॥२॥

श्रं नमो भगवते Tela प्रेताधिपतये qa २८१) Tat २

भ्रामय र मुच्च र्मुष्यर कटर आविश र खवणेपतङ्ग wat
ज्ञापयति ठ २। |

पातालक्षोभमन्तोयं मन्वशाहिषनाशनः।

ट शकाहिदओे सद्यो ee. काषटशिलादिना॥२॥

विषशाग्द्यै ददे णं ज्वालकोकनदादिना(र) |

भिरौषवीजपुष्याकाच्तौ रवौ जकट रयं ॥ ४ ॥

विष विनाशयेत्‌ पानन्तेपननाच्ञनादिना।

शिरोषपुष्यस्य रसभावितं मरिच fad uy

पाननस्याच्ननादेख विषं ears संशयः |

कोषातकौवचाहिङ्ग भिरौषा केषयोयुतं ॥ & ॥

१ ग्रे ThA He |
२ MGR करद्‌! शिनेति We |

२८ॐ Matas । ] गोनसादिविकिव्ा। © १०१

कुट्‌ बयं सभेषाश्भो इरेत्रस्यादिना विषं |
रामटेच्छाकुसवोद्कचृणे' नस्यादिषापदं ॥ ७ ॥
इन्द्रबलाम्निकन्द्रोशं तुलसो देविका सदा |
age तिकटुकं चग विषा पं |
पञ्चाङ्ग aways शिरौषस्य विषापड ॥ ८ ॥

दत्याम्नेये AYU विषड्कमन््ोषधं नाम षनत्रवत्यधिक-
हिश्ततमोऽष्यायः।

अथ सप्ननवल्यधिकद्विशत तमोऽध्यायः |

0०00

गोनसादिविकित्ता |

afaqara । गोनसादिचिकिस्साञ्च वशिष्ठ ay वच्मिते।
| Sl SY अ्रमलपत्ति Aree |
ताग्बूलख्ादनान्मन्त्ो हरेकर्डलिनो विषं ॥ १॥
लशुनं रामटठटफलं कुाम्निव्योषकं विषे ।
SUN गव्यष्टतं पत्तं Marshes विषे ॥२॥
अथ राजिलदटे च पेया क्ष्णा ससेन्धवा |
आज्यत्तौद्रगक्तत्तोयं पुरोतल्या विषापहं ॥ ३॥
सक्तष्णाख ण्डदुग्धाज्यं पातव्यन्तेन मासिकं।
व्योषं पिच्छं विडालाख्ि नकुलाङ्रुदेः समै; ॥ ४॥
चर्थिते अषदुग्धाक धूः सवेविषापष्ः |

असिनिपुराणे Reo अध्यायः !

रोमनिगुख्डिकाकीलवर्यैवी लश्नं समं॥ ५॥
afauas कतखेदं दष्टं कान्जिकपाचितैः |
मूषिकाः षोडश प्रोक्ता रसङ्ापांसजभ्पिषेत्‌ ॥ ६ ॥
सतेलं मूषिका्तिन्न फलिनीकुसुमन्तघा ।
सनागरगुडग्भच्य' तदहिषारो चकापद् ॥ 9 ॥
चिकिका विं्तिभूंता लूताविषहरो गख: |
पञ्चकं पाटलो Fe नतमुशौरचन्दनं ॥ ८ ॥
fare? ्रारिवा tq लूतान्तै सेचयेव्लेः |
गु्नानिगुष्डिकष्ो लपणं' शणो निशादयं ॥ < ॥
acalfe च तत्पद्धैः(१) ठथिकार्तिंहरं खण ।
afer चन्दनं anager िरोषकोसुदं ॥ १०॥
संयोज्याखतुरो योगा Sarat हञ्िकापदाः।

ॐ नमो भगवतें रुद्राय fafa २२) fewer किरिर
भिन्द २ खन्न नष्धेदयर शूलेनभेदय रचक्रणदार्यर ङ्ध

फट्‌ ।

मन्तरेण मन्वितो देयो गदभादौनिक्लन्तति॥ ११॥
विफलो भोर सुस्ताम्बमां सो पद्मक चन्दनं |
MAMET पानादैर्गश्भादैविषं हरेत्‌ ॥ १२ ॥
हरेत्‌ चिरोषपश्चाङ्ग' व्योष शतपदोविषं |
सकान्धरं शिरोषाखि इरेदुन्दू रजं विषं ॥ १२॥
व्योषं ससपिंः पिण्ोतमूलमस्य विषं इरेत्‌ |

१ Amaia Bo, Ho, Zo SI
२ fate: «fa ate |

२९७ mata |] गोनसादिचिकित्सा | १.२

त्षारव्योषव चाडिङ्ग fier सेन्धवन्रत ॥ १४ ॥
भम्ब्ठातिबलाकुष्ट सवे कौ टविषं हरेत्‌ |
यश्टिव्योषगुडक्षौ रयो गः(१) शूनो विषा पदः ॥ १५ ॥

ॐ TUR नमः ऊ सुप्रभायै नमः |
यान्योषधानि रन्ते विधानेन विना जनैः॥१६॥
तेषां वोजन्छया ग्राह्यमिति amsadts ताम्‌ ।
ताग््रणम्योषधौम्प्ात्‌ यवान्‌ afro मुष्टिना ।॥ १७॥
दश जघना मन््रमिदं TAIT AST ।
त्वासुबराम्यूहने वामनेनेव च WATT ॥ १८ ॥
नमः पुरुषसिंहाय नमो मोपालकाय ख।
आलनेवाभिजानाति रणे लष्णपराजयं ॥ १९ ॥
एतेन सत्यवाक्येन अगदो भेऽस्त॒ सिध्यतु ।

नमो वदूमाति तत्र २ रच्च मां सवेविभभ्यो गौरि गान्धारि
चाण्डालि मातद्धिनि aret इरिमाये।
च्रौषधादौ प्रयोक्तव्यो मन्तोऽयं स्थावरे विषे ॥२०॥
भुक्तमात्रे fad vara पञ्च शौ ताम्ब सेवितं |
पाययेश्षष्टत ae विषश्चे्तदनन्तरं ॥ २१॥

दूत्यागनेये महापुराणे गोनसादिचिकित्सा नाम सप्तनव-
त्यधिकदिग्ततमोऽध्यायः।

९ भष्टियोषमुड्कचौरयोग दति wo, Se, ज०,य््व।

अथाष्टनवत्यधिकदिशततमोऽध्यायः।

000

बालग्रहहरवाखतन्तम्‌ |

अग्निरुवाच | बालतन्तर प्रवच्यामि बालादिग्रहमद a |
श्रथ जातदिने aa ग्रहो ग्टह्वाति पापिनौ॥ १॥
गातरोहेगो निराहारो नानागरौवाविवत्तनं।
तच्ै्टि तमिदं तव्छान्मातृणाच्च बलं हरेत्‌ ॥ २ ।
मत्स्यमांससरामच्यगन्धसनग्‌धूपदौ पकेः |
fama धातकलोध्मल्नि्ठातालचम्दनें; ॥ 2 |
मह्हिषाचतेग yrs fea भोषणौ ग्रहौ ।
ABT कासनिश्वासौ गाचसङ्ोचनं मुहुः ॥ ४॥
आजमूतरर्सिपेत्‌ कष्णासेव्यापामार्ग चन्दने; |
गोखङदन्तकेशे च धपयेत्‌ Gaeta ॥ ५॥
ग्रहो चिरात्रे घग्ठालो तच्चेष्टा क्रन्दनं मुहः |
जम्भं खनितन्तासो गातोदहेगमरोचनं ॥ € ॥
RIUM eae साजपयेा लिपेत्‌ |
नखराजौविखदलेधेपयेश बलिं इरेत्‌ ॥ 9 ॥
ग्रहो चतुघधौ काकोलौ गातोहेगप्ररोचनं।
फेनोदारा दिशो efe: Heath: सासवैर्बलिः ॥ ८ ॥
गजदन्ताहिनिर्गनोकवाजिमूचप्र लेपनं |
स राजोनिम्बपतेण धूतकेभेन धूपयेत्‌ ॥ < ॥
हंसाधिका पञ्चमो ATMA Mea TA |

२८८ श्रष्यायः। | बालग्रहहरबारतन्वम्‌ | १०५

सु्टिबन्ध् तष्टा बलिं मद्यादिना हरेत्‌ ॥ १० ॥
भेषख्ङ्बलालोभ्रशिलाताल्तः fas लिपेत्‌ |
HERI J ग्रही षष्टो भयमीोष्प्ररोदन ॥ ११॥
निराहारोऽङ्गविच्तेपो इरेत्‌स्यादिना बलिं ।
राजौगुगशलुङ्ेभदन्ता देभूपलेपनैः ॥ १२॥
सप्तमे सुक्तकेश्यात्तः पूतिगन्धो विजृश््णं |
सादः प्ररोदन्लसो धूपो व्याप्रनखेलिपेत्‌ ॥ १२॥
वचतागोमयगोमूतैः WIG चाष्टमे ग्रहौ ।
fem निरौत्तणं जिद्वाचालनद्ासरोदनं॥ १४॥
बलिः पूर्वैव मल्यायय धूपलेे च(१) दिङ्ला |
वचासिद्ाथलशनेयोदग्रादो महाग्रहो ॥ १५ i
उदेजनोदैनि'ः शासः ससुटिदयखादनं।
रताचन्दनकुष्टा दय TIATED ॥ १६ ॥
कपिरोमनखेधपो दशमो Deal ग्रही ।
तच्ेष्टा रोदनं शश्वत्‌ सुगन्धो नोलवणता॥ १७॥
धूपो निब्ेन भूतोग्रराजोसन्नैरसे लिपेत्‌ |
बलिं वहि र ललाजकुल्माषकवकी दनम्‌(२) ॥ १८ ॥
यावच्चयोद्‌शाडं स्यादेवं धूपादिका क्रिया ।
weifa मासिकं वस्स पूतनासङ्‌ लौ ग्रहो ॥ १८ ॥
काकवद्रोदनं लासो मूजगन्धोऽचिमोलनं।
WAAC तस्य गोदेन्तेन च धूपनम्‌ ॥२०॥

श धृपदोपे चेति zo |
र्‌ करकोदनमिति Wo |

( १४ )

४

१०६

शभ्निपुराणे [ २९८ श्रध्यायः।

Hara cena तैलदीपकः।

तिविधं पायसम्मय' तिलमासच्तुर्व्विधम्‌ ue u
acta यमदिशि सपाहं aaa रेत्‌।
दिमासिकच् सुकुटा ag: तच्च शोतलं ॥ २२ ॥
afe: स्या खश्नोषादिपुष्पगन्धांशकानि च ।
अपपमोदनं दोपः aay नोरादि धपकम्‌ ॥९३॥
aaa Mae निद्रा सविर तप्ररोदनम्‌।

यवा; ्रियङ्ग,; पलन कुल्माष शाकमोद्नम्‌ ॥ As

चोरं पूर्वं etal ऽहनि धूपश्च सपिंषा |

पञ्चभद्रेन तत्‌ खानं चतु fapenfawT ॥ २५।
तनु; Wart पूतिगन्ध; शोषः स frat धृवम्‌ |
पञ्चमो ललना गातसादः BA ख्योषण ॥२६॥
अपानः पोतवणंख मत्छा येद fas बलिः |
TAF THAT चेष्टा रोदनं विक्षतः खरः ॥ २७॥

मद्छमां ससुराभक्तपुष्यगन्धादिभिबलिः ।

समभे तु निराहारा तिगन्धादिदन्तसुक ॥ रद ॥
पिष्टमां सुरामा सेबलिः स्याद्यमुनाषटमे |
विस्फोट्ोषशाद्य स्यात्‌ afafaara कारयेत्‌ ॥२९॥

` नवे कश्कय्या त्ता ज्वरो च्छति पालकम्‌ । `

रोदन मांसङ्गस्मा षम्य येव श्वके बलिः ॥ १० ॥
ENA तापसो चेष्टा निराहारोत्तिमोलनम्‌।

घण्टा पताका पिष्टोक्ला सुरामांसबलिः TH ॥ ३९ |
राच्तखेकारभौ Wet aa न चिरकिव्छनम्‌।

२९८ अध्यायः । ] बालग्रहहरबालतन्तम्‌ | २०७

चच्चला हाद्गे श्वासः चासादिकविचेटितम्‌ ॥ ३२॥
>
बलिः wise ware कुर्ाषा यस्तिलादिभिः।
यातनातु हितौेऽब्दे यातनं रोदनारिकम्‌ ॥ Re
तिलमांसमद्यमांसेबलिः arate gaz |
Sala रोदनौ कम्मो रोदनं रक्तमूतक ॥ ३४ ॥
गुडोदनं तिलापुपः प्रतिमा तिलपिषटजा 1
तिलखरानं पश्चपत्ैधूपो राजफलत्वचा ॥ ३५ #
चतुथे चटकाशोफी ज्वरः सर्व्व्सारनम्‌।
मत्छमांसतिलादये ख बलिः Grae धूपनम्‌ ॥ ३६॥
TBAT पञ्छमेऽष्दे तु ज्वरस्तरासोऽङ्सादनम्‌।
e A faa ~
मांसौदनाये ख बलिमंषण्रङ्ग ण धूपनम्‌ ॥ 20 1
पला दुम्बराश्वत्थवटविखदलाम्ब्‌ VF |
~ = क x ४
ASS MAA MT व रस्य(१) गावसादनम्‌ ॥ २८ ॥
© Ro A
सप्ताहोभिबलिः पूवधुपस्रा नच्च wea: (2) |
~ ५
सप्तमे यसुनाच्छदि रव चोहासरोदनम्‌ ॥ ३९ ॥
A
मांसपायसमयादबेलिः erry धूपनम्‌ |
अष्टमे At जातकेदा निराहार प्ररोदनम्‌ Il ve 2
छशरापूपदष्यायेर्बलिः WAY धुषनम्‌।
= ~ ते ७
कालाब्द ATH वाद्वोरास्फोटो गजनं भयम्‌ ॥ ४१॥
बलिः स्यात्‌ छंथरापृपथक्कुर्पास पायसे; |
दगमेऽब्दे RATA दाहोऽङ्गक्षशता ज्वरः ॥ ४२ ॥

१ aaufafa we |
२ भागकंरिति Wo +

RoG ्म्निपुराणे | Rex Beara: |

A . ७ ~
पोलिकापूपदष्यत्नः पच्चराच बलिं दरत्‌ ।
निम्बधूपकुष्ठलेप एकादथमके ग्रहो ॥ ४३ ॥
देवदूत ई 6
देवदूलौ निष्टुरवाक्‌ बलिलपादि पृववत्‌।
बलिका दादे श्वासो बलिलपादि पूर्ववत्‌ ॥ ४४।
ANT वायवो च FAAS FATA |
रक्ताव्रगन्धमाल्या AA लिः पञ्चदसैः GAA ॥ ४५॥

A
राजोनिखदलधपो यत्तिणौ च चतुद
चेष्टा शलं ज्वरो IB मांसभक्षादिकेबलिः ॥ ४६ ॥
खछानादि पववच्छान्य सुख्डिक!{ त्ति स्िपच्चके।
तचे टाखूक्‌खवः गण्वत्‌क्ुख्ोग्प्ा ठचिकिखनम्‌ ॥ 8७ ॥
वानरे Treat भूमौ पतेत्रिद्रा सदा ज्वरः!

AN ©
पायसादेस्िरातच्च बलिः खानादि पूववत्‌ i se
गन्धवतो सप्तदशे WME: प्ररोदनम्‌ |

A © ©
कुल्माषा यब लिः खानधुपलेपादि पूववत्‌ uve ॥
दिनाः पूतना नाम वेशाः सुकुमारिकाः।
शां नमः सवमाढभ्यो बालपौड़ासंयोगं ya we चट चट
स्फोटय स्फोटय WC स्फर WH WH Wasa Wael ws
fawen न्नापयति । इर इर निर्दोषं ge ge बालिकां बालं
fara पुरुषं वा सवं ग्रहा णासुपक्रमात्‌।
~ x < ष 3; (
चामुण्डे नमो देव्ये SS SY भ्रपसर Naat दुष्टग्रहान्‌
SF तदयथा गच्छन्तु CWA: अन्यत प्थान Wat ज्नापयति।
सवबालग्रदेषु स्याकन्लोऽयं सवक्रामिकः॥ yo ti
at नमो भगवति चासुर ay ay बलिं बालिकां षा ।

२९९ अध्यायः | ग्रहद्न्मन्तादिकम्‌ | २०९

बलि ग्टह्न ग्ट जय जय वस वस ।

सवत्र बलिदानेऽयं Caray पटयमते मनुः |

नद्या विष्णुः शिवः स्कन्दो मौरी लक््ीगगणादयः |
TAY च ज्यराभ्यान्त सुवन्तु च कुमारकम्‌ ॥ ५१ ॥

CAAA महापुराणे बालग्रदष्टरं बालतन्व' नाम
भ्रष्टनवत्यधिकदहिगततमोऽध्यायः।

अथ नवनवत्यधिकदिश्रततमोऽध्यायः।
SO OS
ग्रहद्टन्मन्तादिकम्‌ |
अग्निरुवाच | ब्रहापहारमन्तादौन्‌ वश्ये ब्रहविमर्दनान्‌।

हष च्छाभयभोकादिविरषाशविभोजनात्‌ ॥ १ ॥

गुरुदेवादिकोपाच्च पञ्चो्ादा भवन्ऽच |

विदोषजा' सन्निपाता भगन्तुरितिते खता; ॥२॥

देवादयो ग्रहा जाता र्द्रक्रोधादनेकधा।

सरित्सरस्तडागादौ ेलोपवनसेतुषु ॥ ३ ॥

aay WITS विलहार्येकठचके |

ग्रहा wafea gaa चियः(१) garg गभिकौम्‌ ॥ ४ ॥

भ्रासत्तपुष्पात्रमनाच् Res करोति या)

अवमानं टां वेरं वित्रं भाग्यविपथयः ॥ ५॥

देवताग॒रुधन्भादिसदा चारादिलङ्गनम्‌ ।

१५ faq tia ae, zo ay

११० भ्रग्निपुराशे . [ २८९ अध्यायः |

पतनं Marae ayes सुः ॥ ६ ॥
रुदनुत्यति Taal ह रूपो ऽमु्रहो नरः |

afew: WATE: TAUIT ; गिरोर्तिमान्‌ ॥ ७ ॥
देहि ददहोति याचेत बलिकामग्रहो aT |
स्तरौमालाभोगल्रानच्छरतिकामग्रहौ नरः॥ ८ ॥
महासुद्गनो व्योमव्यापौ विटपनासिकः(१) |
पातालनारसिंहाया TIAA ग्रहादंनाः॥ € ॥
एसो हिष्क,वचःचक्रथिरो षदयितम्परम्‌ ।

UME TL टेवमक्तमालाकपालिनम्‌ ॥ १०॥
खट्राङ्गगनादिशक्तिच्च दधान चतुराननम्‌ |

अन्तवाँ ह्य।दिखद्टाङ्गपद्चस्' रविमर्डलसे | ११॥

भ्रादिल्यादियुतं प्राच्यं sfzaasara ददेत्‌ |

१्वासविषाग्निविगप्रकुण्डो इक्ेखासकलो WT! ॥ १२ ॥
wala yaaa ज्वालिनों कुलसुहरम्‌ । `
पञ्चासनोऽरुणो रक्तवस्नसद्यतिविश्वकः leg i
उदारः UAW सौम्यः स्व्वीङ्ग भूषितः |

रता दादयः सोम्या वरदाः पद्मधारिंणः॥ १४॥
विद्युत्पु्ञनिभं वस श्वेतः सोम्योऽरुणः HT: । :
बुधस्तदद्गुखः Ta: शक्तः शक्रः एने खरः ॥ १५॥
छष्णाङ्ारनिभो राडधृम्बः केतुरदादतः।
वामोरवामदस्तान्ते दत्तदस्ताभयप्रदा॥ १६॥.
खनामाद्यन्तु AAA CA GATT चासतः ।

१ fafueatfan इति Be |

REE अध्यायः | | ग्रहद्न्मन्तादिकम्‌ | २११

WEBI तल AT हृदाद्यं व्यापकं AIT ॥ १७॥
मूलवौजेस्तिभिः प्राणष्यायकं न्यस्य AERA |
VATS पात्रमस्तेण मूलेनापूय वारिणा॥१य८॥
गन्धपुष्पात्ततं न्यस्य gay मन्रयेत्‌।
Sata तेन WATS पूजाद्रव्यच्च वं भुवम्‌ ॥ १९ ॥
प्रभूतं विमलंक्षारमाराध्य परमं सुखम्‌।
पोटायान्‌ कल्पयेदेतान्‌ दा मध्यं fafeq wire |
पोठीपरि षदा wa .feq चेव fafeq ष।
पौठोपरि HAAG ATAATTTAT URL
at dat वौं तथा सच्छा च्या gy afgat |
वे विभ्रतीं बे विमलां वोमसिघातविद्य ताम्‌ ॥ २२॥
at सर्वतोमुखी वं Ws वः प्राच्य रविं यजेत्‌ ।
श्रावाद्य दद्यात्‌ पाद्यादि छतृषडङ्गेन Yaa ॥ २२ ॥
खकारो Shoat चण्डो म्ना दृशनसंयुता |
मांसदोषां जरदागुहढेतत्‌ सवंदं TH ॥२४॥
वङ्ौशरत्तो मरुतां feg पूज्या इदटादयः।
सख मन्त्र ` कणि कान्तसखा दिच्चस् पुरतः सटक्‌॥२५॥
qaitefeg सम्पज्याश्न्द्रन्नगुरभागेवाः
नस्याच्ञनादि कुर्वीत साजमचं ग्रहा पहेः ॥ २६ ॥
पाठापच्यावचाशिग्रुसिन्पूव्योपः Tay फलेः ।
भअजात्तौराटके WHIT: सवेग्रहान्‌ रेत्‌ ॥ २७ ॥
विकालफलीकुष्टं लवणानि च शाङ्ग कम्‌ I
अपस्मारविनाशाय awe तभिभोजयेत्‌ ॥ २८॥

२१२ श्रग्निपुराणे [ Roe अध्यायः।

विदारौकुशकाशथेत्तुकाधजं पाययेत्‌ पयः |
AD सयष्टिङ्गष्माण्डरसे सपि dear ॥ २९ ॥
पञ्चगव्यं Va ASA TITEL WY |
at भस्मास्त्राय fare एकटंष्राय
Wate तन्नो ज्वरः प्रचोदयात्‌ |
कष्णोषणनिशा राखराद्रा्ातेलं गुडं लिहेत्‌ ॥ २० ॥
भ्वासवानथ वा भार्गो सथषटिमधुसपिषा |
पाठा तिक्ता कणा भार्गीं waar मधुना लिहेत्‌ ॥ २१॥
धाचो विश्वसिता BU मुस्ता खजूरमागधौ |
fuavafa हिक्षान्न' तत्‌ aa मधुना लिहेत्‌ ॥२२॥
कामलो जोरमाण्डकौनिशाधात्रौरसं पिवेत्‌ ।
व्योषपद्मकतिफ़लाकिड्ङ्गदेवदारवः |
रा खाच समं GUA कासहरं भुवम्‌ ॥ २३॥
इत्याग्नेये महापुराणे ग्रहद्न्मन्तादिकं नाम
नवनवत्यधिकदहिशततमोऽष्यायः ॥

अथ चिशततमोऽध्यायः।
———<—> 0G
©
सुभ्धाश्चनम्‌ |
अग्निरुवाच | शय्या तु दण्डिसाजेश्पावकषतुराननः।
सर्व्वा थसाधकमिदं det पिण्डायमुच्यते ॥ १ ॥
* दौषे Aaah ©
सयं दोषखराद्यख्च गनि सवशः |
खातं साघु विषदश्चैव सविन्द्‌,' सकलं तथा ॥ २॥

2 ° ° अध्यायः | i Gala नम्‌ | | ११

गणस्य पञ्च वोजानि एथगृटष्टफलं महत्‌ ।
गण जयाय नमः एकदंष्राय भ्रचल-
किनं गजवक्ताय महोद्रहस्ताय |
Uae aware fate: स्याह्लच्षजाप्यतः॥ १॥
गणाधिपतये गणण्वराय गणनायकाय TURSTA |
दिग्दले पृजयेन्‌मूत्ताः पुरावचाक्रपश्चकम्‌ |
वक्रतुण्डाय एकटंष्राय महोदराय गजवक्षाय।
विकटाय विन्नराजाय धूख्रवणोय।
दिग्विदिच्ु यजदेताज्ञोकांशांचैव सुद्रया ॥ ४ ।
मध्यमा तच्जनौमध्यगताङ्ग ष्टौ ससु्टिकौ |
चतुभजो मोदकाठयो swararentfara: | ५॥
दन्तभक्षधरं रक्त साज पायाङ्ुग तम्‌ |
पूजयेत्तं wate विथेषेनाय नित्यः ॥ ई ॥
ेतावीमूलेन छतं walle: स्यान्िरे्तै;
तश्छर द िमष्वाञ्यः सोभाग्य वश्यता भवेत्‌ ॥७॥
घोषाखङूकप्राणधालरो दण्डौ मान्त ण भरवः |
ध्माधकाममोश्लाणां कत्त विम्बपुटाहतः॥८॥
खाः WHT: पच्च Vat अङ्गानि तस्य च ।
सिन्दुरारणमोशाने वामादंदयितं रविं ॥ € ॥
श्राम्नेयादिषु कोणेषु कुजमन्दाहिकेतवः।
खात्वा विधिवदादित्यमाराध्याधयपुरःसरं ॥ १०॥
- छकतान्तमैशे frre’ draws दौपितं ।
रोचना HEF वारि TATA AAT ST राः ।॥ ११॥
( १५ )

११४७ अग्निपुराणे [ ३० १ अध्यायः |

वेषवोजयवाः शालिश्यामाकतिलराजिकाः ।
लवापुष्याज्वितां दला पातेः भिरसि धाय तत्‌(१)॥१२॥
लामुभ्यामवनौष्कत्वा PATATAT faazaq |
सविद्यामन्बितः कुशंनवभिः प्राच्य a ग्रहान्‌ ॥ १२॥
HUMINT खानं TAH सवेमाग्न यात्‌ ।
संग्रामविजयं साग्नि बोलदीषं सविन्द्कं ॥ १४॥
न्यस्य मूचदिपादान्ते मूलं पूज्यतुसुद्रया।
स्रादगानि च यथान्यासमात्ानं भावयेद्रविं ॥ १५॥
WAG ATID पीतमाप्यायने सितम्‌ |
रिपुघातविधो(२) aw मोहयेद्धक्र चापवत्‌ ॥ १६॥
सोऽभिषेकजपध्यानपूजादहोमपरः सदा |
AAA WAI: Wary समुद्रादौ जयं लभेत्‌ ॥ vou
ताम्बलादाविद्‌ TA TA दयादुशोरकं।
न्यस्त वौजेन स्तेन UNA तदये सतं । २८॥
इत्याग्नेये महापुराणे सथानं नाम जरिशततमोऽध्यायः ॥

अयेकाथिकचिगश्ततमोऽध्यायः।

——————000(@000

मानामन्त्राः |
अभ्निरवाच । वाक्कपाश्वयुक्‌शएक्रतोककते मतो ञ्जवः।
इतान्ता देशवण्यं विद्या Gar सरस्रतौ ॥ १॥

Cee

१ wa aia Ge |
२ विद्युत्पातविषाविति धम जर So, Zo च।

२०१ अध्यायः | नानामन्ाः। ety

अक्षाराभौ aay जपेत्‌ स मतिमान्‌ भवेत्‌ ।
अचि: सवङ्किवा माचिविन्द्रिन्द्राय wert: ॥ २॥
वच्वपद्मधरं TH NAMA पूजयेत्‌ |
नियुतं होमयेदान्यतिलांस्ते नाभिषे चयेत्‌ ॥ २॥
पादिन रव्यादीन्‌।ज्यपुत्रादिमा्रुयात्‌ |
लेखा गक्तिदेवाख्या टोषाग्निहंर्डिद रवान्‌ ॥ ४ ॥
शिवभिष्ा जपे च्छकिमदटटम्यारदिचतुष्गीं।
शक्रपाशाह्‌शधरां साभयां वरदायिकां॥५॥
होमादिना च सोभाग्य कवित्वे प्रवान्‌ भवेत्‌ |
at St at नमः कामाय सव्वजनहिताय सब्वंजनमोदह-
नाय प्रज्वलिताय सब्ब जनद्रदयं ममास गतं कुरर श्रो ।
एतव्नपादिना मन्तो वशयेत्‌ सकलं जगत्‌ ॥ ६ ॥
श्रं कौं चासुर श्रसुकन्दहश TIA मम वशमानय Tz |
वशौकरणककन्तच्ासुणडायाः प्रकौत्तितः।
पफलश्रयकषायेण AUF AAI ॥ ७ |
अष्वगन्धायवे; स्रो तु नि्ाकर्पूरकादिना।
पिष्पलौ तण्ड लान्यष्टो मरिचानि च विंशतिः॥ ८ ॥
हतौ रसलेपख AN स्याकरणास्तिकं |
कटौरमूलत्रिकटु्तोद्रलेपस्तथा भवेत्‌ ॥ < ॥
fea कपित्यकरभं मागधौ मधुकं ay |
तिषां लेपः nga दम्मत्योः खस्तिमावदत्‌ ॥ ६० ॥
सशकरयो निलेपात्‌ कदम्बरसको AY ।
स्देवौ मडहालच्मौः FAM At HATA: ॥ ११ ॥

११६

अग्निपुराणे [२०१ भध्वायः।

एतच्चणं' शिरःचिषं लोकस्य वगसुत्तमम्‌ ।
चिफला चन्द्‌ नक्तायप्रखा दिङुडवम्‌ एक्‌ ॥ LR
भृङ्गहेमरसन्दोषातावतो TYR मधु ।

छते; पक्ता निशा Sat Gear लोप्यातु TWAT LAI
विदारों सोश्चटामाषवूर्थोभूतां amet | |
मथितां यः faq चषौरेर्नित्य' aaa व्रजेत्‌ ॥ १४॥
गुश्ममाप्रतिलत्रीडिच्रणे सौ रसिताजितं |

भश्वत्यवं शदर्भाशां मूलं वे वेष्यवोचियोः ५ १५॥

मूलं दू्यौग्बगन्धोत्ं पिवेत्‌ स्तर; श्ुतार्धिंनो ।
कोन्तीलक्करयाः शिफा धानो वध्वं लोघ्र वटाङ्कुरम्‌ ॥१६॥
भआच्यक्तौरमतौ पेयं yara त्रिदिवं feats |
garfaat पिवेत्‌ सौरं ast सवटाङ्करम्‌ ॥ १७॥
ओओौवटाङ््‌ रदेवोरनां रसं नस्ये fas सा ।

MATT लसुत्‌च्तोरमण्वत्योत्तरम्‌लयुक्‌ ॥ १८ ॥

तरलं पयसा युकं कार्पासफलपल्लवं |

अपामार्गस्य YMG नवं समह्िषीपयः ॥ १९ |
यजार्थचचाैषट्ाकर्योगाखतवार षरैरिताः।
शवरोत्पलयुष्याच्चलोभ्रचन्दनसारिवाः ॥२०॥
Saas च्या गभं दातव्यास्तण्डलाश्मसा |

लाजा यष्टिसिताद्राचान्नाद्रसर्पीःपि वा लिहेत्‌ ॥ २१॥
भटरषकलाक्ग स्यः काकमाश्याः शिफा चक्‌ |

नाभेरधः समालिप्य प्रसूते प्रमदा सखम्‌ ॥ २२ ॥

रलं TH लावासुष्य THREAT पिवेत्‌ |

३०२ श्रध्यायः ] शरद्ाक्षराच्चेनम्‌। , ` ११३

केशरं ठह तौमूलं गोपौयष्टि ढणोत्पलम्‌ ॥ २२ ॥

WANE सतेलं तदकच्षणं रोमजग्लात्‌।

श्नौथमाणेषु केशेषु स्थापन भवैदिदम्‌॥ २४॥

धानौभृक्करसप्रस्यते लश्च चौरमाठकम्‌ |

भ्रं नमो भगवते वयग्बकाय उपश्रमयर yar fafar

fuer गोमानिनि चक्रिणि फट्‌ ॥

afaq Wh गोकुलस्य रक्तां कुरुर श्यान्ति कुकर!

चण्टाकर्था महासेनो वोरः प्रेाक्तो मद्दावलः ॥ २१॥

मारोभिर्नाशनकरः समां पातु जगत्‌पतिः।

श्लोका चैव MRI मन्त गोर्चकौ TAA URE |

CMM महापुराणे नानामन्त्रा नामेकाधिक-
जिशततमोऽध्यायः॥

अथ इवधिकबरिशततमोऽध्यायः ।
————000(2)000 ~
APTA SAT |

भम्निरवाच | यदा AMAT भातुः सप्रमरागिगः।
पौष्णः कालः स विश्रेयस्तदा ग्रासं परोल्षयेत्‌ ॥ १॥
HIS चलतः खानाच्यस्य वक्रा च मासिक्षा।
war च far सप्ताहं जौवितं तस्य वे भषेत्‌ ॥ २ ॥
तारौ मेषो विषं दन्ती.नरी Sat घणा ca: |
कचोर्काय APRA बोरोखकाय HQT भवेत्‌ ॥ ३ ॥

११८

अग्निपुराणे [ ३०२ अध्यायः ।

WAT सहसोरकाय वेष्णवाष्टात्षरो मनुः |
कनिष्ठादितदष्टानामङ्गलौनाच्च पर्वसु ॥४॥
ASAT क्रमात्तावन्‌ सृडैन्यष्टात्तरं न्यसेत्‌ |
तच्जन्यान्तारमङ्ग रे लगने मध्यमया च तत्‌ ॥ ५॥
TIES तदुत्तारं बौजोत्तारं ततो न्यसेत्‌।

रल गो रधृस््हरिव्ना तरपा faarea: ॥ € ॥

एवं रूपानिमान्‌ वर्ण्णन्‌ भाववद्ाश्चसेत्‌ क्रमात्‌ |
हदास्यनेत्रमूदाद्धिः तालुगद्यक रादिषु(१) ion
Byifa च न्यसेदोजाच्यस्याध RCSA: |
aatafa तथा दैवे न्यासः aren कर विना॥८॥
हृदादिस्थानगान्‌ aula गन्धपुष्पैः समर्चयेत्‌ |
धन्माद्यन्न्याद्यघर्मीदि गा पीठेऽम्बुजे न्यसेत्‌ ॥ < ॥
य च केश रकिच्रल्कव्यापि खय्यन्दु दाहिनां |
मश्डलन्तितयन्तावद्‌ भेदस्तत्र न्यसेत्‌ MATT | १०॥
JU तन्तसत्वादयाः BATT शक्तयः।
विमलोत्‌कर णोन्नानक्रियायोगाच वे क्रमात्‌ ॥ ११॥
VSt सत्या तथेशानानुग्रहा मध्यतस्ततः |
HANS समभ्य समावाह्य इरि यजेत्‌ ॥ १२॥
पाद्याष्या चमनौयच् Nara |

एतत्‌ पञ्चोपचारच्च war मूलेन दीयते ॥ १३ ॥
वासुदेवादयः पृज्या्चत्वारो fey AUT |

fafeq ओसरखत्ये cara च पूजयेत्‌ ॥ १४ ॥

९ इ दद्छनेत्र मूं षि, जा तुगुद्यकरादिष्विति we |

२०२ अध्यायः] पञ्चात्चरादिप्रूजामन्ताः) ११९

~ ON

शह चक्र गदां पद्म मुषलं खद्गशाङ्ःके। .
वनमालान्वितं fog fafeg च यजेत्‌ क्रमात्‌ ॥ १५॥
sae च वहिस्ताच्य॑' देवस्य guise येत्‌ ।
विश्ठक्सेनच्च Hast मध्य आआवरणाहदहिः(१)।
इनद्रादिपरिचारेणण पूज्य सव्वेमवाप्रयात्‌ ॥ १६॥

SUMMA महापुराण Aerated नाम इाधिक-
विशततमोऽध्यायः॥

अथ चयधिकनिश्ततमोऽध्यायः।

०००@०००----

पञच्चात्तरादिपूजामन्ताः |

अग्निरुवाच | भेषः dar विषं साज्यमस्ति Sates cz: |
एतत्‌ पञ्चाक्षर aa faaeg शिवामकं।॥ १॥
तारकादि aaa प देवत्वादि समाभ्रयात्‌।
स्ानात्मकपर ब्रह्मपर afe: शिवोष्दि॥२॥
तच्छक्तिभूतः सव्वशो भिन्नो ब्रह्मादिमत्तिभिः
मन्त्राः पञ्च भूतानि तम्मन्ता विषयास्तथा ॥ ३ ॥
प्राणादिवायवः wy ज्नानकश्मन्द्रियाणि च।
सवे पञ्चान्तरं ब्रह्म तदटष्टात्षरान्तकः॥ ४॥
गव्येन प्रचयेदोक्ताखानं way चोदितं ।

तन्रसन्भूतसम्भावः िवमिष्टा विधानतः॥ ५।

१ मध्येषु तौरणादहिरिति qo, अम अण्च

RRO

्रग्निपुराणे। २०२ भध्यायः।]

मूलस चङ्गविद्याभिस्त ण्ड ल्ेपणादि कम्‌ |

कल्ला चसच यत्‌ alt पनस्तदहिभजेत्‌ विधा ॥ ei
निवेद्यैवं परं yar africana tt |

श्राचम्य सकलोक्तव्य दद्याच्छिष्याय Shirase uot
दन्तका छदा जपत त्ौरदक्षादिसम्भवम्‌ ।

संथोध्य दन्तान्‌ संचिघरा प्रायत्‌ चिपेड्‌वि॥ ८॥
Cay सौम्यवारौयगतं शभमतौ शभम्‌ |

gaat शिष्यमायान्तं(१) शिश्लाबन्धादिरतितं ॥ < ॥
Seat वेद्यां सहानेन सपे दभा स्तर बुधः |

सुषुष ater तं भिद्यः प्रभाते खावयेह्‌सं ॥ १० ॥

wu: सिहिपरीर्भक्तिस्तेः पुनश्धरडलार्च॑नम्‌ |

मण्डलं भद्रकाद्यक्तं पजयेस्सव्वसिशिदर I ११॥
lata Tet Se मन्तरालिष्य gaa |
faadta नरः सरायादघमषणपृवेकम्‌॥ १२॥
हस्ताभिधेकं कलाय प्रायात्‌ पूजादिकं बधः ।
मूलेनाजासन कुथात्तेन पूरकङुम्धकान्‌ | १३ ॥
सानं योजयिलोषै' शिखान्ते दादभाष््‌ ले ।
संशोष्य दग्ध्वा खतनु' श्रावयेदख्तेन च॥ १४॥
ध्यात्वा दिव्य वपुस्तस्मित्रामानच् पुननेयेत्‌ |

wat wage: स्यादिन्यस्याच नमारभेत्‌ ॥ १५॥
क्रमात्‌ छष्णसितण्यामरक्रपौता नगादयः

warul दण्डिनाङ्गानि तेषु wate मूत्तयः ॥ १६॥

१९ शिष्यमावान्तनिति so | |

३०३ भ्रष्यायः।] पञ्चाच्चरदिपूजामन्ता। १२१

we ठदिकनिष्ान्तं विन्यस्याङ्ानि aan: |

WMIAAAL पाद गुद्यद्ृदक्मूसु ॥ १७॥

व्यापकं न्यस्य qafe सूलमद्गनि विन्यसेत्‌ |

रक्तपौतश्यामसितान्‌ पौठपादान्‌ खकालजान्‌ ॥ १८॥

खाषगसखनन्तेन्यंसेद्रादाण्यधम््ीरीनि fey a

aa wag aaifeawa faad गुणान्‌॥ १९॥

पू्व्वादिपतरे कामाद्या नवकं कणिंकोपरि।

वामा AST MATSlal कालौ कलविकारिणौ॥९०॥

बलविकारिणो चाथ बलप्रमथनौ तथा।

सर्वमभूतदमनौ च नवमौ च मनोन्मनी । २१॥

waar रक्षासितापौता श्यामा afefaarfaar

छषणारुणाश ताः शल्लौज्वालारूपाः स्मरेत्‌ क्रमात्‌ ॥२२॥

शरनम्तयोगपोटाय भावाद्याथ WSAA: |

स्फटिकाभं चतुव्वाड़' waged शिवम्‌ ॥ २१॥

साभयं वरट्‌ पश्चवद्नच्च तिलोचनम्‌।

पत्रेषु सुत्तेयः पञ्च स्थाप्यास्तत्‌पुरुषादयः ॥ २४॥

Ga तत्‌एुरुषः VAT श्रघोरोऽषटभजोऽसितः |
चतुव्वीदुमुखः Wa: सद्योजात पिमे ॥ ayn

वामदेवः Maas चतुवंक्तमुजोऽसशः।

सौम्ये पञ्चास्य शाने ईशानः सव्वदः सितः ॥ २९।

इष्टाङ्गानि यथान्धायमनन्तं GAA येत्‌ ।

सिश्वरं त्वेकनेज्रः qatel दिशि पूजयेत्‌ ॥२७॥

एकरुद्र जिनेच्रच्च ्रोकर्ञ्च शिखण्डिनम्‌ |

( १६ )

१२९ भग्निपुराणे | ३०३ अध्यायः

Qurarfefafewa विद्यया: कमलासनाः(१) ॥ २८ ॥
waa: पौतः सितो रक्षो wat रक्तोऽसंशः fare: |
शूला शनि गरेष्वासवारवखतुराननाः ॥ २९ ॥

खमा चण्डशनन्दोगौ महाकालो गणेश्वरः |

हषो क्रिरिस्वन्दानुसरादो प्रपूजयेत्‌ ॥ २०॥
कुलिशं शक्तिदण्डो च GRUNTS गदां I

YA UH यजेत्‌ पट्च patel Gane sn ze
ततोऽधिवासितं fra पाययेद्व्यपन्चकम्‌ ।
आचान्ते प्रोद्य AMAT ATW बन्धयेत्‌ ॥ ३२ ॥
eit nanafad away दत्तिणे |
सासनादिकुथासौन तत्र संशोधयेुरः॥ 23 I
श्रादितच्छानि संहृत्य परमां लयः क्रमात्‌ |
यनसत्पादयेच्छ्ष्य ङटटिमागय रे शिकः ॥ २४ |
न्यासं शिषे ततः wat तं प्रदक्तिणमानयेत्‌ |
पलिमदारमानौोय स्तेपयेत्‌ कुसुमा fay ॥ २५॥
यस्मिन्‌ पतन्ति पुष्याणि amare विनिदियेत्‌ ।
QI AAA: खाते FW सत्राभिभमे खले(२) ॥ २६॥
fasta जनयिलेद्धा एनः Frere चाचयेत्‌ |
ध्यानेनाश्निभं सिष्य THA प्रलयः क्रमात्‌ ॥ १७ ॥
प॒नरुत॒पादय ततूपाणौ ददाम च मन्तितान्‌ |
ण्थिव्यादोनि त्वानि जुडयाबुद्यादिभिः uae

=
१ कमलामनाद्ति Se | |
२ सन्नादिमेषले tia we |

३०४ अध्यायः ] पश्चपश्चाशदिष्णुनामाशि। ११४

एकेकस्य शतं इत्वा व्योममृलेन होमयेत्‌ |

इत्वा पु णौडइतिं guteaurergarg नेत्‌ ॥ ze ॥
प्रायञिन्त' fagera’ ततः शेषं. समापयेत्‌ |

कुम्भं समन्वितं प्राच्य fay पौठेऽभिपेचयेत्‌ ॥ ४०॥
fay तु समयं cal atta. खरुर' यजेत्‌ |
दोचा पच्चाचरस्योक्ञा विष्णादेरेवभेव हि ॥ ४१॥

इत्याग्नेये महापुराणे पञ्चाक्षरादिपूजामग्धा नाम
arfuafanaaalserta: i

अथ चतुरधिकचिश तमोऽध्यायः |
त ~स
पञ्चपच्चाणदिष्णुनामाणि।

अग्निरुवाच | जपन्‌ वे पञ्चपच्चाशदिष्णुनामानि यो AT: |
मन्बजप्यादिफलमभाक्‌ तौ्ष्वचादि AWAIT We et
पुष्करे FWUAIAT RATAaTY गदाधरम्‌ |
राघवच्िवकूटे तु प्रभावे देत्यसूदनम्‌॥२॥
जयं जयया तच्च जयन्तं हस्तिनापुरे `
वाराहं ALATA च काश्मौरे चक्रपाणिनम्‌॥३॥
जनाद नच्च FHA मथ॒रायाश्च केशवम्‌ |
HAAA इषौकेशं APE जटाधरम्‌ ॥ ४॥
शालग्रामे महायोगं इरि गोबदेनाचलते।

१२४ अग्निपुराणे [ ३०४ Serra

पिष्डारके चतुव्व डु" गहगोहारे च शङ्किनम्‌॥ ५॥
वामनच्च FIAT वसुनायां व्रिविक्रमम्‌।

fara श्वरं तथा शोणे कपिलं Gara ॥ ९॥
विष्णुं महोद्धो विद्याद्ङ्ासागर सङ्गमे |
वनमालच् किष्कि््यां देवं tana विदुः von
काश्यौतटे महायोगं विरजायां रिपुष््रयम्‌।
विश्णाखयुपे छजितन्रे पाले लोकभावनम्‌ te |
इारकायां विदि कष्ण मन्दरे मधुखदनम्‌।
लोकाङुले रिपुद्रं शालग्रामे हरि स्मरेत्‌ vei
परुषं पूरुषवटे विमले च जगत्‌प्रभ |

अनन्त TINTS TWA MIP UF CTT ॥ १०॥
खत्प लावत्तंके Wie नदायां खियः पतिं |
दामोदर रेवतके नन्दायां जलशायिनं ॥ १९॥
गोपौष्वर च्च सिन्धन्धो माहेन्द्रं area fae: t
UWE टेवदेकें वैकुण्ठः मागधे aa i १२॥
सव्वपापष्र विन्ध्ये ओ तु पुरुषोत्तमम्‌!
भासान्‌ हृदये विधि जपतां भक्तिमुक्तिदम्‌ ॥ १२॥
बटे वटे वेखवणं चत्वरे चत्वरे शिवम्‌।

पर्व्वते पर्व्वते रामं aaa मधघुस्दनं॥ १४॥

नरं भूमौ तधा aifa वशिष्ठो गस्डध्वजम्‌ |
वासुदेवञ्च VAT संस्मरन्‌ भुक्तिमुक्तिभाक्‌ ॥ १५॥
नामान्येतानि विष्णोश्च sar सवेमवा्रुयात्‌ |
WAGTIY यत्‌ खां दानं जप्यञ्च तर्पणम्‌ ॥ ९६॥

३०१५ श्र्यायः।] नारसिंहादिमन्ताः। १२५
aaa कोटिगुखितं खतो ब्रह्ममयो waz |
यः पठेत्‌ चृशयाहापि निलः सगे माप्र यात्‌ + een

इत्याग्नेये महापुराणे पश्चपच्चाग्दिष्णुनामानि नाम
चतुरभिकतिशयततमोऽध्यायः॥

अथ पच्वाधिकचि शततमोऽध्यायः |
~=
नारसिदहादिमन्ाः।

अग्निरुवाच । स्तम्भो विदेषणोश्ोट उत्‌सादो aaarce |
व्याधिशेति स्मृतं सुद्र aan वच्यते won १॥
शरं नमो भगवते खश्मनत्तरुद्रणय WHR भ्रामय २ Tae
विजासय ख्द्भ्वामयर रोद्रेणसूपेशष्फट्‌ठ२।
mara निशि जपेन चिल मधुना नेत्‌ ।
चिताग्नो धत्त समिदुभिभ्जम्यते सततं feat ॥२॥
हेमगरिकया war प्रतिमा हेमस्‌ूचिभिः |
Sat विष्येश्च तत्‌कण्ड हदि वा भियते रिपुः॥ १॥
खरबालविताभस्म ब्रह्मदण्डो च मकरो |
we वा मत्रि age जपसुत्‌सादछत्‌ सिपेत्‌ ies ॥
MAAN Betas गुवद्धि्य Ty फट |
एवं AAC छ फट्‌ आचक्रायखाष्ा इदयं विचक्राय faa! |
भिखाचक्रायाय कवचं विंचक्रायाथनेचरकम्‌॥ ५॥

१२९ भ्रर्निपुरायो [ ३०५ अध्यायः-।

सच्चक्रायास्तमुदिष्टं ज्यालाचक्राय पूर्ववत्‌|
शाङ्ग PUA श्ुद्रयदष्त्‌ सर्व्वसाधनम्‌॥ ६॥
मूदैिमुखष्दरद्यपादे ह्यस्या राद्यसेत्‌ ।
चक्रालासनमन्यामं दं द्विश्च TAT ॥ ७ ॥
ङ्ग चक्रगदापद्यग्रलाकाङ््‌ शपाणिनम्‌।
चापिनं पिङ्गकशालषमरव्याप्रतिपिष्टपं॥८॥
नाभिस्तेनाम्निना विष्ठा नश्यन्ते व्याधयो ग्रहाः |
Mage गदा रक्ताः खराः श्याममवान्तरं ॥ < ॥
नेमिः war वहिः कष्णवणशेरखा च पार्थिवी ।
मध्येतरेमरे वणौनेवं चक्रदयं (१) लिखेत्‌ ॥ १० ॥
आदावानौय कुश्भोदं गोचरे सत्रिधाथवच।

दत्वा AWA तत्र याम्ये चक्रे नेत्‌ क्रमात्‌ ॥ cet
आज्यापामार्मसमिषी wad तिलसमपौ ।
पायसं गव्यमाज्यच्च सहसखराटकसं SAAT ॥ १२ ॥
sang चिपेत्‌ ga प्रतिद्रव्यं विधानवित्‌ |
प्रखानेन aa faw’ gat तस्मिच्धिबेशयेत्‌ nee
विष्णादि af तत्नैव न्यसेत्‌ तत्रेव दक्चिणे ।

नमो विष्णुजनेभ्यः सर्व यान्तिकरेभ्यः प्रतिष्टन्त शान्तये नमः ।

RUA मन्तरेण इतशेषाम्भसा बलिं ॥ १४ ॥

. फलके कल्पिते पात्रे पलाशं Profan |
TATT निधेश्येव few Sade दिजः ॥ १५॥
aefaufad lags ब्रूतादिनागनम्‌ |

१९ aU Eq Ufa ख०।

२०६ श्रध्यायः। ] वेलोक्यमोषहनमन्ाः | १२७

गव्याक्तपत्रलिखितेर्निष्यरचैः WRATAA ॥ १६।
ूर्वाभिरायुे पद्मः खये gar उडम्बरे; |
| aivfag 1 सर्पिषा गोष भेधाये सर्वशाखिना ॥ १७ ॥
ait स्तो नमो भगवते नारसिहाय उ्वालामालिने दौषदंष्ाया-
fata waving सर्वभूतविनाशाय सबव्वञ्वरविनाश्ाय
TER पचर. THR इ" फट्‌ ।
Reng नारसिंहस्य सकनलाघनिवारणः।
जप्यादिनाद्रेत्‌ चुद्रग्रहमारोविषामयान्‌ |
चणंमण्डु कवयसा जलास्निस्तन्भकत इवेत्‌ ॥ १२ |

SAMA महापुराणे नारसिंहादिमन्ा नाम
पच्च (धिकलयततमोऽध्यायः।

पतय greece

अथ षष्ाधिकचिश्रततमोऽध्यायः।

o——— 000

AMAA CARAT: |

~ ‘ A

श्रम्निङवाचख । Ta मन्ध चतुर्वगंसिदेा च लोक्छमोडनम्‌।

wot sl ङ्कु ओंनमः पुरुषोत्तमः छरुषोत्तमप्रतिरूप
लच्छोनिवास सकलजगत्क्तोभण स्वस््रौहृदयदारण विभृवन-
मदोग्मादकर सुरमनुजसन्दरोजनमनांसि तापय दौपयर
©
श्नोषथर्‌ मारय WAAR BAIR आकषयर्‌ परमसुभग सव-
9 ~ ~ ©
सौमाग्यकर कामप्रद अमुक CAR चक्रण गद्या GWT सव्व

grr भरग्निपुराणे [ ३०६ श्रष्यायः।

वारेभिंद्‌र्‌ पाशेन टर VE Aa ताङयर तुर किन्तिष्ठसि-
यावन्नावत्‌ समोडितं मे fae भवति हकं फट्‌ नमः।

ॐ -पुरुषोसम चिभूवनमदो्ाद्कर छं फट्‌ हृद्याय नमः
कषय महाबल इ फट्‌ अत्राय frame सब्वेजनमनांसि
SAR दारयर्‌ मम वथमानयर्‌ B फट्‌ नेत्राय a लोक्य मोहन
इषो केयाप्रतिरूप सवं स्नोटयाकर्षण WTAE aA! |

सङ्गासिण्यायकेन aie मूलवदोरितं॥ १॥
इटा सच््प्य पञ्चाग्रत्‌सहस्रमभिष्ख च |
SEM देविक aw we कत्वा शतं Faq ॥ २॥
पृथग्दधि छतं सौर चरु Bee पयः खतं ।
हाद्गादइतिमूलेन सहस्च्वाचतांस्तिलान्‌ ॥ 2 il
यवं मधघुत्यं पुष्य फलं द्धि सभिच्छत।

इत्वा पूर्णाइतिं fae प्राशयेव्सष्टतं चस ॥ gs
सम्भोज्य विप्रानाचायः तोषयेच्छिध्यते मनुः |
स्नात्वा यथावदाचम्य बाग्यतो यागमन्दिरं ॥ ५॥
गत्वा पड्चासन ay शोषयेहिधिना वपुः |
warufanafey weet सुद्शेनम्‌ ॥ ९ ॥
पश्चवोजं नाभिमध्यखं ga चर्ानिलास कम्‌ |
AAT HUNT टेष्टात्‌ faa षयदमुख्मरत्‌ ou
रवौजं ETAT GAT ज्वालाभिरादरत्‌ |
उद्ीघस्तिगाभिस्त afe संज्ञावयेषपुः ॥ ८ ॥
ध्थाल्ायतेवं{हषान्तःसुषुजामागंगाभिभिः |

एवं शदवपुः प्राणानायम्य मनुना fawrnes

२०६ श्र्यायः।] बेलेक्यमीहनमन्ताः | १९९

विन्धसेग्रास्तदहस्तान्तः क्ति मस्तक वक्तयोः।
ya गले feg ufe gat देहे च स्वतः ॥ १०।
भवाद्य ब्रह्मरन्ध ख ATT सूयमण्डलात्‌ |
तारेण सम्परासानं स्मरे सं TATA ॥ ११ tt
Wawa विद्ये खराय
घौमहि aa विष्णुः प्रचोदयात्‌!
MIATA MIRA VAs eas ।
wargat विधिना खर्छिले तं समचयेत्‌ ॥ १९॥।
कम्प्र दिकल्पिते Ws wa गरुडोपरि i
मर्व्वाङ्गसुन्दर प्राप्तवयेलावस्ख यौवनं ॥ १३४
मदाघूथिं ततास्राचसुदारं स्मरविह्वलं |
दिव्यमाल्याम्बरलेपभूषितं सस्िताननं ॥ १४॥
विष्णुः नामातिधामेकपरिवारपरिच्छदम्‌।
लोकानुग्रडणं सौम्यं सषक्नारित्यतेजसं \ १५।
पञ्चवाधरं प्राघ्तकामे चं हि चतुभृजम्‌ |
देवस्त्रीभिषैतं दैवौमुखासक्ते शणं जयेत्‌ ॥ १६ ॥
क्र WE धनुः खङ्ग गदां सुषलमङ् शं ।
पाशच्च fara चाच'दावाह्ादिविसर्मतः।॥ १७ ॥
fad वामो रुजङ्काखां fasait पाणिना पतिं । |
सालचामरकरां tat ्रौवत्‌सकोस्तभान्वितां ॥ १८ ॥
मालिनं पोतव्रस््नञ्च चक्राद्याव्य' इरि" यजेत्‌।
श्रं सदशन महाचक्रराज दुषटभयङ्र ददिरे छिन्द्र
विदारय 2 परममन्ान्‌ TGR भक्षयर् भूतानि चापर षड
( १७ )

६३० ` ` अग्निपुराणे [ २०९ अध्यायः |

फर्‌ Mt जलचराय Arey! खड्तोच्छ छिन्द २ खङ्गाय नमः।
शारद्य सशराय ह" फट्‌ । भूतग्रामाय fare चतुव्विधाय
धीमहि तन्नो ब्रह्म प्रचोदयात्‌ । सम्बत्तक श्वसन tar ¥
फट. स्वाहा । UT TTR Way. फट्‌ । wea
कट फट ।
द A An ~
क्रमाहजेषु मन्त : खेरभिरस्तराणि पूजयेत्‌ ॥ १९ ॥
ओं पचचिराजाय डू फट्‌ ।

aver यजेत्‌ कण्कायामङ्गदेवान्‌ यथाविधि |
शक्तिरिन्द्रादियन््ेषु AVANT छतचामराः॥२०॥
शक्तयोऽन्ते प्रयोज्यादौ HLM द्ख्डिना।
पोते लच्छौसरस्वत्यौ रतिप्रोतिजयाः सिताः ॥ २१॥
कौत्तिकान््ौ सिते श्यामे qfegen खरोदित ।
लोकेशान्तं यजेदेवं विष्णुमिष्टा्थसिदये ॥ २२॥
waa जपिलेनं सुडयात्तभिषेचयेत्‌ |

at a at SY छ तैलोक्यमोहनाय few’ aa: |
एतत्पूजादिमा सर्व्वान्‌ कामानाप्नोति पूर्ववत्‌| २३॥
तोयैः WMA पुष्यर्नित्यन्तेन च तर्पयेत्‌ |
ब्रह्मा सशक्रसौदण्डौ वौजं बैलोक्यमोहनम्‌ ॥ २४॥
wal faa इत्वा च aw विस्वे घ साज्यकः |
AWA: फलगन्धा दय ;(१) दूर्वाभिरबयुराघ्र यात्‌ ॥ २५ ॥
तथाभिषेकषोमादिक्रियातुष्टो दभौषटदः।

—

१ WU पुष्यादैरिति Zo |

३ ° शश्रष्यायः ।] चलोक्वमोहमौलच्छाादिपूजा | १११

ओं नमो भगवते वराहाय UBT खःपतये भूपतिलवंभे
देहि हृदयाय खादय |

पञ्चाङ्ग नित्यमयुतं arg राज्यमाप्र यात्‌ ty Rg It

aR ~ A |
इत्याग्नेये महापुराण तरलोक्छमोषहममम्तो नाम षष्ठाधिक-
जिशततमोऽध्यायः |

BY सप्ताधिकचिश्ततमोऽध्यायः।
भे लोक्यमोदनौोलच्छपादिपूजा |

भपग्निर्वाच | am aafeataren दण्डो सोः wafafeer |
avifaa महासिद् aerfaqaad ममः॥ १॥
faq दैवि विजये नमः । Wit महाबले बन्ध नमः। ड
महाकाये VATS ह' फट्‌ Pra नमः । fra फट्‌ Pa नमः ।
faa फट्‌ at नमः। Pra योद्‌ नमः खाहा ओफ्‌ ॥
अस्वाष्गनि नवोक्तानि तेषवेकञ्च समाखयेत्‌ |
नरिलचमेकल्तं वा जघ्रात्तानेख भूतिदः ॥२॥
mas विष्णुयेहे वा fad पूज्य घनं लभेत्‌ ।
भाज्याङेस्तस्, aad Beaty खादिरानले ॥ at
राजा वश्यो भवंहदिः योख स्यादुन्रोत्तरं |
सषपाश्भोभिषेकेख नश्यन्ते सकला ग्रहाः ॥ ४॥
विखल्षह्ता लच्छौ विंत्हद्ि ख जायते |
WMI चतुर हदये चिन्तयेदथ ॥ ५॥

१३२ अग्निपुराणे [ २०७ श्रध्यायः।

बलाकां वामनां श्यामां खेतपहजधारिणोम्‌।
ऊ्ैवाहइइयं ध्यायत्करोडन्तीं हारि पूववत्‌ ॥ ६ ।
Stlada waa रक्तपङ्जधारिणीं ।

ेताङ्गग' द्वि हारि चिन्तयेहनमालिनोम्‌ ॥ ७ ॥
हरितां दोदयेनोशसुदद्न्तीः सिताम्बजम्‌ | |
ध्यायेदिभौषिकां ara ated हारि पिमे ॥ ८ ॥
शाङ्रोसुत्तरे हारि aay ऽख्दलपङ्जम्‌ |
वासुदेवः सङ्घशः प्रद्य॒स्रवानिरंहकः ॥ < ॥
WATS पद्मपत्रे षु शहृचक्रगदाधराः |
अच्ननच्तोरकाग्मोर्ेमाभास्ते सुवाससः ॥ १०॥
आग्नेयादिषु aay गग गुलख कुरुण्टकः |

दमक: सलिलरेति इस्तिनो रजतप्रभाः ॥ ११॥
हेमकुम्भधरायैते afearat faa खरेत्‌ |
Aquat सुव शौभां सपद्मो्चभुज दयां ॥ १२ ॥
दक्िणाभयडहस्ताभां वामदस्तवरप्रदां |

श्वे तगन्धांशकामेकरोम्यमालासत्रधारिणीं॥ १३॥
ध्याता सपरिवारान्तामभ्य्य सकलं लभेत्‌ |
द्रीणानदुष्य्ोढ्चपणे' ale न धारयेत्‌ ॥ १४॥
लवणामलकं aa नागादिव्यतिघौ क्रमात्‌ |
aaa जपेत्‌ सुता ियस्ते नाभिषेचयेत्‌ ॥ १५॥
भरावाहादिविसर्गान्तां afe ष्यात्वा्चयेत्‌ खियम्‌ |
विषछाज्यानलष।यसेन vag योगः चिये भषेत्‌ । १६ ॥
विषं महिषक्षालार्निरद्िष्योतिवंकद्चयम्‌ |

१०ऽभ्रध्यायः] चलोक्य मोहनोलच्छयादिपूजाः । 222

A avrafewalef sz gana ufeafeaa
नमः। मह्िषशत्र, भ्रामयर्‌ छ फट ठठ महिषं हेषयर
छ afed waa देवि छ महिषनिसटनि फट । |

दुर्गाष्दयमिवयुक्ञ' साङ्ग सर्वाथसाधकम्‌ ॥ १७॥
aaa at देवीं पौटच्चेवाहमध्यगम्‌ ।

at st दुगे दुगं tale qrer चेति दुर्गायै नमः lata
नमः । aad कनकप्रभाये छ्तिकायं अभयप्रदाय कन्यकाये
सुरुपाये |

VIG: पूजयेदेता BRT: खरे; क्रमात्‌ ॥ १८ +

चक्राय हाय UIA BAA धनुष वाणाय i

अष्टम्याद्येरिमां gal लोकेशान्तां यजेदिति ,

quan: समायुः ौष्वामिरकाजयादिक्तत्‌ ॥ १९ ॥

ससाध्येगानमन्त्रेए fasta ada: ।

यः पद्मे स दुरव्वाभिः शान्तिः कामः प्रलाप्रजः ॥ २० ॥

पटिः स्यात्‌ aac मतिदेषरिकं भवेत्‌,
ग्रहसुद्रभयापत्तिं सवमेव मनुहरेत्‌ ॥ २१ \

at दुगे दुगे cafe खाद्य ।

रक्तषाकरौयसुदिता जयद्गाङ्गसंयुता।

श्यामां त्रिलोचनां देवीं प्याल्वासानं चतुर्भुजम्‌ ॥ २२ ॥

शङ्च्रक्राजशूलादिचिशूलां रौद्ररूपिरीं |

गुदादौ शश््येदेतां यजेत्‌ खद्कादिके जये॥ २२॥।

CAMA AGUA तेलोक्यमोहनोलच्मादिपूना. नाम

सप्ताधिकञ्रिशनतमोऽष्यायः।

aayretfinfamaaasera: |
00 -
afcargat |

अग्निरुवाच । त्वरिताङ्गान्‌समाख्यास्ये भुक्तिसुक्धिप्रदायकान्‌।
श्रौ urea aa: it SY gee महासिंहाय नमः

Siw aa शरोंको क, Gaara we ae
फर्‌ लरितायं aa. | खे च द्याय aa 1 ae शिरसे नमः
Gu: शिखायै नमः wel कवचाय aa स्रो ङ, Fara
नमः। SS अस््रायफट.नमः। Tt त्वरिताविद्या विद्महे
तणंविदाश्च धौमहि तन्नो देवौ प्रचोदयात्‌। योप्रणितायै
ममः। ङ काराय नमः। wt aq इदट्याय नमः। Ara
नमः। SW Aa! छद्न्य नमः arta नमः । far
¥ काय्य नमः। wae जयाय किङ्कराय cal wt लरिता-
Sat fact भव वषट्‌ ।

तोतला लरिता तुखेत्येवं विद्ये यमौरिता । १ ॥

fatranaa कण्डे हदि नाभो «gust

उर्वो खच जागुजष्कोरुहये चरणयोः क्र मात्‌ ॥ २ ॥

ACH TIAA समस्तं व्यापकं ग्ध सेत्‌ |

पावती थवरौ चेशा वरदाभयदहस्तिका ॥ २॥

मयुूरबलया पिच्छमोलि; किसलथांशुका |

सिंहासनस्था मायुरवहच्छ्रसमन्विता॥ ४॥

विनेत्रा श्यामला देवौ वनमालाविभूषणा |

३०८ Hara: | | लरितिापूजा। ११३५

विप्राहिकशाभरणा चत्रकयु रभूषणा ॥ ५॥
वेश्यनागकटौब धा हषलादहिकषतनूपरा |

एवं ूपासिका भूत्वा awa नियुतं जपेत्‌ ॥ ६॥
ta: किरातरूपोऽभूत्‌ परा गोरो च area |
जयेहयायेत्‌ पृजयेन्तां सर्व सिदे विषादित्‌ ॥ ७ ॥
अष्टसिंहासने पूज्या दले yalfea watz |
GEMMA प्रणोता SST दलाश्रके। ट 1
फट्कारी चाग्रतो देव्याः खोवोजेनाश् येदिमाः।
लोकेशायुधवर्ग्णीस्ताः फट्कारो तु UTC We ॥
जया च विजया दास्य पूज्ये सौव ययष्टिके।

किङ्रा BAT FW लगुडो च तयोर्वडिः ॥ १० ॥
sea सिदथेददर्वयेः कुण्ड योन्याक्ती नेत्‌ |

डे मलाभोऽजंनान्ेगोधुमेः पुटि सम्पदः । ११ ॥
यवे न्ये स्तिः सर्व सिदिरो तिषिनाशनम्‌।
TACHA WAT: णाल्मलोभिश्च मारणम्‌ ॥ १२॥
जम्बुभिधंनधान्याभिस्तटिर्ीलोत्यलेरपि ।
रक्रोत्पलेकहापुषटिः कुन्दपुष्प अदोदयः ॥ १३।।
मल्ञिकाभिः greta: कुसुदटेर्जनवल्ल भः ।

श्रगोकेः YAMA स्यात्‌ पाटलाभिः शभाक्तना॥ १४॥
आस्रेरायुस्तिरैज्ञ वमी विष्ये: श्रौ यम्परकेदैनम्‌ ।

इष्ट मधुकपुष्पेख fae: सवंन्नतां लभेत्‌ ॥ १५॥

व्रिल च्षजप्यात्सव्वीसिर्हो माद्या नात्तथेज्यया |
AWAIT WAM WEA: पञ्चविंशतिम्‌ ॥ १६॥

१२३९ अमिनिधुराणे । [ gee अध्यायः |
द दयाङ्ृतत्तयं मूलात्‌ waz aat भवेत्‌ ।
पञ्चगव्यं JU Val चरुकं प्रागयेख्दा॥ co I

इत्याग्नेये महापुराणे त्वरितापूजा नामाष्टधिक-
तिश्रततमोऽध्यायः |

भथ नवाधिकतरिशततमोऽध्यायः ।

क 000
लरितामन्तादिः।

पम्निस्वाच। श्रपरां afcarfaat aase मुक्तिमुक्तिद्‌ा।
घरे वचा कुले(१) देवीं रजो भिलिंखिते यजेत्‌ ॥ १॥
पट्च गभं दिग्विदिक्षु चाष्टौ वारि वौधिकां।
हारशोभोपशोभाष् fag स्मरेब्ररः॥२॥
avrenyat fae वामजद्धग ufafsar |

efam दिगुणा तस्याः पादपीठे समपिता।॥ २॥
ATTY वच्ङुण्ड QE चक्रं गदां क्रमात्‌ |
शूलं शरं तथा ufa वरद्‌ efad: ats ४ ॥
धनुः पाशं शरं घर्टां तव्ननीँ गह मङ्‌ शम्‌ ।
TAI तथा AN वामपाश्च छतायुधम्‌ ॥ ५॥
पूजनाच्छत्र नाशः Uy जयति लोलया |
दोषायु राद्रभूतिः स्याद्िनव्यादिव्यादिसिदहिभाक्‌॥ ९ ॥

१ aaa tia He |

३०९ MTT 1] ल्वरितामन्लादिः। १९७

तलेतिषषपातालाः कालानििभृवनान्तकाः |
भौं कारादिसखरारभ्यःयावद्रह्मार्डवा चकम्‌ ॥ ७ ॥
भं काराङ्गामयेत्तोयन्तोतला लरिता ततः |
प्रस्तावं सम्प्रवच्यामि acai लिखेदभुवि ॥ ८॥
MAIN: RAT, स्यात्ततौयो जिद्धतालकः
चतुधस्तालजिद्राग्रा farsa पञ्चमः ॥ < ॥
षष्टोऽटपटसम्भन्नो fanaa सप्तमः
ऊष्माणः स्याच्छवगंस्त उचरेच AT ततः ॥ १० ॥
षष्टसखरसमारूढ BUI सविम्दकम |
तालवगदहितोयन्तु खर कादशयोजितम्‌ ॥ ११॥
जिद्रातालुसमायोगः प्रथमं केवलं भवेत्‌ |
तदेव च दितोयन्तु ्रघस्तादृत्रिनियोजयेत्‌ ॥ १२॥
एकादयस्वरयुक्त प्रधम तालवगतः।
जसा णस्य(१) दितोयन्तु अधस्ताद्‌ दृश्य योजयेत्‌ ॥ १२ ॥
पोडशखरसंयुकस्रूाणस्य दितौयकम्‌ ।
जिद्धादन्तसमायोगे प्रथमं योजयेदधः ॥ १४ ॥
भिखवर्गाद्‌ हितौयन्तु WIAA पुनरेव. तु ।
Tacs तालुवर्गादिसंयु तम्‌ ॥ १५॥
ware दितोयन्तु अ्रधस्तादहिनियोजयेत्‌ |
स्रेकादगयभिनन्तु aware सविन्दुकम्‌ ॥ १६ |
पशच्चसलररसमारूढ श्रो्ठसम्परटयोगतः |
दितौयमक्षर्वान्यस्विद्ाम्रे ताल्योगतः ॥ १७ ॥

~ ~~~ ~, ४

१ Saad पाठो म Qe: | #

( १८ )

१९८ अम्निपुराणे [ २०९ अध्यायः

प्रथमं TER योज्य' खराद्नोदता इमे ।
HATTA नमीन्ता् जपेत्‌ BISA ॥ १८ ॥
it SY छ ऋः हदयं et दधेति भिरः! ऊ ज्वल स्नल-

शिखा स्यात्‌ कवचं हनुदयम्‌ । St ख च्रेचतरयाय विद्यानेव्
प्रकोत्तितम्‌ चौ हः खौ इ फडत्राय गुह्याङ्गानि पुरा न्यसेत्‌ |

त्वरिता्ाजि वश्यामि faaryifa Zys मे ।

श्रादिदिद्दयं ma’ त्रिचतुःभिर इष्यते ॥ १९॥

पच्चषष्ठ; धिखा प्रोक्ता कवचं सप्तमाटमम्‌।

तारकन्तु भवेत्रेत्र' नवार्ाश्चरलक्षणं i Ro ti

तोतलेति समाख्याता वच्तुर्डे ततो भवेत्‌ ।

खद watt स्यादच्वतुष्डेन्द्रदूतिका॥२१॥

खेचरि ज्वालि नौञ्वाले खखेति च्वालिनोदश |

aq शरविभौषणि खखेति च शवथपि ॥२२॥

& Sefa करालिनि खखेति च कराखपि।

वच्चःखवद्रवश्नवनौ ख ख(१) दूतोञ्नवं ख्यपि Ag tt

स्लीबालकारे धुननि शानौ वसनवेगिका |

छ पच्च कपिले हस इस कपिला नाम दूतिका ॥ २४ ॥

sr तेजोवति रोद्रौ च मालङ्गरोद्धिदूतिका । `

ष्टे पटे खख aE फट्‌ त्रह्मकद्‌तिका।॥१५॥

वेतालिनि दशा णः स्युस्यजान्यदिपलालवत्‌ |

हरादिकन्धासादौ स्यान्‌ मध्ये नेते न्यसेत्सुघौः॥२९॥

पादादारभ्ब Barat शिर भारभ्य पादयोः।

ट «-~-~------------~--------~-------~------------->- ~~ नामि
वण्णो

© वच्ःखवद्रवक्षवनोययेति Go, Ro Gl

३०९ अध्यायः] लरितामन्वादिः) ११९

अङ्धिजानुरुगुद्य च नाभिदहत्‌कण्ठदे यतः ॥ २७॥
वच्चमण्डलमृद्ध च अधो्ं चादिवीजतः।

सोमरूपं ततो गां धाराखतसुवधिं णम्‌ ॥ ९८ ॥
विशन्त ब्रह्मरन्धे श साधकस्त॒ विचिन्तयेत्‌ |
मूहासखकगटद्रत्राभो TMAH ATTA: ॥ २९ ॥
श्रादिवौञं waar तल्नेन्यादि ga: पुमः ।

SHG साममधः पद्म WoC वोजविग्रष्ं ॥ ३२० ॥

यो जानाति न खयः स्यात्तस्य न व्याधयो ज्वरा ।
aed at विन्यस्य ध्यायेद्देवं शताष्टकम्‌ ॥ २१॥
मुद्रा वच्छ प्रणोतायाः प्रणोताः पञ्चधा War: |
afar q करो क्षता Hel se BY निपातयेत्‌ ॥ २२ ॥
ama मूर संलम्नां विन्यसेत्तां िरोपरि |
WMATA समाख्याता हृष्टे थे तां समानयेत्‌ ॥ २३ ॥
Bea कन्यसामध्ये सवोजान्तां fete sr: |
नियोज्य तव्जनौमय्येऽनेकलम्नां परस्पराम्‌ ॥ १४॥
च्येष्टाग्रं निचिपे मध्ये भेदनौ सा प्रकौ्तिता।
नाभिदेशे तु तां बद्धा we ावत्‌चिपेत्ततः॥ २५॥
करालो तु महामुद्रा Fea योज्य मज्िणः।

नस्तु yas वहलम्नां च्येष्टां ससुत्‌चिपेत्‌ ॥ ३६॥
वच्वतुर्डा समाख्याता AMEN तु बन्धयेत्‌ |
रभाभ्याश्चेव स्ताभ्यां मणिबन्धन्तु बन्धयेत्‌ ॥ RO ॥
alfa तरीणि प्रसाय्यंति(१) वच्वसुद्रा प्रकौत्तिता,

१ प्राग्वा चेति टण०।

१४० . ्रम्निपुराणे [ ११० meatal |

दण्डः GRIRTS मुद्रा चाकारतः स्मृता ॥श८॥
अङ्ग छेनाक्रभेत्‌ Wha त्रिगूलद्योईैतो भवेत्‌ । .
एका तु मध्यमो तु शक्षिरव विधौयते ॥ ३९ ॥
ALY ATTY पाश ATTY घण्टया.
गङ्कमद्ुशमभयं TWAT च विंशतिः ॥ vo ॥
मोहौ Aaa चैव ज्वालिमो चाऽ ताभया |
WMA WHATS पूजाषहोमे च योजयेत्‌ ॥ ४१॥

इत्याग्नेये AWG त्रितामन्तादिर्नाम नवाधिक-

- विश्रततमोऽध्यायः |

अथ टशाधिकंत्रि शततमोऽध्यायः
| -----0002)000
त्रितामूलमन्वादिः।
afarqara । रौचादि वच्छे विन्यस्य सिंह व्वा तुलेऽलके |
हेर इति वच्वदन्त पुरर TAR गच्ज २ दह सिंहासनाय नमः |
तिेगृ्चैगता रेखाचचल्वारखतुरो भवैत्‌ ॥ १ ॥
नवभागविभागेन कोकान्‌ कारयेद्बधः।
aren दिशागताः कोष्ठा विदिशास विनाशयेत्‌ ॥ २॥
वाद्ये तरै कोष्टकोेषु वाश्चरखाष्टकं खातम्‌ |
बाद्कोष्टस्य वाद्य तु मध्यं यावत्‌ समानयेत्‌ । २॥
वचस्य मध्यमं गङ्ग acer fears: |
वाद्यरेखा भेदका दिभङ्गा कारयेद्बुधः ॥ ४ ॥.

१० भधष्यायः। | त्वरिताभमुलमन्बारिः। १४१

oc छ © ॐ

मध्यकोष्ठ भवेत्पद्य' पौतकणि कसुख्वलम्‌।

awa रजसा लिख्य कुलि शासिच्चिरोैता ॥ ५॥
UMA वच्चसम्पटलाव्छितम्‌ |

हारे प्रदापयेग्मन्ौ चतुरो वचखसम्परटान्‌ ॥ ९ ॥

पष्मनाम भवेहामवोयो चेव समा भवत्‌ |

गभ' रह्म केशराणि मण्डले दोसिताः fea: ot
जयेच्च परराष्ट्राणि चिप्र राज्यमवाश्रुयात्‌ |

afa प्रणवसम्दौप्तां हकारेण नियोजयेत्‌ ॥ ८ ॥
मूलविद्यां ससुश्चाय्य मर्दोमगतां fea!

ata yaaa कथिकारया प्रपूजयेत्‌ ॥ < ॥

एवं प्रदचिकं पूज्य एकेकं वौजमादितः।

दलमध्ये तु विद्याम area ai पञ्च ने ऋतम्‌ (१)। १०॥
मध्य aa दिशास्तरच्च गुष्यकाङ्ग तु रक्षणम्‌।

तयः केशरस्थास्त वामदक्षिणपोश्वंतः ॥ ११॥

पश्च पच्च प्रपूच्यास्त खः खे न्ते: प्रपलयेत्‌ |
लोकपालाव्रयसैदष्टौ बाद्यतो HAW ॥ १२ ॥
वणौन्तमम्निमारूट षष्ठस्रविभेदि तं(२) |

पञ्चदथेन चाक्रान्तं खैः सेरनामभि योजयेत्‌ (९) wera
शोघ्र (४) सिंहे कथिंकायां यजेद्‌ गन्धादिभिः भिथे(५) ।

Sey aaa तमिति Be |

च्येठस्छरविभृषितभिति qo, wo च।
मामभियाजयेदित्ययं पाठः पमो ufaqae fa |
मोलेति He | ` ५ Prafafar eo |

भग्निपुराखे। ११० अध्यायः । ]

` अष्टाभिवं्येत्‌ कुनयेगन््ा्टयतमन्वितेः ॥ १४॥

AMALIA जघाद्गगना दशांगशकम्‌।

होमं कुय्यीदग्निङुण्ड वङ्किमन्त ण चालयेत्‌ ॥ १५॥
निचिपेद्‌ हदयेनाग्नि' शक्ति मध्येऽग्निगां खरेत्‌ |
गर्भाधानं gaat जातकश च होसयेत्‌ ue Len
दयेन शतं HA Quy जनयेच्छिखिम्‌।
quigar तु विद्यायाः भिवाम्निज्व॑लितो भेत्‌ ॥ १७॥
होमयेन्मूलमन्तेण wage दर्यांगतः |
निवेदयेत्ततो देव्यास्ततः fas प्रवेशयेत्‌ ॥ १८॥
VAY ताडनं Hal गुद्याङ्गानि ततो न्यसेत्‌ ।
विद्याङ् चैव wae विद्याङ्गेष नियोजयेत्‌ ॥ १९. ॥
am क्िपाययेच्छिष्यमानयेदमििकुरडकम्‌ |
adetataraciay लविव्याथतं इनेत्‌ ॥ २०॥
स्थावरत्व' YU Wit सरोदपमतः पर'।
परिख्गपश्त्वश्च मानुष AMAT च ॥२१॥
faqaya सद्रत्वमन्ते पूर्णाडतिर्मषैत्‌ |

एकया चेव श्याहत्या fire: स्वादोचिती भवत्‌ ॥२२॥
अधिक्षारो भवेदेवं खण मोक्षमतः परम्‌ |

सुभेरुखथो यदा मन्तो watfaaae fea: २३॥
परे च होमयेत्‌ खस्थोऽकब्कन्गतान्‌ TH |
पूर्णाडत्या तु तद्योग धर्माधर्मे नं लिप्यति ॥ २४ ॥
ara याति aera यद्ला न निवर्तते |

यधा जले जलं Fra जलं Set भिरस्तया ॥ १५ ॥ `

११० श्रष्यावः || तरितामूलमन्तदिः। १४३

gat कुर्याच भिषक जयराज्यादिसव्वभाक्‌।
कुमारौ ब्राह्मणो पज्या yaiecraut ददेत्‌ ॥ २६ ॥ `
यजेत्‌ सहसरभेकन्तु st छत्वा दिने दिने । |
तिलाच्य पुरहोमेन(१) देवी ओः कामदा भवेत्‌ ॥ Ro I
ददाति विपुलान्‌ भोगान्‌ यदन्यञ्च समोहते |
wat हच्चरल्षन्तु निधानाधिपतिभेषेत्‌ ॥२८॥।
हिगुणेन भवेद्राज्यं तिगुखेन च यक्धिषी।
चतुगु्ेन ब्रह्मत्वं ततो fagre भवेत्‌ ॥ २९ ॥
षड्‌ गुणेन महासिदिक्ल चे शोकेन पापहा ।
दश TA देहश्च तौये्ञानफलं शतात्‌ ॥ २० ॥
पटे वा प्रतिमायां-वा mat वे खण्डिले यजेत्‌ |
शतं सहस्रमयुतं जपे TA प्रकौत्ति तम्‌ ॥ २१॥
ua विधानतो war लचमेकन्तु होमयेत्‌ |
मह्िष्ाजभेषमांसेन नरजेन पुरेण) ar ar
तिलेववे स्तथा लाजेत्री हिगोधूमकास्रकेः ।
खौ फले राज्यसं युको मयिलवा व्रतञ्चरेत्‌ ॥ ३२ ॥
अदैराजेषु wae: खद्गचाप्रादिमान्‌।
एकवासा विचित्रेण रक्षपोतासितेन atin ३४॥
MAA वाथ वस्ने देवीं तेरेव चाश्चैयेत्‌ |
तरजेदक्तिणदिगभामं हारे दवयाद्वलि' बुधः ॥ २५ ॥

१ तिष्लाच्यश्चव्टोमेनेति qo, wo च|
२ इषेनेति खम Woe |

१४४ अग्निपुराणे [ २११ भ्रध्यायः।

दूतौमन्तेश CIT एकदे मशानके।
Tag सव्वं Hay SR Bal महीं रपः ॥ ३२९१९॥

श्त्याम्नेये महापुराणे लरितामुलमन्तो नाम दशाधिक

८4 विश्नततमोऽध्वायः।
भरेकादश्याधिकविशततमोऽध्यायः।
0000०0०
त्वरिताविद्या |

अग्निरुवाच | विद्या प्रस्तावमाख्याख्े धन्यज्ञामादिसििदम्‌ |
नवकोष्ठविभागेन विद्याभेदच्च विन्दति ue a
अनुलोमविलोमेन समस्तव्यस्तयोगतः। |
कणाविकर्णयोगेन wa ae विभागश्यः॥२॥
fafaare च योगेन देव्या सब्रहविग्रहः |
जानाति सिचिदाखन्धान्‌ प्रस्लञावाचिगंतान्‌ बहन्‌ ॥२॥
HUA शास्त्रे खता AA: प्रयोगास्तत्र दु्ञमाः ।
गुदः स्यात्‌ प्रथमो वणः Yaya च AUT ॥ ४॥
प्रस्तावे aa चेकार्णा दार्णाद्यर्णदयो ऽभवन ।
तिथगूदेगता रेखाखतुरघतुरो भजेत्‌ ॥ ५५
नव कोटा NAMA मध्यदेशे तथा इमान्‌ |
प्रद्िखेन संखाप्य प्रस्तावं भेदयेत्ततः ॥ € ।
प्रस्तावक्रमयोगेन प्रस्तावं यस्त॒ विन्दति ।
करमुरिखितास्तस्य साधकख fe सिय; von

३१९ Waa: | | त्वरिताविथा। १४५

N ° as [| 9 ~
AMM पादम्बल स्यातव्रवखण्डा भुव aq |
कपालेतु समालिख्य शिवतत्वं समन्ततः ॥ ८ ॥
अमशानकपटे A.A निष्कम्य मन्तवित्‌ |
तस्य मध्य लिखत्राम कथिकोपरि संस्थितम्‌ ॥ ९॥
A
तापयेतखादिराङ्कार भूजं माक्रम्य पादयोः |
सप्ताष्टादा नयेत्‌ WA AAW सचरालरम्‌॥ १०॥
वखसम्पटगभं तु हादगारे तु लेखयेत्‌ ।
मध्य गभगतं नाम सदाथिवपिद्भितम्‌ ॥ १९१९॥
कुष्य (१) mama वाथ शिलापट हरिद्रया |
सुखस्तम्भ' गतिस्तम्मं सेन्यस्तग्बन्तु जायते ॥ १२॥
विषरक्ञेन संलिख्य गने कपर बधः |
षट्‌कोण TWA समन्ताच्छक्ियोजितम्‌ ॥ ११॥
मारथेदचिरादेष श्मशाने निहतं रिपु" |
ee करोति Urge way न्यसेद्धिपु॥ १४॥
चक्रधाराङुन्तां शक्ति रिपुनान्ना रिपु इरेत्‌।
AoA ~N ~
तच्यणेवतु वौजेन GRAF लेखयेत्‌ ॥ १५॥
©
विदभरिपुनामाय श्मशानाङ्गगारलेखितम्‌।
सप्राषहास्छाधयेदेशं ताडयेत्‌ प्रेतभस्मना।॥ १६॥
न NDNA “
भेदने छदनं चव मारणषु शिवो भवेत्‌।
तारक ने्रसुदिष्टं शान्तिपुष्टौ नियोजयेत्‌ ॥ १७॥
दहनादिप्रयोगोयं शाक्िनोष्धेव RAAT |
मध्यादिषासगों यावहक्रतुण्डसमन्वितः(२)॥ १८ ॥

१९ कुण्ड इति कर | ९ amgweatag cf ze |
( ee )

१४६४ प्रम्निपुराणे [ ३१२ अरध्यायः।

कुष्टाद्या व्याधयो ये तु नाशयेत्तात्र संणयः।
मध्यादिउत्तरान्तन्तु करालोबन्धनाष्जपत्‌ ॥ १९ ॥
रच्षयेदामनो विद्यां प्रतिवादो यदा frat |
व्रारुण्यादि ततो न्यस्य ज्वरकाशविनाशषनम्‌ | Re Il
सौम्यादि मध्यमान्तन्तु JIA जायते वटे |
yates MARTA लघुत्वं FAT चरणात्‌ \ २१॥
भूर्ज रोचनया लिख्य एतष्व्वाकुलं पुरम्‌ |
करामस्येगन्वीजेस्त॒ रां ठेहेषु कारयेत्‌ ॥ २२॥
वेष्टिता भावदेखना च(१) रक्तेयं खल्युनाशिनो |
विन्नपापारिदमनो सोभाम्यायुःप्रदाशछता॥२२॥
चयते रेणे च जयदा श्रसेन्ये न संशयः |

बस्ध्यानां पु्रदा war विन्तासगिरिवापरा॥२४॥
साधयेत्‌ पररा्राशि tere एथिवों जयेत्‌ |

फट रीं से x लचजप्या यक्चादिवं गो भवेत्‌ ॥ २५॥

दूत्याभ्नेथे महापुराणे लरिताविदया ना्मेकादशाधिक-
त्रिशततमोऽध्यायः |

अथ दादशाधिकजिशतंतमोऽध्यायः।

०००@०००--~
नानामन्वाः ।
अग्निसवाच। ओं arated वच्य यजेंदाधारगक्तिकम्‌ |
धर्मा थषटककन्दच्च नाल' पद्मञ्च RATATAT ॥ १ ॥

i I

१ तारदेना चेति Se |

३१२ wea: | ] नानामन्ताः । १४७

केशर त्रिगुणं og तत्रच व्वलिनीं aq |

aE सुयशाश्चोयां तेजोवतीं विन्ध्यवासिनीं(१)॥ २॥
ग णमून्ति' गणपतिं इदयं स्याह जयः | |
एकदणश्सोत्कटगिरःशिखायाचलकयिने ॥ ३ ॥
VATA कवचं छ RCM तथाष्टकं |

महोदरो दण्डहस्तः Fatal मध्यतो यजेत्‌ ॥ ४॥
जयो गणाधिपो गणशनायकोऽथ गखेषखठरः।

वक्रतुण्ड एकदन्तोत्‌कटलम्बोद्रौ गज ॥ yt

aal विकटाननोऽथय woat वित्नरना्नः।

धूम्रवर्ण aera वाद्ये विन्न णपुजनम्‌ ॥ ९ ॥
तिपुरापुजनं (र) oe अलिताह्गो रुरुस्तथा |

SW क्रोधस्तथो रन्त: कपालो WIT: क्रमात्‌ ॥ ७ ॥
संहारो भरवो AWG FATS WaT |

ब्रह्मा पोषरमुखा Sta WHATS ASAT: क्रमात्‌ ॥ ८ ॥
समययुत्रो वटुको योगिनौपुकस्तया |

fargva वटुकः कुलपुत्र खतुथेकः we |

हेतुकः सेत्रपालख faguan दितीयकः।
अग्निवेतालोऽग्निजिच्ः करालो काललो चनः॥ १० ॥
एकपाद भौमे क्त प्रेतस्तथासनं।

G st eta fagu पद्यासनसमास्िता।॥ ११॥
विश्त्यभयपुस्तच्च वामे वरदमालिकाम्‌ |

[य aameeeneemnennmnnm mmm naan smal

श विवाखिनोभिति Got
र्‌ जिपुरायजनमिति Wo, Ho, Ho, He, रण्च।

१४८ अग्निपुराणे [ ३१२ ्रध्यायः।

मूलेन हृदयादि स्याल्नालपूणच्च HARA १२॥
गोमध्यं नाम संलिख्य wera च मध्यतः।
श्मशानादिप्टे श्मशानाह्ारेण विलेखयेत्‌ ॥ १२॥
चिताङ्गारपिशटकेन मूत्ति'ध्यालातु तस्य च।
fadet नौलखते वच्य Wasa भवेत्‌ ५.१४॥
श्रं नमो भगवति ज्वालामानिनि गप्रगणपरिवते ater |
यु गच्छन्‌ AIT पुमान्‌ AAA भवेत्‌ |
att at SY क्तौ धिये aa:
उत्तरादौ च एणिनौ सा पूज्या चतुदृले ॥ १५॥
श्रादित्या प्रभावतो चषेमाद्विमधुराियः।
st st गौर्ये नमः।
गौरौमन्वः TART: हो माद्यानाल्नपा्चनात्‌ ॥ १६॥
रक्ता चतुभुजा पाशवरदा fay करे , |
अङ्क शाभययुक्तान्तां wey सिदा(मना पुमान्‌ ॥ १७॥
जोवे दषेशतं Tara चौरारिभयं भवेत्‌ |
क्रुधः प्रसादी भवति युधि मन्ताम्बृपानतः॥ १८॥
waa तिलकं वश्यं जिद्धाय कविता भवेत्‌ |
तज्जपान्म घनं वश्य तन्नपादोनिवीच्तणम्‌ ॥ १९ ॥
aniem faatinraaga तु सिष्यति।
सप्ताभिमन्तितच्चातब्र भुन्ंस्तस्य faa: सटा ॥२०॥
अक्ैनारोशरूपोऽयं लच्छयादिवेष्णवादिकः।
श्रनङ्रूपा ving fealat मदनतुरा।२१॥
पवनवेगा सुवनपाला वै सन्बसिदहिदा ।

३१२ श्रध्यायः | नानामन्ताः। १४९

TAF ASA AY AGAMA Bry i २२॥
पद्चमध्यदलषु BY सरान्‌ कादींस्ततः faar: |
षटकोणे वा घटे वाऽथ लिखित्वा स्याहशौकरं॥ २२॥
at sl छ faafaa acca at at |
qana: षडङ्गोयं रक्लवणे त्कोणके |
Zag हाद्कारिणे त्ोभिणो गुरुशक्तिका। २४॥
karat च मध्यतां नित्यां पायाङ्गौ तथा।
कपालकल्पकतस' ATU रक्ता च तदतौ ।॥२५॥
नित्याभया AFA त नववोरा च मङ्गला |
दुभगा मनोक्मनौ पूज्या grat Galen: खिता urge
at St Aaya aa: Tt Si ST स्मराय नमः।
AVANT च माराय कामायेवञ्च पञ्चधा |
कामाः VIM MN चापवाणाः ware faa: nse tI
रतिश्च विरतिः प्रौतिविप्रौतिख मतिर्घ॑तिः।
faufa: पुरिरेभिश्च क्रमात्‌ कामादिकैयुताः
श्रं छ नित्यक्तित्र net sist) भवष्राड्ई्खउयजं क्छ
ऋरूलटणए्णेञोभ्रोञश्रः।कणगघङ्चदजमभलट |
ठडठणतथद्धनपफवभमयरलवशषसडइत्त्‌।
at & नित्यक्लित्र मदद्रवे खाहा।
आधारशक्ति पद्यञ्च fas टेवीं हृदादिषु ci
Stl गौरि रुद्रदयिते योगेष्ठरि ह फट्‌ are
इत्याग्नेये महापुराणे नानामन्त्रा नाम हादगाधिकः-
विश्ततमोऽष्यायः।

अथ योद शाधिकचिश्ततमोऽध्यायः।

000

त्वरितान्नानम्‌ )
अग्निरुवाच | Stet खेष्टेच्तः a ङः a डौ पट्‌
त्वरितायेनम; |

त्वरिता पजयेन्रायस्य feyarareargat |
श्राधारगक्ति' पद्मश्च सिंहे देवों शृदादिकम्‌॥ १॥
ata गायनौ यजेन्मरडले वे प्रणीतया |
कारां खेचरो चण्डां Seat Arey fea: ॥ २॥
कारां Aas फट्‌ कारी मध्यतो यजेत्‌ ।
जयाच्च विजयां हारि farce तदग्रतः॥३॥
लिलंद्ाम ख vate नामव्याृतिभिस्तथा । `

अनन्ताय नमः साहा कुलिकाय नमः खघ।॥४॥
AUST वासुकिराजाय श्हृपालाय वौषट्‌ |
तक्षकाय वषत्नित्य महापद्माय वे नमः॥ ५॥
IT कर्काटनागाय BEIM च वे AA: |
लिखेतिग्रहघक्रन्तु एकाश्ौतिपदेनरः te |
वस्त्र पटे तरौ Hert शिलायां afearg च।
मध्ये कोठे साध्यनाम waite पट्टिकासु Tue

at ely न्द्‌ छन्द चतुरः कण्टकान्‌ काल रातिकां।
ेणादाषम्बपादौ च यमराच्य्च AEA: |
कालौोनारवमालौ कालोनामात्तमालिनो॥ |

३१२ TTT | | afcararay | १५१

मा मोरेतत्तदोमोमा TAA खस भक्षवा |

यमपाटटयामय ATA SS मोटमा॥€॥

वामो भूरिविभूभमेया टट Tha watt ez

यमराजादाद्यतोवं A तोयं मारणामकम्‌ ll te I

ama निम्बनियासमल्नाषग्विषसयुतम्‌ |

काकपक्तस्य लेखन्या म शाने वा चतुष्पथे ॥ ee

निधापयेत्‌ कुम्भाधम्तादस्यौके वाच निचविपेत्‌

विभोतदुमशाखाधो at सव्वौरिमदं नम्‌ ॥ १२॥

लिखेचानुग्रदद्क्रं WHI ऽथ YA |

Maat FEAA स्फटिका चन्दनेन AT UL? tt

भुवि भित्तौ gat दले(९) नाम मध्यमकोष्टके |

aw तु बारिमध्यस' at dat वापि परिणिम्‌॥१४॥

aaa शिवादौ च राश्चसादिक्रमालिखेत्‌।

SATHANA सा BS सानो AT HAT नसा ५१५॥

मनाया GUAT लाली यामा याज्ञे ज्ञेया नौसा माया।

य्रन्नेया बहिः; भोघ्रा दिक्तुरं कलस वहिः ॥ ९६॥

rye पद्मचक्रच्च ल्युजित्‌ स्वगेगन्धुति ।

शान्तौनां परमा शान्तिः सौभाग्या दिप्रदायकम्‌ ॥ १७ ॥

SE रुद्रसमाः कथाः कोष्टकास्तज्न ता लिखेत्‌ |

्रोमादयाङ्कफडन्ता च आदिवणंमथानुतः॥ १८॥
विदावर्णक्रभेनेव Tara वषडन्तिकां |

[गि Bae

a ब्‌

९ पृष्वेषदे दति अर ।

१५२ अग्निपुराणे [ ११४ अ्रध्यायः।

\ €. 6
AIAG प्रत्यङ्िरषा सव्वकामाधसाधिका॥ १९॥

Q
एकाशोतिपदे सव्वांमादिवण्क्रमेणतु|
WA MAC स्याहषडन्तच्च नामवे॥२०॥
एषा प्रत्यङ्गिरा चान्या सव्वकायादिसाघनौ।

a-C
निग्रहानुग्रहश्चक्रच्तुःष्टिपदे लिखेत्‌ ॥२९॥
अखतौोसाचविदययाचकत्रौंसः ह नामाथ मध्यतः |
फट्‌ काराद्यां पतरगतां चिद्कौकारेण वेष्टयेत्‌ ॥ २२॥
कुष्भवद्वारिता सव्वेशच्हत्‌ सब्वेदाथिका |

क A
विषन्रश्येत्‌ AUAUTATATT TWH: 2 I

इत्याग्नेये महापुराणे त्वरिताज्ञानं नाम anenifya-
चिशततमोऽध्यायः |

अथ चतुदं शाधिकचिशततमोऽध्यायः।

e e

स्तम्भनादिमन्तराः।

अग्निरुवाच | Waa मोहनं वश्यं विदेषोचाटन a2 |
विषव्याधिमरोगच्च मारणं शमन Ga ne
ws FW समालिख्य ताडनेन Wy A |
HSrNSaAGMy ततो मन्व न्यसेदुदिजः ॥ २ ॥
चतुष्पादेषु ml at Sl कारं सुखमध्यतः।
गभ frat ततो लिख्य साधकं एृष्ठतो लिखेत्‌ ॥ 2 |

२४ भ्रष्यायः।] स्तम्भनादिमन्ाः। १५१

मालामन्ते्तु संवेष्य इषटकोपरि सन्त्‌ |

पिधाय कू्षृष्ठेन करालेनाभिसम्पठेत्‌ ॥ ४ ॥

महाकून्भ पूजयित्वा wena नित्तिपेत्‌।

ताडवेदामपाद्ेन GAT WTS VAT LA

ततः Walaa णचोस्तश्चनं सुखरागतः।

क्त्वातु भेरवं रूपं मालामन्त्र ममालिखेत्‌ ॥ ६ ॥
Tt गतुसुखस्तन्मनौ कामरूपा Wels
eT फे फेनकारिगी मम शत्र गां देवदत्तानां मुखं स्त्भयर्‌

मम सव्यैविदेषिण मुखस्तम्भनं कुरर शह फे फेत्‌कारिणि
साहा |

फट. हेतु समालिख्य asda महाबलं ।

ahaa an शूलं संलिखेदचिणे HT ॥ ७ ॥

लिखेन्मन््रमघोरस्य संग्रामे स्त्भयेदरोन्‌।

St नमो भगवत्य भगमालिनि fee wer नित्य ल्तिनरे

BAR हंसः क्री क!राच्तर स्यादा ॥

एतेन TMA तिलका ोहयेब्जगत्‌ ॥ < |

ait Ge फट फेत्‌कारिगि St ज्वलर

a लोक्य" मोहय गद्यकालिके खादा ।

saa तिलकं Hal राजादीनां alas |

ग्दैमस्य रनो WH कुसुम सूतकस्य Tie

नारोरजः FAIA शय्यादौ देषकद्वेत्‌ |

MACY तथा Wawa च खुर तथा ॥१०॥

शिरः ade dfan टरेषूचाटनं भवेत्‌ ।

( २० ) .

१५४ भरग्निपुराणे [ ३१५ wera: |

करवौरशिफापोता ससिद्ायी च area nee
न्यालद्धच्छुन्दरोरक' करवोर्‌ तद्यत्‌ । `
are षट्पदञ्चापि तथा कक्रटहधिकम्‌ ॥ १२॥
धूर्णीकत्य fetta तदभ्यह् ष क्टछत्‌ |
Sit नवग्रहाय Waa | मम AVA मारयर्‌
si ata go a wt at a at aren:
अननाकशतेरच्यै शयाने तु निधापयेत्‌ ॥ १२॥
भन्ने वा प्रतिमायां वा मारणाय रिपोग्रहाः|
sit SAO ब्रह्माणो । शं aT awa । `
ओंवेतालौ tard wt कालौ वैष्णवो |
St WAT वाराष्ौ। Vt वेताली इन्द्राणौ sagt! भं
HATA यक्षिणी | नवमातरो SAA Ma” WHA |
ya नाम रिपोलिख्य श्मशाने पूजिते fata ॥ १४॥
CMM महापुराणे स्तम्धरनादिमन्ता नाम चतुहंयाधिक-
ज्िशततमोऽध्वायः।

अथ पश्चद शाधिकेचिशततमोऽध्यायः।

नानामन्त्राः |
अग्निरुवाच । Tel छंकारसंयुक्ञा Suse पदभूषिता।
वरगौतौतविसगेण at इंततेपफडम्तिका ॥ १ ॥
सव्वककरी विद्या विषसधादिमनो;

३१६ शअरध्यायः।] सकनलादिमन्तीडारः। १५५

at त्ेचङेलिप्रयोगख कालदष्टस्य जोवने॥ २ ॥

ओं ह कोचः प्रयो गोयं विषशत्‌्‌ परमहं नः ।

wait छ फडितियो गो पापरो गादिकं जयेत्‌ ॥ ३ ॥
Rela च प्रयोगोऽणं विन्नदुष्टादि वारथेत्‌(१) |
"स्तौ श्रोभितियोगोऽयं योषिदादिविभौकरः॥४॥
SM खेच प्रयोगोऽयं ana विजयाय च।

Gel at a कै क्तो भगवति भ्रभ्विके कुनिके स्फ भँ
भं तं वशनमो wats ya a त्री किलि किलि fear ay
SU भरोषो षे चोमिति कुजिकाविव्या स्व्वैकरा सता ॥

भुयः स्कन्दाय यानाह मन्तानेःशश ताम्‌ AF Wy

TAMA महापुरारे नानामन्ता नाम पञ्चदशाधिक-
विश्रततमोऽश्वायः।

अथ पोडशाधिकनिशततमोऽध्यायः।

भ~ 000

सकलादिमन्वोडारः।
श्वर उवाच) सकलं निष्कलं शून्य कलाय स्मलङ्कुतम्‌ |
NIT सयमन्तस्थ REIS चाष्टमं शिवम्‌ ॥ ९ a
प्रासादस्य(२) WIAA स्मतं रुप (३) गदाटधा |

१ रिपुद्ष्ाडि वारयेदिति wo, to च।
२ प्रसादस्येति Go!
९ श्तिरूपमिति ae)

१५९

भग्निपुराणे | ३१९ अध्यायः।

सदाशिवस्य शब्दस्य रूपस्याखिलसिदये ॥२॥.
असतशांशुभांखेन्दुशेश्वरयोग्र ATM |

एकपादेन श्रोजाख्य ओषधयांशमान्‌ adit ye ev
WRU: BATT ककारादेः क्रम।दिमे।
कामदेवः MQW च मेगः कालशङ्रौ॥४॥
एकनेत्रो हिने ति्िखो दौघेबाइकः (१) |
एकपाददैचन्द्रख gan योगिनीप्रियः॥५॥
Wala महाग्रन्यिस्तर्पकः स्थाशुदन्तुरौ |

fats नन्दो aga तथान्यः गाकिनीभ्नियः ॥ ९॥
सृ खविम्बो weve तान्तः प्राणसंज्नवाः।

तेजस्वी शक्र उदधिः Raw: सिंह खव च ॥ © ॥

WUE विद्वर्प्रञ्च wy स्याव्ररसिंहकः।
सथ्यमात्रासमाक्रान्त विश्वरूपन्तु कारयेत्‌ ॥ < ॥
भ्र्ठमत्‌सयुतं कत्वा शथिवौजं विनायुतम्‌ |
ईगानमोजसाक्रान्त प्रथमन्तु समुदरेत्‌ ॥ < ॥

ठतोयं पुरषं विदि द्क्तिणं पञ्चमं तया ।

सप्म वामदेवन्तु सव्योजातन्ततःपरः-॥ १०॥
रसवुक्तन्तु नवम्‌ ब्रह्मपञ्चकमौरितम्‌)
भोंकारादयाशतुचयन्ता, नमोन्ताः wee HATA! ॥ ११॥
सद्योदेवा दितौयन्तु हृदयच्चाङ्गसंयुतम्‌ |

चतुथन्तु शिरो विदिःईशवरत्रामनामतः॥ १२॥
ऊहकन्तु शिखा ज्ञेया विण्वरूपसमन्विता

२ चिग्िखौचोदंगाङक इति खः, ९० च्‌।

४१६ WATT: | | VHA fens ay | १५०

AUAACH ख्यातं नेव्रन्तु TAA मतम्‌ ॥ १२ I
्रस्ल शशी सम।ख्यात' शिवसंज्ञ शिखिध्वजः।

नमः QI तचा NAS इ च फट्‌ कक्रमेण तु ॥ es a
जातिफट्‌क' weretat प्रासादं मन्तमावदे(:) |
$्शानादुद्रसंख्यातं प्रोदरेचखांशरच्जितम्‌॥ १५॥
ग्रोषधाक्रान्तशिरममहकस्योपरिस्ितं।
अशैचन्द्रो्ैनाद्‌श् विन्दुहितयमध्यगं ॥१६॥

तदन्ते विश्वरूपन्तु कुटिनन्तु त्रिधा aa: |

एवं प्रासादमन्तय सव्वेकर्करो मनुः ॥ १७॥

शिखा वौजं समु न्य फट्‌ करा रान्तन्तु चैव फट ।
अरैचन्द्रासनं WA कामदेवं ससपंकम्‌ ॥ १८१
महापाशपतास्न्तु सव्वदुष्टप्रमद्‌ नम्‌।

WATS: सकलः प्रोक्तो निष्कलः प्रोच्यते ऽधुना ॥१९ ॥
sag विश्वरूपन्तु रद्राख्य सूथ्यमश्डलम्‌ |

चन्द्राः नादसंयीगं(२) fata कुटिलन्ततः॥ २० ॥
निष्कलो भुक्तिसुक्ो स्यात्पच्वाङ्ोऽयं सदाशिवः।
अंशुमान्‌ विष्ठरूपश्च saa शून्यरख्ितम्‌ ॥ २९ ॥
ब्रह्मा क्गरहितः yaaa .मूत्तिरसस्तरः |
विघ्ननाशाय भवति पूजितो बालबालिभेः॥ २२॥
away विश्वरूपाख्यमूहकस्योपरि स्थितम्‌ ।
कालाच्च सकलस्यैव ysis च सववतः॥२३॥
नरसिंहं क्तान्तस्य तेजलिप्राणमू्ैगम्‌ |

॥ मन्तमाररोदिति ख्‌ ° |
गन्दरादन' र युक्तमिति wet

१५

21

्रग्निपुराणे । { ३१६ अध्यायः।

भंणएमानृहकाक्रान्तमधोद' BITS तम्‌ ॥ २४॥
चन्द्रारैनादनादान्त ब्रह्म विष्शुविन्चूषितम्‌।
उदधिं नरसिंह सव्थैमात्राविभेदितम्‌ ॥ २५॥
यदा BA तदा तस्य ब्रद्माख्छङ्गानि Faz |
भ्रोजाख्यमं शुमदूयुकतं प्रथमं व ग सुद्धरेत्‌॥ २६॥।
शमचांशनाक्रःन्त' fetta वणं नायकम्‌ ।
श्श्रमानोण्वरन्तदत्‌ Sara सुक्तिदायकम्‌ | २७॥
ऊष्टवा चच†शना क्रान्त" वसणप्राणते जसम्‌ |
पञ्चमन्तु संमाख्यातं RATA ततः परम्‌ ॥श८॥
शश्मानुद्‌कप्राणः सप्तमं TAYE तम्‌ |
पद्यमिन्दुममाक्रान्त नन्दोगभेकपाद्ठक्‌ ॥ २९ ॥
प्रयमच्चान्ततो योज्यं AIT दशवौजकम्‌ |
WAG ठतोयचचेव wet सप्तमं तथा ॥ ३२० ॥
सद्योजातन्तु नवमं हितोयाद्च दयादिकम्‌ |
दशाणेप्रगवं यत्त फडन्तञ्चास्तमुदरेत्‌ । Br |
नमस्कारयु तान्यत्र TWF IA | नान्यथा।
दितीयादष्टमं यावदष्टो विद्योष्ठरा मताः ॥ aril
MAMTA सश्मख ठतोयख शिवोत्तमः।
एकमू्येकरूपम्त APT रपरस्तथा | २३ ॥
खोकण्ठश्च शिदण्डो च wel विद्यष्वराः स्मृताः |
शिखर्डिनोऽप्यनन्तान्तं मन्तान्त मूत्तिंरोरिता।३४।

इत्याग्नेये महापुराणे सकलादिमन्तोच।रो नाम षोड़शाधिक-

तविशततमोऽध्यायः |

अथ TATUM AMAA SAT: |

——-000 —=
गणपूजा |

श्वर उवाच | विश्वरुपं aqua तेजस्युपरि संस्थितम्‌ । .
नरसिडं ततोऽधस्तात HATA तदधो न्यसेत्‌ ॥ १॥
प्रणवं ACUAA HEH ATA: Ga: |
APATT विश्वमुन्तिखः काण्ठष्ठप्रणवादिकम्‌॥ २॥
नमोऽन्तः स्याश्चतुवेर्णो विश्वरूपञ्च कारणम्‌ |
सथमात्रारतं ब्रद्मण्यङ्गा नोह तु पूर्ववत्‌(१) ॥ ३।
छडरेत्‌ प्रणवं Gey WR रद यसु रेत्‌ ।
घोरघोरतरं पात्‌ तत्र रूपतः स्मरेत्‌ ॥ 8
wen हिधा क्रत्वा तत; प्रवरमुचरेत्‌ |
दहेति च fear कायः वभमेति a feat मतम्‌(२)॥ ५॥.
घातयेति हिघाकछलत्य इ फड़न्त' समुच्चरेत्‌ |
अघोरास्तन्तु AA स्याद्‌ गायत्रो चोच्यतेऽधुना।॥६॥
तन्महेशाय विद्महे महादेवाय wats
तन्नः शिवः प्रचोदयात्‌ गायती सवेसाघनौ॥
यात्रायां विजयादौ च यजेत्‌ yard खये,
तुशे तु प॒रा a समन्तादकभाजिति ॥ ७॥
aque तरिकोणेतु चिदलं कमलं लिखेत्‌ |

१९ स्यतर्ूति Ge |
२ faa anafafa qe |

१६९०

अग्निडराये [ aco अध्यायः |

aeas पदिकाविधौभागि त्रिदलमण्वयुक ॥ ८॥
वशुदेवसुतेः स! नैस्वि दले; पाद्पट््िका।

age वेदिका देया भागमाचरप्रमारतः॥<॥

हार पर्यितं कोष्ठःदुपहारं विवणितम्‌ ।
हारोपहाररचित मण्डलं वि्चसुद्‌नम ॥ te i
Mita कमल मध्ये वाद्पल्यानि तहहिः।
सितातु feat wat इाराणितु यथच्छया॥ ११॥
कणिका पौतवणौ स्यात्‌ केशराणि तथा पुनः,
awa विन्नमदा ष्यः म्ये गगपति' यजेत्‌ ॥ १२॥
नामाद्य सवाक स्यारदेवाच्छक्रसमन्वितम।

शिरो इतं तत्‌पुरुषेण WAITS नमोऽन्तकम. ॥ १३॥
गजास्यं ATTY गाङ्गेयं गणनायकम्‌ |
रिरावस्ङ्गगनगष्गोपतिं पूर्वपङ्क्तिगम्‌ ॥ १४॥
fafeata महाकायं wee लम्बकणांकम्‌ |
लम्ब;दर महाभागं frat पावंतौप्रियम्‌ ॥ १५॥
भयावदच्च URY भगण भयसूदनम ।

हादभेते दशपडकतौ Saray पञिभे॥ १६।
मानादम्भासखरन्च विघ्नराजं गणाधिपम।
तद्रटस्वानभयणर्डो महाशर्डच्च भोमकम.॥ १७॥
HUA AYATA सुन्दर भावयुष्टकम्‌।

सौम्ये AMA ABW AAT AA संलय्म ॥१८॥
लयं gafid लौख विकण aaa तस्य ।
HUM क!लद्‌ण्डच्च यजेत्‌ कुम्भ GAIA | {९ ॥

११८ श्रध्यायः।¶ arthadigar १६९

AIAG जपेन डोमयेत्त eta: t
शेषाणान्तु दशाइत्या HATH TAA कारयेत्‌ 1 Ro ॥
TUT दत्वाऽभिषेकन्तु ataaay सिध्यति |
भूगोऽग्डगअवस््ादयेगैरपूजाश्चरेजरः ॥ २१ ॥
TAM महापुराणे गणपूजा नाम सपद ाधिक-
जिश्रततमीऽध्यायः |

CSD oa ED

अथाष्टादशार्धिकचिश्षततमोऽध्यायः ।

वागमोश्वरोपूजा |

kat उवाच | वागौशंरौपुजनच्च प्रवदामि समच्डलम्‌।
ऊहकं कालसंयुक्त मनुं वणंममागरुतम (१) ॥ १ ॥
fame hex काय" मनुना चन्द्रसूयं वत्‌ ।
अत्तरत्र हि देयं स्यात्‌ ध्यायेत्‌ बुनदेन्दु सन्निभां ॥ २॥
पश्चागशणंमालान्तु सुक्राखग्दामभूषिताम्‌ |
वरदाभयाक्षसूत्रपस्तकाख्यां चिलोचनां ॥ ३॥
ST जपेन्नस्तकान्स' स्वन्धान्तं वणमालिकां ।
अकारादित्तकारान्तां विशन्तीं मानवत्‌ स्मरेत्‌ ॥ ४॥
काद्‌ गुरुख दी चायं मन्त ग्राहे तु मण्डलम्‌ |
सूवयाग्रमिन्द्भक्तन्तु भागाभ्यां कमलं हितं(२) ॥ ५॥

१ चन्द्रमसायतमिति Se |
९ शतमिति °|

( ae)

१९२ श्रन्निपुराणे [ age श्रध्यायः ।

aifant पदिका काया पद्मान्यष्टौ चतुष्पटे।
घोधिका पदिका वाद्यं हाराणि हिपदानितु।॥६॥
उपद्ाराणि aga कोणबान्ध हिपद्टिकम्‌(‹ )।
सितानि नव पद्यानि कणिका कनकप्रभा ॥ ७ ॥
केशराणि विचित्राणि कोणानुकेन पूरयेत्‌ |
व्योमरखान्तरं HY दाराशौोन्द्रेभमानतः॥ ८॥
मध्य सरस्वतीं पद्य वागौोभो पूव्वेपद्यके |
क्ेखा वचिचवागौभो गायती विश्वरूपया ॥ < ॥
MPU मतिधृतिख qatar ङो खवोजकाः |
Bar सरखतोवच्च कपिलाज्येन शोमकः।
संस्छतप्राक्षतकविः काव्यशास््नादि विद्रवेत्‌ ॥ १० ॥
CAMA महापुराणे वागौण्ठरोपृजा नामा्टादगाधिक-
तरिशततमोऽध्यायः |

अरथोनविंण्ल्यधिकचि शततमोऽध्यायः

00000

मण्डलानि |
Pasay | सव्यतो भद्रकान्यषटमण्डलानि वदे गुद ।
शक्ति मासाधयेत्‌ प्राचीभिष्टायां fags सुधौः॥१॥
चित्राखाव्यन्तरेणाच दृष्टसजेण वा ya |
पूव्वापरायतं खतरमास्फाल्य मध्यतोऽङ्थेत्‌ ॥ २ ॥

१ दिपरंकमिति ख०।

३१८ AT: | | awaifa |

कोटिदयन्तु तखध्यादङ्येदहच्िरोत्तरम्‌ |

मध्ये यं प्रकत्तव्यं स्फालयेदच्िणोत्तरम्‌ ॥ ३॥
शतच्चत्राद्ैमानेन कोणसम्पातमादिशेत्‌ |

एवं सूचचतुष्कस्य स्फालनाच्चतुरस्रकम्‌॥ ४॥
जायते तज HRT भद्रखेद्करं THF |
वसुभकतेन्द्‌ हिपदे चेत्रै Tet च भागिका ॥ ५॥
हार हिपदिकं पद्ममानादे सकपोलकम्‌ |

को णबन्धविचित्रन्तु feat तच्र वत्तयेत्‌ ॥ ६॥
कं पद्मं कर्णिकातु पीता faa Fata |
THT बोधौ AT कल्पयाहारं लोकेशरूपकं॥ ७ ॥
रक्तकोणं विधौ निलये नेमित्तिकेऽलकं गृण |
रसंसक्तान्तु संसक्त दिषधान' भुक्तिमुतिक्षत्‌ ॥८॥
saan सुसुचू णां संसक्तं तिधा Tas ।

बालो युवाच दघ नमतः फलसिहिदाः॥९॥
पद्मस्षेब्रेतु सूत्राणि दिग्बिदिश्ु fafafaaq |
autfa wena पद्क्तेतसमानितु।॥१०॥
waa कथिका aa gata afagar t
anufa safaufemasa aataa ११॥
दलसन्धिगे जङग निभान्तयद्दलाग्रकम्‌ ।

पञ्चमे व्योमरूपन्तु daa कमलं समत ॥ १२॥
असंसक्ते दलाग्रे तु feral VUE ।
भागद्यपरित्या गाद गेव त्त ACTH ।। १३ ।
सन्धिविस्तरस्‌तेण तश्ुलादश्ञयेदलम्‌ |

£

१९४ अम्निपुराणे [ ३१८ भ्रष्याथः।

सव्यासव्यक्रमैणेव ठहमेतडधेत्तथा ॥ १४॥

अथ वा सनिमध्यात्त्‌ मयेद चन्द्रवत्‌ |
सन्धिदयाग्रसृतव वा बालपद्मम्तथा भवेत्‌ A १५॥
सन्धिसूव्राद्ैमानेन wea: परिवर्तयेत्‌ |
तौच्णाग्रन्तु yaaa कमल भुक्तिमुिंदम्‌॥ १६ ॥
सु्घदी च वश्यारौ बालं पद्म समानकं |
नवनाभं AISA WAWAART तत्‌ ॥ १९७ ॥
मष्येऽन USHA दारेणालस्ये मानतः।
करटोपकण्ठसुक्तामि aera बोधिका AAT १६५
पश्चभागाणज्विता(१) सातु समन्ताहशभागिका।
दिग्विदिच्छष्ट पद्मानि दारषद्य सवौधिकम्‌ ॥ १९ +
aera पच्च परिकरा वोधिक्ता वत afar |
पद्मवहारकषण्ठन्तु पदिकश्चो्ठकरटकं ॥ २० ॥
कपीलं पदिकंकाय fey हारत्धंस्मयम्‌।,

को णवबन्ध' तिपद्न्तु feqe वखखवद्धकेत्‌ ॥२१॥
BAY कमलं Va पोतं Tag नौोलकम्‌ |
पोतशक्तश्च yay Ta पौतख् मुक्तिदम्‌ ॥२२॥
qatar कमलान्यष्ट भिवविष्णादिकं जपेत्‌ |
प्रासादमध्यतोऽभ्यच्य शक्रादीननक्षादिषु।॥२३॥
अरच्राणि वाद्यबोध्यान्तु विष्णुदौनश्वमेधभाक्‌
पविकच्रारोहणादौ च मामर्डलमालिखेत्‌ | २४॥
NEEM पुरा Aa रसपर्तैविं वत्तयेत्‌ |

("गीरा पपन 11 1

१ पञ्चभागमितेति Wo, Ro |

९१८ अध्यायः | | मर्डलानि। १६५

«

दिपदं wae मध्ये वौयिका पदिका ततः॥ २५.॥
fefrafeg ततोऽटौ च नौलाल्ानि विवन्त॑येत्‌ ।
मध्यपश्मप्रमणेन ति aqamifa तानितु॥२६॥
दलसन्धिवि्टौनानि नौसेन्दौवरकानि च।

aque पदिका deat खस्तिकानि तदूदेतः॥२७।।
हिपदानि तथा चाष्टौ क्तिभागक्षतानितु।
qdaq खस्सिकांस्तत्र वौधिका qeaefe, । २८ ॥
हाराखि कमल यदहदुपकर्ठयुतानि(१) FI

Ta वणं Hada ala पद्यञ्च AW | २९ |
स्वस्तिकादि विचिच्च सव्वं कामप्रदं गु ।

प्यानं पञ्चदहस्त' स्यात्‌ समन्ताद गभालितम्‌ 1120 ॥
हिपदं कमलं dat पटिका feg seas ।

चतुष्कं wsdl art पदिका हिपदाग्यथा ॥ ३१।।
कर्टोपकयठयुक्षानि हारान्यलन्तु HTT! |
पच्चालमेण्डसे स्मिन्‌ सितं पौ तच्च पूव्यं कम्‌ ॥ १२ ॥
वेदूाभं दक्िणानं कुन्दाभं वार्ण कजम्‌ |
SUEY शङ्काभमन्यत्‌ सव्व विचितकम्‌ i ३३ ॥
PARAS वच्च TIER मऱलम्‌।
विकारभक्तन्तुय्यीख' eq fers भवेत्‌ । ३४ ॥
मध्ये ug yaae विन्नध्वसं sere |

चतुर्हस्त yt क्रत्वा SHY sa करद्यम्‌ ।। २५ ॥
वीथिका हस्तमावरन्तु खस्तिकर्व इभिह ता ।

१ तद्रदुप्रकश्टयुतानोति खर Ho F |

१६६

अग्निपुराणे [ २१९ अध्य(यः।

हस्तमाचाणि erate fea ठत्तसप्डमकम्‌ li ze ti
पद्मानि oy शक्तानि मध्ये पूज्यश्च निष्कलः|
हदयादौनि पूर्व्वादौ विदिषच्छस्नाणि वे यजेत्‌ ।` २७ ॥
प्राग्वच्च पञ्च ब्रह्माणि वुह्धााधारमतो az |

शतभागे तिथिभागे पद्मं लिङ्गाष्टक दिथि। acu
मे खलाभागसंयुक्घं aw दिपदिक भवेत्‌ |

श्राचाय्य। बदिमाञिव्य wade लतादिकम्‌॥ ze ॥
चतुःषट्‌पञच्चमाष्टादि खष्िखाद्यादि मण्डलम्‌ |
खाच्रौन्दुसुय्येगं सव्वं wifa चेवेन्दवणेनात्‌ ॥ ४० ॥
चत्वारिशदधिकानि चतुर्दशशतानि fe | °
मण्डलानि इरेः maize: Wore सन्ति TI ४१।
दशसप्रविभक्तं तु लतालिङ्कोदव खण ।

feq waaay कं जयं पञ्च च लोमयेत्‌(१) ॥ ४२॥
अशे गे fea? farafet पाश्वकोहयोः |

मध्येन fers wae चेकश्च ITT! ४१॥

लिङ्गस्य पाश्वयोभद्रे पदडार्मलोपनात्‌।
तत्वाश्षगोभाः TEM लताः ओेषास्तथा ET! ४४ it
ae दिपदिकं लोप्य इरेभेद्राटकंस्मरतम्‌।
रश्मिमानसमायुक्तवेदलोपाच गोभिकम्‌ ॥ ४५॥
पञ्चविंशतिकं पश्यं ततः पौठमपौटकम्‌ |

इयं हयं र्षयिला उपशोभास्तव्राट् च ॥ ४६॥
देव्यादिख्यापक भद्रं छहकध्यं प्रं ag

१ लोपयदितिज० | रेपयेद्तिटरट°।

३२० श्रध्यायः। ] अघोरास्त्रादिणान्तिकल्पः। १६९७

मध्यं नवपदं Tey कोणे भद्रचतुष्टयम्‌ || ४७॥
चयोद्ग्रपद्‌ शेषं बुद्याधारन्तु AW |
शतपत्र षच्चधिकं वुद्पाधारं हरादिषु॥ ४द ॥

“~ न~ ~ :
ष्त्यागनेये महापुराण मण्डलानि नामोनविशत्यधिक-
ज्रिगशततमोऽष्यायः।

कि See

अथ विंशल्यधिकविशततमोऽध्यायः।

000(@000-———=

अरघोरास्त्रादिशान्तिकल्यः।

ईश्वर उवाच | श्रस्तयागः पुरा कायः सर्व॑वा्सु सििदः।
मध्ये पूज्य शिवाय वादौन्‌ पवतः क्रमात्‌ | १॥
पञ्चचक्रं STAT रणादो पूजितं जये |
ग्रहपूजा रविमध्य Gata: सोमकाद्यः॥ २॥

5

सव्वं CAAA ग्रहाः स्युः प्रहपूजनात्‌।
sania प्रवच्यामि सर्वोत्मातविनाशिनीं।॥ १॥
ग्रहरोगादिगरमनीं मारौगतूविमहनीं।
विनायकोपतिन्रमघोरास' जपेन्नरः। ४॥
aa ग्रहादिनाशः स्यादुत्पाते तिलदहोमनम्‌ |
दिव्ये ad aga व्योमजोत्पातनाशनं ॥ ५॥
तेन ल्पः तेन उतृपाते भूमिजे हितम्‌ |
तगुग्‌ गलोभे च सर्व्वोत्पातादिमहंनम्‌॥ ६ ॥

१६द भमिनिपुर।ये। [ ३२ ० अध्यायः |

टूबीचताद्यहोमेन BWANA Far च!
wea तु aay विनशन्ति न संश्रयः। on
अयुताद्‌ ग्रडदोषत्नो जवाष्टतबिमिञखिनलात्‌।
विनायकार््तिंशमनमयुतेन छतस्य च ॥ ८ I
भूतवैतालशान्तिस्त गुग्गुलोरयुतेन च |
महाठस्तस्य UE Gg व्यालकद्कः (2) we स्थिते ॥ ९ ॥
्रारण्यानां प्रवेशे च दूर्वाज्याश्चतडावनात्‌।
उल्कापाते भूमिकम्पे तिलाज्येनाहइताच्छिवम्‌॥ १०॥
रक्तस्रावे तु दस्षाणामयुताद्‌ शुग्गुलोः शिव |
WATS फलपुष्पाणां राष्भङ्च ATT १११
दिपदादेयदा मारो amare तिलाज्यतः। as
हस्तिमारीप्रणान््यथे करिणोदन्तवद्नं ॥ १२॥
हस्तिन्यां ages च श्रयुताच्छान्तिरिष्यते।
परकाले गभपाते तुजात asa विनश्यति॥१२॥
विक्त यत्र जायन्ते याधाकाजेऽयुतं इनेत्‌ |
तिलाज्यलस्ङोमन्तु उत्तमासिदहिसाधने।॥१४॥
मध्यमायां ACTA ATISITUATY F |
यथा जपस्तथा होमः Waray विजयो भवेत्‌ ।
अघोरास्' जपेब्रास्य ध्यात्वा पच्चास्यमूत्नितम्‌ ॥ ey it
CHAT महापुराण भरवोरास्तरादिशान्तिकखयो नाम
विं शव्यधिकज्रिशततमोऽध्यायः |

१ arena इति Wo |

अथेकविंशयधिकवचिशततमोऽध्यायः t
000
पाश्पतशान्तिः।

ईश्वर उवाच । वश्ये पाशपतास्ेण शान्तिजापादि पूष्वतः।
पादतः gaara fe फडन्तं चापदादिलुत्‌॥ १॥

श्रीं नमो भमवते महापाश्पताय अतुलबलवोवधधपराक्रमाय
तिपञ्चनयनाय मानारूपाय नानाप्रहरणोयताय स्व्वाङ्करक्ताय
भिबाश्ञनचयप्रस्याय उमश्ा नवेतालप्रियाय सवेविश्ननिक्तन्तरताय
सव्वेसिद्धिप्रदाय भक्षामुकस्मिने असं स्यवक्घभुजपादाय afar:
fasta वेतालवित्रासिने शाकिनोत्तोभजनकाय व्याधिनिग्रह-
कारिखे पापभच्ननाय सूथसोमाभ्निनेचाय विष्णुकवचाय aE-
AMER यमदण्डवरुणपाथाय WRT च्वलज्जिद्राय सव्व-
रोगविद्रावणाय ग्रहनिग्रहकारिणे दृष्टनागक्षयकारिशे ओं कष्ण
पिङ्गलाय फट्‌ । ह कारास्ताय फट्‌ । वजहस्ताय फट. । शक्तये
फट । दण्डाय फट.। यमाय फट. । खङ्गाय फट्‌ । वारुणाय
फट.। पाथाय HSI ध्वजाय फट्‌ । TEMA फट. । Aga
फट्‌ | कुवेराय फट. । तिशूलाय फट | सुद्राय फट्‌ । चक्राय
फट्‌ । पद्माय फट । नागास्ताय फट. 1 ईशानाय फट. । खंट-
कासाय फट. सुर्डास्राय फट । कङ्ालास्त्राय फट. । पिच्छ
कास्ताय फट । BCAAs फट. । ब्रह्मास्राय WS । क्य
सत्राय फ़ट.। गणास्ताय फ़्रट. । पिलिपिच्छास््राय फट. । गन्धव
ala फट. | मूरव्वास्त्राय फट. 1 दक्तिणास््राय फट. | वामास्नाय
फ़ट। पिमास्राय फट । Waray फट. । शाकिन्यस्राय

( २२ )

१७० अग्निपुराणे [ १२१ wera)

फट. । योगिन्यस््राय फट. | TSAI HL | महादण्डास््राय
फट ।.नानास्त्राय फट. । शिवास्त्राय फट | ईशानास््नाय फट ।
YAMA फट. । भ्रघोरासत्राय फट. । सद्योजातास्त्राय फट. ।
दयास्त्राय फट. । महासनाय फट. । गरूडास्त (य फट । रात्त-
सास्ताय फट. । दानवास््राय फट. । at नरसिंहास्त्रय फट. ।
ल्ष्रस्लाय फट । स्वराय फट । नः फट । वः फट्‌ । पः
फट. । फः फट्‌ । मः फट्‌ । जौ फट्‌ । फेः फट्‌ । भूः फट. ।
भुवः फट । खः फट. । महः फट । जनः फट । तपः फट. ।
सर्व्वलोक फट. | सव्व॑पाताल फट. । सर्वं तत्व फट. । सरव॑प्राण
फट. । WANTS फट. । स्वंकारण फट्‌ । सवदेव फट्‌ । ड़ं
फट. । AY WS) छफट.। सु फट. । खां फट. । लां फट. ।
वैराग्याय फट । मायास्नाय फट. । कामास््राय फट. । त्तेच-
पालास्त्राय WS! छ कारासत्राय फट. । भास्करास््राय फट ।
चन्द्रास्ताय फट । . विन्नेश्वरास्राय फट. । खो खौ फट,
SY Sl फट । भ्चामयर्‌ फट | छादयर फट. । उब्मलयर
GE । त्रासय फट । सन्ञोवयर्‌ फट. । विद्रावय २ फट ।
सव्वदुरितं ama 2 फट ॥

सक्तदावेत्तं नादेव सव विघ्नान्‌ विनाशयेत्‌ |

शतावत्तेन चोत्पातानुणादौ विजयो भवेत्‌ ॥ २॥

WAP TTA श्रसाध्यानपि(१) साधयेत्‌ ।
पठनात्सर्व शान्ति; स्याच्छस््रपाशपतस्य Fl २॥
दत्यामेये महापुराणे पाशपतथान्तिर्नामे कविंशत्यधिक-

वरिश्ततमोऽध्यायः | |

१ चअसाध्यमपोति we |

अथ दाविंश्त्यधिकविशततमोऽध्यायः।

०००@०००--

षड इगन्यघोरास््राणि।

hat sara wits हंसद्रति मन्त्रेण खत्य॒रोगादि शास्यति |
लक्ताइतिमिदू व्वाभिः शान्ति gfe प्रसाधयेत्‌ ॥ १॥
अधवा प्रणवैनंव मायया वा षडानन |
दिव्यान्तरोक्षभोमानां शान्तिरत्यातहश्चके ॥ २॥
St ममो भगवति गङ्ग कालि महाकालिरे मांसशोणित-
भोजने रक्कष्णसुखि वप्मानय मानुषान्‌ खाहा ॥
श्रीं ay Sa दशांथेन इत्वा स्यात्‌ सवकत्‌ |
वशं नयति शक्रादौख्ानुषेष्वेषु का कथा ॥ १॥
अन्तदोनकरौ विद्या मोहनौ जस्भनौ तथा ।
वश्त्रयति शत्रणां यन्रबुहिप्रमोहिनौ॥४॥ `
कामधेनुरियं विद्या सप्तधा परिकौत्तिता।
मन्तराजं प्रवश्यामि wa चौ रादिमोहनम्‌।॥ 4
महाभयेषु way Maal हर पूजितं |
aa wat तिलेर्हामः सिचेदुखारकं खण ॥ ६ I
श्रो इले शूले एहि ब्रह्मसत्येन विष्णुसत्येन र्द्रसत्येन ca
मां वाचश्बराय खाहा।
दुगात्तारयते यस्मात्तेन दुर्गां शिवा मता। |
at चर्डकपालिनि दन्तान्‌ छिटिर fafer gH फट. दी ।
अनेन HATTA सालविल्ला तु तण्डुलान्‌ ॥ ७ ॥

१७९ भरग्निपुराणे [ २२९ अरध्यायः।

िंशदारानि जप्तानि तच्चौरेषु प्रदापयेत्‌ ।
दन्तेखणनि शक्तानि पतितानिडि wea yc
at ज्वलक्लो चन कपिलजटाभारभास्लर fagray चलोक्य-

डामर STR WHR श्राकष्टर्‌ तोरटयर्‌ मोटयर TER पवर्‌ एव
सिदिर्द्रो न्नापयति यदि ग्रहोपगतः खगरोकं देवलोकं वा
आरामविद्ाराष्लः तथापि तमावत्तयिष्यामि बलिं we 2
ददामिते खारेति। | |

च्ेचपालबलिं दत्वा WE न्यासाद्रद ` व्रजेत्‌ |

शत्रवो नाशमायान्ति रणे वैरगणच्यः ॥ ९१

₹सवोजन्तु बिन्यस्य विषन्तु(१) fafad हरेत्‌ ।

श्रमुसंच्चन्दनं कुः FEW AMRIT ॥ १० |

नखं वे देवदारु समं HATA धूपकः |

माच्तिकेन समायुक्तो दे दवस्रादिधुपनात्‌ ॥ ११ ।

विवादे Hea स्तोणां भण्डने AAS शभः।

कन्याया वरणे भाग्ये मायामन्ेण मन्वितः॥ १२॥

हौ रोचमानागपुष्यारि कङ्क मच्च मनःधिला |

ललाटे तिलकं क्त्वा यं पश्येत्स वभौ भवेत्‌ ॥ १३॥

Waa चणेन्तु दुख्पौतच्च पुतक्षत्‌ |

नागकेशरच णन्तु CATHT FART ॥ १४॥

पालाशवोजपानेन लमेत पुत्रकन्तथा

ओं उत्तिष्ठ चासुर जम्भय २ मोहय २ सुकं वशमानय २

स्ाहा।

१ विघ्रुनिति qo, wo च।

२२२ शअध्याथः। |] षडद्गन्यघोरस््राणि | १७४

wefam सिष्टविद्या सा नदौतोरख्दा ferry ew
RATATAT नामालिख्याकंपत्रके।
BATA: कला जपेत्तामानयेत्स्तियम्‌ ॥ १६ +
wT Ba: वषट्‌ | |
महाख्व्य॒ ््रयो मन्तो जप्याद्रोमाच्च पुणटिकत्‌ |
WT dae ew सङ्ःसौः,
खतसच््लोवनो विद्या weratl नयक्लद्रणे | १७ ॥
मन्ता ई्थानसमुख्याख धश्चकामादिदायकाः।
tara: सर्वविदयानामौण्वरः सर्वभूतानां॥१८॥
amuatfuafaam शिवो Acq सदाशिवः |
at तत्पुरुषाय fare महादेवाय धौमहि तत्रो tas प्रचोदयात्‌ |
Tt अघोरेभ्योऽथ घोरेभ्यो घौर हरेभ्यस्त सवतः ॥ १९ ॥
सर्व्वेभ्यो नमस्ते रुद्ररूपेभ्यः1 Wl वामदेवाय नमो ज्येष्टाय
नमः सद्रायनमः। कालाय नमः कलविकरणाय नमो बल-
विकरणाय नमो बलप्रमथनाय नमः} सव्वंभूतद्मनाय नभो
मनोम्ानाय नमः |
श्रं सदोजातं प्रवच्यामि सदोजाताय वे नभः ।
भवे भवेऽनादिभवे waa मां भवोद्भव i Ro
पश्चत्द्माङ्षट्‌ कश्च (१) वचेयऽहं भुक्तिमुक्तिद |
ot नमः प्ररमामने पराय कामदाय परमेश्वराय योगाय
धोगसण्धवाय सब्वकराय कुरुर WAR भवर्‌ भवोद्नव वामदेव
सव्व कायकर पापप्रशमन सदाशिव VAT नमोऽस्तुते खाहा॥

१ पञ्चनत्रद्याङ्फरटकारमिति sto |

१७४ अग्निपुराणे [222 श्रध्यायः।

दयं सर्व्वीथदन्तु सप्तत्यच्तरसंयुतं |
श्रं शिवः गिवाय नमः frat) शीं दये वालिनि खाहा
शिखा । ओरी शिवामक मष्टातिजः aad प्रभुरावर्तय मषाघीर
कवच पिल नमः। महाकवष्व िवान्नया हृदयः qaz 2
घुयय २ चणय THM AIT घरुवेचाशनिव्श्रौर
मम शरौरमनुप्रविश्य सब्बदु्टान्‌ WAT ह |
WAMU कवच शन पञ्चाच्चराधिकम्‌॥२१॥
St भोजसे नेत्रं St WANT तनुरूपर्‌ TSR प्रचटरे HER
वमर्‌ घातय इ फट्‌ WANTAA ॥
TUM महापुराणे षडष्गन्यघोरस्त्राशि नाम दाविंशत्धिक-
त्रिशततमोऽध्यायः |

अथ चयोविं शल्यधिकचिशततमोऽध्यायः।

रुद्रशान्तिः |

bat उवाच । शिवशान्तिं प्रव्यामि कल्पाघोरप्रपूव्वेकम्‌ |
सप्तकोटाधिपो घोरो ब्र्महत्याद्यघादनः(१) ॥ १॥
उत्तमाधमसिद्ीणामालयोऽखिलरो गनुत्‌ |
दिव्यान्तरौक्षभौमानासुत्वातानां विमदंनः॥ २॥
विषग्रहपिशाचानां ग्रसनः सव्य॑कामलत्‌ ।
प्रायचित्तमघौषात्तौँ दौभम्यात्तिंविनाश्नम्‌। २॥
एकवोरन्तु विन्यस्य ध्येयः THAD! सदा |

९ ब्रच्यदत्यादिमद्न दृति qo!

३२१ अध्यायः ) खद्रशन्तिः | | १७१

शान्तिके पोषके शक्तो रक्षो asa पौतकः॥ ४॥

स्तने YR उच्चाटमारणे कष्णव संक; |

कषणः कपिलो मोहे eifiugwag येत्‌ i ५॥

नि'ल्लक्त जपे न्तं होमं कुथादशांगतः।

बुग्गुलाष्तयुक्षेन सिद्धोऽसिडोऽथ wang ॥ ६ ॥

अघोरान्नापरो मन्त्रो विद्यते सुक्तिसुक्तिक्षत्‌ |

TAMA AMAT AAA: BAM भवेत्‌ । ७ ॥

श्रघौरास्तमघोरन्तु हाविमौ मन्वराजकौ |

WIAs नाद्ये wae’ विमर्दयेत्‌ ।। ८ ॥

सद्रशान्तिं प्रवच्यामि शिवां सर्व्वाधसाधनीं |

yaa ग्रहनाशायः विषव्याधिविनषटये ye ॥ |

दुभिं्षमारौगान्त्यये दुःखप्रहरणाय च |

बलादि राज्यप्रा्ययं रिपूणां नाशनाय च ॥ १०॥

भक्ालफलिते FA सव्वेग्रह विमद्ने |

पूजने तु नमस्कारः Ala हवने तथा ॥ ११॥।

श्राप्यायने वषट्कारं पुष्टौ वौषन्नियोजयेत्‌ |

चकारदितयस्थाने(१) जातियो गन्तु कारयेत्‌ ।। १२ ॥

श्रं रद्रायचते ओं ठषभाय नमः अ्रविस॒क्ताय ्रसन्बवाय

परुषाय च पूज्याय दानाय पोरुषाय पच्च चोत्तरे विग्बदूपाय
करालाय विक्ततरूपाय अविक्षतशूपाय |

निक्ततौ(र) चापरे काले WY माया च ने ऋते ।

१ दकारद्धितयस्थान दति ०) उकारद्ितयस्य्यानद्तिड०।.
९२ नियतावितिखम०,य्न्च|

१७६ अभ्बिपुराणे [ १२३ अध्यायः,

एकपिङ्न्ताय श तपिद्गलाय aware नम! । मधुपिङ्ग-
लाय नमः मधुपिद्धःलाय नियतौ मनन्ताय ्राद्रौय शष्काय पयो-
गणाय! कालतत्व । करालाय विकरालाय । दौ मायातत्वं |
सदस्रशोषाय सदस्रवक्ताय सदस्रकरचरणाय सहसखलिङ्गाय ।
fanaa । aearafeate दशि Qi ककजटाय
हिजटाय तलिजटाय खाहा। काराय खवधाक्राराय AIS ATTA
षड रुद्राय | tua तु वद्धिपत्रे खिता qe: भूतपतये
पशपतथे उमापतये कालाधिपतये। सदाभिवाध्यच्छतत््त षट्‌
पज्या; पुवं दले feat sara कुरूपधारिणि wt कुरु २
afefa २ र्द्रोसि देवानां टैवदेवविशाख हमर रे दष्श्पच २
मथर AUR WTR मुरु alr) aaufaaqart छष्णपिद्गल
अङालपिश्ाचाधिपतिविष्वेश्वराय नमः। fran afwarat
पूज्यौ श मामदेश्वरौ । ओं व्योमव्यापिने व्योमरूपाय सवं-
व्यापिने शिवाय अनन्ताय श्रनाधाय अनाञिताय fara!
faqaw नव पदानि व्योमव्याप्यभिधास्वहि। नाशखताय
योगपीटसखिताय faa AFA ध्यानादहाराय नमः। vt
नमःशिवाय सवप्रभवे शिवाय ईशानस्य तत्पुरुषादि-
पञ्चवक्ताय नवपद पृवंदले सदास्ये पुजयेहुह। शअरधोरष्दयाय
वामदेवगुह्याय सद्योजातमूत्तये। श्री नमो नमः। गु्ाति-
गद्याय गोप अनिधनाय सव्वेयोगाधिक्लताय ज्योतौरूपाय अग्नि-
पते हो णत्वे विद्यातच्च ह याम्यगे परमेश्वराय चेतनाचेतन
व्योमन व्यापिन प्रथम तेजस्तेजः मायातक्वं awa कालत्वं

2 War दति Bo!

१२९४ अध्यायः] भशकादिः। 209

sa वारुणे St wy ata at at भ्रनिधान निधनोडव धिव
SAITAMA महादेव सद्वावेश्लर महातेज योगाधिपते FA r
naar Wt aaa Vt भवर्‌ Tt भवोद्रव। सर्वभूतसुखप्रदः
argrasa निवतौ पुरषे चोत्तरन च। सर्वसातिध्यकर ब्रह्म
विष्णुरद्रपर wafer Naa च साचिनर तुसर TAT पिङ्गर
SAR MRR Bern faa सवेप्रदर wt नमः शिवाय भं
नमो ममः fara Wt नमो az: |

Lara aaa तत्त्वं पजयेष्नुहयाच्पेत्‌ |

प्रहरोगादिमायास्ति शमनो सर्वसिदिछत्‌ i १३॥

इत्याग्नेये ALYY रुद्रयान्ति्माम चयोविंदत्यधिक-
विश्षततमोऽध्यायः |

अथ चतुर्विं श्रल्धिकनिशततमोऽष्यायः।
-०००@ ०००
अशखाटिः।

fat उवाच । रद्रास्ैकटकं घाय्य विषमं ससम दद्म |
एकजिपच्चवदनं यथालाभन्तु घारयेत्‌ ॥ १॥
दिचतुःषयमुखं शस्तमब्रणं तोत्रकरकं । `
SHAME शिखादौ च धार्येखतुरानन॥२॥
WANA AWA TATA: खातको भेत्‌ |
Sat वा सुद्धिका घार्यया( १) शिवमन्त्रेण MIST TN ३ ॥

१ कायति qo |
( १ )

or ufagua [ १२४ wera:

faa: शिखा तथा ज्योतिः afarafamacn |
गोचरन्तु कुलं Wa Aa TAG दौचितः॥ ४,
MISTI महोपालः कपोलो म्रनिकः Fara |
afcara a तालाः cava: शिखाकुले ua
WATT TAT; काका arora. enfaawe ।
कुटिका साठराचेव युटिका द्र्डिनोऽपरे ॥ gn
सावितो गोचरे चैवभेकैकस्त चतुर्विधः |

सिचा द्यं यकमाख्यास्ये येन मन्तः ofafes: ॥ ७।
भूमोतु माटका लेख्याः कूटषर्डा बवल्िताः |
मन्नाच्चराखि विशिष्य भनुसखारः नयेत्‌ षक्‌ ॥ ८ ॥
TAHA Fa swt तस्या विक्षेषणं चरत्‌ ।
मन्त्रस्यादौ तथा चान्ते साधक्ार्णानि योजयेत्‌ ॥ € ॥
faa: साध्यः सुसिषोऽरिः संज्नातो गणयेत्‌ कमात्‌ |
भन्तस्यादौ तथा चान्ते fafee; स्याच्छतांशतः॥ १०॥
सिद्दादिषान्तसिदिख तत्क्षणादेव सिध्यति |
सुसिद्ादिः सुसिद्ान्तः सिद्वत्‌ परिकस्पयेत्‌ ॥ ११॥
अरिमादौ तघान्ते च दूरतः परिवब्बैयेत्‌ |

fae: सुसि्यैकाये अरि; साध्यस्तयेव च ॥ eg |
आदौ faq: खिती मन्वे तदन्ते तदेव हि। `
मध्ये रिपुसदस्नाणि न दोषाय wafta fe ue tt
मायाप्रसादप्रणवेनां्कः ख्यातमन्त्रके |

न्दम शको व्रह्मविद्या विष्णुङ्गो(१) वैष्णवः सतः ॥१४॥

१ विष्ण श दति So |

३२४ Bara: | | sanife: | १७९

रद्रांशको vase इन्द्रे श्बरप्रियः।

नार्मांशो नागस्तमाक्तो यत्तांशो भूषणप्रियः ॥ ६५॥

गन्धर्व्वा योऽतिगौतादि Waist राक्चसांशकः।

देत्वांः स्याद्‌ युदकार्य्यो मानी विद्याधरांयकः। १६ ॥

पिशाचांशो मलाक्नान्तो मन्तं दद्यातिरोच्च च।

मन्व एकात्‌ BTR स्यात्‌ षिद्यापञ्चागशतावधि tt १७॥

वाला विंगाक्षरान्ता च tar दाविंथगायुधा।

तत Ae ये मन्ता SI यावच्छतज्रयं ॥ १८॥

अरकारादिहकारान्ताः क्रमात्‌ TA सितासितो ।

अनुखारविसर्गेश विना चेव AT TW! १९ ॥

Kat: शक्ता stats श्यामांम्िययः प्रतिपश्भुखाः |

उदिते णान्तिकादौनि मिते वण्यकादिकम्‌॥ २० ॥

भ्वाभिते सन्धयो देषोच्चाटने स्तम्भनेऽस्तकम्‌ |

seine शान्तिकादयं पिङ्गले क्षषंणादिकम्‌(१)। २१ ॥

मारबोच्चाटनादौनि विष पञ्चधा एषक्‌।

अधरस्य We TT HE AMSAT द्रवः WAV A

रन्धुपां afeatg: सर्व" व्याप्य महेष्वरः ।

स्त ग्नं पार्थिवे .शान्तिज्जंते वश्यादि तेजसे |

वायौ WS WAT शून्ये पुष्यं कालं समभ्यसेत्‌ |! २२॥
card महापुराणे भ्रंशकादिनौम षचतुविंशत्यधिक-

जिशत तमोऽध्यायः |

, ~~~ ----------*~------------------~----~ = = क्य
१ कपेक(दिकमिति Go, Ko FI

अथ पञ्चविशत्यधिकचिश्ततमोऽध्यायः।

गोयादिपूजा |

fat उवाच । सौभाग्यादेरमापूजां वच्छे se भुक्तिमुक्तिदां |
मन्तष्यानं Bway सुद्र होमादिसाधनम्‌ i १॥
चित्रभानु" शिवं कालं महाशक्तिसमन्ितम्‌ ।
LSet परतोहत्य सदेवः सविकारणम्‌॥ २ ॥
दितीयं हारकाक्रान्तं गौरौप्रोतिपदान्वितं।
aqua प्रकत्तव्यं गौय्या वै म्ूलवाचक॥ २ ॥
रो सः शौ गौर्ये नमः।
तज्रा यंजितयेनेव जातियुक्षं षड लम्‌ ।
आसनं प्रणवेरेव मूत्ति' वै हदयेन तु ॥ ४॥ .
उदक्च तथा कालं चिववोजं समुचरत्‌।
प्राशं दीर्धस्रराक्रान्तं wer जातिसंयुतम्‌ ॥ ५॥
भासनं प्रणवेनातर मूत्तिन्यासं इदा चरेत्‌।
यामल कथितं ar एकवौरं वदाम्यऽथ ॥ ६ ॥
व्यापकं wedge बह्किमायाक्लशानुभिः |
गिव गक्तिमयं वोजं दरदयादिविवल्निं त ॥ 9 ॥
गरी यजेदेमरूप्यां का्टजां थेलजादिकां । .
पञ्चपिर्ां तथाऽव्यक्तां कोणे मध्यं तु पञ्चमं(१) ॥ र॥
ललिता सुभगा गौरो Ararat चाम्नितः क्रमात्‌।

[

१९ qeat tfa Be

१२५ भ्रध्यायः। | गोधादिपूजा । १८९१

वामा exer fat stat ea पूरव्वादितो यजत्‌॥ < ॥
सपौटे वामभागे तु भिवस्याव्यक्षरू पम्‌ |
व्यक्ता हिनेत्रा चक्षरा शहा वा शङ्राज्िता। १०॥
पोठपद्महयं तारा दिभुजा वा चतुभंजा |
सिं्स्था वा कसा (१) वा ब्र्टाटादशसत्‌करा ॥ ११॥
स्रगक्सूचकलिका गलकोत्पलपिरख्िका।
शरं धनुव्वां सव्येन पाणिनान्यतमं वहत्‌ ॥ १२ ॥
वामेन पुस्तताब्बुलदर्डाभयकमर्डलुम्‌ |
गरेशदपं गेष्वासान्दव्यादेकेकशः क्रमात्‌ ॥ १३॥
व्यक्ताव्यक्ताऽघवा काय्य TTI स्मृतासने |
तिङ्गसुद्रा शिवस्योक्ला मुदा चावाहनौ हयोः ॥ १४ ॥
श्िसुद्रातु PASAT चतुरखन्तु AW |

चतुरस्रं तिपन्राल मध्यकोष्टवतुषटये ॥ १५॥
WAG ewe fers दिगण क्रमात्‌ । `
feyw दारकण्ठन्तु दिगुशादुपकगठतः।॥ १६॥
हारत्रयं ज्यं fegq अथवा भद्रके यजेत्‌।
खिले वाथ संस्याप्य पञ्चगव्यातादिना || १७॥
रक्तपुष्णाणि देयानि पूजयिता च्य दङ्सुखः |
शतं इत्वाख ताज्यश्च पू णाद: स्य सिदिभाक्‌ ॥ १८॥
बलिन्दत्वा कुमारोख्च तिस्रो वा चाष्ट भोजयेत्‌(२)।
aaa शिवभक्तषु दद्यान्न सख्यमाचरेत्‌ ॥ १९॥

१ faeanaefewafa ao, qo, अ०य०्च|
२ feat ae च भोजयेदिति ae, ० च।

१८३ अम्निपुराणे [ २२९६ अध्यायः;

कन्यार्घौ लभते कन्धां AYA: पुत्रमाप्रयात्‌ !
दुर्भगा चैव सौभाग्य राजा राज्य जयं रणे ॥ २०॥
seada वाकसिशिदंवाद्या वशमाभ्र बुः |

a fata न वाखौयाद्ामश्स्तेन चाश्चयेत्‌॥ २१ ॥
अष्टम्याञ्च चतुदश्यां छौ तीयार्यां विशेषतः |
BAAN नं वश्ये पूजयेत्‌ कलसोद्रे ॥ २२॥
यमान प्रणवो मूत्तिरोजस Tes ।

मूलच वौषडन्तेन FMS STAT ॥ २३१५
होमयेत्‌ न्तो रदुर्वीज्यमसताच्च पुननंवाम्‌ ।
पायसख् पुरोडाशमयुतन्तु HUNT ॥२४॥
चतुम्‌ खं Vary Cray कलसन्दधत्‌ |
वरदाभयकं हाभ्यां ज्ञायाहंकुम्भसुद्रया॥२५॥
आरोग्ये बथ रोर्घायुरौषधं मन्ितं शभम्‌ |
श्रपरत्यररा ध्यातः पूजितोऽ्ख.त एव सः ४२६ ॥

इत्या जेते महापुराण गौ््यीदिपूजा नाम पञ्चविशत्यधिक-
तिशथततमोऽध्वायः।

अथ षडि.शल्यभिकत्रिशततमोऽध्यायः।

=-----000

देवालयमाहाक्मयम्‌ |

Kasay | त्रतिष्वराख सत्यादौनिष्टा व्रतसमपणम्‌ |
भरिषटशमने गस्तमरिष्टं सृत्रनायकम्‌ ॥ १॥

are भरष्यायः 1] SATATATSTAT | । १८१

हेमरव्रमय YR WHA A मारणे |

भ्राप्यायमे AF AA मोक्तिकं पुजवधैनम्‌॥२॥
स्फाटिकं yfrd कौशं सुक्तिदं (१) रुद्रनेग्रजं।
धाजोफलप्रमाणेन CATT चोत्तमन्ततः॥ २॥
समर Fava वा सूत्रं जप्यन्तु मानसम्‌ |
भनामाङ्क.छमाक्रम्य जपं भाव्यन्त कारयेत्‌ ॥ ४ ॥
TRANG माक्रम्य HE PACT |

प्रमादात्‌ पतिते खतरे जघव्यन्तु शतदयम्‌ ॥ ५॥
सर्ववाद्यमयी TT तस्या वाद नमयेक्षत्‌ |

aire rea Hae ATT AAT ATA: ॥ ६।
वेस्मायतनलिष्गदेः काथभेवं विशोधनम्‌

स्कन्दो नमः शिवायेति मन्तः सर्व्वाधंसाघधकः ॥ 9 ॥
गोतः Tava IS लोके गोतः षडक्षरः |
faa fea: शम्भु ga वट वीजवत्‌ ॥ र ॥
कमात्रमः शिवायेति शानादयानि वे विदुः।
षड्त्तरस्य सू चस्य भाष्यहिदयाकदम्बक॥ € ॥

यदौ नमः शिवायेति एतावत्‌ परमं पदम्‌ |

अनेन पृजयेक्ि क्र लिङ्ग यस्रात्‌ fea: शिवः ॥ १० ॥
अनुग्रहाय लोकानां धश्रकामा्थेमुक्तिदः।

धो न पूजयते fara स ध्प्ादिभाजनं॥ १९ ॥
लिङ्गां नाङुलिसुकतियौ वल्लौ वमतो यजेत्‌ ।

at प्राणपरित्यागो भुश््ोतापुज्य नेव तं ॥ १२॥

१ भक्विदमिति qo

१८४ भरग्निपुरायो [ १२० अध्यायः |

शद्रस्यपूजनाहुद्रो विष्णुः स्यादिष्णुपजनात्‌,
GI: ख्यात्‌ सथ्यप्‌ जातः शक्तयादिः शक्निष्‌ जनात्‌ ॥ १३ ॥
सवयज्नतपोदाने ala बेदेषु यत्‌ फलं |
तत्‌ फलं कोटिगुशितं स्थाप्य fag लभेब्ररः + १४॥
frat योर्चयेशचिङ्क" हात्वा fawa पाधिवम्‌।
शतेकादभिकं यावत्‌ FAST MT नाकभाक्‌ ॥ १५॥
भक्तया वित्तानुसारेण Fatq Wasa gay |
ल्य महति वा तुखखयफलमाढयदरिद्रयोः ॥ १६ ॥
WITTY wad कल्ययेव्लोवमाय च ।
धनस्य भागमेकन्तु (१)अनित्यं जोवितं aa १७॥
विसपङलसुद त्य देवा गारल्लदथभाक्‌ |
सत्‌काष्टे्टकशेलादैः क्रमात्‌ कोटिगुणं फलम्‌ ॥ १८ ॥
अष्टे्टकमुरागारकारी खगेमवाप्रयात्‌ |
पांश्ना क्रौडमानोपि देवागारक्दथभाक्‌ ॥ ee ॥

इत्य गेये महापुराणे देवालयमाह(साादिनौम ve विंशत्यधिक-
त्िशततमोऽध्यायः |

अथ सप्रविंशत्यधिकनिशततमोऽध्यायः ।

~ 000 ---
छन्दःसारः |
अग्निरवाच | छन्दो वच्छे Hare: पिङ्गलोक्षं यथाक्रमम्‌ ।
सव्वादिमध्यान्तगणोख््लोदौजौस्तौ विकौ गणाः ॥१॥

१ धनख्यान्नाथमेकन्तिति wo | ;

१२८ अध्यायः | | छन्दःसारः | —_ १८५

wat Teal पादान्ते gat योगाद्‌ fata |
अनुस्वारादयच्ननात्‌ खात्‌ जिह्वा सूलोयतस्तथा ॥ २ ॥
उपाष्य(नीयतो. दीर्घौ गुरग्बौँ नौ गणाविड |
षसवोष्टो च चतारो वेद दित्यादिलोपतः ॥ ३ ॥
द्त्यागनेये महापुराणे GVA नाम सपतविं अत्यधिक
त्रिशततमोऽष्यायः।

अथाष्टा विं शत्यधिकचरिश्ततमोऽध्यायः।
रा 1 eee
QR AT 1

अम्निरवाच। छन्दोधिकारे गायती देवौ चेकाक्षरौ aq t

पञ्चदगात्तरौ सा स्यात्‌ प्राजापत्या्टणिका॥ १॥

यजां षड़णौ गायती सानां स्यादुदादशाक्षरा।

ऋ चामष्टादशाणं स्यातां Ta च दयं॥२।

ऋचां qa वत प्राजापत्याचतुष्टयं ।

वदं देकेककं शेष श्रातुर्यादेकसुत्‌ख्जेत्‌ ॥ २ ॥
sfunqeq sent पङनक्तिस्विष्ट जगत्यपि ।

- तानि ज्ञेयानि क्रमशो गायत्मौ ब्रह्मणएवताः॥४॥
तिस्रस्तिखः समान्य: स्युरेकेका अथ एव च।
ऋग्यजुषां dar स्यु घतुःष्टिपदे लिखेत्‌ ॥ ५॥

CAM महापुराणे छन्दःस।रो नामाष्टाविं एत्यधिक-

तरिशततमोऽष्यायः | |

( as)

अथोनचिंशदधिकचिश्ततमोऽध्यायः।

----> ><= --

छन्दःसारः |

अम्निरुवाच | पादभ्राप्रादपूरणे गायत्रो वस्वः War: |
जगत्या श्रादिव्याः पादो विराजो दि दरिताः॥ १
विष्छुतो Wat: पादः स्याच्छन्द एकादिपादकं।
अयः चतुष्पाचचतुभिखिपात्‌ सपार, क्रचित्‌ ॥२॥
सा maa पदे नोत्‌ तत्‌प्रतिष्ठादि षट्‌ faa |
बधंमाना षड्ष्टाष्टा त्रिपात्‌ षड्‌ वसुभूधरेः ॥ २ A
गायनो जिपदा नोढठत्‌ नागो नवनवत्तेभिः।
वाराही रसदिरसा छन्दाय ठतौोयकम्‌ ag i
feng दादशवखन्तः त्रिपात्तु च टैः Way |
उण्णिक छन्दोऽटवसुकैः wea! प्रकीर्तितः ॥ ५१
कङ्ुब्र्णिगष्टसयवस्वणां जिभिरव a: |
पनरुश्णिक सयवसुवखण ख जिपाद्वबेत्‌॥ ६॥
परोणिक्‌ परतस्त स्माचतुष्यादात्‌ चिभिभवेत्‌ । `.
साष्टाचरेरनुष्प्‌ स्यात्‌ age तिपात्‌ कचित्‌ ॥ ७ ॥
SETHE: स्मात्‌ मध्येऽन्ते च कविदधवेत्‌।
sea aaa: yaa यदि ॥८॥
aala: पथ्या भवति दितोयान्य garfrat |
स्कन्धो WAT ATR ATS यत्ते Ural swarls ॥ ९ ॥

३२९ अध्यायः] SAT ॥ १८ॐ

उपरिषटादुहत्यन्ते प॒रस्तादृहतौ एनः ।

कचित्रेवकाखत्वारी दिग्विदिच्वषटवणिकाः॥ १०।

महाठहती जागते: स्यात्‌ fafa: सतो हहत्यपि।

भर्डिलः पडनक्निच्छन्दः स्यात्‌ सव्य कीष्टा्टवर्णकेः ॥ ११॥
पूर्व्वो aga सतः wefaa विपरौतकौ । -

UMTS ia: पुरतः पवादास्तारपङक्तिका॥ १२॥

अत्तरपडन्किः पञ्चकाश्चतार्खाल्यशो इय ।

पदपछनक्तिः पञ्च भवेचतुष्क षट्‌ ककच्रयम्‌ ॥ १३॥

षट कपञ्चभि्गायतरैः we fra जगती भषेत्‌ ।

एकेन तिष्टवच्योतिष्रतौ तथेव जगतौरिता ॥ १४॥

पुरस्ताव्नयोतिः प्रथमे मध्य च्योतिख मध्यतः।

उपरिष्टाल्नोतिरन्यादेकस्मिन्‌ पञ्चक तथा ॥ १५॥
भवेच्छन्दः शङ मतौ षट्के छन्दः HHUA |
चिषादभिशमध्या स्यात्‌ सा पिपौलिकमध्यमा(१)।॥१९॥

विपरीता यवमध्या बिहठदेकेन वर्जिता । |

yfasaatuaa festa च वचिराद्रवेत्‌ ॥१७॥ ;

खराट्‌स्याहाभ्या मधिकं सन्दिग्धो देवतादितः।

भादिपादात्रि्चयः स्याष्छन्दसां देवता क्रमात्‌ ॥ Ue I

अग्निः सथं: शौ जौवो वरुणघन्द्र एव चं।

Faas TS जाद्याः स्वराः षड्जो हषः क्रमात्‌ ॥ १८ ॥

गान्धारो मध्यमेव पञ्चमो VATA |

निंषादंवणः श्वेत सारङ्गख पिसद्गकः।। २० ॥

१ सपिपौशिकमध्यमति Se ।

que अरन्निपुराणे [ २३० अध्यायः,

HU नलो लोहित गोरो गायत्रिसुख्यके ।
गोरोचनाभाः aaa ज्योतिग्न्दो हि श्यामलं ॥२१॥
ahaa: काश्यपश्च गौ तमाङ्किरसौ क्रमात्‌ ।

भार्गवः Wha वाणिष्टो मोव्रमीरित ।॥ २२॥

इत्याग्नेये महापुराणे छन्दःसारो नामोनतरिंगदधिक-
तिशततमोऽध्यायः |

अथ चिंशदधिकति शततमोऽध्यायः |
———000(@000
छन्दोजातिनिरूपणम्‌ |

भग्निरुवाच । चतुःशतमुत्‌क्ततिः स्यादुकलतेघतुरस्यजत्‌ ।
श्रभिसंव्या प्रत्यक्ततिस्तानि छन्दांसि a एयक ॥ १॥
छतिखाति्टतिठत्तो(१) अत्यष्टि्ाटिरित्यतः
श्रतिशकरौ शकरोति अतिजगती जगत्यपि ॥ २॥
ढन्दोऽत्र लौकिकं As WIAA Cay Yar |
faguvefasedt अनुष्टुवश्णिगीरितम्‌॥ gu. `
गायती स्यात्‌ सुप्रतिष्ठा प्रतिष्ठा मध्यया सद ।
अव्य्ात्यक्त Mies एकेकाच्चरवजितम्‌ ॥ ४ ॥
VARTA भवेत्‌ पादो TYME प्रदश्यते |
तावन्तः समुद्रा गणा छ्यादिमध्यान्तसवंगाः॥ ५॥

4 कतिखातिषश्टतिष्टन्नौत Bo, Zo F|

३२० श्रष्यायः।] छन्दोजातिनिरूपणम्‌। gre

चतुणः पञ्च च TUT श्रार्यालत्त णसुच्यते |
wutgrate स्वाद्‌ार्वयायां विषमेन जः ॥ et
षष्ठो जो नलपूवां स्याद्दितोयादिपद्‌ं नले।
सप्तभेऽन्ते प्रथमा चदहितोये पञ्चमे नले ॥ ७ ॥

अद्र पदं प्रथमादि षष्ठ एको लघुभवेत्‌ |

fay गणेषु पाद्‌: स्यादाय्यां wees Bars a
विषलान्याथ चपला गुरुमध्यगतौ च जौ ।
दितौयचतुर्थी ga च चपला सुखपूविका॥९॥
feta जघनपूव्वी चपला प्रकौत्तिता।
उभयोमंदाचपला गौ तवाद्याईैतुखका ॥ १० ॥
अन्तयेनाहनोपगौतिरौतिथोत्‌ क्रमात्‌ स्मता |

HS CATA WAT MAS RA मात्रया ॥ ११ ॥
वेतालौय feat स्यादयुष्ादे समे नलः |
वसवोऽन्ते वनगाश्च गोपुच्छन्द शकं भवेत्‌ ॥ १२॥
भगणान्ता पाटलिका He परे च पूवंवत्‌(१),

साकं षड्वा भिखाशुक्‌ awa: wea ॥ १२॥
पद्मेन yaaa ठतीयेन सहस्रयुक्‌ |
उदौच्हठत्तिर्वीचां स्याद्‌ युगपच्च प्रवत्तकं॥ १४॥
्रयुक्चारुहासिनो स्यादुयुगपच्चान्तिका भवेत्‌ ५ १५॥
anifa वसवे व मात्रासमकभौरितम्‌ |
भवेत्रलवमौ WI stem at नवासिका॥ १६॥
विण्वोकः पञ्चमाष्टौ मो चित्रा लवमकशलः।

१ पुश्छरमिति a |

१९० अम्निपुराणे। [३११ अध्यायः)

परयुक्ञेनोपषिधा पादाकुलकभित्यतः॥१९७॥
गोता aay सौम्या लः पूवः(१) ज्योतिरौरिता।
स्याच्छिखा विपर्यस्ता तूलिका समुदाद्कता ॥ १८
VARA AT गः स्याजङ्गजनसमावला |
ग॒ दलेकगुर (२) Terautenfaadrarg ॥ १९॥
TAMA महापुराणे छन्दोजातिनिरूपणं नाम तिंगदधिक-
चि्ततमोऽध्यावः। |

सथेकचि'गशदधिकचिशततमोऽध्यार्यः।

000(@000——=
विषमकथनम्‌ |

अग्निरुवाच |) aad aagitad विषमञ्च faut ae
समन्तावत्‌ क्त्वक्ष तमद समश्च कारयेत्‌ ll १॥
विषमश्चेव वास्यूनमतिढत्तं समान्यपि |
ग्लो चतुःप्रमाणी स्यादाभ्यामन्यहितानकां ॥ २॥
पादस्याद्यन्तु वक्र स्यात्‌ शनो न प्रथमास्मृतौ ।
बाल्यसुखतुरथादर्णत्‌ पथ्या AT युजोयतः ॥ २ ॥
विपरौतपय्यान्यासाश्चपला वा युजसनः |
विषलायुग्नससमः सव्वं" तस्यैव तस्य च ॥४॥

१ मः पुष्ये दति Go |
२ प tangata अ०।

RIT!) अदसमनिरूपणम्‌ | १९१

तौन्तौ वा विपुलानेका चक्रजातिः समोरिता।
भषेत्‌ पदचतुरूवं' चतुदे्पा पदेषु च।॥ ५॥
गुर्दयान्त WITS प्रत्यापोो गणादिकः |
प्रथमस्य feats aac लव णौ क्रमात्‌ ॥ ६ ॥
भवेदख्तधाराख्या उदहताद्यच्यतेऽघुना |

एकतः ससजसानः BA सौ जो गोऽघ भौनजौ | ७ ॥ |
नोगोऽथ सजसा गोगस्तुतौयचरणस्य च ।

सौरभे RIANA ललित नमौ जसौ ॥ ८ a
sufea’ प्रचपित namie. समौ जसौ । `
MAN मलजा रोगः समो नगरजया; पटे ॥ < ॥
व्चैमानं मलो खो नसौ श्रयो wena इरिता।
शच विराड़ाषभा ख्यं aa Weare: ॥ १० ॥

इत्याग्नेये महापुराणे विषमकथनं aaa शरदधिक-
. चिश्ततमोऽध्वायः |

अथ दाचिंशदधिकनिश्ततमोःध्यावः।

000(@}000

अ्ैसमनिरूपणम्‌ |

अग्निरुवाच | उपचित्रकं ससमनामथभोजभगामय(१) |
दूतमध्या ततभगागयोननजथाः स्मृताः ॥ १॥
वेगवतो ससमगा भभभगोगधो स्मता |

१ ससमनामथयतीभयागथ दति Se |

१९२

भ्रग्निपुराणे [ १३२ श्रध्याथः।

शद्रविस्तारस्तोसभगासमजागोगधा BAT ॥२॥
रजसागोगधोद्रोषौगोगा वै केतुमत्यपि ।
्रद्यानिकौ ततजगागयोततजगागघ ॥ २॥
विपरोताख्यानिकौ त्तौ जयागातो जगोगघ |
सोमलौ गथलभभावो भवेडरिणवल्लभा ॥४॥
लोवनौोगाधनजजा यः स्यादपराक्रमं।

पुष्पिता ननवयानजजावोगधो सजो ॥ ५॥
NAW जवजवागो मूले ganar शिखा।
अष्टाविंशतिनागाभा चिशत्रागन्ततो गुजि।
wat तदिपरौता स्यात्‌ समत्त wed ॥ ६ ॥

इत्याग्नेये महापुराणे ्रईदसमनिरूपण नाम दातिंश्दधिक-

तिशततमोऽध्वायः)।

अथ तु यस्ति शरदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

000

समतत्तनिरूपणं |

श्रग्निरवाच। यतिविच्छेद्‌ इव्यक्स्त त्तमध्यान्तयौ गणौ ।

ata: कुमारलालितातौ गौ चित्रपदा स्मता ॥ १॥
facrarat AAATTAAT TAT |

माणवका Hifsaa वनौ दलसुखों वसः।॥ २॥ ।
स्याह्ुजङ्गशिशसुतानो मेहनं aid ननो,
भषेच्छदविराड़ठतं प्रतिपादं wa AAT HR

२२१ श्रध्यायः।] समहठत्तनिशूपणम्‌। १९३

पणवोमलयेमः(१) ATHY गो मयुरसारियीौ ।
सत्तामभसगा sa भजताद्यपरिखिता॥ ४।

सकावती भससगाविन्द्रावचा तजो जगो।

जतौ जगौ गृपपूव्वौवायन्ताद्यु पजातयः ॥ ५॥

दीधकं भगभाग स्यात्‌ णालिनो मतभागगौ |

यतिः ससुद्रा WIA: वातो मभतागगौ ॥ ६ ॥
चतुःखरा Beat विलासिता मभोनलो |

समुद्रा अथ ऋषयो वनो नौगो THAT ॥ ॐ ॥
सामताघनभागोगोन्ताननसमाच्च सः।

श्येनौ वजवनागः ATA नपरगागगः ॥ ट ॥

ATA ATA SA जतौ Alay तौ जवौ |

इन्द्रवंशा तोटकं सेषतुर्भिः प्रतिपादतः॥<॥
भवैद्रुतविलस्विता नभे भवावघौ नलौ ।

सयौ सौोपुटी वसुषेदा जलोगतिजलो जमी ॥ १०॥

जसौ वसर्व्ववशाध ततं ननमराः स्मतं ।
ङुसुमविचितान्यौयौोनोनौ रौ साचलास्विका(२)॥११।
भुजङ्गप्रयातं चैः स्याश्चतुभिः ahaa: |

प्रमिताक्षरा गजे सै कान्तोत्पीड़ा मते समै (३) ॥१२॥
वेश्वदेवौ(8) ममयायाः पञ्चाङ्ग नवमालिनौ |

१ अललघाम इनि खण |

२ खरात्मिकाश्ति ख०। वच्चलान्निकाद्तिड०।
a ममाविति qo |

४ विश्वदेवोति qo!

( २५ )

१९४ अग्निपुराणे [ १३३ अरध्यायः।

नजा भये प्रतिपाद गणा यदि जगत्यपि।॥ १३॥
प्रहरणौ मवजवा गोपतिर्वह्किदिक्तु चै।

रुचिरा जभसजगा च्छत्रा वेदे ग्रहेः स्मता॥ १४॥
मत्तमयरं मतया सगो बैदग्रहे यतिः ।
नेरोनलनसागः स्यादसभ्बाघा AAT AAT १५॥
गोग इन्द्रियनवकौ ननौ वसनगाः खराः
सखराखापराजिता BMIAAW AAMT: ATT ॥१६॥
हिःप्रदर गकलि ता(१) वसन्ततिलका नभो |

जौ गौ सिंहोब्रतासा स्यान्पनेरुदषेणो च सा | go kt
चन्द्रावन्ता ननौ सोमावत्तंतु नवकः स्मतः |
मणिगुणनिकरा सौ मालिनौ नौ मयो यथः ॥ १८॥
यतिर्वसुखराभौ वौ नतलमितरसग्रहाः(र)।

क षभ गजविलासितं Sat शिखरिणौ जगौ॥ ee ॥
रसभालभुगुसद्राः परथीजसजसा जनो |
गोवसुग्रहविच्छित्रा प्िङ्लेनेरिता पुरा॥२०॥
वंशपत्रपतितं स्याद्‌ भवनाभौ नगौ सदिक्‌।
efcat नसमारः सो नगौ रसचतुःसखराः॥ २१॥
मन्दाक्रान्ता ANAT तगौगद्धिरससखराः |
कुसुमितलता Afaat मतना ययया; शराः ॥ २२॥
TAT: खराः प्रतिरथससजाः AAATS TW: |
शादूःलविक्रौडितं स्यादादित्यमुनयो यतिः ॥ २३॥

[भी

१ दिःप्रडरणञ्चसितेति ae |
२ स्लननागवसप्रडा इति Ho |

१३४ श्रध्यायः। ] प्रस्तारनिरूपणम्‌ । १९५

कतिः सुवदना मोरो भनया AAA? TI: |

यतिमुनिरसाचचाथ इवि aw क्रमात्‌ ख तम्‌ ॥ २४॥

ANT मरतानोमोयपो बिःसप्तका afa:

समुद्रकं भरजानोवनगा दणभास्कराः॥ VY I

श्रष्वैललितं नजभा जभजा भनमोशतः |

मत्ताक्रौडा AAAAT नोनम्नो गोष्टमातिचिः॥ २६॥

तन्वौ भनतसाभोभो लयो वाणसुराक्षका;।

क्रोश्चपदा भमततानो नो ATUNTITaA: 1 29 |

भुजङ्गविजग्ितं ममतना ननवासनौ ।

ग्ट गमुनिभिम्ड दो ह्यपा राख्यमौदटणम्‌ ॥ Ve ॥

मननानतानःसो गगौ ग्रहरसो रसात्‌(१)।

नो सप्तरोदण्डदः स्याच्चण्डघ्रिप्रघातक(२) wren

रेफषठद्चया शणवा स्यर्व्यालजमूलमुख्यकाः ।

शेषे वे प्रविता ज्ञेया गाघाप्रस्तार उच्यते ॥ ३० ॥
CAMA महापुराणे समघ्तसनिरूपण नाम च्रयस्तिंश्रदधिक-

चिश्ततमोऽष्यायः।

Grama PE

अथ चतस्ति'ए्दधिकचिगशततमोऽध्यायः।

000
प्रस्तारनिरूपणम्‌ |
अग्निरवाच। छन्दोऽत्र सिं गाधा स्यात्‌ पादे सव्वं गुरौ तथा ।
प्रस्तार ्रादयगायोनः परतुख्योऽथ प्व गः ॥ १॥

१ ग्रहवसी agifata ae |
९ खष्डष्टद्धिप्रथातक इति Se |

१८९ भम्निपुराखे [ १२२५ अध्यायः ।

AVA Vase नः Base विषमे गुरः ।
प्रतिलोमगुशं ary feafeen एकनुत्‌॥ २ ॥
सङ्ख्यादिरथे रूपे तु शून्य qa दिरौरितं ।
तावद तद्गुणितं fearay तदम्ततः ॥ et
परे पणो परे पुण' भेसप्रस्तारतो भवेत्‌ |
नगसंख्या THM चाष्वाङ्क TATA: |
सङःख्येव हिगुणेकोना छन्दःसारोऽयमौरितः॥ 8
इत्याग्नेये मषहापुराये प्रस्तारनिरूपणं नाम wafa गदधिक-
विश्ततमोऽध्यायः |
अथ पच्चनि शदधिकजिशततमोऽध्यायः।
000
शिक्ाजिरूपणम्‌ |
अम्निरुवाच | वच्छे शिल्ान्तिषटिः स्थरा वा चतुराधिकाः |
az विशतिरेकष स्पर्थानां पञ्चविंशतिः ॥ १।
यादयश्च खता WEY VALS समाः सताः |
अगुखारो विसगंख den चापि परान्ितौ wrt
इष्य खेति fata खकारः wa एव च ।
Twa खे अरं प्रोक्त (१) eae: पश्चमेयुतः॥ ३॥
अन्तस्थाभिः समायुक्त WC: WW एव सः।
TATE TAA मनोयुक्त विवक्षया ॥ ४॥
मनः कायाग्निमाहन्ति सप्रेरयति माङ्तम्‌।

९ वगेमच्े खर" प्रोक्कमिति ख. |

३३५ waa!) शिक्षानिरूपणम्‌ । १९७

ATTA रसि चरन्‌ मन्त (१) जनयति खर ॥ ya
प्रातःसवनयोगस्त छन्दो गायच्रमासितम्‌ |
कण्ठे माध्यन्दिनियुतं WAAAY भागुगम्‌ ॥ ६ ॥
तारन्तार्तीयसवनं(२)शौषश्य' जागतालु गम्‌ ।
सोदौर्णो quifufedt वक्रमापद्य मारुतः ॥ ७॥
व णान्‌ जनयते तेषां विभागः पञ्चधा aa: |
` खरतः कालतः खानात्‌ प्रयबायप्रदानतः॥ ८ ॥
अटो खानानिवर्णानासुरः कण्ठः शिरस्तथा।
जिद्वा मूलख् दन्ताख नासिकोष्टो च ताल्‌ च॥ <€ ॥
स्वभावश्च fasfaa quar tH Ta च।
जिद्धामूलमुपश्या च गतिरषटविधोपमणः॥ १० ॥
पदयो भावप्रसन्धानसुकारादि TA |
स्वरान्तं ताथ विद्याख्द्न्यदरयक्षमुखणः ॥ ११॥
अतीर्थादागतं(३) दग्धमपवणंश्च भितं ।
एवसुश्चारणं पापमेवसुश्चारणं शभम्‌ ॥ १२॥
अतीर्थादागतं Sar Wala सुब्यवखितं |
सुखरे ण सुवक्तेण YM ब्रह्मराजनि v2
न करालो न लम्बोष्ठो agar नानुनासिकः।
ana agian न वर्णान्‌ वक्षुमहति॥ १४॥
एवं AU: प्रयोक्तव्या नाव्यक्ता न च पौडिताः।
१ भाजमिति qo | | |

२ भावभ्ाकोयसवभमिति ख०।
a क्ुतीथादागतभिति so) चतोथादागतभिति qe |

१९८ अग्निपुराणे [ ३२५ भध्यायः।

सम्यम्बणं प्रयोगेण ब्रह्मलोके महीयते ॥ १५॥

उदात्त खानुदात्तश्च सरितश खरास््रयः।

सखो Ge: श्रत इति कालतो नियमावधि ॥ eg

HOM वहाविचयशास्तालब्या WA Fy ¦

स्यमृचैन्या ऋ इरसाः(१)दन्ाः FMA: FAT: go

जिद्वामूले तु द्गः ital दन्त्योष्ठो वः स्मृतो बुधैः ।

Usa कण्टतालव्यौ भरो भौ कण्ठमौष्टजौ समतौ ॥ १८॥

AGATA तु कण्ठस्य एकारे कारयोभ षेत्‌ |

अयोगवाहा विन्नेया ्राखयखा नभागिनः ॥ १९ ॥

भचोऽस्पृष्टापशस्त्नोषन्नोमाः स्पष्टा हलः WAT: |

TAT: स्प्रष्टा हलः War निबोधाच्रप्रधानतः॥ Re I

अरमोऽनुनासिकानक्रौ नादिमे हसषः GAT |

दईैषन्रादरोपरयशः शखासिनख धकाद्यः।

trad at विद्यादौघभेतत्‌ प्रचक्षते ॥२१॥
इत्याग्नेये महापुराणे शिक्षानिरूपणं नाम पञ्चत्रि शदधिक-

जिशततमोऽध्यायः |

जदाः ~ ae ee
१ खटवसादइति Ge |

१९६ श्रष्यायः।] कानव्यादिलल्तणम्‌ | १९९

अथ षरं ्रदधिकचिशततमोऽध्यायः |

010,6 1, ण

कान्यादिलक्षण |

¢

afm रुवाच | काव्यस्य नाटकादरेष अलङ्ारान्‌ aera ।
ध्वनिव्व ण; पदं वाक्यभिलयेतदाङमयं मतं ॥ १ ॥
शास्त्रेतिहासवाक्यानां यं यत्र समाप्यते |
शास्त्र शब्दप्रधानल्मितिष्ासेषु निता ॥२॥
भरनिधायाः प्रधानलात्‌ काव्य ताभ्यां विभिद्यते।
ata’ gad लोके विद्या तत्र च ga ar २)
कवित्वं cau तत्र शक्तिस्तव च gaat |
वयुत्पत्तिदु्लं भा तत्र विवेकस्ततर दुर्लभः ॥ ४ ॥
सव्वं ' ास्त्रमविदह्िम ग्यमाणत्र सिध्यति |
आदिवर्ण दितौयाब महाप्राणास्तुरोयकः ॥ ५॥
वेषु वणठन्द' स्यात्‌ पदं सुपतिडप्रभेदतः |
ay पादाक्यमिषटार्थव्यवछ्ित्रा पदाबलौ ॥ ६ ॥
RT स्फुटदलङ्ारं गुणवदेषवन्नितम्‌ |
Hig ea लोक सिद्मन्नादयोनिजं on
देवादौनां संस्कतं स्यात्‌ waa तिविधं sai ।
गद्यं vary fray काव्यादि त्रिविधं स्मतम्‌॥८॥
BIS: UHRA गद्यन्तद्पि गद्यते |
चणंकोत्‌कलिका गन्धिढ भेदात्‌ चिरूपकम्‌ ॥ < ॥
अल्पास्मविगश्रहं नातिगदुसन्दभनिभरं।

a feagure [ ३३९ Tara: |

quai नामतो दौषसमासात्‌ कलिका भषेत्‌ Wve ॥
भवेमष्यमसन्दभेत्र,तिकुख्सि तविग्रहम्‌ |
ठत्तच्छायादरं aa गन्धिनेतत्‌ किलोत्‌कटम्‌ ॥ ११ ॥
आख्यायिका कथा Sega परिकथा तधा |
कथानिकेति मन्यन्ते गयकाब्यच्च TENT १२॥
कतु वंगप्रशंसा स्याद्यत्र गद्येन विस्तरात्‌ |
कन्याहरणसंग्रामविप्रलग्चविपत्तयः ॥ १३ ॥

भवन्ति ae दौप्राख रोतिहत्तिप्रवस्चषथः।

खच्छासेख परिच्छेदो य्या चषकोत्तरा ॥ १४॥
वक्त WIIG वा ay साख्यायिका स्यृता।

wa: स्ववंशं संसतेपात्‌ कवियं च प्रं सति ney
सुख्यस्यार्थावताराय भवेदत्र कथान्तरम्‌ 1

परिच्छेदो न यत खाषवेदालश्केः कचित्‌॥ ted
सा कथा नाम तद्भे निवध्नीयाच्तुष्पदीं।

भवेत्‌ खण्डकथा वासो यासौ परिकथा तयोः ॥ १७॥
sara aaa वापि fest at नायकं विदुः।
स्यात्तयोः करणं विहि विप्रलग्धयतुव्विधः ॥ १८ ॥
समाप्यते तथोन्रीया सा कथामनुधावति।

कधा ख्यायिकयो श्विखभावात्‌ परिकथा खता ॥ १९ ॥
भयानकं FOIL गभं च करुणो रसः |

AAAS FHATGT नोदात्ता सा कथानिका॥ Re
uy चतुष्यदौ तच्च वत्त जातिरितिजिधा।
ठत्तमन्षरसंख्येयसुक्धं तत्‌ कतिशेषजम्‌ ॥ २१॥

३२९ भध्यायः। | काब्यादिलक्षणम्‌। २०१

माचाभि्गणना aa सा जातिरिति काश्यपः(१)।
© ५ ° $ >+ $
सममदसमं aa विषमं awe Frat 22 4
सा विद्या नौस्तितीषूर्णी गभौरं काव्यसागरं |
AWAY कलापश्च aaa विथेषकम्‌ ॥२३॥ `
कुलक सुक्तकं कोष इति पद्यङ्खटुम्बकम्‌ |
सगेबन्धो महाकाव्यमारनृधं संस्कतेन यत्‌ ॥ २४॥
तादाममजहत्तत्र(२) तत्समं नाति cafe |
इतिहासकधोद्ूनमितरहा सदाख्यं ॥ २५ ॥
मन्तदूतप्रयाणाजिनियतं नातिविस्तरम्‌ |
शक्षथ्या तिज गत्याति शक्तं चष्टुभा(३) तथा ॥२६॥
A
ufaarafeframfiaararat wa: |
(| ©
सुका(४) तु भित्रहठत्तान्ता नातिसं्निप्तसगकम्‌ ॥ २७ ॥
अतिशक्तं रिकाटिभ्यामेकसङ्ीणंकेः परः । |
मातयाप्यपरः स्मः प्राशस्येषु च पविमः ॥ २८ ॥
कस्प्रोऽतिनिन्दितिस्त स्मिन्विशेषानादरः सतां |
A
नगरार्यवगेलत्तं चन्दराकौखमपादपेः॥ RE
उद्यानसलिलक्रौडामधुपानरती AA |
A
दूती वचनविन्यासंरसतौचरिताइ,ते; ॥ ३०.॥
AAO A oR
तमसा मरुताप्यन्यविभावेरतिनिभरः।

१ क्प इति ae, Ho, So F |
९ तादथैमजदत्दति Se |

2 WAT wit अ०।

४ am fa wo |

( २९ )

अग्निपुराणे [ १६१६ wera: |

सष्बह न्िप्रहत्तष्च सर्व्वभावप्रभावितम्‌ tt ae i
सर्व्वरोतिरसेः पुष्ट (१) प्क विभूषणः । |
अत एव ARIAT ATAU च AAA: ॥ ३२॥
वागवेदग्धःप्रधानेभि रस TAY जौवितम्‌।
एथक्‌प्रयतब्रनिर्व्वत्यं ' वाग्बक्रिजि रसादपुः॥ २३॥
चतुव्वंगंफल' विष्वगव्याख्यातं नायकाख्यया |
समानहत्तिनिष्युं टः कोथिकौहत्तिकोमलः ॥ २४ ॥
कलापोऽव् प्रवासः प्रागनुरागाह्वयो रसः |

सविगेषकश्च प्रापादि संस्कतेने तरेण च ॥ ३५ ॥

MAAR कलक स्यात्‌ सन्दानितकानि aq
मुक्तकं Wn एकेकघमत्‌ कार्षमः सत्तां ॥ २९ ॥
सृक्तिभिः कविसिंहानां सुन्दरोभिः समन्वितः |
कोषो ब्रद्मापरिच्छित्रः स विदग्धाय रोचते॥ ३७ ॥
च्राभासोपमगक्तिखच सगे यद्िव्रहस्ता। `

faa वपुरिति ख्यातं प्रको णमिति च हिधा)
खव्यद्धौवाभिनेयच्च vate सकलोक्तिभिः ॥ १३८ ॥

इत्याग्नेये AWWA अलङ्कारे काव्यादिलच्चणनाम

षट्जिंश्रदधिकच्चिश्रततमोऽध्यायः।

nee, COE

, छलमिति जर co च।

अथ सप्रिंशदधिकतरिशततमोऽध्यायः।

000

नाटकनिरुपणम्‌ |

अस्निरुवाच | नाटकं सप्रकरणं fea erase ar
Sq समवकारख भवेत्‌ प्रहसनन्तथा ॥ १॥
व्यासो गभा शवोष्यङ्बोटकान्यथ नाटिका।
ara fra: कणां एको safer तथा ॥ 2 |
प्रखानं भाणिका भाषौ ast दक्ञोगकानि च।
काव्य ओ्रौगदितं नायरासक रासकं AAT 2 Il
उल्लाप्यकं प्रेङस्षणञ्च सपतविं रतिरेव तत्‌ ।
सामान्यच् विशेष aaa हयो गतिः ॥ ४ ॥
सामान्य सव्व विषयं शेषः कापि प्रवर्तते ।
पृष्व रङ्गः निहत्ते हौ देणकालावभावपि ॥ ५॥
रसभावविभावानुभावा भभिनयास्तथा।
we: स्थिति ख सामान्य सव्वतैवोपसपं शात्‌ ॥ ६ ॥
विथेषोऽवसरे वाच्यः सामान्यः पुव्व मुच्यते |
त्रिवगंसाधनन्राटयमित्याहः ATTY यत्‌ ॥ ७ tl
इतिकन्तव्यता तख पून्वेरङ्गो यथाविधि |
मान्दोसुखानि ufanerifa पृव्वरङगके ॥ र ॥
देवतानां नमस्कारो गुरूणामपि च स्त॒तिः।
गोव्राहमणनपादौनामागौर्वादादि गौयते ॥ < ॥
नान्धन्ते सृत्रघारोऽसो रूपकेषु निबध्यते |
शरपुवं मं वशप्रशसा पौरुषं कैः ॥ १०॥

a

२०४ अग्निपुराणे [ १३७ अध्यायः |

सम्बन्धार्यौ च काव्यस्य waaay नि्रिथेत्‌।
aay विदूषको वापि पारिपाश्चिकणएववा॥ te
सहिताः सूत्रधारेण संलापं यच Fara |

fadater: सकार्ययोतूयेः प्रम्ततादेपिभिर्भिंधः॥ १२॥
भरामुखं तत्तु विज्ञेय बुधः प्रस्तावनापिसा।

प्रहत्तकं कथोहातः प्रयोगातिशयस्तथा + १२॥
WSS रयो भेदा वौजांे षुपजायते |

कालं प्रहत्तमाञित्य ayaa वणंयेत्‌ urs i
AMAIA WIA प्रवेशम्तत्‌ प्रहत्तक।

सूत्रधारस्य वाक्य वा यत वाक्याघमेव ATH १५॥
wear प्रविशेत्‌ पातं कघोहातः स उच्यते}

प्रयोगेषु प्रयोगन्तु चतधुम्यत वण्येत्‌ ५ १६॥

aaa प्रविशेत्‌ ara प्रयोगातिशयो fe a |

Tt नाटकादौनामितिदन्तं प्रचचते॥ १ॐ॥
सिदसुतपरेितच्वेति तस्य भेदाबुभो खतो |
सिदमागमदृषटच्च ख्ष्टसुत्प्रेचितं कषेः ॥ १८॥

बलं fare: पताका च प्रकरौ HAAS च।
श्र्थप्रक्षतयः पञ्च पच्च चेष्टा अपि क्रमात्‌ ॥ १९।
प्रारम्भश्च Vaasa wife? सद्ाव एव च।

नियता च WANA HAMA पञ्चमः॥२०॥

मुखं प्रतिसुखं गर्भो विमर्षश्च तथेव च । |

तथा निर््यदहणञ्चेति क्रमात्‌ पद्व सन्धयः ॥ २१ ५
अर्यमा समुद्दिष्टं बहधा यत्‌ प्रसपंति।

१९८ maa) |] नाटकनिरूपणम्‌। Roy

फलावसानं यश्चव वौजं तद्भिधौयते॥ २२॥
aa वौीजसमुत्पसिनीनाधरससम्मवा |
काव्ये शरौरानुगतं was परिकौस्तितं ॥ २२॥
TEMAS रचना वनत्ान्तस्यानुपत्षयः |
रागप्रासिः प्रयोगस्य गुद्चानाश्ेव गहनम्‌ WRG `
भआा्य्यवदभिख्यातं प्रकाशानां प्रकाशनम्‌ |
GEA नरो यदव AS काव्यमेव च ॥ २५॥
देशकालौ विना fafaa faad vada |
अरतस्तयोरुपादाननियमात्‌ पद मुष्यते ॥ २९॥
देथेषु भारतं aa काले क्तयुगज्रयं |
ae ताभां प्राणभूतं खदुःखोदयः कचित्‌ |
सगं सर्गीदिवांत्त च प्रसञ्जन्तौ न दुष्यति ॥.२७॥

इत्याग्नेये महापुराणे BAR नाटकनिरूपणं नाम
anfa णदधिकतिशततमोऽध्यायः |

a CSOD

अथाषटटचिं शद्धिकजिशततमोऽध्यायः।

0002000

खृष्मरादिरसनिरूपणम्‌ |

अग्निरुवाच । WIC परमं ब्रह्म सनातनमजं विभु |
वैदान्तेषु aged कं Saar ज्यातिरोष्वरम्‌ ॥ !॥
आनन्दः TAWA व्यज्यते स कटाचन ।
व्यति; स। तस्य देतन्यचमत्‌काररसा्खया ॥ २ ॥

२०६

अभ्निपुराण [ ११८ अध्यायः |

्राद्यस्तस्य विकारो यः सोऽदहमर इति स्मतः |
ततोऽभिमानस्तजेदं समाप भुवनन्रयं॥ ९ ॥
अभिमानाद्रतिः सा च परिपोषसुपेयुषो।
व्यभिचाादिसामान्धात्‌ Zee इति Waa \ ४ ॥
AW: काममितर हास्याद्या अप्यनेकशः |

स्वखस्थादिविेषोत्वपरिघोषसखलच्षणाः ॥ ५॥

स्वादिगुणसन्ता नाल्नायन्तं परमाकनः।
रागादवति ETA रौदरस्तेशात्‌ प्रजायते ॥ ६ +
वौरोऽवष्ट मजः WIAA इष्यते |
शङ्गाराव्नायते हासो CATH करुणो TS: ॥ ७ |
वोराश्चाड तनिष्यसतिः VISA AAR:
द्रारदहास्यकर्णा रोद्रवोरभयानक्ताः ॥ ट ॥

RAR YAMA SM: खभावाच्चतुरो रसाः |
aatfta विना arara वाणौ भाति नोरसा।॥२॥
अपारे काव्यसंसारे कविरेव प्रजापतिः
यथा वे रोचते faa’ तथेदं परिवर्तते ute
AFI चेत्‌ कविः काव्ये जातं रसमयं जगत्‌ |
सचेत्‌ कविर्वीतरागो नौरसं ama तत्‌ ॥ ११॥
न भावदोनोऽस्ति रसो न भावो रसवजं a? |
भावयन्ति रसानेभिर्भाव्यन्ते च रसा इति ॥ १२॥
ख्ाथिनोऽष्टौ रतिमुखाः स्तम्भाद्या व्यभिचारिणः।
मनोऽमुक्‌ लेऽनुभवः सुखस्य रतिरिष्यते॥ १३॥
हषोदिभिख मनसो विकाशो हास saa |

विक

१२८ भ्रध्यायः। ] शहारादिरसनिरूपणम्‌ | २०ॐ

चितादिद्थं नाशे तोबेक्तव्यं हवते भयम्‌ ॥ १४।

‘ लुगुपसा च weratat निन्द दौभौग्यवाहिनां।
विस्मयोऽतिशयेनायदशंनाचित्तविस्ततिः।॥ १५॥
अष्ट MASA: सच्वाद्रजसम्तमसः परम्‌ |
स्तम्मषेष्टाप्रतीषातो भयरागाद्युपाहितः(१)॥ १६॥
खरमरागादुपेतान्ःच्तोभजन्म THT | |
खदो दषा दिभिदहो च्छासोऽन्तःपुलकोद्रमः ॥ १७॥
हषोरदिजग्मवाक्सङ्गः Aw भयादिभिः ।
मनोवेक्तव्यमिच्छन्ति गोकमिदटटत्तयाद्दिभिः॥ १८॥
arrears प्रतिक्लानुकारिणि।
॒रुषःयसमाप्तवार्थो यः स SAIS उच्यते ॥ १९ ॥
चित्तच्लोभभवोनत्तम्भो Faq: परिकौत्तितः'
वण चच विषादादिजक्ा कान्तिविपय्ययः॥ २० ॥
दुःखानन्दादिजन्नेचजलमयु च विश्रुतम्‌ |
इन्द्रियाणामस्तमयः प्रलयो लङ्कनादिभिः॥२१॥
वेराम्यादिश्यनःखेदो निर्वेद इति कथ्यते |
मनःपोडादिजश्ना च सादो ग्लानिः शरोरगा॥२२॥
शङ्गानिषटटागमोत्‌प्रे त्ता स्यादसूया च ABT |
मदिराद्यपयोगोत्धं मनःसंमोहनं मदः ॥२३।
क्रियातिश्यजग्मान्तःशरौ रोतृधक्तमः Wa: |
खृष्घारादिक्रिथादे षथिन्तस्यालस्यसुच्यते ॥ २४॥

१ भयरागाश्युपस्छित इति Wo |

भम्निपुराखे [ २३८ wera: |

fa सत्तादपञ्ज'शधिन्तार्वपरिभावनं |

° Cs ix.
इतिकत्तव्यतोपायादशन ATE उश्यते ॥ २५॥
स्मरतिः स्यादनुभूतसख्य वस्तुनः प्रतिविम्बनं |
मतिरथपरिच्छ दस्तत्वन्नानोपनायितः॥ २६॥
व्रोडानुरागादिभवः BETS: कोपि चेतसः।

Ace ©

भवेचचपलताऽस्थेय हषशित्तप्रसनत्रता ॥ २७॥
रवे UATE: णयो वेधुश्चमामनः।
awa प्रतिभाभ्रभो जड़तत्यभिधौयते ॥ २८ ॥
इट प्रासरूपचितः सम्प्रदाभ्युदयो wea: |
गव्व ; परेष्ववनज्नानमामन्युत्‌कषभावना ॥ २९ ॥
भवेदिषादो देवादैविंघातोऽभी वस्तनि |
्ओोलृक्य मोप्सिताप्रा्रवन्छया तरला fafa: १०॥
faafeaut स्तेमित्यमपस्मारोऽचला fafa: |
qe बाघादिभोस्रासो agar चित्तचमत्‌कषतिः॥ ३१॥
क्रोधस्याप्रशमोऽमषेः प्रवोधसेतनोदयः |
safeea भषेद्गु्िरिद्धिताकारगोचरा।॥ २२॥
रोषतो गुरुवाग्‌ द रडपारष्य विदुरग्रतां।
ऊहो वितकौः स्याद्याधिमनोवपुरवग्रहः ॥ ३३॥

` श्रनिबहप्रलापादिरुष्मादो मदनादिभिः।

AMA ASAT VARIA परमः शमः ॥ ३४ ॥
कविभिर्योजनौोया a भावाः काव्यादिके Ta: |
विभाव्यते fe रत्यादियंच येन विभाव्यते ॥ ३५॥
विभावो नाम सदेधांलम्बनोहीपनामकः!

१३८ भ्रध्यायः। ] अह्गारादिरसनिरूपणम्‌ | २०९

रत्यादिभाववर्गोऽयं यमानीव्योपजायते ॥ २९ ॥
्रालम्बनविभावीऽसो नायकादिभवस्तथा |
धीरोदात्तो Nae स्याददोरललि तस्तथा ti gor
धौरप्रणान्त इत्येवं AGS नायकः स्र, तः।
अनुकलो दक्षिण शठो wes प्रवत्तितः ॥ ३८ ॥
पौोटठमर्दो विटशचैव विदूषक इति aa: |

BPC नश्रसविवा नायकस्यानुनायकाः॥ ३९ ॥
पोटमदः सभ्बलकः खोमांस्तदणजो faz |
विदूषको वेहसिकसत्बशटनायकनायिकाः ॥ ४० ॥
स्वकया परकौया च gay रिति कौशिकाः।
arava a yaw रिरित्याद्या बहभेदतः ॥ ४१ ॥
उदीपनविभावास्ते संस्कारेविषिपैः faa:
श्रालस्बनविभावेषु भावानुरौपयन्तिये॥ ४२॥
ततु.षरटिकला दधा कम्ब गी तिकादिभिः I
कुहकं स्मतिरप्य at प्रायो.हासोपहारकः ॥ ४९॥
अलम्बनविभावस्य भावेरुददसंसकतेः |
मनोवाग्‌बृदधिवपुषां Alera: ॥ ४४ ॥
mica wa विदुषामनुभाव इति aa: |

स चानुभूयते चात्र भवत्यत निरुच्यते ॥ ४१५ ।
मनोव्यापारभूयिष्ठा मन TTA उच्यते |

दिविधः पौरुषस्त्ेण ईशोऽपि प्रसिव्यति ॥ ४६॥
शोभा विलासो aya Bs wana च|
ललितच्च तथौदायन्तेजोऽछाविति पौरुषाः ॥ ४७ |

( २७ )

ate अम्निपुराणे [ २२८ अध्यायः

नो चनिन्दोल्षमस्यदा ster दाश्लादिकारणं |
AAI USA शोमते भवनं यथा ॥ 8८ ॥
भावो हाव Sar च शोभा कान्तिस्तयैव च ।
दौपिन्धाषुयशोग्य च प्रागल्भ्य स्यादुदारता ॥ ४८ |
way गश्मोरता erat विभावा हाद्शेरिताः |
भावो षिलासो हावः स्याडावः किञ्चिच्च wast: ॥ ५० ॥
वातो युक्तिभषेदागारग्भो दादश एव सः |
तज्ाभाषणमालापः प्रलापो वचनं वद्ु(१)॥ ५१॥
विलापो दुःखवसनमनुलापोऽसक्दः |
संलाप उलप्रत्युक्षमपलापोऽन्यथावचः; ॥ ५२॥
वारत्ताप्रयाणं wean निदः प्रतिपादनम्‌ |
तश्च भोऽतिदेशोऽयमपदे शोऽन्यवशं नम्‌ ॥ ५३ ॥
उपदेशख fray व्याजोक्तिव्येपदेशकः ।
बोधाय एष व्यापारः FIWITTA इष्यते |
तस्व Reread च रोतिषठत्तिप्रहत्तयः ॥ ५४ ॥
इत्याग्नेये मषापुराखे Tage खदगरादिरसनिरूपणं
नामाषटविशदधिश्तिशततमोऽष्यायः॥

१ asfcfa Qo |

अथो नचत्वारि शदधिकचिशततमोऽध्यायः।
000(0)000 |
रौतिनिरुपणं |

- परगिरुवाच । वाज्वि्यासम्पतिन्नाने रौतिः सापि चतुविंधा |
Urgent गौडटेशौया वेदर्भी लाटजा तथा॥ १॥
उपचारयुता BEI पा्चालौ ङस्वविग्रहा ।
अनवखितसन्दभी aretar दौघेविग्रहा॥२॥

डपचारे रं बडुभि रप चारोर्विवस्निता ।
नातिकोमलसन्दर्भा वदभ सुक्षविग्रहा॥ १।
लाटौया स्फटसन्दभां नातिविष्ुरविग्रहा |

परित्यक्षापि भुयोभिरुपचारेरदाहता॥ ४॥
क्रियास्रविषमा वस्ि्भारत्यारभटौ तथा |

कौशिकौ सालतौ चेति सा चतु प्रतिषठिता॥ ya
वाक्प्रधाना नरप्राया स्त्ौयुक्ता प्राक्लतोक्तिता ।

भरतेन प्रणौतलराद्‌ भारतौ रीतिरुच्यते ॥ € ॥
GAIA भारत्या AA प्रहसनन्तथा |

प्रस्तावना नाटकादैर्व्बीथाङ्मख WIT ॥ 9॥

खष्ठात कं तयेव स्याल्ञपितं स्याहितोयकम्‌ |

असत्‌प्रलापो वाक्ञर णौ(?) नालिका विपणन्तथा ॥ ८ ॥
व्याहारस्तिमतश्चेव(२) लावस्कन्दिते तथा ।

श aig णोति Heo, Ho, So च ।
९ व्याशारल््िगतच्चं वेति Ge |

२१२ प्ग्निपुराे [ २४० अध्यायः ।

गण्डोऽथ WAIT त्रयोदश्मथासितम्‌ ॥ < ।
amare: प्रहसनं परिहासपर वचः
मायेन्द्रजालयुद्ादिबहलारभटौ खता |

ae fanatical. च(१) वस्तृत्थापनमेव च ॥ १० ॥

इत्याग्नेये महापुराणे Bagi रोतिनिरूपणं नामो-
नचत्वारिगदधिकत्िशततमोऽध्यायः |

अथ चत्वारिं शदधिकचिशततमोऽध्यायः।

000

AMISAFAU ASAT |
्मम्निरुवाच। चेष्टाविरेषमष्यक्प्रत्यङ्ग wy चानयोः |
शरोरारम्भमिच्छन्ति प्रायः पूर्व्वोऽवलाखयः॥ १॥
लला विलासो विष्धित्तिविभ्वमं किलकिच्ितं।
मोट्ायितं कुदमित विव्वोको ललितन्तघा ॥ २॥
विक्षतं क्रौडितं केलिरिति हादशधेव a: |
लौलेटजनचेष्टानुकरणं संठतत्षये । ९॥
विशेषान्‌ दशंयन्‌ किचिदिलासः सदिरिष्यते ।
हसितक्रन्दि तादौनां सङ्करः किलकिञ्चितं ॥४॥
विकारः कोपि विव्वोको ललितं सीकमाथतः।
शिरः पाणिर्रः पाश्डहटिरद्धिरिति क्रमात्‌ ॥ ५॥
अङ्गानि भ्ूलतादोनिप्रत्यक्गान्यभिजानते।

१९ सड चिप्रकरपातौ चेति ate |

ave wae । ] दत्यादावक्कनिरूपखम्‌ । २११

श्द्गप्रत्यद्गयोः wa प्रयतजनितं विना॥ ¢ i

न प्रयोगः क्चिश्भुख्यन्तिरौनश्च तत्‌ कचित्‌ ।
श्रकम्पितं कस्थितख्च(१) धतं विधतमभेव च। on
परिव।हितमाधतमवधतमथावितं ।

fagfea परावतत सुत्‌ सिप्तच्चाप्यधोगतम्‌ ॥ ८ ॥
ललि तच्चेति fawa तयोदयविध शिरः

WR BUT Ts पातनं भ्ूकुटौसुख ॥ € ॥
etefaur caer यिसच्चारिप्रतिबन्धना |
षट्त्रिं ग्ग दविधुरा रसजा तत्र VISA I १०॥
नवधा तारकाकम्य ्रमणच्चलनादिकं।

परोढा च नासिका Sar निश्वासो नवधा aa ११॥
पोटीष्टकन्धकं पापं सप्तधा चिवृकक्रिया।
कलुषादिभुखं षोढा war नवविधा WAT १२॥
असयुतः संयुतख Wal हस्तः प्रमुच्यते |
पताकस्त्िपाताकष्च तधा ब कत्तंरौमुखः।॥ १३॥
द चन्द्रोत्‌करालख शकतुर्डस्तथव च ।

gfea शिखरखव कपित्थः खेटकासुखः॥ १४॥
aaa: पद्मकोषो हि शिराः सख्गगोषकाः।
कांम्रुलकालपद्मौ(२)* च चतुरशभ्चमरौ तथा ॥ ew i
हंसा स्य सपन्तो च सन्द शसुकुलौ तथा |

१ Wafer कड्पितश्चंति wo |
२ काङ्गःखलकालपद्माविति Bo |
* aiquarerat काङ्जुरकारपग्नो एतत्पाठद्रय न समोचोनं |

२१-४ भ्रभ्निषुराणे [ ३४१ भरध्यायः।

उं नाभस्तास्नचृषट तुवि गतिरिव्मौ ॥ १६॥

अस्ंयुतकराः Wat: संयुतास्त॒ awe ।

अच्छलिख कपोतख Wat: सखस्तिकस्तया it १७ ॥

कटको वदंमानघाप्यसङ्गो निषधस्तथा |

दोलः YAYTSA तथा मकर एव च ॥ १८॥

गजद्न्तो वदिस्तम्भो वहमानोऽपरे कराः | |

उरः पश्चविध' स्यात्त ्रासुग्ननत्तंनादिकम्‌ ।। १९ ॥

उदरन्द्रतिक्तामं we qufafa तिधा +

Ta al; TERA जङ्काकन्य च पञ्चधा |

TART WAN त्यादौ नाटके BAR y Re i
CAAA महा पुराणे TAIT कृत्याद्‌ वङ्गकन्निषूपं नाम

चत्वारि शदधिकचिशततमोऽध्यायः |

ae) eS

अथे कचत्वारि शदधिकचिशततमोऽध्यायः।
०००@०००---
अभिनयादिनिरूपणं |
अग्निरुवाच | अआआभिसुख्यसयतर्थानिन्नेयोऽभिनयो बुधैः |
चतु सम्भवः सच्छवागङ्गाहरणाखयः ॥ १॥
स्तम्प्रादिः साच्िको वागारग्भो वाचिक aif ya |
HOUT आहार्यो बुहारश्भप्रहत्तयः॥ २॥
रसादिविनियोमोऽथ कथ्यते ह्यभिमानतः। |
तमन्तरेण Ta STATA BARAT १॥
सम्भोगो विप्रलम्भश्च गष्कारो दिविधः स्मतः,

१४१ भ्रष्वायः। ` भभिनयादिनिरूपणम्‌ | २१५

wesag प्रकाश तावपि हिविधौ gash ४॥
विप्रलेश्पाभिधानो यः ETT: स चतुविधः |
पूर्व्वानुरागमानाख्यः प्रवासकरुणाककः । ५॥
एतेभ्बोऽन्यतरं AAA AVA TATTA |

विवन्तते aqua म च प्रागतिवन्तते ॥ ९ ॥

स्तयं सयोस्तदुदयस्तस्य भिवित्तिका रतिः |
निखिलाः सात्िकास्तच वैवणंवप्रलयो विना।७॥
WHARAMNAY WIT उपचीयते | |
्रालम्बनविशेषैख तदिशेषेत्रिरन्तरः ॥ ८ ॥

awit दिविधं विद्यादाङु पच्यक्रियाककम्‌ |

हासश्च तुवि घोऽलश्यदन्तः सित इतीरितः ॥ € ॥
किचचिल्लत्तितदन्ताग्र हसितं फक्षलो चनम्‌ |

विहसितं aaa स्याज्जिद्मोपदसितन्तु तत्‌ ॥ १०॥
सशब्द पाप्सितमशब्दमतिष्ासितं।

यथासौ RIA नामस रसस्िविधो भवेत्‌ nee
धर्मो पघातजशित्तविलासजनितस्तथा |

Mee MAKI सखायौ कः सखायौ Yast मतः ॥१२॥
अङ्गनेपथ्यवाक्यैख रौद्रोऽपि विविधो ca:

तस्य fade कः क्रोधः खेदो Taree: ।; ek tt
AANA धमंवौरो Frac इति aaa

वौरस्तस्य च निष्पत्तिद्ेतुरत्‌साह इष्यते est
STAY भवेद्यत्र वीरभेवानुवत्तते |

२१६९

अग्निपुराणे [ ३४१ अध्यायः।

भयानको नाम रसस्तस्य निर्वत्तेकं भयं ॥ १५॥
उदजनः Marae Naa दिविषः खतः |

खे जनः स्यात्‌ Zara: क्षोभणो सधिरादिभिः ॥ {६ ॥
ayant तस्य aaa निवत्तते |
काव्यशोभाकरान्‌ धन्धानलङ्ारान्‌ TTA ॥ १९॥
अलक्रिष्णवस्ते च शब्दमर्थमुभौ frat |

ये व्युतूपच्यादिना ब्दमलङ्कत्तु मिह चमा; ॥ १८ ॥
शब्दा लद्गारमाइस्तान्‌ काव्यमौोमांसका fag: |

काया सुद्धा तथोक्तिख युकिर्गुम्फनया सह ॥ १९ ॥
वाकोवाक्यमनुप्रासशित्र दुष्करमेव च।

ज्ञेया नवालङ्तयः शब्दानाभित्यसङ्रात्‌॥ Re ॥
तचान्धोकेरनुकतिभ्डाया सापि चतुव्विघा |
AMA ARAM नामेककतेरलुकारतः ॥ २१॥
श्राभाणकोक्लिर्लोकोक्िः सव्वेसामान्य एव ताः |
यानुधावति लोकोकिग्डायामिच्छन्ति तां बुधाः IRA
Sat विदग्धा ata कलासु कुशला मति;ः। `
तासुक्िखन्ती sarfararat कविभिरिष्यते ॥२२॥
श्रव्यत्यन्नोक्तिरखिलेरभेकोक्तयोपलच्यतं |
तेनार्भकोल्तिन्काया तक्मातीक्तिमनुकुव्वेतो ॥ ३४ ॥
विश्च तात्तरमश्षोलं वची मत्तस्य तादयो |

यासा भवति मत्तोक्िग्डयोक्ताप्यतिशोभते। २५॥
शअभिप्रायविशेषेण कविशक्तिं विहठणवतो।

२४१ श्रध्याथः। | WATT: । २१७.

सुत्‌प्रदायिनोति सासुद्रासेवशय्यापि नो मते॥२६॥
क्तिः सा कथ्यते यस्यामथेकोऽप्युपपत्तिमान्‌ |
लोकयात्रा्ैविधिना धिनोति हदयं सतां ॥ २७ ॥
उभौ विधिनिषघो च नियमानियमावपि।
बिकल्पपरिसङ. ख्ये च तदीयाः षड़थोक्तयः ॥ २८ ।।
अयुक्षयोरिव भियो वाच्वाच्कयोषं योः ।

योजनाये HUTA युक्ञिरुक्ता मनोषिभिः We ti
पदच्चैव पदार्थख वाक्य वाक्याधभेव च ।
विषयोऽस्याः प्रकरणं प्रपच्चघेति प्रड्धिः॥ ३० ॥
गुम्फना रचना च्य शब्दा यक्रममो चरा |
USAMA aaa क्रमाचिधा।॥ ye it
sfarufaaerar aatarer दिषैव तत्‌।
WHIM AAA तताय WET वचः ॥ ३२ ॥.

सा यु्वप्र्रिका प्रशरपूविंकेति दिधा भवेत्‌
वक्रोक्तिस्त Hie AIHA छता दिधा ॥ ge it

इत्याग्नेये महापुराखे Tass शभिनयादिनिरूपशं नामैक-
चत्वारि शदधिकतिश्ततमोऽध्यायः |

CEE, Oey,

( ae )

अथ दिचलवारि शदधिकविशततमोऽध्यायः।

0002000

ARIAT: |

afaqara । सयादाहत्तिरनु प्रासो वर्णनां wearer: |

एकवर्णीऽनेकवणाहततेव्वं UAT हिधा । १॥

एकवण गतावत्ेज्नायन्ते TY त्तयः |

मधुरा ललिता प्रौटा भद्रा परुषया TE ॥२॥

मधुरायाच वर्गन्तादधो Art रणौ खनौ (१) ।
ऋससरेणान्तरितौ सयुक्तत्वं ARITA: I २॥
न काया वग्यवर्णानामाहत्तिः पञ्चमाधिका। |
ASAT MT MAA AAT MATA (2) ॥ ४ ॥

ललिता saufaer(a) Wer ar पणव्गजा |

BE रेफेण युज्यन्ते ATAMATAAT ॥ ५॥

भद्रायां परिशिष्टाः स्यः परुषा साऽभिधौयते |

भवन्ति वस्यामूषाणः संयुक्ता स्तत्तर कतरे; ॥ ९ ॥
्रकारवन्जंमाहत्तिः खराणामतिभूयसौ |

. अनुखारविसर्गो च aera निरन्तरौ ॥ ऽ ॥

शषसा रेफसयुक्ताघाकारघापि भूयसा ।

९ tal aaifata ste | | .
२ AeA Ay योगादवियुक्तलधृत्तराविति ट° ।
३ सलिता बनभूयिष्ठति ख | ङखुलिता व्सभूयिष्ठं ति So |

१४२ Bats: | | शब्दालङ्मराः | २१९

TAA MARTY Si पारुष्याय संयुतः ॥ ८॥ -
अन्यथापि गृरुवं णः संयुक्ते परिपम्धिनि ।
पारुष्यायादिमां स्तत्र पूजिता न तु पञ्चमी ॥ < ॥

Aq weranit च परुषापि प्रयुज्यते |

HUTS कौन्तलौो Het ArT वामनासिका(१)।१०।
द्रावणौ माधवो पश्व णन्तस्यो मभि: क्रमात्‌ |
अनेकवर्णणठत्तिया भिन्राधेप्रतिपादिका ॥ ११॥

यमकं साव्यपे तच्च व्यपे तञ्चति तद्िधा ।
श्रानन्तथादव्यपेतं व्यपेतं व्यवधानतः॥ १२ ॥
देविष्येनानयोः खानपादभेदाचतुविधम्‌।
भ्रादिपादादिमध्यान्तेष्वेकदितिनियोगतः ॥ १३॥ .
सपधा सपपूर्वेण (२) चेत्‌ पादेनोत्तरोत्तरः ।
एकदितिपदारश्भस्तस्यः घोटा तदापरं ॥ १४॥

aaa fafad पादस्यादिमध्यान्तगो चरम्‌ ।
पादान्तयमकश्चैव का्चौयमकमेव च ॥ १५॥

संसर्ग यमकद्धेव(र) विक्रान्तथमकन्तथा t
पादादियमकच्चोब तथास्नेडितमेव च ॥ १६ ॥
चतुरव्यवसितद्धेव मालायमकभेब च |

दशधा ANH AS ARS बहवोऽपरे ॥ LO 1
स्लतन्त्रस्यान्यतन्स्य पदस्यावत्तंना दिधा ।

१ बालवासिक्ेति ख०, co च । वनवासिकेति So |
९ एूव्वपृर्मशेति ज० Ho, Zo च।
९ सम्बन्धयमकञ्चंवेति Do |

=.

२१ ` अग्निपुराण [ २४२ अध्यायः |

भिन्रप्रयोजनपदस्यादत्तिं मनुजा विदुः ॥ १८॥

इयो राहन्तपदयोः समस्ता स्यात्छमासतः।

असमासा योर्व्यस्ता पादे Baa विग्रहात्‌ ५ १९॥

वाक्वस्याठस्निरप्ये वं यथासन्भवमिष्यत ।

भलद्ारायमुप्रासो लघुमधेवमदंणात्‌ (१) # UR ॥

थमा कयाचिदुत्या यत्‌ समानमनुभूयते |

ALATA A: सानुप्रासा रसावद्ा ॥ RA ॥

गोष्ठयां कुतृहलाध्यायौ वागृबन्धचितरसु्यते |

प्रखरः प्रहेलिका YR BATA तथोभयम्‌ ॥ २२ ॥

समस्या सप्त ARV नानार्धस्यालुयोगतः | |
अत्र प्रदौयते तुल्थवणेषिन्धासुत्तरं ॥ २३॥

स प्रखरः स्यादेकण्रटदिष््टोत्तरभेदतः।

दिधेकण््टो दिविधः समस्तो व्यस्त एव च ॥ २४ |

हयोरष्य्धयोगु चमानशब्दा प्ररेलिका ।

सा fearat चाष्टौ च तव्रार्थौ चार्धबोधतः॥ २५॥

शब्टावबोघतः Wet प्राः Wer प्रहेलिका ।

यस्मिन्‌ शसेऽपि arene भाव्यर्घोऽपारमाधिकः। २६॥

तदङ्गविहिताकाड स्त. FAUT: |

यज्रार्घान्तरनिभासी वाक्याङ््वनादिभिः॥२७॥

तदक्घविहिताकाङ स्तच्च तं स्याचतुर्विधम्‌ ।

१ Waa वम णादिति co | लघमर्ध्यव awufeta Hol
# लष मध्येवमरं णात्‌, MAAIMVUIA, WYAGT ALAy एतत्‌ पाठ्यं न
सम्यक्‌ प्रतिभाति। ।

३४२ अध्यायः | शब्टालद्कमाराः | RR?

स्रब्यश्ननविन्दूमां विसगस्य च विच्युतः ॥ रर ॥
दत्तेपि aa वाक्याङ्ग fecal: प्रतीयते ।
द्तम्तदाइस्तद्वेदाः ATT: पूव्ववद्मताः ॥ २९ ॥
भपनीता्तरस्थाने न्यस्त वर्णान्तरेऽपि च ।
भासतेऽथाँन्तरं यत PACA तदुच्यते i eo tt
afacraaa sararaatafaraaT |
सा ममस्या परस्यामपर्योः RAAT ATT ue
दुःखेन कछतमत्यथं' afraradrqans |
दुष्कर नोरसतवेपि विदग्धानां महोत्सवः ॥ 22 |
नियमा facuta बन्धाच्च भवति faut |
aa: ufos निश््मणरम्यस्य नियमः aa: 22 0
स्थानेनापि खरेशापि व्यच्लननेनापिसत्रिधा।
विकल्पः प्रातिलीम्यालुलोम्यादेवाभिधौोयत ॥ ३४॥
प्रातिलोम्वानुलोम्यच्च शब्देनाथन जायति |
अनेक्षधाहत्तवर्थविन्यासेः शिल्पकस्यना ॥ ३५ ॥
तत्तत्‌प्रसिदवस्तमां बन इल्भिधौयते |
गोमूविकाश्चमखे सव्व तोभ द्र मग्बजम्‌ ॥ २६ ॥
चक्रष्चक्रानकं SW FCA Ala चाष्टधा |
vay प्रतिपादं स्यादेकान्तरसमास्षरा ॥ २७॥
feat गोमूत्रिकां yararguaret परे |

_ श्रन््ाङ्कोमूतरिकां tay जालवन्ध(१) वदन्ति हि uae
शरदीभ्यामर्धपादरेव कुथादिन्ासभेतयोः |

१ जानुबन्धमिति Ho, Wo Fy

-_

श्रग्निपुराणे [ २४२ अध्यायः,

न्यस्तानामिदह वणी नामघोधः क्रमभागिनां ॥ २९ tl
aura: faaautat WAT AITALT

तुथपादान्रयेदूं' area’ प्रातिलोम्यतः ॥ ४० ॥

तदेव wadiag विविधं स॒रसौरुदं |

aqua ततो विन्न चतुष्यत्र उभे अरपि॥४१॥
अथ प्रथमपादस्य म॒दैन्यस्तिपदात्तर ।

AANA पादानामन्ते तदुपजायते ॥ ४२॥
प्राक्पदस्यान्तिमं प्रत्यक्‌ पादादौ प्रातिलोम्बतः।
अन्तपाद्‌ान्तिमच्चादयपादादावक्तरदयं ॥ ४२॥
चतुन्कदे HATES वणे चयं पुनः | _
स्यात्‌ षोड च्छदे ते कान्तरच्चटेकमन्तरं ॥ ४४ I
कणिकां तोलयेदू्ै' पन्राकाराक्तरावलिं।
प्रवेशयेत्‌ करपिंकाथाच्चतुष्यत सरो खे॥ ४५॥
कणिकायां लिखिदेकंदेषे fey fafeq a
प्रवेणनिगंमो fey कुया दष्ट च्छदेऽम्बजे ॥ ४६ ॥
विश्वम्बिषमव णनां तावत्‌ पत्राबलौजुषां ।

मध्ये समात्तरन्यासः सरोजे षोड शच्छटे ॥ ४७॥
faut चक्र चतुररं षड्रन्तत्र चादिमं।

Yate VET वर्णैः पाद प्रथमपच्चमाः ४८ ५

श्रयुजोऽष्वयुजस्ीव तुधावप्यषटमांवपि ॥ । .
तस्योपपादप्राकप्रल्गरेषु च यथाक्रमं ॥ ४९ ॥

स्यात्‌पादादचतुष्कन्तु नाभौ तस्याद्मत्तरं |
प्िमारावधि नथेत्रेमौ शेषे पददयी ॥ ५० |

),
षै
=.

२४२ अध्यायः | ] WRIATIT: | | २२३

ढतौयं GANA VAAN VENTA |
aul पादतयस्यापि ema: wet यदि ।। ae ॥
प्रथमे चरमे तस्य ae aut: पथिभे यदि।
भवन्ति यन्तरं afe हदच क्रसुदाष्टतं ॥ ५२ ॥
सम्भ खारदये पादमेकवं क्रमो लिखेत्‌ ।
नाभौ तु aw दशमं नेमौ तुधपदत्रयेत्‌ ॥ ५२॥
स्लोकस्यायन्तदणभाः समा भ्रायन्तिमौ युजोः |
आदौ वणः समौ तुपच्चमावाद्यतययोः ॥ ५४॥ `
दितौयप्रातिलोम्येन ढतीयं "जायते यदि |
पटं विदध्यात्‌ पत्रस्य SWAMI कतेः ॥ ५५ ॥ |
दितौयौ प्राण्दले तुल्यौ सप्तमौ च aaa |
सटशावत्तरदली दवितोयाभ्यामघादयोः ॥ ५६ ॥
दितीयषष्ठाः सदटशाश्तुथेपद्चमावपि |
श्रायन्तपादयोस्त॒ल्यो परादैसप्तमावपि ॥ ५७॥
समौ qa पञ्चमन्तु क्रभेण विनियोजयेत्‌ |
Oat योज्यौ तु तदच दलान्ताः क्रमपादयोः ॥ ५८॥
mena तु मुरजे EMTs ।
पादादैपतितो aw; प्रातिलोम्यानुलोमतः॥ ५९ ॥
अन्तिमं परिवभ्नौयायावत्तुमिहादिमत्‌ |
पादाततयी Aaa नवमात्‌ ोडशादपि ॥ ६ ° ॥
अर्तरात्‌ YSH मध्यं मध्य ऽत्तरचतुष्टयम्‌ |
GAT इययौद्यथे तस्य सुरजाकारता AIT ॥ ६१ ॥
दितीयं wane लविक्रौडितकसम्ब्रदम्‌ | `

RAY शअखिनिपुराणे [ १४३ अध्यायः

` गोमूत्रिका सर्वहत्तेरन्ये बन्धास््नुष्टुभा ॥ ६२ ॥
नामधेयं यदि न Geary कविकाव्ययोः।
मित्रप याभितु्यन्ति नामिभः खिद्यते तथा ॥ ९२ ॥

वाणवाणासनव्योमखदङ्कसुद्र क्षयः ।
fewqufaugiet दम्भोलिसुषलाङःशाः 1 ९8 ॥
पदं रथस्य नागस्य पुष्करिण्यसिपुतिका |
एते बन्धास्तथा चान्ये एवं; न्नेयाः सयं TH + ९५॥
LUMA AVGUT Wage गब्दालङ्ारनिशूपकं नाम
` दिचल्वारिं णदधिकचिश्चततमोऽध्यायः।

EEE OSES

—___ अथ चिचल्वारिशदधिकजिशततमोऽध्यायः।

श्रथालदनराः।

अग्निरुवाच । अलङ्रणम्था नामर्थालगर दृष्यते । ,
तं विना शब्दसौन्दय्येमपि नास्ति मनोहरम्‌ ॥ १ ॥
अथालङ्काररहिता विधवेव (१) सरस्तीौ |
स्वरूपमथ सादश्यमुतुप्रे्तातिशयावपि ॥ २ x
विभावना विरोधश्च हेतुश्च सममषटधा |
aura एव भावानां संरूपमभिधौयते ॥ ३॥
निजमागन्तुकच्चेति fefad तदुदाहतम्‌ |
सांसिद्धिकं निजं नेमित्तिकमागन्तुकं वथा ॥*४॥

१ विधरेवेति Go, Zo GI

Ck २२५

MEN धसामान्धसुपमा रूपकं तधा ।
सदोत्थर्थान्तरन्यासाविति स्यात्त चतुर्विधम्‌ ॥ ५।
उपमा नाम सा यश्यासुपमानोपभेययवोः ।
सत्ता चान्तरसामान्धयोगित्वे पि विव्तितं ॥ € ।
fafacrera सारूप्य' लोकयात्रा प्रवत्तं ते |
समासेनासमासेन सा दिघा प्रतियोगिनः ॥ ७ ॥
विग्रह्ाद्भिधानस्य ससमासाऽन्ययोत्तरा |

SUA ARIS नो पमेवपदेनच ॥ ८ ॥ :
anarg विग्रहाच्च ut ससमासान्तिमात्‌ त्रिधा!
विशिष्यमाणा उपमा भवन्त्टादश GTI: ॥ < ॥
यच साधारणो धर; कथ्यते मब्धतेऽपि वा ।

ते धच्यवस्तप्राधान्यादन्धवस्तुषमे SH १०॥
तुद्यभेवोपमोयेते यत्रान्योन्येन धरणौ |
परस्परोपमा सा स्यात्‌ प्रसिदेरन्यघा तयोः ॥ ११॥
विपरोतोपमा सा स्याद्याहत्तेननियमोपमा |
अन्यत्राप्यनुहत्तेस्त, भवैदनियमोपमा ॥ १२॥
समुच्चयोपमा तोऽन्यधमवाइल्य कौ तत नात्‌ ।
awa साम्येपि aaa’ विव्ितं ॥ १३ ॥
यद ्तेऽतिरिकलं व्यतिरकोपमा तुसा,
यचोपमा स्यादडुभिः wee: सा बहपमा ॥ १४॥
Wal: TITAS द्न्ये मालोपमेव सा ।
उपमानविकारेण तुलना विक्रियोपमा ॥ १५॥
्रैलोक्यासम्वि किमप्यारोष्य प्रतियोगिनि ।

( re )

~~

२२६ भरग्निपुराशेः [ २४२ अध्यायः |

कविनोपमोयते या प्रथते साङ्तोवमा ॥ १९॥
प्रतियोगिनमारोष्य तदभेदेन ahaa |
उपमंयस्य सा मोषोपमाऽसौ wiferars: ॥ १७ ॥
SsuD योस्तथ्यानिखयात्‌ संशयोपमा |
उपमयस्य स शय्य निच्चयात्रि बथोपमाः ॥ १८ ॥
वाश्चाथनेव वाक्यार्थोपमा स्यादुपमामतः।
्रालमनोपमानादुक्मा साघारख्छतिभायिनौ॥ १८
उपमेयं यदन्यस्य तदन्धस्योपमा मता । `
यद्युत्तरोत्तरं याति वाऽसौ गगनोपमा (2) ॥ २० ॥
प्रशंसा चेव निन्दा च कलिता सष तथा |
----- __ fafes सदृशो Sar उपमा पञ्चधा UAW २१॥
उपमानन यन्त्छसुपमे यस्य रूप्यते |
गुणानां समतां दृष्टा रूपकं नाम तद्िदुः॥ २२॥
उपमव तिरोभूतभेदा रूपकमेव बा |
सहोक्तिः सहभावेन कथनं qerafia at ॥ २ २॥
भवेदर्थान्तरन्यासः सादृश्ये नोत्तरेण सः
^ अन्धयोपस्िता ठत्ति्ेतनस्येतरस्य च॥ २४ ॥ `
अन्यधा मन्धते यत्र तासुत्‌परे चां प्रचच्ते ।
लोकसौमानिहत्तस्य WATTS कौत्तनम्‌ ॥ २५ ॥
भवेदतिशथयो नाम सम्भवा सग्धवाद्िधा |
गुणजातिक्रियादौनां ay वैकत्यद्र्थनं॥२ ९॥
विथेषदशनायेव सा विशेषोक्िरथयते |

चिकिनः == = सवि

१ पवनो पमेति ae, नोपेति चर aniateaces Wo, Zo a

ese wares) ] | Weeratewiens ` RRO

प्रसिदहेतव्याहत्या यत्‌ fafa कारणान्तरम्‌ ॥ २७॥
ay खाभाविकलः वा विभाव्य सा विभावना।
सक्घलोकरणं YR यदसंगच्छमानयोः॥२८॥
विरोधयव्रकलेन तदिरोध इति स्मृतं।
सिसाघयिषिताथस्य हतुभवति साधकः it २९ it
कारको न्नापक दति feat सोऽप्युपजायत |
प्रवर्तते कारकाख्यः प्राक TITY AAT TAN १० ॥
पव्वशेष इति ख्यातस्तयोरव विशेषयोः ।
काय्यकारणभावादा GAAS नियामकात्‌ u ae
कापकाख्यस्य भेदोऽस्ति नदौोपरादिदशनात्‌ |
अविनाभावनियमो छ'वनाभावदशंनात्‌ ॥ ३२ ॥
CAMA महापुराणे श्रलङ्ारे र्थालङ्ारनिरूपण' नाम
चिवत्वारि शदधिकचिशततमोऽष्यायः।
अथ चतुशुत्वा रि शदधिकच्रिश तमोऽध्यायः |

000-

शब्दायथीलद्गराः |
भरग्निरुवाच । शब्दाथयोरलष्ारो हावलङ्ुःरते समं।
wae निहितो हारः सन aatfaa fear ue t
unter: कान्तिरौवित्य daw यावदधैता।
श्रभिव्यक्तिरिति व्यक्तः षड़भेदास्तस्य जाग्रति ॥२॥
प्रथस्तिः परवन्मद्धद्रवौकरणकेगणः।
वाचो gfafe wt a च प्रेमोक्तिस्त॒तिभेदतः॥ ३॥

२८ श्म्निषुराणे [ ३४४ अध्यायः ।`

प्रेमाक्तिस्ततिपथायैौ प्रिगोक्षिरुखकौत्त ने ।
कान्तिः CHANT SATA IAEA: ॥ ४ ॥
यधा वस तथा रतिर्या ठत्िस्तथा रसः |
ae खमदुसन्द्मादौचित्यसुपजायति ॥ ५ ॥
aaa वाचकैरस्प AWTS STE! |
अन्य नाधिकता शब्दवस्तनोयावदघेता ॥ ६ ॥
प्रकटत्वमभिव्यक्तिः श्ुतिरद्धेपद्ष्यपि।
तस्या भेदौ खुतिस्तत्र शब्द्‌ खाधंसमपं णम्‌ ॥ ॥
waafafaant पारिभाषिकी दिविधैव सा ।

सष तः परिभाषेति ततः स्यात्‌ पारिभाषिकी ॥ ८ ॥

~ ˆ. सुख्यौपचारिकीचेतिसाचसा च fear fear

` स्वाभिपे यस्वलदुत्तिरसुख्यारथंस्य वाचकः ॥ ८ ॥
यया शब्दो निभित्तेन केनचित्लोपचारिको।
सात लाक्षणिकी गोणौ लक्षणागुणयोगतः॥ १०॥
अरनिधेयाविनाभूता प्रतीतिक्ञे्तणोच्यते।
अभिधेयेन सम्बन्धाल्ामोप्याव्समवायतः।॥९१॥
वेपरौत्यातृक्रियायोगाक्नत्तणा पञ्चधा मता ।
गौणोगृणानामानन््ादनन्ता तदिवक्तया ॥ १२५.
श्रन्यध्धस्ततोऽन्यत्र लोकसौमानुरोधिना।
सम्यगाधौयते यवर स समाधिरिह सृतः १३२॥
यते रलभ्यमानोऽर्यो TATRA सचेतनः ।
स भ्राक्ेपो ध्वनिः स्याच्च ध्वनिना seat यतः॥ १४॥
शब्दे नाथेन AAG; RAT खयसुपा जनम्‌ |

२३४५ अध्यायः | | काव्यगुणविवेकः । २९

प्रतित्ेष saver यो विशेषोऽभिधिदखया \ १५॥
तमाचेपं व्रुवन्तयत्र wa स्तोषरमिदं षनः।
अधिकारादपेतस्य वस्तनोऽन्यस्य या स्त॒तिः ॥ १६॥
TMM गम्यते ना्थस्तत्‌समानविशेषण' |

सा समासोकिरदिता सङसेपार्थतया as: ॥ १७ ॥ `
प््तिरपङ्त्य किञ्िद्न्धाधेसूचनम्‌।

7 प्योयोक् यदन्येन प्रकारे नाभिधीयते।
एषाभेकतमस्येव समाख्या ध्वनिरित्यतः। १८ ॥
इत्याग्नेये महापुराणे WAR शष्ार्थालङुरनिरूपशं नाम

चतुखत्वारिगदधिकतिशततमोऽध्वायः.।

अथ प्चचत्वारि शदधिकचिशततमोऽष्यायः
————000(Q)000 ~>
काव्यगुणविषेकः

श्रम्निरवाच। भ्रलंक्ञतसपि met न काव्यं निगु णं waz |

वपुष्यललिते सीणां हारो भारायते परं ॥ १॥

मन ष्व वाच्यं गुखो दोषो भाव एव भविष्यति

शणाः BUA दोषा grata: एक्‌ कताः ॥ २॥

यः काव्ये महतीं छायामनृगह्णात्यसौ गुणः |

WAIT सामान्यो वैशेषिक इति fet १॥

सन्वसाधारकोभूतः सामान्य इति मन्य ते ।

शव्दमथेसुभौ प्रासः Ararat भवति तिधा us

AAAI काव्य शरौरंयः सर तद्‌ गुणः!

RRO

अग्निपुराशे [ १४५ अध्यायः)

कोषो लालित्यगाश्भोयसोकुमायसुदारवा ॥ ५॥
सत्येव योगिकौ चेति गुणाः Wey सप्तधा |
ofazafaana शब्दानां सष उश्यते ॥ ६॥
गृणादेशादिना FR पद्सम्बदमन्तर |

यत्र सन्पौयते नेव तक्षालित्यमुदाद्ृतं ॥ ऽ ॥
विशिषटलक्षणोक्ते खले ख्यसुानयब्दकम्‌ |
TAN कथयन्याय्यो स्तदेवान्येषु wat wc a
अनिष्टरात्तरप्रायशब्दता सुकुमारता +
उन्तानपदतौदाथयुतश्चाष्ये विशेषणे; we ॥
Tie: समासमभृयस्त्रमेतत्मद्यादिजोवितं ।
TAG स्तग्भपयन्तमो सेकेन पौरुषं ॥ १०॥

उच्यमानस्य शब्देन येन केनापि वस्तुनः ! `

ठत्‌कर्षमावहव्रर्थो yu इत्यभि यते ॥ ११॥

माधुय सम्बिधानश्च कोमलत्वसुदारता। `

प्रोद्धिः सामथिकत्वञ्च तद्भेदाः षट्‌ चकषाशति ॥ १२ ॥

mutates Trea |

afequra परिकरः स्यादपेलतितसिश्ये neki

aqaifeanfetag a afaanfafirear |

तिरस्कत्ये व agar भाति कोमलतेति arn १४॥ `
~ \ 9

लच्यते स्थललच्तप्रत्तेय च स्म्‌ |

TUS तदुदारल्माशयस्यातिसोष्ठव ॥ ey tl

श्रमिप्रतं प्रति यतो निववांहस्योप्रप्रादिकाः।

युक्रयो हेतुगभिर्यः प्रौटप्रोटिरदाद्त। ॥ १६।

२४५ Wars: 1] काव्यगुणविवेकः । | २२१

सतन्तस्यान्धतन्रस्य वाद्यान्तःसमयोगतः।

aa व्यतूपसिरथेस्य या सामथिकतेति सा ॥ १७॥
ARIANA नानोभयगुणः स्मृतः ।

AS प्रसादः VAT ANTS A प्रशस्तता ॥ १८ |
पाको राग इति ars: षट्‌ प्रपश्चविपञ्चिताः।
सुप्रसिद्दाधपदता प्रसाद्‌ इति गोयते ॥ १९ ॥
उत्‌कषंवान्‌ गुणः कशचिद्यस्मिन्न ञे प्रतीयते |

तत्‌ सोभाग्यसुदारत्व' प्रवदन्ति मनोषिणः ॥ २० ॥
यासः ख्यमनुदेः सामान्य मतिदिश्यते ।

समये TUNIS TATA AA WL
TCV शब्देन प्राशस्यसुपवणंनं।

ea: परिणतिः कापि पाक इत्यभिधौयते ॥ २२॥
सदो का नारिकेलाम्बपा कभे दातुव्विधः।

श्रादावन्ते च सौरस्य" गहोकापाक Ta Tt VV
कायेच्छया fata यः स राग दति गीयते) `
अभ्यासोपद्ितः कान्तिं सषहजामपि वत्तते ॥ २४॥
छारिद्रचैव atgat नोल राग स चिधा।
वेओेषिकः परिन्नेयो यः स्लत्तणशगोचरः ॥ २५ ॥

षत्याग्नेये महापुराणे काव्यगुणविवेको नाम पञ्चचलारिश

द्धिकच्चिशततमोऽधष्यायः।

अथ षर्‌चलारिशदधिकविशततमोऽध्यायः।

000 ~

काव्यदोषविवेकः |
अग्निरुवाच । उदंगजनको दोषः सभ्यानां सच सप्तधा।
वह्मवाचकवाच्यानामेकदित्रिनियोगतः॥ १॥
तत्र वक्ता कविनाम waa ea Wea:
सन्दिहानोऽविनौतः सचन्नोज्नाता चतुर्विधः ॥२॥
निभिक्षपरिभाषाभ्यामधसंखर्थिं वाचकम्‌ | ad
तद्भेदो पदवाक्छे हं कथितं ले्षणं हयोः ॥ २॥
असाधुलवाप्रयुक्षले waa पदनिग्रहो |
शब्दशास्रवि रशत्वमसाधुतव' विदुर्बुधाः ॥ ४ ॥
rea tfaqzuanqaagqua |
दान्दसत्वमविखषटलश्च कष्टलभेव च ॥ ५॥
तदसामथिकत्वच्च waaafa पञ्चधा |
Sere न भाषायामविस्यश्मबोधतः ॥ ¢ i
गृढ़ा्ंता विपथस्ता्धेता संशथितार्धता ।
ufaseriat भेदास्तत्र गूढायतेति सा ॥ ७ |
यत्रार्थो दुःखसवैद्यो विपय्यस्तार्थता ya: |
विवत्तितान्यशब्दाथंप्रतिपत्तिमं लौमसा (x) ८ ॥
अन्यायत्वासमर्धते एताभेवोपसर्षतः।

[1 ee

१ मनोषयेति Bo |

a \

२४९ ब्र्वायः। ] 40 arereinfatm: | | २११

सन्दिष्मानवाचलमरादः संशथितार्धतां॥ < ॥
द्रोषलम्रङुवभ्राति सष्वनोदेजनाहते |
असुखोश्ाथमाणत्व aa समयाति: a eet
अस्ामयिकरता नेयामेताश्च सुनयो अगुः |
श्राम्यता तु लचन्धा्प्रतिपत्तिः खलोक्षता wet ॥
यक्तव्यग्राम्यवाश्यस्य वचनातसखूरणाद्रपि।
तहा चकपटेनाभिसाम्यादइवति at त्रिधा nee
दोषः साधारणः प्रातिखिकोऽघस् स तु दिधा।
, अनेकभागुपालम्भः साधारण इति खतः ॥ १३२ ॥
क्रियाकारकयोञ्ःशो विसन्धिः grew |
व्यसत सम्बन्धता चेति पच्च साधारणा मताः (१) ॥ १४५
अक्रियत feared a) षटकारकता ga: |
awuarnfearcanaay विसिः सन्धिद्षणम्‌ ॥ १५॥
विगतो वा freer वा सनिः स भवति feats
सन्धेविंरुदता कषटपादाद्थाम्तरागममात्‌(२)॥१९६॥
पनरक्तत्वमाभमोरखपादगरिघामं दिधेव तत्‌ ।
अर्थाठस्तिः पदादत्तिरथांदस्तिरपि fear i १७॥
प्रयुश्षवरग्ब्देन (2) तथा शब्दान्तरेण च |
नावन्तंते TATM वाष्यमावन्तंते पदम्‌ ॥ १८॥
व्यस्तसम्बन्धता सृष्ट सम्बन्धो व्यवधानतः |
सम्बन्धान्तरनिभोषात्‌ सम्बन्धाम्रजक्मनः ॥ १९॥

` {+ १ war afr Wo, we Gt ९ कटटपादादथाकारक्रमादिति Ze |
३ प्रयुङ्कवर शब्दं नेति So, Bo च|

(Re)

२९४

अग्निपुराणे [ ३४९ अध्यायः ।

अभावेपि तयीरन्तर्वववधानाचिरैव aT |

sa पदवाक्धा्भ्यां प्रतिभेदं gafeut ॥२०॥
वाच्यमर्बाष्य मानलात्तद्दिधा पद्वाक्ययोः। `
्युत्पादितपूष्वेवा व्युत्पा यश्चेति भित ॥ २१ ॥
इषटव्याघातकारितवं हेतीः स्यार्संमयेता |
ufaca विरुदत्वमनेकान्तिकता तथा ॥ ३९॥ `
एवं सत्‌प्रतिपक्षत' कालातीतल्वसङ्रः |

oe सपन्त नास्तित्वं fare ऽस्तित्वभेव तत्‌ ॥ २१॥

काव्येषु परिषद्यानां न भवैदप्यसन्तुदम्‌ |
एकादशनिरयंत्व(९) दुष्करादौ नदुष्यति॥ २४॥

दुःखौकरोति Sonar न दुष्करे ।
न ग्राम्यतोहेगकारो प्रसिरेर्खञाकशास्रयोः॥ २५॥
fanaa लच्ास्ति क्ियाध्याहारयोगतः।
WMCRITHATS पवलाध्यादतकारके॥ २६।।
we waa aa aa विगतसन्िना।
कषटपाठादिसन्धिलं TAA न दुर्भगम्‌ 12011
अनुप्रास पदाठत्तिव्यंस्तसम्बन्धता शभा ।
नांसंग्रहरे दोषो aaa Fara ॥ २८ ॥
विभक्तिसन्नालिङ्ानां adem न धौमतां।
संस्यायास्तत्र भिबरत्वसुपमानोपभेययोः ॥ २९. ॥
अनेकस्य तथेकेन Teal TEA श्भा ।

कवोनां समुदाचारः समयी नाम Wad i Ve ॥

१ रकाद्ष्निरखलमिति To |

+

१४६ sere: ] काव्यदौषविषैकः RRA

समान्यख विशिष्ट whaxafa frat |
fawaurfaarare कवोनाख्चाविवादतः॥ २१॥
यः प्रसिध्यति सामान्य द्त्यसौ समयो aa: |
सव्व सिहान्तिका थेन सश्चरम्ति निरत्ययं ॥ १२॥
कियन्त एव वा येन सामान्धस्तेन स हिधा t
ददसिदान्ततोऽन्धः स्यात्‌ केषाच्चिद्ान्तितो यथा 12 VI
ARM सुनेः कस्य कस्यचित्‌ च्षणभङ्धिका |
भृतचेतन्धता कस्य AAA सुप्रकाशता ॥ १९४ ॥
प्रज्नातस्यलतागब्दनेकान्तत्व' तथातः
श ववष्णवशाक्ते यसोरसिच्चान्तिनां मतिः ॥ २५॥
जगतः कारणं ब्रह्म साङ्ख्यानां सप्रधानकं।
स्मिन्‌ सरस्रतोलोके सञ्चरन्तः परस्मरम्‌ ॥ ३९ ॥
बभ्नन्ति व्यतिपश्यन्तो afefire: ख उश्यते |
परिग्रहादप्यसतां सतामेवापरिग्रहात्‌ ॥ ३७॥
भिद्यमानस्य तस्यायं हंविष्यसुपगोयते |
प्र्यच्चादिप्रमाेयेद्बाधित तदसदिदुः ।। २८ I
कविभिस्तत्‌ प्रतिग्राह्यं न्नानख्य योतमानता।
यदेवाथक्रियाकारि तदेव परमाथंसत्‌ WRetl
श्रन्नानाजन्नानतस्त्वे कं AWA परमाधेसत्‌ |
विष्णुः खगौदिष्ेतुः स शब्दालक्काररूपवान्‌ |
अपरा च परा विद्या तां Mat Waa भवात्‌ ॥ ४० ॥
CAMA मदापुराखे Wage काव्यदोषविवैको नाम
वट्‌ चलारिंग्रदधिकचिश्रततमोऽध्यायः |

अथ AAMT Cre fran faaaal wars: |

एकाश्चराभिधानं |

afaqara । waraufitatag माठकान्तं वदामिते।
श्र fay: प्रतिषेधः स्यादा पितामदहवाक्छयोः tie i
सौोमायामयाव्ययं भ्रा भवेत्सक्रोधपोख्योः।
षः कामे रतिलच्छोरो उः fas र्चकादय ऊः(१)॥ २॥
ऋ शब्दे चादितौकऋ्स्यात्‌ = e A a दितौ गुहे!
_ एदेवौ रे योगिनौस्यादो ब्रह्मा भ्रौ महेश्वरः || १॥
META: अः प्रशस्तः स्यात्‌(२) को ब्रह्मादौ कु Alara ।
खं शून्येन्द्रियं खड गन्धव्व च विनायके॥ 8
गङ्गगोते गी गायने we at घण्टा किङ्िणौसुखे।
ताडने Sa विष्ये स्यहायाख्ेव भैरवे ।॥ ५॥
चो gia frre छन्ड टे fast तथा।
जं गोते भाः प्रशस्त स्याद्बले() जो गायने च ट: ॥ ६॥
ठन्द्रमण्डलसे शुन्ध शिषे चोदन्धने मतः |
Sy WE Aa WS saat A aA Aa: Nol
wt fran निखये च at क्रोडपुष््छके |
-भक्तरे we ea दौ धारणे शोभने मतः॥ ८॥
१ ब्रह्मकाय जरिति Go | RAI दयादिति qo t
a ua इति भ०।

२४० waa!) शएका्चरानिधानम्‌ । २३७

धो धातरि च धुस्तूरे नो ठन्दे सुगते तथा ।
प उपवने विख्यातः Ge भजमानिले मतः ॥ ९ ॥
फ़ः Bart निष्फले च विः पौ we तारके |
मा योकानख्च माता खाद्यानये यादवोरणे॥१०॥
दोबश्ोचसशःशक्रोषली विधातरि श्रितः।
विङेषखे वो वरे यने शख शं GA ti ११॥
घः AS सः TA FT a wants सं कचे मतः।
धारणे हस्ता TE सः चच WTAT मतः ॥ १२॥
चो sas हरो तदत्‌ सेत्रपाशकयोरपि |
मन्त war ea भुलिसुकिप्रहायकः॥ १३॥
Vwafaca नमः wafers मनुः |
अकारायःस्तधा मन्ता मादकामन्त उत्तमः Wes
एकपद्मेऽचयेदेतान्रव TMT पूजयेत्‌ |
भगवती कात्यायनो कौिकौ बाघ चर्िका।॥१५॥
प्रचण्डा सुरनायिका Sar We aT दुर्मया।

at ufeara विद्महे भगवत्यै धौमहि तन्नो दुगा प्रचोदयात्‌।
क्रमादि तु षङ" स्यादइणो गुरगु रः कमात्‌ ॥ १६॥
भजितापराजिता चाध जया च विजया aa: |
कात्यायनो ATA AYA सिहिरेवतो ॥ १७॥
सिद्वादिवटुकाः पूज्या हेतुक कपालिकाः ।
ठकपादी भौमरूपो दि कपालान्मष्यतो नव ॥ १८ tt
कीं दुर्गे दुगे Tafa खरा्टामन्ा्धसि्ये |

मोरो पज्या च धर्माद्याः खान्दाद्याः शक्तयो वथेत्‌ ॥१९॥

RAS

भमिनिफुराणेः [२४७ भध्यायः।

प्रज्ञा ज्ञाना क्रिया वाचा वागीशी च्खालिनौ ae
कामिनो काममाला च इन्द्राद्याः शक्तिपूजन ॥ Re ॥
Ut गं TET मूलमन्त्रोऽयं गं वा गणपते नमः |
षडङ्गो रकशक्रव दम्ताक्षपरशृत्‌कटः ॥२१॥ `
समोदकोऽघ (१) गनादिगन्धोल्कायेति च क्रमात्‌।
गजो. मदा गणपतिन्षहोल्कः पूज्य एव च ॥ २२॥

कुष्ारणडाय एकदन्तत्रिपुरान्तकाय श्यामदन्तविकटडहरहासाय |

लस्बनाशाननाय THETA मेघोल्काय धूमोरकाय |
वक्रतुण्डाय विन्न श्वराय विकटोत्‌कटाय गजेन्द्रगमनाय ।
भुजगेन्द्रहाराय WIFI गणाधिपतये Aree |

* a
एतैतुभिः area: पूज्य तिलङोमादिनायभाक्‌।

2 Stare AA A 23 ise oe
काद्यवा वोजसंयुकस्तरादयच नमोऽन्तकेः ॥२२॥
मन्त्राः पृथक्‌ Tera स्यु रेफदिमु खाति य;(२)*।
RAAT स्कन्द श्राह यत्तहयाकरणं वदे ॥ २४॥

इत्याग्नेये महापुराणे एका्तराभिधानं नाम सप्तचलारिश-

दधिकचिश्ततमोऽध्यायः

NAKA

१ सम देशेऽयेतिं we |

शद्‌ द रोखाथदचिशा दति ae |
« द्विरोफदविमुखाखि इत्ययं पाठ अादभेदोषेर TT भवितु माहति।

भथाष्टचलारि शदधिकचिशततमोऽध्यायः।

व्याकरणं |

स्कन्दउवाच | वच्छे व्याकरणं सारं सिद्वशब्टसखङूपकम्‌ ।
कात्यायनविबोधाय बालानां NAAT TWh eu
VMSA: संन्नाः शास्रसंव्यवदारगाः।
प्रष्उणन्टषरकण्ङूश्भ्रोवचषशयवरटणशनञ
AE UARMATTTATTT TAT HETAT
SARTIANAATCT a इति प्रल्याहारः। -
उपदेश इदलन्तं भवेदजनुनासिकः।॥ २॥
aifzatt खुद्यमाणोऽप्यन्येनेता wea तु |
तयोर्मध्यगतानां स्याद्ग्राहकः खस्य तद्यथा ॥ २ ॥
अण्‌ एङः श्रट्‌ यद्‌ द्व्‌ भम्‌ भष्‌ भक्‌ इक्‌ अण्‌ TT यण्‌ |
परेण URC | अम्‌ यम्‌ SA WE TA एच्‌ Ga मय. भाय खय
TI भव्‌ खव्‌ चव शव्‌ WA हस वस्‌ भस अल्‌ हल बल रल
भल सल इति प्रत्याहारः

CAMA महापुराणे व्याकरणे प्रल्याहारो नामाटचलारिश-
द्धिकतिगश्रततमोऽध्यायः।

MALAITA ANAT Ta: |

—_—000(@000e———

| समन्धिसिद्रूपं |

स्कन्दउवाच । वच्य viufared सखरसन्धिमधादिवः |
दण्डाग्रं सागता TNS मदौहते ATA ॥ १९ ॥
faa qa खकारञ तवेदं सकलोदक |
अरस{ऽयं तवस्कारः सेषा सेन्द्रौ तवौदनम्‌ ॥ २॥
ख्टोषोऽभवदियेवं व्यसुधौवंखलचुतं |
पिन्र्थोपवन eral नायकी AAA नयः ५ १॥
axe तयिदेत्यादि तेऽज योऽत्र HASH ।
प्रलतिर्नो अहो एदि अ अवेहि ड इन्द्रवं॥ ४॥
S उत्तिष्ठ कवौ रतौ वायु एतौ वने दमे ।
Wal एते वज्नभूते एहि देब RAAT ५॥ '
व्र सनिं PAA वाग्यतोऽजेकमाटकः।
षडेते तदिभ वादिवाछ्नौतिः षरम्‌ खादिकम्‌ ॥ ६ ५
ATTA वग्‌भावादिवक्‌ A’ AGT ।
AC aa AULT क्रुडःङगस्ते च सुगि ॥ 9 ॥
भरवांखरन्‌ भर्वान्डाव्रो watetar भवाहकः |
भवांस्तीर्थं भवांस्येयात्‌ wate खा wares: ॥ ८ ॥
UMMA UGA AAATTA HATTA: |
aunt लड रोष्यादिः afarsat विसगजः ॥ < ॥

१५० श्रष्यायः।] सुब्‌विभक्तिसिहरूपम्‌ | २४१

APART HALT कष्टः कष्ट; कस्य TAA |

क >< खनेत्‌ aX करोति a aw” पठेत्‌ क “ Waa वा॥१०।
कशष्वशरः कः ष्वश्रः कस्‌सावरः कःसावरः।

कः फलेत कः शयिता कोऽत्र योधः क SAA ११॥
देवा एते We ee Neu alfa awit ag! |

wy: VeUfata argatfa qaa डि॥९२॥.
नरेति a arate एष याति क Sat: |

ज्योतीरूपं तवच्छ त्र स्तेच्छधौग्िद्रमच्छिदत्‌॥ १२॥

इत्यामेये महापुराणे व्याकरणे समन्धिसिदरूप नामो-
नपच्छाश्दधिकच्निगततमोऽध्यायः।

अथ पच्चाशदधिकचिशततमोऽध्यायः।

000

सुब्विभक्तिसिदरूपं |

स्कन्दउवाच | विभक्तिसिदरूपच्च काल्यायन वदामि a |
ह विभक्तौ qafaea सुपः an विभक्तयः॥ १॥
सुभ्रोजसिति प्रथमा श्रमौट्‌शसो हितोया।
टाभ्यां भिसिति ठतोया ङ्यांभ्यसश्तु्यपि ॥ २॥
उन्सिभ्यांभ्यसः पश्चमी स्यात्‌डन्सोसामिति ष्यपि !
सिम्श्रोस्‌सुविति समो स्यात्‌ स्यः प्रातिपदिकात्‌पराः॥३॥
दिविध प्रातिपदिकं waaay हलन्तकं | |

( ३१ )

-

RBR

अग्निपुराणे [ ३५० भरध्यायः।

प्रसेकं जिविध तत्‌ स्यात्‌ पुमांसो च नपुसकं॥४॥
श्यन्ते नायकास्तेषामनुक्षानाच् AAA: |
aa: सर््वौऽथ yaa प्रथमश्च दितौयकः॥५॥

तीयः खण्डपा afe: सखापतिर पंतिः |
पटुर्मीग्रामगौन्द्र् खलपून्भितभूः Bz ॥ ६ ॥

सुखो; oat: frat ara ना कत्ता क्रोष्टुनुको।
सुरारा गौस्तथा Areal: खरान्ताः F fa नायकाः॥9
सुवाक्‌ AT WAY WANS जन्मभाक्‌ च अवेडपि | |
आपो मरुहधवन्‌ दौव्यन्‌ vata मघवान्‌ पिवन्‌ ॥८॥
भगवानघवानव्वान्‌बद्धिमत्‌ सव्व वित्सुप़त्‌।

सुसीमा कुण्डो राजा च श्वा युवा मघवा तथा ॥ < ॥
पूषा BHA यज्वा च सुवशा च FINA |

SHA SAS पन्या: सुकङुटादिपद्चच॥१०.॥
UMA सुतां पञ्चाद्या: सुगौः सुराः सुपूरपि।
चन्द्रमाः सुवचाः खेयान्‌ विहांयोशनसा सह ॥ ११॥
पेचिवान्‌ गौरवानङ्ान्‌ गो धृश्ितदर्‌.हो श्वलिय्‌ |
faat HAT ALI ATAT एडका सह ठ्या ॥ १२॥
चतिया बहराजा च TAT AIST बालिका ।

माया कौसुदगन्धा च स्वां TAT सहान्यया ॥ १२॥
दितौया च ठतीया च बुद्िः स्तौ adh ae:
भवन्ती चेव दौव्यन्तौ भाती भान्ती च यान्यपि ॥ १४)
छणतो तुदतौ Hal तुदन्ती कुकंतौ महो |

खन्धतो क्रोडतौ दान्तौ पालयन्ती सुराखयपि ॥ १५॥ .

| 240 श्रध्यायः | | सुब्‌विभक्तिसिदरूपम्‌ | 282

MA yaad नोच ETAT Yat |

faett हे कति sata: ससा माता TTT A १९॥
नौर्बाकल्वकप्राच्यवाचौति facat समुरोच्यपि।
शरद्िद्यत्‌ सरिद्योषित्‌ अग्निवित्‌ waar यत्‌ ॥ १७ ॥
यासा बेदवित्‌संबित्‌ बहो राज्ञो लया war |

सोमा wareat राजौ धूः gaa दिशा (गिरा ॥१८॥
चतस्रो विदुषी चेव केयं दिक eae तादौ t

रसो faut नायकाश्च नायका नपु'सके॥ ce ॥

ew सवैः सोमपच्च दधि वारि खलप्वथ । `

ay चपु कत्त भक्त अतिवक्त पयः पुरः ॥२०॥
WHITH च तिथ्यगुदक जगद्‌ जाग्रत्तथा THz |
Baas सुद णो ह अहः किञ्ेदभमित्यपि॥२१॥.
षट्‌सपिः चे यखत्वारि अदोऽन्ये Hem: परे ।

एतेभ्यः प्रथमादयख स्यः प्रातिपदिकात्‌पराः ॥ २२ ॥
धातुप्रत्ययदोनं यत्‌स्यात्‌ प्रातिपदिकन्तु तत्‌ ।
प्रातिपदिकात्‌ खलिङ्गाथंवचने प्रथमा भवेत्‌ ॥ २३॥
सम्बोधने च प्रथमा उक्ते कमणि HUT

कश यत्‌ क्रियते तत्स्यात्‌ fedtar कमेणिखता॥२४॥
त्रियते येन करणं कत्तायञख करोति a:

अनुक्ते तिङुत्तहितेस्त॒तौया करये भवेत्‌ ॥ २५॥

कारके कत्रि च सा सम्प्रदाने TATA |

यस्म दित्सा धारयते सम्प्रदानं तदोरितं॥ २६।

१ fata ae |

२४४.

अग्निपुराणे [२५० अध्यायः,

> as > °
श्रपादानं यतोऽपति Mea च भयं aa: |
अपादाने पश्चमौ स्यात्‌ स्स्वाम्यादौ च षष्टणपि॥ २७॥
आघारो योऽधिकरणं विभक्तिस्तत्र सप्तमो।
€ ॐ ° “nN °
एकाथ चकवचनं हथ दिवचन भवेत्‌ ॥२८॥

वदषु वदुवचनं सिद्रूपाणययो a2 |

aa: सू््यो[ऽस्ववाहोऽकं Sta हेदिजातयः ॥ २९ ॥

विप्रौ गजान्‌महेन्दरेण यमाभ्यामनले; AA |
रामाय सुनिवर्य्याभ्यां केभ्यो watq हरौ रतिः ॥ ३० ॥

शराभ्यां yaaa अथस्य श्वरयोर्गतिः।

बालानां सज्जने प्रोतिहेसयोः कमलेषु च ॥ ३१ ॥
एवं काममदहेणाव्याः शब्दा Fare way

aa विश्वे च सर्वसमं सर्वस्मात्‌कलरो Aa: | ३२ ॥

सवषां खच्च विश्वस्मिन्‌ शेषं रूपञ्च Swag । -

एवञ्योभयकतरकतमान्यतराद्यः।॥ ३२॥

ca Veale Tae TITY सुसमागतः |

va afea vafaq शेषर्पन्तु सवं वत्‌ ॥ ३४ |

एवं परावराद्याश्च दक्तिणोत्तरकान्तराः |

छ a ७
अपरखाघरो नेमाः प्रथमाः प्रथभेऽकवत्‌ ॥ २३५॥

एवं चरमायतया AAT नेम्ादयः।

famad दितीयाय दितीयसात्‌ दितीयकात्‌ ॥ २६ ॥

दितीयस्मिन्‌ हितीये च ढतीय्च तथाऽक वत्‌ |
सोमपाः सोमपौ ज्ञेयौ सोमपाः Part व्रज ॥ ३७॥
कौलालपो MAI सोमपा सीमपे दद,

१५० Tea |) सबूविभक्तिसिहरूपम्‌ | २४

सोमपाभ्यां MAINA: सोमपः सोमपोः कुल ॥ २८ ॥
एवं कौलालपाद्याः स्य; कविरम्निस्तथाऽरयः ।
wag कविमम्नौ तान्‌ हरोन्‌ सात्यकिना हतं ॥ २९८ ॥
रविभ्यां रविभिर्दहि awa यः समागतः,
रनेरग्नोस्तथाम्नोनां कवौ. क्यो; कविष्वऽथ ॥ ४०॥
एवं Guracaifer: सुकौत्ति: सुष्टतिम्तथा ।

सखा सखायौ सखायः हेसखे व्रज सत्पतिं ise i
सखाय सखायौ च सखोन्‌ VN Tat दद ।

सख्य सख्यख THY सख्योः शेषः कवैरिव ॥ ४२ ॥ ,
पत्या पत्ये च पल्य ख पल्य; पर्योस्तथाऽग्निवत्‌ |

दौ दौ erat erat दित्वायथ हयोर्दयोः ॥ ४२ ॥
arate तिभिस्तिभ्बस््रयाण च्च fay क्रमात्‌ |
कविवत्‌ कतिकतौतिशेषं ववचनं स्मृतम्‌ ॥ ४४ ॥
atfaar च नियो हनोः नियं नियौ नियो निया।
नौभ्यां ahaa नौभ्यः नियान्नियि नियोस्तथा ॥४५॥-
SA: सुधीः प्रतयो saw: पूजयेद्र |

TAG ग्रामण्यो waw waa ग्रामणोभिः॥४६॥
ग्राम्यो ग्रामख्यामेवं सेनानौप्रसुखाः सुभः ।

सुभुवौ च खयश्भवः खथयम्भच्च खयभ्भवः ॥ ४७ |
aaa स्रयम्भवि एवं प्रतिभवादयः |

खलपः Gaal {sl खलप्वञ्च खलप्वि च॥ ४८ ॥
एव शरपूमुखाः स्युः MET क्रोष्टार ईरिताः

नो ख क्रोष्टुना क्रोष्टा MEAT क्रो्टरोदशं + ४९ ॥

२४६

अग्निपुराणे [ ३५० अध्यायः ।

पिता पितरौ पितरः इपितः पितरौ शभौ ।

fue, 4 पितुः पितुः frst: पितृणां frattest ॥ ५०॥
एवं WAT च.जामाटसुखा नृणां Zu तथा ।

कत्ता कर्तारौ aq a कन्तु Ui AAVET ॥ ५१ ॥
पिढवनश्चेवसुद्गाता खसा नादयः GAT: ।

सुराः सुरायो सुरायः सुरायाश्च सुराच्छपि॥ ५२॥

गीः गावौ गाङ्गा गवा च गोगेवोख wat गवि।

एवं दौम्ताषापि तथा खरान्ताः fa नायकाः ॥ ५३ ॥
सुवाक्‌ सुवाचो सुवाचा सुवाग्भ्याच्च सुवाच्छपि।

एव दि क्‌प्रसुखाः Wes प्राच्यो प्राञ्च भो त्रज॥ ५४॥

प्रारभ्यां प्राग्भिः प्राचाञ् प्राचि चप्राङसु प्राङच्छपि।
एवं Wessel वा सम्यङ प्रत्यक्समोच्यपि ॥ ५५ ।
fade तिरश्च सक्राङ च विश्वद्रयङ्‌ पूववत्‌ स्ताः |
श्रद्‌ द्रयडन्दमुयड- स्यात्‌ तथासुसुयङरितः ॥ ५६ ॥
अदद्राञ्चो WAST: भरद द्रयगभ्याश्च FRAT |

तच्चढट्‌ TMA च AAAS भ्यां समा गतः ॥ ५७ ॥
तत्वटषि तच्छढर्‌सु एव RIVATSA: | |
भिषक्‌ भिषग्भ्यां भिषजि जन्रभागादयस्तधा ॥ YT
मरत्‌ मरुह्धगां मरुति एवं शत्रुजिदादयः |

भवान्‌ भवन्ती भवतां भवेव भवत्यपि ॥ ५९ ॥
मदहाश्महान्तौ महतामेव भगवदादयः |

एवं मघवान्रघवन्तो अरम्निचिच्वाम्निचित्यपि॥ ९०॥

श्रगनिचित्‌सखेवमेवान्यत्‌ aefaqaafaate ।

Que Tata: |) सुब्विभक्तिसिदरूपम्‌ । २४७

वेदविदामेवमन्धत्‌ यः समस्तेन सर्ववित्‌ ॥ ६१

राजा राजानौ राज्ञः Tis राजनि राजन्‌)

यज्वा यज्चानस्त्त्‌ करो दण्डो च दण्डिनो ॥ ६२॥

पन्थाः पन्धानौ च पथः पथिभ्यां पथि Benq |

मन्या ज्टभुक्ताः WANA: पञ्च पञ्च च पञ्चभिः ॥ ६३ |

प्रतान्‌ प्रतानौ प्रतान्‌भ्यां हेप्रतांख qua: |

आपः अपः श्रह्विरप्ये वं antaa प्रगाम्यपि ॥ ९४ ॥

काः केन सव्येवत्‌ केषु wa चेमे दमान्रयः ।

श्रनेन चाभ्यामेभिश्च अस्म चेभ्यः खमस्य च ॥ ६५॥
अनयोरषामेषु स्याच्चत्वारखतुरस्तथा |

चतुर्णाञ्च चतुष्व ऽस्ति सुगीः ae: afta nes ui

सुद्यौः सुदिवौ wat fag विषो विरस aren: |

WET fag sara षट्‌ षट्‌ WUE षट्‌ स्रपि ॥६७॥

सुवचाः सुवचसा च सुवचोभ्यामथेदशम्‌ |

हे YAW FT उशनन्‌ उगना वोशनस्यपि॥६८॥

रदं भा अनेहा देविन्‌ विदांस उत्तमाः ,

विदुषे नमो वि्द्म्यां farqy च वभूविवान्‌ ॥ ६< ॥

एवच्च पेचिवान्‌ श्रेयान्‌ Wala A aaa |

असो AZ AA HS असु भ्रमूनिहामुना॥ ve |

श्रमीभिरमुखे वासुस्प्ादमुस्य बासुयोस्तथा |

अमोषाममुस्ित्निल्य वं गोधुक्‌ गोश्चम्भिरागतः ॥ ७१ ॥

गोधुच्छिलयेवमन्येपि faaget faager |

भितभुरभ्यां faaufiate चित्तहुदाद्यः॥ ७२॥

Ret अग्निपुराणे [ २५१ Wears: |

afaz afag wi afafe भरनड्ाननड्लु च ।
WAM इलन्ताख पु स्यथोऽथय faat वदे । 92 |

इत्याग्नेये महापुराणे व्याकरण पुलिष्शब्दसिद्रूपं नाम
पच्चाशदधिकतिशततमोऽध्यायः।

अयेकपच्च शदधिकन्निश ततमोऽध्यायः।

000

| स्तो लिङ्ग शब्दसिदरूपं |

स्कन्दउवाच | रमा TH रमाः शभा रमां रमे रमास्तथा।
रमया च रमाभ्याच्च रमाभिः कतमव्ययं॥१॥
रमाये च TAVITA रमाया रमयोः WH ।
रमाणाच्च TANG रमास्वेवं कलाद्यः।॥२॥

जरा जरसो जर द्रति जरस जराजयां।

ALAS जराखे वं Gat सर्वै च सव्वेया ॥ ३॥
सर्व्वस्य देहि सर्व्वस्याः सव्वस्याः सर्व्वयोसथा ।
सेषं THIREGT स्याद्‌ हे द faaa तिदखणां॥४॥
बदोव्‌ हा बुद्धये च बुद्धय Tea हेमते।
कविवव्यान्मनौनाच्च नदौ नदयो नदौ नदौः॥५॥
नदा AMAT च AMG s aly aI |
कुमारो Tatas Wh चयौ च वियः Paar y ६॥

>

१५१ भध्यायः। ] स्तोलिङ्गगव्दसिदरूपम्‌ | २४९

faa fat it सिय सौख fara: सिधा faa |
faa: wiut faare ग्रामण्या घेन्व च Wag ° ॥
TT जेम्बो च जम्ब जग्व ATE फलस्पिव । `
वर्षौम्बो च पुनर्म्बौ व मातव्बौपिक ay a Ws
वाग्वाचा वाग्भि ang अ्रगृभ्यां सजि सजोस्तया।
facarraa farqy भवतौ स्याद्‌ भवन्त्यपि ॥ < ॥
दौव्यन्तो भातो भान्तौ च तुदन्तो च Azusa |
ददतौ Carat देवौ eat चोरयन्पि॥ १०॥
षत्‌ दृषद्भ्यां cafe विेषविदुषौ कतिः |
afag समिद्धा समिधि star afer a alata ie ct
दामनोभ्यां RATITY केयमाभ्यां ang” च।
Thala a गिरा गौषुं सुभूः सुपूः परा षरि ॥ eRe
दोद्यभ्यां दिवि ay तादृश्या तादौ दिभः |
यादश्यां aremt तद्त्‌ सुवचोभ्यां सुवचःखपि |
wa चामूममू चामूरमूभिरसुयाऽसुयोः | १२ ॥

दूत्या भये महापुराणे व्याकरणे स्नौलिङ्गश्ब्टसिहरूपं नामेक-
पद्यागदधिकन्रिशततमोऽष्यायः।

( ३२ )

अथ दिपच्चा शदधिकचिशततमोऽध्यायः।

0००(@०00
नपुंसक शब्दसिदरूपं |
स्कान्द उवाच | AQ aH fa a aha fH a कानि ततो जलं।
aad सवे च पूर्वाद्याः सोमपं सोमपानिचः१॥
ग्रामखिग्रामणिनो च ग्रामणि ग्रामणोन्यपि।
वारि वारिणौवारौणि वारिणां afeted i a
शचये waa देहि wea wea तथा |
ay तपुणि aqarg खलपुनि खलप्वि च॥ ३ ॥
कच्चा tase के अतिय्यतिरिणान्तथा |
अभिन्यभिनिनौ चेव सुवचांसि garg wn ४॥
यदुयत्‌ल्विभे तत्‌ waite wea a faaifa च।
| दटक्त्वदोऽसुनो अमूनि भ्रसुना स्यादमोषुष॥१५॥.
अद्मावां aa मां a आ्आबामस्माश्मया wa |
चआवाभ्याच्च तथास्मामिग्द्यमस्मभ्यमेव च ॥ ९ ॥
मदाषाभ्यां ANE पुचोऽयं मम Waar: |
पस्माकमपि चास्मासु त्वं युवां थुयमौजिरं ॥ ७ ॥
ai gaa quia त्वया युस्माभिरोरितं।
तुभ्यं युवाभ्यां Faw तत्‌ युवाभ्याञ्च युष्मत्‌ ॥ =I
तव युषयोयु Wa त्वयि gary भारती।
उपलश्चणमनेव TSTMS ते सर ताः॥ <॥
इत्याग्नेये महापुराणे व्याकरणे नपुंसकशब्दसिदरूपं नाम
दिपस्चाशदभिकत्रिगततमोऽध्यायः।

` भथ ज्रिपच्चाशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः।

000(@000

कारकं |

ARIAT | कारकं सम्पवच्यामि.विभक्चर्यसमन्वितं |
aiaisfa हेमहाकंड afa fag’ जिया awe tt
ष्रतन्वः aul feared क्तिनः समुपासते।
हेतुकात्तीलश्भयते हितं बे कर्माकत्तरि॥ २॥
स्वय भिदेत्‌ प्राक्तधौः खय fead तरः |
क्तीऽभिदह्ित उत्तमः कत्ताऽनभिददितीऽधमः॥ १॥
क्तीऽनमिहितो wh: fast व्याख्यायते यथा ¦
कत्त पञ्चविधः प्रोक्तः कम्म सप्तविधं TEN ४ ॥
tfad कमय च यथा खदधाति दरि यतिः।
अनोष्षितं कमम यथा श्रि Awad भृशं ॥ ५॥
aafea नानोख्ठित दुग्ध' सम्धन्तयनृजः ।
भच्चयेदप्यकथितं गोपालो दोग्धि गां पयः॥ 4 ॥

Maas गमयेच्छिष्यं ग्रामं गुरुयंया ।
wa चाभिहितं पूजा क्रियते वै fad हरेः ॥ ७ ॥
कम््रानभिहितं स्तोत्र et: gata aa |
करण fefad प्रोक्ष वाह्यमभ्यन्तरं तधा ॥ ८॥
चक्सुषा रूपं VMfs वाद्यं दात्रेण तक्लनेत्‌ |
सम्यानं तिधा प्रोक्तः प्रेरकं ब्राह्मणाय गां॥ < ॥

२५२ ufargere [ २५१ भध्यायः।

नरो ददाति नृपतये दासन्तदनुमन्तृक |

भनिराकर्तकं भतरं दद्यात्‌ Beha WTA: ॥ १०॥

अपादानं दिधा प्रोक्तं waaay घावतः।

पतितख्चाचलं ग्रामादागच्छति स वैष्णवः ॥ ११॥

तुदा चाधिकरणं व्यापकन्दन्नि वं छतम्‌।

तिलेषु तैलं डेवायमौपस्ेषिकसु ष्यते ॥ १२ ॥

ze तिरेत्‌ कपि चे स्मृत वैषयिकं यथा ।

जले म्यो वने सिंहः स्मृतं सामोप्यक यथा ५ ez

गङ्गायां घोषो वसति भ्रौपचारिकमौदशं |

ठतौया वाच वा षष्टी खाताऽनभिहिते तथा ॥ १४ a

fay: सम्यूज्यते लोकेगंन्तव्यन्तेन तस्य वा |

प्रथमाऽभिरितकन्ते कश्धयोः प्रणमेचरिम्‌ ॥ १५।
हेतौ ढतौया waa वसेदुलाय वे जलं,

"तुरौ तादध्येऽभिदिता पञ्चमौ पण्य पाश्च खेः॥ १९॥

योगे वष्टः परि ग्रामाहेवोऽयं बलवत्‌ पुरा |

पूर्व्वो प्रामाहते विष्णौनं सुक्गिरितरो हरेः ॥ १७ ॥

पयम्बिना द्स्ततौया पञ्चमौ च तधा waz |

एथगग्रामादिष्टारेय विना are धरिया fea १८ ॥

कश्चप्रबचनोयाख्यै्हिंतीया योगतो भवेत्‌ |

TIT नच्च योह्ठारो छ्भितो प्राममौरितं ॥ १९ ॥

ममःखाहाखधाल्रस्तिवषडा दे घतुच्यपि |

ममो देवायते खस्ति तुमघौडाववाचिनः॥२०॥

पाकाय पक्तये वाति Satay सहयो गके |

१५४ Wars: | | VATS | RX}

gaa कुस्षितेऽष्ग सा ढतौया च विशेषणे, xt
पिताऽगास्रह पुतेण काणोऽच्या गदया इरिः।

थेन निवसेद्त्यः काले भाषे च सप्तमो ।२२।
विष्णो नते भवैन्युक्िवेसन्ते स गतो इरिम्‌ |

aut Marat दुषु खामौ sway: सताम्पतिः॥२३॥
aut सातौ टृषु सात्तो गोषु नाथो गवाम्पतिः।

गोषु सूतो गवां सनो creat दायाद्‌कोऽस्त्विह ॥ २५।
भच्रस्य(१) तोर्वसति wet स त्यथंकर्मरि ।

मातुः सरति Wart नित्यः खात्‌ कत्‌ कमणो: ।
अपां भेत्ता तव क्तिनं निष्ठादिषु षष्टपि ॥ २५॥

इत्याग्नेये महापुराणे व्याकरणे कारकं नाम निपा
दधिकतिश्रतत मोऽध्यायः |

अथ चत्‌;पच्चाशद धिकत्रिशततमोऽध्यायः।

०००@०००- =

VATA: |
स्कन्द ठवाच | षोढ़ा समासं aenfa werfanfaar ga |
नित्यानित्यविभागेन लुगलोपेन च दिधा ॥ १॥
guar नित्यः स्याचेमक्षारादिकस्तथा |
रान्तः पुमान्‌ राजपुमान्‌ नित्योऽयच्च समासकः।॥ २॥

१ waa a |

२५४ भम्निपुराणे [ aus अध्यायः।

कष्ट्चितो लुक्समासः कण्डे काला दिक स्वलुक्‌ |
स्यादष्टधा तत्‌पुरुषः प्रथमायसुपा सदह ॥ ३॥
प्रधमातत्‌पुरुषोऽय oat कायस्य विग्रहे ।
पूवेकायोऽपरकायो MTT ALATA: ॥ ४ ॥ ,

` अश्वै कणाया sta भिच्चातुय्यमये्टशम्‌।
्रापरत्रजोविकस्तहत्‌ हितोयां चाघधराखितः॥ ५॥
वषम्ोग्यो वषंभोम्यो धान्धाधंश ठतौयया |
चतुर्थो स्यादिष्णुबलिकभोतिख पञ्चमो । ६ ॥
UM पुमान्‌ राजपुमान्‌ षष्ठो ठच्चफल तथा |
स्मौ चाक्तशोरोऽयमदितो नञ्‌समासकः ॥ 9 ॥
कमधारयः सप्तधा नौलोत्यलसु खाः AT |
विशेषणपूव पदो विश्चेष्योत्तरतस्तथा ॥ ट ॥
वेयाकरणखसुचिः mary हिपदं शभम्‌ |
उपमानपृवं पदः शङ्पारडर इत्यपि ॥ ९ ॥
उपमानोत्तरपदः पुरुषव्याघ्र इत्यपि |
सम्ावनापुवपदो गुणहहिरितौदटशम्‌ i १०॥
गुण इति afeatar सुष्टटेव gaara: |
अवधार्णणवपदो agaifea सप्तधा ॥ ११॥
हिपदख बहृत्रोहिरारूढृभवनों नरः |
असिं ताओेषपव्व यं apefa: परिकौत्तितः ॥ १२ ॥
एते विप्रायोपदाः सङख्या त्तरपदस् यम्‌ |
सरख्योभयपटो यहद्दिता ETHAN नरः LV yn
सहपवेषदोऽव स्यात्‌ सम्‌लोडतकस्त र्‌ः । |

१५५ Wears? | | तद्धितम्‌): ` २१५५

व्यतिदहारलक्षणायेः केशाकेथि नखानखि ॥ १४॥.
दिगलश्या स्याद्िणपष्वां हिगुराभाषिती हिधा |
एकवद्वावि fore aqua तनेकधा।॥१५॥
दन्दः समासो दिविधो होतरेतरयोगकः

रद्रविष्णु समाहारो भेरौपटमोहगम्‌ ॥ १९॥
हिधाख्यातोऽव्ययोमावो नामपूबेपदो यथा ।
शाकस्य मात्रा शाकप्रति यथाऽव्ययपूव्वकः ॥ १७ ॥ `
SUFMGICY प्राधान्येन चतुविंधः।
उत्तरपटा्थसु ख्या इन्दसोभयसु AR: |
पर्वाधंगोऽव्ययोभावो TEA TT TWA ॥ १८ ॥

इत्याग्नेये महापुराणे व्याकरणे समासो नाम चतुःपश्चाथ-
दधिकत्रिशततमोऽध्यायः |

“Sy पच्चपश्चाशदधिकनिशरततमोऽध्यायः।

———000(a@000

afaa |

च्कन्ट्‌ उवाच । ated fafad ae grarsafadied |
ले sam age: wifeafa स्यात्तफनिलं ॥ १॥
लोमशः शे पामनोनं vals स्यात्त पिच्छिलं
भणि प्राप्न भ्रच्चकः स्यात्‌ दन्तादुरचि दन्तुरः ॥२॥
र Brat श्शिररे स्यात्‌ केशर दशः

२१६

अग्निपुराके . [ २५५ भरध्यायः।

हिरण्य ये मालवो 2 वलिं स्याद्रजखलः॥२॥

इनो धनो करौ eat धनिक टिकनौरितं।

पयस्तम fafa मायावी जर्णायुयुचि ्रितं॥४॥

वाग्मो fafa भाल स्याहाषालशटचौरितं।

फलिनो वहि शः केकौ हन्दारकस्तथा कनि॥ ५॥

आलुचि Maa सहते शौ तालुः MATES: |

हिमाल रालचि स्याञ्च हिमं न सहते तथा ॥ ६ ॥

SY वातादुलचि स्याद्‌ वातुलखानपत्यके | |

वाशिष्ठः कौरवो AIT: पाञ्चालः TA TAT: oi

ततर वासौ माथरः स्वादेच्यधोते च ICA:

व्यत्‌क्रम" वेत्ति क्रमकः नरबक्राम कोशकः UT |

fuayat भवं से प्रेयश््वीनकं खञि ।

MRNA कौद्रवोणश्च वटेष्टघानपत्यके ॥ ९॥

इथि दास्िर्दीशरथिः कचि नारायणादिक।

आ्रण्ठवायनः स्याच्च फलि यचि गास्येश्च वास्छकः॥ १०॥

ढकि स्यादेनतेथादिखाटक्षेरस्तथेरक्ि |

ठकि MATH ST गौधार्ारकौरितं।॥ ११॥
faa षेकुलौोनःखेण्य कंरव्याद्यः स्मता; |

यति मूडन्यसुख्यादिः सुगज्धिरिति रूपक ।॥१२॥

तारकादिभ्य cats नभस्तारकितगदयः।

wale स्याच्च FWA पुष्यधन्वसुघन्वनो। 2

चश्खृपि वित्तचञ्च: स्यादित्तमस्य च TSR |

णपि स्यात्‌ ATVI: SI AIG पटरूपकम्‌ ॥ १४॥

१५५ अध्यायः | तंडितम्‌। | २५अॐ

tan च पटोयान्‌ स्यात्‌ तरप्य्ततरादिकम्‌।
पचतितराख्ध तरपि तमप्टतितमामपि।॥ १५
weiaar wate स्यादिन्द्रकल्पोऽककलयकः |
राजदेशोयो BNF देश्य देष्यादिरूपकम्‌ ॥ १६ ॥
पटजातोयो जातीये जानुमात्रच्च ATT ।
GRACIA हयसवि SECU SHIA il vou

तयटि स्यात्‌ vada: दोवारिकष्ठकीरितं |
सामान्यत्त्तिरक्राऽथ अ्रव्ययाख्यख तदितः ॥ १८॥
यस्माद्तस्तसिलि च aa तजर त्रलोरितं।

अस्मिन्‌ काले छाधु नास्यादिदानौ खव दान्यपि॥ १९ ॥
सवेस्मिन्‌ Tat दास्यात्तखिन्‌ काल feanfca ।
afe होऽस्मिन्‌ काल ve कहिं कस्मिं कालके ॥ २० ॥
यथा wife धमि कथं पूल्वस्यान्दिशि सञ्चयेत्‌ । .
भस्ताति चेव पूर्वस्याः पूरव्वादि्रामणोयकाः॥ २१॥
छर स्तात्‌ TITS गच्छेत्‌ सव्य स्त॒ल्येऽहनौरितः |
ofa yates च परत्‌ पूव्बतरे पराय्यैपि॥२२॥
शिषमोऽस्मिन्‌ daqat रूप समसि चेरितः |
ugar vara स्यात्‌ परस्मिब्रहनौरित 0 23 1
अद्यास्िद्रहनि शे स्यात्‌ yas तथेदयुसि ।
दखिणस्यान्दिशि वसेत्‌ दत्तिणाहस्तिणाद्युभो ॥ २४ i
उत्तरस्यान्दिशि वचेदु्तरादुत्तराद्यभो ।

उपरि वसेदुपरिष्टाद्‌ भवद्वि्टाति कैकात्‌ ५ २५॥
उत्तरेण च fade भाषि ष स्याच्च Saat |

( aa)

२५ अस्निपुराथे [ ३५६ अध्यायः।

sre दत्तिणाहि वसेहिप्रकारं दिधाचधा।॥२६।
wafe fae’ कुरु a इ धन्धमुभि चेशं |

el प्रकारो दिधा धालि(१) भासुसुरतर यथा(२)*॥२७॥
निपातास्तशिताः mat: afeal भाववाचकः।
पटोभौवः पटुलन्खे agar तलिचेरितं ॥ २८॥

प्रथिमा चेमनि wen: सौख्य सुखात्‌ ्जोरितम्‌ 1

स्तेयं याति च स्तेनस्य ये सख्यः सख्यमोरितं ॥ २९ ॥
कपेभीवश्च कापेयं dar पथ्य' यकोरितं |
wa कोमारकं wife eq चाणिचयोवनम्‌।
भाचायकं aha WiaAaaafe afwar: wget

CUA महापुराणे व्याकरणे afeafaqed नाम
पञ्चपञ्चाशदधिकतिशतमोऽध्यायः।

अथ षरपच्चाशदधिकविश्रततमोऽध्यायः।

000

खउणादिसिद्रूपम्‌ ।

Wa उवाच । उणाद्योऽभिधास्यन्ते प्रत्यया धातुतः परे । _
उणि कार fret स्यात्‌ waa पित्तकं॥ १॥

गोमायु ुवंदेष॒ TEA स्यरुणादयः |

. १ पाठोऽयं पीनरक्कादोषेण दुष्टः ।
` २ खयं Tea ययेति ज! WATT यथेति ° |
¢ US, रतत्‌पाडख्यल्लाभिसिक्तपाठटागरख ण सम्यक प्रतिभावति।

३५९ ध्यायः] खउणादिसिदरूपम्‌। .. २१५९.

TY: खादुख Fara: किंथारर्धान्यशूककः॥ २॥

ककवाकुः कुक्ष टः स्थाद्‌ YR मरस्तया ।

शयुखाजगरो Wa: स शरायुधसुच्यते ॥ ३॥

स्वरव guts समसार फलगुरौ रितं,

zug क्रनि किरचि मन्दिरं तिमिर तमः॥४॥

safe सलिलं वारि कल्याणं भर्डिलं qa |

बधो faery क्षसो are शिविर रुषसंख्धितिः॥ ५५.

्रोतुविडालख तुनि ्रभिधानादुगादयः | |

कण; कामौ च गहभूवौस्त॒जवाढठंकः समृतः ॥ gt

भनन्‌ वहतेविनि स्याच्लातौ जोवारुबौषधं ।

नो वह्धिरिननि शरिणः खगः कामो च भाजनम्‌ (१)।०॥

कम्बोजो UAAMW सरण्ड् WAU! |

तररेरण्छ; BHAT THES: साम Fas uc a

WIL प्रभृत स्याव्रान्तप्रत्यये चौरवस्कलं ।

कातरो भौरुशग्रस्त्‌ WAW TAG TT ॥ < ॥

ATT तु HATA कथानुज्यातिरकं कः ।

aa: कुटिलो धूत्तवत्वरच्च ATA Ul १०॥

dat भिश्वुप्राहत्तिरादित्यो fas ईैरितः।

ya: aa: पिता तातः ्दाकुव्याघ्रवशिके।

गर््ताऽवटोऽथ भरतो नटोऽपरेप्य॒ग्णदयः ॥ ११॥

इूत्याम्नेये महापुराणे sata safefaced नाम षट्‌-

पञ्चागशदधिक्चिशततमोऽध्याबः | =

१ Ws न साच VRS

अथ स॒प्तपश्चाशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः।

तिङविभक्निसिद्रूपं |

कुमार उवाच | faafaufs प्रवश्यामि anes’ समासतः।
fasfaafa aaa भाष क्मीणि BMT ef
सकञ्म काकाच क्तरि दिपरदे स्मताः।
सकनश्धकाकश्चणि च तदारे्स्तथेरितः॥२॥
वत्तंमाने लडाख्यातो विध्या द्य लिडगेरितः |
विध्यादौ लोडाथिषि च भूतानद्यतने च लङ । १।
भूते qe लिट. परोऽथ भाविन्य्तने च लट ।
लिङाशिषि च शेषेऽथ खड भविष्यति खूङ्भवेत्‌ ॥ ४ ॥
लिष््निमिमित्ते क्रियातिपत्तौ परे नवामनेपदम्‌ |
पूव्वे नव परसख्ेपदन्तिप्तसन्तोति प्रथमः पुमान ॥ ५॥
सिप्थस्‌घ मध्यमनरो मिप्‌ वस्‌मस्‌चोत्तमः पुमान्‌ ।
त Wai अन्ता्ने मुख्यः धासाथां ae मध्यमः en
न्तम द्‌ वहि महि भवाद्या धातवः @ ar: |
भविरधिः पचिनन्दिष्व'सिः खसिः परि स्वदि ॥ ॐ॥
wre: क्रोडो Qwfaa जातिश्च दधात्यपि |

दौव्यतिः स्पितिनंहिः सुनोतिर्वसिरेव ancy

त्दिख्यतिसख्तिः रषिम जिख्यकिस्तनिः |
शवारिके विकरणे afada करोत्यपि ॥ < ॥

quo mara] faetufafareqq | २६१

mista छो ग्रहिदोरिः पा नौर नायकाः।
भुवि स्यात्‌ fae भवति सः भवतस्तौ wafer A ue on
भवसि @ युवां भवयो युयं भवथ चाप्यहं |

भवाम्यावां WATTS भवामो Wa कुलं we ei

एषेते च तथेधन्ते एधसे a fe मेधया ।

एषे च समेधध्वे एषे Furaw धिया ॥ १२॥
एधामहे Trae पचतीत्यादि पूववत्‌ |
भूयतेऽगुभयते ऽसौ भाषे कणि वे यकि॥ १३।
वुभूषति सनीत्येव णिचि भावयतौग्वर ।

afe बोभूयते वादं बोभोति स्याच्च यङ्लुकि ॥ १४॥ `
yatafa पुवकाम्यल्ेव पटपटायते |

चटयत्यऽथ सनि रिचि बुभूषयति रूपकं ॥ १५॥
uazaare fafe भवेयुश्च wa: परे |

waag भवैतेवं भषेयश्च भवेव च भवेम च ॥ ee
एधेत एषेयाताभेधेरन्‌ मनसा Paar | |

TIAA एधेयाथामेधेष्वमेषेय एधेवहि एषं महि । १७॥
अस्तु ताबहवतां लोटि भवन्तु भवतादव । ¦

भवतं भवत भवानि मवावच भवामचख।॥१८॥
एधतीाभेषे तामे VARS Taras पचामहे ।
अभ्यनन्द्द्पचतामचन्रपचस्तथा ॥ १९ ॥
श्रभवतमभवतापचमपचावापचाम च।
रेधतेधेतामेधष्व' Ty चैधामहोरितं ॥ २० ॥
भभूदभूतामभूवनमभुख भूवमेव TE !

९६९ | अम्निपुराख [ १५७ ध्यायः |

रेधिषेधिषातां नरवेषिष्ठा awed 1 २१॥
fafe बभूव बभूवतुः बभव बभविध।
बभवधवभूव च बभूविव बभूविम ॥२२॥
पेषे पेचाते पेचिरे BANTER तथा |
एधाञचक्राये पेचिध्वे पेचे पेचिमष्े तथा ॥ ३१॥
लटि भविता भवितारो भवितारो इराद्यः |
भवितासि भविताख्ो भवितास्नस्तरथा वय ॥२६॥
पक्ता पक्ञारौ पक्षारः पक्से तं शभोदनं।
UAT UATE VTE पक्तासमदे हरेक ॥ २५॥
लिडमभिषि खं भूयात्‌ सरूयास्तां हरि णङ्रो |
भूयासुस्त च yA’ युवां भूयास्तमोशखरो ॥ २९१
भूयास युयं भूयासमहं भूयास्म सववेदा । `
IAS द्य धिषोयास्तां aac frata Tu ro |
amlaufudtare लिङि चायच्यतेति qe ।
शरयच्छेतामयश्यन्तायच्य ऽयण्येयां युवां ॥ २८ ॥
अयच्छध्वमेधिष्यावद् धिष्या म यरे वयम्‌ |
लटि स्याइविष्यतोति एधिष्यामह शयम्‌ ॥ २९ ॥
एवं विभावयिष्यन्ति वोभविष्यति saat
घटयेत्‌ पटयेत्तदत्‌ पुज्ोयति च काम्यति ॥ १० ॥

इत्याग्नेये महापुराणे व्याकरणे तिसिद्रूपं नाम
सप्तपच्चाशदधिकजिशततमोऽष्यायः।

| 1

अथा पश्चा शदधिकचिग्रततमोऽध्यायः।

कत्‌सिदरूपम्‌ । |
कमार उवाच । क्नस्िवपि विज्ञेया भावै कर्मणि क्तरि ।.
wage क्तिन्‌ घञो भावे युजकारतणवच।१॥
पचि wie विनय उत्करः प्रकरस्तथा।
देवो भद्रः Stace ल्युटि emg शोभनम्‌ ॥ २॥
fafa हरिस्ततिमतौ घलि भावोऽथ gaia |
कारणा भावनेत्यादि sat च विकिस्सया॥ eu
तथा तव्यो द्यनोयश Haat करणोयकम्‌ |
देयं Sawa यति wa काथच्च wear: ॥ ४॥
कर्तरि क्षादयो War भावे कन्धणि च कचित्‌ |
गतो ग्राम गतो ग्राम wiPaee गुरस्वया॥ ५॥
WE MAM भवन्‌ एधमानो भवन्पि |
aq att स्वधातुभ्यो भावको भविता तथा ॥ a
क्षिवन्तखच aaa भूते लिटः कनूसुकानच#
ब्धविवान्‌ पेचिवांखपेचानः खहधानकः॥ ७ 4
भणि Si. GUAT भूतिप्यणादयः स्मता; |
वायुः पायु कासः स्याददडलं छन्दसौोरितं ॥ र ॥
दत्याम्नेये महापुराये व्याकरणे छत्‌सिदरूपं नामा-
एपशच्चाशद्धिकत्िशततमोऽष्यायः |

1

अथोनषष्टयधिकचिश्ततमोऽध्यायः।

———000
©
खगंपातालादिवरगः।

ufaqara) स्रगादिनामलिष्ो यो हरिस्तं प्रवदामिते। `
स्व;स्वगनाकतिदिवा दयोदिवो दे चिपिष्टप ue
टेवाहन्दारकालेखा रुद्राद्या गण्देवताः।
विदयाधरोऽप्रोयक्तरक्तोगन्धव्बेकित्रराः॥ २॥
` पिशाचो gua feet भूतोऽमौ देवयोनयः।
डेवदिषोऽसरा SAT: सुगतः स्यान्तथागतः॥ ३ ॥
ब्रह्मामभूः YU विष्णुन्नोरायणो हरिः ।
रेवतोशो हली रामः कामः पञ्चशरः स्मरः ॥ ४॥
ABA पद्मालया पद्मा Wa: सर्वेश्वरः शिवः |
ATA Arras: पिनाकोऽजगवन्धनुः ॥ ५॥
प्रमथाः स्यः पारिषदा erat चर्डिकाऽभ्विका।
Saga गजास्यख सेनानौरग्निभूग'हः ॥ ६॥
MIWA सुनासौरः सूवामाणो दिवस्मतिः।
षलोमजा शचोन्द्राणो देवो तस्य तु वज्ञभा॥७॥.
स्यात्‌ प्रासादो वेजयन्तो जयन्तः पाकशासनिः |
` रिरावतेऽभ्बमातङ्क रावणाभ्सुवज्ञभाः ॥ र |
दिनो वच्वमस््रो स्यात्‌ कुलिशश्धिदुरं पविः।
व्योमयानं विमानोऽस्नौ पोयूषमङ्तं सुधा ॥ < ॥

३२५८ भ्रध्यायः।] खगेपातालादिवर्गाः। २६५

स्यात्‌ TEA देवसभा Set सुरदौधिंका ।
feat बहष्वप्‌रसः सब्वेश्या SANTA ॥ १० |
Wiel SHI Taal भगिनिवज्किर्घनच्नयः |
TAIAIST: HWARL भ्राखयाशख WAR: nee ti
हिरण्यरेताः सप्तार्चिः शक्रवेवाशश्त्तणिः।
शएचिरप्पित्तमौव्वेस्त॒ वाडवो वडवानलः ॥ १२॥
वह्केद योज्चालकीलावर्चि हं तिः fre खयां ।
fay स्फ लिङ्गोऽग्निकलो ware: परेतराट्‌ ॥ १३।
कालोऽन्तको दण्डधरः खादेदेवोऽथ Waa: ।

` कोणपाखपत्रव्यादा यातुधानश्च नैकेति; ॥ १४॥
परचेता वरुणः पाशी सनः WTA AA
सदागतिमोतरिश्ठा प्राणो मरत्‌ समौरणः 1 CH tt
जवो रइस्तरसो तु लघुत्तिप्रमरन्द्रतम्‌ |
सत्वरं चपलं तुणमविलब्बितमाश च ॥ १६॥
सततेऽनारताशान्तसन्तताविरतानिभं। `
नित्यानवरताजस्रमप्यथातिशयो भरः ॥ १७॥
्रतिवेलभृशाव्यर्थातिमातोद्‌गाटनि्भरम्‌ |
तीतेकान्तनितान्तानि गाढवाढ्टडानि च॥ १८॥
BURA VATA याजराजो घनाधिपः।
स्यात्‌ कित्र किपुरुषस्तरङ्गवदनो मयुः ॥ १९ ॥
fafaat सेवधिर्व्योम aa एष्करमम्बरम्‌। `
द्योदिवौ wath खं काष्टायाककुभो दिशः; ॥ २० ॥
अभ्यन्तरन्वन्तरालच्क्रवाडइन्तु AUS |

( ३४ )

ada

अग्निपुराणे { २५९ अध्यायः।

afeary वारिदो भेघस्त नयिलुवेलाहकः ॥ २९॥
काद्भ्विनो Haare स्तनितं afd तथा ।
श्म्पा्रतशदाद्ादिन्पराषत्यः AYRUT, ॥ २२॥
afeanefamn विदुयञ्चश्चला वपलाऽपि ख।

समु जथव्व जनिष्पेषो ठटिघा तसत्ववग्रहः ॥ २३ ॥
धारा सम्पात MAT: शोकरोऽग्बुकणाः GAT |
चर्पोपलस्त॒ करका Raeasfs fea ॥ २४ ॥
अन्तर्धा व्यवधा घु'सि लन्तद्धिंरपवारणं ।
अपिधानतिरोघानपिधानच्छद्‌नानिष।२५॥
अजो Saree: सोमो ग्दो खगाः कलानिधिः |
विधुः कुसुदवन्धुश विम्बोऽस््नो awa तरिषु ॥ zg i
कला तु षोडशो भागो भित्तं शकलखर्के।
तन्द्रिका कोमुदौ Alea WATT प्रसब्रता॥२७॥
लक्षणं aaa fae शोभा कान्तिदय तिज्छविः।
BIA परमा शोभा तुषारस्तहदिनं हिमं ॥ २८॥
भवश्यायस्त नौहारः प्रालेयः fafact हिमः।
AAAS भन्तारा तारका BS वा Faat ॥ २८. ॥
गुरुजीवश्राङ्किरस उशना भार्गवः कविः।
विरपृन्तुदस्तमो रा दक्लेगनं WATT: सतः ॥ zo I
सप्तषयो मरौच्यचिमुखाशितव्रशिखर्डिनः |
हरिद्त्रप्पूषद्युमणिश्िहिरो रविः । २१॥
परिवेषस्त॒ परिधिरूपसयधकमण्डले |

किरथोऽस्रमय दां शगभस्िष्टणिष्ट्ायः || ३२ ॥

१५९ अध्ययः 1) खर्गपातालादिषगौः। २६७

भानुः करो मरौविः स्रौपुंसयोदोधितिः faat ।
स्यः प्रभा खगुचिस्तिङ्भाभान्छवि्युतिदोषयः ॥ ३२ +
रोसिः शोविरुभे कौ प्रकाशो Mra भरातपः।
कोष्ण कवोष्णं मन्दोष्णं wey fay तदति ॥२४॥
fava are खरं तदद्दिष्टोजनेष्टा च कालकः)
चसो दि नानो चैव सायं सन्ध्या faana: ॥ २५॥
्रत्येषोऽहमु खं कल्यसुषःप्रयुघसो अपि |
प्राह्वापराद्मध्याद्वास्तिसन्यमथ WaT ॥ ३५ ॥
यामौ am तमिस्रा च श्योत्खो चद्दिकयान्विता |
श्ागामिवत्त मानाद्यैक्षायां fafa पक्चिणौ ॥ ३७॥
अर्राज्रनिभोधौद्दौ प्रदोषो रजनोसुखं । `

स पर््वसन्धिः प्रतिपतपश्चद्‌श्योयं न्तरम्‌ ॥ २८॥
पक्षान्त Tee दे पौयंमासौ तु पुरिमा ।
कलाहीने सानुमतिः पूणं राका निशाकरे ।॥ ३९ ॥
अमावास्या ARTA दशः सूये SATA |

सा eure: सिनौवालौ सा नेन्द्कला FR: ॥ ४०॥
Wad: प्रलयः कल्पः च्यः कल्पान्त इत्यपि ।

कलुषं ठजिनेनोऽघमंदोदुरितदुष्कुतम्‌ ॥ ४१ ॥ `
श्यादनममस्िधां एयशेयसो सुकृतं षः |

मुत्प्रीतिः प्रमदो wa: प्रमोदामोदसम्परदाः॥ ४२॥
स्यादानन्दथरानन्दः WANTAGE च |

a? श्रेयसं शिवं भद्र RAT मङलं शभम्‌ ॥ ४३ ॥
भावुक भविकं भव्यं gue चेममस्ियां |

२६८

श्रमभ्निपुराणे [ ३५९. अध्यायः |

देवं fee’ मागधेयं ara’ at नियतिबिधिः॥ ४४ ॥

AAD VAT पुरुषः प्रधानं प्रतिः faa |

Saat कारणं वौजं निदानं त्वादिकारणम्‌ ॥ ४५॥
fang चेतो हदयं खान्तं WaTAT AT: |
afetatar धिषणा धौः aw शेसुषौ afar: i vei
भ्रक्तोपलब्िचित्‌सम्बित्‌प्रतिपजन्नभिचेतनाः |
धोधारणावतो मेधा THe: क मानसं ॥ ४७ ॥
ae ख्या विचारणा wat विचिकिसा तु daa: |
भध्याहारस्तक्षं KE: समौ निणेयनिखयौ ॥ ४८ ॥
भिष्यादृदिर्नास्तिकता भ्ान्तिरिच्यामतिश्चमः।
अष्नोकाराभ्युपगमप्रतिचवसमाधयः॥ ४९ ॥

ma धोन्नानमन्यत्र विन्नानं शिल शासतो । ,.
सक्तिः के वल्यनिव्वी णग्रेयो fa: Baars ॥ ५० ॥
मोत्तोऽपवर्गोऽयान्ञानमविद्याहम्मतिः feat ।
विमर्दोत्थे परिमलो गन्धे जनमनोहरे ॥ ५१ ॥
आमोदः सोऽतिर्निहरौ सुरभिर णतप शः |
शक्ताशञ् शुचिषखेतविशदण्वतपार्डराः ॥ ५२ ॥
अवदातः सितौ गौरो Ta धवलोऽल्लं नः |
इरिणः पाण्डर: पाण्डुरोषत्‌पार्डुस्त FAT: ॥ ५९॥
कष्णे .नौलासितश्यामकालश्यामलमे चका |

पोतो गौरो हरिद्राभः पालाणो हरितो हरित्‌ ॥ ५४॥
रोहितो लोहितो रक्तः शोणः कोकनदच्छविः ।
अव्यक्ञरागस्वदणः BATH पाटलः ॥ ५५ ॥ .

Que अध्यायः |] स्वगंपातालादिवर्गः । २६९

श्यावः स्यात्कपिशो धूम्रधूमलौ कष्णलोदहिते |
कडारः कपिलः पिक्रपिशङ्गोकटुपिङ्गलो ॥ ५६॥
faa’ िर्खरकस््ाषशवलेताखच wa रे ।

व्याहार उक्तिलंपितमपन्ं शोऽपशष्टकः ॥ ५७ ॥
तिङसुवन्त चयो वाक्य त्रिणा वाकारकान्विता।
इतिहासः पुराहत्तं पुराणं qaqa ॥ ५८ ॥
आख्यायिकोपलब्पाथौ प्रबन्धः कल्पना कथा |
समाहारः TIE प्रवद्धिका प्रहेलिका ॥ ५९ ॥
समस्या तु समासाथां fae wea fear |
SMe चाभिधानच्च वात्ता ठत्तान्त hea: veo ॥
छतिराकारणाह्वा नसुपन्धासस्त्‌ ATS ।

विवादो व्यवहारः स्यात्‌ प्रतिवाक्योत्तरे समे ॥ ६१ ॥
SHEA उदाहारो wa मिध्याभिस शनम्‌ |

परभिशापो यशः कौत्ति; प्रश्रः षृच्छानुयोगकः ॥ ९२॥
arated हिस्िरुक्तं कुत्ानिन्दे च गरे |
सखादाभाषरणमालापः प्रलापोऽनथेकं वचः ॥ ६२ ॥
अनुलापो Rare विलापः परिदेवनं ।
विप्रलापो विरोधोक्तिः सलापो भाषण मिथः॥ ६४ ॥
सुप्रलापः सुवचनमपलापस्त्‌ farsa: । |

उषतो वागकल्याणौो Gea हृदयङ्गमं ॥ ९५॥
WAAL AAAI VITA ¦

निष्ट राञ्नौलपरुषं ग्राम्य वे gad प्रिये॥ eg t

सत्यं aaa सम्यङ्नादनिखाननिसखमाः |

२७०

भम्निपुराणे [ ३५८ अध्यायः।

आरवारावसंरावविरावा भ्रव WHT ॥ ६७ ॥
सखनिते वस््रपशानां भूषणानान्तु शिश्ित।.
वीणाया निक्षः aru: facat वाशित Taw ac a
कोलाहलः कलकलो We गानमिमे we

wat प्रतिशत्‌ प्रतिष्वाने तन््ोकण्डान्रिसादकः॥ ६८ ॥
काकलो तु कले TH ध्वनौ तु मधुरास्फ्‌,टे |

कलो AMAT AA तारोऽतयचे aafag ॥ ७० ॥
समन्वितलयस्त्े कतालो वीणा तु AAA |

faadt at gq तन््ौभिः सप्तभिः परिवादिनौ॥ऽ१॥
ततं वीशादिक वाद्यमानड मुरजादिकं। |
वंश्यारिकन्तु शएषिरं कांस्यतालादिक घनं ॥ ७२ ॥
चतु्िधमिदं वाद्यं वादितातोद्यनामकं।

BST सुरजा भदास्वह्यालिड्योऽचैकास्रयः ॥ OR ॥ .
स्यादयशःपटदो TAT भेय्यमानकदुन्द्‌ भिः ।

श्रानकः USE भेदा भभारोडिष्डिमादयः ॥ ७४ ॥
मद्‌ लः पणवस्तस्यो क्रियामानन्तु तालकः

लयः साम्य' ताण्ड वन्तु MST MAY नत्तनं ॥ OY tl
afar ganaars नाटयभिदं जयम्‌ |

राजा मारको देवः साभिषेका च देव्यपि nod ॥
क्गारवोरकसणाह्ुतदहास्यभयानकाः |

PAANS च रसाः WHIT: शचि.रुक्वलः li ७७ ॥
SAAC AIT: कारुण्य करणा SA!

छपा दया चानुकम्माऽप्यनुक्रो थोऽप्यधो हसः ॥ ७८ ॥

१५९ TATA |] सखगेपातालादिव्गीः । Roe

हासो हास्यश्च daa विक्लतं चिष्विदं हयं ।
विस्मयोऽह्तमाचय' चित्रमप्यथ भैरवं | ९६ i
Slag Wiad भोष घोरं भोम भयानकं।

भयङ्करं प्रतिभयं रौ दन्त्यममौ Fag ॥ go ॥
चतुदश दरतासो भोतिर्भोः साष्वसम्भयं।

विकारो मानसो भावोऽनुभाषो भावबोधनः॥ &८॥
गर्व्वाऽभिमानोऽहद्ारो मानचिन्तसमृत्रतिः।
भनाद्रः परिभवः परिभावस्तिरस्किया ॥ &< ॥
AMS GM तपा कोः स्वाद्भिष्यानं धने Yet
कोतृष्लं RIAA FING HATS ॥ ०० ॥
alu विलासविव्योकविश्नमा ललितन्तथा ।

Tar लौलेत्यमो हावाः क्रियाः शृङ्गारभावजाः ॥ ७१ ॥
द्रवकेलिपरौहासाः क्रीड़ा लोला च कुहनं ।
स्यादाछ्करितकं हासः सोत्प्रासः समना क्स्ितं | ७२॥
अधोभुवनपातालं च्छिद्र waz वपा ofa: |
गत्तीवटौ भुवि wear तमिखन्तिमिरं तमः ॥ <२॥
सर्पः एृदाङुभैजगो दन्दशूको विलेशयः |

fad Wea गरलं निरयो दुगतिः feat ॥ ७४ ॥
पयः कौलालमचतसुदकं भुवनं वनं |

भङ्गस्तरक्ग ऊभ्भिव्वी कल्लोलोक्लोलकौ च तौ ॥ ७५॥
पषन्तिविन्दुपुषताः कूल रोधख NH

तोयोत्थितं तत्‌ पुलिनं जम्बालं पक्कदमौ ॥ ७९॥
जलोच्छासाः परोवाहाः HIATT विदारकाः ।

२७२ भभ्निपुराणे [ ado seta: 1

TATATTT स्यादुद्रोणो काष्टाम्ब्‌ वादिनौ ॥ ७७ ॥
HACIA SSA TIAA गभौरकः' ।

अगाधं दासकेवन्तौ यम्ब.का HATA: | Oc ॥
सौगन्धिकन्तु wart नोलमिन्दोवरं ast ।

स्यादुत्पलं कुवलयं सिते कुमुद कैर बे ॥ oe ॥
शालूकमेषां कन्द; स्यात्‌ TW तामरसङ्कजं।
नौलोत्मलं कुवलयं रक्षं कोकनद BAZ ॥ ८० ॥
करहाटः शिफा कन्द किष्नरकः केशरोऽस्ियां ।
खनिः स््ियामाकरः स्यात्‌ पादाः प्रत्यन्तपव्वे ताः ॥८१॥
उपत्यकाद्रेरासत्रा भूमिरूदैमधित्यका।
सख्रगेपातालवर्गाद्या उक्ता नानायेकान्‌ ZY ॥ ८२ ॥

AN ~ | ©
इत्याग्नेये महापुराणे खगपातालादिवगी नामोनषच्च-
धिकत्रिश्ततमोऽध्यायः।

अथ षष्टयधिकचिश्ततमोऽध्यायः ।

ees (0 (7 (7) eee
अव्ययवर्गः |
पशिनिसवाच। भडष्दयऽभिव्यापौ Tara धातुयोगजे |
भा AM: HAL वाक्य ऽप्यास्त स्यात्‌ कोपपौडयोः ॥१॥

पापङ्गत्सेषदय कु धिग्जुरुष्ठननिन्दयोः।
चान्वाचयसमादहारेतरेतरसमुश्वये ॥ २॥

३६. अध्यायः। ] अव्ययवर्गाः | २७३

सख स्याश्यौःचेमपुणयादौ; प्रकषं लङ्नेऽप्यति |
खित्‌प्रश्ं च वितक् चतु स्यदेटेऽवधारणे 12 0
सक्त्‌ सहेकवारे स्यादारादुरसभौपयोः |
प्रतौर्यां चरमे पादु ताप्यधेबिकल्पवोः ॥ ४ ¢
पुनःसदाथंयोः WAY BAA TAGs: |

` खेदालुकम्पासन्तोषविखयामन््रये वत ॥ ५॥
हन्त हर्पेऽनुकम्परायां वाक्वारग्मविषादयोः।

` प्रति प्रतिनिधौ बौप्‌सालकगादौो प्रयोगतः॥ et
इति तौ प्रकरणे प्रकाशादिसमापिषु।
प्रायां पुरस्तात्‌ प्रथमे पुरार्थेऽग्रत इत्यपि ॥ on
यावत्तावच्च साकल्येऽवधौ मानेऽवधारणे |
मङ्गलानन्तरारग्बप्रञ्रकात्‌खष्वऽधोय च ॥ ८ ॥
धा निरर्घकाविष्योनीनाऽनेकोभया्घंयोः ।
नु पृच्छायां विकल्पे च पश्चात्‌सादृश्ययोरनु ॥ < ॥
प्रसावधारणानुन्नाऽनुनयामन्तणे AT | |
गष ससुचयप्रख गड्गसम्भावनाखःऽपि॥ १०॥
उपमाथां विकल्प वा सामिलदं जुगुख्िते |
अमा सह समोपे चकं वारिणि च मदंनि॥११॥
दूवैत्‌थमर्थयोरेवं नूनं aw sata |

: तृष्णौमथं सुखे जोषं किम्णृच्छायां जुगुष्सने ॥ १२॥
नाम प्राकाश्यसमाव्यक्रोघोपगमङ्कत्‌सने |
अलं भूषणपय्याभिशक्तिवारणवा चकम्‌ ॥ १२ ॥

( ३४ ) | |

298

भभ्निपुराणे [ १६० अध्यायः ।

ow वितकं विप्रे समयाऽग्तिकमध्ययोः।

घ॒ नर प्रथमे ve मिनि खयनिषेघयोः ॥ १४ ॥
equal विरातौते निकटागामिके पुरा ।
STAT NTT चङ्जीस्तारेऽक्ोहते अयम्‌ ॥ १५॥
स्वगं परे च लोके ख्रवौरत्ताखशावयोः किल |
निषेधवाक्या लङ र जिन्नासावसरे (१) खल ॥ १९।
समोपोभयतःगोश्रसाकस्यामिसुखेऽभितः।
नामप्रकाश्योः प्रादुमि चोऽग्धोन्य रहस्यपि ॥ १७ ॥
ति रोऽन्तद्दौँ तियेमघं et विषादशगत्तिषु।
अषटदेत्यब्रुते खेदे हि हेताषवधारणे ५१८।
चिराय चिररात्राय facenenfatraar: |

GE! पुनः पनः गण्वदभोचखमसकत्‌ समाः ५ १९॥
स्लाग्‌भटित्यच्ञसाहाय सपदि दाम चद्ुते।
waa Te, किमुत विकस्य किं किमृत च ॥ २० ॥
afewada aTzaTet पूजनेप्यति ।
दिवाङ्कीत्यथ दोषा च नक्तञ्च रजनाविति।॥ ९१ ॥
तियं गथ सावि तिरोऽप्यघ सम्बोधनार्धकाः।

स्यः WTSI = ¥ भोः समया निकषा हिरुक्‌ ॥२२॥

श्रतक्िते तु स्सा स्यात्‌ पुरः पुरतोऽश्रतः।

स्वाहा देवषटविदौने Was sez वषर्‌ सधा ॥ २३ ॥'
किञ्चिदीषश्नागल्ये प्रेत्याऽमुतव्र भवान्तरे |

१ जिन्नाषाडनय इति जर |

~~

१९० अध्यायः, | NATIT: | ४७१

अथा तथा चेव साम्यं aww इति विख्ये ॥ २४॥
मोने तु aut तृष्लोकं wa: सपदि avast

दिश्या शसमुपयोषश्ेत्यानन्देऽधान्तरेऽन्तरा ॥ २५॥
WATT च मध्ये स्यः प्रसद्य तु WTI

युके हे साम्ब्रतं eraser WM SATTA ।। Ret
सभाक AMA नापि ATA माल acs |

TMM Gale च AM GUS MA थम्‌ ।। VO ॥
प्राकाश्ये प्रादुराविः स्यादोभेवं परमं मते।
समन्ततस्त॒ परितः सवंतो विश्ठगित्यपि ॥ २८ ।।
भकामानुमतो काममसयोपगमेऽस्त च।

ननु त खयाहिरोपोक्तौ कश्चित्‌ कामप्रवेदने ।॥ २९ ॥
निःषमं दुःषमं गद्यं यघाखन्तु यथायथं |

सषा मिष्या च वितये यथाथन्तु यधातघं॥ ३० ॥
स्य॒रवन्तु पनवेषैत्यवधार TAT SRT: |

प्रागतौताथकं TARA aI हयं ५३१ ॥
संवदर्षेऽवरे त्वी गामेवं खयमालना । `

अल्ये नोचेमरत्युच : प्राथोभूकरयऽहुते शनेः ॥ २२ ॥
सना नित्ये afeater स्मातौतेऽप्तमदथने
अस्ति सत्वं amare प्ररो ऽनुनये त्वयि ।। ११ ॥
‘SAR BTU राैरवसाने नमो मतो)
पनर्थैऽङ्गनिन्दायां दुष्ट Es प्रशंसने ॥ ३४॥।
सायं साये. प्रगे प्रातः प्रभाते निक्रषाऽन्तिङे।
परत्परार्यसमोऽन्दे ua wat afa tl aya

Roe , श्रमिनिपुराणे [ ३६२१ भरष्यायः);

अद्याव्ाह्यऽय Tasers पूर्वोत्तरा परात्‌।
तथाऽधरान्यान्यतरेतरात्पृवेद्युरादयः ॥ ३६ ॥
SMITA: परे तङ्क परेद्यवि |
EN गतेऽनागतेऽङ्कि श्वः परश्वः श्वःपरेऽहनि ॥ १७ ॥
तदा तदानीं युगपदेकदां सवदा सदा। `
एतहि सम्प्रतीदानोमधना साम््रतन्तधा ॥ ३८॥

TAMA महा पुरारे अव्ययवर्गा नाम षच्यधिक-
तिशततमोऽष्यायः।

श्थेकषष्टयधिकचिश्रततमोऽध्यायः।

000

@ ©
नानाथवगः |

अग्निरुवाच | श्राकाओे चिदिषे नाको stare Yaa अने |
पदो यशसि च श्लोकः शरे GE च सायकः॥ १॥
भानकः पट्टो भेरी कलष्ोऽष्ापवादयोः । `
मारुते वेषसिव्रप्ने सि कः कं भिरोऽस्बनाः॥ २॥
स्यात्‌ सलाकस्त॒च्छधान्ये संप भक्तसिक्धके |
मन्द्रगुग्‌ गुललूकव्यालप्राहिषठु कौशिकः ॥ ३॥
शालाहठको कपिश्वानो मानं स्यान्‌भितिसाधनं।
सगे: खभावनिर्मोच्तनिष्याध्यायरूषटिषु ॥ ४॥
योगः सब्रहनो पायध्यानसङ्गतियुक्किषु

१६१ Tea | | नानायवगः | २७७

भोगः सुखे स्यादिभृतावनौ ग्हनिशाकरो । ५॥
काके UAB करटौ gaat शिपिविषटकः।
रिष्टं लेमाशभामावैष्वरिषटे तु शभाऽशभे ॥ ९ ॥
व्यष्टिः फले Waal च टरिज्नौ नेऽद्छि दशने 1
निष्ठानिष्यत्तिनाशान्ताः काष्टोत्‌कपषं स्थितौ fefia non
भगोवा चस्तिङा इलाः WATE waa: ।
खशप्रतिन्नयोवदृ Heel est fag ॥ ८ ॥
विन्यस्तसहती aA aU व्यासेऽल्लने TT |
पणो grarfeqaye नौ we धनेऽपि Tne a
mat द्रव्यायिते सत्वश्क्त सन्ध्यादिके गुणः |
खेष्ेऽधिपे ग्रामणौः स्यात्‌ लुगुष्ठाकरणे CU १०॥
ढष्णा खह्ापिपासे ह दिपखिः; स्याइण्िक्पये |
विषाभिमरलोहेषु dat ala खरे faz nee i
प्रमाणं हेतुमयादाशास्त्रेयत्ताप्रमाढषु। |
करणं च्े्रगाचरादावीरिणं शृन्यमूषरं | १२॥
यन्ता हस्तिपके qa वङ्धिज्वाला च हेतयः ।
शरुतं WMATA गपयथाप्तयोः क्षतं ॥ १३॥

` ख्याते ष्ट प्रतौतोऽभिजातस्तु कुलजं बधे ।
विविक्तौ पूतविजनौ मूच्छितौ मूढसोच्छ्रयौ ॥ १४॥
अर्योऽभिभेयरेवस्तुप्रयोजननिहत्तिषु ।
निदाना गमयोस्तौथेखषिजुष्ट जले गुरो ॥११५॥
प्राधान्यं tify wane कङ्ुदोऽस्ियां |
स्रो सस्विजन्नानसम्भाषाक्रियाकाराजिनामसु॥ १६॥

Aor

पेन्निपुराणे [ १९१ अध्यायः ।

ध्म रहस्युपनिषत्‌ स्वाहतो करे शत्‌ ।

पटं व्यवसितिताजस्यानलच्ाह्धिवस्तुषु ॥ ton
fafaeaye are सद्‌ urethane ।

aa साधौ विश्चमाने प्रथस्तेऽभ्वड्िते च सत्‌ ॥ १८॥
विधिर्विधाने देवेऽपि प्रणिधिः प्राधने चरे।

वधूजाया खषा Gt च सुधालेपीऽगतं GH ॥ १२ ॥
WH AMAIA: Wer पण्डितमग्मन्धगव्वि तौ |
ब्ह्मबन्ध्रधिचेपे भान्‌ ThafearHT ॥ २०॥

Trae शैलपाषाणौ मूखंनोचो एवगजनो |

TARA भिष्ठरियो तनुूवग्देहयोरपि ॥ २१ ॥
राका यत्नो तिषुदिः स्वभावो TWAT च।
उत्थानं पौरुषे तन्वं व्युत्थानं प्रतिरोधने । २२॥
निातनं वैरशडौ दाने न्यासार्पणेऽपि ष।
व्यसनं विपदि भ्र थे दोषे कामजकोपजे ॥२३॥

सृगालो fearay: परिवादः feat मदः ।

Arafat SST च कामजो दशको WT ॥ २४ ॥
पेगून्धं साहसं द्रोह शव्या सूयार्धदूषणम्‌ |
वाग्दण्डयेव पारय क्रोधजोऽपि AM STR ॥ २५॥
HUTS RIT aaa away Tat!

प्रधानं परमाथ धौः wart बुदिचिषयोः॥ २६॥
क्रन्दने रोद नाद्भाने TH देदप्रमाणयोः।

आराधनं साधनं स्यादवाप्तौ तोषखेऽपि च ॥ Vo tt
wa खजातिशरेष्टोऽपि aa विद्कप्रधानयोः।

१९१ wera: ] नानाधवगौः | Ree

कलापो YI वदं aM सं्तेऽपि च ॥ २८ ॥

ae अखटृदारषु feat तु गिश्वालिग्ौ।

स्तन्न स्थुणाजष्टोभावो सभ्ये संसदि मै सभा॥ २९ ।
` किरणप्रग्रहो Tal धन्धा प्ययमादयः |
ललामं एच्छ पण्डा भूषा प्राधान्य AG ॥ ३० ॥
प्र्ययोऽधौ नशपथन्नानविश्ठाख्डेतुषु।
समयाः शपथाचारकालसिद्ठान्तसविदः।॥२३१॥
अत्ययोऽतिक्रमे लच्छ सत्यं गपयतथ्यथोः ।
WA बलप्रभावो च रूप्य रूपे प्रस्तके ॥ VV
दुरोदरो FAME पणे gia दुरोदर |
महारण्यं FAI कान्तारः YAY AH ॥ ३२ A
यमानिलेन्द्रचन्द्राकंविष्णुसिंहादिके efx: |
दरीऽख्ियां भये aa जठरः कठिनेऽपि च॥ १४ ॥
उदारो दाढमद्तोरितरस्वन्यनोचयोः।
wer fate केशा संयता मोलयस््रयः ॥ २५॥
बलि; करोपहारादौ सेन्यस्येभादिके बलं!
स्तो कटौ व श्नवन्धेऽपि नोवो परिपणेऽपिषच।॥२९॥
शक्रले मूषिके AS gad वषमे ठषः।
दूयता सारिफलकोऽप्याकर्षोऽथाऽ्मिद्दरिये ॥ १७ ॥
ना GIMP च कषं च व्यवहारे कलिहुमे |
walla: स्यात्‌ किरौटादौ कष कुल्याभिधायिनी nace
रत्यदेऽधिलतेऽष्यचः awl विभावस्‌ । ।
गृष्ारादौ विषे ata YU रामे द्रवे caw ३९ ॥

[

२९८० अभम्निपुराखे [ २६९२ अध्यायः),

तेजःपरौषयोर्वे्चं आगः पापापराधयोः |
छन्दः पद्य ऽभिलासे च साधौयान्‌ argareat: ।
qe ठन्देऽप्यदिह च ऽप्यग्नौन्दर्कस्तमोशुदः ॥ ४ ° ॥
इत्याग्नेये महापुराणे नानार्धवगी नामैक-
षष्यधिकन्रिशततमोऽध्वायः |

अथ दिषष्टयधिकचिगश्रततमोऽध्यायः। `

080

©
भमिवनौषध्यादिवगाः ।

अग्निरुवाच । वच्छे भूपुराद्विवनौषधिसिंहादिवगकान्‌ ।
भ्रुरनन्ता त्तमा wal च्माप्याकुः स्यादरित्रयपि।॥१।॥
सन्यत्तिका प्रश्स्तातु मता wear च ahaa |
जगच्िपिष्टप लोकं भुवनं जगतौ समा॥२॥.
श्रयनं वम मार्गाध्वपन्यानः पटवो खतिः।

सरणिः wef: पद्या वत्तन्येकपदौति च॥ २॥

पूः स्रो game वा पत्तन पुटभेदनम्‌ |
स्थानोयं निगमौऽन्यत्त्‌ यग्मूलनगरात्‌ पुरम्‌ ॥ ४ ॥
तच्छाखानगरं वेशो वेश्याजनसमाखयवः ।
श्रापणस्त्‌, निषद्यायां विपरि; पण्यवौधिका ॥ ५॥
रध्या प्रतोलो विशिखा area anafeat |
प्राकारो वरणः गालः प्राचीरं प्रान्ततो हतिः € ॥

३९२ शध्यायः। ] भूमिवनौषध्यादिविगौः। | १८१.

मितिः स्तो FIAT क यर्न्तनस्तकोकसं।

घासः कूटो दयोः गाला सभा सच्छवनन्लिदम्‌ ॥ ऽ ॥
चतुःशालं सुनौोनान्तु पणशालोरजेाऽस्ियां |
चेत्यमायतनन्तुस्यं वाजिश्राला तु मन्द्‌ रा॥८॥
ewife धनिनां वासः प्रासादो रेवभूमुजां ।

स्रो दर्दर प्रतोहारः स्मादितदिस्त वैदिका nen
कपोतपालिकायान्तु faze पु ay aa |
कवाटमवरन्तुस्थे निःखेरिस्वधिरोद्धिणौ ॥१०॥
PUTA शोधनी स्यात्‌ सङ्रोऽवकरस्तथा |
अद्िगोतरिरिग्रावा ग्नं कानन वनं ॥११॥
श्रारामः स्यादुपवनं छत्रिभं वनमेव यत्‌ ।
स्यादेतदेव प्रमदवनमन्तःपुरोचित ॥ १२ ॥
वौष्यालिरावलिः पछनक्तिथेणोले लास्त, राजयः |
वानस्मत्यः फलैः पुष्यासैर पष्माइनस्पतिः ॥ १३॥
MAT, फलपाकान्ताः पलाशो ददहूमागमाः |
VAY AAT WT WS: प्रफ्ल्लोत्‌फुल्तसस्फटाः ॥ १४ ॥
पन्ता छदन पणमिष्मभेधः समित्‌ स्त्रियां |
बोधिदुमश्लदली दधित्थग्राहिमस्मथाः॥ १५॥
तस्मिन्‌ दधिफलः पृष्यफलदन्तशठावपि |

उड्म्बर हेमदुग्धः कोविदारे दिष्रकः nen
सप्तपर्णो fauraaa छतमालः yada: |
श्रारवतव्याधिातसम्माकवचतुरश्ः AT: १७॥
AMMAN दन्तशठो वर्ण तिक्षशावकः।

( १९ )

RER भग्निपुराशे [ २६२ भ्रष्यायः |.

GAH FRITH: AT देववज्ञभः ॥ १९८ ॥
पारिभद्र निम्बतरमन्दारः पारिजातकः ।
वष्ललचित्रक्च्चाघ दौ पोतनकपोतनो॥ १९ ॥
श्रास्रातके मधुक तु गुद्पुष्पमधदुमौ |
पोलो गुडफलः MA नादेयो चाम्ब वेतसः ॥२०॥
Maat गिय्तोच्छ गन्धकात्तौरमोचकाः |
रत्तोऽसो म्शिगुः स्यादरिष्टः फेणिलः समो ॥ २१॥
गालवः शावरो लोप्रस्तिरौटस्तिल्माजनौ |
शेलुः केतकः शोत SEM TEATTH: ॥ २२ ॥
AREA शुवाहन्तो ग्रयिलो व्याघ्रपादपि।
तिन्दुकः HAA कालो नादेय भुमिजम्बुकः ॥ २२॥
काकतिन्दौ Tan: स्यात्‌ पाटलिर्मोत्तसुष्ककौ |
क्रसुकः VAST WAH केटथ्कर्‌फले ॥ २४ ॥
वोर चीऽरुष्करोऽग्निसुखौ waraat fags
सजकासनजोवाख पौतसालेऽथ मालके। Vy tt
सर्जाश्वकर्णौ NUR Tey: ककुभोऽ्जुनः ।
TES तापसतसर्मचा Treats च ॥२६॥
चिरविल्लो नक्तमालः करज ATH |
MATH: पूतिकरजो मकटयङ्गारवक्षरौ ॥ २७ ॥
रोही रोहितकः द्ीहशचद डिमप॒ष्पकः।

गायत्री बालतनयः खदिरो दन्तधावनः ॥२८॥
अरिमेद विट्खदिर कदरः खदिरे सिते। -
पञ्चाङ्ग लो वैमानश्ुगेन्धवे दस्तक; ॥ २९ ॥

१९२ श्रध्यायः।] भूमिवनीषध्यादिवगः। ` +

पिर्डोतको मरुवकः पौोतदारुचदारुच।
देवदासः पूतिक श्यामा तु महिलाद्या॥ go tt
लता गोवन्द्नौ गन्द प्रियङ्कः,: फलिनो फलौ ।
मण्टूकपयोपच्रोयं ASHE FS TAT: ॥ ३२१॥
रयो नाकश्कनासन्तरौंन्तङ्कटत्रटाः |
पोतदुः सरला निचलोऽग्बुज THA र२॥
काकोड्म्बरिका फल्‌ गुररि्टः पिचुमद कः |
सव्व तोभद्रक्ो निम्बे शिरोषस्तु कपौतनः॥३२॥
aH aaa: प्रोक्तः पिच्छिलाऽगुरुभिंशपाः
जया जयन्तौ तकारौ कणिका गणिकारिका॥ 28 tt
श्रोपणंमग्निमन्यः स्यात्‌ सको गिरिमल्लिका
कालस्कन्धस्तमाकलः स्यात्‌ तग्डलो योऽल्यमारिषः ॥ २५॥
सिन्धुषारस्त, fait सेवास्फोता वनोद्ववा ।
गणिका यथिकाऽम्बष्टा सप्तला नवमालिका ॥ २६॥
श्रतिसुक्तः पुग्डकः स्यात्कुमारो तरणिः TET!
तच शोणे कुरुवकस्तत्र पीतं कुरुण्ट शः ॥ २७ ॥
नोलाभिण्टो eatatar भिर्टो सं रीयकस्तघा |
afaan कुरुवकः Ta सहचरो इयोः ॥ २८ ॥
धस्त. रः कितवो gal रुचक मातुलङ्गके ।
MANTA मस्वकः प्रख पुष्यः फणिज्‌भाकः ॥ ३९ ॥
कुठे रकस्त्‌ पणौसेऽथास्फोतो वसुकाकंके ।
शिवमज्ञो पाश्पतो बन्दा Sasa तथा ॥४०॥
जोवन्तिका ठक्तरुहा TEs तन्िकाऽगता । `

a8 पम्िपुराणे [ ३६२ अध्यायः ।

सोमवक्षी मधपर्यो मृवातु मोरटौ warn ४१।
मधूलिका मधुज्रेणौ गोकर्णो dace पि ।

प्राठाऽम्बष्ा विकर्णो aratar वनतिक्तिका। ४२॥
कटुः MEU चाय चक्राङ्गी शकुलादनो।

अलग MITA कपिकश्छूख मकंटौ ॥ ४१॥
अपामागः ये खरिकः प्रत्यक्पर्या मयुरकः |

फलिका ब्राह्मणो भार्गी द्रवन्तो शम्बरो gar i ४४॥
AVR WB समङ्गा कालमेषिका । |
रोदनौ कच्छं राऽनन्ता समुद्रान्ता दुरालभा ॥ ४५॥
viral wana कलयिर्धौवनिगु हा ।

निदिग्धिका wat व्याघ्रो wer दुखशंया सष ॥ se tt
अवल्गुजः सोमराजो Fafa: aaa feat |

कालभेषो छष्छफला वाङ्चो पृतिफल्यऽपि ॥ ४७॥
STITH स्याच्छ यसौ गजपिप्पली |

व्यन्तु चविका काकचिष्यौ Far q छष्णला ॥ ४८ ॥
विश्वा विषा प्रतिविषा वनश्क्ाटरमीश्चुरो।

नारायणौ शतमूलो कालेयकडरिद्रव; ॥ ४९ ॥

दार्वीं पचम्पचा दास शक्ताहेमवतौवचा।
वचोग्रगन्धा TH AT गोलोमौ थतपर्विंका ॥ ५०॥
श्रास्फोता गिरिकर्णो स्यात्‌ सिंहास्यो वासको दषः ।
fam मधुरिकाच्छता कोकिलादचेत्चुरक्तुरा ॥ ५१ ॥
facyisal afew: स्यात्‌ aaa Fat ।
AAT गोस्तनो FAT वला वाटयाल्तकस्वथा॥ ५९॥

३९२ श्र्यायः। ] भूमिवनौषध्यादिवर्गः। २८५

काला मसूरविदला जिषुटा विषहता जिहत्‌।
ays Klas यरटिमधका मधुयष्टिका ॥ ५२॥
विदारो Wega सुगन्धा क्रोष्टो चया fear
गोपौ श्यामा शारिवा स्यादनन्तौत्पलशारिवा॥ ५४॥
मोचा TUT कदलौ wat दुष्पधभिंणौ।
fac war सालपर्णो खङ्गो तु ठषभो हषः ॥ ५५॥
MPR नागबला मुषली तालमूलिका।
wage पटोलिका जालो अजख्ङ्गो विषाणिका ॥ ५९॥
स्याल्ाङ्गलिक्यम्निभिष्ा ताम्बृलौ नागवल्ञयपि । |
हरेण रेका कोन्तौ BIT दिव्यनागरं ॥ ५० ॥
कालानुसाय्येवदाशऋ्पुष्भ्ौ तशिवानितु।
Waa तालपर्णी तु TAT गन्धकुटो सुरा ॥ ५८॥
afead शकं वहं वला तु fager fz: |
शिवा तामलक्षौ चाथ wae विलासिनौ । ५९ ॥
Ge नटं दणयरं वानेयं परिपेलवम्‌ ।
तपखिनो जटामांसौ पुक्षा देवौ सता AT: ॥ ६० ॥
RITA द्रावि्को गन्धस्रूलौ दौ सर, ता ।
ATAU STATA बेगो उददारकः ॥ ६१ ॥
तुर्डिकेरौ tana विखिका Rare ऽपि ।
TIF CU चुक्रिकाम्ब्टा खणक्तौरो हिमावती ॥ ६२॥
सष्टस्रवेधो च॒क्रोऽन्तवेतसः Tatts ।

लोवन्ती जोवनौ जोवा भूमिनिम्बः किरातकः ॥ ९३॥
कूचभोरषों मधुकर षन्द्रः कपिहठकस्तथा |

ace अग्निपुराणे [ २६२ भ्रध्यायः।

VEX स्यादेडगजो satay: गोधहारिणौ ॥ ६४ ॥
कुनन्दती निकुश्मस्तरा(१) यमानो वार्षिका aay `
ल्एनङ् च्नारिटमहाकन्दरसोनकाः ॥ ६५॥
वाराहौ वदरा ws! काकमाचोतु वायसौ |
शतपुष्या सितच्छत्रा ऽतिष्छबा मधुरा मिसिः ॥ ६६ ॥
| TATA कारवो चसरणातु प्रसारणी,
HULU भद्रवला क्व्‌ रख WET ह्यय ॥ go ॥
परोलः कुलकस्तिक्तः कारवः कटिल्लकः।
कु्ाणडकस्त ककांररिवांरः HHT feast nec a
TAG: कटुतुम्बो स्यादिशाला लिन्द्रवारुणो ।
अर्गोन्नःशुरणः कन्दो मुस्तकः कुरविन्दकः nde ॥
वंशे त्क्स।रकश्मारवेशुमस्वरतेजनाः |
इतातिच्छतपालघ्नो मालाढणकभस्तुणो ॥ ७० ॥
ठणराजादहयस्तालो घोण्टा क्रसुकपुगको |
wig लद्वोपिनौ व्याघ्रो हथक्तः कशरौ She: ७१॥
कोलः Mat acre: स्यात्‌ कोक Kets gH |
लतोणंनाभौ तु समौ तन्तुवायश्च ARS ॥ ७२॥
fam: शककीटः स्यात्लारङ्गस्तोकको समौ । .
कछषकवाङुस्तास्नचुडः पिकः कोकिल इत्यपि | og ॥
काकेतु करटारिद्टौ वकः HH उदाद्तः।
कोकञ्क्रच्क्रवाको कादम्बः कलहंसकः ॥ ७४॥
पतद्धिका पुत्तिका स्याव्सरघा मधघुमलश्िका।

१ श्कुशदन्तौ निदे्ट्‌ति ख०।

९१६२ mea) टब्रह्मस्तव्रविट्‌शूद्रव्गः | द

दिरेफपुष्पलिड खेद्गषट पदश्च मराऽलयः ॥ ७५॥

aa free aaa शङ्न्तिथकुनिदिजाः |

स्तौ पत्तिः पत्तमूल चच्चस्तोटिरुभे स्तियौ u og ॥
गतिरुख्डो नसण्ोनौ कुलायो नोड़मस्तियां |

पेभौ कोषो दिदहोनेऽर्ड' एथकः शावकः शि शुः ॥ ७७ ॥
पोतः पराकोऽभेको feat सन्दोहब्यृहको गणः ।
स्तोमोघनिकरत्राता निङ्रुरम्ब' कदम्बकं |

सद्ातसच्चयो FE प॒च्रराभौ तु ATH ॥ 9c ॥

दत्याम्नेये महाएुराणे भूमिवनौषध्यादिवगा नाम दिषच्च- |
धिकतविश्ततमोऽध्यायः |

अथ चिषष्टयधिकनिशततमोऽध्यायः।

000

ZAMAAASy RAAT; |

अगििरुवा च | samaaficacantaaice नामतः।
नरः. पञ्चजना म्यां यद्योषाऽबला वधू: ॥ ९ ॥
कान्ता्थिनौोतुया थाति ae a साऽभिसारिका।
कुलटा पुं खल्यसतो नग्निकास्तौ च कोटवौ।॥२॥
काल्यायन्यधेदचा या सेरिन्धौ परषैश्मगा |
अरसिक्रो स्याददडाया मलिनोतु रजस्वला ॥ २॥
वारस्नी गणिका वेश्या श्राठजायास्त॒ यातरः |
ननान्दातु AA प्रत्युः सपिण्डास्त॒ सनाभयः ts

Roc wfaagea ˆ [ ३६१ धध्यायः।

समानोदग्थ सो ATTEN AA: । -
सगोषवान्धवन्नातिबन्धुसखखजनाः TAT: tg Ul
द्म्मती जम्मतौ भायधापतौ जायापती चतौ ।
गभाशयी जरायुः wens कलसोऽखस्ियां ॥ ६ ॥
गर्भो ay इमो gen ata wet नपु सकम्‌ ।
स्यादु्ानशया feat बालौ माणवकः; स्मतः ॥ ७ ॥
पिषिण्डिलो ठहत्‌ङ्लिरवभ्रटो नतनासिक्रे |
विकलाक्गस्त्‌ पोगण्ड WUT स्यादनामयम्‌ ॥८॥
स्यादेडे वधिरः कुले गडलः कुकर Ha: ।
लयः गोष यच्छा च प्रतिश्यायस्त पौनसः॥ < ॥
स्तो Bsa चयं पु सि कासस्त वथः पुमान्‌ ।
WAM WaT शोफः पादस्फोटो विपादिका॥१०॥
किलासं farang पाम पामा विच्चिका।
कोटो AWAR कुष्ठ fad दुरश्रामकाशेसौ ue a
भरनादस्त्‌ विबन्धः स्यादग्हणौ सुकप्रवाहिका |
वीजवीेद्दरियं शक्र पलल क्रव्यमामिषं ॥ १२॥
वुक्षाऽग्रमांसं हदयं CASA वपा बसा |.
पखादूग्रोवा शिरा मन्या नाडी तु धमनिः शिरा।॥१२॥
तिलकं ata मस्तिष्कं दूषिका नेत्रयोमंलम्‌ ।
अन्तर पुरो तदुगुर्मस्त WUT पु स्यथ वखसा ॥ १४॥
wry: faat कालखण्डयक्षतौ तु ऽसमे दमे ।
स्यात्‌ कपरः कपालोऽस्त्री कौकसङ्ुल्यमस्थि च ॥ १५॥
स्याच्छरोराख्ि were verfe gq केरा,

३६२ WATT |] Zam: are

भिरोऽख्यनि करोटिः सनो पार्ण्वाखनि तु पका ॥१९॥

अङ्ग प्रतोकोऽवयवः wot वक्षं विग्रहः।

कटी ना ओोणिफलकं कटिः fa: कङुद्मतो ॥ tou

पशाबरितम्बः SMAI: कोते तु जघनं पुरः |

कुपकौ तु नितस्बखो दयद्ोने eye ॥ १८ ॥

faat स्फिचौ कटिप्रोधावुपस्थो व्चमाण्योः ।

भगं योनिदहंयोः Fett मेदो मेहनयेफसौ ॥ १८॥

पिचिष्छङ्ध्ी जठरोदरं तुन्द कुचौ स्तनौ ।

TIRY FUT स्याव ना क्रोडं भुजान्तरम्‌ ॥ २० ॥

खन्धो भुजथिरोऽथोऽख्नौ सन्धौ तस्येव जनौ |

पुनर्भवः ACVB नखोऽसनौ नखरोऽच्ि्यां ॥ २१ ॥

प्रादेशतालगोक््णास्तजन्धादिगुते तते।

GES CHAS स्यादहितस्तिदीदशाङ्गः लः ॥ २१२॥

पाणौ च पेटप्रतलप्रहस्ता विस्तताङ्ली।

atgtena रनिररतिः स कनिष्ठवान्‌ ॥२३॥
कम्बग्रोवा freer साऽवटुघोटा छककाटिका।

अधः स्याचिवकश्चोष्टादय गण्डो गलो हनुः ॥ २४॥

WIRY नेत्रयोरन्तौ RETA SUIT |

faq कुन्तलो वालः प्रतिकर्म प्रसाधनम्‌ ॥ २५॥

श्राकल्यवेशौ AY प्रत्यन्तं खेलयो गजम्‌ |

चूडामणिः शिरोरल्न तरलो हारमध्यगः ॥ २६॥

कणिका AAI स्याक्ञम्बन VTA Tay |

AW नूपरं पादे fafa शुद्रषर्टिका u ६७॥

( ३७ )

२९० भम्निपुराणे [ ३९४ Wana: |

दै्घयमायाम were: परिणाष्ो विशालता |
USAC MUTA संव्यानश्चोत्तरोकम्‌ ॥२८॥
रचना स्यात्‌ परिखन्द anit: परिपूत |
agra, सम्पुटकः प्रतिग्राहः पतद्ग्रहः + २९ ॥
इत्याग्नेये मष्टापुराणे gait नाम त्रिषच्चधिक-
जिशततमोऽध्यायः।

अथ चतु;षष्टपधिकचिशततमोऽध्यायः।

6
AWA, |

अग्निरुवाच । वंशीऽन्ववायो मों स्यात्‌ कुलान्यभिजनान्वयी ।
AMAA RGM WSC AAC AAT ॥ १॥
यष्टा च यजमानः स्यात्‌ AAT उपक्रमः |
सतीध्ाश्चैकगुरवः सभ्याः साभाजिकास्तथा ॥ २॥
सभासदः सभास्तारा ऋतिजो याजकाखते।
अष्वयदाढहोतारो यल्ुःसामरगिदः क्रमात्‌ ॥२३॥
चषालो युपकटकः VA खर्डिल चत्वरे |

भ्रामिक्षासा खृतोष्णे या et स्याइधियोगतः॥ ४॥

WAM UAT ALATA पायसम्‌ |
SUTRA: परणरसो योऽभिमन्ा क्रतो TA ॥ ५॥
परम्मराकं समनं NITY बधार्धंकम्‌ ।

२६५ mata i) त्चविटणुद्रवगेाः। REL

पजा नमस्याऽपचितिः सपर्या हेणा: समाः ॥ ६ ॥
वरिवस्या तु शुषा परि चग्चाप्यपासनम्‌।
नियमो व्रतमसश्नो तच्चोपवासादि परण्यक्षम्‌ ॥ ७ ॥
मुख्यः स्यात्‌ AAA: HATHA ततोऽध्रमः |
कल्पे विधिक्रमो ज्ञेयो fata: एधगासता॥ ८५
TACT ग्रहणं स्यादुपाकरणं Fa: ।
firgs परिव्राट्‌ कमेन्दो crema ft मस्करौ ॥ ९
ऋषयः सत्यवचसः खा तक्र दाघ्नतत्रतो |

ये निजि तेद्धियग्रामा यतिनी वतयखते ५ १०॥
शरो र साधनापेख' नित्यं ay क तयमः।

। नियमस्तु स aq कडानिलखमागन्तुसाघधनम्‌ |
3 स्याद्‌ ब्रह्मभूयं awa ब्रह्मसायुज्यमित्यपि ॥ ee
इत्याग्नेये महाघुराणे Await नाम चतुःषश्चधिक-
जिशततमीऽभ्वायः।

: BY पच्चषष्टयर्धिकनिश्ततमोऽध्यायः |

ee 10) en
चनविट्‌शूद्रवगाः ।

भमििरुवाच । मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो args: ated विराट्‌ ।
राजा तुप्रणतागेषसामन्तः स्यादधौश्वरः॥ १॥
चक्रवर्ती सावंभौमो Bisa मण्डले खरः |
RA धोसचिवीऽमात्यो मह्ममावा; प्रधानकाः॥ २॥

RAR

afagat [१६५ eT

Role व्यवहाराणां प्रादिवाक्षाऽचदशको ।
भोरिकः कनकाध्यस्ोऽचाध्यक्षाधिछ्लतो समो। ३२॥
अन्तःपुरे alana खादन्त शिको जनः |

सौविदल्लाः agian: सापत्या: Mare a ४॥

षण्डो वषेवर स्तुल्याः सेवकाच्थनुजोविनः।
विषयानन्तरो राजा शच्रमिंत्रमतः परं ॥ ५॥
SSAA परतरः पाण्णिग्रारस Usa: 1

वरः समशः स्यात्णिधिरखन्तरः काल भायतिः॥ ९॥
ATMA ATS खादुदककः फलमुन्तरं । `

age’ afearnfe co खपरचक्रजम्‌ ॥ < ॥

भद्रक्ग्भः TIER खङ्गारः कनकालका |

प्रभिन्नो गजिंती मन्तो वमथुः करभोकरः ॥ ८ ॥
faat खरिस्वद्ुशयोऽस्त्रौ परिस्तोमः get इयोः ।
कर्णोरथः प्रवणं दोला पमरेङ्खादिका च्ियां ॥ < ॥
आधोरणा हस्तिपका हस्यारोष्टा निषादिनः।
भटा Mare वोदारः कञ्चुको वारणोऽस्वियां ॥ १०॥
trey शिर स्रेऽथ aga’ ah दंशनं ।

Sram: प्रतिमुक्तश्च पिनदखापिन्वत्‌ ॥ ११॥

व्यस्त बलविन्यासशक्राद्चानो वामस्ति

एकेभैकरथा चण्डाः पत्तिः पञ्चपदातिका ॥ १२॥
A Ae lacks

TUF स्रिगुणेः सवः क्रमादाख्या ARTUT ।

खेनासुखं FATT वादिनौ एतना चमूः ॥ १३ ॥

भनोकिनो दथानीौरिन्योऽचीदहिश्छो गजादिभिः ।

११

२९५ अध्यायः | ] चभ्रविटशृद्रवर्गाः। २८३

धनु; कोदण्डष्षव्वासौ कोटिरस्याटनौ War es i
नस्तकस्त wana मौव ल्या fuferat गुणः 1
एषत्‌कवाणविशिखा अजिद्यगखगाशगाः ॥ ey il
तुशोपासङ्गतु यौ रनिषक्का इषुधि योः ।

. असिक fea निसतिंशः करवालः कपाणवत्‌ ॥ १६ tt
सरः खङ्गस्य सुरौ स्यादौलो तु करपालिका।
दयोः कुठारः Buta; fear चासिषत्तिका ॥ you
भ्रासस्त कुन्तो विज्ञेयः wear Maasferat |
वैतालिका बोधकरा मागधा वन्दिनिस्ततौ ॥ १८॥
सशसकास्त समयास्सद्गामादनिवतिनः। `
पताका वेजयन्तो स्यात्केतनं ध्वजमस््ियां 1 १९ ॥
TE पूवं महं पूरववंमित्यहपूर्विकां स्यां |
भदमहभिका सा स्याद्योऽहङ्ारः परस्परम्‌ ॥ २० ॥
शक्तिः पराक्रमः प्राणः We खानसद्ोबलं |
मृदौ तु कश्मलं मोहोऽप्यवमरदसत पीडनं ॥ २१
अभ्यवस्कन्टनन्भ्या सादनं विजयो जयः।
निवासनं awed सारणं प्रतिघातनं ॥ २२॥
स्मात्मद्चता कालधर्मो fecra: प्रलयोऽव्यर्ंः |
विभो भभिर्छशो वेश्या हसतिर्व्तनजौवने ॥ २३ ॥
छष्यादिदठत्तयो Sar: gate ठदिजोविका ।
उक्चारोऽथप्रयोगः स्यात्‌कणिशं सस्यमश्ञरौ ॥ २४ ॥
किः सस्यभूक स्यात्‌ स्तम्बो गुसस्तणदिनः ।
धान्य ahs: स्सम्बकरिः wees वष खतं ॥ २५॥

२८४

अग्निपुराणे [ ३६५ अध्यायः

माषादयः शमोधान्येश्कधान्य यवादयः |
ठण्धान्यानि MATT: HT प्रस्फोटनं मृतं ॥ २६ ॥

aan aa कण्डोलपिटौ azfafaerat ।

समानो रसवत्यान्तु WAHATAASTAT ॥ २७ ॥

पौरो गवस्तदध्यशः सूपकारास्त्‌ THAT: |
रारालिका श्रान्धसिकाः सदा भोदनिका गुणाः WAT
MAINT WS ना करवीथालगेलन्तिका ।
आलिष्छरः स्याशमणिक सुषवौ छष्णजोरक ॥ २९ ॥
भारनालस्त HHT ATH few TAs |

fant दरिद्रा पीता Wt we मब्यरिडिफायिते ॥ ३० ॥

कूचिका सीरविक्ततिः fer aeufaerd |

पृथुकाः स्यािपिटको घाना अद्टयवास्तियः॥११॥
AAA लेप MIA Asa MAN च गौः।
युगादौनाच् वोढारो युष्यप्रासश्यशारकाः॥ ३२॥
चिरसूता THAW धनुः स्याबवसतिका |

सन्धिनौ हषभाक्रान्ता वेष्टदर्भोपघातिनी uz
पश्याजोवो द्ापणिको न्ासदोपनिधिः पमान्‌ |
विपो विक्रयः सङख्या TEST wren fay ॥ ३४॥
विंशत्याय्याः waa सर्व्वः सं श्ये यसं खयोः |
संख्यां feaga स्तस्तासु ्वानषतेः स्ियः॥ ३५॥
USA: शतसहस्रादि क्रमादशगुषोत्तरं |

मानन्तु साङ्ग लिप्रखधेरी खाः पञ्चा दामापकः ॥ ३६ ॥

ते Wears: कार्पाऽस््रौ पलं कष चतुष्टयम्‌ । ।

१४

b 9

२९५ अध्यायः ] afin द्रवर्गः | २९५

सुवथविस्तौ ₹ कोऽ कुरुविस्तस्तु तत्‌पले ॥ ३७॥
तुला feat पलशतं भारः स्यादि गतिस्तलाः |
कार्षापणः कारिकः स्मात्‌ कामिके ताजिक पणः ।३८॥
et वित्तं खापतेयं रिकथख्यकथं धनं वस ।
रोतिः स्ियामारकुटो न ्तियामध तास््रकम्‌ ॥ REN
WHAT VE तोच कालायसायसो | |
तारः काचोऽथ चपलो रसः ATA पारदे ॥ ४० ॥
गरलं माहिषं ङ्ग तएसौसकपिच्टः |
दिण्डोरोऽख्विकफः Go मधू च्छिषन्तु सिकूघकम्‌ ॥ ४१॥
way frgear कूलटौ तु मनःशिला ।
यवत्तारश्च पाकः स्यात्‌ GRANT बवशलोचनाः॥ ४२॥
हषला जघन्यजाः शूद्राखाण्डालान्या्च ATT: |
कारः fren संहते स्तदयोः अणिः सजातिभिः ॥ ४३ ॥
रङ्ाजोवित्रकरख्वष्टा तत्ता च ata: |
नाडिन्धमः खणकारो नापितान्तावसायिनः।॥४४॥
लावालः स्यादजाजीवो देवाजोवस्तु देवलः |
AAMAS AIT Waar तिभक्तथा ॥ ४५॥ `
विवः प्रामरो नोच प्राक्लत्च एवग्‌जनः |
विष्टोनोपसदो जाल्‌मो wae दासेरचेटकाः ॥ ४६॥
पटुस्तु पेली eat ख गयुल्‌व्धकः समृतः ।
चार्ालस्त दिवाकौत्ति : षस्त लेप्यादिकन्चणि ॥ ४७॥
पञ्चालिका पुचिका स्याहकंरस्तरणः TT: ¦
AGM पेटकः पेडा तुत्यसाधारणो समो |

e

२८.६ भम्निपुराणे [ १६९ भध्यायः।

प्रतिमा स्यात्‌ प्रतिक्लतिवेगा ब्रह्मादयः खता: ॥ ४८ ॥

HAT AUT चत्रविट्‌ृदरवर्गां नाम TENET
famaaatsara: ॥

भय षरषष्टपधिकजिश्रततमोऽध्यायः ।

००० ०००---
समान्यमामलिङ्गगनि।

अग्निरवाच। सामान्धान्धऽथ वश्यानि नामलिङ्ानि तच्छृणु ।
GAA पुण्यवान्‌ WAN ALVA महाशयः ॥ १५
प्रवौोणनिपुणाभिन्ञविन्ञनिष्णातशिसिताः।
स्यवदान्यख्यृललकच्षदानभोख्डा TYNE Ui २॥
छतो HAM: कुल MaMa ठकुकः |
द्भ्य भ्राक्यमः परिहढो दधिभूर्नायकोऽधिपःः॥२॥
ASAT SHU Me: सतनः खं धऽपाठतः।
खलपूः स्यादइहइकरो दौषेसूबबिरक्रियः॥४॥
लाष्मोऽसमोश्यकारो स्यात्‌ कुण्ठो मन्दः क्रियासु a:
HUTT: AUS; VICAR घक्ररोऽ्नरः ॥ ५॥
RAR गधेलो ग्टरभुविंनोतप्रचधितो तथा |
we ष्णु वियात fara: प्रतिभान्विते ॥ ९ ॥
प्रगल्भो भौ रको भौरवेन्दारुरभिवाद्के |
भृष्णुभविष्णुभविता न्नाता विदुरविन्दुकौ ॥ ७ ॥
HUM GAS AT ATH न्तकोपनः ।

३९९ Tara |) | aarararafagrfa | RL9

दे वान्ति tanre fagre faangfa ॥ ८॥
यः सहाञ्चति स सघ्रयङ्‌ स तिय बस्िरोऽचति।
साचोयुक्तिः पटुवोग्मौो वाबदृकञ्च वक्तरि vet
AMAA वाचालो वाचाटो TENWATT |
अपध्वस्तो धिक्कतः awe कौोलितस्नयती ॥ १०॥
AUT: WAT नान्दौवादौ नान्दौकरः WaT: |
व्यसनार्तोपरकौ EY Ae कीलितसंयतौ (१)॥ ११ 4
विहस्तव्याङलो तुल्यो ठृशंसक्रूरवातुकाः |

पापो धूर्तो वश्चकः WINS वेदेहवालिभो ॥ १२ ॥
REA कपण्तुद्रौ माग णो याचकाधिनौ |
अदहमरवानष् युः स्याच्छभयुससु शभान्वितः ॥ १३॥
कान्तं मनोरमं ख्य CAIRNS छभोषखिते 1.
असारं फल्गु शून्य" वे सुख्यवयवरे ष्का: ॥ १४ ॥
VAY खे टः पुष्कलः स्यात्या्याग्रयग्रौयमभिमं।
वोर विपुलं पोनपौव्नी तुस्यृलपौवरे॥ १५५
स्तो काष्यनश्नुल्लकाः GA AU ST कणन्तनु ।
माबाकुटौलवकणा भूयिष्ठं aE Gan १६॥
अखण्ड" पूर्णसकलसुपकण्ान्तिकाभितः |

समोपे सत्रिधाभ्यासौ नेदिष्टसमोपकं ॥ १७ ॥
दूरे तु दविष्ठ" स्यादुत्तं निस्तलवतुले |
उश्चप्राशृबरतोदग्रा प्‌,वो नित्यः सनातनः॥ ६८॥
प्राविद्ठ कुटिलं ya षेचितं वक्रभित्यपि।

१ Wists पुनदक्िदोषेण ez: | |
( as )

rex भम्िपुराखे [ ३९६ Ware |

-वश्चलं तरलसेव कठोरं HSE ts ten
प्रत्यग्रोऽभिमवो नव्यो नवीनो नूतनो नवः ।
एकतानोऽनन्यहसिरशण्डम विलम्बितं ॥ २०॥
ख्वावचं नै कभेदं सम्बाधकलिलं तथा ।
` तिमितं स्तिमितं क्िलमभियोगस्वभि यष्ठः ॥ २१॥
Vifag Vt प्रथा ख्यातो समाहार, BAA |
अपहार ख्वपचयो विडारस्त परिक्रमः ॥ २२॥
प्रत्याहार उपादानं निदा रोऽभ्यवकषरं | |
विन्नोऽन्तरायः wae: ख्यादास्यात्वासना fafa: ॥२१४॥ €
सन्निधिः सचधिका्षः स्यासष कमो दुर्ग खच्चरः |
खपलम्भस्वनुभवः प्रत्यादेशो निराकतिः॥ २४ ॥
परिरन्धःपरिष्वङ्गः सस षं उपगुहनं | जः
नुमा पशे त्वादयो डिम्बे अ्चमरविष्ठवौ ५ २५॥
safsacra ata weerfe शाब्दमोरितं |
MEAT AT TS बुद्धिः स्यादुपमानकं ॥ २६ ॥
काथ' cet विना नस्यादर्थाप्तिः cern: ।
प्रतियोगिन्यऽग्डषहौते भुवि नास्तौत्यभावकः।
इत्यादिनामलिष्ो हि हरि सक्तो ठृबुचये | १७ ॥
इत्याग्नेये महापुराणे सामान्यनामलिष्मनि नाम
षटषथ्यधिकच्रिश्ततमोऽष्यायः ।

प at -्चु>) = ण 1: ।१ 7 “` च~ = | १, च ए -क foe क ~
५ $: ae (0 Trias c नि ee i ५ cca oye ८ ६६ 0 ca
` ण yo 7 ५५१ 1 ~ 4
ote भ (5 ध + a ~+ -
~ ¢ rs =
५ a
4
५

०१, जच + + tala
1.
4

oe ९}
दु +. 6
LY
@

`
als

~ we ४
WR. aA
~
,;

अथ स॒प्रषष्टयधिकचिग्रततमोऽध्यायः।

= 000(2)000
नित्यनेमिसतिकप्राक्लतप्रलयाः |

अग्निरुवाच । चतुविधस्छु प्रशयो नित्यो यः प्राणिनां लयः।
सदा विनाशो जातानां arent नैमित्तिको लयः ॥ १॥
चतुय NACA ATA: MTA लयः |
सय भराव्यन्तिको न्नानादातसनः परमालसनि।॥२॥
` मेमित्तिकस्य wert वश्ये सूपं लय ते |
चतुय गसदस्नान्ते HUTT AAT ॥ २॥
अनाहष्टिरतीवोग्रा जायते शतवार्षिकी |
ततः TAA: स्याश्च ततो विष्णुजंगत्यति; ॥ ४ ॥
fan ललानि पिवति भानोः सप्तसु रश्मिषु ।
श्रूपातालससुद्रादितोयं नयति Wag ॥ ५॥
ततस्तस्यानुभाषैन तोयादहातेपहठहिताः |
त एव रश्मयः AN जायन्ते सप्त भास्कराः ॥ ६ ॥
STAG ते लोक्य सपातालतलं हिज |
HUET बू; AAA: कालाभनिरुद्रकः ॥ ७ ॥
शेषादिष्वाससम्प्रातात्‌ पातालानि eae: |
पातालेभ्यो सुवं विष्छुभृवः सगं दत्यतः ॥ ८ ॥
अम्बरौ षमिवाभाति वेलोक्कमख्िलं तथा |
ततस्तापपरोतास्त लोकद््यतिवाविनः ॥ € ॥ ,.

अभ्निपुराशे [ ado अध्यायः)

गच्छन्ति ते ugdta weatarera aa: |

AEST लगद्ग्ध्वा मुखनिश्वासतो Et: ॥ १०॥
उत्तिष्ठन्ति ततो भधा नानारूपाः सविद्युतः ।
शतं वर्षाणि वषेन्तः शमयन््ग्विसुत्‌धितम्‌ ॥ ११ ॥
ante स्थानमा क्रम्य खितेऽश्भसि शतं मरुत्‌ |
भुखनिश्लासतो बिष्णोनाश्ं नयति तान्‌घनान्‌ Here
ag पौत्वा रिः शेषे येते चेका येषे प्रभः ।
ame: सिचैजलगेसु'निभिस्तुतः ॥ १२ ॥
श्राममायामयों दिव्यां योगनिद्रां समाखितः।
Baa वासुदेषाख्य चिन्तयन्धुखुदनः ॥ १४॥

` कल्प ओते प्रवृद्ोऽथ ब्रह्मरूपी खजत्यऽसौ ।

हिपराधन्ततो am ama लोयते fra १५॥.
स्थानात्‌ खानं दशगुणमेकस्माङ्ग्यते We |
ततोऽष्टादशमे भागे परादमभिधौयते।॥ १६५.

` परार्ध दरुणं यतु area: प्रलयः खतः,

भनादच्याऽग्निसम्पकत्‌ छते संज्यलने feat ॥ १७॥
महदादैविं कारस्य विशेषान्तस्य सं षये |

कष्णे चछाकारिते तस्मिन्‌ सम्पति प्रतिसश्चरे ॥ १८ ॥
शापो ग्रसन्ति वे ga भूभेगन्धादिकं गुणं ।
भामगन्धात्तती भुमिः प्रलयत्वाय कयते ॥ १२ ॥
रसानिकाख तिष्टन्ति श्चापस्तासां रसो गुणः |
aa ज्योतिषा तासु नश्टखग्निख दीप्यते ॥ २० ॥
च्यातिषोऽपि गुणं ed वायुप्रसति भाखर ¦

॥

aqo.weaqta: |] आव्यस्तिक्रलयगर्भोत्पस्तिनिरूपणम्‌ । ०६)

नष्टे ज्योतिषि वायुश्च बलौ दोधयते महान्‌ .॥ २१ ॥
वायोरपि गुणं BTA ग्रसते aa: |

eral ae तु चाकाशन्रौरवं तिति हिज ॥२२॥
श्राकाशस्याथ वै शब्द" भूतादिग्रसतें च खं।
भभिमानामकं खच्च भूतादि ग्रसते महान्‌ ॥२१॥
ufaatfa लयच्चाप॒स भाषो ज्योतिषि तद्रजेत्‌ t
वायौ वायुश्च खे खच्च दष्कारे लयं सच॥२४॥
APTA ABATE प्रतिर सते fea |
व्यक्ताऽव्यक्ता च प्रकतिव्येक्स्याव्यक्षके लयः ॥ १५॥
पुमागेका्तरः शचः Bsa: परमासन: |

परक्षतिः धरुषयेतौ लीयेते परमामनि wad i

a सन्ति यत want नामजात्यादिकल्यनाः |
सत्तामात्रामके ज्ये न्नानालन्धास्मनः परे ॥ २७ ॥
इत्याग्नेये महापुराणे नित्यनेमित्तिकप्राक्ततप्रलया नाम `
स॒प्तषच्यधिकनरिशत तमोऽध्यायः |

अथाषटषष्टपधिकचिश्रततमोऽध्यायः।

भ्रात्यन्तिकलयगर्भोत्पत्तिनिङूपण' |

अग्निरुवाच । आव्यन्तिकं सयं ae न्नानादात्यन्तिको लयः |

भाष्यानिकादिसन्तापं sre सख विरागतः॥ १॥

९०२ । भभ्निपुराशे [ १९८ भरष्यायः।

आध्यामिकस्त्‌ सन्तापः WITT मानसो दिषा।
शारौरो वडभिभेरेस्तापोऽसौ gaat हिल ॥ २५
AA जोवो भोगदेहं ग्भमाप्रोति wah
अ्रातिवाहिकसंन्नस्त्‌ देहो भवति वै हिज ॥ ३॥
केवलं स मनुष्याणां खलुकाल उप्रश्िते |

ara: भिम नुष्याणां तच्छरौरं दिली त्तमा; ॥ ४ ॥
मौयते याम्यमागेण नान्येषां प्राणिनां सुने |

ततः ख्यातिं नरकं स भ्चमेद्षघटयन्तवत्‌ ॥ ५॥
कमभूमिरियं ब्रह्मन्‌ फलभूमिरसो सता |

यमो योनौ नरकं निरूपयति कमंसा ॥ ९ ॥
पूरणीयाश तेनेव aay वानुपश्यतां |

वाबुमूताः प्राणिन गर्भन्तेप्राप्रवन्ति हि ॥ ७॥
यमदूतेर्मनुष्यस्त॒ नोयते तच्च प्यति |

ual च पूज्यते तेन पापिष्टस्ताडयते we ॥८।
WUD कन्ध तस्य Fraga निरूपयेत्‌ ।
धान्धवानामशौचेतु देहे खल्वातिवादिके ॥ ९ ॥
favaafa ware दत्तपिण्डापनन्ततः |

ARH प्रे तटेदन्तु प्राप्यान्यं प्रेतज्लाकत.(१) ॥ १०॥
वसेत्‌ YU SA युक्त पामय्राचाच्रभुङ्नरः।
परातिवाहिकदेहात्तु प्रेतपिष्डेविंना नरः ॥ ११॥
a fe मोक्षमवाप्नोति पिण्डास्तत्रैव सोऽश्रूति।

कते सपिर्डोकरये नरः संबत्सरात्परं ॥ १२॥

१ प्रतरोकिके दूति ख० |

\

३९८ भध्यायः i] पराल्न्िकसयगर्भोत्पत्तिनिरूपणम्‌ । RoR

Wate समुत्‌ खज्य भो गदे प्रपद्यते ।

भोगदेदावुभो प्रोक्कावशभशभसंन्नितौ । १२॥
QAR तु भोगदेहेन क्मबन्धातिपात्यते।

त देह परतस्तस्मादच्चयन्ति निशाचराः ॥ १४॥
पापे तिष्ठति चेत्‌ खगे तेन ya तदा feat

तदा दितीयं weifa भोगदेदन्तु पापिनां॥ १५॥
भुक्ता पापन्तु वे पादेन भुक्तं चिपिष्टपं।

शचीनां Haat TF सर्गं टोऽभिजायते ॥ १६॥
श्ये तिष्ठति चेत्मापन्तेन ya तदा भषेत्‌ |

afaq सम्भिते देहे wi weifa विग्रहम्‌ ॥ con
कम्प खल्पावशेषे तु नरकादपि gaa)

gaa नरकाव्याति तिथग्योनिं न संशयः ॥ १८॥
slat प्रविष्टो गमन्तु कललेऽप्यत्र तिष्ठति (र) |
चनौभूतं दितौये तु टतौयेऽवयवास्ततः ॥ १९ ॥
चतु्थेऽखीनि त्वङ्मां सम्पचमे रोमसश्वः |

षष्ठं चेतोऽथ Maa दुःखं विन्दति सप्तमे ॥ २० ॥
जरागुवै्िते देहे afe बदाच्रलिस्तथा |

मध्ये कौवस्त वामे स्त्रो दक्तिणे पुरुषखितिः ॥ २१ ॥ `
तिष्ठत्वदरभागे तु एष्टस्याभिमुखस्तथा |

यस्यां तिष्ठत्यसौ योनो तां a षेत्तिन संशयः ॥२२॥
सर्वच वेत्ति ठत्तान्तमारभ्य नरजन्मनः।

२ गच्छतौति To |

अनिनिपुराणे [ adc अध्यायः,

VAIRITY aval Tet विन्दति मानवः it २३२॥
मातुरादहाषपौर्तन्तु सप्तमे ATTA, S|

अष्टमे aaa मासि खणमुहिजते तथा ॥ २४॥
व्यवाये पौड़ामा्नोति मातुव्ययामके तथा |
व्याधि व्याधितायां ara कत्तं शतवर्षवत्‌ ॥ २५॥

: सन्तप्यते कमभिस्तु कुरुतेऽथ मनोरथान्‌ । .

गभौदिनिगेती ब्रह्मन्‌ मोचन्नानं करिष्यति ।॥ २६ ॥

` सतिवातेरधोभुतो निःसरेद्योनियन्तः |

पोडमानो मासमाव' करस्मरशंन दुःखितः ॥ २५ ॥
ख शब्दात्‌ शुद्र योतांसि ee ata विविक्षता।
WMV गतिवयोवेक्रसंसखशनं तथा(१) ॥२८॥
WME दशनं Bisa पडनक्तिख पित्तकं ।

मेधा at बलं छायाः तेजः Wat शरोरके ॥ २९ ॥
जलातखेदख रसनन्देदे व संप्रजायते। `

केदो वसा रसा रकां एक्रमूचकपफादिकं ॥ २० ॥

| भूमेघ्र णं केशनखं गोरवं सखिरतीऽखितः।

माटजानि agua त्वडःमांसष्टदयानि ah १ ॥
नाभिमव्जला(२) शक्रग्मदट्‌!क्रदान्यामाशयानि च।
प्टिजानि शिराखायुश्क्रद्य वामजानितु॥ ३२ ॥
कामक्रोधौ भयं इर्षा Wary Ararat तथा |

्राकतिः ATAU तु मेहनाः तथाच यत्‌। az

ao

१९ wmretwret efatray awa afata ज०।

२ नाभिग्डमितिषखः, wo q|

१६९ WaT |) आव्यन्तिकलयमर्भोत्पत्तिनिरूपणम्‌ | २०१५

तामसानि AMISH WATATAATS ZA: |
मोहमात्‌ सथवेगुखशोकायासभयानि च ॥ 24 ॥
कामक्रोधौ तया गौरं ARV बदुभाषिता।
अद्र: पराधन्ञा राजसानि महामुने ॥। २६ ॥
aaa मोत्तकामिलं परा भक्तिख केशे | |
दाचिख्य' व्यवसायित्व सालिकानि विनिर्दिशेत्‌ ॥२७॥
तपसः क्रोधनो Mea aT कलिप्रियः |
‘ae गगनगञेव बहवातो नरो भवेत्‌ ॥ २८॥
अकालपलितः क्रोधौ महाप्राज्ञो Tahara: |
` स्वप्र च दौतिमत्परत्चौ agian नरो भवेत्‌ ॥ ३९ ॥
खिरमिवः fadtare: facet द्रविणन्वितः।
Me जलसितालोको AEM a नरो भवेत्‌ ॥ ४० ॥
रसस्तु प्राणिनां देहे stad सधिरं तथा|
लेपनश्च तथा मांसभेषखरेकरन्तु तत्‌ ॥ ४१ ॥
धारणन्वेऽखि मन्त्रा स्यात्‌पूरणं वौयवधंनं ।
शक्रवोकरं Ma: प्राणक्षच्जोवसंस्थितिः ॥ ४२ ॥
भोजः शक्रात्‌ सार्तरमापौतं इृदयोपगं ।
षडङ्ग श्क्थिनौ ATPL जठरमोरितं।। ४१ ॥
षटत्वचा TAA यद्दन्या रुधिरधारिका | |
विलसधारिणो चान्या चतुर्थं कण्डधारिणौ ।॥ ४४॥
पञ्चमो विद्रधिखानं षष्ठो प्राणधरा मता।
कलासप्तमो मांसधरा हितीया रक्तधारिणी sy iy
यक्तत्‌ृञ्नोदाखया चान्या मेदोधराऽस्थिधारिणी।

(Re)

. 5
= + = म

१०६ भम्निपुराणे [ ade अध्यायः {

AMA UVa धरा पक्षाशयखिता।
षष्ठो पित्तधरा शक्रधरा शक्राश्रयाऽपरा॥४६॥

CAMA मडापुराे भात्यन्तिकलयगर्भोत्पत्तिनिरूपणं नामा
एषच्यधिकविशततमोऽध्यायः।

अथोनर्‌प्रत्यधिकजिश्चततमोऽध्यायः |

000

शरोरावयवाः।

अम्निदवाच | aaa agar जिद्धा घ्राणं घोः खच्च बूतगं।
शब्दस्यशरूपरसगन्धाः खादिषु तद्गणाः |} १॥
TTT करो पादो वाग्‌भवेत्‌ कमं खन्तथा |
उव्सगौनन्दकादा नगतिवागादि कश्य तत्‌ ॥ २॥
पश्चकमेद्दरियान्धत्र पञ्चबुदोन्द्रियाणि च |
इन्द्रियार्थ wea महाभूता मनोऽपिपाः ॥ २.॥
श्रालाऽव्यक्तखतुषिं यतक्लानि पुरुषः परः |
wana वियुक्ष्च यथा मत्छोदके उभे ॥ 8॥
्रव्यक्तमाचितानोह रजः स्वल मांसि च ।
SURAT: पुरुषो जोव: स परं ब्रह्म कारणं ॥ ५॥
स याति परमं खानं यो बैसि gaa ut |
साया; Wat Ve सधिरस्यैक wea: ॥ द ॥
से ्णवामपिन्ताभ्यां पक्ताणयस्त॒ पञ्चमः ।

३९६८ TANT | | शरौरावयवाः। १०ॐ

वायुमू ्ाशयः सपः स्न शां गभा शयोऽमः ॥ ७ ॥
पित्तात्वक्ताणयोऽन्नेः स्यादयोनिविकथिता द्यती ।
पद्यवद्गभा शयः स्यात्तत्र धत्ते सरक्षकं ll ८ ॥

शक्र खशक्रतसाङ्ग कुन्तलान्यत्र कालतः),

न्यस्त' शुक्रमतो योनौ नेति गभशयं सुने ॥ € ॥
ऋतावपि च योनिषेहा तपित्तकफाहता। |
भवेत्तदा faarfua. नेव तस्यां प्रजायते tl १. ॥
वक्षा त्पुक्त सकञ्जोहकतकोषा नहह णाः |

AwHE महाभाग निवदान्याश्यये मतः॥ ११॥.
सस्य पच्यमानस्य साराद्रवति टरेषिनां।

WET ANG WAT रत्र फेणाच्च पुकंसः ॥ १२॥

रक्ष fawrg भवति तथा तर्क सन्नकः |

ACCA TATA FRAT: AUT: स्मृतः ॥१३॥
रक्तमांसप्रसाराच्च भवन्यन््लाणि देहिनां।
साधंतरिश्यामसंख्यानि तानि नृणां विनिदि मेत्‌ ॥ १४॥
तिव्यामानि तथा wrut argaefaet जनाः |
रक्षवायुसमायोगात्‌ कामेयस्योडवः स्मतः ॥ १५॥
कफप्रसाराङवति इदयं पद्यमनत्रिभ |

अधोमुखं तद्धृषिर aa stat व्यवखितः॥ १६॥
चेतन्यानुगता भावाः wa aa व्यवसिताः |

तस्य वामे तथा rer aT च तथा यक्षत्‌ ॥ १७॥
दिशे च तथा क्रोम पद्मस्येवं प्रकौत्तिंत।
श्रोतासि यानि रेष्ऽसिन्‌ कफरक्रवद्ानिच॥ १८ ॥

Bot अग्निपुराणे [ २९८ अध्यायः ¶
तेषां भूलानुमानाच्च भवतीन्दरियसग्रवः।
नेतयोमं ण्डलं wa कफाडवति पैलकं॥ १ ॥
AUY AWA वातात्तथा मवति मालक)
पित्ता्लङमण्डलं Si मातापि समुङ्खव ॥ २० ॥
मांसारूकफजा जलिद्धा भेदोऽखकफमां सजौ |
SUA दश प्राणस्य न्नेयान्यायतनानितु॥२१॥
मृ व्राभिकराख frat ware शोरितं।
गुद वस्ति गुरुफश्च कच्छ राः षोडशेरिताः ॥ २९ ॥
इं करे देच चरणे चतसः पृष्ठती गले।
2e पादादिशौषान्तं जालानि चैव षोडश) २१५
मांसख्ायुशिराख्यिन्धः चत्वार TAR पृथक्‌ |
मगिबन्धनगुरुफेषु निवदानि परस्पर ॥ २४॥
षट्‌कू चानि Harare हस्तयोः पादयोः TH!
ग्रोवायाच्च तथा मेढे कथितानि मनौषिभिः॥ २५१५.
पष्ठवंशस्योपगताखतसनो मांसरञ्जवः |
नवत्यख तधा पेश्स्तासां बन्धनकारिकाः ॥ २६॥
WTA तथा सप्त पच्च मूदनमाचिताः।
एकेका मेढजिद्वास्ता ste षटिशतजयं ॥ २७.॥
सच्छे; सष चतुःषष्ठिदे्ना विगशतिनंखाः।
पाशिपाद्शलाकाख तासां खानचतुष्टय ॥२८॥
षथ्यङ्गलौनांडेपा वणगाःगल्‌ फोषु च चतुष्टयं |
चत्वाग्रत्रोरस्थौनि जङघयोस्तददेव तु ॥ re ॥
देष जानुकपोलोरुफलकांगसमुश्नवं |

१६९९ अध्यायः! | शणरोरावयवाः। १०९

अरल्तस्धानां शका गिफलके चेवमादिशेत्‌ t Ve ॥
UMMA तथा ws चत्वारि गश्च पश्च च।
गरोवायाञ्च तथाऽस्छीनि AARY तथा TA: ॥ २१॥
तश्बुलं द सलाटाक्तिगर्ड ना साङष्युवस्िताः |
पशेकास्तालुकैः सामवेदश्च दिसपतिः। ३२ v
इ शङ्के कपालानि चत्वायंव भिरस्तथा |

उरः सप्तदथास्थोनि सन्धौनां डे शतं TAN Ags
अष्टषटटिस्त्‌ शाखासु परटिैकविवजिता |

Na वं बाश्योतिश्च खायोव्रवशतानिच॥२४॥
तिंशाधिकेदे णते तु ्रन्तराधोतु सप्ततिः।
अगा; षट यतान्धेव -शाखास्त कथितानि तु॥३४॥
aed गो शतान्येव (१) चत्वारि त्तयोधैगाः।
चतुःशतन्तु शाखासु अन्तराधौ च षष्टिका ue
aut देकाधिका वे स्यादिंशतिशतुरुत्तरा, |
स्तनयोटंग् aray a चयोदश तथाशये॥ २७॥
TAS च चतस्रः स्यः शिराणाञ्च शरोरिणां ।.
चिं शच्छतसद्स्राणि तथान्यानि नवेव तु॥ २८॥
षट्पञ्चाशन्सदस्नाणि रसन्देहे वदन्ति ताः |

केदार इव बुस्याथक्ेदलेपादिकश्च यत्‌ ॥ १९ ॥
हासप्ततिस्तथा कोटो व्योजामिद मदहासुने।
AMA मेदसखव aarara तथा feat ti vo tt
मरूचस्य चव पित्तस्य WAT: गक्लतस्तथा।

१ पच्चपथोग्तान्यजचति खर Ho, F |

१० | पग्निपुराणे fate Bara: |

CHA VAM A RAM SATAN AAT: ॥ ४१॥
अरचदौभ्यधिकाः सववौः qagaiswaaar |
रा ्लिख शक्रस्य तदधं घ तथोजसः ॥ ४२॥
रजसस्त, तथा MMe: कथिता वुधैः ।
nde मलदोषादि पिण्ड ज्ालामनि त्यजेत्‌(९) ॥ ४३॥
इत्याग्नेये महापुराणे शरोरावयवा नामो
न सप्तत्यधिक्रविश्ततमोऽध्वायः।

अथयसप्तयधिकतिशततमोष्यायः।

000(@000-_—_——~

नरकनिरूपणम्‌ ।

भम्निरुवाच । saifa यममागौणि वष्येऽ् मरणे zat |
ऊष्मा प्रकुपितः काये तौव्रवायुसखमौरितः ॥ १॥
शरौरसुपदध्याऽय कत्‌खान्‌दोषान्‌रंणदि वे । `
छिनत्ति प्राणस्थानानि पनर्म्माणि Sa fe na
Tay प्रकुपितो वायुज्डिद्रमनििष्यते ततः ।
इ नेते दौ तथा कर्णौ हौतुनासाषटौ warn
aga सप्त च्छिद्राणि sed वद्नं तथा।
ca: प्राणो विनिर्याति प्रायशः शभकमंणां ॥ 8 ॥
अधः {पायुरुपस्थश्च TAT TART |

१९ fae war g विन्यसेदिति ae |

RSo BATT: | ] | भर्कराः। २१९

aaa योगिनो Arar जोवो यात्य चेच्छया ॥ ५॥
अन्तकाले तु सम्प्राप्ते प्राणेऽपानसमुपस्िते।

तमसा संहते Wa संहतेषु च AMT ॥ € ॥

स mat नाभ्यधिषट्नश्वास्यते मातरिश्लना।
बाध्यमाणञ्चानयते घ्टाङ्गाः प्राणठ॒त्तिकाः ॥ ७ ॥
चयवन्त जायमान वा प्रविशन्तद्च योनिषु ।
प्रपश्यन्ति च तं faet देवा दिव्येन चश्ुषा ॥ ८ ॥
wuts तत्छणाद्योगे शरोरच्ातिवाडिकम्‌ |
भका यवायुतेजांसि विग्रहादृदेगामिनः॥ < ॥ `
जलं महो च पञ्चत्वमापत्रः पुरुषः स्मतः |
आतिवाहिकदैहन्तु यमदूता नयन्ति तं ॥ १० ॥
याम्यं मार्ग" महाघोरं षड़भोति सहस्रकम्‌ |
अन्नोदकं नीयमाने बान्धवेदं त्तमञ्रते ॥ ११॥

यमं दृष्टा यमीोक्तेन चित्रगुप्तेन Brarz |

प्राप्नोति नरकानौदरान्धर्मीं शभपयेदिं वम्‌ ॥ १२॥
qa पापिभिर्वच्छे नरकास्ताख यातनाः ।
अष्टाविंश्रतिरेवाधःचितेनरककःटयः॥ १३ ॥
सप्तमस्य तलस्यान्ते घोरे तमसि dear: |
घोराद्या प्रथमाकोटिः सुघोरा तदधःस्िता॥ १४॥
अतिचोरा महाघोरा घोररूपा च पञ्चमो |

षष्ठो तरलताराख्या सप्तमो च भयानका ॥ १५॥
भयोत्‌कटा कालराजौ महाचरण्डा च चर्या |
AACA प्रचण्डाख्या पद्मा नरकनायिका॥ १६॥

-

२८२

भम्निपुराण [aro श्रध्यायः।

पद्मावतो भौषणाच भौमा चेव करालिका। -

विकराला महावा जिकोणा पञ्चकोणिका ॥ १०॥
© A

Barat aq Al BMA चेक सुभूमिका।

दोप्तमायाऽष्टविश्तयः कोटयः पापिदुःखदटाः ॥ १८॥

अषटटाविशतिकोटोनां पच्च पच्च च नायकाः ।

रौरवाद्याः was चत्वारि यशतुष्टयं ॥ १९ ॥

तामिखमन्धताभिख महारौरवरौरवौ |

रसिपत्रं वनच्येव MET तथेव Ti २० ॥

नरकं कालसच्रद्य महानरकमेव च ।

सष्छ्लोवनं ALAA तपनं सम्प्रतापन ॥२१॥

सङ्क तख्च सकाकोलं gue पूतिरत्तिकं |

लोष्ट गङ्खजोषच्च प्रधानं शाल्मलीं नदौम।॥ RR
नरकान्‌विहि कोटौगनागान्बे घोर दर्थंनान्‌।
पात्यन्ते पापकश्चाण एकेकस्िन्‌ बडष्वपि ॥ २१ ॥
माजौ रोलूकगोमायुष्घ्रादिवदनाख ते ।

तेलद्रोग्छां नरं ष्ठा ज्वालयन्ति yaaa ॥ २४ |
्रम्बरोषेषु चेवानन्धांस्तास््रपातेषु चापरान्‌ |
अयःपातरेषु चेवान्धान्‌ वहुवद्किकणेषु च ॥ २५॥
शूलाभ्रारोपिताखान्ये छयन्ते नरकेऽपरे |
ताडयन्त. च AMPA भोज्यन्त चाप्ययोगुडान्‌ ॥२६॥
यमदूतनराः पांशून्विष्ठारक्तकफादिकान्‌ | |
an मद्य पाययन्ति पाटयन्ति पुमनरान्‌ ॥ २७ ॥
यन्त्रेषु पौोडयन्ति स्र ware वायसादिभिः।

Soo श्रध्याथः। ] नरकाः। RRR

तैल नो ष्ीन सिच्यन्ते छिद्यन्ते नेकघा शिरः ॥ २८ ॥
डा तातेति क्रन्दमानाः खकन्निदन्ति we TI |

` अहापातकजान्‌घी राब्ररकःन्‌प्राप्य गरहिंतान्‌ ॥२९॥
कन्य ्षयात्मजायन्तं महापातकिनस्िह |
सगश्वशूकरोष्राणं ब्रह्महा योनिखच्छति॥३०॥
खर पुक्षशम्त च्छानां मद्यपः स्र णंहाथपि।
कमिकटपतङ्गलं गुरगस्तणगुल््तां ॥ ११॥
ब्रह्महा MATA स्यात्‌ सुरापः श्यावदन्तकः |
SUA तु FAS FLA गुरुतल्मगः॥ > |
at aa danas स afagisfirsrad |
अव्रहतां मायावो THAT AATSITH; RQ a
धान्य ्लाऽतिरिक्राङ्गः पिशनः पूतिनासिकः!

` तेलह्ृत्तेलपायौ स्यात्‌ afar ATH: ॥ २४ ॥
परस्य योषितं इत्वा बरह्मखमपद्त्य च ।
रण्ड निजने देथे जायते ब्रह्मराच्तसः ॥ ३५॥
रब्रहारो हौनजातिगेन्धान्‌ कन्दरो शभान्‌ |
परतर शाकं Mgt wal मुखरो घान्यहारकः॥३९॥
भजः पर पयः काको यानसुष्टः(१) फलं कपिः ।
Aq ST: we भरो ग्ट हका ङ उपस्कार । ९७ ॥
शत्रौ वस्र सारसच्च final लवणहारकः |
उक्त भाध्यामिकस्तापः शसरादोराधिभोतिक्षः।॥ १३८॥ -

ग्रहाम्निरेवपौडाद्येराधिटेबिक Shea: |
OR mW agefa wel Tatfa खर |

( ४० )

११४ | भज्विपुराणे [ ३७१ wera: |

तिधा ताप fe संसारं ज्नामयोगादिनाशयेत्‌।
Aer ao ©
` कं are दानाद्यविष्ुपुजादिभिनरः ॥ १८ ॥
इत्याम्नये महापुरारे नरकनिरूपणशं नाम
सप्तत्यधिकजिशततमोऽध्यायः।

अयेक सप्त्यभिकननिशततमोऽध्यायः।

यमनियमाः |

सअमििरवाच । संसारतापसुश्य्ै वच्याम्यऽदाङ्योगक |
नद्य प्रकाशकं न्नानं(१) योगस्तवेकविन्तता ॥ १॥
वित्तदत्तिनिरोध जोवब्रह्मामनोः परः |
uafear सत्यमस्तेयं बरह्मष्वापरिग्रष्टो॥२॥
यमाः पञ्च स्मता विप्र नियमाद्भुक्तिसुक्षिदाः।
श्योचं सन्तोषतपसौ स्वाध्यायेश्वरपूजने ॥§ I
भ्रूतापोडा afsar wrefear way उत्तमः |
यथां गजपरेऽन्यानि (२) पदानि पथगामिनां() ॥ ४ ॥
एवं सर्वमहिंसायां घकमाघमभिषीयते ।
उदेगजननं हिंसा सन्तापकरणन्तथा ॥ ५॥
रककछतिः शोनितक्षतिः पे शन्धकरणन्तथा ।

१ बअुप्रकाशनं niafafa ee |
२ चथा नागपदेऽन्यानमौति क०।
३ पदगानिनामिति खम, we, च।

_

got mata] यमनियमाः t ३१४ `

दितस्यातिनिषेधच मर्मोहाटनमेव च। ९॥
सुखापज्कतिः संरोधो बधो दशविधा च सा |
यद्ुतदहितमत्यन्तं बच; सत्यस्य TAT ॥ ७ ॥
सत्यं ब्रयात्‌प्रियं ब्रूयान्न ब्रूयात्छत्यमप्रिं |
प्रियञ्च नादरतं ब्रूयादेष WH, सनातनः॥ ८ ॥
मेधनस्य परित्यागो ब्रह्मचयन्तदटधा ।

स्मरणं area केलिः परे णं गृद्यभाषणं ॥ ९ ॥
सङ्ल्योऽध्यवसायब क्रियानिदिक्तिरेवच।
एतन्मेयुनमष्टा ङ्ग" प्रवदन्ति मनौषिणः ॥ १०]
ब्रह्मच क्रियामुलमन्यथा विफला क्रिया ।

` वसिष्ठखन्द्रमाः शक्रो देवाचाथथः पितामहः ree tt
तपोठदा बयोहदास्तेऽपि स्ौभिविमोहिताः t
गोदौ पेटी च माध्वौ च.विक्षेयासिविधाः सुराः ॥ १२॥
Vaal BM सुरा Rat यथेदं मोहितं जगत्‌।
माद्यति प्रमदां eet gut drat g Arafat ११
UAECAT नारौ तस्मात्तात्रावलोकयेत्‌ ।
यदा तदाऽपरदरव्यमपद्रत्य बलान्नरः ॥ १४॥
अवश्य' याति fader जगृष्वा चैवाइतं हविः ।
कौपौनाच्छादन वासः कन्यां भोतनिवारिरीं॥ १५॥
पादुके चापि way कुयाव्रान्यस्य संग्रहं ।
देहखितिनि भिन्त qaare: स्यात्परिग्रहः ॥ १६॥
शरोर धर्मसंयुक्तं रक्षणोयं प्रयत्रतः। |
गोचन्तु दिविधं प्रोक्ष वाद्यमभ्यन्तरं तथा ॥ १७ ॥ `

2१९ अग्निएराशे [ २७१ अध्यायः |

खस्ललाभ्यां स्मतं वाद्यं भावश्देरथान्तरं |
उभयेन शचिर्यस्त्‌ स शचिनंतरः ofa: ॥ १८॥
यथा कथच्ितप्राप्ता च सन्तोषस्सु्टिरु्ते |
मनसखन्दरियाणाश्च एकाग्रा तप उश्यते ॥ १९॥.
AGA CATA: स धमः पर उच्यते | |
वाचिकं मन््रजप्यादि मानसं TATA ॥ २० ॥
श्रारीर देवपूजादि सवदन्तु निधा तपः ।

` प्रणवाद्यास्ततो वेदाः WUT पथथवस्िताः॥ २१॥
वाङ्मयः प्रणवः सवं तस्नात्पृणवमभ्यसेत्‌। -
अकार AMAT मकारधाचैमाचया॥२२॥
fast मात्रास्नयो वेदाः रोका भूरादयो गुणाः |
TUTE: सुषुधिश् ब्रह्मविष्णुमरेग्वराः ॥ २३ ॥
परदुः MAGIA: सवं मोङ्ारकः क्रमात्‌ |
अमानो नषटमावख दैतस्यापगमः शिवः॥ २४॥
श्रोडारो विदितो येन स मुनिनंतरो afa |
चतुर्थो मावा गान्धारौ प्रयुक्ता मृति aaa ॥ २५॥
aut पर' ag ज्योतिर्दोपो घटे यथा।

तथा दत््रद्मनिलयं ध्यायेत्रित्यं जपेवरः ॥ २९६ ॥
प्रणवो धनुः शरो Wal aw तक्षच्यसुच्यते |
अप्रमत्तेन Bai शरवत्तश्मयो भवेत्‌ ॥ २०॥
एतदेकाच्चर AW एतदेकाच्चर परं |
एतदेकाक्षरं War M यदिष्छति तस्य तत्‌॥२८॥
छन्दोऽस्य देवौ गायनो भन्तव्योमो ऋषिः खतः ।

१७१ WATT: | | यमनियमाः। १३१७

देवता utara नियोगो yfaqad ॥ २८ ॥
YUMA हदयं भुवः प्राजापत्यातने |

शिरः खः सूग्यांमने च शिखा कव चसुच्यते॥ २०॥
भ्रूभुवः खःकवचं TATRA AAA |
विन्यस्य qaafey sue भुक्तिमुक्तये । ११ ॥
agas तिलाच्यादि सवं सम्पद्यते नरे |

यस्त॒ CAEN जपमन्वद्टमा चरेत्‌ ॥ २२ ॥
तस्य दादगभि्मीसे; परं AY प्रकाश्ये |
अनिमादि कोटिजप्या्नच्चासारस्तादिक॥ ३२ ॥
वेदिकस्ताज्िको भिमो विष्णावें विविधो मखः ।
च्रयानामीख्ठितेनेकविधिना हरिमश्वयेत्‌ ॥ २४ ।

` प्रणम्य दण्डवद्धमौ नमस्कारेण योऽचैयत्‌ ।

स याङ्तिमवाप्नोतिन at क्रतुशतेरपि।॥ ay i
यस्य 23 परा भक्तियेघा 23 तथा शरी |
AAA कथिता wal: प्रकाशन्ते महामनः ॥ २६॥
CAAT महापुराणे यमनियमा नानै-
कसप्तव्यधिकतिशततमोऽध्यायः।

ay दिसप्रल्यधिकनरिशथततमोशध्यायः।

————=000

आआसनप्राणाथामप्रत्यादहयरयः।

अग्निर्वाच। श्रासनं कम्‌लाद्यक्त तडा चिन्तयेत्परं |
श्तौ 2R प्रतिष्ठाप्य खिरमासनमासनः॥ १॥

नाल्युच्छितं नातिनौचं चेलाजिनकुथा त्तरं |
, तवेकाग्र मनः Bel यातचिन्तेन्द्रियक्रियः ॥ २१
उपविश्यासने युच््ाायोगमामविश्ये |
समकायगीरग्रौव धारयन्नचलं स्थिरः ॥ २॥
सम्पद्य नासिकाग्र खन्दिशखानवलोकयन्‌ |
पाश्णिभ्यां saa) रक्षंस्तथा प्रजनन पुनः ॥ ४॥
उरभ्यासुपरिस्थाप्य वाह तिर्यक्‌ प्रयतः |
faq करणृष्ठश्च न्यसेचामतलोपरि ॥ ५॥
Sa शनकेवक्तं मुखं विष्टभ्य घाग्रतः।
प्राणः खदेहजो वायुस्ठस्यायामो निरोधन ॥ ९ a
नासिकापुटमह्क.ल्या पौव च परेण च ।
दरं रे षयेदायु' रेचनाद्रेचकः खतः ॥ ७ ॥
वाद्येन वायुना VE इतिवत्‌ पूर्येद्ययथा |
तथा पुं स्वित्‌ पूरणात्‌ पूरकः खातः ॥ ट ॥
न yufa न ग्टह्वाति वायुमन्तवहिःखितम्‌ |
सम्प्र णकुम्भवत्तिष्ठेदचलः सतु HUH: we i

३७२ अध्यायः। ] भासनप्राशायामप्रल्ाहारः | २१८

कन्यकः (१) सकछलदुष्ठातः स्वै दादणमातरिकः।
मध्यम दिरुहातश्तुविं शतिमातिकंः ॥ १०॥
उत्तमख चरिसहातः षटतचिंगत्तालमाच्रिकः |
खेदकम्पाभिधातानां जननोत्तमोत्तमः॥ ११॥
अजिताब्रारुडेूमिं दिक्षाखासादयस्तधा।
जिते प्राणे खल्यरोषविन्मूत्ादि प्रजायते ॥ १२ ॥
Tray भौघ्रगामिलवसुत्ादः खरसौष्ठवम्‌ |
बलवर॑प्रसादख सर्वदोषन्चयः फलं ॥ १३ ॥
जपध्यानं विनागभेः स गर्भस्तससमन्वित; |
इन्द्रियाणां जयार्घीथ स गभं धारयेत्परं ॥ १४ ॥
भ्नानैराम्ययुक्षा्यां प्राणायामवयेन च |
sfaaia विनिजिंत्य स्वमेव fad भवेत्‌ ॥ १५॥
cfearaa aad यत्‌ खगेनरकावुभौ ।
निग्डद्ौतविद्ष्टानि खर्गाय नरकाय च| १६॥
शरोर रथमित्याइरिद्द्रियाख्स्य वाजिनः |
मनच्च सारथिः प्रोक्तः प्राणायामः कथः (र) स्मतः ॥ Lo |
ज्नानवेराग्यरग्मिभ्यां सायया विष्टतं मनः।
शनेर्िंखलतामेति प्राणायामैकसंहितम्‌ ॥ १८॥
जलविन्द्‌' कुशाग्रेण मासे मासे पित्त a: |
सवत्‌सरश्त साग्र प्राणायाम तत्‌समः॥ १९॥
दृन्द्रियाणि प्रसक्तानि प्रविश्य विषयोदधौ ।

१ ware vid He
२ माणायामोऽहष् इति भार।

३२० अभ्निपुरारे . [२७३ अध्यायः।

ga at fawerfa प्रत्याहारः स उखतें ५ २० ॥
उदरेदामनामानं मव्वमान' यचाश्भसि |
भोगनदति्ेगे न(१) WMATA समाखयेत्‌ ॥२१॥.

CHAT HASTY अासनप्राखायामप्रत्याहारा नाम
दिसप्तत्यधिकतिशततमोऽध्यायः |

अय चिसप्र्यधिकविशततमोन्धायः।

>

ध्यानम्‌ |
श्रग्निरुवाच.। ध्ये चिन्तायां खतो धातुरविष्छुचिन्ता सुम्‌ इः |

श्रनासितेन मनसा ध्यानमित्यभिधौयते 4 १॥
TIAA: समनस्कस्य FATA च|
बरह्मचिन्तासमा शक्तिध्यीनं नाम ATA ॥ २ ॥
ध्य यालग्बनसंखस्य सदटशप्रत्ययस्य च ।
प्रत्ययान्तरनिमुक्षः प्रत्ययो ध्यानमुच्यते ॥ १॥
ष्येयावखितचित्तस्य vent यत्र कुतचित्‌।
ध्यानमेतच्ससुदिष्ट प्रत्ययस्यैकभावना ५ ४॥
एवं ध्यानसमायुक्तः Gee यः परित्यजेत्‌ ।
कुलं स्जनमिताणि समुचत्य रिभत्‌ ॥ ५॥
एवं सुहत्तमधे वा ध्यायेद्‌ यः खचया दरिं
सोपि at गतिमाप्नोति न तां सवर्म॑हामखैः ॥ ६॥

१ भोगनद्यभिवेष्टनेति oo | ।

३७३ अध्यायः । J शयानं). | २२१

TAT wit तथा प्ययं यच्च ध्यानप्रयोजनं ।
एतश्चतुटय न्नात्र योयं Fala तत्ववित्‌ got
योगाभ्यासाइवेका. जिर श्वय च्चाष्टधा मत्‌ |
waa राग्धसम्पव्रः eats: चमान्वितः॥ ८५
विष्णुभक्तः AAAS ष्वातेर्ये पुरुषः स्मतः |
qaqa wan हरेर्ध्यानं हि चिन्तनम्‌ ॥ ९ ॥ `
सकलो निष्कलो ज्ञेयः सर्वज्ञः परमो हरिः!
, अणिमादि गणेश्व" सुक्तिष्यानप्रयोजनम्‌ ॥ १०४
कलेन योजको विष्णुरतो ध्यायेत्‌ परेश्वरं |
गच्छ'स्ति्ठन्‌ सरपन्‌ जा ग्रदुख्मिषन्‌ निमिषत्रपि a ११॥
शचिवीप्यशुचिर्वापि ध्यायेत्‌ भततमौश्वरम्‌ |
स्वरेहायतनस्यान्ते मनसि स्थाप्य केशवम्‌ ॥ १२॥
द्त्पमद्मपौठिकामय्ये ध्यानयोगेन (१) पूजयेत्‌ |
ध्यानयन्न; परः शदः सवेदोषविवच्िःतः॥ १२ ॥
Sagi सुक्तिमाप्रोति awe नाध्वरेः |
हिसाटोषविसुक्नितवादिश्चदिित्तसाधनः ॥ १४॥
ध्यानयन्नः परस्तस्मादपवगं फलप्रदः | |
तस्माद शं सन्त्यज्य ह्यनित्यं वाद्यसाधनं ॥ १५ ॥
THY ay TIT योगमय मभ्यसेत्‌ |
faniqgmaaa भोग्बभोगसमन्बितं ॥ १६॥
चिन्तयेदुदये qa MASTS गुणत्रयं |
तमः प्रच्छाद्य रजसा AWA च्छादयेद्रजः॥ १७ ॥
१ ष्वानमर्गेजेति Go, Ho a | tt) = ` ~~

( se )

१२२ पभ्निपुराणे ` [ 203 अध्यायः ।

ध्यायेत्विमण्डलं पूवे aw’ रक्तं सितं क्रमात्‌ |
सस्वोपाधिगुशातोतः पुरुषः पश्च विंशकः (१) 1 १८ ॥
ध्येयमेतदशषदटश्च त्यक्ता शं विचिन्तयेत्‌ ।
Qua age दिव्यं पुरुषोपरि संखितं॥ १९ ५
हादग्णङ्लंविस्तौणे oe विकथितं सितम्‌ 1
नालमष्टाङ्ग.लं तस्व नाभिकन्दससुद्धवं ॥ २० ॥
पञ्चपता्टकं ज्नेयमशिमादिशणाषटकम्‌ ।
करिकाकेशरं नालं श्ानवेराम्यसु्तमम्‌ ॥ २१1
faquaa तत्‌कन्दमिति पश्च विचिन्तयेत्‌ |
तदर्मच्रानत्रैराम्य' शिवश्वथमयं परं ॥ २२7
MIA पद्मासनं सवं सजदुःखान्तमाभ्र्‌ यात्‌ 1
तत्पद्यकणि कामध्ये शददौपथिखाक्ततिं (२) ॥ २२॥
अदः. छमातरममल ध्यायेदोहारमौष्वरं । |
कदम्बगोलकाकारं तारं शूपमिव खित ॥ २४॥
ध्यायेहा रश्मिजालेन दौप्यमानं समन्ततः |
प्रधानं पुरुषातौतं स्थितं पद्मस्थमीश्लर ४ २५॥
MAA सततमीहार Tae |
मनःस्थित्यथेमिच्छन्ति ख लध्यानमनुक्रमात्‌ | २६ ॥
aga निशशौ भूतं लभेत्‌ सो ऽपि संस्थितं !
नाभिकन्दं सितं नालं दशाङ्ग.लसमायतं ॥ २७॥
नालेनार्दलं न्न दादशाङ्क,लविस्तृतं |

"~-~वदनम,

-१ सण्जोपाधिसमायक्तः खदा ध्य यख Sua chr Go |
२ शाग्यदौपणिशारटतिमिति eo, Ho q |

२७३ भ्रध्यायः। ] ष्यानं। २२३

सकि कसराले सूयसोमाग्निमण्डलं ॥ २८ ॥
पअम्िमण्डलमध्यसयः शज्चक्रग्टाधरः।

पन्नो way st विष्णुरथ वाष्टञुजो हरिः ॥ २९॥
श्ाद्नत्तवलयघरः पााङ्गधरः परः ।

खर्वं: ्वेतवणः GRAB: TATA: ॥ Jo ॥
वनमालो खण्डारोौ स्फूरखकरकुणलः।
रत्ोत््वलकिरोट् पोताम्बरधरो मदान्‌ ॥ ११ ॥ `
सर्व्वाभरणभूषाद्मो वितस्तिवां यथेच्छया ।

अदं ब्रह्म Stacia वासुदेवो ga भो ॥ ३९ ॥
ध्यानाच्छरान्तो जपे कन्तः जपाश्छन्त् चिन्तयेत्‌ |
अपध्यानादिगुक्ञस्य fay: win प्रसोदति ॥ ३३॥
जपयच्रस्य वे यक्ना: कलां are fer बोडशौं ।
जपिनं नोपसपेन्ति व्याघयचाधयो ग्रहा; । `
शुक्रिसु far त्युजयो जपेन Wry ary फलं (१) ॥ २४ ॥
TUM चै महापुराणे ध्यानं नाम चिसपत्यधिक-

जिशततमोऽध्याथः ॥

पाकी िसाष षि जक ज्‌

१ पराञ्‌ याद रिभिति ao, प्राते फलमिति Se |

अथ चतुःसप्तत्यभिकविश्रततमोऽष्यायः ।

७

धारया)

अमििद्वाच। चारणा मनसोष्येये संखिति्यानवदहिधा!
मूरत्तीम्‌तहरिष्यानमनोधार स्तो रिः nen
यदाद्ावखितं TH AWA चले मनः।
तावत्‌ कालं प्रदेषेषु धारणा मनसि fafa: ४२४
कालावधि परिच्छिन्न fe संस्थापितं मनः।
न प्र्यवति यज्ञ्याइारणा साऽभिधीयते । ३ ॥
धारणा दाद्शायामा ATA हादशधारणशाः।
ध्यानं Bens यावल्छमाधिरभिधीयते॥ ४ ॥
धारखशाभ्यासयुक्षासा यदि प्रारीर्विमुष्यते।
क सैकविंशसुत्ताथ खर्य्याति परमं पटं (१) ॥ १॥
यस्मिन्‌ afaq भवेदङ्ग योगिनां व्याधिसम्भवः।
तत्तद धिया व्याप्य धारयेत्तस्वघारणं ॥ ६ ॥
आग्नेयौ वारुणौ चेव Barat चाखतास्िका।
साग्निः शिखा फडन्ता च विष्णोः arat हिजोत्तम pon
arelfufane दिव्य शूलाग्रं Fada Az ।
CIF SIA कपालान्त रश्िमण्डल मातं ॥ ८ ॥

१ शय याति परं पदमिति खर

298 अध्याय । | धारणा | सरश

तियक्चाधोचैभागेभ्यः प्रयान््योऽतीव तेजसा (१) ।
चिन्तयेत्‌ साधकेन्द्रस्तः Tawa मासुने ॥ ९ ॥
भस्लौभूतं शरोर खन्ततसैवोपसरेत्‌ ।
waa urea: पापं विनणष्यन्ति दिलातयः ॥ १०॥
शिरो Wee (२) कारश्च करटः चाधोमुखं aeq ।
ध्यायेद च्छि क्रचिन्तावा सूयो भूतेन saat nee
स्फार च्छौकरसंखशेप्रभूते हिमंयामिभिः।
धाराभिरखिलं विश्वमापूग्य भुवि चिन्तयेत्‌ ॥ १२॥
AWTANS CAA AICS |
सुषुखरान्तर्गतो Yar HP eaaTT ॥ १३ ॥
dam हिमसंस्पश तोयेना ख तमृत्तिं ना |
तुत्‌ पिपासाक्रमप्रायसन्तापपरिपोडतः॥ १४॥
धारयेदार्णों मन्तो quia’ चाप्यतन्तितः |
वारुणोधारणा प्रोक्ता रेशानोधारणां TTA ky
व्योजि ब्रह्ममये पन्नं प्राणापारे छयङ््ते।
प्रसादं चिन्तयेद्‌ विष्शणोयीव्चिन्ता यं गता ॥ ₹२१॥
महाभावश््रपेत्‌ सव्वं ततो व्यापक Taz: |
अन्द्‌" परमं शान्त निराभास्निरनं ॥ १७॥
TA सत्यमाभाति aaa चराचरं |
यावत्‌ खस्यन्द्रूपन्तु AST गुरुवक्ततः ॥ १८ ॥
ee तस्मिन्‌ परे तत्वं Wa सचराचर |

१९ पाठोऽयमादगदोपेख Ee: |

र Tice fa Bot

२२६ | अम्निपुराशे | २७५ अध्यायः ।

VATSATAAIY ध्यानद्भत्पद्चकल्पनं ॥ ve ॥
माढमोशटकवस्र्बः जपद्ोमाचैनादिक।
विष्णुमन््ेणवा कुग्यौद्तां धारणां TS Re kl
संपूेन्टनिभं ध्यायेत्‌ कमलं तन्विसुटिग |
भिरःख्थं चिन्तयेद्‌ यद्रा च्छग्याषह्नायुतवचसं | २१॥
सम्पंमण्डलं व्योन्ति भिवकङ्ञोलपणितं | |
तथा PARAS ष्यायेष्तखप्ये खतनु खरेत्‌।
साधको विगतक्गेमो जायत धारणादिभिः॥ २२॥
Cala ये महापुराणे धारणा नाम चतुःसपतत्यधिक-
तिशततमोऽध्वायः ॥

अथ पच्चसप्रद्यधिकचिशततमोऽध्यायः।

000 =

समाधिः |

अग्निरुवाच । यदास मात्र निभौसं स्तिभितोदधिवत्‌ खितं ।
सैतन्यरू पवया नं तत्‌ समाधिरिद्दो च्यते ॥ १ ॥
wlan: सन्निवेश्य यस्तिष्ठ दचलस्थिरः |
निर्वातानलवद्यो गौ समाधिखः प्रकौत्तितः ॥ २॥
न णोति न चाघ्राति न पश्यति न वम्यति।
न च aa विजानाति न weed मनः ५ ३॥
न चाभिमन्यते किच्चिन्न च बुध्यति काष्ठवत्‌ |
एवभमोण्ठरसंलोनः समाधिखः स गोयते ॥ ४ ॥

[२७५ श्रध्यायः । समाधिः १२७

यथा दौपो निवातस्यो नेङ्गते सोपमा खता |
ध्यायतो विष्णुमामानं समाधिस्तस्य योगिनः ॥ ५ ॥
उपसर्गाः प्रवर्तन्त दिव्याः सिदिप्रस्चकाः।
पातितः चावशो धातुद्‌शनसखाङ्ग्वेदनाः ॥ ६ ॥
प्राथेयन्ति च तं देषा भोगैर्दि्येखच योगिनं ।
छपा एथिवौदानैर्भनेख सुधमाधिपाः॥७॥
वेदादिस्व्वेशा स्रच्च खयमेव प्रवर्तते |
अभोषटृन्दो विषयं wera प्रवत्तं ते ॥ ८ ॥
रसायनानि दिव्यानि दिव्यासौषधयस्तघा।
समस्तानि च शिल्पानि कलाः wate विन्द्ति।॥€॥
सुरेन्द्रकन्या इत्याद्या Jura प्रतिभादयः।
ठ वत्ता ग्यजेद्‌ यस्त॒ TS विष्णुः प्रसोदति॥ १० il
अशिमादिगुणेश्वय्ये; fire ज्ञानं प्रकाश्य च।
भुक्ता भोगान्‌ यथेच्छातस्तुन््ज्ञालया्ततः ॥ ११॥
तिष्ठत्‌ खानि विन्नान are agra? |
मलिनो हि यथादगे भामन्नानाव न चम; ॥ १२॥
सवां खयातरिजे देहे Bet विन्दति षेदनां ।
योगयुज्ञस्त्‌ सव्वेषां योगान्नाप्नोति Feat ॥ १३॥
भकागमेकं हि यथा घटादिषु ve भवेत्‌ ।
तथाम को Way TATA मान्‌ ॥ १४॥
नद्मखानिलतेजांसि जलभूचितिधातवः |
` शमे लोका एष चामा तस्माश्च सचराचरं ॥ १५॥

BRE

अभिनिपराणे [ 204 ध्यायः |

अदे ग्डचक्रसेयोगात्‌ FAA यथा a ।

करोति SUBYAS AS वा WERTH WE |
करणान्येवमाराय तासु तास्विह योनिषु |
WAMMAARA वं सम्भूय कर यानि च ॥ १७१
कर्मणा दोषमोहाभ्यामिश्छयव स वध्यते।
्ञानादिमुच्ते stat ware योगौ न रोगभाक्‌ ॥ ec a
बल्या धार ब्नेहयोगादु यथा etre सं्ितिः |
विक्रिषापि च ृष्टेवमकाले प्राणस्तयः ॥ १९ ॥

अनन्ता THATS टोपवद्‌ यः खितो इदि |
सितासिताः कद्कनोलाः कपिलाः पीतलोहिताः ॥२* ॥
जमेकः सितस्तेषां यो भिचा सुथमर्डलं |

त्र ह्मलो कमतिक्रम्य तेन याति पराङ्कतिं॥ २१५

यद्‌ स्वान्यद्रस्िशतमृडमेव व्यवसितं |

` लेन देवनिकायानि धामानि प्रतिपद्यते॥२२॥

ये नेकरूपाचाधस्ताद्रश्मयोऽस्य ETAT: |
इह वार्मोपभोगाय तेख सखरतेहिसः॥२३॥
बौन्दरियाि सर्वाणि मनः कमंन्द्रियाणि च।

अंहड्रय बुचिख एथिव्यादौनि देव हि ॥ २४॥

व्यक्त WA Baw Waar fata |
श्वरः सवेभूतस्य सत्रसन्‌ सदसच्च सः|॥ VY I

बहे रत्प्िरव्यक्ता ततोऽहङ्ारसश्चवः |
: तस्मत्‌ Sela जायन्त एकोत्तरगुणानि तु॥२६॥

२७५ Weta: | समाधिः। ३२८

शब्द; UNG BAY रसो गन्धश्च तद्गुणाः |
यो यस्िन्नायितचेषां स तस्मिन्नेव लोयते॥.२७॥
aq TAMAS गुण स्तस्यैव faa: |
रजस्तमोभ्यामाविष्ट क्रवद्ाग्यते हि सः ॥ Rsk
अनादिरादिमान्‌ aa 8 Tat Yea TT |
fags न्द्रियैरुपग्राद्यः स विकार उदाहृतः॥२९॥
यतो वेदाः पुराणानि विद्योपनिषदस्तथा |
श्लोकाः सूत्राणि भाष्याणि यच्वान्यदाद्मय भवेत्‌ ५२०॥
परिटयानोपवोध्या ख यद्‌ मस्त्यस्य AAT |
तनाम्निरी निशे यान्ति प्रजाकामा दिवं प्रति॥३१॥
ये च दानपरा सम्यग्टाभिख ग॒णेयताः ।
अष्टाभीतिषद्स्नाणि मुनयो ग्टहमेधिनः ॥ २२॥
पनरावर्सने वौजभूता धप्रवत्तकाः |
प्रसिनागवीष्याख देवलोकं समाता; ॥ ३२॥

तावन्त एव सुनयः सवांरम्भविवज्जिताः
तपसा AMAA सङ्गत्यागेन मेधया ॥ २४॥
यत्र यच्रावतिष्ठन्त यावदा AAA |

` वेदानुवचनं यज्ञा ब्रह्म चयं' तपो दमः ॥ २५॥
NAIA: WHAAIAA AAT तवः |
स ara arene: समस्तैरेवभेव तु ॥ २६॥
दृटव्यस्त्वथ मन्तव्यः यो तव्यच दिजातिभिः |
य एवमेनं विन्दन्ति ये चारण्यकमायिताः॥ 29 Il
उपासते feat: सत्य AAT परया युताः |

( ४२ )

२२१

अग्निपुराणे [ ३७१५ श्रध्यायः।

क्रमात्ते सम्भवन्ति Te: शक्त' तधोत्तरं ॥ ३८ ॥
अयनन्देवलोकच्च सवितार सविद्युत |

ततस्तान्‌ पुरषोऽभ्येत्य मानसो ब्रह्मलोकिकान्‌ ॥ २९ ॥
करोति पुनराषत्तिस्तेषामिह न विद्यति ।

TNA तपसा टानेयं हि खर्गजितो AAT ४० ॥

धूम निशां wary दक्तिगायनभेव च |

पिढलोकं चन्द्रमसं नभो वायु जयं wel ॥ ४१ ॥
क्रमात्ते सम्भवन्तोद्ट पुनरेव व्रजन्ति च।

एतद्यो न विजानाति मागदितयमात्नः ॥ ४२ ॥
दन्दशूकः TAFT वा भवैत्कोटोऽथवा afar |

दये रोपवद्रद्य ध्यानाच्जोवो सतो?भवेत्‌ ॥-४२॥
ग्धायागतधनस्तच्चन्नाननिष्ठोऽतिथिप्रियः | é
ARMAS च weensfa विसुच्ते ॥ ४४॥

इत्याग्नेये ABUT समाधिर्नाम पञ्चसपत्यधिक-
_ चिश्ततमोऽध्याय! |

अथ षर्सप्तदयधिकचिश्ततमोऽध्यायः।
ABA |

अग्निरुवाच । ब्रद्ान्नान प्रवच्यामि संसाराज्नानमुक्षये।
अयमाका पर AW ्रहमस्मोति सुच्ते॥ १॥
देह भाता न भवति ears घटादिवत्‌ |
प्रसुप्त मरणे देष्ादामाऽन्यो ज्ञायते Wa Re
देहः स चेदव्यवदह्रेदविकायादिसविभः।
चक्षुरादौोनोद्दरियाणि नामा वे करणं AA | ३॥
मनो भौरपि आमा न दौपवत्‌ करणं लतः |
प्राणोऽप्यासमा न भवति सुषुप्तं चित्‌प्रभावतः ॥ ४॥
जाग्रत्‌खप्ने च चैतन्य सदो यंत्वात्र बुध्यते ।
विन्नानरहितः प्राणः सुषुप्त Aad यतः ॥ ५॥
अतो नालद्द्ियं तस्मादिन्द्रियादिक्मामनः।
अडङ्ारोऽपि नेवामा देष्वद्यभिचारतः ॥ ६ ॥
Saal व्यतिरिक्ोऽयमावा सवदि खितः ।
सवंद्रष्टा च भोक्ता च न॑क्षसुख्वलदौपवत्‌ ॥ ७ ॥
समाध्यार्काले च एवं सचचिन्तयेखनिः।
थतो ब्रह्मण MAT खादायुर्वायुतोऽनलः ॥ = ॥
AACA TATA ततः THA ALTA ।
MIP AAA भासन्‌ परोकतान्यतः ॥ < ॥

२२२ अशिनिपुराणे [ २७६ अध्यायः ।

स्थलं शरौरं ्यात्वा्माल्यं ब्रह्मि चिन्तयेत्‌ ।
पञ्चोक्ततानि भूतानि acer विराट्‌स्म्तम्‌ ॥ १० ॥
एतत्‌ we शरोर हि भ्रामनो ज्ञानकचलितं |
इन्द्रियैरथ विज्ञानं धौरा जागरितं विदुः ॥ ११॥
विश्वस्तद्भिमानौ स्यात्‌ तरथभमेतद्कारकं। `
्रपच्चोक्ततभूतानि aca लिङ्सुच्यते ॥ १२॥
aga सप्दशभिहिर खय गर्भ संन्नितं |
शरोरमाकनः aa लिङ्भिव्यभिघौयते ॥ १३॥
जाग्रत सकारजः QT: प्रत्ययो विषयात्मकः |
रामा तदुपमानौो स्यात्तेजसो ह्यप्रपञ्चतः ॥ १४ ॥
स्थ लसूच्छशरो रा ख्यद्यस्येकं हि कारणं |
WAT MAG AAT तदध्याहतमुच्यते॥ १५॥
न Walaa सद्‌ सरेतत्ावयवं न तत्‌ |
निगतावयवं नेति नाभिन्न भिन्नमेव च ॥ १९६ ॥
fuafua छयनि बन्धसंसारकारकं।
एकं स ब्रह्म विज्ञानात्‌ प्राप्तं नेव च ae: uv १७॥
सर्वामना हौन्दरियाणां संहारः कारणामनां ।
qe: खानं सुषुस' स्यात्तदयस्याभिमानवान्‌ ॥ १८ ॥
प्राज्न WAT चयद्धेतत्‌ मकारः प्रणवः स्मतः ।
शकारश्च उकारोऽसो मकारो ह्ययमेव च॥ १९॥
अद Bat च fran जाग्रत्खप्रादिकस्य च।
नान्नानश्चेव ATMA संसारादिकबन्धनं ॥ २० #
नित्यशदन धसुक्तसत्यमानन्दमदयं |

३७७ श्रध्यायः । ] ब्रह्मज्ञानं । २२३

नद्याहमस्मग्हं TH परं ज्योति विमुक्त श्रो ॥ २१॥
अह ब्रह्म परं ज्ञानं समाधिर्बन्धघा तकः |
चिरमानन्दक AW सत्य ज्ञानमनन्तकं ॥२२॥
अयमामा UA तद्‌ ब्रह्म त्वमसीति च |

गुरुणा बोधितो Tat we ब्रह्मासि वाद्यत: ॥ २२ ॥
सोऽसावादित्यपुरुषः सोऽसावहमखण्ड ओं |
मुच्यतेऽसारसंसाराब्रह्मज्ञो ब्रह्म AFIT ॥ २४ ॥

LAMA महापुराणे ब्रह्मन्नान नाम षट॒सप्तत्यधिक-

तिगततमोऽष्यायः |

अथ स॒प्रसप्रल्यधिकचिश्ततमोऽध्यायः।

000

AWA |

अग्निरुवाच । अह ब्रह्म पर ज्योतिः एृथिव्यवनलोच्छितं |
TS ब्रह्म परं ज्योतिर्वायुाकाभविवर्जितं meu
we बरह्म पर ज्योतिरादिकायंविवर्जितम्‌।
अ ब्रह्म परं ज्योतिबिराडातमविवर्जितं ॥ २ ॥
अहं ब्रह्म पर ज्योतिर्जाग्रत्‌खानविव्जिं तम्‌ |
अहं बरह्म पर ज्योतिविश्वभावविवर्जिंतम्‌ ॥ ३ ॥
अहं बह्म पर॑ व्योतिराकारात्तरवजिंतम्‌ |
रह aw पर ज्योतिर्वाक्पाख्यङ्धि विवर्जितम्‌ ॥ ४ ॥

२२४

अभ्निपुराणे [ ३७७ अध्यायः ।

शर ब्रह्म परं ज्योतिः पायु पखविवजिंतं |

TE ब्रहम परं ज्योतिः ओत्रत्वक्‌ चश्ुरुजकित ॥ ५ ॥
TE ब्रह्म परं ल्योतीरसरूपविव जिं तम्‌ |

अद ब्रह्म परं ज्योतिः स्वं गन्धविव्जिंतं ॥ ea
श्रं ब्रह्म परं ज्योतिजिद्वात्राणविवजिंतं।

NE ब्रह्म परं ज्योतिः स्प्थं शब्टविवजिंतं ॥ ७ ॥
अहं ब्रह्म पर ज्योतिन्ध नोवुद्िविवजितं ।

ष्टं ब्रह्म परं ज्योतिचिन्ताहृषगरवजिंतं ॥ र ॥
अहं बह्म परं च्योतिः प्राणापानविवजितं ।

रहं बद्र परं ज्यो तिर्व्या नोदा नविवजिंतं ॥ < ॥
श्रं FH परं ज्योतिः समानपरिवजित |

अं Aw पर ज्योतिचंरामरुणवजिंतं ॥ १० ॥
aE बुद्ध परं ज्योतिः शोकमोष्विवजितं ।

अह ब॒द्ध पर ज्योतिः च्ुत्‌पिपासाविवजितं ॥ ११॥
अहं बह्म परं ज्योतिः शब्दोद्गुतादिवजिंतं |

भह बुद्धा परं ज्योतिरिरण्यगभवजितं ॥ १२ ५
अह बृद् पर ज्योतिः खभ्रावस्थाविवजिंतं i

अदं ब्य पर ज्योतिस्तेजसादिविव्जिंतं ॥ १२ ॥
अहं बुद्धा परं ज्योतिरपकारादिवजितं ।

श्रह ब्रह्मपर ज्योति; सभाच्नानविवजिंतं ॥ १४॥
अदं बुद्ध परं ज्योतिरध्या्टतविवजितं |

अह वृद्धा पर ज्योतिः सतत्वादिगुणवजितं ॥ १५॥

aE ब॒द्ध पर ज्योतिः सद सह्ाववजिंतं |

२७७ श्रध्यायः । | AMAA | ३२५

WE बुद्धा परं ज्योतिः सर्वावयववर्जितं ॥ १६॥

WE बुद्ध पर व्योतिभंदाभेदविवर्जितं।

WE ब्रह्म पर ज्योतिः सुपुतिखानवर्जिंतम्‌ ॥ १७॥
TSAR परं ज्योतिः प्रान्नभावविवजितम्‌ |

अह aw परं ज्योतिमंकारादिविवर्जितम्‌ utc |
अहं ब्रह्म परं ज्योतिर्मानमेयविवर्जिंतम्‌ |

अह ब्रह्म परं ज्योतिभिंतिमाढविवजितम्‌ Nee ॥
WE ब्रह्म पर ज्योतिः साक्तिलवादिविवर्जिंतम्‌ |
अह ब्रह्म परं carta: काथकारणवर्जिंतम्‌ ॥ २० ॥
देहेन्द्रियमनोबृदिप्राणाइद्ारवर्तं |

जाग्रत्‌ सप्रसषुष्यादिमुकतं ब्रह्म तुरीयकं ॥ २९ ॥
नित्य शदवुदसक' सत्यमानन्दमदयम्‌ |
AWAIT ब्रह्म सविन्नानं विमुक्त ओं,

अहं ब्रह्म परं ज्योतिः समाधिर्मच्तदः परः । २२॥
इत्याग्नेये महापराणे समाधिर्नाम arenas

विश्रततमोऽध्यायः |

प्रथाषटसप्तव्यधिकचिश्षततमो.ध्यायः |
————000(@000
ब्रह्मन्नानं।

श्रम्निरुवाच। aaa देवानाप्नोति वेराजं तपसा पट्‌ ।
: AWC कमं सन्यासादेराग्यात्‌ प्रकतौ लयं ॥ १॥
A e A .
Sarg प्राप्रोति कवल्य' पश्यता गतयः स्मता: |
प्रोतितापविषाद्‌ादेवि निहठसति्धिंरक्रता ॥ २॥
£
सन्यासः HAUT कतानामक्ततेः सद ।
amet विशेषान्ते विकारोऽस्मिचिवन्तते॥ २१
चेतनाचेतनान्यत्वन्नानेन Waqgaa t
परमातमा च AAQIATHIT: परमेश्वरः ॥ ४॥
विष्णुनामा च टेवेषु वेदान्तेषु च aa |
प A ~
यन्नेश्वरो यज्नपुमान्‌ प्रह त्त रिज्यते Wat ॥ ५॥
निदत्ेज्ञानयोगेन क्नानमूत्िः स चेच्यते । -
। 9 ।
BAT AIT वचस्तत्‌पुरुषोत्तमः ५ ६॥
तत्‌प्रासिदहेतुन्नीनच्च wa Wat महामुने).
आ्आगमोक्त fatare feat ज्ञानं agra new
शब्द्ब्रह्मागममय पर Te विवेकजम्‌ |
हे बुद्मणो वेदितव्ये बुह्य गब्दपरच्च यत्‌ ॥ ८ ॥
वेदादिविदया छ्यपरमत्तर TMT |
तदेतद गवहाच्यसुपचारेऽचनेऽन्यतः ॥ ९ ॥
। ~© ¢
सम्प्रतति तथा Wal भकारोऽथदयाज्वितः |
नेता गमयिता SST गकारोऽयं ASTRA १०॥

२४८ अ्रष्यायः1 ] aware | । $ 9,

tase ware Pow यशसः faq: |
ज्नानवैराग्ययोसव TH भग दतीक्ना nee A
वसन्ति विष्णौ भुतानि स च धातुखिधामकाः।
ua हरौ हि भगवान्‌ शब्दोऽन्यवोपकचारतः ॥ १२॥
त्पत्तिं प्रलयश्च व भूतानामगतिं गतिं |
वेत्ति विद्यामविदयाच्च स वाच्यो भगवानिति ॥ १३॥
sranfa: परेष्व" वो" तजा सगेषतः |
भनवच्छब्टवाच्यानि विना हेयेगुःणादिभिः॥ १४॥.
ष्वारिडिक्यजनकायाहइ योगं केशिष्वजः पुरा |
भनामन्धामबु feat भ्राल्लखमिति या मतिः ॥ १५।
भविद्याभवसच्भूतिर्वीजभेतदृदिधा स्थि तम्‌ ।
UMZATM A देहे SH मोदहतमाधितः ॥ १९॥
wwaafediag: कुरते कुमतिम तिं |
weary yaa षु तद होत्यातितेषु च ५ १७॥
करोति परितः साम्यमनास्मनि कलेवरे ।
सवदेषोपकाराय get कश्च मानष; ॥ १८ ॥
ेहयान्धो यदा पुंसस्तदा बन्धाय तत्पर ।
निवाणमय रवायमाम्मा न्नानमयोऽमलः ॥ १९ |
दुःखश्रानमयोऽघमेः प्रकते; सतु नामनः |
जलस्य नाग्निना सक्तः स्थालौसङ्गात्तथापि हि ॥ २० |
WRG कादिका ध्मास्तत्‌ छता वै महामुनि ।
सथामा a सङ्कार मानादिभिषितः ॥ २१॥
भजते WHAT भन्यस्तभ्यो हि सोऽव्ययः

( ४२ )

२२८

अभ्निपुराणे [२७द श्रध्यायः |

बन्धाय fawarag मनो निविंषयं धिये ॥२२॥
विषयात्तस्चमाक्तष्य Tad हरिं स्मरेत्‌ ।
VIAN नयत्येनं तदव्रह्मध्यायिनं सुन ॥ 2 8
विषाय ara: eat लोहमाकषकोयथा।
्कप्रयतरसापेश्चा विशिष्टा या मनोगतिः॥२४॥
तस्ता बृद्धि संयोगो योग इत्यभिधौयते।
विनिष्यन्दः समाधिख्धंः चर बुद्याधिगच्छति ॥ २५॥
aa: afaaa: feat प्रत्यादहृत्या ween: |
प्राणायामेन पवनैः प्रत्याहारण चेन्द्रियैः ॥२९॥
ainda: कुर्य्यात्‌ स्थितं चेतः wars ।
AIT तसो FM मु्तश्चामूतेकं दिधा ॥ २७॥
सनन्दनादयो बुद्यभावभावनया युताः |
कमंभावनया चान्ये देवाद्याः खावरान्तकाः॥ रद kt
हिर्यगभादिषु च न्षानकमासिका दिधा।
लिविधा भावना प्रक्षा विश्व बह्म उपास्यते ॥ २९ ॥
प्रत्यस्तमितभेदं यत्‌ सन्ामा्रमगोचरं |
वचसामाभसंवेदं ATA बुद्ध संच्चितम्‌ ॥ ९०॥
तच्च विष्णोः परं रूपमरूपस्याजमश्षर | , 4
UNM प्रथमं ष्यातुमतो quite चिन्तयेत्‌ ॥ २१॥
बद्धा वभावमापब्रस्ततोऽसौ परमामना।
NAINA भेदख तस्यान्ञानक्लतो भवेत्‌ ॥ १२ ॥
TAMA महापुरारी AWWA नामा्टसप्तत्यधिक-
चरिशततमीोऽच्यायः॥

—

अथोनाग्नोद्यधिकचिग्रततमोऽध्यायः ।

---०००@0००----

श्रे तन्रह्यविन्नानं |

अग्निरवाच। ब्रहेतन्रद्मविन्नानं वद्यं यद्धवतोऽगदत्‌ |

शालग्रामे तपश्चक्र वासुदेवाचनादिक्षत्‌ ॥ १॥
सृगसङ्काश्मगो भूता चयन्तकाले ACY सगं ।
जातिस्मरो खगस्त्यक्ता दें योगात्‌खतोऽभवत्‌ ॥ २॥
श्रह्ंतबद्धम्रूतश्च जडवल्लोकमाचरत्‌ |

aaa वौरराजस्य विष्टियोगममन्यत ॥ २॥

उवाह शिविक्ामस्य त्तत्तुवेचनचोदितः।

war विष्टिना ज्ञानो उवाडहामन्तथ्ाय तं ॥ ४॥
ययी जड गतिः पश्चात्‌ ये लन्ये तरितं aq: |

Taq शोघ्रगतोन्‌ दृष्टा अशोघ्रं तं कृपोऽत्रवोत्‌ ॥ ५॥

राजोवाच । कि खरन्तोऽस्यल्यमध्वानं त्वयोढा शिविका मम।

क्िमाघास्सष्ो aa पोवानसि निरोच्यसे.॥ ६॥

ब्राह्मण उवाच | ae पोवात्र ager शिविका भवतो मया |

न waste न वायासो ateatsfa महोप्रते ॥ ७ ॥
भूमौ पादयुगन्तसखौ ae पाददये सिते |

SS जद्धाहयावस्यौ तदाधार तथोदरम्‌ ॥८॥
ATU तथा वाङ Gal चोदरसखितो ।
स्वान्पख्ितियं शिविका मम भावोऽत्र fa aa: ie ॥

२४०

थो भवान्‌ यच्विमित्त वा क्दागमनकारणम्‌ ॥ १९ tt

श्रम्निपुराणे [ २७८ अध्यायः ?

fafaarat खित द दें वदुपलचितं ।

AY लमदहमप्यच प्रोखते चेदमन्यथा fro lt

अ तश तथाऽन्ये च भूते खद्याम(१) पार्थिव t
गुणप्रवाहपतितो ुणवर्गो हि यात्ययं ॥ ११ ॥
HUTA गुणा चेते PAM: एथिवौपते |
अविदयासच्ितं कमं ASTRAY जन्तुषु ॥ १२॥
भाता शदोऽ्षरः शान्तो निगणः wad: परः 1
प्ठदयपच्चयो ara एकस्याखिलजन्तुषु tt १३२॥

यदा नोपचयस्तस्य यदा नापचयो दप ।

तदा पौवानसोति लं कथा gaat त्रयेरितं ॥ १४॥
भूजद्ापादकटुयर्जठरादिषु सखिता ।
शिषिकेयं तधा स्कन्धे तदा भावःसमस्वया ॥ १५॥ $ `
तदन्यजन्तुभिभूं प गिविकोत्थानकम णा |

श लद्रव्यब्टहोत्‌योपि एथिवौसम्भवोपि are tt
यथा पुंसः एधग्‌भावः प्राते; करण प |
सोढव्यः स महाभारः कतरो BWIA मया ॥ १७॥
agen िविका. चयं तद्रव्यो मूतसंग्रहः।

भवतो भेऽखिलस्यास्य समतेनोपहठ fea: ॥ १८॥
तच्छ तोवाच राजा तं षहोतवाङ्को चमाप्य च ।
प्रसादं कुर aa मां शिविकां ब्रहि खगत |

ब्राह्मण उवाच | सूयतां कोहमिलेतदक््‌ नेव च शक्यते |

१ पाठाऽय न VAAN |

२७९ श्रष्यायः। ] aearnfawa | १४१

उपभो गनिभित्तश्च सव त्रागमनक्रिया ॥२०॥

USE: Taira तु तो देशाद्युपपादको |

धर्माधर्मह्िवी atta,” जन्तु णादिङच्छति we tt
राजोवाच । योऽस्ति सोहमिति ब्रह्मन्‌ कथं वक्तं न शक्यते ।

भ्रामन्धेष न दोषाय शब्दोहमिति यो feat vu axe
ब्राह्मण उदाच | शब्दोहमिति दोषाय नामन्येष तयेव तत्‌ |

अरनासन्धामविन्नानं VI वा बाग्तिलिक्षणः ॥ २१ ॥

यदा WARMER पुमानेको व्यवस्थितः

तदा fe को भवान्‌ कोडमिले तदिफलं वचः ॥ २४ ॥

a राजा शिविका क्यं वयं aver: पुरःसराः tt

भयञ्च भवतो लोको न सदेतन्रुपो यते । २५॥

gate ततश्चेयं शिविका agfefsat |

Hl SAMA HATS दारर्पन्नाथवा aT Ve i

SMleel महाराजो नायं वदति चेतनः

मच दारुणि सवस्त्वां aatfa शिविकागतं॥२७॥

शिविकादारसङ्कातो रचनाख्ितिसंखितः।

अज्िष्यतां कृपरष्ठ axe शिबिका त्वया॥२८॥

पमान्‌ Sl गोरयं वाजो Fat विषगस्तसः |

देशेषु लोकसं स्यं विन्ेया क्मरेतुषु ॥ २९ ॥

जिह्वा च्रवोत्यहमिति दन्तोषठो तालुकं दष ।.

एते नां यतः Wa वाङ्निपाद्नंहेतवः ॥ २० ॥

fa हेतुभिवदवयेषा वागेवाहमिति खयं |

तथापि neareaaga fae न युज्यते ॥ २१ ॥

१४२ ` भ्रग्निपुराखे [ace अध्यायः ॥

पिण्डः एथग्‌ यतः षु खः शिरःपायूादिलच्चशः।
ततोऽहमिति gaat Gat राजन्‌ करोम्यहं ॥ ३२॥
यद्न्धोऽस्ति परः कोपि मत्तः पाथिवसत्तम।
तदेषो मथ चान्यो वक्ष HARTA ।। २२ ॥
पस्मार्थभेदो न नमो न पशनं च GET: |
शरोराख विभेदाय एते कर्मयोनयः + २४॥
वस्तु राजेति as य राजभटास्कम्‌ |
तच्चान्यच BUA न सत्‌ सम्यगमामय ॥ ३५१५
a@ राला सर्वलोकस्य पितुः पुनो रिपोरिपुः |
wart: पदिः पितवा खनोः Heat भूप वदाम्बहं॥२९६९॥.
लवं किमेतच्छिरः faa िरस्तव तधोदर ।
किमु पादादिकं त्वं वै तवेतत्‌ किं महोपते ॥ ३७॥
समस्ता वयेभ्यसत्व TINA Bala: |
कोमित्यव्र निपुणं भूला चिन्तय पाधिंव।.
` तच्छल्लोवाच राजा तमवधतं हिजं इरि ॥ २८ ॥
राजोवाच | देयोऽधेसुदयतः aw कपिलषि मह fra |
तस्यांशः कपिलषखूब मत्‌ कते ज्ञानदो भुवि।
श्रानवोच्युदधेय खमा च्छे aera भे वद्‌ + २८ ॥
ब्राह्मण उवाच | भूयः एष्छसि किं Fa: परमायन्न एच्छसि।
अयां स्यपरमाथोनि अगेषाख्छेव भूपते ॥ ४० ॥
देवताराधनं क्त्वा धनसम्प ्तिमिच्छति |
प॒च्रानिच्छति राज्यश्च खे यस्तस्येव कि Za ee
विषवेकिनस्त संयोगः; चयो यः परमासनः।

१७९ भध्यायः। ] रदेतब्रह्मविन्नानं। ३४३

यज्नादिका क्रिया न स्यात्‌ नास्ति द्रव्योपपत्तिता॥ ४२॥

परमा्ाव्नोर्योगः परमां इतीष्यते |

एको AAT समः Wer निगुण: wa: परः ॥ ४३१

जग्महद्वयादिरहित THT सवेगतोऽव्ययः |

पर ज्ानमयोऽसक्नौ गुणजात्यादिभिर्विसुः ५ ४४१

निदाघचऋतुसंवादं वदामि fea वं rule)!

ऋतुब्रद्मसतो WAY तच्छिष्योऽभूत्‌ पलस्यजः ॥ ४१५॥

निदाघः प्राप्तषिद्योऽस्ात्रमरे षै पुरे fea: ।

देविकायास्तटे AW तकयामास वे ऋतुः ॥ ४६॥

fea वषे सदसखेऽगात्रिदाघमवलोकितु |

निदाघो वेष्डदेवान्ते qua: शिष्यमत्रवौत्‌ ।

Yaa afreerar afeer साऽखया यतः ॥ ४७॥
ऋतुरुवाच । चुदस्ति यस्य aH ow तुरित्रीद्मण लायते।

नमे श्ुटभवन्तृपि ware परिग्च्छसि॥ ४८ ॥

TAT Gerais न ममेते यतो fest |

Vee Tua Fair )afaceda मे सदा ॥ se ॥

मान्‌ सवगतो व्यापौ भराकाशवदयं यतः |

Vaiss प्रत्यगामास्नोलेतदघं भवेत्‌ कथं (३) ॥ ५० ॥

सोऽहं गन्ता(४) ग चागन्ता नैकदेशनिकेतनः |

लं चान्यो न भवेन्नापि मान्यस््व्तोऽस्मिवा ae tl ५१॥

१ faqrenqdareag तवद्ये hata qo, Ho च।
RAN: चत्‌ सखुष्मवामावादिति To, Ho qt

२ कुतः कुव GT गनासोत्येतदप्यथवत्‌ कथमिति qo, spo q |
४ aw fa Be | |

४४ श्म्निपुराखे [ १७९ अध्यायः 1

ea fe ze वहद्मदालिपरं खिरोभषेत्‌ |
पाथिंवोऽयं तथा देषः पाचितः परमाणभिः॥ ५२॥
ऋतुरश्ि तवाचायः प्रज्ञादानावतेदहिज।
THMAASSE यास्यामि परदमाधस्तवोदितः ॥ ५१॥
एकमेवमिद्‌ः विहि म भदः सकलं जगत्‌,
वासुटेवाभिषेयस्य स्वरूप परमामनः ॥ ५४ ॥
ऋतुवर्भ सान्ते पुनस्तब्रगरं ययौ ।

निदाघ नगरप्रान्ते एकान्ते खितमव्रवौव्‌।

एकान्ते खीयते कस्मान्‌ निदाघं ऋतुरव्रवोत्‌ ॥ ५५॥

निदाघ sare: भो विप्र जनसंवादो महानेष नरेष्ठर । `
प्रविवोशख्य पुर रम्य" तेनाज्र Wiad मया ॥५६॥
ऋतुरुवाच | AUVs कतमः कतमच्ेतरो जनः । `

कथ्यतां मे दिजखे छ तमभिन्नो दिजोत्तम॥ १७ ॥
योऽयं गजेन्द्रमुन्मत्तमद्विगङ्गससुत्‌धितं ।

अधिरूढो ated परिवारस्तयेतरः(१) ॥ ५८ ॥
मजो योऽयमधौ ब्रहमचपयंष स भूपतिः ।

MITE गजः कोऽत्र राजा चाह निदाघकः ॥ yeu
ऋतुनिंदाघ west दृष्टान्त पश्य वानं ।

SUE यथा राजा SAW: HA यथा Nn ९० ॥
ऋतुः (२) प्रा निदाचन्त कतमसबा महं वदे ।

sat निदाघस्त्चत्वा प्राह मे लं गुरर्भुवम्‌ ॥ ae i

१ खारूढाऽयं गलं राजा परसोकल्थेतर इति qo, oo च|
९ कण Gus सष्वं च भरिति ऋतुख्धानोपः पाडः |

A ` $
aco भ्ष्याय। ] अहतब्रह्मविन्नान। २४५

नान्यस्माहं ACACIA मानसं तथा |
WI प्राह निदाचघन्त ब्रह्मन्नानाय चागतः ।
OATS सारभतमदेतं दितं मया ॥ ६२ ॥
ATHY उवाच | निदाघोऽप्यपदेेन ते नादे तपरोऽभवत्‌ ।
सवभूतान्यभेदेन ER स तदानि ६२॥
Tag afe ज्ञानाल तथा a सुक्तिमापस्यसि।
एकः समस्तं GUE विष्णुः सर्वगतो वतः ॥ es i
पौतनोलादिभेदे न ars दश्यते नभः |
भ्नान्तिदृषटिभिरासापि ada स एयक एक्‌ ९५ ॥।
भम्निरुवाच । मुक्ति द्यवाप भवतो न्रानसारेण wafa:(e) |
ससारान्नानहत्तारिज्नानं ag fa चिन्तय ॥ ९६॥

> = CATA महापुराे Teaawlawa नामोनाभौत्यधिक्-
वरिग्रततमोऽध्यायः ॥

अथाजोल्यधिक्रविशत तमोऽध्यायः ।

@ € भो

गो तासारः।
श्रगिनिरुवाच। गोतासारं प्रवद्यामि सर्वगोतोत्तमोत्तमं।
© A $
छष्णीऽजनाय TATE पुरा व भृत्निसुक्तिदं(२) ॥ १ ॥
खोभगवानुवाच। गतासुरगतासुवी न शोच्यो Saray: |
श्राकाऽजरोऽमरोऽभेद्य सत aA SHH त्यजेत्‌ ॥ २॥

१९ ज्ञानात्‌ सौगौरमूपतिरिति Go, Fo FI
र पठतां afmaimatafa qo |

( 88 )

३५१ अग्निपुराणे [ ३८० श्रध्यवबः |

ध्यायतो विषयान्‌ पुंसः सङ्गस्तेष्‌ पजायते |
सङ्गगत्‌ कामस्ततः क्राधः क्रोधास्सम््रोह एव TN २॥
सम्मोहात्‌ खातिविश्रभो बुहिनाश्रात्‌ प्रणश्यति |
| दुःसक्गहानिः सन्ष्गस्मा्तकामो च RATT ॥४॥
कामत्यागादामनिष्ठः खिरप्रन्नस्तदोच्यते |
यानिशा सवभूतानां तस्यां जागति संयमो ॥ ५॥
यस्यां जाग्रति भृतानि सा निजा पश्यतो सुने: |
WANA च सन्तुष्टस्तस्य कायं" न विदयते ॥ ९ ॥
-नेव तस्य छते नार्थो नाक्तते नेह कनः |
तत्त्वविन्तु महावाद्ो गुनकम्‌ विभागयोः ॥ ऽ ॥
गुणा गुणेषु वर्तन्ते इति मत्वा न सज्जते |
aa wiagaaa ठजिनं सन्तरिष्यति ac ql.
ज्ञानाग्निः सवेक्माणि भस्मसात्‌ कुरुतेऽज न ।
ब्रह्मण्याधाय कमणि सङ्न्ताक्ा करोति a eo
लिप्यते न स पापेन पद्यपत्रमिवाग्चसा।
सवभूतेषु चामानं सर्वभूतानि चानि ॥ १०॥
Saad Tagawa qa समदशनः |
शचोनां खोमतां TS योगञ्चरष्टोऽभिजायते ॥ ce
न fe कल्याणक्लत्‌ कञ्िदुगति तात गच्छति।
देवो WA गुणमयो मम माया दुरत्यया ॥ १२॥
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायाभेतान्तरन्तिते।
आर्त जिन्नासुरयाीर्थो ज्ञानो च भरतषभ ।॥१३।
चतुविधा भजन्ते मां ज्ञानो दैकलमाखितः।

२८० waa: | J मौतासारः | ३४७

Tat ब्रह्म परम खभावोऽध्यामसुच्यते ॥ १४॥
भूतभावोद्धवकरो विसग; कमंसंज्ितः।

अधिभूतं चरोभावः परुष्ाधिदटेवतं ॥ १५ ॥
अधियन्नादमेवाच टदे देहणतां वर |

AAMAS समरन्माच् मद्भावं यात्यसंश्यः॥ १६)
यं यं भावं स्मरन्रन्ते MAS रन्तमाप्र यात्‌ ।

प्राण' न्यस्य waaay अन्ते प्राप्नोति भत्परम्‌ ॥ १७॥
श्रोभित्येकाक्तरं away देहं व्यजन्तथा |
बृह्यादिस्तम्मपर्यन्ताः wa मम विभूतयः ॥ १८ ॥
खओोमन्त्ोजि ताः सवं मममांगाः(१) प्राणिनः ख्यताः t
अहमेको विश्वरूप इति ज्ञाता विसुच्ते।॥ १९ ॥
च्च शरोर यो वेत्ति स्ेचन्नः स प्रकोतिंतः।
सेतक्तेषन्नयोन्ानं यत्तजन्नान मतं मम ५२०॥
महाभूतान्यहडगरो बुचिरव्यक्रमेव च |

इन्द्रियाणि cane पश्च चेन्द्रियगोचराः ॥ २१ ॥
इच्छा देषः सुखं दुःखं सङ्कातख तना छतिः।
एततृत्तेच' समासेन सविकारमुदाहृतम्‌ ॥ २२॥
अ्रमानित्मदभ्मित्वमहिसा त्षान्तिराजंवं।
पराचार्योपासन शोच स्थेय मालमविनिग्रहः॥ २२॥
इन्द्रियार्थेषु वेराग्यममहङ्ार एव च ।
जन्मसृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदशेनं ॥ २४॥
अआआसकतिरनभिष्वङ्गः पुचद्‌ारग्णहाद्षु।

१ AATF दूति Do |

४८ अभ्निपुराणे [ १८० Weta: 1

नित्यश्च समत्तित्तत्वमिष्टानिष्टोपपत्तिषु ॥ ay
मयि चानन्ययोगेन भक्तिरव्यभिष्वारिणो।
विविक्गदेशसेषित्वमरतिज नसं सदि ॥ २६॥
अध्यामन्ञाननिष्टलन्तच्चन्नानानुद्शेनं।
एतज॒न्नानमिति प्रोक्मन्नानं यदतोऽन्यथा ॥ २७ ॥
ज्यं यत्तत्‌ प्रवश्यामि यं च्रालाऽख्तमश्रते ।
अनादि परमं ब्रह्म स्व नाम तदुच्यते ॥ २८॥
स्वेतः पाण्पादान्त सवं तीऽचिभिरोमुखम्‌ |
सवतः श्ुतिमज्ञोक सर्ममादत्य तिष्ठति ॥ २९ ॥
सवन्दियगुग्णभा सं सवं न्द्रियविवजिं तम्‌ ।
सलं सर्व॑ शशव fav गुणभोक च॥ २०॥
वददिरन्तश्च मूतानामचरच्चरमेव F |
सच्छत्ात्तदविन्नेय दूर स्थच्चान्तिकेऽपि यत्‌ ney
अविभङ्गच्च मृतेसु विभक्तमिव च सितम्‌ ।
yaa च fara ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च ॥ २२॥
* ज्योतिषामपि तज॒ज्योतिस्तमसः परमुच्यते ।
gid Ba श्नानगम्यं दि सवस्य धिष्ठितं ॥ २२ ॥
ध्यानेनात्मनि पश्यन्ति केचिदालानमान्ना |
अन्ये साङ्ख्येन योगेन कमयोगेन चापरे ॥ ३४ ।
अन्ये वेक्मजानन्तो श्रुत्वान्येभ्य उपासते
तिपि चाश ava a सल्युः्ुतिपरायणाः ॥ २५ ॥
सश्वासच्रायते Aa रजसो लोभ एव च ।
प्रमादमोहौ तमसो भवतो AAMT Tl 2g ll

१८० श्रध्यायः |] गोतासारः। ३४९.

गुणा वर्तन्त दयेव योऽवतिष्ठति Aga |
मानावमानमित्रारितुलयस्यागौ स निगु a: | २७ ॥ .
ऊध्वं ATA MANAG प्राइरव्ययं |

छन्दांसि यस्य पणनि यस्त वैद a षेदवित्‌॥ 2c
दौ भूतसगौ लो कंऽस्िन्‌ दैव आसुर एव च।
अहिंसादि: चमा चेव द वौसम्पत्तितो TU ॥ २९ ॥
न शौच नापि वाचारो Baars aa: |
नरकल्वात्‌ क्रीधलोभकामस्त खमा चयं त्यजेत्‌ ॥ ge ॥
यन्नस्तपस्तघा दानं सच्चादास्िविधं स्मृतम्‌ ।

आयुः Ta बलारोम्यसुखायाब्रन्तु साचिक॥ ४१॥
दुः खशोकामयायाब्र तौच्छरूचन्तु राजसं |

sng च्छिटटपूत्यत्रं तामसं नोरसादिक॥ ४२॥
avant विधिना am निष्कामाय स afaa: |
य्न: फलाय SATA राजसस्तामसः क्रतुः ॥ ४२॥
खद्दामन्तादिविधष्य क्त तपः TTA ।
देवादिपुजाऽहिंसादि वाङ्मयं तप उच्यते ॥ ४४ ॥
अनुद्ेगकरं वाक्य ` सत्य" खाध्यायसब्नपः |

मानसं चित्तसं शएेरभोनिमात्सविनिग्रहः ॥ ४५॥
Raney तपोऽकाम फला दयथन्तु राजसं ।

तामसं antes सात्विकं दानमुच्यते ॥ ४६ ॥
देशादौ चैव दातव्यसुपकाराय राजसं |

GEM दाववन्नातं तामसं दानमौरित ॥ so ॥

३५०

&

भम्निपुराख [ ३८० अ्रष्यायः।

शरोंतक्दिति निदेशो ब्रह्मणल्िविधः खतः,
यज्चटानादिक कन्य भुक्तिमन्धिप्रदं दृशां ४८ ॥
अनिष्टमिष्टं faay तिविधं कमणः फलं ।

भवत्यत्यागिनां(१) प्रत्यनतु सत्रासिनां क्षचित्‌॥ ४९॥

तामसः कमेसंयोगात्‌ मोहात्‌क्ते्रभयादिकात्‌ |
राजसः साखिकोऽकामात्‌ TTA कर्मदेतवः ॥ Yo ॥
अधिष्ठानं तथा कसा करणच्च एषम्विधम्‌।

fafaara एथक्‌ चेष्टा देवश्च वा पञ्चमं ॥। ५१॥

एकं ज्ञानं AAR स्यात्‌ LAN Way राजस |
TAMIA AT खात्‌ कमाकामाय Gia !॥ ५२॥
कामाय राजसं क्म मोहात्‌ कमे तु तामसं |
fastfaxt: समः wat साल्िको राजसोऽत्यपि yay
शटोऽलसस्तामसः स्यात्‌ कार्य्यादिधोष साखिकौ |
काय्यं सा राजसो स्यादिपरोतातु तामसौ ॥ ५४ ॥
मनोध्तिः साच्विको स्यात्‌ प्रोतिकामेति राजसो |
तामसोतु ANAS सुखं स्वात्तदन्तगं ॥ ५५॥।
BQ AMIGA अन्त दुःखन्तु तामसं |

अतः प्रहत्तिभूतानां येन सवं मिद न्ततं ॥ ५६ ॥
स्लकमं णा तमभ्यच विष्णु fafey विन्दति |

कर्मणा मनसा वाचा सर्वावस्य।सु सर्वदा॥५०॥

१ भवत्यथो मिनासिति ख० |

‘

ace wea: |] यमगीता । ३१९१

द्मा दिस्तम्बपर्य न्तं जगदिष्णुख् वेत्ति यः |
fafearstfa भगवद्भक्तो भागवतो wa ॥ ५८ ॥
इत्याग्नेये महापुराणे गोतासारो नामाशोत्यधिक-
चियततमोऽध्यायः+

अयेकाोल्यधिकजिशततमोऽध्यायः।

ee (00/00) 06060

यमगोता।
अग्निरुवाच | यमगोतां प्रवद्यामि उक्ताया नािकेतमे।

पठतां want सुक्षये सुक्चयेमोचार्थिनां सतां ॥१॥

> यम उवाच। Waa शयन यानपरिधानण्डहादिकम्‌।
वाञ्त्यष्ोऽतिमोदेन सुशिरं सखयमख्िरः ॥२॥
भोगेषु शक्तिः सततं तथेवाावलोकनं |
शेयः पर मनुष्यानां कपिलोद्ौतमेव fe pat
सव्वं तर समद्शिलवं नि्मत्वमसङ्कता।
खयः पर मनुष्यानां गतं पश्चशिखेन fe ॥ ४॥
भ्रागभेजन्मवाल्यादिवयोऽवस्थादिक्चेदनं |
खयः परं मनुष्याणां गद्धाविष्णुप्रगोतकं॥-५॥
्राध्यासिकादिदुःखानाभाद्यन्तादिप्रतिक्रिया।
खयः परं मनुष्याणां जनकोद्नौतमेव च॥ I
श्रभित्रयोमंदकरः प्रत्ययो यः परान्नः |
तश्छान्तिपरमं खयो ब्द्मोद्नोतसुदाहृत uot

QAR | अर्मि्निपुराखे [ १८१ भध्यादः।

कत्तंव्यमिति any WaT AAA |
कुरुते च यसे सङ्गान्‌ जेगोषव्येण Waa ॥ ८ ॥
डानि; सब्यविधितसानामामनः सुखरेतुकौ |
श्रेयः परं मनुष्याणां टेवलोौतवमौरितं॥ ९॥
कामत्वागानत्त विज्नाने सुखं ब्रह्म परं षदं ।
कामिनां a fe fast सनकोद्गौतमेव तत्‌ ॥ to a
प्रठत्तश्च faowe काथ कर्मपरोऽत्रवौत्‌। `
Raat खेय एति Ane ब्रह्य atic: ॥ {११
पमांश्ाधिगतन्नानो भेदं नाप्नोति सत्तमः |
aera विष्णुसंन्नेन परमेणाव्ययेन च १२॥
चानं विन्नानमास्िकय' सोभाग्य रूपसुत्तमम्‌।.
तपसा लभ्यते सवे मनसा यश्यदिच्छति ॥ १२॥
नास्ति विष्णुसमश्ये यं तपो नानशनात्परं ।
` नास्यारोग्यसखमं wal नास्ति गङ्गासमा सरित्‌॥ १४॥
न सोऽसि बान्धवः किदिष्णु' qa जगद्गु ।
अधसोे हरिषाभरे देदेन्द्रियमनोसुखे॥ १५॥
इयेवं WATT प्राणान्‌ aw इरिभवेत्‌ ।
यत्तद्‌ ब्रह्म यत; सव" gars’ तस्य संखितम्‌ ॥ १६ ॥
शरग्राद्यकमनिर्दश्य सुप्रतिष्ठश्च यत्पर |
परापरखरूपेण विष्णुः werufe सितः ॥ १७॥
aed यश्नपुरुषं केचिदिच्छन्ति तत्परं |
केचिदिष्णुः हर केचित्‌ केचिद्‌ ब्रह्माणमोण्वरं ॥ १८ ॥
इन्द्रादिनामभिः केचित्‌ aa सोम कालकम्‌ ।

Roe भरध्यायः। ) यमगौता] ` ३५३

ब्द्मादिस्तश्चपथन्तं जगदिष्णु'वदन्ति Wi १९ ॥
स विष्णुः परमं ब्रह्म यतो नावत्तते एनः ।
सुव णादिमहाटानपुखतोर्घा व गाहने: 11 २० ५
ध्यानेत्र॑तेः पुजया च धश्च, तया तदाप्रयात्‌ |
आत्ानं रथिनं विहिशरौरं रथमेवतु4 २११
afeq सारथि विदि मनः प्र्हमेव त्त)
इन्द्रियाणि हयानाइविषयांखषुगो चरान्‌ ॥ २२॥ .
श्राञभन्द्रियमनोयुक्क' भोक्त लाहम नोषिणः । .
यस््वविज्ञानवान्‌ भवत्ययुक्त न मनसा WaT | Ae A
भम सस्पदरमवाग्नोति संसारच्चाधिगच्छति |
यस्त॒ विक्नानवान्‌ भवति युक्तेन मनसा सदा ॥२४॥
स तत्यदमवाञ्जोति aa al न जायते!
विन्नानसारथियंस्तु मनःप्रग्रहवात्ररः॥२५॥
सोऽध्यानं परमाप्नोति तद्िष्णोः परमं पदम्‌ ।
दून्दरियेभ्यः परा Wat Wary परं Ha RE A
मनसस्तु परा बुहिः TF रासा महान्‌ परः |
महतः परमव्यल्मव्यक्तात्‌ पुरुषः परः ॥ २७ ॥
gaara परं किचित्‌ ar aret ar परागतिः।
Uy सवेषु भूतेषु ASAT न प्रकाशते ॥ २८॥
श्यते Aa वृष्या सद्या सच्छरगिभिः ।
यच्छेदाङम नसौ WT: तद्यच्छेज॒न्नानमामनि ॥ २९ ॥
क्ञानमाकनि wefa नियच्छेच्छछान्त ्रामनि।
ज्ञात्वा ब्रह्मासनोर्योगं यमा दैत्रह्म ATI ॥ ३, ॥

( ४५ )

१४५४ भरम्निपुराणे [ ३८१ Wea: t

अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्म चर्यापरिग्रहो |
यमाख नियमाः पश्च शौचं सन्तोषसत्तपः ॥ ३१॥
खाध्यायेण्वरपूजा च waa पश्चकादिकं,
प्राणायामो वायुजयः प्रत्याद्ारः WFAA: ॥ २२ ॥
भे Bas विषये चेतसो यत्‌ प्रधारणं ।
निलत्वात्त धभौमहविधारणा fea कथ्यते ॥ ११ ॥
पोनःपुन्येन aaa विषयेषवेव धारणा।
ध्यान aa समाधिस्त॒ we द्याम संखितिः ॥ ३४ ॥
घटध्व साद्‌यथाकाशमभिव्र नभसा waz ।
मुक्तो TAN ब््मणोवं TEAR AW वे भवेत्‌ ॥ २५॥
आमानं मन्यते ब्रह्म जोवो ज्ञानेन नान्यथा |
जवो छन्नानतत्‌कायसुक्घः स्यादजरामरः ॥ VE Il
पम्निरवाच । वशिष्ठ यमगोतोक्ता पठतां भुक्तिमुक्तिदा ।
श्रात्यन्तिको लयः प्रोक्तो बेदान्तब्रद्मधोमयः॥ 2७ ॥

LAA महापुराणे यमगौता नामैकाभौत्यधिक-
नरिश्ततमोऽध्यायः॥

&

सथ इागो्यधिकचिशततमोऽध्यायः।
0002000
श्राम्नेयपुराणमाहाकः |

अम्िरुवाच | ध्राग्नेयं ब्रह्मरूपन्ते पुराणं कथितं मया ।
ange निष्प पञ्च विद्यादयमयं महत्‌ ॥ १ ॥
ऋग्यजःसामाधवौख्या विदा विष्णुजं गञ्लनिः।
ex: शित्ता व्याकरणं निषण्टुज्योतिराख्यकाः ॥ २ ॥
निरक्षधमयास्रादि मौमांसान्यायविम्तराः |
भ्रायुवंदपुराणाख्या धनुगन्धवैविस्तराः॥२॥ `
विद्या सेवाधशास्त्राख्या वैदान्ताऽन्या erasers |
saat चापरा विद्या परवियाऽत्तरं परं ॥ ४॥
यस्य भावोऽखिलं विष्णुस्तस्य नो ब।धते कलिः।
अनिष्टा तु महायन्नानक्नवापि fret ॥ ५॥
छष्णमभ्य च यन्‌भक्या नेनसो भाजनं भवेत्‌ |
सवं कारणमत्यन्त विष्णुं ध्यायनत्र सौदति॥ ६।
अन्यतन््रादिदोषोत्धो विषयाक्षष्टमानसः |
क्त्वापि ad गोबिन्द ध्यायन्‌पापेः प्रसु्यते ॥ ७ ॥
तद्ध्यानं यत्र गोविन्दः सा कथा यत्र केशवः ।
तत्‌ कर्म यस्दर्धीयं किमन्येबइभाषितैः ॥ ८ ॥
न तत्‌ पितातु gata न frente qafest |
परमाय परं व्रयाद्यदेतक्ते मयोदितं ॥ < ॥
ससार समता रम्यः पब्रदारधनें FF |

३५६६ | अग्निपुराणे [ २८२ श्रध्यायः।

GUTS तथेवान्ये नोपदे दिजेदटशः ॥ १० ॥
fa gaciafaaal किं मिवक्तेववाख्वैः।
उपदेशः परो sacle at विमुक्ते ॥ ११.॥
दिविधो qaarita टेव भासुर एव च,
विष्णुभक्तिपरो दैवो विपरौतस्तरथाश॒रः ॥ १२॥
एतत्‌ पवित्रमारोम्य' धन्य दुःखप्रनाथनं।
सुखप्रोतिकर नृणां मोचक्षदुयत्तवैरित ॥ १२॥
येषां wey लिखितमाग्नेयं fe gua |
YAH स्थास्यति सदा AA नेशुरुपद्रवाः ॥ १४॥
fa तौयर्मोप्रदानेवी किं as: किसुपोपितैः।
sma ये fe शृण्वन्ति अहन्यहनि मानवाः ॥ १५ ॥
यो ददाति तिलप्रस्थं सुवणस्य च माषकं।
णोति MAHAR आम्नेयस्य तदाप्रयात्‌॥१६॥

` अध्यायपठनञ्चास्य गोप्रदानाद्‌ विशिष्यते |

` अहोराव्रक्लतं पापं योतुमिच्छोः प्रणश्यति ॥ १७ ॥ |
कपिलानां शते दन्ते यद्‌ UAH छपुष्करे ।

, तदाग्नेयं पुराणं हि पठित्वा फलमाप्न यात्‌ ॥ १८ ॥

प्रठत्तच्च निठत्तच्च धमे" विद्यादयात्मकं |
भग्न यस्यपुराणस्य थास्त्रस्यास्य समं a feu १२॥
पटब्राग्ने यकं निल्य' ख्यन्‌ वापि पुराणकं)
भक्ता AMT मनुजः सवंपापेः प्रसुच्यते॥ २० I
नोपसगेा न चानघ न चौरारिभयं णहे ।
तस्िन्‌ स्याद्‌ यत्र चाग्न यपुराणस्य हि पुस्तक ५ २१ ॥

म

३८२ अध्यायः। } भाग्नेयपुराणमाहात्म्य'। ३४५७

न गभहारिणोभोति्म च बालग्रहा we ।
यत्राग्नेयं पुराणं wre पिशाचादिकंभयं॥२२॥
ख यवन्बिप्रो वेदवित्‌ स्यात्‌ afaa: एुथिवौ पतिः |
ऋषिं प्राप्रोति वश्य शूद्रषारोग्यमच्छति | २३२॥
यः पठेत्‌शणुयात्रित्य' समटग्विष्णुमानसः |
ब्रद्माग्नेयं पुराणं सत्त नश्यन्तुपद्रवाः ॥ २४॥
दिव्यान्तरो सषभोमाय्ा दुःखप्नाद्यभिचारकाः।
यश्चान्यदहुरितं किद्चित्तत्सव्वं हन्ति केशवः ॥ २५॥।
पठतः ख्णुतः YA पुस्तकं यजतो महत्‌ |
“areata पुराणं fe Fa यः णोति वे ॥ २९)
प्रपूज्य गन्धपुष्या दय रम्निष्टोमफलं लभेत्‌ ।
fafat पुष्डरोकस्य वसन्ते चाशखमेधजम्‌ | You
Wwe तु वाजपेयस्य राजसयस्य वघंति |
गो सहस्रस्य शरदि फलं तत्पठतो Wart! २८॥
Sima fe पुराण्यो aaa पठते Et |
सोऽचयेचच वसिष्ठेद च्रानयन्नेन केशवम्‌ ॥ २९ 0
यस्याग्नेयपुराणस्य पुश्तकं तस्य वं जय; ।
लिखितं पूजितं गे भुक्तिमुक्तिः करेऽस्ति हि ॥ २०॥
इति कालाग्निरूपणश गीतं मे हरिणा पुरा ।
श्रान्बेयं fe पुराणं वे बुद्यविद्याइयास्पदम्‌ |
विद्याइय वसिष्ठेदं भक्तेभ्यः कथयिष्यसि ॥ ३१॥
वसिष्ठ ठवाच । व्यासाम्नेधपुराण ते रूपं विदययादइयामक |
कथितं बरह्मणो बिष्णोरम्निना कथितं यथा ॥ १२ ॥

५८ भरग्निपुराणें [१८२ भ््यायः।

सां देवै ख सुनिभिर्मद्य सर्व्वीधदग्येकं।
पुराणमग्निना गोतमागम्नेय बद्मसन्धितं ॥ ३३॥
यः पठेच्छणयाखयास fase लेखयेदपि |
खा वयेत्पाठयेहापि पूजयेडारयेदपि ॥ २४॥
सव्वेपापविनि्मैक्तः प्रा्षकामो दिवं व्रजेत्‌ ।
संखयित्वा पुराणं यो दव्याद्िप्रेभ्य उत्तमं ॥ २५ ॥
स बह्मलोकमाप्रोति कुलानां तसरुचरेत्‌ |
एकं WH पठेदयस्त पापपङ्कादिसुच्यते ॥ २६॥
तस्मादयास सदा Wey fsa wet
शकादेमनिभिः Sie सोतुकामेः पुराणकं ॥ १७ ॥
aia a पठितं ध्यातं Wi स्याद्‌ afaafac |
अग्नये त॒ नमस्तस्ये येन गौतं पुराणकं ॥ २८ ॥
व्यास उवाच । वसिष्टेन पुरा ma खतैतत्ते मयोदितं |
परावियाऽपराविदययाखरूप परम पदम्‌ ॥ ३९ |
आग्न य॑ दुलभ रूपं प्राप्यते भाग्यसंयुतेः |
ध्यायन्तो AB AMA पुराणुहरिमागताः॥ ४०॥
विद्या्धिंनस्तथा विद्यां राज्य' राज्यार्थिनो गता; |
SUM: पुत्रिनः सन्ति नाया WITT गताः ॥ ४१॥
सौभाग्यधी च सौभाग्य मोत्त मोच्तार्धिनो गताः।
लिखन्ता लेखयन्तश निष्यापाख Prat गताः ॥ ४२॥
शकपेलमखेः सूत WM यन्तु पुराणकं ।
रूपं चिन्तय यातासि afa मुक्तिं न aaa: 82k
श्रावय तच्च शिष्येभ्यो भक्तेम्यत्र पुराणकम्‌ |

१८२ WTA ] श्रगेयपुराणमादह्ात्म्यः। ` Que

खत उवाच | व्यासप्रसादादाग्नेयं पुराणं श्ुतमादरात्‌ |i vv il
sia यं qued fe सुनयः शौनकादयः
भवन्तो नेभिषारण्यं यजन्तो इरि मोर ॥ उ ५ ॥
तिष्ठन्तः ख्या युकास्त स्माहः समुदौरितम्‌।
अग्निना प्रोक्तमाग्नेयं पुराणं वेदसम्मितं ॥ ४६॥
anand मुक्तिदं सुकिदं महत्‌ |
नास्मात्परतरः सारो नास्मात्परतरः सुहृत्‌ ॥४७॥
नाख्मात्यरतरो Tat नास्मात्मरतरा गतिः |
नास्मात्परतर शास्र नास्मात्परतरा Bhar u ४८ ॥
नास्मात्यरतरं ज्ञानं नास्मात्यरतरा स्मृतिः ।
नास्मात्परो ह्ागसोऽस्ि araifear पराऽस्ि हि॥४९॥
नास्मात्परः स्यात्‌सिदान्तो नास्मात्परममद्धनलम्‌।
नास्मात्परोऽस्ति वेदान्तः पुराणं परमन्िदं॥५०॥
नास्मात्परतरं भूमौ विद्यते वस्त॒ दुर्लभम्‌ |
saa 2 fe पुरारेऽख्िन्‌ wafer: प्रदर्शिता; ॥ ५१॥
सवं मत्स्यावताराद्या गोता रामायणन्तिड |
इरिवंशो भारतञ्च नव सगः प्रदर्शिताः ॥५२॥
भ्रागमो बेष्णवो गोतः पूजारौच्चाप्रतिष्ठया t
पवित्रारोदणादरोनि प्रतिमालत्तणादिकं॥ ५३॥
प्रासादलक्षणायश्च मन्ता वे मुतिसुक्तिदाः |
शेवागमस्तदथख WAT सौर एव च ॥ ५४ ॥
मर्डलानि च वास्त मन््ञाणि विविधानि च।
प्रतिसगचातु गोतो ब्रह्माणडपरिमण्डलं ॥ ५५॥

२९.

ग्निपुराणे [ ३८२ श्रध्यायः1

गोतो yaaa ay दौोपवर्षादिनिम्नगाः।

गया गङ्ग प्रयागादि तौधमाहासयमौरितं ॥ ye ll
ज्योतिकं ज्योतिषादि wat युहजयाणवः।
मन्वन्तरादयो गौताः wat वणोदिकस्य च॥ yo ॥
site द्रव्यशचिष प्रायतत प्रदर्भितं।

राजधा टानधश्या व्रतानि विविधानिच ॥५८॥
व्यवहाराः यान्तयख wes दटादिविधानकं।

सूर्य वंशः सोमवंशे धनुवेदख ATH ॥ ve |
गान्धव्ववेदोऽवै यास्तं मोमांसा न्यायविस्तरः ¦
प॒राणसंख्यामाहासा छन्दो व्याकरणं स्मतं ॥ ६० ॥
avert निषण्डुख यिन्ताकस्प इहोदितः सतः |
नेमित्तिकः प्राक्ततिको लय श्रात्यन्तिकः ॥ ६१ ॥
वेदान्तं ब्रह्मविन्ञान योगो were ईरितः।

स्तोत्र पुराणमाहासय विया छष्टादग स्मृताः ॥ ६२ ॥
ऋग्वेदाद्याः परा छत्र पराविद्यान्चरं पर॑ |

ware निष्यृपच ब्रह्मणो रूपमोरितं ॥ &२ ॥ `
षट्‌ पच्यदशसाहखं शतकोरिप्रविस्तर ।

देवलोके Sata पुराणं पठयते सदा il ९४॥
लोकानां हितकामेन संज्षिप्योडोतमगम्निना।

सवे ब्रह्न ति जानोध्व' सुनयः शौनकादयः ॥ ६५ ॥
णुयाच्छा वयेहापि यः पठेत्पाठयेदपि |
शिखेक्ञेखापयेदापि प्ूजयेत्कौ येदपि ॥ ६६ ॥
ष॒राणपाठकश्चेव पूजयेत्‌ प्रयतो कृपः |

.श८२ श्रध्यायः।] शराग्नेयपुराणमाहात्म्य'। १६१

गोभूदिरस्यदाना दो वेस््रालङ्ारतपं रोः ॥ ६७ |

तं संपूज्य GUTS पुराणश्रवणात्‌ फलं ।

घराणान्ते च बे कुर्य्या दवश्यं दिजभोजनं ॥ ec ॥

fata: प्राघसव्वौयः सङ्कलः STATA |

शरयन्त पुस्तकाय at वै qawya ॥ ९< ॥

पटिकाबन्धवस्त्रादि दद्याद्‌ यः SAAT युत्‌ |

यो ददाद्रद्मलोकौ स्यात्‌ पुस्तकं यस्य वे WR |} oo ॥

तस्योत्मातभयं नास्ति भुक्तिसुक्तिमवःप्रुधात्‌।

युयं स्मरत चाग्नेयं णुराणं रूपमेश्वर |

सूतो गतः पुजितस्तेः भोनकाद्या हरिं ययु: ॥ ७१॥

TAMA महापुराणे आम्नेयपुराणमाहासय नाम
दाशोत्यधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ |

समाप्तमागेयं पुराणं।

अधा्रिपुरण परिशिष्टम्‌ |

———— 000(@000

श्रग्निपुराणस्य ककारादि-चिद्ित-दशसंख्य कादगे-पुस्तकानां `
मध्ये नवसु आद्शपस्तकेषु यमगौताध्यायात्‌ परं पुराण-
माहावयाध्यायेन पस्तकं सम्पूणं । ग-चिङ्कित-पस्तके तु यम-
गीताध्यायात्‌ पर अतिरिकचयस्तिंणत्‌ सख्यकर्षटिप्रकरणाद्य-
ध्याया ANA! उक्षाध्यायानां नवसु आआदर्शपस्तकेषु अ्रविद्य-
मानत्वात्‌ प्रामाण्य सन्दिग्ध प्रामाण्येपि स्थानविशेषे faaar-
त्रापरिशदम-चिह्कितकमात्ादगपस्तकमवलम्बा उक्तातिरिक्ता-
ध्यायात्रसुद्रापणें समर्थो agai परन्तेतदिन्ञापनाय ग-
चिद्कितादर्भपुस्तकमाचख्ितातिरिक कतिपयाष्याया यथाशक्ति
परिणाध्य परिशिषटरूपेण सुद्रापिताः। गचिद्कितादश्यस्तकस्य
विलपाक्तरत्वएदपरिशदत्वाच्च अरस्य परिशिष्टस्य agg यानेषु
श्रसाघुपाठा वत्तन्त इति |

प्रथमोऽध्यायः |

सूत उवाच । ब्रह्मा भूता HAGE नरसिंहः प्रवर्तसे ।
तथा ते कथयिष्यामि भरदाज निबोधमे।॥ १॥
नारायणाख्यो भगवान्‌ ब्रह्मा लोकपितामद्दः।
sua: trea प्रियप्रियामरोपचारतः(१)॥२॥

१ पाठोऽयं ादशक्रविलोपेम ष्टोधयितुमश्क्षः।

क ]

९६१ अभम्निपुराश-परिश्िषटे [espera ।

fata तस्य मानेन अआयुवर्ष्रतं खतं |

कालख fire aera: परिगद्छते ॥ ३॥
भन्येषाच्चैव भूतानां चराणामच्राख 2
भरूमिगत्‌सागराटरौनामओेषाणादख् सत्तम ॥ ४१
aren fatera area परिकीत्तिता। |
arerfeiny ararfia’ aq कला जेया quae ॥ ae
तावत्‌ सख्येरष्टोराजं सुहत मारु स्मतं ।

ABTA Ia तावन्ति मासः TWAT: ॥ द ॥
a: षडभिरयनं भासे दंऽयने दं्िणीत्तरे |

अयनं efad राजिदवानास॒न्तरं दिनं॥ ७॥
अथनदयच् wag म्यीनां परिकौत्तितं ।

छां मासः पितुणान्तु अहोरात्रसुराद्त॥ = ४
वस्वादौनामहोरात्रं मानुषो THT: स्मतः |
दिव्येवषेसदस््सत्‌ छत्रे तादिसंद्धितं ॥ ८ ॥

"तुद्‌ गदाद णभिस्तदिभामं निबोध भे।

"वत्वारि च्ौोणिदेदेकंक्तादिषु यथाक्रमं nto tt
दिव्याब्दानां सशखराणि qaarg: पुराविदः ।
ततप्रमाकेः ते; सन्धा Yar तज्राभिधौयते॥ ११॥
सन्धयांगक THA युगस्यानन्तरो हि सः।
सन्धासन्ध्याणयोर्मष्ये यः कालो ada हिज ॥१२॥
gure ख तु fara: naa तादिसंन्नितं।

छतं तेता eae कलि ति चतुयुगं ॥ १२।
प्रोच्यते तत्‌ away ब्रह्मणो दिवसं दिज ।

१ अध्यायः] efenacd । Ree

बरह्मणो दिवसे ब्रह्मम्‌मनवख चतुदय।॥ tg i
भवन्ति प्रतिमान तेषां कालक्षतं wa ।

© ।
VATA; सुराः शक्रो मगुस्तत्‌सनवो TWAT: ॥ १५॥
पककाले हि wort संक्रियन्ते च पृष्वेवत्‌ |
AGAMA सङ्कयाता साद्येकान्तेकसप्ततौ ॥ १९ १४
मन्दन्तर मनो; कालः शक्रादोनामपि fear |
अष्टो शतखहस्रारि fear सह्कयया सुत(१) ॥ १७ ॥
एकपच्चाणस्षथान्यानि सप्त चान्यानि बे सुने |
विश्तिख सहस्राणि कालोयं साधिकः aa: ues
त्राद्मभेवमदन्ञयमेतदेवानुकोत्तितं ।

x
एतस्मिन्‌ वं ख मनसा GE देवांस्तघ्रा पितृन्‌ ॥ १९ ॥
Way दानवान्‌ यत्तान्‌ WAIT TARA |
A é र
ऋपोन्‌ विदयाधरंबव मनुष्यांश्च पशुस्तथा Qe tt
पक्तिणः स्थावरां बव पिपौलिकभुजङ्मान्‌ |
च्वातुरव र्य" तथा we नियुज्याघरक्शि॥ २१ ५४
fe nN OA e

पुनढिनान्तेत्र लोक्यमपसद्त्य स Wy: |
RA सोऽनम्तश्यने तावतो राजिमव्ययः॥२२॥
तस्यान्तेऽभरकहाकल्यः पाद्य इत्यभिविनश्युतः |
तसिन्मव्छावतारोऽभृखन्यनाे' महोदधेः ॥ २१॥
तहदह राइकल्यञ्च ठ तोयः परिकल्ितः |
aa विष्णुः aa प्रत्या वाराहं वपुराख्ितः॥२४॥

(९) पाटोऽयं न OTe |

२६१५ ` सम्निपुराण-परिशिषटे [र्रध्यायः 1.

ष्टा जगद्मीम धरान्तु तोयं
HATS VET सकलास्तथेशः |
afafaare प्रलये समस्तः
छत्वावथेते हरि रादिदेवः + २५॥

SAAD महापुराणे खरटि-प्रकरणं नाम प्रधमो ऽध्यायः

अथ दितोयोऽध्यायः।

QA उवाच । WA YAS देवस्य नाभो पद्ममजायत |
तस्मिन्‌ पद्ये मद्ाभाग वेदवेदाङ्पारगः॥ १॥
बद्मोत्पव्रः TAMA प्रजाः खज महामते |
एवसुक्ता तिरोभाव गतो नारथसः प्रभुः ॥२॥
तथेव्यक्त गतं देव विष्णुं बरह्मा विचिन्तयन्‌ |
शरास्ते किचचिल्लगचेतु नाध्यगच्छत किच्चन॥ 2 4
तावत्तस्य महान्‌ क्रोधो TRUST AAA: |
ततो रुद्रः समुत्मन्नरस्तस्याङ रोषसम्मवः॥ ४॥
रुदन्‌ स कथितस्तेन ब्रह्मणाऽव्यक्रजग्मना।
ala & देदि Ta wares TTA ददौ ॥ ५॥
सोऽपि तेन waa fa प्रोक्तो लोकमिमं पनः।
असक्ञच्डा न्तसलिले ससज तपसे छतः ॥ ६ |

RTA: |] afte प्रकरणं | REE

तस्मिन्‌ सलिलममने तु पनरन्यं प्रजापतिं |
ब्रह्मा ससर्ज भूतेशो दच्िणात्तिष्ठतोऽपरं ॥ ७ ॥
दत्तं वामे ततोत्तिष्ठ त्‌ तस्य पनलौमजीजनत्‌ |
स तस्यां जनयामास मनु खायग्धुवं प्रभु ॥ ८ ॥
तस्मात्‌ सम्भाविता खष्टिः प्रजानां ब्रह्मणा तथा ।
इत्येवं कथिता खटटिमेया ते मुनिसत्तम |
wan जगदौशस्य किश्भयः खोतुमिष्छसि ॥ € ॥
भरदाज उवाच सन्तपणतदटाख्यात त्वया A लोमहषंण।
विस्तरेण gaafe sifeete महामते ॥ १० ॥
सृत उवाच। तयैतदर्डाव साने निशासूपोत्थितः wy: |
सच्वोद्विश्षस्तदा ब्रह्मा शुन्यं लोकमवेच्तत ॥ ११॥
नारायणः परे णाच्यः Tay षामपि TIT: |
ब्रदह्मखरूपी भगवान्‌ अनादिः सवसश्भवः ॥ १२ ॥
Taq टेहवन्तोहा(१) सोकं नारायणं प्रति।
ब्रह्मस्लरूपिनं 24 जगतः प्रभवाव्यय I १२ ॥
आ्आपोनारा इति प्रोक्ता श्रापो वे नरखनवः।
अयनं तस्य तत्‌ पुवं तेन नारायणः स्मतः ॥ १४ ॥
ele चिन्तयतस्तस्य कल्या दिषु यया gc |
अहद्िपूर्वकन्तस्य प्रादुभूतमह्ोमयः ॥ १५॥
तमो मोहो महामोहस्तामिखायजसन्नकः (2) |
“faa; पञ्च पवतां प्रादुभरूता महासनः | १६॥

१९ शआादष्ा्तरविलौोपात्‌ wes ए्योधयितमश्क्यः।
२ पाटठोऽय न साधः ६

३६० भ्रभ्निएुराण-परिशिषटे [२ Tears:

पञ्चधाऽवसितः सर्गो ध्यायतः प्रतिबोधनात्‌।
gaat स fara: सरग विद्भिर्विं चक्षणः ॥ १७॥
खनरन्यन्तथा तस्य ध्यायतः सर्गसुसमं |

तिखक्चरोतः समुत्पव्रस्तिथधकयोतं + + ar: ॥ १८ ॥
पथ्वादयस्ते विख्याता उत्पधग्राद्दिणस् ते ।
तमप्यसाधकं मला तिथकयोतचतुर्मुखः ॥ ee
Senate पार्चिंबो्ैमवत्तंत |
ततोद्चारिणो देवाः सष्टसर्ग समुडवाः tre ।

यदा तुष्टी नसर्ग॑ञ्च तदा त्यौ प्रजापतिः |
भसाभकांस्त, ATMA मुख्यंसगं समुह्धवान्‌ ॥ २१ १
ततः स चिन्तयन्‌ विप्र sata nae स aa: |
अवाक्‌ग्रोतस्तथोत्वत्रा मनुष्याः साधका मताः ॥२२॥।
ते च प्रजाशवहनास्तमोद्रिजा रजोधिकाः

तस्मात्ते दुःखवहना भूयो yaa कारिणः ॥ २३॥
said कथिताः सर्गाः ते तत्र मुनिसत्तम । ॥
प्रथमो महतः ATTA दितोयकः ॥ २४ t
बेकरिकस्ततौोयस्त समह thea aa:

GAA, चतुथस >< >< >< सखथावराः खताः॥ ry ek
fara ae, यः प्रोक्षस्तियग्योनिः स पञ्चमः
ततोशैओ्रोतषां षष्टो देवसगंस्त सप्तमः Ratt
anata Naa. सेढसपषमः सप्तमानुषः |
अष्टमोनुग्रहः सगः स सखिकस्तामसो fe सः॥२७॥
नवमो TITS नवसगौ; प्रजापतेः |

२ म्रध्यायः |] खे्प्रकरण' | RES

usa वैकताः wat: प्राकतास्त॒ प्रियाः GAT: WRT ॥

प्राज्ञतावैक्षतायेव जगतोमूलदेतवः |

SAA ब्रह्मणः Sleqarat ये मयेरिताः॥ २९ ।
तती विकारस्त परापकैणः
शक्ता प्रविश्याथ ween सव" ।
नारायणः सर्वगतेकरूपः
ब्रह्मादिरूपैजेगदेकनाथः ॥ १० ॥

CAMA महापुराणे wfe-wacy नाम
दितोयोऽध्वायः।

अथ SAAS WATT: |
——00@*0-————=
सशि-प्रकरणं |

भरदाजडवाच | ATA खट्टिरत्पत्रा AWC saat waa: |
कथं सा ase खत एतत्‌ कथय मेऽधुना ॥ १॥

सूत उवाच। प्रधम ब्रह्मणा खटा Aly तपोधनाः।
सनकादयथ.ये खषा मरोच्यादयणवच॥२॥
adfacfaa तथा safe: पुलहःकतुः |
YAW महातेजाः प्रचेता गुरेव च ॥ ३।
नारदो दशमदैव वसिष्ठ awrafa: |
सनकादयो निहठच्याख्य ते च धर्म नियोजिताः 9 ४॥

२९९ श्रम्निषुराश-परिगिषटे | [Suarez |

AAMAS मरीच्ाय्या Waw नारदो Bia: |
योऽसौ प्रजापतिख्यस्य दन्तो नामाद्सम्भवः॥ ५॥
तस्य aferdita जगदेतच्चराचरं |
देवाश दानवाव गन्धर्वोरगपक्तिणशः ॥ ei
सव्व CAA कन्यासु जाताः परमर्घािक्ाः।
चतुर्विधानि मृतानि खावराणि चराणिच॥७॥
हडि' गतानि तान्येव मनुसर्गोद्गवानि च।
मतुसर्गस्य कर्तारो मरीच्याद्या महषयः |
वसिष्टाद्या महाभागा ब्रह्मणो मानसोडवाः॥ ८॥

सर्गेषु भूतानि वियन्ृखानि

कालेन चासौ CAA परात्ा।

qua wax xX रानज्यरूपौ

सुनिखरूपौो च खजत्यनन्तः ॥ € ॥

इत्याग्नेये महापुराणे खृटि.प्रकरणं माम
ठढतोयोऽध्यायः।

अथ चतुर्थोऽध्यायः |

खषटटि-प्रकरणं।

भरदाज उवाच | रद्रसगंन्तु मे afe विस्तरेण महामते ।
AIT मरोचयाव्याः सखजस्तं कथं पुनः॥ १ ॥

४अध्यायः ।] खृशिप्रकरणं | | Roe

farraqayaad afuse कथ भवेत्‌ |
AWN मनसः पूव्वेसुत्पन्रस्य मद्धामते ॥ २॥
सूत ऽवाच। सद्ररषटिन्तु वश्यामि तत्‌सर्गञ्ेव सत्तम ।
प्रतिसगे' सुनौनान्तु विम्तराद्दतः णु ॥ ३ ॥
केरादावामनस्त॒च्य सुतं प्रध्यायतस्ततः |
प्रादुरासोत्‌ WAS कुमारो नौललोहितः॥ ४॥
शर्ेनारौग्वरवपुः प्रचष्डोऽति शरौरवान्‌ | |
तेजसा भासयन्‌ wat दिशश्च विदिशस्तथा ॥ ५॥
तं दृष्टा तेजसा दोप प्रत्यवाच प्रजापतिः
विभन्यासानमद्य तं मम वाक्य सखदामते॥ ९॥
Laat ब्रह्मणा तेन Tea प्रतापवान्‌।
AAT FAY VAR एथगथाकरोत्‌ ॥ ७ |
विभेद युरुषत्वश्च दशधा चेकधातु सः
तषां नामानि genta zy मे हिजसन्तम्‌ ॥ ८॥
MARIAM: कपालो TET]

हरय वदुरूपख चऋम्बकखापराजितः॥<॥
ठषाकपि qarg कपर्दी रेवतस्तया |.
एकादभेते कथिता सद्रास्िमुवनश्बराः॥ १०॥
Baya तथा र्द्रा विभेद दशपैकधा।
aaa वडरूपेण qaiaa व्यवश्िता ॥ ११॥
AIA जले घोरमुत्तानःसयदापुरा।
Al A CLITA CMa प्रतापवान्‌ ॥ १२१
तपोबलेन fara भूतानि fafaaifa a

| ख |

Rt

पम्निपुराण-परिशिषटे [४अध्थायः |

पिशाचान्‌ कश्मलांखेव सिंहोषरमकराननान्‌॥ ११॥
वैतालप्रसुखानन्यानन्यां चेव सहस्रशः |

तेन SIA केलासे ब्रह्मभूता खित नड (१) ॥ {४ ॥
विनायकानां द्राणां िशत्‌कोटादैभेव च।
तारकाख्यविनाश्ाय खट वान्‌स्कन्दभेव च ॥ १५॥
एवम््रकारो TIS मथा ते Aaa: प्रभुः |
अनुसगे' ATMs: कथयामि निबोध Tn १६॥
देवाद्याः खावरान्ताच प्रजाः टाः BAA |

यदा >< स्य >< ताः Tal: नाम्ब वरन्त धौमतः॥ १७ ॥
तदा स मानसान्‌ YAY सहटणानामनोऽखजत्‌।
मरोविमवाह्धिरखं पलस्य पुलहं ऋतुं ॥ १८ ॥
प्रचेतसं वथिष्ठश्च + + + ¬+ मष्ामतिं |

मव ब्रह्मण इत्यते पुरारे नियं गताः॥ १९॥
अग्नि पितरेव ब्रह्मपुत्रो तु मानसौ,

खषटिकाले महाभाग धमं खायश्यवं मनु" ॥ २०॥
शतरूपाय TET तु कन्यां स मनवै set |

AMS पुरुषा बौ WAST व्यजायत ॥२१॥ `
प्रियव्रतीत्तानपादौ प्रस तीचेव कन्यकां |

ददौ प्रतिं दक्षाय मनुः Bawa सूतां ॥ २२॥
प्रसूतिख तदा दन्नाच्चलारो विंशतिस्तथा | |
VIM कन्यकास्तासां TY नामानि भेऽधना ॥ २३९४
mat ufadfrate: रटिमिधा क्रिधा तथा ।

१ पाटोऽयंन Oy

४भध्यायः।] खष्िप्रकरश'। २७२.

धुहिलल्ना वपुः शान्तिः fate: वत्ति Marea WRB
vara प्रतिजग्राह wat दाक्षायणीः प्रभुः।
ख्ादोनान्त॒ Talat जाताः कामादयः सुताः ॥ २५१
धस्य पु ्रपौ्रादर्धशवंशो fal ea |

तासु शिष्टा यवौवस्यस्तासां नामानि ated ben
सन्भुतिखानुभूया च स्मतिः प्रीतिः त्मा तधा।
aafaara सत्या च saat खयातिं जोसम ॥ २७ #
स्वाहा च दथमौ Far खधा VAT Tar |
एताख SUT दक्षेण Waal भावितामनां ॥ ace
मरौष्यादौनाख्ये garaiae कथयाभिते। `
पतरौ मरौचेः सम्भूतिं सा कश्यप सुनिं॥२८॥
स्मतिखाङ्किरिसः पतौ प्रता कन्यकास्तथा ।
fata Heaa राका चातुमतिस्तधा॥ २० ॥
अनसुया तयेवातेजन्न पुच्ानकन्मषान्‌ |

सोमं दुर्व्वा ससच्चैव द ्तातरेयण्ड योगिनं ॥ २१॥
Mat पलस्यभायायां दादानिस्तत्‌ सुतोऽभवत्‌ t
तस्य वे यिखवाः TIAA राबणादिकाः ॥ ३२ ॥
+ + +- राक्षसाः प्रोक्ता लङ्कापुरनिवासिनः।

येषां बधाय लोकेषु विष्णुः Pearce ॥ ३३२॥
ब्रह्मादयः प्रथितो देवैरवतारभिष्टाकरोत्‌।
कादटमखाम्बरोषव सहिष्णु भुतचयम्‌ ॥ २४ ॥

अमा तु GIT भाय YAR प्रजापतेः |

१७३ भम्निपुराण-परिशिष्टे। [४भरष्याय\।

mare सत्वतिर्भाव्य वालिखिखानसुयत ॥ ३५॥
षष्टि तानि सहस््ानि कऋषोखामूदैरेतसां।
अङकष्टपवेमानानां ज्वलद्ास्करतेजसां । २६॥
प्रचेतसोऽथ सत्यायां सत्यसब्धयास्रयः सुताः |
जातास्तत्प॒त्रपोताख शतशोऽथ सहस्रशः ॥ ३७ 8
SMAG वसिष्टस्य सप्ताजायन्त वे सुताः |

राजा चोदैवाइख सरनखानघन्तिमे(१) ॥ ३८ ॥
शुरूपाः शक्र cad सवं सपर्षयोऽभवन्‌ ।
अगोःख्यात्यां समुत्पत्रा ana yaar ॥ २९ ॥
तथा धाताविधातारौ ख्यात्यां जातौ Tar गोः |
आयतिरनिंयतिखैव मेरोः कन्ये सुश्योभने ॥ ४० ॥
धाताविधावोस्ते भायये तयोजौती शुताबुभौ ।
प्राययेवखकण्डुख AACA BABA ॥ ४१ ।

येन खत्युजितो विप्र पुरा नारायणाय या ।

तती शैवशिवा जनने प्राणस्यापि सुतोऽभवत्‌ ॥ ४२ ॥
द्यु तिमानिति विख्यातः सण्यस्तत्‌सुतोऽभवत्‌।
ततो AM महाभाग भागवो विस्तरं गतः॥ ४१ ॥
यखासावभ्निनामा च ब्रह्मणस्त नयोऽग्रजः |

तस्मात्‌ BTR सुता्धभे श्रोनुदारोजसो दिजाः ॥ ४४ ॥
पावकं पवमानच्च waa जलाशिनं।
तेषान्तु वं जान्‌ वश्यं षट्‌ चत्वारि शदीरितान्‌ ॥ sy tt

(१) ण्ठोऽयं खादणदोषेशपरिष्डडः।

४ध्यायः।] खषिप्रकरण । १७४

कथ्यन्ते vena a पिता Naas यत्‌ |
waaaarermeaary परिकौत्तिताः ॥ ४६ ॥
far ब्रह्मणा PEt व्याख्याता ये मया aa |
तेभ्यः GI सुते ART मेनावे धरणौधरा॥ ४७॥
प्रजाः wafa व्यादिष्टः ga दत्तः Baar |
यथा ससज भूतानि तथा मे शशु सत्तम ॥ vse
भूतानि मनसा पूवं द > +-ऽङजन्‌सुने |
देवाकरषौन्‌ सगन्धर्वा नसुरान्‌ पत्रगांस्तदा ॥ ४९ ॥
यदास्य ख्जमानस्य न व्यवरैन्त वे प्रजाः |
तदा सञ्धिग्य स सुनि: whee: प्रजापतिः ॥ ५० ॥
मेनेनेव धर्मण सिद्धश्ु्विं विधाः प्रजाः |
असिक्नौ TESTA NCTA प्रजापतेः ॥ ५१॥
afe द्षोऽखजत्‌ कन्धा वेरिश्छामिति नः शतिः |
ददौ स दश WANA कश्यपाय AAT ॥ ५२॥
सप्ततिं शति सोमाय wae विष्णुनेमिने |
चेव वद्टपुन्ाय द wafers तदा ॥५३॥
डे छंशाश्वाय विदुषे तदपत्यानि मे ख्णु।
विकिदेवा् fara साध्यासाध्यानसुयत ॥ ५७५
मरत्यान्तु ALARM TN वसवः War: |
ATA, भानवो देवा मुत्तौयां मुद्ग तजा: ॥ ५५ ॥
AMG MATS नागवोष्याच्च जाभिना, |
एथिवोविषयं पुन्बमरन्धत्या व्यजायत ॥ ५६॥

१७५

भम्निपुरारपरिशिष्ट | [४भअध्यायः।

TEMA VEU FN यन्ने महामते |

ये त्ने ककसुप्राण 2anifagiatar 1 You
Teaser समाख्यातास्तेषां ararfa F arg |
MIT WIG May TTS वाऽनिलोऽनलः ॥ ५८
MENG प्रभाष वसवोऽ्ौ प्रकौत्ति ताः ।

तेषां yar dara शतशोऽथ awerm: # ५८१
साष्याख वदवः AAAs aera: |
ufzfafefacqaa रिष्टा सुरया aur ge
सुरभिर्विनता चैव Ate क्रोधा War LTT

ney fara wha तदपत्यानि मे Ty ॥ ६१ ॥
अदित्यां कश्यपा्जांताः पुरादाय शोभनाः।
ATAE AMAT वच्य खशुष्व मैट्तौ मम । ६२॥
मर्गौऽशरयथमां चेव भितीऽघ वरुणस्तथा |

सविता चेव धाता च feaata मदहामते॥ ९२1
त्वष्टा पूषा तथेन्द्र Eten faye | ।
दित्याः gaged जजन कश्यपादिति नः श्रुत ॥ ६४ ॥
हिर ्यात्तो महाकायी Bets aA तुयो EA: |

भन्ये च ववो दैत्या दितिपुतव्रा महाबलाः ॥ १५ ॥
अरिष्टायान्तु गन्धर्वाव्नक्तिरे
सुरसायामधोत्पत्रा विद्याधरगणा वदुः ॥ ee il
गास्तु वे जनयामास सुरभ्यां कश्यपो मुनिः ।
विनतायान्तु TH दौ प्रख्यातौ गर्षारुखो ॥ ९७ ॥

1.

४ अध्यायः | .खष्िप्रकरण। १०६

गसो देवदेवस्य विष्णोरमिततेजसः |
वाहनल' गतः प्रत्या अरुणः सुथसारयथिः ॥ ६८ ॥
तास््रायाः कश्यपान्ञाताः षट्‌ पत्रास्तान्‌ निबोधमे,
MASE Tea Bharat गवया खगाः | ६<॥
क्रोधायां afat तदत्‌ पशवो दुष्टजातयः |
SU ठत्तलतावज्ञोटणजात्यश्बपुतिकाः ॥ oe |
BU F यक्वरक्तासि सुनेरप्रसस्तथा |
HEM महानागा दन्दशूका विषोबंणाः॥ ७१॥
सप्तविंशति याः प्रोक्ताः सोमपन्रगोऽघ सुत्रताः।
तासां Jal महासत्वा बुधाद्या श्रभवन्‌दिज ॥ ७२॥
भरिष्टनेमिपन्नौनामपत्यानोड षोडश ।
वद्ुपुत्रस्य विदुषः ताख्रायां विद्युदादयः ॥ ७१ ॥
nafet: gat: खेष्टा ऋषयो ऋषिसत्‌क्ताः।
SUMS तु देवे दवप्रहरणाः सुताः ॥ ७४॥
एते युगसहस्रान्ते जायन्ते पुनरेव हि |
` एते कश्यपदायादाः MMA ख्थाणजङ्गमाः ॥ ७५६
एतेषां gatiarader खष्टिः प्रजापतेः।
शितो सितस्य देवस्य नारसिंहस्य धीमतः || o€ ॥
एता विद्धतयो विप्र मया ते परिशीत्तिताः।
कथिता दक्षकन्यानां मया तेऽपत्यसन्ततिः |
्द्ावान्‌ यः ACSATT यशःसन्तानवान्‌ भवेत्‌ ॥ 99 I
सर्गानुसर्भा कथितौ मया a
समासतः डष्टिविहदिषटतोः।

299 श्रम्निपुराणपरिशिष्टे [५अध्यायः।

पठन्ति ये विष्णुपराः Fer ac:
sé feared विमला भवन्ति च॥ oc

TAWA महापुराणे षि प्रकरण नाम चतुर्घोऽध्यायः ॥

भथ पञ्चमोऽध्यायः 1
--@--
वसिष्ठस्य भिज्रावरुणयु्रत्कथन |

सूत उवाच | afew कथिता विष्णोमंया ते जगती हिज ।
देवदानवयत्ताद्या AMAA महामना ॥१॥
यसुदिश्य त्वया एठः पुराषरृषिसतिधो |
मित्रावङ्णपुवत्वं वसिष्ठस्य कथन्छिति ॥२॥.
aee कथयिष्यामि पुण्याख्यानं पुरातन |
खणष्वेकाग्रमनसा भरद्ाज मयेरितं ॥ २५
सव्पैधर्यार्थततन्नः सववेद विदांवरः |
पारगः सर्वविद्यानां दक्षो नाम प्रजापतिः॥ ४ ॥
तेन दत्ताः Wal: कन्याः कश्यपाय AIST |
तासां नामानि वद्यामि निबोध च ममाधुना ॥ ५॥
अदितिर्दिंतिदनुः काष्ठा gent सिंहिका मुने ।
शता क्रोष्टा च सुरभिविनता सुरसा-५॥९६॥
HI सुरसा चेव यातुदेवौ शनौ खता |
दच्स्वेता दुहितरस्ताः प्रादात्‌ कश्यपाय सः ॥ ऽ॥

what i] वथिष्ठस् मिषावंसणपुभ्रतवं | Qe

तासां eer after च ufefaataaram |
अदितिः सुसुवे Gary हादे गाम्नि्षमप्रभान्‌ ॥ एं ॥
तेषां नामानि वश्चामि arya दिजसन्तमाः।

येरिदं वासवं aw वर्त॑ते क्रमशः TET eA
भभेऽडवाश्यमा चेव मित्रोऽथ वरङ्णस्तघा |

खविता चेव धाता च विषस्तां ख मामत ॥ १०॥
त्वष्टा पूषा तथेवेग््रो विष्शु्ादणमः ख तः।

एते वे eremfeat वर्षन्ति--पतन्ति च॥ eeu
तखास्त मष्वमः पुतो वैणो नामनामतः ॥
खोकपाल इतिख्यातो arqert fafa शब्द्यत ॥ १२१
ufane ससमुद्रख naret दिशि राजते।
ataetaa: चोमा नस्तो नाम िसोधयः ॥ १३२ tt
सव CAA SE घातुप्रखवणान्बितः

सयुक्तोभाति Weis नानारल्रमयः शभः | Us il
मषहोदरौगुाभिख सिंहसादू लनादितः।
नानाविविक्षमूमोषु देवमन्धवेसेवितः ॥ ey tt
यस्मिन्‌ गते दिनकरे तमसा प्ते जगत्‌ ।

तख ग्क्त महादिग्या जाम्बनदमयो शभा tees
रम्या मणिमयैस्सम्येविंडहिता विश्वकर्मणा |

पुरो सुखावती नाम WATT भोगखाधनेः ॥ १७ ॥
तस्यां वरुण wife दौप्यमा नः खतेजसा।

पाति सर्व्वानिमाम्‌ लोकाचिुक्ञो awa खयं ॥ १८॥

#
#
1 6
® .- >
YOR
~,
.
tte
५, ग्‌
+

ॐ ७९.

पअर्निपुराणश-परिशिष्टे [भग्रध्यद्य = |

yw OA]
डषाच्धमा नोमन्धं सतषवाष्ठरखाङ्ग येः |

रिव्यमन्धागुरीषाङ्ञो दिव्वाभरसर्मषितः । १२ ॥
कदाचिददण्छो यातो fate ख्हितो वनं)
FCAT GATS सद्‌ा ब्मविं देवितं । २० ५
नानापुष्यफलोपेते माना्धा--समन्विते ।
अयमाय X द्यन्ते सुनो नामूरचं रेतसां ॥ २१ ॥
afaaia qatar बड्पुष्यफलोदके |
Wrage चेरतुस्तप उन्तस 4 22 It
waaay TNE विमलोऽघ SE: भः ।
अडुगुख्यलताकौर्णो नानापसिनिषेवितः ५ २१५
नानातरुवनङ््खे नलिन्धा चोदश्ोभितः।,
सौखरोक इतिख्यातो मोनकच्छपसेवितः ॥ rs ॥
चेरतुर्मिंत्रावसर्लौ wiad awearfrat |

तन्तु दें गतौ देशात्‌ विचरन्तो ASAT HRV"
ताभ्यां तत्र ARH SAM तु वराः |
ख्ापयन्तो सहितान्धाभिः catia: सा वरानना॥२६॥
गायन्तो विहसन्तौ च मनोजवा सधुरस्वना |

` जीरो कमलगभीभा Farr छष्डशिरोरहा ॥२७॥

पद्मपद्दिशालाचओौ caret मदुभाषिशो |
आङृङनदेन्द सगे दन्तेरविरलेः सरमे; ५ २८॥
TA: सुनासा इनखा Bearer मनखिनो ।
करसन्प्रितिमष्याङ्को पोनोरुजघनखलो ॥ २९ et

uma: |) वशिष्ठस्य मित्रावरुणपुश्रलं। que

तन्बक्रौ मधुरालापा समध्वा Beat |
स्लोत्पसकरापाद्‌शश्पदो दविनियान्िता॥ १० ॥
Gua बाला TART AT ।
हृष्टा तन्बपास्त॒ aga तौ देवो विषयं गती ॥ ३१ ॥
तखा हास्येन area सितेन afeaa च ।
BEAT वामनादेव(१) भौ तलेन सुमस्धिना ॥ ९२ &
मत्तभ्बमरगोतेन पंसकोकिलङ्तेन | I
सुखरेण fe Maa sia मधुरेण च |
ईल्ितो च कटाक्तेण regen वुभावपि (२) ॥ ३३ #
afes मित्रावर्सामजोऽसि
तत्रोचरागत्य हि विश्वदेवा; |
Tahar कमलेच वन्तौ
वसिष्ठ सेवन्तु पितामशोजं (२) ॥ ३४ ॥
तत्‌विधा पतित रेतः कमलेऽच खले जले ।
कमलेंऽध वसिष्टस्त जातो हि मुनिसत्तम |
स्थले त्वगस्यः TYR जले HEN महाय॒तिः ॥ ३४१
स तत्र जातो afeary afes:
quae: सलिलं च मत्छः | २६ ॥
wa तावपि तप्येते पुनरंग्रतरन्तपः ।

१९ पाठँऽयं न UY: |
२ पाठोऽयं न समोचोतः।
६ छोकोऽयं SEM STAT शोर्धथितुमद््दः |

~~~ -- ~ ˆ“ ~~ ~

ace

सम्निपुराण-परिचिष्े [५अध्यायः)

तपसा प्राप्तकामोऽसौ परं ज्योतिः सनातनं ॥ १७ ॥
तपस्यन्तो VT Bl ब्रद्मामल्येदमव्रवौत्‌।
मित्रावर्णो Val युज्रवन्तो महाद्युती uate
सिदहिभेवत्वतिशया gaalawat पुनः।

खाधिकारे तु खोयेतामधुना लोकसाचिणौ॥ २८ ॥
TAMAS घे ब्रह्मा तौ frat खाधिकारके।

एवं ते कथित विप्र वसिष्टस्य महात्नः॥ ४० ॥
मिभरावरुणयपुव्रलमगसख्यस्य च waa: |

इद्‌ पु'सोयमाख्यानं पुराणं पापनाश्मनं॥ se ॥

सामात्यषुतरो दृपतिः Zar पापात्‌ प्रमुच्यते
युजकरामा खये afaq wate शचित्रताः ॥ ४२॥
भवचिरादेव gata लभन्ते नात्र संथयः।

यक्षं तत्‌ wet नित्यं हव्यकव्ये fesitua ॥ een
care पितरस्तस्य am यान्ति.यवाशख t

येतत्‌ पठते नित्यं प्रातरत्धाय मानवः ॥ ४४ ॥

विन्दते Cae खमलोकश्च गच्छति ।

वरं मयेरितं GU षेदयरेख्दौरितं ॥ ४५॥
पठिष्यते यसु णोति सवंडा |
स यातिषदोऽधिकलोकमच्लसा ॥ 4
इत्याग्नेये महापुराणे वसिष्ठस्य भित्रावसुणयत्रल-
कथनं नाम पच्चमोऽध्याथः ।

FY षष्ठोऽध्यायः |

sum () (mens

AABANITSTA |

भरडाज खवाच । HTHW येन सुनिना कथं war: पराजितः |
एतदाख्याहि मे सुत त्यतत्‌ सुचिरं gan tu
खत उवाच | इदन्तु मदहटाख्यानं UTE Zoe मै |
TU ऋषयः सवे QUIT बरवीम्य ॥ २ ॥
कुरे AGS Ns वराच्रभे ।
ततासौनं eftae छष्णहेपायणं सुनि । ३॥
MAGA wane सुनिथिव्ये; समाहतं ।
वेदवेदाद्गतच्वन्नं सर्वशास्रविश्ारद ॥ ४॥
रणिपस्य यथान्धायं एकः परमधामिकः |
शदभेव wafer तं पप्रच्छ arate: ॥ ५॥
यदुदिश्य वय एष्टासतवयाव सुनिसच्निधौ |
मरसिंस्य भक्तेन पु्डातौ्यनिवासिना ॥ ९ ॥
शक SAT | WARSI मुनिना ae खल ¦ पराजितः
एतदाख्याहि मे तात खोतुभिच्छामि तेऽधना॥ ऽ ॥
व्यास Sala) माकंण्डयेन मुनिना यथा aa: पराजितः
तथा त कथयिष्यामि ry वक्ष समहितः ॥ ८ ॥
WAY FAIA कथ्यमानं मयाऽधना ।

३८१ अभ्निपुराश-परिभिषटे [इअ्रष्यायः।

मदिष्यादेव wary महदाख्यानमुसमं ॥ ९ ॥

भगोः ख्यात्यां मुत्पन्नो WHATS वे सुतः।

सुमिता नाम पत्नौ च सकष्डोसत्‌ महात्मनः ॥ to

wire धश्मनिरता पतिष्गरुषे रता |

तस्यां AM सुतो जातो माकंष्ेयेो महामतिः ॥ ११॥

भृगोः TN महाभागो वमोलच(१) महामतिः |

बुबुधे वल्लभो वालः पिता aa छतक्रियः ॥ १२ ॥
तस्मिन्‌ वै जातमाने तु Test किदतरवौत्‌ ।

aw हाद्थमे पुत्रो wanna भविष्यति ॥ ११३६

sat तश्मातापितरो दुःखितौ तो बभूवतुः |

परिभूयमानददयो a father महामतिं ॥ १४॥

तथापि तत्‌ पिता wary vary कालक्रियां ततः। «

WHIT Gat Aural प्रहितोऽसौ Ys ॥१५॥

वैवभेव यस्तरास्ते(र) गुरुशशरुषयोखतः |

alae बैदशास््राणि स gaara: ॥ १६॥

मातापिीर्नमसछत्य पादयोविनयान्वितः |

तस्थौ तज we Wary wae at महाद्युतिः ॥ १७॥

तं fate मदहामान aqaurg विलच्णां |

दुःखितौ तौ at aa तश््ाढपितरो शक ॥ १८॥

A दष्टा दुःखमापन्नौ AAW at मषश्ाद्युतिः।

१ पाटीोऽयं न Uf |
र प्राटोभयं नसाधः। .

amar: 1] माकंष्डे यीपाख्यानं । ace

खवाच वचनं तत्र किमघं creed | १९ ॥
यदेतत्‌ कुरुषे मातस्तातेन ae धौमता |

वकु महसि SSA कारणं मम एच्छतः॥ २०॥
त्यक्ता BARU माता तस्य AMAA: |
कथयामास AMT श्रादेशो यदुवाच ष॥२१॥
ARAN सुनिश्चाह मातरं पितरं पुनः ।

पित्रा are तया मात्माकायंः STAT ॥२२॥
अपनेष्यामि सव्य" >+ तपसा नाच संशयः |

यथा we चिरायुःख्वां git तथा महत्तपः ॥ २३ ॥
इत्य्‌, क्राऽसो समाश्वासन्‌ पितरौ न सदयसात्‌(२) |
त्यजन्वोन(?) वनं नाम नानाक्षिसमाङलं ॥ २४॥
तत्रासौ मुनिभिः ae खासोनं खपितामह़् |

भृ zea war माकण्डयो महामतिः ॥ २५॥
YING महाभागं AAS as तदा fw |
किमागतीऽसि UNS पितुस्त कुशलं पुनः ue |
मातुख बान्धवानाच्च किमागमनकारशं।
LAIGM सुनिना माकर यो महाकना ॥ २७ ॥
उवाच सकलं AH अरेशथिवचनन्तदा |

पौवस्य वचनं तला gaa भृगुरत्रवीत्‌ |

| एवं मति महावु fa a कर्मं चिकीर्षसि ॥ २८ ॥
माक्रण्डय उवाच | Wawa ga’ लेतुभिच्छामि qa |
न

र

९ पाठीऽयमादश्दोषदुष्टः |

Rrt

ufagera-afefac |

AMG, JA ANTS TTS नः ॥ २९ ॥

जुरुरवाच । ATTrawqamw Ss तपसा AAA Ta

को जेतुः शक्रुयाम्‌ Ta ततस्तं तपसाशवंय ॥ २० ॥
तम + eae विष्ड wee पुरबोत्तमं ।

valid सुरश्रेष्ठ" waar तं शरणं ATH Rt
तमेव UCT YS गतबाज्रारदो gfe:

ATG महता AT ATCTALAATAT ॥ 22
ATTATSTMEAT नारदो AWA: FA: |

Leweyta: |

अरां qa) विजित्वासौ Satgens सखं॥ १९१

तमुते Fetes नारसिंहं कनाहनं |

भक्ानां sare: इयात्‌ मृत्य खेनानिवारणं ॥ Vet
तस्मात्‌ लं MAA विष्णु" जिष्छु' चियःपतिं।
गोविन्द गोपतिं देवं aad शरणं व्रज ॥ AYN
मारसिंमजं देवं afe पूजयसे सदा ।

wa जेतासि qa’ तवं ससेन्धं ata सं गयः। १९॥

~ AO
व्यास sary । sa पितामहनव भृगुलाध तमव्रवोत्‌ |

HUME यो महातेजा विनयाल्न पितामदं ॥ २७ ॥
श्राराध्यः कथितम्तात विष्णुरेति नि्थात्‌।
आराधितश्च भगवान्‌ मम मुत्यु हरेदिति ५ १८॥
कथमव मया AMAA ताराधनं गुरो |

येनासौ मम AEA HY सद्योऽपनेष्यति ॥ ve ॥

भृगुरुवाच | तुङ्गा च भगिनो भद्रा Cas मन्सस्भवे।

प
क. १
ie

fe.
* चक