, 015 Sk ne ~ 042. TY सायणाचाखंविरचितवेदीर्थप्रका शनामपेय- ae, {६ भ्रम्‌ । ४ arse fis न परिशोधितं। कलिकप्ताराजधान्यां wig. १२८९ ere OL. no -0/2८ 74 | ८025 शेतरो बारण्यकस् ची | ee 6.० तच प्रथमारण्यकङ.। विषयः अध्यायः wy: ध्ाक्िमन्तः t १ ` गवामयमसनोपान्यदिवसात्मकम्ात्रतखय gland विबेचनादिः +z श z Sanaa कतिपयतङ्घादोनि ९ ९ eee eee |. खोनाग्रसनोयप्रातःसवमगतप्रठगनामकश््‌- सविषय गायत्रि च्छन्द विष्टेषमाचित्य ।नानाभाखाहसारेष ये सक्र Tar SH शस्प्रशसादयख्च य सन्ति तेषां कथनं „ ~ १९२ ९ १९ प्रउगशखं ये सप्त तचासलदकगेतामां शब्द विशेषाणां प१दविरेषाराच sre re १ ४ ९१ लाधन्दिनिसवनगतमदलतोयभस्नं अति- feet खा ला रथभमित्यादिमकिः सुदास इत्यकानां SMa याद्या, प्रशं Baw, र्‌ | २९ SWE wT मूतनष्छक्तानां विधानं , [| eee श g ॥ 2 RS मे कामाद्या निव्वेवख्वभ् सभ्‌ सन्य” $कशुविधागादिक bP 8 ४ . । ope eae ष्‌ ` कैः zg ॐ 89 JTe चरादिप्रभसादि् जिषय Sag owe: णज भूमिपरेड wate वधननिणेयपुवं्क रक खारोडननियमादिकथनं. . 2 ४ ४९. निष्कं ra सन विउेचनादिकं os | 3 १ ५। ९० SHORT मनीवाचोर्यभ साप चतवासदुभयप्रशंसादिः द 2 oc ae द _ र a नदिदारेतिद्धक्गगतनन्छब्दप्ंसादिः nee । । eee # ^ weg # 2 १४ तदिदास्त्या wc ददासत्यादितृक्छय . SETI ‘see ee a : 8 "Pe: बदिदासेनित्युचद्य ng सङ्गकेन aa Ae मह यतिसद्भादिकयनं, तदिदारेतिश्तलगलप्रमख्ः . @ ॐ oe । a ‘ ९ Sanwa पुनविरेषाकारर प्रसा Gia see 9 क #: a cog ALARA, ALLE [TAM प्रश्याकारनिष्य saga द्िश्वथमं ,;, ४. (oa) fang: WNT Be Wwe a? . saueifed दचिणोषरपचपुष्छ- दिकथमं 9९ 8 1 श्‌ (4 c+] t छक्एलपदिशोऽ्रक्पतवाप्रीतिकयनं . . ee 8. ३ १ qe पव्कोवस्यभकपचछदरोरभागादिखरूपव- पभामङष्समामविधान ee ४ १ eae ’ oe ११३ विषः अध्यायः ORM लपर्युरुभागोयखक्षामार ~त ग्दोदुयवषिधानं ५ र तनौयसवनाएलगयश्वदेवषन्नोयपरति AUT यम्य pie: चद्रयानमरवज्निद्धक् विधान-प्रशसन ५ ९ wy: ४१५४ | | Sema Eee द तच दितोयारण्यकस् | —— 000——— Ferd? que: BE पष्ट 6 we of परमपुदषाथेस HAA: .., ‹ ` ध A X १३६ aunty awretre उथि- विषथः अध्यायः खण्डः भुं प्राश गुणामरविधानं १ € प्रजापतिरूप्रख्य YAIR ufeanfcw लेन ध्यानविधामं १ ॐ d waren fee frere saree ararqranfa- | प्रख्य उमसकाययकारणरूपजगदात देषां wre कलखरूपध्य यमुणदिधानं ,., , ०११ ¢ १ + १ € श्ट शवसा भरलोपपादम १, = | पराण मतविमतिनिरूपलल्एषड्‌ .. $^ lam ,, २ ६. te आओ्ाषाधिकपरमा्मनः शरोरप्रवेशादि- | swe भरदाजखरूपलादिदशगरकथुनं कषण ९ ४ १९६. [इरप्रशदितख मब्दसम्ररा,मदपि समूरसय Ki ae काजाहकल-वागादिदेवताककल. | qe weeewd नोपाखलकथमशच mi [त १ ४५ ९५१९ ,., = १ १९ ९ i ( 2 ` विषयः अध्यायः Bw: Waray गायनादितचाशो fay इन्द्र सम्बन्धदृत्रदष्टविधानः दशनश्च .. ९ १ वशविशेषेष शरोरादिदष्टिविधानं, ताह- पशरोरध्यानप्रणंसमं, ` सरथञ्चनवणे षु रावदध्यानविधानच्चर्‌ ४ ९०६ SHY मतपकरूपलविधानं। उकेथ- १५९ CWA पशचभूतानामन्नादिरूपलष्यामं)उक्‌- यरपभूतेषु, भौतिकं षु, च भोक्गमोम्यध्या- नविषानं, प्राशमुत्‌हु भोक्त. भोग्धविभाग- ध्यान विधान, भोक्त राधिक्वध्यानफलकथ- नद .. ,,, ९ ट २१२ उक्थकूपदय पुरषख चैतन्याविभावाति- ध्ययुक्ततवध्यान विधानं, sofylatiy चेतन्याविभेवतारतम्यदशेनं, गवादिपश्ष मलुव्यवै प रोत्यद्र्थनञ्च ae wees ९ ९ २१६ Jug समुद्ररूपलादिध्यानकथनं, ४ eet ३ ३९ २१९ रकया खोमपच्चकादिरूपलध्यानं, .., sve ae a 8 २९३ SRI एरतोमरसरूपलध्यानविधानं wy खमतप्रएसाथं' र्‌ो षोद्धावमेन gy. भतनिराक्रणादिक्शच ey Ro MUNG शहत्यामतुद गोऽनमीव्‌- कथनं .. १ ९ २६५ प्राणद सब्वाद्मल- प्पश्तिकरमन्त 9 १ „ ॐ पं विषथः ध्यायः SG ए" टेडतौमरखरूपसख प्राणरवद्य उपासनायां खद्धो त्पादनाधं दिरण्यगभप्रात्निलक्णे पासनफलकथनं ३ 9 २४५ हिरण्णगभप्रात्निलकचणस्योपासमफलब्य प्र. tae’ कतिपयमन््ोदाररणं, ९४९ a” ५ 99 ९ ४ श्वाद्मतस्तनिरूपणं निदपितए्रल लङ SUT पापवादाग्यां प्रपश्चोकरणं, दः शिरूपष्लोकेपालकख विराटपुरषश्य कं वानरलोकपालकानां रब्दरियाभिमानि. : दवर्तीमा दिकथनक्च ५ ९ ९९० पिराडदेहे रत्पिपरासाङरटिकथमं, अन्द याभिभानिदेवताभोगवोग्यगवाश्वमतुष्या-. दिशरोरणिकथगे,. HUTT ष्ठक्‌ तानां Sy Lary रण, ` = # ९ sen २७० | frac aE wre aa सथजयविवरणं ५ १ २८३ ` शतिप्रतिपादितयोः सो पाक निरः धिकयोराक्मपदार्थः ततूलमसोतिभ- रावाक्याथविचारण CAAT Te \ Weta खपुद्भननिरूपयं ,,२ °+ 9 -¶९ . १ तच ठतो यारण्यकस्य | en हि कि ww © ध्यायः खण्डः श्ट. | विषयः अध्यायः we: ष र दूविद्ाविधागकूःसर माण्ड, | अचरादिध्यागकथनं २ ' १ | भिमतंडितो पासनकथमं ,., .. | कौरूरयमतसिदउपासमाकथमं । a. १ १ CS ~ र ९५, ‘4 कष्या डितोपासमकथनं re unguefiaafeseuranifarel ee SOR ९ ९ ९१९ | तढयनिदभनं २९ १ भः । हो पाद्ल्रकथनं ae परार्थः, सने, पराथमश्रिचयन | i ९ y RY | रोषकथनं, खायुषोखपलश्नापकश्च we ore 1५ area दोषबादिनः शवोशनसप्रथल- | यनच्च ... २ ४ get ५4 १९१५ ४ Mere | संहितोपारनायाः परकारमरेण खद्टाखविषयपरिण्ोषनायग्रलावः =... - २ ५ (भ ~ ९ ४ RRR] सुंडिताप्रपरसाननरः संडितायाम्‌, , सारच्यमतसिहसंडितो पासनकथभं ,. | विषेषविधामं र ५ eee eae t ९ ३९२७ TA VATA | ——)0———= e विषथंः अत्यायः "खण्डः BUNA BWA कथनं . ... ... ४. ,., तच प्चमारण्यकस्य | कषयः Wy: खण्डः पष्ठ विधमडत्रताद्धकर्मणे ebm, crea फाभिधेनौमन्लाणां, रोत्‌ शएला- तमन्या, दासौप्रेषणमन्तारोनाश्च थनं ... ९ १-९ २८५ lq: खद्‌ प्रवे छः, दोलासाधमपदाथे-तत्‌- 1पन-तद्न्धनादिकथनश्च १ ॥तबारुधारणदोलारोडनादोनां ,.. धरै ,., १९ ४ SMS: कश यस, HI, ्- थु दित्यस्य च कथनं १ ५ तपठनौयनिष्कं वशाल faecur- कथनं... ९ € “` ४२२९ धाकारखख निष्के वद्यण स्ख drarfe- नौयानास्दभादीगासक्ि- २ १ ४८ गजपचिषः दचियोरादिभागदया- Q ४०४ ४०९ ` विषय ४१५ ध्यायः खण्ड Panacea कथमं २ २“ निष्कं वल्य स्तं सना नमर शंसनोय न गायवादितवाभ्यौतौनां a (0 ss i Si WIA AAT ly ay cbetterivity.- . चाष्टोतिप्रदर्थनं $ ५५ ake बात चाष्टोत्यनंकरण समोयैश्णिकीव- चाभोतिप्रदशेनं ९ ४ dee वर्पनिष्यं TAT ST Gy Aether wot Sena 4 . os खक्‌यद्‌[दरपमन्त्रसमड्कथनादिकं ^. ve ह्‌ र्‌ ४५९ मदहात्रतश्सनवेद्‌ष्या VATE arate fee: 3 । + ‘ah द्‌ 8 ८४६ INTRODUCTION. ° A -¥ HE Safihité of the Rig Veda is universally admitted to bp the oldest literary monument of the Aryan race. Though, <5 owing to the fact of the different hymns of which it co प sists, having been composed at different times, by different individuals, under different circumstances, it is deficient in that homogeneity, which we look for and find in works of later days, †. though it is extremely difficult, if not impogsible, to deter Hmine with any thing like precision the ages of its different portions, still there is no reason whatever to doubt that the bulk of those hymns was in existence even at the time when, Moses recorded the laws of the Twelve Tables. Some of the hymns are probably of a later date ; but others are even as old as two thousand four hundred years before the commencement of the Christian era. * For ought we know a few hymns may be older _still, but how old it is vain to conjecture It should be admitted, hdwever, that the hymns, as we find them now, are not always identically what they were when first ` compos#d. Preserved for several centuries solely by"tradition, transngtted from mouth to mouth for many generations at a time’ when yriting was all but certainly unknown, they underwent an amount of wear and tear which necessitated "=~~-~------+----------~---------------------------~-------------५ ~~~ ~> ° The late Dr Martin Haug, atter a careful compariso& of the hympg, and th ॥ of the Vedas with those of the Zoroastrian scriptures) " > to this genclusion. See the Introduction to hia edition of the Ai 1. _Bréhmeppa INTRODUCTION. tat generations. to class them into different recensions = ‘| { (दं several Charanas besides. But they are nearly all los 86%. From the few recensions still extant of the Rig and the कुः Vedas it would seem that their differences consisted principally in the substitution of particular words and phrases. for others, and the omission of certain clauses in some recen- ‘sions, and their retention in others £ When these recensione were first formed we know not; but Jong before they came into existence the meaning and purport tof the hymns had become obscure and doubtful, and the necessity ` was felt for a class of prose composions, which should explain and illnetrate the text, These were supplied by the Bréhmanas ; pnd they were compiled at so early a period that even ten ‘or twelve hundred years before the Christian era, they lad be- feome intimately associated with the text, and had been accepted “as integral parts of the Veda. Nor 18 this remarkable, con- dering that they include many prayers, formule, and, litur- [rules which are certainly as old as, and probably older (०; 416 oldest hymns, The arguments used by the late Dr ‘Haug in support of the antiquity of the Nivids are such as must command the confidence of all unprejudiced readers oa »-The shortcomings of the Baghmanas were subsequently ‘supplied by another class of writing, which was called g&tanyaka. Though the-latest in the order of creation, it too Pisime tobe an integral part of the Veda, and had been believed % be 9 even before the date of Saunaka’s ind ४ प 0 record that each Sékhé or school a its seperate a dma’ an@ sige of them also a seperate Aranyaka. But of ^ प्रम récension of the Saiihité, that of the a of भ 9.00 feggments' of two others ; ०06 complete Bréhmana, - he aE f‘the Aitareyins ; afragmont of another, thatof the Kaushita- ग ५५११ eX, + td INTRODUCTION. kins ; and two Aranyakas, one of the Kaushitakins and the other of the Aitareyins. The first has already been edited by thé’ distinguished Professor Max Miiller in a manner which eaves: nothing to be desired. Portions of it has also been ranslated by him,,and by Wilson, Rosen and others. The second, an been edited and translated,by.Dr Haug. The Upanishad por- tion of the third has been édited and translated by the learned Professor Cowell. The. fourth xefAains unedited; andthe text of the last is now for the first time offered to the public in a printed form. According to native belief the founder of the Aitareya, school fwas a sage of the name of Mahiddésa, He is described in the ¦ héndégya Upanishad as a scholar of great renown, who, in the ullness of his knowledge of the Divine truth, defied १९६6४86 by aying : “Why dost thou afflict me, for I shall not be destroyed y thee ;'' and to have lived sixteen hundred years.? He had itareya for his generic name, a *Sahkara Achérya takes it or a metronymic, son of Itara (Ltardydth apatyam Aitareyah) 4yana, in the Introduction to his commentary on the Aitareya Bréhmana, accounts for the epithet by relating a story, which uns thus: “Verily a certain learned sage (Maharshi) had many ives ; one of them wus named Itaré, and she had a son named~ 21010६88. ; for itm@tated in the AranyakAnda ‘this (fact )was veri- ly known to“Mahigg@@ep\itaroyas# The sage was excessively fond’ of his sons by his othe wives, but not of Mahiddésa. Now, once; afpa ceremonial assembly, neglecting Mahiddsa, ` 06 placed: his- other sons on his lap. Beholding the sorrowful face of Mahid@¥a, his mother, tara, ¢ 4 ed her tutelary Goddess the Earth (शाण); The “Goddess, asfaming a resplendent form, appeared in the assembly, presented: Mahidésa an excellent thynd& placed hin? `~ = Mies Trabelation of the Chhdndogya Upanishad. p,' 62, चनक्र ovetsight-the passage for sixteen hundred years (Shodashatl एभ्य ध thie translation, been rendered into ‘one. hundred and. sixteen ‘Veer: + INTRODUCTION. other youths, blessed. him with a knowledge of this Bréhmana. Through that blessing there became manifest, in the’ mind of Mahidésa, the Bréhmana of forty chapters (adhyéyas) beginning with the words ‘Agni among the Gods, is the lowest,’ and ending | with ‘he knocks down, ‘he knocks down ;’ and thereafter the- Bréhmana beginning with the words, ‘Now the Mah4vrata,’ and ending with ‘the teacher, the teacher,’ and comprising the duties appropriate for forest life (Aranyaka-vrata)” The learned Professor Max Miiller is disposed to doubt the antiquity of this story. He thinks “it sounds very apocryphal, and had a merely etymological origin. Itard, in Sanskrit, means not only the other of two, but also low, rejected, Thus, if the Patronymic Aitereya was to be accounted for, it was easy to ‘turn itintoa metronymic, and to make Aitareya the son to an Itar4, a rejected wife.”f That a part of the story, that which refers to the Goddess Bhimi, is purely mythical there can be no question ; but it does not follow that, that portion of it which treats of the derivation of the name should consequently be reckoned under the same category. Even in a court of law the oprroborated portion of the testimony of one who has been convicted of falsehood, is not rejected ; and in history we cannot 9 कश्चित्‌ wy मर्व 1: पलो विद्यन्ते । सासा aw ware इतरोतिगामधेयं । सद्धा इतरायाः पुबोमडिदासाश्यः FNC +रतचार्छकाण्ड समालाश्वते wat as afeqrafecra tate: | wales तु मायाकरपुतम्येव @ wifi: wg मदहिदासे। am warfqageurat सं मडिदासभवश्चाय अन्यान्‌ पुवान्‌ खोत्‌सङ BnVaTArs | दोन feared सदिदासमवगत्यद्वराष्या तकता सकोयकुलदेवर्ता मूमिमहसभो- Rane भूमिरदेषता दियमूर्ति धरासती यश्नसभायां समागत्य दिद साय fea सिंहा. प शला त नसुपमेड सवप gaty पाण्ित्याधिक्यमवनसद,रसदादमष प्रिभास- Wheat) wean च मचिदाद् भगत अगिन रेमानाभवम शया Lod ER GR रयन चनारिभरथायो पत tre TTY । त wel स्कतिः 0 Meat अजाप care’ आरतत्रतरूपं च ्राह्षुम विरमृत्‌ इति ॥ तप Sanskrit Literature, p. 336 Be) cate INTRODUCTION. 5 ford to do otherwise than accept whatever appears probable. 0 reject the whole for the sake of some errors, misstatements, or ilsehood in a particular record, would be to reject history ltogether It is undeniable that etymological vagaries are indulged in ry largely in the Vedas, and many such vagaries have so been adopted by commentators; but those facts cannot 980 facto justify the rejection, on our part, of all etymological erivations. It would be highly illogical to do so, though the equency of fanciful etymologies in the Vedas should keep us on ar guard, In the case of the story under notice, there is nothing , ॥ the face of it to render the derivation particularly improbable. was by no means uncommon in former times for persons born t of wedlock, or, what would be the same thing, deserted by गत fathers, to adopted the name of their mothers. In the (क्षा. bya Upanishad. a boy, about to go to a tutor, asks his mother at was his family gotra, and she replies: “I know not, child, of iat gotra you are, During my youth when I got thee, I was gaged to serve many as a maid servant; I know not of | hat gotra you are. Jabél4 is my name, and Satyakéma thine gsay 16169016, that you are Satyakama Jal 4la (son of Jabalé.)** The outh was accepted as a Br&éhmana for his boldness in telling the ruth to his tutor ; and, subsequently, he attained great distinction 4 an expounder of theology. The,atheist J&béla, who figures so yomninently in the R&émayana, was a descendant of thig youth. ॥ the Mahébhérata, the three P&ndava brothers, Yudhisthira, thima and. Arjuna, whose births areeuphemistically. attributed to Yharma, Indra and Véyu, aro frequently addressed by their istronymic Kayuteyah, ‘the sons of Kunt{,’ In the same wey, भत alleged brothers, Nakula and Sahadeva,‘born of Mddri byt \syini “Kumétas, are named Wadreya. Dhritardshtra, bormof Aid wid dain Uae Vyésa, is called Ambikésuta Vy en, _ 9. Mitua’s Translation p. 70 , 6, INTRODUCTION. digester of the Vedas, is frequently addressed by the name 0; Satyavatisuta, the son of Satyavati the fisherwoman. Bhishma. the grand. father of the Péndus, bore the metronymic of ४ because he was born, as alleged, of the river Génges, with who his father Santanu had a liaison. Karna, the half brother of th Pandus, was born of Kunti before her marriage, and ar been brought up by one Rédhé, bore the matronymic of वान Hanuména, the son of Anjana the wife of Kegarf, was named Anjaneya, because his real father was said to be the storm-goc Pavana. Nor was the circumstance of ones being born out of ` ' wedlock, however unplesant it may be to be told so, been | ‘bar to distinction in learning or social rank in ancient timed! Not to advert to modern Dukes, Marquisses, Lords, Baronets Réjés, Nawdbs and others, the bar sinister on whose escutcheo has not in the least interfered with their rising in social rank {3 _ our times, the renown of Vy4sa, Jébéla and the Péndus sufficin to show that we need not necessarily entertain any doubt on tP- derivation of Aitareya on account of its being a metronym4d It might bo fanciful-for ought we know, but there is nothing . the’ face of it'to render it improbable or unworthy of belief, ‘+ +The specific name of Aitareya may be accounted for “reference to that of the tutelary goddeas of the mother, Mah ‘being # synonym of Bhami the ‘earth.’ N othing is more commo fin India in the present day than to name children after th tutelary God or Goddess of the parents, and there is enough to show that the pract'ce was not unknown in ancient times, bi is, however, not the generally received derivation of the ord under notice among Indian Pandits, Ananda Tirtha, in ‘his ‘notes on the Aitareya Upanishad, takes Mahiddsa to be | ह incarnation of Néréyana, born of Vigala son of Abja. He ids, “that on the sudden appearence of this deity at a solemn, ¢ ह्ण), the whole areembly of Gods’ and priests fainted, At at the intercession, of Bral m4, they were revived ; and after Eiatking their ०१५७३००९, they were instructed in holy science, INTRODUCTION, 7 is avatdra was called Mahidésa, because those venerable srsonaves (Muhin) declared themselves his slaves, (ddaa).' But whether we accept the derivation of the names as ptorically correct or not, it must be admitted that an Aitareya ५8 the founder of the Vedic sch»o! which passes by his name, व most probably also the author, or to use the orthodox form expression, the first seer of the Aitareya Br&éhmana. The ry quoted above, likewise, 0381018 the first three books of the itareya Aranyaka to him. This, however, does not appear to quite reliable. In the second Book of that work we have the lowing passage : ‘Verily, having known this, (the praise of Indra as described preceding verse) thus said Mahidésa Aitareya : ‘I know own self as also the Devas. I know the Devas as also own self. Verily, the Devas, who obtain their gifts from this i २१ are supported by this world.” p. 189 am gain in the same Book (p. 245) we read ‘That Uktha is verily affluent in a thousan.l Vrihati metros it is the life named Yasgas. This (lifo) is Indra ; it is the supreme lord of all created objects (great or small). Ho, who knows this Indra to be the supreme lord of created being, forsaking his humanity, departs from this earth, and departing herefrom, becomes an Indra, and reigus over all these regions ; so said. ‘of a trnth so said, Mahiddésa Aitareya + These two passages cannot be accounted for except on the | sipposition that at the time they were written Aitareya was.a ange of an ancient date, who had been deceased long before the iy. ipositon, and remembered only as a traditional authority whoag name would add weight to the statement. No living author couht be quoted in such a way. The inference would be that a follower his compiled the work. It is true that the quotation of an author namé in the body of his work, is not, in India at least, held to b proof positive of the work not being his ; butin all .cases nee ` * Colebrooke's Essays, I p. 45 INTRODUCTION. names has been so quoted, the alleged authorship «is “extreme doubtful. In the present instance it is also worthy of note th while in the Brdéhmana the name of Aitareya does not occt at all, it is so prominent in the Aranyaka _ From the way in whieh the rubrics are given in the sto quoted above, it follows, further, that the whole of the Aranya is not the work of the same individual. Of the five books which comprises, only three are accepted to be ‘divinely inspire and the rest to be the work of human authors, This is remarkable fact, and it well illustrates the caution wil which even Indian exegetes, thoroughly orthodox as they examined the claims of their scriptures to divine origin ; a Max Miiller justly observes that “‘it is a good proof of a cert ‘eritical consciance even amongest tho orthodox dogmatising the Hindus”.* This is, however, by no meats singular or ex tional. Indian exegetes have not been altogether re in this respect. The commentators of Vydsa are at war a ‘the authenticity of two and a half aphorisms.out of the (न -which constitute his Sériraka Sutra. Some of ASvalayana’s ‘Butras are admitted by some and rejected by others; and the same may be said of a number of other texts. Colebrooke was the first to point out the apocryphal character .0f the last two books of the Aitareya Aranyaka. In a note to his essay on the Vedas, hesays;“In the concluding title of one transcript of this Aranya, I find it ascribed to Asvaldyana, probably by an error of the transcriber. On the other hand ‘Baunaka appears to be author «f some texts of the Aranya ४४ passage from the second lecture of the fifth (Ar, 5, lect 5 §11,) is cited as Saunaka‘s, by the commentator on the prayers . of the Rig Veda (lect. 1 § 15)."+ Adverting to a Sutra of Jaimini’s ‘Parva Miméiisé, he adds ; “It is, however acknowledged, that’ प may be madé, and the-work of 8 human author ` वमाना Sanskrit Leterature, p. 314 ypoiasaye I, p. 46 INTRODUCTION, 9 । ay be,erronpoudly received as a part of the sacred book y those who are-unacquainted with its true origin. An ins- lance dccurs among those who use the Bahvrich, a Sakhé of Rig Veda, by whom “a ritual of Agvaldyana has beon admit- „+ under the title of the fifth Aranyaka, asa part of the Rig Seda”. * The aphorism of Jaimini here referred to is said to occur about the end of the first chapter of the Miméfisé Sutra ; t I have not been able to find it of in the printed portion, bd. the editor of it, Professor MahoSachandra Nydyaratna, oes not remember to have met with it in any other part of 16 work. ‘here is in the statement a contradiction too, for । the first extract Saunaka is said to be the author of the r Book; whereas in the second, Aévaliyana is credited with “authorship of it. S4yana, in tha, passage referred to by Colebrooke, which urs in the commentary on the Rig Veda, says: “In tho agraph beginning with the words Ausnihatricha in the fifth waenayaka the three verses begining with the words ‘suripa Hnubhitaye have been strung into a sutra by, Saunaka” +. This ould at first sight imply that the passage referred to in the । ranyaka was due to Saunaka, and not the whole chapter in quese ° on. But this passage should be read along with another which ovcurs in his commentary on the fifth Book of the Aranyaka. It runs thus ; “It might be said that, having, at thé beginning of the first Book, announced tho resolution to describe the Mahavrata, ` . the announcement here (beginning of the fifth Book) of the same resolution is open tothe objection of tautology. But it is not so ; the two works being distinct; one a Siitra and the other 4 Bréhmana. The fifth Aranyaka is a Sutra work related by a Risht ¢ ` # Goledrooke’s Essays, I, p. 307, ` * Colevrooke’s Essays, I, p. 307, "+ पमार ष््कथोष्िहश्या ए तिरिति खण्ड wine सूतितम्‌ | ष्पः Wiigna इरि तौष्येश्रसा्नासंरयिसिति दं दति a Max Muller's Rig Veda, I,p. 112. . ae ; 10 INTRODUCTION whereas the first Aranyaka isa divinely-insgffed Fpoyggeheye ) Bréhmana, comprising both injunction and recominendatory praise. In the fifth there is no recommendatoyy praise gr@nd it includes, besides, many mantras belonging to ather schools than the one to which the work belongs, Consequentlywit is a 8 ५ work like the twelve chapters beginaing with the words etasya samdmndyasya §c (i. e. the Srauta Sitratof Agvalay Wishing that it should be read in a forest ygciters (of this Veda) read it along with the Aranyakdnda.” (p“387 ),The*way. which the comparison is here made with the Srauta Sutra A$valéyana would forcibly suggest the idea that the fifth a work of the same author, but the suggestion is रथि ‘by the ‘remark in the commentary on the Rig Vetta १०४६५ above, and with a view to reconcile the differences ofthe क we must assign to Saunaka the authorship of bes Rooks Shadguruéishya, in his account of the works of Asvaléjna reckons the fourth Book of the Aranyal@ be due’ him.* The commentator of Asvalayana’s Srauta i supports this statement, but without being very difi Narrowly interpreted these passages might Justify the belie thgt the fourth Book of the Aranyaka is due to Asvaléyana and some verses of the fifth to Saunaka. It may be Entered likewise, that as the former was the pupil of the latter, and had elaborated the writings of his tutor in sucha manner 98 to supercede some of them, he had written the whole of the fifth Book, quoting his tutor only where 16 thought proper. It should be borne in mind however, that the Avanyaka in its entirity existed before the time of Kétyéyana, ° चतुषोरणठकं चेति “eqapdrows fer wrerwremgara, । 4००1 ttre (ससानाच्छ) cf शब्दो निषित्पोवपुरोरकुन्तापवारदिखयम डा भाजैयतेरोवराद्यखरदडितस्म WHEY awe चानाभदससमतद्‌ाअ्ावनसु ज भात, पवो ग्ठङतित्य थं rates सथनधविदेषं सोतयति ॥ ' INTRODUCTION. It vho incymeg-™ ए 18 Index, at the end of the fourth century efore-the Christian éra; and Patanjali, in the 2nd century 2. © rave "Rha -derization of Aitareya; while the authorites we quot» . best buf medieval, the oldest being Sankara; and con- éntly we Miive to assume that in making their statements they eevidend® before them which are lost to us. If this assump- the admitted the proper conclusion to be arrived at, would o be that the whole of the fifth Book belongs to Saunaka, . isthe whote of the fourth Book to Aévaléyana. There is one. a argument in favor of this conclusion which is of entixity, The Brghmanas, when they were first promulgated Bt have well known by their contemporaries to have ५5. + cr sof the sages of their time, but as time wore iMeind the .xeyem@fice for the booka encreased their human ददिश] was allowed to be forgotten, and they were ranked Bgtigthe Safihité. So in the case of the Aranyakas generally, she transition from human to divine origin was a question of fiine, and since the memory was preserved of certain portions of them being of human origin, to the times of Shad guruéishya and Sdyana, itis to be presumed that those portions were the most re- cent, and sufficient time had not then elapsed to effect a complete . transition. Those who preserved the traditions were orthodox persons, who believed firmly, as a matter of faith, the divine origin of the Vedas, not critics of the present’ day who are anxious to trace their human parentage, and they would have: certainly rejected the tradition, or at least left them unnoticed,. instead. of preserving them for us, had they not very strong arguments to the contrary. Itistrue that they believed in the. fact of the authors having been of the highest rank as authorities an matters concerning their religion ; but they did not look upon them in the same light in which they beheld the Rishis who wore 12 INTRODUCTION. the inspired seers of the Vedas, nor reckon'their other works a other than human compositions. As a matter of fact thos authors had not even the rank of founders of seperate schools for both Saunaka and Aévaléyana were followers of Aitareya and not heads of seperate Sékh4s or Charanas. The arguments above set forth would show ‘that the व between the first three Books, which are believéd to be inspire and the last two, which are accepted as human compositions must be along one. To the critic of our timo both are humai compositions ; but the one set, owing to wantof sufficient antiquit! has not mellowed into uncreated, inspired scripturchood, wher asthe other has. Now, according to the learned ro Max Miiller, Kétyéyana, the Sttrakéra of the White Yaj Veda, lived during the second half of the fourth century hefe Christ, and taking that, for want of a bettersas a starting-poj. though the deduction is by no means unquestionable, being four ed on the statement of a ghost-story of the twelfth century A. and there aro many reasons to show that he must 7 flourished at a much earlier date, we have to assign to 7 tutor Aévaléyana the first half of that century, and by a parity of seasoning Saunaka, the tutor of the latter, should go to the end of the fifth century 8. ©. And since the writings of both Aévalayana and Saunaka which occur in the Aranyaka, are . xeckoned as Sutras, and not inspired scriptures, we must look to many centuries before the time of Saunaka for the date of the figst three books of the Aitareya. For a terminus a quo we may look to the time of the earliest Bréhmanas to which they are moat probably posterior, in other words the first three Books of the Aranyaka must belong to some time between the 7th and 14th centuries B.C. Every element in this argument, however, is problematical,—not one which has been universally admitted or satisfactorily demonstrated—and for the present, I (भिण भभ TTT * Goldstucker's Minava Kalpa Sutra, p. 83. INTRODUCTION. 13 क the question must, therefore, be left in this unsatisfactory ate. Notwithstanding the invaluable services which the re- barches of European orientalists have rendered to the cause of edic studies and Indian chronology, and for which my country- plaims put forth by the Bréhmans to unlimited antiquity [0811300 a revulsion of feeling, and the leaning now is strong- » the other extreme. The time fixed for the deluge (2000 years C.) by Biblical writers had, until lately, also greatly narrowed area, and there was not much clbow-room left for speculation. yptian chronology and geological researches have, however, of » rémoved the ring-fence within which Kuropean oriontalists | E felt themselves confined, and it is to be hoped we shall ere long be ina better position to dispel the erian darkness which now envelopes the mystery of Vedic hology, and to deduce what may be accepted as.facts. For breseut all speculation on the subject must be looked upon erely tentative, designed solely as helps towards a future rehonsive study of the subject. In extent the Aitareya Aranyaka is by no means imposing. Estimated, in-the usual Indian style, by élokas, it would scarcely make up nine hundred stanzas of thirty two syllables each. This - matter 18 unequally divided into five Books, (Aranykas) of which ` the first comprises five Chapters ( adhyéyas) ; the second seven ; the third two; tho fourth one ; and the fifth three j—making in all eighteen Chapters. These again, aro subdivided into sections (Khandas), of which the first Chapter of the first Book includes fottr ; the second, four ; the third, eight ; the fourth and fifth, three each. Of the second Book the first Chapter comprises eight ; the second, four; the third, eight ; the fourth; three ; and fifth, sixth, and seventh, one each. The two chapters of the third Book have each six sections. The Fourth Book has an only section : and of the fifth the first. Chapter has six; the sccond, yes and the third, three, Each section is mado up of 14 INTRODUCTION. entire mantras or rubrics varying in number from threq- twenty-eight. The division and subdivisions above set forth are entirfin arbitrary, adopted solely for the convenience of students. Wich reference to its subjects the Aitareya may be divided : ; two parts; Ist liturgical, 2nd philosophical; the former * a _ prising the Ist, 4th and 5th Books, and the latter the 2nd aylar the 3rd Books. The liturgical portion is confined to a sin{{pd sacrifice, the Mahavrata, which is not an independent प designed to be celebrated by itself, but a subsidiary one, forminly, a part of other Soma sacrifices, chiefly the cae 18 ( Gavdémayanasya safivatsara-satrasyopdnte hani), Aévaléyan ork in his Srauta Sutra, refers to the rite in connexion wiflot the Dvddaséha, or as one of the several episodical Satragent He, however, adds, at the end of the chapter, on the subj a that he has described the Satra as performed by men of jdea school, but others follow other rules, + In the White Yawith Safhité, the Mah4vrata is identified with the Gav4mayanunsa- and in the Aitareya Brdhmana it is said to be the same\as the Chaturviiisa day of the Govémayana.§ Dr Haug, in a ne adds, “It (the Mahdvrata) refers to generation, dnd includes, therefore, some very obscene rites. IJts principal Shastra is the Mahaduktham ६, ९, the great Shastra, also called the Brihaté Shastra. The Mah4vrata forms part of a sattra. It is celebrated on the day previous to the concluding Atirétra, and has the same position and importance as the Chaturvifiga day after the boginning Atirétra. The Brihatdeva hymn is required at the Nishkevalya Shastra of both. But instead of the Chaturviiiéa stoma, the Panchaviiiga (twenty-five-fold) stoma is used at the Mahévrata sacrifice.” | | , 9 दधाम Sutra p. 804. । Evamprakdrangavdmayanam = bhavatyasmakam, Aneyeshémanye pra Ve Gh santi. p. 826. ¶ Taittiriya Sanhité, Vol. 111, p. 360. § Haug's Ailareya Bradhmana, 11, p. 283. † Loo, cit’ INTRODUCTION. 15 व have never myself seen the rite celebrated, nor have I access wy Prayoga or Paddhati to refer ४० ` I cannot therefore say ए far the description given above by Dr Haug is correct. the exception of two passages descriptive of bisexual 6 of the universe in the philosophical portion, in which ds occur which are certainly not admissible in our days, ept in medical treatises, there is nothing in the A ranyaka ich can be described as coarse much less obscene, and the rite ‘ertainly not intended to typify generation. It will be seen er down,that it objects, like those of most other rites, included The progeny, advancement, and success in warfare. he ceremony seeins to have varied according to circums— 368. Sdyana says, it is of three kinds, and may be celebrated an ephemeral rite, an Ahina, or a Satra. (p. 387). In explain- the origin of its name the Aranyaka says, “having ‘ yed Vitra, Indra verily became great; ( Mahdn, or ५५ as the commentator cxplains the term); and since ho 6 great this rite (for his adoration) is M:hévrata, and henco the gteatness (Afahdvratatva) of this great rite (Mahdvrata)”. (p. I) Sdéyana says that the Taittiriyakas explain the term in three defferent ways ; Ist,that by which one becomes great is Mah4vrata (Mahdn bhavatyanena vrateneti Mahdvratam). 2nd, the rite in honor of the great God (mahato devasya vratamiti mahdvratam ). ` 3rd, the great (mahd) rite (vrata), (Mahachcha tat vratamii mahdvratam). It is evident from these three optional derivtions that the true origin of the word was unknown in their time. — The time of the rite is regulated by that of the Govémayana, which, according to Katydéyana, may begin on the 8th of the wane in the month of M&yha, or on the full moon of Phalguha, or on the fourteenth of the waxing moon in Chaitra. This of course refers to the practice of the school of Médhyandina, but there is nothing to show that the Aitareyins differed much -in this respect The description of the rite as given in the Aranyaka is \ {16 INTRODUCTION. peculiarly unsatisfactory. Instead of a consecutive and cob- sistent account of the rituals, the author, following the he of the Bréhmanas, starts with the assumption that the main facts are well known to his readers, and adverts only to auch "points as he thinks most likely to’solve doubts and difficultes ; explains particular words and passages of importance from a liturgical point of view; supplys the rubrics of particular sets of mantras ; and illustrates by anecdotes the objects ‘ d advantages of using cortain mantras. The mantras are ae up one after another as they are to be used, but not consecutive nor does he supply the ritual in a systematic regular form, is much as in the course of performing the rite, they are enterverad& by mantras from the Yajur and the Séma Vedas, which it is Pot his object to refer to. To readers of the prefent day, standing at a distance of some three thousand years, ty acquainted with the coremony, and having but a vague lea | of the course of thought of those who interested themselves With the rite, the information afforded is extremely meagre and insa-_ tisfactory ; and in the absence of Prayogas and Paddhatis, it is imposssble to get up from the work a complete ritual. By way of illustration I shall here translate the first section of the first Book, as it affords a fair sample of the author's style of writing and mode of explanation. The section opens with the words “Now, the Mahévrata”, and the derivation of the word Mahévrata is next explained by the anecdote of Indra quoted above. Then come the following rules, explanations and in- junctions, with reference to the morning sacrifice (3). “In regard to this one set (of 2678688) say that two butter offerings should be made in the morning. One however is fixed. (4). To the god Agni with the words pra vo Se with the obj ect of gaining wealth (5). When the object is health with the words vieo wiso atithtm (6). ए is health; thereby one becomes healthy. ( 7) Some say this( sukta ) should not be repeatedpacause of the word atithi; for verily by so doing the performer 3 INTRODUCTION. 17 sie |.roam about as a beggar. (8), We say that the Sukta should certain be recited. (9). He who follows the right path attains tinction ; that is how he becomes an atithi (the word meaning a man of distinction), (10). Men do not welcome as a guest who 18 notof the right path. (11). So let this (éukta) with ( the words ) Agnamavritrahkantamam. (13). Those who - talkie up the one-year-ceremony (Gavdémayana) with the wish to perform this (Mahdvrata), fulfil it (best). (14), These trichas (five ir All) are crowned by the anushtup; the gdyatri metre is #fehma, and the anushtup metre is speech ; that speech should uns, ‘offered by the Brahmé. (15). Let him who wishes for ` tefieht deeds repeat the पा of twelve richas beginning ` ` hh (the words) abidhyagnih samidha jandndm. (16). Let ‘nim, who wishes for progeny and cattle repeat the éukta of eight richas beginning with (the words) hotd janishfa chetanal..” Preceeding in this way the whole of the first chapter of the first Book quotes the rubrics of the leading mantras required for the morning service, in which the Ajya and the Praiiga Sastras are the principal sacrifices. The whole of the second the third, and the fourth chapters, and the first two sections of the fifth chapter, relate to the mantras of the Marutvatiya and the Nishkevalya Sastras of the midday service ; the greater portion is devoted to the latter which was an important part of this ceremony, and regarding it there seem to have prevailed many differences of practice among the ancient ritualists. The last section of the fifth Chapter discusses the propriety of the mantras of the evening service. At the Agnishtoma sacrifice the morning service includes the Ajya, the Praiiga, the Maitrévaruna, the Brahmandchchhajisi, and the Achchhévéka, Sastras ; dt the midday service, the Marutvatiya, the Nishkevalya, the Mitrévargna, the Brahman fchchhaisi, and the Achchbévéka 18 । INTRODUCTION. Sastras; and atthe evening service the Visvedevéh and Agni-mérutah Sastras. Whether all these Sastras were | formed at the Mah4vrata, or only those, which have b discussed in the Avanyaka I cannot ascertain. In the fot Book are given the Mahénémni hymns, and these also w of course included in the ritual, though not named in first Book. The fifth Book is devoted principally to a deseriptiot the Nishkevalya Sastra, whieh is allegorically represented abird with out-stretched wings, and the initials of a numbe Rig Vedic hymns.are quoted, which are said to constitute hed, neck and other members. Important words of mos these hymns are also explained at length, much in the 5 way as those of the Ajya hymns in the first section qy above. . The second and the third Books are devoted to transcendentix knowledge, 1, ०, to the relation of the creation to the Divinity. This knowledge is required for three classes of men; first, earnest-minded men who are disgusted with the imper- manence and trivial nature of worldly enjoyments, and long for immediate imancipation ; these are the best > 2nd, those who wish for emancipation through a knowledge of Hiranyagarbha, -or the order of creation through Prajdpati ; these are middling : अति $d, those who have no idea of emancipation, and long for progeny, cattle and the like : these are the lowest and mest grovel- ing. For the first class, chapters 4 to 7 of the second Book cons- _ titute the Upanished: For the second class, the first three chapters of the same Book supply the necessary information. The third : Book is devoted to the edification of the last’class. All the three portions are called Upanishads ; but Safkara has seperated the last four chapters of the second Book, as Upanishad par excel- ence ; and this portion has repeatedly been printed and translated, severally by Duperron, Colebrooke, Rémamohan ®Réya, Réjané- = réyana Basu, Poley, Roer andothers. To those who are famiffar INTRODUCTION’ 19 : the teachings of the Upanishad there is nothing in these 0 books which will appear new. For the uninitiated the erences of the three forms of teaching may be easily illustrated; 8) to the first class of students the genesis is explainod by the gle sentence “at first there was nothing sentient save the Soul; willed, and the whole universe was created”. For the : cond class Prajapati is put forward as the creating agent; and 7 the third, gross details are given of a bisexual system of The subject, however, is one which has been largely cussed elswhere, and needs no leaborate exposition here On the whole the work now published for the first time es not contain any thing novel, or of grave importance, It of great valac, however, as affording an insight into the ear- ideas of the Bréhmanas regarding the purport of some of leading hymns of the Rik Safhit& The injucction that the Aranyakas should be read by those who have renounced all domestic ties and-betaken themselves e life of a hermit, has produced a curious prejudice on the ect: it is generally believed that the reading of them by a seholder brings on misfortune in the form of loss of wealth dijease, domestic bereavement, and some times all the three 18. By a curious coincidence, and to the satisfaction of those ndits who had prognosticated evil, I, when editing .the ittiriya Aranyaka of the Black Yajur Veda, some eight’ yea rs ago, lost my father and mother, was confined to bed by a dan- gerous illness fora whole year, and suffered heavily in purse, and since the beginning of the last year when I took up this work I have been a great sufferer both in health and purse, from which I have scant hope of recovery, unless a third Aranyaka taken up next-year should enable me to prove the falsity of the beiief. But the folly of the belief apart, it-has led'to MSS. of the work béing neglected ; no houeeholder ‘will keep them ; and it is not easy to have access to the MSS. of itenerant, intelligent, Hindu hermits, When, at the suggestion 20 INTRODUCTION. ४ , of Professor Max Miiller, who informed me that good nd this work were not available in Europe, I made a careful se for materials in all the principal libraries of Bengal and Be I met with scant success. Including the codices obtained न Bombay and Madras the critical apparatus I could bring t gether comprised only the following eight MSS, ; viz, COMMENTARY. “—Lent by Pandit Vamana Achérya, of the Benares Sar krit College ; 73 fol, each 114X5 inches; 20 lines on each pal! It bears the following epigraph : say १८१६ विरोधिखुंवत्सरे काक्तिकष्कसषम्यां fey accra । It is generally correct. | w—From the Sanskrit Collego of Calcutta, 1 only the 1st and the 2nd Books. 1 Book. 32 fol. 2nd Book. fol., each 103x43 inches ; 16 lines on each page. It bears no date, but it is apparently old. %—From Dr George Buhler, of Bombay, a 4to volume complete ; but its pagenation runs in different series for the five Books. mrraafg ६० एनिवारो प्राके १०८८ रयनाभसंबत्‌षर ब्र-00016व for me under the superentendence of Bébu Aumritaléla Mitra, of Benares, and collated with two different codcies, The codex copied from bears the following epigraph Way १८२८ Brawafe ९ TEXT. _ —Copied for me under the superintendence of Bébu Amritéléla Mitra, of Benares, and collated with a MS. which bears the following epigraph संषत्‌ toot किरुकनाम deat ghee red aur | कतो भाद्रपदे orf. ere qe भगुवासर तिने पुरक GATT | INTRODUCTION, 21 e—Copied for Df Burnell, of Mangalore, and lent by him me, 4to foolscap. No account has been recived of the ginal codex. It is from a Tanjore Pandit. 'a—From the Library of the Asiatic Society, comprising only 2nd book. 35 fol, each 10x 4; 8 lines ona page. It bears’ following epigraph : शाके लु शाङ्िवाडस्य age यथनामके | waa दिशं परोक्त area शावकाभिधः॥ क्प हतोयायां बचे याभतुतोयके | षिद्चाणदोपिकायाशच पुलकं यक्तिसद्कुलं 1 नाराथथेन लिखितं चन्द्रपूरमिवासिना। शििवरामाय मुरवे दत्तं परसभक्कितः। st —Fyom the Sanskrit College of Calcutta, Book fourth (वीप Mahénémni, comprising both text and comment.—Fol. -a;each 194 x6 ; 12 lines on a page. Generally correct. Ofthese क and @ belong to the same class, but the others are apparently of independent origin. For the most important of these J am indebted to my much respect- ed friend B&bu Amritaldla Mitra, of Benaras, who, not only obtained them from hermits, who are most jealous of their MS, treasures, .and never allow them to be 86७ except by the most orthodox, but also took the trouble of collating thenre very carefully with others, ana on the whole so prepared the copy as to render it fit for the press without any additional labour. He has also, from time to time, helped me with a variety of other rare and important MSS. which, but for his generous aid, I could never have obtained. Asa strictly orthodox Hindu in his habits and manners, and at thesame time an earnest scholar, he has an influence with the hermits of Benares which few else can command ; and I cannot adequately express my . obligations tohim, I have to thank also Dr Buhler, of Bombay, and -Dr Burnell, of Madras, for the ready aid they have always 22 abd, INTRODUCTION aiforded me by the loan of MSS. which have been of great val: in showing how far the North Indian recensions differ fr those of the western and the southern Presidencies. r have to thank my venerable tutor Pandit Visvandtha Sést and Pandit Kémékhy&ndtha Tarkavagisa for the zealous 9881 auce they have rendered me in collating my MSS. ar carrying the work through the press. रेतरयारण्यकम्‌। ओगणेशाय नमः ॥ दरिः Ta भूमिसुपस्पुशे दद्म इडा नमं TST नमं कषिभ्यो' मन्त SEN मन्त्रपतिभ्यो नमो बो अत्तु Sa: शिवान; शक्मा भव सुडोका सरखति मातं व्योम सन्दिं। मद्र कणभिः॥१॥ WH TRAM कक्‌ vn Gs जनं ऋक्‌ ॥ १॥ कयानश्च आ० faa: स्योनाषएथिषी ऋक्‌* ॥ ATA ॥ (रथ मदाव्रतम्‌(?) (azz 9 दत्वा मद्ानभवद्यन्मद्धानभवत्तन्मद्ात्रतमभवन्नन्मद्धात्रतस्य मद्ाव्रतल्वं(र) (रदे were आज्यं कुर्यादिति sa आड्रेकमिति त्वेव feria) a वो देवायाभ्रय इति राद्धिकामः(£) (५)विशो विशे बोः अतिथिमिति पुष्टिका. मः(५) (६ पुष्टिवि विशः "पुष्टिमान्‌. भवतीति (₹) (oy afa- थिमिति पदं भवति Faq ङुयादित्याहरीश्वरोऽतियिरेव खचिष्ितपु लके भभिमपस्यशे दित्यादयः, sf कक इत्यन्ता शान्तिमन्ता ब wim i भाव्यकारेणापि नेते area: | ( १ ) न, ~ | एतरेथारण्यकी चरितोः(9) (८) तदु इ स्माद कुर्ययादेब.८) (शयो व a यः ओष्ठतामश्रुते स वा अरतिथि्भवति(€) १०न असन्तमातिथ्यायाद्वियन्ते(१०) (१९)तस्नाद्‌ AAA SATAY) रोस यद्येतत्‌ Patera वुचदन्तममि wa प्रथमं कुर्यात्‌(१२) (१३)एतद्रा दरोपसन्तः संव मासते त भागक्छन्ति(१३) (eda एतेऽनुष्टप्‌ शोर्षणस्त सुचा भवन्ति बरह्म वे गायनी वागनुष्टुब्‌ ब्रह्मेव तदाच सन्दधाति(१४) (१५)अगोध्यभ्निः समिधा जनानामिति कौर्तिकामः(१५) (१९)दोताजनिष्ट चेतन इति प्रजाप कामः(१६)।९॥ एेतरेथारण्यकभाषम्‌ | AMMAN: सुमनसः AMAIA | य. नल्वा HARA We नमामि गजाननं ॥ १॥ यस्य निश्वसितं वेदा यो बदेभ्योऽखिलं जगत्‌ | निमभे ane बन्दे विद्यातीर्धमहेश्ठरं ॥ २॥ तत्‌कटाक्तेण तदरूषन्दधदक्षमहोपतिः। श्रादिशस्षायणाचाये' वेदार्थस्य प्रकाशने।॥ १॥ ये पूर्वोःधषरमोमांसे ते व्याख्यायातिसङग्रहात्‌ | BNE सायशाचार्खयो वेदाय saa: ugh Rataarme seer कारमारण्डकाभिधं | अरण्य एव WSTaTSITUA far aa ॥ ५॥ CATO Telok Ro । 2 आरण्यकानि पञ्चेति माक्वान्ययविभेदतः | ACATAE: प्रोक्त प्रथमारण्यके GT ॥ ६॥ गवामयनमिव्यक्षे सत्र BART | उपान्त्यमस्ति यदषहस्त शहात्रतनामकं ॥ ७ 1! सचप्रकरणेऽगुक्तिररस्याध्ययनाय fe | महाव्रतस्य तस्यात्र sre ay विवि्यत ॥ ८॥ awe विककितमथं' प्रतिजानते । (भभव मह्ात्रतम्‌(९) इति । ‘Tea भआरग्मवाचौो। मदहाव्रताख्यः कम प्रारग्ध- मित्यथेः। अधवा भ्रयमानन्तस्बोयेः “cea: । प्रक्षतिन्नाना- नन्तरं fanfred महात्रताख्य कमौभिीयत इति शेषः । प्रकतिन्नाने हि सति ततो famarafafeer wat: साकस्ये- माववो्ुः शक्यन्ते । वि्ठजिश्चतुविंथादौनि कर्माणि महाव्रतस्य WHA! भाज्यप्रउगनामके ड we विश्ठजिदाख्यात्‌ कमयो मद्टाव्रतेऽतिदिश्येते | ्ोत्रकाणां शस्त्राणि चतुर्वि शाख्यात्‌ कम- णोऽतिदिष्यन्ते। लथा च पश्चमार्वे पठिष्यते । भराज्यप्रडगे विश्वलिती होताश्चतु्विं्दिति॥ महाव्रतं प्रशंसितुमाख्यायिकामुखेन तच्छष्दनिवंचमं दं यति। (रोड्न्द्रो वे त्रं हत्वा महानभवदयन्‌ महानभवत्तन्‌ ATT व्रतमभवत्तन्‌ महाव्रतस्य महात्रतल्म्‌(९) इति । हन्रबधस्य खुत्यन्तरप्रसिह्िद्योतनार्थः Are | तैत्तिरीयके दथपू्ं मास- AWWA त्वष्टा wage vaferaqars ठ नाखोऽसुरसखोत्य- स्तिहक्चयादिकं बहना प्रपञ्चेनाभिधायान्ते दयावाष्यिवौभ्यामनु- @ सति तन्धकाड इति a | ४ रितरथारण्यके चरातिनन्रेण छतो waar) एवमास्रायते। स॒ anata प्रसूत इन्द्रो हत्महविति। एवमन्यत्रापि । इन्द्रो छाय ger wetigat gata वजमुदथच्छदिन्द्रो हतं इता =f देषु प्रसिदिद्रष्टम्या । ईशात्‌ प्रसिहात्‌ ठ चबधादूष्वम्‌ श्रयम्‌ रद्र महानभवत्‌' । भो तिरादहित्यमस्य aa’ । FATA , तु खकौयां भोति खयमेव प्रजापतेस्ते प्रोवाच। तथा च तेत्तिया श्रामननत्ति | तस्मादिन्दरोऽबिभेस प्रजापतिसुपधावत्‌# शचः श्न नोति | इत्थं भोतस्य खेच्छया ayy देशेषु सञ्चरास्रवात्‌ खण च निद्राभीजनादरो बिभ्यतः खास्य वाभावादल्यलम्‌ | at निभवल्वमेव महव । ‘ay’ यदा, Wal ‘xa: (महा नभवत्‌, ‘aq तदानौम्‌, were’ क्रियमाणं सोमपानविशेषामकं कमं "महाव्रतमभवत्‌"। तस्मात्‌ कारणा याज्निकेमंहात्रतमिति व्यव- ह्रियमाणस्य कमेणो 'महात्रतनामकलं VAT | तस्य च नाजर- सेधा निवचनं द्रव्यम्‌ । महान्‌ भवत्यनेन त्रतिनेति मात्रत । मतो देवस्य व्रतमिति महाव्रतं | महच्च तत्‌ व्रतमिति महाव्रतम्‌ | एतानि तौणि निवचनानि तैत्तिरीया आमनन्ति | प्रजापतिः प्रजाः SET ठचोऽशयत्‌। तं देवा भूतानां रसन्तेजः सम्भृत्य तेन नमभिष तन्महानववर्ति इति "तमहात्रतस्य AT aaa’ | महतो व्रतमिति (त्महात्रतस्य महात्रतल' इति । zat ` ऽथयच्छान्तो भूमावपतत्तदानौं देवासेजोदेतु' † तम्य्लोकाहा- यशा समानीतं रसायनरूपं सोमं मष्ात्रताङ्भूतेमंन्त | सम्पा- ara प्रजापतिं तेन सोमेन चिकिस्िलला मषानववत्ति खमरहितो * दप्राधावदिति साधुः | † ते देषालेजोरहतुमिति a, ao च। १्रा०।१अ०।१क०।२ऋ० | ५ ठन्नोऽनेन कम TAA । छन्दोगेरपि महद त महतो व्रतमिति निरुकिदयमाम्नातं। प्रजापतिः प्रजा अजत सोऽरिचितसो saga तं देवा भ्रभिसङ्च्छन्त तेऽब्रवन्‌ महदस्म व्रतं सन्रामो यदिमन्धिनवदिति यस्मे तसंवल्सरमव्र' पच्यते तत्‌ समभरत्‌ awa प्रायच्छत्तत्रजयत्तदटेनमपिनोखदन्म्य ad यदिममधि न्वौदिति तन्महाव्रतस्य महाव्रतलवं प्रजापतिवाीव महास्त- स्मैतद्‌ तमिति | afeaa शक्या feats: श्रपद्यत wat पतितः। धिनवत्‌ प्रोण्यत्‌। अत्रजयत्‌ प्राप्नोत्‌ । अ्रधिनोत्‌ चअ प्रोणयत्‌। हेमा मरण्योग्या मनुष्याः यदु व्रतमिमं प्रजापति . अधिन्वौत्‌ ्रपरोणयत्‌ | तद्‌ व्रतं महदिति देवा उक्ञवन्त त्ययः । TM म्ात्रतं प्रशस्य तच प्रातःसवने होतागंसनोये श्राज्य- aaa शस्ते पूर्वपक्सिदान्तौ stata (रोदे एतस्याङ; आज्य कुर्यादिति रहेका श्राष्ुरेकमिति वेव खितं (९) इति । “एतस्य, महा- व्रताख्यस्य, "अङ्कः", प्रातं बै कतं चेत्येवं दे aaa कुयात्‌ a at देवायाग्नय इति सर्च सूक्तमाज्यशस्त्रतेनाग्निष्टो मेऽभिहि- तलात्‌ प्राकतं। sha ara दौधितिभिरिति प्चवि शत्युच सुक माज्यश् स्रत्ेन विश्वजिति विधानादेक्षतं । त दें" रपि प्राक्लतव- कते, ‘are’, अस्मिन्‌ महाव्रते ‘Haq’, इतिः एव, एक णखा म्तरौयाः, “APY! । सोऽयं FITM | तस्य WATTS व्याद्यधः तु"शब्दः । हे भाज्येन Hag किन्तु विश्ेषविधानादकतमंकमान्य कुर्य्यात्‌ ‘saa’, सिचा म्तरदस्यं ‘fad’ 1 यदाज्य गस्तदयमङ्गोक्रि- येत तदानौमग्निष्टोमसं खेऽसिन्‌ महाव्रते safes प्रापिभ्यो RTS: स््ेभ्योऽधिक शस्त्र MTA । तच्ायुक्त । दाद्या ६ रितरेयारण्यके गिनष्टोमस्य स्तोत्राणि दादश शस्राणोति श्ुलन्तरविरोधात्‌ । agar नित्यमाज्यशसरं व्यवसधापित । अथ काम्यान्याज्यशस्राण्यश्यन्ते । तज सब्हिफलाय Wa- विशेषं विधत्ते। (४) वो देवायाम्नय इति राहिकामः(४) इति॥ तश्च aad सूक्तमिति पूवभेवाभिहितं। पुटिकामाय * सूना न्तर विधत्ते । (५)विशो विभो भ्रतिधिमितिपुरटिकामः(५) इति ॥ एतश्च UN प्र्धद्शचं। तस्य पुष्टिहेतुत्वसुपप्रादयति। (afer विशः gfeara भवतोति(६) इति । विशः वेश्वाः, त हि बार्न बहुधनमजयन्तः करमपि बहल प्रयच्छन्ति । ऋतो (२.१ विशां yfea । aaa लोकप्रसिदिः "वे"शब्दे नोच्यते ॥ सू तु विभो fan दति वौप्‌सया बहुविधानां बेश्यानामभिदितलात्‌ | तेन ata यजमानः पुष्टिमान्‌ भवति", इत्येतदुपपत्र | "दति शब्दो Far: । यस्मात्‌ एष्टिमान्‌ भवति, तस्मात्‌ gfear- मस्तत्‌ सूक्त FAT अव्र yardaa तत्‌सूज्गं दूषयति । (ऽ)श्रतिथिमिति पद्‌ भवति नेतल्कु्यादिव्याइरौष्वरोऽतिधिरेव चरितोः(9) दति। अस्िन्‌ un दरिद्रस्य षाचकम्‌ “अतिथिमिति पद", aa | तस्मात्‌ ‘a’, "एतत्‌" aa, ‘gala,’ "इति" एव, केचित्यण्डित- MAI “धरा!” | तत्रोपपत्तिच्च वणंयन्ति। य एतद्‌ाज्य Fala ऽयम्‌ अरतिधिरेव' दरिद्र एव भूला, ATMA TUG सवदा, रितं ` £ ष प्रभुभवतोति ॥ ` अत्र सिषान्तलेनेतत्‌सूक्ञविधानाथ' प्रतिप्रसवं विधत्ते । ° पुषटटिफल्ायेति कम मण्च्‌। PML Bole Ma!T— १ ३ऋ० | © (c)ag ware कु्यादेव (८) इति । भतिधिपदतात्यय्याभिन्ञः सिद्ान्तो ‘ag © तदेव ama, wa "कुर्य्यात्‌", इति ‘swe’ A पूर्वपक्तोकतदूषणश्रमना्थमतिधिगब्दतात्पयं" दथंयति । (€)यो वै भवति यः श्रेष्ठतामश्रत स वा अतिथिर्भवदि(€) afar सत्तावाचौ भूधातुः wartafad ब्रूते! “यो वै भवति, यस्त पुमान्‌ सन्‌मागवत्तौ भवति, तस्मिन्नपि सन्‌मागवत्तिं awe "यः" पुमान्‌, अतिशयेन प्रागसत्य प्राप्रोति, सः, एव श्रतियिभवति'। अतः प्राशसत्यमतिधिशब्दप्रस्तिनिमिन्तनतु दारिद्रा । एतदेव व्यतिरेकमुखेन सखष्टयति। (१०)न वा असन्तमातिष्या- याद्वियन्ते (१०)इति | सम्मार्गरहितं व्राव्याभिश्स्तादिकं पुरुषम- त्यन्तदरिद्रमप्यातिष्यसत्‌काराय नाद्रियन्ते" ॥ fararat निगमयति । (११)तस्नादु कामभेवेतत्‌ कुथात्‌(११) इति। यस्मादतिथिणष्टोन दुष्टः किन्तुप्रणस्तः "तस्मात्‌" एव कारणात्‌, विस्ग्भे ण ‘ca,’ ‘Taq’ सक, ‘Hate’ ॥ ततसूक्प्रयोगे क fasta विधत्ते। (१२)स यद्येतत्‌ ङया- दागग्महबरहन्तममिलेतं ठचं प्रथमं बुर्यात्‌(१२)दति। तस्मिन्‌ aa विशो विशो व canton प्रथमस्तुचः। भ्रागनभेत्यादिकी हितौयस्त॒चः | प्रयोगकाले तु “्रागनुमेत्यादिकं प्रथमल्रेन पठेत्‌ I तज्रोपपत्तिमाह | (१३)एतदा अदरोप्‌ सन्तः संबस्रमासते त ्रागच्छन्ति(१३) इति। ये गवामयननामकं सवत्छरसन्रमव- तिष्टन्ति ते महात्रताख्यमेतदेवोपान्तम्‌ “श्रहः,' प्रापुमिच्छन्तो- $नुतिष्ठन्ति। तधा सत्यागन्‌भेति प्रा्िवाचकं शब्द प्रयुश््ानाः ते' पुरषाः, तदहः “प्रा गच्छन्ति तस्मादेतस्य AT yA ॥ : ~ [च्‌ । रितरथारण्यके अरतिथिमागनेतिपददयतात्प्य॑दशंनेन Sted व्याख्यातं । अधावशिष्टानां ठत्तानान्तात्ययं' stata) (१४)त रएतेऽनुष्ट- पोषा णस्रयस्त चा भवन्ति aw वे गायत्री TET ब्रह्मणोव तदाच सन्दधाति(१४) इति । ween fast बिश इत्यादिके सूत प्रथमतस्त॒चहये गते सति तत ऊध्व यस्त चा अवगिष्यनते । तेष्वन्तिमसतु चोऽहंहवान इत्यादिकोऽनुषटप्कन्दस्ः। तव्रातुष्ट- que: भिर उत्तमाङ्क्यानं येषां carat ते “अनुषटप्नौषां णः” “एते, aay विसङ्ख्याकाः, aaa ey ततः yaaa ठचे च गायचोच्छन्दो विद्यते। साच गायत्र, ‘aw’, एव । तस्षवि- तुवर ख्यमित्यनया maT wa: प्रतिपाद्यत्वात्‌। येयं ढचगता “AAT, सा AYA चतुष्याच्छसाम्यात्‌ । सा चतवारि वाक्परिमिता पदानोति वाचः पाद्‌चतुष्टयमान्रातं। परा पश्यन्तो मध्यमा वे तरौल्येवं पाद्‌ चतुष्टयमनयवया ख्यातं | अनष्ट भस्त aqua wed एवं सत्यन्‌ सङ्गे गायतरयनुषटु भोम aa सति ‘aq तेन सृक्तपाठेन, ‘aqua’, "वाचं", संयोजयति ॥ श्रध कौत्तिफलाध' सूक्तान्तरं विधत्ते। (१५)अरबोध्यमिः समिधा जनानामिति कौत्तिकामः(१५) इति । श्रबोधौल्यादिकं eeu सुतं ॥ फनार्धमन्यत्‌ aa विधतते। (१६)होताजनिष्ट चेतन इति प्रजापशुकामः (१६) इति, श्दोतेत्यादिकमषटच' सुतं । श्रत यधोक्षानां AMAA गोदोदनन्यायेन फलाघत्वमेव न तु क्रल- Us! स च न्याययतुर्घाध्यायस्य प्रथमपादे चिन्तितः | गोदोहनं CAT ALAA भानाद्‌ दयाधता। १अआ०।१अ०।२क०। ae. saatfa क्रतोः सिद्ध: केवलं पुरुषाय aq | दंपूणंमासयोः waa! चमसेनापः प्रणये दोहनेन पश्- कामयखयेति। aa गोदीष्टनस्य क्रत्वयतव पुरुषायत्वश्चेति ाका- रदयमस्ति | पशुफलप्रजननेन% पुरुषप्रोतिभाति। अपां प्रणयनेनं क्रतुपौष्कलमपि भातीति चेत्‌ । मेषं । गोदोषहनमन्तरेण फलासिबेभंवत्‌ पुरुषाधत्वं । क्रतुस्त तदभावेऽपि चमसेन सिष्य तीति न क्रल्धला। एवमत्रापि यथोक्तानि काम्यसूक्षानि फलार्थान्येव म तु क्रत्वर्थानि । एवं तदहि HATES He प्रसज्येतेति चेत्‌ । मेवं । कामभ्यानामेतेषां क्रतवङ्गभूतं शंसन afar विधाने सति काःम्येरपि aa: क्रलक्गस्य ware निष्पत्तेः । काम्येन नित्यसिद्िरिति fe तान्तिकाणां विदितं । तस्मात्‌ फलसाधनत्वन विधानादेतेः फल aaa fafa | रथात्‌ क्रतोः साङ्गत्वमित्यभयसुपपन्नः ॥ १ ॥ (एअं मरो दोधितिभिररण्योरिल्यन्नाययकामः(१) (र) अधरर्वा wares) (इोचिरतरमिव वा इतरष्ा- SEATS ae मुखत एवाग्निमा गच्छन्ति मुखतो- ऽन्नादयमश्रुते मुखतः पापमानमपन्ने(२) (४ दस्तच्युती जनयन्तेति जातवदेतस्ाद्या AR यजमानो जायने तसमा ्नातवत्‌(४) (५)तानि चत्वारि चन्दांसि भवन्ति चतु- * पश्यफरलनमने इति go | † तान्तिकाथां डिष्छिम xf wo, ae @ | ( ) १५ एितरेयारण्यको ष्यादा वै पशवः पशनामवरध्ै(५) (ई)तानि भणि च्छन्दसि भवन्ति चयो वा दमे चिव्रतो लोका एषामेव लोकानामभिजिल्ये&) (अति द Beat भवतः प्रति- टाया एव दिपरतिष्टो वै पुरषशत्‌ष्यादाः प्रवो यजमा- नमेव तद्‌ दिप्रतिष्ठं aaa प्रषु प्रतिष्ठापयति(9) (cat: पराग्बचनेन पच्चविंशतिभवन्ति प्र्वविं भोऽयं पुरुषो दश etal अङ्गुलयो दश प्रा्या दा TE दी TR आत्मेव पच्चविं शस्मिममात्मानं waft संस्कर a(c) (<)अथो पच्चविशं वा एतदः पञ्चविंश एतस्या ः स्तोमसलतसमेन समं प्रतिपद्यते THE द॑ एव पञ्चवि- प्रतिरभ॑वन्ति(९) (१णतास्िः प्रथमया विरुत्तमयैकया न विंशब्युनाक्तरा विराए्‌ न्युने वै रेतः सिच्यते a प्राणा न्यनेऽन्नादयं प्रतिष्ठितमेतेषां कामानामवरुध्ये (१०) (१९)एतान्‌ RATATAT य एवं वेद(१९ रोता अभि- aaa वदती" च विराजं च चछन्दा यैत्याङ्कः सम्यत्ता- मथो अनुष्टुभमनुष्ट बायतनानि BSAA Vs) ue Ut TaTATURAT TAT | अत्रायफलाय aaa विधत्ते | (¢) “ate नरो दीधि- तिभिररश्लोरितयन्नायकामः(१) इति i we योग्य शाल्यादि- १अ०।१अ०।२क०।२-४ऋ० | १९ निष्यवम्‌ wa च तदा्यञ्चेति ‘ward’, तत्कामल्लमसख t ‘afa नरः" इत्यादिकं पञ्चविं गत्य चमाज्यश स्त मवगन्तव्य # अस्य सूज्ञस्यान्रहेतुलं सम्भावयति । (2)“aferat qare:”(2) इति । श्रनेरब्रभक्चकवे लोकप्रसिदिद्योतनार्थः वे'शब्दः । , अग्नेः खयमनत्रभोजकलेनान्रप्रियलात्तदहिषथसङ्ञेनान्रलाभो युक्त Tau ॥ नतु प्रवो देवायाग्नय इत्यादिस्ञेष्वप्यग्निविद्यत शत्या शङ्क्य तिभ्योऽस्य gaa विशेषं ewafa । (३)“चिरतरमिव वा इतर- ष्वाच्येष्वम्िमा गच्छन्त्यथ सुखत एवाग्निमागच्छन्ति सुख- तोऽनरा्मसते सुखतः पाप्मानमपन्नते”(२) इति । ‘Katy’ प्र वो देवायाग्नय इत्यादिष्वाज्यश्रस््ेषु, यजमाना भत्यम्तविलम्बो यधा भवति तथैव “अग्नि, प्राप्रवन्ति। सलज्ञादावभ्निपदाभा- वात्‌ इह तु सद्वावादादावेव wearin प्राप्रवन्ति। भती. ऽमवदयं । रादौ विलम्बमन्तरे णेव यजमानः सद्यः प्राग्नोति, तथाः ते यजमाना भ्रादावेव "पापूमानंः, नाश्रयन्ति ॥ gaa प्रथमपादे भ्रग्िशब्द प्रशस्य fede जनयन्तेति- we’ प्रशंसति । (४)“दस्तद्युतौ जनयम्तेति जातवरेतस्मादा Ist यजमानो जायते तसाञ्जातवत्‌”(४) इति । शस्तेत्यादि- दितीयः पादः । तस्यायमथेः । शदस्तच्यती' हस्तव्यापारेण भथनास्येन,. "जनयन्तः यजमाना अ्रग्निसुत्मादयन्तः, ‘sf तज जनयन्तेत्यनेन शब्देन, इदं aM ‘AA जन्मवा चकशब्दवत्‌ भवति । ‘uaa जगकवाचिश्ब्दोपे तसलयुक्लात्‌, अङ्गः मशा- व्रताख्यात्‌ कर्मणः, ‘AMMA, अयं तत्फलयोग्बज वान्‌ १९ एेतरेथार ण्यक भवति । ‘aay कारणात्‌, तथाविधजक्षसाधनभूतं qa जखवाचिश्टोपेतमित्येतद्ङ्ं ॥ अस्मिन्‌ पश्चविंशत्यचे सक्ते भ्रादावष्टादशर्चो face SAU | TAME A नो भगे वोरत इत्यादिकाः सप्तचस्िष्ट प्न्दस्काः | ताखकक्षस्यारुचि पाद चतुष्टयगतानि श्छन्दांसि प्रशंसति | (५)“तानि चत्वारि च्छन्दांसि भवन्ति चतुष्पादा वै पशवः पशूनामवरध्ये"( ) इति। एकादशाक्षरा facfafa गरुल्यन्तरादेककस्िन्‌ पादे एकंकन्विषटवाख्यं छन्दोऽस्ति । तत way पादेषु "चत्वारि, चिष्टप्‌ˆढन्दांसि' सम्पद्यन्ते aa: पशूनां चतुष्याक्वेन तस्साम्यात्‌ पशुप्रातिभेवति ॥ ae चक्तादिगता विराट्‌न्दस्का ऋचस्तासां पादग तानि च्छन्दांसि प्रशंसति | (६)“तानि णि च्छन्दांसि भवन्ति aa वा इभे जितो लोका एतेषामेव लोकानामभिजिदे" (ae । यथा चतुष्यदा व्िष्टुबेकादशात्तरा चिषटबिति श्रुत्योः WEVA च Fat, तथा विषदा विरा ema विराडिति gare तत्सखख्याहयं gai ततस्िष्ठपि पादेषु दशाक्षरसङख्याकानि wi, किराट्न्दांसि सम्य दान्ते । लोकाः", च पथिव्यन्तरिच्च योरिति एवं विसङख्याका उश्तममध्यमधिमः साल्िकराजसतामसः प्राणिभिरुपेतत्वात्‌ शिहतः', Tl भ्रतः सढःख्यासाम्यात्‌ लोकजयो भवति ॥ ae पूर्वौ त्तरभागयी््षमाने विराटतिषटबियेते दे wet प्रशंसति | (9) “ते हे छन्दसी भवतः प्रतिष्ठाया एष हिप्रतिष्ठो बे परषषतुषादाः पवो यजमानमेव तदिपरति्ठ' चतुष्‌ LATO Mole BojS-L Ao | १३ पशुसु प्रतिष्ठापयति"(9) दति । छन्दोदित्व प्रतिष्टाधैमेव सम्प- यतं | लौकिक परुषः, सर्वाऽपि भूमौ हाभ्यां पादाभ्यां प्रति- feaary ‘fenfas:’, भवति । ‘away’, तु "चतुष्पादाः" । एवं सति छन्दोहित्वेन पादचतष्ेन च हिपादं "यजमानं, चतुष्यात्सुं पशु", होता प्रतिष्ठापयति, ॥ द्टानीं सर्वाखक्ष safeat पञ्चवि ्रतिसङनख्यां प्रशं सति | (८) “ताः पराम्बनेन पश्चविंशतिभवन्ति पश्चविंशोऽयं पुरषो दश TR WE AM दश Ta aT Te हौ बाह भरालैव पच्च विं्स्तमिममामानं पञ्चविंशं संस्करते”(८) इति । भहत्तिम- न्तरे णोध्वपाठः पराम्ब चनं । शश्रासमा' wate) मध्यं शेषा मङ्ानामामेति वच्यमाणत्वात्‌ । तेनामना सहितैरवयवैः स्मः रय युरुषः, पञश्चविंशतिसङख्योपेतः । saared पुरुषं ऋग्गतया पञ्चविं शतिसङःसख्यया संस्वारोति॥ प्रकारान्तरेण तां सङ्ख्यां प्रशं सति । (£ )““अथो पञ्चविंशं वा एतदष्ः पञ्चविंश carers: स्तोमस्तत्समेन समं प्रतिपथ्यति AME एव पञ्चविं्तिर्भवम्ति"(<) एति । “रयोः भअ्रमिचेतयर्षः rasa अष्टः, तत्‌ ‘vay, "पच्चविंगशतिसङख्योपेत- मेव । तत्‌ कथमिति aged । “एतस्याः” aera’, सामभेः स्तोमकालें ATTN सम्पाते । सोऽयं चिहत्पश्चदथादि- र्पो न भवति किन्तु वपश्चविशः | तस्मात्‌ कारणात्‌ पञ्चविश्तिसरूख्यया ‘aan’, ana, पञ्चवि शस्तोमयुक्त' ‘az’, तदहः प्राप्नोति । यस्मारेतद्हः सूक्रसेत्यभयं समं तस्मात्‌, एते © Weert, पद्धति शतिशकख्या युक्ते ‘ca’, भवतः । अन्यया १४ Tarawa साम्थासम्भवात्‌। ‘vate इति बहवचनं तु सुक्तगतानाष्चां स्ो्रगतानाश्चापेक्षथा द्रष्टव्यं ॥ तस्मिन्‌ aa प्रथमो ततमयोक्छचोराहत्तिविधिमभिपरेख तदा- द त्तिसहितां सङख्या प्रशंसति । (१०)ताखिः प्रथमया तिर तमपरैकया न चिंश्श्चनात्तरा विराण aa बं रेतः सिच्यते ara प्राणा न्यनेऽबराद्य' प्रतिठितमेतेषां कामानामवरुष्य'*(१ ०) इति । "ताः" सूक्ञगताः पञ्चविं शतिसङ्खयाका ऋचः, तरिराहत्तया '्रधमयाः, विराहन्तया च उत्तमया, सहिताः सत्यो मिलिता एकोनत्रि शसडनर्याकाः सम्पद्यन्ते | "एकया, कचा A’, सम्गृणा ‘fang इति यीजना । विंश्दक्षरा विराडिति ga: | विराट्‌ ढन्दसस्तिंशङख्योपे तत्वात्‌ sa तिशतङःख्यायाभेकया न्यून- त्वादिथख्कसङख्या नन्यनात्तरा विराट, सम्पद्यते | लोकेऽपि न्यने तै" wa एव गर्भाशये, प्रजोत्पादनाथ ‘ta: सिच्यते | तथा aq दयपण्डरोके प्राणाः", प्रतिष्ठन्ति । wer चोद्र ‘cara, ‘afafea’, भवति । तस्मादियं न्युनात्तरा विराट्‌ "एतेषां ` प्रजोत्मत्तिप्राणात्प्रतिष्ठारूपाणं, कामानां, प्रा - सम्पद्यत | यधोलाधंषेदनं प्रशं सति । (११)“दतान्‌ कामानवरेन्धे य एवं बेद्‌'(११) इति । यः" पुमान्‌, एवं", ऋग्‌गताभेकीनतिं असस्थां ‘Fe’, स एमारक्षान्‌ कामान्‌" प्नोति | वैदनमा- तेय फलप्राभियं जवदाधंप्रकाे उपपादिता ॥ | प्रकारान्तरेण Baa ऋचः प्रशंसति । (१२)“ता मि AMA Seat च विराजं च च्छन्दो येतस्याहः सम्म तामथो १श्रा०।१अ०।२क०।१२कऋ०। १५ अनुष्टुभमनुष्टबायतनानि छ्याज्यानि(१२) इति । या ऋचः Ga प्रोक्ता अग्नि नर इत्यादिकाः ‘at स्वां ऋचः, भिलिता हहत्याख्यं छन्दः", "अभिसम्पद्यन्ते, तथा विराडाख्यं "छन्दः, “अरभिसम्पयन्तेः ! एषं सति ‘ure महाव्रताख्यस्य “श्रः, अपक्िता या सम्मत्त, प्राप्ता भवन्ति। तच्रादावष्टादगानौर्चां aa एव विराडभिसम्प्र्तिः सिचा । यास्तृत्तराः aa few स्तासु ठहतौच्छन्दः मम्पादनोयं । अन्तिमाया ऋचस्तिराठत्तौ सत्यां नवचिष्टभः सम्पद्यन्ते। तामु प्रल्ेकमष्टात्तरेष्वपनोतेषु अवशिष्टा नव हहत्यो भवन्ति | अपनोताख् नवसडन्ख्याका अष्ट्तरपादा मिलिला हासप्ततिरच्तराणि सम्पद्यन्ते। तच षट्‌- विशदच्रोपेते दे त्यौ fawaa ada वदतौ च्छन्दःसम्प- त्तिः । अपिच प्रथमायाखच्नुष्टशचस्य सम्पादयितु Ta ATT ताः GAIA ऋचोऽनुष्टभमभिसम्प्रयन्ते | यद्यप्याद्याया ऋ चस्रय- स्तिंणदचरत्वादेकम चरमनुष्टभोऽधिक तथापि ने तावतानुष्टपलं Slaa ।.न वा एकेनात्तरेण च्छन्दस वियन्ति न दाभ्यामिति- Ras) यथेवास्यासच्यच्तरत्रयाधिक्येऽपि विराटल्वमतुक्रभणिका- कारेरन्म्‌, एवमेकाच्चराधिक्येऽपि अतुष्टं किं न स्यात्‌। न चैतावता प्रयासेनानुष्टघ्सम्पादने प्रयोजनाभावः । यस्मादा- ज्य स्तरा ख्नुष्टबाच्ितानि । प्रवो देवायाग्नय इत्यादो तथा दृष्टत्वात्‌ | तस्रादनुष्टुपृसम्रच्या प्रशस्तमिदं सक्रभित्यभिप्रायः। नन्वेतत्‌ सूक्तमत्राद्यकामस्य विधोयत sfx प॒रुषाधमिदं तथा क्रतल्थेमप्यस्य चोदकेन प्रापितं । तथा हि राज्य पङ्कगे विश्वजित इति परञ्चमारश्यके वच्यते । विष्वजिचाखर एका ऋच्ट सदयम- १६ एितरेथारण्यके faevafafa तस्य areata: बिश्वलितोऽमिन नट दूति सूत्रकारणाभिध।नाहिशजिदिक्षतिरूपे महाव्रतेऽपि तं a ife- श्यते । तस्मादेतस्यवाग्नि नर इति सक्तस्य Hara WAGE चेत्यभयविधत्वमुपपन्रम्‌ । नायं दोषो दध्यादिन्यायेनोपपत्तः। सत्त न्यायश्चतुर्थाध्यायस्य ठतौयपारे प्रपञ्चितः । eu लिन्द्रियकामस्य नित्योऽन्य उत तद्धि । अन्यत्‌ स्यात्‌ पूवेवन्‌ मेवं संयोगस्य TARA: | अन्निहोते मूयते। दधेन्दरियकामस्य जहयादिति ।' ततर दध्नः कास्यलान्निदये ऽग्निहोत्रं पूवंवद्यायेन न प्रयोक्तव्य" किन्त- wea fag a gufata 37 | मेवं | Si जहोतौल्येतस्मिन्‌ वाक्यान्तरे कामसंयोगमन्तरेण निलय होमसंयोगेन दथिविधाना- त्स्मादेकस्यापि द्री वाक्यदयेन नित्यं काम्यत ॒चाविरुदम्‌ | एवमग्नोषोमोयप्णो खादिरे क्नाति खादिरं वोयंकामस्य युपं ब्व ते त्यदाहरणोयम्‌ | waa दधिन्धायेनात्ापि काम्येन अग्नि नरो रोधितिभिरितिसूक्गप्रयोगेण परषाघन क्रतुरपि निष्पद्यत इति एकस्येव सूक्तस्य चो दकप्रत्य षव चनाभ्यासुभयाच- त्वमविर्हम्‌ ॥ २॥ (र)गायतर प्रजगं ुर्यादि्याङसतेजो वै ब्रह्मवर्चसं गायनी ATS HATTA भवतीति.१) (Rafa ost कुर्या fearscaat उष्णिगायष्मान्‌ भवतील्यानुष्टमं प्रउगं gaze: चर" वा अनुष्ट प Waar इति वार्तं प्रजं यीः TAS: Wa वदती श्रीमान भवतीति १अरआा०;१अ०।२क०।१कऋ० | १७ पाङ्क्त oi gaizersca वै पङक्तिरन्नवान भवतोति Asa प्रउगं दु्यादित्याङर्वीय' वे fae- ब्‌ वीग्यवान. भवतौति जागतं ssa कुर्यादिलाड्जा- गता वै पशवः पग्रुमान. भवतीति(र) (az गायत्रमेव quiz बरह्म वे गायचो ब्रह्मेतद दत्र ह्मैव तद्‌ ब्रह्म प्रतिपद्यते (र) (४) तद्‌ मधुच्छन्दस (4 (YAY द सवा ऋषिभ्यो मधुच्छन्दाश्छन्दति तन््धुच्छन्दसो मधुच्छन्द र्वम्‌ (५) (६)अथो अन्न वै मधु सर्व' वे मधु सवं वे का- मा मधु तद्यन्माधुच्छन्दसं शंसति सवेषां कामानामव- रुध्ये(६) (७) सर्वान्‌ कामानवरन्धे य एवं वेद तदैकादिकं खपसण्टञ्च as वा एतस्िन्नदनि किच्च किच्च वारणं क्रियते शान्त्या एव शान्ति प्रति्टेकादः शान््यामेव तत्‌ प्रतिष्टायामन्ततः प्रतितिष्टन्ति(७) (८)प्रतितिष्ठति य va वेद येषां चेषं विद्ानेतज्ञोना शंसति) ॥ ३॥ | ितरेय्ारण्यकभाष्यम्‌ | ऋतुग्रहभत्त णाद ' निवित्य दानुचार्होत्राणंसनीयं यदा- waa तत्रिरूपितम्‌ । विषखिदेवग्रड़ादृष्व' # dada प्रउगनामकं यत्‌ wa तद्धिषये छन्दो विशेषमायिव्य नानाभा- खानुमारेण सप्त पश्चा: सश्ाविताः। गायनरुगख्णिगनुषटबहहतौ- ------------_-______कै---- * विश्वं दव प्रशा दु्ममिति ae | ( २ ) [607 re शैतरयारण्यके पडक्तितिष्टबजगतोतिच्छन्दो विषाः । तत्र प्रधमं Taare | (१) “गायकं usd कुथादित्याइ सजो वै ब्रह्मवचसं गयौ तेजस ब्रह्मवचसौ भकव्ति"(१) इति । Fen’ areca न्तिः, wet सामरैः वा, भ्रह्वदसं' शरुताष्ययनसम्पत्तिः, थ यहेतुलाहायकयास्तदूपलम्‌। अतो यजमानस्तदुभगवा भव- लिव्यनेनाभिप्रायेण प्रउगशसर "गायतीच्छन्दो विगिष्टं “ges | तस्य गायत्रस्य Wy खरूपमालायनेन पूवषट्‌के पञ्चमा- ध्वायेऽभिहितं । वायुरग्रेगा यन्नपरोरिति सानां पुरोसचां तस्याः स्तस्या उपरिष्टात्तृच ठच शरेदायवा याहि enafa सप ढचा इति॥ दितौयादिपक्तानाह | (२)“ग्रौण्णिह usd कुग्यादित्याह- रायुबा sfumgqara भवतोलत्यानुष्टम प्रडगं इरया दित्याः चतर वा WET चत्रस्याध्या इति area प्रउगं जादि. are: चीरे हहतो चौमान्‌ भवतोति wea प्रडगं gat- दिव्याहरत्र' वे पडक्षिरक्रवान्‌ भवतौति aed प्रडगं कुथा feargata’ बे freq Hoary भवतीति जागतं wea ginfeargatrat वे पशवः पमान्‌ भवतौति"(२) इति । aa’ बलम्‌ । अन्यत्‌ पूववद्‌ व्याख्येयम्‌ । एव नायाविधनत्राह्मणसिच्वानि मताग्युपन्यस्य तेषु प्रथमं aataaa खौकरोति | (२)“तदु गाय्रमेव gare am व गायत्री ब्रह्मेतदश्रह्मरैव तद्‌ aw प्रतिपदयते”(३) इति। ‘ag aay सप्तानां मध्ये यत्‌ प्रघममुपन्यस्तं, "गायत्र, तत्‌ “एवः, अशिन्‌ महाव्रते Gary! गायत्रा awa’ पू्वमे- VATOl< Wo lQAols-g Wo | १९ Haq! अस्व wer awa तत्‌प्राप्िहेतुलादवगन्तव्यम्‌ | तस्माद्वायन्रप्रडगरूपे ण * ब्रह्मणाः, "तत्‌' महाव्रतं, ब्रह्मरूपं प्राप्रोति ॥ दाश्तयौनां + गायतौच्छन्दस्कानां बहूनां विदयमानलात्‌ तददिशेषं द्वति । (3)“ag माधुच्छन्दसं”(४) इति । तदपि गायनीच्छन्दस्क प्रग मधुच्छन्दोनाम्र षेः सम्बन्धि द्रव्यम्‌ | तेन ऋषिणा दृष्टः वायवा यादोल्यादिकं यन्‌ मन्तजातं तदि. त्यः ॥ ऋषेनीम निवक्ति। (“ay षह खवा रषिभ्यो we expats तन्बधुच्छन्दसो मधुच्छन्द स्वम्‌”(५) द्रति । योऽयं "मधुच्छन्दोनामक ऋषिः सोऽयमितरेभ्य ऋषिभ्यो ‘ay इन्दति मधुर भोग्यं सम्पादयितुमिच्छति। हस a’ इति निपातन्रय- wae शेतिद्चार्थः। यस्मादयं मधिच्छति तस्मादस्य तन्नाम सम्पन्नं ॥ ऋषिसम्बन्धेन wa प्रस्य फलसम्बन्धनापि प्रणसति। (६)“रघो अन्नः वै मधु सर्वः वं मष सवै वे कामा मष तद्य खआघुच्छन्दसं शंसति सर्वेषां कामानामवरष्ये"(६) इति । मादकवाची 4 ‘aguenfas प्रियं तक्लश्चयति। wre प्रियत्वं प्रसिद्वः i तददस्त्ादैः सर्वस्यापि भोग्यस्य प्रियतं ufaeq यस्मात्‌ fraaa ‘aa’, पि कामाः, मघुरूपाः, » लद्वायचर्पखेति ख, चण च| + दारतय्याभिति we, ao a { arfawaraifa me, ao च्‌। २० ितरथारख्यके तस्मात कारणान्‌ मघुत्वसामान्यात्‌ माधुच्छन्दसं शंसति", इति “यत्‌, ्रस्ति "तत्‌", सवकामप्राघ्ये सम्पद्यते | मापुच्छन्दमवेदनं प्रशंसति । (9) “सर्वान्‌ कामानवर्श्धे य एव वद्‌"'(७) इति । पुनः प्रकारान्तरेण शस्व प्रणसति। (८) “तहे काडिकः रूपसमृ' बहु वा एतस्मित्रहनि किञ्च किञ्च वारणं त्रियते mat एव शान्तिविे प्रतिदैकाहः areata तत्‌ प्रतिष्टाया- मन्ततः प्रतितिष्ठन्ति" (८) इति । ‘ae तदपि यथोक्तं गायत्र प्रउगम्‌, ‘Caren एकाहे प्रकतिमृतेऽग्नि्टोमे fama, तदेव विश्वजिद्‌हारेणास्मिन्‌ महात्रते प्राप्तम्‌ ।.अ्रत एिकाहिकलादेतत्‌ ‘quae’, प्रकतिरूपे BAS कत्‌सख्रस्यानुष्टेयस्य प्रत्यत्तवचन- प्रापितत्वादविस्मरणेन सवंमनुष्ठातु wa सेयं रूपसमदिः। न च किमनेनकाहिकवचनिनेति शङ्कनीयं तस्यानिषटणम- नार्ध॑लात्‌ "एतस्मिन्‌" azarae, अहनि', वारण fae faat- wha, वजनोय किमपि बहुविधं दासोढरल्यवबदहभ्‌तमेथनन्रह्म- ारिपं शलौोसम्प्रवादादिक, क्रियते" | अतस्तस्य सवस्य शान्यथ- aq रूपसमदस्ये काडहिकस्य प्रउगस्य शसनम्‌ | WATTS तु सव- विक्ततिप्रतिष्टापकला च्छान्तिहे तुत्वसुपपन्रम्‌ | अतो यजमाना अपि श्रन्ततः' संवत्सरसचस्यावसानभागे उपान्तेऽसि ब्रहनि, ay तेन wanda, प्रतिष्ठारूपाया भ्रनिष्टशान्वामेव ‘ofa तिष्ठन्ति प्रतिष्ठिता भवन्ति॥ शरस्य शस्तस्य प्रतिष्ठाहेतुलषेद्न तत्‌पवकानुष्ठानं च प्रशसति (¢)“nfafasfa य एवं वेद्‌ येषां चव विदानेतद्रो १अ०।१अ०४क०। rz ता wafa’(e) इति । ‘Quai afsaraa, “एव ' उक्तप्रकारेण, शस्रमहिमानं "विदान्‌ Par, तत्‌ “एतत्‌, we, शसति | asta स्चिणः प्रतितिष्ठन्तोति द्रष्टव्यम्‌ ॥२॥` .. [ष्रि (१)वायवा यादि दर्शतेमे सोमा अर करता द्ये तदा HIT यजमानाय च देवेभ्यश्च.१) (VAT दास्माएत- दु द्भवति य एवं az aut चेवं विद्यानेतद्खोता शसति 2) (रडन्द्रवाय्‌ इमे सुना आ यातमुपनिष्क्तमिति ae fa ष्कतं तत AMAA) BAUR WAT TR तो य wt ae यषां चेषं faaraagtat शंसति (५)मिचं sa पतदक्तं धियं घताचो साधन्तेति aa पभोधताची(५) (ह)वाचमेवासिंस्तदधाति य एवं वेद्‌ येषा aq विद्याभेतज्लोता शंसति(९) (७) अश्विना यज्वरोरिष TOA वा दषोऽन्नाद्यस्यावर्ध्ये(७) (८) यानं RATA दत्य इ(८) (CTA यज्नं गच्छतो य एव वेद येषां Sq विद्वानेतद्ोता शंसति.) (५) नददायादहि चिचरभान- विद्धायादि धियेषित carafe तूतुजान इत्याया- ्ायारीति शंसति(<) (१०)आदास्ये्द्रो यज्ञं गच्छति य ए वेद येषां चैवं विद्वानेत्लोता शंसति(१०) (१९ मासश्र्पणोधुतः विश्वेदेवास अआगतेति(११)८१२) TATA RR एितरेथारण्यके विशव देवाः इवं गच्छन्ति य एवं वेद्‌ येषां चेवं विद्रानेत- दाता शंसति.९९ (१द'दाश्रांसो age: सुतमिति यदा ददुषो दद्षः सुतमित्येव तदाद(१२) (९१४)ददति area कामं देवा यत्काम एतच्छ सति.१४) (१५) य एव वेद्‌ येषां चैवं विदानेतद्धोता शंसति(१५) (श्दीपा- वका नः सरखती aw ae, धियावसुरिति वागे धिया- TE) VOTE य एवं वेद येषा चेवं विदानेतद्धाता शं सति १७) (१८)यन्न' बद्धिति यदाद यन्न वदविल्येव तदाद(१८) (१९)ताः पराम्बचनेनेकविं शः तिर्भवन्द्ेकविंओोऽयं पुरुषो दश दस्या अङ्ग.लयो दश पाद्या भात्मैकविशसमिममात्मानमेकविंशं GAIA) (९०)तासिः प्रथमया चिर्त्तमया पवि शतिभेवन्ति पश्चविं श आत्मा पच्च विंशः प्रजापतिर्दश दस्या अङ्ग लयो दश पाद्या द्रा ऊ द AR Ma पञ्चविंश स्तमिम- मात्मानं पश्चविशं संस्छारूतेऽथो प्चविंश वा cee: पश्चविंश एतस्याङ्कः सतोमस्तत्समेन सम प्रतिपद्यते TATE दरं एव पश्चविंशतिभंवन्ति भवन्ति(९०) ॥ ४ ॥ दूति शेतरयप्रथमारण्यनं प्रथमोऽध्यायः। १अ्रा०।?अ०।४क०।९-४कऋ०। २ श्रस्िन्‌ wana ये सप ठचास्तेषां सध्ये प्रथमटचस्य प्रथमच योऽयमरमितिशष्टस्तस्य तात्य दर्थयति । (१)५वाय- वा याहि MAA WaT AE ता LAAT वा भ्रहररं यज- मानाय च देषेभ्यख"(१) इति । (दंतः दनौय, हे वायो अस्मिन्‌ कमणा गच्छ । ‘a’ शिन्द्रवायवादिग्रहगताः, 'सोमाः” (श्रः अलं, सम्परणा यथा भवन्ति तथा, क्ताः सम्पादिताः; ‘sfa’ एवं, मन्तेऽभिधौयते । यस्मात्‌ “एतत्‌ महाव्रताख्यम्‌ “रहः”, यजमानाय च देवेभ्यस, अर' सोमम्पातुमलं । तस्मा युक्तो सन्तेऽरभिति शब्दः ॥ सम्पर्तिवेदनतत्पूवकानुष्ाने पृवंवत्‌ प्रशसति | (x)“ae Sra एतद्भवति य एवं षेद Anda feeraawar शसति (२) इति ॥ दितौयस्य ढचस्यान्तिमायाख्चि मध्यमपादे निष्कतशब्दः व्याचष्ट | (३)“न्द्रवाय द्मे मुता भ्रा थातसुपनिष्क तमिति t यदे निष्क तं तत्‌ संस्कुतमाद”(३) इति। ₹ श्रन्द्रवायु", श्रमे" सोमाः, भवदथं मभिषुताः, तस्मात्‌ 'उपनिष्कतम्‌', ca सोमं प्रति, युवामा गच्छतम्‌ इति" अस्मिन्‌ पादे, निष्कृत" दति ‘aq’ पदं, भ्रस्ति "तत्‌" पद्‌, सस्कृतं" equa’ ‘are’ वैदनागुष्टाने प्रशंसति । (४)“भस्यन््रवायू Tey गच्छतो य एव ae येषाश्चैवं विद्ानेतच्ोता शंसति” (४) इति । श्रयः 6 wae Her, geR, wee | T ऋग्वे दे aot, Gor, ऋ०४-९। २४ एतरेयारश्यके एवमभिन्नस्य, सम्बन्धिनं संस्कारयुक्त' सोमं द्रद्रवायु, राभिः मुख्येन खल प्रप्र तः | टतौयटचख प्रथमायाश्च ठतौोथपादं व्याचष्टे । (५) “faa Ea qaeafagy Carat साधन्तेतिवाग्े धीषट॑ताचो?(५)द्ति । Tay wey, ‘ea कुशलं, ‘fas, ‘ea आह्वयामि! कौशं faa, ‘fad gatat” area, धियं' ध्यानयोग्य, ‘gare? ATMA द्रव्यमाज्योदकादिकं, प्रापयन्ती मन््रूपां वाचं सम्पा- दथन्तीं। साधयन्तो इति हिवचन वा । senate दितोयपारे वरुणस्यापि प्रक्ञतवेनोभयोविशेषणलात्‌, cir एतस्िन्‌ ठतीय- प्रादे. waa, दत्यनेन पद हयेन वाग्‌,” एव विवत्चिता ॥ वेदनं शंसनञ्च प्रशसति (६) “वाचभेवासखि'स्तहधाति थ एवं वेद्‌ Qarga विहानेतद्ठोता शंसति(६) इति। ‘aq’ तेन वेदनेन, शंसेन, च ॥ चतुर्थस्य ठ चस्य प्रथमपाद AAT! (9)“afizar यच्वरी- रिष cara वा दूपोऽत्राद्यस्यावरध्ये”(9) इति । हे श्रखिनौ,' cea? यागनिष्यादिकाः, ‘ca’ हविलंक्षणानि श्रव्रानि, सोक्षरुतमिव्यध्याहारः। यहा ऋचोऽन्तिमेन च तस्य तमिति. परेन सम्बन्धः | भक्तयतमिति तस्याधेः। श्रत्र यत्‌ शष." इति पद्‌ तस्याब्रमेवाथः । भ्रतोऽव्प्रा्यधेमिदं भवति ॥ एतस्य ठवचस्यान्तिमपादो निगदव्याख्यान दले तहशंयति | „ RAT, FoR, We | † छम्ब दे Hot, Fox, Wee | १अा०।१अ०४कर०ऋ०्८-१९। २१५ (<)“aqy यातं संव्रव्तनौर इत्याद," (८) दति । चयं मनाया afaanfeare पठति † । तचाश्िनोरागमनं eta प्रतौयत इत्यभिप्रायः | शद्रस्येव ब्त नः माश धयोरण्विनोस्तौ 'सद्रवत्तंनो", यचा UES जगदौश्वरस्य खतन्वस्य मागो न क्षापि प्रतिबध्यते तहदनथोरपि। तादृशौ इे fiat इह अस्मिन्‌ कमग्छागच्छतं ॥ वेदनशंसने प्रशंसति | .(८)“्रस्याश्लिनो यन्न गच्छतो य एवं शद्‌ येषां चवं विदानेतद्लोता शंसति?'(€) इति ॥ पञ्चमस्य तचस्य तिखष्वच्लु प्रथमपादानान्तात्प्य दश वति । (१०)““इन्ायाहि चि्रभानविग्द्रायाहि धियेषित इन्द्रा याहि aque इत्यायाद्यायादोति शसति'"(१०) इति । € चित्रभानो विचितरश्ियुक्ष, “इन्द्र, aafaq कमणि श्रा याहि", । तथा हे “इन्द्रः, ‘fray खबुदधपा, (इषितः भरितः सन्‌, अनु प्रहपूर्वकम्‌ “श्रायाहि' । तथा हे न्द्र ‘agar’ शत्रून्‌ हिंसन्‌, (अयादि । शति" vag frat पादेषु, पुनः पुनः श्राया- होति, wea होता शगंस्तिः। तेन इन्द्रस्वरया समागच्छ तौत्यभिप्रायः॥ वेदनं सने प्रशंसति (१९) erent यन्न गच्छतिय एवं वेट येषां चेवं विदाने तद्ाता शंसति" (११) इति । श्राग- weft we इत्यन्धयः। स्वयैवागच्छतोत्यरधः । पूवखिन्रण्डिनो- वाक्येऽप्यागण्छतो Sara योजनोयं ॥ a. * WME म ०१, Tor, Weg | + Waraqrafaanfeare पठन्तोति we, ae च, $ WARS Hoy, Toe, ऋ०४-४-९ | ( g ) २ रेतरे षारणके aq gue प्रधम खष्टाधंलाभिप्रायेण sete | (१२)“प्नोमासबर्षणौठतो विषिदेवास WT गतेति" # (१२) exfa । हे ‘faata’, afar इमेष्यागच्छत। AEE, safe caaitfa ‘atara:, चपणयो AIA AAATAT- aararirarea पोषयन्तोति 'चषेणोषतः' ॥ वैदनभंसने प्रशसति (¢2)at ere विषेदेवा इवं गच्छन्ति य एवं te येषां वेवं विदानेतच्ोता षस्ति (१२) sfai इयत अत्र दति “हवः यशः ॥ fete व्याचष्टे, (१४)“'्दाखांसो दाशषः सुतमिति mare ददुषो ददुषः सुतमियेव तदाह”(१४) इति । कोटा वििदेवाः, ‘Ga अ्रभिषुतं सोमं, "दाषः दत्तवतः यजमानस्य, ‘quate’ फलं दत्तवन्तः, ‘af’ एतस्िन्‌, शरुतिः यदाह , 'दाशषः, इति ‘aq’ प्रदं, ‘aq’ तेन पदेन, "ददुषो ददुषः", ‘gf अ्रसुभेवार्धम्‌, “श्राह | दाश्दान इत्यसखाहातोस्तच्छब्द्‌ निष्य्तिः। एकवचनस्य यजमानजातिविष्रयलाहौप साऽधाऽ- पि लभ्यते i | दाष्वांस इति पदेन सूचितं फलं anata) (१ ५)“ददति हासे तं कासं देवा यतकाम एतच्छसति”(१५) इति ॥ बेदनशंसमे प्रशंसति । (१६) “य एषं वेद्‌ येषां चेवं विहा- Feet शसति"(१६) इति । ददति erat इति फलमवा- ATTA ॥ WAT Wot, Ton, Wes! T WHAT Het, FoR, Wed | १अा०।१अ०४का० Me १७-२१। 29 सप्तमस्य ठ चस्य ठतोयपादे धियावसु शब्दं व्याचष्टे(१७) | “पावका नः wad aw वष्टु धियावसुरिंति+ area षिया- वसुः"(१७) इति । या “ace, देवौ सा मः" अस्माकं, "पावकाः शदिहेतुः सतो, ‘aw’, wad ‘ae’ वदतु । aed सरतो, धियावसुः" qe सवानाच्छयादेयति, afe- ्रदेल््धैः । पावक्षेत्यादिस्त॒ चस्य प्रधमः पादः, यश्रभित्यादि- स्ततोयः, तस्मिन्‌ धियावसुरिति्ब्देन देवतान्तरत्राभिधौयते, किन्तु वागेव प्रथमपादोक्ता सरसखल्येव ॥ वेदनशंसने प्रशंसति । (१८)“वाचमेवासमिस्तदधाति य एवं वेद येषां देवं विद्दानेतच्तौता शंसति” (१८) इति । ‘aq तेन ैदनेन शंसनन च॥ तस्मिन्नेव तृतीयपादे वदिति षदं marae । (१९)५दनन' afefa यदाह यज्नं वश्लिल्येव तदा "(१९) इति ॥ ठचसप्तकखिताख्क्सङख्यां प्रशसति । (२ °)“at परा- म्बचने ने कविं यतिभवन्द्ेकविशोऽय पुरुषो दथ हर्या TAT द्थ पाद्या आकेकविंशस्तमिममामानमे कविं संस्वरते (२०) इति । आमाः मध्यदेष्टः। खष्टमन्यत्‌ ॥ आहत्तिनिपिपूवकं amfent सख्यां प्रशंसति | (२१) “तातिः प्रथमया नजिरन्तमया पञ्चविं शतिभ वन्ति पञ्चविंश sat पञ्चविंशः प्रजापतिदंथ we WET दग पाद्या हा AS हो बाह भ्रातेव पश्चविं्स्तमिममालानं पञ्चविंश संस्वरते भ ऋवेदे Wot, Ger, Mere | २८ एतरेषारण्यके अधो cefad वा एतदः पश्चविश्र एतस्याङः स्तोभस्तस- मेन समं प्रतिपद्यते ame एव॒ पशचविंशतिभवन्ति भव- न्ति(२१) इति । “रासा पुरुषो यजमानः, श्रजापतिः' eer चतुसुसः, एतावभावपि wee त्यादिपञ्चविं शत्यवयवोपेती । ठि * © = $ अन्यत्‌ WIA नर इत्याज्यशसविधिगशेषाथवदयाख्येयं | हिरः भ्यासोऽष्यायपरिसमा्यधः॥ ४ ॥ दति सायणाचा्यविरचिति माधवीये बदार्धप्रकाशे Tax- ATH प्रथमोऽध्यायः ॥ अथ दितोयोऽध्यायः। ------ र, €< (अरा AT रथं यथोतय ददः वसो Gay ईति मस्‌- aaa प्रतिपदनुचरौ(?) (रेकाडिकौ eae बड़ वा एतस्िन्नदनि किच्च किञ्च वारणं क्रियते शान्त्या एव शन्ति प्रतिष्टेकादः शान्तयामेव तत्‌ प्रतिष्ठाया- मन्ततः प्रतितिष्ठन्ति पतिष्िति य एवं वेद्‌ येषां चेवं विद्वानेतद्खोता शंसति(र) rx नेदोय vets पुसूति- राशचीभिर्ये त॒ उक्थिन TERT वो एतद दरकथ- AZ TACHA GU (a) (४) प्रत्‌ ब्रह्मणस्यतिरब्डा वोरमिति बोरवद्रपसष्श्मेतस्याश्को खपं(४) (५)उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पते सुवो॑मिति बोग्येवद्र पसण्डद्मे तस्याङो रूपं (५) (दपु नृनं ब्रह्मणस्यतिः aa वदत्युक््यमित्युक्थं वा एतददरूकथवद्र पसग्छद्मेतश्याह्ो रूपं) (श्ग्नि- नता स वृजरेति वार्न्नमिद्रदपमेन्रमेतद शरे तख्याह्ो रुपं(७) (८)तल' सोम करतुभिः सुक्रतुम्‌ र्व बुषा वृषलत्वे भिर्मदित्वेति शृषण्वदा इन्द्रश्य ङपमेन्द्रमेतदरोत- साडो खपं(८)(८)पिन्बन््यपोऽल्यं न मिद विनयन्ति वाजि नमिति वाजिमद्रा इन्द्रस्य रूपमेन्दरमेतददरेतस्याश्ो १० एितरेथारण्यके ङ्पं ९) (१)थो wa Tele सनयन्तमकितमितिलल- AAR FY रपमैन्द्रमेतदशरेतस्याङो रपं,१०)८११ व इन्द्राय THA इति यदं TUMEUR TEA, खा Ug) (२) इदिन्द्राय गायति यदं FTAA इम्मददूपसद्छ्मेतखाङरो GTR) (१रोनकषिः रदीसो रथं पयस नरोरमदिति पय्येस्तवद्रान्तिमद्रपसन्छदमेत- AB Se) (१४)सर्वान. प्रगाथाज च्छ'सति सव॑षा मन्हामातैय॒स्वंषासुकयानां स्वेषां पृष्ठानां सर्वेषां शस्ताणां स्वेषां प्रउगाणां सवषां सवनानां(१४) ॥ १॥ एतरेयारणकभाम्‌ | प्रथमेऽध्याये प्रातःसवनगतं Tee निङ्पितं हितोये माध्यन्दिनिसवनगतं मरुलतौयारि निरूप्यते । तख महलतौयस्यादौ पठनोयठ चं विधते | (१५ त्वा रथं यथोतये UT वसो सृतमन्धः† इति मरंततौयख प्रतिपदनुचरौ"(१) cf भ्रा ला' staat मरततौयश्रस्स्य प्रतिपत्‌ प्रारशरूपः। रदं वसो, इत्ययं एचः श्रनुचरः प्रतिपदमनुचरति, भनन्तरं पठनोय शयथ; | तापैतौ ठचो प्रशंसति | (र२)“रेकाहिदौ रूपसथदौ बडु वा एतसिन्रहनि fare किच्च वारणं त्रियते are एव शान्ति * MNT स०८, स ०६८, Wer | † के दे म०८, Gon, Wer | PATOL Wo lk Hole 2-2 | २९१ प्रतिरैकाहः शान्यामेव तत्‌ प्रतिष्ठायामन्ततः प्रतितिष्ठन्ति प्रतितिष्ठति य एवं वेद्‌ येषाश्चेबं विहानेतघोता शंसति"(२) दति | एका प्रकतिभूते अ्रगििषटोमे समुत्पनत्राबतौ eat रेका fea’ | रूपसमशणादिकं माधुच्छन्दसप्रडगगेषाधवादवदगा- yar ॥ अंनुरूपस्यानन्तरवतिंनि # प्रगाथे यदुक्थिन इति पदं तत्‌ प्र्ंसति | (२)“इन्द्र नेदौय एदिहि + प्रतिराशचीभिर्ये त उक्थिनः | TART बा एतदहरक्‌धवद्रूपसख हनेतखा ङो waa) इति । इन्दरेत्ादिः प्रगायस्त स्मिन्‌ प्राचे प्रचमायास्चि प्रधमः पादः । हे ‘am’, Sata” प्रल्यासव्रतमम्‌, इदं कर्म प्रति, area) "एदिहि" इत्यत्र ‘cere एवकाराध; | प्रसूति!" इत्यादिको fettaarafs तोयः ae) छे ‘oe, 'शचोभिः शक्तिभिः सह, कम थागतेन तया ‘wale’ श्रनुक्ञा देया । भे होत्राद्यः, त्याङुक्नाताः, ‘a’, अस्मिन्‌ कमणि “उक्थिनः शस्तिण., ति" एतख्िन्‌ पादे, यत्‌ ‘safua: इति ugergqal तस्मात्‌ “एतत्‌' सहाव्रताख्य", ‘ae, ‘saa वे' शस्त्रामकमेव | तदेव कथमिति ages | ‘Cae महात्रताख्यस्य, "अकरः", “सरूपं, उक धवत्‌' Waa | यदपि कर्मौन्तरमप्यकघवदेव तघाप्येतत्‌ 'रूपसण्द, प्रसते; श्रे दप तत्वात्‌ | तस्मादुक्थिन दति प्रद gail @ अननारमभाविभोति we, Te च| † व दे Wor, Gour, wer | ‡ WAR Hos, Tour wed | 22 शितरेयारश्के प्रगाघान्तरगतं वौरमिति पद्‌ प्रशंसति | (8) “ty ब्रह्मणशस- तिर्च्छा वीरमिति* वौरवद्रूपसगदभेदस्याङो रूपं"(४) दति। tfaenfe: प्रगाथस्य प्रधमायास्चि प्रधमः ore: अच्छा वोरमिति ठतौयः west ‘awa: बैदस्य, "पतिः पालकः, Taran ta: वोर Thana, एतत्‌ कम “श्रच्छा' प्रापु, Ty wary गच्छतु | एतत्‌- पाठे नैवास्य “asl रपर, 'वौरवत्‌ वौरपदयुक्षं - सत्‌, “रूपेण ‘eae भवति ॥ । प्रगाधान्तरे सुवौयमिति पदं प्रशंसति। (4)“sfaw ब्रह्म णस्ते सुवोयंमिति † वौयंवदूपसखदमेतस्याश्नो रूपं (५) इति । 'उसिषठ यादिः प्रगाथस्य प्रधमायासवि प्रथमः पाटः । हे शर्म uaa’, उत्तिष्ठ" xe युक्तो भव । तस्ितरेव ame हितौयस्या- मृचि ठतोयपादे “सुवौयंमिति पदं वियते, तश्च यजमानव षणं । शोभनवोयापेतस्य wae प्रतिपादनात्‌ “ast रूपं, वौ्यपदौपेतलात्‌ “रूपसमदह ” ॥ प्रगाघान्तरे उक्धमिति पद प्रशंसति । (६) ननं ब्रह्म शस्पतिमन्तं॒वदलुकव्यम्‌ ‡ दलक्थं वा एतदषरुकषवटूष- सखदमेतस्याहो रुपं (६) इति। ध्र ननं दूतिप्रगायस्य प्रथमाथा- सचि पूवो । ‘awwafa’ देवः, ननं" अवश्य मन्व, प्रक- षण "वदति" कोशं wa, ‘sa’ प्रशस्यं उस्तिष्ठत्यभिहरचिं ° WAIT म १२, सू०४०, Wor, | † WATT Fort, स्‌०४०, इ०१-२। $ WATT For, Yous, Woy | १अा०।२अ०।५क०।३-<ऋ० | 22 गच्छति कमं भ्रनेन cand we तरति यो wa सोऽयं 'उक्ष्यः | “उक्थं वा एतत्‌' इति पूवंवहगास्थेयं # श्रथ कस्याचिद्ाय्यायाख्वि aagfa पदं प्रशंसति! (o)“afiatat स हत्रहेति * वार्च॑न्रमिन्द्ररूपमेन्द्रभेतददरेत- wrist दपं” (७) इति । श्रगिनता' इत्यचः प्रक्रमः । “स हतर. हाः इति ढतीयपादस्य waa! अयं अग्निः, नेता कमणः प्रवर्तकः, सः", च Say MITA | यद्यप्येतत्मद मगेविशेषणं तधापि हनत्रघातिलमिन्द्रधमं इति न्द्रूपं', सम्पद्यते, इन्द्र त ॐ ‘Gage! | तस्माद्‌ ठचरदेतिपदेन ‘ure’ इन्द्रस्य महात्रताख्यस्य, ‘AS रूप, TATA ॥ धाय्यान्तरे दषणशब्द' प्रशंसति । (८)^तं सोम क्रतुभिः WARTS हषा दषवेभि्महिलेति P हषर्वहा इन्द्रस्य रूपमै- नद्रभेतदहरेतस्या्को रूप (८) इति । त्वं सोम' दत्युचः प्रथमः ure: | ‘a वषा anata: इति ढतोयः पादः । इ सोम, "लं, करतुभिः" एतैः कमभिः, ‘THT ? शोभनकमा भव । तधा ‘a, वषतेभिः' sana: कामाभिवषेयेः, षाः वषिता सन्‌, ‘afar महिमवान्‌ wal अस्याखचि हषेति पद्‌ विद्यते । न्द्रस्य ed’, अ्रपि ‘quae’ ठषशब्दोपे तमेव, तस्य शब्दस्ये- नद्रवाचक्षत्वात्‌ | रन्द्र”, इत्यादि yaar ॥ aaa वाजिनमिति पदं प्रशंसति | (<)“पिन्बन््यपोऽव्यं ॥ * MATT स ०३, Tore, We | T WATT स ०१, Goer, Wer | (५) |, १४ एेतरेयारण्यके न fad विनयम्ति वाजिनमिति # वाजिमहा इन्द्र STAT: मेतदशरेतस्याङ़ो रूपं"(2) इति | 'पिनखन्पः' इति तस्या ऋचः प्रक्रमः । ‘sata fae’ दति ठतीयः पादः । ‘say उदकानि, मरुतो देवताः "पिवन्ति सिद्वन्ति, fae जलसेचननि- ¦ मित्त, (वाजिनं भे, देवताविशेषेण प्रेरयन्तीति वाशब्दो saat aa वै वाज इति श्रुतेः । तेतुलाशनेषवाचौ, तस्य प्रयस्य मेषस्य दृष्टान्तः, अ्लत्नेति | अलयशब्दऽश्ववाचौ ५ अशी ऽसि इथोऽस्यल्योऽसि नरोऽसौलष्ठभेधगतायमिमन्तणमन। तत्म- रवेन प्रथोगात्‌। तदौयब्राद्मणे च॒ तयैव व्याख्यातं | Walt ऽसौत्याह तस्मादणः सवान्‌ पशूनल्येति इति ! “नशब्द ठप- Aa) यथालोकषेऽषारूटोऽषठ प्रेरयति तददित्यर्धः। भ्रस्मिन्‌ me वाजिशषब्दो frat: ‘cee रूपं, अपि 'वाजिमदः वाजियुक्ञमेव। हरितवर्ेरशेरुपेतलात्‌। तथा च ख्यते | भसाम्यन्तशयं च प्रयन्धोति । श्र, इत्यादि पूववत्‌ ॥ तस्या ऋचतुधपाटे सनयन्तमिति पदं प्रशसति | (१०अरधो उकषन्दुहनि स्तनयन्तमच्ितमितिस्तनयदा इन्द्रस्य रूपमेन््रभेतदहरेतस्याङो रूषं"(१०) दति । षाजिमलयप्रशं सया ae समुशचयाधेः अघो" शब्दः । faq मन्ते प्रतिपाद्या मरतो देवा, । "सनयन्त' गजं नयु, “afad’ त्तयरहितं, ‘sal’ जल- प्रवाह, "दु हत्ति' सम्पादयन्ति । अरर स्तनयन्तमिति पद्‌ विद्यते | * WATE Hot, सृ०६४, Weg | T WAIT Her, सृ०६४, Woe | १अआा०।२अ०।५क०।११-१३ऋ० । ३५ ‘cam रुषं", अपि (्तनयदै' मेवगजनयोपि तमेव, तस्य हष्ि- सामित्वात्‌ | “tx”, इत्यादि पूववत्‌ ॥ इत्यन्ायासिधा ऋचः प्रशस्यानन्तर पठनौये wars pene प्रशंसति । (११) व इन्द्राय वहत इति # यदे ह्ह- सग्महक्महददरूपसष् हमे तस्याङ्को GA’ (ee) दति । ‘a वदत्यादिः प्रथमः पादः। तस्व दितीयपादगतेन (मरतो ब्रद्मार्चत' दति मरुच्छब्टेनान्वयः कतव्यः। F (मर्तः'"वः' युद 'हषते' Hea, इन्द्राय", ‘aw परिहढं कम, प्रार्चत प्रकर्षेण सम्पा दयत । WA प्रधमपादे यत्‌, एव हत्‌, दति पदमस्ति, AUT, इत्यमुमयंमाचष्े | ‘Tae’ महाव्रतस्य, ‘Ast रूप", “महत्‌ वे", अत्यन्तं eka, प्रयोगस्य बहललात्‌। शतः सरूपेण ‘Que’ ॥ अनन्तरपाठेय प्रगाये THATS पूववत्‌ प्रशंसति | (¢x)“ae- दिन्द्राय गायतेति † यदे ठद्त्तन्मरम्महहद्रूपसगरदभेतस्याङ्को रूपं”(१२) इति । डे सामगा ऋलिजः, wera दहत्‌" नामकं MS वा साम गायतः) “यदे see’, cafe पूववत्‌ ॥ अनत्तरपाडेव wma दितोयपादे weed प्रशंसति। (१३)“नकिः सुदासो camala न रौरमदिति & पयस्तवद्रा- न्तिमद्ूपसख्मेतस्याङ्को रूपं(१३) इति। wad फलदानं wea afi: सुदाः, तख सुदासः", ‘cw’, ‘afar’ [णी ^ ऋग्‌ येद स ०८, Youd, wo | † ऋग वेदे म०८, Tore, weer | ‡{ WITT म ०9, ०३२, ऋ०१० | १९ एतरेथार यकं “परयास" नव पर्यस्तवान्‌, शत्रः कोऽपि area चालितवान्‌ | तथा “न रौरमत्‌ तेन रथेन रमणमपि waa क्षतवान्‌। कि विन्द्र एव खाथ' पर्यवस्यति सलयमेवरमते च। अत्र पर्थासेति रौरमदिति च पदहयस्य Baars “एतस्याङ़ो |e’, “पयेस्तवत्‌ लोकान्तरगमनाय परितञ्चलनवत्‌, “रान्तिमत्‌ः रमणयुक्तञ्च। अतो “रूपेण ATE” | ।* धायाभ्यः पुरस्तादुपरिष्टाच ये प्रगाधा उदाषतास्तान्‌ मिलिता प्रशंसति | (१०)सर्वान प्रगाधाञच्छंसति सर्वेषामङ्ा- we स्वेधासुक्धानां सवेषां werat सवेषां warat सवप्रं प्रमाणां सवषां सबन्मनाम्‌*”(१४) इति । अगेषप्रगाथशं सनेन ‘gaat अहरारौन।, ofa: सम्पद्यते | अहानि संवस्रसव्रगशता- नि | उक्धानि यन्नायज्ञोयसाम्र ऊरध्वभावोन्युकथक्रतुनिष्मादका- नि स्तोच्राणि | asia माध्यन्दिनिसवनगतानि रथन्तरदददादि- सामसाध्यानि स्तोत्राणि । शस्ता्याज्यादौनि। यद्यपि wer- न्भूतमेव oneal तथापि ब्राह्मणा आगताः परित्राजका भ्भ्यागता दति न्यायेन वैशिष्यविवक्तया प्रउगाणां gre निदशः। सवनानि प्रसिानि। एतेषां सवषां wre सव- भ्रगाथशंसनं | यखिन्‌ ऋगृदयसमूह प्रग्रथनेन ठचः सम्पद्यते, सोऽयं प्रगाघः॥ ५॥ Ce ee १अआ०।२अ०।९क०। २७ (QQaag मे afta: साभिवेगः सल्यध्वतमिनि शंसति सत्यं A एतदः सत्यवद्रपसण्टद्गमेतस्याह्ो E72) (aq aH ब्रह्म वै वसुक्र ब्रद्मैतद हरह्मणेव तद्‌ ब्रह्म Mave) (रतदाहरथ कस्माद श्ुक्रणेतन्‌ मरुत्वतीयं प्रतिपद्यत इति न इ वा एतदन्यी वसुकरान्‌ मरूवनोयमुदयच्छन्न विव्याचेति तस्ञादरासुक्रोणेवेतन्‌ मर्‌ aaa प्रतिपद्यते(र) (४)तदनिरश्क्त प्राजापत्यः शं सल्यनि- रक्तो षे प्रजापतिः प्रजापतेराप्त(४) (yaaa तिनेनद्रादरपान्न प्रच्यवते (५) (ई'पिवा सौममभियमुग्रतदं दूति शंसति (६)(9)ऊ्वं' गव्यं मदि गणान इद्र ति मदद- दरपसण्डद्मे तस्याङ्को SA(9) (८ोतदु भारदाजं TST दे वा कऋप्रीणामन्‌ चानलमो दीर्वजोवितमस्तपखितम आसस एतेन FRA पाप्मानमपादइत APRA शंसति पापमनोपदल्या अनूचानो दौर्घजोवो AT: सानोति तस्माद्धारदाजं शंसति(८) (<)कया WHT स- वयसः सनोला इति शं सति(९)(१०)अा शासते प्रतिदय्ये न्युकथेत्युकथं वा एतद दरूक्‌थवद्र पसग्छद्रमे तस्याङो ङ्प(१०) (११)तद्‌ कया्एमोयमेतदे सज ज्ञानं सन्तनि VR यत्कयाप्फुमीयमेतेन द वा TAMA मरुतस्त सभजानत तद्यत्‌ कयाश्भोयं शंसति AMAT एव.१९) ac एितरेयारण्यके (१।तद य्य TASS परियः खात्‌ कुर्याद्वा RATT. भोय। १९) (९९, मरा इ वषभ र्णायीति Wala १२/ (१४१ दृषभ दरति वृषण्वदया TRA रूपमैन्मेतदषरे TRUE इप(१४) (१५)तद्‌ वैश्वामित्र विश्वस्य इ वै मिज विश्वाभि आस्‌(१५) (afer ara fir भवति य एवं वेद येषां चैवं विद्रानेतद्वोता शंसति (१६) (७ज- निष्ठा उग्रः सद्रेत्रायेति निविडानमेकादिकं रपस ae बद्ध वा एतसिन्न दनि किच्च किच्च वारणं कियते WIT एव शान्तिं प्रतिष्ठं कादः शान््ामेव तत्‌ प्रति छायामन्ततः परतितिष्ठन्ति पुतितिष्ठति य एवं वेद्‌ येषां चेवं विदानेतद्खोता शंसति(१७) (श्ट)ता; पराग्बच- नेन सप्तनवतिर्भवन्ति सा या नवतिसिखस्तास्लि श्यो विराजोऽथ याः सत्तातियन्ति येवेषा प्रशंसा साप्तयख ` तस्या एव (८) (१९)ताख्िः प्रथमया विरुत्तमये कशतं भवन्ति(१९) (र" पञ्चाङ्ग लयश्चत्व्यर्वा दर क्षसो दोा- श्चांसफलकं च सा प्चविं शतिः पञ्चविंशानोतराणि ङ्गानि तच्छतमात्मेकशततमः(२०) (रटयच्छतं तदायु- रिद्धियं बोगयेन्तेजो यजमान wana आयुषीद्धिये यं तेजसि प्रतिष्ठितः(२१) (ररोतासतष्टभमभिसम्पद्न्ते AEA fe मध्यन्दिनः(रर) ॥ ९। १अ्रा०।२अ०।६क०।१-२कऋ० | ३९ एतस्य महात्रतयतस्य मरत्वतौयस्य चतुवि यास्यमहः क्षतिः | wa एव पश्चमारणयकं aaa! चतुरविशान्‌ मरत्तोयस्यातान इति । तत्र araefafevarar रथमिल्या- दिकं नकिः सुदास swage awa व्याख्यातं, श्रव नूतनं किश्चिकू विधत्त । (१) असलुमे जरितः साभि-. वेगः सुत्यष्व्‌,तमिति * शंसति aa’ वा एतदृहः सत्यवदूष- AATHAATS! रूपम्‌” (!) इति असत्मुम इत्यादिकं चतु- faut aa) तस्य प्रथमः पादोऽभिषेग इत्यन्तः प्रतीक- प्ररशंना्धः पठितः। तदीयायां प्रथमायागचि सत्यष्वत- मिति पदं विद्ते | तस्य च परस्य तचल्येन पदेन प्र इन्ता- waa सम्बन्धः। दहतिधातोरवशेव्यत्ययेन ष्वतमिति सम्प- adi तथासति सत्यद्रोहिणं हनिथामि दति arena: तस्य हननेन wa प्रतिष्ठितं भवति। aera युक्त । यसात ‘aa’ महात्रताख्यम्‌, ‘se, wa वे' सत्यमेव, ¶ त्नात्‌ “एतस्याङ़्ो Ba’, "सत्यवत्‌" ‘aaa युकं, 'रूपसस्द', भवति ॥ तदेतत्‌सुक्षषिदारेण प्रशंसति । (२)“तद्‌ arga aw व वसुक्रो AMATTA द्म रव तद्‌ ब्रह्म प्रतिपदयते”(२) इति ‘ag’ तदपि, असत्सुमे इत्यादि an, वसुक्र वसुक्राख्येन मदषिणा दृष्टं वसुक्र | "वसुक्र महषिः,। ‘awa परब्रह्मख्रूप एव, तदभिन्नल(त्‌। "एतत्‌" अपि मद्ाव्रतास्यम्‌, ्रहः* ब्रह्म- खरूपं", aquifasqara! रतो त्रह्मखरूपेण arena सूक्तिन, ब्रह्मखरूपमहः प्राप्रोति ॥ @ BAIT Hore, Foro, Wed! + सयकप्रमेवेति a, ग०च। “कक nN Bo . एतरयारणखक पनरपि wate राभ्यां प्रशंसति । (३)“तदाहरध कमा हा- सृेरेतन्‌ मरलतीयं प्रतिपद्यत इति नह वा एतदन्यो वसुक्रान्‌ मरुत्तौयसुद यच्छत्र विव्याचेति तस्माहासुक्रेगेवेतन्‌ मरल- तोयं प्रतिपद्यते," (र) इति । “तत्‌ afaa सूक्ते, जिज्ञासवः च्छन्ति, सत्ति बेटे बहनि ऋरष्यन्तरदृष्टानि garfa, अधः एवं सति, तानि परिव्यन्य कस्मात्‌ कारणात्‌, AMET नेव सङ्गेन ‘atattand प्रतिपद्यते'। “न हवा, इत्यादि कमभिन्नानामुत्तरं। वसुक्रात' महर, अन्य क्िदपि मह षिः, एतत्‌ 'मरुततौयाख्यं we न, एव उदयच्छत्‌' CUT: सकागात्रैवोदुतवान्‌ । “न रपि free’ अयं प्रथमस्तुचः WNIT, इत्यादिषिषेकमप्यन्यो न क्तवान्‌, तस्माद सुकरेण, संहितायाः सज्ञाशा च्छ समुचय विवेचितल्रा- तटौयेनेव aaa शस्तप्राधियक्ता ॥ एनरपि प्रजापतिसम्बन्धेन aa’ प्रशंसति | (3) “aefaeat प्राजापत्यं शंसत्यनिरुक्तो वै प्रजापति; प्रजापतेराघं (४) इति। देवतावाचिपदं विखष्टं fas यत्रोच्यते तत्रिरङ्ग, तदिषरीतं अनिरुक्त? ‘aq’ सखकमसतूसुम इत्यादिकं, ated) a fe तदो- याखन्ु काचिदपि देवता नामग्रहणपूव करं विष्ट प्रतोयते । तस्मादिदं aa प्रजा प्रतिदेवताकमित्यवगल्य शंसेत्‌। प्रजाप- fa?’ प्रजापालको WIA, स च अनिरुक्तः", खरस्य कमं प्रापितेह(भावैनेनदादिवनिष्कुण मू तेव्लमशक्चत्वात्‌ | तस्मादनिरक्ष' Gai तथाविधप्रजापतिप्राल्ल सम्पद्यत ॥ तस्मिन्‌ an efinanraty इन्द्रायेतिपदं प्रंसति। SOL OL Ot Gs tl ` ४१ (५)“सक्तदिन््रतरिराह तेनेन्दराहूपाच weraa’'(4) इति । afer पादे इन्द्राय सुन्बदिव्येकवारं, श्र", ware fae ब्रूते । Qa इन्द्रवचनेनेव, तत्‌ सक्तमिन्द्रसम्बन्धिनः खरूपा दप्रथय॒तं भवति । श्रत पूर्वोक्तनीत्या * प्राजापत्यलारैन््रलं तच्छंसननो- हनोयं ॥ amrart fara. (६)“पिवा सोममभियसुग्रतरं xf t wafa’(e) इति । पिवा सोमभित्येतत्‌ पञ्चदशचं an’ शंसत्‌ ॥ | तस्मिन्‌ aa प्रथमायामचि दितौयपादे महदिशब्ट्‌' प्रशंसति | (o)“aa’ गव्यं महि zara इन्द्रेति { महददूपसमर्मेतस्याहो रूपम्‌” "(७) शति । हे ‘ew’, ल, ‘wa? उरं, प्रभूतं, "गव्यः पश्प्रदतेन गभ्यो हितं, ‘afe’ महत्‌, पूज्यं यथा भवति तथा, ‘sua? कथयानः, अ्रवतिष्ठसे। अरत महिशब्दस्योक्तलात्‌ TASS रुपं", TERR सत्‌ “Grae? भवति | ऋषिसम्बन्धेन सूक प्रशंसति । (८)“तदु भारदाजं भरहाजो ह वा ऋषौणामनुचानतमो दौ्जौवितमस्तपखितम we स एतेन GAA पाप्‌मानमपाहत ATRITETS शंसति पाप्मनो. ऽपदत्या अनूचानो Sans तपस्ासानौति careers शसति”(८) इति । ‘ag’ तदपि aa पिवा सीभेत्यादिकं, AIHA ET सच भारदाजः', सवेषां “wat, मध्ये क प क्रोत्येति We | + BME Ree, TORO, Wet | $ WT Hog, सू०१०, wot | ( € ) ४९ शितरेयारण्यके वैदणास्पारङ्गतः, भ्रतिश्रयेन षिरक्नौवौ, भ्रतिश्रयेन तपसी च बभूव । सः तादश: भरदाजः, ‘TAA’ frat सोमभिल्यादि- ava, खकौयं पापं नाशितवान्‌ | तस्ारेतच्छसनं पापनाशाय भवति। तस्मात्‌+यः पुमाननुचानलादियुक्ञो भवानौति कामयते स पुमान्‌ भारदालजं, एतत्‌ aa, शंसेत्‌ ॥ चान्तरं विधत्ते । (८) “कया gat सवयसः सनीला षति # शंसति"(<) इति ॥ कथेत्यादिवं पश्चद गच॑' Gal ततर aquiats %† हतौ यपाद्गतमुक्यश्रब्द प्रथसति। (१ ०)“श्रशासते fags ae कथतिषःउक्‌थं वा एतद हरुक्थवदूपसमृदमेतस्याङ्को रुपम्‌ (१०) इति ‘armada’ फल कामयमानाय यजमानाय, “SHAT warty, श्रतिष्यंन्ति' भ्रपे्तितं कामं प्रतिपादयन्ति | ait कूषरेतिपद्स्य षिदयमानलात्‌ ‘wage’, उक्थखरूपमेव ‘ca BIN! रुपं” उक्थयुक्तवात्‌ रुपसखह भवति । नामधेयसुपजौव्य सूनः प्रशंमति। (२ t) “ae कया- शभोयमेतह सथन्नानं wast az यत्‌ कगाश्भौोयमेतेन इ वा CRT मरुतस्त समजानत तद्यत्‌ कया शभोयं शंसति Bema एव'(११)ति ay’ तदपि कयेल्यादिकं ga’ 'कथा शभौयनामकं, कयाशभेतिपदहयस्य aa विद्यमानता । तत्‌ यत्‌ › एतत्‌ “Mayle”, "सुकम्‌, अस्ति "एतत, एव ‘aera’ प eee ts ° WM | FOR, POUCA, Wek | † form सृके equrTelia कर, ao च। { शेरे Hot, सू०१९५ wee | १अरा०।२्र०।२क०१२-१५०। ४१ संमोचोनन्नानहेतु, 'सम्तनिः सम्यबिस्वतच्च । “एतेनः एव सेन, ‘cme ये सन्ति ते सर्व॑ऽपि समजानत' सम्यक्‌ ज्ञानवन्तोऽग्ुवन्‌। तस्मात्‌ कयाशसौयं शंसति, इति "यत्‌, अस्ति ‘aq, सम्यक्‌ न्नानाथंमेव सम्मद्यते ॥ आयुष्टतुतेन पुनः प्रशंसति। (१ २) “ARIA IAA a प्रियः स्थात्‌ कुब्धादेवास्य कयाशमीयं”(१२) दति । (तदु, तदेव सक्तम्‌, श्रायुषः कारणं। तथासति ‘a!’ यजमानः, अस्य", होतुः, प्रियः स्यात्‌", wer यजमानस्यायें 'कयाशभी- यम्‌”, अर वश्यं कुर्यात्‌", ॥ सेज्ान्तरं विधत्ते। (१३)“मर्त्वा इन्दर aut रणाथेति,+ शसति (१३) xf! 'मरलानित्यादिकं weere aay णंसेत्‌॥ aa aaa प्रशंसति। (es) “ce हषभ्‌ इति दषग्व्ा THE रुपमेन्द्रमेतदहरे तस्याङ्ो wR’ (rs) इति । हे ‘se’, त्वं ‘aaa’ कामाभिवप्रणसम्यः, ‘efi रव, am शयते । ‘cee रूपं", ‘wave’ कामाभिवर्षणोपे तमेव । ‘gaa cafe पूर्ववत्‌ ॥ ऋषिसम्बन्धेन प्रशं सति। (१५) “तदु बैश्वामिज्र विश्वस्य वे faa विश्वामित्र आस(१५) इति । "तदु" तत्‌ सुज्ञ, विष्ठामिनेण दृष्ट, ‘fae’ wea जगतः, ‘fray इत्यनयैव aren सुनिः 'विष्वामिन्रनामकः Sara’ । उत्षरत्राप्येतन्रामधे- यमवेतिर्व च्छति । यदस्थेदं fine’ farararafed किच तस्मा दिश्वामितः रशटयेन दु ्टलत्वात्‌ प्रथस्तमिदमित्यथः † ॥ ° WME Hoy, Yue, Wor | + उत्तरतावभिः परहमलमित्यथेः, एतत्पय्य गः फाठः we we पुरकयोनाखि । 88 एितरेथारस्यके षेदनशंसने प्रशसति #। (१६).“विषठ' हासो fad भवति य॒ एव वैद येषां चेषं विहानेतब्ोता पंसति"(१९) दति, पूववा स्येयं ॥ सूकान्तर विधत्ते । (1७) “जनिष्ठा उग्रः सहसेतुरायेति† निविक्ठानमेकाहिकं रुपससं बह वा एतसित्रहनि किञ्च किख वारणं क्रियते aren एव शान्तर्वे ufasare: areata तत्‌ प्रतिष्ठायामन्ततः प्रतितिष्ठन्ति प्रतितिष्ठति य एवं षेद Aut चेवं विहानेतद्ठोता शसति”(१७) इति। जनिष्ठाः carta tar. que aa’, | अस्मिन्‌ aa surat शंसनं कला तत Say इन्द्रो मरलानित्यारौनि निवित्पदानि ,सृङ्गमधये धौयन्ते were | तस्मादेतत्‌ निविहडानंः। तदेतदेकाहे मल प्रहतिरूपेऽग्नषटोमे समुत्पत्रमिति tafea । रूपसमदमि- त्यादिकं पूववह्माख्येयं। wat रथमिव्यारभ्य जनिष्ठा उग्र इथेतदन्तं मरंलतौयं शस पञ्चमार के AEM प्रदतं | चतुवि णान्मरुत्वतीयस्यातानोऽसत्‌स मे जरितः साभिषेगः frat सोममभियमुग्रतहंः कया शएभा सवयसः सनीला भरतव TH हषभो रणाय जनिष्ठा उग्रः सहसेतुराधेति मरुत्रतीय- मिति। राला रथभिल्यारभ्यासत्‌सुमे लरितरिव्यतः प्राचीन ऋक्समृहो मूलप्रलतावुत्यत्रः। स च चतु्विंाहे चोदक- Oa: | तस्मादपि चतुविंगणाषहादस्मिन्‌ wera TARTANA । mag म इत्यादिकमतेव विशेषविहितं । एतत्‌ सर्व' मरल- तौयं Wa | # एततपाठः; |e, द° चिङ्कित एरकयोनाछि। + WHE Fore, Wood, Wel CATO MoH ole Le wee | ४५ मानास गताखेच्छवख्ितां सप्ताधिकनवतिसङन्या प्रथं स ति# | (९८)ताः पराग्बचनेन सप्तनवतिर्भवन्ति साया नवतिस्ति- सरस्तास्िशिन्यो विराजोऽथ याः सप्ातियन्ति यवषा प्रशसा सस्यस्य तस्या एव (१८)इति । अत्र स्तोतियाजुरूपयोः षड च; | षटसु प्रगाथेषु निष्यत्रा ब्रष्टादशचः | धाय्यास्तिसखर ऋचः । aa qs इति aa चतुविश्रति; । पिवा सोममित्यिव् पञ्चदश | कया Faas पञ्चदश । मरुत्व इन्द्रे्यच पश्च । जनिष्ठा उग्र दत्यत्रेकादश | ‘at’ सर्वाः, मिलिला श्राठत्तिरहितेन पाठेन सपाधिकाः नवतिभवन्ति। तत्रया ऋच नवतिसङख्या कास्त्े- धाविभक्ताः सत्यः uaa चिंशत्‌सडन्ख्याकाः “विराज भवन्ति। तिशद्च्तरा विराडिति श्रुतेः अघ नवतिसङख्याया ऊध्व, या. ऋचः, सप्तसङख्याकाः, रतियन्ति' अतिरिच्यन्ते। एवं सति ‘arate’ सप्त्वस्यातिरेकनिमित्ताथा प्रशस्तिः, “एषाः, तस्या एवः नवतरव, प्रशसा", सम्प्रद्यत। सपाधिकनवतिरित्येवं VASAT शत्वात्‌ ॥ राहत्तिविधानपूवकं लल्खसङ्ख्यां प्रथंसति । (१८).ताच्ि; प्रथमया त्रिरत्तमयेकशतं भवन्ति इति""(१८) । निराहस्तया प्रथमया, fatraaar च “उत्तमया, सह ‘ar पूवाक्ता ऋचः, एकाधिकशयतसङख्याकाः सम्पद्यन्ते ॥ उत्स्य प्राशस्यपरसिष्ठये पुरषावयवसशस्यासाम्य' दर्भ “fas ea विद्यमानामषटादण्णोमाखधां wea miei छ” पुखक- VAQSRIMCUIS | क० गर Gangagy पाठोऽल्ि | केवरमद्दशानां खाने अषटानाभिति पारः | 84 एितरेथारश्यके यति। (२०)“पश्च लय शतुष्प्ा हे क्सो दोखाच्षासफलकं च सा पञ्चविशतिः प्चविंशानौतराणि श्रनि तच्छतमाबै- कशततमः'(२०) इति। एकस्मिन्‌ इसे TSTS STAT, ङ्ग - लयः, एकस्यामङ् लौ चत्वारि catia | “परवःशब्दो भागवाचौ । ्ग्रभागो. मध्यभागो मूलभागस्तन्‌मूलभागधेति चत्वारो भागाः। TIMES भागव्रथमेवोपलभ्यते * तथापौतर्साम्याय भागचतुष्टयं कला गण्नोयं । एवं सत्यद्ुलिगतपर्वुरल्था विशतिः सम्पद्यते | "कक्चशष्टेन क्तस्य परादयं विवत्तितम्‌। ततः ‘aa दिसङख्यासम्पत्तिः। (दोः बाइरेकः| ` रचः" ध्ुरिन्दरियमेकं । श्र सफलक', एकाम्‌ । एवं दक्षिणभागे “Tele शतिः", सम्पद्यते। एवं वामबाहगतान्यङ्ान्यपि पञ्चविंशतिः" | मिलिला पश्चा्सङख्या waa) sare anda नभिरध- स्तादुभयोः पादयोरपि -पश्चाशतसरूष्योम्रेया। दक्तिणपादे qatar लिपर्वसङस्या विंशतिः। ऊर ञ्ठ दे सन्धयश्लय शेवं पञ्चविंशतिः' | एवं वामपादेऽपि द्रष्टव्यम्‌ | तती शस्तथोः पादयो मिलिला ‘aq सव मक्जातं, “तं, सम्पश्यते । STRAY WAVE, स॒ च “एकशतसङमद्यापूरकः। ुनरण्यायुरादिरूपे ण शतस स्यामेव प्रथसति ।(२१) यच्छतं तदायुरिन्द्रियं वौयेन्तेजो यजमान एकशततम भ्रायुषौद्दिये aa तेजसि प्रतिष्ठितः"(२१) इति। तन्रया `शतसङ्ख्या सेयम्‌ “आयुरादिषरूपा) आयुषः शतसंबसरपरिमितलात्‌ | भरागुषिं शिते सति द्धि" षकषुरादिकं प्रव्तेते। शवौ" ° उपशष्यते इति क ae च। १अ्रा०।२अ०।१९क०। ४ बलं, ‘aa: कान्तिः, caaq we सुखितं भवति । तां शत- TEMA यजमानः", "एकतस्‌ ख्या पूरकः सन्‌, श्रायु- रादिषु- प्रतिष्ठितो भवति॥ जनिष्ठा उग्र canfey wy खितं विष्ट्दः प्रथं सति | (२२) तास्िष्टुभमभिसम्यदयन्ते Feit हि मध्यन्दिनिः”(२२) इति। ^ताः' wana ऋचः, भ्रन्तिमसकगतं ज्िटवाख्यं न्द श्राभिसुसख्येन प्राप्नुवन्ति । मध्यन्दिनिसवनस्य यथोक्ष्ो- tae शिष्ट सम्बन्धिलात्‌ ted माध्यन्दिनं सवनभित्यादि- श्रुत्यन्तरप्रसिहिद्यो तनाः ‘fe शब्द; ॥ २॥ (१)तदाड्ः किं प्र ङ्क्य प्र हुःवमिल्ययं वे Peat योऽयं पवत एव दीषु लोकेषु Mera ईति तत्‌ प्र ङ्घ प्र Al) QRH फलकं स्यादित्या रेकधा Wars वायुः Wace परेणेति(र) (र)तत्तन्नाहत्य (द) (४ चोणि फलकानि स्युरि त्याह्कस्तयो वा दमे त्रिवृतो लोका एषां पेणेति(४) (भ)तन्तन्नाहल्य (५) (ee एव स्यातांदी वा दमौ लोका वद्वातमाविव दृश्येते ये उ एनं अन्नरणाकाशः सोऽन्त रिश्षलोकस्तस्ाट्‌ दे एव स्यातां (र) (७) see स्ाता- Hat भन्नाद्यमुदुग्नर ऊर्जन्नाद्यस्यावस्य,9) (८) मध्यत उदके स्यातां मध्यतो वे प्रजा भन्नन्यिनोति मध्यत एव TAI यजमानं दधाति.) ON Tsay भवन्ति दक्षिणाञ्च vary दक्षिणा वा एकेषां oat ४८ एितंरेयार्ण्यके रज्जवः स॒व्या एकंषां तद्यदुभग्यो capa भवन्युभयषा पश्एनामाप्तेयःर) (१०)दाभ्यं; खद वा भोषपीनामप- इतपाप्मा ABST | स्युः(१०)॥३॥ शितरेयारण्यकभावयम्‌ | माध्यन्दिनसवने मरत्वतौयं we निरूपितम्‌। wa निष्केवल्यशस्तं निरूपणोयं । तस्य च प्रिष्टमारष् शं सनौयला- “Ne 4 ‘ : 0 erat प्रहृ विधातुः प्रश्रोत्तराभ्यां तत्रिव॑चनं दशयति। (१)“तदाइः किं प्रहस्य प्रहत मिल्ययं वे te@ यो$यं पवत भ ० a~ ~ “ 7" wwe लोकेषु twa इति तत्‌ प्रख्य प्रह्ृत्वम्‌”*(१) इति । ‘aq तस्मिन्निष्केवल्यशंस नायं परेड, केचन जिज्ञासवः च्छन्ति । क, ८ 3) ९ nN (^ 9 (^ a“ लोकं प्रशब्देन दोलाभिधौयते, तख tee’, AE इत्येत- तराम कथ aay ‘aia’ | श्रयं वै' इत्यादिकमभिन्नानामृत्त- wa यः ‘sa’ वायुः, ्रन्तरित्ते पवते" सञ्चरति, wana प्रहशब्दवाच्ः। यस्मात्‌ "एषः" वायुः, “एषु एथिव्यादिषु, é तो केष “ND fra AKT प्रकषण चलति तस्नाहायुवदन्तरित्चे चलन््ा दोलायाः Tate "इते चलती तिव्यत्यच्चा शर इनामसम्बन्नम्‌ ॥ ` निव चनेन Te प्रणस्य तबिष्यादकते waa पृषं पच्चतेन परकीयं मतमुपन्यस्यति । (२)“एकं फलकं स्यादिवल्याइरेकधा ~ ° “~ ns 9 ~ वाय वायुः पवतेऽस्य रूपेणेति" (२) इति। श्रन्तरिते ann- ANA : nN CHAT प्रकारण सश्चारात्‌ ‘we’ वायोः, “खरूपेण', Te निष्यादनौय cafe केचित्‌ "एकं, एव ‘Kaa’, श्रत भवे- दिति बदन्ति। १अ्रा०।२अ०।२क०।३-9ऋे०। ४९. gaa निराचषटं । (३)“तत्त्नाद्य(२) इति । तस्िन्‌ प्रे ‘aq एक्गपलकमतं, ‘a’, एवाद्रणौयं ॥ पनरपि पूवेपच्चतेन मतान्सरसुपन्यस्यति। (४) “atte फलकानि स्यरित्याहस्रयो वा दमे तिष्ठतो लोका एषां रूपेणे- ति""(४) इति । पथिव्यन्तरि चन्ये रियेवमेते श्रयः, प्रसिहाः "लोकाः", ते च faaa’ उपर्यधोमध्यभावेन तिधा ada | ‘gal’ एथिव्यादोनां, ‘ecw’, निष्यादयितु' च्ौणि फलक्रानि", भवेयुः इति' एवं, अन्ये पूवं पञ्चिणः Sarg ॥ एतमपि पत्तं निराचषटे। (५)"“तत्तव्रादलय"(५) इति । पूवा स्थेयम्‌ ॥ सिच।न्तलेन aad दशयति । (६)““हे va erat Bat इमो लोकवदहातमाविव aq थ उ एने श्रन्तरेणकाशः सऽन्तरिचलोकस्तसमादवे एव स्याता(६) इते। प्रेङ्ाय'दे एव फलके सम्प्ादनौपे न aa नापि The) “SF ca’ पुथिवौ दोषेति, इमो लोको, अ्रहातमाविवः अश्माकमतिशयेन ्र्यकत्ताविव, ‘Ewa’! भूलोकवत्तिनां मनुष्थादौनां दुलो- कवत्तिनां स्थचन्द्रादोनां च दृश्यमानलात्‌ | ‘a’, तु हयीरेत- ag आकाशः, प्राणिद्गेनरदितः 'सोऽन्तरिच्तलोकः, इत्युच्यते । ‘aaa भन्तरित्तलोकस्य निष्यृयोजनलतवात्‌, इत- रलोकदथानु सारेण (दे wa’, फलक, भवेतां तत्‌कलकनिष्यादनाघ' हच्विशेषं विधत्ते । (9) atte wat स्यातामूग्वा qaragqgat अजंऽवाद्य स्यावरध्य ”(s) इति। ‘aa "शब्दो रसवाचौ। STATA पलल, तत्‌- (©) ye ेतरेथारणक फलेष माध्यं रसलस्य विद्यमानलात्‌। तेषाञ्च पक्षफलानां WaT भ्रपक्रफलानामुपदं गलेन अत्त योग्य अत्राद्यं, ‘Ty म्बरः” । भ्रतो Tate, योग्यस्य अरव्रस्य च प्रापे ते फलके ‘eae, भवेतां । तथोः फलकथोरव्रसाधनतां विधत्त । (८)“मध्यत उडत स्यातां मध्यतोवें प्रजा aa धिनोति मध्यत एव azarae यजमानन्दधातिः(८) इति। ते फलके यथा भमिन aaa, यथा चोपरितनं वोवधन।मकं faders’ न ana aya भूमिवोवधयोमध्यदेभे “उड़ ते" ऊध्वधारणं प्राप्ते, wat भृज्यमानम्‌ Ta, मध्यदेश एव ‘na’, प्रौ णयति | ततत्‌ तेनी- ` एरणेन, अन्रायख' भोज्यस्य, मध्ये "एव यजमानं! स्थापयति ॥ Teac weed विधन्त । (e)“swat carat भवन्ति दक्िणाच ware दक्षिणा वा एकेषां पशनां car: सव्या एकेषां तद्यदुभय्यो रस्नवो भवनय भयेषां पशनामा- ar(e) इति। दक्तिणस्तन निमिता ‘cae’, दण हतः * वामहस्तन निर्मिताः wena एवमतोभयविधा "रत्व, भवेयुः । लोकेऽपि Sree efaurafxa afer, afaq सव्याहङिः। agaafaragura हिविधा र्वी भवेयुः ५ तासां teat कारणद्रव्य' विधत्ते। (१ ०“दाभ्यः ada वा भ्रोषधौनामपहतपाप्मा तस्नात्‌ दाभ्यः खः"(१०) इति। धोषधो ना'ठणविरेषाणां,मथे ea एहिहेतुलात्मापराहिलयं | * प्रद्चिखावत इति we, गण्च| é १भरा०।२अ०।४क०। . ४१ पवितं वे दभा इति श्रुयन्रात्‌ | तस्मात्‌” रज्जौ दर्भे निष्या- दनौयाः | एतस्सवे' पञ्चमे सङ्ग eld) रब्नभ्यामू््वसुष्यति दचिणतो दत्िण्योत्तरतः aaa ere तिरुये स्याता- fafa) यद्यपि दचचिणोत्तरभागयोक्े एव cy तथाययेकै- कस्यां quay षट्‌ सङ्ख्याकानवयवानभिप्रे्य ‘cea’, इति ACAI Ml २॥ (१अरन्निमाच् उपरि भूमेः dg: enfearse- तावता वे खर्गा लोकाः सम्मिता इति तत्तन्नाद्य'(र) (रे प्रादे शमाते स्यादिल्याङरेतावता बे प्राणाः सग्रिता इति तत्तन्नाह्य र) (रमुष्टिमाच areata वै सर्व॑मन्नाद्यं क्रियत एतावता सर्बमन्नाद्यमभिपन्न तस्मान्‌ -सुष्टिमाच एव सखान्‌.) (४ पुरात्‌ प्रयच्च प्र डखमधिरो- चेदित्याङ्रेतस् पेण य एष तपति पुरस्ताङ्ेयष दर्मा ल्लोकान्‌ प्र्ङ्ङधिरोदतीति तन्तन्नाहल्यं(४) (५)तिर्य- quae away वा अश्वमधिरोष्दन्ति तेनो स्वान्‌ कामानवाप्नवामेति तत्तन्नाहत्यम्‌(भ) (९) अन्वश्वम- धिरोदेदिलाज्रनृची' वै नावमधिरोइन्ति Fe सखगेयाणो यत्‌ प्रेङ्ख इति तस्नादन्वचखमेवाधिरोेत्‌(९) (OTTER A चेवं वृ क्षमधिरोहति स॒ उ बय. सामन्नादतम इति तस्ञाच्छुवुके नोप स्यशेत्‌($) Catz. ५२ शितरेथारण्यके भ्यामधिरोदेदेवं श्येनो वर्यास्यभिनिविशत एवं ae स उ बयां वोय॑वत्तम इति तस्मादाङ्भ्यामधिरो रन (QIU पादन्नोच्छिद्यां Aza प्रतिष्ठाया उच्छिद्य Te) (१०१ङ्खं दोताधिरोइतयीदुम्बरेमासन्दौमु राता वृषा वै प्रेङ्खो योषासन्ी तन्मिथनं मिथनमेः TERNS करोति प्रजात्ये(१०) (११प्रनायते प्रय Oa एवं वेद ५१ (१९ अथान्नं वर प्रेडखः भीरास ग्यन्नं चैव तच्छियच्वानधिरोदते(९२) (saa Saar समधिरोदन्ति सब्रह्मकाः(१२) १४)समुतदणय वा ओष धभिवनस्यतयः फलं Dela तद्यदे तक्षिन्नदनि सर्वशः सम धिरोदन्तीषमेव तदूजेमन्नायमधिरोचन्यजेऽन्नाद्यस्याव रुध्य(१४.(१५.वषरक्ृ्यावरोददिल्याद्रत्तन्ना दल्यमङ्त्‌। 4 सापचितिर्यामपश्यते करोति(१५) (१९निषद्य ae. वरोदेदि्यास्तन्न्नादल्यमरृता त्रै सापविति्यामध्य Bra करोति(१९) (१७प्रतिख्याय भक्तमवरोदेदेषा वा अपचितियां पश्यते करोति तस्मात्‌ oferta waza TBA) (१८प्राङ्वरो रेत्‌ प्रामबे Saad प्रजायते तस्मात्‌ प्राड्बरो देदवरोदेत्‌(१८) ॥ ४॥ इति हेतरोयप्रथमारण्यके दितीयोऽथायः ॥ १श्रा०।२अ०।४क०।१-३कऋ० । ५२ रितरेयारण्यकभाव्म्‌ | yng व्यवधा नस्येयत्तां faaq पूर्वपन्चसुपन्धस्य निराचष्टे । (2)“acfaara उपरि भूमेः te: स्यादित्याह रेतावता बे खरग लोक. सन्धिता इति तत्तव्राहटत्यम्‌"(१) इति । अरनिः" प्रादेगदयप्रमाणं «| भूमेः", उपरि", तावन्‌मातव्य- वधाने प्रष्ठः, कार्यः। अन्तरिक्लादुपरिवर्तमानभोगदेतवो ये ‘anda’, ते प्रजापतेः ‘acfaaraa सटा wafer तत्‌प्रशस्तल्वादरनेरुपरि प्रे इः"स्थापनोय इति केचित्‌ “are: । तस्मिन्‌ we ‘aa’ मतं, "न", ्राद्रणौयं ॥ एनरपि परवपक्तत्वेन मतान्तरसुपन्यस्य दूषयति । (२)“प्रार- WHA स्यादिव्याइरेतावतावे प्राणाः aaat इति तन्त्रा दव्यम्‌”(२) इति.। प्राणवायवो fe देदस्यान्तद् दयादू्व ` प्रादे- मातर सञ्चरन्ति, सुखादहहिरपि सञ्चरन्तः ्रादेशमातेण 'सम्बि- ताः", भवन्ति | Way पूवंवह वा स्येयं ॥ सिदवान्तं दयति | (2)“afema स्यादेतावता तै सर्वम- त्राय क्रियत एतावता सवमन्रा्यममिपत्रः तस्मान्‌ सुष्टिमाच एव स्यात” (र) इति । “एतावता सुष्टिपरिमितेन saa, मोद्कमण्डकपूरिकादिरूपं (सवंमन्राद्यं', निष्पदयते। (एतावता? सुष्टिपरिमितेन maa, ‘waaay’, सुखेन प्राप्तं भवति। "तस्मात्‌, अन्रप्राघ्ये , भसुष्टिमः जे”, एवोष्वदेशे, ire? भवत्‌ ॥ रथ प्रेहारोहये कच्चित्‌ पूवंपच्चसुपन्यस्य दूषयति, ee ae „ प्रादेशद्रयमाचप्रमाणशमिति कम ae a1 ५४ शेतरेयारण्यके (४) “पुरस्तात्‌ way प्रह मधिरोहदिव्याइरेतस्य रुपेण य एष तपति षरस्ताहेयष दमान्‌ लोकान्‌ प्रल्यङ्धिरोहतौति तत्तत्राहव्यम्‌"(४) इति। होता wd पूवस्यान्दिश्यवश्थाय Qaq पथिमदिश्यवखितं, रेह, ‘afadrefearg,’ | तत्र. यमुपपर्ति;, । ‘a’ sifea:, ofa, a: "एषः", एतस्य sad, “परस्तात्‌”, waar, पञ्िमारोहरूपेण ‘anf’ sear श्रामध्याङ् पथिमाभिसुखस्वादित्य लोष्वैदभंनादयमे वायः प्रसि हवाचकेन "हि'शब्देन उत्तरवाक्ये ख्ष्टोक्रतः। तसमात्‌ “पुरस्तात्‌, अरवखायाधि रोहेदिति सोऽयं yarat (न, श्राद- रणोयः॥ एनरप्यन्य' पूरवंपत्तसुपन्धस्य द्‌ षयति । (\)^तिथच्चमधिरो- Sfearghara वा अर्वमधिरोहन्ति तेनो सर्वान्‌ कामान- वाप्रवामेति तत्तत्राहत्यम्‌”८५) इति । पृवपञ्चिमयोरायतनस् dea उन्तरदचिणविस्तारम्तियं कलं । तस्यान्यतरस्यां दिश्य- वश्याय तियंकूबेनावस्ितं प्रह, श्रधिरोहेत्‌, शति", war ‘orgy । तत्रेयसुपपत्तिः। sae पाश्चऽवस्थाय (तिथच्च, तं ‘qq’, जनाः "अधिरोहन्ति ‘Aa’ एव तिय गधिरोद्रेन, ससुर्वकामप्रासिरिति तेषामभिप्रायः । अयमपिपक्तः न, श्राद्रणोयः॥ सिद न्तिनां मतं दथेयति । (६)“श्रवश्चमधिरोह दि्याइरन्‌ चीं रै नावमधिराहन्ति Aaa aad यत्‌ प्र इति aa द वच्चमेवाधिरोहेत्‌(६)" दति । प्रागग्रस्य प्रहस्य पञ्िमदिश्य- वाय प्रागाभिसुष्येनारोषटणं (रन्वगारोणं, तदेव gale, १अ्रा०।२अ०।४क० ७ Wo} wy ददति, सिडान्तिनः “args । लोके नोयदा प्िमतीरेऽवस्थाय maaan गच्छति, तदानीं जना अपि पञ्चिमतौरेऽवस्थाय प्राङ्मुखा अधिरोहन्ति, तदिदं नावोऽन्वारोदणं । ‘ig दूति", “यत्‌, अस्ति एषा, (लगप्रापिका “नौर्वा' नौरेव । ‘aay, अन्वगारोहण गुक्षमिति faa’ a तसिव्रधिरोहे afufete faut (0)“eaaditre शेच्छको हेवं हच्तमधिरोहति स उ वयसामन्रादतम इति तस्रा- च्छवुकेनोपस्य ओेत्‌"(ऽ) इति । द्वक शब्देन मुखस्याधा- रफलकसुच्यते, तेन, प्रे ‘squid । लोके हि शएक'- नामकः पच्चौ “ह, “एवः दुवकसशेनपुरःसरमेव, "ठच्च", 'अभधिरोदहतिः। 'सड'सतु शुकः, पर्तिणां मध्य श्रतिशयेन ‘sare? | राजामाल्यादयो विनोदार्थं wa रत्तन्तः छ्षीरा- दिकं भोजयन्ति । "तस्मात्‌? अन्रप्रासौ वुकेनोपस्पथेत्‌ ॥ यथा वुकस्प्नं एवमरतनिसखमथेन विधत्ते । (८)“बाइ- - भ्यामपि रोहेदेवं श्येनो वर्यास्यभिनिविशत एव aa सख वथसां वौयं वत्तम इति तख्नादादुभ्यामधिरोहेत्‌^(८) इति । "बाइ'णव्देनाच कूपेरमारभ्याग्रभागोऽरत्रिणब्टवाच्यो चिव- चितः। तथाच पश्चमे ast! यषां फलकेऽरनौ प्रतिष्टा- पयतोति । ताभ्यामरन्निभ्यामधिरोषशणं कुर्यात्‌ । Waa प्रका रय ‘Ray बलवान्‌पक्तौ, "वयांसि भ्रन्धान्‌ afew, ‘aires तद्वत्‌संनाध' तेषां दुर्बलानां fant उपय रन्निभ्यासुपप safanfa | किञ्चानेनेव प्रकारेणारबरिख्नपूरवकं ‘sd’, afrtefa! ‘a तु श्वेनः, परकिणां मध्य अतिशयेन aft ५१ एितरेधार ण्यक मान्‌ । यस्मादेवं श्येनसादृश्य' भवति ‘aay’, अरतौ प्रतिष्ठापयेत्‌ ॥ भरतनिखापनाद्‌ष्व परेङृमारूढवतो होतुरेकेन पादेन भमि- aaa विधत्ते । (८)“अरसे पादं नोच्छिन्यत्नेदस्य प्रतिष्ठाया उच्छा इति'*(€) इति। अस्या भ्रमेः सकाशात्‌ wala fat सव्यं वा ‘are’, एकसुच्छिव्रः ‘a’, कुयात्‌, किन्तु भूमौ पाद्‌ प्रतिष्ठापयेत्‌। नेत्‌, cad निपातसमूहः परिभूयाथ Tag | ATE पाद्‌ भूमेविंयुक कुयीन्तदानौं श्रतिष्ठायाः' War: भूमेः, सकागाद्हमेवोच्छित्री भूयासमिव्यभिप्रेल aatd भयं योतयन्‌ भोतिपरिहाराय भूमिं wea तित्‌ ॥ होतुरुहातुखा रोह णखा नव्यवस्थां विधाय प्रशसति । (१ ०)“प्र इ होताधिरोहव्योदुम्बरौमासन्दोसुह्वाता हषा वे प्रह योप्रासन्दौ तक्भिथुनं मिधृनमेव तदुकयसुखे करोति प्रजाये (१०) इति | मञ्चकवचतुष्यदाव्विता श्रासन्दोः। होत्रा समारूढः WE, एलिद्गशब्देनाभिषधानात षाः रेतःसेचनसमधे; gare ‘ara’, तु सतौलिङ्कनिदभात्‌ नयोषा, तदुभयं भिलिल्वा fara’, सम्पदे | (तत्‌, तेनोभयारोदणेन, ‘HAAS निष्क वलया ख्यस्य wa wea, 'भिथुनमेव', सम्पादयति । तच्च ‘gaara भवति ॥ एतदेदनं प्रशंसति । (१ १)८प्रजायते प्रजया पशएभियं एवं वेद्‌”(११) इति ॥ प्रकारान्तरेणोभयं प्रशंसति। (ex) “Tata Ste: a. रासन्धव चैव after चान्वपिरोहते"(१२) इति। Tae १अ्रआ०।२अ०।४कौ०।१२-१४ Wo | 49 भिधनरूपत्वसमुच्चयाथः ‘sae प्रष्स्णौदुश्वरत्वादत्रर- पल' । तच्च फ़लकविषघाने प्रतिपादितं ‘faa, प्राप्ता राजादथ उच्चासनमधिरोडहन्ति | अतः अत्र "एव ‘Twa,’ “TTY, तदु भयच्चात्रग्रौरूपं एतावृभावनुक्रमेण भ्रधिरोहतः, तदेतदुभयं TAIT aa |. श्रासन्दौपुहाता रोहति सास्राज्यमेवाधिग- wala te होता नाकस्येव us’ रोहतोति॥ इतरेवामासनानि विधत्ते । (१२)८वग्नोर्दो्रकाः सम- धिरोहन्ति सब्रह्म काः”(१२)दइति । ठरविशेषवंशदलादिनिभिंता आसनविशेषाः हस्य! Haneda | अत एव पञ्चमे aaa! Katy होत्रकाः समारोहन्ति ब्रह्मा चेति | ware त्राद्मणाच्छसौो पोता नेष्टाम्नौघ्रोऽच्छावाकयेते Waar, Fz aw सहिताः सौः", श्रधिरोषयुः॥ तदधिरोहणं प्रणंसति। (१४).समुत्‌र्प्य वा ओषधिव- नस्पतयः फलं wel तद्यदरेतस्मिव्रहनि सवशः समधिरो- ₹हन्तोषमेव ATH TATA AUC ERA SATIS ATT *(c8) दति। ‘awa alfeaaran, "वनस्पतयः पनसौदुम्बराद्याः, ते च सवं “समुत्‌दखष्य' सम्यगुत्रता भूत्वा, vara फलन्ति | तथासति afe "एतस्मिन्‌" महाव्रतनामके रहि" ‘aan,’ aa ब्रह्मादयः, असनान्यधिरोहेयुः ‘aq’ तेनाधिरोहयेन, ‘ey’ अत्रम्‌, जज, तद्रसं, “Waa” भक्तणयोग्य' प्रशस्ता, अ्रधि- रूढा भवन्ति। awa चोर।द्रिसस्य waa च we तदधिरोदणं सम्पद्यते ॥ | यद्यव्यवरोद्णस्य नायद्गालस्तथाप्यारोहशप्रसङ्गादरहिखम- ( ८) ye एतरेथारण्कें वरोषणं विधातु कञ्चित्‌ पवेपत्षमुपन्धस्य दूषयति | (ya) "aad: छल्यावरोहेरित्याइस् तव्रादल्यमक्लता वे साऽपचितियामप्यते करोति'"(१५)दइति । होता वषट्‌" गब्दसुच्चाय भ्रनन्तरमेव प्रेक्ात्‌ अरवरोहेत्‌, दूति, केचित्‌ “arg, 'तत्‌" मत, “A, आद्र Ne! कुतः भच्छस्यापचित्यथ' fe प्रेहाद्वरोहणं । ‘at,’ श्रपवितिः"पूजनोये wa समागत्य निरोकच्मागे सति. कततव्या | यद्यपि “पश्यते, wera, सापर्चितिः,' क्रियेत, तदानौमियम्‌ ‘saa’, एव स्यात्‌ । न हि वषट्‌कारानन्तय' मक्तागमनस्या- वसरः | तस्यानुवषट्कारादुध्वभाविलात्‌ ॥ छनरप्यन्ये पचचमुपन्यस्य दूषयति | (ve) fang भ्त मवरोहेदिवा इस्तत्ततनादुत्यमलता व॒ सापचितिर्यामध्यु्टाय करोति"(१६) इति ‘faze नितरां दस्त खोला, पश्चा- दवरोहणमिव्येतदपि मतं ‘a’, आाद्रणोयं | अवरोहणलत्तणोप- चारकालस्यातिक्रान्ततात्‌। श्रध्यष्टाय' अधिकल्रेन समीपं प्राप्ताय, या “पवितिः, ‘ar, इयं safe .कालातिक्रमात्‌ ‘THAT, एव भवेत्‌ ॥ सिद्ान्तं द्र्भयति। (१७)“प्रतिस्याय भक्तमवरोहेदेषा वा श्रपचितिर्या पश्यते करोति तस्मात्‌ प्रतिष्यायेव भक्मवरो- हेत्‌"(१७) इति । प्रतिख्याय, ्रागच्छन्तं भच, दुष्टा, तदा- Aaa तस्मिन्‌ भक्ते प्यति सति येयमवरोहणरूपा श्रपचितिः, सा स॒ख्या पजा | लोकेऽपि fe शिष्टा आचायदौनामागम- नात्‌ प्रागपि खाप्रनानब्रोनिष्ठन्ति | तेष्वागव्योपविष्टेषु पादपि नोत्ति्ठन्ति। fants यावता दे्व्यदधानेन ते प्श्यन्ति तावति VAT oR olsaollawo | ५८ देशे तदृष्टिपातकाल एव सहसोत्तिष्टन्ति । "तस्माच प्रतिख्या- a, “श्रवरोरेत्‌, cag fear a तस्िन्रवरोहे afafaad विधत्ते। (१८)“श्राड्वरोरत्‌ प्राचे देवरेतस प्रजायते TATA प्राङ्वरोहेदवरोरहेत्‌"(१८)इति । पिमदिशि समारूढो होता खयं प्राङू मुखः सन्‌ प्राद्यान्दिशि 'अवरोदेत्‌' | ‘ara’ प्रा्याभेव दिभि, 'देवानामिन्द्रारोनां ian, प्॒ादिरूपेगोत्मद्यते । देवलोकस्य पूर्व दिग्व्तिलात्‌ aay देवत्वाय ‘ae, ्रवरोहत्‌, न तु प्रल्यङ । अभ्या- सोऽध्यायसमाघ्ययः ॥ ४ ॥ इति सायणाचायं विरचिते माधवीये षेदाधप्रकाश्चे Taz- यारश्यके दिती योऽध्यायः ॥ श्रध तोयोऽध्यायः ॥ (१ दिङ्गारेणेतद दः प्रतिपद्ये तेल्याङ्ः(१) ( ब्रह्म वे fast ब्रह्मैतदत्ह्मणोव तद्‌ ब्रहम प्रतिपद्यते य एव az) (दयदेव fagitu प्रतिपद्यता वषा बे feat योषक्तं नमिथुनं मिथुनमेव तदुक्थमुखे करोति प्रजात्यै प्रजाये प्रजया पप्एभिय एवं वेद्‌ (यदेव दिङ्कारेण प्रतिपद्यताडद यथा वा अभिरवं ब्रह्मणो दिङ्गा- रो यदै किच्वापियाभितिढदत्यभ्येवेतत्तणत्येवं(४) (a कामं कामयते दिङ्ारेणाभ्यं वेनं ठणत्ति य एवं वेद५) (aaa हिङ्कारेण प्रनिपद्यताडद वाचो वा एषा व्यावुः तिवये च मानुष्ये च यद्िङ्कारः स यदवङकत्य प्रतिपद्यते वाचमेव तदय्ावत्तेयति देवोच् ATAU) ॥ १।॥ एितरेयारण्यकभाष्यम्‌ | पूर्वाध्याये निष्केवल्यस्वगंसनायं प्रा धि रोहणसुकत' । भ्र तच्छंसनं विविच्यते। ततादौ हिमियेतस्य शब्दस्योच्वारणं विधत्ते। (१)“हिष्ारेणेतदहः प्रतिपद्ेतेव्याहः"(१) इति । "अदः", गब्देनात तदीयं शस््रसुपलच्छते। तच्च हिष्कारेण' ` प्रारभत ‘afa एवं, अभिन्ना; च्राडः। पद्यं ह्िङारयोद्के- १ श्र०।२अ०।१क०।२-४र०। ६१ मव प्राप्तस्तद्यधंवादसम्बन्धा्थं तदिष्यनुवाद्‌ इति geal एवमन्यज्राप्यप्राप्तश्य विधिः प्राप्तस्य प्रणंसाधमनुवादः ॥ दिष्कारषेदनं प्रशंसति। (२)“ब्रह्म वे हिङ्कारो व्रह्मोतद्‌- इत्रह्मणेव aan प्रतिपद्यते य एवं वैद्‌”(२) इति । हि्ा- रस्याङ्ृख ब्रह्मप्रािहेतुलात्‌ ‘away’ अतः श्रह्मरूपेण, ‘aa, हिङ्कारेण “एतत्‌ ' श्रह्मरूपम्‌, ‘re:, प्राप्नोति ॥ पुनरपि हिङ्कार प्रशसति) (२)“यदेव feeita प्रति पदयतारेद्र हषा वै हिद्धौरोया छक. तन्‌ मिथन fara. मेव तदुक्थमुखे करोति प्रजात्यै प्रजायते प्रजया पश्भिरय va षैद्‌"(र)दति। watt: ya इकारत्येतदुभयं प्रतिपद्यत द्येकारस्य खानेविहितं। ब्राद्रातिशयद्योतनायघा afar: feerty, we प्रारभ्यत इति यदस्ति, aa feerce ofa- कशब्द न निदेशात्‌ ऋच स्तोलिङ्गशब्देन व्यवहारात्‌ उभयं ` मिलिता मिथुनं", सम्पद्यते । भभिघनमेवेत्यादि पूव बहा स्येथं ॥ नः प्रकारान्तरेण प्रशंसति । (४)“यहेव हिङ्ारेण प्रति- पदयतारेदर यथा वा afaed ब्रह्मणो हिङ्ारो यदै किच्ा- श्वियाभितिढ्सलब्येवेतत्त णयेवम्‌'(४) इति। ‘ag’ शब्द अ्रपि- चेत्येतस्मिन्‌ we वत्तते। स च पूर्प्रथंसया समुच्वयार्धः। ‘fegrtw, एव प्रारभ्यत दति यदस्ति तच ‘am’, एव लोके अग्निः खननदेतुः काष्ठविशेषः, ‘ud, ब्रह्मणः वेदस्य, ‘fe- हारः", वेदसारस्य निधिखानोयस्य खननहेतुः। एवंष सति लोके यत्‌", एव (किञ्चित्‌ कठिन yas, श्रभ्निया' खननसा- १२ एितरयारखके धनभूतया, श्रभितिटसति' सर्वतस्तदितुः खनितुमिष्डति । स पुमान्‌ "एतत्‌! कठिनभूतलम्‌, “अमिट रत्ति" ‘ca’ atures: त्येव । ‘ay’, va होता, वैदे gad फलं लभत इयथः ॥ हिष्टारषेदनं प्रशसति | (“aera कामयते दिर शास्येवैनं eufa य एवं वेद'(५) इति । पुनरपि प्रकारान्तरेण प्रशंसति। (६)“यदव दष्टारेण प्रतिषद्यतारेद वाचो वा एषा व्याहतत्व च मानुथे च यदिष्ारः स यदिङ्कत्य प्रतिपद्यते वाचभेव तददावत्तंयति Sate मानुषोञ्ध' (६) इति । स्तोतगस्वरूपा * वेदिकौ वाग्‌ Say | श्रशनाच्छादनादिविषया लोकिकौ वाक्‌ ‘arqay | एवं सति ‘feere’, इति ‘aq, afer एषा, दिविधायाः ‘ara, परस्पर "व्याहत्तिहेतुः। देव्यां वाचि fears: प्रयुज्यते न तु मानु- दान्तदेतदिङ्ारस्य व्यावत्तकलं | अतः ‘afew’, शस्तं प्रार- भेत, तदानोमयं होता दिषिधामपि वाच, परस्मरव्याहत्तां करोति॥ १॥ | (शतदाङ्ः acute: प्रतिपदिति मनश्च वाक्‌ चेति रयात्‌? (रोसर्ेऽन्यषिन्‌ कामाः श्रिताः सर्वानन्या काः मान्दृ्े(र) (रोमनसि षे सवं कामाः भरिता मनसा हि सर्वान्‌ कामान्ध्यायति(३) (४)सवं डासन कामाः श्रयन्ते य एवं Fas) (Vad सवान्‌ कामान्दुदे वाचा दि RR ~> ~~ ~ SO * सशोनश्सादिरूपेति we, a0 4 | १९ ०।२अ्र०।२क०।१-२कऋ०। ६२ सर्वान्‌ कामान्वदति(५) (£) सर्वान्‌ हासे कामान्वाग्दुच य एवं बेद(₹) (७) तदाज्र्नेतद दक्वा न यजुषा न ATA पुत्यक्तात्‌ पतिपद्यं न नच न यजुषो न सान्न दयादिति(७) (ata एव व्याइतीः पुरस्ताज्जपेत्‌(८) (<)मूभुवः खरित्येता वाव व्याइतय द्मे चयो वेदा भूरित्येव कम्ब - दो मुव इति यजुवदः खरिति सामवेदस्तन्न्चा न यजुषा न साम्ना प्रत्यक्षात्‌ पतिपद्यते नचा न यजुषो न साम्‌ एति (€) ॥ २॥ एतरेयारणखकभाष्यम्‌। शस्तप्रारम्भकाले मनोवाचोरत्यन्तसाधनत्वमभिपरेलय WT. राभ्यान्तदुभयं प्रशं सति। (१)“तदाहः ares: प्रतिपदिति मनश वाक्‌ चेति ब्रूधात्‌""(१) इति । ्रहरुपलक्तितस्य “एतस्य wae, “का प्रतिपत्‌" कि प्रारख्रसाधनम्‌, (इतिः (तदाहुः तस्मिन्‌ we जिक्ञासवः एच्छन्ति। तत्र तद्भिन्नसेात्तरं मनः, वाक्‌ च, (्रति' एतदुभयं, प्रारश्मसाधनम्‌ इति श्रूयात्‌" । अप्रमत्तेन मनसा प्रथम शस्त्र पर्यालोय पश्चार्‌प्रमत्तया वाचा wa © ~ at 0 दिव्यधंः। निष्केवल्यस्य बहुविधविप्रकोणमन्रसमुदायला- हाढःमनसयोरतर विगेषणाप्रमत्तत्वाभिधानं |i मनश्च वाक्‌ चेत्यनयोरुभयोः पृथगुपयोगं दशयति | (२)“सव- ऽन्धस्मिन्‌ कामाः चिताः सर्वांनन्या कामान्दुहे”(२)दति । तयोस- oN $ co 2 ¢ ॐ भवोमध्ये यदन्यन्‌ मनःशब्दवा्य' तस्मिन्‌ "सव कामाः" “Prat: ६४ एतरयारण्यके mat. | या तु न्धा" वागस्ति सा, सर्वान्‌ कामान्‌", ‘Se’ दुग्ध सम्पादयति । मनसः कामाधारत्व विशद्यति। (2)“aafe वै aa कामाः रिता मनसा हि मवान्‌ कामान्‌ wrafa’(a) इति । कामाः अभिलाषा मनोठत्तिविशेषाः, ते 'मनसि', "व्यावस्िताः। अतएव सवं लोकाः काम्यमानान्‌ पदार्थान्‌ ‘aaa’, water’ waged प्रशंसति । (४).सवं हासिन्‌ कामाः खयन्ते य एव ae’ (8) इति ।॥ वाचः कामसम्पादकलत्वं विशदयति। (५)“वाग्ब सर्वान्‌ कामान्दुह वाचा fe सर्वान्‌ कामानदति"(५) दति) ‘ara, एव (सवीन्‌", अभिलषितान्‌ पदार्थान्‌ सम्पादयति । wea लोके ममेते पदाघौः सन्तिति .दातृणामग्रे वाचा", area | ते च दातारः प्रयच्छन्ति। तदिदं ara: काममम्पाद्‌कलं ॥ वेदनं प्रशंसति । (६) “सर्वान्‌ era कामान्‌ वाग्‌ दुहे थ एवं वैर्‌") इति ॥ वाड मनसयोरप्रमत्तलं विधाय हिङ्ारादृष्व' व्याहति- ana विधातु प्रस्तौति (9)" "तद्‌ दुन तद्हच्छचा न यजुषा न साम्ना प्रत्यत्तात्‌ प्रतिपद्यत नचा न यजुषो न सान्न zatfefa’(s)sfa । अयं कमं विशेष ऋ गादिभ्यः "नेयात्‌" नाप- गच्छेत्‌, दत्यभिप्रेय तत्‌ (एतद हः", प्रल्यत्तात्‌' व्यवधानात्‌, (ऋगादिभिः “न, प्रारभेत इति एव, ‘cere: तसन्‌ शस्ते अभिन्नाः कथयन्ति i तद्श्यवधानं बारयितु' व्यवधानहेतु' मन्त्रत्रयं विधत्ते । १अरा०।२अ०।२क ०) ६५ (८) “तदेता एव व्यादृतीः पुरम्ताञ्जपेत्‌”(८) ° इति । aarti: दारस्य कगारौनाञ्च मध्ये व्यवघ्ानमपेत्तितं* तस्राहगादिभ्यः पुरस्तात्‌", "एता एव' वच्यमाणाः, ‘areal’, जपेत्‌' ॥ व्याहृतीनां स्वरूपं amare दगथति। (<) aqya सखरिलयेता वाव व्याष्ृतय द्मे चयो वेदा भरिल्व ऋष्वेदो भुव॒ इति यजुवदः स्वरिति सामश्दम्तव्रची न THT न सारा प्रत्यक्षात्‌ प्रतिपद्यते नचान यजुषो न सासन एति'"(₹) fa (सूरित्यादिमन्ततय्ररूपा एव श्याहतयः | श्रमे" च मन्वा, षेदतयप्रतिनिधिरूपाः | अ्रयभेवाधा भूरित्यादिना ख्ष्टौ- feat ‘aq aarafa, areatat मध्ये प्रथोगाहगादि- भिरव्यवधानात्‌ areal ‘a’, भवति 1 तस्मादुगादिभ्यो नापगच्छति॥२॥ . | ` (१)तदिति प्रतिपद्यते तत्तदिति वा अन्नमन्नमेव तदमि प्रतिपद्यते) (eat वाव प्रजापतिः प्रथमां वाचं व्याहरदेकाक्षरदयत्तरान्ततेति तातेति TAA ARATE: प्रथमवादौ बाचं व्यादरल्ेकाक्तरान्ततेति तातेति तयेव तत्ततवल्या वाचा प्रतिपद्यने,र) (₹'तदुक्तष्टषिणा(द) (aed प्रथमं वाचो अग्रमिल्ये तद्ध पव प्रथमं बाचो अग्रं) (yaa BA नामधेयं दधाना दति वाचा डि नामधेयानि पोयन्ते (५)(९)यदेषां शरेष्ठः यदरिप्रमासो- दिल्येतद्गे यव श्रषठमेतदसिप्र( (शप्र णा तदेषां निदितं (€ ) ae एतरेथारण्यके गु्धाविरिति इदमु च गृदाध्या्ममिमा देवता अद्‌ उ भाविरधिदेवतमिलय तत्तद्‌ क्त' भवति) ॥ ३ ॥ रतरेयारण्यकमाष्यम्‌ | fastener fart areata विधाय तदिदास त्यस्य सुक्ञख Wel यस्तच्छब्दस्तमिमं प्रशंसति। (१)“तदिति प्रतिपद्यते तत्‌ तदिति वा wawata तदभिप्रतिपद्यति"(\) दूति । “तदिति भ्रनेन wea शस्व प्रारभ्यते। ata fe देशान्तरे कालान्तरे च यत्‌ श्र समौचोनं ya तत्‌ सव, ‘aa’, पुनः पुनः तत्‌ तत्‌, ‘ata’ एवं, शरनुयत | श्रतोऽचापि तच्छष्दोपक्रमेण श्रव्रमेव , alae प्रारब्धवान्‌ भवति ॥ ` प्रकारान्तरेण तच्छब्द प्रशंसति । (२)“एतां वाव प्रजा- पति. प्रथमां वाचं व्याद्रदेकात्तरदायचतरान्ततेति तातेति तथैवं ततङ्घमारः प्रथमवादौ वाचं व्याहरयेकाचरदयमश्षरान्तेति तातेति तथैव तत्ततवल्या वाचा प्रतिपद्यते'”(२) इति । पुरा किल प्रजापतिः" जगत्‌ eet एतां एव वकारादि, ‘weal वा, उक्तवान्‌ कौटभी वाचं। “एकाश्रद्म्षरा एकेन SARAIVA एकाक्तरा, हाभ्यां ङखदौघौभ्याम्षराभ्या- मुपेता हयचर, सैवोभयविधा serwa wera । “ततिति, एकाश्चरा, (तातेति, erat) सः (प्रजापतिः जगदौष्ठरः, wana: खषटं हिर ण्यगभं' पु्रमभिलश्य उपलालयन्‌ तिन्‌ पिदत्ववाचकं यधीक्षशब्ददयं प्रयुक्षवान्‌। अरत एवैदानौन्तना COTM lV AW | ६७ अपि waaq पुत्रं पिदवाचकशब्देनोपलालथन्ति। यषा 'प्रजापतिः' हिरण्यगर्भः, प्रथमं भाषामभ्यस्यन्‌ ततेति', वा "तातेति", ‘ar’, श्व्याहरतिः। एवं सूक्ञादौ तच्छब्द wert होता ततश्नब्दोपेतया पजापतिप्युक्षया (तयैव शरेषहेलक्षण्येऽपि तच्छब्दस्य ततशब्दीपक्रमसाम्यात्‌ ॥ waa तच्छब्दस्य महिमानं प्रकाशयितुः काञ्चि्ट्मु- दाहरति। (३)“तदुक्ञङ्षिशा'(२)' इति । यत्‌ au त्राह्म- waa तच्छब्द माहारम्यसुदितं ‘aq, एव ऋषिणा श्रती- न्दियार्धदभिना, aay, ‘sa’ प्रकरीकतं॥ स च मन्तविेषो दाशतव्याभेवमास्रातः । वरहस्ते प्रधमं वाचो अप्रं यत्‌ परैरत नामधेयं दधानाः। यैषां ae यदरिप्रतासौत्‌ wu तदेषां निहितं गुहाविः” इति । तख च मन्तविगरेषस्यायमथंः | हे ‘aaa, जातस्य gre "नामधेयं zara’ पित्रादयः, विचा acer: वाचः, अग्र ae, ay पद्‌, ‘wud’, ‘ica’ प्रयुक्तवन्तः ईहे कुमार लवं विष्णुश सद्रशर्मासोत्येवमादि दत्तिणकणं पठन्ति । “यत्‌ नाम, “एषा तदौ यवन्धूभिव्येवङ्कियमाणानां मध्ये, Te’ ene चतुरक्षरं वेत्यादिगास््रोयलक्णोपेतम्‌, “श्रसौत'। "यत्‌" नाम, ‘aft? पापरहितः, लोक्रास्रविरोधरदितम्‌, ‘sta | एषां सम्भावितानां नाचरं मध्ये, यत्रामधेयं ‘ay यथाप्रोक्तं भ्रणाशप्रमृणा, हृहस्यतिसम्बसिना जेन, fated’ सम्पादितं | तञ्च नाम AEM! “Yer We, उपनयनात्‌ प्राक्‌ माता- पिद्वभ्यां गोपितं । तथाचाश्ललायन श्राह। तस्नातापितरौ Ec Tata ITU विद्यातामोपनयनादिति यथा मनुष्येषु तन्नाम Ts तथा देवेषु आविः प्रकटीठतं#। देवा हि स्वन्नलात्‌ गूढमपि जानन्ति ॥ एतस्य HAD प्रथमपादमनद्य व्याचष्टे । (४)“इहस््रते प्रथमं वाचा wafafat एतद्धाव प्रथमं वाचो अग्र" (४) इति | प्राघमिकनामपं यस्य fra निमितलादितरवागपेत्तया यह- लद्योतनाया ‘fea: ॥ दितीयपादमनूद्य व्याचष्टे। (५).यत्‌ tea नाम्यं दधाना इति # वाचा हि नामधेयानि धौयन्ते"(५) इति । यस्प्ातामधेयानां hema तस्मादुच्वारणवाचिनः ‘tr’, इति शब्दस्य प्रयोगः युक्त इत्यथः । ठतोयपादमनु्य व्याचष्ट । (६) “यदेषां यष्ठः यद्रिप्रमा- सौदिति § एतदधव येष्टठमेतदरिप्रम्‌”(६) इति । विचायं सम्पा- दितस्य नम्रो watuaa विरोधरादहित्यञ्च ufad 1 चतुधेपाद्मनूदय व्याचष्टे । (शे“परेणा तदेषां निहितं गुश्ाविरिति श इदमु ह गुहाध्यालममिमा देवता ae उ आ्राविर धिदेवतमिेतत्‌ तदुक्तं भवतिऽ) इति । भ्रामानं लोक- प्रसि देहन्द्रियादिसङ्ातमधिक्षत्य aaa इति श्र्यालः |. # देवेष्वाविः प्रकटमिति ao, Go, ग° च। † BMT elo, Boor, Wot | } षेट्‌ म०१० Toor, wet | § कटने दे Hero, Hoa, FV | TMS म०१०, स्‌००१, Wr! ra १अ०।२अ०।४क० | ६९ तखिन्दहादिसष्ाति ्रवखिताः शमाः अग्यादिरेवताः। अभिनि वाग्‌ भूत्वा सुखं प्राविशदिव्यादिग॒ुतेः। तासन्देवतानामस्ििंन्छ Qt गूढ थत्‌ स्वरूपं इदमु ह' ददभेवाच, गुहा" इव्ययति | शरीरमध्य गृढा देव एैतत्राम जानन्ति न मनुष्या इति ‘qer शब्दस्य तात्य | देवतानि स्वर्गलोकनिवासीन्यधि- wa ana इति '्धिदेवतंः। सखरगलोकनिवासिषु 239 प्रसिद्ध यत्राम श्रद्‌ उ आविः" एतदेव प्रकट ; इव्युयते । “gar तत्‌" श्रमिप्रायदहयं, (ततः तेन चतुधंपादेन, ‘sa भवतिः | अस्मिन्‌ मन्ते प्राथमिकनारः प्राण्य" प्रतोयते। प्रा्मिकच्च तद्यत्‌ स्वरूप तत्रामादाविव तदि दारेतिष्ठक्तादावश्प तकारः mya: | तस्मात्‌ सुकं प्र्स्तमित्यथः॥ २ ॥ (१)तदिदास way ज्येष्ठमिति प्रतिपद्यत wera ` भुवनेषु ज्येष्ठ (१ (Van जज्ञ उयरस्वे षनम्ण इत्यतो WI जात उर षन्‌म्णः(र) (रसद्यो जज्ञानो निरि णाति शचूनिति सद्यो We जातः पाप्मानमपादइत(३) (अनु यं विश्वं मदन्य मा इति ana वे विश्व aaa एनमनु ASA दगाद्‌दगादिति(४) पवावधानः शवसा भूर्योजा दृष्येष वे वाव्रधानः शवसा WATT: (५) (६) शत्र दसाय भियसन्दधानोति सर्व दयोतना दौभाय(€) (७) अव्यनच्च व्यनच्च wal यच्च प्राणि यचाप्राणकमि- लेव तद्‌ाइ(७) (८)मन्ते नवन्त प्रता मदे धिति तव सर्व ७० एितरेयारण्यक वश इत्येव तदाद्‌(८) ea क्रतुमपि Tafa विश्च इति लवोमानि सर्वाणि भूतानि सर्वाणि मर्नांसि स्व करतवोऽपि वजनीत्येव तदाद <) (१०)दिरदेते Fart agar इति दौ वे सन्तौ मिथुनौ प्रजायेते प्रजालये(१०) (१९प्रजायते पुजया ante एवं बेद(१९ (रखादोः area: खादना सुजा समिति मिथुनं वे खादु प्रजा खाद्‌ मिथुनेनेव तत्‌ प्रजां संख्जति(१२) ९२अद्‌; सु मधु मधुना भियोषौरिति मिथुनं वे मधु प्रजा मधु मिशुने- नेव तत्‌ प्रजञामभि युध्यति,१९ (१४)तदुक्तमुषिणा खां यत्तनृनन्वामेरयते्स्यां शरो्यामिमाञ्छन्दोमयीमिः्येव तद्‌ाइ(१४) (१५।अथो TATA तन्वो अस्तु भेषजमित्यदय शरीरय दयं इन्दोमथोत्येव तदाद५५) (१९)तशय यान्यष्टावक्षराणि सा गायत्री यान्येकादश सा faq यानि दादश सा जगत्यथ यानि दश सा बिराइ दशिन्येषुं fag sera प्रतिष्ठिता) (पुरूष इति sree स उ विराजि,१७) Gon वाव सर्वाणि च्छन्दांसि यान्येतानि विराटचतुथन्येवमु wad विदुष एतद दः GARETT: प्रतिपन्न भवति (१८) ४॥ Qo A Moi AH ole We | 92 शितरेथारण्यकभाषम्‌ | Coe APA प्रबन्धेन साक्तादिस्तच्छष्द: प्रथस्तः | WA TAT दौ यस्तुचो राजनमान््ना स्तोविवः। राजनस्तोतियेण प्रतिपद्यत दति पञ्चमे वच्यम्रागत्वात्‌ तमिमं ed क्रमेण व्याचिख्यासुरारौ प्रथमाया ऋचः प्रघमपादं तदिदासेव्यादिनानुवदति। सेय- मक्‌ दाशतय्याभेवमास्राता) “तदिदास भुवनेषु we यतो जश्न उग्रस्वेषदरम्‌णः। सदयो जज्ञानो निरिणाति शरनम्‌ यं विषे aera” इति । भुवनेषु" एथिव्यादिषु मध्य, "तदित्‌, सववेद परसि" तदेव जगत्‌ क्षारणं ब्रह्म, “ज्ये sara’ श्रतिशयेन ae बभूव, कारणत्वेन जगतः ya विदामानत्वात्‌। ‘aa’ यस्मात्‌ कारणरूपाहद्मणः, ‘Ara प्ररौषबलः, उग्रः” तौव्रः, रग्निः ‘ory समुत्पत्र। सोऽग्निः जन्ञानः' sara एव ` सन्‌, सद्यः" तदानोमेव, शत्रून्‌”, निरिणाति! (निराकरोति | श्रवन्तोति ‘aan रत्तकाः, ‘fae’ सवं देवादयः प्राणिनः; ‘a अग्नि, अनुमदन्ति" aft waaay सखयमपि इष्यन्ति | सोऽभ्निजात इति पूवं तान्वयः ॥ अस्या ऋचः प्रथमं agate व्याचष्टे । (१)^तदिदास भुवनेषु ज्येष्ठमिति « प्रतिपद्यत ठतद्ाव भुवनेषु च्ये्ठम्‌''(१) इति। (तदित्यादिना we प्रारभेन। (तच्छब्दस्य परब्रह्म श्रादित्यमण्डलोपाधिकलेन दृश्यमानत्वात्‌ Tere Tae ॥ दितीयपाशा्थंस्य हिशब्देन प्रसिहतां दयति । (२)“यती ened * WATT Hero, Toryo, Wee | र्‌ एतरेयारखके ae उग्रस्वेषनृम्‌ण इति wt शेष जात vas तरम्‌णः**(२) इति ॥ ठतोयपाद शचरन्निरिणातौतिपददयस्य पापविनाशपरत्व द णयति | (१)“सद्यो जन्नानो निरिणाति शत्रूनिति ¶ सदी BT जातः पापमानमपाहत(२) इति ॥ चतुघपारे विश्व जमा इत्यनेन पदहयेन सवंप्राणिविवत्तां दशयति (४)“अलु यं वि मदन्् मा दति ‡ भूतानि वै विश्व मास्त एनमनुमदन्ददगादुदगादिति"(४) इति । ब्रह्मण उपाधिभरूत आरियो दिव्युदितवान्‌ । अग्निश्च भूमावदितवान्‌। श्रत; सवव्यवहारसिष्ठिरिेवं प्राणिनां हर्षः ॥ दितोयासचं सहिताथामेवमामनन्ति। व्वाहधानः शवसा ware: wage भियसन्दधाति। अव्यनच्च व्यनच्च ससि सन्ते नवन्त प्रभृता मदेषु” इति । ब्रयमादिव्यमण्डलखः परमे, श्वरो वह्ध(पाधिको वा ‘naar बलेन, वाहान, अतिशयेन व्ैमानः, भूयाजाः प्रभूततेजोयुक्षः, भवति। सच Ma,” शातयिता सन्‌, (दासाय उपक्तयाय, वैरिणः भियसं" भोति, (दधाति wareafa | विशेषेण afafa चेष्टत इति ‘aaa प्राणोपेतं ae, aay प्राणरहितं खावरं, तदुभयमपि सजि area तवोदये सति, प्रभृता सस्य वन्दनाधे' प्रकरै * कग वद्‌ Foto, Forres कट०१ । † ऋग्वेदे स ०१०, सू०१२० ०६ | { MMAR elo, Goryeo, Wer | CATIA Molva lCwwe | 92 waaria प्राणिजातानि, मदेषु" aa, मदनिमित्षमूतेषु, 'सन्रवन्त' सम्यक्‌ wafer | cava र चोऽघः॥ aa प्रथमपादे प्रतिपा मण्डले दृश्यमान आदित्य दये तदथेयति। (५)“वाह्वधानः शवसा भूयजा दति # एष प areata: शवसा भूयाजा^(५) एति ॥ दितीयप। दे wa जगदेतस्यादित्यमर्डलवत्ति नोऽन्तर्यामिणो भोतं बभूवेल्यसुमर्धः दथयति। ( ६)“शचरदासाय भियसन्दधा- तौति सव द्यतस्मा दौभाय'"(६) इति । ठतोयपादे अव्यनच्च area पदयोः खावरजङ्मविवच्ां दशयति | (अ9)"अव्यनच् व्यनच्च सस्लोति † यच्च प्राणि qerar- णकभित्येव तदाद”(७) इति ॥ चतुर्थपादे सव्य जगतः सूर्याधोनललकच्तणमभिप्रायं दर्भ यति । (<)*“सन्ते नवन्त प्रभृता aefata t तव सर्व an दयेव तदाह'*(८)इति ॥ | ठतोयाख्च संहितायाभेवमामनन्ति । “ले क्रतुमपि agfa विश्वं हियदेते भवन्त माः । खादोः खादौयः स्वादुना खजा समदः सुमधु मधनाभि योधौ" इति। wear श्रयमधः। हे सूय ‘faa’ सवे प्राणिनः, क्रतुमपि क्रियम्नाशं कमपि, ‘a’ afa, wafa’ समपंयन्ति। न केवलं क्स किन्तु wi प्राणिनस्तेषां च सर्वाणि मनांसि aca समप - न ˆ ऋम् दे ode, Gorge, ऋ०२। † न्वेद म०१०, ate, weg | { WAIT Fore, Bo, WR | ( १० ) ४ रितरे थारण्यके यन्त दति भ्रपिशब्दस्याथः। किञ्च ‘aq’, यौ atgen, ‘fe: aa हिसङ्स्योपेतो भूता, पश्चात्‌ ‘aa’, पुत्र ण सहिताः जि सङ्ख्याकाः, ऊमाः wat रत्तकाः; भवन्ति । ¥ aT खादः खादोयः प्रोतिविषयाद्हतेतधनादेरपि | we प्रियमपत्यम्‌, खादुना' परखरप्रौतिहेतुमा मातापिदटरूपेण frata, Gea’ संयोजय । wets दत्यनेन यदपत्य मुक्न्तदेव श्रद्‌ः'गष्देन WET! तञ्च पुवररूपमपल्य Bar सड fret yar ‘ee ‘ay प्रियं, भवति। arent ‘ay’, मधुना पौव्रूपेण प्रियेण, संयोज्य श्रभियोपौः' सवतः सम्पादय । धात्‌ नामनेकाधंलादयधिधातुरतर सम्पादने aud ॥ एतस्या ऋचः प्रधमपादमन्‌य व्याचष्ट । (<)^त क्रतुमपि eater विख दइति+ लयौमानि सर्वाणि भूतानि सर्वाणि मनांसि सवं क्रलवोऽपि इन्न्तीयेव are)” इति । भत्र ्रतु- शब्दः प्राशिनां मनसभमेवोपरल्तक्रवेन व्याख्यातः | दितोयपादमन्‌य व्याचष्टे। (१०)दियदेते चिभवग्धमा fat दाष सन्तो भिथनौ प्रजायेत प्रजाल्ये"(१०) इति ॥ वेदन प्रशंसति । (११)^प्रजायते प्रजथा पभियं एवं पैट्‌"(११) इति । ठतोयपादमन्‌द्य व्याचष्टे । (१२)“खादोः BSA खादना खजा समिति ¦ faa बे BIg प्रजा खादु मिधनेनेव तत्‌ प्रां सर्जति"(१२) इति ॥ ^ WANS Ary सू०,९२ ०, wee’ | T WATT Holo, Gorge, ३ | ‡ कग वद्‌ Holo स०१२०, ष्ट०३ | १भा०।२*।क०।१३-१४ऋ ० । ७१ चतुथपादमनृद व्याचष्ट । (ea) “ae: सु ay मनाऽभि- योधौरिति # मिधूनं वे मधु प्रजा मघ मिधुनेनैव तत्‌ प्रजा- मभिगुध्यति"(१३) इति॥ Te सूक्ान्तगेतं स्तोचोयं ed व्याद्याय aaa संवा- दाय शाखान्तरगतख्कपादमुदाषह्य AT! (१४).तदुक्ञ- afau सां यत्तन्‌ तन्व(मैरयतेति wat शारौर्याभिमां छन्दोमयौमित्येव तदाहइ'(१४) दति । सादो; खादोयः खादना खजा समितिपाददयेन मातापिजन्य' शरीरं प्रकतगशस्तलोपयुक्ष प्रतिपादितं यदस्ति ‘aq, एव ऋषिणा", at. यदिव्यादिना मन्रभगेन ‘sa’ प्रकटोक्ततं । यदा तदिदाशेल्यादिकस्य RGA Tae तात्पय' यदस्ति ‘aq’, wa ‘ala’, मन्त- पादेन सङ्गह उकम्‌", सचप्ाद्‌ us वोजनोयः। यत्‌ यस्मात्‌ कारणात्‌, Gara ae प्रतिपाद्य भ्रादित्योपाधिक ईष्वरः सः “खां तनु" यजमानरूपं शरीरं, aa’ तदीयमा- तापिढरूपें wet, शेरयत' प्रेरितवान्‌ । तस्मात्‌ ara: खा- ala इव्यादिकमुपपत्रः। waar (तन्वाः यजमानशरौरे, प्रजापतिः", खान्तन्‌' तदिद्‌ासेत्यादिकां वेदरूपान्तन, यज- मानसस्कारकल्वेन यस्मात्‌ सम्पादितवान्‌ तस्मादिदं निष्केवल्य- We प्रशस्त । तदेतत्‌ हितोयं व्याख्यानम्‌ शरस्यामित्यादिना बराह्मणेन स्यष्टोक्रियते। “Tat दृश्यमानायां, शारीर्वी' यज- मानशरोरसम्बन्धिन्धां saat, ‘sai’ तदिदासेत्यादिक्षां aa meneame गणि प पअ ष ज ० क ह ककय ° marae Hote, १०१९) Wk | ६ एतरेथारण्यके छन्दोमवीं' वैदरूपान्न्‌” संखारकलेन सम्पादितवान्‌ शति एतन्‌मन्तवाक्य', ब्रूते । Ta भिरःपक्चादिकल्यनाया वच्य माणलवाच्छन्दो मयशरौरत्व' युक्त ॥ पनरपि श््रसतयर्थ' Ta मन्तपादमुदाषल व्याचष्ट | (14) “sent तनूरेव, TAT TY भेषजमिति we ardat श्यं छन्दोमयोत्येव aere’(ey) इति ‘sata: gateret रेन समुश्वयायः। न केवलमृषिणा पूवे रैव ऋषिणा age, किन्तु ^तनुरेव' इत्यादिनाप्य॒षिणा aga, मन्तरपादचैवं योजनौ- ai ‘aata’ तदिदासेत्यादिका, "छन्दोमयो", ‘Aa? यजमा- नशरौरस्य, ‘as’ पापव्याधिनिवत्तनमोषध, “रस्तु । भत्र 'तनस्तम्‌ LAAN: षष्ठौ प्रथमान्तयोरथा ब्राह्मशेन सखष्टौक्षतः I इत्थं मन्तदयोदाहरणेन शस्त प्रशस्य बहुविधच्छन्दोऽन्तभो- वेनापि प्रशंसति। ८१ Jaa यान्यष्टावचचराणि सा गायत्री यान्येकादश सा face यानि हाद सा जगत्यथ यानि दश सा विराड्‌ ठशिन्येषु विपुच्छन्दःसु प्रतिष्ठिता" (१६) इति । तदि दासभुवनेषित्यादिका तस्या ऋचः प्रथमपादो TATAT: | तस्ये तस्या ऋचः, सम्बन्धोनि "यान्या, प्रथमपादाक्चरापि', सन्ति ‘ay, दथमष्टा्तररूपा "गायती", सम्पद्यते । यानि alan? 'एकादणाक्षराणि', ्रानातानि, “ar, इयमेकादशान्रा श्ि- er, WIT! प्रघमपादे यद्वगिष्टमल्षरहयम्तत्त feet चतुय वा दशासरयुकते पादे योजनोयं | तथासति “यानि हाद- शा्चराणि, “घा जगती", सम्पद्यते | रषः, प्रथमे दितौये चतुय वा पादे ‘atfa’, आम्नातानि, 'दपाच्चराणि, ‘ar’, विराट्‌ - १अ०।२अ०।२कण०१७-१त्ऋ०। 9 < च्छन्दोरूपा। एवमेषा (दथिनो' दशाक्षरोपेता खतः सिद विराट, "एषु" उक्षरोत्या सम्पादितेषु maa Faas रूपेषु, ‘fay छन्दःसु", प्रति हिताः प्य्सिता। gaat vanaf अच्तरत्रयप्रततेपं विधत्ते (१७)८पुरुष दति areata उ विराजि(१७)" इति । यदेतत्‌ "पुरुष दति ‘Tqqageed प्रदं तदेतस्यार्चि प्रषेपणोयमिवत्यष्याहारः। ae सोऽपि अक्षरसङ्ः, विराजि ठतीयपादव्यतिरिक्त विराटच्छन्दोगुक्ते दभाच्चरोपेते aaa, धुचेपणीयः | तत्‌प्रकारख gaa भिधास्यते । प्रथमायां च पुरुषाक्षराख्यपद्धाति, पादेष्व - कैकमवसाने ठतीयवजमिति। पनरपि स खलं विहरत्यपि निदं नायोदारिष्याम इति प्रतिन्नाय तदिदास भुवनेषु sae" पुरुष Fue»Rd il ya गायन्रुवादिष्छन्दोऽन्तभौषिन प्रशंसाक्तता इदानीं सवच्छन्दोऽम्तरभावेन पशंसति। (१८)'एतानि वाब waifa- च्छन्दांसि यान्येतानि विराटचतुथान्ये वसुदेवं विदुष एतद सवन्खन्दोभिः प्रतिपब्न' भवति(१८)'-दइति। विराट छन्दशतुः BETA एषां # waatfarqaratat तानि ‘face aqua’ | ईटशानि, व्यानि एतानि चलारि सन्ति, तानि एतानि बावः, श्रवशिष्टष्छन्दोरूपाणि | गायक्राादौनां म्तवनि- WIAA FSA सबद्ृन्दोरूपत्ोपचारः । "एवमुदेवः यथोक्तेनेव प्रकारेण, विराजि गायक्रयारौनां चयाणामन्तभवः | * असांदूतिप्राठः साधुः| ot एतरेयारश्यके विराटसहितानां चतुणा सर्वच्छन्दीरूपत्वोपचारः । | cad ‘fags. यजमानस्य, "एतत्‌" महात्रताख्य' “ae, ‘gaze. न्दोभिः, प्रतिपादित भवतिः wean । (१)ता नदेन विरति gens नदशस्मातपुरुषो वदनसवेः TARA) at ब ओदतोनामिती ४ MAT AT ओदो या दिव्यात Ve सर्वसुन्दन्यापो वा ओदत्थो या मुखयाला ददं सर्वमन्नायमुन्दन्ति(र) (ad यो युवतोनामिनो अपो वाव ययुकत्यो या अन्तरिच्याा fe पोुयन्त इवापो वाव योयुवत्यो याः सेदन्ते ता हि सरोखटणन्त gala) (पतिं बो अघ्रयानाः मितो ३ भाषो वा अघ्तया या अ्र्षुमाज्जायन्त आपो वा अप्रा याः शिप्रात्र््यन्ते ४) (५ेन्‌नामिषुध्यसी- तो ३ भापो बाव Haas wa धिन्वनीषुष्यसौति यदाद पतोयसोत्येव तदाद(५) (ई)विष्टभ्वानुष्टेमं च विचरति वृषा वे faea योषानुष्ट ए तन्‌ मिथुनं तस्ादपि पुरुषो जायां वित्वा छत्‌स्ततरमिवात्मान' मन्यते(९) (ate: प्रथमया पच्चविंशतिभ॑वन्ति wali मात्मा ` प््चविंशः पजापति; दश स्या अङ्ग लयो दश पाद्या दया HE द्री बाह Wala पञ्चविंशसमिममात्मान' प्च विंशं संसख्कंरुतेऽथी cad वा एतद दः Tafa एत १अ्ा०।२अ०।४क०।१ऋ०। SE We: स्तोमस्त्समेन समं पतिपद्यते ages | पश्च विंशतिर्भवन्ति.) ॥ १३॥ | ितरेयारण्यकव्याम्‌ । भध शस्त्रस्य faved विधत्ते। (2)“ar नदेन विहरति Yaa वे नदस्त्मात्‌ पुरुषो वदन्‌सवः सन्नदतौव'(१) ef ‘at’ शच्नगतास्तदिदासेत्यादिका ऋच, ‘ata’ नदलिङ्केन मन्ते, ‘fascia’ व्यतिषजति, भिययेदिव्र्घः | "नदः ध्वन्यति- शयः, स च पुरुषखरूप एव । यस्पादेतत्‌ तस्मात्‌", लोके "सर्वः पुरुषः, भषमाणः, सम्यगृध्वानं करोति द्रव ग्यते । wate fe पुरुषस्य ध्वनिः ॥ agfaraa मन्तः संहितायाभेवमान्नातः। “ae व भ्रोदतोनां ag यो gadtat i पतिं वो qaarat अेननामिषु- ष्यसि” इति । एतन्‌मिखणपुकारख weet स्पषटमभिधाखय- al aga भ्रोदतीनाभित्येतयैतानि व्यतिषजति पादे पादान्‌ ठहतीकारमिति। तथा ततैवोदाहलापि प्रदर्थितं । तदि दासभुवमेषुज्य ष्टः नदं व Pediat यती aw खउग्रस्ेष दरमूणोरं नदं यो युवतोनांर सदो warn निरिणाति वन्‌ पतिंवोभ्रष्यानां। अलु यं fay मदन्माषो घेननाभिषुभ्यसो भिति। मदलिङ्गकस्य मन्बस्यायमर्धः। हे ara: ‘se तौरा ठतोयसवने ऋजीषमुदन्तोनां azaritat, "वः" Taras, ‘ag’ नन्ितारं स्तोतारं यजमानं, रक्षतेतिशेषः। तथा ‘at युवतोनांः ऋजौ पुनः पुनः पयो भिग्रयन्तीनां, युषाकं ‘az’, । ॥ To TACIT R रसतेति पूववत्‌ । “भष्यानां अहन्तव्याना, ‘a’ gura, "पति' 1 a पालकं यजमानं, रत्तत । हे दन््र लं Vaal धेनुवत्‌ प्रौ णयन्तो- नामपां, ‘sgufa ईरोऽसि। इषुध daa दति धातुः ॥ अस्या ऋचः प्रथमपाद व्याचष्ट । (२)“नद्‌ं व Meda मितींरे #भ्रापो वाश्रोदयो या दिव्यास्ता Sle सवंसुन्दत्यापो वा श्रोदयोा या सुख्यास्ताहीदं सवमन्रादयसुदन्ति"(र)दति। श्रखिन्‌ पादे ‘tea’ इतिशब्द नाप एव विवक्तिताः। यमात्‌ ‘ay श्रापः,, ‘fear’ दिविभवा afeertaraar:, ताः, ara: 'सवंमिद्‌' yaad, ‘sei’ केदयन्ति। तथा सुखेभवा "मुख्याः" श्रास्ोद्करूपाः ‘an’ am, ‘ar’, (सवंमव्राद्ं शष्कमपि एथुगष्कुल।दिकं सव सादं, द्रवौङ्व॑न्ति। तस्मात्‌ “tea, इत्यन्ते | “¶ति'शब्दास्योपरि योऽयं सानुनासिक: Qa सोयं पाद्प्रतीकग्रहणे अन्यतमाद्राधः । हितोयं पादमाचशे। (२)“नद्‌ यो gaatarfadte रापो वावथोयुवत्यो या ्रन्तरिच्यास्तादहि GEAR इवापो वाव योयुवल्यो याः खेदन्ते ता हि atteaaa इव ”(२) इति । श्वो- qaay इति शब्देन श्राप, एवोच्यन्ते, श्रन्तरित्ते भवाः श्रन्तरि्याः, ता हि, ‘ayaa sa’ पुनः एनरिदमाभ्नाव- यन्तोव, दृश्यन्ते, तथा ‘at भ्रापः',। शेदन्ते शरीरस - Varad, (ताः, शरोरुप्यन्त va पुनः पुनः खवन्तीव, दशन्तं । तस्पात्‌ एनः Vala योयुवत्यः, TATA ॥ * WANE म ०८, सू०६९, Wek | † ऋग्वेदे म०८, Gog, WR! १अरा०।२अ०।३क ०।४-६ऋ०। ८१ हतौयपाद्‌ व्याचष्टे । (४)“पतिं वो ब्र्नाानामितीं १ am वा श्रष्यायां amr arena ST aT ETT याः शितश्रात्‌ प्रखज्यन्ते (४) इति । “aR, उत्पत्रो यो धूमः स एव मेषा- कारो भूत्वा हटिरूपेण श्रापः', जनयन्ति । यदा धमो ्रग्नि्ेले- तदुभयं भेघनिष्याद्कं। श्रत एव afega | धूमज्योतिःसलि- लमरुतां सत्रिपातः क्र मेष इति । तस्मान्‌ area ‘ara, सषधिवनस्यतिरूपेण परिणताः सत्यो न केनापि इननौयाः - किन्तु सवंणापि वद्ैनीयाः। एवं तथा ‘farsa’, उत्पत्रा रेतौ- रूपाः “aay, पुज्ादिरूपेश परिगताः सत्यो न इन्तव्याः ॥ चतु्धपादं व्याचष्टे, (५)“धेन्‌नामिषुध्यमौतीं२ ¶ आपो वाव पेनवम्ता Ste aa’ धिन्वन्तीषुध्यसीति यदाह पतौीयसौ- लेव तदादः'"(५) दइति। यथा ‘daa’, न्तोरप्रदानेन प्रीण यन्ति, एवं “रापः, अरप्योषधिवनस्पत्यादिक प्रोणयन्ति। रतो धनुमाम्यादेनुल' । शषुष्यसि'श्ब्दो afta ब्रूते, तत्‌ 'पतोयसि' ‘sf अरस्य एव' शब्दस्य प्रभिधेयं ब्रूते । पतिवत्‌ सखामिवदाचरतोत्यघः॥ नदं वः इत्यादिकार्च व्याख्यायास्या कचप्तदिदासे्यनया सह व्यतिषङ्ग gas विदितं प्रपंमति | ()“faga चानुष्टुभं च विहरति हषा वे चिष्टव्‌ योषानुष्टप्‌ तन्‌मिधुनं तस्मादपि पुक्‌- घो जायां विवा कत्म्रतरमिवामानं मन्यते(६) इति । तदि 01 EEC cee om Re at me 1 SWI म ०८, Tole, WO? | t ऋग्‌ वेदे Wor, सू०९९, ऋ०२ | ( ११) ८ एितरेयारण्यके ata ततीयपोदस्येकादशाधषरत्वा दितंरेश्वपि wey year दत्यश्षरप्ररेपण तथधालादियं farg, नद्‌ व इत्यादिका नुष्टप्‌, तदुभयोविहरणं नाम शौपुरषवत्‌ परस्परं व्यति we lat faa: प्रहइलात्‌ ‘saa सेचनसमधपुरुषतव, भ्रतु- eat न्युनलात्‌ “योषिच्च, ‘aq vas, मिलित्वा, मिथुनं” सम्बथते | यद्मानूमेलनेन fagqad प्रशस्तं “तस्पात्‌, लोकेऽपि परुषः aware, विवाहेन जायां, war अतिशयेन सम्यूरौ जातीऽस्ि cae परितुष्यति ॥ प्रथमाया wa भ्राहत्तिविधिपूवकं aeai प्रशंसति । (o)“arfa: प्रथमया पञ्चविंश्रतिभंवन्ति पञ्चविध भ्रामा पञ्च fiw: प्रजाप्रतिदश शस्या AE लयो दश WA El AS St बाह TIM पद्चविंशस्तमिममामानं पञ्चविश aad श्रो पञ्चविश वा waee: प्रश्यविंश एतस्या स्तोमस्तस्लमेन समं प्रतिपद्यते aay हे एव पञ्चविंशतिर्भवन्ति'() दइति। तदिदास त्यादिकं aaa # aa, तां सुत द्रति सूक aed, भूय इहा- wy इति aa पञ्चच एृणामुलेत्येकसचः, { इत्येताः सर्वास्व योबि शतिभवन्ति | तज्र प्रथमायास्िराहत्तो सत्यां पञ्चविंशतिः सम्पयन्ते। रासा यजमानः सावयवोपेतः, यधा यजमानः | wafread प्रजापतिः चतुसुंखोऽपि पश्चविशावयवोपेतः | ‘qugen cafe पूवंवहयास्येयं ian ` o RATT म०१०, सु०१२० Wot | † WATE Wg, Gore, क०९। ft RATE Aen, Gout, Weyl १अ्र०।२३अ०।४क०। १०) ~ (तदिति पतिपद्यते तदिति वा भन्नमन्नमेव तदमि प्रतिपद्यत eat वाव पृजापतिः पुथमां are व्याशरदेकाक्तरद्यत्षराकतेति तातेति तथेवैतत्‌ कुमार पुथमवादौ वाचं वार दद्य काक्षरद्यक्षरान्ततेति तानिति तयेव तत्तमवल्या वाचा पतिपद्यते तदुक्तषिणा इस्यते पुथमं वाचो waaay पथमं वाचो अयः यत्‌ परत नामधेयं दधाना दति वाचा हि नामपेयानिभोय- नते यदेषां ae यदरिपमासोरिलयेतन्नव श्रष्ठमेतद्‌- रिप प्रणा तदेषां निहितं गुदाविरितीदमुद गदाध्या- ममिमारेवता अद उ आविरधिदेवतमिल्य तत्तदक्त भवति(१) ॥ ४॥ एतरेयारणयकभाश्यम्‌ | तदिति प्रतिपद्यत इत्ययं खण्डः पूवन्तच्छनब्टव्याख्यानार्ध' ya पठितोऽपि पुनः छतुस्ज्सतरप्रणंसाथ' पठाति ।(१)“तदिति प्रतिपश्चते तत्‌ तदिति वा घ्रव्रमव्रभेव तदभि प्रतिपयत एतां वाव प्रजापतिः प्रथमां वाच व्याहरदेकषाचतरहाक्षरान्ततेति ताते ति तथेतवैतत्‌ कुमारः प्रघमवारौ वाचं व्याहरतरेकासरदाच्षरा न्ततेति तातेति ` तयेव तत्‌ततवत्या वाचा प्रतिपद्यते, तदुक्ष- सषिणा हस्यते प्रधमं वाचो भरग्रमिलेतदाव wad are aa aq uta नामेयं दधाना दति वाचाहि नामपेयानि धीयन्ते यदेषां Ae यदरिप्रमासौदिन्येतथेयव ग्रष्ठमेतदरिप्रं ey एतरे यारण्यके प्रणा तरेषां निहितं गुडाविरितोदमुह गुह(ध्यासममिमा देवता > रे । ५ ses श्राविरधिद वतर्भित्येतत्‌ तदुक्घ भवति” (१) इति। © HAUG: पूवमेव ATMA vs | (१)तदिदास भुवनेषु जये मिति प्रतिपद्यमे यद ज्येष्ठ VHC] ACT TASHAGTS! SA?) (रोतां Ga aa मघवन्‌ मदितेति मददद्र.पसष्टईमेतखाङ्को Sule) (aT ददावरधे वैर्यायेति वीयंवद्र. canada स्याही दपं (३) (auger ननमङ्गोभिर्कथेरिल्य- कथ वा एतदः उकृथवद्र.पसमद्रमेनखाङ्ो रूप (४) (४नय्‌ नाश्रे प्रथमे पदे विद्धरति न्य नं वै रेतः सिच्यते न्यूनं प्राणा्छनेऽन्नांय प्रतिष्ठित मेतेषां कामानामव- WA एतान्‌ कामा नवशम्ध य एवं वेद(५) CS दशाक्षरं भवत उभयोरन्नाद्ययोरुपापैय यज्ञ पदरद्यच्वापादकमिति (६) (अअष्टादशाष्टाद्‌ शक्तराणि भवन्ति यानि दश- नव प्राणाः आत्मेव SMA: सात्मनः संस्कतिरष्टावष्टा उ यन्त अश्रुत यद्यत्‌ कामयते य एवे वेद(७)॥ ५। एेतरयारखकभाथम्‌ | सूकतसमष्िरुपस्य Taw सामान्येन प्रशंसामभिधाय पुनि. शेषाकारेण प्रशगाभिधोयति । तच प्रथमसूक्ञ wate: १अा०।२अ०।५क०।१-४क०। ८५ (१)“तदिदास भुवनेषु ज्येष्ठमिति * प्रतिपद्यते ग्रहे ae तन्महन्‌ महदटरपसखहमेतस्याङ्को रुपं” (१)दइति। ्रतिपद्यते' शस्तं प्रारभते, "यहे we अतिशयेन ज्येष्ठ, ATEN जगत्‌कारणं यदेवास्ति (तत्‌, प्रौटत्वान्‌ महच्छन्देनाभिधौयते । तथासति एतस्याः, wed, (महहत्‌' (महत्‌ ब्रह्म, यथा सत््बर्पं तदत्‌, सत्‌स्लरूपेण wae भवति ॥ दितीयं aa प्रणंसति। (2)“atea ते कीति मघवन्‌- afvafa महदद्रपसमहभेतस्याङ्को रूपं”(२) दूति! हे 'मघ- वन्‌" दन्द, “A तव, ‘a? ठतवधादिरूपां कीर्ति, ‘av महिला edt war, वर्तामह इति शेषः। पूर्वत्र as. TET महच्छब्दः सम्प्ादितिः। sa तु साचदेव agers भ्राकात इत्येतावानेव विशेषः ॥ ठतोय सूक्त प्रशंसति (२)“भय ब्रदाहपे वौ येति 4 वौयवदूपसख्इभेतस्याङ्को रूपम्‌(२)दति | भूय xa’ पुनरपि, अयमिन्द्रो tata’ Nate’, ‘aed’ हिः प्राप्तवान । अत Rane श्रुतत्वात्‌ ‘ws! रुपस्य daa ॥ अरय aa प्रशंसति। (४)ृणासुला नतमष्नोभिंरकने रिति vag वा एतदहरुक्थवदूपसख्दमे तस्याङ्को रुपं" (४) इति । उत्तिष्ठति उत्‌कष प्राप्तये भिरिति उक्थानि शस्ताणि agai: गोभिः, हे इन्द्र Surg’ सदेषामपि परुषाणां मध्ये, ~~~ ----*~ ten eh ecg ~ me aoe. -----~-----~~--. ----~-- rt a ne ner » RAZ Holo, ०१२०. zoe | † णव दे म०९,द०२०.१०१ | { शग दे Wes wou, wo a | - ~~~ ~ ८६ एितरथारण्यके ‘saw’ परुषशेष्ठ, aiafadt wean द्रष्टव्यं । “एतत्‌' महाव्रता ख्य, रहः, ‘Sad 7 उत्‌कषंे तुत्वादु कथसररूपमेब । “इक्षयवत्‌' यादि पूववत्‌ ॥ ania प्रशस्य व्यतिषक्रयोः पादयोरक्षरन्यनतां प्रशसति । (५)““न्य नान्तर प्रथमे पदे विरति wag रेतः fawa aa प्राणाश्च नेऽन्राद्य प्रतिषठितमेतषां कामानामवङ्ध्या एतान्‌ कामानवरन्पं य एवं षद") इति। तदिदासेत्ययं प्रथमः पादौ दथात्षरत्वादेकेनाच्तरेण feat a नदं व इत्ययं पादः सप्राच्चरलादेकेनाच्रेणानुष्टुएपादा्रूनः। तदिदं aA urged परसरं व्यतिषल्ञः भवति । न्यूने a safes पूवमेव व्याख्यातं | तदिदासेव्यस्याखचि प्रथमद्वितौयपाद्गतामच्रसङ्स्यां परणसति। (६)““ह दशातच्तरे भवत उभयोरत्रा्ययो ag पदयक्वापादकमिति""(६) इति। तदिदास यतो ae waa Q परे, ऋषौ हो पादो, प्रत्येकं 'दथान्चरयुक्षान पादेन ति विरा रूपे 'भवतः'। दशाच्चरा वे विरा विराडव्रायमिति चल्यन्तरात्‌ तवीः पाष्योरब्रहेतुलं । wa योग्य समीचौन- मसमो चौ नञ्च दिविष'। ‘cea’ nega’ गवाश्वरमादिकं, व्यात्रादिभिर्मच्च'। ‘sara’ पादहीनं मतु भश्च त्रौहिय- वादिकं, तदुभयप्रा्ये werd सम्पद्यते। श्रति'शब्दः, सखावरञङ्मरूपाव्रह यदेत्वधंः | तदिदास नदं व इवयनयोव्यतिषक्रयोः wena स्थां प्रशंसति (9)“avrenerenrrta भवन्ति यानि दश SOR OTe Oy ८९ मव प्राणा TRA दशमः सामनः संखतिरष्टाकटा उदान्तेऽश् ते यद्यत्‌ कामथत य एव वैर” (-9) दूति। तदिदासेत्यादिकः पादः प्रशिप्तपुशब्देन सह एकादणाच्चरः) नदं व इत्यादिकः we amet. | उभौ पादौ भिलित्वा wean afaag Tiemaaiy, सम्पद्यन्ते। वौषा तु सर्वेष्वपि fard- पादेषु श्रवुष्टपपादस्य मेलनात्‌ श्र्टादशा्टाद्ग्ा्चराणि भवन्तिः । तानि ‘eq’ स््स्याकानि, तेषु मध्यं यानि? "मव स्ख्याकानि तीनि ध्रागखङूपाफि। नव वे पुरषे प्राणा शति शुत्यन्भरात्‌ । शिरसि सप च्छिद्राणि अधोभागे & fee afas- वेन प्राणानां नवत्र । अनेनैवाभिप्रायेण gat asia) सस वै शोषाः प्राणा हाववाश्चाविति। नवभ्योऽतिरिकषं यत्‌ SMA AMAA । यथोक्कनवप्राशपिच्चया शरासनो waar । wat याटशोक्तिः सा, श्वं ‘stan, संस्कतिः', भ्रति शयदेतुः। चतुविधेष ॒व्यतिषह्ञा्ेष प्रयेकं erat पनयने सति श्रष्टो' अष्टा्चराणि, ‘saa’ safer | तामि ‘aa’ उक्तप्रकारेण, "य: Az, स पुमान्‌ "यद्यत्‌" फलं, कामयते, aq प्राप्रोति ॥ ७ ॥५ (शेता नदेन विद्रति पाणो वे नदस्तस्मात्‌ पाणो नदन्‌ सवः सन्नदतोष,र (रोनदं ब ओदतीनामिी १ उष्णिगक्षरभेवल्यनुष्टप्‌ पादैरायर्बा उष्णिम्बा गनुष्ट तदङ्िन्नायुश्च वाचं च दधाति(र eater: पथमया ` पर्ंविंशतिभेषनि पश्च विंश wart पश्चविश्रः पजापति tt एितरेयार णके दशस्या अङ्ग लयो दश WN a we a az आमो पच्चविंशस्तमिममात्मानं Taha eee अथो पश्चवि शं वा एतदः wali एतस्याः Maa a aa प्रतिपद्यते तसाद, एव .पञ्चविं शतिभ॑वन्तोलध्यात्म ¦ प्विंशः(२) eae we: ata मनो वाक्‌ पाणः ता एताः पच्च देवता दम विष्टाः पुरुष set: देवेता देवता भयं विष्टः पुरूषः सोज्रालोमभ्य आनः खेभ्यः सवः साङ्ग आण्यने तस्मात्‌ सर्वाणि भृतान्या पिपोलिकाभ्य अपान्य व जायन्ते) (भःतदुक्घष्टषिण (५) (६)सदश्षधा प्च शान्य्‌ कथेति पच्च हि द शती भव- न्ति(६) ७याबहूयावा एथिबो ताबदित्तदिति यावती वै द्यावा प्रथिवौ तावानात्मा.) (८)सदखधा महिमानः ara amas तदनुमदति मदयति €) (९)यावट्‌ ब्रह्म विष्ठितं तावती वागिति यच दकं च ब्रह्म aga . वा वाक्‌ तद्वा ब्रह्मलयं तत्तदुक्तंभवति(<) (१०एषां वा एषां खक्तानां नवर्च प्रथमन्नव वे पाणाः पणानां Bai?) ^ (शशेषड्चं भवति षड्वा कतव ऋतुनामाप्त ०८११८१२)पब्ब- पदा पङ्क्तिः पड्िर्वा अन्नमन्नाद्यस्यावरुध(१२)(१२८चो भवति चयो वा दमं चिव तो लोका एषाम व लोकानाम- भिजि १९) (धीता अभिसम्ब्नतं इदती' कल्दोमतं १अआा०।३य०६क०।१-२क० | ८९ देवलोकमे ष आत्मेवमुदेवेवं विढेतयेव सम्पदाम्‌ तमं बात्मानममि सम्भवति सम््रवति.१४) ॥ ६ ॥ एेतरेधारण्यकभाषम्‌ | तदिरासेखादिसुकगतानास्चां az व इत्यादिकथा ay at व्यतिषङ्ग ya’ विहितस्तमेव विधिमनृद्य नदशब्द' व्याचष्टे | (१)“ता नदेन विहरति प्राणो वे नदम्तस्मात्‌ प्राणो नदन्‌ aa! सनत्रदतौव"(१) afar नद्शब्दवान्‌ मन्तो नद्‌ इत्य च्यते ‘at, Gata ऋचः, नदशब्दोपेतेन मन्तेण सह ‘farce’ व्यतिषजति । तस्मिन्‌ मन्तवो नदशब्दः स प्राणमाचष्टे प्राणस्य नारोपेतललात्‌ । यसां ‘cara, ्रिलेषु दैदेष्व- वसितः सवः" शाणः", नदन्‌ नाद्‌ कुवन्‌, ‘aq’, “aAzata’ सुषुस्राश्वा सरूपे ए+# सम्यगृध्वनिह्करोयेव ॥ नदशन्देपेतस्य मन्वस्याक्तराणि पादं प्रणंसति। (२)“नदं व Weatarfaatet उष्णिगक्षरेभंवत्यतुष्टप॒पारे gat उशि- ग्वागनुष्टप्‌ तदस्ित्रायुख वाचंच द्धाति(र)इति। “ad a CUA ऋचधलारोपि पादाः प्रत्येक Barat: aaa we Wal इत्यत्र वकारादिः qaqa गणनोयः तथा सति अष्टाविंशवयकच्चरा “उण्णिक्‌, सम्मयते। पादसङख्थया लियं ‘WET | चत्वारो wa पादाः isi उण्िहस्त az एव प्रादाः एवं ‘aT’, ‘arz:, च च्छन्दोहयसम्मरस्तिः । त्रो o WINS} समाश्वारुड्पेयति क † wa द म०८, ०६९, Wer | ( १२ ) ९१ “ एतरेयारण्यके fay भ्रायुतुलात्‌ रगु भो वाग्विषयलाश्च दयालकखय TT पाठेन ‘ofan यजमाने, “युव चं च सम्पादयति । श्रस्या नद्बत्या ऋचः GHAI qe च Tae व्यतिषक् सति aat- बिंग्रतिवारमाहकत्तिः ware तदिदासेत्यनया प्रथमया सह व्यतिषिक्ताया नदवत्यासिराहत्तौ सत्यां मिलिला, पञ्चविश्ति- aS ख्या सम्पद्यते ॥ तामेतां नदवल्यां सङख्यार्गक्चरसङख्यावंत्‌ प्रशंसति | (१) “तासिः प्रथमया पश्धविंशतिभवन्ति wefan ara प्च fin: प्रलापतिदंश eT WE TH TH WaT eT Ae et बाह Trae प्र्धविंस्तमिममामानं पञ्चविंशं TAA wit ugfadt वा एतदहः प्रश्चविंथ wis: स्तोमस्तसमेन समं प्रतिपद्यते तस्माद एव पञ्चविं गतिभेव न्तोत्यध्याल पञ्च- विशः (३) इति । पञ्चविंशरतिभेबन्ती तन्त पूवं वहयास्येवं | "रध्याम", अ्रधिदेवत, चेत्युभयथा सङ्ख्या प्रशस्यते । तत्र इस्तपाद्‌ादिगणनया योयं पञ्चवि गत्यवयवसमृषोऽभिहितः सोयं ‘Tara’, Zea) ata यजमान दैहद्दरियादिसदातम्‌ अधिक्ठत्य वत्तत इति ‘sara ॥ ; यद्यपि पञ्चविंशः ` प्रजापतिरित्य क्त्वा दधिदेवतप्रथंसापि waa तथापि प्रकारान्तरेण पुनः प्रशंसति । (४).ग्रधाधिरेव- AGT MT मनो वाक्‌ प्राणस्ता एताः पञ्चदेवता इम विष्टा; पुरषं प्चोहेवेता देवता श्रयं विष्टः पुरषः सीजालोमभ्य नखेभ्यः सवः aE Wad तस्मात्‌ सर्वाणि मूतान्यापिषौ- fuera waa जायन्ते ”,४) एति । ‘we’ aga १अ्रा०।३अ०।(क ०५. | | ९.१ -रगतपश्चविंशतिसयाप्रशं सान्तरं । '्रधिदेवतं' देवताथः Cem पञ्चवियवयन्तभूना cease, प्रशस्यते तद्यथा वक्ुरादयः प्राणन्ताः एतच्छष्ट।भिषेधाया देवताः सन्ति ‘ar एता Raat’: पञ्चसङख्याका' ‘sw पुरुषं मनु wee, Cher तथा चोपरिष्टादाश्राख्यते | भरादियशच्चम्‌ लाकिणी प्राविशदिणः चोरं भूल au प्रविशत्निल्यादिना। aut Saar: पुरुषशरीरं प्रविष्टाः तधा “aa पुरषः, "पञ्चापि एता देवताः", प्राविशरेव । भ्रत्रान्योन्यप्रवेगणो नाम तादासापर्निः। सेव विखष्टोक्रियते। ‘a पुरषः" देवताभिः प्रविष्टः, wa पश्चदेवताः प्रविश्य car ्रस्िंन्छरोरे, "लोमपयतं 'नखपयन्त' च ‘aay, भ्रपि ‘arp सम्परणावयव, ‘arora? प्राप्तो हश्यते | यस्मादेवं चचुराद्यभिमानदैवतानां श्रादिल्यादोनां देहस च परस्यरतादात्म्य' "तस्मात्‌, पिपोलिकापय मतं “सवे प्राणिन ब्- Tafel aves सम्पूण एव MAR’ ।अनया देवताग- तपश्चसङ्ल्यारूपावयवप्रशसया तदवयव विरूपा पश्चविं तिस ख्या प्रशस्ता षैदितव्या ॥ mite सम्पादकं मन्तमुदाषरति। | (4) “AEM frar’’(4) इति । चक्तुराद्यभिमानिदेवतानां तत्तदिद्धियहारा देहे प्रषेशारेदस्य च ताभिरदंवताभि सैरिग्दरिेस्तादात्म्यापेख पिपोलिकान्ताः सवे प्राणिनः aut उत्म्न्त इति यद्‌ ब्राह्मणेनोक्ञ' ‘aq’, एव "ऋषिणा, स्टस्धेत्यादिना मन्व - शपि ‘om’ । | सोयं मन्तः सं हितायामेवमाकायते | “सशसधा OWEN ९.१ एितरेयार्णयके ,. कथा यावद्वा एथिवी तावदित्तत्‌। सहखधा महिमानः ave यावद्रह्म विष्ठितं तावतौ are’, इति । we मन्नखा- यमधेः। ‘area सहस्रसङख्याकेषु ब्रह्मादिपिपौलिकान्तेषु दैष्‌, पञ्चदणसङव्याकानि ‘saa’ उतृकष्टान्यद्गानि, विदन्त ` इति येष; । चकतुः योत्र, मनः, वाक्‌, प्राणः, Taq, पञ्चकं तदाधारत्रेन मातापित्रोः सकाशादागतानि थि व्यभेजोवायुकाशरूपाणि भूतानि तानि माढसगबन्धौनि fuauaanfa च भिलिला ex सम्परयन्त । चश्ुरादि- पञ्चकं चेत्येवं पञ्चटथाङ्गानि उत्कृष्टानि waa प्राणिदहेषु उत्पन्नेषु शयावापुधिव्योयंत्परिमाणं ‘arate’ तत्परिमाण- aaa: ‘aq, प्राणिद्हजातं, aaa) ‘age’ सहस्र सर्स्याकेष्‌, “सहस्रं महिमानः सहसरसङ्ख्याका महान्तो व्यवहारविष्रेपा, cua प्रतिविषयं प्रतिक्षणं द्थ- नञ्रवणादिव्यवहाराणां निष्पत्तेः ‘ag’ जगत्कारण सत्य- staf रूपं वसत्‌, नानाविधप्रारिदेहरूपेण “वावत्‌” अभिधेयं yer, विशेषेण fed, ^तावतो' तत्‌परिमाणा, वाग्‌, भवंति, एकंकस्याभिप रथस्य एकेकनामापेत्चणात्‌। अतएवान्यत् यूयते सवाणि रूपाणि † fafaa धोरः। नामानि कछलाभिव्दन्‌- परास्त इति ॥ तस्यैतस्यास्माभिव्याख्यातस्य AAA प्रथमपाद व्याचष्टे । (६)"सहस्धा पञचदशान् कथेति पश्च. हि दशतो भवन्ति (६) # ऋग्वेदे Mere, ६०६१४, Wes + पि wis इति ae | १्रा०।२अ०।६क०।७-१ owe | €श fal चक्तुशदोनि पञ्चषङव्याधानि माटपिठसम्बल्धिनो भरूत- दएकात्‌ सर्वाङ्ग सम्पूण देहरूपेण निष्यदयन्ते | हितोयपादं व्याचष्टे। (ऽ)“यावद्‌ दयावा पृथिवौ ताव दित्तदिति यावती वे यावा पुथिवौ तावानाता”(७) इति । “आसा. दटृहविशिष्टो stare, दयावाण्यिव्येलौकयोर्जीवहेष्ेः पृणंत्वादाक नस्तत्‌ समानपरिमा ELTA ॥ ततौयपादं व्याचष्ट (८)“सदहस्रधा महिमानः aweafa- त्यकध्ान्येव तदलुमदति महयति'*(८) इति । यानि 'उक्धानिः उत्क्ष्टाङ्गानि चन्षरादोनि, सन्ति, तान्येव ‘aq’ तेन afea- शब्देन, श्रनुवद्व्रयर्षिमन्तो ‘af’ हष्यति । तथा महिम शब्दप्रथोगात्तान्यङ्गानि (महयति पूजयति ॥ चतुर्घपादं व्याचष्टे । (2)“araa ब्रह्म विष्ठितं तावती वा- गिति ate HT aw तदाक यत्र वा वाक्‌.तहा AMAA aga भवति""(९) इति । ‘aw’ एवाभिेयं जगत्‌, पदाथरूपेण “यत्र, यं, अस्ति, तत्र तत्राभि्ायकं नाम तथा ‘ay’, यत्र, वाचकः शब्दस्तत्र तत्राभिघवपदा्धंरूपं ‘ag’, ‘afa’ एवं, "एतत्‌" अन्योन्यव्यािरूपं, (भवति, तटे वमुदाद्रतेन aay चक्तुरादिपश्चकोपरेतजगत्खुषटिप्रणंसनात्‌ चक्तुरादिगतपञ्चसङ- स्याहारेण पश्चविंगशतिसङख्या नदं ब इव्येतटगाहत्तिरूपा प्रयस्ता भवतोति द्रष्टव्यम्‌ ॥ अथ तत्सुक्तगताग्कसडःर्यां क्रमेण प्रणंसितुमादयस्क- गतां सङ्ख्यां प्रशसति । (१०)“घां वा एषां सूक्तानां नवचं प्रथमं नववे प्राणाः प्राणानां MAT’ (१०) दति । विविधानि ९४ एितरेथारश्यके anita vera नदं ब vatfena व्यतिषक्तानि, केवलानि, चेति तव्रायेन ‘wat vata cea व्यतिषक्तानि पराम्‌- श्यन्ते । ता नदेन विहरतोलेवं व्यतिषक्तानामनन्तरमेव प्रछठततात्‌ हिलोयेन “एषां इत्यनेन व्यतिषकतान्तमतानि aa- लानि परामश्यन्ते। तानि च तदिदासेल्यादिव्यास्यानेन प्रक तानि, त्रषाक्चरयोजना । "एषां" व्यतिषक्तानां मध्ये, यानि केवलानि afer, ua केवलानां, मध्ये, यत्‌ ‘caw’ वदिदासेति aa नवच", "राणाः, च देहगतच्छछिद्रवत्ति लात्‌ 'नवसड- GUA, WA प्राणसम्पादनाघ' तत्‌ सक्तं सम्मदयते॥ तांसत इत्यादिदितौयसक्तगताख्क्‌सङख्यां areata (१ १)“प्रचं भवति षड्वा ऋतव ऋतुनामाषे(११)इति । भूय sfgarfe तुतोवसृक्रगताखक्षङष्यां प्रशंसति | (१२)““पचच भवति पञ्चपदा wea: पडन्िवा श्रत्रमव्रादयसा- वरुध्ये"(१२) इति । "पलति च्छन्द; पञ्चभिः पारेरपेतम्‌ | “अक्र, च पडनिच्छन्दसा साध्यलात्‌, चैतेषु पड लि रूपे णोत्‌- परश्त्वाद्‌ वा पडक्षिरूपम्‌। तस्रादियं पञ्चसड स्याऽन्प्रापघ्तेप भवति i दृशसुलेव्ादिको यस्तचस्तदतार्क्सछ्ख्य प्रशंसति । (१ ९)““हचो भवति यो वा इमे चिष्ठतो लका एषामेव लोका- नामभिजित्स (१३) इति। ‘an av इत्यादि पूर्वमेव व्याख्यातम्‌ ॥' (र । केवलानि UM wae प्रशस्य व्यति- atta प्रकारान्तरेण प्रशसति । (९४)“ता भ्रमि सम्पद्यन्त RATA Wl g Ho CBUWe | €५ aval Read देवलोकमेष आलेवमुरैवैवं विदेतयेव सम्पदा- खतमेवासमानमभि सश्यवति सम्मवति"(१४) इति। नताः सूकगता wa ‘aia’ सवतः, तह तोष्न्दः ‘aaa | तद्यथा AC प्‌छन्दस्ा खक्ष एककः WZ एकादगात्तरः सप्ता- चरेण नद व इत्यादिमन्रगतेन पादन संयुज्यते तदेतदशटा- MaMa पाददयभेकमद् wafal तामे दे we’ षड्‌ - fangaci हतौ", प्राप्तः एवं त्योविं्तिसडनख्या ऋचः wat रपि नदं व इ्यादिसहिताः षट्‌ चत्वारिशष्ठहत्यो भवन्ति | तदिदं हतोच्छन्दः", ‘saa’ विनाप्रदहितं “देवलोकं, तत्‌- प्रासिहेतुलात्‌ तादृशं छन्दः सम्पद्यत इति पूर्ववरान्वयः । “एषः tem sedlay ‘aay’ प्रच्याकारस्य शस्रस्य मध्यदेषः। पक्चपुष्डादिभागाघोपरिष्टाद्भिधास्यन्ते । “एवसुद्धेव' अनेनैव प्रकारेण, पच्याकारस्य AMEE: सम्पादित इति ओेषः। यः पमान एवं वित्‌" एवं वेत्ति ध्यायति, स पुमान्‌ “एतया सम्पदा पत्तिमष्यदेहसम्पादनेन, “अख तमेवासानं' विनाणरद्ितं खरूपं, अभि सश्भवतिः। एतचपानसदहितेन महाव्रतकर्मणा मनुष्य- वच्छौघ्र' विनाशरहितं Sana प्राप्रोतौत्यथः। श्रभ्यासोऽष्याय- समाश्यथः ॥ १६॥ दति सायणाचायविरतचिते माधवोये षेदार्थप्रकाथे तरे ACW ठतौयोऽध्यायः ॥ es अथ चतुथाऽध्यायः।.- =>. [अ (अथ ददा; पूणो वे ददौडाः. प्राणेन प््वाणि waning) (रो्थातो श्रीवाम्ता आचके यथाच्छन्द प्मुण्णिद इति(र) (रअथ खददोदाः प्राणो वै खददोदाः प्राणेन पर्व्वाणि सन्दधातिःर) (धृंभथातः शिरस्तङ्गायगीदु way वे छन्दसां गायत्रययमङ्गानां शिरस्तद कंवतोषु भवल्नि्वा sae नव भवन्ति नव~ कपालं वै शिरोद शमो शंसति त्वकेशदत्येव सा भव- व्यथो स्तोमातिशंपनाया w तौ fare सोमौ भवतो गायचं च न्द एनयो ब सोमच्छन्दपोः पजाति मनुस्ेमिद्‌ पजायते यदिदं किं च प्रजालये(8) (५पजा यते पूजया aN एवं zy) ay सददोदाः पाणो वै सूददोदाः प्राणेन ThE सन्दधाति; (अथातो faa विराजो भवन्ति तस्मात्‌ पुरूषः पुरषमाइ विवा wars राजसि धीवा बे धारयसीति सभमानं वा यदा दुताः स्॒बाहृतमाः सल्ोन्नतमां पल्यश्यन्ते ऽन्नं fe विराडन्नमुबवोर्थं' ($) aq az दोषाः पाणो वे इददोंदाः पाणेन पववीणि सन्द धाति) ॥ १॥ VHT oS Moll Melk -ABo | é9 ` रेतरेयारण्यकभाष्यम्‌ | ठतौयेऽष्याये निष्केवस्यशस्त्रस्य पच्याकारस्य मध्यदेहभाग- स्तचोत्तरसूक्तत्रयनिष्याद्योऽभिहितः४। TA चतुथे ग्रौवादिभागा TYR | तत्रादावालभागस्यावसाने पठनौयामच विधत्ते | (१)“अरध सूददोष्ाः प्राणो वे सूदरोहाः प्रारेन पर्वाणि we- धाति'"(१) इति। अथः स्तस्य मध्यदेहमागकथनानन्तर, 'सूदटोष्ाः', पठनौयः, सदं सार रसन्दोग्धौति 'खददोषाः' कामेनुः, TMA | तदाचकोऽयं Wel यस्यामृचि “at wa सददोदहसः' swadeuat वत्तते, सापि ऋक्‌ सददोदहाः", तां सूददौष्सख्च पठेत्‌ । dara "सखददटोष्टःगब्देनाभिधौयते | सेयर कू" ्राणखरूपंव । यथा प्राणवायुः Gara सन्‌ सवषां शरीरावयवानां सन्धाता भवति, एवमियम्क्‌ स्वेषां शस भागानां मध्यदेहः, ग्रोवादौनां सन्धात्ौ। तस्मात्‌ प्रत्यवयवं पठनौयत्वादस्य मध्यभागस्यान्ते तत्पाठो faafaa: u मध्यरेहभागं समाप्य गौवाभाग' विधत्त । (2) ‘saat गरोवास्ता श्राचन्तते यथाच्छन्दसमुण्णिह इति'*(२) इति one मध्यदेहकथनानन्तर, यस्मात्‌ शरोवाख्यो भागः परच्याकारस्या- Gira: ‘aay कारणात्‌ ग्रोवारूपा ऋचः शंसेत्‌। नताः ऋचः, णाखान्तराभिन्नाः “awa | श्रत एव पञ्चमे गोन कनोदाद्ृताः | Wat यथ्येदमारज इत्यादिना। ara fra eee © gancaareqafarmrarsfufer दूति we, To च + sufafa wo, गण्च| १२ eT एितरेयारश्थके | ऋचः 'यथाच्छन्दसं' अ्र्यापकप्रसिशवेदपाठमनतिक्रम्य, श्रत्त रगणनया fre: ‘Sie’, सम्पदयन्तं । न लवर छन्दःपूरणा- याच्तरान्तरप्रचेषं YAR इत्यादिवदपेचन्ते ॥ ग्रोवाभागानन्तरमपि पूववत्‌ सूदटोहसं विधत्ते | (2)“aa GAT प्राणो वे aeater: प्राणन पर्वाणि सन्दधाति"(द) दति ॥ यौवाभागं समाप्य शिरोमागं विधत्ते। (४)“श्रधातः शिर स्तदरयतीषु भवत्यग्रे छन्दसां गायत्राग्रमङ्गनां गिरस्तदकव- तौषु भवत्यम्निवी saat नव भवन्ति नवकपालं वै भिर दशमीं शंसति aan इत्येव सा भवल्यघो स्तोमातिशसनाया एव तौ विह स्तोमो भवतो Maay च्छन्द एतयो म्तोमच्छ- न्दसोः प्रजातिमनु सव॑मिदं प्रजायते यदिदं किच्च प्रजाल्यं (४) दूति। ग्रौवानन्तरं शिरसोऽपेच्तितलाच्छ्िरोभागं शंसेत्‌। स च शिरोभागो "गायतोच्छन्दस्काखचु द्रष्टव्यः । शिरोगायत्रो- रग्रलसाम्यात्‌। सिषत्तोः प्रजापत प्रथमं मुखतो गायती समुत्पत्रा। पशचादाद्नाद्भ्यच्िष्टबादय उत्पन्नाः | ततो AAAI श्रग्रलम्‌। एतच्च स मुखतस््ितं निरमिमत तमगिनिदेवतान्व- aaa गायच्रौच्छन्द cafe यजुत्रोद्मणे द्रष्टव्यम्‌ । उत्पदय- मानस्य tea शिरः प्रधमं योनेनिर्गच्छतौति भिरसोऽप्यग्रलम्‌ | arate बहनां वियमानलवात्‌ ्रकंवतौषु, इति विशेषयते | vefarta vatfean's era’ तत्रत्या ऋचः “Aaa | इन्द्रमकंभिरकिंण दत्येवमकशष्दयुक्ञलाद्यत दूति व्युत्प UTA * हगवेद स ०१, Teo, Wee | १अरआा०।४अ्र०।१क०।४क्‌०। ९९ nea “्रमिनिः', उचते । अतोऽभ्नियुक्षत्वेन प्रश्स्तत्वादकंवतीः शसेत्‌। तासु इन्द्रमिद्राधिन इत्यादिकानांय एकश्चषगोनामि- त्यन्तानां सङ्ख्या प्रयता नषेतिवाक्येन प्रशस्यते। नवसडनख्या- कानि कपालानि aaa data प्रजापतिना मनुष्यशिरो निमितम्‌ । एतच्च मृतपुरुषस्य भिरसि शोषेण त्वगादावपगति सति श्रखिगतो विभागो afeafeqaq waa! रएतदेवाभिः Ta तेतन्तिरोधाथामनन्ति। तस्मात्रवधा+ शिरो विष्यूतमिति। धातु इन्द्र वो विश्वतस्मरोति{ ‘eaal, तच्छसनेन गिरः कपालानामुपरि ‘an, सम्पादिता भवति। तस्यांच त्वचि "कोशाः", सम्प्रादिता भवन्ति। अपि चेयं दशमो सामगानां सम्बन्धिनख्िठदा स्यम्तो मविगेषस्यातिशयेन ‘sear सम्प- द्यते । सामगा fe भिरोभागं स्तवन्त द्न्द्रमिद्वाधिन .इत्यादिषु नवघत्तु ्राहत्तिरहितं श्िहत्‌स्तोमं सम्पादयन्ति । aaa तेषां दशमो विद्यते। होता तु नवसडःश्याकास्ता अतिक्रम्य "दशमो, अपि शंसति", तदेतदतिशंसनम्‌। wa विहतस्तोमराददित्यञ्च ४ यथा सामवैरेऽवगम्यते तथा तैत्ति रो ्रत्राह्मरेऽप्यवगम्यते। व्िच्छिरो भवति Fur विहितं हि शिरो लोमच्छवीरस्थि पराचा स्तवन्ति द्रति! एवं सति योऽ सामगेः सम्माद्यस्िहत्‌स्तोमः, यदपि wand गायनी च्छन्दः, तो एतो द, प्रजोत्पत्तिदेत्‌ सम्पद्येते। तयोख स्तोमष्ड- wal’, प्रजोत्पाद्नं “अनु, लोके यत्किच्धित्‌ ‘se’ प्राणिजातं, | # तक्िब्रि्पेति। 000t~=<“S*=Cs‘“‘“s‘“‘“‘“‘i‘C;C;™!SS! T BIZ He 0, Ho 9, BW do | t Faeqaaarefnafemg fa a ग, च्‌। १०१ एितरेयारण्यके दृश्यते तत्‌ रदं aa’, oma’ भवति । अतः भिरोभागभं सनं प्रजोत्मादनाय सम्पमद्यते। एतदेद्नं प्रशसति । (५)“प्रजायते प्रजया पश्भिर्यं एवं वेद्‌(५) दति ॥ शिरोभागप्रशंसनानन्तरं पूववत्ता we awd + विधत्ते । (६)“श्रघ सूददोाः प्राणो र western, wea पर्वाणि सन्दधाति (६) इति ॥ शिरोभागं समाप्यानन्तर प्याकारस्य पत्तमूलभाग पित्त णात्त्वाग्रशंसनं विधत्ते । (७)“श्रघातो विजवस्ता विराजो भवन्ति तस्मात्‌ परुषः एुरुषमाह वि वा अस्मासु राजसि ग्रीवा वै धायः सोति स्तभमानं वा यदा दुताः सम्बाद्तमाः सत्यीऽत्रतमां प्रलय च्यन्तेऽत्र हि विराडव्रमु वौधंम्‌”(७) इति विशेषेण जवो वेगो यस्मिन्‌ पक्चमूलभागे सम्पदे सोऽयं भागः "विवः" । यहा Tart अधस्तना ्रखिविशेषाः "विजवः", इत्यनेन SIT । ANIA सम्पा्यमानाः "ताः ऋचः, faz न्दस्का भवन्ति । ताश्च पञ्चमे शौनकेन शाखान्तरमाथिलय पठिताः । सुतस्तं सोम उप याहि इत्यादिना। यस्मात्‌ श्रीवाया अधोवत्तिपचचमृलभागोऽखिभागो वा विराट्‌्न्दस्कमन्रपः, तस्मात्‌" लोके कित्‌ पुरुषः cat "पुरुषं" शुताध्ययनसम्पव्र स्वामिनं वा, प्रसेवं ब्रूते, “Tay, मध्यं aaa "विराजसि, दति। waa स्तभमानं' प्रणिपातादिविनयरहितम्‌ उत्‌- कन्धरं स्तब्धं पुरुषं प्रति, war: पुरुष उपालम्भ कुर्वन्न - # ऋग्‌ Hee, Pode, oR | १्रा०।४अ०।२क० | १११ तद्‌ ब्रूते, ग्रौवाबयवानेव त्वं धारयसि नत्ववनतोऽसौोति य यप्यनेनेवौषत्यकथनेन स्ततिनं प्रतोयते तथापि ग्रौवाधार लाकारेणात् स्ततिद्र्टव्या | इत्थं लौोकिकोक्ञिमुपजोव्य वि रारछन्दस्कानार्चां प्रशंसा क्ता भ्रयाब्रहेतुत्वसुपजीव्य प्रशं- aa यदेति पक्तान्तरन्यासः। गौवाया अ्रधोभागरूपाः सुतस्ते सोम इत्यादिका ऋचः ‘gar? प्रास्नाः। दुगतावित्यस्माहा- तोरुत्मत्रः शब्दः । “सम्बाह्नतमाः' अतिशयेन परस्पर संसिष्टाः स्थिरत्वेन दृढाः, सत्यः", अतिशयेन शअन्ररूपा विराजः प्रत्य च्यन्ते ' प्राप्यन्ते | यस्माद व्रहेतुत्ेन ‘faued, ag शक्तिरहेतु- कात्‌ Ma? तस्मादिराजः शंसेदित्यथः ॥ ता Wa सुद्दोहस इत्येतामृचं + विधत्ते। (ट) “sq Bee प्राणो वे Geer! प्राणेन पर्वाणि सन्दधाति""(८) दूति ॥ १॥ (अथातो sau: ga: सोऽयं लोकः सोऽयमथिः सा वा्तद्रथन्तर स वसिष्ठरतच्छतं तानि षड बीर्थाणि भवन्ति सम्पात एव कामानामभ्यापैय प्रनिष्ठिदया अन्ना. दयाय Tee) (Ra सूदटोदाः प्राणो वै खूददोदाः प्राणेन पर्वाणि सन्दधाति(र) (अथात उत्तरः पक्त Visits लोकः सोऽसावादित्यस्तन्मनसहदव्छ भरद्ाज- त = Senn = क - ---- भ्य Wis Ho G, > {९, कह; Ri १०२ TATA TET क स्तच्छतं तानि षड्‌ वोर्याणि भवन्ति सम्पातःएव कामाना- MAA प्रतिष्ठिल्या अन्नाद्याय पडक्तिः(₹) (४)ता ऊनाति- feat भवनो वृषा वै व्योषा रधन्तरमतिरिक्त वै पुंसो aaa सिये तस्ादूना तिरिक्तौ भवतः(४) (Wat एकेन ह वै पत्रेण सुपणंष्योत्तरः * पररोज्यायांससरादेकयर्चा. त्तरः VA भयान्‌ भवति) (ay aster प्राणो वै हददो दाः प्राणेन पर्वाणि सन्दधाति (€) (भअथातः.पु्छ ता एकविं शतिदिंपदा भवन्त्य कविं शति मानि yaa सुपण पत्राणि भवन्ति(9) (८)अथो एकविंशो वे स्तो- मानां प्रतिष्ठा प्रतिष्ठा पुच्छ वयसां ८) (छदा शंसति प्रतिष्ठयोरेव ax क्रियते तस्मात्‌ सर्वाणि वयांसि पुच्छ न प्रतितिष्ठन्ति पुच्छ नेव प्रतिष्ठायोत्पतन्ति प्रतिष्ठा हि Fee) (१०)स एष द्वाभ्यां दशिनौभ्यां विराइ - भ्यामनयो्दाविंश्योदिपदयोरयं पुरुष ॒प्रतिष्ठितस्तस्य यत्‌ GUST तदस्य कामानामभ्याप्तपा अथ यत्‌ पुरुष ed तदस्य श्रिये यशसेऽन्नाद्याथा पचिल्य (१०) (११अथ सृदटोदाः अथ धायाथ Val इषा वे ्ददोददा योषा धाया तदुभयतः Feat ar’ धारयां] परि शंसनि तस्मात्‌ दयो रेन सिक्तं सदेकतामेवाप्येति योषा- "~~~ --------~---*~ ~~~ -~ ~------------ a ~~~ ees न eee न + ORR » पर योत्तरत एति व° चेङ्ितमूनपुनकधेतपराठ १अ०४अ०।२क०।१क०। १०३ Fanaa आजाना fe योषातः प्रजाना तस्ाद्‌नामच शं सति(१९१) ॥ २॥ शितरेयारण्यकभाष्यम्‌ | पच्याकार स्य TAA पत्तापेत्तत्वादादौ efaw प्तं faut | (१)“श्रधातो दक्तिणः पत्तः सोऽयं लोकः सोऽयमग्निः सा वाक्‌ तद्रधन्तरं स वसिष्ठस्तच्छतं तानि षड वौयांणि भवन्ति सम्मात एव कामानामभ्यासेव प्रतिष्ठित्या अन्नादाय पडक्ति;"(१) इति । योऽथं विधौयमानः (द्तिषः पन्त, “सोऽयं, भरलोकामकः, प्रथमभावित्वात्‌ | उत्तरपत्चस्य द्यलोकलेन वच्यमाणत्वाद्‌ wat कस्याग्निना देवेन अधिषितलादय wa: शश्रगनिखरूपथय। अग्निर्वाग्‌ yar सुखं प्राविशदिति ga: । अग्निसम्बन्धात्‌ वाग्र- gal वाग्‌ वै रघन्तरमिति श्रुतेः, “रघन्तरसामरूपथ । रथन्त- रमाजभारा वसिष्ठदति श्रुतेः, (वसिष्ठरूपञ्च । एतस्मिन्‌ दत्तिणे पत्ते गतं", ऋचः, AMAIA! ATA पञ्चमे शीनकेनोदाहताः। रायन्तरो eau पक्चोऽभि त्वा पूबपौतय इति रथन्तरस्य स्तोत्ियानुरूपावित्यादिना। aa स्तोत्रिये ay तदनुरूपे च ठचान्तरे षय्‌सङ्ख्याका ऋचः | इन्द्रस्य नु वौर््याणौति+ aa पञ्चद्‌ शचः | ae यत्पितर इत्यस्य पञ्चविंशत्युगा- AA सूक्तस्यादौ पञ्चदशर्चः पठनीयाः। यस्िम्मगह्ग इति धः सक्षमेकादशचं। उग्रो aq इति सूक्त § eng + ऋग्वेदे Ho t,o ३२, Wet | WaT He ऽ, Gere, > १ | T RAR He 3, Go CS, wot ई क ऋग्वेदे Hoo, Meo २०, We UI १०४ एितरेयारण्यकं उदु ब्रह्माणोति+ TH BIR! श्रा ते महद्यादौनि aa qari, तेषु प्रथम्‌ त्राते मह wale qa WET न सोम wea दितोयं पञ्चच इन्द्रतरर इति{ adta- मपि aay i ब्रह्मण इन्रेयेतच्तुधेमपि ¶ wey अयं सोम इन्द्र तुभ्य सुन्व द्रयेतत्‌॥ खु पञ्चममपि पञ्चान द्रो दूरदिति+# सूक्मेकादथच' | तदेतत्‌ "सम्पात सूक्त मिति नारा व्यवङ्कियते। इत्याहि सोम cart? पङ्ति SRA WAR | तस्याः पङ्के; प्राचीन सवेमचां ‘aa’, सम्पद्यते। एतस्मिन्‌ fast पक्षे पूवा्ञमूलोकाग्निवाग्रथन्तर- वसिष्टशतसङःस्यारूपाणि यानि सन्ति तानि षट्‌ सङ्ख्याकानि वो्याणि भवन्तिः। श्रा न xe इत्यारिमूक्लगत ऋक्‌- सङ्घः ‘aura एवः सम्यक्‌ प्रापिहेतुरेव। ada ‘arava’, अभितः प्राप्तां भूलोके प्रतिषठाथं, अन्रा्य- Me च तच्छतं सम्पयते । तच्छतस्य परा sate सोम sarfeat oe fa: पठनोया॥ तत waa ्रसेसेतामद विधत्ते 1 (२,“अध Bearer: प्राणो वे ASST! प्राणेन पर्वाणि सन्टधाति”(२) इति a दत्तिणपत्तानन्तरं उत्तरपच्तस्य॒वक्तव्यत्वात्तमेतं fara | ^ vag me 9, Bo YR, ० १। | WAIT Heo, Yo २९१ Wer { Wiig Ho 9, ० २५ Well ee WIAs Woy, Fore इ०१-२। + Ie Hor, RVs, Wot | Tf WATT Wey, Tero, wot | § WITT He 0, Me २७, ७० १। |¦ WHIT Hor, Foes, weg | q "ऋग्वेद भरण 9) We २८, Wot | PATO WolVAolQAo | १०५ (३)श्रधाद उरः पचः सोऽसौ लोकः सोऽसावादित्य- स्तन्‌मनस्तहृत भरदाज सच्छतं तानि षड वीर्याणि भवन्ति सम्पात एव कामानामभ्याष्य ufafsar wares we कषिः"(२) दति । यः “उत्तरः पत्तः, ata, युलो- HAST । भ्रूलोकरूपाहत्ति णपत्चादु ्रभाविल्वात्‌। श्रादि- त्यस्य द्युलोकवासित्वासटूप्च | यद्यपि मनसन्द्रमा देवता, तथापि चन्द्रादित्ययोरभेदविवत्तितत्ादादित्यस्य वा (मनो रूपत्व, मनो वे aefefa श्रुतेः, “ठदत्ामलं, भरदाजो ay- दाचक्र इति ga, भरदाजरूपत्व'। "तत्‌ः satire स्वरूपं, ऋचां “शतं, सम्प्र्यते। aq शतं wad लामि- ोत्यादिना शौनक उदाजदार। लामि्ि हवामहे * लव Ue Gah इत्यनयोस्तृचयो age: । तसु एटोयेतत्‌ फ पशच- दथचं aH! सुत दतमित्यादोनि Wha सुक्लानि, ay सुत दत्वमित्येतत्‌ § प्रथमं end सूज्ञः । ast मद श्ये- तदपि ¶ ed fete aa यात जलतिरिति| aad aad awl site इव्यादौन्यष्टौ wanfa, तष्वभूरेक द्रति #‡ प्रथमं सक्त । श्रपूव्यति than दितीयं। य श्रोजिष्ठ दति taeda: aaa इति &§ चतुघः। कटा क ea it ss + WNT Hog, ०४९, wet || MTS म०द, ०२५, wee | † WATE म०८, Goer, Woe] we WS भ०<, ०३१, ot | ‡ MME Hog, Hors, wot] tt WAIT Toe, Gone, wet | § WMS Hog, Hora, ० 11 WAIT Hoe, Four, Wot | ¶ नवद Hog, Mees, wet | {5 WATT aoe, Gone, wer १४ १०६ एितरेथारण्यके भुव इति # पञ्चमं । सता मदास इति ¶ पष्ठम्‌। Tatra भिति 4 ana! अपादिल्यष्टमं ६। तान्यतान्यष्टौ aia प्रसेकं प्ञ्चर्चानि। कथामहामिलेतत्‌ ¶ ` सूङ्गमेका दशनच । एतश्च सम्पातशब्देन | व्यवहियते | इन्द्रो मदायेलेका Tete ECS, तस्याः पडकः प्राचोना ऋचो यद्यपि एका- धिकशतसङ्ख्याकास्तथापि aa शतस्य विद्यमानलाच्छत- मित्यत । "तानि षड्वौयापिं इू्यादिकं yaaq दधिणोत्तरपक्योन्यनातिरिक्ञभावंप्रथंसति। (४)^ता जना- fafa भवतो हषा तै हष्योषा रथन्तरमतिरिक्र बे एसो aa faa तस्माद्‌ नातिरिलौ भवतः"(४) इति। एकयकौ न्यूनो fan; Ta उत्तरस्त्रेकयचातिरिलस्तस्योत्तरस्य “वदषटरूपतल्ाद्‌ हहतथ पुरषवि नाहा धिक्य' ga! दचिणस्य रघन्तरलवाद्रधन्त- रस्य सलौरूपलान्‌नयुना्गल Ja । “AAT, उभौ परतो न्युना- तिरि ज्गौ कन्तेव्यो ॥ प्रकारान्तरेण न्युनाधिकभावं प्रशंसति । (५)५श्रघो एकेन ह मै aay सुपणस्योत्तरः पक्षो ज्यायांस्तस्मादेकयर्चा त्तरः पत्तो भूयान्‌ भवति(५) इति । लोके पत्तिक उत्तरप्ते एकं प्रमयिकं भवति, अ्रतोऽव्ापि उत्तरः aa,” एकयर्चा, अधिकः क्तव्यः | # WNIT Hed, TW, ७०९ § WAIT Hog, HRs, wer | † RMT भ०६, GAG, Wer! ¶ WAT म०४, Doky, Wer | ‡ शगवेद्‌ म०८ Heyy, We ॥ THT ae नेति क° | १अआ०।४अ०।२क०।६-८ We | 208 ता अरसेवेताखचं विधत्त । (६)“अघ Gedrer: प्राणौ वे सूददोदाः प्राणेन पर्वाणि सन्दधाति'"(€) इति॥ पर्तानन्तरं पुच्छभागस्यापेचितलात्‌ gee fara (o)“qara: पुच्छः ता एकविंशतिदिपदा भवन््यकविंशतिर्डीः मानि प्रत्यञ्चि सुपर्णस्य पत्राणि भवन्ति"(9) इति। याः पुच्छभागरूपा ऋचः ताः", प्रयेकं पाददयोपेता भिलित्वा एकविं शतिसङ्ख्याकाः । तास्त पञ्चमे शौनकेन इमा नु कमित्यादिनोदाषताः। इमा नु कमित्यस्मिन्‌ aa. Ty: | श्रायाहि वनसा सहेत्यसिन्‌ 4 सूक्ते wae! ता रता नव सङ्ख्याकाः ‘frre, शाकल्यसंहितायामान्नाताः। प्र व इन्द्रायेल्यादिकाः नवसङ ष्याकाः “हिपदाः' शाड्गमन्तरगताः। एष तब्रह्मत्यादिका्च faa: ‘fever’, शाखान्तर ण्वा- aati saa “एकविंशतिः लोकेऽपि afau पुच्छ प्रत्यङ्मुखानि पत्राणि, "एकविं शतिभवन्ति, तस्मात्‌ तावतीः ऋचः TAZ I प्रकारान्तरेण सङ ख्यां प्रशंसति । (<)“sret एकविं वै स्तोमानां प्रतिष्टा प्रतिष्टा पुच्छ वयसां"(८) दति। साम वेदप्रसिदास्ित्पञ्चद्गशसप्दगेकविशनामका 2. waar afe- waa निष्यादकास्तेषां मध्ये (एकविंशः, एव प्रतिष्ठा समािहेतुः, पर्तिणाच्च पुच्छ", प्रतिष्ठाः, उत्मतनहत्ताय्ारो- * ऋग्वेदे स०१०, ०१५०) Bee | † ऋग्वेद Holo, ०१९७२, Wer | 1 WAIT स ०८, Moed, Wd | got रेतरेथारणके इणसित्यादावुपयुक्षलात्‌ | भरतः पच्छसैकविं एतिसङ्ख्या Fatt wa ease waar दिपदां विषक्ते । (e)“arfist शंसति प्रतिष्ठयोरेव ague क्रियते तस्मात्‌ सर्वाणि वयांसि पृच्छेन प्रतितिष्ठन्ति yaaa प्रतिष्ठायोत्प- afer प्रतिष्ठा हि पुच्छ”(९) इति। sa हाविश्याः शंसने सति बिंशतेरुपरि ये इ ऋचौ ‘aq’ एतत्‌, ्रतिष्टयोः' पादयोः, 'एव रूपं क्रियते” दितलसङस्याया; समानलात्‌। यस्मादेव पष्छस्य प्रतिष्ठाहेतुलल "तसमात्‌" waste ufaw पुच्छेन प्रतितिष्ठन्ति। भुमौ ठचादौ वा पुच्छं पृष्ठत श्राधार क्षता खैयंरावतिष्टनते। तथा शुच्छेनेव', भूमाववस्छितेन, श्रतिष्ठायः सत्‌ way खिला, पात्‌ प्रवलेनोसाहेन “उत्यतन्ति, । यस्मात्‌ ‘Ge, प्रतिष्ठा, तेस्मादेतदयक्त ॥ पनरपि इाविंशतिसडः ख्यां प्रकारान्तरेण प्रशंसति । (१०) एष हाभ्यां दगिनीभ्यां विराड्भ्यामनयोदौविश्योहिंपदयोरयं पुरषः प्रतिषठितससख यत्‌ सुपणंरूपन्तदस्य कामानामभ्याघ्या श्रथ यत्‌ yaad aca खयं यशसेऽब्रायायापदिल्ये (१०) efi द्ाविंतिसङ्ख्याकानाङ्चां मध्ये दे भ्रवसानगते ऋचौ परिथि्य ततः पूरवभाविनौ येय्म्िशतिस्तस्यां = द्भिन्ो दथसङव्योपेते ऋ क्समृषौ । श्रत एव तयोविं राद्‌लं 99 (€ 0 ताभ्वां "विराडभ्यांः स एषः शसररूपः सुपणः, प्रतिहितः", क saan! ये तुत्तरभाविन्यो दहाविंश्तिसङस्यापूरिके इं कदो दिपदारूमे तथोऋचोः श्यं पुरषः' दिपायलमानः; १अरा०।४अ०।२क०्११र०। १०९ प्रतिषितः तधा सति ‘aa’ awe, दणगक््यातवं 'यसुपणरूपः' ‘aq’, re यजमानस्य, "कामाना, अभितः WTA MTA! अनन्तरसख्ग्‌दयासकं "यत्युरुषरूपं” उक्तं तदत्‌ ‘aq, we यजमानस्य, 'यीयशोऽतरा यपूजा्धं' सम्भयते । यथोक्तदावि रते रुष्वेसुभयतः सूददोहसा afwat यहा वान पुरतममियेतान्धाय्यां विधक्ते। (११) “श्रथ सूददोहा wa धाय्या सूददोहा इषा वे Azer योषा धाय्या तदुभयतः सूरटोहसा धाखां परिशंसति तस्माष्टथो ta: faa’ सदेकता- aaafa यीषामेवाभ्यत आआजाना fe aaa. प्रजाना तस्मादेनामच्र शसति" (११)दति । उभयतः पठितायाः खद्‌ दोस safer । मध्ये पठिताया यदा वानेति aa waa wera | तस्मान्मिघुनत्वसिद्धयघंम्‌ “उभ- यतः» “सूददोहसा” gai ura’, परिशंसेत्‌ । MTT TTT परिष्वक्ता योषिहत्‌ “सूददोदसा, सह धाय्या संयोजिता | "तस्मात्‌, एव लोकेऽपि हयोः" स्तो पुरुषयोः, afar °रेतः,' गर्भाशये निषिक्त", ‘aq’, एकत्वमेव प्राप्नाति। तदपि श्ीषा- aq, ्भिलच् तम्मिलितमेवावतिष्ठते न पुरुषशरौरे। ‘fe यस्मात्‌ कारणात्‌, इयं योषा, आंजानाः अस्मान्‌ मिलिताद्रेतोहयाताकल्यन शरीरोत्त्ति्य॑स्यां योषायां सेथमत श्राजानाः। तथा च वच्यते, तद्यदा feat रिञ्चव्यतैन- व्ननयतोति। रतः" कारणात्‌, दयं योषा", ्रजाना' wast जानः प॒त्रपोतरोत्मादनं यस्यां सा ‘asta’ | यस्रादेवन्धाया ANA Tare’, एतामाय्यां श्रसिन्विजवभागे पठेत्‌ ॥ २॥ ११० | Tatas (Qmaay saat शं सल्ययं वै लोको गायनौ छचाभोतिर्वदेवाक्षिन्‌ लोके यशो wal यकिथुनं azar यापितिस्तदश्रवै तदाभ्रवानि तदव तेऽसदिति) (रोरथ सुददोदाः प्राणो वै सुददोहाः प्राणेनेमं लोकं सन्तनोति, area तुचाशौतिं रं सल्यऽन्तरि लोको बे areal ठचाभौति्यंदेवान्त- faa यशो यन्महो यन्मिथुनं यदन्नाद्य यापचिति wens तदाप्नवानि तदवर्णधे तन्मे {सदित्यथ सृद- दोदाः प्राणो बे सुददोदाः प्राणेनान्तरिशलोकं सन्तनोति (शचौष्णिद्दों ठचाभोतिं शंसलयसो वै लोको द्यौरौष्णिी त॒चाशीतियदेवामुण्णि लोके यशो aaa afar यदन्नाद्यं यापदितिः यदूवानां देवं ana तद्‌ाप्रवानि तदवरुणषै तन्मेऽसदिल्यथ सृद- दोदाः प्राणो वे सृददोदाः प्राणेनामु रोकं सन्त- नोति सन्तनोति (8) ॥ ३॥ त्ये तरेयप्रथमारण्यकं चतुर्थोऽध्यायः ॥ शितरेयारण्यकभाष्यम्‌ | पत्तमूलरूपा विजवा अभिहिताः# | अथास्य परत्तिणोऽत्ररूपा अप्रोतयो वक्तव्याः, तच एकामशीतिं विधत्ते। (¢)“araat # Wane way विश्वा पिवचिता इति ao, ग० च| १अ्रा०।४अ०।२क०१.२९०। ११९१ ठचाभीतिं शंशत्ययं उ लोको गायत्री ठचाभरीतिर्यदेवास्मिक्ोके यथो wae afaad azar यापचितिस्तदगुवे तदाप्रव्रानि तदवरुणषे तन्मेऽसदिति"(१) इति। "गायनरोच्छन्दस्कानां दचानामभ्ौतिं संगति'। ते चाशोतिसङख्याकास्तुचा महां इन्द्रो य भ्रोजसेत्यादिकाः# पञ्चमे भौनकनोदादहताः। तेषां मध्ये प्रथमभाविलवात्तयुक्रा या यास्तु चाग्नौ तयस्तत्त- goa तथा सति ज्रस्िन्‌ लोके", ‘aq’, ‘amy कीत्तिः, त्‌", च ae! पूजा, यत्‌" च मिथुनं" भायासम्बन्धि, ‘aa’, च अत्राद्य भच्यभोज्यादिकं, ‘ar, अपचितिः प्रूजा। FeMTAIYAT पूजा महःगब्देन पूवसुक्ता, तेजो वा ततोक्तम्‌ | रत्तु धनधान्यादिसमदिरूपा पूजोचयते | ‘ay यशःप्रभृति- कमपचित्यन्तं सवं, यवे प्राप्रवानि। पुचरपौत्रादिषु तत्सञ्चारयिटलं वया सृलन्त्सिष्वथमादौ तदयगःप्रभृतिकं “ary वानि' सम्परादयानि। सम्ादितच्च ‘aa’ सज, श्रवसणयैः खाधौनङ्करवाणि, ‘aq च खाधोनं, मे" मदौयग्डहेषु, “्रसत्‌' aq, सवदा तिष्ठतु । दरत्यभिप्रे्य "गायती ठचाभोति, पठेत्‌ ॥ ता अ्रस्येलेताख्चं विधत्त, (२)“ग्रघ सूरदोद्यः प्राणो वै QCM: प्राणनेमं लाकं सन्तनोति”(२)दति। “सन्तनोति संयोजयतीत्यथंः ॥ हितौयां ठचाशोतिं हहतौच्छन्दस्कां विधत्ते । (2)“areat ठचायौतिं शंसत्यन्तरिक्तलोको वै वाहतौ ठचागोतिर्यदेवान्त- ~~~" [येम 2, A ~ मान क नन = > ~ > = ee en क्क # ऋग्वेदे HC, Foe, ०१ | ११२ तरेधा र्यके feral यथो यद्महो afaot यदत्राद्य यापवचितिस्तदश्रवै ` तदाप्रवानि तद्वरुण्धे त्म ऽसदित्यध सूददोहाः प्राणो त सद. दोषाः प्राणेनान्तरित्तलोकं सम्तनोति""(३) इति । सेयं ‘area ठचाशौोतिः, मा चिदन्यहि शंसतल्यादिना+ पञ्चमे शौनकेनोदा- हृता । ददितौयलादस्य श्रन्तरिक्षलोकरूपतवं । say ya वद्याख्येयं ॥ | उणि कष्न्दस्कां ठतोयां ट चागति विधत्ते। (४)“श्रोणिरीं ठचाशोतिं शंसत्यसौ वै लोको alafust ठचाशोतिर्थदेवा- सुशमिज्ञोके यभो यन्महो afaad यदत्राद्य यापचितियंदवानां ट्व तदश्रवं तदाप्रवानि तदवरुण्धं तम्मेऽसदिव्यथ सूददोहाः प्राणो व स॒द्दोहाः प्रणनाम लोकं सन्तनोति सन्तनोति""(४) दरति । सेयं शओरणिहौ लचाश्णौतिः', य इन्द्र सोमपातम दति पञ्चमे शओौनकेनोदाहृता। अस्यासुपरितनलात्‌ geile रूपलं | यद्यपि प्रायेण वेदेष्वयं लोकोऽसौ लोक इति मूलोक- दालोकाषैवाभिधौयेते। तथापि योरिलभिधानं faeera’ | देवानां" इन्द्रारौनां, ‘ea’ पूज्यं AW! तथाच शेता- श्वतरा Baar! तमोखराणं परमं await तं देवानां परम देवमिति अनयत्ुवेवहा स्थेय । अभ्यासोऽष्याय- परिसमा्य:॥ २॥ दति माधवोये बेदाधप्रकाशे एतरेयप्रथमा र्यके चतुर्थोऽध्यायः ॥ ° WATS स ०८, Tor, Wet | † WTS Hoe, स०१२ Wor | अथ पच्वमोऽध्यायः । ----->%> ७८. = (९)वशं शं सति वशे म इद्‌ सवंमसदिति() (रेता एकं विंशतिर्भवन्तये कविं प्रतिहि at अन्तस्दृर विक्तयः(र) (aa एकविंशो वे स्तोमानां प्रतिष्ठा प्रतिष्ठोद्रमन्ना- द्यानां(₹) (४)ता विच्छन्दसो भवन्ति विक्तद्रमिव at BRYANT इव च Wala इव Wy) (WaT: प्रणावं Sct यथोपपाद्‌ शंसति यथोपपादमिव वा ame sata ईव च grata दव wy) (ई) अथ सृददोदाः प्राणो वे सुदटोहाः प्राणेन पव्वणि ` सन्दधाति(€) (ॐतामचोतषजति द्वाद शक्तवः शस्त्वा दादशविधा वा दमे प्राणाः मप्र शोर्षण्या दी स्तन्यो ANSARI वै प्राणा आण्यन्तेऽच संस्कियन्ते तस्माद नामचरोत्‌जति(9) (eR युवं सुन इत्येन्द्राप्रा HE HABA Was’) (at: परपद भवन्ति पति. छाया एव दिप्रतिष्ठो वे पुरूषः चतुष्यादाः पशवो यज- मानमेव तद्‌ द्वप्रतिष्ट ` चतुष्यात्‌सु पप्पु प्रनिष्टापयति(€) (१०)दितोया सृप्तपद्‌ा भवति तां गायती चानुष्टभं च करोनि ब्रह्म बवे गायत्री वागनुष्टप्‌ ब्रह्मणेव तदाच १५ ११४ शितरथारणयके सन्दधाति(१०) ९१ बिष्ट भमन्ततः शंसति ja वे fsa वोयेणेव तत्‌ Ny परिगष्छति तसात्‌ पशवो वीयं AAAS A LAAT चेवाभ्य TATU) ॥ १॥ रेतरेथारण्यकभाषयम्‌ | चतुथं शस्वपत्चिणो ग्रोवादिभागा उक्ताः। अन्ते टवाशौत- योऽत्ररूपा अभिहितः, तस्यात्रस्य धारणाथसुदर वक्तव्यं । श्रत- REI वशनामकं wear विधत्त। (१)“बशं शंसति az म इदं wiaafefa (2) इति। यत्‌ श्रद्‌" सखावरजङ्गमरूपं जगत्‌, रस्ति, तत्‌ “सव”, भे aw, भूयादिलभिप्रे् anrei शस्तरभागं पठेत्‌। स च भागस्वावतः पुरूवसो दत्यादिना पञ्चमे खष्टमुदाहतः। वशनामक्षेन महर्भिंण दृटलादयं भागो वश इत्यच्यते ॥ तत्रावसितासक्‌सडनख्यां†' प्रशंसति । (२) “ता एकविं शति- भवन्तेकवि शतिर ता अरन्रुदरे विक्ञयः*(२) दति । तवावत Taw सनितः सुसनितः४ु दत्येतदन्ता ऋचो faufa: 1 ततः Geta एका, इत्येवं एकविंशतिः, evar ‘fe’ यस्मात्‌, उद्रमध्ये विदयमानाःताः' ज्ञोमङ्गोहा यवयवरूपाः, ‘fanaa’, एवि णतिसङूख्याकाः, AHEM सा सङ्ख्या WUT | ते चाऽवयवास्तत्र तत्र WATATATUTS SIT! ॥ 0 WIE Fe ८, Ho vg, Wo Vt † तत्‌सू्ञगताङक्‌सङ्प्यामिति Fo | ‡ Wty Wo F, Wo ४९, कः> २० | RAT oN Mela ol-yWo | ११५ प्रकारान्तरेण VR प्रणंसति । (a) “mat एकविंशो वैँ स्तोमानां प्रतिष्ठा प्रतिष्टोदरमव्राद्यानां"(९) इति । faa- दादिस्तोमानां मध्ये “रकविशस्तोमस्य ्रतिष्ठाल्वं gatas उदरस्य त्वत्राधारतं प्रसि ॥ aad विद्यमानं परख्रविलक्तणच्छन्दस्ब' प्रशंसति । (३१“ता विच्छन्दसो भवन्ति frags वा अन्तसत्यमणौय ० 09 | Wrst रूप ”(8) इति । "कतरा" इत्यादिकमेकादणच सूक्ता ° ऋग्‌ वेद्‌ Hey, Bur, wee | ‡ MATT म०९, Tore, wor s † सवेवेरणोयमिति wo, गर च्‌। १३९ एितरेथारण्यके श्यावापथिवीदेवताकं शंसनोयं । तश्च समानीदकं See: अन्तः समान THAN, अन्ते यस्य सूक्गस्य तत्‌ (समानोदकं" | तस्मिन्‌ fe aa aggg दावा cad पुथिवो नो श्रम्बादित्ययमेव qu! पाद्‌ःपठितः। अ्रतोऽन्त एकविधः | "एतत्‌ महात्रताख्य , ‘ae: च 'समानोदक”, wal अतोदकं उत्तरकाल एव भावि फलं । तच्च सवषां समानं। Waste महात्रतमनुष्टाय ब्रह्म पराग्रबन्ति। अरत एव शौनकेन ब्रह्म भवतौलयक्त । एवं च सति समानोदकषेलसाम्यादेतत्‌ UN “एतस्य! इः", खरूपं" | सक्तान्तरं विधत्त । (4) “aad जातो अनभौशरुक्ध्य दूत्या्भवं,(५) इति । अनश्वः, इत्यादि कं# नवचम्‌ ऋभृदेवताकं aa) द्ाख्भवः पृथिवीं यच्च पुथथेति aa यूयमाणलात्‌ | तत्‌ aa शसेत्‌॥ aa प्रधमायाख्चि दहितीयपारटे fame’ प्रशसति | (६)““रघ- faum इति यदेतचचिवत्तरन्तो वे तिवदन्त एतदहरेतस्याङ्गो रपं"”(६) इति । रथस्िचक्रं परिवत्तते रज इति दितीयः पादः | afaq पादे यदेतत्‌", भिशब्दोपेत रथविशेषणं fram, इये- तत्पदं विद्यते | व्िशब्दोऽस्मिन्‌ पदेऽस्तोति चिवत्‌, पदं, तच्च ‘gail वे” अवसानभूमिरेव । यस्य रथस्य चक्रहयन्न निवोहकं तस्य ठतीयञ्चक्रं सम्पाद्यते | तावता निर्वाहो भवतीत्यभिपेत्य तत्‌ जिवत्मदमन्त इत्यते | “अन्त एतदः” इत्यादिकं पूववत्‌ | qarat विधत्ते। (ॐ)“्रस्य वामस्य पलितस्य होतुरिति a ~ = == =-= me: # WITT Woe, Jog, Wet | @ PATON MolIHolO-A We | १२३ वेश्वदैवं बहुरूपं बहुरूपं वा एतद हरे तस्या SIA’ (2) इति | अस्य वामस्य", इत्यादिक ददिपञ्चाशदचं aa * विखिदटेवदेवताकं पठेत्‌। तच्च बहुरूपं", बह्रधप्रतिपाद्कलत्वात्‌। तच्वानुक्रमणि- कायां दशितम्‌ । aa दिपञ्चाशदस्यस्तवन्ेतत्‌संशयोत्था- पनप्रगप्रतिवाक्यान्यव प्रायेण ज्ञानमोत्तात्तरप्रशंसा च इति। वेदिकमन्वादिना लौकिकद्रत्यादिना च विहतलात्‌ श्रः", TFRIAA | अतः साम्याद्‌भयोरानुरूप्यम्‌ ॥ यथोक्तस्य छात सरस्य सूक्तस्य प्रसक्तं वारयतु विभिनष्टि। (द)"“मौसोमिमाय सलिलानि aaah दत्येतदन्तम्‌”'(८) इति | ऋचां चत्वारिशतमतिक्रम्यानन्तरभाविनी "मौरी", शत्या दिका, तदन्तम्‌, एव सूक्रभागं पटेत्‌ । न तुपरितनं । Aa एव शोनक एकचत्वारिंशतमित्यादह ॥ सृक्तान्तरं विधत्त। (¢)“ar at भद्राः क्रतवो यन्तु विश्वत इति वैश्वदेवं निविडा नमेकाहिकं रूपसमदइ' (<) इति रान द्त्यादिकं विश्ेदेवदेवताकं ery सूक्त प पठेत्‌। अ्िंख सक्ते नवचः WAT दथमौोमवशेष्य तन्मध्ये fata: सोमस्य wag इत्यादौनि निवित्यदानि धीयन्ते प्रत्तिपन्ते। तस्मादेतत्‌ निविदानं। तच्च मूलप्रकतावगनिष्टोमे एकाहे समुत्पत्रलात्‌ रेकाडहिक' । अरत एव (रुपसर्डम्‌' ॥ अनिषटशान्तिहेतुलेन § तत्‌स॒क्त प्रशंसति । (१५).बह्‌वा + ऋग्वेदे Hel, Words, worl ¦ MMP Mek, More, Wed | |. † WHIT Got, Gores, ०४१। § afcemPmaqaafa कर, ae च। ११४ ितर्यारण्यक एतस्ित्रहनि किञ्च किञ्च वारणं क्रियते णाना ख शान्ति- वै प्रतिष्ठेकाहः शान््ामेव तत्‌ प्रतिष्ठायामन्ततः प्रतितिष्ठन्ति परतितिष्ठति य एवं वेद येषां चेवं विदहानेतद्ोता शंसति"(१०) दति । पूववदु व्या स्थेयम्‌ ॥ वैश्वदेव शस्तः परिसमाप्याग्निमारुतस्य wears पच्च- दथः aa’ विधत्ते, (११).बष्वानराय धिषणासतावुधे# warfare प्रतिपदन्तो वे धिषरणान्त एतदहरेतस्याङ्ो रपं”(११) इति। sa या धिषणा बुदिः, मूयते, सेयं अन्तो a पय्यवसा नभूभिरेव | सवस्य व्यवहारस्य बुद्यधीनलात्‌। अन्त एतदष्टः", इत्यादि पूववत्‌ | सुक्तान्तरं ene मरदेवताकं विधत्ते । (१२)“्रयज्यवो मरतो भ्नाजदृष्टय इति मारुतं समानोदकं समानोदकं बा एतरहरतस्या़ो रूप (१२) शएति। अस्िन्रपि सते बहुष्वत्त WH यातामनु रधा अहत्‌सतेव्यस्यव चतुधपाद्‌ सख परठिततात्‌ समानोद्‌कलत्वम्‌ | भ्रन्यत्‌ पूववत्‌ ॥ अध सूक्तामिकामेकार्चं विधत्ते। (१३).जातेदके सुन- बाम सोममिति जातकैदस्यां पुरस्तात्‌ सक्तस्य शंसति खस्य- यनव जातवेदस्या खस्तितायं खसूययनमेव तत्‌ ङुरुते'*(१३) शति । जातवैदोनामिका Gant यस्या ऋचः सा जातषेदस्याः, ° IST म ०३, Bor, Wot | t ऋगृेदे म ०१, सृ०९९, wet । † WATS म ०४, Gorn, Wer । VAT OAM ole Holl BW | १२५ ताखचं विधास्यमानस्य vai स्तोममिव्यादि.सुक्षस्य', पुरस्तात्‌," शंसेत्‌। सा च 'लस्ययनं' चेमप्रापिेतुः। भतः “खस्ितये' सेमप्राप्रये समर्घा। ‘aq तेन ऋकपाठेन, Vania "एव, सम्पादयति ॥ amt fara (१४)८द्रमं स्तोममहंतं जातवेदस इति जातवैदस्यं समानोदकः समानोदक वा एतददरेत- Bist रूपमहो रूप”'(१४) इति ‘ea’, इत्यादिकं Teds am जातशदोदेवताक पठेत्‌ तस्मिन्‌ am बहुषु ऋणु अग्ने ae मारिषा मा वयं ततैतीत्यस्मैव squares परटित- लात्‌ “खमानोदकंलवं | अन्यत्‌ पूवेवद्‌ व्याख्येयं | हिरभ्यासोऽध्या- यपरिसमाष्यथः HUAI ॥ वेदार्थस्य प्रकाथेन तमो ere निषारयन्‌ t पमथायतुरो देयादिद्यातीयमरहेष्वरः ॥ afa शीमद्राजाधिराजपरमेश्वरवैदिकमागंप्रवरत्तकयोवी- रवकभूप्रालसास््राज्यधुरन्धरसायगामाव्यक्षतौ माधवोये वेदाधंप्रकाशे एतरेया खक प्रथमारण्यके पञ्चमा- ध्याये ठतोयः BW: WAM: | समापाप्तच्च प्रथमारखकम्‌ | समाप HAAG H ॥ र * WAIT Al, Toes, woe | रेतरेयारण्यकम्‌ । fata | EER) eS) @) Ko = eft: aa | (QUT प्रन्धा एतत्‌ कर्मेतद्‌ त्रह्ैतत्‌ सल (१) (रोतस्ा्न प्रमायेततन्नानीयात्‌र) (रेन Waray पुवं Asa Wags) (४) तदुक्तष्टपिणा प्रजा = तिखो अल्यायमीय॒ नयेऽन्याञअरमभितो विविश्रे gaz तखौ भुवने्न्तः प्रवमानो इरित आविवेशेति) (प्रजा इ तिकः आल्यायमौयुरिति या वेताद्माः प्रनास्िखः अल्यायमायंसतानोमानि वयांसि वङ्गा ऽवगधाशेरपादाः(५) (eat अकमभितो विविग्न दति ता दमाः प्रना अकंममितो निविष्टा इममेवाभ्नि ई (Oaey det await उ एव बृङूवने- घ्न्तरसावादिल्यः(9) (८)पवमानो afta आविवेशेति वायुरेव पवमाने दिश इरित अविष्टः(८) ॥ १॥ २ भ्ा०।१अ०।१ख्‌ ०४ | ११७ रेतरेयारण्यकभाव्यम्‌ | यस्य निष्वसितं वेदा यो बेदेभ्योऽखिलं जगत्‌ | faut तमहं वन्दे विद्यातौधमरेष्ठरं ॥ १ ॥ प्रथमारण्यक कर्म मह्ाव्रतमुरीरितं। CAMTASIA शेषः पूर्णोऽत्र तावता nan तदौया faafa: wat प्रोकरैषेति मनोषया | HAAG समापय्य वेदो न्नानं विवक्ति ॥ ३ ॥ tae हितीयं cattery तदाक | ज्ञानकारण्डन्ततः सोपनिषदित्यभिधोयते ॥ ४॥ करोम्युपनिषदयाख्यां श्रा चाथवलमना | WAS प्रसादेन संसारान्‌ TATA! ॥ ५॥ उपनिषच्छब्दा ब्रह्मविद्यामाचशे। a fe विवदिषु पुरुषमुपेत्य नितरामविद्यां सौदति विशीर्णं करोति, यहा awat गमयति । agar रागदहेषाववसादयति गिथिलौकरोति। ततः षृ विशरणगत्यवसादनेषिति प्रोकं धातोरर्दव्रयं। तस्ित्रुपनिषच्छब्देो वियते । तचातिधाया ब्रह्मविद्याया ,. उत्रादकत्वात्‌ ग्रन्ोप्युपनिषदिव्यखयते । तस्योपनिषद््रन्यख्य विषयप्रयोजनाभिकारिसम्बन्धप्रामा्यप्रमेयखषूपापि निरूप्यन्ते | भहतमामततत्व विषयः श्रनन्यलभ्यतात्‌। न हीदृशं तत्चसुष- निषदो विनान्येन केनापि प्रमाणनोपलमभ्यते। न तावश्चच्ष- रादिजन्धं ani ward त्वं प्रमाणं awe रुपरसादि wa दूति बरङुलाद्टनात्‌ | प्रथमारणष्पक तु कणिका लिखिता सा दष्क मात्र मूला) ews eft ely व्यावरारखिडः| ( १८ ) ११८ एतरेयारश्यके रदितलात्‌। न्यहं मनुष्य द्ति बा कत्तं भोक्ता श्रष्टमिति वा AAAI तच्चबोधकं। तथोः; क्रमेण BATA विषः TaN! Aas ब्रह्मेति मानसं cad तच्छाखलन्यलान्नोप- निषदौ व्यतिरिक्ञ'। नाप्यलुमानन्तच्चे प्रवत्तते। तयास्य fara कस्थाप्यभावात्‌। नहि निमके तचे fafafag सश्मवति। शड्यमानख यस्य कस्यापि fara पक्चधश्चला- भाषैनासिदतप्रसङ्गात्‌। अआरागमेऽपि AMAT aw’ न प्रती- qi तस्मादुपनिषरदेव प्रिशिष्यते। अत एव शुतिप्रय- तादिगम्यलं निराज्ञल्य उपनिषटेकगम्यलं enafa नावै- दविश्रमुत तं seme इति, तन््ोपनिषदं पृच्छामि इति च। तथासव्यनन्यलभ्यमौषधादिकं यथा चिकिलादिशास्तस्य fray | तथा तक्लमहैतमुपनिषदो विषयः। प्रयोजनच्चामतच्लावि- viata) तस्र्व्वा मकपरब्रह्मखरूपाताविभाँवः प्रधमं फलं | ्रामन्येवासानं पश्यति सर्व्वामानं पश्यतोतिशरुतेः। तत ऊष्वमविद्याग्रयिविंकोयंते। एतद्यो ae निहितं गुहायां सोऽविद्याग्रयि' fafacate सौम्येति गुतेः। निव्रत्तायामाव- रणाविद्यायामन्तःकरणतादा तप ग्रजिभेदचिदटरूपजडरूपलादिसं - शथच्छेदो पाधिजन्प्हेतुकग्मस्षयाथ् vated | भिद्यते verafafeaa सव्व॑सं शया: | Mat are कश्माणि तकिन्दषटे परावरे ॥ इतिञुतेः | दह लोकेऽपि हषंशोकपरित्यागो भवति । आध्यामयोगा- fanaa देवं मला धीरो waite जहातौतिश्रुतेः। तथा ° विकिरतीश नान्य catia ao Ho च| २आआ०।१अ०।१ख्‌०। ११९ ~ 0 काम्यमानस्य त्स्य प्राप्तलात्रियमितान्तःकरणत्वेन विषयद्श- नाभावाच्च कामप्र विलयो भवति | प्रथाप्कामस्य क्तामनस्वि- A “0 a ~ T हव awa प्रविलोयन्ति कामा इतिश्रुतेः तथा तस्य दयूतादिखा- नोया क्रोडाप्यातन्येव। सन्धावन्दनादययगििहोत्रादिरूपा farar- प्यालन्येव । arate मरतिः क्रियावानेष ब्रह्मविदां वरिष्ठ ~ a ¢ ¢ दतियुतेः। tena लौकिकवेदिककत्तव्याभावादयं aaa | यत्ू णानन्देकबोधस्तदद्ाहमसरोति Brae भवतोतिशरुतेः | Walaa ares कतक्रव्यस्य योगिनः | नैवास्ति fafeeararafia चेत्र स तश्चवित्‌॥ दतिचछतेख । arena योगिनः waar मनसि विद्ानिमित्त sae ¢ A # ~ (| शो आविभवति। रसो वसः रसं Bard लब्भानन्दो भवतीति Bai) सेधमुपनिषदः प्रयोजनपरम्प्ररा gear! सम्बन्ध कर्मकाण्डेन सह साधष्यसाधनभावः। उपनिषदि साध्यं aw- ‘sta प्रतिपायते, ware gq चि्तसस्काराय पापक्षयेश विविदिषोत्पादनेन वा साधनान्यमििहोचादिकश्राणि प्रति- पादितानि। तेवं यथोक्तं सम्बन्मसहमाना; प्रतिवादिनी ~ + AN A ANA 4 बहधोत्तिष्ठन्ति । तेषां मध्य केचिद्‌ ब्रह्मन्नाननरपच्यणव Aa € 6 ॐ वणयन्ति। निषिडकाम्ययोः wait, wataar परित्याभेन A “~ भाविनोरुत्तमाधमजगश्मनोरसन्भवान्‌ निव्यन मित्तिकयोरनुष्टानेनं प्र्यवायाङुदयात्‌ प्रारब्धकश्चणो भोगेन विनाशादेदान्ते मुक्तिरेव e ¢ परिशियत इति । तद्युक्त अनन्तयोनि षिद्काम्ययोः सर्व्वाम- A ना परिव्यागासम्भवात्रित्यनमित्तिकयोरपि फलसद्गावणास्राञ्- # श्धव्रंवमिति ae | १४० ितरेशारण्यके नरक्लतानाश्च बडजस्हेतृनां * Tara श्नानमन्तरे ण सक्तिः। wat तु च्रानपराधान्येन करचप्राधान्येन वोभयप्राधा- न्येन वा MAMA: समुच्चयो सुलिरेतुरित्याइः। तदयुक्ञम्‌ | परस्रविरहयोः ससु्यासवात्‌। नि्विंकारामबुदिश्नानम्‌, Se कर्ता ममेदं फलमितिश्रान्या कमंप्रहत्तिरिति तयी- fate: | अपरे एनच्चानद्यैव सुक्िरेतुतेऽपि सोपानपड्हया हम्याधिरोहणन्यायेन सब्याषन्दनमारभ्य सहसखरसवल्रसता- ay वैदिकेषु क्मखलनुष्ठतेषु पाज न्नानाधिकारमिच्छन्ति। तदप्ययुक्षम्‌। serge मनुष्याणां तदसश्भवात्‌। WIT पनः प्रपञ्चप्रविलापनेन कमंकार्डस्योपयोगमिच्छन्ति। खगंकामो waa सव्यधौरे हामभावस्य प्रविलाप्यमानलादिति। तदप्यसत्‌ | वकबन्धप्रयासप्रसहगत्‌। यथा वकबन्धकामस्तत् मपे गत्वा तदानौमबध्वा शिरसि नवनोतं प्र्तिप्यातपेन नवनोतस्य विलौनस्व चननुःप्वैभे सति निमोलितचकुष्कं वकं पथाद- प्राति, तथायं प्रपञ्चप्रविलापनवादौ साक्ञादिलापकमखधलं अनणु इत्यादिकमुपनिषहाक्यमुपेच्य विलापनस्यानभिधायकेन सग- कामपदेनाधादिलाप्यतोति व्यर्थोऽयं vata | ये तु tata छत्स्रकमभिस्ततफलेषु सुकेषु कामे प्रलीने सति पवात्‌ च्नाना- भिकार इति वणेयन्ति। तद्प्ययुक्णं । भोगेन कामलयस्यासम्भ- वात्‌। तथा च क्षयेते। म जातु कामः का्मानामुपभीगेन wales | विषा क्षणवनव भूय एवाभिवदते ॥ इति। ¢ भवजन्‌महेतृनासिति गण | † रकतं दति कम, ग०च। VRATel< ola Go | १४१ तस्मान्‌ मतान्तराणामयुक्षतवाज्‌ MARAT: साध्यसाधन- रूपत्वात्‌ तत्‌प्रतिपादकलमेव तयोः सम्बन्धः। श्रधिक्षारौ तस्वजिश्रापरेव न तु चिकौषु;। ae विकोर्षोरधिकार मन्यते स प्रटव्यः। वेदान्ताधिकारी यत्‌ are चिकौषति तत्‌ किं कायंसामान्धं किं वा कायविगेषः। नाद्यः काय- सामान्यस्य वेदान्तेष्वप्रतीतः, सत्यज्नानादिवाक्येषु कुथादिति- पदस्यादग्रनात्‌। वियेषपच्ेऽपि कोऽसौ कर्त्तव्यो विशेषः। किं वासनासतरिरोधः, कि वा मनसो निरोधः, उत प्रतिपत्तिः, भाहोखित्‌ प्रसङ्ख्यानं सवेधापि बैदान्तानां कापरलत्रो- wad, सल्यश्नानादिवाक्छेषु यथोक्षवासनामनोनिरोधादिविधं गप्रतिभासात्‌। भ्रनथनिवारकवेन सुषुध्यादौ दृ्टलात्‌ वास नामनी निरोधावपेक्िताविति चेत्‌, एवन्तद्ि सुषुष्यादिद्टन्ते- नान्वयव्यतिरेकसिशलतवात्रेतौ wean विधातव्यौ । नापि ata: करतौमकर्तुमन्यथा कर्तुमशक्यत्वात्‌ परुषतन्नायाः प्रमारेक- जन्यायाः प्रतिपतते विंध्यसश्चवात्‌ । नापि दतुघः। णब्ट- युका aaa wae eras सात्तात्कारषेतुलवाभावात्‌ | यथा प्रथमप्रठत्ते* शब्दयुक्तौ साक्षात्कार A जनयतः, एवम- सक्तदाहत्त Ufa तस्मात्‌ काथसामान्यस्य कायविशेषस्य वा बेदान्तेरप्रतिपा्यलाब्र चिकोर्षीरतराधिकारः। किन्तु सिशव्रह्म amas प्रतिपाद्यत्वाज्‌ जिश्नासोरेवात्राधिकार इति feat | ननु जिक्ासोरपि वेदान्ताः प्रमितिं न जनयन्ति ततुप्रामाः ~~~ @ प्रथमप्रयक्त एति So घ, परकष्टत पाठाकर | + ख्येयमिति we, ae १४२ तरेयारण्थके रयस्येवाभावादितिचेत्‌ aa वक्तव्यं, किं साधकाभावात्‌ प्रामा- waa, आहोखिदप्रामा्यहेतुसद्भावात्‌ । नाद्यः खतः प्रामाण्याङ्ोकारेण साधकानपेन्तलात्‌ | दितौयेऽपि किम- बोधकल्वादप्रामाखं, उत बाधितलात्‌, अरध्रवानुवाद्कलात्‌ | नाद्यः MAT वा इदमेक एवाग्र आसौदिव्याद्यवान्तरवाक्याना, प्रन्नानं ब्रह्म्यादिमहावाक्यानाञ्च खवणमात्ेण बोधोपल- अत्‌ । कर्कारटोक्न्योतिष्टोमादिवाक्यवत्‌ पदा्ीनां संसगं एवातराववध्यते न त्वखरडाध इति चत्‌ । adi सएष नेति नवयातत्यादिलम्पदायगोधकवाक्य :, WAAAY इत्यादितत्य wayne Whaat पदाधस्य पुरुषस्याखण्डाधत- च्वावबोधात्‌। नापि दितोयः प्रलत्तानुमानविधिनिषेधशा- स्तरादौनां मायाकल्यितभेदमायित् चरितार्घनां वास्तवाडैतबी- भिषेदान्तबाधकत्वासम्भवात्‌ | अतरएवान्यतरोक्तं | वास्तवे ब्राह्मणे ay कल्यिता शूद्रता यथा । न विरुद्धा तथा भेदो areas विरुध्यते । इति । नापि dala: आमतच्चविषयस्य पुरोवादिनः प्रमाणन्तरस्या- भावैनानुवाद्कलासम्भवात्‌। बैदाग्तसिदान्तमजानदिर्वादिभि- लँकिक्ाहं मनुष्य इत्यादिभिः प्रमाणेः खखालग्रहणात्‌ अस्ति पूव्येवादिप्रमाणमिति चेत्‌। न तेषां देहादिविषयः लेनामतच्लमोचरत्वं नास्तोति पववभेवानन्यलभयं विषयं fa- रूपयद्विरस्पमाभिः प्रतिपादितलात्‌। तस्मादप्रामाखकारणा- भावात्‌ यददान्तानां खतः सिः प्रामाण्य तत्‌ सुखितं । एवमप्यामनः खप्रकाशतेन घटादिवत्‌ प्रमेयत्र नास्तीति रेत, RAToleA. te qe | १४२ मेवं । षघटारिश्राहकषेष्वपि way way न्यायतो विचायः माेष्वामन्‌ एव प्रमेयत्वात्‌, तथा हि यत्‌ प्रमातुमहन्तत्‌ प्रमेयं तदतः चान्ञातलादामन एव युज्यते, न तु Aes! अन्नानेनाहतत्वे अ्न्नातत्वम्‌। घटादयस्त॒ भ्रभ्नानकायलाब्रा- , क्ञानेनाष्ताः | अ्रतणएवान्यतोक्तम्‌ | faq | अन्ना तरज्नृका्ंस्य सपस्यान्नातता न हि । ` श्रन्नातब्रह्मकायंस्य जडस्यान्नातता कुतः | र्न सपः न जानामि वोहुमिच्छामि मानतः। इति व्यवषतिं प्राज्ञा नाङ्गोकुवन्ति केपि wa ्रन्नाततच्चतो लभ्य तिरोधानं न चेतरत्‌ | खयमेव तिरो मूते जड कान्या तिरोहितिः॥ आविर्भूते wed च चेतन्येऽ्ञाननिमितात्‌ | तिरोधानादिशेषोऽस्ति yaaa मशो यथा ॥ ` चन्द्र मलिनयेद्राहर्नोंलमेष न तु कचित्‌ । एवं चेतन्यमन्नातं जडइन्तवन्नानरैहकम्‌ ॥ श्रतोऽनुभव एवैको विषयोऽन्नातलक्षणः | श्रह्लादोनां खतः fast यतर तेषां प्रमाणता॥ अनुभूति ग्रदायेव प्रह त्तान्यपि दुष्ट्या | सामग्युाऽखिलमानानि BRA जडसं युताम्‌ | शततिकाग्रहणायेव प्रहत्तमपि लोचनम्‌ | weifa रजतोपेतं शक्तं शन्दोषयो गतः ॥ वैदान्तेतरसामग्नौ FET चक्चुरादिका । ae धौरत्र Waris Ba रूपादिसंयुताम्‌ ॥ १४४ VACANT एवश्च सति विश्रान्तः afer रतं धियम्‌ | HAT मनुते यददूपादो मनुजास्तघा | ब्रह्मण्यक्तादिमानल्मिति न्यायविदां मतम्‌ | | रूपादावेवतन्मानमिति मृदृधियो जगुः ॥ इति। नन्वेवं सति विषयलनिरूपणाय पूर्वक्तमनन्यलभ्यलं विप्यतोति , चेत्‌ न। मूढान्‌ प्रल्यनन्यलभ्यत्लोपन्यासात्‌ | ब्रह्मविद्या तु सर्वैरपि प्रमारे; aga प्रतीयते# | श्रत: प्रभेयतल' तस्य युकम्‌ । किश्चानन्दरूपतिन पुरुषायत्वादपि waa युकम्‌ । तदेवं विषयप्रयोजनसम्बन्धाधिकारिप्रामाख्यप्रमेया णां सद्वावाइयाख्यातु TATA AACA | तत्रादौ परमपुरषाथकामिनां Tawi तत्‌साधनर्ूपं मार्गसुपदिष्रति । (een प्रया एतत्‌ कर्मंतद्‌ AMAT सत्यं (१) इति । ‘uaa: सव्रिहितमधें wean सवच दिविध; । अतोत भ्रागामौ चेति । "एषः, उभयवपिधोऽपि, "पन्या" पुरुषाथस्य मागः, साधनमिव्य्थः | कोऽयमतीतः कश्चागामोलख- wart तदुभयं free’ निदिश्यते। भगिनिमौले पुरोहित- मित्यारभ्य शङ्का रूपमहो रूपरमित्यन्तेन श्रतीतसब्रिहित- ग्रेन यत्‌ प्रतिपादितं तत्‌ “एतत्‌, "कम'। उक्धसुकथमिति वे प्रजा बदन्तीत्यारभ्य weal आचार्यौ इत्यन्तेन सत्रि हितेनारण्यकदयरूपेण उत्तरग्रन्थेन प्रतिपादितं यत्‌ सगुणं निग शच्च तत्‌ “एतत्‌” ‘aw, एतदुभयमपि परुषाथसाधनं | त करशष्देन तद्िषयं श्नानपुवकमनुष्ठानं विवचितं । ब्रह्म ° अलौोयते इति ae | VHT Mle Sela- Awe | १४५ wea तु तदिषयं ज्ानमाज्र्‌। भत एव mata भाष्यकारा WE: । भ्भ्युद्यफलं WANA तचचारु्टानापे्च' निःमेयसफलन्तु award न चानुष्ठानान्तरापे क्षमिति, अती तानागतग्रन्यख्योः कमंब्रह्मणोसभयोरपि पुरषार्धहेतुखे कुतः ATWAS CAME ATT विषयभेद दिव्यच्यते | atag- सरकाण्डप्रतिपाद्य we तत्‌ *एतत्‌", ‘aa’? श्रषाध्यम्‌। afe auras प्रमाणं पश्यामः। पूर्वकाण्ाक्तन्त कमं भिष्यात्वाहाष्यम्‌ । बाधकप्रमाणच्च नेह नाना द्रव्या fea बहलसुपलभ्यने । भिष्यातेऽपि बाघासिदिदेतुलरादुपादै- यमेव ॥ यथोक्ञस्याभयस्य AMA slag अ्योगव्याहत्तिमन्ययोग- व्या्रस्तिश्च विधत्ते । (२)^तस्माव्र wararaardtara(a)” इति। (तस्मात्‌ उभयविधादान्नायमार्गीत्‌, प्रमादं ‘a’, कुर्यात्‌ । कमीनुष्ठानब्रह्मन्नानयोरसम्पादनं ware! तधा सम्पादयितु प्रठ्तेनाप्यालस्यादिना तत्परित्यागोऽपि प्रमाद एव । तदुभय न Raq! नेनायोगव्याहठत्तिसक्ता। छषिबाणिज्यादौ at maracas चेत्यवन्दनादौ वा yt षायसाधनबुदया प्रहतति्तस्य पूर्वोक्तमागत्‌ पथः सोऽयमन्ध- योगस्तहाावृत्ति; 'तत्रातौयात्‌, इत्यनेन उच्यते। ‘aq’ gata- मागेरूपमुभयं, ‘a’, ्रतिक्रभेत्‌ ॥ तमेवानतिक्रमं स्वपत्तसाधनपरपन्तदूषणाभ्यां दृढयति | (३)“न Waray पूवं येऽ्यायस्ते पराबभूवुः”) इति । पूवं awa व्यासवसिष्टादयः, aga प्यानं न श्रयायन्‌' ( १९ ) १४६ एेतरेथार खक ८०) नैवा्यक्रामन्‌। ये' तु नासिका, भलायन्‌' भक्रामन्‌, ते, पराबभूवुः" परामृताः, पुरुषाद्‌ ष्टाः ATH UAT ATT rena मन्वमुदाहरति। (8) “aga षिणां प्रजा इ तिखो भ्र्यायमोयुन्येऽन्धा भरकवमभिती विष हद तस्थौ भुवनेष्वन्तः पवमानो रित भ्राविषैशेति"(४)इति | ‘aq yam मागौतिक्रमानतिक्रमयोरगाधावाधावितेतदधजातं, ऋषिणा aafeaaefirat पुरुप्रेण, तश्मन्मरूपया वाचा कयाविष्टचा प्रोक्ष" । प्रजा इ”, इत्यादिको मन्वः | त्राद्मणक्षत्रि- यविट्‌शूदराः प्रजाः । तासां भागवतुष्ये सति भागवयव्िगयः fray, प्रजाः, तेदिकमागे अहारहिताः सत्यो यथोक्त are ‘sera’ fad, “ईयुः प्राप्ताः लोके fe year स्नोपदेशरहितानां बाइखयसुपलभ्यते । ततुप्रसिहिद्योतनाधः ere) aqua व्यवखितानां प्रजानां मध्ये श्रन्याः काचित्‌ प्रजाः, रकी" अ्रचनोयमभ्नि, भितः, निविविशे निषिष्टाः, तदुपासने प्रहन्ता vem! भुवने खन्तः' सवषु लोकेषु मध्य, ‘seq We, सवजगत्‌प्रका शकं, “इ! afew’, आदिल्मण्डलं ‘aay तश्मर्डलमध्य वतिं नमप्यन्धाः काित्‌ प्रजा श्रभितो निविष्टा शत्यन्वयः। "पवमानः" जगतः शाथे सवदा सञ्चरन्‌ वायुः, "हरितः" wat दिशः, श्राविषेश' । तम- प्यन्धा भ्रभितो निविष्टा इत्यन्वयः । शति'शब्दो मन्तसमात्यघेः | तसा ऋचः प्रथमषादं व्याचष्टे (५)“प्रजा ¢ तिश्च श्रत्यायमीयुरिति यावे ता इमाः प्रजासिस्ली भत्यायमायं- स्तानौमानि वयांसि वष्मऽवगधाशेरपादाः*(५) इति। ता RUT ON Melk Ao lg-OHe | १४० ूर्वाक्ताः+ माः wanfrexaran, अदारहितास््रिविधाः प्रजाः", काबिहेदिकश्यातिक्नमं प्राप्ताः। (तानि तथाविधप्र- जानां णरोराणि, agree vita प्रहस्षानि मानि, wat: भिद्यन्ते । सामान्यतः प्रोक्ञानां पुमः "वयांसि, इत्यादिना fa येषनिदं शः | ‘aatfe’ afew काकण्छप्रादयः, STAT SAAR सोऽयं ufaagfafeurat प्रजानामेको भागः । ‘apr.’ वनगता TAT | भ्रवगधाः' भवन्ति रचन्ति मनु्यादौन्‌, गध्यन्तेऽभिकाङच्यन्त इति त्रौहियवाद्या भ्रोषधयः, श्रवगधाः, | zy अरभिकाड्त्तायामितिधातोगधशब्दो निष्यव्ः" । सोऽयमी- षधिवनसखतिरूपः प्रजानां दितीयो uf ada र. पादाः उरःपादाः सर्पा गूविलवासिनः, aoa ठतोयो राभिः। तदेतत्‌ प्रजावयं वेदिकातिक्रमदोषजन्धब्ररकमनुभवति | दितौयपाद्‌ं व्याचष्ट 1 (६) “न्वऽन्या भ्रकंमभितो विविख इति aT इमाः प्रजा अकमभितो निविष्टा दमभेवार्नि (९) इति । योऽग्निराहवनौयादिरूपो दृश्यते । श्रयमेवार्षनोयलवात्‌ भरकः" Uy: ॥ ठतौयपाद व्याचष्टे । (€) तसौ भुवनेष्न्सरित्यद ख एव दद्हुवनेष्वन्तरसावादित्यः” (७)इति । ठदच्छब्देनाकाे दश्यमानं ‘ag तेजोमण्डलमेव, विवचितं । सवंजगतुप्रकाश- कत्वेन प्रौटत्वात्तेन मण्डलेन तत्रावखितः ‘aarafer:, ` उपलस्ितः ॥ ° पूर्वं मन्त्ोक्ा इति wo | J गथहब्दनिष्यजिरिति कर, ब०्च्‌। १४८ 0ितरेयारश्यके चतुधंपादं MIE (“पवमानो हरित भाविश्शेति वायुरेव पवमानो fest हरित भ्राविष्टः"(८) दति । पादप्र्ता- लननिष्ठोवनादिःप्रदेशस्य शोषणेन Uferqared वायुरेव, पवमानः, इ्यु्यते। प्राच्यादि'दिशः', ततेतत्कर्मसु विहिताः सल्योऽनुष्ठानवेकल्यं हरन्तीति ‘fe mea वायो- fea सथारात्तत्र ्राविष्टलं। तैदिकातिक्रमं तव्य; प्रजास्िविधा अपि = warfmety नरकजस्मानुभवन्ति। चतुथभागवत्तिन्यः खायुक्ताः सत्य उत्तमलोकप्राष्यथेमम्नि- वायुदिदेवता उपासत wad Sasa MAT, वेदिक मेतं षन्यानं सवथा नातिक्रमे दित्यर्थः; ॥ १ ॥ (९)उकथमुकथमिति वै प्रजा वदन्ति तदिदमेबोकथ- मियमेव पृथिवोतो रदं सर्वसुत्तष्ठति यदिदं किच्च) (रोतस्याग्निरकेऽन्नमशेतयोऽन्न न चोद सवेमश्र ते(२) (8) अन्तरिकमबोक्‌थमन्तरिसष' वा अनुपतन्त्यन्तरि मनु धावयन्ति तख वायुरकाऽन्नमशोतयोऽन्नन Ve सवे- BA ते(३) (४ असावेव दयौरुकथममुतः प्रदानाङ्ोदं सवे मुत्तिष्ठति यदिदं किच्च तस्यासावादित्योऽकाऽन्नमशोतयो- sha Qe सर्वमश्ुते) (५इत्यधिदेवतमथाध्यात्मं(५) (६)पुरष एवोकथमयमेव महान्‌ प्रजापतिरदमुक्थमस्मोति विद्यात्‌९) (ऽतस्य सुखमेबोकथं यथा पुथिवो तथा७) (Clee वागकेऽन्नमशेतयोऽन्नेन दौदं TAA AC) RAT Wolr Wo | १४९ (९ नासिकं एवोक्थं यथा रिक्त तथा(९) (१०)तय् प्राणोऽकेऽन्नमशौतयोऽनन नदोदं सवेमश्रुत १०८११ तदेत ड्‌ ave fred यदेतन्नासिकायै विनतमिव(१९) (श्ेलला- रमेवोक्थं वथा BAM तसय चत्तरकऽत्नमभोत- योऽन्नेन ददं सर्वमश्रते.१२ (दरसमानमशोतयोः ऽध्यात्मच्वाधिदेवतच्चान्नमेवान्नेन earls सर्वाणि भूता नि समननी २ अन्नेनेमं लोकं जयत्यऽन्ननासुन्तस्माल्य- मानमभीतयोऽध्यात्मश्वाधिदेवतच्चान्नमेव.१२) (९४)तदि- दमन्नमन्नादमियमेव पृथिवीतो ee समुत्तिष्ठति यदिदं विश्च १४) Quas fade date ई तदसौ सर्वमत्ति यद्‌ किष्चातः Rate तदिय सवेमन्नि सेयमि- , ल्याद्याच(१५) (१६ोअत्ता द वा Aral भवति(१६) (१७.न AAT यन्नाद्याद्यदेनं नादयुः(१७) ॥ २॥ एेतरेयारप्यकभाष्यम्‌ | पर्वात्तिरकाग्डार्चरूपो दिविधो माग उपदिषटस्तत्र तमेतं वेदानुवचनेन ब्राह्मणा विविदिषन्ति। ana दाननल्यव विषिदि षाहेतुलखरवणात्‌ | प्रथममनुषेयलेन पूवकाण्ड यन्नारौ नि कमीण्यक्तानि। तः कर्मभिरत्यनत्नायामपि विविदिषाया दश्यते amar aufa खतरकाग्रचित्तस्यव त्रद्मदगनदतुलात्तद काम्रयसिदार्थमचिन्‌ काण्डे प्रथमसुपासनमभिधौयते। तच्चो- १५० हैतरेथारण्यके aaa दिविधं। ब्रह्मोपासनं प्रतीकोपासनश्चेति। awe एव गुणबिथिष्टतेन। चिन्तनं ब्रह्मोपासनं | प्रवलंलौकिकपदाथं- Tenia तत्परित्यागेन ब्रह्मणि विन्तस्याप्रषेणाट्‌ ब्रह्म भावनया लोकिकवस्त नधिन्तनं प्रतीकोपासनं । तत्र प्रतौकं दिविध। यज्नादहिभेतं यन्नाङ्गश्चेति। तत्र॒ agar बहु वि चयन्नवासनावासितस्य any सहसा चित्तं प्रविशतोति मत्वा उकघमुकथमित्यादिना अद्गावबद्सुपासनसुखयते। एतेषु हग वबहेषपासनषु ay विचारा मोमांसायां प्रहत्ताः। was एवाश्राधिक्षारो न यजमानस्येलयेको विचारः। क्म “ ey प्रतोकेष्वेव पृथिव्यादिदेवतादृश्टिनि तु eaararay- दृष्टिरिति हितौयः। यस्यां शाखायां यद्‌ ध्यानं विहितं तच्छाखागत wip तदिति नास्ति नियमः। किन्तु शाखाम्तरगतेऽप्यङ्क दति ठतोयः। यावन्लक्गावबदान्य॒पास- नानि सन्ति तावन्ति सव्वीणखनुष्ेयानोति नासि नियमः किन्तु एषां बहनि वा खेच्छयेति aaa: | HAMAS ARIA श्ङ्ावबद्लोपासनान्यवश्यमनुष्टेयानोति नासि नियमः। किन्तु awa acqsiafafa प्श्चमः। aa प्रथमो विचार wiles चतुथपादेऽभिहितः। अङ्गष्यानं याजमानमालिज्यं वा यतः फलं | ध्यातुरेव श्रुतं AAA याजमानसुपासनं | qared बिदुहातव्या्लिज्यन्तु चतं स्फटं | क्रोतत्ाटलिलस्तेन छतं खाभिक्षतं भवेत्‌ ॥ अङ्गाववहेषूपासनेषु यजमान एवागुष्टाता न ऋतिवक्‌ | PATON Woia gol १५१ ध्यातुः फलखवणात्‌। फलन्तु यजमानस्वेवोचितं खामिलात्‌। तस्मात्‌ फलिनो यजमानस्यैव ध्याठटल्मिति प्राते ब्रूमः) एवं- विदुदवाता ब्रूयादिति वाकशेषः । उड्ातुर्पासकलवं we चयते तस्य युक्षञैतत्‌। ऋतििजामगेषकत्तव्यतानुन्चा ati यज- मानेन क्रौतलात्‌। तस्माहलि कृक्षतमपि यजमानेनेव छत- भिति फलितल्लोपपत्तिरुपासनरविजाष्मं । feat विचार खतुर्याष्यायस्य प्रथमपादे दशितः! ्रादिल्यादावङ्नटरटि रङ्ग चादिव्यध्पैरत | नोत्कर्षो ब्रह्मजलेन हयो सतनेच्छिकौ मतिः | श्रादिल्यादिषियाद्ानां संस्कारे कमणः फे । युज्यतेऽतिशयस्तसमादङ्गष्वकौदिदटष्टयः ॥ य॒ एवासौ तपति वसुद्ीधसुपासोतेत्श्रादित्यदेवतां प्रतीकं ` कछला wales: कत्तव्या । विप्ययेण षा कर्मी भ्ादिवदृटिः। अदित्योद्ठोधयोरुभयो्र हमकायं लेन पूर्वाधिक- रणोत्कषन्यायावतारे निथामकाभावादिति प्राम gai भादि- seem ante dene) तथासति दृष्टिभिः संस्कृतस्य कर्मणः फलातिशयसम्भवात्‌। faqad तु कमौङ्गेरादिव्यदेवता्यां संस्तायां किम्तत्करिष्यति । न क्रियालिका देवता फलस्य साधनं भवति भअ्नन्यथासिचत्वादैव देवतायाः award यजमानायजमानयोः फलसाभ्यप्रसष्ात्‌। तस्मादङ्गेष्वादितादिः- दृष्टयः waa | aaa विषारस्वृतोयाध्यायख् ठतौय- पारे दभितः। १५२ एेतरथारण्यके satel: खशाखाङ्ष्वेवान्यदापि वा भवेत्‌ | सात्रिष्यात्‌ सखशाखाङ्गष्वेवासो व्यवतिष्ठते | उक्थो हौ घादिसामान्यन्तत्तच्छ्दे प्रतीयते | Va च सव्रिधेवाधस्ततोऽन्यतापि aaa | ्हगववदेषुपासनेषु «=| SATA! mary एधिव्यादि- efecacarufante सयते । उक्थन्तु कोषोतक्छादिगाखा- न्तरेष्वपि विदितं। aa एथिवौृष्टिरैतषयगतोक्ध एव व्यवतिष्ठते, उत कोषोतकयदिष्वनुवत्तत दति सन्देहे सति सविहितलात्त खश्राखायामेव व्यवस्ितेति प्रास ब्रूमः । उक्थ- शष्ट स्तावनमुख्यया द्या सर्वभाखागतसुक्यसामान्यमाच्े | तत उकथच्रुतिवशात्‌ सवशाखागतोक्येषु अनतिः प्राप्ता । शरुतिः सत्निधेर्बलोयसो | तस्मात्‌ afafefeat धीः भाखान्तरे ष्वनुगच्छति चतुर्थो विचार स्तत्रैव द्शितः॥ समु्योऽङ्वबेषु याथाकाम्येन वा मतिः। समुक्वितत्वादङ्गनां ततसद्धषु समु चयः ग्रद्ं weal Mae carfeaa fe | यूयते AEA AAA ATA भवेत्‌ ॥ हिविधानि प्रतोकानि लौकिकानि कमाङ्गानि च। तत्र लौकिकेषु प्रतोकेषु fava; gata! अत्र कमाङ्गषु aqua arava विचार्यते। aa कर्माणि कर्माङ्गानि समुित्येवा- नषटेयतया प्रयो गविधिप्राघ्नानि | दथा चाष्रतन््रलाददगववहोपा- सनानामपि समुच्चयनियम इति प्राप्त ब्रूमः | ब्रह वा श्डोला चमसं arate स्तोत्रसुपाकुयौत्‌ । स्ततमनुगंसतोत्यादो यधा VATU Tl°Go | १५२ ग्रहस्तोतशंसनारौनां नियतपौवीपयेश सभावः | ya! न तथोपासनेषु शूयते । तस्पाद्‌ विकल्यसमुच्चययो्याधाकाम्यं ॥ पञ्चमो विचारस्तत्ेव दशिंतः। नित्या श्रद्गगवबहाः स्यः कम्मस्नियता उत । पगेवत्‌ क्रतुसम्बन्धो वाक्यात्रित्याम्तती War: | एव्रकफलग्चुतर्नता नित्या गोदोहनादिवत्‌ | उभौ कुरुत cam! कम्म पास्यतुपासिनोः ॥ उद्गोधादिषु anteg प्रतिमादिवत्‌ प्रतोकभरूतेषु विधो- यमाना रेवतोपाम्तयोऽक्कावबहा यास्ताः कमस्वतुष्टो यमानेषु कामा द्ुःवत्नियमेनानुष्टातव्याः, कर्मीप्रकररमारभ्याध्ययनाभाभे- ऽपि वाक्यात्‌ क्रनुसम्बन्ोपपत्तेः। यथा यस्य पणंमयो YP भवतोत्यनारभ्यापोतसयाव्यभिचरितजुहृदारा वाक्यात्‌ क्रतु सम्बन्धः । तघाव एवं विहानुद्भायति य एवं विदान्‌ साम ` गायतौव्यादिष्वव्यभिनरितक्रतुसभ्वनिसामोदहोधादिहारा तदु- पासनानां क्रतुमयः प्रतोयते। तस्मात्‌ aug नियता उपास्तय दूति प्रापे ब्रूमः। गोदोहनादिवदनियता उपा- स्तयः। यथा चमसेनापः प्रणयेहीदोहनेन पशुकामस्य शत्य चरापूप्रणयनमाशिल्य विधीयमानमपि गीदोहनमक्रलर्घतारै- faa aq प्रण्यनादिविव्रियतं | तथा क्मङ्ान्यायिव्य विधी. यमाना उपास्तयो न mal, किन्तु परुषार्थाः, कर्मफलात्‌ एथक्‌फ़जग्रवणात्‌ । वपति हासो दरति पञ्चविभेभ सामनि wae * gianna इति qe | ( २० ) १५४ एितरेयारण्यके हष्िदेवतासुपासौ नख कामवषटिः क्रतुफलात्‌ एक्‌ फलतेन यूयते । किञ्च तेनोभौ कुरुतो यथैतदेवं वेद यच्च न वेदैत्यस्ि- ब्रह्मववद्ोपास्तिवाक्यशेषे उपासकानुपासकयो TA TMNT aa aaea aalgrasra विखष्टमाम्नायते। तस्मात्‌ HASATAT SATA! | aéa: पञ्चभिर्विचारैनिर्णोतमङ्गाववदोपासनं नानाविध- विशेषणविशिष्टमुक्धसुक्थमित्यारभ्य sat वा दद्मित्यतः प्राक्तनेन ग्रेन प्रतिपाद्यते | ततादौ महात्रताङ्भूते निष्के- qaqa एृविव्यायाधिद्‌े दिकरैवतादृष्टि' वाग। दयाध्यामि- कदेवतादृषटिच्च क्रमेण विधिः पथिवीष्यानं द््ंयति। (१)“उक्थमुक्‌थमिति वै प्रजा वदन्ति तदि दमेवोक्थमियभेव पुथिवोतो हौदं सवसुत्तिष्ठति यदिद किञ्च"(१) इति । कृं wa, उत्तिष्ठत्यनेन देवताप्रसाद्‌ इति aati) तत्र यन्न निष्पादयन््यो होटयजमानादयः प्रजाः, तन्तच्छस््र ध्यातव्यं रहस्यखरूपमन्नाला केवलं नाममात्रेण उक्ध- सुक्थम्‌', दरति, एव व्यवहरन्ति । तद्रस्यं त्वभिधोयते । ‘ay उक्थ रूपं, इदमेव" वच्यमाणं, या शयं एृथिवो^ दश्यते, सा ‘ua’, तद्रूपं । (इतो fe पृथिव्याः सकाशात्‌, ‘xe’ ख्थावरजङ्गमरूपं, सवं” जगत्‌, "उत्तिष्ठति! । तस्नात्‌ पृथिव्या saya युक्ञम्‌ | उक्थे पुथिवोह fe, कन्त्येत्यथ; ॥ तेन शस्त्रेणाचनौये 23 अरगििरूपटषटिः wade faaty गायत्रव्ादिषु टचाशौतिषु भ्त्रटृष्टिच्च विधत्त । (२)“तख्या- मिरकौऽत्रमथौतयोऽतरेन we ata ते"(२)दति। "तख र्श्रा०।१अ०।२र्ख्‌०।२-५क्०। १५५ शस्तस्य, सम्बन्धो योऽयं ‘aa अर्पनोयो देवः, सोऽयं रग्नि". Bet! aa गायत्रोहहव्यशिकहन्दस्काः ठचानामभौ- तयः", विषिधाः, an सर्वाः “अन्रखरूपाः। तस्मात्‌ कार शाल्लोकिकः परुषः ‘aaa, ‘se’ ‘aa’ प्रारिजात, ‘eye प्राप्रोति। श्रव्रवन्त' पुरुषं सवं जनास्तन्नाभाय सेवन्ते ॥ ूर्वाक्रषटधिव्यादिवदुक्घदेवता शो तिष्वन्तरिक्तवायुब्रहृ्टि विधत्ते । (३)“ग्रन्तरित्षमेवोकथमन्तरिक्तं वा अनुपतन्तन्तरि च मनुधावयन्ति तस्य वायुरर्काऽव्रमभोतयोऽत्रेन ee सवमश्र - ते""(३) इति । पक्षिणः स्वंऽपि “्रन्तरित्तं,, “अनुख्त्योपरि पतन्ति सञ्चरन्ति । मतुव्याख भूमेरुपरि ्रन्तरिच' अवकाशं, “अनुरुत्येव ब्र्ववलौवदौदोन्‌ "धावयन्ति तस्मादन्तरिच्- SHAG युक्तम्‌ ॥ qatatigefe विधत्त । (४)“श्रस्ावैव योरुक्‌धमसुतः प्रदानादोदं सवसुत्तिष्ठति यदिदं fag auraatfeatsatsa- म्रौतयोऽत्रेन ste wage” (४)दति। श्रसुतः' TARA, भूमौ प्रदौयतें यत्‌ बशिजिलं तस्मात्‌ वृषटिश्रदानात्‌", ‘xe aa” श्रोषधिवनस्मत्यादिकंः ‘aq’, “किञ्चिदस्ति, तत्‌ “उत्तिष्ठति | तस्माद्‌ य॒लोकस्य “CHIT युक्षम्‌ ॥ छपभोवंदिसमाधानायोक्तवच्यमा णयोष्यीनयोविभागं दभ यति ॥ (५) “इत्यधिदवतमयाध्यामं (५) इति । देवतानि पुथिव्यादौन्यधिक्ृल wad ध्यानं ्रधिदे वतं” तच्च दति" उक्ल- प्रकारेण, व्यवस्थितम्‌ । ward मनुष्यथरोरमधिकषत्य प्रवृत्तं ध्यानं “MUTA | तत्‌ तु श्रः श्रनन्तर, भ्रभिघौयते॥ १५९ * शितरयारश्यके तत्रादौ wa wercefe विधत्ते । (६)““पुरुषर एवोक्ध- मयमेव महान्‌ प्रजापतिरहसुक्धमस्मौति वियत्‌” (९।दइति । शिरःपाण्यादिमान्‌ देष्टः "पुरुषः", तस्य "महच ' Away! अयं ‘gag, ब्रह्मणो लोक इत्यत्र वच्यते । ्रजापतिलच्च तस्य वाचा wer एथिवीचागम्निेल्त्राभिधास्यते। तसरादुकघहेतुलारेहस्य equa | तच्च उकं, ‘ae’, अस्मि", ‘afr’ एवं, ध्यायेत्‌ । ata विदघातुः प्रमा जन्यं न्नानमाचष्टे, किन्तु पुरुषतन्तां धान क्रियां | ययपि विद्‌ ara दति धातुस्तधापि च्नानधानयी्मीन- सलसाग्येन धपानमच faafad | उपासनाप्रकरणएख वत्तमान- त्वात्‌। नलदसुक्धमस्मौल्ये तन्‌ मौ मांसा विरुद | तत्र हि चतु- थौधाये रामेति तूपगच्छन्ति ग्राहयन्ति चेति सूत्रेण त्विः दायां ब्रह्मपासनेषु चाहङग्रहमभिधाय न प्रतोकेन हिस द्रति ary प्रतीकेष्वहङ्ग्रहो निवारितः। wa चोकं प्रतीकं तस्रार- CURIAM ASIN न ya इति चेत्‌, नायं दोषः । तस्िन्‌ aa न्यायबलादेवाङ्‌ग्रहस्य निमिदत्वात्‌ | इह तु वचनबलाद्‌ sean विधौयते | किमिव हि वचनं न बुधात्‌ । नासि वच नस्यातिभार दति शाखकाराणां डिर्डिमः। यदपि कछत्स्रसुपास्य खरूपमभिधायान्ते अ्रहङनहो aren, तथापि वच्छमाणेषुपा- स्यावयवविेषेषु प्रये कमहडनग्रहसिहयथमादावैवासौ विधौयते आ्रधिरेविकदृष्टान्तेनाध्यालिकमुखट्ृ्टि' विधत्ते | (9)“aa सुखमेवोक्‌थं यथा एथिवौ aur’(s) इति । ‘aw’ पुरुषस्य देहरूपस्य, यत्‌ भुखं, तदृष्टिः ‘saa कत्तव्या | अरभिदेवतं ‘aay’, प्रधमपथाये 'पथिवौदृषटिसदत्‌ ॥ ae २््रा०।१अ०।२ख०।८१२०। १५७ भचनोयेदेषे arate प्रभोतिष्वृषटिश्च fare । (८)*तस्य वागर्कोऽब्रमशौतयोऽत्रेन NS सवंमभर ते"(८) इति ॥ ्राधिदेविकान्धरिक्षदृष्टान्तेन हितीयपथायं विधत्ते | (<) “नासिके carat यधान्तरित्तं तथा(९)" इति ॥ 2a प्राणष्र्टिमिशोतिष्वनब्रहृष्टिश्च विधत्ते। (१,)“तस्य प्राणोऽर्कोऽव्रमभौतयोऽबरेन होदं सवंमगर a(t ०)” इति ॥ भ्ववोरधस्ताव्रासिकाया एव सूलं निन्नदेशं प्रशंसति। (११)५तदेतद्‌ ave विष्टपं यदेतत्राससिकाये विनतभिव(११) द्ति। "नासिकायाः सम्बन्धि, विशेषेण ‘ad’ अ्रत्यन्तनिसर, ‘aa मूलं, अस्ति "तदेतत्‌" ‘awe’ श्रादित्यस्य, 'विष्टपं' स्थानं। असोवा आदित्यो ay इति शुत्यन्तरात्‌। तच्च सूलं ब्रह्मध्यान- खानलात्‌# ब्रद्मोपाधरादित्यस्यापि खानं। waaay WAAL जावाला आमनन्ति। कतमं वास्य खानं भवतौ ति। wal, प्राणस्य च यः सम्बन्धः¶ स एष दारकस्य परस्य च सन्धिभंवतीति ‘faaafaa’, इति । व'शब्दोऽनर्धक एव- कारार्थोषा॥ amauta विधत्ते । (१२)“ललाटमेवो कथं यथा ate था तस्य चचषररकोऽवरमशोतयोऽतरेन PS सवमग्र A’ (ce) इति ॥ आधिदेविकाष्थालिकपयायेषु षटखपि अकं ध्यातव्या श्रनन्यादयो विविघाः i तहदशोतिषु ध्यातव्यस्यापि नानाविधल- ति | # Wet wae पूवाक्ञमत्रेकध्यानं प्रणंसति। (११)“समानम- * ब्रह्मणः स्प्रामल्ादिति we, a. च। + afafcfa wo, ae च। १५८ एेतरेथारण्यके गौतयोऽध्याल्चाधिदेवतञ्चातरमेवन्रेन हौमानि सर्वाणि भूतानि समनन्तौम्‌२ अ्रन्नेनेमं लोकं जयत्यत्रेनामु तस्मात्‌ समानम- शोतयोऽष्यामच्चाधिदेवतच्चाव्रमेव"(१२)दति । गायत्रो वाहव्य ओणणिदर्च यास्तचाशोतयः' ता; wat: “अध्यामाधिदेवतपथा- येषु सवष्वपि ्रवभेव, saad समानं" । न लत्रादन्यत्‌ किञित्तासु ध्येयमस्ति, अत्रस्यात्यन्तं प्रशस्तलात्‌ । मानि सर्वारि, प्राशिरूपारि, wave “समनन्ति' सम्यक्‌ चेष्टते । अत्र जन्यस्य बलस्य शरौ रवेष्टाहतुलात्‌। सानुनासिकुतिरन्ायं- प्रसिद्ययर्थी | न केवलं wae चेष्टाहेतुत्व कि तु लोकदयमपि aa fad भवति) भ्रव्रप्रदानेन aqua वश्यत्वमेतज्लोकस्य जयः। शास्ोयेणावब्रदानेन श्वतातुरिः स्रगलोकजयः। तरै- वमवस्य प्रशस्तत्वात्‌ सवतराशोतौनामतव्ररूपलमेव ध्येयं । उक्थे ध्यातव्यत्वेनोक्तायाः पुश्रिव्या Wares गरू पल्ध्यानं विधत्ते। (१ ४)“तदिदमत्रमनव्रादमियमेव पुथिवौ- तौ हदं सर्वसुत्तिष्ठति यदिदं किञ्च"(१४) दरति। लोके यत्‌ श्वर, cafe, यच्च ‘sare’ भोक्गजातं, (तदिद्‌, सव aga, “दयमेवः, "थिव, पथिव्यासतदाककलं Satie: | ‘ay ‘fafea ‘xe’ भोक्तुभोग्यजातं, अस्ति, तत्‌ “aa”, ‘gay पृथिव्याः सकाशात्‌, BUT । तस्मात्‌ तदाक युक्तम्‌ ॥ पधिव्याः क्तस्भोक्तभोग्यामकत्वसुपपाद्धति | (१५)८द faye Tala इ तदसौ सवंमत्ति यदु किञ्चातः प्रेती तदियं > सुमन शति श तियङ्गायेपरसिद्धाथति Go, गण्च। ¢ २ग्रा०।१अ०।२ख०।१५-१६ ० | १५९ सवं मत्ति सेयमित्याद्याच्ची"(१५) इति । ‘aq’, ‘fae’, ‘xe’, प्राणिजातं, एधिव्यां वर्तमानं प्रत्त प्रति, जिते, इरगता- fram धातोः प्रपूर्वस्य मरणात द्रव्यं । दणगताविति- घाते तथा दशनात्‌ । wat मृतं ‘awl’, प्रार्जितं, खानु- छितपुण्यकमवगात्‌ स्वगं गच्छति, ‘aq’ च स्वर्गस्थ, ‘Tay सख गेलोकः, ‘afe waafa वशोकरोति। ‘ag किश्च' यदपि fafaq are प्राणिजातं, स्वकमेफनभोगे समाप सति “ग्रतः अस्मात्‌ स्वगौक्नोकात्‌, प्रतिः wat भूमावागच्छति, (तत्‌! समागतं, ‘aa? प्राणिजातं, ‘ea’ भूमिः,“ग्रत्ति' भक्षयति वभौ- करोति । भूमो यागं aval यजमाना मरणादूष्व' से भक्ता प॒नभूमावागच्छन्तोति areca | ततुप्रसिाथ' ति दयं Beal ‘Wa’, इकारस्य आकारङ्ुतिरिकारसहिता व्याकरणेऽभिहिता । एवं सति ‘aa’ भूमिः, धरति! wade प्रकारेण, “ara, अपि भवति। “त्तौ, च भवति । भूमिष्ठानां यजमानानां खगं यदेवतापारतन्यं तदेतङ्ूमेरादयल'। सग स्थानाश्चु पुनरागमने सति तेषां वशोकरणलत्तणं खातन्वा' भूमेरत्ुल | अनेनप्रकारेग छत्‌्रभोग्यभोक्गरूपा पुथिवौ ॥ एतद्‌गुणध्यानस्य फलमाह । (१६) a Ear ब्राद्यो भवति'(१६) इति। war योऽधं लोके भोक्ता, यथ, श्रायः", भोग्यः पदाथः, तदुभपरूपेण सर्वाम: भवति, इत्यध; | ननु लोके कित्‌ खामौ wa: सेव्यमानो भव्यानां भोक्ला भवति, तथा जोषितप्रदाटल्रेन भव्यभन्यत इति भोग्योऽपि भवति ॥ १६० एेतरेयारण्यके aia न्यायेन सवाऽप्यनयेरपक्रियमा सो Wat खयसुपक्वन्‌ भोग्य) तथोः सति उपासनफलरूपे भोक्तभोग्यामकले को नाम विशेष इत्यागद्याह। (१७).'न तस्येशे यत्रादयाद्‌ AEA नाद्यः"(१७)दति । अनुपासको लौकिकः पुरुष ख कमप्राप्तम शनाच्छादनादिकं कियदेवात्तिनतु aa । सवस्य सखकमप्रापि- तल्लाभावात्‌। तप्रा सति ‘aq’ वस्त, सख्यं नाद्यात्‌ न Wala, तस्य ada, ‘ant ae, a खामो भवति। उपासकस्तु fecamian, सन्‌ सर्वमत्तौति aaa स्वाम । सोऽयमेको विशेषः । (वाशब्दः समुच्चयवाचो । यहा यस्माच्च कार णात्‌, (TA उपासक, “ATT! अन्ये पुरुषा न YAMA, तस्मात्‌ पराघौनललक्तणं waa नास्तोति। अतुपासकस्य तु तदम्तील्यथमपरो विशेष; । नतु भोग्यल्लाभाकेऽपि सति भ्रायो भवति इति कथमुखयते | नायं दोषः | पराधो नत्लक्षणस्य भोग्यलखैव fata | आद्या भवतौलयनेन तु खामभूत- सर्वभोग्यजातरूपत्वममिधौयत इति न कोऽपि विरोधः ॥२॥ (अथातो रेतसः खष्टिः प्रजापते रेतो देवा देवानां रेतो वर्षं वर्षस्य Ta TNT ओषधोनां रनोऽन्नमन्नखय रेतो रतो रेतसो रेतः प्रजाः प्रजानां रेतो इदयं FLAT रेतो मनो मनसो TAT वाग्‌ वारो रेत. कमं तदिदं कार्महृतमयं पुरषो ब्रह्मणो AR) (A दरामयो यद्ीरामयसस्नाडरणमयः(र) (रोदिरण्मयो ह वा भमु १य्०।१अ०।२ख०।१क०। १९१ कि लोके सम्भवति हिरणमयः सर्वभ्यो भूतेभ्यो दहे य एवं बेद्‌(२)॥३॥ शितरेथार ण्यकभाष्यम्‌ | पूवं Waa पुरपत्वहृष्टिः विधातुः परुषस्य महस्यमयमेव महानित्यभिहित, तदेतन्‌ महत्वसुपपादयति । (१).अरधातो रेतसः खष्टिः प्रजापति Tal देवा देवानां रेतो वष awe ta परोषधय श्रोषधौनां रेतोऽवमनव्रस्यरेतोरेतो रेतसो रेतः प्रजाः प्रजानां रेतो हृदयं हदयस्य रेतो मनो AAA Ta षाग्बाषो रेतः कमं तदिदं क wana पुरुषो ब्रह्मणो लोकः” (१) दति । ‘aw पुरुष एवोक्थमित्यक्थे पुरुषटटि कथनानः न्तर, वतः कारणात्‌ पुरुषस्योक्धत्व' सम्भावथितुमयमेव मदा नितयुक्ष' वैगिच्च वक्तव्यं, अतः कारणात्‌, वेशिष्यसिष्ये “रेतसः सारभूतस्य काथस्य, ‘efe’, भ्रभिधौयत इति ओेषः। wel प्रजापतेः जगदौणरस्य, रतः" सारभूतं ara’, ar’, सालिकल्वात्‌ देवानां सारभूतत्वं gail मनुष्याणां राजसत्वाद्‌ गवाश्वादौनान्तामसत्वाच्च नास्ति सारक्षायंलं। तेषां a देवानां, Tay सारभूतं कार्यः, "वष" । whee सन्तक्षा भूमिवे शाप्यायते | ततोऽस्य ATE | तस्यापि "वर्षस्य, सार श्रोषधयः', प्राख्युपकारकलवात्‌। नहि हरिकायमपि पादिकं प्राणिभिः सेव्यते श्रोषधौनां, रपि ‘aa’, सारं न तु पलालतुषादिकं। ‘aaa’, ्रपि रेतः, सारं नतु एरोषादिक । रेतसः, श्रपि सारं पुवरादिषूपाः प्रजाः, नतु ( ae) १६२ शैतरेथारण्यके बन्ध्याधामुत्‌दष्टस्य सारत्मस्ि। श्रजाना" aft सार दयः पुण्डरीकं, Hawa: waa! दि शेष आ्रामेतिश्रुतेः । "हृदयस्य" सारं ‘Ha’, न्ना नश्ियुक्गतात्‌। न तु मांसमयाना- मष्टदलानां तच्छिरसि | मनसः" सार वेद्रूषा वाक | afe मनसा ध्यायति तहाचा वद्तोतिश्ुतेः । वाचो aaa न तु मनसि उत्मब्रानां रागहषादोनां दवत्‌ सारत्मस्ि। वैदस्यापि सारमभिहोतादिकं ‘aa’ वेदिकमन्ताणां तशनु- छानाधेत्वात्‌ | "तदिदं कर्म, qafaq जनि ‘ad’, सत्‌ द aufa वेदयास्रकमोन्‌ष्टानन्रद्मोपासनन्रह्न्नानयोग्यः* “अयं gus; भवति | न fe निरतिश्यसुकलतमन्तरेणेटं जक सश्रवति। तस्मात्‌ ‘gaa, ब्रह्मणः, उपासनोयस्य वेद्‌ Maes, च ‘ata,’ खानं, दति wa महश्च" सिदमित्यध; 1 तस्य पुरुषस्य हिरण्मयलास्या गुणो ध्यानाय" विधौयते | (र)“स दरामयो यद्ौरामयम्तस्मादिरणमयः'(२) इति । श्रा WE WAITS | 'सः'पुरुषः,शिरःपाण्यादियुक्लोऽब्ररसमयः। अत एव afadar आमनन्ति, सवा एष पुरुषोऽब्ररसमय इति । वदि" यस्मादेव कारणात्‌, अय (्ररामयः,, "तस्मात्‌ कारणात्‌, हिरण्मयः", इृत्युपासकानां प्रसिहिः। (रा मयि रणमय"गब्द- योरक्षरसाम्यात्‌ तथोच्यते । यथाध्याममनत्रमय एवमधिदेवं बद्माण्डरूपेण सुबणमयः। एतदृमुणध्यानस्य फलमाह । (र) हिरण्मयो इवाभ्रसु- # ब्रहमध्यागयोग्य इति कगण्व। { ज्रामाषेति wo | रेभ्रा०।१अ०।४ख्‌० | १९३ भिंह्लोके सम्भवति हिरणमयः सथेभ्यो भूतेभ्यो द्ये व एवं वेद"(२) इति । ‘ay’ पुमान्‌, "एवं, हिरण मयत्वगुणं उपास्त, स पुमान्‌ सर्गे Me afew भवति। तथाविधो yer सर्व॑प्राण्युपक्ाराधमादिव्मण्डलरूपेण सव॑दा हृष्यते ॥ २ ॥ (Qa प्रपदाभ्यां प्रापद्यत ब्रह्मम पुरुषं यत्‌ प्रपदाभ्यां प्रापद्यत TMA पुरुषं तस्मान्‌ प्रपद्‌ तस्मात्‌ ATE दद्या चक्षते शफाः खुरा इ लन्येषां पश्ुनां(१) (र) तदृष्ठेमुदस पत्ता BE अभवताम्‌(र) (2) उकश Baas रमभवत्‌(३) (४)उरवव मे कु्ित्यत्रषोत्तदरो ऽभवत्‌) (५।उदर ब्रह्मेति शकराच्छा उपासते इदयं ब्रह्म ल्यारुणयो ABT देव ता२६८५) (aed Bacay. स्छिरोऽश्रथत यच्छिरोऽश्यत तच्छिरोऽभवकश्छिरसः शिरश्वं (र) (७)ता एताः MTS (Ba: ्रिताञ्चत्ुः ओजं मनो वाक्‌ प्राणः(७) (८)श्रयन्तेऽसिज. हयो य एवमे afta: fired बेद(८) at अहिंसन्ताशमुकध- मक्मयमुक्थमसि इति ता श्रत्रवन्‌ इन्तासमाच्छरौ- रादुन्तक्रामाम तद्यसिन्‌ न उत्क्रान्त इद शरोर पतश्यति तदुक्थं भविष्यतोति(2) (१०वागुदक्रामदवदन्नश्न्‌ fram चषुरुदकरामदपश्यन्नश्नन्‌ पिवन्नारौव ATA सुदक्रामदशणन्नश्नन्‌ पिवन्नासेव मन उदक्रामन्मीलित १६४ Vatarcwa TATA पिवन्नासव प्राण उदक्रामत्त्‌ प्राण उक्तान्तेऽ- UMAR) (९)तदशोयेताशाती' तच्छरोरमभवत्त- ENTS शरौरल (ee) (VTA द वा अस्य feo पाप्मा Bee: परा दिषन्‌ पाप्मा aaa भवति य एवं वेद(१२) २) ता अदिंसन्तेवा इमुक्‌थमस्यहम्‌- HAAG ता Ma Es पुनः शरीर प्रविशाम तद्यक्िन्‌ नः प्रपन्न इदं शरोरसुन्धाख्यति AeA भवि- व्यतोति(१२) (४)वाक्‌ प्राविश दशयदेव चकत: प्राविशद्‌. शयदेव Tia पाविशदशयद्‌ व मनः प्राविशदशयदेव प्राणः प्राविशत्ततमाणे प्रपन्न उदतिष्ठत्तदुकंथमभवत्‌(१४) (१५)तद्‌तदुकधार प्राण एब(१५) (प्राण उकथमित्येव विद्यात्‌(१६) QOH देवा अन्रुबन््म्‌ कथमसि त्वमिदं सवेमसि तव वयं सस्लमस्राकमसीति.१७) (८)तद- णेतहषिणोक्त AAT तव Baar) tig | एेतरेथारण्कभाष्यम्‌ | स्यूलदेहरूपेण उक्धस्योपासनमभिधाय wrens णोपासनं aa प्रःणोपाधिकस्य परमामनः wat nay दयति । (¢) "a प्रपदाभ्यां प्रापद्यत ब्रह्मं पुरुषं यत्‌ प्रपदाभ्यां प्रापद्यत AMA पुरुषं तस्मात्‌ प्रपदे तस्मात्‌ wae इत्याचक्षते wal YU इखन्यषां पशूनां (१) इति। ‘aa’ जगत्‌कारणं VAT TolVBolQ-2 Wo | १९५ सत्यं ज्ञानमनन्तं ahenfearerafrare ब्रह्म भसति, तरेतत्‌ efeart wate wer ‘a’ we, ‘ca’ दृश्यमान, पुरुषः Ray Way, प्रपदाभ्यां पादाग्राभ्यां, प्रापद्यत प्रविष्टवाम्‌। तत्‌ ष्टा तदेवानुप्राविशदिति श्रुत्यन्तरं । यदपि सवंगतस्य ब्रह्मणः प्रषेणो न सम्भवति तथापि प्राणोपाधिकस्य प्राणप्रवै- Taq प्रेशर उपचयते। श्रत एष मैतायणीया भामनन्ति। स-वायुमिवामानं क्रताभ्यन्तरं प्राविशदिति। यस्मात्‌ प्रप दाभ्या प्रवणः, (तस्मात्‌, प्राप्रयतोभाग्यामितिव्युव्य्या पादा ait, wed aaa) यस्ादवयवायम्तयोरम्ति, तस्पात्‌", लीके शादब्दिकाः ‘a2’, इत्यनेनेव शब्देन पाद्‌ाग्रहयं व्यव रन्ति मनुष्यशरोरेषु पादाग्रसह्वावा्तदृद्ारण प्रषेयेऽपि गवा- श्व[दिगरोरेषु+ तदसश्मव इति चेन्‌ न। तच्छरौरेष्वपि शफ- शब्देन 'खुर'गब्देन च तत्तरहेशे प्राणिभिव्यवद्ियमाणानां पाद- भागानामेव IATA! WRG’ शब्दयो दे शविशेषेण व्यवद्ा- TAT पादाग्रयोः ufage ब्रह्मणः क्रमेण भिरःपर्यन्तांव्यासिः दथयितुम्‌ सयं न्ता तावद्थयति | (२)“तदृष्वसुदस्पत्ता अरः श्रमवताम्‌'*(२) इति। ‘aq’ पादाग्रयोः प्रविष्ट ब्रह्म, जर््वाभि- VIIA व्याप्तवत्‌। यस्मादेवं तस्मात्‌ “उदसपत्‌", एतयीरिति ्युत्मत्या Say’ SUIS, ज रशब्दवा यो, अभवतां" ॥ जरदेग्ा दण्यूधवदेशव्यासि' दशयति । (2)“sq water त्यत्र्रो ्तदुदरमभवत्‌(२) इति। ‘se’ विस्तौर यथा भवति * मजाञ्जादिभरोरन्विति ae | १६५ एतरेयारण्यकं तया, ule निमरण्योग्यं' विपुलं छिद्र कुर, ‘fa’ एव, उपरितनं शरोरभागं प्रति ऊर्वोरवखित ब्रह्म श्रव्रवौत्‌' | तस्य qa, सङ्कल्यव शात्‌ ‘aq खानं, उपरितनं, उद्र'ब्दवाश्य faga fag ‘quad’! उरु'शब्देन सहाच्रसाम्यादुदर alae ॥ एनरप्यपरिदेशे सञ्चारं दशयति । (४)“उवव मे कुविल्यत्रवौ- सदु रोऽभवत्‌ (४) इति | उद्रवत्तिनो मम भूयोऽपि विस्तर “एवः, fas कुर, ‘cia’ एवं, ब्रह्मसङ्ल्यवशात्तदेतदुपरितनं खानं ‘sw शब्दवाच्य विपुलं दिद्रमभरूत्‌ | अताप्युकारसाम्या- न्निव चनं द्रष्टव्यं ॥ अनयोरुदरोरसोर््॑ह्यसद्कल्पबिरशषेण प्रोतिपूवकेण sa खाद्‌ ब्रह्मष्यानप्रतोकलं दशयति । (yogi ब्रह्मेति wa राश्या उपासते दयं ब्रद्धेत्यारुणयो ब्रह्माहेव ता२इ”८५) इति । शआर्वरात्तनामकस्य महै; पुत्राः “उदरे श्रह्मदृटिं कछला (उपासते । HAUSA महष; पुत्रा उरःसयानगते*भष्टद्‌- लकमलमध्यखे (हदयच्छद्रं ‘agefe कला “उपासते, ‘a’ उमे afe स्थाने, ब्रह्मणः प्रोतिविषथलात्‌ ‘awe’ | a fa: miatanfagqar ॥ पुनरपि ब्रह्मण ऊष्वंदेशे aut दभ॑यति। (६)“ऊष्वं- न्ववोद सपं तच्छिरोऽखयत यच्छिरोऽग्रयत तच्छिरोऽभवत्त- च्छिरसः शिरस (६)इति। उरःपथन्तसुद्रत्वापि तद्‌ ब्रह्म ~ ~ र RET eT जनकता > ° दूदयस्थानगते इति कण, गण्च। RAO L Wel 8@MolO-2 Bo | १६० नोपरमे, किन्तु ततोऽपि "जध्वमुदसपंरेव'। ऊध्वं गता च "तत्‌ः aw, शिरोरेश ‘saga सेवितवत्‌ | यस्मादेवं तस्मा- ्छितमनेनेति sere ‘ay ख्यानं, “गिरः शब्दवाच्य “श्रभव- बत्‌'। तस्मादेव कारकात्‌ लोकेऽपि ऊध्वंभागस्य face aaa, प्राणिभिव्यवङ्कियते ॥ शिरोभागं पनः प्रशंसति। (9)“ar एता; way fea: fraray: Wa मनो वाक्‌ arm (9) इति। शभौर्षन्‌" शिरोभाग, aw ब्रह्मणा खष्टवेन युतौ प्रसिशाः। wat’ शरस्ाभिरतुभूवमानाः, ‘faa: द्गनख्वयादिव्यवारसम्पद्‌, जिताः प्राप्ठाः | कास्ताः धिय इति चत्‌, ता उच्यन्ते | ‘aque: fan व्यवहारसम्पदम्तत्रिष्यत्तेः॥ शिरस्वषरेदनं प्रशंसति | (८). खरयन्तेऽस्मिजच्छिगरो य एवमे तच्छिरसः शिरस वेद्‌ "(८) इति। “यः पुमान्‌, शिरोनाम विदित्रोपास्ते, “अ्रसिन्‌' पुर्षे, चक्षुरादिपाटवजन्या उत्तमस- waz ्रायिता wafer i vert भिरःपययन्तं शरीरे wafearat चक्षरादीनां मध्ये प्राणस्यव खषा वक्त संवादं दशयति। (<)“ता afe- सन्ताहमुक्थमस्मवदमुक्‌्थमस्मरीति aT WAIT हन्तासाच्छरी- रादुत्‌क्रामाम तदस्मिन्‌ न vara दृद att प्स्यति तदुक्थं भविष्यतोति"(९) इति । (ता पूर्वोक्ताः श्रियथचुरादि- रूपाः, तदभिमानिन्यो देवताः, श्रहिसन्तः' परसरं astent हिं सा मङ्वन्‌ | स्महीविषयो विखष्सुच्यते । प्रहमु कथमसि उक्थे चथुःसररूपस्य ममेव gfe! anaad चचचदवता १६८ एितरेथारग्यके वक्षि। ada यओत्रादयोऽपौतिविवकश्षथा वीप्सोक्षा। ‘an’ watarar देवताः, खरै निवारणाथे समयविशेषं aac “हरु वन्‌”! निवारणोपायदभशंननिमित्तहषौ यंयं ‘gas: । बयं सर्वा श्रपि क्रमेण Ta शरौरात्‌', उतक्रान्ति करवाम | तया सति sara मध्ये यख्िन्‌', “उत्क्रान्त, सति ‘ce रौरं पतिष्यति ‘aa’, एव ‘saa’, भविष्यति । ति शब्दः समयब- न्धसमा्ययः ॥ क्रभेणोत्‌क्रान्ति शरोरपतनपयन्तां द्यति । (१०)५बा- शदक्रामदवदत्रखनन्‌ faa चचुरुदक्रामदपण्यत्रख्नन्‌ पिब- miata ग्रोतमुदक्रामदश्णएवव्रगरन्‌ पिवत्रास्तेव मन उदक्राम- aitfaa द्वाश्रन्‌ पिवन्रास्तैव प्राण उदक्रामत्‌ तत्‌ प्राण उत्‌- क्रान्तेऽपद्यत"(१०) इति । 'वाक्चचुःयोतमनसामे केकसिन्‌ ‘sam सति तत्तदिन्दरियसाध्यव्यापारमात्रं ल॒प्यते। न तु शरीरं पतति किन्लन्रपाने सरीकुवन्यथापू वंमभवदेष “मौ- लित इव", दृल्यस्यायम्ः। यथा सुग्धशुर्मीलनोन्‌मौलम मात्र बुर्वन्विषयविवेकमङुवंन्‌ ‘art’ | तददयं देह इति । ‘aq’ WOR, श्राण sate’, सति परतितमभूत्‌। नलग्राति नापि पिवति॥ तदेव पतनं शरोर शब्दनि चनेन प्रपद्चवति | (११)“.तद्‌- जनोयं ताशारोतीं २ तच्छरौरमभवत्तच्छरौरस्य शरौ रत्व" (११) इति। यत्पतितं wat तच्छौगेमभूत्‌ । भ्रवयवविश्ेषेण विनषटमभत्‌ | चरतो लोके प्राशरहितं शरौर दृष्टा एतत्‌श्र्ारि tanya, “दति! एव, वयन्ति । ततुप्रसिहिद्योतनाय gia | RAT ON Ws lABoler-k Uo! १९९ ‘av, च शोरुत्योग्बत्ात्‌ “रोर” waa ‘aa’ तसात्‌ शोणत्वनिव चनादेव, शरौरनाम सवव्यवद्कियते ॥ एतत्रामनिव चनषेदनं प्रशंसति। (१२)५^शौोयते इ वा शरस्य दिषन्पापा ख्राटठन्यः परास्य हिषन्पामा aaa भवति य एवं वेद्‌”(१२) इति । ‘ay पुमान्‌, ‘aad’ शरीरं, विदिता उपासते, ‘We’ वेदितुः, Ft कुवन्‌ पापरूपः शतु, fatal भवति | कथञचिदविभौ णलेऽपि (पराभवति' तिरस्कतो भवति ॥ प्राणोत्‌क्रमणस्य देहपतनहतुल्रमभिधाय प्राणप्रवेशस्य टहो- स्यापनहेतुलमभिधातुः पनरपि संवादं समयवन्धच्च दर्भयति (१३)“ता अहिं सन्तेवाहमुक्घमस्माहमुक्धमस्रौति ता अनरुवन्‌ eae पुनः शरोर प्रविशाम aafaa: प्रपत्र इदं एरोरसुत्‌धा- स्यति तदुक्थं भविष्यतौति"(१२) इति । श्रहिसन्तेव, न तु स्य्ीयाउपरताः। ‘ava’ प्रविष्टे । अन्यत्‌ पूर्ववहपास्थेयं ॥ पराणप्रवेशेन देदस्योत्‌धानं दशयति । (१४)बाक्‌ प्राविश्रद्‌- शयदेव we: प्राविशदशयदेव खोरः प्राविशद्शयदेव मनः प्राविशदशयदेव प्राणः प्राविशत्तत्‌ प्राणे प्रपत्र उदतिष्ठत्तदुक्थ- मभवत्‌(१४) दति । श्रणयदेव शयानमेवाभूत्‌, न तूत्थितम- भूत्‌ । "तत्‌ प्राणखरूपं, उत्धानहेतुलात्‌ उक्थं, TATA ॥ प्राणस्योत्‌घयापनहेतुललत्तणसु क्त्वं प्रसिहमिति ganat- गेण विशदयति । (१५)“तदेतदुकथांर्‌ प्राण एव'(१५) इति । CHUANG TATA उकृथत्वाभावाधः वं काराघः॥ यदं प्राणप्रधेणप्राणसंवा दावुपन्यस्तौ तदिदानीं विधत्ते । ( २२ ) १७० रेतरथारश्थके (१६)८प्राण उक्थमियेव षिद्यात्‌"(१६) इति । गिष्केवस्यास्ये ma राणि कुथादेषैत्यथः ॥ LAMA Wes च्च रादिदेवकन्तु कां प्राणस्ततिं tata) (१७)८८तं दैवा अन्ुवन्‌ त्वमुकथमसि तमिदं at मसि तव वयं खमस्वमस्राकमसीति(१७)'' इति । ‘a’ प्राणं aqua श्वाः, waa प्रकारेणोक्तवन्तः; हे प्राण ले, देदस्योत्‌धानहेतुलात्‌ “उकयखरूपं, “असिः । अतः सवदेषव्या- पारस्य त्दधौनल्ात्‌ शरदं सव जगत्‌; व श्रस्सिः। aaa’, wan सः, ‘a’, च श्रस्माक, सामो अरसिः। (द्रति'शब्दः Gleaner: ॥ उक्ताघदादढरीय मन्तसुदाहरति। (१८)“तदप्येतदशिणोक्तं aaa तब ससोति'(१८) इति । यदेतत्‌ प्राणस्त॒तिरूपः ब्राह्मणेनोक्ञं तदेतत्‌”, ऋषिणा, मन्तरेण, श्रपि sa’) ^त्वम- समाक vee: प्रतौकदगेनार्थो wae चरमः पाद्‌ः। ware संहितायामेवमान्नातः। त्वयेदिन््र युजा वयं प्रति रवौ महि स्पृधः । त्रमस्राकं तव ससोति । इ इन्द्र प्राणरूप परमेश्वर वयं AUT प्राणाः, लेत्‌ तयेव सह युजा योगेन रसथोगेन तास्रभिव तद्योगेन लब्वीयौ; सन्तः स्पध; सर हेतून्‌ शत्रन्‌ प्रतिहुवोमहि प्रतिवच्यामो निराकरि्थामः। अतस्मस्माकं Bal TW तव॒ agar wan स्मसि भवामः । तमेतं मन्वमुपलक्षयितुं aaarafaanrfeare उदातः ॥ ४ ॥ जा etre nn ame # WAS He ८, ००९३, Wear | RATelOMol“Mo!Ogs® | १७१ , (रतं देवाः प्राणयन्त स प्रणोतः प्रातायत प्रातायोतोः तत्‌ प्रातरभवत्‌ समागादिती रे तत्सायमभवद दरव प्राणों राचिरपानः(१) (रोवागभ्रि्यक्ुरसावादिल्यश्न्रमा मनो दिशः ard स एष प्रहितां संयोगोऽध्यात्ममिमा देवता खद उ आविरधिदैवतमित्येतत्तदुक्त' भवति(र) (र Wag स वै तदिद्रानाद हिरण्यदन्वेदो न तस्येशे य॑ Ay न दद्युरिति प्रहितां वा अदमध्यात्मं att निविष्ट Fz. तद्ध Ae) (४)अनीशानानि ह वा अस्मे भूतानि बलिं चरन्ति य एवं वेद) (Waa सदिति sree यमिल्यसावादिल्यस्तदेतत्‌ faq fafa वै चकत; Wa छष्णद्धनोनिके ति(५) Oa यदि इ वा अपि aw वदति स्यं डेवास््मोदितं भवति य एवमे तत्घल्यस्य सत्यत्वं बेद्‌(६)।५॥ एेतरेयारण्यकभाष्यम्‌ । श्रहमुक्धमस्मोति विदादिल्युपासनादौ सवेष्वपि वश्यमाण- qiaqeua योऽयम्‌ ग्रहविधिरुक्तः स॒ एव तामनुहन्नि द्ंयितुः पनरपिप्राण उक्थमि्येव विद्यादिव्यन्‌दितः। ततीक्थे यस्य प्राणस्य efefafy: प्रतीयते तस्य प्राणस्य कालाक्कत्ववागादिदेबतामकल्सत्यरूपत्वगुणाः ध्यानार्घ' विधा- तव्याः । तच्राहौरात्ररूपकालामक्रत्व' विधत्ते । (१)“तं देवा; १७२ शितरेयारश्यके प्राशयन्त BAA प्रातायत प्रातायौतींरे तत्‌ प्रातरभवत्त- मागादितींर तत्लायमभवददरेव प्राणो राविरपानः"(१) इति। a उक्थे ध्यातव्यं प्राणं, ary वागायाः, ्राण्यन्तं त्रम साकं तव स्रसोत्यादिस्तत्या परकषसुताहं प्रापितवन्ः। सः च प्राणः, प्रणतः देवेरुसाहं प्रापितः सन्‌, श्रातायतः प्रकरण AMAT! जागरणकाले GAAS वागादीन्‌ तततदहौलकेषु प्रकषण प्रेरितवान्‌ । अ्रयभेव प्राणस्य विस्तारः ‘a’, दृष्ट्रा वागादिष्देवाः, ager वा ‘ararfa’, इतिः, एवं, SHAT, THAT विस्त॒तोऽभूदिति aa WATT: | uta: ufaerat! रात्रावपनीताथां प्रभाते जागरशथ' वागादीनां गोलकषेषु प्रसरणं सव लोकप्रसि्' । यस्मात्‌ 'प्राताधि" दलयक्- वन्तः तस्मादयं वागादिप्रसरणपूवंको जागरणकालः भ्रातः MATA SAT श्रातायि प्रातः इत्यनयोः शन्दयोरक्षरसाम्यात्‌ | ‘ay प्राणः, पुनरपि रातौ ayaa वागादि प्रसरं संहृतवान्‌, तं संहारं दृष्टा समागात्‌, द्रति, saa, wart प्राप्तवा- निति तस्याधः। स कालः (सायं MATA STAT ‘qararata’, दूत्यनयोरत्तरसाम्यात्‌ | तस्य च प्राणस्य दिवसे वागादिप्रसारण- रूपजागरणावखयानिष्यादकः “TTIW TAY एकोव्यापारः। तथा TAN ayaa वागादिसंहाररूपः ्रपान'शब्टवाया हितीयो व्यापारः तावेतौ प्राणापानव्यापारावहोराचररूपतेन ध्येयौ ॥ कालामकत्वमुक्ता देवामकतं दशंयति। (२)“वागम्नि- ख॒त्तुरसावाटिलयषन्द्रमा मनो दिशः ओोत्र स एष प्रहितां संयो २शआ०।१अ्०।५ख्‌०।२-३ Bo | १७९ गोऽध्याकमिमा देवता श्रद्‌ उ श्राविरधिदेवतमियेतत्तदुक्त भवति" (a)afai वागादोद्द्ियाभिमानिनौनां अग््यादि- देवतानां वागादिरूपल श्रम्नि वौगभूत्वा सुखं प्राविशदि्यादिना वच्यते । अतः प्राणभुत्यरूपा उपासकस्य वागादयीोऽग्यादि- स्पतया ध्यातव्याः तस्य वागादिष्यानविधिवाक्यख्य तात्पय स एषः, इत्यादिना सखष्टोक्रियते। या एता अग्न्या दयो द्देवताः", सन्ति तासां श्रहिरतां' प्रकषण हितानां देवलोक- गतेषु सखसस्थानेषु प्रसारणेन faaarqafaarai, “ara परुषशरौरे वागादौन्द्रियेषु यः प्रवेशः, स एषः, संयोगः सड्टोचरूपेण वागादितादाता। तथा 'अधिदेवतं", “ae उ शास्तप्रसिष, खखस्थानेष्ववस्थानन्तु आविः प्रकटोभावः। इल्ये- तत्‌' HATA, ‘aga भवतिः तेन वागग्निरित्यादिवाक्येनाभि- fea भवति। अन्यादौनां शरीरे सद्भोचो देवलोके विकाश द्र्येतादगन्तात्मरयंः Far दशितः ॥ प्राणस्य वागन्न्यादिरूपलष्यानं प्रणसितुः कस्यचिग्महप- वौक्वमुदाहरति । (३) “एतच्च सप वै afserare हिरण्यदन्वेदो न त्येष यं मद्यं न दद्युरिति प्रहितां at nea संयोगं निविष्टं वेदेतब aa” (३)दइति । हिरण्यमया दन्ता यस्य महषः सोऽयं “हिर ण्यदन्‌? | विदनामकस्य मदः ya: वेदः", स च 'तदेतत्‌' प्राणरूपं, ‘faery उपासोनः, कल्िंयित्‌ प्रसङ्ग xe वाक्यं ‘are’ । निपाततरयसमदायः प्रसिष्यघः | कि तदाक्यमिति चेत्‌ agua । ‘aw वदाख्यो मरर्षिः, श्रितां ते" प्रहितानां यलोके प्रसारखेनावसितानामन्न्यादौीनामव,अरध्यामः, (निविष्ट १९४ रतरेयारण्यके मनु गरोरेऽवखितं, “संयोगं सङोचेनावस्थानं, षेद जानामि, उपासौ नोऽसि | ताषटशाय ‘aw’ लौकिका जनाः ‘a’ पदाधम- We, न दधुः” नैव समपैयेषुः। ‘ae’ ताहगसख पदाथेख, ay नैव ते खामिनो भवन्ति! यस्य यस पुरुषस्य यस्मिन्‌ यस्मिन्‌ भोग्ये afaaafa सस gee: सर्वोऽपि प्राणोपासनेन सर्वामकाय मन्यं angst सम्प॑ययेषेति महषि- वाक्यस्याभिप्रायः। “एतश्च ay aagfatia एतदेव तत्‌, । पुव ब्राह्मणेनोकत प्राणष्यानस्य Aleta वागादिसर्वरेवतालक- लगुणष्यानफलमादह । (४)“अ्रनोशानानि दवा अस्त भूतानि बलि रन्ति य एवं वैद्‌"(४)इति। ‘ay पुमान्‌, ‘aa’ उक्त- प्रकारेण, Aled प्रतानामनग्यादौनामध्याकं वागादिरूपेण, सको चमुपास्त । शरसे उपासक्षाय, सव प्राणिनः खयम्‌ 'नोशाना;ः उपासकं प्रति गुणाभावमुपताः सन्तः, वलिं हरन्ति" पूजां संमपंयन्त | त्येव प्राणस्य सत्यतलरूपं गुणान्तरं प्येतेन विधत्ते | (yaaa सदिति प्राणस्तोत्यन्न यभिव्यसावादिव्यस्तदेतत्‌ चित्‌ faafea वे चक्षुः wa ठष्णङ्नोनिकेति"(५)३ति। "तत्‌ प्राणखरूपं, (सत्य शब्दवाच्य, ‘ofa’, ध्याला तच्छब्द गतेष्व च्तरेषु ay प्राणात्रादियदृशटयः aaa! मध्याच्तरे इकार इश्चारणाधः। "तदेतत्‌ सल्य'शब्दा्तरेषु Ga खरूपं, "तरत्‌ प्राणात्रादियैल्िगुणं ‘any’, aft शक्ञादिरूपेः ‘fates’ Fayuaa ॥ चक्तुःसाग्यप्रदथनेन सत्याच्तरध्यानं प्रस्य तदुणोपासनख रेश्रा०।१अ०।६खं०। १७५ ।। © |) फल दशयति । (a)“aafe gar रपि सषा aefa सत्यं +] $ ~ = ११ हवास्यादित भषति य एवमेतत्‌ सत्यस्य सत्यत्व वेद्‌'”(६) इति । ‘a: पुमान्‌, उक्तप्रकारेण सत्यसखरूपस्य प्राणस्य ‘aaa’, सकारादयत्तरतयमध्यं यत्‌ प्राणादिखरूपत्रथ, उपास्ते। “सः पमान्‌, ययपि? लोकव्यवहारे fafyeaa वदेत्‌ तथा शरस्य", agra “सत्यमेवोदितं भवति'। अनरतभाषरणप्रलयवाय wa a © स्थशतोत्यथः॥ ५॥ (१)तस्य वाक्तन्तिनामानि दामानि तदस्येदं वाचा तन्त्या नामभिर्दामभिः aa’ सितं aa’ रोद नामनो२ सवे" वाचाभिवदति(९ (रोव दन्ति द वा एनन्तन्तिसम्बह्ा य एवं वेद्‌(२) (ई) तस्योष्णिम्लोमानि त्वम्गायत्ो faz, नां समनुष्ट प्‌ ्लावान्यखि जगतो पडक्तिम॑व्ना प्राणो वदतो स च्छन्दोभिग्कन्नो यच्छन्दोभिग्डन्न ससाच्छन्दां सोत्या चक्षते (2) (शृक्छादयन्ति इ वा एनं छन्दासि पापा- AAU यस्यां कस्याच्िदिशि कामयते य एवमेतच्छन्दसां Seed वेद्‌४) (५)तदुक्तष्टषिणा(५) (ई)अपश्य गोपामि त्येष वे गोपा एष Ste aa गोपायनि(€)८ऽ)अनिपद्यमा- नमितिन दष कदाचन संविशति(9) (लआ च परा च पथिभिश्चरन्तमिल्या च दोष परा च पथिभिश्चरति(८) (€) स सप्रीचोः स विपूथेवंसान इति arte दोष विष १७६ एतरेयार णके चोश वस्त इमा एव दिशः(९) (१०)आवरीव्ति मुवने- न्तरित्येष दन्तभुवनेश्रावरौव्नि,१०)८१९)अथो WATE. ऽवतासो न कतेभिरिति(१९) ¶र)सरवं' Be प्राणेना- AQ?) (रसोऽयमाकाशः प्राणो न avant विष्टभसत- द्यथायमाकाशः प्राणेन seat fazer एवं सर्वाणि भतान्यापिपीलिकाभ्यः प्राणेन इदल्याविष्टव्धानील्ेव विद्यात्‌१२)॥ ९॥ TACT RATA | quent विधत्त । (१)“तस्य वाक्तन्ति्नामानि दामानि तदेदं वाचा तन्या नामभिदौमभिः सव सितं सर्व Ae नामनींर्‌ सवः बाचाभिवदति"(१) इति। यधा बइवलौ- बहखाभिनो बणिजस्तदन्धनारथा काचिद्रल्नुः TERA बध्वा प्रसारिता भवति। तस्यां रत्नौ waa बन्धनाय थक्‌ पाशा भवन्ति। एव ‘ae’ प्राणस्य, षवाक्तन्तिःः शब्दसामान्यं' प्रसारितदीषेरन्न स्थानौयं, देवदत्तयन्नदत्त'नामानि', Tat षथग्बन्धनहेतुदामखानौयानि, ‘aq’ तथासति, श्रयः प्राणस्य, सम्बन्धिन्या वाक्‌सामान्यरूपया दीर्ष"तन्या?, नामविशेषरूपे"दौमभिः, 'सर्ममिद' सखथावरजक्गमरूपं जगत्‌, ‘faa’ बठमिति ध्यायेत्‌ । ‘aa’ जगद्भिधेयरूप, अ्रभिधा- यके “नामनि, व्यवस्थितमिति लोकप्रसि्मेतत्‌। savas सर्व” वस्तु उद्दिश्य, सर्वोऽपि पुरुषः वाचा aware, “afi VAT ONL Mole WolX-8 Ho 209 वदतिः। यदोधेन नासा पुरुषमाकारथति स wa quit THAT AATARE इव सहसा ्रागच्छति ॥ एतद्यानस्य फलमाह । (2)“aefa @ वा एनन्तन्ति- सम्ब। य एवं वेद्‌”(२) इति atari इव वागाख्य"तन्ति- wae, सवे प्राणिनः, ‘wa’ उपासकं प्रति, वहन्ति" परूजा- द्रव्यमानधन्तिं ॥ एनरपि गुणान्तरं विधत्ते। (३)“तस्वीख्िग्लोमानि त्वग्‌- गावतौ विष्टुप्‌ मांसमनुष्टुप्‌ खावान्यख्ि जगतौ पडनकतिर्मच्ला प्राणो वदतो स छन्दोभिन्डन्रो यच्छन्दोभिन्कव्रस्तस्माच्छन्दासौः त्या चन्ते"(२) इति । ‘aw प्येयस्य प्रारदेवस्य, गायक्रादि- च्छन्टोमयेन रेहेनाच्छदितत्वं ध्यायेत्‌। “उश्णिगादीनां छन्दसां 'लोमारिरूपरे हावयवत्वं ध्यातव्यं वरतौच्छन्द्सः प्राणवायुरूपावयवतं न विरहं । जक्गमस्य वायोर प्राण- शब्देन विवच्चितलात्‌ । ware प्राणचेतनदैवतारूप दति विशेषः । यस्मादयं प्रागाख्यो देवो गायतयादिभिः “शन्दोभिः», "छतः" श्राच्छ(दितः, भवति । (तसात्‌ श्राच्छादनहेतुलात्‌, गावच्ादोनां ‘wee gear ॥ छन्दो मयदेहावयवलेे ध्यानस्य फलमा । (४)“हादयन्ि इवा एनं छन्दांसि पापात्‌ कमणो यस्यां warfafefa काम- यते य॒ एवमेतच्छन्दसां wen बेद”(४) दएति। ‘ay’ पुमान्‌, प्राणस्याच्छादनाद्‌ गायत्रयादौनां ‘ew’, इति जानाति। स पुमान्‌ ‘aut कस्याच्चि्िभि', वर्तमानः किञ्चित्पापं कत्त" कामयते, तस्मात्‌ पापात्‌ कमणः, "एनः ( २३१ ) yor एतरेयारणके ठपासकं, गायक्रयारीनि छन्दांसि, हादथन्ति' पाप aut a स्ति तधा तं गोपायन्तो्ध; । यघोकप्राणमहिमप्रतिपादक मन्तमुदाष्टरति | (५)^तद्क्ष- मषिणा(५) इति। सच मन्तः संहितायां canara "अपश्य गोपामनिपदयमानमा चपराच प्रथिभिष्रन्त। स aural: a विप्‌ चौवंसान आवरौवति भुवनेष्वन्तः" दूति । भरस्य WAS द्रष्टा दर्घतमानामवः कथिदटषिमंन्बरूपं वाक्यं ब्रूते । शअहमषिः प्राण Saag सान्तात्‌ क्तवानस्ि। ated प्राणं, गोपाम्‌ इन्द्रियाणां waa, श्रनिपयमानं निषदनं विनाश्रस्त- gfed, परथिभिनौनाविपेनौडोमार्गेराचरन्तश्च पराचरन्त्च। प्राणवायुहि मुखनासिकया दारा चये चरे देहमध्यं समा- गच्छत्यपि तदानौमेव युननिगच्छत्यपि | गमनागमनयोः परस्रसमुचधार्थो श्रसल्द्‌ाहत्तिसमुच्या्या वा ‘ward द्र व्यौ । सच प्राणः खयमध्यास' वायुरूपेण वत्तमानोऽप्यधिदेव- मादित्रूपेणावश्ितः सन्‌ सप्रौचौष विषूचौखदिविधा भपि मुस्यदिथोऽवान्तरदिश््च वसान श्राच्छाद्यन्‌ व्याभ्रवन्‌ aad | भुवनेष्वन्तः सवषु लोकेषु मभा अ्रावरौव्तिं पुनः एनरावत्ध' aaa दति ware योजना | तस्य मन्तस्य प्रथमपादे पू्रभागं व्याचष्टे । (ई)“अ्रपश्य' मोपामियेष बे गोपा एष Ae wa ararafa’(e) इति । श्रायुहतुलात्‌ प्राणस्य Tana प्रसिद्वः । तच्च कोषोतकिन भरामनन्ति। यावद्यमसिब्छरोरे प्राणो वसति तावदायुरिति॥ + MTT Hot, ०१९४) Wear | + Starred ईति ae ३अ्रा०।१अ्र०।६खु०।७-१ ० ऋ० | १७९ उत्तरभागं व्याचष्टे (ॐ)“श्रनिपद्यमानमिति न te कटाचन संविशति" (9) दति Wawa व्यापारोपरमः। यथा BIN वागारौनां व्यापार उपरतो भवति, न Ad प्राणस्य । अतएव सुषु्िप्रकरणे ुत्यन्तरं पठयते । प्राणाग्नय एवं तस्मिन्‌ पर जाग्रतोति॥ दितौयपादं व्याचे। (८)शन्राचपरा च पथिभिषरन्त- भित्या च यष परा च प्रथिभिश्चरति"(८) इति। प्राणस्व प्रतिक्षण गमनागमनयोः सव रनुभग्रमानलात्‌ = ufafeata- नाधः ‘fe’ शब्दः ॥ लतौयपाद्‌ः व्याचषे। (2)“a सप्रोचीः स विषचीर्वसान दरति सपरोचोश्च te विषूची वस्त car एव दिग;"(९) इति। सहाञ्चन्ति चतुष्कोणरूपेण परस्परं dfacr वर्धन्त इति प्राच्याद्ययतसरः ‘fem’, ‘ait, विष्वगच्चन्ति परस्यरं वियुज्य वत्तेन्त TATA विदिशः विषूचयः, ‘sfa एवं, एताः, "दिश एषः, शब्ददयेनोच्यन्ते। यदयप्यादित्य एव ay mitt एता दिश areata a तु प्राण्स्थापि नास्ति विरोधः। आदित्यस्य वाद्यदेशवत्िप्राणरूपत्वात्‌ । आदित्यो श वे वाद्यः प्राण उद्यत्येष Ba चात्तुषप्राणएमनुग्टह्वान इति खत्यन्तरात्‌ ॥ चतुधपादास्यादित्यङ्पेण परिवर्तमानस्य प्रसिहि' दर्भ. यति । (१ ०)आ्आावरोवत्ति भषनेष्वन्तरिव्येष gaara ala” (१०) इति ॥ प्राणमहिमप्रतिपादक मन्त्रान्तरं antag तस्य nay १८० TATATTR ते MANS प्रतो कलेनोदाषरति। (११)५गरघो शराहता सीऽवता सो न कठभिरिति""(११) इति। “अधो'शब्दा मन्ान्तर. समुश्वयार्धः। तच्च मन्त्रान्तरं संहितायामेवमामातं। श्रप्रचितं - बसु विभषि हस्तयोरषाह' सहस्तन्वि श्रुतो eo! आहता- सोऽवतासो न कठभिस्तन्‌षु तं क्रतवद्न्द्र भरयः इति*। Sox प्राणादिरूप waar प्रसितं भुपदिसितं ants वा वसु कमफलाख्य धन waa भ्रधिदवन्तं इस्तसटटश्यो- दंचिणोत्तरायण्योः विभि धारयसि । ` श्रधामच्च जौवनादि- लक्षणं कर्मफलं हस्तसदट्योः प्राणापानयोधीरयसि | किञ्च सद्दो बलं लरीयम्‌ sag अन्येरतिरंखका्य"। श्रतः aired धारयितु' समर्धीऽसि। किञ्च तन्वि तनौ खामनः शरीरे शरुतः श्रवणादिन्नानानि दषे धारयसि। अरतोऽनुष्टानप्रथासं war तदगुरूपं फलं ददासोवय्थः । fea कटभिर्ममो हिरख्निधि- परक्तेपकारिभिः saat न fafa खाता अवटा गर्ता wa श्राद्तासः दिशः सवां भपि लदौयप्रकाशेनाच्छादिताः | निधिखापका हि fafaya निचिष्यतं aa’ सत्पाषाादि भिराच्छादयन्ति। एवं लमपि लदोयरम्मिभिः सर्वमाच्छाद्‌- यसि | ताट्शस्य तं तव तनषु शरौरेष क्रतवः सङ्कल्मविशेषाः फलप्रदा UTM बहवो विद्यन्ते । यो यत्‌ फलमिच्छति तस्य तत फलमस्त्विति एवं सङ्त्पमावेरेव दरासोव्यधः। उदात HANS aaa इति पद्‌ व्या चष्टे । (१२)५सबं @ WATS HOt, Wend, we or | QATol*Me (qe | १८९१ Ste प्राणेनाठतम्‌^(१९) दति। रेवतियङूमनुष्यादिकं ‘xg सव" देहजातं, श्राशवायुना व्याप्तमिलेतत्‌ प्रसि | गुणान्तरं विधत्ते। (१ २)“सोयमाकाशः प्राणेन ददत्या विषटमस्तद्यथायमाकाशः प्राणेन agent fava एवं waif भूतान्यापिपौलिकभ्यः प्राणेन agar विष्ट सानौत्येव विद्यात्‌" (१३)दइति । सवप्रण्याधारमूतो यः श्राकाशः', "सोऽयं, “ae- तीच्छन्दोरूपेण ‘ara, ‘fava’ विशेषण स्थापितः, इति ध्यायेत्‌ । तत ऊध्वन्तदृष्टान्तेन “पिपौलिकापरयन्ताः (सवे प्रारिनो वडहतोच्छन्दोरूपण ‘arta, विष्टठतानो्येवं ध्या- येत्‌ ॥ ६ ॥ (Quasar बिभूतयोऽखय पुरुषस्य(१) (रतस्य वाचा ष्टौ एथिवी चाग्रि्ाख्यामोषधयो qa fata: खद्‌- यतीदमादरतेदमादइरतेल्येवमेती वाचं पितर परिचरत एथिवो बाग्निश्च.) (रोयावदनु प्रथिवौ यावदन्वप्निः स्तावानस्य लोको भवति नास्य Maat जोयते याव देतयोनं जयने एथिव्याञ्चा्रेखच य एवमेतां वाचो विभूतिं az) (aaa खृष्टावन्तरिक्च वायुखान्तरिक्तं वा अनुचरन्यन्तरि ्तमनुश्रएवन्ति WITH पुण्यं गन्धमावद्द- त्ये वभेतो प्राणं पितरः परिचरतोऽन्तरिश्व वायुश याव- दन्वन्तरि त्त यावदनु बायुस्तावानश्य लोको भवति नास्य- तावन्ञोको जोयते यावदेतयोन जो्यतेऽन्तरिक्स्य च वा- १८२ एतरेधारश्यके योश्च य एवमेतां प्राष्य विभूतिं वेद) (५)चततुषा eet दौश्वादिलयशच दौ सस वष्टिमन्नादयं सश्रयच्छयादित्योऽख ज्योतिः प्रकाशं करोत्येवमेती चक्ष; पितर परिचरतो दयोश्ादिलश्च यावदनु दोर्यावदन्वादिलयस्तावानखय Mat भवति नास्य तावज्ञोको SAA यावदेतयोनं जौ- येते दिवश्चादिलख च य एवमेतां saat विभूतिं वेद(५) (दावण ae दिशश्च चन्रमाश्च दिगभ्यो देनमाय- नतो २ दिगम्यो विष्टणोति चन्रमा अतौ पुर्वपक्तापरः पक्तान्विचिनोति पुण्याय कम॑ण एवमेते ata’ पितर परिदरन्ति दिशश्च चनद्रमाश्च यावदनु दिशौ यावदनु VATA लोको भवति नाख तावल्लोक जयंत यावदेतेषां न जोयते दिशा चनद्रममश्च य एवमेतां शोच्य विभूतिं वैद.६) (मना ष्टा आपश्च वरुण श्चापो हासे शरदां सम्नमन्ते पुण्याय कमणे TTI प्रजां धर्मेण दाधारेबमेते मनः पितरग्परिचरन््यापशच वर्णश्च यावदन्वापो यावदनु वर्णस्ता वान्य लोको भवति नाखतावल्लोको जौयेते यावदृतेषां न जीर्यते पाच्वरुणस्य च य एवमेतां मनसो विभूति Flo) Wo रेतरेयारखकभाषम्‌ | शुखान्तराणि ्यातव्यानि प्रतिजानते । (१)श्रघातो विभू- रश्रा०।१अ०।७ख ०।१-२ऋ० | १८४ तथोऽस्य पुरुषस्य (१) इति । “रथः पूर्वोकप्राणगु रष्यानानन्तरं, यतोऽयमेव महान्‌ प्रजापतिरिति gaa प्रतिज्ञातं gave प्रजापतिं एथिव्यादिसरष्टुलेनोपपादनौयं, फलान्तराय aH व्खष्टुलरूपगुणा श्रपि विधातव्या; । अतः कारणात्‌, शरस्य परुषस्य, "विभूतयः" एथिव्यादिसष्टुतरूपाश्येशवर्या णि । उच्यन्त दति ita aa प्रथमां विभूतिमाह । (२)^तस्य वाचा wey एथिवौ चाग्निखास्यामोषधयो जायन्तऽगिरेनाः सदयतीद्मादरतेद्‌- माहरतेलेवमेतौ वाचं पितरं परिचरतःएधिवी चाग्निख"(२) इति । तस्यः यथोक्गुणवि शिष्ट प्राणध्यातुः पुरुषस्य प्रजापति. रूपस्य, वागिद्दरियेण 'पथिव्यम्नि्" cenit ‘ay’, इति ध्या- येत्‌ । यदि प॒रुषरूपं पितरं aff तावुभौ कथमुपकारं कुरुत दति पृच्छेत्‌, सोऽयसुपकार उच्यते । अस्या पुथिव्यां, व्रीहियवा दोषधयः', उत्पदयन्ते, ‘afiaa’, "एनाः" saat wah, 'खद्‌- यति' भश्यभोज्यादिपाकेन खादूकरोति । अत एव लोके wei चित्यङल्षो उपविश्य सुक््ञानाः पुरुपा; परिवष्टन्‌ प्रति खादुतमं an ‘se wa, ‘areca’, ‘se’ च भोज्य, “areca, qa: पुनर्या चन्ते। श्रनेन प्रकारण “Tal एधिव्यग्नो, पुरुष- arya पितर" प्रयुपङ्घरुतः ॥ एतदहिम्रुतिष्यानस्य फलमाह । (२)“यावदनु पुथिवौ याव- ठन्वम्निस्तावानस्य लोको भवति नास्य तावज्लोको जीर्यते यावदेतयोनं जोयते पुथिव्या्ाग्नेख एवमेतां वाचो विभूतिं वेद” (२) इति । यावत्‌" वस्तुजातं, “Taam ‘ghey, १८४ एतरेयार श्यकं हन्ता! ‘ata, च "यावत्‌! भोग्यजात, “नु Te प्रवत्तेते, तावान" बस्तविशिष्टो देशविशेषः, श्रस्य' वाग्िभूल्यपासकख्य, लोकः भोगभमिः, भवतिः। fae पथिव्यस्योर्मो गप्रदेशो यावन्तं कालं ‘a, ater भवति, तावन्त कालसुपासकस्यापि Waren न जोयते ॥ इतीयं faufaare । (भ)“प्राणेन रुष्टावन्तरिषच्च वागु 1न्तरिक्तं वा श्रनुच्रत्यन्तरिक्षमनु wf वायुर YA गन्धमावदयेवभेत प्राणं पितरं परिघरतोऽन्तरित्तञ्च वायुश धावदन्वन्तरिक्ष' WAZA वायुस्तावानस्य लोका भवति नास्य तावह्लोको जोयते यावदेतयोनं जौयंतेऽन्तरिकषस्य च वायो य एवमेतां प्राणस्य विभूतिं वेद” (४) इति । नासिकायाम- दसखितेन प्ररे न्दियरूपेण श्रारे न, “अन्तरिच्वाय्‌ ‘Tel, इति ध्यायेत्‌ सं प्राणिनः “अन्तरित” एव श्रतुःरुत्य TUt gates) Fret Mat वात्तौमपि cafe’, नहि Aaa कुडापवेतादिनावरषं SX सच्चारो वात्तख्रवणं वा सम्भवति | सोऽयमन्तरिच्क्षत उपकारः । "वायुः चम्मककेतक्यादिगतं ‘qu गन्ध, श्रागयति । दुगेन्धानयनन्तु न वायुखभावक्ृतं नापि तदभिज्ञानामिन्दियखभावकतं। किन्तु श्रासुरपापबे- धक्तमिति छान्दोग्य व्रदृदारण्यकयोः परदशितम्‌। तदिदं पष्यगन्धानयनं AYRA उपकारः | भ्रन्यत्‌ पूवद पाख्येय ॥ ढतीयां विभूतिमाह । (५)“चक्षुषा eet इयोषादिव्यख ata दषिमन्रादयं सम्पयच्छलयादिल्योऽस्य च्योतिः ware करोखेवमेतो VS: पितरं परिचरतो दयोषादिव्यख wags: २भ्रा०।१अ०।७ख ०।१५-ॐक्ट०। १८१ धोयांवदन्वादिलखस्तावानस्य लोको भवति ave तावज्ञोकी जीर्यते यावदेतयोर्नजोयते दिववादित्यस्य च य एवमेतां wat विदधति te) दति । द्युलोको हि मेधं सम्प्राश्य afeata प्रौद्या्यत्रः श्रवच्छति'। श्रादित्यः, तु खकीयं “ज्योतिः, प्रसाय, वस्तूनां प्रकाश अभिव्यक्ति, ‘atria’ अन्यत्‌ पूरवंषत्‌ ॥ aga विमूतिमाह । (६)“योतरेण wer fera चन्द्र माश दिग्भ्यो Saale दिग्भ्यो विश्णोति चन्द्रमा wa पूर्वपरत्तापरपक्तान्िचिनोति पर्याय कमेण एवमेते wa’ पितर परिचरन्ति दिशथ चन्द्रमा यावद्नु feat यावदनु चन्द्रमास्तावानस्यं लोको भवति नास्य avatar waa यावदेतेषां न जीयते दिशाञ्च चन्द्रमसख य एवभेतां aa विभूतिं वेद"(६) इति। यः ‘aa’ उपासकं पुरुषं, प्रति । ‘feat सकाशात्‌ सेवकाः ga भोग्यवस्तूनि चागच्छन्ति, तधा मूत्ंद्रव्यव्यवधानाभावे सति ‘feat सकाशात्‌ द्रे प्रोक्तमपि वचनं (विशेषेण “खृणोतिः। चन्द्रमाः", तु भस्य YT षस्य दशेपूणमासादिपुण्यकम्धं शक्त कष्णपचान्‌ बहुविधमास- गतान्‌ विषेण सम्पादयति । अन्यत्‌ पूववत्‌ ॥ पच्चमी विभूतिमाह। (ञ)"मनसा रुषा आप वर्ण खापो हासे अहां VAR पुण्याय कमण वरुणोऽस्य प्रजां धर्मे दाधारेवमेते मनः पितरं परिचरग्धाप वरुण यावदन्वापो यावदमु वरणस्तावानस्य लोका भवति नास्य तावक्नोकी waa यावदेतेषां न जौयतेऽपाच्च वरणस्य च य एवमेतां मनसौ ( २४ ) १८६ एतरेयारण्छके विभूतिं 2270) इति। तडागपृण्यनच्ादिषु वत्तमाना ‘Qty, खरानाचमनमाजंनदारेण शश्रस्य' उपासकस्य, ग्रौतस्मा- त पुण्यकमासुष्ठानाय “Tet आस्तिक्यं, उत्मादयन्ति। वक्‌ णः, तस्य युतादिरूपां ‘nal’, पापहत्तेनिवायं "धमे प्रवत्तेयति | TAY पुववत्‌। ननु हृद्या खमनो मनसशनद्रमा इयेवसुपरिषटा- खन्द्रमसो मनःकायंलं वश्यति। GTA Maw wer fers mara दति यो्रकायत्व' कथसु्यत इतिचेन्‌ नायं दोषः | TE: खुटेरपासनाधलात्‌। न खलु यधावस्ेवोपासितव्यः fafa कचित्रिथमोऽस्ति, fa यथावचनमेवोपासितव्यमिल्ये- तावानेव नियमः on (रपा; zara इति तदिदमाप षेद बे मूलम , दश्ूरमयं पिमेते पुता यच द कव च GAR तदित वा पितुस्तदा पुचस्येलेतत्तद्कतं भवति) (रोएतद्ग स वै तदिदानाह महिदास Vata आ मान्दवेभ्यो बेद समह बान्वेदेतःप्रदाना Wa दतः Barat इति(र) (a एष गिरिकः श्रोतं मनो वाक्‌ प्राणस्त' बरह्म गिरिसिलयाचकते(र) @fac इ बे दविषन्तं पाप्मानं भाव्यं पराद्य द्िषन्पा भ्रा भाव्यो भवति य एवं बेद्‌४) (४) स एषोऽसुः स एष प्राणः स एष भूतिश्चाभूतिश्च(५) (तं भूतिरिति देवा उपासाञ्चक्रिरे ते बभृव स्तस्ञा- araafe सुपर afters प्रश्रसिति(९) (शेअभतिरि- RAT WolSGolL wo | १८७ त्यस्रासे ह ॒परावभूवुः(9) (८)भवल्याव्मना पराश दिषन्पाश्ना भाव्यो भवति य॒ एवं वेद(८) (<स एष HARTA We) (१०)तदुक्तमुषिणा(१०) (११।अपाड-. ash खधया wala इत्यपानेन यं यतः प्राणो न पराङ. भवति(१९) (१अमर््यौ Raat सयोनिरित्येतेन Be स्वै सयोनि मर््यानि मानि शरौराणी २ अमु- तेषा देवता(१२) (रोता शश्वन्ता विषूचीना वियन्ता ahaa निविक्युरन्यमिति निचिन्वन्ति देषेमानि MATES WAT देवता(९२ (श्छी्मृतो द वा अमुकिं ल्लोके सम्भवत्यमतः THM भूतेभ्यो दहशे य एवं वेद्‌ य एवं वेद्‌(१४) ॥ ८॥ इत्येतरेयदितीयारण्यके प्रथमीऽध्यायः॥ १॥ एेतरेयाश्यकभाध्यम्‌ | प्राणदेवताया नानाविधविभूतिरूपान्‌ ध्येयग॒णानुक्षा सम- स्तकायं कारणरूप गदामकल्लच्चणं si गुणं विधन्ते । (१)“अपारः xara इति तदिदमाप एवेदं वे मुलमदस्तुलमयं पितेते पुरा यथ्हक च gre तत्‌ पितुर्थतर वा पितुस्तदा ga- Qua शितरेयारण्यक खेलेतत्तदुक्तं भवति” (१)दति । पव तस्य वाचा डष्टावित्यादिना परुषस्य efeeqa’ यदुक्त' तदेतत्निमित्तकारणलवाभिप्राय | परुषी हि पवस्मिन्‌ जन्मनि श्रानकमणौ अनुष्ठाय ददानोन्तन- wefafad भवति। wa तु जगत उपादानकारणं विचायं निरणोयते । र तिवि चाराथौ । श्रप्‌ःयष्देन परचचगधूतान्युपलण्यन्ते | स्थावरजङ्गमदेदरूपसख जगतः किं पच्चमूतान्युपादानं आदोखिः quay किञ्चिदिति संशये सति अ्रप्‌ शब्दोपलक्तितानि पञ्चभृता- aia उपादानमिति निर्यौय watt का्भूतेषु देहेषु पञ्च भूतवामुगतेदश्यमानलात्‌ । सा चानुगतिगर्भोपनिषरद्यान्राता | तस्सिन्‌ पञ्चभूतामके शरीरं यत्‌ कठिनं सा एथिवौ यत्‌ द्रवं तदापो थदुष्णं तत्तेजो यत्‌ सच्चरति स वायुयेत्‌ सुषिरं स WAT दत्यच्यत इति | तस्मात्‌ कारणत दरद लत्‌सरदेहरूपं जगत्‌, रप्‌ शब्दोपलच्धितानि पञ्चभूतानि "ए । कायकारण्योख्द्‌- घटथोरत्यन्तभेदादशनात्‌ । दरदं वै" यथोक्तमपगव्दोपलच्ित भतपञ्चकमेव, “AA उपादानकारणं । ररः खावरजङ्गम- देदरूपं जगत, Ad काय'। अतः परस्परेष्य' युक्तं । तथा निमित्तकारणभ्‌तः श्रय" पुरुषः, पिता | ‘aa’ एधिव्यम्यादिः- Sameer, ‘Gat’ | तयोश्च परस्पर aaa Wel कथं भेदाभाव रति चेत्तदु्यते | लोके ्त्रस्य', वस्तु “यत्र हइ कंच afiaq aferafa ग्रामान्तरे विद्यते, ‘aq’ सवं › "पितुः, war वति। भिता fe तदानोय अनुभवति | saat "पितुः", सम्बन्धि IW AA ग्रामान्तरे विद्यते। तदा तदपि, त्रस्य, खग्भव- सेव । पुत्रोऽपि तदानीय भ्रनुभवति | परसखरद्रव्यामुभवेन यदे RAT ol RHoleB@olQ-3 Wo | १८८ मस्ति ‘cad’ tar’, ‘aa’ तेन, wa पिता एते gar: !इति,, वाक्वन उक्त भवति। भतपञ्चकस्य एथिव्यादिदेवतादेहानाच् कायकारणरूपं यद्‌ क्यमुपासकपुरुषस्य पिटटरूपस्य पुचरूपाणां देवतामनाच्च यद्‌ क्छन्तदुभयं प्राणगुणतेन ध्येयमित्यथः॥ उक्ञा्यदादर्याय महषिवाक्य' दभंयति। (२) एतच्च वे तदिद्ानाह महिदास tata areat देवेभ्यो वेदा ओमहेवा- नेदेतप्रदाना शेत इतः सश्रेता दति” (ada caer सख्यायाः कस्याधित्‌ स्त्रिया sua’ Tata’, सवच नाजा 'महिदासः', तादयो welt: "तदे तत्‌' पूर्वोक्तं कार्यकार शद्रव्यकधं, पिढपुतेकय ञ्च, उपासनया arma’ प्रास्य खस्य गुणत्वेन ‘faery, भिधाशामग्रे तत्‌प्रकटनायेमिदं वाक्यसुक्तवान्‌, माम. हमा देवेभ्यो वैद्‌' । “HVAT निपातोऽभिविधौ वर्तते। ईते; सहितम्तदभिव्र' मत्‌खरूपं श्रं, .वेद्‌' उपाके । “saa, cae रकार उकारञ्चति weed! ‘ary देवानपि सर्वान्‌, श्रोमत्‌' वेद्‌, मया सहितानेकलरेनोपासे, न च पुरुषस्य मम देवसादहित्मयुकमिति शङ्नोयं । एते" देवाः, इतःप्रदानाहि इतोऽस्माह्लोकात्‌ पुरोडाग्रादिप्रदानं येषान्ते शतःप्रदानाः" | तस्माद वकारणात्‌ इतः सम्धृताः' एते लोकप्रत्तहविषा सम्यक्‌ पोषिताः। तेनोपासकस्य St साहित्य ga! शति एवं, महिं ware | मणान्तर विधत्त । (aka एष fafcae: a मनो वाक प्राणस्त ब्रह्मगिरिरित्याचत्तत(२) इति । योऽयं “werd feawae स एषः, प्राणदेवतायाः गिरणात्‌ गिरि दत्य १९. एतरेथार ण्यक च्यते। यथा निगोणंमन्रादिकं asfedtaaad, तथेथमपि प्राणदेवता चचुरादीन्दरयैनिगीणवत्तरोहिता सतौ लोकिके- नोपलभ्यते| यस्मादेवं तस्मात्र दौद्दरियसङ्ातं ब्रह्मगिरिः" saanfam: array’ | प्राणङूपस्य ब्रह्मणो निगरणा- त्तिरोधानाद्‌ श्रह्मगिरिलं । चक्तुरादिर्परेण तिरोहितं प्राण रूपं ब्रद्मति ध्यायेत्‌ ॥ ब्रह्मगिरिुणष्यानख फलमाह । (४)“गिरति ह वे दिषन्तं पाप्मानं आाठव्यं परास्य हिषन्पापमा भ्राटव्यो भवतिय एवं वेद" (४) इति । पापरूपो यः शवुरनुष्टानविश्नरूपं इषं करोति तं गिरति विनाशयति। सच "पाप्मा, पराभूतः स्वमना विनष्टो भवति i तामेतासुपासां प्राणदेवतां प्रशसति । यदा गृणन्त राणि विधत्ते। (Wa एषोऽसुः स एष प्राणः स एष भूतिषामतिख"(४) इति । योऽयसुपास्यो देवः (स एषः, दे द्धियादिसद्ातमस्यति प्रक्षिपति प्रेरयतोति “ag: प्रकषण निति खयं ava इति ‘ara’! एतस्या दवतायाः गरौरे- ष्ववस्ाने सति जीोवाापि aa भववि, श्रवतिष्ठते, तस्ाज्ोवा- कसद्भावहेतुलात्‌ भूतिः द्यते । प्राणदेवताया निगमने सति aa claret नभवति नावतिष्ठते, तस्मात्‌ “safe: इत्यच्यते, ग श चतुष्टय ष्यमित्यधः ॥ aa भतिगणं प्रशंसति (६)“तं*भतिरिति देवा उपासाच्च- fara बभवस्तसमादाप्येतदहिं सुप्तो भभ रियेव प्रसिति" (६) sfai ‘aaruzd, जोवामसहभावरेतुव्वेन भूतिगुणकोऽय RTO ols Wo lS: ko Wo | १८१ ~4 e ५१ ‘sf, ‘sare वागादयभिमानिनो देवाः बभूवुः” भूतिमेश्बय TY. | यस्महूतिगुणयुक्षोऽयं प्राशः, "तस्मात्‌" एव कारणात्‌, ददानो ‘afa’, ‘ga’, पुमान्‌ भतिगणय्योतकं भशब्दस्यानुक- रणशकरूप ध्वनि पुनः पुनः कुवन्‌ प्रकषण खासङ्रोति॥ अभतिगणं निन्दति (ॐ)श्रभतिरिल्सुरास्तं ¥ परा- बभवः(७) इति । प्राणनिगमेन जोवस्यात्र योऽयमभावः सोऽयं ्रभूति"शब्देन उच्यते । तद्गुणकं प्राणमुपास्य श्रसुराः', परा मृताः, विनष्टाः | ्रत एव शुलन्तरं पठयते | तं यया यघोपासते तदेव भवतौति ॥ भूल्यभूतिगुणदयध्यानस्य फलं दशयति । (८)*भवत्याकना परास्य हदिषन्‌ पाप्मा राटव्यो भवति a एवं वेद्‌”(८) इति | श्रयं प्राणदेवः खस्य सक्वावहेतुवैरिणामभावहेतुरिलेवं ‘ay ~ ६ J प॒मान्‌। BAM स पुमान्‌ भ्रालना भवतिः aafecattat ©, 9 भवति, waa पराभवति । नन्वभूतिगुणः पूवं निन्दितः सुनः ने ~ “ ग x कथमतराङ्गगोक्रियते इति चेत्‌! प्रकारभेदादितिब्रूमः। wa- वाभावहेतुरियेवमसुराणं यदुपासनन्तत्रिन्दितं। बैरिणम- भावह्ेतुरित्यु पा सनम्ङ्गो क्रियते ॥ ९ [] “ ८ A 9 पनगुणान्तर विधत्त । (<)“स एष मल्युखवासतच्च""(<) दति । खनिगमनेन देहमरणात्‌ प्राणस्य “सल्ल । सखावखा- नेन देहमरणाभावात्‌ “MATa | एतदुण्यं ध्यायेत्‌ ॥ यथोक्तगुणोपेतं प्राणं प्रथंसितु मन्सुदाहरति । (१०)“तदु- कख्षिशाः(१०) इति। सच मन्तः संहितायामेवमानातः। अपारः wea खधया सटमीतोऽमर्व्वोमत्यना सयोनिः। १९२ एतरथारण्यके meat विधूवौना षियन्ता न्यन्यचिद्युनं निचिकछरन्यं xfat । तलायमयः । रयं प्राणवायुरदेहमष्य खधया wala! खघा- शव्टोऽब्रवा ची | Yaaraa परिग्होतोऽवश्यापितः सन्‌ श्रध- aug स्धरति। मलम्‌न्चापनयना्थमधोभागे द्यति गच्छ- तीत्यपाङः । शासा wae सुखे wee गच्छतौति we एवंविधः सन्‌ एति गच्छति सवदा स्च्चरति। स a ATT: सखयममल्यः, मरणरहितः सन्‌ मलयेन मरणोपेतेन TTT सयोनिः समानशान एकत्रावद्ितः। जतुकाष्टठवद्‌ देदप्रा- रयोरल्न्तसं शेष एकचावस्थानं | प्राणनिगमे देहस्य भरण- maa । प्रणश्य तु मरणशब्दवाद्यप्राणएवियोगासम्भवादम- Ma । ता waar तौ देदप्रारौ शाश्तिकौ प्राणस्य विनाशा भावेन ततसहचारिणो देहस्यापि efad गच्छन्तीतिवत्‌ शाष्ठतिकलसुपचयते। atest तौ, विषूचीना विष्वगश्चन्तौ विविघव्यापारयुक्लौ। प्राणो हि देहेद्दियादींषाशयति। रेष- स्त प्रारेद्दरियाणामाधारलेन ्रवतिष्ठते। पनः कौटभौ, वियन्ता परखरविरोपेन गच्छन्तो । देहो खतः सन्‌ भूमौ गच्छति तदैपरौयेन प्राण ay लोकान्तरं गच्छति । तयो- रभयोमप्ये अन्यतरं दें निचिक्य्‌;, अन्रपानाभ्यां मनुष्याद्यो निचयं हि प्रापितवन्तः | अ्रनयन्त प्राणं न निचिक्व:, नात्र पानाभ्यां प्राणो वशत इति ॥ एतस्य AAS प्रथमपाद व्याचष्टे । (ee) “aE प्रा ङेति खधया मोत इत्यपानेन शयं यतः प्राणो न पराः ® न्वेद Hoe, ०१९४, इ०३८| RAT OLRM खण०।११-१४ऋ०। १८२ भवति"(११) इति । ‘aa? यस्मात्‌ कारणात्‌, श्रयः प्राणः 'श्पानेन' श्रधोहत्तिव्यापारेण, अन्तराक्ृष्टः सन्‌ ‘ATE वहिर्मतः, ‘a भवति" | यद्यपानदल्या नाक्ञथेत तहिं वासरूपेण वहि्निंर्म॑त्य तथैव गच्छेत्‌ । न पुनद हे प्र्यागच्छेत्‌ । TAIT अनुभवप्रसिदा “हि"शब्दः ॥ दितोयपाद व्याचष्टे (१२)५अरमर््योऽमत्यना सयोनिरि- aaa We स्वं सयोनि aaifa होमानि शरोराणीरे wW- तेषा देवता"८१२)दरति। ‘waa’ प्राणेन, सह शरद सवं शरीरजातं, समानखानकं (रतिः एतत्‌, प्रसिद्ठं। शरौ. राणि मर्व्यानि", इयेतदल्यन्तप्रसिदं, इति दयोतथितु "हि"शब्दः; afaal प्राण्देवतातु भ्रमता ॥ उत्तराः व्याचष्टे | (१३) “ता waa विषूचौना वियन्ता न्यन्यं चिक्छनं निचिक्छुरन्यमिति निचिन्वन्ति हेवेमानि शरौ- रार श्रखतेवेषा देवता” (१३)इति। शरौराणामनव्रादिना हद्िरत्यन्तप्रसिच्ा। प्राणदेवता", तु श्रखताणव,। नतु जब्मवरद्यारिविकारस्तस्या अस्ति॥ श्रखृतल गुणष्यानस्य फलमाह । (१४) “TEA हवा ` nafima सश्चवत्यसृतः सवभ्यो भूतेभ्यो eet य णवं वेद य एवं षेद”(१४) दति । उपासकः सभे लोके हिर ष्य गभत प्राप्य मरणरदहितो भवति। ततः सवप्राण्युपकाराथंमादिल- Awe GSMA भवति । श्रभ्यासोऽष्यायसमाष्यध; ॥ ट ॥ sfa ओोसायणाचाथविरचिते भाधवौये बेदाधंप्रकाशे एित- रेयारण्यके दितीयारण्डक प्रधमाध्यायस्याषटमः खण्डः। ( २५ ) अथ दिरीयौऽध्यायः। —— 00 (<> (१)एष ईमं रलोकमभ्याचंत्यर्ष्पेण य एष तपति प्राणो वाव तदभ्याचत्प्राणो wa य एषं तपति तं शतं वषोण्छभ्याचेत्‌ तस्माच्छतं वर्षाणि पुरषायुषो भवन्ति तें यच्छतं वर्षाण्यभ्याच॑त्तस्माच्छतर्विनसतस्ाच्छतविन श्या चक्षत एतमेव सन्तं (१) (र)स इदं सवे मध्यतो दधे यदिदं किश्च स॒ यदिदं aa मध्यतो दधे यदिदं किच्च तस्मान्‌ माध्यमास्तस्मान्ाध्यमा दृल्याचक्तत॒ एतमेव सन्त(र) (रप्राणो पै ््ठोऽपानो मदः स यत्‌ प्राणो ग्रसोऽपानो मदसतसाद्समदस्तसा्ग समद CATIA एतमेव सन्तर wage विश्वं मिच्रमासोयदिदं faq तद्यदस्यदं ‘fer मिचमासीयदिदं किच तस्मादिश्वामिचससाट्‌ विश्वामित्र इत्याचक्षत एतमेव सन्त (४) (Wa देवा अव्र वन्नयं वै नः सवेषां वाम इति तं यदवा waa त्रै नः सर्वेषां वाम इति तस्मादामदेवस्तस्माद्ामदेव दूद्याचकश्त एतमेव सन्त (५) a ws Aa पापम नोऽजायत यदिदं भिश्च स यदिद सवं पापमनोऽजा- र्भा०।२अ०।१ख०।१क०। १९५ यत यदिद्‌ faq तस्माद चयस्तसाद चय दत्या चक्षत एत- मेव सन्त (६) ॥ १॥ रेतरेयारण्यकभाष्यम्‌ | उक्थे ध्यातव्यस्य प्राणस्य Waar बहव उपास्य- TU: प्रथमाध्याये ear: fers तु प्रथममण्डलादिद्रधुमु- निरूपल्ादयो बहवो गणा वक्तव्याः | तज्रैकङ्कं विधन्त | (१)“एष इमं Maar पुरुषरूपेण य॒ एष तपति प्राणो वाव तद्भ्याचत्‌ प्राणो Waa एष तपति तं णतं वर्षा्यभ्या- चं्स्माच्छतं वपीणि पुरुषायुषो भवन्ति a यच्छतं ant- ्यभ्य चत्ता च्छ तविनस्तस्माच्छतचिन GIT एतभेव सन्तम्‌"(१) इति | ‘aus; दित्यः, awa तप्रति', सः "एषः" पुरुषरूपेण प्राणोपासकजीोवङूपेण, “ca लोकं, अवलोक्छमा- ममिममुपासकदेषहं ‘mary खप्रवेयेनाभितोऽचनीयमकरोत्‌ | Tareas fe गवरूपो देहोऽयमपूज्यः स्यात्‌ । न च प्रस्त॒तं प्राणं परित्यज्य किभित्यादित्यो aaa इति श्कनोयं । vat. दादित्यशूपेण प्राण एव तच्छरौरमचनयोग्यमकरोत्‌ | शय एषः" मणडलयखोऽस्नाभिदश्यमा नः, "तपति "सः" "एषः+ श्रयो डि" {भ खल्वारित्यप्राणयोभंदोऽस्ति 1 भ्रध्याममधिदेवं tad खानभेद- मातं। wa एवादिल्यो इ Fare ara उद्य इत्येष Wa चाथुषं प्राणमनुष्डह्लाःः इति श्रुत्यन्तरे ww! एक णव पटाचौ रैं प्रवपितुमन्तः fam टदृरिमनुग्रहौतुः वहिः खित canes इयोर्देषम्यम्‌ ¦ स प्राणः ‘a’ मनु देश, १९६ शितरेयारण्यके शतसदःव्यान्‌ संवरान्‌ पृजनौयमकरोत्‌। “AMY कार- णात्‌, पुरुषायुषः' मनुष्याणमायू षि, शतसङ्ख्याकाः संवत्सराः cafe) यस्माद्यं प्राणः ‘a मनुष्ये, वषेणतमचितवान्‌ | AMY, तवैव ATA प्राणस्यावतारभूताः प्रथममण्डल- द्रष्टारो सुनयः “पतर्चिसलन्नकाः Va: | यस्मात्‌ प्राणनिष्या- दितार्च॑नवशात्‌ शतचिनामका सुनयः "तसात्‌", उपासकाः “एत- मेव प्राणरूप', "सन्त, ‘nafearaat सुनयः, “Casa । प्राणस्य त्मनिङूपत्व ध्यायेदिलययंः ॥ हितीयं गुणं विधत्ते | (२)"'स इदं wa मध्यतो दधे यदिदं किच्च स यदिदं wa मध्यतो दध यदिदं किञ्च तस्मान्‌ माध्यमा- WAAAA इत्याचत्तत एतमेव सन्त (२) इति “a: प्राणदेवः, त्‌", किञ्चित्‌ देहजा तमस्ति, तत्‌ द्‌ सवे", खयं मध्यतः", waar धारितवान्‌। तस्मात्‌" प्राणावतारविेषाः किचिटषयः माध्यमनामकाः waar | तद्रूषल प्राणस्य ध्यायेत्‌ ॥ । ढतीयं गुणं विधत्ते । (र) “प्राणो वे खल्लोऽपानो मदः स यत्‌ प्राणो WHIT मदस्तस्माद्‌ VARMA समद्‌ इत्या “ee एतमेव सन्त (२) एति । यः ‘ATW’, अस्ति “सः, एव खापकारे वागादोनां निमरणात्‌ ‘ze’, इत्यते । ्रपान- fra रेतोविसगकारणमदहेतुलात्‌ मदः, TIGA | तदुभ- यावतारो सुनिः WRAT ATAR: ॥ र चतुये' विधत्ते । (४)“तय्येदं faa’ मित्मासौददिदं * सदहाममयद्ति कण, गण च| > रेश्रा०२अन०।२ख०) १८०५ fag तद्यदखेदं विष्व भित्रमामोदयदिद्‌ किच्च तस्मादिश्वामित- स्तस्मादिणष्ठाःमित्र इत्या चक्षत एतमेव सन्त (४) इति । ‘ae’ प्राणदेवस्य भक्षः, (इदं faa”, भोग्यतेन भिवमासौत्‌' ॥ पञ्चमं विधत्ते । (u)“a देवा श्रह्ुवत्रयं वे नः स्वेषां वाम दूति तं agar अह्रुवत्रयं वे नः सवेषां वाम दति तस्माद्‌ वाम- टेवस्तस्माद्‌ बामरैव LATTA एतमेव सन्त "(५) इति | वागा- दयः देवाः", सवे, ‘a प्राणं, उद्य परस्रमेवं “हुवन्‌ । ‘ag वे' प्राण एव, ‘a’ wara, सर्वेषां, wor वामः इव- नोयः, सख्जनोय इति देवेषु मध्ये वामः", दति ब्युत्यच्या 'वामदेव'नाम सम्पत्रम्‌ ॥ qe विधत्ते । (६)““स ददं स्वं पासनोऽत्रायत यदिदं किच्च स यदिदं wa पापनोऽतायत यदिदं किच्च तस्माद्‌त्रय- स्तस्माद रथ द्ूत्याचक्तत एतमेव सन्तं"(६) इति । ‘aa’, ‘fa- चि नुष्यजातमस्ति, तत्‌ स्व शसः" प्राणः, पामनः", सका- ` शात्‌ ‘satan’ रत्ितवान्‌ । (तस्मत्‌, श्रव्रायत,, दूति ‘ate रिति निर्वचनं सम्मत्रम्‌ ॥ १॥ (१)एष उ एव Grats: प्रजा प वाजसत' एष निभर्भिं यदिभत्तिं तस्माह्धर दाजस्तसमाह्वरद्ाज इ त्याचक्तत एतमेव सन्तं(१) (रोतं देवा अब्र वन्नं वे नः सर्वेषां वसिष्ठ दूति तं यदवा अब्रवन्नयं वै नः सवषां वसिष्ठ इति तस्माद्सिष्ट स्तस्मादसिष्ठ इत्याचक्तत एतमेव सन्त (र) १९द शितरेयारणके (रस ददं सवममिप्रागा्यदिदं किच्च स यदिट्‌ सर्वममि प्रागा्यदिद किच्च तसराग्रगाथालस्नात्यगाथा दलयाचन्तत एतमव सन्त (२) (४) स॒ इद्‌ सवमभ्यपवयत यदिद किच्च स यदिदं स॒वमभ्यपवयत यदिदं किच्च तक्ञात्यावमान्य- MAMTA इत्याचक्षत एतमेव सन्न) (५सोः- wee सर्वमसानि यद चुद्‌ यचच मदिति ते सुर दक्ता्चगवनहाङक्ताश्च तस्मात्‌ चुद्र्क्तास्लसमात्‌ GRIM TAIT एतमेव सन्तं(५) Clea वतावो- चतेति तत्‌ शत्तमभवत्तसमात्‌ SA तसात्‌ खक्तमिल्याच- कषत एतमेव Aas) (OWT वा गीष Be Vat HASTA स यदेभ्यः स्यो AMAT तक्ाहक्‌ तस्माहगिद्याचकतत एतमेव सन्त (,(८)एष वा TE एष WU स्वेभ्यो इभ्योऽचत स यदेभ्यः सृवेभयाऽङयाऽ्चत तस्नादङचंससाददचै इत्या चक्तत॒ एतमेव सन्त (८) (€)एष वे परदमेष waft सर्वाणि भृतानि पादि स यदिमानि सर्वाणि भूतानि पादि तकषात्‌ पदन्सात्‌ पद्‌ मिद्यादक्त एतमेव सन्त (९) (१०९ वा भक्षरमेष Wa THAT मतेभ्यः चरति न Saale स यदेभःः VAT waa क्षरति न चैनमतिक्षरन्त तस्ञादत्षरं॑तस्ञादक्षरमिद्याचक्तत एतमेव सन्तं(१०) रे्रा०।२अअ्र०।२खु०।१-३ऋ०। १९९ (शताषा एताः सर्वा कवः स्व वेदाः स्वं घोषाः एकेव व्याहतिः प्राण एव प्राण ऋच इत्येव विद्यात्‌(११ ॥ ॥ २॥ रेतरेयारणयकभाषम्‌ | पूव यतचिप्रभतिसुनिखरूपलचणाः षड्गुणा अभिहिता; | श्रथ भरदाजखरूपत्वादयी दशगुणा Gaal तत्र प्रथमं गुणं विधत्ते | (१)“एष उ एव बिभ्रदाजः प्रजा वे वाजस्ता एष बिभत्ति afeufa तस्माद्वरदाजस्तसमाष्ररदाज vara एतमेव सन्त (१) इति। यः प्राणोऽसि, सः (एषः, ‘aq’, "बिभ्रहाज'नामक्षः। वजिषातुगेत्यघंः। गतिमलात्‌ प्रजानां देः वाज शब्देनोच्यते । श्रधवा श्रुतौ भ्रव्र वे वाज इकति रत्रसम्बन्धात्‌ “armed श्रजाः'विवक्िताः, तं प्रजारूपं वाजं ‘aa? प्राणः, anata ‘faufa’ पोषयति, इति । विभ्राजः परजा मे", saufear भभरहाज'नामनिवंचनसुक्ष॥ हितोयं गुणं fart | (२)^तं देवा भहुवन्रयं बै नः सर्वेषां वसिष्ठ शति तं यदेवा भ्रहुवव्रयं वे नः स्वेषां वसिष्ठ इति तसाः sfasqarefas इत्याचक्षत एतमेव सन्तं"(२) इति । “पर एव प्राणः, Wars सर्वषां, खप्रवैथेनात्यन्तं निवास्ेतुः सन्‌ "वसिष्ठः, इति, देवाः, श्रह्ुबन्‌* ॥ ada विधत्ते । (३)“स दरद सवंमभिप्रागाश्यदिटं fare स यदिद सवमभिप्रागाद्‌ यदिदं किञ्च तसात्‌ प्रगाचासतसमात्‌ WAT KATA एतमेव सन्त (२) xfer “a: प्राण २०० एेतरेयारणश्यके दरदं सव" शरौरजातं, aranaita श्रभिप्रागात्‌' सर्वतः प्रगतवान्‌ | तस्मात्‌, प्राण्देवताया मूत्त विशरैषप्रतिपादका ऋग्हयालका; UST मन्तविशेषाः ‘aaa’, carat AMAT महषयोऽपि श्रगाघ्नामका; ॥ aqa विधत्ते । (४)स इदं सवं मभ्यपवधत यदिदं fag स यदिदं सवमभ्यपवयत यदिदं किञ्च तस्मात्पावमान्यस- स्मात्पावमान्य इत्याचक्षत एतमेव सन्त (४) इति । "यत्‌", fafaq, शरदं जगत्‌, अ्रस्ति, तत्‌ सव”, ‘a’ प्राणः, श्रभ्यपवयतः अभितः पूतं शरुहमकरोत्‌। ततस्त्ृत्ति विशेष- प्रतिपादका ऋचस्तदष्टारौ महष "पावमान्यः", TATA | पञ्चमं विधत्त । (५)“सोऽत्रवोदहमिद स्वमसानि यच्च az यश्च महदिति ते चुद्रसूज्ञाञ्ाभवकहासुक्ला्च तस्मात्‌ चुद्रसुक् स्तस्मात्‌ ARIA दत्याचत्तत एतमेव सन्तं *(५) xfa 1 लोके “ag” परिपौलिकादिरूपं, यत्‌, भ्रस्ति, महच गजाश्वादिरूपं, “यत्‌, afi तत्‌ ‘aa’, ‘av, एव भवानि इतिः एवं, ‘a’ प्राणटेवः, कदाचित्‌ श्रव्रवीत्‌'। अंसस्तत्‌प्राणप्रतिपादका मन्त सद्यः तदरसूकाः', महासूक्ताः', इ्येतनत्नामानः “शरभवन्‌'। जातवेदस इति सूज्रमेकचत्वात्‌ चुद्रसूकषरूपं । शरस्य वामस्येत्येतत्‌ सक्त दिपचचाशदचत्ाश्महा- aa | एवसुदाहरणन्सराणि द्रटव्यानि। तद्रष्टारो महषं- यख शुदरसुक्षमहासु्'नामम्यामुखन्ते | (तस्मात्‌, 'चुद्रसक्ताः? दति वाक्य महा सुक्तानामप्येपलक्षणं ॥ षष्ठं विधत्ते । (<)“am वताबो चतेति तत्‌ सुक्तमभवत्त- रेश्रा०।२अर०।२ख्‌०।६-९कऋ०। २०१ स्मात्‌ GN तस्मात्‌ सूक्तमित्याचच्षत एतमेव सन्तं (६) इति, कदाविद्य प्राण्दटेवः सवमहिमप्रतिपादकमन्तजातस्य amt कच्िग्महधषि टृष्टेत्थसुवा च | श्रयं महषिः ‘aa’ शोभनं वचनं, “अवोचत, श्राखर्यमेतदिति । "वत'शब्द आखयंवाचौ | यस्मादयं देवो मन्तजातं “सूक्त गब्देन व्याजहार, सृष्ट वचनमवोचत, "तस्मात्‌", aad “सूक्नामकं saa’) तदष्टापि सक्त नामकोऽभरुत्‌ ॥ | सप्तमं विधत्ते। (9) ‘qa वा ऋगेष We सवभ्यो मूते- भ्योऽचत स यदेभ्य; सर्वेभ्यो भूतेभ्योऽचत aan तस्मादगि- AIA एतमेव सन्त'"(७) इति । योऽयं प्राण्देवोऽस्ि "एषः, एव ऋक्‌ गब्देनाभिधौयते । यस्मात्‌ Ta’ प्राणः, सबभृता- न्तं तं दें aaa’ anata पूनितमकरोत्‌। (त्यात्‌, प्राणप्रतिषादको मन्स्तद्रष्टापि ‘wa शब्दे नाभिधोयते ॥ अष्टमं विधत्त । (८)"“एष वा अच एष Bee: सर्वेभ्योऽ्- भ्योऽचेत स यदेभ्यः सर्व॑भ्योऽङेभ्योऽचत तस्मादधैचस्तस्माद्‌दच इत्याचक्षत एतमेव सन्तं"(८) इति । ऋतो भागः “ate, सोऽपि एषः प्राण एव । ज्र शब्दः सानवाचौ । देवमनुष्या दौनां लोकविशेषरूपाणि यानि खानानि सर्वाणि तद्धमयं प्राणः “aaa तत्स्यानवासिप्राणिजातं परूजितमकरोत्‌ । "तस्मात्‌", तादृश्प्राणमदहिमवाचो मन्भागस्तद्रष्टा च शश्रच'- शब्दे नोच्यते ॥ नवमं विधत्ते । (<) “एष a पद्भेष Hara सर्वाणि भूतानि परादिस यदिमानि सर्वाणि gaia पारि aaa ( २६ ) २३०२ रितरेखारष्यवे तस्मात्पदमित्याचक्तत एतमेव सन्तं"(९€) इति । प्रद्‌ शब्देन सुबन्ततिङन्तादिरूपस्य कस्यचिदूर्थसख वाचकः शब्दो विव- faa | agate भागः पाङणब्दस्याभिधेयोऽपि विव- चितः । तदुभयं एषः प्राण एव । यस्मात्‌ स्वांरि भूतानि", wat प्राणः "पादि खप्रवेशेन प्राप्तवान्‌, तस्मात्‌, aa हिमप्रतिपादकोऽद्चभागः शब्दविशेषस्तद्रष्टा च "पद्‌'ब्दे- नोच्यते ॥ दशमं विधत्ते। (१०).एष वा अ्र्तरमेष Be; स्वेभ्यो भूतेभ्यः रति न चेनमतिच्रन्ति स यदेभ्यः सभ्यो भूतेभ्यः तरति न चेनमतित्तरन्ति तखादचरन्तस्मादक्रमित्याचच्चत एतमेव सन्तं *(१०) इति। अ्रकारादिरूपं यत्‌ ‘aad’, लोक- प्रसिदन्तत्‌ एषः" प्राण एव । aA एषः, सवभूतानामनु- Bie, way “चरति' चरणं फलप्रदानरूपं करोति। प्राणा दन्य पुरुषाः ‘ua ‘a’, एव श्रतिन्तरन्ति' प्राण्मतिलद्व तरणे फ़लप्रदाने खयं न समर्थाः। अतणएकच्छन्दरीगा श्राम- नन्ति। प्राणः प्राणाय द्दातौति। न खल्‌ प्राणरद्ितः शवरेहीऽन्यस्मे शवदेहाय किञिद्रवादिकं दातुं प्रभवति । श्रतोऽं प्राणमतिलद्चय चरणं नास्ति। तस्य प्राणस्य वाचकं व्॑जातन्त दष्टा च श्रचरप््देनोयते। तदेवं सर्वमन्तसवमहपिखरूपल' प्राणख प्येयमितितात्पर्याध; | तमिमं सङचिष्य दशंयति। (११५ता वा एता; wal ऋचः सवं वेद्‌! सवं घोषा एकव व्याहृतिः; प्राण एव प्राण wa इत्येव बिद्यात्‌"*(\१) इति । भरनिमीले gdfeafaar र््रा०।२अ.।१ख्‌०। २०३ रभ्य यथा वः Waar सतोत्यन्ताः समामाताः ऋचः, याः सन्ति ता एताः wat’, अपि "एकव व्यादतिः' एकणनब्दाम- AS काः। तथान्त wwaered ये ‘Aer’, सन्ति, येच Pav भभवटधाद्यो घोषयुक्ता वर्णः, सन्ति, ते ‘aa, अपि एकव area’! कोऽसावेकशब्द्‌ इति स उच्यते ‘are एव maa, WA शब्दजातं Vea, प्राणशक्तौ च सवेषा- सुच्ायंमागतया प्रारेऽन्त्मीवात्‌। तस्मात्‌ भ्राग aay’ ऋगुपलचितं wa शब्दजातं महषिंजातं च प्राण्खरूपभिसेवो- पासोत॥२॥ (र)विश्वामिच द तद चः शंसिष्यन्तमिन्द्र उपनिषससाद सद्दान्नमिल्यभिव्या दत्य वुद्धतोसदखं शशं स aie प्रिय धामोपेयाय(१) (रोतमिन्ध उवाच कषे प्रियं वे मे धामो पागाः स वा ऋषे दितोयं शंसेति स दान्नमित्येवाभि- व्याहत्य वुदनोसदस' शशंस sige प्रियं धामोपेया aa) (af उवाच कषे प्रियं वे म धामोपागा स वा षे ठतोयं waa सदान्नमि्येवाभिव्याशल्य वृहतौसदल' शशंस तेनेन्रसय प्रियं धामोपेयाय(र) (शेत far उवाच ऋषे प्रियं वै मे धामोपागा वरन्ते ददामोति सोवाच त्वामेव जानौयामिति afa उवाच प्राणो वा अदमस्यृषे प्राणल्व' प्राणः सर्वाणि भूतानि प्राणो WI य एष तपति स॒ एतेन ein स्वा दिशो Parka २०४ एतरेथारण्यके ag asa faa दक्तिणं तदेश्वामिचमेष तपन्नेवास्मी- ` ति शोवाच(४) ॥ ३॥ एितरेयार्यकभाषम्‌। एवं MU ठत्‌खगब्दाथंरूपलध्यानमभिधाय शस्रगतासु ढचाशोतिषु इन्द्रसम्बन्यत्रत्रटृष्टिं विदधान उपाद्यानमाद। (१) “विश्वामित्रं gage: शंसियन्तमिन्द्र उपनिषससाद स हा- व्रभिव्यभिव्याहत्य हहतौसदसरं शशंस तेनेन्द्रस् प्रियन्धामो- पेयाय"(१) इति । कदाचिन्महाव्रतास्ये कमणि विश्वामितो महिता सन्‌ “एतत्‌' महात्रताख्य, ग्रहः, ‘afar’ शसितुसुपक्षमङ्रोति, तदानीं न्द्रः, भवरार्धी सन्‌ तं, (विश्वा fay’, “उपनिषससाद्‌' उपेत्य समौपे सितवान्‌। अधिकः सकारन्डन्दसः। सः च विष्ठामितः, इन्द्रस्याभिप्रायन्नाल्ा aa ways ति', इन्द्रस्याग्र कथघयिला ‘ae तोच्छन्दख्क aaa wear ‘Ga शंसनेन, ‘see’, यत्‌ ‘fre? खानं BURT, तत्‌ प्राप्तवान्‌ । अत्र महाव्रतास्ये HALT माध्यन्दिनसवने निष्के वल्याख्यं किचिच्छस्न' asia! ae च waa पर्तिरूपत) परिकल्यय तदवयवरूपाः शखभागविेषाः क्रमेण asia परक्षिणख water ग्रीवा शिरः पत्चमुलं दश्िणः पत्त उत्तरः पचः पुच्छम्‌ उद्रखानम्‌ उर ऊरू TT दशाषयवाः सन्ति। aa: we ऽपि दशावयवरूपवेन तदिदास भुवनेषु च्ये्टमिल्यादिका बहुविधाः सक्रविशेषाः प्रथमारणय- केऽभिहिताः। ते च पञ्चमारण्यके शौनकेन सम्यन्विस्तु तोदा रे्रा०।२अ०।३ख०।१-२जऋ० | २०५ इता; । wala तेषु सवषु नानाविधष्छन्दस्का मन्ता आमाता स्तथापि तेषु सवेष्वक्तराणि गणयित्वा षट्‌तरिंशणद््षरोपेतानां वडहतीनां ava द्रष्टव्य ॥ पनरपि पूववदाख्यानमाह । (२) “तमिन्द्र उवाच ऋषे fa वेमे धामोपागाः सवा ऋषि हितीयं dala स दहाव्रमिये- वाभिव्याद्त्य हहतौोसदसरं wie तेन इन्द्रस्य परियं धामोपे- यायः(र)दति। ‘a’ विश्वामित्र प्रति, इन्द्रः", एवं उवाचः | हेमे, @ मरौयात्रवुदया शंसित्वा मदौयं प्रियं”, खान प्राष्- वानसि । हेमहषं, ‘a’ arene, we पुनरपि feta शेतिः | अन्यत्‌ yasered | aq aqash निष्केवल्यशस्ते - ऽत्तरगणनया ‘Bedava’, एकमेव सम््रयते, aq fear यमस्ि, तत्‌ कथं हितौयं शसेत्यभिधौयते। नायं दोषः। अत्र sedans तदवयवानां विवक्ितल्वात्‌ ठचाशौत- योऽत्रलेनाभिह्किताः। अन्रमशौतय canary श्रत्रापि व्रिवारमन्रले नो पन्यस्यते। amt ठहतौसदखगशव्देनात् प्रथम- पर्याये गायतौढचाशौतिविवकिता। दितौोयपर्यीये बातो zara: ul ठतौयं पयोयमादह । (२)“तभिन्द्र उवाच ऋषे प्रियं 3 मे धामोपागाः स वा ऋषे aala शंसेति स हात्रमिव्येवाभि- व्याष्ठत्य हहतौसदस््ं शंस aa crew प्रियं धामोपेयाय(३) इति। wfugt ठचाशौतिरव्र हहतीसहस्र'यब्ेन विव- चिता अन्यत्‌ पूववदगास्येय ॥ ठ चाशोतिषिन्द्रसम्बम्यत्रटष्टिं विधाय प्राणस्य सर्वमलं २०६ VATU न ort {4 ~ दशवत्राद्यायिकामुपसष्टरति। «6 ((3)“afae उवाच wa प्रियंवेमै धामोपागा वरन्ते ददामीतिसहोवाचल्वामेवजानौ यामिति तमिन्द्र उवाचप्राणोवा TAG WU’ प्राणः सर्वाणि भूतानिप्राणोद्येषय एष तपतिस एतेन रूपेण सवां c = 9 + ° oA nN विष fem विष्टोऽस्िितस्य मेऽत्र faa efaw तदश्वामित्रमेष तपन बास्मोति होवाच (४) इति । "इन्द्रः", हि यथोक्लप्राणासध्यानेन AMANITA प्राप्य खानुभवसिष् सर्वामत्वसुपदिश्य स्वासनः रि ee. Goss ०८. 2 (त सखस्य ठचाशोतिरूपं यत्‌ ‘aa’, ध्यातव्य 'तत्‌',भिचादिविशेषणः प्रशशंस लोकिकमित्रवत्‌ प्रोतिजनकत्वात्‌ wae ‘fara! अभिहदिदेतुत्वात्‌ (दचिण्लं । दत्तहाविति धातुः । fast # { ° 6X ४ ८ 1 मित्रेण शंसनकाले सम्भादिनलादिदं वष्वामित्र "तादक्‌ सत, ९ Q aN ~ 9 9 ५ प्राप्यादिव्यरूपेण सवदा लोकं 'तपन्नेष एवास्मि, इतिः एवं ध्यानटृरटिसिदं ante रुपं, “इन्द्रः प्रोवाच ॥ २॥ (Vaal इद्‌ ' वृहत मदषं सम्यन्न' तस्य यानि व्यच नानि तच्छरोर यो ATT: स आत्मा TAU: स प्राणः (2) (रोएतद्सम वे afeare वसिष्ठो वसिष्ठो बभूव तत एतं नामधेयं लेभे र (होएतद्‌ देवेद््र विश्रामाय प्रोवाचैतद VAR भरदाजाय प्रोवाच तसात्‌ स तेन बन्धुना AH कयते) (VAR LS बृहतो सह सम्यननं तद्य वा एतस्य बृद्तो सखस्य सम्पन्नय षटतिंशतमक्तराणां azarfa भवन्ति तावन्ति श्र तस्वह्सरस्याह्ं सहस्राणि भवन्ति RAT olAMolSMol Wo | २०७ व्यच््नेरोेव TATA वन्ति खरर हानि (£) (WaT दरदं वुदतोसदख सम्पन्नं तस्य वा एतश्य वदतो पघस्य सम्प- AU परलात्‌ प्रज्ञामयो देवतामयो ब्रह्ममयोऽखलमयः सम्भूय देवता अप्येति य एवं बेद्‌ (५) (६ तद्योऽदं सोऽसौ योऽसौ सोऽं,९) (७तदुक्तष्पिणा दयं आत्मा जगत A NAR 9 MYIAS) (इवय तदु VAT AAT TTA) ॥ ४॥ दतयैतरेयद्ितो धारण्यकं दितीयोऽध्यायः ॥ एेतरेयारख्यकभाष्यम्‌ | fray ढचाशौतिष्वत्र्ृष्टिं विधाय वगविशेषेषु णरोरादि- efe विधत्तं। (१)“तदा इदं ददतौसंहखः waa’ तख यानि व्यक्ञनानि तच्छरोर यो घोषःस भ्राता थ wa स प्राणः (१) इति। तदिदास भुवनेवित्यादिकं यन्मन्तजातं निष्केवन्ये शस्त्रं ॒विहितं तदेवमक्तरगणनरुपेण बदिकोशलेन “वदतौ सहस्र, सम्पाद्य ध्यातव्यम्‌ । ae दहतो सहस्रस्य मध्य, यानि", ककारादौनि, 'व्यक्ननानि', सन्ति, तषु शसेर- दृष्टि कुयात्‌ । ककारादौनां हिति पागिनौयसञन्ना। व्य्ननमिति यौतसजन्ना। तामेवोपजौव्य कौमारश्याकरशे कादौनि व्यज्ञनानोति सूतरितं। यो घोषः भकारघकारा- दिवक;, स आसामध्यरौरं। “Fg HAW? गकारषका- रादयः,# ते भ्राणवायुखरूपाः । घोषोादिसजन्नापि कौमारे eee erro Sitar te ioe eer re ENED ERT * शषसद्ा इति wo} Roc तरेयारण्यके सृत्रिता। वगेप्रधमदितीयाः शषसाधाघीषा घोषवन्तो । शष्रसहा Bary sfa तदेतच्छरौरारिष्यानं प्रशसति! (2)“cae aa तहि. हान्‌ वसिष्ठो बभूव तत एतं नामधेय लेभे(२) इति । "वसिष्ठ नामकोयो महषिरस्ति, सोऽयं, “तत्‌ एतत्‌ व्यच्ननादौनां शरो- रादिरूपल , विदान्‌, "वसिष्ठ शब्दाभिधेयो ‘aya’ । अतिशयेन निवासदहेतुलमाच्छादयिटलं षा वसिष्ठतं । प्राणो हि anaita निवासदहेतुर्भवति, खव्याघ्या सवमाच्छादयति। तादृश्ाण- कलं ध्यानेन प्राप्तवान्‌ । मुनिरप्यधंदयवलेन वसिष्ठनामकल BAIA ॥ एनरपि प्रकारान्तरण प्रशंसति। (३) “एतदु हैव इन्द्र विश्वामित्राय प्रोवाचेतदु हेषेन्द्रो भरहाजाय प्रोवाच तस्मात्‌ स तेन बन्धुना यन्नेषु Rad” (र) इति । ‘Tay’ एब व्यश्ननादिषु शरीरतादिदशन, न्द्रः", 'विश्वामित्रभरहाजाभ्यामुपदिष्टवान्‌ | "तस्मात्‌, ‘ay इन्द्रः, ‘aa’ गि्यरूपेण, बन्धना, सोमयागेष सु्रद्मणायामिन्द्रागच्छ इरिव श्रागच्छेलय वं समाहयते" महता CHU महद्व गासुपदिषटलात्‌ nae faa: | पुनरपि aaaifa acta विभज्य aa रातिध्यानमद्यानं च विधत्ते। (४)“तहा इदं बहतोसहखर सम्पन्न तस्य वा एत- waaay सम्पत्रस्य षट्ति शतमत्तराणां सहस्राणि भवन्ति तावन्तिश्यतसंवत्सरस्या्ां सहस्राणि भवन्ति aaa: ` रेष रातौराष्रवन्ति सरैरहानि"(४) दति | विेषविधिसमबनारथः तदा इत्यादेः पुनरह्वादः। ष्टतिणदक्षरा aed तस्यां च ` २श्रा०।२अ०।४ख्‌०।५-६ ०) २०९ सहस्रगुखितायामचराश्यपि टित्‌ सङख्याकैः सरस - arta ‘wafer । संवसरथ षश्य॒त्तरशततरयदिनालकः, तस्िन्‌ संवस्षरे शतगुणिते सति दिनान्यपि श्रत्रिगत्‌सरहस्रसड- ख्य{क।नि ‘wafer । -ततः सङस्यासाम्य सवयत्तरगतेषु ताव- त्स ङ्ख्य कषु UA तावत्‌सङव्याकरातिट्टि' कुर्यात्‌ । तथा स्वरषु ग्रहि कुर्यात्‌ । श्रकारमारभ्य माटकायामोक- रपर्यन्ता aut: सराः | अत एव कुमारेगेवं सूचितं, सिरो षणसमाम्नायम्तचर चतुदेणादौ स्वरा इति | यथोक्तसबविशेषणविशिष्टस्य प्राणदेवताध्यानस्य प्रधान फलं दर्भयति। (५) “तदा इद व्रदहतोसहस्ं waa ae ar एतस्य वहतौसहस्रस्य WAI परस्तात्‌ प्रन्नामयो डेवता- मयो ब्रह्ममयोऽखतमयः WaT देवता अप्येति य एं वैद"(५) इति । प्रन्नामयललादिगुणचतुषटयेन फलेन aay "तदा ददं, इत्याद्यतुवादः | बुदिविशेषणसम्पादितस्य वहतो सहस्रस्य", ख- SUYA प्राणदेवः प्रन्नामयः' चित्स्वरूपः, सवंन्न इव्यर्थः । (टव- तामथः' भ्रग्निवायुादिभवदेवतासमच्यालकः, श्रह्ममयः' सर्वे दासकः, AAAI? त्वन्नानोत्पादनेन मोत्तहेतुतात्‌ afa- रूपः । ‘ay पुमान्‌, "एवं, उपास्त, स पुमान्‌ ‘Saar’, अग्निवा- युादिकाः, ‘aay सर्वा श्रप्येणोक्त्य, “wala तदेवतास- afeed हिरण्यगभं' प्राप्नोति ॥ . तस्य चोपासकस्याध्याममधिदेवच्च व्यतिहारेण ध्यानं faye (६) “तथौण्हं सोऽसौ योऽसौ सोऽहं (६) इति ay तिन्‌ AURA प्राणदवताखरूपे, "योऽद", उपासकश रीर वर्तनी Asa’, ( २७ ) २१० शवशेयार ण्डके स एवादिलयमण्डलखः पुरषः । तथा ‘aca प्रधिदवमादिल्- AWA ध्येयः पुरषः, सोऽ" स एव उपासकशरौर खोऽहम- fa, इयेवमन्योन्यतादात्म्य' ध्यायेत्‌, अध्यासमधिरैवञ्च । BATA THA संवादाथ' wagerecta । (ॐ)“तदुक्- सषिणा सथ्य want जगतस्तस्य॒षशेति"(9) इति | लतृल्लमन्धस्य प्रतीकदशंनाय चतुः पादः पठितः। सच मगधः संहिताया- मेवमान्रातः। faa देवानासुदगादनौकं च्तभिंजस्य वरण- स्याम्नेः। श्राप्रा यावाषधिवौ waits सूयं aT जगत wena इति । भनोकशब्टो सुखवाची सन्यवाचौ वा । यदेतदादित्यमण्डलं तदेतहेवानां मुखं सर्वव्यवहारहेतुला- देवानां मध्यं सखभिलर्धः। Tay बडुविधर्नोनां समूह- रूपमिति area: तश्च मण्डलं fragile gata | met सवेदिच्‌ रभ्मिप्रसारणेन fates । देवानां मुखमितेतदेव च्ुरित्यादिना प्रपञ्चते । भित्रवरणादोनां चचुःखानोय- मिदं मण्डलमेतरौधेन हि प्रकाशेन सव देवाः पश्यन्ति। तख मण्डलं RAW, माप्रा; सर्वतः YU wend | तन्मण्डलखः सूर्यो जगतः AAA away ख्यावरस्यापि प्राणिजातस्य भामा प्र्कसखरूपमिति मन्थाः | एतदिन्नानसुपसं हरति । (=) “ag हेवोपेच्ेतोपे चेत (c) ` दूति । "एतदेव, सर्व्वामकमादित्यखरूप, गरसुखादुपेतय साचात्‌ य्त्‌ । भभ्यासोऽध्यायसमाश्यघंः । @ WE भ ०११०१९५, Wet | २्अ्रा०।२अ०।६यु०।रख्ऋ० | २१९१ तश्योऽहमित्यव यो व्यतिहार ea: सोऽयं टतोयाध्यायस्य ठतौयपाडरे fafira: | व्यतिष्ारे खामरव्योरेकधा fea हिधा । वस्वेक्धादेकपैकस्य दाठवीय व्यतिद्ारगीः ॥ शक्येऽपि afrerden धौहंपे स्य जोवता | युक्घोपासत्यं वाचनिकौ मन्तिवहार्दयमा्धिकं॥ एतरेयक पठाते। वतद्योऽङ्‌ सोऽसौ योऽसौ सोऽहमिति । भस्यायमधः। य रष देदन्द्ियसाक्तौ sitar स एवादि- त्यमण्डलवत्त परमामा। यो awed! स॒ career दिवर्तोति। aa खदेदरषिमण्डलयोरन्योन्यव्यतिरारे az माणेऽपि जोवब्रह्मक्यलच्षणस्य aaa एकलत्वारेकपैव बहिः waa! नच व्यतिहारवेयथ्य'। एकस्यापि वस्तनो दादाय तदुपपत्तेरिति प्राप्त ga) न खखिदन्त्तावबोधप्रकरणं सेनंकत्वप्रतिपत्तिदाठंयमपेकेत | fate गुणोपास्ति प्रकरणं # | उपास्ति यथावचममगुद्ेया | तती व्यतिषश्टारेण tar बि aaa! aad सति जीवस्य ब्रह्रोक्यमुत्‌कर्षाय कल्पते ब्रह्मणस्‌ लजीवेक्यमपकषायेति † Ward दोषः। यथा देषा- दिरह्ितस्याप्युपासकचित्तसेरयाध' चतु्मुजाष्टमुजादिमूर्भिव्यप- Varna: | तथा वचनवलादौण्रस्य जोवलोपासने का तव हानिः। यद्यप्युपासनाय व्यतिहारेऽगुष्ठौयमाने भर्थाखी- ° स्मुरोपाङिपरकरखमिति wo, न° च| † लोमेकधन्पकयेय सादिलोति कम, गण च| २१ एेतरयारख्यके [4 ¢ वन्रह्मणोरेकलप्रतिपततिदढा भवैत्‌। तदहि चरिताधाः wa यामहे । तस्माहयतिहारेण fear बिः कत्तव्या ॥ ४॥ दूति माधवोये वैदाधे प्रकाशे एतरेयारण्यके दितौया- रणयके दितौ योऽध्यायः॥ थ उतोयोऽध्यायः। --->%2)6 €< -- (१)यो द वा आत्मान पच्चविधमुकथं ae यस्रादिद सवेमुज्तिठति स सम्यूतिवित्‌ पुथिवो वायुराकाश अपो- ज्योतो पोल्येष बा आत्मोकथं प्चविधमेतस्माद्द्‌ सर्व- मुक्निष्ठ येतमेवाणयेल्ययनं इ वे समानानां भवति य एवं az) (Dafa योऽन्नच्वान्नादच्च वेदाहाक्िन्नन्ना - दो जायते WAMU पुथिवो चान्नमेतन्मयानि छन्नानि भवन्ति च्छोतिश्च वायञ्चान्नादमेताभ्यां Az" सवं मन्नमल्यावपनमाकाश अकाशे We Aa समोप्य त aud इ वे समानानां भवति य एवं वेद्‌(र (रोतसिन्‌ योऽन्नच्नान्नादच् बेदाहासिन्नन्नादो जायते ` भवल्यस्यान्नमोषपिवनस्यतयोऽन्नं प्राणभुतोऽन्नादमोषपि - वनस्पतीन्‌ दि प्राणमुतोऽदन्ति(ह(४ःतेषां य उभयतोदन्ताः पुरुषस्यातुबिधां विहितासतेऽन्नरादा अन्नमितरं प्रथवस्त PATON MOll Foie Bo | २१२ UA इतरान्पद्रएनधोव चरन्त्यपोव दान्नऽन्नादो भवति.) (५)अधौव द समानानां जायते य एवं Fey) len एेतरेयारणयकभाष्यम्‌ | दितोये महषिमन्तरूपल्वादिगुणा sat! aaa wafa- धलादौनि गुशान्तराण्युचन्ते | ata भूतपञ्चकरूपल्वं विधत्ते! (श्यो इ वा sara पञ्चविधमुक्धं षेद यस्मा- दिदं सवमुत्तिष्ठति स सम्परतिवित्‌ एयिषौ वायुराकाश श्राप व्योतींषोयेष वा wate पञच्चविधमेतस्मारीदं सवमुत्ति- छत्ये तमेवाप्येत्ययनं ह वे समानानां भवति य wa Fee) बरति। यस्मात्‌" प्राणदेवस्य प्रतोकभरूतादुकथात्‌, द्‌" स्वः जगत्‌, “उत्तिष्ठति , उक्थानुष्टानतदुपासनफलम्रूतत्वाज्नगदुत्प- ेस्ताटगं उक्थं" निष्क वल्याख्यं शस "पञ्चविधमामानं', वच्छ माणण्थिव्यादिपश्चप्रकारेण उपासकस्य सरूपभूतं ‘a.’ पमान्‌, उपास्ते सः, पुमान्‌, सम्प्रतिवित्‌" सम्यगभिन्नः । के ते पञ्चप्रका- रा इति चेत्तदु्ते। थिव्यादौनि यानि पञ्चभूतानि सन्ति, aga उपासकस्य (आसा पञ्चविधमुकथः । “एतस्मात्‌ पञ्चभूतासकादुक्थात्‌, एव ‘aafae’ शरौरजातं, उत्पद्यते | पनरपि “एतमेव' उक्थं, “्रप्येति' संहारकाले प्रविशति । न द्युक्थस्वरूपत्वेन प्रतिपादितानि पञ्चभूतानि विहाय भोति- कस्य शरौरस्योत्प्तिलंयो वा सम्भवति | ‘a’ पुमान्‌, "एव", एव तस्यो क्स्य पञ्चविधत्वं उपास्ते, स पुमान्‌ समानानां' sata, अयनः श्राख्रयः, भवतिः॥ २१४ एितरेयारश्यके तेषासुकयसलरूपाणां पञ्चभूता नामन्रादिरूपलध्यानं विधत्ते | (२)“तसिन्धोऽ्रश्चात्रादश्च षेदाहासिन्रब्रादो जायते भवत्यस्यात- माप पुधिवो सात्रमेतक्षयानि न्रानि भवन्ति ष्योतिख वायुषाब्रादमेताभ्यां SS स्ंमत्रमल्यावपनमाकाश् GATT HS aa समोप्यत भ्रावपनं हवे समानानां भवति य एवं वेद(२) दूति ‘afer’ पञ्चभूतासकं उक्थे, “यः' पुमाम्‌, इदं “TH भोग्यं, एदं “चःअर्राद' armed, दति विभज्योपास्ते। “अस्म्‌ खपासके, ‘ware’ wea समरो रोगरहितः एवः, “भाजायते इः । ‘wa च उत्पन्रस्य, भ्रनपेचतितं wa सम्मयत एव । किन्त- aa किंवाब्रादभितिचेत्‌ तदुच्यते। पञ्चभूतेषु मध्ये शभरापख पथिवो च, cae अच, यस्माह्नोहियवादौनि शवानि" भूम्बदकविकाररूपाणि भवन्ति" | तस्ा्म्युदकयो रत्तं युजं । तेज ‘aga’, दति yaad Weyer प्राणवायुना जाठराग्नौ प्ररौपिते सति ‘canal’ भ्रम्निवायुभ्या, ‘aafae’ अव्रजात, लनो भक्षयति। तस्मा्जोतिर्वायोरत्रादलं Ga! न च भूत नतुष्टयख्येवोपयोगो न ॒ल्वाकाशस्येति agate! काशस्य 'प्रावपनरूपतवात्‌ । यस्मात्‌ “भकाः, स्वमिदं" भोकभोग्य- जातं, .खमोप्यते' सम्यगासमन्तात्‌ प्रचिप्यते। तस्मादाकाश स्यावपनलवं । “यः पुमान्‌, "एवं" आाकाशस्यावका्प्रदानेन भोक्षभोग्याधारल, उपास्ते, स पुमान्‌ (समानानां श्रातौना, ‘qaqa आधारः, भवति, एव ॥ उकघलस्पे षु भूतेषु भोक्षभोम्यध्यानं विधाय भौतिकेषु * खकधथसक्पशे[ति क ° | RAT (YM Bolge-A“wWe | २९५ तद्यानं विधत्ते । (2)‘afaansrarares बेदाडहास्मि्व्रादो जायते भवत्यस्या्रमोषधिवनसखतयोऽनरं प्राण्डतोऽत्रादमोषधि- area हि प्राणभतोऽदगन्ति""(र) इति । भोषधिवनस्मतोना- मब्रलं प्राणभृतां मनु्यगवाष्वादौनां Waray लोके प्रसि भिति arafagq ‘fa’ शब्दः ॥ अथ प्राणभुत्सेव भोक्गभोम्यविभागध्यानं विधत्त | (४)^तेषां व ठभयतोदन्ताः प॒रुषस्यानुविधां विहितास्तःब्रादा wafaat UNAM ATA इतरान्‌ पशूनधोव चरन्यधौव wWasarey भवति" (४)इति । तेषां' प्राणभृतां, मध्य, ये' केचिद्ष्वादयः, “उभयतो- दन्ताः श्रधोभाग चोध्वेभाग च दन्तपडजतियुक्ताः, पुरुषस्य वि- धामन" मनुष्यस्य प्रकारमनुखत्य, "विहिताः उत्वादिताः। यथा मनुष्यस्य We HAY sages विद्येते, तदहदश्वादौ नाम fal a मनुष्याश्वादयो भोकरूपाः, तेभ्य ‘gat’ भरधोभाग एव द॒न्तपङ्कक्तियुक्ता गोमहिथयादयः, पय वः"ये सन्ति ते^,“अन्न- सूपाः यस्माटेवं तस्मात्‌, लोके ‘a’ उभयतोदन्ताः भनु- erates, ‘satay गोमहिषयादोन्‌ प्रति, “nite चरन्ति अधिका इव वत्तन्ते । भन्वादोनां मृल्यवाडइल्ात्‌ प्रयब्राति्येन र्मा शत्वाश्चाधिक्य'। यस्माल्लोकेऽपि त्रौहियवादिकायं ‘ae’, qa प्रचिप्त सति ‘ware’ wer मनुष्यः, “श्रभिकः ‘ea’, भवति । तत्र मनुष्यस्य खातम्तााद्धिकलं। We पारत- AMAA ॥ मोह्यराधिक्यध्यानस्य फशमाह । (५)“श्रभोव इ समा- नानां जायते य एवं वेद्‌ (५) इति॥१॥ २१६ एितरेयारश्क (१८९५ य भात्मानमावित्तरां वेदान्न ते हाविभयः(१) रओओषधिषनस्यतयो ag किच्च og आत्मानमावि. Fact बेदौषधिवनस्मनिषु हि रसो हश्यते चित्तं प्राण WAR Qo त्वेवाविस्तरामात्मा तेषु fe रसोऽपि दृश्यते न fanfaatg’s) (पुर्षे तवेवाविसरामात्मा स दि प्रज्ञानेन सम्यन्नतमो विज्ञातं बदति विन्नातं पश्यति वेद wT Fz लोकालोको मलनाम्‌ तमीसयेवः सम्पन्नः) (५)अरयेतरषां प्यनामशनापिपासे एवाभिवि- ज्ञानः न विज्ञात वदन्ति न विज्ञात पश्चन्तिन विदुः शरन न लोकालोकौ त एतावन्तो भवन्ति यथापन्नं हि सम्भवाः(५) WP | एतरे वारणकभाष्यम्‌ | श्रवादिध्यानसुत््का YUM AIST TH चैतन्या वि्भावा- तिश्रययुक्ततवध्यानं विधत्ते। (१)“तस्य य श्रामानमाविस्तरां aera, ते हाविभूधः" दति । ‘aq उक्धरूपस्य, पुरुषस्य, शरीर वत्तमानं चिद्रूपं रसान, आविस्तरां" अतिशयेन प्रकटं, शति "यः" पुमान्‌, उपास्त, स॒ gary भूय रावि: भ्रतिशयैन प्रकट- त्व, श्रते ह wpe, विदष्वर्यादिकीत्ति बहुलां ्ाप्रोतौलधः ॥ वैतन्यस्योपाधिविशेषेषु तारतम्येनाविभौवं दभंयितुमादा- वेकमुपाधिसुदाहरति । (र)श्रोषधिवनसखतयो यश्च॒ किच्च प्राणभृत भासानमाविस्तरां वैदौषधिवनख्मतिषु हि रसो रश्रा.।२अ. RAoly-2wWe | २१७ हश्यते चित्तं प्राणम (2) एति । सखिदानन्दरूपस्य जगत्‌- कारणस्य परमाकमः कायभूताः Washa पदार्थाः 'भावि्भीवो- पाधयस्तत्राचेतनेषु सत्पाषाणादिषु सक्षामा्रमाविर्भवति, म चातनो जोवरूपत्वं । ये तु "मोषधिवनेखखतयः' Hagar ar- वराः, ये च ासरूपप्राणधरिणो MASI जङ्गमाः, ते उभये भतिशयेनाविभावस्ानमिति यो निधिमोतीयध्याषहारः। “सः पमान्‌, ‘sary’, अतिगयेन “शराविभूतसुषास्तं । कथं wae: जद्गमजोवयोराविभौवातिशय इति चेत्‌ तदुच्यते । योऽयं ्रोष- भिवनस्तिषु" खावरजौोवशरीरेषु, “रसः, Wea, तदेतज्नौवा- कमानो fay | afe काष्ठपाषाणादिषु रसोऽस्ति। यदपि ‘maya,’ जङ्ग मजोवशरोरषु, fad अन्सःकरण, तदपि जोवामनो लिङ्क । तच सत्पाषाशादिषु न टृश्यते। wit रसवित्तयोर्जवलिङ््योदशं नादोषधिष्यानारिषु अतिश्येनावि- भवः सिद; ॥ उदादृतोपाधावपि खावरेभ्यो जङ्गमेषु श्राविर्भावातिश्यं दशयति | (३।५्राणभुख्‌, व्ेवाविस्तरामामा तेषु हि रसोऽपि ema न चित्तमितरेषु"(२) इति ‘qe ओ्रोषधिवनसखतिषव्या- त्ययः | ‘maya,’ मनुष्यगवादिषु, ‘aa’, चिदासनः श्रावि- भावातिश्रयो न त्वोषध्यादिषु। तत्र हेतुरुयते। ‘ay’ प्राश- भृच्छरोरेषु, wer: “रसः”, ead’ “्रपि'शब्देन gee चित्तं समुच्चिनोति । wat लिङ्हयसब्रावादाविभावातिशयः। दतरेषु" ओ्रओषधिवनस्मतिशरोरेषु, fad म श्यते" fay दसरूपमेकमेव fae) तस्मात्राख्यतिगयः ॥ ( a ) VIS शेतरेथार्छके मामृदुमाषिथपि तारतम्य'दर्थयति । (४). dat Fagan स fe wwe werent frnrat बदति विश्ातं watt वेद war te लोकालोबौ मव्नाद्तमीष. त्येवं सम्पबरः"(४) दति | WIN गवादय प्रणमतः, तिषां मध्ये पुरषे" मनुष्ये, "एव, परतिशयेनासाविभावो न तु गवा- wifey । यस्मात्‌ ‘ay’ भवयः, Wart nae waz’, -सम्पवः। तदेव कथमिति Taga | पूवद few’, Tea Tay Wat ममेद्‌ विदितमिति जनानाम afeq’ समर्धः। तथा qwaqire wae विन्नातः, तददय war तस्िन्‌ देणे गत्वा द्रष्टु awl: | यद्यपि गवा्ठादौनां दर्श॑नसाम- wate, तथापि fitaniara साकल्येन Wi विश्च यथातोतस्य कथनं तथा "वस्तं" भविथत्कन्त व्यमपिजानाति। तथा 'लोकालोकौ' उत्तमं सर्गलोकमधमं नरकलोक च शा- सेए विवि जानाति। तथा ‘ate विनण्ठरेश wita कन्म रूपसाधनेन, श्रमृतं" अ्रविनश्षरं सुक्तिपट्‌ ‘tafe’, पराषुमिच्छति। ‘ay’ atta प्रकारेण, aaa ‘Tara? ॥ यवादिपश्षु घक्तवैपरीत्य द्शंयति। | ५)“अ्रभेतरषां पद्यूनामशनापिपासे एवाभि विज्नानं न fasta वदन्ति न विज्ञातं afer न विदुः wert न लोकालोकौ त एतावन्तो भवन्ति warms हि सम््वा;(५) दूति | मनुचवेलचण्यदयो त- नाध, अध शब्द्‌: । तदेव वलक्ष प्रपञ्चते | ‘TAT’ se - vifaqireieat, भयनाग्रति पदे यकारस्य THAT | याच RUTSel’Welgge | ११९ wyear या च "पिपासा, ते ‘ae’, उभे (अभि पनां fama’, अस्ति। न तु मनुष्यवत्‌ पूदविन्नातकवनादिकं। A’ गवादिपशथवः, "एतावन्तः, waraarafanrat:, तात्‌कालिक- शुधादिन्नानमात्रोपेताः भवन्ति । aa हेतुरुच्यते, चाप्र । पर्वस्िन्‌ ्ञानकक्मानुष्ठानाधिकारयुके wala यादौ प्रत्राथा- स्मीया लौकिकी वा अभ्यस्ता, कगणोऽप्येतदुपल चं | कर्प विहितं प्रतिषि वा वाद्ट्यमनुहटित ताभी प्रज्ञां तायं कर्म प्तानतिक्रम्य यस्मात्‌ “ara प्राणिनां afar भवन्ति, तस्माज्‌ न्नानकमोनुसारेण पशुनां बु्िमान्दं ga) एतदेवाभिप्रेत्य परलोकगामिनं जोवं प्रति वाजसनेयिन -भामनन्ति। a विद्याकमंणो समन्वारभेते gaan च sfai पुण्यो वै पुं - न कमणा भवति पापः प्रपेनदति च। ata aqaey- स्योत्तमोपाभिलात्‌ तस्ित्रेवाकन अविभौवातिशयं ध्यायेत्‌ | यद्यपि देवादिरेष्ा दतोप्यत्तमोपाधयस्तथापि aguas प्रायेण शास्त्राधिकारितलवात्‌ yea एवोक्धमयमेव महान्‌ प्रजापतिरिति "` reas तस्िन्नेव ध्यानसुचितं ॥ २ ॥ (१)स एष पुरुषः समुद्रः aa लोकमति ay किश्वा- शर तेऽलेनं मन्यते यद्यन्तरि रलोकमश््‌ तेऽत्येनं मन्यते Tay लोकमश्रुवीताल्ेषेनं AAT) (रस एष पुरुषः पच्चविधस्तस्य यदुष्णन्तञ्ज्योतिर्यानि खानि स आका- Wiss यल्लोहितं War रतस्ता भाषो wear सा पुथिवो यः प्राणः स वायः(र) (देस एष वायुः पश्चविधः २९१० Satara प्राणोऽपानो व्यान उदानः समानसता एता देवताः प्राणापानयोरेव fafaeraq: श्रो मनो वागिति प्राण्य शन्वपायमेता भपि यन्ति(र) (ga एष arefa- MANA AHA यद्यज्ञः स एष sey पश्च विधोऽभि- शोच दरशंपृणमासी waters oy सोमः स एष TiAl सम्पन्नतमो sala vasa War: परच्विधा अधिगम्यन्ते यत्‌ प्राक्‌ Waa: सेकाविधा चोणि सव- नानि aye” सा पश्चमो.४)॥ ३॥ एतरेयारण्यकभाम्‌ | पूव॑त्ासाविभोवध्यानसुक्तमव्र॒समूद्ररूपलवा दिष्यानसु्ते | ama परुषस्य समुद्ररूपतार्दिध्यानं विधन्ते। (१).स एष परुषः समुद्रः aa सोकमति यद किश्चाश्रतेऽयिनं मन्यते यथ्यन्तरिशलोकमश्रतेऽल्ेनं ATA soy Mawar: वैनं waa'(e) दति पुरुष utaafafe wasvaa य परुषः VAT: "स एष पुरुषः, “AYRE । यथा समृद्रसटाक- नदयादिकं सर्वमत्तिक्रम्य प्रौढो वत्तते। ama पुरोऽपि "सर्वलोकं, . “अतिक्रम्य वत्तते। स एवातिक्रमः कथमितिचेन्त- qua! ‘aw किञ्च' भूलोके यत्‌कि्िद्ञोग्यजातं, “ग्रतः व्याप्नोति, तं ‘wa’ भोग्यपदाध', “श्रतिक्रम्य मन्यते" मनत. रिचलोकगरतमपि भोग्यं मे भूयादिति कामयते । यदा तु ‘wer रिचलीकगतं प्रप्नोति, तदानीं ‘aa’ भ्रमि भोग्यपदा्ः, ‘afr. RATONRWolQAMol®-AWo | २२१ करम्ब सखगभोगोऽपि#% मे भूयादिति कामयते । तस्यापि प्रात तमष्यतिक्रम्य सत्यलोकादिभोगोऽपिमे भूयादिति कामयते। एतदेवाभिप्रे शाखान्तरे मन्ततद्ाद्णे एवमाजायते । कामं aqzafanare! समुद्र va fe कामः। नेव fe कामस्या न्तोऽस्ति नं समुद्रस्य sll श्रतः समुद्रसमानत्वात्‌ पुरुषे ससु ध्यानं युक्त ॥ परुषशरौ रावयवेषु Taya विधत्ते। (२)“स एष - पुरुषः पश्चविधस्तस्य यदु शन्तज् पोतियानि खानि स arate यल्लोदितं AA रेतस्ता प्रापो यच्छरोरं सा एथिवोयः प्राशः स वायुः (२) stat ‘sw’ जाठरान््यादिरूषं। "सानि मुखनासिकादिच्छ्द्रणि शशरोरग्ब्देन कारिन्यं faafaa | यत्‌ कठिन सा पुथिवोति अुत्यन्तरात्‌॥ परुषशरोरगतस्य प्राणवायोः पश्चहठत्तिभेदध्यानं विधन्त । (२) सख एष वायुः aging प्राणोऽपानो व्यान उदानः GAARA TAT देवताः प्राशापानयोरेव fafreray: योव मनो वागिति प्राणस्य छन्वपायमेता श्रपि यन्ति" (२) इति। हदयादूष्व' मुखनासिकयोः सच्चरन्‌ "वायुः श्राणः'। अरधोहारे सञ्चरन्‌ श्रपानः'। सर्वासु नाङोषु व्याप्य वत्तमानः व्यानः, | जोवोतृक्नान्यादिकं aN करटेऽवस्थितः “उदानः, । TATA साम्येन कत्न्रशरौरे नेतुः नाभिसमीपेऽदखितः समानः' | तरेव तदायोः पञ्चविधत्वं ध्यायेत्‌ । "चक्तःखोषरमनो- वागादिदेवताः, अप्यत्र wan ध्यातव्या इति न wedta | (ययन ~ = क्न --- ~~ ~~ ~ -~~-- ~~ ~~ @ ENV Tate cha कर, गण्च्‌। २२२ एितरेथारण्यके तासां देवतामामुष्वौधोभाग्वर्तिनोः शप्राणापानयोरेव,, TAT भावात्‌ । तदेव कथमितिचेत्‌ aged । यस्मात्‌ प्राणस्य ‘fe’, ‘aaa’ देषादपगमनं, अतु, सवाः "एताः" चक्षरादिदैवताः, “श्रपियन्ति' लोयन्ते, न देहे तिष्ठन्ति । तस्माद्न्तमृतला्र पृथग्‌ ध्यानं ॥ awa तदवान्तरभेदरूपेण ध्यानं विधत्ते। (४)५स रष वाच्ित्तस्योत्तरोत्तरिक्रमो यद्यन्नः स एष यन्न, पेश्चविधोऽगि- दत दशपू्ंमासौ चातुर्मास्यानि पशः सोमः स एष थन्नानां सम्यब्रतमो waite एतसिन्‌ war: पञ्चविधा अधिगम्यन्ते TAH सवनेभ्यः सेका विधा भीरि सवनानि ape सा पच्च मो(४) इति । वाचः" मन्ोच्चारणादिव्यापुतायाः, (रित्तख्य' शासतविद्िताधैपयालोचने व्याप॒तस्यान्तःकरणस्य च, “उत्तरो तरिक्रमः एकस्यादितरस्योत्तरतं तसखादप्यन्यस्यो ATA इते वम्‌ उत्तरोत्तरभावो यस्य क्रमस्यास्ति सोऽयं उत्तरोत्तरिक्रमः | क्रमः WAT व्यापार LA तषणौमवसानाद्‌ उत्तरभावौ मनसा गा््रर्धपयालो चनव्यापारः । ततोऽष्युत्तरभावौ वारा मन्तोचचारण्व्यापारः। तदुभयव्यापार रूपः "यन्नः, इति यत्‌” श्रस्ति, “स॒ एषः उक्थासकपुरषरूपः प्राएदेवः, सः च यत्ना- ant प्राणः, अरग्निदोच्ादिभेदेः “पञ्चविधः, इति ध्यायेत्‌। नच सोमादप्यधिकं किञ्चित्‌ कमौन्तर कुतो नोत दूति are gaufvae कर्मान्तरस्याभावात्‌ | aaa इति यदस्ति, "स एषः, ‘aga’, ae श्रतिशयेन सम्पत्रः, यस्मात्‌ एत- faq’ सोमयागे, (ञ्चपरकारमतुष्टानं दृश्यते । सृवयादिने ६अा०।३अ०।४ख०। RAR sana: (सवनेभ्यः), प्राचीनं दौ्षणौयदिकं ‘aq’, wher, सोऽयमेकः प्रकारः। प्रातःसवनं माध्यन्दिनिसवनं टतौयस- वनश्चेति प्रकारत्रयं "सवनेभ्यः, “ऊध्व” श्रवभधमारग्ये- रवसानोयान्त, ‘ae’ कमं जातं, अस्ति, सोऽथं "पच्चमः प्रकारः | एतेषां पश्चप्रकाराणां सोमयागादन्यज्रासम्भवात्‌ सोमयाग ए सम्परत्रतमः'॥ २३॥ (शयो ह वै aq ay वेदाइन्यददे वेषु देवमध्य्ञः स सम्प्रतिविदेष वै यज्ञे यश्चोऽदन्यददे वेषु Taw यदेतन्महद्क्य (९) (र) तदेतत्‌ Talay चिव्रलश्चदशं सृप्र दशमेकविशं पञचविं शमिति स्तोमतो maa’ रथन्तरं Ges भद्र राजनमिति सामतो गायचुपण्णिग्‌ बृदती faus द्विपदे तिच्छन्दल्तः शिरो दक्िणः पत्त उत्तरः पश्चः पुच्छमात्म्ाख्यानं(र) (द)पच्चक्नलः प्रस्तौति पश्चशत उद्गायति wane: प्रति हरति waa उपद्रवति पश्च ~ Hea निधनमुपयन्ति तत्‌ स्तोभसदखष' भवति(र) (४)एवं दताः पञ्चविधा अनुशश्यन्ते यत्‌ प्राक्‌ ठचाशोतिभ्यः सेका विधा तिखसुचाशोतयो यदूधः सा प्वमी.४) (तदे तत्‌ avd तत्‌ aa’ तानि दश दशेति वे सर्व. मेतावती fe सङ्ख्या en दशतसतचछतं दशशतानि तत्‌ awe तत्‌ सव तानि Aa चर्दासि भवन्ति २१४ Caracas रधा विदितं बा ददमन्नमशनं पानं खादसदेषैरपरो- fay Neu रैतरेयारश्यकभाष्म्‌ | पूर्वत्र समुद्रूपत्वादिष्यानसुक्त । भ्रत्र सतोमपश्चकादि- रूपलष्या नुते । afaq ध्याने प्ररोचनां ' प्राणरूपसुक्मर प्रशं सति। (१)“यो ह वै यन्न यत्नं षेदाहन्यहरेवेषु TaN स सम्प्रतिविदेष वे यत्ने यश्नोऽहन्यहद्‌ वेषु देवोऽधयृङ्खो यदेतन्‌ महदुकथं”(() इति । aa हस्ति नोऽप्ययन्सम्रेष्ठो राजा Efe नमारोषति। Waa AS यन्न इतरं ‘aw’, अधिरूढ Tat चथते । तयेव उल्ल ‘ae’, इतरस्िन्‌ “अहनि', shred sana देव इतरेषु देवेषु, अधिरूटः। तथा स्ति यः garg, श्रधमयन्नादिषु “TW susrafMaquaaateey, उपासे, ‘ay पुमान्‌, 'सम्रतिवित्‌' सम्यगभिश्रः। कोऽसावु- लपरयन्नादिरूपः पदाय इति ead देतत्‌, ‘at gaa we निष्केवस्यशसख, “एषः”, एव उत्तमयन्नादिरूपः | सोमयागस्य सम्पब्रतमलतं पमु । wal वत्तमानः संवल्लर- सत्राख्योऽयं सोमयाग दतरयत्ऽमिहोतादावधिरूटः। तथा मद्‌ ad महतो व्रतमिव्यादिनि्वदनविभरषस्य पूवमेव दर्भिः ततान्‌ महाव्रताख्यमेतदहरितरस्मिन्‌ श्रनि, भधिरूढ | ‘Gar च प्राणरूपः, Wag बागादिदेवेषु, भधिरूढस्तद्रपलात्‌ ‘ona, श्रधिकम्‌ । । तस्यो क्घस्य पञ्चविधलष्यानं विधत्ते । (र) 'तदेतन्पश्- र््रा०।२अ्०।४ख०।२ऋ० | २२५ विधन्विहत्यश्चदशं anentafin पश्चविश्रमिति स्तोमतो may रथन्तरं were राजनमिति सामतो ara हतौ faeg हिपदेतिष्छदन्तः शिरो दक्षिणः पत्त उत्तरः we: पुच्छमामेयाख्यानं"”(२) इति। गौीयमानटचावखिता- नाग्ष्विशेषाणा समृहः स्तोमः, सच सामगेः ‘faserfearat व्यवद्ियते । aa तिश्रतस्तोमस्य खरूपं सामन्राद्मणे समाम्नातं। faaen हिङ्रोति a प्रथमया तिरूभ्यो ferdfa स मध्य मया fawn हिङ्रोति स उत्तमयोद्यतो faadt विष्टतिरिति। श्रयमर्धः। saat गायतित्यादरौनि ठचामकानि The qaria संन्ति, तेषु तिटभिक्रग्भिदिङ्रोधि गायेत्‌ । कानि स्तिमिः। प्रथमया जिष्ठपि Tag याया प्रथमा तया सं उद्गाता magi तथा सति fawfante भवति । सोऽयं प्रथमः पर्यायः । feat सक्रतयगतया भध्यमया गायेत्‌ । ठतोये सूक्ञवरयगतयोत्तमया गायेत्‌ । अनेन प्रकारेण तित्‌. स्तोमसम्बन्धिनो विशिष्टा aia. waa सेयं स्त॒तिरुद्य- तोति avafadiaa इति। पश्चद्गस्तोम एवमाम्रातः।. पञ्चभ्यो ferdfa a तिषभिः स एकयास THAT पञ्चभ्यो fecafa स wnat सतिरूभिः म एकया पञ्चभ्यो हिङ्रोति स॒ una स एकया स तिरूभिः पञ्चपलिनो पञ्चदशस्य विष्टुतिरिति । पूर्वोक्षतिहत्‌म्तोम एक एव सकत्रयनिव्याद्चः। org स्तोमा एकेनैव टचालकेन सूक्तेन निष्यायन्ते। तत्रायं क्रमः। प्रथमपर्याये अहत्तिसहिताभिः पञ्चमिक्छग्भिर्गा- ˆ @ aaa पयाये इति कर नर च। ( Re ) २२६ ितरेयारण्छके येत्‌। तद्यथा, प्रधमाख्चम्विगौयैत्‌ | इतरं ह सतत्‌ TARA | हितौयप्याये मध्यमान्िगयेत्‌ । दतो वपर्याये उत्तमानि गायेत्‌ । सेयं wanda सम्बन्धिनो विष्टुतिरिति। पञ्चपञ्चिनोति ara व्यवद्धियते | सपदशस्तोम एवमा aia | पञ्चभ्यो हिङ्रोति स तिभिः स एकया स एकया पञ्चभ्यो दिङ्रोति स una स तिषभिः स एकया सप्तभ्यो दिष्करोति सएकयास तिखमिः स तिषटभिदेणसप्तसप्तदशस्य विष्टुतिरिति। प्रथमपर्याये प्रथमा तिर्ग॑येत्‌ । दहितोध- पयाये मध्यमान्विर्गायेत्‌ | ठतोयपर्याये मध्यमामुत्तमाश्च विग येत्‌ । शेयं सषदग्स्तोमसम्बन्धिनो विष्टेति: | सेयं दशणसमेत्युश्य ते एकविंशस्तोम एवमान्नातः। सप्तभ्यो दिङ्रोति स तिभिः स तिभिः त्ष एकया सप्तभ्यो हिड्रोतिसरएकषयासतिरुभिः स तिष्भिः सप्तभ्यो ferafa a तिष्भिः स एकया स तिभिः सप्तसभिन्धेकविं गस्य विष्ट तिरिति । प्रथमपर्याये उत्तमां सक्लहा- येत्‌ । हितोयपयाये प्रथमां सक दायेत्‌ | ठतौयपर्याये मध्यमां aa- हायेत्‌ । सेयमेकवि स्तोमस्य सम्बन्धिनो विष्टतिः सप्तसपिनोति नाका व्यवद्कियते | पञ्चविंशरस्तोमस्य लाहत्तिप्रकारभेदः सामसूतर gee! पद्विंशस्तोमस्येवं facil अष्टाभ्यो दिष्करोति a तिद्धभिः सत्तमः स una) श्रष्टाभ्यो feeafa a एकया स तिभिः स चतख्भिः। नवभ्यो feradfa a पद्भिः स एकया स तिभिः इति । ध्यानजप्यमननेकपश्चः | नवभ्यो दिषरोति स चतर्भिः स erat a तिरूभिरिति। यदि चरमावापपन्तो गौतमोयः, तदेवसु क्य सोमवत्‌ “we र्भा०।शअ०।४ख०।३कऋ०, Ree विधं, ध्यायेत्‌। तत्स वितुर्बरे रभिनत्यस्यार्यत्पन्र* साम गाय- चरनामकं) भ्रमि तवा शूरत्यस्यार्खयत्यव्र †' “रथन्तरं” । लामिचि हवामह LISTING eq’! इमा नु कमिग्यस्याख्चुयत्यत्र' We) xe नरो नेमधितेवयस्यार य॒त्र ‘aad | cry स्य (सामतः, पञ्चविधत्वं । चतुव शत्यक्षरा ‘argay’ wet. वि शत्यक्षरा “उश्णिक्‌ । wefinera awe)! चतुखता- रिणद्षरा ‘fara’ पादहयेनेव fawn ‘feces eae छन्दोवशात्‌ vefawa ! यथा ofan: शिरःपच्तादयवयवास्तथां fataanaaafaniaa इत्यादिमन्समूषहः ‘fre’ | अभि- त्वा शूरेत्यादिको 'दक्तिणः ae! arfatterfes: ‘owe: ae । xagqafaarferay: ‘gee’ । afentenfean- मध्यशरोरशूपः ‘sar शति' एवं ufsed, ब्राह्मरेनाख्या यते । तदेतदाख्यायमानं पञ्चविधं पचिरूपं उक्थे ष्यायेदि- त्यः ॥ प्रकारान्तरेण पश्चविधत्ध्यानं farsi (३)“पच्चक्षलव; प्रस्तौति पश्चलत्व उद्गायति wena: प्रतिष्टरति cena ठप- द्रवति waar निधनमुपयन्ति तत्‌ स्तोभसहस्न' भवति"(१) xf सामगा महाव्रते राजनेन साखा wads साभि पञ्चभागाः सन्ति । प्रस्ताव sate: प्रतिहार उपद्रवो निधनम्‌ TAA भागाः। तच्र प्रस्तावभागं गायन्‌ wear पञ्चक्तलः", wan गायति । रएवसुहाटप्रतिषशत्तौरौ खखभागं ‘ve. ° WMS Hee, Teer, ऋ०१०। ` [ न्वरे Too, ०१९, weet ९८ एितरेदारण्यषे छलः", “उदवायतः। छलिगन्तराभावादु उपद्रवभागसुहातेव गायति । सोऽपि ‘cama’, गायति । wa "निधनमुपयन्ति, इतिविधानात्‌ प्रसातजादयः waste "पञ्चक्ततलः', (निधनभागं ` गार्यन्ति। एवं aaa wader agua aaa sere तदुभयसुक्धे ध्यातव्यं । प्रस्तावादिभागानां यत्म्॒क्नला गानमस्ति, तकिन्‌ गाने स्तभानां सङ्खं waa! ऋगक्चरव्यतिरेकेण Mages AACA: प्रिष्यन्ते ते स्तोभसलृन्नकाः तेषां सहस्रलसम्पादनं VATA Real | सेयं सहस्रसङख्या यथोक्त पञ्चविधलप्रशंसार्थसुपन्धस्यते ॥ प्रकारान्तरेण पञ्चविधलत्ध्यानं विधत्ते, (४)“एवं War पश्चविधा wane यत्‌ प्राक्‌ टचाभौतिभ्यः सेका विधा तिखस्व॒चाशौतयो age ar पञ्चमौ”(४) ति । यथा प्रस वादिभागेस्रदाहत्तिभिख veer स्तत्र सामगाः सम्पादय far | एषं, एव, ‘var’ निष्के वल्यगता ऋचः, होत्रा पञ्च- विधा भ्रुशस्यन्ते' । कथं पाञ्च विध्यमितिचेत्‌ तदुच्यते । महां tal य भ्रोजरेत्यादिका येयं गायत्रो aaa, या च माविदन्यदित्याषिका neat ठचाज्रीतिः। यापि य इन्द्र सोमपातम शृल्यादिकोणिष्टो ठचाभोतिः। तासिक्तस्तचा- शोतयः शस्रपत्तिणोऽव्ररूपाः, ara प्राचीनं भ्रासधिरःपक्ता- दिभागरूप ‘aq’ मन्रजातमस्ति, ‘ar’, va एक विधाः । ear: ग्रौतयः', तु तिविधाः। ताभ्यः जध्व' उद्रभाग wear: गेतयेवं रूपं, ‘aq मन्त्रजातं, af ‘ar, “पञ्चमी, विधा । तदेतत्‌ TAA पञ्चविधं ध्यायेत्‌ ॥ २अ्ा०२अ५।४ख०।५कऋ०। २२८. तदटेतच्छस्तगत पञ्चविधत्वं प्रशंसति । (५)““तदेतत्‌ awe तत्सवन्तानि दथ देति वै सर्वभेतावती हि ewer दश- टशतस्तच्छत दशशतानि aq aga तत्‌ सर्वन्सानि wa च्छन्दांसि भवन्ति वेधाविदहितं वा इद्मव्रमशनं पानं खादस्तदेतेराप्रोति*(५) इति| यथोक्षपञ्चविधे we यदेतत्‌ मन्बजातं भ्रस्त, "तत्‌ सव ", मिलित्वा बुहिकोगलेनाशरग णमया हहतोसहसख सम्मयते। पूर्वोकषम्तोभदारा हहतोदारा च यत्‌ ‘aga, aaa ‘aaa’, न हि सदस्नरव्यतिरेकेण किञ्चिज्‌ जगदस्ति | ATIF: सहस्रेऽम्तमीवात्‌। स स्येयस्य च वस्तुजातस्य सङख्यायामन्तर्भावात्‌ कथमगेषसङ्ख्यायाः सहस्रे- santa दति aq saat (तानि' सङख्यापवाणि, 'दथ- दशेति, एव॒ व्यवहियते । श्रतस्तत्‌सङ्ख्याजातं सव, avast! दशशब्देन यावत्य्यते “एतावतो, एव लोकं विमाना सवां सङ्ख्या | न लितोऽधिका काचिदस्ति । तथाहि एकदे श्रोणि एवङ्घणनायां दशय न्ता नृतना सङ्ख्या", ततः उरवन्तस्या व॒ सङ्ख्याया आहस्तिगष्यते । एकादश हादथे- त्येवं दथकादृष्वभेकादिसरष्याया एव व्यवङ्कियमा णशत्वात्‌ | शतं सहस्रमयुतभिल्यादिकं ween विद्यत इति चेत्र) तस्या श्रप्याहनत्तायां दशसङ्ख्यायामन्तभावात्‌। ‘erent’, दत्यादिनान्त्माव एवोदाद्रत्य mead । नकारान्तो दशब्डष्डो दशानां समुह ब्रूते । पञश्चद्तौ at वैति पाणिनिना सत्रित- त्वात्‌ । wreath वगंरूपाणि दथकानि यानि सन्ति गनि मिलित्वा शतशब्देनो्न्ते। तथा दगसर्सयाकानि Tataceaya शतानि यानि सन्ति तानि मिलिता ‘aveneareat | एवं द गतल्सषटःख्या द ्तिबलाटेवायुत लक्षा दिनिष्पत्तः "तत्‌ सवै" सङ््‌प्याजातं, WAIT दथशतसहसखरुपेषु सङ्ख्या पव खम्त- -भेवति। यद्यपि दशसङ्ख्यायामेवान्तभवसथापि तहुात्पत्तये शतसङ्ख्य; सहस मङख्या च उदाहरणोया । तस्मात्‌ (तानि सङश्यापरवारि, ‘afr’, छन्दांसि! छ(दकानि सवसङ्‌ल्याव्याप- कानि, ‘wafer’ तश्च पवश्रयश्धेधेत्यादिना प्रणश्यते, लोके प्रारिभिर्मुज्यमानं aq इदमत्र, रस्ति, ‘aq’, त्रेधाविहितं' । ‘ama’ Meare, "पाने" जलत्तोरादिरूप, ‘ete’ लड्ड- कादिः, ‘aq च त्रिविघधमव', ‘ca! enna सहस्रभिव्येवं- रपेन्िभिः सङ्ल्यापवभिः प्राप्रोति! । फलेन प्रणस्यमानलात्‌ पवव्रभ्यातव्यम्‌ ५ ६ ॥ (रोतद्वा इट्‌ वृहती प्ख GAIA) ATTA नानाच्छन्दसां सदस प्रतिजानते किमन्यत्‌ Wag ब्रयामेति(र) (र) चिष्ट पसदषमेके जगतो सहसुमेकेऽनु- ट पषदसमेके २) (४) तदुक्तमुषिणा.४) (५) अनुष्टुभमनु च चं यमाणमिन्द्र' fafa: कवयो मनोषेति वाचि वें तद्द्र प्राणं न्यचाग्रन्निल्येतत्तदुक्त' भवति(५) (रसच- श्रते यशसी कल्याणकौर्तिभंवितोः(&) (OMIT इ तु पुरायुषः ्रैतोरिति च सआहाछत्जो GI आत्मा यदागभि ह प्राणेन मनसेऽश्यमानो वाचा नोनुभवति(ऽ) @गृह- र्भ्रा०।शअ०।५य्‌०।१-२क०। २९३११ तौमभिसम्पादयेदेष वे HAM अत्मा यद्ृहतो(८) (<स. यमात्मा सर्वतः शरीरे परिवृतस्तद्यथायमात्मा सवतः MAL: परिवृत एवमेव Feat सबनन्कन्दोभिः परिव़ता(८) (९०)मध्य' छयषामङ्गानामात्मा मध्यं इन्दमां बृहतो(१०) (१९ चेश्वरो यशखो कल्याणकीत्तिर्भवितोरौश्वरो दत्‌ पुरायुषः प्रेतोरिति ह साह छतो Wa आत्मा यदश्मी तस्मादृहतीमेवाभिसम्यादयेत्‌(१९) ॥ ५॥ । एतरेयारण्छकभाष्यम्‌ | उक्थस्य पञ्चविधलत्वादिष्यानमभिधाय दषतीसहस्रकूपत- ध्यानं विधत्ते । (१)“तहा इदं हतौसदसख' सम्मच्तम्‌""(१) fal यत्निष्केवल्यं श्रम्‌ उपासनायां प्रतौकलेन प्रछतं ‘az’, एव, इदं, अत्तरगणनय। व्रदतोच्छन्दस्कानामचां ‘are’, ‘ama’, इ ध्वायेत्‌॥ तदेतत्‌ wad प्रशंसितुं परमतमुपन्यस्यति। (२)"तगर- तदेके नानाच्छन्दमां सहस्र प्रतिजानते किमन्यत्‌ सदन्यद्‌ quiafa’(2) इति । ‘ca’ शाखिनः, (नानाविधानां छन्दसां, ‘avant निष्केवल्यशम्तभिति ‘afaat afer तत्र॒ सहस्रसष्यद्न एव नियमो a तु seatexfe इति तेषामभिप्रायः। तेहि परस्पर विचायं निथिन्वन्ति प्रज्ञ तात्‌ हहतो सष्खरात्‌ अन्यत्‌" छन्दोन्तरयुकतं wea’, ‘fa’, ‘aq’ समौचौनं, ‘cf एवं, एकस्य प्रस: । भ्रेतरस्यो्तराध' सत्‌" २१२ एितरेथारण्यके TE श्रावत्तनोयः। प्रय्ोत्तराभ्यां मतान्तरस्य सम्यस्कनिश्याद्‌ हहतीसदसखात्‌ "अन्यत्‌" इन्दोऽन्तरयुक्तं सहस्र, (ूयामेति' परस्परसुक्षवन्तः | TAI पच्ेऽप्यवान्तरमतभेदान्‌ दशयति। (र)“बरष्टष्‌ AGAR जगतोसहस्रगेकेऽनुषटुप सहस्रे के (२) दति ॥ तवानुष्टुबुवादिनः खमतप्रशंसाथ मन्मुदाहरनति | (४)'“तदुक्षर्षि शा" (४)इति । स च मन्तः संहितायामेवमानरातः। “‘Ghraat सयुजं हसम।हरपां दिव्यानां wet चरन्तं | अनुष भमलुचचथमाणमिन्द्र निचिक्युः कवयो मनोषा" इति । योऽयं इनद्रोऽस्ि तमिन््रमभिन्नाः परुषा हंसमाहइः। इन्त वणय मेष भिनत्तोति इंषः। कोटटशभिन्द्र । दिव्यानां य॒लोकवत्ति- ` मेषखितानामपां सख्यं चरन्तं । श्रापो हि खप्रवत्तकलेन इद्रः सखायं मन्यन्ते। कौ्टभोनामपां बोभकूनां । बन्धन- सम्बन्पमिच्छन्लो बोभस्वः। Aaa Wy Wacara- पराणिनासुपकारं weet: प्रारिभिः स भूमौ सम्बन्धमिच्छन्ति। भरतस्ताटभ्ौनामपां भूमी प्रेरणाय इन्द्रस्ताभिरद्भिः सह युज्यते | aed सयुजमाहइरित्यन्वयः। अनुष्टपृशब्देन मेषघगजनरूपात्‌ वागुपलक्षते । वाम्वा भ्रनुष्टुप्‌ दति श्रुतेः | तादौ मतृष्टष- शब्दोपलच्धितां गजं नरूपां वाचमनुदत्य चर्चैयंमाणं एनः TAR रन्तमिन्द्र परमश्वथयुत प्राणदेवं कवयो मेधाविन उपासका war मननेन विषैकन्नानेन निचिक्छुनिंतरामुपवितवन्तो ध्यातवन्त इत्यधेः ॥ —— * WMS Hole, Tyr, Woe | RATCiAMo MBoly-9 We} RRQ WA मन्तस्योत्तरादं' प्रक्तस्यानुष्टपपक्षस्योपयुक्ष' श्या चष्टे | (५)“अनुष्टभमनु चचंमा णमिन्द्रः fafa कवयो anata वाचि वं age प्राणन्नाचायत्रिवयेतत्तदुक्त' भवति'(५)दति | भरगुष्टुपगब्दोपलत्तितायां ‘af, एव तदाः उपासनकाले, प्राणं", इन्द्रसम्बन्धिनं, न्यचायन्‌" नितरां ष्यातवन्त cae! | ‘aay अरथेजातं, ‘aq’ तेन उत्तरादन, ‘om भवतिः ॥ श्रस्मिनूपक्चे पूवेवादिनोऽभिमतं गुणं eats (६)“स हे- श्वरो यस्तो कल्याणकौत्तिभवितोः'*(ई) इति । सःगुष्टप्‌ ava शंसिता होता, ‘anya: geatfagaa भवितो- that’ भवितु प्रभुः, भवति । am, धनादिनिमित्त' लौकिक, कश्याणकौत्ति :, यागादिनिमित्ता वेदिकौ। feast पत्तयोरप्यय गुणो द्रष्टव्यः ॥ इदानीं सिहान्तो तस्मिन्‌ अनुषटुपपच्च दोषं द्यति | (9) इ तु पुरायुषः प्रेतोरिति = ae Ta भाला यद्वागभि हि प्राणेन मनसेऽस्यमानो वाचा नातुभव- ति (ॐ) इति । तुगब्देन श्रनुष्टपपत्तो निराक्रिथते। भनष्टप्सहसेण शंसन्‌ होता, Haq श्रायुषः, ‘Gu’, श्रेत Caw’ भवति मन्ते प्रभुभवति, श्रपर्त्य॒ना ज्यत इत्ययः | इत्येवं अभिन्नः पुरुषः “area गक्तद्चेतद्भिन्नस्य वचनं | भरगु्टबुत्यत्नस्यामनोऽक्तत्‌ खलात्‌ | कथमक्षतृख्रत्वमिति चेत्‌ तदु- यते । ‘aq यदा, ‘arnfa fe वागूपलेन स्तुतामनुष्टभभेवा- fare, Wa प्रवत्तते न तु प्रागलेन स्तते बहतीसहस्ने ` प्रवत्तते । are श्रनुष्टष्‌ प्राणो हहतोयेवं हि ag ( Re ) २१४ टितरेथारंण्के पेण# सुतिः । तदानीं moeut हइतौसुपेश वायुपायां wae व्येव मनंसेऽस्यमानः' खवित्तेनास्यमानः प्रेथमाणः, शोत संकौयया "वाचा", तच्छस्त "नाशु भवतिः। oa fe arf प्राणशक्तिसादहाचखमम्तरेश केवलमानसेष्छामाचेणषश्ोता वाइ Ue वलः wad । सवस्य इृद्दियव्यापारस्य प्राणाधौ > त्वात्‌ ॥ एवमक्ततद्रलदोषेण इतरपत्ं fatear ard समधंयति (८)“हृतौममि सम्पादयेदेष वे aqe रामा यत्‌ हहती१२८८ दति। अर्तरगणनया ‘aeal’, सम्पाद्य ‘aq’ यदा, ध्याये तदानीं ‘aga’, इति यदस्ति प्राणरूपः “एषः”, एव प्राण ‘are सम्पण, “ATA प्राणो हहतीत्यक्गतवात्‌ wea प्राशर्ूप्रत । प्राणस्याभिवद्‌नादिसव द्दरियव्यापारनिष्पादकलताः सम्पण VTA | सौकिकजौवासट्टन्तेन seal प्रशंसति । (2) “ase माला सर्वतः WOT: परिषटतस्त्यथायमामा स्तः शरोर परितः रएषमेव बहती सवं तन्कन्दोभिः परिहता'(८९) इति Sena लोकप्रसिद्ठो यो Marat सोऽयं परिहतः' सर्वा few शरीरावयववंष्टितः, tad | aq तघा सति, जीवामवदै wear, अपि qeaaa सम्पादिता सतो सवतः" waa सर्वेषु way, 'छन्दोभिः' अ्रध्ययनकालीनेस्तत्तष्टकगते गौयवा दिभिः, सवतो Afear | जौवासटृष्टान्तेन प्रणस्य मध्यशरोरदष्टान्तेनापि प्रशंस ac 2 AL LA NAC + तकदरपयेति He, Teg | RAT ol¥Wel gWo| २१५ ति। (१ ०)“मध्य' हयेषामङ्गनामात्मा wer wat ठतो (१०) xf जोवामनोऽवस्थानप्रदेथत्वात्‌ इदयरूपो मध्यदेहभागोऽ- वालशब्देन विवसितः। स च ‘ayprai एतेषां इस्तपदादौना, मध्यं, मवति । तथा ‘eee’, मध्ये, हहतो wa” aarat गायज्रयादोनामधिकानां चिद्ुवादौनाश्च हत्या भभितो बिद्य- मानलात्‌ | अतुटपपकषोक्षटोषं स्मतं तत्परिष्टारघानृय खमतमुप- संहरति । (११) “स Saad यशसी कल्याणकीोत्तिमवितीरोश्लरो हतु पुरायुषः प्रेतोरिति ह स्मा AAS Wa wa यदुषतौ तस्मात्‌ हहतीभेवाभि सम्परादयेत्‌"(११) इति ॥ ५॥ (१)तद्या इद' ब इतो सदस VT तस्य वा एतस्य F- दतो घदसस्य सम्यन्नस्येकाद शानु भां शतानि भवन्ति पञ्च विंशतिश्चानुष्ट भ आत्तं वे भूयसा कनोयः(१) (र) तद्‌- कं्डमिणा(र)(ङवाचमष्टापदोमदमित्यषटो fe चतुरक्तरा णि भर्वन्ति(२) (४)नवसक्तिमिनि geal सम्प्द्यमाना नव खक्ति ४) (५), रस्यशमिति सत्यः वं वाश्च स्यष्टा(५) (६) इ द्रात्यरि तन्वः मम इति तद्यदेवेतद्‌ वृ तीसददखम नु Tua भवति तस्मात्तदेन्द्रात्‌ प्राणाद्‌ शत्य व च- नुष्ट भं तन्व स॒न्निमिं मोते(&) (७)स वा एष बाच: परमो विकारो यदेतददुक्थं तदेतत्‌ पञ्चविधं मितममितं २१६ एतरेयारण्यके खरः FAIA इति(ऽ) € कण्गाथा कुम्बा afar यजु निंगदो वृथा वाक्तदमितं सामाथो यः कञ्च गेष्णः सः खर भओोरेमिति सलयन्नेयनृतं(८) (₹)तद्‌ तत्‌ ga फलं वाचो यत्‌ Va स Sal यश्खो RTA AAA: पुष्यं fe wa वाचः सं बदति) (१०अयेतन्‌म्‌लं वाचो यद्नृते तद्यथा Taq अआबिम्‌ लः प्ुष्यति स॒ vera एव- aaa aaa करोति स पएष्यतिस उदत्ततं तस्माटनृतन्नवद हूयत त्व नेन(१०) (शश)परान्वा एतद्विक्तमक्तरं zeae मिति तद्यत्‌ किश्चोमिदयादा- ATH तद्विद्यते स॒ यत Agata स कार्मभ्यो नाल ATG YY) (VY MATL TATA’ Tafa स यत्‌ waafa sara पापिकाख कर्तिना येत सेनं TAT SOTA) (\रेतस्मात्काल एव दद्यात कालेन दद्यात. तत. सथ्यानुते मिथुनीकरोति तयोर्ि- YA प्रजायते HAT भवति(१३) (शयो वै तां वाचं वेद यस्या एष विकारः स सम्य तिविदकारो वै सवा वाक्‌ सेषा स्पर्गोष्मभि््यज्यमाना बो नानाङ्परा भवति(९९) (१५)तसखे यदपांश् स प्राणोऽथ aed तस्मा त्तर दव तिर इव दयशरोरमशरोरो दि प्राणोऽथ यदु MMU तस्नात्तदाविराविदिं शरी२(१५)॥ १॥ २्भा०।२अर०।६ख०।१-२कऋ०। २१७ एेतरेयारण्यकभाष्यम्‌ | यथा Bee सम्पादय ध्यानसुक्त' तयैवाष्टप्‌सम्बा- दनेनापि ध्यानमुच्यते । यहनुष्टबन्त्भावसम्पाद्ने हहतो प्रशस्यते । (!) “तहा इदं छहतौसदहख' Tay तस्य वा एतस्य हष्टतौ सहस्रस्य सम्यत्रस्येकादशानुष्टभां शतानि भवन्ति पश्च- finfrarqea: are 4 भूयसा wats, ( aha | षटति- शदक्तरायां एकेकस्यां avat efancacar अनुष्टुभ ज- ध्वमस्तराणि चल्वाथतिरियन्ते तषाच्चातिरिक्षानामक्तराणां कत्सेऽपि शस्ते सष्खचतुष्टयं भवि । ततरारुष्टप्‌सम्पा- दने सति "ञ्चविंशव्युत्तरणतसङ्ख्याकाः अनुष्टुभः, भवन्ति | लोकेऽपि भूयसा" अ्रधिकेन सङ्ख्याविेषेण, ज्यनसङ्‌ ख्या खरूपं ‘std वे" स्वोहतमेव व्याषमेव। तयथा शते पञ्चात्‌ सङ्स्यान्तभवति | सदस्नारौ शतादिसडःल्यान्तभवति | तस्मात्‌ षट्‌तिंणदत्तरायां svat हात्रिंशदचचराया अ्लष्टभोऽन्तर्भावौ युक्त इत्यर्थः | हहत्यामनुष्टबन्तभोवे कञचचिन्मन्तमुदाइरति । (२)“तदुक्- सृषिणा?(२) इति। स च मन्तः संहितायामेवमान्रातः। are- मष्टापदोमदं नवस््रक्तिखतस्पृशं saute तन्व मे इति । अत्र wager किन्‌ महिं; स्वयं मन्तरूपः wad qa । ae मन्तासा वाचं अनुष्टप्‌ ब्रूयां इन्द्रात्‌ परमेखययुक्रात्‌ we- तौरूपात्‌ प्राणात्‌ aa परिमि तस्येव इन्द्रस्य तनु' शरीरं परितो निमितवानसि। हदती तावयघोक्षध्यानानुसारण दन्द ~> चन ee —— @ RIFT GCS, Goog, Were! २३८ रतरयारश्यके शब्दाभिधेधस्य प्राणस्य शरौरभता तस्यां हदहत्यामलुष्ट भमन्त- भाव्य vefafad तस्या अष्यनुष्टभः इन्द्रशरीरतं सम्पा- दितवानस्मोत्यधः | atett वाच । श्रष्टापदीं चतुरक्तरेरटभिः पादेरुपेतां तथा नवसखकति अद्भ्यः Wea ऊध्व ' हतोत- सम्पत्तये FATT केन चतुरक्षरेण Wea योगे सति नवसङन्ख्या- कस्क्तियुक्ता भवति । सखक्तयः कोणाः तययज्ञा। तथा ऋत- Qi ऋतं सवयः प्राणं sean स्यृगतीति wage ताभ्यां हहत्यामन्तभौवाव्‌ ARITA उपपद्यते । एतस्य AAA प्रथमपाद व्याचष्टे । (३)“वाचमष्टापदौमह- fancy fe चतुरत्तराणि भवन्ति"(र) इति । दाति शदक्षराया- मनुष्भि समभागैरषटमिर्विभज्यमानायां "वतुरत्तरपादाः श्र्टौ, AMAR A दितीयपादे पूर्वभागं व्याचष्ट । (8) aaeafnfafe हहतौ सम्पयमाना नवखकति(४) इति । पृवाक्ञाष्टापदौ या वागूपानु- प सवान्येन squared संयोगे सति षटत्रिशणदत्तरा ay AMARA, सतौ नवभिः Bahr: चतुरत्तरपादरूपः कौरेरुपेता भवति । (नवसखक्नि", इति विसगलोपन्डान्दसः + उत्तरभागं व्याचरे । (५)““ऋतसशमिति स्यं वे aren wer (a) इति । येधमनष्टतरूषा वाक्‌ रस्ति, सेयं “war हत्या, ‘wer संयुक्ता, सतौ सत्य" कदाचिदपि बाधरहित muss ब्रहती रूपत्वेन ध्यातव्यं, Wala इति शेषः ॥ ढतौयपादं व्याचष्टे । (६)"न्द्रात्परि तन्वं मम इति तथयदेवैतद्‌ ड इतौ सहदमतुष्टप्‌ AAA भवति तात्‌ तदे दरात्‌ RAT eo} AM21g Bolg CA | ९१९. प्राणाद्‌ wea वाचमनुष्टुभं तन्व सवरिभिंमौते"(६) इति। “यत्‌” यस्मात्‌ कारणात्‌, “तदेवे तत्‌ TeAlaTe, पूर्वोलरोत्या पञ्चवि शत्यधिकशतपेतं ‘Tay सहस्रं सम्मते, Wee मध्याद्त्यानुष्टप्सहस्र' शम्पन्रमिति व्याख्येयं । ‘aq तस्मात्‌ हरत्यामनुष्टबन्तमावात्‌ कारणात्‌, श्रुष्टब्रूपां ‘are’, "तस्मात्‌ पूवसुपास्यलेनोक्ात्‌ Bag पर मेष्वदसप्बन्धात्‌, "प्रा णदेबात्‌ | ‘seater निभित्तात्‌, ‘aa’ तनुं शयेर, अरय होता ‘afe- faa’ wae निष्यादटयति, द्व्यामकप्राणस्य तदन्त संतानुष्टबपि wat भवतीव्यर्थः । तदेवमनुष्ट बन्तभौषेन Seat प्रशस्ता ॥ ताटृश्रहषटतौ सदस्ररूपस्यो क्स्य प्रकाराम्तरेण पञश्चवि- waa विधत्त । (9)“a at एष वाचः परमो विकारो a2- तकहदुक्घन्तदेतत्म विधं भितमभितं खरः सत्यानृते इति") इति । हहतौसहखामकं धरेतत्‌' ate we, ‘a ua’, अष- रसमरटिरूपायाः वाचः”, परमो विकारः" उत्तमह्ार्य, बि्टुप्‌- सहसरादिभ्य उत्तमत्वं पूर्व भेव दथितं | तादृशं ‘Tagan’, 'मि- तादिभिर्वाग्विथेषः “पञ्चविधं इति ध्यायेत्‌ । श्र्षरसढख्याप्रयु- हच्छन्दोविशेषेयुक्त' मितं । तद्रहितं शश्रभितं'। गोतिनिष्यादकः खरः” । शवाध्यन्तच्च “सत्य” । बाध्य मिथ्याभूतं “aaa” । ‘sfa’ एते वाग्विषाः, ध्येयाः ॥ तान्‌ विशेषान्‌ weqerwe प्रदर्धयति। (८)^कग्गाथा grant afad यजुनिगदो हा वाक्‌ तद्मितं सामाथो यः क्च TU: सः खर श्रोमिति waaasd” दति । ्रहैपादव्यवखो- Ree रेतरेयारण्यके Gat aa ऋक्‌, उच्यते, भ्रग्निमोले पुरोहितमिव्यादिका+। तस्याखगृजातौ सवेलोकप्रसिचार्थप्रतिपादिका प्रातः प्रात- रनतन्तै वदन्तौत्यादिका गाधा, ऋगेव । भआचारशिक्तारूपा ‘qa | aaa ब्रह्मचार्यस्यापोशानं कमं ge दिवा मा खाप्सरित्यादिः। अत्र यदेतटटक्‌सामान्य, बो च गाधाङ्ख ग्धा'ङूपाठग्विथेषौ "तत्‌ः एतत्य, छन्दोरूपे ण नियतपरिमा- लात्‌ भमित, इत्यच्यते । इषे त्वेतयादिमन्जातं यजुः, तदि गेषरूपोऽगने मदां असि ब्रह्मण भारतेल्यादिकः निगदः | MATA येऽ्धवादा या च राजसभादौ परिहासादिरूपे शोच्यते सा सवी (वथा वाक्‌" | ‘aq’ ured, नियतपरिमा- खाभावात्‌ श्रमितं" इत्यच्यते | कछषटप्रथमदितौयादिस्रेनिष्यां रथन्तरवामटेव्यादिरूपं यत्‌ ‘ara, श्रस्ति, “ar अपिच, ध्यः कः" अपि गेष्णः' सामभागः, सामगः पव शब्देन व्यवङ्धि- यमाणः, तत्‌ स्वमन्र “खर शब्देन विवचितं 1 सत्य श्रानमनन्तं ब्रह्मे यादिश्रुतिसिदस्यात्यन्तमबाध्यसख्य वेसत॒नः प्रतिपादको योऽयं “ग्रम्‌” दति", शब्दः, तदेतद वाचःसम्बन्धि ‘Ta’, इति विवलितं । सर्वप्रपश्चस्य निष्पादको योऽयं “न, दति", शब्दः, तदेतदभावप्येवसायिलवात्‌ रनु तशब्देन विवच्धितं । Kee तव्या मितायाः पञ्चविधा निरूपिताः ॥ aa सव्यध्यानं प्रणंसति। (€)“तदेतव्युष्ष' फलं वाचो yee VERT aM कल्याणकोत्तिभवितोः yo’ हि फलं ara; aa वदति”(€) इति। waifaad «a "यस्त्य © mms 5०१, Her, Wer | २श्रा०।२अऋ०।६ख०।१ oo | २.४१ ` तदेतत्‌” वागरूपस् क्तस्य “पुष्पफलस्थानोयं । काण्ड हयप्रति- पाद्य कर्म WAY शब्दसम्बन्धित्वात्‌ ‘aa प॒ष्यरूपन्तदुभ- यसाध्य' देवताजग्म सुक्तिचेत्य॒भयन्तस्य ठ्तस्य फलरूपं । तयोः पष्मफ़लयोहतुत्वादोङ्घारस्तदरूपतवेनो पचयते । रवन्ध्याता घुभान्‌ यस्मात्‌ "वाचः, सम्बन्धि ‘qa wa, च वदति", तस्मादयं लोकिकधनसम्््यादियभोयुक्तो वैदिकपुरानुष्टा नकीर्तियुक्त ब भवितु" समधः१॥ प्रसङ्गात्‌ बहिखमन्‌तवद्‌ननिषेधं पुरुषाधतया दशयति | (१०।“अ्रथेतन्मलं षाचो aaa तयथा aa भाविर्मलः शष्यति स उदत्तत एवभेवानतं वदूत्राविमेलमामानङ्रोति a शुष्यति स उदत्तते तस्मादनतं न वरेदहयेत त्वेनेन'(१०) दति। प्रज्ञ तादुपासनात्तत्‌प्रशस।रूपादाक्याद्थान्तरकयवनार्धः sey THC: | न प्रक्षतसुपासनाङ्मुच्ते । किन्छन्यः कथित्‌ प्रासङ्किकोऽ- नृतनिषेष द्रत्यथे;। ‘aq’, ‘aaa’ भिष्याभाषणं, अस्ति, "तत्‌, एतत्‌", 'वाग्‌व्र्तस्य मलस्थानोय | सत्यस्य पुष्यफलस्यानीौ यले सति तदिपरौतस्यान्‌तस्य मलत्वं am । तथा मनते सति लोकं यथा, कचित्‌ वत्तः, भमेरत्‌खातः सन्‌ राध्रिभतमली भूत्वा प्रथम "शुष्यति", पयात्‌ ‘send’ विनश्यति च । "एवमे वानत वदन्‌" पुरुषो वागत्रस्षरूपं श्रासानंः, 'अआविमलङ्क- Of | मलभ्‌तस्यान्‌ तवद्नस्य परेष्ामय प्रकटोक्ततल्दात्तेन पापन सः, पुरुषः, wate’ | सवेस्िरसकायतभेवास्य Ire: यमनतवादौ न तु प्रामाणिक vad सबं तिरस्कबन्ति। सः ताः पुरुषः, 'उहत्तते' विनश्यति, नरकं प्राप्रोतीव्यर्घः ( २१ ) ३४२ तरयारण्यके AMT कारणात्‌ जनतिरस्कारशूपात्‌, नरकाद्‌ भौतः TATA ‘sae’, “न, व्रूयात्‌ । किन्तु “एनेन, अदृतनिभित्तेन, "दयेत सामान Taq ॥ परासह्िकपुरुषाय' अगरृतनिषेधं परिसमाप्य लोकिकव्यवहा- रोपन्धाससुखेन प्रक्षतयोरोद्ारनकारयोः सह ध्यानं प्रशसितु केवलमोद्धारः लोकव्यवहार निन्दति। (११)५पराग्बा एतद्विक्- मत्तरं यदेतदोखुभिति तद्‌ यत्‌ कि्चोभित्याहातैवाखे afeat स यत्‌ सवमोडुयोद्वि्चाादासानं स कामेभ्यो नालं स्यात्‌”(११) दरति | ओ्रोमिति? यदेतत्‌, श्रक्षर, अस्ति, तत्‌ एतत्‌," “पराक्‌' रिक्त" च । aq जगत्‌कारणएमखण्डेक र सम्बह्मतत्तम- ति गच्छति प्रतिपादयति इति "पराक्‌'। अत एव संसा राददिभरतं सत्‌ “रक्त संस्ारभोग्यशून्य, ‘aq’ तथा सति, संसारो पुमान्‌ खथमुदारः, "यत्‌" यदा, अन्यत्‌ किञ्चित्‌ खकौ- य-याचकाय पुरुषाय श्रीमिति, ब्रूयात्‌, खकौयङुटुभ्बनिर्वाह- मविचाय याचक प्रति लदभौष्टन्तथेवासत त्वमेव सोकुरु इत्येवं यदि ब्रूयात्‌, "तत्‌" तदानी, श्रयं पुमान्‌, शत्रवः लोके, qa खदक्तेचादिभो गाय, ‘fran frat भोगशून्यो भवति। एकैकद्रव्यदाने यथा तद्धोगशून्यत्वं तथा सः" पुमान्‌, यदि ‘wa’, श्रपि खकोयं धनं ‘Sa Haq याचकायाभ्यनुजानोयात्‌। तदा- Aarara ‘fang रिक्त सवधनगृन्यं कुर्यात्‌ i ‘ar तादृशो धनहौनः पुमान्‌, भोगेभ्यो न पर्याप्तः “खात्‌ ॥ केवलमोडगारतरिन्दिा केवलं नकारमपि निन्दति, (१२)८अधेतत्‌ gaara यन्नेति स यत्‌ waa fe नूयात्‌ पापि- र्भ्रार१अ०।६सख०।१२-१२र०। 282 कास्य alfaniaa सेनं ततेव Sara’ (.2) इति | अथः केव- लीङ्कारनिन्द्‌नन्तर, केवलं नकार निन्दतीति शेषः । “यदेतत नंति निषेधकमन्षरमस्ति, तदेतत्‌ ‘mara’ ga | आमानं धनखामिनमभिलच्य ada इति ‘sera’: तस्मिन वर मान सद्‌ इद्मक्षर धनसम्रािषेतुलात्‌ प्ूणभित्यच्यते। यः फ॒मानव्यन्तलब्ध; सन्‌ अरधिने बवलिभिलादिकं किमपि न प्रयच्छ- ति farg “नेति”, उच्चारयन्‌ सव “अपि याच्यमानं, निषेघति। तथाविधस्य ल्‌ खस्य धनमक्तौणं सत्‌ ARE Guaafava | ‘a’ तादशो ल्‌खः, यदि याचकाय किमप्यदश्वा सवत्रेति", ब्रूयात्‌ । तदानीं sa’, "पापिका कौत्तिजौथेत', "सेनं aaa CATA» दूति, तद्दानं “ग्रस्य पापिका कोत्तिः", जायते। श्रत्यन्तलु- asa guar धिगनभियेवं, सवं निन्दन्ति! ‘ar निन्दा पापरूपां alfa: “एनं पापासानं, ‘ada we, "हन्यात्‌ मारयेत्‌। जोवन्रप्यसो खत wal तया च भगवतोज्ञ'। सम्भावितस्य चाकौत्तिमंरणादतिरियत इति॥ ननु धनस्य द्‌ानादानयोरुभयोरपि fafeaa कागतिः पुरुषस्येत्या गद्या । (१३)“तस्मात्काल एव दात्‌ कानेन ¢ ~ द दात्तत्सत्यानृते मिधनोकरोति तयोमियनात्‌ प्रजायते श्ूयान्‌ भवतति" (१३) इति। यस्ादेककं निषिड' तस्मात्‌" तत्‌ .एरि- ल्यज्योभयं मिलिलेवमनुषेयं कथमित्यागद्ध प्रसार waa सम्प्राप्तो वेष्वदटेवान्ते सोऽतिधिरिव्यादिशास्तसिदो वो दामका- लस्तस्मिन्‌ ‘aa’, 'दयात्‌, न तलन्यस्मिन्‌ काले | ‘aq तथासति, Weited सत्य, निषेधकं नकाररूपमन्‌ तच्च भिघुनोकरोतिः २४४ एितरेथारण्थके भिलिला युग्म करोति । (तयोः दानप्रतिषेधयोः, सव्यानुतयोः, मिथुनात्‌, प्रजायते । इह लोके निन्दारद्ितः प्रकटो wafa | परलोके च भूयान्‌ SETA, "भवति | यथा लोके ET: रनकारौ मिलितौ प्रशस्तौ, तथात्रापि मिलितौ प्येयावित्यैः ॥ मितादिपश्चविधष्यानसुत्का केवलस्याकारस्य ध्यानं fara (qa) a at वाचं षेद यस्याणएष विकारः स सम््रतिविद्‌- कारो वै सर्वा वाक्‌ रषा ACW AAA TH नानारूपा भवति"(१४) दति । पूवे सवा एष वाचः परमो विकारो यदेतत्‌ महदुक्धं दति श्रमिहितं । तत्र॒ शस्त यस्याः वाचो विकारः (तां वाच॑," ‘ay पुमान्‌, वच्यमाणप्रकारण उपास्त | ‘ay पुमान्‌, ‘aafalay सम्यक्‌ श्रभिन्नः। कोऽयं प्रकारः सोऽभिधौयते। “अक्रारः' एव सवंवागामकः, ‘ar za- मकाररूपा वाङ्माटका, मन्तः कवारादिमकारान्तैः सरैः शषसदेरूष्मभिश 'व्यज्यमाना, सतो बहुरूपा नानाविधा च “भवतिः । पूभेकस्य सत ददानीमनेकलं aa! तेषाञ्च बद्भेदानां qa Tay’ नानारूपल। एक एवाकाशो यथा सूचौच्छिद्रं wey इत्येवम्‌ उपाधिभेदादइतवं प्राप्य न्यूनाधिकभावैन परस्परवैलच्तण्यमपि प्राप्रोति । एवमेक एवा- कार agus छ दूत्यादिभिरुपाधिभिरनंकलं प्राप्य परस रमप्यघोष्रात्तरयुक्षष इति वेलत्तण्य प्रतिपद्यते | तदेवमकार सख ककारादिषु स्ेष्वगुगतत्वाद्‌ भेदपरतोतेरौपाधिकलाञ्च सर्ववा- गाककत्व' fae ॥ | | TATA ध्यानमुत्का तदोयष्वनिभेदयोध्यीनं fawa । 2 AToly Wo oqo | २४५ (qu) “ae यदुपांश स प्राणोऽध यदुचचैस्तच्छरौरं तस्मात्‌ तत्तिर द्व तिरद्व ह्यशरोरमशरोरो fe प्राणोऽथ यदुचैस्तच्छरौरं तस्मात्‌ तदाविराविहि शरोर'"(१५) दति cae citarar भ्रकाररूपायास्तस्या वाचः, “Agaiw य्मन्दध्वनियुक्तमुच्चारण, सप्राणः" इति ध्यायेत्‌ । ‘aa’ अनन्तर, ‘aq’ omafaga- Baty, Awa, इति ध्यायेत्‌ यस्मात्‌ मन्दोच्ारणस्य प्रा- era तस्मात्‌, मन्दोच्चारणं (तिरोभूतं ‘sa’, भवति। व्यव- fed: षरतैरश्रूयमा णत्वात्‌। लोके यद्यत्‌ “aa, तत्‌ तने - augue “तिरोहितं ‘sa’, भवति। शाणः श्रपि ्रशरोरत्वात्‌ तिरोभूत इति तद्रूपस्य wean परैरग्रवणं युक । aaa: wae) मन्दध्वनेर्धिलचणो योऽयमु- wala: ‘aq, “ated! "तस्मात्‌" शरौररूपलात्‌, va waiaqagqarcy "श्रविः प्रकट भूता, परः waz | THA शरोर Re श्यमानलात्‌ ‘Afra, तस्राच्छरीररूपस्य ध्वने- राविभावौ ga 0 € ॥ (तद्या इद ` वुदतोसद्दतरं सम्यन्न' तयश: स इन्रः स भूतानामधिपतिः स य एवमेतमिद्ध' भूतानामधिपतिं वद्‌ विसा देवास्नालोकान्‌ प्रैतीति द are मचि- दास VACA: प्र लनो भूत्वेषु लोकषु राजति १) (VAST BACT हपणामु लोकमभिसम्मवती र अथ कन SIU लोकमाभवनो २८२) (रतद्यदेतत्‌ faat लोहितं भवदप्रस्तद्रूप TRA TAT वदेतन्‌ पुरुषे रे २४६ एतरेयारण्यके तो भवलयादितयस्य तद्रपं तस्ात्तसमान्न Sha सोऽय- मातमममानानममुश्रा आत्मने सम्पू य्छल्सावात्मा- मुमात्मानमिभसा आत्मने सम्प यच्छति तावन्योन्यम- भिसन्नवतोऽनेनाह रूपेणामुः लोकमभिसश्मवल्यमुनो ew लोकमाभवति(२) ॥ ७॥ ेतरेयारस्यकभाष्म्‌ | उक्थसमुक्धमित्यारभ्य श्राविहि शरौरमित्यन्तेन ग्रेन हतौ सहस्ररूपे SHI प्राणदेवताया नानाविधरुणविथिष्टतेनो- पासनमभिघाय gata सम्भूय देवता अरप्येतौति समष्टिरूपं हि- र्यगभप्रातिलक्तणं BARA । तदेवात्र छत्‌ स्नोपास्तावालस्या- भावेन खहासृत्मादथितुं युनदंशंयति। (१)“तदहा ददं we. aaa Waa तद्यशः स इन्द्रः स भूतानामधिपतिः सय एवभेतमिन्द्रः भूतानामधिपतिं वेद विखसा हेवास्माल्लोकात्‌ प्रैतीति इ are महिदास Gata प्रेन्द्र yay लोकेषु राजति'(१) इति । प्राणखरूपं निष्कोवल्याख्य यदुकथं तत्‌, एव इदं, अ्रचरगणनथा “हहतो सख waa’, ‘aq’ च aT रूपं सगणं ब्रह्म, वशोनामकं। अरत एव Fay शूयते | न तस्येशे कश्च नतस्य नाम मद्द्‌ यश sla सः" च aE तीसद्स्ररूपः प्राणदेवः, "न्द्रः" परमे खययुक्तः, अत एव ब्रद्मा- feaararat प्राणिनां अधिपतिः तादशं ‘a’ पुमान्‌, उपास्त | (सः पुमान्‌, "विस्रसाहेव' जौवत्ेव, विसस्य मनुष्यत्वादयभिमानं स्वाना परियन्य प्राणदेवो feca- fal ‘aq’ तत्र शरौरग्रहणविषये, ‘arg.’ जिज्ञासवः RAT ol RM elOMo ly We | २४७ गर्भीऽसोलयाभिमानिकं साच्तात्‌कारं प्राप्य, (स्माज्ञोकात्‌”* ofa’ निर्मच्छति,इति' एवं, इतरायाः पचः 'महिदास'नामको मुनिः खभिान्‌ प्रति area’ ‘aa’ मर गादूध्वं, खयं ‘eat: जगदटोखरो दिरस्यगम ;, "भूत्वा? “एषु लोकेषु" त्रह्माण्डा- न्त्मतेषु चतुदशसु सुवनेषुव्याप्य, ‘wala’ दीप्यते । मरणात्‌ प्रागेव भावनाजनितो देवभावः Fash गूयते | देवो भूत्वा देवानप्येति इति । यद्यप्य कधश स्तरस्य प्रतौकस्य ददमुपासनमि- ACEC MA भावनाजनितसात्तात्काररूपो दैवभावो qa न सम्वति। तथापि वाचनिकस्याहष्कहस्यवियमान- त्वात्‌ Wasa देवभावः । प्रतोकोपासकानामचिरादिमां गच्छतां adage ब्रह्मलोकप्रातिनास्ति इति Matera चतुर्थाध्यायस्य ठतौयपादान्ते यत्‌ निणतं तदप्यत्र नप्रस- रति। अ्रदृडग्रहसद्वावैन हिरण्य गर्भौऽहमस्नौल्येवं woe» विद्यमानलात्‌। सूच्रकारोऽपि तत्क्रतुखेति qaraaaa ध्यात- व्यश्िवताम भावसङ्ल्यमेव TWAIN CAI! सच सङ्कल्योऽताहं उक्थमखमौति विद्याद्‌ vas विहितः । ame हिरण्यगभंप्रासिदारा MAGA न कोऽपि विघ्रीऽस्ति। अरव चौनजन्मसु वैराग्यमन्तरेण यथोक्रोपासनायां प्रहच्यसम्भवात्‌ ॥ तदैराग्यसिदयथं' जगृकितस्य मनुष्यदेदस्य म्नोकारप्रकारं दर्शयितुं जिन्नासूनां प्रग्रदशयति। (२) “तदा हयदनेन रूपेणा- a लोकमभि waadle wa केन रूपेणेमं लोकमाभवतींर"(२) एच्छन्ति । “यत्‌ TAT कारणात्‌, अनेन रूपे ग" हहत सह- ~ का ees ~ ~~~ - ee ~~~ * अताशोकाद्‌ दश्मसानादिति a, my | २४८ एेतरेयारण्यके खातक प्रागदेवोऽस्मल्येताटृशष्यानेन, “AA aa हिर ण्यगर्भ- eu, प्राप्रोति। इत्येतत्‌ तावद्‌ अलुगतभमेव। त्धिश्चयद्योत नाधौ श्रुतिः । ‘ae एतन्रिश्चयानन्तर, जिन्नासितोऽयैः Tea दति us| स एव प्र्रोऽभिधौयते। “केन रूपण देवता- व्यतिरिक्तेन, कौटशेनाकारेण समौचोनेनं लुगुष्ठितेन वा ‘aa’, मनुन्लीकंः, च्रभवति' प्राप्रोति । विचारा श्रुतिः ॥ अभिन्नानासृत्तरं दभेयति। (२)“तव्यदरेतत्‌ स्वियां लोहितं WIAA AMA cara Musas यदेतत्‌ पुरुषे रेतो भवलादिव्यस्य तद्रूपं तस्मात्‌ तस्मात्र बौभत्तेत सोऽयमामे- ममासानमसुष्ा Wad सुखयच्छत्यसावामासुमालानमिमस्मा aaa सम्प्रयच्छति तावन्योन्यमभिसम्भवतोऽनेनाह रूप णामु लोकमभिसम्मवत्यमुनो GAT ल.कमाभवति' (२) इति ‘aq’ तच WR, स्य्टसुत्तरसुयत इति शेषः। “ins ‘aq’, एव (लोहितं सप्तमधातुरूप, शो णितमस्ि तत्‌ “एतत्‌, अगनिख- ed, लोहितवगंसाम्यात्‌। यस्म्ाद्ग्निरूपं "लोहितं", "तस्मात्‌" क(रणात्‌, अगिनिरूपात्‌ "तस्मात्‌ atatfeara, "न trata’ श्रशुचितवृहया बौभलां न gatq यद्यपि रागवशादेव प्रा faat बौभत्सा नास्ति, तथापि कस्य चिच्छरौतस्मात्तंकमौनुष्टान- MAT AAA कथञ्चित्‌ Auer स्यादिति तत्रिषिध्यते। ऋतौ भार्यीसुपेयादितिनिषमविधेः स्मयंमाणत्वाच्छास्नौ यलेन खद्चालुनापि aaa न कत्तव्या | eM बलचश्यार्धः | स्तो लोहिताहिलच णं यदेतत्‌, ‘qaiae "रेतः" सप्तमधातु- रूपं, अस्ति, ‘aq’ एतत्‌, शक्तवगं साम्यात्‌ रारित्यस्य, “SW | RUTOIRT ITs । २४९ ` ‘wary कारणात्‌, ताषृशादादित्यरूपात्‌ रेतसः "न बीभकेतः । अत्र एथिवोवदधोवत्तित्वादिरशब्टेन उच्यते पुरुषदेहो Tat कवदुपरिव्तिल्लाददगगब्देन उच्यते। षाटकौगिके पत्रशरौरे माटलोहितात्‌ लगदङमां सरूपं को श्यं निष्यद्यते । लोहित- वणंस्य तत्रानुगमात्‌ | पिढरेतसो मेदोऽखिमल्नारूपं कोशश्रयं निष्यद्यते । शक्तव रस्य तस्मिव्रनुगमात्‌। तथासति सोऽथमासा, स्नोरेहे दमं श्रामार्न' खकौयन्छगादिषातुत्रयभागं, ww आकने' पुरुपरसम्बन्धिने मेदोऽखिमव्नाभागाय, "सम्प्रयच्छति", तेन संयुज्यत waa “श्रसावाला' उपरितनः पुरुषदेहोऽपि, (असुमामानं' खकोयमदोऽखिमस्नाभागं, ‘KAA WTA’, WHT- afuimutaareeaiaumna, सम्प्रधच्छति' तेन संयु ज्यते । इत्थं तौ" उभौ भागौ श्रन्योन्य ' अ्रत्यन्तमेक्य, प्राप्तः | ‘qemu want! नेना saw wienfeaatfa- तत्गादिरूपेरैव, ‘aq लोकमभिसश्रवति' उपरितनं पुरुषभागं प्राप्नोति। “उकारोऽपिब्दाधः। "असुनो रूपे ज्र एुरुषसम्ब- निभेदोऽखिमज्जारूपणापि, ‘ca सीकमाभवति. स्तीजनि- तल्रगादिभाग प्रत्यागच्छति। इत्थं मनुष्यदेदस्य शक्शो- faanfaaaa श्रत्यन्त जगुपसितल्वात्‌ ततुप्रा्िनिवारणाधं तती विरक्तो हिरण्यगर्मप्राप्तये यथोक्तीपासनायां प्रवत्तते- AG ॥७॥ Qaat Aro Gaga waft समेति युजो युक्ता अभि यत. संबहन्ति। सत्यस्य सल्यमनु यच ( aR) २१५० एतरेणरण्यके WA तच दवाः सवे एकं भवन्ति) ॥ ‹ईयदकराद- क्रमति युक्त युजो युक्ता अभि यत्‌ संवदन्ति TA WAY यत्र युज्छते तच देवाः स्वं एकं भवन्ति(र) ॥ (aera भोमिति यच्च नेति यश्चाख्याः ररः यदचोखवेणि षण्‌, । तद्ियूया कवयो अन्वविन्दन्नामायत्ता समह - नेऽपि (£) ॥ (५)यक्षिन्नामा समदण्यञ क्रमीऽधि तच दवाः Veg भवन्ति । तेन पाप मानमपद्धत्य ब्रह्मणा खगं लोकमप्यति faery) (mat वाचा feat ब्रवन्नैनम- Giga AI पुमासन्न ब्र बन्नेन वदन बदति HAAG) ॥ (OT दति ब्रह्म तचागतमददमिति(9)(८)तदा t उचतोसषटसं सम्पन्नं तस्य वा एतस्य वदती ससस्य सम्पन्नस्य षरत्रिंशतमसराणां weata भवन्ति तावन्ति FUNG Trae भवन्ति जोवा रोरेव Hare Tafa जीवाङ्का जोवाक्तरमिति(८) ()अनकाममारो ऽथ sare वागुद्धः A gH चक्तपौ युक्त मनः सङ योता तदयं प्राणोऽपितिष्ठति(९) (० तद्‌ क्तम्टषिणा १०) (QUA तेन यातं मनसो जवीयसा निमि धश्चिज्जवोयसेति जवोयसेनि(११) ॥ ट ॥ ईयेतरेयारण्यके दितोयारण्यके तीयोऽध्यायः भि yea र्रा०।११०।८ख ०'१-२क०। २५९ रेतरेयारण्यकभाष्यम्‌। प्रथोपास्तिफलप्रशंसाधै मन्ानुद्ाहरति। (“तवरते शकाः" '(१) इति । ‘aa’ तसन्‌ हिरण्यगभंप्रािलक्षणं फले, 'एते'वच्छमाणाः, "स्लोकः" पदाधव्यवखापेता मन्वाः, सन्ति ॥ aq प्रथम AMATE, (2)“aeat पञ्चविधं समेति युजो gat ्रभि यत्‌ संवहन्ति | सत्यस्य सत्यमनु यज युज्यते तत्र Sar: सवं एक भवन्ति*(२) इति। नक्षरति न विनश्यति इति sav प्राण्दैवतातवं, सोऽयं प्राणदेवः पञ्चभतकायल्ेन ‘Wefad’, ‘aa adic, (समेति सम्यक्‌ प्राप्रोति | उपासकस्य शरौरमध्य ada इत्यध; । युज्यन्ते शरोराख्यरथे बध्यन्ते इति ‘qa इन्द्रियाश्वाः। इद्दियाणि इयानाइरिति च gaat ते चेन्द्रियाशखवाः परमेश्वरेण शरो- ररथे संयोजिताः सन्तः ‘aa’ शरोर, श्रभिसंवष्न्ति" श्रभितः सर्वासु fea सम्यङ्‌ नयन्ति। fire ‘aa’ Ta, सत्यस्य, ‘qa’ परन्रह्मखरूपं, त्रनुयुज्यते' प्राणदटेवतामनु शरीरऽवया- प्यते । दितोयसव्यशष्दस्य ब्रह्मपरत्वं seats ब्रह्मप्रकरणे usd! अथ नामधेयं सत्यस्य सव्यमिति। प्राणा वं aa न्ेषामेष सत्यमिति च । परब्रह्मणः प्राणदेवतामनु शरीरे. ऽवखानमाथवंणिकेः asia! स targa कसिित्रहसुक्तान्ते उत्कान्तो भविष्यामि कस्मिन्‌ वा प्रतिष्ठिते प्रतिष्ठास्यामोति स प्राणमणजतेति। अतः प्राणदेवतामनु परं ब्रह्म ‘aw श्ररोरे, युज्यति", ‘aa उपासकषगरोरे, "सव" वागायभिमानि- नोऽग्यादिदेषाः, ‘ca भवन्तिः एकल प्रतिपद्यन्ते । खउपा- २५९ ितरेणरण्यकें सको हि खशरौरे वत्तमानः हर्वटेवतामकप्रादरूपोऽदमणो- देवं ध्यायति ॥ feala arate, (३)“यदक्षरादक्तरमेति ga युजो gar अभि यल्म्बहत्ति | सत्यस्य सत्यमनु यत्र युज्यते तजर देवाः सव एकं भव- न्ति**(२)॥ इति। पञ्चम्यन्तेनात्तरशब्देन कदाचिदपि विनाशरदहिती दितीय- MANTA परमा मोचयते । प्रचमान्तेनाक्षरशष्देन व्यवहार काले बाधरदितः प्रथमसत्यशब्दवाचयः प्राणोऽभिषीयते | सोऽयं परमामन vara प्राण safes: शुक्त" उपासकस- afar, ‘aq’ शरीरं, ‘af’ प्राप्रोति । युजो gam’, त्यादि पूवेवत्‌ । उपासकशरोरे स्वदेवतासमणटिरूपः परमामोपाधि- ङ्प उपास्यः MN वत्तत द्रये तस्वार्घस्य sella पूर्वोक्स्येव स॒नरप्यतिः ॥ ala AAAI, (sara श्रोमिति यञ्च नेति waren: at ag Te fag | afeqar कवयो भ्रन्वविन्दन्रामायत्ताः समटप्यज्‌ढ्‌ तेऽधि"(४)। इति । याचकाय सववस्त्वनुज्नाप्रदानवाचकं वाचः, सम्बसि ‘ay एतत्‌, “भोमिति' wax, दारिद्यृकारणमस्ति, “यत्‌ श्रपि दातव्यवस्तुप्रतिषेधवाचकं न" श्रतिः एतदचरं, अपक्ति. कारणमस्ति। यत्‌, भ्रपि मन्यत्‌ रस्याः वाचः qari, २्रा०।२अ०।८्ख०।५कऋ० | ९५४ ‘ax’ weufsenfged, sf: तथाचान्यतर ख्यते । we we जहि fafa fafa नि az इति वाचः क्रूराणि दति। ‘ag च' यदपि+अन्यत्‌ “उस्वरिष्णु" yaad वाचः. खद्पं श्राक्रो्ादिकं, "तत्‌" सवं, ‘aay’ मेधाविन उपास काः, ‘fray परिग्यज्य, wma “ग्रन्वविन्दन्‌' ध्यानेन अन्विष्य aaa) ते कवयः 'नामायत्ताः' प्राणदटेवतानामो- ;कारस्याधौनाः, सन्तः। अकारो वे स्वां वाभित्यायुक्घप्रका- रेण प्राणरूपमकारमेव ध्यायन्तः | Aa’ यथोक्तश्रुतिप्रोक्ञे प्राण aa “श्रधि समटप्यन्‌ः आधिक्य यथा भवति तथा ररि प्राप्ताः ॥ चतुथ मन्तमाह, (५)“यिन्रामा anease तेऽधि aa देवाः सयुजो भवत्ति। तेन पामानमपहत्य ब्रह्मशा खग लोकमप्येति विदान्‌”(५) ॥ इति। ‘xq’ शुतिप्रोक्त , ‘afaa’ प्राणतच्चे, ‘ara’ पूर्वोक्तस्य नास्नोऽकाररूपस्याधोनाः कवयः, श्रधिसमटप्यन्‌' । “तत्र afaq sua, ‘fa’ अग्न्यादयः, ‘wage: सर्वेणापि प्रकारेण युक्ताः, भवन्ति'। सवऽपि देवा निःशेषेण प्राण सरूपा sat उपासकेन दचिन््यमानल्वात्‌ । ‘aa’ प्राणोपा- पिकेन, ब्रह्मणा, ‘arara’ हिरण्यगभप्रापिप्रतिबन्धकं सर्व कर्मजातं, “्रपदत्यः विनाश्य, "विदान्‌", उपासकः, “aa लोकं दिरण्यगभष्ररूपम्भतं, ‘auf’, "एति प्राप्नोति ॥ ९५४ एतरेथारश्थके पद्मं मन्तमाह, ८ (६) “नैनं षाचास्तियं त्नवतरेनमस्ो पुमान्‌ ब्रुवन्‌ | quia न qaaa वदन्‌ वदति waa’ (a) इति। ‘qa’ प्राणदेवं, "वदन्‌ waa’ वदि धामो व्येवमुदुक्तः कोऽपि परुषः, वाचा खकोयजिद्भागतेन wea, ‘fad हुवन्‌” खो- शरोररूपोऽयमिति वदन्‌ aly, ‘Ta’ प्राणदेव, न वदतिः। तैव ‘salgary स्त पुरुषव्यतिरिक्लो नपुंसकं, cad azata ‘aa’, ‘a बदति । तधा ‘guid qaq पुमानयमिः सेतं qaafe ‘ca’ प्राणं, ‘a बदति" । sands! लोके एमान्‌ स्रो नपुंसकच्च इयेवं faa एव स्यूलरो रव्यत्तयः | aa तन्तच्छरौरखीक्षारात्‌ प्राण्देवस्तेन पुमानिलयादिगब्दे- नोपचर्यैते । न तु वस्तुतः प्राण्देवस्य पुन्देदेहादिकमस्ति। तधा च Walaa आमनन्ति | मैव सनो न पुमानेष नेव चायं नपुंसकः | यदयच्छरीरमादत्ते तेन तेन स चोद्यते॥ इति। एवं सति प्राणदेवं तहाचकेन शब्देन वदिष्यामौलेवमुचाक्तः gaat यदि एमान्‌ स्तो नुंसकमित्येतेषामन्यतमेन शब्देन रयात्‌, तदानीमेनं wees न बद्त्येव । एतेषां तयाशां स्थलदेहवाचिवेन प्राणवावित्वाभावात्‌। fa बहुना प्राण देवतासाक्तात्‌कारणुक्तः पुरुषः faq प्रति प्राशदेवख श्ूल- देदरूपल्वं यथा न प्रतोयते तथेव ब्रूयात्‌ इति ॥ यदिस््नौ पुमान्‌ नपु सक्मियेतः शब्दैः प्ररो नाभिधीयते केन AWG दलाय Wass परित्यज्य ब्रह्मरूपेण RAT olMoleBolo-cwo | २५५ पर्येनाह। (9) इति ब्रह्म तज्रागतमहमिति(७) इति । प्रथमाविभक्यन्तो योऽयं श्रकारः, सोऽयं प्राणोपाभिकब्रह्मणो वाचकनामत्ेन निदिश्यते ) यथा हिरण्यगर्मः सर्वप्राणिषु अनु- वतः । सर्वाहम्मानौ हिरण्यगभ इति श्रुतेः । तग्रैवायमकारः स्वेषु ककारादिषु अरमुगतलेन feceay an योग्यः। तस्मादकारेण प्राणोपाधिकं aw, भरनुसन्धाय ‘aq afar aula, अहमिति' एतदुपासक्रखरूपवाचकं पदं, "गतं MTR, यथा भवति र्था प्राणदेवं व्यवहरेत्‌। श्रत एवा सुक्थमस्मोति विद्यादिति विधिः पूर्वमुदाहृतः a उपास्यस्वरूपं wef दथथित्ा तत्‌फलं सड सिष्य दर्श यति। (र)“तदा इदं हदतौसदखं waa तस्य वा एतस्य हदतोसहस्रस्य सम्पत्रस्य षट्तरिंगतमक्तराणां सदस्राणि भवन्ति तावन्ति पुरुषायु षोऽ ङ्का सहस्राणि भवन्ति जोवात्तरेरैव जोवादराप्रोति stare sttaracfafa’(c) दइति। ‘ae’ इत्यारभ्य “wet सहस्राणि भवन्ति इत्यन्त पूवमेव व्याख्यात्‌ । तच्च वद्छमाणस्याचचरसख प्रशं साथ' WATT । हहतो सहसखरग- तानामक्षराणां मध्येऽनुगतं यदेतदकषाराख्यमत्तर तटेतच्जीवर्प। w, सति wart तद्युकतया ककारादौनि सर्वाण्यपि fraeyst— e ~ “0 ry ~ रयितु ward | तथा गवामयनगतानां सवषामङ्कां Wer मदा- नताख्यमहर्जीवरूपं | अ्रयनसम्ूतिङेतुलात्‌ । एवं सति भका- “ ८, 9) ¢ Noy * ¢ Ps वि 9 ररूपंण (एव, जोवाक्तर ग", महात्रताख्य' "जौ वाहः" प्राप्रोविः । महात्रताद्गभूतछ् हतोसहस्ररूपप्राणस्याकाररूपतेनीपासितला- ql तेन च ‘stars? महाव्रताहर्गतहदहतीसहस रूपप्रा णो- २५६ तरार श्ये पासनेन, जीवाच्चर' सर्व॑प्राणिजोवनहेतुभूतं विनश्वरं प्राणतः ्राप्नोतिः। “इति, ्ब्दः फलवचन समाष्यधेः ॥ “ यथोक्ञफल साधनं प्राणविन्नानं रधरूपकल्यनया प्र्सति; (९)“ब्रनकाममारोऽघ देवरथस्तस्य sale: योत्र पत्तसौ चक्ष Ya मनः सङ्कहोता तदयं प्राणोऽधितिष्ठति'"(९) दति । ‘ae वघोक्तोपासनफलकधनानन्तर, तत्‌फलप्राप्तये कथित्‌ देवरथः सम्पाद्यते । देवस्य प्राणस्य हिरण्य गर्भस्य रथः दिवरधः'स च Meu | श्रनकाममारः' हिरणखगभपदाद्वाचौनानिन््रलोक- चन्द्रलोकमभुलोकादि गतान्‌ कामान्‌ मारयतोति काममारः। न काममारीऽकाममारः, कामसम्पाद्क इत्यथः | तदिपरोतः “शरन काममारः', सर्वथा कामान्ना्रथयेवेव्यथः। न खल हिर ण्यगभ' प्राप्तः कश्चिदप्यर्वाचोनं लोक कामयते। तस्य" तादृशस्य देव- रथस्य, अवयवाः सम्पाद्यन्ते | येयसुपासकस्य "वाक्‌, सेव Te ‘sfe’, wa धौ यते स्थाप्यते युगमत्रेति रथस्य मुखमोषयोर a ‘ofa’ aaa! पुरुषस्य “योत्र ” रथस “Twat पाठ - इयवर्तिनौ चक्र | पुरुषस्य “Aaa, रथस्य ‘Ya’ युगपाश्वंहये बहयोरश्वयोः खरूपे । पुरुषस्य यत्‌ (मनः, सोभयं रथस्य ‘ag होता" सारयिः। ‘aq’ एतद्रधखरूपं, श्राणाख्यो देवः श्रधितिष्ठति' उपर्यारोहति, एतादथेन प्राणोपासनरूपण रथेन हिरण्यगर्भ प्राप्रोतीव्ययः ॥ / aq रथप्रशंसाये मन्तदयमुदाषरति। (te) “Agee a’(to) इति । मन्त इयेनेत्यधंः । प्रथममन्तः संहितायामेवमा- खातः आततेन यातं मनसो जवीयसा रथंयं वामृभवशक्रर २श्रा०।२अ०।त्ख०।११क०। २५७ श्लिना। यख्य योगे दुहिता जायते दिव उभे अनौ सुदिने विवसखतः इति । श्रण्िना डे भ्रख्िनौ देवौ, वां युवयो्य' TaN देवरूपाः तक्ताणयक्र॒निमितवन्तः । लोकेऽलन्त- वेगवच्वेन प्रसिच' यक्रनम्तस्मामनसोऽपि जवौयसा अतिशयेन वेगवता तेन॒ रथेनायातमस्रदुग्रहार्घमागच्छतं। थस्य we योगे श्र्वयोजने aad सति दिवो दुहिता ्युलोकदैव- तायाः Yat काचित्‌ उषा जायते । प्रा्याद्दिशि सूयं रथसंयोगे सम्मते सति उषःकालो भवतोति प्रसि" । सुयंरवसदहभावि- खमभ्युपेत्याश्वरथेऽपि तदुपचयते । उषःकालसम्पत्तौ सत्या विवखतः सूर्यस्य सम्बन्धिनौ ये अहन ते उभे afea प्रजानां GSAT भवतः; । तच रतिरप्यदःशब्दा्यत्वमभिप्रेख दिवचनमृक्ष। उभयोरप्यद्ः शब्दाथत्वं Aaa gaat अहव aware । भन्धकारोपेता रात्रिः ठष्णम्‌ Weis पेतं प्रकाभोपेतमहः प्रसिष्ठमेव । fea मन्छः संहितायामेवमान्नातः। निमिषचिन्नवौयसा रथेना यातम- खिना। भरन्ति WaT वामव sfap । अश्विना = रथिनो देवौ fafanfafafan इष यथा निमेषो विलम्बं न करोति तथा जवीयसा श्रत्यन्तवेगयुङेन रथेनायातमागच्छतं। वां युवयोः श्रवो रक्षणं | श्रन्ति भ्रस्माकमन्तिके सत्‌ सवदा वन्तमानं भूतु भवतु ॥ एतयोमन्वयोः प्रद्ंना्' प्रथमपादावुदाहरति | (ee) “ara ११ $ EME Hore, Wore, we २२। fT WME Aes, Geog, We Vi ( ag \ शद शैतरणर्यके न यातं मनसो जवौयसा निमिषद्धिव्लवौयसेति जवौयसेति?(१९) इति । ‘xfa’ शब्दो मन्तदयप्रतौकोदाषरणाधःः। दिरभ्यासोऽ- MTA: | उकथमुकथमित्यारभ्य जवौयसेत्यन्तेन ग्रन्थेन प्रतिपाद्यमेकभमेव प्राणोपासनमुपास्तिभेदप्रतिपादक्षयोः पृं श॒पक्रमोपसंहारयोरभावाद्यानि तत तत्रं पथक्फलश्रवणानिं तानि सर्वाणि गुणफलानि द्रष्टव्यानि। यच लेकमेव फलं पुनः शूयते तत्र गुणान्तरे TIANA फलानुषादो FVM | नतु चछटान्दोग्यहदटार णयकादिष्वपि प्राणविद्या समामाता, भतस्त- तत्या FU श्रचोपसंहन्तव्या;। शाखाभेरैऽपि पञ्चागिविद्यादौ विदय क्स्य गुणोपसंहारस्य च मोमांसाघां निर्णोतलात्‌ । मेवं। श्रसाधारणगुणप्र्यभिन्नाराहियेन विवेकयाभावे सति गुकोप- RATAN | अच कमाङ्गमुकधं प्राण््चा उपासनोयं । तचरतु प्राण एवोपासनौय इति वेद्यभेदादियामेदः। wa- च्छान्दोग्यहददारख कोः देवासुराख्यायिकामुदा ष्य भिवे. वोद्गौधविद्येति निर्यात्‌ । agenda विद्यानानालमवग- wai न च प्राणदैवस्यैकतवेन fare agate) तधा सति ब्रह्मण एंकलेन सवषां ब्रह्मोपासनानां एकवलप्रसक्तात्‌। तदेकलश्च नानाशब्दादिभेदादिवधिकरशे निराकृतं । यद्य- येतत्‌ प्रतीकोपासनं, तथापि वाचनिकादङग्रहस धिय मानलवादितरत्रद्मीपासनवत्‌ साचात्‌कारपयंन्तमुपासितव्य' । , ततो जातस्य साल्ात्‌कारस्य रक्षणाधं' मरणपयं न्तमा वत्तंनौय। श्रन्धया Fanfaaay सात्तात्‌कारे नष्टे सति देवो मूला ear नप्येतौलयेतादथं फलं नोपपद्यते । ययते चाव्र तादृशं फलं । RAT ete AMolSBoik 2 We | २५९. WHAN देवतामयो ब्रह्ममयोऽखतमयः aay देवता भ्रष्य तिय णवं वेदेति । aaa कर्माङ्गाववद्मुपासनं क्मकाल एवा- ea! तथापि wa यावल्लोवमावत्तंनोयत्वात्‌ कमौनुष्टानर- हितेऽपि काले मनसैव हदतोसहस्ररूपमुक्थ सम्पाद्योपासनोयं । रत एव कर्म॑पारतन्ााभावादितरब्रह्मोपासनेष्िव नासत्यासम- नियमः । दिग्देशकरालनियमम्त्‌ चित्तेकाग्यु यं प्र्नपरयुक्तल्वाब्ा- स्तौति नि्णोतः। एव्रमामरणमुपासकम्य इतरप्र(गिवन्मार्मप- MATH A fer VATA द्रव्या] तत्रादौ वागारौन्दरियाणां afaaata विलोयते, मनोहत्तिषख प्राणे aaa, प्राण्य जोव- वल्यां लोनो भवति, जौ वोऽपि प्राणसहितः तेजःप्रधानेषु weay- ay लोयते, तच्च भूतपञ्चकं परमामनि वौजावगेषं प्रलौयति ।' तावता YAS जन््रनः Bafa: |! अध परमातमनि सावग्नेषविन aaa arnt हदयपुष्डरोके एनरद्रय मूबन्यया नाद्या निगत्य रात्रावहनि वा सर्य॑रभ्िः प्राप्य उत्तरायणे द्चिणायनेः वाचिरादिमागखेव गच्छति | अर्बिंरादयः सर्वेऽपि भातिवाहि- कटेवास्तेस्तत्र तच नौतः क्रमेण ब्रह्मलोकं प्राप्य त्र aay- स्यादेव भोग्यजातं waft! स्थूलशरीर Gea wey Aas WTA जागरणवद्‌ भोगान्‌ yar कदाचित्‌ Waevafe- मन्तरेण खप्रव क नसेव सर्वान्‌ भो गान्‌ YER |. यदा खेच्छया बहन्‌ देहान्‌ खजति तदा तेषु सवेषु Bey vay एथगन्सः- करणोपाभिकान्‌ जवान्‌ खषा तद्र पे यथेच्छ' विरति । } तदेवं जगत्‌ ufeafate सवमेश्लयं मस्य योगिनः परमेश्वरेण समानं | ततस्तग्रोत्यत्रन्नानः स्न्‌ AWAIT तेन ब्रह्मण २१० , शितरेयारस्छके स मुश्चत | तदेतत्‌ al मौमांसायां ठतीयचतुघंयोरध्याय- Tea ॥ ८ ॥ “A “ ¢ ~, भ fa सायणाचाथविरचिते aan? षेदाथप्रकाओे रतरे- यार्यके दितौयारण्यके ठतौयाध्यायस्याटमः VW: ॥ अथ चतुर्थोऽध्यायः । © ८८ 0 कि © ew” 0 Qe आत्मा aT इदमेक एवाग्र आरोन्नान्यत्‌ किष्चन मिषत्‌ (१) (रस faa लोकान्नु खजा इति स द्रमांज्लोकानखजत(र) (AAT मरोचोरमरमापः(2) (2) wai: परेण दिवन्धौः पृलिष्ठान्तरिदषं मरौचयः पुथिवी मरो या अधस्तात्ता भपः(४)८५)स्‌ Cae | लोका रो. कपालान्नु सुजा इति Aisa CT पुरुषं समुडलयाम्‌ कयत्‌ (५) (ई तमभ्यतपत्षश्याभितप्तस्य मुखं निरभिद्यत यथाण्डं मुखादाग्बाचोऽप्रिनासिकं निरभिद्येतां नासि काभ्यां प्राणः प्राणादाय्‌र कणी निरभिदेतामकोभ्यां चत्त्चततुषप Whee: कर्णो निरमिदेतां कर्णाभ्यां sta ओ ादिशः लड्‌ निरभिद्यत तचो लोमानि लोमभ्य शोष भिवनस्यतयो इदयं निरभिद्यत इदयान्‌ मनो मनसशचन्द्र RAT o (BMele Bol २६१ मा नामिनिरभिद्यत नाभ्या अपानोऽपानान्मलयुः शिश्नं निरभिद्यत शिश्नाद्रेतो रतस BATTS) ॥ ९॥ एतरेयार खकभाष्यम्‌। दृश्यमध्यायत्रयेण प्राणविद्या प्रपञ्चिता । तावता ब्रह्मविद्यायां परुषस्य सुख्याधिकारः waa) कमचकार्ोतैः क्मभिविवि- दिषाथा उत्मन्रलात्‌, उपासनया चित्तेकाग्रयस्य WAST! तत्‌सम्मत्तौ शमदमादयो गुणा अधसिदाः। ते चालविद्यायाम- न्तरङ्गमूताः | णान्तो दान्त उपरतस्तितिन्तुः समाहितो भ्ूता- AAA A पश्यतति यतेः wat सुख्याधिकारिणशसमुपलभ्य afa: । श्रष्यायत्रथेण ABA विखष्टमुपदेष्टमादौ aw ay- SU सूचयति (१)ॐ mea बा इदमेक एवाग्र श्रासौन्रान्यत्‌ किश्चन fangs) इति। भरालशब्दस्यार्धा महषिभिरेवं Aaa | यच्चाप्रोति यदादत्ते यश्वात्ति विषयानिह) TGA सन्ततो भावस्तस्मादामेति कीत । इति । दिवधो fe ‘ma’, व्यवहारविशिष्टः वेवलश्ति | त्रिगिष्टव्यवद्ारोऽपि तिविधः। जागरणं wy: ayfaafa | aa सुषुप्तावयं atlas सखोपाधिविलये सति परमानन्दरूपं ag परप्रोति। तथा च कोवृ्योपनिषरि गूयते । सुषुिकाले सकल विलोने तमोऽभिभूतः सुखरूपभेतौति | तस्मादाप्रीतीव्यामति maa प्रयमनिवंचनं gear) स्तप्रावस्यायामयं lar nn नानाम * alaa इति mo, ग०च। २६२ रैतरेथारण्यके जागरणस्य पटाधवासनाः wat भ्रादत्तं। तथा च वाजस- मेधिनः समामनन्ति#। स aa प्रखपिल्यस्य लोकस्य सवीवतो मातामपादाय खयं विहय खयं निर्माय खेन भासा खेन च्यतिषा प्रखपिति दति। भरस्यायमर्धः। यदायं जोवो वाक्‌ चच्तुरादिदगविधवाद्नकरणोपरतिरूपं खापं प्राप्रोति तदानौ सर्वावतो गिरिनदौसमुद्रमनुयपश्वादिसमेपदार्थोपेतख लोक- सयन्दियरषैच्यमाणस्यास्य जगतो मातां लेशरूपां वासना- मपादाय तत्तत्यरिमारपदायभ्योऽपच्छ्दि daa ततो जागराभिमानसखयं विद्य खयमेव विनाश्य waaay परञ्च खयमेव निमयं जगदाकारेण परिणतेन खेन भासा खजौयेनान्तःकरणेन तधा खेन च्यातिषा खरूपचेतन्येन कस्पितपद्‌ धीवभासकेन gat सन्‌ प्रखपिति इति । तस्मात्‌ वासनानां सोक्षारादादत्त द्रयामेति दितीयं निवचनं geal जागरणावस्यायां चकु रादिवाचचेद्दरियेवद्यरपादि- विषयानत्ति सु्क्ते । तथा च आथवणिकेरवमारायते। स्लव्रपानादिषिचित्रभोगेः स एव जाग्रत्परिटक्षिमेति इति । ततो वाद्यु्िषयभोगानत्तीव्याकेति ठतोयं निव चनं द्रष्टव्य । उपाधिविशषस्यावस्था तयमुपजौव्य निवेचनचयमुक्तं। भग्र Sane नि्चनसु यते। यद्यस्मात्‌ कारणादस्यामनो भावः खभावविदरेषः सन्ततः परिष्छेदरहितः । तथाच सव्य भ्रानमनन्तं ब्रद्धेल्त्र Baar रेणपरिच्छदकालपरिच्छे- दराहित्यलक्षणमानन््मभिहितं । तस्मादनतिसातव्येन सवज [ककाकययाकनाकाकककाकण रि णण * परठमीति कम) Fo 4 | र्श्रा०।४अ०।१ख ०१० 242 weatarme ft चतुधेः निर्वचनं द्ष्टव्यमिति। ud wat तश्चनिदेगस्थ॒प्रस्ततत्वादखर्डेकरसवेन सन्ततल- माकगष्दप्रहत्तिनिमित्त। यदि धातुप्रत्यथजन्यमवयवाधंसुपेशखय रूदिमायित्य खरूपवाचित्सुच्यते तदाप्यध्यस्तस्य निखिलस्य जगतोऽधिष्ठानलेन खरूपत्वमस्ति, नष्ारपितानां सर्पधारा- दण्डमालावलौ वद ृत्तित्वादोनामधिष्टानमूतां रल्नुमन्तरेष किञ्चिदन्यदास्तवं खरूपमस्ति, किम्बदना । यद्ययमामशष्टो यौगिको यदिवारूढः सर्वथापि सन्ततोऽखण्छकरसः स्वज- गद्धिष्ठानलेन तरौयवास्तवस्वरूपभूतः पदार्थं रामशब्देन विव- faa. | बे'शब्टोऽवधारण्धंः। शद्‌ इदानी सार्वजनो- नप्र्क्षादिप्रमारैः सर्वैरपि प्रतोयमानं जगत्‌, ‘aq’ ष्टे qa, श््रालेवासौत्‌ः। न तु तत्‌काययभूतं ATH SIA जगत्‌, शश्रासौत्‌"। नाप्यामनो गोचरौ शब्दप्रत्ययावास्तां | लोके हि त्कायभूतघटशरावादयुत्यत्तः wa atafa aq धघटादिकं। अथापि adad शब्दप्रत्ययौ विदतं एव । तद- दतापि प्रसक्तो सत्यां शब्दप्रत्ययावपि वे"शब्देन व्यावर्तते | देष् न्द्रियादौनामभावेन जिद्भानिष्पाद्यस्य TRAY मनोनिष्पा- दास्य प्रत्ययस्य चामावः सुतरामुपपद्यते । ननु “KYRA, इति सामानाधिकरण्येन जगदेशिष्यमामनः प्रतीयते नोल- सुत्पलमिति सामानाधिकरययवणे सन्युत्पलद्रव्यस्य नीलत्वगु- रवेशिष्चस्य प्रतिभासात्‌ | मेवं । afer सत्यग्रशब्दस्य मेयथ्थ- प्रसङ्गात्‌ । इदानीं जगहिथिष्ट आता प्रतिभासत इत्यनुपपच्या खितिकालं परित्यज्य केवलमामानं aa “santa we: २.६४ शेतरेथारण्यके पराचीमकाल SAAT | तरेवमनेन वाक्येनाखण्डेकरसमाल. aw सूतितं भवति । “एकादिशब्देरखर्छेकरसतमेव «et: क्रियते । (ra दक्ादिपदायंषु खगत: सजातीयो विजातौ- यथेति fafan भेदोऽस्ति। यथा णाखासकन्धपचादौनां परस्- रप्रतियोगिको वत्स्य खगतो भेदटः। दत्तान्तरप्रतियोगिकः सजातोधः। पाप्राशादिप्रतियोगिको बिजातोयः तदद्‌ मनोऽपि प्रसक्तौ ‘UR NSA खगतभेदो Wana | दइक्ठवन्रानामकी न भवति। किन्तेकासक cara! “एव एव्देना मान्त रव्या- तिः । योऽयभेः स एव न त्न्यः कचित्ताृश saa नान्यत्‌" दूत्यादिना विजातौयभेदटौ निषिध्यते । ्रन्यत्‌' प्रषतादःनो विलक्षणं, ‘faga’ किचिदपि वस्तु, “न मिषत्‌" धातुनामनेका- dary नासीत्‌, waa भवति। न च जगदुत्ादनाय मायाख्या- थाः भक्तेरक्ञोका्यलादन्यसद्वावः शहनौयः। श्रामश्रत्तिवे- नावस्ततेन च मायायाः एषग्गणना नलात्‌# । न हि भव्येभ्यो जोवितं प्रयच्छन्त; खामिनस्तव एतदनं त्र दौयशकतेधेतावदि- ति विभज्य गणयन्ति । नाप्यवस्तुभूतं चन्द्रप्रतिवि्नादिकमभि- ल्य ही चन्द्रमसौ वस्त॒भूताविलेवं बुहिमन्तो व्यवदरन्ति | तसा दष्नोक्ञतायामपि मायायथामालनोऽखण्डेकरसामतायां न कोऽपि विघ्रोऽस्ति। श्टशः सः। यदि तत्रापि जगदनुवत्तत तदानीं व्य्घोऽयमग्रणब्दप्रयासः स्यात्‌। सामानाधिकरख्धन्तु बाधाया- qa पपद्यते" । यस्वदौयथौरः स स्थाणुरिव वं बाधदशेनात्‌। ~ = ^ क पृथगभिधानानद लादिति करगण्च। , + बाध्यताथाम्यपदयते Fe, Ao च| VAT IB Mole Boll We | १९१५ तदत्रापि यद्‌ area इदमिदानीं प्रतिभासते तञ्जगन्न भव- ति। किन्छासेखेव योजनीयं, नम्बिदानौमपि तद्या नेद जगत्‌ । किन्लामल्येवं बाढ । तथापि quate ढस्य जगश्व- प्र्ययदाद्यीदनुभवविरोधभ्बमो माभूदिति ee: प्राचौनकाल उपन्यस्यते । कालस्यापि रुश्चन्तभावसद्वावात्‌ कालवाचकोऽ रशब्टोऽनुपपन्र इति चेत्‌ । न । परप्रसिदयनुसरणाधवतात्‌ । पर- प्रसिष्ा परो बोधनोय दतिन्यायः | परख तु aya: पूवखषटि- वत्तमानखष्योमपये प्रल्कालप्रसिदिरस्ति। श्रतस्तदौयभाष- या बोधयितुमग्र इत्यु यते | अनेनव न्यायेनामासोदिति शष्दहयं पर प्रसिद्धया योजनोयं । अन्यथा पुनरक्गिपरिहाराय शष्ददय- स्याघमेदेऽङ्को ते सति सत्ताविथिष्ट ामेयेवं प्रतिभासादख- wea Yaa, Wear पयोयलेनामिमतौ | पत एवासावा इदमेक एवाग्र ्रासोदित्यस्य खाने छन्दोगाः aza सौग्येदमग्र आसोदिति पठन्ति। स सर्वभेदशून्य waa विवस्ितोन तु दिरस्यगभीदिलोकिकश्रासमा। एतच्च ठतो याध्यायस्य ठतौयपादे चिन्तित ॥ श्राावा इद्मिव्यत्र विराट्‌ स्यादधवेष्वरः। भूता नश्वरः स्याह्ववाद्यानयनादि रार्‌ ॥ भूतोपसङ्द्रतेरी यः स्याददेतावधारणात्‌। श्रयेवादौ गवाद्यु्षत्र ्मालत्वं विवचितं ॥ WIM at इदमेक एवाय भासोदिव्यत्र विराडवामगष्टवाथो नेश्वरः । कुतः । स kaa लोकाच खजा इति पञ्चभूतखषटिमनु- जञा लोकमात्रखुेरमिभानात्‌ । hearty तेसिरीयकच्छ- ( as ) २९१ रैतरेशारण्यमे न्दोगादिषु भूतदङश्चभिधानदशनात्‌ ताभ्यो मामनयदिति चौ awarataad शरोरिणो विराजो घटते, न तशरौरस्य परमे आरण, इति प्रासे AA | एक एवाग्र भ्रासोदि्यहेतावधार- areata | तथा सति शाखान्तरोक्ला भूत- feta उपसंदतुः शक्यते | यत्त मवाद्यानयनं तद्थबार्‌रूपं | तहिदमस्य AAAI पुरषाथलाभावात्‌ । रघ भूताधवादलं मन्येथा, तदि विराडादिहदारा प्ररमे्र एव गवादिकमानयतु | माणस्य गवानयनादिप्रपञ्चस्य सवस्याथवादत् शुतेविवक्षि- तोऽ; कोऽपि न सिध्येदिति चेत । al जोवब्रह्मक्यस्य faafe- तलात्‌ । असावा दत्यपक्रम्य स एतमेव पुरुष ब्रह्म ततम- ATA MAA ब्रद्मेयुपसंहा रात्‌ | THAT भरालशब्दवाच्यः॥ इष्यं सङ ग्रहे णास तत्व सूतितन्तचाध्यारोपापवारा्यां प्रप- wid | da सश्चतेव्यारमभ्यायमावसथ इत्यन्तेन TAA प्रपञ्चयितुकाम्‌ श्रादावारोष warfa! (x) “a kaa लोकात ast efi a इमाल्लोकानसजत'"(२) इति। रामा at ¢e- मिल्यनेन Bay सचितः सः' परमेखरः, एथिव्यादौन्‌ ‘Atay, खच्यामोव्येवमोचचणं विचारं Fray! ‘gear वितक । इत्यं विचा ‘a? परमेश्वरः, (रमां ललोकान्‌ऽमृजतः | ययप्यत्रामे- afa केवलं तच्च waa तघापि निर्विकारस्य जगहावापच- सन्मवाच्छाखान्तरोक्ता मायाशक्तिरप्यथादुकेति geal मा- यान्तु प्रकतिं विद्याश्नायिननतु महेश्वरमिति श्ुलन्तर | इन्द्रो मायाभिः पररूप द्यत बति च। मायासहितस्योपादा- ae विवत्तितत्राद्‌ विवत्तवाद्‌ एवात्राभयमेतव्यो नं लारण्मपरिः RAleleMolrwWelr Be | ९७ ware) यद्यपि लोकान्न, खजा इतयेतावन्मातवि चारेण कुलालवत्रिमित्तकार त्वमेव प्रतोयते । तथापि सोऽकामयत बहुः स्यां प्रजायेयेति शाखान्तरगतस्य खकौयबहलावदहिषवार- वाक्यस्य गुगोपसहारन्यायेनानोपसंहारादुपादानत्रमपि सि- दयति । एतश्च भगवता व्यासेन सूत्रितं प्रति प्रतिज्ञा दृशन्तानुरोघादिति। योऽयं परमाम। नासो केवलं निमित्त मेव किन्तु प्रकतिरुपादानमपि। कुतः येनाश्रुतं ga भवती- सेकविन्नाने सवंविक्लानं प्रतिन्नाया उपादानरूपटृशान्तस्य चानुसारात्‌। तदेतत्‌ सूत्रोक्तं खपचसाधनपरपन्चदूष णसुखेन खतिपादेन तकपदेन च प्रपञ्चितं। स्रण्व्यानां लोकानां Whar भूतन्यतिरेकेशासम्भवाद्‌ भूतस॒ष्टिरप्यतोपसंहर- War) सा चान्यत्रैवमान्नायते। . तस्मादा एतस्प्रादासन RTT: ANT अज्ाशाद्‌ वायुवायोरन्निरगेरापोऽङ्यः एथिवौ दति! एतदीयविचारास्त दितोयाध्याये ठतोय- पादस्य yaaa प्रतिपादिताः। परमेश्वएस्य सत्यसङ्ल्पतवादु्‌ waa लोकशो वा सङ्खययतिरिक साधनान्तरं नापेचितं। अत एवान्यत्र Bad । सन्यकामः सत्यसङ्ष्प इति । स तपस्त He सवमदजतेत्यन्यतर BAU! तपोरूपं साघनमपेत्तित- भितिचेत्‌। मेवं। न द्यत कच्छचान्द्रायणादिकं तपः, किन्तु खष्टव्यसङ्ल्य एव । यस्य न्नानमयन्तप इति श्रुत्यन्तरात्‌ । सङ्क- ल्यव्यतिरिक्त साधनान्तरं नपेच्धितं। सङ्न्पस्यनिरङ्गलाव्रा- ~ ~~ ~ ~ = ~ --~ ~~ a मि पि epee, oe प ° esa frarceifa ao | बङ्मा वाक्य विखारम्येति Ae | २६८६ t acareaa MAT भूयान्‌ aap | तस्य च सङ्कल्पस्य सल्यलाश्नगती न भनौराज्यतुखत् ॥ यै लक्षाः परभेष्ठरेण खष्टास्तान्‌ खसखनासरा निदशेयति। (र२)“शअ्रस्नो मरौचौमरमापः""(२) इति । एतेषां शब्दानां लोकवाविलप्रसिदेरभावात्‌ खयमेवश्ुतिरव्या- चष्ट । (४)८अरदोऽश्भः परे fea: प्रतिष्ठान्तरित्तं मरो चयः ufaay मरो या अधस्तात्ता भाप" (४) इति । दिवं परेण दलोकस्योपरि, मह्र्लकजनोलोकतपोलोकसत्यलोका ये सन्ति, याष "दौः प्रतिष्ठा" सवषां टेवानां अआग्रयभूती यलोक RAM, एत्‌त्‌ सव मश्ःयब्दवा चं । (लोकेषु पञ्चभूतानां साधा रणतेऽपि जलस्या्ादुपलम्पियोग्यवेन प्राधान्यमभिप्रे् श्रदोऽ- शः, aa) उपरितनलोकादुष्टिहारंणागतमम्भ एवास्माभि सात्तादुपलभ्यते, न तु भूतान्तरं | , सूयमरौचोनामाधारलात्‌ अरत्तरि्षलोकः, ‘atta’, इतिशब्देनो्ते ! भूलोकवतिनां प्राणिनां सदसा ग्ियमाण्त्ात्‌ “मर'शब्देन “एृथिवौ',उपल चयते | पृथिव्या ्रधस्तात्‌,' पातालबिशेषरूपा भोगभूमयः "याः", सन्ति, ats, सर्वाः,तन्नोकवासिभिनो गादिभिरप्यायमानलात्‌ शापः", CTT ॥ लोकङ्ष्टिसुक्ता पालकाभाषेन लोकानां विनाशो माभूदिति लोकपाल दशयति । (५)“स दै ्ततेभे नु लोका नीकपा- arg खजा इति सोऽय एव पुरुषं समुदुव्यामूदयत्‌”१(५) इति । ‘ay परमेशखरः, पुनरप्येव विचारितवान्‌ | धमे", खल्‌ + तपःप्रथास दति Be | RMolBWolL Bole Wo | २६१९ लोकाः", निष्यत्राः, तेषां भोगस्थानानामचेतनानां लोकानां LANA चेतनान्‌ 'लोकपालकान्‌, देवान्‌, सर्वथा खच्यामोति। ‘ay विचारयुक fat, as एव जलोपलच्तितपच्चभूतेभ्य एव, ‘gay’ पुरुषाकारं विराट्‌पिर्ड, समुदुत्य', श्रमूडयत्‌" कठिन- ARNT! यधा कुल।लम्तडागे जनलस्याधम्तादाद्रं खद्मानौय शोषयित्वा कटिनं faw करोति, aged विराट्‌ पुरुषः AACS ब्रह्माण्डरूपस्य लोकस्य पालकः ॥ faa तद्वान्तरलोकपालकानां चेतनानामन्न्यादिटैवतानां afte दशयति । (६)^तमभ्यतपत्तस्याभितप्तस्य मुखं fachraa Taw सुादाग्बाचोऽग्निनीसिके निरभिद्यतां नासिकाभ्यां प्राणः प्राणादायुरक्तिणो निरभिदोतामनत्तोभ्यां wera श्रा- दित्यः aur निरभियेतां कणभ्यां aa योत्रादिशस्त्रःनिर भिद्यत तचो लोमानि लोमभ्य ग्रोषधिवनसरतयो हृद्य निरभि- aa eearaa मनसथयन्द्रमा नाभिनिंरभिदयत नाभ्या अरपा- Tsay: few’ निरभिद्यत शिश्नाद्रेतो रेतस ्रापः”(६) fai ‘a’ विराट्‌ पुरुषे, “्रभ्यतपत्‌" अभितम्तत्तच्छिद्रत- ब्रतेन्द्रियतदभिमानिदेवताखूश्यथ' स परमेश्वरः पर्यीलोवित- वान्‌ । पर्यालोचनमेव तप इति पूवंमुक । “श्रभितः पर्यालोबि- तस्य ‘aa विराट्‌ पिष्डस्य, ‘qd निरभिद्यत' मुखच्छिदर विदारितमभूत्‌। ‘aa’, परत्िसर्पादोनां पक्त' “awe”, भित्र भवति, तहत्‌ । तस्माय खदधिद्रादागिन्दिये निष्पत्र । तस्माच द्द्रियात्‌ अग्निः", देवता निष्यत्रा। एवसुत्तरपर्यायेष्वपि च्छिद्र द्द्ियदेवता व्याख्येयाः प्राणः wife | 'लोमब्देन १७० रतरेथारण्यक तदाधारभतत्ङनिष्ठं खगन न्द्रिथमुच्यते । ‘wea’ श्र्टदलं कमलं । “अपानः WAAL वायुः, "स्त गुद्यन्द्रियम्‌ ॥ १॥ (१)ता एता SAAT: FEI अस्मिन मत्य एव प्रा प्रत स्तमशनापिपासभ्यामम्बवाजंत (१).रोता एनमनरुवन्नायत्‌ ननन: पजानीहि यदिन. पति्ठिता अन्नसद्‌ामेति ताभ्यो गामानयत्ता अन्नुवन्न व नोऽयमलमिति ताभ्योऽश्मानयत्ता चत्र वन्न प्रे नोऽयमलमिति ताभ्यः पुरुषमानयत्ता BATA सुक्कं वतेति पुरषो वाव GHAR) (रेता अत्रवोद्यथाय तनं fanaa) ()्गिरबाग्‌ भूत्वा मुखं पराविशद्राय्‌ पाणो vat नासिके पाविशदादिलश्चक varfaat पा विदिशः ata भूत्वा करणो पुविशन्नोपधिवनसपतय) लोमानि मत्वा त्वचं पाविशंश्चद्रमा मनो भूत्वा दयं पाविशनष्टल्यरपानो भूत्वा नाभिं पाविशदाषो रतो मला श्नं पाविशन.(४) प)तमश्रनापिपासे अत्र तामाता श्वाममिपजानो रोति ते AAAs वान्देवताखाभ grace भागिन्यौ करोमोति SATIS करम च ६१ ताये दविग्र दयत भागिन्यावेवास्यामशनापिपासं भव तः(५) ॥ २॥ पितसरेथार णक भाषम्‌ | इद्दरियाणामभिमानिदेवतानाचच खट्िरक्ला। भच तासां RATS IRAoll(-Q Wo | ॐ: दबतानां भोगयोग्बाग्शरोरखषटिः विवन्तु्तदुपोषातलेन छत्पिपासयो; खट दशयति! (oat एता सवता; खटा ्रस्मिश्महत्य गवे प्रापतंस्तमगरनापिपासाभ्यामन्दवाजेत्‌''(१)दति | या इद्दरियतदभिमानिदेवताः, ता एताः", ‘eer’, सत्यः, ‘afaq yata, (महत्यणवे' समुद्रवदल्यन्तविस्तते fat] Ze, प्रापतन्‌" प्रकषण पतिता श्रभवन्‌। ‘a’ सबंन्द्रिय- तदेवताधिढानम्रूतं विराड्टरहं, चत्यिपासाभ्या, “अन्वव।जत्‌' अनुगमितवान्‌, संयोजितवानिल्यश्रः॥ ` ्रधाल्यरटृेदख्षटिमाह | (२).ता एनमघ्रुवत्रायतनं नः प्रजानोहिं यस्मिन्‌ प्रतिष्ठिता अ्रन्रमदामेलि ताभ्यो गामान- यत्ता अहुवव्र ब नोऽयमलमिति ताभ्योऽष्वमानयत्ता ayaa वे नोऽयमलमिति ताभ्यः प॒रुषमानयगरत्ता अत्रुवन्‌ सूक्तं वतेति पुरषो ata gad’ (a) इति ‘ar’ विराटे पतिता इन्द्रि याभिमानिदैवताः, सरष्टारं परमेश्वरं wad “अल्ुवन्‌"। भो परमेश्वर श्रय" विराड्देहः, रस्माकं भोगच्तमो ‘a’, भवति । waned विराद्देहमापूथ तत्र प्रतिष्ठां प्रापु वयमसमयौः। "अत्र", wateuata सम्पादयितु वषयमसमर्रीः। श्रत: ‘afay wandt, प्रतिहिताः, सत्यः, ay तदेदपर्याष ‘sq’, अत्तु शक्ता भवामः। तायं 'ब्रायतन' शरोर, (न भसद्धं, प्रजानोहिः अवधारय, सम्पादयेव्यर्धः। ततः परमेश्वर; "ताभ्यः" देवताभ्यः, भोगाय Mes, श्रानयत्‌' । ‘at’ च देवताः, ‘agay’, नः रस्माकं, श्रयं" देहः, ‘a’, एव ‘sa’ । उपरितनानां दन्तानामभाषेन दूवीदिमूलस्योत्‌ षातुम- ९७२ ेतरेथारखके शक्यतात्‌ 1 श्रतोऽयमपि गोदेहस्तिष्ठतु । श्रतोऽन्यमप्यभयतो- दन्तं देहं waad ‘aqay | ततः परमेरस्तदथं' “aM मानयत्‌ । ‘ar’ च दैवताः, विवेकक्ञानाभावात्‌ श्रय' श्र देहोऽपि, न, पर्यास cama । ततः परमे्वरम्तदथं विवेकसम्पत्रपुरुषटेह, श्रानयत्‌'। (ताः च Saas, तावता परितुष्टा अाश्श्चवाचकेन "वत" शब्देन खकौयं परितोषं सूचयन्यः सष्ठ कतं, परमेश्वरेणेति “अह्ुवम्‌'। यस््ाकनु यदेह एव, AIA AMAA च पूवेमुदाहतं। परुषे वेवाविस्तरा- मामा स fe प्रञ्नानेन सम्पत्रतमो fasta वदति fasta पश्यति वैद श्वस्तनं वेद लोकालोकौ मत्यनारूतमोप्‌सन्येवं सम्पत्र इति। तस्मान्मनुष्यदैेह एव ‘gad’, aaa शब्देन परितोषयोतकेन वक्त योग्यः ईवरणख्षटेषु भो गत्तमग्रतोरषु देवानां प्रषेणाय ईष्वर प्रेरण दशपति। (३).ता श्रव्रवोद्यधायतनं प्रविग्रतेति' (2) sfai afaraaaa छिद्रं afefeaqgaa या चाभिमानिनो हेव तोत्यव्रा तत्‌ ‘waaay’, अनतिक्रम्य देहे देवताः प्रविशतेति" ॥ दूष्यमनुक्तातानां देवतानां प्रवेशं दथयति। (४)“अग्निव- ग्भूतला मुख प्राविशदायुः प्रायो भूला नासिके प्राविशदादित्य- खन्तुभूत्वा्िणी प्राविशदिशः योत्र भूत्वा कणा प्राविशतरोषधि- बनसखतयो लोमानि मूला ad प्राविशचरन्द्रमा मनो Zar दयं प्राविशन्‌ खल्यरपानो war नाभि प्राविशदापो रेतो भूता शिख प्राविशत्‌”(४) इति । योऽयं “Safa वागि याजिमानौ देवः, सोऽपि बवागभूवा' बागिद्धिय एवान्तभूय रश्रा०।४अ०।२ख ०।४५ऋ० | २७४ -सुखच्छटद्रः ‘mfr रएवसुत्तरतापि योज्यः । न खलं वागादिषिद्धियेषु भ्रग्यादिदेवताः प्रत्यक्तसुपलभ्यन्ते। नापि देवताभिरप्ररितानामिन्द्रिया्णां खसविषयग्रहणसामध्यमस्ति। / एतश्च भगवता व्यासेन Bala | न्योतिराथधिष्ठाननु तदामननादिति। च्योतिरादिभिरग्न्यारिदधवैरधिष्टानं वागा- दौद्दरियाणं प्रेरणमभ्युपगन्तव्य' । कुतः । तदामननात्‌। तस्य देवताप्रेरशस्य भ्रग्निवग्‌ भूवेत्यादिना यूयमाण्लात्‌ । यथायं विचारी हितीयाध्यायस्य चतुधपादे सूवितः। एवमन्येऽपोश्ि- यादिभिषयबिचारास्तस्मिन्‌ पाटे द्रष्टव्याः ।॥ सुन्यिपासयोविं राडदेहे नियतस्य सथानविशेषस्य पूवम. वणात्‌ छतखश्रौरे vay दशेवति। (५)^तमशनापिपासे तरूतामावाभ्यामभिप्रजानौषोति ते अव्रवौदेताखेव at देवता- स्वाभजास्येतासु भागिन्धौ करोमीति तस्मायस्ये कस्मै च Sams इविग्टेद्यते भागिन्याबेवास्यामशनापिपाके भवतः”(५) इति । ये चुत्यिपासे परमेश्वरेण frets संयोजिते ‘a’ उभे, परभिण्वरं प्रति ara खानविगेषमरुख्हाण ‘ofa’, agai’) ईष्वरः wry स्थानविशेषमदृष्टा ‘ai’ उभे अ्रपि, ‘caraa’, अ्रग्या- दि्वतासु, “्राभजामि' | ततस्ताखेव भागिन्यौ विषयभाग- qa, करोमौल्त्रवौत्‌' | यस््ादेवमोष्वरे णोज्ञ' (तस्मात्‌, लोकं न्यसे कस्ये, अपि देवतायै अगम्नादिदेवताये, (हवि रखष्यते' भोग्य' वस्त॒ समर्प्यते । रस्या शअ्रन््यादिदेवताया, एते चुत्यि- पासे, wage एव भवतःः। श्रम्निवायुदिदेवतानां श्ररौरेष्वप्याहारसखोकारे चत्थिपासयोरेव ठिमिषति। तथा ( २५ ) na * ~ २७४ एितरेवारण्यकै र a हविःसीकारे श्प्यिपास agence चक्चरादिदेवताय हविःखीकारे afer aaa: । यदा पाति प्रतितं समोचौ नमत्र भोक्लकाम आद्रेण पश्यति तदानों ane प्रलासत्रपरितोषणल्वान्‌ मनसि aU शान्तेव भवति, न तु यधा पूवं वाधते। एवम्न्तप्रिधा- ब्रवारत्तीयवणस्मशनादौ यथोचितं ठपिलेभो eas) तदेतत्‌ 0: CAN $ सबदेवतासु चुत्िपासयोभागोपतलं WW 4 N Qa ई क्तोमे तु लोकाश्च लोकपालाशान्नमेश्वः खजा इनि सोंपोऽभ्यतपत्‌ ताभ्योऽभितक्नाभ्यो म॒र्तिरजायत या वे सा म्तिरजायतान्न' वै तत्‌(१) (रोतदेनहषटं पराङ््य- जिघांस. तद्वाचा faqaa, तन्नाशक्रोदाचा zeta स यड्नदाचा Geeta देवान्नमव्पखत्तत प्रा णेनाजिघकत्तनाशक्रोत. प्राणेन Aa स॒ asaa ्ाणेनाद्यदमिप्राण्य॒चेवान्नमवप्खत्तचततषाजिषृदः WATTS We स॒यज्नचत्तपायरष्यट्‌ al दवान्नमचपखत्तच्छोतेणाजिधकत्तन्नापरक्ोच्छ- चरेण योतु स यङ़नच्छोत्रेणाय्द्यच्छ ला देवान्नम- MANAUS AA ATA TA स॒ asa. स्वचाग्रदेष्यत. स्पृष्टा देवान्नमनेप्यत्तन्‌ मनसाजिष- रत्तम्नाशकोन मनसा TT स॒ यद्चनकानसायसषयद्‌. ध्याला चवान्नमत्प्त्तदधिप्रेनाजिघचत्तन्नाशकोद्िश्न न RTOS Wels To | २७१५ TAT स यद्ंनच्छघ्न ना दष्यदिटज्छ देवान्नमनृयतत. ears नाजिधुक्त्तदाकयत (र) (रसेषोन्नस्य यदो यद्रायु- रन्नायुवां एष यदायुः(र) (४)स saat कथं faz महते खादिति) Wa दक्षत कतरेण प्रपद्या इनि(५) (Ee इतत यदि वाचामिव्यादइत' यदि प्राणेनाभिभ्राणित' यदि wy दष्ट यदि atau sa’ यदि चा स्पृष्ट यदि मनसा ध्यात यद्यपानेनाभ्यपानित यदि शिश्नेन fa] मथ कोऽदमिति(६)(७)स्‌ एतमेव Mara’ विटायतया दवारा पुापद्यत(ऽ) (८) सैषा विहतिर्नाम दास्तदेतन्नान्द न (८) (८)तस्य चय आवसथास्तयः WT अयमावसथोऽ यमावससथोऽयमावसथ TAA) (१०स जातो भूतान्य भिन्येख्यत. किमिद्दान्य वावदिषदिति स एतमेव पुरुषं AQ ततममपश्वत (१०) (११)६९दमदशंभिती' २ तस्मा- feral Was ह वे नाम तमिदन्र सन्तमिन्र इत्या. aaa aaa परोश्चपिया इव fe देवाः परो रुपिया aq दि fat: (१९।॥२॥ ` ` दूये तरेयदितो धारण्यकं चतुर्थोऽध्याय. | यानि मोगाध्ष्ठानानि गवाश्वपुरुषारिशरौराणि, मानि च 294 एतरेयारण्के भोगकरणानि वन्द्मादिदेवताधिष्ठितानि वाकचक्तुरारीनि, गवा- दिदेष्ेषु प्रविष्टानि तानि सर्वाणि भ्रभिधाय भोग्यष्टिमभि- wal (१).स ईत्ततेमे नु लोकाश्च लोकपालाषात्रमेभ्यः खजा इति सोऽपोऽभ्यतपत्ता्योऽभितपताभ्यो मूतिरजायत या वै सा मृ्तिंरजायतान्र वे तत्‌^(१) इति । ` सः' परमेश्वरः, एनरप्येवं विचारितवान्‌ । ये पथिव्यादि लोकाः? ये च “लो- कपाला शेन्दरियशरौरदेवतारूपा,, ते स्वैऽपि श्रमे, eer: SI अतः परमेश्वर सतेषामन्रमन्तरेण जोवनासम्भवात्‌ तदथं ‘aa’, सच्यामि श्रतिः, विचाय अ्त्रनिष्ादनाथ' तत्कारण- सूतानि जलप्रधानानि पञ्चभूतानि भ्रभ्यतपत्‌' सवतः पर्याली- चनमकरोत्‌। ईटशाज्लसदहितात्‌ देवात्‌ त्रीद्यादयोऽजायन्तां । temfa मूप्कादिगरौराणि माजरादौनामन्रभूतानि जाय न्तामिलेवं सङ्कल्य RATT! (तभ्य; WAT जलोपलक्तितभू- तेभ्यः, ब्रौहियवादिरूपा मूषकादिरूपा च ‘afer’, श्रजायत | तज ब्रीहियवादिमंनुष्यादीनां wa’, तैरद्यमानलाव्‌। तधा मूषकादिमूति मौजारादिभिरयमानलाततेषां न्न" 1 अन्ररूष्टिमुतत्का अ्रन्वयव्यतिरेकाभ्यां तत्‌सौकारसाधनं नि सिनोति। (२)“तदेनत्‌ ee पराडनयजिघां सत्तदा चाजिष्टक्त- RANMA Ua स यत्रैनदा चाग्रे यदभिव्याद्रतय हेवा चमतप्स्यत्तत्‌ प्राणेनाजिष्टचत्तत्राशक्तोत्‌ प्रारेन ग्रहीतुः स यच्ैनत्‌ प्रारेनाग्रहेथदमिप्राख WaT तश्चचुषाजिष्ट- चत्ततागक्तोशक्तुषा Ula स यत्ैनवततुषाग्रहेथद्‌ दृष्टा देदा- जभत्रपस्यन्ष्छो ते णाजिषट चन्न TAA ग्रहीतुः स यदेन- VATo(SWl’AolAWo | 299 च्छत्रे णार IGa हेवा बमनरपस्यत्तस्वचाजि्टचततवा TA चा ग्रहीतुः स॒ यदेनक्वचाग्रहेव्यत्‌ WH ₹वाव्रमचपस्य्त्मन- साजिष्ठचत्तत्राणक्रोक्नसा ग्ोतुः स यदैनङनसाग्रहेष्यदवा- त्वा हेवात्रमत्रपस्यत्तच्छिश्रनाजिष्ठदन्तत्राणक्रोच्छि्िन ग्रो तु स॒ यतेनच्छत्रेनाग्रहष्यदिन्य दैवाव्रमचप्सयत्तद्पानेना- जिष्टचत्तदावयत्‌"(२) इति । यत्‌ ‘ee’ aa’ त्रोहियवादिकं, मूषकादिकश्च, तत त्रौद्यायन्रस्य स्ववोयबधविषयविषेकन्नानाभा- वाद्‌ ARRAS नास्ति पलायनं | aa मूषकादिरूप तद- a "तदेनत्‌, मार्जारादौनां भोक्तणां खबधदेतुत्वं निथित्य तेभ्यः पराङ्मुखं सत्‌ “्रत्यजिघांसत्‌' श्रतिशयेन इन्तुः गन्तुमैच्छत्‌, पलायितु' प्रारमतेव्यर्थः। पलायितुसुयक्ञ' “तत्‌! मृषकादिर- was, ‘eer Maat माजीरादिः वागिन्द्रियेण ‘agg’ eq! ततः सवेप्रयन्नेन वागिन्द्रियं ugenaisfa तेन तदनब्र ग्रहोतुः arama’ | ददानौन्तनोदादहरर्न खृष्टिका- लौना तदन्रशङ्गिः खषटौक्रियते। सः", भोक्घव्मः, आदिषख््ि- काले यद्येतन्‌ मूषकादिरूपमन्र वाचा", wala LAT मपि भोक्ता तद्वाचकः ब्देरौदटशभिव्यक्तिमात्रेण पतो भवेत्‌ | न fe वागिन्द्रयस्याभिधानव्यतिरेके णाकर्षणसामथ्थं fafye- fi | न चैवमद्रवाचकशब्दोचारणमाब्रेण ठधनिरटश्यते | तस्मात्‌ खष्टिकालेऽपि वाचोऽत्रस्लोकारे साम्ये नास्तीव्यनुमेधं । शरान घरारद्दरियेणः एतदारभ्य शशिश्रान्तेषु षट्सु पर्यायेषु पूर्वव व्याख्येयं । ‘afore’ saa: । अ्रापानगशब्देन अरश्रस्य मुखविलादन्तःप्रवेणनरूपं निगरणं कुवंब्रनतर्मुखो यो वायुः २७ एतरयार ण्यक सोऽभिघोवते। तेन श्रपानेन', "तत्‌ः aq TGA RT | ततः aq aa, आयत्‌" जग्राह, भ्रिःवान। भन्यव्यतिरेकाभ्यां वायोरेव ग्रहणसाघधनलं fafaa द्‌- ena वायुं प्रशंसति। (२)“सैमोऽत्रस्य गरही र्द ,युरनत्रायुवा एष यदायुः" (३, इति । मु खविलाद्‌त्तःसच्च.रौ वायुः, इति aq’, अस्ति "स एषः”, “ate, “aay ग्राहकः, अरयमर्थ+स- equates sam किञ्चायं वायुः अत्राय" अतरदारण।युष- हेतुरेव । अन्ररसेनदहिप्राणो देहे agai श्रत एव वाजस- afaa: शि्त्राद्मणे प्राणवणनप्रस्तावे अत्रन्दामेति वाक्येन अन्नस्य प्राणवन्धनरन्नुलमामनन्ति। AMET सति जोवस्य देष्परिल्यागं सदृ्टन्तमामनन्ति। तदयथा भामं वै म्बरं वा पिप्‌पलवा बन्धनात्‌ प्रसुयते। एदमेपायं पुरुष एभ्योऽङ्गभ्यः Vagaa इति । ब्रदवन्धनप्रयुक्तख प्रणावखा- नस्य श्रागुहतुल्वं लीकप्रसिद' कौपोतकिनः समामनन्ति । यावदास्मिजच्छरोरे प्राणो वसति तावदायुरिति। तदेत- त्व मभिप्रे्य अन्नायु एषः" इत्यु यते ॥ भोगाधिष्ठानभोगसाधनभोग्यभोगानां खृशटिमिभिधाय भोग- खामिनं दशयितुमीष्वरस्य विचारमाह। (४).स ई चत कथं fad महते स्यादिति'(४) इति। यत्‌ इद्‌" देन्द्रियतद्‌ भिमानिदेवतरौयान्रतत्खोकाररूप, व्यवहारजात, श्रस्ि। तदिदं aa ‘aed’ भोगलामिनं जीवरूपं मां विना, कथ नुः नाम श्यात्‌ न कथञ्चिदुपपद्यते न हि नगरखामिनं राजान (aera पुरस्य वा पौरजनानां वा रचना शोभते। २अ्रा०।४अ०।३ख०।४-६ऋ०। २७९. तस्मा होगस्वामिना मया जोवरूपधारिणा देहे प्रवेष्टव्यमिलययः ॥ प्रवेशदारविचारं दशयति। {(५)“स faa कतरेण प्र- wat इति (५) इति | uaa RATHI पादाग्रं मृषि AMWAY तयोर्मध्ये “HALT केन मागण, प्रपद्य ' प्रविशानि | कथंन्विदं इति वाक्येन जौवप्रेशस्य देहेन्द्रिभादिव्यापारपाल- aeue प्रयोजन विचारितं ॥ द्टानोमालबोधरूपस्य प्रयोजनान्तरस्य विचारं दर्शयति) (६)“स aa यदि वाचाभिव्याहतं यदि प्राकेनाभिप्रारितं यदि waar दृष्ट यदि सोत्रिण श्रुतं afe लचा स्पष्टं यदि मन्सा ध्यातं यद्यपानेनाऽभ्यपानितं यदि faa विषष्मय कोद भिति (६) इति। मां खामिनमनपेच्य वागाद्गोऽभिवदनादि- व्यापारेषु BAA: RAT स्युम्तदानौं रहं कः", नाम स्या, न कोऽपि भवेय । अस्ति कञखिदेष देहादिव्यतिरिक्तः चिदामा- स च परब्रह्मख्रभाव इत्येवं कबिदपि न arta यदा- ` लहमेव सवव्यापाराणां Wal वागादयम्त मया प्रेरिताः सन्तो- ऽभिवदनादिक्रियाः कुयुं;, तदानौ' वागादिकरणको व्यापारः TATA भवितुमहति, क्रियालाल्‌ लोकप्रसिदगमनादिक्रियाव- दिति मलद्वावोऽनुमातु' शक्ते । सोऽयमनु मानेनास्मसद्वाव उपा- feared समामत्रातः। यः प्राणेन प्राणिति सच are सर्वान्तर इति । तस्मादामबोधोऽपि जोवरूपप्रवेगस्य प्रयोजनम्‌ । तरेतदभिगर्यान्व यूयते रूपं रूपं प्रतिरूपो aaa तदख्य | रूप प्रतिचक्षणायेति i [य ~ न न म । न ° दडन्दरियादियवङारपालमरूपरमिति a, ग० च | ate एतरेथारश्यके प्रषैशनदारं ३हेद्दियादिपालनष्ामावबोधरूपे प्रषेणप्रयी- अने च विचारितवान्‌, श्रग प्रवेशं द्शेयति। (2)“e एतमेव सीमानं विदार्य॑तया हारा प्रापद्यत" ()दति । qa तं ्प- erat armada प्राणरूपक्रिया शक्यपाधिकस्य पादम प्रवे शोऽभिहितः। इदानीं कानथक्नुपाधिकख्य मू हैमध्यखितच्छटर प्रवेगोऽभिधौयते। यथीक्रविचारोपेतः “ae परमेशः, "एत. ay मूहैमध्यभागमेव, कपालसग्बन्धिरपं "सोमानं खानविेषर, ‘fre’ fsx क्षता, तच्छिद्ररूपया हारा न्नानशक्गिसदितः सन्‌ देहमध्यं प्राविशत्‌ । यसत्‌ न्नानोपाधिकस्व मू्ध॑मधये ~. Wan) तस्मान्‌ मूषनि न्नानेद्दियबाइश्यमुपलम्यते । क्रिया- wearer Wet प्रवेशात्‌ करादधोभागे कमं न्दरियबा- इस्थमुपलभ्यते | “ मूरैगतं प्रवेगहारं प्रंसति। (८)"सेषा विहतिनीम हास्तदेतन्नान्दनम्‌”(८) इति । अ्रत्तिप्रोत्रादिगोलकानां ya दिखयानीय क्रा दौ न्दियैरधिष्ठितलात्‌ स्वामिनः सखस्य प्रवे maaan किञ्चित्‌ हारमपेचतितमिव्यमिप्रे् Mfg बिदारिततादिकसुत्कष' प्रकटयितु तस्य हारस्य "विहतिः?, ufa नाम wera | तेन दारण निगंतसख ब्रह्मलोकप्रापिहारा सुखमानलाद्‌ःनन्दरेतुलेन तदेतत्‌ हार, नान्दन, TTI ॥ शरीरे प्रविष्टस्य सञ्चारखानानि तेष्ववस्याविशेषांश्च दथंय- far (€)“तस्य रय भ्रावसथास्नरयः Gat ्रयमावसचोऽयमा- वसधोऽयमावसथ इति"(९)इति | यधा महाराजसख क्रौडा- RAT ०।४अ०।१ We le Wo | AL waqaa dara वत्तब्ानस्य प्रासाद्भूमयो faalaa| wa- मस्यालनः शरोरमष्यं ater ‘aa waa,’ atfa खा- नानि, निमितानि। fag स्थानेषु चयः स्वप्राः' तेनामनावलो- wat श्रघमावसथः', दत्यादिना नेचकरटदह्दयाख्यानि सथानानि हस्ताग्रेण प्रदर्श्यन्ते ay हि जागरणाद्यवस्थानां faufa तथा च ब्रह्मोपनिषव्याख्नायते। नेतरे जागरितं विद्यात्‌ aw ay समादिथेत्‌। god हदयस fafa जागरितादौनां महाराजस्य प्रासाद चये क्रोडावञ्नोवक्रोडा- रूपत्वं केवल्योपनिषदयान््रायतें | स््य॒ब्रपानादिविचिवरभोगेः स एव जाग्रत्मरिटपिभेति | BIT सजोवः सुखदुःखभोक्ता सखमायया कल्पितविश्वलोके ॥ सुषुपिकाले सकले विलोने तमोऽभिमूतः सुखरूपमेति | पुनश्च जन्नान्तरकमयोगात्‌ स एव ala: खपिति Wags ॥ पुरत्रये क्रीडति wa जौवम्ततस्तु जातं सकलं विचित्र । इति । ननु जागरणसुषुष्योः स्प्रादन्यते चयः aut इत्ययुक्तमिति चेत्‌। न। ख्रलक्षणोपेतलाद्‌ विद्यमानवस्ततच्छन्तिरोधाय समुत्पत्रोऽन्यथाप्रतिभासः ay इति तल्लक्षणं । जागर णसमुषुष्यो- रपि विद्यमानस्य ब्रह्मत्वस्य तिरोघानमन्ययाभूतस्य जोवत- ्वस्यावभास इत्यस्ति agaati तस्मराक्ञोकप्रसिदस्य स्वप्रस्येक- तेऽपि लक्षणसिद्ाः खप्रास््रयः। ‘aq श्रावसधाः' इत्यनेन पिढणरीरमाढयरोरसखशरोरसरूपाखि वा alfa सथानानि लच्यन्ते। तानि चोपरितनाध्याये प्रपच्चयिष्यन्त । संसारो दिविघः। दंनन्दिनिव्यवषारो जन्मान्तरम्तोकारसेति। तच ( २६ ) ६८२ ैतरेथार्ंके टे नर्दिनव्यवषारख्य नेवाटोनि खानानि। भकाश्तरव्यवशां तञ्च सववयवनिगंतं रेतोरूप सार ‘grad, Waa ~ से ‘ गि 0१ STATA gaara SAAT TA, WA FE faut awafa! ‘ay पोषितं रतः afqamat तमिव कामाग्निना विलौनं सत्‌ दृदये समागत्य व्यवसितं भवति । ताणं रेतो यदा ऋतुकालोनेन गमनेन Sara wana Coafa 1 aa तदानो शयं पुरषः ‘Tay नोबान्तरा- विष्टं TAT शरोर, 'ज्ञनयति'। "तत्‌ एतद्रेती AACS, र RAT OMAMoll Gors-2 Go | 2८3 "भरस्य, रेतस्यवखितस्य संसारिणो जोवस्थ, श्रमं जन्म, दतयु्ते । तस्य त्रय भ्रावसलथा दलय्तानों म्ये प्र्मादावसधात्‌ | पिटेशरीररूपात्‌ सम्प्ग्रभिति क्रत्वा प्रधमं जक भवति।॥ .^ (aq wnat प्रविष्टं परकोयं ta: सिया उपद्रवकारि स्यात्‌, तच्छरोरलम्नवाणादिवदिव्यागैङ्पाह | (3)“aq fear भ्रासभूय भच्छति यथा खमङ्ग' तथा तस्मादेनां न॑ हिनस्ति (४) इति। eta प्रविष्टं ‘aq’ पुरुषरेतः, तस्याः ‘fear’ ‘ora? ancora, "गच्छति'। यथा arate “ay” स्तनद्स्तादिकं, न सखशरोरात्‌ wad, तद्त्‌ । 'तस््ात्‌' WH- रोरलेनेकौभावकारणात्‌, ‘wai’ fas, ‘a feafer ser लग्नवाणवदिसां न करोति॥ तहमभेदारेण स्तोपुरषयोः परस्मरसुपकार्योपकारकभावं दशयति । (५)"सास्यैतमासानमत गतं भावयति सा भावयिक्री भावयितव्या भवति?(५) इति। ‘ar गर्भधारिणो eit, ‘saad art प्रविष्ट, wer’ पुरुषस्य रेतःवेक् :, "दत- area’ पुश्ररुपं, भावयति" प्रिपालयति। विरुषागना- दिपरिव्यागोऽमुकूलाच्रादयुपयोगच परिपालनं । यस्मात्‌ eit ग- भस्य ‘aaa’ पुरुषस्येव पालयितरी, तस्मात्‌ कारणात्‌ तेन छरुषेण शसा" स्तो, भावयितव्या ्रभौटाद्रपानवस्त्रादिप्रदानेन पालयितव्या भवति, ॥ ` „ ` स्र पुरुषयोरभयोरपि Va ्रत्यपकारत्व द्र्भयति । (६)“तं खतो ग्भ बिभित्तं सोऽप एव कुमारं जश्रनऽग्र ऽधिभावयति"(६) द्ति। तं gaed, "गभ arent सलौ", महान्तः प्रयासं Yue हेतरेयार ण्यक सीढुा नवे दश यवा मासान्‌ Wet धारयित्वा पोषयति) ‘a’ च पिता, श्रग्र एवः प्रसवात्‌ प्रागेव, निष्पन्नं कुमार “जन्म नोऽग" प्र सवादृध्व, ` श्रधिभावयति' श्रधिकतेन धासः अजातकमोदिना शरोति॥ ` Sy कमारसंखतरेण पितुरुपयोगं दथयति | (9)““स यत्‌ कुमारं जद्मनोऽग्र ऽधिभाषयत्यास।नमेव agraafa(s) इति । पुष्र- संस्कार इति यदस्ति तेन पिता aaa संस्कारं करोति yaa खदेहरूपल्वात्‌। AAT ATTA BIA । ufasitat प्रविशति wat zwar a भातरं तस्यां पुननंवो भूत्वा ena मासि जायते॥ इति) श्रालावे पुत्रनामासौोति च॥ ` नतु पितुः सखोपनयनादिना खकौयः संस्कारः पूर्वमेव सम्प्र किमनेन पुत्रसस्कारणं पुतलोत्पादनेन Faq ares (८)“एषां लोकानां सन्तत्या एवं सन्तता Sta लोकाः"(८) इति । पतचपौ- शरप्रपोतादंयः द्मः जनाः, लोकाः, तेषां लोकानां, अविच्छे- दाथ WHAT | अनेन पुनः elated ya संस्कृते सति तयैव पु्ीऽप्यन्धं पुत्रमुत्पाद्य संखरोति। सोऽप्यन्य परुत्रमियेवभेव श्रमे लोकाः, अविच्छिन्ना भवन्ति भ्रन्यधा- विच्छ्दिरन्‌ ॥ माटशरीरान्निगमनस् पूर्वक्तजन्मापेन्षया fetta दश. थति । (€)“तदस्य facta जम्म"(2) इति ॥ जनकस्य पुत्रपरयुक्तसुपयोगं दशयति । (१ ०)“सोऽस्यायमासा BUI; कमभ्यः प्रतिधौयते"(१०) इति ¦ ‘re’ पितुः, दावा- रे्रा०।५अ्र०।१ख्‌०।११ १२क०। २८९ तानो देहौ aay ‘sama’ पुचरूपो देः, पुण्येभ्यः कर्मभ्यः" शास्तोक्तकमंनिष्यादनार्थ, श्रतिधौयते' खस्य प्रतिनि- धिलेन ग्टहेऽवस्थाप्यते॥ aq किमनेन प्रतिनिधिना खयमेव कुतो न करोतोत्यत- Mie) (२? १).अयास्यायमितर आत्मा क्तल्लत्यो वयोग प्रेति"(११) इति। ‘ver’ पितुः, दतर रामा सखविरो देहः, ‘qa’ कतान्येतज्जकप्रयुक्तानि कव्यानि सर्वाणोत्यसो (क्ञत- aa’, लोकिकानां कुटुम्बपोषणादौनां शास्तोयाणाममनिहो- चादौनाञ्च . निष्याद्तल्रात्‌ manawa "वयोगतः वयसा पूवकमेसम्पादितेनायुषा eta, ‘dia’ म्रियते | श्रत: पुव्रदेे- नेव UW कमं कर्तव्यं न तु तेन पिटदेहेन कत्त ` WaT ॥ Gata’ जन्महयमयेच्य जन्मान्तर दशयति । (१२)५स इतः प्रयन्नेव पुनजीथने तदस्य wate जन्म(१२) इति। ‘a’ aq: पिता, ‘ca’ अरस्माज्नठरदेहात्‌, “प्रयन्नेव निगंच्छन्नेव, Qi नरके मनुष्यलोके वा स्रकमीनुसारेण ‘Ganga | न त्वस्मादेहात्निष्क्‌न्तस्य जश्मान्तरकालव्यवधानमस्ति। afar at शरोर स्थित्वा मनसा देहान्तर स्बोऊत्य पथाद्मुन्देहं परि- त्यजति । यथा जलोका सुखेन ठणान्तरमवष्टभ्य ततः पृष्ठभाग मुपसंहरति, तहत्‌। तथाच वाजसनेयिनः समामनन्ति। SUAA TRE SUA गलान्यमाक्रममाक्रम्यामानमुपसंहर- त्येवमेवायमामेदं शरोरत्रिदत्याबिद्याङ्गमयितान्यमाक्रममाक्र- म्यालानसुपसदहरति इति । तदयथोक्त' पुनजननरूपमस्य संसा- रिण भ्रामनस्तृतौयश्लमत्यचयते। यद्यपि gata aed ( ३२७ ) ade TACIT WAR gira इदन्तु देहान्तरस्य, तथापि पिहपुतोपाध्योभित्रलात्‌ उपाष्युपलच्धितस्यामन एकलमभिरे्भ जन्मत्रयमित्यपचयते | यदा पितुः सकाशात्‌ रेतोरूपेण मातुः सकाशात्‌ कुमारसरूपेण च पुबे यज्ज रहयसुदाहतं तेनेव न्यायेन पितुरपि खकौयपिढमा- ` इसकागाल्जस्महयम्ादुक्घमेषेत्यभिप्रेय तदपेत्तया पितुरिदं तोयं ज्र पुत्रस्य तु Waa साचतात्‌ कतं पिददृ्टान्तेनम- Tue sald wa भविष्यति । एवं सर्वस्यापि wea पुनः पुनरावत्तते अनेन जक्चथोपवर्णनेन संसारादिरक्तिरुप- जायते। न fe मातापिढमलदयरूपटेषखय निरन्तरं धारणा- दस्मादधिक yale वेराग्यकारणसदाहनत ` शक्य । श्रत एव व्ष्णुएुराणे पठयते | सदेहा चि गन्धेन विरज्येत न यः पुमान्‌ | विरागकारणं तस्य किमन्यदुपदिश्यते ॥ इति । तस्यैतस्य TUM संसारस्य ज्ञानमन्तरेण विताशाभावन्तचचन्नानेन faatag योतयितु मन्तसुदादइरति ।(१२)“तदुक्षख्षिणा(१३)” बूति। पुरुषेहवा इत्यारभ्य ठतौयं TAWA मन्रयन्येन संसारस्य यत्‌ कषटसुपवणितं, यच्च संसारनिवत्तकं aware मुत्तरत्र॒विवक्तितं, तदुभयमप्यधजातं केनवि्न््ेणाभि- हितं । | तमेतं wet प्ठति। (१४)५गमे नु सब्रन्वेषामधेदमहं देवानां जनिमानि विश्वा शत मा पुर॒ भ्रायसीररचब्रधः श्येनो जवसा निरदोयमिति"(१४) इति। अहः वामदेवाख्यो ` ग र्कलमभ्पिदेक्डेतिक०। RATURMNLAMOlerwe | २९१ मुनिः, "गभे a arqaad एव, wafer: ‘aq’, ‘cat? afe- araifearetat, देवानां," ‘feat afaafa’ सर्वाष्यपि watt, ‘saae’ भ्रनुक्रमेण विदितवानस्मि, qorerari- SRaftenfegfanfaciied परमामना सम्पादितं देवामां जग्म न्ातवानसि, श्रोपनिषदमानन्नानं मम सम्भत्रमित्यधः।) श्रधः' TAMIA ASAT SIT, (मां वामदेवं, “aradt, लोहनिभितण्हृलासमानाः, “यतं सुरः शतसङःख्याकानि शरो- राणि, श्ररक्तत्‌,। यथा काराग्टहेऽवस्थापितं तस्करं प्रबलं बह्वयः ह लाः पलायनाद्रक्तन्ति, एवं शतसरव्योपलसिताग्ध - नन्तानि शरौराणि यथाहं gat न भवामि तयैवारसन्‌ | ददानो गुरुशास्त्रप्रसादाक्षसतच्चवियायुक्तः सत्रविद्यामयात्‌ संसारात्‌ श्येनः, इव जालम्मित्वा (जवसा निरदौयं' लरया निगंतोऽस्मि, (इति'शष्टो मन्तसमाघ्यर्भः | अस्य uaa ara दर्शयति । (eu) aad एवैतच्छयानो बामदेव एवसुवाच स एव विद्ठानसाच्छ रौरभेदादृष्वं €तृक्र- म्यामुभ्िन्‌ खगं लोके सर्वान्‌ कामानाघ्ाऽखतः समभवनत्समभ- वत्‌"(१५) इति । अहमिति aad योऽभिदितः सः वामदेवः”, arama’, “wa, Talay, aa "एतत्‌ पूरवो्तमन्वार्थन्नाने, # "एव सुवाचः । ‘a वामदेवः, ‘ca’ waaay, saad “वि- दान्‌”, प्रारब्धकमंणि ae सति श्रस्माच्छरौरभेदात्‌' ee विनाशात्‌, अध्व” उत्तरकाले, अवस्थितः waar संसारब- न्धात्‌ “उत्‌क्रम्य^,“श्रसुभिन्‌' इन्द्रिया गोचरे, सवग" ye TAT ° मन्त्राथेलातमिति ao, qo a | २९२ एेतरेथारण्यके नेनाजिंते, (लोकै खप्रकाशत्ेनावलीक्यमाने खरूपे, (सर्वान्‌ कामान्‌" तैत्तिरौयके प्रोक्तान्‌ सावमौमादिदहिरण्यगरभपर्यन्तग- तान्‌ सर्वानानन्दान्‌, “Ma परमानन्दखरुपत्रह्मामलेन प्राप्य, ‘gaa’ मरगरदितः, 'समभवत्‌'। यद्यपि गभ गुरणास्तोपदटे- शोऽनास्ति। तथापि जन्मान्तरोपदेशस्य केनचित्‌ प्रवलकभेणा तदानीं प्रतिबदस्य गभे प्रतिबन्धच्तयमपेच्य न्नानोत्पादकलवं सभ्भवति। तथा च भगवता व्यासेन सूतितं। पैहिकम- प्रस्तुत प्रतिबन्ध तदशनादिति | ्स्त॒तप्रतिबन्धामावे सति यखिन्‌ जनि उपरेशस्तस्िन्रेव जन्‌मनि ज्ञानं भवति। TIA जन्‌मान्तरे कुतो वामदेवे तथा दशं नादिति सूराः । यद्यपि सुक्तो कामविषयानन्दा न सन्ति। तथापि विषया- नन्दानां ब्रह्मानन्दलतेशलेन तस्मिब्रन्तभीवाद्‌ ब्रह्मानन्दप्रा्या सं्जकामप्राधिरुपचर्य॑ते । तच्न्नानिनो वकमानदेहपातादूषव टेहान्तरसम्बन्धस्याभावेन रटेद्धप्राणवियोयरूपसय मरणस्याप्रस- aaa द्रष्टव्य । समभवत्‌", इत्यभ्यासोऽध्यायसमा- Ba! ॥ १॥ इति सायणाचाथ-विरविति-माधवीये वेदा्॑प्रकाशे Tarar- र्यके दितीयारण्यके पञ्चमोऽध्यायः ॥ # तद्ग्रनादिति कर, गण च| अथ षष्ठोऽध्यायः (शयथासानन्तु गनिंण्यः(?। (ई₹)“कोऽयमात्मेति वयमुपास्रदे RAT: स आत्मा(र) (Daa वा पश्यति येन वा ष्रटणोति येन वा गन्धानाजिघ्रतियेन वा वाचंव्या- करोतियेनवाखादु चाखादु च विजानाति यदे तब्ुटयं मनश्ैततज ज्ञानमाज्ञान विज्ञान प्रज्ञान मेधा दष्टिधु- तिमेतिमेनोषा जुति: aa: सङ्कल्पः क्रतुरसुः कामो वश fia) (४) स॒र्वाण्येवे तानि प्रन्नानख नामधेयानि भव- न्ति) (WUE ब्रह्मैष इन्र एष प्रजापतिरेते स्वं देवा द्‌ मानि च पच्च मदाभूतानि एथिवौ वायुराकाश आपो- ज्योतो ha तानोमानि च क्षद्रमिश्राणोव aera तराणि तराणि चाण्डजानि च जारूजानि च खेद जानि चोद्धिजानि चाश्वा गावः पुरुषा दस्तिनों यत्‌ fa- खेदः प्राणि जङ्गमच्च पतत्रि च यच्च॒ mat सर्व॑न्तत्‌ प्र्नानेच (५) esta प्रतिष्ठितं प्रज्ञाने चो लोकः प्रन्ना प्रतिष्ठा(₹) (OMNIA AMO) ८)स एतेन प्रन्नेनात्मना- WARS खगं लोके सर्वान्‌ कामाना- घाऽम॒तः समभवत्समभवत्‌(८) ॥ ९॥ दलयेतरयद्वितीयार यके षष्ठोऽध्यायः ॥ २९४ एितरेधारखके एतरेयार्यकभाथम्‌ ।' अध्यारोपप्रकरणे तस्य अय arava इति वाद्येन पिटमा- ढखशरोररूपं संरत्तणाधं' WA यदुक्त तत्पुनः TAT ध्याये awa पुरुषे हवा इत्यादिना प्रपञ्चितं। स जातो भूतान्यभिव्यख्यदियादिनाऽपवाद्प्रकरथेन यत्तच्चन्नानं AEWA यञ्च बामदेवोदाहरणेन ज्ञानफलं सङ्क्षिष्य दभितं तदुभयं विशदौकतुः षष्ठोऽध्याय श्रारभ्यते। aaa वा दूद्मित्यध्यायेन सामान्यतस्तक्वमवगत्य पुरुष हवा LAT: योक्षजन्‌मक्रशविचारेण परं वेराग्यं प्राप्तानां जिन्नासूनां विचार दर्भयति। (२)“कोऽयमाकेति वयमुपास्महे कतरः स॒ अम"(२) इति। श्रान्नावा इदमेक एवाग्र आसौ- दिति श्रुतो कित्रिरुपाधिक srt ga) स एतमेव श्रा कान विदार्यैतया हारा प्रापदयतेतिश्रतौ कथिसोपाधिक sat श्रुतः, ‘aa’, तु प्रतिदिनं प्रतिक्षणं श्रासेतिः ४ 'उपा- सहे, सः ‘ay’ सोपाधिक निर्पाधिक्तो Fare । उपासनं नाम नेरन्तयण तात्पथं पुरःसरो व्यवहारः । अहच्छाम्यहमा- गच्छामि ममाय देहो ममेदं ग्टहमिति निरन्तरमादरेणाम- व्यवहारो लोक Eat! सोऽयमतीपासनल्ेनोपचयते । तथा स श्राताः yaratar वा इत्यादिनां खतः, कतर" सोपाधिकनिरुपाधिकयोगथे "कतरः कोऽसावित्यध!। नतु कतरः स श्रालेत्ययं विचारोऽसत चु्यैकसमभिगम्यस्य तस्य विचा रमन्तरेणानिश्वयात्‌। कोऽयमामा इत्ययन्तु विचारो न युक्तः ॥ # समानमिति a | VATS To lL Bol AW | २९५ तस्याहम्मत्ययर्गष्यतेन प्रसि्त्वादित्यागहय विचारहत्‌- मनेककोटपामकं संशयं दशयति । (१)“येन वा पश्यति येन ar awifa aa वा गन्धानाजिघ्रति येनवा वाचं व्याकरोति येन वा wre weary च विजानाति यदेत्वदयं मनयतत्‌ सजन्नानमाश्रानं विन्नानं wart मेधा दृष्टिधूतिमति्मनौषा जतिः समति; are क्रतुरसुः कामो वश द्रति" (२) इति । यद्यप्यहं प्रत्ययगम्ययेतन्यरूप wala सामान्याकारेण प्रसि- दिरस्ति, तथापि तदिशेषसंशयो faut! वाद्चाम्तःकरणेषु समेष्वपि चैतन्य yaa एथगमभिव्यज्यते | यथा जलपातरेषु प्रयेकं सूग्यीदिप्रतिविभ्बः, तदत्‌ । तथा सति चक्तुरिन्द्रियाभिव्यक्तचैत- न्येन देहेद्धियसद्धाताभिमानौ लौकिकः पुरुषो नोलपौतादिरूपं पश्यति। अतः ध्येन चा्तुषवैतन्येन, पश्यति", asa किमामेव्येका कोटि;। तधा ‘aa’ सरो ताभिव्यक्तचेतन्येन, शब्द्‌ cgafa, तत्‌ faarafa fediar कोटिः। vd प्राणवाग्‌- जिष्ादौ न्दरियाभिव्यक्तवेतन्यविशेषाणामाकतत्च eee eal fe- लवं दृष्टव्यं। चेतन्यस्येव रूपरसादिन्नापकत्वं कठवक्लोष्व- प्याखरायते | येन रूपं रसं गन्धं शब्दान्‌ सशय मेधनान्‌ एते- जेव विजानाति इति। ओोतादौन्दरियहारा विषयग्ाहकल- afune तलवकारेरप्वा्नायते। aw योर मनसो मनो AIAN इ वाचं सड प्राणस्य प्रागखत्तुषघन्चरिति। वाजसनेधि- नोऽपि तत्‌तदिद्धियसाचिचेतन्यस्य त्नदिन्दरियहारकविषय गृहणमभिपरेत्य तत्तदिद्दियनानरा व्यवहारमामनस्ि | प्राणस्य प्राणमुत TAVITA NAS AA मनसो यमनो विदुरिति। २९६ ितरेयार यके वान्दरियाभिव्यक्षचेतन्येष्वामतच्संशयं दशंयिता भअन्तःक- रणदयत दत्तिविशेषाभिव्यक्तचेतन्य वाल तत्सं गयमभिप्ेत्य यदेत बुदयभिव्यादिना तत्तदुपाधिखरूपसुपन्यस्यते । "दयं aft, सा चानि कठढलादिषमौरापसाधनलादन्तःकरणमिवल्‌- च्यते। तस्य च बुदिविशिष्टस्य कक्तुरामनो रूपादिविषय- सङ्खविकाल्यादिसाधनं (मनः, saad! बुहदिमनसोदंयो- रन्तःकर णविशेषयोः समुच्चयार्थः" च'कारः। एतदेवान्तःकर दैवि- wana तत्तिरौयके तस्मादा एतस्मान्मनोमयादन्योऽन्तर ara विज्नानमय इति कोशदयसुपन्यस्त। तस्य च मनसा afafatan, “एतत्‌ dara’ दरत्यादिना प्रपञ्चाते। यत्‌ मनोऽस्ति "एतत्‌, एव हत्तिरूपेण परिणतं aq ‘aaa’, saad! सम्यगिदं व््विति ala: 'सजन्नानं'। arate?’ adie: ईश्बरभावः। "विज्ञान ददमस्मादिशिष्टमिव्ये वमादि fata: | ‘ama’ ग्रवया्थादावुनमेषः। मेधा" गन्यतद्ध- धारणं | दृष्टि waster रूपोपलग्वेतुमंनोहत्तिः । शतिः wa, प्राप्रायामापदि तदिषथगणना रादित्य । (मतिः मननं, राकाया दयालो चनं | 'मनौषा' तत्र खातन्ता । जुति”, जवः, MARTY मनसोऽव्यगृता | यदा जतिः मनसो रोगादि जनितदुःचिलं। श्मृतिः' अनुग्रताथवस्तुख्मरणं । ‘age’ अरसमोचोनेऽपि वस्तुनि सम्यक्तेन कल्पनं । (क्रतुः अवश्य करिथामोलयध्यवसायः। असु." प्राणादिजवनक्रियानिमित्ता ठत्तिः। कामः असव्रिहितविषयाकाङच्षा | वरः" खोव्यति- करादयभिलाषः | "दति" शब्द्‌ प्रदशेना्धः | TAA RAT old Moll Gols we | २९.ॐ श्रन्यऽपि साचिक्षराजसतामसत्रत्तिभेदा बहवो द्रटव्याः। श्रव सर्वत्र किमेतदच्युषहितं चेतन्धमाकेलयेवं शंग्यकोटयी योजनोयाः ॥ ) “इत्य सगयमुपन्यस्य निण्यं दशयति । (४)““सर्वाख्येवेतानि प्रज्ञानस्य नामधेयानि भवन्ति(४)इति । येन वा पश्यतोत्यादिः- ना क्रतुरसुः कामो वग इत्यन्तेन ग्रन्थेन यान्यपन्यस्तानि 'एतानिं सर्वारि', aft तत्चदल्यपाधिद्ारा उपलतितस्य प्रन्नानस्यः शएष- चतन्यस्य, (नामंघेयानि', सम्पद्यन्त | WAS ATA प्रज्ञान | WA fa स्वतो निमंललात्‌ vata भ्रधमोपाधिमम्मकवगाद्प- कर्षः प्रतीयते । यदा तृपाधिविगिष्टल्वं परि्यज्य तत्तदुपा धिभिरभिलच्नितं शाखागुचन्द्रन्यायेन विविद्यते। तदानो- सुपाधिङ्लतस्यापकर्षस्याभावात्‌ प्रकषं एव परिगिथते । तशं प्रकृष्टं aaa सवष्वप्युक्तोपाधिषु अनुगतभिति कछला तस्य- व सुष्यमाकलमिति निर्णयः। saufufaface न मुख्य मामल्वं । शद यैतन्यस्येव सुख्याकत्वमित्ययमेव विषेकी reine र्यके स एष दह प्रविष्ट इत्यादिना प्रविष्टं जीवामान प्रज दैवमास््रायते। तत्र पश्यन्यक्षत्‌स्रो fe स प्रागब्रेव प्राणो नाम भवति बद्न्‌ वाक्‌ Uae! खन्‌ AT मन्वानो मनस्तान्यस्येतानि कर्म नामान्येव इति । ्रयमथः । Fe नखाग्‌- पन्तं प्रविष्ट ज्ञानत्रियागक्तयुपाधिकन्तमालानं विवेकिनः पुरुषाः खाकलतया न पश्यन्ति। हि यस्मात्‌ स अ्रामोपाधिः विष्टः aqal न भवति तस्मान्न मुख्यामत्त । श्रक्षत्‌न्नतमेवं कुत इतिचेत्तदु्यते। प्राणन्नेव प्राणचनने श्वासं बुरवत्रेव प्राणो- ( ९८ ) ३९द एितरेथारण्यके पाधिविशिष्टतया mara भवति। न चासौ वागा- द्यपाधिविगिषटष्वतुगच्छति। एवं वागादिष्वप्येककोपाधिना विशिष्ट vata नानुगरच्छति। अभिवरनकाल एव॒ वागुपा- fant) रूपदटशंनकाल एव चक्तुरुपाधिकः । एवमितरत्रापि । कघन्तह्मीमनः कत्सरलमिव्याकाड दायां प्रारवागाद्यपाधिवेशि- afar सति क्रतृखलमित्ययमर्थो छदहदारणक एवमा- aim भामेवेवोपासौताचर Ba स्वे wa भवति इति। यै वागाद्युपाधिषु चेतन्यविशेषास्तं asta निरुपाधिके arta अन्तभेवन्ति। यथा जलपात्रगताः सूथाः सवऽपि तत्‌कल्यना- धिष्ठानभूते qa सुयऽन्त्मेवन्ति, तदत्‌ -^! तदेवं कोऽयमासेतयेतस्िन्‌ लम्पदाथेविचारे निरुपाधिकं afe चैतन्यं प्रन्नानगरब्दाभिधयमामेति नि्थयोऽभिदहितः। श्रध कतरः स आमेतस्िन्‌ तत्पदार्थ॑# निणयं eas (५) “एष aga इन्द्र एष प्रजापतिरेते सव देवा इमानि च पच्च महाभूतानि एथिवो वायुराकाश श्रापो ज्योतींषौव्येतानौमानि च चुद्रमिग्राणौोव बोजानौतराणि चेतराणि चाण्डजानि च जारुजानि च खेदजानि चौद्विजानि चाण्ा गावः पुरुषा दस्ति- नो यत्‌ fae प्राणि जङ्गमं च पतति च यच्च स्थावरं aa तत्‌ प्रज्ञाने” (५) इति । ब्रह्मादिखावरान्तं ‘aq जगत्‌, afer (तत्‌ aa usa’) निरुपाधिकतेन प्रष्टा aft! we, नीयते we जगदनेनेति रिख तिप्रलयव्यवदाराशं मूल- कारणं AT, WAT एव AT यस्य जगतस्तत्‌ ्रन्ञानेतं' | we. ELL AC AY at © तत्परदायेविचारे दति ग०। RALCig Moll Bo ly | ९९९. जगतो मूलकारणभूतं यच्वैतन्यन्तदेव कतरः स भ्रालमेखञ्िन्‌ तत्यदाधविचारे सुख्यामवेन निर्णीतमिति तात्पयाथः। "एष aw, इत्यनेन gfaga न्रह्मण्ब्देन हिरस्यगभः समवत्तताग्र षत्यादिशास््नप्रसिदैः प्रथमः शरोरो विवक्तितः। तस्य ास्नप्र- fafa दयोतयितु एतच्छनब्दः। न्द्रः" देवराजः । प्रजापतिः" पूर्वाकषेन्द्रियतदभिमानिदेवतोत्मादको विराडदेहः। ‘aa देवाः" अग्निवायुादयः। पुथिव्यारोनि पञ्च महाभूतानि" प्रसिहानि। ‘saifa च पञ्चमहाभूतानि, इत्येतस्य वाक्यस्य "ुधिवो', इत्या- रभ्य एतानि, इत्यन्त विवरणं! (मानि, च, अन्यानि "चद्र रल्यकेर्मकपिपोलिकादिदेदेः मिखाणि, | दरव'शब्दोऽम्‌- धकः ‘aint कारणानि। मनुष्यादिपिपौनिकाम्ताः a Ser खयं पञ्मूतका्यीः सन्तः सजातौयदैहान्तरहतुतेन योजगब्दाभिधेयाः। तेषां वौजानाश्च नानाजातौयल्व' इतरा- fu च, दूत्यनेन प्रतिक्नायते, परसरविलत्तणवदभेदयुक्षानो- aa.) (अण्डजानि, दत्यादिना प्रतिज्नातमेव नानालं प्रपच्चयते। afaatelf ्रण्डजानि'। (जारुजानि' जरा- बुजानि मनुष्यगवारौनि। क्रिमिदगारौनि खेदजानिः, तर्गुरमादरौनि “उद्धिजानि' । GATT जरायुजानां अला गाव; पुरुषा हस्तिनः", इति उदार प्रदनं । उक्तानामनु- arti च सङग्रहापसंहाराथः “यत्‌ किञ्चेदं प्रापि' इया- दिवाक्य ॥ यदेतच्ज गदुत्यत्तिस्ितिलयकारणलत्वः qaqa प्रज्षानेच- भिति पदेन सहश्च तदव विह्ठणोति । (\)“प्रन्नाने Reo शितरेयारण्यके ufafan werval लोकः प्रन्ना प्रतिष्ठा"(€) इति| ‘asa’ निर्पाधिकचेतन्ये, gaia wa जगत्‌ प्रतिष्ठितं, t: पे aaa पर्जन्यसम्म{दितिया निरन्तातोब्रहश्चा ala utaa शश्रा०।१अ०।४९ख०।५. eo | २१२ @ दधेते उभे सन्धानं परस्परे urease दति" एवं वाक्ध, “अपि, लौकिकाः ‘arg? | भअतोऽनुभवाल्ञोकिकोक्या च ae: सन्धितं पजन्धस्य सन्धाटेत्वं च प्रसिदम्‌ ॥ बुदिसोकर्यायमुततवच्यमाणा्ौं विभज्य दशयति । (५)“¶ती- ग्वधिदेवतमधाध्याक (५) षति । ‘eat नु' उक्तप्रकारमेव, पुथिव्यादिकमित्यथः ॥ । पथिव्यादिदेवतानामिव सख्रोरावयवानामपि ध्यानं दभै- यति। (€)'्पुरषोहवा श्रयं wa ान्दन्हे face भवतं दत्याहम्तखेदमेव पृथिव्या रूपमिद्‌ दिवस्तब्रायमन्तरेणाकाभो यासौ व्यावापृथिव्यावन्तरेणाकाग स्तसिन्रञिन्नाकाे प्राण SAAT यधामुभिव्राकाशे वायुरायत्तो यथामूनि तोरि च्यो- तींःयेवमिमानि पुरषे तीणिनज्यातींषि"(4) sf लोकेयः "पुरुषः, विद्यते सः "सर्वः, ala ‘are? अण्ड सहश | वगविका- cara | यधा ब्रद्माणडस्याघःकपालमृध्वेकपालं चेति 2 fae दी परस्परमध उपरितनभागौ, तथा पुरुषेऽपि पादावारभ्याधरोष्टपयन्तमेकं बिदलम्‌। SAAT मूद- पयन्तमपरं बिदलम्‌। यथा भिन्नस्य वेणोद लयं, तत्‌ “बिदलते, इति । बकारम्ड(न्दसः। रति एवमण्डसाटश्य अभिन्नाः पुरुषाः त्राहुः? | ‘aw’ दलदयोपेतस्य गरोरस्य, रद Ra’ अधरोष्टपयन्तं, पृथिव्याः", खरूपं | ‘ge’ उत्तरोष्टादिकं, ‘fea’, खरूपं | aaa: अन्तरे ण' मध्ये, “रय- aaa’ अस्माभिर्मुखे दश्यमानं fag, ada | वधा", दयावा- प॒थिब्यर्मध्य “रकाः, तदत्‌ । तस्षिनरजिन्‌" qatar एव eH: ( ४० ) ३१४ एितरयाश्ण्यके माने सुखच्छिदरे, ‘are’, आश्रितः । यधा are प्रसिहाकाग", 'वावुः, भ्रायितम्तहत्‌। थथा, च वाद्ये ज्योतिस्य, एवं शरी- रेऽपि ज्योतिस्यमस्ति | श्रनेन प्रकारेण शरौरस्याधरोत्तरभागीौ पथिवौरूपेण दुतोकरूपेण च ध्यातव्यो । भायुश प्राणरूपेण aa) ane fieary वह्िविदन्तरमपि Gata: ॥ | तच्च चयं विभज्य द्शंयति। (ऽ) “यथासौ feanfea एवमिदं शिरसि चचुयंथासावन्तरिचे विदयदेवभिद मासनि दयं यथायमगिनः पुथिव्यामेवमिरदसुपखे रेतः? (७) इति । लोकत्रय गतादिल्यविद्य॒दम्निवत्‌ "चच दयरेतांसि द्वयानि ॥ ` ्राध्यासिकमुपासनं प्रतिपायोपसंहरति । (८) “एवमु स्म सबेलोकमालानमनुविधायाहे भेव पृथिव्या रूपमिदन्दिवः"(प८) efi उकिनेव प्रकारेण लोकव्रयसदृभं पुरुषशरौरमनुक्रमेण सम्माय श्दरद्मेवः श्रधरोष्टपथन्त, (ुथिव्याः, wer, श्रद्‌ तु उत्तरोष्ठादिकं, दिवः, खरूपं rad शाकल्यः “are उपासनस्य फलं दर्थयति। (¢)“a य एवमेतां संहितां वेद्‌ सम्धोयते प्रजया पश्भि्यशसा awards सगेण लोकेन सवमायुरेति? (€) इति । पृवेवह स्थेय WRN (ोत्रथातो नि्भजप्ादाः(१(रोप्थिव्यायतनन्निभुज दिव्यायतनं प्रहछमन्तरिक्ञायतनसुभयमन्तरेए(र) (र)अथ यद्येनं निभुजं ब्रुषन्तमुपवदेद चोष्टावराभ्यां खान्या मिलनं ब्रूयादथ यद्येनं प्रदं नर बन्तसुपवदेदच्योषटा SHCA खानाभ्यामिलयेनं FATA बोभयमन्तरणाह २अ्रा०।११अ०।२ख्‌०।१ Ho | २१४ तस्य नास्यपवादः(३) (४)यदहि सनिं विवत्तंयति तन्नि भुजस्य STAY ARE Bart अभिव्यादरति तत्पूरस- WA उ एवोभयमन्तरोणोभयं BTA भवति) (५)अन्ना- दयकामो निभुजं नयात्‌ SATA: प्रसमुभयकाम उभयमन्तरे ए(५) (€) अथ यद्येनं निभुजं ब्रू वन्तं पर उपव देत्‌ ofaay दैवतामारः एथिवी त्वा देवता रिष्यनोलयनं ब्र यादथ यद्येनं प्रण Tari पर उपवदेदिवं देवता- मारो Alea देवता रिष्यतोयेनं ब्र.यादथ यद्येनमुभयम न्तरेण त्र वन्तं पर VISTAS देबतामारोऽन्तरित्त त्वा देवता fiataa त्रयात्‌ (अयथा तु कथा च त्र वन्वात्र वन्तं बा ब्रयादभ्याश्मेव यत्तथा ATA) (८)न तेवान्यत्‌ FTAA त्र. यात्‌(८)(<)अति्‌. a एव ब्राह्मणं Fae) (९०)नातिदयुमु च न ब्राह्मण त्र यान्नमो असतु ब्राह्मणेभ्य इति च साद TATA माण्ड कंयः(१०) ॥ र ॥ एेतरेयार ण्यकभाष्यम्‌ | उपासनान्तरं प्रतिजानोते। (१)“अरधातो निभुजप्रा- द्‌1;(१) “aw केवलसंहितोपासनोक्नयनन्तर, यतः पाठकार्ना संहितापाडादनम्तरं पदक्रमौ पठव्रमणनो बचिसथो प्रतः" कारणात्‌, "निर्मुजप्रवादाः' संहितोपासका मदषयः, संहितायाः ११९ पितरेयारख्यके पदस्य च क्रमस्य च सष्टोएासनमाइरिति Ta | ‘faye’ a: संहितावाचौत्यभिधौयते, तं निज प्रकर्षेण वदन्ति प्येयदेवता- सदितं कथयन्तो ति "निर्भृजप्रवाद्‌ाः" । उपास्यवस्तनः सरूपं दशयति | (२)“ुथिव्यायतनं निरुनं दिव्यायतनं प्रटखमन्तरिक्षायतनसुभयमन्तरेणए"(२) इति । यथा ‘faunas: संहितावा चौलमिधाखते, तधा ्रटस'एब्दः पट्वाचौ । 'उभयमन्तरे ण, इत्यनेन क्रमो विवच्छत इत्यप्यभि- धायते । तर यत्‌ निरमुलं' संहितारूपं, तत्‌ धुधिव्यायतनं' पुथि- वौमायिव्य वत्तते, yates ध्यायेदित्यधः। तथा पदस्य दलोकरूपलं क्रमस्यान्तरिचलोकरूपरलं च ध्यायेत्‌ | यथोक्गपुधिव्यादिरूपनिभुजादिष्यानं प्रणंितुसुपासकस्य साम्ये दशंयति। (२)५ग्रथ यदेनं निरभुजं बुवन्तसुपवरेद्‌- Aetna खानाभ्यामिलेनं ब्रूयादथ ययेन new’ हुवन्तसु- पवरेदयो्टा उत्तराभ्यां खा नाभ्यामित्यनं ब्रूया दयस्वेवोभय- मन्तरे याह तस्य नास्युपवाद्‌ः**(२) इति tae’ उपासनानन्तर, ‘frist gaat संहितामधौयमानं, ‘ua’ उपासकं, "यदि" aq, कित्‌ उपवदेत्‌' उपासकेन पठवमानाथां संहितायां सखरबणदिेकल्यदोषसृद्गावयेत्‌, तदानी ‘ca’ दोषोद्धावकं, उपासक एवं श्रूयात्‌, हे उपवादिन्‌ श्रवराभ्यां' ्रधोवर्तिभ्या, -सखानाभ्यां' पुथिव्यन्तरिचलोकाभ्यां, ‘cate’ तवं प्र्॒तोऽसि, "ति" ga चैतदुपासकस्य वचनं, संहितायाः पुथिवोरुपध्यानेन सवदोषपरिहारात्‌। wat निरदौषायां संहितायां दोषमुदा- वयितुः पृथिवौलोकात्तत्‌सहभाविनोऽनरि लोकाच weft रश्रा०।१अ०।१३ख०।२-४ Boe | २१० भेवति । ‘ane: पूर्वीकवेलचर्याधेः। संहितायां दौष- agar ‘Taq ब्रुवन्त' पदमधोयान, ‘aa’, उपासक, "यदि, कश्चित्‌ “उपवदेत्‌, अधौयमाने पदे दोषोद्धावनमुपवाद्‌ः। तदानौ' एनं उपवादिनं प्रति, उपासकाः “उत्तराभ्यां स्थानाभ्यां अन्तरितच्तयुलोका्यां, ‘sarer waste, दूति va, श्रूयात्‌" । a तु' उपासकः, 'ठभयमन्तरे ण,` श्राह" क्रममधोते, ‘aq’ उपासकस्य, उपवाद्‌ः', ‘a’, परे गोद्धावनोयः, क्रमविषये दोषो "नास्ति", vai संहितायां पटे च भ्रान्त्या दोषः सम्भाव्यते। तथाहि अ्रमिनिमौड vari संहितायासुन्तरपद्‌- गत शकारः स्वरित एकारः प्रचयः संहिताकाले। पद्‌ काले तदुभयमनुदात्तम्‌। तथा सति पद्वासनावासितस्य कस्यचिच्छद्ाजडस्य संहितायां खरान्यधात्वश््ान्तिरुदिथात्‌ | Aa संहितावासनावासितस्य ANAM पदच्छेदकाले सरा ग्धधात्वश्चमः। क्रमकाले त॒ नोक्तं ्रमष्यमस्ि। दिविध खरस्य पठममानल्रात्‌। श्रग्निभित्यनेन पृवेपदेन संहिताया- ate इति पटे सखरितप्रचयौ ` पठेयते। पुरोहितमिव्यनेनी awed संहितायामनुदन्तदय पठयते । तस्मात्‌ खरान्यधा- aaa Tefal कथं चिदन्यधालेऽपि देवताध्याने न दोषः समापीयते। तस्मादुपासनं प्रस्तमित्यधः | निभुजार्दिश्ब्दानां faafaara लोकप्रसिद्धाभावात्‌ शति. रेव aaa दशंयति i (४) “यदि सन्धिं विवत्तयति afayaa रूपमथ यच्छे अक्षरे ्रभिव्यादहरति तत्‌ प्रटखस्याग्र उ VATA मन्तर णाभयं व्याप्त भवति'"(४) इति । धयत्‌ उचारण, ‘afar’ ११८ एतरेयारण्यके पदयो रभयोरत्यन्तसत्रिकषं , “विवत्तयति' विशेषेण सम्पादयति, ‘aq उच्चारणं, निभुजगन्दाघस्य aed) निर्दिष्टौ मुजसटहभौ qatar) यिन्‌ संदितारूपे उच्चारणे तदुश्ारणं ‘faye | ‘aa’: gramme: | “शुष ' विकार रहिते, पूर्वी तरे उभे ‘wae, श्रभिव्याहरति' खष्टमु्वारयतोति, यदस्ति, ‘aa’, प्रठखशब्दभिषेयस्य Ise खरूपं। तदयथा । इषे लों aaa योऽयमोकारः, सोऽयं संहिताखरूपः। यदा तु awa wea तेति पद्‌, जकारादिकमूज इत्यादि पदमुच्ारयति तदानोमाकार FATA ‘HAC ह", भवतः। तदानीं सत्रिकषेरूपाय्ाः संहितायाः faker! विच्छेदर्प- हिंसावाचिना " प्रटसणनब्देन विच्छित्र पद्मभिधीयते | यदेतत्‌ प्रटसस्ररूप तदेतत्‌ “ग्र उ एवः प्रथमभाव्येव | सिदे हि पदस्य खरूपे पयात्‌ सहिता प्रवत्तते। संहिताया; सम्पौयमा- नपद्दयधमलेन पद्पूवकलस्यावश्यसरावात्‌ । येन क्रमेण संहिता पद चेति ‘sud व्याप्तः भवति'। सोऽयं क्रम उभयमध्य- वत्तिल्ात्‌ उभयमन्तरेण', इत्यच्यते ॥ प्रकारान्तरे णोपासनप्रशंसार्धमुपासकस्य काम्यं संहिताः meat विधत्ते। (५)““अरब्राद्यकामो निरुजं gary सग॑कामः प्रटखमुभयकाम उभयमन्तरे (५) इति । संहिताद्यध्ययनेर- त्रादिसििरुपासकस्य भवतोलुक्ते सति उपासनमेव प्रशस्त भवति ॥ यथोक्ञफलविन्नकारिणं शत्र शापेन विनाशयितुः शापरुपं मन्ध ॒द्थयति। (६)“अथ यदेनं निजं gant पर उपवदेत्‌ २अ०।१अअ्०।२ख्‌०।६-च्क०। २६८ प्रथिवी दैवतामारः sfadt ला देवता रिष्तोवयेनं ब्रूयाद्य यद्येनं naw Aaa पर उपवदेदिवं देवतामारो alear देवता रिष्यतोययेनं ब्रूयादथ यद्येनसुभयमन्तरेण रुवन्तः पर उपदेदन्त- fed देवनामारोऽन्तरिक्षं at दैवता रिष्यतौयेनं ब्रूयात्‌"(६) दति | अयमुपासकोऽव्रायकामः सन्‌ यदा सहितामधौते तदानीं परः wa, एतस्य फलविघ्रायं' एनं, (उपवदेत्‌' श्रधौयमा- नार्या संहितायां विद्यमानमविद्यमान वा दोषमुद्ावयेत्‌ | तदानौसुपासकः थिवी ^ इत्यादिमन्त्रेण qa’ गपेत्‌। मन्त्रस्य चायमयः। हे गतो लं संहिताङ्पां पृथिवीं देवतां, टूषयितु ‘ar प्राप्तवानसि। अतः ‘qfadt eam’, at रिष्यति, feafea, ‘sf एवं, उत्तरयोरपि पयौययोर्योज्य'॥ WANA TH सामयः anafa i (9)“aar तु कथा च लुवन्वाह्ुवन्तं वा ब्रूयाद्भ्याशमेव यत्तथा स्यात्‌ (ॐ) इति aay’, इ्येतदपि दितौयान्ततेन परिणमयितव्य | qa, दोषाभिधायिनं, aga’ दोषक्तिरहित, वा वरिण प्रति शवयातु कधाच्येन केनापि प्रकारेण, ब्रूयात्‌ उपासक शपेत्‌ । तदानो' ‘aq उपासकेनोक्तं, तत्‌ “अभ्याशमेव' चिप्रमेव, तथा स्यात्‌" तेनेव प्रकारेण Tat पय वस्येत्‌ ॥ यदा तु शत्रग्रीद्मणस्तद्‌ा विशेषं दशयति । (८)^न लेवान्यत्‌ amare ब्राह्मण ब्रूयात्‌(<)” इति | areas प्रत्रयदि ब्राह्म शः, तं प्रति ‘quargaaa ब्रूयात्‌! । मदौयसहितादौ दोषोद्गा- वनं तुभ्यं fed न भवति । अतो दोषोक्ति प्ररित्यज्य त्व सुखेन Awad BUT श्रूयात्‌”'देवतारिष्यतौव्येताहभं शापं न ब्रूयात्‌ ॥ २२० एितरेयार च्छक कचिद्‌ ब्राह्मणेऽपि भ्रापमभ्यनुजानाति | (९)“श्रतिदयुज्र एव ब्राह्मणं ब्रूयात्‌”(€) इति। अतिश्थित दुख धनं अरति qa तस्मिन्‌ ‘oa’, विषये विघातकं शरुः न्राद्मण', शपेत्‌, न लल्यविष्थे ॥ seray माण्ट्केयस्य महपरमतं दशयति । (१ ०)“नातिद्युमे चन ब्राह्मणं ब्रूयावमो WA ब्राह्मणेभ्य इति ह स्माह Yate माण्डकेयः”(१०) दति । धच नः शब्दोऽप्यधंः । भ्रतिद्युमे' safe महाधनविषयेऽपि, विरोधिनं ब्राह्मण, ‘a gare’ न शपेत्‌ न्तु श्राह्मणेभ्यो नम असत्‌, ‘af’ एतावदेव, श्रूयात्‌” तदेत- कहभमतं । २॥ (१)अथा तोऽनुव्यादाराः(९) (रोप्राणो वंश इति faqs) (रस य एनं प्राणं वं शुपवदे्छकरुवं चेन्येत प्राणं वंशं स॒मधर प्राणं मा वंशं सन्दधतं न THANE MUST वंगो TYAN ब्रूयात्‌ (र)()अरथ चद शक वन्त मन्येत प्राणं वंशं समधित्सिषन्तं नाशकः सन्धातुं प्राण. ल्वा वंशो दास्यतोघयेनं त्रयात्‌) (Waa तु कथा च त्र,वन्वान्र्‌ वन्तं वा त्र.याद्भ्याशमेव यत्तथा खान SATA STATS ब्राह्मणं FMA एव ब्राह्मणं न्‌ यान्नातिदयुम च न ब्राह्मणं AAA अलु ब्राह्मणेभ्य इति इ साद TTT माण्ड क यः(५)॥४।॥ VAT o /LMolSBo lz Wo | २२१ शतरेयारण्यकभाथम्‌ | पनर प्यन्यदुपासनं प्रतिजानते । (१).त्रघातीऽैव्याष्ा- राः,०८१) इति । श्रथ निर्भुजादिष्यानकथनानन्तरं, यतो a षवादिनः शत्रोः शाप्रमन्तरेण खफ़लसिदहिनासि, रतः कारणात्‌, “aga पररकौयदोपोक्तिमनु खस्य व्याहाराः णापरूपं वचनं येषां प्राणोपासकानान्ते 'अनुव्याहाराः' AE da.1 उपासनं प्राहुरिति Ra: 1 क तदुपासनं विधत्ते (र)८प्राणो aa इति विद्यात्‌") fat यथा लोके "वंशः, wea धारकः, एवमयं देहणग््दस्य WTA वंशसषटः ध्राणवायुः, सं{हतासरूपमिवेवं ध्यायेत्‌ । श्रव प्रशरणवशात्‌ संहितेति लम्बते ॥ ` अरिन्‌ प्राणोपासने दोषवादौ waaay Wa दत्य - तद्थयति। (२)“स य एनं प्राणं वंगसुपवदेच्छ्नवशचेन्येत प्राणं वंशं समधा प्राणं मा वंशं सन्दधतत्र शक्रोषीत्याद प्राणस्त वंगो grated ब्रूयात्‌” (a) इति । स यः" ब्राह्म- शोऽन्यो वायः कोऽपि शव्‌;, एनं उपासक, प्राण्वंशध्यानेन तदाक उपवदेत्‌' प्राणं सम्यग्‌ ध्यातु न शक्रोषोयेवं दषयेत्‌ । तदानौमयमुपास्को दिविधः, गक्तोऽक्तबच। तयोर्मध्ये यद्ययं शक्तुवन्‌+ एव श्रस्मोति मन्येत, तदानीं ‘are’ इत्यादिना मन्तरेण ‘Ua शतु, शयेत्‌ । तस्य मन्तस्यायम्धः। TERT सको ‘anaeq प्राण, समधा aaa चित्ते धारितवानसि, तथा सति प्राणरूपो यो वंशः तं वंशं, सन्द्धतं" सम्यग्‌ ध्यानेन धारयन्तं, मास्ति न matty’, घारथितु तमिति RRR हितरेयारण्डके भवान्‌ श्रा", तस्मात्‌ कारणाहगस्थानोयः प्राणः", लां हास- fa परि्यश्यति, ततो मरिष्सोति ॥ ATMIUMIHA WIAA पाठान्तर दशयति | (3) “se चेदगक्रृवन्त' मन्येत प्राणं वंशं समधिक्षिषन्त AMA: सन्धातुः WU वंगो Faded ब्रूयात्‌”(४) इति । यद्ययसुपासको ध्यने शक्तिरदहितमालानं मन्येत" तदानौमनेन मन्त्रेण शपेत्‌ | तस मन््रस्यायमयः । भरहमुपासको वंरूपं श्रां, सम्यग्‌- ध्यानेन धारयथितुमिच्छामि तादृशमिच्छन्त मां प्रति सातु" सस्यग्ध्यानेन धारयितु , नाशकः न waa भवानाइ। तस्प्राहं्ररूपः प्राणः", at परित्यच्यति॥ पूर्वबदचोपासकख साम्य" दशयति । (\)“यथा तु कथा च हुवन्बाह्रुवन्त' वा ब्रूयाद्भ्याशमेव यत्तथास्यात्र लेवान्यत्‌ कुशला- Brat बरूगरादतिदयुन्न एव ब्राह्मणं ब्रूव्रात्रातिदुन्रे चन ब्राह्मणं quad we amu दति इ स्माह शूरवोरो माण्ड केथः"(५) इति । पूर्ववद्‌ व्याख्येयं ॥ ४॥ (१) अथ खला रनिर्भुजवक्ताः.१) AAC पव॑- पतुत्तरसुत्तरदपं योऽवकाशः परव हपोत्तरद्परे अन्तरेण सा सदितेति(र) (a य एवमेतां संदितां वेद सन्धोयते प्रजया IATA ब्रह्मवचषेन BIT लाकन सवं [अ्ररति(द) (भेभथ वयं त्र मो निर्शुजवक्गा इति द साह FAY भाण्ड कयः परवेमवाक्तर TAQIF ATTA योऽकार पर्वदपोत्षरङ्पे अन्तरे येन सन्धि विव- QUT ole Melee 8-2 ae | RRQ wafa येन खराखर विजानाति मेन arararat oe विभजते at संहितेति) We य_एवमेतां संहितां वेद Talay प्रजया पश्एभिर्यशसा ब्रह्मवचसेन सगेण लोकन सवेमायुरति(५) (ई₹)अथ हास्य पुच Als मध्यमः Maas aaa अविकरष॑न्ननेकीङर्वन्यथा वणंमादइ तद्यासौ माचा GASU ATES sey aha विज्ञपनो साम तद्भवति सामेवादं संदितां मन्य zee) (७)तदप्येतदषिणो तत (9) (८व्दस्यते न परः साम्नी विदुरिति) @a य एवमेतां सुदितां वेद सन्धोयते प्रजया पप्रुभियं शसा AMAIA VT लोकन सरव मायुरेति(2) ॥ ५॥ एेतरे यारण्यकभा्यम्‌ | CMT वच्यमाणामसु च सहितोपासनासु सर्वासु ओतु- बुदिसमाधानार्थसुपास्यविषयं सम्यक्‌ परिभोधयितु' प्रस्तौति | (१)“श्रध खखाइनिमुजवङ्गाः(१) इति । ‘ae कासाचित्‌ सहितोपासनानां कथनानन्तरं, निभुजशब्टाभिषेया संहिता aa सुखे Dat संहितोपासकानां ते महषयः 'निर्भुजवक्षाः१, ते च विषयभोधना्धे' geared वाक्य ‘arg: खलु' ॥ तदौयं वाक्य दभयति। (र२)“पूवमक्षरं पूर्वरूपमुत्तरसु- AST योऽवकाशः पृवकूपोत्तररूपे अन्तरेण सा संहितेति”(२) इति । wer: संहितोपनिषदः area afer पूर्वरूपं, चीः १९४ तरार ण्डके उत्तररूपं, Taal पुवं", इत्यनेन “Gamay, विवचितं | ‘eat इत्यनेन उत्तरमश्षरं faafad, तयोरत्तरयोर्मघ्ये ो- ऽवकाणः' ‘ar, “संहिताशब्देन विवत्तिता ॥ एवसुपास्यनि यायं पूरबेरूपमित्यादिगब्दान्‌ व्याख्याय प्ररो- चनाधे' qaqa तदुपासनफलमनुक्षरति। (२).स य णएव- Gat संहितां षेद सन्धोयते प्रजया agama ब्रद्मवचरेन सगेण लोकन सर्व॑मायुरेति"(र) इति। तदेतन्ततैव व्या- ख्यात ॥ योऽवकाश दति aga तत्र afafete द्यति । (४)^अरध षयं ब्रूमो निभुजवक्षा इति इ स्माह ङसो area पूवमबात्तर पवरूपमुत्तरसुत्तरस्प योऽवकाशः पवरूपोत्तररूपं न्तरेण येन सनि विवत्तयति येन खराखरं विजानाति येन arararai विभजते सा संहितेति"(४) इति । ‘sey’, वामनः सखल्देदः, स च खाभिन्नलप्रकटनाधः "वय, षति पजारूप बहुवचन प्रयुङ्क्त | स चवं “ATS 'पवरूपोत्तररूप- योय हयाख्यातं तत्ताटशमेव | श्रवकाशः, संहितेति यदुक्ष' aa स्ति कथिद्िथेषः। ज केवलमवकाशमात्र' संहिता किन्तु Qa ६, अवकाशेन, सनिं" पवात्तरयोमध्यं सत्रिकषं, विव rte re tate विशेषेण सम्प्रादयति। Qa’ चावकाशेन, “aca Ta rr nO ee खरच्च विविच्य ‘arafa’ | afte दयनोत्तरपद्‌सख पद- कालवदनुरात्तखरो न भवति, faq सरितप्रचयौ खरौ द्येताशो fata | धेनः चावकाथेन, (मातां warai, ष विभजते | तवैतत्वतयमङ्किर इ त्यमङ्धिर इत्यत्र पदकाले वकारसे- ३ श्रा०।१अ०।५ख्‌ ०।५-६क० | १२१५ परि ङतेकारो दश्यते। संहिताकाले ‘ar माता, न भवतिः ~ $ “N i) An faa एकारो मातेत्ययं विभागः। इत्यतेविगेषरेविशिष्टः “अवकाशः, “संहिताः, न लवकाशमात्रमिति॥ पूववत्‌ फलमनुस्मरति। (y)“a य एवमेतां सहितां az सम्ौयते usar पशभिर्यशसा ब्रद्मवचसेन ang लोकेन सवे माधुरेति( ५) इति । पृवेवहया्येय ॥ मतान्तरं enafa । (¢)“aa हास्य qa आह मध्यमः प्रातौ- बोधोपुबोऽचरे eas भ्रषिकर्षत्रनेकौकुवन्यधाव्ण माह तयासौ मातरा पूर्वरूप त्तररूपे Tate सन्धिविज्नपनौ साम तद्वति सामेवाहं संहितां मन्य दति" (£) इति। ‘aw स्वस्य aw कयस्य, (मध्यमः, “पुवः, कश्चिदस्ति) तस्य माता प्रातोबोधौ?, तत्य वः", महधिः भे, पूर्वोत्तरे mat,’ अरविक- aq परस्पमरमत्यन्त' विङ्षषमकुवन्‌, “अनेकौकुबन्‌' भव्यन्तम- कधमप्यङुवन्‌, यथावणंमाह तं वैमनतिक्रम्योच्चारयति। aay इव्यव पूरवंपदान््मकारमुत्तरपदादिमिकारच्च संहिता- काले यदि एधगु्वारयेत्‌, तदानी मलन्तविश्ेषो भवेत्‌ । यदि विकारमन्तभाव्य केवलमकारसुश्वारथेत्‌, तदानोमत्यन्त मैकी- करणं भवति । तदुभयं afta यथाशास्रमेकारमसो उच्चारयति । "तत्‌ः तथासति, पूरवंरूपेत्तररूपथोमप्ये यासौ मात्राः उच(रणकालविशेषरूपा, 'सचिविन्नपनौ' शासनोयसनि विज्ञापयति, ‘aq’, सामसमल भवतिः । भ्रतिद्रुतातिषिल- म्बयोरभावात्‌ ‘aaa’ तत्‌समलमेव, "संहितामहं मन्ये", इति, मध्य॑मपुश्रसख मतं॥ १२९ शितरेयारश्यके भ्रखिनब्रधं कचिश्मन्वमुदाहरति । (9) “तदप्येतषिणोक्ञ (७) cfai स च मन्तः सहितायाभेवमान्रातः। मानः स्तेनेभ्यो थे भ्रमि दुह्य निरामिणो रिपदोभतरेषु sree: । ot देवाना- med वि व्रयो दि हस्यते न परः साम्नो विदुरिति । हे हस्ते नोऽस्मान्‌ मन््रूपान्‌ स्तेनेभ्यो बिदयाचौयंपरेभ्यो मादा TABI | aed मन्तोपदेशं माङ्गवित्य्घंः | alent विद्याचौरा इत्याश्योतं। 2 भिधा afuewae सवतो गुरुद्रोहस्य wid वत्तमाना निरामिषो मायया गुङम- fiqdiaa कत्तव्यव्यवद्वारे वाद्यं नितरां रमयन्तीति निरा- मिणः, एतेऽनुकला wad गुरोभरौन्ति जनयन्तीत्यथेः। तेच ख्ये रिपवः शत्रवः सन्तोऽन्रेषु भोग्येषु दृष्टायष्वेव ory: रभिकाङन्तां कुवन्ति। ताभ्यः सेनेभ्यो मन्तासकानसमा meee wage tt वचनमेतत्‌ । तहिं केभ्यो मन्त्रो दात्य दरति चेत्तदुयते। ये यष्ठालवो fan सश्नजनजत्तौरः सन्तो दि खचित्ते टेवानामिन्द्रादौनां यागादिरूप सम्बन्धमास- मन्तादृहते वितकयन्ति, सवदा armed विचारयन्ति, ताह गेभ्यो मन्तान्देहो्यंः। तेच सामरः समलत्दानात्मरः खयोहे- तुनास्तौयेवं विदुर्जानन्ति । sad ` मन््ोपदेपयोग्याः | अत्र यथा गिषाणां wag aaa प्रशस्त, एव संचिताया- मपि सममानबरक्ारणं प्रथसतमिलघः॥ एतस्य मन्तस्य प्रदथेनाध' चतुथपादं पठति । (६) “ख्यते न परः साक्नोविदुरिति'(८) इति॥ # WT Hoy, सू०२९, We UC I र२अा०।१अ०।६ख०। R29 पूर्वत्‌ फलवाक्यमनु सारयति । (९)“स य एवमेतां संहितां ~ 0 १५ = वेद aalaa प्रजया पशभियगयसा ब्रह्मवचसेन खगण लोकेन सवं मायुरे ति'"(<) इति । पूर्ववहयाख्येयं ॥ ५॥ एितरेयारण्यकभाष्यम्‌ | (१वृदद्रथन्तरयो पेण सुंदिता सन्धोयत इति ता्‌ च्छः(१) Rave रथन्तरस्य EU प्राणो sea उभाग्ासु खल संहिता सम्धोयते वाचा च प्राणेन A(R) (रोएतस्यां ख स्मोपनिषदि Tage गा रक्षयति तार्च्छ (₹)(४ एतस्यां च स्म AAA Be गा CAA तार्च्यः(४) (५)तद्‌- प्येतद्षिणोक्त (५) ($) रथन्तरमाजभारा वसिष्ठो भर- द्ाजो बृदटाचक्र. अग्रेरिति(& (भस य एवमेतां हितां az सन्पोयते प्रजया पप्ुमियं शसा ब्रह्मवचेसेन खगंण लोकन सबमायुरोति वाक्‌ प्राणेन संहितेति ५ ~~~ ~~~ कौण्डरव्यः प्राणः पवमानेन पवमानो विशेविशे ठेवा खण लोकेन खगं लोको ब्रह्मणा सेषावरपरा सं दिता.) (eve यो दैतामवरपरां संदितां Faq दव स ज्ञया wefan ब्रह्मववचेसेन aia लोकन सम्रोयने यथैषा संहिता(९) (१०)स यदि परेण WIT: खेन वार्थनाभिव्यादरेदभिव्याकाषं नेत्येव विद्याद 226 शितरेथारणस्यके ` संहितागमदिद्षां दवानामेबं भविष्यति werner UA) (१९)स य एवमेतां संदितां वेद्‌ सम्धोयते प्रन या पएुभियेशसा AMIGA खगेण लोकेन स्व॑मायु- रति(१९.८१२वाक्‌ संदितिति प्चालचण्डः(१२).१२बाचा वे वेदाः सन्योयन्ते वाचा हन्दांसि वाचा मित्राणि सन्द धति वाचा सर्वाणि भूतान्यो वागेवेदं सवेमिति(१२) (१४)तद्यत्रेतदपीति वा भाषते वा वाचि तद्‌ा प्राणो भवति वाक्‌ तद्‌ प्राणं ररद्यथ यच TAY वा भवति खपिति वा प्राणे तदा वाग्‌ भवति प्राणसदा वाचं The तावन्योन्य Tet वाग्वे माता प्राणः पुर (१४) (Que: प्ेतदृषिणोक्त (१५) (१६)एकः सुपः स समुद्रमाविवेश स दद विश्च भुवनं विचष्ट TATRA मनसापश्छमन्तित- स्त माता Clee स उ Chee मातरमिति(१६) (भस य एवमेतां dfeat वेद्‌ समीयते प्रजया पप्ुभियं शसा रह्मवचसेन SIT लोकेन सर्वमायुरेति(१९).१८)अयातः प्रनापरतिसुहिता १८) (१९ जाया Wed पतिरुत्तरष्पं qa: सन्धिः प्रजननं सन्धानं सेषादितिः संहिता(१९) (९.)अदितिर्ददं ev यदिदं किच्च पिता चमाता च FAS प्रजननच्च(२०)(२९)तद्प्येतहषिणोक्त (२९) (र९अ- दितिमाता स पिता स ga दरति{रर परस a wa. VAT Mle ख०।१-२ ऋ० | १२९ मेतां सुंदितां वेद सन्पोयते प्रजया maar ्रह्मवच॑सेन Bin लोकेन सर्वमायुरेति सवंमायु- रे ति(२३) ॥ ९६ ॥ दतयेतरेयदतीयारण्यके प्रथमोऽध्यायः WATT: ॥ Catan TITANIA | एनरण्युपासनां aa’ प्रस्तौति । (१)“दद्रथन्तरथी रूपेण सं- feat सन्धोयत इति तारुच्यः"(१) इति । तरत्तनामकस्य पुचः किन्‌ महपि रेवं मन्यते | चरहत्रामक यत्‌ साम, लरामिदि हवा- मह दत्यस्यामच्यत्पन्रमस्ति, यच्च ‘Taare’ साम, wht ar शूर नोनुम CUBAN ,# ANIM साम्नोः खरूपेण' संहिता", सम्पद्यते | सामदयसम्बन्धिलेन संहिताध्यानं Haar मित्यघः ॥ तमेव बिवचतितं ध्यानप्रकारं esata (२) “वाग्‌ वे रथन्तरस्य रूप प्राणो Tea उभाभ्यामु सलु संहिता सन्धोयति वाचाच प्राणेन च'"(२) इति । अचहहद्रप्रन्तरणन्दाभ्यां साम- गानरूपो वाक्यार्थो न faafaa: किन्ति प्रणस्तलसाग्येन तायां गष्दभ्यां बवाकूप्राणावुपलच्येते। यथा हद्द्रघन्तर- सामनो सोमयागपरकतिरूपे alana पुष्टस्तोतख्य निष्पादके सति प्रशस्तलवाभिप्रायेण सवच श्ुतिभिराद्वियेते । तधा ara प्राणावपि देहन्यवहारनिष्ादकलवेन प्रशस्तौ । तस्मात्‌ वाक्‌ ” कगे टेम ०9, स ०३२, We RI ( ४२ ) ११० एेतरेथारण्यके एव श्रष्र ‘wate खरूपत्ेन विव्तिता। प्राणो sea’, खरूपल्ेन विवचितः। वाचा च प्राणेन, इत्येताभ्यासुभा- waa संहिता", सम्पादनौया । वाकूप्राणरूपा संहितेलयेवं mara | उक्तस हिताध्यानस्य TWA प्रार्य दशय- fai (२)“एतस्यां ह स्मोपनिषदि gaat गा रत्तयते ता- was” (a)afa | ये यसुपनिषदाक्‌प्राणएरूपसंहिता विद्या एतस्यां”, एव निमित्तभूतायां सल्यामाचायप्रसादार्थः लोकिकमोपालवत्त- waa पत्रो निरन्तरं संवत्सर", अ्राचायंसम्बन्धिनीः "गाः, रक्तितवान्‌ ॥ न चात्र प्रयोजनान्तरसुटिश्य गोरक्तायां क्रियमाणायां प्रस gifed विद्या लम्येति शङ्नौयमिवयेतदशयति। (४)“एतस्यां S WM मावायां संवत्सर गा रस्थते area(s) इति, मात्रा ब्देन प्रयोजनान्तरं निवायंते। “एतस्यां मात्रायां केवलायां वाकूप्राणविद्यायामैव निमित्तस्रूतायां, car हाता। तस्मारेतावता प्रयाशेन लभ्यल्रादतिप्रशस्तय fag- ot A वाक्‌प्राणयोहहद्रथन्तररूपतेन प्राशस्यमभिपरेल दद्द्रधन्त- प्रतिपादकं मन््हयमुदाहरति। (५)“तदप्येतदषिणोक्ष (५) fal तदेत्मन्वदयं संहितायाभेवमाश्नात। waa यख्य सप्रथश्च नामानुष्टभस्य हविरो हवियंत्‌। धातुयंतानासवितुख विष्णो रघन्तरमाजभारा वसिष्ठः"# ॥ अविन्दन्ते अतिहितं © कहे दे Hore, सृ०१८१) Wek | रज्रा०।१अ०।९ख०।५०ऋ० | २११ यदासौ यन्नस्य धाम WAP यत्‌। भातुदय तानात्सवितुखच विष्णोभरदाजो छहदा चक्र Ww ॥ तरेतम्न्तदयं प्रवरग्यादि- वशिष्ठक समाम्नातं | आनुष्टभस्यानषटपछन्दोयुक्ष मन्तं : संस्कत- स्य यस्य प्रवग्यंहविषो नाम घम इत्यादिकं प्रथारयी जानन्तीति शेषः । प्रयसप्रथनामकावभो ऋषौ । वकारावनुक्तमहषिस- मुचयार्धौ। ते waste यस्य हविषः प्रसि्स्य नाम जानन्ति | यचच प्रव््थं' द्रव्यं हविषोऽपि हविभवति, उत्तमं इविरिलयर्भ | यथा राज्ञाऽपि राजेत्तर vauaga भवति, तदत्‌। atest विः स्तोतु वसिष्टाख्यो wed रघन्तराख्य' साम आजभार आहृतवान्‌ । तेन सामना तस्य हविषस्त॒तिरपि किं निमित्ते amg धात्रादिदेवतानिभित्तेत्ययते । धात्रादिशन्देषु चतुष्व॑पि fafaara पञ्चमो। धाष्रारोनां परितोषाय तदविस्ततिरि aa | ते प्रधादयो महषयः प्रवग्यरूपं हविरतिहितं warts देवेभ्योऽतिश्रयेनोपयुक्तमिव्यविन्दन्‌ लब्धवन्तौ न्नातवन्त इतल्थः। यदवियन्नसख सोमयागस्य धाम स्थानमासौत्‌ | सति हि प्रवय सोमयागस्तजस्तीव भासते, तस्मादख्य हविषो" wad । तथा यद्वि; परमङ्कदा अत्यन्तङ्गोप्य are भिरोरूपत्वात्‌। तयाचान्यत्र wad! भियो वा एतयन्नस्य यत्‌ nara द्रति । अग्निसहितानां wraretai परितोष निमित्तोक्षत्य तद्विः aig’ भरद्ाजास्यो महपिंवंहदाख्यं साम area अ्रानोत- वान्‌। सर्वेषु सोमयागेषु प्रशस्त' यत्‌ nae wages विः स्तोतु वसिष्ठभरहाजौ महता प्रयासेन रथन्तरं हश्च ° meme म ०१०) सू ०१८११ week | 232 एेतरेयारण्यका सम्पादितवन्तौ | तदुभयसामरूपलेन प्रशस्तौ . ववप्राणौ तस्मादा कूप्राणरूपलेन संहिताया ध्या नसुत्तममिति मन्रहयोदा- रणस्य ATMA! | तस्यतस्य मन्वदयस्य प्रतोकले नचतुधपादो पठति ।(६)ˆर्यन्त- रमाजभारा वसिष्ठो भरदाजो छहदा चक्र अग्नेरिति"(६) इति ॥ उपासनस फलं दशयति । (७)“स य एवमेतां संहितां Fz स्रोयते प्रजया पशभिर्यशसा ब्रह्मवर्चसेन खगण लोकेन सवमा- युरेति"(ऽ) इति । पववद गराखेयं ॥ (पनरपि गुणान्तरविशिष्टलेन वाकूप्राणरुप्रायाः संहिताया उपासनान्तरं विधत्ते, (८)“वाक्‌ arta संहितेति कोररव्यः प्राणः पवमानेन प्रवमानो विश्वेद विंशे देवाः खगेण लोकेन स्वर्गा लोको ब्रह्मणा सेषावरप्ररा संहिता (८) इति । Fw रवस्य Yat महपिः संहितोपासनाभेवमुवाच | या इयं वागस्ति, सा ‘are, ‘ata’, “संहिता' संयुक्ता । वाचः प्रायेन प्रयमा- णत्वात्‌। सच प्राणः" देहमष्यवर्ती, “पवमानेन वाद्यवायु- ना, 'संडितः। वाद्य वायोः प्राणानुग्राहकलात्‌। स च ‘Ta ara’ वाद्यवायुः, 'विष्वदवः, सहितः | सवषां देवाना वायु धौनक्रियोपे तल्ात्‌। ते च ‘faa देवाः", खगण लोकन, “संहिताः | तल्लोकनिवासिलात्‌ | स च खगा लोकः", “AMAT Qea, संहितः | बेदोक्तमागौनुष्टानलभ्यलात्‌ | “ear वागादिका ब्रह्मान्त, संहिताः, उपासकेः अरवरपरा", FAA | श्रवरेः पवंपवमभिदहितेः पररुत्तरोत्तरमभिहितेख पदाधयु कलात्‌ | एवंरूपा संहिता waaay: ३अ्रा०।१अ्र०।६ख्‌०।८९ -१ Lo | २२२ तस्य ध्यानस्य फलं दर्शथति। (६).स यो हेतामवरपरां संहितां Qed दैव स प्रजया पशुभियंश्सा त्रह्मवचंसेन BAIT लोकेन सन्धोयते aaa संहिता”(<) इति । “एषाः घ्ातव्यले- नोरा, संहिता, यया, बहुविधपदायपरम्परपेता। एवभेव "सः" उपासकः, ्रजा'दिपरम्मरथा संयुज्यत ॥ यथोक्तपरम्प रारदहितेप्युपासने प्रजादिफलं समानभिव्ाशज्चा- त्र विशेषं दमयति । (१०)^स यदि परेण awa: सखेन वार्थ. नाभिव्याहरेदभिव्याहाषन्रेव विद्यादिवं संहतागमदिदुषां देवा- नाभेवं भविष्यतोति शखत्तधा स्यात्‌'"(१०) इति । सः'उपासकः, ‘afe’ कदाचित्‌, "परकोयप्रयोजनेन "वा'.'खकौयप्रयोजनेन वा”, ‘saga,’ प्रेरितः सन्‌, ्रभिव्याहरेत्‌' संहितां पठेत्‌, तदानीं “्रभिव्याहार्षत्रेवः संदितं पठितुमिच्छन्नेव, वियात्‌' एवं मनसा सङ्ल्ययेत्‌। कथमिति तदुचते। इत्थं मधोपास्य- माना “संहिता, द्वमगमत्‌' द्॒लोकपय नतं पदार्थजातं प्राप an विश्वं देवा; स्वर्गेण लोकेन ait लोको ब्रह्मणेत्येवमु- aa! तस्मात्‌ कारणात्‌ विदुषां सदहितोपासकानां, अरत एव ‘Saal’ देवतारूपाणभेतेषां पुरुषाणं, ‘aq भविष्यति रेडिकमामुश्मिकं वापितं Bat सवथा भविष्यतीलेवं मनसा सङल्िते सति, (त्तथा स्यात्‌, अवश्य तत्‌फलं सि- wT tt एवं सत्यस्या उपासनायाः सङ्ल्माधोनमिद्मेव aa ag पूर्वोक्त प्रजादिकमिव्याशष्य तदुभयसमुच्चयमभिप्रेल्य yater- भेव पुनः प्रठति। (११)“स य एवमेतां संहितां वैद सन्धौयमं २३४ रितरेशारण्यके प्रजया पशमियेशसा ब्रह्मवर्चसेन BAT लोकेन Tage ति'(११)दइति ॥ केवलवागूपेण संहिताया उपासनं विधत्ते । (१२)वाक्‌ संहितेति पञ्चालचण्डः”(१२) इति । 'पच्चालाख्य 22 wae: ‘ag! तेजसौ, तन्नामको at कञ्चिद्महषिः, ‘arg, "संहिता, ध्यातव्या इति, आह I तदेतत्‌ संहिताया aga स एव महपिंरुपपादयति | (१३)“वाचा वे वेदाः सन्ौयन्तं वाचा छन्दांसि वाचा मित्राणि सन्दधति वाचा सर्वाणि yaaa वागेवेदं wafafa’(e 2) इति। ‘ae, सवऽपि वाचा, एव, सन्धौयन्तः पठयन्ते 'छन्दांसि' गायक्ादोन्यपि, ‘ara’ प्रयुज्यन्ते । भमिवाणिः च्िग्धाःयुरुषाः, वाचा प्रियोक्या,सन्दधति' daar भवन्ति। न केवलं मित्राणि किन्तु सवऽपि प्राणिनः प्रियोक््या निग्धा भवन्ति । अपि च वागव्रद्‌ं सवं” एेडिकमासुभिकवं फलजातं, सम्पदयति। राजशेवादो प्रियभाषणेन धनलाभात्‌, मन्त जपादिना खर्गादिसिदेख । ननु वाचः प्राणप्रेरितल्ात्माणष्यानभेव wafer वस्तुतत्वविचारेणए तथाऽपि संहितायां वाचः प्रत्यासत्तिमन्य- व्यतिरेकाभ्यां दभेयति। (१४)“तदत्रैतदधौते वा भाषते वा वाचि तदा प्राणो भवति वाक्‌ तद्‌ प्रायं ere यत्र qt aT भवति खपति वा प्राणे तदा वाग्‌ भवति प्राणस्तदा वाचं रेद्धि तावन्योन्य Sw ava माता प्रायः qa: (१४) इति | तत्‌" तस्यां वाक्संहितायां, द्यसुपपत्निरुयत दति शेषः । ३्रा०।१्र०।९स०।१५-१६कऋ०। २२५ ‘aa यदा, पुमान्‌ “एतत्‌ वेदवाक्य, "वा, “्रधो तेः, लौकि- कों वा" भाषां कथयति, तदानीं ‘ara’, वाचि" santa: (भवतिः। वाच एव श्यापार उच्चारणलक्षणो ea | त त्च्छासनिःष्वासरूपः प्राणव्यापारः। श्रतस्तदानौमियं "वाक्‌, ‘are’, ‘the’ ग्रसति । एतावता संहितापाठकाले वागव्या- पाररूपोऽन्वयोऽभिहितः। ्रधशब्टेन वेलक्षण्यवाचिना व्यतिरेक उपक्रम्यते ‘aa’ यदा, तूष्णं वा भवति वाग्‌- व्यापारं परि्यज्य मोनौ सत्रवतिष्ठते। चच्तुरादिव्यापारमपि परित्यज्य “ard ‘ar’, प्राप्रोति तदानौभियं ‘ara’, ‘ara’, अन्तभवति', वाग्व्यापारो न दृश्यते । प्राणव्यापारस्त दृश्यते । , तस्मात्तदानों प्राणो वाचः, रद्ध ्रसति। नच तृष्णौखभावै स्वापे वा संहिता पाठोऽनुगच्छति । तथा सति यत्र वागब्या- पारो नास्ति तत्र संहिता नास्तीयेवं व्यतिरेकः प्रदर्शितो भवति। ‘av एतौ वाकृप्राणौ, श्रन्योन्य', “Che? कालभेदेन ग्रसतः, यद्यपि, तथापि वाक्‌, एव माता, “ATU ga’, तस्मादाग्ध्यानं MA HAA: ॥ वाचो Asa प्राणस्य yaa च संवादकं मन्मुदाहरति | (१४)“तदप्येतटषिणोक्त (१५) इति ॥ ८ तमेतं मन्तं पठति । (ya) cat सुपण; स समुद्रमाविवेश ave faa भुवनं विचष्टे । तं पाकेन मनसापश्यमन्तितसतं माता thea उरेद्धि मातरमिति^”(१६) इति । योऽय न * UME Toto, Terre, We ४। १२६ एतरेयार खे ‘ga! प्रारवायुः, ‘gaa: पत्तिवदम्बराधारसच्चारौ, ‘a! प्राण वायुः, वाद्यवायुरूपेण समुद्र" समुद्रवदिस्तुतमन्तरित्त, आविष , ग ae ge SR w प्रविष्टवान्‌ | सः arwea: ee fa’ yaa’ सवमपि लोकं, विचष्ट" विशेषेण ख्यापयति | सति fe प्राणे जौवन्तः gear: ; # 0 9 $ लोकं विख्यात कुवन्ति, नतु प्राणरदहिता war: | ‘a’ तात्र प्राणदेवं, उपासकः पाकेन मनसाः परिपक्घेन arava, श्रन्तितः" अन्तिके weed, “अपण्य दृष्टवानसि । केन प्रकारेण तद्‌ 0 क (9) ‘ t 9 (> 9 शनमिति तदुच्यते । तं प्राणं, ‘ara’, ररेह्धि' अध्यय- नकालं लोकिकभषाकाले च वाक्‌ प्राणं auf: स छ सोऽपि प्राणः, मातरं Ve तृष्णोग्धावकाले सखापकाले च वाचं ग्रसति। तिःशब्दा मन्समाप्रार्धः ॥ ५ ¢ ER IE on उपास्तिफ़लं दशयति । (१७)“स य एवमेतां सहितां ae १, ~ fj 9 On “0 = 6 सन्धोयते प्रजया पणएभियशसा ब्रद्मवचसेन खगंणश लोकेन सवं मायुरेति"(१७) इति ॥ उपासनान्तरं प्रतिजानोते। (१८)५अरघातः प्रजापतिशषह्ि- ; । थ ता^(१८) इति । श्रध पञ्चालचर्डरौररव्यादिमहषिप्रणौत- संहिताध्यानकथधनानन्तरं, यतः ्रजापतिप्रणीत^सं हिता", छत्‌- सखङदुभ्व विषयत्वात्‌ प्रशस्ता । “AA? कारणात्‌, साभिधोयते ॥ ~ & # ¢ 0 ८ qa 9 तामेतां सहितां दशयति ¦! (१९)“जाया qred पतिरत्त- ररूपं पुः सिः प्रजननं सन्धानं सेषादितिः shear’ (ee) इति | स्नोगकालेऽधोवत्तित्वात्‌ जायाया; 'रववणैरुपलं | उन्त- ९ q Q e “~ रदेशवत्तिलात्‌ “Va: उत्तरव णएरूपत' | उभयमेलनजलात्‌ धुः सबिः'। प्रजननं" पुत्रोत्मादनं, सन्धानः संहिताया निमित्तं | VAT oly Wel Mol o-Rl Wo । ३२9 cal यणचो्याद्‌ावच्‌परलं यथा सन्धिकायेनिमित्त, तहत्‌। येयं ध्यातव्यसंहिताः, उक्ता सैषा, "अदितिः" ्रखण्डनोया ॥ जायापतिपुत्रतदुपयुक्ञव्यापारेः क्त्‌सरसंसारधदचस्य पूरित- तवात्तमेतमथ' विखष्टः द्यति! (२०)“अरदितिर्ददं aa’ यदिदं किञ्च पिताचमाताच gaa प्रैजननद्"(२०) इति। पित्रादिकमपे ततं लोके यत्‌, "किञ्चिदस्ति, तत्‌ ददं सव", “्रदितिर्हि' भ्रवरण्डन, अन्यु नलमिव्यथः | यथेयं संहिता ‘fear: दिभिरपेचितेः पृत्वा '्रदितिः* ॥ एवमदितिनामथुक्षा टेबमाता सर्व देवपृ शेलन साम्यन श्रदितिदेवताप्रतिपादकं मन्त्र प्रक्ञतसंडिताप्रशंसाथसुदाहरति । (२१)“तदप्येतदषिषोक्ग (२१) शति। सं च मन्तः afear- यामेवमान्नातः। अरदितिर्यौरदितिरन्तरिक्षमदितिर्माता सष faat a gat fam देवा श्रदितिः पञ्चजना afefasntaafe- तिजंनित्वं # इति | दयुलोकाद्यभिमानिदेवतानां सर्वासामदि- fanaa सति कारण्व्यतिरेकंण कार्याभावात्‌। अदितिः सर्वासकलं ga । गन्धर्वः पितरो देवा श्रमुरा रक्ांसोलेतं पश्च जनाः। यद्वा निषाद्पच्चमा ब्राह्मणादिवण्णीः पश्च Tat | fay rend पृवेसुत्यन् यच्च जनित्रमितःपरं जनयितव्यं aa वैमदितिरेव। ताहगदितिदैवतानामसाम्यादियं संहितापि UTS: I ° कमव दे Hot, पू०१८९, Were |. ( ga ) ११८ एितरेथारण्डके एतस्य Va प्रतोकलेन दितोयपाद पठति | (२२)“अदि- faatat a faat सपुत्र इति,(२२) इति॥ . ॥ ¢ Nn ,. उपासनस्य wa दशयति । (22)“aq एवमेतां संहितां वेर समीयते प्रजया पभय शसा ब्रह्मवर्चसेन खगेश लोकन ४५ ~ ¢ N py सवंमायुरेति सवमायुरति"(२३) इति। अभ्यासोऽध्यायस- माप्पधेः ॥ १। दति सायणाचाथविरचिते माधवोये बेदाधप्रकाशे Tarar- THR ठतोयारण्यवे प्रथमोऽध्यायः ॥ अथ दितोयोऽध्यायः। (१)प्राणो वंश ईति खविरः शाकल्यस्तद्यथा शालावंशे सर्वेऽन्ये वंशाः समादिताःसयुरेवमक्षिन्‌ प्राणे चत्त ts मनो बगिन्दरियाणि शरोर स्वं आत्मा समादितः(१) (रेतखेतखात्मनः प्राण ऊष्णपमखोनि स्पर्श्पं मज्ना न्‌; खरद्पं मासं लोहितमिलेतटन्यचतु॑मन्तखाद्प मिति च साद Fel माण्डुकयः(र) (sad लेव न एतत्‌ MA) VAM ae मन्नं पर्वणामिति Tala: षष्टि शतानि Aaah सपविंशतिशतानि VAT ol Wo llGoll-2 Be | २२८ भवन्ति सप्त च वे शतानि विंशतिश्च संवल्षरस्याद्ोराज्राः स एषोऽहःसम्मानशक्तमंयः खरो चमयग्डन्दोमयो मनोमयी वाङ्मय आत्मा (४) (WAY एवमेतमहःसम््ानं WHA mand छन्दोमयं मनोमयं बाङ्मयमात्मानं वेदाहं सायुज्य सदपरतां सलोकतामश्रते Fal पमान्‌ भवति सवेमायुर ति(५) ॥ ९॥ एेतरेयारण्यकभाषम्‌ | ` प्रधमाध्याये संहितापदक्रमाणं नानाविधध्यानमुक्त' दहिती- येऽक्रादिबिहविधध्यानान्युयन्ते। तत्रादौ तावलिंहावलोकि- तन्यायेनाधातोऽनुव्याहाराः प्राणो वंश इति विद्यादिति gee’ तदेतदनुद्योपपादयति । (१)श्राणो वंश दति स्थविरः शाकल्य- WAN शालावंपे सन्ये वंशाः समाहिताः स्यरेवमस्िन्‌ प्राणे चत्त योत्र मनो वागिद्दियाणि शरीरः सवे रामा समाहि- a(t) इति । शकलस्य पुत्रः शाकल्यः, स तु बालोऽपि कधिदस्तौति शस्थविरशब्देन fated! तेन tia प्राणस्य वंशत्वध्यानं सास्यसद्वावादुपपयते। यथा लोके गालाया श्रा धारभूते MMAY दण्डायमानलेन्‌ खापिते Ts AH’, स्यूताः “अन्ये सबं वंशाः सम्यक्‌ प्रतिष्ठिताः,“स्य "'एवमस्िन्‌' प्राणवायौ, “चक्षरादिवं शरौरान्तमवयवजातं तससष्रपः “सवं AAT, च सम्यगाहितः, ॥ .,. ` (द्यं afew वंशत्वसुपपादितम्‌। भ्रधाक्चरध्यामं वि- wat (२)“तस्येतस्यामनः प्राण जष्मरूपमग्डीनि aed ३४० शतरुयारण्यके WAT खररप मांसं लोहितमियितटन्यश्चतुधमन्तखारूपमि- ति ह me ङसो मार्टुकोयः"*(२) इति । योऽयं प्राणो वंश दति स्ततिप्रसङ्गन देहन्दियादिसङ्ातरूपः सर्व waite | `तस्य एतस्य AEST, श्रालनः,' यः ‘ATT’, aha, ततत्‌ SAU खरूपं । गषसहाख्या श्र्तरविशेषाः .अषाणसतष्वक्षर- fatty प्राण्टष्टि gatq i माढकापाठे ककारादयो मका- रात्ता aut: ATTA eet: | श्रकारादय भ्रौ कारान्ता वणः खरसान्नरका सेषु मलदृष्टिः । यरलवाश्त्रारो वणोः “भन्तस्ससन्नका सेषु मांसलोहितरूपं, पू दौक्त्रयापे चया ‘Tq’, श्रह् “अन्यत्‌” ध्यातव्यम्‌ । तदेतचवतुथाङ्गध्यानं माण्डूकेयः", उक्वान्‌ ॥ ` शाक्यस्य मते तु न चतुषध्यानं, किन्तु पूर्वोकताङ्गतर यध्यानमेषैलेतदृशंयति । (२)“त्रयन्छेव न एतत्‌ परोक्ष (२) इति । ‘a? श्रस्मान्‌ शिष्यान्‌ प्रति, शाकलेन प्राण ऊष्मरूपमि- त्यादि (यमेव, sa’, न (तु, मांसमिल्यादिकं चतुथं । एवं सति शाकल्यमाण्टटकेयपचदयानुसारेण ध्याने विकस्य द्रष्टव्यः | तच शाकण्यमतमाित्य ध्यातव्यगुणान्तरं विधत्ते | (४)“तस्य- तस्य यस्यासा ant पवेणामिति Aaa: ष्टि शतानि षौरौ- तस्ानि सपविंशतिशतानि भवन्ति सप्त चवै शतानि विंश. fra संवस्ररस्याषोरात्राः स एषोऽहःस्मानशचुर्मयः Ae मयब्डन्दोमयथो "मनोमयो aaa आला'"(४) इति । यान्यश्धीनि सेषु येयल नोक्ञानि। ये च wea: सरेषु पेयतेनोक्ताः यानि waquy ध्येयतेनोक्ञानि। यद्यष्युखसु प्राण एव प्येयलेनोक्गो ३अा०।२अ०।१ख्‌० | १४१ नतु पर्वणि, तथापि तस्य प्राणस्य तेषु पवेसु सश्चारादभेदवि- वचा द्रया । ‘wet मन्ना weal’, fa’ aga, तदेव ^तस्येतस्य are’, इति सङः ग्ट ह्यो च्यते | श्रखिमच्नपरूपस्य त्यस्य शकल- विशेषाः पुरुप्रशरोरस्य ‘ear दत्तिणप्राश्ल, fe शतानि षष्टिः", च ‘wafer’ । द्रतः'वामपाश्व,^तीखि शतानि षष्टिः, च "भवन्ति" | ‘arta fafaanan शतानि विंशतिः" च सम्पद्यन्ते | 'संवस्सरस्य', श्रपि “अहानि राच्रयख्च मिलिल्ला ‘faqufaaaa- शतसङ्ख्यया TAA | तथा सति स एषः पुरपः “भहःसम्मानः' सड व्यया संब्षरगताहोरात्रपरिमितः। तथा ayaa: भिर्पेतलात्तनयः श्रामा'। तमेतमहःसम््ानलादिगुणविशि- मामानं ष्यायेदिवयंः ॥ उक्तीपासनस्य फलं ट्‌ णयति । (५).स य एवमेतमहःसम्मानं VENT यो त्रमयं छन्दोमयं मनोमयं वाञ्जयमामानं वेदां सा- युज्यं सरूपतां सलोकतामश्रते yat पशमान्‌ भवति सवमायु- Vary) दति । अङ्का अहरभिमानिरेवतानां, "सायुज्य तादात्म्य, ख^सरूपता qua सति समानरूपर्लं, सलोकतां समानलोकनिवासिल्र , waa’? प्राप्नोति। भावनाया war न्तोत्क्षषटले सायुज्य, मध्यमत्वे Bea, मन्दले सालो- क्य, इति व्यवखा FEAT! तदेतत्‌ सव" श्रासुभिकं फलं । ‘gay, इत्यादिकन्तेहिवं द्रष्टव्यम्‌ ॥ १॥ (१)अरघ BUSTA) (र) चीणि षष्ट शतान्यक्तराणां चपि षष्टि तान्युष्मणं जपि षष्टि शतानि सन्धोना(र) ~ NN “ २४२ एतरयारणयक (र)यान्यकतराण्यवो चामादानि तानि यानुपष्मणोऽवोचाम TAIT यान्तसम्धोनवोचामादीराचाणान्ते सन्धय द धिदैवतं(र) ® अथाध्यात्म' यान्यत्तराण्यधिदेवतमबो चोमाखीनि तान्यध्यात्म' यानृष्मणोऽधिदेवतमबोचाम मल्लानसतेऽधयात्म ९).५ एष इ वे सम्पूतिप्राणो यकच्नं - az aA दइ वा WA प्राणाद्रेतः सिच्यते यद्रा कते प्राणद्रेतः सिच्येत Vas सम्वेत्‌(५) (दीयान्तसम्धोनधि दैवतमबोचाम पर्वाणि तान्यध्याल्मं(६) (OAV चय सयाखथां मन्ना पवैणामिति पच्चेतशचलारि शच्छतानि पच्च तस्लदशेतिसदसरं भवल्यभोतिसदशवं वा अकंलिनो वृदः तीरदरभिसम्पादयन्ति(9) (८) स एषोऽक्रसम्भानश्चक्ु- मयः श्रो चमयण्कन्दोमयो मनोमयो बाडमय अत्मा) (९)स य एवमेतमक्तरसम्मान चततरमयं शोरमयं कन्दो मयं भनो मयं बाडमयमात्मान वेदात्तराणां सायुज्यं स Sat स गकतामश्न ते Fal पुमान. भवति सवेमाय्‌- रेति(2)॥२॥ _ एेतरयारखकभाषयम्‌। डपासनान्तरं प्रतिजानोते। (१)५अरघ कोररव्यः"*(१) sfal Gwe पुत्रः ‘Arete, # स च काश्चिदुपासर्नां वक्त तिशेषः ॥ कोष्ठरयमामा सदर्धिरिति क०, ao च। ३ श्रा०।२श्र०।२ख०।२-४कऋ?। २४२ तामुपासनामाइ। (2)“atfa षटि शतान्यक्षराणां athe afe शतान्यसमणां alfa ष्टि शतानि सन्धां "(२) इति। अक्रारादयः खराः श्रत्तरणब्दन विवचताः। ऊस्मगब्द्न शज्ारादिवाचकेन सर्वाणि व्यज्ञनानि ककारादौन्युपलश्यन्त | 'सन्धिशब्देन खराणां व्यच्ननानां परस्मरसंयोगोऽभिधौयते | ष्टि, इत्येतदच प्रथक्‌ पद । तधा सति खराणां तोरि शता- fa’, षष्टिः qufsaaa भवति। एकस्य dace षष्ट यत्तरं शतत्रयं दिवसास्तेष्‌ दिवसेषु उच्चाथमाणः खरा- स्तत्सङ्ख्ययव TA! एवं व्य््ननेष । स्रव्यच्ननसन्धिष्वपि योजनोय | श्रयं न्यायः पवेस्यामुपासनाथामपि THAI गताखिमल्जप्रवसु eee! तधा सति alata ष्रि शतानि ata इत्येषा ween ॥ उपास्यतेनाभिहितेषु अर्तरोरसनििषु ब्रहरादिषटटिं वि- धत्ते, (२)यान्यच्तरा खवोचामाहानि तानि यानुश्णोऽबो- चाम TAIT यान्‌लमौनवोचामाषोरात्राणन्तं सन्धय दत्य- धिदेवतं(२) इति । कालामानमहोरात्रं aerated दैवत- मधिङ्ञत्य ada इति अधिदेवतम्‌" ॥ . द्वतावयवानामषरारौनां efeaarfafear तथा पुरष- श्ररोरावयवानामखपादौनां efeafa विधत्ते। (४).अघाध्याम यान्यक्षराश्यधिद्‌वतमवोचामाखथोनि तान्यष्यास यानञ्णोऽधि- दंवतमवोचाम मल्नानस्तऽध्यात (४) इति । श्रथ देवतावय- वानामहरयदौनां दषिविधानानन्तर, अध्यासः उपासकशरौ- रावयबटृषिः, भ्रपि विधौयते। aa खरेष्खिदषटिव्े्चनेषु मजदष्टिः कत्तव्या ॥ ३४४ शितरेथार सके , ` तामेतां aeefe’ प्रपंसति। (५)"एषष् वै सम््मतिप्राणो यमल्लेतद्रेतो AE वा Wa प्राणाद्रेतः सिति यहा ऋति प्राणा- aa feta gaa सम्वषैत्‌”(\) इति । “मन्ना, इति पदं यदस्ति एषः, एव 'सम्मतिप्राणः' समोचोनो सुख्यः away: | तत्‌ कथमिल्याश्द्य तदेव aelfaad | मल्नकाथभूतं "एतद्र तः, उत्प्छमानजन्तुप्राणतादात्म्यं प्राप्य प्राणरूपेण aud | अरत उत्पाद्केन पितरा ऋतुकाले जनि्यमाणजन्ती; श्राणहते", गर्भाशये "रतो न faaa’i किन्त॒तदौयप्राणसदितमव Qa’ सिच्यते। यदि कदाविदुत्व्यमा नजन्तुप्राणाहते केवलं “रेतः fas’, तदानी तद्रेतः “पूयेत्‌' नश्येत्‌ । ‘a’ तु पुत्ररूपेण सम्भवेत्‌" । अतः प्राणसदितरेतःकारणमूतं मन्लध्यान प्रग स्तमित्यधं; ॥ स्राणां waaay afar शरोरावयवससिष्यानं faut! (¢)“arq ससोनधिदेवतमवोचाम पर्वाणि तान्यध्या- कं"(६) इति । यथोक्त मखःादिष्यानं सङख्यादारेण प्रशंसति | (ऽ)“तस्ये- तस्य रयस्याखां ant पवेणामिति पञ्चेतश्चत्ारिंशच्छतानि पश्चेतस्तदशोतिसदहस्र' भवत्यौ तिसदख' वा श्रकलिंनो ae- तौरहरभिसम्पाद्‌यन्ति(७) इति। रखिमल्नपवे णां यदेतत्‌ तयमस्ति तस्य तस्य aaa’, गणनायां क्षतायां अभौत्यधिकसह- ख' सम्मदते | त्यया श्रसखिमञ्जपव णां प्रयेकं प्यधिकशतनतरये सति वोणि शतन्रयाणि भिलिल्ला नवशतानि aaa | qziat त्रयं निलिला अशीत्यधिकं शतं भवति । तदेवं “भथ. VATA MARGeleare | 284 WUT ‘aga’ | एतञ्च शरोरस्य awed विभज्य यीजनीयं | तथा योजनायां ‘cay द्कचिंणपाश्व, “पञ्च शतानि चलारिथत्‌, च भवन्ति पुनरपि ‘gay’ वामपा "पञ्च शतानि चलारि थत्‌, च भवन्ति। पवमगौोयधिकसहस्रपरम्मत्तौ सत्या सतृसडमख्यो- पेताख्ादिमतः पुरुषस्यादिव्यरूपलं सम्पद्यते । we लीयन्त दरति अरकलिनः' ्रादित्यस्य रश्मयः, ते च त्रणो्यधिकसं- हस्र ` भवति'। aa: पुरुषस्य सङ्‌ ष्यासाम्यादादित्यरूपलं | श्रादित्यरश्मोनां सहस्र सङख्या चाघवणिकैरामनायति | सदह- सरश्मिः शतधा वत्तमानः प्राणः प्रजानामुद्ययेष सूर्यं दति । तेनं च सहस्रे पाशो तिरष्युपलच्छते। Hear श्रखादिगताः सङ्ख्याः हतो च्छन्दस्का ऋचः सम्पा मदाव्रतारख्यं “Ae, सवतः मम्बाद्यन्ति। तस्िधादनि बहतो ठवाभौतिर्वियते ताश्च ठहतोच्छन्दस्क। एवमत्र सम्पाद्नोया। षरत्रिश्द्चरा तावदेका agat | तघासति षष्यत्तरशततयसङःख्यया ey aay wad! तस्या च सङ्ख्यायां त्रिगुणितायां fine व्यः सम्मदयत्ते। तदेवं हहतोह।रेणं महाव्रतास्यस्या सम्पाद्‌- MINAS MI तमखादिष्यानं प्रशस्तमिलर्थ; ॥ ) ^ अध्यालिकपुरषध्यान गृणविशेषाजिधत्ते। (८)“स ए्‌- पोऽ्तरसम््ानषक्मयः ओओवमयन्डन्दोमयो मनोमयो वाङ्मय रामा" (<) दति । योऽथमच्तरोपासकः पुरुषः “स एषः, wee: स्मोयतै समानपरिमाणः क्रियत दति श्रत्तरसन्नानः'। स्वरेषु wary aqaiag च येयमभ्ो्धिकसदहस्रसर्ख्या सेयमख्िषु मजस पवखप्यस्ति । तस्मादयम्रेः aaa: समा- ( ४४ ) २४९ एेतरेथार ण्यक नपरिमाणः। चर्ुःगोत्रारिव्यवदहारोपे तलात्‌ ्चश्ुरादिमयः। न्द साम्यथनान्‌ छन्दमयः । ताः "आना, श्रहमिलेवमु- प्ासौत॥ : ~ तदुपासनस्य फ़ल द्यति | (2) य एवमेतमन्षरसम्मानं चक्ु्मयं ग्रोष्रमथं छन्दोमयं मनोभय वाङमयमामानं षेदाचचरा- णां सायुज्य सरूपतां सलोकतामजग्र ते एतो ITA भवति स वमायुरेति"(९) दति । पूर्वोक्तादःसम्मानफलवदया स्येथं ॥ २॥ (VAAL. FRAT इति बाध्यः(१) (र) श्यैरपुरुषण्डन्द पुरुषो वेदपुरुषो महापुरुष इति(र) र)शरोरपुरुष इति यमबोचाम स॒ य एवायं Shea आत्मा तस्य योऽयमश- रोर: प्रन्नात्मा स TH) (Bere: पुरुष इति यमबोचा- माक्तरसमाक्नाय एव तख्ैतस्याकारो रसः(8) (WASTER हूति यमवोचाम येन वेदान्वेद wa यजुर्वेद" सामबेद्‌ TAA AM रसः(५) (£) तल्ाद द्माणं ब्रह्धष्ठ' कुषोति यो ARAAY पर्येत्‌) (ऽ) महापुरुष दति यमवोचाम erat एव प्रध्वं षयन्न्यानि भूलान्येक्या भावयन्नन्यानि तखयेतस्या सावादिल्यो TAO.) यश्चायमशरोरः प्रज्ञाः त्मा यश्चासावादिल्य एकमेतदिति विद्यात्‌ तस्मात्‌ पुरूष पुरुषं netfee भवति'८) (<)तदप्येतहष्रिणो क्ता (९) (१०)चिचं देवानामुद गादनोकष्वुर्मिंबश्य वरुणस्माप्ः। BAToNNWMOlZ Ao l-Y Wo । १४९ iat द्यावा एथिवी अन्तरिक्त इयं आत्मा HTT ख(१ ०) (११)१द्येतामनुविधं संदितां सन्धोयमानां मन्य इति इ साह बाध्वः(११) २)एतं GWA बह चा मदल्यु कथे मोमांसन्त एतमग्रावध्वयव एतं मदात्रते हन्दोगा एतमस्या- मेतं fea वायावेतमाक्राश एतमपस्वेतमोषधौष्वेतं वनस्यतिष्रतं चन्द्रमसे ATTA wag भेतेध्रतमेव AMATI) (स एष Paar qa: श्रो चमयण्डन्दोमयो मनोमयो बाङमय आत्मा(१२) (श)स्‌ य एवमेतं संबत्यर सम्मानं चक्लमेयं श्रो चमयं छन्दो- मयं मनोमयं वा्मयमात्मानं परस शं सति.१४) ॥ २॥ शतरथार ख कभाश्यम्‌ | उपासनान्तरं विधत्ते। (१)“चल्वारः पुरुषा इति वाष्वः(१) दति । ‘ae gat महपिर्वच्यमाणा; "चतारः पुरुषा ट- पासनोयाः ‘sfa’, मन्यते ॥ तान्‌ परुषातिहिति। (२)“गरौरप्रष्डन्दःपुरुषो वेद पुरुषो महापुरुष इति”(२) इति ॥ तत्र प्रथमपुरुषं विहठशोति (र)“शरौरपुरुष इति यम- वोचामंस य एवायन्देदिक रामा तस्य योऽयमगरोरः ware स रसः०(३) इति । वाध्वनामका वयं महषयः थं" ध्यातव्य' Ba, 'शरोरपरुष' arent कथितवन्तः | तं खष्टोक्मं इति रेष । दष एष ‘efea!, स चाहं मनु इति प्रत्ययवैद्यलात्‌ आरामा ३४८ शितरेवारप्यके तादशो योऽस्ति यमेव ‘ay पूर्वोक्तः, 'शरोरपुरुषः', तस्य देह रूपस्य पुरुषस्य, खामिविनान्तवेर्तमानः “योऽयमशरौरः' मांस- शरौररदितः, ‘asa चिद्रूपः पुरुषः, सः” श्रय ‘ca! शरी- * रपुरुषस्य सारः, तदुभयं ध्यायेदिति aerate: a दितीय विहणोति। (४)“हन्दःपुरुष इति यमवोचामाक्षर- समाजाय एव तस्येतस्याकारो रसः८४) इति। अगनिमीड़ एरोहितमिव्यत् यूयमाणानां श्कारगकारनकारादोनामच्तराणां 'समास्नायः' सम्यक्‌ पाठः, योऽस्ति, स॒ एव न्दः पुरष'शब्देन faafaa | ‘aaa’ Segara, मध्ये सारोऽय रकारः" Afemen | तथा च पूर्वमाम्रातं | ware बे wat वाक्‌ सषा सर्गोसभिव्यज्यमाना बहवो नानारूपा भवतीति |} ढतौयं विहणोति। (‰)“8द्पुरुष इति यमवोचाम येन बेदान्ेद WAZ यजवद सामकेदन्तसयैतख्य बरह्मा रसः”) fai लोके बेदवित्पमान्‌ येन' मनसा सावधानेन, वेदान्‌" जानाति। भअग्निमौडे इल्यादिरयं ‘wae’ तेन हौत्रं कत्त ail इषे लोज सेत्यादिः ‘aqae’ तेनाघ्वथवं कत्व्य' । अगन भ्रायाशोलयादिः ‘arater तेनौहाचर कत्तव्यं। इयेवसगपै- दादिन्नापकं मानसं थदवधानं सोऽयं शेदपुरुष' शब्दे नोच्यते | "तस्येतख' वेदपरुषसय, ब्रह्मा रसः, हिरणगर्भापास्या तद्र पत्वमभिमन्धमानः पुरुषः सारभूतः | ` भर प्रसङ्गात्‌ Veena ब्रह्मास्यस्य चतु- धखलिजः कञचिदिशेषं विधत्ते, (६)“तस्राद्‌ ब्रह्माणं ब्रह्मिष्ठ कुर्वीत यो यन्नस्योखण पयेत्‌" (६) इति। यस्माद दतयाभिन्नान- VATA elaWelc-~Woe . १४८ Bis बैरपुरुषस्य हिरख गर्भोपासको ब्रह्मा रसः तस्मात्‌ ब्रद्म- नामसाम्यात्‌, यागेऽपि ब्रह्माण" was, ब्रह्मि” अतिशयेन वैद यगतं, ‘gala’ । ‘ay ब्रह्मा, ‘awe’, सम्बन्धिनं ‘sera’ . MART दोषं a zz समथः, तादशं कुर्वीत ॥ aaa विहणोति। (७)“महापुरुष दति यमवोचाम संव- सर एव प्रष्वप्तयन्रन्यानि भूतान्येया भावयक्न्यानि तस्येतस्या- सावादिव्यो रसः"(७) दरति। योऽय संवल्रः' काला, अन्यानि भूतानि" कानिचिद्रतायुष्काणि प्राण्शिरीरारि,.ेक्या र्वं aay ख्कारणेन सहेक्ये यथा प्रतिपयन्ते तथा विना- शयन्‌, अरन्यानि भावयन्‌" पुन; अन्यानि कानि चिनूतनशरीर- fe उत्मादयन्‌, वर्तत । सोऽयं कालासा 'महापुरुषयब्देन वि. वचचितः। 'तस्येतख' महापुरुषस्य, ‘aa’ wwe दग्यमान;, आदिल", रसः सारः यधा लोके aa afasa रसेन पूणं । शोभते । एवमेते शरौरपुरुषादयः यथोक्तैः रसैः पर्णाः शोभन्ते ॥ * चतुरः पुरुषान्‌ तद्रसां ब प्येयलेनाभिधायापरं कचचिकख्य' गणं ष्येयल्रेन विधत्ते । (८)“स यथायमथरौरः ware zara: afer एकमेतदिति विद्यात्तस्मात्‌ पुरुषं gan’ प्र्यादिली wafa(c)afa 1 शरोरपुरुषसारत्रेन योऽयं", श्रन्नामा' site, अभिहितः महयपुरुषसारतेन थः", अयं "श्रादित्यः" खरः, अभि हितः, ‘vag’ उभयमपि, ‘ca’, एव श्रस्ि, ‘xfer’, विद्यात्‌" । सा्तात्‌कारपयन्तसुपासौत, यच्मादुभयोरेकलं TWA, AAT,” लोकेऽपि तन्त पुरुषं ‘afr, सखः सन्‌ ‘afer’, श्रव- २५० तरया रण्यकै तिष्ठते। तथा च afadar भ्रामनन्ति। श्रसावादिलयः सगः प्रजाः प्रयुद्‌ङ्डदेति तस्मासवं एव मन्यन्ते मां WaT द्गादिति) आदित्यमण्डले खशरोर वसवक्यसम्पादक मन्तमुराहरति | (e)“agwmagfaata (९) इति ॥ तमेव wa पठति । (१०)चिवन्देवानासुदगादनौोकं चक्तुमिं- व्रस्य ARUBA: | WAT: दयावा पथिवो अन्तरिकं सूय आसा जगतस्त्यषशच"१ ०)द्रतिः । अनौ क'शब्दी मुखवाचौ सेन्यवाचो वा । atagifzaawa तदेतत्‌ देवतानां सुखं, सर्वश्यवहारहेतु- त्वाद्‌ देवनां मये सुस्यमियर्थः। aad बहविधरस्मिसमदह- रूपमिति व्याख्येयं । तच्च मण्डलं ‘fad चायनीयं परजनीयं | यदा wafea रभ्मिप्रसारणेन ‘fas’! "देवानां", मुखमिति aga तदेव चक्चरित्यादिना प्रपञ्चाते। 'मि्रावरुणादरीनां 'चशुः"खानोयमिर्‌ मण्डलं, तदीयेन हि प्रकाशेन सवं Bar: पश्यन्ति। तञ्च मण्डलं लोकतयं श्राप्राः' सर्वतः पूः सहत्तते। AHCI, “सशयः, जगतः” जङ्गम, तखुषः' खावरस्यापि, प्रािजातख, श्रामा,, प्र्चखरूपं, इति मन्वस्यार्थः॥ यधोक्त पुरुषरचतुष्टयो पासकस्य॒बाध्वस्य वचनसुपसंहरति | (११).एतामनुविषं सहितां सन्ोयमानां मन्य इति ह साह ara (११)दति। शरोरपुरुष इत्याद्नुक्रमेणोक्तां विर्धा- प्रकारमनुखटव्य इति श्रनुविध तथा “सन्धौयमानां सम्य क्चितते a WMT म०१, सृ०११५, wee ३अ्रआा०।२शअ्०।२यव०।१२-१२ऋ०) २५१ धार्यमाणं, संहितां, ‘aa’ चिन्तयामि, इति' एवं, ‘ara’, महिं ;, उङ्ञवान्‌ | श्रध्याममधिदेवतञ्च योऽयमेकः परमात्मा प्येयलेनीक्लस्तस्य amare सवत्र ध्येयतां दंयति। (2x) ‘ad देव बह्नचा | महत्य कथे Alaa एतमगम्नावध्वयत एतं ARAM छन्दोगा एतमस्यामेनन्दिव्येतं वायावेतमाक्राग एतमप्‌म्बेतमोषधौष्ेत वनस्पतिषेतं चन्द्रमस्येतं नत्तत्रेषेतं स्वेषु भूतेष्वेतमेव ब्रद्मेत्या- चत्तत"०(१२)इति । बहव ऋचो यागप्रयोगार्धः येषां Pent त होतारा ‘agar’, ते च यथोक्रमध्याक्ाधिद्‌वतयोरेकमव सन्तं परमातान ‘HEART MS शस्व, मो मां सन्ते विचारयन्ति, ध्यायन्तो्धः। “Mag, तु ‘Ta’ परमामानं, इष्टका चयनेन निष्यादितं अग्नो, उपासते । छन्दोगाः, तु महाव्रतास्ये wate “एतं, Suet! एव तत्तहेदगतकर्माङ्गेषु तेस्तेरेव- मातन उपास्यत्मुक्र | तदा यागाददहिभ्‌तषु एथिव्यादिष सव. Waray प्रतो केषु “CANT परमासन, तत्ततृफलकामा उपा सत । वैदाम्तभिन्नास्त्‌ ‘Cady .चिदालान, जगत्‌कारणां ‘a TATA | तस्ाद्‌ादि्मग्डतिे शरोर च वत्तमानस्यैकस्य परमामन डपासनं NAAT: | तस्य प्यातव्यान्‌ का्िद्न्यान्‌ गुणान्‌ विधत्त। (१३)“स एष संवस्षरसम्मानथचुभयः खोचमयन्डन्दोमयो मनोमयो वाद्य आमा०(१२) इति। "संवसरनिष्पादकेनादिध्ेन asa विचिन्यमानलात्‌ ‘a’ एव wa पुरुषः, सवतसररूपकालान- सटः, 'चत्तमयतादिकं पूवंवत्‌फलमदःसम्प्ा मा्तरमन्प्रानयो- रिव संवस्रसम्म्मानेऽपि उब्रेतव्यम्‌ ॥ ३२५२ एितरेयारण्यके TI प्रसङ्गादुपासकस्य WRT यागे शंसनमपवदितुमनु- वेदति । (१४)“स य एवमेतं संबसरमन्मानं चच्तमयं योतरमयं SCAT मनोमयं AMMA wet शंसति"*(१४)इति | ten आसान, विदित्वोपासकोऽपि ata शंसत्‌ । इयेषोऽनु- वाद्‌ SAUTE ॥ २ ॥ (दुग्धदोहा TE वेदा भवन्ति न तस्यान्तं भागो ऽसति न वेद्‌ सुकृतस्य पन्धानमिति(१ (रोतदप्येतदृषिणो- क्तं (२) (afta सचिविदं समखायन्न ae वाच्यपि भागो अस्ि। यदो ्टणो्यलकं श्टणोति न हि प्रवेद सुकृतस्य पन्धामिति(र) ४)न aaa भागोऽि न वेद्‌ सुकृत्य पन्धानमिलेतत्तदुक्त' wales) (५)तस्मादेवं विदान परसा अग्नि चिनुयान्न परख महात्रतेन Gala न परस्मा एतद दः शं सेत्‌(५) (ata पितरे वाचार्याय वा श्सेदात्मन VIR तत्‌ HA भवति(€&) (७)स यश्चायमश- रोरः प्रज्ञात्मा यश्ासावादित्य एकमे तदिल्यवोचाम तौ यत्र विहोयेते चन्द्रमा इवादित्यो इश्यते न र्षयः प्रादु भवन्ति, लोदिनो द्यौ्भवति यथा मञख्खिष्ठा ae: पायुः काककुलायगन्धिकमद्य शिरो वायति स॒म्परेतोऽस्यात्मा न चिरमिव जोविष्यतोति बिद्यात्‌(७)(८)स यत्‌ करणं म- नयेत तत्‌ ale यदग्ति यञ्च टृरक इति सप्र जपंदादित्‌- VAT ONARA1V@o | 243 प्रस्य TAA THAR यच ब्रह्मा प्रवमानेति षड्दयन्तम- सस्परोर का (®)अथापि aa fez दवारि eva रथनाभिरिवामिख्यायेत च्छिद्रं वा छायां प्रश्यत्तदर्य - aaa विद्यात्‌ ९)१०)अ्रधाणादशे वौदकं बा जिह्यशिरस वाशिरस' वात्मानं पश्येदिपर्यसते वा कन्याके जिद्येन वा दृश्येयातां तदप्येवमेव विद्यात्‌(१०) (११,अथाणपिधा- याक्िणी उपे केत तद्यथा बररकाणि सम्यतन्तो दृश्यन्ते तानि यदा न पश्येत्तदण वमेव विद्यात्‌(१९) (शरोभ्रथाप् पिधाय कर्णा samy स॒ एषो अग्नेरिव प्रज्वलतो यदा न प्रणयात्‌ तदप्येवमेव विद्यात्‌(१२) (शरोअथापि थत्र नील दवाग्रिश्यते यथा HATA ASH वा विद्युतं प्चन्मेधे वा विद्युतं न प्येनमद्ामेघे वा मरोचोरिव पश्येत तदप्येवमेव विद्यात्‌ १२) (१४)अथापि यच भूमिं ज्वलन्तीमिव पष्य त॒ तदप्येवमेव विद्यात्‌(१४) (१५)इति प्र्क्तदशंनानि१५) (१६)अथ ATL) (!७पुरुष कृष्णं छष्एदन्त' प्यति स एनं हन्ति वराह एनं इन्ति HAS एनमास्छन्दयल्याप् बायुरेनं प्रवदति सवण खा- दिलापगिरति मध्वश्नाति बिसानि भश्षयलेकपुण्डरोकं धारयति area ata HUTA aut नलदमानी - दक्षिणामुखो व्राजयति(१०)८१८)स यद्येषां ( ४५, ) ९५४ पितरेणारण्यके fatigued दुपोव्य पायसं खालोपाकं शुपयित्ा crate. जेन HAT इलान्येनान्नेन ब्राह्मणान्‌ भोजयित्वा चहं खयं प्राभोयात्‌(१८) १९)स योऽतोऽग्र तोऽगतोऽमतोऽनती इदृष्टोऽविन्नातोऽनादिष्टः श्रोता मन्ता द्रशटादे्टा Ber विज्ञाता प्रक्नाता Baal भूतानामन्तरपुरुषः सम आः तमति विद्यात्‌(१८)॥ ४। रेतरेयारप्यकभाषम्‌ | ददानोमनुमितिऽं ware दशयति । (¢)“eudter we वेदा भवन्ति न तस्यानूक्गं भागोऽस्ति न वेद्‌ सुक्षतस्य प्रन्यान- मिति'(१)दति । यः पराथे' शंसति ‘ae’, Fer’, गुरुमुखाद- धौताः 'दुग्धदोषा भवन्ति । Ste: क्षौर तच्च yaaa दुग्धन्निः- सारितं। इतः परं टोषनोथं किमपि नास्ति, अधीता Fer निष्फला भवन्तो्ेः | तदेव खष्टोक्रियते। ‘ae’ पराध शंसनं तवत; gare, श्रनतै' रुरूपदेशमनु पठिते षदे, भाग" सौभाग्य, नास्ति", श्रध्ययननिमित्त सुतं न निष्यद्यत vere: | तथा शुक्तस्य waa’ पुण्यस्य मागं, "न az’, अज्ञानमपि न सम्परदयत TAT | SRS संवादकं मन्सुदाषटरति | (२)“तदप्येतटटषिशोक्ष*(२) stan तमेतं मन्व पठति । (३)“यस्तित्याज सचिविदं सखायं न तख arate भागो अस्ति यदीं अणोत्यणक iia न हि प्रेष्‌ ३्रा०।२अ०।४८्‌ ०।१-५० | १५५ gaara uatfafa’s(a)efa । योऽयं वैदः सोऽयं यघागश्रा्रम- प्येदुणां पुराणां सखा साधबोधेनोपकारित्वात्‌। न.पोवलं सखा जिन्तु सविषिदपि । सतिषित्‌' we: सदिवाचौ । भत- एव शाखान्तरे सखिविदमिति पठन्ति । यो माणवकोऽध्येता सी- sft Fea सखा । सम्प्रदायोश्छेदकनिवारकलवेन वेद प्रत्यपका- रिवत्‌ तादृशसुपकारिणमष्येतारं वेत्तीति “सविवित्‌, तमेतम भिन्नं "सखायं धेदं, ‘a’, पुमान्‌, ‘fears’ पराथ विनियोगेन परियजति, ‘ae’ पुरुषस्य, ‘arafa भागो नास्ति भध्ययननि- मित्तमपि gaa न विद्यते । “वरीं श्॑णोति' यदपि qaqa, तदपि ‘saa शृणोति, भलौकखवणमेतत्‌। तव हेतुरुच्यते | fe यमात्‌, ‘Gare wat न nay’ यदारादित्यादमुष्ठानमामे' म जानाति, तस्मात्तदोयथ्वणमपि निसफलमित्यथेः ॥ ढतौयचतु्॑पादयोरमिप्रायं दयति । (४)“न aera भागोऽस्ति न षद ganas प्रन्थानभिव्येतत्तदुक्ष भवति'"(४)दइति ॥ wea caged दोषमभिधाय तत्‌प्रसङ्काश्चयनादौनिं जरि निषेधति । (x) “carta faera परस्मा भ्रमन चिनुयाब् परख महाव्रतेन GAT न परस्मा एतदः शंसेत्‌**(५) इति । aaa पराधौनुष्ठाने प्रत्यवायो भूयानस्ति "तस्मात्‌, “एवं, विदान्‌ भष्वयुः, ‘aura ‘agiaay 'प्म्निचयनं ‘a’ कुवत्‌। Sarat च (महाव्रताङ्गेन Ve Tea न सतवौत'। शो- तापि ‘Uage:, महात्रतास्येनाङ्कोपलच्नितं wa, “पराध न wee’ ॥ ° MEE Hote, Toor, ७०९ २३५९ एतरयारश्यके Ss कचित्‌ waanfaned दशयति । (e)‘ara पितरे वाचा- UA A शशेदामन एवास्य तत्‌ कतं भवति'*(६) इति। द्रं प्रसङ्गाच्छंसनस्य विधिनिषेधावदादतौ । श्रधाल्यायुषः परमपुरुषाथसाघ नोपायसुपदेष श्रायुषोऽल्यलन्नापकानि कानि- दिदरिष्टान्यदाहरति | (9)@ यश्चायमगरोरः aaa यशा सावादित्य एकमेतदियवोषाम तौ aa विहोयेते चन्द्रमा Safest दृश्यते न रश्मयः प्रादुभेवन्ति लोहिनी a भेवति यथा afast व्यस्तः पायुः काककुलायगन्धिकमस्य भिरा वायति सम्परताऽस्यातान चिरमिव जीविष्यतीति वि- द्यात्‌(9) इति। आदित्यमण्डले खरौर च तत्च'“एक', एव ‘afa’, यत्‌ “ग्रबोचाम', तदैकलन्तिराधाय ‘ay आदित्यखभश- रोरपुरषो, वतर विहोयेतः यदा वियुक्तौ भवतः। वियोगस्य farquad | "चन्द्रवत्‌ श्रादिवयः', भोतरस्मिर्भासते, ‘a’, तु दृश्िप्रतिघातका sacra’, श्रादुभवन्ति, तदिदभेक- मरिष्टं। ‘ae’, 'मल्लिष्टा'साग्येन ‘ataifedt दृश्यते, तदिदं दितौयं। भपायुदारमत्यन्तं विहतं भवति, न तु सङ्नोचपितु शक्यते तदिद ढतोय। "काकस्य कुलायः ate, तत्र यादशी ‘aan, तादृणदुगंन्धोपेतं ‘aa भिरः*, भवति, तच्च गिरः, mata gaat वायति' दूरदेथे प्रसारयति, waaqa | एते- waaay waa सति ‘aa’ पुरुषस्य , "आमाः जीवः, 'सम्परेतः' खतः, ‘a’, fant परं "जोविथतिः इति", नि्ि- नुयात्‌ |! दौषेकासं ज्ञ विष्यति tia we, गण्चु, RAT Sie Mopac l|G-2 oo | २५७ mead निचयः किं तत इव्याश्कगाह। (८)"स यत्‌ करणोयं मन्येत तत्‌ कुर्वीत यदन्ति aa दूरक द्रति wa जपे- दादिव्यसख् रेतस wal यत्र ब्रह्मा पवमानेति werd तम- सख्रौव्यका”(८) इति । अरिष्टस्य waa प्रल्यासन्र' मरणं निशिव्यावखितः “ay पुमान्‌, लौकिकं वैदिकं वा कत्तव्यविशेषं यदि मनसि धास्यति तदानीं ‘aq’ aa, सहसा ‘gala’, तावदिलम्बसिष्यथे' यदन्तौलयादिका विहिता ऋचस्तत्‌सङ- स्याकाः स्वाः जपेत्‌" | श्ररिष्टान्तरं दथयति। (2) “श्रधापि aa fer carfeait दृश्यते रथनाभिरिवाभिद्यायेत feat at gat पथ्येत्तदप्येवभेव faarq?(é) इति । ‘aatfa’ पुनरपि, saefteqef ear sfasta: | ‘aa’ यदा, ‘aifea:’, "द्िद्रोपेतः दव दश्यते'। यथा "रथचक्रस्य ‘ara, afer भवति,तहदादिव्यस्य awa सच्छिद्र प्रतोयते। यहा atearal’, सच्छिद्र "पश्यत्‌" । तदानीं “अरप्येवमेव' सम्मरेतोऽस्यामेल्यारभ्य उष्टयं तमसख- रौ येकेत्यन्तेन ग्रगयेनोक्ञप्रकारभेव, "विद्यात्‌" ॥ , V अरिष्टाम्तरः दर्थयति। (१०.ग्रघाप्याद बोदक वा जि- हमशिरसं वाशिरसं वामानं wafers वा ware जिद्धेन वा दश्येयातां तदय्येवभेव विदयात्‌"(१०) xf आदा ea, तेनोदकेन च प्रतिविष्वयोग्यानि खच्छानि खगादिद्रव्याण्य- प्यपेल्यन्ते । तेषु gary सकीयदेहप्रतिविष्बं लिद्मशिरसं" कुटिलिरसकं, "पश्यत्‌" । यहा शिरोरहितं “पश्चेत्‌'। श्रवा कन्याकेकनोनिके, Waa TTT शक्त्ठषणमर्डले, "विप ३५८ टितरेयारप्यके QA, यस्ते" feanraafaamferda, शकमण्डलमध्ये छण्णम- रलमित्यसौ विद्यमानसन्निषैणः, तदिपयेयः क्ष्णमण्डलमध्य शक्तमण्डलं | यदा यथावखितमाजंवं परिलच्य “जिद्मन' व्रदेन, कनोनिक्े 'दृ्चेयाता' | तान्येतानि चल्वायरिष्टानि ॥ / पुनरण्यरिष्टान्तरं दथंयति। (११)अ्रधाप्यपिधायाचिषौ aaa तद्यधा बटरकाणि सम्तन्तोव दृश्यन्ते तानियदान प्येत्तदप्येवमेव बिद्यात्‌”(११) इति । लोके aati एर saan निभोल्य नेत्रस्यापाङ्मवष्टभ्य “उपे चेत" नेतरसमोप पश्येत्‌ । ‘ay तदानीं, अतुभवतो यथाभवति तथोदाष्ियते | तेन बटरकाणि वतुलानि aaifa शक्तव्णनि केशो ण्टकश- ब्दाभिधेयानि सम्मतन्तौवः सम्यडनेत्रा निग च्छन्तौव स्वे श्यन्ते । ‘afa बटरकारि, “यदा न पश्येत्‌" तदानीमष्य- रिष्टं निखेय ॥ , अरिषटान्तरं दशयति । (१२)ग्रथाप्यपिधाय कण eae ॥ WA स॒ रएषोऽग्नेरिव प्रज्वलतो TVS यदा न ृश- यात्चदप्येवभेव विदयात्‌^(१२) इति। सर्वोऽपि जनः खलकर्ण- वुभावप्यङ्ग feat ee पिधाय, देहमध्ये कचचिच्छब्दं “ख णुयात्‌'। तस्य दृष्टान्तहयसुच्यते। प्रकषण "ज्वलतः as: wee, शब्दो याहो भवति । ‘Tare’, aca गच्छतः 'उपष्दिः,' घोषः, याशो भवति, स एष देहमध्यं युयमाणः शब्दः त' यदा "न - खणयात्‌” तदानौमरिष्ट "विद्यात्‌! ॥ अरिष्टानतर दशयति | (१ २)“श्रधापि aa ate न freed यथा मथूरभीवाऽभेषे वा वियुतं पशव षे बा वितं शेभ्रा०।२भ्र०।४य्‌० १३-१७ऋ०। ३५९ न पश्ेकषानेषे वा मरौचीरिव पश्येत तदप्येवमेव विद्यात्‌"(१३) दति । यथा ager ‘ater, लोके ainda नौलवर्णा, तदत्‌ Mer वङ्किज्लन्‌ यदा नोल दव दश्यते" । तथा (सेर दिति fama want केनाप्यनयेनादृश्यमानां महतीं वियत, पश्यत्‌। ‘ara’, we सट श्यमानां वविद्यतं' aq’ (न पश्चत्‌ । यदा वषत्त्‌ मध्य भमो सवत्रान्धक्रारमापादयन्‌ प्रौढो मेषो मध्याङारिकाले कद्‌ाचिद्गवति, afaq ‘ay, भासुरा ‘attics’, पश्यति । तान्येतानि वचत्वार्यरिष्टानि। अरिष्टान्तरं दर्भति (१४)८अ्रधापि aa भमिं उवल- म्तोमिव पश्येत तदप्येवभेव विद्यात्‌"(१४) एति । gery: काष्टादिरिडहिता केवला मत्तिकंव प्रोटच्वालायुक्षा यद्‌ दश्यते | तदानोमरिष्टं वियात्‌ ॥ उदाष्तान्यरिष्टान्युपसंहरति। (१५)८बति पर्यक्षद्श- नानि (gusta: ‘sf’ एवं पूरवसुक्तानि, तौ यत्र विहीयते चन्द्रमा इवादित्यो दश्यत इत्यारभ्य भूमि ज्वलन्तमिव पश्ये तेल्यन्तानि जामरणवखायां प्रयच्तेण टश्यमानान्यरि्टानि विभ्नयानि। व्यमाणानि प्रतिजानोते । (१९)५अ्रय खप्राः”(१६) एति । जा गरणप्रल्क्तारिष्टकथधनानन्तर 'सप्रगता श्ररिषटविशेषाः कथ्यन्त इति Qa: ॥ दशसङस्याक्षानि सप्रारिष्टानि दथयति। (19) gen ay aya पश्यति स एमं इत्ति वराह एनं इस्ति मर्वाट एनमास्कम्दयत्याछ वायुरेनं प्रबहति gau खादिलापगिरति २६० एेतरथारण्यके मध्वश्चति बिसानि waatageda धारयति aise हेयुतयाति aut धेनु aqaat नलदमालो ददिणामुखो व्राजयति (१९) दति । स्वप्रे साकल्ये नात्यन्त 'ल्ष्णवर्प' ‘ga Wee कष्णवणद्‌न्तयुक्त पश्यति", सः च पुरुषः, भ्रागत्य "एनं ayer, न्ति स्वप्रमध्यं मारयति, तदिदमेकमरिद्‌। तघारखमध्यं प्रोढो वराहः" ्रागव्य मारयति। तदिदं दितौयं | ‘ane’, कशिदागत्य "एनं" सपरदरष्टार, 'आस्कन्दय- fa’ समन्ता कूषपयन्तमारोहति | तदिदं तीयं । श्रतिभौ घ्रगामौ प्रोढो वायुः, "एनं, खोला निने जलवत्‌ श्रव दति" । रएतच्चतुधं । “सुवणनिभितमाभरणं लडडकादिषद् afaat पुनरपि वमति । एतत्पञ्चमं। मानिकं यत ay’, तद्‌ श्राकणठ -अश्राति'। एतत्‌ षष्ठ । “faafa पद्चादीनां नालानि, भक्षयति" एतवप्तमं। !एकपुष्डरीकं' रक्तव्समिति सम्प्रदायः | तच्छिरसि धारयति" एतदष्टमं । gay श्रष्व- वसस्लो क्तेः, Tea "वराहः", वा यामान्तर गच्छति एतन्र- aa! नलदमालो' रततङसुम ग्रथितसरग्बो,दक्तिणदिगभिमुखो भूत्वा काञ्चित्‌ (कष्णवसपेतां ष्णां tq”, arsafa’ हेणा- न्तरे प्रेरयति । एतदगमं ॥ , एतज गरणस्बप्रगते ररि; waaay मरणं निधित्यानन्तर यत्‌ कत्तव्य तदृशथति । (१८)“स यद्येतेषां किञ्चित पश्येदुपोष्य पायसं खालोपाकं अपयित्वा रात्रोसक्गेन wes इतान्येना- aa ब्राह्मणान्‌ भोजयिला चर खयं aorta’ (ec) इति । सः पमान्‌, एतेषां" अरिष्टानां मध्ये ‘aq किम्‌, श्रपि अरिष्टं १ शरा०।२अ१।४ख्‌१।१९ we | २९१ tar ‘aay, तस्िन्‌ दिने खंवमुप्वासं कला 'खालोपाकवि- धानोपेत ‘aad wat व्यद्यदायतोलस्िन्‌ सकते प्रमन्व"प- aq, (हवा, वरदे तिष्यादितिन ‘aaa’, यथागति भद्रः wa’, “भोजयिला', पथादीमरषं चर” ‘aa’, प्राभ्रौयाय्‌ | एतावता wena पुरुषार्य उप्यितो विघ्नः प्रिषती wafer | 7 विन्न often पश्ातमम्बाद्नोयं qaqa anata | (९) “aq वऽनोऽ्ुरोऽग्रतोऽमतोऽततोऽ्ोऽविन्नातौऽनादिष्टः योना मन्ता द्रष्टदेष्टा घोष्ट विन्नाता प्र्नाता सवेषांभ्‌ना- नामन्तरपुरुषः सम श्राकेति fara’ (ee) इति क्षतवि- घ्रपरिदहारः ‘a’ पुमान्‌, ¶्रति विद्यात्‌, saat । कथं विदया- दिति तदुयने। ‘a’, “सजवां भूतानामन्तरपुरमः व्रह्म दि- स्तव।न्तानां सवप्रारिनां देहमध्ये तत्तदेहसात्तिलेन भासमानः परिपूणः परमासा, भसति, सः" श्रयं परमा, भे' मम सुमु- त्तो; पुरुषस्य, ‘arated ‘sf’ एवं, भिद्यात्‌" प्रमाणन are Fa तदेशक्तावपासीतेव्यपि gay! “अतः, श्यादिभिः पदेः सवेभूतान्तरं cam विभिनषटि । ‘aa’, अख्माहेहेन्दरियादिसष्मतात्‌, विलक्षण इति शेषः । श्रुतः), carfeanfufanutfifeanafmarata निवारयति | भ कारादयो वणी; परेरशार्यमाणा उरात्तादिखरा वा यधा श्रो ब्द्दियेणं शयन्ते! नेवं “भासा, Bad ya, यधा पारेद्धियजन्यया गममेनियया भ्रामान्तरं गम्यते। मव॑भद्री गतः । यथा चतुसजादुपेता वि्णुदिरूत्तिजंडलान्‌ मनश्षा ( ve ) RAR शेतरेयारण्यके ध्यानकाले प्रकाश्यते। नेवमसौ aay, | खएकाशलान्मनसः श्रमतः' अ्वि्ारितः। यथा पुत्रभल्यादिस्तत्‌न्वामिना नम्यते वशोक्रिगरते | नेवप्न्नौ नतः" | खतन््रलात्‌ केनापि न वभौ्लतः | यथा नोलपोतादिकं रूपं चषा द्यते । नैवमसौ fe’, | यथा मनसा सन्दिह्यमान aa खागुचोरादिकं विन्नञानभब्दवाचया aan निधोयते। नेवमसौ विन्नातः,। सन्देहरडितलात्‌ बुदा A निशेतव्यः। यथा जातिगुणादियुका गवाश्वादिप- दार्घीसतदाचकेः शब्देरादिष्यन्ते नैवमसौ आदिष्टः, बवाया- धस्य Wasa aaa | एतेर्विशेवणेरिन्दियव्यापारवि- gaa निवारितं । कथन्तहिं आमा aig शक्त दइव्याश- हइमालनः कम्मक्षारकलाभावेऽपि तत्तद्व्यापारकत्तंते नोपलक्त- faq शक्यत इत्यभिप्रेय श्योता मन्ता, इत्यादिसप्तविरेषेणा- न्यु्यत्ते। ara विषयो न भति विप्रथौ तु भवल्येव | श्रतो विषरथिवेनावगन्तव्यः । अत एवान्तर्याभिग्राद्मणे विषयल्व- fayuguat विषयिलमामायते। अटो द्रष्टाऽश्रुतः योताऽमतो मन्ताऽविज्ञातो fanaa! अन्तरद्राह्मणेऽपि aw- ara | यदा एतदक्षरं गागा FZ ्रञुतं Ble श्रमतं ` मन्तु भरविन्नातं विन्नातिति। कोषोतकिनोऽप्यामनन्ति। न वाचं विजिन्नासोत वक्तार विद्यादिव्यादिना। प्रभ्रोपनिषद्यपि दर्भनादिक्नियाकटल्माननातं। एष हि प्रष्टा सरष्टा रोता त्राता रसयिता मन्ता ater कर्ता विन्नातात्ा पर्ष दति। तस्षदिद्दियावभासकलेन तत्तत्‌कढ लव्यवहारत्वं न तु क्रिया- frads कूर लभिव्यभिप्रेयोत्तरतापनोये wrt | Tad दरा ° fagrraafafa कण, my | २ अा०।२अ०।५ख्‌०। २९९१ योज्य Fe वाचो द्रष्टा मनसो KT बुहेद्र्टा प्राण द्रष्ट तमसो get सव्य द्रटेति। wantesaale भासनाक्रिया- maa न भति, किन्त खाजागदेतन्यरूप्रख तत्तइय्रानानु कू नावखानं साचिलमेप्ेति ततेवास्रातं । Wee साची योत्स्य Mal वाचः MA मनसः Val वृद; सातौ प्राण्ख साक्तौ तमसः सात्तौ सवस्य Hala wana छययं पुरुष इत्या- दौन्यप्युदाहरणौयानि। यद्यप्यादेश पोषटेतिपद्ठयेन वाम्‌- व्यापारकट लभेवाभिघौयते । तघ्रापि राजादिवदान्नापथि- Gane a संन्यःदाद्रयिढलं, याषटिकवदु च्वनिकटढ a घोष्टु- त्रमिति विवैकः। विन्नाटतप्रन्नाटते aft अ्रवान्तरभेदेन. वितेचनौयै। टेहेन्दरियादिभ्यः प्रलमामानं विविय waa विन्नाठल । तस्य च विविक्तसख प्रकष्ट्रह्मरूपलेन wea प्र्नाठलं। सवां मूतानामन्तरपुरुषः स म भाला, इत्यनेन हिरण्गभादयपाधिप्रयुक्गमासनो नानालं निराक्षतं । तग्र परमाकनः (स म राकेति विद्यात्‌” इतिवाकन खकोयसंसारि- लनिवारणष्णव तादारम्यसुपन्यस्त। ईटग्वस्तसाचात्‌कारे सति देहपातकाल एव faqad, तथाविधवम्त्पःसने तु ब्रह्म लोकप्रा्षिदारा क्रमेण विमुच्यते । इयेवमादिव्यमण्डलखखश- रोरान्तःपुरुषे ध्या नप्रसद्ागतान्य।रषटद्यनानि TIT WT ` मपृरषायहेतुमूता ब्रह्मपिया च परिसमापिता॥४॥ (१) अथ खल्वियं सवस्य वाच उपनिषत्‌ सर्वा Baar: स्वस्थे वाच उपनिषद्‌ इमां लेवाचक्ते(१) (९पथिवया १६४ टितरेथाररछके दपं स्यां अन्तरिकस्योफाणो दिवः खरा अग्रे रुपं AAT TAA आदियस्य खरा WAY खूप UAL यनु- ददश्योष्माणः VAI खराश्चकषो रपं ATi: At चस्थोष्माणो AAG: खराः प्राणस्य ST समश अपानखो- BATU BAG खाः(२ (र)्रथ खल्वियं say गोणा भवति तद्नुक्घतिरसौ मातु बौणा wafers) ®यथा- स्याः शिर एवममुष्या; शिरो यथासा उद्रमेवममुष्या रमणं AT fe TAS वादनं यथास्यालन्त्रय एव- AYA ALAA AAA: खरा एवममुष्याः खरा यथा- स्याः AU एवमसुष्याः WAT वथा Waa शब्दवती aaa शब्दवती तदं वती यथा Was लोमशेन चर्म॑णा पिदिता भवत्ये वमसो लोमशेन चर्मणा पिहिता४) (stata ह स वै चमणा पुरा वीणा अपि दधति.) (९) यो Vat देषी' वीणं वेद्‌ शतवदनो भवति fara waa यच क तचार्यावाचो भाषन्ते षिदुरेनं TAC OBA वाग्रसो यस्यां ससद्यधोयानो वा भाष- माणो वा न विरुश्चषेत AAAs जगे्‌.9) (८ ष्ठाः पिधाना a gale: परिता पविः सरवस्ये वाच {शना चार मामिद वादयेदिति AAAS) ॥ ५॥ श्रा०।२अ० \५ख०।१-रद-। १५५ एतरेयारण्यकभाष्यम्‌ | प्रासद्धिकं परिसमाप्य प्रकताभेवोपास्षनां प्रकारान्तरेण aa प्रतिजानते | (१)श्रय fas aia वाच उयनिषसरशी aian सवख वाच उपनिषद्‌ दमान्तेराचत्तते"(१) cha प्रासङ्धिकन्रद्मविवयाकद्नानन्त्थीघः ‘wa’ शब्दः । वत्तमाणोपा- सनाया; प्रसिद्धः ‘wane: | ‘gama’ वच्यमाणोपनिषदु- पासना, ‘aaa वाचः, aafaat अ्रकारादित्तकाराग्तानां माहकामन्वगतानां सवषां वर्णानामतोपासनसच्लात्‌। यद्य प्यसिन्रारण्यके प्राज्ञाः ‘aa’ श्रपि संहितोपासनाः, कत्स्रवा- ग्विभयाः ‘ca । तथाप्यभिज्ञाः पुरषाः इमां एव' उपनिषद्‌, वच्यमाणामुपासनाभेव, aatqaet “aaa | परतिन्नातमुपासनान्तरं दशयति। (२)“एथिव्या रूपं खशां शरन्तरित्तस्योद्यागौ दिवः खरा श्रमे रुप खशां वायोरूषाण आदित्यस्य खरा BATE रूपं UN यज्‌वदस्यो्राणः साम- वेदस्य खरायचपो रूपं खगाः Madar मनसः खराः . प्राणस्य रूपं सरा अपानस्योश्ाणो व्यानस्य खराः”(२) इति । eRe म्ारावसाना वगेपद्धकनिष्ठा वर्णाः ‘aa UHRA: । शपषरसहा्त्वारः 'ऊससन्‌त्रकाः। भरकाराद्य श्रोकारान्ताशतुरंण 'खरसलृन्नकाः। एतेषु Witwacy एधि व्यादिलोकटृष्टिः, ‘amufetamele:, ऋगादिवेदटष्टिः "वक्तरादौद्दियदृिः, श्राणाद्वियुदटि् कर्तव्या A श्रस्या उपासनाया श्रह्लेन खतन्लेन वा बौणध्यान fad । (३)“अघ खखियं देवौ ater भवति तदगुक्षतिरदौ २६९६ एेतसेथारणयके मानुप्रौ star भवति") इति । ‘aw एृविव्यादिष्यानकथ- नानन्तर | ma’: "वोएाप्रसिदप्थः । ‘ea’ wafer. माना शरौररूपा, ‘sal देवनिमिता, काचित्‌, ‘ater’, fa- gal न fe दैवव्यतिरेकेण कथिदपि इमं देहं निर्मातु छषमते। यातु गायकेधीयैमाणा काष्ठमयो "वीणा, सा मनुष्येनिभिंतत्वात्‌ “मानुषो, श्रौ, च 'तदनुक्ततिर्भवति', तां देवीं वौगामनुक्तत्य afafamred यस्था; सा 'तदनुकति त्हटशौत्यथंः॥ ..“रीररूपाया टेवोवीणायाः काष्टनि्िताय मानुषो- वीणाया सादृश्यस्यानाय' दृश्यति) (ध)वधास्या; भिर एवमसुष्णाः fad यथास्या उद्रमेवममुथा अरणं यथास्यै जिद्धेवममुष्ये वादनं यथास्यास्तन्वय एवमसु्था अङ्कलयो य- यास्याः खरा WAZA खरा यथास्याः Bat एवममुषा, सरग यथा Bad weadl तद्मवयिवमसौ शब्दवती तर््वतौ यथा Bad लोमशेन चमंणा पिहिता भवयेवमसौ लोमशेन चर्म॑णा पिहिता"८४) इति “re ब्रस्माभिदृश्यमानायाः शरौररूपाया देव्या बोणायाः, ऊर्ध्वभागे प्रसिद' यथा शिरः, भवति, "एवं, श्रसुष्याः' उपासकशरोराद्यमयतिरिक्तायाः arefa- मिताया मानुषा वोणायाः, उष्वेभागे ‘fac’, gear यो भागो गायकस्य वामांसमाचिवलयावसितः तत्रालाव्‌खण्डोपेत- लेन शिरस आकारो दृश्यते) तदिदमेकं area’ अपराण्यपि साद्श्यन्येवं graft; “sar शरोरवौशायाः, प्रसिदो- द्रवन्‌ ‘agar काषठवौ णायाः; ‘saw’ वौणादर्ड मध्यवत्ति- ेग्रा०।२्र०।५य्‌ ०।५ | +, wae । , शरोरवौणायामवखिता "निष्ठा, ‘aay’, खरो- व्पत्तिहेतुः तथेव Tau? काष्ठवौणायाः, हम्तन वादनं, खरोत्मत्तिहेतुः | ‘aay लवः", इति पद्यं व्यत्यासेन योज नोय । श्रस्याः' शरोरवीणायाः, ag लटः, वधा", बहुविधा दोषौ aaa, तयैव “AAA काष्टवो गागा, ‘aaa, दोषत- न्तवः। ‘aa, sar शरोरवोणाय्राः, खराः" कोष्ठामिपर रितवायोः सम्वसविशेषेणोतनत्राः षडजषभगान्धारादयः, “यथा, वर्त्त, aaa '्रमुया का्ठवो णायाः, तत्तत्‌ खानेष्व- ्रःलिधारणेन षडजादयः खराः" श्राविर्भवत्ति। खराभिव्य- way “वथा, शरोरमध्ये वायोः सभं विशेष प्रयत्रात्‌ सम्मदय- त्त, तथा काषटवोणाया we fama विशेषाः प्रयतरसम्मायाः | यथा, च ‘aa’ शरीरवो Ur, WRIA सरामिव्यकिहेतुमूतध्व- नियुक्ता, तथा Ada हृढबन्धनयुक्ता, एरौरावयवा नां टटबन्धनं तदनं | तथेव काष्टवो णापि श्व्दवतो' खरविशेषाभिव्यक्तिहेतु- भूतघ्वनियुक्ञा, तथा "तद्वती" तदनेन तन्तौ णां टढब्धनेन युक्ता, यथा, tsa’ शरोरवोणा, ‘aaa’ प्रभूतरोमापारेण, "चर्मणा, "पिहिता श्राच्छारिता, भवति! । "एवं, रसौ काषठ- वीणाद्रडः, अपि, ‘Mata वाघ्रादिचमंण, श्राच्छादिता भवतिः ॥ नन्विरानोन्तनाः AINA न वध्यन्त द्याशद्याष | (५)“लोमश्रेन = aa चर्म॑णा पुरा वीणा श्रपि दधति" (५)इति। ददानोमत्र चर्मणा पिधा नाभावेऽपि पूवंकालि देवलोकादौ तदि- द्यत इति द्रष्टव्य १६८ एितरेथारण्यके वौणाध्यानफलं देयति। (“स यो gat देवीं वीणां Az शुतवदनो भवति भूमिप्राख कौन्तिभवति यत्रकचा्ीवाचो भाषन्ते विदुरेनन्त'(१)दइति । ‘a.’ Gara, मातुषोवौणासाह- श्यातुसन्धानपुरःसरं शरीररूपं ‘Sat व णा" उपास्ते, "सः", अरय, ganz’ सवजनणोतेप्रियं वदनम्‌ उक्गियंस्यासो श्रुतवद्नः। विदत्भाथौं राजसभायां वा सवधां प्रियतमवचनेरत्यन्तं TAA भवति | तथा (अस्य कौहिः, भूमिप्रा' yas पूरयित्रो, भवति" सबेस्यां भूमा वविवादेन सवऽपि जना एनं विद्याधिक मन्यन्त cam) fa ‘aa ad afaaafwata देशे afar afaaty ग्रामविशेषः केचित्‌ mat) षेदशास्तपारङ्तास्तदवु- Braue बहवः, सभायामुपविश्य भाषन्ते" विदयः प्रसङ्ग' कुवन्ति | aa तस्यां सभायां, “एनं fag’ सवैन्नोऽवमत्यन्तपर्डित इत्य - वमुपासक सरन्ति fama फलोतिप्रसद्धन विदत्‌ सभारन्ननहेतु मन्त विशेषं fara । (ॐ)“श्रघ्ातो वाग्रसो यस्यां संसदयधोयानोवा भाषमाणो बा न विररचषेत MAAS जपेत्‌(७)दति । अः दीणोपास्तिकथनानन्तर, यतः कारणात्‌ फलोक्तिप्रसक्ठेन सभा- रक्ञनहेतुम॑न्वो afew | श्रत" कारणात्‌, वायसः" वाचः सारभूतो मन्तः, भ्रमिधोयते दति शेषः) स्यां संसदि fagaqurai, श्रपोयानः बैदश्ासखगोष्ठोः कुर्वाणः पुरषः, राजसभायां वा, लोकिकान्युचितवाक्यानि भाषमाणः ‘at, "न, श्िरुरचुषेत' fetta रुचिकरः सवंजनानां wan यदि न waq! ‘aa तस्यां सभाया, रश्चकल- PHT 1A Hoyo (Co | ३९९. frau ‘cal क्छमाणगख, ‘aq’ तश्मन्तपुरषरणादिकं कुगात्‌। तमेत(मच दथंयति। (द)शश्रोष्ापिधामा न कृसोरम्तः परिता पविः wae वाच डैगाना ara मामिह बाटृपेदिति वाग्रसः”(८) दूति । ‘ara वाचः" वेदशा सलौकिक। ज्िरुपस्य सवेस्यापि वचनजातख, शाना" सामिरूपा वाग्देवता, ‘at सभारक्ञकोक्तिकामं, अस्यां विहइतसभायां राजस्भायांवा चास शोभनं स्वरद्ञकं यथा भवति तथा, वादयेत्‌ सम्भाषणोक्ति प्रेरयतु। कोशो are षता, श्रोष्टापरधाना न',। उपमाध॑ः नन कारः तश्रोष्ठदयमपिधानं वसखवदाच्छादनं वस्या जिद्रा- दिखानगताया वाग्देवतायाः शेयं ओष्ठापिधाना 1 Tear च्छार्‌कवस््सादृश्यमेव, न तु मुख्यमाच्छादकवसखतभिग्य- भिप्ेल्योपमार्घो न कारः पठितः" adie: वच्ववद्‌ घनौ भूपैः श्रतरालच्छिद्ररहतेः, दन्तैः, “परिषठता' परितो षेष्टिता, वाग्दवता। दन्तानां विरलवे सति उा्यमाण वर्णा वणोभासा wafer) ‘ofa’ व्वत्तोक्ण, शन्दोच्ाररे war waz देवता इतथ; । श्रवा ्रषठेव्यादिविशेषरेदेवता a प्रकाश्यते। किन्तु खकौोयवाचि दोष उद्वाव्यते | अस्मिन्‌ पके “न' कारो निषेधाय: । धेयं मदीया वाक्‌ सेयमोष्टाभ्यां afer: च्छादिता aa: कुलौदन्तैः परिती वेष्टिता | श्रतो बहिर्निगंता सभां र्यतु (नपविः नालयन्तपदुः । भरतः कारशादाग्‌- टेबते सवस्या दूत्यादिना तामह प्राधये इयेवसुक्तो यौ मनः सोऽरं वाग्रसः'। TAT वदः सारभृतोऽवगन्तव्यः॥ ५॥ ( ४७ ) ९७० शतरेवारण्यक (भथ चास्मा एतत्‌ छष्णएद्दारितो वागृब्राह्मणमिबोपोः दाहरति.?) (रेप्रजापतिः प्रजाः SET वख सत Wau स SAMA समदधाद्यच्छन्दोभिरात्मानं समदधा- MAGA) (ra बा waa सदितावै एकारो बर षः रः प्राण TAS) (४)स यो देती एकारषका- creaqa faa वेट सवलां सप्राणा संहितां वेदायष्य- मिति विद्याः(४)(५'स यदि विचिकिह्ेद्मणकार त्रवाणो र अणकारर्‌ इति सयकारमेव ब्रुयात्‌ सषकारं FATT अषदारारे इति स्ाकारमेव ब्रूयात (५) (६) तं यद्य सनुंहितष्टोऽपोमर यञ्च माण्ड कं योयमध्यायं परन्‌ मसेन नो एकरारषकारा उपाप्ताविति इ WIE इखो मा- TAT) ७) अथ MIATA SATA MAS Ve मा- एट्केयोयमध्यायं VARGA नो एकारषकारा उपाप्ना विति द are श्थविरः शाकल्यः(७) एत स वै तदि- दस आङ षयः कावषेयाः किमथ वयमध्येष्यामहे किमर्था वयं यच्छयामद्े वाति fe प्राणं ssa: प्राणो बा वाच योद्धव प्रभवः स एवाणयः(८) (<)ताएताः सहि ता नानन्तेवासिने प्रबरयान्नासंवसुरवासिने aaa दूल्याचायी अाचार्याः(९) ॥ ६॥ TUACACAATGR (AMAIA: समाप्तः ॥ श्शरा०।९अ०।६ख १।१-२कऋ० | १५१ Vaca TARA | | उपासनान्तर विधात प्रजापतिदत्ताम्तमवतारयति । (१)अघ BTA एतत्‌ कृष्णहारितो वाग्‌ ब्राद्मणमिवोपोदाहरति(१) tft श्रथः यथोह्नसवसंहितोपासिकथनानन्तरं, न्युनाति- रिक्षदोषसमोकरणाश्ं किचित्‌ संहि रा विषयमुपासनमुश्यत इति शेषः। यथा प्रधानयागष्वमुषठितषु पश्चात्‌ खिष्टक्षदनुष्टोयते, agtee eva हरितस्य पुतो हारितः,स 4 “लष्णव णं- wien: कश्चिन्‌ महषः ‘aa’ पुत्राय भयाय वा, "एतत्‌ we माण, वागृब्राह्मणं' वागरूपस हितो णास्तिविेषविधायकं are waa, “उपोदादरति, रदस्यतेन समौपमागत्य कणे कथयति । ‘sa’ शब्दोऽवधारणाधः, sama वा। संहि- ताविषयभेव ब्राह्मणं न लन्यदित्यधः ॥ प्रतिन्नातं प्रजापतिह्ठत्तान्तप्रतिपादक्तं ब्राह्मणं दशंयति। (२)८प्रजापतिः प्रजाः ख्ष्टा व्यस्रसत TAT स छन्दोभिरामानं AACA SAAT समदधात्तस्मात्‌ सहिता" | (२)इति। 'संवल्लरः प्रजापतिः कालासकः परमेष्वरः, देवतियंङ्मनुख- ear: प्रजाः, ‘eer, श्यस्नं सतः aay विल्नस्तावययोऽभूत्‌ | "सः", । पुनः छन्दोभिः" वेदेः, आमानं! स्वीवयवसङ्ातश्परं, . 'समदधात्‌'। बेदक्तमन्वपाठसामथ्यन सखावयवपाटवं सम्मा- दितवान्‌, waa: यस्मादयं “eas, तणरौर समाहितः वान्‌। ‘wary समाधानहेतुतात्‌, छन्दःपाठः संहिता, इत्यच्यते ॥ दूतं निवचमेन हितां प्रणस्य तज्रोपासमविगेषं विधन्त । 292 TAtaTaa (aaa वा एतस्य सहितायै णकारो बलं षकारः प्राण srar(a) इति। येयं वेदिकगब्दानामविष्छित्रपाठरूपा "संहिता तस्या; संहितायाः (णकार टवगपश्चमः!, ‘ae’, इति ध्यायेत्‌। कादयो मावसानाः खथेनामकाः पच्च ant ये सन्ति, तेष मध्यव्खल्रात्‌ बललं युक्तः । qeacd untarfate लच्तणनुसारेण ESAT AMAT, स्शवर्णी;। TAA WAR शूलस्य षकारस्य MAGA युक्त'। य ऊष्माणः सप्राण इवयेवमुपासनान्तरे पूमभिहितलरात्‌। प्राणत्वादैव च जोवा- waata सम्भवति il | प्राणधारो हि जोवामा यथोक्तणकारषकारध्यानं «WT सति। (४)“सयोदेतौ णकारषकारावतुसंहितम्चो दर स षलां सप्राणां सहितां वेद्‌ायुयमिति वियात्‌"(४) इति । ‘av कचित्‌ संहितोपासक; एतौ णकारषकारौ, aaa ध्यातव्यो । रनुसदितंया या संहिता तान्तामनुगताषिति ध्यायन्‌ ऋचो वेदः WITHA पठेत्‌, ‘A’ पुमान्‌, खेनो- पास्यां संहितां, बलसहितां भ्राणसहिताड्ोपास्ते अन्यधा उपास्यमाना संहिता दुबला प्राणरहिता च प्रसच्येत । aay संहिताया “्रायुष्यसखानमिदं इतिः, मिधिनुयात्‌॥ दानीं TAWA: प्र्नोत्तरमुखेन ण्कारषकारध्यानं ,. द्रढयति । (“a यदि बिविकितसेत्‌ स णकारं aarate भरणकारां२े इति। सणकारमेष ब्रुयात्‌ ANAT प्रवायींर्‌ भ- षकारां२ इति सषकारमेव ब्रुयात्‌”(५)दति । yaaa शकार- षक्ञारष्य रहितानि संहितोपासनान्यक्ञानि । भत्र तु तक्ष RAT ol og Fold -OBo | 293 waqad | अतः कि प्रणस्तमिति संन्दिहानः शिषो गुर षच्छति। रे गुरो योऽहमुपासकः "सः", अष, शकारध्यानस- fea यथा भवति तथा कि सहितामुश्वारयामिचकिवा तद्रा हव्येन । सातुनासिकं ध्र. तदयं विचारा । णकारध्यानसदहि- तायाः संहितायाः प्रशस्तलात्तव्सहितं यघा भवति तथा संहितां ्रहोष्यवं गुरुः nant श्रूयात्‌ । एवं षक्तारेऽपि ate Maz | BMS साग्प्रदायिकलं दर्थयितु' AGATA वचनमुदा- हरति । (६)“ते यदयमनुसंहितम चोऽधौमहे यच्च माण्ड कयोय- मध्यायं प्रत्रूमस्तेन नो णकारषकारा उपाप्राविति ह स्माह KAY माण्ड कोयः"(६) इति । तां संहितां ध्यातव्यामनुप्राप्य वत्तत दति शएकारप्रक्रारध्यानं श्रनुसंहित ”, इत्यते । तच्वानुसंहि- तमनुसन्दधानाः ति" MART, "वयं" WAST मा््केयनामका उपासकाः, “ऋ चीऽधोमह' संहितां पठामः, इति "यत्‌, afer, किच्च माण्ड sata” श्‌ रवौरण माण्ड waa प्रोक्त निरभुनादि- ध्यानस्य प्राणवंशध्यानस्य च प्रतिपादक gaan ग्रन्थ विशेष, ‘aqa: प्रठाषट्या नसहितं यथा भवति तथा पठामः, दूति च "यत्‌", अस्ति, ‘aa’ उभयेन सवं संहिताध्यानेन, विशेषतो निर्मजप्राणव ग्यानेन? च "नः TAR खानां माण्ड Fara, “णकारपरकारो' बलप्राणरूपो, चायुषो हेतू, “Saray? सामोष्येन प्राप्तो, ति" एवं, “माण्ड. केयस्य वचन्‌ I तदच्छाकलस्य वसनमप्यदादरति | (9) “ay यहयममु- संहितर्चोऽधौमहे ae माण्ड केयौयमध्याय wR नो ३७४ एतरेधारण्यके शकारषशारा उपाप्ताविति इ स्माह खिर: शाकल्यः *(3) इति! इष्वमाण्ड केयवाक्यवदपास्येयं । तदिदं रकारषकार- ध्यानं aay यागेषु लिष्टक्दोम va सर्वसु संहितोपासनासु sqaaafata तात्ययीथः। ननु साच्तात्‌कारप्यन्तासु सर्वासुपासनासु नेरन्तययणोपा- सनायत्तत्ान्‌ नित्यनेमित्तिककर्मनुष्टठानलोपप्र्यवायः स्यादिः त्याशद्यो पासकव्यतिरिक्त विषय AMAT | उपासकस् तु उपासनमेव सवक्मफलप्रापकमियेतद्ंयति। (८)“एतद् खा वे तदिदास श्राइकषयः कावषेयाः किमर्था वयमध्येष्यामहे किमथ वयं यच्यामहे बाचिदहिप्राणं जुहुमः me वा वाचं चो Ba प्रभवः स एवाप्य," (८) इति । कव्य yar 'कावपरेयाः', बहवः, तेषां मध्ये कोचित्‌ (तदेतदिहांसः पूर्वीक्तसंहिताखरूपमुपासीनाः, अन्धे केचिच्छासान्तरप्रसिहं aay सगुणव्रह्मोपासोनाः, WIL तु तदेतवषबेदान्त प्रसिदं ब्रह्मत साच्तात्क्षतवन्तः, तं च सवं मिलिला परख- रमिद ‘arg: । ‘aa’, सव, ANAT ब्रह्मज्ञानेन च wager सन्त इतः परं fH, प्रयोजनं, उदिश्य ब्रह्मयन्नाध्य- यनादिकं वा च्योतिष्टोमादियागान्रा करिथामः। सवस्य पुरुषस्य सम्पत्रलात्‌। नास्यस्माकमध्ययनयागाभ्यां प्रयोज नमिलयर्षः। suite अशाजडानां परितोषाय यद्नुष्टानम- Taq तथापि सायम्प्रातःकालौोनामििदोव्रहयवत्‌ wars खतःसिह शोमहयं सर्वदा प्रवत्त॑ते | तद्यथा कालविस्ताराषेः गडा बेदमपौमदे लौकिकंषा eared भाषामहे agar ३्रा०।२अ०'६ख्‌। ०८ क ० | १७१ दोयायां वावि" वड्िख्यानोयाया,प्राणरूपं होमद्रव्यं जुहुमः" | waar, यदि तृ्णौग्वामो निद्रां ह्मे तदानीं ‘mare वड्को' वागरूपं होमद्रव्यं जमः" । तदेतच्चीमसखरूपलसुपपाद्यते | बाकृप्राणयोरन्यतरः ध्यः" पदाथः, TATE: उत्यत्तिहेतुः, स एव, कालान्तरे तस्य प्रप्य लयदेतुः, भवति। ara उपरमेण fz प्राणहत्तिसदवति। तस्या एव वाचः प्रठत्तौ wWeiasfaatad । एवं प्राणस्योपरभेग वाग्हत्तिरडरवति। तथा प्राणस्य uaa वाग्त्तिर्लोयते | सोऽयं निरन्तरं पर्यायेणान्धोन्य- स्रिन्विलयो हतद्रव्यद शे नहेतुतवादोम इत्युच्यते | चरतः ग्रहा डान्‌ प्रति faafant होमोऽस्तौति प्रतिपादनोयं। विवेकिनं प्रतितु नास्त्येव कत्तव्यान्तरमिति बोधनोयमित्यधेः। कौषोत- किनस्वथातः सायन्तनं प्रातस्तनभिल्यादिना ain qu Saw ध्येधलमामनन्ति। तददनापिदहोमद्रव्यंवाध्यानंवा द्रष्टव्यम्‌ ॥ | ददानो संहिताविद्यायाः सखमदानविधिस्श्यते। (e)“ar एताः संहिता नानन्तेवासिने प्र्रूयात्रासंवस्षरवासिने wae इत्याचार्या ्राचा्थाः”(<) इति । श्रधातः संहिताः या उपनिष- दिव्यारभ्य प्रोक्ञाः, ‘cay शकारषकारध्यानपर्यन्ताः संडितोपा- aan, श्रनन्तेवासिने' शाख्नोक्रथियलक् प्रहिताय, न", उप- दिथेत्‌। सत्‌खपि शिथलत्तरेषु गुरसमोपे "संवसषरनिवासात्‌ ya ‘a’, ‘qa | उक्तगुणसम्पत्तावपि यः पुमान्‌ ‘aM न भवति । शिष्यान्‌ बोधयतु सामध्याभावा दालस्याहा ware भियो पदेशं a करोति तादृशाय न ब्रूथात्‌'। किन्तु fauane ३७६ ेतरेयार ण्यक सम्यन्राय संवत्सरं गुरुसेविने शि्योपदेयक्षमाय पुरुषाय श्रूयात्‌" । दयेव “्आचालक्तणसम्पनत्रा महान्त WIAA | भ्राचायल- AUG सयते | ्राचिनोति हि गाख्राघमाचारे स्थापयत्यपि! सखथमाचरते यस्माद चायः परिकौद्यते ॥ इति । निरक्तकारो;प्याह | आचाय; कस्मादाचाथं BMT ग्राहय- त्याचिनोव्यथौ नाचिनोति ` बहिमिति वेति। अभ्यासोऽध्या- यममाप्तर्घः, उतोयारण्यकसमाघ्यधः, छत्‌ स्रोपनिषत्‌समा- ATMA ६॥ qe प्रकाशेन तमो Bie निवारयन्‌ | पमधौतुरो देयादिद्यातीय महेष्वरः ॥ sfa at विद्यातीर्थमहेष्वरापरावतारस्य वैदिकमाग॑प्वत्तक- स्य योवीरवुक्रमहाराजस्यान्नापालकेन सायणामायेन विरचिते माधवोये Ferrari एतरेयार ण्यक हतोयारखयके हि तोयोऽध्यायः ॥ VARY ठतोयारण्कं समाप्ता चोप्रनिषत्‌ | “~ रेतरेयारण्धकम । aqua | ><= दरिः ओम्‌ । विदा मघवन्िदा गातुमनुशं सिषो दिशः॥ शि ` शचोनां पने पूर्वीणां पुवसो(१)॥ (र) ्राभिद्ठमभिर्टिभि प्रच तन्‌ प्रच तय ॥ इन्द्र ुस्नायन्‌ दष एवा हि Wa.) I (२ राय वाजाय विवः शविष्ठः। बजिन्नुच्ञसें मंि्ठ tease आयाहि पिव aes) ॥ (विदा राय सुबो ` भुवो वाज॑नां afar aq) मिष्ट विन्न - ad यः शविष्ठ: राणां £) ॥ (भयो म॑दिष्टो मघोनां विकलो अभि नो नय ॥ इन्द्रो विदे तमसे ant fe Way ॥ (&)तम्‌ तये वामर. जेतारमपराजितम्‌ ॥ सनः प्रणुदति. दिष्‌: करतुः कन्द छनं zeae EVA सातये As जेतारमप्रराजिनम ॥ qa पदति दिः स नः पषंट्ति fay ८,पूव ख यत्ते अद्रिवः सुम्न ae aT वसो॥ परति शविष्ठ शखत दशे दि शक्रः) Waa a aR सन्यस प्रभा जनस TART समन्येषु Fara ( sc ) २७८ एतरयारण्यके RA यौ ate, गच्छति सख॑ Gas ware) | (QUA WAIT WAT axe) N (शएवा Waar. ०० | ₹ोन्द्रम्‌॥ रएवाद्योवेवाहि fears sua waar दि पषाइन॥ एवा Maat fy Sarge) Nu (श्टएवा Fe want ant fe शुक्रो वशां अनु (१९) ॥ आयो मन्वाय म ग्यव्‌ उपरो मन्याय मन्ये(१२॥ (१४.खपेहि बिश्वध(१९) ॥ विदा म घबन्विदो रम (१५)॥ १॥ इल्येतरेयारण्यकं Walaa; समाप्तम्‌ ॥ एतरेयारण्कभाम्‌। थस्य निष्ठसितं वेदा यो वैदेभ्योऽखिलं जगत्‌। निमे aad वन्दे विद्यातीयमरेग्वरम्‌ ॥ १॥ कथितोपनिषत्र्वा महानास ख्यमन्तकाः। श्रण्याध्ययनाथन्त MATT TATA ॥ २॥ aay vara विनियोग saat द्रषटव्यः। स चाश्वलायनः सप्तमाध्याये एष्ट षडहस्य पञ्चमेऽहनि माध्यन्दिन सवने मरुततौोयशसरस्य क्तम रुष्व fanaa a fa कुवनत्रेवमाद | WAITS aware स्तोतियस्ता अध्यै कारं aa vA तिस्रो भवन्ति, ताभिः परौषपदान्यपसन्तनु maaan पूर्वाणि पञ्चसर्वाणि वा यधघानिशान्तमिति। शरस्य सूत्रस्यायमघः। शाक्करनामक सामवेद्‌प्रसिद fafeq सामास्ति, तद्यदुद्रातारः षृष्टस्तोतररूपेण गायेयुः तदानीं महा- नाम्नोसन्नया व्यवङ्किथमाणा विदा मघवदित्पाया नव संख्याका WR याः सन्ति, ताः स्वा मिलित्वा सावसम्बन्धितया we ४अआा०।१अ्०।१ख ole Be | 202 age दत्यभिधौयन्ते। तिखुभिसिषभिकटगभिमिंलिताभि- रेकेकस्याख्वि निष्ारितायां सत्यां wear खभावती नव- waar अपि सम्परादनेन तिस ऋचो भवन्ति। तादथोस्ता- Bisset शंसेत्‌। अधिकम यस्या ऋचः सेयमक्‌ TAR तामध्यशवां ल्वा शंखेत्‌। समाम्नातक्रमेणादतयं पठि- त्वा ततावसाय पुनरदंतरयं पठित्वा तदन्ते प्रणवं कुर्यात्‌ । भ्र नेन प्रकारेण AAAS AT: समाराता ऋचः श्वा ताभि वभि ऋग्भिः सदह पुरोषपदानि संयोजयेत्‌। waa प्रणषेन सह पठेत्‌ । एवा BATA नव मन्ताः फलपूत्तिहेतुलात्युरौ- षपदानौोलुन्ते। तेषु नवखाद्यानि पञ्चसङ्ख्याकानि पुरौ. षपदानि Tyree: AHA! aaa! war शेषेति पश्चात्त- राणि पटित्वा सक्रदवसाय पश्चात्‌ एवा wea इति एतानि पश्चा चराणि पठेत्‌ agai सत्वायंवाच्तराणि टदश्यत्ते। तथापि हिशब्दं एवशब्दश्च विशिष्टः कुर्यात्‌ । तथोत्तरत्रापि हि शब्दमग्निशष्टञ्च सन्धिरहित wal पञ्चाच्तरतव द्रष्टव्यं । waa प्रकारेण पच्च Hara पठिला uaa fe शक्र इत्यारींधतुरो मन््ान्‌ मध्यं विच्छेदमक्षत्वा पठेत्‌ । यदा सर्वानपि नव मन्त्रान्‌ एतान्‌ यधानिशान्त, यथासमान्नायमध्ययनपाटक्रमेण पठेत्‌ । नतु nae agama कत्तव्यमिति। aa सूतोक्तो मन््राशां विनियोगः ॥ तत्र नवत प्रथमामृचमाइ । (“विदा मघवन्िदा गा- तुमलगसिषो दिशः। गिक्षा्चौनां पत पूर्वीणं पुरूवसो”(८१) दूति ¦ ₹ (मघवन्‌' इनदर, ‘faa a वेकि, wa पेदितव्यस्य क्य ३८० एतरेयारण्के कारकस्य कस्यविद्िशेषस्यानुपादानात्‌ सामान्याकारेण सवै जानासोव्ययमर्थो लभ्यते। qa तस्मात्‌ “गातु” यजमानेन गन्तव्यं माग, "विदा" वेत्सि जानासि, ततो यजमा- नस्यसमोतोनेन भागेषु aT गन्तु ‘fen! मार्गोपयुक्तान्दि- faery, “अनुशंगिषः' अनुक्रमेण शस उपदिश। भिञ्च पूर्वांणां' पूवंसिहाना, “शचीनां शक्तोनां, "पतेः हे पालक, पर प्रभूतं वसु धनं यस्यासौ पुरूवसुः, तत्सम्बोधनं हे पुरूवशो'- faa यजमानस्य हितोपदेश कुर्‌, qaufanaa प्रभतधनतेन च हेद्न्द्रतल यजमानं anata कर्मणि प्रवत्त यितुं aqua दातुच्च प्रभवसौव्यधंः ॥ दितोयाख्चमाह । (3) “siftteafafefas प्रचेतन We तय। VR Aaa न इष एवा हि शक्रः" (र) इति । प्रकटा Saat बुदि्यस्यासौ प्रचेतनः हे प्रचेतन, आभिः" यजमा- नेन क्रियमाणाभिः, अभिष्टिभिः तवामीष्टाभिः स्ततिभिः, Tada TATU यजमानसेवां salle हे इन्द्र, त्रं नः TAH, ‘Tay धनलाभाय, इषे" अच्लाभाय, च शक्रः" श्रतिमान्‌, ‘cafe! तस्मात्‌ श्रचेतय' अनुख्टहारेत्यधः | ठतोयाख्चमाद । ^(र२)राये वाजप्य वलिव; शविष्ठ व- fara’ | मदिष्ठ afeaua आयाहि पिव मत्‌ख”() इति । हे जिवः" aaqay, ‘Ua धनलाभाय, "वाजाय अब्रलाभाय, च प्रसन्री भवेतिेषः। हे शविष्ठ" अतिशयेन बलवन्‌, ‘a- जिन्‌ बजुयुत न्द्र, ‘wae वजथसि, अ्रनिष्टं परिहरसीत्य- थः। रे ‘afes’ प्रतिशयन पूज्य, जिन्‌ angen, ऋ ४ ०।१अ्०।१ख०।४-६ Bo | २८१ wa सर्वधा त्वमनिष्ट' परिहरसि, तस्मात्‌ कारणात्‌ ‘arate’ afaq कर्णि श्रागच्छ, आगत्य च सोमं "पिब, wars ‘aq दा भव ॥ चतुर्थस्‌ चमाद। (8)“विदा रायः रुवोयंग्मवो वाजानां पतिवशां aq मंहिष्ठ वजिनृच्रसे यः गविष्ठः यूराणा(६) दति। हे इन्द्र ‘cay wae ‘gala’ शोभनसामरध्', (विदाः afa, जानासि। श्रतो घनसाराभिन्नलात्‌ भुवः भूलोकस्य, "वाजानां ततत्यानामन्रानां, च पतिः पालकः, तं वग्ान्‌' भ्रनु- वश्शान्द्धीनान्‌ यजमानान्‌, “Meera हे मंहिष्ठ" afa- शयेन you afay वचयुतेन््र,"यः” लं शूरा, मध्यं “शविष्ठ; अतिशयेन बलवान्‌, cena “WaT अनिष्टं बजयसि, यदा अभोष्ट साधयसि | wate प्रसाधनकमंति निरकेऽभि- धानात्‌ ॥ पञ्चमोखचमाह। “(भयो मंहिष्ठो मघोनाचिकिला अभि taal इन्द्रो fat तमु waa amt fe गक्रः (५) इति। हे ‘fafaay भ्रस्मत्‌खे वाभिन्नन्द्र"यः, लं,"मघोनां' धनवतां, मध्य ‘fee श्रतिशयेन पूज्यः, तादृशस्त्व' ‘a? अस्मान्‌, अभिनयः सर्वतो धनं प्रापय; न्द्रः" परमे खथथयुक्तः, त, ‘fae’ afer, सेवां जानासि । अतः ‘aq’ तमपि यजमानं, can’ स्तौषि, सम्यधूषषिरं ्तवानिति प्रशंससि aq ‘aly स्वेवस्तुविष- यवशौकारवान्‌। अतएव शक्रः शक्तिमान्‌, हि, तस्मा्षव एतद्यजमानानुग्रहणं युक्तमित्यधंः॥ षष्ठम चमाह। (६)“तमूतये हवामहे ज तारमपराचितं | ३८२ एितरेयार के सनः पषेदति fea: apes ऋतं घरहत्‌"(६) इति । ‘a’ re, ‘aaa warae, "हवामहे" आद्वयामः। ated, Taq युद Sar’, "पराजयरहितं', “ay ताश इन्द्रः, नः अस्माकं, ‘fea’ तन्‌, रतिवषत्‌' ्रतिग्रयेन विनाशयत्‌ | योयं ‘aq’, श्रस्माभिरनुष्टोयमानः यदपि "न्दः गायत्यादिकं, अस्माभिः प्रयुज्यमानं यद्पि "ऋतं and, aaa’ हदत्‌" समृ, इतिशेषः ॥ सप्तमोखचमाह । (9) “न्द्रः घनस्य सातये हवामहे जेता- रमपराजितं) स नःपर्षदति दिषः स नः पषदति खिधः"(ऽ) दति । श्धनस्य, सातये लामाय, जयोपेतं पराजयरहितं ‘sm’, आह्वयामः। सः चद्न््रः, नः अस्माकं शत्रन्‌ अति. शयेन विनाशयतु। ये aa खयं Fa न कुर्वन्ति तथापि खिधः' अस्माभिंदषाः, तानपि ्रतिशयेन विनाशयतु। aaa हि वैदेष योस्मान्‌ इष्टि यञ्च वयं few caret Fara Fe - ary विनाशः wearer | ; sedlaaare! (c)“qae यत्ते afga: सुख arate नो वसो। ufe: शविष्ठ शस्यत Sh हि शक्रः"(८) इति इ श्रद्विवः१, श्रद्रयः Vaal: भस्य सन्तीत्यद्धिवान्‌ इन्द्रो हि परवैतान्‌ भिनत्ति अतः पवतेन्द्रयोः भेदयभेदकलत्तणः सम्बन्धः। यदा शरद्विरादरणं ada ह इनदर, “Gee श्र्मदुत्यततः qafare, "ते" तव, ‘ay ua, af! हे ‘aay निवासदहेतो इद्र, तस्िन्‌ ‘ga’ धने,'नः' war, आधेहि" खापय। हे “शविष्ठ ्रतिशयेन बलयुक्त, पत्तिः त्दौयधनपरणश, ‘Tea’ सवै. BUT ole Wolk Gold- lt Wo | ३८२ यजमानः प्रथस्यते। प्रणंसाप्रकार एव wed) शक्रः शक्तिमानिन््रःः ‘2 fe सवसास्द्र्ण्स्येे खल्‌, शेयं प्रशंसा ॥ नवमो चमाह। (९)“ न्‌ नन्तं नव्यं सन्यसे प्रभो जनख त हन्‌ । समन्येषु त्रवावहे शूरो यो गोषु गच्छति सखा aa अहया(९)" इति । ह तरन्‌ शवरुघातिन्‌, "जनस्य प्रभोः सवं जन्तो; सखाभिन्‌, ‘aa’ नूतन बल्ितपलितादिलक्णेन पुराणल्वेन afad इन्र, ‘a’ ला, ‘aq Way, aay सम्बङनितरां ofa पामि, afar कश्चणि हविषो भोक्नुविन स्थापथामि, लाश त्यावां sal “अन्येषु, परसरं सम्यक्‌ AAAS इतरेषु यजमानेषु अहं गला प्रभूतफलगप्ररोयमिन्द्र देवं त्रवौमि। इतरेषु Say लं गल्ला सम्यगनुष्टातायं यजमान इति प्रब्रूहि । यः यजमानः, असि, सोयं, द्तिणारूपण दातव्यासु गोषु, श्रो गच्छति उदारः सन्‌ प्रवत्तते। wad मदीयं que प्रत्रूहि। इन्द्रोयं सखा सखिवदल्यन्तं सिमधः, ‘gia? ae सेवितु शक्यः, श्रह- थाः, एतन्टशो featat देवौ नास्तोत्यवमह प्रत्रवोमि ॥ तटेवसचो नव व्याख्याताः I श्रध नव पुरोषपदानि व्याख्यातव्यानि तत्र waa पदमा | (१०)“एवा Haar WANT (et ०)दति । इरगतावि्यस्माहा- तोराङपर्वातिष्पत्र एव शब्द श्रागमनवाचौ। हे श्रमे" "एवा wa fe’ सवघा समागच्छ दिरुकिः प्र तिच्वाद्राधा। एकारस्य स्थाने ्तिरिकारोत्तरा व्याकरणं विहिता । अनन्तरारि चलारि were | (११)“एवा waar होन््र ३, एवा waar fe विष्णाश्ख। एवा waar हि Gaal एवा waar हि ईैवाः२इ(११) दति। प्रथमपद्वदयास्येय ॥ @ भ ४ २३८४ एतरयारण्यष ae पदमाह। (१२).८एवा हि शक्री वभो हि शक्रो वभा श्नतु(१२) इति । शक्रः" शक्तिमानिन्द्रः, एवा fe रागतः खलं सः च शक्रः, वभो fe सवेवसतुवथोक।रवान्‌ खलु। ताहो देवः AT रनु खस्य वश्यान्‌ AMAA ATA ॥ सप्तम पदमादइ। (१३)५्रायो मन्याय मन्यव उपो मद्याय मन्यवे(१२) इति। य इन्द्रः मन्याय, मन्यवे मन्तव्यमस्मदितं मन्तु, आयन्ने समागच्छति। स इन्द्रः मद्याय मन्तव्यमस्र- दितं ‘aaa’ मन्तु, उपो" ब्रभ्मस्षमोप् एव तिष्टतु ॥ अष्टम पद्माह। (१४)“उपेहि विश्वध(१४) इति । "विश्वध" विष्ठस्य धारकेन््र, ‘ate अ्रस्मसभीप प्रप्र हि ॥ नवमं पदमाह । (१५)“बिदा मषवन्िदो३म्‌(११५) इति। हे मघवन्‌" om, "विद्‌ वेत्सि aa जानासि। श्रतीऽसहितं ‘fae’ विदि जानोहि रपित्तेवधारय। ‘sty’ अस्त येयः, असप्माकमितिगेषः। तदिदं नवसङष्याकानाम्चां परोष- पदानाच्च प्रतिपादकं vasa यद्यपि atare पटितु qa तथाप्यारख एवाध्यतव्यमिल्भिप्र्य चतुधांरखकलनातर पठित ne वेदाथस्य प्रकाशेन तमोहाद्‌ ` निवारयन्‌। पुमधांखतुरो टेयादहिदययातोयमहे रः | दति योविद्यातोधमहेश्वरापरावतारस्य वेदिकभार्गप्रवर्च- कस्य ग्ोवोरबक्षमहाराजस्याक्नापालकेन सायणामासेम विरचिते माधवोये षेदाधप्रकाये एतरेयार्यक् चतुधारणयकं प्रथमोऽध्यायः समातञ्च चतुधौरण्यकम्‌ | TATA TAHA । पञ्चमम्‌ | ~ 4006 )-4 क दरिः भ्रोम्‌। (१)मदाव्रतस्य पञ्चविंशतिं सामिषेन्यः(१)(र)एकंविंशतौ ्ागुपोत्तमायाः समिधापनिमिति चतखः(२) (र)वेश्वकर्मण ऋषभ उपालम्भनोय SIs) (४आज्यप्रउगे विश्र- जितः) (५) दो चाश्चतुरविं शत (५) (£ दृङ्खःयन्तोरप्युव दति AUT SAAT प्रातःसवने तीत्रस्याभिवयसी अस्य यारोति साध्यन्दिने(ई) (चिकट्र केषु afeat यवाथिर- मिति सतोय रद्र याद्यप नः परावत इन्द्राय fe दयौर सुरो अनम्रत ll Hae पुरो रथमिल्यतोऽनुषपः(9)(८)च- तुविंशानरत्वतोयद्यातानेाऽसल्मु मे जरितः साभिवेगः पिवा सोममभियमुयतदः कया श्भा सबयसः सनीडा weal इन्द्र TT THA) (€)जनिष्ठा vy AW तुरायेति मर्तवतोयं ९) (Q°)dfet मरुत्वतोये शता विसंखितसश्चरेण निष्कुस्यग्री प्रीये. fra भज्याङ्कती्नु चोलयोदुम्बरेण PAU). (Qa, मामिन्द्र अनु मां ( se’ ) Qrg at यारण्यके quale सोमो चतु ag anata, अन्‌ मां मिभा- वर णाविदाव॑तामन्‌ द्यावीपुथिवी र्वतो ९९)(१२अ- द्या मा विश्वे अवन्तु टं वाः ay राजानो य उदा- भिषिक्ताः॥ वायुः पूषा वरुणः सोमे! af: यो मच. चेरवलिद मौ नु(१२)॥ (र)पितरो मा fortress भूत पशि मातरो मरूतः खरकाः । ये भप्रिजिष्ा उतवा ` AHA ना देवाः Tea: शमं यच्छमेति(१९) (१४)६- faq मार्जालोये दशमु तमां waite पवमवदा- योषरतोऽेपनिधाय विरहरणप्रमृति मध्यन्दिने मार्ज शोय जागरिनी भवति afer परित अराति ANT. दारे वोदग्दारे बा९४) (६५)अभनििवानाधयः पुथिषोव रुषदाभूयासं ९५) (१९)षन्तरिकमिवानापयं श्लौरिवाना- VAT भूयास (te) (Olea इएवाप्रतिृष्यषन्द्रमा इव ्नमूभुास(१७) (८)मन दरवापूव वामुरिव qian. भूयास (१८) ९९)अइरिब खं राजिरिव प्रियो भूयासं(१९) (र')गाव इव GAY मियुनमिष मरीचयो भूयास्‌(२.) (२१भाप द्व रस STUNT इव रपं भूयासं (२१८२२ोधन्न भिव विभु यश्च इव प्रमु्भुयास।९२) (२९ अष्धोव लोके स्मि श्रियां भूयास (९३) (रशेयदप शा समितिर्भवा- तोति(रशे (eure विभाय Hapa NUTT (२५) ATT o 0 Holl Bore | gre (२६) अवर तिषठत्रादियमुपतिष्ठने पर्ये प्रदसिणमावृशय तेदेवाखाशकारेर शेवा ददं मधृर एदं मधु CHAT सतं पिवा३ ददं मधर ददं मध्विति च(२९) (रऽप्रेथाः संशरासि पएणक्भ्मास्तिक्लाऽवमाः षडत्तमाः(२७) (र८दमं धिष्णपमुदङ्भख्च तरिः प्रद्तिणं परिव्रजाध दक्षिणैः पारि मिदंरिणानृर्नान्नाना एवा इदं मधू एदं मध्विति ATH) । १॥ एतरेयारणकभाष्यम्‌ | वागीशाख्या: सुमनसः सर्वाधीनासुपक्रमि | यं नत्वा WAM: Ge नमामि गजानमम्‌ । aw निष्सित tar यो बैरेभ्योऽखिलं waz । निशे तमह वन्दे विद्यातौघमहेषरम्‌। एेतरेव्राद्मरेऽस्ि काण्डमारण्यकामिधम्‌ | मदाप्रता्रयोगीऽस्िन्‌ पञ्चमारश्कोदितः।॥ fafad महाव्रतास्यं wR, VRIES, अहीनावयवर्प, aaraaaeuera: तस्य त्रिविधस्यापि gama ang- क्रमते । ({)“महात्रतस्य wafanta साभमिषेन्धः"(१)१ति। aq प्रधपारण्डक्ेऽपि wa महाव्रतमिद््रो वे ow इलेत्यादिना महाद्रतप्रदोगोऽभिहितः। प्र्मेऽपि तस्येवाभिभाने पुगरक्तिः स्यात्‌ । नायं टोषः। सूशव्राह्मरूपेष तयोषिभेदात्‌। पचमारण्छकमपिपरोक्त' GT । प्रधमारख्यकन्धपोरषेयं ब्राह्मण । अतएव तताषषाद्प्रपशेन सहिता विधयः अयन्ते | THR Gz ८८ एतरेथार ण्यक कोप्यथवादोऽस्ि | शाखान्तरगताश्च मन्त्रा बहव उपलभ्यन्ते । AMAA समास्रायस्येत्यादिहादभाष्यायवत्‌ “महात्रतश्य पञचविंगतिं" इत्यादि पञ्चमारस्यकं सूजमेव । अरण्य एवेतद्‌- प्येयभित्यभिप्रे्ाष्येतार श्रारणकाण्डेऽन्त्मागाघौयते। एत- faq पञ्चमारण्यके सूचरकारे णाभिधौयमानं महात्रतास्यं कम गवामयने सते समुत्यत्र । अत एवाध्वयुशाखायां गावो वा एतत्‌ सत्रमासतित्यादिक्षे गवामयनप्रकरये देवानां बा सन्त जग्ममिल्यादिकेनानुवाकयेण महात्रतमाम्रात, न तु Aare मेव शाखायां । vara प्रजापतिः प्रजा; wet दत्रोऽशयदिय- नुवान तदामातमितिचत्‌। ब्राख्रायतां नाम तस्याप्युवा- कस्य गवामयनप्रकरणएगतल्व' । न चैतान्यदहानि भवन्ती्यादिकषे गवामयनप्रतिपादकेऽनुवाकपञ्चके प्रजापतिः प्रजाः खष्टे्ा- दयनुवाकः पञ्चमलेनास्ातः। उद्गाहकेदेऽपि गावो वा Taare भ्य समाम्नायते गवामयनप्रकरणे प्रजापतिः प्रजा अररखूञतेत्या- दिना महाव्रताख्यभेकमहरा््रातं । तच्च BARAT: | उदयनोयाख्यादन्तिमादङ्ः समनन्तरपूवेभावितोत्‌। तथा- Qe | सन्तिष्ठते महात्रतमिव्येतदहः समाप्यानन्तरं व्याख्याय उदयनौय इत्युद्यनोयासख्यं चरममहः प्रोवाच | तस्मात्‌ सते समुत्पत्रस्य महाव्रतस्य वचनवलासताहदिरप्यकाद- रूपे णारौनगततेन च VAR प्रयोगो भवति । यथा राजसूयो- AAA अषैेवं चनात्‌ धक्‌ प्रयोगः। यथा वा TAA वानां चातुमौख्यानां अ्तव्यद ह वे चातुमास्ययाजिनः gad भवतौति वचनेन VAR खतन्त्रप्रयोगः। तद्रेकाहपक्े ५्रो०।१अ०।१ख्‌०।९क० | १८९ Waal! श्रहौनत्वप्ते तु deta एकादशरात्रस्य दं द्शममहभेवति। तथा चापसम्बोऽपेकेषामल्यायन्‌ गाः पञ्चाहशत्वारन्डन्दोगा महाव्रतं विश्वजिरवपृष्टोऽतिरात्र इति पौ णरोकाहालतिसुक्ञवान्‌ । अथ सते समुत्पत्रं महाव्रत प्रकतिः। एकाहरूपमहोनरूपरच्च विक्षतिः। अतः सत्रगतस्य महात्रतख waa प्रयोग इृहोपदिश्यते। ननु तस्यापि महाव्रतस्य पररम्परयागिनिष्टोमविक्गतित्वेन सोमयागरूपलात्‌ सोमयागे च स्तोच्र॑शस््रादिवत्तामिधेनोनामङ्गलामावात्‌ पञ्चविंशतिं साभिनोविधानमयुक्लमितिचेत्‌। नाय दोषः। सोमयागस्य साभिधेन्धपेक्षारादिलयेऽपि तदद्गभतस्य सवनोयस्य UNM aa! श्रनधक्य।त्तद्‌ङ्गप्वि तिन्य(येन प्रधानेनानय रहितस्य तदद्मनदयोपपत्तः | अतोऽङ्हारा सामिधेनोनां मदहाव्रतस्येति सम्बन्धवाचिनौ wat युज्यते । "पञ्चविंशति", इति हितीया प्रथम।न्तत्रेन परिणेतव्या सामिषेन्यभिधा ऋचः, पञ्चविंयतिसङ्ख्याका श्यः । सम्थगिष्यते ्वा्यतऽग्नि- याभिक्रगभिम्ताः "सामिधेन्यः । -तथा चोक्तं । ऋक्‌ सामिपेनो war च या स्यादग्िसमिन्धने इति। सवनोयस्य प्रणीः augur प्रेषितो होता सामिधनोरतुब्रूयात्‌ | तधा Was Wel उपरिष्टादषस्तास्षवतस् प्राच्य बैदं निधाय सामिषेनोभ्यः प्रतिपयत दति॥ तासु सामिधेनौषु पञ्चविगशतिशङ््यापूरणप्रकार दश- afa.) (२)“एकविशतो प्रागुपोत्तमायाः समिधाग्निमिति चत- खः (२) इति । मूलप्रकतो दर्भप माशेषटौ प्रवोषाजाडइल्याद्या १८१ एत॑रयारण्ये WU एकादग्रसटःख्याकाः सामिषे नोकूपाः शाखान्तरे कि विदमुवाके समान्राताः। बहचानान्ु तत्र तत्राज्नाताः। तासामेकादशानां मध्यं तिः waaay faenarfafy वचनानुसारणाहत्तौ सां TIA AMAT | ताचातिदे्पर- ~ ~ ~ मै स्रया गवामयनगते विषुवन्रामके मध्यमेऽदह्कि arate पशौ Ter | तासां पश्चदगानां मध्ये समिध्यमानो भध्वरे सभिहो “~ © कक TH पाहतेत्यनयोकऋचोरन्तरालें पुथ पाजा इत्यादिकाः वचः प्रशेपणोयाः। तथा चाश्तलायन भह । पुथ पाजा Taal इति षट्‌ धाय्याः साभिपेनौनामिति। समेकपिंयतिविषवाद्- £ क ~ ५८ fi ° ’ येय“ = गता AVIRA MAA WAT: | तसां एञ्ञविशतौ,.ेयंउपो समां समिषो भ्रम भाईतेलयेवंशूपा, तस्याः पूव 'समिधामिन््‌ वस्यतेद्याद्याः ‘Ars’, ऋचः, प्र्ेपणोयाः। तथा च सति पश्चविंशतिसङ्ख्या पूथते ॥ क e + ता wat: सामिघन्यो यस्य पमोरदन्तमिमं पशुं दशेयति। ८८ ९ क, . (१)..वैश्ठकम ऋषभ उपालम्यनोय sain’ (2) इति । विष- cA 0 > ¢ ०9 € é # कर्मा देवता यस्यासौ ‘ana’, ऋषभः waa, ‘eq समोपे, शभरालश्चनोयः'। एतरेयिणामव पश; समुच्ोयते। दत- र्ाखिनान्तु fame) तदा एताः सामिधन्धो न भवन्ति। सप्रदशे्टिपशसमन्धानामिति सप्तदशेव सामिभेन्यो भवन्ि। तश्िन्‌ amt याच्चादिमन्ताः ‘saty’, यथा भवन्ति तधा प्रयो. HA | ठपांशरूपस्योश्चारणस्य लशं प्रातिशाख्ये शभिहितं। * WZ Hey, Tex, We १। LUT TolMol s-y Be | २९१ करशवद्‌ शष्दममभःप्रदोममुषाखिति। करणवटोहव्यापारयुक्षज तु मनःप्रयोगमान्ः। तच्च परेरयवणादशण्दं ॥ भ्रव प्रातःसवने होतुः waza Tafa! (४)५परान्यग्रउमे विश्वजितः'(४) इति ¦ यदेतत्‌ “श्राञ्यनामकं प्रातःसवने होतुः शसं यश्च श्रडगनामकं agua faafsara carerefag महात्रतेऽतिदिथेत्‌ । स च fanfare waretsfaet- मथ विक्ठतिः। अरजिष्टोमो शुतुग्रहम्णादुध्व' होता निवि- त्दान्यु्ाय प्र वो देवायेव्यादिकमाच्यनामकं Me ्॑सेत्‌ । ता चाश्वलायम आर | दुश्मन पेन प्रवो देषायेल्याज्यमुपसन्तनु- यादिति | वेशदेवग्रहभचणदृष्वं' होता वायुरभेगा दयादिकं प्रडगनामकं शसं MAT! तदप्या डलायननोक्ष' वायुर्मा यन्रोरिति सानां पररोरां तखास्तस्या उपरिषटासुचं ee श्ंसेत्‌ । वायवायाहि द्थंतेति सप्त ear हितीयां प्रगे त्रिरिति। तदि merce वि्वजिति चोदकेन प्रापतं । तत्र तदाज्यमपोखा- mater aie विहितं, विश्वजितो अजि नर दत्याज्यमिति | eng arena! तदिदं विष्ठजिदतसुभयं महाव्रते se मौय ॥ सैबावरूवादीनां शस्तविभेषान्‌ दयति । (५)"होवाशतु, पिंशात्‌(\)' xfer) मैवावरहयो ब्राह्मवाष्छंस्यच्छावाकरशेति wat Haar, तैः शंसनोयाः wafate: Kar’, ते 'चतुविगना सकादैकाहादतिदेषव्याः। मुनप्रह्तौ लमनिष्टोमे मे्ावर्- श्वानो भितरावकरेत्यादिकं शख । ब्राद्मणाच्छतिनस्वायाहिं कायवायवः ५ मर्द Hod, Teg, Wet | २९२ ितरेार ण्यक सुषु माहितमिल्यादिकं# WH । भच्छावाकखेन्द्रामनौ भागत- भित्यादिकं nat) aafat तु तानि नौखपोदान्यानि विहि- तानि। तानः na पाथिवस्येल्यादिु मेत्ावरुणस्य | सुरूपकतः मित्यादिकः ब्राह्मणाच्छंसिनः। श्रा सुते सिद्धत शिधमिलच्छा THUG | त एते शस्तविशेषा होत्रणष्दाभिधेया महाव्रते पठनोयाः ॥ श्रथ चतुरविरारेकाहादप्यधिकं विशेष महाव्रते eafa | (६)"“ईङयन्तौ रपस्यव इति च ब्राह्यणाच्छं सावपेत प्रातःसवने तौव्रस्याभिवयसो ve wells माध्यग्दिने"(६)इति। स चतुवि- शातिरेशेन' ब्राद्मणाच्छसो gata सुरूपछतुमूतय इत्यादिकं पठिता पश्चात्‌ शैङ्यन्तीरपस्युवः, श्यादिकमपि पञ्चच ‘qaqa 1 तथा माध्यन्दिने सवने", स एव त्राह्मणाच्छंसौ", aafa शातिरदेशेन प्राप्त, at नो विश्वासु ear दयादिकं | पठि. ला पश्चात्‌ "तीव्रस्याभिवयसो श्रस्य', इत्यादिकं५* पञ्चच पठेत्‌ । धरत्रोभयत्र सूकप्रतोकाभिप्रायेण पश्च्ैमिति कचिद्धयाख्यातं | अन्ये ee पादग्रहण इति पंरिभाषानुसारेण waaay पठे- दिति व्याचच्चते ॥ असित्रेव TA ब्राह्मणान्तरामुसारेण कञ्चिदिशेषं दशंयति। (9)“त्िकद्र केषु महिषो यवाभिरमिति स्तोतियं एन्द्र ary a: परावत cara हि दयौरसुरो waa Nea पुरो रथमित्य- + कशवेदे मन्८सू०१०, wet fF WAIST Hor, ००९, Wels | † WATT Gor, Tr, Worl | ATT Wes, GeRz, Wers| प WARS ल ०५, Bogs, Weel °" EMIS Ale, ०१९०, Wer | § WATS म०१, Gos, Wer | RAT OR Hol’ GelO-Cywo | २८३ तोऽनुरूपः"(७) aft. स्तोत्रस्य सम्बन्धो 'स्तोतिवः' aa, एक साम चे क्रियते। स्ोतियमिति MARTA AT TAR स्तोति- यत्वं । श्रिकद्रकेषु' इवयादिकस्त॒चः शम्तस्यारौ प्रयोक्तव्यः | अनुपश्चात्‌, रुप्यते पठयते इति अनुरूपः, हितोयम्त॒नः। तस्मिन्‌ wR याहि saa प्रथमा fl ‘cary fe दति हितीयाः। ‘raw’ इति टतोयाई । aad हौ a शस्लस्यारौ usfeaai ॥ श्रथ माध्यन्दिने सवने होतुः Wa Radia विप्रं दशय- ति। (८) “चतुवि्ान्‌ मरुततौयस्याता नोऽसलु मे जरितः साभिवेगः पिवा सोममभियसुग्रतदः कया शभा सवयसः सनी डा aval इनदर हषभो रणाय'"(८) इति fay मसत्रतोयग्रहेषु मध्ये ठतौयस्य ‘anda’, होमात्‌ पृथ पठनीयं मरुल- तोधाख्यं We । तच्च मलग्रकतो भ्राता रथमिव्यादिकशृ। तख पिखजिव्यतिदिषटस्य aaa fatter, तविगरेषः सह तम्मरल- तोयं महात्रतेऽतिदेष्टव्यं। aa चातिदिष्टसय ‘ayaa’, चतुर्विशशितान्मरत्तौयात्‌ श्रातानःः पुनरपि fare, भवति। तस्मिन्‌ aaa विस्तारे प्रथमं ग्रस्‌ मे जरितः" saa wa । ततः | ‘fear सोममभियं इति हितीयं । कया ga दति तोयं । म्ला cx’ एति चतुध । सोऽयमधिक्रो विस्तारः ॥ ~~~ ane eee acest eee ere nee bee © mM पेदे Woy, Boy, wey! § MARE Hotes १९१९९ ^ । † ऋगवेद Het, सृ०१६०, wor, ¶ MHS MHS, GL, Tek | $ शऋगबदे wot, Bore, Br । ॥ aafa कग. | ( ५० ) १९४ LAAT a aa wa प्र(कतेलेव त्रफेन शस्त्रस्य समासि erate । (९)“जनिष्ठा उग्रः ast दु-ययेति मर्त्रतोयं (८) इति । यथा प्रज्लतो जनिष्ठा उग्रः" इत्यनेन सूक्तेन श्त समोपितं, तथाज्रापि तेनेव 'मरुले(िय', शस्त, TATA ॥ तस्रमभिरूष्वः दोएकट क होमं विधत्ते। (१०)५स्‌- faa मरलतोये होता faetereaty निष्कम्याम्नोप्रोये fra आच्या इतोजहोष्यौ दुष्वरे र सुवैए(१०) द्रति । 'संखिते' समाप्त, सम्यक्‌ चरत्यनेनति ‘Wad मागः, सच दिविध, संसितसच्चरो विसंखितसञ्चरघेति। सवने समाप्त सदसः पिमहारेण निगच्छति सीऽयं संश्धितसश्चरः। waa तु प्राग्‌दारेण,सोऽथं विसंखितसश्चरः। तेन "निष्कम्य serge गत्वा, aan’, धिष्णेय, "तिस आआज्याहतीः, जह्यात्‌ ॥ aa प्रधमाहुतेमन्तम।डह | (११).अनु माभिन्द्रौ तुमां ठहस्तिरनु सोमो श्रनु वाग्देव्यावोत्‌। wa at भित्रावस्‌- णाविदहावतामनु यावापथिवौ पूबहती "(१ १) इति । इन्द्रः देवः; ‘se कमणि, ‘ai, ‘aqua आवत्‌" श्रवतु। एवं हडखतिसोमसरखतोमितावरुणदयावापुथिव्यः “मां, अवन्तु | "पवहतौः पूवमाहृतौ, तदेतस्मित्रावरुणयोवियेषण। यदा लिङकव्यत्ययेन दयावापधिव्योविेषणं ॥ दितौवाइतेमेन्तमाह । (१२)५ग्रादित्या मा विष gag देषा; सप्त राजानो य उदाभिषिक्ताः। वायुः पषा वरेशः सोमो अग्निः सूथा नन्षत्ररवविह मान्‌”(१२) इति । भ्रदितेः gar wigan’, ते चाष्टसङख्याकाः। Wt पुत्रासो अ्रदितेरिति प्राण! Mele Bol( Awe | २८५ युत्यत्तरात्‌। तदनुक्रमणच्च तेवाम्नायते। तानतुक्रमिषामः, भित्र वरण धाताचा्यमाच wana ung cea faaal- waa इति। ते एते ‘faa’ सर्वेऽपि, ‘Sar’, मां “वन्तु । azar a एवान्ये, य॒लोकप्रकाशनाथं ्रभिषिक्ताः", wr सङ्ष्याका भ्रारोगादिनामकाः "राजानः", सन्ति, तेऽपिमां अवन्तु" । आरोगादयोऽपि श्रुलन्तरे समास्रताः। श्रारोगो भ्राजः WU पतङ्गः ad ज्योतिपोमान्विभासः। त भस aa दिवमातपन्तोति। तथा वायुः, ‘se’ कर्मणि, मां अनु"गम्यावतु । पूषादिष्वपि तग्रा योजनो ॥ aalargaa चमा । (१२).५पतरो मा विश्वमिद मूत पञ्चिमातरो महतः wat: । चे afafaer उत वा यजत्रास्त नो देवाः सुदाः शम यच्छतेति'*(१३) इति। ये "पितरः afi ष्व(त्ाट्यः, ते मामवन्तितिरेषः। न केवलं मामेव किन्तु ‘gz’, ‘faa’ सवं, ‘aa’ प्राणिजातं, (च, अवन्तु । afr मता येषां मरुतां ते धरचिमातरः', तथा न मारंतसुक् समाम्नातं । प्रयः पुत्रा उपमासोरभिष्ठा इति। तधा ब्राद्मणान्तर । पश्चि बे पयसो मरतो जाता द्रति । पएवरिर्गो- मूरतिदेवता । agamarard अ्गिरसो बे सत्रमासत तेषां पृश्रिघर्मदुषासीदिति। ते च मरुतः, “aay qe भरच॑नीथाः, तेऽपि प्रियङ्गचवौदिभिर चन्े। ufaa® gat taga- श्चरुत्रिवेपेन्‌ weer दति श्रुतेः । ATEN “wea, मामवन्तु । श्रग्निरेव जिह्वा येषान्ते श्रग्निजिद्वाः, wel इतं efadey- > tae ated नम AON a Tt Pt LRA ERS > =-= # प्रय दति कण, meg २९९ हितरेयार ण्यके यन्तोत्यधः। arent: Sat: चेः, सन्ति । उ तवा' श्रपिेवर्षः, वज्राः" यजनोयाः, Wes गन्पुष्पादिभिरर्चनौयाः, समर्पितं aaa भक्षयन्ति, ताटृथाथ श्ये, सन्ति, उभयविधा अ्रपि Bar अन्त्र खष्टमान्नायन्ते। इतादौ वा अन्ये देवा अरहतादो श्रध दूति। ‘a’ ताट्णाः, ‘at’, युयं, ‘geal’ wearer’ शक्याः सन्तः, ‘a’ war, ‘WH सुखं, "यच्छतः, दति" शब्दो मन्वत्रयसमाल्यधः ॥ होमान्तरं विधत्ते। (१४)दतिणे मार्जालीये en सुखः समां चतुखहोतं पूवंमवदायोत्तरतोऽस्नेरेपनिधाय विहर गप्रम्‌- ति मध्यन्दिने माजालोयो जागरित भवति तस्मिन्‌ परि HSA प्रागृहारे Aer वा प्रागुदगहारे वा(१४) इति । सरोवि्वानयोमष्ये योयं दक्िणोत्तरायतः स्वरः तस्योत्तरभागे यथा अम्नोघ्रोथो four, तथा दक्षिणभागे मा्जालोयनामको पिष्णाः, afaq (दशसडल्याका आहतः जुहोति", इत्यतुव- तेते! Aad प्रयोगप्रकारः । “उत्तमा, दशणमोमाहतिसुदिश्य “सुचि' wal, ‘aqedia’, are प्रथमं “अवदाय, तदाज्य- विशिष्टानां सुचं माजजालोयस्य “aa, “उत्तरभागे खाप पिला, दगमाहतः पूव॑भाविनोनवाइतौः सरुवेण ‘afaq aaa, जृहयात्‌। स च माजौलोयः परिह्ठतः परितः कटा- दिभिराच्छादिती भवति। तत्र Hara’ पएतरेशार प्रायामुरौ- च्यामेशान्धां ar, दहति त्रिधा विकन्यितं । यदय्येतदोमकालात्‌ पूर्व मार्जालीये विष्टतस्यागनेधिरकालव्यवधानमस्ति, तथापि माध्यन्दिने सवनं विहरणकालमारभ्य 'माजौलोययिष्णा7गतीऽग्नि- WAT ०।१अ०।१ख ०।१५-१८०। १८ यधा न्‌ शाम्यति, तथा (जागरितः काष्ठप्र्तेपेण पुनः पनः प्रचलितः, भवति" ॥ afer होमे प्रथमं मन्माह | (१५)५ग्रगिरिवानाधुणः एथिवौव सुषदा भूयासम्‌'(१५) इति । यधा श्रमः", aaa केनापि fava शक्यः, एवमहमप्यतिरस्काथः भूयासं | यथाच पृथिवो, qe सेय णावतिष्ठते, एवमहमपि भूयासं" | शोभनं सदोऽवस्थानं यस्य मम सोऽहं सुषदा ॥ दितोयं मन्तम।हइ | (१६)५गअरन्तरिक्षमिवानाप्य atfcar- नाधु्ो भूयासम्‌" (१६) इति । यथा wafer, पाद्चारिणा विरोधिना वृणा प्रास न शक्य, यथा च द्युलोको मानुषेण nam तिरक मगः, एयमहतपि गुभिरप्राप्तः “war: धष्यः, च म्ूयासम्‌ ॥ तीयं मन्वमाह । (१७)“सूय इवाप्रतिष्ट यथन्द्रमा इव पनभमूयासम्‌'"(१७) इति । यथा ‘aa’, खस्मादप्यधिकस्य तेजखिनः प्रतिकलस्याभावादतिरस्कायंः । यथा वा चन्द्रमाः छषणपन्ने चषीगोऽपि gas पुनः प्राहुभवति । एवमहमपि परै. रतिरस्कताथ एव भभूयास'। एकेनापि निमित्तेन कदाचिल- त्यपि तिरक्कारे त्परिहारेण एुनरप्यूजितः भूयामम्‌' ॥ / qa wane! (१८)“मन carga वायुरिव श्लोकम्‌ भूःयासम्‌”(१८)। यथा "मनः, उत्तरोत्तराभिहदिकाडनचया प्रयतमानं सत्‌ ARAMA नृतनं दपं प्रतिपद्यते । एवमहम- # वेनापोति कर, ae FI १९८ एतरेधारण्यके पयत्तरोत्तराभिषद्ैया नूतनः ‘apa’ । श्लोकः" सङ्क; । यथाः "वायु. ्रषाढादिमासे समुद्रतौरादिरेशे वा सखरयमसुत्पत्य उत्त- रोत्तराभिहदया wren भवति एवमहमपि पतपौ्रादिस- रूपे णोत्पत्रः भूयासं" । पञ्चमं wane! (te)“aefta a रात्रिरिव प्रियो भूयासम्‌(१९) इति । ‘ae’, यथा प्रकागे ना्धकारन्रिवल्य बारिज्यसेवादिना ‘a’ धनं, सम्पादयति। एवमहमपि धनसम्पार्कः भूयासं यथाच ‘aia’, वि्रामादिसुखदहे- तुतया प्रिया । रएवमहमपि सवषां प्रियः भूयासम्‌ ॥ ^ षष्ठ Ware! (२०)^गाब इव yaya faaafaa मरोचयो Waray’ (Ro) इति । यथा गावः, संवल्सर संवत्सरे वत्सरूपेण॒पुनरुत्मर्तिमत्यः। एवमहमपि च पुत्र दिरूपण एनः एनः भूयासम्‌ । यथा चोमामहेष्वरलच्मीनारायणादि- (मिथुनं, तेजखिलेन प्रसिद'। एवमहमपि (मरोचयवः' मरौचि- aioe, भूयासम्‌" ॥ सप्तमं मन्रमाहइ। (22) “a ca रस ग्रोपधय द्रव रुपं भूयासम्‌'*(२१) दति । रापः", यथा रसवत्यः, एवमहं “रसः मधुरास्तादिरससम्पत्रः, भूयास" । जरोषधयः, यथा पक्षाः सत्यो रमगोयरूपयुक्ता saa! एवमहमपि ‘eu’ gfear- न्यादिना रमणोयरूपयुक्रः, ^भूयासम्‌'॥ wea मन्तमाइ । (२२).अद्मिव विमु यज्ञ इव प्रभूभू - यासम्‌ (२२) इति । व्र यथा भक्यभोज्यलेष्यचोथर्पेर विविधं भवति । एवमहमपि विभुः धनविद्यासम्बमल्या विविधः, १अ्रा०1१प्र०।१ख्‌०।२३-२५०। २८५ 'मूयासं' । यधा ‘ay’ च्योतिष्टीमादिः, खर्गादिफलप्रदानं समधंः, एवमहमपि ‘ay,’ पु्रृत्यादिपोषरे समथः; 'भूयासं' ॥ नवमं wane! (२२)“ब्रद्मेव लोके चतमिष frat ayaa’ (22) दति । यथा “ae ब्राह्मणः, (लोके, खष्ठः, एव मह- मपि ae. Sara’ i यथा च ‘aa’, राज्यगजाशादि' विया, afyafa:, एवमहमपि सवंसम्पदामधिपतिः, भूयासं" a अथ सुचि चतुखहोतेनाज्येन होतुं मन्रख प्रतौकं द्भवति | (९४)८द्‌गन एषा समितिभवातीतिन"(२४)इति । सोऽयं मनः संहिताग्रये zea इतिशब्दो दणादतिमन्वममाघ्ं; | afaq दशमे मन्ते गाखान्तरगतसख पाठस्यानुपादेयतां दथ- यति । (२५)ग्रब विभाय वौथेति ब्रीणनन्वु चम्‌ (२५) इति । यदग्न एषेलेतस्यामृचि ‘ata’, परानि, शाखान्तरेऽन्यथा पठितानि, तानि श्रननवुचं ऋगनुसारोरि न भवतन्ति। कानि तानि पदानीलागद्य wea श्रव, इयेवं ode ‘faa’, इति द्ितोयं। ‘ale’, इति ढतौयं। तस्या afa रत्रा च यदिभजासि खधांव इति ठतोयः पादः । ae चायमर्धः हे ANT, WAIT TA, रत्रा च यत्‌ रतरान्यपि यानि विभजासि पथक्गरोषोति। afaq पारे रत्नाना- मतुवादयोतनाय यच्छब्दोऽपेचितः। wate सम्बोध्य- मानलाद्‌ विभजामौलेकव चनमपेच्तितं । भ्रतस्तदुभयख् गठुसा- रि। शाखान्तरे तु तदुभयं परित्यज्य भ्रत्र विभजायेति पददयं [न * राश्यगवाश्वादिधियामिति के, ग FI † WAIT Hole, Terr, Wee | ४०० एतरेथारश्यके पठितं । तहयर्गनुसारि न भवति | यथोक्ञानुवादाभावात्‌ | बहवचनस्यानन्वितिलाच्च। तथा चतुथंपाद्‌ एवमालरायते। भाग नो अरव वसुमन्तं वोतादिति। तस्यायमथः। दे अग्ने अत्रासिन्‌ wale नोऽस्माकं वसुमन्तं भाग aE भाग्य बौतात्‌ विशेषेण प्ाप्रहि सम्प्ादयेति। तस्मिन्नपि पादे श।खान्तरोया Tafa पठन्ति। तदपि पूवं दयु | सन्ति हि a2 तत्र तत्र शाखान्तरे पाटदूषणानि agfa तधा हि बृह afaat हवा ठधालित्यस्मिन्‌ मन्ते हविषा विधेरिति शाखा न्तरपाठः | सच यन्न AMAA दुष्टः । इत्यभिप्रेत्य ब्राह्मणे समाम्नायते! यद्‌ ब्रूयादिधेरिति यन्नः खाणमच्छैत्‌) इधा- लिव्या यन्नः खाण्मेव परिणीति एव ae gay Far वसामायेलयादिकमसुदादहायं ॥ माालोयहोमादष्वेसुपखानं विधत्ते । (२६).्रब्र तिष्ठ- तरादित्यमुपतिष्ठते परयान्तं प्रदचिणमावयेतेषेवाखाहाकारे रेचेवार ws मधर दरदं मधु द्रमन्तोव्रसुतं fasta इद मधुर दरदं मष्विति (ag) इति । ‘sa’ माजीलोयसमोपे, तिष्ठन्‌, mega: श्रादिलयं, sufasal यदा लादिल्यः पथिमाथा- न्दिधि पयीदत्तः, तदा खयमपि श्रदस्तिण, यथा भवति तथा ‘quia’, पथिमाभिमुखः ‘ud? पूर्वोक्तैः, अभ्निरिवानाधुषय दूत्यादिभिर्दयभिमनतैः, होमार्घापादितख्वाहाकार रहितैरपरति- Bal प्राङ्मुखोपसानेऽप्येत एव मन्ता: । वश्यमाणमन्ता- न्तरेण WE समुश्वयार्धः “च'कारः। तच्च मन्त्रान्तरं ‘Tey’ इत्यादिकं दे आदित्य ‘ca’ warq प्रति सर्वधेवा- QUT ole Folage । ४०१ गच्छ। दूरादाह्नाना्था afar) आगमनप्रयोजनमुच्यते । ` इद्‌ श्रस्नामिरहीवमानं हविः, ‘ay’ मधुरं। श्ुतिरहिरुतिदेतः दुभयमल्यन्तमादरार्भ । तदेव हविः पुनविभेपाकारेण निरि. श्यते | ‘ga! पुरतो वत्तमानं, ‘Maga’ dla बहमन्म्‌त्ा- परयोगेणाभिषुतं सोमरमं, “पिव'। श्रतिः पूउवाातिशेये- , तदव्यन्तमादरारधः। द्रति'यब्दा मन्तममाध्यधंः। "चशब्दः | gaat: सह AAAI: ॥ आदिवयोपस्थानादृष्वन्दासो विषयं ad विधत्ते । (२०प्प्रथाः सशासि पूणङ्काम्तिखोऽवमाः पड तमाः* (२७) इति । वच्य म्मणकमाथः यादास्यः प्रेषणौधास्ता रामौ प्रेषयेत्‌ । ताश दास्य उदकपुगकु्ुक्वा भवन्ति । तासान्दासोम।न्रिलमधमः पत्तः, प्रटसङ्ष्या उप्तम: प्तः । तासां प्रेषणे मन्तमाह। (२८)“द्रमं धिण्ामुदकुख्रचनिः प्रदक्षिणं परित्राय दधिः; पाणिभिद्‌ चिणानृरूनाप्राना एवा XT मधूरे दरदं मध्विति agen (२८) ॥ १॥ | (१)उपाक्रते सोते चेधन्निनयाथा तरोत्तर च मार्जालौये शेषमन्तवदोति(१) (रोप्रदक्तिणपप्निः निर््ुयाग्रेण युं पुरस्तात, प्र्ङमुखस्तष्ठन्न रः शिर उपतिष्ठते नमस गायचाय यत्ते शिर इति(र) (रतेन व ada’ प्रत्य दकिणमुदद्युखः TIAMAT राथन्तराय se feu: ag efile) (४च्रपरेणभ्रि FRA प्राद्ख उत्तर नमस्त वृते यस्त उत्तरः TA ई{४)५पश्चात्पराङपुच्छं ( ५१ ) ४०२ तरथारण्यके ` नमस्ते भद्राय यन्तं पुच्छ याते प्रति्टेति(५) (₹दतति णतः पुछस्यात्मानं नमस्त ॒राजनाय यस्त॒ आत्म fale) WRU ेतरेयारश्यकभाष्यम्‌ | (१)“उपाकते ata तैधत्निनथाथानरोत्तरे च मार्जालीये भेषमन्तबदोति'"(६) # इति। हे दास्यः शरमं" माजनोयास्यं, ‘fray,’ aa स्थापितं ‘segay’, “विवार, “प्द्चि णोकुरत | fa gam, प्रदक्तिलोकरणकाले ae शिरस्यवख्ितानुदकु- भान्‌ वामहस्तेरवष्टभ्य ‘fat: पाणिभिः, सखकौयान्‌ ‘afar णान्‌र्ून्‌, TST! पुनरपि किं gaan, तस्िन्‌ काले ‘amar, द्रत्यादिकं मन्तभागं पठन्यः। Tae भागो होतुरा- दिव्योपखने व्याख्यातः । श्रयच्चोक्तो मन्वार्धरूपः प्रयोगस्तेतन्ति- रोये विखष्टमामनातः। उद्कु्मानधि निधाय दासो मार्ना- aia uftaafa प्रद निन्नन्तोरिदं मधु waa sf हे दास्यः यूयमेतावत्‌ Ral तत॒ ज्व Taya सामगान्‌ प्रति स्तोत्र, श्रनुन्नापिते सति, wagufeaqed तधा विभ्य प्रदेशे feet! श्रयं efadt मा्जालौय एकः प्रदेयः । उक्तरो 'माजोलोयो हितीयः प्रटेणः। उत्तरमाज†लीयो नामा- ama frat | तज्रोभयतर सिक्ञस्योदकस्यावशिष्टं भागं वेदिमध्यं fear शतिगब्द दमं पिष्णामित्यादिमन्- ५१ श्रा०।१अ०।२ख्‌०।२-४क०। Bek AAG | Ara eral: प्रेषितवतो होतुरत्तरवैरिथा- maa चित्या मेश्वयवोपसथानं auras ॥ | aa मिर्रद्युपखानं विधत्ते! (२)“प्रदचिरमगिनं निष aT यूपं yea प्रयङ्‌मुदस्तिष्ठतग्न ; fire उपतिष्ठते नमस्ते गायत्राय यत्ते थिर इति""(२) इति। arated “रग्निः, श्रदच्िगं, gaa 'निष्कुम्य', भ्रन्निचित्यं दच्िणेन गला, यूपस्य पवंभागे Fame, "पुरस्तत्‌, खयं TARY स्तिष्ठन्‌? ‘aaa’, इव्यादिमन्ेण तस्य म्नः, शिरोभाग मुपति्ठेत । हे ama तव, ‘aq गायत्र साम, शिरोरूपेश वर्सति, wa “गायवररूपाय शिरसे त्वदीयाय aa? WE गायह- सामरः शिरोरूपत्मघ्वधंणा तदुप श्वाना द्वगन्तच्यं | तवा चान्य- बराख्ायत। गायत्रेण पुरस्तादुपतिष्ठत दति । नमस्त LAT: दिमन्वसमाघ्यधंः ‘faa: ॥ द्चिणपच्तस्योपसानं विधत्ते | (२)५ते नव यथेतं wae दचिणसुदडमुखः पक्वं नमस्त TAMA यस्तं eau aq efa’(2) इति। येन मागण पूवस्यान्दिभि गतः, "तेनेव, aan, प्रतिनिदठ्य, दचिणखान्दिशि सथ "उदल्नुखः, | तिष्ठन्‌ दिलाने; दक्षिणं पच, मन्तेणौपतिष्ठेत । ‘aaa’ sae meat ‘aad’ दति, यथागतं तथेषे्यथः। दचि- GUTS रथन्तरसामतबन्धोऽध्वयूपसयानाद्वगन्तन्यः । तधा च तदुपस्यानमामरातं | ठ हद्र ्रन्तराभ्यां पत्ताविति ॥ saranda भिपत्ते। (४)शअ्रपरेणाम्नि पुच्छ मतिक्रम्य WERE उत्तरं ममस्तं हते यस उत्तरः पतच 0 ैतसेारण्यक sfa'(s) इति 1 afaafenafed यद्ग्निएुच्छन्तस्य॒प्ि- मभागेन तत्‌ पुच्छ" ्रतिक्रम्य, उत्तरपक्तस्य पञ्िमाया- fefa प्राङ्मुखः, saa “उत्तरः, we, मन्त्ेणोपति्ठत | तस्य TAN हहतयामरूपलयं TATA ॥ पच्छस्योपस्यानं faa (५)“'पथात्‌ प्राङ्‌ पुच्छं नमस्त wera यत्ते पच्छः या ते प्रतिष्ठेति (a) इति। faa afuafefa प्राहमुलोऽवस्ाय way ‘gen’, उपविष्टे त । yeaa पुच्छर्पल्मुपनिषदि पच्चविधोपासनायामनुक्रम- णाट्‌वगस्यते। तत्र पञ्चावयवा एवममुक्रम्यन्ते। गायत्र रथन्तरं genx राजनमिति । wad इति fat दच्चिणः# पक्त उत्तर, प्रत्तः पुच्छम्रामेत्याख्यानमिति च। त्ते पुच्छ थाति प्रतिष्ठा, इति पच्छस्येव प्रतिष्ठालसुक्तः। प्रतितिष्ठल्यव- यवम्पत्ति्मबचनगरेति प्रतिष्टः॥ चित्यामेमध्यणशरोरसखीपस्थानं विधन्त । (६)“दत्तिणतः पच्छस्यातानं नमस्त राजनाय यस्त॒ श्रामेति"(६) इति । ‘quae’, ‘eam प्राङ्मुखः खिला मध्यरेहमुपतिष्टेत | ‘qe TAVITA ब्रूते । मध्य होषामक्गानामामेति Tas) राजनसास्ना AVNTIHIG पुबवदृष्टव्यम्‌ ॥ २॥ (१यथेत' सदः प्रपप॑ति(१) (रे्ुरस्तान. पड ख Ba भवति(र (QW रज्ज. बोवध Tala प्राच Alea [1 re =-= ~~~" ~> ~~ = ~~~ >> नमनो = = % दूति afaq दति अआद्भधतपारान्त्‌ | ५्रा०।१५०।२स०।१-२ we । ४०५ प्रपाद्योत्तरण्ौप्रीय परित्रज्य Waa द्वारा सदः wal- यिष्णयानुत्तरेण.२) ४ ओदुम्ब राणि काष्टानि प्रडःखख भवन्ति प्रालाश्चानि मिश्राणि ane) ५नोणि फलका- न्युभयतस्तष्टानि इ वा हच्य च तावल्य.(५) (६ दषुमाचः प्राङ्‌ deal निमुष्टिक्ियेडडदगय्रः प्रागथ्ाभ्यां सृ चोभ्यां VAAL) (७)दक्िणोत्तरे खणे निखाथाभिती wees बोवधमल्यादधाल्याखसन्बितं कत्तः(9(८बुष्टासु ङ्कद्रा- fa प्रह भवन्ति रज्न्‌भ्याम्‌ध्वेमुद्यति दक्तिणयो- तरतः सव्यया दभ्यं त्रिगुणे ख्यातां सव्यदकिणे प्च व्यायामे fart बोवधे fa: प्रद्तिणं पर्वस्योधवं यन्धि निष्टक्य' बघ्नाति) (<) णखामिब्रंसोभि्वा पयु wana. fae) (१०)चत्‌ग ङ्गलेनेष विभूमः प्र हः स्यानरु्टिमा- AW (ee) (Quefana उद्‌ादिततरः समो बा,१९) (१२ पदमाचे धिष्णयात (१२)॥ ३॥ एेतरेयारण्यकभाव्यम्‌ | चिव्याग्ुपखानाद्‌ध्व ४ होतुः सदःपषेथं विधत्त । (५)५य- ad सदः परसपतिः(१) दूति। पूव वित्यार्निसमोपे माज- लौयादयेन प्रकारेणागतं तस्ित्रेव aa uaa arataty वामभागेन खाप्य ‘az’, प्रविशत्‌ ॥ दोलाकल्यनं विधत्त । (र)“पुरस्तात्‌ HEE TRA rr cee aetna ˆ ~-“~-“~-------~~--~---= => = ~~~ ° चित्यागुपपस्थानमन्तरमिति ao rd -~-------~------~ ४०६ शैतरेयारण्यकं भवति"(२) इति । होतुः सद्‌ःप्रषेय(त्‌ qafaaa कालि प्रेडः- खः' दाला, अ्रष्व्ुभिः सम्पाद्नोया भवति। दोलासाधनानां सख्ुणादौनां सदस्यानयनं विधत्ते । (3) QT र्न्‌ वोवध द्रयेतत्‌ प्रचाल्य तौधेन प्रपाद्योत्तरेण- ग्नोध्रोयं परिव्रज्य Jagr EIT AE Vat (ATWITT ATT (2) दति। ‘qa’ हो walt, (रलयं फलके बन्वनक्चमं । “वो- वधः" स्तस्मवासपरि तिथं गवखापनौोयः काष्टविशेषः। एतति- तयं मलापनयनाय “Hae, 'तौ्ंगब्द वायन मागेणानयेत्‌ | उत्करचात्वालयो ATS गम्तोर्थः । एतत्त मित्या चच्तत इति परिभाषितलात्‌ । ततः आग्नोप्नोयपिष्णय, वामभागेऽवस्याप्य उत्तरभागे तत्‌ सवमानोय पूवदारेक, सदः, प्रवेश्य सदसो मध्ये ‘alarm, वामभागे wal तेषां उत्तरदेशेनानोय षो तोयधिष्णासख waaay | „ तत्र काष्ठानां walang विधत्ते । (४).ओदम्बरायि काष्ठानि wee भवन्ति पालाश्रानि मिश्राणि वा'"(४) इति। खष्टोऽधः॥ Haat होतुरारोदगणाथ फलकानि विधत्ते | (५)^तौणि फलकान्युभयतस्तष्टानि दे वा सूश्च तावत्य (५) दति । भध- WUC फलकानां सम्यक AAT कत्तव्यन्तानि “फलका- नि die, इयेकः पचः । a, इति पच्चान्तरम्‌ । Qe’ फलक- सन्ध(नहेतवः सूत्माग्राः! काष्ठविशेषः, च, फलकवन्तिखो घर वा॥ पफलकसनधानेन निष्यत्रस्य प्रहस्य खरूपं विश्दयति। पग्रा०।!श्र०।३ख्‌०।६-व््‌०। goo (4)“xgara: we te निमष्टि्ञस्तियंडःङद्गग्रः प्राग ग्राभ्यां सूचौभ्यां समुतः”(६) इति । tere ्राक्पश्चिमविस्तारः, वाणम(तः, ‘fare efatiatfaaic, ‘faqfea.’ afe- ्युनवाणमातः स च प्र ह्ः",“उद्‌ गग्रः,दक्िएमूलः, स्था प्रनोयः | मच प्रागग्राग्यां', सूचोगब्दाभिषेयाभ्यां फलकसन्धानहेतुभ्यां) ‘aga संयुक्तः, काय्य ॥ दौलायाः खापनप्रकार विधत्त। (*)"द्त्निणोत्तरे ~ o~ aq fagrafadt waar वोवघमवत्यादराल्यास्यसम्मितं 0 क्तुः"(9) दति । stat सौदति यस्मिन्‌ धिष्णो खाने तत्‌ ‘Gave’, तस्य 'दल्तिशात्तरयोः maa: wae निख- नेत्‌। तयो; स्तन्चयोारुपरि चतुररत्िमातरः ववोवधनामकं faders, खापयेत्‌। तच्च काष्ठ ‘any यजमानस्य, उत्‌- fanaa, qaafaa’ यथा भवति तधा स्तम्भस्य निखातभा- TGs ` यज मानमुखपरिमिति स्तम्भा सखापयेत्‌ | AA प्रलकबन्धनप्रकार दशयति । (<) कष्टासु हद्रारणि Tre भवन्ति रव्लुभ्यामूष्वुंयति दक्षिगतो दक्षिणयोत्तरतः amar दाभ्यं त्रिगुणे स्यातां स्यदक्षिग प्रश्चव्यायामे दिगुणो वौवधे ति; प्रदच्निणं पथस्योध्वग्रन्यित्र्टकय बद्नाति'(८) इति । ‘gar प्रहस्य ware कोगविगेषाः। परेड खस्य' फलकस्य, तेषु wae Wey fea’, gaiq: दचिर्गाच्छद्रहये car दिगुणौकताया एकस्या श्रग्रहयं war तां cer “na”, उत्रम- येत्‌। एवमुत्तर च्छिद्रहये रज्वन्तरं द्रष्टव्यं । aa द्तिगरन्न्‌ | प्रदचिणाहत्‌ HAT) SUT: Tareq aati तेष got एतरेषारण्यके रल्‌ cat Age 'सव्यरचति गाहतौ ‘agen, eta, mar, दिगुषे, यधा भवति amt ‘awlara पञ्चयायामा रननदिगुणोक्लता सदियामा भवति। तस्या मध्यभागे WUT फ़लकस्याधसतादुपन्तोणएम्‌। श्रवगिष्टीऽग- श्किद्रहयादष्वसुत्रोत उप्ररितने ‘aay’, तट्ग्रमेककं “विः, श्रदक्िणौल्लवयाग्रदयेन ayaa जध्वग्रन्यिः ada! सच (निष्टकयः', पिखावन्धनवत्‌ सहसा मो चधित्‌' शकलं fread | निखातयोः स्तम्मयोष्टटौकरणं विधत्ते (<)“गाखा- भिञंसोभिर्वा पयपषरन्यप्रकम्मि"(९) इति । war ware कम्पो न भवति तथा ‘wafer ware परितस्तखिन्रवटे पांश प्रतिपत्ति | हम्तन प्र्तेपणं न कत्तव्यं किन्तु वचगाख।भिः", इसोभिवा? पांशून्‌ प्रहत । तपखिनामासनाधं ठण्वज्ञोता- लपत्रवेणदलादिभिनिं मिता अल्पकटविगेषा स्यः ॥ पालकभृम्योमेध्ये व्यवधाने प्रमाणं THAT । (१०)“चतुरङ्- लेनेष विभूमः प्रह: स्याशुष्टिमातेण बा”(१०) दति । भमै fafae: ‘fry’, अङ्गलचतुष्टयमिलेकः om. तस्योपरि जध्वाह्ुष्टयुक्ता सुहिमेवति तावदहयवधानमिल्यपरः va ॥ दक्षिणभागे फलकस्योन्नघय' विकल्येन विधत्ते । (११)“द्‌त्ति- णत उदाहिततरः समो वा"(११) इति a Pawar wit लम्बमानस्य wana fara र व्य्रधाने प्रमाणं esata: (2x) “aeara धिष्णात्‌ (१२) vial वपिषणन्‌, पथिमभागे ‘czar’, फलकमवतिष्ठत इति शेषः ५ ay 1 RAT OU Molsw@o | ४०९ (९)निष्ठिते vg होता वाणमौदुम्र शततन्तसुभार््ा परिण्दयोत्तरत उपोचतं यथा वीणा ?(र)सप्तमि्डन्दोभि- AMA: खानान्यसयोध्वमुटग्क्तीयादृशएभिर्वा(र) (रोगा- AAW ला न्दसोदू हाग्योष्णिददेन लानुष्टभेन ला वार्द- तिन त्वा USA त्वा बेट भेन ला जागतेन ला वैराभेन al दैपदेन त्वानिष्छन्दसा त्वेति) (externa स्थानानामनुपरिकमणमोदुम्ब्यारैया शाखया सपला- शया म्‌लदेशेन वाण चिषध्वेसुल्लिखति() (भप्राणाय त्वापानाय ला व्यानाय त्वोन्निखामोति(५) (ई अन्येभ्योऽपि कामेभ्यः पुनरपि न तक्लिखामोति ब्रयात्‌.€) (छयेन सशाखं छन्दोगेभ्यः प्रयच्छ्ति(७) (८)भतेश्यस्बेति qar- चं फलके पाणे प्रतिष्ठापयति प्राणमनु Fea प्राञ्च प्रह्वः प्रणयति व्यानमनु वोद्खनखेति तिवच्चमपानमनीङ्क- खेत्यभ्यात्म (८) («)मूमुवः खरिति अपति(<) (“प्राणाय लेति प्राख्मेव व्यानाय लेति तिर्यच्वमपानाय लरे्यभ्या- त्मं(९०)(१शवसबसत्वा गायचेण चन्दसारोदन्तु तानन्ा- रीदामोति cals फलकेऽरती प्रतिष्ठापयति(१९) (१रोअथ a फलकं नानापाणित्धामभिपदेत यथाहिः खपस्यन्‌(१२) (१२) मध्यमं कव केनोपस्यशेर्‌ दयोर्वा ससि (१३)८१४)स्द्रासत्वा चष्ट भेन चन्दसारोद्न्तु तानन्वारोदा f ५२ ) ४१० ेतरेथारश् क मीति chad सकश्यतिदरल्यादिल्यारू्ा जागतेन छन्द- सारोदन्तु तानम्बारोदामोति सव्यं धिरे at देवा आनुष्ट मेन च्छन्दसारोदन्तु ताननारोहामोति समा- रोदति (१४) (१५)पश्रात्‌ खस frenzy दक्षिणं पाद्‌ प्राव प्रतिष्ठापयतयघ रच्छं यदेतर श्रास्येदथेतर यदेतरो- ऽयेतरत्नीनी fart gate edaaty saa: MATT Shred HHT चोदुम्बरेमासन्दोमुद्गाता(१६)(१७यदि कसविदवश्यकर्मणे जिगमिषेदादिश्य पालं प्राङ्वरद्य चरित्वा तमथेमेवमेवाजपया वृतारो देत्‌(१७) ॥ ४॥ एितरेयारखकभाषथम्‌ | अध होतुवौणधारणं विधत्ते । (१)८निहिते प्रह Kar वाशमौदुष्बरं शततन्तुमुभाभ्यां प्ररिद्चो्षरत उपीहते यधा बोणाम्‌(१) इति । ‘aa’ उक्तप्रकरिण, भ्ध्वरयुभिरप्कस्िते et TES’, समाप सति aa: ar’, चिव्यामिप्रदेभादागत्य सदः प्रविश्य प्रेडखस्य परषादासौनः श्रीदुम्बरं शततन्तु वाणं" "उभाभ्यां, हस्ताभ्यां, आदाय, ‘sacs वौ णावदारयैत्‌ | यथा लोके काश्डवोणा हितपादितन्तुयुकञा तधा विस्तृतफलके सम्पादिता शततन्तुबन्धनपर््यापता महती ata वाणशब्टे- नोत ॥ वामभागे धारितख वाणस्य मन्तः खरख्ानकल्यनं विधते । ५२) "सप्तभिन्डन्दोभिषतुरत्तरैः खानान्यस्योध्वसुद््ह्लौया- AAT ole ols GolQ-UMo | ४९१९ हशमभिर्वा(२) इति । गायुपरणि गनुष्टब्हहतोपङलिविष्टबल- गत्य; सप्तच्छन्दांसि। विराट्‌, दिपदा, भ्रतिच्छन्दः, fafae- न्धष्केन्दोऽन्तरमिव्येतानि चत्वायत्तराणि छन्दांसि तथाविध- च्छन्द प्रतिपादकमन्तेवाणस्याधोभागमारभ्योत्तरोत्तरं “ऊध्वं, सरखानानि' कनविल्लाब्कनेनोपकल्ययेत्‌ । अ्रन्तिमच्छन्दोऽन्त- रपरित्यागेन दशभिर्वा", इति cara ॥ इदानीं क्रमेण छन्दोमन्तानाद | (२)“गायत्रेण ला छन्दसो- दृहाम्ौणिहेन AACA त्वा वाहेन तवा USA ला चष्ट भेन ला जागतेन त्रा बेराजेन ला दैपदेन लातिश्छन्दसा लेति") एति । हे वाण ‘at .गायत्रयाख्यन “छन्दसा,” ‘sgutfa परिज्नातखरस्थानविगरेषयुक्ष करोमि । एवमुत्तरेष्वपि way छन्दसोदृहाभि', cad भागमनुषनज्य योजनौयं । ‘afar weet मन्वसमाध्यधंः | षवनयत्माद्नाय marae fart (8) “eatery: क्रम्य यानानामनुपरिक्रमणमौ दुम्ब्थाद्रया शाखया सपलाशथा मलदेयेन वाणं निरूष्वसुक्तिखति'(४) इति । यधोक्षश्छन्दोवा- पचकमन्ताननुक्रभेण पठिता daa खरख्थानविशेषाणं श्रतु क्रभेणोपकल्यनं सम्पादय ततः पण्युक्तया कयाचित्‌ भाद्रया" उद्न्बरशाखया' तं वाश", “चरिवारं Su”, उनृखण्यात्‌ । येथमौदुम्बर्थाखा तस्या श्रग्रेणोन्‌माजनं न कुर्यात्‌, किन्तु मलदेशेन', कुयात्‌ i ` उश्माज्ञनब्रयाध' amaze दशयति । (५)“प्राणय ल्राषा- नाय लला व्यानाय लो्िखमोति(५) इति । Fare ‘ara: ४१२ रेतरेपारण्यके सखत्‌प्राणत्तिरसार्थमुन्‌खजाभि । एवमुत्तरत्रापि yaaa: cant, ‘sfaafa, saqueadi इतिशब्द ईटशखाने सर्वत्र मन्वसमास्यधः ॥ ^ शाख।(न्तराभिदितं मन्त्रप्रयोगं निषेघति। (६)“श्रन्येभ्यो- fa artes: पुनरपि न त्तिखामोति ब्रूयात्‌) इति | भाखा- न्तरे fe प्राणादिरक्षार्था्चखनादूष्व' कामान्तरसिष्यध “gat प्युक्िखामि" (द्रति मन्त्रयोगः, अभ्युपगतः त तु, न कुयात्‌ प्राणादिमन्वचयेणेवारेषकामसिद्धः ॥ वागस्य दानं fara (9)“ada सशणाखं छन्दोगेभ्यः प्रथच्छ ति" (9) इति ॥ | वाणदानादृध्वं प्रङखमारुसचोहोतुः प्रथम मन्तः प्रं खस्य चालनं विधन्तं । (८)““भूतेभ्यस्त्रेति पशाइ फलके पाणो प्रतिष्ठापयति प्राणमनु प्रेङखखेति ae प्रेङ्खं प्रणयति (व्यान मनु वोह्ृखेति तियंच्चमपानमन्वौङ्खेत्यभ्याल ”(८)) इति । असो होता प्रेङखस्यापरफ्लक, ‘Yaw’, ‘aia’ मन्ते, 'पारिदयं श्रतिष्ठापयेत्‌। ह प्रेडख सर्वभूलोपकाराथः लां पारिभ्यां खशामोति शेषः। ततः श्राणमनु ae’, ‘sf aT, तं Ge’, पूवदिम्गाभितेन चालयेत्‌ । हे प्रह लमस्म रौयं ‘aru’, Tyee प्रकषण चलितो भव । यथा प्राशः पुरस्तादच्छति तघा लमपि पूवैस्याग्दिशि गच्छत्यथ, । ततः ‘aang वौह्खः, ‘fa aay, तं प्र इन्तियंच्च, -दसिणोत्तरदिगनुसारेण Wala हे प्रेष्ठ aaa ध्यानं", “रनु दक्तिणोत्त- जयन क "© इ्राखानाराभिमतमिति ae | ५ ्रा०।१अ्,।४ख ०।९-१ २० | ४१२ रदिभोविभेमेण चलितो भव । ततः श्रपानमन्वोहस्', इतिः wad, खासाभिमुख्पन चालयेत्‌। हे प्रष्ठ लमस्मदौीयं “श्रपा- नवायुमन्तःसच्चारिणं श्रनुखत्यास्मद्‌ाभिसुस्येन चितो wan ) िविधचालनादूष्व ' व्याहतिजपं विधत्ते। (e) ayer: सरिति जपति"(८) इति । tee gerade यरेतचा- लनत्रयं ad तेन एथिव्यादिलोकत्रयं ee भवलिलधः | sarge पुनरपि पूवेवतेधा चालनं विधत्ते । (१ ०)प्राण- य afa प्राञ्चमेव व्यानाय तेति तियच्चमपानाय वेत्यभ्यासं”(१०) afal हे te त्रामस्मदोयप्राणादियरत्ताध॑न्चालयितला दढ पश्यामोतिगेषः। अत्र walang wa a q fafa इति- दयोतना एव'कारः ॥ Wea दादपेपरोचणादष्वं' समारोहणप्रकारं विवक्षुरादौ कूपेरा्यरत्रिख्ापनं farts (११)“वसवस््वा गायत्रेण च्छन्द्‌- सारोहन्त॒ ताननारोदामीति ware फलकःऽरतो प्रतिष्ठाप- यति (११) इति । (वसवस्त्वा, इययादिः खापनमन्तः ) दहे We त्रामष्टसङ्ब्याकाः ‘aaa’ देवाः, गायचच्छन्दोरूपे साधनेन प्रथमं ‘sie’, तान्‌" वसून्‌, अनुद्य, पश्चादह “आरोद्ामि' ॥ भ्रब्निखापनानन्तरम्‌्वाङ्गलिभ्यां पामिभ्यां पूवफलकसर्धनं विधत्ते । (१२). ga maa नानापाणिभ्यामभिपदयेत यथा- हिः खप्छमन्‌”(१२)दइति । लोके सपंणं करिष्यन्‌ पन्नग; भिर उब्र- यति । तथायं पाणी उती इत्वा ताभ्यां “त्रभिमृशेदिल्यथः* ॥ ° अभिस्यजदित्ययं इति ae, ग० च्‌ | ४१४ एितरेयारण्यके कू॑राभ्यां पञ्चिमफलकमग्राभ्यां पूवेफलकश्च स्यष्टवतः सखस्याऽधोमागे वृकनामा मध्यमफलकस्म्ंनं विधत्ते । (१२)“मध्यमं दबुकेनोपस्ुशेहयोवां सन्धि ”(१३) इति। फल- aay मध्यमस्य; । इयपत्ते सन्धिखथः ॥ HI मन्तत्रयेण क्रमादत्तिएवामसक्यिभ्यां कत्‌ज्रणरौरेण च Hered विधत्ते । (¢8) TET Agta च्छन्दसारोदन्तु तानन्वारोदहामोति eat सक्यतिहरल्यादयास्वा जागतेन HUME ताननारोहामोति सव्यं विषे ला Sar भातुष्टुभेन Heatley तानन्बारोहामोति समारोषह- ति(१४) इति il उक्तप्रकारेण WH समारूटस्य भूमौ पादस्धापनप्रकारं विधत्ते। (१५)पधात्‌ खस्य धिष्णप्रस् दचिणं पाद्‌ प्राच प्रतिष्ठापयत्यघ सव्यं यदेतरः ज्राग्येदथेतरं यदरेतरोऽधेतरन्रोभी विभूमौ कुर्यात्‌” (१५) इति । “खकौयस्य धिष्णयस्यः, पशाद्वागे प्रथमं ‘efau: ‘are? प्रागग्र: खापनौयः। ततः प्िमपाद्‌ः सखापनोयः। ‘ae’, दक्षिणसख पादस्य अमः तदानीं सव्यं, सखापयेत्‌ । ‘aa, तु सव्यस्य wa: तदा दक्षिणं, vad qaad तयो; स्थापनं। न लेकदादहौपादौ भूमिखरहितौ ‘gata’ ॥ दतरेषाखलिजान्तत्तदा रोहरं विधत्ते । (१६)“कूचीन्‌ NAR समारोदन्ति ब्रह्मा चौदुम्बरोमासन्दौसुहाता"(१६) sft प्रशास्ता, त्राद्मणच्छसो, पोता, नेष्टा, श्रमोघ्रः, च्छा ce ~-~वदनम ° प्रङ्खमन्मारूढस्मेति क गण्च्‌। ,. WAToleAolVAo | ४१५ वाकषेति aa (होतरकाः”.रभमयान्‌ "कच्‌", TVET! | तथा ब्रह्मा, Aft कचमारोदत्‌ | “उद्गाता, उदुम्बरनिमितां “ara न्दौ", श्रारोहेत्‌ ॥ प्रेहादिष्वारूढानां होतुहोटकतब्रहमो हाढुर्णार शो चाचमना- ay गमने कचिदिशेषं विधत्ते। (१७)५यदि कसविद वश्य- कमे निगमिभेदादिश्य पालं wea चरित्वा तमर्थमे- वमेवाजपया हतारोद्ेत्‌"*(१७) इति । "कर्मशब्द ्राचमना- दिक्रियामाचष्टे । तदथः यी जिगमिषुः सोऽयं "पालमादिभ्य' पालकं यजमानमादिश्य, wears, खासनात्‌ प्रादेः “रामुखः ‘aan’, aga’ निर्गच्छति ‘aay’, ‘after’, समागत्य पूवोकेन “एव, प्रकारेण, @ खमासनं आरोहेत्‌ | तत्र डीतुरेतावानिेषः । श्रजपया gar भूर्भुवः खरियेतलन- पशून्येन इतरेण सवप्रकारेण, इति ॥ ४॥ (प्रस्तोतारं संशास्ति पच्चविंश्य स्तोमद्य तिष्घर्भ- ठनोयाखधंचयोदशासु वा षरिश्ष्टासु प्रथमं प्रतिद्ारं mame) (९)अदयोदशासु पृवाचयतेति जातक. ण्येः(र) (DHT जपति(र) (४)सुपर्णोऽसि गरुत्मान्‌ प्रेमां वाचं वदिष्यामि ae वदिष्यन्ती ag परनिष्यनती' ag करिण्यनतो as सनिष्यन्तो aera: करिष्यन्ती स्वगं eal खर्वदिष्यन्तो' खः पतिष्यनी खः करिष्यन्ती खः © होतुरोतकत्रहमोहष्ुणामितयादधूतपाडानर | ४१६ Tarawa amen खरिमं aa बच्यनो' खमा यजमानं वच्छन्तोमिति £) (भदौरिते यजमानशब्दो ATE aay) (दोखरमुमिति aise प्रियः ara तु वच्छन्तीमिति ब्रूयात्‌ (६) (ऽ;उक्धवोर्थाणि च(9,८सम्युणो वाचा समदं वाचा UYAHAT समदं मनसा संओो चमात्मना समद्मात्म ना मयि मद्दान्‌ मधि भर्ग मयि भगो मयि भुजो मयि स्तोभो मयि स्तोमो मयि Beat मपि घोषो मधि यशो मयि shite कौतिमयि भृक्तिरिति(्) (रब्राह्य बा- शिति जपति(९)(१०चय आहावाः शस्तादेनिंषिदः परि धानोयाया इति(१०) (१९)गब्दानध्यर्ववः कारयन्ति(११) (१२एतकिन्नहनि mama zee) (१२)राजपुतरेण चम व्याधयन्याप्नन्ति भृमिदन्दुमिम्ब्न्यश्च काण्डवोणा भूतानां च मैथुनं त्रह्मचारिपुंशचस्लोः सम्पृवादोऽनेकेन सान्ना निष्कवल्याय सतुवते राजनस्तोचियेण प्रति- FEARS) UYU एेतरेयारखकभाष्यम्‌ | प्रेहमारूटस्य रोतु कत्तव्यान्तर fara | (१।५प्रस्तो- तार संशास्ति पशविशस्य स्तोमस्य तिरुष्वत्‌ तोयाखचयो द- WIE at परिशिष्टासु प्रथमं प्रतिहारभ्व्रूतादिति""(१) इति। यः प्रस्तोता साख; प्रस्तावभागं गागरति तं भ्रस्तोतार", प्रति AMATO WolNBolQ-3 ao | ४१७ wat होता पञ्चविंशस्य, safer gary राजना- ख्यस्य सा भ्राधारभूततुचाहव्या यः पञ्चविंशः स्तोमः war, afaq स्तोमे प्रधमां स्तोचियामारमभ्य एकविं शतिसाजीयासु गतासूपरिष्टाचयोविशस्तोत्रीयामारभ्य ‘fray प्रिशिष्टासु, सतौषु, मध्यवर्तिनौ येयं दावि शतिस्तोतीया त्यां प्रतिहार भागः पश्चवारमावत्तनोयः। cana: प्रतिषटरतीति शरुते; । तत्र यः प्रथमः प्रतिहारः तं ्रतिद्ार", हे प्रस्तोतमंदये कथय । अरय प्रथमः प्रतिहारो aaa शति प्रतिहन॑नुष्टोयमानं श्रधमं प्रतिहार", प्रति, मां स्मारथेदिव्यर्थ;। 'तिरुष्ववभि्टाखियेकः पन्नः। “saqdtaraafaerfafa ददितीयः पत्तः। श्रई चयोदगास्रवभिष्टाखिति ait पत्तः । अन्तिमं ऋचो परित्यज्य यः सत्राष्ाविचर्पणिः', इत्यादिक ४ दादश मिकगभिर्पेतं ati पठेत्‌ । श्रयन्ते अस्तु दयते", दूति, पश्च्यभेकं an, ६ आमनद्रैरि्यपि पञ्चच ¶ दितोयं aaa उभे ER’, पठेत्‌ । “उभय Wasa, इत्यादिकम- grea सक्त "| तस्य मध्यं ल शहौत्येतां ‘ATA a पुरु सह- aritaat ‘aval, (चः, xe “उदहुव्यावशिष्ट षोडशच सूक्त पठेत्‌। (तरोभिर्वः", इत्यादिकं पञ्चदगच aa tt तस्मिन्‌ sunt’, सोम इदः सुतः वुः इत्यादिकाखचमुचत्यावभिष्ट चतु ईश aa पठेत्‌ । धयो राजा VITA, इत्ये तत्‌ पञ्चद्यच सक्त, व तरतव न इन्द्रासाभित्यादिकाशचतसख ऋचः६§ परित्य- च्यावशिष्टभेकाद शचै' पठेत्‌ । तं वो दस्ररतौषहं || शल्या दिकं षडच न पठेत्‌ । शआ नो fare हव्य, ष्त्यादिकमपि ee ° कऋण्वेदे Hes, Todd, WR | ०० ऋग्वेदे Woe, Boer, Wes | + ऋग्वेदे aoc, Gove, ऋ०१। 11 WATS म०८, ख ०६९) ek | { WITT Hog, ०४९ WR! tt waa म०८, ०६९) ऋ०१५। § mente Hoy Tose, WL = ¶¶ ऋग्वेदे HS, Teor, WON ¶ ऋग्वेदे WR Tov, Ket | §§ WATS Hor, Boe, Wer’ | | WATT Hoc, ०९१; Wer | || ऋग्वरे Wot, Fous, Wor f Tt एतरेथार ण्यक षट्च UH पठेत्‌। शया इन्द्र, Kafe पञ्चदशचं सूक्त ^ तस्यावसानभागे विषाः पृतना दत्यादिकाः west परि त्यज्य न ला देवास रासतेचन्तंकैनवचः' पठेत्‌ । ततः 'सददीष्स प्ठेत्‌। ud aft सूददोहसः प्राचौना aed carta: सम्पद्यते 8 ॥ (QV ठचाशोतिः(९) (रोय इन्द्र सोमपातम इति सूक्तं ॒तम्नभिप्रगायतेत्यत्तमामुङ्रनोन्द्राय साम गायन सखाय ्राशिषामद्ोनि fra उत्तमा उद्रति य एव इदिदयत अयाद्यद्विभिः aa यस्य ब्यद्छम्बर मद्‌ इति चयसतुचा गायत्रयः सम्पदोण्णिदः सप्त सप्त गायत्रयः ` घटषडुष्णिदो भवन्ति। यदिन्द्राहं यथा त्वं प्र सम्राजं चर्षणोनामिति क्तं उत्तरस्योत्तमे Tals वाच हल्याय ` शवस द्यन्तमामुद्गरति सुदपकलुमूतय इति ATR सानसि रथिमिति ea य-भानयत्यरावत इति faa उत्तमा उडरति Taglar: सधमाद्‌ इति तिखः खददोंदा He) (दोएतास्तिखसतुचाभोतयः सवां अद्याः) (४।अन्नमशोतयः(४) (VET वशः(५) (त्वावतः Fe वसिति वशः सनितः सुसनितरिव्येतदन्तो celta ¥ ware Fos, Gee, Woo | प ऋग्वेदे म ०८, Rods, Woe | † ऋगवेदे Aer, Toro, Were | धश्रा०।२अ०।५ख०१-२ऋ०। BBE दति द्विपदा ननमथेम्येकपदा ता WE छददोदस LAAT: YTS: सूददोडहाः(९) ॥ ५॥ दर्येतरेथारण्यकं पश्चमारण्यकं दितो योऽध्यायः॥ TaTM TAA AT | बाहलासुचागोतेरुष्व शंसनोयभागं द्यति | (१)८प्रौ- खिदो तुशा्ोतिः(१) इति । उश्णिकून्दोयुक्ता कादित्‌ (तुचाशोतिः ', पठनोया ॥ aaa ऋचो विवि दथयति। (२)य we सोमपा- तम इति wa त्वभि प्र गायतेवयु्तमामुहरतौनद्राय साम गायत सखाय श्रा शिषामशहोति faa उत्तमा उद्धरति य एकं sfeeaa श्रा या्यद्विभिः सुतं वस्य त्यच्छम्बरं मद दति ATTA गायत्राः सम्परोणिहः wa सप्त गायत्राः षट्षड्ण्िहो भवन्ति यदिन्द्राहं यथा त्वं प्र ays चणोनामिति aa उत्तरो त्तमे उहरति dager शवस दत्युत्तमामुष्ठरति सुरूप छ्ममृतय दूति dre सानसिं रथिमिति सुत य श्रानय- त्मरावत इति faa saat उष्रति रेवतौनेः सधमाद दति तिलः सूददोहाः"(र)दति। "य इन्द्र सोमपातमः, इत्येतत्‌ चयस्तिगदटचमेकं सूक्त इन्द्रः स॒तष्वित्येतदपि व्रथ- faned दितौयं aa, ते उभे सूले'प्ठेत्‌ । (तम्बभि प्र, इत्या ene A A - `` -‡`‡--`------------~ @ WIT He, Torr, Wet | † WIS Hor, Teta, Ter | ( ५७ ) TC Lacancyay fem तयोदशच qae चरमामरं BA इत्यादिकागच ग उदत्या खा के भिरत्राखजंयेत्येतदन्तं हादणच' Ga पठेत्‌ । ‘aaa सामः, इत्यादिकं steamy Yas प्ठेत्‌। (सखाय द्ूत्यादिकं चिंगदच qa, ग तस्मित्रन्तिमा यधा वसे इला दिका; ‘faa, ऋतः, | ‘sea वधर्दासस्य तु विरम्‌णनौ नम इत्यन्त समवि शल्युचं qa पठेत्‌। ` ‘a एकः" द्रलयादिक एकस्तचः # “aT ae, दयादिदितौयस्त्चः PP यस्य त्यत्‌, दत्यादिम्त॒तौयम्तृनः धरः त एते (तयस्तत्ताः प्रठनौयाः। द्रत HY WIAA ऋचः पठटनोयाः | ara Maan’, ‘sfuaa सम्पादनोयाः। तत्‌सम्पादन कथमिति तदुच्यते | सम गायता, मिलित्वा, षड्णिहः', सम्पयन्ते । सप्तम्यां गाय॒त्रामतच्तरचतुष्काणि षड विद्यन्ते, AIHA चतुष्कं Wa कस्यां गायत्रं योजनोयं। ततोऽ्टाविंग्र्न्तरलादुणिगेव सम्पद्यते | एवं सप्तसु madly षडण्णिहः" aera भवन्तिः | सवो खपि गायनोषु एवसुिक्सम्प्ाद नाय (सप्त सप्त गायत्रः gene lyst भवन्ति, दति aber पठिता। यदिन्द्राहं, दूव्यादिकं weed wa $$ गायत्रोढन्दस्कं पठेत्‌ । श्र न न= ae ^ ऋग्वेदे Hor, Moly, We | || RITE Woe, Mors, Boys} † ग्वदे Hoe, ०१५, ०१२३ | *9 IFT Toy, eey, इ०७। { ऋग्वद HOR, ०३०, Wore | th ऋग्वद म०५, Toso, wor | ६ IAS Hoe, Hees, wet | ‡ ऋग्वेद Hos, ०४३, wer | Y WIS Hee, Tecey, wer | S$ ऋग्वद Hor, ख १४, Wee | भन्रा०।२अ०।५ख० LA | ४५१ समाजं, इत्यादिकं wrens aa, waite सुषुमाडहित दूति wand aM उभे Tales सूत usata | aq “उन्तरसक्षस्य ‘sua’ हं वास्तोष्पत war स्थूणत्या fea, + उदत्यावशिष्टुत्रयोद्शचे न्यस्िन्‌ qu भा मन दूसेतदन्तमेव पठनोयं। ववाच्रहत्याय', द्त्यादिकमेकाद्‌ शच गायनी च्छन्दस्क' da bi aa उत्तमां! श्रवावतो न इल्यः aad, ६ ‘sq TA शन्ति रामसौव्यन्तमैव दगच IST. सुरूप छलमतथे', | Fallen TASH TIAA aa iar aat fa पौदतित्यादिकमपि गायतौढन्दस्क दशचः | a दितीयं aa, युच्छन्तिब्रप्रमित्यादिकमपि गावौ न्दस्क anges तोयं. सृक्ञन्तन्येतानि ‘alfa’, सूक्तानि, पठत्‌ | एन्द्र सानसि", इत्यादिकं mate दणचमंक सूक्त || cafe wma इेतदपि गाय्रौच्छन्दखं TIT, तच fata स्रः एते उमे चपि पठेत्‌ । य आनयत्‌" इल्यादिकं safaued गायनी छन्दस्क' सक्त ६६ तस्मिन्‌ “उत्तमाः, aha बबः पणोनाभित्यादिकासिसखरः BUTT VIA WATATAAT fefaaa fined सूक्तं पठत्‌ | रवतौनः', | || इत्यादिका गायनरोडन्दस्काः ‘faa’, ऋचः, पठेत्‌! यदिन्द्राहमिल्यारभ्य Ses * कटगवेद्‌ Hoc, ०१९, Worl ५“ ऋग्‌वेद म ०१, Tog, ०१९ । +t mide Wor, MOV, कट ०९५ | TT wae Wor, BW, Wor | ‡ evade म०२, ०२७, १ | tt wevaq Wor, Boe, Wee | § ऋग्वेदे म०३, Wes, ०८ | ६६ ण्बेद्‌ ०६, ०४. Wor | ¶ was Wor, Bos, Wer | 4९ IAS BoE, BY, WOR ॥ || WITS Hor, OW, we | BIS HY, BI, ०११ । ४१२ शितरेयारण्डके Rata, दति ठचान्ाखयस्तिगदभिकाः शतसरख्याका गायक्रोऽत्र पठनोयाः। are पूर्वोप्रकारेण सपसु सप्तसु गायतीषु षडणिहः', सम्मयन्ते। तथा सति चतुरंयाधिकाः शतसङ्ख्याका उश्णिष्डः Tray: | य ce सोमपातमः, इव्या- यास्त सखतः सिद्वा chug: षडविं गत्यधिकाः शतसङख्याकाः, तासां सवासां मेलनादौणिषहो cans: सम्पद्यते। शमां पठित्वाऽन्ते सदटोहसं पठेत्‌ ॥ ठतचाभोतिग्ंसमे कच्चिदिथेषं विधत्ते । (३)“दयेतास्िख- सतु चाधोतयः सवो अदयाः”(२) इति । एताः पूर्वोक्ता गायत्री. बृहव्युणिकलन्दस्काः, (तुचाशौतयः', याः, सन्ति, ताः “सर्वा seat, अधैमरन्ति। एवं सति प्रथमेऽैचैऽवसाय पशादुन्त- रमदैचे परठेरिल्यर्धः i अभौतिष्वन्रबदिमभिपरल्याब्ररूपण ताः प्रशंसति | (४)“श्रन्न- मगोतयः"(8) इति । या उक्ताः “asitaa पश्याकारख Tae श्रव्रख्यानीयाः aaa मनसि धारथेदित्यर्धः ॥ वश्यमाणस्य WATS ऋक्समृहस्य उद्रत्रानुख्मरणमभि- war प्रथंसति। (५)“उद्रं वः”(५) इति । ‘ame ऋक्‌ सदः THATS शस्त्रस्य उदर । तघावेन भावधेदिव्यर्धः ॥ वशनामकम्‌ कसक विधत्ते । (६)“लावतः पुरूवसविति am: सनित; सुसनितरिव्येतदन्तो ददौ रेक्ण इति हिपदा नन मधव्यकपदा ता WA Alea इेतदन्तः सददोहाः सद्‌ दोहा; (६) इति । ‘eran’, इत्यादिकं aafeines सक्त । afay aa सनितः सुसनितः', caer ऋक विं्तितमा, YATTON Mel YMolee | ४५३ तदन्तानां विं्तिसडख्याकानाखचां समृ्ो वशनामकः। ana “दरौ रेक्णः", ‘afi काविदक्‌ पठिता, सा ‘frag’, eee ‘aque’, तिः अरक्षरचतुषटयानिका काचि्टक्‌, "एकपदा, तदुभयमत्र बदिभ्रमव्याहत्तये fated: wa- aaa ante waaay: सनितः सुसनितरित्येतदन्तः, । प्रयोगकाले ह "ता HA UWA’, Laataae पटित्वा, स एविंशत्युगामकः "वशः, Waa: । sz पठितायाः शसद- दोसः । पुनराहत्तिरष्यायपरि समापिद्योतनाघौ ॥ ५॥ दति माधवोये बेदार्ध-प्रकागे ेतरेथार ख्यक पञ्चमार ण्यक दितोयोऽध्यायः ॥ अथ BAAN: | ——=SeD0 ऽव -- (९)अ ९२८१) (RTM युवं स न दत्येतख्याडं चान्‌ गायचोकारसुत्तरमुत्तर्यानुष्ट पकार प्रागुत्तमायाः प्र बो मदे मन्दमानायान्धस्‌ दूति निविद्खान वने नवायां न्यधायि चाकन्यो जात एव प्रथमो मनखानिति ते अन्तरे णा ABST बन्धुरेष्ठा विधन्ददराणं समनं बहनाभित्ये तदावपन' दश्षीनामेन्द्रौणं चष्ट ब्‌जगतोनां इदते- सम्यन्नानां२ यावतीरावपेर॑सावन्त्यध्वंमायुषो वर्षाणि जिनोविषेत संबत्सरात संवह्माराहृशतो न वा त्यम्‌ षु वाजिन' देवज॒तमिन्द्रो fa विराजोद्येकपदेन्द्र विश्वा अवीवुधन्निला इष्ट भं तख प्रथमायाः पूवमइच -शस्लो नरणाधंचनोत्तरस्याः पमद्वेचं व्यतिषजति पादः पा दाननुष् पकार' प्रागुत्तमायाः TATA पूवंसादधेचा दुत्तरमुत्तरम॑च' व्यतिषजति प्रलया शेषः पिवां सोम- मिन्द्र मन्दतु वेति षड्‌ योनिष्ट इन्द्र सदने अकारो - तस्य चतखः शसोत्तमासुपसन्तत्यो पोत्तमया परिदधा- ति(र) (दोपरिडित vay उकथसम्पद' जपति().)उकूथ- NAGY खान उकथदो हः(४) ॥ tt धभ्रा०।२अ०।१ख०।१-र्क०। ४५१५ रितरेयारणकभाष्यम्‌ | पर्तिरूपस्य शस्तसोस्‌भाग प्रतिजानोते । (2) “Hee (2) इति । यो ‘ae’, तौ कथ्येते इति शेषः | (२)*न्द्राग्नो युवं सुन दइत्येतस्याद चन्‌ गायतोकारमुत्त- रसुत्तरस्यातष्टप्कारं प्रागुत्तमाया; प्रवो महे मन्द्मानायान्धस दूति निविब्रानं वने नवायो न्यधायि चाकन्‌ at ara एव परथमो मन्ानिति ते अन्तरेणयाचर्गाङ्‌ उप avatar विषु- दद्राणं समने बह नाभित्ये तदावपनं दणतौनामेन्द्रौणां चि नगतोनां बृहतौसम्पत्रानां यावतौ रावपेरम्तावन्ृष्वमायुषो वणि जिजौविषेत्‌ संवत्सरात्‌ संवल्संरात्‌ TAT न वा त्यम्‌ घ वाजिनं देवजूतमिन्द्रो विश्वं विराजतौत्येकपदेन्द्रं विश्वा अवौहधत्नितानुष्टुभं तस्य प्रथमायाः पूवमदैर्चः शस्तो त्तरेणा- दैचेनोत्तरस्याः ante व्यतिषजति पादैः पादाननुष्टपृकार WY AAA: पृवस्मात्‌ पूर्वस््रादधर्चादुत्तरसुत्तरमर्ष्चः व्यतिष- जति wean शेषः पिवा सोममिन्द्र मन्दतु लेति षड योनिष्ट इन्द्रसदने श्रकारोत्येतस्य चतस्रः शस््नो त्तमामुपसन्तत्यो पोत्तमया परिदधाति (२) इति ।* ‘carat ga सनः", इत्यादिकं हादशचं dal तत्र न fe वामित्येषा fedtar शक्षसै- secant! एवेग्दरामिनिभ्यामित्यषात्तमा विष्टुप्‌ चन्दम्का । भरव- fuer que; प्रत्येकं षट्पदा महापड्किच्छन्दस्का, तासु दशम्‌ पाद्‌ याव्कमेकेकमैच॑ "गायत्रीं कत्वा शं सेत्‌ | पाद्‌दयेऽवसाय तौयपादे प्रणवो गायत्रौकरणं। येयं शक्रस हितीया तस्या अपि Tea पूवा मायत्रौसमयेनेव WAR) “उत्तरा- ४५६ LAAT नतु TITAqEAAH “AGed Hat सेत्‌ । हितोयपादेऽवसाय चतुथंपादे प्रणवप्रयोगः श्ुष्टुपकरणं । एवं उत्तमायाः frew:, प्राचीना WANTS AIA ऋ चः ग्वा चिष्टुभमुत्तमां विशै- घोक्यभावात्‌ सामान्यतः प्रा्िमनुदधत्य शसेत्‌। प्राक्च छन्दांसि तैष्ट भादिलयनेन सुत्रवाकयेन चिषटुभोऽर्वाचौनानां मात्रादीनां श्रदचशंसनविधानात्‌ faga: wetted सामा- न्यतः May! एकस्मिन्‌ पादेऽवसाथ उत्तरसिन्‌ पाटे प्रणवः प्रयोगः पादशंसनम्‌। तेन क्रमेणोत्तमां शसेत्‌। ततः श्र वो महे, इत्यादि वं निविद्ठानसचन्नकं ard सू शसेत्‌ । निविल्षञश्नकानोन्द्रो टेव दत्यादौनि पदानि शंसनकाले यस्मिन्‌ am -धौयन्ते प्रिष्यन्तं aaa निविदानम्‌?। ‘aad a at at दूत्येतदष्टच Pa पठत्‌ योजात एव, इति पश्चद्शच qa पठेत्‌ । यद्यायुष्कामः स्यात्‌ तदानौमनयोः yaaa Same”, ET सूत्र 'विधुनददराणं समने बहनां दव्येकाम च्च प्रचिपेत्‌। श्रनेन प्र्ेपेण कियदायुरधिकं भव- तौति aged | दशसङ्ख्याकानां मण्डलानां समूहरूपताच्छा- HARA दणतयो शब्दे नो यते, तस्यां संहितायां उतपत्रा कचो दशतथ्यः, ताखपि दशतयोषु इ्द्रदेवताकालिष्टपदन्दस्का जग तौष्छन्दस्का वा खबुदिकी णलेनाक्षरसडः aa गणयित्वा TET: सम्पाद्यन्ते! तघाविधानां ्रहतोनां, 'यावतोनामावापो भवति "तावन्ति वर्षाणि, sa पुमान्‌ भूर प्रतिदात्‌ ‘aa’, (जोषितु- भिच्छेत्‌। प्रेपकाले यावन्तः संवल्षरा श्रधिकजोवनाया- = ena वनन » करवेरे म०३, ०४३, Wer | F यद Hole, Toh, Wed | ५अरा०।१अ०।१ख्‌०।२क ० | ४५७ दतः दशानां दहतोनां, समृष्टानावपेत्‌, "न ar, इति पत्चान्तर | एककसवत्सरनिभित्तमे कका ठहतौति तस्याभिप्रायः। एव सति vad च्ष्टपन्दसकानां नवानां परिष TENT UAT ता VAT इहत्यः ATT । ततस्तरावद्‌युधैते | त्यमू घु, इति cae qa पठेत्‌। तत awe ‘cat विष विराजति”, इत्येताभेकपदार्चं शाखान्तरगतां पठेत्‌। नदर विश्वाः wed रतु प्‌ छन्दं सूक्त, तश्च श्यतिषङ्गेण Taq | कोऽसौ व्यतिषङ्गप्रकारः सोऽयमभिघौयते । प्रथमायाः, ऋच वोद" AMIS TAL, ततः “उत्तरे णाश्चनः, ae हितीयस्या कचः; "पुव मेव", शव्यतिषजेत | रवं “उत्तमायाः, प्राचीना Tay परस्पर aay कला तेन च व्यतिषङ्गेण 'अनुषटभं रला WI) तत्र धादेः, पादा श्रलुषश्ननौयाः। एवंच पति प्रथमायारच्यध्ययनक्रभेकेव पादचयं पठित्वा हितीयस्या चः प्रथमपादमाक्लथ चतुयेपाद्वेन योजयेत्‌ । शेयभेकाु- ष्‌ । ततः प्रधमाथाखि चतुधपादं हितीयस्छां दितीयपादश् योज्य प्रथमं “अदैव”, कुत्‌ । ततो दितीयस्यां ठतीयं ne तृतोयस्यां प्रथमं पाद्‌ च संयोज्य हितौय “रच, gata यं दितोयानु्ट प्‌। एवमुत्तरत्रापि एकेकपादान्तरितविन दै Y पादौ संयोज्यादे चन्‌ हात्वा erat दाभ्यामैर्चाभ्याभेकेका- ea सम्पादनौया। “उत्तमायाः, ‘ara’, एव सम्प्रादितात गवात्‌ पृवस्मादहचांत्‌", ऊध्व सम्पादितं “उत्तरम, योजयेत्‌ । ता एताः परसखरव्यतिषक्ताः सपरानुष्टभः ठल्ला तत क्व ` श्रव्या, यथा समान्राता तेनवैति Ta: ( ५८ ) gyc एतर्यारण्यके सूशस्यान्तिमो# भागः cate, cette) एषं; सति सूक्त MAMAS: यथान्नातः पाठः मध्यगतानां चतुदंशाना- महैर्चानां व्यतिषङ्गपाठ cea भवति । पिबा सोमभिन्द्र, इति नवचे' सुक्ल, तत्रान्िमास्तिखः परि्यज्यादौ wee पठेत्‌ यो निष्ट इन्द्र, इति षडुचं सूक्त † ततादौ ‘aaa’, पठिला तदनम्तरं ष्टौ पठेत्‌। पठिता च ततः पूवेभाविन्या रष स्तोम aaa पञ्चम्या "परिदधाति निष्केवल शखः समापयेत्‌ ॥ aq Saat विधत्ते | (2) “परहित उकण उक्थसम्बद्‌ -जपति"(३) इति । प्रक्तिभूते गिष्टोमे होता निष्केवस्यशस्तरा- ga wae वाचौ््रायोप WEA लेति मन्न जपति । ततोकाषं वाचौन्द्रायेव्येतावानुक्थसम्बहागः । उप Ua लेव्येतावा- शुक्थवीयंभागः। उक्थ'गब्दः शस्वाचौ । तथा सति अत्र निष्वोवस्यास्ये ‘say’, wad सति, उकधसम्बहवागं Hat जपेत्‌ । उक्थं वाची न्द्राये्ये तावेव जपे दिवय्धः | वौथभागे प्रतिनिधिं विधत्ते । (४)"उक्‌धगौयस्य खान उकथदोष्ः”(४) इति । योऽयमुक्घवौग्यभाग उप गृणते aaa रूपः, तस्य शयाने” 'उक्घदोहाख्यो मन्तरसङ्कः पठनौयः। शाखा- म्तरगतो AT लोकानामित्यारभ्य यश्रसखहिं मे yeaa WAIT: 'उकथदोषटसङ्क्रकः ॥ १ ॥ # शलष्याजिम ष्तिकमगष्च| † ऋगवेद Hoo, Tors, wer | UATeHaMolR@o | ४५०. Hal लोकानामसि। वाचो' TAT: प्राणसप्रायतन मन॑सः सवेशञचक्तुषः सम्भवः Haw प्रतिष्ठा दयस् सर्वं । इन्द्र; कर्मासि aaa ` व्यो म । ऋतं स॒त्य विजि- गानं विवाचनमन्तौ वाचो विभुः सवं सादुत्तर' ज्योति - इ्धरप्रतिवादः पर्वे" स॒र्वं वाक्‌ TTA WY सलिलं धेनु पिन्वति । चन्तुः श्रोत्र प्राणः सृत्यसम्मित वाकप्रभ्‌ त` मन॑सो विम्‌ तं हदयं ब्राह्मणभटः HAA वषं प्रविच गोभेग एिनयुपर वर्‌ एवायितमन्तपसन्विन्द्र es स॒दसंधारमय ताक्षरमश्टतन्दु दान (१)। (र एतास कथम्‌ तय ए ता वाचो विभूतयः ताभिमं द धु ATT स्य॒ भिय" मरोर) हप्र जाप॑तिरिद्‌' बरह्म. वेदानां सख- जरसं । तेना feared सूर्वान कामान्द्‌ wea) | (Vaya Seat वेदोऽसि । ब्रह्म प्रजा मे धृच्च(£) | (भयु : प्राणं मं yet । Tyga मे yer fad यशो मे yal लोकं ब्रह्मवचैसमभयं यन्ञसद्हि मे धृच्छ(५) (रति वाचयल्यध्वयु मब्‌इच्ेदस् waft) (भ्रोमुबयशा यज TAA sa सम्प धितो ये वजा- मड Tee fama यजति व्यवान्येवानुवषट्‌ करो ` ति(७) (ल)उक्त' वषर कारानुमन््रण (८) (<€) आडरत्यघ्व युरबयपा चमतिगराद्यां चमसां (९) (१० प्रतिसडयाय ४६ रितरेयार शके WAT प्राङ्‌ प्र्मदवरोहति(१०)८११) अयत्‌ पङ्क प्रयश्च. मबबधुन्ति यथा शंसितार भक्धिष्यन्तः नोपदनिष्यसी- ति १९ (रप्र ङ्कख दयायतन आसीनो stat waaay (९९) (१र्रथेतदुक्थपा च चोतोपदधषटन जपेन reat Mey सोमश saq सोमो मे राजायुः प्राणाय वषेतु। स मे प्राणः सर्वमायदुदां मददिति(९२) (१४)उत्तमादाभिञ्षविकात्‌ ठतीयसवनमन्यरैशदेवाननिवि- waza ama ofaay walt सलिलस्य देर तमस एकचलारि शतमानो भद्रोयश्च तद्य खान रेका- दकौ वैश्वदेवस्य प्रतिपदनुचरौ (१४) (uate चेदयक्ना- यज्ञोयमग्रे तव श्रवो वय इति षट्‌ स्तोचियानुद्पी यदौडान्दन्रुयसौषु चेत्तुषोरत्नाप्नि न खडक्तिभिरिति तावतोरनुरपः(१५) (१६)सम्यत्न' HEAT सन्तिष्ठत दद महरग्िष्टोमो यथाकालमवभश्रं TE ea: सन्ददेय Ta (ee) WOU : एतरयारण्यकभाध्यम्‌ | तसिब्रकथदोहे प्रथम मन्तमाह । (¢)“ael लोकानामसि। वाचो LARA: प्राणस्यायतन मनसः संषेशखन्तुषः सम्भव waa प्रतिष्ठा waa aa इन्द्रः कर्मासि तमर्तं व्योम ऋत सत्य विजिग्यान विवाचनमन्तो वाचो विभुः सव्वस्मादु तरं ल्योतिरूषरप्रतिवादः ys aa वाक्‌. परागमौक्‌ सष ५अर०।३अ०।२ ख ०।१कऋ० | ४६१ सलिलं Uy पिन्वति चुः श्रोत्र प्राणः सत्यसख्पितं वाकूप्रभूतं मनसो विभतं ददयोग्र ब्राह्मणभटठं कमवरशुभे वपित" मोभगं एथिव्यपर 'वरुणवायितमन्तपस्तविन्द्रज्येष्ठ॒सडस्रधारमयुता- wiqaa दुष्टानम्‌(१) इति । निष्कवण्यनामक इ उकथ त्व पथिव्यादिलोकानां, सवषा, मूधा शिरःखानौयः, "असिः "वागिन्द्रियस्य सारभूतं, असि" ` प्राणस्य, "तेजः" शक्तिरूपं, श्रसि, ‘ate, आयतन त्राश्रयः, “असि, 'चच्चरिद्द्ियस्य सवेशः खविष्रथे प्रवेशनसामध्य, ‘afe’, ओखोजन्द्रियस्य समवः शब्द खवणायोत्पत्ररूपं, रसि", “हृदयस्य, श्रषटदल- कमलस्य, प्रतिष्ठा" भ्राधारभूतो देदः“त्रसि', न केवलमेतावदेव किन्तु जगति यदद्यते, तत्‌ सत्वं ` तर अरसि'। इन्द्र इत्या रभ्यदुहानमित्यन्तेन WA तदेव सर्वसुदाृल प्रदश्यते । न्द्रः" सस्रत, "कमं दर्थपूयमासादिकं, ‘Tae’ अकारादिकः, ‘ae पोयुष, ब्योम' TATRA मनसा यथा वस्त॒चिन्तन, ‘aa’ वाचा यथा वस्वभिधान, °विजिभ्यानं' विजयशीलं राजा- fea, feared’ विशेभेण वक समध "वाचः ब्डजातस्य,अन्तः, पथ वसानभूमिः, स च sa, ‘fay: वक्ञव्यस्यार्स्याभिवदने समथः, ^सरव॑स्मात्‌' प्रकाशात्‌, “उत्तर ज्योतिः" wien, ‘ee! गवांसौनसमृहः, शरप्रतिवाद्‌ः' विदत्कधायां प्रतिवादयु- ्षिराहि्यम्‌। यस्य यस्य वस्तनो यद्यत्‌ ‘Ga’ कारणं रूपं तत्‌ सव”, रूपं, "परागर्वाक्‌' उत्तमाधमरूपा, या वाक्‌, sf, तद्रूपं ‘an’ नानाविधवियुद्धिः सहितं, "सलिलं" दच्युदकं, ‘aq पिन्वति' यथा भेतुः Mune प्रौ णयति, BER एितरेथारण्यके तत्‌ हष्यदकं सस्यनिष्मादनेन प्रीणयति । “we: योव प्राणः इद्दरियवायुरूपाः | लोके यहागब्यवहारलास "सल्यसंन्बितं' अनु- Afacted, TAR वाचके: ब्द; wT, (मनसो faye’ श्रथपर्यालो चस्य मनसः सम्बन्धि भूत्वा विषेश gated, तादशं वाग््यवहारजातं ae weit’ दये मनसि cand qufeaqd क्म, व्रा्मणभट्वः' ब्राह्मणा wate: पोषकाः यस्याध्यापनारैः.` तत्‌ area, “TTT ‘sa’ ब्रीहियवादिकं, qu’ विवाहादिकं, "वषंपविवर" हु दकेन प्रल्षालिततया शबं, मूप्रदे गजातं, ra’ गवां aera शचिहेतुतादिरूपं सोभाग्यजातं, ‘fant’ एथिव्यां निखन्य- मान यपस्य मूलं, वरुणवायितमंः हष्टाधिपतिना वर्णेन, तल्सदकारिणा वायुना अतिशयेन इतं प्रा, इततमभमित्यस्मिव्रथं तकार एको लुप्तः | ATTY तपसा छश, सुनिशरौरजातं, तदेव हष्टिवायृपद्रवसदहिष्णुलात्‌ वरुणवागुभ्यामतिग्रयेन प्रासमियु aa) Tee तरेव सुनिशरोरजातं इन्द्रादप्यधिक, हिरण्य- गभीदिपदसाधकलात्‌। 'सदस्रधारमयुताक्षरमगत दुहान यदा aay saw Mews तदा तख चौरस्य धाराः देवाना- मगरे ATATEAA: सम्मयन्ते, WATT दोहनप्रकरणे वसूनां पवित्रमसि सद्सलधारभिति मन्वे ्रामाताः, aa दोहनप्रक- रशे समासातषु way यान्यक्षराणि विद्यन्ते, तान्ययुतसङख्या- कानि बहला नीव्य्ः। बदुधाराभि्ंश्नचरधोपेतं, यत्‌ wad’ चोर, सत्‌ Tea’, मोकुलं । दर्थं सर्वमुदा्त्य प्रदगितं ॥ अध feta मन्नमा् । (२)''एतास्त॒ उक्ष भूतय एता TOES OLS CS ० । ४६२ वाचो विभूतयः। ताभिमे इह धरच्छाःखतस्य fra मह (र) इति। हे cae’ निव्केवव्यशसत, ast -लोकानाभिव्यादिना च या; पूर्वमभिहिता; ‘car’, सर्वाः, ते" तव, विथूतयः' ेष्याणि। न केवलं तेः शब्दैः प्रतिपाद्यानाम्घानामेव विभू- तिलं किन्तु ‘wat वाचः शब्दा श्रपि, तव विचूतयः, ताभिः विभूतिभिः सर्वाभिः, मे' wea, ‘ce’ afd, कमणि, “we aw विनाशरद्धितस्य खगेफलसख, सम्बन्धिनीं (महीं Pa’ परोढां सम्पदं, TA सम्पादय ॥ ~“ ढतौयं मन्वमाहइ । (३) श्रजाप्रतिरिदं ब्रह्म वेदाम सदओं रसं । Aare विष्ठमाप्यासं सवान्‌ कामान्द्ां agg (2) sla पुरा प्रजापतिः" बिदानां, रस सारब्ूत, द AW te महाव्रत, निष्केवल्य' वा, wear! ‘Aa’ कमंणा, शसेण at, ‘ae’ होता, fw’ सवः फलं, श्राप्यासं' प्रासो भूयास, तथा (सर्वान्‌, कामान्‌ भोगान्‌, ‘aeq fant, दुरा सम्पादयामि ॥ चतुधं' मन््रमाष्ट। ( )“भूमूवः खस्तरयो वेदोऽसि | aw प्रजां मे घच्च"(४) इति । ये ‘yxrea: त्रयः लोकाः, यख दः" हे उक्थ ama त असिः am ‘aq’ वैद, प्रजां च पुत्रपौष्रादिकां, “ger सम्पादय | ह पश्चमष्ठसप्तमाषटममन्ानाह । (५)५अआगुः प्राणं मे BT agian मे धुच्छ । चियं यथो भे yal लोकं ब्रद्मवचेखम- भयं awaafe मे wey) इति । ‘fad’ धनसम्पादिनौं vat, ‘AR खगौ ख्यं, खसषटमन्धत्‌ | ४६४ Tarawa मक्षा लोकानामित्यादिक्रं उकधदोदहास्य' BATE होता परथमं जपिता cated वाचयेदिति विधत्ते । (4) “afar वांचयत्यष्वयु मबुचरं चेदस्य भवति" (६) इति । we श्रध्वर्याः, रदं मन््रखरूपं ‘wae चेत्‌" अनवगतं यदिः ‘aafa’, तदा होता पाठयेत्‌ अवगतत्वे खयमेव जपे दिव्यथः॥ तस्ाच्जपादूष्व होतुः कत्तव्य विधत्ते | (ॐ)““ग्रोमुकधश्चा यज सोमस्ेतोज्यायै संप्रेषितो ये यजामह इत्यागृय नित्ययव यजति व्यवान्येवानुबषट करोति""(७) इति। यदाष्वयुः भो quan, “इति, रादि waned पठति। तदानीं होता यागाथ", "संप्रेषितः", सन्‌, wel ये यजामह इति, Tare, ‘fare प्रक्षतिगतया पिवौसोमभिन्द्रेत्यनयव, यजत्‌ | तामव याज्यां पठेदिलयथः। तत उच्छासमक्तलैव,“परासुवषट्‌कारं कुयोत्‌। Mad Awad प्राकुतमेवाठुवषट्‌ कारमन्तं पठटेदिल्धः ॥ श्रतुमन्ते विशेषाभावं दशंयति। (८)"“उक्ञ वषट्‌ कारालुमन््रणं"(८) इति । प्राकृत वागोज इत्यादिकं यत्‌ “श्रनु- मन्रणसुक्त", तदत्रापि द्रष्टव्यम्‌ ॥ " अध्वर्यो; कर्तव्यं होत्रा प्रेक्षणीयं द्यति । (<)आडह- रत्यध्वयैरकधपाचमतिग्राद्या्मसांख"(<) इति । भक्षण उकथपाने, ्रतिग्रादयेषु चमसेषु "च, यः सोमरसोऽवशेषितः, AHA तार प्रत्या नयेत्‌ ॥ wa र्तव्यं विधत्ते । (१०)भन्नं प्रतिख्याय होता mre प्रेडःखादबरोहति"(१०) इति । अध्वयुणा समाहृतं भकं, WAL, प्रारमुखो भूवा, ‘KEG, ‘TATE A ॥ WHT OlAWolVBoiee-°Vwo | ४६१५ अध्र्य कल्यं विधत्ते । (९१)५अधेतं WES प्रत्यच्छमत्‌ श्रन्ति यथा शंसितारं भत्तयिच्न्तं नोपहनिष्यसोति'(११) दूति। शंसिता होता, प्रेङूखस्य स्थाने सखयमुपविश्य सोरम भच्चयिष्यति। तदानीं aa ve प्रेङखेनोपघातो माभृदिलय भिगरेल तं Tee’, पञान्नोतलवा उपरि वन्नीयुः ॥ भत्तणखानं विधत्ते । (१२) “र्स्य दयायतन area Stat waafa’ (er) इति i Y समन्तकं wat विधत्त । ८१ २)।.अघ तदुकधपात षोतो- परेन aia waafal वाग्देवी सोमस्य cag सोमो मं TAA: प्राणाय ag! समेप्राणः सर्वमायुदुहां महदिति" (१३) इति । ‘oueda’ इतरातुन्नापूवकेए, "वा्देवोल्ादि- मन््जपे न", ga 'उक्थपा्रगतं सोमं भक्षयेत्‌ । सोमस्य" रसेन वाग्देवता Gat मवतु। स च AA, WAH राजा, सन्‌, ‘Masa ‘ary afe जनयतु, सः", च ‘aT TW’, मम (सर्वमायुः, Hey wae, यथा भवति तथा दुहा । सम्पादयतु ॥ " | aq advaaaa विशेषं fara । (१४)उत्तमादाभि gfaarq ठतीयसवनमन्यदेश्वदेवान्निविद्वा नादस्य वामस्य पलि- तस्य ष्टोतुरिति सकिलस्य दे घतमस एकचलारि शतमा नौ भदरौयश्च त्य खान एेकादिक्रौ वेष्वदेवस्य प्रतिपदनुच॑रौ"*(१४) इति । श्रभिश्चवनामको षडहे यदुत्तमं षष्ठमहस्तखादड- -सिन््हात्रतनामकेऽङ्कि ढतौयसवनं', ्रतिदेषटव्यं । विषां देवानां स्त॒तिवाचकानि निवित्यदानि यस्िन्रा नो भद्रौ ( ५€< `) ४८६ तरार खक an # प्रतिप्ने तत्‌ am ‘ama, निवि्ामं तस्मात्‌ अयत्‌, पूवभावि सव, -भभिष्टविकषत्‌ प्रुश्छते | ‘aw’ निविहानख, "खाने", WE Are, इतेतत्‌, शभरा नो मद्रौयश्च, दत्य तदुभयं पठनौयं । ‘sre वामस्य", इति amp हिपश्चादषं, afer feat एकादश परिलिच्यावभिष्टं 'एकवलारिशत्‌सरख्याकश्क्‌- समूहं प्ठेत्‌। स च समृहः सलिलस्य, सबन्धौ, गीरौ- मिमाय सलिलानि त्षतौति तवल्यायाख्खमिधानात्‌। दौर्घतमा माम afectiaa दृष्टः, वैदिषदे प्रियधामाधैत्यादिको ayai सुक्ञानां सङः “देषतमसः, afaq oy Te वामस्य, द्रत - तदपि quaafed । we सज्गसवावर सलिलसम्बनो दौष- तमः सम्वन्धदानुखरणाघमभिहितः। चोदकप्राप्त वैष्ठदेवनिबि- ¦ CAR खाने “TA aan नो भद्रा इति इयं पठेत्‌ । शे - तावानतर विेषः। ware विश्वजिनत्रामके भवो Cafes’, वौ भ्रतिपदगुचरो,, "वे ठटेवस्य', ्रभिहितौ ताषैवाव महाप्रतेऽपि Guta 5 प्रतिपदनुषरो', ween | wet पठनौयसचः “प्रतिपत्‌” | तदनन्तरभावो ठ चः "धनुषरः । तक्षवितु् सोमश इतेष ठ चः प्रतिपत्‌ । war नो देव सवितरिव्ययं तोऽनुचर LAL श्रधाम्निमारुतशस fata विधे | (¢ 4) “eta Yaw: यश्नौयममने aq wat aa इति षट्‌ सोतियानुरूपौ azlere भूयसोषु चेत्‌ स्वोरब्रानिनिं म॒ खद्गिभिरिति तावतौरलुक- ° WATS Hoy, Gore, wet t 1 WHIT Het, Gorse, wet | † WATS Ge, ०१९४, wed! 5 कौठरेगाजसेति Se, ae a) LATA RG ०।११क० | ४९७ (ex) इति । ‘am awa’, saa साम, षान्द" care साम, ते उमे सामनो AAT छन्दोगेविंकल्येन प्रयुजेयते । wa यदा यन्ना awta’, प्रयुक्त, तदानौँं बह्गचेराभ्निमारतथस- efits कियते । वश्वानराय धिषशाशताठधे दयक सूक #। शत्रः करतौत्युगेका । प्र यच्च व LAS TOP । यज्नायश्चाव Cae: Wares | डैवो व इत्यपरः § । जातवदस canary | पमं स्तोममहत cae ew |। भापो हि ेवयादिकः प्राकृतः mate दूति# । यदा तु साभगेः "यन्ना awa’, साम, परि सज्य AS खाने “दृडान्दनामकं साम गौयते । तिन्‌ पक्त वोज प्रगाघहयं परित्यन्ध तस्व खाने श्रमे तव, दत्यादयः + ‘az’, ऋचः, पठनौयाः । तत्राद्यसत चः (स्तोतियः", cceufe- त्यादिको हितौय ee "अनुरूपः | तत ‘get’, साम, प्रथमदच गीयत vam: wet! ठचष्टयेऽपि गीयत इत्यपरः ow । एकटचगानपनच्चं “स्तोविधाभुरूपो,, om भूयसौषु" त च्यगतासु सवाखु््‌, यदि, सामगाः “सुवोरन्‌”, तदानीं सोभियाशासचां षट्‌ सङ ख्योपेततवात्‌ ‘aged भरपि “aif न wafafafcaren:, ‘area’ षटसरख्याका WG शं सेत्‌ । एतावानाग्निमारुतशस्त्र विशेषः ॥ श्रारखछक्ादौ य उपक्रान्ते मशात्रतप्रयोगस्तमिमटुपे © wddz WOR, Bor, wet | | ऋम वेदे Het, Fors, Wer | † WANT won, Gout, Wor) +" MARE Mote, Foe, wet | ‡ ऋग्वेदे Het, सृ०१९८, Wot | †† wads Hote, सू*१४०, wot | § yaad Wor, इ ०४२, Werk | { WATE Hone, Pouse, wea | ¶ wate wot, Goes, wet | 5 HUTT ०१०, Went, Wet | ४६८ : : शितरुषारष्डक्ेः - संहरति । (१९) “सम्यत aeraa सन्तिष्ठत इदमहरज्निषटोमो यधाकालमवगयं Wes हरेयुः सन्दे युवं सोः(६६) इति 1 महत्रतविष्ये aay तत्‌ सम्पृणे' । शद्‌" महात्रतास्यमह, Nn (KN eae । तथा रहः" भनिष्टोमश्स्त | तस्यावभुथकासे ‘Te’, Haus: सह जलसमोपे ‘ecg’! याश्च ‘wes इतरेषा- areata निर्मिताः, ताः सर्वाः वुसौः, धैदिदहनकाले ‘agg: ॥ १३ ॥ (१)नादोक्तितो मदात्रतं शंसेन्नानप्नौ न परदे नास वह्मर waa काम' पितरे वाचार्याय वा शसेदात्मनो है बाख तस्त भवति (१ (रो दोटशस्तेषुक्थशा यज सो- मखेदयकः प्रेष; सनाराशंसेषनाराशंसेषु वा होचकाणाम (2) (र)उकंथशा यज सोमानामिति(र) (४)तदिदमहर्नान भोवासिनं प्रनरयान्नास्‌ व्सरवासिने नो एवासंवल्यर- वासिने नात्रह्मचारिणे नासब्रह्मचारिणे नो एवासब्रह्म चारिणे नानमिप्राप्ायेतन्देशं(४)८५न भूयः स्गदनाद्‌ हिगेदनाद्ा दय्येव(५) (OUR एकस ENS ₹ सा शातुकण्यैः(६)(9न वहसे च न ठतीय दति{शे(टेन तिष्ठ Rasa न व्रजन्‌ व्रजते न शयानः शयानाय नोपर्यासीन उपर्यासोनायाध एवासोनोऽध ATA AC) (CTT walt न प्रतिस्तब्ध नातिवोतो नाङ wate जुरनपञ्रितोऽषीः AMT VMAs | ५ क्का ओत न RAL TAT न सीहित' षठा न TAT TAT ` माक्रम्य TANT नाभ्यज्य नोकर्दन कारयिल्या न नापि forces स्ञालान व्ैकनातुलिप्य न खजमपिन नं स्तियमुपगस्य नोल्लिख्य नावलिख्य(९) (१०नेदमेकरि aaa समापयेदिति इ साद जातूकण्यैः समापयदिर् गालवो यदन्यत्‌ प्राक्‌ ठचाशेतिभ्यः समापयेदेषेद्य षा यनोऽन्यमन्यसिन्‌ द शे शमयमान दति(१०)९१) ANNA न तचान्यदधोयीत यच लन्यदषोयोत । मिदं तव्राधीयोत(११) (शरोनेदमनधोयन्त AAA भ यद्य्यन्यद हपोयान्नेवे दमनधीयन्त्‌ AAR भवति(१३ (१हनासादधीतात. waa, WATT AAT: सात्‌ प्रमाद्येत (१९) (१४नो एवास्ात प्रमाद्येत (28) (९५) असाच प्रमादयेदलमात्मन इति विद्यात (१५) (re) Te स्यं विद्यात (१६) (१७बेदं बिदनिदविदा समुदिेन्न सइ WMA न सधमादो स्यात्‌(९७.(१८) अथातः TEI TAM | व्याख्यास्याम उपपुराणेनापीते ककोदकं wie न सभ्निन्नासु चछायाखपराह्ने ATA Taso वषे चिः राच वेदिकेनाध्यायेनान्तरियान्नाक्िन्‌ कथां वदेत ATE Tat च न च कौतंयिषरेत (१८) QOS वा एतद्य ` ७१ एितरेयारश्थके ४ gag नाम भवति योऽसेषदेषवै नाम बेद ब्रह्म भवति ब्रह्म भवति (१९) ॥ ३॥ दूयैतरेयपश्चमारण्यके ठतोयोऽध्यायः ॥ इति पञ्मारण्यकं समाप्तम्‌ | शेतरेयारण्यकभाष्वम्‌ | अध महाव्रतदयसने नियमविशेषान्‌ दयंयति। (१)नारौ- चितो महाव्रतं Maram न परमे नासंवस्लर इत्येके कामं fatararata वा अंतेदासनो देवास तच्छसतश्मवति""(१) शति । एकाहाषहोनसबररूपेखिविधो ayaa vam | Aa BAST महाव्रते Wyte यजमानत्वात्‌ सिव दीचा। THAN होता न यजमानः fama wai स एवं हिविधः। arasfadraret faa एकः । सोमपानरा- हित्यात्‌# अदौलितोऽपरः। तयोमेथे दौचित एव परकौये महा. ब्रतकर्मरि saat gory नः, तु शअरदौदितः'। त्च प्रकोयं महा्तं दिविध । विखाग्निरहितं, तद्रहितचच । तयोमेध्ये चि- व्याम्निसदिति महाव्रतप्रयोगे शंसनं मुख्यम्‌ । ‘a’, तु “अनग्नो चिल्यान्निरहिते । . ‘aca’ पिचाचारयव्यतिरिकषयजमानाधे, शंसनं न gay! ‘Naat’ संवस रसश्रव्यतिरिक्ं क्रतो, कापि, ‘a’, शसेदिवयेकेषां oe: धपिषावाययोः खसमादन्धतवेऽपि © दोसथानराइत्यादिति wo, ग, चादेहतपाठ | ४७२ एतरथारण्यके श्ैरपेतोऽनतेवासी तदिरहितः “अ्रनन्तेवासी, साद्य नियमरं हिताय 'तदिद' महात्रतप्रतिपादक वाक्यं, न ब्रूयात्‌, निय वानऽपि य आ्ारायैसमोपे एगरृषां क्षता Tata तिष्ठत्‌, ताद manta a quay | नियतिमवलोक्य दात्िख्यंन Baraca, साभाषेऽपि तदहः कदा चित्‌ प्रोखेत sara नो एवः दूति faut! श्रष्टविधस््रोसङ्गरहितो प्रह्मचारौ। तथा च खयते। समरणं कौत्तनं केलिः TAT गु्यभाष्रणं। सङल्योऽध्यवसायशच क्रियानिहतिरेषव au एतयो धनमषटाङग वदन्ति बरह्मवादिनः । विपरीतं ब्रह्मच मेतदेवा्टलकचषएमिति ॥ तथाविषब्रह्मचरयरहिताय "न gary । उततविषेत्दमचारिमिः सह वसतीति स॒त्रह्मचारौ, यदा एकस्मादाचाात्सहाधेतारः सन्रद्मषारिणः | तदिपरीतैः सह वसतीति श्रसब्रह्मचारो arena न ब्रुयात्‌! । सहवासिनां ब्रह्मसयाभविऽपि तख ब्रह्म चर्थसदह्वावमानेण योखतामागरह्य dara दोषगुणा भवन्तोति ania खकोयस्यापि ब्रह्मदयसख कथशचिच्छैधिलं भवैदिल्यमिप्रे्य “नो एवं, इति पुननिभेधति। भ्रादारयौ aferq देशे निवस ’, श्रनभिप्राप्ताय, नन ब्रुयात्‌ | yaatfaarte. Ba AES गल्ला न कथयेदिलघः॥ [इक्षलेऽष्यापनं निषेधति | (१)“न भूयः WAR 1.8 द्वः (t) इति। watery स at "मकहदनम्‌। ,. पयोर" ` ५०३१० द३स०।१-३० | . ४७४ प्रदानेन विद्याप्रदानेम चोपकारितवा्तयोरध awiaand aaa wafa अती न प्रतिपरेध॑ः। पिरे नियमानभिधाय ग्नयध्यापने तदिदास तदिष्य fear faaarafaurafa | wa केचिदाश्चाम्तरमभि ी । (२)““होदगस््रषूक्षथा यज॒ सोमखेेक प्रषः सनाराशसेष्वनारांसेषु वा होत्रकाणा(र) इति। तस्येतस्या- धिकस्य वाक्छस्यायमधंः। यानि होतुः wenfa "नाराषं- साख्य चमससहितानि तद्रहितानि च तेषु सवष्वपि उक्घगा यज सोमखः, ‘sf’ अथं, "एकः", एवाधवरयोः प्रेषमन्वपाठ; | "होजकाणां, wag उक्धशा यज सोमानामित्यध्याहत्य बह- वचनान्तः We’, eva | सोऽयमर्घः प्रक्षतित एव प्राप्त इति mat केचिदेतदाक नाधोयते । अपरे लध्याहारं परित्यज्य सोमख्येयेकवचनान्तभेव प्रषमनुवत्यं शोज्रकाणां wary विगे- घविधाना्धमित्यभिप्रायेशेतहाक्' पठन्ति ॥ इदा नोमध्वापननियमान्‌ दशयति | (१)“ तदिद महनानन्ते वासिने प्रब्रूयान्रासंवत्रवासिने नो एवासंवदरवासिने ना- ब्रह्मचारिण नासब्रह्मचारिशे नो एवास्रह्मचारिशे नानभि- निपातं देषं"(द) aft: अध्यापकस्य रुरोरन्ते समोपे वसतु नोलमस्ेति “अरन्तेवासौ | तत्रियमाच सातिषु विहिताः । ze -नगन्प्योऽभिवाद्यबति गौतमदतिः। ब्रहताप्यधौयौत — erat निषेदयेदिति याचरवस्काः। भक्रोधनोऽनसुयः भमान गुरवे! सायं प्रातरमतेष पाठेभ्योऽभियस्तायेत्मपस्तन्रः- निमथाजरः ४अा०।२अ०।२ख्‌०।६-८ ° | BOR at a’, प्रबरूवात्‌। ठतोयचतुधादिपर्यायप्राप्तान्‌ भिषा न्राध्या पयेत्‌, किन्तु ‘eae’ दिषिषेव, श्रष्यापनप्रहठतिः aaa नतु ततोऽपिक्षा॥ श्रतलन्तरहस्यतलेन मोपनोयत्वात्‌ afaaa गोपने मतान्त- रमाह । (६) “एक एकः पररूयादिति ह ane जातृकण्वः"(६) val जातृक्षखनामकसतु मुनिदिरध्यापनं न सते। TH faagenca शिवाख्यं न सदते। किन्तु aaerafire- दनिवारशथं "एकः" श्राचायंः, "एकस" शिष्याय, 'प्र्रूयात्‌, ति' एतावदेव, wane fa भिथसख बास्यवारैकवयसोसतदध्यापनं निषेधति । (9)"न aa च न तीय इति"(3) इति। दतिण्चब्दः गिथप्रयुक्षनिषे- THAT: ॥ पिथाचार्योभयायुक्ताविषेधान्दगंयति। (८)“न तिष्ठस्तिहठते न व्रजन्‌ व्रजते न शयानः यानाय नैपर्यासन उपयसौना- ae एवासोनोऽध असोनाय^(८) इति । तिष्ठन्‌, भाषाः, तिष्ठते, fama ‘a’, बरुथात्‌) एवमुत्तरत्रापि द्रष्टव्यम्‌ । ‘safe’ BURA! WAIT: खयं श्रध Ta भूमावेव, शरासनः, भूमिषटायेव ब्रूयात्‌ | पुनरपि गि्यनियमान्दथयति। (९) नावष्टी न प्रति. war नातिवोतो न(हुलोष्व्ुरनपवितोऽधीयोत न aay. ala लोहितं दृष्टा न गतासबरात्रल्ममाक्रम्य नाक्ञा माभ्यश्य नोदनं क(रथिला न नापितेन कारयिता न are न वर्ष. Haga a क्षजमपिनश्य न ल्ियमुपगम्य नोहिख्य नाव- ( ६० ) ४७४ एतरेयारण्के लिख्य" (£) इति । पृष्ठभागे इुद्या्याग्रयणं अवषटश्मः। get भागे हकयोदंरडाद्याधारा्रयणं ‘afew FAT सर्वीङ्कपिधानं “अतिवोतलम्‌। पद्मासनादिकं अङ्करणम्‌। एतक्षवं' परियज्य जानुदयम्‌ष्व क्षता योगपद्टवसाद्यपययर- हितो aa 'अधीयौत' । "मांसभोजनलोदहितदशंनरतप्रारिद भ नोच्छिष्टादयाक्रमणनेजाच्ननरेहाभ्यङ्कशरौ रमद्‌ ननखनिकन्तना- दुष्णोदकञ्जानचन्दनकुहुमादयतुलेपनपुष्पमालाधारणसन सङ्गम लिष्य्षरायतेखनतदिनामनादि कला न श्रधोयौतः ॥ समाप्तौ मतभेदं दशयति । (१०).नेदमेकसिन्रहनि समा- पयेदिति ह are MANE: समापयेदिति गालवो यदन्यत्‌ प्राक ठचाग्ोतिभ्यः समापयेदेवेयामिदेश्यायनोऽन्यमन्य्िन्‌ VR शमयमान इति”(१०) इति । ‘ce’ महात्रताध्ययनं, यस्िन्‌ . दिने प्रक्रान्तं तित्रेव "समापनं ‘a’, इयात्‌, इति, जात्‌- कर्यं at) "गालवस्य तु कुथात्‌ इति, मतम्‌ । आमि. बश्याथनस्य तु कियदेव समापयेदिति", मतम्‌। गायक्यादिभ्यः तुचाभोतिभ्यः", श्राचोनं आज्यप्र शग, “यत्‌” अस्ति, तत्‌ “एव, एकख्िन्दिने समापयेत्‌, दइतरभागन्तु दिनान्तरे समापयेत्‌ | AAT AAAS नासन्‌ दिने समापनं aaa say’ उत्तरभागः, 'सन्यस्िन्देणि, शशमयमानः समापयत्रवतिष्ठेत। इतिशब्दो मतभ्रयसमाष्यधंः ॥ | देणविषये yaa विशेषं anata । (११) “यतेदमधीयौत म तज्रान्यद्धोयोत यत्र Basia काममिदं तवाघौयीत" (११)डइति। ‘ae’ महाव्रतप्रतिपादकक ग्रन्यजातं,यस्निन्देभे श्रोतं, ५्रा०।२अ०।३ख्‌ ०।१२-१५क०। ४७५ तसिन्देशे feat ग्रयामराध्ययनं ‘a, क्यात्‌ । यिस देशे ग्रन्यान्तरमधौतं, afaa देये सेच्छया ‘ee, wag’ शक्य ॥ शाखान्तरे षैदमपीव्य खायादिति ware यत्‌ कमं वि- हित तस्मात्‌ प्रागेव महात्रताध्ययनं विधत्ते । (१२)“नेदमनधौ- यन्त॒ Gant भवति यद्प्यन्यहद्रपोयाब्रेषेदमनधौयन्त्‌ जातके भवति" (१२) इति । कतस्रमपि वेदमधीत्य खायादिति मुख्यः कल्यः | यदातु वैदेकदेशमधीयेतेल्यनुकल्पमासयेत, तदानीं यदपि", महाव्रतात्‌ ‘say दशंपूणंमासादिकं, ay’ cars, atta तथापि महात्रताध्ययनमशल्वा खानं ‘a’, कुर्यात्‌, किमु मष्ात्रतमधौत्येव सानं कुर्या दित्यधः ॥ wire महाव्रतग्रन्यस्य विद्युति farafer | (१३)“नास्नादः घौतात्‌ प्रमादे खदयप्यन्य सात्‌ प्रमादे त्रवास्मात्‌ प्रमादेत्‌"(११) दति। प्रज्नामान्यादिदोषेण वदि", “अन्यस्मात्‌' दश पूणमासा- ferarq, भ्रमात्‌, तदु्रयविख्तिं प्राप्न यात्‌। तघोपि प्रयतेन पुनः GAT “MMA महात्रतग्रयात्‌, ‘ae प्रमादेत्‌' ॥ अत्र केचिदिदं वाक्यान्तरमपि cafe! (१४). एका- wary प्रमायेत्‌"(१४) दति। भाद्रातिशयायन्तदाखय' gee ॥ मन्दप्रननस्येतरवेदभागविखतिदोघोपि एतदिस्मृत्यभावेन परिङ्धियत इति दशयति । (१५)५अरस्ाअेब्र परमायेदलभामन इति वियात्‌"(१५) इति । शरासनः, पुरषा्धाय aeraafa- त्य भाव एव “रल” ति", नि्िनुयात्‌ । ४७६ एितरेथारण्यके अरव्रान्यदाक्य केचित्पठन्ति | (ee) “sat सव्यं विद्यात्‌”(१६) दति। भहात्रतमेव पुरषाधीय ‘ae’, इति यदुक्त , तत्‌ “aa” प्रामाणिकं, aaa ufeaafafs नि्िलुयात्‌। ceafa वाक्यान्तरमादराधं । श्रविष्मतस्य ग्रस्य पुनरन्यत्रियमं विधक्ष | (१७) “नेदं विद्‌ निदविदा समुदिभेव्र सह भुच्नोत न सधमाद स्यात्‌”(१७दति | इदं महात्रतग्रयजातं, वेत्तीति शद वित्‌” ताथः शुमान्‌ “uPA: दविदा'तदुग्न्यन्नानरहितेन पुरुषेण, ‘ae, एकस्यां पड “न भुष््ोत'। “सधमादो तेन साह इष दिविनोदवानपि, "न "खात्‌" | यथोक्त मद्ात्रतनियमाध्ययनप्रसङ्गेन कछत्ल्तेदाध्ययननियम- मपि दशयति। (१८)“अ्रघातः खाध्यायधर्म व्याख्यास्याम छप पुराणे ना पौते alan पूर्वाह्ने न सभ्धित्रासु छायाखपरा- हे नाध्यल्हे Fiscal वषे Fred वैदिकेनाध्याधेनान्तरिया- wife कथां वदेत are रातौ चन च कौत्तयिषेत्‌"(१८) fai. षेदैकरेशस्य महाव्रतस्य ` नियमकथनानन्तर्याधं' “अरघ शब्देनोच्यते । एकदे गनियमेन छटस्लनियमस्य॒बदिखला- aaa ae) “aaa हेत्वधः। यस्मरातरियमेनाभीतः खाध्यायः फलप्रदः, तस्रादिव्यर्घः। खस्याध्यायः `खाध्यायः खशाखा, तस्य शर्मः, निषिदकालाध्ययनवजे, न तहर" वि- स्ष्ट साकलेन कथयिष्यामः | उप पुरारे, शल्यादिवाकेन De: पौणमास्या उपरितनः काल उपलश्यते। तथा हि। पुरा mazar sane’, स्ति anda वाक्ययोजना । ‘ae’a- cs ५्रा०।३अ ०।३ ख ०।१ SAW | go ब्देन लतादिपुक्मभिधोयते । तख मूले दषटिज्ञालसम्बा- रितशुदकं द्रवरूपेण fafaqaraaqad सत्पोषादिमासेषु प्रा- au शति तदिदमत्राभिधौयते। पुराणे पूवंसम्बादितेः वान्लोदके, ‘sana लतादिम्‌ लसमोपे विलोने शक सति, aA | तथा "च . मनुना सयंते। खावस्यां पौणमास्यां वाप्युपाक्षव्य यथाविधि । गुक्तन्कदास्यधोयोत मासाचिप्रोऽईैपश्चमानिति॥ | भ्रापस्तम्बोऽप्याह। अरावा पोणमास्यामभ्यायसुपाकुतय मासम्परदोषे नाधौयोत | तैषां पौणमास्यां रोदिष्यां वा विरमे- दशपच्चमां तुरो मासानियेके वदन्ति | यावणोपौणोः पौरंमा- स्योमध्यकालेऽपि प्रतिदिनं पुवाह्न”, “wauw’, च णर रठत्तादिच्छायासु, ‘afwary मिलितासु, सतौषु, anit Ral प्रातः काले सूयादधे सति हाया पुघगभिव्यक्नामु प्रारभेत | TAMIA EAA कायस? विभक्षास्‌ सतौ- व्ेवाध्ययनं परियजेत्‌ । यदा मेषः, “ष्यञः wis प्रतः सान्द्रः, भवति, तदान श्रधौवीत। 7 amet ama, Bala ओावणभाद्रपदमासदहय वजेयिल्ा प्रहतः “अरपत्‌, तादे “वष” wet सति श्रकालष्ठ- षित्रिभित्तोकलय “विरा”, वेदिकेनाध्यायेनान्तरियात्‌ ैद्‌- पाठेनान्तरियात्‌, fray ufay बैदपाठेनान्तरियात्‌, faey रातिषु बेदपाठस्यान्तरायः wer ‘afeaa’, इति fae णाद्‌ MU व्याकरशदोनामङ्ानामध्यथनमनुन्नायते। भ्रव- सतिकाराः । ब्रादरादिश्यष्ठान्तस्य त्रयोदशनकचतपरिभितस्य ४७८ Tarawa कालस्य हशिकाललमभ्युपेल्य ततोऽन्यत्र gel सल्यामकालदषटि निमित्त तरिराताध्ययनव्जनमिच्छन्ति। afar अधोयमानं arena, ‘ware ata’ लौकिकीं arate कुयात्‌ । Ser faa! प्रकते महात्रताध्ययनकाले, लोकिकौं arate. gata परित्यजेत्‌ । fag ‘se’ महाव्रतस्य, पाठं "राजो न, gat किच्च महात्रताभिन्नोऽष्टमिति एवं जनमध्ये (कौत्ति- मपि a, इच्छेत्‌, महाव्रतस्य गोप्यतलात्‌ तददिषयाभिन्नानमपि न प्रकाशयेत्‌ # । उक्तनियमे नाध्ययनफलमादह। (१९)“तदिति at एतस्य महतो भूतस्य नाम॒ भवति योऽस्ये तदेवं नाम वेद्‌ ब्रह्म भवति ब्रह्म भवतिः(१९) इति । (इतिः पूर्वोक्तेन नियमेनाधौतं, ‘aa’ कृत्ञ्रखाध्यायवाक्ये, AMAT वा, “एतस्य प्रकृतय कुत्‌ खर वैदप्रतिपादयस्य, महतः सवगतस्य, भूतस्य ' नित्यसिस्य पर-. मामनः, ‘ara’, भवति? । कतन्ञस्य वेदस्य परमासप्रतिपा- दकलात्तव्रामतवं युक्त । तत्प्रतिपादकत्वं च कटेरा्नायते | सवं षेदा यत्पदमामनन्ति। विन्दन्नेन परमामानमिति aaa वैद्‌शब्टोऽपि तत्‌प्रतिषादकमेव wrasse । भरतः कत्खवैदस्य परमाकसनामलेन भ्रतयन्तरहस्यमन्रूपत्वाद्‌ बहुवि- धनिथमपुरःसरमध्ययनं युक्त । यः" पुमा न्‌, ‘cae’ खाध्याय- वाद्य सवं, “Ta? उक्तप्रकारेण, श्रस्य' परमामनः, नाम, इति ‘az, fafear च नियमेनाधोते।. स पमानधौतकेदसुखेन क z= प्रकडषदिति कर, ao a | WATOAAolQ@o | ४ Oe परमासमानं fafear खस्य ब्रह्मतावारकाज्ञाननिहश्या खयं ‘ay wafa | वाक्याभ्याससततौयाध्यायसमास्यधः, पञ्चमार्छ- SALT, ACACIA WAAAY ॥ 2 ॥ वैदाथेस्य प्रकाशेन तमो हां निवारयन्‌ | 6, ~ ¢ स॒मथांषतुरो देयादिद्यातोधमदेष्वरः ॥ १॥ (ति strato hrc महाराज-परमेष्ठर.बेदिकमाग- प्रवत्तकओ्रोवोरबक्षमहोपालसास्नाज्यधुरन्धरस्य सायशामात्यस्व Kat माधवीये षैदाधेप्रकाओे बह्मचारण्यभायं समाप्तम्‌ ॥