9900 1941 oe ‘willl 01५0404 JO ALISH3SAINN BIBLIOTHECA INDICA: Gollection of Oriental aon ks PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL, अरणभाव्यम्‌ | > A_ = 4 दरायण-प्रणोत-वेदान्तसतस्य वज्ञभाचायज्ञत-हतादेतपरं व्याख्यानम्‌ | ANU BHASHYAM ल्भ EDITED BY Wi फ N ; N DIT HEMACHANDRA VIDYA RATNA. Pa , FASCICULUS V. Dan sent have =-= = = 11 my | as ed CALCUTTA : public BY B. प. NANDI, AT THE VALMIKI PRESS, । AND PUBLISHED BY THR ASIATIC SOSINTY, 57, PARK STREET. 1897. PREFACE, a VALLABHACHARYYA’S “ ANUBHASHYA” is an extremely rare work in this country. As the work, however, in which Vallabhacharyya has tried to establish the Dwaitadwaita doctrine on the authority of the same philosophical principles, supported by Vedic Texts and Natural Logic, which were used in the same way by Sankaracharyya, to establish and promul- gate his Adwaita doctrine, it deserves to be studied by all. In editing the ‘“ Anubhashya,’ I have ex- amined three manuscript copies of it. One of these was received from Dr. Vandarkar, another from Pandit Ram Nath Tarkaratna and the third from Damodar Das, Varman. Of these the manuscript sent by Dr. Vandarkar is the most accurate, I have carefuly considered the different readings given in these three manuscripts and I shall consider my labour amply rewarded, if the “ Anubhashya, ” as edited by me, meets with the approval of the public. HEMACHANDRA VIDYARATNA. Digitized by the Internet Archive in 2010 with funding fron+ University of Toronto http://www. archive.org/details/anubhasyam0Ovall ख्चान्‌क्रमणिका | प्रथमाध्यायस्य | च्प् खच Vey दखचाङ्ग wy HUAA (AA AT | an ve १ १ १ अस्मिन्नस्य च तद्योग wife | sc | १९ 88 TABLAS षात्‌ । + = "न ८ २८० ` gg व्तरव पाणः। ee ~ es 22 ५० अनपपत्तेत॒ न शरीरः । =.“ र च fae ख भंकोकस्व त्तदा पटे एच नेति चेन्न निचाखखत्वा- टवं वयोमवच। cc, १ as >) ag YUL दर(चस्ग्रहणात्‌ | “00 see Y < go न्तर BAVA: | wee wee . ९२ DR सनवस्थितेरसम्भवाच नेतरः | 4 १७ 23 अन्तयम्यधिदे वादिष्‌, तदम्मेयपदेश्त्‌ । ... = ८ 8 यदश्यत्वादिग णकोधम्म तेः । “ RR ७& अतख्वन देवता भत! .. ww “ २७ दर्‌ अभिश्चतेरिव्याग्सस्थ्यः। ˆ २८ टदे खनुस्मृते्व्वादरिः। छ ^ , शः टर अच्छरमम्बरान्त्टतैः | ध, se र Qo ८० aa Uae Bay WATE | —____* + =e अन्यभावययां ठत्तश्छ | a> es १२ ER अन्याये परामशः । we च; ४ २० ©<. अल्यश्रुतेरिति चेत्तदुक्तम्‌ । ... ve “ee Pe अन क्रतेस्तस्य च | श व ४ VR ८० सपि च maa | „+ ` “५ न अत wa च नित्यत्वम्‌ | — ies 5 २९ १०१्‌ अन्याथन्तु जमिनिः प्रन्नवयाख्यानाभ्यामपि चेव- | Aa | oe + ५ 8 ए १२१ च्वस्थितेरिति काण्छतखः। .-~ ..~ ^“ २२ १३५ age एच | व कः “ ee १३० च्या | अनन्दमयोटगभ्यासात्‌ I vee ve : १२ ac व्या कापर स्तत्िङ्ात्‌ | ee soe i २२ Be व्यामनन्ति चे नमस्मिन्‌ t sed ee २२ TY AAAI ALA YIT AT । — 2 ea ११२ च्यानुमानिकमप्येकेषामिति चेत्र प्रारोररूपक- famandiae शेयति च ee g १ ११७ अत्मक्लतेः परिणामात्‌ | & क cf २६ १२८ ड । इ्तरपरामप्रत्‌ स इति चेत्रासम्भवात्‌। -.. ३ रद ८.७ ड । इ च्तेर्नाष्रब्दम्‌ | a of १९ ५ RR डंच्ततिकम्मेयपरेणातसः। eae ३ १३ eR aa पाद्‌इ GAY AAT | ड । उपदे प्र भेदात्रेति चेत्नौभवयस्मित्रप्यविरोधात्‌ | उत्तराचेदाविग्रतखरूपस्त | aa उत्क्भिष्यत रख्वम्ावादि्याड्लोनिः । र | ॥ रुतेन सव्व व्याख्याताः | क | कमकत UIT च | कम्म्रनात्‌ | 2 = — कंल्यनोपदे Us मध्वादिवद्विरोघः। ke कामाच नानुमानापेत्ता sae कारणत्वेन चाकाश्टादिष्‌, वथा यपदिष्टोक्तैः ग | गतिसामान्यात्‌ । गतिशब्दाम्धां aut fe ee लिङ्गञ्च । Tet प विद्धावात्मने fe तदशनात्‌ | गेएरञे्नातमश्एव्दात्‌ | च | चमसवद विप्राघात्‌ | ita च्छ | न्दोभिधानाप्रेति Ga तचा चेतीग्ण्णनिगदा- walle दशनम्‌ | oe c ~ co ^ gs = ध ५ ~< २७ १९५ Ar aa १९५ १९१ २५ Gs aa १२९४ ९२८ £8 ९१९ RRB 88 ARO १२२ ५२ << uly BATE ( पच्चाङ्क | ज । जन्माद्यस्य यतः | stars ध 4 मर Qo जगदए{चित्वात्‌ | Bc dat = 8 १६ १२८. नोवमस्य पाणलिङ्कात्रेति was festa श्रितत्वादिह तद्योगात्‌ । ie १ ३१ ट जीवमस्यप्राण लिङ्गादिति चेत्तदव्राख्यातम्‌ | 8 १७ १२० ज्यो तिश्स्णाभिघानात्‌ | व sea १ २४ yr ज्योतिषि भावाच | ~ “= ३ व व्योति LATA | se र ade “ Bo ११२ ज्यातिरुपरकमात्त तथा BATA THI... ६ < १२३ ज्यो तिषे केषाम सत्यन्े । oe = ५ १२ १२. च्ेयत्वावचनाच | ... an क (: g १२० at तत्त॒ समन्वयात्‌ | fhe ee १ 8 १६ तचिष्टस्य MMe! ~. ~ ^ २४ तद्धेतुव्यपर शच | = se $ १९ ६१ तदुपय्यं पि बादरायणः सम्भवात्‌ | . ३ २4 तदभावनिास्गे च GSA: | . ५ व तद्धी नत्वादयेवत्‌ | ... „~ # २ याणामेव च वमुपन्धासः TAS | ... ५ ६ १२१ द्‌ | ZBL GUL: | a oe र १६ ८३ दुयभद्ारतनं खश्न्दात्‌ | a or i १ ca PN, aa ध । धमापपत्त श | ee wag मदिन्नोऽस्ास्लन्नुपलब्धेः। न | न Pata eM isla चेदध्यात्तम्बन्धभूमा ह्य स्मिन्‌ | न च स््मात्तमतघरम्माभिलापात्‌ | न संस्योपसंग्रहादपि नानाभावादतिरेकाच । नानु मानमतच्छन्दात्‌ । नेतरोध्न्‌ पपत्तेः | प। प्यादि ्रव्दम्धः | प्रकरणाच। प्रकस्णात्‌ | प्रसिद्धे | प्रतिन्नासिदधेलि ङ माभ्सर्थ्यः | प्रछतिख प्र तिाट डान्तानुपरो घात्‌ | प्रायस्तयान गमात्‌ | TIM | प्राणादयो वाक्यशेषात्‌ भ। भावन्तु वादर्ायणोटल्ति दि । भूतादिपादव्यपदे पतो पपत्तेखेवम्‌ । Welty c.f Gay Wars a que १९६ <£ २९ ५६ = ey. ९९ ५२५ 2 ८ॐ ९६ ४३ ४२ ११६ ९० हट = Ce १० < २० ARB २२ ५२१५ eae 8 aa १९ १२६ २२ १९०७ २& ५२ GF Wey ear wags | "ll _ __ भूमा सम््रसादादध्युपदे षत्‌ |... ~ 2 > ce. भदव्यपदेएएच | os ५ ९ १ॐ ४४ VIS AIBA: sae ८ च gu भेदव्परे शत्‌ । ह ae = ण्‌ ee म। मध्वादि ष्वसम्मवादनधिकारं जेमिनिः। 2 ३१९ १ महदच | Bi 8 9 १२९१ मान्लवणि कमेव च गम्यते। ... त १ ६२ मु क्तो पद्टप्यव्यपदे शत्‌ । < २ ८७ य | योनि fe गीयते। . = न्रौ ~ र । रूपौ पन्यासाच | me - 2 २३ he व । वदतीति चेत्र प्रान्ञोद्दिप्रकस्गणात्‌ | ... ` 8 ५ १२० वाक्यान्वयात्‌ । ve te १९. aoe विकार्एब्दात्रेति चेन्न प्राचय्यात्‌ | a १ १२ go विवच्वितग णोपपत्त ख | an = २ र 83 विशेषणा | ee ee ae #॥ १२ Oe विररेषणभेदव्यपद aay नेतरे Me च २२ ॐ विरोधः कम्मणीति चेत्रात्रैकप्रतिपत्तद शनात्‌ । ३ २७ १० SAC: साधार्णश्रब्द पि रषात्‌ | ... २, 2 ae Z| ब्द वि श्र षात्‌ | sae or ie OC Y ६९ aay पाद्‌ङ्क Baye vay t श्व्दादिभ्योढन्तः vasa ति चेन्न तथा दल्य्रष- द प्ादसम्भवात्‌ परुषमपि चेनमधीयते। =“ र्द ८१ शब्दादेव प्रमितः | ३ २४ १०१ शब्द्‌ इति VATA प्रभवात्‌ प्र्यच्तान॒मानाभ्याम्‌ | ^“ रट १०४ ष्णस्वयो नित्वात्‌ । १ 3 १० WAST GIT MIs ववत्‌ | “8 २० Yo शरोर द्खोभयेप्पि fe मेरेनेनमधीयते। २ ० oy gre तदनादरश्रवणात्तद्‌ाद्रवणात्‌ स्यते fei २ ३8 १८ श्रतत्वाच | १ ११९ RO शरुतोपनिघत्‌कगव्यभिधानाच | २ १६ for श्रवणाश्यवनाथ प्रतिषे as, AAS । ३ ३८ १११ स। gaa प्र सिद्धोपरे शत्‌ | २ a ६१ सम्भोगप्राप्षिरिति चेन्न ae ष्यात्‌ | छ = ६६ सम्पत्त रिति जेमिनितयादि दशयति | क २६ ८8 समाननामरूपत्वादात्तावप्यविरोधोदग्रनात्‌ was | ३ ३० १०५ समाकर्षात्‌ | gle १२ सात्तादप्यविरोधं alata: t 2 रट (= सा च प्रणसनात्‌ । त 22 साच्ताच्ोभयान्नानात्‌ | 8 २५ १३७ सखविण्ष्डिभिधानादरेव च। २ १५ अर्‌ सप्तत कन्त्योभदेन । ३२ BR ११२ BUY तदद्ेत्वात्‌ | 8 २ ११९ Na पादाङ्ग सूचाङ्क पचाङ्क। सस्वारपरामप्णत्‌ तदभावाभिलापाच । र ~ ११० सखाप्ययात्‌ । १ < ay सधानादिव्यपद्‌ Ay । ..„ „~ २ ¬ स्िव्यदनाग्धाञ्च। २ 9 = we मागमनुमानं स्यादिति २ २५ Ge समते ख | Vl. + je & ९५ दं । हेयत्वावचना। re or ae ९ = २५ दपेच्तया तु मनष्याधिकारत्वात्‌ | Pe: 3 24 १०१ दितीयाध्यायस्य | श्र I अभिमानिव्यपरे we विएषान गतिभ्याम्‌ | १ ५ ® असदिति चेन्न पतिषेधमाचत्वात्‌ | . ५ 6) शाः SNA तद्वत्‌ प्रसङ्गादसमञ्च सम्‌ | . ^“ हः HAITI ति VA धम्मोन्तरोग वाक्यशेषात्‌ । १९७ ९६५ अधिकन्त्‌ भेद निद एत्‌ | न ae २२ १४६ अष्सादिवच् तदनुपपत्तिः। se ५ २३ १६६ खन्यचाभावाच 7 carey | ५ २. ५ "षर अम्धुपगमेटप्य्ाभादात्‌ | ५ ६ १५२ अङ्कित्वान्‌पपत्त ख । ५८ ट १५३ अन्यथानृमितेा च न्नर वियोगात्‌ । न ८ १५३ (= «) aa पादाङ्ग सुचाङ्क WATE | परिग्रहाच व्यन्तमनपेच्ता। ... + as १७ १५५ असति प्रतिन्लोपरोधोधेणपद्यमन्यया | ... .“ २९ २५६ अनुसम्‌ तेच i. So oe oe a ay* १५७ अन्त्यावद्ित sass । ... 6८ २६ ९६१ aired ख | ध ~ + च - २९१ च्यन्तवत्वमसन्वेन्नता बा | „+ = ^“ > = च अस्ति तु । ae eo = 3 २ ९६५ असम्भवस्त्‌ सतोट्नुपपत्त; | .- --- ^ 2 १६७ अन्तरा विज्ञानमनसी कमे afagifefa aar- विश्षात्‌ | क त or es अविरोधश्छन्दनवत्‌ ... ne me OS २२ U8 safes फेव्यादिति Gave fer ^ २8 १७३ अपिच सवते । ... .. „~ ^“ ४ १८२ अनुन्नापरिहारोः ट हसन्बन्धाज्ज्योतिरादिवित्‌। ¢“ श्ट श्य्‌ खसन्ततेश्चाव्य तिकरः | = a . 86 Ae अदद्ानियमात्‌ । ध ह: i ५१ १८४ अभिसन्थादिख्वपि चेवम्‌। ... tee -" @ Ge पगा वश्च | oe क ~ ~ = १८८ अकरणत्वाच्च न दोषतया हि दशयति | च Yo VES. My | १ ४ प = १२ १.८.०; ST | yo a A. अत्मनि aa विचिचाश्च fel ... ARI चाविग्रोषात्‌ | ~“ ३, ~“ ५ न्र्‌ रट शद्‌ a on = अपः) wae अभास खव च। ee = च्च प्रोनानावयपद्‌ teaar चापि anfaaatte- त्मघीयत oH | इतर षाश्चानपलम्पः। इतयर्ध्यपदे प्रादिताकरणादिदोषप्रसक्ति इतरेतर प्र्ययत्वादिति चेन्नोत्यत्तिमात्‌ निमित्त- त्वात्‌ | A oes उ। उपसं हार्द नातरेति चन्र त्षीरवद्धि। ... उपपद्यते AIT a Tie 7 ६. उभवघापि न कम्मातसरूदभावः। उभयथापि च दोषात्‌ | उत्तरोत्पादे च पव्वनिरोधात्‌। उभयया च दोषात्‌ | उदासीनानामपि चेवं fate: । उत्पत्यसम्भ वात्‌ | see Seq faa AT । उपादानात्‌ | उपलब्धिवदनियमः | र । रुतेन योगः प्रयुक्तः | waa fas afcaet aia याख्याताः | 6८ पाद्‌ Gay assy 1 १५६ (so bs १५8 ११६५ ११६ १५७ ११८ tex १९७२ YOu ९६ १८४ १८१ १९७१ १६६ | (oe १९६१ R83 aa may Bay wy | रखवश्चातांकात्‌ खयम्‌ | 4 १२ १६० रुतेन मातरिश्वा व्याख्यात. | ८ ३६ १६७ क्‌ । करणवचेन्न भोगादिभ्यः। ४० १६२ कर्ता शस्त्राय वत्वात्‌ | २ ३२ we छत॒खप्रसक्तिनिं सवयवत्वशटन्द कोपोवा | १ २६ १४७ छतप्रयलापेच्छसत विदितप्रतिषिद्धावेवर्थ्या- दिम्धः। 2 ६२ १८० ग । NUTS लोकवत्‌ | १ Ate SR TURAL । a ees गेखसम्भवात्‌ | a च । चशाचरव्यपाख्यस्त स्यात्तदापदे WT ATMA - भावित्वात्‌ । 2 १६ १७० चत्त रादटिवत्त तत्सद्‌ श््ष्यिादिभ्यः। 8 १० ITE. ज । ज्यातिरादयधिष्टानन्तु तदामननात्‌ | र १४ Yeo aiza ण्व । ३ एद १७१ त। तर्काप्रतिष्ानादप्यन्ययानुमे यमिति चेद वमप्य- faatauay: | ९ ९१ ९६३ तदनन्यत्वमारम्भणशन्दादिभ्यः | ^ १४४ तदभिध्यानादेव वु TFTA सः ३ १२ १६८ ( १९8 सूच तथा च दशयति. तद्‌ गणस TATA FATT एः पान्ञवत्‌. |... तथा प्राणः | तत्‌ प्राक्‌ AA | तत्‌ प्‌ व्वेकलदाचः। तत्य च नित्यत्वात्‌ ।. लदिन्द्रियाणि तदयपदेशएदन्यत्‌ ASIA । ... तेजोध्तस्त याद्या | देवादिवदपि लोके। gud qi न। न विलच्तृणत्वादस्य away शब्दात नतु दद्टान्तभावात्‌ । न प्रयोजनवत्त्वात्‌ | न कम्भ विभागादिति चे्ाप्नादित्वात । ... न भावोन्‌ पलब्छेः । - =. न च पर््यायादप्यविसोधोविकासा दिभ्यः । नं च क्त : कारणम्‌ | न वियद्श्चतेः। न वायुक्रिये थगुपद शत्‌ | नासतोष्टद्टत्वात्‌ । mt = नाभाव उपलबधेः | नात्म तेनि्यत्वाच ताभ्यः | नान्‌ रुतच्छरतेरिति चेतरैतराधिकारात्‌ | सद्‌ चइ WATS | 29 १९४ २९. ROB १९१ श्नः देः शच 8 Rats) १६ . ९२ १० १९य्‌ ९० : ˆ WO ९५ १8७ € . १४२ ee oe = CBR ३२ १४० २५ १.५६ २.० 3 १५८ २५ १६० 8९‡ १६२ ९ ` -" " च < Yaa २६ ११८ - Qa १५० {७ १९७० २९. ९अ्‌ ( १३२ ) ` सच पादाङ्ग Eats पचा | नियमेव च भावात्‌ | ~ ~ २ १९ ABZ fasaranafeag maT iaay बाट- न्यथा । Be - „.. =... ३ क्र नेकस्मित्रसम्भवात्‌ hs ey.) ey Mer RPM ngs | धक पटवच्च । ` ee १ १९ १४१ पयोधम्बवचेत्‌ तचापि | ५० ° ९१०९ पद्यरसामन्नस्यात । = ` शक निन एथगपद्‌ प्रात्‌ । me ie 3 = 298 एधिव्य धिकार रूप ए्ब्दान्तरेभ्यः । 9 +" @ oe परात्त तच्छतः ॥ aa en # Be १८० परचरत्तेम्मनोवदहवपटश्यते | ... ` ,,, 8. १२ १९.० युरुषाश्सवदिति चेत्‌ तथापि । `... र १५२ पस्लादि वत्वस्य सतोव्य्तियोगात्‌ | = 3 २९ १७६ पटत्तेख | ve ee २ २ १५१ प्रतिसंख्याघ्प्रतिसंख्यानिसोधाप्ाप्निस् विच्छेदात्‌ । «“ az १५७ परतिज्ञा निरवयतिरेकाच्छन्द भ्यः | Le „द bY aes परक ष्रपदिवन्नेवं परः | re sane (tee ग प्रे प्रादिति चेच्रान्तभावात्‌। ... a 2 ५२ १८५ पाणवता ब्दात्‌ । see ee 8 १५ १९८१ व । विकरणत्वात्रेति चेत्तदुक्तम्‌! ... ot १ नन १५२ वि प्रतिषेधाचासमञ्जसम्‌ । =. „~ २, १० ११३ -विन्ञानादिभावे वा तदप्रतिषेधः | a i 88 ९६२ ( ie FF aa पादाङ्क Bay way t विप्रतिषेधाच। wee > eS gy १६३ विप्ययेश तु maa उपपद्यते WI ... 2 १8 Vee विद्ासोपदे शत्‌ । ue ४ ~ YOO वेषम्बने टे न सापे चत्वात तधा fe दशंवति। ९ ३8 we बरे धम्मपाच न खप्रादिवत्‌ । ... ae २. २९ Rule FAQUIS | a £ वै गेष्या्त AAT =. RR १९४ व्यतिरेकानवस्ितेश्वानपे gare! + ४ र व्यतिरेको गन्धवत्‌ | ३ "व lll वयपदे शाच यायां न चेनि एविप्थ्य यः | # २६ १० भ। भावे चोपरलन्‌ घेः | a Se ९ १५ १९४ HAA: 0 on 8 Qa १९८ द्‌ ara रविभागखत्‌ स्याल्लोकवत्‌ । ... १९ १३२ १६४ at महदोधेवदा छ सखपरिमण्डलाग्याम्‌ | sine Q ९९ १५६ मन्लवर्णाच | aa .. २ 0 मांसादि भेम वचाश्व्दमितस्योच्च। ... 9 २९ १९8 य I ययाच प्राणादिः) vee vee ९ Re १६६६ यया च तत्तोभयया | a, ae 3 8० १७९. यावद्िकारन्तु विभागो लोकवत्‌ | = कः 3 १६६ यावदात्मभावित्वाच न दोषस्तद शनात्‌ | “ 2 ज य क्तेः शब्दान्तराच | Py, व १ ९ १४५ ( १५५ ) खश्च Uy BAF IT | र। रचनानुपपत्तेश्च नान॒मानम्‌ । ... .~ २ a रूपादिमत््वाच विपय्ये योद शनात्‌ | ५ चष ल । लोकवत्त लीलकेवल्यम्‌। =. ~ ९५ ३ १४८ श्‌ । a । vee vee र 8 ९६५ शक्ति विपय्येयात्‌ । 4.0 4 र श BAG. 9ब्द्मृलत्वात्‌ | त भमै १ २७ १६४७ Boy | ee rs 9 (~ Raa a | सत्वाचावरस्य | eee भि ९ १६ (८. सव्वापेता च तदष्र॑नात्‌। age ve ¢ Re ९४८ सव्वाधम्मपपत्तेख | शः प ९ 29 १५* समवायाम्धुपगमाच साम्यादनवस्थितेः। ... २ १ १५४ समदाय उभयहेतुकेठपि तदप्रािः। क ९८ १५५ Baya ख | RE सम्बन्धान॒ पपच ख । ४. a + ३८ १६१ समाध्यभावच | cee vee R २९ BE anna tar THATS । he Ss 8 ५ Yao स्याचेकस्य ब्रद्य गन्द वत्‌ | 4६ ae 2 (6 १६५ खपच्तदोषाच | र. त १ १० १६२ सखपच्तदोधाच | ॐ ~ a SUSTAIN | + “oe | र्र्‌ YOR qa aig Bay पचाङ्क। खात्मना चोत्तस्योः। 4. sf 3 २० YOR समरस्ति च । rs eo. f BD १८२ MUIR AIT, इति चंत्नान्यस्मृत्यन व काश- दोषप्रघुङ्कात्‌ | a ध १ १ १४० संज्ञामृत्तिजपिस्तु चिदतृकुव्वेत उपदेश्त्‌ । £ = १९३ Zl इस्तादयस्त्‌ fared नेवम्‌। ... . ४ € शः च्त । च्ते णि कत्वा | । ae ५ स २१ १५८ ठतौयाध्यायस्य | य । । ्यम्नयाद्ग तिश्च तैरिति चेन्न भाक्तत्वात्‌ । ... १ 8 ee खञ्‌ तत्वादति ta खादिकारस्णिं प्रतीतेः। ^ ॐ वअत्रिद्धादिकार्ण(मपिचश्र्‌तस्‌। न + १२ Roy पि सप्त। ध rn ° ~ "क २०ॐ ्न्याधिष्िते पव्ववदभिलापात्‌ | ,. “ शौ कः स्श्ुद्धमिति चत्र शब्दात्‌ 24 ia अतः प्रवोधोटसमात्‌ | bee ४ २ द॑ २२० अपि चेवमेके। (4 १द २२४ aeqaca fe तत्‌परधानत्वात्‌ | ६ १४ RRB ga रण्व चोपमा सूयय कादिवत्‌। . “ न म्बुबदयदणात्त न तथात्वम्‌ | ... ve is १८९ यद सच पादाङ्कः सुाङ्गः WATy: a अपि संराघने प्रयच्तानमानाभ्याम्‌ | अतोधमन्तेन तथा fe लिङ्गम्‌ । खनेन सव्वगतत्वमा यामश्ब्द्‌ादिभ्यः | aqua शब्दादिति चेत्राविष्ेघात्‌। ... 2 अन्वयादिति चेत्‌ स्यादवधारणात्‌ | 4 अनियमः सव्वांसामविरोधः एन्दानुमानाम्धास्‌ । “ अत्तरधियां त्ववरोधः सामान्यतट््‌ावाम्धामोपसदव- तदुक्तम्‌ | त mee a ८4 अन्तरा भूत्मामवत्‌ BAA |... ८८ अन्यया भोदानुपपत्तिरिति Ae MIATA“ अतिरे Ie । ६ अनु वन्धादभ्यः प्र्नन्तरएयक्तवत्‌ TES तदुक्तम्‌ | ङ्गाव बद्वास्त न wag fe प्रतिवेदम्‌ | HFT ययाश्चयभावात्‌ | bar ae ^ अधिकोपरं MIA वादरायणस्येवं तदशनात्‌ । ` 8 असान्वचिको | सपरध्ययनमाचबतः)। ८८ BAST वाद्रायणः साम्यश्चतेः। तरव चाम्रीन्धनाद्यनपेच्ता। ... es ख वाधा चं । a oe a ८८ अपि च समव्यते। ... - 8 cs f g fi ८८ चअनभिभष्च द्‌णगश्यति। ae ^ Ba चापितु तद्‌ रेः | ... ह ९८ अपिच Aza | oo es २४ २३२ २९ RAR २७ २४० & २५५ ९७ २.६३ २९ २८५ ३२ REE ३५ २९३ ३६ २९8 "ति 4° २९११ ५५ २९८ ६१९ ३२२४ ८ RR? १९ २२२ RACE 238 १९ २8६० 8 २५१ ~ २५५ xe ९५५ २९ २५८ २५ २५८ २६ २५० aa पादाङ्कः Bay: Garg: चअतस्वितस्व्नयायो लिङ्गाच्च । ee इट ९५८ अनाविष्कूव्व न्वयात्‌ | ..„ „~ “ ¬ अ ानथंक्यमिति चेत्न तदप च्तत्वात्‌ } .„ १ पाद च तन्माम्‌ । ... ह =< श. १६ २२६ स्रानन्द्‌ादयः TYAS | ee Aa 3 ८८ २५९ ध्यानाय प्रयोजनाभाक्छत्‌ |... ^“ (शाव च्रत्मरव्द्‌एच। Se ae ome gk १५ २६१ सात्मण्टही तिरितसरवदुत्तसात्‌ |... . “ १ आदरादलोपः es a xe ॥ 8० २७ च्याचार्दश्ंनात्‌। ... a oe Z «gra खालिज्यमियाडलोमिस्तस्मं fe परिक्री यते t ss ९ ३६१्‌ ड डतर त्वय सामान्यात्‌ | ऋः cae =e १२्‌ २६९ इ वदामननांत्‌ | a ie - ५ 29 ee उ । उभवव्यपदर्‌ एएा्वदिकुर्डलबत्‌ |... +> व RS ३३ उपपत्ते ख | त ee cn ५ रभ्‌ २२९ उपसंहारोधर्याभेदादिधिेषवत्‌ समानेच। ३ ५ रपद उपपन्नस्त्नत्तगा च7पलब्धेलाकवत्‌ । a, 7 ३२० २८३ उपस्थितेदतस्तद्‌ चनात्‌ | = Pe ३ ६१ ACK उपमद च्च । = - ae. 8 १९६ «ERO उपपुव्वेमपि त्वेके भावभेशनवनत्तदु म्‌ I... “ ६२, ३६३ खतं WIS! BATS: पचाङ्कः Si Weary wT शब्दे fe a ve £ १७ ३३ z | खक BMA: REX भावात्‌ | ... me ३ ५२ ३११५ र्व Aaa a aA lay AMT वस्थावष्टतेः 13 a aoe र | रे हिकमप्यपर्ततप्रतिबन्धे तदशनात्‌ । =... 2 “eR क्‌ । कार्या स्वानादप्‌ व्वेम्‌ । te | १८ RAR कामादीतस्च तच चायतनादिभ्यः) va « < २८६ AMS BAA BAMA वा पृव्वहेत्व- भावात्‌ | ee aes ee ~ ge 323 कामकारेणचेके। ee १५ ३२६ छताव्ययेदन्‌ एयवान्‌ ट सतिभ्य यचेतमनेवद्च । ९ = eg Ararat तु एएहिगोपसदहारः। oF 3 ge ३६९ ग | गतेर्येवत््वमभययान्यया fe विरोधः । ... 2 २८ २७८ गणसाधार्ररश्चतेख | ˆ &8 ३२8 च | चरणादिति चेन्नो परलच्तणाथेति कार्वाजिनि ! १ ८ “Rog च्छ । न्दत उभयाविरोधात्‌ | ee ~ 2१ al A 5 तदन्तरप्रतिपत्ना रदति सम्परिष्वक्तः प्रञ्निरूपणा- भ्याम्‌ | तचापि च तद्वयापारदविरोधः। तदभावोनाड़ीष तच्छ्रुतेरात्मनि च | तद्व्यक्तमाद हि । त्थान्यप्रतिषेधात्‌ | ॥ तच्निधांस्णानियमस्तद दृष्टेः एयग्‌ष्यप्रतिबन्धः फलम्‌ | तच्छुतेः | तदतो विधानात्‌ | तथा चे कवाक्यतोप्रवन्धात्‌ | WAT तु नातद्भावो जेमिनेस्यि नियमातनूपा- भाकगेभ्यः । an टतोयणगन्दाबरोधः SURAT | तुल्यं दशे नम्‌ | चयात्मकत्वात्तु HAA | ५ — द्‌ । दए नाच | | दशयति चाथो अपि Mae | EUAN | 8 eee दशयति a ma ६ ५ द्यति च। द श्रनाच्। Ole (¥: yoo ८ yw © खवा: Way: ९ १९ ९६ ROT SD २९९ र्र्‌ VSR २९ २६० BR Rec ९२८ & २२९८ स्र RE २८ ३६० २१ शी RRR . ६ २० ROS १ BRO ५. She 8 R43 २२ RAT 82, द सच Oey: BAe: Waly: eWay | शी she is ४ ६& व Seal सोध्पि |... ६ र & awe a | धम्मे' जेमिनिस्त णव । ध ^ 4 go २६२ न। न Sala aay: | i a १ एद २० न सखानतोध्प परस्योभयलिङ्गं सव्वच fe । 2 ११ २२२ न भेदादिति चेन्न पर्य कमतदचनात्‌ | ८८ १८ २२४ न वा प्रकरणभेदात्‌ परोवरोयस्रादिवत्‌ | 3 oS २५५ नवा विग्रघात्‌। ... न + “ २१ ` RB न सामान्यादप्यपलव्वंश्ेतुपवत्‌ न दि लोकापत्तिः। “ ५१५ ३१३ न वा तत्सहभावाश्रुतेः | = ~ ^“ "क व्‌ न चाधिकारिकमपि पतनानमानात्तदयोगात्‌ । 8 Bo ३६२. नातिचिरेण विष्रषात्‌। ~ = et | वत नाना शब्दादिभेदात्‌ | २ ८ ३२२ नाविश्षात्‌ | 8 Bae ध 6 १३ २२३५ निम्भातारसेके पु तादय | २ २ RY. नियमा | 8 ॐ ३२५. प। पराभिध्यानात्त तिरोद्धितं ततमे We बन्ध- विप वै । ~ - ee ५ २९७ परमतः सेतून्मानसम्बन्धमेदयपदेपम्यः। ... “ ३९ २६ प्रेण च शब्दस्य तादिभ्य भ यस्व त््वनुबन्धः। २ YR ३१8 परामश जेमिनिस्चोदना चापवद्ति fe | £ १८ २३९८. ( २२ ) सूच पारिज्ञवार्था इति चेन्न fan षितत्वात्‌ | Ta वादरायणोहेतुव्यपद शत्‌ | पुरुष विद्यायामिव चेतरेषामनान्नानात्‌ । ... ganas: शब्दादिति वाद रायणः | ववद पृव्लविकस्पः प्रकर्गात्‌ स्यात्‌ क्रिया मानस वत्‌ | प्रथमेटरखवणादिति चेन्न ता रव ह्युपपत्तेः। प्रकाग्रवचावेयश्यत | प्रज्ञतेतावत्वः fe प्रतिषेधति ततो adifa 7 भयः। प्रकाण्ादिवचावेशव्य प्रकाशश्च कम्मेख- भयासात्‌ । प्रकाएएएश्रयवदां तेजस्वात्‌ | प्रतिषे धाच | प्रदानवदेव तदुक्तम्‌ | प्राणगतेख | a , प्रियप्रिरस्वःदप्रात्निरुपचयापच fe He । पा । पालमत उपपत्तेः | भ। ५ é Cc भातं बा८नात्मवित््वात्‌ Tat fe दश्यति। भून: कतु बज््यायस्त्ं तथ fe दणेयति। ... = afi aX मेदात्नेति चन्नकस्यमपि। QUais: खछचाङ्ः Waly: ६८ ५ oc ^ pw कि rs | wo 6 ८ २२ ३७८ Ass Ree ३२६ २३५ २०५ ९४६ २६ a) च्च मन्लादिवद्ाघ्ठिसेधः। माधामाचन्त्‌ कात्‌ खेनानमिष्यक्तखरूपत्वात्‌ । a | = ६ (थप मग्ध घ्डसम्पत्तिः परिश्षात्‌ । ,,. मानवदितरेष(म॑प्युपदे शत्‌ । यावदधिकारमवख्ितिधिकारिकाणाम्‌ | योनेः WATT | रेतःसिग यीगोप्य | लिङ्गम्‌ यस्त्वात्‌ तदि वलीयस्तद्पि वदिस्तभयथापि स्मृतेराचाराच | बिद्याकम्मेणोरिति तु wR | विद्येव तु निर्दास्णात्‌ । विकल्योऽविशषिफलत्वात्‌ | विभागः एतवत्‌ | fafuaat धारस्णवत्‌ । वि हितत्वाचाश्मकम्मापि। विश्षानग्रहश्च | aga: पादवत्‌ | वेदा्ययभेदात्‌। वयतिदारो विशशिषन्ति हीतरवत्‌ | य र | ल | | ठव । URIS: BaF: Wig: XR 89 gz १७ ८.53 ५० १५ २० २९ 29 २३ ९५ २७ bis पादाङ्ः Bay: पचाह्खः व्यतिरेकतद्ा वाभा वित्वान्न तूपलस्षिवत्‌ । ... 4 ५५ २९११ OHA समञ्जसम्‌ | # ©. RYO टडक्रासभाक्तमन्तभावादुभयसामञ्चस्यादेवम्‌ | २ २० २२८ ष्‌ । मद माद्युपेतः स्यात्तयापि तु तद्धिधेक्तदङ्गतया तेषामवश्यानुर्यत्वात्‌ । .-. ~ 8 २६ ३५३ ण्ब्दशखातोध्कामकारे | त ae ५ २० ३५५ शिष्टे । क ... ~ ३ € २२७ घ्रोषत्वात परुषाथे वादो यथादन्येखिति जेमिनिः। 2 २ २२७ शच तत्वाच | 2 < २४२ श्चव्यादिवलीयस्वाच ने वाधः। ... धि रे Ba २१० WAR | 8 8५ RRR a | सन्य wee fe | oe { Re सर्व तु कम्मानस्मतिष्टन्द्विधिभ्यः। --- ^ & २२० सन्वेवेद्‌ान्तपत्ययं चोदनादविश्षात्‌ | रः 2 ९ २8४ सव्व(भिदादन्यचमे। ... ज क a ९० २५८ समान TIAA | . व ` ९८९ २६५ सम्बन्धारेवमन्यचापि | a ष ५ २० Ree सम्भतिदुव्याप्यपि चातः | 1१ = : २३ Raa समाहारात्‌ | Nee ६ we i ee) २२४ समन्वारम्भणात्‌ | oes ध 8 ५ २२९. स्वापे च्ता च यक्ञादिश्चतेरश्ववत्‌। if a २५ BYR सव्वा्नानुमति प्राणात्यये तदशनात्‌ । ... “ २७ ३५३ सूच पादाङ्कः Baty: TATE: सहकारित्वेन wi... ie = “883 2५4 सव्वेयपि त ख्बोभयलिङ्गात्‌ । ... $ “` ` २३ RY senate: पच्तेण तीयं तदतो विध्यादिवत्‌ । ६९ Reo सामान्यात्त, । ध ००. ose र. २२ मदै साभा्यापत्तिरूपपत्तेः | १ RR २१० खछतदुष्क ते Tafa तु वाद्रिः। १ १९ Roy aang fz yacagd च ata: | नर 8 २९१९६ सेव fe स्यादयः । 2 am Reg संयमने व्वनुश्धुवेतरेषामासेदाव रोहे तदूतिद्‌ शनात्‌ | se ee १ १२ २०६ amass तदु तमस्ति तदपि | च र प्रः २१ॐ साम्पराये तत्तवयाभावात्तथा Walt ... ( २ॐ 208 खध्यायस्य तथात्वेन हि समाचारेद्रधिकाराच्च सववच तच्चियमः। ee ६ : ड R89 alfa: फलश्चतेरिव्या्र a: | ~ 8 8३ gag स्ततयेदनमति्व्वा । ... क se x १६ ३२६ सतेतिमाचमुपादानादिति Gaeta । ... ~ २१ २४६ स्थानविश्षात्‌ प्रकाश्रादिवित्‌ | ~ २, 2३8 २३९ स्मरन्ति च। ee ५ age 2 १४ २०७ समय्येतेठपि च लोके | ee Soc a ९१८. २०७. 2 ह । दाना वूपायनश्रन्दश्रं त्वात्‌ कुशान्द्‌:स्त॒व्यपगागवत्‌ तदुक्तम्‌ | ree = ३ २६ २७२ ( See) सूच पाद्‌: सूचाङ्ः Way: चतुथाध्यायम्य | अ । अचलत्वश्चापेच्छ। fe se १ ८ ३८२ GCA ण्व तु पूवव तदवधः। -.. “ १५ सभिहोचादि तु तत्का्यायेव तदशनात्‌ | र १६ ३८० HAA दं केषामुभयोः | च + १०७ र्ट अतणख्व च aqua | „+ „~ २ ३९8 ्यस्येव चो पपत्तेरुष्रा | . .„ "“ छत खविभागोवचनात्‌ । क = २ ^ छतश्चायनेय्यपि दच्तिणे। = ad « geo च्च प्रतो कालम्बनाच्रयतीति वादरायण उभययाः- : ayaa TIARTS | se कः 2 १६ ४२४ | च्य विभागेन STATE | श न 8 8 ६२१ खत ख्व चानन्धाधिपतिः। ... ie ५ a 838 अभावं वाद्रिराहदद्यवम्‌। ee Re ४३५ खअनात्तिः wea: शब्दात्‌ । ५ २२ 8४८ च्या | अआर्त्तिससकछदुपदे प्त | ध a १ ९ 2329 aiaifa तूपगच्छन्ति यादयन्तिच। ... र २ 399 चखादि चएदिमतयश्वाङ्ग उपपत्ते; | a g ३८ असीनः सम्भवात्‌ | भ aif 4 3 दे८र आप्रायणात्‌ तचापिडहिदृदम्‌, ue ५ १२ ३८२ सातिवादिकास्तल्िङ्ात्‌ । ... a) चः ५ ७१६ 1 अत्मा प्रकरणात्‌ | oe wee 8 र ५९१ as पादाः BAR पचाङ्कः =I ङतरस्याप्येव मसंश्चेषः पाते तु | ae ९ १8 ३८५ . ~ ध भवन्ति किन्त्रथस्यवेति । तस्माद्र Raa भरतादीनां पादत्व- समुपपद्यते नान्यथेति । तस्मात्ाद्ाएदोनां बह्मधमत्वम्‌ | उपदेशभेदान्नेति चेन्नोभयस्सिन्नप्यविरोधात्‌ ॥ VS il पादोऽस्य विश्वाश्चतानि सव्वाखि waren: पादः पाद- तयमश्टतं दिवोल्येकोऽथंः । पादेषु स्व्वेश्रतानि पुसः खितिपदो विदुः | aad चेममभयन्िसूद्भुधायचि Beg | TIT | पुरुषस्कानुरोषे feala एवाथः | Waa तावत्‌ ननु दिवोति aa सप्तम्या आधारलवं प्रतिपादयते | अतःपरमि- त्यत पञ्चम्या अनाधारत्मत उपदेशमेद्‌ात्‌ पूर्व्वोक्तपरामषौ- भावान्न ज्योतिषो amafafa चेत्‌ नेष gia) उभयस्मिन्नप्य- विरोधात्‌ | मन्वे दिव्येवोक्तमस्मिन्‌ वाक्ये सव्वेली चयते | was विद्यमानस्य दिवि वि्यमानत्वंन विरुध्यते! अतः शब्देन न तत्राविद्यमानत्वम्‌ । किन्तु ततोऽप्यन्यत स्वं वोध्यते। तस्मात्‌ सप्तमोपञ्चमौनिटेशो न विरुद्धः । दितौयेतु । ननु मन्ते अ्ख्त- पदमत च्योतिःपदमतः उपदेशमेदाचतुथश्च पादो हदयम्‌ अतः WATE सब्यस््राद्ेदः प्रतिपाद्यते | श्रत उपदेथभेदान्ेक- वाक्यता | स्मि वाक्ये चरणाभावात्‌ खरूपासिदो डेतुरिति-. चेत्‌ । नेष दोषः! उभयस्निन्‌ ज्यतिःपदे अग्डतपदे च भयुज्य- माने एकाथेलात्र विरोधः । पादत्रयसुपरितनलीकेष चतुर्थं सव्वेतेति । श्रन्यथा वेजालयं पाद्ानामापदेत। परिदश fatwa) अतोऽखतज्योतिःशब्दयोरेकाधेतलेन विरोधाभावात्‌ ९ पादः। | अणभाष्यम्‌ | ५ एकवाक्यत्व। Balsa चरणसद्भावात्तस्य च ब्रह्मधमत्ात्‌ AN ज्योतिब्रह्मव | e प्राणसतथानु गमात्‌ ॥ २८॥ असि कोश्ोतकित्राह्मणोपनिषदि ceva aware: | प्रतः eat हवे रेवोदासिरिव्यादिना | एष लोकपाल एष लोकाधिप- fata लोकेशः स म arafa विद्यात्‌ सम श्राति बिद्यादिले- तदन्तम्‌ | aa वरदाने मामेव विजानोद्येतदेवाह मनुब्याय हिततमं मन्य cao लाष्टवधादिना आलानं प्रश्स्य सोपा- सनाया; पापाभावं फलत्वेन प्रतिपाद्य कसू्भिति विवक्षायाम्‌ प्राणो वा अदमस्ि प्रक्ञालानं मामायुरख्टतभिल्य पासेत्युक्ता श्रायुषः प्राणएत्वसुपपगयाख्तत्वच्च प्राणस्योयपाद्य प्राणेन wWar- सुमिन्‌ लोके अख्तलमाप्रोतौति भ्रखतत्वे योगेन प्रतिपादयति) तच Wee! पराणः किमासन्यो ब्रह्य वेति। अतएव प्राण इत्यत प्राणशब्दमाते सन्देहः | अतरार्धेऽपि wee: | बाधकच्च ada इति एथगधिकरणएरम्भः। तत्र साधकएसाधारण- धरस्याभावात्‌ बाधकानां विद्यमानत्वात्‌ न ब्रह्मत्वमिति ga त्तः] सिदान्तस्‌ चतुर्भिः aa: प्रतिपाद्यते] aa wad साधकधर्माद) एकेन \ तिभिनाधकनिराकरणं। प्राणः परमातमा भवितुमरति! कुतः! तथाऽनुगमात्‌। तथादि | Harqau पथालोयमाने aA पदार्थानां समन्वयो बरह्म प्रतिपादनपर उपलभ्यते | उपक्रमे तावदरं ठणोष्वेति इन्द्रः प्रत- नोक्तः परमपरुषायं वरसुपचिक्तेप । त्वमेव Rated ५६ अएभाष्यम्‌ | | १ अध्यायस्य मनुष्याय हिततमं मन्यसे इति। qa हिततमलत्रेनोपदिश्चम7नः प्राणः ga परमात्ा नस्यात्‌ । न हि परमालनौऽन्यद्धि- ततममसि। परमानन्दखरूपत्वात्‌ |) शाप्राभावञ्च ब्रह्म विज्ञानएव । daa चास्य कन्याणि तस्मिन्‌ ee परावर इति 4a: | प्रज्नामत्वच्च तस्येव सम्भवति । उपसदारेऽप्यानन्दोऽजरी- ssa इति एष लोकाधिपतिरिव्यादि च तस्मात्व्वेचानुगमात्‌ ग्राणो A । न वक्तरात्मोपदेष्णदिति चेदध्यात्मसम्बन्ध- भूमारद्यसिन्‌॥ RE ॥ वाधकमाद। यदुचते प्रणो ब्रह्मेति तन्न । कुतः। Fae रात्मोपटेश्ात्‌। वक्ता we maragqafenfa | मामेव विजानोदोद्य॒पक्रम्य प्राणो वा अहमस्मि प्रज्ञानातानं मामा- युरख्तमि्युपाखेति। स एष प्राणो वक्तरामलेनोपदिश्यमानः कथं ब्रह्म स्यात्‌! तथा च वाचो धैनुलोपासनवत्‌ देवतायाः प्राएत्लोपासना बोध्यते! अन्ये च ब्रह्मधम्मः प्राणस्तावका इति । कथमस्य ब्रह्मो पाख्यानलमिति चेत्‌ । न । च्र्यासम्बन्धभूमा- ह्यस्मिन्‌ । अस्मिन्‌ प्रकरणे ्रध्यामसम्बनेः च्रातमानमधिल्लत्य यः; सम्बन्धः* | WATS AGATA वस्तुतो जोवस्य ब्रह्मलाय तथा वचः तस्य सम्बन्धः AFA तेषां वाहल्य प्रतोयते एष लोकपाल इत्यादि । यावद्यथाकथच्धिदपि ब्रह्मप्रकरण्वं सिद्धति ताव- उन्यप्रकरणएत्रमयुक्तमिति हि णशब्दाथेः। प्राणस्य म्रन्नञानाकल्ं * कं पुस्तके ात्मानसधिरुव्येति नास्ि | १ Ura: ।| AUTH | YS \9 सखातन््रमणायुदटत्वम्‌ | न वाचं विजिन्नासोत वक्तारं विद्या दिति चोपक्रम्य तत्‌ यथा रथस्यारेषु नेमिरपितो नाभावरा ञ्रपिंता एवमेवैता भूतमाचाः प्रज्ञामातराखयपि ताः प्रन्नामाताः प्राणेऽपिताः। स एष प्रज्ञासानन्दोऽजरोऽखतो न साधुना कम्मणित्यादि विषयेन्दियव्यवदारे अररनाभिश्तं प्रल्यगात्ानमेवोप- संदरति । सम आतेति विद्यादिति चोपसंहारः | तस्मादध्यात- सम्बन्धबाहल्यात्‌ ब्रह्मी पदेशएवायम्‌ । तदहि बाधकस्य का गतिरित्यत आइ | WAC AEM वामदेववत्‌ Ze ॥ पूव्वसतरेणा पह तमत परिहरति तुणनब्दः। अयं दोषो व्यव- SWEAR अह ब्रह्मत्यार्पण aa quem | ननु तच्छ- मसि अयमात्मा ब्रह्मतिवाक्येषु जौवस्य ब्रह्मत्वं बोध्यते aa प्रत्यधिकारं शास्वप्रठत्तिरिति न्यायेन खात्मनएव ब्रह्मत्वाव- गतिमुस्या न प्रतदंनस्येन्रजोवनब्रह्मत्वावगतिरुपासन वा परूषा्थीय । श्रत: शास््रटृ्टिरपि नेवंविधा । केवलस्य चेतन्य- Waa तादे ब्रह्मण्येक्यावगतिः विरोधात्तच्चमस्यादिवाक्या- ्योऽध्यवसौयते। नतु aU जोवे वक्त शक्यन्ते दत्या णद परिहरति । वामदेववत्‌ | तदेतत्‌ पश्यन्‌ षिवाीमदेवः प्रतिपेदे अदं मनुरभवं arafal य एव प्रत्यबद्यत स सव्वं भवति az सर्वषां सर्वभावै सरव्वीनन््यप्रसङ्गात्‌ सर्व्वमेकभमेवेति वक्तम्‌ । ततः कारणलयएव सव्वभाव इति मनुरभवं सथ स्ेत्यवयुज्यालुवादोऽनुपपनः | तत्र यथयाज्ञाना- ay ५८ अणभाव्यम्‌ | | १ अध्यायस्य वेशात्‌ ware ्सफृततिः एवमलापि ब्रह्माेयादुपदेश इति त्वाद्रवधादयो ब्रह्मधम्माएव तदावेशेन क्रियमाणत्वात्‌ | नन्वेष वज्ललव शक्र तेजसा रेदंधोचेस्तपसा च तेजितः | तेनेव णतु जहि विष्णुयन्ितः । इति ठचरवचनं भागवते । तस्मा युक्त ब्रह्म धन्वचनम्‌ | ननु खाष्यय- सम्पत्योरन्यतरापेचमाविष्कृतं Vi सत्रे सुषुप्तो ब्रह्मसम्पत्तौ च ब्रह्माविभौवो नलत्वन्यदेति कथमेवमिति चेत्‌। मेवं। उपदेशभावनादिष्वपि कदा चिदुत्तमाधिकारिषिषये ब्रह्म प्राकय्य- मित्वज्गीकत्तव्यम्‌ | मय्येव सकलं जातमित्यादिवाक्चातुरोधात्‌ इहेव समवनोवन्ते प्राणाः ब्रह्मेव सन्‌ ब्रह्माप्येतोव्यपि आवि. भावापेच्तं तस्य च प्रायिकतात्‌ न सरे फलत्व माद । जोवन्मुक्ता- नामपि परमसुकेवक्तव्यत्वात्‌ च श्रसंप्रज्ञातसमाधाविवावि- भावद्शायाभेव शरोरवियोगे वियोजकाभावात्‌ वागादिमातं लोयते तस्य च प्राप्त्रादेव नाचिरादिगतिः तथापि प्रायिक ara सूचगोतादिषु तदचनम्‌। सगुणएनिशुणभेदटेन नियम- वचनन्तवप्रामाणिकमेव ब्रह्मवाद! गुणानङ्ञोकाराच्च | तस्मा- gaya Wat तूपदेश इति | जोवमुर्यप्राणलिङ्गाननेति चेन्नोपासाचेविध्या- द्‌ाभ्रितत्वाद्‌ इ TAA ATA ॥ २१॥ अन्यत्‌ बाधकदयमाशङ्ते। ननु यद्यपि ब्रह्मधना भूवांसः प्रकरणे श्यन्ते । तदन्न वधन्धा सुख्यप्राणएधममीख बाधकाः १ पादः। | अणभाष्यम्‌ | uc सन्ति। न वाचं विजिन्नासोत वक्तारं विद्यादिव्यादि। wa fe वागादिकरणाध्यर्तस्य जौवस्य विज्ञयत्वमभिधोयते। श्रय खल्‌ प्राण UA AAS Wt परिगणयति शरोरघारणं सुख्यप्राण- धनः । मा मोदमापयथा चरहमेवेतत्‌ पञ्चधात्मानं प्रविभच्यै- तदाणमवष्टभ्य विधारयामो ति ख्रवणात्‌ | योव प्राणः सा प्रज्ञाया WAT a प्राण इति जोवसुख्यप्राएवाचयत्वे प्रज्ञाप्राणयोः सदह- हत्तित्वादुपचारो ati उक्तान्तिञ्च। नतु सव्वेयाविल- AUT ब्रह्मणः | तस्माज्जो व मुख्य प्रा लिङ्गयो वि यमा नत्वा बह्म- प्रकरणमिति चेत्‌! न । उपासाचेविध्यात्‌। अयमर्थः । किमत चोद्यते। जोवसुख्यप्राण्लिङ्गात्‌ ब्रह्मधर्माणां Taw” तयाणमपि खतन्तत्वं वा| लिङ्दयस्यापि ब्रह्मधम्मत्रसुच्यता- मिति ati ata: gaaa परिहृतः न fe ब्रह्मधर्मा अन्यपरत्वेन परिमातुः शक्या इति। हितोये दूषणमाह। उपासावेविध्यात्‌ तथा सल्युपासनं विविधं स्यात्‌ 1 asta भेदप्रसङ्गात्न युक्तं! sata तूपपत्तिरुच्यते। staat ब्रह्मणि न विरुष्यन्ते। आधितवात्‌ । जोवस्यापि ब्रह्माधार- त्वात्‌ तदख्भाञ्रपि भगवदाभचिताएव । इदल्युभयत सम्बन्धो ब्रह्मवाद | सुख्यप्राणे तु तद्योगात्‌ । तेन योगस्तद्योगः तस्मात्‌ | wud भगवति न विरुध्यन्ते । प्राणस्य भगवत्‌ सम्बन्धात्‌ तदख्चाणमपि भगवन्सब्बन्धात्‌। BAA वक्त॒लादयो न जौव- wat: किन्तु ब्रह्मधम्मीएव | जवे श्राितलात्‌ भासन्ते | qa तच्छरतेरिति न्यायात्‌ । प्राणेऽपि तथा। खाप्यय amuses त्रद्मासितत्वः । श्राध्यालिकाधिदेविकरूप- ६० अणुभाष्यम्‌ | | ९ अध्यायस्य ala संयोगः प्राणस्य तु संयोगणएव। तस्मात्सव्वै wat ब्रह्मणि gard | सहोत्क्रमम्तु क्रियान्नानश्क्योभंगवदौययो- दहे सहव सानं सदोत्‌क्रमणएमिति भगवदधोनल' सरव्वैस्यापि वोध्यते। ननु प्राणस्तयानुगमादिति प्राणशब्देन ब्रह्मेव प्रति- पादितं। तत्कथं धम्मयोरुत्‌क्रमणमिति चेत्‌। अच wa धश्विंणोरेकत्णटयकत्वनिरथयोविद्यमानत्वात्‌ | प्राणौ वा अदमस्मिन्‌ watafa aa क्रियाज्ञानशक्तिमान्‌ निदि्टः। तदन्वेकैकस्य धर्ममपरशंसा। यो वे प्राणः सा प्रज्ञाया WHT सप्राण इत्युपसंहारान्तं। पुनस्तयीरेवोत्‌क्रमणप्रवेणाभ्यां सह | Bahay WUT वसतः मदोत्‌क्रामत इत्युपक्रम्य सुषुधिमूव्छ- मरणेषु प्राणधोनतं सन्टषाभिन्द्रियाणमुक्ता अआशन्यव्या- ae wae प्रतिपादयोपसं हरति । पनज्ञा न शक्ैरुत्कषै TH । अथ Wa यथा प्रज्ञायामिल्यारभ्यन हि प्रज्नापेतोऽथेः कञ्चन सिद्धतेव्यन्तेन ज्ञानगक्तात्कषं प्रतिपादय धममालत्वनिराकर्‌- wa ज्ञानशक्तिमन्तं भगवन्तं निर्दिश्ति। afe प्रन्नातव्य- भिव्यारभ्य मन्तारं विद्यादिद्यन्तेन। तदनु ज्रानक्रियाशक्यो- विषयभूतश्यूतमाचारूपजगतो भगवदमेदः प्रतिपादयन्‌ स णष प्रज्ञामानन्दोऽजरोऽखत इति उपसंहरति ब्रह्मधर्मः। aa: क्रियान्ञानविषयरूपो भगवानेवेति प्रतिपादय न तावन्तं ततोऽप्यधिक canada विदिता । तस्माज्जड्जौवरूपतात्‌ सर्वात्मकं ब्रह्मेवेति मदावाक्याथेः सिदः ॥ इति ओ्रबेदव्यारमतवत्तिश्रौ वल्लभाचायविरचिते ब्रह्मसत्रा- TAY प्रधमस्याध्वायस्य प्रथमः पाद्‌ः। र Me |] अणुनाय्यम्‌ | ६१ सव्व प्रसिद्धोपदेशात्‌ ॥ १॥ समन्वये प्रथमेऽध्याये wast वेदान्तानां ब्रह्मणि सम- न्वयो वक्तव्यः। तत्रोद्गोधाद्युपासनावाक्यानां सुख्यवाक्येषु फलोपका य ङ्गत्वम्‌ | ब्रह्मवाक्यानां पननिःसन्दिग्धानां सम- न्वयः खतःसिदः। सण्दिग्धानि दिविधानि। शब्दतोऽयेतच।. तदथेचेतदिचारितम्‌ ब्रह्मणि व्यवद्ारोऽस्ि कश्चिन्न वेति । तत्र प्रथमस््‌व्रएव व्यवद्दारः सखापितः यतो वाचो निवत्तन्त इत्याटौनां विशेषेणेदसिलयतया निरूपणनिषेधनपरत्व एवभेव aTafas: | अधोतानां ब्रह्मवाक्यानाच्तुलक्षण्या ब्रह्म परत्वे fag अवण सिद्धयति! Baw कालान्तरेऽप्यसम्भावना- विपरोतमावनानिदच्ययें पूव्वस्थितानामङ्गानामनपेकिताना- सुदापेनान्येवामपेकितानामावापेन तस्येवार्थस्य निर्डीरणि मननं भवति। ततोऽष्येवंध्यानादिसमाध्यन्तरूपनिदिष्या- सनरूपमनसि सव्वतोनिदत्तव्यापारे सखयसुपलब्धनिजसुखानु- भवरूपं ब्रह्म । इदमेव ब्रह्मज्ञानमिति। अतस्तादृणस्यानुभवेक- वेखलतवाद्युक्लम विषयत्व पाकभोजनटसिवत्‌ । श्रतः खवणाङ्- मोर्मांसा्यां मादाव्यन्नानफलायां भगवदाक्यानामन्यपरत्वेऽन्य- वाक्यानाच्च भगवत्परत्वे दियध्धादिव्यघभ्चव्यत्यासेन aaa फलमाप्येत। तदथ दिव्यघर्निर्दरो दितीयाधिकरर विचारितः) वेदा एव वाचका अलौकिकमेव aafa ततः चूलो किकत्वाय विधिनिषेघसुखेनाधिकरणदयम्‌ । समन्वये चतिरूपम्‌ | तदनु प्रथमे पादे शाब्दसन्देहो निवारितो EQ अणभाव्यम्‌ | [X\ अध्यायस्य fafaata | तत्रापि प्रथमं प्रत्ययसन्देदहो निवारितोदयेन | प्रति समस्बन्धीऽप्यधिकरणत्रयेण | पुनरन्तिमिमधिकरणं संस्लेष- निराकरणाय। एवं प्रथमे wie शन्दसन्देहो निवारितः ये खनः कचित्सगुणनिगुणमभेद प्रतिपादयन्ति ते खयमेव सखस्य त्रह्मजिज्ञासानधिकारं बोधयनत्ति। ब्रह्मवाद साह्यानाभिव गुणानामनद्गौकारात्‌ | भोतिकगुणानामसम्बन्धाथमेव दध्याया- रम्भः। अन्यथा सव्वस्यापि तत्कारणतेन तत्सम्बन्धस्य विद्यमानत्वात्‌ अन्यनिराकरशेन तप्रतिपादकत्लनिधारका- धिकरणणनां वय्पैमेव | अर्थसन्देहनिराकरणा्थं दितीया- दयारभ्मः। तत्रार्थो दिविधौ जोवजड़ात्कः प्रत्येकससुदायाभ्यां विविधः। तत्र॒ प्रथमं जोवपुरःसरेण weet निवाथन्ते। दरदमान्नायते wa Ulead ब्रह्म तज्नलानिति शान्त उपासोत रथ खल क्रतुमयः पुरुषो ययाक्रतुरस्मिन्‌ लोके पुरुषो भवति aaa: va भवति स क्रतुं Hala मनोमयः प्राणशरोर इत््राटि ततर वाक्योपक्रमे सव्वं खल्विदं ब्रह्मति wa ama प्रतिज्ञाय ama इति स्वं विशेषणं ह तुत्वेनोक्ता तच्वेनोपासनसुकं । नचायं शमविधिः। atta लत्तणाप्रसद्गत्‌। कारणत्वेन सामान्यतएव fares | अरत: सव्वजगतो ब्रह्मतेनोपासन- सुक्तं । इदमेव पुराणादिषु विरारत्वेनोपासनम्‌। श्रत: पर- मिमवाक्याधं सन्देहः | कतुः कुर्वीतेति | mqual यज्ञ इति यावत्‌ । तस्य खरूपं मनोमयः प्राणएशरोरदति उपासनाप्रकरण- लवात्‌ उपासनेवषा | ततर मनोमय दति प्रमाणभूतो वेद्‌ Ta: | muna tf काथकारणयोरभेदोपचारः | अग्रे सत्यसङ्क Rae | | अणभाष्यम्‌ । ez atferaagng किमयं विज्ञानमयो जोवो ब्रह्मवेनोपास्यः उत ब्रह्मवान्तर्यामो यः पुराणेषु aA उक्तः | तत्र पूर्भवा वये जडस्य जगतो ब्रह्मतनोपासनस्योक्तत्वात्‌ Waals ब्रह्मले- नोपासनभेव युक्तं नलत्वाइत्येव ब्रह्मवाक्यं भवितुमर्हति विज्ञानं बरह्म चेदटेति शाखान्तरे wea च । तस्मात्काथकारण- योरभेदाज्नीव एव ब्रह्मत्रेनोपास्य इत्यवं प्राप्र उच्यते | Waa प्रसिद्धोपदेशात्‌ | अथ खच्ित्यादि ब्रह्मवाक्यमेव। कुतः। waa प्रसि- दोपदेणात्‌। कव्व तेव्युपरेणः नतूपासना | तत्र परमशान्तस्य TAY जगतो ब्रह्मवेनोपासनया शद्धान्तःकरणस्य सर्व्वबेदान्त- प्रसिदव्रह्मो पदेशएव gal मननरूपः न तु कचिस्िद्धस्य जौव- स्योपासना। शाखान्तरे at आ्रानन्दमयस्य वक्तव्यत्वात्‌ तथा युक्त । नति तथा | तस्माद्‌ानन्दरूपप्राण्ररोररूपो वाक्यार्थः| ननु क्रतुमयः पुरुष इति यथासङ्ल्यमथिमटेहकयनात्‌ लोका न्तरभाविफलार्थमन्योपासनेव तु युक्ता नतु ब्रह्मज्ञानस्य तादृश फलं युक्तमिल्याश्द्ध परिहरति | विवक्तितिगुणोपपत्तेश्च ॥ २॥ विवक्िता लोकान्तरे ताद्यरूपप्रापिः सा प्रकतेऽ्पपद्यते | भगवत्‌ स्रूपलाभात्‌ सारूप्यलाभादा | नच व्यािरुक्तेत्यध- मप्राप्रुमपायो युक्तः | सल्यसङ्कल्यादिवचनं च ब्रह्मवाक्यत्वपोष- कमिति चकारार्धः। नन्वेतावतापि नकान्ततो ब्रह्मवाक्यत्वमु- पपत्तरुभयत्रापि तुल्त्वादित्या शङ्का परिहरति | ९8 अणनाय्यम्‌ | | १ अध्यायस्य अनुपपत्तेस्तु न WAT | २॥ न च प्राणश्रोररूपो जोवो भवति तिरोदितानन्दत्लेन निराकारत्वात्‌ | WAR तथात्वे वनुपास्यत्वमेव इदानो- मेवोपासकस्यापि तथात्वात्‌ । न चप्राणदेलौँकिकतवं । eT देणानयश्चप्रसङ्गात्‌। AA च्रानन्दरूपप्राणशरौररूपत्राभावान्र वाक्यार्थो जोवः । पूव्वेपक्तस्या तेव निहत्तत्रात्‌ तुशब्दः | fasta मये तु प्राप्ताप्रा्षविषेके न धर्मस्येवोपासना । नलु प्रा्तव्यता- हगसरूपफलाभिप्रायं भविष्यतोति परिहरति कम्परकनव्यपदेशाच ॥ 8 ॥ एतमितः प्रव्याभिसम्भवितास्नोति यस्य स्याददान विचि कित्छास्तोति इ स्माद शाण्डिल्य इति अग्रे फलवाक्यं एतं WUT कम्धत्वन ध्येयत्वेन प्राप्यलेन च व्यपदिशति कटेत्वेन Twat व्यपदिशति) न च भजनौयरूपाकथने तादृशं फलं सिद्यतोति चकाराथः। श्रधिकरणसंपूस्षलयो- तक | प्रब्द विशेषात्‌ ॥ ५ ॥ इदमाम्नायते यथा ब्रोदियवो वा श्यामाको वा श्यामाक- तण्डुलो वेवमयमन्तराकन्‌ पुरुषो हिरण्मय इति । aa सन्देह; | हिरण्मयः पुरुषः किं जोव उत ब्रह्मेति | उपक्रमवलो- aq Sa: उपसंद्ारबलोयस्ते ब्रह्मेति । यचेकस्यान्यपरत्े नकाथेता सम्भवति agtiaetafa सिद्धं yaaa aa ₹ धादः। | अणुभाष्यम्‌ | ६५ चतुर्विधभूतनिरूपणाध' जोवश्यैवाराग्रमातरस्यान्तहदये प्रति- पादकमिदं वचनं फलतो हिरएसयलवमिति न लेतादृणाभास- समानत्व' ब्रह्मणो युक्रमतो जोवप्रतिपादकमेवेद वाक्यमिति Wid उच्यते। शब्द विशेषात्‌ | दिरए्मयः पुरुषो a जोवस्य फलमपि तब्ाप्रेरेव फलत्वात्‌ | नाप्ययं नियमः तस्यामेव मूर्तो लय दूति, अतः weaa विशेषस्योक्तत्वात्‌ न दिरएसयः gam जवः । ननु हदये विव्यमानल्ात्‌ अभिमान्येव जवी युक्त इति चेत्‌ तचाद। एप खातद् ॥ € Ml = TAU सब्ेभरूतानां हदेशेऽज्जुन तिष्ठति इति। नतु सव्वेवेद्‌ानां यननिःश्वासत्र तस्य भगवतो वाक्यं कथं स्मति- fifa) उच्यते। a त्वौपनिषदं परुषं एच्ामोति ga: केवलोप- निषदं रह्म न WAIT! ततश्चाजँनस्य शिष्यरूपेण प्रपन्नस्य पुिभक्तत्ाभावात्‌ भगवदाक्धे निवि चिकित्सविण्वासा- भावात्‌ रथिल्ेनेव स्यालात्‌ न तादृशाय तादृश्देश- कालयोरुपनिषदाम वक्तव्यत्वात्‌ गुरुरूपतादृशरूपं निःखसित- वेदोद्गमजनकं Wat तद्येमपि War भगवान्‌ युरुषीत्तमो वाक्यान्यक्रवान्‌ स्मुतिरूपाणि। ततो ब्रह्मविचारे तान्यप्य दात्य faad | पुनश्च भगवान्‌ तद्धिकारेण ब्रह्मविद्यां निरूप्य = छपालतया सव्वेगुह्यतममित्यादिना भक्तिप्रपत्तौो एवोक्तवान्‌ | अरतोऽङ्गत्वेन yt सव्वनि सयाः उक्ताः TAIT | तयैवाज्ैन विज्ञानात्‌ afte वचनं तवेति । चकारात्तनलभूतनिःशा- य ६६ अणुनाव्यम्‌ | | १ अध्यायस्य सोऽणुच्यते | व्यासस्यापि भगवतज्ञानांशव्वाददोषः। उपक्रम- वलो यसत्वमाशङद्य परिदरति ॥ अभेकोकस्वात्तदुपट्‌ श नेति चेन्न निचाग्यल्वादेवं व्योमवच्च ॥ ७ ॥ ननु व्यापकसेषरस्य हदयदेशस्ितिरयुक्ता ब्रोद्यादिरूपत्वच्च । HA: अभंकमल्यकश्मोकः CLITA यस्य तात्‌ arated: ware न परमात्मा वाक्याय इति चेत्‌ । न। निचाग्यलात्‌ | ger प्रयमदूषणं परिदरति। हदये ज्ञातुं शकत इति तदा- यतनतेन प्रतिपाद्यते i निदिष्यासनानन्तरं fe साक्तात्‌- कारः तदन्तःकरण एवेति निचाय्यत्व wat तु वहिरपोति विशेषः । fend परिदरति। एवं व्योमवत्‌ । एवं त्रोद्या- दित॒ल्यतया यत्‌ प्रतिपादनं चतुविधभूतान्तरत्रख्यापनाय यथा चत्वार उपरवाः प्राटेशमाता इति तथा तत्‌हृदयाकाशे प्रकरस्य सदधिदानन्दखरूपसन्धतःपाणिपादान्तस्य तत्खुरूप- मिति। पृष्वपत्तसिदान्तयो्कारदयमेतादटगवाक्यान्तरे पब्ब पत्तसिद्ान्तयोराधिक्योपपन्तिससुच्चया्थं सेनातएव प्राण इति- वद्धिकरणान्तरमपि खचितमिति। ~ AN aanaafalefa चेन्न वश्ष्यात्‌ ॥ ८ ॥ = + ~ qTaaaig परिहरति। यरि want हद्यं भगवान्‌ जोववत्तिेत तदा stage तस्यापि सुखदुःखसाक्तात्कार- + क पुस्तकं अल्पकमिति aie | + टय इत्यारभ्य तदन्तःकरण एवेति दृत्यन्त क पुस्तके नास्य व | आ ` पिके oo | कवक ` ग Rae | | अणभाव्यम्‌ | =| Dien स्तत्साधनादिपरिग्रहख प्राप्रोतोति चेत्‌। न। वरेष्यात्‌। विशेषस्य भावो ate तस्मात्‌ | सव्वेरूपत्वमानन्द्‌ रूपत्वं खक ततत्वं विशेष On ~ ~ । स्तद्धावो ब्रह्मणि and न जोष दति Taga Wit a >, © ब्रह्मण इति। बवश्व्यपदादयमथः सूचितः । अपेक्तिति एव भोगो नानपेडित इति। aq तस्य भोगाभाव एवायिमाधिकरणविरो- धात्‌ | यथेद्धियाधिष्ाटदेवतानां | तच्लमस्या दि वाक्येन जोव- स्यापि तथात्वे तस्यापि तददेत भविष्यति | अत्ता चराचर यणात्‌ ॥ < ॥ कठवज्लोषु पद्यते | यस्य ब्रहम च रत्रञ्चोभे भवत ओदनं | छल्युयस्योपसेचनं क इया वेद्‌ यत्र स इति। श्रत वाक्ये ब्रह्म्षचयोरोदनलं वदन्‌ यच्छन्दाथस्य yaaa!) aa ama: | किंजोवोब्रह्मवेति। सचिद्‌ानन्द रूपत्वं सर्व्वोपास्यत्वं पूव्बीधिकरण्दयेन सिचं । सव्वेभोक्तत्वं साधयति । ब्रह्म्तचयोर- © Q ~ शक्यवधयोः सन्वमारकस्य च खत्योभक्तयिता जोवोन waa- वेति कथं aes इति चेत्‌ । उच्यते, ओद नोपरेचनरूपकत्वात्‌ HAVA स्थानाज्नानाच। न दि सव्वगतस्य खहदयेऽपि प्रति- भासमानस्य क द्रया वैद यतर स इत्यज्नानसुपपव्येत। अलौ. किकसाम््यीच्च सन्देहः तच निषिदत्वाल्लौकिकभीजन- वन्निरूप्यमाएलात्‌ खानाज्ञानाच कञिदुपासनो पचितालौकिक- सामर्थ्यो महादेवादिरत्ता भविष्यति। नतु तदिरुडधम्मां भग- वान्‌ भवितुमहति अक्तिष्टक््चत्रादिधग्चवान्‌.। तस्मा्जौव Q ~ 6 = ~ एवोपासनोपचितमहा प्रभावो वाक्याधं इत्येवं प्राप्तऽभिंधोयते | ६८ अणभाष्यम्‌ | | ९ अध्यायस्य HAT चराचरग्रहणणत्‌ | अत्ता भगवानेव । कुतः। चराचर- ग्रहणात्‌ | चरं सन्बप्राणिवधाथै परिभ्रमन्मद्यः। अचरं बह्म चतरूपं कस्याप्यचाल्यं तयोरत्ता न wal भवितुमदंति यत्राप्यतिश्यो दृष्टः स खार्थानतिलङ्नादिति न्यायात्‌ । अस्मदादिप्रतिपत्यथे तु लौकिकवदचनम्भोक्तत्राय। प्रलय- काटत्वान्नायु क्त्वं | सव्बेतविद्यमानस्याप्यज्नायमानत्वात्‌ फलतः स्यानाज्ञानसुक्तं । ब्रहमक्तत्रयोरपि मोक्तापेक्षिततात्‌ सटल्युसम्बन्ध- मात्रेण भगवति भोक्तरि wags योग्यरूपमेवोदनत्वं प्राणानां तत्रेव समवलयान्युत्युरपि तत्रेव Vass जन्ममरणाव्यभावाय भगवत्येव प्रविश्यति। तस्मादस्मिन्‌ वाक्ये ब्रह्मचचखल्युनां भोग्यत्वेन ग्रहणादत्ता भगवानेषेति fad | ननु किमिल्येवं प्रतिपाद्यते | पूव्वेपचन्यायेन चमोऽन्योवा wa साधनौलत्य aan wa करोतौति जोववाक्यभेव विं न स्यादित्यत आदह | प्रकरणा ॥ १० ॥ प्रकरणं NS ब्रह्मणः न जायत दत्यारभ्यासोनो दूर ब्रजतौ- त्यादिना माहात्यं aaa च Aaa चेत्याह | Aa: प्रक- रणनुरोधात्‌ पूर््वोक्कप्रकारेण ब्रह्मवाक्यत्वमिति | अन्यधा प्रसत- हानाप्रछृतकल्यने स्यातामिति चकाराधः। Tut प्रविष्टावात्मानो fe तदशनात्‌ ॥ ११॥ तस्येवामे पयते | तं पिवन्तौ सुरतस्य लोके get प्रविष्टौ परमे ye! छ्ायातपो ब्रह्मविदो वदन्ति पञ्चाग्नयी येच चिणएचिकेता दति । किमिदं वब्रह्मवक्यमादौखिदन्यवाक्य- ९ Wz | | अणभाष्यम्‌ । gc मिति। अस्य वाक्यस्योत्तरशेषत्वे जोवप्रकर णएपठितत्वात्‌ न ब्रह्म- aaa | पूव्वेशेषले तु ब्रह्मवाक्चमिति हि प्रकरणनिणयः | मध्ये पाटठादेवं ue: | अर्थविचारे तु दिवचननिर्देशात्‌ yates वमुक्तजोवौ भविष्यतः । vated विन्द्रियमनसौ | उभय- यापि न ब्रह्मवाक्यं। दयोभंख्यत्वेन प्रतिपादनात्‌ | ब्रह्मवाक्य- त्वेऽपि न प्रयोजनसििः। aa मन्यते उपनिषत्‌पाटारन्वचा- निर्धराज्जोवव्रह्मपरत्वेऽपि तयीरमेदात्‌ ब्रह्मपरतेव alae युक्ति! तथापि कस्य निर्णीयकत्र' प्रकरणस्यार्थस्य वेति । उभयोरपि सन्दिग्धत्वादयुक्तो विचार इति चेत्‌ । उच्यते। सन्देहवारकं Wea wens तु निणंयः। जौ वादुत्कष शब्देन दयो वाक्येऽपि न क्तिः । गदातपशब्दाभ्यामित्यथः। wa पिवन्ताविल्यतरेवं संशयः | किज्नोवदयं निरूपयति आहो खिज्नोवन्र्मणो वेति 1 तत ब्रह्म- प्रकरणस्य सामान्यत्वात्‌ यस्त्रविज्ञानवान्‌ भवतोत्यग्रे विदद वि- इतोवक्तव्यत्ात्‌ तद्यसुभवोः प्रथमनिभर उचितः। मन्तेऽपि तं खगीपवग लक्षणं सुखं। मा गंदयस्यापि विदितत्वात्‌ सुक्लत- लो कत्वम्‌ | Jet तत्व विचारो दयं वा | जात्यपेक्तया ana- चनम्‌। परमपरा सत्यलोकः | तत्रीभयोर्भोगात्‌ | ्रविद्यया पिदहितप्रकाशल्ात्‌ अविदुषः grata’) ब्रह्मज्ञानेनातिप्रका- शत्वादातपत्वं विदुषः | अतएव विदुषः खरूपं ब्रह्मविदो वदन्ति | पञ्चाग्नयः चिणाचिकेता्चेतरम्‌ इन्द्रियमनसोसू्- चेतनत्वात्‌ न वाक्याथंसङ्गतिः। staat हि विथेषण- faq: | तस्मादद्धसुक्तजी वपरतयोपपन्नलात्त्रकरणपाटान्र ० अणभाष्यम्‌ | | १ अध्यायस्य त्रह्मवाक्वमिति | wa प्राप्त saa get प्रविष्टावात्ानौ। गुहा हदयाकाश्ः तच सकछटेकस्मिन्‌ प्रविष्टौ जौवपरमातमा- नावैव। अनेन जोषेनात्नानुप्रविश्वेत्यभयोः प्रवे्खवणात्‌ | न quad हद याकाशे जवदयं प्रवेष्टमर्हति | wet सम्भ- वति । पूर्वाधिकरणे यथाभिलषितभोगो भगवति साधितः। प्रकारान्तरेणापि खतं wa’ परं ब्रह्मेति खतसत्यवोन्रह्मल- प्रतिपादनात्‌ सखरूपाखृतपातारौ | सुक्षतमयपि ब्रह्मेव तस्मरा- ad सुक्ततसुचत इति Ba स एव लीक उपचारात्‌ षष्टो | अत्रं वा प्ररमपरारद्धौपरि aaarat परिद्श्यमानलत्वात्‌। छायाप्रतिसारूप्यं सायुज्यङ्गतस्य जोवस्यापि तघालात्ततीऽपि विशिष्ट ब्रह्म प्रकरानन्दत्वात्‌ ATAU: परोक्तवाद्‌ः कार्डतयेऽपि तहाद्‌ इति चया wet च्रतो युक्तणवायमिति हिशब्दायंः। नन्वप्रक्तत्वात्‌ कथमेवमिति तचाद। तदशनात्‌ | तयोदेशंनं agra तस्मात्‌ । जोवत्रह्मणोः प्रतिपादनोयत्वात्‌ । येयं प्रेत विचिकित्सा मनुष्यं अस्तौत्येके नायमस्तोति चके एतददिदयामनु- शि्टस्तयाहमिति Wa: Be: | अ्रन्यच धञ्ादन्यताधस्यादन्यचा- स्मात्‌ छताक्षतात्‌ अन्यत भूतात्‌ WATS यत्तत्‌ पश्यसि age ब्रह्मापि U1 तत्र ब्रह्म निरूप्य जौ वत्रिरूपयन्‌ उभयोसु्य- aa महाभोगं निरूपयन्‌ फलां मध्ये खरूपं कौत्तयति | अती व्रह्मवाक्वमेवति सिद्धम्‌ | विश्षणा चख ॥ १२॥ विशेषणानि gata. जौवनब्रह्मणोरेव सङ्गतानि) aaa वाक्यमात्मानं रथिनं विद्धि सोनः पारमाप्नोति नि को म २ पादः । | अणुभष्यम्‌ | Oe तदिष्णोः परमं uzfafa i जोवप्राप्य' ब्रह्माह। अत उभयोरेव सब्वेव्याहच्या कथनाद्गििमग्रन्थपयालो चनयापौदं ब्रह्मवाक्य- मेव। at सुप्ति निःसन्दिग्ध। चकारः प्रकरणोक्तसव्वो- पपत्तिससुचयार्थः | अन्तर SITT: ॥ १३॥ य एषोऽक्षिणि yaw दश्यते । एष gala रीवाचतदसत- मभयमेतत्‌ ब्रह्मेति। तव्यदयप्यस्मिन्‌ सपिर्बोद्वं वा सिञ्चति व्मनौ एव मच्छतोत्यादि श्रुयते | तच संशयः | ufafaa- पुरुषस्य ब्रह्मत्वे नोपासनापरमिदं वाक्य" ब्रह्मवाक्यभेषेति वा | विरुदाथंवा चकल्ात्‌ Wee: | तच दृश्यत इति वचनात्‌ प्रति- विम्बएवायं ब्रह्मप्रकरणस्य च सभाप्तत्रादेषा तेऽस्मदिव्या आत्- विया चेल्युपसंहारदशनात्‌ तत्‌सिददार्थसुपासनापरतेव वाक्यस्य युक्ता | अविरोध हि ब्रह्मपरता। उपास्यत्वेन ब्रह्मधम्माण- मन्वयो भविव्यतोत्येवं प्राप्त उच्यते। अन्तरः अल्तिमध्ये sua दूत्यक्तः परमातेव । कुतः उपपत्ते; । उपपद्यते हि तख दशनमाषेम्‌ | Waa ब्रह्म पश्यन्‌ वहिः सन्निधाने तस्य स्था नस्योत्‌कषटत्वात्‌ aa भगवन्तसुपदिशति लोकं वाव तेऽवो चन्नहन्तु ते तदच््ामोति महदुपक्रमाच | प्रतिविम्बमात्स्य च न युरुषत्नियमः | तस्मादिरोघधाभावात्‌ ब्रह्मवाक्य मेव | स्थानादिव्यपद्‌ऽएच ॥ १४ ॥ एतं संयदाम इत्या चक्तत॒ एतं fe सव्वाणि वामान्यभि- संयन्ति। एष उ एव वामनोरेष fe सव्बाणि वामानि नयति Oz अणभाष्यम्‌ | [ \ अध्यायस्य एष उ एव भामनोरष fe wag लोकेषु भातोति। atatia कञ्चफलानि तेषामेव मनोहरत्वेन तदयं कभ्करण्णत्‌ | कर्डफललयः कशचफलद्ानञ्च यतदृति खगीपवगेफलदाटल्- Gal सर्व्वलोकेषु uray) एष इति तभेवाकिपुरुषं fafew स्थानादि व्यपदिश्यते। न fe प्रतिबिम्बात्नः स्थानादि व्यपदेशः सम्भवति | चकारादेतत्त स्वा ऋस्याप्ययभेवाथंः । इन्द्रविरोचनप्रजापतिसंवादे। अथ योऽयं भगवोष्ु परिख्यायत दत्यासुर। नतु यएषोऽक्तिखणि पुरुषो दृश्यत दव्यादि | तस्मा- दक्तिपुरुषो ब्रह्मेव | सुखविशि्टाभिघानादेव च ॥ १५ ॥ ननु किमिति निबन्धेन ब्रद्मवाक्यतं waa | उपासना- परते को दोष TINTS | सुखविशिष्टाभिधानात्‌। एतद- खृतमभयमेतत्‌ Agta चद्यच्रोपासना fanaa एष अआतेति तदा अरूतादि वचनं व्यथं स्यात्‌ | ATAU, Faaa प्राप्त ald | तस्माद्ख्तमानन्दः रभयं चित्‌ ब्रह्म सत्‌ सचिद्‌ानन्द- रूपश्रातेत्यकं भवति । अत एष इति अक्तिपुरुषं निदश्च सुखविशिषटमभिभोवते | सचितीनं ब्रह्मख्यापकत्रभिति सखभेव निदिष्टं। अतः सुखविणिष्टाभिधानादेव ब्रह्मवाक्यमिति। एषा सुख्योपपत्तिरिल्येवकारः। चकारात्‌ सदादिभिरपि तस्मात्‌ ब्रह्मो वा कठिपुरुषः | श्र तोपनिषत्क AAAS ॥ VE It सखरूपतो निर्णीय फलतो निणंयमाह। शुतोपनिषत्कस्य Jat उपनिपष्रत्‌विया येन तस्य प्रविदो या गतिः टेवयानाख्या २ mz: 1 | अणभाष्यम्‌ | OR साचिपुरूषविदीऽप्यच्यते । अथ यदु वे वास्मिन्‌ शव्यं WH gaia यदि च नाचिषमेवाभियंतौत्युपक्रम्य चन्द्रमसो विद्यतं तत्पुरुषो मानवः स एतान्‌ ब्रह्म गमयति | एष देवपथो ब्रह्मपथ इत्य तेन प्रतिपद्यमाना दमं मानवमावनत्तं नावत्तन्त! इति ब्रह्मविदो ऽप्येषएव मागे: एुनराहनत्तिरदितः। चकारर्‌क्रसमुचयेनाधि- करणपूणत्वबोधकः | अनवदस्ितेरसम्भवाच नेतरः ॥ १७ ॥ इद्मेवाधिकरणं yafatagaa विचारयति | नन्‌- पासनापरत्वेऽपि सर्व्वसुपपदययते। तदर्व्यपटेशेनेवोपासनोपपत्तेः। अतः Wat उप्रपत्तयो व्यपदेणिवद्नाषेन सङ्गच्छन्त इत्येवं ara उच्यते। इतरो नाच वाक्याथैः। अनवखितेः श्रस्थिरत्वात्‌ | उपदेशकवाक्यत्वादुपदेष्टरेव Vad भवेत्‌। तथाच वक्त नाभावात्‌ Wats द्रष्टुरपगमे चापगच्छति सदितौये स- दितौयः उपासनाकालते च सुतरामनवसख्ितिः। सददितौयो- पासनायामपि अजवणएमननयोभिन्र विषयत्वाद्‌ नवख्ितिः | वक्तरेव नियमे गुरोनिबन्धेन सुतरामनवस्ितिः। fea मनसा द्यपासनं aus ततर WENT UI) ताद्धर्वक्चं च न सम्भवति । आरासुर च भवेदिति चकाराधंः तस्मादकति- स्थाने सदजएव यो भगवानस्ति तत्‌परमेवेतदाक्यमिति सिदं। व्ापकसव्वेगतस्य सव्वतःपाणिपाद्‌ान्तत्वादानन्द्‌- मूर्तिंभगवानेव aware ava मर्यौदा। सगुणवादौ ब्रह्म वादाज्ञानादिति।. Vo | BA: 938 अणभाष्यम्‌ | | १ अध्याधस्य अन्तर्याम्यधिदेवादिषु तद्मेव्यपदे शात्‌ ॥ ९८ ॥ य दमच्च लोकं wey लोकं सर्व्वाणि च श्तान्यन्तरो यमयतोव्यपक्रम्य अयते यः एथिव्यां तिष्ठन्‌ एरधिव्या अन्तरो यं एथिवो a ae यख एथिवो शरोर यः ए्रथिवौोमन्तरो यमयत्येष त आत्मान्तयाम्यखत sae. तचाधिदवमधिलोकमधिषेदमधि- यज्ञमधिभ्रूतमध्यात्मच्च कञिद्‌न्तरवखितो यमचितान्तयामौति ययते । aa संशयः! किमन्तर्व्याम्यधिदेवादिषु waan एव अथाधिद्व(दोनां भदाद्ियत इति। सामान्यतस्ंतस्त- दम्मापटेगादिति aaa aga सिदमेव। तथा शब्द्‌- भेदात्‌ सन्दिह्यते श्रधिदेवादिषडमेदा आधारौ भगवल्युप- च्यन्ते अथवा dufafwer श्रन्यएवेति । तच तत्तद धिक्लत्य यो वत्तते अ्रभिमानेन तस्य तादटृशशब्दप्रयोगः। अधिलोका- qaqa शाखान्तरेऽन्यचैव प्रसिदा; यौ गख्यापकाः पञ्चखधिकर- ty) अधिलोकमधिन्योतिषमित्यादि। अतोऽधिदेविकादि- शब्दा यौगिकाः सन्ता न भगवति वत्तितुसुत्दन्ते। aaa कल्नोया YAR उपचाराद्घगवति भवेयुः | RATATAT सर्व्व - नस्तस्य AETS भगवहमतिरिक्तस्यासमभवात्‌। तस्मादन्त- यामिनव्राह्मणं कुत्राष्ययुक्तं सत्‌ तत्तदभिमानिदेवतास्तुतिपर- मेव तत्तदुपासनाथं भविष्यति । अन्नानज्चासन्देह सन्देहवदुप- पद्यते! टेहीसवोच्ा दति न्यायादा । नतु निषिदसज्ञा भगवति कल्पयितु क्वेति एवं प्राप्त उचयते | अन्तर्व्याम्यधि- देवादिषु! अन्तर्यामो श्रधिदेवादिषु भगवानेव नान्यस्तादटणो भवितुमरति। ननु चोक्तं भगवति कथं निषधिदकल्यनमिति २ mre] | अणभाष्यम्‌ । ७५ तचाद। तदश्व्यपदेशात्‌। तेषां धर्म्माः awa तग्मयुकति- रोषे ~ =€ ¢ 0 बोधकाः ते विशेषेण भगवत्यपदिश्यन्ते। सव्बषां तत्तत्काय्य- सामथ्येच्च भगवतोन तु सखतस्तेषाभमिति। एवं सल्यन्यत्सव्वं सङ्गतं भवति तस्मादूब्रह्मवाक्यभेव। श्रन्ययात्वधिकरणरचना @ a ~ A अन्तस्तदराधिकरणेन गताथंत्वादयुक्तव ॥ न च स्मात्तमतद्म्परीभिलापात्‌॥ VE ॥ ननु ब्रह्मवाद अन्तयामो न म्रसिद्धः जोवब्रह्मजडानाभेव प्रसिद्धत्वात्‌ | अतोऽन्तय्यामिणः साहयरपरिकल्पितस्य गुणयोग- CEU ब्रह्मत्वे वा कः पुरुषार्थो भवेत्‌ | नरोष्वरं प्रकतिधर्मा- रूढमन्तथामिणं मन्यन्ते तादृस्योपनिषत्खभा वात्यव्वेपक्तन्या- येन स्ुतिपरता तन्मतस्य चाओौतल्रमित्याशङ्का परिहरति | नच स्मात्ते रतिप्रसिद' arn साङ्गमतसिद्ध्‌मिति चावत्‌। तादृण- मन्त््यामिरूपमत भवितु नाहति । कुतः! अ्रतदरम्रभिला- पात्‌। तद्म्म्राणमनभिलापात्‌ | तदिरुदधन्धाणं चाभिलापात्‌ नद्यच सच्चरजस्तमोगुणास्तत्काय्यै' वा श्रभिलष्यते afeegraa wat वस्य ए्रयिवो गरौरेमित्यादि। तस्मात्‌ सांख्यपरिकल्ितं नान्तव्यामिरूपमवर भवितुमदतोति सिद । एव सति ब्रह्मधसा uaa भवन्तोति ब्रह्मवादः फलिष्यति | श्लरद्योभयेऽपि fe मेदेनेनमधोयते ॥ २० ॥ ननक्न्यायेन शरोर एव भवतु को दोषः | किमिति ब्रह्मपरत्वं कल्प्रामिति | care) शारौरख नेत्यनुवत्तते। worse wat Dé अणएभाष्यम्‌ | [ ९ अध्यायस्य नान्तयामि बराह्मणे तत्तदभिमानिरूपो यस्य एथिवौोशरौरमिति वाक्यानुरोधेन भवितुमरहंति। ततोऽपि भिनरतयान्तामिणो- वचनात्‌। उभयेऽपि काखमाध्यंदिनव्रा्मणएदयेऽपि yaaa मेदेनेवापोयन्ते ब्राह्मणाः। निःसन्देदार्थसुभयग्रहणं चयो विज्ञाने तिष्ठन्निति काराः य आत्मनि तिष्ठन्निति माध्व- न्दनः न चात्मशब्देनान्यः सम्भवति। अन्येषां gaaa पटितलात्‌ अन्ते दि जे)बमाद । तस्मादन्तथ्ाभिन्राह्मणे ब्रह्मेव वाक्याथ इति सिद्ध । BEALS एकोधर्ममौ क्तेः | २१॥ awa हि शूयते कस्मित्र भगवो विज्ञात इति ष्टे दे faa वेदितव्ये इत्युत्तरमाह | aa नामरूपात्मकजगतो विज्ञाना नामारे वेदादि; watt पराच । तच वेदादिविदययायांन सन्देहः | परार्था सन्दिह्यते किमेषा साइवमतविद्या ब्रह्मविद्या वेति। सांख्यघम््राभिलापात्‌ सन्देहः | अथय परा यया तद- AAT यत्तदट्ेश्वमय्राद्यमगोतरमव खंमचक्षर श्रोत्रं तद्‌- पाणिपादं faa विभुं wand qa तद्व्ययं | agaatte परिपश्यन्ति धौरा इत्यादि aa च दिव्योद्यमूत्तः युरुषः सवाद्याभ्यन्तरो ह्यजः । शअ्रप्राणोद्यमनाः शशरो ह्यत्तरात्‌ परतः पर इति sat एतस्माज्जनायत दति निर्य श्रम्निं दा चक्षुषो चन्दर aon इत्यादिना रूपसुक्ता पुनः पुरुषात्‌ खृष्टिमाह । ततेक- प्रकरणत्वादे कवाक्यता वक्तव्या। ततरा्तरषुरुषयोभदः प्रती- यते। तयोरुभयोरपि wie, तदुब्रह्मवादे न सङ्गच्छते । २ Wz | | अणुभाष्यम्‌ | 9S तस्माताह्यम तभेपैतमक्लतिपुरुषयोः खिष्टलादन्यतरप्राधान्येनो- भयोः Bea उभयात्कलत्वात्‌ जगतः । रूपमपि समष्टिव्यष्टो- aaa यत्यत्तिरिति तिरीहितरूपत्वान्न त्रह्मविया किन्तु afatafa | ब्रह्मविद्या वेदविदा उपचाराहेति। एवं प्रास उच्यते । अदृश्यत्वादिगुणएकः परमात्मेव ब्रह्मदिज्ञानेनव सरव्व- विज्ञानात्‌ । ततएव विदयाया afa परत्वम्‌ । अ्षरस्यापि ब्रह्मलम्‌ पुरुषस्यापि तयोः परापरभावः अभेदश् एतादश एव ब्रह्मवादः | तत्र प्रथममक्षरस्य ब्रह्मत्वमाह | अदटश्यलादि- गुणकः परमा केव | क्तः | धर्मोक्तेः तथाक्षरात्संभवतोद विग्ब- भिति। इयं चोपनिषत्‌ aga ब्रह्मयव्यतिरिक्राज्जगदुत्मत्ति- रस्ति। पुरुषस्य ब्रह्मत्व निःसन्दिग्धमेव ईषदानन्द्तिरोभावेन बह्यात्तरसुच्यते | प्रकरानन्दः पुरुष इति ब्रह्मविदाप्रोति पर faaaa तथा निणयात्‌ । तस्माददृश्यलादिगुणएकः पर- aa विशषणभेदव्यपदेशाभ्याच्छ नेतरो ॥ २२॥ ननु पूव्वेपक्तन्यायेन ब्रह्मविद्याख्यायामपि रतिः ब्रह्म- A ~ ‘es “~ €. Oo, A विद्यवासु द ब्रह्मणो वेदितव्ये मूत्त wad yar विकार स्येव ब्रह्मपद वाच्यत्वम्‌ | अतः प्रकतिपुरुषावेव वाक्याथ दति परिहरति | इतरौ न भवतो बाक्यायरूपौ |) aa विशे षणभेदव्यपदेाभ्यां | विशेषणभदः यपदेश ताभ्यां अदृश्चला- द्यो गुणा न प्रकतेभवन्ति सव्वस्यापि तदिकारत्वात्‌। न हि घरटद्शेनेन ख्त्‌ नद्ष्यत इति afeq युक्तम्‌ | ब्रह्मवादे पुनः S= अणनाष्यम्‌ | L\ अध्यायस्य सव्वभवनसमयत्वात्‌ ब्रह्मणि विरोघधाभावः। a fe faa- सदेकरूपम्‌ विक्रियमाणच् ufaquefa | waaquaqea तदेव ब्रह्मेति fad amarfefa: | a: aaa: सव्वेविदित्या- zag सुतरामेव न vafawat: | व्यवधानाच न पुरुषसम्बन्धः | अच्रनिरूपणएव युरुषपिशेषणच | aarat पुरुषं ae सत्य- fafa तस्मादक्तरषिशेषणानि न प्रकतिविशेषणानि नापि पुरुषविशेषणानि सां ख्यपुरुषदष्य । न fe दिव्यवाद्यो गुणः पुरुषस्य भवन्ति! न हि aad पुरुषभेदोद्यङ्ोक्रि यते | जीव- ब्रह्मवत्‌ | न च तस्य बाद्याभ्यन्तरत्वं सव्वलाभावात्‌। a fe तस्माज्जायते प्राणादिः | तस्मात्‌ पुरुषविशेषणान्यपि न सांख्यपुरुषविशे्रणानि। अतो विशेषणएभेदः व्यपदेशिभेदशच ब्रह्म विदेवेषेति स ब्रह्मविद्यां सन्देविव्यामित्युपक्रमे प्रोवाच तां त्वती ब्रह्मविव्यामिति ag तेषामेवेतां ब्रह्मविद्या- ग्बदेत्यन्ते | तस्मान्न सांख्यपरिकल्ितो प्रङतिपुरुषो वाक्याथ; | न fe तब्र्माज्येष्ठपुव्ाय स्मृतिरूपां faut वदति इति चकाराघः। रूपोपन्यासाच ॥ 23 I afqast च्तपौत्यादिरूपं न हि प्रक्षतिपुस्षयोरन्यतरस्य सम्भवति । ब्रह्मवाद पुनर्विष्वाकारस्येतत्‌ रूपम्‌ | ख्त्रविभागात्‌ प॒नसुख्योपपत्तिरेपेति सूचितम्‌ चकारण शुत्यन्तरविरोध एकवाक्यता च Waal बेदान्तानामिति। तस्मादक्तरथब्देन यरुषशब्देन च ब्रह्मैव प्रोक्तमिति । ब्रह्मविदे वघेति सिद । २ पादः। | अणभय्यम्‌ | Se AMAT: साधारणशब्द विशेषात्‌ ॥ २8 ॥ अधिकरणएत्रयेण भोगसुपपाद्य पृव्बाधिकरणे seqarfe- गु णानुक्ता प्रसङ्गात्‌ रूपमुपन्यस्तं। अघुना साकारब्रह्मतासुपं- पादयितुभिदमधिकरणमारभते। कोन आता fa बह्मेति ्रात्मा नभेषेमं वश्वानर सम्परतयप्येधितभेव नो gata चोपक्रम्य यक्ष वायुकाश्वारिषटयिवीनां सुतेजस्त्रादिगुणयो गमेकेकोपा- सननिन्दया च मूदादिभावसमुपदिश्यान्नायते यसे तमेवं प्रादेश- मातमभिविमानं वेष्वानरमुपास्ते स way लोकेषु way way सञ्यैन्वात्मखत्रमत्ति तस्य ह वा एतस्या मनो वश्वानरस्य Wea सुतेजाक्तुविश्वरूपः प्राणः एयग्बर्मा वमा सन्देहो बहुलो वस्िरेव रथिः एथिव्येव पादावुद्र एव वेदिर्लोमानि वरहिंददयद्गाद- पत्यो मनोऽन्वादायं पचनमास्यमादनोय इत्यादि | aa संशयः | किं वैश्वानरशब्देन ब्रह्म प्रतिपाद यितु शक्यते न वेति अ्रथस्या- तिसन्दिगधल्वात्सन्देहः। तचीपक्रमे ब्रह्मातपद्‌ प्रयोगोऽस्ि नान्यत्‌ किच्िदुपपादनेल तदर्माएव | साकारस्य तु लोकन्यायेना- ब्रह्मत्वं । वेश्वानरो aaaqaaufes: तथापि पूर्वैकार्डसिद्ता- देवतात्परिग्रही ga: | ततश्च संवत्सरो at afqasaraz इति तेः । संवत्सरस्य प्रजापतिल्ाच ददिरण्यगभोापासनापरभिद- मिति गम्यते । ब्रह्मात्मशब्दावपि हि aaa gaat | तदुपासक - स्येवान्रभोजनत्रमपि waa युक्तम्‌ । प्रादेशमात्रतल्रमपि सुख्यजो- वत्वादस्मदावयपेत्तया स्थलत्वाभिप्रायम्‌ | विराडभिमानिल्लाच लोकावयन्त्व। बेद्‌गभत्वादभ्रिवयात्कत्मिति। तस्मादिरणय- गर्भोपासनापरमेबेतदाक्य' न भगवद्पासनापरमिद्येवं प्राप mo अणभाष्यम्‌ | ` [१ अध्यायस्य उच्यते, FATA: परमात्मेव। FA, साधारणशब्ट्‌- विशेषात्‌। साधारणश्न्दात्‌ विशेषः। ये gaa साधा- cant हिरणयगभपरतया ततोऽपि विशेषोऽस्ति येन भगवा- नेव वेश्वानरी भवति | प्रारेथमाचस्येव agate | न हि विरस्दधग्माश्रयलं unaefatean सम्भवति | सव्वभवन- सामध्यांभावात्‌। साधारणात्‌ धन्यात्‌ शब्दएव विशेष इति वा] विशेषादित्येव वक्तव्ये साधारणशब्दगब्टौ प्रादेशमातस्येव वेष्वानरणब्दवाचलः युम्‌ दधलादिकन्तद्यैवेति समासेन योत- यतः । अन्यथाविरोधाभावात्‌। यदपि लोकात्मकं स्थलं रूपं तदपि भगवतएव न हिरख गभस्येति ! पुरुषत्वात्तस्य । विश्वस्य जडस्य नरस्य जोवस्य च भगवदंशवेन डेवतात्वादेवतादंद- चेति विण्वानरौ at निवासो यस्येति तस्य निवास cera | तैन परमेष्वरएव aad भवति नान्यः। भगवदंशतादन्यचौ- पचारात्‌ WAT: | तस्मादेश्वानरः परमात्मा ॥ सव्यमाणमनमानं स्यादिति ॥ २५॥ व्या ख्यानेन भगवत्‌परत्वात्‌ वाक्यस्य प्रमाणान्तर माड | केचित्‌ खटेहे हदयावकाशे प्राटेणमाचं पुरुषं वसन्तं | चतुभज कच्ञरयाङ्गगङ् गदाधर धारणया स्मर तोति | AAAI रूपमनुमानं स्यात्‌ । प्रादेश्मात्रवश्वानरस्य aga! स्मरणं हि मननं yaw भवति। युतिवाक्येभ्य एव fe yaw यदि प्रादेशमातवेश्वानरप्रतिपाद्‌कजातोयानां AMA स्यात्‌ तदा स्मरणं Aga! wa इति हतो; प्रादेणमातचवेश्वा- नरो भगवानेवेति सिद्ध | र Uz 1] अणभाष्यम्‌ 1 ५ शब्दादिभ्योऽन्तःप्रतिष्ठानान्नेति चेन्न तथा दृश्युपद्‌ष्ण- दसम्भवात्‌ परुषमपि चनमधोयने ॥ २६॥ किञिदाश््य -परिदरति । ननु यदि स्मयमाणमनु- मानं स्यादितिवाक्ार्थो नियते तदा स्मत्यन्तरेणएन्यघापि व्याख्येयम्‌ | RE वेश्वानरो श्रूत्वा प्राणिनान्ददमायितः। प्राणपानसमायुक्षः पचाम्यन्नं चतुव्विघध॥ बति जाटरणवाग्निव्वानरो भवति तस्येव भगवददिभरूतिलात्‌ वाक्यार्थो यथाकथञ्चित्‌ योजविष्यते। नतु विरुदधर्माणं विद्यमानलात्‌ भगवत्परत्वं वाक्यस्य । विस्दधम्म्राः शब्दादयः अन्तःप्रतिष्ठानञ्च । अिर्वे्वानरइति शब्दः कैवलवैग्वानर- टे भवेत्‌ भगवत्परत्वं योगेन तदग्निसादचर््यीत्‌ श्रग्निरेव भवेत्‌ | तस्यैव च व्रेतागिनिकल्यनसुपासना्थः। प्राणो हि Saat- स्तत्‌यद्धकं ॒प्रथममागच्छेत तद्वीमौयमिव्यादिना। तदेतेभ्यो ड तुभ्योऽन्तःप्रतिषशठिदलमपि न unas: | युरुषेऽन्तःप्रतिषितं वेदेति fuataqzacaa भवतोति न चकारः। तस्मादिर्द- धर्माणां विद्यमानत्वात्‌ न भगवान्‌ वेग्वानर इति चेत्‌ । न। तथा द्रषटुमपदेात्‌। सव्बभोकतव' भगवतो वक्तं तथा दृष्टिरुप- दिश्यते विरुदधम्माणं तत्तद्नावापत्तिरिव्येश्वयमभेव भगवतो वणितं । afe काथवाक्यनेवासु स्मृलयनुरोधादिति चेत्‌ तव्राह | असम्भवात्‌ | नहि तस्य द्य॒मूद्धवादयो wat: सम्भ- वन्ति। उपचारादुपासनाथः परिकल्यनं भविष्यतौति चेत्‌। न । पुरुषमपि चैनमधोयते वाजसनेयिनः । स एषोऽचिर्वेण्वा- SiS प्र्‌ AUNT | | १ अध्यायस्य नरो यत्पुरुषः स चो Saar वेष्वा नरं पुरुषविधं युरुषेऽन्तः प्रतिष्ठितं वेदेति । तस्मात्‌ पुरुषत्वे पाठान्तरे पुरूषविधलत्व' वा जाठरस्य न सन्भवतोति भगवानेव वेष्वानरः। भगवत्परत्वे सम्भवत्यन्यकल्यनाऽयुक्तति | अतएव न दवता HAA ॥ २७ ॥ वैष्वानरो न ऊ््येत्यादिमन्वेदैवताया महाभूताग्रेवी वाक्याथतेति कस्यचित्‌ वद्धिः स्यात्‌ तद्पि अतिरेशेनेव परि- दरति । सुख्योपपत्तिभं गवत्परत्वे सम्भवति न7न्यकल्यना युक्तेति | साक्तादप्यविरोधं जमिनिः ॥ २८ ॥ | अघुना परिमाणएविशेषो विचायते | प्रादेशमातच्रत्वं* भग- वत; सखाभाविकं कचिमं वेति) अस्मिन्‌ सिएव gata’ fas भवेदिति fared | तव्रास्मित्रयं चत्वार षयो Fare चिन्तकाः प्रकारभदेन। aa केवलं शब्दबलविचारकाः आचाथाः। शब्दाथयोजमिनिः | आश्मरष्यसतु शब्दटोपसनज्नने- नायविचारकः | केवलाधेविचारको बादरिरिति। आचा पुनविचाराविचारयोदाषं पश्यन्‌ विचारमपि वदन्‌ तेषामल्य- बद्धिख्यापनाय नामान्याह । तच जेमिनिरुभयवलविचारकः प्रधमं निर्दिश्यते। व्यापकस्य प्राटेशमातत्वे साक्तादपि कल्यना- व्यतिरेकेणापि सखरूपविचारेणेव विरोधः मन्यते जमिनि;। आकावद्यापकं सब्वेतःपाणिपादान्तः ब्रह्म अतएव ॒साका- रतमनन्तमूत्तित्वं ब्रह्मणः खेच्छया परेच्छया सखभावतख विभक्त # ततुप्रादेशमाचत्वमिति कर | र पादः] I ऋअणुभव्यम्‌ | ८ faa) त्रयोऽपि नियतपरिमाण श्रनियतपरिमाणास्‌ आकाश बरत्परिच्छेदनिरूप्याः । तद दिद्णासाभ्यां तथा भवन्ति! टता वप्यक | विष्णोस्तु चौणि रूपाणि पुरुषाख्यान्यथो विदुः | प्रथमं महतः ae दितोयं लरण्डस खितं | Za सव्वभूतसख' तानि ज्ञात्रा विसुच्यत इति ॥ WAY पञ्चधा । उद्रऽङ्गष्टमावः। द्ये प्रादेशी सूद्धनि च मनसौन्द्रियेषु चाणुः। चित्ते व्यापकः। एकस्याप्युपक्रमे aay तथातल्ववादी विश्रतिरमेदाय। तस्मात्‌ वेश्वानरस्य युरुष- त्वात्‌ सच्धिदानन्दरूपेणेव प्रादेशमाच्रलं न विरुध्यते! अतः साकारब्रह्मवाद एव जेमिनेः fasta: | । अभिव्यक्त रित्या्सरथ्यः ॥ RE ॥ निराकारमेव ब्रह्य मायाजवनिकाच्छन्रं तदपगमेन पुरुषा- =) =, क ee ९ कारणाधिदविकदटेवताधिषितेनाभिव्यक्तः पुरुषोऽन्तयामो श्रतएव पुरुषविध इति । चअभिव्यक्रहतोः साकारत्वमपि मायापगमन- क्तत्वात्‌ न खाभाविकत्वं तथापि निददिश्यमानं सचिदानन्द- रूपमेवाश्मरथ्या मन्यते| AMAT: ॥ २० ॥ बादरिः केवलयौक्तिकचिन्तनव्यात्‌ प्रादुभ्चतरूपानुवादिका युतिरिति। यद्यद्धिया त उरुगाय विभावयन्ति ANY: प्रख्यसे सदनुग्रहाय | ८ अणएभाष्यम्‌ | | १ अध्यायस्य दति वाक्यानुरोधात्‌ | अन्यधा बहकल्यनायां बुबि- सौकवाभावात्‌ ताकिकादिमतेष्वपि तथात्वात्‌ युक्यनुरोषेन व्रह्म वादोऽप्यन्यया नेय इति fe मन्यते shaq wia- ताच्िकलं । अथवा मायाखाने च्रनुरूतिः। अभिव्यक्तिसतु तुल्या । एवं सति वादरिमतेऽपि ताच्चिकमेव eq | सम्पत्तेरिति जेमिनिस्तथादि द शयति ॥ २१॥ जेभमिनिमते ania नियतसाकार मन्यमानस्तटेकदटेभो नियतमेव प्रादेणमा त्रभगवद्ुपं मन्यते! तन्निराकरणाय aaa wena सम्यस्तिकतमित्याद। तच का संपत्तिः कथ- भिति सख्यभेव खुल्या प्रदगेयति। वाजसनेयि ब्राह्मणे दयप्र aa एथिवोपयन्तान्‌ वष्वानरस्यावयवान्‌ waa च मूच- म्र्तिषु विवकपयन्तेष॒ सम्पादयन्‌ प्रादेशमाचमिह वे देवाः सुविदिता अरभिसम्पन्नास्तयातु व एतान्‌ वच्यामि वथा प्रादेश- माचभेवाभिसम्माद्‌यिष्यामोति स होवाच सूदानसुपदिगशत्रेष वा अतिष्ठा वेष्वानर इत्यादिना सम्प्तिनिमित्तमेव प्राटेश- माचत्व वश्वानरस्यादह। नतु प्रादेशमात्र wa वेखानर इति तदटेकटेशिपरिद्ारच््नभिनिमन्यते। आमनन्ति चनमस्सिन्‌॥ २२ ॥ सुख्यं सखरसिदान्तमह | व्यापकणएव प्रादेश afaa fe विरुदसुभयं भगवत्यनवगाद्यमादाव्ये AAA प्रमाणएभेवानु- aaa! न युक्तिः। शब्द्वलविचारएव qe न तु प्राती- @ A ° @ तिकविरोधादन्ययात्वकल्यनं | वभ्वानरस्य पुरुषत्वं पुरुषविधत्वं २ Wz | | अणुभाव्यम्‌ | ८५ पुरुषेऽन्तःप्रतिषितत्वं च वाजसनेयिनः समामनन्ति। नदि तस्य तदिधत्वं तस्मिन्‌ प्रतिष्ठितत्वं च सम्भवति gaat । अतोऽन्ये ऋषयो श्चान्ताएव Asa कल्ययन्तौ त्यभिप्र्य सखरमतमाइ | एनं वेष्वानरमस्मिन्‌ मूदविवुकान्तराले जाबाला; समा- मनन्ति एषोऽनन्तोऽव्यक्त आत्मा योऽविमुक्तं प्रतिष्ठित दूति सोऽविसुक्रः कस्मिन्‌ प्रतिष्ठित इत्यादिना wat: प्राणस्य चयः सन्धिः स एष यौर्लोौकस्य परस्य च सन्धिर्भवतोति न ह्यनन्त संकुचितसाने भवति बिरशेषरणवयर््यीपत्तेः। युक्तिगम्या त्न्रह्म- विद्येव । अविरोैऽपि वच्छति। शते शब्दम्रूलत्वादिति। ननु तथापि काचित्‌ वैदानुसारिणो गुक्तिवेकव्या शससाफलस्या- येति चेत्‌। उच्यते! विरोधणएवं नाशड्नौयो वस्तुखभावात्‌। ्रयःकान्तसंनिधौ लोदपरिभ्रमणे यायुक्तिः गभस्यौदर्य्या 2 रेतसो मयरत्वादिभाषेन fe सव्व खभावद शनाभ्यामन्योपपत्तिः ataeta शक्यते वक्त । तस्यान्तं सुशिरमित्यादना खुतिरेव- मेवाद | यशोदा स्तनन्धयस्य च भगवतो समुखारविन्द विश्वभेव दृष्टा खमायाविद्यानिराकरणाय सिद्वान्तमाद श्रयो असुखेव ममाभकस्य यः क्नोत्पत्तिकच्रात्योगः;। इति उलखलबन्धने चायमर्थो निखोतः। तस्मादानन्दांग- waa घमो यच सराभिवयक्तेस्तच विरुदसब्वधग्माश्रयत्वमिति चकाराधःः। तस्मात्रादेशमात्रो व्यापक इति वश्वानरो भग- वानेवेति सिद । इति श्रीरेद््यासमतवति श्री वल्लभा चाय्येवि रचिते ब्रद्यद्चाणभाय्ध प्रयमस्याध्यायस्य feats: पादः | ag अणभाष्यम्‌ | [ १ aaa द्युभ्वाद्यायतनं QUST ॥ १॥ fama? ्राधेयरूपी भगवान्‌ प्रतिपादितः। आधार- रूपोऽत्र प्रतिपाद्यते । तेन सव्व ब्रह्म ति फलिष्यति । इद्‌ अयते | यस्मिन्‌ यौः एथिवो चान्तरिक्षमोतं मनः सद प्राणेख सन्वः तमे- वकंजानयात्ानमन्या वाचो विसुच्चथागतस्यष सेतुरिति, बाधकानां बलिष्ठतलात्‌ साधकानामभावतः। द्राधारधस्मा वाध्येरन्रिति पादोऽभिधोयते॥ यस्मिन्नित्यादि वाक्ये च वाक्याथ सर्ववाधितः। अर्थात्‌ प्रकरणात्‌ लिङ्गादिति पूव्व' विचाय्यते। अत्र संग्रयः। दुभ्बा- दयायतनं ब्रह्म आदोखित्‌ पद्‌ा्थान्तरमिति। अधांन्तरभमेव भवितुमदति | द्यभ्वादौनां aa मणिगणा इव प्रीतानां भारः त्वान्न तद्वाहकः परमात्मा। अन्यवाग्विमोकञ्यासङ्गतः। एक विज्ञानेन सनव्वेविज्नानस्य षषटत्ात्‌ कथमन्यविमोकः सेतुञ्च गति- साधनः तस्मादफलत्वमपि areata पर विद्यत इति विरोध | च्रतो न ब्रद्मविद्यापरमेतदाक्य किन्तु स्मति सरलं भवि- व्यतोत्येव ae उच्यते | दुभ्वाद्यायतन aga । दौः भूखादि- यंषान्ते दुभ्वाद्यः तेषामायतनं । यस्मिन्‌ योरिति वाक्यो- क्तानां साधकं वदन्‌ प्रयमपरिदहारमाह। खशब्दात्‌। श्रात्म- शब्दो व्याख्यातः AWA | अत्र न जोवसखात्त्वेनोपासनाथ- मावमपद्‌ किन्तु पूर्व्वोक्तानामात्भ्रूतं तेन न भारक्लतो दोषः। कारणे हि काग्यमोतं भवति रसेतुत्वं च गुज्यते। तज्‌ज्ञाने- नाख्तत्वप्रापेः। अभेदेऽपि ब्रह्मविदाप्नोति परमितिवदर्थः। 2 पादः | | अणुभाव्यम्‌ | CS © तस्माद वाधि ताय वाज्नच्छस्य सव्बेगतत्वव्यत्याद्‌ कत्वात्‌ दयुभ्वाया- यतनं ब्रह्मेव | म॒ क्तोपद्ष्यव्यपद्‌ शत्‌ ॥ २॥ ननु चों सव्यैविक्नानस्ोपक्रान्तत्वादन्यवाज्विमोको fag दति नेष टौषः। सुक्तोपख्प्यव्यपदे्ात्‌। मुक्तानां waz Barat शरौरादययध्यासरहितानामवान्तरप्रकरणशरधनुन्यीयेन ब्रह्मत्वेन ज्ञातं एथक्ल्ेन वा जोवं Ta योजयित तदुपरष्यता ` व्यपदिश्यते तेन शरोराद्यध्यासविशिष्टं न ब्रह्मणि arate fafa | fas बाग्विमाकएणव न वसुविमोकः। वस्तुनो ब्रह्म त्वात्‌। वाचारम्भणमात्रलादिकारस्य | wat न सव्वविज्ञान- बाधः। Rat बाधकाभावादिदं ब्रह्मवाक्यमेव | येतु Ba- रन्यथाथल कल्ितम तानुसारेण नयन्ति वै gatacaeyia- विरुदाय वादिन Sir: | ननुमानमतच्छन्द्‌ त्‌ ॥ २ ॥ ननु WEVA: जडदृ्टान्ताः प्रकरणे बहवः सन्ति। श्रा दव ब्रह्मपुरे मनोमय इल्यादि। तस्मात्‌ प्रक्तिपुरुपनिरूपक- सांख्यानुमा पकभेवेतत्मकरणमस्तु । निर्णीतमप्यच्राधिकरणे TSIM YIM! तस्मात्‌ बयुभ्वाद्यायतनं प्रकतिरेव भवितमहंतोति चेत्‌। ai ्रनुमानं तन््तानुमापकं न भवति | कोऽपि शब्दो निःसन्दिग्धस्तन्मतख्यापको नास्ति, ब्रह्मवादख्यापकाग्तु वहवः सन्ति आवमसव्वंज्ञानन्दरूपाद््‌- शब्दाः । अतः सन्दिग्धा; जड्धम्मेत्वेन प्रतोयमाना अपि ब्रह्म =e अणभव्यम्‌ | ! खध्यायख धन्या एवेति युक्तं। न दि ब्रह्मवादः च्ुतिव्यतिरिक्ते* सिदीऽस्ति। येन ब्रद्मधश्माभावो निखतु' शक्येत । तस्मात्‌ सव्वाधारत्वेन निरूप्यमाणः परमात्मव न प्रधानमिति | प्राणएण्ठ्च ॥ ६ ॥ anf निरणयकं प्राणानामोतत्ववचनं मनोमयः प्राण- शरोरनेतेति च| अतो Maw: Aaa जडधम्मा चापरे सव्व- त्वादयीऽपि चीगप्रभावाज्जोवघम्म्ां इति। तस्माज्जडजोव- fafaz: सांख्यवादएव युक्त इतिचेत्‌ ai प्राण्ड्टल्नीवो न सम्भवति चअतच्छब्दादेव न द्यानन्दाख्तरूपः स भवितुमहति तन्मते | प्रथक्‌योगकरणमुत्तराथ'। भेदव्यपद्‌ एत्‌ ॥ ५ ॥ विशेषहेतुमादह | तमेवकं जानयथेति aaaeura: प्रतौ- यते | अतो भेदव्यपदेशात्‌ न ATU: | प्रकरणात्‌ ॥ ६ ॥ जौोवजडसाधारणनिराकरणाय विशेषदहेतुमाह | प्रकरणं रोद ब्रह्मणः। ब्रह्म देवानामित्यारमे स ब्रह्मविदयामिति। तषामेवेतां ब्रह्मविदयामित्यन्तं wi ब्रह्मविद्याया एव प्रक- रिणितल्रमवगम्यते andenad पुरस्तादित्यादिभिविखष्टः ब्रह्मवादः प्रतोयते। सित्यदनाभ्याच्च ॥ ७ | सर्व्मस्याप्यन्ययाभावशड्या विशेषडेतुमाद | टा सुपर्णत- am «gana अभिचाकशोति केवलस्ितिः परमात्मनः * श्रतिव्यतिर्कतं दूति कर | 2 पादः।] AUCH AA | ८८ HARA जो वस्य । अतः खित्यदरनाभ्यां जोवपरमात्ा नावेव मध्ये पराख्ष्टौ। a fe साष्यमतमेतादशं भवति । श्रतीऽस्य वेशेषिकोपपत्तेविदयमानलात्‌ प्रातिलोम्येन wat उपपत्तथोऽ- eet इति युभ्वाद्यायतनं भगवानेवेति fae’) यद्यपि wg निषदि दा सुपखत्यस्यान्ययायाख्यानं प्रतिभाति तद्चाप्रदेश- विरेषेऽन्ययाव्याख्यानं न दोषाय । तस्मात्‌ सत्तरेतन्नौ जौोव- ब्रह्मणो व्याख्येयौ । WAT सम्मरसाद्‌ादध्युपदे शत्‌ ॥ ८॥ द्द्‌ च श्रूयते यो वै भ्रूमा तत्ुखभिति लक्तणसुक्ता wat waaay | यत्र नान्यत्पश्वति नान्चच्छणोति नान्यदिजानाति स भूमेति । aa संशयः | भ्रमा बाहल्यमाहोखित्‌ ब्रह्मेति | तच प्रपाठकारम्मे ततस्त TE वच्यामौति प्रतिज्ञातत्वात्‌ वैदादौनां नामत्वसुक्ता तती भ्रूयस््ं वागादोनां प्राणएपयन्ताना- मुक्ता सुख्य प्राणविद्याया अ्रवरतब्रह्मविदययात्वख्यापनायाधप्रपाटकं समाप्य ततोऽपि विज्ञानादौनामन्तरन्नाणां सुखान्तानां भूय tal सखस्य फलत्वात्‌ तस्येव भूयस्त्वं बदति | ययपि तरति शोकमात्मविदिति नारदप्र्नात्‌ श्यनो ब्रह्मत्व प्रकरणणत्‌ वक्त शक्यते तथापि तस्येवायात आमादेण इति अहङ्गारारेण- वद्‌ात्मादेगोऽपस्ि तेनाब्रह्मत्वेऽपि प्रससिद्धिः। तस्य सुख- बाइल्यस्य सरे महिननि प्रतिष्ठितत्वं waa: पूर्खविषयलामेऽपि भवति सुषुप्तावपोति। तयोरन्यतरट्ग्राह्य तवाप्यन्तरङ्गत्रात्‌ सुषुभिरेवाच्र श्रूमत्वेनोयते। न Weasel’ सुषुभिरूपभेव ox € ० ATH | C2 अध्यायस्य भूमेत्येवं WTA SAT | भूमा भगवानेव । Fa सम्प्रसादा- दध्य॒पदेात्‌। सम्प्रसादः Byte: carafe आधिक्येन उप देशात्‌ | यद्यपि नान्यत्पश्यतोत्यादि समानं तथापि सएवा- घस्तादिल्यादिना तु ततोऽप्यधिकधस्मा saa i न हि gga: सव्वेत्वादिधन्चाः सम्वन्ति। alamey मुख्यतया परि- waa भवति । भावशब्द्स्यापि waata भगवति afac- दोषः | तस्मात्‌ भूमा भगवानेव । धर्मो पपत्तश्च ॥ € ॥ नान्यत्यश्यतोत्यादयोऽपि गुण ब्रह्मणि न विरुध्यन्ते । खाप्ययसम्मर्ोरन्यतरापच्यमाविःक्तंदोति न्यायेन aa हि डेतमिव भातीश््यादि Jat उभयव्रास्नानात्‌ अन्यादशेनादयो भगवति न विरुध्यन्ते | चकारात्‌ फलं तस्यव पपद्यत दूत्या । सवा एष एवं पश्यत्नित्यादिना सदखाणि च विंशतिरिल्यन्तेन | तेन भूमा anata fas’ | अक्तरमम्बरान्तधुतेः ॥ Ve ॥ गागिब्राद्मणे afaq खल्वाकाश waz प्रोतश्चेति स होवाच wae aeat गागि ब्राह्मण अभिवदन्तस्थूलम- नखिल्यादि श्रुयते । तच संश्यः। किमत्तरशब्देन पद्‌ार्थान्तरं ब्रह्म वैति । तचाचेतनसाधारण्यादणतुल्यत्वाद्‌ाका शव द स्याप्य- ब्रह्मलमेव | चु भ्वादयायतनविरोधस्त तुद्य: | अतणएवागतायेता ` अदृश्यत्वाययधिकरणेन । न हि तत्र॒ faaraal आशङ्क ST a a es * भवतौति ao | दे पादः। अणभाष्यम्‌ | cx निराक्रियन्ते । अतोऽचेतनतुचखयत्वात्‌ ब्रह्मवादस्यासमापलात्‌ त्राग्रहाविषटलाबष्ुः Wears स्मरो वाव आकाशाहयानिति- वत्‌ कयाविदुपपत््या स्मरणकालभूतसन्मप्रलतिजो वविशेषा- णएमन्यतरपरिग्रह दूति वक्तव्यसुपासनाथं। अच हि प्रापञ्चिक- सव्वेधश् रादित्य ब्रह्मधश्चत्वञ्च प्रतोयते। तदुपासनाथंत्व उप- पद्येत । ब्रह्मलपरिग्रहे तु वेयथ्यैमेव उपदेष्टुताभावात्‌ | तस्मा- दत्तरमन्यटेव बद्यधन्लेनोपासख्भित्येवं wa उच्यते। अक्र परमातेव | कुतः | श्रम्बरान्त्टतेः। afa व्याख्याय सिद' डेतु- माद | अत्रैकएव प्रश्न उत्तरं चेकं। च्राकाशस्यावान्तरत्वमेव | तेनाम्बरान्तानां एथिव्ादौनां विधारकः परमातेव । द्यभ्वादया- यतनसिद्लो धर्मोऽत्र Fa: 1 न तदश्नोति कश्चनेति सुख्तया परिग्टहोतो भवति | अन्यथा gt विपतनच्च भवेत्‌ | न न्यः सर्व्वाधारो भवितुमर्हति । परोक्षेण ब्रह्मकथनाथमक्तरपदमन्य- निराकरणाय तदर्म्रोपदटेशख | तस्मादत्तर परमात्व | सा च प्रशासनात्‌ ॥ ११॥ ननु कचिदाक्ये विधारणं ब्रह्मघर्त्वनाभितभित्य- न्यचापि a aarafag शक्यते। नियामकाभावादिव्यत आद । सा च विष्टतिरत्ापि वाक्ये ब्रह्मधन्ध एव । कुतः भ्रशासनात्‌। एतस्य वा wave प्रशासने गागि arat- एुथिकी विष्टते तिष्ठत इति प्रशासनेन feature भवितु नाहंति। अप्रतिहताज्ञाशक्भेगवदरतात्‌। तस्मा- zat AWG | ८ AUHTAA | [ २ अध्यायस्य अन्यभावव्याव् श्य ॥ १२॥ ननू्सुपासनापरं भविष्यतोति | cate! अन्यभावव्या- aa: | अन्यस्य भावः अन्यभावः अव्रह्मधस् इति यावत्‌ । तस्यात्र Baa wana fe awa नोपासना भवति । कायकारणभावभेटेन | न ह्यत्र तादशो धम्माऽस्ि 1 चकारायो वा एतदक्तरमविदिल्रा गागोंल्ादिना शद्धब्रह्मप्रतिषादन- मेव नौपासनाप्रतिपादनमिति। तस्मादक्तरं ब्रह्मेवेति fas । ६ ततिकम्मरव्यपदे णत्‌ सः ॥ ९२ ॥ पञ्चमप्रश्ने एतद सत्यकाम GAY ब्रह्म यदोडार- स्तस्मा दिदाभेतेनकतरमन्वेति!। यथैकमात्र इत्यादिना एक- दितिमातोपासनया खग्यजुःसामभिमंनुष्यलीकसोमलोकसख्गध- लोकप्रा्िपुनरागमने निरूप्याधचतु्थ॑माचोपासनया परं पुरुषमभिध्यायीत स तेजसि परे संपत्रो यथा पादीरस्त्व- चेत्यादिना परात्परं पुरिशय पुरुषमौकत इति । aa संशयः | परपुरुषः परमातमा ध्यानविषयः श्राहोखिदिरारूयुरुषो ब्रह्मा वेति । ततासुख्यप्रवादपतितत्वात्‌ again गतस्य तदौच णेव च फलं ख्यते । न हि परमणरुषस्य ब्रह्मत्वे तद्‌ ज्ञानमेव फलं भवति | तस्मात्‌ विराट्‌ ब्रह्मा वा अ्रभिध्यान- विषय दति एवं प्राप्त उच्यते। सः अभिध्यानविषयः परपुरुषः परमात्मेव | कुतः । ईतिकन्धव्यपदेणात्‌ । जौवघनात्‌ केवल- जोवाधारभूतात्‌ ब्रह्मलोकात्‌ पररूपपुरूषदणनं ईतिः तस्याः HHA व्यपदेशात्‌ उभयोः कश्णोरेकलतवं श्रमरन्ति- R पादः। | अएुभयव्यम्‌ | ८२ मातपथन्तं निरूप्य परं द्ये निरूपयति। तथेव च Wa तिस्रो मावा इत्यादि अभिध्यानस्य हि सातच्तात्कारः फल । अतः फलरूपज्ञानस्य विषयत्वात्‌ परपुरुषः परमातमेव । मन्दशङ्कानित्तयर्थमेषेद UA! अत्र सव्वसद्रवादिनामन्यथा- पाटो स्मात्‌ तच्ापि विचारसुखयः। SUT उत्तरेभ्यः ॥ १8॥ aq यदिदमस्मिन्‌ ब्रह्मपुरे दहरं पुण्डरोकं वेश्म दहरो- ऽस्मित्रन्तराकाथस्तस्िन्‌ चदन्तस्तट न्वे्टव्यन्तदा व विजिज्ञा सित- व्यभिव््रादि yat) तत्र dna किं जौवोऽन्वेष्टव्यो ब्रह्म वेति जोवब्रह्मवादो निर्णोयते | gaat हि निरेतव्यः। तत्‌ यदस्मिन्वावये परमार्थतो जोव एव ब्रह्म चेत्‌ शाखः च ततेव समाप चेत्‌ व्यथमधिकरणारम्भः। इदसेव च वाक्य Fat वक्तव्यं च भवेत्‌ । तस्मादस्मित्रधिकरणे मुख्या wage बादादिनिराक्षतिः। किं तावत्‌ प्राप्तं ददर श्राकाशे जौव इति । अतावान्तरप्रकरण्दयं | aa दितौये प्रजापतिप्रकरणे जोव एवाख्ताभयरूपः प्रतिभाति सखष्टाथच्च दितोय- प्रकरणं | तस्मात्‌ प्रथमेऽपि जोव एव तादृशधम्प वान्‌ भवितु- महति। श्र्थालुगुखमपि व्याख्येयं । अयमेव iat ब्रह्म अयमाता ब्रह्मेति Za: | मतेयीव्राह्मणं चानुगुणं भविष्यति । तस्य पुर wit aa हृदयकमलं GA तताराग्रमाचो wa एवाकाशः तात्स्ाात्तदापदेण इति। चअन्वेषटव्यस्त तस्मिन्‌ विव्यमानस्त्मदिमा। वासनारूपेण aaa ata दति । C8 अणभाष्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य अन्यथोभयतवर सव्वेकथनं विरुदमापयेत। भूतानि महा- भ्रूतानि gateatat तच्चेत्‌ व्रयुरिल्यादिना नित्यतासुपपादय एष आत्मेत्यादिना तस्यव ब्रह्मत्ुपदिश्ति। aquray प्रशं- सति। सखात्मज्ञानिनः कामसिदिच्चाह। य इहेत्यादिना। येऽपि च विरुदा wit: प्रतिभान्ति अदरहर्गमनादयस्तेऽपि सखकल्पितिजोवानां खप्रमायामनोरथादिषु वेषाभेव गमना- गमने प्रति सखातिरिक्तस्य ब्रह्मणोभावात्‌ एवं लोकाधारल- मपि ब्रह्मचय्य' च तस्य साधनमिति, योगश्च तयोद्धमा- यत्रखतत्वभेतोति च । तस्माज्जोव एव ददर इत्येवं प्राप उच्यते ददरः परमात्मन जीवः कुतः। उत्तरेभ्यः। उत्त Ta वच्छमाणेभ्यो Saw: | तेषामपि साध्यत्ादटेवसुक्त | जोवो नाम भगवद्ंभो न भगवानेषैति अये adi श्रथ नानाव्यपदेणादिति | नापि ब्रह्म तावन्ातभिदममप्यग्रे वच्छते। अधिकन्तु भद्निदेशदिति। तस्मादिदं प्रकरणं न जौवव्रह्म- विद्यापरं किन्तु ब्रह्मवाक्भेवेति | गतिशब्दाभ्यां तथाद्धि ee लिङ्गच्च ॥ १५ ॥ उत्तरहेतूनां मध्ये हेतुदयमाइ । गतिशब्दाभ्यां । गति- AMMATAT | एवमेवेमा Tal: प्रजाः अहरहर्गच्छन्त्य एतं ब्रह्मलोकं न विन्दन्तोति एष श्रातापदतपाप्रा सत्यकामः सत्य- संकल्पय इति केवलभगवदाचकाः. शब्दा Aula | ननक्त' जोवस्यवेते we afaa मनोरयादिकल्ितानाभिति। तननिराकरणायाद। तथादि तथव गतिशब्दौ भगवत्येव युक्तो | 2 पादः। | अणएभाष्यम्‌ | ८५ श्रदरतेनापिधानं fe तेषां विशेषणं । श्रन्नानावेष्टितत्वमि- त्यर्थः। नन्वज्ञानपरिकल्यि तत्वं ezatq aaa fe दृश्यते । सव्वाऽप्याद न किचिदरवेदिषमिति | न च गन्तुरभाव एव शास्त- AMAIA: नद्यामनाशभः पुरुषाघः कब्चकटे विरोधश्च तथा| श्रपदतपाप्मत्वं च तदिरुदधर्म्ाणमनुभवात्‌। भगवति तु इदानौ- मेव तेषामनुभवः ध्वानाद्‌ावुपलब्धेः | एथिवोशराववदेव जोवनब्रह्य विभागो नन्वक्ञानक्षतः | तथाडि । gata नाम wasted ` तक्छक्तिरूपम नादि उत बद््डितं । साहयरवत्‌ न afeuct iq ateifauatiaa faced अन्तःस्थितायाः शक्तिरूपायाः स्रूपाविरोधिन्या a सखरूपविभेदकत्वं श्राश्रयनाशप्रसङ्गात्‌ | कल्यनायाखाप्रामाणिकलात्‌। बदहिःख्ितस्यव दि भेदकत्व' Far- रादिवत्‌। नापि वायुवत्‌ तच्छक्तित्लात्‌। faa) कोऽयं ब्रह्मवाद wey: येन मिष्यावादः परिकल्पयते। अज्ञानादिति चेत्‌ पौतगशहप्रतिभानवदयक्त मतकरणं ब्रह्मविदुपासनयानु- गमिव्यति | शर्कराभक्तणेनेव पोतप्रतोतिः wana fe वेद- व्यासेन भाविभिथावाद्निराकरणेनेदमधिकरणमार | तसमा- ज्जोवानामेवाज्ञानद्थनात्‌ ब्रह्मणः सर्ववन्नत्वदशनात्‌ गतिशब्दौ ब्रह्मविषयावेव न जोवविषवी । faa) fara वर्त॑ते यथव कञ्मजितो* लोकः saa एवमेवामुत्र पुखजितो। लोकः daa दूति नहि खाज्ञानं खस्य सम्भवति दिताकरणप्रसक्तिख। नच ज्ञानेन सामय्यसुददमिति वाच्यं विरोधित्वात्‌ नदि ज्ञानं * aafaa दूति वा are: | { gufaa sfa at are: | A ९६ अणुभाष्यम्‌ । [२ अध्यास्य जाते aT AA a fet विश्चवबादिनोऽङ्गोज्घव्वन्ति। विरूढा च AMAT अह ब्रह्मास्मोति अतएव सव्वभावयुतेः | तद्‌ ज्ञानच्च- तस्य waa fag तस्य हि सगुणो भगणश्ब्दवाचयानामन्यतरः aaa समायाति ततक्षपया तस्येवास्यापि aria भवति तस्माल्चिङ्गादपि गतिशब्दौ ब्रह्मविषयौ | चकारात्‌ तमेव fafe- चातिरल्युमेति नान्यः पन्या विद्यतेऽयनायेति gar ब्रह्मत्वेन ज्ञानं नात्मनो मोत्ताय ब्रह्मण एव तु ज्ञानमाल्वेनापि। तस्मात्‌ ददरः परमात्मा। क -4 yay मदिग्नोऽस्यासिन्नुपलग्धेः ॥ १६ ॥ प्रपर Saate | छतेः। wT a ara स सेतुविश्तिरेषां लोकानामसम्मेदायेति। न fe सब्वलोकविधारकलत्वं ब्रह्मणोऽन्यस्य सम्भवति | चकारात्‌ शेतुत्मपि तदन्वेष्टव्यं तदिजिज्ञासितव्य- मिति लोकविधारणस्य मादाव्यरूपत्वात्‌ । तस्येव क्ल- मित्याह । afea इति। afean पुरुषस्य न तु वासनारुपैण तस्मिन्िद्यमानलं संसारिधग्मलेनामादात्यरूपत्वात्‌। न च विरुदसुभयतेकस्य दर्गनमिति वाच्यं | अस्यास्मिनुपलधेः । अस्ये तादृशविरुदधश्रा ्रयमादहाव्यप्यास्मिन्‌ भगवल्येवोपलब्धेः ज्याया- नाकाश्ाद्यावान्‌ वा च्रयमाकाशः अणुः स्थल दति | यशीदाद्‌- aq बहिःखितमपि जगरन्तः प्रपश्यन्ति नेता जवो भवितुमरति। तस्मात्‌ awa दहरः | प्रसिदरेश्च ॥ १७॥ आकाशगब्दवाच्यत्वप्रसिडिः | श्रपदतपापमत्वादिप्रसिद्धिः। कि agar प्रकरणोक्तसव्पैधम्मंप्रसिदिभेगवत्येव न जीवे सम्भवत्य- 2 पादः | ] अणभाष्यम्‌ । क तोऽपि भगवानेव eeu | चकारादिधिसुखनाधिकरण्समा्िः सूचिता अन्यनिषेधसुखेन पुनबिचारयति। इतरपरामशत्‌ सद तिचेन्नासम्वात्‌ ॥ १८ ॥ नतु awated जीवो नेताटश इति न कवित्‌ सिद्धमस्ति खुत्येकसमधिगम्यत्वादुभयसख रूपस्य ब्रह्मवाद अतो यथा waa ब्रह्मणोऽसाधारणएधम्धदगशेनात्‌ तत्तत्मकरणं ब्रह्मण इति निश्चीयते एवभिद्ापि जीवस्यासाधारणधश्म दनात्‌ जोवप्रक- रणमिति कतो न निश्रौोयते। नि्िते तु तस्मिन्‌ याकाशतुल्य- त्वादयो wal Wawa भविष्यन्ति नान्यस्येत्यभिप्रायेणाह | इतरपरामशौत्‌ 81 इतरो जीवस्तस्य परामशः उपक्रमोप- संहारमध्यपराम्शेः सन्दिग्धे निर्णयः aarafae: सर्व्वान्‌ कामानुक्ता मध्य AY AUT सप्रसादोऽस्मारुरोरात्‌ ससुलयाय परं ज्योतिरूपसंपय खेनरूपेणाभिनिष्पदययत एष च्रामेति दोवा- चैतदख्तमभयमित्यादि मध्य Wa wa a ATH स सेंतुरिति। तत्र सम्प्रसादः Baia: जोवावस्था। aa परसम्बन्धनिभमित्तेन खेनेव रूपेणाभिनिष्यत्तिवचनात्‌ जोवएवेतादृश इति गम्यते । aga परमात्मनोऽयं धर्मः सम्मवति। अतः संव्बभेव प्रकरणं Maat भविष्यतीति। सएव Mavs प्रकरणाथं इति ३त्‌। न। state न भवति बिसुदधम्मत्रेनव सर्व्वत्र afaa- यात्‌। उभयोरेकत्वं द्युभयत्वमेव न स्यात्‌ तं पिवन्ता- वित्याद्िवाक्यविरोधश्च | अतो न जौोवस्ताट्य इत्यभिप्राये णाह | श्रसम्भवात्‌ | नहि जीवे जगदाधारत्रादिक सम्भवति, १२. “= AUTH | [ २ Sats नहि परामशेमाज्ेण सव्वेवेद्‌ान्तविरुडं कल्ययि तुं शक्यते | परा- मश्रस्यान्याथेत्वसृत्तरव्र वच्यति । तस्माददरो जवो न भवितु- मरति वाक्यार्था यथोपपद्यते तथोत्तरव्र awa | ब्रह्मत्रेक- मेव नोभवयमिति faaa: | उत्तराच्ेदाविश्वेतखरूपस्तु ॥ १८ ॥ उत्तरात्‌ प्रकरणात्‌ प्राजाप्रत्यात्‌। aa हि fea wate मनोरूपे प्रतीयमानो जीवणएवाखताभयरूपो निरूपितः । ae वोदशरावे जाग्रत्‌साचिव' तदनु स्प्रसाक्षित्र तदनु सुषुभि- सातिः निरूप्य waa तस्याखृतरूपत्वभेव निरूप्यावसयाना- मताल्िकत्सुक्ता समाध्यवस्थायां मनसि ata जोवं तादृशं प्रतिपादयति अतो जीवोऽपि वस॒तस्ताटश एवेति प्रखतेऽपि. परामश्णत्‌ स एषेति चेत्‌, एवमाशङ्य परिहरति । तुशब्देन नायमयो gud किन्तु किञिदन्यदस्तोति न नकारप्रयोगः। तद्‌ाद। आविन्र॑तसखरूपः। खाप्ययसम्प्योभंगवदा विभीवी जीवै भवति कृसिहोपासकस्य छुसिंहाविभा ववत्‌ | ब्रह्मण उपटेश- समये भगवद्‌ाविभीवात्‌ waa खात्मानं पण्यनिन्दरेऽपि aa- वोपदिषटटवान्‌ प्रजापतिः| अन्यया प्रतिविम्बादावरुताभयवचन मिष्या स्यात्‌| इन्द्रे वाविभवाभावात्‌ प्रजापत्यसत्निधाने विप- ta पश्यति । अ्रतस्तावन्माचदोषपरिहारायान्यथो पदेशः खप्रा- दिषु तथा प्रकतेऽपि सुषुप्ावसायां भगवदाविभाीवात्‌ तथा वचनं | तस्मादुभयमपि भगवद्मकर णमेव | एवमन्यतापि भगवदा- वेशक्लता ANIL AAAI SET | तस्मादहरः परमात्मेव | रे पादः। | अणव्यम्‌ | <€ अन्याथेख परामशः ॥ २० ॥ परामणेप्रयोजनमाद। अन्यएटवाथेः प्रयोजनं यस्य तस्मा- TASTE एवम्बित्‌ स्वगंलोकभेति aaa ara दि ब्रह्मसुखं फलं ब्रह्मज्ञानापेत्तायासुपयुच्येत भगवत तदाविर्भावो भव- तौति WATT | सम्पत्तौ भगवद्‌ावैशकथनाथं वच्यति च साप्ययसम्परत्योरन्यतरापेत्तमाविःक्तं हीति wai तस्मात्र परामशनान्ययावन््रानम्‌ | अस्पश्रुतेरिति चेत्तदुक्तम्‌ ॥ Vz i ननु न वयं जोव उपपत्तिरस्तीति जोवप्रकरणं RAITT: | किन्तु ब्रह्मणि नायमथं उपपद्यते saga: | अल्पे fe qw- रोके कथं भगवद्‌ वसानम्‌ । व्यापकत्व्रबणात्‌ | यावान्‌ वा अ्य- माकाश इति। तस्मात्‌ विरोधपरिहाराय जोवणएवाराग्र- ` मातरस्तथा भवलिति कल्यत इति चेत्तडि भवान्‌ सम्यग्विचार- कीऽस्मदीद्यएव पर तु तत्‌ समाधानं yadata निचाग्यत्वादधवं व्योमवचेत्यत्र | तत्र प्रस्मत्तव्यम्‌। विरोधस्तु सव्वेभवनसमयें ब्रह्मणि ना शद्धनोयः | तथा पुरुषथरीरच्च | पुरुषले च मां घोराः साह्खययोगविशारदाः | आविसखलरां प्रपश्यन्ति सवेशक्ता पं हितमिति | भगवदाक्चात्‌ | AMIRI ददर इति सिम्‌ | अनुकृतेस्तस्य च ॥ २२॥ दहरपिर्डं वाक्यमाश् परिहरति aaa qat भाति न चन्द्रतारकं नेमा विदय॒तो भान्ति कुतोऽयमगिनिः। तमेव भान्त- १०० अणनाव्यम्‌ | | २. अध्यायस्य मनुभाति wa तस्यभासा सव्वमिदं विभातीति कठवल्यामन्यच्च च खयते। यत्तच्छब्दएनामेकायेल' प्रकरणात्‌ ब्रह्मपरत्वज्ाव- गतम्‌ | wala सन्देहः यस्मिन्‌ दचौरित्यत्र सूर्यादीनां ब्रह्मा धारत्वमुक्तम्‌। अस्मिन्‌ वाक्यं gate तच तेषां भानं निषिध्यते) यत्र यत्‌ सव्व॑द्‌ा fata तच चेत्तत्र भासते | क भारेताप्यपैच्ायां aaa ुतिबाघधनम्‌॥ यच्ेत्यधिकरणएसप्रमी | यतत लोकान्तरखितानामप्यभानं aaa, का वात्तंति वचनात्‌ सत्यलोकस्ितः कथित्तेजो विशेष- एव वाक्यार्थं इयेवं प्राप्रे उच्यते। भअ्नुकतेसस्य । भगवदनुका- राधेभेवैतदचनं खतो भाननिषिधः gate सर्व्वोऽपि पदार्थः तमेवानुकरोति wa रश्मय दब द्ाया युरुषमिव। तस्मादाक्य भगवदनुकारिलवचनात्रान्यायकल्यनम्‌> | fag) तस्य भासा सव्वमिदं विभातोति सथादोनां सखतःप्रकाशो AAT घटवत्‌ भगवत्‌प्रकाशेनव प्रकाशवक्ल- fafa चकाराधेः। तस्मात्‌ सखतोऽभाने लक्षणया कञ्त्वेवा भगवत्परत्वे सिदे नान्याथकल्पनम्‌ | ¢ अपि च सय्येते ॥ र२॥ व्याख्यातेऽथं सम््त्यथं माद | अपीति समुदयः | न तद्भासयते सूया न WAST न पावकः। यदादित्यगतं तेजी जगद्वासयतेऽखिलम्‌ ॥ # नानायेकल्पनं दूति कण | gmt] अणभाव्यम्‌ | १०१ यच्न्द्रमसि aati तत्तजो विदि मामकम्‌ इतिच ~ © 6 तस्माद्धगवानेव सव्वांवभासकस्तमेव सव्वमनुकरोतोति fara | शब्दादेव प्रमितः॥ Re Il प्रसङ्गात्‌ पुनबाधकान्तरमाश्डय परिहरति | श्रक्ग्टमातः पुरुषो मध्य आत्मनि तिष्ठति । Sarat भूतभव्यस्य न ततो विरति % | तथा ageata: gaat ज्योतिरिवाधूमक द्रति aaa अयते। यावान्वा अयमाकाश दति व्यापकत्व- मन्तःखितसय म्रतीतम्‌ | अङ्कष्ट मात्र ताचात्र प्रतौयते। चरतो विरोघाज्नौवस्येव लोकान्तरगं atwaq) उपासना्थमो णा- नत्वादिधममः। अङ्ृ्टमात्ं ged निश्चकषं यमो वलादिति तब्रिहच्यथेम्‌। तस्मादङ्गष्टमात न भगवानेवं प्राप्षमत उत्तर- माद | शब्दादेव प्रमितः श्रच सन्देहएव न क्तव्यः । ब्दा देव प्रकषण विमानात्‌ | वथा ददरवाक्य aa व्यापकत्वं तथाशङ्कटमाचस्ेवेशानतवं ! यदि भगवान्‌ तादो न स्यात्‌ अन्यस्य तादृशत्वं नोपपव्येत । तस्माद्नगवतः सव्वतःपाणिपा- दान्तत्ाद्‌ यच यावानपेच्यते aa तावन्तं खुतिनिरूपयतौव्य- Fear: परमा तेति सिम्‌ | हव्यपेक्तया तु मनुष्याधिकारत्वात्‌ ॥ २५ ॥ नन्वनेकरूपत्व विरुबधग्ध व्च म7हात्याथं wed निरूप यति | प्रादेश्मातरत्च्च ध्यानाथं श्रङ्गढमात्रत्वस्य कोपयोग दति चेत्‌ तताह | तुशब्देन निःप्रयोजनत्वं निराक्रियते । अस्ति प्रयो- * विजगुसते cera: | १०२ अणभाव्यम्‌ | { २ अध्यायस्य जनं तदाद | हदि अङ्गष्टठमाच' निरूप्यते केन हेतुना अपेया ई्वरकाथापेत्तया | ae: सव्वश्यतानां इदेशेऽजेन तिष्ठतौति wa: | रक्ताथं मङ्गष्ठमात TAG: । ननु प्रमा णान्तरत्वे किमेतत् सम्भवति तत्राह)! मनुवष्याधिकारत्रात्‌ | मनुष्यानधिक्लव्येदं AQUA Wad! अतो मनुष्याणं हदयस्यां गुमा तरत्ात्‌ यद्यपि हदयं we तथापि waed तावदेव तावन््राचस्यवाव- दानखवणात्‌। तस्मादङ्गष्टमातचस्यव सव्वधम्मरत्तकत्वादङ्ष्- मातरोऽत्र भगवानेवेति सिद्धम्‌ तदुपय्येपि वाद रायणः सम्भवात्‌ RE ॥ अङ्गषटमाचनिरूपणाये मनुष्याधिकारे निरूपिते कस्यचित्‌ श्रमो भवेत्‌ | waa ब्रह्मविद्यायां मनुष्याणमेवाधिकार इति | तन्निराकरणाय देवादोनामधिकारमादइ । तदुपयपि मनुष्या- पेत्तयाऽव्बीक्नानामधिकारो नास्ति। तवापि वेदिकधर्चड- Reaaftarat wagatatamaa । ततोऽपि ये साध्याद्यो ध््बयुक्तास्तषामप्यधिकारः | तच जेमिनिप्रथ्तोनां न सम्मति- रिति खनामग्रहणं विशिष्टचैवणिकानारभ्य प्रजापतिप्यन्तं पतानन्दिनिमधिकारं मन्यते बादर्‌रायणः। Fa: | संभवात्‌। स- भवति तेषां ज्ञानाधिकारः। धन्यनज्ञानाभ्यां सातिगययाग्यां तादभ- जन्मसम्भवात्‌ | न हि तैषां पव्वेसंस्कारो- लुष्यते। अक्तर- पन्तं शतोत्‌कर्घयवणात्‌ उपय्येपेत्ता | अतोऽक्स्प्राप्ः DE बरह्मविद्याहेतुकल्रादुत्तरोत्तरमुपटेष्ुणं विद्यमानलात्‌ प्रजा- पतिप्न्तं सर्व्वषामधिकारः सम्भवति | संभववचनात्‌ दुलेभा- 3 Utz: | | अणभाव्यम्‌ | १०३ धिकारस्तत्रेति afaaq । योयो देवार्ना प्रल्यबध्यत्‌ सएव तद्‌- भवत्‌ तथर्षीणां तया मनुष्याणामिति। तदु पव्यप्यधिकारः fas: | विरोधः कमप्रेणोतिचेन्नानेकप्रतिपत्तेद शनात्‌ ॥ २.७ ॥ नन्वेवसुपरितनानां ज्ञानाधिकारे खौक्रियमाणे तत्‌पूव्वै- भाविष्वप्यधिकारो वक्तव्यः कमणि वेदाध्ययने उपनयनादिषु च| ततश्च तेषां ब्राह्मणाद्यभावादृश्दरव्यायभावाच पौराणिकेन मतेन देवान्तराभावाच् तद्भावेऽपि क्रियमाणे कमणि युति- विरोध इतिचेत्‌ । न! अनेकप्रतिपत्तेदशंनात्‌। बहनां प्रति- पत्तिदश्यते। बहवेाऽव कामि प्रवर्समाना Saat! साध्या वं देवाः सुवगंकामा एतत्‌ षड़राच्रमपश्यन्‌ तमादरत्तेनायजन्त सोऽगिनिष्टोभमेन वसूनयाजयत्‌ स उक्थेन तु रुद्रानयाजयत्‌ सीऽतिरातरेणादित्यानयाजयदित्यादि यथेक्तं वर्षाणि प्रजा- पताविन्द्रौ ब्रह्मचय्येसुवासेति | भरूमावागत्य BWA हत्वा यन्ञ- करण्च्च ययते | देवा वे सचमासतेत्यादौ दशेनवचनान्‌ warty wfana aaa दोतयति । अथवा । सन्वेपदार्थानाम- नेका प्रतिपत्तिबंहधोपयोगो वटे दृश्यते यथा चतुर्डाकरण्णदि परिधिप्रहरणणदि तुषोपवापादि तदिदयमाने क्रियते नाविद्य- माने तथा aa ये पदान सन्ति तत्र कम्म तदभावेऽपि भवति | तथादि दश्यते । wad सोमवाहका नोऽभावयन्‌ | यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः | इति संश्तसंभारः षुरुषावयवर हम्‌ । तमेव पुरुषं यज्ञ' तेन वायजमीग्बरम्‌ | ९०४ AURA | [ २ अध्यायस्य A ae त्‌ दत्यादिवाक्येः सव्व संशव्यपपत्ति्च । ्राधुनिकान्‌ प्रति वेद्‌ विभागात्‌ जेमिनेस्तथानिण्यः। तस्मात्‌ कर्माधिकारः कञ्च करणच्धोपव्यपि सिदम्‌ | शब्द इ ति चेन्नातःप्रभवात्‌ प्र्क्तानुमानाभ्याम्‌ ॥ २८॥ ननु मासु कमकरणे विरोधः we तु भविष्यति| अर्थ- नानन्तर हि कमकरणं वेद्ाचाथेज्ञानं। तच साध्यादौनां वेदएव कमकरणं गूयते तत्र ज्ञाने कामक विरोधः | war कल्पनायां लनवसाव्यवस्थापकपद्‌ाभावात्‌# | तस्मादेदो वख्नां aula वदन्‌ वसूनामधिकार वदेत्‌ | वदन्‌ वा कथमनिल्यो.न भवेदिति चेत्‌ । न । Aa: प्रभवात्‌! अतः शब्दात्‌ प्रभवः शब्दोक्त- पदा्यानां वेदोक्ताः सव्बएव पदाय आ्रधिदेविकाएव य॒रुषा- वयवभूताः सव्बीनुकारित्वाट्‌ भगवतः अतो नामप्रपच्चो वेदा त्कोभित्रएवाङ्गीकर्तव्यः। स कीवलं शव्देकसमधिगम्यः Fea सर्वैर हमेव वेद्यद्रति। अतस्तस्य प्रपञ्चस्य faaara विरोधः Te, कथमेवमत WIT) प्रत्य्तानुमानाभ्याम्‌ | Was तावदिदानोमपि यजमानः यजमानक्षल्यं खत्विज श्च aaa नेद्‌ादेवावगच्छन्ति। नचाकतिमान्रवाचकतेनाविरोधः सव्व लन्नणाप्रसङ्गात्‌ | a: सिक्तरताः स्यादिव्यादिषु facie न च प्रत्त निमित्तस्य व वाच्यत्वं प्रठत्तिवैयर्यी पत्तेः | waa विरोधाच। सव्वस्यापि पदार्थस्य भगवत्वान्रानुपखितिदोषः । सद्धेतग्रडेऽपि जमदग्नीनां पञ्चावत्तमित्यलुमानं न हि स्वयं, * अनेवस्याव्यवस्यापकाभावादिति ao | ३ पादः। ] अणभाष्यम्‌ | १०५ जामदन्य इति प्रत्य रोऽनुभवोऽसि | परोत्तव्यवदार स्येव श्रलुभव- afafa agate: | तस्मात्‌ प्रत्यच्तानुमानाग्यामिदानौन्तनभौ- तिकयन्नपदायेषु भगवदवयवावेशस्तथासुच्रापि देवादिलोके। तस्मात्‌ वेदिकः wera: सर्व्वोाऽप्याधिदैविको भिन्न इति सिदम्‌। अतएव च नित्यत्वं ॥ २८ ॥ साधिकां विशेषोपपत्तिमादइ। अतषएवास्मादेव ईतोवंदस्य नित्यत्व सबप्रपञ्चवलच्तप्येन | चकाराद्‌ ब्रह्मतुल्यत्वम्‌ । शब्द बरह्म Fegan इत्यादिवाच्यत्वम्‌ | भ्रसासतु खशत्रह्मो पादानस्य सव्वज्नतया कथनं तन्ादाव्यनिरूपणायेम्‌। वन्धिका द्येषा मोचिकातुसा। अतएव खषोणामप्यत ate निश्रसित- वचनाच तस्याऽप्ययं प्राणभूतो नित्य इत्यथः । प्राधान्यात्‌ ब्रह्मविद्या परा विव्या। प्रपञ्चमेदादेव लो किकवेदिकशब्दव्यव- हारभदौ | तस्मादाधिदैविकप्रतिपादकलात्‌ वेदस्य नित्यत्वम्‌ । समाननामरूपल्वादाव्रत्तावप्यविरोधो द शंनात्‌ WAG ॥ ३०॥ एवं शब्दबलविचारेणए वेदप्रामाणयसिदये भित्रएव wast ह्याधिरेविकः waa fas: | इदानोमर्धबलविचारेणोत्तर ate fafacing परिह्धियते दा्व्छीथम्‌ । नन्वस्य प्रपञ्च स्यानुकारित्रेन वाच्यत्वेन वा खीक्रियमाणत्वे रुषटिप्रलय- योविद्यमानत्वादनित्यसंयोगः प्राप्रीति तवाह। समान- नामरूपत्वादादत्तावप्यविरोधः । | aWgayg भगवद्रूषत्रादा- विरभावतिरोभावैकूयेव तथातलरात्राह िश्ङ्धापि तथापि लोक- ९४ १०६ ATA । [ २ ध्यायस्य बद्ातुसारेणाृत्तावपि समाननामरूपलवात्‌ WHF जलप्रकेष- वत्‌ पुनरुपादाने तद्वेति निशयाभाकैेऽपि मामरूपयी- सतुल्यत्वादन्यस्य भेदकस्याभावात्‌ नानित्यसंयोगविसोधः | कुतः | दशनात्‌ | दृश्यते fe) तथा पिटमाटखीभटशरोरगङ्गादिषं तदेवेदमिति व्यवद्ारस्य सिद्धात्‌ | स्वधा चन्द्रमसौ धाता यथापूव्वमकल्ययत्‌ | feaq एथिवोच्ान्तरि्तमथोसुवः* ॥ इति waa! सन्नवेदमयेनेदमामनानात् योनिना | प्रजाः खज WaT याश्च मय्यनुशेरते | cafe wail सव्रते । षीणां पूव्वचरितस्मरणं सतिरूयत इति । श्रतोऽथेबलविचारेऽपि पदाथानां निव्- त्वाच्च न वेदस्यानित्यसम्बन्धः मध्वादिष्वसम्भवादनधिकारं जेमिनिः॥ २१॥ च्र्थबलवि चार एवे कदेशेन पूव्वं पक्षमाह । aq मधष्वादिः- विद्यासु देवानामनधिकारात्‌ सव्व॑च्ेवानधिकारः। तथाहि। gat at श्रादिल्यो देवम तस्य योरेव्यादिना que टदेव- aya प्रतिपादितम्‌ रण्मोनां वेदत्रच्च। तत वसुरद्रादित्य- HITT: पच्च देवगणाः खसुख्येन सुखेनाख्त दघ व ठप्यन्ति। पञ्चविधा एव चदेवाः। खतःसिद्वं च तेषां day i ्रनुपास- HUTA SAACHA AMAT तांता | ब्रह्य णोऽपि sag | afenaa सरव्वीएव देवोपासनविया welat: | श्रतस्तेषा- # eg: ofa aT ura: } २ पादः। । अणुभाष्यम्‌ | १०७ सुपास्यल्ात्‌ क्तायत्राच नाधिकारः | न हि प्रयोजनव्यति- रेकेण कसख्यचिम्मरहत्तिः सम्भवति । मीचख्याप्यधिकारनित्ता- व॒त्तरमागेवत्तित्वात्‌ स्वतएव सिधेः । यव्रदधिकारमिति न्यायात्‌ । वद्नयाजयदरित्यत्ापि भाविन्येव dati तस्मात्‌ मनुष्याधिकारकमेव ज्ञानं कर्यदेति न देवानामधिकार इति जमिनिराचार्ययो मन्यते। Aqua ज्ञानक्मणोस्तरत- मभाववतां तत्तद्रुपभो गानन्तरं मोतचप्राप्रेरिति | ज्योतिषि भावा i BR Ul किच्च तेषां सव्वबामनधिकारः yaaa एव दृश्यते । wa fe न्व॑चादिरूपेण महाभोगवन्तो जगद्वभासकत्ेन ज्योतिखकरे aa) अग्निः पस्य प्रधमं काण्डमित्यादि तेख ! न हि तादशं प्राप्रैखथवतां सब्वौपास्यानां मोत्त- दातृ ज्ञानकस्धैणो कथनोपयोगोऽस्ति | तस्मादनधिकारएव देवानामिलेवं प्रास्त उच्यते । | | भावन्त्‌ वाद्‌ रायणोऽस्ति दि ॥ २२॥ तुशब्दः od ॒व्यावत्तंयति । भावं देवानामधिकारस्य Usa बादरायण wae: गौरसिचान्ताभावाय खनाम- ग्रहणम्‌ । किमापेण ज्ञानेन तथा सति तुखखयत्मत राद । afd fe, af वेदे प्रजापतिरकामयत प्रजायेयेति aua- दभ्रिो्र' भिथ॒नमपश्यत्‌ तदुदिते wa जुहोदिति cara सत्मासतेत्यादिभिः कम्ममोधिकारो fafa: | तद्योयो देवानां प्रल्बृष्यत्‌ सएव तदभवदित्यादि । तथेन्द्रप्रजापतिसम्बादे ब्रह्मा (~+ अणुभव्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य देवानामिति च। एवभेवम्विपे वीवध बानामणयधिकारोऽस्ि | यत च पनदेवानां फलभोगएव प्रतोयते न करणं तत्रापि तेषामधिकारोऽङ्गोकत्तेव्यः! fe युक्तोऽयमर्थः। एते fe वसव आधिदेविकभगवदवयवश्रताः अनशनात्‌ | श्रन्यधा वसुलादि- विरोधः यदसूरनां प्रातःसवनभिव्यादिवत्‌। न fe जोव- विशेषा eet ट्ण्न्ति। तस्मादिदं ब्रह्मप्रकरणमेव । योऽपि देवोपासकवत्‌ प्रतीयते स भगवदंशएवाधिदविकः। न वा ूरव्ैकसेन निणयः। तया सति तेषामभावात्‌ । agar wa ्रनित्यता च वेदस्य स्यात्‌ । तस्मादेवानामष्यधिकार इति शरब्टवल विचारएव युक्त दति सिद्ध | KATY तद नाद्‌ रश्रवण्णत्‌ तद्‌द्रवणणत्‌ खच्यते डि ॥ २8॥ इदानीं शूद्रस्याधिकारो निराक्रियते यथा कन्मति एतया निषादस्य पतिं याजयेत्ा डि तस्येटिरिति अतेदविष्कदा- धावति शद्रखेति लिङ्गात्‌ दीदादौ च शृद्रस्याधिकारः। एवभिदहापि संवगविद्यायां शृद्रस्याधिकारदइति। तन्निरा- करणाथमि दमधिकरणमारभ्यते | एवं दि zat जानश्तिदं पौत्रायण इत्य हसवाक्यश्रवणानन्तरं सयुग्बतोरयिक्लस्य aad wa saga: पौत्रायण रयिक्रमानिर षट्‌ शतानि गवामिल्यादिना देवतां ve: प्रल्युवाचाहदह्ारेत्वा शूद्र aaa ae गोभिरस्त्िल्यादिना जानश्ुतिं शृद्रश््दन सम्बोध्य एनथ शृद्रानेन सुखेनेतयक्ता सं वगेवि्यामुपदिष्टवान्‌ | अतोऽत्र ति णीया * रेक टूतिवा पाठः, gmat) अणुभाष्यम्‌ । १०९ विद्यायां जातिशूद्रसखाप्यधिकार इत्याद्य परिहरति । ata शूद्रशब्दटो जातिशद्रवाचौ किन्तु मत्सरयुक्रस्तमत्र नाधिकारोति तथ। सम्बोधनं | ACT शक्‌ शोकः अरस्य जानयुतेः रुमजनि। तत्र हेतुः | तदनादर्वणात्‌ | तस्मात्‌ हसाद्नादरस्य खव- शात्‌ AAC एनमेतत्‌ सन्तं सयुग्वानमिव रयिक्मालेति खापः कषेखवण्णत्‌ | किमतो चद्येवमत ae) तदाद्रवणात्‌ | तदन- न्तरं WRIT Haag श्राद्रवतोति we: परोचतवादायं ala: सव्वज्नतख्यापनाय | रूटिर्योगमपदरतोति न्यायात्‌ कथय- मेवमतश्राद | qua हि । खस्य wave wat हं सवा क्यात्‌ | Wa जाते त्वमागत इति। waar प्रपन्नस्य धिक्रारवचनमन- धंक स्यात्‌ । युत्ता्चायमर्थो ब्रह्मविदः wanata तस्य मात्सथ- निराकरणं वा सम्बोधनफलम्‌ । तस्मात्‌ शचं प्रत्याद्रवणादेव शद्रपदप्रयोगो न जातिशृद्रवाचौ | कुत एवमत BIS | $ wo तचियत्वावगतेश्चोत्तरच च चरथेन लिङ्गात्‌ ॥ २५ ॥ जानश्रुतेः पौचायणस्य त्तचियत्वमवगम्यते | गोनिष्करथ- कन्यादानात्‌ | न fe चचियप्रथ्तयो da चत्नियादन्यस्य सम्भवन्ति। Wawa! नद्यन्यो ब्राह्मणाय भा्यौत्वेन कन्या दातुं शक्रोति। नवा प्रथमदंसवाक्व' WE सङ्गच्छते। sueutsta चकारार्थः तथापि संवर्गविद्यायां शूदरस्येवा- धिकार मन्वानस्य निराकरणा्थ' हेतुमाद । उत्तरत्र चत रथेन लिङ्गात्‌ अथय द शौनकच्च कापेयमभिप्रतारिणएच्च कात्तसेनिभिव्य॒त्तरत्र त्राह्मणएचतरियौ सौ निद्िष्टौ। कचा ११० अणभाष्यम्‌ | [ २ सध्यावसख सेना यग्येति कच्तसेनस्यापत्यङ्ा्षसेनिरिति । श्रस्य व्याख्यानं चेत्ररय इति । चिरा रथा यस्य तस्यापत्यन्तन qatia कल्चा- रूपा रया दति व्याख्यानं | एतेन वै चिचरथङ्ापेया श्रयाजय- fafa शौनकश्च कापेयोयाजकश्च याज्यितरयस्य पुत्रः कास्च- सेनिरिति । ब्रह्मचारी ब्रह्मवित्‌ । cal a संवगंविद्योपासकौ प्राणाय fe भित्ता तस्मात्र ददतुः उभावपि star भगवतः तेन प्रकतेऽप्येतौ गुरुशिष्यौ ब्राह्मणएत्तचियावेवेति गम्यते । तस्मात्र जातिशूदरः संवगं विद्यायामधिकारौ | संस्कारपरामशोत्तदभावाभिलापाच ॥ ३६ ॥ ` इदानीं शूद्रस्य कवचिदपि बह्मविवयायामधिकारघेदत्ापि कल्येत | तत्तु नास्ति । सन्त संस्कारपरामर्भात्‌ । उपनयन- संस्कारः Waa waa तं होपनिन्ये । wife भगव दति दोपससाद्‌ | तान्‌ नुद्धानु पनोयेत्या दि प्रदेशेषु उपनयन- पूव्वैकमेव विवयादानं प्रतीयते शूद्रस्य तु तदभावाभिलापात्‌ चतुथं एकजातिस्तु we दति। न we पातकं कििन्न च संस्कारमहंतीति शूद्रस्य संसकारनिषेधात्‌ । चकारात्‌ न शूद्राय मतिं eatfefa fate: | तद्‌भावनिद्धरणे च YIM: ॥ FO ॥ इतश्च शूद्रस्य न सर्व्वथाऽधिकारः तदभावनिदारणे शूद्रला- भावनिद्धारणएव गुरुशिष्यभावप्रवत्तेः। सत्यकामो ह जाबाल इत्यच गौतमः सत्यकाममुपनिन्ये । नैतदनराद्म णोविवक्तमह- तोति सव्यवचनेन शृद्राभावं ज्ञातैव | चकार Tara | चकारेण 7 = २ पादः।) ATTA | १११ निदांरणसुभयन्नापना्य afta शद्राभावच्। तस्मात्र शुद्र स्याधिकारः श्रवणाध्ययनाथेप्रतिषेधात्‌ समश्च ॥ २८ ॥ दूरे छ्यधिकारचिन्ता वेदस्य यवणमध्ययनम्‌ ATTA तयमपि तस्य प्रतिषिदम्‌ | तत्सननिधावन्यस्य च । अथास्य वेद्‌- मुपशणतस्वपुजतुग्यां ओओतप्रतिपूरणमिति | wa eat एतत्‌ प्मशानं यच्छदरस्तस्माच्छद्र सामीप्ये नाध्येतव्यमिति। उदा हरणे जिङ्णाच्छेदोधारणे शरोरभेद इति दोद्ादो शद्रसम्बन्धे मन्ताणामभावएव । स्मतिप्रयुक्वापि वेदां न शद्राधिकार इत्याह | Adar वेदात्तरविचारेण शूद्रः पतति तत्‌चण्ण- दिति। चकारसू्धिकरणसम्य्‌ लेलो तकः । स्मात्तेपौ राणिक- नज्ञानादौतु कारण्विरशेषेण शूद्रयोनिगतानां महतामधिकारः। ततापिन कख लजातिशूद्राणणं | तस्मान्नास्ति वदिके कवचिदपि शूद्राधिकारः इति खितं | कम्पनात्‌ ॥ VE Il कटवल्लोविचारेण निञखिताद्यधिकारिणः। बवाक्यान्तरच्च ततव्यच्चिन्तयते प्रलयावधि। यदिदं किञ्च quae’ प्राण एजति fawa asad वज्रमुद्यतं a एतदिदुरण्डतास्ते भवन्तीति । Ta म्राणव्ोद्यमनशब्दाभ्यां wee) fa प्राणोपासना इन्द्रोपासना वा ब्रह्मवाक्यं वेति। बाघकशब्दस्य श्चुतित्वान्न प्रक- रणेन निण्यः । gad वे प्राणा इति युतैः। प्राणोपास- कस्याप्यखतप्रापियुज्यते दन्द्रस्याप्यमरत्वात्‌ वच्मुद्यतमिति १६१२ BURT | [ २ अध्यायस्य प्राणपचै वियोजने मरणएजनकत्वात्‌ भयद्रूपलं इन्द्रपचे बलाधिष्ठाटत्वात्‌ प्राणलं । तस्मात्‌ प्राण इन्द्रोवा वाक्यां afa एवं प्रापे Gad | कम्मनात्‌। कम्पमनमतर प्रथमवबाक्याथः स च भयद्ेतुकः) श्रविरेषेण सव्वजगत्‌कम्मनं भगवद्धेतुकभेव भवति | नचेकान्ततो वज्र इन्द्रेवायुधं भवति श्रगििहृदय- त्वात्‌ । तस्य तातस्य हृदयमा दरिदत्‌ साशनिरभवदरिति Wa: | तस्मानारकरूपभेवेदं भगवतः प्राण्णब्दवायतवं तु yaaa fax । तस्मात्‌ सव्वं जगत्कम्मनं भगवत्‌क्षतमिति भगवानेव वाक्यायंः। ञ्योतिदे शेनात्‌ ॥ ge ॥ यएष सम्प्रसादोऽस्माच्छरोरात्‌ समुलयाय परं ज्योतिरभि- सम्परय खेन रूपेणाभिनिष्ययत इति। तच संगयः। परं व्यातिमंहाभूतरूपं wa वेति | amwarg ये के चित्‌ fast युक्तया च साधिताः, निर्णी यका स्ततीऽप्यन्ये चत्वारोऽत्र निरूपिताः | तच रूद्ोपपच्या च महाभूतभमेव ज्यातिरित्यवं प्राप्त उच्यते । च्येातिर्ब्रह्यव। कुतः दशेनात्‌। ead waa देनं न्याय इति यावत्‌। सुषुप्तौ waa सता सौम्य तदा सम्पन्नो भवति। सति सम्परयन विदुः सति सम्प्रयामह दूति । अदर दत्रद्मलोकं गच्छन्तीत्यादि प्रदेशेषु ब्रह्मसम्पत्ति- रेवाक्रा। श्रचापि सस्मसादवचनात्‌ परं ज्योतित्रह्येव। तस्माद्यः कश्चनशब्दौ ब्रह्मस्थाने पटितस्तदाचक एवेति । र पाहः । | अणभाष्यम्‌ | ११३ अकाशोऽर्थान्तरत्वादिव्यपदेशत्‌॥ ४१॥ च्राकाभो a* नामरूपयोनिवंडिता ते यदन्तरा तद ब्रह्मेति शूयते | तताकार्णन्द सन्देदो ताकाशथः परमानमाङेति । नामरूपनिर्व्वाहमातल्मवकाशदानात्‌ भूताकाशस्यापि भव- तीति न ब्रह्मपरवमन्यस्य च नियामकस्याभावादित्येवं प्राप्त उच्यते। आकाशः परमाता गर्यान्तरलादिव्यपदेशात्‌। यद्‌- भूताकाशस्य प्रयोजनं gfafes तस्मादन्यस्य व्यपदेशः काथा- न्तरादिव्यपदेथशच । यतेव हि सिदवत्कारेणोत्छषटधर्मा अतदौया- स्तदेव vata) नापि नामरूपनिव्वाह आकाशस्य मादात्यरे तु- भवति । वं निशयेनेति सिदवत्‌कारान्ीपासनापरतवं निर्व्वा- eu ब्रह्मधश्मल' न युव्यन्तर सिद्धमिति विचारः | † अथां पत्ति- स चकस्त्वयमेव न्याय दति तस्मात्‌ यचेवातद्व्रकथनमन्यवाच्यस्य ततेव ब्रह्मपरत्वमिति fas | सुपुपरपत्करान्तयोभेदेन ॥ ४२॥ ददारणयके ज्योति््राह्मणि या्वल्कया fa ज्योतिरयं पुरुष इत्यारभ्य अभवद वे aw भवति। aud Iza सन्देहः fa ब्रह्मवाक्यमेतत्‌ उत जीवस्येति जीवस्य ब्रह्मत्वप्रति- मादने जोबवाक्यत्वं | सखातन्तयण बह्मणएव ज्ञानकम्धवे ब्रह्म- वाक्त्रमिति। यदयप्यर्धज्ञाने न सन्देहः तथापि नियामक * आकाशो = a | १ पादः।) अणएभाष्यम्‌ | १४२ ~ ~ ४ प्रधानात्‌ सविशेषस्य कायता तस्योत्पत्तिः। लये तद्ब्र A ई सम्बन्धः। असत्कायवादप्रसङ्गः। तथव काय्योत्पत्तौ कारणण- भावेन नियमाभावः | भावे वा सुक्ञानामपि पुनबेन्धप्रसङ्ः। तर्काप्रतिष्ठानादप्यन्यथान्‌मेयमिति चेदेवमप्य- विमोक्तप्रसङ्गः ॥ ११॥ FSSA शष्कतकंण प्रत्य वस्थातुमयुक्तं तकंस्याप्रति्टानात्‌। तर्वोनाम aataat युक्तिः। सा एकोक्ता नान्येरद्गेक्रिथते। arauana मतिभेदात्‌ aqare रूप्यासम्भवात्‌ निया- मकाभावाच। अतो न तकंस्य प्रतिष्ठा ! gaufea: परिहारः | श्रयन्यधानुमेयमिति चेत्‌ एवमप्यन्यथा वयमनुमास्यामदहे यथा नाप्रतिष्ादोषो भविष्यति । न fe कोऽपि aa: प्रतिष्ठितो नास्तोति वक्त शक्यते । व्यवहारोच्छेद्‌ प्रसङ्गात्‌ | आष धर्ममोपदेणएच वेद शस्ताविरोधिना | यस्तकणानु सन्धत्ते स wa वेद नेतरः ॥ इति स्मरतेः ॥ सावद्यतकंपरिद्ारेण fun: प्रतिपत्तव्यो भवतोति चेत्‌। एवमप्यविमोत्तप्रसङ्गः । ब्रह्मवादि नोऽनिदु टतकंस इावेऽपिकन प्रक्षतिवादिनस्तकंस्य टोषाविमोत्तप्रसङ्गः । मूलतनियमाभावात्‌ बेमत्वस्य विद्यमानात्‌ । एतेन शिष्टा परियद्दा अपि व्याख्याताः ॥ १२.॥ सांस्यमतस्य वे दिकप्र्यासत्रत्रात्‌ केषाचित्‌ शिष्टानां परि- # निरवद्यतकंसद्धावेऽपोति He | १९8४ AUTH | [ २ अध्यायस्य ग्रहोऽप्यस्ति। अणशुमायाकारणवादास्तु सर्व्वथा न fas: परिग्यद्यन्त दूति तेषां तकाः पूर्वोक्तन्यायेन सुतरामेव निरस्ता वेदितव्याः | भोक्तापत्तेरविभागस्चे्‌ स्याज्ञोकवत्‌ ॥ १२॥ कारणदोषं परिहृत्य कायदोषपरिदाराधमारमभः। भोग्यस्य warts: | ब्रह्मणा निव्विशेषस्य कारणत्वात्‌ daiwa भोग्यस्य च भोक्लतवमापद्येत | gat न विभाग दति चेत्‌। स्याललो- कवत्‌ | यथा लोके करक ङण्डलादौ नां सुवणकारणत्वेन सुवण - नन्यत्वेऽपि न कटकस्य कुण्डलवमेवमेव न भोग्यस्य भोक्तुम्‌ | तदनन्यल्रमारम्भणशब्दादिभ्यः |i १8 ॥ सुतिविरोधं परिहरति । वाचारम्भणं विकारो नामधेयं खृत्तिकेत्येव सत्यमिति i aa विकारो वाद्ातेणेवारभ्यते न aga sae: प्रतिभाति तथाच सति कस्य ag कारणं भवेत्‌। अतः अयुतिवाक्यस्यायमाद । आर म्भणश्ब्टादिन्यसतदन- wa प्रतीयते । Hae कारणानन्यलं न मिथ्यात्वं । ये पुन- भिष्यात्व तामसवद्धयः प्रतिपादयन्ति तेरह वादाः qagfa- नाशनेन तिलापः कता Sfeaen: | अन्तःप्रविष्टचोरवधाथमेवेष आरग्ः। अलोकिकप्रमेथे सूत्रानुसारेरेदव निण्य उचितः। न खतन्ततथा fafaq परिकल्मनं तकांप्रतिष्टानादिति निरा- कतमेव। न चास्िन्रपि wa भिध्यात्राथः सम्भवति। एक- विन्नानेन सब्वविनज्ञानोपक्रमबाधात्‌ प्रकरणविरोधश्च। नवा- विरोधभयपरित्यागेनेकमिदं सूत्रमन्यथा यीजयत्रतिधष्ट इत्यलं विस्तरेण | १ Oz I | AUHTATA | १६५ भावे चोपलम्धेः ॥ १५ ॥ भाव एव विद्यमान एव घटे घटोपलब्िः नाभावे। चकारान्‌ सृत्तिकेल्येव शतिः परिग्णहौता। argu च उपलम्भे मिय्यवात्र घटोऽप्यसतोल्यक्ते उपलग्धेत । इदं खत मिष्यावाददिनान ज्ञातमेव । अतएव पाटठान्तरकल्पनम्‌ | सत्वा्चावरस्य ॥ १६॥ अवरस्य प्रपञ्चस्य ward चकालिकल्वात्‌ awe’) सदेव सौम्येदमग्र आसीत्‌ यदिदं किञ्च तत्‌ सत्यमित्याचच्त इति Wa: असद्ययपदेशा्ेति चेन्न धम्मान्तरेण वाक्यशेषात्‌ WO ॥ रसदा इदमग्र च्रासोदिति gat प्रागुत्पत्तः कायस्या- aa बोध्यत दूति चेत्‌ । al भव्याक्लतत्वेन धर््गान्तरेण तया व्यपदेशः | कुतः | वाक्यशेषात्‌ | तदात्ान wangedta aaa क्रियमाणत्वात्‌ इद मासौत्पद्‌प्रयोगाच् | युक्तेः शब्दान्तराख ॥ १८॥ युक्तिस्तावत्‌ समरेतमेव ala wequiaa इति सम्बन्धस्य दिनिष्ठत्वात्‌ नित्याच कारणन्तरेणापि परम्परया सम्बन्धः| असम्बदोत्पत्तो तु मिथ्यात्वमेव प्रतत्तिस्वभिव्यक्यथीमिति | शब्दान्तरम्‌ | CMCSA: RATA खयमकुर्‌तेति। पटवच्च ॥ Ve ॥ यथा सवेष्टितः पटोन व्यक्तं गय्यते विसततसतु wad तथा आविभीवानाविभावेन जगतोऽपि Le १४६ UTAH । [ २ अध्यायस्य यथा च प्राणादिः ॥ २०॥ यथा प्राणापानानां नियमने जौवनमाचम्‌ श्रनियमने आङ्चनादि नतावता# प्राणमेदः पू्यमसच्छ' बा तथा जग- तोऽपि | ज्ञानक्रियाभेद्‌ात्‌ खत्रहयम्‌ | इतरव्यपदेशद्धिताकरणादि दोषप्र सक्तिः ॥ २१॥ बरह्मणो जगत्कारणत्वे tate जौ वस्यापि ब्रह्मलात्‌ afed कत्तव्यं aa adda तदकरणादिदोषप्रसक्तिः। तत्‌ Set तदेवानुप्राविशत्‌ । श्रनेन जोवेनात्नानुप्रविश्य नामरूपे व्याकरवाणौति तस्येव Nagy व्यपदेशात्‌ । अधिकन्तु भेदनिदेशात्‌ * ॥ २९॥ तु शब्दः पत्तं यावत्तयति। यदि ब्रह्म तावन्मात्रं भवेत्‌ तदायं eta: । तत्‌ पुनर्जोवाञ्जगतश्चाधिकम्‌ | कुतः । defae- शत्‌ | द्र्व्यादिवाक्येषु aaa aaa विज्ञानानन्दव्यम- tual नहि amtiswe fed निवमेन करोति! wa न्दरियव्यापाराभावप्रसङ्गात्‌। खलोलयेकं तु करोत्येव । अभ्सादिवच तदनुपपत्तिः ॥ २२॥ पायिवत्वाविशेषेऽपि हौरमाणिक्यपाषाणानां पलाश चम्मकचन्दनानाम्‌ उच्चनोचत्वमेवं जौवस्यांश्वा विशेषेऽपि ब्रह्मादि खावरान्तानासुचनोचत्वम्‌ । कायवेलन्ष' तदनलु- रोधश्च दशितः। # नैव तावता इति wo | † भेदव्यपदेशात्‌ इति ao । १ पादः।] अणभाष्यम्‌ ।! १४७ उपसं दारद शेनान्नेति चत्‌ AAs ॥ २४॥ बरव कमेव जगत्‌कार णएमिव्यक्तम्‌ | तन्न पपद्यते | कुलाला- देखक्रादिस।धनान्तरस्योपसंहारद्शनात्‌ सम्पादनदशेनादिति चेत्‌ । न। न्तौरवद्धि। चथा at कत्तांरमनपेच्छ दधिभवन- समये दधि भवति एवभेव ब्रह्मापि कायथसमये सखरयमेव aa’ भवति | देवादिवदपि लोके ॥ २५॥ खतोभित्रकरणे दृटान्तः। यथा देवषिपितरो बाद्यनिर- पत्ता एव खयी गवलेन Va Fala एवं ब्रह्माप्यनपेच्छय तत्सम- वायं खतणएव wa करोति| छतस्तप्रसक्तिनिरवयवत्वशब्दकोपो वा ॥ VE | यद्ये कमेव ब्रह्म सखात्मानमेव जगत्‌ कुयात्‌ तदा Aaa ब्द्मौकमेव BIA भवेत्‌ अयांशमेदे न व्यवखा । तथा सति निरवयवत्वखुति विरोधः | निष्कलं निक्ियं शणन्तमिति | श्रुतेस्तु शब्द मूलत्वात्‌ ॥ RS | त॒ शब्दः ud व्यावत्तेयति। Qa: # श्रूयत एव इयमपि । नच शुत युक्ता बाधनोयं | णब्दमूललात्‌ शब्देकसमधि गम्यलात्‌ | अचिन्त्याः wa ये भावा न तांस्तकेणए योजयेत्‌ । अव्वाचोन- विकल्पविचारकूतकं † प्रमाणाभासभास्तकलिलान्तःकरणदुर व- * कपुस्तके श्रुतेरिति नालि | + Haan दति ao | १६८ अणुभाष्यम्‌ | [ २ ध्यायस्य ग्रवादिनां विवादानवसर * सव्वेभवनसमर्थ ब्रह्मणि विरोधा- भावाच। एवं परिहतेऽपि दोषे खमलत्याऽनुपपत्तिमुद्धाव्य सब्वे- aud वदन्‌ मन्दमतिः सदधिरुपेच्यः। आत्मनि चेवं fafaarg हि ॥ ec eel टेणएकालापेक्तापि af, saga ख्ष्टत्रात्‌ देशकालख्षटटावपि भात्मन्येव साधिकरणस्य wears afe- रन्तञ्च Uae वा आदह | विशेषाभावेन च्रनन्तरोऽबाद्य इति। विरोधाभाव विचित्रशक्तियुक्लत्वात्‌ सब्भवनसमथंत्वाच्च । ` सखपक्तदोषाच ॥ RE ॥ प्रधानवादिनोऽपि सब्वेपरिणमसावयववत्रानिल्यत्ादिदौषो द्ःपरिहरः । युक्तिम्रलत्वाच तस्य । अचिन््यकल्पनायां प्रमाणा भावाच | : सर्ववोपिता च तदशनात्‌ Be 1 सब्बक्तिभिरूपेता उपगतः। चकारात्‌ सत्यादिगण- युक्च । कात. | तदशनात्‌ | तथा Ae दृश्यते । यः सब्ब ज्ञः Tae शक्तिः! सर्व्यकर्ता सर्व्वकाम इत्यादि । विकरणत्वान्नेति चत्‌ तदुक्तम्‌॥ २१॥ कत्त इन्द्रियवान्‌ लोके) ब्रह्मणो निरिन्द्रियितात्‌ कथं कटत्वमिति qi al अस्य परिहारः पव्वेमेवोक्तः zag शब्ट्स्रूलत्वादिव्यव्र। AAAs ुतिरेव शरणं नान्या वाचोयुक्तिरिति, * वाद्‌ानवसरे इति qo | ९ पादः। | अणाभाष्यम्‌। १६८ न प्रयोजनवत्वात्‌ ॥ २२ ॥ न ब्रह्म जगत्‌कारणम्‌ । कतः । प्रयोजनवच्वात्‌ । कार्य हि प्रयोजनवत्‌ ze लोके । ब्रह्मणि पुनः प्रयोजनवच्' सम्भा- वयितुमपि न शक्यते | श्राप्रकामयुतिविरोधात्‌ । व्यधिकरणो ST: न समासौ वा लोकवत्‌ तु लोला HASTA ll २२ ॥ तु ब्दः पत्तं व्यावत्तयति। लोकवत्‌ लीला। नहि लोलायां किचित्‌ प्रयोजनमस्ि। लोलाया एव प्रयोजनलात्‌ | ईैश्वरत्वादेव न लोला पयनुयोक्तु wat! सा लौला RAG Wa) तस्य लोलावेऽप्यन्यस्य तत्कौ्तने dra इत्यथः । लीलैव केवलेति बा। ` वेषन्यनेधु णे न Baars तथादि दशयति । २४ ॥ कांखित्‌ सुखिनः कांञित्‌ दुःखिनश्च प्रलयच्च काव्वेन्‌ विषमो faaadfa चेत्‌ । न । सापेक्तलात्‌ । जवानां कम्मोानुरोषेन सुखदुःखे प्रयच्छतीति वादिबोधनायेतदुक्तम्‌ | वसुतस्त्वाण्ष्ट वेष्यने्ै यसम्भावनेव नास्ति। afeaq भगवान्‌ बीजवत्‌ au | fata तधा दशेयति। एष दव साघु कश कारयति तं यमेभ्यो लोकेभ्य उननिनोषति | एष उ एवासाधु कम्य कारयति वमधोनिनोषति+ | oat वे yaa कर्णा भवति पापः पापेन कन्धणेति च । सापैचमपि कव्व त्रीशखर इति मादहातव्यम्‌ | * उभयचापि निनीषते दति ao | १५० अएभव्यन्‌ | [ २ अध्यायस्य न कम्मे विभागादिति चत्‌ नानादित्ात्‌ ॥ २५ ॥ न aq विभागात्‌ कार्ययोदरमात्‌ ge’ सम्भवति। war न्योन्याश्रय इति चेत्‌ । न । अनादिलात्‌ । वोजाङ्कुरवत्‌ प्रबा- दस्यानादि वात्‌ | उपपद्यते चाप्युपलभ्यते च ॥ २६॥ कथमनादरित्वमिति चेत्‌। उपपद्यते | अन्यया कस्य संसारः क्र तदहान्यक्ताभ्यागमप्रसङ्गखच। उपलभ्यते च Tawa: | अनेन जोधेनामनेति सर्गादौ जीवप्रयोगादनादिल्रं। aves यथा- qa act विश्वमिदं भवानिति च। सव्बेधन्प्रापपन्तेशच ॥ BO ॥ उपसंहरति | वेदोक्ता wat: सव्वं ब्रह्मणि उपपद्यन्ते | सव्वसमथत्रादिति। इति ओीषेदययासमतवत्ति श्री वह्नभाचाथ्येविर चित ब्रद्च- खचाणभाव्ये डितोयस्याध्यायस्य प्रथमः पादः | दितोयोऽध्यायः | रचनानपपत्तेश्च ATAATAA Ut १ ॥ खतन्ततया Wa वादा# निराक्रियन्तेऽस्मिन्‌ पाटे | लोका- aU aT ATA ्रचेतनेन केवलेन प्रधानेन रचना MMII | रचितत्वादेव न परिणामः सव्व॑स्य संश्धेषप्रसङ्गात्‌ | श्रतद्चेतन- कटेका रचना नादेतनेन प्रधानेन कत्तं ` शक्या । तस्मात्‌ कारण- त्वेन † प्रधानं नानुमातव्यम्‌ । अन्यथोपपच्या बाधितमभेवानु- मानमिति चकाराथः। प्रवृत्त ख ॥ २॥ सुवनानि विचा जनान्‌ विचारयति। सव्वस्य तत्परि- wa प्रतत्तिनोपपद्यते। प्रधानस्य वा wyayata: | यद्यपि प्रधानकारणवाद फलपय्यन्तमङ्गोक्रियमाणे न किञ्चित्‌ दूष- एम्‌ कतिमातस्य प्रधानविषयत्वात्‌ तथापि वादिनं प्रति लोकन्यायेन वक्तव्यम्‌ | Aa लोके चेतनाचेतनव्यवद्ारोऽस्ति। चेतनाश्चतुर्विधा जवाः ae: अ्रलौकिकाथ् | अन्येऽचेतनाः aataa विचारोऽतेति न किचित्‌ विचारणोयम्‌ | पयोऽम्नवच्चेत्‌ तत्रापि ॥ २॥ यथा पयो विचित्रफनरचनां करोति। यथा at aatfz- * सब्वेवाद्‌ा दूति we | † करणत्वेन दति Go | १५२ अएुभयष्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य जलं aa एव स्यन्दत इति चेत्‌ । न। तत्रापि दोहनाधिश्रयणे मेधानां चेतनानामेव Bald | व्याख्यानान्तरे लन्रा््‌, वदिव्य- gai fala * समाघानन्नोभवयवादिसम््तम्‌। व्यतिरोकानवस्थितेश्ानपेक्त्वात्‌ ॥ ४ ॥ प्रधानस्यान्यापेच्ताभावात्‌ सव्वंदा काथकारणमेव न व्यति- रेकेण तृष्णौमवसानसुचितम्‌ | पुरुषाधिष्टानस्य तु Gaara | सेश्वरसांल्यमतेऽप्य शवथ न्तद धनमिति यथासि तमेव दूषणम्‌ । अन्यचाभावाच न ठणादिवत्‌ ॥ ५ ॥ टणपल्लवजलानि सखभावादेव परिणमन्ते एवमेव प्रधान- fafa a मन्तव्यम्‌ | WIA WETS] दुग्धस्याभावात्‌ | चका- रात्‌ चेतनक्रियाप्यस्ति। ततस लोकदृष्टान्ताभावाद्चेतनं प्रधानं न कारणम्‌ । अभ्यु पगमेऽप्य्थाभावात्‌ ॥ ६ ॥ ~ ~ © प्रधानवादाङ्गीकारेऽपिः प्रच्यकारित्वाभावात्‌ न पुरुषाथः सिध्यति | | पुरुषाश्मवदिति चेत्‌ तथापि ॥ ७ ॥ प्रधानस्य केवलस्य कारण्वादो निराकूतः | पुरुषप्रेरितस्य कारणएत्वमाशङ्य परिहरति | पुरुषः पङ्करन्धमारुद्यान्योन्योप- काराय गच्छति। यथा वा अ्रयःकान्तंसन्निधिमाचेण लो * facia दति ao | { प्रधानकारणवादाङ्गोकारेऽपि दति ae | २ tz: 1] अएभावष्यम्‌ \ Ws क्रियासुत्यादयति। एवभेव gaatfufea qayafafed at प्रधानं प्रवत्तिष्यत इति चेत्‌ तथापि दोषस्तद्वस्थः। प्रघान- Wag पुरुषस्य खाभाविकम्‌ प्रधानकतं at) ara प्रधा नस्याप्रयोजकत्व दितौये प्रधानरोषस्तदवस्ः। नित्यसम्बन्धस्य विश्ि्टकारणत्वेऽनिर्मोक्तः। WAS तु मोचाङ्गीकारः सव्वं. याऽनुपपन्नः | अङ्गित्वानुपपत्तेख्च ॥ ८॥ प्रक्षतिपुरुषयोरद्गाद्गिते भवेदप्येवं | तच नोपपद्यते | पुरुष- स्याङ्न्त्ि ब्रह्मवाद्प्रवेणो मतदानिश्च। प्रकतैरद्भित्वे लनि- मोक्तः* | अनेन परिहतोऽपि मायावादो निलेज्नानां हदये भासते। अन्यथानुमितो च ज्ञशक्तिवियोगात्‌ ॥ € ॥ अन्यथा वयं सव्वेमनुभिमोमहे यथा wa दोषाः परि- हता भवेयुरिति Rai तथापि ga ज्ञानशक्तिनांस्तोति aaa! तथा सति मौोजस्येवाभावात्‌ निलत्वाचानिर्मोत्त 1 afta | विप्रतिषेधाचासमञ्ञसम्‌ ॥ १०॥ परस्यरविरुदत्वान्मतवत्तिनां पच्चविंशदिपच्चाङ्गीकारात्‌। वस्तुतस्वलो किकाये वेद्‌ एव प्रमाणं नान्यदिति | # प्रतेरद्किलि faara दूति ao | † निव्यललाच frata दति ae | ० १५४ अणभाष्यम्‌ | [ २ aye मददोघेवदा इखपरिमण्डलाभ्याम्‌ ॥ ११॥ ददानौं परमाणकारणवादो निराक्रियते । ततर स्यल- ev ° “~ ~ RINT प्रथमं परमाण्दयेन दारुकमारभ्यते। परमाणदय- संयोगे arya भवतीत्यथः। तचरोपथधोभावभिलने इाणक मदत्‌ स्यात्‌ ददिगुणपरिमाणएवचात्‌ प्राक्‌ पञ्चाञ्धिलने दौष- वत्‌ वास्यात्‌। परमाणुपरिमाणं sa परितोमर्डलच्च । उप- हासार्थ' तस्य मतस्यानुवादः। किमतो यद्येवमत are | उभयथापि न कर्मातस्तदभावः ॥ १२॥ उभयथयापि न । कुतः। AAW) नकारो देहलोश्रप्रदोप- न्यायेनोभयनच्र wad | अतोदयणकाभावः। उभयथधापिन परमाएसङ्गटटनम्‌। प्रदेशणाभावात्‌। कल्यना मनोरथमाचम्‌ | श्रसंयुक्तां णाभावात्‌ तदेव तत्‌ स्यात्‌ | संयोगजनकं कर्मापि न समवति कारणान्तराभावात्‌ ! प्रथन्नव्दात्मसयोगे अदृष्टवदात्- संयोगी चाभ्युपगम्यमाने निरवयवत्वात्‌ तदेन तत्‌ स्यात्‌ । विशेषाभावात्‌ विभागस्याश्क्यत्वाच्च | sat इणुकस्याभावः। समवायाभ्युपगमाच साम्यादनवसितेः ॥ १२॥ परमाण्द्यणएकयोः समवायोऽङ्गोक्रियते।। सम्बन्धिनो- रवस्थानमपेच््य सम्बन्धस्योभयनिष्ल्ात्‌। स च नित्यः सदा सम्बन्धिसत्चमपेत्तते अतोऽपिन दयक उत्पदयते। fag * टेदलोय न्यायेनेति Fo | †{ क-पुख्कं समवायो arta | ure | J AUHTAA | १५५ समवायो नाङ्गञीकत्तः Wa) संयोगन तुल्यत्वात्‌ सम्बन्धात्‌ तस्य यथा सम्बन्धिनि सम्बन्धान्तरापेत्त एवं समवायस्यापि | तथा सत्यनवखितिः। नित्यमेव च भावात्‌ ॥ १४ ॥ परमाः कारणान्तरस्य च नित्यमेव भावात्‌ सदा काय स्यात्‌ | ख्पादिमक्ला च विपय्येयोऽद शनात्‌ ॥ १५ ॥ यद्रूपादिमत्तदनि्यं। परमाणोरपि रूपादिमच्ात्‌ fad ययः अनित्यत्वं अपरमाण्लच्च | नच प्रमाणबलेन acia- Ra व्याधिरिति वाच्यम्‌ । श्रदर्थेनात्‌। काथानुपपत्तिः gaa परिहृता | उभयथापि च दोषात्‌ ॥ VE tt परमाणुनां रूपादिमच्े तद्भावे च दौषः । एकतानिव्यल- मन्यत्र काथरूपस्य निमूलत्वच् रिद्राचुणसम्बन्ध रूपान्तरसय जननादिरोधाऽपि चकारायेः। स्रपरिय्दाचात्यन्तमनपक्ता ॥ १.७ ॥ सव्ववेदिकानामपरिग्रहाचात्यन्तं सर्व्वथा AAA | समद्‌ायउभयदतुकऽपि तदः प्रा्निः ॥ १८॥ [ह * € Ce अतःपर.बाद्यमतनिराकरणम्‌ ! ते ससुदायदयं जोवभोगायं सहन्यत इति मन्यन्ते | परमाणएसमूदः णथिव्यादिश्रतसमुदाय ११६ अणभाष्यम्‌ | [ २ ध्यायस्व एकः । रूपादिखकन्धसमुटायञापरः । रूपविज्ञानवेद्नासंच्ष- संश्कारसंन्नकाः प्रच सन्धा: | तद्भयसम्बन्धे जोवस्य संसारस्त- द्पगमे we इति। aa उभयरेतुकेऽपि समुदाये जोवख acuta: | त्षणिकत्वात्‌। सरव्वत्तणिकत्वे standin वा तद्प्रािः। इतरेतर प्रत्ययत्वादिति चन्नोत्यत्तिमाच- निमित्तत्वात्‌ ॥ १९ ॥ daa पूव्वपूर्वस्यो तरोत्तरप्रत्ययविषयत्वात्‌ कारण- त्वात्‌ सन्ततेरेव जोवत्वाज्जडत्ाच न काप्यनु पपत्तिरिति चेत्‌ | न । उत्रत्तिमातनिमित्तत्रात्‌। अनुसन्धानाग्युपगभे ख्िरत्वा- 0९ ~ =. र पत्तिः} सग्बन्धवियोगाथ' को at यतेत | स्यव्याभावात्‌ ससु- दायानतुपपत्तिख | | खत्तरोत्याद च पव्वेनिरोधात्‌ ॥ २०॥ उनत्तरोत्र्िरपि न सम्भरवति। उत्पन्नस्य खलत्पाद्‌ कत्वम्‌ | अरत उतरोत्पस्िसमये yaw नष्टवात्‌ | उत्यत्तित्तणए एव सिति- प्रलयका्धकरणसव्वाङ्गोकारे विरोधादेकमपि न स्यात्‌| रसति प्रतिज्ञोपरोधो योगपद्यमन्यथा ॥ २१ ॥ एका कणिकत्वप्रतिज्ञा wut चतुर्विधान्‌ faq gale चित्तचेत्ता उत्पद्यन्त दति । वस्तुतः त णान्तरसम्बन्पे प्रथम- प्रतिज्ञा नश्यति। श्रसति fadtati दितोया चेत्राङ्गौक्रियते तदा प्रतिबन्धाभावात्‌ सर्व्व सर्व्वत एकदं बोत्पथेत | २ पादः | अणभाष्यम्‌ | १५ 9 प्रतिसंख्याऽप्रतिसंख्यानिरोधा प्रा्धिर- विच्छेदात्‌ ॥ २२॥ श्रपिच। बेनाणिकाः कल्पयन्ति बुदिबीोध्यन्त्रयादन्यत्‌ aaa त्णिकञ्ेति । aa पुननिरोधदयमाकाश्च। aa- दानीं निरोधदयाङ्गोकारं दूषयति प्रतिसंख्यानिरोधो नाम भावानां बद्विपूव्वंको विनाशः । विपरौतोऽप्रतिसंख्यानिरोधः। तयमपि निरुपाख्यं । निरोधदयमपि न प्राप्रोति सन्ततेर विच्छ दात्‌। प्दार्यानाच्च नागर्कसम्बन्धाभावात्‌ प्रतिवन्धसम्बन्धा- भावः। अआद्यनिरोधः पदायं विषयक व्यथः । दितोयः त्रि काङ्ग कारेणेव fear कर्तः | उभयथा च दोषात्‌ ॥ Rs ॥ प्रतिसंख्यानिरोधान्तग ताऽविद्याविनाशे ara इति चणिक- वादिनो भिध्यावादिनश्च aaa. अविद्यायाः सपरि- कराया निरहतुकविनाशे शएसवेफल्यम्‌ । श्रविद्यातत्कार्य्याति- रिक्तस्याभावात्र सहेतुकोऽपि। न हि बन्ष्यापुतेण रल्नसर्पो नाश्यते अत उभयथापि दोषः | ATTAIN चाविशंषात्‌ ॥ २8 ॥ यच्चोक्तमाकाशमप्सावरणाभावो निरुपाख्यमिति । aa आकाशेऽपि सर्व्वपदायंवत्‌ वस्तुत्वव्यवदारस्या विशेषात्‌ | ATHAIZ ॥ २५ ॥ सर्व्वोऽपि क्षणिक्रवादो बाधितः स एवायं पदाथ इत्यनु स्मरणात्‌ | अनुभवस्मरणयोरेकाग्रयत्वमेकविषयत्वञ्च | १५ अणभाष्यम्‌ | [ २ ध्यायस्य नासतो दृष्टतात्‌ ॥ RE I afa a नानुपमदयप्रादुभावं वेनाशिका WAIT | ततश्च प्रसत अलौकात्‌ ATA स्यात्‌| aa! Aevatqi a दि श शङ्गा दिभिः fafgenta दृष्यते । एवं सतः कारणत्वं Wa पाटे उपपादय असतः कारणत्वं निराल्लत्य व्यासचरण द॑दानाम- व्याङुलत्रे सम्पादितेऽपि यनरदेत्ययामोहनायं प्रत्तस्य भग- वतो बुधस्याक्नया AY सद्र महावाहो मोदशास्ाणि कारय | अतथ्यानि वितथ्यानि rae महाभुज | aaa: कल्ितेस्त्वञ्च जनान्मदिसुखान्‌ कुस | इत्येवरूपया महादेवादयः खांेनावतौय् afeay प्रविश्य विष्वासाथ' वेदभागान्‌ यथा्थानपि व्याख्याय सद्‌सदहिलक्त- णामसदपरप्यीयामविव्यां सव्वेकारणएत्वेन सखोकत्य ततन्निच्यथं' जातिश्ंरखपं सनत्रासपाषर्डं प्रसाथ सब्देमेव लोकं व्यामी- दितवन्तः। व्यासोऽपि कलह क्त्वा Wat गधा तूष्णीमास | अतीऽग्निना मया AAA: सदुदाराथं ययाखुतानि खुतिदचराणि योजयता सर्व्वा मोहो निराक्षतो वेदितव्यः | प्रथमाध्याय एव तन््रतमन्‌ द विस्तरेण निराक्लतमिति नातोचयते। = उदासोनानामपि चवं सिद्धिः ॥ २७ ॥ यद्भावाद्वा वोत्प्तिरङ्ोक्रियते तथा सल्यद्‌7सौनानामपि साधनरह्ितानां सर्व्वोऽपि धान्यादिः सिध्येत श्रभावस्य सुलभ- त्वात्‌ | २ me |) अणभाव्यम्‌ | १५९ नाभाव उपलब्धेः ॥ RE ॥ एवं कारणासत्व निराक्तत्य विन्नानवादययभिमतं प्रपञ्चा सत्यत्वं निराकरोति। स च ज्ञानातिरिक्तः प्रपञ्चा नास्तो- त्याह । atl अरस्य प्रपञ्चस्य नाभावः | उपलब्धेः उपलभ्यते fe प्रपञ्चः । यस्तृपलभन्नेव नाहमुपलभ इति वदति स कथसुपा- देयवचनः स्यात्‌| वधर्म्याच न AISA ॥ RE ॥ नन्‌पलधिमातेण न वसतुसत्वम्‌। स्वप्रमायाभ्रमेष्वन्यधा दृष्टत्वात्‌ दरति Aq) al वेधर्म्यात्‌। खप्रादिषु तदानोभेव aura वा वसतुनोऽन्यथाभावोपलम्भात्‌। न तथा जागरिते वषानन्तरमपि दृश्यमानः WA: सम एव । खस्य मोचते एठत्ति- व्याघातश्चकारायः | न भावोऽनुपलब्धेः ॥ २० ॥ यदप्य॒च्यते बाद्यायंव्यतिरेकेणापि वासनया ज्ञानवचिक् भविष्यतौति | तत्र । वासनानां न भाव उपपदयते। awa बाद्याथेस्यानुपलब्धः | उपलब्धस्य fe वासनाजनकत्वं | अना- दिवेऽप्यन्धपरम्परान्यायेना प्रतिष्ठे । अथेव्यतिरेकेण वासनाया अभावात्‌ वासनाव्यतिरेकेणाप्यर्यो पलब्धेः | श्रन्वयव्यतिरेकाभ्या- मथ सिबिः। सतवणकत्वाच ॥ २१ ॥ वासनाया श्राधारोऽपि नस्ति आलयविज्ञानस्य चणि- कलात्‌ | ठत्तिविज्ञानवत्‌। एवं सौचान्तिको विज्ञानवाद च १६० असएनाव्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य yam: | माध्यभिकसु मायावादिवदत्यखम्बदभाषित्वादुपेच्छ इति न निराक्रियत आआचाय्येण। सव्वेथान्‌पपत्ते ॥ २२ ॥ fa बहुना बाद्यवादटो यधा यथा विचाय्यते तथा तथा अस म्बदएवेत्यलं विस्तरेण | चकाराद्द्‌ विरोधो मुख्यः | नेकस्सिन्नसम्भवात्‌ ॥ २३॥ विवसनसमयो निराक्रियते ते छन्तनिष्ठाः wag उदा- सोनाः सप्त विभक्तौः परेच्छया वदन्ति स्यच्छनब्दोऽभौष्ट- वचनः । अस्तिनास्तावक्तव्यानां प्रत्येकसमुदायाभ्यां स्यात्‌- Gan: सप्त प्रकारो भवति } atafaa योजयन्ति ¦ तदिरो- घेनासम्भवादयुक्तम्‌ | एवच्चात्माकातस्यम्‌ ॥ 3B ॥ ननु कथं बह्िरुदासोनस्य तदषण्मत आह । एवमपि सत्यामनो वस्तुपरिच्छेदादकात्‌स्ैप न स्वत्वं । श्रथवा अरीर- परिमाण sata सव्वशरौरागणमतुल्यत्वात्‌ आनो न RITA न कतृसख्रशरोरतुल्तम्‌ | न्‌ च प्यायादप्यविरोधो विकारादिभ्यः ॥ ३५॥ प रोराणणमवयवोपचयापचयानुसारेणात्मनोऽपि देवतिय- डूनख्येषु अवयवो चयापचयाभ्यां तत्तच्छता स्यात्‌ । तथा सति पव्यायेणाविरोध इति न वक्तव्यम्‌ | तथा सति विकारापत्तेः * सङ्ोचविकासेऽपि विकारस्य दुःपरिदरत्वात्‌। * विकासापत्तेः दति कण| a RB) अणभाष्यम्‌ | १६१ श्रन्यावस्थितेश्चोभयनित्यत्वाद विश्रेषः ॥ २६ ॥ अन्त्वावख्धितिमैक्रिसमयावखितिः tated: पूव्वेदोषपरि- हाराय च उभयनित्यत्वं भवेदणत्वं बा ASA वा । उभयथापि © शरौरपरिमाणो न भवतीति न तवाथसिद्िः। पल्यरसामच्छस्यात्‌ ॥ BO ॥ पराभिगरेतान्‌ जडजोवात्निराक्ष्येश्वर निराकरोति | ` वदोक्तादणमातरेऽपि fantasy यद्धवेत्‌। ` atest at Mae चेदुभयं मूलतो खषा | ताकिंकादिमतं निराकरोति । पतिष्चंदोष्वरः तस्माह्धितर- स्तदा विषमकर णादषम्यनेधैरले स्याताम्‌ । कम्प्पैक्ता्यां^त्वनी- awa युक्तिमूलवाद्यषः। श्रसामन्ञस्याद्धेतीनं पतिल्रेनेखर- fafe: | सम्बन्धानुपपत्तेश्च ॥ २८ ॥ जौवब्रह्मणो्विसुत्वादजसंयोगस्यानिष्टलात्‌ पतितवालुष- पत्निः। तुल्यलादप्यतुपपत्तिरिति चकाराथः। | अधिष्ठानान्‌ पपत्तेश्च ॥ २८ ॥ स॒ च tad जगत्कटेत्वेन कल्पामानो लोकिकन्यायेन कल्मनौयः | स च अधिष्ितएव किचित्‌ करोतीति ईश्वरेऽप्य- * कमा पेत्तयेति Ho | aoe करोति । agaaaatead वा तापनिहत्तिम्‌ | अवस्यितिवेशेव्यादिति चेन्नाभ्युपगमाद - दि हि ॥ २8६ ॥ चन्दने अवख्ितिवेेष्य अनुपदतत्रचि सम्यक्तथा श्रव- स्यानं तस्मात्‌ त्वच एकल्रात्‌ aa भवतु नाम नतु प्रकते तया सम्भवतोति चेत्‌ । न} भ्युपगमात्‌ | अभ्युपगम्यते जोवस्यापि स्ानविशेषः। हदि fe: छदि जोवस्य fafa! गां प्रविष्टाविति fe afa: | गृणाद्या AMRIT २५ ॥ जीवस्य हि saat गुणः स Gata | यया मणि- mae कान्तिबेहदेशं व्याप्नोति तदत्‌ । प्रभाया गुणत्वमेव सपर््यानुपलम्भात्‌ | उदट्कगतोष्णपवत्‌। न च विजातोचस्यारम्भ- Are कलम्‌। प्रमाणभावात्‌। लोकप्रतोतिस्त waatfefwar- —_ १७8 ACHAT | [ २ खध्धायस्य पायया तत्र गुखिकिल्यनापेत्तया गुणणएव सलान्तरे आरभ्यत दति कल्यतां aaa लोकप्रतोतेः। पुष्परागादेरपि प्रभारूप- मेव तावदेशं व्याप्रोतोति मदिसखभावादेवाङ्गोकन्तव्यम्‌ | आरम्भकस्य तेजसस्तत्राभावात्‌। कान्तिः प्रभारूपमिति fz MATA: | वा Wel यथालोकं युक्तिः कल्यनोधेति सूच- यति । ब्रह्मसिद्धान्ते तु यथेव लोक दृश्यते तयेव ब्रह्मणो जात- fafa न कल्यनाज्ते्ोऽपि। व्यतिरेको गन्धवत्‌ ॥ २६॥ fag दृष्टान्तमाद । यथा चम्मकादिगन्धश्चम्परकवयवदित- स्थ लेऽप्युपलभ्यते | वेदोक्तत्वादस्य दृष्टान्तत्वम्‌ । यथा waz संपुष्पितस्य FURAN aad प॒खस्य कणो दूरादन्धो वा- तोति | अन्ययाकल्नात्वयुक्षेत्यवोचाम | तथा च दृणंयति ॥ VW I दया यतनत्वम णपरिमाणएल्च्च श्रावमनोऽभिधाय agar ang आनखायेभ्य दरति चतन्येन गुणेन समस्तशररीरव्या पित्वं द्श्यति | परथग्‌ पद्‌ शात्‌ ॥ RE ॥ प्रत्नथा रौर समारुद्येति करणत्वेन एथगुपदेश्ाचेतन्य गुणः । तद ग्‌ णसारतवान्त्‌ तद्ययपट्‌ शः प्राज्ञवत्‌ ॥ २९ ॥ ननु तच्चमस्यादिवाक्येः परमेव ब्रह्म जोव इति कथम णुत - मितो माभाश्डनं निराकरोति त॒ शब्दः। तस्य ब्रह्मणो गुणाः ३ पादः। | ्रणएभाष्यम्‌ | १७५ प्रज्ञादषटुलादयस्तएवात्र जोष सारा इति जडवलचण्यकारिण इति श्रमात्ये राजपदप्रयोगवत्‌ NF भगवह्मपदेणः | RAD सम्प ब्राह्मणि भगवच्वेन जोव val” | ननु कथमन्यस्यान्य- धश वच्वेन कथनम्‌। न fe निरूपणखलएवोपचारः सम््रदति तत्राद प्राज्ञवत्‌ | daar प्रियया fear संपरिष्वक्त इत्यत्र एव- गवाय WUT Wat प्रा्ञेनामना संपरिष्वक्त दूत्यभिघाय प्राज्ञघ्रूप्रमादह तदा अस्यतद्तिडन्दोऽपहतपाभ्नाभयएः रूप- मशोकान्तरमत्र पिता रपिता भवतील्यादि। प्राज्ञश्च सुषुति- सक्तौ । नहि तस्यापदतपाप्रत्मस्ति ब्रह्मलिद्धात्‌! एवभेव mora जीवस्य ब्रह्मधम्नोधिकाः gaa: इदमत्र वक्त- व्यम्‌। स््वपनिषत्‌सु ब्रह्मज्ञानं परमपुरुषार्धसाधनमिति तत्निणेयाथ भगवान्‌ व्यासः सूत्राणि wart: तत्र ब्रह्मसूत्रे विचारं प्रतिज्ञाय जगत्‌कटेत्ायसाधारणलक्षणं ब्रह्मणः प्रति- ज्ञाय समन्वयनिरूपणे जोववाक्यानि दूरौकत्याविरोधेऽपि रेक्येऽपि डिताकरणादिरोषमाश्द्य अधिकन्तु मेदनिर्हा- दिति परिहत्य जोवस्याणत्वम्‌ उपचारात्‌ ब्रह्मत्वमंशत्वं परा- प्ीनकर्दलादिकं प्रतिपाय तस्येव दक्षिणमार्गेण पुनराटत्ति- मुक्ता ससाधनेन ब्रह्मनज्ञानेनाचिरादिदारा त्रह्मप्राप्िसुक्ता न स॒ पुनरावन्तत saatafa वदन्‌ शस्पय्यवसानेन सर्व्वान्‌ वेदान्तान्‌ अव्याङुलतया योजितवान्‌ । aa कथित्‌ तद्यपदेशेन प्रोक्तानि त््मस्यादिवाक्यानि Gag wWaata च ब्रह्म * aaa जैवत्ेन जोव उक्त दति क | १७६ अुभमब्यम्‌ | [ २ wae सोक्षत्य तदतिरिक्तस्य aaa कार्णांगकाथरूपस्य frend परिकल्पय तद्वोधकश्चुतौ नामथेवाद्‌त्वेन भिध्यात्व खोक्त्य सुषुश्चि- सम्पच्ोभेगवता प्रकटौक्तमानन्दरूपल्वं तत्‌प्रतिपाद्कवाक्यानां सद्योसुक्रिरूप फलवाचकत्वमुक्ता क्रममुक्तिमुपासनापरत्वेन योज- यिता वेदसूचाणि व्याक्ुलोचकार तत्‌ वेदान्तानां ब्रह्मपरत्वं saute वेति यद्‌ युक्तं तत्सद्धिरनुसन्धेयम्‌ । यावद्‌ात्मभावित्वाच्च न दोषस्तदशेनात्‌ ॥ ३०॥ ननु कथमन्यस्य नोचस्य सर्व्वात्कषटव्यपरेशोऽपि। न fe प्रामाणिकः way aqa व्यपदेणः क्रियते। न चोक्ततङ्गण- सारतवात्‌ ब्रह्मणः waives प्राकव्यादिति वाच्यम्‌ । तथा सति प्राज्ञवत्‌ पुनस्तिरो हितं स्यादिति तस्य तद्मपटेगोव्यर्थोऽ- प्रयुक्तसंति Ii नायं ae) कुतः। यावद्‌ात्भाविवात्‌ पञ्चात्‌ यावत्पथन्तमामानित्यत्वात्‌ TAT आनन्दां शस्य प्राक- चात्‌ तस्य तथैव दमगनमस्ति। अनादच्ये्वव्धादौ ना मुक्तत्वात्‌ प्राज्नात्‌ wade विशेषः| चकारात्‌ तस्य चानन्दः प्रकटित दूति न दूषरगन्धोऽपि । पदेशो वा नाव्यन्तमयुक्तस्च | याव- दावा ब्रह्म भवल्यानन्दांशप्राकच्येन तावदेव तद्यापदेशः राज- ASAI | एतदेवोक्तं व्यापकत्श्रुतिस्तस् भगवत्त्वेन युज्यते | अआ[नन्दाशभिव्यक्ती तु तत्र ब्रह्माण्डकोटयः। प्रतीयेरन्‌ परिच्छदो व्ापकत््च तस्य तदिति ॥ पु स्लादिव्छस्य सतो व्यक्तियोगात्‌ ॥ २१॥ व्यपटेगदशायामपि भानन्दांयस्यानात्यन्तमसतवं | पुंसत्वादि- र षादः! | ्रभाव्यम्‌। १७७ वत्‌ यथा पुर्व सेकादिसामष्य' ae विदयमानभेव यौवने प्रकाशते तथा आनन्दां यस्यापि खतएव व्यक्तियो गः | नित्योपलम्धयमनु पलभ्धिप्रसङ्गोऽन्यतर- नियमोवाऽन्यथा ॥ २२॥ ननु कथमेवं सौक्रियते। cert संसारावस्थायां सचित्‌- प्रकबययभेव wie त्वानन्दांशोऽपि प्रकट इति तन्निवारथति। तथा सति faaguafe: स्यादानन्दांगस्य तथा सति a ससारावस्थोपपद्यत। अथानुपलध्िः weer तथा सति मोच्तद्‌श्ण विरुध्येत | अधान्यतरनियमः। sat निरानन्द्‌ एव ब्रह्मवानन्दरूपं। तथा सति aga सन्‌ ब्रह्माणेतोति चुति- विरोधः । तस्मात्‌ पूर््वोक्लएव प्रकारः Gada इति fara । कत्ता शास्ताथवत्वात्‌ ॥ २२ ॥ wena प्रृतिगतभेव कन्तत्वमिति। तत्रिवारणा्- मधिकर णार: | कत्तां जोबएव | कुतः | शखाथवच्वात्‌ | जौव- मेवाधिक्त्य वेदे अभ्यद्यनिःख्ेयसफलाथं walle कम्माणि विदितानि । ब्रह्मणोऽनुपयोमात्‌। जडसाणक्यत्वात्‌। सन्दिग्धेऽपि तथेवाङ्गीकत्तव्यम्‌ । विद्दारोपदे शात्‌ ॥ sg kt तस्येव गान्धर्वीदिलोकषेषु यद्यत्‌ कामथते तत्तद्नवतोति विहार उपदिष्टः । ततश्च कत्तृल्लभोक्तल योः साधुकारौ साघुभव- तौति सामानाधिकरप्छश्चवणत्‌ जोवएव कत्त । २३ : १७८ अणभष्यम्‌ | [ २ ध्यायस्य उपादानात्‌ ॥ २३५ i तदेषां प्राणनां विज्ञाभेन विन्नानमादायेति aa सर्वेषा विज्नानसुपादौयते। तस्मादिद्दरियादोनां करणव्वभेैव खात- न्तादस्येव are । ag मन्यते बदिसम्बन्धात्‌ जौ वस्य कटेत्व- भिति। स प्र्टव्यः। किं बदिकटेत्वं जोष समायाति अथवा जोकगतमेव ada बुद्धि सम्बन्धात्‌ उद्गच्छति श्रयवा शशविषा- णायितेव aaa सम्बन्धि समायाति! नाद्यः जड़लात्‌ ॥ अरनङ्गोकारात्‌ ga निराक्ततलाच! दितोयेविष्टापत्तिः उपा- दानविरोधञ्च। ठतौये शास्तविरोधः। ब्रह्मणि सिदत्वाच्। असत्‌काल्यस्य निराक्लतत्वात्‌। सब्बविश्चवस्तु माध्यमिकवद्पेच्छः t व्यपदेशा क्रियायां नचेन्निदे शविपय्येयः ॥ ३६ ॥ व्यपदेशः विज्ञानं aa तनुते कञ््माणि तनुतेऽपिचेति अच UIST बृद्यादौनाभेव ade न जोवस्येति । क्रियायां यागादि- HUG नतु Wit) Was ata a चेत्‌ । न। तथा सति निर्दैशस्य विषयो भवेत्‌ । fanaa विज्नानमादायेतिः aqua | wash ठतौयान्तता waa । श्रय खव्या- पारे कर्तत्वं तथापि पूव्वनिर्देण्खय विज्ञानमयस्य fares: स्यात्‌ विकारित्र स्यात्‌। तचासङ्गतन्वावत्वात्‌। विन्नानमादायेत्यत विपयथथएव । एकस्य म्रदेयभेदेनामेद्‌ऽपि। भगवति wa TR: खभावतएव wate! श्रौ पचा रिकत्वन्नापकाभावात्‌ ॥ यन्नो जयमानडति अदादोनां शिरसत्वादितः। तस्मात्‌ विज्ञानः मयो Maat जडस्य च खातन्ताभावानन TUE । द्‌ प्रादः।] अणभाष्यम्‌) Qe उपलम्धिवदनियमः ॥ 39 ॥ नतु Waa aya हिताकरणादिदोषप्रसक्तिरिति चेत्‌ । न । उपलस्िवदनियमः 1 यथा चन्ुषे्टमनिष्टञ्चोपलभते एव. fafea: क gaq ceafad वा प्राप्नोति । शक्ति विपय्येयात्‌ ॥ से ॥ नन्वौश्वरवत्‌ खाथमन्यथा न कुबधादिति चेत्‌ शक्ति विपथथयात्‌ तथा साम्याभावात्‌) इतणएव देवाददितमपि रोति) | समाध्यभावाच्च ll BE ॥ जोवस्य fraretawal योगेन सिध्यतः waTautata WMATA इत्यथः। चकारात्‌ तादृश्मन्वाभावोऽपि। न च सहज कत्ततवे श्रनिर्मो चः | पराधौनकततै aaa 1 AAT । सांख्यस्य तन्म तानुसारिणो वान्यस्य wa एव । Aas न सुक्ति- रिति, नपुंसक एव सुचेतेति वाद्यवत्‌ | निरिन्द्रियस्येव समा- धिरित्यपि। करणत्वेन aft वदन्‌ न केनापि gat तस्म stag सखाभाविकं कत्त लं । ध्यायतौव लेलायतौबेत्यपि पर- PASAT | अयमप्येको wy: | खाप्ययसम्पच्योनत्र wage quae सव्वं विश्चवं वदन्‌ उपेच्छः t यथा च AMAA ॥ se ॥ भनु कश्मकराणां कठ त्वभोक्गत्वभेदौ ead तथा कंटत्- Wade भविष्यतोति चेत्‌ । न यथा तत्ता रयं faata १८० अणभष्यम्‌ | C अध्यायद्य तचारूढो विरति | पौटं वा । खतो वान व्याप्रियते वास्यादि- इारेखवा। चकारादन्येऽपि खा्यकरत्तारः। भ्रन्याथेमपि करो- तोति चेत्‌ । तथा प्रकषतेऽपि wafeara प्रयतमानलवात्‌ । न च कटत्वमाचं दुःखरूपं । पयःपानादेः सुखरूपत्वात्‌ । तया च खाधपरा्धंकटलं कारयिटलत्वच्च सिद्धम्‌ | ~ परात्त्‌ तच्छतः ॥ ९१ ॥ | कलत ब्रह्मगलमेव | तत्सम्बन्धादेव जीवै कट लवं तद्‌ शत्वा- देष्वय्यीदिवत्‌ | न तु जडगतभिति। भतो नान्योऽतोखतोति WARS घटते | कुत एतत्‌ तत्‌ुतेः। तस्येव करट MAT चिटत्वश्रबणात्‌ | यमंदयोनिनौषति away कारयतौति। सब्वे- HU सन्द॑भोक्ता सर्व्यनियन्तेति | सर्व्व रूपत्वात्र भगवति दोषः | जछतप्रयल्नापे्षपतुं विहित प्रतिषिद्धावेयथ्या- दिभ्यः ॥४२॥ ननु बेषम्यनैषं खयोने परिहारः) अनादितेन wea कारयिटत्वादिति पत्तं तु wet निवारयति प्रयल्नपथन्तं जीव- छत्यम्‌ । अग्र तस्याशव्यलात्‌ खयमेव कारयति । यथा पुतं यतमानं बालम्‌ । पदाधगुणदोषौ वणेयन्नपि तत्‌प्रयन्नाभि- निवेशं eet aaa कारयति | सव्वत्र तत्कारणत्वाय तदानीं फलदाटत्वे या इच्छा तामेवानुवदति उत्रीषति निनोषतौति। अन्यथा विहितप्रतिषिदयोर्वेवरष्यीपत्तेः | श्रप्रामारिकलच् । फलदाने HHT: । कम्म कारणे प्रयनापेत्तः। प्रयननो कामा- प्तः । कामे प्रवादापेक्त.इति मथादारक्ताध षेद'। चकारात्‌ ३ पादः।] अणभाय्यम्‌ | = ततो न ame दोषगन्धोऽपि। न चातौष्वर वं मर््यीद्‌ामार्मस्य aaa निम्बा णात्‌ । यत्रान्या स मुषटिमध्य इति। SH नानाव्यपद Megat चापि द्‌ाश्कितवादि- _ त्वमघोयत TH ॥ ४३॥ जोवस्य ब्रह्मसम्बिरूपमुच्यते। जोवोनाम ब्रह्मण अंशः | Qa: | नानाव्यपदेयात्‌ सब्बएवातानो व्यच्रन्ति कपूयचरणा TAMIA इति च। नतु ब्रह्मणो निरवयवत्वात्‌ कथं जोव- स्यां शत्वमिति वाच्यम्‌ | न हि ag fata सांमिति वा कचि- ल्लोके सिद्धं वेरेकसमधिगम्यत्वात्‌। सा च श्युति्थंोपपद्यते तथा तदनुलद्गगेन वेदायज्ञानाथें थुक्तिवंक्तव्या। सा चेत्‌ ख्यं नावगता तपोविभेयं afar at ugar afi नतु सव्वंविष्चवः HAA: | तचरषा ata: | `` ` fawafagi carafe sestrat विनिगताः। aaa: पाणिपिादान्तात्‌ सवतोत्तिशिरोसुखात्‌ ॥ निरिन्द्रियात्‌ खरूपेण atemfefa नियः | सदशेन जडाः पूर्व्वल्चिद गेनेतरे अपि । ॥अन्यघञ्चतिरोभावामूलेच्छातः aterm इति ब्रह्मवाद AIA एव । AT BUA सजातौोयत्रमायाति | श्रुत्यन्तरे यनब्रदह्मदाणा aga कितवा उत । wa सव्वस्यापि ब्रह्य विज्ञानेन विज्ञानप्रतिच्ानात्‌ दाणदौनामपिि ब्रह्मच प्रतौ यते | तत्कायत्एव स्यादिति चेत्‌ । न। जन्या चापि प्रकारा- न्तरेणापि Ta wifes: दाशकितवादित्वमधो यते waa श्रय- (oR अणुभाष्यम्‌ | [ २ खध्धायष्य त्वन च। सखरूपतः काय्योभावेऽपि प्रकारभेदेन काखत्वात्‌ । तथाचन साजात्य Bazine तिरोहितत्वात्‌ । watate तु साजालत्वमिष्टमेव। AAU च ॥ 88 gee waeyaafamat पादोऽस्य विश्वा भूतानीति भ्रूतानां जवानां vies’ पादेषु खितवेन वा श्र॑ंणत्वभिति । अपि च Maa ॥ 8५ ॥ वेदे खतन्वतया उपपाद्य वेद्‌ान्तरेऽपि Ta AIT | ममेवांभो जो वलोके Sawa: सनातन दति। प्रकाशादिवन्नेवंपरः ॥ 8६ ॥ #वस्यांगत्वे इस्तादिवत्तदःखन परस्यापि दुःखि स्यादिति चेत्‌ न। एवंपरो न भवति । एवमिति प्रकारभेद दिष्ठत्वेनानुभव इति यावत्‌ । अन्यथा सव्वेरूपत्वात्‌। कुत एवं तवाद प्रकाशणादिवत्‌। नप्रेहिं तापी a feaa aq स्यादिति प्रकाणग्रहणं धम्मलयोतनाय। दुःखादयोऽपि ब्रह्म ध्म दति | अतो हेतबुध्या श्र॑शस्येव दुःखि न परस्य । अथवा प्रकाशः प्रकाश्यदोषेण यया न दुष्टः पापस्यापि azuarfeta | सरन्ति च ॥ 8 ॥ स्मरन्ति च स्वपि खषया श्रंशिनः दुःखसम्बन्ध' स्मरन्ति | aa यः परमात्मा हि स निल्यो निगु णः स््रतः। न लिप्यते फल खापि पद्यपच्रमिवाम्सेति | HUA त्परोयोऽसौ Maia स युज्यते | श पादः। | अणभाष्यम्‌। १८२ एकस्तथा सवश्रूलान्तरात्ा न लिप्यते लोकदुःखेन वाद्यः | चकारात्‌ तयोरन्यः पिप्पल खादच्यनसनन्या अभिचाकोति। अनुज्ञापरिदारो देहसम्बन्धाज्जोति- रादिवत्‌ ॥ ४८ ॥ ननु जोवस्य भगवदंश्ले विधिविषयत्वाभावात्कम्मसम्बन्धा भावेन कथं फलमखम्बन्धः। जोवस्य च पुनरनेकदेहसम्बन्धात्‌ क; शद्रः का भावयति qaqa | aa: क मागेस्य aga कथं जोवस्यापि दुःखित्मिव्याण््य परिहरति । squad विधिनिषेधौ जीवस्य देदसम्बन्धात्‌ at tet यदा खदोतस्तत्छतौ । यथा wWalfy: चण्डालभार्डस्यसुद्कं तदटादिश्च परिद्यते usage परिग््ह्यते। तथा जीवेऽपि टेहसम्बन्धक्लतः सम्बन्धखाध्यासिको भगवत्सतख्च । श्रघ्यासि- कोद्यन्नानाव्रिवत्तेते हितीयो भगवतेव । जीवन्मक्तानामपि व्यव- हारदशनात्‌ | afag भगवत्छतसम्बन्धमेवासिल्याणिनदोचादिक — विधत्ते। aaa विद्यां aurag बोधयन्तौ कर्माणि a fae- ध्यात्‌ । wena yqaaa सिद्धत्वात्‌ । कथं सिदवद्याव- sitd विदध्यात्‌ । न्यासोऽपि टेहसम्बन्ध एव । असन्ततेघाव्यतिकरः ॥ ve ॥ ननु देहस्यापि बाल्धकौमारादिभेदात्‌ कथं कमकाले जाद्मणत्वा दि | जो वेग्यादिति चेदेहान्तरेऽपि स्यादिति तताह। देदान्तरे सन्ततिरपि नास्ति । बाखादिभेदे पुनः सन्तति- रेका। अतः सन्ततिमेदात्र कमणां सांकयमिति | १८४ अराभाय्यम्‌ | [ २ अध्यायख ATHTS एव Ail Yo ii ननु सच्चिदानन्दस्य ब्रद्मणिऽशः सचिदानन्द एव भवेत्‌ अतः कयं प्रवाहे प्ररेशो भगवतश्च सवकार्व्याणिं तत्राह । आभास एव sta: आनन्दां शस्य तिरोडितवात्‌। चकारादाकारस्याप्य- भावः। नतु सवंथा प्रतिविम्बवभ्मिष्यात्व जलचन्द्रवदिल्येक- स्यानेकत्वे दृष्टान्तः । तथा www खस्य न स्यात्‌। ततर ठच्यादिदोषप्रसङ्थ | चरतो न मिष्यालरूप श्राभासोऽच विब- चितः | | अदृष्टानियमात्‌ ॥ ५१ ॥ दैशित्वाय नेयायिकादययभिमतं aed निराकरोति । नानात्ानो yaaa इति भोगव्यवस्यां जोवनानाल्लमङ्गो- क्तम्‌ | तत्रादृ्टस्य नियामकत्वं तन्मते fag देशान्तर वस्तुत्पत्य- न्यथानुपपल्या व्यापकत्वञ्चाङ्गोकषतं। एवञ्च क्रियमाणे मूल एव कुठारः स्यात्‌) सवेषामेव जोवानाभेकशरीरसम्बन्धात्‌ RUE | न च मिष्याज्ञानेन व्यवसा । तत्रापि aut! नचानुपपर्या परिकल्पनं | सुत्ये वो पपत्तेः | एतेन विरोधादृषिप्रामास्यमपि faced | अभिसन्ध्यादिष्वपि चेवं ॥ ५२॥ ननु मनःप्रष्टतीनां नियामकत्वःत्‌ तेषामोश्वरेच्छ्या नियतत्वात्‌ न दोष इतिचेत्‌। न। पूववदेव दोषप्रसक्तिः। ता दओेश्वरकल्यना च पूवमेव निराङछता t Rue: । | AUTH | आ प्रटेशादिति चेन्नान्तर्भावात्‌ ॥ Ys | araat विसुत्वेऽपि प्रदेशमेदेन व्यवसा sata तादृशः प्रदेश्विरेषोऽस्ति येन सव्वसुपपद्यत इति चेत्‌ । न। अन्यस्यापि प्रदेशस्ततान्तभेवति | ` तस्यैव वा tea टेशान्तरगमने पूव्वे- Saw wart सोऽशः अन्त्मषेत्‌ तिरोश्रूतो भवेदिति | ति स्रीविदव्यसमतवत्ति श्रो व्लमविरचिते ब्रद्मदधचाणु भाग्ये दितो यस्याध्थायसख हतवः पादः | # AG! पादः । ` gt 4 ~ तया प्रखणः॥ १॥ जोवशरोरमध्यवत्तिनां प्राणादौनां विचारार्थ' पादारग्भः। aa जोवं निरूप्य ताद्श्धम्यवत्छः प्राणे अतिदिशति) प्राण wnat; प्रियत्वाय। प्राणाः इन्द्रियाणि भनसो मुख्यता देकवचनं | उत्‌क्रान्तिगत्यागतोनामिल्यारभ्य सब्वापपत्तिरत .- tafeet| चिदशस्यापि तिरोभाव इति एथङ्किरूपणं। ननु तद्गुणसारलादयः कथसुपदिग्यन्त इति चेत्‌ । wa असि तत्रापिये प्राणं ब्रह्मोपासत दति। गोण्यसम्भवात्‌॥ २॥ ननु उत्रान््यादिश्चुतिर्गौणो भविष्यति । न। गौखसम्ब- वात्‌ । सा चुतिर्गौँणौ न सम्भवति। एकव gfasta मुख्या प्राणे मौरोति कथं सम्भवति | तत्‌ प्राकर तेश्च ॥ ३॥ जडत्वेनाधिकविचारोऽच क्रियते। we: पूव्व॑मपि ara. eat स्थितिः wat) seer इद्मभ्रमासीत्‌ are: fH तदसदासौदिव्यषयो वाव तेऽग्रे ्रसदासौत्‌। तदाष्ुः RA षय दति प्राणा वा खषय इति। ननु सदेव सोभ्येदमयर ासौदेकमेवादहितौयभिति विरोध इति चेत्‌) सखरूपोत्मत्ति- tata निषिध्यते जोववत्‌ नतूहमः। उह्नमात्‌ पूर्वन्तु सदे 9 पादः।] अणभाष्यम्‌ | १८७ वेति खुतिः। चकारात्‌ मोक्ते तस्यापि सम्पत्तिः यते स्थला- न्तरे | एतस्माज्जायते प्राणे मनः सव्वन्द्रियाणि चेति afla- विस्फ॒लिङ्गसटभो । ततपव्वेकलाद्याचः ॥ 8 ॥ मनः पूर्वरूपं वागुत्तररूपभिति तस्य यजुरेव शिर इति, तथाच वेदानां खत उत्प्यभावात्‌ तत्‌परूव्बहूपमनसः कथसुत्‌- पत्तिः | सप्र गतेवि शेषितलाच ॥ ५॥ तसुतक्रामन्तं प्राणोऽन्‌त्‌क्रामति प्राणमनत्‌क्रामन्तं सव्वं प्राणएण चरन॒त्क्रामन्तोति पृव्वाक्तानां चक्तुरादौनाम्‌ | अया रूपज्ञो भतोल्येकोभवति न पश्चतोव्याहरित्यादिभिजोवगति waa गतिभि्विशेष्यते। सप्रगतयसेन विशेषिताः एकोभव- तेति । aat जौवसमानयोगन्ेमत्वाज्जौवतुदयरेति | चकारात्‌ तत्त = पाख्यानेषु चत्तुःप्रश्तौनां देवतात्वं wares | Wada: quay केचिदिद्‌ सूव्रसुत्तरसूचपूव्वेपतच्तवेन योजयन्ति | तत्रायमथेः। ते प्राणाः कतौल्याकाङ्लायां सप्त wat: प्रभवन्ति तस्मात्‌ सप्ताचिषः समिधः सप्रजिद्धाः। अष्टौ ग्रहा श्रष्टावतियद्ा इति। waa Wee: प्राणादाव वाचाविति नव वे परुषे प्राणा alfyenal SH व पशोः प्राणाआ्आत्मकाटृण दत्येवमादिषु नानासह्या प्राणनां प्रतोता । तच ुतिविप्रतिपेधे fa युक्त भिति संशये waafa प्राप्तम्‌ । कुतः । गतैः सप्तानामेव गतिः श्रयते सप इमे लाका येषु चरन्ि प्राण गुहाशया निहिताः gee AUTH | [ २ खध्यार्यश्छं सप्त aata) fag, विशेषितत्ाच्च जौवस्येातक्रमणसभयेः सप्तानामेव विशेषितत्वम्‌ । जन्ये तु पनरेतेषायेव ठत्तिभेदादद्य इति। एवं प्राक्त उच्यते। , चस्तादयस्तु स्ितऽलोनवं ॥ ६ ॥ , चूव्वषम्बन्धं उत्‌सूचं पूव्वेग्ः। तु शब्दः Wave aaa ata | दस्ताद्यः सप्भ्योऽधिकाः। इस्ता चादातब्यच्च उपस्था. नन्द्‌ यितव्यं च पायुश्च विसज्यितव्यच्च पादो च गन्तव्यः चेति च्तुरादिगणनायामेतेऽपि चत्वार इन्द्रियत्वेन गणिताः faa सति gat गणनया चक्ुरादितुल्यत्वं सति sat far सप्रवेति न PRAMAS अवान्तरगणनासूचनखाऽसम््रवाभिप्राया अ्रधिक- सङ्ग्रान्तःकरणएभेदादिति। एकादभेवेन्दरियाणोति fea ` अतच ॥ = ॥ सव्वं प्राणा अणुपरिमाएः गतिमच्वेन नित्यत्वे णत्व ~ © मेव । परिमाणप्रमाणभावात्‌ पुनवचनम्‌ | ASA ॥ ८ ॥ मुख्य प्राणो नित्यगतिमान्‌ अ्रणुपरिमाण्श्च। चकारा- दतिदेशः। नासदासौदित्वच श्रानोद्बातं खधया atafafa अरननालकस्य VITA प्रद्शिता। ` न वायुक्रिये प्रथगुपदे शत्‌ ॥ € ॥ | ननु सुख्य; प्राणो वायुरेव भविष्यति | दद्द्रियाणं क्रिया वा। एवं हि यूयते यः प्राणः way: | एष ag: पञ्चविधः प्राणोऽपानोव्यान उदानः समान इति सामान्यकरणहत्तिः Dineen, 2 nee ४ प्रादः., P| अणभाव्यम्‌ | tee qurat वायवः पञ्चेति.।. तत्रान्तरीया आ चक्तते agua- मपि न। कुतः। एृथगुपरेगात्‌ | एतस्माल्नायते प्राणो मनः: सव्वन्दियायिच।. खं वायुर्ज्योतिरापः ufan विश्वस्य धारिणो इति प्राणवायोः प्रयमुपदेशात्‌। तत्तित्तत्तिमतोर- wea ततोऽपि एयगरुषटेणाच | : ; चन्तुरादिवत्तु तत्सदशि्प्रादिभ्यः ॥ १० स प्राणः Sa: परतन्तौ Sfa विचारे wae इति तावत्‌- ata सुषु वागादिषु प्राण एकोऽखतानाषः प्राणः संवर्गो वांगादौन्‌ संते प्राण इतरान्‌ प्राणान्‌ wate मातेव yarfata Widiaal निराकरोति तु शब्द्ः। चक्तुरादिवदयसपि प्राण TAA: | सुखतो भगवदघोनः व्यवहारे जौवाघोनः |. Ta: तत्सह शिच्यादिभ्यः. चक्तुरादिभिः सडह णासनात्‌। इन्दरििजय- वत्‌ प्राणजयस्यापि ezata | श्राद्श्ब्देन जडत्वाद्वः। श्रकंरणत्वाच न दोषस्तयाडि द श्यति ॥ ११॥ ~ ननु प्राणस्य जोवोपकरणएत्वे तदुपकारकव्यापारव त्वम पेच्छते | तचरैकाद्गेव हत्तयस्तन्तान्तरेऽपि सिद्धाः | ~ एकादणमो मनसो हि waa आकूतयः पञ्चधिवोऽभिमानः। मात्राणि कम्माणएि yey तासां वदन्ति चेकाद्श्वीरभूमीरिति | / तथा .कथिम्राएस्य व्यापारोऽस्तोति Fai नेष eta | ङतः | अकर यत्वात्‌ | करणस्य व दि व्यापारोऽपेचितः । अन्यस्य १९६५ अणभाष्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य काय्यमाचमपे्तितं aati तथाहि काय्यवक्च युक्तं तत्‌ gfata दशयति । तस्मित्रत्‌क्रामव्यथेतर satfegtaty: प्राणएनिभित्तेव शरीरख्ितिरिति। तस्माद्यापाराभावेऽपि खरूप- सितिमाव्रेण तस्योपकारित्वम्‌ | पच्चत्त्तेम नोवद्व्यपद्श्यते ॥ १२॥ व्यापारव्यतिरेकेणोपकारित्वमसमच्छसमिति चेत्‌ । तत्राह ugaa, अद्भेवे तत्पञ्चधातानं विभज्येतदाणएमवष्टभ्य विधारया- मोति यथा मनसो दारभेदेनेवेकाद्‌श्ठत्तयः Wea एव एव- aa प्राणस्यापि पञ्चधात्मानं विभज्य काथकारणं व्यपदिश्यते ANY ॥ १२॥ अतिदेशेन प्रा्रमप्यणुत्वं पञ्चधात्मानं विभज्येति वचनात्‌ सन्दिग्ध yafadiad | आसन्योाप्यणु;। चकारात्‌ पूर्वोक्त सन्वेससुचयः। ज्योलिराद्यधिष्टानन्त्‌ तदामननात्‌ ॥ १8 ॥ वागादोनां देवताधिष्ठानवतां vata: खत एत्र वा जौवा- धिष्ठानब्रह्मपरेरणयो विदयमानल्रादिति संश्यः। विशेषकायौ- भावात्‌ न टेवतापेरेति gaudy निराकरोति तु शब्दः । वागा- दौनां ज्योतिरादि अन्ादिरधिष्ठानमवश्यमङ्गोकन्तव्यम्‌ | कुतः । तदामननात्‌ | तथा अआन्रायतं अग्निवीक्‌ भूत्वा सुखं प्रावि शदित्यादि । श्रयमयेः। योऽध्यासमिकोऽयं पुरुषः सोऽसावेवाधिदे विकः | यस्तत्रोभवविच्छेदः स स्मरतोह्याधिभौतिकः | इति ४ me: 1] अरणएभाष्यम्‌ | १९१ आध्यासिकादटौनां खरूपं वागादयश्वानुरूपा नित्याः | तच afe चैविष्यं न waa तदेकस्मितेव शरौरे saad शरौ. Wat न भवेत्‌| कल्यामाने तु अ्चिद्‌ेवतारूपोऽनेकरूपभवन- समथ वाग्रूपो भूता waa प्रषिष्ट इति सङ्गच्छते a चान्यादयद्चेतना भगवटंशस्तिरोह्हितानन्दाः सामथ्यगुक्ता इति काव्थवशाद्‌वगम्यन्ते। श्राध्यास्मिकाधिदेविकवोरेकल्वात्‌ वद- नादिकाय्यायेमाध्यात्मिका एव निरूपिता उदहमने एतस्मात्‌ जायते प्राण इत्यादिषु । वागादौनां faata तत्त्नी वसातनिष्व सखतच्चानिगमनं खव्यरूपश्रमेण तत्र लयः पुनरुद्नमनं समष्ि- व्यष्टिभावश्च अन्यथा नोपपद्येत । श्राधिभोतिकक्षतश्चायं भेद Taq anata | एवमेव ब्रह्मणोऽपि अनेन जौषेनात्म- नानुप्रविग्येत्यतच्रापि निःसन्दिग्धं द्रष्टव्यः । यदज्ञानात्‌ wa- विक्चववादव्यामोहः। प्राणएवता शब्दात्‌ ॥ १५॥ यद्धिष्ठानमन्यादि तत्‌ कि खत एव श्रन्यसदितं वेति सन्देहः । किं तावत्‌ प्राप्त खत एवेति पृ्दीक्न्यायेन तावतेव सिद्धेरनवस्यानाच टेवतात्वव्याघातचेत्येवं प्राप्ते उचते । प्राणवता अधिष्ठिते वागादि । कुतः। णन्दात्‌ । सोऽयमग्निः परेण खल्य नाएतिक्रान्तोदोप्यत इत्यादि । अयमथधः। gare प्राजापत्या इत्यतच्राधिष्टाटठत्वमम्नोनासुक्तः cat इत्यविशेषेणिन्द्रियाधिष्ठाचो- sara ।* तेषां प्रतिजन्धकासुरातिक्रमेख खगलोके गमनेच्छा # ख पुसतक तेषामित्यारभ्य भाष्यसद्ितानि वह्नि सूवारि न दृश्यन्ते | तत्त च्िपिकरप्रमादादित्यवध(रणषेयं | ९५२ -अणाभष्यम्‌। [ २ अध्यायस्य बभ्रूव। तत यन्ननेव way इति तत्र जनको वेदे दति ATHY केनाक्रमेण यजमानः खगं लोकमाक्रमत Tawa faat वायुना प्राणेनेति उद्वाचवाक्रमणमिति सिम्‌ । तचाः न्योऽन्योद्गाटल्वर्णे तथोद्गाने यो वाचि भोगस्तं देवेभ्य.इत्या- aia | तदनु खमरूपयात्मना वैद्यानन्तरमप्रतिरूप saeaita निरूपितं सोऽपि दोषो टेवानां प्राप्रोति तत्‌. शुतिविप्रतिषिदः ae वं देवान्‌ पाप गच्छतौति। तदतु प्राण एवीहमतासिदः वेनाः न्येषामपि पापसमस्बन्धोऽपि निवास्तिः। aa. परेण खल्य॒मनिः कान्तो daa इति wat रौप्यमानस्ेवाधिष्ठाटलत्वात्‌ प्राखबत - वाधिष्टानमिति सिद्धम्‌ । । ` तस्य च नित्यत्वात्‌ ॥ १६ ॥ arg: प्राणसम्बन्धो faa इति सव्वेदाधिष्ठाटत्वम्‌ | पराणस्य तत्सम्बन्धस्य चेति चकारायः। प्राणसहायेनेव यथोचित- aqiza इति लोके खामिष्टव्यन्यायेन st भोगः फलिष्यति । तदिन्धियाणि त्युपदेणदन्यच ASIA ॥ १७॥ इद्मत famed, इन्द्रियाणणं प्राणधौनसव्वेव्यापा- बत्वात्तत्र.मव्यपदटेशच प्राणवत्तिरूपाणोन्द्रियाणि तच्वान्तरारि वेति dua, तच्वान्तराण्येवेति fasta: . तानि इद्द्रिथाशि तक्वान्तराति | कुतः | तद्य्मपदेयात्‌ | Thea! व्यपदेशात्‌ ¢ शएतस्माल्नायते प्राणो मनः Bateau चेति. भिन्रश्ब्द वाच्यानां क चिदेकशब्द्‌ वाच्यत्वेऽपि नकत्वम्‌। आआसन्येऽपि तहि. भेदः स्यादित्रत me) न्यत्र श्रेष्ठात्‌ | तस्य ते योगिकाः wer इति, ४ पादः ] AUHTAA | १८ २ मेद्‌ श्रुतेः VE यत्रापि प्राणद्रब्द्प्रयोगः तचापि wea श्रूयते । तसुत्‌- क्रामन्तं प्राणोऽनुत्‌क्रामतोलति। प्राग्मतुत्‌क्रामन्तं सव प्राण अनुक्रामन्तोति | वेलक्ए्याञ्च ॥ १९॥ वेलक्तण्च्च प्राणस्य वचेन्द्रियाणाञ्च। aay बागादिषु प्राणो stata: खामिसेवकवचानेकं aay | daafiaina अवरत yaa उपद्‌ गात्‌ ॥ ze ॥ सरतभौलिकखृष्टिः परमेण्वराटेवेति निर्णेव नामरूपया- करणमपि परमेण्वरादेवेति निखयाय॑मधिकरणारम्मः। लोके नामरूपकरणं क्लालाद्जोवेषु प्रसिदमिति। अलोकिकेऽपि स्थावरजङ्गमे मयूराद्स्ञां afeg ataza हिर प्गभाटे- भेषिष्यतौोति asqifetarat जौवरूपाणमेव वःगादिरूपेणानु- प्रवेशात्‌ तत्साद्चय्येए नामरूपयोरपि जोवएव wu भविष्य. तौति simst निराकरोति gee) संज्नामून्याः क्तिः नामरूपयो नम्म्राणं चित्‌ gaa: यख्िठत्‌ करोति तस्मत्‌ | सेयं देवत चत दन्ताहमिमास्तिस्रिदेवता अनेन जौषेनात्नानु- प्रविश्य नामरूपे व्याकरवःणोति। तासां तितं वितभेकेकं करवणोलि faaqaul परमेश्वरः। सएव नामरूपयोरपि कत्ता । कुतः। SIMA, उप समीपे एकवाक्ये उभधकरणस्य प्रतिज्ञानात्‌ जौवस्य तु तिदरत्‌करणनन्तरं शरौरसम्बन्ध कत्त त्वात्‌ | तस्मत्‌ नामरूपप्रपञ्चस्य भगवानेव कन्त ति fag | २५. । १९८९ अणभाय्यम्‌ | [२ Wa ae मांसादि aa यथाशब्दमितरयोश्च ॥ २१॥ इदमिदानीं विचायते। अरत्रमभितन्त्रेधा विधौयते। तस्य य: खविष्टो घातुस्तत्‌ yay भवति । यो मध्यमस्तन्यांसं यो$ fusaaa: | रापः Waray विघौोयन्त | a: ख विष्टो धातु- wal यो मध्वमस्तल्लोहित। योऽशि स प्राणः तजो- ऽशितं तरेधा विघौयते तस्य यः स्विष्टोधातुस्तदस्ि भवति) यो मध्यमः सा मन्ना | योऽरिष्ठिः सा वाक्‌ अन्नमयं fe सौम्य मनः आपोमयः प्राणस्तेजोमयौ वागिति। तच संशयः) वाकप्राणमनांसि far भोनिकानि arifaq सखतन्चाणोति। एतस्माज्नायते प्राणो मनः सवब्वन्द्रिवाणि चेति श्ुतिविप्रतिः पधात्‌ संशयः | चिदठत्‌कर णप्रसङ्गनोदितामाशङ्गां निराकरोति | aa पूव्वपकच्तमाद | मांसादि भौमं एुरौषमांसादि तेजोऽवनप्रज- fam) ङतः यथाशब्द | waatuafaartegtandt निःस- feng प्रतिपादनात्‌ किमतो aid तद्ाह। इतर्यो् वाचि तुद्यवात्र सन्देहः। इतरयोमनःप्राणए्योरपि भौःतकतं यथाशनब्दः। उद्मय्ुतिस सुतित्लनानुवाद्परा भविष्यति। उपपादकयुतिवाधात्‌ | तस्मात्‌ भौतिकान्येव मनःप्रथतौनौलयेवं. प्राप उच्यते। । AREA तु तद्वादस्तदादः ॥ २२॥ अन्रादिभिविशेष्ते, मनःप्रति सम्यक्काथदमं भवति| AMAIA | रतो वेशेष्यादेव हेतोरन्नरमयचादि- वाद्‌; । ननु कथमेतदवगम्यते । वबेगष्यात्नौणोवाद्‌ व्यचते | अयातमनेन्नाद्यमागायदित्यच प्राणएव wAaqragial निदिष्टः। 4 8 पादः | अण॒भावष्यम्‌ | १८ ५ स कथं तत्परिणामकाय्यः स्यात्‌| वागादयश्च तत्रान्नायमनु- प्रविष्टाः wet प्रथमतो भिन्रतया निरदगात्‌ | तोन भोति- कानि मनःप्रम्टतीनि। किन्तु तच्चान्तराणौति सिद्धः | तदद्‌ इति वप्या अध्यायसमास्िस्‌ चिका इति वेदव्यासमतवत्तिं श्रीवक्लभाचाथ्यविरचिते ब्रन्नूचागभाष्ये दिती याध्यायस्य चतुथः पादः | समाप्तोध्यं दितः यीब्ध्यायः। ठतोयोऽध्यायः । तदन्तरप्रतिपत्तौ रदति सम्परिव्वक्तः प्रप्रनिरपणाभ्यां ॥ १॥ सन्तोपनिषदां स्द्याद्यविरोधे समन्वयः! कथे दौधकता तासां | स aala पिचायते। एकं वाक्य" प्रकरणं UIT: स्वः सहव वा। एकां विद्यामनेकां वाजनवन्तौति चन्त्यते॥ ससाधने डि पुरुषे जन्मना कमणा Wai | केवले वा ययायागे प्रथमं तदिचायते। विचारपृव्वकं तस्य ब्रह्मभावा्ियोम्यता। अधिकारे aa: सिद्ध विषयाव्ठतिस्ततः॥ ्रन्तरङ्गविचारेण गुणानासुपसंहतिः। वह्िरद्गविचारेण कम्मणमितिसा fear 1 Tce AURA | र अध्यायस्य तस्माद्धिकारिणो qafasit: तदनु aq ब्रह्यभावयोग्यता ततो गुणोपसंह्ारः adissfaar इति। aa प्रथते पादे waa ब्रह्मज्ञानोपयिकं ana विचाय्ते। aa पूव्वजन्मनि निष्कामयन्नकतेज्ञोनरदितस मरणे ज्ञानाभावेन यज्ञाभिक्तय- भावात्‌ भतसस्वारकणएव्रयन्नो जात इति। निष्कामत्वाश्च तदधि- कारिदेवाघोनान्येव भूतानोति | देवास्तच aa हत्वा तस्य शरोर सम्पाद्‌यन्तोति पच्चम्यामाह्धतावापः पुरुषवचसो भवन्तोति afa:| aa जोवेद्द्रियाणां होमाभाकेनाश्ुडिमाश््य तेषामपि होमं वकरमिदमधिकरणमारभते। नच पञ्चाह्ृतयो धूममाग UI तच गमनागमनयोवद्धविशेषश्रवणत्‌। तदय za’ विदु- aaa «waa पासते तेचिषमभिसम्भवन्तीति तज्‌- ज्ञानवतोऽपि aafainfasa तथा देवद्तानां ae ata स्यात्‌ ज्ञानायभेव TAA: | पुनराव्रस्िः परं तुल्या । WAIT निष्कामणएव धूममागैः योगौ प्राप्य निवत्तत दति स्मरणात्‌ । भोगायेमेव धूभादिलोकाः। निष्पत्तिम्बु पञ्चाग्नावेव। अन्ने प्रविषानामन्येवामपि रेतोदारा योनित उत्पत्तिरिति कपूय- चरणवणनं | एवं तयीधरमनुप्रपत्रा गतागतं कामकामा लभन्त दृति कामनायां भिन्रएव प्रकारः एथगुपदरेशत्‌। तस्ा- दाम्यशरौरनिष्य त्ये खयमेव गच्छति waufea: शद्धाहोमा- amt aaa « at संवन्ध इति ana: भिन्रपक्ते योनो बवैति। तच ase ओतन्यायेनव निणयस्योचितवादाद्धता वपाङ्गोणत्वा- पत्ते: GAA ग7ानासुपसख्यापकत्ाभावाच्छरौरवियोगे टठेवानाञ् ताव विलम्बं कारणाभावा श्रडारूपा ways Bawa अतो * alarara ai इति खपृस्तकंस्म्मतः ais; | a पादः] AUHTAA | rc 9 aa परिष्वक्तो गच्छतोव्य वं wa Saal तद्‌न्तरप्रतिपन्तो tsfa संपरिष्वक्तः प्र्रनिरूपणाभ्यां। तस्य जोवस्य यज्ञादिकत्तः अन्तरप्रतिपत्तौ अन्तरे मध्य सुद्यप्रतिपत्तमात्तलक्तणाया अवाक योग्यशरोरनिष्यल्यथ' | ate वस्तुतो यज्ञानाभिद्‌ं फल भवति wat सुख्यं विलम्वात्‌ प्रतिपत्तिरेषा तस्य सुष्यफलस्य वा अन्तरे या प्रतिपत्तिस्तद्य' ® बावपेत्तते। अतः सम्यगेव च तत्‌कारण्श्त; संपरिष्वक्तएव रंहति मरणानन्तमेव क्यसमाप्ेः ~ A 4 ध 9 ¢ A सम्यग्ध्तानि तदव संस्तानि प्रतिद्निसस्काराथच् anyza- ~ a a =~ ~ परिष्वक्तः ga शरीरेण व्यवधानात्‌ woes at axatia भ्रूतसच्छाणि सम्यक्‌ तमेवासक्रानि। त विद्याकन्णौ समन्वार- मेत प्यं पूत्वंप्रज्ञा चेति । जौ वपते ज्ञानको fe सखरूपभ्रूता ्आपः। ततर हेतुः प्रश्निरूपणाभ्यां | वेदय यथा पञ्चम्यामाद्ता वापः पुरुषवचसो भवन्तीति wr | रसौ वाव लोकोगौतमागि- (त र + (कस * सतस्यादित्यएव सभिदित्याद्निरूपणं† | wa fe पुरुषत्वं qefa a देहमाचं तञ्जौवाधिष्ठितानामेव भवति सिदवत्‌कार्‌- वचनाच | निरूपणेऽपि चन्द्रौ भवतोति तत्रापि सौमोराजा [qa aqarfasra ह्यन्यस्य शरोर भवेत्‌ तथात्ररतो- © ~~ = = aula अन्यथापि fafadinaaratq) जौवसाहित्य ऽप्यपामेव सु ख्यतं शरौरवत्‌ wi होमस्ततच aga जनयन्तौति न दुःखदहेतुः। तस्मात्‌ प्रस्मनिरूपरणन्यथानुपपच्या संपरिष्व्तेएव e A CA. a ° संस्वतेभूते र इतति fag | * ख पुस्तक तदथे' दूत्यारभ्य MARAT fy @eq एतावतृपर्थ्न्तं नास्ति । तत्त लिपिकरप्रमाद्‌देवेत्यवगन्तव्य' | + arfatafa खपुस्तकसम्मतः UIE: | १८८ अणुभाव्यम्‌ | | ई see MARAT तु भूयस्त्वात्‌ ॥ २॥ ननु कथं अ्रूतसंरकारमाचत्वमवगम्यते। यावता प्रश्रनिर- प शभ्यामापएञावगम्यते। नच तावन्रचसंस्कःरकल्ं। निया- मकाभावात्‌ | असिं चेवतेन मार्सञ्च यजमानः TUR TA दति विरोधयथेति wet निराकरोति तु we: |) अपामेव ग्रह शेन तेजोऽवद्रानि ग्य्डोतानि ज्ञातव्यानि कुतः त्यात. कलात्‌ लोकादि्निश्माणानन्तरभाविवात्‌ ता आपस्िहत्‌क्षता- एव । श्रतस्योऽपि ग्डोता Bai ग्रहणेन | उपलत्षणएत्येऽपि अपा- मेव ग्रहणे हेन्तरमादह। श्वूयसत्वात्‌ । शदतलादिशेषाभावात्‌ मध्यभावाच टो्िततुखखयत्वेन भा रूपे नाग्रे वक्तव्यत्वात्‌ शदाया- मेवेदं Wt बद्धदहेतुकलभेव wae बद्धा परिणामा । द्रव्य- भ्रूयःकरतच्च। तस्मान्नियामकानां BARAT SUT AHI ग्रहण | प्राणगते ॥ २॥ afent नुक्िमुक्ता लोकिकोमादह। प्राणस्य गतिः प्राण- गतिः तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्करामतीति प्राणप्यायनजनकल्वा- eat प्राणो गच्छन्‌ खाप्यायकं witaa गच्छति, HART eat टृहसब्यन्धः। Bal AUT गच्छन्ति। क्रमसुक्ताउपि टेदपम्बन्य इति पोराशिज्ञाः | देबभावद्त्यौ पनिषद्‌: । अरतौ दूर्‌ प्राणएगतिरनेव। अतोऽपां मंस्रंषो amet | चकारात्‌ विद्या- HUT समन्वारभेते पूचप्रज्ञा चेति सकश्चसदहभावं बोधयति द्युतिः । तस्माद््धिः परिष्वक्तो गच्छाति | स्रन्गदिगतिश्रुतेरिति चन्न भाक्तत्ात्‌॥8॥ स्ुतिविरोघं परिचरति । परस्परविरोधे व्यवदखा वा ९ पादः] | अणभाष्यम्‌ | (cd वीष्यते| ननु aay परुषस्य wagig बागप्येति aa प्राण इत्यादिना अन्वादिगतिः प्राणानां भूगते। नचगोपधौ- लेमानि वनस्पमरतोन्‌ RAT इत्यत प्रत्यक्षषिरोघःदाधितविषयेयं खुतिरिति ata’ | आध्याल्मिकैन्द्रियमध्यपाताल्लोमकेशा अप्या- ध्यासिकाएव ग्राह्याः| येः कण्ड़लावख्यप्रनो लिः टृष्यसानानि तु गोलकस्यानानि | तस्मात्‌ प्राणोत््मणुतिरन्वादिभावयुत्या बाध्यत दति चेत्‌ । A) भाक्तलात्‌ ¦ प्रकरणव्यतिरकेणासुता- विषते प्रत्ता भाक्ता भवति। अथ ea जारत्‌कारब आर wit: प्रपच्छेत्यवर ग्रहनिरूपणानन्तर wa’ दृष्टा स्वियमाण- प्रञ्यनामेव न जडहाव्यन्यज्नदातोति प्रतिज्ञाते प्राणोत्‌क्रमण- प्रे नेति प्रतिवचने वागादीनामन्याद्भावानुवाद्स्ततीो मन्वणात्‌ जोवस्य ब्रह्मभावोऽवगभ्यते। सास्ग्यागतत्वात्‌ । ate यदूचतुरिवि wanda भिननप्र्रोत्तरा। उभयोवंचन- विधानात्‌ ब्रह्मविद्या च War) उत्‌क्रमण्द्युतस्तु स यत्राय TWO waa ब्राह्मणे Maw परलोकविदादाखे'। निष्का मति agaaaifzar प्राणानां विद्धारसाघकःनां निगमन माद अतो सुक्तामुक्तविषयभेदस्य व्यवस्थापकस्य विद्यमानः लादन्यादिभावश्रुतिनत्‌क्रमणयुतिवाधिक्ता। तस्माद्न्यच fast धञ्मोऽन्यतचावसासाम्यात्‌ चोज्यनानोभाक्ताभवति। अतः प्राणोन्‌- क्रमणमस्ति। तस्मात्‌ सम्परिष्वक्तो गच्छतोति सिदम्‌। प्रयमेऽश्रणादिति चेन्न ताणएव चय पपत्तेः ॥ ५ ॥ fafazing परिदिरति। असौ वावनलोको गौतमाग्न- Raa देवाः यड जुह्तौति Baus न सङ्गोत्तिताः। अपां R20 रूएुभाष्यम्‌ | [ ५ अध्यायस्य fe पञ्चम्य.माद्नतौ पुरुषवचनं । श्रद्धा मनोधम्धः स कथं इयत इति चेत्‌ । at मनसा ve भविष्यति तथःप्यर्णा न्यायेन ध््ममुख्यचः। तदि कथं प्र्नोपसंहारौ। परोक्त atzistaafa चमसवत्‌ wear ara इति Was) wie- हेतुसाम्यात्‌ | चन्द्रमा मनसोजात इति Gaara भवि. ष्यति। तस्मात्‌ प्रघमाह्तावपामख्रवणात्‌ न ताभिः सम्परि- wal गच्छतोति चेत्‌। न} Alva अपएव रदाशब्देनोच्यन्ते | दि युक्तोऽयम्थः। यथा कमःकारेआपः खद्धाशब्द्‌ नोच्यन्ते तथा प्रक्षतेऽपि पर नोपचारः Goud: | उपक्रमोपसदाराव- न्ययाकन्तं' युक्ता । चख द्धासहभावः संस्कारहारेण संस्कतेखु way सिद्धः। तेन मनःस्थाने आपणए्व वाच्याः चन्द्रमा मनसो जात इति तु भिन्ना खटिः। खदाप्रयोगस्तु कामनाल्लतव्याटच्ययः। तत्र फलएव Bea Hala | यो यद्छृडःसएवस इति खदाया आशयस्य विषयभावजनकत्वात्‌ कट ; कश्यभावाय ASTI: | ततः GHA’ HTT: यजमानरूपा इवमाना भवन्तोति सिद्धं भवति | तस्मात्‌ प्रघमेऽप्यपामस्ति wa | aa त्वादिति चेन्नेष्टाद्‌ कारिणं wala: ॥ ६॥ खितमेतच्जौवः aaa रहतौति । ate विचायते) सव्वं silat सम्मरिष्वक्रा गच्छन््याहोखित्‌ ज्ञानोपयोगिन द्रति विमशः। aa पच्चाद्धतिप्रकारे नाधिकारिणः ati a2 fe गुतानुसारिकल्प्रना। sal विशेषय्यःखुतत्वात्‌ qa षामेव पञ्चाहतिप्रकार ईति चेत्‌। न। इष्टादिकारिणां प्रतौतेः। साघारण्पक्तं दूषवति। इतः इष्टादिकारिण्णं ९ पदः] अणुभाष्यम्‌ | २०१ प्रतौतेः। इशादिकारिणः प्रतोयन्ते aerate देवकटेलेन च। सोमभावषाम्यात् # दशटादिक्षारिणां धूममागव्यत्पादने सोम- भाव उक्तः। sata प्रयमाहतिफलं सोमभाव उच्यते। भरतः खुतिसाम्यादपि इश्टाद्िकारिणो teanfa faz | भाक्तं वाऽनात्मविच्चात्‌ तथादि दशंयति yo ॥ किचित्‌ दूषणं परिहरति । aqafe अुतिसाम्येन सोम- भावादिष्टादिकारिणो रदन्तोव्यु्यते तदा सोमभावे तेषामनिष्ट यूयते | तद वानामन्रं तं fat भत्तयन्तौति समानखतौ चाप्याय- सखयापकत्तौयसखेत्येवमेतां स्तच्च waanifa चन्द्रटृष्टान्तन ते च Waa | ततश्च देवाः खातर पजेन्येऽगरौ कथं जुहषुः। श्रत पञ्चाहत्यभाव caine परिहरति वाणब्दः तेषां सोमभावी गोण: HAUZ! प्रतेऽपयङ्गारत्वाचन्द्रमसः कथमाञतिफल भवेत्‌ । सोमभावस्य भाक्त्वमगरे निरूपयिष्यामः ददानो भक्त- णस्य गौणत्वं निरूपयति अरत्रभावे fe सुख्यं भक्तणं भवति तद AMAA नोपपद्यते | ब्रह्मन्नाने त्‌ भवतिस uw भवति तदे तत्यण्यन्‌ खछषिवांमदटेवः प्रतिपेदे अदं मनुरभवं सूव््चेति। प्रकते तु तत्र । अनामविच्वात्‌। तथा सति मोत्तएव waa | अतो भत्तणमपि गोणं। तथाहि । afata गौणभावं शब्दस्य बोधयति । अरय योऽन्यां टेवतासुपास्त इत्यत्र यथा पशुशब्दएव- मतापि भक्तणं सद्क्रोडनं VARA: | चन्द्रतुल्यापदेणाय तथा- वचनं i तया सति तेषाममरत्वेन तथा ofa: | चन्द्रस्य भक्षणं * सौोमभावसाम्यल्ादेति पृर्तकान्तरसमभतः Ws: | † गौणभावे इति पुसखकान्तरसम्मरतः ws: | २६ QR AUHTAA | [ २ अध्यायस्य तु चयाद्नुमौयते zen प्रयमोऽपिवत्त बद्िरित्यादिरूपया | दटेवानामभच्णं भगवद्वयवानाभेव | अश्ननएनशने तस्याविसच पाधिभौतिकानां देवानामशनमेव। तस्मादइक्तणस्य ATTA सोमभावे न काविन्ता। छताल्यये ऽन्‌ ण्यवान्‌ दष्टस्मतिभ्यां यथेतमनेवच्च ॥ = प्रयमाङ्तिः सफला विचारिता fede विचारयितुमधि- करणारम्भः। सोमस्य पञ्जन्यरेतावे्लिमिति सोमादष्टिभावै रूपरसाटौनां Vaasa प्रतोयमानत्वात्‌ यागख्यावान्तरफलं तत्र भक्त इति निथितं। aa ana.) किं सव्बैमैवावान्तर. फलं तच भुतो आआदोश्िद्नुश्यवान्‌ टिम बतोति | सदासन- afaanafa सद्‌ाचारथुकएवस्यादिति च्राचारदनं न पुनन्ति वेदा दति बवाधोपलब्धेः। अतो विचार उचितः। तव्रावान्तर- RAAT शच्रवान्तरफलत्रबाधात्‌ ज्ञानोपयिक्रश्रौरभावादेव सद्‌ाचारसिद्धेः। प्रयोजनाभावाच्च निरनुश्यएव afeura प्राप्रतौल्येवं प्राप्न उचते | छताल्यये अरनुशयवान्‌ | कतस्य सोम्‌, भावस्य अत्यये नाथे सति अनुश्यवान्‌ अवान्तरफलसाधकलेग- afeaua afeura प्राप्रोति | कुतः । दृटस्मतिभ्यां | दृटन्ता- वत्‌ भोगसाधकमूलद्रव्यनागेऽपि भोगसाध्कतादशटहवखादि- सद्धितएव तस्मात्‌ स्थानादपगच्छति | SVU BAYA देहपातो भवेत्‌ #1 श्रतो यथा लोके सानुश्यः। खतिञ्च + दटेष्ट्पातः स्यादिति वा पाठः| ४ पट; ] अणभाय्यम्‌ | RIS ATA नः सखरग्यसुखावशेषितं खिष्टस्य दत्तस्य कतस्य शोभन | तेनाजनाभे सरतिमज्जनन्म नः Big वर्षे हरियेद्जतां शं तनोति ॥ इति टेवगाथा। wat ज्ञानोपथिकं wa अनुशयवत- एव भवति | श्रन्यथा पूबेजन्ररत्यभाषे विषयासक्तिः प्रसज्येत । ननु अनुशयसहङतएव जोवो atfs: परिष्वक्तो भवेत्‌ aa श्राह । यथेतं यथागतं | अन्यया प्र्निरूपण्यो वधः; स्वात्‌ | afe तावद्बान्तरफलसाघधकसहितः स्यादत BIS | अनेवच्च | एवंप्रकारयुक्तागमनं नास्ति भीगस्य जातत्वात्‌ | चकारा दराग्यसदितोऽपि। तस्मादनुप्यवान्‌ भिन्रप्रकाराद्धिः परि Sat टेवक्षपासदितो हषटिभिवतोति चरणादिति चन्नोपलक्तणाशति काष्णाजिनिः॥ = ॥ fafgztagi परिदरति। ननु नातोात्तमजदाथमनु- श यीऽपेच्छयते चरणाटेव भवष्यति। तद्य दद्ध रमणौयवचरणा अभ्यासो यत्तं रमणोयां योनिमापद्येरन्‌ इत्यादिना यः ya- sata विद्दिताचारं करोति स उत्तमं जद्मप्राप्रोतिः। यसु निषिद्धाचरणं करोति स खादियोनिं प्राप्नोनोति साघुकारी साधुभवतोत्यादिुत्या च प्रतिपाद्यते प्रते तु तस्य रम- MITA चरणादेव तस्य सम्यगजस् भविष्यति किमनुग्राय- सखदभाव्रेनेति चेत्‌ । a, चरण्युतो या योनिसर्क्रा सा उप्र aqua waa पूव्वैजन्मनि सप्रोचोनं aafafa ज्ञापिका नतु तस्मिन्‌ जन्मनि समौोचोनकरगे निधासिका | अन्यया २०४ अणभाष्यम्‌ | [ ₹ श्रध्यायस्य ब्राह्मणानां निषिद्धकरणं नस्यात्‌ | तस्मादनुशव)ऽपेद्यते ज्ञानोपयोगाथमिति काष्णाजिनिराचार्य्यो मन्यते। काष्णेजि- नियदहणं पञ्चाश्रिविद्याया भिन्रप्रकारत्रज्ञापनायं | तस्मादख समते भिन्नत्वात्‌ न wet न चोत्तरं | नहि पञ्चाध्िविखायां य॒रुषादन्यभावः सम्भवति प्रकरणएप्रिग्टहौता युति नन्यत्र न्यायसम्मादिक्ता] ्रानथंक्यमिति चेन्न तदपे कत्वात्‌ ॥ १० ॥ नन्वेवं सति चरणयुतिरनधथिंका | ज्ञापनायां प्रयो- जनाभावात्‌ | war विधायकल' यतेः इषटानिषटफलबो धक युति- वत्‌ । अतः कञ्ममतारतम्येन फलविन्ञानात्‌ निष्कामकश्चकन्तः न्नानोपयोगिदटेदहविधानं भविष्यतीति अनुशएयसदभावो व्यथं इति चेत्‌ । al तद्पैचत्वात्‌ । धूमादिमागंस्य तस्याः चुतैर- पेचत्वात्‌ | काम्ये्टा दि कारिणः फलभो गानन्तरमुत्पत्तौ सुखा- नन्तरं दुःखमिति न्यायेन पापस्येदोपखितत्वादसमीकचौनश्रौर- uifaat भवत्विति रमणोयानुष्ठातृणणं रमणोयश्रौरप्रा्भिरेव बोध्यते * नासमोचौनशरौरमिति। तस्माद्‌ न्यनिषेधार्थ' are कत्वान्नानुशयप्रतिषेधिका। fagi रमणौययोनिः क्िमाकस्मिकौ सकारण a) नाद्या वेदवादिनां । feat तु aaa पिललोक इति वस्वादित्यदूपता च वक्तव्या प्रजामनु प्रजायन्ते श्मश्नान्तक्रिया क्रत इतिच । चेविदययामां सोमपा इत्यादिना इन्द्रलोकभोगा- नन्तरं तथेव पुनभवनच्च वक्तव्यः | न च सव्छषामेक्यः भिन्र- ~~~ * नन्याप्रनासम्भैखोनशरपैरमिति ख-पुसखकमम्पतः पाठः| १ पादः] AUHTAA | २०५ SIS] । तस्मात्‌ कर्मकटवेचित्यण श्रतिरूतिमेदा समयं - यितव्याः। नत्वेकमपरतर निविशते उपरोधप्रसङ्गात्‌ | तथा च प्रकृतेऽपि अनययाभावे भक्तणभवनयोनिवमोन सात्‌ । ब्राह्मणदौनामघन्ने बलिहरणे श्वचण्डालयोभक्तणं | त्राद्मण- भच्तणेऽपि मलभावे शूकरभत्तणं। श्रन्‌गशयस्य नियामकत्वे तुषा- दिष्वत्रभावएव यावत्‌ समीचौनरेतोभावः। तस्मादुपलच्णतेव चरणश्ुतेयुक्ता | तस्मादन्‌श्यसहितएव afew प्राप्रोतौति सिच | सुक्लतदुव्कते एवेति तु वाद्रिः॥ ११॥ फलांशएवानुशय इतितु aad | कश्य फलय दयमेषैश्वरे- क्या नियतं। क पुनभेगवत्‌खरूपमेव aware सींशोऽभि- व्यक्तः | waa तदादिसंयोग द्रति aud) अन्तसंयोग- पच्चमारहेकटे शित्ज्ञापनाय। सुक्तदुष्क्ते एव विहितनिषिद्ध- HUT अनु्यद्रति वादरिराचार्य्यो मन्यते। तेन मोत्तपय्यन्त- मनु शयोऽनु व्तिष्यत दति सत्रफलं । तुषन्दन निरनुश्रयपन्त- aga नास्तोत्युक्त। एवं दितौयाद्ृति निर्धीरिता | अनिष्टाद्कारिणामपि च श्रुतं ॥ १२॥ quaa विचारे एक्येवा। पञ्चाङ्तिधूममागयोः सोम- भावं गतस्य पुनराठत्युपसंहारे उपलचणेनापि पापाचारवता- मुपसंदारदशनात्‌ तेषामप्याहतिसम्बन्धो धूममागच्च प्राप्नेति! तन्निराकरणायमधिकरणारम्भः! नन्वनिष्टादिकारिणामपि सोम- भाव; यूयते) दष्टादिकारिव्यतिरिक्रानां ये वेके चास्मा २०६ AUHTAA | [ २ अध्यायस्य ल्लोकात्‌ प्रयान्ति चनद्रमसमेव ते सव्व गच्छन्तीति कौषोत- faa, समामनन्ति। अत्र च कपूयां योनिमापयन्त इति पयथवसानं | तेन wa dead mahal अयमाशयः | कम्म aufandfafafan विधायको ae: afagia जुद्ध- यात्‌ यस्य aeq Fel च विषिते चिपूरुषः a fear- दूनजातानि | ब्रह्मणादौनामपि चिविधकरणं सम्भवति | न इदि सब्वौऽप्येकान्तती fafea at प्रतिषिदंवा करोति । ततो विददितकर्तुरपि त्रयसम्भवात्‌ ज्ञानाभावेन फलभोगनेयत्यात्‌ सोमभावानन्तरमेवाकश्रविकम्यभोगो वक्तव्यः| श्रतएवाविशेषोप- संहारो | तस्मात्‌ सोमभावानन्तरमेव स्वेषां जन्ति प्रापनं | संयमने त्वनुभूयेतरेषामारोदावरोदौ AH ASMA ॥ १२॥ तु शब्दः पच्चं॑व्यावत्तयति । . विदित्यतिरिक्तकततेणं संयमने यमसत्रिधानेसुखं दुःखंवा aqua आआरोहावरोद्ौ अनुभवाथमारोदं अनुश्रयावरोद इति। कुतः। azfaes- मात्‌ । तेषां गतिविसदटशौ eat वेदे fe प्रथमं विदिता दधा गतिः सकामा निष्कामा चेति | खकामा यथाकाममनन्त- विधा। निष्कामाज्ञानरदिता। fefaar वदिकश्द्यस्मात्तं - Haq तच गद्यस्मात्त यमः Wa सोममावः। aa वेताम्नि- विधानेन निष्कामानामदम्भानां ga स्यादित्यधिकारिविश्रेष- णात्‌ विशेषतः सामान्यतख प्राय्ित्तविधानात्‌। यद्‌रबीचौन- मेनोश्तरणदयावाम्तस्मान्मचत इति तरति तरति ब्रह्महत्या fafa च सव्वैप्राययित्तविधानात्‌ ब्रह्यानुभवाभावे सोभगति- १ पादः] अणभाष्यम्‌ | २०७ रेव । पूव्वजन््ध स्य वित्तशदाबुपयोगः#। तदानौन्तनस्य गङ्गा alae: wage) अननः पापस्याभावात्‌ पुणस्योपक्तोण- त्वात्‌ तस्य पञ्चागिनिप्रकारएव न्नानोपयोगिजनस्मनि पापसखञ्चषा- भावोपायमये वच्चति। पिलमेघत्यमाद्धतिमन्स्तु मन्तत्वाच- मसवन्न गतिनियामकः | चेताग्निविदयारह्ितानां पुखपापाप- भोगो यमएव। वेवम्बते विविच्यन्ते ये राजनि तै जनाः। ये fut सत्येनेच्छन्ते य उ araaarfea: 1 षति यमगतेः पञ्चाग्निविवयायाञ्ेषा व्यवम्ा | चित्तएदि- भावाभावाभ्यां वा अवश्यं काण्डदयव्यवस्था एकस्य त दकतव्य' सकामनिच्कामभेदौ वा बेदटान्तिनामपि uray यमापेत्तणात्‌ सा गतिवक्तेव | तस्मान्न खव्वषां सोमगतिः | स्मरन्ति च ॥ १९॥ स्मरन्ति च व्यासादयः यमेन TEMAS TAZA जगत्पते | qa त्वमणश्भं Wa vast कृपते शम ॥ safe | चकाराल्लोकप्रसिडधिः। aig ay lly i ~ ~~ € + © ध चेत्यनुवत्तते। पापोपभोगाये' यमालयगमनमङ्गौकन्तव्य यतस्तच नरकाः सप्र सन्ति रोरवाद्यः | WAT SA सख्याभेदे- * चित्तगुद्धानुपयोग इति ख-पुस्तकसम्मतः पाठः | + येच दूति ख-पुस्तकसम्मतः पाठ. | Roe अणभाष्यम्‌ | [3 अध्यायस्य ष्ववरकत्ता। सव्यैया निराकरणाभावाय सप्तग्रदणं | तस्मादयम- गतिरस्ति | Tafa च तद्व्यापारादविरोधः ॥ १६॥ किच्िदाशद्का परिहरति। ननु नरकेषु चित्रगुमादयो भिन्ना एवाधिकारिणः सन्ति। तथा सति ठतौयः पत्तः स्यादत Sei तच नरकादिषु येऽधिकारिणस्ते यमायत्तासत्सेवकाः। श्रतो यमस्येव तवापि व्ापारान्र ठतौयपक्तप्रािः। चकारात्‌ सुखदुःखभोगीऽपि। लतौोयपकच्षएव विरोधः | aqar यमगते- मन्तलिङ्सिद्धेः पापस्य च पौराणिकत्वे चन्द्रगतिरेकेव स्यादिति विरोधः | तषां यमसेवकवे तु मन्वलिङ्गपोषकत्वान््रागदयसिदेर- विरोधः| तस््रायमगतिरस्तोति far | विद्याकम्मेणोरिति तु प्रक्षतत्वात्‌ ॥ १७॥ साधारणत्वाभावाय पूव्वाक्रायंसाधकमधिकरणमारभते। ननु ये केचास्माल्लोकात्‌ प्रयन्ति चन्द्रमसमेव ते wa गच्छ- Maat ze: का गतिः| पञ्चाग्निविदयाप्रस्तावे वा यमगतिः कुतो नोक्ता। तस्मात्‌ वेद्विरोधात्‌ न ठतौयपक्षसिडिरित्या- net परिहरति तु शब्द्ः। अत्र वेदटान्तेगौणमुखखफलटेहार्धंः विद्याकर्णोरेव हेतुवेन निरूपणं । विदयया रेवथानं कमणा सोमभाव दृति तयोरेव प्रसतत्वात्‌ कारणत्वात्‌ । तेन कौषौतकि ब्राह्मिऽपि प्रक्षतत्वात्कभ्थिण एव स््वैशब्देनोक्ताः। watfa न यममागे Va! तस्पात्‌ विद्याक्मणोमुख्यत्वान्मरा गंदयमेवोतं नेतावता ठतोयवाघः। ९ पादः | अणभाष्यम्‌ | ५ ~ नं ठतोयं तथोपलन्‌ धेः ॥ १८॥ ननु इयोः Wax यत्ततीयो मागे उक्त श्रयैतथोः Gala कतरेणचन तानौोमानि ञद्रा्यसकछदरावर्त्तीनि भूतानि ` अवन्तोत्याद्ना जुगुपे तेत्यन्तेन हतोयनिन्दया दयोः स्तुतिरिति awa ठतौयोसु fa यममागशेत्यत wae) न ee मागं तथा पु्छपापयोरूपभोग उपलभ्यते | यतः समानन्राह्मणि कौट, पतङ्गा afe दंदशूकमिति यौनौ निदतेवियमानलानत्र महत्‌- पापोपभोगः। नापि कौरादिषु मदहदासुखोपभोगः। एकवाक्यता चोभयोयेकता | यद्यपि मदाराजादिराजदण्डादिषु तथोपभोगः सम्भवति aaa रमभादिसम्भोगे * नरकेषच यथा तथान सम्भ वति। जडेतु पञ्चग्याद्वतिभरतएव दोषरेच्छया जन्महय- मधिकं तविभिरिति वचनात्‌ भरतोऽहमिति प्रतोतेख। ततः पूष्वैमस्मरणादाल्याद् वदेव TAA | तस्मात्‌ जायखेत्यादि बंल- चखाद तिरिक्तो यममागः। पच्चाद्धतिनिवमाभावम्॒ च्रानोप- योगिदेदहेप्यं वतरणे | yfeartara aa दोषः | Wala sfa च लोके We tt साधकान्तरमाद | श्रपि च लोकेऽपि मूच्छादिषु यम. तोकगमनसम्भाषणएपुनरागमनानि Waa | दशना ॥ Re यमपुरुषा दृश्यन्तेऽपि कैधिद्जामिलप्रश्तिभिः। चकारात्‌ * सम्मीगेनेति ख-पुस्तकसभ्मतः पाटः) ag २१० AUUTAA | [2 खध्य्यस्य \ ४ : N तेषां वाक्यादिश्रवण | तस्मादवखतमागेन किमपि वाधक fafa faz । ठतोयश्ब्दावरोधः AMAA ॥ २१॥ ठतोयामाद्धतिं faatcafa | aa atta भवतोति aat- यातिः सफला | पूदयं शब्दे कसमधिगम्य । दष्टेरत्रमिति साधनफलयोः Waaara afeataua भवति बवोजव्यति- रेकेण । बोजष्य fe फलं a निमित्तमाचेण तद्भावो वक्त Twa | तष्माद्सङ्गतं वषटेरन्नमित्याश्ड्यादह। ठतोयशब्दाव- रोधः ¦! दतौयाद्धतौ शब्देन शब्द्साम्येन कारणभूतस्य जलस्य अवरोध TET | स टेव सौम्येदमग्र असोदिव्यत्र तत्तेज tad बह्धस्यां प्रजायेयेति तद पोऽरूजत तस्माद्यत्र a च शोचति खद्ते* वा पुरुषस्तेजसएत तदध्यापो जायन्त waa कारणरूपापां निरूपणे भशोकजलमपासुक्त' | wt च तस्माद्यत्र क्च वर्ष॑ति तदेव भूविष्टमत्र' भवतोति अतः पञ्चाग्निविद्यायामपि टेव- होमात्‌ कारणभूरूतेव afestdfa † नात्र बौोजान्तरापेत्ता। श्नोकपदरेन यद्शुभ्रोयत aguay डिरणखमभवर्द्ति सहायः सूचिनः। यद्यपि amram wait तथाप्यत्र एधिव्या श्रिसमिद्रूपत्वादवसेव | तस्मात्‌ कारणप्रक्तियुक्ताया get भवतति न काप्यनुपपत्तिः | साभाव्यापत्िष्पपत्तेः ॥ २२॥ किखिदाण््य परिडरति। ननु कारणजलदूपदठष्टिरितच * सखद्ते इति ख-पुम्तकग्टद्टीतः पाठः | + जातेव्यारग्य सूचित दरयन्त ख-पुस्तके नास्ति। re STA RRQ TH AMMA यतः * AHATARTA AA TSTANIA TA AT तस्मिन्‌ यावत्‌ aanaafaar अ्रयेतमेवाद्वानं yafaaud यथे- तनाकाश्मिव्यादिना तिलमाषा इति जायन्त इत्यन्तेन तत्न यथेतमिल्याकाश्एव अक(श्ाचन्द्रमसमिति पृव्वेमुक्तत्वाद्‌ाका- श्य मागतव बायुभूत्वा धूमो भवतोव्यादिषु तन्तद्वावः श्रयते | तै च विक्षताः। तद्‌नन्तरभावित्वात्‌ घ्टिरपि विङ्तेव। तस्मात्र कारणत्वमिति आशङ्य परिहरति। साभाव्यादिरूपापत्तिः। शाभाखापत्तिरेव | वावुवदाभा आभानं। मध्ये वावुमण्डलेनाग- च्छन्तो आाद्धतिवायुभवनशब्देनोच्यते, आ्कतेरेव पदार्थ. त्वात्‌ । व्यापत्तिश्ब्टन च तेजोभावापन्नस्य जलभावापत्ता कान्तिनाशणन्राशदबेति दयोतयति | कुतः । उपपत्ते; | तथैवोप- पयते चिचतुरगादिषु विकारस्य विकारान्तरापत्तावियभेवं व्यवसा उपासनायां नतदपि। ay wart खुतेवाधः | प्रति- नियतपदाथां fe ते भवनावरोदहाभ्यामेव तथावचनात्‌ | अन्य- स्यान्यभावं वदृन्तौ खुतिरेव गोणवं वदति। कारणांगभाव- व्यतिरिक्स्यले तथेव प्रतोतेः। तस्मात्‌ तद्ाङतिमातरेण न स्वरूपान्ययाभावः | a = alfafacu विशषात्‌ ॥ ee ll उपपच्यन्तरमाह। तद्रूपता च नातिचिरेण न बहुकालं तदरूपता । gat विषात्‌ | न्रभावापन्नस्यव AAAS णात्‌ | aat बे खल्‌ दुनिष्यपतरभिति प्रापतसरं प्रपततरं वा| ~>, ~ * य॒त दूति agar नास्ति। ~ RR AURA | | २ अध्यायस्य वणत्ोपः छान्दसः | अतः Calatgat न fatiararfa वह- कालस्ितौ डि तद्रूपता। कारणएवशादेवानां मनुष्यभाववत्‌ | भित्रपकन्ते न कोऽपि दोषः एेक्यपक्ेऽपि ज्ञानवतो ग्यदस्थस्य दुज्ञभत्वादेवं वचनं । तस्मात्‌ zeta भवतौति faw | अन्याधिष्ठितं पृञ्चवद्भिलापात्‌ ॥ २8 ॥ चतुधी मडतिर्विंचाथते। ननु dans: कञ्मदोषैथाति स्थावरतां नर इति कथमस्यात्रत्वं। अपृव्वात्रत्वेऽपि awa- पाकादिषु क्तेन जीवस्यापगमात्‌ कथं रतोभावः। चव्वरौ- द्य पाकस्त्वावश्यकएव | न च जोवष्य जङ्भावः। मय्यादा- भङ्गप्रसद्भात्‌। तस्मात्‌ RIAA Talay इत्याशङ्य परि- हरति । अन्याधिष्ितेदृषटेरत्रभावसमयएव थन्येर्जीवरधिद्ितो arate तस्मिन्‌ श्रपूव्यवत्तहञावापत्तिः* अतिथिवत्‌ पूव्व वैलक्षण्येन atl gai, श्रभिल्ापात्‌ | त्रोहियवा ओषधिवनस्पतयस्तिल- माघा इति पव्ववत्तत्तद्वावमातं न वदति कितु जगति खित ब्रौद्यादिभावणएवाभिलप्यते। तथा सति यथान्येषु ब्रौद्यादिषु तद्‌ धिष्ठाटदेवतया नियुक्ता जौवास्तानावमतवेनाभिमन्यन्ते एव- मतरापौोति न कोऽपि दषः अधिष्ठाने fe वेद््‌ना। मरणानन्तरं क्रिभिभावस्य द्त्वात्‌ | तस्मादन्स्य रेतोभावोयुक्षः। अ्रुद्धमिति चन्न शब्दात्‌ ॥ २५॥ किञ्िद्‌ाशङ्य परिहरति | ननु अन्याधिष्टाने अरङ्गक्रियः £ श्रपृव्ववत्‌भावाप्रत्तिरिति खः | + तिलामासा इति a’ | ९ पादः ] AUHTAA | २१२ माणे & यातना जोवानामश्इलादग्रुदमनरं खात्‌ | तथाच कथं. योग्यटरेह दति चेत्‌। a) शब्दात्‌। देवा अन्न जुह्ति तस्या आदधते रेतः सम्भवतोति देवेराहुतिरूपेण Dasara wea | अन्यस्य दि संस्कारेणेव एदिरन्यया यावच्जीवं का गतिः स्यात्‌ | तस्मात्‌ सस्कारगब्दाच्छदबमेवान्न 1 । रोतःसिग्येगोऽथ ॥ २६॥ पञ्चमाइतिं विचार्यति। ननु कथं पुरुषेऽत्रहो माद्र तोभावः | बाल्यकौमारवाद्धकेषु व्यभिचारात्‌ तारुपखेऽपि न हि सव्व मन्न रेतो भवति। जातमपि न नियमेन योनौ सिच्यते नापि Squat | पुरुषप्रयनस्य विद्यमानलादित्यारड्य परिहरति | रेतःसिग्योगः। पुरुषशब्देन पौरुषधघम्म वानुचयते। dare t देयकालसंविधानेन मन््रवद्रतःसेकसामष्य'। न Paarl जनोनं साव्वैचिकं वा तद्ये टेवापेत्ता तथासतिन कोऽपि व्यभिचारः । कथं पुरुषशब्दमात्रेए च न्नायते तत्राह | TY च्रानन्तर््यात्‌ | शरोरायमेव देवस्तत तच होमः AA: | तत्कथं पञ्चमाह तावेवा- न्यथा भेत्‌ | तस्मादानन्तथात्‌ परुषाद्ति नांच रेतःसिग्योगः। योगश्ब्देनाचापि अन्याधिष्ठानेन रेतःसिग्यो गाभावः। योनेः WT ॥ २७॥ यमानं निरूप्य फलं निरूपयति | तस्या arama: * galas अनड्गैक्रियमाणे इति ख' | + शुद्धत्वमेवान्नमिति ख । † पुरुषेति qo | R08 AUHTAA | [3 खध्थायस्य सम्भवतोल्यु्पे। at सन्देहः। योनावन्तःखितमेव फलं बहि- fata वेति। aa गभेशब्ट्‌नान्तःसितएव waza afa- वाधः स्यात्‌ । उपसंहारोऽ्यये कन्तव्यभावादुपपद्यते। ततश्च षएस(सानन्तरं गभ Waa जननानन्तरं नगुरूपसच्यादि- कार्त्तव्यमिल्याशङ्गय परिहरति योने्निंगतं शरोर गभशन्दे नोयते । अरगनेरयितस्येव फलरूपवात्‌ | मध्यभा वस्या^प्रयोज- कत्वात्‌ | मापरिपाल्यत्वाय गभेवचनं। कलिलादिभावे पुरुष- वचनत्वाभावादुपसंहारानुपपत्तिश्च। शरौरणब्देन वेराग्यादि- qa: afar: ag स्यं agtuataa जात इति। तस्मात्‌ योग्यदटेदहः साधनसदह्ितो ब्रह्मन्नानाधे' निरूपितः इति श्री बेदव्यासमत वन्ति वह्लभवषिरचिते AMAA भाष्ये ल तीयस्याध्यायस्य प्रथमः पादः| सन्ध्ये खष्टिराद fe? | पूर्वपादे अधिकारियोग्यदेद्ोनिरूपितः। ददितोये tae सुक्ियोग्यता निरूप्यते । तच प्रथमं स्वप्न निरूपयति । स्छप्रस्य सत्यत्वे तत्छनगुणदोषसम्बन्धो Tag भवेत्‌ । aay निरूपिता शुदिव्यर्या स्यात्‌ । अतः खप्रस्य मिथ्यात्वं प्रदशेथितुमधिकरण्ण- Ta | तच पूव्वेपत्तमाद। सख्य स्वप्र खृषटिराह। तस्य वां एतस्य पुरुषस्य दे एव स्थाने भवत इदञ्च परलोकस्थानं च सन्ध्य तोयं स्वप्र ्यानमित्यु पक्रम्य न तच रथा नरयव्रोगा न पन्धानो ‰ मधष्यवाभावस्येति ख | + qa ea इति ख| { नटतर्या रथयवोगा इति व्र | २ पादः] अणभाष्यम्‌ | ९९५ भवन्त्यय रथान्‌ रथयोगान्‌ पथः wafa* इत्यादिना रुष्टिराह \ waq स्थाने ृष्टिरस्ति यतः aia: सखयमेवादह। युक्तथाय- मथः यथा wfaraefa तथेव ay ema) देबादिवाक्यानां प्रबोधेऽपि बाधाभावात्‌ न चेयमेव टिस्तचर दृश्यते न aa रथा इत्यादिना निषेधात्‌ | अखुतिवाटिरनां afata प्रमाणं किं पुनरनुभवसम्बादिनी। तस्मात्‌ ay ख्टिरस्ति। निर्भातारच्चेके पुजादयश्च ॥ २॥ काठके चतुथवच्छां waa) यणएषु† way sath aa कामं पुरुषो निर्मिमाणः तदेव gm aga तदेवा खत सुच्यत इति निश्मातारभेके वद्न्ति। यद्यपि सुषुघ्युत्कान््ोभदेनेत्यच न तत्र रथा इत्यपि ब्रह्मप्रकरणं तथापि नियतधश्पत्ते जीव एव acta प्रतिभाति । तदयं निःसन्दिग्धं वचनसुदाहरति। भगवत्निश्धितवात्‌ खूप्रख्स्यापि सत्यव'। नहि कर्तुः खापो- ऽस्ति येन श्रमः स्यात्‌ जागत्तोंति वचनात्‌| इच्छापूव्यकञ्च aa खजति। गतायषः पुचपोच्रानिति कामविषयाः gar. द्य उक्राः। तेच fafeat परलोकसाधका दति लोकत्रय- AYA) चकारदयेन कारणक्ाथगताः सव्वं ध्मा उक्ताः | तस्मात्‌ खुल्यु पपत्तिन्यां स्छप्रध्पञ्चस्य Terai तत्छतगुणदोष- सम्बन्धं yawned व्ययमित्येव प्रापनं । माथामाचन्त्‌ कात सं बनानभिव्यक्तः स्वरूपत्वात्‌ ॥ २ ll तु शब्दः पक्त यावत्तवति। सखप्रखुष्टिमीोयामच। तत्रहेतुः ------= ` aad दति ख | + यएष इति ख । २१९ अणभाष्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य कात्स््रनानभिव्यक्त्चरूपतवात्‌ | कत्‌सरत्वेन यस्य यादृशं खरूपं टेश कालवस्तुसापे्तं तथाभिव्यक्तिः कात्‌स्नानाभिव्यक्तिस्तद्‌- भावात्‌ | श्रयमाग्चः | Bla: ख्षटिमेवादइ न तस्य सव्यत्वमपि | यथय तद्‌ाव्थमिदं सव्वं तत्सत्यमिति! आत्मानं सख्यमङुरुत तत्‌ सत्यमित्याचक्तते कथमसतः सज्जनाये तेव्यादिखुतिसदसेभ्यो- cq सत्यत्व प्रतीयते नेवं ख्प्रप्रपञ्चस्य खुतिरादह। सत्यप्रयो- जनाभावाचच । खप्रमाचविद्ारस्तु महामायाविलान्ायवापि सिष्यति। नापि faa: प्रपञ्चः। जोवस्यकल्ात्‌ । श्रविद्यया मन्यत दलि बचनात्र तत्खदुःखभोगाथेमपि सत्यलम ङ्गोकन्तव्यं। स्यानदयप्रतिन्ना च विरुध्येत ! जोवतोखतांख पश्यतोति लोक हयदगैनं। अतो लोकदयप्रतिच्छायरूपतान्‌ मायया क्रौोड़ाया- मन्यानुरोधाभाषैनातिसुखत्वाद्धगवत्‌कछतमातवाचकत्वाचच चुत रतिरिक्रकल्यनायां प्रमाणाभावात्‌ ज्योतिःशास्तनियमाभावाच मायामाचमेव सप्र इति न ततृक्तगुणदोषसम्बन्धः। चोऽप्यथ | तथाचवमपि सति सखोत्रचक्ञुरादिवलक्षण्य- प्रतौतावपि सति समान एकरूपएवनतु विषमसत हेतुर - ben ~~ # ca naa S$ it भेदादिति | WAU ai ayaa परस्परममेदादित्यथेंः | भते- द्‌ माक्ूतं | तन्लौ पनिषदं gaa एच्छामौति शुतेरूपनिषदे वयमेव ब्रह्मरूपं । ATS प्राणन्नेव प्राणो भवति वद्न्वागिल्यादिरूपाः २४ २६६ अण॒भाव्यम्‌ | [ ३ अध्धायसय प्रतिनियतेन्द्ियग्राद्यानयौन्‌ खरूपेनेव Vee ह्म तत्तच्छब्दवाच्यं भवतौति वदन्ति) तदाच्यता च व्यवदहायत्वे। स चतदेतत्‌ प्रेयः एचादिबाक्ये कवाक्यतया निरूपधिखेहवतामेव व्यवहा दति ज्ञाप्यते स चाविभतेऽवताररूपएव सम्भवति | एवं सति तत्र भक्तभगवद्दिग्रहे तत्तद्‌ वयवेषु wea वघायया व्यवद्ियते तयातथयव तदृेकमेवाखण्डसविद्‌ानन्दरूपं ब्रह्मेव्यथः सम्प्रयते। एवच्विधो लोकेन प्रसिद्ध इत्यसम्भावना स्यात्‌ तद्भावायाग्े स्युतिराह tati fe तथा स्याद्ति। एतेनादिभ्‌तरूपे व्यापक- तलकरसत्रसचिदानन्दवाद्यो war उपसहत्तव्या अनाविभते- ऽपौति सितं | एवं सत्याविभावेऽना विभोषेऽपोष्वरः समानः। न ह्याविभीवे कांशचनागन्तुकान्धस्मानाद्‌ायाबिभेवतौति वक्तं शक्यं अनाविरभूतस्यापि एवं श्राविचं तप्रकारेरैवामेदादिल्यपि gare: सूवकाराभिमत इति क्ञातयं। चकारेण विरुदसव्वैधम्मश्रयतवं aqeaa | एवं arareifay तभगवद्रूपे पूर्णनन्तधर्मस्तदुपा- सकेनोपसं हन्तव्या इति fas | गय यत काथचिकौषया wa खयम्ाविशति तदावेशात्त- sgiafa केचित्‌ तस्मिन्राविभवन्ति ततोपासकेनाखिलब्रह्म- wages Haat न वेति शङ्ासमाधानं विकल्येनाद सूचार्यां। तत्रादौ fafuaqars | सम्बन्धादेदमन्यचापि ॥ २० ॥ च्नन्यत्रापि Masa वं ब्रह्मणौवोपासना काया | तत्र हेतुः सम्बन्धादिति। अयोगोलके agica तस्मिन्नावेशएलत्तणः सम्ब- ma ~ ~ 2 es Ne न्धोऽस्तोति aaa ques ata: | aad ज्ञेयं। श्रयन्तु २ पादः ] अणभाव्यम्‌ | २६७ जोवोऽताविष्टः भगवन्तमहमुपासदति जानाति चेत्तदानसा जोवगामिन्युपासना किन्तु ब्रन्नगामिन्येव । तचराखिलधम्मोप- संहारे न fase । यच ब्रह्मत्ेनेव ज्ञात्वोपास्ते तत्रापितं यथा यथोपासते तथेव भवति। तद्धेतान्‌ श्वेलावतौति चखुतेगेरवादौ जौ वत्वव द्धि निषेधा तथा । तत्तदुपासकस्य * तदुपासना- fagy तत्‌फलदानाथेच्च तादृग्रूपो भगवानाविशतौति च तथा । यस्त्वन्तरङ्गभ गवदवक्त' हद्यापिभृतभगवत्क' ज्ञातवेतद्चजने- नाह भगवन्तं प्राद्यामोति ज्ञात्वा तमेव भजते स भक्ति aia दति भकल्टदयाविभूतेऽपि रूप उपसंदहारो YAU तेन न काय इत्यग्रिमं पठति। न वाविशेषात्‌ ॥ २१॥ अनुपसंहारे हेतुरविशेषाद्ति। अस्य भक्तभक्तत्वेन तद्‌- भजनरसाखादरनेन वखततद्‌ाविष्टभगवत्कत्वेन ततिरपेक्तत्वेन at agifagunata गुणोपसहारेऽनुपसंहारे वा भक्तोपास- नाया शिशेषाभावारि ie अनुपसंहारस्यान वाघकलाभाव- न्ापनाय वा शब्द्‌ विरेषादिति वा| पूव्व' विहितत्वेन भगवद्‌ाकारादिषु भक्तं इुववेतरयक्तरूपभक्तसङ्गेन तद्गजनेन च पूव्वैस्मादिशिष्ट नवीं रसास्वादे विशेषानु णोप- संहार सन करोतील्यनुवादः। विहितत्वेन गुणोपसंदहारपू्व- कोपासनायां MAGA अनाद्रज्नापनाय वा भव्ट्‌;। भगवद्त- ताररूपोऽपि बादरायणः प्रासद्गिकेऽपि भक्तिमागंसखमरणे aa * ऊगिवबुद्धिनिपैघादिति ख | † aa याटगुपासक दरति ख | २६ अणुभाव्यम्‌ | [ २ अध्यायस्य रसावे पर वशस्तद्ावस्रभावमनूक्रवान्‌ | ale च । उपसंहारो* हि तलत्रानुक्ानामन्यतोक्रानां गुणानां तच स्वेन Waals | उक्तारूपभक्तरूपं भक्ताय तु ARTS भक्तएवालोकिकाननु भावान्‌ भगवान्‌ vad दशेयतौति a तन्रोपसंहारापेा- गन्धोऽपोदुत्तरं पठति | दशयति च ॥ २२॥ ननु भक्तभक्रः खरव्ये्यलोकिकं da’ दृष्टा तदा विष्टे भग- वति तसम्भारकव्ेन्द्रादोनामपितदाक्नापेक्तिव' दष्टा युलोक- व्यापकत्वस्यो पसंहार HCI AYMAN | सम्भुतिदयुव्याप्षप्रपि चातः ॥ २३॥ राणायनोयानां खिलेषु wat | त्रह्मज्येषठा dat सम्भ - तानि ब्रह्माग्रे we दिवमाततान | ब्रह्मभ्रूतानां प्रथमन्तु aq तेनारंति ब्रह्मणा स्प्िंतुंक इति। अस्यास्तु ्रन्यदिं gay: सहायथानपेच्य विक्रमाः afar, यन्ते तेन तत्पराक्रमाणन्त- एव नियतपूव्यैभावित्वरूपकारणएत्वेन ज्येष्ठा; AWA aaa व्येष्ठमनन्यापेक्तं ख्ष्यादि करोतीव्यथैः। एवं सति ब्रह्मज्येष्ठ येषां तानि ब्रह्मज्येष्ठानि Nate) भत छन्दसि az- वचनखडादटेशः | faa रन्देषां वौर्व्वाणं वलवद्धिमये भङ्गो- ऽपि भवति तेन ते ख्ववीर्ग्यारसि न सस्विम्बति ब्रह्मवीर्याणि तु बरह्मणा सम्भृतानि निःप्रतयहं सम्भुतानोत्ययः। तच्च we सं उपर्महारोरहौति ख, २ पादः | सरएुभाष्यन्‌ | २६५८ ag इन्द्रादिजन्मनः aia fed खगमाततान व्यापत- वन्निव्यमेव विष्वव्यापकमित्वथः। उेशतोऽपरिच्छेद्मु क्षा काल- तोऽपि तमाह | Fafa भूतानामाज्ताशरौनां पूव्वंमेव जज्ञ आआविवंभूवेत्यथंः। एतेन वोव्यसम्भृतिदुव्यासिप्रखतिमादहाव्य मुक्तं भवति | तथाच सम्भुतिश्च द्यव्यािच तयः समाहारस्तया | एतावपि स तच नोपसंहरति। aa डेतुनवाविरेषादिति adia एवेत्यतिदिगत्यत एवेति । एतद्यथा तथा aaah । विषयवाक्योत्तरा्द्खल्धर्म्मीनुरेनेवं ज्ञायते भक्तस्येहिकपार- लोकिकोपयो गिधम्मापलक्तणार्थ' हयोरे वोदे एः कत इति | चका- Tu दशनमणुकतं समुचचौयते। waa, स्राङतिसम्भावनायां fe तद्योग्यतानिषेधः सम्भवति सा चाविश्रूतएव भगवति सभ्मवतोल्यखिलगक्याविभीवपूव्यैकमाविभ्ैतस्य तथ्येतया अत्या मादाव्यमुच्यत इति naa) एवं सति एतदाक्योक्तधम्मयोरे- वानुपसंहाय्यत्वेन यत्‌ कथनं तत्त भक्तद्ृच्याविभ्च्‌ तं ब्रह्माप्येवं- ग्दतमेवेति ज्ञापनाय अतो गुक्तएवानुपसंहारः। पुरुषविद्यायामिव चेतरषामनास्नानात्‌ ॥ २8 ॥ ते ्तिरीयके सदसखमीषा पुरुषः सहस्राः सखखपात्‌ स भूमि विश्वतो ला भ्रव्यतिष्ठदशाज्गुलं पुरुषएवेद्‌ सव्वं यद्भूतं यच्च भव्यभिव्यादिना पुरुषविद्या निरूप्यते । aga awfaet- प्रति परमिति प्रसवा एष पुरुषोऽत्ररसखमय इत्यारभ्य प्राणमयमनोमयविज्ञानमयानन्दमयाष्मकं ब्रह्मखरूपं निरू. प्यते । तच aaa सच पुरुषविधएवेति च waa) अचा- नमयाद्षु YAR च पुरुषपदयवणादन्नरमयादिषु awa. ७० AUHTAA | [ ₹ अध्यायस्य गौ षेवच्वाद्युपसं हारः Anata वैति भवति daa किमत युक्त । उपसंहत्तव्यमेवेति। कुतः। waa ब्रह्मणएवापास्य- तवाद््ाप्यपासनोकनतरह्यतवपरुषवयोर विशेषा दिदयेक्यादिति प्राप्त उच्यते) पुरुषविदायामिषेति | अन्नमयादिषु सहस्रभ्नोष वत्वा- दिकं widens | कुतः | पुरुषविद्यायां यथा पुरुषसखरूपं निरूप्यते न तथेतरेषामन्रमयादौनां विन्नानमयान्तानां खरूपं प्रकरणे निरूप्यते | aa fe पुरूषत्वसुच्ते, सदहसख्रपदटमनेक- त्वोपलच्तकं अन्यया च्णां भशिरोभ्वेद्धेगुणयं वदेत्तेन साकारव्याप- कत्वमुक्तं भवति । तत्र पुरुषविधत्व' स चाध्यास्मिकरूपस्तच्छरो- राभिमान्यात्मा चान्य आधिद्‌षिक उच्यते न तथाच। किञ्च पुरुषण्वेद adfaarfeat प्रपच्चात्कत्व afa- aga नतावन्माचमस्य मादहाव्यमितोऽपि मदन्‌- माहात्धमस्तोति वक्रे प्रपञ्चरूपं तदिभरूतिरूपमि्येतावानस्य मह्िमेत्यनेनोक्ता तत आधिक्यमाह अतो ज्याया पूरुष aft) एवमतिवेलच्तख्यात्‌ पुरुषपद्माव्रसाधर्म्यण नेकविद्यतवं वक्त WR न वोपसंदहार इति | चकाराद्म्भस पारे Yar मध्य नाकस्य पृष्ठे महतो महहोयानित्यादि waa: waa: पाशि. पादन्तदित्यादि ware सग्णह्यन्ते। एतेन afafara- साम्येऽपि) न सूलग्डतव्रह्मरूपमत एव न तचोपास्यता तथा- त्वेनेति ज्ञापितं। अतएव wayward अदमयादित्रह्य- ज्ञानेऽपि जिज्ञासंवोक्ता ष्डगोरानन्दरूपपरब्रह्मन्नाने तु AAT! * तत्प्रकरणे इति खं | + WHA: इति ख | २ पादः) AUN | २७१ तेनाशेषगुएपूणे' ब्रहम त्युक्त भवत्यत उत्तमाधिकारिभिस्तदेवो- पासनौोयं न विश्चतरूपमिति ज्ञापितं | aq निरोषत्व' war भजनोयमिति ज्ञापयितुमधिकर- णान्तरमारभते। वेधाद्यथेमेदात्‌ ॥ RY Il बाजसनेविश्णखायां दयाह प्राजापत्या # दृन्युपक्रग्य तेषां मिथयःस्पदासुक्तोच्यतेते द देवानूचुहन्तासुरान्‌ यन्न॒ उङौोयेनात्य- यामेति ते इ asaya न उत्रयेति तथेति तेभ्यो वागुद- गायद्यो वाचि भोगस्तः देवेभ्य श्रागायत्‌ † यत्‌ कल्याणं वद्ति तदान ते विदुरनेन वे न उद्राचाल्येषयन्तौति तमभिदुत्य पाप्मना विध्यत्सयः स पापा यदेवेदमप्रतिरूपं वद्तिस एव पाप्रेति{। एवमेव प्राणचत्तुःग्रोतप्रख्लिषु पापबेधसुक्तोच्ते श्रधेतमासन्यं प्राणमूचुः न उद्रायेति तथेति तेभ्य एष प्राण Saray विदुरनेन ब न उद्ना बादयेष्यन्तौति तमभिदुत्य पाञ्मना fad स यथाश्ान्त्वा लोष्ठो विष्वं सेतेवरह वं विध्वंसमाना विष्व्चो विनेशुरिति छान्दोग्येऽपि प्राणादिष्वेवभेव पा्मवेध- सुक्ताऽसन्येन तथेव्यु्ते। एतावान्‌ परं विशेषो वाजक्नेयि- नाङ्गानकठटत्व' सामगानामु्ौयत्वेनोपास्यत्वसुच्यते वाकप्राणा- रौनासिति। अच टेडसम्बनित्रगानकटढत्वयोरुपास्यत्वस्य चा- विशेषेऽपि वागादिषु away श्रासन्यप्राणे कुतो नेति भवति =-= te * galqal sta @ | + अगात्‌ इति ख । ‡ सए्वषप्भमतिख। २७२ अणभाष्यम्‌ | [ २ अध्याघस्य जिज्ञासा | नचासन्योपासनाया सिप्रेयत्रात्‌ ततसतुल्यथेमन्येषु quad उच्यतेऽस्मिन्रेति वायः। न fe प्रयोजनायास्नन्त- aay वोघयति श्रुतिरिति aw व्यं प्रमाणतरव्याहतिप्रस- ङ्गात्‌ । एकच प्रतारकत्वे सव्वैचापि तच्छ्ङ््या तदुक्ते कोऽपि न प्रवन्ततापि। साक्तात्क्रियायंत्वाभावैऽपि नासत्रिरूपकत्व- मयेवादानां । वस्तुतस्तु यदेव विद्यया करोति खद्योपनिषदावा तदेव वौयथ्यवत्तरं भवतीति 3a: | Hal War च कमणि जनीऽयमनुतिष्ठति। विदुषः कम्मसिद्िः स्यात्‌ तथा नाविदुषौ भवेत्‌ ॥ इत्या दिवाक्ये एवं वेदेति वाक्येधार्थवादीक्षसखरूपं ज्ञात्वा HUTT YW फलमन्यथा न इव्यर्थवादानां फलोपकायय॑ङ्गनि- रूपकत्वा्रानयक्यमत उकोथंडेतु'न पश्याम दूति wa aa- वाइ वेधादौोति। वाकूप्राणादिपु यः पाप्मवेध आदिपदात्‌ दुटविषथसम्बधश्च तच हेतुरथमेदः। अया भगवान्‌ तस्माङ़ेद्‌ा- दिव्यथः। आसन्यत य एवायं मुख्यः प्राणस्तसुद्ोधसुपासौतैति छान्दोग्ये उपास्यलेनोक्तः। सव्यैवेदान्तप्रत्ययमिति न्यायात्‌ दान्ते aig ब्रह्मःतिरिक्त नोच्यत caraaisfa ब्रह्माभित्रोऽत एवापहतपाप्मा Bs इति सामगः Waa; Wawa न पा्म- वेध इति भावः। ब्रह्मणः खतन्तपुरुषार्घत्वन्नापनायाथेपदे- alfa: i एतेन विभ्रतिरूपेऽपि यवेवं तच स्तूलभ्चूतव्रह्मणि निद षत्वे * किं वाचमिति ज्ञापितं । श्रयवाऽथः प्रयोजनं विषय इति यावत्‌। तङ्धदादिव्यथः। « faztiafafa ख | अणुभाष्यम्‌ | २७३ अतेदमाक्ूतं। देवा हि खस्यासुरजयाय AAA बागा- age न उद्नायेति ! गानानन्तरं यो वाचि भोगस्तं * देवेभ्य आगायदित्युयते। एवमेव प्राणादिष्वपि खस्वभोगं देवेभ्य ्मगायदिति। एवं ata देवार्थसमेवेतद्ानं न तु भगवद्थं'। यद्यप्या सन्येऽपये वसुच्यते तेभ्य एष प्राण उद्गायदिति तथापि यथा वागादिषु खनिष्ठभोगं देवेभ्य आगायदिल्युक्तं तथा नासन्ये। तेनो क्षमानेन्रद्यामकत्वेनासुरजयह तुर्भगवत्सस्बन्ध एवेति नज्नात्वा तदयेवागोयदासन्य इति ज्ञायते अतएवान्यच वेध sates तत्‌क्षरशेच्ावामप्यासुराणं AM उक्तः। अग्रे च भवत्यातमना पश्मस्यदधिषन्‌ । अ्राटव्यो भवति यएवं वेदेति पद्यते । तेन पर- aa निर्दोषमिति fag वाच्यं । यच तदिभरतिरूपासन्यस्योक्त रूपतां यो वेत्ति सोऽपि गुणयुक्तो टोषरद्दितख भवतोति केसुतिक- न्यायः सूचितो भवति i एतेन लोके दोषत्वेन ये wat: प्रतोयन्ते तएव war भगवति निरूष्यमाणा) न टोषत्रेन ज्ञेयाः किन्तु गुणत्वे नेव aga एव तथात्वादिति भावो ज्ञाप्यत !' एवं भगवत्सम्बन्धाभावे दोषसम्बन्धसुक्ता तधा सति गुण- खानिच्च वट्‌ स्तत्र विशेषमाह | हानो द्वपायनशब्द AGATA कु शच्छन्द- स्तुत्यु पगानवत्तदुक्तं ॥ RE I तदा विद्वान्‌ gang विधूय निरच्ननः परमं साम्यमुपेति # भोगस्तं रेवेन्य इति a | + परात्मदिषन्‌ इति ख | t निरूप्यमाणा दोषत्वेन दति ख | २५ FR98 AUHTAH | [ २ अध्यायस्य तदनन्तरं स।म्यमुपेति इत्यायर्वरिकेः पद्यते | परमपटरेन ब्रह्मो- Sa! तथा च सकाय्याविद्यारदितः परमम॒पति तद्‌नन्तर साम्यसुपतोति योजना | ase विचाथते। साम्यं हि समान- जातौयध श्वच्वं *। तच कतिपयधररगेषतचिष्ठघन्धवी भवति, AAT: पत्तो ब्रह्मण सम न सम्भवति न तत्छमश्वाभ्यधिकच् दृष्यत दति शुतिविरोधादत आय एव पक्तोऽनुसत्तव्यः। तत्र Rae: साम्यमिहोच्यत इत्याकाङ्खायामाह। हानाविति। ब्रह्मणः सकाशादविभागो जोवस्य हानिशब्देनोचखते। तया च तस्यां सत्यां ये घम्म जोवनि्ा अनन्द्‌गेश्वय्यीद्‌यो भगवदिच्छ्या तिरोदितास्ते ब्रह्मसस्वन्धे सति पुनराविश्चता इति तेरेव तथे त्यथंः। भगवदानन्दादौनां † पूणत्वाज्जीवानन्दादौनामल्वत्वात्‌ नाननैव wade: | कत्वा ब्रह्मसाभ्यं जोव उपचयते साम्य- सुपेतीति। वस्तुतस्तु नैतैरपि va: साम्यमिति भावः। श्रतएव न॒ तत्सम इति शुतिरविरुदा। अतएव सूचक्रता साभ्यमपे- तति साम्योपायनश्ब्दमाचंन तु साम्यपदट्‌ाथेः खारसिकोऽचा- fa भावप्रकरटनाय गब्दशब्द उक्तः नतु तरेव wa: साम्य नेतररित्यच को डतुरित्याकाङ्खायामाह। उपायनशब्दशेषत्वा- दिति। परमसुपतोति य उपायनशब्दस्तच्छषत्वात्‌ साम्योपाय- नस्येव्यर्थ; | ब्रद्यसम्बन्यडेतुकत्वाद्‌ानन्दांशाव्याविभीवस्य तदेव साम्योपायनकथयनात्तरेव ug साम्यमभिप्रतमिति भावः । नन्वानन्दादरौनां ब्रह्मधग्त्रात्‌ तेस्तत्‌ साम्यक्थन तदमेदमेव * uqafafa ख | † भागवदानन्दादौनामिति | | ‡ ah: wat: इति ख। ३ पदः] अणभाव्यम्‌ | २७१५ गमयतोत्या शङ्ख तदखवच्चमाचस्य न तदभेद्साधकत्वमित्यत दृ्टान्तमाड | कुशेव्यादि | कुशा श्रौदुम्बयः समिधस्ता अग्नि छोमादियागेषु प्रस्तोत्रा स्थाप्यन्ते #। तद्‌ तत्सम्बन्धि यच्छन्दः सु- व्य॒पगानन्तददित्यथः | तच्राभित्वा शूर।नोलुमो दुग्धा इव धैनव इत्यचि ये वणस्तेषामच एवो पसंहत्य भकारेणव गानं क्रियते। न हि तदाविकवरधर्म्मणामचामपसंडारोऽस्तोति TETAS भकारस्य; सम्भवति। एवं प्रकतेऽपि aquaria न तदातमकत्वं Naw सम्भवति । ननु तत्तमस्यादिविाक्येरच्ाभद्‌- बोधनादस्तु तथेति चेत्‌ तव्राहइ। तदुक्तमिति जौोवत्रह्मा- भेदबोधनतात्मथमुक्तमित्यथः । तङ्ुणसारतात्त तद्धयपदेशः प्रान्नर्वदितिसचेरेति शेषः , अपिच। युतौ ब्रह्मोपायनस्य¶ साम्योपायनहेतलोक्या तदनुपायनस्य साभ्यानुपायने हेतुत्रमिति ज्नाप्यते। तथाच परा- भिष्यानात्‌ तु तिरोहितं ततोद्यस्य वन्धविपय्धयाविति aa जीवस्य ब्रह्मां शसेनानन्देष्वग्यी दि ्रह्मघम्वत्ात्‌ ब्रह्मणः सक्ता ्ादिभागे सति तदिच्छया तदश्तिरोघधानस्य संसारित्वे## हेतुत्व सुक्तं यत्तदपि तदुक्तमित्यनेन arya इति न faa- % स्थाप्यते इति ख | † पूर इति ख | t मकारेरीवेति ख' । § सकारस्येति a | || ब्रह्मधम्माप्राकय्य न इति ख' | ¶ ब्रह्रोपासनसेतिख se Falftaegafafa ख | RVE AURTAA | | ३ श्रध्यायस्य तयं । यथान्यशाखोक्तधम्मं want विद्य।यासुपसंद्धियन्त एव ब्रह्मनिष्ठा धम्मं जोवेऽेतया खुल्या daa इद्येतावत्‌ साम्यमस्तोत्युपसंहारप्रकरण एतस्य निरूपणं aa । साम्यराये तत्तेव्याभावात्‌ तथा न्धे ॥ २७॥ वाजसनेविशाखायां स एष नेति नेतोल्यात्मेदयुपक्रम्य न व्यत Waa ब्रह्मस्रूपमुक्ता यत एतादटग्‌ ब्रह्मा तस्तदिद्पि faataaeq इत्यभिप्रायेणग्रे पद्यते * aa: पापमकरवमतः कच्याणमकरवमिव्युभे उभे qe एते awa इत्यादिनायिम- येष नित्यो मदमा ब्राह्मणस्य चा च ब्रह्मविदो म7हाव्यसुक्ला पद्यते तस्मादेवंवित्‌ शान्तो दान्त उपरतस्तितिन्ञुः ्रदावित्तो भूत्वा भआत्न्येवालमानं पश्येत्‌ wiaad पश्यति सर्व्वीऽस्याता भवति सर्वस्यात्मा भवति at पाप्रानन्तरत्ति aa aig तरतीत्या- दयक्ता भन्ते पद्यते य एवं बेदेति। aa हिपाप्मतरणादिरूपं ब्रह्म- क्ञानमाद्ात्यसुच्यते ज्ञानस्य संसारसुक्तिरेतुतलात्‌। चथवणोप- निषदादिषुतु भगवद्धक्तमेक्तिडेतुत्सुचते । पर ब्रह्मेतद्योधार- यतौतुपरपक्रम्य भजति योऽखतो t भवतोति अग्रेऽपि सुक्तो भवति संखतेरिति ! एतदिषयव्यव्खा तु पुरेवोक्तेति नातौ- च्यते। एतावान्‌ पर सन्देहो aud वेद्‌ स पाप्रानन्तरतीति वचनात्‌ क्ानदटशवामपि पापरुच्च वाच्यमन्यथा तरणसम- वापन्तः। एवं सति भक्रिद्‌शयामघेवमेव नवेति भवति सं शयः। तत्र खुतावविशेषेण पापनाश्य्रवणात्‌ सुक्तिपूव्वकाले पाप- * safamgu पठयते इति ख | + Osea इति ख! ३ पादः] अणभाव्यम्‌ | ROH नाश्णवश्यभ्भावारेकच निर्णौतः शास्राथाऽपरत्रापि तथेति न्यायेन भक्तया पापनाशादचापि तथेति प्राप्त ate) सम्पराथ इत्यादि | सम्परायः परलोकस्तस्मिन्‌ प्राप्तव्यं सतोत्यथंः । यवा परः परुषोत्तमस्तस्यायो ज्ञानं । तथाच BUTI पुरुषोत्तम. ज्ञानं येन स सस्मरायो ufaara इति यावत्‌। अथवा परे पुरुषोत्तमे अयनं अयोगमनं wan इति यावत्‌ । तथाच सम्यक UTA येनस तथा भक्तिमागं इत्यथेः। क्ञानमागंऽ- त्तरप्राघ्या भक्तिमागे पुरुषोत्तमप्राष्या तस्मादिशेषमच ज्ञाप faqaa कथनमतो भक्तैः gata पापनाशो युक्त इति ara: | ब्रह्मभतस्य भक्तिलाभानन्तर भक्या मामभिजानातोति भगवद्‌. वाक्यात्‌ पुरुषोत्तमखरूपन्नानस्य भत्तयेकसाध्यत्वात्‌ तथा । एवं सति मुक्तानामपि सि्लानां नारायण्परायणः। Sea: प्रशान्ताका कोरिष्वपि महासुने।॥ सुक्तोपरप्यव्यपटेश्ात्‌ | जन्मान्तरसदखेषु तपोष्यानसमाधिभिः। नराणां ्तोणपापानां कष्णे भक्तिः प्रजायते॥ जन्मान्तरषद्सेषु समाराध्य FAA | वेष्णवत्वं लभेत्‌ कञ्चित्‌ सव्वपापच्तयादिर t cafes, पापनाग्ानन्तरमेव भक्तिसन्भवाद्क्तस्य तत्त. व्यपापादटेरभावान्न# ज्नानमार्गोयतु ल्यतेत्यथः। ननु य एवं वेदेति सामान्यवचनात्‌ पुरुषोत्तमविदोऽप्यवभेवेति चेत्‌ तत्राह | # ्मभावत्रादिति @ | २७८ AUTRE | [ ३ अध्यायस्य AMMA | तथा क्ञानानन्तरमपि पापवन्तोऽन्ये * भक्तिमा्गी- येभ्योऽन्य इत्यथः । उक्तवचनरूपोपपत्तिहिं शब्देन ज्ञाप्यते । नलु भक्तिमागींयाणमपि गोपस्लोणां दुःसद्धप्रे्ठविरहतीतव्रतापधुताशभाः | ध्यानप्राप्नायुता्ेषनिदेलया MAA: I इति वचनेन दुष्कतसुक्ततयोरपि दानिख्रवणात्‌ पूर्वोक्त वचनेविंरोध इत्याशङ्धायासुन्तर पठति | न्दत उभयाविरोधात्‌ ॥ २८ ॥ छन्द TET! तथाच भक्तिमार्गीयाणामपि पूर्व्व पापा- नाशौ यः स भगवदिच्छाविशेषतोऽतो + भक्तेः पून्वैमेव पाप- नाश्निरूपकातत्राशनिरूपकवचनयोरविरोधाद्धेतोभक्तेः { ge मेव पापनाश्र आवश्यक Tas: | एवं सति भकः पून्वेमेव तन्नाथ ओरत्सगिंकः स क्विदिशेषेच्छयापनोद्यत इति भावो ज्ञापितो भवति । अचेच्छाविेषे वक्तव्यबज्कत्वेऽपि § fafeeua || । चिकौषिंतलोलामध्यपातिभक्ता न सोपधिस्नेहवत्यो न सगुण- विग्रहानवा सुक्ततादियुक्ता इति ज्ापयितुः कतिपवगोपौस्तद्‌- विपरौोतघश्युक्ताः कत्वा तस्यां दशायां qurat प्रतिबन्धं ¶ कार- * पापवतीऽन्ये इति ख' | + अतदूति खपुस्तके नासि | { war: इति at § ama बहलेऽपि इति खं | | fafafefa agen नास्ि। ¶ प्रतिवन्ध्‌ इति ख) ३ पादः ] स्रणभाष्यम्‌ | ROE विला waka at दशां नाभ्रवित्वा खलौलामध्यपातिनौः कत- atfafa | न द्येतावता साचदिकएवायं भावो भवति | a fe मन्तप्रतिबद्धशक्निरग्निरदाहक इति तत्‌सखभावत्वमेव * तस्य खाव्वेदिकभिति वक्त way) एतच ौभागवतदशमस्कन्धविहतौ प्रप्चितमस्माभिः | गतेरथेव्वमुभयथाऽन्यथा हि विरोधः WE ॥ ननु सत्यं ज्ञानमनन्त am al वेद्‌ निहितं गुहायां परमे व्योमद्रिति । तमेवं fagtaaa दह भवति नान्यः gar विद्य- तेऽयनायेव्यादि्ुतिभिरुत्तरूपव्रह्मन्ञाने सत्येव मोच दत्य च्यते | यक्ेवेष aya तेन लभ्य दति yar आत्मीयलेनाङ्गोकारा- कवर णस्य भक्तिमार्गोयत्वात्‌ तस्मिन्‌ सति भक्तिमागे प्रवेगाद्‌- भ्तयेद स cad) किञ्च । waar मामभिजाना तील्युक्का ततो मां तत्तो ज्ञालवा विश्रते तदनन्तरमिति भगवतोक्तमिति ufa- मागेऽपि प॒रुषोत्तमन्नानेनेव मोच उच्यते BAA aac ज्ञानेनेति विशेषः । तस्मात्‌ मह्क्तिगुक्तस्य योगिनो वे मद्‌ात्नः। A Wa AT atlas प्रायः Bat wafes | दरति वचनेन भक्तिमार्गस्य ज्ञाननरपेच्यमप्यच्यते † । तथा चेवं fag: युतयो] विरोधानरेकतरनिधौरः समवति। न चज्ञाने- नेव मोच उभयतापि तथोक्तैः। ज्ञाननेरपैच्योक्तिसु भक्तिस्तल्य- * तत्‌खभाव इति खः। † बेरपेच्छ' दति Gi { Bal, स्म्योश्चेति वं । २८० AU RTA । ` {३ अध्यायस्य भिप्रायेति वाच्यं । विषयभेदेन ज्ानभेदानृक्तिसाधनं कतमज्‌- ज्ञानमित्यनिथयात्‌। नच ग्रोतत्वाविशेषात्‌ समुच्धय इति वाच्यं | ज्नानिनोऽत्तरे भक्तस्य पुरुषोत्तमे लयात्‌ समुचयासम्भवात्‌ ! aaa विरोधाभावादुपपन्नं wafafeaq ने। पूव्यं ज्ञान- मार्गीयज्ञानवतः पय्ाद्धक्तिमार्गयन्नानवतो लेयस्थाननिदांरा- सम्भवात्‌ | । श्रपरच्च i ततो मां aadt ज्नातवेतिवचनाद्धक्निमागे तच्चतो भगवत्‌ज्ञानमेव wanatyafafa मन्तव्य | तथाच मत्कामा रमणं जार मत्खरूपाविदोऽवन्ाः | व्रह्म मां परमं प्रापुः सद्गच्छतसद््स्रशः ॥ दूति वाक्यात्‌ ज्ञानमागोंयभक्तिमागींयज्ञानरहितानामृपि भगवत्मराते स्तव्लाधनत्निरूपकयुति विरोधः | तथाच १ ज्ञानं सुक्तिसाधनत्वेनोच्यते कचिद्वक्तिः कचित्नोम्‌ मपो- त्येकतरसाधनानिखयान्मक्लिसाधने सुसुत्तोः प्रहच्यन्षस्मव इति प्राप्त श्राह | गतेरथेवच्वचमित्यादि। AMAIA फल. जनकत्वसुभयथा मर्या दापुष्टिमेदनेत्यथः | HAART: | एष उ एव साधु कश्यकारयति तं यमेभ्यो लोकेभ्य उत्निनोषतौव्यादिशयुत्तिम्यो भगवान्‌ खष्टिपून्यैकाल vara जो वाये aH कारयिल्वेतत्‌ फलं दास्य इति विचारितवानिति तथेव भवति | ततोक्तरौल्या सुक्रिसाधनाननुगमें हेतुर वश्यं ITS | एवं सति क्तसाध्यं साधनं ज्ञानभक्तिरूपं ara बोध्यते। ताभ्यां विददिताभ्यां सुक्तिमर्व्यीदा| तद्रद्धितानामपि खखरूप- । ९. साः a ताभ्यां मुक्किमव्यादाडइति @ | ई पादः, AMAT | REY aaa खप्रापणं yfefiaga | तथाच यं ata afararasy- HAIG Na तच प्रवत्तयित्वा तत्‌फलं ददातीति wa सुखं | अतएव पुष्टिमागेऽङ्गोक्लतस्य ज्ञानादिनरपेच्य' मर्व्यादायामङ्ग- कतस्य actfaay युक्तमेवेति ara: | अच्र साधकत्वेन विपक्षे aware * | अन्यथा fe विरोध इति.। अन्यया मर्य्याद्ापुटि- मेदेन व्यवसाया saya विरोधा द्धेतोस्तधेत्यथेः | विरोधस्तु पूर्व्वं पक्ग्रन्थ उपपादितः ¦! एतेनेव ननु अवणादिरूपा प्रम- eur च भक्तिरविशेषेण पापक्तय एवोदेल्यत कञ्चिदिशेषोऽस्ति तचाश्ुनिकानामपि भक्तानां दुःखदशेनक्छरवणादेः पापनाशकल्- अवणाचाविशेषपक्तस्त्रसङ्गतः। रय थवणाददिरूपा पापे सत्यपि भवति प्रेमरूपा तु aam एवैति विषो बाच्यः। सोऽपि प्रेमवतामप्यक्ररादौनां मिप्रसङ्ग भगवता समं कापच्चछति- यवणान्र खाधोयानिव्यपि wet निरस्ता वेदितव्या तथादि HAMA esate rate वे लच्तखादायायामद्नक्तानां सुसु- चयैव श्रवणादौ प्रहत्तिस्तदाटलेनेव भगवति प्रेमापि ag निरूपधिः | कद्‌ाचिदसुखभा वेन युक्तौच्छानिहठत्तावपि aga: साधनमा्गोयत्ादनिच्छतो मे गतिमाखीं § प्रयुक्त इति वाक्यादन्ते सुक्तिरेव भविती। अस्मि्मागे खवणादविभिः पाप- aa प्रेमोत्पत्तिस्ततो मुक्तिः । पटिमागऽन्गोक्षतेस्वत्यनुग्रहसाध्य- # बाधकमाहेति a | † सापोति ay t safaftfa |@ | § गतिमन्वीमिति ख | २६ ४८२ अएभाष्यम्‌ | | २ ध्यायस्य त्नात्‌ तच च पापादेरप्रतिबन्धकत्वात्‌ अरवणादिरूपा प्रेमरूपा च युगपत्पोर्वीपर्थैण वा बेपरौत्येन वा भवद्येव। अत्र श्रवणा- दिकमपि फलरूपमेव सेहेनेव क्रियमाणत्वात्‌ न विधिविषयः | न दविव्यादिसुक्यन्तरूपभजनानन्दात्यन्तरायरूपाभ्चङ्घा विरलः विविधमदातर्ग्रहनानां दहने लोलुपस्यानुग्रहानलस्य * तदा- न्तरालिकपापतूलं प्रतिबन्धकमिति वक्तं क्य । तदुक्त खोभागवते सखपादमूलं भजतः प्रियस्य त्यक्तान्यभावस्य हरिः परेशः + | विक यच्चोत्पतितं कथयचित्‌ धुनोति सव्वं हदि afafaz: 0 इति faa प्राक्तनं तदुःखदमिति खयञ्च इरित्वेन दुःख- हरति धुनोति। उक्रविरेषणएविगिष्टस्य खतो विकर्ममोत्पच्य- सम्भवात्‌ i सांसगिंकं add नतु मया कछतमितिवहा यत्‌ छतं विक तत्‌ कयिदुत्पतितमिव्यु्ते। द्यक्लान्यभावत्वेन भगवत्सेवाव्यासद्गेनेन्द्रदुन्ना ख्य पार्डयराजवन्मह दागमनादयज्ञानं वा वतोक्तरूपे भक्तेविकमेक्तावरुचिज्ञापनाय वा कथच्चिदिल्युक- वान्‌ | तेन afd विकमीचायभिप्रेतमिति § ज्ञायते। vated स्यापि यदि विकर भवेत्‌ act afasue न ते नान्यत्कत्तेव्यं | > अवग्रहानलस्य fa @ | t प्रवेश इति ख । + दयतोऽतिकर्मोत्प्यसम्भ वादिति @ | § सवाभिप्रेतमिति खः | ३ षादः] AMAT | नन भगवानेव हदि निविष्टस्तचनोति यत इति | कदाचित्‌ खभक्ति बलस्फत्या सदोषमपि जनं कंतार्थोकरिथामोत्यङ्गोकङात्‌ चेत्‌ भक्तस्तदे व# तत्‌हदिखएव तत्यसगजं दोषमस्यतदङ्गोकारेण तदोषमपि घुनोतौति सव्वेपदेनोच्यते। चिरकालभोग्यमपि तत्‌ क्षणिनेव नाग्रयति। aaa कालादेरप्रतिबन्धकत्वमित्यपि ज्ापयितु परस्य कालादेरोश्त्वमुक्तं | अत्र भजनादिहत्रिवेणश- न्तानां स्पषटटएव fanaa सत्यपि सम्भव दति। BOTA AAU TATA कवत्‌ ॥ २० ॥ नलु HALT TAT फलत्वसुच्यते | यु क्चचंतत्‌ सं खतेदुःखा- तकल्रात्‌ | afaaa: सन्षामिष्टत्वात्‌ । पुशटिमागींयभक्लानान्तु तदनपेचिचमु चते | तदुक्त मयव्वै णोपनिषत्छशदथाणमन्तखरूप- मुक्ता पते पर ब्रह्मतो धारथतीत्यादेरन्ते सोऽखतो भवतो- व्यादि। urea fa तद्रूपं किं रसनं कथं हेतद्वजनभित्यादि प्रश्नोत्तरं पयते। भक्तिरदस्यभजनं तदिद्धासुच्रोपाधिनेराश्येनेवा- मुष्याकनः कल्यनभेतदेव नेष्कम्पे fafa | एतदत्र विचा ते| मन्वा- छत्तितदधिष्टाटढरूपध्यानादेरखूतत् | फलमुच्यते। भजनस्ररू- पञ्च यावत्‌ WIAs भगवत्यात्नः कल्यनमिल्यच्ते। न च फलन राश्येन भजनेऽप्यन्ते सुक्तिरेव ufadfa वाच्यं । तं यया. यथोपासते aga भवति तदतान्‌ ग्रलावतोति शुतेमक्ति- साघधनतरेन | ज्ञात्रा भजतः सेव फलं खरूप्रस्यव सखतन्तपुरुषा- as रि च ©. fj ‘ # तदव तनृहदिस्लत्‌सुसगजं इति @ | + अगतत्वे फलमिति ख | i मुक्तिणाधनमिति ख'। ~ - स्रणभाय्यम्‌ | | ३ अध्याय ्त्वमनुभवन्‌ यो भजते तस्य तदेव # फलमिति यतो fawa: सम्पद्यते | ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथेव भजाम्यहमिति भग- वदाक्याचच | अतएव रहस्यमजनं लच्यमुक्त' । तथाच † खेतलभग- वत्सम्बन्धित्वयोर विशेषात्‌ कतमो गरौयानिति संशये गूढाभिः afar: पठति | मसुक्तोः सकाशाद्रहस्यभजनकत्तेवो पपन्नः उप- ufaga: | तमेवोहाययति | तलत्तणये पलब्पेरिति। तल्लक्षणो भगवत्खरूपालको योऽर्थः सखतन्दपुषायंरूपस्तदुपलब्धेः खाधौ- नवेन तत्मासेरिलखथेः | यद्यपि पुरुषोत्तमे vat तद्‌ानन्दालुभवो भवति तथापि न प्रभोस्तदधौनलवं भक्तितिरोभावात्‌ saa वेष- रोत्य' भजनानन्दखख तत श्राधिक्यन्तु aia ददाति कडिंचित्‌ स्म न भक्तियोगं | दरौयमानं न wefea विना मत्सेवनं जनाः। नारा- यणपरा इत्युपक्रम्य खरग पवगे नरकेष्वपि तुल्यार्थदर्भिन इत्या - दिवाक्ये रध्यबसौयते | श्रतएव { सामीपष्यवाच्युपसगे उक्तः । तेन दासौवेन दासतेन सौलायां qua प्रसुनिकटे स्ितिरूक्ता भवति। नच मदत्पद्‌ाथेखरूपान्ञानादल्यएंवानन्द यथा स्व्वी- धिक्च मन्वानः gata’ न वाञ्छति तघात्रापोति बाच्यः। दौयमानानामथानां सखरूपान्ञानासम्भवात्‌ शरनुभवविषयी- क्रिवमाणएवतस्येवाच दौयमानपद्‌ाथैत्वात्‌ | तदज्ञाने खर्गादिच्रये तुल्यदशिंतासम्भवश्च | मुक्तिं ददाति किचित्‌ स्मन भक * तदैवेति @ | { anafafa खः | { अतरएवासामौप्यति a | § मघान इति ख | | अण॒भाष्यम्‌ | २८५ योगमिति वाक्यं भक्तेराधिक्य सष्टमेवोच्यते । तस्पात्‌ न्यृनाथ- जिचकच्तोः सकाशात्‌ पूर्णथवान्‌ महानिति युक्तमेवास्योप- Waa । इममेवायं दष्टान्तेनाद । लोकवदिति । यया खाधीन- भटका नायिका तदवस्याननुगुणग्टदवित्तादिकन्दीयमानमपि नोरोकरोति तथेल्ययः। WAIT स भगवानेव लक्तणमसाधारणो Val यस्य स तलत्तण उद्नटभक्तिभावः स vary: खतन्वपुस्‌- षाथरूप इत्यग्रे पूव्यैवत्‌ । भगवप्माकवानेव fe भक्तो भक्तत्वेन ज्ञायत इति तथा । एतेन ज्ञाप fe ज्ञापकाद्‌धिकं भवति। एवं सति यत्‌ ज्ञापकं परमकाष्ठापन्नं ay पुरषोत्तमसखररूपं सव्व फलरूपरं dated * कथं an क्यमिति aad | अनियमः स्व्वासामविरोधः शब्दान्‌- मानाभ्यां ॥ २१॥ श्रथ्वैणो पनिषत्‌सु प्यते परब्रह्म तद्यो धारयति रसति भजति ध्यायते प्रमति णोति खावयत्यपदिश्त्याचरति सोऽखतो भवतोति । तच धारणदौनां समुदितानामेवाख्तसाघकत' उत प्रत्येकमपौति भवति संशयः | अरत धारणादिसाघधनकलाप- सक्ता फलम्च्यत इति समुदितानामेव मुक्तिसाधकत्वं sowad चेतच्छ्रवणादिनवविधमभक्तीनामध्येवमेव तथात्वमिति que सिदान्तमाद् | अनियम इति। ससुदितानामेव तेषां फल- साधकल्रमिति नियमो नासतीव्थंः | तत्रोपपत्तिमाह । सव्वी- सामविरोधदति। चिन्तयंञ्चेतसा aw सुक्तोभवति संखतेरिति qu चिन्तनमाचखख तथात्वमुच्यते। पञ्च पदौ जपर्ित्यायक्ता % मदन्त मिति ख | ८६ AVATAR | र अध्यायस्य ब्रह्म संपद्यते aw संपयत इति श्रुत्या कौत्तनमाचस्य तयात्वसु- Qa तयाच प्रत्येकपत्त एव सर्वासां युतोनामविरोधः स्यात्‌ एवं सति परनब्रद्मतया धारयतोत्यादिषु सोऽखलो भवतोति पटं प्रत्येकं सम्बध्यत इति ज्ञेयं । ननु यथा दृश्डादोनां प्रत्येकं घरडेतुलोक्तावपि anes तज्ननकत्वमेवम त्राप्येकेकस्य चिन्त- नादेलयात्वोक्तावपि फल साधकल' समदितानामेव तेषामिति चेत्‌ । मैवं । योऽघौ यद्ममाणकसमधिगम्यः @ aa प्रमाणेन यथया fagfa * तया मन्तव्यः | दण्डाटेस्तथात्वं प्रलयक्षेण Waa दूति तच तथास्तु | प्रकतेतु तेषां तथात्मलौकिकशब्दकसमधि- गम्यं शुतिसूक्ेव। न चोक्तन्यायः खुतिष्वपि तात्पथनिर्णीयको भवतोति ara) भ्रलीकिकेऽयं + लौकिकस्यासखाम्यौत्‌ | अन्यथा ब्रह्मणा मनसेव प्रजाजनन; निषेकादिकमपि waa खतिरपि केवलेन हि भावेन गोप्योगावः खगारुगाः। येऽन्ये qefaaratat: fart मामोयुरच्सा # एतावान्‌ सांख्ययोगाभ्यामित्य॒पक्रम्यान्तं नारायणकूति- रित्यादिरूपेवभेवाद | इममेवाय' हदि aare सूत्रकारः गब्दानुमानाभ्यामिति चुतिष्यतिभ्याभित्वयः | ते चोक्तं | एतेन सूच्कारस्यान्योऽप्यनुश्योऽस्तोति भाति | यतरोक्तसाधनस्तोमः- (+ * प्रमाणेन fasifa इति ख | + अलोकिकस्याखामध्यादिति ख | ¡ प्रजनने इति ख। | ६ स्तोम इति a | RAR ] अएनाव्यन्‌ | ६८७ सम्पर्निरेकस्मिन्‌ भक्तेऽस्ति ततरैकेनव मुक्तावितरसाधनतव- बोधकश्ुतिविरोधात्‌ अ्रवगकोत्तंनस्ररणानां मुक्ययवह्ितः पूव्वच्तणे युगपदपि सम्भवादन्यथासिद्धिसम्पवे विनिगमका- भावादेकेनेव मक्गिरिति न नियमोऽतः प्रव्येकसाधकत्वबोधि- कानां सर्व्वासां sai भियोविरोघः तद्धयंकच तथात्वे सव्व - चेव तथास्तित्याशद्य तच बाधकमाह | शब्दानुमानाभ्याभिति पूर्व्ववत्‌ । aa प्रत्य कमपि सुक्तिहेतुलमुच्यत इति न तथेत्यथः। यतर प्रत्येकमपि तथात्वं तच किमुवक्तग्य समुदितानां तथात्व दति भावः। तेन fac: प्रयोगोऽयमिति ज्ञेयं । यावद्‌ धिकारमदस्थितिराधिकारि काणां ॥ २२॥ ga मुमुत्तभिः साधनत्वेन क्रियमाणानां भगवदर्ग्राणां सु क्रिसाघनप्रकारो विचारितः अधुना तु भगवान्‌ afaar- fan लौ किकेखयधायशक्य' ज्ञात्वा aualfzes दत्वा थेन जवेन तत्कारयतिस जो वस्ते ममे al भवति न वेति विचा- UA) तत्र जोवक्लतभगवदिषयकधर्ग्राणां यत्र तत्साघकल्वं aa भगवदौोयानां धम्मांणां तत्साघकलः सुतरामेव तेषां खक्तत्य- साध्यतेनाविभ्रेयत्रात्‌ तत्साधनेष्वप्रवेभशोऽपौीति wee निणेयः aig, यावदित्यादि। यस्िन्‌ NF यत्‌काथसाधनाघमधि- कारो भगवता दृत्तस्तत्‌काथसाधनक्नमास्तस्मिन्ये BIA भगः बता खापितास्त श्राधिकारिका इत्युच्यन्ते | तत्काययसम्पमत्तिरेव तद्धिकारप्रथोजनमिति तावदेव तेषां तस्िखितिरिल्यथः। एवं सति तत्‌सम्पत्तौ सोऽपि निवत्तत इति तत्सम्बन्धिनो acc अणुभाव्यम्‌ | [ र अध्यायस्य wat afa निवत्तत * दूति सुक्तिपययन्त' न तेषां व्यापारसम्भवो भगवता तथेव विचारितत्वात्‌। सुक्तिसु भक्तयेषेति भावः। यच ब्रह्मणण Ue ते सव्वं संप्राप्त प्रतिसञ्चरे । परस्यान्ते क्तात्मानः प्रविशन्ति पर पट्‌ ॥ द्रति वाक्यः तच्चाकल्पान्त' येषामधिकारः सप्तमि प्रषटतोनां तददिषयकमिति Fa । saat भगवदत्ताधिकारसामध्येख्य भर- तस्य स्वाधिकारखमापौ मुक्तिं न वदेत्‌ । लतात्मान इति पदात्‌ तेषामपि भगवि क्रतान्तःकरणा नासेव परस्य भगवतः परपदे. नापि gare waa उच्यते न लाधिकारिकगुैः। अक्र धियान्ववरोधः सामान्यतद्गावाभ्या- मौपसदवत्तद्‌ क्तं ॥ २२॥ ननूक्ताथवगोपनिषदाक्येभंगवदर्णां मक्िसाधनलमुच्यते | सुव्यन्तरेषु ana विदितल्वानिखत्युमेति नान्यः पन्या विद्यतेऽय- नाय । ज्ञानादेव तु aaa तरति भोकमामवित्‌। ब्रह्म वेद्‌ aaa भवतोत्यादिषु ज्ञानस्येव सुक्तिसाघनत्वसुचति। wear. विरेषादुभयोस्तथात्वे कारणएवे जात्य का वंजात्यस्यावश्यकलत्वा- Val च AAMAS AT मामभिजानातौति वाक्याइक्तौ ज्ञान- स्यापि सम्भवात्‌ ज्ञानेनेव सुक्तिरिति plas waar: पकश्ुतितात्पय्ये निरूपयन्‌ पुरुषोत्तम प्रापनेरेव सुक्तिपद्वाचय- तात्‌ तद्ध जनस्येव तप्मापकतवसमिति ददि ware अत्तरधिधा- मित्यादिः। तु शब्दः पृव्वैपत्तनिरासे। वाजसमेथके शूयते | एतद azat गागि ब्राह्मणा श्रभिवदन्यथ्लभित्यादि | तथाथव्वैषे हि | ह a * निवत्तत इति a देय पादः | AURA | २८९€ च । श्रय परा यया तद्चरमधिगम्यत इति । तेन ज्नानमागंऽत्तर- विषयकाणयेव ज्ञानानि निरूप्यन्ते युरुषोत्तमविषयकाणि नेति निखौयते। ब्रह्मविदाप्रोति परमिति शुतावच्तरव्रह्मविदोऽ- च्रात्‌ परस्य प्रासिर्च्यते । अत्तराद्पि चोत्तम इति भगवद्‌ वाक्वाचाचरातोतः युरूषोत्तमः। भक्या माभभिजानातोति aay माभितिपदाव्‌ पएुरुषोत्तमविषयकं ज्ञानमुच्ते न तक्तर- विषयकं | faq ब्रह्मभ्ूतस्य भक्िलाभोक्तेस्तस्य चानन्दांणाविभाी- VARTA तस्य चावबिद्यानाणजन्यत्वात्‌ तस्य चाच्तरन्ञान- जन्यवात्‌ पृव्वंकक्ता*^वि्ान्तमेवाच्तरन्नानं। एवं सत्यत्तरविष- यिणीनां धि्यांश्ुतौ सुक्तिसाघधनेषु asada: प्रवेशनं गणनेति यावत्‌ स सामान्यतद्खावाभ्यां हेतुभ्या। यपुरुपोत्तमसम्बन्ि- anal सुक्रिरिति सामान्यं | मर्व्वीदामागंऽद्भीकतानां ब्रह्मदतः quaiat न शोचति न काङ्कति समः way aay asta लभते परमिति वाक्यात्‌ ब्रह्मभावानन्तरमेव भगवद्वावसम- वात्‌ तेन प॒रुषोत्तमे प्रवेणात्‌ aa परम्मरोपयोगो ब्रह्मभाव खेद्यभाग्यां हेतुभ्यां तथेल्यध; । वस॒तसतु पुरुषोत्तम प्राप्तिरेव atatcfa ara: | नन्वत्तरस्याविशिष्टत्रेन तदुपासकानामपि तथात्वात्‌ केषा चित्ततैव लयः केषाचिद्क्तिलाभ इति कथमु पपद्यत इत्याशय a पञ्वकक्तविग्रान्त sft ख | † मम्बन्ीसम्बन्प इति q | { परावितिख। 39 ado पअणभाव्यम्‌ | [ 83 अध्यायस्य aa हेतु दृष्टान्तेनाद | भओोपसखद्‌वदिति। उपसदास्ये कश्चणि। ताननप्वस्यश्यंख्यमोपसद्‌ः कन्वास्ति। तव्रातिष्यावाप्रौवा- सुचि चमसे वायद्‌ाज्यं चतुरवत्तं पञ्चावत्त वा समवद्यति तत्ता नन्‌ त्मिव्युचयते। श्रनाष्टष्टमसौति मन्तेण षोड़शाण्येलिजो यजमानेन सह तानूनप॒त्रसमवखगन्यतु मे दौत्तामिति मन्तरेण यजमा नस्तत्समवशएन्तरत्विजं कामयेतायं यन्न^"यशस सच्च fefa a प्रथममवमशयेदित्ि चुतौ कल्ये च। wa सव्व॑षा- चखत्िजां तानूनप्‌तित्ा विशेषेऽपि यस्मिन्‌ सेहातिश्येन तथेच्छा asa तथाकछतिनंतरेषु | नदि तचराविशिषटेषु कथ- aq छतिरितिपथनुयो गः सम्भवत्येवमिदहापौत्यथः | ननु वणारेयया पुरषोत्तमसम्बन्धित्रेन anifatqa- मेवमक्तरस्याप्यस्तित्यारड्न त॒ निखिलासुरजोवतमःपुच्ननिरास- केन यदुवंभरोदयाचलचूडामखिनव निरस्तेति न खतो वक्त सुचितेत्याश्येनाह। तदुक्तमिति । भगवद्नोताखिति शेषः। तत deat वेदविदो बदन्तौल्युपक्रम्ब स याति परमां गति- भिव्यन्तेनाक्तरप्राप्रुपायमुक्ता च्रनन्यचेताः सततमित्यादिना BIT Tay Vat भक्येकलम्यत्व' स्वस्य वक्तं पूवव BUA: खरूपमाह । सहसखगुगपय्यन्तमिव्य॒ पक्रम्य प्रभव- त्यदरागमे इत्यन्तेन त्तरखरूपसुक्ता परस्तस्मात्‌ तु भावोऽन्य AINA तद्धाम परमं मभेत्यन्तेनातच्तरसखरूपसुक्त' | अत पल्वे त्रस्रूपसुक्ततसिति परस्तस्माखिन्यचर atta परत्वसुच्ते। तच्छब्दस्य पू्मैपरामशित्वात्‌ तस्येव पू्न्वसुक्तवाद्‌तणवाक्तर- « यज्ञमिति ख| देय मादः | अणुभाय्यम्‌ | २५१ व्या वन्तकम्तुशब्द्‌ उक्तः एतेन नित्यल्लेन च्षरणाभावादतच्तर- शब्देन जोवएवोच्ते नतु प॒रुषोत्तमाधिष्ठानभूतो Mama दति निरस्तं। यं प्राप्य न निवत्तन्त इति वाक्याज्नीषे तथा- त्वासम्भवात्‌ नित्यसुक्ञत्वापत्या शास्रवेफ्यापत्तेश्च । इतएव ज्ञानमागिणं तत्‌प्रासिरेव सुक्तिरिति ज्ञेयं! ततोऽनिहत्तेः । युरुषः स परः We इत्यनेनाचरात्मरस्यय सखस्य भक्तये कलभ्यत्- ail तेन ज्ञानमार्गीयाणं न पुरुषोत्तमप्रािरिति सिद । यच्यान्तःस्थानोत्यनेन परस्य लन्तणसुक्त। तच waferay ओ्रौगोकुलेषखरे स्यष्टसुच्ते। तेनात्तरोपासकानां न परषोत्त- मोपासकत्वं तद्‌विषयकयवबणादेरभावादिति भावः। श्रव्यक्तो- sat दत्युक्तस्तमाहः परमां गतिमितिवाक्यात्छ याति परमां गतिभित्यत्ात्तरमेव यातीत्यये Fa. किञ्च! तत्तिरीयोप- निषत्सु पद्यते | यस्मिन्निदं सञ्च विचेति सवव यस्मिन्‌ देवा ्रधिविश्वे fate: | तदेव भरतं तदु भव्यमा दद तदक्षरे परमे व्योमन्‌ ॥ येनात खच्च दिवम्महों च येनादित्यस्तपति तेजसा माजसा FI यमन्तःसमद्रे* कवयो वयन्ति यद्‌चरे परमे प्रजा इति i अता्तरात्मकत्ेन चरातमकाद्‌ाकाशात्‌ परमे व्योम्नि भक्तानां दयाकाश इति यावत्‌ तच प्रकाश्मानभिव्ययोीत्‌ | समुद्र कवय दति ख। RER AUHTQA | [ देय अध्यास्ख यतएव ब्रह्मविदाप्रोति परमित्युपक्रम्य सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्य यो az निदितं gerat wa व्योमन्निल्येतदुपनिषत्छेव पद्यते। यदचरे परमे प्रजा इति पदमवयन्तोत्यनेन सम्ब- ध्यते । एतेनाक्तरस्य पुरुषोत्तमाधिछानत्वं निश्ौयते। इतीऽप्य- तरातोतः पुरुषोत्तम इत्यवगम्यते। अच प्रजापद्‌ात्‌ व्यापि- A ~ वेकण्डात् को लो कोऽच्तर पदे नोच्यत इत्यवगम्यते | अतएव न यत्र मायेत्यादिना भरोभागवते तत्खरूपमुच्यते। एवं सति सामान्य भगवदिभ्रूतिरूपत्व' तद्वावस्तस्य पुरुषोत्तमस्य भावः सत्तोक्त- dea aa खितिरिति यावत्‌। ताभ्यां हेतुभ्यां तथेत्य प्ययोन्नेयः। इयदामननात्‌ ॥ ३8 ॥ ननु संसारनिहच्यानन्द्‌ा विर्भावयोरविशेषाद च्रे ब्रह्मणि ^ ते ~ | + लये पुरुषोत्तमे प्रवेश्णत्‌ न्य्‌ नतोक्त को हेतुरित्याकाङ्कायामाडह) इयदिति परिमाणवचनं तस्य श्रुतौ कथनादिव्यथः। अचरद ~ 9 > A म Fa तेत्तिरौयोपनिषत्‌सु सषानन्दस्य Maat भवतौत्य॒पक्रम्य मानुषमानन्दमेक गणयित्रा तस्मादुत्तरोत्तरं शतगुणमानन्दः गन्धरन्वानारभ्य प्रजापलिपथन्तस्योक्तोच्यते। ते * ये शतं प्रजा- पतेरानन्दाः† स एको ब्रह्मण alae इति। एवं सतौयत्‌ i एतावदित्यचरानन्दस्य सावधित्वेन Gal कथनादानन्दमयत्वेन निरवध्यानन्दात्कत्वस्य पुरुषोत्तमे कथनात्‌ auitateia | # ते शतमिति ख | + are इति ख | ‡ एवं सति यत्‌ इति खः । § सावधिकल्वेन इति ख | देय पादः] AURA | ९८२ अन्तरा भूतयामवत्‌ AAA: ॥ २५ ॥ FY VAAN यथा खात्मत्वेन ब्रह्मणो ज्ञानं तथा भक्ति- मागेऽपि भक्तया युरूषोत्तमन्ञाने सखामलेन पुरुषोत्तमन्ञानं भवति न वेति विचायते। सव्वान्तरतरेन चुतो कथनात्‌ तद्धव- तौति प्यः wa: | तथाऽपि wate वो सन्वैस्यैगान इत्यादि सखुतिभिरेवमेव ज्ञानं नतु तथेति fasta: | aa तयाज्ञाना- भावस्यावश्यकत्वाथे' विपरीते बाधकमाह । gafaq aa ब्रह्मानन्दा न्नजनानन्दस्याधिक्व निरूपितं सतु भगवदत्तस्तदय- वधायकोऽधेश् प्रभुण न AAAs | खातत्वेन VAY भजना- नन्दान्तरायरूपं ययेतत्सम्मादयेत्‌ तंन ददयादग्रेऽन्ययाभाव- दतः सखरामत्वेन ज्ञानं मक्तिमार्गीचस्य न सम्भवतीत्याशयेनाद। श्रन्तया aaa xa, भगवता भक्तिमागे * खोथलेनाङ्गेसतो य ` भ्राता. Wawa यद्‌ातसलन ज्ञानं तद्नजनानन्दानुभै न्तरा चवधघधानरूपमिति भगवता aan Mat aa सम्मा- दयत tau) ततसम्प्राद्नस्य . स्वधे वासम्भाविव'¡ elaayg ज्ञापयितु दृष्टान्तमाह । शतग्रामवदिति। उक्तभक्तस्य faq- खोऽप्यलीकिक दति तच लोकिको waarat न समभवति रहीन- लात्‌ तथेव्यथः। अधवा लोकिको wag: स्तोपुचपण्वादिः ब्रह्मानन्दानुभवे बाधकस्तया भजनानन्दामुभवे Wada भगवतृन्नानमित्यघंः; | # afafcfa ख पुस्तके नासि। + भगवता तारे इति @ ‡ अअरसम्भवितलर्मिति ख! २९४ BUA | [ दव अध्यायस्य अन्यथाभेद्‌ान्‌पपत्तिरिति चैन्नोप- दे णान्तरवत्‌ ॥ २६॥ ननु भक्तष्वप्युद्धवादिषु ज्ञानोपदेशः श्रूयते। स चात- ब्रह्मामेदज्ञानफलक इत्यातत्वेन ्ञानाभाके तदभेदोपदेशनुप- पत्तिः स्यादिति तन्मन्तव्यमेव्वं सति भक्तिमार्गात्‌ ज्ञानमाग- स्योत्‌कर्षश्च सिद्धयतोत्याश्ड् परिहरति उपटेशान्तरवदिति। न॒ दात्रामेदज्ञानायोपदेः faq यथायिमस्र्गापवगाख्य पारलोकिकानन्दफलकालौकिकै कर्म्यधिकाररूपसंस्काराथ' गायल्युपदेशः क्रियते तत्स॑स्कारसंछ्तं तच्छरौरादिकमपि भूतादिभिरपि नोपदतं भवति। यथावा यौोगोपदेशसस्व- तस्य वपुरग्यादिभिनपडन्यते तथा प्रकते भक्तिभावस्य रसा- ककत्वेन संयोगविप्रयोगभावातमकतात्‌ दितोचस्य प्रलयानला- दतिकरालत्वेन कदाचित्‌ तद्वावोद्ये तेन भक्तवपुरादे स्तिरोधाने- ऽगिमभजनानन्दानुभवप्रतिबन्धः स्यादिति ततरिच्यथ' ज्ञानोप- देशसंस्कारसंस्वतं तदपुरादिकं भगवता क्रियते न ल्रान्माभेद्‌ ज्ञानं भगवतोऽभिप्रेतमिवययंः। अन्यथोपटेशनन्तरं वदरीं गच्छन्‌ विदुर प्रतौदागतोऽदं विरदातुरातेति न वदेदेवमेवा- न्येष्वपि भक्तेषु ज्यं | भत्रोपदेष्यन्तरपद्‌ं प्रसुतोपदे शभित्न- सुपदेप्रमाडेति प्रस्ततस्य तस्यान्यस्याभावादमभेदपदेनाभेदोप- टेर एवोच्यते। एतेन भगवान्‌ स्तौयानां भक्तिभावप्रतिवन्ध- निरासायेव * wa करोतीति ज्ञापितं भवति। e निरासादेवेति @ | रेण पादः | अणुभाव्यम्‌ | २५५ श्रयवोपदेशान्तरवदित्यसखायमयः | शरौरादयध्यासवत- स्तद्धिन्नश्रात्मातचखं नतु शरौरादिरिव्युपरेशो ्ानमागे यया क्रियते तेन शरोरादावात्वुद्या यः adetfe: Masia तथाच सर्व्वषामात्मनोद्याता य आत्नि fasfaarfe ata- सिद्धो जौोवाव्नोऽप्याता पुरुषोत्तम दति वोष्यते। तेन युस- षोत्तम निरुपधिः सैदस्तत्स॒म्बन्ित्वेनात्मनि स सिदति। यद्यप्येवं भावः पृन्यैमप्यासौदेव तथापि सहजस्य शस्ताथ- त्वेन ज्ञानेऽतिप्रमोदो gaa भवतोतिः aati नेतावता जोवा- भेद ्रायाति) अमो जोवनसम्परत्तिरेदीपटेशकाययं'। नतु तेन पूव्वेभावोपमदहंः सम्मरवतौति सारं । तेन ज्ञाने सव्वौ- ` चिक्य मन्वानाय भक्तिवलप्रदभेनच्च सिदाति। व्यतिद्धारो विशिंषन्ति हौतरवत्‌॥ ३७ ॥ ननु तद्योऽदं सोऽसौ योऽसौ सोऽदभित्येतरेयके तेत्ति रोय चाहमस्मि ब्रह्माहमस्मोति wat) अच मध्यश्यं ब्रह्मपद्मुभ- यच सम्बध्यते | तेनाहच्या व्यतिददारोऽतो agiie:t सिद्धयति) तथा लोलामध्वपातिभक्तानामपि कष्णोऽदहमदं aw इति भाव उन्मेषश्च) य यतेऽतस्तद्भेदज्नानं भक्तिफलमिति पंफुल- मानं प्रतिवादिनं तत्छरू्प बोधयति। रसाष्छकत्वाद्वकतैः संयोगविप्रयोगात्मकत्वात्‌ हितोयभावोटद्रेके यथेतरेऽश्युप्रलापा- दयो व्यभिचारिभावास्तयातिविगादृभावेन तद्भेद्‌स्पत्तिरणेकः | % खतिषरमोदाये' भवतभेति ख' | t वयत्दहारतो ane इति ख'। { swadfaa | २८६ अणभाष्यम्‌ | [ aa अध्यायस्य ख नतु* साव्वदि्कस्तदां aad aaa विशिंषन्ति तच्च खात- त्वेन सोऽत व्यतिदहारपदायं इत्यथेः। अपरच्च उदेश्यविधैयभावस्यत्तौ न ह्य देतन्ञानमस्ति किन्तु भावनामावं भक्तानान्तु विरहभावे तदामकत्वमेवाखणर्डं स्फुरति ये तत्तज्लोलां † खतः कब्दन्येतदयथातया | ओौभागवतदच्रम- स्कन्धविद्धतौ प्रपञ्चितमस्माभिः। एवं सति मुख्यं यददेतन्ञानं तत्‌ भक्तिभावैकदे शव्यभिचारिभावैष्वेकतर इति सषेप खर्णा चल - योरिव ज्ञानभत्वोस्तारतम्य' कथं वणनौोयमिति ara: | सेव दि स्यादयः ॥ ३८॥ age विचायते। प्रा्षभक्तैः पुरुषस्य सत्यशमद्मादयो विधीयन्ते न वेति फलोपकायन्तरङ्गसाधनत्वाच्छुदौ सत्यामेव चित्ते भगवग्रादुभेवसम्भवादिधौयन्त इति get: wa | ate प्रस्य aa विधौयन्त इति fasta: | aa डेतुमाद। fe यस्मा. Sanaa भक्तिरेव सत्यादिसव्यसाधनरूपा। तस्यां wat सत्यादयो येज्ञानमागे fafeaaty कष्टेन क्रियन्ते सुखुत्तभिस्त भक्ददि भगवव्रादुभोावात्‌ Wawa भवन्तीति न विधिमपेक्न्त इत्यधेः | कामादोतरच तच चायतनादिभ्यः ॥ Be ॥ पवसे खोकाखिलसाधनरूपत्वं HATA । AEA: मधुना सुत्तिप्रतिवन्धकतरेन यत्वे नोक्नानां कामादोनान्नपिभग- # सुचन दति ख । + येन तह्लौलामिति @ 4 एतद्‌ यथा यीभागवते इति ख | a) AURA | २८७ वत्सम्बन्धान्दयक्तिसाधकत्वसुखते । भक्तिसु विहिताऽविदहिता चेति दिविधा। मादाक्यन्नानयुतेभ्वरत्रेन प्रभो निरुपधिदेहा- स्मिका विहिताऽन्यतोऽप्राप्तवात्‌ कामादुपाधिजा सात्वविहिता। एवसुभयविधाया श्रपि तस्या सुकतिसाघकत्वमिल्यादइ | carta विहितभक्तेरिति शेषः। कामाद्यपाधिखेदजश्रूपायां कामारोव सुक्तिसाधनभित्यये; | भगवति चित्तप्रधेशहे तुत्वात्‌। अ दिपदात्‌ युच्त्रसम्बन्धित्वादयः । स्रेहत्वाभावेऽप्यविह्ितत्वभगवदिषय- कत्वयोर विशेषात्‌ देषादिरपि संग्ह्यते। तेन भगवत्सम्बन्धमा चस्य मोच्साघकत्वसुक्त भवति। aa विहितभक्तावित्यथेः। we aaa हेवत्वेनोक्ता fe wer: | सव्व निषेद्‌नपून्वैक wey भग- वत्सेवां कुव्वेर्तां तदुपयो गित्वेन तेभ्य एव -भुक्तिभवतीत्यर्थः। एतादृशानां WHT WIAA VW एवेतिज्ञापनायायतनपद्‌ं | तेषु तथयाप्रयोगप्राद्चयात्‌ | ्रादिपदटेन iguyatea: संग्ह्यन्तं | एतेन ज्ञानादिमार्गादुत्कषरं उक्तो भवति वाधकानामपि ary- कत्वात्‌ । मादहाव्यन्नानपूव्वकन्नेहे† सत्येवभर्ठतेन wa कामोऽपि सम्भवतोति ज्ञापनाय चकारः अआदरादलोपः॥ Be | ' e € © cae त A aq नित्यानां वणांखरमधम््राणां भगवदम्मांणां चककाले प्राप्तौ युगपद्भयोः करणासम्भवात्‌ श्रन्यतरवाधे प्राप्ते कस्य स्यात्‌ न कस्येति स्यात्‌ संगशयः| तच कमणां खखकाले विदि. तानामकरपे प्रत्यवायश्नवणादितरव्रातघथाखवणद्न्यदापि * कामादयुपापिजसेषरूपायामिति ख'। † माद्टा्राज्नानपूर्व्वकं सेहे द्रति @ | 4G २८८ अरण भाष्यम्‌ | [ दय ध्यायस्य तत्कतिसम्भवात्‌ सावक्राश्रत्वेन तेषामेव वाधोयुक्ा नतु निस्व- काश्ानामिति पूर्वः cama सिदान्तमादह। आआदरादिति। ब्रह्मयज्ञप्रकरणे तेन्तिरौयेः पर्छते श्रोंमिति प्रतिपद्यत एतद यजुखयीं विदां waar वागोतत्परममत्तरन्त देतटटचाग्धक्तख चो- अ्तरे परमे व्योमन्यस्मिन्‌ tar श्रधिविश्वं निषेदुययस्तत्न वेद्‌ किरचा करिष्यति यद्रतदिदुस्तदमे समासत डति) aa खक्‌- सम्बन्धितखेन वण¶त्मके agqayg परमे व्योमात्के*ऽत्तरे ब्रह्मण्यो इरे ATTA तल्नोकतेदप्रसिद्ध परं aw a a ae wu fast करिव्यतोल्यनेन तदज्ञाने वेदाध्ययनस्य निष्फलतसुच्यते। एवं ofa तदृक्तक्मणोऽपि तचयाल्मायाति। एतेन भक्तया मामभिजानातौतिवाक्यात्‌ परत्रह्मखरूपन्नानं Waddle wat! - सन्तः पुरुषोत्तमविदो ये तेषामेव बवेदाध्ययनादिकं फलप्रदं नान्येषामिल्युक्' भवति। aaa खोभागवतेऽणुक्त' ऋषयोपि 2a युमत्मसङ्गविमुखा इह सञ्चरन्ति) संसरन्तोतिवा। अन्वये} faend ये इत्‌ ईश्वरत्वेन तत्‌ gaia पर ब्रह्म विदुस्त दमे भक्ताः सत्वापेचया सम्यक्‌प्रकारेण भगवन्निकटे शौगोक्ल- वदुण्ठादिष्वासते, तेनान्येषां सम्यगसच्वमथाल्तिप्रं भवति। QUT faa चौद्म्‌ शब्दप्रयोगे ण चान्येषाम सत्तस्त्वं युतेरभि- 4 * परमबयोमात्मके इति a | + योन वैद fear करिष्यतीति @ | ‡ wag sfa ख'। | § wea tata @ | ¶ परः खितार्थवाचीति a | देव पादः | अणुभाष्यम्‌ | RE मतमिति ज्ञायते। खकशाखायामपि तसुस्तेतारः qa यथा विदन्‌ चतस्य aa जनुषा यिपत्तन are जानन्तो नामविदिविक्त- न महस्ते विष्णो सुमतिं भजाम इत्यादयग भिरन्येभ्यो wae: सकाशा्गगवबन्ष्वाद्रः यूयत इति तेषामलोप eae: | एतैनाकरण प्रत्यवायश्रवणादिल्यादि यदुक्तं तदपि प्र्यक्त वेदि- तव्यम्‌ । कारणेऽपि वेय्यीत्‌ तदपरौदहारात्‌। एवं सति यद- करणे प्रत्यवाथकथनं तेन तस्मादवकाशं प्राप्य गौणकालेऽप्य- करणे तथेति तस्या्य इति sad) नन्वेव॑तात्मयकर्त्वं खुतेरुपनयनादिवत्‌ कम्मापयीगिलं+* भरक्तितत्‌न्नानयोः स्यादिति कमण एव प्राधान्य नतु भक्तेः † सिद्धातोत्याणद्य भक्तितन्न- न्नानावश्यकत्वबोधकःयुतितात्पयमाद। SUA SAMA चनात्‌ ॥ 8१॥ तयोयगपत्करपिऽलुपस्ितेऽपि यदि ga भगवदनकरण- सुच्येत तदा त्वदुक्त स्यान्नत्वेवं किन्तूभयोऽयेगपत्करण उपस्िते बलाबरलविचारे क्रियमाणेऽत ्राद्राच्ेतोसलतहचनाद्घगवदस्राणं वलवेच्वेनालोपवचनान्र कम्माङ्गत्वभेतेषां सिदधयतोत्य्थः | तन्निङ्खीरष्णनियमसदृष्टेः एरथगृष्य प्रतिवन्धः फलं ॥ 8२ ॥ अथेदं विचय्यते। पुरुपोत्तमविदः क्म कत्तव्य नवैति। = Sa pe Sete > * उपनयनादिकम्मोंपधोगित्वभिति a | † भक्तः बति a) t प्रबोधक द्रति ख| § किसुभयोरिति खः। २०० अणुभवष्यम्‌ | [शव ` ऋ तत्र मागत्रयफलात्मके तस्मिन्‌ सम्पन्ने पुनस्तस् स्रतोऽपुरुषाधंस्य करणम प्रयोजक मिति न कत्तव्यभेषेति पूवैः wats सिडान्त- माहे तन्निडरणेत्याद्ना। भत्रेदमाकूतं। भक्तिमागे fe £ nA = e “a A zi aaieyfedczaria देविध्ये। तच मयादायां get चतादशस्य © $ A न का्मकरणं सम्भवति। अतएव तत्तिरौयकोपनिषत्सु waa । आनन्दः ब्रह्मणो. fasta बिभेति कुतथनेति । एतं ह वाव न तपति faaey साघु नाकरवं किमदं पापमकरवमितोति। श्यते चोभयविधानामपि कन्चकरणं अम्बरोषोद्वपाण्डवादीनां | एवं सल्युभयविधानां मध्ये मम क्मकरणे प्रभोरिच्छस्तोति यो निद्ीरयतिस करोतिय एतद्िपरौतं, सन्‌ करोति यथा शक. जडादिः। एतन्निदरथ भगवदधौनोऽतो anata afagic © © Le oN ॐ ॐ णानियमोऽतः कम्म कत्तव्यमेवातन्रिदडांरणेत्वाधुनिकानां। एवं ~ © € (| सतोच्छान्नानवता AMAIA च क कत्तव्यमिति fag | तत्रोभयोः फलं बदन्रादावाद्यस्याद। तदृष्ट : । तस्या भगवद. च्छाया दृषटिज्नीनं यस्यसर तथा तस्य जोवरृतकन् फलात्‌ एयग- भित्रमोश्वरकतकन्मणो यत्‌ फलं वेदमय्धाद्‌ारत्ता लोकसं तत्‌ फलभित्यथः। fe शब्देन सक्ताः waafagiat यथा gata भारत) कुया दिदांस्तथासक्तधिकोष लो कसं यह ॥ दूति भगवदाक्यरूपोपपत्तिः सूचिता। ददितीयस्य मध्यमा a * करणप्रयोजकनिति ख | + yard इति खः। ‡ पतद्टवाद्ति ख t § य तदिपरौतं श्त @ | दय पादः | अणभावष्यम्‌ | २०९ धिकारात्‌ कालसङ्गादिजनितवित्तमालिन्येन भगवत्सात्निध्ये प्रतिवन्धः स्यात्‌ ततिन्तिस्तत्‌कलतकग्च णः फलमित्ययेः। यवा पूव्ैसूाभ्यां भगवदम्मजतेरावश्यकात्वमुक्तः | सव्वामभाववतीो Aa न च वराग्य प्रायः खेयो भवेदिहेति भगवदचनादिषधै- याभावादसम्रवाच्च कमन्नानयोविहितभक्तेशख्च करणं न सम्भव- तोति तस्य किं फलमित्याकाङ्खगपूरणाय तदनुवदति । तन्ति इरणेल्यादिना। तस्मिन्‌ धि्छेव नतु umafa दृष्टिर्यस्य सं तथा । टृष्टिपदेन ज्ञानमात्रसुच्यते। तेनान्यविषयकद्शंनखव- शादिज्ञानाभाव उक्तो भवति। एतादृशस्य प्रभुसङ्गममाचमपे- चित | तच भगवदुकसखसङ्गमावधिकस्य भक्तस्य सक्गमसमय. निर्डारो भवति | अतादृशस्य aw स नेति तत्नि्धीरणानियमः* | एतेन फलप्रासेः प्रागवस्थोक्ता भवति। फलसखरूपमाद एयक फलभिति। अस्यानिर्वेचनोयतवादनुभवेकषेदयतान्मोत्तान्तं यत्‌ फलं शास्ते उक्त तस्माद्धित्रमिल्यक्तं | अन्यत्र. डि धर्माणं साधनत्व' । यत्र फलमेव साधनं तत्‌फलस्यानिर्वाच्यता युक्तै- वेति fe श्ब्देनाह । न्नानमोत्तादिना तद्नावाप्रतिवन्धञ्च फल- मिव्ययः। प्रासद्धिकमेतत्‌ as । प्रदानवदेव तदुक्तं" ॥ ४२॥ पथेद्‌ विचायते। सव्वात्भावो विहितकम्मन्नानभक्तिसाध्यो न वेति। तत्र पुराणं तस्मात्‌ वसुदवोत्‌र्ञ्येत्यपक्रम्य | e तत्रिदरणानियेयःद्तिखः। . + एवद्ौति ख'। { तस्माच्चमुद्धवेव्युपक्रम्येति ख | २०२ अणभावष्यम्‌ | [57 अध्यायस्य मामेकमेव शरणमात्ानं सव्वेरेदिनां | याहि सर्व्बात्मभावेन यास्यसे ह्यकुतोभयं | इति वाक्ये सुक्तयात्मकाक्‌तोभयसाधनरूपशरणगमने प्रकारत्वेन सव्वामभावस्य कथनेन खप्रयत्नसाध्यत्वं गम्यतेऽतः साधनखाध्य इति ya: Ta) तच सिदान्तं aq’ तदुप- देगश्खरूपमाह | प्रदानवदिति। यद्ययं साधनोपदेणः स्यात्‌ स्यात्तदा साधनत्वेन सव्वात्भावेन शरणप्रात्तेः खक्षतिसाध्यतवं। aaa | किन्तु तदुक्तं भगवदुक्तं प्रदानवत्‌ | प्रष्टं दानं प्ररान- fafa यावत्‌! | तददेवेत्यथैः। वरेण हि खक्षत्य साध्यमपि सिदध - तोति ता श्चवसंसार|भयादिनापि शरणसिभेवति। aaa तस्याः yaaa’ किन्तु तन्नित्तेरेव | प्रकतेऽपि astra स्वरूपप्रासिविलस्बासदिष्णुलेनात्यात्तौ सख्रूपातिरिकलास्फ्या तद्धावसखाभाव्येन गुणगानादिसाधनेषु कतष्वप्यप्राप्ो खाशक्यतवं ज्ञाता प्रभुमेव रणं गच्छन्येऽतचच न खकति साध्यमिति gar प्रदानवदिति। भक्तस्येश्यितोऽथा fe वरो भवति । सव्वौतभाव- स्यानुभव कवेयत्रेन पू्वमन्नानेनेश्छितलासम्भवेऽपि खत एव कपया द्‌ानमितिवदिवयुक्तं। अथवा सव्वाकसभावेन मां areifa सम्बन्धः । यदा प्रदानवदित्यस्य पव्ववदेव व्याक्लतिः। च साघनासाध्यते प्रमाणमाद। तदुक्तमिति । नायमाना प्रवच- aa wat न मेधया न बहना gaa; यभेवेष awd तेन % साध्यलेनेति ख' 1 7 + वरदटानमिति यावदिति @ t गवुसद्टारेति ख' | § गच्छाम्तच इति a | देय पादः | अणभाष्यम्‌। ०३ aq दति yar वरणातिरिक्साधनाप्राप्यत्सुच्यत दति तत्तेत्वथः। भगवदुक्ताकुतोश्भयपदस्य न सुक्तिरथैः किन्तु यतो वाच इव्वादिनऽऽनन्दस्य खरूपसुक्ताऽऽनन्द ब्रह्मणो fasta विभेति कुतखनेति sae यत्‌ पृन्धाक्तरसातकपु रुषो - तनभजनानन्दातुभवोत्तरकालीनमक्कुतीभयतदयः। .. लिङ्गभुयस्ात्‌ तद्धि वलोयस्तद पि ॥ 8४ ॥ aq प्रतिबन्धककालादृष्टादिसद्धावेऽपि वरणकार्यै' खादुत तच्नित्तादिति संशये प्रतिबन्धकाभावस्य waa ईतुत्वात्‌ तन्निठत्तावेव तथेति पून्वैपक्ते सिद्धान्तमाइ । लिङ्गत्यादिना। सामोपनिषतसु नवमे प्रपाठके सनत्कुमारनारद्संवादे प्रय- Haya मुख्या ब्रद्मविद्योपटेयाही न भवतौति ज्ञात्वा सनत्‌- कमारो नारदाधिक्ारच्च wre ala aa मोपसीरेल्यकतो नारदः खविदितार्ग्बेद्‌ादिसपदेवजनविद्यां तसुक्ता सोऽदं भगवो† मन्तविदेवास्मौति स्ाधिकारसुक्वाइ atafagay ह्येव मे भगवद्शेभ्यस्तरति भोकमामविदिति सोऽहं भगवः भशोचाभित मा भगवान्‌ शोकस्य पारन्तारयत्ििति नारदेनोक्तः सनत्कुमारः पूव्व्छात्‌ Gala भ्रूयोवदेति we: । भूयःपद्‌- माधिकयायकं | नामवाड्नःसं कल्प चित्तध्यानविन्नानवलात्राप- स्तेजग्राकाशस्मराऽाप्राणान्‌$ ब्ह्मत्वेनोपासनाविषयत्वेनोक्ता * भगवदुक्तात्‌ कुत दति ख । † भगवतद्ति @ { वाड्जनसङन्ल्प दति ख । $ भाकाश्स्सराकाशखराप्राणान श्ति | | २०९ अणभावष्यम्‌ | [ देय अध्यायस्य प्राणोपासकस्यातिवादित्वः सत्यवादित्वेनोक्ता निज्ञाशितव्य- Sas सत्यविज्ञानमतिश्रदानिष्टाक्तिसुखानि पूव्वपूव्वेकारण- त्वेनो ततरोत्तरायुक्तवा सुखस्ररूपां जिन्ञासायामाइ. यो वे भ्रमा तत्सुखमिति । Wa खरूपजिन्नासायामाइ aa नान्यत्‌ पश्यति नान्यच्छणोति नान्यदिजानाति ख शमेति | एतेन सव्वा- त्भावखरूपमेवोक्त भवति। तच विरदभावेऽतिविगाढभावेन aaa. तदेव स्फुरतोति स एवाधस्तादिल्यादिनोक्घा कदाचित्‌ सखस्मित्रेव भगवतवस्पात्तिरपि भवतौत्यथाहडारादेश्र इत्यादिना तास॒क्ताएतेषां व्यभिचारिभावत्वेनानिवतल ज्ञापयित पुनः aaa भगव त्‌स्फ॒त्तिमाद सयात आत्मादेश इत्याद्ना। ततः संयोगभाषै सति waa सन्भप्रमदिना खप्राणदिसर्व- तिरोधानेनायिमललानुपयोगिल न शडनोयं यतो भगवत एव सब्ैसम्प्रसतिरित्याययेन तस्य हवा एतय्येवं पश्यत इद्यप- क्रम्यात्मन एवेद aa fanaa । ततः साकस्तद्धावखरूप- VRAIS BARE: शदा{वित्यादिना। प्राण- पोषको यादार स्तस्य-खटोषत्वे तु न fafafagfia |. एवं सति भगवद्‌ तिरिक्तस्य; wat निदोंषल्लाभावाद्वगवानेव चेत्‌ प्राण पोषको भवेत्‌ तदा Wa सम्प्रयतेस च स्व्वासमभावे सत्येव भवति सच तथा तेन प्रकारेधेत्यथः१ aged विना न भवति। s विजिज्ञासितव्यत्वेनेति खं | + सुखरूप इति ख | { खाद्ारशदावित्यादिना इति at § एवं सति श्रतिरिक्तस्यति ख'। ¶ सच तधा तेन gated ख gaa afta ` देथ पादः | अणएुभाष्यम्‌ | २०६५ तच्चोक्तकाव्यीनुमेयमिति वरणलिङ्गः सर्र कभावस्तस्येव WATT सन्यैतोऽधिकल्ात्‌ तत्‌ ACURA सर्व्वतः कालादेवंलौय इत्ययः । gfagaa सव्वं तोऽधिकं तस्य aura fa वाच्यमिति कसु- तिकन्यायोऽपि सूचितः | न्नानमार्गीँयन्ञानेन प्रतिबन्धगङ्गाया- माह तदपीति | उक्तमिति शेषः । अन्तरा भूतग्रामवत्‌ खासन ति qau तच्चोपपादितमस्माभिः। पन्च विकस्य प्रकरणात्‌ स्थात्‌ क्रिया मानखवन्‌ ॥ 8५ ॥ अत्राह | नात वरणलिद्गग्रूयस्व' fread किन्ला- त्मज्ञानप्रकारबिशेषरव | तथाहि । पृवेप्रपाटकषे आना सह्ा- मेदः सर्व्वस्य निरूपितः ग्वेतकैतूपाख्यानेन । अिभ्ने च सोऽहं भगवो मन्तविदेवास्मि नामविदित्यादिना नारदस्सामजिज्ञा सेवोक्ता; एवं सति उत्तरमपि तदिषयकभेव ufaqueaa श्रालप्रकरणत्वादुभयोः प्रपाठकयोः TAY aie SATA सखरूपमात्मन एवेदं सव्व मिल्यन्तेनोक्तमिति पूवोक्तप्रकारा- द्न्येन प्रकारेणात्ाभेद्कएव Wala दति | तदेवा | GA मूञप्रपाठकोक्तातमभेदज्ञानस्य विकल्पः प्रकारभेद एवायेऽपि निरूप्यते, adigufaary प्रकरणादिति। एतत्त॒पपादितं | अच fagiataaaaa दुष्टान्तमाद | तद्धद्यसंवादायः क्रिया मानसवदिति। यथया पूजनप्रकरणे arg तत्कियारूपमुच्त ee * “ft ~ “N # पून्वाक्प्रकारणात्माभेदद्ति a’ | t सिद्घान्तिसम्मतसेवेति ख' । २९५ Rae ATHTAA | [aq अध्यायस्य HAY मनोव्यापाररूपसुच्यते। न द्येतावतान्यतरस्य az- faa’ Ta शक्यं प्रकर णाभेदात्‌* TASTING: | AAS UTS ॥ ४६॥ masnaa हि जगत्‌ aqua t सव्वेशब्देनानृद्य तस्मिन्‌ aga निरूपितोऽग्रेत्वगादि!विद्ा अनूद्य नामाव्मकत्रद्मलवं aS AA ~ न~ Q तच्रादिश्यतेऽ नामवतन्रामोपाखति। इतोऽपि हेतोज्ञानप्रकार- भेद्एवागरे निरूप्यत Ta: | विद्येव तु निद्धारणात्‌ ॥ 8७॥ तु शब्दः Tad व्यावत्तेयति। यदुक्तं सनत्कुमार नारदसंबादै श्मातनज्ञानप्रकारविशेषएव निरूप्यत इति तन्न किन्तु विद्येव faaqa इति i अतरेदमाकूतं । नायमामेति श्ुतिरितरसाधन- fataqaa वरणस्य साधनत्वसुक्ता तलभ्बल Fas वदन्वरण- विषयमप्यादह तस्येष Wat वणते aq खामिति। तस्य हत. स्यात्मन एष भगवानाताऽतएव तत्तनूरूपः स जोवासा | तदर- णस्यावश्यकत्वन्नापनाय खामिति। wat fe खकौोयान्तनु- मातकौोयतेनाकलत्वेन च वणते तदिशिटएव भोगान्‌ ya प्रतएव तेत्तिरौयकोपनिषत्‌खपि ब्रह्मविदाप्नोति परमिति सामान्यतो ब्रह्मविदः परब्रह्मप्रसिसुक्ताऽयिमचां विशेषतो वदन्‌ # प्रकर्णमेदादिति @ | + तत्‌पूव्वकमिति ख | + अगर तत्‌ ऊगादिविद्या इति ख । § sfafeud sfa a | ¶ सात्ौयलेम्‌ च eva इति ख'। रय प्रदः; अणएभाष्यम्‌ | ३०७ qq ज्ञानमनन्तं aga परत्रह्मखरूपसुक्ता यो वेद्‌ निदितं गहायां परमे व्योमन्‌ । सोऽश्रते सर्व्वान्‌ कामान्‌ सड amu विपञ्ितेत्युक्तं। एतद्ययातयानन्दमयाधिकरणे प्रपञ्चित- मस्माभिः। | faq । पुरुषोत्तमलाभरेतुश्रतं तु भक्तिमार्ग यदरणं सखौयत्वेनाङ्गोकाररूपन्तटेव न त्वन्यादटृर्मपीतिन्ञापनायाग्रे वदति नावमावा बलहीनेन लभ्य fa aaata डि प्रसु- वभ्मौकरणं तचादं भक्तपराधोनः at gafa मां waar द्यादिवागेभेत्येवेति बलगष्देन भक्तिरुच्यते । श्रन्यथा पृष्व वाक्यएवेतर निषेधस्य क्तत्वात्‌ पनबलाभावनिषेधं+* न इुर््यीत्‌ | वरणएमातरस्य हेतुत्वसुक्रा बलस्य तथात्र न वदेत्‌ | एतादटणस्य हदि भगवतप्राकव्धे भवतीत्या | एतेरपायेयतते यस्तु विद्धां स्त- स्येष राला विशते ब्रह्म घाभेति। sarees आत्मामनोऽप्याल- घरुषोत्तमो am श्रत्तएव्रह्मासकं धाम वितं इति) धामपद्‌ परुषोत्तमस्यात्तर] ब्रह्मसदजं स्थानभिति ज्ञापनाय सुक्तमन्यथा न वदेत्‌| तेन aged स्लखानमाविभोवधित्वा स्यं ततर प्रकटीभवतीति न्नाप्यतेऽ। प्रकते भ्वेतकीतूपा स्याने परोच्चवादेन ब्रह्माभे दबोधनेन पुरुषोत्तमाधिष्टानवयोग्यता ज्ञाप्यते | wT तु न दछयोवावतेवाधिष्ठानावमकात्तराविभाीवो भवति पुरुषोत्तमस्य वा| तया सति ज्ञानिनां सब्ब॑षां परप्रािः स्याब्रत्वेवं। भक्तया च- % faiuafafa ख' | † ama च इति a | ‡ धामपद पुरुषोत्तमस्याक्षरमिति ख yaR न[न्ि। § जायते tfa wa | RoE अणुन श्यम्‌ | { २२ अध्यायस्य मेकया ग्राह्य cates: किन्तु भगवद्मुगरहैण भक्तसङ्गन च भक्तौ सत्यामिति ज्ञापनाय भक्तएव तद्ोधाधिकारौव्यपि क्ता प्रयितु' भक्तस्य नारदस्य भगवदाषेशयुक्तस्य सनत्कुमारस्य च Wale उक्तः। Astana पुरुषोत्तम sad भक्तिसागे* निरुपधिसेहविवयः ष एव यतः aq सव्वीतसभावेकसमधि- गस्य इति सब्वावमभावएव विव्यायनब्दनोच्ते। परमकाष्टायनन aaq तदेव हि वेदान्तेषु सुख्यवेन प्रतिपाययमच्रत्रह्यादिकं तु वदिभ्रूतिरूपलेन तदुपयोगितेन मध्यमाधिकारिफलत्वेन च प्रतिपादयते। तेन तच विद्याशब्द्प्रयोग staat सव्वैौनम- awa Fa मुक्ते तदक्तरविषविखा{ विद्यायाः सक्राशात्‌ तत उत्तमविषयिष्ासस्या उत्तमत्वं, एवं सति पूव्वप्रपाट- कश्याक्तरप्रकरखलादुत्तरस्य पुरुषोत्तमप्रकरशत्वात्‌ avafatys- खात उक्तन्यायेन विदयैवायिमप्रपाठके निरूप्यते aq’ yaaa न्नानप्रकारविशेषः। Ta Squire निर्दारणदिति सुखन्तेव| विजिन्नासितव्यनिव्यक्का सुखस्वकू्पमादह यो वे भ्रमा तव्छखं नाल्पे सुखमस्ति waa सुख श्टमात्वेव विलजिक्ञासितनव्यडइति। शरत्तरपथ्यन्तं गणितानन्दत्रात्‌ पुरुषोत्तमस्यवानन्द्मयलवेन ** * भक्तिमामिं तु दतिखः। ‡ प्रयोगः सौपचारिक इति ख | + रविषयिणखा दरति ख। $ लङ्त्वसिद्विः इति a | “ angen इति @ || acta इति afaq दश्यते। ve आनन्द्सयत' न इति ख'। देव पादः | अणभाष्यम्‌ | Rok निरवधिसुखात्मकषल्नात्‌ aaa ua तस्यैव विजिन्नासितव्यलेन निर्बारणादित्यथः | wat लक्तणमग्र उच्यते यत्र नान्यत्पश्य- Matfer । यस्मिन्‌ ज्ञाते'सति नान्यत्‌ पश्थतीत्यथः। तया सति walaaraaa: प्रसुदगेने सत्यपि लौलोपयोगिवस्तु- द्ग नादिकमनुपपत्रमिति णड तु तख हवा एतस्यैवं waa एवं मन्वानस्यैवं विजानत saa: प्राणा इत्यादिना निरस्ता वेदितव्या) तैः ae wat चिकीषैतः प्रभुत एव सव्व सम्म दयते नतु भक्तसामथ्यनेति भावेन तदुक्तेः | ~ध द्‌ शनाच ॥ ४८ ॥ wa च सकी मभाववतां भक्तानां व्रजसौमन्तिनोप्रश्टतीनां पूैसितरविष्छृतिभंगवत्‌ स्मा दिनाग्रे स्वै सामथ्यैमिति व्यासः SANT प्रमाणएलेना ह | उक्रच्च श्रो भागवते ताभिरेव 1 faa’ सुखेन भवतापद्टतं wey यच्चिवि श्ल्येत करावपि wa aa । पादो पदं न चलतस्वेत्याद्निा। तेन ज्ञानशकित्रियाशरक्तितिरोघधानमसुक्तं भवति! श्रये तदा- विभावादिकं waza | ननु सनलत्कुभारनारदसंवादाद्यकं मां तमेकं * वाक्छं। तच्नोपक्रमे सन्तविदेवास्मि नात्वित्‌ gavdia at भगवदषे. घष्लर्ति शोकनातविदिति ase भगवः णोचामोल्यादिना SIMA AAMAS हारोऽपि. तमादायेवोचितः भ्ये % सम्बाटामकमेकव, aia’ इति ख", |} शतः wad @ sfa ay २१० अणभाष्यम्‌ | {24 यध्यायस्य चेदात्पदानामीणश्वरपरत्वः स्यादाक्यभेद्‌ उपक्रमविरोधश्च स्यात्‌ तस्मादाक्यानुरोधात्‌ पू्व्वज्ञानप्रकारविगेषएबायमिति मन्तव्य- मित्यत saz cafe | श्रुल्यादिबलोयस्वाच न वाधः* ॥ Ve ॥ नैवं वाक्यानुरोधादरण्जः सर्वासमभावलिङ्गयसत्व' बाधि- aq वाक्यापेत्नय्रा अुतिलिङ्गयोबलोयस्त्वात्‌ | एतदलौस्त्वन्तु ख्यतिलिद्वाक्यप्रकरणस्यानसमाख्यानां समवाये परदौबेल्य[- भिति जंभिनोयसूते fas) प्रकत इतरसाधननिपेधपूवेकं यमेवैष sya तेन लभ्यम्तस्येष श्रावका ठरते तनु खामिति श्तिवरणमात्रलभ्यत्वमादह। एतदग्रे च नायमात्मा बलद्ीनेन aa द्ल्युपक्रम्येतेरपायेयेतते ay विदां लस्यं ष ata विशते ब्रह्मधामेति afa: aaa?) एतच्च fada तु निदरणादित्यच निरूपित | रपर | नात्मवित्तरति शोकमात्मविदिति नारद्‌ वाक्यानु- वाद्योराकलपदसुत्तमप्र्रातकत्वेन लिङ्गेन पुरषोत्तमपरमिति च्यते ख fe स्वेभ्य उत्तमोऽती ब्रह्मेव्यपास्यत्वेन. सनल्कुमा- Qa प्रतिरूपं ततस्ततो श्चयोऽस्तोत्यण्च्छत्‌ । अन्तं सर्वाधिक- त्वेन सुखाककलेन श्मानं Jar तथा नाण्च्छत्‌ किन्तु तम्मा- ्यर्थमल्यात्तौ कस्मिन्‌ ufafsa इत्यष्च्छ्त्‌। तदा सव्व „___ ~~~ ~~~ ~~~ ~ # a ara इतिवा ig: |. + वरणेनेति ख | t पारदीौव्वैल्यमिति वा aia: | ६ सनत्‌कुमारोक्तीप्रतिरूपसिति कचित्‌ eae | देव पादः | AUT A | ३११ कभाववल्छेव प्रतिष्ठित इत्याश्येन सव्वासभावलिङ्गालकं भावं स एवाधस्तादित्यादिनोक्तवान्‌ | नत्वेतया Fat न सर्व्वातमभावलिङ्गात्मको भाव उच्यते किन्तु व्ापकत्वेन सन्वैरूप- त्वेन स्भिन्राधिकरणाभावादन्यत्राप्रतिषठितत्रभेवोच्त दत्यत Sut पठति। अनुबन्धादिभ्यः प्रज्ञान्तर एथक्तवत्‌ दृष्ट तदुक्तं ॥ ५०॥ ूमखरूपं Bar स भगवः कस्मिन्‌ प्रतिष्ठित cfs wR | मडिस्नोलयुत्तरं | तदयसु aaa ठते भक्ते यो महिमरूपः सव्वं सभावस्तस्मित्निति। खरूपात्मके afeatfa ari भग- बदालकत्वात्‌ सर्व्वा सभावस्य | तदितरस्य साचात्‌ पुरुषोत्तमा प्रापकलरात्‌ HAI तत्‌प्रापकल्वात्‌ परमकाष्ठापत्रमहितरूपोऽय- मेव भाव दरति मदिमण्ब्देनोच्यते। सतु विप्रयोगभावोदये सत्येव सम्यकृन्ञातो भवति व्यभिचारिभावः ते नियतस्भावा दरति ज्ञापयितु' fafa: सख एवाधस्तादित्यादिनातैवेदध- सन्वैभित्यन्तेन निरूप्य श्मप्रतिष्टाधिकरणप्र्र यदुत्तरित# खे मद्िश्नोति तमेवानुवध्राति स वा एष दत्यनेन। तच्छब्दस्य पूवेषरामभित्वात्‌ ! एवं सति लदुक्तमन्यचाप्रतिष्ठितत्वञ्ेदिद प्रतिपाद्यः स्यात्तदोक्तरोत्यानुबन्ध' न कृ््यादहडाराटे णि. कञ्च न कुादुलप्रग्नोत्तरं खान्यवस्त्वभावान्र aaa बदे- ्स्मादस्मदुक्तएव मार्गोऽनुसत्तेव्यः। श्रादिपदात्‌ तिविधाये भावः उक्तास्तेषामपि स्वरूपपेवं पश्यन्नेवं मन्वान एवं विजान- e azutfafa ख। २१२ ` अणमभाष्यम्‌ । [ देय अध्यायस्य fafa क्रमेण यत्निरूपितं तदुच्यते | पूव हयतिविगाढ़भाषेन तदितरस्फ्यां तमेव ada पश्यति । एतदेवोक्तभेवं पश्चन्नित्य- नेन । ततः किचिद्धाद्यानुसन्धानेऽदङ्गारादेणो भवति सत्वहमेव सवेतः wafautaga. तं प्रकरौकरिष्य इति मनुते करोति पघ तथा। परतएवान्वेषणगुणगाने aa ताभिः एतदेवोक्तमेवं मन्वान cada! तती निरूपधिन्लेह विषयः पुरुषोत्तम आत्म शब्देनोच्त दति aged भवति। तदा पव्वे्तखसाघधन- परपव्यन्नानेनातिरेन्ययुक्तसदजसेदजविविधभा वनान्‌ भवति.तदे- तदुक्तमेव विजा नन्नित्यनैन श्रतएबोपसखगे उक्तः। ततोऽतिदैन्ये- नाविभावे *सतिया श्रवख्ास्ता निरूपिता atacfaftar दिना । श्रचालणश्ब्दाः पुरुषोत्तमवाचका Far: । अन्ययौपचारि- कत्व स्यात्‌ । मुख्ये सश्वति तस्यायुक्ततात्‌ | नतु सर्वामभावस्यापि gat पथ्थवस्ानसुत नेति संशय निरासाय दृष्टान्तमाह | प्रज्ञान्तरष्यक्तवदिति। मुमुत्लुभक्तस्य सेष्टदाटतल्वन भगवदिषयिणौया war सा सर्व्वीत्मभाव्रवद्भक्तः प्रज्ञातः प्रज्ञान्तरमिव्युच्यते तच्च कन्मज्ञानंतदितरभक्तपरजाभ्यः पाघंक्येन तदिष्टमेव साधवति यया तथा सव्वा्मभाववतो भक्तस्य यद्मकारिका भगवदिषयिणो wat तमेव प्रकारं ख भावः साधयति नान्यमिति न सुक्ता पथवसानमिव्य्थः) अत्र व्यासः सानुभवं प्रमाणत्वेन | टषटयेति। उक्तभाववतो भक्तस्य प्रभुखरूप्रद्‌शनाद्यतिरिक्फलाभावोऽस्माभिरेव ee cay: a afacatfaala इति खः | + कम्मन्नाननितिख.1 t यथाद्ति a yak नास्ति। श्य पादः | अएभाष्यस्‌ | २१२ एतादृश अनेके दृटा इति नेकस्य नाम Weld | अच शब्द्‌ मपि प्रमाणमाद। तदुक्तमिति | भगवतेति शेषः | च्रौभाग- वते दुर्वाससं eta भमक्तपराधौन द्भत्युपकरम्य वशे Hate मां भक्तया wafaa: सत्पतिं यथेति । योद्ि यदशौकतः स तदिच्छ।नुरूपमेव करोत्यतो न सागुज्यादिदानं किन्तु भज- नानन्ददानमेव | तेषां मुक्तयनिच्छातु मत्सेवया प्रतोतच् सालोक्यादिचतुष्टयं नेच्छन्ति सेवया पूर्णः कुतोन्यत्कालविश्चतं | खर्गापवर्गनर केष्वपि तुच्या्द्भििनः सालोक्यसाष्टिंसामौप्यसारूप्यै कत्मण्युत दौयमानं न ख्हन्ति विना मत्सेवनं जनाः! इत्यादि वाक्यसदसैनिंणोयते। न सामान्यादप्युपलब्धैग्ट aaa दि लोकापत्तिः ॥ ५१॥ ननु नान्यत्‌ पश्यतील्यारभ्य IAA प्रपाठकस्य सर्व्वातमभाव- निरूपकत्वोक्तिरनुपपन्रा भरत एवाकमपटरानां पुरुषोत्तमपरत्वो- faq) यतस्तस्य सु्तावपि कामाभावः प्रतिपायतेऽत्रतु तस्य सर्वषु कामचारो भवतीति तिः waa) एवं सति न afae- पणमेति वा arse तद्धाववतोऽप्यन्यकामवकत्वमिति वा। हितौ- यस्योक्तप्रमाणएपरादततवेनायपन्तएवाशयणोय दरति पूव्नं पत्तं निर्‌- स्यति । नेति। aa हेतुमाह सामान्यादप्यु पलब्धेरिति। तत्‌- समानधश्मयोगादपि anata: श्चुतावपलभ्यतेऽनेकशौयतः wa- * सतेति ara’ इति ख' | ९० 218 अणभाष्यम्‌ । [3a अध्यायस्य तेऽपि विविधानां लोकानां विविधसखप्रधानत्वाद्गवत्सम्बन्धिषु Way सुरेषु कामचारो भवतौति अुतेर्थान्नेयः। ननु यथा- स्ुतएवार्घोऽस॒ तच्राद afe लोकापस्तिरिति। सरव्वाह्मवत इति प्रकरणात्‌ नान्यत्पश्यतोत्वादिघम्मनिशिष्टस्यात्मनः प्राणादिः सन्ैवनो लोकसय्बन्धो युक्तिसदहोऽपि नेति ज्ञापनाय fe शब्दः । fyi wei न पश्चा wa प्श्यतोति Gar यथाखल्ु- fata: feat तघात्मन्‌ view सव्वेमिति शुदयैवकारेणात्ाति- रिक्तव्यवच्छेद्‌ः क्रियत दति खुल्युवज्ञोकेाऽपि न संम्बद्धयत Tare | aaafefa | तच रोगादौनामपि द्शननिधेषै सव्यपि खव्यो- रेव यत्निदगेनसुकतं तेन भक्तानां लोकान्तरसम्बन्धस्तत्तच्य इति ज्नाप्यतेऽततएव नोतदुःखमिति दुःखसामान्यनिषेधोऽये कतः | परेण च शब्दस्य alae WAST त्वन्‌ वन्धः ॥ ५२ ॥ श्रव हत्वन्तरमादाद्ित्रेव ma सव्वमाप्रीति wad इति परेण पटेन शब्दस्य शुतिवाक्यस्य aaa एवेद स्मिति यत्‌ पूव्वे† afar’ तदिधतेव प्रतोयत इति न लोकसम्बन्धो aa शक्य इत्यथः | नन्वाकन एवेद स्वमिति वाक्येनैवैतदये- लाभे पुनस्तदुक्तिनोचितेति शड्मयां aa हेतुमाद। तु शब्दः शङ्ानिरासे। Waza: asa हेतूनां बाइच्े “aqeiay भवतोत्यार्येनोक्तार्थस्येव स्लोकेनानुबन्धः HA TAU: | अथवा भ्रयः पद्माधिक्यायकं। तथाच खक्लतसाधनसाधितफला- ॐ सव्वात्मभाववतः इति ख| t aa gaia sf aw | देय प्रारः | अणभाष्यम्‌ | २९१५ पे्तया सरथसु्यम्य भगवता साधितफन्े निरवधिस्त्कषं इति ज्ञापनाय पुनः MHA AGA: । एक आत्मनः शरोर भावात्‌ ॥ ५२॥ gasa शुत्यन्तरसम््रतिमप्याद | एके एएखिनसतन्तिरोयाः MOC भक्तशरोरहदयाकाथर्दइति यावत्‌| तचरात्मनो भगवतो भावादाविभाीवात्‌ तेन सदह सरव्वैकामोपभोग वदन्तो श्रुतिं पठन्ति| qa Waa ब्रह्मयो az निहितं गहायां परमे व्योमन्‌ | सोऽग्॒ते स्वान्‌ कामान्‌ ae ब्रह्मणा विपरितेति। च्मचो पक्रमे त्रह्मविदाप्रोति परमिति खुति।रक्षरनव्रह्मविद्‌ः परव्रह्मप्रासिं सामान्यत उक्ता वि्रषतः कथनाथंन्तरेषाभ्यलेति वाक्यः तद्‌ ब्रह्मप्रतिपादययल्ेनाभिमुखोङव्यैषा वच्यमाणा ` चण अच्चरन्रह्मविद्धिरुक्तेत्युक्ता तासुक्तवतो wa wrafafa | पर- ब्रह्मखरूपमनुभव कवेद्य' न शब्दादिभिर्वियमिति ज्ञापनाय we तत्तच्च प्रतिपादि काष्यन्यमुखेनोक्वतो | अतर बरह्मणा सद सब्बे कामोपभोग उक्त दत्येतटेकवाक्यताये way लोकेषु कामचारो भवतोति अुतेरप्यक्रएवाथा मन्तव्यः| व्यतिर कस्तद्धावाभावित्वान्न तपलञ्धिवत्‌ ॥ ५8॥ ननु ब्रह्मविदाप्नोति परमिति श्युत्याऽक्तरव्रह्मविदः ya. प्राक्चिरुच्यते। तत्रे तरसाघनसापेत्तं ब्रह्मज्ञानं पर प्रापयल्य॒त 9 WAN? हदयाकाणे इति पाठान्तर | † ब्रह्मयो वेद्‌ fafea परमिति शरनेरितिखं। २९६ अणभाष्यम्‌ | (aa अध्यायस्य ततिरपेदमिति भवति संशयः। wa yay तन्माचोक्तेरितर- निरपेत्तमेव तत्‌ तथेति ga: ae) सिदान्तस्ेवं सति ज्नान- मागोयाणामपि acta: स्यात्‌। सा त्रमेकप्रमाणबाधितेति यून्वैमवोचाम | किच्च । ज्ञानओेषश्ूतव्रह्मापेचया फलामकस्य परस्य सुख्य- त्वात्‌ तदेषग्यक्तेति शुतिस्तदेव प्रतिपाद्यतवेनाभिसुखीक्षलय चगुकतेत्याङ । तेन aa ब्रह्मपदे प॒रुषोत्तमपरे ज्नायेते। तथा च गुहायां wards परमं व्योम पुरुषोत्तमग्टदासक- मत्तराककं व्यापि dau’ भर्वति तदा तत्र भगवानाविभेव- तौति तत्माधिभेवतोदयुच्यते यो ae निदितं getat परमे व्यामन्नित्यनेन 1†। तथाच ज्ञानिनां गुहासु परमव्योनाव्यति- रेकएव । तच डतुस्तद्गाबाभावित्वादिति। यभेवेष awa इति खुतेवेरणाभावे भगवद्भावस्या सम्भवात्‌ wart तयाबरण- भावात्‌ भगवदिषयको भावो न भावीति तधेल्थः। ननु stafagaaacifaaraag । faa) तद्तिरिक्तमाविर्भाव- मपि न पश्याम इल्याणड्ायामादइ न तूपलिवदिति। उप- लच्धिज्ञीनं तद गुह्ायामाविभीवो न भवतीत्यधः | यस्मे भक्ताच य्लोलाविर्थिष्टं खस्वरूपमनुभावयचिता प्रसुभेवति तद्‌ - गदायां तल्लीलायभूतमतच्तरस्ररूपं वैकुर्टलोकवद्‌ा तिभावथ- तौति नोक्रथद्मसेशेऽपि। यच पुरुषोत्तमस्य चान्ुषतल ततर ततोघःकन्तस्य AT तथाते का श्म नाम। एतचोपपादितं qa विहन्‌मण्डने च । + यथाविरमू तमिति ख'। + इत्यन्तेनेति ख' | 23 पादः J अणुभाष्यम्‌ | २१७ ननु जञानिज्ञानविषयभक्तगुहाविभूताच्षरयो Weisfia न all नाद्यो मानाभावादटेकत्वेनेव ada. न दितोयः। निरवयवस्य कचिज्लोकरूपलातद्रूपल्वाभ्यामेकत्वानु पपत्तेरिति चेत्‌। मैवं। लोकरूपलयय awarstfaa हो यमनुपपत्तिनेतैवं किन्त्तरखरूपमेव तथेति अयुतिराह। ्रखसपारे भुवनस्य मध्य दत्युपक्रम्य तदेव शतं तदु भव्यमा इदन्तदकच्तरे परमे व्योमन्‌ | एतदयं च यमन्तःससुद्रे कवयोऽवयन्ति थद्च्तरे परमे प्रजा इत्यादिरूपा | afacta परस्तस्मात्तु भावोऽन्ये व्यक्तोऽयक्तात्‌ सनातनः | समः aay भूतेषु नश्वतसु न विनश्यति | अक्तोऽच्तर इद्युक्तस्तमाइः परमाङ्गतिं । यं प्राप्य न निवत्तन्त तद्धाम परमं AA I इत्यादि त॒ मोतासु। ओौभागवतेऽपि दशयामास ख' लोक गोपानां तमसः aT । ay ज्ञानमनन्तं यद्‌ बरह्मज्योतिः सनातनं ॥ यद्धि पश्यन्ति सुनयो गुणपाय aarfeat: | इति दशमे । fama च । तसे aaa भगवान्‌ समाहितः सन्द्शेयामासेत्यपक्रम्य कालविगुणमायादिसम्बन्धभ्रादित्यमुक्ता भगवत्पापदानुक्ता विमानप्रमदा उक्ता wear) तथाच खुतिमत्यैकवाक्यतायां तादक्स्ररूपमेवाचतरमिति नियो भवति । एवं सति सच्चिदानन्दतदेएकालापरिच्छेट्खयप्रका- # मायासचन्ध इति @ | ५4 5 अणाभाय्यम्‌ | [ aa अध्यायस्य शत्वगुणातोतत्वारि धस्य वच्चेनेव न्नानिनामत्तरविन्नानं भक्ताना- मेव पुरुषोत्तमाधिष्ठानतेन तथेति ज्ञयं। मल्लानामशनिरिति स्ोकात्तरौत्या पुरुषोत्तमस्यैव। प्रभुणाये यथा ` विचारिताः सन्तिते तथा" भवन्तोति तदिचारएव सव्वेषामधिकाररूप इति छत प्रयज्ञापेत्तस्तित्यच निर्णत 1 अस्मिन्रधे कसु तिकन्याय- कथयनाथ' निदेनेनो त्तरं vaste । BPTI न शाखासु हि प्रतिवेदं ॥ ५५॥ ` यागी तत्तटटविङ्धिः्यतकत्तव्यान्यन्वाधानादौन्यङ्गानि | तचाव- बदा; सव्वएवत्विजो यजमानेन । अववन्धनं नामाध्वय्य्‌ ` त्वा at होतारं at हण उद्गातारं at aul द्ल्यादि रूपं वरणएमेवान्यया सवकम विदुषां तव्‌कतिपटूनामेकत्राधिकारो नान्यत्रेति नियमो न स्यात्‌ । तस्य तस्य तधा वरणे तु यज- मानेच्छेव तुः! तेच तदान सर्व्वासु शाखासु fafear- न्यङ्गानि कत्तं wail शक्ताः किन्तु यजमानवरणनियभिता एव aati aa हेतुमाह । हि यतः कारणात्‌ प्रतिवेदं निवमिता- agifa रहौचख्चाष्वथ्यवादि यजुषौद्ाच सान्नेति। तथाचा- NN * aa aq sfa ख' । + निर्णौतः इति ख | ‡ त्वां रे दति वा पाठः| 0 § Hart at ga इतिवा ars: | ¶ उद्रातार at दशे इतिवा aia: | || सव्वं ऽपीति खः । देय परदः] अणुभाष्यम्‌ | २५९८ लौकिक वेदिक कश्चणि Naser नियामिका भवति यत्र ततर किसु वाच्यं प्रतिलोमरूपं* सावकाएममितब्रह्माण्डखितिमत- स्तटौर्ितुरिच्छेव नियामिका तत्ततसाघनफलसम्पन्ताविति। मन्लादिवदाऽविरोधः॥ ५६॥ ननु ya कश्मन्ञाननिष्टानामपि yaaa भक्तिमार्गीय- a aa भवति तत्र तयैव भगवदरणमिति fe सिद्धान्तः) त्विजस्त्वे कस्मिन्‌ यग एकच aaa नापरत्रापि तथेति विरुदो दृष्टान्त इ त्यरुच्या निद्शनान्तरमाद | ययेकएव कञ्चिन्‌ मन्तो asy कश्चसु सम्बध्यते कथित्‌ दयोः कश्चिदेकत्रैव तथेव विधानात्‌ तथा भ्रवापौवल्यथंः। भादिपद्‌ात्‌ कर्म्ोच्यते। यतर काभ्येनव नित्यकधनिर्बाहस्ततर कामिता्ंसाधकत्व) प्रत्यवाय परौडारेऽखेकमेव तदुपयुन्यते। तथाच सव्वतोमुखेऽनेक- ोटप्रवरेऽध्वय्युप्रवरे च ग्टह्यमाणे देवाः पितर इत्यादिना यजमानकटेकानुमन्त णमेव Ula सम्बध्यते aga विधरेसलथा- तापि ताबद्धिधं यदेकमेव वरणं तेन aufasiaat भक्ति- निषेति न दृष्टान्तविरोध इत्ययः | अथवोभिन्युद्‌ाहत्येव मन्लाणासुचारणान्मन्तादिरोहयारः स यथया ब्रह्मातमकलतरेनेक एव सबव्वमन्तेपु सम्बध्यते तथा वरणमपीौति तथेत्य्थः¶ | यय- पौोतरनिष्टानन्तरमूतभक्तिनि्टावतो वरणं तथाभूतमेकमेवेति # प्रतिरोमकूपं दति ख । + ईति fagren: दति ख| ‡ साधकलः इति ख । $ चखनुमन्तणमेकमेव दूति ख| ¶ व्रणमपोवयर्धः इति ख' । २९० अणभाष्यम्‌ | [ aa ene नोक्तदोष स्तयाप्युत्क्रष्टमागं saa नोचक्र्तापादानमलुचित- मिति मत्वा पत्तान्तरसुकं। AWay साधनमय्यदेया aa भक्तिदित्‌सिता aa तथेति नानुपपत्तिः काचित्‌, भग्नः कतुवज्जयायस्तं तथादि दशयति ॥ ५७॥ ननु सुखसखरूपजिन्ञासायां यो वे भूमा तत्‌ सुखमिय्यक्तं । श्रमखरूपजिन्नासायां यत्र नान्यत्‌ पश्यतोल्याददिना aafa- रूपितं तत्सव्वमभावसखरूपमिति यदुक्तं तन्नो पपयते। भरना fe सुखरूपतोच्यते। सन्दात्मभाषे तु विरदभावे दुःसह- दुःखानुभव: शरूयते तेन मोतच्तसुखमेव यौ वे भेत्यादिनोच्यते। यो वै भूमा aguafafa वाक्याच्च। a4 चसवा एष एवं पण्यत्नित्यादयक्ता तस्य Way लोकेषु कामचारो भवतौति फल- Baa | तच्च मीोच्तानन्तरमसम्भाव्यतः स भावो मोत्तोऽचोचयत दूति संणए्यः। ततर कामचारोक्तमक्तिपूर््व॑दशाथां तन्म्राहात्य- निरूपणायेलादख्तरव्दाच afata भ्रूमपदेनोखत इति Ga: Tal तत्र भूमगब्देन स भावएवोच्यत इति सिदान्तस्तत Guage सब्बे धिकत्वलच्तणं भूमत्वमनुपपन्नमिति wet परिहरति । भुक्तः सन्भाकमभावस्य ज्यायस्त्वं Baars. ama | तत्रोक्रानु पपत्तिपरिदहारायं' टष्टान्तमादह | क्रतुवदि ति। द्शपूणेमासप्रकरणे तेत्तिरौयके पद्यते परमेशिनो वा एष TUT श्रासीन्तन स परमां काष्टामगच्छदित्य्‌ पक्रम्य य एवं विदान्‌ दशपूणमासौ यजते परमामेव काष्टां गच्छति । यथा व्रतादिदुःखामकत्वेऽपि परमकाष्टालच्तणएफलगम कत्वेन दभेषूण- मासयोः सवक्रम्धोऽधिकलत्व' वक्तमग्र ्रासौोदिति स्तूयते तथा Ba पादः ] अणुभाव्यम्‌। २९ दुःखडे तुतवेऽप्यनन्यलभ्यसाक्तातपुरुषोत्तमा नन्द प्रापिद्ेतुत्वेन सुख- रूप्रत्रसुच्यत इत्यन्येभ्यः सर्व्वभ्यो ज्यायस्त्वं मन्तव्यमित्यघंः | अतोपपत्तिमादह। तथादि enafa | afag सएवाधस्तादिव्ा- युक्राप्यडडारादेश द्ल्यायुक्वाप्यामादेय इत्यादुक्तवत्यग्र चेतादशस्यातमनएव प्राणाणस्रादिसन्वमिति च cuata t एतत्‌ सव्वासभाव वत्येव सर्व्वसुपपद्यते न तु सुक्रस्य । ध्ठत्तिभेदा- भावात्‌ प्राणादयभावाच। जोवन्मुक्तिद्‌णायां .प्राचौनानाभमेव सच्चाद्‌ाव्नः प्राणा इत्यादिन ददेत्‌ | | aati aq लोकेऽपि ृद्धाररसभाववति पुंसि नायाच्च इकभा व सम्बन्धिव्यभिचारिभावाः शूयन्ते सेव wha सएव स्व्वैनेति एवं सति लौकिकसधगखवच्वान्र* त्वदुक्रभावस्यालौ- किकज्ञानादिम्थ अआधिक्व' aq शएक्यमलौकिकविषयलान्लौ कि- कलत्वमपि न तथेति भवति संगयः। तत्र मनुजत्वरिपुलादि- sratatfaa कामादिभावेन स्रेहभावस्यापि waratarar- लोकिकल्र्मिति ga: wai सिदान्तसत्वसख् भावस्य लौकि- केभ्यो ज्यायसं मन्तः | ननक्तं लोकसाधारण्' बाधकमिति शङ्ानिरासाय निदशनमाह। क्रतुबदिति। यथा दर्णी- दिषु दोहनाधिश्रयणान्तच्च त्रोह्यवघातादिपुरोडाएभकच्वणादौनां सौकिकक्रियातुखवेन दशनेऽपि न लौकिकत्वं सौकिकप्रमाण- प्राप्लादलोकिकतप्राप्तवात्‌ तथोक्तप्रमाणएरूपवरणलभ्यत्ेन शल्य त्वान्न लोकिकत्वमस्य भावस्येति fen) away ग्राम- * सधश्मकरत्वात्‌ इति ख} ` ४१ २२९९ पअणभाष्यम्‌ \ | ३य AQIS fies सिंह सरूपतेऽपि* न तादृगृष्टपं वक्तु शक्ये तधा लोकिक- यंसि नार्वा तदाभासौ came निरूप्यते तदृष्टान्तेन भगवद्गाववद्गकरौ तिभावनाधं* नल्वरपोणां लौकिके तात्पय्य भवितुमहति | च्रचोपपततिमाद तथाहौल्यादि । पृन्वीक्तभाव- वत ्रालनः प्राणादिकं wa द्शेयति शुतिस्तस्य दवा एतख्येवं पष्यत इत्यादिना i दतः पृव्वैमपिस वा एष एवं पश्यत्निल्युष- कम्यात्मरतिरात्मक्रोड्‌ आकमिथुन भामानन्दः स खराङ्भवति aay लोकेषु कामचारो भवतीति शुतिश्च। नहि लोकएवं सम्भवत्यासमपदानां भगवदाचकलारिति सर्व्वात्तमविषयकभाव- स्यैव तथात्वं युक्तमिति चोपपत्तिहदिगब्दटेन सूच्यते । नाना शब्दादिभेदात्‌ ॥ ५८॥ पन्यीधिकरणेः.सर्व्वासभावस्वरूपादिनिणयं छतवान्‌ 1 अरघ मतस्यादिरूपाणं भगवद्वतारवच् + मविशिटमिति स्ब्वैषां सम्यापासना कावा उत पाथक्येनेति विचारयति। त्रो- पास्याभेदेऽपि रूपभेदादेकचरोपएसकस्यान्यत्रानुपासनलक्णाव- aTawazer प्यसिदिसम्भवाद्पि समस्यैव सा कायति प्रा सिदान्तमाह | संव्दैष्ववतारेषु नानेवोपासना mat, तच डतु: णन्दादिभेदादिति। तत्तत्सखरूपवबाचकशब्दानां मन््ाणां चादिपदादाक्ारक्रणाच्च defeat एतेनैव भियोविरुखा- नामाकारकञ्चणानेकलव्र भावनस्य क्यलमयुक्ततवं चेति भावः ~ सूचितः। * सिदरूपत्वं sfu sfa @ | t अव्रतारत दूति वा yrs: | देव प्रादः | अणएुभाव्यम्‌ | RRR विकल्योऽवि शिष्टफलत्वात्‌ ॥ ५९ ॥ पार्थक्येनोपासनानि anata fet विचाथते। किं श्रग्निदोचदर्भ॑पूरंमासादिवदेर्षां ससुचय उत विकल्प. इति । aa विधिफलयोः समानत्वात्‌ wana द्तिप्राप्ै fada- माह i उपासनानां विकल्पएव। aa हेतुरविश्िटटिफलत्वात्‌ | सुक्तिफलकत्वं हि सव्वेषासुपासनानामविशि्टं। एवं सत्येकीनेव तच्सिद्धावपरस्याप्रयोजकत्वाद्ग्रिदोवादिवन्रित्यताबोधकश्चुत्यभा- वात्‌ तदधिनो विकल्यएव | ह काम्यास्तु यथाकामं समु चोयेरन्न वा पञ्चदेत्वभावात्‌ ॥ € ° ॥ ay queasy भित्रानि * फलान्य चन्ते तत्र॒ त्वनैकफला- िनस्तत्तत्‌फलकोपासनानि ससुचौधेरन्रविशिष्टफलल्ाभा- वात्‌ । यच त्ेकस्येवोपाखनस्य खकाभितानेकलं 1 यते तत्र तथेव चेदुपासनं करोति तदा न समुचोयेरव्रपि खकामितैष्ेक- तरस्य तदन्यफलबैशिशयनाविशिषटफलत्वा { भावादिति पृव्व- हेत्वभावादिति शिष्टप्रयोगाभिप्रायेणोक्तमिति Sa, अ्रयवा aay नियतफलकानि तानि न समुच्चीयेरन्‌ अत्र ea स्पष्ट; | e नित्रानि faarfa फलानीति ख'ः। . { सनेकफस कत्वमिति ख' | + फलफनलत्तराभावादिति ख | ९ afafae इति ख | २२४ AUHTAA | {3a अध्यायस्य aAPy यथाश्रयभावात्‌ ॥ ६१॥ प्रधानेष निणयमुक्ता WEI तमाह | एकाथसाधकाना- सुपासनानां भेदेनाद्गमेदेऽप्येकतरोपासने फलक्याद्ङ्गानि aa समुचौयेरन्रवेति संशये निणयमाह । उपासनाङ्गनान्तदटेवा- यस्तया च यदृङ्गः यदुपासनाभितं ततैव तस्य भाव इत्यथः । सत्र हेतुमाह | शष्ट खच ॥ ९२॥ तदुपासनं तत्तदङ्गविशि्टमेव वेदे शिष्यत इति तथेत्यथ, | वकारादतिरिककरणे प्राययित्तोक्तिरपि बाधिकेति « सच्यवे। समाददारात्‌ ॥ €२॥ कम्मार्गोयोपासने fauaqal ज्ञानमार्गोयोप्पशने तमाह! भ्रयर्वोपनिषत्‌सु कृसिंह्ोपासनादिषु werqatte- खूपतेनापि सुतिः gat यौभागवते च नमस्ते रघ्वथा- येल्यादिरूपा सुतित्रेजनाधे। एवं सति रूपभेदेऽपि भगवद्‌- वतारस्याविश्ष्टवत्वादेकस्मिन्‌ रूपे रूपान्तरसमाद्ारो दश्यत दूति सर्व्वरूपत्वेतैकतापासनमपि साध्ित्यथेः। गृणएसाधारण्यश्र तेख ॥ ६४ ॥ एखयकीयौदिगुणानां सव्ेष्ववतारेषु साधारं यूयते 1 । तेन घन्िधम्मौ णामेक्यात्‌ gate aaa: { । * ्मरिवाभिका इति ख'। + साधारण्य श्रयते इति खः | + पून्वौक्षसाधूरिति @ | RW पादः] अणुभाष्यम्‌ | २२५ न वा AQAA तेः ॥ ६५ ॥ नन्वेवमुपासमं नित्यसुतविकल्िकमिति ५ संशयः। उक्त- रीत्या नित्यले प्रापो तन्निषेधमाद्। नेति। किन्तु at विकल्प एवेवसुपासन एेच्छिकिस्तत्र खेतुमादह सहभावायुतेरिति। नियमतस्तेषां रूपाणां सहभावश्रवणं चेत्‌ स्यात्‌ तदा स्यात्‌ तथयोपाखनयख्य नित्यता aaaaat विकल एवेत्यथंः | दशना ॥ ६६ ॥ | योऽपि रूपान्तरसमादहारपूर््वक)मुपास्त सीऽयेकं रूप- qugaa मत्वा तत्तयोपास्त इति फलं तस्पैकस्येव रूपस्य aaa भवति न तु सव्वेषाभितोऽपि ₹ईतोविकल्यएवैत्वर्थः, एतदृष्टान्तेन यस्मिन्‌ रूपे qn ख्यते ताटग्‌धर- विशिष्टमेवेकं t रूपमुपाश्यमिति व्यासहद्यभिति ज्ञायते, उपासनानिणयान्ते TAMAS सर्व्वीपासनानां भग वत्‌साक्तात्कारः फलमिति ज्ञाप्यते §। माहाव्यज्ञापनाथः परं सब्वांवताररूपतल' यथाथेमेव केिद्‌ज्ञाप्यते | यथाघंत्वात्‌ तदृप्यविरोधादिति ज्ञेयम्‌ ॥ इति श्रवेदयासमतवत्ति | शी वद्वभा त्ाय्यै विर चिति यासद्धचागा- भाष्ये रतीौवाध्यायस्य fala: पादः समाप्तः | ४ वैकल्पिकमिति वा gta: | T पु्तकान्तरे समाहार समादारद्ति faufacfe | i uaa इति खः । | | § चन्यतेष्तिख। ¶ अविरोधीति ख| | | पसकान्तरे विषुसखाभिमतवर्तौति दृश्यते) BRE अणभाष्यम्‌ t [ 3a खध्यायस्य चतुथेः पादः । पुरुषाथाऽतः शब्दादि ति वाद रायणः ॥ १॥ उपासनाभेदेऽपपास्यामेदाच्छाखान्तरोक्तधम्माणामणपसं- हारः atafaa इति पूव्वेपादे निरूपितमिति तत्रयायेनो- तरकाण्डप्रतिपाद्यव्रह्मफलकसव्वी भावेऽपि प्रव्वकाण्डप्रतिपा- दितकम्मणासुपसदारः प्राप्रोति न बेव्यघुना faaraa i fafe- पत्ते तत्सहक्त तस्यास्य फलसाधकत्वमिति सिद्यति। निषेधपक्ते त॒ कैवलस्येतौममेव पत्तं सिदान्तत्रेनाद) yaaa दत्या- feat । सिद्धान्ते ज्ञाते तच पूर्व्वपत्तसम्भव इत्यादौ तमे वाद । Aa सव्वीत्भावादेव केवलात्‌ पुरुषाथंः सिद्यति। कुतः! शब्दात्‌ युतेरित्ययः | शुतिस्तु नायमात्ा प्रवचने- नेत्य पक्रम्य यमेवेष ava इत्यादिका ब्रह्मविदाप्नोति पर- सित्यादिका। तमेवं व्रिदानसूत इह भवति। सनत्कुमार नारद्संवादे यत्र नान्यत्‌ पश्यतौल्यादयात्मिका छान्दोग्यश्युतिञख। एतदादि खुतिषु पूर््वीक्त रीत्या कैवलस्येष भगवद्गावस्य फलसाध- aa श्रूयत द्रति तथा। अत्र फलमत उपपत्तेरिल्यकत्रैवोपपत्िं हेतुत्वेनातुक्ता Barada were agaaiea श्रुति रत्यात्मकः सव्वोऽपि प्रमाणगब्दो हेतुत्वेन arattuaa इति न्नायते। तेन केवलेन हि भावेन गोप्यो गावः खगा BAT! | येऽन्ये मूटृधिवोनागाः feat मामीयुरच्नखा |i यद्र alta सांख्येन द्‌ानव्रततपोष्वरे; । व्याख्याखाध्वायसब्यासेः प्राप्रयायल्नवानपि | Be पादः] अणुभाष्यम्‌ । B29 इत्यादिरूपा सतिद्पि deat, एतेन शुल्यादिप्रमाण- वादिनामिदमेवाभिमतं तदिस्दवाद्नाभमितोऽन्यदिति तेषाम- प्रामारिकत्' ्ाप्यते। भ्रतषएव Wala Vela! सखस्य वेद्‌- व्यासकटठवेन TAA यतो UT t qty | afeafaara भगवत्‌खरूपस्येव सखतन्वपुस- षायलात्‌ प्रा्ततत्खरूपाणां सुक्तयनिच्छाकथनान्मुक्तो परुष्य- व्यपदेशाच सुक्तरपरमपुरुषाथत्वात्‌ * सा भवतु नामान्येः खाधनेः। वसुतः परमपुरुषार्थ य उक्तरूपः सतु स्वान. waaafa ज्ञापनाय फलपदमनुक्ता पुरुषाथेपदमुक्तं1 एवं सत्यस्य सूतस्या्यान्तरमपि व्यासाभिमत्मिति ज्ञायते! तथा सत्ययं fae: प्रयोगः। तथाहि । gaara भगवानेव । कुतः | प्रतःशब्दात्‌ ¡ अतःपद्विशिष्टश्चुतिवाक्यादिव्यथैः । तत्ति- रोयोपनिषत्‌सु पद्यते | saat नान्यदृणोयस हि परात्पर यन्महतो.मडहान्त'। यरेकमव्यक्तमनन्तरूपं faa पुराण्न्तमसः परस्ादिति॥ agra uaatasa + | Nn < ~ शेषत्वात्‌ पुरूषाथवादो यथान्येष्विति . - - जमिनिः॥ tt विष्णोरिज्यत्वेन कम्मगेषल्रात्‌ तत्खरूपन्नानपूव्वेको यागः # पुरुषार्धिं तात्‌ इति खः | + प्रत्यवतिषन्तं शति ख'। २8 अणुभाष्यम्‌ | [ इय ग्ध्यायस्य फलातिशयद्ेतुरिति तन्मादात्यसुच्यत इत्ययेवादष्ूपं तत्‌ | Ta दृष्टान्तमाह । यथान्येष्िति। अन्येषु द्यसंस्कारकम्सु यस्य पणंमयो जुह्धभवति न पाप Alay Tafa! यदा चन्त॒रेव MEAG sea यद्मवाजान्‌ याजा इज्यन्ते VT वाः एतद्यज्नस्य क्रियते wif यजमानस्य ्ाटव्याभिन्धूल्ये इल्येवं जातीयिका फलश्चुतिरधेवादसददिव्यथः। । aq aaa विदित्वा सुनिभवेत्ये तमेव प्रत्राजिनोलोकभौप्‌- सन्तः प्रत्रजन्ति। एतद्येचतेद a पुतेषणायाख वित्तेषणा- QUA लोकेषणायाख BATA भितच्ताचय्यः I चरन्तोति afa- भगवत्‌न्नानवतः स्व्बैत्यागं वदतीति न दुक्तं साधौय इत्यत SAL पठति | AMATTHATA ॥ 3 ब्रह्मविदामपि afasieimafgerifzace जेभिनिः पश्यति तदाचारं प्रामाणिकमिति च मनुत इति तन्मत- मनुवद्न्निममप्यनुक्षवान्‌ व्यासः! ब्रह्मविदां व्यागावश्वकतवे गाद स्थामेतेषां न स्यादिति भावः। उक्श्तिसत कग्डणय- शक्तानां तेषां त्यागमनुवद्ति | लोकषणाया्च व्ययायेति शतैः लो कसंग्रहायं' तत्करणमिति न वक्त शकं, # पुस्तक।न्तरे यदिति पदं नास्ि। { पस्तकान्तरे कम्मे इतिपदं नासि। ‡ यत््रयानानुयाजा इति वा पाठः। § aad gat इतिच पाठान्तर | ¶ अथ fraser’ इति a | ध्ये पादः] अणभाष्यम्‌ | VE ABA lg ब्रह्मविदः क्माचारनिरूपकश्युतेरित्ययः। साच जन- कोद वैदेहो aquefeta atau इत्यादिरूपा । तथाच ज्ञानेनेवाथसिद्धि्ेत्‌ स्यात्‌ तदा तदत भ्रायास्षसाध्ये कमणि प्रवत्तिन स्यादिति ata: | समन्वारम्भणात्‌ ॥५॥ तं विद्याकर्मणौो समन्वारभत दति श्रुतिः फलार विद्याक्रणोः सादितं द्शयतीति न खातन्त्यं विद्यायां | तदतो विधानात्‌ ॥ ६ ॥ व्र्धिष्ठो ब्रह्मा दशंपूमासयोस्तः awa दति कल्पश्ुत्या ब्रह्मविदो agaa वरणं विधोयत ofa व्रह्मन्नानस्यालिज्याचि- कारसम्पाटकलात्‌ क्मगेषभेषेत्यधः। ननु Teta विरजेत्‌ तदहरेव प्रव्रजेत्‌ | गटहाहा प्रत्रजेद्‌- वनादेत्यादि यतिभ्यो विहितत्वाविरेषात्‌ क्छतत्‌व्यागयोरेरिकों विकल्योऽङ्ोकाख्याऽतो न ओेषिशेषभाव saa उत्तर पठति। नियमा ॥ ७॥ ग्राश्विनं धूख्रललाममालमेत Agata: सोमं पिषा- सेत्‌ । Ula पनरुत्‌ख्टमलमेत य भ्रा * Salata पुरुषात्‌ सोमं न पिबेदिच्छित्रो बा एतस्य wade यो ब्राह्मणः सन्‌ श्राटतोयात्‌ परुषात्‌ सोमं न पिबति। यावनज्नौवमग्नि- va yeatearte gia यथा कञ्मकरणे नियमः यूयते न तथा aaa इति नोक्तपक्तः साषुरित्यथः। चकारात्‌ # यं्ाठतोयारिति q | Br ६२० अ्रणुभाष्यम्‌। [ द्य अध्यायस् नियतस्य तु सन्यासः क्णो नोषपद्यते। मोदान्तस्य परित्यागस्तामसः परिकोरसतितः । इत्यादिरूपा रतिः समुचोयते! त्यागविधिरण्क्तविषय दत्य॒क्तमिति प्राप्ते प्रतिवदति। अधिकोपदेशात्‌ तु वाद्‌ रायणस्येवं तदशनात्‌ ॥ ८ ॥ तु we: पूञ्पत्त व्यवच्छिनत्ति | aga Tata पुरुषाथं- वाद्‌ दरति तत्रोपपव्यते। gat श्रधिकोपदेशात्‌। कम्साम्य- मपिन वक्तं शकं यत्र तत्र awa FTI | यत ईष्वरः कर्णः सकाणद्‌धिक उदिश्यते i agits सवा अयमात्मा WA वशो सवैसयेणानः स्व्व॑स्याधिपतिः aafae प्रशास्ति यदिरं किच्च । । सन साधुना HAUT स्यान्नो एवासाधुना कनीयान्‌ LAIR पयते | तमेतं वेदानुवचनेन विविदिषन्ति ब्रह्मचय्येण तपसा zwar यन्ननानाशकेन चैतमेव fafear सुनिभवल्येतमेव प्रत्राजिनो लोकममोप्यन्तः प्रत्रजन्तोव्यादि | एवं सति यत्‌ न्नानसाधनत' यन्न aq यज्ञरेषत्व कथं स्यात्‌ किन्तु ana तदेदनगेषत्व' । एतेनेज्यत्वेन तच्छेषत्व प्रयुक्तं वेदितव्य'। तज्‌नज्ञानस्य यागपूव्वाङ्गवात्‌ तदिशिष्टस्य e sufema इति a | † नस Byal sfa @ | t निभेवतु इति ख'। श्यं पादः | अणएुभाष्यम्‌ | २२१ तस्य ब्रह्मन्नानसाधनत्वात्‌ | AWW सामान्यत इज्यन्नान- मासीत्‌ ada विशेषतो ज्ञाने खति पुनयज्ञकरणे पूण aw. फलं भावोति^ न तद्शेषलमिति वाच्यं । तमेव विदित्वा मुनि- भवत्ये तमेव प्रवाजिनो लोकमभोष्छन्तः 1 प्रत्रजन्तौति खतेस्तद्द्‌- नस्य गादहंस्ःविरोधिलेन तद्रुम्भवात्‌। aa साष्वसाधुक् फलसम्बन्धर हितस्तस्य कठत्वेन तथात्रमनुपपन्नमतो जीवात्मन एव तथात्व' नतु UTE | न चरैतयोर्वीस्तनाभेदात्रेवभिति बां | वास्तवाभे टाज्जोवेऽण॒क्त्ुतिभ्वस्तथात्वस्य सुवचत्वात्‌ | वास्त वामेदस्य gita निरस्तत्वात्‌ तमादाय ये वृन्बपच्चास्ते पूव्वै- पत्ता एवेत्यलमुक्या। न HUW न प्रजया धनेन MUAH ABAAATAT: | परेण नाकं निहितं qerat विभ्चाजते यदयतयोःऽ विशन्ति ॥ दूति अत्या कमयप्रजाघनेर्मोक्ताप्राधिसुक्रा त्यागेन aaifa- रुच्यते । त्यागविषयस्यान्यस्यानुक्या ¶ सातिध्यात्‌ कम्मषदौना- मेव त्यागोऽभिप्रेतः। तथाच सुक्तोपदखप्यलाद्गवत उक्तसाध- नेन भुक्ताः data परेण विद्यमानमपि भक्तया wea विभ्राजते तत्‌ यस्मात्‌ परन्नापरमस्तौत्यादि्निोपक्रान्तत्ात्‌ # भवतौति इति @ | + क्लनीपसन्तः इति a | + साघु साधुकश्मफलसन्वन्ध दति पुक्नकान्तरेषु टश्यते। ६ तत्‌ यतय दृतिख। श त्यागविषयस्यानुक्तया इति a | २२२ अणुभाष्यम | देय अध्यायस्य परुषोत्तमसरूपं यतयः विरहभावेन तदना खातुम शक्तास्तत्‌- niga यतमाना fauna भक्तिमार्मीयाणां फलसुक्तं। श्रय वेदान्तविज्ञानेत्युचा ज्ञानमार्गयाण्णं फलसुक्त' । श्रन्यथा पौन- रतयं स्यात्‌ | एवं कन््न्नानाभ्यामधिको भक्तिमागस्तत्प्राप्यः पुसः षोत्तमच्च श्रुतावपदिशखत इति तदेकप्रमाणवादिनी * वाद्राय- णस्य मतमप्येवं जभिनिमतादधिकमिव्य्थः | एवं खुल्या परमतं fara श्िष्यविष्टासार्थ' स्ानुभवसपि भ्रमाणएयति। तदृशनादिति। उक्ताधिक्यवच्चेनैव† भगवतो भक्तिमागस्य चानुभवादिव्यर्घः। चुतयोऽधिकमानानं दभेय- न्तोति न व्याख्यानमुपदेएपदेन पोनरक्यापत्तेः | तन््मतमनिरस्य तस्मात्‌ खमतञ्माधिक्यमावेाक्तचा निस्कामकश्णखिन्तश्रदिहेत- त्वेन परम्प्ररान्नानमार्गोपयोगाङ्गोकारः Gaal युषश्टिभज्ि- amg सोऽपिन यत्र योगेनेति वाक्यात्‌ । एवं सति क्र कन्म शेषद्दगन्योऽपि ब्रह्मलोति भावः । Ae दशनं ॥ ९ ॥ यदुक्तमाचारदगनात्‌ Buty ब्रह्मण इति तदपि न साधोयसुल्य' यतो wai ब्रह्मविदां एकटतोयजन्मवदाष- भादौरनां व्यागदशनात्‌। एतेन यद्धिदां कर्मतया गस्तस्य AAI कथं ufequfa शक्यमिति भावः सूच्यते। एतेन कम्चणय- शक्तान्‌ प्रति त्यागविधिरिति निरस्तं । शकादोनामतघातात्‌ | $< ---~-्‌्‌] + a तदेकसप्रमाणवाद्निः दतिख। । (त = F : { उक्ताधिक्यवत्तव ईति © | रच्‌ मृच्यते इति ख | भ्ये पादः | अणुभाष्यम्‌ । २२२ AA on, aq जनकीदह वैदे इति शुतिसाडाय्यादाचारदशनं व्याग- द्शे नाद्धिकबलमित्यत उत्तरं पठति । HAST AR ॥ १०॥ ब्रह्मविदां सन्षामेतदाचारस्ेन्निरूपयेच्छरतिलदा त्वदुक्त स्यात्रतरेवं# यत एतादृशो ुतित्रह्मवित्सु wag न यूयते | तथाडि। एतद सवे तदिदास sie षयः कावपेयाः किमया वयमध्येष्यामहे किमर्था वयं agra? एतद्धस्म वैतत्‌ ya विदां सोऽग्निदोच' न लजुहवाञ्चक्रिरे । एतं वे तमात्मानं विदिता amu: घुवै्णायाच्च विन्तषणायाच्चां लोकेषणायाच व्युला- याय fuga चरन्ति एतावदरे खल्वखतत्वमिति Fat याज्ञवल्कयः प्रवत्राजे्या(दि खुतयो बह स्दिद्‌ां कम्मत्यागमेवानु- वद्‌न्ति। श्रतस्ागपत्त एव वलवान्‌ | I नतु ब्रह्मविच्लाविथेषेऽप्येकेषां कम्मकतिरेकेषां au दूति विभागः कुत इत्याशङ्य तच हेतुमाह | विभागः शतवत्‌ ॥ ११ ॥ एतस्येवानन्दस्यान्यानि शतानि माचासुपजोवन्तीति 32- मौनुष्षानन्दमारभ्य बद्मानन्दपयन्तः Asnfuar श्रानन्दास्त % नद्येवमिति @ | † वित्तेषणायाख दति ख पुस्तके नालि | { एवं वलकान इति a | § ब्रह्मविच्वाशेषरेऽपौति a | २२४ अणभाष्यम्‌ | {24 अध्यायस्य सव्वं पुरुषोत्तमानन्दात्मका+ UA! एवं सति येषु यावानानन्दो दत्तोऽस्ि तावन्तः तन्निरूपयन््यधिकारतारतम्येन तदानमिति ज्ञापनाय शतोत्तरं शतोत्तरमानन्दः अुतिन्येरूपयत्‌ अतएव AQT A ख्यासमानसंस्ययेवोत्करषं † उक्तस्तेन पएरुषधम्मैस्या धि- कारस्य वोत्कथः दुच्यते एवं प्रक्तेऽप्यन्यभावरादहित्यतास्तम्बन भगवद्गावतारतम्यं अचर त्वनुग्रह एवाधिकाररूपद्रति तदुत्कष ल्यागस्तदनुत्कपे Aga: | aaa तदतो विधानादिति तत्राह । अध्ययनमाचवतः ॥ १२॥ यदुक्तं ब्रह्िष्ठोा amatfe aa agua वैदएवोच्यते नतु utara at नद्मतेनाविक्लतनब्द्रूपत्वं ज्ञात्वा सततं तदधष्ययनमात्रं यः करोति नतु तेन किञ्चित्‌ कामयते तस्याधि- कारो ब्रह्मलारलिज्य इल्युयत दति न ब्रह्म्नानस्य waive | प्रव्यस्यातिशावनायंकल्रादतिषएयेन ब्रह्मरूपस्तटव भवतौति In तस्य तदालििज्यमेवं सति ब्रह्मपदं amqurafa सङ्ग- च्छते। अयवा बेदाध्ययनमात्रवतः कम्बण्यधिकारो ततु aw- विदोऽपीत्यथ;। न च तदन्तःपातितेन वैदान्तानामभ्यष्ययन- स्यावकश्यत्वे तत्मतिपायब्रह्मनज्ञानस्यायवञ्जे नोयलात्‌ तदतएव तत्राधिकार इति वाच्य", शब्द्परोत्तन्नानस्यं ब्रह्मन्ञानत्वा- भावात्‌ ¦ नहि सितामधुरेति शब्द्ज्ञानमात्रवांसतन्ाघुयन्नो भवति। तथा सति पित्तोपरमादिक तत्‌कायमपि स्यात्‌ # सन्नपुरुपोत्तमानन्दात्मका दति @ | + उत्‌काष इति ख' | { तधा तच्च ama नेति ख'। § पित्तापच्यादिकमिति ख | श्ये पादः] अणाभाष्यम्‌। ३२५ aaa । अतएव STITT सनत्कुमारेण asa तेन मोपसौदे- वयक्तो नारद्‌ खग्वेदमारभ्य सपंदेवजनभ्विद्यापयन्त' खाधौ- नमुक्रादह whee मन्तविदेवास्मि नात्मविदित्यतोऽपरोत्तब्रह्म- ज्ञानमेव बह्मन्ञानसुच्यते। saga तेत्तिरोयोपनिषल्सु वेदान्त famagfafaatat इति waa) विन्नानमनुभवएव नतु ज्ञान- माच्रमतो FUE eaves ब्रह्मणः । तं विद्याक्मणीलया- दिख darting. पूर्वटेहत्यागसामयिकं sara निरूपयति नतु ब्रह्मविद्‌ इति समन्वारभरणदिति qagqefaaararag | agin नियमाचेति तत्रा । नाविशेषात्‌ ॥ १३२॥ प्राज्िनमित्यादिश्चुतिभ्यः waaay चथा नियमः श्रुयते नतथा व्याग इति aga तत्र। gait अविशेषात्‌। न क्मरा न प्रजया धनेन aaa अख्तत्वमानशरिति युतिः कामी दिनाऽरुतत्वाप्रासिसुक्ता ततत्यागेन at aca कमत्याग- स्ावश्यकत् वदनौति तस्मान्न fatal यत इत्ययेः। तघा- चाखूतत्वमानश्रितिपदात्‌ geal: कम्मल्यागनियमोऽमुसुक्तो स्तत्छतिनियम इति व्यवस्थेति ara: | अधवाननु क्रमप्राप्ते तुरोयाखमे fe कम्मत्यागो दिती तस्मिन्‌ क्करणनियमस्तत्र च कत्तरङ्त्ेन तत्छरूपन्नान- मावश्यकं तच वेद्‌ान्तरेवेति कथंन क्मरेषत्वमित्यत्‌सूत्- aaa fatufa | नेति । यदहरेव विरजेदिति युतेस्तावत्‌ * दटेवयजनविद्या इति ख'। † RIAA Tal दति @ | २२९ अएनाव्यन्‌ | [ देय अध्यायस्य कम्प्रणि कुर्व्वीत न निर्विद्येत यावतेति भगवदाक्याच aii quay च प्रयोजकत्वाद्‌ाखमविशेषे विेषाभावा^द्प्रयोजक- त्वादित्यर्थः! यत्रापि कचित्‌ क्रमप्राभिस्ततरापि न तजन्नानं ब्रह्मन्नानमिति पूर्ववख्चएवोक्तमिति भावः। एतेन वेदाध्यय- नादिकमप्यप्रयोजकमिति न्नापितमतएव शकस्य वेराग्याति- शयादुपनयनादेरप्यनपेक्तोचयते | एवं सूचदयेन करम्ाधिकारसम्प्राद्कत्वेन ATTA aaa निरस्त i श्रथ ग्रहिलतया ब्रह्ष्ठ इत्य ब्रह्मपदेन परएवोच्यत इति aefa ततापि वदामः स्तुतयेऽनुमतिर्वा ॥ १६॥ द्शेषूणमासाबेताटमे यत्र ब्रह्मविदा्लिज्याधिकारौति ततृसुत्यर् aft ब्द्धे्यनेन बद्मविदोप्यार्तिज्येऽलुमतिः क्रियते न तु तस्याधिकारित्वमभिप्रेतसुक्तानुपपत्तिभिरिव्यथंः। कामकारेण BH १५ ॥ नन्वेष नित्यो महिमा ब्राद्यणस्यां न कम्मं णा[ aga नोक- नोयानिति gat ब्रह्मविदः कम्क्लतरगुण्दोषो निषिेते। सच ufagan इति ब्रह्मविदः ऽ कम्मकरणमावश्यकसिति प्रा उच्यते कामकारेणेति। करणं कारः। काभेनेच्छ्या करणं कामकारस्तथाच परानुग्रदायमिच्छामातरेण नतु विधिवश्णद्यत्‌ # आग्म्विशेषाभावादिति ख | † बाह्येति ख' | t कम्मेणोति a $ ब्रह्मवित्‌ ब्रह्मदः इति ay भ्य पाद्‌; ] अणुभाष्यम्‌ | BRO करणं तत्‌ कामकार इव्युयते। तथाचेवं छते काणि awMATT- टोषप्रसक्तौ तत्मतिषेधभमेके णखिनः एष faa cafe wafer | न द्येतावता क्मजत्यधिकारप्रासिरिति भावः| भ्रथवा कामेन कारो यस्य स तथा ताद्शेन WAU प्राप्हद्भिद्ासयोः सम्बन्धाभावं ब्रह्मविदे पठन्तोत्यघं;। चकारेणेषखरान्नया लोकसंग्रादहा्थं कतं कम्मं“ Wasa सर्व्वस्य वणौ सवैस्येणान ala खतेस्तया । © BAZ ॥ १६॥ अनेन कम्म्ाधिकाराभावे हतवन्तरसुच्यते। sama fe {वि € A < ययाकथयचित्‌ कमङूतिसम्भावनापि यस्य त्खण्डव्रह्मादतभानं [ऋ कि + ९ e a e oo ~ ब्रह्मेत्येव न त्विदं बद्धेति wae! श्रतो देश्यत्वेन प्रपच्चस्यापि भानात्‌ Haws! तथाचाखण्डतद्धाने कमेतद्धिकारारेरुप- 09 © मद्‌ ` चेके wifes waanfa a ब्रह्मज्ञानसख कमरेषत्लसमा- वनापौोल्यथः। afig यत त्वस्य elas केन कम्प ष्ये दित्यादरिरूषा | Ca अर ऊध रोतःसु च शब्दं FIN १७॥ sae विचायते। तब्रह्मचयथानन्तरं ararafa gat aaa ब्रह्मचयादटेव प्रत्रजदित्यादिगुतिभिन्रह्मचारिणएव प्रत्रजनमपि बोध्यते। एवं सल्यविरोधाय agutafa स्ते % waaay: दृति ख | + Fafa दखण्डममिति a + qwafafa खग BR २२८ अएभाष्यम्‌ | | दय अध्यायख रागितद्रहितमेदटेन विषयभेदो वाच्यः। तच * ब्रह्मचथाविशेषे- ऽपि भगवद्‌नुग्रहविशेषजवित्तश्टुदिविशेषजवेदान्तथपरिन्ञान- मेव हतुर्वायः। वेदान्तविन्नानसुनिशितायीः सच्यासयोगाद्यतयः grat इति युतिरिममेवायमाद। तथा चेतादणा uate - रेतस TATA | ए३ सन्यूहवरेतःसु कम्म्भाव उक्तरीत्या त्वया- प्युरोकाय दति ज्ञानरदितानां क्मण्धिकारस्तदतां सन्यास इति त्वदुक्तादिपरौतोऽथेः सिद्यतीति क कमंशेषत्वसम्भावना Sa | ननु सन्यासेऽपि तदाश्रमीणं कमीस्तोति वैरागम्यसहल्मतं ्ञानमेतच्छेषभूत तदसदहरतं तद्‌ ग्निहोतादिशेषभ्रतमिति न वैपरीत्यमिति uta ate शब्द्‌ हीति | ज्ञानखरूपं तत्‌- mag न afafas किन्तु वेदमाच्सिद'ः। aa तु तमेवं fastaaa इह भवति ब्रह्मविदाप्नोति att ava विदुर- खतास्ते भवन्तौत्यादिवाक्येनरह्मन्ञानस्य dara फलं श्रूयते सर्व्यसाघधनानां साक्ात्परम्पराभेदेन तत्रेव पथवस्ानादतो धरिग्राहकमानविरोधात्‌ सद्यासाश्रमोणएकम्मरेषत्वमपि न aq कय मित्वथेः । नन्वेवं सन्धासत्रैय्यभिति चेत्‌ । न । ब्रह्म विद्तिरिकतसङ्गस्य भगवदिस्मारकत्वेनावश्यत्याज्यल्ेन Zar कथनादतणएव मेदान्तविज्नानसुनिधिताया इलुक्ला सद्यास- योगायतयः शइसत्वा इत्युक्तं | AA पञ्चम्या श्रन्तःकरणे संस्कार विरषाधायकत्वच्च प्रतोयते सन्यासस्य। सच ससारः फलोपकायङ्गमित्यावश्यकः सन्यासो म््यद्‌मागें। ygfez- # यतेति ख । + परामिति @ ध्यं पादः | AUDA | २२९ मागें AAI व्यवसखा। न ज्ञानं नच वैराग्य प्रायः श्रेयो भवेदिहेति वाक्यात्‌ | परामर्श" जेमिनिरचोदना चापवदति हि ॥ १८॥ ऊ्करेतःसु च न्ञानोक्तेसस्य सुक्तिफलकत्वोक्तेः किं प्रजया करिष्यामो येषां alana नायं लोक इत्यादिश्रुतेश्च ब्रह्म- प्राप्तावेव सर्व्वस्याः खुतेस्तात्पथमिति सिद्ाति। तस्या एव सव्व- क्तेशापायपूव्यैकपरमानन्द्रूपत्वात्र तु HAGA दुःखामकसंसार- हेतुत्वात्‌ तस्य । जौवश्रयोनिमिश्तमेव gravy । श्रन्यथा निषेधविधिनेस्यात्‌। तथाच करविधिनापि परभ्परामोत्त एव फलत्वेन पराष्टश्यत इति fasta > परामश'कमखातन्तय- वादौ जेभिनिरपवदति बाधत Tae: | मोहकण्णखप्रवत्तकः स इतौण्वरमेव न मनुते यतोऽतस्तम्रा्िस्तस्य मते दूरापास्ता । कम्मानधिकारिणामन्धादौनां सन्यासविधिविषयत्वमन्यथा वी- रदा वा एष देवानां योऽप्निसुदासयत दति निषेधविधिनं | स्यादतो ब्रह्मचय्यः समाप्य Wel भवेत्‌ खटदादनौभ्रूला प्रत्रजे- दयदिषैतरथा ब्रह्मचर्यादेव प्रव्रजेत्‌ ग्दादनादेति शुतेरप्यङ्हौन एव स विषयो यत आगुभांगविभागेनाश्रमाणां विधानं । ada तस्मिन्‌ टदेडन्द्रियादित्रैकल्यः नियतमतः क्मणेव शुतेस्तात्‌- पय्ये । अपिच ज्ञानकन्मणोरलौकिक्फलसाधकत्वेन विदित- त्वमेव प्रयोजकं । भरपरोक्तत्रह्मज्ञानञ्च न विधेयं साक्तात्‌ खकव्य- * नोयमात्मा aa sta इति ar इति faai ai इति a | ‡ इति च्रतिर्नस्यादिति खः। 28° AUHTAA 1 { देय अध्थायस्य साप्यलाचोद्नाबोधकलिडादयभावाश्च ^ ज्ञानस्य न सुक्ति- साधकत्वं वक्त wai य एनं विदुरित्यादिसु यागेषिज्य- विष्णुस तिपरेत्याण्येनाह। अचोदना चेति। जमिनिवत्तत्‌- सदहायभ्रूतेयमचोदना च परामशमपवदतोति सम्बन्धः तथाच विधिसम्बन्धात्‌ कम्मेवानुखेयं न तु सुक्तिसाधनमप्यतयाला- fefa fad | अन्‌ष्टेयं वाद्‌ रायणः ATITAA: ॥ Ve ॥ बादरायण भआआचार्यया जैभिनेरपि गुरुस्तदेव कत्तव्यमिति शिष्यसम्मतमनुष्टेयं कम्मापवद्तोति gaa सम्बन्धः। aa हेतुः साम्ययुतैः यथा वौरहा वा ua देवानामिति gat कश्य- ल्यागकन्तनिंन्दा aaa एवमेव भगवत्‌ज्ञानरडितस्यापि सा qad यतः। तथाड़ि रस्या t ata & लोका अन्धेन तमसात्तताः। aie प्रेत्यापि ‡ गच्छन्त्यविदां सोऽवुघा जनाः ॥ एतदये चये तद्िदुरख्तास्ते भवन्धेतरे दुःखमेवोपय- न्तोत्यादिरूपा | एतच निन्दामात्रेण साम्यसुक्तमापाततो aq- तस्तु तमेतं वेदानुवचनेन तरिषिदिषन्ति ब्रह्मचय्येण तपसा खदया यन्नेनानाएकेन चैतमेव fafear सुनिभेवत्येनमेवऽ प्रत्राजिनो e लिङ्गादययभावाचचति @ | 7 Bear iia षव afaq दश्यते, } प्रेल्याभिगच्छन्तीति वा aia: | § wuqaaaafa वा ara: | eu पदः] AQAA | २४१ लोकमौष्॒न्तः* प्रत्रजन्ति इति Fat न्नानसाघधनत्ेनेवाश्रम- कमकरणोत्तेख न खातन्त्य HAT WH Tl श्रतएव शुकस्य न ब्रह्म चर्य्यीदिकमपि फलस्य जातत्वेन तत्साधनानपेक्तणात्‌ | न च स्वगंकामपदशवणात्रैवसमिति वाचय | बद्भिमतलोका- Raat यन्न दुःखेन संभिन्नमिति वाक्यरेषोक्तखगपदप्रघत्ति- निमित्तघरम्माभावाद्‌ानमसुखस्येव तादृशात्‌ तस्यैव aad: । एवं सति तमेतं वेदानुवचनेनेति t श्ुत्येकवाक्यतापि सम्म- aasaat तु facta wa ननु टृ्टफलका अपि कारौरोचि- च्रादि यागाः श्रूयन्त दरति मैवं fawa eff चेत्‌ उच्यते। नित्यकश्णो fe ज्ञानसाधनत्वसुच्यते ब्रीहिपभ्वादौनां afa- बौदकत्वात्‌ तच्छषलेन तेषां विधानं एवं खति वौरहेति सुतिः साभिकस्य whey श्रालस्यादिदोषेण तदुद्ासने दोषमाह नत्वाश्रमएन्तरपरिग्रह दति मन्तव्यं । Tay तदुच्छेदस्तदिधि- वैयथ्यच्च स्यात्‌| न चानधिक्लतमादाय तत्‌समादितिरिति वाच्यं । अच एच्छामोऽन्यपङ्ादिभिः प्रत्रजनं कामिति विधिरशयाहोखिदया वज्नौोवमग्निहो त्र विधायकप्रत्रजनविधायक[- वाक्ययोविरोघाभावाय विषयो भित्र: कल्याते। नादयोऽशुतैः। न द्वितौयः यददरेव विरजेदिति zat वैराग्यवतः प्रव्रजन- विधानात्‌ तेनेव विषयभेद्सिद्धौ तत्कल्पनानवकाश्ात्‌ । तेन नापुचष्य लोकोऽस्तोति खुतिरप्यविदहिषयविणोति न fad: | * लीकमौत्तन्त दति वा qr: | Tt बचनेति ख'। t वाक्यप्रवत्तनविधायकं इति ख'। ३४२ अणभाष्यम्‌ | [ श्य अध्याय fasta: प्रजा न कामयन्त दूति श्रुतेः। एतैनणं वयापाक्षरण- मपि van वेदितव्य ्रविद्वद्विषवत्वात्‌। यदप्य॒क्तमचोद्ना चेति खत्रावयवेन चोद्नाबोधकलिडनगद्य- भावो बाधक * fai तद्पिन साधोयः। अखुतिसाभ्यादेव। श्रयते हि तस्मादेवं विच्चछान्तोदान्त उपर तस्ति तिन्ञुः द्धावित्त भ्रूत्रालमन्येवात्ानं पणश्ेदिति। न च प्रमारवस्तुपरतन्ततल्रात्र sing विधेधतेति ater) इतरन्नानस्य † तथाऽपि जोवा- ललच्तणेऽधिष्ठाने परमात्मनो भगवतो दशनस्यान्यतोऽप्राप्तत्वात्‌ | यद्वान्तसाधनस्तदर्भने खरूपयोग्यतासम्परत्तावात्न्यधिष्ठाने परमातदथनानुक्ूलप्रयन्नविधानसग्रवाच्छबणएविधिना अुति- वाक्यजशाब्दन्नानातुकूलप्रयन्नविधानवत्‌ । एवमेव fe याग विधिनापि क्रियारूपथागस्य खानुकूलप्रयन्नाभौनवेन स प्रयन- एव विधोयतेऽन्याप्राप्तत्वात्र तु faatanaa सति तस्याः सखरतएव सम्भवात्‌ । Waa | ननु यया बौरडेति War कम- लामो निन्यते AGATA ATA ते लोका अन्धेन तमसा Sar: | तांस्ते भेत्यापि गच्छन्त्यविदांसोऽबुधा wat) ये तद्धिदुर- Bata भवन््येतरे दुःखमेवोपयन्तो{ल्यदि war भगवत्‌- ज्ञानाभावो निन्द्यते। एवं सति कमन्नानानुक्ूलप्रयलयो्विंषै- यत्वे मिथो विरोधाद्‌धिकारिमेदेन विधेयत्वं वाचः aa तावत्कर्माणि gala न निविद्येत यावतेति भगवदाक्यार्‌- * बोधक इति ख | { दतरन्नानख तस्य तथात्वेपीति खं! + + दुःखमेवापियन्ति इति वा पाटः ये पादः] अणएभाव्यम्‌ |
+ BUA: | अतएव तद्यथेषौकातूलमगना प्रोतं प्रदूयेतवं दस्य सर्ववे पाप्मानः प्रदूयन्त इति खुतिरग्निटृष्टान्तमादह। रतिरपि यथेधांसि स्मिद्ोग्रिभस्रसात्‌ कुर्तेऽज्जन। ज्ञानाग्निः सव्वकम्माणि भस्मसात्‌ कुरते तया॥ इति सन्नं पाप्मानन्तरति तरति ब्रह्मदव्यां योऽश्वमेधेन यजत इत्यादि शयुतिभ्यसत्वयापि न तद्ञोगनियमो वक्ता wat एते- नासुक्तस्यात्तयाद्धोगे च कर्म्मान्तरजननानोच्ासम्व इति निरस्तं बेदितव्य'। न waar: अनाद्यविद्याजनित- संसारवासुनात्िका fe att सा च गुरूपसत्तिश्रवणंमनन- विष्णप्रासनादिरूपया ज्ञानसामगरेव नाश्यते। श्रविद्या परं ज्ञानेन नाष्यत दति क्र तम्मसङ्गः Alaa बलिष्वात्‌ ९म पारः] अणाभाष्यम्‌ | ` क्णो qaqa तस्मतिवन्कल्भितिः ज्नाननाश्यवबरोधक।- शुतिरूतिमता लवाप्यरोकाय' | इमभेव हेतुमाहाचाथ- स्तद्पपदेशादरिति। इतरश्याप्येवमसंसेषः पाते तु॥ १8॥ पाप्रस्य णस्तविरोधित्वेन शास्वोयन्नानेन समं विरोधो भवतु नाम धद्यस्यातथाल्रे नादिरोधरएषेत्या णडा निरासाय पूववन्यायातिदेमाद | इतरस्य पृष्स्याप्येवं । yaw नापर उत्तरस्याञेष इत्यथः! अतिदेशद्धेतुरपि सएव Fa: । तयाद्ि । उभे उ way एते तरति । चीयन्ते दाख wal Ah war. वचनात्‌ ज्ञानाग्निः सव्वकर्ममारसोति स्मतौ सव्व णब्दाच त्या । VIET WIA | मर्ययादामार्मीवत्वात्‌ ज्ञानानन्तरं भरत- | बत्सङ्गृदोषेण भगवद्नावाच्ुपतौो सङ्गजदोषौत्‌पर्तिवद्ग्रे fafea- निषिहकमणोरण्यत्यत्तिवक्ु शक्येति sae न॒ सव्वीतमना | कम्विरोधिलमिति तच निखयमाद। पाते भक्तिमार्य भग्‌ | वह्ावाचुग्ति;ः पात दूव्युच्यते। grat अपिषब्दे वाद्ये | व्यवच्छेद्‌ाधकतु ब्दो AAA पापस्य व्यवच्छेदएव। न कहि चि्मत्यरा इति वाक्यात्‌ । परन्तु aateranifaara प्रारअ्भोगाय प्रभु खेत्‌ तया करोति aga gw सति तङ्गोगोऽ- शम्मावित इति तदेवं भवतीति व्यासाभिप्रायो ज्ञायते। तथाच तस्मिन्‌ quanta कर््मणोऽसंस्षेष ula: । waa | एवमेवश्ेषण्ब्दस्य UAT: | भतिद शस्येवं पदेनेव nia: स्न # तत्तप्प्रतिवन्धकलमिति पुस्तकान्तरसम्मतः giz: | † न्नानानाग्त्मिति gy ४८ २८६ अणभाय्यम्‌ | [ gu eae qi तत्परत्रेन Blasts | पातश्ब्टस्य देदपातं तुशब्दस्याव- धारणमयेमुक्ता SETA सुक्तेरावश्यकवावधारणं aaa इति चोक्तिनं aad: सुक्िप्रापकपदाभावात्‌। भोगेन त्वितरे ्पयिवाऽय AMAIA इत्यग्रे वक्त्यत्वाच | अनारञ्धकाय्ये एव तु पूवव तदवधेः ॥ १५॥ ननु टेदस्य RATA AAT तन्नाशस्यावश्यकलात्‌ ब्रह्मविदः प्रवचनानुपपत्तिः। एवं सति ब्रह्मजिन्नासोगेरूप- सच्यादिसाधनासम्भव ्राचायवान्‌ पुरुषो बैदेति च्ुतेस्तद- भावेन ज्ञानमागोच्छेदेन सुत्यच्छेदप्रसङ्ग इत्याशङ्य समाधत्ते | qa पूर्वसूत्राभ्यां ज्ञाननाश्चत्वेन ये प्रोक्ते पाषयुण्छे ते नाशेषै किन्त नारव्यभो गायतनलनत्तणं काय्यं याभ्यान्ते waa: । नन्वितरनिरपैच्तं fe ञानं खशक्तावाप्िरेधदव कर्म्माणि qealfa qaym तथा स्यश्नेषभेव तददतोति aa युक्तं नतु सशेषं गक्तंरविशिष्टत्वात्‌। नच कम्मनाशेऽपि संस्कारवशात्‌ कुलालचक्रभ्रमिवत्‌ तदइासनावश्षादृदहादिसत्तया प्रवचना- दय॒पपत्तिरिति aa) ज्ञानस्य सव्वैतो बलवत्वात्‌ सवासनस्य तस्य नाश्नात्‌ । न fe मदहार्िलानिपाते चक्रश्चमिरनुव्ितु शक्तो तीत्यागङ्यारव्धका्यीद दने ईइतुमाह। तदवधैः। तत्‌ GAARA zea यत्‌ तद्खिलकारणकारण्त्वे नाखिलस्य पूव्वेविधिरूपभगवदिच्छालत्षणाद्धेतो रिल्यथेः। यच तस्यापि दड- नेच्छा तच तथेवेति farsa: 1 अतएवाग्रे तथा वच्यते। # तत्परत्वेन न are) afafa ख'। ४ | +, | प्म OTE: | अणभाष्यम्‌ | २८७ तएव ओोभागवते खगदारकाभासेन खारब्कम्मणा योगा. रभ्णतो विश्वंशित दइति। उपभोगेन waa) व्यपनयन्निति च भरतं प्रति वचनं Waal एवं सति मणिमिन्वादिप्रतिवदणसे- रभ्ेरिव न्नानस्याप्यदादकते न काचिद्धानिरिति सव्वमनवद्यः । ड्‌च्छाप्रतिबदतादणायां न प्राचौोना दशास्तोति तद्‌व्यवच्छेद्‌- ज्ञापनाय तुशब्दः। एतेन भगवद्वावस्य स्वतो वलवच्वात्‌ कथं तस्य पात इति agi निरस्ता। भगवरिच्छाया मूलकारणत्वे नोक्तेस्तस्याः saat बलिष्ठतलात्‌। तथेच्छा च खकतमर््यारा- पालनाय पुष्टावङ्गक्षतेन तथेति सन्वैमनवद्य'। SN, अथिद्ोचादि तु तत्‌कार्ययायव © तदशनात्‌ ॥ ९६ । ननु प्रारब्धं हि प्राचौनं तन्नाशाय agmua कर्त॑ग्यो aq विद्धा aq विहितमन्यद्प्यग्िदोत्रारि प्रयोजनाभावात्‌ । दृश्यते च तादणानां तत्करणमत उत्तरस्य कममणः day ्रावश्यका इत्याशय तम्मयोजनमाह। तु शब्दः गङ्गव्युदासकः। श्रमि- हो तादिविदितकम्मकरणं तत्कार्ययायेव । भोगका्ययीय प्रारब्ध A 9 ॐ _ @ ॐ रि = नाशायबेत्यथः | येषां भ्रिहोचाद्िकारक प्रारब्धमल्ति तैरेव तन्रशाय भौोगवत्‌ तदपि क्रियते नत्वताटृशेरतएव न सनकारोनां तथात्वं * । कुत एतत्‌ । तदशेनात्‌ । यथाकारौ agra तचा भवति साघुक्रारो साधुभवति पापकारी पापो भवति qu: gear aaa भवति पापः पापेनेति युतिः पूरन्वकर्मणोऽथिम- (० e Q [9 auega दृश्यतौति नानुपपत्तिः काचित्‌ | केचित्त ज्ञानस्य न ~ ना # auafa दत्ति खः) << अणुभाष्यम। ( od अध्याव्य ania तदे वाश्रिदीत्ादेरिति तत्कायाधैति पदस्या्ं वरन्ति। सनखाधुः। ahaa इत्युपक्रमात्‌ ब्रह्मविद्‌ प्रारब्धात्क- प्रतिबन्धनाओे Waa पूव्वन्नानेनैव सम्पत्तेः क्णो वैयर्थ्य पातात्‌। तमेतं बेदालुवचनेनेत्यादि afaena दशनपदं safa पूव्वे विरोधा दुपैच्यः। अतोऽन्याऽपि चैकेषामुभयोः॥ १७ ॥ तदेवं पू्यैदखचचतुषटयेन सव्वादामाययभक्तस्य मव्याद्‌- यैव स॒क्तिप्रतिबन्धसम्भ्वस्तयैव तन्रार्येति निरूपितं। अथ पष्टिभार्मीयस्य विनेव भोगं प्रारञ' नश्यति नवेति विचाथ्ते। तच भोगैकनाश्यस्वभावत्वात्‌ awa त विनाऽस्यापि aqu- तोति ara fawaate | एकेषां gfearitatat भक्ताना- aya, प्रारव्धाप्रारव्ययीर्मोगं विनव नाभो भवति। wa एतत्‌ तव्राइ । अतः BA HAT न्नाननाश्यलनिरूपिकायाः | व्रह्मविदएव प्रवचनादिनिरूप्रणेन तदनाश्यप्रारव्धास्यकग्धया- क्ेपकब्युतेश्ान्यापि सुतिः पययते। तस्य पुत्रा दायमुपयन्ति सुषदः wyaat दिषन्तः पापकछल्यामिति च्ानभोगाभ्यां कश्य- ना एनिरूपकखुत्यास्याः छतेविरोधपरि डहारायावण्य' दिषयभेदी वाखः। नच काम्यकर्विषयेयं ्ुतिरिति ata । तद्धि- गम उन्तरपूव्वीघयोरद्षदिनाशविति सखतेणेतरस्याप्येवसिति सूचावयपेन चाविरेषिणारब्धातिरिक्तक्श्रणेरखिलयोनांशनिरू- पणात्‌ । पापत्यायां कास्यत्रासम्भरवाच्च। तस्मादत्यनुग्रह- भाजनस्य भक्तस्य खप्रासिवि्म्बमसदहिष्णुभेगवानस्य प्रारभ- मेत त्सम्बन्िगतं कत्वा aa तेन भोगं कारयति । areal भोगैक- द्म पादः | AUHTAR | Ree नाण्यमिति खक्ञतम्यादापालनाथ न arvafa) न च तयोर- सूत्तत्वेनाक्ताभ्यागमप्रसङ्गेन च नेवं angfaatafa वाद्यं । ईैश्वरत्वेनान्ययापि करणसमभवात्‌। मयाद्‌ाविपरौतखरूप- त्वात्‌ पुष्टिमागेस्य न काचनातालुपपत्तिभीवनीया । तस्या भ्रव भ्रषणएत्वात्‌ | अतएवेकेषामिति दुलंभाधिकारः सचितः) यदेव विद्ययेति हि ॥ १८॥ ननु यदेव विद्यया करोतोति gar विय पूष्वैकं aaa वोय्थातिशएवः फलं भरू यतेऽतो ब्रह्मविद्या वतोऽपि तथाल्स्यो चि- तलाश्दुत्तरस्याङ्ेष दति यदुक्तं तत्रोपप्यते इति प्राप्त ्रार्‌। यदेवेति । fe यस्माच्रेतोसत्वया यदेव विद्यवा करोति खदयोप- निषदेति afata त्रह्मविदोऽपि कम्मात्यत्तिप्रसजिकात्वेनोद्‌ए- हतास्तु न तत्समौ । agile | ओोंमिलेतद्न्नरमुनीयसुषा- सोतेन्युपक्रम्य तस्य wana मिथुनरूपत्वमनुज्ञाचतरत्व' तयौ- प्रहत्तिहेतुलच्च निरूप्य तदग्रे यदेव विद्यधेव्यादयक्तेति खरूवै- तस्येबात्तरप्योपव्याख्यानं भवतौल्यपसं हारा दुहौधो पासनाविषय. मेव यदेव विद्ययेति वाक्यमिति ज्ञायते। तेनोक्तरसतमत्वादि- प्रक्ञारकोपासनानां मध्ये यदेव वियया करोति ata Daaaz भवतोति तद्ये इति नब्रह्मविद्यागन्धोऽपौतिन सा aga सम्भवतोत्यथः। यदा। उक्राणड्ानिरासायेवादह atta) ब्रह्मविदि प्रारव्धत्तयायव क्म कुरुते तच्छन्यक्षतात्‌ HUTT: सकाण्णत्‌ सवासनतन्राश्नारोयवत्तरं भवत्येवेति नानुपपत्तिः कावचिदित्यथः। यदा ननु पुिमार्गँयस्य प्रारव्यस्यापि भोगं * तचात्वस्योचितात्‌ तदुच्चरस्यति ख | २५० अणभाग्यम्‌ | [ ey अध्यायस्य faaa arn xfa ्ुलाऽसम्भावनां gare प्रति कैमुतिकन्यायेन amfrertate | यदेवैत्यादि । जौवनिष्ठा frat fe भगवद्‌- STAUACAAAT | एवं खति यच धममसम्बन्धिसस्वन्धादन्ये- भ्योऽतिग्रयं कणि वदति afaaa साच्ाइरश्िसम्बन्धेऽति- शयितकाथसम्बत्तौ कथमसन्भावनां कत्तेमुचितेति. निगूढा- यः | Riva हेतु वाचौ fe ase: भोगेन वितर चरपयित्वाऽथ सम्पद्यते ॥ VE ॥ पुटिमागीधफलप्रासौ प्रतिबन्धाभावं सोपपत्तिकसुक्ता aq- प्ाप्षिप्रकारमाह। इतरे BA प्राप्यालौनिकदेदाद्धिनरे खल- लिङद्गश्ररोरे चपयित्वा दूरोक्लत्य अय भगवज्ञोलोपयोगिदेद- प्राघ्यनन्तरं भोगेन सम्पद्यते wierd सन्वन्‌ कामान्‌ सह ब्रह्मणा विपश्चितेति gata भगेन सम्यत इत्यथः । खु्यर्थस्वानन्दमयाधिक्ररणे निरूपितः ¦ श्रलौ किकल' विनोक्त- देदं विना चीक्तफलप्राभेव्ये वच्ेदकसु शब्दः | ति श्रीवेदव्यासमतवत्तिंश्रीवल्लभाचाय्येविरत्चिते Aes भाष्ये चतुचं स्याध्यायस्य TIA: पादः समाप्तः | दितौयः ata: | वाङ्यनसि ट्‌ शनाच्छन्दा च ॥ १॥ पूव्वेपादे want त्षपयित्वाऽलीकिक तब्माप्य- फलेन सम्प्रयत इति निरूपितं sate विन्ते) भक्तस्य खच््मशरोरस्य क्षपण नाम कि तत्‌खरूपनाश्नमुत मणि- स्प्णंद्यखामौोकरत्वमिव तस्येवालोकिकत्वसम्पादनं भग- वदनुग्रहादिति। तवतोत्तरएव पत्तः साधोयानिति भाति। तथाहि । यथा qa संसारिण्एव Maw तदनुग्रहात्‌ WAU Yaa चोच्यते तथात्रापि वक्तमुचित- त्वात्‌! न तस्मात्‌ प्राणा उत्‌क्रामन्तयत्रैव समवलीयन्ते इति तिस्तु जोवस्य सायुज्यपुक्तिकाले तव्राणदोनामपि तथे- वाड | अ्रतएवाग्रे ब्रह्मैव सन्‌ ब्रह्माप्ये तौत्युच्यते । yfearata- स्योक्तमु्यभावात्रेयं तदिषयिणोति प्राप्त प्रतिवदामः। ब्रह्मा शत्वेन जौोवप्यानन्दातमकत्वातिर्टोषखरूपत्वान्नित्यवाचच दोषा- णाच्चागन्तुकवात्‌ तदपगमे तस्य तथयात्वमुचितं प्राणादयस्तु न तादृशा दति तदृशटान्तेनाव्रापि तथाल न am शक्य | टेषेन्द्रियासुदोनानां बैकुण्ठपुरवासिनामिति गोभागवतवा- arg | नच लोकिञत्वविश्ि्टेदादिरत्र निषिध्यत दूति वाच्यं | सामान्यनिभेषे बाघकाभावात्‌। न च तद्‌नुभवएव वाधक इति वायः । भगवत इव तदोध्ानामपि तेषां तयातवे वाधका- ३९२ अणमाष्यम्‌ | [ au गध्यायस् भावात्‌ | नन्वागन्तुकत्वमेव बाधकमिति Ati Aa 1 यथाॐ बेकुणठ स्याच्चरा तमकत्वेनानागन्तुकत्ेन जै सगि कत खिलवसतु- रूपत्वेन सामोप्यादिसुक्ति' प्राघ्रवतां भक्तानां देहेद्दरियादि- रुपमप्यनागन्तुकमेव वेक्ुण्प्रािमाचेण शदजौवानां सम्बद्यते तदौयत्वेन तत्‌ फलतोति धावत्‌ तथा पुरुषोत्तमलतीलाया afa पुरुषोत्तमातसकलात्‌ तचाद्गौकारमानेण प्राचोनाशेषप्रावा- feauafaaal शदजौवस्य पुरुषोत्तमलोलात्कटेहादिरपि तदरौयत्ेन सम्परयत इति नानुपपन्न कि्चिदित्यवद्ितोऽ- वेदि । अरयमेवाथोा बाजसनेविश्णखावामयाकामयमान इल्युप- क्रास्यात्मकाम BARA भवति न तस्मात्‌ प्राण उतृक्राम- waa समवलीयन्ते ब्रह्मव सन्‌ ब्रह्मणेतोल्यन्तेन वाक्येन निगद्यते। अच प्राणशब्देन प्राणाः सव्वेन्द्रियाणि dad | श्राककामगरब्देन भगवदाचकात्मपद्ग्रहणेन भक्तस्य ख्रेहातिश्य- afaaryfezarefanaaiem येन मरणमेव सम्पयेत यदि ayaa quate fame: स्यादतो भगवत्‌प्राकख्ेनेवा- fufafefa ष्वन्यते। भकरिमामे प्राकच्घ्यैव परमफलवत्वेन तदभनेनाप्रकामो भवति। ततः साचदाकेषादिकामना्थां प्राचोनटेहप्राणादेस्तद योग्यत्वात्‌ मै त्चेव Wat भवन्ति। बदहिःप्रकरय्येवान्तरपि प्राकद्यादुतक्रमणाभाव SAA आत्मा- तिरिक्तस्य गतिसुक्कता तस्य तामाह) awa सन्‌ ब्रह्मायेतीत्य- नेन। उक्तरौव्या पुरुषोत्तमातमकतललौलोपयोगिदेडेद्दरियादिः- सम्प्रच्या AGA wa gq ब्रह्मातिरिक्रेहादिमानपि। ताद्य १ * व्यापि वैकुश्येति a | स्य पादः J अणभाष्यम्‌। २९२ सन्‌ ब्रह्म हत्वा टह एवच्लात्‌ पुरुषोत्तमखरूपं प्रासा भवतौ- त्य्थः। अन्यथा जोवस्य ब्रह्मां एत्वेना नन्दां एा विभावेन च ब्रह्मते प्राणादिलयोक्चा तदितरव्यवच्छेदे waafas सति awa सन्निति न उदैत्‌ । अतणएवेतदमे श्लोको क्तिरय autsadt भव- त्य ब्रह्म समन्रुत दूति । खतिधर्मवच्छरौरं हि मन्य" तदत्वेन Tasty तथोच्यते! तधघाचायं ga तादृण्एव। अथ yfe- लौलाप्रवे्णनन्तरमख्त उक्तरूपशरोरवान्‌ wala | ततोऽत्र अस्मिन्नेव Wat ब्रह्म सम्यगश्चते भगवता क्रियमाणलौलारस- मनुभवतोल्ययः | भगवान्‌ वाद्रायण इमामेव शतिं विषयौकत्य ततरोक्तप्राणानां wa एकदेवोत क्मनिथमोश््तौति संशये निणेवमाह । वाड्नसोति। तच डेतुदर्भनादिति | एतदुक्त भवति | भक्तेः खेडात्कलात्‌ तस्य प्रसुप्राक््यफलकत्वा्तदौत्‌- कच्चे तस्या बश्वकत्वादयं मां पण्यलिति प्रश्िच्छया तस्िन्‌ aaa Vat मनसा च तद्रूपाखतमतुभवतः स कोऽप्यत्कटीभावः समजनि येन प्रसुणा सद स्व॑न्दरियव्यापारलतौच्छा समभ्वत्तत तेषामसामष्याद्गगव्रदानन्दसम्बन्धिमनःसम्बन्येन तं प्रा्याम इति asa सङ्गतास्तेनानन्देन सम्पन्ना जाताः अयेवाथीऽमेन aaufaay चातएव सव्वांखन्िति सूत्रेण निरूप्यते। दशनानन्तरमादौ सदहसम्भाषरेच्छैव जन्यत इति वाङ्मनसि सम्यत दति छान्दीग्ये सफु टोक्तं aaa चादौ सैवीक्ता। एवं सति agate सङ्गता सतौ भगवद्‌ानन्देन सम्पद्यत इति सूचाथः सम्पद्यते, दभनाभावेऽपि बवेग्वादिणब्दाद्पि तथा सम्पद्यत इति हेतन्तरमाद्‌ शनब्द्‌ाचखेति | ५० अतएव च Va ॥ २॥ अतएव दभेनाच्छब्दाच Fat: सव्वाणौन्द्रियाणि aq सान्निध्यात्‌ वाचः पञ्चान्मनस्ि सङ्गतानि भगवद्‌ानन्देन सम्मदयन्त gay, केचित्त छान्दोग्यस्थं वाद्मनसि सम्पद्यते मनः ww प्राणस्तेजसि तेजः परस्यां टेवतायामिति वाक्यं विष- यतवेनोक्ता सूते AMZ तदुत्तिपरत' वदन्ति सम्पत्तिं तन्ना- NH) aa ama! aati वाक्यदस्य वत्तिपरत्वञ्चे- gafuad स्यात्‌ सूचरकारस्तदा तथेव ata तु तत्‌खरूपभेव वाक्यं । तत्रिखैयाधं मेव प्रहत्तिः सुख्या्थत्या गो लचणापत्तिशं । faad मनसोति पदकेयथ्ये स्यादिषयवाक्योक्तक्रमत्यागानुष- afaata | तन्मनः प्राण उत्तरात्‌ ॥ ३॥ पू्वाक्तस्ेद्धिथवेशि्टवन्मनः मारे सम्पदयतेन तु केवलं aa डतुरत्तरादिति,! ख यथा wafa: सत्रेण प्रबद्भोदिशं दिशं पतिला अन्यतायतनमलब्ध्वा बन्नमोवोपश्चयत एवभेव खल्‌ सौम्य तन्मनोदिशं fad पतिल्ान्यत्रायतनमलव्‌ञ्ा प्राणमेवोप- अयत इत्युक्ता तत्र STRUTT वाव्येनाह प्राणएवन्धनं fe सौम्य मन इति । तस्माद्धेतो स्तथेत्यथेः | सोऽध्यक्ते तदुपगमादिभ्यः ॥ g ॥ सर्ववन्दरियविशिष्टमनोविशि्टः प्राणीऽध्यक्ते प॒रो हदि वा| प्रकटे भगवति सम्पद्यत इत्ययः | अव्र Sq: उपगमादिभ्य इति । उपगमेऽभ्य॒ पगमः पुषटिमागेऽङ्गीकार इति यावत्‌ | तत- स्तथेव्य्थः । श्रादिपदाद्धगवदभौकरणसमथः सेहः प्रभ्वनिङ्धि- RF पादः | अणुभाव्यम्‌ | २५८५ तार्धैत्यागस्तदनुरूपं भजनच्च | wana सिद्ध सेहादयोऽवश्य' भवन्ेवेत्या्येन तदादित्वसुत्तं। नोदयः कतः। मय्यादा- मागेऽङ्गोक्लतानान्त सुक्तिपथवसायिलेन मुमुक्तवादुत्‌कटसरेदा- सम्भवेन प्रसुप्राकच्यासम्भवात्‌ स्रखप्रकतौ सद्वातलये we Naa भगवदनुग्ररेण अ्रवणादिरूपया तथाविधस्रेहरूपया च भक्तया afa: सम्पद्यत इति aga तारतम्यमिति निगूढ्ार्येनेद- सुकं । श्रभ्युपगमादयसु सु रको पनिषत्यु पन्त । नावयमात्मे- त्युपक्रम्य यभेवेष sya तेन waaay श्रात्ा वरते तनुः खां । . नायमातमा बलदानेन लभ्योनच प्रमादात्‌ तपसो वाचय लिङ्गात्‌ । रएतेरुपायैयेतते ag विदहांस्तस्येष - राका विभ्रते बरह्मधाभेति उक्त निगृढ़माशयं प्रकटयति । भूतेषु AAA, तेः ॥ ५॥ ननु मग्यीदामार्गोयाणामप्येवमेव वागादिलय उतान्यधेति संशये निणयमाह | तेषान्ते भूतेषु लौयन्ते नतूक्तरोत्या भग- बति | HA प्रमाणमाह। ABA | BAT|E पुरुषस्य ग्टत aifg ataafa ard प्राणः चक्तरादित्यं aaa दिशः wea एथिषोः शरौरमाकाग्मात्ोपधोर्लोमानि वनस्मतोन्‌ Ant aq लोहितच्च tag निधौयत इति ga: । नचाविद्दिषयि- wa खुतिरिति वाच्यं araaeiifa हौवाच यत्रायं पुरुषो भ्रियत उद्स््मात्‌ प्राणः क्रामन्याहो नेति नेति होवाच ara- वलक्योऽचेव समवलोयन्ते स उच्छरयत्याश्रायत्याश्ातोग्टतः रेत इति पूव्ववाक्यात्‌। नद्यविदुषः प्राणनामनुत्तमः। तसुत्‌क्ा- मन्त प्राणोऽनुत्करामतौत्यादिश्रुतैः। ननु यतास्य परुषस्य त्यु प- २५२ AUT A I [ शथे अध्यायस्य क्रम्य tau faaiaa इत्यन्ता खुतिरविहदिषयिखौति ama । यत एतद्रे कायं तदा पुरुषो भवतोति wa याज्ञवलक्यात्त- भागाभ्यां विचारितसुत्तरमुच्ते तौ ह यदूचतुः wa हेवं तदूचतुरथ इ यत्रणसतुः HN देव तत्म्रसतुः Yul वै yua कमणा भवति पापः पापैनेति। एतेन कथयसि तीति fara: सम्पद्यते एवं सति प्राणतुत्करमणोक्तया सद्धातलयीक्तया न्व विद्दिषरयत्वक्मत्ावसौयते। यतस्तस्य वोक्तदयं सम्भवति । ग्रथिमश्चुल्यक्तकम्म यत्च तस्मिन्‌ विरुदमतः पू व्वात्तरविरो- धादिषयानिथये प्राप्तो प्रतिवद्‌ामः। म््यौद्‌ामार्मीवविड- दविषयिखेवेयं श्ुतिरिति। अतएव प्रश्नं क्र तदा पुरुषो भव-. तौलेतावतेव चारिताव्यःपि साधारणपुरुषयाच्या म््यीदा- मार्गीयतत्मापकमयमिति we तस्वैवोपक्रान्ततात्‌ तथा। श्रथिमविचारितोऽर्योऽपि तहिषयक | एवैति बुध्यस्व aaa’ बाधकमिति चेत्‌ हन्त श्ुतिशिरःसमाकलितमाकलय | मयादामागं fe विधिप्राधान्यं aga तननिग्पीणात्‌†{। तच देवं ad एवं फलं cia नतरल्लतेऽपौोति भगवदिच्छा अतः कम प्रधानं! एवं सत्यात्तभागस्यायमाश्यवः। वागादिरेतीऽन्त- लयेन प्रारब्धस्यापि तदा नाणात्‌ प्रं ata विध्यविषयं कट्‌ाचित्पु्टौ प्रवेशयति नवेति data तदायं किं म्थ्यीदा- मागं एवोत पुष्टाव्रपि प्रवेखिति भवतौति wr) तदाऽस्य ‰ विदद्धिषतलमारभ्य कम्धाख पलच्े्न्त' ayaa नास्ति | t तददिषय एवैति a’ t विधिप्राघान्यात्‌ aaa निन्धाणात्‌ इति खं | ९ तदायक्त इति ख । र्य Ae: | अभ्यम्‌ | २८७ सख्ेग्वरेच्छारौतिमविदुषो gHad जानन्तौ खयमेव aza- धारितवतो तदपि रहस्यमिति स्फुटमनुक्ता सुतिः पय्यवसित- मर्थसुक्तवतौ तौ डेत्यादिना। अत्र HUTS मव्यादामार्गपरं। तथाच waaay तस्य खितिरिव्ययेः सम्पद्यते) Aaa भवतौति यावत्‌ । श्रतणए्व तप्मश्सापि यत ईष्वरतेन सब्वे- करणसमर्थोऽपि तद्ाने तदपेत्तते। awa Fqaa मर्ययादा- मार्गखरूपसुक्तं पुष्यो वा दूत्यनेन*। ननु मर्व्यादामार्मौयौ भक्तो न्नानो च भवत उक्तनिणयस्तु ज्ञानमार्मीयविषयएव भक्तं तादृशमपि कदाचित्‌ पुष्टावपि प्रेरएयतोवल्याशड्य तन्नि- WAATT | amar दशंयतो हि NE | एकस्मिन्‌ ज्ञानिनि भक्ते वा मय्यांदानियमो न । किन्त- भयोरपि। तच चेतुदश्यत दति। यतो यानज्नवल्क्यात्तभागौ ज्ञानिभक्तसाधारण्येन मय्यीदानियमं दर्भयत उक्तरीत्या तौ हेत्यादिना | श्रन्यया प्राक्लताङ्गोकारोऽन्यया। भवैदिल्युपपत्तिद्ि शब्देन स्यते । पून्वाक्तपूव्वात्तरश्ुतिविरोघधपरिदहारान्यया- नुपपत्तिरतर मूलमिति wa) केचित्तपसंहतेषु वागादिषु शरोरान्तरप्रे्छासामयिको जोव; कायं तद्‌ा पुरुष इति प्रञ्न- विषय इति वदन्ति तत्र arta: | तमुत्करामन्त' प्राणोऽनुत्‌- क्रामति प्रारुमन्‌त्करामन्त्ं सव्व प्राणा अ्नूत्कामन्तीति खुति- भांषिदेहान्तरजोवस्य प्राणानामिद्धियाणाच्च सदैवोत्‌क्रमणं # दूत्यादिना इति @ | † प्राक्तताङ्ञीजछ्लतिरयथा इति ख| २८८ अणभाष्यम्‌ | [ ot अध्यायस्य वद्लोति बागादिलयसख ततारुमवान्नोक्तसख्य प्रश्रविषयत्व" वक्त शक्यं । पूव्वंवाक्येऽतेव Balad द्यक्तत्रा चा तोऽस्मदुक्तएव मार्गोऽनुसत्तेव्यः | एतेन नायं परविदययाबान्‌ चतोऽखतत्वमेव तत्‌- फलमिति* तच्च देशान्तरानायत्तमिन्युत्‌क्रम णापेचकरम्म ख यत्वञ्च न स्यात्‌ किन्त्रपरविदयावांस्तस्यासु ब्रह्मलोकावधिफलमिति कम्म्ांश्रयत्वोत्‌क्रमणादिकं समभवतौत्यपि निरस्तं षेदितन्य'। समाना चाख्त्युपक्रमादग्टतल्च्वान्‌- पोष्य ॥ < ॥ मय्या दापुच्चौने कदाबिदन्ययाभाव इति यदुक्तं तत्र डेत्व- पेत्तायां वसुखरूपमेव तथेति बोधयितुमाह । समानेव्यादि | अचायमाशयः। साधनक्रमेण मोचनेच्छा fe म्व्यादामार्गीया मर्य्यादा । विदितसाधनं fata मोचनेच्छछा पुष्टिमागमर्ययादा | तथा सति सदटकरूपत्व' तयोयेक्तमिति । एतदेवाह खतिः संख्तिजोवानां aarq ष्यककछतानामविद्यवाऽहन्तामम- तास्पदोकरणं तदुपक्रम TIT Balsa सुततिपय्थन्त- सुक्तरूपा मर्व्यीदा समाना सदटकरूपा मध्ये नान्यथा भवतोत्यधैः। एवमेवानुपोष्य व्रतमक्नवाऽग्डतत्वमपि पुषटिमागे समानमित्यथः | अतोपोषणपद्मरेषमुक्तिसाधनोपलच्णं। एवं प्रासङ्धिकसुक्ता gma पराख्श्यते। सोऽध्यत्त दति सवेण पुषटटिमार्गीयभक्त- सङ्घातस्य भगवत्येव लय दव्यक्तमक्रमेण तेन मयादामार्गीयभक्त- सतस्य भूतेषु लयमुक्ता प्र्रानन्तर श्ुदजौवस्य तस्य मुक्ति ५ ततृफलत्रमिति ख | रय पादः | अणुभाष्यम्‌ | २८८ रेव भवतीति वक्तव्य सत्याद सौम्य दस्तमित्यादिना खाशय- मन्येष्वप्रकटयन्तौ कन्य यत्निरूपितवन्ता तत्कुत इव्याश्ङ्भय amine fag प्रकटयति | तदाऽपोतेः संसारव्यपदेशणत्‌ ॥ ८ ॥ तदा निन््रलौ लान्तःपातलक्तणपुष्टिमार्मोयसुक्तिद्शा्थां मर्यादा- मार्गीधाया अपोतेमक्तेः संसारत्वाभावेऽपि युरुषोत्तसभजना- नन्दानुभवामावात्‌ संसार इत्येव पुष्टिमागें व्यपदेयो यतः क्रियतेऽतस्तदभिसन्धाय तया dat निरूपणं। अतएव ओ- भागवते ओ्रौशिविवचनं गोयते नारायणपराः wa न कुतख्न बिभ्यति। सखरगांपवगेनरकेष्वपि तुद्याथेद्शिन ofa | श्रोभगवङ्ोताष्वपि देवान्‌ देवयजो यान्ति agar यान्ति मामपौति वाक्यं मर्य्यादामार्गीवभक्तसुक्तरितरसाधारण्यसु- च्ते। ननु संसारवन्मुक्तेरपि हेयत्वं aa aed चेत्‌ पुष्टिमार्मोयं तत्वं तदा ga: पुरुषा्थत्वबोधिकायाः Za: प्रतारकत्वमापत- तोति तदोधकप्रमाणानां तत्‌सुतिमातरपरत्वमेवेति ara are | QA प्रमाणत तथोपलब्धेः ॥ € ॥ प॒श्िमार्गीयं da aa दुन्ञेयमित्यथः। अचायमाशयः | पुषटिमर्य्या दामप्यतिक्रम्य yfege: प्रवेशे तत्त्चमनुभवविषयो भवति नान्यथा । तत्र प्रवेशस्वतिदुरापोऽतिर्यितानुग्रहतरा- साध्वल्ाद्‌त उक्तेतरान्नेयमेव तद्भवति। तेषान्तु सुक्तिरेव wa तस्या एवष्टलाद्रागिणं सखरगदिवत्‌। इषटफलाप्राप्तौ हि प्रता- रकतमन्यथा प्रघत्तिमागोंग्रफलबोधिकाया अपि 3a: प्रतार € = अणभावष्यम्‌। [eu अध्यायस्य कत्वं स्यात्‌ । इच्छा चाधिकारानुसारिणोति नानुपपन्नं fafe- fefa नन्वेवं विधायास्तित्वे fa मानमित्याकाङ्खायामाइ। प्रमाणत इत्यादि। प्रमाण युतिः सातु यतो वाचो faa- न्ते श्रप्राप्य मनसा WE) wae ब्रह्मणो विदान्‌ न विभेति कुतश्नेति एत इह वावन तपति। किमहं ary arava | किमदं पापमकरवमिति। aa gates दुन्ञंयल- सुत्तराद्धन तत्सत्ता च बोध्यते । च्रन्यथा मनसोऽप्यप्राप्यस्य वेदन- कथनं faux स्यादतो दुन्नंयल्ेनेव धश्िग्राहकमानसिच तदित्यथंः। चकारात्‌ तादृणनामनुभवः ufew@ai तदहि ब्रह्म विद्‌ामिव ताद्ष्णनां भक्तानामपि सखमार्मोपदर्‌णएनं कचित्‌ aaa न चैवमतः पूर्वोक्तं न साधोय द्रति भातोल्छ॒त्‌सूचमाभद्ध तत्र डेतुमाडइ। नोपमदनातः ॥ १० ॥ suena तदा स्याद्यदि ब्रह्मविदामिव तेषां ere स्यात्‌ यतस्तेषां विरहिद्शाप्िथसङ्मदणावचेति दशादयमभेव भवति नान्या । पृव्देखास्तस्यासत्वतिदुःसहत्वेन स्वेषां भावानासुष- aea तिरोधानेनोपदेरो न मवतोत्यथंः। सङ्गमे तु Wa: पुरः प्रकरपरमानन्दखरूपाद्गवत एव हतो रूपटे णोऽन्यसखै न भवतौ- व्यधेः | न fF भगवद्ये ससममवतोति भावः। ag tata सः रस Waa लब्धाऽनन्दौभवतील्युपक्रम्यष द्येवानन्द्या - तौति चुतैरुक्तरूपानन्दप्राप्तौ दुःसदविरदतापोऽशक्यवचनः ्रानन्दतिरोधानएव तत्सम्भवात्‌ | तद्धतोरसम्भवात्‌ सम्भवे त॒ amifata न स्यादिति प्राप्त उत्तरं पठति। स्य पादः] BUNA | ६०१ HAI चोपपत्ेरूका ॥ ११ ॥ श्रानन्दामकरसामकस्यास्येव भगवतएव धश्च sur विरद ताप इत्यथः विरोधपरिदहारायाह | उपपत्तेरिति । इदमुक्तं भवति । भगवदिरहस्यासत्वैसाघधारणएवेऽपि>* स्थायिभाबातमक- रसरूपभगवम्रादुभांवो way हदि भवति aaa तदप्राधिज- स्तापस्तद्नन्तर नियमतस्तत््रातिश्च भवति न ल्तथाभ्रूत- स्ये त्यन्वयव्यतिरे काभ्यासुक्तरसस्येवेष wh इति fated | तस्य aga एव तघाल्रात्छ तापोऽपि रसात्मकएव | प्रतिषेधादिति चन्न शारोरात्‌ ॥ १२॥ ननु न watt wa’ पश्यति न रोगं नोत दुःखमिति Bay दुःखप्रतिघेधस्ता्शे भक्ते क्रियत इति तस्य दुःखित्वंन वक्त शक्यमित्याशद्धय प्रतिषेधति नेति। कुतः शारौरात्‌ | WAT सम्बन्धिनो हेतोयदुःखं ausfaafafa यावत्‌ तस्येवश्ुती प्रतिषेधानाच्रातुपपत्तिरित्यथः। एतेन aaa कश्चजन्य- त्वालुमानमपि निरस्तः वेदितव्यं । लौकिकएव दुःखे तजजन्यव- नियमात्‌ | सष्टो द्ये कषां ॥ १३॥ एकेषां भाखिनां भगवत्‌खरूपलाभानन्तरं दुःखतत्निव- * सञ्भसाधघारणत्वेऽपौीति @ | t यस्य eifam | † aq प्रप्यो wa fafa a | § zarfe wat इति खः | ¶ नानुपपत्तिरिति ख | am goR अणभाष्यम्‌। (eu अध्यायस्य त्तनलक्तणोऽथः ME पदयते । तथाहि । रसोवे सः। रसश््य- वायं लब्धाऽनन्दौमवति। कोद्येवान्यात्‌ कः प्राखात्‌ यदेष साका आनन्दो नस्यात्‌। एष द्येवानन्दयाति। श्रच् रसा- तमकभगवत्‌खरूपलाभे सत्या नन्द्‌ वत्वसुक्ला तस्येव जौ वनडेतुत्व परमानन्दहेतुल Wad | मरण्हेतूपस्ित्यभावे जौवनहेतुल न aq) Way संयोगविप्रयोगभावाभ्यामेव पूणा भवत्यनु- भ्रूतो नेकतरेण । aa विरहतापस्याव्युपमर्दिंत्ेन तदा प्राणखितिरपिन mate रसात्मको भगवान्‌ छदि न स्यादि- त्यायेनाह कोयो वान्यादिति। यत्‌ यदि एषः हदि wae दूप आकाशो भगवान्न स्यात्‌ कस्तदाऽन्यात्‌ । अनन प्राणने। को वा Wasa कोऽपोल्यथः। तादृशस्य भगवत्‌खरूपाति- feata जौवनमिति ज्ञापनाय सामान्यपद | बह्मानन्दाधिक- पूर्णीनन्दविरद्ासन्रमरणनिवारणसामव्यमता शस्यो चितमेवेति sara fe wer) ताद्णषयय जोवनसम्प्रादनं प्रभोराव- भ्यकमिति ज्ञापनायेवकारः। तापामकस्याानन्दाव्कत्व- मेवेति ज्ञापनायानन्दपद | तदा प्रलापगुणगानाद्यो यें भवन्ति तेऽपि तदन्माएव । नौलाम्ु दश्या मोऽतिक्तेश्वथाद्ध दया- ट्‌पगच्छत्विति भावेऽपि हदयान्रापसारयितुः शक्य इति ज्ञाप- नाय चाकाश्वसुकं | तदनन्तर प्रकटोश्चय तदन्यः को at THAN दगनस्पष्णीश्चेषभाषणादिभिः खरूपानन्ददानेनान्यात्‌ पून्यैतापनिहठत्तिपूर्वैकमानन्दपूसष' कव्य दिव्य्धः | रस Wars लबध्वाऽनन्दौभवतौति पूञ्ेवाक्ये ने बा न्यव्यवच्छेदपूव्वैकं भग वव्पराप्ेरानन्दहेतुतप्राप्तावपि यत्‌ पुनरादद तत्रापि व्यति रेकसुखेन aatfa जौवनदेतुत्व तदपि सामान्यविशेषाभ्यां रय ale: | AUTH | 8०३ वारहयं तेन विरहसामयिकोक्तरूपएवायंः श्युतेरभिप्रेत दति नि्रोयते। अन्यथा मरण्डेत्वनुपश्थितौ जो बनहेतुत्व a वदे- दि्युक्ततदवस्धापत्रः कौ वा पुरूषो जोवेदिति वायः) स्येते च ॥ १४॥ भगवद्वावस्य मरणहेतुलं तेनेव चजोवनं तस्य ब्रह्मादि- दुरापत्वच्च श्रौभागवते MII मन्मनस्का मव्राणा AT त्यक्त रैहिकाः यच्यक्तलोकधर्म्ाथ aga तान्विभग्येहमिलयपक्रम्य धारयन््यय कच्छ्रेण प्रायः प्राणान्‌ कथच्चनेव्यादि ओौप्रसु- वचनं | खरीमदुडववचनच्च एताः परन्तनुग्छतो भुवि गोपवद्ो गो विन्द्एव निखिलाव्मनि रूढभावाः | वाच्छन्ति य भवभियो सुनयोवयच् fa ब्रह्मजन्मभिरनन्तकथारसस्य । दत्यादि तेन भगवतणएव जवनडेतुवः भावस्य च परमपुरुषाथं- त्वन्द्‌ रापत्वच्च स्फ़टमवगम्यतं तानि परे तथाद्या ॥ १५॥ ननु हदि afea रसात्कभगवत्‌प्राकय्छं तदशनजनितो विरदहभावस्तज्जनितस्तापस्तेन मरणोऽख्ितिस्ततिवत्तनं तदौत्‌- Hy तद्‌ ala ततः पूणंखरूपानन्ददानादिकं लोके कचि दपि न दृष्ट" ad वा age याति कुत दत्याण्ड्गयामाद तानि उक्तानि वस्तनि परे प्रकतिकालायतोते बेकुण्ठादपयत्कष्ट खौोगोक्ुलएव सन्तोति शेषः | AA WaTWATS | तथाद्या शुतिः। wa? पद्यते ता वां वासन्युभसि गमे यतर गावो ४०४६ AUHTAA | [ su aaa WTIFT श्रयासः। WAS तदुरुगायस्य wu: परमं weas- भाति aftt ता तानि! at भगवन्तदन्तरङ्गभक्रयोः ae- atta arafa दस्तनि nwa पराप सुश्नस्ति कामयाम । तानि कानौत्याकाङ्खायां गूढाभिसन्धिसुहाटयति। यत्र ange गावो MLSE ASW ससप्रश्टतयोखगाञ् वसन्तोति शेषः | अयासः शुभावहाः | तत्‌ उक्तगुणविशिष्टं उरूगौयत waz गायस्तस्य | गोप्यो दि सततं तं मायन्ति। अतएव तदादि- भक्तेषु कामान्‌ वषलतोति हषा तस्य परमं wafaarata- Ma पदं स्थानं भगवतो वेकरुण्ठं भवति। तक्रैतादभसौलाऽ- भावेन तस्मादपि परमसुत्छष्ट। श्रत भ्रूमाववभाति प्रकाशत इत्यथः । तघ्ापि खटगगोचरो न भवतीति खेदेन azar सुतिः। उसमीयते परं सव्यैत कामवषणं भक्तेष्वतरेवेति तात्‌- au वा विशेषणदयमुक्तं। यमुनापुलिनतद्‌पवननिकुन्ञग्र- प्रदेशद्विसान्वायात्मकत्वेन भूरि बहरूपं। तथा चैतादृशं यत्‌ परमं पद्मवभाति तत्‌सम्बन्धौनि वास्तूनि कामवामह इति वाक्याथ: सम्प्रयते। ते garal* इति amar सति तानौल्यक्तियां सा विषथवाक्यानुरोधादिति ज्यं । पुरुषोत्तमसम्बन्ययांनां तप्राकच्छस्यएनएव प्राकच्छे युक्तमिति हि शब्देनाह। अविभागो वचनात्‌ ॥ १६॥ ननु aaa नित्यतेन तन््ध्वपातिनां acne यथा नित्यः तथा ताहकसाघधनाभावेऽपि निजानुकम्पया कदट्‌ाचित्‌ कमपि भक्तं aa नयति चेत्‌ तदा कचित्कालं स्थापयिता! ततस्त * पदाथा इति ख) + wiqgfaal तत डति ख-पुस्तकरे aria | रय पादः) अएभव्यम्‌ | ६०५ वियोजयति नवेति daa, तोषस्य कादाचित्‌कत्वात्‌ तत्‌- साध्या aa स्ितिरपि agafa वियोजयतौति ga: wares सिद्धान्तमाह | तच प्रवेशितस्य तस्माद्‌विभागएव i ga: t वचनात्‌ । afadaa gavaacaa विष्णोः कश्चाणि waa- aw aa छतानि कर्मरण्क्ता agt वदति fawn परमं पद wet पश्यन्ति सूरय इति। पुरुषोत्तमसख्रूपविच्वं सूरित्व aq भतयेबेति खरयो भक्राएव तेषां सदा दभशन- Baa अन्यथा लोलानित्यतेनेव पूव्वैगर्भ्यान्ततर स्ितगवादौनां प्रसुकग्मविषयाणाच्च भक्तानां सद्‌ा तदशनस्य graaifes a व टेत्तस्मादविभागएव |! एतेनापि लौोलानिव्यत्ं* सिध्यति। एतद्यथा तया विदन्मण्डने प्रपञ्चितं। एवं युटिमार्गोयभक्त- वत्तान्तसुक्ता ज्ानमार्मीयस्य तमाह) तदोकोऽ यज्वलनं तत्मकाश्ितदारो विद्यारामर्ध्यात्‌ तच्छेषगत्यनुसमृतियोगाच दादन्‌ण्रहौतः प्रताधिक्रया ॥ १७ ॥ qa wig तच््रतेरित्वादिना मर्य्यदामार्मयस्य वागा- दिलय उक्तोऽधुना तस्य area खत्क्रमणप्रकारः उच्यते| स एतास्तेजोमाताः समभ्याददानो हद्‌यमेवान्ववक्रामतोति। खुतेस्तस्यात्मन Wa saad हद्यं तद्ग पूर्वे प्रज्वलति ges , तथाप्रकाश्मानमपि तदा प्रकाप्त इति यावत्‌ । तदा तत्‌ प्रकाशितं दारं निगंमनमार्गों यस्य aren उतक्रामति। ॐ लोला नित्यमिति या चाटः | सन्वक्रासतीति खः । gok अण॒माष्यम्‌ 1 If sa ध्यायस्य qa, शुतिस्तथादह । तस्य हतस्य हद यस्थाग' प्रयोतते तेन प्रयोातेनैषश्रात्मा निष्क्रामति agqetar ast वैत्यादि। यद्य प्येतावत्‌ सव्वैजोवसाधारणं तथापि विददांसु नेतरवदितर- नाद्या निषूक्रामति किन्तु शताधिकया। एकश्ततम्या नाद्या Ay AIT निष्कामति। WAAR इद्यस्य नादस्तासां सूरबानमभि- निःख्तेका । तयोष्वं मायन्रसृतत्वमेति विष्वङङन्धा STAT भवन्तोति यतः afate | wa हतुमाद हादीनुग्रहीत दति डत्वन्तर्गभे' विरेषणं । get प्रविष्टौ परमे aug इति शुते- हेदयाकारएषम्बन्धीयः परमातमा तदनुग्रहात्‌ तथेव भवती- त्यथैः। aque भटतुविद्यासामथ्यीदिति) तस्या विद्यायाः गेषभ्रूताङ्गश्ता या गतिः प्रत्रजनरूपा। तच्छेषभ्रुतेव या भग- वत्रएतिपरम्पमरा च ताश्याञ्च यो भगवदनुग्रहस्तन तथेव्यथेः | रष्म्यनुसारो ॥ १८॥ दय या एता हदयस्य नाद्यस्ताः पिङ्गलस्याणिनिस्ति्टन्ति शक्तस्य awa पोतस्य लोहितस्येत्यसौ वा आदित्यः पिङ्गल द्र्युपक्रम्याग्रे wad तमभित भआसौना श्राद्रजीनासि मां जानासि मामिति स यावद्स्माच्छरौरादनुत्क्रान्ता भवति तावज्जनानात्यय यकरेतदस्माच्छरोरादुत्‌क्रामलत्यघैतरेव रश्मिभि. SE आक्रमत इति। अत तमभित इत्यायुक्तेः सञैसाधा- रण्युत्‌ क्रान्तिः प्राप्यते । पूव्वमादित्यलेनोक्तद्य पिङ्गलस्य रभ्ि- भिरूदोक्रमणच् तथा ¡ अच संशयः | भ्रोकोऽग्रज्चलनादेरितर- % तेन प्रद्योतेनेति ख पुस्तके alfa | स्य ate: | अणभाष्यम्‌। ४०७ साधारण्येपि यथा eretquetfeaaat गतिविदुष vat aut रश्मातुसारित्वमपोतरसाधारणमुतास्मित्रेवेति। तत्रादधारण- माह | रश्ययनुरारो निप्क्रामलत्यवभमेवेति। निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावद्‌ ह- भावित्वादृशंयति च ॥ re ॥ विदुष उत्क्रमणे ह दीनुग्रहकतो यथा* विशेषस्तथा कालवि- गेषक्लतोऽपि विशेषो मविष्यतौत्याशगद्य तच्निरासमाह। तचादहो- राचक्षतोऽयनक्लतो वा स भवेत्‌ तच्राद्यक्लतो नास्लोल्याह नेति। तत्रदेतुः सम्बन्धस्येत्यादि। श्रलुग्रहदेतुश्तो थः gatat गत्यनुखति सम्बन्धस्तस्य यावद भावित्वात्‌ तत्‌कायस्यानुग्रह- स्यापि तथात्वात्‌ कालस्याप्रयोजकत्वभित्यधंः। भत्र प्रमाण- माद। दभेयति aa: श्ुतिः†। तमेव विदित्वा सुनिभवल्ये- aaa प्रव्राजिनो लोकमोप्यन्तः प्रत्रजन्तीति। हार्दानुग्रहस्य सुक्तिडेतोविद्यमानत्वादयन वि्ेपोऽप्यप्रयोजक इत्याद | अतश्चायनेऽपि दत्तिणे ॥ २०॥ स्पष्टायमिदं। ननु यच ata aatafafafa कालप्राधा- न्येनोपक्रस्य अश्रिज्यौतिरहः शक्तः षण्मासा उत्तरायणं | aa प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदोजनाः॥ दति भगवदाक्याद्‌त्रह्मविदोऽप्युक्तकःलापेक्तास्तोत्यागद्खु विषय. भेटेन समाधत्ते । # यो विश्रष इति a | † दणंयति यतिरिति ख । 8०८ अणुभाव्यम्‌ | | ou अध्यायस्य योगिनः प्रति Maa सत्ते चेते ॥ २१॥ क्ञानमागांदयोगमार्गो fe faa) तथाच योगिनसुरिश्यैव कालविशेषस्य गति विशेषरेतुतवं wat न तु ज्ानमागींयस्य Haw इतरनिरपेचत्वात्‌। नच योगसांख्ये श्रपि श्रोते एषति वाच्यं । यतः ala एते । चोरेत्रथं । एते योगरसांस्ये । भि. ज्येोतिधूमो राचिरिति वाक्यदयोक्लगतौवा। ददन्तु श्रुत्य्‌ क्ल देवयानपिल्यानातिरिक्तमागमभिप्रेत्य समाहितं ते एव चेद्‌ बाच्यच्येते शब्दभेदेन तदा न विरोधः, इति श्चोवेदवय.समतवत्तिश्चोवक्षभाचायविरचिते त्रहमहत्रान्‌- ` भव्ये चतु्धश्यायद्य हितीयः पादः । ठतोयः Wz । अचिरादिना ततथितेः॥ १। ननु न्नानमार्गचससेव मयादामार्गीयभक्तम्याप्यविरादि- मागेनव गमनमुत सदोसुक्तिरेव भवति संशय; । तत्र यया ज्ञानिनो नियमाभावस्तथाचापौति प्राप्त ate, अर्चिरादि- मार्गेण | तख क्ञानमार्गीयस्येवो त्‌ क्प कथनात्‌।सणएव तेन मागण गच्छति न तु भक्तोऽपोत्ययेः। तथाहि । पञ्चाग्निविद्याप्रकरणे तद्य इल्य faga चेमेऽरण्ये yet तप इल्यपासते तेऽचिष- मभिसम्भवन्त्य चिषोऽदरङ् अआपूथ्यमाणपत्तमिल्यन्नापक्रमें भक्ताति- रिक्तानेवाधिकत्य तघागतिरुच्यते । र्तावप्यचिच्यातिरदः शक्त wat तब्रह्मविदोजना दति वचनेन ज्ञानमार्मोवस्येव स पन्या उच्यते | age fed । सामोपनिषत्‌खु पदयते । श्यवा एता हद्‌ यस्य agar: पिङ्गलस्याणिचस्तिन्ति । शक्तस्य Tay Tag लोहितस्येत्यसौ वा sea: पिङ्गल इत्य पक्नम्यादिव्यरूपस्य पिङ्ग- लस्य रश्मिरूपत्वं नाडी नासुक्ताऽगे वदत्यथ यचेतदस््माच्छरी- रादुत्क्ामत्यघेतेरेव रश्मिभिर ्राक्रमत] इति नाडरश्ि- % भवतौति ana इति ख| † ओौत्‌कपकथनादिति a | † उतक्रामतोव्यारभ्य ्राक्रमत aed ग्हपुम्तक्रे aha | ५ ६१० अणएभाय्यम्‌। | ४यं Saas सम्बन्यनेका परलोकगतः aad | afaafzat चान्या t asfa- घमभिसम्भवन्यचि षोऽडहरित्यादिखुल्यक्ता । स एव तन्देवयानं पयानमापयाग्निलोकमागच्छतीति चापरा। ख यदा वे एरुषोऽ- स्माल्लोकात्‌ प्रतिस वायुमागच्छति Fat; areca a विरजाः प्रयान्तोति चान्या। एवमनेकेषु मागेषु रुत्‌खचधिरा- टेरेवोक्तिः क्त इति। aa qaut पारिभाषिकमञ्धिरादिव- मतएवाघेतयोः wha wate च मेति मागदयवन्चष्टानामति- कटं जायस्व farafa ठतौयं खानसित्यलं। अन्यथा ्ने- केषां मार्गणासुक्तानां ययमाणत्वादस्य टतौयत्वं नोच्येत | Ha: प्रकरणएभेदाद्धिचोपासनणेषल्ात्‌भ्मियोऽनपे्ता | भिन्ना waa माग ब्रह्मप्रापका इति मन्तव्यमिति चेत्‌ तचेच्यते।! न दोयं परिभाषा way Bafa यतस्तयोच्येत । अतो लाघवादनेक- uafafas एकएव माग इति मन्तव्य'। नतु पव्वभेदेन मागमेद इति गोरवप्रसद्गात्‌। न Sanaa रण्मिभिरिल्यव- धारणालुपपत्तिरिति वाच्यं। तस्याः श्चुतेसत्‌क्रमणमाचमाग- निरूपकत्वात्‌ | तधादि। ततेापक्रमे दय यतैतदस्माच्छरोरा- दुत्‌क्रामलयधैतेरेव रश्मिभिरूं THAT इन्युच्यते। एतस्मात्‌ परस्तादय या एता हृदयस्य नाद्य इत्यपक्रभ्य पिङ्गलस्यादिल्- त्वमुक्ता तद्यथा महापथ चातत उभौ यामौ गच्छतोमचासुञ्चे वभेवैता आदित्यस्य रथ्मय उभौ लोकौ गच्छन्तौमच्ासुञाश्रादा- fata प्रतायन्ते ता रासु नाड़ोषु SAT Aa नाड़ोभ्यः प्रतायन्ते तेऽसुसिन्नादिल्ये wal इत्यन्तेन वाक्येन नाड़ोषु o~ * भिन्नोपासनमशेषत्वा{दति a | रय पादः | अणएभाव्यम्‌ | ६११ रश्िप्रचारसुक्ताऽयऽय यत्रैतदसख्यादित्यादुक्त। उपसंहारे च शतं चेका द्यस्य नादयास्तासां सूदीनमभिनिःखतेका। तयोधमायन्रखतलमेति विष्वङङन्या उत्‌क्रमणे भवन्तीति | एवमुपक्रमोपसंहाराभ्यामुत्कुमणमात्रमा गनिरूपकत्वं न तु ब्ह्मप्रापकमागेस्य | श्रतस्तद्नुपपत्तिपरिहारोऽनयंकः। नन्व- नेकपर्वविशिषटत्रेन मागस्यैकत्व a निरूपयन्तो afa: कचित्‌ किच्चित्पव्वै निरूपयति कचिन्रेति कथ उपसंहारेण प्रापसन्त दरति arma तथेति चेदवोषि तदा शाखान्तरमविदुषस्तद- सम्भवेन तंप्रति gaa नतापातः । afe सव्बशाखाविदं प्रत्येव कयनमिति वक्तमुचितं तस्या सम्भवात्‌*अतः खस्रशाखान्ञा नवन्तं प्रत्येव तया। अध्ययमविधेरपि तावन्माचपरत्वात्‌ णखा- न्तरसं वादिपव्वेकथयनानुपपत्तिख | उपसंहारेरीव तस्यापि प्रािसन्भवाद्तो विरूददिकानां खखमार्जलेकग्रामप्रासिवदि- हापि भवितुमदंति। साएतन्वयण सर्ववर्मागेत्रद्यप्रान्निः। नचेव- मधेतयोः पथोरिति दिवचनानुपपत्तिजशयस्र जियखेत्यस्य ठतौचत्वच्चानुपपन्नमिति ata’ श्रविरादिकमुक्तोपसंहरत्येष देवयानः पन्या दति। सुव्यन्तरे ya एनं टेवयानं पन्यान- मापद्याम्निलोकमागच्छतोति। तथाच awa: सव्य माग देवयाना casa । देवो सम्पहिमोक्तायेति भग- वदाक्यादेव्यां सम्पदि ये aaa Zar caged | तेषां यानं गमनं aafa ते सव्वेऽपि मागं देवयानश्ब्देनोचन्ते। हितौ- यस्त्वविशििष्टः । एवं fea चित्वं चोपपद्यते । नचोक्तरौत्या * तस््यागमभावादिति wa | 8१९ | AUHTRA | It od यथ्यायस्य लाघवादेक एव स मन्तव्यः सखतःप्रमाणभरूता fe wat सा येन यदा याचता तद्यीबधारशि दितौीयस्या सनुपस्ितत्वान्न लाघवगौरवतत्‌विचारावसरः। कचिदुपस्ितौ चोक्तबाधकैषूप- संद्ारानवकारः। | यअपरञ्। व्रह्मविदः क्रमसुक्तौ गन्तव्यो मार्गोद्ययमुपदिश्यते। तत्तल्लोके तद्‌ानन्दानुभवश्वावश्यकक्तयाचोपासनमभेद्‌ात्‌ फलभेद्‌- स्यावण्यकत्वात्‌ मा्ग॑भेदोऽपि तथेति स्ेष्वेकरूप पफलप्रसन्ञका उपसंदारो न युकः। किञ्च। उपासने क्सि चोपसंहारः खंमतः। मागंसु नान्यतररूपोऽतो रस्योप्रासकस्य येन मार्गेण गमनं समाग उपदिश्यत इति नोपसंदहारो युक्तः । चरविधेयत्ा- दपि तथा। एत्या aut परस्तात्रिरूपितश्ुपसंहारोऽथा- भेदादिधिरेषवत्समाने चेत्यत्र । एवं सत्य्िंषश्ब्देनाचि- रूपलक्तितो माग saa आदिपदेनान्ये wa मार्गाः संग्ट- छन्त दति नानुपपत्तिः काचिदिति चेत्‌ । aa aera: अचिरादिग्य दद्यु भवेखद्रौतिरेव चेत्‌ अभिप्रेता भवत्‌ । तस्माद्रैवमिल्यवधाथपे#। गचिरादिनेव्येकवचनान्ययानुपपच्या मागस्येकत्मवश्यसूरीकाथमेवं खति श्रुतिषु यावन्ति पर्व्वी- क्तानि तानि सव्वाखधकस्िननेवार्बिदादिमागे वर्त॑माना न्यपि यस्योपारकश्य याकत्वव्वैभोगोभावो तं प्रति तावत्‌ पव्बौक्तियस्य यातां तेवां सनभावौतं प्रति न तदुक्तिल्लद्‌- भोगाभावादिति नानुपपन्रं fafyqi ननु लयाप्यनुक्ताना इत्येव धार्य्यते इति खः | † लयाप्य्‌ कान।भिति ख | aa पादः | AURTAA | ६१३ पर्वमैरू aa fafa वदतोपसंहार एवोक्तो भवति प्रापकत्वे- नेति चेत्‌। स्यादेतदेवं यटि तस्येव गन्तुर्मोगाव तदपि प्व तत्रोच्येत । न वेवं । किन्त्ेकवचनानुरोघान्मागेक् निखिते यं प्रति यत्पर्गीच्यते तत्‌ तच awinaafa नोपसंद्ारापे्ता। श्रयेऽन्यतोक्लानां पव्वणामनुक्तस्थले सत्निवेशोत्वापि सूचकारा- भिमत एकएव मागं दरति waa | gal asia पूव्वैपराम्प- दपि aq वायुमन्दाद्‌ विशेष विशेषाभ्यां ॥ २ ॥ च्छान्दोग्ये वायुने पयते | कोारौतक्िश्युतौतु स एतं देवयानं पन्धानमापदययामिनिलो कमा गच्छति स वायुलोकंस वरुणलोकं स इन्द्रलोकं स प्रजापतिलोक स ब्रह्मलोकमिति वाखाद्यः शयन्ते । तचाचिषोऽग्नेवाभेदात्र विचारणौयमस्ति। arg- लोकं कस्माल्लोकात्‌ गच्छतौव्याकाङ्खायामाह। वायुमब्दादिति। अबिषोहरह श्राप थमारपकच्तमापूययमाणपत्तायान्‌ षड़्‌ दड्‌- डति मासांस्तान्मासेभ्यः संवत्सर सवत्सरादादित्यभित्यच संवत्‌- सरात्कालात्‌* परस्तादायुलोको निवेश्यितव्यस्तयाच संवत्सर. लोकात्‌ वायुलोकं TMT । aa विनिगमकमाहा विशेष. विशेषाभ्याभिति। wad Fai भग्निदहोव्रादिकर्मभियिन्त- प्रयदावुपासनाभिज्ञांनोदये क्रममुक्यधिकारौ हि तत्त्लोकं गला Yaa ब्रह्न प्राप्रोति। aa afgary भूलोकएव च भव- aa आदौ तचत्योभोगस्ततस्तदुपरितनलोकानां । एथिकीौ gat तयाऽगिनिदोचया दौत्तितः। यया wfaafqauarfe ॐ सम्ब्मरलोकादिति a | ४१४ अणभाष्यम्‌ | [ eu अध्यायस्य सयुत्तिम्यो भूररिप्रधाना मवल्यतेऽ्चिंराख्य अ्चिलोकमादौ गच्छति | ततः कर्ममोपासनयोरहरादि संगत्सरान्ते काले fafed- त्वात्‌ तच तच गत्वा yal तथाच संवत्सरान्तानां qa- म्वन्धिखेना विशेषात्‌ तन्मध्ये वायोनं प्रवेशः श्लोकादुपय्थन्त- रिचचलोकस्दुपरि दयलोकस्तयाच वायु रन्तरिक्तस्याधिपतिरिति qa: सूर्य्योदिवोऽधिपतिरिति waar: पौर्वापय्यं विशेषो डेतुरस्तौत्यादित्यलोकात्‌ पृन्वैसुक्तरोत्या भ्रूलोकमध्यपाति संब- त्रस्य परस्ताच्च वायुनिे्रयितव्य इत्यथेः। ननु तेऽचिंष- मभिमम्भवन्त्यच्विषोऽदरित्यादियुतिरुक्रमुक्तमन्‌यान्‌चापादानल्व' वदन्तो पूर्व्वोत्तरयोरव्यवधानं सूचथतोति नोक्तमाद्रणौयमिति चेत्‌। सत्यं । यस्योपासकस्य न वायुलोकाभोगस्त प्रति सोक्तिः यख तु तद्नोगस्तस्योक्तरीो तिम गेक्यादिति नानुपपत्तिः काचित्‌। aha स एत{ देवयानं पन्यानमापद्यागनिलोकमागच्छति स वायुलोकं स वरूणलोकभमित्यविगेषेण वायुरूपटिश्यते faz: पौव्यपय्यप्रापकपदाभावात्‌। यदा वै पुरुषोऽस्माकताकात्‌ मेति स वायुमागच्छति तस्ये स तत्र विजिहीते चथा रथचक्रस्य खं तेन स॒ we आक्रमते स अआदित्यमागच्छतोति gar श्रादित्यात्‌ gat वायुविशेषेणोपदिश्यत दत्यब्दादिव्ययोरन्तरासे निषैश्यितव्य tau वद्न्ति। स fat यथा तेन स ws आक्रमते सश्रादिव्यमागच्छतौति विशेषोपदेग इत्युच्यते तया * ada ma गत्वा इति ख | t वायुर्लोक दूति ख। ‡ स एनमितिख। Qa पादः | अणुभाष्यम्‌। ६१५ स वरुणलोकमित्यचापि aa’ एवय | नचसञ्रादिल्यमागच्छतो- ल्यच तच्छब्दस्य पूव्वपरामश्ित्रात्‌ वायुलोकगतस्वैव पूव्यैलात्‌ तथेति वाच्यं । अद्यिलोकमागच्छति स वायुलोकं स वसणलोक- सित्यचापि तुल्यत्वात्‌! faa अ्िलोकानन्तरं वायुलोक इत्यपि वक्त शक्यमतो विदद्धिरूपेच्योऽयं | बवाजसनेयिनन्तु मासेभ्यो टेवलोक टेवलोकादादिव्यमिति पठन्ति तचाप्यादित्यात्‌ पूर्व्वोदेवलोकात्परो ayaa! एकतरादिव्यात्‌ yaa सिदध मागेक्यादन्यतच्रापि तथात्रष्य न्यायप्राप्तात्‌। BAAR तु छन्द) गच्युत्यपेत्तयोक्त' वायुमनब्दादिति। एवं सति मासेभ्यः परस्तादव्ट्निवेगरनं काय्य । नच वायुमनब्दादिति earn मेदापत्तिः। देवलोकस्यादित्याधिष्टेयत्वेनाद्दित्यमध्यपातित्वमभि- प्रेत्य छन्दो गयुतिस्तयोक्तवती | तदनुसारेण व्यासोऽप्यतो नानुप- पत्तिः | तडतोऽधि वर्णः सम्बन्धात्‌ ॥ 3 आदिव्याचन्द्रमसं चन्द्रमसौ विदयुतमित्यत्र पटितविद्य- ल्लोकात्‌ परतो वरुणलोको निवेशनोयः। तच हेतुः सम्बन्धात्‌ । तडितोऽपसम्बन्धितादरणस्य तत्पतिलात्‌ तथा । वरूणचाघोन्र प्रजापतो ॥ 8 ॥ . ¢ ~ + स्पटमिदं | अिरादिपाटे विद्युदनन्तरं तत्पुरुषो मानवः स एतान्‌ ब्रह्म गमयतोति पते | तत्त यस्योपासकस्य हि ~ चके, AN i ~ ® न दसणादिलोकगमनापेच्ता। नास्ति तमपेच्येति Fai मागक्य- ‰ त्वेति wa | + गमनोपेन्ना इति a | ४१६ ATTA [ ax गध्यौयस्य faaaafana सूचकारोऽन्यत्राक्ानामन्येषामपि लोकानां ~ “~ aaa faaqaare | अआआतिवाहिकार्स्ताह्नङ्गात्‌ ॥ ५॥ विद्युद्‌नन्तर * तत्‌पुरूषोऽमानवः स एतान्‌ ब्रह्म गमयतौ- aa भवति aaa) उक्तखयुतेगमयितैव ब्रह्मप्रा्िरिति faai- चते। स च विद्युद्‌नन्तरमेव vad एवं खति यस्य वस. णादिलोकगमनं तस्य वचनाभावेन गमयित्रप्राप्तत्रह्मप्रासि- भवति aafai aa बाचनिकस्य यावद्चनत्वात्‌ तद्भावेन सान भवतोति प्राप्त आदह । श्रातिवाहिका इति। एतदुक्तं भवति | यस्यापासकस्य यावत्‌ फलभो गानन्तर ब्रह्मुप्रािभांविनौ तस्य तावत्‌ तद्धोगानन्तरं ब्रह्मप्रासिभवत्यत एव कौ शौ तकि - aN प्रजापतिलोकानन्तरं ब्रह्मलोकः पद्यते। अन्यथा aa- साधनव्रैयथ्यन्तेषां ब्रह्मप्राभिसाधनत्ववोधकश्ुतिविरोघधय् rq | तथाच यचातिवाह्िकथ्युतिनीस्ि तचाप्यातिवाहिको भग- वदौयएव ब्रह्म प्रापयतीति Hal वस्तुतस्तु बहवएव तादृशाः सन्तीति ज्ञापनाय बद्वचनमकतेाक्तं। तन्मध्ये कश्चनागद्यैकएव नयतोति ज्ञापनाय शुतावेकवचनं। aa इेतुस्तल्िड़गत्‌ i तत्‌- पुरुषोऽमानव इत्यत्र ब्रह्मसम्बन्धित्वं लिङ्गसुच्ते। तेनेदं ज्ञाप्यते gat विद्यावलात्‌ तत्त्लोकप्रा्धिस्तथेव ब्रह्मप्राभिरपौति a faq भगवदौग्रपुरुषानुग्र णेति t न च पृत्वेपूव्वैलोकाधि- छाठदटेवा उत्तरोत्तरलोकं प्रत्यातिवाहिका यथा तधा ब्रह्म प्राछ्यव्यवह्ितपृ्यैलोकदेवाएव ब्रह्मप्रापका दूति तत्पदेन Sr * a तत्‌पुरुष fa @ | देय पाद्‌: | AUCH A | ४१७ स लोक vata इति वाच्यः! तदेतरलोकेषु तदकथनं यया तयाचापि न कथयेत्‌ । लोकाधिष्छाददटेवानामातिकाहिकतो- ्षावि्लीकप्रापकातिवाह्िकस्याभावात्‌ तत्‌प्रािने स्यात्‌ । तथा सति देववयानमागएवोच्छ्द्यित। sal यथा faatad- नैवाचिषः प्राघषिस्तथेतरषामपौति aaa) कस्यचिदल्यलोक- गत्यनन्तरभेव amas: कस्यचिदद्लोकगत्यनन्तरं aaa इति भोगभूमित्वमेव तेषामवगन्तव्यं। सर्वषां waa गमने देवयानं VATA वट्न्लाः# Ba: सामितत्कयनमनमुपपन्रं स्यात्‌| qq उपासनाभेदेन फलभेद Vagal तया वद्नौति युक्त सुत्पश्यामः। ननु तेषाभिद न युनराहत्तिरस्तोव्यादिश्ुतिभ्यो देवयानं Yala प्राप्तानां पुसां ब्रह्मविच्वमवश्यं वाचय । तेन waigal सम्धव्त्यां सत्यां afawar क्तुद्ानन्दत्वेन च Sarat परमफलप्रासि विलब्वहेत्‌नामविरादिलोकानां कामना कुतो यतस्तदेतुश्रतोपासनाः सम्भवन्ति। fay अ्िंरादिना तत्‌ प्रथितेरित्यत यदुक्तं ज्नानमार्गोयस्येवाचिरादिप्रा्िन भक्ति- मार्गोयस्ये ति तदप्यनुपपन्नः। यत्‌ कभियत्‌ तपसा ज्ञान- वैराग्यतश्च यदित्य॒ पक्रम्य aa मद्क्तियोगेन agat लभतेऽच्नसा । सगापवग" मद्धाम कथलिर्याट्‌ asefa इति भगवद्ाक्वाद्क्तस्याप्येतदाज्छाफले सम्भवतोऽन्यघा प्रभुने बदेत्‌। एवं सति ufaed feat अन्यच कामनायां VATA इत्याकाद्गायान्तमाद। * बट्‌न्यामिति @ | t सम्भरवन्तामिति a | ५२ 8४१५ अणभाव्यम्‌ | [ew अध्यायस्य उभयव्यामोदहात्‌ तत्सिद्धेः ॥ ६ ॥ सरचेद FT, देवयानः पन्था अपि भगवतेव werste | तथाचोक्तद्ेतुभिशस्तव्र कस्यापि कामाभावे aqeufviaagt स्यादितो भगवानेव aia व्यामोडयति ज्ञानिनः म्य्यीदाभा- गयभक्तां-खातस्तत्‌कामनासिदेस्तत्फलभोग zai aufa- रादेमगेगन्तुणां टेदवियोगेन सपिर्डितकरणय्रामत्वेनाखातन्तय व्यामोहः | अचिंरादोनां चाचेतनत्वनाखातन्तय व्यामोहः कायकरणासामय्यमिति aad तेनाचिराद्यधिष्टाटटेवैरति- वाद्यन्त इति सिदमिति व्याख्यानं। तत्र साघौोयः। व्यामोह- व्ट्‌स्यान्यथाज्ञानवाचकत्वेनासामथ्यां वाचकत्वात्‌ | तया सत्य- fadiaafa न प्राप्रयात्‌ प्रापकाभावादिल्युक्तं। ननु विद्युतो वरःणादिलोकप्राप्तानन्तरं यस्य ब्रह्मप्रा्चिस्तस्य तल्लाक- सम्ञन्धो ब्रह्मप्रापकः Yaga a सखतणएव तत््राप्रोतौति संश्रय उत्तर पठति) वेद्युतेनेव ततस्तच्छतेः ॥ ऽ ॥ न हि ब्रह्म प्रासिविदुल्लोकसम्बभ्धिपुरषसामर्थं नोयते किन्तु व्रह्मसस्व स्ितत्साम्थ्यन | तधाच यतएव लोकात्‌ aartfa- स्ततो ब्रह्मसम्बन्धिपुरुषादेव । एवं सति विदय॒ल्ञोकात्‌ तत्‌- TT यो ब्रह्मसम्बन्पौ पुरुषः प्रापक Vaasa ततो वरुणादि- लोकेभ्योऽपि ब्रह्म प्रािः | तत्र इतुमाह । ततृचुतः। तान्वेद्य॒तात्‌ * तथाचोक्तं उतुभिरिति ख । + auqaufefcfa @ | + sifaat इति खं | ६; Ha इति क y इय पादः | अणुभाष्यम्‌ | Bre पुरुषो मानस एत्य ब्रह्मलोकानामयतोति Za: | wa vafa- वचनादयतएव लोकादुह्यप्रासिभवित्रौ तच्ेवागत्य AR प्रापय तोति गम्यते । gat aad लोकमागत्य त्मादृ्यलोकानाम- यतोत्य क्तमिति स पुरुषो वेद्यत इत्युच्यते । न तु तन्लोक- वास्ित्लेन। तथा सव्येल्येति न वटेत्ततएव ब्रह्मप्रापषे। अत- एव मानस Tam | यदव+ भगवन्नसि भवत्ययेनं मां प्रापय- fafa तदेव प्रापयतोति तथा । छान्दोग्य त्वमानवडइति पद्यते । तच्चालौ किकत्वं त दण्यक्तरूपमेवेति न कञ्चिदिशेषः। वाज- सनेयके ब्रह्मलोकानामयतीति vat छान्दोग्ये तु ब्रद्येति।। तत्रायं भावः) भक्षन्तु agate नयति ते बहुविधा इति ब्रह्मलोकानिव्यक्तं। ज्ञानसार्मोयन्लक्तरं ब्रह्म प्रापयतीति ag- तयक्तं । अलएवोभयव्या मोद उक्त आचायण । त fag agaqgaaa हसपिहितभिव कत्वा वादरिमतं पूर्व॑पत्च- aatz । कायं बादरिरस्य गत्युपपत्तेः ॥ ८॥ स॒ एतान्‌ ब्रह्म गमयतोत्यतर न्रह्मप्रदेनाविक्लत परमेव AMAA उत काथरूपो ब्रह्मलोक इति भवति संशयः परस्य व्यापकत्वेन देभ्रविशेषममयिव्रोरनपेल्तितयोरक्तेः। काय- equa स ब्रह्मुपरेनोच्यत इति बादरिराचार्यो मन्यते। कुतः च्रस्य गत्युपपत्तेः | aa परिच्छित्रत्वेन तत्‌स्थितिदटेशं प्रत्यस्य गन्तुगतेरूपपत्तेरित्यथः। * यदेवमिति @ | { ब्रह्मतु ब्रह्मति ख| t ्रविततमिति @ | ४२ अरणभाष्यम्‌ | [ aw च्यध्यायस्य विरे षितत्वाच ॥ < ॥ ब्रह्मलोकानामयति ते तेषु ब्रह्मलोकेषु पराः परावतो वस- न्तोति युती agaa वासाधिकरण्त्वेन च विशेषिता लोकाः गन्तारञ्च sienna विशेषिता इति न पर्‌ ब्रह्म तत्‌ किन्तु AAAs: | लोकपदं तज्जन्यभोगपरः । तेन तस्यैकत्वेऽपि विविधभोगन्ञापनाय बहुवचनं धघटते। तच ब्रह्मशब्दप्रयोग- हे तुमाद | सामोप्यात्त तद्धय्रपदेशः॥ Qos तज्ञोकस्थितानां नान्यलोकव्यवधानं परप्राप्ना किन्त॒ त एवैति परब्रह्मसामोप्यादद्मत्वेन व्यपदेशः ATI तु Wey agar awa व्यवच्छिनत्ति | नन्वात्रह्मभवनाल्लोकाः gacrafaars- si aifa वाक्यात्‌ ततः एनरावत्तेते | wa तेषामिह न ए॒नरा- ठत्तिरस्तोति प्रयत दति परभेवाच ब्रह्मणब्टेनोच्यत इति प्राप्न उत्तर पठति | कार्यात्यये तदध्यक्ेण Vala: प॑स्ममि- धानात्‌ ॥ ११॥ कल्पसामपसो कायस्य ब्रह्मलोकस्य नाशे सति तदध्यक्ेण चतुमेखेन ब्रह्मणा सद्ातो ब्रह्मणः सकाशात्‌ परमौश्वर प्राप्रो त्यतोऽपुनराहत्तिश्ुतिन विरुध्यते | भत्र प्रमाणम । afa- धानादिति। gat तथाऽभिधानादिव्यथः। सातु * WAT squeta w | ¡ an: इति ख | इय पादः | अणुभाव्यम्‌ | SR वेदान्तविन्नानसुनिशिताथाः सन्ासयोगाद्यतथः YEA! | ते ब्रह्मलोके तु परान्तकाले पराखतात्‌ परिसुच्यन्ति wa | इति परान्तकाल इत्यत परशब्देन ब्रह्मणः पूणमायुरुच्ते। उक्तेऽथं Bla प्रमाणएत्वेनोक्ता सतिमप्याद | स्मृते ॥ १२ ॥ ब्रह्मणा UE ते सव्वं aaa प्रतिसद्चरे। परस्यान्ते Batata: प्रविश्रल्ति परं ve | इति warty स vara: प्रतिपाद्यते । wa सिडान्तमाह | पर ज मिनिम aA ॥ १२॥ स एतान्‌ ब्रह्म गमयतीत्यत्र ब्रह्मपदेन परमेव ब्रह्माच्यत दूति जेभिनिराचार्ययो wat) कुतः सुख्यत्वात्‌ । छड- त्वादिधन्विशिष्ट fe ब्रह्मपदेनोचयते। तादक्‌ परमेव ag भवतौति मुख्या ठन्तिन्रदह्मपदस्य परस्मिन्रेवान्यतर गौणौ । तथाच सुख्यगोणयोमध्यं सुख्यस्येव बलिष्ठत्वात्‌ तथा ! ट्‌ शेनाच ॥ १8॥ स एतं देवयानं पन्यानमापद्याश्िलोकमागच्छति स वायु- लोकं स वरुणलोकं स इन्द्रलोकस प्रजापतिलोकं स ब्रह्मलोक fafa कोभोतकिश्युतिभरन्यादिलोकप्रा्निवद्‌ विशेषेरैव प्रजा- पतिलोक प्राप्तयानन्तरं ब्रह्मलोकप्रा्षिं eafai a fe aq ^ mafia @ | BRR “AUTH t [ 8ये अध्यायस् AMMAN aA कायः ख उच्यत afa aw’ शक्य पाथक्येन प्रजापतिलो कस्योक्तवात्‌ | त्रपरञ्च। ये चै मेऽरण्धे यडा तप इत्यपासते तेऽचिष- मभिसम्भवन्तौति छान्दोग्यश्ुतिं fanaa ह्यवि रादिना तत्‌- प्रथितेरिव्युपक्रम sae Matsa :शब्दस्याभावात्‌ । qa चान्ते ब्रह्म गमयतोद्ययते। तथाच चछान्दोग्येऽनुक्ताना- मन्यनोक्तानां लोकानां मार्गेक्वसिध्ययैन्तचेव सन्निवेश वायुमनब्दात्‌ तडितोऽधिवरुणो aquaria इत्यन्ते- नीक्तः। एवं सत्यादावर्बिंषं ततोऽस्ततः सि तपन्तं तत gz nad ततः संवत्स॒रं ततो वायुः ततो देवलोकं तत अरादिष्यं ततश्वन्द्रमसं ततो विद्युतं ततो वरुणं तत इन्द्रः ततः प्रजा- पतिं ततश्ामानषेन पुरुषेण ब्रह्मप्रािरिति fawa: wa- यते। एव सति प्रजापतिलोकाद्न्यस्य काय्धव्रह्मलोकस्यासम्भ- वात्‌ aquatfa भवितु नाहति यद्यपि तथापि यासोक्त- मारगेकममन्वानस्तथाऽवददिति Was) परन्तु aera faw- AGRA प्रहत्तत्राद्धगवद्‌ वतारल्राच्च तदुक्तएव शणस््राथ इति मन्तव्य | | ) faqi a प्रजापतिलोकं a ब्रह्मलोकमित्यव्र ब्रह्मपदस्य परवाचकत्वं तेनापि ary चेत्तटृष्टान्तेनान्यतापि aga ary बाधकाभावात्‌ | ननु परस्य व्यापकलाननिबिशेषत्वाच्च न गन्त- व्यतोपपदयते । जौवस्याच्यविदयोपाथ्यवच्छित्रतादणयां पर ब्रह्मणि गन्तत्रासमभवात्‌ तत्राशे च वसुतोऽभित्रतात्‌ खरूपेण- व्यानमेव भवतोति न गन्तुलमथपपद्यते तस्यैवाभावात्‌ । NATTA उपराध्यवच्छेदात्‌ AMS जौवस्या परस्य ब्रह्म ण- द्य पादः | अणभाष्यम्‌ | BRR aifaaneqataaaa गन्तव्यता* qagad | उपासना फलत्वाद्स्य गमनस्योपास्यस्य च सगुणएत्वेन aarartaifaa- त्वाच । निगुण ब्रह्मविदयावतो गन्तत्वासम्मव दृत्युक्तमतो बादरि- मतनमेव साधौयः। न च ब्रह्मपदस्य सुख्याघत्वमुक्ररोव्या अचर सम्भवल्यतोऽत्रासुख्याथेत्रमेवानुसर््तव्यमिति चेत्‌ । स्यादेतदेवं यदौ पाधिकसुपास्यर्पं जो वत्वं वा स्यात्‌ | नत्वेवं | प्रकते तावच्च fe प्रतिषेधतोत्यादिभिस्तद्गु णसारलाचचच aged दत्याद्यधिकरणेः युत्यथंनिणयेन ब्रह्मणि विशेषाणामौपाधिकत्वस्य जीवपुरुषो- त्माभेद्स्य च पुरस्तादेव निरस्तत्वात्‌ । नच व्यापकत्वं गन्त Ba वाधकं। प्रारखभोग विना तव्रा्चखम्भवात्‌ यदा यच तद्धागसमाभिस्तद्‌ा तच aura निःपरत्ुहत्वात्‌ । faz) उपास्यरूपाणां want निगणल्वमेवोपास् कस्य पर सगुणत्वेन तत्तारतम्यात्‌ फलतारतम्यं | ay भगवदनुग्रहेण प्राज्ञतगुणएरदितोऽभूतस नि गेणनह्य विद्या वानिद्यु ते । ता ह शस्येव सुक्तिप्रकारदयसुक्तं सदयोासुक्तिक्रममुक्तिभेटेन। न तस्मात्‌ प्राणा उतृक्रामन्त्यत्रेव समवलोयन्तं aaa सन्‌ ब्रह्याप्येतोत्यादि afag प्रारव्धरहितविषया | निग गत्रह्मविद्यावतोऽपि प्रारब्ध- Way वयापि वाचः! अन्यया प्रवचनासम्भवेन ज्ञानमागएवो- च्छ्यित। ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाल दति श्युतिरपि परान्त- कालएव चेषां प्रारब्यभोगखमासिस्तदिषयिणोति मन्तव्यमन्यथा वेद्‌ान्तविज्ञानेत्याद्क्तघर्विशि्टानां सूक्ता विलम्बोनोप- पद्यते दति दक्‌ | % गन्तव्यतामिति a | † नीपपद्येतति दिक्‌ इतिवा aia: = ४२8 अणुभाव्यम्‌ | | भये अध्याय न च कायं प्रतिपत्यभिसन्िः ॥ ११५॥ अपिच। ब्रह्मविदाप्नोति परमिति संक्तेपेणोक्ता तदेषाभ्यु- ata afzaftaray प्रस्तुत्य सोक्ता) सत्य ज्ञानमनन्त ब्रह्म यो वेद्‌ निहितं गुहायां परमे व्योमन्‌ | सोऽश्ते TATA कामान्‌ खड ब्रह्मणा विपथिता। इति अत्रोपक्रमानुरोघेन atta ब्रह्मणा सद सन्व॑कामभीग- aan प्रतिपत्तिरुच्यत इति कायथरूपे वस्तुमाच प्रतिपन्तिनं कापि wacfutaratsatfa परमेव ब्रह्मपदेनोचयते। खग- धे स्त्वानन्दमयाधिकरणि प्रपचित इति asim: | ्रप्रतोकालम्बनान्नयतोति वाद्‌रायण उमः यथाऽदोषात्‌ ततक्रतुञ्च ॥ rE | क्रममुक्यधिकारिणः wits भुक्ता भ्रमानवेन पुरुषेण प्रापिताः परमेव ब्रह्म प्रा्रुवन्तौति fae | ततेदं सन्दिह्यते | शचि रादिलोकप्रासिद्यपासनाविशेषफलं । wa सत्यमानवः परुषस्तान्‌ VAT AQ प्रापय्युत कांशिदेवेति। किमच् युक्तं asada’ यतोऽचिरादिमागंगतानामन्तं ब्रह्मप्रापणा्थ- मेव स॒ नियुक्तस्ततोऽन्यथाकरणे हेत्वभावात्‌ । तथेव स कर्ति UIA SUA | Fal ब्रह्मत्वेनेव सव्वैचोपाखनाया उक्तवादुपास्येषु भगवदिश्रूतिरूपत्वेन प्रट्डब्रह्मरूपेष्वप्यतयात्वं ज्ञात्वा Afaa ह्य- तेनोपासनायाः फलसाधनत्वं वदति नतूपास्ये ब्रह्मतामपौति मन्वानाय उपासते ते प्रतोकालम्बना इःल्यच्यन्ते | तथाच सत्यपि ३दविह्िनत्वेनोपासनायाः कतत्वेन सफन्त्वात्‌ तत्‌ फलत्वेनो- देय पादः | BUTT | ६२१ पासकानामविरादिलोकप्मपसावपि तानमानवः पुरुषो ब्रह्म न प्रापयति किन्तु णुडब्रह्मत्वं ज्ञात्वा य उपास्ते alsa aR प्रापय- तौति बवाद्रायण श्राचार्घ्यो मन्यते। तच हेतुमाह) gu- agi टोषादरिति। वस्तुतो यदद्यरूपं तचाव्रद्मतवनिद्चय उपा- सनायच् ब्रह्मुत्रेन भावनं एवसुभययाकरणे दोषः सम्यद्यत दति तस्य न ब्रहम्राप्तावधिकारोऽस्तोति युक्तं तद्‌नवनमित्ययंः। qava Afa: | अस्नेवसभवति श्रसदद्येति वैद चेदिति। योऽन्यवा खन्तमासानमन्यया प्रतिपद्यते | faa नकते पापंचौरेणात्मापद्ारिणा॥ इति एवं ऋ्ञानमा्मांयव्यवस्यामक्ता भक्तिमा्गोयस्यापि arate तत्‌क्रतुखेति। wa मद्रक्तियोगेनेति वाक्यान्न तस्योपासना- Gala न प्रतोकादि्सम्भावना तत । कथबिद्यदि वाच्छतीति वाक्यादिच्छामावेण तद्भोगकरणानन्तरं प्राचौोनभगवद्जन- लचणक्रतुख Nad इत्यर्थः। वस्तुतस्तु भक्तस्यामानवपुमपेत्ता- भावात्‌ खयमेव ब्रह्मलोकान्‌ प्राप्रातोति ज्ञापनाय प्रघमान्त Sail aq ब्रहुणोऽधिक न किञिदस्ि। न aguanafy- कञ्च दृष्यत दति qa: एवं सति छान्दोग्ये waar नारद्संवाटे सयो Warsaw इत्यादिना नामवाड्ृनः- खकल्पचित्तध्यानविन्ञानादोनां ब्रह्मत्वेनोपासनमुत्तरोत्तरं पून्द- स्मात्‌ पूवैमा्यसतव' चोच्यतेऽतो न and सव्वंषासुपास्वानां वक्त एक्यमिति चेत्‌ । मेव । विभूतिरूपाणं नियतफल दाद- तात्‌ येन रूपेणाल्पफलद्‌ानं तचाधिकगुणप्राकय्ये प्रयोजना- भावात्‌ तावस्मात्रगुणप्रकटन | येन रूपेण ततोऽधिकफल- दानं ततर ततोऽधिक्श्ुणएप्रकटनमिति पूव्वष्मा दाधिक्यसुच्यते। ५8 gré BUNT | Leu अध्यायस्य एवमेव ana) नियतफलद्‌ानन्तु सखतन्तेच्छत्ाल्लौलारूपमिति नानुपपन्न किचित्‌ प्रतिमादिष्वावाहनेन afafed बिभ्रूति- रूपे तद्भावनं पूजामागं। भक्तिमागं तु भक्तां तच प्रकटे तथा गुरो तु शब्दे परे च निष्णातं ब्रह्मणोति विशेषणवच्वेन भग- वद्‌ावेशात्‌ aa तद्धावनमिति सव्वमवद्‌ातं | द्रपिच। वाद्रिजेमिनिमतोक्वनन्तरं खमतोक्तवा तत्‌. समानविषयत्वमचापौल्यवगम्यते। da च कायधवब्रह्मलोकप्रासि- परब्रह्म प्राधिविषयत्वसुक्त पूर्व्योत्तरपत्तभेटेन। वाद्रिमते सवि- शेषस्येवो पास्यतादिरेषाणाच्ावियकवादुपासनानां सव्बीसां प्रतोकतदरूपल्लमेव fayfa| एवं सत्यप्रतौकालगम्बनान्रयतोति वदता व्यासेन बाद्रिमतानुसारिण उपासकस्य न कस्यापि व्रह्मप्राभिरिति aad | व्तुतस्तपासनायासुपास्यखरूपज्नान- स्याप्यङ्गत्वात्‌ तम्मतौयानासुक्करोत्या तदभावेन निरङ्ता- दचिरादिप्राभिस्पिन सम्भवति किं प॒नब्रेद्मण इति निगूढा श्यो व्यासस्य । एवं सति परप्राप्तावेवोपोदलकमुक्तं भव- तोति सेव व्यासाभिमतेति fas) येतु प्रतौकेष्वव्रह्मक्रतु- a वदन्तः पञ्चागिनिविद्यायास्तयात्वेऽपि वचनबलात्‌ तडतो aguifafefa वदन्ति aa equa । वचनन्तु वस्तुतः सतः णद्‌ा- घस्य वोघकं न तु कारकमतस्तचेदोधयति तद्‌ाऽप्रतोकाल- म्बनान्रयतोति व्यासोल्यविरोधाय तचाप्यप्रतौकतमूरौकाय- मन्यया पञ्चाश्िविद्यानिष्पिकां wf पश्यन्नेवं सन वदेत्‌ । न चोत्सगिकं पक्तमाचित्व तथोक्तमिति att) तस्य ate कापनोदयत्वादचनस्य चोक्तन्यायेनाबाघधकत्वात्‌। यच aqag वाधकलसुच्यते तत्र॒ बाधवोधकनमेव नतु तथाल्रमिल्यपै- द्य पादः | ANAT | ४२ BUA | ननु मनःप्रतौनां शद्ब्रह्मावे मनो ब्रह्मोपासत इति वदेन्रतु प्रकारवाचीति णब्द्धिरस्वं त्रह्मपदमत उपासना- प्रकारावच्छेद्कत्वमेव बुह्यपदस्य न तु खकूपनिरूपकत्वमिति चेत्‌ इन्तेदं न्दार्थानवगमविजन्धितञ्ेव यतो मन उपाखेल्यक्ला तद्पासनाफलं AIT तचास्य कामचारो भवतोति वदिष्यंस्तदुपासनाथा एतत्फलसाधकल प्रयोजकरूपाकाङ्खग- यामाद मनो ब्रह्येति। इति शब्दोच्र हेतुलवाचौो। तथाच यतो मनो ब्रह्म अतो हेतोस्तदुपासनं तादृक्‌ फलसाधक- मित्ये; । अतएव मनो fe ब्रह्म मन उपासेति पूर्वमुक्तं | सब्यैत्ैवभेव ज्ञेयं । विशेषच्च दशयति ॥ १७॥ सव्बाण्युपास्यानि रूपाणि ब्रह्मर्पाण्छेवेति तदुपासकानां परप्रात्भिरेषेति fag । aad चिन्त्यते! ज्ञानमार्गौाणणं भक्ति- मार्गोयाणाञ्चाविशेषेणेव परप्राप्िरुत कथिदिशेषोऽम्तोति। तत्रौभयोरयि ब्रह्मोपासकत्वेनाविरेषेरैव फलं भवतोति ora प्रत्याह विशेषं च afaewafa । तेत्तिरीयकरे प्यते । ब्रह्मविद्‌ा- aifa परभिति गूढ़भिसन्धिना सामान्यत एतावदुक्ता गूढः तमुह्वाटयत्यतिगोप्यतल्मस्मिन्नर्थेऽनुभकषेयत्वच्च STV तदेषाग्युक्ता | सत्य ज्ञानमनन्त ag at वैद निहितं qerat परमे व्योमन्‌ सोऽ्युते स्वन्‌ कामान्‌ सह ब्रह्मणा विप शतेति । तत्‌ gata प्रतिपादयत्वेनाभिसुखोक््येषगेक्ता तदनु भवकटभिरिति शेषः। ब्रह्मविद्‌ च्तरत्रह्मविदाप्रोति सान्निष्या- दत्तरमेवाप्रोति। एतावानधा यो बेदेव्यन्नयर्चोक्तः। अय पर ४२८ AUHTAA | [sy quate amdaaa उच्यते निहितनित्यादिना। अतएव मध्य क्रियाप्दमुभयसम्बन्धि्ज्ञापकतमुक्ताम्‌। aqua मय्यादा- पष्टिमेदेन देधा। ततादौ म्यद्‌ायासुच्यते। इद्यायमाश्यो ज्ञेयः । नायमात्मा प्रवचनेनेति gat भगवदरणातिरिक्त- साधननिराखः क्रियते पुरुषोत्तमप्राप्री 1 एवं सत्यत्तरब्रह्म- waa तत्ताधनत्व उच्यमाने तददिरोधः स्यात्‌ तेनेवनेतद्र्थो निरूप्यते । ज्ञानमागोंवाणामन्तरन्नानेनात्रप्रा्निस्तेषां तदेक- पय्यवसायित्वात्‌ । भक्तानामेव पुरषोत्तमपययवखायित्वात्‌ | तदुक्तं भगवन्नोतासु। एवं सततगुक्ताय इति प्रश्रे मव्याकैश्व मनो ये ata व्चरमनिदृश्यं। शरौभागवते wt भक्तया- HRA UE: तस्मान्‌ मद्धक्तियुक्तस्यव्यु पक्रम्य न ज्ञानंनच वैराग्यं प्रायः येयो भवेदिदव्यादिना। तथाच व्रह्मविद्‌चचैदग- वान्‌ TOA तदा भक्तिरुटेति। angry सति खयं तदि प्रकटौभविष्णुः सखस्यानश्डतं व्यापि gad तद् गुदा दां हद्या- काये प्रकटौकरोति तत्परमव्योमशब्देनोच्यते। अलौ किकप्रचोगेर तस्यालो किकवे wad यथा सखखापित वस्ववश्य खद- भ्रनयोग्ध' भवति तथाच भगवानपौति ज्ञापनाय निदित्‌. Taal तथाच परमाप्रोतौति विहठ{तरूपलाद्स्य गुहायां परमव्योज्ि निहितं चो Fe a नास्य प्राणा उत्क्रामन्तौदेव समवलोयन्ते aga सन्‌ व्रह्माप्येतौति चुल्यक्तरौत्या परमाप्रो- Maa: सम्मदयते। श्रय प्ररदपुषटिमागेऽद्भोक्चतस्य व्यवखामाड सोऽद्युत इत्यादिना | ्रचायमभिखन्धिः। यथा wa प्रकटो- भ्य लोके लोलां करोति तघ्रात्यनुयहवसात्‌ खान्तःखितमपि भक्तं प्रकटोक्व्य ततृख्रेहातिश्येन तदः खन्‌ खलोलारसानु- द्य पादः] अणुनाष्यम्‌ | BRC भवं कारयतौति स भक्तो ब्रह्मणा WAMU पुर्षरोत्तमेन as Waly कामानगुत दति । चकारादुक्ता युतिः wary संग्- न्ते। एवं सति ज्ञानमामोंवाणामत्तरप्राधिरेव भक्तानामेव पुरुषोत्तमप्रासिरिति fag | ति श्रीवेदव्यासमतवत्तिंश्रीवह्लभाचय्येविरचिते aqea- =~ © भाष्य चतुच सखाध्यायस्य Satay: पाद्‌: समाप्तः | चतुथः पादः । संपद्याविभावः सखेन शब्दात्‌ ॥ १॥ ब्रह्मविदाप्नोति परमिव्यपक्रम्य dra स्वान्‌ कामान्‌ सद ब्रह्मणा faufaafa तैत्तोरोयके प्ते! ate संदिद्यते। किमन्तःखितएवाश् त उत पुनजेन्म प्राप्येति | ततरान्सत्वनुप- पन्नः नस पुनरावत्तते। तेषामिह न पुनराघल्तिरस्तोत्यादि- ुतिविरोधात्‌ कम््रभावाचेति प्रासे प्रतिवद्ति। सम्पद्य ब्रह्म सम्परवययापि सितच्य जोवस्य प्रभोरत्यनुग्रडवशात्‌ खरूपात्क- भजनानन्ददित्‌सायां तत्त अआविभीवौ भवत्येव | आविभौवस्य भगवदधौनतज्नञापनायास्य तच AYAAA | ननूततं न स पुनरा- वत्तत इत्यादि श्ुतिविरोधः कम्माभावख बाधक इत्यत आड सेनेति । स्वशब्दटोऽच भगवदाचौ। तथाच भगवत्‌स्ररूपवबले- नवाविभीव इत्यर्थः । एवं सत्ट॒क्श्तिमव्यौदामागतिषयि- णेति न विरोध efa भावः। तेषाभिद प्रपञ्चे न पुनरातस्तिर- aifa fe ुतिराह। लौलायाः प्रपञ्चातौतत्रात्‌ तत्रावि- भवस्य निषेधाविषयत्वादपि न विरोधः | अव्र प्रमाणश- काङ्घायामाह शब्दादिति wow सव्वान्‌ कामान्‌ सड ब्रह्मणण faufaafa श्रुतिः पुरुषोत्तमेन सह सव्वेकामभोगं वद्ति। aaa विग्रहं विना सम्भवतीति श्ुतिबलादेव तथा मन्तव्यमित्यघः। हेत्वन्तरमाह | भ्ये पादः | अणभाष्यम्‌ | ५२१ म्‌ क्तः प्रतिज्ञानात्‌ ॥ २॥ परतोपक्रमे ब्रह्मविद्‌प्रोति परमिति वाक्येन परप्राषि- aqui सुक्ति ufana fe atzafata aisa a safest क्ियते। तेन पुष्टिमार्मीवसुक्तिरूपत्वक्नेव तस्यारनस्य fagqa- तोऽपि ईतोस्तदाविभावस्य न लौकिकत्' न चाद्त्तिरूपत- मित्यथेः। आत्मा प्रकरणात्‌ ॥ 2 I ननु परस्य ब्रह्मणो निगे एत्वात्‌ कामभोगस्य गुणसाध्यत्वात्‌ सद ब्रह्मणेत्यतर ब्रह्मपद सगुणतत्पर | gat न aw सुक्िरूपव- fuga आद । AA ब्रह्मपदेनातमा व्यापको मायातद्‌गुण- सम्बन्धरदितो यः स एवोच्यते। कुतः प्रकरणात्‌ । ब्रह्मविद्‌ा- Mf परभिल्युपक्रम्य तत्‌पाठाद्‌गुणातौतद्यैवेतत्मकरणएमिति तदेवात्र ब्रह्मशब्देनोच्यत इत्यथैः | अविभागेन दृष्टत्वात्‌ ॥ £ ॥ aq ब्रह्मविदाप्रोति परमिति fad वाक्यरग्‌ भिन्नाऽती- नेकं प्रकरणमिति सगुणमेव तत्र ब्रह्मपदेनोच्यत दत्यागह्ल प्रतिवदति | yaaa समविभागनेवेयख्क्‌ पठिता नतु विभागेन । ga: दृष्टत्वात्‌ । ब्रह्मविदिति वाक्यानन्तरं तत्‌ पून्धाक्तमथे प्रतिपादयत्वेनाभिसुखौकत्येषगेक्तेति खुतिदेण्यते तदेषाभ्युक्तेति | तेन पू्वैवाक्ये क्राथं मधिक्षत्येव च्छक उच्यते दूति गुणातोतमेव aza वःच्मित्यथंः। न SY ब्राह्मण जंमिनिर्पन्धासादिभ्यः॥ ५ ॥ पूर्व्वेण सुक्रो wal भगवद्नुग्रहातिशयेच्छातो afecfa- BRR अणुभाष्यम्‌ | | ow जध्यायस्य sat Tuas पुरुषोत्तमेनेव स सव्यान्‌ कामान्‌ अश्रुते दति faz । श्रय तचेवेदं विचा्धते। श्राविभूतो जोवः प्राक्तेन KUTT सुङकते उताप्राज्ञतनेति । तच wag लौकि- कत्वे तद्‌एयलनद्यापि तादृशेनेव भवितव्यमिति मन्वानं प्रत्याद्। ब्राह्मेण बह्मसम्बन्धिना। ब्रह्मणा भगवतेव सखभागानुरूपतया सम्पादितिन सत्यज्नानानन्दात्मक्ेन Wty पूव्वाक्तानश्युत इति जेमिनिराचार्य्योौ मनुते। aa हेतुरूपन्यासाद्भ्य इति) बह्मविदाप्नोति परमिति gafag: परप्रास्षि' प्रतिज्ञाय तद्य - स्येगोपन्याखोऽयिमयची क्रियते disaja इत्यादिना। तथाच परप्राप्तमेक्तिरूपत्वात्‌ पुष्टिमार्मोयावास्तस्या एवंरूपलाद्‌ चर- व्रह्मणः पुरुषो त्तमायतनरूपत्यात्‌ तदात्मकमेव शरोरतस्य वतत afad a 9 aad | एतद्धोधनायेवागेऽत्रमयादौनि faufa- suqatfa | want प्रतोयमानानामयोनां विभूति रूपत्वेन amiana तेन साधितं भवति। इदमेवादिपदेन बहुवचनेन च ज्ञाप्यते। एतद्‌ानन्दमयाधिकरणे प्रपञ्ितमतो ala पुनरुच्यते, aa कञ्मवादौ जेमिनिरेवं मनुते तचा- न्येषामेवसङद्खगोकारे किमाश्यमिति ज्ञापनाय तन्मतोपन्यासः HA: t चिति तन्माचेण aziaq लादित्योड्‌ नोमिः॥ ६ ॥ स यया सेयवधनोऽनन्तरोऽबाद्यः ATs रसन एवं वा gt अ्रयमातानन्तरोऽवाद्यः AAS: प्रज्ञानघन इति द्युतौ घन- पटेन क्ञानात्मकविग्रहात्त्वं ब्रह्मणो वोध्यतेऽन्यथा न वदेत्‌ प्रयोजनाभावात्‌ | तथाच तादृशेन सद भोगकत्रं तादृशेनेव By पादः | अणभाष्यम्‌ | ६२२ भाव्यमिति fafa चिद्रूप ब्रह्मणि। amau चिन्माचेण रूपेण कामान्‌ सुङ्क्तेनतु विग्रहेण । सुतौ जौवस्य तथात्वस्यानुक्तेः । पूस्पनन्दवाद्नगवतस्तत्‌ सम्बन्धेन तदानन्दाननुभवतौत्यथं; सम्प- aq, facia wag यतो नेसगिकभमित्योड्लोमिरा- चार्य्य मनुते। waar वावेति खुतिरेतादृशान्यविषयिणौति Sat मुक्तिदशायां तदनुभवस्य भगवदिच्छाविषयत्वाभावान्र तथा । तयाचेतदेतन्जातोयकानन्दानुमदोऽस्य भवलिति भग- वदिच्छ३ सुतौ कामश्ब्देनोच्यते। एवमण्युपन्यासात्‌ पुञ्चभावाद्विरोधं बादरायणः ॥ ७ ॥ परमाचार्य्योवबाद्रायण्सु नेवं मनुते। ब्रह्मविदाप्नोति पर्‌ भिल्यस्योपन्यास एवमपि विग्रद्दत्वेनापि क्रतो यतः। तयाडि। यो ae निदितं गुद्यायासमिल्त्र गुदाया उक्तत्वात्‌ तस्या विग्र एव सम्भवात्‌ | faa) प्रथमान्तोपस्ितल्ेन प्राप्रोतौल्युक््या च ब्रह्मविदः परप्राप्तौ स्वातन्वा ज्ञाप्यते। तदेव ब्रह्मणा सहेति पटेनोपन्यस्तं | तेन ब्रह्मणोऽपि तत्समानक्रियावन्वं ज्ञाप्यते परन्तरप्राधान्येन | तथाच भक्तस्यैव कामा वक्तसुचितास्ते चन faag विना सम्भवन्ति faa, विपञ्ितेति विशेषणेन विविधं पश्यच्वद्रूपत्वमु चते | कामभोगोक्तिप्रस्ताव एव एतदुक्त्वा तदुपयोग्येव सव्व वाच्यं | एवं सति भक्त विविधभावान्‌ पश्यति aq भोगचतुरद्येत्यक्तं भवति | एतेनापि भक्तबिग्रहः सिद्यति। ननु विग्रहस्यागन्तुकत्वेन लोकिकत्वादलोकिशेन ब्रह्मण ५५ 8२8 अण भाष्यम्‌ | [ew अध्यायस्य भोगो विर्ड इत्यत आड । पृव्वेमावादिति | भक्तप्रा्नेः yaaa भगवदित्सितभोगानुरूपविग्रहाणां aura विरोधः) fag SAMA: पुरुषोत्तमेन we ung कामभो गोनिरूपितः। सयावतार्थन विना नोपपद्यते तावान्‌ सर gafuaa इति मन्तव्य । तथाच व्रह्मसम्बन्धयोग्यानि शरौराणि नित्यानि सन्त्येव । यथयानुग्रदो यस्मिन्‌ Wa a तादशं तदाविश्य भग- वदानन्दमञ्त दति सव्वमवदातं | सङ्कल्पादेव च तच्छरनेः WS एवं परप्रा्तिः कैषाचिदटेव भवति aa Bagararare | भजनानन्द दातु यमेव संकल्यविषयं करोति स एवेवं प्राप्रो- तोति भगवत्‌सं aaa तत्र हेतुः । ततर प्रमाणमाह | तच्छ तेः । नायमामेल्यु पक्रम्य यभेवेष sys तेन लस्थ इति gia: शूयते । Ga: सएवाच Sq:1 zat प्रवचनादिनिषेधः क्षतः इत्यता- येवकार sai) चकारात्‌ तच्ननितवेतद्नुरूपा परमात्तिः VAT | अतएव चानन्याधिपतिः॥ ८ ॥ यतो Sat: साधनं फल चोक्तरीत्या खयमेव नान्योऽतो east हदि साधनतेन फलत्वेन प्रभुरेव स्फुरति नान्य- स्तेनानन्यास्ते। तेषामेवाधिपतिः युरुषोत्तमः। अन्यत्राधि- पत्यं विश्वतिरूपः करोत्यत: सम्ैस्याधिपतिरितिश्ुतिरपि az- भिप्रायेरेवेति भावः। चकारात्‌ मदन्यत्ते न जानन्ति नाडन्तेभ्यो मनागपीति भगवद(क्यं PAA | श्रन्यया सब्बन्नस्याङ्कर्ठित- श्य 41: | अणुभाष्यम्‌ | 8९२५ AN 9 e A तानशक्तरवं कथ्नमयुक्त स्यादतः पुषटिमार्मोऽनुग्रदकसाध्यः प्रमाणम गा दिलकच्तणस्तच विष्वासञ्च तयेति faz | अभावं बादरिराह BPA ॥ १०॥ मुक्तोऽपि जोवः पुष्टिमागऽङ्गौक्षतो भगवदत्त' विग्रं प्राप्य भजनानन्दं प्राप्रोतोति fae) wa प्रत्यवतिष्ठते*। बादर्रिरा- चार्य्या मुक्तस्य देदादयभावं HAI! aa हेतुराह द्येवमिति। ब्रह्मविदो सुक्तिरुच्यते। यत हि gafaa भवति तदितर LAL पश्यतोल्यादयक्ता यत्र वस्य सव्वमात्म्म वाभूत्‌ तत्‌ कैन कम्य- श्येदिव्यादिना दितोयन्ञाननिषेधमाह ब्रह्मविदः युतिः । तथाच तस्य कामभोगवात्ती दूरतरेति। तदाक्तेयदेहोऽपि तथा। भावं जेमिनिविकल्यामननात्‌ ॥ १९ ॥ जेमिनिराचयसु सुक्रस्य युसोटेद्ादेभीवं सत्तां wad | तच हेतु वि कल्पेत्या दि । ब्रह्मविद्‌ाप्रोति परमिति azar ब्रह्म ज्ञानस्य तव्प्रा्िस्ाघनत्वमुच्यते । नायमात्मेति खुल्या तु वरण- माचप्राप्यतं। सोऽञ्त इत्यादिना च परप्राप्तुपपन्यासः क्रियते। goa समवलीयन्ते aga सन ब्रह्माघेलोति च waa एवं सति मिथयोविरोधै तदभावायोक्तव्याख्यानरीव्या ज्ञानमार्ग ब्रह्मज्ञानेनाचरबरह्मप्रासिः । प्टिमागोँवभक्तस्य तु सोऽश्नुत इत्यनेनोक्ता परप्रा्िरिति व्यवस्ितविकल्यएव yafuaa इति stad) तेन नायमात्ेति afa:t परप्रात्निविषरथिणौ। # प्रत्यवतिष्तौति a | † त्रतेरितिख। 8२६ अणमाष्यम्‌ | [ श्यं sae seaatfeafag मर्व्यादामार्गीयविषयिणौलि मन्तव्यः । एवं सति पुरिमागोंँधस्य भोगसाधनात्मकविग्रदहवत्व निःप्रल्यूदं सिति । तत्‌ केन क प्श्चेदि्यादिना तु ब्रह्मज्ञानसामयिक्रौं व्यवस्थामाद A तु तदुत्तरकालौनपरप्रा्घिसामधिकोभिति किमनुपपन्न। दाद्‌ शदवदुभयविधं areca: णोऽतः॥ १२॥ ब्रह्मणा सदह स्व्यैकामाशनप्रयोजकं शरीरं शरीरत्वस्य सव्व - भरूतजन्यत्वव्याप्यतलात्‌ तद्भावेनाशरोररूपं । तद्भो गाय तनत्वेन प्ररोररूपमर्पोति बादरायण भआवचाय्यों मन्यते। अत डेतुरत इति । तथाविधश्चुतेरित्यथः । तथाहि । waa विजिज्ञासित- afaaal तत्‌खरूपमाह यो बे भूमा तत्‌ सुखमिद्युपक्रम्य भग्र gua aa नान्यत्पश्यति नान्यत्‌ खृणोति ना्न्याहजानाति स भ्रुमेत्यनेन केवलभावविषयत्व पुरुषोत्तमलत्तणसुल्ला केवलभाव- वतो भक्तस्य विप्रयोगसामयिकों व्वखामाहस एवाधस्तात्‌ स उपरिष्टात्‌ सर पञ्चात्‌ स पुरस्तादिव्याद्ना। ततःसवा एष एवं प्यन्नेवं मन्वान एवं विजानत्रिति पूव्बीवस्यामन्‌ द्य संयोगा- वस्थामादह अआत्मरतिरात्मक्रोड भात्मिधथुन आतानन्द्‌ इति वाक्येन सोऽत इति श्तिसंबादिनमथसुक्ता भक्तखरूपमाड तस्य इवा एतस्येवं पश्यत एवं मन्वानस्येवं विजानत आन्नः प्राण दत्यपक्रम्यात्मन एवेद wafufa । तेनाश्ररोरत्वं सिद्धति | भव्ययप्रयोगेणाविक्लतादटेव पुरुषोत्तमात्‌ प्राणाद्या- भ्य पादः} अणुभाष्यम्‌ | 8२७ विभाव उच्यते, अचर ल्छवलोपे aaa | qed fatzweutai* प्राणादयो भगवत्येव लोना असन्‌ । ततप्ततूप्राकदयये ततएव प्राणादयोऽपि सम्यत्र इति तब्माप्रेनिमित्तल्ः aa: विश्वति- SATAY पुरुषोत्तमे लयो नानुपपन्नः । ््मरतिरित्याद्ना सोऽश्रुत इत्यनेन च शरौरत्व । जेमिनिरप्यत एव ब्राह्मणेति मनुते। एकस्य विरूडोभयधस्मवत्वतममन्वानं प्रति वेदिकं दृष्टान्तमाह हादगहवदिति। a: कामयेत प्रजायेयेति स हाद्शरा तेण यजेतेति चोदनया दिराचेण यजेतेत्यादि्वित्नियत-. कटे कत्वे नाहोनत्व† गम्यते हादणाहस्य ‡। gtensafs- कामा उपेयुः यएवं विदाध्सः सचसुपयन्तोति श्रुत्या च waa बद्धकलठ कस्य गम्यते | एवमेव हाद्‌गाङ्श्रौरेद्धियप्राणान्तःकर- णात्मभिरभ्र्‌त दति सत्रतुल्यत्व । वस्तुतो भगवद्दिभूतिर्ूपत्वेन ब्रह्मामल्वेनेकरूपत्वमतो दाद्‌ णदवदुभयविधं सते waa चेत- नानां यजमानानां फलभागित्ववद्चरापि तादटकभक्तटेहादौोना- मपि ब्रह्मातमकत्ाच्चेतनत्वमेबेत्यप्यनेन दृष्टान्तेन ज्ञाप्यते । श्रत. एव भागवते देरन्द्रियासुहौनानां केकुण्पुरवासिनामिति Waza | ` तत््वभावे सन्ध्यवदुपपत्तेः ॥ 23 aug चिन्त्यते | भगवत्‌स्ररूपे प्राऊतश्रौर इवावयसा दृश्यन्ते # पून्वविरदहदशायामिति ख' | + कत्त त्वेन रौीनत्मिति ख' | + पुस्तकान्तरे दा दशाहस्य ति नानि | 8२ अणभाव्यम्‌ | [eo ete aaqaiaia;: Ufuftia कथमप्राक्षततल्रमुपपद्यत इति तत्प पत्तिमाद। तदर्भनस्य वास्तववम्तु विषयकल्वव्य वच्छेदेन ge पत्तच्दासायतु शब्दः । तत्‌ प्राकततुच्यतादशेनमभावे तथा- त्वस्याभाव एव भवति नतु तच प्राकता wat: सन्ति। नन्- विद्यमानानाम्यीनां#* कथं दशनमु पपद्यत इत्यत श्राह । Way- वदिति | ad यथा वाखनावशाद्‌वियमानानामप्यर्यानां ea भवति तथा भगवदिच्छावशात्‌ तत्रापि प्राक्लततुल्यत्वद्शन- स्योपपत्तेम wana तत्र स्रेयभित्ययः । तथाच afar सन्ध्य ठतीय९् aqua | तस्िन्‌ सन्ध्यं साने तिष्ठन्नभे खाने पश्च MMs च परलोकस्थानच्। श्य यथाक्रमीयं परलोकस्थाने भवति तमाक्रमाक्रम्योभयान्‌ पाप्रनश्रानन्दांश्च पश्यति स यत्रा- यं प्रसखपितीत्युपक्रम्य खयं faze खयं faata @a भासा खेन च्येातिषा प्रखपिल्यत्रायं पुरूषः खयज्यातिभवति न aa रथा न रथयोगा न पन्यानो भवन्तोल्यादिरूपा । एवमेव भगवाना- सुराणां प्राक्लतगुणे तमस्येव दुःखात्मके लयं चिकोषुः सखस्मिन्‌ प्राक्ततल्वबृद्धिसम्पाद्नाय ताटृशौमिव लोलां दयवत्यतो न प्राक्ततत्वश्ङ्ागन्योऽप्यच | Bava भगवतीोक्रं मामाव्पर- Say प्रदिषन्तोऽभ्यसरूयका दृव्युपक्रम्य ततोवान््यधमाङ्गति- fafa, तेषामासुरत्रेन सुक्यनधिकारिल्वात्‌ तथाकरणमतः een सन्ध्यवदुपपत्तेरिति ॥ भावे जाग्रत्‌ ॥ ee ॥ लौकिक्तवद्वासमाने लौोलापदाथं यदशनं भक्तानां तत्त * अविदयमानायानामिति ख'। eu पादः] अणभाष्यम्‌। ४२९ भावे विषये विद्यमाने afa भवति। Wa दृष्टान्तमाह जाय्र- SLi यथा मोदाभाववतः Ya: खतरएवायस्य qa तयेति | एताभ्यां qanataaga’ भवति। सोऽश्रते सर्व्वान्‌ कामान्‌ सह ब्रह्मणा विप्ितेति yar भक्तकामपूरणावय भगवान्‌ लोलां करोतीति गम्यते | यदथैनश्चवणस्मरणेभक्तानां दुःखं भवति areata at करोतौति खूयते। यथा सोभयुद्धे मोदवचनानि इस्तादाय॒धच्युतिः प्रभासौयलीला च । GACT Wy इति Ya परब्रह्मत्रम वगम्यते! उक्तलोलया तदैपरौत्यञ्च। wa CARAT वास्तवत्वमन्यस्या श्रवास्तवतं वायं । ते ते धामान्यु- ससि। विष्णोः कन्यमाणि waa) तदिष्णोः मरमं पदं। तद्‌- विप्रासो विपणयव इल्यादिश्रतिभिः aang देवं विश्वान्तं विष्वसम्भवं# | विश्व नारायणं देवमकत्तर परमं पटं I विश्वतः परमं नित्य fam’ नारायणं दरि | विण्वभेषवेदं पुरूषस्तदिश्वमुपजोवति | पतिं विश्वस्यात्ेश्वर शाश्वतं परिवमच्यत्‌" ॥ cafefia शुदनव्रह्मणस्तदिपरोतद्‌ शमेऽवश्य' Saas: | स त्वासुरव्यामोहनमेवेति पूव्वेखूतेणोपपादितः।। भक्तेभ्यः Bena waa Vet केवल्यमिति न्यायेन या लोलाः करोति यधारिगणारिलोलाः भगवतो मैसगिकधम्- रूपानन्दात्मकत्वेन विदययमानाएव ता भक्ताः पश्यन्तीति दितीय- % विश्वशमवं इत्यपि पुसकान्तरे टश्यते | † सत्वासुरन्यामोहनर्मेवेति पूव्वसूतरेणोपपादितिः इति खः | 88० अणभाय्यम्‌ | | ou अध्यायस्य सूतरेणोक्तं। अतएव लौलाया अनेकरूपलादृह्यण्च adit सैन्धवटृष्टान्तेनेकरसत्वनिरूपणाच्छइब्रह्मधन्चत्व' न सन्भवतौति शङ्धानिरासायकंवच्यमिल्यक्तं । सक्तौ चैता केवलो निगेण- fae afay या ्रन्यधम्भराहित्यलक्षणा केवलतोक्ता सा लौलात्मिकेव । लौलाविशिष्टमेव ge ut aga कदाचित्‌ तद्रद्धितमिव्य्थः पयवस्यति । तेन खरूपात्मकत्वं लोलावाः पथ वस्यति तेन च fama) एतदिदन्पण्डने प्रपञ्चितं , अथवा Nea aaa जोवानां सुक्तिरूप^ तच uaa; परमा qfa- रिति यावदित्यथेः। प्रदौपबद्‌ावेश्सथा fe दश यति॥ १५॥ ननु पूणेक्नानक्रियाशक्तिमता ब्रह्मणा qauaa aarfy प्रधानभावं प्राण कामभोगकरणमपूणज्ञानक्रियावतो भक्तस्या- नुपपन्नमित्याशद्मयां ततोपपत्तिमाद। नहि तदा नैसगिक- ज्ञानक्रियाम्ां तथा भोक्त शक्ता भवति। किन्तु भगवांस्तस्मि- aifaufa यदा तदाऽयमपि तथव भवतीति सव्वसुपपद्यते | एतदेवादइ प्रदौपवदिति। यथा प्राचीनः प्रछ्ारौीपः सेद- युक्तायां वच्यीमर्वाचौनायामाविष्टः खसमानकायत्तमां तां करोति @erhafafag भवति खयं तथाचापीत्वथः। अत्र प्रमाणमाह। तथाहि दभेयति afa:) wal संञख्ियमाणो विभन्ति एकोदेवोबहधा निविष्ट इति । सर्व्वान्‌ कामानि्युक्त- * लीलैव aaa जवानां सु्निरूपे इति ख' । aw ate: | अणुभाष्यम्‌ | 88 aga कामस्य भोगो यथा निशे रति भवति तत्तया तदा faau इति बद्धा निवेश उक्तः। अयं निवेशो नान्तथाभित्वेन तस्यैकैव प्रवेशात्‌ । निसगंतः want जवानां भगवान्‌ भव- त्येव uyaafy तथापियं खौयत्मेन sua तस्य विवादितः पतिरिव wal खन्‌ वरणजन्नेहा ति श्येन भक्तनापि fagara: सन्‌ सद्व स्यमपितं खस्मिन्‌ विभक्ति) च्रतएव सेहरादि- त्येनायोगोलकादिकं fasta प्रदोपं दष्टान्तसुक्रवान्‌ व्यासः। AACS टेवपदसुक्तं। खरूपानन्ददानात्‌ भावोदौपनात्मूतनादि- सुक्तिदानेन खमा हात्यव्यो तनादेङुणठादिख्िते्च । aga निस््रे। दिवो दानादादौप्रनादा व्योतनादा aa ay भवतोति वायोदेव इति। किञ्च । भक्तानां कामभोजनाथं कौोडाकर- णात्‌ क्रौडायामेव जयेच्छाकरणाद्रक्तः सद व्यवद्दारकरग्णाद्वक्तषु खमादाव्येच्छादिव्योतनान्र पारयेऽहं न areal प्रणयिनो- भित्यादिभिः सुतिकरणाद्धक्त*प्रपत्तिदशनेन कालोयद्मनादौ मोद्करणणात्‌ ada भक्तिमद्‌करणात्‌ 4 स्व प्रेऽपि प्रियमेव पश्यन्तोति खप्रकरषणात्‌ तेषां कान्तिकरणादिच्छाकरणादा तन्निकटे गमनादपि देवः। तदुक्तं घातुपाटे। feq क्रोडाविनि- गोषाव्यवद्धारद्यतिसुतिमोद्‌मद्‌स्प्रकान्तिगतिष्विति। एवं सति मुक्तमेव तेषां तथात्वमिति fe ब्द नाद | नन्वस्य लम नन्वद्धस्रमित्यायनन्तरं प्ते न तदश्नोति कञ्चन न तद्भ्नोति कथनेति। sagat च ब्रह्मणा सद ५ भके प्रपत्तिद्‌श्नेनेति wy ५६ BBX अणभाष्यम्‌। (ga awe जोवस्य भोग उच्यते। तथाच सशुणनिगे गमेदेन विषयभेद) he । saw वाचो विरोधपरिहारायेत्यत उत्तरं पठति। खाप्ययसम्यत्योरन्यतरापेत्तमाविष्क तं डि ॥ een द्हायमाप्यः। प्रकतेतादत्वं हि प्रतिषेधति ततो व्रवौति च.भूय इत्याद्यधिकरणेः परास्य शरक्तिविविधेव श्रयते खाभा- विकौो ज्ञानवलक्रिया वचेत्यादिश्चुतिभिश्च प्राछताएक wat निषिद्धून्त ब्रह्मण्यप्राक्लताएव बोष्वन्तेऽन्यया तदोधनमेव a स्यान्निषेधकवाक्यएव तद्धोधनमपि न स्यादटेतस्येवाक्तरस्य प्रणा- सन इत्यादिरूपं । च्रतोऽचिन््ा नन्त शतेभगवतः का वा कार्ययी- मता यथा प्राक्लतान्‌ गुणानृरोकुयादतो निग णमेव सदा aaa भगवदरपमिति मन्तं | एवं सति तयथापि दिरण्य्निधिनिडितमचेचन्ना उपय्य्‌ - परि सञ्चरन्तो न विद्युरेवमेवेमा सर्व्वाः प्रजा श्रहरहगेच्छन्त्य एत ब्रह्मलोक a विदन्तौति। छन्दोग्यश्चुतेः प्रस्वापद्शणयां aataramifa aa न कञ्चनेति तदिषयिणो निषेधिका शुतित्रह्मविदाप्रोलति परमिति युल्युक्तपरब्रह्म प्रा्िदशाविषयिण्ण भोगबोधिका रेति न विरोधगन्धोऽपि) एतदेवाह । खाप्ययः प्रखापः सखमपोतो भवति तस्मादेनं खपितोत्याचकत्तत इति सुते: सम्पत्तिब्रह्मसम्म्तिरुक्तरोत्या पुष्टिमार्गोयो Ala एतयोऽ- न्यतरापैचसुभयश्युलयुक्तमित्यथेः | भगवत्‌कटंकभोगस्य लोला- » fecufafafafeafafa ख) + न विद्येयुरिति a | श्य aie: | अणुभाष्यम्‌ | 882 > x रूपत्वात्‌ तस्याश्च लोकवत्त्‌ लौला कवच्छमित्यच सुक्तितेन fre- वणात्‌ AUT: सम्पद्रूपत्व युक्ततरमिति fe were: | जगद्व्यापारवज्जं प्रकरणाद्‌ सन्निहित- त्वाच ॥ १७ I ब्रह्मणा सदह भोगकरणं लोकिकव्यापारयुतसुत नैति संशये त्यु तमिति ga: पत्तः। तथा सति सुक्तित्वभद्गात्‌ पूर्व्वोक्तमनुप- पत्रमिति प्राप्त are जगदित्यादि। पूनाक्तस्य जगत्सस्बन्धौ लौकिको यो व्यापारः कायवाङ्नसान्तदन्नः तद्रहितं भोग- करणं*। तत्र हेत्‌ राह प्रकरणादरसन्रिहितत्वाचचेति। aw- विद्‌ाप्रोति परमित्यपक्रमेण सुक्तिप्रकरणात्‌ तच लौकिक- व्यापारोऽसम्धावितः। किञ्च | Wala, कालमायाद्यतौतलेनप्राक्लतं जगत्‌ दूरतर- मितोऽपि Sata तत्सम्भवः कद्‌ाचिल्लोकै लौलाप्रकरनेच्छा्यां तदधिष्टानत्वयोस्ये मघुरादिदेगेऽति श्वं Mam चन्तरिन्दरिय- faa wiofaat लोलां करोति तदापि लोलामध्वपातिनां न लोकिकव्यापारसम्परवः। न fe waftfed Manna करोति नवा तन्नाशे गण्यति। एतत्सव्वेः दिवौव चक्ञुरातत- fafa खुतिव्याख्याने विदन्मरण्डने प्रपञ्चितं । faa छछान्दोग्धे waa सुखं unraa विजिज्ञासितव्य इत्युक्ता wa लक्षण. माद aa नान्यत्पश्यति नान्यच्छणोति नान्यहदिजानाति समभू मेति। अतर नान्यदिजानातीत्येतावतेव चारितार्थऽपि aq इन्द्रियव्यापारो निषिदस्तत्ाप्यन्यविषयकस्तेन भगवदिषयकः स © तदजतद्रदितभोगकरणएमिति पुलकान्तरमखतः पाठः | ४४8 अणुभावष्यम्‌ । { ध्यं अध्यायम्य सिद्धो भवतोति जगद्ापारराह्ित्यं fas तच । da भगवतएव सख तन्फलत्वसुक्तं भवति न f= सुखस्यान्यत्मयोजनमस्ति। yaaa दिति चन्नाधिकारिक मण्डलखोक्तैः ॥ १८॥ नन्वे तत््रकरण्एव छान्दोग्ये पने सव्व पश्यतति सव्यैविषयकप्रत्यक्तमुपदिश्यत दव्यन्यविषयकव्यापारश्राद्ित्य नोपपन्यत इत्या ण्डय समाधन्ते आधिकारिकैत्यादिना। अचेद्‌- qua सोऽश्रुते Mary लोला केवल्यभित्यादि भिनित्यलोला- मध्यपातित्वं asia, नान्यत्प्यतौत्यादि खु तिवणज्जनगद्या- पारबल्जं' भोगकरणं पै खले णोक्तं | Te विचाव्यते। नान्यत्‌ पश्यतति प्रकरणएव wae पश्यतीति सव्यैविषयकं दभैन- मुच्यते । तत्कथं पूर्न्वीकरमुपपयत इति | किञ्च । एकस्येव भक्तस्य टेएकालभेदेन क्ियमाणनेकलौलासम्बन्धिव भवति । तच तोलानित्यतायां न wa) यतस्तत्तद्‌ णसम्तत्तत्कालसम्बन्धिनी सा नित्या। एवं सत्येकस्यानेककरूपलत्' जोवस्य न सम्भवतौति afaaaaty न सिष्यतौीति। ated gal aduta न जगदुच्यते । faq यस्यां यस्यां लौलायां देएकालभेदेन क्रिय भाणायामधिक्रतो यच एको भक्तस्तस्येव तावन्ति रूपाणि सन्ति तान्याधिकारिकाणौल्यचन्ते। तेषां मग्डलं wea faaaqaiaqua इति नानुपपत्रः किञ्चित्‌ । भ्रतएवाये पद्यते सव्वैमाप्रोति aaa इति । % अन्यविषयव्यापार ईति पुस्तकान्तरमम््रतः पाठः। { सव्वमाप्रोति aaa sfa ख'। ~ au पादः | अणभाष्यम्‌ | 88५ स एकधा भवति faut भवति पञ्चधा भवति| सप्तधा नवधा चैव पुनथेकाद्‌शएः खतः | तच्च et yaa सदस्राणि च विंशतिरिति, यथा मण्डलब्तिषु पुंसु नेकस्य प्राथम्येन प्राधान्यं वक्त शक्य तथे तेष्वपि रूपेखिति ज्ञापनाय मण्डलपद्मुक्त' | विकारावत्ति च तथाहि सितिमा ॥ १८ ॥ नन्वेवं सति शखस्त्वद्रहमायास्य इति प्रभुणोक्ते azar तत्‌स्ितिर्नो पपद्यते नित्यवात्‌ लौलयास्तस्य कालस्य तद्‌ागम- नस्य च तदापि वत्तमानत्वात्‌ तथा प्रभूक्तिरपि नोपपद्यत TAM समाधत्ते | Te भगवल्लोला प्रकतिस्तषिरुद्ोऽ्थीा विकार इत्यु्ते। तत्र न वर्तते ara arene भवति। यत्स्वरूपं प्रति तथा वदति तस्य खगेहे तदा भगवत्‌स्ितिन्ञानं न भवनौत्ययेः। उपलकणं चतदतोऽ्युपदेशकालविशिष्टा यामौ या लोला तस्यास्तादृग्याएव तल्लञोलामध्यपातिनो भक्स्य सानं नान्यविषयकमितिन्नेयं। अतएव fedaanfy aad पृव्वसुकमासौत्तेनागत दल्येव ज्ञानं भवति । तदेव fe रसोद्योऽतो रसस्वरूपमध्यपातिवाल्लीलाया रसस्य च भगवद्‌ात्मकयाद्वगवदूपत्वेन सव्वैसुपपदययत लौोलायां। 3a प्रमाणमाद | तथाहि स्ितिमादहेति। सन्माप्रोति asta इति ुतिरेकस्येव भक्तस्य Wa सन्द: प्रकारै; BANAT तोति वदन्तुक्तरौल्येव लौलावां सखितिमाहेव््थः। अतो वस्त्वेवेदमलोकिकमोहटशमिति मन्तव्यः वेदिकैरिति भावः। अलौ किकेऽथ लोकिकरौत्यनुसरणं न युक्तं किन्ललौकिकरौत्यनु- 17 अणभावष्यम्‌। [ ew अध्यायस्य सरणमेव gafafa fe wea दयोत्यते। एतन waa इति gatalarfafacca प्रभुस्तथेति तादशएव परमफल- fafa ज्ञापितं भवति। द्‌ शयतसवं प्र्यत्तानुमाने ॥ २० ॥ न च लौकिक्रयुक्तिषविरोधोऽच बाधकत्वेन मन्तव्यः किन्तु साधकत्वेन | यतः प्रत्यच्ानुमाने Baan अपि लोकिकयुक्व- प्रसारेणालौकिके * भगवत्सम्बन्धिन्ययेऽन्ययाभावनं निषेधति | नैषा तकण मतिरपनेया । परास्य क्तिविविपैव ख्यते खाभा- >` विकी ज्ञानवलक्रिया च । अलौकिकासुये भावा न तांस्तक्गंण योजयेत्‌ । श्रोभागवतेच। oa fe विरोध उभयं भगवव्यपरि- गणितिगुणग सदण्व रेऽन वगा हयमा हाव्येऽव चौ नवि कल्यवित कवि चा- रप्रमाणाभासङ्ातकशास्रकलिला।न्तःकरणाश्यदुरवग्रहवादिनां विवादानवसर इत्यादि वाक्येरविन्त्यानन्तशक्तिमच्वेन भगवत्‌- BEIT परमफलत्व' WER | किञ्च! तावां वास्तन्युञ्मसि TAY यत्र गावो भूरिश्ङ्गा अयासः सचाद्‌ तदुरूगायस्य AW: परमं पद्मवभाति भरो- qa? पद्यते। किद्धित्पाठभेदेन बनुः्ाखावामपि। ता स्तानि वास्तूनि वां गोपोमाधवयोः सम्बन्धीनि गमध्य प्रसा- द्त्वेन प्राघ्रसुमसि कामवामहे। तानि कानोव्याकाङ्खायां सूढाभिस्रन्धिमुद्‌षाटयति । aa ओौगोक्कुले गावो भूरिष्ङ्गय = यलौककभगवत्‌सम्न्पिनौीति कचित्‌ दश्यते। tT कलिकां इति पुस्कान्तरसम्मतः पाटः + अयासस्तवाष् दरति @ ey पादः ] अणभाव्यम्‌ | 88७ qeUet रुरुभ्छतयो वसन्तोति शेषः। याम्यारणखपशुपलत्त- णाधेसुभयोरेव WET] wales Walaa तदुरुगायस्य बडु गौोयमानस्य ष्णः भक्तेषु कामान्‌ वघेतौति हषा तस्य पट्‌ खानं aque ततोऽपि परममधिकमत्र विचिच्लोलाकरणात्‌ | भरि यसुनापुलिननिङ्च्नगोवदंनादिरूपतेन बहुरूपं । तथाच तत्रत्यानि तानि कामयाम इति वाक्याधः सम्मद्यते। एतेन ललासम्बन्धिवस्तनां यच्च फलत्वेन बह्धरूपगप्रार्थनन्तत्तल्लीला- aud: परमफलतवे किं वाचखमित्याश्रयो ज्ञाप्यते। अथय ड वाव तव महिमाग्डतसमुद्रविप्रषाखकलौटया स्वमनसि निष्यन्द माना- नवरतसुखेन विस्मारितदृण्टखुतसुखलेणाभासाः परमभाग वता इति यौभागवते। एतेनापि कैमुतिकन्यायेन प्रभोरेव खतः YANYA Alas | फलप्रकरणएत्वात्तटेवाचाय तत्पयः विषय इति. wad | भोगमाचसाम्यनिङ्गा ख ॥ २१॥ इतोऽपि Sat: पुरुषोत्तमस्वरूपमेव परम फलमिति ज्ञायते | यतः सोऽ ते Waly कामान्‌ We au षिपयितति gat भक्तसाम्यम्‌ यते | तच्च पुसषोत्तमएव सम्भवति यतः सख्यं द्वा तत्कताव्निवेद्न्भङ्गौकुव्वन्नतिकरूणः सखसखरूपानन्दमनुभा वयं स्तं प्रधानोकरोति अन्यधा भक्ताऽनुभवितुः न शक्रुयात्‌ | युक्त चतत्‌ । प्रास फलं BINA भवत्य वान्यथा फलमेव न स्यात्‌ | तथाचास्माल्िङ्गादपि प्रभोरेव परमफलत्व सिष्यति। न तत्सम- याभ्यधिकथ्च टूश्यतदति ्ुतिविरोधपरिदाराय माच्पद्‌। न # फलत्वेन प्रायेनमिति @ | ४४८ अरणभाव्यम्‌ । [ ea अध्यायस्य चाच कामभोगस्य फलत्वं NEA! श्राप्रोति परभिल्येतदहवा- कतिरूपत्वात्‌ स्ररूपानुभवरूपत्वात्‌ भोगस्य | अनुभूयमानय्येव fe सुखस्य Mas पुरुषायेत्वोक्तेः | एवं भगवतः खतः पुरुषाथेरूपत्वसुक्ता HURAAA AAT: मात्तिवद्‌ व्राप्याठत्तिभेविष्यतौव्याशङ्ानरासायो त्तरं पठति। अनावृत्तिः शब्दादनाव्रत्तिः शब्दात्‌ ॥ २२॥ अनाठत्तिभेक्तानां ज्ञानिनाञ्ोच्यते। da मानं Wel सच तखाष्वमायन्रसरतत्वभेति i न तेषां yatiafataa प्रतिपद्य माना इमं मानवमावत्त' नावत्तन्ते। ब्रह्मलोक्मभिसम्पद्यते न च yaaa इत्यादिरूप्सु ज्ञानिनान्तामादह्। न हि भक्तानां नाद्यादििप्रयुक्तमगतत्व'। तस्मादद्‌भक्तियुक्तस्य योगिनो वे मदासनः। नन्ञानं नच वैराग्य" प्रायः सखेयोभवेदिह। दू त्याद्‌ वाक्येभ्यः कन्तु यमेवेति श्युतेवंरणमा त लभ्यः पुरूषो- तमः एवं सति ब्रह्मविदाप्नोति परमिति श्ुतेविरोधपरिद्ार पूव्बकोक्तव्याख्यानरोत्या भक्तस्य परं ब्रह्म प्राप्तस्य निदहषल्वादा- afazautarq प्रपञ्चे atafa: सम्भवति। ated प्रतोश्वरे- च्छापिनतथया भवितुमडति। ये दारागारपुत्राप्त प्राणान्वित्तसिम पर | feat at रणं याताः कथं TAA ॥ इति भगवदाक्यात्‌ | परप्रा्भिरूपत्ाच भोगस्न नाश # लीकंरिति ख'। go पादः | अणभाव्यम्‌ | 88¢ सम्भावना | fq | यत्ैकस्येव भक्तस्य देशकालमेदेनानेकविध- लौ लासम्बन्धित्वेऽपि तत्तल्लोलासखम्बश्ित्रमनश्वरम्‌ुयते तच सव्वधा तद्भावः कथं वक्त शक्यो ब्रह्मणापि। श्रपरच्च। Aart fe नश्वरः ura हि पुरुषोत्तमे कालः प्रभवितुः शक्रोति। न यत्र कालो निमिषां परः प्रसुरित्यादि वाक्येभ्यः। तथाच न्ञानमार्गीयभक्रिमार्मगोवयोरनाहत्तौ तुखत्वेऽपि फलप्राप्तौ बल- चर्यात्‌ पूव्व वाक्येन भक्तानामादानाहत्तिम्‌त्तरवाक्येन ज्ञानि नामिति ज्ञायते। नच फलप्रकरणात्तेनाटत्ताक्तेः संसारा arava जोवस्य परमं फलमित्याचायाभिप्रायोक्ञायते इति वाद्यं। ब्रह्मविदः परप्राभ्चिं फलत्वेनोक्ता तत्‌सखरूपस्य खव्व- कामभोगत्वेन gat निरूपणात्‌ । स च सखस्वाधिकारानुसारेण निषेदिता्थाङ्गोकाररूपएवेति ज्ञेयं । तेन सएव परमं फल- मनावत्तिस्वधिको utara सम्भवत्यां परमफलत्व' नोप- पद्यत इति ज्ञानदुव्वेलग्ड्ानिरासायेयमुक्ता। पुष्टिमागीँयभक्त- विशेषप्रवत्तकनिवत्तकषेणुब्दात्‌ भगवच्निकटगतावनाठन्तिः पून्नणोक्ता मर्य्यादामागोयाणं वेदरूपाच्छन्दात्तदुक्तसाधनादना- त्तिः दितौयेनेव्यपि तात्पश्चविषयः शिष्टो ज्ञयः। तया सति परमफलमयग्रे Maus भावति भाव इत्यलं विस्तरेण | जानीत परमं awa यशोदोत्‌सङ्गलालितं। तदन्यश्द्तिये प्राइरासुरांस्तानद्धो Fur: नानामतष्वान्तविनाशनतच्तमवेद्‌ान्तसिद्वान्तपिकासने पटुः । आ विष्कतीऽयं भुवि भाष्यभास्करोमुघा बुधा धावत नान्य- AMZ | सनागं aeqiaat इति पुस्तक दश्यते पुलकान्रे च नागं सवादिति। ५७ 8४१० अणभाव्यम्‌ | [ed ध्या पुरन्दरमदोद्धवप्रचुरषश्टिसपौोडित स्क्भेयवरगोकुलावनपरायणो लोलया | faarsagatefa: परिपुपोष तान्योगिरि दधारच सएवदहिश्युतिगिरःसु संराजते। सोक्षष्णक्रपयेवायं fasta हदि भासते। तेनाधिकं adafa न वक्तव्यं हरे रणां ॥ भाष्यपुष्पयाच्ञलिः श्रोमदाचाथचरणाम्बजे | नि<दितस्तेन तुष्टा भवन्तु मयि ते gern शति श्रोवेदव्यासमतवत्तिश्रीवद्लभाचग्येविरचिते ब्रद्मङत्राण- be ९ भाष्ये चतुय स्याध्यायस्य WABI: समाप्तः | B Vallabhacarya 132 Anubhasyam PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY [क es ~ ॥00 90 80 ६॥ 6€ 2 Wall SOd oe AVG SONVY 0 ॥ ॥ MSAIASNMO?G LV 117 च ~ a > . : = # ऋक र