QE DEINE, QLD, BES DE QS QE AWW 1-01-1 0 0 1 1 14
BIBLIOTHECA INDICA: é A
COLLECTION OF ORIENTAL WorKS PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL
5
(
१
९
४
New Serirs, Ne. 1276. अनुमान-दीधिति-प्रसारिणणे १
६
।
€
SIRWILLAMJONES|
pce rg cr pk a PPT ESSE FES नाण ममि ET SP SG [यिरिति गिन न
|
ANUMANA DIDHITI PRASARINI BY KRISHNA DAS SARVABHAUMA WITH TATTVACINTAMANIT AND DIDHITI EDITED BY PANDIT PRASANNA KUMAR TARKANIDHI Professor, Sanskrit College.
Fascroutas १.0८ `
Gatentia: PRINTED BY UPENDRA NATHA CHAKRAVARTI, AT THE SANSKRIT PRESS, No. & Naudakumar Choudhiury’s 2nd Lane. WAND, PUBLISHED RY THE ASIATIC SOCIBTY, 1, PARK STREET.
१ 1911.
Na BiSy Bay Biley Bie Bly A Bey By Baty PAS AD Ay By RY ORY BY BA By By PY BRS EB
GRY PAD AS CY POUIOY PASAY AY 0 Billy Ale Bly Ay ly By De A ARV A Bile DR Pip arly Py TAY ay Bin By
ASIALIC SUUIELY UF DEINUAL. No 1, PARK STREET, CACUTTA, AND OBTAINABLE FROM THE SOCIETY’S AGENTS, Mr. BERNARD QUARITCH,
1, Grarton Street. New Bonp Srreer, Lonpon, W., anp Mr. Orro
HARRASSOWITZ, BOOKSELLER, LEIPZIG, GERMANY.
क १ क ^ षा + क ॐ + OR EO LT मा क प लत ण मे) से व थ क स = a „न
Complete copies of those works marked wrth an 81628" cannot ve supplred —sowe of those works marked with an aster rsk of the Faserculs being out of stock BIBLIOTHECA INDICA. Sanska ८८ Serzes
*#Advarta Brahma Siddhi, Fase 2, 4 @ /10/ each Rs. 1 4 AdvaitachintS Kaustubha, Fase 1-3 @ /10/ each ., 1 14 *Aont Purina, Fase 6-14 @ /10/ each . 5 10 Aitaréya Brahmana, Vol I, Fase 1-5; Vol. 17 Fase 1-5; Vol JH,
Fase. 1-5, Vol. IV, Fase 1-8 @ /10/ earch ध ae 21 6 Aitereya Lochana 2 0
Anu Bhashya, Fase 2-5 @ /10/ each 8 Aphorisms of Sindilya, (English) Fase 1 @ 1/ 1 0 AstasBhasrik4 Prajhap%iamita, Fasc. 1-6 @ /10/ each : 3 42 «Atharvana Upanishad, Fase 4-5 @ /10/ each र । } 4 Atmatattayiveka, Fase I @ /10/ each ॥ 10 Acvavaidyaka, Fase 1-5 @ /10/ each , 4 “2 Avadana Kalpalata, (Sans. aud Tibetan) Vol 1, Fase 1-7; Vol 11 Pase,
1-7 @ 1/ each a 15 0 Balam Bhatti, Vol. IJ, Fase 1-2, Vol 2, Fase 1@ /10/ € =... os 1 14 Baudhayana S'rauta Stitra, Fase 1-3 Vol II, Fase 1-3 @ /10/ each ,,, $ 12 *Bhimati, Fasc 4-8 @ /10/ each ee <) Bhaitta Dipika Vol. I, Fase 1-6; Vol 2, Fase. 1, @ /10 each "== 4 6} Baudhyostatrasangraha ०, ss ie Be ay ` ई) Brhaddévata Fase 1-4 @ /10/each , , ४ os .. 2 8 Brhaddharma Purina Fasc 1-6 @ /10/ each oe ie. 12 Bodhiearyavatara of Cantideva, Fase 1-5 @ /10/ each ee oa: - ¢ Or Cantinatha Chanta, Fase 1-3 ४ 7 १५ Catadusani, Fase 1-2 (@ /10/ each oe | 4 Catalogue of Sanskiit Books and MSS, Fase 1-4 @ 2' each. a £ 0) Vatapatha Brahmana, Vol I, Fase 1-7, Wol Il, Fase I-35, Vel, Hi,
Fasc, 1-7 Vol 5, Fase. 1-4 @ /10/ each 7 . {14 A Ditto Vol. 6, Fasc. 1-3 @ 1/4/ each... ch wig. - 4) Ditto Vol. VIT, Fase 1-5 @ /10/ ,„ & ५?
CatasShasrik% Prajhapdramita Part, I, Fasc. {--14 @ /!0/ each wr & 1: *Caturvarga Chintimani, Vol. II, Fase. 1-25; Vol FIT. Part ft
Fasc. 1-18. Part I], Fase 1-10 Vol, [V, Fase. ]~6 @ /10) each ow. Ob 14 Ditto Vol, 4, Fase. 7-8, @ 1/4/ each .. ea we ५ Ditto Vol, 1V, Fase. 8-9 @ /10/ a6 ४ (9 | 4
Qlockavartika, (English) Fase 1-7 @1/d4/each . . “i ०० # 14 १४ Siitra of Apastamba, Fase. 1 -17 @ /10/ each = ,,, ॐ 1 Ditto वु; ana, Vol. J, Fase 1-73 Volk, VI, Base. 3 4,
Vol. III, Fase. 1-4 ; Vol 4, Fase, 1 @ /10/ each sbi 9D 7) Gri Bhashyam, Fa;c 1~3 @ /10/ each oe ॥ ,,. 1 1 Dana [पाक kaumudi, Fase 1--2 @ /10/ each ° we 4 4 Gadadhara Paddhati Kélasira Vol. 1, Fuse. 1-7 @7/10/ each... a. 4 G
Litto Ach&rasirah Vol, II, Fase. 1-4 @ /10/ each ... .,, 8 % Gobhiliya Gribya Sutra, Vol. 1 @ /10/ each a a sant 2 Ditto Vol. II. Fase. -2 @1/4/ each ioe re eee _ Soe er ५५ Parisista < vj ~ ~ ~. ~ 1४६0 & Sangraha ie +) Haralata ॥ परि प्रहण सं... , + £ 408 11
cannot be supplied —some
Karr apradiph Fase. I vee tee Terie शु गोः <. । rs | प्यास
Kala Viveka, Fase. 1-7 @ /10/ each... ; Aaa
Katantra, Fase 1-6 @ /12/ each Katha Sarit Sagara, (English) Faso, 1-14 @ 1/49 व््ारस्नच ~ TIO).
-*Kiirma Purana, Fasc. x~9 @ /10/ each ren cet ena Lalita-Vistara, ( English ) Fasc. 1-3@1/-each .., 4 aa oe 3 ए. 1-1 ५५ (10/ each | aa ¢
and-bhaisya-pradipddydta, Vol. }, Fasc. 1~9 “129 ”
Faso 1-10@ /10/ each ’ a
Diifo Vol IV, fase. 1 @ 1/4 ios ` = 3 , पध पप्र Saneraha, Fasc. {-3 @ /10/ each अ Posts, feacis fas 2 ete ६ ” }
1 aki 1 „~ | 8 Pe क 4)
= तत््वचिन्तामिः |
प्रत्यक्तोपजोवकत्वात प्रत्य्लानन्तरं बहवादिसम्मतत्वादपमानात प्राग- नमानं निरूष्यते। `
श्रनुमानदोधितिः। ओं नमः सव्वभूतानि विष्टभ्य परितिषठते |
अखण्डानन्दवोधाय FUT परमात्मने ॥ १ ॥ पूर्व्वा परग्रन्यै कबाक्यताप्रतिपत्तये शिष्यानाम॑ब- धानाय च सङ्तिं प्रदरथयन्ननुमाननिरूपगं प्रतिजा- नौते vaafaante | दीधितिप्रसारिरौ। खौगरेशयनम, परदेवताये नमः। विष्ठभ्येति। a च॑
fasa: संयोगविशेषः सच श्राकाशेन ad नास्तोति कथ- मेतदिति वाच्यम् । तत्पदेन (१) सहकारिललस्यैव विवक्षणात्!
गरी कणि णणाीरगणीषीधषिषिषि षि
(१) विषटम्भपदेनेयधथः, तथाच जगब््ि्नाय, सद्रसग्याये सर्बमरूतानि सहलत्या- यस्यितायेत्यथेः |
२ प्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
अचोपजीव्यो पजीवकभावः फलतः स्वरूपत प्रयक्चषफलसख्यानुमिचयनुव्यवसायादैरनुमिल्यपजौव कत ऽपि न सर्व्वाः प्रलन्लप्रमितयस्तथा |
खयमेव विभ्वन्तरनिरासात् at; saw: ईश्वरे खयमेव निलयसुखव्यवसापनात् एतदुक्तम् | ननु ara fe निरूप्यम् तदुपनिबन्धश्च मूले व्यथः इत्यत श्राह Tafa
तथाच सङ्गति (९, sat तथा चैकवाक्यतानुमान- मित्यथः (२)। ननु {शन्तावदेकवाक्यत्वम् । न तावत् विशि- टेकाथान्वयबोघजनकत्वम् | प्रहत एव तदभावात् नापि तदेक- तात्मयकलं, विभिब्रतात्मथकैऽपि प्रसङ्गादिसङ्तिखत्वादित्यत श्राह शिष्यानामवधघानायेति प्रत्यक्तेति तु लिखनं रमविजम्भित- भेव, AVA (२) श्रकारासच्छात् प्रत्यत्तवित्यादोत्येव पाठ: साधु; । Raa सखरसम्बलितस्येव लिखनयोग्यलादिति | फलत इति । फलयोरुपजोव्यो पजौवकभाव एव प्रमानयोरपि जिन्नासायाम्परम्मरोपयुक्त इति नाथंन्तरमिति |
साक्ाज्जिज्नासोपयुक्तमाह qweua दति श्तुमित्यमु- व्यवसायादृरिति लोकिकप्रत्यक्े विषयस्य कारणत्वादिति
नि ter etna itnefe ors. turtnhtnatesme-aif-rwpebansissateeeapstap tiene
ey ett ty Lag ie laren eel eR i i meal A Arty bap rari 1,
(१) सङ्गतिसदथे प्रतिपादकत्वमेवात्र सङ्गतिपदेन खाद्यं रकवाक्यत्वस्य खन्ध एव Sw: |
(२) अनुसानन्ः प्र्च्तसन्येकवाक्यतावान् तत्मतिषाद्यार्ं सङ्गदिमररषप्रसि- पाटकत्वारिव्येवं छूपमलुमानम् ।
द) Wea Tare: |
अनुमितिखक्तणम् | 2
अनुमितयस्तु सर्व्वाः aaa we वा व्याप्रादिप्रल्यक्तोपजौवका ।, पुरसछतश्वायसुपजीवक- AICHE: |
यद्यपि सकलमेव प्रलयद्धफलस्रुपरजौवल्यदृष्टजननौं
EC णि nt}
भावः। भादिपदेनाजुमित्यासमकविरेषणक्तानजन्यविश्टवैशिध्य- प्रत्यक्तं संग्टषोतम् |
ननु प्रमिति विभाजकषम्यसामानाधिकररघेनापि उप- जोव्योपजोवकमावोऽनुभितिप्रत्यक्योः सम्भवत्येव । स एव कथं Wied इत्यत are ytena इति। अयं तदश्यावच्छिन्नः समयः सङ्तः, तत्परिच्छेदिकानुभितिसं इदं पदमतशतं ्रसतिहठच्यन्तरे हद स्तत प्रयुज्यमानलादिल्यादिरूपा । मलतंत्तव्यतापरिच्छेदिका च ददं मत्कत्तव्यं, aafi विना see सति मदिष्टसाधन- walfearfeeat, णवमादिपदादिष्टसाघधनतानुसितिरपि (१) बोध्याः, ननु तथापि प्रमिति विभाजकोपाध्यवच्छेटेन नोपजोव- कता, प्रसिति विभाजकोपाषैः प्रत्यक्त्वस्य ईष्वरन्नानहत्तिवात्, तथाच क पुरस्कार इत्यत आह ईर्खप्रत्यच्मिति तथाच प्रसिति विभाजकोपाध्यवच्छटेन नोपनौवकता, किन्तु फलतावच्छेदका- वच्छेदेन, तच्च जन्य प्र्यत्तत्वभमेव इति भावः । दृष्टदारेति । ` यद्यपि अटष्टजनकमपि दृष्टद्ारकमेव तथापि ट्ट
(१) यागोमदिष्टसाघन. मादशाधिकारिप्रवत्तेकप्रमाणशब्ट्वोधितकतेष्यता- कत्वात् दव्येवसिष्टसाघनत्वालुानसम्।
8 अनुमानदोधितिप्रसारियां
समयमत्कत्तव्यतादिपरिक्छैदिकामनुमितिम् दप्वर- yaaa न फलं तथापि दृष्टद्ारकमिह तथात्वमा- द्रणोयम् ।
दूतरस्थाबिनिगस्यत्वात्, सबव्वञ्चानुमितिकरण- मिन्द्रियापेच्तोत्पत्तिकम्। अनुमितिं भावयतोऽपौ- प्रज्ञानस्य तत्करणतानिर्व्वाहकप्रल्यासत्तिषिरदेण तथात्वात् |
मात्र) STH तात्पय्यं, इतरस्य दृष्टादृटसाधारणस्य फलता वच्छे द कावच्छित्रसुपजोव्योपजोवकभावं युरस्छत्यखरूपतस्तमाह सत्वे fafa safatafeante | प्रत्यासत्तिः फलसामानाधिकरररूपा, TAMA अकरणत्वात्, ननु प्रमितिकरणं प्रमाणम्, ay खरूप- योग्यं न च सब्बे खरूपयोग्ये फलसम्बन्धो ख ग्यते, भ्र स्यद् णडा- टौनामतथाल्ात्, किञ्च फलसामानाधिकरखमपि परामशएवा पेक्णोयम् | अन्यधा एकस्य पंसः परामशेसच्चेऽन्यस्य परामभ- विधुरस्य व्यासिन्नानवतोऽनुमित्यापत्तः, तथाच तता(२)वश्यकत्व करणेऽपि तत् (३) कुतो निैशनोयम् इति चेत्र, ईभ्लरन्नानस्य
(१) नतु searqercaafa ऋअदष्टाद्वारकरषेमति seatca acafay प्रत्च्तखापि संस््ारद््पादषण्हाराव्याप्रिखरणदूणयचुमानोप्जोव्यत्वाटिति चन्र अद्र ट शब्द्ख धम्माधम्भ परत्वात् |
(२) परामश।
(९) सासा माभिक्ररण्यम् |
अनुमितिलच्णम् | ५
aa पुनरिन्द्रियं नानुमानाधीनजन्म मनः्वण-
योरजन्यत्वात् । ECE वा तधात्वमादरणौयम् । न चोत्पत्ति- मदपौन्द्रियं दष्टदारकमनुमानमपेचते |
यो यमम नियममाह यकद
श्रनुमितिं प्रति तधा कारणत्वाभावात्, उपादटानप्रत्यक्त्वेनेव तस्य कारणत्वात्, waa तस्य नित्यस्य aa फलावश्यम्भावा- पत्तेः, न Qada ज्ञानं फलोपहितमेवेति are, कारणता- निरव्बाहकसम्बन्धेन फलानुपडितत्वात्, ततर व्याप्नौ तथेव निवेशात्, ्रन्यथाऽनियमापत्तः |
न च कारणतायां सामानाधिकरण्यं न निविष्ट, इति वायं, येन सम्बन्धेन ग्राहकान्वयव्यतिरेकौ तेन सम्बन्धेन कारणत्व कल्पनस्यैवो चि तल्वात्, अन्यथा भ्रतिप्रसङ्गात्, तच्च सामानाधि- करण्येनेति fen, सामानाधिकरण्येन फलोपहितखरूपस्येव उपजोव्यो पजौवक भावः | जलपरमाणौ ASAT तथा व्याप रनङगोकारात्, श्रप्रयोजकत्वादित्ययेभावनिरूपणसिति कित्, फलायोगग्यवच्छित्रं कारणं करणमिति मतावष्टम्भेनेदमित्यपरे, खमे नित्यस्य इत्यादिव्याप्रेरप्रयोजकत्वमभिप्रेलय राह ert वेति, तथा चादृष्टादारकप्रमाणतावच्छंद क-सामानाधि कर ण्यनोप- जोव्योपजोवकभावः wad पुरस्कत दति भावः। उत्पत्ति मदपौति। तथा चेन्द्रियिलसामानाधिकरण्येन तथोपरजौवकलं प्रकते नास्तोति भावः, न चानुमितिकरण्स्येश्वरन्नानस्य इन्द्रि
& श्रनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
अधो पजीव्यं निरूप्येवोपजीवकं निरूप्यत इति न नियमः कचित् काय्य निरूप्यापि कारणनिरूपणात् इति चेत् किञ्चातः न fe सङ्तरनन्तराभिधानव्याप्या, अ[नन्तर्य्याभिघान-प्रयोजक-जिन्नासा-जनन्ञान-विषयो aa: सङ्तिः |
जायते च Aa कारणे बा ज्ञाते कार्यात्वस्य कारणत्वस्य वा ज्ञानात् किमस्य कारणं कायम्बेति जिन्नासा अतएव तयोदहंयोरेव सङ्तित्वम् |
यादिकं प्रत्यपजौवकत्वेन प्रत्यक्तकरणेऽपि श्रटृष्टाहारकोपजोवक- त्वस्वात्, एतदप्यनुमानसाधारणमिति are, अदृष्टादारक- पदेनैव वारणात्, तद्थेखच तस्ननकादटृष्टाजनकत्वे सति तस्जनकल्वं म चेखरन्नानस्य काय्यमात्रजनकस्यैतदस्तौति भावः, aa यत्र॒ सङ्तिस्तत तव्रानन्तराधिधानम्, तथा चोप- Samana सङ्गतिः ¦
तच्चानुमानदहच्येव इति सूल एव सुव्यक्तं श्रतएव तथेव व्यवस्थापितं युरसछत इत्यादिना इति भ्रमं निराकर्तं भूमि- कामारचयति श्रथति, अरानन्तव्येति । आनन्तय्याभिधानप्रयो- जिका या जिन्नासातञ्जनकं ara तदिषयो योऽथः सा सङ्गतिरित्यथः। सङ्तिन्नानस्य जिन्नासाजनकलत्वन्त॒ श्रन्वय- व्यतिरेकाभ्यां सप्मतिपक्तवदित्यवधेयं, काथसामान्यन्नानाकाय्य-
अनुमितिल्तणम् | ©
इत्यञ्चोपजो बकतायास्तुल्यत्वेऽपि न चतिरिति मन्तव्यम् । लाघवायावेवोपमानस्य सङ्गतिं प्रदर्शयति बहवादौति। सुप्रसिदइतया निरसनौयाल्यवादिविप्रति- पत्तिकतवेन सुप्रतिपदतया चानुमान एव व्यत्पित्सोः प्रथमं जिज्ञासा नोपमानेऽप्रसिडत्वात् निरसनौयबद्-
जानान कनन
विशेषे जिन्नासा तया च गुरुणानिरूप्यत इति जिज्ञासायां श्रानन्त व्यांभिघानप्रयोजकत्वं, घटादिजिन्नासाजनकसामान्यन्नानविषये- ऽथे अ्रतिव्याप्धिवारणायप्रयोजकान्तं, यदयपि प्रक्रतजिन्नासाया रपि उपायेच्चछात्वं अतस्तञ्जनकेषटटसाधनताक्नामविषये इष्टसाधनत्वे द्लयमप्यतिव्याभिः, तथापि तादणजिन्नासात्रावच्छिव्रकाय्यता- निरूपितकारणताशालित्रमिह बोध्यं तादृगजिन्नासालावच्छछिव्र- aq ताटटशजिन्नासालानतिरिक्त्रत्िधग्मावच्छित्रले, भतस्ताटथ- जिज्नासल्स्य काय्य॑तानवच्छेदकलत्वेऽपि न क्षतिः, न च विशिष्ट agfaucanen भतिव्यासिः तथा कारणतायाः विषयता- सम्बन्पेनावच्छेदकतापय्थाष्यधि करणत्वस्य विवक्तितत्वात् हेत्वाभास- AATTT |
इलयच्चेति asacaaafamararmas चेत्य्धः, तथाच Tae उपजौव्यवदुपजौोवकत्रमपि वत्तेतां, a चैतावतापि afafcfa भावः। अतएव तदश्रादच्छिन्रोपजोवकल्पुरस्कारे विवादेपि न दोषः, परन्तु प्राचोनविचारसु मूलमनुरुबेपवेति ध्येयम् ¦ लाघवाय तात्पव्यललाघवाय-निरसनोयाल्यवादि-विप्रति-
ट अमुमानदौधितिप्रसारिण्यां
वादिविप्रतिपत्तिकतवेनातिद्रूडत्वाच्च ओत्यगिवीं रोतिमनुसद्धयदं तेन कस्यचिद् रू प्रथमं जिन्नासोदये- ऽपि न afa:| तधाचावसरसङ्ल्योपरमाननिरूपणमिति भावः यथा चावसरस्य APTA तथा व्यक्तमाकरे | षरब्टान्तरसमयग्राहकं सप्रहत्िनिमित्तकत्वबोधकं सामान्यतो दष्टमन्ततोऽदृष्टजनकप्रहत्तौपयिकञ्ानु- मानमपेच्यते निखिलमेवोपमानमितोहापि उपजौव- कत्वमेव सङ्तिरिति केचित्| सम्भवति चेह निरूपण-
पत्तिकल्रेनेति सुप्रतिपद तायां fq: एवमुत्तरत्र, ननु प्रतिबन्धकौ- भरूतजिन्नासानिठत्तिरवसरः, सा च खरूपसत्थेव उपयुज्यते प्रति- वन्धकाभावलतयात् तथाच तत्र लच्तणभव्याप्रभित्यत wie यथाचति आकरे इति प्रतिवन्धकौभ्रूतजिन्नासानिदन्तौ सत्थं वक्तव्यल- sates जिन्नासाजायते इति तस्यैव arfad इति प्राचोनेरभि- धानादिति श्रतएव “विरम्यत,” इति ग्रन्यादिपरिसमाप्तौ तेरभि- waa दति, जिक्नासिताधेभौघ्रत्मवसर इत्यपि afar एवं प्रसङ्गोपि उपेक्ानषत्वादिकभेव सङ्गतिरिति ध्येयम् । विचारसु श्रनुमानालोकप्रसाररिणयामनुसम्यः |
शब्दान्तरेति उपभितिविषयोभूतभिन्नस्येत्यथेः, उपमिति- विषयोभरूतस्य तु आदह सप्रह्तिनिमित्तकमिति, गवयपदं स प्रहत्तिनिमित्तकं साधुपदत्वात् दल्याकारकमित्यथः, सर्वत्रा
अनुमितिल्तणम् j >
योरपि कायकारणभावः, अथ तत्यृव्व कमिलयादिसु त तत्पव्व कत्वेनानुमाननिरूपणात् तच्छब्देन व्याप्रादि- प्रयक्षपरामशादचापि सहचारप्रल्यक्चजन्यत्वादिना ततिरूपणात् तस्य च प्रयन्निरूपणाधीनत्वात् | एवसुपमानभिन्नत्वेनानुमाननिरूपणशमपि अनुमाना- पे्मिति aaa: | तच लच्चणशसखरूपप्रामाण्ादिमि- रनुमाने निरूपरौये करणस्य क्रियाभेदभिन्नमूत्तिक- तया, क्रियालक्षणपृव्वंकं THATATS ॥११॥
अन्तत इति केचिदिव्यखखरसोद्धावनं ` तदौोजन्तु बडवादिसन्मत- लादिति ईत्वसङ्गतिः ननु प्रत्यक्तानुमानयोः सङ्त्यभिधानेऽपि तत्रिरूपण्योः पौर्व्वापथनियमे किमपि प्रयोजकं नोक्तमित्यत ate waafa चेति एवं निरूपण्योरपि कायकारणभावः agfaqeat नो शङ्कितो येनाधन्तरमाशङ्यतेति ध्येयं, aq करणनिरूपण एव क्रियाया अपेति न युक्तम् अन्यथापि तबविरूपणसम्थवादित्यत आदह लच्षण्सखरूपेति लकणं तत्कारण- मित्यादिना खरूपं तच्चेत्यादिना प्रामाखम् अधेव्यादिना एषु सव्वेष्वनुभित्यपैचेति ara: |
अनुमानं निरूप्यत इति मूलस्यानुमानविशेव्यकान्वयवोध- जनकत्वात्तस्येव तत्पदेन GUAM: इति तयैव व्याचष्टे तत्रेति ।
निरूपणीये इति सति सप्तमो विशेषणस्य निरूपणस्य विषय-
म्
१० अनुमानटोधितिप्रसारिण्यां
तच व्या्धिविशिषटपक्तधस्यतान्नान- जनप्रन्नानमनृमितिस्त्करखमन् ` मानम्
arta aa व्या्धिविविष्टलयक्तघभ्त-सामा- नाधिकरण्यादगाहिन्ञानजन्यत्वमथः कर््मधारयोत्तर- भावप्रलययश्य पदाथेतावच्छेदकदयसामानाधिकरश्य- वचनत्वात् ॥ १२॥
तयाःअनुमित्याघारत्वात् आघारसप्तमोयमतो न प्रथमान्तान्वय- विरोध इत्यपि कित् ॥ ११॥
कश्मघारयेति कछत्तबितसमासेभ्यः सम्बन्धावगमः त-तल्भ्या- fafa काव्यायनवचनादिलति भावः ननु भावप्रत्ययस्य समानाधि- करणत्वन तत्तत्पदटाघेतावच्छेदकदयसमानाधिकरण्त्वेन वा शक्तिः, wa नोलत्वोत्पलत्नयोरेव लक्षणागौरवात् नोलोत्पल- पदा दमेदान्वयानुभवापलापापाताच्च, हिते! अनन्तश्क्ति- कल्यनाप्रसङ्गगत्, केवलघटत्वादौ च पघक्शक्तिकल्यनम् । नोल- घटोयनोलल्वघटत्सामानाधिकर्यं इत्याकारकानुभवाङ्गोकारे च अनुभवविरोधः, इल्येकटेशान्वयविरोघश्चेति, मैवं केवलघटलत्- मिल्यादौ भावप्रत्ययस्य ARTA एव Wa: प्रकताथलाभात् तत्र हि घटेतराघ्ठस्तिले सति सकलघटत्र स्तित्वप्रकारेण घटत्वसुपस्याम्यते,
श्मनुभितिलच्लणम् | १९१
ज्ानपटोपसन्धानेन च वाधितासाघारणतज्- SAMA AAAS AMAA CATS: । तन्न परा- aaa नियमतो व्याक्चिवैशिष्टयादि सामानाधिकरण्य ग्रहे मानाभावात् । AAA च तदिषयकत्वेनाईतु- त्वात्, सम्बलसम्बन्धाग्रडेऽपि विशिष्टन्नानत्दस्योप- पादि तत्वात् ॥ १२
तत्र च प्रक्षतित एव घटस्य लाभः satrafuafaareraa भाव-
प्रयस्य शक्तिः तचापि इतरः रत्तित्वमभावश्चाधः अन्यथा इतर हत्तिल्लाभावस्य बत्तित्वाभावपय्येवसन्नतया (१) घटत्वादौ तद्योधा प्रसङ्गात्, एवं इतरहत्तितयोः सम्बन्धस्य शक्यते गौरवाच । अस्मन्मते तु वाक्यायथेमयादयैव तल्लाभात् तथाच wRasfa नौील- घटेतराव्रसित्वादिनेवान्वयबोधः, न च रामानाधिकरखवचन- लादिति ग्रन्यविरोधः नौलघटत्वस्येव विवक्तितिविषेकेन नोलत्व- घटल्रसामानाधिकरण्यरूपत्वात् ॥ 22 ॥
a च नोलघटत्वमितिश्रब्दात् नोलकम्बुग्रोवादिमश्छलबोधः स्यात्, सकलतदुत्तितं इत्यत्र तत्तत्समभिव्याहृताहत्तिलविशेषण- तयेव afacrara नियमत इति
aifatatuvaiaaa तद्भानेऽपि व्याप्यवानित्यत्त सुतरां तदभावः | ननु तथा Sada aa मानं इत्यत आह गौरबेनेति |
(१) समनियवत्वेनेतरदत्तित्वाभाव्ख इत्तित्वाभावादनतिरिक्तत्वाटिति
भावः |
९२ अनुमानदोधितिप्रसारि्यां
was च तादटृशसामानाधिकरण्याप्रसिद्धा- तजक्रानासम्धवात् असत्ख्यातिनिरासात् अवान्तर वाक्याधायोग्यल्निर्खये महावाक्धाणन्नानानुदयात्, विषाणे शश्सम्बन्धाभावनिणयदशायां शशविषाण-
+ 6 ~ ~ 0 जन्यमिदं का्युकसित्ाःडिशब्दं शाब्दवुचब्रह्मणापि दुरूपपादत्वात् | >
न च प्रमाणप्रस्तावात् waa लच्या यदि च सन्दिश्धपरामभादपि म्रान्तानुमिति तदाचरमन्नान- पदं प्रमापरमिति बाच्यं अव्याप्यापक्तधम्मयोस्त्छाव- गाडहिनापरामशन जनितायां वस्तुतः साध्यवत् पन्नाव- माहितया प्रमायालव्यापैः । fasiufea-dfe कभान्- निरासेनाशिकभ्चमत्वस्याप्ययोगात् ॥ १४॥
ननु माभूत् तथा हेतुता मानं किन्तु विशथिष्टज्ञानान्यधानुपपन्तिरेव मानं भविष्यतोत्यत आह समस्बन्धसम्बन्धाग्रह इति उपपादितला- दिति॥ १२॥
भवतामपि सम्बन्धसम्बन्धविषये तथेतर सम्ूद्ालम्बनवैलचण्येऽपि सम्बन्धसम्बन्धविषयकसमूहालम्बनतोऽविषवे कतादवसख्यं sat विष- यस्य ज्नानयोव्विशिष्टन्नाने प्रकारतासमस्बन्धः समूहालम्बने च , विशेष्यता ख्यः सम्बन्धो मेदक इति, नन्वसदेव सामानाधिकरणं तत प्रसिदं इत्यत are श्रसत्ख्यातिनिरासादिति, ननु प्रतीत स्य
्रनुमितिलचरम् | १३
द्र तादटशन्नानजन्यत्वस्यातिप्रसञ्जकत्वात् अत- एव व्याध्रिषि शिष्टे पक्तधम्म॑ता तज्ञानं वा इत्यादिकः- मपास्तम् । व्याश्तिविशिष्टञ्च परक्चघम्म्ञेति setae गात् व्या्चिविशिष्टत्वपक्ञधम्बरत्दाउगादिनज्ञानजन्यलवं लभ्यते पटा्धयोरमेदेऽपि पदाथंतावच्छैदकभेदेनेव प्रमाणप्रमेयेल्यदिसु्े AI च न्द्रस्य च दशनात् ॥ १५ ॥
तत्र बाधेऽपि ज्ञानपय्येन्तस्य तत्रावाध एव इत्यत श्राह अरवान्तरेति wala तथाच ज्ञानपदं प्रमापरमिति भावः, यदि चति गन्ध- प्रामभावावच्छिन्नो घटो गन्धवान् दत्यादावित्यधेः, उपाध्यायमते सामानाधिकरखनवानुभितिरिति यदि saa व्याप्येति धूलि- पटलधुमादावित्यथेः ननु तस्याः ्रपि अनुभितेलिंद्गवत््वांे aad इत्यत अह लिङ्गो पितेति il १४॥
अतिप्रसञ् कत्वा fa; मनु warafam तादहशविशिष्ट- न्नञानरूपतल्स्य परामश्त्स्य ई्वरन्नाने Weary एव तस्य सन्मातरा- वलम्बत्वात् तत्कवथमतिप्रसङ्ग इति चेत्र सदनुमिति खलोयपरा- wae ईष्वरन्नानसाधारणतया asta ज्ञानमात्र एव afa- प्रसङ्ग सम्भवात् अ्रतणएवेति यत एव प्रथमानुमित्यव्याभिः wa एव दूत्यः । पदटाथेतावच्छेदकमेटेनेति aq नौलघटयोरित्यत् arial करुचान्ेति न arasfafa aa बाधात् नापि afaata-
१४ अनुमानदटोधितिप्रसारिणां
पदार्थदयामेदबोधकाच् क्धधारयाहगदाह्दोदासो- नपदार्धदयवोधजनकत्वेनैव इन्द्रस्य मेदात्। व्यात्ि- विशिष्टपदस्य धरखपरतया वा व्याभिवेशिष्टयपक्लधम्भ- तयोर्लाभात् | न चेव मालोकोवह्किव्याप्यो धूमवान् gaa इति ज्ञानजन्धेऽतिप्रसङ्गः एकच तदुभयावगाहि- स्वस्य उक्तत्वादिति केचित् तदप्यसत् एवमपिधूमोवहि- व्याप्यो द्रव्यं पव्वं तद्वत्ति इति ज्ञानजन्येऽतिप्रसङ्गात् एकरूपेण (१) तदुभयावगादहित्वोक्तौ च मीमां सक-
re जानि ०५०५ भा श न कन = 1 म यानन 19 मण्मगकरकनि
च्छेटकयोः पटाधेतावच्छेदकत्वेन तचाकाड्ाविरदहात् दिवचनमच साधताधमिति चेत् afe कश्चघारय एवाङ्गोक्रियतां, किमथे दन्दस्य पटाथं तावच्छेदकपर्ययन्तानुधावनमिति, मैवं पदजन्यपदाथं- प्रतोतिविशेरूपस्य पदाधेस्य मेदापेच्यापदजन्यप्रतोतिविषय- az एव दन्दः Ht लाघवात् waaay दिवचनाननु- शासना एवञ्च घटा इत्यतापि इन्दो न दुघेटस्ततर विशेष्यमेदात् प्रकते तु प्रकारभेदादिति प्रमाणप्रमेेत्यादि दितं तेन समं यथाश्युते इन्दानुपपत्तिद्र्टव्या ॥ १५॥
aq कारमधारथस्यल्ेऽपि इन्दस्य विषयसत्वे waa: पथक् किमधेमङ्ोक्रियत इत्यत आद कञ्यधारयादिति
[पा arene nd at eee a eee) 009001० 101 1 0099) क 1 Ee क 7 Nt. 1 पवी
(१) नन्वेकधम्म बरच्छिन्नधम्दरिरय॒भवावगाह्ित्वविवच्षणात् न धमो बहि ary द्रव्यं wsefa इति न्नानजन्खेऽतिप्रसङ्क cara are एकदूपेखे ति |
पअ्रनुमितिलक्तणम् । १५
मतानुप्रबेशात्। मिघस्तद्भयोपश्चेषावगाहित्वस्य च
परामर्शाऽव्यापकत्वात् ॥ १६ ॥ न च तदुभयविषयत्नियतघम्धावच्छिव्रिकारणता-
प्रतियोगिककाय्यं ताशालित्वमर्थः ॥ १७ ॥
तथाचानुभवभेद एव उभयोः परस्परं मेदकः इत्यध; नन्वकस्मिन्नेव aq चेत्रत्रतस्सम्बन्धानां पटजन्यप्रतिपत्तिविषयाणां ae कथं न इन्दः इत्यत are व्याप्िविशिष्टपदस्येति मोर्मांसकमतेति व्याप्य वानिति शाब्द्परामश्ेखलोयानुमित्यव्यास्िरित्यधंः । (१) दितीयं ua दूषयति faa इति तदुभयेति व्या्तिविशिष्टत्वपत्तधन्चलो- WIAA उपञ्चषः सम्बन्धः अव्यापकलत्ादिति arfafafavar- नित्यादौ कदटाचित्तदङ्गोकारेऽपि व्याप्यवानित्यादो सुतरामभावा- दित्यथेः ॥ १६ ॥
न च aguafa प्रक्ञतपरामशेलस्य तदुभयविषयतव्याप्य- त्वादद्धिव्याप्योधूमो द्रव्यं पव्वतहत्ति इत्यादौ च vad प्रति विषयत्वेन कदाचिजन्नानप्रतयत्तं प्रति ज्नानलादिनोभययापिं तदुभयविषत्वव्याप्यल्लाभावादित्यधेः |
न च त्मत्यत्ते तच्वेनापि कारणत्वं तच्च तद्भयविषयत्वनियत- मसिव्यव्यात्चितादावख्यमिति वाचं fanaa विषयस्य विशेषरूपेण कारणतायां मानाभावादिति तात्पयात् ॥ १७ ॥
(१) मोमांसकययावद्किव्याप्यवानयं serfe व्याप्यतावच्छेट्कानवगाह्िपरा- मशाट्चुभितिरप्रलप्यते तण्ेवाचुमित्यपलापो न्यायमतेपि खाति ara: |
१६ श्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
पक्षधर तापदोपादानवेयध्यात्। atfafafire aqua यत्यच्तधम्भतान्नानं तच्जन्यमिति तु स्यात् । यदपि अवापि इन्धनसमानाधिकरणाभाव- प्रतियोगितानवक्छेद कवङ्कित्वावच्छिन्रसमानाधिकरणे- ननवानिल्यादि परामशजन्येऽतिव्यापिः अखण्डव्यापर- रप्रसिदैः, रमानुमितेलंच्यत्वे अवाकाशमात्मन इत्यादी सुतरां तथा, तथापि तावत्पदार्थानां तथाविधपरस्यरो- पञ्च षावगाहिलमावं विवक्षितम् ॥ १८ ॥ न च व्यतिरेकिन्यव्याप्तिः, व्यभिचारधीौविरोधि- धौविषयत्वेनान्वयव्यतिरेकव्याप्तोरनुगमात्, भवति
[मीणा
पक्तधरखयतेति, न च व्यात्भिविषयल्स्य वेयथ्यमेव किमिति नोदङ्धितं, wae पच्चदठत्तित्रपरतथा साधारणधस्मव- ष िन्नानादिजन्यसंशयादावतिप्रसङ्गात्, न चेवमपि व्यासिन्नान- प्रत्यक्तेऽतिव्यासिरुक्तदेति भावः । सुतरामिति, श्रात्नोऽधि- करणाभावादिति भावः, तावत्पदाधोनां व्याभिघटकपदा्थेनां तथा विधेति airfare यस्य ue येन येन सम्बन्परेन यत्र यतर विशेषणत्वं तेन तेन तत्र तथात्वावगादहदित्वमित्यथेः, तच्चाधिकरणे साघधनौयलं तादटशाधिकरणौयत्वं त्तौ हत्तोयत्वमभावे ताहया- भावोयलं प्रतियोगितायामित्याकारकमिति ध्येयम् ॥ १८ ॥
नच व्यतिरेकिशेति aa पक्तधन्तांओे साध्याभाव-व्यापका-
अनुमितिलकत्तषणम् । १७
हि धूमसमानाधिकरणाव्यन्ताभावाप्रतियोगिवङ्किस- मानाधिकरणधूमत्वे बह्ञयभावव्याप्रकोभूताभावप्रति- योगित्वे बा wea नियमतो बङ्धिव्यभिचारधोभिरोघः, तथाविधधूमसभानाधिकरणत्वादिकन्तु न तथा, रासः भादौ तद्हेऽपि व्यभिचारग्रहात् व्यतिरेकसहचारेणा- न्वयव्यापिग्रहणाश्यनाद्वा ॥ ee ॥
न च भ्रमसंशयोत्तरप्रलक्तं प्रति विश्चेषदशनस्य
भावप्रतियोगित्वस्य प्रकारत्वादिव्यथेः ; ननु वज्कयत्यन्ताभाव- वहत्तिधूम इति व्यभिचारधोविरोधिनि धूमसमानाधिकरणा- त्यन्ताभावाप्रतियोगिवह्किसमानाधिरणधुमसमानाधिकरणरासमभ- वानितिज्नाने उक्तरूपसलत्वात् तच्जन्य प्रत्यक्तेऽतिव्या्िरित्यत are aatfaafa न तथेति न पत्तघर्मतांये व्यभिचारपौविरोधिधौ- विषयः, रासभादाविति Wa व्यभिचारविरोधेऽपि प्रक्तधन्धता- शालिनि रासभे व्यभिचाराविरोघधाटिति ara: |
नतु हेतुसमानाधिकरणेत्याद्यन्वयव्याप्तेरेव व्यभिचारविरोधित विवादः कथं व्यतिरेकव्याप्तौ, किञ्च धूमसमानाधिकरणात्यन्ता- भावाप्रतियो गिवड्किठत्तिवाच्यत्ववद्ूमवानिति त्नानजन्यऽनुव्यव- सायेऽतिव्याभिः तस्य पत्तधताओे व्यभिचारघोविरोषिलात्, सामानाधिकरणयाविषयत्रन च श्रनुमिल्यजनकल्वादित्यरुचैराद व्यतिरेकसदचारेशेति ॥ 2c ॥
द्
१८ ्नुमानदिधोतिप्रसारिणया
इतुतामते तचातिव्या्तिः, तधाविधनिश्चयत्वेन तशय हेतुताया विवक्नितत्वात्, विशेषदशेनस्य च भरमाविो- पित्वेन त्वमिल्युक्तलात् । अतएव लिङ्वत्वादि लक्न- शातिरेशवाक्यायन्नानजन्योपमितो नातिव्याप्तिः तधा- विधवाक्याधप्रतिसन्ानेन च तस्य इतुतात् ॥ २० ॥
न च उपनयाथंन्नानजन्यन्यायाथनज्ञाने, तच्छब्देन शङ्तितशब्दान्तरेण वा व्याप्यादिविशिष्टोपश्िति- दाराजनिते शाब्दबोधेऽतिव्याप्निः । व्युत्पाद्यिष्यते डि महावाक्याथनज्ञानस्यावान्तरवाक्चार्धधौजन्यत्वं तदादेश्च विशेषरूपेणोप्यापकत्वसिति वाच्यं ततातिरिक्तश्य waaay कारणतावच्छेदकेऽनुप्रवेशात् निश्चय- त्वस्याप्रवेणाच्च ॥ २१ ॥
डेतुतामत इति मिश्मत इत्यथः उपाध्यायमते विशेष- दशैनस्योत्तजकत्वात्, खमते तु यत्कोरिव्याप्यदयंनं तस्य तदभाव- कोटिवाघकत्वात् इत्युक्तत्वादिति भिश्ररिलयुक्तत्वादिति ara: | संशये सति व्यावर्तकधश्चटशने वा श्रन्धकारस्थलोयघटादि- संशयोत्तरमालोकादिस्षमवधाने वा एवं AEA गन्धसंश्यानन्तरं तेलादिसमवधाने वा WIAA व हेतुमिति, तथा विध्रेति भ्रतिरेणवाक्या्थन्नानलत्वनेत्यथे; ॥ २० ॥
न्यायेति प्राचौनमतेनेदम् wad तु न्यायेन विखिटवेशिच्च-
श्रनुमितिलकत्तणम् | १९
a च तथापि तत्तदिशिष्टवेशिष्टयज्ञानं प्रति तदिशेषणतावच्छेद कप्रकारकनिश्चयत्वेन ईहतुलात्, ताटशशाब्दबोक् UGA च अतिव्यापिः, दण्डो रक्तो न वेति संशये रक्लदटण्डवानयम् इति ज्ञानानुदयादिति बाच्यम् ॥ २२ ॥
न्नानाजननादृपनयनिगमनाभ्यां जनिते are अतिव्याप्षिर्बोध्या, ननु ग्रन्यकारमते महावाक्याघन्ञानं प्रति श्रवान्तरवाक्याथेन्नानं न कारणमित्यत राह तच्छब्देनेति, ननु प्राचौनमते बुद्धिस्थत्व- प्रकारेणेवान्वयबोधः विशेषप्रकारेणान्वयबोघसु प्रयलसाध्यः,. इत्यत wie सङ्कतितेति पदजन्यलवस्येति बन्धपदशितकलायाद्यप- स्थितेव्वीरणाय तस्यावश्यं वाच्यत्वादिति ua) ननु पदज्ञानं कारणं पदटाथेन्नानं व्यापारः पटपदाथंज्ञानयोख यस्येति पदज्ञानस्य स्मरण एव जनकत्वात्, तस्य च संशया नात्मकत्वेन ज्ञानत्वस्यैव समुचितत्वादिति भावः ॥२१॥
शब्दबोध इति ye खण्डवाक्याधन्नानत्वावच्छिन्नरेतुता- मादायातिव्याभिदृत्ता इदानीं तु प्रत्यक्तादिसाधारणतत्तदिशष्- रता वच्छेदकप्रकारकह्तुतामादाय इति विर्रषः। एवसुप- भितावपि बोध्यं aa विवादय इति न लिखितं, दण्डो tal a वेति, sauna: विशिष्टवेशिष्यज्ञानन्तावद्िशेषणमिति न्यायेन विशस्य वैश्यमिति न्यायेन विशिष्टवेशिष्यमिति न्यायेन वा रक्तद ण्डवा नित्यत्र देधा salawel वाससौ acu इत्यने क्रत
२० अनुमानदिधौतिप्रसारिणवां
ज्ञानोपरमेपि विशिष्टविषयोपघानेन इच्छादेषयोः may साच्चात्कारादिशेषणविषयकादिशिष्टसस्वारादे-
। a a पपषष णीथे मि म
इयमिति न्यायेन एकविशेषणविशिषटपरविश्षणान्वय दति न्यायेन च देधाभिद्यते aa च विशिष्टस्य वेशिषध्यविषयकरूपं यदनुभवसास्िकं वि शिष्टवेशिष्यन्नानं aa संशयात्मके निश्चयात्मके वा विशेषणतावच्छछेदकप्रकारकानुभवसाच्िके वेशिष्यप्रकारक- निश्चयो हेतुः रक्तोदण्डो न वेति संगयानन्तरम् ओ्ओचित्यावच्नितो रक्तदण्डवान् न वेति dua: सतु fataufafa न्यायेनेव जायते अतएवातिरिक्रे विशिष्टवेशिच्यवोष मानं नास्ति विथिष्टदयविष- यकमेव ज्ञानमथेवशसम्पन्रं विशिष्टवेशिध्चरूपमिति भिखमतमपा- स्तम् | दण्डोरक्तो नवेति क्ंणश्यानन्तरमजायमानस्य रक्तो- दण्ड इति ज्ञानानन्तरं जायमानस्य संशयनिश्चय साधारणस्य विलक्तणन्ञानस्य etapa दरदं पुनरच रक्तोदण्डो न वेति संशण्यानन्तरमौ चित्यावज्नितस्य रक्तत्वरक्रत्वाभाववदण्डनिरुपित- सैशिष्यावगाहिसंशयस्य रक्रत्निरूपितदण्डवेशिध्यवेलकच्षण्यमा पाद्य रक्तदर्डनिरुपितवेशिष्टावगाद्दिसंश्यस्य waa निरुपित- win वैशिष्यवेलक्षणयमापाद्य रक्तदटण्ड निरूपि तवे शिष्टावगादहि- विशिष्टवो धावक सुधोभिशिन्यमिति॥ २२॥ इच्छादेषयोनिव्विकल्यकं प्रति कदाचिदिषच्छाहषाव्यवह्ित प्राक्ालोत्मन्रन्नानादटेव तव्छम्धवेऽपि विनश्यदवखन्नानजन्येच्छादय- नुसरणाप्तायासादादह adfifa | arena निष्विकल्यक-
श्रनुमितिल्षणम् | २९१
रविशिष्टस्मरणाचच्च तदिषयकगुणानां तत्र ₹हतुत्वे न्युन- दरत्तेरज्नानस्याप्रबेशात् ॥ २२ ॥
दृच्छादितः संस्काराचानुमिल्यनुदयात् संस्कारा- TIAL गुरुतया ज्ञानतैनेव तच ईतुत्वात् ॥२३।१॥
रूपः, सविकल्पकस्य विषधांे सविकल्यकक्रतित्वांशनिव्वि कल्य- कतः एव सम्भवात् क्तिनिव्विकल्यकतः एव सम्भवात् afafafa- कल्यकपूव्वं सत्रिकर्षाथमपि विषयस्मृतिखाकारादाह विशेषण् विषयकाददिति। अत्र च निव्विकल्पकातमकस्मरणं सिद्दान्तविर्द- मिति भावः॥२२॥
गुणानामिति। aq विशेषणतावच्छछेदकप्रकारक गुणत्वेन तुत्वे ua किमित्युपैक्तिलम्, विशेषण विषयकत्वमेव वा डतुतावच्छदकमस्त॒ अलं गुणत्रानुघावनेनेति चेत्र, प्रकारता- सम्बन्धन विशषण्तावच्छेदकवत्संशयान्यत्वन कारणत्ात्. गुणत्व- विषयित्वयोरप्रवेणात्, न च दण्ड इति स्मतिमतः पुरुषोदश्डो न वेति संशयानन्तरं दरख्िनं पुरुषं सन्देल्धि इत्यनुव्यवसाये व्यभिचारः, विशेषणतावच्छेदक प्रकारकस्य दरण्डोति निखयस्य तत्राभावादितिवाचं, नेयायिकमते प्रमाणस्य खतसत्वापत्ति- भयेन व्यवसाय विग्ेषणलिङ्कित विशेष्योयलस्य व्यवस्तायेऽनुव्यव- साये नाव्रिषयौकरणत्, न च रक्तदण्डांगे Tae wT AIA दृति वाच्यं ततर प्रत्यक्तस्य रक्तदण्डांगरे सत्रिकषं विनंवाभावात्
२२ ्रतुमानद्दिधौतिप्रसारिणां
न च परामर्णनुव्यवसायेऽतिव्याप्तिः सामान्यतः प्र्यक्विषयत्वे न तत्तदिषयकप्रल्यच्चे तत्वेन ater चित्कज्नानादिप्रत्यक्चे ज्ञानत्वादिना तच हेतुत्वं नतु थावानेव तत्तदितरत्वादेविषयनिष्ठो wa: तेन तदिष- यकत्वेन च काव्धकारणभावः ॥
स्मतेस्तृद्ोघकाभावादेवाभावात् न च तेधापि विनिगमनाविरहा- दुपनय एव गुणत्वेन प्रयोजकलत्मस्तु विशिष्टवेशष्यवोधे तु ज्ञान- aafa वाचं रक्तदण्डगोचरसंस्कारवतस्तल्लौकिकसन्निकषेविधुरस्य रक्तदण्डगोचरनिव्विकल्यकापत्तेः न चेष्टापत्तिः उत्तरकालं विशिषटन्नानस्यानुभववाधितलादिति सम्प्रदाय विदः। wad fat रक्तो दण्डो न वेति सन्देहवतो रक्तदर्डगोचरानुदुइ- संस्कारश्ालिन्च रक्तदरडवानिति विभिष्टवैश््यनोधापत्तिदर्वा- ta, विशेष्यांये लौकिकसन्रिकषसच्छात् रक्तदण्डगो चरस्य सन्देह- रूपस्य उपनयस्य सत्वात् तत॒ विशिष्टवंशिच्चवोधस्तीकार पूव्वत्रापि aq खोकारो दुर्वारः एवं प्रक््टदौघेदण्डगो चरली कि क- सत्रिकषेवतस्तत् गोचरानदुसंस्कारवतश्च प्रथमत एव टौघदर्ड- वानिति fafucafueyaturfa: सर्वेषामेव मते प्रथमतो न aa fafuvafaerata: ज्ञानत्न विशिषटवेशिच्चवोधदेतुत्े तु तददिलम्ब दति। ननु अनुमितावपि विरिष्टवैशिश्यबोघवत् संशयान्यगुणत्वेनेव ईइतुत्वमस्त॒ लाघबादित्यत are दच्छादित इति ॥ २२।१॥
प्रनुमितिलत्षणम् | २२
मेचावलोकित चैचनिश्ित नौक्ेतर घटतदिषय- त्वादिना asqa अनन्तकाय्यकारगभावप्रसङ्गात् मानाभावात् अन्यथोपपत्तेश्च | अथ विशिष्टस्मरणे ऽतिव्यापिः नचोपैन्ञान्यत्वेन aa faa viata हि न जातिः, चान्तुषत्वादिनाजाति सङ्गप्रसङ्गात्, At शिकत्वोपगमाच्च ॥ २४ ॥
नापि प्रह्तिनिद्रच्यजनकत्वम् अजिन्नासितविषय- त्वम् वा तादृशादटपि Waar नापि संस्कारा- जनकत्वम् तज्जनकतावच्छट् करूपान्तरापरिचयादन्यो- न्याग्रयप्रसङ्गात्, संस्कारानुत्पच्येव अस्प्मरणसम्भव स्तिजनकतायां तदप्रवेशाच्च नाप्यनुभवत्वेन तथाल
जानाय नाम णाम
नन् ताट्श्कायान्यथानुपपत्तिरेवमानमित्यत आदह अन्यथोप पत्तेश्चेति । जातिसङ्करप्रसद्गदिति sien fara wae $ © 9 : ~ घटप्रत्च्तारौ aged विद्ाय लाचादौ वत्तमानं sqaure चान्तुषे उपिक्तान्नाने सङ्ोणमिति । चाच्चषत्वादिव्याप्यसुपेक्तालं नानेव वक्तव्यं तावद दकूटो निबेश्नोयः इत्यत श्राह आंशिकत्ोप- गमाचेति एकस्मिन्नेव ज्ञाने sina star ्रंशतोऽनुपेच्ा इति भावः, (१) तच्जनकतावच्छदकरूपान्तरापरि चयादिति ॥ २४ ॥
(१) जाते्व्याप्यदटत्तिविनियततया अव्याप्यष्टल्ित्रेनापराटकेन अत्र जातित्वा- भावः BIT WA KATA: |
२४ अनुमानदोधितिप्रसारि्यां
संस्कारस्य फलनाश्यतयासक्लदनुभूतस्य स्मरणोत्तर- मश्पररणप्रसङ्ात् समानाकारस्येव फलस्य नाशक त्वात् ॥ २५ ॥
समृदालम्बनादितो नेकोकगोचरक्रमिकस्म्रणा- नुपपत्तिः, जायते च पुनः पुनः स्मरणादुटृतरः संस्कारः ॥
वयक शीण णमी णगि षणौ
अरन्योन्याख्य एव डतु; भवति fe stared ara संस्कार जनकत्वन्नानं तस्मिं उपेकान्यलन्नानमिति, क्रचित् ङूपापरि- चयादिति wis: तथाच श्रवच्छदकाग्रहे जनकत्वाग्रह इति Bae दूषणम्, ननु माभूदन्यदवच्छद कम् उपैक्ान्धत्वमेवाव- pea भविष्यतोत्यत आद अ्रन्योन्याश्यादिति।
ननु awa aaa संस्वारजनकता, तावद्धेद कूटवन््वम् उपे- तातम् इति कुतोऽन्योन्याखय इत्यत ae संस्करानुत्पद्येवेति अस्मरणसम्भषे उपेत्तणोयास्मरणसम्भवे तदप्रवेणादिति star न्यत्र स्याप्रवेशादित्यधेः |
सक्लदिति वारान्तरानुभवे च तत एव संसारस्य फलनाश्यले प्रथमस्मरणेनेव सम्ूहालम्बनसंस्कारनागात्तदुत्तरं तदिषवान्तर- स्मरणानुपपत्तिरित्यत we समानाकारस्यति प्रथमस्सरणस्यः समूदालम्बनासमानाकारत्वादिति भावः ्रादिपदेन घट- FATA ॥ २५ ॥
aqfafaaaug | २५
ua च निश्चितव्यभिचारकं रूपं ख्द्यमाण- व्यभिचारेण कारणत्वकल्यनानुदयात् ॥ २६ ॥
इदमेव चान्यच सामान्यकारणतावच्छेद् कत्वे वीजम् अभिहितञ्च तात्पव्यटौकायाम् प्रथमसूत्रे अव- यवविषेचनाप्रस्ताे मिश्रैः, स्मतीणां खका्यं विरोधिनौ नाम सह भावादिति aq चरमन्नानपदस्यानुभव- परत्वात्, waaay च विवल्तितलादिति कञ्चित् ॥ २७ ॥
ननु समूहालम्बनसंस्कारस्य चरमस्मरणत एव कुतो नाशः तस्यापि तदसमानाकारत्वात् तस्य कालादिना ara फलस्य नाशकत्व्यभिचारः तत्वेन त्वेन नाशकत्वे सक्लदनुभूत- स्यापि चरमस्मरणमेव नाशकमिव्यस्वरसादादह जायते चेति, eal संस्कारगतो जातिविशेषः तच्च भटिति स्मरणणदिफलेरेव कल्पयते इति भावः| aa कटिति स्मरणादिकं तघथाविघोद्ोधकसमवधानाद्धविष्यति न च प्रत्यत्तं तत्र मानं, तादशजातेरतो न्दरियव्लोपगमात् इत्यत आह परित्यज्य चेति, ननु तथापि संशयान्यतं तत्र जनक तावच्च. टकं न च संशयसले स्मत्यापत्तिः उद्दीधकाभावात् vena च fafa काथ्थकारणभावात् |i २६ ॥ न च aaa संस्कारकल्मना तस्य च नाशएकादिकल्यनेति ४
२६ भ्रनु्नानदोधितिप्रसारिण्यां
fag व्याप्वविेष्य कात्यत्चविशेष्यकादा परामशा- टनुमितिदशनात् तदुभयवै शिष्यावगाहिनिश्वयत्वेन aa faa लक्षणघटकमपि तदेव एकतर विशेष्य क- ज्ानादन्यतरविशेष्यकस्मर णाभावात् अन्यथा नियमेन स्मतरुभयविशेष्यकत्वप्रस ङ्गात् ॥ रट ॥
वाच्यं संस्कारजनकतायां तम्मवेशेऽपि स्मतिजनकतायां ave गौरवादिति चेत्र श्रनतिप्रसक्तरूपणव कारणतायाः सम्प्रदाय- सिदलात् अन्यथा सखादिनापि कारणतापत्हव्वरत्वादिति सखकायथविरोधिनीनां waaay यो विरोधो विनाश्चः तदता- मित्यधेः, कश्चिदित्यखरसोद्खावनं aging arard न तावद्- व्यवहितोत्तरक्तणजन्यत्वं विनश्यदवखपरामभजन्यानुमितावव्यासः न॒ तावत्तञ्जन्याजन्यत्े सति तज्जन्यत्वं परामश्जन्यसिदिनाभश- जन्यानुमितावव्याप्तरित्यादिखयसुहनोयम् ॥ २७ ॥ प्रकारएन्तरेणापि स्मरशेऽतिव्याप्धिनिराशसम्भवे न्नानपदस्य किमथेमनुभवपरत्वमित्यत are किञ्चेति विशिष्यैव कार््यंकारण- भाव इत्यत्र प्रथमतो इतूनादह एकतरेत्यादि san विशिष्य काय्यकारणभावं विना श्रनियभमेनेति क्रचित् पाटः aa कायथकारणभावानियमो बोध्यः एवं उभयवेशिष्यावगादहिन्ञानतेम कारणत्व चकारोऽखरसस्चनाय स च Gata एव ॥ २८॥
श्रनुमि तिलक्षणम् | २७
समानप्रकारकत्वेनेव ज्ञानस्मरणयोः काय्धक्षारण- भावात् तब विशिष्यैव काव्धकारणभावः नतृक्तरूपेण मौरवान्प्रानाभावाच्च इत्यपि केचित् एवञ्च विशिष्ट- वैशिष्ठयवोधादौ atta नातिप्रसङ्गशङ्ापि व्यादयनु- मिती बह्यादिव्यभिचारधीविरोधिधौविषयघग्धप्रका- waaay हतुतामते तु नितरां तथेव ल्ग निवेशत् अतएव व्याप्यवत्पक्ञादाभावन्ञानं प्रति व्याप्यवत्पन्चादिज्ञानतेन हेतुत्वेऽपि न afta: ॥ ee ॥
व्याप्ताषिषयत्वेन वा जन्यं ज्ञानं विशेषणौयम्,
येषां मते विशिष्टवेशिच्यवोधसामान्यं प्रति विशेषरणताव- छेदक प्रकारकनिश्चयस्य न Saad तन्मतेप्यभावबुदिव्विशिष्ट- वै रिष्चवोधरूपव तत्र च प्रतियो गितावच्छंद कावच्च्छिन्रप्रतियोगि- ज्ञानं 2afcfa aa एयगतिव्यासिं वारयति अतएवेति |
्रतएव उभयवेशिथ्यावगादहिक्लानत्वेन Sad faafaa- faaa: श्रादिपदाव् येषां मते व्याप्यविशिष्यकपरामशंः कारणम्, तन्यते तादणभावस्यापि संग्रहः (१)॥ RS ॥
ननु उभयवैरशिच्चावगाहिन्नानल्न aa बवदह्िव्याप्ये waa दति ज्नानादप्यनुभित्यापत्तिः। न च waaay आआधारलाव-
(१) परत्तटत्तिव्याप्याभावसख wardadal प्र्वत॒व्यााभाव्ख च संखद् CTA: |
रट रनुमानदटोधितिप्रसारिख्ां
एतेन ata प्रति detent अनुभवं प्रति चं साक्ादिशेष णधियो tqaa निव्वि कल्पात्मकस्य वा स्मरणस्य अनुभवं प्रत्येव वा तस्याडहैतुत्वस्य नियमतः कतिसाच्तात्कारपुव्वं बिषयस्मुतिश्च कल्पनात् व्याप्य- वत्पचादिज्ञानेऽतिव्याश्चिरिलयपि परास्तम् ॥ २०॥
गीष णोर
गाहिक्ञानल्ेन कारणत्वम्, vad बद्किव्याप्य इति ज्ञानाव्याप्य- त्वात् (१) एवं व्याप्यस्य अआधेयत्वावगाहित्वविवकणेऽपि afS- व्याप्यवान् पववत इत्र safes नच एकत्र तदुभयभाने प्रमाणमस्ति, न च वह्किव्याप्यवान् न वति संण्यदिर्द्रोभय- वेशिच्यावगाडिनिश्चयत्वेन Fae, एतन्मते पर्व्वते वद्किव्याप्य इति ज्ञानस्य भिन्नप्रकारतया तथा, संण्याविरोधित्वात् अयं afs- व्याप्यल्लावच्छद कघश्मवान् पव्वतवांञ्च वद्किव्याप्य इति war. दप्यनुमित्यापत्तः | विशिष्ट वेशि्यबोधविलक्तणद तुत्वायु क- निखिलविवक्तणे न तथा, aq afore संस्कारहारा at णत्वमनुभवे तु साक्तास्सम्बन्धेनेति सम्बन्धमेदात्कारणएतामेदः इत्यतः आह निव्विकल्पकेति |
ननु निव्विकल्यकस्मरणं सिदान्तविरुदमित्यत श्राह अनुभव- fafa देवादिति साध्वतावच्छेदककोटौ पक्ततावच्छेदककोटरौ
(१) इति नानेऽव्याप्रिरिति aia: |
श्रनुमितिलक्षणम् | २९
साध्यादेरननुगमात् एकचोपादानेऽन्यानुमितौ दैवादाापिषिषयिग्याञ्च अव्याधिः परमवशिषाते, सापि तादटश्ज्ञानटत्यनुभवत्वव्याप्यजातिमच्वविवक्नया निर सनीया एतल्लाभायेव चानुभवाधंकं चरमन्नान- पदम् | एवञ्चान्वयव्यतिरेकव्याप्रोः प्रथक्प्रयोजकत्वे- ऽपि a ata: |
पर्व्व तवद्किव्याप्यवेशिषयावगाडिनिश्वयत्वावच्छिन्न- कारणताप्रतियोगिककार्य्यताया वद्किव्याप्यवत्पव्वंत- निश्चयत्वावच्छिन्न-कारणताप्रतियोगिक-व्याप्राभिषयक- वत्तिकाव्यताया वा अवकच्छदिका areata: सामा-
वा arate सम्मुहालम्बनस्पायां वा एवं जातिघटित- लक्षणकरणे ॥ २० |
ननु तादटटशन्नानहन्यनुभवत्वव्याप्यजाव्यपेक्षयालषघुलन्तण माद पव्वैतेति तत्र च ताद यकायताखयद्यवानुभवत्वव्याप्यजातिः इह तु तादृशकाव्यतावच्छटिकाजातिः दति विशेषः, नमु उभय- वशिश्चावगाहिनिश्चयत्वेन qe पूत्वैमेव दूषितम्, न च तथापि विनिगमनाविरहात् wat वदह्किव्याप्य इति निश्चयेन डेतुल- मसु, परामर्थस्यामितिसमानाकारस्ैव विनिगमकत्वात्, अनु- रपि विशेषोऽध्यवमायकर इति न्यायात् safada पक्वविशेष्य- कल्लनियमादित्यभिप्रत्राड बद्किव्याप्यवदिति |
३० अनुमामदिधोतिप्रसारिणयां
नाधिकरण्येनावच्छदिका at या afta वा बोध्यम् ॥ ३१ ॥
व्याप्िभानेऽबग्यं भासमानो यस्ताटशानुमिल्य- विषयोऽथंसद विषयत्वमाचरं बा me, यां काञ्चिदनु-
नन्ववच्छेदकत्मवच्छद् कत्वको रिप्रविष्टत्वमवश्यं वाचं, वद्य नुभितिल्वादेरेव कायतावच्छरकल्वात् तथाच वह्ित्वमादाय वश्ावतिव्यापे रित्यत श्राह न्नानहत्तिरिति, ननु न्नानानुभितिलं qa कायतावच्छेदकं तत्र ज्नानत्स्यापि aararefaanta- स्तदवस्धेव एवं केवलवद्कयनुमितिल्लमपि नावच्छेदकं वाचं, तथाच परामश्कुतिनिलिप्त ज्ानलमादायातिव्यासिस्तदवस्येवेति अखरसादाह सामानाधिकरण्यनेति, कायथकारणभावन्नाने काय्य- तासामानाधिकरण्येन यस्याभानं इत्यधेः । वदङ्किलन्नानलत्वादेख कावथतावच्छेद्कत्वसंस्पमशंभावादिति भावः ॥२३१॥
तादृशनुभिव्यविषय इति साध्यादिवारणाय तथाच व्याघ्य- विषय इत्यत्र श्रभावादयविषयक इत्यथे: । say लाघवमभि- fa व्यास्यविषयकेत्यस्य निष्कर्षः क्तः, ननु वद्किव्याप्यवत्मव्वत- निश्चयत्वनापि न हेतुत्वम् । श्रालोकधूमसाधारणव्यासेरेक- wir न च व्किव्याप्यधुमवान् wera दति परामत्वेन हेतुतं तदुत्तरवद्कयमनुमितिलेन area एवं ्रालोकादावपि इति वायं, सव्वासाभेवानुमितीनां तद्त्तरत्वात् न च तदुत्तरले सति तत्रालोनानुमितित्रमेव कायतावच्छदकमिति वाच्यम्,
अनुमितिलक्तषणम् | २१
मितिव्यक्किमादाय तद्ययक्तिसमपेतानुभवत्वान्यानु- भवान्यासमबेतधम्यसमवायित्वमिति वा वक्तव्यम् | aquamarine तु तदाक्तेसमषेतस्मरणा- समबेतधम्येसमवायितवं बक्तव्यम् ॥ २२ ॥
वङ्किव्याप्यालोकापरामर्णल्ञायमानायां वद्धिव्याप्यधूमवत्पव्वेता- वगादिन्धां asiafan व्यभिचारात् नच वद्किव्याप्य- aaa Waa इत्ये तत्मव्पैतन्नानातिरिक्तपव्वंतज्ञानाजन्यपव्वतौ वद्किमानित्यनुमितिल्ेन काय्येता उभयपरामशथजन्यानुभितौ तु vata aradfa वाच्यं अन्योन्याखयात् । तादृश्पव्वतन्नाना- जन्यत्वे WAI एतत्पव्मतज्नानजन्यलं ग्राह्यं weld वास्मि स्त द्राद्य- भिति। न चः वज्किव्याप्यधुमवान् cea दति परामशौव्यव- हितोचरानुमितित्वमेव काय्येतावच्छेदकमिति वाच्यम् । अव्यव- हितलस्य तदधिकरण-सणध्वंसाधिकरण-क्षणध्वंसानधिकरणत्वं सति तदधिकरण-त्षणष्वंसाधिकरणत्वरूपस्य तत्तद्यक्तिविखान्त- तया तथाविधपरामथस्य हेतुत्वे मानाभावात् कुतस्तथाविध- लत्तणावतार इत्यभिप्रेवत्याद यासिति।
afeq परामशवदनुमितितेन काय्तामतुवथेसु भ्रव्यव- हितोत्तरत्वं सम्बन्धाननुगमस्ुनटोषाय सखरूपसम्बन्धादौ तथीप- गमात् । श्रन्यथा घटपटलत्वादिकमपि ead तदिघोत्तररत्वम्, aq सव्वटकारसाधारणमिति घाव्यवद्दितटलत्वं वाचं, तच्च प्रतेकविखन्तमिति wa शक्तिग्रहाभावे व्यवद्ारविलोप्र इति
३२ अमुमानदिघोतिप्रसारिणयां
aq qd परामर्भलेन कारणता अनुमितित्ेन च काय्येता परा- मभत्च्च जातिविरेषः न च चा्रुषत्वादिनासङ्करः wea परा- WIA मानसस्मैवाभ्युपगमात्। नच तादृशजातौ मानाभावः कार्य॑कारणभावान्यधातुपपत्तेरेव मानत्वात् LATS! । नवीनाः पुनः WHAM रक्यन्तो व॑यन्ति यत्र कुतचित् विशेषे एकेनेव व्याप्येन व्यापकस्यानुभितिजाता तत्र तादृश्परामश्चलेन ताटशानु- fafaaa कायथकारणभावो बाधकं विना सुघट एव, तथाच तामनुमितिमादाय जातिगभंलक्षणं सम्यगिति । प्रतल्क्त्वादि- वारणाय तद्यक्िसमवेतेति |
तथापि प्रत्यत्तत्वादिविंषयतया कालिकविशेषणताविेषेण- चानुमितिष्ठत्तिलात् समदेतेति | श्रनुभवल्ववारणाय अनुभवलत्वा- न्येति न्नानलाटेव्वारणाय अनुभवान्यासमवेतेति ननु श्रनुभवान्या- समतेति व्यथं ्रनुभवत्वान्येति पदेनैव वारणात् श्रनुभवत्वत्वा- वच्छिन्रमेदस्य सकनानुभवहन्तिभेदपय्येवसत्रतया न्नानलत्वादटेरपि वारणात् (१) squaaafa एतत्वमेव प्रतियो गितावच्छेदकं श्रत भनुभवत्वत्वं हि अनुभव इति ज्ञानप्रकारलं नतु ्रनुभवेतरा- afaa सति सकलानुभवह्सिलं sit नज्ञानलादिवारणमिति तस्यापि श्रनुभवान्यमदहाकालछत्ित्वात् भ्रस्म्मववारणायासमवे- तेति, Tema महा कालच्रत्तिलात् तच्रातिव्यात्निवारणाय समवेतेति बोध्यम् ॥ २२॥
(१) aqua सुकलासुभवे स्तित्वं ag प्नानत्वेऽयि sua द्तिप्नानत्थाचु- भवसुाधारणं तट्व्छिच्रप्रितियोगिकभेटवन्न न्नानत्वसिति भावः,
अनुमितिलक्षणम् ¦ ३३
व्य(पिज्ञानत्वावच्छिन्रकारणताप्रतियो गिककाय्य- तावच्छेदकावच्छिन्ना या, विशिष्टपरामशत्वाउच्छिन्न- कारणता-प्रतियोगिककाय्यता, तच्यमानाधिकरणानु- भवत्वव्याप्यजातिमत्वं तत्वमिलयपि afwa ॥ २३॥
परे तु पक्तधम्सतेव्यतच wan विशेषं तथाच पक्चतासहक्षततादटशपरामशजन्यत्वमथः, यथोक्तया विरेष्याद्यभावरूपाया वा पच्ततायाः प्रल्यक्चवारणाय परामशस्यो पादानं तत्वेन जनकात्वमेकावच्छेदेन तद्-
व्यािन्नानत्ति अनुभिती व्यासिन्नानं करणं परामर्शो व्यापार दति करण्व्यापारयोरेकमेव काय्येतावच्छेदकमित्यभिप्रायेणेदं तत्राद्यं दलं व्यप्यवदिशिष्टवैश्च्यवोधादिवारणाय, fend तु व्यासिन्नानप्रत्यक्षादिवारणाय, कश्चिदित्यखरसोद्धावनं तदौ- aq व्यात्िन्नानत्वस्य कारयतावच्छेदकत्वमेव खश्डितिमिति एवं परामशेस्य कायेतावच्छेदकं पच्तविशेषादिघटितं व्यास्षिन्नानस्य काय्यतावच्छटककोरौ तत्निवेशनमफलमिति || २२ ।
पर्तासदहक्षतेति faafaafad तच्च शब्दतः कथं लभ्यत इत्यत ware पक्तघग्मतति |
तथाच विशिष्टज्नानलेनेव विशेषण्जन्यत्वमपि लभ्यत इति भावः यथोक्तया सिश्रमते योग्यतायाः कालघटित्लेन.अरन्यमतेऽपि सिषाधथिषाविरदवे शिच्याओे कालस्य निवेशने च योम्यानुपलन्धि-
4
32 अनुमानदोधितिप्रसारिर्यां
भयज्न्यत्वञ्च faafad तेन बाधादिकालौनेन देवात् प्रतियोगिविषयक्षेण प्ररामशन जन्ये पक्ततायाः प्रलयक्चे, तदुभयसमृडहालम्बने बा नातिप्रसङ्गः | तदुच्यनुभवलत्व- व्याप्यजातिमच्वविवक्षया च नाव्याप्निरिव्यहः ata न्त्यम् ॥ २४ ॥
तत्करणमिति । न च व्याप्यादिज्नञानजन्यन्नान- कर णत्वेनेतरभेद साधने व्या्िन्ञानत्वं तादात्मासम्ब- aq व्याप्चिन्ञानमेव वा गमकं व्याप्रेरननुगमेऽपि अधि-
मी मी
विवादादादड विशेष्याद्यभावरूपाया वेति क्रमेण व्यात्ल्तिमाद तेनेत्यादि वाधादिकालोनेत्यनेनानुमितिव्युदासः प्रतियोगि- विषयकेनेति सिदिविषयकेनेत्यथेः सिद्धाभावप्रत्यक्ते विषयतया सिद्धाभाक्स्य Zam परामशेस्य च सिद्िन्नानातकतया प्रति- योगिक्तानत्वेन 2aafafa भावः afeafafa परामशंत्वेन जन- कताविवत्षयंव samaa निशखिलातिव्यात्िनिरासः ॥ ३४ ॥ दतरस्य वेयथ्यप्रसङ् एवमेकावच्छटेनेत्यपि प्रकते वाधितं पर्तताजन्यतावच्छदककोरौ पक्ततावच्छेदकस्य सामानाधि- करणस्य तदवच्छेटकावच््छेव्यानुमि तिवेलन्तखय विशेषा वि निषेश्- नोयाः परामशं तु afece इत्यपि बोध्यम्। व्धासिन्नानत्ेन न्थाधिक्नानलवाप्रेशयाइ तदात्मयासम्बन्धनेति न च तादश
निशयलावश्छिन्रहेतुल्रविवक्ायां निश्चयलस्य न्नानत्घरिततया
भ्रमु मि तिलन्षणम् । By
कस्य भागासिङधिवारणमावप्रयोजनल्वादिति वाच्यम् | फलो पहितसय लच्यतया व्याप्रिन्ञानत्वाटेरतिप्रसक्त- त्वात् कर णत्वनिष्ठव्याप्रस्ताटशन्नानत्वत्वादयनवच्छेदयत्वा- ~ 0 A ¢ काशाक्चेति दातिरेकव्याप्रगमकतया वेयथ्यं शङ़गनव काशाच्चेति | लिङ्स्यानिव्यववेप्यनुमितिकरणस्य सरूपतः प्रल-
कथमेतदिति वाच्यम् । तत्र संशयान्यतादशन्नानत्वस्य विलकच्ष- wa निषेशात् इति भावः, श्रधिकरस्येति तादृशजालतिमलत्करणत्वस्य qaq:, भागासिदौति afew एकस्य अभावात् fafae- व्यािन्ञानत्वभेव हेतुतावच्छेदकं वक्तव्यं ag सव्वानुमितिकरणा- बरत्तोत्यथैः, फलो पहितेति व्यािज्ञानलत्स्य खरूपयोग्यदत्तितया फलोपहितेतरमेदव्यभिचारित्रात् तादृशज्ातिमत्कर णत्व ववच्षे तु फलोपहितकरण्त् विवच्तणात्र व्यभिचारः, aur व्यभिचार वारकमेव विशेषणमिति भावः | परच्सह्ोचनिबन्धनार्चेराष् करगत्वेति तथाच यन्निष्ठा यब्रिरूपिता व्याक्षिरित्यादिन्यायेनेव धुमप्रागभाववत्र वेवथ्थमिति भावः
gata करशत्वस्यापि सखरूपयोग्धतावच्छदकतया तदपि व्यािन्नानत्वमेव, तथाच क्त यत्रिष्टेत्यायवकाशः तथापि areraia व्यािन्नानमपैच्छ dea) यदा करण्त्रमतिरिक्तमेव व्यति- रेकेति श्रनुमामेतरमेदाभावव्यापकतया उक्रहेतुप्रतियोगिक- भावनिष्टाया areata वेयर्य्येति श्रखर्डाभावघटकतया न aqefafa भावः |
२६ रनुमानदोधितिप्रसारिख्यां
अथ अनुमानप्रामाण्यनिरूपणम् | तत्तचिन्ताम णिः | अथानुमानं न प्रमाणं योग्योपाघौनां योग्या नुपलब्धाभावनिश्चयेऽप्ययोग्योपाधिशङ्या व्यभिचार- संशयात् शतशः सहचरितयोरपि व्यभिचारोपलम्धेश्च लोके धृमादिदशेनानन्तरं बह्भयादिव्यवहारश्च सम्भा-
[
च्यो पजौोवकत्वं व्यवस्यापयन्नाह तच्चेति अनुमितेन्नाना- करगक्ञानत्वेन प्रल्यक्षमिति मध्यनिषशे तत्करण- स्थापि प्रयक्चप्रमाणान्तभावः स्यादिति त्चिरस्यति तच्चेत्यपि कञ्चित् ॥ २५ ॥
इति अनुमानदीधितौ अनुमितिनिरूपणं समाप्तम् |
i Ey ea
abet,
ननु अनुमानपरोच्छायां तच्वेत्यादिग्रग्योऽनुपयुक्त इत्यरुचेराह लिङ्गस्येति केचिदित्यश्वरसोद्गावनं तदोजन्तु प्रत्यक्तस्य wait सम्भव इति ज्नानाकरणकेति। ज्ञानकरणकत्वव्यभिचाययनुभव- -लव्याप्यजातिमल्रसित्यथेः, तेन खवणकरणकात्साक्तात्कार- संग्रहः ॥ २५॥
इति दोधितिप्रसारिणयां श्रनुमितिनिरूपणं समाम् |
प्रनुमानप्रामाणखनिरूपणम् | ३७
वनामाचात् संवादेन च प्रामाण्याभिमानादिति ना- YU प्रमाणम् tl १॥
दति न अप्रमाणसाधम्याणप्रामाणयसाधने टष्ट- साधम्यस्यानुमानतवात् Taste सन्दिग्धविषय्यं- स्तान्यतरं प्रल्यथवच्वात् तयोश्च पररकौययोरप्र्त्तत्वात्, अनुमानमप्रमाणशमितिवाक्छस्य प्रामाणयाप्रामाण्ययोव्या-
द) धितिः |
अनुमानप्रामाण्यं wifad वचार्व्वाकमतमुत्याप- यति अथेति अनुमानं अनुमानत्वेनाभिमतं धूमादि- च्नानमसत्स्याद्यपनौ तमनुमानपिव बा सम्बादेन सम्बा- दाभिमानेन सम्भावितस्यासतोऽनुगताकारष्य परमाध- सत्खलक्तणमाचसाल्तिणाध्यक्तेणानुल्लेखात् ॥ १॥ प्रमाप्रमासन्भावितस्य सन्भावनाकालोनानुगतविषयतवेन असत्. ख्य! तित्वात् । निव्विकल्पकस्य सदिषयतया विषयजन्यतया भ्रौ चित्यानेक विषयत्वरूपसम्बाद इत्यथैः । परमाथंसत् वस्तुसत् खं असाधारणं देणाननुगमात् परमाधञ्च कालाननुगमात् ्णिकस्य अततलरलक्णं यस्य इत्यथेः। शअ्नुगतधरश्च न fafe- कल्पकविषय इत्यथः |
अनुल्लेखादिति। तथाच तन्मते प्रमाण्दयपरिग्यदो तैत्या दि- रूपसम्ब!दस्य प्रतेः अनवतार इति uta: i १॥
डेट अ्रनुमानदोधितिप्रसारिशयां
Sara | अपिचानुमानाप्रामार्ये प्रलयच्स्याप्यप्रमाण- त्वापत्तेः, प्रामाण्यस्यानुमेयत्वात् WAG प्रामाण्यग्रह तत््ंशयानु पपत्तेः | व्या्िग्रहो पायश्च वच्यते ॥ २ ॥
इति ओौमङ्गद्धेणो पाध्यायविरचिते तत्चचिन्तामणी प्रनुमानप्रासाखनिरूपणं समाप्तम् ।
[गग्गरी व ee en cn eee गगण Oa eae ealacmsasaanameasacasiasaaaaaimmammmaasaa क प पा |
अध्यक्चमूलकविकल्योल्िखितल्वादा संवादः अनु- TAMARA च तन्पूलकसमयनिणंयादययधौनप्रह्ति- कयोः शब्टोपमानयोः सुतरामप्रामाण्यान्नाप्रल्यत्तं प्रमाणमिह इति नेत्यादि अप्रमाणशसाधम्माण प्रमाणताप्रयोजकरूपशुन्यत्वेन दष्टसाघम्धास्य साधम्मा-
ननु तन्मते नेतत् सम्बादलक्तणवस्तुणः तणिकत्वेन एक- निष्विकल्यक विषयस्य नि्व्डिकल्पकान्तरविषयत्वात् तरौयसम्बाद- लक्षणमाह Tada wad निष्बिकल्यकं यधायुतसरूलस्यापि श्रनुमानमित्याद्युपक्रमान्नाप्रत्यत्तं प्रमाणमित्याद्युपसंदहारविरोधा- दाद अनुमानेति अ्रप्रमानसाधम्यस्य श्रप्रामाखसाधने व्यभि- चारादाह अप्रमारेति। ननु ्रव्यवहितमेवाभिहितं त्रश्चैल्वादिना, लिङ्कन्नानमेवानुसानं तत्कुतः साधन्मस्यान्मितिकरणत्वमिति ग्रन्य-
अरनुमानप्रामाणयनिरूणम् | ३९.
दशनस्य वा, नन्वभिहितमेव साधम्मादरभेनं सम्भावनां भावयति सम्भावनेव च बहशो व्यवहारहेतुरिव्यत आइ अनुमानमिति |
ननु न वयमापाततो रमजनकत्लक्षणमप्रामाण्यं निरूपयामो येन भ्रमस्य विषयवाधाधौनतया प्रामाण्यं सम्भाव्येतापि परन्तु प्रमाकरणत्वव्यतिरकमत आदह ्रप्रचिति। खत इति न चानुगताकारासंस्प- शिनि परमाथं सत्खलक्षणसाक्जिणि सखसंबेदनसंविदित- प्रामाण्ये निव्विंकल्यकनज्ञाने न प्रामाण्यं सन्दिद्ते परन्तु तदुत्तरभाविनि ससुल्िखितालोकानुगताकारं सविकल्पक एषेति वाच्यम् | निवि कल्यकस्य सन्प्राचा- वलम्बनत्व-खविषयत्वप्रामाणयावगाहित्वानामनुमाना- धौनसिदिकत्वात्। सव्वमिदं सति व्यािनिश्चये स्यात् सण्व तु न सम्भवल्युपायाभावादिलययत आह
व्याप्तौति ॥ २॥ इति अनुमानदोधितौ अनुमानप्रामाणखनिरूपणं समाप्तम् |
aud पूरयति साधरमयदशेनस्येति, sfufeata उक्तमेव, aU प्रमाणताप्रयोजकरूपप्रदशनं, भावयति उत्पादय- aaa, न प्रामाण्यं सन्दिद्यते इति तथाचान्यत्र सविकल्पके
४ ° प्रतुमानदिघोतिप्रसारिस्यां
अथ व्या्चिपद्धकम्। तच्छचिन्तामणिः। नन्वनुभितिहेतुव्याञ्चिज्ञाने का व्याप्चिः न तावद्- व्यभिचरितत्वं तदि न साध्याभाववद्हत्तिवम् साध्य- वह्विन्नसाध्याभाववददत्तित्वम् ॥ 2 ॥
दोधितिः। समारब्बानुमानप्रामाण्यपरोच्ताकारणोभूतव्याि यहोपायप्रतिपादननिदानं व्याप्िखरूपनिरूपणमार- भते नज्ित्वादिना साध्याभाववद् दरत्तित्वस्याव्याप्य- त्ति साध्यकसङइ तावव्याप्िमाशड्नाह साध्यवहविव्रेति | साध्यवहिन्ने यः साध्याभावस्तद टृदत्तित्वमर्थः ॥ १ ॥
| 1 iin et mmm nam tern a thm mea ca षषी i en ee मि 1111
प्रामाणयसं श्यात् निव्विकल्यके aa: प्रामाखग्रहो न विरद इति भावः। सन्मातेत्यादिकच्चापाततः, तन्मते सन्मातावत्तम्बनत्वादि- WATT सम्भावनयेव भविष्यतौति ॥ २॥
दति दौोधितिप्रसारि्यां ्रनुमानप्रामाखनिरूपणं समाप्रम् |
~! ~, = e
साध्यवद्त्राठत्तित्वमित्यसेव wana anaqraraueqae- fafa सं व्वेभोमदूषणमुदत्तं माह araafaa च इति तथाच साष्यवद्धिन्नो गुणः तहत्तिसाध्याभावविशेषलाभाधं साध्यवड्धित्
व्या पिपञ्चकम् | 8 १
साध्यवत्मतियोगिकान्योन्याभवा-सामानाधिकर-
ण्यम् ॥ २ ॥ सकलसाध्याभाववनच्चिष्ठाभावप्रतियोगित्वम् ॥ २॥
RAS संयोगाद्यभावस्य भिनव्रत्वे मानाभावादाडइ साध्यवदिति॥ २॥
दति तच्चाभाषे अन्वितं न साध्याभाववदित्यन्तेन, तथाच न् वेयथ्य- गन्धोऽपि ।
न च घटत्रघटपटसंयोगान्यतराभाववान् पटलादिल्ल- aif: साध्यवङहधित्रघटनिष्ठसंयोगरूपसाध्यामाववति पटे पट- त्वस्य इत्तिलादिति वाच्यम् । तच साध्याभावस्यातिरिक्गस्ये वाभ्युप- गमादेकमाच्रप्रतियोगिकाभावाभावस्येव भावरूपलात् । केचित्त साध्यवदविन्नस्या aa सम्बन्धेन साध्याभाववति विशेषणात् aa- धारयपत्तेऽपि न दोष इत्याडः(१) ॥१॥
कश्मादाविति। न च साध्यवड्िब्रहत्तित्रविश्ि्धि यः साध्या- भावः तहददत्तिमित्युक्तो नाव्यासिरिति वाचम् । साध्याभावा- शवेयध्थात् साध्यवङ्धिन्रहस्तित्वविशिदट्वक्किच्चिदधिकरणत््तित्वा- भावोक्तावेव सामन्नस्यात् ॥ २॥
QQ) यथासन्निवेशे केयर्थ्याभावात् अत्र साध्याभाववत एव छस्तित्वाओे निवे्ेन तल angafeqa विशेषणत्वे ई ग€ ्तित्वधरितलच्चणस्य लच्वग्ान्तरत्येन न दोषः दरति भावः|
४२ अरनुमानदिधोतिप्रसारिश्यां
हेतोः साध्यवत्पच्चभित्रदृ्ान्तदत्तितेनाव्यापेराह ` सकलेति साकल्यं साध्याभाववति सध्ये च बोध्यं साध्याभावो वा साध्यतावकच्छटकावच्छिन्नप्रतियोगि- ताको ग्राद्यस्तेन विपक्तेकदेशनिष्टाभावप्रतियोगिनि व्यभिचारिणि नातिव्यािः न वा नानाव्यक्तिसाध्यक- सदेतावव्याप्िः। अव्याप्यहत्तिसाध्यकव्याप्यव्रत्िसच- aaa चाव्याप्यदत्तावतिव्यापरेर्बार- शायाभावदये प्रतियोगिव्यधिकरणत्वं बोध्यम् ॥
et म
सिदिकगमलं साध्यत्रमिति यथासखुतायेपक्ौयसाध्यस्येषेत्य- ` fara साध्यवत्पक्तेल्यक्तम् (१) |
aq धूमवान् वङ्करित्यत्र साध्याभाववच्जलनिष्टाभावप्रतिः योगिन्यतिप्रसक्तिवारणाय साकदयसिति साध्याभाववतोति साध्ये चति साध्याभावे साकल्यटाने तत्तद्ूदाहत्तित्वादिरूपेण यो वह्कयमभावस्तस्यापि सकलसाध्याभावमध्ये सन्निवेशत् तावता- मधिकरणस्याप्रसिदः, नन् साध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नल- विवनर्ाया अावश्यकत्वाग्मरकते च संयो गसम्बन्धावच्च्छिन्नप्रतियो fi ताकयावदभावाधिकरणस्य जात्याटेरेव प्रसिदतादिति चेन्न धूमवान् वङ्करित्यादौ सत्वादिना साध्याभाववति जात्यादौ
~~~ tengp ernerepee nan
(१) fafecafata: तद्विषयत्वं न टष्टान्तस्य साध्यस्य aa waar विरहादिति साध्यवत् USAT ELTA लभ्यते दरति भावः|
॥, 9, पशि er, i
व्याक्िपञ्चकम् | 82
हेत्वभावोऽपि प्रतियो गितावकच्छेदकावच्छिनत्नप्रति- योगिव्यधिकरणः तत्मतियोगित्वञ्च ईडततावच्छेट्क- रूपण बोध्यं, तेन gaat साध्ये विशिष्टस्छादौ नाव्याप्निः नवा विशिष्टसत्तालादिना तादशाभाव- प्रतियोगिनि सत्तादावतिप्रसङ्ः ॥ |
४५४४४ eal
वह्छयाद्रभावाटतिग्यात्तिः, azarae: साध्यतायां सकल- साष्याभावान्तः पातित्ाहटाघछत्तित्वाव च्छिन्राभावानामधिकरण- प्रसिद्धयाव्याल्यापत्तेः साध्ये चेति चक्रारोऽनासायां अतएवाह साध्याभावो वेति। यद्वा सत्तावान् mafia गुणका तावि शिषटटसत्ताभाववति que जातरव्रत्तरभावादव्यासराद साध्याभावो वेति विपक्तेैकटेो यः कखन साध्याभाववान् तत्रि्ा- भावप्रतियोगित्वादित्यथेः। व्यभिचारिणि चेति रूपवन्छयोगा- दिल्यादावित्यथैः ॥
इत्वभावोऽपोत्यपिना साध्याभावसमुचयः। क्रमेण व्यात्रत्ति- माह तेनेत्यादि arenfa प्रतियोगितावच्छेदकावच्च्छिन्रव्यधि- Hts, साध्याभावस्य तथात्लोपादानाचच्च गुणकन्चाखत्व- विशिष्टसत्तावज्नातिमत्वादित्यादौ । प्रतियोगिव्यधिकरण्साध्या- भाववज्नाल्यादिनिष्टाभावप्रतियोगिनि जातिमत्वे नातिव्याच्धिः। न च तत्साध्याभावस्य गुणादौ प्रतियोगिसमानाभिकरण्लवाप्रति- यो गिव्यधि करणसाध्यतावच्छेद कावच्छित्राभावाप्रसिबेः, कतोऽति-
88 अनुमानदिधौतिप्रसारिखयां
साध्यवटन्यादत्तितं वा कैवलान्बयिन्यभावात् yen
ति खोमद्ङ्गगोपाध्याये विरचितं तच्च चिन्तामणौ व्याभिपञ्चकं समाक्तम् |
यञ्#ैकव्यक्तिकं साध्यं विपत्तौ वा तच निधूमत्वा- दिव्याप्ये awa ara निर्वद्कित्वादी चाव्या्िस्तच त्वभावस्य ase: waa यावदिपन्ादत्तिवाद्त आह साध्यवदिति॥२॥
व्यासिरिति वाच्यम् । संयोगिएतल्रादिव्यनुरोध्ेन वच्यमानरोत्या श्रधिकरण्विशेषनियन्तितस्य तस्य वक्व्यल्लादिति। मंयोगा- भाववान् विभागादित्यतराप्यव्यापिर्बोध्या | साध्ये साकल्याप्रसिचः सकलसाध्याभावाप्रसिदखेति करमेणाव्यासित्रयमाद यचेव्यादिना, साध्याभावस्य साध्यतावच्छेदकावच्छिन्नप्रतियोगिकल्विवक्तण- दाद विपक्षो वेति ॥
दट्मोश्वरभिन्नं तह़न्नत्वप्रकारकप्रमाविषयलादिव्यादौ। ननु साकल्यमिदागेषरूपं वक्ञव्यमित्यत आह निधूमल्वेति, निषूमत्स्य घूमलत्वावच्छिन्रसामान्याभावस्य एकव्यक्तिमध्य एव गत्त्वादादह तस्य चेति तेन यक्िञ्धित्साध्यवतोऽन्यस्मिन् साध्यवद्रप्रज्तयन्तर afaafa धूमादौ aranfafefa ) अव्याप्येति | सद्ेतुत्वाथे- माद तच्रनेति व्याप्यत्वेनेल्यथेः ॥ २ ॥
सिदव्याघ्रलत्तणम् | ४५
तस्य Alana साधष्यवत्वावच्छिन्नप्रति- योगिताकत्वं॑व्यत्पत्तिबललभ्यम् नहि भवति नौलो
घटो घटादन्य इति ॥ ४ ॥ इति अनुमानदोधितौ anfarga समाप्रम् |
व्यत्पत्तोति यच्छब्दसमभिव्याहृतमन्यपदादिकं प्रयुज्यते तद - घोन्वयौ तदवच्छेदकं अन्वयितावच्छटकं तदट्वच्छिन्नप्रतियोगिता- कत्वं व्युत्पपत्तिवलनभ्यभित्ययः। तदेव व्यतिरेकेण साधयति नदहौति । ननु घटलत्वस्यावच्छेदटकत्वं कस्य संसगः, न तावत् घटलत्व- घटयोः, तयोः परस्ररमनन्वयाद्व | न तावत् घटत्वाभावयोः वटत्वस्य पदा्थकदेशतया आकाङ्काविरद्ादिति Jaq, घटा- ant घटत्वावच्छिन्नप्रतियोगितायाः danarat घट- वस्य घटांशे प्रकारत्वेऽपि संसगेतया भानमविरूढम् | घटा- पाववद्ुतलमित्य्र घटाभावस्येव घटत्वावच्छन्नप्रतियोगितायाश्च टत्रमवच्छेदकत्वं प्रतियो गितेव्येतत् दितयास्मिकायाः सम्बन्ध- रात् । नोलस्फटिक इत्यत्र नोलसमवायिनोलसंयो गस्येव घटत्वा - च्छिन्नप्रतियोगिता अखण्डा इत्यपि afaq प्रमेयं नास्तीति लोव्यनापत्तः विशेषणशताविश्चेषेण प्रभेयतलघटत्वोभयानव च्छत्र ति्रोमिलाऽप्रसिद्वेः, नवोनासु यावन्तो विरेषणताविगेषेण भावास्तावत्निरूपिता एकव प्रतियोगितायावन्तश्च प्रमेयलेन भावास्तावत् खेकेवप्रतियोगिता प्रमेयं नास्तीत्यतोभयावच्छितर-
9)
J
४६ अननुमानदिधोतिप्रसारिख्यां
अथ सिंहव्याघ्रलक्षणम् | तत्तचिन्तामखणिः | नापि साध्यासामानाधिकरण्यानधिकरणत्वं साध्य बेयधिकरणानधिकरगत्वं वा तदुभयमपि साध्यानधि- करणानधिकरगत्वं aq aa यत्किञित्धाध्यानधि- करणाधिकरणे धूमे चासिदम् ॥ १॥
दौधितिः | नापोति साष्यमसमानाधिकरणं यस्य यद्धि. कारणानधिकरशं साध्यं तत्वम् साध्यनिष्टासामानाधि-
प्रतियोगितासम्बन्धन प्रमेयलविर्िषटबोघ (१) इति नानुपपत्तिः रित्याद्ः ॥ 8 ॥ इति अनुमानदोधितिप्रसारिख्छां व्यासिपञ्चकं समाम् |
प्रक्तलक्षण्योः पौनर्क्तिः शङ्यान्यथा व्याचष्टे साध्य- fafa तथा ata agaifeauca तत्पुरुष दत्यभिप्रायः, यत्तदघंयोरननुगमादाह साध्यनिरेति प्रतियोगित्वं fascia ननु द्रव्यं सच्वादिल्यादावतिव्याभिः सत्वस्य दरव्यलसामानाधिः करख्याभाववत्वाभावात् सत्वे द्रव्यलनिष्टासासानाधिकरखनिर्-
(१) प्रमेयत्वषटत्वोभयावच्छन्नप्रतियोगिताया एव प्रमेयत्नेनावच्छरेदयत्वमाल्ं ` ® & ह विषयो ञ्लत्यसंसगेतया भानेन प्रमे नायंस्तीति भ्नसात्मकग्रतोल्यपपत्तिरिति भावः।
सिंहव्याघ्रललक्षणम् | ge
करश्यप्रतियोगित्म् साध्यनिष्टाधेयत्ानिरूपकाधि- कारणच्रत्तित्वमिति यावत् तदनधिकरणत्वमिल्यधंः साध्यवद्मिनच्नस्य च साध्यनिष्ठाध्षेयल्ानिरूपकत्वात्त- gut नातिप्रसङ्गः साध्यनिष्ठा्ेयत्वानिरूपकाधि- करगत्वव्यापकाभावप्रतियोग्यधिकरणतासामान्य कत्व- मिति निष्कार्षस्तेन सत्तावान् द्रव्यत्वादिव्यादी न
टोषः ॥
पकत्वाभावादतः साध्यनिष्ठति केचित् वस्तुतो बहन्रौद्यधघटितस्य गुरत्वादाह साध्यन्षठिति। ननु साध्यनिद्दाेयलानिरूपकाधि- Husa देतुतावच्छेदटकसम्बन्धनेव वक्तव्यम्| अन्यधा वद्किमान् धूमादित्यत्र ताट्ृश्खावयवे wae हरत्तेरव्याभिः। तथाच सत्तावान् दव्यलादित्यत सत्तानिष्टाप्रेवत्ानिरूपकाधि- करणसामान्यादिसमवेतत्वस्य अप्रसिद्धयाऽव्याप्चिस्ततो निष्क कुरुते साध्यनिष्ठति । श्रचाधेयत्रमपि साध्यतावच्छदटकसम्बन्प- नेव तेन वङ्कः समवायेन साध्यते धूमे Fal सम्बन्धसामान्येन साध्यनिष्टाघेयत्वा-निरूपकाधिकरण-जलददादि निष्ठाभावप्रतियो- ग्यधिकरणताके-वङ्भौ अरतिग्यािरित्यतो व्यापकेति। यकिचि- दधिकरणतामादाय महानसौयवह्भयधिकरणतात्ावच््छिन्राभावस्य ताहशाधिकरणत्त्यापकल्ात्, व्यभिचारिणतिव्यासिरित्यत mz सामान्येति, तेनेति तथाच सत्तावान् द्रव्यत्लादित्यते सत्तानिहा-
gt saarafenfanatrar
साध्यवेयधिकरण्यं साध्यवद्विन्नाधिकर णकत्वञ्चर- माधिकरणत्वांशस्यानतिप्रयोजनकतया तद् पहायदय- मेकोक्या अनृद्यदूषयति तदुभयमपौति ॥ १ ॥ साध्येल्यादेः साध्यं यद्धिकरणानधिकरगं तच्वा- भावः | साध्यस्य यदनधिकरणं तदुत्तित्वाभावश्चाथः | तच केबलान्बयिनि साध्यनिष्टाधेयत्वानिरूपकाधि- करणाप्रसिद्या नानाव्यक्तिसाध्यके च पकसाध्य व्यक्तिनिष्टाषेयत्वानिरूपकाधिकर णत्वं साघधनाधिकरश- व्यक्यन्तरस्येलव्यापिः, क्रविदाभिचारिणातिप्रसङ्श्चादय हितीये च साध्यवेयधिकरण्ये यदि साध्यवत्वावच्छिन्न
प्रेयत्वानिरूपकाधिकरणे समवेतलाप्रसिद्वावपि सामान्यादौ द्व्यत्वाधिकरण्त्वाभावात् aaa: साध्यासामानाधिकरणयादटेः साध्यानधिकरणानधिकरगत्वे पययवसानमभिप्रेव्यादह अनति. प्रयोजनकतयेति श्रभावभेदात् ययोक्तसन्निषेशाच्ावेवर््येऽपि प्रयो. जनरादहित्यमित्यथेः ॥ १ ॥
साध्यमिति प्रथमलकच्णाभिप्रायेन साध्यस्येति, fediaaa- णाभिप्रायेख अप्रसिदेति अाक्षेयतल्लनिरूपकत्वसामान्याभावमनि- va नानेति, यकविच्िदभावमभिप्रेयसामान्याभावपक्ते टोषा- awe कचिदिति। गुणकश्ाखत्वे सति सत्तावान् जातै- रित्यत, wa च सत्तानिष्ठं यावदाभरैयत्वं तदनिरूपकं सामान्याये-
सिंहव्याघ्रलत्तणम् | BE
प्रतियोगिताकोमेदो विवक्षितस्तदा केवलान्वयिनि यदि च यक्किञ्िव्याध्यवद्ाक्तिभेदस्तदा नानाधिकरणसाध्यके सव्ववाव्यापिः ॥
कैचित्त साध्यासामानाधिकरण्यं हेतुतावच्छेद क- aaa हेत्वधिकरणे तेनैव सम्बन्धेन साध्यवदत्ति- त्वाभावस्तदधिकरणमिन्नतमथेसेन ww सावयव संयोगेन afsafa च समवायेनाहत्तावपि न ata: | ताटशाभावश्च सम्बन्धान्तरेण तेव वत्तमाने सुलभः यभिचारिणस्तु व्यभिचारनिरूपकाधिकरण एव ata ताटशाभाववच्छं सत्तायां गुणे न दरव्यत्वसामानाधि- रण्यमित्यनुभवात् | न चैवं गुगकब्धान्यत्वविशिष्ट- rasan, विशिष्टस्यातिरिक्तत्वात् अनतिरिंक्त्वे
ति धुमवान् asiiaa त्वयोगोलकस्य ताटृशत्वान्नातिव्यािः | दयप्रतोकस्य व्याहत्तिमाह, तेनेति । दितौयस्य तदाद, वद्धि- alfa तेनेवेति ₹ईतुतावच्छेदकसम्बन्धेमेव एतच्च अभावा- यौति बोध्यम् । न क्षतिरिति, वद्धिमान् धूमात् इत्यत व्यासिरिव्यथंः। ताहश्ाभाव इति न च गगणे एव प्रसिद्धिः, ने तादृशडेल्धिकर णाव च्छित्रसाध्यवद् तस्तित्वाभाव विरहात्,
टशोति डेतुतावच्छेदकसम्बन्धेन छेतुमतोत्यधः। ननु ताटथ- ‘8
५० अनमानदिधौतिप्रसारिणयां
तु विशेषणविशेष्यसम्बन्धस्येव परम्परया व्याप्रलात्, कैवलाव्ययिनि चाव्यापेरमिधानं दितौयलच्चणाभिप्राये गेल्याडस्तचिन्यं सत्तायां Fe न द्रन्यत्वसामानाधि- करण्यमिति प्रतो तिहि cae ga न पृथिवीत्वसामा- नाधिकरण्यमितिप्रतोतिबव्छत्तानिष्ठद्रव्यत्वसामानाधि- करगयावच्छेद कत्वस्य परम्परासम्बन्ेन सामानाधि- HUY वा अभावं गुणेऽवगमाहइते न तु सत्तायामेव द्रव्यव्र्तित्वाभावं सत्ता न द्रव्यत्रत्तित्वाभाववतौ द्रव्य- त्तित्वाभावो न सत्तादत्तिरिव्यादिसव्वेजनसिङ्प्रतीति- बाधितत्वात् बाधकाभाकात्त् संयोगतदभ्वयोरब- च्छेदकमेदेनेकव Talal तदुभयोरेकव सिद्धिः | अती-
प्रतोत्या सामानाधिकरण्यस्य प्रतियोगित्वमवगाद्यते तलु तो- ऽवच्छेद कस्य प्रतियो गिलावगादमेन fate इत्यत श्रा, परम्यरा- सम्बन्धेनेति । ननु द्रव्यह्व्तितस्य अरव्याप्यहत्तिलवादिनो मते द्रव्यह्त्तिलाभावोप्यव्याप्यह्ठत्तिस्तत् कुतो विरोध इत्यत आह, दव्यहत्तित्वामाव इति। ननु मूले कपिसंयोगी नास्तोति प्रतौतेग्यूले संयोगावच्छेदकत्वाभावादिविषयत्वेनोपपत्तौ कपिः संयोगाभावोऽपि aa न सिध्येत् sara are, बाधकाभावाच्च fa | संयोगाभावो न हच्हत्तिरितिप्रत्ययाभावादित्यये; | ननु भ्रत्रापि
सिंह व्याघ्रललत्षणम् | ५१
न्द्रियसाष्यक्षेऽतीन्द्रिये व्यभिचारिसयतिप्रसङ्गाच्च | तच सामानाधिकरण्याभावस्य प्रल्यक्षत्वासम्भवेनासिदेः ॥ २
न च तदभाववहुत्तित्वेन तच तदनुमेयं aggre. भिन्नत्वस्योपाधितात् | किञ्च इदमिदानोमितिप्रतीति- नियामकबिशेषणताविरशेषेण हेतुतायां सहेतावव्यापिः तेन सम्बन्ेनाधिकरणे काले तेन सम्बन्धेन साध्य- वदत्तित्वस्य विरदिणोःऽप्रसिहेः ॥ २ ॥
दति श्रनुमानदौधितो सिंदन्याघ्रलक्षणं समाप्तम् |
्रव्धठत्तित्वाभादो न सलाहत्तिरिति प्रतोतिरसिदेत्यत श्राह, अतोश्द्ियेति। इदं गुर आकाथाभावादित्यत्रेत्व्थंः ॥ २॥
ननु ्राकशाभावो गुरुत्ववदहत्तित्राभाववान् गुरुखाभावः वहसित्वात् दत्वनुमानात् रव्छति इत्याशण्ड्य निषेधति, न चेति । . तददत्तिभिवलत्स्येति अस्य उपाधेः तेजसत्वादौ साध्यव्या- पकता साधनाव्यापकता च पक्तारौ इति न चैवंविघधतकौवतारे अरतोन्द्रियसंयोमस्यापि sara न स्यात् इत्यत श्राह, किञ्चेति | न च खनिष्ठताहशसामानाधिकरखाभावानवच्छेद क- डेतुनावच्छेदकसम्बन्धोयङेत्धिकरणो यत्व विवक्षयैव एतदुदार इति वाचम् । विकल्पासहत्वात् तथादहि खनिष्ठं यत्सामानाधि-
प्रनुमानदिधोतिप्रसारिण्यां
५२
कर्यै तदभावस्य अनवच्छदकत्वं हेलधिकरणस्येत्यक्तौ वद्किमान् धूमादित्यतान्यासिः yaafas यव्छामानाधिकरण्यं तदभावस्यैव पव्वेतरूपादिनिष्टस्य ईतुतावच्खेदकसम्बन्धौ यरहेवधिकरणपब्ष- तादेरवच्छछेदकत्वात् |
अथ wafast यः सामानाधिकरणयाभाव दति वाम् | कालो घटवान् पटात् इत्यव तु पटस्यावयव एव तथा भावः प्रसिद्धः कालस्तच्रानवच्छेदक एवेति वाच्यम् । प्रभमेयवान् अभि्रेयात् इत्यत्र खरूपसम्बन्धेन डतुतायां गगनपरिमाणादर्हेतोयः खनि. साध्यवद्ुत्तित्वाभावः तदवच्छेदकभेवाकाशादिकं तत्सम्बन्धाव- च्च्छिन्नहेत्वन्तराधिकरणमित्यव्याप्षेः, अध यद्दाक्गिनिष्टस्ताटश- त्िलाभावस्तदधिकरणस्य अ्रनवच्छद कत्वं वक्तव्यं तदेदं पाथिव- परमाणत्वाभाववत्, परमाणशुत्वाभावादिव्यत परमाखुल्ाभावस्य डतु तावच्छट कसम्बन्धान्येन सम्बन्धेन श्रधिकरण्षु कालादिष्वपि विशेषणताविशषेण दत्ते स्ताटटश्छत्तिलाभावो हेतावेप्र सिद्ध एव sad तदटृेकटेशप्रतिकारेण इति॥ २॥
दूति श्रनुमानदटोधितिप्रसारिणयां सिंदृव्याप्रलक्तणं समाप्तम् |
aq व्यधिकरणघम्भावच्छित्राभाववादिलक्षणम् | तच्चचिन्तामणिः | अथेदं वाच्यं Saateas समवायितया ara- लाभावो घट एव प्रसिहः व्यधिकरणधम्भ्ावच्छित्रप्रति- योगिताकाभावस्य कैवलान्वयित्वात् | न चैवं घट एव व्यभिचारः साध्यतावच्छेदकावच्छिन्नप्रतियोगिताका- भाववदुत्तिवं हि व्यभिचारः न च वाच्यत्वाभाव- mem घट इति Safe ताटशसाध्याभावसामानाधि- करण्याभावोव्यापधिः तधाचाप्रसिदडिः।
दौोधितिः। समवायितयेति वाच्यत्वं न यथा समवायि तथा वच्यते, घटादिसमवायितयेव्यथः इत्यप्याह प्रमेय-
प्रसारिणो |
समवायितयेति ! ननु समवायित्वं वा्यतलनिष्ठप्रतियोभि- ताया व्यधिकरणमेव न भवति | तथाहि area तावदौश्वरेच्छा qa इच्छात्रारौोनां समवायात्, इच्छानिरूपितसमवायप्रति- यो गित्वाच्च शति हिविधस्य समवायित्वस्य aa भाव इत्यत श्राह, वाद्यत्रसिति वकष्यत दति। वालं नेशखरेच्छामातं, तथात्वे घटशब्दश्य रुम्बन्धो बाध्यो रूपनिर्पितसमवाय xa
५४ अनुमानदिधोतिप्रसारिणयां
साध्यके च भावत्वेनाभावानां अभावत्वेन भावानां वङ्कित्वेन faast अदत्तिमावहत्तिगगनलत्वादिना विरुदघटलत्वपटत्वाभ्याञ्च waa प्रमेयमावस्याभावः सुलभः ॥ १॥
ननु पारिभाषिकमेवाऽव्यभिचारित्वं तथाहि यत् समानाधिकरणाः सध्यतावच्छद्कावच्छिन्नव्यापकता-
रूपस्य इति चेन्न, afe विशिष्टस्य न समवायित्वं न वा सम- बेतलमपि, aga एव aaa शक्तिरतिरिक्तेव इति घटशब्दस्यापि पटे शक्ततापत्तः। Wa घटशब्टोपदितेश्वरेच्छछ इति सखयभेव प्रतिपादितमिति खयं शक्तिं प्रदशंयन् प्रभेय साध्ये व्यधिकरण- धम्मादच्छिम्राभावं areata, प्रभेयसाध्यक इति लच्णयो- waaay ईटशाभावानवतारेऽपि aaa वाच्यत्वाभावमादाय प्रथमस्य क्नयलत्वेन वाच्यत्ाभावमादाय दितोयस्य ava इति) ननु प्रमेयमात्रख एकोऽभावस्तथापि नायात इत्यत श्राह, वह्धि- त्वेनेति । ननु कैवलान्वयिप्रभेयमावस्याभावो aaa इत्यत शराश्च, गगनत्वनेति। ननु गगनल्वेनप्रमेयं area गगनलविशिष्ट- प्रमेयाभाव एव विषयो ame इत्यत श्राह, विरुदेति ॥ १ ॥ यदित्यादि wa यत्पदं हत्वभिमतपरं साध्यपरत्व परि WIC भ्राकाग्लात् इत्यत ्राकाश्परिमाणशत्ेन परिमाण भावस्य. तादृशस्य खविथिष्टडेलधिकरणाप्रसिदयाऽव्याष्यापरैः |
व्यधिकरणम् | ५५
वच्छदृकप्रतियोगिताक्रा याबन्तोऽभावाः प्रतियोगि- समानाधिकरणासतच्च सव्वं वाच्यत्वादययभावस्य तथा- त्वाद्यावत्चोपादानम् | अतएव भूतत्वमृत्तत्वोभयवान् मृत्तत्वादिल्यादी दित्वावच्छिन्नाभावस्य प्रतियोगिसामा- नाधिकरण्येऽपि भूतत्वमनोन्यल्ादयभावस्यातथाला-
त्रातिप्रसङ्ः ॥ साधनसमानाधिकरणस्य गोत्ादयभावस्य तत्तव्याध्य- एतत्पदादाने वद्किमान् धूमात् इत्यादौ वद्कित्वाव च्छ तरप्रति- यो गिकवद्कयभावस्य प्रतियोगिसामानाधिकरख्याभावात् दोष fa, यथपि. तदभावस्य कालिकसम्बन्धेन वह्धिमदुत्तित्वात् नं दोषः, तथापि अयमामान्नानादित्यादावव्याक्षिर्वोध्येति । साष्य- तावच्छछेद कावच्छित्रसाध्यनिष्ठा या व्याप्यता, तत्निस्पिक्राया व्यापकता, तदवच्छदिका या प्रतियोगिता, aa यत्र साध्यताव- च्छद कावच्चछित्रं साध्यं, तत्र तत्र वन्तमानहठत्तिर्वा या प्रतियोगिता, तादृशप्रतियोगिताकाभावा इत्यथः, azia व्यभिचारिण्यति- व्यापरिति पेषः। तथात्वात् प्रतियोगिसमानाधिकरणत्वात् ) भरतएव ॒ताटृशभावस्य यावत्वविवत्तणदटेव, साभिप्रायं ताद शा- भावस्य aaa. विवकच्ितैे उदासोनमनोन्यत्वाद्यभावमादायापि नातिव्यािरिति केमुतिकन्धायेनाड, मनोन्यसेति ॥ ननु यस्षमानाधिकरणा यावन्तोऽमावाः प्रतियोगिसमा- नाधिकरणा इत्येवासु wt साध्यतावच््टेदकत्यादिविवचशे-
५६ अनमुमानदिधोतिप्रसारिश्यां
व्यक्तयभावस्य Aaa साध्यतावक्छंटकेत्यादि | येन सम्बन्धेन इेतुसीनेव तदधिकरणं बोध्यम् ॥ २ ॥
तेनात्मतवे साध्ये समवायेन इतो्ञानस्य विषयतया अधिकरणे घटादौ वर्तमानस्य साध्याभावस्यातथात्वेऽपि
१ | =
aaa श्राह, साधनसमानाधिकरणस्यति । aq गोत्वाद्यभावसख साध्याभाव इत्यनेनैव वारणात् श्राह, तत्तदिति। ननु साध्य- तावच्छेटकब्यापकप्रतियोगिताकाभावा यावत्न विशिष्यन्तां fa
श्रवच्ख्छद कावच्छिव्राभ्यां, snag तद्वब्रिष्ठप्रतियोगिव्यधिकर- णात्यन्ताभावाप्रतियो गित्वं, प्रतियोगिता च न तदवच्छदकधन्यः, भ्रपितु sfafiaa इत्यत श्राह, श्रतएवति। निरुक्ताभावस्य यावत्वविवक्षणादेबेति नव्याः | भअ्रतथाल्रात् प्रतियोग्यसमाना- धिकरणत्ात् | साध्यव्यापकप्रतियोगिका इल्यक्तेऽपि त्रैव दोष दत्यवच्छेटकानुसरणं साध्यतावच्छछटकावच्छिन्नव्यापकप्रतियोगि- काभावा इत्यत्रापि तद्भावमादायेव दोष; तदश्रपि afeara- feat प्रति प्रमेयत्वेन व्यापकत्वात् णवं साध्यतावच्छेटक- व्यापकप्रतियोगिताका इत्यत्रापि तदद्किनिष्टप्रतियो गिताया श्रपि प्रमेयत्वेन बद्िलब्यापकलत्नात्। न च साध्यतावच्छदकावच्छिन्र- प्रतियोगिताका यावदभावा इत्येवोयतां, प्रमेयसाध्यकाव्याप- रित्यादि खयमूहणोयम् ॥ २॥
तेनेति वङ्किमान् धूमादित्यवर धूमावयव्रत्तिसंयोगसम्बन्धाव- च्छित्रवह्कयभावमादायापि यद्यपि व्याहत्तियज्यते । एव, तथापि
व्यधिकरणम् | ५७
न क्षतिः। एवं दलान्तरेऽपि सम्बन्धभेदनिबन्नो दोषः सम्बम्पैक्यविवक्षया निरसनौयः ॥ २ ॥
तदभावस्य उत्र्िकाल्े बवद्किमति, एवं द्रव्याव्याप्यघ्वत्तित्व- वादिमते श्रवच्छेदकमेटेनापि स्वात्, प्रतियोगिसामानाधि- करखसम्परव इति, न च तथापि हेत्वधिकरणावच्छदेन प्रति- योगिसामानाधिकररविवक्षरोनेव प्रकषतनिव्वाह इति वाचम् । ताटटश्विशेषणानुसन्धानेऽपि साध्याभवमादायापि arafata दूत्यभिप्रायात्। अतएव वद्िमत्वप्रकारकप्रमाविषयलाभाव- मादाय प्रयोजनमपि अनादेयं, साष्यनिष्टव्याप्यता च साष्यताव- च्छेदकसम्बन्धन ae तेन समवायसम्बन्धेन वदधिसाध्यके व्यभिचारिणि डतौ साध्यनिष्ठसम्बन्धसामान्यव्याप्यता निरूपित- व्यापकतावच््छदकप्रतियोगिताकस्य हेतुसमानाधिक्ररणस्य व्यधि- करणधर्मावच््छिन्रस्येव अ्रभावस्य प्रतियोगिसामानाधिकरण्येन दौषः। तथघाविधवद्छयवयवत्वाभावादौ प्रतियोगिसामानाधि- ATA | ननु ज्ञानवान् द्रव्यत्वात् इत्यत्रातिव्यासिः, समवायसम्बन्धावच््छिन्रन्नानाभावस्य विषयतया प्रतियोगिसमा- नाधिकरणत्वात् । श्रथ भ्रातमल्सुखादभावानां तादृश्प्रतियोगि- सामानाधिकरखखविरहात् नातिव्याप्तिरिति चेत्, न तथापि काले हेत्वधिकरणे सर्व्वेषामेव ताटशणमावानां प्रतियोगिसामा- नाधिकरण्यात् | श्रथ वद्यमाणडेत्वधिकरणावच्छटेनेत्यनेमेव
तद्वारणं इति चेत्र, तथापि ज्ञानवान् श्रालसमदाकालान्यतर- ८
पटः अनुमानदोधितिप्रसारिश्ां
त्वात् इत्यादावतिव्याश्षिरित्यत are, एवमिति सम्बन्पेक्येति, aa व्यापकताघटकसम्बन्धेन प्रतियोगिसामानाधिकरखधं विवक्षणोय. मिति व्यापकताघटुकसम्बन्धसामानाधिकररखघटकसम्बन्धयोरेक्य- विवक्तयेत्यथेः। सेन समवायावच्च्छित्रव्यापकतावच्छदकप्रति- योगिताकसुखादयभाव्स्य समवायेन सुखादयसमानाधिकरणला टोष इति wa केचित् व्यापकताघटकंरम्बन्धप्रतियोगिसमा- नाधिकरणघटकसम्बन्धयोरेक्यविवश्चणेन fai, येन येन सम्बन्धेन यस्याभावस्तेन तेन सम्बन्धेन तदधिकर णदठत्तित्वं तदभावस्य इति विवच्येकातिव्यापरे्करणात् । तथाहि क्ानवान् अाममहाका- लान्यतरत्वादित्यव समवायसम्बन्धावच्छि्रज्नानाभावस्य कालिक-
सम्बन्धावच्छित्रन्नानाभावस्य च प्रतियोग्यधिकरशे महाकालं वरत्तिववेऽपि न क्षतिरिति। तन्न कालो घटवान् पटादिव्ववाव्यापेः, देशिकविरेषरणता सम्बन्धेन मंयोगसम्बन्धावच्चछिव्रघटरूपप्रतियो ग्य- नधिकरणे महाकाले वत्तित्वात्, नच साध्यताघटकसम्बन्धेन sana, प्रतियो गितावच्च्ेदक्ष सम्बन्धस्य प्रवेशात्, ननु इय- भिचा, ईश्वरस्य ara सविषयकत्वादित्यत्र व्यभिचाराधिकरणो- भूतच्छाक्षत्योवेत्तमानानां तादणामावानां व्यापकताघटकविष- यितासम्बन्धेन सर्व्वेषामेव प्रतियोगिसमानाधिकरणत्वादति- व्याभिरिति Ga, यावन्तो व्यापकताघटकसम्बन्धास्सैस्तेः प्रति- योगिसमानाधिकरणतलस्य विवल्ितलात्, तथाचेखरन्नानत्वा- भावस्य इच्छान्यत्वाभावस्य वा तादृशव्यापकताघटकसमवयिनः सखरूपेण वा सम्बन्धेन प्रतियोगिसामानाधिकरस्थाभावात्राति-
व्यधिकंरणम् ! ye
रूपादिसामान्याभावे साध्ये पृथिवीत्वादिकं aeq- रेव प्रलये परमा णावुत्पत्तिकासे चावयविनि aaa ।
4,
व्यापिरिति। न चाभावांे weaafaratrar अभावादिति, विषयितासम्बन्धेन तत्रापि तादृणमावोऽस्तोति वाचं, येन येन सम्बन्धेन निरक्ताभावानां हेतुमति हत्तिस्तेन तेन खविशिष्ट- रेत्वधिकरणावच्छदेन तेस्तेव्यापकताघटकसम्बङैः प्रतियोग्यधि- करणछ्स्तित्वस्य विवक्षणो यत्वात्, तथाच ईवरन्नानल्ाभावस्य विशेषणता विरेषसम्बन्धनेच्छावत्तेः तेन सम्बन्सेन प्रतियोगि- सामानाधिकरख्यामावान्रातिव्यािः । केचित्त व्यापकताघटक- सम्बन्धप्रतियोगिसामानाधिकरणघटकसम्बन्धयो; साध्यतावच्छे- दकसम्ब न्धेनेक्यं वणेयन्ति तत्र wa वाच्यखाद्यभावस्यति ax. विरोधात्, यत्र॒ महहाकालान्यलविशिष्टो az: कालिकसम्बन्येन साष्यः काललादिति हतुः तत्र व्यभिचारनिरूपकााश्िकरशे महाकाले कालिकसम्बन्धेन ताबदभावानां प्रतियोगिसामा- नाधिकरर्यसत्वात् श्रतिव्यासिशेति, अस्मन्मते तु खर्डकाल- त्वत्वावच्छित्राभावस्य तथाविधस्य व्यापकताचटकरशिकवि्- षणलाविशेषेणए प्रतियोभिसामानाधिकर ण्याभावाद तिव्याश्यनव- काशात् इति दिक्॥ 3 ॥
ननु प्राचां मते रूपसामान्धाभावस्य साध्यतायां watts विरुद्धं तच्च युक्तिविरुद्म्, marae रूपं नास्तौतिप्रती तिसिदस्य VIANA UTS तत्राभ्युपगन्तुसुचितत्वात् |
go अ्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
a च प्रतियोगिवत् तह्खंसप्रागभावयोरत्यन्ताभाव- विरोधित्वं मानाभावात् ॥ ४ ॥
[~ cael
तत् कोशो व्यवहार इत्यत are रूपेति । केचित्तु प्राचां मतै तत्रालच्छये aad एव तवरातिव्या्सिः, तथाहि रूपसामान्याभाव- स्याभावो रूपं, तच्च रूपष्वंसप्रागभावयोरप्यभावः जन्यभावस्य सखष्वसप्रागभावात्यन्ताभावाभावत्वाभ्युपगमात्, तथाच सूपखरूपा- भावस्य सखध्वंसादिसमानाधिकरण्तलात् इत्यत श्राह रूपेतो- व्याडः तन्न, त्ते एृथिव्यन्यत्लाभावस्यापि तादृशत्वात् तस्य च प्रतियोगिसामानाधिकरण्याभावात्, न च तवापि azafaa- विशिष्टषटथिव्यन्यलाभावस्य प्रतियोग योऽभावः तम्रतियोमौ पटे ada पधिव्यन्यत्वाभावोऽपि aa aaa इति सामानाधिकरख- fafa वाच्यम्, तथापि एथिव्यन्यत्वप्रकारकप्रमाविरेष्यलाभावस्य Aad, न च तस्यापि उक्तप्रकारेण तथात्वं तथापि एधि- व्यन्यलप्रकारकप्रमाविगशेष्यल्ाभावस्य अतधात्वात्, A च तथा- प्यक्ततादृशप्रमाविशेष्यत्रस्य विशेषणता विशेषरूपव्यापकताघटक- सम्बन्धेन प्रतियोगिसामानाधिकरण्याभावात् । किञ्च एवं धूमवान् वह्ृरित्यतरापि किचिदधिकरणहत्तित्विशिष्टस्याभावरूपप्रति- योगिना धूमाभावस्य समानाधिकरण्त्वात् अतिव्यापेः दुरुबर- त्वादिति, प्रलये महाप्रलये, परमाणौ पाथिवपरमाणौ, awa रूपसामान्याभावसच्लात्। मानाभावादिति न च रूपात्यन्ता- भावस्य रूपादितितयाभावामकलत्वे व्याहतम् इष्टत्वात्, ननु
व्यधिकरणम् । ६ १
अतणएवान्तराश्यामे ta रूपं नास्तोति wars: | न चेष रक्तिमरूपध्व॑सायवगाहौ पूर्व्वापररक्तिमध्वंस- प्रागभाववति इदानौं रक्तेऽपि तथा प्रलयप्रस- ङ्गात् ॥ ५ ॥
्रवयविनि उव््रत्तिदश्णायां रूपसामान्याभावे नाध्यक्तं प्रमाणम् इन्द्रियसम्बदविगेषणताया अभावात् । नाप्यनुमानम् श्रप्रयी- WAAAY इत्याशङ्य यत्र तदश्मावच्छिन्नस्य कस्यचिहुंसः कस्य चितूप्राग्भावः तत्र मध्यमदशायां तचम्मीवच्छिन्र्वंसादिना विरोधाभावात् ॥ ४ ॥
सामान्याभाव व्यवस्थापयन्राह, श्रतरएवेति । यत wa wa- प्रागभावयोरविरोध इत्यधेः, पूव्वापरेति carat प्रत्यय- प्रसङ्गात्, रक्षत्वावच््छित्रप्रतियोगिताकेन संसर्गेण caafafae- रूपनिरूपिता या प्रकारता तच्छालोप्रत्ययप्रसद्गादित्यधैः, ag तत्र बाधितम् कस्यचिद्रकस्य विद्यमानत्वादिति प्रक्रान्तयल्किञित् ध्वंसस्य प्रागभावस्य च aa विदयमानलत्वादित्यधैः, नच रक्त नास्तोतिप्रतौतेः रक्तत्वावच्छिन्नाभावविषयत्वं वाच्यम् । अन्तरा- श्यामेऽपि ta नास्तोतिप्रतोतेरपलापगप्रसङ्गगत्, न हि santa भावयोः सामान्याभावल्वबादिमतेऽपि aa रक्तत्लावच्छिब्ध्वंस- प्रागभावो स्त इति।. aa रक्तत्वावच्छित्रध्वंसभ्रम एव इति वाच्यं विगेषदशिनोऽपि तथा बोधात् तथाच रक्तं नास्तीति
६२ अनुमानदोधितिप्रसारिण्ां
तत्सामानाधिकरण्यञ्च सखविशिष्टडत्वधि करणाव- weq बोध्यं तेन गोत्वजन्यद्रव्यत्वप्रलयादत्तिवा- दिना गवादेरभावस्य गवादनधिकरणदेशावच्छेदेन तदति काले महाकाले वा इत्ताऽपि यदा गोत्वं तदा Taya कालत्वं तव जन्यद्रव्यं प्रलयाहत्तिरव्वेल्यादी नातिप्रसङ्ः | प्रतीते रक्तलावच्छित्राभावविषयलं वाचम्, स चदन्तराश्यामै aud तदा गतं ध्वं घप्रागभावयोव्विसोधरनेति ॥ ५॥ . सनेत्यादि । प्रक्षतरलोव्येभिचार इत्यत्यन्ताभावाश्च न खण्ड- प्रलये ब्रह्मारडान्तरे तदानीं गवादेः सत्वात् इति महाप्रलये तत् प्राक्ालादौ aac बोध्यः, त्र स्थुलद्रव्याणां गवादोनां भदौ नाशः, तदनन्तरं WYRM जन्यद्रव्याणां नाशः, तदनन्तरं गुणानां नाशः इत्यभ्युपगमात्, क्रमेण तींस्वो नभावानादाय प्रक्रत विशेषणादुव्यभिचारमुदन्तु' गो तेत्या युक्तं, जन्यस्य कालोपाधिला- नङ्गोकरतमते अ्रयोगोलकान्यलाद्यभावस्य THATS aT धूम- वान् वह्करित्यच्र नातिव्यािरिति तदुपैच्य गोल्नाद्यनुधावनं, ननु ufeara गवादययनधिकरणदटेणावच्छटेन गवाद्यभावो विवाद Gai, इदानीं wat गौर्नास्ति इत्यादिप्रतीत्या साधनौयः तस्याश्च भूतलादौ तक्रालोनत्वावश्छदेन दैशिकसम्बन्धावच्च्छित्र- गवाद्यभाववत्तवं किंवा काले तादृशदेशावच्छछदेन कालिकम्बन्धाव- feqacuraaa चाविषय इति विवादात् इत्यत श्राह, महा
a,
व्यधि करणम् । ६३
इेतुमतिप्रलये तत्सामानाधिकरण्याभावात् | खविशिष्टेतिविशेषणात् कपिसंयोगाभाववान् मेयत्वा-
काल दति। एतहिवादतच्छम् तु सिद्ान्तलक्षणे वच्यते । महा- प्रलयाभावाभावस्य महाप्रलयातमकस्य wears प्रतियोगि- सामानाधिकरणयाद्ाकालपयन्तानुधावनमिति केचित्, तत्र तस्यापोदानोन्तनध्वंसामककालोपाघौ प्रतियोगिमति sz: कालिकव्यासिं दशयित्वा दैशिकौमाह, यत्रेति जन्यद्रव्यत्व- ate व्यापकरूपेणापि श्रतिव्यासिं दशैयितुं प्रलयाहत्तिर्ेति। तयाणमेव साध्याभावानाम् एकमेव प्रलयाभावमादाय fax- षणाभावं दशेयत्राह, Square |
ननु प्रलयान्यलाभावस्य तादृशस्य कथं प्रतियो भिसामानाषि- कारं न fe प्रलयान्यत्वाभावाभावो दैथिकसम्बन्पेन wears महाकाले वा वत्ते येन प्रतियोगिसमानाधिकरण्यं सिध्यत, न च प्रलयान्यत्वस्यापि नित्यतया कालिकसम्बन्धेन प्रलये दत्तेः प्रति योगिसामानाधिकरणमिति वाचं व्यापकताघटङ्कन देशिकविे- षणताविशेषेण प्रतियोगिनोऽभावाधिकरणासम्बद्रत्वादिति चेन्न हेतुतावच्छेदकसम्बन्धेन हेत्वधिकरणे येन सम्बन्धेन बत्तेमानतम् अभावस्य तेनेव सम्बन्धेन व्यापकताचटकसम्बन्धा वच््छिन्नप्रति- योग्यधिकरणहत्तितवं वक्तव्यं भवति, हि कालल्वाधिकरे प्रलयं कालिकसम्बन्धेन प्रलयान्यत्वाभावस्य at: व्याप कताघटकसम्ब- न्धेन cfu faim fan ter प्रलयान्यत्ाऽधिकरणे महाका
६४ ग्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां |
दिव्यादौ संयोगायात्मकस्य साध्याभावस्य सकलडत्व- धिकरगा्त्तिवेऽपि नाव्यािः ॥ ६ ॥
कालिकसम्बन्धेन प्रशयान्यलाभावस्य afuafaufaanfr- सम्भावनया विरेषणदाने च तदभावस्य कालिकसम्बन्धेनाधि- करणे प्रलये दैशिकविगेषणताविशेषेण सम्बग्धेन प्रलयान्यत्ल- स्यानधिकरणत्वान्रातिव्या्िः। न च तथापि महाकालो घटवान् महाकालाकाशन्यतरत्वात् इत्यादौ येये तादणकाशणन्धता- भावादयो विशेषणताविशेषेणाकाशमातहत्तयः त एव कालिक- सम्बन्धेन खविशिषट्यावद्त्वधिकरणोभूतकाले व्यापकताघटक- सम्बन्धेन प्रतियोगिसमानाधिकरणा इत्यतिव्यात्िरिति are, येन येन सम्बन्धेनाभावानां हेत्वधिकरणे सवे शिष्यं तावस्सम्बन्धन स्व विशिष्टहेत्वधि कर णावच्छटेन व्यापक ताघट क सम्बन्धावच््छिव्र- प्रतियोग्यधिकरणद्तित्वस्य frafaaarq भवति, हि खवेशिच्ं शाकारेऽपि विरेषर्ताविशेषेण aa च प्रतियोग्यधिकरणद्त्ति- लाभाव इति कपिसंयोगाभावेत्याटि प्राचां मते संयोगाभाव- aaa प्रमेयत्वं व्यभिचारौति कपोति ननु कपिसंयोगाभाव- वति द्रव्ये वत्तमानस्य कपिसंयोगामकाभावस्य प्रतियोगिताव- च्च्टेदकत्वत्, न च कपिसंयोगस्य प्रतियोगिसमानाधिकरणशत्वात् शरभावान्तरस्य च अ्ननवच्छेदकत्वम् प्रक्लतप्रतियोगिताया waa- भिति वाच्यम्, प्रकतव्यापकतायां प्रतियोगिसामानाधिकरण्या- प्रवेश्स्येव सम्यक्त्वात् aa तत्पदं निविश्य खविशिष्टपद-
व्यधिकं रणम् t ६५
दानस्य सन्दभविरुदत्वात्, न च ्रलर्डाभावेनादेयध्यमिति वाचं तथापि अनतिप्रयोजनकत्वादिति wa तददाने fe व्यापकत्व- मौटशाभाववादिमते निव्वक्कमशक्यम्, तथा fe तदतिष्टाल्यन्ता- भावाप्रतियोमिल्लम् न प्रतियोगिताञ्रयस्य, अव्यापकलं तस्य तत्र उयधिकरणघम्मावच्छिन्राभावसत्लात् नापि प्रतियोगितायाः ताहशाभावप्रतियोगितानवच्छेदकतं प्रतियोमितारूपेण घटा- टौ नामभवषस्य विद्यमानत्वात्, नापि ताहश्ाभावप्रतियोगितायाः समानाधिक्ररणयेनानवच्छेदकत्वं प्रक्षतप्रतियोगितायाः afsara धूमादित्यत्र वह्किव्यापकतावच्छेदिकया प्रतियोगितया पव्वै- तादौ महानसोयकिमपि नास्तोतिप्रतोतिसिद्ाभावस्य वद्धि- मत्पव्यैतादिनिष्ठघ्य सामानाधिकर्ण्यन प्रतियोगिताः प्रति- योगितावच्छेदकत्वात्, नापि ताहशमभावप्रतियोगिताया अनति- रिक्रठत्तिभिन्रत्वमिति araa वद्धिनिष्ठप्रतियोगिताप्रकारेण बह्हिधूमोभयाभावस्य वह्किसमानाधिकरण्स्य प्रतियोगितायाः safaftaafata तादृशप्रतियो गितेति तस्या व्यापकलत्वावश्छेद- Raa: |
नाप्यन्युनहत्तिलं, ताद शतत्तदयक्तयभावनिरूपितप्रतियोगितायाः भ्रन्युनत्तितषदेव तम्मतियोगितायाः, तथाच सामानाधि- कर येन अन्युनानतिरिक्रव्त्तियद वच्छेद कं तदन्यत्वमेव वक्तव्यम्, एवं यथा तथा निरतं तदपैक्षया प्रतियोगिताप्रकारेण उप- दशिताभाववारणन्तु प्रियो गिव्यधिकरण्पटेमैव दति) न च
घटाद्यभावस्यापि azaa प्रमेयं नास्तोत्यादिप्रती तिसिद्ाभावा- €
६६ अनुमानदिधोतिप्रसारिण्यां
जलादि्ठत्तित्वविशिष्टगोत्ादयभावस्याभावस्त् जल- त्वादयभावो न तु घूमादययभावः जलादावपि तदभाव
ae ln ममम in,
भिन्नतया प्रतियोगिव्यधिकरणभावाप्रसिददिरिति are, प्रति- यो गितावच्छेद कावच्छित्रासामानाद्विकरण्स्यैव विवक्षितत्वात् । अन्यत्र सिडान्तलच्तणशरोत्या अवधेयम्, व्यवहार सिद्प्रतियो गि. यधिकररघाघरितव्यापकतामादाय साध्यसामानाधिकरण्यावच्छ दकेत्यादिव्यापकतामादाय वा सखविशिद्िपदटदानमित्यपि कैचित्। यत्तु वङ्किमान् घुमादिव्यत्र ताणेतार्णभयवद्छयभावस्यापि aten- ald तस्य च ताहशोभयवत्यवन्तमानस्य डेतधिकरणावच्छेटेन प्रतियोगिसामानाधिकरणयाभावात् श्रव्याभ्षिरिति खविशिष्ट- पददाननमितिं aa तादृणोभयवतोऽपि कश्लिकसम्बन्धादिना
तादटशाभावकत््वे बाधकाभावात्, सत्तावान् द्रव्यत्वादित्यच्र faaa- विशिष्टसत्ताभावस्य हेतुसमानाधिकरणस्य ₹ईत्वधिकरणावच्छटेन STATA अ्रयमामा न्नानादित्यतरैतदातान्यत्वविशि- ट्ामत्वावच््छिन्नप्रतियोगिताकाभावस्य एतदहित्राहत्तिलनाव्याङे- aca च खविशिषटति नव्याः | केचित्त इदं प्रभेयं वाच्यललादित्यत प्रभेयत्वभेदस्य तादृशस्य प्रमेयत्वे वत्तमानस्य दहेत्धिकरणावच्छेदेन प्रतियोगिसामानापि- करणयाभावात् उभयोरेव लक्छण्योरनव्याधिरिति सखविशिष्टपदः THATS: ॥ ६ ॥ ` ननु धूमवान् वङ्करित्यतातिव्यापिः धूमाभाव जलछत्तित-
च्य धिंकरणम् | ॐ
भ
प्र्ययप्रसङ्गात् । यत्समानाधिकरणानां सध्यताव- च्छट कावच्छिन्नव्यापकतावच्छेद करूपावच्छिन्नप्रतियोगि-
विथिष्टगोल्वाभावो नास्तौतिप्रतोतेधूमाभावसखरूपालम्बनत्वस्य सम्प्रदायसिदत्वेन धूमाभावस्य गोत्वाभावप्रतियोगिसामानाधि- कारणयादित्यत ae, जलादिष्ठत्तितवेति जलादावपोति। न च धूमाभावस्य तदात्मन गोल्लाभावाभावरूपत्वमिति कुतोऽसि- प्रसङ्सम्भव इति वाचम् अरनन्ताभावानां तदात्मन ताहटशगोत्ला- भावाभावरूपल्लकल्पनमपेच्य एकस्येव जलत्नाभावस्य ana करप्यते लाघवादित्यभिप्रायात् । ननु धूमवान् बङ्ेरित्यत्र तथापि अतिव्यासिधूमवदुत्तित्वविशिष्टगोत्वाभावस्य उक्तन्यायेनधू माभावा- भावतया तस्य च गोल्लाभावरूपप्रतियो गिसामानाधिकरण्यात्, न च संयोगामकव्यापकताघटकसम्बन्धेन प्रतियोग्यसामानाधिकर- wa तथेति वाचम् अरयोगोलकनिष्टसंयो गिपदाधेधुमान्यतरयो- धूमवदुत्तिलविशिष्टत्वेन रूपेण योऽभावः सोऽपि धूमाभावसम- नियत इति, श्रतिव्यासितादवस्थ्यादिति समनिवयताभावभदाभि- प्रायेणेषेदं वाच्यं, तच्च खासन््तम् इत्यखरसात्, Wad लन्त- wate, यदिति! तथाचोक्ञाभाववारणाय प्रतियोगिताव- च्छद कावच्छछिन्रसामानाधिकरखमवभ्यं awa, तथाच सत्तावान् जातेरित्यवाव्याप्िद्रव्यत्वस्िल्रविशिष्टसन्ताभावस्य साध्यतावश्छेद्- कावच्छिन्नव्यापक तावच्छछद कप्रयियोगिताकत्दात् तस्य च ae
gc aaaate a fareteai
ताकानां यावदभावानां प्रतियोगितावच्छैदकावच्छिन्न- सामानाधिकरण्यं त्वं बा तत् ज्ञेयत्वत्वादिना बाच्य- त्वादौनामभावः सुलभ एव । शेषं दशि तदिशावसेयम् अत आह प्रतियोग्यद्र्तिश्चति ॥ ७ ॥
LOL CTL CO OL nt ०.५७१००.. अ
प्रतियोगिसामानाध्िकरख्याभावात् । अतः साध्यतावच्छदकाव- च्््ित्रव्यापकतावच्छद करूपावच्छिब्रेत्यादि, नन्वत्र व्यरापकताव- "्छेदकेति त्यज्यतामिति चेन्, लघुसमनियतशुरुसाध्यतावच्छेद- AAAI: तत्पटदाने तु लघुना व्याप- कतावच्छछद करूपेणाव च्छत्र प्रतियोगिताक लममभावस्य इति नाप्र- सि्विरिति केचित् । प्रत्यवयवव्याहत्तिसतु yaaa बोध्या, रूप- usa व्यापक तावच्छेदकप्याष्यधिकरणतालाभाथं तेन तत्त- sfeaw afsaa रूपत्वेऽपि न व्यापकतावच्छेदकत्वमिति वाच्त्रादोनामित्यादिपदेन Hawa घटादयभावोऽपि svar: | शेषमिति सम्बन्धादिनेयत्यमित्यधं; anqmassearafaa- व्यापकतावच्छदिक। यावत्यः प्रतियोगिताः waa तदिशिष्टसा- मानाधिकरण्यं विवक्वणोयं, तथाच warfefasr या तादशो प्रतियोगिता तददिशिष्टसामानाध्िकरखयाभावात् नातिव्याक्षिरिति qaaauaty निर्दोषम् इति नवोनाः । अरधेतन्नत्तणं व्यधिकरण घम्मावच्छिब्राभावानङ्गीकारेऽपि सुखं wad साध्यतावच्छेद कावच्छित्रसाध्यादिमेदमए्दायैव fared,
व्यधिकरणम् | ६<
तथाच प्रतियोग्बह्तिधेत्यादेरवतारणं faasa इति चेत् ईटश- लक्षणे aaa बहुशः प्रविष्टत्वात्, तस्य च व्यधिकरणधग्माव- च्छित्राभावतो वैलक्षणयाधं विशेषणस्यावश्यकत्वात् इति चेदत्र afsaa धूमाभाववति किमपि waayfaatettfanatfa- सिद्वाभावस्य धूमाभावाभिन्रतया तस्य च वङ्कित्वावच्चछित्रवद्ि- समानाधिकरणतया वातिव्यािः, न च aaa वर्किकाल धूमस्य प्रागभावदशायां wat नास्तोतिप्रतोतिवेत्तते तदानीं च afeaa धूमवदुत्तिसत्ता तदभावस्य च धुमामावन्यूनहत्ति- त्वात् ake इति वाच्यं वह्ित्वेन धूमकालोपदहितधुमवद्हत्ति किमपि नास्ति इतिप्रतोतिसिद्ामावमादाय तथापि तदहोष- तादवख्यात् न चायोगोलकान्यतल्ाभावमादायातिव्यापिरुदार दति वाच्यम् श्रयोगोलकमातहत्तिर्यो we: तदयोगोलकान्यत्वा- न्यतरल्ररूपेणायोगोलकान्यघ्वत्िकिमपि नास्ति इतिप्रतीति- सिहाभावस्य तादृशणान्यतरत्वावच्छिव्रसामानाधिकर ण्यस्य सत्वा- टतिव्याितादवस्ध्यात् णवं लश्यान्तरमपि ऊद्यम् इत्याहुः | 4a वदन्ति, afsaa किमपि धुमवहुन्ति नास्तौतिप्रतीतौ दर्डेन एुरुषो नास्तोत्यन्रेव विशिष्टधर्म एव प्रतिथोगितावच्छेटको न तु शडवङ्कितवम् । न च धूमवहत्तिकिमपि amet ताटथ- निखिलस्येव प्रतियो गिल्लावगाहनेनान्याशे वद्किलविर देण च ye. वश्ितृस्येवावच्छेदकत्वम् इति are सब्धरतामावप्रतीतौ यावत्
प्रतियोगिनोऽभावैन प्रमाणाभावात् सामान्यलक्तणयो दुर्व्वारला- पत्तरिति ॥ ७ ॥
So श्रमुमानदिधोतिप्रसारिणयां
कैचित्त॒व्याप्यह्तेहतुसमानाधिकरणस्य साध्या- भावस्य प्रतियोगिताया अनवच्छदकं डतुसमानाधि करणस्य व्याप्यहत्तेः प्रतियो गिव्यधिकरणस्य वा अभा- वख प्रतियोगितायाः सामानाधिकण्ये नानवच्छेकं यत् साध्यतावच्छेदकं तद्वच्छिन्नसामानाधिकरण्यं व्याधिः
चक्रव्तिलकणमाष्ट, केैबिदिति। इदं कपिसंयोगौ एतक्ता- दित्यवाव्यािवारणाय व्याप्यहत्तरिति afeaa रूपेण दत्वा भावमादाय वद्किमान् धुमादिव्यत्राव्यासिवारणशाय साध्येति, अच प्रतियोगिव्यधिकरणपददटाने दरदं वाचं प्रमेयत्वादित्यच्र प्रति योगिव्यधिकरणसाध्याभावाप्रसिडिरिति agifaafafa waz | नमु afsarafeasearmaa सम seat maagr भावस्येक्यात् साध्याभावामकस्य तस्य प्रतियोगिताच्छदक- aq वह्कित्वभित्यष्याप्तमतः समनियताभावानामेक्यमते लक्तण- माह, हेतुसामानाधिक्षरणस्येति । ननु araafaa न खस- मानाधिकरणात्यन्ताभावाःऽप्रतियो गत्वं रूपव्यापकतालक्तणोक्ञ- टूषणग्रासात् इत्यभिप्रे्याइ प्रतियोगिव्यधिकरणस्य वेति, ननु प्रतियोगिवेयधिकरणश्यं यदि प्रतियोगिसमानाधिकरण- fwad . तदा व्यधिकरणधम््ावच्च्छिन्राभावस्य तावतैरवारणं सामानाधिकरस्येनेति aay, एवं प्रतियोगितावच्छेदकाव- च्छित्िसमानाधिकरणमिनत्रलोक्तावपौति चेत् अन्युनानतिरिक्-
व्यधिकरणम् | १
एवञ्च -व्यापिरव्यभिचाररुप्रतापि सङ्गच्छते हेतौ साध्यतावच्छेद् कावच्छित्रसाध्याभाववदहत्तित्वस्येव साध्य- तावच्छेदकषे हतुमव्रिष्टठसाध्याभावप्रतियोगितावकच्छटक- त्वस्यापि व्यभिचारत्वात् । अवच्छद कत्वञ्चेह॒ तत्-
व ्ितत्तव्रतियोगितावच्छछद कावच्छ्छित्र-प्रतियोगिसमानाधिकरणा ये ये अभावा अ्रव्याप्यहस्तिप्रतियोगिकाः प्रसिद्धाः तावड्धदकूटस्य fasfaaara तथाच ताहटशव्यधिकरणधम्मावच््छन्राभावमा- दायाव्या्तिरिति, सामानाधिकरण्येनेति । ननु तथापि afsara धुमादिव्यत्ाव्यासिः afeaa वह्किधुमोभयाभावस्य प्रतियोगि तायाः सामानाधिकरण्येन वद्कित्राद्यवष््छयत्वात् इति चेत् प्रतियोमिताया अन्यु नव्रत्ति यद वच्छेदकं तदन्यत्वस्योक्तत्वात्, Wa- च्छट कपद दानाच, महानसौयवद्धयभावप्रतियोगिताया अन्यून- इत्तिलवेऽपि वह्किलस्य न चतिः, वद्किलवावच्छिद्रवद्किधुमोभया- भावस्य वदिता वच्छिब्रवङ्किसमानाधिकरणत्वात् प्रतियो गोव्यादि- पदेनेव वारणमित्यपि कशचित् |
एवञ्चेति । तथाचाव्यभिचारस्य पारिभाषिकतानिन्धचने- ऽपि न चतिरिव्यन्यलन्नणेभ्यो वेलन्तरखमिति भावः । साध्यताव- KTH इति। न च साध्यतावच्छेदके ताटशसाध्यामावप्रतियोभि- तावच्छेदकल्वाप्रसिहिरिति वाच्यम्| वाच्यतत्वघरमभ्थां वायत नास्तौति ater awa aq fafucrennae fafire- ब्किलमेव प्रतियोगितावच्छेदवां तञ्च विवधधितविवैकेन विध्य.
७२ ्रनुमानदिधोतिप्रसारिण्यां
पय्धाप्राधिकरणतवं तेन विशिष्टबद्धाभावस्य इदत्ववङ्कि- त्वोभयावच्छिन्राभावस्य च प्रतियोगितावच्छद कत्वेऽपि बङ्कित्वस्य न afa: | सत्ववति च गुणादौ संयोगाय- भावीऽपि व्याप्यद्रत्तिवत्यमाणं वा प्रतियोगितावच्छेद्- कानतिरिक्तहत्तित्वमेव तद वच्छ द कत्वमिहापि बोध्यम् | भवति च गुणत्व-गुणाद्त्तित्व-द्रव्यमावसमबेतत्वायव- च्छिन्नप्रतियोगिताकव्याप्यहच्यभावप्रतियो गितावश्छेद क- गुणत्ादयनतिरिक्द्येव संयोगत्वमिव्याद्ः ॥ ८ ॥
एव पय्याप्तमित्यत ate, छदत्ववद्िलोभयेति । ननु ve संयोगि. सत्वादित्यादौ संयोगाभावस्याव्याप्यहसित्वात् व्याप्यदद्यभावा- न्तरस्य प्रतियोगितानवच्छेदकत्वमेव संयो गाभावत्वस्यत्यतिव्यासि- रित्यत are, सत्ववतौनि व्याप्य्वत्तिरिति। तथाच तदचधि- करणावच्छेदेन व्याप्यह्त्तिलं ग्राह्यमिति भावः। अरतएवारुचेराद, वच्यम्ाणं वैति । व्याभिसिदान्त लक्षणे वद्यमाणमित्यधंः तेन सत्ता- वान् जातेरित्यत्र जाव्यधिकरणगुणारिनिष्टाभावप्रतियो गितावच्छ- दकस्य विशिष्टसत्तात्वस्यानतिरिक्ह्व्तितेऽपि auras न क्षतिः | नतु गुणत्वावच्छिन्राभावस्यापि खमते उत्प्तिकालावच्छछटेन प्रतियोगिससखानाधिकरणत्वात् संयो गाभावतुल्यत्वम् wal रूपा- न्तरेणाभावमादराय तदाह, गुणाठत्तोति | ईटश्ाभावस द्रव्या हत्तिस्तेन उत्पत्तिकालेऽपि गुग्णहत्तिदरव्यहत्तिजातोनां सत्वादिति
व्यधिकंरणम् । 93
साध्यतावच्छटकावच्छिन्सासानाधिकरण्यावच्छ- दकखसमानानाधिकरणसाध्याभावत्वकत्वम् |
यत्समानाधिकरणसाध्याभावप्रमायां साध्यवत्ता- ज्नानप्रतिवन्कलं नासि ad बाव्याधिरिति तुन qa aaa साध्याभावपदवैयर्थ्यात् | यत्त॒ साध्याभाव
भावः । इदं संयोगिगुणान्यत्वे सति सत्वादित्यादिसाघारणसंयोग- व्यभिचारिणिसत्वे याटटशरूपाव च्छन्राभावमादाय नातिव्याभिः तदाह, द्रव्यमाचेति॥ <= ॥
प्रगरभोयं लकणमाह, साध्येति । खं हेत्भिमतम् इदं गुण- कम्भरान्यत्रविशिष्टसत्तावत् सत्रादित्यत गुणकर््रान्यलविरिष्टस- सालावच्छिन्नाभावादटोनां साध्यसमानाधिकरणत्वादतिव्याप्नराद, साष्यतावच्छेद कावच्छित्रेति | सामानाधिकरण्यावच्छेदकत्वं सा- मानाधिकरणयानतिरिक्तठत्तिलं व्याप्यत्मिति यार्वत् !
ननु वह्निमान् धूमादित्यत्र धूमवति वह्वयभाववच्छश्वमस्य साध्य वच्छन्नानप्रतिवन्धकत्ात् अ्रव्याभिरिति बितीयलच्तसे प्रमा- यामिति प्रमात्वावच्छदेनेत्यथेः, तैन धूमवान् वद्करित्यत्र व्यधि. करणधन्मावच्छिन्राभावप्रमायां साध्यवच्चन्नानाप्रतिबन्धकत्ेऽपि न aft: | प्रमा च सव्वांशे बोध्या, तेन घटाभावस्य साध्यप्रति- यो गिकल्रेभ्रमेऽपि न कतिः । adafa ताटणसाध्यसामानासि. करा वच्चछेद कखसमानायिकरणकल्रमित्यत णव प्रथमस्य, यत्समानाधिकरणप्रमालावच्छटेन साध्यवत्वन्नानाप्रतिवन्धकत्वम्
१ ©
SB श्ननुमानदोधितिप्रसारिणखयां
बति यदत्त प्रक्कतानुमितिविरोधित्वं ata aa व्याप्तिरिति aq भ्रनुमिल्यतिरोधित्न्नानस्यानुसिति हेतुत्वे साध्याभाववदत्तित्वस्यानुमिल्यविरोधितया व्य- भि्चारश्यतिप्रसङ्ात् ॥ < ॥
एकाथवकष्ककषकष्न यपर रणणणणगिगणिषयर ष्य षषी षीय
इत्यत एव ददितीयस्य च सामन्नस्यात्, इति साध्याभावयदं aaa Hd दूषणान्तरेण तस्यैव लक्षणं दूषयितुसुपन्यस्यति, यलिति | यदुत्तो यदट्हत्तित्वसामान्ये तेन व्यभिचारिणि-व्यधिकरणधम््ाव- च्छिब्राभाववद्ुत्तित्स्याविरोधिव्वेऽपि arfaafa: fatifad विरोधिप्रमाविषयतावच्छदकलवं, व्यभिचारिणि तु साध्याभाव. वदुत्तित्वन्नानत्वेनेव विरोधित्वम्, एतन यदुहतस्तितात्वावच्छेदेन प्रक्मतानुमित्यविरोधित्वम् इत्यनेनेव wae साध्याभावपद- वेयथच्थमिति परास्तं, केवल त्तिव्वक्नानतनेव कुता पि प्रतिबन्धक- त्वाभावादिति भाकः। wad चिन्त्यं यथा केवलक्त्तित्वन्नानलरेन प्रतिबन्धकत्वं ayant साध्याभाववदुहत्तिवेनापि किन्तु साध्य- तावच्छेटकावच््छिग्नसाध्याभाववदूषठन्तित्े नेव तथा प्रसक्तेः 8 ay प्रतिबन्धकता येन तेन रूपेणसतु किन्तु इतुनिष्ठारनां are भाववद्दत्तित्रानां यावतामेव तथालं वक्घव्यमिति चेत् तिं Sa- निष्ठहत्तित्वान7मेव तथाल्मसतु इति साध्यपदवेयग्थमतापि दुर््- wiafa | अनुमित्यविरोधित्वेति। एतद्यातिवादिमते एतदा विचटकमेव प्रतिबन्धकं साध्याभाववदुहत्तिलन्नानं तु न तथा
व्यधिकररणम् | SY
केचित्त यावन्तः ALA: प्रलेकं तत्तव्यजा- तोयाः ये तत्तदधिकर णटत्तित्वाभावास्तदच्वं, तच्छं साजाल्ञ्च समानासमानाधिकंरघम्यांवच्छिल्प्रति-
किन्तरनुमि{स्विरोधिसाष्याभाववदत्ित्िन्नानमेव तथाच साध्या भाववहृत्तिवस्यातादटशत्वे व्यभिचारिखयतिव्यास्षिरिति भावः wes मिश्चलक्षणमेव वद्धा परिष्कृव्वेन्राह, केचिखिति । ननु समानाधिकरण धम्भावच्छिन्न-प्रतियौगिताकयावत्रिरूपितप्रक्षत- साजात्यं व्यतिरेकिणयप्रसिदमत रार, प्रत्येकमिति । नमु यावतां खाध्याभावानां प्रत्येकनिरूपितं यत् साजात्यं तदहत्रेकोऽप्यभाव waa श्राह, तत्तदिति। यावत् पदस्य सजातीयपदस्य वाऽक- रणेऽतिव्याधिस्पटेव तत्तदधिकरणाप्रसिदिवेयथ्य चेत्यत: तत्तदिति साजाल्यञ्चत्यादि | ननु केवलेन तन्तत्पदेन यावच्चाकषरणे धूमा- भाववान् धूमाभावात् इत्यादौ ताषृशसाध्याभावरूप यावदुमाधि- करण इत्यत्र इदं वाचं, ज्ञयत्वादिव्यच प्रक्लतसाध्याभावे सकीय- प्रतियोगितासमानाधिकरणघन्मावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वतदयधि- करणधन्मावच्छिन्नप्रतियोगिताकलत्वान्यतररूपेण साजात्यं afar भावस्य वक्तव्यम्, तथाच खकीयप्रतियोगितासम! नाधिकार णना व- च्छित्रप्रतिथोगिताकल्लमप्रसिदम्, वाच्यल्ल्रूपेण वाच्यलाभावा- प्रसिद्धेरिति चेत् सत्यं सम्बन्धान्तरेण वाच्त्रलबक््छिन्नाभावादेः सुलभत्वात् | तथाचायसथः ये ये प्रक्षतसाध्यतावच्छेदकसम्बन्धे- नावच्छत्रप्रतियोगिताकाः साध्याभावस्तग्रतियोगितासमानाधि-
9g श्रनुमानदौधितिप्रसारिर्ां
योगिताकत्वान्यतररूपेण साध्याभावश्च पृष्वोक्तरौल्या प्रलेतव्यः |
व्याप्यहत्तिश्च प्रतियो गितावक्छेदकावच्छिन्नप्रति- योगिव्यधिकरणो वा तेन तत्तत्याध्यव्यक्तेरव्याप्यदत्तेव्वा
करणधग््मावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वं सम्बन्धान्तरावच्छिन्नाभाव- निष्ठं प्रसिद्धं तदा दायेवान्यतरत्वस्य प्रसिदिरिति हितोयेति साध्यतावच्छदकावच्छिनब्रव्यापकतावच्छेदकरूपावच्छछिन्नप्रतियोगि- ताका इत्यधेः | प्रथमरोत्या तु वह्निमान् धूमादिव्यादौ ब्किघटो- भयाभावसजातोयतददुत्तित्वाभावाभावाहोष इति ध्येयम् न च afsaa पव्वतोयवङ्किद्रव्यान्तरयोरन्यतराभावस्य साध्यतावच्छेद्- कीत्यादिरूपश्ालिनोऽधिकरणमपव्वतभेव, अपव्वैतठत्िप्रतियो गि- AAEM हेतावसम्भवोति वाचम् ताटथव्यापकतावच््छ- दक रूपावच्छत्नेत्यत्र रूपस्य प्रतियोगिताया अन्दुनहत्तिसमा- नाधिकरणतया यदवच्छदकं तदन्यत्वे नावच्छदकत्वं वाचं, तच्चोभयथा अ्रन्युनहत्तिसमानाधिकरणतया केबलव्यधिकरणतया वेति ।
ननु व्याप्यह्वत्तिलं gatatian दुव्वचम् इत्यत ae, प्रति- यो गितावच्छदकावच्छिन्नेति । प्रतियोगितावष््ेद काव च्छन्नासमा- नाधिकरण इत्युक्त व्यधिकरणधम्मावच्छित्राभावासंग्रह द्रत्यत श्राह, प्रतियोगौति | वद्यप्यत्ापि वाचयत्वलरूपैण वाच्त्वघटोभयं नास्तोतिप्रतो तिसिद्ाभावेन समं प्रभेयतल्रल्रावच्छिन्रवाच्लाभा-
व्यधिकरणम् । 3७
साध्यस्याभाषवति इतोहत्तावपि नाव्या्धिः । तददुत्ति- त्वाभावस्तु तत्तव्छाध्याभाववदुत्तित्वत्वव्यापकव्यासज्छ- हत्तिव्रम्यानवच्छित्रप्रतियोगिताकस्त्तत्साध्यभाववदृत्ति- तात्वातिरिक्तसमानाधिकरण-धन्यानवच्छित्रप्रतिवोगि- ताको वा बोध्यः तेन साध्याभाववद्याक्तिविशेषद्रत्तितस्य पार्थिंबत्वादिबिशेषितस्य दित्दायवच्छित्रस्य वा साध्या- भाववदुत्तितलस्याभावमादाय नातिप्रसङ्गः अवच
SS a tf a 2231 ae
वस्याभिब्रलात्, aa प्रतियोगितावच्छेदकावच््छित्र प्रतियोगि- समानाधिकरणत्वादप्रसिद्िः तथापि चक्रवत्तिंलक्षणोक्तरोत्या प्रतिघो गितावच्छ्दकावच््छिग्न--प्रतियोगि समानाधि करण-भिन्रतवं वक्तव्यं व्यासज्यष्टत्तिघम्मानवच्छित्रप्रतियो गिताक इत्यनन्तरं तत्त- त्साध्याभाववदुित्वत्वातिरिक्त समानाधिकरणधम्प्रा नवच्छिन्रप्रति- यगिताको ata कचित् पुस्तक पाटः, स हि धूमवान् वह्करित्यत निधूमहत्तित्वत्व्यापकव्यासज्यत्ति धर्मा नवच््छिन्रप्रतियो गिताक- पूव्येत्तणव्त्तित्वविशिष्टाभावमादायातिव्यासिभयेन संगमनोय इति afaq aa निधूमहत्तितवत्वेन निधूमहत्तित्वविेषघटान्यतरा- भावमादाय धूमवान् वह्करित्यत्रातिव्या्िभयेन साध्याभावसा- जात्यत्वस्य प्रतियोगितासमानाधिकरणान्युनठत्तिभित्नेत्यायुक्त- धम्म णावश्यक वक्तव्यल्ने कुतः पृव्वेक्षणव्तित्विशिष्टाभावमादाय दोषो येनोत्तरावतारणिकादोयेतेति इं दत्तिलल्ावच्छित्रा-
डटः अनुमानदोधितिप्रसारिखयां
हेतु तावच्छेद कसम्बन्धेन साध्याभाववदृत्तित्वं बोध्यम् | तेन बद्भयभाववति खावयवे धूमस्य ठत्तावपि न दोषः, इत्यञ्च साध्याभावोऽपि ₹तुतावच्छटक सम्बन्धेन कस्य- विदधिकरणं वत्तमनो ate: तेन जातिमान् सच्ा- दिवादौ हैतुतावच्छेदकसम्बन्धेन साध्याभाववद्हत्ति- त्वस्याप्रसिद्ापि न क्षतिः ॥ १०॥
ee
भावविवक्षण्मपि सम्यगिति पाथिवल्वादिविशेषितस्येत्यन्तेन तत्त- त्साध्याभाववदत्तितलव्यापकस्य प्रयोजनकथनं तत्रापि व्यक्तिवि- येषनिष्ठद्रस्िल्राभावमादायाधि कमंग्रहाय, पाधिवल्वादीति विरते fad यदहुत्तितवं तहड्ो नास्ति बङ्कस्तेजसत्वादिति ara: |
साध्याभावोऽपि साध्यतावच्छेदकसम्बन्धनेव बोध्यः, तेन सम- वायस्स्बन्धावच्छिव्राभावमादाय व्किमान् धुमादित्यादौ न टोष इति ध्येयम् । इल्ञ्चेति ईतुतावच्छेदकसम्बन्धेन afaa- विवक्षणे सति चेत्यधेः, तेनेति । यद्यपि वद्किमान् धूमादि- त्यत्र संयोगसम्बन्धावच्छित्रप्रमेयसामान्याभावस्याधिकरणे गुणदी संयोगसम्बन्धेन efaaanfesfafa, त्राप्यव्यासिर्वक्लमुचिता, तथापि तदभावस्योत्पर्िकालावच्छेटेन caafaan निरक्तप्रति- योगिव्यधिकरणाद्यनुसन्धाने प्रयासगौरवमत श्राह, जातीति। तथच व्यधिकरणधन्यावच्छिव्रजात्यभावमादायेव लक्तणगमन- fafa ura: |
व्यधिकरणम् 2 ॐ€
यदा यावन्तस्ताटशाः साध्याभावाः VaR तेषां सजातौयस्य व्यापकोभूतस्य व्याप्यहनत्तेरभावस्य प्रति- योगितावच्छेदकेन van यद्रूपावच्छिन्नं प्रति व्यापर- कत्वमवकच्छिदयते aga तत्वम् । साधनस्य तादटशव्यापकताभावप्रतियोगित्वं तद वच्छेद कत्वं वा साधनतावच्छेदकस्य इति तु न वाच्यं द्रव्यं सत्वादि- त्यादौ मत्तादेुणकममान्यत्वविशिष्टसत्तात्वायवच्छिन्न-
ननु वह्किमान् धूमादित्यत तथाप्यव्यासिः, द्रव्यहत्तिसंयोग- सम्बन्धेन प्रमेयत्वावच्छित्राभावस्य गुणादौ प्रतियोगितावच्छद्- कावच्छित्रिप्रतियोगिव्यधिकरणस्य dia सम्बन्यन कस्यचिदपि करणे sa वत्तमानस्याप्यधिकरणे गुणादौ डतुतावच्छेदकसम्ब- aa वरत्तित्वम प्रसिष्टमिति चैत् प्रतियोगिवैयधिकरणयावच्छिन्न- डेतुतावच्छटकसम्बन्धावच्छिन्रपदाथोधिकरणदठत्तित्मित्यतर तात्- पयात् ॥ १०॥
ननु इटं द्रव्यं गुणकश्मान्यत्वे सति सत्वादिव्यत्राव्यासिः gaifa दरव्यत्रस्ित्रस्य गुणादौ सत्तायां सत्वात् विश््टिस्यानति- रिकतयाऽव्याप्ेराद, यदे ति । arent: साध्यतावच्छट् कावच्छित्र- व्यापक तावच्छेरक-रूपावच्छित्प्रतियो गिताका-व्याप्यघ्वत्तयश्च व्यधेः wa arate: पूत्वैवद्बोधष्या, धूमवान् वह्केरित्यव निधूमजल- त्यभावप्रतियोगिलादइद्ावत्िव्याप्ेराह, व्यापकोभ्रूतस्येति । रूप.
To अनुमानदोधितिप्रसारिख्यां ।
प्रतियोगिताकतादृशाभाप्रतियोगिल्वात् अतिव्यापः Sa, प्रमेयादिल्यादो प्रमेयत्वादेस्ताटशप्रतियोगितान- वच्छेद् कत्वात् अव्याप्रश्च प्रमेयत्वव्यधिकरणप्रतियो गि- त्वस्याप्रसिद्घः |
यदा यावन्तस्तादटशाः ALATA: प्रयेकं तत्तत्- प्रतियोगितावच्छेदकेन धम्मण यट्रपावच्छित्नं प्रति व्यापकत्वमर्बच्छद्यते तद्र पत्वं तत्वमित्याहः । पर तु इत्तिमदृत्तयो यावन्तः साध्याभाववहुत्तित्वाभावा- wae व्यापि: ॥ ११॥
वत्संयोगादिव्यच्रनव्याप्तराह, व्याप्यत्रत्तरितिक्रमेण प्रयोजनमाह, द्रव्यं सक्वादित्यादावित्यादि।
इतोऽपि लघुलक्षणमाह, यदति । मिखान् प्रल्याक्तेपविजभ्भित- मिदं यत् सजातोयपदादानेऽपि तदेकद्शेनापि faate इति न चातापि यावद्विस्ताहशव्यापक तावच्छेदकैः यद्रूपावच्छिन्ं प्रति- व्यापकत्वमवच्छिदयतं इत्यनेनेव सामलच्ञसमिति वाच्यं यथोक्तविशे- पणविशेष्याभावे न वेवध्यमितिभावात्, कूटपदादानेऽपि सान्ध- भौमोयं aaa परिष्कुव्यन्नाद्, परेत्विति । wa बङ्किमान् wat दिव्यादौ व्यधिकरणधन्ावच्छित्रवह्कयभाववल्नगहत्तिललसम- नियतप्रतियोगिताका ये येऽभावास्तावदाखयतवं, faafsafa- त्ल्लखमनियतप्रतियोगिताका ये येऽभावाः, तावदाख्यत्रमिति
व्यधिकरणम् | ae
येन vada हेतुता इत्तिमदृत्तय इल्यवापि तेनेव सम्बसेन दत्तिमत्वं बोध्यं तेन व्यधिकरगधम्धावच्छिन्न- वङ्कयभाववति संयोगेन या इत्तिसदभावस्य जात्यादौ वत्तमानस्य धूमादावसतैऽपि न क्तिः, साध्याभावश्च gaara व्याप्यहत्तिश्च तददत्तित्वाभावोऽपि खन्या-
लद्णसमन्वयः | व्यभिचारिणि तु निधूमद्वत्तितलत्वसमनियतप्रति- योगिताका यें येऽभावा waaay प्रसिद्ास्तदभावादेव नाति- aifa:, sa यावदित्यनुक्तौ ्रधिकरणे व्यधिकरणघम्डावच््छित्र- प्रतियोगिताकसाध्याभाववहइत्तित्वाभावमादायातिव्यािः, हत्ति- मत्पदादाने aaa प्रायशो व्यधिकरणधश्यावच्छिन्रसाध्याभाववद् ह ्ित्ाभावस्यात्रत्िमात्रनिष्टस्याभावादव्यातिः, waaay नास्ति तादासयन सम्बन्ेन Sqarat व्यधिकरणधग्मावच्छित्रसाध्या- भाववति गगनारेस्पि aterm ठत्तित्वादयधिकरणघम्ध्ाव- च्छित्रस्येवाभावस्य aad च तस्य सत्वादिति, एवं विष- यतादिसम्बन्धेन हेतुतायामपि बोध्यम् ॥ ११॥
ननु वङ्िमान् धुमादित्यत तत्तदङ्कित्वावच्छित्रवद्कयभाव- वद् कत्तित्वाभावस्य धुमेऽसत्वादव्यािरित्यत श्राह, साध्याभाव शेति yorafefa । साध्यतावच्छेद कावच््छिन्नव्यापकतावच्छेदक- रूपावच्छिन्नप्रतियोगिताको व्याप्यद्त्तिखेत्यथेः, तेन वद्धिमान् धूमादित्यत्र वह्िघटोभयाभावमादाय नाव्यासिः, न वा कपि- संयोगाभाववान् द्रव्यलादिव्यादी कपिसंयोगाभावाभावकपि-
१९१
टर अ्नुमानटोधितिप्रसारिर््या
भ
पकतत्तव्याध्याभाववदृदत्तितात्वव्यापकंप्रतियोगिताकः तत्नत्छाध्याभाववदृद्रत्तितात्वातिरिक्तेन समानाधिकर- शेन साध्याभाववदृह्वस्तित्वहत्तिना वा waa अनव-
संयोगवद्हत्तिवस्य सत्वाद्रव्यत्वादौ इदं afadafa एतत्वादि- aa तु समानाधिकरणघम्प्रवच्छिन्रिकपिसंयोगाभावस्याव्याप्य- afuaa व्याप्यघ्वस्तिव्यधिकर ख्धम्मावच्छित्रसाध्याभावसजातयस्य तादृश्साष्वाभाक्वद्हत्तिल्ाभावस्य व्यधिकरणधन््रावच्छिन्रप्रति- योगिताकस्येव सश्चवतो Fal सत्वेनाव्याल्यभावात्, खबव्यापकेति खं प्रतियोमितषए् तद्यापकं यत्साष्याभावद्च्स्ितात्वं ag व्यापिका या प्रतियोणिता सा यस्व तादशहत्तितालसमनियतै- व्यधेः, ननु वद्धिमान् धूमादिव्यादौ धूमनिष्टहत्तिलविगेषमात- हस्तिरूपेण ताटशहत्तिलसामान्याभावस्य धुमातिरिकमाचटठत्ति- लादव्याप्षिः Fa आह, तत्तत्साध्याभादेति। तथाच तादश तिल विषमा तह्वत्ति यत् साध्यए्भएवक्द्दत्तितात्वातिरिक्तं रूपं तद वच्छिन्नप्रतियो गिताकलात् इति न तस्य संग्रहः, समानाधि- करणेनेति ! प्रतियोगितासमानाधिकररेनेत्यथः भतो व्यधिकरण- धन्मावच्छिन्रप्रतियोगिताकव्र्ित्वाभावस्य परिग्रहः | ननु साध्यः भावद्हत्तिलह्त्तिप्रतियोगितासमानाधिकरण्तमपेदय साध्य भाववद्छत्तित्वहत्तोव्येव लघुतरम् इत्यत आह, साध्याभाववद्त्ति- aatraat केति । श्रत च इतोऽपि लाचवात् साध्याभाववद्हत्ति- लाल्यावच्छित्राभाव एव seta: जगदुठत्तितात्वावच्छित्रघटा-
व्यधिकरणम् | टे
च्छिन्रप्रतियोगिताको बोध्यः, तेन चालो कायद्रत्तित्वेन रूपेण यो वदह्िसामान्याभावबद्त्िलश्य यश्चन्धन- त्वायवच्छिन्नवद्काभावाधिकरणोभूतमहानसदत्तित्वादे- रभावः ¦ तस्य धूमादौ खनिष्ठसाध्याभाववद्हत्ति- त्वविरस्य च fanaa: ufaa सत्वेऽपि न
च्तिरिव्याहः it १२ ॥
भावमादाय निन्छङ्किहत्तितालावच्छिन्राभावद्धादाय वद्धिमान् धूमादित्यादौ लक्तणसमन्वय इति नव्याः | AVIRA प्रयोजन सदह, श्रालोकादयहत्तिल्नेति । अत्र च ard का दयत्त्ति्ठच्यभाव- प्रतियोगितया चटादिसाधारखादव्यापकमेव । वदिसामान्धा- भावेति | तादण्छत्तिताल्लव्यापकप्रतियो गवेव्यस्य व्या्रत्तिमाह, यश्चेति । खाध्यतावच्छद कावच््छिन्नव्यापकतावच्छेद्करूपावच््छि- न्नप्रतियोगिताकत्वदाभायम् इन्धनल्राद्यनु सरणम्, अत्र महानस- चत्तित्निष्टाप्रितयोगिता तु जगदट्क्त्तिल्रस्य न व्यापिका इति भावः, ननु ASAT SAAMI पव्वतोयधुमादौ स्वात् AET- डेतुमाताहच्यभावाभावमादह, सखनिष्ेति । सखनिष्ठं धुमादिनिष्ठं यस्लाध्याभाववदृहत्तित्िमित्यधेः, डेलन्तरमालोकादिकं खस्मिन् धमादौ असच्छेऽपौति सप्तम्यन्तेनान्वितम्, ननु तथापि जगद्- afaaa रूपेण धम निष्ठजमद्ह ्ित्वविशेषघ्टान्यतराभावस्यापि साव्याभाववट्व्रत्ितालातिरिक्र-समानाधिकरण-घ्मानवच्छिन्र- म्रतियोगिताकलात्, तस्य च धूमादौ qeureanfatefa चेच
Gy श्रनुमानदोधितिप्रसारिणखं
अन्ये तु ठत्तिमट्हत्तयो यावन्तः साध्याभावसमु- दायाधिकरणत्तित्वाभावास्तदत्वं तादु शहत्तिलामा- वश्च सखव्यापकतादृ श्वृत्तितालव्यापरकप्रतियोमिताको- बोध्यः, प्रयोजनञ्चोक्तप्रायं साध्याभाववदृवुत्तितात्व-
प्रक्तप्रतियोगितानतिरिक्तहत्तौभरूतं यव्छाध्याभाववद्हसितालं तदतिरिक्तेन समानाधिकरणधम््मणानवच््छिन्नप्रतियोगिताकलम् इत्यस्य faafaaara, भवति च घटस्मधारणयाः प्रकतप्रतियोगि- तायाः अतिरिक्तहच्येव ताटणशदत्तितात्वम् इति । अत च मिख- AAT MAA AISA TS AIH aS ्तिघन्मानवच्छि- न्नप्रलतियोगिताकत्वविवकच्षणे आसलोकायद्वत्तितलावच्छिन्नाभावस्य यावन््रध्यपतितस्य अवारणम् इति तत्रोक्तम् । तते च यावत् पटाभावात् न सम्यगिति Wa परत्र च श्राकाशदेतुकेऽतिव्या्षिः ब ्तिमत्वविवच्तया इष्टापद्या वा समाया ॥ १२॥ अन्येलित्यादि । wa च हत्तिमत्पद प्रयोजनं केवलान्वयिन्वेव बोध्यं, व्यतिरेकिणि तु ताटटशकूटाधिकरणवत्ित्राभावस्य रठतति- मातह्ठत्तित्वाभावात्, एवं ततर हेतुतावच्छेद क सम्बन्धेन afaaq- त्तित्वविवनक्षणएस्यापि प्रयोजनं बोध्यं कूटपदं साथ कौकनत्तंः तत्त- दिति faeta समनियतप्रतियोगिताकल्रमेव अनुवदति, तादृशेति | उक्तप्रायमिति प्रतियोगिताव्यापकैत्यस्य व्याह्ठत्तिसु पूव्व- वदेव बोध्या, ताट्शव्र्तिता लब्यापकप्रतियो गितेत्यस्यव्याघ्व्तिस न वद्किमान् घुमादिल्ादौ मानसस्य कूटाधिकरणलाभावात् |
व्यधिकर णम् | cy
व्यापकप्रतियोगिताकस्य च व्यधिकरणधम्मावच्छित्रा- भावस्यैव वृत्तिमदृवत्तिताद्याभिचारिण्यतिव्या्धिरतः समुदायेति | सध्याभावश्च साध्यतावच्छदकसम्बस्धेन बोध्यः, तेन समवायेन AB: साध्यत्वे धूमे संयोगेन च तथात्वे WIAA पव्वं तवद्कयवयवसंयोगे च पर्व्वतस्य वङ्कावयवस्य च सम्बन्दयावच्छिन्नरवद्धाभावहयानधि-
धुमनिष्ठ ्र्तित्वस्य ताद शकूटाधिकरणद्रत्तितात्वाभावात् किन्तु इदं वाचं ज्नयत्वादिव्यादटौ श्रतएवाह, उक्तप्रायमिति। समुदाय- सखयेतीति निधंमहत्तित्वाभावस्य प्रतियोगिता न साध्वाभाववहत्ति- तलस्य व्यापिका साध्याभाववद्ठ्तितात्वस्य जगदृछठत्तित्वेऽपि सत्वात् येन निधूमहत्तित्वाभावमादाय कूटपदादानेऽपि याव- त्मदटेनेव व्यभिचारिवारणं भषेत्, at aq निधूमहत्तिल्वाभाव- प्रतियोगिताया एव॒ तथाविधघकूटाधिकरणवत्तितात्वव्यापकत्व- लाभादिति ध्येयम् । तेनेत्यादि -धूम इति । yearafa तथात्व वङ्कः साध्यत्वे wa चोभयोरपि धूमवदद्कयवयवत्वयोः विरु- त्वादाह, पव्बेतेति । संयोगस्य fesara वङ्कः समवायेन संयो- गेन वा साध्यतायां व्यभिचारितमिति भावः सम्बन्धदयं संयोगः समवायच, तेन पव्बेतस्य संयोगघषम्बन्धावच्छित्राभावानधिकर णत्वं वद्छयवयवस्य च समवायसम्बन्धावच््छिन्नाभावानधिकरणत्वं च लभ्यते, तथाच तादृशाभावसमुदायवक्लं इदाटेरेव दत्यति-
८६ ्रजुमानदो धितिप्रसारिणयां
करगत्वेऽपि नातिव्याप्तिः, तथा खव्यापकौभूतसाध्य- तावच्छेद कव्यापकप्रतियोगिताकोऽपि वोध्यः | तेन यच पथिवौत्वाभावादौ साध्ये तत्तदिपन्ञासितादयवच्छिन्न- प्रतियोगिताकाभावङ्लटाधिकरणमप्रसिद्ध, तव asa
व्यािसम्धावनापौ लपैरथः wa च साध्याभावमाचविवक्षरे इदं गुणकम्माणखसत्तावज्नातिमच्वादित्यत्रातिव्यासिः शगुण्ठत्तित्व- विश्ि्टिसत्ताभावादौोनामपि कूटमध्यपतितत्वात् । श्रथ तावदधि- करणे जात्यादौ हेतुतावकच्छदकसम्बन्धेन afaaanfasfafa चेत् तथापि जातिमच्छप्रकारकप्रमाविषयत्वादिहेतुकेऽतिव्यास्िः aa वङ्किमान् घूमादित्यादावव्यासिः, तत्र तत्तत् इदादेत्तिलाव- च्छिन्नाभावानामपि कूटमध्यभजिविषटरत्रात्तावदधिकरणाप्रसिदधः। एवं साध्याभावस्य पर्व्वक्तविवक्षायामपि संयोगसम्बन्धावच्छिन्र- प्रमेयसामान्याभावस्य कूटमध्यनिविष्टत्वात्तदधिकरणे रूपादौ ेतुतावच्छेदटकसम्बन्धेन वरत्तित्वाप्रसिदिरित्यभिप्रेय साध्याभाव- पदमन्यथा व्याचष्टे, तथेत्यादि खं प्रतियोगिता तद्वयापकौभ्रूतं यत्साध्यतावच्छेदकं तद्पापिका या प्रतियोगितैत्यथेः, खव्यापकी- भृतेत्यस्य व्याहत्तिमाह, यचरेत्यादि । afsara धूमादित्यत् दादि त्तिलावच्छिन्नाभावस्य संयोगसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगि- ताकस्यान्यत्रापि उत्पत्तिकालावच्छटेन सलात् अ्रभावसाष्यक- पय्यन्तानुधावनं, ननु यावतासैकाधिकररयं सम्भवतोत्यादिवच्छ- मरणविवन्ापक्ते इयं व्याघत्तिनं घटत इत्यत are, ufaal-
व्यधिकरणम् | ८७
पधिकीत्वादौ साध्ये जातित्वायवच्छिन्राभाववति सामान्यादाववत्तमाने द्रव्यतप्रकारकप्रमाविषयत्वादौ च नाव्याद्धिरतिव्यािर्व्वा, नाप्यभावलादिना अभा- Tet साध्ये तत्तत्छाध्याभावकूटाधिकरणाप्रसिद्ा- ऽव्याप्चिरियाहः aq पृथिवी वद्रव्यलोभयवान् द्रव्य
लादाविति। इयं एुधिवोद्रव्यतप्रकारकप्रमाविषयलत्रादित्याद्ा- वित्यथेः, न चात्रापि तत्तव्नलाठत्तित्ावच्छिन्राभावस्य ade लादिमात्रह्रस्ित्वात् कूटाधिकरणाप्रसिदिः तस्य समवायसम्ब- न्धावच्चछिन्नाभावस्य सामान्यादावपि सत्वात् समवायसम्बेन द्रव्यत्वे Sqad Barwa ताहश्ठत्तित्रमप्रसिद- मतः प्रमाविषयत्वपययन्तानुधावनं, सामान्याद्ावपि faiqaar विशेषेण कस्यचित् प्रमाविषयत्रस्य वत्तः साध्यतावच्छेटक- व्यापकोभ्रूलप्रतियोगिताकैत्यस्य व्याठत्तिमाह, नापीति । अय- मभाववान् प्रमेयत्वादित्यादौ घटल्पटलाद्यभावाभावष््पस्य घटत्वपटत्वादेरेकाधिकरणप्रसिद्धिरलोऽव्यासिरिल्य्थः, ययपि यावतामेकाधिकरस्यं सम्भवति तावतां कूटे विवक्षित एवापर सिद्िप्रतोकारस्तथापि वच्यमाणरौत्या अरव्यासिर्वोध्या। तदु- भयान्यतरेति | वनेव द्रव्यत्ाभावस्तत्रैव तदुभयान्यतराभावस्तथा च कूटमध्ये तस्यापि प्रवेशात् तमादाथाधिकररं qua | ननु खव्यापकसाध्यतावच्छदकेत्यतर खपद्याष्यधिकरणताकत्वं विव-
ca अनुमानरोधितिप्रसारिणयां
त्वादिल्ादो तदुभयान्यतरत्वावच्छिन्नाभाववति द्रव्य त्वादेरत्तेरतिव्यापर, अपिच इदं पुथिव्यन्यत्वविशिष्ट- द्रव्यत्ववत्द्रव्यत्वादिल्यादौ द्रव्यत्वत्वाबच्छित्राभाव- कृूटाधिकरणगुणादयवुत्तित्वस्य द्रव्यत्वे सत्वादतिव्यापरेः द्रव्यत्वत्वावच्छित्रप्रतियोगितायाः पथिव्यन्यत्वविशिष्ट- द्रव्यतलत्वसमव्याप्तत्वात् ॥ १३ ॥
किञ्च रूपाभावसाध्यक्षे सेतो साध्याभावसमु- दायनिविष्टसकलरूपव्यक्यधिकरणाप्रसिहिः | यावता-
aug तथाचान्यतरत्वावच्छिन्राभावप्रतियोगितायाः प्रत्येक- परिसमाप्ताया अ्रधिकरणे उभयततं न पथ्थाप्तमिति कूटमध्ये तद- प्रवेश्य इत्यत आह, रपि चेति। waa द्रव्यत्वनिष्टाया अरधि- करणे द्रव्यत्वे एथिव्यन्यद्रव्यत्त्वं पथ्याप्रसिति।॥ १२॥
ननु प्रतियोगिताक्च्छदकावच्च्छिन्रप्रतियोग्यधिकरशे यावति यत्ताध्यतावच्छद कावच्छिन्नाधिकरणल्ं तदेव विवक्षणोयम्, तथाच तादृशप्रतियोगितावष्छेटकावच््छिब्रद्रव्यत्वाधिकरणे एथिव्यां न एथोव्यन्यद्रव्यत्रलावच्छिन्राधिकरणत्वमित्यत श्राह, किञ्चेति रूपाभावेति। न च साध्यतावच्छदकव्यापकौभ्रूतप्र तियो गितैत्यस्य व्याठत्तिरसंलम्नति वाच्यम् ्रभाववान् afatarfeus तथापि व्यधिकरणएधम्प्रावच््छित्राभावसहितताटशणाभावरूपघटपटलाधिक- रणं घटादौ हत्तरव्याप्िः | ननु ददं एथिवोहत्तिगुणशुन्धं वाच्चल्रा-
व्यधिकरणम् | GE
मभावानामैकाधिकरण्यं तावतां समुदाये faafaasfa इदं पृथिवोवत्तिगुणश॒न्यं सत्तान्यपृथिवोसममेतथन्यं वा वायुत्वादरपवदन्यत्वादेल्यादौ चातिप्रसङ्गः |
तव तादृशसाध्याभावस्तोमस्य नियमतो रूपादि- घटितत्वेन तदति Sarat: । वस्त॒तो लिखिलाना- मेव रूपाणां तादशाभावसहखसमानाधिकरणत्वात्
दिति सङेतुरेव खत्प्तिकालावच्छटेन महाप्रलयावच्छ्टेन च व्युसामान्यं ताहयाभावसत्वादित्यत are, सत्तान्यति। ननु णएथिवोसमवेताभावस्य समवेताभावसमनियततया समवेतमाच- wa तद्मतियोगित्वेन समेतस्य च वायावपि सत्वेनातिव्यासिन घटते इत्यत ae, सत्तेति, सत्तान्येति । वायुत्वस्य एतत्साध्यक- विरुदतया ate, रूपवदन्यतलेति । एतस्य Sat: साध्यसामा- नाधिकरण्यं गुणादावेव रूपादोति wa भावः । वायोः एधिव्योः संयोगाधिकरणं हितयमेव यद्यपि, तथापि सखसामानाधिकर- यापत्ररूपघटि तकटस्याधिकरणं एथिव्येवेति |
aq यथा एरथिवौसमवेताभावसमबेताभावयोः समनेयत्यं तथा सत्तान्यएथिवोसमवेताभावद्रव्यमाच्रसमवेताभावयोरपौति वाबु- त्तिसमबेतकूटस्यापि साध्याभावातमकतया तदादाय एयिव्यादि- तदायुरपि कूटाधिकरणमिति स दोषस्तदवस्थ इत्यत श्राह, aga इति | तादहाभावो व्यधिकरणघम््वच्छिव्राभावः, तथाच तादटशा-
९९
९० अन॒मानदौधितिप्रसारिण्यां
समानाधिकरण---यावदभावाधिकरणाप्रसिदिदुव्वरि- वेति । किञ्च ईतुतवच्छेद कसम्बन्धेन या साध्या- भाववति हत्तिस्तद्भावो बक्तन्यः अन्यधा धुमादाव- व्याधिः | साध्यतावकच्छेदकसम्बन्धेन साध्याभाववति कालादौ वत्तिवन्प्राचस्यैव वरत्तेव्यभिचारिण्यतिप्रसङ वा। तथाच स्वादि-साध्यकै संयोगेन समवायेन हेतावव्या्तिः ! साध्याभाववति तेन सम्बन्धेन ठत्तेर- प्रसिहरिति | |
[
भावसामानाधिकरण्यापन्नानि यावन्त्येव रूपाणि तावतामधि- करणं सुतरामप्रसि्वं रूपाभाववान् वायुल्लात्, इत्यचैवाव्यासि- रिति भावः। ननु सामानाधिकरण्यापन्रानां यावतामेकाधि- करणमिति न वायं, किन्तु यस्मिन्नेवाधिकरणे यावन्तः सम्भवन्ति तादृशमेवाधिकरणं ग्राह्यम् इत्यत आह, किद्धेति । केचित्त स्यसाध्याभावल्लावच््छित्रानां wana रेकाधिकरम् अस्ति च॒ साध्याभावलावच््छिन्रस्य रूपस्य कूटमध्ये van इति रूप- सम्बलितकूटाधिकरणं घटादिरेव aate, faafa अन्यथेति ¦ वह्किसान् धूमादिव्यत्र साध्याभावकरूटाधिकरणे धुमावयवे धूमस्य वत्तित्वादित्यधेः | इदं पुनरिहावकरेयं, यदि मम्बन्धलमेकं नास्ति तदा साध्याभाववहत्तित्वाभावाः संयुक्तत्वाभावाः सम- वैतल्वाभावा इल्यमेव यावन्तोऽभावाः धूमे न सन्तोत्यव्यासि-
व्यधिकरणम् | £2
साधनसमानाधिकरणत्वेन areata विशेष-
वोध्याः, यदि च सम्बन्धत्वं पुनरेकं तदा ताटटशत्तिताभावो व्यधिकरणधरम्रावच्छिन्नाभाव एव वक्तव्यः, तथाच व्यभिचारि तिप्रसङ्गः इति, तथाचेति । ङतुतावच्छेदकसम्बन्धेन छत्तित्ल- विवक्षणे च इत्यधेः |
साधनसमानाधिकरणत्वनेत्यादि । अरत च विवक्षायां साध्य तावच्छदटकसमव्यापेत्यादिव्याहत्तिप्रयास एवालग्नस्तथा fe एथि- वो त्वाभाववान् जलत्वारित्यत घटाद्वस्ित्ादिना योऽभावः स साधनासमानाधिकरण एव । एवं एथिवौल्रवान् द्रव्यत्वप्रकारक- प्रमाविषयत्वादित्यादावपि जातित्वावच्छिनाभावस्तथा, तथाच साध्वतावच्छेद कव्याप्रकोभूतप्रतियोगिताक्षेत्येव वक्तव्यं साध्यताव- च्छेटकव्यापकौभरूतप्रतियोमिताकल्वाविवक्षणे उपद शिताभावादि- साध्यके प्रमेयादिसाध्यके च सेतौ तत्तदभावल्लादिना अभावानां तत्तद्मभैयाभावानाच्च साधघ्नसमानाधिकरणानां समुदायापन्राना- सधिकरणाप्रसिद्धः, गुणकश्धाखत्वविशिष्ठसच्ावान् जातिमचात् इत्यत तु सत्ताभावः साधनासमानाधिकरण एव इति न तस्य कूटमध्यप्रवेशः |
न च तथापि साधनसमानाधिकरण-गुण्ठत्तिलविशिष्टकग्म- छत्तित्वविशिष्टसन्तालावच्छिन्नाभावानामपि agar जालति- मर्वप्रकारकप्रमात्रिषयल्लादित्यादिदेतौ विख्टिसत्तादिसाध्यके- ऽतिव्याधिः,. साध्यतावच्छेदकसय प्रतियोगिताव्यापकल् विवरणे
ER अनुमानदौधितिप्रसारिखयां ।
wa दरति वेदिशिष्यन्तां तथापि भूतत्वमत्तत्वादयो- रण्यतरत्वेनान्यरताभाषे साध्ये स्पशंवदन्यत्वादा- बतिव्याधिस्तादृ शसाध्याभावसमुटायवति पृथिव्यादौ AMAA: ॥ १४ ॥
किञ्च महाकालान्यत्वादिसाध्यके व्यभिचारिणि कालिकविशेषण ताविशेषेणदेतावतिव्याप्तिः । ताद्श-
ऽपि तष्टोषतादवख्यात् एतत्सव्वं परि चिन्ैदे तेनेत्यादि वच्यति । णवं पथिवोठद्रव्यत्वोभयवानित्यतापि साधनसामानाधिकरण्- विगेषणेनेव वारणं बोध्यम् |
तथापौोति। भूतत्मूत्तंतान्यतराभाववान् सखर्शवदन्यत्वा- दित्यादावित्यथ; | catia भरूतत्वरूत्तंलर एव अन्यतराभावाभावास्ते तु प्रत्येकं गगनादौ साघनसमानाधिकरणा एव ताटश्कूटाधि- करणं वायुपन्तमेव तददुत्तित्वाभावः स्मशेवदन्यत्रे wz एवेति ॥ १४॥
नतु कूटतापन्रस्य साधनसमानाधिकरणयं faafad, तथाच भूतत्वमूत्तलं कूटावच्छित्रंसत् न साघनसामानाधिकरणमिति। नातिव्यासिरित्यत श्राह, fafa: sa महाकालान्यो घटादि- त्यत्र साध्याभावकूटाधिकरणं महाकाल एव कालिकसम्बन्धेन महाकारुत्तित्वाभावः कालिकसम्बन्धेन afaafa वर्तते a: स व्यधिकरगघन्ध्मावच्छिन्राभाव एव इत्यतिव्या्िरित्धेः, एव-
व्यधिकरणम् | £3
साध्याभावसमुदायवति ALAM तेनेव सम्बन्धेनहत्ति- मन्प्रावस्यैव दत्तेः | एतेन साध्यतावच्छेद् कावच्छिन्र-
मेतद्रूपाभित्रं गुणात् ज्ञानादेत्यादौ तादटशणसाध्याभावसमुटाया- धिकरणे cagufaa समवेतत्वाभावः एतद्रू पभिन्ने विषयित्वाभावो ar ताटशसम्बन्धेन दत्तिमनमावहत्तियः स व्यधिकरणधममाव- च्छत्राभाव एवेत्यतिव्या्िः। एवं एतत् पटाभित्रं azifeua संयोगेन हेतुतायामपि बोध्यम् ¦
aq केचित् साव्वेभोममते सत्तायां गुणे न द्रव्यतल्रसामा- नाधिकरखमितिन्यायेन afaaraa: प्रायशोऽव्याप्यत्वत्तिरेव, तथाच प्रकतेऽपि कालिकसम्बन्धेन Sal घटे कालोपाध्य वच्छेदेन महाकालत्तिलाभावे समानाधिकरणध्मावच्छिन्रप्रतियोगि- ताके विद्यमानेऽपि हेलधिकरणावच्छटेन तस्याठत्तित्वात्राति- व्याभिः, लक्षणे तथेव विवक्षणा दित्याद्ुः |
परे तु साव्याभावकुटाधिकरणवत्िलाभावा इत्यत a हत्तितं दभिक विशषणताविशेषेरैव, तथाच तादशद्त्तिलाभावा- यावन्तो येषु देशिकविशेषणताविशेषकालिकेषु तानि agata- faa व्यापकानि तत्तमित्यधेः। तथाहि महाकालान्यो धघटारिस्तव महाकालान्यतवप्रकारकप्रमाविषयतवं तथा, न च कालिकसम्बन्धेन asaya इत्यपि वदन्ति|
ननु साष्यतावच्छछदकसमव्याप्तप्रतियोगिताकत्वं साध्यताव- च्छटकव्यापकप्रतियोगिताकलवं वा विवक्तताम् उभयधापि इदं
६.४ अनुसानदोधितिप्रसारिरयां
व्यापक तावच्छद करूपावच्छिन्नप्रतियोगिताकव्याप्यहत्ति- स्वसमानाधिकरण--यावदभावाधिकरण--वत्तित्वाभावा यावन्तो हत्तिमदत्तयसदत्वं व्याः केवलान्व- यिनः संयोगायभावस्याभावाः संयोगादयो न व्याप्य- हत्तयः । |
एवं साध्यस्य गुणसामान्यस्याभावो द्रव्यलाधि- करणे उत्पर्तिकालावच्छेदेन वत्तमानोऽपि न व्याप्य-
प्रथिव्यन्यद्रव्यत्ववत् द्रव्यत्वात् इत्यतातिव्या्धिः। aa तद्रव्य- वत्तित्वविचिष्ट दरव्यत्वाभावानां साधनसमानाधिकरणानां प्रति- यो गिताव्यापकसाध्यतावच्च्छद कव्यापकत्वस्य समव्याप्रलस्यापि सच्चात्ताहटशक्टाधिकरणदरव्यत्र्तित्वाभावस्य च द्रव्यत्वे सच्वादति- व्याभिरित्यत आदह, तेनेति तथाच साधनसमानाधिकरणेत्यादि- पिवच्णएं साध्यतावच्छेद कावच्छिन्नव्यापकतावच्छेदकरूपावच्छिन- प्रतियोगिताक्षेव्येव विवक्तणौयम्, एतेनेत्यस्य तु पर्व्वक्तातिव्यासि- इयेनेत्यथेः | | केवलान्बयिन इत्यादि इदं कपिसंयोगाभाववत् aaarfe- त्यादौ साधनसमानाधिकरणसंयोगामकाभावमादाय कूटाधि- करणं द्रव्यमेव तहुत्तिताभावो मेयत्वे वाधित इत्यव्यापेर््याप्यहत्ति- पदेन वारणमिति देशिकाव्याप्यत्रत्तिवारणमुक्षा कालिकाव्याप्य- ठत्तिवारणमाह, एवमिति । गुणवान् द्रव्यलात् इत्यादा वित्यथेः,
व्यधिकरणम् । ९
वत्तिः उक्तरूपानवच्छत्र प्रतियोगिताकाः क्चिदप्र- सिद्ादिसभ्पादकाः पुनरभावा न इहतुसमानाधि- RU: | उक्तसमुदायाधिकरग्रत्तित्व-तदभावहत्ति- मच्वानि पृव्वीक्तरौल्या प्रलयेतव्यानि इत्यादिक- मपास्तम् ॥ १५ ॥
र्न च साघधनसमानाधिकरणगुरसामान्धाभावमादाय कूटाधि- करण नित्यदरव्यसिन्रभमेव तदृहत्तित्ाभावख द्रव्यत्वे वाधित इत्य- व्यासिः सम्भवितुमहति इत्यथः, उक्तरूपेति । साध्यता वच्छेदकाव- च्ित्रव्यापकतावच्छेदकरूपावच्छिन्नत्यधंः, afafefa परधिनी- त्वाभाववान् जलत्वादिव्यादाविव्यघः, श्रप्रसिद्धौति। पथिवौला- भाववान् जलत्वादित्यत aztafaarfeat ये तादृशाभावास्तेषां कूटाधिकरणाप्रसिद्धिरित्यधेः, भ्रादिपदादिदं जलं द्रव्यतप्रका- रकप्रमाविषयत्रादित्यादावतिव्यात्िपरिग्रहः, gatafa i हतु- तावच्छेदकसम्बन्धेन हत्तिलं तदभावश्च तत्तितात्वसमनियतप्रति- यो गिताकः, हत्तिमच्चमपि हेतुतावच्छेद कसम्बन्धेन प्रतियोगिता व्यापकतादगघ्ठत्तितालेत्यादिव्याहत्तिसत, उपदशि तालो काष्ठत्तित्वेन रूपेणाभावमादाय न घटते वद्धिसामान्याभावदस्य साधनासमा- नाधिकरणत्वात्, जगहुत्तित्रस्य चालोकादत्तित्वादिति 1 किन्तु जगहु्तिलधुमत्वोभयाभावमादाय बोध्या, तदभावस्य ATEN- हत्ति तालव्यापकप्रतियो गिताकलात्, अन्यच्च पृव्ववद्ोध्यम् ॥ १५॥
eg अनुमानरौधितिप्रसारिखः तत्त चिन्तामणिः t प्रतियोग्यहत्तिश्च wat न प्रतियोगितावच्छदकः तदिशिष्टन्नानस्याभावधौडहेतुलात् | अन्यधा निव्विंकल्यकादपि घटो नास्तोति प्रतील्यापत्तेः। ware नासि इति प्रततेरसिः शशगृङ्गं नास्तोति च शथे अङ्गाभाव इत्यथः ।
बति स्रौमद्गङ्गगोपाध्यायविरचिते तच्चचिन्तामणौ व्यधिकरगधस्ावच््छिन्राभावः समाप्तः |
टोधितिः। तदिशिष्टेति | बविश्रेषणतावच्छेदकविशिष्टन्नानस्य विशिष्टवेशिष्यप्रत्ययडतुत्वात् अभावप्रतीतिर्हिं घट- त्वादिविशिष्टसखय घटादेः प्रतियोगित्वमवगाहमानो विशेषणस्यापि घटत्वादेस्दवच्छेदकत्वमवगाहते |
a alee eh een ne
प्रतियो गितावच्छदकविशिष्टन्नानं fe नाभावधौोमातहेतु- रिति व्याचष्ट, विशेषणतेति । श्रतणएव वच्यति श्रभावप्रव्ययो fe विथिष्टवेशिषटमयादां नातिशेत इति विशेषणस्यापि इति इदं पनः प्रत्यत्तप्रतोतिमभिप्रल्य, शब्दादौ तु तदवच्छेदकत्वं पुन- रन्यथोपपादितमैव न araarifa, श्रतएव वच्यमाणविकल्पाः apse इति भावः ।
¢Markandeya Purana, Fase 5-7 @ /10/ each ०५, *Mimamsai Darcana, Fase 10-19 @ /10/ each 7 Nyayavartika, Fasc. 1--6 @ /10/ each see *Nuukta, Vol IV fase. 1-8 @ /10/ each ¥Nitisara, Fase 3-5 @ /10/ each Nityacdiapaddhatih, Fase = -7 @ /10/ each . er + Nitydcarapiadipah Vol I, Fase 1--8, Vol. II, Fase. 1- @ /10/ eaeh Nyayabindutika, Fase 1 @/10/ each # *Nyaya Kusumafijah Prakarana Vol. I, Fase 2--6,
1--38 @ /10/ each 4 rite Nyayasaiah i ; pe Padumawati, Fasc 1--5 @ 2/ re its Tr *Pariyigta Parvan, Fase 3--5 @ /10/ each : १ Pralkiita-Paingalam, Fase 1--7 @ /10/ each eee Prithivira] Rasa, Pait If, Fase 1--6 @ /10/ each ...
Ditto (English) Pat IT, Fasc 1 @ 1/- ...
Praikrta Laksanam Fase 1 @ 1/8/ each i ह Paricara 31111४1, Vol I, Fase 1--8, Vol. II, Fase 1--6 , Vol LT, Fase 1--6 @ /10/ each =
Paracara, Institutes ot (English) @ 1/- each Paiksamukhba Sutram | ; 3 Prabandhacintaman. (English) Fase. ]--3 @ 1/4/ each Si ae Rasainavam, Fase 1-3 Saddarsana-Samuccaya, Fase, 1-2 @ /10/ each er Samaraieca Kaha Fasc. 1-3, @ /10/ =, a Saénkhya Siitra Vptti, Fasc 1-4 @ /10/ each {६ Ditto (English) Fase 1-5 @ 1/- each eSankara Vijaya, Fase 2-3 @ /10/ each न Six Buddhist Nyaya Tracts Sraddha Kriy& Kaumudi, Fase 1-6 @ /10/ each ae Sragdhard Stotia ( Sanskrit and Tibetan ) sae Sucruta Sambita, (Eng ) Fase 1 @ 1/- each Suddhikaumudi, Fase 1-4 @ /10/ each ... Sundaranandam Kavyam $ । Suryya Siddhanta fase 1...
Vol. I, Fase.
Syainika Sastra . , oe at *Taittreya Biahmana, Fase 11-25 @ /10/ each | a4
<3 Pratisakhya, Fase 1-3 @ /10/ each ४ ध re *“Taitteilya Samhité, Fasc 27-45 @ /10/ each १ oa ey Tandya 11121110 808, Fase 10-19 @ /10/ each ian es ve
Yantra Varteka (English) Fase 1-8@1/4/each = ,., । क Tattva Cintamani, Vol I, Fase 1-9, Vol 11, Fasc 1-10, Vol III, Fase 1-2,
Vol IV, Fase 1, Vol V, Fase 1--5, Pat IV, Vol IT, Fasc. 1-12 @ /10/ each Tattva Cintamani Didhiti Vivriti, Fase, 1, @ /10/ each ora
Ditto Prakas, fase 1-2, @ /10/ each
Tattvarthadhigama Sutram, Fase 1-8 @ /10/ each ... Tirthacintamoni, fase, 1, @ /10/ each oe Trikégda-Mandanam, Fase 1-3 @ /10/ each 0181 88821, Fase. 1--5 @ /10/ each = + Upamita-bhava-prapafica-katha, Fase, 1-2, 5 18 @ /10/each .. pis Uvasagadasdo, (Text and English) Fasc. 1--6 @ 1/- each i ous Vallala Carita, Fasc 1 @ /10/ 9
Varga Kriya Kaumudi, Fase 1 --6 @ /10/ each
“Vayu Purana, Vol I, Fasc. 8.-6 , Vol LI, Fase 1--7,@ /10/ each ००० Vidhana Parijata, Fasc. 1-8 Vol- II Fase. I @ /10/ each ॥ ee
Ditto Vol. If, Fasc. 2-4 @ 1/4/ pe es ११, Vivaidaratnakara, Fase 1--7 @ /10/ each oh a sak Vrhat Svayambhi Purana, Fase. 1-6 @ /10/ each site ०११ *Yoga Aphorisms of Patanjali, Fase 8-5 @ /10/ each भ ase Yogasastra of Hemchandra Vol. I, Fase 1-3 ee vr
Trbetan Serees. Baudhyastotrasangraha, Vol. I ( Tib. & Sans. ) ia A Lower Ladakhi version of Kesarsaga, Fasc, 1--4 @ 1/- each ...
eee @ee
Nyayabindu of Dharmakirti, Fase, 1... wig sn Pag-Sam_ 9 11 Tif, Fase. 1--4 @1/- cach... oes 9 Rtogs brjod dpag hkhri 8110 ( 1110. & Sans. Avadafia Kalpalata ) Vol. I,
Hasc. 1--8 ; Vol II Fasc. 1--7 @ 1/- each ;,
Res,
Och #> 1 ९ © Cc =!
hat PE GOH |~ +¬ nn ८ >
1
jd bond ॐ ~= ee ot ae +> (-, ६ +~ tS 02 <> pt Oo £> += (~ og OO == += ई.)
८० +~ ५० #> ९० छ © € ~ >» => ० +~ < + ~ = च
He +~ +> 1.)
Sher-Phyin, Vol. I, Fase. 1-5; Vol Il, Fase 1-3; Vol III, Fase. 1 -6,@ 1/ each id
Arabic and Persian Se tes. *Mameirnamah, with Index, (Text) Fasc, 1--13 @ /10/each ...
8
= O53 COON ©» #> =. DD
pet pend He bo to >
pena we GOO He
Ain-i-Akbari, Fase 1-22@1/8/each ... a: ध: © Ditto (English) Vol. 1, Fase. 1--7, Vol. 11, Fase. 1--5, Vol IIE, ... 36 0 Ditto (English) Vol. I, Fase. 1--8 , Vol II, Fase. 1-7 Vol 5 @ 1/4/ each 20 0
Arabic Bibhography, by Dr. A. Sprenger, @ /10/ . ००, 0 10 * Badsh&hnamah, with Index, Fasc. 1--19 @ /10/ each bee ००, 11 14 Conquest of Syria, Fasc 1-9 @ /10/ each Lee Rs. ¢ 10 Catalogue of Arabic Books and Manusertpts, 1-2 (@1/-each ... ,, 2 0 Catalogue of the Persian Books and Mannscripts m the Library of the Asiatic Society of Bengal. Fasc 1--3 @ 1/ each ध 8 0 Dictionary of Arabie ‘echnical Terms, and Appendix, Fase. 1-21 @ 1/8/ each 31 8 Fa rnang-1-Rashidi, Fase 1-14 @ 1/8/ each ee 0 Fib 11st-1-Piisi or, Tisy’s list of Shy’ah Books, Fasc. 1--4 @ 1/- each se. 26 0 Futth-ush-Sham of Waqidi, Fasc 1--9 @ /10/ each ee ,,५, $ 10 Ditto of Azadi, Fasc 1-*# @ /10/ each ... see १9. 2 8 History of Gujarat oe ee | 0 Haft Asman, History of the Persian Masnawi, Fase. 1 @ /12/ each $ - 1 Hisatory of the Caliphs, (English) Fasc. 1--6 @ 1/4/ each ~ e 8 Igalnamah-i-Jahangiri, Fasc 1--3 @ /10/ eac i ५१, ,०, 1 14 1589210, with Supplement, 51 Fasc @ 1/- each : ee ve. 91 0 Ma'sair-i- Alamgiri, Fasc 1--6 @ /10/ each . ॐ 1
Maa'aair-ul-Umara, Vol. I, Fasc 1~9, Vol. If, Fase 1--9: Vol III, 116 : ` Index to Vol. I, Fase 10-31: Index to Vol. Tl, Fase 10.12
Index to Vol. III, Fasc 11-12 @ /1/ each ५ ‘aur 00 0 Maghazi of W4qidi, Fasc. 1--5 @ /10/ each ee os ie 2 2 Marhamu 71, Ilah ’L-Mu’Dila is ध $ त 0 Muntakbabu-t-lawdikh, Fase 1--15 @ /10/ each... 9 6
Ditto ( English ) Vol. I, Fase 1--7 ; Vol. If, Fasc.
1-.5 and 3 Indexes; Vol [II, Fase 1 @1/ each ००, 16 0
Muntakhabu-l-Lubab, Fase 1-19 @ /10/ each (4 pas ,,, 11 14
Ditto Part 3, Fase 1 3 ‘ee ee | 0 Nukhbatu-J-Fikr, Fasc, 1 @ /10/ as ,,, 0 19 Nigami's Khiradnamah-i-Iskandari, Fase 1--2 @ /12/ each ध a 1 8 Qawaninu ’s-Sayyad of Khuda Yar Khan ‘Abbasi, edited in the original
Persian with English notes by Lieut Col D. €, Philott ‘ies we. oO 0
Riyazu-s-Salatin, Fase 1--5 @/10/ each . ies ve oe ॐ 2
Ditto (English) Fase. 1--5 @ 1/ sae yas ae. <0 0 Tadhkia-i-khushnavisan > वि a 1 0 Labaquat i-Nagii, ( English ), Fare 1-14 @ 1/- each ८ 14 0
Ditto Index ba ध 1 0 Tatkh-1-Fi iz Shahi of Ziyau-d-din Barni Fase 1 --7 @ /10/ each 4 6 ‘Parikh-1-Firizsh3h, of Shams-1-Sndi Aif, Fase 1-6 @ /10/ each . 3 1४ ‘ren Ancient Arabic Poems, Fasc 1--2 @ 1/8/ each , 4 Saas = 0 FPuzuk-1-Jahangiri, (ing) Fase 1 @ 1/ ,., | ae ४. 0 Wis-o-Rimin, Fasc, 1--5 @ /10/ each OB % Zafarnamah, Vol, I, Fasc. 1--9, Vol IT, Fase 1--8 @ /10/ each 10 10
ASIATIC SOCIETY’S PUBLICATIONS, 4 87 4770 [६8.५70 ऽ. Vols, XIX and XX @ 10/ each 20
PROOBEDINGS of the Asiatic Society from 1570 t01904 @ /8/ per N JounnaL of the Assiatic Society for 1870 (8), 1871 (7), 1872 (8), 1873 (8), 1874 (8), 1875 (7), 1876 (7), 1877 (8), 1878 (8), 1879 (7), 1880 (8) 1881 (7), 1882 (6), 1883 (5), 1884 (6), 1885 (6), 1886 (8), 1887(7) 1888 (7), 1889 (10, 1890 (11), 1891 (7), 1892 (8), 1893 (11), 1894 (8), 1895 (7), 1896 (8), 1897 (8), 1898 (8), 1899 (8), 1900 (7), 1901 (7), 1902 (9), 1908 (8), 1904 (16), @1/8 per No. to Members and @ 2/ per No to Non-Members N B—The figures enclosed in brakets give the number of Nos in each Volume. 4 Journaland Proceedings, N.S , 1905, to date, (Nos. 1-4 of 1905 are out of stock + @ 1-8 per No. to Members and Rs. 2 per No to Non-Members 5. Memoirs, 1905, to date 21166 vanes from number to number Discount of 25% to Members
ce RD ^=
6. Centenary Review of the Researches of the Society fiom 1784-1883 ... 8 { 7. Catalogue of the Library of the Asiatic Society, Bengal, 1910 9 «(CS 0 8. Moore and Hewitson’s Descriptions of New Indian Lepidoptera, Parts 1--III, with 8 coloured Plates, 4to @ 6/ each faa ve 18 ¢ 9. Kaemiracabdémrta, Parts I & 17 @ 1/8/ oe 3 ¢ 0 Persian Translation of Haji Baba of Ispahan, by प्श्य) Shaikh Abmad.1-Kirmasi, and edited with notes by Major 1, C. Phillott. ... 10 ¢ Notices of Sanskrit Manuscripts, Fase. 1-84 @1/each ,,. vor 84 ॥ Nepalese Buddhist Sanskrit Taterature, by Dr. R. L. Mitra 5 0
N.B.—All Cheques, Money Orders, &c. must be made payable to the ‘Treasurer,
‰ „६44 त ~^ ~ + anle
= सः ARN A EEN ^ ES, EN ENS NS 6 RS ES QI DS QE AS QNDE BE ®
NE न DS NS NS ES QAR EDS ADS ERE, REDE QS DE RS, QE MODS DS ADE DS DE DSRS RE. RE ८
ODE Oe RES ES Qe He Qe Qe ee
BIBLIOTHECA INDICA. ° ^
COLLECTION OF ORIENTAL WoRKS
PUBLISHED BY THE
ASIATIC SOCIETY OF BENGAL
New Series, No 141)
अनुमान-दीधिति-प्रसारिणे
SIR: WILLAMJONES
॥
1
1
णा
|
|| |
;
ANUMANA DIDHITI PRASARINI
BY
KRISHNA DAS SARVABHAUMA
WITH TATTVACINTAMANT AND DIDILITI
EDITED BY
PANDIT PRASANNA KUMAR TARKANIDHI
Professor, Sanskrit College
Eascircutas I]
eS Nal ae ae णा) वा का + क)
Girteutta:
PRINTED BY UPENDRA NATHA CHAKRAVARTI, AT THE SANSKRIT PRESS, No. 6, Nandakumaz Chawdhuy’s 2nd Lane.
AND PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY, 1, PARK STREET 1911.
Bi (णण वि ण 09 BBS विण PY AW Diy Diy BS Re Diy Bly Bay Diy +
PRY By By Bay BR Be PUBS PEIPLY PY AWAY >. 2 292 Ay Ely De APawpLAaAaspapy A®ALBADAL, ASAD DBS AW aABRADAS
G BS ONE TP BR ERY Pe
AT THE LIBRARY OF THE
ASIATIC SOCIETY OF BENGAL No. 1, PARK STREET, CACUTTA, SND OBTAINABLE FROM THE SOCIETY’S AGENTS. Mr. BERNARD QUARITCI qi, GRAFTON Street. Niw Bonp Srrepsr, Lonpon, W., तर Mr. 07170 HARRASSOWITZ, BOOKSELL LEIPZIG, GERMANY
च १.
marked with an asterisk * cannot be sunplied.—some
Complete copies of those works the Fuacteali beta aut of stor
[111 (1 1.01 ५ ५) BIBLIGTHECA INDICA
(1024024 Serees
e@ Advaita Brahma Siddhi, Fasc. 2. 4 @ /10/ each ... ase Ra
^ नि) } +" ^ [॥ Advaitachint® Kaustubha, Fase. 2-3 @ /iG/ each... vee ze
*Aoni Purina, Fase. 6-14 @ /10/ each... me ८ Aitaréya Brahmana, Vol. I, Fase. 1-5; Vol. उ, Fase. 1-5; Vol. YH,
10
र भ टः
(| fred bend ad oe
Fasc. 1-5, Vol. TV, Fase. 1-8 @ /10/ eacn be es ,,, 14 8 Aitereya Lochana . Sit beg ४ ॥ ¢ «Anu Bhashya, Fase. 2-5 @ /10/ each mie aa . £ ` 9 Aphorisms of Siindilya, (English) Fase. 1 1 ... at he. 4 (५ Astasihasrika Prajiiipairamita, Fasc. 1-6 @ /10/ each ae vo. 3 {० *Atharvana Upanishad, Fasc. 4-6 @ /10/ each ne es we 4 4 atmatattaviveka, Fase. 1. @ /10/ each ... कि षि me , of 10
५ 3 4
Agvavaidyaka, Fase. 1-5 @ /10) each ...
- Avadana Kalpalata, (Sans. and Tibetan) Vol. 1, Fase. 1-7; Vol. Hi. Fase.
1-7 @ 1/ each bas bids. ESD ८)
१17 Bhatti, Vol. 1, Fase. 1-2, Vol 2, Fase. 1 @ /1(1/ each 4... se. 2 Fe
widhdyana S'rauta Sitra, Fase. 1-8 Vol. II, Fase 1-3 @ /10/ each we ॐ 1
*Bhaimati, Fase. 4-8 @ /10/ each ~~. on cy . 3 Bhatta Dipikaé Vol. I, Fase, 1-6; Vol Fase. 3, @/10 each re: ee Baudhyostatrasangraha —.. oo me 2 eee De ep Brhaddévata Pase. 1-4 @ /10/ each छ i o | Brhaddhbarma Purina Fase 1-6 @ /10/ each न. रः uw 8 14 Bodhiearyavatara of Gantideva, Fase. 1-5 @ /10/ each 9 me 7 ‘ri Cantinatha Charita, Muac. 1-3 क sau oh ee 4. 27 Catadtigani, Fase. 1-2 @ /10/ each ¢ ७ ae A Cutalogne of Sanskrit Books and AISS., Pase. 1-4 @ 2, each... we 5. 0 Qatapatha Brahmana, Vol J, Fase. 1-7, Wol If, Fase. I-5, Vol. II,
Fasc. 1-7 Vol. &, Fase. 1-4 (@ /10/ each — . ‘ses द +` 44 (६ Ditte Vol. 6, Fase. 1-8 @ 1/4/ each... , 4 . “ae ४) Thitto Vol. VIT, Fase. 1-5 (ट ALO! ve ok ne oh 4५
Qatasihasrika. कुसु Part, J. Fase. 1--14 @ /10/ each... ,,, & 1४ ~*Caturvarga. Chintamani, Vol. If, Base. 1-25; Vol. 11. Part T, |
Kase. 1-18. Part IT, Fase. 1-10. Vol. [V. 15८, 1-6 @ #{ ( rch ` ,,. 36 . 1१ Ditto ` | #०[. 4, Fase. 7- I/t/each ... Sa. uae 0 ge
Ditto. Vol. IV, Fasc. 89 @ /l0/ ए iy 9 (100 दत, (दोला) Fase. 1-7 @ 1/4/ each ee saa ५५ =e 1 *Granta Sittra of Apastamba, Fase. 2-17 @ /10/ each | Mane ge «ES
Ditto. ` - Gaukbavana, Vol. [, Fase. 1-7; Vol. JI, Pase 1-4, aes ol. LIL, Fase. 1-4 al Fase. 1 @./i0) € 2५1} | .. 9 | ,„ ` a Cri Bhashyam, Fare 1-3 @ /10/eaeh ,.. | aes. | षि ae, ee Se Dana Krivé kanmudi, Fase 1-2 ध /10/ श्वौ +, | Ce, Gadadhara Paddhati KSlasira Vol, |, Fase. 1-7 @ /10/ each — ... ,,. ` 4 8 „ `. dertte Achdvasiirah Vol. TT, Fase. 1-4 @/10/ each... see ५) Gobhilivya Grihya Sutra, Vol Lo @ /l/each | ... _ ee | Ditto Vol. IL. Fase, :-2 a) 1/4 1c) ,,, ae - ५ ५ | Ditto ` — {Appendix bhila Pa satin rae वि 9५, | ५ +. “ © (110. ` ` (प Sangraha |... a a | { any ध Karmapradiph, Fase. Po .., ea: fe. 4 क er { Kala Viveka, Fase. 1-7 @@ /10/ each 6 ee ae प 4: ms a ष Kattantra, Fase: 1-6.@/12/ each oe क, ee ee a K athiy Sarit Sirara, a ) Fase, 1-14@ 1/4 each ` ` , न ह | ony. 9 (५ तानते Purana, ‘Fase. 4-0 (a } LO/ each ५ 4 pees a 7 = ¢ ee.
Madana Parijata, Paso: 111 /10/ enol oe 90
Maha-bhasya-pradipody ote i Vol 1.1
५५
(£ १८ .&
व्यधिकरणम् | £9
न तु खातन्छ घटो नासौलेव प्रतौरेस्तदिहा- भावप्रयतो यदि व्यधिकरणशघम्मण विशिष्टं प्रतियोगिनं नावगाहते नावगाहत एव वदा तस्यापि प्रतियोगिता amend warmed तहिं भरम एव, न च ततो- safafefifa भावः । यदि पुनरानुभविको लोकानां स्दरसबादहौ घटत्वेन पटो नस्तौल्याखनुभवस्तटा तादशाभावनिवारणं मोव्वाखगरूणशामग्यशक्यमिति मन्तव्यम् ॥ १६ ॥ दति ओखौरघुनाधरखिरोमणिविरचितायां व्याप्धिवादचिन्तामणि-
दौधितौ व्यधिकरण्धन्धावच्छिनत्राभावः समाप्तः
नावगादत एवेति | तथाच a व्यधिकरणधन्यस्यावच्छेटकल- भितिभावः। नच ततडइति। यद्यपि तदवे मत्वेऽपि अ्रवच्छेदक- लमत्तुसमैव तथापि वेशिच्यनियतमवच्छेदकत्वमित्यभिप्रायः, यदौति। प्रतियोनितावच्छेदकस्य खातन्धयनभानमित्यघे; | केचित् पुस्तके घटल्रेन घटो नास्तोति पटः, स तु समानाधि- कीरणधम्मावच्छिन्नाभावस्यल एव प्रतियोगितावच्छंकस्य खातन्त्य- नावच्छेदकलत्वावगादहनपरतया सङ्मनौयः, पटी नास्तौति पाठस्तु प्रक्तपरतया अतिसुगम एव ॥ १६ ॥ ।
द्त्यनुमानदोधितिप्रसारिखयां व्यासिवादेव्यधिकरण- घम्म्ोवच्छिन्नाभावः समाप्तः
१२
€ द रनुमानटोधितिप्रसारिण्यां अथ Yaa: | avatar: |
अथ दाध्यासामानाधिकरश्यागधिकरणतये ata साधिकरशत्वं व्याप्चिः केदलान्दयिनि साध्यासामा-
[का १ "ग्णौषीतिषीीिि
टौधितिः ! साध्येति साध्यस्यासामानाधिकस्ण्यं येषु तषाम- नधिकरशत्वं तदभाववत्वमिति यावत्, afar सति साधिकरण्त्वं तद्वच्छित्राधिकरणताकतं सति VHA अवच्छद कत्वलाभात्, तच्वेहानूान्ठत्तित्वम् एवञ्च साध्यवदष्टत्तिक्चकलपदार्थाभाववत्वं यद धिकरण-
a णी fi yt ann yap = ayaa), 1 1 OT ae ee Cee =,
प्रसारण |
साध्येतौव्यादि । साध्यसामानाधिरखयं यदि साध्यानधिकरण- afaa तदा तदनधिकरणस्य गगनादेव्मारणाय साधिकरणपटे दत्तेऽपि केवलानयिन्यप्रसिदिर्ग्िमग्रन्यविरोधश्च यदि तदधि- करणशानधिकरणत्वं तदा सत्यन्तेनैव गगनवारणे साधिकरणपदं व्यथे, sa सह्दादित्यादावतिव्यासिष्ठ, ware द्रव्यलाधिकरणा- नधिकरणत्वभावादिति यथाश्जुतेऽनुपपद्या व्याचष्टे साध्यस्येत्यादि। ्नधिकरणत्वमिल्यस्य श्रधिकरणत्वाभावात्कतया aa चाधि- करणत्वस्य वयथां दाह, तदभाववत्वसिति । अत्रापि मतुवर्थोऽकिव-
पूव्वेपन्नः | २९
नाधिकरण्यं निरधिकरयी आकाशादौ ufasfafa चेत् न, साध्यासामानाधिकरख्यं हि न साध्यान-
ताया अनूानहत्तितच्चमिति तु फलिताथंः। यघासच्नि- वेशेऽधिकरगत्वस्य न Jaw हेतुतावच्छद कसम्बन्ध- लाभाय वा तत्| येन येन TTA यो यः साध्य- वदकछस्िस्तेन तैन Gea वदभादो aren ¦! Waa साध्यवइुत्तित्वं यदि साध्यतावच्छैद्कसम्बन्धेन विव fad तटा समवायेन साध्यतायां साध्यवद् समदतस्य साव्वंविकत्वात् सकलतच्छन्यःप्रसिदिः |
faq एव, ननु सतिन्तप्तम्याः अवच्छेदकत्वं लब्धेऽवच्छेदकत्व- स्यानतिरिक्तत्तित्वाधकतया साध्यवदद्ठत्तिसकलपदा्थाभाववच्चं यदधिकरणताया अनतिरिक्रतत्तौत्य्थ वाच्यः। स च धूमवान् वङ्करित्यादौ धुमवदहत्तिसकलपदाथौभाववत्वस्य वह्भधिमरणएता- व्याप्यत्वेनातिनव्याप् इत्यत are, asfa| इदमेव सङ्गमयति एवच्च इत्यादिना, ननु तादशभाववत्वं यस्य व्यापकमित्येवास्त अरलमधिकरण्पदेनेव्यत आद, यथेति । aq तथा अ्रवेयर्थ्येऽपि ्ननतिप्रयोजनमित्यत आह, हेतुतेति । तदधिकरण्पदं तथाच वङ्किमान् धूमादित्यादौ समवायसम्बन्धेन धूमसम्बन्धिनि तद- वयवे यावत् साध्यवदहत्तिपदाधसत््वैऽपि न ततिः, एतन येन
१०० अनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
धिकरशाधिकरणशत्वे साष्याधिकरणानधिकरणशत्वं वा केवलान्वयिनि यत्किदिव्छाध्याधिक्षरणनधिकरणशं धमे STAs: ॥ १॥
अथ तदभावोऽपि तादृशेनैव सम्बन्धन वाच्यः तदा जातिमान् मेयत्दादिल्यादावतिव्याप्चिजातिमदसमषै- तानां समवायेनाभावस्य केवलान्वयित्वात् | अतएव न समवायेन संयोगेन वा इदं न जातिमल्जातित्वा- दित्यादौ साष्यवत्छमडतादयप्रसिदश्च । नापि साघन्- तावच्छद्कसम्बन्धेन इदङेतद्रपभिन्नं गुणल्वादित्या- टावतिव्यादहेः । नापि इिषयतथा घटभिद्ं मेयत्वादि- येनेत्यादि विवक्लणेन साध्यवदसमेतेति wae वाच्त्वादौनां सत्वादिव्यथेः, तादृशेन साष्यवदहत्तितवप्रयोज कसम्बन्पेन, जातिम- दिति। यत्यत् समेतं तच्जातिमत्येव समवंति इत्यसमवेतमेव जातिमदसमवेतं, तथाच समवायेन तदभावः केवलान्वयौोति भावः अतएव प्र्वतातिव्यापतेरेव न समवायेनेति ger साध्यतावच्छेदक- सम्बन्धत्प्रकारेणए Va ददानोन्तु समवायत्वेनेति मेदः, संयोगेनेति, यत् यत् संयुक्त त्तच्जातिमटृव इति जादिमदसंयुक्तम् अरसंयुक्तमेव दूति, तदभावः yada केवलान्वयीत्यथेः sa: साध्यवदसमबेत- स्याभावः संयोगेन वक्तव्यः तदा जातिमदसमवेतस्य परमान्ादेः
पूव्व पत्त; | १०१
wefan: सविषयकमाचस््व घटभिन्रविषयक- त्वात् घटनिव्विंकल्यकऽपि घटल्वादिमानात् । नापि सम्बन्धमात्रे ण, ga सत्वादिल्यादावतिव्याप्रः हिमः WAI स्वरूपसम्बन्धेन महाकाले दत्तेः अहत्तेर. भावस्य केवलान्वयित्वादिति प्रयक्तम् ॥ १॥
न रिरि णौ षणणणगीगी गमम ण णणषपिष ———————— "रीषि
Fl
संयोगेन मेयत्वाधिकरणे सचान्नातिव्यािरिति मनसिक्त्याह, इदं न sifaafefa । साध्यवदिति जात्यभाववति जात्यादौ समवाया- प्रसिदरिल्ययः, श्रादिना संयुक्ञपरिग्रहः। साघनतावच्छछेदकेनेति साध्यवदघ्स्तिलबमिव्यचान्वितम् एवम् श्रपरच्रापि।
इद्भित्यादि, रूपभिन्रं quaifeua हेतुतावच्छदकसम- वायसम्बन्धेन रूपभिन्राघ्रत्तौनां रूप्त्वश्क्तत्वाटोनां गुणत्वाधि- करेऽपि सच्छात्रातिव्यासिघेटत इति एतदिति, तथाच यत् यत् समबेतंतत्तटेतद्रूपभित्रे समवेतमेव, अतएव घटादिकं विहाय रूपपव्धन्तानुधावनमिति, घटादिमाच्रत्तसु act रूपादेरेव सुलभत्वात् । घटभिन्नरमिति। अचरतु विषयतासमस्बन्धन यत् यत् wag तदवश्यं घटभिक्रे सम्बडमभिति घटमाद्विषयकस्या- प्रसिद्धिः, तथाच घटभिन्ने विषयतासम्बन्धेन यत्न aaa तन्नवत्तंत एव विषयतासम्बन्धेन, अतएव विषयतया तस्याभावः साव्वेतिक दूत्य तिव्यासिरितिभावः। नापोत्यादि द्रव्यं watfeaa द्रव्य त्वाधिकररे महाकाले सम्बन्यमातेण यन्न aaa aa वत्तत एव
१०२ अनुमानदटोधितिप्रसारिणयां
नापि सखसमानाधिकरणशल्यन्ताभावाप्रतियोगि- साध्यसामानाधिकरण्यं पव्वे तीयवङ्केमंहानसौयधृम- समानाधिकरणशालयन्ताभादप्रतियोगित्वात् द्रव्यत्वादे-
न~ ~~~ ~~~ ^
विशेषणताविशेषेण वा साध्यवद् त्तित्वं वक्तव्य सथ्वरैव तत्तटृव्यक्तित्वेन तत्तदन्यान्यत्वे त्मकारक- प्रमाविषयकत्वे वा सुलभं, तेनेव aaa तदव- च्छित्रसामान्याभावो वाच्य इति । केचित्तु नञ्व्यद्ा सेन असाध्यानि साध्यविरोधिनि साध्यासमानाधि-
कुत्रापि तथाच तेन सम्बन्धेन तस्याभावः सत्ाधिकरणे सुलभः एव इति भावः॥ १॥
नतु येन येन सम्बन्धेन साध्यवति न awe तेन सम्बन्धेन तस्याभावः इत्यत्र तु यत्तदथेयोरननुगमात्, साध्यवददत्तिपदाथा- भावस्य सामान्याभावरूपलत्वं न घटते, अतएव ya सकलेव्यक्तम् प्रत ure, विशेषणतेति | तत्तदयमक्तित्रमिति स्वरूपभेद विशेष इत्यथः । ननु तत्तदाक्तिभित्रभेदस्य सम्प्रदायमते तत्तद्यक्तिमाच वत्तिरूपाद्यातमकतया विशेषणताविशेषेण श्रहठत्तितवमसम्थवतोत्यत श्राह, तत्तदिति । aa तु ्रन्यान्यत्वं तत्तदयक्तिमात्रहत्तिरूपाया- तसकमननुगमात्, नन्वेवमेव aa व्यभिचाराधिकरणं द्रव्यत्वादिक तत्रान्यान्यलवं नास्ति, तथाच पूव्वेदोषताद्वद्ध्यम् इत्यत FTE, तत्तदिति |
Gere: । १०३
रव्याध्यव्रयव्याप्यताप्रसेख्च। न च प्रतियोगिविरो- fad व्याप्यदहततित्वं वा अभावविशेषगं द्यं संयोगाद साध्ये सत्वादैरनेकान्तिकत्वाभावप्रसङ्ात् | नहि प्रति
करणानोति यावत् तानि सामानाधिकरण्यानधिकर- णानि यस्य तत्वम् । साध्यसामानाधिकरण्याभाव- व्यापकाभाव-प्रतियोगि-सामानाधिकरण्यसामान्यकत्व- fafa q फलिताथः, अव च साध्यसामानाधिक-
रण्यं साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन साध्यवति दतुताव-
तदगक्तिमाव्रहत्तिरसाधारणः कथचन wa! Wa चं विषयत्वस्य यो विरेषरण्ताविशेषः इत्यभिप्रे् पक्तान्तरमित्यपि कित् । तेनेवेति, विशेषणताविरेषेरीषेत्यथः। सामान्याभाव- प्रतियोगितावच्छेदकं पुनव्विेषणताविशेषेणव, साध्यवदुत्तिल- fafa भिश्ाणं दितोयमतमाह, केचिच्ित्यादि। अरमाध्यानिति बहुवचनं व्यापकत्वमाविष्कत्तुम्, अन्यथा धूमवान् afta क्स्यचत् साध्याक्षामानाधिकरणखस्य खेतुसामानाधिकरखानधि- कारगतयातिव्यासिः स्यादिति याव्छस्य व्यापकत्वरूपतया व्याप हंतुनिष्ठतया च तथेवाह साध्येव्यादिफलिताथं इत्यन्तेन । धुम- वान् वङ्करित्यत्र धूमव्याप्यवह्किनिष्ठसामानाधिकरख्यं ताटृशणभाव- प्रतियोग्येवेति सामान्यपयन्तम् । न चात्र सामान्याभावो वक्त शक्यते व्युल्ुमेणाभिधानात् इति । Aa च यधागरुते द्रव्यं स्वात्
१०४ अनुमानदीधितिप्रसारिणयां
योगिषिरोधौ संयोगादेरपरोऽल्यन्ताभावोऽसि, अधि- करणभ देनाभावभेदाभावात् ॥ २॥
"~~~ ~~ ~~~ ~न ~ i gre ve rerens stepmania panel
च्छेद क सम्बन्धेन दत्तिः wey सामानाधिकरणं Fq- तावच्छेदकसम्बन्धेन हेतुमति तेनेव सम्बसेन ठत्तिः, तेन समवायेन पृथिवोल्वादेः साध्यतायां व्यभिचा fifa कालिकसम्बस्ेन हेती द्रव्यत्वादेख्च समवायेन साध्यतायां समवायेन Fat सत्वगुण्त्वादी नाति- प्रसङ्गः |
रमा यिका
इत्यत्र द्रव्यत्ाधिकररे महाकाले घत्िमन्ावस्येवहत्तः सम्बन्ध- सामान्येन दरव्यत्वसामान्यानधिकरणमत्रत्तिरेव | तच ईइतुसामा- नाधिकस्णखानधिकरणमेदेत्यत आद अत्र चेति} क्रभेणमम्बन्ध- विवन्ताया; फलमा तेनेत्यादि डेतावित्यन्तेन, साध्य तावच्छेद क- सम्बन्धेनेव्यस्य फलकथनम् रयम; ए्रथिवौजगदाधारत्वात् इत्यते सध्वतावच्छदकसम्बन्धेन साध्यवन्ताकथने सम्बन्धसामान्येनेव साध्यवान् लब्धव्यः | WAT कालोऽपि निविशते डेतुतावच्छेदक- कालिकसम्बन्धेन तदु ्तित्ाभावस्त्हत्ताषैव, aa च तादशडेतु- सामानाधिकरखयाद्यभावोऽस््यषेति । दत्ते च तस्मिन् समवाय- सम्बन्धेन परथिवोत्रस्याधिकरणं fu जन्यम् श्रञन्यं at aa जन्यमात्स्य कालोपाधितेऽपि प्रलयमात्रौयपदा्ैस्य यावत्
yeaa: | १०५
नवा daa बद्धाादी साध्ये समवायेन तद् mag रूपविश्ेषादेः कालिकसम्बन्धेनाधिकर
प्रथिवौलमातसमवायिषुं कालिकसम्बन्धनाद्स्तित्वेऽपि कालिक- aaa ईत्वधिकरण महाकाले aaa सम्बन्धेन हइत्तित्वेन च नातिव्यासिः, अ्रतएव एथिवोत्वपय्येन्तानुधावनम् । प्रथमदटले डतु तावच्छंदकसमस्बन्धनेत्यस्य व्याह्तिमाह, द्रव्यत्वादेश्चेति | एतत्परदा- दाने द्रव्य सत्वादित्यादो दनव्यत्रसमवायिनि सह्ाकाखेऽपि सम्बन्ध- सामान्यनावत्तमानस्य ताटशसामानाभिकरखाभाववत्वादति- aifa: | atid च दरव्यत्वरमवायिनि काले समवेतलाभाव- वति गुखत्वादो सच्समवायिगुणसमदेतत्वसखछात् नातिव्यासिः | सवं हेतावन्यदादाय लक्णगमनं गुणत्वे तु स्वमादायाऽपि तत् इति, fase गुखत्वस्यानन्तराभिधा्नमिति।
Sq समानाधिकरणाभमावेत्यस्य सम्बन्धव्यादत्तिमादड, न qaite | खन्द्त्वादेरिति वत्तावित्यनैनान्ितं समवायेनेत्यपि तथेव । तथाचायं व्किमान् waguifeaa बह्किसंयो गिन्यसम- qa काल्तपरिमासं weag, aa fediace प्रथमरेतुतावच्छ- दक सग्बन्धादाने तद्भूपस्याधिकरणं महाकालः wesfa) तत् समवेतत्वं तदुभयोरेवेत्यव्याप्षि प्रसक्तिः तदाने च समवायेन तद- धिकरणे पव्बतादौ सुतरां तदभाव इति, यदा समवायेन sat वि्युत्तरान्वितं दन्तावित्यतर च समवायेन yerafuatar, तथा चरसदेतुतावच्छेटकसम्बन्धादाने बह्िसंयो गिसमबेतलाभाव-
९४
१०६ अनुमानदौोधितिप्रसारिखयां
कालपरिमाणस्पन्दत्वादैः समवायेन तदधिकरणे घटादेः संयोगेन दृत्तावपि चातिप्रसङ्ः | सम्बन्धविशे- षेण व्याप्यत्वलाभाय साधिकरणत्वमिल्याद्ः asa |
वतो घटादेः समवायेन रूपविशेषाधिकरणे पव्वेतादौ संयोगेन वत्तावव्याप्तिप्रसक्िः। तत्पददाने च समवायेन वच्यभावो ada एवेति भावः, न च सखन्दावच्छिन्रकालस्येव खण्ड काल- लात् सख्मन्दमात्रस्य कथं तदधिकरण्त्वं इति वाच्यं स्मन्दाव- च्छित्रकालस्य कालावच््छिन्रस्मन्दस्य चाधिकरणतायां fata- गमनाविरदेन तद्भयाधिकरणतायामेव विश्ामात्, व्यावत्तक- त्वेन चात्यन्तःवश्यकल्वेन ख्न्दादेरेवाधिकरणएत्वस्याङ्ग कत्तं सु चित- त्वाच्च | कालसिदिसत् प्रमाणन्तरेणेकेति भावः, ननु तावतैव स्प masa खाधिकरणपदं व्यघमेव न च साधने सामानाधिक- र्ण्यन्नानस्य Zqaaura तदिति सिश्ेसक्तमेव सम्यगिति वाच्यं एवमपि लक्षणे वैयष्येस्य दुनिवारत्वात् इत्यभिप्रेत्याह, सम्बन्धविशै- पेणेति, तचन्त्यमिति इदनेतद्रूपभित्रं गुखत्वादित्यादौ विशे- षणताविशेषेण साध्यवति तद्रूपभिन्रे समवायेन यत्न and तत्र वर्तत पव कुत्रापि इत्यतिव्यातिरेव सम्बन्धान्तरेणापि चटभिन्नं न्नानात् इत्यत्रापि । wad fae साध्यतावच्छेद क सम्बन्धेन साध्य- वति पूर्व्वोकरोत्या विशेषणताविशेषेण यन्न aad तद्धेतुताव- च्छदक सम्बन्धेन ईत्वधिकरणे विशेषणताविशेषण a वत्तिष्यते इत्युक्तौ तु नायं दोष इति t
aay: । ९०७
यथाश्रुतं यथासम्भवं विकल्पा दूषयति नैत्वादि | ननु अप्रतियोगिपदेन प्रतियोगितानवच्छेद् कावच्छित्न वक्तव्यम् अत ओआह द्रव्यत्वादेरिति । प्रतियोगिविरो- धित्वं तद्धिकरणादत्तितवं, व्याप्यहरत्तिव्वं खसमानाधि- कर णाल्यन्ताभावाप्रतियोगिलवं, अधिकरणेति । तथा- aaa एव न सिष्येदिति भावः | संयोगाभावस्य द्रव्ये प्रतियोभिसामानाधिकरणयम्, अ्रव्याप्यहस्तितच्च प्रतियोग्यधिकरणीभूतद्रव्यहत्तितवं, खाधिकरणोभूत- द्रव्यनिष्टाव्यन्ताभावप्रतियोगिवं, गुणे च प्रतियोग्य-
ननु सखविवक्तायां मरूलोक्तदोषासङतिरित्यत आह, यथा- युतमिति यथा सम्भविति aa विकल्पे यद्वटते aa तधे- aa, तेन तदधि कर णानधिकरणत्वस्य केवलान्वयिनि प्रसिद्धावपि न क्षतिः तथासतोति नानाधिकरणानां तादशं नास्तोति afe- नियामकल्वकल्पनमपेच्य लाच्वादटेकताभावः कल्पयते अधिकरण भेटेनाभावभदटे तु श्रधिकरणसमसंख्याभावकल्यनमिति अति- रिक्त कल्पनेति महङ्ौरवमेवेति भावः |
ननु प्रतियोगिसामानाधिकरण्यासामानाधिकरण्यादि विरद घश्माध्यास एवाभावभेदको ऽस्तित्यत are, संयोगाद्यभाव- स्येति । प्रतियोगोति अच द्न्यपदं खरूपकथनपरम्। यदा एतन्मते प्रतियोग्यधिकरण्त्तिलस्य व्याप्यहत्तिलाह णेऽपि तत्स-
१०८ अरनुमानदोधितिप्रसारिणयां
नापि साधनवद्धिष्टान्योन्याभावाप्रतियोगिसाध्य- वत्कत्वं व्याधिः, मूले च्चः कथिसंयो गवान्नेदयवाधित- प्रतीतैः तदन्योन्याभावश्यापि तच aaa | न चैवं मेदाभेदटः अवच्छेट् कभेदेन तल्सच्वाभ्यपगमात् | साध- नवत्रिष्ठान्योन्याभावाप्रतियोगिसाध्यवद्यस्येतिषष्छथ- व्याप्यव्यापकमावानिरूपणात् साध्यसाधनयोः व्याप्ति-
जियो मणो मनोय
सामानाधिकरण्यं व्याप्यव्रत्तिव्दञ्च, प्रतियोग्यनधिकर- गौभूतगुणदतितवं, खाधिकरणोभूतगुणनि्ालन्ताभा- वाप्रतियोगित्व, एतानि च न मैद्कानि अविरोधात्, सामान्यतश्चाव्याप्यरृसी प्रतियोगिसमानाधिकरसरे च न तथाव्यतिरेक इति भावः pez
ननु साध्यवान् यस्येति साध्यवति सम्बम्धोऽन्वेव्यः स॒ चाधिकरखत्वं साध्यसामान्ययोरपि सामानाधि-
aa aatfu तदापदयेतेति azar द्रव्येति तथाच दरव्याव- च्छटेनेवेत्यधं;, एवमग्रेऽपि द्रव्येति अव्याप्यत्रत्तिलस्य fran: स्ाधिकरणेति sa गुणपदादानें सखाधिकरणोभूतठद्यन्ताभावा- म्रतियोगित्स्य सामान्याभावदङूपतया ताटहशद्रव्यहत्तिप्रह्नता- भावे सम्भव इति तत्पदसुक्तम् || २॥
स चेति अन्योन्याभाव गभलक्तण ua, श्रल्न्ताभावलक्षण-
पून्तेपत्तः | १०६
निरूप्यतवात् वद्किमत्यवतस्य धृमवन्महानसनिशान्यो- न्याभावप्रतियोगित्ाच्च, विशेषाभावकटादेवाभावव्यव- हारोपपच्यो सामान्यामा् मानाभावात् ॥ ३ ॥
करण्यमेव इत्यतो दूषणान्तरमाह साध्येति । साध्यत्व- साधनत्वे व्याप्निप्रतियोगिलाप्रतियोगिल्वे ananaa व्यारिर्विवक्तव्या इव्त आह afsafefa | ननु यत् समानाधिकरणन्योन्याभावप्रतियोगितावच्छेद् कं AE पावच्छिन्नं न भवति तदट्रूपावच्छिद्रिन ससं am सामानाधिकरण्यं व्यार्िरिचघः। न च धूमसमा- नाधिकरणन्योन्याभावप्रतियोगितावक्छेद कदद्कित्वाव- च्छिन्नो ब्किः, धूमवान् वङ्किमात्रेलयप्रतीतेरत आह विशेषेति |
मभिप्रैवल्याह, साध्यति । aa हि अप्रतियोगिना साध्येन समं सामानाधिकरणखमेव सम्बन्ध इति wag |
ननु साध्यत्वं सिंइिविषयतवं साघनतच्च, सिद्धि करणत्वं aa मूलोक्ताताश्रय इत्यत आह, साध्यत्वसाधनलरे इति । वद्ित्वा- बच्छिन्नो afstcfa न च तत्तदङ्करेव बद्धित्रावच्छित्रतया तस्य- चान्योन्याभावप्रतियो गितावच्छेदकतयेदमसङ्गतमिति वाचम् | परम्प्ररया याह शधश्मस्यानवच्छेदकत्वं इति सिद्ान्तलक्षशे qa
११० प्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
नापि साधनसमानाधिकरणयावदम्य्निरूपित- वेयधिकरण्यानधिकरणसाध्यसामानाधिकरण्यं साधन समानाधिकरणस्य प्रमेयत्वादेः वेयधिकरण्याप्रसिदः |
य॒ एव प्रलेकं afsager धूमसमानाषिकरणाः त एव चेकाधिकरणवत्तित्वावच्छित्राः बह्किमल्छामान्य- azafe जनयन्ति तव्मतियोगितावच्छेद् क३ड्कित्वाव- च्छिन्नोवङ्किरिति waar: ॥ ३॥
साधनेति वैयधिकरण्यं तद नधि कर णवत्तित्वं तच्च Ragga साधनश्याप्रसिडं अतिप्रसञ्चकञ्च,
मानरोत्या faaawfefa भावः। परम्परया mena व॒ तथैव उपष्टम्भमकगप्रतोतिमाह, धूमवानिति । विरशेषेतौत्य- नन्तरं तथाच पूरणोयम् || ३ ॥
प्रमेयत्वादेरिति मूलमतुरुन्धान श्राह, वेयधिकरणयमिति । gate द्रव्यत्लानधिकर्णाधिकरणत्स्य एथिवोत्वे ऽसत्वात् इति भावः ।
waa वह्ृरित्यव्र तु कदाचिदयोगोलकौयवज्कयनधि- करणाधिकरणतवं wh qua षति अखण्डहेतुखानुसर णम् | धश्मपदन्तु मूलोक्तं खरूपकथनपरमेवेति |
ययपौव्यादि । द्रव्यं एथिवोलादिव्यत्र मात्रपदे दत्तेऽपि दूषणा-
न्तरमादह, तदनधिकरणति | तत्साघ्नसमानाधिकरणं घटलादरि,
पूव्येपन्नः । १११
महानसादौ समवायितया बह्किवद्धिमतोरल- न्तान्योन्याभावयोः सत्वात् धूमादावप्युक्तलच्तणा- भावाच्च | अथानौ पाधिकः सम्बन्धो व्यापिः उपाधिश्च साध्यव्यापकत्वे सति साधनाव्यापकः, व्यापकत्वन्तु तव्रिष्टाल्यन्तभावाप्रतियोभित्वं व्यभिचारे चावग्रयसु- पाधिः, प्रतियोगित्वं न विरोधित्वम् |
परथिवी द्रव्यत्वादिव्यादौ, अतः समानाधिकरणपदो- पादानं, धूमादेरपि न वज्कयादिसमानाधिकरण-द्रव्य- त्वादययनधिकरणदत्तित्वम अतोयावदिति |
यदापि पृथिवौत्वादिसमानाधिकरणवटत्वपट- त्वाद्यनधिकर णदत्तित्व॑द्रव्यत्वादेसलदनधिकरणमाव- afuag निखिलघटपटादिरूपाणा, तथापि तादृश- धर्मानधिकरणमाचहत्तिवानवच्छेद कसाध्यतावच्छेद क- ad बोध्यं, न f परथिवौत्वसमानाधिकरणस्ताटशः
fafeaarfe, रूपवान् एथिवोत्वादिव्यते बोध्यं, रूपस्य प्रतिव्य- fafaaarq, तादृशेति, साघधनसमानाधिकरणेत्यथेः । agranrfe एथिकौल्वादिषमानाधिकरणधस्स्य सव्वेस्येवाधिकरणे रूपं aa च रूपत्रस्यापि नत्तावतस्तादगधम्मानधिकरणसात वसित्वा वच्छ- दकत्व तस्य व्याहइतमिति |
११२ अनुमानदरौोधितिप्रसारिणधां
कथिदेको wal यदनधिकरणमावद्रत्तितानवकच्छेदकां रुपत्वादि, घूमत्वादिकन्तु वज्कयादिसमानाधिकरणायो- गोलकत्वायनधि कर शमाचवत्तितावच्छट कं, तद वच्छै- दकलत्वञ्च तदनतिरिक्तवृत्तितवं aq तच्छन्यधन्मावु- faa, तेन मेयत्वसमानाधिकरणगुणत्वादयनधिकरण- माचहत्तितानधिकरखगगनादिवत्तित्वेऽपि द्रव्यत्वस्य द्रव्यसाधकमेयत्देनातिप्रसङ्ः वस्तुतस्त् तादशधम्यांनधि-
नन्ववच्छेदकत्वमनतिरिक्तघ्ठ्तित्वं तथाच द्रव्यवान् मेयला- दित्यत्र दव्यल्स्य मेयत्वसमानाधिकरषगुणलादययनधिकरणमात- ्त्तितावच्छदटकलत्वं न सम्भवति, ताद्टण्ठत्तितानधिकरणे afaa- सामान्याभाववति गगनादौ सत्वात् तथाचानवच्छदकत्मिव्यति- व्यािरतस्तत्रिवक्षि तद्धेति, तथाच तद्ट््त्तित्राभाववति wa- safuata वक्तव्यं, गगनस्य तु घम््मत्वभेव नस्ति ध्यरूपाणि यानि यानि ganfa तानि गुणत्वानधिकरणमावत्रहन्तोन्येवेति भावः । एतदेव विशदयति, तेनेत्यादि ननु सत्ताद्रव्यलोभय- वान् जातिमच्लादित्यादो उभवल्स्य सत्ता्त्तितया सत्तायाश्च ताहश्धम्म नधिकरणमाव्रहत्तितशृन्यतया ताह गदत्तितशृन्या- छ्तित्वरूपमवच्छदकतवं व्याह तमेवेति अतिव्याक्चिरत श्राह, वस्तु- तस्ति | खमवच्छ्टकत्रनाभिमतं तधाचोभयलत्वावच्छिन्राधि- करखताया SIRs द्रव्यस्य च तादशधर्मानधिकर
Gara: | ११२
सहानवद्याननियमलक्षणं गोत्वा्वत्वयोरतथात्वात् अचान्योन्याभावप्रतियोगिन्यसत्वाच्च ॥ ४ ॥
करणमावरउत्िखावच्छिन्नाधिकरणताकत्वं तदवच्छेट्- कत्वं वाच्यं तेन सत्ताद्रव्यत्वोभयवान् गुणशान्यल्वि- शिश्सत्तावान् वा जातिमच्चादिव्यादौ नातिप्रसङ्गः सत्तायाः गुणत्वाभाववन्प्रा वह्नत्तित्वविरदहेऽपि उभय- त्वादयवच्छिव्राधिकरणतायाः गुणत्वाभाववन्प्रावहत्ति- त्वात् । प्रमेयत्वादेरिति |
ननु व्यतिरेकित्वेन wat विशेषण्णैयः, वस्तुतस्तु यावत्पदं तादृशस्य कस्यापि a बेयधिकरण्यावच्छै- दकमेताबन्प्ावस्फोरणाय, तथाच स्लैघनसमानाधिक-
णत्वात्रा तिव्यािरिति । माचपदच्च, द्रव्य एथिवौत्वादित्यत्र एयि- वोत्वसमानाधिकरण्घटत्वादेरनधिकर णठत्तिरेव द्रव्यत्तत्वावच््छित्र- द्रव्याधिकरणतेत्य तिव्याश्चिवारणाय, एतदेव wefa, aaarfe | ननु तादग्त्र्तिताशून्यघम्यपय्याप्तकत्वमेव वक्तव्यं उभयत्वस्य सत्व- छत्तित्वेऽपि तदपयाप्रलादिति नातिव्यािरित्यतः स्थलान्तरमाद, गुणान्यत्वेति । अत च विश्िष्टहत्तिघम्भस्य विशेष्ये परय्याप्चतत्व- स्वौकारात् इति ध्येयम् । प्रमेयत्वादेरितीति | एतदृदूषणरक्षणायेव तदनधिकरणाधिकरणत्वमुक्तमिति भावः| विशेषणदानप्रयासादादह, वसतु तस्त्ित्यादि । anata साध- १५
228 अनुमानटोधितिप्रसारि्यां
रणधम्यनिरूपरितवेयधिकरण्यावच्छटकं यदयत्तहि्चधम्ध- वता यावत्ताटशादच्छदकत्वग्युन्यधम्मेवता बा समं स{मानाधिकर्ण्यमिति पय्यवसितं अतो टोषान्तरमाइ महानखादाविति | तथाच तद्नधिकरणत्वं तदभावा- धिकरणत्वं तद्िन्नत्वं वा इयमपि दुष्टमिव्यथः |
एतेन तदटधिकरणादहत्ित्वमच वेयधिकरण्यमिति
[ "षँ
नसमानाधिकरणस्येत्यथः | तघाचत्यादि । दैयधिकर खावच्छे ट क- स्येव यावत्वविवक्षणात् न प्रमेयत्वमादायाप्रसिदिः, वैयधिकरण्यस्य सम्बन्यभेद भिन्नतया सामान्याभावासम्वात् तदभावकूटमाविष्क- त्त माह, यावदिति | नन्विदं सत्तावज्जातिमच्वादित्यवर wT गणक न्यत्वविशिष्टतत्तालाभिन्नतया तस्य च तादशावच्छदटक- त्नाव्यािरित्यत ae, यावत्तादयेति | तथाच तादृशा वच्छेद क- त्स्य गुणकम्म्ोन्यसत्तालपर्ययाप्रतया दस्तात तस्याभाव इति मूलसङ्मनाय विकलयति, तथाचत्यादि । साधनसमानाधिकरण- WU साध्यस्य समवाय सम्बन्येर तदभाववति तडिनत्रे च aay. तादौ तस्येव संयोगेन हत्तिलसत्वात्, साधनसमानाधिकरण- घ्माभाववहत्तिलं तद्विनाहत्तितच्च बैयधिकरखयं टदृष्टमित्यधैः. तथाच पूव्वाखरसेनेव ग्रन्थावतार इति भावः,
नन्वस्तु ae विसं, तदधिकरणानधिकरणत्वरूपवैयधिक- र्य विवच्णदेव लक्षणं सुखभित्यत श्राह, एतेनेति । महान-
Gara: ४ ९१५
निरस्तं, समवायिवथा महानसहत्तित्ं ast नास्तौ- तिप्रतीतेवद्यादेरपि तादशबेयधिकरण्याधिकर शत्वा- व्स्बन्धविशेषेख वेयधिकरण्यविवक्ञायान्त नोक्तदोष sta ध्येयम् |
उपाधिपदस्य साध्यसमव्याप्रद्चनवया ATT श्रयप्रसङ्ादाह साध्यव्यापकेति | व्यापकत्वं व्याधिनि- रूपकत्वमात्माश्ययादिगरस्तमत We agtzeta | यचो- पाधिरव्याप्यद्रलिर्नानाव्यर्विरेको at तत्रापि व्याप्य
सादावित्यादिदोषरेशेल्यथंः। एतदेव योजयति, समवायित- येत्यादि | सम्बन्धविशेषिशेति | येन सम्बन्धन घ्स्य डहेत्वधिकररत्रस्तित्वं सेन तदधिकरणे साध्यतावच्छेदकसम्बन्धनातस्ित्वविवच्चाया- मिल्यथंः। यदा ईततावच्छेदकसम्बन्पेन तलधिकरणे विग्ेषण- ताविशेषेण यदत्तपे विशेषणता विशेषेण त्दधिकरणे साध्य तावच्छृद कसम्बन्धनाच्स्तित्मिति | समन्याप्रेत्यादि | व्यासिसामान्यनिरूपणमभिप्रेव्यासमाशखयो वोध्यः, अनन्यथा वद्किधुमव्यासिनिरूपणे तद प्रवेशात् तदनापत्तेरिति एवमुत्तरत्रापि waza तचादिपदमपि। यघाश्चुतलचणं रद्ितु- माड, यतेति । दरव्यं सत्वादित्यत्न संयोगस्य उपाधिलनणागमनं
und faad a हि aad खतप्रसुपाधिलन्तणं क्रियते किन्तु अरनौ-
११६ अनुमानदौधितिप्रसारिखयां
व्रत्तिरखण्डश्च अन्ततस्तदह्विद्नत्वप्रकारकप्रमाविषयत्वा- भावादिरेवास्ि | यदि च तस्यापि विग्रेषशान्तरविशि- ष्टस्य दित्वादयर्बच्छन्नस्य वा तवाभावसम्भवस्तदा साध्य- समानाधिकरणलयन्ताभावप्रतियोगितानवच्छद् कौभूत- साधनसमानाधिकरणालन्ताभावप्रतियोगितावक्छेटक- धम्यवत्त्वं SATA बोध्यः |
पाधिकल्वरूपव्याप्िघटकतये ति येन तस्याव्या्िराशङ्खयत इति कदा- चित्तक्लक्णं प्रतियोगिव्यधिकरण्पदप्रकेपमभिप्रेत्याह, नानेति । प्रखण्ड; सव्यसाध्यवहन्तिरेकः तथाच साध्यवदन्तरनिष्ठाभावप्रति- योगित्वं तस्य नास्तोति | aaa एकजातौोयसम्बन्धमभिप्रेल्याह, sma इति, aeteta | साध्यवदित्यथः ।
aq साध्यवत्वप्रकारकप्रमाविषयलत्वमेव तथाविधं aad इत्यलं, तादटृशाभावपयन्तानुधावमेन इति wa, सम्प्रदायमते विषयताया: सखरूपसम्बन्धालि कायाः प्रतिव्यक्तिभिब्राया एेक्याभावात् । अरभा- बोयविशेषणताविरेषजिष्ठ च्या तदित्यपि कञ्चित् । ननु विशे षणान्तरस्य विशेष्यापेत्तया अ्रन्यतलमते विशेष्यस्य न तदभावप्रति- योगिलमिव्यत आह, दिलादययवच्छिन्रस्य चेति। यदिकारस करप्ताभावस्येव दिल्वावच्छित्राभाववादिनमभिप्रेत्य, तदेत्यादि अ्रत्राप्यनवच्च्छेदकत्वं यादृशप्रकारतया तादशप्रकारतयेव तथाव- VTA ग्राह्यं तेन सतौ शुडस्यानवच्छदकस्यापि किच्चिदत्ति-
पूव्वेपक्तः । ११७
अनवस्थां निरसित्माह प्रतियोगित्वमिति asta एकदटेशकालावच्छदेनेति पुरणोयं तेन नाव्याप्यहत्तेर- भावस्य प्रागभावादेख्च प्रतियो गितायामव्या्िः।
अ बान्योऽन्येति। अव समवायादिसम्बन्धावच्छि- ्रप्रतियोगिताकाभाववति महानसादौ संयोगादिना व्काादैवत्तेः। येन सम्बन्धेनाभावस्तदति तेनावृत्तिवं- कव्या, इत्यञ्च तेन सम्बन्धेनासम्बहत्वोक्तौ नायं दोषः । अन्योन्याभावस्य तादात्मासम्ब घाउच्छिन्नप्रतियोगिता- कतया तदति तेन सम्बन्धेन प्रतियोगिनो अधिकरशे- ऽसम्बदत्वात् परन्तु समवायेन सत्ताया अभावस्य प्रति- योगितामव्याप्चिः तदति समवायेन चन्तेरप्रसिदहेः ता- टश खसम्बन्धस्याधि कर णादत्तितत्कत्वसमिलयभिघाने च
ल विशिष्टतयाऽवच्छटकलत्वेऽपि न क्षतिः, अनवस्थाभिति प्रतियो गि- लस्य सहानवसख्याननियमलक्णतया तस्य च नियमान्तरप्रविष्ट- तया waaay; RAT पुरणौयस्य व्याहत्तिमादह, तेने- त्यादि |
वक्तव्येति तत्सम्बन्धावच्छित्नाभाववति तेन सम्बन्धेनात्र्तिः प्रतियोगिनो वकव्या इति भावः । तथापि तादाव्ासम्बन्धावच््छि- त्रान्योन्याभाववति तादातमान gates: अहत्तित्वमप्रसिद्म्
११८ अनुमानदोधितिप्रसारिखां
किन्त यघाधिकरणाभावयोः खरूपविशटेषः सम्बन्धः तथा प्रतियोगित्वमनुयोगगित्वमपि, अभावविरहात्मलतवं तेति चेत् यत्किञ्ित्पाध्यव्यापकसाधनाव्यापकधम्म- निघो न धुमादौ प्रृतसाध्यव्यापकसाघनाव्यापक- wag सिद्धासिदहिभ्यां न faa शक्यः यावल्साध्य- व्यापके प्रमेयत्वादी साधनाव्यापकत्वं यावल्साघना-
th a sa २0 PS Se pi Ppp p= Sf Pe et SSS) typ ीरणाणिििीणणेणीीिगीषिरणिीष्ययोणौषरीषषिणरि ष णिणीणीषषी शं
व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिन्नाभादप्रतियोगितायामनव्याश्तिः सिद्ान्तलच्णवत्यमार्रोत्या च खण्डशः प्रसिदा तत्परिहारोऽपि इति ध्येयम् ॥ ४॥
इत्यत श्राह, cagfa । तथाचाहत्तित्सित्यतासम्बइत्वविव क णा- दव्या्यद्वारः | एतदेव स्पष्टयति, अरन्योन्याभावस्येति । agaifa- समवायसम्बन्धावच्छछित्रसत्ताभाववति इत्यथः | तच्छब्देन तादश भावोक्तेः, aa जात्यादिरूपमेवेति तत्छमबेतलस्याप्रसिदिः। तादरेतिप्रतियोगितावच्छेदकसम्बन्धेन प्रतियोगिसम्बन्धियदधि- करणं तदत्ति तत्कत्वमिल्यघः, तच्छब्देन तादृशाभाव उक्तः | व्यधिकरणेति । संयो गसम्बन्धावच्छित्रजात्यभावस्य संयो गसस्वन्धा- वच््छिन्नजालयधिकरणादहत्तिते ग्राह्ये संयोगसम्बन्धावच्छिम्रजात्य- धिकरणत्वमेवाप्रसिङसिति । सिद्ान्तलच्खति । way संयो जातिप्रतियोगिकल्व-तदभावाधिकरणानुयो गिकल-सामान्योभया- भाव इति रौतेवच्यमानतयेत्यथेः ॥ 8 ॥
परूव्ययन्तः 8 ११९
व्यापके च घटत्वादौ साध्यव्यापकत्वं निषिध्यत इति चेन्न व्यधिकरणत्वात्, यावत्साघनान्यापकमव्यापकं AGIA, यवत्साध्यव्यापकं व्यापक बा यस्य AG तदिति Sq सोपाधेरपि तधात्वात् ॥ ५॥
अभावविरहात्मतवमिति | न चान्योन्याभावप्रति- योगितावच्छेद कयोरप्रसक्यतिप्रसक्तौ च wat योगितामाचस्य लक्षणत्वे तु लक्षणेऽल्यन्ताभावपद- ॐ 6 C वेयथाम्। सव्वव निलयस्य निलयसाधारणरूपस्य बोपाधि-
अप्रसक्तिः अन्योन्याभावप्रतियोगिशि तस्यान्योन्यामावाभावा- anata | अतिप्रसक्तिस्तच्वावच्छटके तस्य तटात्मकत्वा- fefa | प्रक्नतेति । व्यापकत्वोपयोगिप्रतियोगितामात्रस्यव्यथंः । मात्पटेनान्योन्याभावप्रतियोभिता ufafeat, तथाचेदं पयवसन्नं तददुत्तिको योऽत्यन्ताभावस्तदभावरूपलं यग्रतियोगितवं तदमावे यतर तद्यरापकमित्यथेः । वेयध्धमिति । धूमवति वर्तते योऽन्योन्या- भाव MSTA तदभावामावरूपलमादरन्धनस्य नास्तीति wat न्याभाववारकात्यन्ताभावपदं निरथेकमिति। न चात्यन्तपदस््ैव aaa ्रभावपदपयन्तं किमर्थमिति वाचं तद्वरिष्ठाप्रतियोगिल- faaa fata सामन्ञस्यादिति | aad धूमन्यापकत्वमाद्र- न्धनादावसन्बविधूमवन्निष्ठसख प्रागभावादेरभावरूपत्ादाद्रन्यन- VAI WS, MATa | अत्रायोगोलकान्यत्वादेरेवोपाधिलं बादर
१२० ्रनुमानटोधितिप्रसारिखयां
सम्भवात्तद्कदप्रतियोगितावारणाय संसगाभावपरतया तस्य साधकत्वात् इति वाच्यम् । विरहपदस्य तज्-
न्धन्दटेरनुपाधित्न्तु संयो गानुपाधित्ववदयासिलक्षणे न दोषकफर- fafa, ननु तद्ववाप्यार्दरन्नादोनासुपाधित्वव्यवहारस्तान्िकानां अभिप्रेत इत्यत are, नित्यसाधारणेति, तथाचादरेन्धनादेरपि अ्रयोगोलकान्यत्वा यन्यान्यत्वेनवोपाधिता न चाद्रननत्वमेव प्राग- भावप्रतियोगितानवच्छेटकमिति तेनेव रूपेणानुपाधित्वसम्भै किभेतावप््रतिबन्धनेति वाच्यं ताहशप्रागभावप्रतियोगितात्नानु- गतोक्षतप्रतियोगितान तिरिक्तव्रत्तित्रेन तेषां विवादग्रस्तत्वान्नि- त्यसाधारणयविवक्षण्त्वविवाटादिति इतरथाभेदप्रतियो गितासाघा- रणनिरूपण । नन्विदमसङ्नतं शआद्रेयनादौनां <frafaa- साधारणरूपादि सत्वेन भेद प्रतियोगित्वेऽपि ्रयोगोलकाठत्तितादि- रूपेण उपाधित्वस्य दु्वारत्वादिति। तदवच्छित्रमेदस्य धूमवत्यसम्भ- वात्, धूमवत्रिष्टाभावसामान्यप्रतियोगितानवच्छेदकत्वं afsa- व्रिष्टाभावप्रतियोगितावच्छटकत्वं च तत्रात्तुसखमिति a प्रक्षत- व्यािलक्षणे दोषः, येन तदथंमल्यन्ताभावपदं साथकमिति चेत्र, एनस्य रूपान्तरेणपि उपाधितलव्यवस्थापनतात्मथकत्वात् पव्वेतो बह्िमान् धूमवदवयवधुमबदन्यतरल्वादित्यतर धूमवति धुमवदव- wiataize gaara wa गोत्वभेदभिन्रत्वं साध्यं, jag Sq: तत्र यावन्त उपाधयः सम्पवन्ति तावतां भेदो Maes वत्तते स चाभावमाज्राधिकरणकत्वेन ततखरूपतया साष्यवत्रिष्ठभेदप्रति-
Gara: | १२१
च्तानप्रतिवन्धङस्नानविषयाथकतात् | प्रतिदक्षाति हि aii प्रतियोगिज्नानमन्योन्याभावबुद्धिं प्रति. वस्धवात्वद्ाच एककालावच्छेदेन एकचादत्तमाखत्वम् AUS खाभावप्रत्वात् | वस्तुदस्त्देकसम्वग्धाव- च्छिद्नायास्तच्छमानाधिकरणाभायप्रतियोशिदाखा अन-
व्च क क रीण भणिणरणिणि मिणगणा णि यान्न = ------------------------ ^
योगित्वं सर्व्वषामुपाघोनासिति, same अत्न्धाभःवत्वनि- रूपकप्रतियोगितालाभायेति नव्याः समानप्रकारकमेव wis प्रतिवन््रकमित्यभिप्रेत्याह, विरहेव्यादि । प्राचोनमते प्रतियोगि- तावच्छकविशिष्टप्रतियोमिन्नानस्य प्रतिवन्धकत्वेऽपि समानप्रकार- कत्ववादिनो मते तदात्मन प्रतियोगिज्ञानमैव प्रतिवन्धक- fafa भावः)
प्रतियोगिन्नञानभिति। ताद्ात्ेयनेल्य्थः। ननु प्रतिबन्धकत्वं कारणौभरूलाभावप्रतियोगिलं agrarmafead इत्यत az, प्रतिवन्धकल््चेति । घटनज्ञानतदभावक्ञानयोरेकलावनलमानलमस- म्भवग्रसतमित्यत राह, एककालावच्छटृमेति | एक कालावच्छटे- नैत्याद्यपि तयेव इत्यत श्राह, एकतावन्तमानल्र्मिति |
ननु घटाभावन्ञानेन समं TASC ज्ञानमेककालावच्छदे- नेकत्रासनि न जातं तचाङ्रे घटाभावप्रतियोगित्वप्पत्तिरेवं azasfa तदापत्तिः, घटान्योन्याभावक्षीविरोधिधीविषयत्वा- दित्यत ae, अभावपदस्यति | तथाच खाभावन्नानप्रतिवन्धकन्नान- विषयत्वमिति away: । वच्षम्भाणाखरसादटादह, वस्तुतस्त्विति ¦ ६६
१२२ अनुमानदोधितिप्रसारिष्छां
वक्छद कमपि भवेव सम्बन्धान्तराव॑च्छित्रायाः तस्या अवच्छट्कम् | अतो यत्यम्बन्धावच्छिन्नायाः साध्य- समानाधिकर्गाभावप्रतियोगिताया अनवच्छेद कं तत्- सभ्बस्ावच्छित्नाया एव॒ साघनसमानाधिकरगाभाकङ् प्रतियोगिताया अवच्छेदकं तदाच्यम् ¦
तथाच संसर्गाभावत्वमनुपादेयमेव FWA रससूचनाय, स च व्यधिकरणसम्बन्धेन सव्वेख्य प्रति- योगिनस्ताटशश्चमे मानाभावात् | खाभावसम्बखित्वस्य खाभावज्नानविषयत्वस्य वा लघोः waa सम्भवित्वात्,
तमेवोद्वाटयति, सम्बन्धेत्यादि i वह्किमान् धूमादित्यादौ द्रव्यत्वस्य समवायसम्बन्धेन प्रतियोगितानवच्छद कौ श्रूतस्यापि धूमवन्रिष्ठ- संयोगसम्बन्धावच्छित्रताटशप्रतियो गितावच्छद कत्व मित्याद्य॒त्रेयम्, यत्सम्बन्धेनेत्यादि, तथाच धूमाधिकरणोयसमवायसम्बन्धावच्छि- त्राभावप्रतियो गित्वं aa नास्तोतिभावः। तदिति उपाधित्व- मिव्यथेः |
तथाचेति इलयमन्योन्याभावमादएय नातिप्रसङ्गन्धोऽपि स चेति vata इत्यथेः। व्यधिकरणेति । तेन aware प्रति- योगिनो भ्चमाभावेन ज्नानस्याभावन्नानप्रतिवन्धकतया तादश प्रतियोगित्वं तत्राव्याप्ठं इति भावः| साभावन्नानप्रतिवन्धकन्नान- विषयत्वम् waa गौरवमाविष्क्व्वे त्राह, खाभावैव्यादि | सम्बन्धि-
gaara: । १२३
agate षथप्रतियोगितायाः प्रषेशात् । तव BHAA शरणौ कररौयतया तस्यवावश्य कत्वेन तथात्वौ विल्याच्च अभावत्वप्रतिबस्कत्वयोः प्रतियो गि- ताघटिततवात् तथाविधव्यवहारगोचरस्यापि विना प्रतियोगितां निव्वंक्तमशक्यत्वाच्च | यत्साध्यस्य यत्य- मानाधिकरणसाध्यस्य } ५॥
AAI लाघवादाद, सखाभावन्नानेति | उभयत प्रतियोगिनिषटतं श्रासादयितुं विशेष्यानुसरणं, लाघवमिति पूव्वैलक्षशे एतदुभया- प्रवेशात् न वेयथ्यमिति हदयं, खाभावकत्वं पुनरितोऽपि लघुतर- मिति ध्येयम्। नन्वेतटेवास प्रतियोगित्वमित्वत एतदपि दूष- यति, araraarfe | aa षष्ठं तथात्वौचित्यात् । ननु waar मय्यादया प्रविष्टया; प्रतियोगितायाः प्रवेशे इदं स्यक्षणमविर्द- भेव इत्यत we, अभावत्वेति | खप्रतियो गिकपदायैल्लमभावत्वमिति प्रतियोगित्वस्य प्रक्रारतयेव VaR sata इति ara) ननु द्रव्यादिषट्कभिन्रत्रम् अभावत्वं विलक्णएप्रतोत्यनुरोेन अखण्ड - पाधिव्वां तत्, इत्यतः प्रतिबन्धकलत्वानुसरणम्। ननु तादश व्यवहारविषयल्वमेव तदक्तव्यमित्यत श्राह, तथाविधति ¦ अभाव- ल्वादिप्रकारकेत्यथंः | यत्साध्यस्येति अव्र मूक्ते तुल्ाधिकरणतायां व्यापेहेतुनिष्ठत्वम् असम्भवि इत्यतो वैयधिकरण्षं प्रदशंयति, यत्- समानाधिकरणेति ॥ ५॥
१२४ परनुमःनदौधितिप्रसारिख्ां
ants mam वङ्धरव्यापकं arsed तब्मलेकमव्यापकं साध्यधूमस्य, दितौये सध्यधृमस्य व्यापकमःट खनं तत् व्यापकं महानसौयवङ्कः। नापि साध्यं याउद्व्यभिचारि तदव्यभिचारित्वमनीपाधि- aa साध्याव्यमि चारित्वस्येव गमकत्वसश्यवात् तच्च टूषितसम् ॥ € ॥
Le rae eter a a ae a a विषयी मम
तथादहीत्यादि | यत्सानाधिकरणालयन्ताभावप्रति- योगितावकच्छेदकं यावल्याध्यसमानाधिकरणालन्ताभाव- प्रतियोगिताव्च्छेदकम् | साध्यसमानाधिकरणालन्ता- भावप्रतियोगितानवक्छंदकं यावत् यह्छमानाधिकर- णालयन्ताभावप्रतियोगिवानवच्छैटकं तत्वमिलथ त नोक्तदोष इति ध्येयम् । प्रतियोगितयोश्चेकसमस्वन्धाव- च्छित्रितलं विशेषणताविशेषाबच्छिन्नत्वं वा वक्तव्यम् | तेन प्रतियोगिताषच्छैटकमावस्यैव यक्तिञ्धित्यम्बन्धा-
लयादहोत्यादौति । धुमवान् वङ्करित्यत्र तादृश्छतियोभिता- वच्छटकस्य Maas साध्यसमानाधिकरणात्यन्तभावप्रतियो- मितावच्छटकत्वसित्यतो यावदिति। एवम् उत्तरदापि कवाच्त्वत्व- मादाय बोध्यम् । नोक्ञदोष इति मूलोक्तदोष इत्यथः |
एकसच्बन्धावच््छिन्रतस्य अननुगमात् आह, faguadfa |
Gara | १२५
वच्छिन्नसाध्यसमानाधिकरणत्यन्ताभाव-प्रतियोगिताव- pena एकसम्बन्धावच्छिन्रसाध्यसमानाधिकर- गाल्यन्ताभावप्रतियो गितानवच्छद् कस्य सम्बन्धान्तरा- वच्छिन्नसाधनसमानाधिकरणाभावप्रतियो गितावच्छेद- कत्वेऽपि च aata | व्यभिचारिणि तु यत्राधि करणे व्यभिचारो विश्रेषणशताबिशेषावच्छिन्नतद्धिष्ठा- भावप्रतियोगितावच्छ दकं साध्यवच्चप्रकारकप्रमाविषय- त्त्वम् । विशैषणताविशेषादच्छिन्निसाध्यसमानाधि- कर याभावप्रतियोमितानवच्छेद कमिति नातिप्रसङ्गः | वस्तुतो ईतुसमानाधिकरणान्योन्याभावप्रतियोगिता- वच्छेदकं यावदमदग्यावच्छिन्नसमानाधिकरणान्योन्या- भावप्रतियो गिताबच्छैदकं तदस्धावश्छिन्रसासानाधि-
प्रतियोगितावच्छेदकमादस्येति श्र मात्रपदं Areas, तथाच डेतुसभानाधिकरणात्यन्तामावप्रतियोभितावच्छेदकं सुतरामेव तथेति भावः। प्रतियोगितावकच्छ्छंदकत्वेऽपि इति पन्तं प्रयम- लक्तणस्य यथोक्रविवक्ताव्यतिरेकेनातिव्यासिप्रदशकं, दितीयस्य तुन। व्यतिरेकेनाव्यासिं प्रदश्यति, एकसम्बन्धेत्यादि । अन्यत्
सुगमम् | स्वन्ध विशेषस्य Wat मौरवादाह, aga दति । asa
१२६ अनुमानदौधितिप्रसारिणयां
नापि कात्क्ञान ama व्याधिः एकव्यक्तिके तदभागात् । नानान्यक्तिकेऽपि सकलधूमसम्बन्धस्य प्रयेकवद्कावभावात् | अतएव न ARCATA साध्येन सम्बन्धो व्याधिः विषमव्याप्रे तदभावाच्च ॥ ७ ॥
[ण
करण्यम् | साध्यसमानाधिकरणान्योन्याभावप्रतियो- गितानवच्छेदकं यावत् खसमानाधिकरणान्यान्याभाव- प्रतियोगितानवच्छेद कं ad वा anfaftfa ध्येयम् | साध्यमिति यावतां तेषामिल्थः। दूषितं केवलान्व- यिन्यव्याप्राा, सा च यथोक्तलक्षगेऽपि गौरवं परमति- रिच्यते इति ॥ ६ ॥
कालल साधनस्य साध्यस्य साध्याश्यस्य साध्य-
fafa साष्यतावच्छेदकावच्चछि्नेल्यथः, तेन weal हेतुसमाना- धिकरणान्योन्याभावप्रतियोगितावच्छेदकानां महानसव्यक्तया- दौनां तत्लाध्यसमानाधिकरणन्योन्याभावप्रतियोगितानवच्छदक- त्वेऽपि न afa: । एवम् उत्तरत्रापि बोध्यम् | तुल्याधिकरणत्वभ्चमं निराकर्तुमाह, यावतामिति | दूषितमिति म्रूलस्य हतं पुरयति, aaafa | नमु साध्याव्यभिचारित्रस्य aa केवलान्वयिन्यव्याभिरेव दोष इति, यथोक्मेव सम्यक् इत्यत आड, सा चेति ॥ ६ ॥ aad योजयित मूलन्यूनतासुदन्तुच्च लोलावद्ुतत-
Gaga: | १३७
समानाधिकरणस्य साघनाश्रयस्य साधनसमानाधि- करस्य वा Wl क्त्लसाधनसामानाधिकरण्यं साध्ये कछत्खेषु साधनेष साध्यसामानाधिकरण्यं वार्थे; । प्रथमे एकेति नानेति च व्यार्ेश्वाहतहत्तित्वम् | घथिवौ परथिवीत्वव्यापकजातेरित्यादाबतिव्याद्धिश्च अत- एव नैतरः | अर्थाभिधानपूव्वेकं fedtt निरस्यति, अत
eg gy ge SSG A ra rer er tg a tg yeaa py re!
मूलोक्तलक्षण fanafafa, कात्खयमित्यादिना। साध्वा- अयस्य दत्यादिहयच्च पुनरुक्ततोदरणाय सकलधूसस्येत्यादिग्रख- दशनात् wae: साध्यनिष्टत्वमाविस्कत्तं प्रथममेव विकल्पयति, आदय इति।
सखातन् पण दूषणमाह, व्याप्तेरिति | पथिवोव्यादिषटथिवोत्व- व्यापकानां गन्धादोनां यावतामधिकरण्म् एकं न सम्वोति जातिपथचन्तम् अत्रापि जातिलेन व्यापकानां यावज्नातौनाम् अधिकरणं तथेति तत्तेन व्यापकत्वं बोध्यं, न च तथापि तेन तेन व्यापकत्वं निरुच्य साधारणं व्यापकत्वमेव डतु गस्, एकसम्ब- aa डतुल्लाभाय तत्पटोपादानात्। अतरएषेति। एकव्यक्ति- साध्यकाव्याप्तेः एथिवोलादावतिव्यापेशेत्यथेः । नानेत्यारटेरव्यीस- qaes दोषस्य अस्मिन् कल्पऽसभ्भवात्, इतरः प्रथमकल्मोय- हितीयः, aq विकल्पक्रमादेव सध्येनेत्यादिमृत्लोकतं तत् साघेक-
१२ श्रनुमानदोधितिप्रसारि्यां
एवैति | अतएव एकव्यक्तिसाध्यकाव्यापररेव, 3िषम- at समव्याप्रेऽपि च संख्यापरिमाणादावेकव साधनं सकलसाध्यसस्बधद्यामावात्, भावाच्च शब्दवान् द्रव्य त्वादिल्यादौ । तीथे साध्याश्रययावदुत्तित्वं॑चलतुध साध्यसमानाधिकरणयावत्सामानाधिकरण्यमधः | तच च यथासम्भवमेकमाब दत्तिसाध्यकषे वद्कयादौ साध्ये धूमादावव्यापतिरतिव्याप्चिश्च स्वादो ॥ ७ ॥
यति, ब्रधभिधानेति | एकव्यक्तिकसाध्यकाव्या्ेरेव दत्येवका- रेण नाना इत्यादिव्यवच्छेदः | विषमव्याप्ते इति | अ्रयोगोलकोय- वह्धिसामानाधिकरण्यस्य धूमे भ्रभावात् इत्यधेः । समव्यापेऽपि दूषण माविस्कन्तं न्यूनतां परिहरति, समव्याप्ेऽपि चेति । एकाधि- करणौयनानाव्यक्तिसष्यकसमव्याप्तदेतो यावत्साध्यसामानाधि- करणस्य च हेतो सत्वात् wae, संख्यापरिमाणदावित्यादि | भावाद्धति | सकलसाध्यसम्बन्धस्येत्यनेनाज्वितम् । ठतौयचतुयेयोः सतोक्तयो दूषणं स्वयमेव पूरयति, तोय इति । वथामन्भव- fafa एकमावत्रहत्तिसाष्यके, साष्यसामानाधिकरण्यवव्जल- प्रसिद्धया चतुथेदूषणासन्मवः, set तूभवोरेवाप्रसिहिः। न च साध्याखययावहत्तिलं यदच्मावच्छिन्नस्येति वाच्यम् । way गुणवत्वस्य ward, यावदित्यंे साथकमेव, चतुर्थे प्रव्येकपददाना- देव नाव्यापिरित्यत are, सच्वादाविति ॥ ७ |
पूव्वेपन्ः | ९२९
नं च यावत्छाघनाश्रयाशितसाष्टसम्बन्धः साध नाशये महानसादौ सकले प्रयेकं बङ्कराथितत्वामा- वात्। नापि साधनसमानाधिकरणयावकन्यसमानाधि- करणसाष्यसामानाधिकरण्यं यावदग्यसामानाधिक- रयं हि यावदम्प्ाधिकरणाधिकरशत्वं तद्धाप्रसिदं साधनसमानाधिकरणसकलमहानसत्वादधिकरणाप्र- तौतैः। नापि खाभाविकः wast aris: खभाव- जन्यते aaa वा व्याप्तातिब्याद्धैः ॥ ८ ॥
अर्ध॑परिष्कारपू्व्वकं ved निरस्यति, न चेति! एकमावहत्तिसाधने sates तथेव षष्टं निरस्यति, नापीति | तादृशानां सव्वषां महानसत्वादी नां प्रलेक- निरूपितान्यपि सामानाधिकरण्यानि न कुचापि वङ्कौ । अथ यद्वस्मावच्छिन्नसामानाधिकरण्यत्वेन साधनसामा- नाधिकरश्यव्यापकत्वं तडम्मावलोटृसामानाधि करण्यं
area सम्बन्ध इत्यस्य लक्षणस्य यावत्साघनासखयायिते-
¢^) € +~ ¢
ate मूललिखनखाधकलात् प्राह, अधपरिष्कारेति। अधे
परिष्कारपून्वेकमित्यधः । न्युनतापरिहाराय wai विवक्ित्वापि
दूषयति, तादृशेति | यदम्मावच्चछिन्नेति | साध्यतावच्छेद कावच्छि- ~ ¢ ~ ©
च्रेत्यथः, तेन गुणक्रम्माखसच्वावान् waa इत्यादौ गुण्ल- 29
१२०५ प्रनुमानटौधितिप्रसारिश्य)
नाप्यविनाभावः केवलान्वयिन्यभावात् | अथं सम्बनमावं व्याधिः, व्यभिचारिसभ्बन्धस्यापि केन- चित् सहव्याध्धितवात्, धूमादिव्याधिस्त॒ विशिष्यैव निर्वक्तव्येति, aq लिङ्परामशविषयव्या्चिखरूप- निरूपण प्रसा लक्षणाभिधानस्याथान्तरत्वात् | न च सम्बन्धमावं तथां तद्ोधादनुमिल्नुत्त्तैः |
नी भ णमी
taataatata चेत् इतोऽपि लघुतया साधनव्यापक- तावकच्छद्करूपावच्छिन्रसामानाधिकरण्यमेव व्यापि. रिति सिडान्तयिष्यते ॥ ८॥
अविनेति। साध्यं बिना साध्याभावति यो भावो हत्तिस्तदिरहः, साध्यं विना अभावः साध्या भावव्यापकौभधरूताभावप्रतियोगित्वमिति at |
निष्टठसाष्यसामानाधिकरणयस्य हतुसामानाधिकरण्याव्यापकत्वऽपि न ata, साध्याभाववहुत्तिलविरहस्य पूर्व्वाक्ताव्यभिचारित्वेना- भिन्नतया नञप्रश्केषेण अरन्यं व्याचष्टे ॥८॥
साध्यं विनेति | विनेति सप्तम्यन्तमव्ययम् | सपम्या चावच्छ- दकत्वं तच्चानतिरिक्तह्रत्तित्वं, तथाच areal यद्भावानति- रिक्ष्वस्तिरिति लभ्यते, अविनेत्यस्य नजा युनस्तस्याभावः प्रत्याय्यते aaa प्रदशयति, साध्याभाकेत्यादि |
Gare: | १३९
मापि व्याप्रपदष्रठलिनिमित्तमिदं सस्बन्धद्ाने- ऽपि व्या्भिपदाप्रयोगात्। केवलान्वयिनि केवलान्दयि- woos व्यतिश्किणि साध्यवदन्याढत्तित्वं atte: तयोर नृमितिविशरेबजनकत्वं अनुमितिमावे पक्तधम्ध- aa प्रयोजिका ¦ न चातिप्रसङ्गः विशेषसमगमीसहि-
अर्धेति ¦ सञ्वन्धः सासानाधिकरस्यं व्यभिचारि- सम्बन्धस्य केनचित्छिञ्िदरदावच्छिद्धेन धूस्ादेरपि द्रव्य- त्वादिना उद्छिव्यादकत्वात् । aaieiai a च व्यभिचःरगरहसदक तस्व TAM व्यभिचारदवद्ातिर- कथो; अलुपएदिताकपि समानाधिकर ण्धग्धवत्ताज्ञान- माचादनुमिलनुत्पादश्च सर्व्वानुभवसिंइत्वाल् 2a- न्तरे तरेव च रूपान्तरेण व्यभिचारग्रहे इत् वावष्छ-
| गिग LN A Fa TT SCP ri 9 यो कक ण "0 क =
केनचिदिति। लस्य व्याख्यानं fafegifa, तथाच fats- दरूपावच्छछि्नेन साध्येन सहाव्यभिचारिसब्बन्धस्य व्यािल्वादित्यथः। एतदेव gata, घूमाद्रिति । भ्रन्वयव्यभिचारस्य कस्यचित् प्रति- बन्धकत्वेनाप्युपपत्तेव्यतिरेकन्यमि चार माद, तर्वैवेति । ननु प्रङत- डेतुतावच्छेदकप्रकारेण व्यभिचाराग्रहयो वक्तव्य इत्यत Ms, Fa- न्तरेऽपोति | वह्किमान् धूमादित्यादौ श्रालोके व्यभिचारग्रहेऽपि अनुमितिरित्यथः। ननु तद्धेतुन्यभिचारग्रहाभावो वक्तव्य इत्यत ्राह,
१२२ अनुमानटोधितिप्रसारिख
ताया एव AMAA: काय्यजनकत्वनियस- दिति केचित्, तदपि न, साध्यवदन्याहत्तिलवस्य धृमे- sud asada YHA! न च VRAIS A aaa बद्िमतां प्रत्येकं तथात्वात्, सञ्वैव wad साध्यत्वसाघनल्वतदभिमतत्वाना arty निरूप्यत्वेनात्माश्यः, साध्यत्वं हि a fafeaad
द काग्रहेऽप्यनुमिलत्पादा्, विवदन्तं च सामानाधि- करप्यन्नानस्येव डतु तायां, व्यभिचारज्ञानाभावकारण- SATAY कारणषीभरतस्ासानाधिकरण्यन्नाने लाघमेना- व्यभिचारस्य विषयतयावच्छदकत्वसुचतं, न च व्यभि- चरसंशयेऽलुनि यनुष्पाटाटव्वभिचारनिश्चयत्वन AT, waa गौरवं, व्यभिचारज्ञानस्य हि भ्रमत्वनिश्चय-
हेतुतावच्छेदकैति। अयं वह्कयमभाववददत्तिमान् इत्यादाविव्यधंः, विवदन्ते देति । व्यापकल्रबादिप्रथतयः अव्यभिचारग्रहस्येव हेतुत्व मन्यमाना दति शेषः । ननु प्रञ्जतरेतुतावच्छदकेन aa न व्यभि- चारग्रहः प्रसिद्लो भवति aa तदभावः कारणम्, अन्यतर सामाना- धिकरणयज्ञानमातमिव्तो दोषान्तरमाह, व्यभिचारेति । उवित- fafa, व्यभिचारद्नानाभावसख कारणतायां खतन्तन्नानप्रवेशा-
Gaara: । १२२ सिघाधयिषाविषयत्वं वा महानसौयवङ्की तदभावात् | न च सामान्यतो AMAIA we परस्य, कथ मन्यथा दूषणेनासाधकतां साधयेदिति वाच्यं खार्या नुमानोपयोगिव्याप्चिखरूपनिरूपणं विना कथायाम प्रयेशदिति॥ < ॥ इति गङ्गभोपाध्यायविरचिते तच्वचिन्ताससी अनुमान
खशडे व्या्िवादे पुव्व पक्षः समाप्तः |
1 "णीवा ष्की वकष र निषण्ण वि वि व 0 | [पि क ता , 1 9 1 श 1 1 1 Ae Paget
धित्वं वाच्यम् अनव्यभिचारनिश्यस्य च भरमत्वशड्गया- मप्यनुमिलयजनकतया भरमत्वेनाख्द्यमाणस्यैव, हतत fafa तवैव गौरवात् नानाविधव्यभिचारन्ञानाभावानां
(नै शानन्त ee ad ee न ॥ es an ---ः
लाघवेन सामानाधिकरख्यज्ञान एव विषयतया व्यभिचारोऽवच्छ- दक इति भावः। न वेत्यादि, sara व्यभिचारन्नानाभाव- aaa कारणत्वमिति हदयम् । व्यभिचारन्नानस्येत्यादि agar. णयः, भवतासव्यभिचारवद्विशेयकव्यभिचारप्रकारकत्वंव्यभिचार- wag अ्रमत्म्, waufafa च तदभावाप्रकारकताटशप्रकार- कत्वं तद्ुमवत्रस्य निश्चयत्वं तद विष्योभरूतव्यभिचारज्नानाभावल्वेन हेतुत्वमिति भ्रमल्निखयविषयनिश्चययोमद्यातारमम्यमिति | तवेति । ननु तज॒क्नानमाव्रहत्तिनानाधरमप्रकारक एवा- प्रमाखबग्रहः सम्वति, तस्य च तावजज्ञानानास्कन्दितित्रमेव
१३४ अनुमानदौोधितिप्रसारिणयां
नियतपूव्वेवर्ित्वेन क्गप्रानामपि ईतुत्वमपेच्य वच्य- मारैकविधाव्यभिचारन्नानस्यैव tq युक्तमिदयप्याइः। सामानाधिकरश्यविशिष्टपक्षधग्यत्वं तु पक्त साध्यं विना द्ग्रहमिति कैवलान्वयित्वस्याग्रहे सामानाधि- करण्यमावग्रहादनुमिलयनुत्पत्तेस्त ट होऽपि उाच्यः, तच्च वरत्तिमदल्यन्ताभावाप्रतियोगित्वादि कमन्योन्याभावप्रति- योगितानवच्छेटकत्वं वा, तथाच सबव्वसाधारण्याय लाघवात्छाधनवतस्तदुत्तितस्य वा हत्तेरन्योन्याभावख
ee tye i Op ep I eS rn in a OT पिष वासक 7 er gr — AP Ry ee aE Sy Pte प भ = 1 ae
वक्तव्यम्, wzayq तत्तदयदिविखान्तत्वे क्र लाघवम् | एवं Ya विषयविशेषे व्यभिचारभ्चमल्निणेय एव न जातस्तत aw ₹ेतता- परसतिरित्यतो दोषान्तरमाह, नानाविधेति i areata । रखरसः तधाच यादशाव्यभिचारन्ञानस्य ATW ताटशव्यभिचारन्नाना- भावस्य faa व्यक्तव्यम् । ननु व्यभिचारग्रहस्य प्रयोजनं पत्ते साध्याविच्छेदः, त्च सामानाधिकरण्यस्य वि्रेषण्तपरतयैव भविष्यतोत्याश्येन तद्षयति, सासानाधिकर्येति। ये तु कैवला- न्वव्यनुभितौ अन्यभिचारस्यलाभिषिक्तं केवलानधिलमिति वदन्ति, तन तापेक्तयापि समते लाघवं प्रकटयति, केवलान्वयित्वस्येति | वच्यमाणाथकहत्तिमत्घटितापैच्तया लाघवादाह, अन्योन्या- भावेति | साघनवत इति ठत्तेविशेषणं, तद त्तिलस्य साधनवदृत्ति- त्रस्य, इटन्लन्योन्धामएबविशेषणतयवा तथाच दत्तिमद्त्यन्ताभाव
पूव्वैपक्तः । १२५
वा विषेषशत्वमुचितभिति सिद्वान्तरदष्यं, शेषं केवला- त्वयिखश्डने TTA: ॥ < ॥
दूति रघुनाथशिरोमणिप्रणीतायामनुमानदौधितो व्याप्निवाद पूव्वपक्तः समाघ्रः |
a en ae a a ei ae al oe el ee Ca en ae a a कोनो कन ५५ शय kl वोन मण aaa
Ga साधनवदट्त्तिमदत्यन्ताभावाप्रतियोगिलमेवोभवसाधारण- ag एवं प्षाधनवदहत्तितस्यान्योन्याभावविशेषण्तायां साघधनवडुत्य- न्योन्याभावप्रतियो मितानवच्छेदकत्वमप्युभयसाधारणमिति । गेष- भिति। इतोऽपि लाघवेन साष्यवदन्यात्रत्तिलादिन्ञानमेवामुमिति कारणम् इत्यादिकमिति॥ < ॥
दति मद्ामद्ोपाष्यायक्लष्णदाससाव्वभौमप्रणोतायां श्रनुमानटरोधितिप्रसारिखां anfaate Weave: समाप्तः ।
१२६ ग्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
अघ सिदान्तलक्षणम् | तत्वचिन्ताखिः | qaqa | प्रतियोग्यसमानाधिकरणयत्समाना- धिकरणाल्यन्ताभावप्रतियोगितावक्छेद कावच्छिन्नं यन्न भवति तेन समं aw सामानाधिकरण्यं arity: |
अय सिन्ान्तलक्षणम् | दौधितिः । प्रतियोग्यसमानाधिकरशेति । प्रतियोग्यसमानाधि- कारणयदट्रपविशिष्टसमानाधिकरणाव्यन्ताभावप्रतियोगि- तानवच्छदको यो धम्मस्तदम्धावच्छिद्चिन येन केनापि समं सामानाधिकरण्यं तद्रूपविशिष्टस्य तदरम्मावच्छि-
अध सिडान्तलक्तणम् | प्रसारणे |
तदम्भावच्छिद्रेति । इदं एथिवोव्वत्तित्रविशिष्टद्रव्यलवत् गन्ध- वत्वात् इत्यव ताटृशप्रतियोगितानवच्छदटक वि शिष्टद्रव्यत्रत्वाखय- सामानाधिकरण्यं गुणावच्छ्देनापि दइत्यवच्छिन्रपथ्थन्तं तद्प- हिताथेकम् |
वज्िमान् धुमादित्यव्र द्रव्यत्वेन stu धुमादेव्याप्यत्- वारणाय आह, तद्रूपविशिष्टस्येति । aaa तत्तदङ्कित्वावच्छि- त्रत्व्यापकत्ववारणाय आह, agarafseafa! व्याप्तः सामा-
सिदान्तलच्तणम् 1 १२७
qaafaefan व्या्िरिवल्य्थः टण्डाादी साध्ये पर- म्परासम्बद्नं टण्डत्वादिकमेव साध्यतावच्छदकमतो Taft: | इत्यञ्च इदं द्रव्यं गुणकम्मान्यत्वे सति सच्वादिल्यादौ सच्चायधिकरणगखादिनिष्टालयन्ताभा- वप्रतियोगित्वेऽपि द्रव्यलादर्नाव्याञ्चिः, साधनस्य
न्यरूपतालाभाय यावदिति। ननु efwarq दरख्डिसंयो- गात् इत्यत, तत्तदर्डस्य साध्यतावच्छट कस्य, तादशप्रतियोगि- aaa दुघटं चालनोन्यायेन तत्तद् ण्डावच्छिन्नाभावस्य द श्डगरन्तराधिकरणव् त्ितादित्यत are, दर्डयादाविति। at म्परेति | ननु दण्डत्वस्य ताह शप्रतियोगितानवच्छेद कत्व श्रनुमिते- व्यापकतावच्छेदकप्रकारकल्नियमात् साध्यांशे दर्डत्ववान् इत्या- कारापत्तिः नोलपट इतिवत् । न च दण्प्रकारकत्वनियामक- सत्तात् दणर्डोत्येवाकार इति वाचयं, तथाप्यांशिकत्वस्य (१) तस्य दुव्वारत्वा पत्तेरिति चेन्न परम्परासम्बडमित्यतापि हि परम्मय- - सम्बन्धो वसुविरेषणं, न तनुमिती, तादश्परम्प्ररायाः सम्बन्धत्वं, तधेवानुभवात्, अन्यधा दर्डेतरवत्यपि स्थले द र्डतराभावसत्तात् दण्डो नास्ति इति बुद्धयापत्तेः, तथाच तावत् प्रकारता परम्परयेव दर्डत्स्य तथधावच्छद कत्वं वचं तदिहापि समानमिति। aa दण्डस्य तत्तद् ण्डत्वेना वच्छटकत्वमिति वाचं, विरेषलत्तणोक्त- प्रगल्ममतेऽतिप्रसङ्ादिति savas, परस्यरासम्बदर्मिति नतु
(१) रए कष्या अलुभितेटण्डत्यवन्त्वान् दरडिमा नित्युभयाकारकत्वखेत्य धैः | ६८
जियो मनोन किनं चकि
१३८ अनुमानदरौधितिप्रसारिर्या
विशिष्टस वादेगं णादावहत्तेः, सामानाधिकरण्यव्यक्तौी नां भेदेऽपि निरूपकतावच्छदकस्याधिकरणतावच्छेद कस्य चेक्यादा7ापिरेकयं वस्तुतस्तु धूमत्वादिविशिष्टव्यापकवद्कि- सामानाधिकरण्यस्य रासभादिसाधारणत्वादूमलादि-
संयोगसम्बन्धनेति, फलबलेन तथेव कल्यनादिति,एवं द र्डि साध्यक- व्यभिचारिखखपि बोध्यः | केचित्त साध्यादिभेदेन व्यासिमेदादच्राव- च्छद क तानवच्च्छेद कमेव वक्तव्यं, तथाच ताटशरूपावच्छिन्नावच्छूद्- कमेव प्रकतानुभितौ भासत दति arg: | यद्रूपविशि्टस्य फलमाह, suata । साधनस्य इत्यादि, ययपि, वि्िषटटसत्वमपि सत्वमेव तच गुणवच्येव, तथापि गुणे न विशिष्टसत्ता किन्तु द्रव्ये इति प्रतीत्या तस्यैवाधिकरणत्वकल्यनमिति भावः ¡ शेक्यमिति, एकवदह्ि सा व्यिः, सव्वेधूमसाधारणो इत्यादिग्रन्यसतु म्वा योजनीयः इति रसभादोति, नच तद्रूपविशिष्टस्येत्यादिविवक्णादटेव रासभेऽपि तत्सत्वे न तिरिति वाचं, वङ्धिनिरूपितष्ूमव्यापसेरनतिरिक्तन्ते- रेव निवेक्त्यत्वादिति, अन्यधा सामानाधिकरणयमातरस्यैव afs- धुमव्यास्षिरि्यसखापि सुवचत्वादिति, तदतति सामानाध्िकरणय- ATA: |
अस्मिन् कल्पे धुमल्रस्यावच्छेदकत्रसुपहितानुपददितमेदेन समथेनोयमिति न च धूमत्रसख afer व्याप्यधुमवानित्यस्य ताट्ृशधूमलत्ववदबूमवानित्याकारापरत्तिः, was इटलादेव, शब्दे तु सखमानाधिकर्यपय्येवसब्रस्येव व्यासिपदार्धत्वात् |
सिद्वान्तलक्तणम् | १३९
मति तादशसमानाधिकरश्वं तदति धूमत्वादिकं वा arf, अद्या भिन्ना, दितीया त्वभिन्नेवेति ध्येयम् ॥ १० ॥
अयं कपिसंयोगौ एतदक्तत्वादिलयादिसंग्रहायासमा- नाधिकरणान्तम् | यत्तु इदं संयोगिद्रव्यत्वादिव्वा- व्यात्धिबारणाय तत्, संयोगस्य शाखादयवच्छेदेन हत्ते- quae तत्धामान्याभावहत्ताबविरोधात्, तच
न च हेतुतावच्छेदकविगिष्टहेतौ तादृशसामानाधिकरणय- भिदलयुक्तावेव विनिगमनाविरहः, तथाच हेतुनिडसामानाधिकरख- मित्येव वाचम्, ददं द्रव्यं एथिवौह्ठत्तित्रविशिष्टसक्वादित्यत्र जलावच्छित्रद्रव्यत्वनिरूपितसच्वासामानाधिकरणयस्यापि भक्त- छतुव्यासित्वापत्तेः | भ्रयेष्टरपत्तिः, तदहि रासभनिष्ठसामाना- धिकरख्यमेव किमिति बाधितम् । इलच्च प्रागुपद्भिततदन्प- वच्छित्नेनेत्यच्रवच्िनरत्वं afueqia, उपदशितव्य1हत्तेरनेनैव fasenfefa । अभिन्रेषेति तथाच ग्रन्यसश्मखत्येव गतिः इति
भावः ॥ १०॥
प्रगल्भौयं देवति, यचिति। तत् अरसमानाधिकरणान्तम् | तत्र चेति, तथाच संयोगलावच्छिन्नाभावो न योग्य इति भावः ।(१) चन्वयं महारजनसंयोगो एतलादित्य्र महारजनसंयो गाभावस्य योग्यत्वात् ; तस्मिन् मद्ारजनसंयोगो नास्तोति बुददटंबीरत्वा-
0 पी पिपिष
क्य, Lalita aimee ie nie een
योग्यभाल्न्रतियोगिकत्यस्ये गभावयोग्यत्वप्रयोजफत्वात् |
१६० अनुमानदौोधितिप्रसारिणयां
चातीन्द्रियख संयोगस्य सच्वात्परितः प्रतियोग्यु पल्धे- cig aa न संयोग इलादिनाध्यक्ञमिति तन्न, द्रव्ये PATA AIA मानाभावात्! नच यो यदौय- यावदिक्रिषानाववान्, स तद्छामान्याभाववानिति व्याप यावत्संयोगाभावा एव मानं, यत्तदधयोरननुगमात्, एकावच्छटेन यावदहिशेषाभाववत्वश्योपाधिलाच् | एतेन अयं संयोगसासान्याभाववान् संयोगयावदिशेषाभाव- qalfefa निरस्तं, व्यर्थतिशचिषणत्वादप्रयोजकलान्नि- गृ णत्वादेसपाधिव्वाच्च । न च प्रतियोग्यनवच्छेदक- तयेव ह्चत्वादैरभावावकच्छट्कत्वं, गुणाखानवच्छेदकद्रभे- यत्वादेस्तदमाबावच्छेदकत्वप्रस ङ्गात् | यथा च घटयुञ्व- बत्तितवस्य प्रतिद्र्डं, बङकिसामानाधिकरर्यस्य वा
ald SS भृ ct = कन ना, य ~ ~ et ntl, = -जिि -न--न
दित्यत sie, परितः प्रतियोग्यपलब्धेरिति । प्राचोनमते यत्तदथ- योरनुगमादाह, एकावच्छ्छटेनेति। एतेन दशितो पाधिना | व्यघति, श्रभाववत्त्वादित्यस्यैव सम्यक्त्वादित्यथेः | द्रव्यमाचस्येव पचचत्वा- दन्यते च साध्यसत्लादिति। aq ada वक्तव्यसित्यत श्राह, श्रप्रयोजकल्ादिति। सम्प्रदायमत श्राह, निर्गुएत्वादेरिति । नलु प्रभेयलस्य गुखावच्छेदकत्वेऽपि a तिः, म्रभेयलावच्छटेन गुणो नास्तोति बुदधेरसच्चादित्यत श्राह यथाचेति, प्रतिदण्ड- मिति भिन्रलनान्ितम् । wa कित् श्राकाश्पदिसयोमो व्याप्य
सिद्वान्तलक्षणम् ! १४१
प्रतिघूमं भिन्नत्वेऽपि, case wae बा तत्सामान्यस्या- वच्छेट कं, तथेव संयोगसामान्यस्यावच्छेद कं द्रव्यत्वादि- कमिल्यस्यापि सुवचलाञ्ेति सम्प्रदायविदः ॥ ११। नवीनाः पुनसत्पत्तिकालावच्छेदेन घटादौ गुणस्य, प्रलयावच्छेदेन गगनादौ संयोगस्य, सामान्याभावो वर्तते, तथा waaay विरो दहनस्य, इह aad नितम्बे Samal न शिखरे इति प्रतोतैः, संयोगेन gaara व्याप्यहत्तित्वात्, दत्तेरव्याप्यहत्तित्वे हत्तिमतो व्याप्य-
णण षपषपशे
afafifa a तत्सामान्याभावो वरचादौ। नच संयोगमाद्रस्या- व्याप्य त्तित्मितिसिदान्तविरोधः अाकाशरूपाधिकरण्मादराया- व्याप्यघ्रत्तित्रस्य सुवचत्वादिति ॥ ११॥
(१) quwafa सामान्याभाव इत्यचान्वितम् । ठत्तेहताशन- संयोगस्य शिखरावच्च्छेदनाभावे, तेन सम्बन्धेन इताशनस्य शिख- रावच्छटेन अभावः, सिष्यति।
ननु इहपव्येते नितम्बे इताशनो न शिखरे इति प्रतौतेहं ता- शनस्य शिखरानवच्छेदयय' नितम्बावच्छद्यञ्च aad वत्तमानलतवं तदत्तया gama एव विषय इति इताश्नाभावो न uaa सिध्यतोत्यत श्रा, दत्तेरव्याप्य्ठत्तित्वे इति “त्तेः” तदौय- सम्वन्धस्य “afana” सम्बन्ध प्रतियो गिनस्तस्य, श्रसश्भावितत्वा-
णा eR eA ज मितव्ययिता
(१) एश्षाकाशसंयोगस्यापि आकाशे, दत्तावच्छैदरेन भासमानत्वेनान्याप्यरटत्ति- afafa ara: |
er Umi eit ऋकयोण जरणेव ५ नः भौ, शिण निके
१७२ ्रनुमानदौधितिप्रसारिख्ां
च्रतित्वस्याल्यन्तमसम्भावितत्वाच्च | एवं प्रतिय गिमतो- रपि कालदेशयोदशकालमेदावच्छेदेन तदभावः, तथाच
८
दिति एकावच्छेदेनव तदौय-सम्बन्धाभावस्य तदभावनियततया हताशनाव्याप्यहत्तित्वस्यापरिहार्व्यत्वादिति भावः ।
संयोगस्य व्िप्रतियो गिकत्वनाव्याप्यहत्तित्वेऽपि संयोगत- सामान्यरूपैणःतदभावसत्लेमानाभानाभावात् शुदसंयोगेन वद्करपि सखाधिकरणे नाभाव इति तेन सम्बन्धनावह्किसाध्यकेऽव्यासिः aaa} सम्भवति इत्यत are, प्रतियोगिमतोरपोति “देशभेदः” टेणविरेषः तलन्लादिः तदवच्छछ्देन काले घटाभावे ofa, समयपत्तके खटसाष्यकेऽव्याश्षिः, कालभदटीऽपि प्रतियोग्यनध्िकरणकाल एव, तथाच देगणहत्तिताधां सएवावच्छेदटकः स्यात् इति, कपाले टस्य नाशकालावच्छटेन श्रभावसच्लात् | तत्र॒ तत्साध्यका- व्याभिवारणाय च असमानाधिकरणान्तम् । घटवत्यपि ara इदानों तन्तुषु न घट दति प्रतोतिवत् घटवत्यपि aor घटनाश- दशायां इदानोमिहकपाल्े न घट इति प्रतौतैः, नच तन्तुषुयो घटाभावस्तदवच्छेदकतयैतत्कालमवमादते इत्यादिरोत्यावक्तव्य- मिति साम्प्रतं, तन्तुषु घटाभावस्य व्याप्यहत्तितया एतत् कालस्य तदवच्छेदकलत्वावगादहने प्रतौतेभ्ेमल्लापत्तेः। तत्तत्साष्यकेति गुणवत् संयोगवदा द्रव्यात्, aad वद्िसान् धूमात्, समयो घटवान्, कपालं घटवत्, एतच्वादित्यादटावित्यथे; ! नोपादेयच्चेति खाधिकरण्तत्यभावाप्रतियो गिलमेव स्व्वेधाव्याप्यहत्ति त्रमिति
सिद्धान्तलत्त णम् । १8६३
तत्तत्साध्यकाव्याधिवारणाय तत् नोपादेयश् सव्वेधेव व्याप्यहत्तिसाध्यके साष्यसाघनमेदेन व्याधिभेदादिति वदट्न्ति॥ १२॥
प्रतियोगम्यसामानाधिकरण्यञ्च प्रतियोगितावच्छ- SHIGA सामानाधिकरण्य तेन अयं गुण-
सखाधिकरणतस्ितायां सम्बन्धावच्छदयत्वानिवेशात् ताद्टशएसाध्यकं नित्यपक्कश्वानादिकमेव तथाचायमात्ाज्ञानादित्यादवेव नोपा- देयं सत्तावान् जातेरिव्यादौतूपादेयमेव, aa समवायेन सत्ताया अधिकरणे महाकाले कालिकविरेषणतया अ्रभावसच्ात्, इत्या- वेदयितं सव्वधेवेति । अभावे हैत्वधिकरण्ठत्तित्वस्य साध्यता वच्छ- दकसम्बन्धन खप्रतियोगिमत्ताबुङध; प्रतिबन्धक तावच्छेदकोभरूत- प्रकारताघटकसम्बन्धन विशेषिततवे तु, व्याप्यत्रत्ति षाध्यके, सव्वयेक र्यात् gata लक्षणे न निवेष्यमिल्थंः, अव्याप्यव्तिसाध्यक्षेतु कपिसंयोगाभाववान् निल्यगुणलादिलव्यादौ क्षविदेव नोपादेयं प्रयो- जनाभावादिति भावः ।॥१२॥
गुणकम्माणयत्वविशिष्टसच्चस्य सत्तानतिरकितया तादटयसा- ध्याभावस्य गुणि प्रतियोगिसमानाधिकरणतयातिव्यापेराह, प्रति- योगिसामानाणिकरण्यद्चेति विशिष्टसच्छचस्य व्याप्यठत्तित्वेन भूत- त्वमूत्तत्लोभयेतिसाध्यान्तरमनुस्मतं आत्मान्यहत्ति विशे षरुणवन्तव रू- पभूतत्स्य, अपकषाश्रयपरिमाणवच्छरूपम्रुत्त तस्यापि खाथिकरणे उत्प्र्तिकालाद्यवच्छदेनाभावसच्वादव्याप्यहच्येव तदुभयमिति ।
१४४ अनुमानदौोधितिप्रसारिख्यां
कश्मान्यत्वविशिष्टसत्तावान् जातेः भूतत्वमूत्तत्वोभय- वान् मूत्त॑त्वादिवयादौ नातिव्याप्निः। न चोभयल- मेकविशिष्टापरत्वं विशिष्ट्च्च केवलादन्यदिति तद्- भावो मनसि सहजत एव प्रतियोगिव्यधिकरण इति वाच्यम्, sara हि न बिशिष्टत्वादनतिरिक्तं नवा = => विरड तद्बच्छिन्नाभावस्तदवच्छिन्नाभावात् वंश्य विरहेऽपि घटत्व-पटत्वयोरुभयत्वस्योभयत्वेन तदभावस्य च प्र्य-
साव्वभौममतसिदमेकविशिष्टापरत्वमेव चेत् suas तदाना- तिव्यास्िरित्वतिरिक्तमेव तद्वयवखयापयति, नचेति । सहजत इति प्रतियो गितावच्छदकावच्चछिन्नरत्वानिषेशेऽपौत्यघः, विशिष्टस्य केव- लमूत्तत्वादतिरिक्तल्लादिति भावः। वैशिच्यविरहेऽपि सामाना- धिकरण्यरूपवेशिध्चशुन्यत्ेऽपौत्यथेः, तथाचेकत्र प्रतौतिसिदमति- रिक्त यद्भयतवं, तदवगाहितयेव अत्रोभयसित्याकारकसर््बप्रतोतैः प्रमाललोपपत्तरिति भावः। तथाच एकविश्श्िपरत्वावगाद्िते लाघ्वमकिित्करमिति। लच्यतयातिव्याषेः परिहारं प्रतिषेधति न च तचेति इतुमत्तावच्छेदेन साध्यतावच्छेदकावच््छिन्राधिकरण- त्वस्यैव सदेतुलप्रयोजकतया मूत्तत्वरूपं यक्किित्साध्यसत्तम- किच्ित्करमेव प्रतिभाति। अ्लच्यत्नियतं व्यभिचारं ग्राहयति नात्रौभयमिति wa मूत्तत्वाश्रये मनसि इत्यथः ।
ननु खप्रतियोम्यसामानाधिकरश्याभावादेव साध्यमेदमादाय
सिदान्तलत्तणम् | १४५
च्षसिद्त्वात् | न च तव व्याप्धिरेवोभयत्वाधिकरणस्य मूर्च॑त्वस्य मनसि स्वादिति वाच्यं, तथात्वेऽप्यभय- त्वेन रूपेण dae, नातोभयमितिप्रतीतैदर्व्वार- त्वात् | अलयन्तपदञ्चाव्यन्ताभावत्वनिरूपकप्रतियोग्य- सामानाधिकरशणस्य, अल्यन्ताभावत्वनिरूपकप्रतियो गि- MATA लाभाय, अन्यथा सव्व॑स्ये वाभावस्य खसमाना- धिकरणाभावान्तरभिन्नत्ात्तङ्ृदस्य खखरूपानतिरिक्त- तया प्रतियोग्यसामानाधिकरण्यस्येव दुल भत्वापरत्तैः | सव्वेषामेवाभावानां इतुसमानाधिकरणाल्यन्ताभाव-
नासम्भव इत्यत्यन्तपद्ं व्यथेसित्यत श्राह, भ्रत्यन्तपदस्धेति | Fqu- मानाधिकरणगवाद्यभावनिष्ठस्य अभावान्तरमेदस्य अअरनवस्याभयेन सखाधिकरणगवाद्यभावात्मकत्वन कल्मनोयतया घटाद्यभावरूपतवर- तियो गिसासानाधिकरखयेनासम्भवः स्यादितिभावः, अत्यन्ताभाव- त्वनिरूपकप्रतियोगम्बस्मानाधिकरणयनिवेगे.च गवाद्यभावस्य प्रति- योगो घटादखभावो न तत्रिष्टात्यन्ताभावत्वनिरूपक इति तद्धदासः। चरत्यन्ताभावत्वनिरूपकस्य दहेतुसमानाधिकरणणभावप्रतियो गिलस्या- निषेशे दोषमाह, सव्वषािति । गोत्वाभाववान् श्रवत्वादित्यादय- भावसाध्यके इत्यादि । सम्प्रदाय इत्यख्रससचनाय, aga, अत्यन्ताभावत्वनिरूपकत्वनिवेेऽपि श्रभावमातस्यैव पव्वचणतठन्ति- त्वशिश्चावच्छित्रस्यखस्यात्यन्ताभावरूपप्रतियो गिनासामाना धि-- १९
१४६ अरनुमामदौधितिप्रसारिणां
त्वनिरूपकप्रतियोग्यसमानाभिकरणभावान्तरात्मकस्य समेदस्य प्रतियोगित्वाद्भावसाध्यकापरेखेति सम्प्रदाय-
विदः ॥ १२॥ अथ यदा गोत्वं तदा गौरिल्यवातिव्याप्षिः प्रल- यस्य गोध्वं सवत्वेन गवाल्यन्ताभावानधिकरणलवात् | संसर्गाभावमातोक्तावपि यदा स्पन्दस्तदा दाणुकं, यदा अदृष्टं तदा जन्यं ज्ञानं, दःखं वा, यदा तस्या SE तदा तदीयं ज्ञानमिलयादावतिव्याभिः, दयणुकत्वादेदयणुका- करख्यादभावसाध्यकाव्यापे स्तादवस्ध्यात्, यादृशप्रतियोगिता वच्छै- दकावच्छिन्नानधिकरणत्वं हेतुमतः तादृश्प्रतियोगिताया वक्तव्य- त्वाद्यथमेवात्यन्तपटमिति॥ १३॥ अत्यन्ताभावस्य चितयप्रतियोगिकत्वमतमनुरुत्याद, Ta यदा गोत्रमिति । कालो गोमान् गोत्वाहदि्यादावित्यधेः | मिश्रमतं निराकत्त्माह, संसर्गाभावमातोक्तावपौति | लक्षण- घटकाव्यन्तभावपदेनेत्यादि, यदास्यन्द इति । तथाच इणुकवान् MUI, जन्यन्नानवान् दुःखवान् AT अदृष्टात्, तदोयन्नानवान् तदोवादृष्टात्, इत्यादावित्यथेः | wena wea vers च स्वेन तटानौं जन्यन्नानाटेः साध्यस्यासलात् व्यभिचारित्व- मिति, सगान्तरोयद्यणुकप्रागभावसच्वेन चयण कसामान्यस्य ध्वं स- facetfefa भावः |
सिद्वान्तलक्षणम् 1 १४७
दिश॒न्यखण्डप्रलयादिनिष्ठध्व॑सप्रागभावप्रतियो गितान- षच्छद् कत्वात्, न डि तयोः सामान्धाभावल्ववादिमते- ऽपि, एकविशेषप्रागभावविशेषान्तरष्वं सवल्यपि समये, सामनन्यावच्छित्रध्वंसप्रागभावयोः सम्भव इति चेन्न, प्रतियोगिमत इव घ्वंसादिमतोऽपि कालस्याल्न्ता- भाववच्वेऽषिरोधात्, अन्यया अलयन्ताभावस्य काल- मावाहत्तिव्वप्रसङ्गात् | इयास्तु विशेषो यदेकश्य टेश-
ननु महा प्रलयपूव्वटतौयक्ते चरमद्मणुकनाशानुगुणस्पन्दस्य waa तदानौमेव carafe saa ताटटशष्वंसरूप- संसर्गाभावमादायेवातिव्या्िनिसकरणं स्यादित्यत उक्तं यदाद fafa, नित्यज्ञानस्य साध्यान्तगेतत्वे सङेतुलमाश्डमोकतं जन्यमिति ज्नानविशेषणम्। नित्य सुखसाचरात्कार एव aia इति वादिनोभटस्य मतमनुखत्याह, दुः खम्बति । कायमानं प्रत्यदृष्टस्य Zaaa यदि महा प्रलय पून्वत्तणेऽपि ब्रहृ्टसल्मपेक्तितं तदानीं दुःखत्वावद्ित्र- ध्वंससत्वान्रातिप्रसङ्गः, तदाप्याह, यदा तस्वादृष्टमिति i तथाच सु- बुधिकालेऽपि तत्पुरुषोयादृष्टसच्वेन तदौयन्नानासत्रेन च व्यभिचा. रित्वात्, तदानौञ्च जाग्रदवस्थोत्पदययमानन्नानव्यक्तौनां प्रागभावस- Sq, तदोयन्नानसामान्यसंसग{भावस्यासम्भव इति भावः ।
भन्यधेत्यादि । way, तदौयष्वंषादिमतः कालस्य तदत्यन्ता- भावानभ्युपगमे,कालमातरस्येति कस्यचित् कालस्य तत्तत््रागभावस्य
१४८ ्रनुमानदोधितिप्रसारिण्यां
भेदावच्छिन्नं तथात्वमपरस्य तु खरूपावच्छिन्नमिति दशे कालस्येव कालेऽपि देशस्याप्यवच्छद् कत्वात्, Tape च काले acura प्रतियो गिव्यधि करणत्वात् । न चं
संसर्गाभावविशेषोऽव्यन्ताभावः, संसर्गाभाववत्वञ्च संस-
कस्यचि तत्तदुसस्य waa इति ara: | यत् एकस्येति प्रतियोगि- मलतः कालस्य. देशभेदः प्रतियोगिनोऽनधिकरणदे शः, तद वच्छेदेन तधा- ल्म्,अत्यन्तामाववतत्वमिति परेणान्वयः | अ्रपरस्येति | ध्वं सादिमतः कालस्य, खरूपा वच्छिन्रमिति निरवच्छित्रमित्यथेः। ननु गवाद्य- भावस्य खुष्िकाले प्रतियोगिसभानाधिकरणत्वेन कुतो qa क- तेत्यत राह, तच्छन्ये चेति। तथाच गवादिशून्यप्रलयाववच्छटेदेन प्रति- यो गिगवादिस्रामानाधिकरखाभाववेरशिच्यं गवाद्यभावस्य सुलभ- fafa afafeiafaact प्रतियोगिव्यधिकरणत्वस्येव लक्तणघट- कतया च नातिव्यास्धिरिति भावः, संसर्गभावविरेष इति । सदात- aafafagdaniaia इत्यथः । संसर्गरोपेति | प्रतियो गितावच्छ- दकसंसगन यः प्रतियोगिनः “आरोपः दटृशोऽयं यदि संयोगेन घट- वान् स्यात्तदा घटवत्तयोपलभ्येतेत्येवं प्रसङ्ग इत्यथे; । प्रागभावध्वं- सयोरपि उत्तरकालत्वपृव्वेकालत्वरूपौ खप्रतियोगितावच्छ्टेदक- सम्बन्धौ Hata, संसर्गाभावप्रत्यचसामान्यं प्रति खप्रतियोगि- तावच्छटकसम्बन्घेन प्रतियोग्यारोपल्वेनैकरूपेण इत्तायां लाघ- वादिति, तादृश रोपजन्यप्रतौ तिविषयाभावल्लरूपसंसर्गाभावलच णं, त्योनीव्याप्तभिति भावः|
सिद्धान्तलक्षणम् | १४९
गारोपजन्यप्रतौतिविषयाभावत्वरूपर,जन्यताघट कनिय- मघटितमिति बाच्यम्। तददन्याहत्तित्वरूपनियमस्य तच घटकत्वात्, एवं नियमान्तरस्याव प्रवेशेऽपि न dfaftars: | वच्यते च निवमाघरितमेव संसर्गा- भावादिलल्णम्, अनुपदमेव च विवेचयिष्यते संसर्गा WIAA प्रयोजनविरहोऽव्यापिश्च ॥ १४ I
जन्यताघटकेति | सखनिषटजन्यतायाः सखकारण्व्याप्यल्ररूपाया घटको यो नियमो व्याप्तिः agfeafafa, चक्रकप्रसङ् (१) एव॒ लक्षणे टोष gang: नियमान्तरस्येति साध्यसम्बन्धित वच्छेदकत्वरूपस्येत्ययेः | ननृक्तारोपस्याभावलौकि कप्रत्यक्ते डतुतव मानाभावादसमवः, अतौन्द्रियसाध्यकाव्यासिशरेत्यत उक्तं, aaa चेति। faaarafeafafa नियमोव्यासिस्तटघटितमिव्यधे; तथाच भेटभिन्नाभावत्वरूपात्यन्ताभावतल्रघरितलत्तणे नोक्तटोषाणामव- काश दति सव्वं सुस्थम् । प्रयोजनविरद इति साध्यतावच्छेदक- सम्बन्धेन प्रतियोगिव्यधिकरणत्वमभिप्रेत्य । swanfaa समनिय- ताभावानामेक्वमनभ्युपेत्य, एवमभावमाचप्रतियो गिकाभावस्या- भावाधिकरणकस्य चाभावस्य तत्तदधिकरणनात्मकत्वेन तादा- waa गवादेः साध्यत्वे तत्सम्बन्धावच्छिन्राभावस्य यतो नात्यन्ता- भावरूपतति away १४॥
tes ree eee attain teeta पनि ethene न dnhatamidns oot Ler tm न. कन) aaah णौ रीण an ein a 1 ० 1, 1 त ees manent site 1 1 १ ता 1 et atl leh
(१) WRAY सखन्नानापेच्छ न्नानापेच्छय Tata न्नानकत्वस््पम् |
१५० अनुमानदौधितिप्रसाररिणयां
अथ ज्ञानवान् द्रव्यत्वात्, विशेषगुणवान् मनो- ऽन्यद्रव्यलात्, जातिमान् भावत्वादिव्यादौ समवायेन ज्ञानादेः साध्यतायामतिव्याञ्चिः, साध्यद्युन्यानामपि तमतां विषयत्वविशेषणत्वेकाथंसमवायेः' साध्यवच्वा- दिति fast प्रतियोगितावकच्छेदकसम्बसेन प्रति- योगिनो यदधिकरणं, सम्बन्धि वा तदृत्तित्वाभावस्यो- क्तत्वात्, भवति चैवमन्योन्याभावोऽपि प्रतियोग्यसमा- नाधिकरणः, तदिविष्टस्य च इत्वधि कर णटत्तित्वं वाच्यं
agate | fatwa व्यभिचारित्रकच्ताय; मनसः कालोपा- धितावददिगुपाधिताया afa ्रभावात्, तेव प्रतियोगिव्यधिकर- णत्वस्य सम्धवात्रातिव्यापिरिति मनोन्यपदं, तघधाच ara कालिक- विशेषणतधा, दिशि च दिक्कतदिशेषणतया, प्रतियोगिनो विशेष- गुणस्य सचात् साध्याभावस्य न लद्दणघटकतेति । दिक्ालयोरो- ्वरानतिरेकादाद, जातिमानिति। मेषमिति। aterara afsaa: साध्यत्वे ल्यनियामकेन aa प्रतियोगिनो अ्रधिकरण- लाप्रसिद्धया असामानाधिकरणमपि असिच्रमिति उक्तं तत्सम्बन्धि वेति, एवमिति | सम्बन्धिलनि वेशे इत्यथः । तदिश्िष्टस्येति प्रति- योगम्बसामानाधिकरण्यवे शिष्या वच्छेदेन डेत्धिकरणे वत्तमानल्- मित्यथः, तेन कपिसंयोगाभावस्य गुरे प्रतियोग्यसामानाभिकर- wisfy तमादाय atenfafifa भावः |
सिद्ान्तलक्तणम् | १५१
तेन॒ नाव्याप्यद्रत्तिसाध्यकासंग्रहः, तदहत्तिभिन्नलन्तु नाथः, अव्याप्यद्त्तिसाध्यकव्यभिचारिण्यतिप्रसङ्गात् |
अच सामानाधिकरण्यवतो न acura, प्रतो- तेरन्यधेबोपपादि तत्वादिल्यख्रसात् प्रतियोगिवेयधि- करशण्येल्यादि विशेषणं बच्यति तच्च डहत्वधिकरणे वोध्यं, प्रतियोग्यनधिकरणौभूवदहेत्वधिकरणदतच्यमा३ेति पुन- रभावान्ताथनिष्कषः ॥ १५ ॥
[गीरा
7
सामानाधिकरण्यारटेव्याप्यहत्तित्वाभिप्रायेणदड, सामानाधि- करवत इति । प्रतोतेरिति गुणे संयोगाभाव न संयोगसामाना- fancvafafa प्रत्ययस्येत्यथः, श्रन्यधेति । संयोगाभावनिष्टसंयोग- सामानाधिकरण्यस्य FI श्रवच्छदकत्वाभावावगादहित्वेनोपपादि- तल्लादिलखथंः.। तथाच संयोगौसच्वादित्यादौ संयोगाभावस्य द्रव्ये प्रतियोगिसमानाधिकरणस्य धत्त मशक्यत्वात् अरभावान्तरमादा- यातिव्यात्षिरिति भावः, वच्यतोति। विशेषव्याप्नतौ उपाध्याय इति au: तदेति । प्रतियोगिवैयधिकरणमपीौत्यधेः | ननु चिन्ता- मणौ प्रतियोगिवेयधिकरण्यावच्छेदकावच्छिन्रत्वं चेदेत्रधिकरणे प्रतियोगिसामानाधिक्षरण्यानवच्छटकावच्छित्रतलं तदा सामाना- धिकरखस्य व्याप्यघ्वत्तित्वेन अवच्छेद कलत्वाप्रसिदगा तदनवनच्छद- कावच्छिन्नलमप्यप्रसिद्रमिति त्तात्मथथाथमाद, प्रतियोम्यनधि- करणोभ्रूतेति ॥ १५॥
१५२ ग्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
aq प्रतियोगितावच्छदकावच्छित्नस्य यस्य कस्य- fanaa प्रतियोगि तावच्छेद् कयत्किञ्िदवच्छि- ag वा अनधिकरणत्वसुक्तम् sa अव्याप्यह्ृत्तिसाध्य- काव्याधिः, एकप्रतियोग्यधि करणस्यापि तद्वाक्यन्तरा- नधिकरगत्वात् । दितौये, संयोगसामान्याभाववान् द्रव्यत्वाभावबान् वा सच्वादिलयादावतिव्यापिः, सा- Maan द्रव्यस्य तल्मतियोगिसंयोगविशेषाभावव- त्वात्, निल्यत्वादि विशिष्टद्रव्यलवाभागत्मकतत्मतियो- गिनोऽधिकरणत्वाञ्च, खाभावाभावात्मकस्य विशिष्ट-
रै
यस्य कस्यचिदिति श्रनधिकरणएत्रमित्ययेणान्वयः । aa प्रतियोगितावच्छेद कावच््छिन्रस्य यस्य कस्यचिदिति कल्ये इत्यथः | दहितोये प्रतियो गितावच्छेदकावच्छिन्नसामान्यस्यानधिकरण्त्वघ- टितकल्ये इत्यथः । संयोगाभावस्य केवलान्वयित्वमनुरत्यसाध्यान्त- रमाह, द्रव्यलाभाववान् इति। संयो गाभावस्ताध्यकेऽतिव्या्षिं योज- यति, साध्याभाववत इति 1 साध्याभावानां संयो गव्यक्गीनां aar- भावाभावरूपतया सामान्याभाववदहिरेषाभावानामपि तश्रति- योगिलादिति ura: | अभावाभावस्येव प्रतियोगितल्सिति सिदा- न्तानुसारो द्रव्यत्वाभावसाध्यकेऽतिव्यासिं योजयति, feaarfefa- शिषटति। साध्याभावस्य द्रव्यत्वस्य विशिष्टद्रव्यत्वानतिरेकितय। तत्सामान्य{भाववत् नित्यत्रादिविशिष्टद्रव्यत्वाभावोऽपि anfa-
सिद्ान्तलच्षणम् । १५२
स्यापि द्रव्यत्वस्य द्रव्यत्वानतिरेकात् । ama कपिसं- योगाभाववान् आत्छत्वादिलयादावव्यापिः+साध्याभावानां कपिस्ंयोगानां गुणानामधिकररशस्यात्सनस्तल्यतियो- गितावच्छेदकगणशसामान्याभावत्वावच्छिन्नानधिकरण-
योगोति जन्ये ga नितव्यत्रविर्ि्िद्रव्यल्लाभावरूपप्रतियोगिना, नित्ये च जन्यत्वविशिष्टद्रव्यत्वाभावाव्कमप्रतियागिना, समानाधि- करणस्य द्रव्यलरूपसाध्याभावस्य धत्तमयोग्यत्वादतिव्यािरिति भावः। ama इति प्रतियोगितावच्छेदकौभूतयत्किच्िदम्धाव- च्छित्रस्यानधिकरणत्वविवन्तणे इत्यथः । गुणानामित्यभेदाभिधानं गुणसामान्याभावे कपिसंयोगरूपसाध्याभावस्य प्रतियो गित्वव्यक्तो- करणाय, तथाच साध्याभावस्य कपिसंयोगस्य, कपिसंयोगाभा वल्मिव गुणसामान्याभावत्वमपि प्रतियोगितावच्छेदकभूतो धन्यः, तदवच्छिन्नानधिकरणत्वस्यात्मत्वरूपहेतुमतिसल्ेन खप्र- तियोगितावच्छेदकयक्कििदम्मवच्छित्रानधिकरणड्ेत्वधिकरण-- वसिक पिसंयोगरूपाभावप्रतियोगितावच्छेदकमेव संयोगाभावत्व- भित्यव्छः्िरिति wart प्राचां संयोगसामान्याभावस्य द्रव्यऽस- लात्, कपोति ।
मैवमिति यद्मतियोगितैव्यनभिधाय याटशेत्यमिधानं एकेक- धम्मावच्छिन्नप्रतियो गिलानुगमलाभाय,तेन Safran अ्रभावोय- यद्यदऋ्मावच्छिन्नप्रतियो गितावच्छेदकावच्छिन्नानधिकरणत्वं तत्तदन्भ- ेदकूटो लभ्यते,्रन्यधा धद्मतियो गितत्यभिघाने खावच्छदटकसंस्गा-
२०
९५४ अनुमानदौधितिप्रसारि्यां
त्वात् | मेवं याइशप्रतियोभिताव च्छेद कावच्छिन्नानधिक- रण्वं SAAT तद् नवच्छेद् कत्वस्योक्तत्वात् ॥ १६ ॥ अव च ग्राद्यसामानाधिकरण्ये ईऽतोयाहशः aaa: प्रविष्टस्तेन aaa यो हेतुमान्, तव वत्त- मानत्यमभावस्य, साध्यस्य च aed: सम्बधः प्रविष्ट- सतत्यस्बखावच्छन्नायाश्च प्रतिग्रोगिताया अनवच्छेट् कत्वं बोध्यं, aa धृमस्रमवायिनिष्टाभावस्य संयोमावच्छिन्न- प्रतियोगितायाः, घुमसंयोगिनिष्ठाभावस्य च समवाया
वच्च्छितरखावच्छेटकधम्य्रावच््छित्रनिरूपकताकाधिकरणत्रसस्बन्धा- तच््छित्रखनिष्ठावच्छदकताकप्रतियो गिताकमेदवत्चसम्बन्धन हेत्व- विकरणघ्रत्तथो याया अभावोयप्रतियोगिताः प्रत्येकं तत्तटवच्चछ- दकभेदकङ्टवन्व साध्यतावच्छ्दके वायमिति खरूपसम्बन्धा- त्कप्रतियोगितासमसंख्यकमेटकूट निषे यक्तं गौरवं स्यादिति मन्तव्यम् ॥ १६ ॥
डेतुसमानाधिकरणत्यत्र हेत्वधिकरणत्वं विशिनष्टि, are सामानाधिकरण्ये इति परामर्येन ग्राह्यं, waaay यत् सामानाधिकरखं ईतोस्ततरेत्यथेः । प्रतियोमित्वच्च fafuafe- साध्यस्यति श्रनुमिल्या ग्राह्यं साध्यस्य पसतावच्छेटकधम्प्ण थत्सामानाधिकर ण्यं AA, तथाच येन सम्बन्धेन vasa Sat; परामर््धन waa तेन सम्बन्धेन हतोरधिकरसे वत्तमाना-
सिद्ान्तलत्षणम् । ९५१५
वच्छिद्रप्रतियोगितायाः, अवच्छेद कत्वेऽपि वङ्कित्वस्य न Gia: । यदा साध्यतावच्छेदकसस्बन्धेन प्रतियोग्य- सम्बन्धित्वं इतुमतो वक्तव्यं, तथाच सस्वन्धभेटेन प्रति- योगिता न fanaa, एवं शिते सामानाध्चिकर- श्यादौ waa निेशनीौयं न त्वधिकरशलवं, तथाच धस्थिणोऽपि व्याप्यत्वं व्यापकत्वञ्च निव्व इति | तथाहि ताटाट्म्येन सम्बन्धेन waa सस्बल्िनि महानसे वत्तमानो योऽन्योन्याभावस्तस्य तादास्यसस्बन्ावच्छि-
"थण al
Wa, येन सम्बन्धेन च साध्यमनुयोयते तव्छम्बन्धावच्छिन्रायाप्रति- योगिताया, अनवच्छेदकत्वं बाचमिति। cae, प्रतियोगितायां साध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्रत्वं प्रतियोगितावनच्छेदकसरनन्धेन च प्रतियोग्यधिकरणत्मिति feat निषे गीरवम्, एवं धनो चै- चत्वादित्यादिदच्यनियाम कस्वाभिल्वादि सम्बन्धन साध्यतायां तत्स- म्बन्धावच्छित्रप्रतियो गित्वा प्रसिद्धयाऽव्यासिश्चेत्यतः प्रतियोग्यसम्ब- faata साध्यतावच्छद कसम्बन्धनाह, यद्वेति । एवं fea इति, प्रतियोग्यस्ामानाधिकरणमित्यतर प्रतियोग्यधिकरण्त्वमनिविश्य खप्रतियो गिसम्बन्धित्वनिवेशे इत्यथे; । सामानाधिकरस्यादाविति, Sm यत् साध्यसामानाधिकरणखघटक्स्तित्वम्, canta च यत् हेतुसामानाधिकररं acaza यत् हेत्धिकरणत्वं aa aaa: | धस्मिणोऽपि aterarawaaa धूमादिमतोऽपि aad, वङ्कयादि-
१५६ अनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
ait प्रतियोगिता तदनदकच्छेद कवङ्किमच्वावच्छिन्नस्य वङ्किमतस्तादाल्म्येन सम्बन्धिनि महानसे धूमवत Wee सम्बन्धित्वम्। एवं धभ्थिणो धम्य व्याप्यत्न्यापकतवे वोध्ये अतएव जलादौनां पुथिवोत्वा- भावव्याप्यत्वं तव तवोक्तं सङ्च्छते |
यथाच यादशेन सम्बन्धेन ₹हैतोरव्यप्यता गुता, ताद्शेन सम्बन्धेन au पक्तदतित्वन्नामे यादृशेन सम्बन्धेन च साध्यस्य व्यापकत्वमवगतं, तादृशेनेव साध्यपक्षयोविशिष्टानुमितिः, तेन न भूमावयतर संयो- गेनन वा समवायेन पव्वंते ale: | तथेवावगतव्या-
व्याप्यत्वम् | सुतरं धूमादिव्यापकल्वच्च वज्कयादिमतस्तादात्मयन | निव्वेहतोति, सम्बन्धित्वानिवेथे च ताद्ातेयन साध्यस्य हेतोश्च अ- धिकरणत्वतत्तिलासिद्धया न afaate इति भावः। धस्डिणो घन्- amas सिडान्तसिदत्वं दथेयति,अतएवेति | तादासेपनधश्चिणो घन्चव्याप्यत्वादैवैत्वघः व्यापकतावटकस्नरूपसम्बन्धेन पएरथिव्यां एधि. वोत्वाभावरूपव्यापकनिहच्या व्याप्यताघटक तादात्मयसम्बन्धेन व्या- प्यजलादयभावरूपजलादिमेदसाघनाथे, व्यतिरेक्यादिग्रनये तद्पन्या- सोऽपि सङ्गच्छते इत्यावैदयितुम् अ्रन्वयिदटष्टान्तद शनपूर्व्व कं परिहर- ति। यथाचेति,तादामेगनेति । अन्यधा समवायेन जलादौनां एथिवो- त्वाभावबन्याप्यलपरते समवायेनंव जलाद्यभावः सिध्येत इति भावः|
सिद्वान्तलच्णम् | १५७
पकताघटकसम्बन्धेन व्यापकस्याभावग्रडे गौ तव्याप्य- ताघटकसम्बन्धेन व्याप्यस्याभावः सिष्यतोति, कथमन्यथा समवायेन वङ्किविरहिणि महानसे, संयोगेन वा बद्धि- विरहिणि खावयवै धूमः समवायेन न निवत्तते निवर्तते च संयोगेन वद्किविरहिि खाबयबे संयोगेनेति नियम उप्रपदययते, तथाच तादाल्यसम्बन्धेन जलादीनां व्याप्यत्व- ग्रहाद्यापकनिच्या तादाट्स्येनेव तेषामभावः सिध्यति स एव चान्योन्याभावः | इत्यमेव च तादात्म्यन ठच- शिंशपयोर्व्या्ि निश्चय इति ae wa Aaa गोत्वत्वा- यग्रहदशायां यच साल्लादिः सा गीरिति तादाप्म्थेन गोर्व्यापकत्वयड सास्नादिना तादात्मवन गौः, तदात्मान गोव्यतिरेकाच साक्लाटिव्यतिरेकः सिध्यति,एवञ्च संयो- गेन गगनादेरपि द्रव्यत्वव्याप्यत्वं, दच्यनियामकसंयोग-
eee te at यौ णी पिष पि थी ls tile ele et! I, क es । क>न
ननु एतावतापि जलस्य तादासमवसम्बन्धनाभावः सिद्धो न ठदटन्यो-
न्याभावः इत्यत ATS, स एवेति) ताटाव्यन जलादयभाव wa जलादयन्योन्याभाव इति प्रक्लतम् । waa व्याप्यव्यापकत्वोभय- सिद्िप्रयोजनमादह, इत्यमेव चेति ad aa: सिंणपायाः इत्यत इ- aa: । घश्डिणो व्यापकत्वे संवादमाह, अतणएबेति । wad गवे- तराहत्तित्वं तस्यानुपख्ितिदट शायां ईयं गौः ware: इत्यतुमितन गोत विधेयकत्वमुपपद्यते श्रपि तु गोविधेयकत्नमेव, तन साष्य-
१५८ अनुमानरोधितिप्रसारिखां
माचरस्याभावप्रतियोगितावच्छदकसम्बन्धरूपत्वे साध्य तावच्छेटकसम्बस्धेन प्रतियोग्यसम्बसिलवाभिधाने at पथिवौलादिव्यापकत्वमपि, तदभाववतोऽपि पृथिव्यादेः संयोगेन तत्यम्बसित्वात्, सिद्धिरपि तस्य तथेव aq विनियामकसम्बन्धेन तेनासम्बसित्वादव्यापकलताच् व्यक्तीभविष्यति चैतद्परिष्टात् ॥ १७ ॥ नन्वष्टदरव्यातिरिक्तदरव्यात्मककालमाचद्रत्तिधम्भस्य विशेषरशताविशेषेणाव्याप्यहत्ति।, किमपि व्यापकं न
षषी णी भिम ne
वदन्यात्रत्तित्वरूपव्यासिन्नानस्य हेतुत्वेऽपि a निस्तार (१) इति Wa: | ननु गोः साध्यत्वेऽपि सास्नासमानाधिकरणान्योन्याभाव- प्रतियोगितानवच्छंदकत्वस्य धञ्यितावच्छदकतया गोत्वतस्योप- खितिरावश्यकौ इत्यत श्राह, श्रादोति। आदिपदात् पक्तघ्- तापरिग्रहः, तथाच गोलत्वाद्नुपस्ितौ इत्यस्य niauafaa- रूपव्यास्ि विशिष्टस्य पत्छत्तितत्वादयनुपखिती इत्यथ; azar गो विधघेयकल्मावश्चकमिव्याशणयः ॥ १७ ॥ महाकाले कालिकसम्बन्धेनाभावमात्रस्यैव खप्रतियोगिसमा- नाधिकरणतया निर्क्तप्रतियोग्यसमानाधिकरखषघ्टितव्यापकला-
| १ कि 20 nae be 11 at ननि
(१) तादथाजुमितेन गोत्वसाध्यकतयोपप्तिरि्थैः | असुमितिव्यापकताव- च्छेट्कद्हपावच्छिद्धविधेयताकत्वनियमाटरेव च ateraga धम्सिखो गोवध पकत्य- कावद््यकसिति भाषः |
सिद्ान्तलत्तणम् | १५९
स्यात् | खावच्छेद कसम्बन्धेन प्रतियोगिनोऽसम्बसिनि काले वत्तमानस्याभावस्य प्रतियोगितायां तच्छम्बन्धा- वच्छिन्नत्वस्य तेन सम्बन्धेन यल्मतियोगिसम्बसितद- न्यत्वस्य च कालेऽसम्भवात् | न च तादृशसम्बन्धेन
Eee SE ae NY
प्रसिद्धया खव्यापकसाध्यसामानाधिकरणयरूपं araaqata सा- धनस्यासिदमिव्याशङ्कते, नन्वष्टद्रव्यातिरिकेति एथिव्यायष्टद्रव्या- fafiaaa: । अष्टद्रयेति वस्तश्यित्यभिप्रायेण गगनादेः कालत्व- विरदाटेव ager न निवेश्याः, तथाच एधिव्यादि चतुद्रेव्यातिरिक्त- त्येव पथवसितम् | तथाच कालो घटवान् महाकालत्वादित्यादौ अव्याप्यक्वत्तिघटादिकं किमपि, कालिकविशेषणताविशेषेण arz- Wag महाकालत्वस्य व्यापकं न स्यादिल्थेः खर्डकाल- हत्तिधस्स्याधिकरणे, भिन्रकालोनवस्तुनोऽभावस्य खप्रतियोग्य- समानाधिकरणस्य प्रसिष्ठया नाव्यापकत्वमतोऽष्टद्रव्यातिरिक्तति, तादृशमदाकालहत्तिसत्ताद्रव्यत्वादेरपि व्यापकत्वं नानुपपन्रभिति मात्रपदं तथाच मद्ाकालत्वभमेव alent: । व्याप्यहत्तिवाच- लादौ प्रतियोगिवेयधिकरणखघटितव्यापकत्वाभावस्य इषटलाद- व्याप्य्ठत्तौति प्रतियोगितायां साध्यताघटकसम्बन्धावच्छेवयत्वमभि- Ta ्रापादकमुल्ञिखति, खावच्छदकेति | साध्यताघट कसम्बन्धेनेव प्रतियोम्बस्स्बन्धित्रन तु प्रतियोगितायां तत्सम्ब सादच्छित्रलमित्य- भिप्रेत्याह, तेन सम्बन्धेनेति । साध्यतावच्छदकसम्बन्धेनेत्यथः |
न च कालिकविरेषणतया ताटशषघर्व्यापकत्वाप्रसिदया-
१६९ अनुमानदोध्तिप्रसारिखयां
हेत्वधिकर णीभूतयत्किञ्चिद्राक्यद्ठत्ति प्रतियोगितावच्छ-- दकविशिष्टप्रतियोगिसामान्यकत्वमेव वक्तव्यं तथाचा- वरत्तिगगनादयभावद्ारिकेव afta: | सत्तादयधिकरण- WMS समवायेन ज्ञानसामान्यस् संयोगसामान्यस्य चादत्तरनातिप्रसङ्ः, भूतत्वमूत्तत्वोभयत्वविशिष्टगुण-
तदभावरूपादयाप्रसिदिः तादृशघम्मनिरूपिताव्याप्यह्त्तिगतप्रति- यो गिव्यधिकरणत्वघटि तव्यापकत्वसामान्ये, कालिकविशेषणतास- ग्न्धावच्छयत्वाभावस्यैव निर्क्तप्रतियोगिवेयधिकरणघटितत्वेना- पाद्यत्ादिति।
साञ्परभौमोक्तमाशद्भय faqufa, न चति । वायमित्यम्रऽन्व- यः । तारेति साध्यताघटकसम्बन्धेन किञिदडत्धिकरणनिरूपितं यदत्तितवं तच्छन्यखप्रतियोगितावच्छदकविशिष्टप्रतियोगिसामा- न्यकहेतुसमानाधिकरणाभावप्रतियो गितानवच्छद क घम्मवत्वमेवात व्यापकत्वमित्या श्यः | साध्यतावच्छछद कसस्बन्धेनत्यस्य प्रयोजनमाह | सत्तादययधिकरशेति । तेन न्नानवान् संयोगवान् वा सच्वादित्यादो विषयतया ज्नानसामान्यस्य समवायेन एकाथसमवायेन च संयोग- सामान्यस्य waa हेलधिकरण वत्तमानलऽपि नातिव्याभिरिति | ननु यक्िञ्चिदेत्धिकरणाहठत्तिख प्रतियोगिसासान्यकाभावेत्येव कथं नोक्तमित्यत श्राह, भूतत्मूत्तत्वोभयेति | हैलधिकररे मनसि भूतत्वमूरत्तत्वोभयाभावस्य खप्रतियोगिनो मूत्तत्वस्य हत्तित्वेऽपि ताटृशोभयत्वरूपसखप्रतियोगितावन्छेदक वि शिष्ट स्यार ति लारत्रा त-
सिड7न्तल्तणम् | १६१
कर्श्मान्यत्वविशिश्सत्तात्वविशिष्टसत्तादिकन्तु न मनो- qufzata, संयोगसामान्यन्तु न किञ्िदव्याहत्तौति वाच्यं विशिष्टस्यानतिरिक्षत्वात् । समवायेन जातेः साध्यत्वे मेयत्वादावतिव्या्धिः, जातिमव्रिष्टठतादशाभाव- प्रतियोगिताया जातित्वेनानवच्छेट्ात्, जातिगश॒न्धे च तादशसम्बन्धन aaufas: | संयोगादि साध्यकगुण- कम्मान्यत्वादौ चातिव्या्भिः, wea डेतुमति तादृश सम्बन्धेन वरत्तैरप्रसिडेः, द्रव्ये च संयोगादेरपि atin १८॥ व्याभिरिति । संयोगो द्रव्यतलादित्यत्राव्याभ्िवारणरूपं सामान्यपद- प्रयोजनमाद, संयोगसामान्यन्तिति | सामान्यपदानुक्तौ च घटा- नुयोगिकत्वविशिष्टसंयोगस्य संयोगसामान्याभावप्रतियोगिनः दव्य- तल्ाधिकरणं पटे अ्रहठत्तित्वेनाव्यािरिति ara: | विशिष्टस्येति । गुणे गुणकख्मान्यत् विणिष्टसत्तति प्रतीतेः वैशष्या- वच्छदेनाघेयलस्यापि शदसत्तात्ावच्छिव्राध्ैयतातः अभिब्रत्वादि- त्यथः, तथाच ताटश्विशिष्ट सत्तावान् जातेरित्यादौ खप्रतियोगिता- वच्छ कवि शिष्टसत्तात्रविशिष्टसत्तामामान्यस्य गुणष्ठत्तित्वेन साध्या- भावस्य लक्तणघटकतयातिव्याप्तरिति भावः! विशिष्टस्यातिरिक्तत्व- नयेऽपि दोषमाह, समवायेनेति | साध्यताघटकसम्बन्धे नैव यकि- fasafuacuiafaa वाच्यं, तथाच व्यभिचारनिरूप्कजात्यादि- निरूपितसमवायावच््छिब्रहत्तिताप्रसिदरतिव्यापेरिति भावः ॥१८॥ Re
१६२ सनुमानदोधितिप्ररारिश्यां
सेवं, साध्यतावच्छैदकसम्वन्धसामान्ये faaauta- योगिप्रतियोमिकत्वेत्धिकरणीभूतयत्कि्िदाक्यनु- योगिकत्वसामान्योभयाभावस्य विवक्चितितात् । धृस- संयोगे वद्काधिकरणायोमोल कानुयोगिश्ठस्य चेवान्य- त्वविशिषटेतहश्डसंयोगे एतद र्डाधिकर श चेतानुयो गि- कलस्य गुण कञ्मान्यत्वविशिष्टसत्तासमवाये च जाव्यधि- करशगुणानुयोगिकत्वस्य विरहाव्रातिप्रसङ्गः | खरूप-
खण्डशः प्रसिद्धा गगणाद्यभावमादायाव्यासिसुद्तं माह, मैव भिति | संयो गत्वेन संयो गसाचस्येव साध्यताघटकत्वेन भ्रूतलाद्यनुयो- गिकसंयोगविशेषे सखप्रतियोगिप्रतियोगिकत्वघटिततादणोभयाभा- व सत्न, ताट रवह्छयभ।वमादाय वद्कपादिसाष्यकाव्यासिपरिद्ाराय सामान्ये इति ¦ सामान्यपदस्य व्यापकत्वतात्पथ्यकतया, साध्यता- घटकसंसगत्व्यापकताटृणोभयसामान्याभावकाभावप्रतियोगितान- qs agd तदरूपावच्छिन्नसामानाधिकरणमिति समुदितायः, तथाच साध्वताघटकसम्बन्धसामान्यान्तगतधूमाधिकरणाद्यनुयौ- गिकसयोग एव तादृशेभयाभावविरदहात् नाव्या्षिरिति) त्रहशप्रतिधौमिप्रतियोगिकल्विणिष्टदहेत्वधिकरगणनुयोगकत्वाभा- चोक्तौ, गगनप्रतियोगिकत्वविश््टिमद्यकालानुधोमिकतवाप्रसिदगा मगनाभावस्यापि अ्रतथात्वेनाव्यापेस्ताटवस्ध्यमित्यत उभृयाभाव उक्तः 1 यलिचिदित्यस्य फलमाह, घूमसंयोग इति । नतु “जन्यानां
सिदान्तलक्षणम् | १९३
सम्बन्धेन गगनादेत्तिमचे q निसकरप्रतियोग्यनधि- करण्हेतुमरिष्ठाभावप्रतियोगितासामान्ये TAA वच्छिन्नत्वयदरम््वच्छिव्रत्वोभयाभावस्तेन सम्बन्ेन तच्र्म्ावच्छिव्रस्य व्यापकत्वं वोध्यम् | समवाय- सम्बनेन मेयसामान्याभावस्य सामान्यादौ Aart न्ेयत्वादेरप्यभावप्रतियोगितावच्छेदकत्वं सुलभम् | ~ o~ अतएव समवायस्येकत्वेन टदरव्यत्वादिप्रतियोगिकत्व-
‘ager rete rien ie rat iT aa ET Te भी व त |
जनकः कालो जगतामाखयो Aa: 1” इत्यादिस्मरणात् महाकाले जगटाघारलप्रवादसिद्धये गगनायाखयत्वमावश्यकं इति तदनमुयोगि- कविग्रषणतायां निरस्क्तोभयाभावासच्वमित्यत are, गगनादैरिति faaafa । स्वप्रतियो गितावच्छेदकावच््छिन्नानधिकरणदेतुताव- च्छट क विशिष्टाधिकरएदच्यभावोयप्रतियोगितासामान्ये इत्यध । धूमवान् वङ्करित्यादौ तादहृश्वटाद्यभावप्रतियोगितायां धूमला- वच्छेयत्संयो गावच्छेदयत्योरभावसन्वात्, संयोरीन धूमस्य व्यापक- लापत्तिरित्यतः सामान्ये इति, तथाच सामान्यान्तमेतघूम तावच्छ- नन प्रतियोगितायामेव तदुभयोः waa नातिव्या्िरिति। नच निरुक्तप्रतियोमितायां यदवच्छदयलयदषच्छेद्यलोभयाभावः तेन तडग्मावच्छिन्नस्य व्यापकल्मिव्यबोचतामलं घस्मसम्बन्धपरयोरुपा- दानेनेति aati समवायिनः संयोगेन साष्यतायां घटत्वादिरेताव- व्याः, साधनसमानाधिकरणस्य समवायेन संयोगिसामान्याभादी-
१६४ अनुमानदोधितिप्रसारिणयां
गुणायनुयो गित्वोभयसच्वेऽपि द्रव्यं जातेरिल्यादौ वङ्किधूमोमभयवान् वङ्करिल्यादौ संयोगस्य feats च्छित्रप्रतियोगिकल्वविरहेऽपि च नातिव्याप्धिरित्यपि वट्न्ति ॥ १८ ॥
प्रतियोगिवादिश्च खरूपसम्बन्धविशेषो न सम्ब aaa निविष्टः सामानाधिकरण्येऽपि सम्बखः संयोग-
यप्रतियोगितायामुभयोः aata | afaaa च, तादटशप्रतियोगि- तायां घञ्चविध्या समवायावच्छेदयत्वस्य सम्बन्धविघया च संयो गाव- च्छित्रत्स्याभावादटेव नाव्या्िरिति fea ननु साध्योयसाष्यताव- च्छटक सस्नन्धसामान्ये, याटृश्प्रतियोगिप्रतियोगिकत्रघटिततादणणा- भाव इत्यक्त पूव्वेनि रुक्त; परिष्कारेण पटाद्यभावमादायेवोक्ताव्यासि- निराससभ्भवे कल्यान्तरानुसरणं सन्दभंविरुदमत sie, अतएवेति। समवायस्यैकल्ेनेति। लाघवमनुसन्धाय नित्यैकसमवायाङ्ेकन्तेनये safe । समवायस्य नित्यत्वानङ्गौकत्तंनयेऽपि दोषमाद, afs- घुमोभयेति | सम्बन्धमातरस्येव एकप्रतियोगिकल्वमपरानुयोगिकतवं नतूभयप्रतियोगिकत्वं कुत्रापि प्रसिद्धं, प्रकारित्वादेरपि तन्मते dard नष्टमिति, साध्याभावस्य खप्रतियो गि तावच्छेद क दित्वाव- uefa घर्तम थक्यत्वादतिव्याक्षिरिति मावः ॥ १९ । ननु प्रतियोगिलादिप्रवेये आत्माखय इत्यत are, प्रतियोभि- त्राद्दिरिति | आदिपदादधिकरणत्ादिपरिग्रहः । ननु प्रतियोगि- ag प्रतियोगिल्रलेनैव eat wang विना सम्बन्धत्वं तव्मवेश्यो
सिदान्तलक्तणम् | १६५
त्वादिनैव निविशते eftag नियमाघटितमपि सम्ब- स्त्वम् | अभावत्वञ्चदमिह नास्तौद्मिदं न भवतौति- प्रतौीतिनियामकोऽभावाभावसाघारणः खरूपसम्बन्ध- विशेषः, अतो नाभावसाध्यकव्यभिचारिण्यतिप्रसङ्गः | तदपि वा नोपादेयं प्रयोजनविरहात् विषयतातच्वादि- वत् प्रतियोगितातल्वाधिकर्गत्वतच्चसम्बन्धत्दतल्वाद्- योऽप्यतिरिक्ता एव wet इये कदेशिनः ॥ २० ॥
दूति अनुमानदिधितो सिद्वान्तलक्षगं समाप्तम् |
भो मणो नन a YS Sh arta taal
विरुद्ध इत्यत wre, दरितञ्चेति। विशेष्यविरेषरणन्यविशि्टधौ- विषयत्वरूपमित्यथं; | ननु वह्कयभाववान् भेयत्लादित्यत्र सप्तम- पदाधेखरूपाभावाप्रतियो गित्वादतिव्या्िरित्यत आदह, अभावलल- ्ति। युक्तञ्चेतत्, घटाभावो नास्तोतिप्रतोतैः प्रमाल्रानुरो्ैना- भावान्तरकल्पनाप्रयासाभावादिति, इदमिह नास्तोतिप्रतोति- नियामकभावसाधारणणभावल्स्य प्रवेशे तदात्मान सम्बन्धेन साध्यतायां व्यभिचारिणतिव्यात्तिः तादशप्रतोतिनियामकाभाव- प्रतियोगिताया अन्योन्याभावप्रतियोगितानामकत्वेन तादृश्ाभाव- प्रतियोगितायासुभयाभावसत्वादत are, इटभमिदं न भवतोति । इदमेव wagafa, श्रत इति। ननु याटशप्रतियोगितावच्छ- द कावच््छिन्नानधिकरणान्यत्वं हेतुमतस्तादटृश्प्रतियोगितायामुक्ती-
१६६ अनुमानदोधितिप्रसारिखां
अधावच्छेदकत्वनिसक्तिः |
नन्ववच्छद् कत्वमिह न खरूपसस्बन्धविशेषः सम्भ- वति च लघौ धम्म गुरी तदभावात्, प्रमेयधूमत्वकम्बु- गरोवादिमत्वघ्राणग्राद्यगुणत्वादेरतघात्वेन तेन रूपेण साध्यतायां व्यभिचारिणयतिप्रसङ्गात् नाप्यनतिरिक- ततित्वं प्रतियोगितायाः खरूपसम्बन्धाल्मिकायाः प्रति-
इनाय नमोनमो क मनका
भावाभावविवक्षणादटेव सामन्नस्येऽभावपदं व्यथेमित्यत are, तदपि afai एकदेशिन इति। तथाच सुतरां नात्ाखय- इति भावः॥२०॥ दति महामहोपाध्यायक्लष्णदाससाव्वेभौमप्रणोतायां श्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां सिदान्त- लक्षणं समाप्तम् |
श्रधावच्छेदकत्वनिरक्तिः | प्रसारिणो। aq घुसत्वमेव प्रमेयधूमतवं विशिष्टस्यानतिरिक्ततात् तचाव. च्छ्ेदकमेवेत्यत आह, कम्बुग्रोवादिमत्मिति। ननु कम्बुग्रौवादि- मत्तमपि न लघुवच्छंदकान्तरनियतं ae सौवरघटहत्तितया घटलखरजाव्यतिरिक्हत्तितवादिव्यत are, प्राणग्राश्रेति | गन्धसमने-
अथावच्छेदकनिरंक्ति। १६७
व्यक्तिभिन्नत्वेन धूमत्वादेरपि तदतिरिक्तषत्तित्वात् । न च तथाविधयत्कि्िटरेकाभावप्रतियोगितासामान्यश्- न्यात्रत्तित्वं aq अतएवातिरिक्रिसामान्याभावस्याभावे धृमत्वादेरप्यनवच्छद कत्वापातादगे तत्साघनमपि साघु- सङ्गच्छत इति वाच्यम् | वद्धि घटदत्तित्वतार्णा ताणंदहन- हत्तिदित्वायवच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावप्रतियोगितान- तिरिक्त्त्तिवङ्कितल्ादावतिप्रसङ्गात्। एतेनान्यु नहत्तित्व विशेषितमपि परास्तम्, अतएव नानाप्रतियोगिदच्ये क-
यत्याधें गुणत्वति । तथाविधेति । डङेतुसमानाधिकरणशप्रतियो गिव्य- करणेत्ययः, यक्किख्िदेकेति वद्किमान् धूमादित्य्र धूमसमा- नाधिकरणतत्तदह्पभावप्रतियोगितानतिरिक्च्येव afsafafa तद्ारणाय यक्किञ्िटेकेति। न चानुपदभेवोक्तन तदपि वैत्यमेन विरोधः, प्रतियोगितानुगमाथेमेव तदा तस्योचितत्वादिति। वद्किवटढत्तिदित्वावच्छित्नप्रतियोगितायान्यूनहच्येव afsatafar ताख्ति। अतिप्रसङ्गात् श्रवच्छटकत्वलक्तण्णतिप्रसङ्गात्, एतेन ताण तार्ण मय स्िदित्वावच्छित्राभावेन। एकेति । सामान्या- भावस्य नानाप्रतिघोगिताकल्यनमपेच्य लाघवादटेकैव प्रतियोगिता करयते, तथाचंक्प्रतियो गितानतिरिक्त्न्तित्वमेव वक्तव्यमित्व- भावो न निषेशनीय इति यै वणंयन्ति तेऽप्युपदसित- ताण ताणहत्ति दित्वावच्छित्राभावेन निरस्ताः, ननु प्रभेवधूमत्वा-
१६८ ्रनुमानदोधितिप्रसारिश्वां
प्रतियोगिताङ्गीकारेऽपि न निस्तारः! लघुरूपसमनियतः- गुरुरूपेण साध्यतायां तङ़्ेतावव्यासिः तादशतद्वच्छिन्न- त्वाप्रसिदेरिति चेन्न, प्रतियोगितावक्छेदकानतिरिक्र- त्तिलस्य विवक्तितत्वात् | खसमानदत्तिकञ्चावच्छ- दकं याद्यं त्वञ्च खपर्याप्राधिकरणपय्यापिहत्ति कत्व, यावच्वादिकन्तु न तथा, पर्थ्यात्तिश्चायमेको घट sat दाविति प्रतौतिसाच्चिकः खरूपसम्बन्धविशेषः एवं
वित्वादिकमपि न दित्वादिसमानदत्ति कमिति दिल्ा-
दौनामनवष्छदकत्वेऽपि तदवच््छितब्रत्वाप्रसिदहरैव प्रतिथोगि-
aan उभयाभावपघ्टितव्यास्िलक्षणएस्य नातिव्याभिरित्यत श्राद्ध, aged) खं पारिभाषिकमवच्छेदकम् । ननु तणतार्णो- wiatafed बद्कित्वसम्रनियतमेवेव्यत श्राह, तत्तञ्चे ति | तथाच वद्कित्वपर्ययाष्यधिकरणपरय्याप्तत्वं न दित्वस्येति a वद्िलमवच्छछे- दकमिति। न am, न वद्धिताधिकरणेकपय्या्षम् । ब्रयमेकं दति। gerard, ननु वद्किघूमोभयवान् घूमादित्यत् रासभमा- दायतादृशतिलमिव खरूपसम्बन्धरूपावच्छेदकलत् वत् व्यासनज्यठत्ति- तया fearfuacquatfaadaa are, लित्वादि कमिति (१) |
(१?) खदन्तिव्यासज्यत्तित्वतदभाववत्त्वान्यन्तर द््पवन्त्यमेव खसु मानद त्तिकत्व- fafa तिल्मपि दित्वसमानषटत्तिकं खाद्ित्याश्ङ्योक्तं दित्याधिकरणति। तथाच खप्याल्यसयोगितावच्छेटकर्पावच्छ्चिचुयोगिताकपय्याप्रिकषद्धप्रं सखखमानटसिक fem a लित्वसिति भावः
अवच्छद कत्वनिर्क्तिः | १६८
दिना साध्यतायां नाव्याप्तिः घटकञ्चावच्छेद्कत्वं सखरूपसमस्बन्धविश्चेषः way यदग्भावच्छिद्धेल्यव ae समान्य नहत्तिघम्मावच्छित्रेति वक्तव्यं तेनोक्ताव्याप्षि- निरासः ॥ २१॥
वस्तुतस्तु तदरबच्छिद्धप्रतिमोगिदताकाभाववदसम्ब॑द-
भेव म्न की
ननु प्रतियोगिताघम्मिकोभयाभावविवन्नायां धूमसमानाधिकर- श{भावप्रतियोगितायां afsamfafcaafaarearafeaa- साष्यतावच्छदंकसम्बन्धावच््छत्रलोभयसत्वादव्या्िरित्यत आह, एवञ्चेति | तथाच साध्यतावच्छद क न्यूनहत्तिध चा वच्छिन्रत्ाभाव- सत्वादुभयामावोऽत्तत एवेति 1 उक्ताव्यासिः। प्रभेयवद्िमान् Tat दिव्यताव्यािः। प्रमेयवदह्कित्वावच्छिस्रलस्याप्रसिदेरिति॥ २१ ॥
वच्यमाणं सन्तावान् जातरित्यादौ टोषमाकल्पादह, वस्तुत दति । तदवच्छित्रति। यत्, प्रितियोग्यसमानाधिकरणहतुसमा- नाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितावच्छ्दकलत्ं स्लरूपसम्बन्धरूपं, तददटवच्छिन्नाभाववति यदिश््टितामान्यमसम्बडं, aq पारि- भाभिकमवच्छछेदकमित्ययः, भवति fe बद्किमामानाधिकर- णात्यन्ताभावप्रतियो गितावच्छ्दकं waa तदवच््छिन्नाभाव- वति ममेवधूमल्लविशिष्टसामान्यमसम्बहमेवेति प्रमेयधमत्वस्य पारि भाषिकमवच्छदकत्वमव्याहतमेव | ननु धूमसामानाधिकरणात्य- न्तासावप्रतियो गितावच्छद कं महान सोयवह्खतव, तदर्वच्छन्नाभाव- वति बह्किलविशिष्टं यक्कि्िदरुम्बदरेउतति द्कित्वस्यापि ठतदा- च
१७० प्रनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
स्सविशिष्टसामान्यकत्वम् | खविशिष्टसम्बलिनिष्टाभाव- प्रतियोगितानवच्छेद्कतत्कत्वं वा acafaiaatad
पत्रभित्यत आह, सामान्येति ¦ स्वविशिष्टस्यानुयोगिकलात् सा. मन्याभावो न घटत इति दयम् । arerara afsafa साध्यं सखरूपसम्बन्धरूपप्रतियो गितावच्छद कमदहानसौयवद्धित्वं तदव च्छि- न्नाभाववति तादासेान ठत्तेरप्रसिदेस्तदहठस्ित्वरूपपारिभाषिका- वच्छद् काप्रसिद्दौ afsad साध्यतावच्छटकस्याप्रसिदमित्यव्यासि- रतोऽसम्बदेति । तथाच तादात्मान सम्बदत्वं प्रसिदभिति az- सम्बद्रत्वरूपावच्छ्दकत्वप्रसिदौ afsas साध्यतावच्छदकस्या- चतमिति ध्येयम् | va तदवच्छिन्रिमित्यत्र येन सम्बन्धन श्रव- च्छन्नप्रतियो गितायाः खरूपसम्बन्धरूपमवच्छेदकत्वं तनेव साध्य- तावच्छेदक सम्बन्धेन वा तदवच्छिन्नप्रतियोगिलं dia, तेन संयो- गन धूमे सध्ये व्यभिचारिणि संयोगेन भ्रवच्छित्रप्रतियोगितायाः सखरूपसम्बन्धरूपावच्छेद कोभूत-धूमत्वावच्छित्र-समवायसम्बन्धाव- च्छित्राभाववति महानसादौ धुभलविशिष्टस्य सस्बइत्वेऽपि न ततिः | असस्बदत्वमपि तैनैव, साध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन वा, तेन ज्नानवान् द्रव्यत्वादित्यतर ताटशप्रतियोगितावच्छदकोौभूततदव- च्छित्राभाववति घटादौ विषयतासम्बन्धेन STAR सम्बदत्वेऽपि aufa:) नमु जातिमायत्वादित्यत्र भेयत्वसमानाधिकरणा- त्यन्ताभावप्रतियो मिता वनचछेदकं यज्जातिलं तटवच््छिन्नाभाववति जात्यादौ साध्यतावच्छेदकोभरूतसमवायसम्बन्धेन सम्ददतस्या-
मवच्छेदकत्वनिरुक्तिः। १७१
वक्तव्यम्, चतएव सत्तावान् जातेरित्यादौ जातिमिष्ठा- भावप्रतियोगितावकच्छदकगुणान्यत्वविशिष्टसत्तात्वतुल्य-
प्रषिद्धया जातित्वस्य पारिभाषिकमवच्छेदकत्वं व्याहतमित्यत arg, स्वविशिष्टेति। @ पारिभाषिकमवच्छेदकम् । सम्बन्धौ- त्यचापि तादालेवनावच्छदकत्वसंग्रहाय सस्वन्धानुघावनं aaa सखरूपसम्बन्धरूपावच्छेदककत्वसित्यथः । भवति हि जातिल्वि शि- षटसम्बन्धिनिवन्तन्त ये येऽभावास्तक्तियोगितानवच्छेदकं are जातित्रमिति जातित्वस्य न पारिभाषिकावच्छदकल्टदानिः। श्रत प्रतियोगित्वं सम्बध्धित्वं च साध्यतावच्छेदकसस्बन्धन खयमेव वक्तव्यम्, तेन धृभत्वविशिष्टसस्बन्धिनि खावयवे वत्तमानो योऽभावस्तद्रतियो गितावच्छेदकलत्वेऽपि धूमत्वस्य न क्तिः । न वा धुमत्ववििषटसम्बन्धिनि पव्वेतादौ योऽभावः समवायसम्बन्धेन तब्मतियोगितावच्छेदकलत्वऽपि yaw न afar) अतएवेति, यत एव ॒तदुभयमसुक्तमिति भावः। नत्षतिरति। अवच्छ्दका- नतिरिक्तत्त्ितरिमातविवक्षणे तत् क्षतिरिति ara: | भ्र वस्तुतो महाकालो घटवान् इत्यत्र नित्यान्यसंयो गित्वमहाकालान्यत्त्ति- afafavgazatienaa तथा प्रसिद्वम्, एतदप्यवच्छद कलचणं शोभनभिति केचित् । ननु कालिकसम्बन्धेन घटादौ ara मदा- काल्लपरिमाणहेलौ, हेतुसामानाधिकररप्रतियोगिव्यधिकरणा- भावौयसाध्यतावच्छेद क सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियो गितावच्छेदकत्म-- प्रसिदम् । नच गगनल्वादिकमेव तथाविधं सुलभम् | गगनल-
१७२ अनुमानटरौधितिप्रसारणयां
व्रत्तिकलटेऽपि खक्तात्दस्य न afa: | णदं शविश्िसम्ब- नस्िनिष्टामावप्रितियोगिनानद्च्छद् कावक्छेदयात्वं बोध्यं
eT TI निणिग EY Sc I ष ण णि = gr ~Figtree
विशिषटमस्बन्ध्यप्रसिद्वया तस्य पारिभाषिकावकच्छदकत्वविरदहात्, एवं गगनादेव्तिसत्वे तु सुतरामप्रमिदहिः। किञ्च fauna घटवत् नित्यक्रानत्वादित्यच नितरामेव ताट्रश्णवच्छदकाप्रमिि- रित्यतोऽवच्छेदकघटितं लक्षणं fasta पू्व्वोकतप्रतियोगिता धर्मि कोभयाभावविवक्तायां यदग्धरान्युनह्त्तित्वोक्तौ सत्तावान् जाते- fraaa गुरकम््ाखत्व विशिष्ट सन्तातल्ाव च्छित्रप्रतियोगितायां स- तात्वान्युनहस्ि गुणक म्भो खत्वविशिषटसत्तालावच्छिन्नत्रसक्छवादुभ- याभावासच्चेनाव्या्ेराह, एवसिति। खं साध्यतावच्छेदट कम् | पट- alata: पव्यैवह्ोघष्या | अत्रच पूर््वोक्रश्यक्ले कालपरिमाणं समा- नाधिकरणलम्रवादसस्वन्धावच्छिन्नघटाभावप्रितयोगगतायां घटत्व- विशिष्टसम्बश्धिनिष्टामावप्रतियागितानवच्छटकोभ्तघटलरावच्च्छि- न्रत्वसत्वऽपि कालिंकसस्वन्धार्वच्छत्रततविरदहाटेवोभयाभाव इति HAT aad इति aq घ्राणग्राद्यगुणवान् vfaatar- दित्यत्र पथिवौोलसमानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोयित्मयां, ara ग्राह्गुण्त्विर््ट-सम्बन्िनिष्ठाभाव-प्रतियोगितानवच्छंटकोभूत- गन्छवचवादच्छिन्नाभावे WT WIS ताश वच्छट कत्वाभाव- स्तद्मतियोगिको वा acafseat वा शदे तद्न्धवत्वाटेरपि wwe -विशिष्टसरष्वन्धि निष्टाभावप्रतियोगितानवच्छटक- aia, tase तद वच्छदकलत्वस्य तत्ताभावात्, तथाच तद-
अवच्छदकत्वनिर्क्षिः। १७३
तादृशप्रतियोगिताञ्च विशिष्योपादेयाः नातो गुरोरव- च्छदट्कत्वं विना ट्व्वंचत्वं प्रतियोगित्वं सम्बनित्वञ्च साध्यतावच्छैदकसम्बन्धेन Awad! न सम्बन्धभेद्- मादाय टोषः॥ रर J
व च्छन्नप्रतियोगितायामुभयसच्वादटेव व्या्िलन्खाव्यास्षिः। अन्ये तु ताहशणावच्छेदकत्वाभावस्य सामान्याभावतया तत्र प्राणग्राद्य- गुणत्व विशिष्टसम्बन्धिनिष्ठाभावप्रतियोगितावच्छटकलत्वत्वं गौरवेण fear गन्धत्वविशिष्टसम्बन्थिनिष्ाभावप्रतियो गितावच्छछेद कत्वमे- वाषच्छटेदकां कल्पते लाघवात्, तथाच कथमस्य ललत्षणस्यावलतार दति प्रकषतसाध्यतावच्छेटकविशिष्टसम्बन्धिनिष्टाभावप्रतियोगिता- वच्छेदकत्वत्वावच््छित्राभावस्याप्रमिदिरित्यत श्राह, ताह शप्रति- योगिताश्ेति । केचित्त हेतुसमानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगि- तासु यावतोषु तादटशोभयाभावसच्चसित्यत प्रतियोगितात्वस्य तद्भयाभावव्याप्यत्वमित्येवाषेः. तथाचेयं wfaal घ्राणग्राह्मगुणादि- व्यच घ्रपणग्राद्यगुण्समानाधिकरण्त्यन्ताभावप्रतियोगितात्वं वि- हाय लाघवेन गन्धसमानाधिकररणात्यन्ताभावप्रतिश्योगित्लमेव व्याप्यतावच्छटकं HMA इत्यस्वरमादाह, ताटशप्रतियो गिनास- त्याहुः | तत्सन्दभविरोधाद्ुपेर्ितं न च तन्मतऽपि सामान्याभा- वस्थनलाभिषिक्ततादश्णवच्छटकभेदकूट विवन्षणेऽवच्छदकस्लेव fax षलो ग्रहणसुचितसिति वाचम् | प्रथमोप्रखितत्वेन प्रतियोगि- ताया wa च विश्ष्यग्रद्ात् | न च तथापि एक्रावच्छित्रनाना-
१७४ अ्रनुमानटरोधितिप्रसारिणयां
कालिकविशेषणताविशेषेण च साध्यतायां ताह- शप्रतियोगितावच्छेद् कत्वमनिव्यतत्तदाक्तित्वे प्रसिदम्, अभावश्च प्रतिवोगिव्यधिकरणो वोध्यः! नच मौल- मिदमीयञ्च प्रतियोगिवेयधिकरण्यमनुपादेयं, संयोग-
प्रतियोगितानां विशेषतो ग्रहणे गौरवम् एकावच्छछदकावच्छेदया एकैव प्रतियोगिता nena, लाघवादित्यभिप्रायान्न प्रतियोगित- मित्यादि व्याख्यातप्रायम् । सम्बन्धभेदमिति धूमवान् वद्करित्यते धूमनिष्ठप्रतियोगितायां yaaa प्रमेयधूमबद्नि्ठसमवायसस्व- न्धावच्छिन्राभावप्रतियोगितावच्छदकतया ताटहशानवच्छटकाव- wae argafafa, एवं प्रमेयधूमसमवायिनिष्टाभावप्रतियोग- तामादायापिन दोष दति बोध्यम् ॥ २२॥
ननु कालिकसम्बन्धेन कालो घटवान्न घटादित्यत्रं कालिक- सम्बन्धेन घटत्रविशि्टिसम्बन्धिनिष्टताटशाभावप्रतियौ गितावच्छे- दकत्वमप्रखिदमित्यत wre, कालिकेति । augifaa इति) घटत्वविशिष्टसम्बन्िन्यस्मिन् कालोपाधौ वर्तमानो यः कालिक- सग्बन्धावच्छिनोऽत्यन्ताभावस्तद्मतियो गितावच्छद कल्ल मती ततत्त- इयक्षते प्रसिदमिति। इदमियम्, अवच्छेदकलक्तणान्तगंतमि- wa) संयोगलेति। मौलप्रतियोशिव्यधिकरण्पदादानेऽपि इदं कपिस्योगि waafeaq संयोगल्रस्यतत्वसमानाधिकररा- त्यन्ताभावौयख रूपसम्बन्ध रूपावच्छेद कत्वसक्छेऽपि acafsrar-
्रवच्छदकत्वनिर्किः। १७५
गणादिनिष्टाभावप्रतियोगितावच्छेद कद्रव्यतल्लद्रव्यमा- वंसमवेतत्वादययवच्छिन्नाभाववति चाहत्तेरव्याप्रातिव्या- प्रीरनवकाशादिति वाच्यं, धूमवान् वह्करित्या- दावतिव्यापेः, न दयत्पत्तिकालावच्छंदेनापि महा- , नसादौ किञ्चित् संयोगेन वर्तते, येन afeaeat-
भाववति संयोगल्लविशिष्टस्य स्वान्तस्य पारिभाषिकावच्छटकत्वं व्याद्तमिलति न anfaaaurarfa: | इदमोयपदादानेऽति- व्या्िसुद्रति, गुणदोति। संयोगिसच्लादिव्यव्र संयोगत्रगु णला- वच्छिन्राभावस्य प्रतियोगिममानाधिकरणतया तदग्रहेऽपि द्रव्य तलल्वावच््छिन्नाभावस्य तादृशस्य यद्मतियोगितावच्छदकं द्रव्यत्वत्वं ` तदर्बाच्छन्राभाववति संयोगत्वविशिष्टस्यासम्बन्धलात् सथोगलस्य पारिभाषिकावच्छदकत्वं सुलभमिति नातिव्यास्चिः। संयोगस्यापि प्रतियो मित्वमाविष्कत्तंमाह, दरव्यमात्रेति। श्रवच्छेदकत्वलक्षणि तत्पदं प्रेशयत्राह, धूमवानिति | अत्र च तत्परे दत्ते मूलेऽप्यव्या- ्िवारणायावश्यं तत्पदं देयमिति हदयम् | तदेव व्यलिरेकेन साध- यति, न होत्यादि । अयमथः धूमवान् asia संयोग सम्बन्धेन वङ्किसमानाधिकरणात्यन्ताभावमप्रतियोगितावच्छेदकं यद्यत् उत्- पत्तिकालावच्छेदेन तादटशनिखिलावच्छित्राभाववति धूमत्वविशि- टस्य सल्वाद्ुमलस्व पारिभाषिकावच्छटकलत्वमनुपपन्नमिति | येन- लयादि। यदि किञ्ितसंयोरीनोत्पत्तिकालेऽपि aaa तदाऽ. योगालकान्तिद्रव्यलावच्छिन्नाभाववदट्योगोलकमेव स्यात्तत्र च
१७६ ्ननुमानदरोधितिप्रसारिखयां
गोलकनिशदयन्तामावप्रतियोगिवावकच्छ द कायो ग लका- व्रत्तिद्रव्यलादययबच्छन्राभाववदद्त्ित्व धूमत्वि विष्टस्य सम्भव्येत ॥ २३२ ॥
i a,
घमत्वविशिष्टस्य ्रसम्बन्धत्वे न unas पारिभाषिक वच्छेट कत्व- सम्भवेनेययः। अरथोगोलकाहत्तिद्रव्यतलमित्यत्र द्रव्यत्वं, सयोग- सम्बन्धेनायोगोलकाहत्तिलस्फोरणाय, न च धूमवान् वद्केरित्यत् पारिभाषिकतादहशणवच्छटकाप्रसिद्या च्रवच्छदकत्वघटितव्याि- aay न गतभमेवेति कुतोऽतिव्यास्िरिति वाच्यम् | अआाद्यावच्छद- AAAI WAT तादृशस्य सत्वात्, भवति fe वद्किसमानाधि- करणात्यन्ताभावप्रतियोगितावच्छदकं wad, तदवच्छिन्नाभाव- वति samy च, anaafafacfafai श्रथ तथापि दितौयलक्षणे ताहटशावच्छटकाप्रसि्बिः, तथाहि वद्िसमानाधिकरणात्यन्ताभाव- प्रतियोगितावच््छे्दकं गगनत्वं तच्च गगनलविशि्टसम्बन्त्यप्रसिहया न पारिभाषिकावच्छदटकसिति चेर, किमेतावता अवच्छदका- घटितेक्यमित्या ययुक्तलक्तणे प्रतियोगिव्यधिकरणपददानस्यावश्यक- तमित्यतच्रास्य wig aang | न च तत्राप्यप्रसिबिः, afe- समानाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितायां धुमत्वविशिष्टसम्बन्धि- निष्ठ-तथा विधाभावप्रतियोगितानवच्छद कौ भ्रूतजातित्वा यवच्छेद्य- त्वमादायोभयाभावमच्वात् । न च धमलविशि्टिसस्बन्धिनिष्ट- संयोगसम्बन्धावच््छिन्राभावप्रतियोगितानवच्छ्दकत्वमेव जाति- लस्य कुतः, gaat सव्बषाभेवोत्प्तिकालावच्छटेन संयाग-
अवच्छेदकत्वतिर्क्तिः। ९७७
प्रतियो गितयोरेकसम्बन्धावच्छिन्नत्वस्य विशषणशता- विशेषावच्छिन्नत्वस्य वा विवक्षणे, पुनरमुपादेयमेव प्रति- योगिवेथधिकरण्यदयम् | यवाधिकर के व्यभिचारस्तद- न्यत्वत्व-तदन्यलप्रकारकप्रमाविषयत्वत्व--साध्यव्छप्र- कारकप्रमाविषयत्वत्वादौनां साष्यतावच्छेदकविशिष्ट-
सब्बन्धावच्छिन्नाभावसच्वादिति aa, संयागसम्बन्धावच्छन्नजात्य- भावस्य लाघवेन नित्यस्मबेतत्वभेवावच््टकं nada जातित्वं नित्यलादिघरितमिल्यभिप्रायात् । a च तथापि जातिललाद्यव- seqaufafe:, जातिमेद्निरूपितप्रतियोगितायां जातिल्ला- वच्छे द्यत्वस्य स्वात् तद्घदस्याप्यन्येष्वपि समवेतेषु गुररिषु विद्यमानत्वादिति ॥ २२॥
ग्रलियोगितयोरिति | इतुसमानाधिकरणाव्यन्ताभावव्रतियोगि- तायां qa eae साष्यतावच्छेदकविगिष्टसम्बन्धिनि्ाभा- वरप्रतियो गितायामपि तत्सम्बन्धावच्छिन्रत्मित्यथेः | यच्छतच्लयोर- नतुममादादह, विशेषणताविशेषेति । ननु प्रतियोमोत्यादिपदादाने उध्रदशिंतातिव्यासिवबारणं कथमित्यत we, यत्राधिकरण इति | ननु यल्लाभाव एव व्यभिचाराधिकरणं aa तदन्यत्वस्याभावोयविरशे- ष्शताविश्चषाभावादादह, तदन्यल्वप्रकारकेति। तदन्यत्प्रकारकं व्य- भित्रारिलनिरुपकस्थलान्यलप्रकारकमित्यथेः | लाघवमभिप्रेत्याह, साध्यवस्वेति । wade व्यवस्थितो विकषन्य; कुत चित्तदन्यत्छप्र- कारकप्रमाविषयलवं कुतचिव्साध्यवच्प्रकारकप्रमाविषयत्वसित्यर्थः,
२
१७ श्रनुमानदोधितिप्रसारिण्यां
साध्यवद्चिषटालयन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेदकलवाडत्- तावच्छेद कविशिष्टहेतुमचिष्टाभावप्रतियो गितावच्छ द् क- त्वाञ्चातिव्याप्नेरनवकाशात् तथाच विशेषगताविशेषा- वच्छिन्नयदम्य्विशिष्टसम्बख्िनिष्टाभावप्रतियोगितानव- च्छेद कावच्छेदयात्वं तत्सम्बन्धावच्छिद्नसाधनसमानाधि- कर णाल्यन्ताभावप्रतियोगितासामान्ये नासि, साधने तदन्धविशिष्टसामानाधिकरण्यं व्या्धिरिति पय्य-
ननन चह
तथाच प्रमाविषयत्रनियतविशेषणता विशेष एव wae इति भावः । अरवच्छेदकाघटितलक्तणमभिप्रेत्य योजयति, साध्यतावच्छदकेति | sq faqarat साध्यतावच्छेदकसम्बन्धाप्रवेगणात्तथोभयाभावाना- दर इत्येव fame दशयति, तथाचेति । एतेन कालो जगदा- धारः कालत्वादित्यच्र साध्यताक्च्छदकसम्बन्धेन साध्यतावच्छछेदक- विशिषटसम्बन्धो महाकाल एव, तन्निष्ठाभावतव्रतियोमितावच्छेद्- का प्रसिद्धा अवच्छदकाघटितलन्तणेऽप्यतिव्यािरिति परास्तं, विशेषणता वि शेषसम्बन्धन महाकालान्यत्वप्रकारकप्रमाविषयल्- मादाय ततापि सौलभ्यात्। यदन्यः साध्यतावच्छेदकधमग्य- विशेषः | तत्सम्बन्धो विशेषणताविशेषः | afeara धूमादित्यत धूमसमानाधिकरणाभावौयविगेषणताविगेषावच््छिव् प्रतियोगिता- सामान्ये वद्धित्विशिष्टसम्बन्धिनिष्ठाभावौोयविशेषणताविश्येषाव- च्छिन्नप्रतियोगितानवच्छद का वच्छेदत्वाभावो aaa एव, सडेतव-
श्रवच्छेदट्कत्वनिर्क्तिः! १७९.
बसितोऽथः। यच सडेतुविशेषे साध्यतावच्छेदकं न प्रतियोगितावच्छेदटकं asad रौतिरूपादेयेल्यपि
वदन्ति ॥ २४ ॥ गौरवप्रतिसन्धानदशायामपि कम्बग्रौवादिमान् नास्तीतिप्रतीतिवलात् गुरुरपि धम्मोऽवच्छेद्कः प्रति-
१ ,"गधरिधरीषोगीिीषषिषष LL EL LT TEE A ODT LL LO LL CE LCE ALEC ONT CACTI
धिकरणे शएदसाध्यतावच्छेदकव्यापकरूपाव च्छिन्नाभावाभावात्, धूमवान् वङ्करित्यव कदलत्प्रकारकप्रमाविषयत्वाभावप्रतियोमि- तायां धूसल्रविशिष्टसम्बन्धिनिष्ठभावप्रतियोगिता न वच्छद कावच्छ- यत्वाभावाद तिव्याक्षेराह, सामान्य इति | तथाच धूमलप्रकारक- प्रमाधिषयत्वत्वावच््छन्रितादशप्रतियोगितायं तदवच्छिनिलसत्वा- ्रातिव्या्चिरिति i aa agafana इति पाटः, aa खडतुविशेषः प्रमेयवद्धिसाध्यकधमादिः। कचित्युस्तके यत्रासतुविशष इत्यादि- पाटस्तिठति तत्रायमर्थो बोध्यः, aa प्रभेयवद्कितखेन वङ्कयादौ साध्ये शदो Fama तदवच्छदयलाप्रसिदया तस्साध्यकव्यापेरिदं लक्षणं, तदीय यावद्धेतुसाधारणशब्दक्येनाक्रियमाणं aca न व्याप्नोतोति। श्रवच््छदकत्वलच्णाभिप्रायेण जा afeafa कित् ॥ २४ ॥
सखरूपसम्बन्ध रूपादच्छेदकत्वकल्यनं, सम्भवति लघौ गुरौ ना- स्तौति ये मन्यन्ते, तान् प्रति व्यािं व्यवस्घाप्य,तदपि लघुगुरुसाघा- रणमिति ये वदन्ति तान् wate, गौरबेत्यादि। न चास्या इति ।
१८० अनुमानरोधितिप्रसारिखया
योगितायाः । न चास्यास्तत्मतियोगिकाभावमावमव- लम्बनं तथाविधयत्किद्िद्यक्तिसत्च एव तादृशप्रतौतै- रनुदयात् अतएवेकघटवति भूतले कम्बुग्रीवादिमान् नास्तोतिशब्दो न प्रमाणं प्रमाण घटसामान्यशान्ये | नचदेवं लघुरूपसमनियतानां गुरू रामव्याप्यतापत्तिः। गुणादि गुणकम्भान्यत्वविशिष्टसत्तादिसमानाधिकरण-
क ee pete
कम्बुग्रीवादिमान्नास्तौति प्रतीतैरित्यथः,तथाविधेति | after म्बग्रोवादिमल्सच्छे aanatfeararaifa प्रतोतैरलुदयादित्ययः,। न च वाम्बुग्रोवादिमान्रास्तौति कम्बुग्रोवादिमग्मकारकाभावप्र- Na कम्बग्रोवादिमव्मकारकन्ञानस्य प्रतिबन्धकत्वादेवानुदेय इति वाच्यं, तद््रावच्छिन्नाभाववच्छन्नान एव तद्म््ा वच्छिन्रलन्नानस्य
प्रतिबन्धकलात् | अन्यधा नौलघटो नास्तोति ज्ञाने सत्यपि घटो- ऽस्तीति ज्ञानं न जायेतेति । अतएवेति । यत एव कम्बुग्रौवादि- मेखखस्यावच्छेद कल्वकत्यनमित्यघेः | कम्बयोवादिमात्रास्तौति भ- ब्दस्य कम्बग्रोवादिम्र्लप्रकारालिङ्गिताभावविषयत्वे, ततापि विष- यसक्वादप्रामाखं पारिभाणिकमापाद्यत ! इदानीं गुरुधन्यस्यान- वच्छेदकत्वऽन्यदटप्यनिष्टमाह, न weafafa 1 एतदेव विष्ठणो ति, गुणदौति। इदं सत्, mua गुण्कश्चान्यत्रविशिष्टसचात् SARE दइत्येतच्याणमप्यरेतुत्वं स्यादित्यथ; । लाघवेन द्रव्य- निष्टाभावप्रतियो गितावच्छेद कलस्येव तथावच्छेद कभेदप्रतियोगि-
अवच्छेदकत्व निरुक्तिः | १८१
भावप्रतियोगितावकच्छदकत्वनिष्ठायाः प्रतियोगिताया लाघवेन टद्रव्यादिनिष्ठाभावप्रतियोगितावच्छेदकलत्त्व- नेवावच्छेदात्, तत्तद वच्छेद कलत्वव्यत्ती नाच्च प्रातिखिक- रूपणाभावानां युगसहसखेणापि ज्ञातुम शक्यत्वात् | ud द्रव्यत्वत्वादि बिशिष्टद्रव्यत्वादेरव्याप्यत्वप्रसङ्गोऽप्य- नुसब्ेयः, उपदशितप्रकाराणामपि खत्वादिघटितत्वेन
[ण भी
तावच्छेदकत्वादिव्यघेः। नन्ववच्छेदकसेदससुदाय एव वक्तव्य इत्यत श्राह, तत्तदवच््छेदकेति | ननु गुरुधन्स्यानवच्छेटकत्देऽपि उक्रमेव wad सुगममित्यत श्राह, उपद्चिंतति। ताहश्प्रति- योगिताश्वेत्यादिना कथिलप्रकारेण तत्तग्मतियोगिताग्रहरे दुरक्घेय- लमिति ara: | एवं पारिभाषिकावच्छेद्कत्वलन्तषणेऽपि wate ननुगमोऽपि gva | अतएवेति यत एव yrange गुरोरपि प्रतियोगितावच्छेद कत्वमतणएवैत्य्थः। अत वदन्ति, कम्ब- tafser कम्बुग्रीवादिमच्वस्यावच्छेदकत्वांशे wa एव, न च गौरवप्रतिसन्धानेऽपि विशेषदर्भिंनां कम्बु्रौवादि- मानास्तोति प्रलौतेरुदयान्र तथेति वाचं, गौरवनज्ञानं fe अवच्छेद कत्वविषयकन्नानमात्रप्रतिवन्धकं श्रवच्छद्कत्वप्रकारकन्नानप्रति- AIH AT Wa प्रमेयलप्रकारकावच्छदकत्वन्नानस्यापि प्रति- बन्ध कत्वापत्तिः, अन्तये कष्बुग्रोवादिमाच्रास्तोत्यत्र कम्बुग्रीवादि- waa सम्बन्धविधयाऽवच्छेदकलत्वभ्भमेण न कापि afafcfa |
१८२ प्रनुमानटोधितिप्रसारिख्यां
ट्ज्ञ यत्वात्, अतोघ्राणग्राद्यगुरत्वादिना साध्यतायां द्रव्यत्वादेव्यभिचारित्वं साधसङ्च्छत इत्यपि केचिदिति क्रतं पल्लवितेन ॥ २५)
दत्यनुमानदिधितौ अवच्छेद कत्वनिसक्तिः समाप्ता
न च कभ्बग्रोवादिमात्रास्तोति शब्दस्य निरुक्तप्रामाण्याप्रामा- weed कम्बग्रोवादिमच्लस्यावच्छेद कत्वे, कल्यनोये, तदुव्यवद्ारस्यान्यधाप्युपपादितल्वादिति | मेवम् अन्वयव्यतिरेका- SAMA THAN गोरवन्ञानं प्रतिबन्धकं तथावच्छ- दकत्वस्य सम्बन्धविधयाभानेऽपौति विनिगमनाविरदादुभयो- रपि प्रतिबन्धकत्वमिव्यक्षे) wut तु श्रवच्छेद्कत्वातिरिक्त- धममाताप्रकारकावच्छटकत्वावगादहन एष तस्य प्रतिवन्धकलत्व- THATS: ॥ २५ ॥
दरति महामद्ोपाष्यायक्लष्णदाससाव्वभौमप्रणोतायां ्रनुमानदोधितिप्रसारिण्यां श्रवच्ेद् क- निरुक्तिः समाप्ता
सामग्याः | १८२
अय समनन्याभववः) तत्त चिन्तामणिः |
अन्यनिष्टवङ्कध मवत्यव्वं तहत्यन्ताभावप्रतियोगिवे- ऽपि तब्मतियोगिता न बङ्कित्वेनावच्छिदयते धूमवति वह्किर्नास्तील्यप्रतौतेः सामान्यावच्छिन्नप्रतियोगिताका- भावः gata अन्यथा सकलद्रसिद्वरूपाभावे प्रसि रूपवदन्यत्वे चावगते Tat रूपं न वा, वायुरूपवान्नवैति संशयो न स्यात् fanaa निश्चितलात् ॥१॥
इति तच्च चिन्तामणौ सामान्याभावनव्यवस्यापणं
समाप्रम् |
दौधितिः। ननु य॒ एव मिलिता बह्भयभावाः | जलदटादौ बह्किर्नास्तीतिधियं जनयन्ति, त एव प्रलेकं धूमवति महानसादौ वर्तन्ते, तव च तेषां खसख्वावच्छेद कतत्त-
प्रसारिणो। व्या्िलक्षणानन्तरं सामान्याभावद्च ysarafa भ्रन्यस्याव- ताराघमाद्, ननु य एवेति) सामान्याभावासौकलत्मते चालनौ- न्यायेन धूमाधिकरणे वत्तंमानास्तत्तदभावा एव TART AT- धिकरण्यापन्नाः बङ्किनास्तोति fad जनवन्तोति, तदादायाऽव्यासि
१८४ प्ननुमानदोधितिप्रसारिखां
दङ्कित्वावच्छिन्नवेयधिकरण्यनिरपिका याः प्रतियोगि तास्तदवच्छेद कमेव वद्धित्वमतोऽव्यात्तिः। न चेवं वद्कि- त्वाबच्छिन्नस्य तदुत्तित्वाच्च तथात्वं, तथा सति इदघ्न- ततिधूमाभावप्रतियोगितावक्छद कलदात्ति त्वावच्छिन्नस्य वद्धिमदयोगोलकषरत्तित्वाद तिव्यापरः ॥ १ ॥ अथानुगतं रूपं तत्तदभावप्रतियोगितानां ata- च्छेदकम्, अनवच्छैद् कमेव तद्धंभावप्रतियोगिताथाः
णीय 001 110 09 199 tne meetin] Sa
fia: | प्रतियो गिवैयध्िकरर्छं सङ्गमयस्राह, aa चेति । anfa- योगिता । ननु तत्तदद्कयभावग्रतियोभिताया यथा तत्तदद्ित्वम् अवच्छेदकं, तधा तस्या एव॒ मिलनापत्राया वद्धित्रमपि प्रति- योगितावच्छदकं, तथाच तत्तद्रतियोगितावनच्छेदकावच्च्छित्रान- धिकरणत्वमेव हतुमतो नास्तोत्याह, न देवमिति) तथा सतो- त्यादि । जलह्ृदे weafaateifa बडियवत्तत्तद्दाहत्ति- व्यक्तिप्रतियोगिकाभावविष्या तत्तदूमा अपि तन्मध्यपतिता- ward तत्तदूमाभावप्रतियोगितावच्छेदकं कदाउत्तिलं, इदा- हत्तित्वावच्छितरं चायोगोलकलादिकं बह्किमति awa एव, तथाच तत्तश्रुमाभावक्रूरस्यापि सखप्रतियोगितावनच्छेदक्रावच्च्छित्रममाना- धिकरणलाद तिन्याि; ॥ १ ॥
waste चेदिदमनुगतं रूपं नावच्छेदं, afe aurea एष॒ तत्तद्रूमाभवप्रतियोगिताया अतिरिक्तहत्तिलादुमत्वमनव-
सामान्यामवः। १८५
अभावान्तरे मानाभावात् | तथाच तद्रूपावच्छिन्न- साध्यके व्यभिचारिण्यतिबव्याप्चिरत आह, सामान्येति | संशयान्यथानुपपत्तिं प्रमाणयति, अन्यथेति । वाया-
पणममि
च्छद कमेबेत्यतिव्याप्िरित्याह, अ्रधेत्यादिना। ननु कथं ye. कल्येऽतिव्यासिः उक्तयुक्त्या प्रतियोगिव्यधिकरणाभावाप्रसिदधः| न च गोल्लाभाव एव aq) तत्राप्युक्युक्या इदाहत्तिलस्य प्रतियोगिता वच्छेदकलत्वात्। न च दल्लाभाव wa तथा। तत्राप्युक्तयुक्या aztafware: प्रतियो गितावच्छद कत्वात् तदव च्छिन्रस्यायोगोलकत्तिताचच। न चायोगोलोकर्ठात्तिरूप- खरूपाभावस्तथा | तत्च्णौयायोगोलकाठत्तिरना स्तोतिप्रतीते- स्तटरूपाभावस्यापि ततचशौयायोगोलकाघ्ठत्तित्ेन रूपस्रूपा- भवस्यापि खमप्रतियो गितावच्छेदकतत्चणोयायो गोलो कातन्ति- त्वावच्छिन्नच्तणान्तरतहुत्तिसमानाधिकरणत्वात् । एवमन्यद- awa) wa केचित् अतिव्यािपदमसम्भवपरम् ut तु STAM एव AEM: नच Berafaawufaararaer- भावोऽपि तथा । यस्य इदाहत्तेरभावाभावेन तथा बुद्धाभाव- स्तदभावस्यैव amd कल्प्यत दत्याकाशाभावातिरिक्तानाभेव तद्मतियो गितावच्छेटकमिति i न चैवं टान्यत्ाभावस्येव प्रति- योगितावच्छेद्कं इदाहत्तिलरं, न तु धूमाद्यभावस्येति वाच्यं, तथापि धुमायोगोलकहत्तियल्ििटन्यतरलाद्यवच्चछिन्नाभावस्येत- हादिमतं तत्तदभावरूपलाबुमाभावदखःप्यन्धतरलनं प्रतियोगिता-
१८६ अनुमानदौधितिप्रसारिखां
विति | यद्यप्ययं संश्यो न वायुविशेष्यकः तस्य विशेष गत्वेनोज्ञेखात्, न वा रूपविशेष्यकः तथा सति रूपतदभावयोवि रोधिनोरकोटितायां प्रक्रतानुपयोग- प्रसङ्गात्, तथापि वायुषपवान् तद्भाववान् वेति रूप तदभावकोटिकसंशये Alay | अन्यस्तु रूपवत्तद- न्योन्याभावकोटिक इति ase इति सम्प्रदायविदः,
वच्छेदट कमिति एवं संयो मावच्छिन्नरगुणादयभावमादायापि वोध्यम् | उल्लेखादि तिसप्तम्यन्तनोल्लखादिति भावः तथा सतोति। विशेषणस्येव कोटित्वादित्यथः । प्रलतेति । तावद्रूपाभावनिणयं वयतो मूलकारस्य रूपसामान्याभावव्यवसापने aU, तच रूपाभावकोटिकसंशयमादायेव नि्व्महतौोति भावः। तथापौ- त्यादि । रूपरूपाभावकोटिको वायुविशे्यकः संग्योऽनुभव- सिद्धतया दुरवज्कवः। तस्य च शब्टान्तराभावादस्यैव NEw तत्र॒ तात्पथम् । weweuta सम्प्रदायविच्ेनोद्वाव्य शब्द् सन्दभमेव व्यवस्थापयति विरुद्योरित्याटिना, नव्या इत्यन्तन | तघाच वायौ रूपं नवेत्यस्य रूपं विशेष्यमेव, न Aaa नञर्थो ऽभावोऽपसे विष्यः उभयनचैव वायुह्स्तिल्रमन्वितमिति ara: | यद्यप्यत्रापि सप्तम्यर्थो afaaata विशेषणमिति वायुविशेषणक इ्त्यसम्प्रतं, तथापि तस्य परम्परया विशेषणत्वे तात्पश्मिति wa अन्वयनव्यतिरेकाभ्यां भिन्नप्रकारकनिणेयस्य संश्यप्रतिबन्ध-
सामान्याभावः। १८७
विसंइयोरकधश्थिकसंसर्गावगाडिन्तानमेव संशयो न q तद्भयप्रकारतापि नियता, तथाच रूपतद्भाव- विरशेष्यको बावुविशेषणकोऽसाविति तु नव्याः । वायु- वरत्तित्वतदभावकोटिको र्ूपधभ्थिक एवायं संशयः, अधिकरणे तत्तद्भावान्यतरनिश्चयस्यापि asta गाहत्तित्वसंशयविरोधित्वात्, अन्यथा भूतले घटतद्- भावान्यतरनिखयेऽपि घटो yauafua उति संश्य- प्रसङ्गादिल्यपरे। अधेतावन्देव रूपासौल्यनिणयात् यावद्रूणाभावानिखये संशयो न विरुध्यत इति चत्, यावद्रूपाभावानिणय इलस्य यावन्तो रूपाभावास्तेषां
षवे
कत्वमभिप्रेत्यपरेषां सतम् आह, अधिकरण इति। aa च न वेत्यत्र भावेन समं ठत्तित्वस्येवान्वयः । तथाच afaaafaar- भावकोटिको रूपविश्ष्थक एव संशयः मूलोक्तविरघाभावनिण- यस्य aad प्रतिवन्धकत्वमभिप्रेव्यावतार इति खातन्तवण् प्रतिवन्धकत्वभ्ेव व्यवख्यापयति, अन्यथेति । अत aufaaarfear- प्यन्वयव्यतिरेकावन्यधाखिदाविल्यस्वरसो बोध्यः । रूपत् ्तियावला- afsearararat रूपाभावानामेव यावतां वस्तुतोऽनिखंयः, वसतो यावन्ति रूपाणि तावदभावानाम् । यावद्रूपल्वेन तदभावानासिति चत्वारः कल्याः तथेति | वस्तुतो यावन्तोऽभावा यावन्ति च रूपाणि तैषां तदभावानाच्च निण्यः wad aaa एवेति भावः, योम्ाङुप-
gar रनुमानटोधितिप्रसारिख्यां
Tada रूपेण तेषां यावन्ति रूपाणि तावदभावानां यावद्रूपत्वेन तदभावानां वा अनिणंय yaa) न प्रथमदतौयौ तधानिणींतल्वात्, नेतरौ प्रति्रोगितद्- VATA TAZA योग्यानुपलब्धा भूतले घटो नास्तोति निश्चयमातादेव घटतदभावसंशयोच्छेदद श- नेन तस्याकिञ्चित्करत्वात् । न चातिरिक्रसम्भावना- विरहसडक्तत॒ एबाभावनिश्चयस्तत्परतिबन्धकः, सम्भा- वना च, रूपं पाधिंवादिचितयभिन्नं न बेल्याकारा निवत्तते चैयं रूपत्वावच्छेदेने
देनतचितयभिन्रतलाभाव- निश्चयादेषेति वाच्यं, गौरवात्, विनापि अतिरिक्त सम्भावनां विश्ेषाभावनिश्चये सामान्यसंशयदण- नाच्च ॥ ₹२॥
Sa, मनन नयिदोियोययोयिणडिनमनयोदियोिेनन" जनन्य
लब्धेति । यावलानुज्ञेखस्फोरणाधम् । तथा निश्चयस्य प्रति- बन्धकत्वेऽपि सम्भावनाया उत्तेजकत्वं प्रसज्य निराकरोति, न वेत्यादि, रूपत्वावच्छरेनेति। तथाच खरूपत्वस्य भित्रलाभावा- वच्छछेदकतया व्यावत्तंकल्वात्तत्रियुक्तंवेति भावः । नन्वयव्यति- रेकाभ्यां तथा गौरवमप्याखेयमिव्यत श्राह, विभेति । तथाच प्रकषतेऽतिरिक्रसम्भावनां विनापि विरशेषाभावनिरये सामान्यसंश्- योऽनुभवसिद्च इति भावः॥ २ ॥
सामान्याभावः | १८६
अथाभावस्य सामान्यावच्छित्रप्रतियोगिताकत्वनिश्चय ua तादृशसं शयविरोधोौ, अन्यथा तवाप्यतिप्रसङ्गात्, सच न प्रकते, अभावस्य च यावदिशेषाभावाधिकरण- हत्तित्वेन विशिष्टस्य तदवच्छेदेन वा सामान्यावच्छिन्न- प्रतियोगिताकत्वं, सम्भवति चेद, तादशाभावप्रति- योगिताया अतिरिक्तत्वात्, तेन नेकविशेषवतो विशेषा-
asafa दूषरणमुद्वाटयति अधेव्यादिना । श्रतिप्रसद्गादिति, तदमिंकनिश्चयमा तस्येव प्रतिवन्धकत्वे प्रमेयत्वादिना तथा निशये- ऽपि प्रतिबन्धः स्यादिति भावः। सचेति । सामान्यावच््छित्र- प्रवियोगिताकत्वनिश्चय इत्यथः । ननु यावदिगेषाभावानामेव सामान्यावच्छिन्िप्रतियोगिताकत्वे भिलितघटदयवति घटो ar- स्तोतिप्रतोतिप्रमङ् इत्यत श्राह, अभावस्य चेति। ननु त॑त्त- दधिकरणव्र त्तिलिविविष्टानामेव वेषां सामान्यावच््छिन्रप्रति- योगिताकत्वे ANT wa भावोऽभावश्चेति भावाभावकरं हि तत्वमित्यत श्राह, तदवच्छ्टेन वेति। यावदिश्ष्याभावा- धिकरणषठत्तित्वावच्छटेनेत्यथेः। तथाच सामान्यावच्छित्नप्रति- यीगिताकतवं व्यासनज्यदत्तोति नोक्तदोष इति ari ननुया विशेषाभावप्रतियोगिता सेव चेत् सामान्यावच्छित्रा, तदा विशेषा न्तरवत्यपि सामान्यावच्छिन्नप्रतियोगिताकाभावौ त्तौ एवेत्यत sre, सम्भवति चंति। तथाच विलचण्प्रतियोगिताकलं तत्तद्-
१९० अतुमनदोधितिप्रसारिखां
न्तराभाववत्ेन सामान्याभाववच्छप्रसङ्ः | न च प्रति- योगितावच्छेदकमेदस्याभावभेदनियामकतया भेद- सििः, प्रतियोगिभेदस्च तत्वे एकघटप्रतियोगि- कस्य प्रागभावादिचतुष्कस्याभेद प्रसङ्गात्, अवच्छद कन्तु भिद्यत एव, तव क्रचित्तादास्यस्य क्चित्सं॑सगस्य क्रचि- तपूर्व्वापर कालौनतहटत्वादेश्च तथाल्वादिति वाच्यं, संसगप्रतियोगिविशेषणसाधार शस्य कस्यावच्छेद कत्वस्य दुव्वचत्वात्, पूर्व्वापरकालौनत्वादेष्वेसादिप्रतियोगि- तावच्छेद् कत्वे मानाभावाच्च | किञ्च अवच्छद कभेदस्या-
पमावत oa
णिव) गीगीरीणिगर णि क वा | त |
is, es Sst.
धिकरणावच्छदनेति भावः । इदमेव स्फुटयति तेनेति । fax- मतमाश्ड्य निराकरोति। न चति। aa इति । श्रभावभेद- नियामकत्व इत्यथः, अवच्छेद कज्त्िति । अत्रावच्छेदकत्वं संसग- प्रतियोगिविशेषणसाधार णमेव वक्तव्यं, तेन घटो ष्वस्त इत्यादिप्र- ततौ पून्वकालौनल्नादेः प्रकारत्वोपवणेनं परास्तभिति । ननु प्रति- यो गिविशेषणमैवावच्छेदकं वक्तव्यम् इत्यत ATS, पूव्वपरकालोन- लादेरिति। अथ सस्बन्धप्रतियोगिविशेषणसाधारणव्यवद्ाराटेवाव- च्छट क त्वमेवं वायं, तच्चातिरिक्रमनति रित बेत्यन्यदेतत्, घटी we इत्यादिप्रतोतौ तु पृव्वापरकालोनल्वादेः प्रकारतया सम्बन्धविधया वा अवच्छद कल्वं वक्तव्यम्, उत्तरकालं तथा सन्दहाभावादित्यक भार, किञ्चेति । अत्वन्ताभावादोति । खरूपभेदमभिम्रेल्य चेतत् |
सामन्याभावः | १९१
भावभेदनियामकतवं A तन्ननकत्वम्, अव्यन्ताभावा- दिखरूपस्य तस्याजन्यत्वात्। नापि तद्याप्यवं, वेयधि- करण्यात्, अतएव न तद्यापकत्वमपि, अभेदेऽप्यविरो- Wa न च तदितरधम्धावच्छित्नप्रतियोगिताकत्वं तदट्- वच्छन्न प्रतियोगिताकान्यत्वस्य व्याप्य, मानाभावात् | अतएव च समनियतसुखट्ःखादि तत्तव्छख्यापरिमाण- व्यक्यादिनानाघम्म्ावच्छित्नोऽप्यभिन्न एवाभावः, मेद्-
नापोत्यादि । aa प्रतियोगितावच्छदकभदस्तत्राभावभद इल्या- कारकमित्यथेः | वेयधिकरणखादिति। इदमपि खरूपभदटमभि- Tai अन्यीन्धाभावाभिप्रा्े तु घचटादा्ैव सामानाधिकर्यं सुलभमिति । ब्रतएव, वेयधिकरख्याटेव | व्यापकत्वपक्ते दूषणा- न्तरमाद, WHE इति । ब्रभाव्रैक इत्यर्धः । तथाचात्राभावेक्येऽपि यताभावमेदस्तन्नप्रतियोगितावच्छदकमभदः fawfafa भावः| वेयधिकर्यादिकमुदत्य दूषयति न चेत्यादि। तथाच रूप- त्वावच्छिन्न-प्रतियोगिताकोऽभावस्तद्रूपत्वावच््छित्रप्रतियोगिताका- द्वियते | तदतिरिक्तधम्मावच्छित्रप्रतियोगिताकत्वात् | घटामाव- वदिति मानसुन्रयम् अत्राप्रयोजकत्वमादह, मानाभावादिति, प्रतएवेति । यत wa प्रतियोगितावच्छदकमभटेऽयि अरभावाभद CUT | सुखदुःखाभावयोरैक्ये दुःखकाले सुखाभावसच्वादिटानीं दुःखं नास्तोति न्नानापत्तिरित्यत राह, संख्येति । एकलतल्मित्यधः |
१९.२ अनुमानदौधितिप्रसारिखां
सिस्तु भाववदभावस्यापि विरुदधन्भाध्यासादेव, अत- एब गगनादौनामत्तौनां समनियतानां वा धममाणा- मेक एवालयन्ताभावः, युगपद्त्पन्नविनष्टानां समान- देशानामसति वाधक एक एव wa: प्रागभावो वेति ॥ ३ ॥
व्यधि करणधम्भावच्छिन्नप्रतियोगिताकोऽपि चैद-
भावः प्रामाणिकस्तदा aaa प्रतियोगिताः सर्व्वेरेव
हित्रादिनामव्याप्यहत्तित्वादि तिभावः | तद्ेभावमेदकं किमस्तीत्यत आड, wefafafifa | sara इति शेषः । sara feast धश्च: श्रत्यन्ताभावे प्रतियोगिहच्यभावत्वम् । अन्योन्याभावे प्रतियोग्य- afaa सति सदातनाभावत्वम् । प्रागभावे तच्जनकाभावतवं ध्वंसे तञ्जन्धयाभावत्वम् | WWM प्रत्यक्तामावाटाह, समनिय- तानािति | नियमञ्च tea: कालतश्चेति, तन न gata वेषम्यम्, भसति वाधक इति । श्ाखासूलावच््छिन्राकाशसंयो गयो युंगपदुत्प- न्नषमदेशयोरपि एकस्मिन् ध्वंसे प्रागभावे वा परस्यरानवच्छेटेऽपि तादशप्रत्ययप्रसङ्ो वाधक इत्यथः । केचित्त पाकन्नानामेकस्मिन् ध्वंसे प्रागभावै वा तेषाममेदापत्तिः इतरकारणस्य तुल्यत्वात्, कामेदस्य च कारणभेदनियम्यत्वादित्याहइः ॥ ३ | समननियताभावानामेक्वमभिपेत्याह, श्राकाशभाव एष afa | तत्तदिति | सामान्याभावावच्छेदककालदेश इत्यथः तेन शाखाङ-
` @Markandeya Purana, Fase. 5-7 @ /10/ each = tee चन्न
“Mimaimsi Dargana, Fase. 10-19 @/10/ each ee ५ मैपद, Fasc, 1--6 @ /0/ each... 4 स 11, Vol, TV. fase, 1-8 @ /10/ each + eee १९५ *Nitisara, Fase. 3-5 @ /10/ each =, pee ००१. Nityacarapaddhatib, Kase. 1--7 @ /10/ each | 4
Nityacfrapradipah Vol. 1, Fase. 1--8; Vol. IL, Fase. 1-8. @ /10/ eaeh
Nyayabindutika, Fasc. 1 @ /10/ each
*Nydya Kusumifijali Prakarana Vol. I, Fase. 2--6 ; Vol. LU, Buse.
xd @ /10/ each ve oer ve wih Nyayasarah ie a2 wae १०५ vee Padumawati, Fase. 1--5 @ 2/ eet + Sees, no a. WN tParigigte Parvan, Fase. 3-5 @ 10/each aa | +, Pritkrita-Painvzalam, Faso. 1--7 @ /10/ each aes: - Prithivirdj Rasa, Part ii, Fase. 1-5 @ /10/ each oe Ditto (inglish) Part TL, Fase. 1 @ 1 र. ei
Prikrta Lakganam Fase, 1@1/8/ each ...
Parigara Smyti, Vol. 1, Vase, 1--8; Vol. TL, Fase, 1-65 Vol 111
Fase. 1--6 @ /(O/each ` ,,, ae eee oe Paradgara, Institutes of (Mnglish) @ 1/- each aa ‘ie Pariksamukha Sutram | see. + oe Prabandhacintamani (Hnglish) Fase, 1--3 @ 1/4/ each ६31 Rasarnavam, Fase. 1-3 ae । | त Saddarsana-Samuccaya, Fase, 1-2 @ /10/ each ule es Bamaraiewa Kaha’ Pase. 1-3, @ /69/ ... = पि Sankbya Stitra Vetti, Fase. 1-4 @ /10/ each ae ie
Ditto ss {4111151} Fase, 1-3 @ 1/- each san @Sankara, Vijaya, Fase, 2-3 @ /i0/ each wi a Six Buddhist Nyaya Tracts. - हि ae sie Sriddha KriyS Kanumudi, Fase. 1-6 @ /10/ each ws, ae. Bragdhari Stotra ( Sanskrit and Tibetan ) = * 4 asi Sueruta Sarihita, । ट.) Base.) @1j- each ae Suddhikaunimdid, tase 1-4 @ /10/ each OE 3 cadigs Sundaranandam Kavyam - ,,* ae ee ae ee ce Burvya Siddhanta fase. L . ECU & ४ Syainika Sastra ,.. eer ५. Be dig Ss einige, 20 Stes *Taittreya Brahmana, Fase. 1) @ /10/-eteh. 0 eee OE
` „(पतप Fase. 1-8: @ /10/ each a. 4
*“Taitterlya Samhita, Fase. 27-45 @ (10/ ह्यो | ५ ` न ‘Tandyw Bradbmiana, Fase. 10-19 @/10/ each = ` जर tee
‘Yantra Varteka (nglish) Fase. 1-8 @1/4/ each +
*Pattva Cintamani, Vol. 1, Fase, 1-9, Vol Ll, ase. 1-10, Vo : ITY, F age 1-2, .; VoL LV, ase. 1, Vol, V, Rane, 1--6, Part IV. Vol. PY, Fase. 1-12 @ /10/ each |
Tattve Cintamani Didhbiti Vivriti, Fase @ fi0feah = ` (न ten DRO ` ~ Vrakas, fase. 1-2,.@ /10/ each ae Tattvirthadhigama sutram, Fase. 1-3 @ /10/ each we. ` १११ Tirthavintamoni, fase, 1,-@ /10/ each | 1 ‘Yrikiinda-Mandanam, Mase. 1-8 @ /10/ each oe क a ध ene
‘Tul'si Satsai, Mage. 1-5 -@ /10/ each +. a fe ee «el pamita-bhava-prapahea-kath’, Fase. 1-2, 5-13. @ /)0/ each ...
Uvdsapndasio, (Text and lMoglish) Pase. 1-6 @ 1/- each: 0 ase y Hada, { mar ks I {444 1 a 1 I (1 वि १ 1 es ध oe ध 3 । Varan Kriya [पोः ase 7-0 @ /10/ each |,
dui DMirijata, Mase, 18° Vol. TL Base, 1 द /10/ cach j (५१. |:
Saad, 1-7 a 110 oaedls ee (४ fae पाप, Base, LG @ /10/ each... श ne ae ror 11 ay uli, Fast Ged (+2) 3110 each | mehiudra Volo Le Base 1-8 ae A bet
Agee.
eee,
44 ४४ | ALBA, of l i Lad 3 "3 Val | | fase, se] (a) ‘tq! each soa ४ : | ] 1 I HSC, nf (@) 1 + {/ ध ५ ५ ५५५ ath. ee |
i eae oe Te
Vol 1
Re. 1 14 + ~ 4 9 mare 0 ee i ` 14 ... 4 . 6 oe $ 14 sae, Ur oO 9: (4. cet A A व teers > 6 3 , y tom 2. 1.8; „ 2: &.. 3 4. |e owe ¶ 9; an 8 ~ 2 4 ae ae ww , = ` #96 I 14 , =+ 8 0 = क j - 4 ws Op 10s ace 0 ५४4 0 +=; SL ` ४४१ I 7 mas we AL. 14 wee 9 , 14 Pree re 2 8
0. षः कश `, ‘a {५ ae {) `.
| | १ । 1111. A kbar, Fase. | Ad, @ ¶ /8/ eaeh ean + : ere ४.९३ ` 8 3 ध | ८ ~ Ditto. (English) Vol. 1, Fase. 1--7, Vol. 11, Fase. 1.5, Vol. IE, ,., 5४ Ditto (English) Vol. I, Fase. 1--8; Vol, Tf, Fase. 1-7 Vol 3 @ 1/d/each 20° '
Arabic Bibliography, by Dr. A. Sprenger, @ /10/ ee den: - 0 *Badshahnamah, with Index, Fase. 1--19 @ /10/ each ie eee 1. Conquest of Syria, Fase, 1-9 @ /10/ each 0 Rs. 5 Catalozue of Arabic Books and Manuseripts, 1-2 @ 1/- each... ste, 8
Catalogue of the Persian Books and Manuscripts in the Library of the |<
Asiatic Society of Bengal. Fase. 1--8 @ 1/ each | Dictionary of Arabic ‘echnical Terms, and Appendix, Fas 1@ 1/8/ each 81. ` प ynane-i-Rashidi, Fase. 1-14 @ 1/8/ each ae Fil rist-t-Ptisi. [त Hist of Shy’ah Books, Fase. 1-4 @1/-each ,,, 4 {त-प sh-Sham of W 11111 Fase. 1.-9 &) /} ()/ each | ie ¢ Pruitt of Azadi, Fasc. 1-4 @ /10/ each... ध ध 0 History of (पुतः | 1 Haft Asman, History of the Persian Masnawi, Fase, 1 @ /12/ each 0 Hisatory-of the Caliphs, (énglish) Fasc, 1--6 (@ 1/4/ each oe a Jgilnwnah-i-dahdngiri, Fase. 1-3 @ /10/ each त न Se gn Isibah, with Supplement, 51 Fase. (छ 1/- each... a3 01 91168111 9 1), ase. 1--6 @ /10/ each ,, a ग.
119 1110111, Nak , Vol. Tf, Fase. 1--9; Vol. TET, 1-10; Index to Vol. 7, Fase. 10.11; Index to Vol. 1}, Fase. 10-12;
. Index to Vol TIT, Fase. 11-12 @ /1/ each ५५ `: vee vee BO ` Marhaat of Waqidi, Fase. 1-6@ /10/ each ae । ' | र. we द | 0111 “a त [प पोप 9 see: aes ey ee Muutikhabu-t-Lawarikh, Fase. 1-15 @ /10/each ,.. ee we 9 Clete le Dithe ( English } Vol Kase. 1.7 ;. Vol, 11, Fasc. हि ` 1.6 and 3 Indexes: Vol 111. Fase 1. @ 1,/ each i.e ५५. ५10 अप 0), Fase, 1-19 @ /10/ each = + yee ee , +, TT r Ditta . Part.3, Fase. 1 1. 9 4. ` Nukhbato-l-Pikr, Fase. 1 च /10/ a 0: ~ Nigimi's Khiradndmab-idskandari, Fase. 1-2 द /19/ कलौ ५, ` Qawanine 's-Sayyad of Khuda Yar Khan ‘Abbasi, edited in the original = 5. Persian with Enylish notes by [तदप Gol 1) Phillote aes 0 eee Riyseu-w-Salatin, Base. 1-5 च्छ /104 सलौ... 0 ae. Pile 1 ; ` „ [५ (Muglish) Mase. 15 @ 1/ ई a ५ 0. ` गुप्त khughnavisian ,. 0 ` पपन विस, ( English ), Fase. 1-14 @1/- छलौ जर. ५9९; ^ । Ditto. Index | ‘ ie OR: Gas, 3, 4 ~ -Pavikh-i-fiviz Shahi of Ziyau-d-din Barni Fase. 1--7:@ /10/ exch ८ ua, as ५ पृषध्र of Shans-siral Aif. Fase. 1-0 @ /i0/ each ' अ a8 Pen Ancient Arabie Poema, Fase, 1--2.@ 1/8/ each 6 eed BE 1 1 11111, ling ) 1६. 1 @ / १५२ ११७. . bee ९.९. ` 1 पका, Fase. 1-5 क /10/eneh ,, ष ae म. "शपित Vol. 1, (८. 1-9, Vol. IL, Page. 1--8 @ /10/-each ... ave 19: ae gg Cee ASTATIC SOCIETY'S PUBLICATION 1. Astatio Heseanones, Vols, XUX and XX @ dos each oo. wee BO oa पिदा of the Ashitic Society from 13870 ta 1904 @ /8/ per No, oa forages an al-the Assintie Soctety for 1870 (8), 1441 { (4), {87४
CBR TSF 4 14}, 1876 ( 876 (7), 1877.18), 1878 (8), 1879 (7), T8808),
S81 (7), 1882 (0), 18838 (5), 1884 (9), 1885. (0), 1888. (8), 1887 (7),
1५44 (73, 1889 (10, 1890 (11), 189) (7 8 (8), 1898-1), Tedd.
(8), 1415 {7}, 1896-48), 1497. (4), 1898 (8), 1499 (4), 1900 (0), 3901:
(4), 1400. (9), 1908 (8), 1904 (16), @ 14. per Now to दफल and:
(Gh hoe No. te Non-Members
MOB Theives enclosed in brakets give thevember of Nox ia each Volume, द, Journataned Proceedings, NOS,, 1904, to date, (Nos, T-4.0f 1906 are out of eo etaek + @ 4-8 per No. to Members and ‘Ra, 2 per No, to Now Mumbers,
लात, 1000. to date. Prive varies fromi number ta. number, spon of BAY to Members. | ry Review of the Researches ofthe Society from 1784-1888 the Library of the. Asiatle Society, Bengal, 1010, ` ae i ee iidon's Deseriptiona “of New dudian: Lepidoptera, 7. 1 9 @ 6/ each + ae 5.
र.
doloured “Plates, aha.
SS ONS Sono ॐ
Cwa |
Se >
RE I ET AN Ee EN PENT न AT EN (ण I EE EN ES EE AEN RE ¢)
BIBLIOTHECA INDICA
COLLECTION Of ORIENTAL WorkKS
PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL NEW SERIES No. 1334
अनुमान-दीषिति-प्रसारिणी
६९ 0,
IRWILLAMJON
ZARA PEBewas PWaAaD AY awe Aw Aw
{९ 01 3 { a
i
—
é
iin
van
||
(च | | तत 4 |
MDCCXLVI-MDCCXCN}
{ ? { १ £ a ९
ANUMANA DIDHITI PRASARINI | BY KRISHNA DAS SARVABHAUMA WITT TATTVACINTAMAN!] AND DIDHITI । EVITED BY PANDIT PRASANNA KUMAR TARKANIDHI Professor, Sanshiel Colleye
Nan td a Ne 0 1) el le te ee भ क a च, क|
GCatcutta: PRINTED BY UPENDRA NATHA CHAKHRAVARTI, AT THE SANSKRIT PRESS, No. 4, Nandakumnar Chawdhury’s tnd Lune. AND PUBLISHED BY THE ASTATIC SQCIBTY, 1 PARK STREET. 1912,
C Bly Diy OY wy Oy By Gite Oy my Billy Bin CW, Oy SS EE A, Fe AGN AR, I AE, le Ree BY
REDE DE DERE RE QE OS De Oe Qe mee 7 ane RES He Qe Qe QE EE HE HS Se he Se we mene wee DEQ Me Ae ^“ PRE GE We
‘ € ६ १ { । 1 +<. 5 JOT. 0 १ १ a
LIST OF BOOKS FOR SALE
AT THE LIBRARY OF THE
ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.
No. 1, PARK STREET, CACUTTA, AND QBTAINABLE FROM THE SOCIETY'S AGENTS, Mr BERNARD QUARITCH, 1], Grarton Street, New Bonp Street, Lonpox, W, axn Mr Orr. HARRASSOWITZ, BOOKSELLER, LEIPZIG, GERMANY.
Complete copies of those works marked with an asterish cannot be supplied —so7 of the 15८70111! 02220 out of stoek BIBLIOTHECA INDICA. Sersh 7 1६ Serres
*Adyvaita Brahma Siddhi, Fase 2,4 @ ,10/ each .. Rs, 1 AdvyaitachintS Kanstubha, Fase 1-3 @ /10/ each... - 1 *Aom Purana, Fase 6-14 @ /10/ each Aitaréya Brihmana, Vol. I, Fase 1-5; Vol Ji, Fase 2-5; Vol PIT,
Fasc. 1-5, Vol IV, Fase 1-8 @ /20/ each . 14
Aitereya Lochana 2 * 4 1111 Bhashva, Fase 2-5 @ /20/ each ९ Aphorisms of Sindilya, (English) Fase 1 @1/ 1 Astasthasrika Prajhaparamiti, Fasc 1-6 @ /10/ each 3 * Atharvana Upanishad, Fase 45 @ /10/ each on 1 Atmatattaviveks, Fase. I. @ /10/ each r) Acvavaidyaka, Fasc 1-5 @ /10/ each 3 Avadana Kalpalata, (Sans and ‘libetan) Vol. 1, Fasc. 1-7 ; Vol. 11 Fase. 1-7 @ 1/ each bes . 1
Balam Bhatti, Vol I, Fase. 1-2, Vol sc, } @ /10/ each dent BaudhSyana S‘ranta Stitra, Fase 1-3 Vol. II, Fase 1-3 @ /10/ each es
*Bhaimati, Fase 4-8 @ /10/ each
Bhitia Dipikaé Vol I, Fase. 1-6, Vol 2, Fase. 1, @ /10 each Baudhyostatrasangraha : i . Brhaddévata Fase 1-4 @ /10/ each
Brhaddharma Purina Fase 1-6 द /10’ each
Bodhiearyavatara of Gantideva, Fasc. 1-5 @ /10/ each
Cri Cantmatha Charita, Fase 1-3 वि ४ Vatadugant, Fase 1 -2 @ /10/ each
Catalogue of Sanshiit Books and MSS , Fase 1-4 @ 2. each —.
Qatapatha DPighimana, Vol I, Fase J-7, Vol Tf, Fase £-5, Vel 11,
Qo Pt Pes 1G 1s ५. = C3 >= VT
Fase 1-7 Vol 5, Fase, 1 4 (@ /10/ each 1 1 Ditto Vol 6, Fase 1-3 @ 1/f£! each... nd : 91५० Vol VII, Fase 1-5 @ /10/ 3
Catasahasniba Prajnaparanuta Part, I. Fase 1--14 @ /10/ each 8 “Caturvarga Chintimani, Vol ITI, Fase 1-25, Vol [1 Part £,
Fasc 1-18 Part I], Fasc 1-10 Vol 1V Fase 1-6 @ /10, each 36 Ditto Vol 4, Fase, 7-8, @ 1/4/ each | ४ Ditto Vol, IV, Fase. 89 @ /10/ re I
Qlockavartika, (English) Fase 1-7 @ 1/4/ each . $ *Qrauta Siitra of Apastamba, Fasc. 1/-17 @ /10/ each ४ ee १1 Ditto Cankhayana, Vol. I, Fase. 1-7; Vol WI, Fase 1~4,
Vol III, Fase. 1-4; Vol 4, Fase. 1 @ /10/ each : . 16 11 Bhashyam, Fae 1-3 @ /10/ each .. ‘i as. Yana Kny& kaumudi, Fase 1--2 @ /10/ each a 1 Gadadhara Paddhati Kalasdra Vol 1, Fase 1-7 @ /10/ each... 1 4
110 Acharasarah Vol. II, Fase, 1-4 @ /10/ each .., a * Gobhiliya Giuthya Sutra, Vol I. @ /10/ each ; hoe Ditto Vol II. Fase. -2 @1/4/ each .. aa Ditto (Appendix) Golhila Parigista ... क boa. ©ae Ditto Gvibya Saugraha sacs 7 . , , ५ Haralata | i ध । pied Karmapradiph, Fase. I ba is re Kala Viveka, Fase. 1-7 @ /10/ each ग + «OS Katantra, Fasc 1-6 @ /I2/ each ee er | Kath’ Sarit Sagara, (English) Fase 1-14.@ 1/4/ each 7 sop AE
Kiirma Purina, Fase 4-9 @ /10/ each eh र ,, 4 Lalita Vistara, ( English ) Fasc 1-3@1/- each ,.. ner 1 3 Madana PSrijata, Fasc. 1~11 @ /10/ each Ps
Mahi-bhagya-pradipodyota, Vol, 1, Fase. 1-9; Vol. £1, Fase 1-12 Vol TT,
Fasc 1-10 @ /10/ each 19 Ditto Vol TV, fase. 1 @ 1/4 ee - jog. ManutikS Sangraha, Faxe, 1-3 @ /10/ each $a १0 eae `
सामान्याभावः | १९३
व्यधिकरणेर्धस्यः aag समानासमानाधिकरशैः सम्बन्धेरवच्छिदयन्ताम्, AAAS एव वा तथाश्ता- fafa | मेवम् एवं हि ततद शक्रालाउच्छिद्वानवच्छिन्न- तत्तदधिकरणदत्तितेन विशिष्टश्च त्च दवच्छटेन वा एकस्थे वाभावस्य घटपटगोत्वाष्वत्वटिप्रतियोगिताक- त्वसस्भेन तत्द्धेटोऽपि faqea, तद्चल्मतियोगि- कत्वं तत्तत्खखभावौो न च वदाधिकरणटदस्तित्वस्यान्त- भवोऽवच्छेटकत्वद्धेति समानम् | अतव सामान्या-
CHAN: संयो गरूपात्यन्ताभाववारणम् | अभावावच्ेद कानामा- नन्त्यात् प्रतियोगिन एव तदाचयभिव्याह, नवच्छिन्नेति । यडा स्ाव- च्छेटकानवच्छेदकयोरल्मत्वानल्यत्वाभ्यां लादछवान्मतभेदः, तथाच सखावच्छदकटेशकालयोरल्यत्वं da तटवच्छिन्नत्वसधिकरगस्य वक्तव्यं यत्र॒ तलनवच्छटकयोरल्त्वं तत्र सखानवच््छेदकावच््छिन्रत्वमधिकर- णस्य वक्तव्यम् हत्ित्वविशिष्टे एवसुत्पस्िकालावच्छिनपराप्तस्ति- afafus वह्किलावच्छित्रप्रितिय)गितःकल्वभिति वाच्यं व्थाप्यद्रत्ति- Talal azizataataine गोखल्वादयवच्छिन्नप्रतियोगिता- कत्वमिति | अतएव घटपटरल्ाश्वत्वत्छादि यण संख्यन वच्छति, विशिष्टस्य aw भावाभावकरंवित्छाटनुभवविरोध इत्यत आह, तदवच्छटेनेति | कल्यदयं निषघयति अन्तभ{व इत्यादि । णएतत्- कल्मत्वसुभयतोऽपि परिष्कृतं दूषयति, wawafa । यत एव तत्- २५.
१९४ पनुमानदौधितिप्रसारिखयां
वच्छिट्रप्रतियोगिताकत्वं व्यासज्यद्त्तौ यपि प्रयुक्तम्, अ्रथ्यासनज्यहत्तेस्तत्खभावस्य तत्तानुपपत्तेरतिरिक्त कल्पने च किमपरादमतिरिक्ताभावेन |
किञ्च व्यधिकरगयेाघटपटथेादित्वप्रतीतिवद्यधि- करणानामपि विशेषामावानां युगपदिन्द्रियस्चिकष सामान्यावच्छिन्नप्रतियेगिताकत्वप्रलययोऽपि खात्, अपि च रूपान्तरेण सम्बन्धविधया वा व्यासज्यहत्ति- WU ज्ञानेन यावदाश्रयसन्निकषंपैक्ञा मानाभावात्, एवञ्च एकाभावसच्रिकषःऽपि सामान्याभाववुदिप्रसङ्गः, यादे च तख ज्ञाने यावदाश्याणां सच्निकषोऽपेच्यते,
कणोत यनेन जनन जम
सभावो न तचाधिकरणनिवेशनमित्यथः। ननक्तमेव सम्धवति चेदमित्यादिना प्रतियोगिता अतिरिक्तति तस्या एव व्यासज्यर््ति- तवं क्ष्यं नातिरिक्लाभाव इत्यत श्राह, किञ्चेति । ननु निरधि करणाभावप्रतोतिर्नासत्येव व्यासनज्यतत्तिघमस्यैवन तदधिकरण afaaq aa ॒प्रतोतिरितिपव्वापरितोषादादह, रपि चति रूपान्तरेणेति । प्रमेयत्वादिना agama न atau: ननु व्यासज्यघ् ्िघम्मस्य लौ किकप्रत्यक्त एव यावदाश्रयसत्रिक्षापेच्चा तत्न च तददिषयतवं प्रकारतया सम्बन्धविघधया वत्यन्यट्ेतत्, अत एवे संयोगसंसगकदणर्डोति भानं दशर्डपुरुषसन्निकर्पं एवेत्यत श्राह, याभे चेति, तस्यति व्यासज्यव्र्तिष्श्मस्येति व्यासनज्य-
~ -- न च
सामान्याभावः। १९५
तच तेषां तङ्गदस्य च ज्ञानमपि तदज्ञाने तदमेद्- MA च तदग्रहात् आश्रयमेदभमेण तद्ृभमद श- नाच्च | न चाव यावदिशेषाभावानां प्रयमसुपस्ितिः सम्भवति, तत््रतियोगिनां विशेषतोऽनुपस्यितेरिति
दिक् ॥ 8॥ केचित्त अनन्तविशेषाभावानां सामन्यावच्छिन्न-
धर््मस्येत्यथैः। तेषामिति । यावतामाखयणामित्यथः। ase: अश्यमेदः। ASW यावदाग्रयाज्ञाने, भेदज्ञानव्यतिरेकात् कायव्यतिरेकमादह, तदभटेति। तदग्रहात् व्यासज्यत्रत्तिधम्प्री- ग्रहात्, Eland व्यतिरेकमुक्ताऽन्वयमप्याह, आखयभेदेति । प्रकते उपपादयति, न चाल्ति। विगेषत इति । तत्तदत्यन्ताभाव- ग्रहे तत््रतियो गिन्नानस्यावश्यकत्वादिति। ननु व्यासज्यघ्र तित्वं हिलसंयो गप्रक्लतप्रतियोगितापि साधारणं नेकं तत्कथं सामान्येन काय्यकारणभावग्रहः, विशिष्य तु काय्यकारणभावे प्रक्लतप्रति- योगितायां तथौपपादटने साघ्काभाव इत्यत are, दिगिति । यत्त॒ पर्यगष्याख्यसम्बन्धनियतविषयताविशेषमादायैव सामान्येनैव व्या- सिरिति। तन्न तत्तत्पव्धाप्ेरपि तत्तत् खरूपसमस्बन्धरूपत्वादिति | fenag तादहृशप्रतियोगिताभावयोरतिरिक्तत्वकल्यमे विनि. गमनाविरह एवैति, अतएव साव्वेभीममतेऽपि वच्यत्यप्रतयु- Safa ॥ ४ ॥
खाव्वेभौ ममत्तसुद्ाययति, afafafa: a व्यासज्यहत्तितवं
१९६ ्रनुमानदौोधितिप्रसारिखां
प्रतियोगिचाकश्चस्यं वदसज्यहत्तित्दस्य च कल्पना- aie लाघवात् सामान्धावस्छिन्नप्रतियोगिताकत्वे- नैक एवाभावः काल्यते कल्पनौयभरौरस्योभयच त॒ल्यतवेऽपि wagie sa शुद्धत्वात्, विनिगसना- भादेऽपि च सामान्याभावसिद्धरप्रदय्दव, घम्यमकल्यना- लोधश्मिकल्यनाया Fas कल्यनौ यानेकत्वप्रयुक्तम् |
len email पैः जेन तकण रौर Te जक न त-य a ज, भमन) को
क्ल तप्र तियो गताव्या सज्यदस्तित्वं, ननु भवताप्यतिरक्तोऽभाव कल्पत इत्यत श्रा, कल्णनौयेति। उभवलेऽपि घ्श्डिकल्यनें धश्च कल्यनेऽपौत्वयः, एतद्पैद्येति | साञ्मान्याभावं तत्दासान्याव च््छि- न्नप्रतियोगिताकल्वमपेच्य बहनां तथा awa मौरवमित्यथः। ननु सामान्यावन्छिन्नप्रितिखोगिताकत्वकस्यनं fans dana da- मकल्यने प्रयोजनाभावात्, किन््कंव प्रतियोगिता सैव सामान्या वच्छिन्रा बहनां लंमगेरूपेत्यत are, fafaanafa | ्रयमयेः एकाप्रतियोशिताव्छ्भावनिरूपिता वा asa लप्रवदप्रति- योगितानिरूपित पकस्व वाभावः कल्यत इति विनिगमनाविरश् दूति | इदं एुनरापातत एव, aqay सिद सामान्याभावें नाघवा- aaa प्रतियोगिता wee अलएवावच्छटकन्क्षणोऽपि तद्वोक्त- मिति) नन्विदमेव विनिममकरं aafanfaara waeua- मभावस्य घरिरूपत्वभिति cea धस्सिकन्यनाता घश्कल्पनाया लघुलमिनिःअतणवाद, घ्क्चकल्यनात इति। लथाच घरश्िणां बह्धनां कल्यते वहुकल्पनम् wea wee कन्यनमिति
सामान्याभावः । १९७
न चातिरिक्राभावस्य तव च सामान्यावच्छिव्रप्रतियोगि- ताकत्वस्यानन्तवाव्वादययधिकरणदसित्वस्य च करपना- मपेच्य करप्ानन्तवाखादयधिकरणद्रत्तित्वानां यावद्- विशेषाभावानामेव सामान्यावच्छन्रप्रतियोगिताकत्वस्य तद्यासज्यदत्तित्वस्य च Heda लघौयसीति वाच्यम् एवं सल्यभावमाचासिदिप्रसङ्ादिव्याडइः ॥ ५ ॥
इति तत्चचिन्तामणि-दीधितौ सामान्या- भावः समाप्तम् |
लघ वमेव तन्मलम्, प्रकते तु घस््मसखरूप एवेति न तदवतार इति | एवं सतोति । घटाभावस्तावदेकोऽधिकः कल्पः, तस्यानन्ताधि- करणव्रत्तित्वं FHT तदपेच्छ क्लृघ्तानन्ताधिकरणानासेव तथा प्रतीतिनियामकत्वभित्यभावमातासिदिरित्यथः। केचित्तु प्रति- बन्ध काभावस्य कारणतायां तावदनन्ताभावानां कारणत्वं कल्यत दूत्यतिरिक्तसामान्याभावस्य ati एवम् अ्रभावघटितशक्तिकल्यनं तावदिगेषाभावानां वा तथात्वं कल्पयते सामान्याभावस्य वेत्यत Tawa लाघवं AHATS! ॥ ५ ॥ sfa महामदोपाध्याय-क्षष्णदाससाव्दभौम-प्रणोताया- मनुमानदोधितिप्रसारिखयां सामान्यभाव- व्यवस्थापनं समाप्तम् |
gee भमुमानदौोधितिप्रसारियां
ध विशेष-व्यािः। तत्चिन्तामसिः | यहा प्रतियोगिव्यधिकरगससमानाधिकग्गणाल्य-
न्ताभावाप्रतियोगिना सामानाधिकरण्यं यत्यममानाधि- करगान्यान्योभावप्रतियीगि यदन्न भवति aa समं तस्य सामानाधिकरण्यं वा सखसमानाधिकरगान्योन्या-
त मनना भेन gta OPS = रन नि 119 ५ = ननि न~ पन्न
दोधितिः। यदेत्यादि | अधात नानाव्यक्तिरूपादिसाध्यकेक- व्यक्ति पृरथिवौत्वादावव्यामिः। न च तव रूपवत्वादि- कमेव साध्यं तच परम्परासम्बन्धेन रूपत्वाटदिकमेव तेन च सम्बन्धेन न तद्भावः पृथिव्यादाविति वाच्यं रूपादेरसाष्यतापत्तः द्रव्यान्यत्वादिविशिषटसत्वाय-
शी भौ णी णी मी 1, 1) 1 8 नौति मके a pees oe eke ol
प्रसारिणौ। नानाव्यक्तौति। एकब्यक्तिरहेत्वधिकरणके तदभावस्याभावा- दित्यथेः एकव्यक्तौति। नानाव्यक्तिके तु यरेत्वधिकरसे या साध्यव्यक्तिस्तयोरेव व्यासिवक्तं शक्यत इति भावः। यन्नपतिमतं भिराकरोति, न चति। रूपाररिति। तथाच रूपमनुभिनोमोत्य- नुभवविरोघ इति ara: | ननु रूपत्वादिकभिति दण्डगदिसाध्य- कगतिरेवात्ापि भविष्यतोत्यार, द्रव्यान्यत्वेति 1 अन्यथा विशिष्टा
विगेषव्यासिः | १९९
रन्य हत्ति-घूमवच्िष्टाव्यन्ताभावान्योन्याभाव-प्रतियोगि- त्वाद्ाधिकरणब्किधूमयोनं व्याप्तिः किन्तु तत्तचूमख्य समानाधिकरणतत्तदङ्किना। न चेवं धूममावे न व्याप्निरिति वाच्यं सव्वधूमव्यक्तेस्थातेन धूममातस्य व्याप्यत्वात्, HAs ears एव, युगपटुत्पन्न- विनष्टयोश्च व्याधिरेव, कम्मणि च संयोगाभावः प्रति- योग्यसमानाधिकरणः। यद्वा प्रतियोगिवेयधिकरण्या-
भावस्य द्रव्यादि व्रत्तित्वात् स्वादि साध्यकद्रव्यत्दादाव- ada, अन्यथा विशिष्टतया सत्तादेः साध्यत्वे व्यभि- चारिणि जातिमच्वाटावतिप्रसङ्गात्। व्य॒त्पाद्यि- ष्यते च विशिष्टाभावस्य विशेष्यप्रतियोगिकत्वं दित्वा- दयवच्छिन्नसाध्याभावस्य तच aware, अधाप्रति- योगित्वं प्रतियोगिल्वाभावः स चयेन रूपेण तटरूपा- वच्छिन्नव्याप्यत्वं इतो, अस्ति चायं रूपादौ रूपत्वादिना
ण (मनय | es eee ति Dente ein) tan 8 ए ए 1 0, 8 त [शि क Ee en i
भावस्य fatumnfaaifaaa: aq aaafauag: fafaevaat स्वादेः साध्यत्वेऽपि विशिष्टमन्यदटेवेत्यत sate, व्य॒त्मादयिष्यत इति | दण्डितया पुरुषो नास्तोति विलक्ग्णनुभवादिल्यथः, अनु- भवे विवादादाद, faafa | तथाच afsara धूमादित्यचाव्यासि- रित्यधंः, उभयाभावस्य तिशिष्टाभावरूपलवं पू्यभमेव खरण्डितमिति।
२०० अरनुमनटोधितिप्रसारिणयां
वच्छेटकावच्छिन्नत्वमल्यन्ताभ्ावविणेषणं aft च संयोगाभावस्य प्रतियो गिवेधधिकरण्यावच्छद् कावच्छि- qaaa | न चान्योन्याभावस्याव्याप्यद्स्तित्वम् अभेद स्यावाधितप्रलयभिन्नानात् | व्याप्यव्यापकभावान्ञानेऽपि वस्तुसतस्तथात्वेनाज्ञायमानस्य सम्बन्धत्वेनेव भातस्य षष्ठाथत्वं न चैवमननुगमो दोषाय कस्य का व्याधिः रिल्यननुगतस्यैव लच्छत्वात् |
a पुथिव्यादिनिष्टाभावप्रतियोगिलमिति प्रल्ययादिति चेत्र, menndten हि रूपत्वादौ प्रतियोगिताया अब- च्छेदकत्वाभावो Waa न तु तद्भावावच्छद्कत्वं सव्वेवेव रूपे पृथिवीनिष्ठाभावप्रतियोगित्वं न तु Rafa रूपे तद्भाव इत्यवाधितप्रल्ययात् अन्यथा यो यो धम्मो यस्य यस्य नावच्छट् कः तत्तदवक्छदेन तत्तद- भावोऽप्यक्तरोत्या सिध्येत ॥ € ॥
प्रगल्ममतं निराकर््तमाणङ्तेऽ्थेति। aq एथिव्यादिनिष्टामावप्रति- योगित्वस्य प्रतियोगिन्यविषयोकरणात् कथमवच्छेदकत्वाभाव- विषयोकरणे नान्यथधासिदिरित्यत sie, सव्वेत्रैदेति | तथाचा- नेन aaa टठतोयोक्ञिखितावच्छदकल्रस्येव प्रतियोगित्वेन विषयौकरणं aura इति भावः । अनन्यथा, तन रूपेण प्रति-
योभिललाभावतिषयौ करणम् ॥ ६ ॥
विशेषव्यान्निः | २०९
प्रमेयधूमलत्वेन न वह्किमच्विष्ठाभावप्रतियोगितव- मितिप्र्ययात्तदवच्छेदेन तादशप्रतियोगित्वाभावस्यापि सुवचत्वाच्च | अथ प्रमेयधूमल्वं न TFT सामानाधि करण्यप्रतियो गितावच्छद्कं बिवत्तितञ्चाव तथेति चेत्, असमानाधिकरणधूमकबव्यक्तिहत्तितया वङ्कित्वमपि न तदवच्छेदकं कम्बुग्रौवादिमच्वादिना च घटादे. रसाध्यतापरतसिरिति AAMT | अतएव प्रमेय- धूमत्वं aa प्रतियोगितया दव तच्छन्यताया अपि नाउच्छट्कमिद्यक्घावपि न निस्तारः | अच acta अप्रतियोगिलं प्रतियोगितानवच्छेद कधन्भव््वं न चेवं
पणि बे "किणि णी 01) 00 0, 9 7 । ए 7 ति 100 010 | At कन ० परितप्ये 0 1 शा et ann amend ^ ~ ~, ~~ "~ - रन्न TIS ममन ण SEs,
सिहयदित्यत्रेष्टापत्तौ अनिष्टमाह, प्रमेयधूमलेनति । तथा, सामानाधिकरण्यप्रतियागितावच्छद् कलम्, असमानाधिकरणेति, वह्किमान् धृमादित्यव्ायोगोलकौयवङ्कधूमासमानाधिकरणतया- afsae तदृत्तित्वेन सामानाधिकरर्धावच्छेदकत्वहा नि रित्यथेः। अतिरिक्रव्रत्तित्लेन तदनवच्छदकत्रमुक्ता गौरबेणानवच्छेदकत्व- माह, कम्बुग्रोवादोति। ननु प्रमेयधूमल्वं यथा प्रतियोगितानव- wea तथा प्रतियोगिल्लाभावस्याप्यनवच्छेदकं वाचयं सामाना- धिकरण्यांओे चावच्छदकत्वमविवक्ितिमेवेत्या शद्ध दूषयति, अत- एषेति | अतएव कम्बग्रीवादिमलाटेरप्यनवच्छेदकत्वप्रसङ्गादटे- वेत्यधे;। न च पारिभाषिकावन्छेदकत्वभमेव वक्तव्यम् । तथापि
६
२०२ अनुमानटोधितिप्रसारि्ां
पृव्व॑स्रादमेदः तच साध्यजातीयसमानाधिकरणसाधन- जातोयत्वस्य अव च साध्यसाधनयोः सासानाधिकर- ण्यस्य aia तात्पव्यात्। घटकयोस्ताट शप्रतियोगि- तावच्छैदकतच्वान्योन्याभावाव्यन्ताभावयोभदेन सेद् त्यपि कश्चित् ॥ ७ ॥ अल्यन्ताभावगभवल्यामान्यविशेषमेदेनान्योन्याभा- बगभंमपि व्या्िदयमाह, यत्यमानाधिकरणेत्यादि- लक्षणदयेन, प्रथमे एकस्य साध्याधिकर णांशस्याधिक्यात् दितौयलक्षणम्, अच यद्यपि नानाव्यक्तिसाध्यकमस्थक
Hea Ae RU 1 eet reer Menai जा इ 8 tl ta Ag ed [१ पि ele ant a 0 त map | [ ४,
तत्तद्रूपत्वाेरतिरिक्षत्तित्वेन रूपत्वस्य रूपसाध्यकव्यभि चारि ष- तिप्रसङ्गात्, तात्पय्थादिति। gaa साध्यतावच्छेदकावच्छिन्र- साष्यसामानाधिकरणयस्य ₹ेतुतावच्छद कावच्छिनयावडतोर्व्यासि- लादिति अत्र तु तत्तदयक्यारेषेति, घटकयोरिति) अ्रनवच्छेद- कंमित्यत्र घटकयोरित्यथः। कथिदिवल्यखरसोद्धावनं तरीजन्तु. सामान्यविगेषलन्तरएानुपपर्तिरिति ॥ ७ ॥
प्रथम इति। प्रतियोगियदन्न भवति तेन समं सामाना- धिकरण मित्यत्र तदधिकरणाधिकरणत्वमित्यधेस्ततर तदश्थिकर स- पटं aaa । यदत्तत्कलवं तहल्िल्मित्यत एव सामन््ञस्यादिति | तदत् बदह्किसंयोगवत्, arrest, परम्परया Heat: | नतु ेषयोनं wee ततर साध्यतावच्छेदकिभूतबड्ित्वावच्छिन्न-
ष ee ee नकि ale शमेन) bean)
fanaa: ¦ Row
तत्तव्साध्यवतस्तत्तत्साध्यवच्छस्य च साधनसमानाधिकः- रणान्योन्याभावप्रतियोगित्वात्तदवकच्छटकत्वाच्चाव्या्धिः, तथापि aguateqad तादशान्योन्याभावप्रति- योगितानवच्छटकं तद्रूपावच्छिन्रसामानाधिकरण्यमि- aa Marg | aswel तव्छंयोगादौ तददादौ वा साध्ये Taq सान्नात्परम्परया वा अनुगमकं बह्कित्दा- दिकमेव साध्यतावच्छेदकं, तदवच्छिन्नवत्त्वस्य च न तादृशान्योन्याभावप्रतियोजितावच्छट् कत्वमिति, यत् यट्रूपावच्छि्रं ताटशरूपावच्छिन्नमनवच्छेद कमिति वा यथायथं वक्तव्यं शब्दे क्यद्यानुपादेयत्वात् | अन्येव्यादि- मूलम्। ययप्युक्तरील्या waa तादशप्रतियोगिता- नवच्छेद् कत्वपय्यन्तानुधावनस्यावश्यकत्वेनाकिञ्चित्कर- मेव ताह शाभावप्रतियोगिववं, तथापि विशिष्टसामाना-
वत्वस्यानवच्छद कत्वात् किन्तु तत्संयोगवत्वारेरित्यत श्राह, यदिति | यद नवच्छ्दकमिति, एकव्यक्तिसाध्यसले यद्रूपावच्छित- साध्यमनवच्छटकसिति। वज्कयादिसाध्यकस्थले याटटशरूपावच्छ्छि- नरमिति च वङ्किसंयोगादिसाष्यके यं यथाक्रमसक्तत्रिके। ननु वद्किलावच्छित्रवद्कितेनावच्छेदकत्वात् कथं चरमदयभिति चेद alfa दण्डमादिसाध्यकप्रकारस्यानुसरणोयलात् | विशषलन्तरण-
२०४ यनुमानटौधितिप्रसारिखां
धिकरण्यषूपाया व्याप्व्यधिकरणासम्धवित्वमा चे तात्- wa, afte कालिकील्यादि yc | अन्योन्याभावगमलदच पष्छाव्याप्यत्रत्ति साध्यक सन्ध armada निरस्यति, न चति | अभेट्खसेति । तथाच मूते मरीरुहो विहङ्मसंयोगौ नति प्रतोतेरनुभूयमान विशिष्टमेटोक्षेखिन्या अपि शिवी विनष्ट इति प्रतौति- वद्िशेषणाभावविषयतामावं कल्प्यते बाधकवलात् यच च विशिष्टमेदरे a बाधकं तव तथाप्रतीतिबला- तस्स दिरप्रव्युहेवेति नातिप्रसङ्ः |
अचर seit) WHT Vas ज्ञानं न बाधकं भेदवत्तद् प्रितयोगितावच्छेद् कस्य संयागात्मन-
जन put e-Print नन न+ की + > bent he + Dr ed ee li गीष षषीणिगीणीरगीषिणषगी al tage ai La ea , 1 ॥ (नि ।
fanaa मूलं योजयन्राद्ध, तघापोति | aara मूले प्रतियौगि- लारित्यन्तं ताटरुव्याप्रव्य धिकरणासम्भवित्व दहतुरिति ara: | दटेशिकव्याप्तौ युगपदुत्मन्रलादिकं wana श्रादिभामं पूरयति कालिकोति॥ ८ ॥
लत्तणस्येति | सामान्यत एकवचनम् । शिखोति। शखा- विनष्टा पुरुषो न नष्ट इत्यारिन्यायात् विशिष्टस्य नाशाप्रति- योरिल्वऽपि aunt, यथाविश्षणामावावलम्बनत्वं, तथोक्त- वाधात् प्रक्षतेऽपील्यथेः। नन्वेवं गुणादावपि संयोगिसेदोन सिद्धमत wa are, यत्र afar तत्रे च वाधिकायाः प्रतीतै
विशेषव्यािः | २०४
स्तदभावस्याव्याप्यद्रत्तित्वेन् तदुपपत्तेः, यथा हि प्रति- योगितावक्छदकावच्छिन्रप्रतियोगिन्नाने तदल्यन्ताभाव- स्याग्रहात्तदव्यन्ताभावाभावनव्यवहाराच्च स एव तद्भाव दति कल्प्यते, तथा प्रतियोगितावक्छेद कधम्यग्रडे तदद- न्योन्याभावस्याग्रहात्तदरभावव्यवहाराच्च स॒ एव ART भाव इति निश्चीयते, अाधिक्येऽपि चाव्याव्यहरत्तित्वात्, अतएव न मृलावच्छटेन कपिसंयोगिभेदाभावन्नानं तथा अरसम्भवाद सिद्धश्च नापि कपिसंयोगिभेदस्य war- हत्तितवज्ञानमसिदैः तदहृत्तित्वस्येव ग्रहात् नापि कपि- संयोगिभिन्नभेदज्ञानं कपिसंयोगिभेदवत्तद्भेदस्याप्य-
nd
रभावादिव्यथः | तदुपपत्तेरिति । मेदाभेदयोरेकत् eta विरोध इति भावः। ननु यदि प्रतियोगितावच्छदकदस्य मैदटाभावा- aaa, तदेतत् स्यादिति तदुपपादयति, यथा होति। ननु प्रतियोगिज्ञानेऽभावाग्रहात् प्रतिबन्धत्वमाया तु तदभावा- कत्वम् इत्यत आह, अ्रभावव्यवदहारेति | ननभावप्रतौतैः warar- नुरोधादतिरिक्त एव रसेव्छतोत्वत are, आ्राधिक्य दूति। अत- uafa । यत एव तदभावस्य संयोगसमनैयत्यमित्यघंः । तथा प्रति- बन्धकं संयोगमभिप्रव्यासम्भवादिति। अतिरिक्तमभिप्रेत्यासिद्ध- रिति । ज्ञानम्, प्रतिबन्धकमिति शषः । एवमग्रेऽपि तदत्तिलस्ये- त्यस्य प्रव्यृतत्यादि | तदद्गेदस्यति । तददद: संयोगो वा संयोगसम-
२०६ अरनुमानदौधितिप्रसारिश्यां
व्याप्यद्त्तितवेनाविरोधात्, नापि मूलावच्छेदेन तज्- ज्नानमसिदंः तम्मबह्विव्रभेदस्य तद्म्धमाचपय्यवसित- तया कपिसंयोगिभित्रभेदात्मनः कपिसंयोगस्य मूल- afaafacrarg ॥ < ॥
न हि घटभिन्रभेदो घटत्वादतिरिच्यते अावश्वक- ्ञप्घटतेनेवोपपल्यौ अतिरि क्तकल्पनायां मानाभावात् अन्यथा स॑ताभावस्याभावोऽतिरिक्त एव कल्प्येत, अतएवाल्यन्ताभाव-प्रतियोगिनोरन्यान्याभावप्रतियोगि- तावच्छेदकयोः सामान्यत एव mA विरोधः, तव कपिसंयो गवल्यपि ad qa न कपिसंयोग इति प्रतौतेरन्यधानुपपच्या तादाययोः स सद्ोच्यतां न aout प्रतोतिः कपिसंयोगिभेदविषयत्वेनोपपादयित्ं शक्या, नियमतः संयोगवच्वेन प्रतियोमिनोऽनुप-
नियताभावो वेत्यन्यटेतत् । असिद्धौ विवादादाष्ह, avaifa । श्दश्च प्राचोनमतमभिप्रेत्य, सममे तु ase: संयोगममनियत दति a कथिदिशेषः wavafa विरोध इत्यथः ॥ € ॥
ननु भेदेनवात्यन्ताभावः कथं नान्या सिदत इत्यत श्राह, न होति । कदाचिच्र संयोगवति हते qa a संयोग इति प्रतोतिस्वा- ay, नियमतद्ति | प्रतियोगोति। यत्रापि संयोगमवति wa द्रत्मादि-
विरशेषनव्यासिः । २ ०
स्थितैः प्रतियोगिकोटी तदनुज्ञेखाच्च मूसे न कपि- संयोगीति प्रतोतेस्त॒ frat विनष्ट इतिवङ्ासमान- विशेषणस्याभावमाव--विषघयत्वेनो पपन्नतवान्नान्तिमियोर- पीति परास्तम् अन्योन्याभावान्तरस्य प्रतियोगि- तावच्छेद कान्तरसमानाधिकरणतया खखप्रतियोगि- तावच्छेदकासामानाधिकरण्यपय्यवसायिनो विरो- धस्य सत्वघटितत्वेन विशेषत एव विश्रामात्, अलय- न्ताभावप्रतियोगिनोरिवान्योन्याभावप्रतियोगितावच्छ- द्कग्मोरबाधितसामानाधिकरण्यानुभवेन प्रतिविरूब- तया तथाविधविरोधकरपनाया अनवकाशाच्च। किञ्च
प्रतौतिस्तत्रापि संयोगवतो हन्तस्यानुयोगितायामेवोक्ञखो न प्रति- योगितायामिव्यथः | श्रत्यन्ताभावेनान्योन्याभावमन्यथासिद्यनाह, सूल इति। wa चप्रतियोगिकोटावेव संयोगिनः van संयोगस्यापि तथालमिति हदयम् ¦ frat विनष्ट इतिप्रतौतिवदि ति | विथेषण- प्रतियोगिकल्वांशमाच्र evra: | अ्रभावविषयतामाव्रसिति । भेद- aa भानेऽपि विशेषणात्यन्ताभावेन faster माचपदमिति। शरत्तिमियोः अन्योन्याभावप्रतियो गितावच्छेद कयोरपोति । wets ताभिव्यनुषञ्यते। ननु विशिष्यैव कथंन विरोधः, सामानाधिकर- रय नुभवत्वमेवासिद्धम् | किञ्च भेदस्य णखा दयवच््छित्रह्च्ताघ्र्तित्व- aaa लाघवेन हच्ाहत्तित्रमेव कल्यत waa बराह,
र्न्ट प्रनुमानदोधितिप्रसारि्यां
शिखि विनष्ट इति प्रतीतेविशिष्टध्व॑सोल्ञेखिन्या विशेष्ये तद्बाधादास्तां विशेष शध्व॑सविषयता, न संयो- गौति प्रतीैविशिष्टमेदमवगाहमानायाः कथं विरे षसं सर्गाभावविषयत्वेनोपपत्तिः, न खलु सहसेणापि बाधकैरिदं रजतमिति प्रतौतैरङ्त्वावलम्बनं व्यवस्था पयित wad, न च विशेषणशभेद एव तस्या विषयः अगेऽपि न कपिसंयोगौति प्रलोल्यापत्तेः युज्यते चान्यो- न्याभावोऽव्याप्यघ्रत्तिः कथमन्यथा प्रक्रताटशायां घटा दावयं न श्यामो दण्डादिविनाशसम्ये चैदादौ नायं तद ण्डवानिल्यादयो व्यवहाराः, न च aa विशेषण- संसर्गाभाव एव प्रतौयते अनुयोगिनि सप्तमौ विना तदनुपपत्तेः, न खलु भूतलं a षट इल्यादौनि
(भीक = 1 1 sR pee nt fa 1001 7 1 1
क ee eae a ae ni Deanne ile ieee aie [0 पो 00)
ga ete PE ICE
faafar तथाविशेषणात्यन्ताभावेन नान्ययासिहिरिति waaa- बलाटेव मौरवमप्यासोयत इति भावः। न खल्ित्यादि । तब्मका- रकलस्यानुव्यवसायेन विषयोकरणादिति भावः) ननु प्रत्यत्त्- प्रतोती ्रव्यन्ताभावस्यापि विषयस्य सत्वात् तदनवगादनं केन निरटङ्कि इत्यतः प्रतिनियतविषयकत्वं शब्दमप्य॒पष्ट्कमाद, युज्यते चेति | श्रयमिति । इदानीमिति शेषः । एवमयेऽपि reg प्ठिरपाकमभिप्रेल्य। अत्रापि पोलुपाकमादाय विवादादाद, दर्डादोति संसगभाव इति। aa दण्डष्वंसोऽपि dein
विशेषव्यासिः | २०९
वाक्यानि कदाचिदपि घटसंसर्गाभावं बोधयन्ति तथात्वे at wet न घट इत्यादेरपि प्रसङ्गात् ॥ १० ॥
अपि च विशिष्टवाचकद्ण्डाादिपदेभ्यो धम्मापस- च्ननतयोपस्थितस्य दण्डादेः कथं प्रतियोगितेनाभावे- ऽन्वयः इ तरविगशेषगत्वेनो पस्यि तस्य निगकाङ्तयान्यच् विशेषणत्वेनान्वयायोगात् | न चाच विशिष्टोपस्थापकं पदं विशेषणमाचपरं, तथापि चेतो न दण्डोषटोन vara रूपमिलयादावपि दण्डादिसंसर्गाभावप्रतौलया- पर्तेदर्व्वारत्वात्, एतेन नञो ऽभाववनज्ञाच्तणिकतया fata सप्तमोमन्वयवोधसमथनं प्रयक्तम्, एवच्च चंवो
रर जज आ नको ॥ 1 052 2. शा ty
--न्ज- + न
ay: I cite nee tla I A rie ah a! dell | - मज म न ० Lr म
भवतोति प्रक्षतमेव व्यतिरेकेण व्यवस्थापयितुमाह, न खल्विति | द्ष्टापत्तावनिष्टमाह, तथाति ॥ १०॥
ननु यच विशेष कतावच्छेदकप्रकारेकेव विशेषणं भामते तचेवा- नुयोगिनि सप्तमो विनापि विरेषरणभावोऽवगम्यत ve q घटस्य विशेष्यतया न तदित्यत श्राह, भ्रपिचति। तधापोति | विशिष्ट पदस्य विरेषणपरतया तथा समयन शदविश्ेषणोपसथापकस्य सुतरामेव तथात्वापत्त सित्यिनुयोमिनि सम्या अभावाखयललाभावै- वाटर इति मन्वानो नञपदेऽभाववत्यव लक्षणया aaa इति यो aaifa aad दूषयति, एतेनेति । चेतो न दण्ड इत्यादापादनेने- ल्यथः। ननु सवतैव संसर्गाभावबोधने यदयनुयीगिनि सप्तम्यपेच्ा
29
२१० प्रनुमानटोधितिप्रसारिख्यां
न पचतीलयादौ आआख्याताच्छक्तया लचगया वोपस्यितस्य कत्तुरेव मेदो भासत FIG, वस्तुतो न पचति Gat नेदं मैवस्येव्यादी विभक्तस्य कतिसम्बन्ादेरभावा- न्वयबोधे नजा सप्तमौ नापेच्यते, अपरेच्यते च प्रातिपदि- areata निपुणतरसुपपादयिष्यामः। नञो बेधस्धा- परतया न श्याम Fare: श्यामादिविघम्मल्यधः, arg रक्तत्वादिकमेव यदटाहराचाव्येः, श्यामा- द्रकोविधम्मानतु प्रथगिल्यपि बद्न्तौति क्षतं पल्ल वितेन ॥ १११
सम्बन्धत्वेन॑ति | निरूपिततच्वमतत् कस्येति | दत्यञ्चाननुगताया अपि व्याप्रज्ञानं यथानु मितिहेतुस्तधा
किम कवक १ [0 मिम Le ee ee ate 1 ~ i tate i
तदा न पचतोत्यत्र कथं पाकक्लव्यभाववबोाध इत्यतस्तद्ोघयति. एवं
चति, शक्यति । वेयाकरणमते लत्षणादिकल्पनादाङ, वस्तुत इति | सम्बन्धादेः नेदं मेत्रस्येत्यादौ, निपुखतरमिति। नञ्व्यतिरेकेण प्रतियोग्यन्वये यत्रानुयोगिनि anwar aga नञा aad नान्यत्रव्यादेः प्रतियोग्यभावान्वयौ च तुल्ययोगक्ेमावित्यनेग नञ्- वादे प्रतिपादितलयादिति। ननु daar तदहत्तिधग् इत्यत श्राह, वेधर्मयञ्चेति | waleacdignd तरौजं तु नजा तदकालीन् तप्रकारेणोपस्थितौ लक्षणति ॥ ११ ॥
निरूपितलरभिति । संयीगत्वादिनेव andy इति भावः । भरतरएव
विणेषव्या्िः | २१९
अथ धूमवति व्िहृदौ न स्तः धूमवान् af महेदौ न भवतीतिप्रतीतेर्व्यासज्यहत्तिप्रतियोगिकौ वद्किवह्किमतोरत्यन्तान्योन्याभावो धृमवति faa दृति कथमेते waa इति चन्र, तादटशाभावानमभ्यप- गमात् अभ्युपगमे वा तच agua प्रतियोगि न बद्धि- वङ्किमन्तौ |
वच्यते | एते अन्योन्याभावात्यन्ताभावगभं । ताद- शेति। ननु किं दित्वादिकं प्रतियोगितावकच्छेदकमेव न भवति Ta वा Waa, परन्तु HATA खसमाना- धिकरश-तत्तदम्भावच्छिन्र-प्रतियोगिताकानामभावानां लाघवादिल्यभिप्रायः, नाद्यः एकेकाभावप्रतीतितो दौ न स दृति प्रतीतेव्विलक्षणत्वात्, शब्दादिना दी न स्त
इल्यमिति । awa इति | fafasta कायकारणभावौ न सामा- न्यत इति । चतुणभमैव लक्षणानामाक्ञेपात् qaa fraud a घटत दति तदुपपादयति, एते इति। तथाच तत्तदभावगभत्वेन दयोरेक्यमिति भावः । अभ्युपगमे देत्यस्याक्तेपमारभते, नज्ित्या- feat) नन्वेकाभावप्रतोतिसाधारग्डेऽपि दित्वश्याधिकस्य भाना- टेव वेलकचणयभित्यत are, शब्दादिति | waa तु ताटटश्निश्चय- काले तथा संशयोऽसिड इति दयम् । ननु शब्देन घटलादरेरव-
२१२ ्रनुमानदोधितिप्रसारिणां
sfa निश्वयेऽप्यैकंकाभावसंशयाच्च, विषयानुगमं विना अनुगताकारप्रल्ययायोगात् | न चाभावस्य हित्वाधि- करणप्रतियोगिकत्वमावं दित्वसामानाधिकरणधम्याव- च्छित्नप्रतियोगिताकलत्वं वा दयं नास्तीति प्रतीतेर्विंषयः, ताटशदित्वाधि करणव्यक्तिविशेघविरहिणि तथाविघो- भयश्रालिनि तादृशौ दी न स्त इत्यप्र्ययात्, दित्वसा- मानाधिकरण्याभानेऽपि NAAT aT ATTY, अत- एव न तादटशप्रतीतेघेटत्वपटत्वादयन्यतरावच्छिन्नप्रति- योगिताकाभावविषयत्वम् अन्यतरत्वानु र्लेखेऽपि घट पटी नस्त इत्यनुगतप्रल्याच्च, न च परम्परसम्बनेन तादृशदित्वसामान्याभाव एव at न स्त दृति प्रती-
[क 1 ee १ । er ee + भ णीन te न 0 9 ee hee on te [ छि nn ee eee te ee
ऋ 1 ee
ssead न विषयौक्रियत एव परन्तु प्रयच्मादायेव तधा व्याम इत्यत श्राह, विषयेति । हिल्वावच््छिन्नप्रतियोगितादयनुगताकार sagt ननु दित्लाधिकरणप्रतियोगिकत्वमेवानुगतं वाच्यमित्या- nex निषेधति, न चति। प्रथमेऽवच्च्छेदकत्वस्पर्णभावादाद, दित्वति। तादृशेति । घटपटोभयविशेषविरदिखि घटपरोभय- विशेषशालिनि, घटपटौ न स्तः प्रल्यादित्यधेः । ननु दिल्समाना- धिकरणल्ेन भासमानो यो धममस्तदवच्छित्रप्रतियोगिताकत्व- मेवानुगभकं वक्तव्यमित्यत श्राह, दिलेति। च्रतएवेति । वच्यमाणा- तकम्, अतएवाग्रे warfare: | परम्परेति । दित्ाखयघटित-
विग्ेषव्यापिः | २१२
तर्विषयः, दित्वाधिकरणयोरेव प्रतियोगित्वोरलेखात् दित्वादेवटादिहत्तित्वानुपश्ितावपि अन्ततः शब्द नापि घटपटौ नस्त इत्यादिप्र्ययाच्च, अतएवैकेक- विशिष्टापराभावोऽपि न तदालम्बनं विसद्योरपि जल- त्वपृथिवीत्वयोदित्वेनाभावप्रयय इत्यक्त्वा नान्यः, तघात्वेऽपि सष्यतदतोस्तादशाभावप्रतियोगित्वानपा-
परम्परेत्यथेः । अन्यथोभयवत्यपि उभयठत्तिदित्वस्य साक्तात् सम्बन्धेनाभा वात्तादटृशप्रतोत्यापि fa:1 हित्वाधिकरण्योरिति। fea नास्तोव्येवाकारः स्यादिति भावः। ननु waa आश्रयस्य दित्ववेशिच्यभाने दित्वस्यापि afewarfa agfaa भासते, तथाच प्रतियोगिकोटौ दिललाभिकरणस्योल्लखेऽपि तस्य विशेषण तयेवोपयोग इत्यत श्राह, दित्वादैरिति । waa विवादादाह, saa इति। घटपटावित्यंगे हिवचनार्धंस्य प्रज्लत्यथविशेषण- तयेव भानाभ्युपगमादिति भावः । भेदं fared, व्यतिरिक्ताभाव- वादिमतेऽपि feaara न प्रतियागितावच्छदकं किन्तु azata- fed, तथाच attenuata लक्तणावश्यकौति तुल्यम् अ्नतिरिक्ता- भाववादिमते इति, अतएवेति | पटस्य घटवेशिष्याभानेऽपि arex- प्रतोतियत एवत्यथे; । क्विदसतुनोऽपि दुर्घटत्वमाह, विरुदयो- रिति! samerafa) चकारः पूर्व्वोक्तससु्यपरः। किं चेत्याद्यन्त्यकल्यमाशद्घय निषेधति, नान्द्य इति । तथात्वेऽपौति । छदाभावस्यव हित्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकत्वे बद्करपि प्रतियोगिल-
२१४ अनुमानदौधितिप्रसारिणयां
यात्, अन्तरेणाभावान्तरमेकेकघटवति जायमानाया यत्किचिहटदयवति चानत्पदयमानाया घटो न स्त इति प्रतीतेसपपादयितुमशक्छत्वादिवयत आड, अभ्यु- पगमे वेति । उभयत्वमेव प्रतियो गितावच्छेटकं न तु साध्यतावच्छेदकं AAI बेत्यथः, अग्रुयमाणावच्छेद-
(पी पपी गी ale ER ary ey ET ene Te pe 1
मापतितं, अन्यधा frau searaafanfantaatatcmate- तेनानवच्छेदकत्वभद्ादिति। श्रतिरिक्ताभावमेव व्यवस्थापयति, प्रत्तरेणेति | एकंकेलि। योऽन्तेन घटत्वावर््छित्रसामान्याभाव- दिषयत्वनिरासः, afafaa घटदइयप्रतियोगिताकाभावनिरासः।
ननु घटौन स्त इत्यत्र दिलावच्छिन्नाभावः सितु, घटपटौन स्त॒ इत्यत्र कथं प्रत्ये काभावदयस्यव ददित्वावच्छित्रसामान्याभाव- विषयत्वनिरासः, afafafefa: aa यत्किञ्चित् घटद्यस्येव दित्वाव च््छिन्रप्रतियोगिताकल्वकल्पनारिति चेदत वदन्ति सामा- न्याभावयुक्तिन्यायेनातिरिक्दिलाषच््छिन्रप्रतियोगिताकल्यमे वि- निगमनाविरहेणातिरिक्राभावकल्यनसमिति। agama fra- प्रतोतेरन्यघोपपाददमेऽपि हित्रविशिष्टाभावस्य विगिष्टाभावतया- तिरिक्रस्येव व्यासनज्यद्त्तिप्रतियोगिताकाभावल्लमित्यपि कचित् | उभयत्वमेवेति | सम््ग्धमेवाभावहयघटितं लकणमभिप्रेत्य तरव तथेव निराकरोति। नलिति। ननु विश्तेषलक्षणेऽवच्छेदका- ्रेणात्त्र सदोषस्तदवख् एवेत्यत Wy, भ्रशरुयमारति ॥ १२ ॥
विशेषव्याचिः । २१५
अथवानौपाधिकलतवं af, तच्च यावत् खसमा- नाधिकरणात्यन्ताभाव--प्रतिर्यो गतावच्छेद् कारव च्छत्रं यत् तव्मतियोगिकाव्यन्ताभावसमानाधिकरणं यत् तेन समं सामानाधिकरण्यम् |
तच्चेति | खं साधनत्वाभिमतं तघाच साधनसमा- नाधिकरणाव्यन्ताभावप्रतियोगितावकच्छंदका यावन्तो qa यडम्धावच्छिव्रसमानाधिकरणात्यन्ताभावप्रति- योगितावच्छेदकाः तदन्धावलोट्सामानाधिकरणमि-
0 4 =~ 0
ल्यः, एतेन सव्वव तादशेयावद्धिरवच्छिन्नस्य ताटश- वच्छन्नयावत्मतियोगिकस्य चातिप्रसञ्चकात्, यावच्वा- दयावच्छन्चि-प्रतियोगिताकादटतिरिक्षस्याभावस्याप्रसिद्िः
तथा चेत्यादि यदब्मावच्च्छित्रिति। यसाष्यतावच्छछेदका- afar: । aad गुणकश्यान्यसत्तावञ्जातिमच्चादित्यत्र द्रश्य- त्रलादेजातिसमानाधिकरणत्यन्ताभावप्रतियो गितावच्छेटकत्वेऽपि न afa: । यघाग्रुतमूलानुपपत्िं व्यक्ञयति, एतमेति । अ्रवच्छित्र- स्येति। श्रप्रसिषेरित्थनेनान्वितम्, अ्रवच्छेदकस्य stad faet- यावच््छिब्रेऽपि तद्योगं खण्डयति, aetfa: श्रतिप्रसच््न का- दिति। धूमवत्यपि यावदादरधनाभावसत्वादतिव्यापेरिव्यथेः। श्रादिपदेन यावत्ताहटशावच्छित्रगगनहच्युभयत्वप्ररि ग्रहः | भ्रवच्छि-
२१६ प्रनुमानटोधितिप्रसारिश्यां
ताटृशवच्छिन्नप्रतियोगिताकानां यावदभावानामधि- करस्य प्रायशस्तथा। रूपादिसाध्यकपुथिवौत्वादा- वव्याप्तिश्च क्रापि रूपादिव्यक्तौ तादृशयावदभावसामा- नाधिकरण्यासम्भवादिति प्रयेक्तम् | aaa सोपाधा- वेकव्यक्तिकस्य सम्भवतोऽप्यपाधेममान्तरविशिष्टत्वा- दिना अभावो भवल्येव साध्यसमानाधिकरण इत्यव. च्छदकानुसरणम् ॥ १३॥ साघनसमानाधिकरगालयन्ताभावप्रतियोगिताव--
गी ण षी nn ee kd [पि ow ॥ +, क, वि + el le a tae, च न्ना चोय त-न it न, ॥ aie
asfa gaa विहायाभावे aad खण्डयति, तादृशेति तथा श्रप्रसिहिरित्यधे;ः। नानाडेत्वधिकरणकस्थसे तादशनं यावद.
भावानां चालनोन्यायेन समवख्ितानामधिकरणमप्रसिडमिति | एकाधिकरणडेतुख्ले तु तस्सिन्नवाधिकरणे arent यावन्तो भावा इत्यक, प्रायण दूति | wa यावदभावानां प्रत्येकाधिकरणाह्त्तितं साध्यस्य वक्तव्यमित्यते श्राह, रूपादौति । श्रतएव विश्टयति, कापोति । eq घटरूपे यावन्मध्यपतितस्य घटत्वाभावस्य सामा- नाधिकरणयाभाव इति क्रमेणोबयम् | सञ्चवेत्यादि। arearar- gat चालनोन्यायेन धृमहच्यभावसम्भवेऽपि व्यभिचाराधिकरणे भित्रत्स्याभावो धूमवतोति प्रघहकाथः। विशिष्टल्वादिनेत्यादि- पटेन दिल्परिग्रहः॥ १२॥
तदपि विशिष्टिस्यातिरिक्षत्वमतालम्बनागुएयादटेव उक्तविव-
विशेषव्यास्षिः | ३१७
च्छट कावच्छिन्नप्रतियोगिताका थावन्तोऽभावा यदम्धा- वच्छिन्न-समानाधिकरणास्तदग्यावलौट्--सामानाधिक- रण्यमिल्यथंः | अभावश्चाव भावभिन्नो ग्राद्स्तेन इदं जलं aaa सरेहवच्चसमानाधिकरणा- लयन्ताभावप्रतियोगितावच्छैदकरूप-सामान्याभावत्वाव- च्छित्रप्रतियोगिताकाभावानां सकलरूपाखणं जलत्व- तायां मूलात्तरासमधेनादाह, साधनेत्यादि | तथाच मूलेऽभाव-
सामानाधिकरखयमित्यत बडन्रौहिराखयणोयः, एतदिवक्तायान्तु रूपवान् एथिवोलारिव्यच यावत्सु अभावेषु रूपत्रावच्िन्रसामा-
नाधिकरखयं वत्तत एव । भावसिन्र इति । रूपप्रागभावाभावत्वाव- च्छिन्राभावस्य यावद्भूपप्रागभावात्मकस्य साध्यक्षामानाधिकरण्याभा- वात् सएव दोष इत्वतोऽभावपद् श्रत्यन्ताभावपरं वोध्यम् | तेने त्यादि भावभिन्नोऽत्यन्ताभाषो य्ाद्यस्तेन प्राचोननये रूपप्रागभाव- रूप्वंस रूपयावदभावेषु साध्यसामानाधिकरणयाभावेऽपि नोक्ष- दोषः | ननु तधापि जलाठत्तिलाऽवच््छिन्राभावाऽन्यतराभावल्वा- वच्छिन्रप्रतियोगिताकयावन्ध्यपतिते तेजो ्तित्ला्वच्छिन्नाभा- वस्य न जलवत्तित्रस्ामानाधिकरशयमिलति पुनरव्याप्िरिति चत्, तादहशावच्छिन्र-प्रतियोगिताकाभ{वत्वत्वव्यापकसाध्यसमानाधिक- रणतरस्तित् कत्वस्य विवक्तितत्वात् । wa रूपसःमान्याभावस्य सरह- समानाधिकरणत्यन्ताभावप्रतियोगिलं जन्परमाखुम्ादाय बोध्यं, जलावयविन्युत्पत्तिकाक्ते तत्स्छाभ्युपगमात् । न च तघापि ae Qo
१ प्रलुमानदोधितिप्रसारिखय)
सामानाधिकरण्यविरदहेऽपि नाव्याप्तिः घटध्वंसो ध्वंसत्वाटिल्यादौ च घटध्व॑सत्वादेसत्मकारकप्रमावि- शेष्यत्वादेवा भावाभाव्रत्तिरतिरिकोऽभावस्ताटशो न घटध्वंसत्ादिसमानाधिकरण इति नातिव्याश्चिरिलयपि वदट्न्ति ॥ १४ ॥
~~~ ~ eR AE CAT A Teen Nr ete rerperenpre en enthencieeneirsenheacrensemrtestps san ete
वत्समानाधिकरणात्वन्ताभावप्रतियोगितावच्छदकञजलाव्रस्तित्वाव- च्छत्राभावडहेतोरत्त्िल्वावच््तरिभावान्यतरतावच्च्छिन्नप्रतियोगि- ताकाभावल्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्य तेजा हत्ित्वावच््छिन्नाभा- वस्य जलल्वसामानाधिकरणविरदादव्याप्तिरिति वाच्यम्) स्वसमा- नाधिकरणत्वन्ताभाव-प्रतियोगितावच्छद कावच््छिन्रप्रतियोगिता- ARITA AA UH AAA A aes कावच्छित्र-साष्यसमानाधिकरण- त्तित्वकत्वस्यानेन विवक्िततात्। एवं चाभातेषु भावभिन्रत्वविव- ag यथाश्युताभिप्रायेणेति बोध्यम् । ननु घटध्व॑सो ध्वंसत्वारदित्यत ताहृशभावस्तच्रटष्वंसत्वाभावा एव, ते च सखाधिकरणघरात्यन्ता- भावादिभ्यो नामातिरिच्यन्त, ay घटष्वंसत्वसामानाशिकरण्य- सत्वादतिव्यासिरित्यत ae, waa इति । wa यद्यपि पट- ध्वंसस्यापि घटध्वंखल्राभावरूपतया घटष्वंरत्वासमानाधिकरणतया च नातिव्यासिसम्भावना, तथापि घटध्वंसत्वाभावस्याधिकरण- खरूपत्वे ब्राघाराधेवमावानुपपत्तिरितिमयेन समानाधिकरणा- भावेरेव तथा धौरिति ये वर्णयन्ति तेषां मतमवलम्ेयटसुक्रमिति
विशेषव्यासिः | २१९६
यावदिति। खं व्यसिचारि येषां तेषां यावतां व्यभिचारिण साध्येन सामानाधिकरण्यमिल्यधंः। यावदिति। यत्पदं साध्यलाभिमतपरं, सोपाधिवारणाय यावदिति लुप्रसप्तमौकस्य दितोयालयन्ताभावस्य fai-
षरि गीष 1 1 0 व yun pe ey sono णिग मी a ap
Way | प्राचोननये घटध्व॑सत्वस्य घटध्वं सरूपत्वादाह, तव्मकार- केति । aa यदपि विषयत्वं खरूपभमेव तथापि प्रमाखरूपमेव तद्वध्यम् | अतिरिक्त इति । घटध्वंसत्वं नास्तोति धोस्तावदनुगता- कारा तस्याश्च तावत् खरूपनियम्यत्वे गोरवमित्यतिरिक्त एवाभावः कल्यत इति । न् च तत्रापि घटध्व॑सत्वं न।स्तोति धौसत्वादति- रिक्तकर्पनेऽनवस्याऽनतिरिक्रकरपने arama इति वायम् । एवभ्बिधटदोषेण घटाभावोऽपि लुप्येत ततामाश्रयोऽन्यधानुपपद्यैव airy इति चेदिहापि समानमिति भावः ॥ १४॥
यथा gage वद्किमान् yatfeaa धूमौवयावद्यभिचारि- मध्यपतितस्य बह्िद्रव्यत्वादेन्यभिचारित्वं कदापि न वज्काविति भयेन व्याचष्टे, afafa तथाच वद्ुत्रोद्यन्तसखव्यभिचारिपदटेन समं यावत्पदस्य कर्मधारयो वोध्यः | अनन्तरं च षष्टोरमास आखय win: । लुप्सप्तमो कस्येत्यादिषष्टोदयं वेयधिकरेन, तथाच लु- सप्तमौोकस्य पदस्य योऽर्थो दितोयाव्यन्ताभावः तदिशेषणएमिति | तथाच लुषसप्तमोकस्येति ज्ञाप्य क्नापकमभावे षष्टो, सामानाधिकर र्यं तु are लुप्तसप्तमौकलाभावात्, पदस्य च विशेषणत्वाभावादस- कतिरिति भाव्यम् 1 केचित्त वेयाकरणरोत्या प्रदयोरेव विशेषणवि-
२२० अनुमानदोधितिप्रसारि्यः
न देवं सोप्राधिः, aa साघनसमानाधिकरणा- त्यन्ताभावप्रतिदोगिन अद्र न्यनवत््वरदेरूपार्योऽलयन्ता- भावस्तेन समं साध्यस्य धृभादेः सामानाधिकरण्या- भावात्, BUG: साध्यव्यापकत्वात् एतदेव यावत्- खव्यभिचारिव्यभिचारिसाध्यसामानाधिकरण्यमनीपा- fra waa |
ज ee ee de A Ce tet प a pee Pi फीकी कि Soi ण गीणरिषणिगीधाय कणी भषण णी अ 9 9 षी की 0 10 —r—aat e
षणम् | तथाच साध्यव्यापकतावच्छेद कावच्छिन्नप्रति- योगिताकाल्यन्ताभावतवव्यापक-खसामानाधिकरण्यसा- मान्यामावकत्वमघः | केवलान्वयिस्यल्े ताकाशादि-
0 8 ae tale a ग्यानेन) च नना
शेष्यभाव इति मतनेदभित्यादः । तथावत्यादि | य!वदित्यस्येव व्यापकात्रमित्यघे; । ama तु धूमवान् वङ्करित्यतर द्रव्यतवाभावे वह्किसाप्रानाधिकरणयसामान्याभावसचवाटतिव्यािरिलि तद्ारणम्। तचवाद्रेन्धनादयभावे रासमनिष्ठसामानाधिकरण्य स्याभावमत्वादति- व्यािरिति मामान्यपदोपादानम् । wa व्यापकत्वमष्ये चत् प्रति- यो गिव्यधिकरणपदं निक्तिप्यत, तद दिनौयाभावे तदवश्यं ea, अन्यथा द्रव्यं गुखकम्भाण्यत्वे सति सत्वादित्यादो संयोगाभाव तत्छामानाधिकरण्यसत्वादव्यास्िरिति, एतन्निष्कषश्च व्यासिलक्तण- वद्दोध्यः। उभयव तद्ानमिति तु सम्यगिव प्रतिभाति; aar- दाय इत्यखरसाद्धावनं तदौजन्तु द्रव्यं vfaatarfewia quafa- त्विग्िष्टसत्ताद्यभावस्य द्रव्यल्रव्यापकस्य योऽभावः सत्तारूप-
"गै |
विशेषव्याप्िः। २२१
रेव तथाविधघोऽभावः प्रसि इति सम्प्रदाय. । केचित्त ताद शयावदभावगश्यन्यतं यदधिकरणताया व्यापकं तच्चमथेः। न च ताद शप्रतियोगितानंवच्छेद कवन्तमेव aaa विशिष्य यावत्ताटशाश्यत्वं यदटधिकरणताया व्यापकं तच्चमिल्यथंलाभादेव सामञ्चस्येऽभावदयो- पादटानमनतिप्रयोजनकमिति वाच्यं, यावतां ताटश- मिखनादीनामेकाधिकरण्यस्याप्रसि्ेः। न चावच्छेद- कांशम पहायाप्रतियोग्ये व यावत्वेन विशिष्यतां साध्य- AIHA रूपान्तरेण साध्यसमानाधिकरणशाव्यन्ता- भावप्रतियोगित्वस्यो पदशितत्वादिल्यादः ॥ १५॥
स्तस्मिन् हेतुसामानाधिकरण्यसच्वादव्यास्षिरिति, इदमेव दोष- सुदरत्राह, केचित्विति। ment: साध्यव्यापकत्वावच्छदकाव- च्छित्रप्रतियोगिताका यावन्तोऽभावाः, प्रत्येकं तच्छन्यत्वे यदधि- करणताया व्यापकत्वं तच्वमित्यधः । यावक्छावच््छित्रशृन्यत्व- विवक्षणे धूमवान् व्क रित्यत्रातिव्यासिस्तत्रापि वद्किमत्ययोगो लके श्रा्द्रन्धनाभाववल्यपि द्रव्यत्राभावाभावेन तादृगशून्यत्वसच्वादिति, aaaifa | वावत्वस्याभावविशेषणस्य व्यापकासंस्प्रशणादिति यथा- afaan वेयथ्याभावादिति भावः) न चेत्यादिपून्वकरपै यावदा- ्रयत्वस्य व्यापकत्वमतोऽप्रसिडिः। wa q श्रप्रतियागिनां व्याप- कत्र तच्च रूपान्तरेणापि निव्वेदतोति नाप्रसिदिरिति प्येयम्।
२२२ श्रनुमानदौधितिप्रसारिश्यां
यहा यावद्यत्समानाधिकरणाल्यश्ताभावाप्रति- योगिप्रतियोगिकाव्यन्ताभावासामानाधिकरण्वं यस्य तस्य तदेवानीपाधिकतवं, सीपाधौ त॒ साध्यवच्रिष्ठालय- न्ताभावाप्रतियोगिन उपाधर्योऽव्यन्ताभावस्तन समं हेतोः सामानाधिकरण्यम् sara: साधनाव्यापक त्वात् | यद्वा यत्सम्बसितावच्छद् करूपवत्त्वं थस्य तस्य सा arty: |
साध्यसमानाधिकरगाल्यन्ताभावप्रतियोगितानव- wen यावति यत्छमानाधिकरणाल्यन्ताभावप्रतियोमि- तावच्छेदकत्वं नासि तच्चमथ इति तु aan: |) अवच्छि्ं सामानाधिकरण्यं सामानाधि करण्यावक्छेदकरूपं वा
) 7 । Te teal क pe [9 १ asin न ननि
[1 व 200 0 iy 1 Pet le rer 00203 9 9 क deme ets, न पी णि जम निकी
रूपान्तरेणति | प्रमेयत्वाटेरपि गगनादिहत्तित्ेन घटहत्तिल- विश्ि्टत्वादिना चाभावस्य सुलभत्वादिति, श्र च साध्यसमा- नाधिकरणात्यन्ताभावप्रतियोगितानवच्छेट कानि यावन्ति यत्समा- नाधिकरणात्यन्तामावगप्रतियोगितानवच्छेदकानौति तु स्फुटतया qatadat च नोदङ्कितसिति ध्येयम् ॥ १५॥
संयोगेन सामानाधिकरण्यमभिप्रत्यादह, धमत्वेति। aa वायेन सामानाधिकरणयमभिपरितयादह, द्रव्यत्वल्ादेरिति यदा ga नानाक्रामानापिकरण्वस्यावच््दवां दर्शितं इदानीन्तु एक-
विगरेषव्याभिः | २२१
aft: | इत्थञ्च धूमत्वद्रव्यत्वत्वादेव्यांप्यतावच्छेद क्त्वं दण्डत्वादेनिंयतपृव्वंवत्तितावच्छे ट कधम्मात्मककारण- तावच्छद कत्ववदभेदेऽप्यपहितानुपडितमेदटाहा समध- qa, तब्रायमभिप्रेलयाह । यत्सम्बन्ितेति। सा सम्बन्िता सामानाधिकरण्यरूपा जनकत्वादिव्याहत्ता, aq च विशिष्टसत्तात्वायवच्छित्रगुणादिसामानाधि- करण्याधिकरणसत्वादेः Rast परामर्णहणायनु- मिल्यापत्तेः ॥ १६ ॥ साध्यसामानाधिकरण्यविशिष्टशतुमत्तापरामशस्त्
व्यक्तिफे एकसामानाधिकरयेऽप्यवच्छटकं सफोरयितुमाह, दव्य त्वत्ेति। दण्डत्वादेरिति। नियतपूव्वैवत्तित्रसाच्रस्य कारण तेऽग्ण्यस्थदण्डस्याकारणत्वप्रसङ्ः | नन्वभेदटेऽप्यवच्छ दया वच्च्छेद क- भाषे दण्डो दण्ड इत्यपि प्रतोतिः स्यादित्यत श्राह, उपदि- तेति । शं धूमतलमवच्छेदकां सामानाधिकर्णावच्छदटकलोप- feamawmafafa भावः, तादात्मासम्बन्धसंग्रहायाद, जनक- लादोति। dara तेन व्याप्यव्यापकभावेऽपि न क्षतिरिति भावः) sa चेत्यादि व्या्िविर्णिष्टदेतुमच्ं ua aa, व्याधिश्च विशिष्ट सत्त त्वावच्छिन्रसत्तानिष्टसामानाधिकरण्धं तदतौ च सत्ता क्मनि aaa एवेति भावः 7 १६॥
अध व्याद्युपहितव्याप्यवच्वमेव तथा वक्तव्यं, ates ताटृश-
२२४ अ्नुमामदोधितिप्रसारिण्यां
तथाहि धूमस्य वद्किसम्बश्धित्वे धूमत्वमवच्छट् कं धूममावस्य वङ्किसम्बल्ित्वात् वङ्नस्तु धूमसम्बन्धे न वज्कित्वमवच्छेद कं, धूमासम्बन्िनि गतत्वात् न दति प्रसक्तमवच्छेदकं, संयोगादौ तथात्वादशनात्, किन्तु aS धनप्रभववङ्कित्वं धूमसम्बल्ितावच्छेदकं ATE- शच्च व्याप्यमेव |
‘nee क ` ण्याय वय काचन पि पगरा रि णमी णणगणरििण षणी पिष पिय गोणीभिः मिथि
ud साध्यनिणयात् प्रागसम्भवीत्यनुशये न दितीयम्, अयमालोको धूमो बल्यादौ विशिष्यसन्देहेऽपि सामा न्यतोऽवच्छेट करूपवत्वनिगथः सम्भवत्येेति हदयम् | अवावच्छेट्कत्वं नान्युनहत्तित्वम् अन्युनानतिरिक्त- हत्तिवं वा, Tenet साध्ये मेयत्वादावतिप्रसङ्गात् धमत्वाद्ावप्रसङ्गाच, किन्त निरिक्तदत्तित्वं तच्च यदपि न तदभाववद् ठत्तिवं, गुरवान् सत्वादिव्यव सत्तात्वं-
A Leer =
hel 1, 00 00000 9, 10 ee ति ,, त , 9 91 1 1 (+ [ ` | ॥. ) ~~ Ae Sepearnin leering? tea नेर ate. भवित पनः ननः HT ee, ae beer eel
Panini ete
सामानाधिकरण्यरूपेत्यत आद, arafai प्रागिति। aara ga साष्यानिरख्येऽपि यदनुमितिमुग्यते तत्रे स्यादिति भावः) न तु भित्रसाधनाभिप्रायेण तद्योजनोयं, भिन्रप्रकारकसाध्यनिणं- येऽपि यदनुमानमादायापि तथोप्रपत्तरिति। नन्वयमालोको धूमो वेत्यादौ धूमल्वालो कलादेरवच्छेदकस्यानिणयात् कथं तचा- नुर्मितिः, कथं at तेनव मौमांसकमतनिराकरणं इत्यत श्राद्ध,
विशेषव्या्चिः | २२५
ऽतिप्रसङ्गात्, न च कश्यादिषदहत्तिवावच्छंदेन गुणसामा- नाधिकरण्याभाववल्यां सत्तायां IWATA तथा, तथा सति विशिष्टसत्तात्वे प्रागुपदशितदिशा च धम- त्वादावनव्याप्िप्रसङ्गात्, तघापि अतिरिक्त agatata-
भजा षिण (णी et [1 + डौ _ ie ee ee oe ne ae,
er ei ee ee "षयि ~~? न =.
अ्रयमालोक इति | सामान्यत इति । (१) साध्यसामानाधिकरख्या- वच्छेदकरूपवच्वेन तयोनिणेयादित्वधेः । विशिष्टेति धूमत्वले- नालो कत्वत्वेन सन्देडेऽपौत्यधः | सामानाधिकररयावच्छेदकविशि- टवान् पञ्वेलोऽयमिल्येव परामशभ्यपगमादिति ara; आदये मेयत्वेति उभयचाह, धूमतवेति | साव्वेभौममतमाश्गय निराकुरते, न चलि। न च तधा न तदभाववदद्ठत्तित्वम् । wa तन्मते विशिष्टं तावदतिरिक्रमेदेव्यन are, प्रागिति | धुमावयवे धुभेन वदङ्किसामानाधिकरणयमिति ्रतोतेधूमेऽपि तद्भावसक्ञात् धूमत्वस्य aaa व्याहतमित्यथः। श्रतिरिक्त इति। afafcmarase- देनेत्यथः, तेन yaa वह्करित्यादौ कस्यचिदतिरिक्तस्य जल- त्वादटेवह्ित्वविथिष्टवज्कपधिकरणाहत्तितेऽपि धूमाभावस्य तथाविः धस्य वह्कितविशिषटवद्योगोलकठत्तितान्नातिव्यािः | केवलान्व- यिनितु साध्यसामानाधिकरण्याभाववान् गगनादिरेव (र२)बोध्यः अत्र चाह्त्ित्रिमित्यत्रापि वरत्तििसामान्याभावो बोडव्यः, तेन
पिति ) त |, , , क, ater me ene [8 पीति ee oe ee ee
(१) RaW पुस्तकालयस्थ पुस्तके-सामान्यतद्त्याहटि wcraqnaanaifeta- भाव दरत्यन्त पाठो नास्ति| (२) द पुस्तके- द्रति बोद्धव्यम् | २८.
२२६ यरनुमानदोधितिप्रसःरिणठां
एटडेत्वधिकरणदत्तित्वं a aaa, awd साध्यासमा- नाधिकरखाघ्रन्तित्दविशिष्टाधिकरणदहत्ित्वसामान्यकत्वं सख विशिषश्ाधिकरणशाहत्ि-यावत्साध्यासमानाधिकरणत्व- मिति q waa: | सत्ताल्विशिष्टसत्ताधिकरग- कर्मादि हत्तित्वस्य साध्याससमानाधिकरगे कम्ब॑त्वादौ
eee कमन [ ऋ "1 0 अ १ [म भः जः 1 न (न = => -9 9 = 9 क = el 091, त ail es त ०, ए 11 न्मा, > न १ 1 eh he ea a, ee el ta alee bare | 8 8
रासभादिनिष्ठस्यायोगीलकह्तत्तित्वविरंषस्य धमाभावादावभावे- ऽपि न afar ननु सावभोममते सत्ताया अ्रप्यतिरिक्तत्वं गुण वच्छटेन द्रव्यत्वमामानाधिकरखाभादवत्वात्, तथाच द्रव्यं गुण- ange सति wafer गुण्कन््रान्यसत्तात्ावच्छिन्न- सत्ताधिकरग्हत्तित्वस्य aa सत्वादव्या्िरित्यत आह, साध्या- समानाधिकरण्ति। तथाचातिरिक्ततल् साध्याधिकरणानधि- करणत्वमेव मेदघटिनं, तच aa नास्तोति नाप्रसङ्ग;। एतत्सम- न्यस वद्धयासम्रानाधिकरणादिषु(१) न ada एव waafafaer- faatuaiaaaarafata ang, (२) अ्रहस्तिरित्यत arena तिल्रसामान्याभावो aie, खं aaaatuaaa, सामान्य- पदप्रयोजनं THAT Wi ननु साध्यास्मानाधिकरणाडत्तौ- aa तत्तिलिस्याधिकस्य प्रवेशेन wines, खविरशिशिति। अन्यत्वं व्याख्यातभेद | दरव्यं सच्व(दिव्यत्रातिव्याषिं खश्डयन्राद सन्ताल्रेति । fameam शतावव्यास्चिं खर्डयन्रादह, awa.
(१) ई; एस्तदा-वद्धयसमानाधिकर्णद्युटृत्याद्षर। (२) ई, पुस्तके-ष्ति fearatge: |
विशेषव्यास्षिः | २२७
सच्वात्नातिप्रसङ्ः कम्द्राटान्यत्वविशिष्टद्त्ताश्यश्च न कंम््ादिरिति नाप्रसङ्ः, एवञ्च मेयत्वादेरपि शैवला- न्वयिसामानाधिकरण्यावच्छेद् कत्वोपपसिः। यत्त ठत्ति- मच्वाद्कमेव तव॒ व्या्तिस्तद् ग्रहस्तु मयत्वादिनेति ada, व्याञ्िविरडदत्तितया ण्द्यमाणन रूपेख व्याि- ग्रहासम्भवात् अन्यधा अतिप्रसङ्गात्, साध्यतावच्छट्क-
------~
यिमित te णीथे णि 8, | itt: amet
खयन्यत्वेति ! शवम् ईटटश्गवच्छेदकत्वनिठचने। मेयलादटेरिति, इद् वाच्यं मेयत्वादित्यादौ, मेयत्विशिष्टभमेयाधिकदरणाह्वच्यव वाच्यत्वाममानाधिकरणं (१) गगनादिकं यावदिति मधिलमतं दूषयन्नाह, य्विति 1 तैर्क्षमपि fad वेयर््यारेव दूरोक्षत्यहसति- मच्चमात्रसुक्तम्, अन्यथेति व्यात्िविरदिष्ठत्तितया सणह्यमाशेनापि व्यािग्रह इत्यथः । अतिप्रसङ्गादिति । वद्कयादौ साध्येद्रव्यत्वा- दिनापि arfaae भ्रापद्यत इत्यथे; । ननु कथमेतत् टद्रव्यत्स्या- faftaafaaa ग्रहण व्यभिचारग्रहस्य बाधकस्य wuld, मेयत्वे तुन तथेति चन्र, व्यभिचारास्् त्तवम्यवच्छेद्याभाववदुत्तितया ग्टह्यमाणनावच्छदकात्वभावग्रहस्यानुभविकत्वादिति। न चाव- च्छेदयाभाववहत्तिलग्रहे व्यभिचारग्रह ब्रावश्यकः, तस्व विभिन्न ग्रहसामग्रोकत्वादिति 1 साध्यतावच्छेदकेत्यादि। साध्यतावच्छद- कसम्बन्धविवक्तणप्रयोजनं तु समवावावच्छिननिवङ्किसाध्यकधुमाति-
नि 0 1) een ee ध 1 9) [, ° शि , 09 । भजा न-पा पकाने
(२) द, भेयत्वासमानानसिकरणम्,
२२ प्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
सम्बन्धेन साध्याधिकरणे येन येन सम्बल नावत्तमानलवं, डतु तावच्छेद् कसस्बन्धेन हेत्वधिकरगाऽपि तेन aa AAT बोध्यम् ॥ १८ ॥
नोलधूमत्वादेवारगोयत्व तु सखसमानाधिकरगा- ताद शधर्म्मान्तगाघटितत्वेन व्ङिषगौयं सामानाधि- करण्योपादानाहमप्रागभावत्वादिसंगरहः, तदरघटित-
[1 ee नि lee et ie bie ei
व्याक्षिवारणम् ¦ द्रव्य सच्वादित्यादा माध्याधिकरग्णमध्यपलिन- महाकाले सम्बन्धसामान्यनावत्तमानं गगनाद्िकमेव, तच्च रत्व धिकरणेऽप्यवत्तमानमेवेत्यत ws, येनलि(१) । तथाच गुणत्वादि- कमादायेव aa नातिप्रसङ्गः | afsara warfearel बह्भधि- करणे समवायसम्बन्धेनावत्तमानस्य धमावयवस्य समवाय- सम्बन्धेन धूमाधिकरणि वत्तमानत्वाटाद, इतुतावच्छटकमम्बन्धे- निति । तथाच तन मम्बन्धेन धूमवति पव्वनादौ समवायेन तस्यावत्तमानत्वमेवेति भावः) तथात्वमिति ₹हत्वधिकरणा- त ्ितिमित्यथः ॥ १७॥
वारणोयत्वे fafa; येषां मते पारिभाषिकं व्याप्यताव- च्छट कात्तमक्तुखमेव नौलभूमत्वस्व, किन्तु तथा प्रयोक्ञुरधिकनव निग्रह इति, तन्ते विभा वस्यो न वोध्यः (2) खसमानाधिकर- शेति । तथाच नोलघमत्व wads तादयो धन्यः, घमेति। wa- त्रस्य प्रागभावाह्त्तितिन व्यधिकरणत्वादिश्टमावस्ततान्तुम्प् सि
विरेषव्यािः। २२९
aq तदविषयकप्रतोतिविषयलतवं, खरूपसम्बन्धविशेष एवावच्छेद कत्वम्, अतएव न दयतिप्रसक्तमवच्छदक- मिल्यादिकमपि सङ्च्छते, अन्यधातिप्रसक्तं अनति प्रसक्तत्वस्याप्रसत्तीत्वेन तत्तिराकरणयोगात्, farsa
| 1 9, ऋ, ee a eel
Wa! ननु नोलधमत्वस्य कथं धमत्रघटितत्वं नोलधमत्वस्य
[दि aed पयि (की ei कन् ee See ene Le arene ee te = ~ “~~ भ्य ete eet ॥
धूमत्वाजन्यत्वादित्यत are, acafaafafa । तद विषयकेति | प्रतोतिर्लीकिालोकिकसाघारणो, नौलधूमल्रविषयकं यजज्ञान- न्तदवश्यं धूमत्वसवमाहते, प्रमेयत्वनापि तजन्नानस्य धूमत्वविषय- कत्वात्, WAI नलघृमत्वस्यामावात् | न च धृमल्वेष्यव- च्छद कत्वव्याकोपः, waaay धृमल्ाविषयकप्रतौत्यविषयत्नेन तहटितत्वादिति (१) वाच्यम्, अरन्तरपदटेनवे तहारणात् त्स्य च स्वभिवाधकत्वात् । सिशमतसु्ठाययति, खरूपसम्बन्पेति । श्रत- एवैति | यतएवानतिप्रसक्तत्मवच्छेदकत्वं परित्यक्तमित्यथः | अन्यथा तदपरित्यागे, अयोगादिति तदभाववति तहत्वभ्चमस्या- त्यन्तमसम्भावितलत्वादिति, मगखण्डनाथमेव शब्टप्रयोगमस्य साथय- कत्वादिति,(२) गुणवत्छत्वादित्यत्र मन्तात्वस्याव च्छद कत्वाभावं दथ faquie, विरद्यारित्यादि। agra विरूडयाः साध्य. साध्यामावयो; अधिकरणे एकमसम्बन्धन यहिशिष्टो aaa ag
een beetle 2. Meinaedl क (4 कन +~ ज व कीक जनन) नन काणः
(१) शू, तदषटितत्वाभप्रदरिति } (२) इ, शुषएवतृसत्यात् SAA साभानाशिकरययाव्च्छट्क TMU एताव
त्पव्यन्तं मासि
२२० अनुमानदौधितिप्रसारिण्यां
भविाभावायोरधिकरणे एकस्येकेन सम्बसेन afa- विंसध्यते, अतस्तत्रावच्छदकभेदापेक्ला, अतएव व्यभि- चारिणि साध्यवदभावसामानाधिकरण्ययोर्विंसुद्वयोस्- पपाद्नायोपाधि तदटभावावकच्छद कावनु मन्यन्ते न्याया- चाय्या; | सत्ताव्न्त॒ गुणायभावस्येव गुणस्यापि न सामानाधिकरण्यावच्छद् कं विरोधात् | अव्याप्यदनततेश् कपिसंयोगादेरधिकरणे aie! तदट्-भावस्य संयोगेन च वङ्करधिकरे महानसादौ समवायावच्छिन्नप्रति- योगिताकतदभावस्य सच्वेनाविशुइत्वात् | afsafa च संयोगेन वत्तमानस् धुमादेवद्यभाववति खाव-
ननमनय
wal नोभयोरेकस्यापि सामानाधिकरणण्यावच्ेटक दत्यर्थः। एकस्येति एकधस्यावच्छिन्नस्येत्यथः, तेन धूमवान् वङ्करित्यत्र वङ्नानात्वेऽपि a «afar: प्र्यवयवब्याठस्तिस्वग्रे स्वयमेव रफुटोकरिष्यति | श्रवच्छदकस्यावश्यकतवे परमेषामनुमितिं दर्भ- यति. अतएवेति । विरोघादिति। तथाच विनिगमनाविरहेण a क स्याप्यवच्छेदकत्वसमिति भावः । विरुदयो रित्यस्य फलमाह, श्र- व्याप्यत्रत्तरिति। ननु संयोगसंयो गाभावयोरवच्छ्दकं णशाखादिरप्रं भिद्यत एवेति विभिन्रावच्छेदकौ तौ दगयित्लाऽबिरुदावच्छेटकौ तौ दशयति संयोगेन चेति, अनयौस््वेकावच्छेटेनापि हन्ति ध्यया | एकेन सम्बधेनेत्यस्य फलमाह, वङ्किमतीति । नमु तदग्-
विगरेषव्यासिः | २२१
यै संयोगेनावत्त मानत्वाज्च तदच्चत्वल्वधूमत्वादनं साध्यसामानाधिकरण्यावच्छेदकत्वविरोधः। व्यभि- चारधोरप्येतद्ािवुद्धौ विरोधिन्येव तदम्धविशि- टस साध्यानधिकर व्र्तित्वग्रहे तदवच्छेदेन साध्या- धिकरणहत्तित्वग्रहायोगात्, अस्तु वा एतन्मते हेतत्तिधम्मस्य साध्यसामानाधिकरण्यानवच्छेद क- त्वमेव व्यभिचारः agita साक्ञादिरोधिनौ व्यभि- चारान्तरधीस्तु परम्परयेति नौलधृमत्वादिकन्तु गीर- वात्रावच्छेद कम्, एवञ्च लघुघटल्ारिकमेव सामाना- धिकरण्यावच्छदकं व्यापिः। नतु तव्सहचरितकम्ब्- गरौ वादिमच्वादिकं, तेन च गुरुणापि रूपेण व्यापिग्रहे कथायां इतोरुपन्यासे बानुयोगः प्रकारान्तरव्याप्धि- वादिनामपि समानः! एवं द्रव्यं रूपात् रसादिव्यादी
(री ॥ र न्ये
SN ee, Rs ee en ned [ण 0 ति 0)
विशिष्टस्य साध्यानधिकरण््त्ितग्रहेऽपि तदवच्छटेन साध्या धिकरण ्ितग्रहो न gue: ग्राह्याभावास्यगशदित्यत आह, अरु वेति । परम्प्ररयेतोति । एतद्ुन्नायकत्वेनेत्यथः | व्याश्यन्तर- वादिनां साम्यसुह्ाटयति एवञ्छत्यादिना, व्याश्चिग्रहे इति सखराथपरार्थाभिप्रायेण पराधंसखलेत्वाह, कथायामिति । प्रकारा- न्तरं हेतुसामाना7धिकरणेत्यादिरूपम्, अत मते दूषणसुद्ाट- यितु तुल्ययुक्या लाघवेनान्वत्राप्यवच्छदकं निद्रयति, एवमिति |
२३२२ अरनुमानटरोधितिप्रसारिणयां
सकलगुणसाधारणस्य गुणत्वस्य द्रव्यत्वादिसाधारणस्य गुणासमबेतत्वे सति द्रव्यसमबैतत्वस्य वेकस्यावच्छेद क- त्वसम्भवे agai रूपत्वादौनां न awd विरुदधम्म- दयाधिकरगयोश्च wha BAA दत्तौ कथं विरोधः, कथं वा द्रव्यत्वादौ साध्ये Fada विशिष्ठ- रूपादेः प्रयोगः, तथा परामशदानुमितिरिति विभाव- नोयम् ॥ १८ ॥
सव्वेसाघारणखायगुणत्र मपेच्याह, द्रव्यत्वाटौति। गुणासमेतत्व दति | एतेन सत्ताव्याहत्तिः विशेष्यदक्तेन क्मत्वाटिव्याद्रत्तिः | न aa रूपासमवेतल्वादिभ्योऽपि सत्तावारणे विनिगमनाविरहा-
॥ मी
तावतां गुणानां (१) नोलादयनुधावनेन च नानालावधारशे gz नामपि हेतुल्मापतितं, तथाच तदपैच्छ रूपत्वादिकमेव सम्यक्, गुणत्वस्य सामान्यलप्यऽखर्डतया तुख्यत्वादिति वाच्यं, परम्प रावच्छछेदकत्व कल्पने विनिगमकतया सब्धरसाधारणस्य गुणमम- वेतत्वस्येव TARY | श्रतएव तल्यमपि काञ्चयत्वादिकमपद्टाय शब्दाश्रयत्वमेवाकाशपदशक्यता वच्छदकं Wake गुणरिप्यन्यां waaay usta वाकारोऽनाखायां eared गुणत्व- मेव gata सम्यगिति एतन्मतं दूषयति, faaewdedfa | तादृणव्यासरप्रयोजकत्वादिव्यधे;। (२) तथाच द्रव्यं awifeaa
et Ae A re gigs
(१) इ, नीलाद्यज्ुधावनेन च नानात्वावधारखणे एतत् पाटो ate | र) इः, तधाचेत्यादि खादिति भाव द्यन्त: पाटो anfer
विशेषव्यासिः। २९४३
अपरे तु यच्म्मविशिष्टडेत्वधिकरणत्वं साध्याधि- करणताया अवच्छेदकं सधर्मा afr, ग्रन्यसतु धूमस्य धूमवतः, waa घूमवच्वं, aq ate मतस्त्विल्यादिप्रकारेण व्याख्येयः | अव चावक्छद कत्वं न॒ खरूपसम्बन्धविश्रेषः, विरूदिक्षालावच्छिन्नहत्ति- कस्य न्युनदेशकालदत्तिकादेश्चाधिकरगतायां तद्- TAA eas AAI दयाधिकर एत्वयोर्मिंधोऽवच्छेद-
मज ie छण => का वा-क भ-का | WR et ae ¬ ------ ----- स~ --- रष pe ~~ ote
संत्तात्वमवच्छेदकं स्यादिति भावः पूर््वोक्तमेवोहाटयति, कथं चति । खा्थेसाधारण्यायाह, तथेति ॥ १८ ॥
fata वस्तुतस्तु कल्पसुद्ठाटयति, अपरे त्वित्यादि । गुण- कन्मान्यतलरविशिषटटसत्तात्वसं ग्रहाय, aafa । faaganfe | विस्- इत्वं टेगे काले चान्विते, तथाच विस्द्दिगवस्ितयोविरुच- कालावच्छिन्नयोः प्रतियोगितदंखयोश्च सामानाधिकरण्येन व्याप्तौ नेकाधिकरणत्वमपराधिकरणतावच्छद वां, तद् नवच्छेदकेऽपि ag- तप्रसङ्गगात् । एवं afsatq धूमादित्यत धुमाधिकरणं वद्का- धिकरणापेच्या न्युनं नित्यनिरूपितजन्यनिष्ठव्यासौ जन्य कालोऽपि न्यूनो बोध्यः! तुल्येति! एतद्रूपवान् तद्रसादि- लादौ परस्परावच्छ्ेद्यावच्छछदकभाषैऽन्योन्याश्रयः, तथाच कुतः खरूपसम्बन्धरूपावच्छदकत्वकल्यना स्त्विति (१) wall wa
(१) ३, अवश्टेद्कत्वकस्पनेति | 2 9
२३४ अ्रनुमानदोधितिप्रसारिण्यां
कभावस्य च नियन्तुमशक्यव्वात्राप्यन्युनहत्ति कत्वं न्यून-
त्ति कधुमादेरव्याप्यतापत्तेः । किन्तनतिरिकरत्तितं
खान्य नहत्तितत्कत्वमिति यावत्, अतो न केवलान्वयि
aah, अचर च यदन्युनरत्तिसाध्यं aw खव्यापक-
साध्यसम्बसित्वपय्धवसन्नमपिच्य गौरवं पररमवशिष्यते तच ग्रन्यकार एवाग्रे विषेचरिष्यत sary: |
वदन्ति, अयमन्योन्याञख्य उत्पत्तौ Wal वा नायः तयोरजन्य- त्वात् « नान्त्यः, एकतरग्रहाभावेऽपि सामान्यतोऽन्यतर- यदेऽवच्छे्यावच्च्छेदकभावपरिच्छटेऽविरोधात् | ज्ञाने तथात्वे- ऽपि वलुखितावविरोधाचति । agfearaa ईटशान्योन्धाश्चयो दूषणावहस्तान्तिकंरङ्गौक्रियते इत्यपरे समादधुः स्ान्युनेति । खं हेत्वधिकरणता, (१) तत्साध्याधिकरणताव्यासेर्ेतद्ठत्तित्वाय- वड्रोद्यनुधावनम् | अत इति! (२) एतादृश्विवक्षणादिव्य्थैः| Atos,
विवेचयिष्यत इति | ग्रन्थकारो लाचवादन्योन्याभावगभेवेत्यादावि- त्यथः । (2) ननु साधनरिष्टस्य साध्यसामानाधिकर ख्य स्यावच्छेट-
* समालोनयो द्परसयैः परस्परः खजन्यजन्यत्तद्ट्पापाद्मैेन we ख पू्वेवत्तिपू्वर्तित्वाप ट्नूपो य॒ उत्पत्तावन्योन्या खयः अवच्छेद्य वच्छेद् कभ व- कल्पने तःटशदख अभावादिति भावः।
(3) ड, तद्धाष्याधिकरयता इति नस्ति
(र) द्र, एतादशषिवच्चणाद्वित्यय इन्यादि णन्यकारः cmd नाश्लि।
(३) इः, अभ्योन्याभावगभेखेत्याद्ा वित्य. |
विशेष्याः । २३५
अथवा यत्सामानाधिकरण्यावच्छेदकावच्छिन्नं यस्य खरूपं तत्तस्य व्याप्यं, बह्िसामानाधिकरण्यं हि धूमे धूमल्वेनावच्छिदाते, सौपाधौ तूपाधिना। अतएव साधनतावच्छेदकभिन्नेन येन साघनताभिमते साध्य- सम्बन्धो ऽबच्छियते, स एव तव साधने विशेषणमुपा- धिरिति aca i ee y
उ पाधिनेति। विशेषणतामापनच्नेनो पाध्यनुप्रमेशेनेति यावत्, बद्ावादरँनखनप्रभववह्कित्वेन रासभाद्रंखनादी च तथाविधवद्किविशिष्ठत्वेन धूमसम्बन्धेऽवच्छिव्यमाने तथाविधबद्करप्यनुप्रवेशात् रासभत्वादिकन्तु निविशते न वेव्यन्यदेतत् । अच चेदं सरेहवत् fas वा
1 णिसा piety <P Ste
कत्वसुपाधरेव्यधिकरणशत्वादसम्भवोत्यत श्राह, विशेषरतेति । तथाच विशेषणतया तस्य तदुपपत्तिरिति भावः । ननु रासभादौ तथा- विधवङ्किसमानाधिकरणत्रमवच्छदकं, aa च उपाघेरटधाविध- वङ्कः सात्तादिशेषण्त्रमनुपप्त्रमित्यत are, उपाभौति | अनुप्र- वेगे कलच माविष्क त्तमा ह, वह्णावित्यादि | आर्दरन्धनप्रभववङ्किले श्राघारतयाऽनुप्रवेशः, Taig सामानाधिकरणयेनेति श्रादरन्धने च कदाचिज्ननकतेनाप्यनुप्रवेणो घटत इति तस्य पएथगुक्तिः। ननु तदिशिष्टरासमत्वेन सम्बन्धेऽवच््छद्यमाने रासभत्स्य वेय-
२३६ प्रलुमानदोपितिप्रसारि्यां
स्पर्णादिलच विनाप्युपाधिप्रवेशं शौतत्वेन शौ तान्यत्वेन वा साध्यास्मानाधिकरणतया साघनव्यापकतया वा खयमनुपाधिना Hawa विशेषणौभूय वा water स्पशत्वेन चोप्ाधिना खत एव स्पश साध्यसम्बन्धोऽव- च्छियत इल्युपाधिनेषेति नियमे न ara परन्तु श्ुडस्य साघनतावच्छेद कस्यानवच्छेदकतामावे यत एवे
a i en tee eerie नी ण भ न
घ्या दार, रासमत्वादिकमिति। अन्यदेतदिति। तथाप्यनुप्रवेशे- ऽपि न हानिरिति भावः) sa चेति। न तात्पयमित्यनै- नान्वयिसाध्यासामानाधिकरणयेन साधनव्यापकतया चानुपाधि- लावतारणाय उदाहरणद्रयं, साध्यासमानाधिकरणतयेत्यादे, साधनव्यापक तयेव्यन्तये, एतदयं खथमनुपाधिरित्यत्र (2) हेतः, कै वलेनेति । शोतत्वेन fatauiya वेति, शौतान्यत्वेन (शौतान्यलसय ana विगेषणत्वादिति भावः, ) श्गौतान्यस्यशत्वेन चेति चकार- Wi) खत एवेत्येवकारेण विरेषण्त्वं व्यवच्छिन्नं, यदाप्य- स्योपाधेन शदसाध्यव्यापकता Senza साध्यस्य (२) गुणण- हत्तित्वात्तथापि एथिवीस्प्शजलान्यतरल्वावच्छिव साध्यस्य व्याप कता aati ननु awa wR तथास्य्भनि्टसम्बन्धितायां भोतल्लमवच्छेदकं तथा जलत्विशिष्टसशंत्वमप्यसतु, जलत्वस्य च उपाधित्वसुपपदमेव, दितीये च शोतान्यस्मरेत्वेनावच्छ्द्माने
rat A ने शिन मयोभु AY TR 9. न "का न + “gh ft fle rue aint aati RL. ce Se TREAT salem +न nein
-. 8) इः स्वयमद्तुपाधिनेव्यब्र। , , (१) र्, द्रव्यादिषस्तित्वादिति। ,
विगश्रेषव्यािः | २३७
अतएव चतुष्टयः | प्रतएव च साधनाव्यापकत्वे सति साधनाव- च्छिन्नसाध्यव्यापकत्वं aqy wa, व्यभिचारिणि
सोपाधौ साधनतावच्छदकातिरितं नियतमवच्छेदकम्, द् कातिरिक्तं नियतमवच्छेदकम्,
अतएव तदिशेषस्वोपाधिरिति बदन्तोत्यादह ॥ १८ ॥ sauvage | अवावच्छद कत्वं सामानाधिकरण्येन
तत्वच्चान्युनहत्तितं व्यापकत्वमिति यावत्, तच्चाधि-
a
श्रादरन्धनप्रभववद्किवत्तत्र गोतान्यस्मर्मोऽप्यनुप्रविष्टः, स चोपाधि. रेव, eae तु उपाधिनेवावच्छ््द्ित saa न कापि uafa- रिति चेन्मेवम्, उपाधिनेवावच्छ्िद्त इति नियमेऽनुप्रविष्टो- पाधित्वस्य यदयवच्छेदकलव्यापकलं, तदा प्रमे व्यभिचारो बोध्यः । अथानुप्रविष्टावच्छेदकत्वं व्याप्यं, उपाध्वं व्यापकं, तत्र दहितोये व्यभिचारो बोध्यः। श्रधावच्छेदकोपाधिलवं ana, श्रनुप्रविष्टं व्यापकं, तत्र ठलोयसिति यावत् i तदिशेषः साघनता- वच्छेदकातिरिक्रसाध्यसस्बन्धितावच्छेदक विशेषः, तन staat fearafa: ॥ een
ननु साघननिष्टठसाध्यसमस्बन्धिताया व्यधिकरणस्योपा्रेः (१) कथमवच्छेदकत्वमित्यत श्राह, सामानाधिकरण्येनेति। तथाच यत्सामानाधिकरखयमवच्छेदकमित्यथंः | यदा सामानाधिकर-
ननवो भय के व ine a nie ne |
कि 1 2 ial 0 0 1 ` श)
(१ इ, आसुप्रषि्टोपाचे. |
२३८ प्रनुमानदरौधितिप्रसारिश्षां
साधने एकव साध्यतदभावयोर्विरोधनावच्छैदटकभेदःं विना तद्भयसम्बन्धाभावादवबश्यं साध्यसम्बस्षिताव- च्छेदकमस्ति, तदेव च साधनावच्छिन्नसाध्यव्यापकं
HUTA aa तेन साध्यविशिष्टसाघनतावच्छेदकाव- च्छिन्रसाधनवक्छव्यापकाधिकरणताकत्वं पय्यवस्यति, निरुक्तविशिष्टसाघनव्यापकत्वमिति त॒ निष्कषः। say स्तादे कव्यक्तिकडेतुनिष्ठद्रव्यत्वादिसामानाधि- करण्यव्यापक-सामानाधिकरण्यप्रतियोगिनि-घटलवादौी
wafa, न तु शाखादिवदेयधिकरणेनेति भावः । aware- दटकमित्यथेः | ननु सम्बन्धितोपाध्योरवेयधिकरखयात् कथम वच्छेदया- AHR इत्यत श्राह, तद्वेति । तथाच सम्बन्धितायदधि- करणान्तभाषैन उपाधिस्तदधिकरणान्तभांवेन तदहयोरेव व्याघिः | इदमेव दशेयति, तेनेत्यादिना। अथवा तथापि द्रव्यं सच्वादि- त्यत घटल्वादरावतिव्यासिः, घटत्वसामानाधिकरश्येऽपि तादश सामानाधिकरणव्यापकत्वादित्यत श्राह, तच्वेति। तथाच साध्यसम्बन्धिताधिकरणं यदिशिष्टसाधनं तद्म वच्छे मित्यर्थः | साधनवच्छव्यापकाधिकरणताकत्वभित्यधिकरणदयप्रवेशे मौरवा- दाह, निरुक्तति। साघनतावच्छेदकावच्च्छत्रसाध्यविशिष्टसाधन- व्यापकमित्यथः। दलयच्धेति। अधिकरणान्तर्भाीवेन व्यापकत्वं ram, । दितीयव्या ख्यायाभेतस्य खरातन्तेण निरासो बोध्यः |
विशेषव्यािः । २३०.
साधनाव्यापक तचोपाधिः, अतएव व्यभिचारे चाव- ष्यसुपाधिरिति सङ्गच्छते, अन्यथा व्यभिचारादेव तवागमकलत्वेन व्यभिचारिलेन न तदनुमानमप्रयो- जकत्वात् ॥ २० ॥
Ce ied
नातिप्रसङ्गः, Aatzat aaa सति सच्चादिल्यादौ दरव्यत्वविशिष्टसत्ताद्यव्यापक्षे स्पशेवत्वादावप्रसङ्ः, निः- खें स्पर्णात्, द्रव्यं सच्वादिल्यादौी भौतस्पर्णान्यल- रूपान्यत्वादेर्वारणाय | तवेल्यादि | तव arafatye
एकव्यक्तोति | विभित्रयक्तिके न्युनहत्तिसामानाधिकरखस्या- धिकत्वत्तिसामानाधिकरणयाव्यापकल्रमिति स्फोरयितुम् साधन- तावच्छछेदकावच्छित्रस्य ada, न वैति | शोतस्पशणन्यत्वेव्यादि- निःखेदं स्मर्थादित्यव्र शोतस्पशपन्यत्रस्य साधनव्यापकतया सत्वे सम्प्रतम् एवानुपाधिववं, रूपान्यत्वस्य तु साघनाव्यापकत्वेऽपि द्रव्यला- भावविशिष्टसत्तावति सखशोदौ सत्वेन विरोघाभच्कतया (१) एत- aa एवानुपाध्ित्रमिति। (2) सामानाधिकरणयनेति सामानाधि- कार्य प्रत्यासल्याव्यावत्तेकं साध्यविशिष्टसाधनमेद क, तथाच शोत- स्पशन्यलरूपान्यत्वयोभेदकलाभावान्नातिव्याक्षिरिति भावः, तेन चटव्यधिकरणस्य घटत्वस्य तद्धयावत्त कस्यापि वेलत्तयं स्चितम् |
(१) ¥, विरोधात्तह्यमञ्मकतया। (2) द, सामानाधिकररयेनेत्याटि नतिव्याश्चिरिति भाव cera नास्ति।
२६० श्रनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
साधनं विशेषणं साध्याभावविशिष्टात्साघनात् सामा- नाधिकरण्येन व्यावत्तकं साध्याभावविशिष्टनिसक्त- साघधनवदद्त्तौति यावत्, एवञ्च gat सच्वादिव्यव सत्ताया अभेदेऽपि गुणकम्भ्ान्यत्वेनाव्यािः। नापि द्रव्यं wane सति सत्वादिल्यच गुणन्यतवादौ, इत्यञ्च साघधनतावच्छेदकस्यानवक्छेदकत्वयो तनाय परं तद्वित्रत्वसुक्तं, न तु विवक्लितमेव तत् वेयथ्यात्, इदं दधि जन्यं वा दक्र genet दधित्वायव्यापरेश्च। नन्वेकस्य हेतोः कथं साध्यतदभाववि्िष्टस्स्मात् we व्यावत्तं क- त्वमित्यत श्राह, # साध्याभावविशिष्टेति। निर्त्रं साधनताव- च्च्छेदकावच्छिन्रम्, waa विश्टयति, एवमिति। fauna qafaare, नापोति । इच्चति । श्रतरएव सामच्स्ये इत्यर्थः | श्रनुकूनत्सुक्ता प्रतिकूलत्वमप्याह, इदमिति साध्यञ्ध नोपाभि- रित्यत श्राह, जन्यं वेति। न चान्न विवक्षायां जातिमान् aaatr- दित्यादौ जात्यभाववति भेयत्वाधिकरणे समवायसम्बन्यन ठत्त-
ण मग नथ न ममा Fa नो नाम ening निन a नश्यनत lhe bon
* विशेषणमिति तथाच सुध्यगिशिदटसाधनं साध्यामावविशिष्टसाघनात् भिद्यते उपाधिसामानाधिकरण्यमिद्यथेः, तेन सेहाभाषविशिषटस्यशंख साध्या- भवरूपस्तेहविशिष्स्पथंमेदे साध्यथोतसर््णन्यस्वसामानाधिकरणयारिति Fa व्यभिचारो Wawa शौोतस्पर्यान्यत्वसाभानाशिकरण्यं तेन साध्याभावर््पस्ेष् धिशिष्टस्यशमेद् tfa न शौतस्यथान्यत्वङपधिरिति द्पान्यत्वमप्येवं, नलु तथाप रव्यं सत्वादित्यत्र युरणकम्प्रीज्यत्वं नोपाधि; खात्. द्रेव्यत्वभिशिशसत्वे दव्यभेदविश्ि्- सत्सभेदाभावाटिव्यत are) साध्येति
विग्रषव्यास्षिः 3 २४९१
यदा, प्रक्तसाधनतावकच्छैद् कानवच्छेदाप्रकतसाधननिषट- साध्यसम्बन्धितावच्छेद कत्वं पूर्व्वदलार्थः, अनवच्छेद क- त्वञ्च तस्य साध्याभावविशिष्टसाधनहत्तितया तदिशि- साधनस्य साध्याभाववदृत्तित्वेन साध्याभःववतस्त-
ee ननि
tifa: सच्चाद्युपाधावव्यासेः, सिद्ान्तलचणोक्रखर्डशः प्रसिदा- वेव सुत्भत्वादिति, साध्याभावविशिट्िसाधघधनाऽधिकररत्वव्यापकीौ- भूततस्सम्बन्धावच्छित्न प्रतियोगिताकाभावप्रतियोगौ ति(१)तदलाधे- sata केचित् । रत्र च तत्सम्बन्धः साध्यविश्िष्टसाधनव्यापकता- घटकसम्बन्धाः बोध्याः | साघधनतावच्छदकभिन्नेनेति (२) साथेको- कार्ता, यदेति । पूव्वकल्ये aa विभेषणएभित्यस्य (३) साध्याभाव- वि्िष्टसाघनवददत्ितया व्याख्यातस्य बलादेव सदेतुत्रनिरासः | चर तु यथा व्याख्येयस्य सद्वतावपि स्वादाद्, प्रकतसाधनता- च्छर् कैत्यादि | तथाच सतौ साधनतावच्छेद् कावच्छया साध्य- सम्बन्धितेति afatia: | तस्य साघनतावच्छद्कस्य | ननु say गुण क श्तं सति सत्वादित्यादौ गुणक ग्खसत्तातल्स्य za- ल्ाभावविशिष्टसत्तात्त्तितया विवक्षितस्य स्वात्, गुणकन्धराख- सच्वादावतिव्यािरित्यत ae, तदिशिष्टेति | साघधनतावच्छेटक- fafataa: (१), तथाच गुणक श्ःसखसत्तात्वविशिष्टस्य न साध्या- भाववदुत्तित्वसिति भावः। ननु तथापि विशिष्टस्य अनतिरिक्त
वि
१) इ, तह्िदलाधः। (३) इ" पूजवेकल्यविगरेषणमित्यतः। (२) ¥, भिन्नेति । (४) दू, साघनतावष्छेटृकपिशिरत्यथः एतत्माठो नासि ।
र
२४२ द्मनुमानटोधितिप्रसारिखयां
दिशिष्टसाधनवत््वेनेति यावत्, एतेन धूमवान् मेयवत इत्यादी मेयानवच्छेदयसाध्यसम्बन्धाप्रसिदिः, गुणवद्- गणकम्धान्यत्वे सति जातिम्वादिल्यादी जातित्वघट- कनित्यत्वादे्वेवर््येन विशिष्टस्यानवकच्छेदकतया गुण- कम्भ्ान्यत्वादेसपाधितापत्तिखेति निरस्तम्, अवच्छेद्- कत्वञ्च सामानाधिकरण्येन, तथाच साध्यविशिष्टस्य साध्यसम्बयितानवच्छदकसाधनतावक्छैद् कावच्छिन्नसा-
धनस्य व्यापकत्वमर्थः प्रथ्यवस्यति, उपदशिंतश्मेत-
व भनदस्कनन य चटकया भत मय भन्ये
त्रास्दोषतादवश्थ्यम् इत्यत राह, साध्याभाववत दति। wa यद्यपि विश््िस्यानतिरिक्षत्वेन साध्याभाववत्यपि गुणदौ सत्ता- aaa तद्दिशिष्टसत्तावच्चं, तथापि तथा प्रत्ययाभावान्न (2) तघा- त्वमिति । waa ईटशावच्छेदकत्रस्याविवक्षणेन । ननु तयापि बहनां मेयानाम् ्रवच्छछेदकत्वमपेच्य एकमेव ag केवलान्वयि- मेयत्वमवबच्छेदकं वक्तव्यं, तथाच तदनवच्ेदा सम्बन्धिता aaafa वत्तत UT) यदा खानवच्छेदकतत्कत्वं वाचं, तथाच यक्किख्िन्धेये खानवच्छदकं सुलभमिति तस्यानुयोगितया तदंशे न सामान्या- भावप्रवेश इत्यत wre, गुण्वदिलि। अच च जातिलस्य ससवेत- aia aaa सम्यकलमित्यभिप्रायः, न्यं स्खादरित्यादौ न्युनहत्िघटल्दःदादतिव्या्षिवारणायादह, तथाचेति | साधनताव
प्ण णीगीणररगीणी मौ रीण मीन नीप रिश (नषिकिषषपगषषिनषयरिनकिणपीणीणणणििि ० ज जअजअ 9१ 11 1 ey
(१) द, प्रत्ययाभावादेवा TAT |
विरेषव्या चिः | २४२
स्पर्शान्यल्वादिवारणाय, तवेव्यादि | तव साधनताव- च्छेदक विशिष्टे साधने, विशेषणं साध्यश॒न्याद्यादच्यी- पयिकं, यत्छामानाधिकरण्यविशिष्टप्रक्षतसाधनवत्ं साध्याभाववति न ana इति यावत्, साध्याभाव- विशिष्टप्रक्षतसाधनाधिकरणसामान्यात् साध्यविशिष्ट- परक्ततसाधनाधिकरणसामान्यस्य व्यावत्तकमिति समु- SAAT इत्याहः ।
च्छेदकभिन्रेनति waned चरमटलं सद्वतुसाधारणं व्याचष्टे | तत्रति । व्याहत्योपयिकं साध्याभाववतः। यदिति, यत्पदसुपाधि- परम् । प्रकतेति, साघनतावच्छेद कावच्छिन्रमित्यधेः । तेन द्रवयं aaa सति सत्वादित्यादौ गुणान्यलेनाव्यािः निष्कृष्टं कल्पान्तरमाह, साध्याभाषेत्यादि। पृव्वेकल्पस्य निष्कर्पोऽयमि- व्यन्ये । प्रकतेति, साधनतावच्छेद्कावच्छित्रेल्यधः |
तेन द्रव्यं कश्चान्यत्वे सति सत्वादिल्यादी गुणणन्दत्वस्य संग्रहः, द्रव्यं सत््वादित्यादौ गुणान्यतवस्य द्रव्यत्वाभाववह्णव्यावन्तेकत्वादाद, सामान्यादिति । तथाच कश्माव्यावत्तकत्वेन (१) न ततातिव्याति- रिति। umifa, साधनतावच्छटकावच्छिव्रेयथः। तेन द्रव्यं जन्यत्वे सति स्लादित्यादौ द्रव्यलविशिष्ठसत्ताधिकरणसामान्या-
(१) दः, RATA |
२४४ रमुमानटोधितिप्रसारिख्यां
ata विशेषणं सामानाधिकरण्यं, तथाच सामानाधिकरण्यप्रत्यासच्या येनावच्छिदयते अवच्छेद्- कौमूतसामानाधिकरण्यप्रतियोगौति यावत्, अवच्छ- दकत््चेद मन्युनानतिरिकहत्तितवं गुरीरप्युपाधिसामा- नाधिकरण्यस्यात्तत्मेव | यदपि वायुः var उह्तरूप- वत्चादिल्यव महान् अनिलयद्रव्यत्वादिलयव महत्वस्यानि- CLARA च वच्छमाणलच्षणाक्रान्तस्योपाधैः
(2 Or नन अनन नण Ne
व्यावत्तं कत्वेऽपि (१) खसशवच्वेनाप्रसङ्ः | द्रव्यं सत्लादित्यचर घट-
लादावतिव्याञ्चिवारणाय सामान्येति |
साव्वेभौममतमवलम्बमान श्राह, केचित्विति उपाभै- दत्वह्ठ्तित्वेन विशेषणत्वं न घटते इत्यत are, सामानाधि- करयमिति । ननु तथाप्युपाेः सम्बन्धितासामानाधिकरणय- मेतदेवाद, (२) तथाचेति । सामानाधिकरख्यस्य प्रत्यासत्तित्वे मानाभावादाह, अवच्छेद कोोभूतति। नन्ववच्छेदकत्वं खरूप- सम्बन्धविशेषः, तचाद्रन्धनप्रभववङ्किमच्छस्येव कल्यते, न ल्वा न्धनप्रभववङ्किसमानाधिकरणस्येत्यतः पारिभाषिकं, तदाह, श्रवच्छटेद्कत्वद्धेति | अतएवाडह, गुरोरिलि । उद्भुतेति | वच्य- माणलक्तणाक्रान््ययं अन्यथा प्रत्यन्तत्वामावविशिष्टरूपवलां चन्ु- रादोनामव्यावत्तकलेन महच्वस्यानुपाधिल्रं स्यादिति । wt
यरी नी पि ken an ne णग ` ज्म eee ey ie
ieee ere Ea: a SL,
(१) द, नच्चतिः। (२) इ, सम्बज्धितासामानाधिकररयामावादाद।
विशेषव्यातिः | २४५
सामानाधिकरण्यं साध्यसामानाधिकरण्यन्युनाति- रिक्तहत्ति, तथापि ईतुनिष्टठसाध्यसामानाधिकरश्यस्य qq यत्सामानाधिकरण्यमन्युनानतिरिक्तहत्ति-
पाधिसामानाधिकरण्यं साध्यसामानाधिकरखन्यूनहठच्यतिरक्- ठत्यपि, प्रत्यक्त्वसामानाधिकरणयस्य गुगत्वादौ वत्तमानल्ात्तत तदभावान्महस्वसामानाधिकरणख्यस्य गगनत्वादौ विद्यमानलत्वा- तत्रेतदभावाद्, हेतुनेति । तथापोत्यादौ हतुनिेल्वत्र हेतु तावच्छेदका वच्छित्रडेतुवक्तव्य इत्यभिप्रायादुदाहरणान्तरमाद, महानिति । अनित्यपदं वच्यमाणलक्षणक्रान्त्यथैम् । तेन ag त्ववि श्ट द्रव्यत्ववति गगनादावनित्यसमेतल्स्यावत्तमानतवेऽपि a त्ततिः। wa हेतुनिष्ठमामानाधिकरख्यमिल्युक्तेऽपि न faate:, भ्रनित्यद्रव्यत्स्य द्रव्यत्वाभित्रतया गगनावच्छेटेनापि हेतौ महच्चसामानाधिकरण्यस्य विद्यमानलात्तद वच्छेदेन चो पा- धिसामानाधिकरख्याभावादिति, भ्रचापि waza उपाधिसामाना- धिकरणे साध्यसमानाधिकरखन्युनातिरिक्तहच्ये वाऽत्र महच्च सामानाधिकरण्यस्य गगनल्रादौ विद्यमानलात्तचोपाधिसामाना- धिकरण्याभावादुपाधिसामानाधिकरण्यस्य रूपत्वादौ विद्य- मानत्वात् साध्यसमानाधिकरणयाभावात्, तथापौव्यादिरहेतुदय एव ॒हेतुतावच्छ्ेदकावच्छिन्नलरं बोध्यम्, भद्यरेतुतावच्छेदकाव- च्छत्रत्प्रयोजनन्त॒ उपटशितं, दितौयोदादहरणभागे दितोयस्य तु द्रव्यं warwa सति स्वादित्यादौ क््मावच्छटेनापि
२४६ ्रनुमानदोपितिप्रसारिश्यां
aad faafad सच्चनिष्ठद्रव्यत्वसामानाधिकरण्यं च ततरिष्टकम्यान्यत्वसामानाधिकरण्यमतिरिक्तहत्ति, गुणे तदभावावच्छेद कावच्छिन्नहत्तिकत्वात्, पृथिवौत्वादि- सामानाधिकरण्यन्तु न्युनत्ति, जलादौ तदवच्छैद- कावच्छत्रहच्यभावप्रतियोगित्वात्, साध्यव्यापकानां सहे तावुपाधिलवारणाय, साधनतावच्छद् कभिप्रेनेति तद् नवच्छेदाथकमिलयाः ॥ २० ॥
डतौ गुणान्यस्य सामानाधिकरणयसत्वऽपि नाव्यािरिति, अन्यूनानतिरिक्रमित्यत्रानतिरिकत्वस्य प्रयोजनमाह, सत्छनिष्टेति | गुण इति । तदभावो द्रव्यलरसामानाधिकरखयाभावः। भअन्धून- व्रत्तित्रस्य फलमाह, पएथिवोत्रेति। जलादाविति। तद् वच्छ दकं द्रव्यत्वसामानाधिकरणयावच्छटकम्। ननु साध्यसम्बन्धि- ताया; साघनतावच्छछेदकभिन्नत्वमेवेति, तस्मिन् दत्तेऽपि न वारण- मित्यत आदह, तदनवच्छद्यति। (१) तथाच डतुनिष्ठसाधनतावच्छ- दकानवच्छेदयसाध्यसामानाधिकरावच्छेदकत्वसमनियतं Fq- निष्ठं यत्सामानाधिकरणावच्छेद कत्वतत्वसुपाधिलमिति। नन्तौ- enfaaa एव कधं प्राभाकरमते निरटङ्कि, प्रत्यन्तो queens मू त्ेललं॑प्रत्यक्तलव्यभिचारिमूरत्तं उह तरूपव्यभिचारित्वात् इति व्यभिचारसाधकस्य मूत्तत्वादेरपरिग्रह इति ॥ २० ॥
१ , > गणी षयि कथि 1 11 क [णण भी ee पी 7 , ति सि mail en met iY [ क
A halen a+ 1 „1 0 hela 11 ee 0 ee [गें Patel
, (£) ¥, ware दव्याद्दिउपाधिल्मित्यन्तपादटो मासि।
विशेषव्यासिः । २४७
प्रतएव च तव साध्यसम्बसितावच्छद्करूप- लक्षणा व्यािः, साधनताभिमते च कास्तौति स्फटिक्षे जवाकुसुमवट पाधिरसावुच्यते, लक्षणन्तु साध्यसाघन- सम्बन्धव्यापकत्वे सति साधनाव्यापकत्वं, विषम-
ननु aaa surat सव्वेणोपाधिना साध्य- सम्बन्धोऽवच्छिद्यत इति न नियमः, अवं प्र्न्नो मृत्त- त्वादिलादाबु्तरूपवच्चादेः तदसम्भवादिल्यत अह, अतएव च तेति | यत एवोह्गुतरूपवत्वादेनं तथाल- सम्भवः, अतएव तव ताटशनियमवादिमते इदं, लच्चण- fafa, साघनाव्यापकत्वमिह साध्याभावविशिष्टसाधन- व्यापकौभूताभावप्रतियो गिव, तादशसाधनासामाना- धिकरण्यमिह पर्य्यवसितं, तेनोपदशितोद्गुतरूपवच्- व्य दासः, अथ yaa द्रव्यत्वादिल्यादौ घटलादा- वतिव्यािः, साध्यव्यापकत्वेन विशेषणं च स vata मिवातनयत्वादिल्यादी शाकपाकजत्वादावव्याभिरत
नेन म च् f A Ng a mS धा
ee i, Te
प्रभाषमानलत्तणकत्तस्तदलक्णत्वमेवेति व्यञ्ञयत्राह, न- fafa । vara एव यथासुते कथं तत्िरास saa श्राह, साध- नाव्यापकत्वमिडेति, व्यापकत्वपथ्यन्तप्रवेशे Wares, तादे ति। तेनेति । प्रत्यचल्वाभाववति qa परमागादावपि उडुतरू पस्य. वत्त-
Ayr ्रनुमानदोधितिप्रसारिणयां
arg नोपाधिपदवाच्यः प्रहत्तिनिमित्ताभावात्, टूषकता च तद्य व्यभिचारोच्नायकतया | न च व्यभि चारोन्नायकत्वमेवोपाधित्वम्, अप्रयोजकसाध्यव्यापक- व्यभिचारिणोऽरप्युपाधित्वापत्तरिति ॥ २१॥
इति तत््वविन्तामणो fasta: संमाप्रा |
Sere re TED
a नि य 1 अ निजे
Va, साधनसम्बन्धेल्यादि। साध्याभावसम्बखिनि विशस्य साध्यसम्बन्धस्यावच्छेदभेदं विनानुपपदययमान- स्यावकच्छेद कौभूयोपपादनसुपाधिफलं तदसमर्थानाञ्चो- पदशितोद्तरूपवक्वादौनां नोपाधिभावः सम्भवतील्याह, व्यभिचारिणोरिति | व्यभिचारः सपक्षविपच्हत्तित्वम् |
अथ विपक्चगामित्वरूपव्यभिचारोव्रयनमेवोपाधिफलं
ग्म्य यरय
भिरि = 1
aaa: | साध्यव्यापकत्वेनति, साध्यतावच्छेदकावच्छिव्र- साध्यव्यापकलवेनेत्यथः | नन्वौटटशविवन्षयेव कथसुद्ुतरूपादोनां वारणमित्यनुश्यान उत्तरग्रन्यं योजयन्राह, साध्याभावसम्बन्धि- alfa 1 तधाचोपाधावपि ईटृशफलवादौनां गुरूणां तदलच्यभेव तदुक्तव्याख्यानहयम दुष्टमिति भावः, बिपक्गामित्वरूपव्यभिचारे तस्य विर्द्साधारणतया तथोक्तविरोधापादनं न घटत, इत्यत se; व्यभिचार इति | विपक्समिल्ोत्रयनं ढतोयाऽत एवेत्यनेन
विशेषव्याप्िः t २8४९
तच्वोह्तरपरादौ नामप्यस्तौत्यत Ae, अतणएषेति | यत एव साध्यसम्बयितावच्छेदकं रुपं व्यापिः, सोपाधी तु स्वाभाविकं डत तावच्छट्कं न साध्यसम्बन्ितावच्छट्- कम्, अतएव खसमीप्रवत्तिनि सखसमानाधिकरयी व्यभिचारिणि इतो खनिष्टसाध्यसम्बनितावच्छेदक- रूपलक्षणव्यापिसंक्रामकतया साध्यव्याप्यस्यैवोपाधिल- माचा्य्यैरनुमन्यत इत्याह, अतणएडेति | साध्यन्युनदत्तावु पाधिव्यवहारं दूषणौ पयिकरूप- wala वाच्यतयोपाधिपदस्य योगरूटि्त्वव्यवस्थापनेन निगाकुरुते, caffe । wad टूषणो पथिकं रूपम् साध्येति। अव साध्यव्यापकमाचं विवक्षितं, ताव- तेव साघधनहत्तितद्ातिरेकेण साध्यव्यतिरेकानुमान- सम्भवात् । साधनवति व्यापकनिहच्या साध्यसाघन-
Pere nce rah Rt LT AL LC A LE LO CS A TS णी णण णगि गिरि ests,
तदटनभिमतं च वणयन्राह, श्रधेति । मरिकार wa श्रतएव aaa
न प्रभाकरमतसुष्टम्भकीज्लत्याचाय्यमतसुपटस्मयतीति वणयन्नाह,
भरत एवेति। गुरुमते द्रव्यं सच्वादिव्यत गुणकस्माण्यत्मप्युपाधिः |
भाचाथ्येमते त तस्य व्याप्यलाभावान्रेति विशेषो बोध्यः। इत्यञ्च
साधनतावच्छेद कस्यानवच्छेटकत्वमादाय उपष्टम्ः व्यवहारं निरा-
कुरत इत्यन्वयः | नन्वनुपदमेव खनिष्ठव्याभिसंक्रामकत्तं लक्षणं २२
६५० अनुमानदोधितिप्रसारिण्यां
सम्बग्धनिटत्तिसिदावर्था्छाध्यनिद्रतिः | सिष्यतौति | प्रकारान्तरप्रदप्रनाय परं तथाविधोक्तिः। रव्या न्युन- घत्तावपाधित्वव्यवहारं निरस्य योगेनाधिकत्तौ तच्चिर- स्यति, fauafa । प्रहत्तिनिमित्तं यौगिकं व्यभिचारो- ब्रायकत्वमेषेव्येवकारेण योगार्थानाद्रं सूचयति | उपाधित्वम् उपाधिपदप्रहत्तिनिमित्तम्, उपाधिता उपाधिपदबाच्यता, योगादरे q लाघवात्याध्यव्यापक- तामाचे रूढिरिति भावः ॥ २१॥
दूल्नुमानदौधितो विशेषव्यािः समाप्रा |
क
ad, aqutad लक्षणमित्यत श्राह, लक्षणमिति । प्रकारान्तरेति, are व्यभिचारमनुमापयितुरेव तथा लक्षणमिति, तं उपाधि- व्यवहारं, ननु प्रवत्तिनिमित्ततं यदि शक्यता वच्छदकत्वं तचरूदटि- पिषयतावच्छेद कल्वस्येदेति अत are, प्रत्तिनिमित्तमिति । सूच यतोति। तथाच तदनन्तरमेव aged घटत इति) ननु पट् प्र त्तिनिमिन्तव्यवसापने उपाधित्वव्यवसखापनमसङग्तमित्यत श्राह, उपाधितल्मिति | एवमग्रेऽपि । ननु अयोगारेरपि व्यभि- ष्वारोन्नापकत्वभेव कं परि्यक्तमित्यत are, लाघवादिति,
व्याधि ग्रह्योपायः Bye
अथ व्यापिग्रहोपायः। तत्व चिन्तामणिः | सेयं व्याधिनं भूयोदर्शनगस्या दशनानां प्रलेक- महेतुत्वात् आशुविनाशिर्ना क्रमिकाणां मेलकाभावात्, aq व्यास्िग्रहोपायः दौधिति। $ 0 $ व्याप्रिखरूपं निरूप्य परमतनिराकरणपृव्वेकं खम- तेन तद्रृहोपायमभिधातं प्रथमं प्राभाकरमतमुपदश- 0 e ~ क ५4 यति, सैयमिल्यादिना। दश्नार्गा naa वा qe मिलितानां वा, सिक्लनममि खशूपतो व्यापारते वा आदी दशनानामिति, fetta आश्चिति करमिकाणा- मात्रपदेन awa aaa, अ्रप्रयोजकैव्यादिमूले तु areata सङ्गमनोयमिति दयम् | २१॥ इति महामदोपाध्यायकष्णदाससाव्यभौमसम्बलितायामनुमान- दौधितिप्रसारिखां विेषव्यासिः समाप्ता |
प्रथ व्यासिग्रहोपायः प्रसारणे | सूलोयप्राथमिकं प्राभाकरमतं aaa तदौयं रेयमिति च व्याचच्ाण are, व्याप्तौति । परमतनिराकरणपूव्वेकमिव्यभि- धानक्रियाविशेषणं, तथाच तत्न (१) गतोति भावः खरूपत इति । काब्थाव्यवहितप्राक्षाले खरूपेण सत्वमित्यथः ।
(१) डः, aq गतौति भावः;
२५२ अनुमानदोधितिप्रसारिस्यां
न च तावदृश्नजन्यसंस्कारा इन्द्रियसहक्तता व्यापि- घौडहेतवः प्रयभिनज्ञायामिन्द्रियस्य तथाल्कल्पनादिति वाच्यं, समानविषये स्मरणे प्रत्यभिज्ञाने च संस्कारो इतरतः कथं संस्कारेण व्याधिन्नानं जन्येत, अन्यथाति- प्रसङ्ः ॥ १ ॥
मपि सिरयणमस्िरणमपि सहोत्पन्नानां मिलन- मस्तोलभयमुपात्तम् | adam निराकुरुते, न चेति! व्यापकसाष्यसामानाधिकरण्यात्मिकायां व्याप्तौ साध्यसामानाधिकर््याशस्य प्रथममेव welaate- गहौतव्यापकातत्वांशग्रे सहचारदटशनजन्यसंस्काराणां Sqa वाच्यम् । तच्च न सम्भवति भित्रविषयकत्वा- fears, समानेति | बमरमस्त्वगहीतमेदं ज्ञानदयं, न तु वेशिष्टयावगाङौति भावः ॥ १॥
व्यापारत इति । तदानीमेव व्यापारसच्छमित्यर्थः। टभशेनाना-
मितोलि। तथाच मूले प्रत्येकं व्यभिचारार्वादतुबसिति। तोयं व्यापारतो सिलनम्। सामानाधिकर्यांश्मादाय सलं समानविषयकेव्यादि सश्चवल्येवत्यतो व्याचष्टे | व्यापकेति | ननु समानविषयत्वेन संसकारजनकलत्नावधारणे रजतत्वगोचर्ण संस्कारेण काथं सम्बन्धावगाहनमित्यत श्राह, मस्त्विति ¦! यद्यपि रजतचचगोचरः संस्कारः प्रायशस्तत्सम्बन्धमोचरः सम्भवत्येव, तथापि
व्यासिग्रहोपायः | २५३
किञ्च सम्बन्ध भूयो दशनं भूयःसु स्थानेषु दशनं, भूयसां वा दशनं yaifa वा दर्भनानि न तथा, एकच रूपरसयेद्रंव्यत्वघटत्वयोश्च व्यािग्रहात् एकवैव धाराबाहिकै तचौप्रसङ्गात्, भूयस्त्वस्य fraa- रादित्वेनाननुगमाच्च। अपि च पार्धिंवल्लीहन्ेख्य- त्वादौ शतशो दर्शनेऽपि व्याप्ताग्रहात्, तकंसहक्तं तथेति safe सहचारदशनव्यभिचारादर्भनसहक्रतः स एव व्या्िग्राहकोऽस्तु आवश्यकत्वात्, किं भूयो
णरा OTT A A A A I ST ys Perea
qa तथा a व्या्ियाहकं व्यमिचारदरनं व्यापारतया सहकारीति व्यभिचारादथनसहचार-
, "गरीयसि णीणीषिषिणशीणीणण णीन जज a i 1 SE Te Sa a ep ,
यत्र रजतत्वमात्रगोचरः संस्कारस्तम्माचांये हेतुत्वात् उदोधकसमव- धानं वा तत्रापि रमो भवव्येवेत्यभिप्रायः| न च तथापि शक्ति-
सव्रिकषंस्यैव तत्सम्बन्धभासकत्वमिति वाचम् । प्रकारत्वान्यथा- FIT प्रकारभानसामग्रा एव सम्बन्धभासकलत्वाभ्युपगमात्, संवादिप्रत्यभिन्नायां च सम्बन्धसन्निकषं एव सम्बन्धभासक दति दयम् ॥ १ ॥
भ्रग्रे तथयेव्यस्यान्यधापि स्वात् नकारसमवदहितमेव पाठं र्न् व्याचष्टे, a तथेति। सदह्चारदशनव्यभिचारादग्रनसद- कला sfa at aa व्यभिचारादशथनस्यात्र Fqa तर्कोऽन्यथा faq इत्यत श्राह, व्यापारतयेति | तथाच व्यापारिणो नान्यथा
२५४ अनुमानदोधितिप्रसारिणयां
दशनेन न च तेन विना तकं एव नावतरति, प्रथम- दशेनव्युत्पन्नस्य तर्कसम्भवात्, नचैवमेवास्तु ART व्याप्चिग्रहमूलकत्वेनानवस्यानात्, जातमावस्य प्रहत्ति- निहत्तिहत्वनुमितिजनकव्याभिन्ञानं aa विनेवातो नानवस्थेति चेत्तहिं व्यभिचारात्, सोऽपि न arta
ट््भनसदक्ततस्तक एव व्यापिग्राहकः भूयो दशेनन्तु कचित्तकंप्रहत्तावुपयुज्यत इति निगंलितम् । नेया- धथिकमतमाशद्य faust, a चेवमिति। जात- मावस्येति। तथाच तन्ूलको व्याप्चयन्तरग्राहकतर्का- वतार दूति भावः। तहौति। न च व्यारिप्रलयक्तं प्रति तकँ हतुस्तत्त स्प्ररणमिति न व्यभिचारावकाशः, विनानुभवं स्मरणस्यायोगात्। न च जन्प्रान्त- रोणः सः जन्प्रान्तरेऽपि पयनुयोगतादबस्थ्यात्, अना-
fafafefa भावः। (१) प्रथमदशेनेऽपोल्यादिफक्तिकाधेस्याव्यवदहित- ्रक्रान्तस्यानुकषंणश्वममवतारिकाव्याजेन निराकरोति, afar चारादगेनेत्यादि | वङ्किधूमव्यािग्रहे किमायातं तत्राह, तन्मृलेति। व्याघ्यन्तरेति। यद्यपि स्तनपानेष्टसाघनताघटितव्या्धूमादिव्यासि- ग्राहके मानाभावस्तथापि weltaat तस्यां प्रतिवन्धिविघया
(4) ङ, प्रथमद्शंने इध्यारि तम्भूडेति पाठः; नास्तीति ,
व्यासिग्रहोपाथः| २५
ग्रहे हेतः, न चेतद्ुद्वाववान्तरजातिरसि सामान्यप्र्या- VA सव्व पसं हाराद् विनाभावग्रहः, सामान्यरूपता च सकछ्लदशनगम्येति भूयो दशनापेक्तेति चैत्र, सामान्यस्य हि प्रल्ासत्तितं लाघवात् | न तु सामान्यतया ज्ञातस्य तदनभ्यपगमाच्च ॥ २॥
न च काकतालौयत्वादिशङ्ान्यदासाथं दिती- यादिद शेनापेक्षेति वाच्यम् । दितीयादिटशनेऽपि सङ्गतादट्वस्थ्यात् | नत्वनोपाधिकत्वनज्ञानं व्या्ि- ज्ञाने हेतुः, तदे शकालतवाबस्ितघटादौनासुपाधि- दित्वेन च परिहारः परतो विचारयिष्यते। न Safa | मानाभावात् तकंस्य च ईतुत्वासिद्धैः, यदि चाख्ही- तस्था खौ तपुरोवत्तिसंसगस्य वा प्रल्यासत्तित्वेऽतिप्रसङ्- स्तदा पुरोवत्तिनि agel सखग्यतां न तु सामान्यत मेल्याह, न त्विति ॥ २॥ कारणं विना काय्योत्पत्तिशङ्ाविघटनमिति दयम् । परत इति । अ्रनादिसिडकाय्यकारणाभावादिम्नूला इत्यतानादितवेनान- वस्थापरोहारः | (१) ननु सिद्ध awe हेतुत्वे खर्गदटाविव फल- वैजात्यं कल्यतां तत्राह, मानाभावादिति। ननु aa awe
qaqa मानं तत्राह, ane चेति । टोषकालोनश्क्तिसन्निकर्घे (१) इ, afaarrfe तकं खाघ्रपाठो नस्ति |
२५६ श्रनुमानदोधितिव्रसारिखयां
त्वशङ्गनिरासः कस्यचित् साघनव्यापरकत्वजच्नानेनं कस्यचित् साध्याव्यापकत्वज्ञानेन स्यात्, तच भूयो- दशनं बिना नावतरतीति चेन्न, अयोग्योपाधिव्यति- रेकस्थानुमानाधो तन्नानत्वेनानवस्ापातात् |
अथ साध्यसाधनसहचरितघम्ान्तराणासुपाधित्व- संशये न व्यापिग्रहः, अतस्तेषामनुपाधित्वन्नानं भूयो दशनाधीनसाध्याव्यापकत्वन्नाने सतील्येतदथं भूयो दशेनापेचा अतएव यावता दशनेन त्चिश्चयस्तावद्भयो दशनं हेतुरिति न वारसंख्यानियमो न बाऽननुगमः, यद्यपि चान्यस्य साध्यव्यापरकत्वसाघनाव्यापकल्वसंशयो नान्यव्यात्धिग्रहप्रतिवन्धकस्तथापि तदाहितव्य भिचार- संशयः प्रतिबन्धक इति तद्दिघुननमावश्यकमिति चेन्न, अयोग्योपाधिसंशयाषौनव्यभिचारसंशयस्य तथाप्यनु- Ved, स च न भूयोदशनात्राप्यनुमानादिलक्तम् |
er cc ener TE CCE TEE TCC ET ELC TE ET OL LT es नगभनम a Sa Aesop a ntincarias saint
साध्यव्यापकत्वं साध्यसमानाधिकर्णाभावप्रति- योगित्वं तदृग्रहश्च साध्याधिकरगेकव्यक्तिंहत्तितया ण्द्यमाणस्य तादशव्यत्तयन्तरग्रहं बिना न aaafa,
सति ufaa प्रमेयभिति स्मरणस्यापि न सामान्यजनान्नरानभित्यस श्राह, श्र्टहोतपुरोवर्तोति ॥ २॥
व्याक्िग्रहोपायः | २५७
afa च भूयोदशनाहितसंस्कारो न afefiieaas- कारौ तह्यापारं विनापि च सहचारादिज्ञानवतो व्यािग्रहात्, नापि मनस इन्द्रियादिवद्भयोदथनजन्व- संस्कारस्य तन्नन्यस्मरणस्य वा प्रमाणान्तरत्वापत्तेः, तस्मात् परिशेषेण सक्लदृशनगम्या सा, तथा Warez भावो व्या्िः, अभावश्च कैवलाधिकरणं तत्काल सम्बन्धो वा खप्रकाशरूयं तज्ञानं वा, तच प्रथमदभ- नेनावगतमेव चक्षुरादिना न चाधिकस्तदभावोऽस्ि,न च प्रतियोगिन्नानमधिकरणादिन्नानजनकं ये नोपाधि-
इति भूयोदशंनापेक्ता तदाहितः, संस्कारो वहिरि- न्द्रिथमावख्य सहकारो मनसोऽपि वा ara, aaa विनेति । दितौये नापीति परिशेषाद्धाध्य- साघनसम्बन्ग्राहकातिरिक्तानपेत्नग्रहकत्वात् उपाध्य- भावग्राहकस्यापेक्तणोयतवादसिद्धिं निरस्यति, तथा-
Pe ai icing Altace ep Rt
a सम्भवतोति अस्मिन्नधिकरणे aw विद्यमानलत्वादेव साध्याधिकरणान्तरग्रह्ाभावै तदुच्यभावप्रतियो गितं दुग्रहसिति t तदपारं विनेति। मूलं सङ्गमयिष्यता वहिरिन्द्रियेव्यव ata पदं ufaafafa waa) साध्यसाधनेत्यादि। इयं व्यासिः प्राध- मिकसाध्यसाघनसम्बन्धग्रहविषयः, साष्यसाघनसम्बन्धग्राहकःाति-
रर
२५८ अनुमानदौपितिप्रमारिख्ां
स्नानं विना तन्न स्यात्, एवसुपाध्यभावे ज्ञाते किञिन्र ज्नातुमवशिष्यते, उपाध्यभावव्यबहारस्तु तदियमपेक्तते टौघेत्वादिषव्यवहार इवावधिन्ञानम्। न चैवं रसम सम्बन्तुल्यव्किघूमसम्बनखन्नानादेवानुमितिः स्यादिति वाच्यम्, wit सल्युपाधितद्वाप्येतरसकल- तदुपलम्भकसमवधाने चोपाध्यनुपलम्भसहितस्य कैव- लाधिकर णन्नानस्यानुमितिहेतत्वात्, तद् व्यवदारडेतु-
aaa ae he nea पपषष tt णण पि 1 क ened
होति | उपाधिस्पमरण gare । aaaaafamerfe- डेतुकानुमितिनं स्यात्, उपाधियोग्यानुपलम्भविरहा- दत ATS, तद्ावहारेति | तथाच तद्ावहारस्य Fq- रेवानुमिति 2a. तच्चोपाध्यभावत्वेन ज्ञानम्, उपाधि-
रि क्ानपेच्त्रहविषयत्रात् तन्रान्तरौयकपदाथेवदिति परिशेषो वोध्यः। arya तु सक्लदगनग्राह्यमतेऽपि न्रूयोदगेनग्राद्यत- सम्भरवात्तदभावरूपपरिश्षविथेषणं न घटत इति । उपाध्यभाव- ग्राहकस्य ताद्टणसम्बन्धग्राहकातिरिक्रस्येत्यादि । श्रसिदिः डतु- विशषणसिद्धिः इत्यादोति। तथाच तदुग्राहिका सामगो अनुभिताकेव डतुन तु व्यािग्रहे इति न ईतुविेषणसिदिः, एवं योग्यानुपलब्धेरनुभितिप्रयोजकत safaaererarfeue- नातोद्दरियादिपरिग्रहः। ननु तद्वावहार इत्युक्तावपि तदोषस्तद- वस्य इत्यत श्राह, तथाचेति। तदेति । व्यब्हारकाररमित्यथंः,
व्यािग्रहोपायः) २५०.
त्वाच्च । नन्वेवं प्रथमद शनेन व्याप्चिनिश्वयादिशेषद शने- सति रासभादिसंशयवत् तर्त्संशयो न स्यादिति चत् व्या्िन्ञानानन्तरं किं विद्यमान सवोपराधिग्ययोपाधि- त्वेन awa दति श्या रहौतव्याप्तावपि संशयः, अतस्तव भूयोदशनेनोपाधिनिरासदारा व्याप्नाभाव- शङ्ापनोयते ॥ ३ ॥
स्मरण इत्यादि तु तत्कारणप्रदशेनपरम्, यभावत्वञ्चेद्- मिह नास्तीति प्रतौति सा्तिकः सखरूपसस्बन्धविशषो- ऽतिरिक्तः पदाथ बेव्यन्यदेतत् | एवञ्चोपाध्यभावत्वेन ज्रानेऽधिकापेर्ला न वारयाम इति भावः| व्याति खरूपे संश्याभाव अआपदयते निर्पाधिसमस्बन्धरूपनव्यापिः तेन वा, आदये इष्टाप्रिः। दितौयमपि किमुपाधि- winter विना तद्समवधाने सति बा सम्बन्धग्रह
——
(PP SSS PS PPS O-ring PPP ry ap Pus rn eA SPE
तदित्यस्य attaqaante: 1 ननु अभावलस्याधिकरणानतिरिक्ति- aq तदपि खरूपन्नानान्नातिरिचयत इत्यत ate, अरभावत्वच्चेति। safefa । प्रकारताया वेलक्तख तु विवादाभाव इति भावः | ननु उपाध्यभावत्वप्रकारकन्नाने wt दशनमपेचतितभिति तवापि aad, तथाचानुमितिजनकन्नाने भ्रूयोदथं नसपैकितभिति agafad विवादेनेव्यत are, एवेति । न वारयाम इति।
२६० अ्रनुमानदटोधितिप्रसारिश्यां
यदा ज्ञानप्रामाख्य संशयाद्ाप्िसशयः, यथा घटक्ानसामग्रपा सत्या sara सति तब्मामाण्य- संशयाहि तस्वद्छंशयो नं त्वयिमस्तशयानुरोघेन तत घट स्नानमेव न दत्तमिति कल्पते, तथेहाप्युपाध्यभा- वस्य व्यापित्वात् तस्य च कैवलाधिकरखरूपस्य प्रथम ट शंनेऽपि निश्चितत्वात्, व्याधिग्राहकान्तरस्याभावाच, परिशेषेण सकछलदश्नस्य ॒व्या्तिग्राहकत्वात्, afawa प्रामाण्य संशयादेवतत्ं शयः | न चेवं रासभेऽपि प्रथमं व्या्ठिपरिच्छेदः स्यादिति वाच्यम् | तव व्यापरेरभावात्
आदं fa विद्यमान इति | तथाच तद्ग्रहमावं नतु तद्भावत्वेनापि यह इति समानप्रकारकनिश्याभावा- aaa नानुपपन्न इति भावः ॥ ३ ॥
fata, ज्ञानप्रामाण्येति । प्रथमेति । सलय-
ae aa वसय a ag Agee Pet Aa De ce Eg 1 10 शा । ण व ofa 0 गीर SS Se Ny गौ
aaa व्या्धिखरूपन्नाने a aauareatfatatafai ननु
नेयाधिकमतेऽपि व्याप्तः सामानाधिकरसयालकतया wears नातिरिक्लापेत्तेति, तथेव विवादाभाव इति wad, तन्मते व्यासि- aeag व्यभिचाराभावघटिततयाऽस्य चातिरिकरतया तव्मत्यक्तेऽति- रिक्तापेचणत् दति भादः ॥२॥
तदग्रहमात्रसुपाध्यग्ररमाद्नम् | ननु प्रथसदभ्रने निश्चयेऽपि
व्यािग्रहोपायः। REQ
प्रल्क्चन्नाने विषयस्य ईइतुत्वात् क्रविदसंसर्गाग्रहात् तथा व्यवहारो टोषमाहाल्यात्, न Brahe तथा आरोपे सति निमित्तानुसरणं न तु निमित्तमसीलया- रोप इत्यभ्युपगमात् । केचित्त साघनवनच्रिष्टान्योन्या- भावाप्रतियोगिसाध्यसामानाधिकरण्यं साघधनवच्चिष्ठा- न्योन्याभावाप्रतियोगिसाध्यवत्कत्वं वा व्या्िस्तद्भय- मपि योग्यं प्रयक्चेण बङ्किधूमसम्बन्ानुभवेन प्रथमम वगतमेव । महानसे योऽलयन्ताभावोऽन्योन्याभावो-
पाधिख्रणदावि्यादिः। न चावापौति। ada रासभादाविल्यधः | अवगत इति । खरूपकथनमाकं, महानस इति | अद्धि्धिल्यादिः। महति बायी योग्या-
उपाध्यभावत्वेन न निश्चयः तच्रोपाधिस्मरणादौनामपेखिततल्ादि- त्यतः पूरयति सल्युपाधोति । waratfa इति इदं शब्देन anfa- भ्रमाविषयरासभौो यद्यपि ग्टतोतस्तयापि न्युनताभङ्गाय सब्वे- शब्देन व्याचष्टे, सव्वतेति। यच तु wawa सुतराम् अन्यत्रापि wi सव्वभ्चमे च समुचितसिति भावः। agra इत्यन- न्तरम् wana इति, यद्यपि मूलं तथापि अवगतल्लस्य क्ञाने- इप्रयोजकत्रनाविवत्तशे महानससामान्यमादायाभावो wea- una इति महानसपदमवश्यं सदो चनोयमितिव्युकमेण व्याख्या-
२६२ अनुमानदोधितिप्रसारिखयां
वावगतस्तस्य प्रतियोगी न afsa बा बङ्किमानिलयनु- भवात् रासभे तथावगमेऽप्यगरे स बाध्यत इति, aq एवं हि तदह्ितदमयोरेवव्याप्धिः स्यात् न तु waa वह्ित्वावच्छदेन न च तदनुमानोपयोगिवद्ित्वं वद्धि-
aa वा न प्रतियोगितावच्छद कमिति प्रथमतो atg-
पपिर 1
योग्योह्तरूपसामान्यतदतोरिव योग्ये बजली तादशग्र- तियोगिलसामान्यतदतोरप्यल्न्ताभावान्योन्याभावयो- योग्यत्वादिति भावः, न प्रतियोगितावकच्छदकमिति न धघमसामान्यसमानाधिकरणतादशामावरप्रितयोगिता- सामान्यावच्छेदकमिलयथः | अथ साधनाव्यापकव्या- प्यत्वाभावः साध्येऽधिकरणखरूप एव एवं साघधननिष्ट- साध्यसम्बन्धे साधनतावच्छैदकातिरिक्तावच्छेयत्वाभा- वोऽपीवलयनुशयानो येन रूपेण ज्ञाता, व्या्चिरनुमि- ag तद्रुपविशिष्टा न सकछ्लहशनगम्या, . सामानाधि-
तम् । इत्यादिरिति | तथाचेतन्महानसवच्यन्तयाभावाप्रतियोगिलं मदहानसान्तरासतिकर्षेऽपि सुग्रहमित्यतो योग्घत्रभेवोपपाद- यति, agatfa न प्रतियोगितावच्छेदकमितोति | सासान्या- भावस्फुटोकरणाय नकारसम्बलितपाटो wa: व्यापेदंतुनिष्टलं Fawn मोमांसकमभिप्रेत्य अनौपाधिकलं fase, एवमिति ।
व्यासिग्रहोपायः। २९३
मशक्वमेषेति मेवं प्रकतसाध्यव्यापकसाधनाव्यापको वा साघधनत्वाभिमतेन सम प्रक्षतसाध्यसम्बयि- तावक्छेदकं ब्िशेषणं वोपाधिः उभयथापि तदभावो न व्यापिः fanfafeat त्रिष्ैधानुपपत्तः किन्तु याबत्खव्यभिचारिसाध्यमामानाधिकरण्यमनो पाधिकत्वं तस च प्रथमं क्तातुमशक्वत्वात् । किञ्च न वस्तुगत्या add हेतुः किन्तु व्या्नित्ेन तच्च उपाध्यभावतव न च उपाधेरन्नाने तदभावत्वेन ज्ञानं सम्भवति विशे षणज्ञानसाध्यत्वादिशिष्टन्नानस्य न च नियमतः प्रथम
AQAA च तधा भावं न वारयाम इल्याशयेनाड, किञ्चेति | विशेषणन्ञानसाध्यत्वात् तव्यामग्रौसाध्य- त्वादा, न चेति उपलच् णमेतत् उपाधेरयोग्यस्यापि सम्मवात्, उपाधिसामान्यतदइतो मूत्त लादिसामान्य- तदतोरिवाव्यन्ताभावान्योन्याभावयोरयोग्यतया Wa aq ग्रहो तुमशक्यत्वात्। न च योग्योपाधिव्यति- रेकग्रह एवानुमानाङ्गम् अयोग्योपाधिग्रहेऽप्यनुमिति
न॒ वारयाम इति । ge न वारयाम इव्त व्याख्याततच्वमेतत् मीमांसकमते विशेषणन्नानस्याजनकत्वादाह, तत्सामग्रोति | ननू- पाध्यभावल्वप्रकारकन्नानस्येवानु्मितिरेतुत्रक्षघनात् मूलासङ्गति-
२६४ अनुमानदोधितिप्रसारिय
सुपाधिधौरस्ि | यच्चोक्तं प्रतियोगिन्ञानं व्यवहारतः नाभावन्ञान TAQ तावदेवं तापि तदभावो मा व्यव- हारि उपाध्यभावन्नानाधीनानुमितिः स्यादेव उपाधिः ज्ञानं विनापि न aaa वस्तुतस्तु विशेषादशेने सह- चारादिसाधारणधम्मदशनादयभिचारसंशयात् प्रथम- दशेनेन a व्या्िनिश्चयः॥ ४॥
प्रसङ्गात् | यथाश्रुतं दूषयति यच्चोक्तमिल्यादिना व्यभिचारेल्यादि | Ta nerd ग्राद्य संशयस्यापि प्रति- वखकत्वमाटत्य व्यभिचारशङ्गयास्तधात्वाभिधानम् | अन्यथा पनरसाधारणतत्तत्कारणमेलकरूपा सामगो प्रतिवस्िका बोध्या, बिषेचितञ्चेदं प्रयच्तमणिदौधितो, वच्यते चाधिकसुपरिष्ठात् ॥ ४ ॥
रित्यत ate, यथाखुतमिति। नमु ग्राद्यसंगशयस्याप्रतिवन्धकत्वात् व्यभिचारज्नानाभावेत्यादिस्बलं कथं सङ्गतमित्यत श्राह, श्रतेति। अन्यथा ग्राद्यसंणशयस्याप्रतिबन्धकत्े असाधारणेति, कालादि- व्युटासाय च्रसाधारणकरणमपि प्रत्येकमतिप्रसक्तमित्यतो मिलन- पयन्तं, ननु निश्वयत्स्य काय्यंतानवच्छेदकलादयमपि न सम्य- गिति मनसि watz, विवेचितसिति us i
व्यात्िग्रहोपायः। २६५
अथ व्यभिचारसंशयो नाव्यभिचारनिश्चयप्रतिवन्धकः ग्राद्यसंशयस्य निश्चयाप्रतिबन्ध कत्वात् अन्यथा संशयो- at कापि निश्चयो न स्यादिति चेत्र व्यभिचारसंशयः प्रतिवन्यक इति ga: किन्तु विशेषादशंने सति सह-
अत च यद्यपि साधनगोचरसाध्याभाववहत्तितव- ग्रहाभावोहेतुरिति न युक्तं केवलान्वयिनि ग्राद्या- प्रसिद्वा ग्रहाप्रसिद्धः, खण्डशः प्रसिद्वा क्रचित्ता- टशमभमसम्भकेऽपि Wad तथा wa मानाभावात् | अतएव साध्यतावच्छदकगोचरसाघनवत्रिष्ठाभावप्रति- योगितावच्छेद कत्वग्र होऽपि VM सकलसाध्यताव- च्छेदे तादटशग्रडे मानाभावात्, तथापि साध्यताव- SER तत्पुरुषौयताद शवच्छेद कत्वग्र ह विषयतया- भावः, तद्दिषयत्वाभावो वा तत्परुषौ यव्याप्िग्ररे इतः
{111 षणव 1 थमी मिण पि nt a a a een nl
ग्राह्येति | साध्यामावघरितस्याप्रसिदिरित्यथंः | ween इति
श्रभावादौ साध्योयल्ादिनेत्यथंः। अतएव waa तथा प्रसिद्धैव! ननु
सव्वैत्रेव तथा भ्रमो भविष्यतौत्यत श्राह, सकलेति । साध्यतावच्छे-
दक इत्यभावेनान्वितं विषयताया श्रभावप्रतियौगितावच्छ्ेटकसम्ब-
aq मानाभावादाह, तदिषयलाभावो वैति । व्यािग्रहकाल wa
पुरुषान्तरस्य ताटशविषयत्वसत्लादाह, तत्पुरुषोयेति । विषयताया २४
२६६ अलुमानदोधितिप्रसारि्ां
चारादिसाधारणधम्धदशेनात् संशयः स्यात् नतु संशयसामगौतो निश्चय इति । किच्च agtaraa- यव प्रतिबसिका, बिशेषाद शने तव तद्लीरपमीति व्यभि चारसंशयोऽपि प्रतिबन्धकः एवं भूयोदशनमपि संशा- यकं. तकंस्त्वनवस्थाग्रस एवेति कथं व्या्िग्रहः |
[मी
वस्तुतो Ate: साध्यसाधनमेदभिन्नतया विशिष्यैव काय्धकार शभावः, तथाच यत्र साधनं साध्याभाववदृत्ति- साध्यतावच्छेदकं साघधनवत्रिष्टाभावप्रतियोगितावच्छेद- कमेकबिधमनेकविधं वा व्यभिचारज्ञानं प्रसिदं तच यथायधं तदभावः पुरुषनिषटोव्याधिगडडेतुः अतएव क- विधव्यभिचारज्ञानविरडहेऽन्यविघव्यभिचारग्रहाद्याभि- धौविरोधः | एवञ्च क्रचिद्ाभिचारान्नानस्याहेतत्वेऽपि
न्नानानतिरेकैण कालिककादाचितकात्वमभिप्रेत्येतदुक्षम् । (१) ननु चेत्ोयन्नानविषयत्ाभावसचख aaa व्यासिग्रहः स्यादित्यत are, तत्पुरुषोयव्याप्ोति। ननु प्रसिद्वाया इत्यादिवच्यमाणयुक्ते- स्तददिषयत्वं तवाप्यावश्यकमिति कथं साव्वेचिकल्मित्यनुश्यान- स्तत्परुषोयत प्रवेशेन कायकारणाभावबाइ्ये गौरवादाष् वस्तुत दति पुरुष fas इति। तथाच सामानाधिकर्छप्रल्यास्येव
(१) इ, नन्नित्यादि व्याप्रौतयत्बन्तः पाठो नास्ति!
व्यािग्रहोपायः। २६७
अतोचते व्यभिचारन्नानविर्हसदक्तं सहचार- दर्भनं व्या्चिग्राहकं we निश्चयः शङ्ाचसा च
न त्ति; । प्रसिद्ायाः साधनव्रिष्टाभावप्रतियोगि- तावच्छद्कत्वादिबुहधेः, सामानविषयतया तद्भाववोध- विरोधिवानुरोघेन a तथात्वकल्यनं न वयं वारयाम यदि तत्तत्मकारादिनिषेशेन fart न पय्यवस्येदिति fea: व्याधिश्च धूमादिव्यायकवद्किसमानाधिकरण- दत्तिधूमल्वादिकं तादशसामानाधिकरण्यमावस्य रास भाटिसाधार ण्यात्, अचर च व्यापकत्वांशग्रहे व्यभि-
[मिष anaemia a ens ae ee न
तस्य Squa इति भावः, अतएव कूटस्य कारखत्वादटेव, एवं प्रकषतसाध्यतावच्छेदकप्रकारकव्यभिचारन्नानाभावस्यडेतुते। ननु धुमसमानाधिकरणात्यन्ताभावग्रतियो गितावच्छेद कल्वग्रहसु॒कुज- faufas: अनवच्छदकत्वग्रडे प्रतियोगिविधयापि तय्यावश्यक- लादिति तत् किमथे साध्यतावच्छेदकप्रदेशनं तस्य॒ ताहशन्नाना- भावानुयो गितयैवोपपत्तेरित्यत are, प्रसिद्ाया इत्यादि, तदभाव- स्ताह्टणवच्छेटकत्वाभावः, तथा कल्पनं तादशन्नानाभावहेतुखक-
लयनं, न aaa ज्ञानस्य (१) विषयतासम्बन्धेन प्रञ्जतसाध्य- तावच्छद्क्र तदभावो Aud एवेति,तस्य समानविषयत्ेनेव कारण- afafa gaufadteed, यदौति यतर(२) दाहजनक तावच्छेद क-
(१) इ, अन्यख उत्तन्नानख | (a) ¥, Beata जातिः।
२६८ अनुमानदोधितिप्रसारिणयां
क्र चिदुपाधिसन्देहात् क्विदिशेषादशथंनसदहितसाधा- TMA तदिरदश्च क्चिदिपक्चवाधकतर्कात्
चाराग्रहः समानाधिकरणतत्तित्वां शग्रहे च तदिशेषण- तया सामानाधिकरण्यस्य ग्रहोहेत्रिति वक्तव्यम् | साध्यस्म्बखितावच्छेदकरूपवच्वलत्तरव्याधिग्र हे विशे- षगतया सम्बन्धस्य ग्रहो इत्रिल्यपि केचित् । यत्त विश्ङ्धे सहचारभरमेण व्यापकत्वभ्रमात्छामान्यत एव सहचारज्ञानं हेतुरिति aq असिद्त्वात् विरदधेऽपि
जातिस्तथाभावप्रतियो गिनावच्छेदिकेति (२) ग्रहो जातस्तच afea तत्सच्वात्, बोध्यः रथ बद्किलत्वेन तत्राभावो are sfa चेत् विशेष- व्याभिलक्तशे प्रगल्ममतनिराकरणेनेव तस्य निराकछततात् महा- नसोयलवि शिष्टं वद्ित्वमवच्छटकम् इति ग्रडेऽपि तत्सच्छलोपगमाच रथ शुद्वङ्कित्वेन रूपैणावच्छेदकत्वग्रहस्याभावो वक्तव्य इति चेत् तहिं तस्य प्रतियोगिकोटावैव विनिवेशमेऽसाव्व॑तिकत्वसदिष्णु- तायां तत्पुरुषौयल्रघटितत्वादनन्तकायकारणभावगौरवमिति भावः एवं ग्राह्याभावग्रहस्य प्रतिवन्धकतायां aa तदधिकरण तावच्छेद क- विनिवेणद्यत्र ताहृश्ग्रहो न प्रनिदधस्तत्र न तथा ₹हेतुल्सिति भावः। केचिदित्यस्ररसोद्धावनं adie साध्यसम्बन्धितावच्चछे- दकैत्यवेषेति We प्रमाणाभावः, सामान्यत इति, यददिषययोः
ज्योनत ration a tee oad
nly ae ine । भिण hn mane mn hee ane 1
Oe gD SEER Eat,
(९) द, गरष्टेऽपि afsea aaa: |
व्यात्तिग्रहयोपायः। २९९
कचित् खतः fag एव तकख व्याप्िग्रहमूलकत्वेना- नवस्येति चेत् न वावदाशङ्धं तर्कानुसरणात्, यत्र च
व्याप्रकत्वसामानाधिकरण्ययोर््राहकसामगरी कमयी गप- arta ग्रहणक्रमर्योगपदय' aq मिथः काव्धकाश्ण- भाव इति |
इदं पुनरबधेयं यथा विदयमानमपि afea व्यव- हितविप्रक्षष्टरासभादिदेशनिष्टाभावप्रतियो गितावच्छेद- कत्वं न गद्यते अभावदेशविप्रकर्षादिना ग्राहकाभा- वात् तधा धूमवर्रिष्ठाभावप्रतियोगितावच्छेद कत्वस्य सच्वेऽप्यग्रहसम्भवात्। ना नुपलब्धेः प्रतियोगिसच्च-
काव्यकारणभाव इत्यादि व्याष्युपष्टन्भाच इत्यपि द्रष्टव्यम्, असिद- त्वादिति सहचारभ्रमस्य व्यापकलवभ्वमाहेतुल्ा दित्यः, काचित्व सहचारश्रमस्य व्यािश्चमपूव्वेवत्तितमन्यधासिद्धयति feeds पोति। तथाच यलेकदैव उभयोभ्वमस्तचैव व्यभिचारारोषविधयापि न तस्य कारण्तमिति भावः!
व्यवधानं Tafa इलया दिसम्बन्धः, विप्रकर्षो agratie, कथं चिदिति विरोधस्य तादटशयोग्यालुपलया प्रविष्टतादिति भावः, कटित्यवमाससतु प्रकारान्तरेणापौति हदयम्, भ्रतएषैति यत एव॒ तस्य लौकिकप्रत्यक्ाविषयत्वमिति निणेयानोल॒पा- ध्यायाः साधारणे चति मिश्राः ग्राह्याभावन्नानमातरस्य प्रतिब्न्ध-
९७० प्रनुमानदौोधितिप्रसारिण्यां व्याघातेन wea नावतरति aa aa विनेव व्याि-
गह, ॥ ५॥ दूति तत्वचिन्तामणौ व्यापिग्रहोपायः समाप्तः |
विरोधिलादिलक्षण योग्यतेति न तत्सामान्याभावो
लोकिकप्रलक्षगम्यः। परन्तु कथच्चिदिरोधस्फोर- णादिवशादूमत्वादौ ्हौतो धूमवद्चिष्टा्न्ताभाव- प्रतियोगितावच्छेद कत्वाभावो तङ्कित्वादावपनयमय्या- दया Wad अतएवानुमानादिना व्यभिचारग्रडेऽपि नं व्यापिधौः, निसंयात्मनि साधारणे at टोषविशेषा- जन्योपनोतभानें संश्यादिसाधारणस्य निश्चयात्मनो
eh
कत्वमते धाराषाहिकसंशयानुरो्ैन, कायथतावच्छेदकेति faq- यानुधावनं, टोषविशेषेति aa पोतत्वाभावासमुमितावपि पोत इत्युपनो तभानं भवव्येवेति, साधारणस्येत्याद्यमते निश्चयावकम इति दितोये, भ्रतापि प्रतिबन्धके निश्चयत्वस्य प्रवेगाद्ारावादि- कसंशयो त्म्तिर्बोध्या, मात्रपदं Arata aa लौकिकासौकिक- साधारण्यलाभः, खमते केवलान्वयिखर्डने व्यवस्थाप्यमानव्यासि- मभिग्रेत्याह, तत्तदूमादाविति । ग्ह्ममाण इति ननु कथमत योम्यानुपलचिः टेणान्तरत्र्िल्स्य sual aasfa देश-
"AA द
न्तरा स्त्रि कषनवानुपलम्भसमभव इति चतन फलबलेन तथा कल्प-
व्याभिग्रहोपायः ¦ २७१
वा विपरीतन्नानमास्थैव प्रतिवधकलत्वात्, तत्तदूमादौ देशान्तरहत्तित्वसम्भावनाविरहादिवशात् णद्यमाणो वद्कायभाववदुत्तित्वाभावो पूमलादयवच्छेदेन गद्यते लाघवादिल्यपि बद्न्ति॥ ५॥
इत्यनुमानदौधितो व्यािग्रहोपायः WAT: |
नात् यदा शद्यमाणपदेन ग्रषणसुपनोतभानावसकमेव विव- fad, सश्भावनाविरदस्त प्रतिवन्धकाभावस्फोरणाय॥ ५॥
दति महामहहोपाध्यायक्लष्णदाससान्वभोमप्रणोतायामनुमान- ` दौधितिप्रसारिश्यां व्यातिग्रहोपायः समाप्तः ।
२७२ अनुमानटोधितिप्रसारिखयां
अथ तकाः | तच्च चिन्तामणिः! | तथाहि धूमो यदि वद्कयसमवबहिताजन्यत्वे सति सङ्किसमवहिताजन्यः Urals: स्यादिव्यव किं धृमो- sista भविष्यति, क्रचिदद्धं विनापि भविष्यति | अदतुक एव वोत्यत्सखयत दति शङ्गा स्यात् सव्वंच- खक्रियाव्याघातः स्यात् ॥ £ ॥
अथ तकंटौधितिः। इताशनरासभादिपदाथंसाधेस्यान्वयव्यतिरेकयोर- न्वयव्यतिरेकौ धमस्योपलभमानोऽवश्वमेतेषामन्यतमं कारणं wear सन्दिग्धे किमेतानि सर्व्वा wa कारणानि, faa कानिचित्तथा, कानिचि नेति, अव च यसय व्यतिरेकेऽपि इतरेभ्यस्तथाविधैभ्यो-
अध तकंदोधिति-प्रसारिणौ। व्यभिचारन्नानाभावाय कारणताग्राहकं TH WEA मूल- waste परिहरन्रवतारणिकामारभते, इताशनेत्यादिना सन्दे स्येव विवरणं, किमेतानोति। आपादकविशेषणविशेष्योभयं साधेकौकत्तुम् एतावान् प्रयास इति ध्येयम् । aa चेति तथाच तादृशशङ्यामौदट णत कावतारो घटत एषेति भावः । तत्र चाका-
व्यापिग्रहोपायः। २७३
यदि हि गही तान्वयव्यतिरेकं हैतं विना कार्य्यो त्पत्तिं शङ्केत, तदा खयमेव Yas वजः, PATA भोज नस्य, परप्रतिपच्यथं शब्दस्य, चोपादानं नियमतः कथं कुर्यात्, तेन विनापि तद्छम्धभवात् ॥ ६ ॥ धूमोत्पत्तिमुपरलभते तस्याहेतुत्वमेवावधारयति तथा रासभादेय्यस्य व्यतिरेके ताटश्ापरसकलान्वयेऽपि धमानुत्पत्तिं पश्यति, तस्याकारणत्वमेव निश्चिनुते, तथा as: तवर चाकारणत्वसन्टेहो विरोधितामासाद्- यद्निवत्तेते येन ART तमाह धूम Tene | अनुसन्धे- Wasa काय्थकारणभावग्रहः, तदघौनलादयापिवुदधः सामानाधिकरण्येनान्वयव्यतिरेकग्रहात् जायमानस्य aaa fatquar गद्हतस्तस्येव वा व्याप्धिपरिच्छेद-
बोन VV
wages विरोधितासिति उपाध्यायमतमभिप्रंत्य, इतरथा aa waa बोध्या, ननु मूलासङ्तिस्तदवस्ैबेत्यत आह, अनुसन्धेयश्चेति | stadia इत्यथः । तथाच धूमो यदि afs- व्यभिचारो स्यात् वद्धिजन्यो न स्यात् इति व्या्िग्राहके दष्टा- परत्तिशङ्गायासुपयुज्यत दति भावः, (१) कारणताग्रहस्येव व्यासिग्रहत्वं व्यवस्थापयति, सामानाधिकरखयनेति, तथेव सामा- नाधिकरण्येनैव wear विषयौ कुव्वेतः, तस्येव ज्ञानस्यैव,
(१) दू ` ` (ल ड् अमेयो द्त्यादि दति भाव KAT दूव्याटि दरति भाव द्त्यन्तपाठो नास्ति! २५
R98 aqamacifatanattati
कत्वात्, विपर्यये तत्कोटिमावय्यवसयिनश्च are तदभावकोटिकशह्ानिवत्तकत्वम् अन्यथा धूमो यदि वद्कितच्छन्यजन्यान्यतरो न स्यात् तदा जन्यो न स्यादिल्याटेरपि तधालापत्तेः, तथा पय्यवसायिता च क्रचिदिशेषतो Aran सामान्यतोऽपि क्रचित्पक्षधम्ये ताबलात् AGUA चाव वद्भयासमवहि ताजन्यत्वेन् uel विशेष्यः, विशेषणवत्वेनोपस्थितेविशिष्टाभावव्ै- विशेष्याभावमाचावलंम्बित्वात्, तथोपस्यितिषिरोधि
व्या्िपरिकच्छदटकत्वात्, व्यािविषयत्वात्, वद्कवसमवह्िता- जन्यत्वं uasfa टात् variate, विप्रय इति। तक्तोटौति | यदा asad तदित्यधः, मात्रपदेन तदभावव्युदासः | इदमेव व्यव- स्थापयति, श्रन्यधेति । तथाल्वापत्तेः जन्यत्वशङ्काप्रतिबन्धकत्वापत्तेः, तच्छ यलं बङ्कयभावसमवहितत्वं न च तदत्तिमित्रलाप्रसिदरन्यतर- त्वाप्रसिद्धिः, बह्किव्या्िकारणस्तोमस्येव तथाविधस्य सत्वात् न च | तथापि नान्तरौयकै व्यभिचारः, तावतापि wat प्रयोजनस्याप्रत्यु हत्वात् । केचित्त afsafsenafea: तच्छृन्यं तदभावसमवदहितं तदुभयजन्यान्धतरो न स्यादिति च योजना, waza कंचि- MGR तयेव पाठ इत्यप्याह; | तथा पथ्ैवसायिता तक्कोटि- माव्रपय्थवसखायिता | afafefa खयं वच्यमाणतकं इत्यथे; । तथोपस्ितीति । तादयविभिष्टपत्चोपस्ितोत्यथेः | नन्व am
व्यािग्रहोपायः। २७५
चावङ्केरित्यादिशङ्ादयमथे निरसनोयम्। वस्तुतो वद्काजन्यमपि वद्किसमवहितजन्यं बह्ासमवहिता- Fag सम्भवतोति बङ्किजन्यत्वपर्ययवसितं वदङ्िसम- वहितजन्यत्वं वाच्यम् | तथाच घटादौ व्यभिचारवार- गाय आपादयकोरिप्रतियोगिषिशेषणाथेकं सल्यन्तम्, अजन्य जन्ये च नान्तरोयके व्यभिचारवारणाय जन्य दृति तद॑स्तु वद्धासमवधानकालौ नवङ्कितव्छमवधाने-
यदि वद्किसमवदहितजन्यो न स्यादित्यत वद्िसमवह्ितजन्यत्वं यदि बद्किजन्यतवं तदानान्तरोयके व्यभिचारः ।
aq वद्िविशिष्टकारणस्तोमजन्यत्वं तटोदेश्यस्य बद्धिजन्य- तस्यासिद्धिः 1 किञ्च वस्तुतो विशेष्याभ।वावगाहिनोऽपि विपय्ये- यस्य विशिष्टाभावत्वेनंव विषयता, तथा चासङ्गतिः, एवं वड्कय- समवद्िताजन्यत्वस्योभयत प्रवेशे गोरवादाह, aga इत्यादि) ताहशतके परत्तघस्यताबललभ्यस्यापि साध्यस्यान्यथासिदधिं म्रदशं- यति, बह्ृगजन्यमपोति । श्रतएव वद्कपमसमवहिताजन्यभित्यपि पाटः, तस्य पक्ततावच्छेदकवथिष्चस्फोरकलत्ात्, शदवद्किसमवहिताजन्ध- त्वाभावस्य घटादिसाधारणत्वात्, अपाद्यकोटोति। जन्यत्वे विशे- घणमित्यथेः। क्रमेण शुद्धस्य विवकितस्य च व्यात्तं प्रद्णयति, भरजन्य इति । faafaatare, तदथस्त्िति । जन्यत्व प्रवेये गौर- वादाद्, तथाविधैति । निक्ष्टं तदशेयति agente waar
ROE प्रनुमानटोधितिप्रसारिण्यां
तरथावत्कारणजन्यत्वं, तथाविधयावत्कारणकत्वमिति यावत्, तथाच वह्कयसमंबहि ताजन्यत्वे सति बद्का-
व्याघ्रत्तिस्त खयसमुक्तव | नान्तरोयके वद्कितव्छमवधानेतरयावत्का- रगत्वस्य Wales, वद्धयसमवघानकालोनेति | वद्कयसमवधान- कालो नयावत्कारणत्राभावस्य धुमे सखत्वादिष्टापत्त राह, वद्धो ति | एकीकदाने तथाचष्टापत्तिरित्यत उभयं वङ्किसमवधानं वद्िकारण- तानिव्वादहकप्रत्यासत्तिः। न च वद्िव्याप्यं नान्तरौयके व्यभि- चारताद वस्य, da हि तत्समवघानेतरस्य धूमस्य व्यसमवघान- कालौनत्वाभावादेव व्यभिचारवारणभिति, श्रतएव वङ्कः खातन्तेय- णापि निदेशः)
इन्धनारैवङ्यसमवधानकालोनलरानब्रान्तरौयके व्यभिचारताद- वख्यमिव्यतो यावदिति । aaa तघ्रापोष्टापत्तिः, यावत्कारण- मध्यपतितस्य धूमावयवस्य वद्भमसमवधानकालोनत्वाभावात् इति | Save: धूमस्य दध्थादितुल्यतया waeraa एव व्कि- जन्यत्वं यदभिप्रायेणैतस्य तकंस्यावतार इति तस्यावयवः पर- AVE वद्कयसमवधानकालोन एषेति, न ततेष्टापत्तिरिति | न चान्वयब्यतिरेकप्रदशनं ख्थुलमादायविरुचमिति वाच्यम्, स्युलान्वयव्यतिरेकस्यैव परम्परया तदनुमापकल्वेनेव उपयो गिला- दिति केचित् । परे तु यावकरारणब्यक्तवेद्धयसमवधानकालौ नत्वं न धुमसख्यल्तेऽपि वद्किसमनियतेन्धनादिव्यक्तेवद्धयसमवधानकालौन- लाभावादतो यावत्वं कारणतवच्छेदटकस्येव विशेषणं, तथाच
व्यास्तिग्रहोपायः। २७७
समवधानकालौ नवङ्कितव्समवधानेतरयावत्कारणको न स्यादिति पय्थवसितोऽथंः। यत्त॒ नान्तरौयवद्किकष व्यभिचारवारणाय अआपादककोटाषेव विशेषणं सत्य- न्ताधः, स च बद्याघटितसामग्रजन्यत्वमिति aq प्राक् deta: ye ॥
यावन्ति कारणतावच्च्छेदकानि तदालिङ्धितस्यैव प्रत्येकं aET- समवधानकालोनत्वं वक्तव्यम् । Tay wd प्रत्यपि धुमावय- वत्वेनेव न कारणत्वं अरवयवत्वस्य समवायिकारणतया आआत्ा- यात्, किन्तु दध्यादाविव ufastaaa, रूपविग्रेषादिस्तु caret रसविशेषादिरिव सदहकारौोति नातिप्रसङ्गः तथाच षरधिवौ- त्वावच्छित्रस्य वद्धयसमवधानकालोनलानत्रानुपपत्तिरिति समा- दधिरे । न weaafearsda क्रियानन्तरोत्पत्तिकेन afsat सद यः संयो गस्तञ्जन्ये व्यभिचारः, भावत्वेन विशेषणात् (१) ्रापादक- कोटाविति बद्किजन्यलाभावरूपे वह्किसमवदिताजन्यत्व इत्यधेः | बद्कयाघटितेति। wa तदघटितत्वं तदविषयकप्रतोतिविषयवतवं, वद्किघटितसामग्रया वद्धयविषथकप्रतौत्यविषयत्वात् | प्रागिति धूमे वह्किजिन्यत्वसंग्यदश्रायां वह्िघटितसामग्रजन्यत्वस्य | ग्रहोतुमश्रक्यत्वादिति सिद्धे वद्धिजन्यत्वे पक्तविशरेषणोभरतवङ्कय- घटितसामग्रयजन्यत्वस्य निश्चयः, निर्णीते च तस्मिन् पत्तधन्मता- बलात् वद्किजन्यत्स्य fata इत्यन्योन्याञख्रयः, तेन च खमतेऽपि
eee
(1) ¥, नचे्यादिः विशेषणादित्यन्त पाठस्तु सव्वस्िन् gaa नास्ति |
२७ अनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
तस्प्रात्त्तदपादानमेव तादटशशङ्लप्रतिबन्धकं wei a नियतोपादानं नियतोपादाने च न wel, तदिदमुक्तं तदेव wind यस्पमिन्नाश्यमाने
Sarat दयौ wet इ शपत्तिपय्धवसायिनौ, featar पुनरापादकाद्यप्रसिदपय्थव सायिनो,अवङ्कः ATA तदुपादानमिति करणव्युत्यच्या तदौयकाव्यप्रयोजक- तान्ञानपरम् तादशान्वयव्यतिरेकानुविधानबोधपरं वा अग्रेतनमपि खक्रियापदं तत्परमेव क्रव्यादः WET प्रतिवन्धकत्वे मानाभावात् कारण ताग्रहोत्तरकालौन-
वद्किसमवदहिताजन्यत्वं cad, धमविशरेषे वह्कयभावविशिष्टकारणा- जन्यत्वस्य सुग्रहत्वादिति अस्मन्मते awa पत्तत्वादिति ॥ ६ ॥ sata | सख विवचिततर्केत्यथः । इष्टापत्तौति । उभयथापि ast समवहिताजन्यत्वविशेषणाभावाद्ोष्या | भापादकादोत्यादिप्टेना- पाद्यपरिग्रहः। ननु wafsa afsfaad, तथाच वद्धिभिन्रजन्य- त्वेऽपि बद्यसमवडहिताजन्यत्वं खास्यतोति कुत इष्टापरसिरित्यत आद, भ्रवद्केरिति। उपादानपदस्य भावन्युत्वन्नतया कतिप्रसिद्तया विवच्चितासिदिरित्वत राह, करणेति । तदौयकाय धूमादि | नतु प्रयोजकल्स्यान्यधासिदिचतुष्टयाभावप्रवेशे गौरवादाह, तादृशेति । नियतैव्यधेः। ज्त्यादेरित्यादिना क्रियापरिग्रदहः। ननु कारणलग्रह्टान्यथानुपपत्तिरेव मानमत ATE, कारणतति।
व्यािग्रहोपायः | २७९ खक्रियाव्याघातो न भवतीति, न fe सम्भवति खयं
asnifea warfare नियमत उपादत्ते, तत्- कारं aqamed चेति, एतेन व्याघातो विरोधः,
त्वाच्च । यद्यपि चैतावता धृमलावच्छिघ्नं प्रति बह्क- ` जनकत्वं नायाति ढणारणिमणिन्यायेन वैकल्पिक- कारणतायामपि तथात्वसम्भवात् | तथापि विशेषाशां काय्थकारणभावग्रहस्तरकेण न तद्दिरोधशङ्ायामपनी- तायां जायमानः, सामान्यव्यभिचारानिशंयानुगतागुर- विशेषरूपान्तरानुपस्यितिलाघव-प्रतिसन्धानादि-वशात् सामान्यत एव तं परिच्छिनत्ति, प्रामाणिकौ च तधैवा-
ननु वद्किसमवदिताजन्यत्वं wafata एव निरटङ्ोति तस्येव aaa AGA: सामान्यतः कारणताग्रह इति शङ्कते, यद्यपोति । तथात्वं fate नियतान्वयव्यतिरेकानुविधायिलम् । श्रपनौताया- मिति । विशेषे नियतान्वयव्यतिरेकानुविधायित्वरूपव्यावत्तकधम्य- द्गैनादिव्यादिः। सामान्येति । तेन दरव्यतलनिरासः। अनुगतेति ॥ न तद्धुमत्वनिरासः, श्रगुविति। तेन चन्तुःकटुजनकद्रव्यलादि- निरासः, सामान्यत एव धूमलेनेव तत्काय्यं कारणभावं परिच्छेदो विषयिकरणं प्रामाणिकी प्रमाणक, तथेव तादश्तामग्रोसम- वधानेनेवाप्रामाणिकौ प्रमाणसिद्ो तथेव सामान्यत एवेत्यपि, कै चित्त ननु सामान्यतो व्यभिचारशङ्कासक्े कथं WT इत्यत Aly,
Yo अनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
स॒ च सहानवस्याननियत इति तवाप्यनवस्येति निरस्तं खक्रियाया एव शड्गप्रतिबन्धकत्वात् | अतएव व्याघातो यदि wei न चेच्छङगा ततस्तराम् ॥ ऽ I
न्वयव्यतिरेकौ, फलबलेन लाघवन्नानादिश॒न्याया एव सामान्यव्यभिचारश्ड्नयाः प्रतिबन्धकत्वं कल्पाते | अपरे तु घूमत्वावच्छित्नस्य awa जन्यत्वविशि- टस्य यथाश्रुतवद्ासमवदडि ताजन्यत्वस्य व्यतिरेक एवा- पादनोयः तच्चोक्तन्यायेन तादशवद्धियुक्तकारणकलाप- जन्यतवग्रहण तद्ातिरेकजन्यत्वशङ्निरासात्, वद्धि-
फलबतसेनेति | तथाच लाघवन्नानसुत्तेजकभिति | उक्तसामग्रोव्यति- रेकेऽपि धृमलत्वावच्चछित्रस्येव प्रथमत एव वद्किजन्यत्वग्रह इति ये वणंयन्ति तन्मतमाह, भपरेतिति | wargdfa । तेन प्रगल्ममत- निरासः, एतत् farang धूमल्वावच्छत्रो धूमो यदि वङ्किजन्यो न स्याच्जनन्यले सति वज्भयसमवदिताजन्यो न स्यादित्येवं रूपः, वद्कपसमवहिताजन्यल्स्य विशिष्यल्लानुधावनं प्रामाणयख्यापनाय तेन तत्रि णंस्येव शङ्ाप्रतिवन्कलं, अ्रतएवोपादानपदमपि श्रये तत्परतया व्याख्यास्यते, धूमत्वावच्छिन्रत्वस्यैव वह्ग्रसमवदिता- जन्यत्वं ग्राहयति, तच्चेति । अग्रे सुग्रहभित्यनेनान्वितम्। उक्त- न्यायेनेति श्राभासोक्न्धायेनेत्यथेः। तदिति। वङ्धियुक्तकारण-
व्यात्धिग्रोपायः। २८१
विरहेऽपि निरतिशयय्यैव तादशसमूडस्य धूमजनकत्व- सन्देहस्य च तधाविधात् धुमानुत्पाददशनेनेवायो गात्, तादृश्येव क्र चिदङ्किं क्चिच्वेतरदासादयजनकत्वसम्भाव- नायाश्च कविदुमानुत्पादप्रयोजकत्वेनावधृतस्य ats विरहस्येव तथाविधसमूहतवे धृमानुत्पत्तिसामान्यं प्रति लाघवात्, प्रयोजकत्वनिखंयेनापनयान्मनसेव सुग्रह, =€ 0 वङ्कवह्िसमवहितस्योपादानम् ॥ ७ ॥
HAGA: | WAI कलापस्य बह्कयसम्रवहिततादथायां जन्यल्- ani निरस्यति, वङ्किविरडेऽपौ ति । निर तिश्यस्य निवि शेषितस्य, तथाविधानत्र वद्भयसमवहितान्न। तादृशस्यैव तथा कलापस्येव कलिकसमवधानम्बुपदस्य दंशिकं व्युदस्यति, क्चिचेतरदिति) TETAS वद्यभावदशायामिव्यघः | अ्रपनयादिति सम्ा- वनाया इत्यनेनाजितम् । केचित्त श्रवहृरित्यादिश्ङ्काया चाद दलेन facia: क्रचिदद्िं विनेत्यस्याः agar बद्धिविरहे- ऽपौल्यादि हाभ्यां निरासः इत्यथमाइः । तच्च तादशशङ्कयोमूल- छता तकं एवोलयापयिष्यमाणतया सन्दभविरुदमिति । धुम- सामान्येन वहिरिन्द्रियलौकिकसनत्रिकषीभावात् तददिशेव्यकन्नाना- स्वादाद्, मनसेति। ननु वद्करेवेत्यच् वङ्किभिन्रानुपादानं प्राप, तच्च म गड्ूगप्रितिवन्कमिति वङ्कयसमवडह्िताजन्प्लमेव शद्- प्रतिबन्धकतया faaaare, asfcfa ॥ ७ ॥ २६
२८२ अमुमानदोधितिप्रसारिखां
व्याघातावधिराशङ्गा तकः werafa: कुत इति खण्डनकारमतमप्यपास्तम् | न ह व्याघातः शड्न- थितः, faq खक्रियेव शड्नप्रतिवख्िकेति नवा
अवर च नियमव्यवच्छयस्य वद्छयसमबहह तानुपादा- नस्य प्रयोजके तद्जन्यत्वन्नाने परम्परया वङ्किसम- वदहितोपाद्ानश्य वा प्रयोजके तव तात्पव्यम् | यत््व- न्वयव्यतिरेकानुविधायित्वज्नानमेव विशेषदशंनतया- शङ्ाप्रतिबन्धकं तदेव anaza, तदिदमुक्तं यदि रहौ तान्वयव्यतिरेकं हतुमितौति तन्न, यादटच्छिकस्य
ननु तथाप्य॒पादानं कथं प्रतिवन्धकमित्यत ste, अरत चति। तथाच वह्किसमवहितस्य नियमत उपादानं कथं कुर्य्यादिति qa कथमित्यत यौ निवमव्यवच्छेदस्तदिषयस्य वद्कसम- वह्ितानुपादानस्य प्रयोजक इत्याशयः कल्यः | एतन वद्भयसम- वद्दितस्योपाटानमेव निवमनव्यवच्छ्दयं, न तु वद्कयसमवद्ितानु- पादानमित्यसङ्तिप्रदशनं परास्तम् । WAU वद्कासम- वहडिताजन्यललन्नानमेव मुलतात्पयविषयतया व्याचन्षाणः कल्या- न्तरमाह, परम्परयेति । वज्कयसमवद्दितताजन्यत्वे alt तकाः तक च सति वद्किजन्यलज्ञानं तस्मिन् सति वद्धिसमवहितस्यो- पष्दानमिलयवं रूपया । aa वङ्कसमवदिताजन्यलन्ञाने, विदे षेति ¦ व्यावत्तकैत्यवेः। यादृच्छिकस्य afafeerfafaee,
व्यासिग्रहोपायः। रष
विशेषदभेनात् क्रचित् शङ्गानिदहत्तिरेवं स्यात्, न चैतादशतर्काबतारो भूयोद शनं विनेति भूयोदशेनादरः, नतु स खत एव प्रयोजकः, अतएव न तदाहित-
तदनुविधानस्य व्यभिचारित्वाहियतस्य चोक्ताभेद- सम्पाटकत्वादिति वदन्ति तचिन्यम्। केचिन का्य्धकार णभावग्रहानन्तरं व्यातिग्रहाय व्यधिकर- गस्य जनकत्वशङ्ानिरासा्थमयं तकः, तयाच धूमो यदि सामानाधिकरण्यातिरिक्तप्रल्यासच्या वज्कगजन्यत्व सति सामानाधिकरण्यप्रलासचा बह्किजन्यो न सयात्, वद्किजन्यो न स्यात् | अप्रलासन्नस्यजनकत्वात्,
व्यभिचारिलात् अ्रव्यावत्तंकत्वात्, नियतस्य तदग्मावच्छिन्स्य, उक्तेति | धृमलवावच्छिन्रकारण्लं यधा प्रागणग्यहीतं तथा तद्श्मा- वच्छिन्रान्वयन्यतिरेकानुविधायिलभित्यथंः उक्तं asa न्याथेनेल्यादिना तदमेदपय्वसानान्र मतभेद इति केचित्र, aq- दूषणसङ्तिशिन्तनौया तचिन्त्यमिति । नान्तरोयके व्यभिचारा- दिति। यदि प्रागुक्तविवन्षाया नान्तरौयके व्यभिचारो व्युदस्यते, तदा धुमानुत्यत्तिं प्रति वद्किविरहप्रयोजकल्वं aga anata मेवानेनोक्ञमित्यन्ये | लाचवन्नानस्यावश्यकले उक्तलाघवन्ञानाजन्य- लग्र way किमनेनायासेनेव्यथेः। इत्यपि कञ्ित्रान्तरो- यक्षै व्यभिचारं प्रकारान्तरेण खर्डयतामतमाह, कैचिखिति।
२८४ अनुमानदौोधितिप्रसारिख्यां
संस्कारो न मानान्तरं तकस्याप्रमालात्, तच्च प्रत्यत्च- atest हेतुः, तदभावेऽपि शब्दानुमानाभ्यां ag- ग्रहात् ॥ ८॥
a al
तादशाजन्यत्वद्च प्र्यासच्यन्तर शालिवद्कि सत्वेऽपि घूमा नुत्पादादिना ग्राह्यमिति इदमेव च वाचोभङ्खया परे परिष्कुव्वभ्ति, धूमो यदि वज्कानधिकरणदेशानुत्पत्ति- कत्वे सति वज्कयधिकरणदेशोत्पत्तिको न स्यात् जन्यो न स्यात् । ताहशानुत्पत्तिकत्वग्रहश्च धुमानुत्पत्तिं प्रति वबह्किसम्बन्धाभावस्य प्रयोजकत्वे art उप- fanaa, ताद शसम्बन्धाभावस्येव तथात्वाव- धारणादिति त्चिन््यम्। faarg परं प्रति ari ग्रहोपाये प्रद््यमाने व्यभिचारशडङ्गनिरासडेतुत्वेनो प-
दभिते aa मूलगेथिल्यादिशद्नोज्गावकं तं प्रति व्याघा-
प्रत्यासन्यन्तरति | सामानाधिकरणातिरिक्रत्यथे; । इदमेव चति | व्यधिकरणस्य जनकत्रशदूमनिरासरूपसमुख्यप्रयोजनस्योभयतर Ta- त्वादित्यधेः । ताद्सम्बन्धः सामानाधिकर खम् । तथात्वं प्रयो. जकत्रम् ¦ तचिन्यमिति। उक्तयुक्त्या वद्किजन्यत्वस्येव प्रागेव सामानाधिकरण्याथेविषयत्वादिति तादटशलाघवन्नानस्य afe- जन्धत्वग्रह wa सहकारित्वकल्पनस्त॒ किमेतावताप्रयासेनेत्यपि
व्यास्िग्रहोपायः | दष्टभ
ननु सडचारद भनव्यभिचाराद शनवदाभिचारशङ्ग- विरहानुकलतकयोरज्नानं व्यभिचारिसाधारणमिति न ततोऽपि व्यात्चिनिश्चय इति aq खरूपसतोरेव तयो व्यापिग्राहकत्वात्, सत्तकादापिप्रमा तदाभासात्तद-
तोऽयमुपदश्यते, मेवं शङिष्ठाः, तथा सति तत्तत्काय्धा- धितया aa aa कारणे तवेव प्रहत्तयोग्याहन्येरन् यदाह a हि सम्भवति खयं वद्यादिकमितीति प्राहः। तच्चेति। तत् व्यभिचाराद शनं व्यभिचारन्नान- सामान्यामावः योगम्यतादिसन्देहेऽपि शब्दादिना अथ निश्चयात् तत्तकखरूपमिति केचित् ॥ ८ ॥
ननु वस्तुतो व्याधिसच्वे तकाभासात्ममाभमयो-
Failed inane
afga परं areata, at व्यासि feel, aa aater
नवतार उपदथनभमेवाह, aafafa aaaafa दशयति। यदाहेति । प्राइरिति। तथाच उपादानपदस्य सम्प्रख्याथत्वभेव yaa: | व्यभिचारन्नानेति। शब्देऽपि व्यभिचारन्नानस्य प्रतिबन्धक- लात् सामान्यपदम्। योग्यतादौति। तथाच तजञ्ज्नानसामान्या- भावस्तत्र न हेतुरिति भावः। स्वरूपमिति । नपुंसकलनिबवा- हाथम् ॥ ८ ॥
तकाभिासादिति। धुमो यदि व्किव्यभिचारौ area न
RTE श्रनुमानदौोधितिप्रसारिण्यां
प्रमा विशेषदभ्रनसत्यत्वासल्त्वाभ्यां पुरुषन्नानमिव | अपरे तु यत्र तकं व्याप्रानुभवो मूलं, तव॒ त्कान्तरा-
a EY नान्न — pleated SYP Ae Ae! | lp Ph वा SS Sep नमान नकन aH क
सत्पाटानुत्पादाभ्यां व्यभिचार इत्यत ae) विशेषदशं- नेति । तथाच यथा तसय ॒बोध्यतद्भावतददिषयत्वे सल्यत्वासल्यत्वे तथा तकस्यापौति, अच च सल्यत्वादि- amen uf बोध्यादिमच्वे बोध्यादिमदभ्ि- सत्निकरं बा तात्पथ्यं लाघवात्, ane व्यभिचारेणा- हेतुतायाः खयमेव दशिंतत्वाच्च। अथ विपरीत ज्ञानो त्तरप्रत्यत्ने तचचिवत्तंकत्वेन विशेषदर्भनस्य ईतत्वं
(भषको वि, ) कि लिश न्न्यनमनगकनेनन
1) म शो भि री
[1
स्यादित्याकारातमकादित्यथंः। व्यभिचार इति आद्यस्य व्यति- रेकव्यभिचारोऽन्स्यान्वयव्यभिचार इत्यथः । बोध्येति । विशेषा- दशंनस्य सत्यत्वे यत्र पदपाद wanted waaa व्यभिचार इति seqafafa भावः। ननु व्या्िमत्तकंस्य प्रमारेतुला- tam व्यात्िमत्वमेव प्रयोजकमस्त्ित्यभिप्रायेणाह, श्रत चति। ननु व्याेलोकिकप्रत्यक्ताविषयलवं प्राप्य यथा व्यवस्ापितं aria, तथाचालौकिके AAA व्याप्तेः कथं कारणमित्यत श्राह, बोध्या- टौति। ननु सत्रिकषः कचित्तद्वानं, यत्र च लौकिकप्रत्यत्तं तच च संयुक्लसमवायादिरित्यतोऽननुगमात्तदपेच्य तकंस्यैव तथाललमस इत्यत ate, ame चेति| दश्ितलादिति i यवर व्याघातादिना NFM अभावस्तव्रेषेत्यघः । विपरौतेति। श्नमसंशयोत्तरेचच्छ-
व्यासिग्रहोपायः। २८७
पचा, यव तु व्याप्िष्प्ररणं हेतुः, तव न त्कान्तरा- पक्तेति नानवस्था, अस्ति च जातमावाणमिष्टानिष्ट- साधनतानुमितिहेतुव्याश्िस्प्मरणं att व्याप्तानु- भावकाभावात् तन्मृलानुभवमूलाचायेऽपि व्याभि- स्मर णपरम्यरेति। यत्चनादिसिद्वकाय्यकारणभाव- विरोधादिमूलाः केचित्तकां इति तन्न, तव प्रमाणानु-
a ne i म ee nn einen
aq तर्कस्यापौति Sai अरस्तु तावदापाततस्तथा, तथाप्यन्यव करुप्प्रामाण्यादिप्रयोजकादेव तच प्रामा- णयादुपपत्तौ न तस्यापि विशेषतः कारणत्वं गोरवात् | sag विशेषणज्ञानस्य विशिष्टन्नानकारणत्वमते सव्व च विशेष्यसम्बन्धासम्बन्धन्ञानमेव प्रमाभरमप्रयोजकभिति बद्न्ति। तव प्रमाणेति इदमनादिसिदत्वज्ञानसख्य
प्रत्यन्ते इत्यधेः । तन्निवत्तकत्वेनेति | श्रमादिविरोधिलनेत्यथेः | श्रापातत इति | तादशप्रत्यक्षत्वं काय्थतावच्छछेदकमेव न भअरव्यव- हितत्वस्यावण्यकत्वन तत्तद्यक्रिल एव विश्रामात् अ्रथंवशसम्पन्र- त्वाच्चाऽच्यपैत्य समाधत्ते, तथापोति । भरन्ति । बोध्यादिमत्- सत्निकषेत्वं anfaaa प्रागित्यत aie उताच्चेति । विशेष्य सम्बहं यददिशेषणं तस्य ज्नानमित्यथः। ननु पृव्यपक्ते काय- कारणभाव वास्तवमनादिललसुक्घा FIT प्रमाणगवेषणं मूल-
२८ प्रनुमानदोधितिप्रसारिश्यां
योगेऽनुमान एव पथ्यवसानात् । न च व्या्धिग्रहा- न्यथानुपपत््यैव तक॑स्यानादिसिङव्यािकत्वन्नानमिति वाच्यम् अनुपपत्तेरप्यनुमानत्वात्। अन्ये तु विपक्- बाधकतर्कादनौपाधिकत्वग्रह एव तदधीनो व्याप्िग्रह दति तदपि न तक्कस्याप्रमाणत्वात् |
काको भमो ननो िेननोकन ० ४ गगरे teeta वि 1 ` रीरि गे प मीम) 00) पं यिणो पि मव का hee einen et 1
प्रयोजकत्वमभिप्रेय पराथामिप्रायेण वा अनुमानत्वात् व्यापिग्रहाधोनप्रहत्तिकत्वात् | व्यभिचारशङ्ति दारेण दारिणो नान्यथासिदिरिति भावः। अनुमानमाव दरति अरनिश्चितसाध्यपक्ञ फे waa सम्भवित्वात्, wa साध्यनिसयेऽनुमानवेयर्थ्यात्, उपाधित्वेन खव्यभि- चारेण व्यभिचारोन्रायकत्वेनानुमानमावोच्छेदकता- च्नानमेव साध्यव्यापकतावुडिं विरुन्ध्यादियाशड्याह,
मम ीषभिपीमणीीणणीकीणरीकीरकीो ष षि पपषष णण 1
7 ररक
Baad तद्धन घटत इत्यत are, इटमनादोति। अभिप्राय- शदो चादादह, परार्धेति ¦ तथाच प्रमाणमवश्यमेव गकेषणोय- fame: | खमतेऽर्थीपत्तेरतिरिक्प्रमाणत्वमभिप्रेत्य मूलं तत्साधा- waa योजयति । व्यास्चिग्रसेति। ननु यतर पक्त साध्यनिषश्यो जातस्तत्र पक्तेतरस्यानुपपल्यानुमानमाचमिति मूलं न घटत इत्यत आदह, afafeafa: श्रनिशितसाध्यके साध्यनिश्चयाधेमनुमान- करने सामा ग्रौवलान्निितसाष्यकेऽपि तत्करप्यत श्रनिधि तसाध्य-
क किपल Purana, Fase. 5-7 @ /10/ each ear ee
| 4 14 "11 ता Darcana, Fase. 10-19 @ /10/ each | eee का re ¢ 4. ` ¥Nybyavartika, Fase. 1-6 @ /10/ each... ae ve ~ ॐ V2 *“Nirukta, Vol. TV. fase. 1-8 @ /10/ each | bs ee ... 5 ^ । मनि 1118, Fase. 3-5 @ /10/ each ५० ०.» "“* ५ 1: Nityadcarapaddhatih, Fase. 1--7 @ /10/ each त ve wee £ 6 Nitydcirapradipah Vol. {, Fasc. 1--8; Vol. II, Fase. 1-6.@ /l0/eaeh ... 6. 14 Nyayabindutika, Fasc. 1 @ /10/ each ए os we 9 10 *Nyaya Kusumaiijali Prakarana Vol. I, Fasc, 2--6 ; Vol. 1; Fase. | | 2 „ 1--5. @ /10/ each si as = as hee - () Nyayasarah J क ree oar 1 ane £ 9 Padumawati, Fasc. 1--5 @ 2/ aie Sa ५ ,,, 19. ¢ oc Parigigta Parvan, Fasc. 3--5 @ /10/ each se वि oe 1 14 ` Praikrita-Paingalam, Faso. 1--7 @ /10/ each © oP we + re 6 Prithivirij Rasa. Part ll, Fase. 1-5 @ /10/ each ... Sas ... 9 2 Ditto (1141181) Part Il, Fasc. 1 @ 1/- ... aah awe ऋ , Prakrta Laksanam 1088८, 1 @ 1/8/ each ... 1 ade yee + Mags. 8 Parigara Smrti, Vol. I, Fase. 1--8 Vol. II, Fase. 1--6 ; Vel LI, fase. {--6 @ /10/ each ie ee ee ee eee Paragara, Institutes of (English) @ 1/- each “aes द ५ = 4 0 Pariksamukha Sutram ` - । a sie 0 Prabandhacintamani (English) Fasc. 1-3 @ 1/4/ ९६८ | Big € oe oe 2 Rasarnayam, Fase. 1-3 | jee er | ae. te, Saddarsana-Samuccaya, Fasc. 1-2 /10/ each a ९. rs naa oe Samaraieca Kaha Fase. 1-8, @ /0/ «ee ae oe ˆ ॐ 1 1. Sankhya Siitra एक, Fasc. 1-4 @ /10/ each tithe a3 ae we 2 8 ` Ditto | (English) Fasc. 1-3 @ 1/. each re see tee 0 ¢Sankara Vijaya, Fase. 2-3 @ /10/ each ve at, | gee 1 4 Six Buddhist Nyaya Tracts sa aa He - OE Sraddha Kriya Kaumudi, Fasc. 1-6 @ /10/ each = ,,, ve eT ee Sragdhara Stotra ( Sanskrit and Tibetan ) | te क 9 ~ Sucruta Samhitaé, । 1.) Fase. 1 @ 1/- each wie rage ee © Suddhikaumudi, Fase. i-4 @ /10/ each ee ४ he 4 wae. Sundaranandam Kavyam we व ० अरे ध ^ ae | Buryya Siddhanta fasc. 1... व (~ « ~.) pyainika Sastra ... ve Snape ~“, ae. ` 1. *Taittreya Brahmans, Fase, 11-25 @ /10/ each, , । १... gee 9. Pratisakhya, Fase. 13 य /10/ each =, ,., , ae eee a “Taitterfya Samhita, Fase. 27-45 @ /10/ each, ee ae aa 31 Tandya Brahmana, Fasc. 10-19 @ /lQfeach © ou. = aoe 0 Vantra Varteka (Hnglish) Fase. 1-8 @1/4/each —.. ' 10 0
#¥fattva Cintamani, Vol. f, Fase. 1-9, Vol 11, Fase. 1-10, Vol [1 Fase. 1-2,. - - ` Vol LV. Fase. 1, Vol. V, Fase. 1-5, part TV. Vol. TY, Fase. 1-12 @ /10/ each 24 6.
Tattva Cintamani Didhiti Vivriti, Fase, 1, @-/10/ each ध ^ + 0: - 0 Ditto Prakas, fase. 1-2, @ /10/ each , च ज +... ~ Vattvarthadhigama Sutram, Base. 1 -9 (ध /10/ each... ka .. aay Tirthacintamoni, fase, 1, @ /10/ each | Or ae he, « O° 10 ‘Trikdinda-Mayndanam, Fasc. 1-8@ /i0/each © i 4 1 ` प्रपा Satsai, Vase. 1--4@ /16/ each... | न eer eee ~#Upamita-bhava-prapaftica katha, Fase, 1-2 @ /10/ each .... ,... 6 14 Uvisagadasdo, (Text and English) Fase, 1--6 @ 1/- each । +, ~ aa 0. lala Carita, Fasc 1 @ /10/ a PRS gas „` 0. ` १0 Varga 11 द् तो पता, Fase 1-6 @/10/each oo... ar 14 “Vayu Purana, Vol, I, Fase. 3--6 ; Vol. 1, Base. 1--7,@ /10/ each ae 0 14 ` एताः Parijata, Fasc, {8 Vol- 11. Fase. 1@ /10/each | ,.. eB ag a, Ditto — Vol. Ti, Fase. 2-4 @ 1/4/ ~ .*+ hee! eee Be 1४ Vividaratnakara, Faso. 1-7 @ /10/ each | eee a Vrhat Svayambhit Purana, Fase, 1-6 @ /10/ each Se ee “91 *Yorw Apborixnrs of-Patanjali, Fase. 8-5 @ /10/ each ५ ie ‘Yopgasastra .of Hemchandra Vol. I. Faso, 14: “ १ vee a Wiheten Servlets. Ree PE 1. e., Baudhyastotrasangraha, Vol. ( Tib. & Sans, ). ` oa ae 1.9... 0 ‘A Lower Ladakhi version of Kesarsaga, Fase, 1--4 @ 1/- each | 9 ae 11119 17 ^ 1 each... ~ 4 ॥ Rtogs drjod.dpag ^ 91. { (0. & Sans, Avadaia 0 oo Vokes
1 >, 1-8 ‡ Vol. 11. तध. 1--7- @1/- each ae sete 18 OR Shor-Phyin, Vol. 1, Fase. 1-65, Vol. TT, Fase. 1-35 Vol. 10, Fase 1.6, @ 1/ each 14 6 | od bie and दाद Series. | oe
: Alamgirnimah, wilh Index (Text) Fase. 1-18.@ /10/ each £ 4101 ५१४५8 (1111) Vol. ET, iaseol-4(@-1/+ cach | ce eS ५ ¢ Akbarndmah wibh: Index) Pase.1-87 @1/8/ eache se ae 8
_ “The othor Faacioull of these works are owt of stock and: compléte: copies cannot hb ¢ „9 uppli ध ५ #
~) 41:14 Fase 1-29 @1/8/ each ... a5 ate ,,, ॐ 0 Tatto (Inglis) ४०] 1, Fase 1--7, Vol If, Fase. 1--5, Vol TIP, ... 36 0 Ditto (Enghsh) Vol J, Fase. 1-8; Vol Tf, Fase 1-7 Vol ०५ @ 1/4/ each ९५ 0
Arabie Bibhiogiaphy. by Dr. A Sprenger, (द /10/ 0 610 #Baidshahnadmah, with Index, Fasc. 1--19 @ /10/ each vee . di 14 Conqerest of Syria, Fase 1-9 @ /14/ oar „१५ Rs. 5 10 atilogue of Arabic Books and Manuscripts, 1-2 @ 1’ each... (QQ 0
Catalogue of the Persian Books and Manuscripts m the Library of the Asiatic Soriety of Bengal Fasc 1--3@ 1/each . ma 0 0} Dictionary of Arabre ‘Fechmical Terms, and Appendrs, Fasc, 1-21 @ 1/8/ cach 51 8 ५ 1111)-1-1 ११111". Base 1-14 @ 1/8/ each , 9» 0 Fib rist-i-‘Piial जा, Ptisy’s list of Shy’ah Books, Fase. 1-4 @ 1/- each cae 0 Futtib-ush-Sham of Waqidi, Fase 1--9 @ /10/ each ves jon OD 10 ditto of Azadi, Fasc. 1-4 @ /10/ each ,,, tee ‘ue 9 8 History of Gujarat wee ॥ ~ Haft Asman, History of the Persian Masnawi, Fase 1 @ /12/ each won 0 ५ Hisatory of the Caliphs, (English) Fase, 1--6 @ 1/4/ each me Se, 8 Tyalnamah-t-Jahangisi, Fase 1--8 @ /10/ each sats hei a» 1 14 Igabah, with Supplement, 51 Fase @ 1/- each ee sie, 91 पि ५ {£
11154111 6 19111111, Fasc 1--6 @ /10/ each त 21 0,.२4512.111- 1012, Vol I, Fasc 1--9, Vol LIT, Fase, 1--9 : Vol ITY, 1-10: Index to Vol. I, Fase. 10-11, Index to Vol, Tl, Fase 10-12;
Index to Vol. TTT, Fase. 11-12 @ /1/ each ea waar, “OD 0 Maghiai of Waqidi, Fase @ /10/ each 4 sie ee 9 £ WM 11191111 + |, (षा "1. - शप 011४ ee ५५५ ऊ i {> Munlekbadiu-t-Lawarikh, Fase 1-15 (@ /10/ each. . ne. © 6
“Ditty ( English ) Vol. I, Fase. 1--7, Vol 1, Fane,
1.5 and 3 Indexes; Vol. 111, Fase 1 @ 1/ each ae. 10 0
Muntekhabu-l-Lubab, Fasc. 1. 19 @ /10/ each ae + 5 ,,, 11 14 “ Ditto Part 3, Fase. 1 er ia दः , 2 0 Nukhbate-l-likr, Fase. 1 @ /10/ $ ,,, 90 10 (216 Khiadndimah-i-Iskandar, Fase 1--2 @ /12/ each ee rr | 3 Gawaninn 's Sayyad of Khuda Yar Khan “Abbasi, edited in the original 4 Porstan with Englwh notes by Lient. Col, 1) Philleté ies we Oe 0 Riyazu-s-Salatin, Fase 1--5 @ /10/ each . “an aa chee eh yi) Ditto (Hnghsh) Base, 1-4 @ 1/ _ a ,,„ OS 0 Tadhkire-i-khushnavirdn ms bee cs wx 4 © Tabaqttdt1-Nagirt, | Hnglish ), Fase, 1-14 @ 1/ each नि .. 14 0 Ditto Indes ६. | 0 Tarikh-i-Mirtiz, Shabi of ZiySu-d-din Barni Fasc 1--7 च्छे /10/ each 4 G Wairikh-i-Firtasbahi, of Shams-i-Sirdi Arf, Fase. 1-6 @ /10/ each uc wo 32 Ten Ancient Arabie Poems, Fase. 1--2 @ 1/8/ each... (2 we ॐ @ Trank-iedahingiri, (Eng) Fase 3} (क्च 1/ ,.,., अ ५५4 soa OO 0 Win-o-Raimin, Fasc. 1--5 @ /10/ each aw 8 4 Fafarnamah, Vol. I, Fase. 1-9, Vol. IT, Fase 1--8 @ /16/ each ... aw 19 19
ASITATIOC SOCIETY'S PUBLICATIONS 1, Astatro Resnancons, Vols, SiX and XN @10/ench —.. 2 ProowrprmNes of the Asiatic Souety from 1670 to 1904 @ /8/ per No ॐ. Jounal of the Axssintica Society for 1870 (8), 1571 (7), 1872 (+), 18738 (8), {474 (४), 1875 (7), 1870 (7), 1877 (8), 187818), 1879 (7), 1880 (8), 1881 (7), 1884 (6), 1883 (5), 1884 (6), 1885 (6), 1886 (8), 1887 (7), 1888 (7), 1889 (10, 1890 (11), TR) (7). 1892 (8), 1893 (11), 1684 (8), 1895 (7), 1896 (8), 1897 (8), 1898 (8), 1898 (8), 1900 (7), 1901 (7), 1902 (9), 1908 (8), 1904 (16), @ 1/8 pur No. tu Members and 2/ ver No, to Non-Members N. Bu~The figures erolosed ५१५ braketa give the naumber of Nas, in each Volume, Journaband Proceedings, N.S., 1906, to date, (Nos. 1-4 of 1905 are ent of atodk ), @ 1-8 per No. to Members aud Rs, 2 per No. to Non-Members, Manors, 1906, to date, Priee varies from number ta number Tiseount of 264 to Members G, Centenary Review of the Researches of the Society from 1784. 184 ise «6 8 ५ नु, Oatalogue of the Library of the Asiatic Society, Bengal, 1010 i Si 9 ४, Moore antl Hewitson’s Descriptions of New Indian Lepidepters, 9
SS =
Parts +, with 8 coloured Plates, 4६, @ 6/ cach oe von 18 4१ Kaginivacnbdamyta, Parts { & {1 @& 1/8/ Sa म 0
10, Persian Transiation of Haji Baba of Tspalen, by Haji Shaikh Alumaddi-Kirmasi, and edited with notes by Major D, 0. Philloth ,, 19 @ Motices of Sanskrit Mannseripts, Fase, Ld4 @) 10 each... a ॥ Wepalese Buddhiel Sanskrit Literature, ly Dy. BR. . Mite fh ‘
पि. B.-- All Cheques, Money Orders, दप, must be madu payable ta the ‘*“T'reasure Asiatic Society,” only ए क oks are supplied by ४. £, 24-812,