eee ठ न । ४ = 7 ; vw + ` ~ BEBLIOTHEGA INDIGA, 7 {£ A COLLECTION OF ORIENTAG ॐ

UDAYANACARYA ATMATATTVAVIVEKA `

WITH THE COMMENTARIES OF SANKARA MISRA, BHAGIRATHA JH@KKURA AND RAGHUNATHA TARKIKASIROMANI _

EDITED BY ज

MABAMAHOPADHYAYA VINDHYESVARIPRASADA DVIVEDIN

AND

PANDIT LAKSHMANA SASTRI DRAVIDA

_ Work Number ५ M ति if ग Bagi - (Concluding fascicle) यकमा -- “CALCUTTA:

Printed at the Baptist Mission Press shed by the Royal Asiatic Society of Bengal, 1, Park Street 1939

owen ent,

NOTICE

BIBLIOTHECA INDICA PUBLISHED BY | दद THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAL

Tax Bibliotheca Indica is & collection of works belonging to.or | treating of Oriental literatures and contains original text editions ~ as well as translations into English, and also bibliographits, dic- tionaries, grammars, and studies. ea

The publication was started in 1849, and consists-of an Old and a New Series. The New Series was begun in 1866, and is stil] running.

The issues in the series consisted originally of fascicles of 96 or 100 pages print, though occasionally numbers were issued of double, triple or larger bulk, and in a few cases even entixe works _ were published under a single issue number. ` Of Jete yeagg, the single issues are made as much as possible-to dofstitute complete. volumes. ‘Several different works are always न ४ progress, Each issue bears a consecutive issue पथि TS Old Series consists of 265 issues; in the New Series, ti Jehuary . ' kat, 1939, inclusive, 1,519 issues have been published. .These Ft issues represent 264 different works; these works again ‘represent the following literatures :-—

Sanskrit, Prakrit. R&jasthén!, Késhmiri, Hindi. Tibetan.

Arabic, Persian.

Several works published are न ( or wholly 8010 out, others ‘are still incomplete and in progress. A few works, though incom- ` plete, have been discontinued. | ~ . Two price-lists concerning the Bibliotheca Indica are available ‘and may be had on application. One describes the Indian and sthe other the Islamio works published in the series, These lista are periodically revised ` The standard sizes-of the Bibliotheca Indica are three :—

Demy (or small) octavo. Royal (or large) octavo.

५ $ 4 .

Hot of the Bibliotheca Indica as ‘revised in 1023 ‘are

{with 'gome exceptions) on the following scale per unft of | 00 pages in 9 {2801016 as the case may be:— र

BIBLIOTHECA INDICA Work No. 170

ATMATATTVAVIVEKA

SANSKRIT TEXT AND COMMENTARY

2603 ANG SOCIETY Sy Ke <_< क +

+} । १९५ + ।

५ ., at bel

UDAYANACAK

ATMATATTVAVY ey, ey WITH THE COMMENTARIES OF SANKARA SUN 1

THAKKURA AND RAGHUNATHA TARKIKASIROMANT

EDITED BY MAHAMAHOPADHYAYA VINDHYESVARIPRASADA DVIVEDIN

AND

PANDIT LAKSHMANA SASTRI DRAVIDA

PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS

PUBLISHED BY THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAL CALCUTTA 1939

L&loo

<}. no 22964

विषयष्षचौ

मङ्गलम्‌ प्रतिज्ञा पररमतनिरसने च्तगभङ्गवादः ATEN MARAT: ... गुगश्ुणिभङ्वादः अनुपरलम्भवादः ... सिदान्तः oi

समाभिवाक्यम्‌ .*

पबाङ्काः ६.६० १०-२२्‌

२२-४२८ ४२९-७०€ ७१ ०-७दे८ ‘ORE-9BR ७8४३-९ ४६ € ४७-€ ४८

श्रात्मतश्चविवेकः

त्रोमदु दयनाचाये विरचितः

श्रौ ङ्रमिच्र-भगोरचटक्षर -रघुमायताकिंकशिरोमणि-

waz arate:

महामहोपाध्याय-श्रौ विग्धेश्वरोप्रसाददविवेदिना पतिष्डप्रवर- ओ्रौललणश्ना स्विद्रा विडेन च सभ्वादितः

care रखसियाटिक्ष सोसादृटो अप्‌ Fee ददास्यसमिद्या प्राकाश्यं नीतः

सवत्‌ १९९९

INTRODUCTORY NOTE

Retrospective

The present edition of the Atmatattraviveka together with three practically complete commentaries, was begun in 1907, and the first three fascicles were published respec- tively in 1907, 1914 and 1919. The editor was MM. Vindhyesvariprasada Dvivedin. He died after the issue of the third fascicle and further work on the edition remained in abeyance. In 1924 Pandit Lakshmana Sastri Dravida was commissioned to undertake its continuation. He produced a fourth and a fifth fascicle in 1924 and 1925, and died himself in 1931, after having seen through the press a further portion of the work up to page 800 of the present edition, though the balance of the work was by that time in galley proof. So delay again arose. During 1935, Dr. B. Ch. ‘hhabra was asked to continue the work by correcting the remaining galleys. He successfully did this under con- siderable difficulty, to page 944 inclusive, leaving only four pages to be dealt with which, however, contained a post- colophon offering a curious problem which at the time could not be solved.

The press copy of the work up to the end was not completely in the possession of the Society's Office, and the various manuscripts from which the copy had been prepared were not at the disposal of the Society.

In order to avoid further delay the work is now published so far as the material in the possession of the Society’s office permits, as the files of the correspondence with the previous editors afford no clues to any further material.

The first editor according to his remarks in foot-notes to pages 1, 3, 6 and 7 intended to write a comprehensive

x INTRODUCTORY NOTE

introduction. It is to be regretted that this introduction did not come into the Society’s possession and that no traces of it have been found.

In the absence of the original editor and his successors, and without access to any information concerning the materials on which this edition is based, only few and yeneral details concerning it, extracted from the work itself as printed, can he given.

The Work

This is an important Nyaya treatise in refutation of the Buddhist conception of itman. The author, Udavanicirya, his approximate date (about 1000) A.p.), and his) other works are well-known.

Vidyabhusana, in his History of Indian Logie analyses the present work as follows :—

“Tt proposes to refute four Buddhistic theories in order to establish a permanent soul. The four theories are:

(1) Asana-bhanga, that everything is momentary,

(2) Bahyartha-bhanga, that things possess no external reality,

(3) Guna-quni-bheda-bhanga, that a substance is not distinet from its qualities, and

(4) Anapelambha, that the world is void.

The book is divided into five sections of whieh the first four are concerned: with the refutation of these theories. while the fifth concerns itself with the establishment of a permanent soul,’

Editions

The following editions have been traced:— (1) Jayanarayana Tarkapanchanan and Madanmohan Sarman (‘Text only), Caleutta, 1849. Copy consulted. «

INTRODUCTORY NOTE Xl

(2) Jibananda Vidyasagara (‘Text’) only). Calcutta, 1873. Copy consulted. (3) Yadunatha Sarvabhauma.

‘With portions of the gloss of Mathurinatha

Tarkavagiga, the exposition by Raghunatha Siromani, |

~ and portions of the gloss upon the latter by Gadadhara.

Edited with a preface and a gloss upon Mathuranatha’s commentary. [In progress 2°

[t. is not evident whether the work was completed or even continued,

Described in the British Museum Catalogue by L. D. Barnett, London, 1906.

No copy seen,

(4) Rajesvara Sastri Dravida (and Sri tHarirama Sastri Sukla), Chowkhamba Sanskrit Series. Benares, [925—-. In progress. Five fascicles published to date, issued respectively in 1925, 1927, 1929, 1933 and 1937, up to page 496. ‘The name of the second editor appears for the first time on the cover of the fourth faseicle. The fifth faseicle brings: the text up to page 412 of the Society's edition. Text and commentaries. Copy consulted.

The Benares edition

The Chowkhamba edition is somewhat. of a mystery. The editor is the son of the late Lakshmana Shastri Dravida, the second editor of the Society's edition. The contents of the Benares edition are nearly the same as those of the Society's edition. [1 gives the full commentaries of Sankara and Raghunatha, but does not give the one by Bhagiratha. Instead of this it has भ subcommentary by Rama Tarkalankaéra. In addition, there are copious editorial foot-notes both text-critical and exeyetical.

The Benares edition gives a prefatory note, twite over, in fascicles 1 and 2, in which details of the MS. materials used are given, and it may be that this list also ‘applies to

xii INTRODUCTORY NOTE

some extent to the materials used for the Society’s edition. About this matter the Society has no detailed evidence.

Krom the date given in its post-colophon it is, however, evident that at least one same MS. of Raghunatha’s commentary was used for both the Benares edition and the one of the Society. Moreover, from the foot-notes in the Society’s edition it is evident that, as for the Benares edition, two MSS. were used for the text.

Commentarics

On the covers of the first five fascicles of this edition it was announced that the following commentaries are given, namely of :—

(1) Sankara Miéra,

(2) Bhagiratha Thakkura,

(3) Raghunatha ‘Tarkikasiromani, (4) Mathurénatha Tarkavavisa, (5) Kte.

The actual state of affairs is as follows: —

No. 1 is given complete to the end.

No. 2 (which scoms very rare, no MS. being recorded in the Calalogus Catalogorum) has been given from an incomplete MS. with occasional smaller or larger lacune (a8 for instance on pages 665 and 831-858 in our edition). It is said to come to a stop on page 877 (see foot-note on that page) though one further extract is nevertheless given on pp. 941-942,

No. 3 is given complete to the end with the exception of any comment on the two concluding verses (the samapli- vakyam) following the conclusion of the work itself.

No. 4 is only given up to page 38 of the edition, and is therefore practically absent.

No. 5. No traces are found of any further commentaries.

INTRODUCTORY NOTE XH

The edition gives no details concerning the MSS. of the commentaries the editors have used, but from the variants given in foot-notes it is apparent that for Nos. 1 and 3 each, three different MSS. were used.

Division into Sections

The structure of the book is: (1) क्षी introductory verse, (2) a short introduction, (3) four critical sections, (4) @ positive exposition of the author’s own views, (5) two concluding verses. These divisions may be suitably styled: (1) Mangala, (2) Pratijna, (3) Paramatanirasana in four sections, (4) Svamatasthapana or Siddhania, or, in the words of the author on page 743, Atmasadbhavapramana, and (5) Sami plicikya,

In this edition these divisions have not been clearly indicated.

In our edition the four sections of the critical part have been styled -radas. There is no evidence that. the four subjects dealt with in these sections (mentioned on page 20) have the indication Vada in the MSS. It may be that the editor is responsible for the appellation. If so, then the final, positive exposition, beginning on page 743, might be called Siddhanta.

It is to be noted that the editors have given the page heading Ksanabhangavada to the portion preceding page 20, and continued the page heading Anupalambhavada beyond page 743. On page 743 there should have been an ii anupalambhavada and there should be corresponding sectional and page headings for the Siddhinta, The list of contents corrects all this and makes the division quite clear.

Post-colophon Statement

On page 946 of this edition occurs what is apparently 9 post-colophon statement to one of the MSS, of Raghunitha’s commentary. As it is apt to cause confusion if left in the body of the page, it has been transferred to a foot-note.

X1V INTRODUCTORY NOTE

In conclusion [ wish to acknowledge the valuable help given hy Prof. Chintaharan Chakravarti in disentangling the confusing factors set forth above.

JOHAN VAN MANEN,> CALCUTTA, General Secretary, May, 1939. Royal Asiatic Society of Bengal.

Aa: UTA | आत्मतत्सविवेकः। Hagens tea: it ओओगदरमिभादिप्ोतषद्िषटोकासितः ।

ered यस्व निजं जगत्तु अनितेघ्रादौ ततः पालनं व्युत्पत्तेः ace हिताहितविधिव्यासेधसम्भावनम्‌ | भूतोक्तिः सहजा छपा निरुपधियनसदधात्मक ससम THR MATS जगतामौशाय पिष ममः श्रडूरभिश्रविरदिता(९ श्रात्मत्वविवेककण्पवताख्या टीका | श्रौ गणेशाय नमः । संसारपरद्विन्दं जगदण्डकशग्ङुलाशमो शानम्‌ | स्ेप्रशय चिता सित्ुखुमसखरःमा शिनं वन्दे ॥

(x) शहृरमिगेशास्याभेव टौकायामयरे 'वादिविगोदे wea” “wg: | araea Werte च दधित "मियक्षत्वादेते sft cay qiaa रचिताः। Ts दैदेभिकदभोपखारः sacra AAAI SHCSSSTATAT च नि ` शरं भूमिकां निक्षविश्चानोति |

R erqarataaa सटौके

aftfqne fafa warfagiom कतं मङ्गलं गि्गिचाये

नेवक्नाति । खाम्यमिति । तस्मे खवेजनप्रसिद्वाय । लगतामैौ राय TAMAS AMAA नमः । वेदपरामाण्छरदौ पयिकमा- cai) दशरयित पिदटलेन तं रूपयति । पिष दूति । श्रविप्रलम्भ- ` mart: । पूर्वगुरत्तमाय पूवशरवो मनुकपिलादयस्तभ्य उन्तमा- Sark | तथा चेश्वर एव बेदवक्रा तदनु सतरः परं मन्वादय इति भाव; । पकस्यो पमाभेदलेन afeatera पिद्रसान्यमाइ । खान्य ` मिति । पितुरपि जितेषु खाम्यमोग्रस्यापि तयेव तेषु यथेष्टवि- नियोगाधिकार इत्यथः । निज्ञमिति। खाभाविकमित्येः | श्रादौ जनितेष्विति सम्बन्धः । तथा च जनकस्यापि जनकल्मोश्वरस्य ध्वनितम्‌ । श्रन्यद्‌ पि पिहसाम्यमाद । ततः पानमिति | feat- azuaarecarigat रक्षणमित्यथेः । अन्यदपि पिदषाम्यमाद्‌ | ॒त्यत्तेरिति । यथा पिता श्रध्यापनादिना Fara Barua तयेश्चरोऽपि प्रयोच्यपरयोजकरे हभेदमाभ्नित्य प्राणिनो गवादिपद्‌- जाते पटादिनिर्माणे च युत्यादयतौत्येः। साम्यान्तरमाह | दिता- हितेति । हिताहितयोः हितविष्यडितव्यासेधयोः सम्भावनं प्राप जञापनमिति यावत्‌ । हितविधिः खगंकामो यजेतेत्यादिः

ahaa न weg भचयेदित्यादिः । तदुभयमुपदिष् ज्ञापयति । नलु कथम विश्वास इत्यत are । तोक्तिरिति

यथा पितुः Tart प्रति विधिनिषेधयोः सत्थोक्तिशयश्वरस्वापो

(१) षाडगुण्यमिति पठे तु सर्व्॑नता हत्तिरनादि बोधः खतन्छता नि्यमलुशक्तिः। qantas विभोविधिच्चा षडाडरस्ङानि महेश्ररस्य ।

चछषणभङ्वादः। ह

ak । स्ये मानमाह । सहनेति । धर्भिपादङमानादाप्तषेमेव fae तथा ¶ भेमपरमादविप्रशिष्ाविरहात्‌ तदुक्तिः सत्येति WE ननु खप्रयोजनाभावात्‌ कथं हिताहिते उपदिशेदिश्यत श्राह । waft । निरुपधिरेव परदुःखप्रहाणेच्छासेत्यथः । ननु शपि परं दुःखिन दृहा खख्िन्‌ दुःखोत्पत्तेभवति न Kate दुःखमत श्राह । निङ्पधिरिति । शरन्ययाभिद्धिग्रङ्ारहितेत्ययः | दा श्रनौपाधिकौत्यधेः। safe: कारणं त्च नित्यलादेव नासोति खाभायारैव तयेति भावः । न च तरिं सुखिनमेव ` सवे Bafta देश्यम्‌ । श्रदृष्टणपे्वात्‌ | यत्नद्र्थक्रकः ted BUTT: श्रवः परदुःखपरहाणं तदात्मकौ यन्नः । यद्रा तदये जगत्मयोजनं तरेवात्मा TU यत्रसेत्यथेः। यद्वा तत्पदेन हिता- हितप्रटततिमिदटत्तौ उच्येते ते श्रथः प्रयोजनं चस्य तदात्मक रष इत्यथः | WH सवेष येद्यावतेनोयम्‌ ॥

भगौरयटद्ुरहता^? श्रात्मतत्लविषेकप्रकाशिकास्या Star!” 1

(x) ata: — ure 81 हे ए०।

(२) qa भगोरथककुरस्य मेषठाकुर इति अकशद इति च गामान्तरम्‌। नेम दयप्रकाशिकेति गणप्रकाश्केति चष्यया प्रसिडा किरगावशौ- प्रकाद्यरोका लौलावतौपरका्प्रकापिकेति चास्या प्रसिद्धा शोलावतो- waster वुमाष्चलिप्रकाश्रभलद cere प्रसिद्धा कृठमान्नलि- , प्रकाश्रटौका चापि रचितेति सवै खवि्तर भूमिकायां निरूपयिष्यामोति।

(३) इमामेव Stat wearer केविद्यवहरन्त |

~~ ~ ~ eet ---* ~~~ ~~

8 अआाह्मतस्वविवेके wel

ॐ नमः शिवाय |

कृपदेतयेशदुभंदवचल्ट कपाट मित्‌ | वेदान्त्ारसवेखं Fey: पातु WITT ॥

मबनमोचरेहुलबोधकवेदपरामा्छग्रह पचिकं भगवूपं निदि- waa तन्नतिं विघ्नविघातफशां निबक्नाति | खाम्यमिति । xara का्यजातजनकषवंविषयकञ्चानाय समः । नन्वात्मलाविग्ेषात्‌ कथ- मक्षदादौनां ख rae Ke श्राह । जगतामिति । जगतां acu) fat जगकाय । fet नमस्कार उचित एव । नन्दोख्रख श्ररौराश्यभाये पिदरलाषम्मवाक्मण्वादौनामेव तत्वमिल्यत शाह । पू्व॑ति । पर्वगरू मातापितरौ चदा पूं गुरवो मादः a उत्तमाय तैरपि खशरोराचुत्यत्तये तदपेणत्‌ | श्ररोर- samara तख्यापि शरीरपरिग्रहादित्यथेः। ममत पयिकं eqacare । खाम्यमिति । यतो जगतां पिता wat जगल दंसारिषु यद्य निजमघाधारणं कयादमपेचं वा are यथेष्ट विभियोगयोग्यलम्‌ । तत्‌ कत इत्यत श्राह । जनितेषु येन यष्जन्यते तज तस्य wafers: । एतेनेश्वरसाधकं अन्यत्वं मानं सरितम्‌ । नग्वस्मदादौगासेव तष्वनकलमासामिल्यत श्राह । श्रादौ ardgerannt बर्गादौ शरौराभावादस्मदादोगां aera कवं ग ATs: | aE माणिष्ष्टावेव व्यापारात्‌ तेषां कथं जोवनं सखगपानादोनां उतिदाधमतागुमानाभावेन तज्ा- net: कथं at तेषामजिष्टसाधनान्निटस्तिः तद परिश्या दित्यत

QAAF ATs: | ५.

WW! ततः पालनम्‌ Tg Tela सर्वजान्धीयते। corfay- साधनोपदेधेन se: पातौत्यधेः । तथाणुपदेर् धब्दरूपलात्‌ त्य चायहोतषेततेनाबोधकलात्‌ ACURA] शाव ` इत्यत श्रार । युत्पत्तेरिति | ययत्पाचथृत्यादकतापन्ञानां काव- मधिष्टाय यवहारेण श्ब्दाचेयोः सदहतरूपश्चानाक्धिकाया युत्पन्त करणं जगल TAT । नमु तावता पदाधमामे ग्रकतिहे खगेखाधनलादौ वाक्याथ तदभावान्न थागहिादौ प्रडन्तिनिषृक्तौ इयत आह । हितेति । क्रमेण हितादितविधियासेधयोः सश्भा- वनं WIT । पदाचयुत्पत्तरेव विधायकनिषेधकवाश्यादिष्टा- निष्टसाधनतां प्रमाय परटृत्चारिरित्यधेः । तद्‌ पाचमाह । eff श्रुतिरूपा wear | ननु ततप्रामा्ाये ततोपि कथं an- are पक्भिरिष्यत श्राह । यता aqui | तच मानमाह । सहजा ध्मिंराहकमागणिद्धा शराप्तेनैव तदिद few: । ननु तथापि देतमपृन्निः eater विना न युका wee walter) दुःखामावख चाधर्माभावेन खतः ष्डिलादिश्यत श्राह । हेयेति । कारणिकामां परदुःखहानार्थमेव प्र्निरिष्यथेः । निरुपधिः उपधिः कारकं TBAT: । श्रना हि कारणिकानां परकोयसखदुःखन्नागात्‌ सुखदुःखे ut दति Seana wee: यं तु तदपि नापेदत शर्धः | wa एव गिरपधिपरदुःखप्रहाणच्छा हपा ay निरपधिलं य विशेवणमिश्वपाखतम्‌ । कचिज्निरवधिरिति पाठः। तभ र्वोत्त- रावधिल्या । श्रतुत्यन्ना श्रविनाभिनौत्य्ः सुगमः । शापन-

१ अातमतत्वविवेके Beta

फलमाह | यतः प्रट्निः फशमिन्ययः। तदचाककः afgaate- तानं सयः प्रयोजनं चख रप दर्यः ॥ ताकिंक्रिरोमणिरघुनायटता\५ श्राद्मतल्नविवेकदौधिद्याष्या रका | AACA नमः | ॐ ममः सवभरतानि दिष्ट्य परितिष्ठते । श्रण्डानन्दबोधाय पूर्णाय परमाढ्मने। निर्णय सार श्रष्लाणं ताकिंकाणं factafa: | MMA AAA भावमुद्धावयत्ययम्‌ | शिष्टाचारपरण्परापरिपराह्ताभिमतकममरम्भसमयकतेयताकर हत- मिष्टदेवतागमस्छार प्रियान्‌ गिचयितुमादौ निब्नाति । खाग्य- भिद्यादिना । श्राय शवेद्यादिग्राशिने aa: | श्रयते हियः wie: सव विद्यख श्ागमथं तपः तस्मादेत नामरूपमन्नं च जायते । way एति सामान्यतः सवं विदिति च विगरषतः ay fecamiie । wat च । इव्त ठततिरतादिवोधः खतन्नता निद्यमशङनिः। wanting विभोविधिश्नाः षडाहरङ्गामि महेश्वरख। cf गतां fafeentiitet fas जमकाय । तथा च ada

AE तजन म का म म ज कभ ae

(९) अनेगेव॒ताकिंकिरोमणिरवनायेन वल्वविन्तामणिदौधितिः किर्णावलोप्रकाध्रविढतिः न्धायलोलादतोविभूतिः पदा्॑तशनिरूपगं BTR सवेदश्ंगसंग्रह्च विरचित इति सवित्तर भूभि- कायां निरूपपिष्यामौति |

कै

WUT FITS: | ©

flare अगत cf पूेगुरुग्यः कपिलकमलाबनारिग् उत्तमाय तेषामपि a एव saa दति भावः। तदो क्च द्यपेच्ायामा aT वखेत्यादि । wet श्गारौ अनितेषु उत्पादितेषु wg यद्य भिज क्रयाचनपेषं खाम्यम्‌ श्राद्मना- मुत्यत्यभावे ऽपि विगरेषणख wove तधावादिशिष्टख तथा व्यपदेशः । श्रपूव्रोरादिसमबन्धरूपं तु अक न मुख्यो ga: | भवा तावतापि खान्यनिर्वाहिः। पानं रचणादि । गत्यज्निः शब्द प्रडेतग्रहः | fete विधिः ade । श्रहित्य गिषेधो- HAA । तयोः TTA MTA । क्तिः श्रत्यादिश्ूपा | श्रता यथार्था । ay खाभाविकौ । रागदेषभमादि विरहेण Saat एव तदुक्रयंयायलात्‌ | ादषेषेव ae fag: । शपा परहितेष्छा | उपधिः खरितानुसन्धान तश्छन्या निव्यलात्‌ | निरवधिरितिपाठे safe: सौमा aeear । नित्यनेन igual यसकलहितविषथकलात्‌ | agua: तव्लन्मा्ुक्तिपयेन्तम्‌ श्रथः प्रयोजनं यख ख एव श्रात्मा खरूपं य्य ष तथा ॥

मथुरानायतरककंवागो ्रहता(९ श्रात्मतत्िवेकरदष्याश्या रौका |

(रिणी ITI

(१) नेनेव मथरानाधतकंवागोररेन तस्वचिन्तामण्टिका CUTER तत््वचिन्तामखिदोधितितत्वचिन्तामखयाशोकयोशटौक्े were किर- णावलोटोका किरणावकोप्रज्नाप्रटोक्षा किरणावकलोप्रकाए्विदटविरोश्जापि

रहस्याख्येव न्यायलोलावतोटौक्ञा च निमितेति भूमिकायां fawn: विष्यामि |

ष शाल्मितस्वविवेके सटोके

& नमः UTAH | कुद्चिताधर एटेन aad वंिकां प्रचशदङ्गुलिपद्किः । मोशयक्नखिलवामलो दभाः पातु कोऽपि नवनौरदश्छविः ॥ HAM मथुरानायतकंवागोग्रधौमता । बौद्धाधिकारविदृतिविंश्दौक्य र्यते ॥

निर्वितनः ४ परारि शितयन्धसमातनिकामनया हतं भगवन्नमखार- ei मङ्गलं firafmert श्रादौ निबश्नाति । खाम्यमित्यादिना | तदतौ नम इति सन्धः । कि्ृताय तसौ YATRA FATT मलुकपिशकमलामनादिश्व उन्ञमाय SATA । उत्कषच तेषा- मपि श्राराध्यलपूव॑वतिलादिरूपः । पुनः कौदुप्रय जगतामोशराय जगतां निखिशश्रीरिणाम्‌ tra जननानुक्शचिश्छक्तिमते। पुनः Meera अगतां निखिलश्रौरिणां पिते जनकाय जननानुक्रूल- टतिधकतिविशगिष्टाथ । Aa कषे इत्याकाङ्खपयामाह । GTA मि्यादि । we पुरुष wel सर्गादौ जनितिषु अगल

निखिलप्रतोरिषु fas साम्यमिति योजना । निजं gaze qrearaeg निजग्रष्दश्य यश्ेदेल्यवधारण्ेलात्‌ | खान्य afar eafeeas निरूपकलं Seat: खलं वा॒खाम्यं साम्यवचाधे- यनम्‌ । केचितु निजं ्रयादयमपेषमित्याह्ः । तदषत्‌ unit जनितेधितयद्या्थावतकलापत्ेः । अन्यदपि परि वायकमाह । ततः पाञ्चलमिति । we पुर्वस्य fasfafa age । निं खेतर पालमानवदद्ं ततस्तेषु षरा दात्या दितेषु जगन पालनं रचएम्‌ |

[व

(x) fafawa— ate & Ye

चणभङ्कवादः | ह

परिषायकानारमाइ | wat: करणमिति । यख निजं तत इति wage) wa पुरुषस्य सर्गादौ ननितेषु निखिल- ए्रोरिषु fast श्रष्टगकतिग्रकरणामवरुद्धं Baw: श्रष्टध्क्ति- ग्रहस्य करणं सभ्यादनमिति योजना| भगवानेव हि केवलः प्रथोज्यपरयोजकदे हमाभित्य षादौ उत्पन्नान्‌ प्राणिनो गवादिपदानां aft ्राहयति नान्य दति भावः। परिशायकानरमाह | हिता- feafa ae निजं तत इति सनद्यते। यथय gare सर्गादौ जनितेषु निखिलग्ररोरिषु हिताहितविधिव्यासेधसम्भावनमिति योजना । निजं खेतरश्य तादुग्रसमभावनानवरुद्धं दितविधिः दृष्टसाधनथागादेः aaa श्रडितव्यासेधः श्रनिष्टणाधनख कलश्नभचणादेरकतव्यता तयोः सम्भावमं न्नापनम्‌ । परिशायका- न्तरमाद | श्तोक्िरिति। यस्येति सन्नह्यते । यस्य पुश्षद्य शु्चादिषूपोकिष्ठेता यथा्ंदयचेः | ययाचे मानमार । सशजेति। यतः सहजा खाभाविको भरमादिदोषचतुष्टय(९,रहिते- mae: । केचित्ते ae atin: परसिद्धाथेकोकतिः सहना प्रमाणङ्ूपा | म तु कार्याज्वित्रकरिवाद्युपेताप्रामा्वतोल्ये इत्याहः । परि- वायकान्तरमाह | war निरपधिरिति। यस्येति सन्नह्यते । ae पुरुषस्य शपा परदुःखप्रहारेच्छा निरपधिः खष्टसाधनताप्रतिबन्धा- माजन्या | भिरवधिरिति पाठे चख परदुःखप्रहाणेष्छारूपा war निरवधि: safe: सोमा तच्छून्या परकौयसरकशदुःखाभाव'-

(१) याथाथ्ये-पा०२ प° | (२) भ्रपादि चतुष्टयदोषरहिते्यथः - ate २ Je | (8) नि खिलदुःखाभावृ - प्रा° ९ Ge |

te wimaratats सटौके

Rafediin ways ae च्‌किञचितएरषस तदवधि शागदेषरदितलादिति भावः। परिषायकाकरमाई | धन्नलदर्थात्मक इति । धस्येति मद्यते । यद्य पुरुषस्य न्नः तदर्थाक्मकः | TTY उत्पन्तिपाशमनुत्पत्यादिजिनक cee: । तत्‌ जगदुत्पत्यादुक्ति- ade we: प्रयोगं यच्च ख एवात्मा खरूपं चदय ख तथा इति Seam: ॥

द खल ॒निसरगप्रतिक्रुलसभावं सवजनसंबेदन- fat दुःखं जि्ासवः सवे एव तद्वानोपायमविदासो {तुसरन्तश्च सर्वाध्यात्मविदेकवाकतया तच्वश्रानमेव तदुपायमाकयेयन्ति न ततोऽन्यं प्रतियोग्बतुयोगितया च श्रातमेव तत्वतो Ha | तथाहि यदि Arras यदि वात्मास्ति वस्तुभूतः उभयथापि नेसगिकमातमत्तानम- त्वन्नानमेव शृत्यबाप्येकवाक्यतैव वादिनामत AT त्यं विविच्यते ।

mee Ste 0) प्रशाव्मटृत्यचैममिषेय(९) प्रयोजनं च द्श्रयति । इरति । इइ ग्रन्धे wae विविष्यत इति सम्बन्धः। यद्वा TE Sat awry तदुपाथमाकणवन्तीति waa: | TA तप्वविषेकष्ठासुषला ददुः खाभावलाच्च न पुरषाथेलमतः कथं तदर्विनोऽच प्रवतेननामत श्राह । तदुपाधमिति । दुःखहानोपाय- freak: । पुरुषार्ंसाधनलादात्मतत् विवेकोऽपि geared एवेति

` (ठ mre Ae P इनेन refer इवदगन्त्म्‌ |

wana ऽपि | (२) Reraremyafedy ~ पा० ९ ye

WEUKAT | १९.

Wa | भवेदेवं Ue दुःखशानमपि ge: पुरुषां wee लवं SST तज THT UTE’) निसर्गप्रतिकूषसमावमिति ! अतः BUEN एव AQAA: | मनु दुःखमपि सुखाभावााग्धदित्यत आइ । स्वंजनेति। घवेजनप्रतोतिसाचिकं तदिश्य्ंः। ara afweey प्रवतत caren शाखम्‌ । एकवाव्यतेकमश्यम्‌ | तथा च स्वंताज्िकरिद्धं त्वक्नानस्य मोषोपायलमित्यक्षम्‌ | तचाणनपेरिताभिधानं मागत डक्मतुषरमसेति। मोशोपाय- मनुसन्दधानमा इत्यधेः | अरतुसरणं प्रति रेतुरविदांब एति । whe कष्टका दि दुःखहानो पायविदन्तायामणात्यन्तिकदुःखहागोपाये ग

वेदु्मिति भावः। १ कएयशौति श्रौतं श्ानममित्रैति । mena वा श्ररे श्रोत इत्याथुपनिषद्‌। अवणात्‌ । एवकारेण लभ्यमणन्य- धो गव्यवच्छद्य का्ौमरणरैः Gara मोरो पायलग्रङ्ां cry Ure) गान्यदिति^? | यदा शपायमेव तत्वन्नानसिति विगरेवण- सङ्गत ॒एवायमेवकारः तन्नामा पिपरहतिरवे फद्य्रदा निरासाय | aT भवतु ANAT मोचष्ेतुरखधाणयाद्मतश्वं किमिति fafaen इत्यत आइ । wre तललतो शेय दूति । नरु बौद्धा नैराव्य- Srl तल्लन्नानमाङलया च कचेकवाक्यतेत्यत ery) प्रति- धोग्धरुधोगितयेति । तेषामपि प्रतियोगितया श्रातं ज्ञाने) सरतीति मतं यत इति भावः। चदा चथा दरेङिषादिण्व

(९) व्ह त्तरत आह - पा० १ पु*। (२) avafefa पाठमनुखत्य ख्यातम्‌ | (३) avewrire cafe - पार १ पुर | (8) भत्मतत्नश्चागं-पा० & go |

१९ शअात्मतत्व विवेके ale

sian भिन्न इति aera ana: श्ररोरादिकं भिन्नजित्यपि तच्लक्नानम्‌ । देरेदियादि हानौ पयिकमेवेति area) मति- योगेति । नन्वहं गौर द्या दिप्रकारकमातमश्चागमयन्निदूमेबे- त्यत we नेष्गिंकमिति | स्ञाभाविकमधन्नसिद्धमिति यावत्‌ । ae सुलोत्यादिप्रकारकातान्नानख aaa ऽपि न भिथ्ाज्नान- निवर्तकलमतसदष्यतचन्नाममेवेति भावः। भनु नैराव्रयवादिनां शरौ रे ऽहमत्यथशचश्नागमेवेत्यत उक्तं यदि भेराल्यमिति । अ्रयन्न- fagary, तेषामणेतादृशं श्ानमनादेयमित्यथेः। श्राक्मते्वं fafawa इति । शरोरादिश्वो नित्यः सुख(न्नानादिएवानात्मा विषेकेने भदेनोपदश्येत इत्यधेः ॥

भगौ" ate?) प्रचावतप्रृत्यथं मभिधेयं प्रयोजनमन्नन्धं चार्‌ | Uf) CEU) खल्‌ यस्माद्यं थत श्राव तत्वतो Hata श्रात्मतत्ल विविश्यते। ay aragea द्त्यभिधेयमुक्रम्‌ । प्रयो- THAW तचश्चानमेव तदुपायं मोचरूपदुःखदानोपायम्‌ wa: खतः पुरुवाथेलाभावेणौ पाधिकं तदष्येेत्यथंः। गतु वादिविपरति- uray तदु पायलं सन्दिग्धमिति कथं तद धिनः प्रवतं Tf श्राह । स्वेति | सर्वाध्यात्मविदोऽगरेषतच्ननचाः | ननु शवेजन- fagan तद मिधामं यथ मित्यत श्राह । afacia: तथापि तर

(१) निदष्ठड - ute ६ get (२) भगो ° टो° / इनेन भगोरथठङ्घुरजृता cleat KET | zany ऽपि ।

शगभङ्वादः | ६३

जिन्नासाविरहादनपे हितामिधाने ऽपि यज्नाभावः सादि्यत अ्राद। श्रलुसरन्तः विषयविरक्रतया दुःखाभावसाधनोपाय जिश्नाषमा- ना शयः | यद्यपि त्वश्नानस्योपायलान्ञानात्‌ तत्कोटिक्र- संयो न जिज्ञासाहेतुष्तयापि दुःखदानोपायल awe ग॒वेति शं्रयशद्धेत्रिव्यथेः। गन्‌ दुःखाभावोऽपि नावः पुरुषाधं द्यत श्राह । दुःखं जिराखवः निःदुखः सामिति निरूप- सोच्छाविषयवसेव gene तन्त्रलादधिकष्य व्यथेवात्‌ दुःखा- व नानोयामितीच्छाया श्रभावादि्ययः। ननु दुःखाभावो न॒ पुरुवाः सुखोपाधिप्युकरच्छाविषयलादिश्यत = WIE | निसर्गेति । निरुपाधिरेषविषयमिल्यथेः। सुखमनुदिश्लापि द्‌ःख दषाख्निहाशाद्ेनादन्यथा दुःखहामायमेव सुखमिखत्‌ इत्यपि सुवचमिति भावः । दुःखे मानमा । सर्वजनेति । श्राकणेधनोत्य- नेन AAMAS तदु पायवे शब्दो मानसित्युक्रम्‌ | यद्यपि वक्वन्नान- मेवेति विगेष्यसङ्गत॒एवकारोऽन्ययोगव्यवच्छेदमारेति युत्पक्ते- रन्योपाचतानिषेधो न युक्तः घामप्रौतः aaa: तथापि तच्चज्ञानपदं तत्छहितसामयौपरम्‌ तेन॒ तच्वन्नानसमवदहित- सामपोत एव द्ःखह्ानमिल्यथेः । यद्रा तदु पावजनेवेत्येवकारो frame, तथा च विगेषणसमभिग्याइतवादयोगग्यव्छेद्‌ van दति तच्लन्नानस्यानुपायता निषिध्यते । at सा्ादतुेयपरमुपायपदं साचादनष्टयोपाचव ATCA saiarquas ऽपि केषाशचिदनन्ेयवादनृषटयानामपि षाशाद- ननृेवलात्‌ | aan: सवच पिरोधिवयवश्डेद एवकारार्थः विरो धिं

६9 ामतत्नविषेके att

च न त्लशानसहकारिणामिति न ते wae: शरन्यथान्ययोग- eral प्रत्येक क्तिकशने नानायेलापततेः। अरन्ये लयोग- MAST एवैवकारा्ः पां एव WHAT र्भायधनृदधरलाधोगो ववद्छिद्यते wet ग॒ धनुदधंर एति लथेकन्यमि्याह्ः । नन्‌ तज्छरानं विनापि कान्नौमरणमहादानादिमौकहेतुलश्रवणात्‌ कथमे- मित्यत श्राह । न ततोन्यं न तच्चन्नानसामयौः विना खयादिल्यथंः। तेषामपि aware मेश्डेतुलात्‌ । चन्यथा व्यभिचारात्‌ AWNTTAVATA स्यात्‌ खगेवदपवशं प्रकारभेदाभावात्‌। TBA दंडाररोजमिश्याश्षागोच्छेदं विना न are ख च॒ त्वन्नानेक- छम्य ईति भावः । गन्‌ सौगतानां नेराव्यन्नानं aw दुःखहा- हेतुरतो भेकवाश्यता वादिभामिद्यत we प्रतियोगोति। दा aM तदुपायः। sree विविश्यत दष्यसङ्गतेराइ । परतियोगौति | श्रौरादिभिन्न sara नारौति Acer: | तथा च बौद्धमते शरीरादिकमलौकादात्मगो भिन्नमिति प्रतियोगितधा साह्मकलपशे श्रोरादेरात्मा भिन्न Kemet गिता waa शेय इत्यः | नन्वहमित्यातमन्ञानं सवप्राणिनां मान- घमयन्नसिद्धमतः किमनेन wate श्राह । नेषगिंकमिति। wale तचश्वानाजन्यमणदं सुखो तिश्चानं बाधकाभावान्न धमः तचापणात्मा T श्ररे ओतथ दति भ्ुतेरात्ममननेङूपं चदा्मतचवश्ानमवमः, तक्ते्मिंकमातान्नानमं एङौत्यादि न भवतौति तदथंमथमारम इ्ययेः। धडा कपिरात्मनचानख qurdaeny गौर दत्यादिश्रान- धारातिरखतमेन खका्याचमतथा rea ॥

WINFAU | १५.

रषु ° ठौ ° । प्लावतां ene प्रथोजनाभिधेयसमन्धानाह । देत्यादिगा विविच्यते cain तज प्रथोजगमपवगेः। अमिधेध- AAAS । सम्बन्धो यन्धात्मतच्वश्चानापवर्गाणां हेतु डहेतुमह्धावो गन्वातमतच्योच्नाप्य्षापकभावञ्च । सुखमिवात्मगुणो दुःखमपि म हेयं हेयं वा सुखविरोधितामाचे कामिनौ बन्बभुशोरिव कारकस्य गुदभनसन्निधानम्‌ WET वा व्योलकमणिनोपसनपूति- गन्धवदिति श्रङ्धाजयभिरासाय निसर्गादिषिद्धमित्यन्तम्‌ | अनुचरन क्ोख्ोपाथ दति भजिन्नाखवः। अध्यात्मविदातमतत्वन्नः । एक- वाक्षता एेकमल्यम्‌ । कारणे कार्थोपशारात्‌ एकमेकाचम्रतिपादकं ated येषामिति वा। श्राकणेयन्ति शष्टादवधारयनि | तन्ना Rafa अ्रसाधारणमिति Ta) व्लज्ञान तत्रश्चामविशिष्टकारण- कलापमिति केचित्‌ । काश्रौमरणादेः erate Beta निराकदमेवकाराथे श्यष्टथति । म ततोऽन्यमिति | aM भोशरेतुे श्रा्मन दति ga इत्यत श्राह । प्रतिथोगोत्यारि | ufwetfaner ऽनुथोगितया Saw: । मतभेदेन चेदं तदुक्रम्‌ । नेराहयदृष्टं मोषस्य हेत केचन wat । श्रा्मत्वधिथं वन्ये न्यायतश्वामुसारिणः ॥ दति । wi एव हि भोगभाजं खिरतरमाक्माने मन्वानाः सुखादिकं कामथन्ते UTS: |

री

(x) “स्वन Ao’ mala ताकिंकहनिरोभयिरवुनाचदता टैौकेषव- अन्त्यम्‌ | ठवमय्रे ऽपि |

१९ ह्मतत्व विरेक eta

सुखो भवेयं दुःखो वा मण्छवमिति waa: | येवाहमितिधौः सेव सदशं सत्वद शेनम्‌ ॥ दति । त्वम्‌." श्रात्मा कामयमानाश्च सुखादिकं विहितं fafag ar साधनमख्यानुतिष्ठनः कर्मा्रयानाचिन्वानाः(? जन््रादिकमनु- wafer । यदि पुनरमो किमपि नाहं नाहमाखदमसि किञ्चि- दपि ag fax विश्वमेव कणभङ्करमलौकं वेत्यवधारयेरन्‌ न किञ्चिदपि कामयेरन्‌ न चाकामयमानाः केचिदपि प्रवतेन्ते न चाप्रवतेमाना श्रपि कर्माशथेन gen”) न चानरेणापि करमांग्रयं सम्भवो भोगस्येति भवति नेराव्यद नं साधनमपवगंखेति केचित्‌ | रपरे पुनरनादि निधनमात्मानं न्यायादिभा निणेयन्तसतरौयं तक्त- Waa न्यायागमाभ्यां मोकखोपायमाच्चत दति । श्रभावन्नाने प्रतियो गिज्ञानस्य aay प्रतियो गितयेल्यभिहितम्‌ । परे a MMA: Wife rasa श्रोरादेरात्मभिन्नवस्यापि Hr मोच- हेतुरिति तथोक्रमित्याङः। मन्ासंसारमनुवतेमानोऽ ea सवषाम प्र्ययसम्तानो म पुनरपवगेवातित्यत WME Aware ag- ait देहा दिभिन्नोऽनादिनिधमो श्चानादिमान्‌ नैसर्गिकं गौरो- ऽहमिल्याद्चाकारकमनादिदेहामेदवासनासश्रूतमात्मच्ानमतच्तन्नान- मेव GIT एवात्मनो भानात्‌ देहाभेदावगाहनाश दे हसमेदावगारि च कादा रित्कमहं सुखौल्यादिकं amar बशवता मिथ्याज्ञान-

SS AS ES ANT me

(१) सतपा" कचित्‌ । (२) अनुतिष्न्तो धमांधर्मानाचिन्वाना इति कंचित्‌ । (३) सोद्यन्ते-पा० २ qo |

DSHS | te

सन्तानेन facarara काममिति are ॥

मथु" ate ८ aterfint खौययन्योपादानकग्लये' Wawa तत्लन्ञानसाधमतां दश्ेयति । carer विविश्यत warm । इद खल amas fafre दति सम्न्धः। इ श्रिम्‌ न्ये । खश्‌ वाक्धालङ्गारे । ्रात्मतल्वमात्मनो धमः विवि- श्यते wat | ननु पदार्थान्तरं विहाय श्रा्मन एव धमः जतो विविच्त waa श्राह । निसर्गँ्यादि sa इत्यक्तम्‌ । निषगं- | प्रतिकूलखभावं खभावतो देष विषयोग्ठतम्‌ श्रन्यदेषानधौनदेववि- wana यावत्‌ । सवेजगसंवेदनसिद्धम्‌ wey दुःखौत्यारि सावेलौ किकप्र्लसिद्धम्‌ । जिदाषवः श्रत्यन्तं माप्यिदुमिश्छनतः मोलार्थिन इति समुदिताथः। तद्धागोपायं द्‌ःखनागशरोपायं मोषो- पायमिति यावत्‌ । श्रतुषरन्तः ate उपाय इति जिन्ञाषवः पुरुषा इति we: । सर्वाधथातमविरेकवाक्यतया स्वेवामध्याक्मविदां मोचषाधनोगेततत्वन्ञागवताम्‌ एकवाक्यतया तच्ज्ञाननिष्ठमोश- साधमताबोधकेकवाक्यमयोकुतथा एकं तच्न्नाननिषटमो कशाधनल- रपका्ंप्रतिपादकवाक्यं येषामिति gar: । तच्श्चागमेव भम- froma तदुपायं तश्यासाधारणोपायं ्रथाश्रुते तल्भ्नागमे- बेत्यवधारणासङ्गतेः । कणेयनि श्रब्दादवधारयन्ति। एवकारा्चं-

(x) मध" Zhe ॥ Katy मथुरानाथतकवागो्न्नता aaa ae: — | ( | ¢ 0

१८ साह्मतस्च विवेके सटौके

मेव weufa म ततोऽन्यमिति । न तचज्ञानादन्यं काशौमरण- दिकम्‌ । Afra तच्वन्षाममेषेत्येवकारार्थोऽभेदः तथा ५ तदुपाय- मिति यथाश्रुतमेव ary नवा ततोऽन्यमित्यस्ानुवाद्कलमित्याङः। aq तथापि भरमभिनन्नानशूपस्य त्चन्नानस्येव मोचहेतुतया saa एव॒ तत्त्वे विविच्यते इत्यत्र न किमपि विनिगमकभमित्यत श्राह । प्रतियोग्नुयोगितया चेति । प्रतियोगितया शअ्ननुयोगि- तया वा CIE: । श्रात्मीव तत्वतो Fa: way त्वतो Ha एव । मोचषाधनोगश्धततत्लन्नानात्‌ प्राक्‌ श्रात्मा श्राद्ममाचटत्तिधमेप्रका- रेणावश्यं wae इति यावत्‌ । eat fe श्रौरविगश्ेयकं सब्बन्ध- विगरेषावचख्छिन्नप्रतियो गिताकात्मतल्लवि शिष्टनित्यपदार्थान्तराभाव -

वन्लश्रागरूपं ्ररौरनिष्ठनेरात्यत्लन्नानं Marana प्रतियो- गितावच्छेदकप्रकारकप्रतिथो गिज्ञान्य श्रभावप्रह्यचहेतुलादेव त्च- ज्ञानात्‌ प्राक्‌ श्रात्मनस्तादृशज्नानमावष्धकम्‌ | यन्ति चात्मविशे- aa श्ररोरादिभिन्नलन्नानं मोचहेतुः त्ति ऽनुयो गितावच्छेदक- प्रकारकानुयो गिज्नानस्याभावधो हेतुलादेव तक्वज्ञानात्‌ प्रागात्मम- सादृ शन्ानमावश्छकमिति भावः । केचित्तु श्रात्मनः प्ररौरादि- भिश्नलष्येव श्रोरारैरात्मभिन्ञवस्यापि wa मोचहेतुः विनिगम- काभावात्‌ । कारणतावच्छेदकं चोभयसाधारणं वेजात्यमेव तथा च थर श्रोरादावाक्मभिन्नलज्नानरूपं तत्वन्नामं तच प्रतियोगिता- वच्छेदकप्रकारकभरतिथोगिज्ञानविधयेव तत्पूवेमातमगसतादु्श्नानमा- aa । यच चाद्मनि श्ररोरादिभिन्नलक्चानं तचानुथोगिताव- चेदकपरकारकानुयो गिज्भानविधयेव ततपुवेमातमगसतादश्श्नानमा-

शशभकुवादः | १६

वश्टकमिति प्रतियोग्यनुयो गितयेत्यादैरथंमाहः | तदषत्‌ बौद्ध STMT मोचहेतुलोपगमात्‌ । AGAR |

नेराम्यदृष्टं मोचस्य हेतु केचन मन्ते ।

््मतल्लधिय वन्ये न्यायवेदानुसारिएः(\ ॥ दति ।

न च तत्र नेराव्यदृष्टिपदं श्ररोरात्मभिन्नलश्चानपरमिति वाश्यम्‌ । निरः संसर्गाभावबोधकतया तादग्रज्नानसख तदथबा- सम्भवात्‌ | न्यायमते च मोक्ाश्रयजुख्यविगेश्यकतथा श्रणरपि विगरेषोऽध्यवषषायकर दति न्यायेनात्मविग्रेयकश्रौरादिभिनवन्नान- श्यव॒मोचेतुलादिति ध्येयम्‌ । नन्वेवमाद्मनस्तच्वश्चानाधौनश्य Fama मेवहेतुतया Mie खशोऽहमित्यादिश्नानादपि तादृश्राग्रोक्ापत्िरित्यत sare) तथाहोव्यादि । चथा त्छन्नान- सैव मेच्ेतुवे वादिनामत्रिवादशयेत्यधेः । sca wire नेरादयम्‌ । apa: देहादिभिन्नः भिष्यान्नानादिमान्‌ । नेसनि- कमात्न्नानं लामा विकमात्मज्नानं गौरहं सुलोऽहभित्याकारक- मनादिदेहाभेदवासनारूपदेषरशरूतमाकमश्चानमिति यावत्‌ । श्रत- ज्ञानमेव श्रयथा्ं ज्ञानमेव । नेराक्यगा दिये श्रसत एवाक्मने भानेनायथाचैलात्‌। आत्मनः पारमा्िंकलगये च रेहाभेदभाने- नायचचलादिति भावः। एकवाक्यता श्रविप्रतिपनिः। ग चेव मैरात्यवादिनये waters Reve कथं तत्चश्नानलम्‌ श्रसत एवात्मनः प्रतियोगितया भानादिति वश्यम्‌ | प्रतिधोगितथा आत्मनः yagafens ऽपि फलौग्लमोाश्हेतु-

~ = ~> = त कोन त ee = vee

(र) ग्धाबतत्वाजुसारिवः- पा ९ए०।

। ५ सातस्वदिवेके welts

अरीरनिषनेराग्यज्ञाभे ave stent भागागभयुपगमात्‌ दस- तेरेकश्चाना विषयलात्‌ । प्रतियोग्यादेरक्ञौकले ऽपि अभावश्य सत्य- aT) म च तथााह्मषः पारमार्थिकलनये oe सुखोत्यादिश्नागस्य घंसारदशोप्पशस्य Aww तता मोशापक्षिदुर्वारा इति MGT । ae ana ऽपि मिथाज्ञानाजिवतेकतया नोचाजनकलादिति भावः ॥

तथ बाधकं wae TAA” एणमभङ्गो वा बाद्याधेभङ्गो वा गुशगुणिमेदभङ्गो वा भ्रतुपलम्भो वेति ॥

ee ठौ ° । षाधनिरासमनरेणोच्यमानमप्याद्मनि प्रमाण- मतन््मेवाति विशिष्ट श्रात्मनि aang faces | तभेति। भेराग्यवादिनामसमद भिमताद्मनि बाधकान्येतान्येवेति क्रमो भिरसनोधानि । नेदाभ्तिनेप्यापाततो नैराश्यवादिन एवेति तक्म- तमपि gem ua’) । तथा च शतिः समधिगति(।९यात्मनि सकता faend न्यायः प्रवर्तेनोयः । स च न बाधनिराषम- भरेशाङ्गः धारथतौति प्रथमं बाधकनिरासारम्भम इति भावः | चएभङ्गा दिपद ख तत्याधकप्रमाणपरम्‌ तज चरभङ्गे नित्यलभङ्गः । बाद्मायेभङ्गे ज्ानभिश्नातानेऽषिद्धिः । awa च wafer यणएणिभेदभङ्गे. ऽपि तचा | अनुपल तु खशूपरेवासिद्धिः | (१) तजाह्मनि बाधकं भवत्‌-पा* १ Yo । अयमेव मथुशागाथसम्मतः। (a) तन्मतमपि दृश्यमेद--पा १ पु*। (द) समड्गते--पा* २ ye

WSFA | ९९

श्ररोरादिभिनात्मानरुभवचाभानुपलम्भः। विशारप्रवतंकसंग्रथमूशं श्‌ aug विप्रतिपससथः। सत्व चणमानटत्यनेकटन्तिधममयापकता- qr न वा agenda न वा काये खोपादानषमानका- लोनं न वा भावः खोत्पच्यव्यवहिते्तरकणव तिष्वंसप्रतिधेगौ म वा । एकंरेभरिमतेनाग्ग्ब्े विधिकारिमसिद्धिः निषेधकारिश्छ- शोके सौगतानां मते ॥

EL

भगो ° टौ ०। fatrfuararafeamimeruateta तदशिद्धेः aw बाधकमुद्धतं तदिकर्ययति । तनेति। य ब्रह्मा तक्तो Saas) यपि quae न्मनि बाधकं घटवत्‌ चणिकाद्मषत्े ऽण्विराधात्‌ तथापि | aU सन्तन्यमानामि श्ानान्येवाक्रोति तदिशनात्मनि बाधकं चणए- भङ्गादिपदैरच साधकमभिपरतं mated वाद्यम्‌ तदिभ्नानवारे नास्तोति सोऽपि श्रानभिन्ञात्मनि बाधकं गृणगुणिगोरभेदे ऽपि चणिकन्ञानमाजमाक्षेति म॒ तद्धिक्नाद्मसिद्धिः । श्रनुपलम्भः प्रौरादिभिन्ञात्माननुभवः | quay fanfare: कायं Gea वायिसमागकालौनं न वा सतमुत्पन्तियाथं न at कालग्भेयापतौ यदा awa सततं वतते तदा तजोत्यन्ति्वतंत एव इत्यत्तिदधेक्ण एव aaa इति चणिकलं भावानाम्‌ । भावः खोत्पच्यव्यव हितो भर. कालौगष्वंसप्रतियोगौ न वा एततृशणवर्तिगो भावा श्रनेतत्‌शश- वर्तिनो मवा कारणमि प्रागभावबभिचालोशि म वेति ॥ `

९९ च्ाह्मतत्वविबेके ats

रघुष्टौ* । सति च बशवन्तरबाधकम्रमाणे साधक- पहस्धायकिचचित्करलात्‌ तदेवादौ निरखति । तजेत्यादिना | बणभङ्गे्यादौ भङ्गब्रयं भङ्गसाधकमानपरमिति वदन्ति ॥

मथुन्टौ० । सति बवति बाधके साधकसशसस्या- किश्चित्‌करत्म्‌ sa: प्रथममोत्मनो नित्यलादिसाधने बाधक- पाश्या निराकरोति ' श्रात्मनोति। तज विवेचनविषये श्रात्रनौ- यथः । बाधकं भवदिति । निद्यवक्ञानमखाधाश्रयलग्ररौरादि- मिन्नलरूपधमेसाधने बाधकं भवदित्यथेः । कचणभक्गः श्रात्मनः शणिकवम्‌ i ura fad बाधकम्‌ । नित्यलं च ध्वेसाप्रतिथोगिलषूपं ae wa went वा प्रसिद्धम्‌ । त्ते ऽपि ध्वंसस्यापि श्रनन्तलाभ्यपगमात्‌ । बाद्माथेभङ्गो वेति | पदाथेमा्रस्य न्नानमिन्नवविरहो aa: । एतच्च saat marae विज्नामवादिनां बाधकम्‌ । श्रभेदे श्राधाराधेयभा- वासवात्‌ । गुणिगुणभेदभङ्गो वेति । गुणिनि गुणभेद विरहो वेत्यथ.) | एतदपि श्रागसुखाद्याश्रयते बाधकमिति ara | श्रनुपलम्भो वेति । श्रा्मनः शरौरादि मिन्नलेनानुपलम्भो Faye: । एतञ्च wrt: शरौरादिभिन्नले बाधकमिति भावः ॥

तथ न प्रथमः प्रमाणाभावात्‌ । यत्‌ सत्‌ तत्‌ छशिकं यथा घटः ag विवादाध्यासितः श्ब्दादिरिति देत्‌ न प्रतिबन्धासिङ्धः ॥

(x) ufagategt ate मूलपाठमनुङब Hay |

SANT | RR

शर ° टौ °। पराभिमतं शणिकताथां प्रमाणमाह । यत्‌ सदिति। यािपकधमेताश्नानमाजमनुमितिनकं तदुपद भैकौ चोदाहरणोपनयावेवेति द्वव एव प्रयोगो बौद्धाभिमतः | विवादाखदतमिदह पचतावश्छेदकम्‌ । शब्दादिरिति लभिक HAHA | यदा ग्ब्दादिवेनेव पता | विवादाछदलमण्ध्ष्द सिद्धषाधनवारणय । श्ब्दादिरिति चालौोकश्य पचतामि- रासाय | श्रन्यथा तत्र BA हेतोरबिद्धौ भागाषिद्धिः खात्‌ | श्रादिलं प्रामाणिकत्वं पक्तावच्छेदकम्‌ शत्वं चाथंगक्रियाका रितं हेत्रिति तयोर्भरोऽन्यथा तदेशे यार्निग्राहकमानादेव शाध्यसिद्धावनुमानवरेयथ्यं॑स्यात्‌ । यद्रा शतेनैव पचता हेतुता च safafagy प्रकारमेदं लिङ्गोपधानादिकमादायेति न ate: | चटः प्रसाध्याङ्गको दृष्टान्तः न च स्वेन तष्यापि Gea दृष्टा्तला- नुपपन्तिः । साध्यवत्तया निशितत्वमाचेणेव gern न तु पचमिन्ननमपि तन्त्रम्‌ न चां ग्रतः सिद्धमाधनं विग्रेषतः सिद्धावपि सामान्य सि द्रर्देश्लात्‌ | घट भिन्नत्वेन वा पचता | प्रतिबन्धेति | प्रतिबन्धो बया्निस्तस्याः चणिकलनिष्पिताया श्रसिद्धरिव्यधेः | चणिकत्वनिरूपिता याश्निरण्धग्रब्दलादौ प्रसिद्धा ae प्रतिषिध्यत «fa नाप्रसिद्धिः॥

भनौण्टौ ° । चणभङ्े पराभिमतं मानमाह | यत्‌ षदिति। ae प्रामा िकवमधक्रियाकारित्वं वा हेतुः। Tat षम तेन रूपेण व्यािग्राहकमानेनेव सिद्धावतुमागवेयर््यात्‌ farang

२8 आा्तत्वविकेने WELT

विवारैति | एतशागधशब्दशणिकलवादिनामश्तः विद्धसाधन- निरासाय | श्ब्दादिरिति षाशौकब्याटृ्या भागाविद्धिनिराषा- म्‌ । qwa शादिलद्येकष्याभाषे ऽणयनतुगमो न दोषः । भ चवं प्चभिश्ने सन्दिर्धानेकान्तिकम्‌ । साध्याभाववत्वेन fafata हेतोः स्नासत्वसन्देह एव तख दोषलात्‌ । श्रन्यथाप्रसिद्धानुमाने पवेतापवेतधूमवतामेकधमभिषेन तदापत्तः (?)। टर चणिकला- सिद्धावपि प्रसाध्याङ्गकतथा खमतेम gerry) यद्वा सवेनेव पलं व्या िग्राहकमानात्‌ सत्व चणिकलव्यामिति बुद्धावपि सदि- गरे थकचचणिकलवुद्धेरनमानफलवात्‌ । स्वम धटस्य पक्चले ऽपि STM Ean Teme साध्यवत्तया fafyasa तकात्‌ waa सतौत्यसखय वेधर्थ्यात्‌ श्रमेदानुमानाभावापाताञ्च | न चेवं दृष्टाकलेम तस्य साध्यवत्नात्‌ सन्देहसिसा धयिषयोरभावान्न aged CUA | शत्वावच्छेदेन शामान्यतः सन्दे घटस्यापि विषयलात्‌ wean साध्यसिङ्खौ तेन Ste तथोरभावात्‌ अरत एव नाशतः सिडखाधनम्‌ पचलावच्छेदकमानाल एव तस्य दोषलात्‌ तच बृद्धि- इवलोदे ्लेनेकस्या सिद्धेः । अभर च धटः चणिक इति बुद्धावपि साचे चणिकमिदयदेश्वप्रतोतेरयिद्धः। सखेन घटभिन्ररोव पचचव- fron: | प्रतिबन्धेति। यथपि शेन प्रतिबन्थमाजख्य arfaty: प्रमेयलादिना mer शणिकवनयापेश्च निरूपकाप्रसिदधेनांभावः तथापि खोत्य्यव्यवहितो सरशणवतिंध्वंसप्रतिधो rage frre fagefaefarenfavernt विपरवाधकाभावाकानाभाव Caen

छयभङ्वाद्‌ः | ४४.

रघु टौ ° । UNE विप्रतिपन्निः शब्दादिः शणिको ग वा afund चख खाधिकरणएसमयप्रागभावाधिकरणकणानुत्यन्तिकल्य ata कादारित्कलम्‌ sata वा satay साधिकरणएकणा- टृत्तिप्रागभावप्रतियो गिचएसम्बन्धः । चण साधेयपदाथेप्रागभा- वेनाधारषमयः | प्रसिद्धिस्ठ विधेः नेय,\थकानां प्रागभावे चरम- we च निषधस्य च बोद्धानामलोके खाधिकरणसमयप्रागभावा- धिकरणचणाटत्तिलं चणिकत्वमिति त ara) प्रडिद्धिरेत महाप्रलये प्रागभावश्चा् भावाभावसाधारणो बोध्यः। wa काद्‌ाचि्काभावो वा तेनाग्यभावदयुदाषः सलाधिकरण्वणएटन्नि- ध्वंसप्रतिथोग्यटृन्तिलं वा शणिकलम्‌ | quad च खाटमिथावत्छ- टत्तिष्वंसप्रतियोगिकलं खटत्तिष्वंषप्रतियोग्यमाधारलं वा णोऽपि वा नोपादेयः। भिन्ञकालयोरमाधाराधेयभावो वा ठति कालिकौ वक्रा तेनातोतगोशर्षणिकक्ञाने मांश्तो बाधादिः शब्दादिः खोत्यत्यवयवहितोत्तरकालोनष्वंसप्रतियोगो न वा सो त्यत्तियायो न वा यारिश्च कालिको विधिप्रसिद्धिरेकदेभिनाम्‌ ware दूति केचित्‌ । सत््सुत्पत्तियाणं म वा wafer तु न युक्तम्‌ । तथा शति सत्लादेरेवोत्पत्तियायलादिकसख साध- यितुमुचितलात्‌ श्रसुमितिकारणएयाशतिपक्चधमेताज्ञाजनकोदाइर- एोपनयात्मकद्चवयववादौ बौद्धः चणिकले मानमाह । यत्‌ षदिति। सृलद्रयाग्युपगमेन घटो दृष्टान्तः WATE: थ ५ वा परमाशसमृशो घटः aH वा यतिरोकदृष्टाक इति ale विवादाध्वासित caazfaatarane sua: मिद्षाधनत्रार-

a सात्मतत्ष विवेके सटौके

वाय खरूपकथनं वा पथतावच्छट कावच्छेदेन साध्यरिङेररेश्षाया aqme तस्यादोषलात्‌। श्ष्टादिरिति । विभिन्नक्ूपेए पशवे ऽपि म eft: समूरालम्बगरूपाया श्रलुभितः ew कषाश्चि- दिशिथालुपादाने ऽपि ग तत्र सन्दिग्धानेका निकलं गषरौतथासि- we Bae परामशः तुमितेरेवोदयात्‌ | पचवेगोपन्याखखा- किञित्‌करतवात्‌। प्रामाणिकलायेक्रियाकारिलरूपयोः सत्वयो- Taare पचतावच्छेदृकलं डेतुलं॑चान्यतरस्य पचतावच्डेदक्य eae ऽपि न दोषः। यािग्रहेण हेतौ साध्यषामानाधिकरथाव- माहने ऽपि हेतुमान्‌ साध्यवान्‌ इति डेतुम्वावष्डेदेन डेतुम- दिगरेथकसाध्यवस्वद्ेरदेश्वाथा safes: । प्रतिबन्धो arti a मधुण्टौ° paw तेष चतु बाधकेषु मध्ये । प्रमाण्भा- वादिति । saa: शणिकल्वे प्रमाणाभावादिति । era: खउणिकले घौ गतोऽनुमानमाश्ङ्ते चत्‌ सत्‌ तत्‌ कणिकमित्या- दिना । wa गेयायिकाभिमतं सन्ताषामान्यमेव ew प्रतिथोगि- Wat: सामान्यकार्वकारणभावातुरोषेन सन्नाषामान्यख् पर रभ्यपगमात्‌ | तद ध्वंसादयटत्तिवेग शद्यवहारानियामकल्वे ऽपि उणिकलसाधकडेतुले बाधकाभावात्‌ । fetter षल- मथंक्ियाकारिलं का्थेजगकलमिति यावत्‌ । प्रामाणिकं वा we पर निंह्यवस्गोऽगभ्बपगमेन व्यभिषारप्रिरहात्‌ । ग च प्राग- भावष्यंखयोधयेभिशारः wwe उणिकलवविरहादिति बाश्यम्‌ । तयोरपि तज्जय शणिकलात्‌ धवंदप्रागभावधोरतिरिष्-

WARTS | २9

धोरणश्वपगमाच । परेषामु ्रपटाथखेव प्रवं पदार्थष्यंसरूपलात्‌ | नं Tuk Saleh tLe ते warnfrafarere fieqeret ufagqr श्रा्मनो faa शणभङ्गद्य बाधकलासमभवः परेश नित्यपदा्याकरखयानन्यपगमात्‌ may ava यभिषारापतते- रिति वायम्‌ | असतस्थातिवादिनां तेषामलोक एव तादृश faanfafgvarifzais: | सणिकतलं च खाधिकरएसमथ- परागभावाधिकरणकणाटज्िलम्‌ एतच्च न्यायनये मरा्रशये प्रसिद्धम्‌ | खपदं णिकलेनाभिमतपरम्‌ न बटत्तिलप्रतियोगि- ताटृश्चणक्निपरम्‌। परेषां ध्वंम्यातिरिक्रसयानभ्यपगमेन साधिकरणएसमयप्रागभावा धिकरण्टततेरपसिद्धेः wave शणिक- लवात्‌ श्रलौकश्य च काशमाबाटृस्सिलात्‌ । wae: काणिक- सबबम्धेलावतंमानलसुपादायार्थानरा पन्ते | श्रत एव तादश्रशषणिक- ae wa: काछिकसम्बन्धेमाठृ्िलवे ऽपि सम्भवात्‌ ध्वषा- प्रतियो गिषरूपनित्यवे न बाधकमिति are) परनये श्रात्मनो- ऽुत्पन्तिम्लेन काशिकसम्न्धेन वतेमागतथा Bice चरिकल- नाभिमतपरलात्‌ | समथपदं च कालिकसम्बन्धेन स्ञाधिकर णव- लाभाय । WAT श्रनागतगो चर ज्ञाने यभिषारापन्तेः तद्य विषयता- ाणयता दिषम्बन्धेन = साधिकरणस्यामागतस्य प्रागभावाधिकरणे @iafaed ads) प्रागभावाधिकरश्वमपि कालिकसम्बन्धेन विवङितम्‌। अन्यथा सर्वेषामेवं विषयिलाथाणता दि षम्रन्धेन खाधि- करणसमयप्रागभावाधिकरणे समयप्रागभावविषयकल्लषमानकाशो- त्यलज्नानाद्मकचसखे eae | शअटन्तिलमित्य्र ahaa

xe द्यात्मतत्वविवेके ala

कालिके ae अरन्धथातोतगोचरन्नाने area 1 तख सखाधिकरणसमयप्रागभावाधिकरणे ऽतोते विषयवाद्याणवादि- सम्बस्ेन oa: we श्वाममित्यादिप्त्यथादिह हेताबुपाधिनें हेतावुपाधिरिव्यादिप्रत्ययाञ्च विषयलायाणलसब्न्धेखापि इत्ति- नियामकषलात्‌ खात्मकखाधिकरणसमयप्रागभावाधिकरणएकपाला- दावुपादानवाख्यखष््‌ पसम्बस्धेन वतेमानतया घटादौ यमिषाराप- wy) महाप्रलयस्यापि खाधिकरणसमयप्रागभावाधिकरणे धवंषा- कष्टूलकालोपाधौ महाकाले च वतेमानलात्‌ न्यायनये safety वारणाय चणएलेन प्रवेशः । Ba च aay! न च ॒शणवश् सन्दवङूपले परमते जउणिकलेनाभिमतानां ९५ शरन्दादौनामप् सखाधिकरएषमयप्रागभावाधिकरणएखोत्पत्तिचणटत्तिचणएचतुष्टयाव- ` श्ायिविमश्यदवय्यसखन्दगक्रौ वतैमानलाद्‌ बाधापत्तेरिति वाच्यम्‌ परमते भावमात्रस्ेव चणभङ्ुरतया स्न्दस्यापि चणचतुष्टयाव सधायिविरहात्‌ । न चेवं परमते स्यन्दलवेनोपारानं यर्थः वावतेनोयसख महाकालस्यापि स्येयैविरहात्‌ प्रागभावस्य च far ऽपि श्रकाललादिति वाद्यम्‌ । परमते^) स्थिरष्वंसमादायाप्रसिद्वि वारणाय तत्सार्थक्यात्‌ साधे उपरश्चकविगरेषणायदोषलाच्च मन्ता दु्रच फिकत्वस्य साध्यते मद्ाप्रशयस्यापि पतया त ेयायिकानामंग्रतः सिद्धसाधनासम्भवे ऽपि मराप्रलयायवहितप्राव

< ae ~ = = ~~ ग~~ ~ ~ --= rs ree ककन == = [द्धं न or

(९) च्षणिकतवेनाभिपरेतानां-परा० २ yo | (x) प्ररनये--पा० १ पण |

WONT: | Re

तोय चणोत्यन्ञ(“णदयावस्छा यिनि श्रग्धभावे ऽग्रतः fegeray दुर्वारम्‌ खाधिकरणएषमयस्य whafiewe प्रागभाववति शणो AMT: | न च खाधिकरणषमयस्य खदितोयकणस्य प्रागभाव- वलयत्यत्तिक्षणए एव॒ वतेमानलात्‌ न ॒शिद्भूसाधमावका्र दति वाश्यम्‌। तदानीं विनश्छदवद्थक्रियायकेरेव दवितौयकषणतथा तत्मागभावाधिकरणे ऽपि तस्यावतेमानलात्‌। न च तदुत्तरोत्य्न- ध्वंषोऽपि तद्भितीयक्षणः तख प्रतियोगिरूपपरागभावाधिकरणे खोत्पन्ति्षण एव वतेमानलात्‌ म सिद्धसाधनावकाग्र इति वाश्यम्‌ | प्रतियोगिनो भावले प्रागभावलविरहात्‌ । न च प्रागभावत्ब विहाय ध्वंघविनेव विगेषणोयमिति वाच्यम्‌ । तथा सति न्यायनये महा- प्रलये प्रषिद्यसम्भवात्‌ । न च पचतावच्छेदकावच्छदेन साध्यसिद्ध- ददेश्थलात्‌ नां ग्रतः बिद्षाधनं दोषायेति वायम्‌ । तथा उति प्तः सिद्धषाधनवारणाय विवादाध्यासितलविग्रेषणवेयर््यापन्त- रिति। मैवं भावाभावषाधारण्प्रागभावलत्स्याज् WAM प्रागभावं वा विषाय?) कादारित्काभावलेन वा प्रवे्नोयम्‌ । तथा चाश्ध- भावस्य खाधिकरणएषमयस्य खोत्यत्ति्तणद्य ध्वषषूपकादाचित्का- भाववति दितौयकणे वतैमानलेन सिद्धसाधनामवकाश्रात्‌। यदा खाधिकरणएचणट ्तिध्वंसप्रतियोग्यदृत्तिल्ं afer एतदपि न्यायनये महाप्रलये प्रसिद्धम्‌ । एवं च प्रागभावानभ्यपगमे भावा-

(१) वथवष्टितपुवदढतोयच्चणोत्यन्न-पा० २ ge | (२) प्ागभावत्वमपरहाय--परा० २ Te |

Re शात त्व विके सटीक

WATAUGA प्रागभावस्य WAY ष्वसप्रागभावोभवसधारणय कादा चित्काभावलस्य वा aes ऽपि न चतिः। परमते चणिकले- नाभिमतानां श्रष्टादौनामपि साधिकरणध्वंसात्मकषलकालदत्ति- ध्वंसप्रतियो गिनि खोत्यज्निचणे वतंमानलात्‌ बाधवारणाय qua- नोपादानम्‌ | wwe च भावलम्‌ । न्यायनये श साधिकरणमहा- कालात्मकभावमादायेव मरशाप्रशये प्रसिद्धिः ग च were Waser स्पषामेव साधिकरणटण्ादामकमावरूपदूरकाश- इृन्निष्वंसप्रतियोगिनि खोत्पज्निधणे वतेमागेलात्‌ बाघतादवस्छयमिति वाश्यम्‌ । परनये भ्वमाचर्ेव चणिकलात्‌ HATTA MCAT TAT प्रशिदधः। ध्वंसद्यायस्थिरलेन चणतलमनुपादेयमेव । श्रन्यत्‌ स पूवेवददसेयम्‌। म च धणिकलदयरेव खवधटितलात्‌ खलस्य चानगुगतलात्‌ यभिशार इति वाच्यम्‌ । प्राचां गये खलसयानुगत- लात्‌ । केचित्तु सखोत्यश्यथवहितो ्रकालोनध्वंस(रप्रतिधो गिल शरिकावम्‌ | एतच्च न्यायनये seme प्रसिद्धम्‌ । खोत्प्यग्यव- हितोन्तरलं च साधिकरणएसमयष्वंसाधिकरणसमवष्यंसानधिकरणषे सति खाभिकरणसमयध्वंवाधिकरणएलमिद्याडः। तदसत्‌(?। भय~ मेधायिकमते ‹धष्दश्यापि चणदयावखा यिलादप्रसिद्धैः। यथा चट इति परषाध्याङ्गको gern) नेयायिकै्षटस्य चरिकवा- गश्वूपगमात्‌ । भ च परमे ऽवयविभोऽगभ्यपगमात्‌ कथे चट (९) काकिकिष्वस--पा° २ yo | (२) तम्नन्दम्‌--पा० श Ge |

WANA | ११

इृष्टामलमिति वाच्यम्‌ । श्रवयदिनोऽभभ्यपगमे ऽपि faawaeer- मापश्चपरमाणपुश्चाताकस HTT Erma | Vien अवशेवा- वथविूपो wat व्यतिरेकदृष्टान द्याः । ATA अनथ्यदादरणे तिरेकदृष्टाकोपन्यासख्य कथकस्रदायविदङ्धवात्‌ परेतिरेक- ayaa । धद्यणाक्मनः चणिकल- साधनद्येव wear sada पचलमभुचितम्‌ तथापि repr सगाभिद्धेव सणिकलसाधनात्‌ गरष्दा दितेन प्मिदे रः | शष्दा दिं च ग्द विषयकबु द्धिविषथतम्‌ । ख्दषतोरेकन्नाना विषयलाज्नालोक- शाधारण्छम्‌ | सत्वमेव वा श्ष्दादिलम्‌ | पचतावच्छेदकष्य हेतुत ऽपि चतिविरहात्‌। न खच शब्दादिवश्य पशतावच्छदकबि घटष्टापि पकान्तरगतवात्‌ कथं दृष्टान्तमिति वाश्यम्‌ । पकतावण्छंदकवतो दृष्टान्ते विरोधाभावात्‌ । ननु तथापि विवादाथासितलविपरष- wage | न च नेचायिकमते महाप्रलये sna: बिद्रणधन- बारणाय तद्पादानमिति वाश्यम्‌ । परेण मशाप्रशधानश्यूपगमात्‌ asta: सिद्भषाधमवारणाय विगेषणोपादानद्यानुदितवादिति चेश । wre प्रायां नेयायिकानामंध्रतः सिद्धपाधनवारणय तदुपादानात्‌ तदथमुपान्ते च तंत एव महाप्रलये ऽयंशवः खिद्धशाधनानवकाशरात्‌। खर्प्कथनं वा विवादाध्यावितपद पक्ष ताव्डेद कावच्छेदेन षाध्यथिदधेदहेभ्यवा्च ATG Tait गेधा- यिक्रानां विद्धखाधनामवकाग्रः। केचितु पकतावण्छेटकवतो दृषटान्लानन्यपगमेन दृष्टानातिरिक्ख पशललाभाय तदुपादान- fats: | न च तथापि प्रतिन्नाद्यप्रथोगात्‌ नयूगलमिति वश्यम्‌ |

RR अाल्मतत्वविवेके सटौके

aige यािप्रदभरेकोदाररणपचधमेतामाचप्रद शको पमयात्मकावय- वदयवादितया प्रतिन्ञाद्यप्रयोगात्‌ । विप्रतिप्निश्च शब्दादिः शणिको न वेत्याकारा चणिकलं frames । केचित्‌ स्वसुत्पन्नि्याण a वेति विप्रतिपत्तिः arfiy यदा aa सत्वं तदा तच्योत्पश्नि- रिष्याकारा तेन चणिकले पयेवखति । यद्या खाधिकरणवणे- करलं सखध्यसयाण म वेति विप्रतिपन्तिरियाडङः। तदसत्‌ तथा सति श्लादेश्त्यश्यादिव्यायलखेव साधयितुमुदिततेन aq सत्‌ तत्‌ चरणिकमिति मूक्ासङ्गतेः। केचित्त खवा तिरि षधे ध्वंसजनक- तावर्शेदको न वेति विप्रतिपत्तिः विधिकोरिगैयाविकानाम्‌ निषेधकोरिः परेषाम्‌ परनये प्रतियोगिमाचस्य ध्वंषजनकलात्‌। न देतावता न afuaafafa वाच्यम्‌ । प्रतियोग्यतिरिष्ख घ्वंसा- लभकतया प्रतियोगयुत्पत्तिदितोयचण एव ध्वशेत्पादादि्याहः | तद्यत्‌ मृशासङ्गतेः। व्यक्िखलौ यापत्तिवारणाय परमते ऽपि प्रियो गिष्वंषयोखत्तदक्रिवेन कायकारणएभावस्यावश्यकतया निषेध- कोटौ बाधापत्ते । नास्तु एतत्षणटत्तयः एतत्षणानधिकरण- समयटृक्षयो म वेति पिप्रतिपत्तिः। न च निषेधकोखप्रसिद्धिः खष्डग्रः प्रलछेकपदा्प्रसिद्या वाश्यार्थोश्वतनिषेधप्रसिद्धिखम्भवात्‌ | प्रतियोगिमददन्तिडेतुमचन्चानारेवाभावखाप्रमिदधस्यातुमितिस- वात्‌। मूले थत्‌ शदिग्य् सदित्यद्य uae सदित्यघंः | चणिकल्वं च एतखणानधिकरणएसमयाटन्निलम्‌ | यथोक्षचणिकलण्य साध्यते खलस्याननुगतलात्‌ यभिषारापन्तः। ay प्रषाध्याङ्गको दृष्टान्तः प्रचतावच्छेदकं श्रष्दादिलमप्येतखण्टन्तिलमेव | एकदेभरि-

WOUGAT | १९

लामगयशण्दे twa: सिद्धसाधनवारणाय विवादेति । weewer- मां वा। यदा एतत्षयट्त्तयः एतत्षणाग्यव दितोक्रसमयदहन्ि- ध्यषपरतिथोगिनो ल वेति दिप्रतिपन्तिः। विधिकोटिः परेषाम्‌ । निवेधको टि नेथा यिकानाम्‌ । पचतावस्केद कावच्छेरेम विधेखष्धा- मानाधिकरण्छेन निषेधस्य fageterrar atu: सिद्धसाधन वाधौ । मूले थत्‌ दित्य सदित्यस्य wad afar | उणिकैत्वं च॒ एततश्षणाव्यवहितोत्तरष्मयद ्तिष्वंषप्रतियो गितम्‌ । दृष्टान्ते च घटपदम्‌ एतकषणाव्यवहितो लर समयोत्यत्तिकष्वंन- प्रतिरोगिधटपरम्‌। नातः प्रसाध्याङ्गता। पकतावक्छेदकमपि शब्दा दितम्‌ एतत्वण्डत्तिल विवादाध्याखिति इति कषूपकथनमिति WTB) तदत्‌ मूलस्य उद करतापत्तेः। प्रतिबन्धासिङ्ेरिति। प्रतिबन्धो anfe. तद शिद्धरित्यथः। न च cee प्रतिथोगिमाभ- भेव हेतुः षमवायिकारणनाश्रादे ₹ंलम्तरस्य Har ऽतिगौरवात्‌(\। तथा च ततषणे खतो भावस्य तदग्यवदहितो क्र कटे विनाशस्याव्छक- तया प्रतिबन्धेधिद्धिरिति area: श्रप्रामाण्किाननाश्णिक- चटादितन्नाग्रतदिगरेषदेत्‌ रेतुमद्वावानां शणिकपूर्व पूवा दिग्य्े शणिकोत्तरो र घटा दिव्यति प्रति Yarqugramat च aw नामपेश्छ समवायिकारणना ग्रादेरंतुवकश्यमाया एव शधेलादिति भावः | यडा VSG प्रसाध्याङ्गकदृष्टान्ततया श्रन्वयमदचार निश्वया- भावेन वयाष्यनिदखधादिति भावः ॥

पीनौ मि 9 9998 1 ह 1 श । 9 ए शष = प

(९) स्य गौरवात्‌--प।* ९ ए । ८

Re aimaraaty सटोके

सामष्यासामणथ्यैलक्षणविरुढधमसंसर्गेण भेदसिद्धौ तत्सिदिरिति चेत्‌। न विरुडठधमसंसगोसिङखः | प्रसङ्ग- ferret” तत्सिहिरिति चेत्‌। न साम्यं हि कर- त्व” वा योग्यता वा। नाद्यः साध्याविशिष्टत्वप्रसङ्गात्‌ | व्याृत्तिभेदादयमदोष इति चेत्‌। न तदनुपपत्तेः | ्यावत्यभेदेन विरोधो हि तन्मलम्‌ ॥

गरङ° टो°। समर्थेति । प्रतिचणं कचित्‌ सामथ्यै कचिद्‌ शामथ्यमिति विरद्धधर्मायासात्‌ चणिकलष्िद्धौ ait: सिद्धि रित्ययः। धद्यपि विरद्धधर्माधसलादेव भेदसिद्धिरिति ष्चहेतो- aad तथापि ततो मेदमाचमनेन तु चणिकलमिति प्रकारभेद दति भावः। विरद्धेति । खष्टपयोग्यलखरूपायोश्यवयोर्ययोर्विसोध- wat: dan एव मास्ति स्ष्टलनानुश्यमानकारिलाकारिवयोः सारित्याषाहिग्थयोस्ठ न विरोध cae: प्रसङ्गेति। प्रसङ्गाभ्या विपथेचाभ्वां Faw) तथाहि quay as यश्च्ुर समथ Sagr कुर्यात्‌ न च करोति तस्मान्न समथेवं रेचपतितं धदयषमधं सान्न कुर्यात्‌ करोति च तसमान्नाखम्ध॑मिति प्सङ्गा््यां विपयेधाभ्यां च क्ुशुल्यकेचपतितवौजयो्मेदः। तथा च शणिकलमेव waefefa भावः! wade ॒रेपायोगादिति

-- = ~ == न= rere cee न

(१) प्रसङ्गतदिप्रथयाभ्यां-परा० १ ge | (२) करण वा-पा०१ ge |

Wa Faz: | Le

तत्कालोम सामथ्ये तत्काखोनफलो पधानलचणं कारिलमापादय - तोति यदा कदाचित्‌ करणेन न सिद्धसाधनम्‌ । करणमिति | फलो पधानमित्ययंः | साध्याविशिष्टलादि ति(\ | srarerfafire- त्वात्‌ । सध्यषाधनयोरिवापाद्यापादकयोरपि भेदे सत्यापारम- wat: | श्रषमयैयाटृत्तिरापादिकाकारिवव्यादटत्तिखापायेति ना- पाद्यात्रिशेष care) व्यारृत्तौति। ब्याटृत्योरपि भेदः awe मास्तोत्याइ । नेति । कथं मास्तौत्यत swe व्यावल्धैभेदेनेति | तकूलं व्याटृन्तिभेदमृखमित्यथः ॥

भगौ टौ°। यद्यपि पूवे्षण्वर्तौ भावः तदबयवहितोन्तरलण- वतिंभावभिन्नो विरुद्धघर्माध्यस्तत्वादिति सिद्धसाधनम्‌ यतः कुतश्चित्‌ fagrafa भियः प्रतियो गिकभेदाभिद्धः। न च मिथः प्रतियो गिकभेदाश्रयलं साध्ये यतः कुतशिद्धेदस्यापि भियोभेदलन प्रृतव्या्यसिद्धः । तथापि मामर््याश्रयो धर्मसाम्ां्रयाद्‌ भिन्न दति साध्यम्‌ तादृश्रधालौक एव तन्मते प्रमिद्‌ care) घाम- afai न सेवं प्रतिकणएविर्द्धधर्माध्यामादेव चणिकलवमिद्धः aw हेतुब्यथंमिति वाश्यम्‌ । स्वरूपो पधानेन साध्यिद्धौ तदुपयोगा- दिति भावः। खरूपयोग्यलायोग्यतर्पमामर्थ्यासामर्थं एकच न वतेते कारित्वाकारित्वकपे सादित्यासारित्यस्ूपे च ते प्रत्यकेणेव ध्मिंगतलेनानुभवान्न विष्द्धे care! विष्द् इति aafa यदि

—we 1 द ।

(२) arunfafazenfeara मृलपाठमनुषट्य श्याग्ातम्‌ |

शद च्याह्मत प्व विवेके ala

कुरुखमोजमङ्रकारण ST तदा कुया दित्यशष्टापनिः षदा कदाचित्‌ करणात्‌ | तथापि amd शुशलखबोनदणोऽहुर- कार्णधारः खयादङुरोत्यन्तिपूरवेशषः दयादिति प्रषङ्गोऽतादृग्रलाल तथाभूत इति । दिपयेखच वयाश्तिग्राहक इल्यभिपरेत्याह । प्रसङ्गति । करणं का्यीपधानम्‌ । योग्यता तदवच्छेद करूपवत्म्‌ | साध्येति । gens व्यापकमाच्मापाद्यामुमेयसाधारणं विवङ्तम्‌ | साम धदि काचौपधानं तदा gaifefa yas आपाद्यवेगिश्वम्‌ श्रकारिलादकारीति हेतौ च साधया गि छ्वमिष्ययेः । श्रपोह- yaad यमकारिपदयोरसमर्धवयाृश्यकारियाटृन्तो वाच्य दूति मोक्षदौष carmel Senta | qariae: Sew shurfwat वा ama carer तदिति, HAR RAVIFT- दि्य्ः। नतु ग्यावल्यंभेदाद्नाडृत्योभेद इत्यत WE | व्यादर््यति | दावश्यमिह व्याटृततेराञ्रयो fate तथो विरोधण्तादाव्या- नुपपन्तिः। खथयाटृत्यो्भेदे मृशं स चाच नास्ति यावदेवाषम्थे- दातत बावत तदेवाका रिलयात्तेरपौति तथो मेद tau: ॥

रघ° टौ° । भेद सिङ्धाविति। शहुरङ्ुवांणादङकुरकारिष va तदश्ुर्वाणात्‌ ATT: । एवं तन्तदङुवांणत्‌ ATTA भेद- fag -afasafagt तेषु afurmanatattafafg tia: | विद्धव्याकिकाच्च सत्वात्‌ TAIT खणिकलानुमानमिति । fafe- याम्या दिकमविरद्धं कििश्वासिदधमित्याग्रथनाई | विरुद्धेति |

चणम वादः | हॐ

्रङ्गेति । BURT यत्कायेमङ्कुरं वा प्रति समयं तत्‌ तदा तत्‌ करोति। चथा बहकारिमध्यमध्यासोगबौजमङ्करसमथे तत्‌ तदान इशलस्यवोजसुपेयते परैरिति प्रसङ्गः य्दा यत्काय महुरं वा न करोति तत्‌ तदा न तक्म थया यावलछ्नमह्ुरा- कारि गरिलाश्रकशमङ्कुरासमथम्‌ न करोति च Gets तदा- नोमङ्कुरमिति विपयेयः। तेन हश्यशष्दताद प्राधा संयोगादेदकर- Tras वा कालान्तरे VET अनमाभ्वुपगमे ऽपि न दतिः यज्ञाङ्कुरसम्े AATEC करोति यथा श्िलाश्रकलमङ्कुरासमयथ च हकायं घमवडितं बोजमिष्यते परोरिमि प्रसङ्गः। यदङ्कुर करोति तदङ्करषमथें यथा धरण्छादिभेदः करोति च सहकारि समवदितं बोजमङ्कुरमिति विपर्ययख्च खामथ्येसाधमाय नोपादेयः weg गमेन प्रसङ्गनहेतोर लिद्धः aaa सहका रिथोग्यतायाः खर्प चोग्यताया वा शभ्युपगतल्ेन चिषये शिदधमाधनादिति। सामथ्यं हि करणत्वं तद्धिषिधम्‌ | फशोपधानं योग्यता च । फलोपधानं © फलाग्यवहितप्राक्षाल सम्बन्धः। तदेव करणं कारिलं च । थोग्धतापि इदो सहकारियोग्यता खशूपयोग्यता wi चरमापि fefaw जनकलतावच्छेदककपं बौजत्वादि Haws वा सहकारि विर दमु कार्याभाववस्वं च। ae क्रमेण faneq दूषयति। शाम्य Wifa माशयः पलः । एवमये ऽपि। साध्यति । माध्य व्यापकम्‌ | तथा चापाद्यानमेयाग्वामापादकामुमापकयोर विगरेषप्रसङ्गा दिन्धधः | अस्मर्थाकारिव्यादश्यो मिंक्नयोरेव समर्थाकारिपदाभ्यामभिधानान्न घाध्याविग्ेष canny aramfa । तदनमुपपत्तर्या ट भन्तिभेदानुप-

v

ge आ्मतततवविवेके सटौके

uw | व्यावल्धैभेद एकेन sage विग्य भेदोऽपरबावर््यात्‌ | एकोपग्टहोतच्यापरेफ परित्याग इति चावत्‌। ख ष द्विविधः। एकोपग्हो तस्य waa नियमतः afar: कश्चिद्‌ पे खति कस्यचित्यरित्यागश्च असावयेकतरमान्रेण परस्परेण च । तच्राद्यो विर्द्धथोरेव मध्यमो याणव्यापकयोरेवं चरमो वयभिचारिणो- रेव । तादृशम भेदेन विरोध रेक्धानुपपत्निः। age याटतन्नि- भेदमूलं ase नास्तोति ॥

aye टौ०। समर्थेति । कचित्छामथ्यं कविचासाम्थमिति विरद्धधर्माध्यासात्‌ fag चणिकवे arm: शिद्धिरिति भावः। यद्यपि विर्द्भधमध्यासादेव भेदसिद्धिरिति wae हेतोरयं तथापि तस्माद्वेदमाचमनेन च चणिकल्रमिति प्रकारभेर दल्या- रयः | खशूपयोग्यवाखरूपयोग्यवात्मकसामार्थासाम्थं एकर न ` वतिते कारिल्वाकारिवक्ूपे साहित्याशा रित्यदूपे च ते yaaa धर्मिंगतलेनानुभवान्न विरुद्धे इत्यत are) विरुद्ेति। प्रस- केति । प्रसङ्गाभ्यां विपरवयाभ्यां च्यः । तथाहि quae Asi TUFTS स्यादङ्कुरं जगयेत्‌ म शोत्पादयति तस्मान्न समर्थभेवं खेपतितं यद्चसमयं aq जनयेत्‌ जनयति च तस््मान्ञासमधं- भिति प्रसङ्गाभ्यां विप्येयाभ्यां च बोजयोर्भेद इति भावः। करणं का्ौपधानम्‌ | योग्यता तदवच्छेदकरूपवत्नम्‌ । साध्येति | साधय व्यापकम्‌ । तथा चापाध्यानुमेयाभ्यामपादकानुमापकयोर विजेष- प्रसङ्गा दिश्यथेः ॥

ge सा्मतस्वविवेके wala

afreaat च गोल्मिति। तथा सुतौति । गोतेलाश्रवसाधन दव सामर्थ्यात्‌ कारिबे यदि wa हेत्रस्ि तदा न साध्यमिति बाधः । aaa च हेतोरसिद्धिः after सामथेषाधने- unde: | एवमका रिलाद सामथ्येसाधने ऽणकारिलसे सामथ्यं - त्वाहाधोऽसामथ्येष्वे च कारिलं प्रुवभिति खषरूपासिद्धिरि्ययेः। waa बाधो म तकँ दोषः किंतु ण एव भ्न्यथापाथ्- ae xen एवमसिद्धिरापादकासिद्भिः wae च aay पराभ्यपगतमेव तच्चाच्ाख्येव । we पिपययविषयेयं फक्किका aufe यथोविरोध्तदभावयोरपि विरोध इति vadaarfz- लयोविरोधे तदभावयोरपि विरोध इति। यथ्चकारिलं kes तदा बाधः श्रय साध्यमस्ति तदा हेतोरसिद्धिरिति। न fe धयो विंरोधस्तदभाव्रयोरपि विरोध दति नियमः गोलाश्रला- भावयोरेकच aay किं च निर्विगेषितसामथेन भिर्विंग्रेषित- कारितं मापाद्यते प्रसङ्ग तथा सतोष्टापत्तः। यावत्‌सल्वं fated करणात्‌ farted साध्यहेलोर्बाधासिद्धौ किग्बङ्ुरसामर्थेनाङ्कर- कारिलमापाद्यते। एवं विपयेये ऽङुराकारिलाङ्ुरासामथेयोषेटेन सभाव एषेति क्र विरोधः। aq समर्थेन कारिलापादने बाधो विरोधः अत एवारिद्धिरवयाघ्यसिद्धिरिति । aa उपजोगयवेन व्या्यभावष्ेव दोषल विरोधाभिधानश्याप्रयोजकलात्‌ । sft ख सामथेकरणयोः परस्यर विरोधे ऽकरणादसमयमिति विपये गो- लाश्रलयोखुतोयको टिवत्‌ सामथ्येकरणातिरिक्रको रिसम्वे यभि-* चारोऽपि श्यात्‌ । WTB: AVG श्रापाद्ताप्रथोजकब्याततिवाध

BUNA: | ar

एवा पाश्बाधः श्रापादकताप्रयोजकव्धाप्यलरूपप्रथोजक विर एवा- पादकासिद्धिः व्याप्यलासिद्धिपदेन ख व्यभिचारोऽपि गइत श्रकरणादसमथमिति विपर्यये ठतोयकोखङ्गोकारेण व्यभिषार- सत्त्वे MYR तत्राप्यभाव्रात्‌ | यदा गोलाश्तवोरिव विरोधा- भ्यपगमे करणात्‌ सामर्यातुभितिने दधात्‌ । व्याटृश्यो विरोधेन नियतसामामाधिकरण्यरूपव्या्यभावात्‌ दृष्टान्त TIM व्याख्येयमिति वयम्‌ । दृष्टान्ते घटादौ यदि शेतुरस्ति तदा बाधः साध्याभावः साध्यविकलो दृष्टा cae: | श्रय दृष्टान्ते षाध्य- मस्ति तदा साधनं माम्तौत्यसिद्धिः साधनासद्धिः साधनविकशो दृष्टान्त इत्ययः ॥

TD

Tye ठौ ° । तदेव बयृत्यादयति । म चेति । म विरोधः, मिय cafe । ब्यावत्यैस्य निधमेन प्रतिेपात्‌ प्रतिरेपमाचस्य व्यभिचारिसाधारण्धादेतावतेव arya faa इति व्यादृश्यो- रसामामाधिकरण्स् ॒स्फटतरप्रतिपत्तये। बाधासिद्धौ धर्मिणि साध्यसाधनयोरभावौ। तथा चाममर्याकारिव्याटत्योरेकतर मल्् ऽन्यतराभावनियमेन सामानाधिकरण्छविरडे way विरोधो विप- यये च व्यभिचार इति ara:

ED

नापि तदाघेपप्रतिक्तेपाभ्यां दक्षत्वशिपात्ववत्‌ परा-

0

8२ च्याक्मतत्वविषेके सटोके

परभावानभ्युपगमात्‌ | श्भ्युपगमे वा समधेस्याप्यकरण- मसमथस्यापि बा करणं प्रसज्येत |

श्र ° टौ ° । गनु गोलाश्वलवत्‌ परस्परात्यन्ताभावसामानाचि- BCG मासु ठशवभिश्पालवद्याणव्यापकभाव एव wea wWe- तावतापि भेदः सिद्यव्येवेत्यत are भापौति। area: बदहः प्रतिक्तेपो व्यवच्छेदः तथा ष टृचलस्य पनससङ्गगहइकतवं fiinqaw च तद्यवच्छेद कलम्‌ । म वेक्टेतदु पपद्यते इति तयोभंदोऽख्त ख च व्याणयव्यापकभावाधीनः । प्रहृते च INIT TAI व्यापकले कथयमापादकलं यभिचारात्‌ | aera तु सामथ्ये विनापि afte शादित्यनिष्टमित्ययेः

भगे ° ate नापौति । श्राक्तपो वयाथापेखथाऽधिकसयाइ- कलमिति यावत्‌ । प्रतिेपो ग्यापकोप्टरोत कित्‌ प्रतिरेपकलं व्यायलमिति यावत्‌ । यथा टृदलेनादिप्तपगसादिप्रतिखेपकं गिंप्रपालमित्यपि नाशि । कारिलमयेवथोव्या्यथापकमभावानग्बप- गमादिल्धंः । WAI वा ` परापरभाव्ेति We) arte खम्थंवध्यापकले दोषमाह । समर्थ॑स्यापीति। तथा च ततवा कान्तिकमिति भावः। व्यायत दूषणमाह । श्रसम्ेष्टापौति। तथा च समर्थलं विहायापि कारिलमिति विरोध इति भावः ॥

WISI PIs | ue

Te रौर । avtanfe । तथोरेकेन याकयोरपरेशप- प्रतिकेपाभ्यां परिग्र्परित्यागाभ्वां डि विधाभ्वासुपदर्रिताभ्यां हकत भिंग्पालवत्‌ यवलाङ्कुरवङ्वद्रुपवच्च । परापरभावेति। भिथौ व्यमिचारद्याथ्यपशककम्‌ । परापरभावस्य मियो ग्यमिंचारव्य चाभ्वुपगमे दोषमाह । अभ्युपगमे वेत्यादिना । सामथ्ये परल खमर्ध॑स्याणकरणं कारित्वस्य wa a असम््यस्यापि करणं मिथो व्यभिचारे तभयं प्रसज्येत । तथा च सम्थस्याकरणे व्यभिचारः असमर्थस्य करणे तु विरोधः। विरोधाय दन्ते नगलाच्नकौ w विर्द्धधमध्यिास दति भावः ॥

माप्युपाधिभेदात्‌ कायेत्वानित्यत्ववत्‌ तदभावात्‌ | न च शब्दमाषमुपाधिः पर्यायशब्दोष्छेद्‌प्रसङ्गात्‌ ॥

Ewe Slot ननु गोत्वाश्चतलवत्‌ परस्यरपरिहारो ca- शरिंश्रपालवत्‌ सामान्यविशेषभावो वा arg उक्रदोषात्‌ किंतु कार्यला नित्यत्ववत्‌ शमब्या्िरस्ठ तथा च स्ादेवापाद्यापादक- भावो मेदाधौन इत्यत श्राह । नापौति । छक्तोपाधेरन्यस्मादुषाधि- मेदादिल्य्ः। प्रागभावावच््छिलसन्तायो गिल कायलं war- वच्छिलसन्तायो गितव(रमनित्यलमिन्युपाधेभिंल्ञलमख्ठ wet तु न तथोपाधिरस्तौत्थाहइ i तदभावादिति । ननु समर्चपदवाश्यवाद-

ee ed

(र) सत्ताप्रतियोगिलव-पा० २ Te | (क) सत्ताप्रतियोगितवात्‌-पा० 2 To |

४४ धाह्मतकत्व विवेके सटोके

नयरेवकारिपद्वाश्यलमिति कथं न भेद इत्यत Te) न चेति । श्ब्दभेदाददेव य्धेभेदस्तरैकसिश्नथं श््दानां afm: wala तन्न warfare: ॥

eee

wite Sto । श्रौपाधिकं याटन्योभंदमाग््य दूषयति | भापौति। यचा कायैलानिल्यलयोः प्रागभावध्वंसरूपो पाधिभेदद्धेद- स्तथा प्रृते ऽपि व्याटृत्योने कञचिदुपाधिभेद इत्यथेः। नतु कारिव- पदवाश्यवसमर्थपदवाष्यवशपो पाधिभेदाद्चाटत्तिभेदः श्यादिल्यत श्राह । न चेति। यद्यपि श्ब्दभेदस्योपाधिते ‹पभिन्नप्रटत्तिनिमि- aaa पर्यायलं स्यादेव तथापि शन्दभेदादयंभेदः कंश्ष्यत इति मते पर्याथग्रब्दोेदो दूषएमित्यथः | teat यदि कुशलस्य बोजं सम्थैपदगश्ं स्यात्‌ कारिपदवाच्यं स्यादिल्यचरेष्टापत्तिः। तस्यापि कारिपदवाच्यवाश्वुपगमात्‌ विपथेये च हेवसिद्धिरिति भावः ॥

रधु" ate । नतु HAE खवयावल्येमेदेन विरोधः खाव- SURI तु खात्‌ प्रागभावलध्वंसवशकणावच्छेद- कोपाभियावल्यैमेदादिव कायलानित्यलयो रिव्याग्ख्च निराकरोति। नापोति । ardafa | परेषामभावस्यालौ कलेन वास्तवस्य ्णवश्थे् विरहे ऽपि व्यावहारिकं aster । प्रागभावावच्छिननं सत्तं कायल ध्वसाषच््छिश्चं चा नित्यवं खमतेगोक्रमित्यपि केचित्‌ । weary बोधकग्न्दट्त्तिरानुपूर्वीभेदादिरूपाधिविरोधद्न्पादक इति Ka: |

WUUF ATS: | au

पययिति। बोधकगशरष्दमेदेन बोध्यवयाटृत्तिभेदे पर्थायोच्छेदः भिन्नयोरभिन्नप्रटलिनिमित्तकल्न पर्यायतम्‌ ॥

नापि विकल्यभेद्‌ः खरूपरृतस्य तस्य व्यादत्निभेद- कत्वे ऽसमर्धब्याटक्तेरपि भेदप्रसङ्गात्‌ | विषयक्तस्य तु तस्य भेदकत्वे ऽन्योन्धा्रयप्रसङ्गात्‌^०। न च निनिमिन्न रवायं व्याटत्तिमेदव्यवहारोऽतिप्रसङ्गात्‌ ॥

Wee Sto । कारिलप्रकारकञ्नानात्‌ समधथलप्रकारकं जाम्‌ - मन्यदिति तद्धेदादपि न भेद द्यत me) नापोति। खरूप- तस्येति । ज्नानव्यक्रिमेदमाचहतस्टेत्यथः । अन्योन्याश्रयेति | दिषयभेदाघौोनो विकण्यमेदो विकल्भेदाघौनश्च दिषयभेद इत्यन्योन्याश्रय TU: ॥

wits ato । ननु विकन्पभेद एव वयाटृत्तिभेदोपाधिः स्यादित्यत wae) नापौति। म विकन्पभेदः खर्ूपङृतो विषय- शतो वा । नाद्यः एकजाणयमाम्यैवयाटन्तौ विकन्पव्यक्रिखकूपभेदा- सोनमेदापातादित्यरथैः । वस्हतो भ्नानव्यक्रिभेद्य विषयभेद नियत- लेन यस्य aifa: प्रतता न तस्य पचधममेत्मित्यनुमितिमानो- ¶्छेद दति भावः। नान्यः याटृत्तिभेद्‌ विषयनेन विकन्पभेद fat: ang व्धाटृन्निभेद सिद्धि रित्यन्योन्याश्रया दिश्या । विषयहतस्ति |

a EE RE ककण = [7 eae

न

(१) परस्परा श्रयचप्रसङ्ात्‌-पा० t Teo |

४१ अात्मतष्व विवेके weit

अतिप्रषङ्गारिति। शामव्थेभेदब्यवहारो यदि यावत्‌ तावत्‌ प्रयौ- जकविरडहे ऽपि श्यात्‌ भ्रभिक्ने ऽपि enfeae: ॥

Tue te | fanenig tft) उपाधिरिग्यादिकमनु- wat | भेद प्रसङ्गादिति। तवा च anfaqeuaarqrmrat विषयौहृतयो्भेरे क प्रसङ्गा दिवार्तेति भावः ॥

नापि दितौयः। सा हि सहकारिसाकल्धं वा प्राति- खिकौ वा। न तावदाद्यः पक्षः सिडसाधनात्‌ परा- नभ्युपगमेन Vara! यत्‌ सहकारिसमवधानवत्‌ तद्वि करोत्येवेति को नाम नाभ्युपेति“ यमुदिश्य साध्यते। न चाकरणकाले सदकारिसमवधानवष्षम- साभि"रभ्युपेयते यतः प्रसङ्गः प्रवतेत ।

wee टौ ° । योग्यतापकं दूषयति । नापौति। षा रोति। प्रति @ भिता मरातिद्िको । बथा Hay बौजलं तन्तषु तन्त लम्‌ । तन्लत्कारणतावच्छेदिका जातय Cee: ) सिद्कलाधनादिति। aay विदशोति। थदिति। परागभ्युपगमेनेति विद्णोति। ग चेति। agin: कुष्य Fine परेण नैयायिकेन बहकारि- खमवधानानभ्बपगमात्‌ ABS पराभ्बपमममादायेव EAL: #

(१) माभ्वपगनच्छति- ute १ ए*। (२) सपमरवधागवत्ताक्लञाभि--पा* १ ge |

BAAKIT | 8

wite ठौ ° । योग्यता कार्वपरथोजकरूपवना | घा च इषौ कार्वोपधानप्रयोजकरूपवन्ता कारणतावस्छेदकष्ूपवन्ता च। TATE सहका रियोौग्यता wer खरूपयोग्यता | तामिमां may विकस्य धति । awarcifa । प्रातिखिकौ खरूपथोग्यतेत्ययंः | सदहकारि- मद्ोजमधिषूत्य afe कजं षकार समवदहितं ख्यात्‌ तदा gal- दिति प्रसङ्गे सिद्धषाधनमिष्टापन्तिः तदसमवदिते त॒ करणप्रधो- जकसहकारिसमवधानशूपापादकासिद्धिः विपर्यये तत्कारिलात्‌ | ख्का्यसमवदहितमित्यज शहकारिविरडहिणि शिद्धषाधनम्‌ षद- कारिसमवरहिते तु कारि्कारिश्यकारिवस्य हेतोरषिद्धि- fiare । fageraarfefa परः स्थिरवादौ । ney सिद्साधमं fazatfa ) यदिति। astafafe खष्टयति। ग चेति । विपर्थये लशिद्धर्विषेरणं थदिति। fagarune तुन सेति।

Tyo टौ ° । प्रातिद्जिको प्रतिकारणजातौधनियता | fag- खाधनादिति। सिदङ्धसाधनदेलसिद्धौो विप्ययप्रसङ्गयोः। परः ख्विरवारो । fava सिद्धखाधनं विदणोति। दित्यादिना | चदि कच्िदङ्धर्वाण्मपि कारणजातौयं बहकारिखमवहितमभ्दपे- चात्‌ तडा तं प्रति तश्याकारिवेन षकारिसमवधानाभावः साधवितुमुचितः न लेतदस्ति शहकारिखमवद्दिते करणनियमा- भ्वपगमेनाथेतोऽकारिशः सदकारिषमवधागाभावनियमष्यायभ्धप- गतत्वात्‌ । तथा Mayr बहक।रिसमवधानाभावमाधने fag-

ge qraarafaaa सटोके

साधनमिति भावः) यत्तु swarfcenafed भइकारिषमव- धानेन करणप्रसश्नने सिद्धसाधनभिष्टापत्तिरिति ) तन्न तादृच्- प्रषङ्गस्याप्रस्ेतलेन तच दषणोपन्यासायोगात्‌ ॥

प्रातिखिकौ तु योग्यता श्रन्वयव्यतिरेकविषयौमूतं नौजत्वं वा स्यात्‌ तदवान्तरनातिभेदो वा सकारि- वैकल्यप्रयक्तका्याभाववक्वं वा ॥

mee do । बौजे wage तददिना नेत्यच्चयदयतिरेकौ | तदवान्तरजातिभेदः aguas पराग्युपगतमित्ययेः । उभय- साधारणीं योग्यतामाह । सहकारौति । सहका रिवैकश्परयुक्षो wrt यः कार्याभावलदत्लमित्यथेः । fireman कार्याभावो न एरका रिवेकखयप्रयुकः किं तु गिलालप्रयुक् एव Te ay कारिषाकच्ये कार्याभावो म भवत्येव ॥

paar + रि

भगो० Zio । बोजलमिति खमते श्रन्वयेत्यादिना तज मानं खूदितम्‌ । तदवान्तरेति । बौदधःभिमतङघवं्रपतेव्यचैः | उभयमतसाधारणएमार्‌ । सहकारौति । सहका्येभावावद्छिन्न- कार्थाभावनिरूपितव्याप्यलम्‌ । शहकायेभावसख Beary नेदं शह- का्थभावयाणन्रनकलवं वा खरूपयोग्यलमित्य्ः। Tet कार्था- भावव्यायतायाः सरकराभाषेनावच्छेदात्‌ भिल्ायां तु शिलाले- भेवावच्छेदात्‌ ॥

WUUFAz | ४€

रघु ° Sto । wagafatafa । श्रग्चव्यतिरेकग्रहेत्ययः | बौजलमिति बौजमधिक्षत्य । एतश्च बौजस्देवाङ्करजनकलमिति- मतेन मोजे विनष्टे तदवयवेभ्य एवाङ्कुरोत्पाद «fants कपा- शादिव्याटृत्तकलमयवाद्यवयवासुगतजातिविश्रेषपर बौोभत्वपद मिति वदन्ति । तद्वान्तरेति । Steere | Gaga वेत्यधेः । कार्याभावः कायेकारिलाभावः । चरमकारणस्ाणुत्तरकाले काये- कारिवाभावः सहकारि विरद्प्रयुक् इति भावः। यथाश्रुतं वस्माक fafanrenarfan: परेषामुपादानस्यायसिद्धमिति द्रष्टव्यम्‌ ।॥

न तावदाद्यः अकुवतोऽपि बौजजातीयस्य प्रत्यक्ष- सिद्धत्वात्‌ | तवापि तचाविप्रतिपत्तेः ॥

Teo sto । श्रङ्र्वतोऽपौति । यदि कुश्लम्यं Fei स्यात्‌ तदा guifefa sagt न च करोति aaa बौोजमिति विपयं- यख व्यभिशारवाधाभ्यामनुपपन्न इत्यर्थः ॥

यनया

भगौ ° रौ ° । बोजजानौ यमङुराका रित्वा दित्यच वयभिचार- ae) श्रकुवंतोऽपोति। तथा च fama बयाद्यभावात्‌ प्रसङ्गे मूलगेयिष्यमिति भावः । तवापौति । शङ्कुरानुपडितस्य बोजवे ऽनुभवसिद्ध तवापि सन्रतिपत्तिः। waa परं am fanz इत्ययः ॥

|

ye आत्मतस्वविवेे सटौके

Tyo रौ ° । ्रहुवेतोऽपौल्यादि । तथा ¶ बोजलख करण- थभिरारोऽकरणख बौनलामावयमिचारद्चोभयसिद्धि एति नं ्रसङ्गविपर्यवप्रटक्निरिति भावः ॥

न feat” तस्य कुवेतोऽपि मयानभ्युपगमेन दृष्टान्त साधनविकलत्वात्‌। कौ हि नाम सुखात्मा प्रमाणण्रुन्यमभ्युपगच्छेत्‌ । स हि न तावत्‌ प्रतयक्षेणानु- भूयते तथानवसायात्‌। नाण्यतुमानेन लिङ्गाभावात्‌ ।, यदि न कञ्चिदिशेषः कथं afe करणाकरणे इति चेत्‌ a वमाह नेति। ut किं जातिभेदरूपः सदकारि- लाभालाभषरूपो वेति नियामकं प्रमाशमनुसरन्तो न पश्यामः। तथापि योऽयं सदकारिमध्यमध्यासौनोघेप- BCU भावः स यदि प्राग्ासौत्‌ तदा प्रसद्य कायं कुर्वाणो गौवाणशपशतेनाप्यपदस्तयितुं न शक्यते इति चेत्‌ युक्तमेतत्‌ | यद्यक्षेपकरणसखभावत्वम्‌^ भावस्य प्रमाशगोचरः स्यात्‌ तदेव कुतः सिङमिति afore: | प्रसङ्गतदिपयेयाभ्यामिति चेत्‌ न ` परस्यराश्रयप्रसङ्गात्‌ । रवंखमभावत्वसिद्खी हि तयोः प्ररत्तिः aman बैवंसखभावत्वसिदिरिति॥

(९) गापि हितीयः पा० KER Te) (२) woe A ge (a) सभावसिद्धो- पा" १ ए*। अयमेव भगौरयाभिपरेतः |

WAN Fae! | we

Wee ste । श्ुशूखम्दं बौोजं यदि छर पवजातिमन्‌ श्यात्‌ guq केचपतितबौोजवदिति प्रसङ्गं मिरम्यति । भ fame दति । तख जातिविगेषख् । दृष्टान्तस्येति । चेचपतिति ऽपि a छव पलं मास्ति। तथा शापादकविकलो दृष्टान्त इत्यथैः | नतु waaay कथं जातिविग्ेषविरह can WH | को होति। प्रमाणभागराधौन एवानम्युपगमो ममेति भावः | प्रमाणाभावमेवोपपादयति । स होति । अनुभव श्राणोचनम्‌ aga त्ते प्रमाणत्वात्‌ । तथानवषायादिति । अवसायः सविकन्यकं तदेवाणोचनोश्नायकम्‌। तदभावादालोषने प्रमाणान्र arena: | खिकङ्गाभावादिति। स सानुपलम्भादिति भाव्रः। मसु कर णान्यथानु पपश्युस्ेय एव जाति विगेषम्तदभावश्चाकरणोन्ञेयः कुशलस्य care यदौ ति । भअ्र्यापर्ावन्ययोपपन्तिश्रङ्गामाह | क एवमाडहेति । षहकारिलाभाधौनं करणं तरलाभाघौगमकरणए- fafa” अद्यपि निखय एव॒ तयापापाततः बन्देशादणर्यापन्ति- दूषिता भवति तेवाह । परमिति । बौजस्वाचेपकरणस््ाभावे साध्ये ऽपि(९ पूर्वापरबोजयोरोक्ये दोषमाह । तयापौति । aga एवाचेपकरणखाभाव्ये दोषोऽयं न लन्यथापौति परिहरति । युक्- भेतदिति । श्रकेपकारिव्वखवाभागयं वास्तवं wet प्रसङ्गंति। बोजं यदि अरेपकरणसभावं न स्यात्‌ न कुर्यात्‌ करोति च तस्मारक्तेपक्रारिखखभावमिति प्रमङ्गविपययाभ्यामच्ेपकारिखाभाय-

मं ae ~~ ee ee.

(१) तदभावाघ्ोनमकरयमिति--पा० 2 qe | (२) BrraaAnty—are 21 पु

४९ छात्मतश्चवितरेके eth

सिद्विरित्यथः। परिहरति । नेति । श्रचेपकरणद्ञाभायदख प्रति- थो गिनः ufagt तदभावमादाथ परणङगणटत्तिग्रहततौ च खाभा- व्सिद्धिरिव्यथेः ॥

भगो Joy यदौदं बौजमङ्ुरङवेद्रपवलजातिमत्‌ खात्‌ अङुरकारि स्यादिति प्रसङ्गमूशब्या्भिः षहकारिसमवदिते ग्राह्या तैव च तदसिद्धिरिति दृष्टान्तश्य साधनेनापा देम वेकंल्यम्‌। एवं विपर्यये ऽणङ्कुराकारिलेन तष्जात्यभावे साध्ये दृष्टान्तस्य भिलाया- qeranfagt तदभावाप्रमिद्धर्यापरहात्‌ साधनवेकष्यमित्याद | तेति | सामपौमध्यप्रविष्टबौजे ऽपि तदभावमार्‌ । at होति। तदेव खष्टयति । ष CfA) ्रवसायः सविकल्पकम्‌ | तदभावे aqaa न भिविकण्पकमपौत्ययेः । बौ जमङुर करोतौति बुद्ध फलोपदहितखषटपविषयकलादिति भावः। ननु करणदश्रायामकरण- दश्रा्ाटृत्तं बौजं यदि न wry न कुर्यादिति तादृशौ जातिः wifzare | यदि नेति । स्वसाम्यं सर्वदाकायेकरणएम्‌ श्रसाम्थ्ें म कदापौत्ययेः | श्रजराणन्यथासिड्धिमाद । कं एवमिति । षर कारिषमवधानरूपदृ शनो पाधिनैव तदुपपत्तेने जातौ मानमित्यः | तथापौति | कार्थोत्पत्ययव हितपूर्वैचणव्या्यकालदन्िवमचेपकारिलं भावानां खभावः तथा च कुशूलग्बं बौजं यदयदुराकेपकारि- इभावाभिन्नं स्यादगिमक्षण एवाङ्ुरकारि स्याट्‌ श्रतत्छभावलवे वा सहकारिमध्यख्मपि तन्न स्यात्‌ sua च विरोध cee: शरचापादकामिद्धिमाह | युक्मिति । कुत दति । न च सामो

WMAP US | ५४

मध्ययितबोजे तदध्यच सिद्धं नस्योश्छलता दि विषयतया (?) तादृश्र- खभावाविषयतात्‌ तस्य च सहकारिषूपलात्‌ | यद्क्ेपकरणखभावें कौज न स्यात्‌ न कुयाच्छिलावदिति | साममौमध्यनिविष्टकौजे तल्िद्ध मित्याह | प्रसङ्गेति। तादृश्रसख्भावस्य प्रतियोगिनोप्रसिद्या तदभावासिद्धिरिति न प्रसङ्गावतार care) परस्परेति । प्रति- थो गितादृश्रखभावसिद्धौ तदभावप्रसिद्या प्रमङ्गमिद्धिसतख प्रति- यो गिसिद्धिरिश्ययेः ॥

रघु° Sto । तस्य छव पलस्य Termes) श्ङुरकारिणो TAA साधनं WFAA gigi तदिकक्षवं तद्प्रसिद्या तद- Waals: | तथा च प्रसङ्गहेतोरप्रसिद्धिः। शत एव तदभाव- खस्य विपर्यये साध्यप्या प्रसिद्धिः sat व्याणयलासिद्या नेकश्यापि प्रढृत्तिरिति भावः नामभ्युपगममाजरेण प्रामापिक्रार्यो भिवर्तेत इत्याद । को होति । प्रत्यक्षं निविकन्कम्‌ । श्रनुभवनं विषयौ- करणम्‌ । प्रत्यचमिदख्ियमनुभवो नि विंकज्य कमिति वा । श्रवभायः सविकल्पकम्‌ । तदभावे निर्विकन्पकराभावस्य तवाप्यभिमतवादिति भावः । बौजमङ्कर करोतौति बुद्धेश फश्लोपरितं खरूपं पला- व्यवडितप्राक्घालटत्तिखष्टपं वा क्षियो न तु वद्र पलमिति । लिङ्गाभावादिति । साध्याप्रभिद्या argaew लिष्गनायोगादिति तश्नातौयल्वाविगरेषे ऽपि करप्णकरणेन तिना प्रयोजकविग्रेषमुप- पद्येत । wa: करणोपपाद्कतया fate: fae परिगेषाव्जाति- खूप एव्र विद्यति तदभावादेव शाकरणमित्याग्डते | यदीति

१8 अत्व विवेके श्टौके

जातिभेदः हृवदरपलं agrees: तज्ञिरूयसदभावचच जाति मेदस्याभिधानात्‌ तदभावोणयथतो शब इत्यन्ये । म पश्याम दति aay ऽपि न परिगेषावकाग्र दृत्यभिप्रायेण। aati सखोत्यत्यव्यवहितो त्तरसमयटन्तिका्माचका रिलं खकायव्यवहित- प्राक्षालाटरत्तिलं खका्प्रागभावसमानकाललोनध्वंमप्रतियो गिममया- दन्तिलं खोत्यन्तिषमथ एव afta वाऽकेपकारिवम्‌ । तथा च ya कार्यानुत्यादात्‌ तदानौन्तनानामक्ेपकर णख्भावष्य विरहेण कौजलस्य तज्नियामकलानुपपत्या तज्नियामकं gate नाम जाद्यन्तरमासेयमिति ara: | तादुश्खभावलसिद्धौ षत्यामेवमेतत्‌ तंदेव तसिदधमित्याह। युक्रमित्यादिना । प्रशक्रेति । यन्न यत्कार्या- केपकारि तन्न तत्कारि यथाऽकोकं गरिलाश्रकलं वा नाङ्कराकप- कारि च साममौसमवहितं बौजमुपेयते परेरिति प्रसङ्गः यद्य- दङकुरं करोति तत्‌ तद्चेपकारि यथा धरष््ादिभेदः करोति चाङ्कुरमिदं बौजमिति विपयंयः । परस्परेति । ema ऽपि पर- स्यराश्रयतमचतम्‌ ॥

स्यादेतत्‌ | कायजन्मैव ्रस्िनर्थे प्रमाणं विलम्ब- कारिस्भावानुदत्तौ कार्यानुत्पत्तिः सवंदेति चेत्‌ । न विलम्बकारिखभावस्य सवरैवाकरणे तच्वव्याधातात्‌ | ततश्च विलम्बकारोत्यस्य यावत्सहकायसन्निधानं तावन्न करोतौत्यथेः। रवं च कायजन्म सामग्या प्रमारयितु शक्यते न तु जातिभेदे। ते तु किं यथानुभवं विलम्ब-

BUWURKAT | ४५

कारिसवभावाः परस्यरं प्रत्यासन्नाः कायं शतवन्तः fat वा यथा ल्वत्परिकल्यनं सिप्रकारिखमभावा इत्यं कार्यजनन.मजागरूकमेवेति ॥

mee sto । मनु विलम्बकारितले कदापि कार्यजन्म न स्या- दिति वदन्ययानुपपश्येवाखेपकारिल्सिद्धिरिति nea । कांति | विशलम्बकारिवे ऽपि कार्यजन्प्रो पपद्यत एवेत्याइ । विलम्बेति । भमु विश्नम्बकारिलख्वाभाव्यं चेत्‌ तदा धवंषपयंन्तं तत्छाभावयानुटन्तौ कार्यजन्म न स्यारेवेति विशम्बकारितमन्यथा खमथंयति । तत- सखेति । ततश्च यदधौनं कार्यजन्म तत्‌ तदेव गमयेत्‌ भन त्वरे कारिल्भित्याह । एवं fai म ठु शातिभेदे पराभ्येपगते। विलम्बकारिवे ऽपि कार्यजन्मोपपादयति। ते विति। मामयौ- चरकाः BRC इत्यर्यः | तथा चाकेपकारिले कावजकाप्रयो- जकमिति भावः ॥

wits ate) श्रणिशनचं भावानामकच्पकारिवि वद पले at. नतु विलम्बका[रखभावादेव काखजग्मान्यय।सिद्धमिच्याषह | विणम्बेति। खाधारक्षणव्यवदडितोन्तरक्षण कारित्वं विूम्बकारिवम्‌। तथा चाङ्कुरोत्पनिक्षणो यदि विलम्बकारिबोजोन्तरचणः स्यादङ्ुरश्चणो 4 स्यात्‌ पूरव ्षणव दित्धयेः। तस्नादचेपकारिखभावश्य पूर्वमपि से तदापि कार्योत्पत्तिः स्यादित्याधुनिकबयक्तिविश्ष

का a Oona ee:

NESS

(१) कर्मोपजननम--पा० दे पु*।

५९ आा्मतत्वविवेके सटौके

एव agree इति quay: fag दति भावः । विश्न कारिखभावतमुपजे)ग vata विरोध care) विकमेति | a fe विज्ननक्रारिवमकारिवं तथा च दैवान्‌ करणे बिलम्- कारिवव्याघात wae: । ननु विलम्बकारिखभावश्य कथमविलम्येन कारिलमिति श्माधान एव विलबग्न्य करोतौति यवहारे मिमित्त- माह | ततश्चेति । तथा wal सहकारिशज्निधावपि न विलम्बत WY: | तते as भ॒ त्र मानमित्याह । एवं रेति । ननु aaah तादुश्रद्धभावानां मेलकमेवेत्यत wel ते fafa ते मका रिणः | यथानुभवमिति खपे प्रमाएसुक्रम्‌ । विलम्ब- कारिणोऽपि शटकारिलाभारेव का्यजग्मान्यथासिद्धमिति न तथ मामभिद्यधः। यथा वा लत्परिकल्यनमित्यश्च व्याख्यानं विप्रकारि- aura दति । न प करणारभ्मवोजमकरणारममोजाटेत्तिजाति- मदङकुराचेपकारिलात्‌ क्त्या दिवदिति वाच्यम्‌ श्रवोजलस्योपाधि- त्वात्‌ विपच्वाधकाभावाचेति भावः ॥

^ Tye टौ° । भरजिन्नयं ऽकेपकारिते भ्रचेपविलम्बयोरन्यख प्रकारद्याषम्भवा दिलम्बबाधे परिग्रेषादकेपरिद्धिरिति भावः। विलम्बो WAU तच्च Aza कदाचिद । we विलम्का रिलाप्रसिद्धिः | fama तु कार्योत्त्तर विरोधान्न परिग्रेषावतारः । तथा चाख्प- करणख्भावस्दासिद्धौ न तज्ञियामकविन बुदद्रुपवसिद्धिरित्याद | म विलब्बेन्यादिमा | एतेन।विवचितविगेषं सामान्यतो जनकताव्र- ` च्छद ङरूपरत्यगेव सामण्यमभमि हितमिति wey । खश्टपयोग्य-

चडनङ्वाद्‌ः | 1s

वापि करणपथोजककहकारिसाहि्य पिरदेणाकर णोपपर्मूलतरैचि- wry । ते Sane: ॥

नापि atte: विरोधात्‌। सहकायभावप्रयुक्तकार्या- भावाश्च सहकारिविरहे कायवांशचेति व्याहतम्‌ | तस्माद्‌ यद्‌ यदभावे एव wa करोति तत्‌ तत्सद्भावे लत्‌ करोत्येव इति तु स्यात्‌ । रतश्च स्थेयसिङ्धरेव पर बौजं सवेमिति ॥

Wee Sto । मनु gues बोजं थदि avarfcface- प्रयुक्रकार्याभाववत्‌ श्यत्‌ galq म च करोति तस्मान्न तयेति परसङ्गविपर्ययौ श्याताभित्यत आह । नापौति। कुशूलश्छण्य सर्का रिवेधुर्यभुभयसिद्धम्‌ तथा च सहकारिविधुरं बौजं यदि सहकारि विरप्रयुक्रकायाभाववत्‌ स्यात्‌ तदा guifefa fag: मित्याह । विरोधादिति । तस्मात्‌ यन्‌ सहकारि विरडन्न करोति तदैव शदकारिसक्ले करोतोत्यायातम्‌ तच्च द्धेयं सिद्धमेव शादि व्याह | तस्मादिति ॥

Witte टौ ० । सदकायेभावप्रयुक्षकार्याभाववत्वेन सहकार्य wears कायेकारिवाणरानं arerararatare । विरोधा- दिति । wiaw करणशाकरणे न सम्भवतो विरोधादित्यत श्राह | aufefa | यत्कारणं यस्य शष्टकारिषमवधानस्याभावे vay न

मयति तत्‌ agua एव अनयतौत्यौपाधिके करणाकरणे £

ys चयाततत्त्वविषेके सटौके

a fang cart: । यदभाव एवेत्येवकारेण खभावप्रयोश्यवम- करणश्च निषिद्धम्‌ | ननु सहका रिसमवधानासमवधाने एकां क्तौ परस्पर विरद्धे तध्जातौयस्य तु ते चणिकले coma । न ARIAT ACTUATE सदकारिलाभालाभप्युक्े दत्यभ्युपगमे afwaarfag: तदा argafa न्यायादेकत्रापि तदुपपत्तेरिति भावः । Het प्रत्यभिज्ञानम्‌ तस्य सवखमुपपादकलात्‌ ॥

रघु° Heo । नापौल्यादि। यद्यदा सहकारिविर्मयुक्- यत्कायाभाववत्‌ तत्‌ तदा तत्कायं करोत्येवं वा प्रसङ्गः किंवा यदा तदेति परिश्ज्य । नाद्यः विरोधात्‌। दितो ऽपि किमा- पाद्यापादकयोर्यौगपेन सामानाधिकरणस्य Ve: कालभेदेन वा | are, विरोेन तथा यरहासम्भवात्‌ । fad तु urea धर्मिणः पू्वापरकालावस्याचिललचणं स्ैयंमवगाहमाना सामानाधिकरण्छ- बुद्धिरेव खणिकलं विरणदधौल्धधेः। यदित्यादामेवकारौ भिननक्रमेण देव तदेवेति | थदभाषे यस्य सहका रिषाकष्यस्याभाव waa | तौ च नियतान्वयव्यतिरेकाभ्यां कायंकरणाकरणयोः षरकारि- खमवधानासमवधानप्युक्षलस्य प्रद शेनाय ॥

रतेन समधैव्यवहारगोचरत्वं हेतुरिति निरस्तम्‌ | तागब्यवहारगोचरस्यापि बौजस्याङ्राकरणदशनात्‌ नासौ FERMENT” तस्य जनननिमित्तकंत्वात्‌

कक क 1 रे

(१) ay च्वहारः- पा० ९, Te |

WAN Faz: | Ve

अन्यथा त्वनियमप्रसङ्गादिति बेत्‌ ated पुनजननं मुष्यसमथेव्यवहारनिमित्तं न तावदकषेपकरणं तस्या- fag: नियमस्य च सहकारिसाकल्ये सत्थेव करणं करण- मेषेत्येवं खभावत्वेना'"प्युपपत्तैः ततश्च जनननिमित्त^ ward व्यवहारो न व्याप्तिसिदिरिति ।

wee ate । ननु कुशलस्थं यदि समयंवयवदारगोचरः स्यात्‌ तदा gala च करोति तान्न समयवयवहारगोखर इति प्रषङ्कविप्यैयौ स्यातामित्यत we) एतेनेति । अज्ापि प्रसङ्ग मूलगेथिन्य विपयंये च बाध care) तादृगिति । मनु सुख्य- समर्थव्यवहारजनकतनिबन्धनौ प्रसङ्गविपर्ययाविति नोक्रदोष इति wea | नासाविति । अन्यथयति । यदि यथा कथञ्चित्‌ समर्थ- व्यवहार निबन्धनमेव करणां स्यान्‌ तदा भान्ततादृग्रव्यवदारगोखर- शिलाश्रकलादेरप्यङुरः स्यादित्यथेः । यदा कुशूल्यस्यापि सुख्य- सम्े्वहारगो चरत्वे ततोऽ्यङ्करः स्या दित्थनियमप्रसङ्ग इत्ययः | मुख्यव्यवहारं प्रति निमित्त विक्ष्य दूषयति । म तावदिति | श्रनियमप्रमङ्ग ofcecfa” | नियमस्य चेनि । grease सुश्य- उम यवहार गो चरे ऽप्यङ्कुराजननं सहकारि वेधुयप्युक्रमिति ना- नियम दत्यर्थः। एवं TI जनयन्यबेत्यत्यन्तायोगयवश्छदो नियमः सका रिषमव हितमेव जनयति अनयन्येबेत्यन्ययो गात्यन्तायोगाभ्यां

[प RT क ।

(१) खभावत्वे- पा ९ Te | (२) जनननिबन्धन-पा० ट Ye | (ह) दृषयथति-पाण्श्पुर।

११ सा्मतत्वविषेके संटोके

नियमञ्च शिलायां म प्रथमः केवशबौजे तु न दितौय\ इति भावः | सुख्यसमथेवयवहारगोचरलमुपषंहरति | ततसेति । कदा- विष्नमनमेव गिणलाशकलादिविश्चणयुख्थसमर्थग्यवदारगो खरल मृशम्‌ । तथा स ufe समरथव्यवहारगोषरः श्यात्‌ तदा इुथादिति ग व्यात्निरस्तौत्यतः eR मूखगेथिष्यमित्य्ः । wer ewefes- लयोरेतावता म याक्िसिद्धिरित्यथेः ॥

भनौ ° टौ ° । प्रारुक्तापादयावैभरिष्यपरि्ाराय समर्थथवशार- गोश्रत्मापादकमाश्द् निराकरोति । एतेनेति | Macrae: मर्थं व्यवहारे यदि विगरेषणं तदांशरत भ्रापायावैशिश्चभेव दूषण- मित्यर्थः । श्रथ तत्‌ तचोपलणं तज्नाह । तादृशेति । तकति । श्रङ्ुरामुपदिते बौजे । मनु मुख्यः ख कथ म ANA श्रा | त्येति। श्रन्यथेति। we अमना निभिन्ततवे शरिशाश्रकले ऽयजनयति मुर्यममथेव्यवहारप्रसङ्गादित्यर्थः | तसू जनननिमिन्तकले ऽपि कद्‌ाचिष्छननादभगयत्यपि TAIT Fe एव जमनयोग्य- तायासतच warfare | कोदृप्रमिति । श्रपेणो धव्याघ्यव्यवहितो- न्तरचणे जननमचेपकारित्वम्‌ तद्दि सामगो मध्यप्रविष्टं बोजमधि- हत्यापादनं ASSIA: WAT चापादकाभावः। तथा चोत्यश्य- व्यवहितो लर्ण एव जनकलमदेपकारिलं वाच्यं AWE! Tala) भनु कार्यानुपधाना विशेषाख्छिशायामपि समथंव्यवहारः घ्यादिश्चत wre! नियमस्य Sf समथेग्यवहार विषयतायां कादा चित्कवसा-

(९) नतु दितौय-पा० २ ge)

WANG: | ९१

च्यन्ताथो गव्यवच्छेदेन कदा चिष्नननिभिन्तकलेनाणुपपनेः FTI Satay शङकारिषाकश्ये सतौत्यमुषश्चनोयम्‌ नाकरश- faquiq । avafa । जननयोग्यताषम्थग्यवहारनिनमिन्तं भ तु AMUN: | ETAT बोजं ately खादे- AAEM ATAT YC शात्‌ WH चणो यद्यकुरकार- WUT स्यादङ्कुरोत्पन्निपूर्वंचणः ay wT यदेतत्चणटनि- कारकः श्यात्‌ एतदव्यवहितो्सर खणोत्पन्तिकः श्यादिति तकात्‌ चणिकत्वं स्या दित्यत wei मेति। say विपशखवाधकाभावेन शया्यभावाकूशगेचिद्यमि चः ॥

Tyo रौ ° | समति । तथा खन प्रादुक्रसाध्ावेगरिश्चमिति भावः । हेतुः प्रमङ््हेतुः । तादृश्द्यादि । तथा च व्यभिचार इति भावः । yaaa व्यवहारस्य विग्रेषणाश afer came नाग्रद्धते । नासाविति | कयं न gear अत श्राह । तच्येति। अन्यथा शमकजातो यतस्य सहकारि विरद्प्रयु कका्याभाववत्वसस वा fafarna ऽनियमप्रसङ्गात्‌ | दयतलादिना बौजजातौयश्रिशादी धमर्थव्यवहार ख्य सहकारि ममव हिते छूवत्यपि तदभावस्य वा प्रसङ्गात्‌ निथतं करणं तथा स्यादत we) नियमष्ट रेति । निधमस् कैरशनियमस्य नियतकरणस्येति धावत्‌ i | waa करणमित्थभाष्य एवकारषखखण्ये wenrftanel करणाभावे तात्पर्थम्‌ । तथा च अडूर्मावच्छिलष्याकरणं शहकारिबिरदप्युक्षं तद्धमेवत्वमिव्यथेः | अलति चेदं gigurerafa AS मासि च ferment शत्यपि

qa व्मा्मतश्वविषेके aca

स्का रिसाके तज कार्यागुत्पादेम खभावष्टेव anata | रथ बोजमपि we शिलाषमानमिति चेत्‌ न श्रशष्टगौजलमेवालां MEM WA श्राषादयतु वा भजंनाद्यभावोऽपि सकारिभावं कर एमेवेत्यस्य च ayy | agaafewe सदकारि- THA A करणं तद्म: | एवं रेतन्निमित्तकसमर्थव्यवहार- विषयस्यापि सहकारिरहितस्य tise: करएविरहाद्यभिचारेण 4 व्यात्िसिद्धिरित्याह। ततश्चेति म च यावत्त्वं करणं करणएनियत- जातिमल्वं वा तथा श्रसिद्धलात्‌ श्रकरणद शायामपि तादृश्रला- विरोधाच्च अ्रनियमप्रसब्रं निरस्यति नियमस्य चेति तु ware: | श्रथ भवतां पटादौ नोलव्यवहारस्य ae रूपमिव सम््यवहारस्य we जननं निमित्तं लाघवात्‌ | श्रत एव ननकतावच्छेद क्पवत्व- मपि परास्तमिति चेत्‌ wag तावदेवं तथापि निमित्तस्वासत्ला- waa यतवहारतदभावोपपत्तेर विरोधात्‌ । निमित्ततदभावयोः करणाकरणशूपयोरेव विरोध इति चेत्‌ न तस्याग्रे निरषनोय- त्वात्‌ । एतेन कारिपद बोध्यलेन करणएप्रषश्ननं करणएविरदेए च॒ कारिपदबोध्यलाभावमाधनमपि बाख्यातम्‌ ॥

स्यादेतत्‌ | शतावतापि भावस्य कः खभावः सम- चितो भवति न हि पेपाघेपाभ्यामन्यः प्रकारोस्तौति चेत्‌ । न दूषणाभिधानसमये^ निश्चयाभावेनैव सन्दि-

(१) दृषणावसरे- परार १ Yo | अयमेव भगोरथसम्मवः।

च कभङ्कवाद्‌ः । ९९

ग्धासिद्िनिर्वाहे कथापुवेरू पपयेवसानात्‌ | उशरपण्षा- TAT तु सोऽपि न TTT A

mee Sto । रउेपकारिखाभायये सरवंदेवाकरणमित्यरेपकरण- खाभाव्यमेव भावानामङ्गोकायम्‌ aq खोत्यश्यव्यवहितोन्तरखषण एवं करणे षति श्यात्‌ तथा च समर्यांसमर्धवौजचणयोंद सिद्धो fag चणिकत्वमित्या शयेन भावस्वाभायं ए्च्छति । ereafefas a होति । परस्यरविरोधे fe न प्रकारान्रस्थितिरिति यत cia ara: | शअरखेपकारिवखाभाग्यं सामथ्य॑मालम्न्य यदि aaa ख्यात्‌ gufefa प्रसङ्गस्लयावतारितस्तदज् तत्छाभाग्यसन्दहादपि सन्दिग्धाबिद्धिदूंषणमुक्षम्‌ एतावतेव परोक्रसाधने दुषणाभिधानस कथापूरव रूपस्य पयेवषामात्‌ तव पराजय CATE । दुषणाभिधा- नेति । मनु जन्ये खपतसाधनमपि वक्ुमु चितमित्यत ae उन्तरेति ॥

भगौ टो० | नन्वयेक्रियाकारिलं सत्वं तश्च केपकारिवा- चेपकारित्वाग्यां व्याप्तम्‌ तच यदि wae शेपकारिलं खभावस्तदा सहका रिषमवहितस्यायकरणप्रसङ्गः wea सभावस्तदा सखोत्पत्यनन्तरमेव सदकाथभावेऽपि कुर्यात्‌ । न च ठतौयः प्रकारः afeanfa शक्यते परख्यर विरदरूपत्यादिति Ge भावसखभावानु- पपत्तेः परिगेषात्‌ खणिकल्वं से्यतौत्य भिप्रेत्याह । एतावतापौति | सहकारि विरहे quits तश्छादित्ये चादेपकारितलं भावानां

<8 भाम प्व विवेके सटौके

उभाव दति मनसि wary) graft | भावभावसन्दहे ऽपि

वितिष्डाकयायां वादिसाधमनिष्दुषणावसरे चेपकारिलाचेपकारि-

लरूपस्नभावानिथथोऽपि षहकारिशदित्याषादिश्याभ्यां करण-

करणे उपपन्न थाश्निग्राहकमानाभावात्‌ कथाथां वादिषाधन -

दूषणामिधानरूपं चत्‌ ged aw निवांहेए कापरवंबषाना- aen

दिष्यथेः। तथापि wage waewa सम्वनोय yaa श्राह | इश्नरेवि ॥

रघु ° टौ ° । भ्ररेपका रिलान्यथातुपपत्या शषणिकलं दिषाध- यिषुभाविद्लभावं एच्छति । शादेतदिति । कथायाः seve) पूर्व पं परपचखण्डनम्‌ THUG: SIGART GIG स्थापनम्‌ |

तथाहि करणं प्रत्यविलम्ब इति aise: | किमुत्यतत- रनन्तरमेव करणं सहकारिसमवधानानन्तरमेव वा | विलम्ब इत्यपि aise: | किं यावन्न सहकारिसमवधानं तावदकरणं सवधेवाकरणमिति वा। तच प्रथमचतुधयोः प्रमाणाभावादनिश्वये ऽपि दितौयततौययोः प्रत्यक्षमेव प्रमाणम्‌ | बौजजातौयस्य हि सहकारिसमवधानान- न्तरमेव करणं करणमेषेति प्रत्यक्षसिदमेव। तथा सह- कारिसमवधानरहितस्याकरणमित्यपि i

Wee टौ ° | चेपाशेपयोर विवे चितयोरेकतरकोटिपरिगशे- safer दति विवेकं विकल्पयति । इप्पत्तरमन्तरमेवेति |

WANFAT: | qu

खौ त्पत्थवेदितोकर शण एवेधयर्थः। प्रथमचतुचंयोरिति। खोत्पश्थ~ WACKY करणे प्रमाणाभावः सर्वयेवाकरणे काथंजातं कदापि गोपश्ष्येतेति बश्वददिपकदण्ड इत्यथः । प्रमाणाभावादित्यापाततो विपरौतमेव प्रमाणमिति agzufa: । oneal) were व्तिरेकबशप्रटसमित्यथः। अरत्यन्तायो गव्यवच्छदे चायमेवकारः | Trane कारएतेति faaware । बौोजजातौयश्येति | mize छेवाश्वयब्यतिरेकप्रद ंमप्रहक्ेरिति भावः । शअयोगान्ययो गब्यव- च्छेदाग्वामशेपकारिव(\)मेव इडयति । केपका रितमाईइ । तथेति ॥

भगौ ° टौ ° । प्रतयचमित्यनेन @Te प्रमाणमुक्तम्‌ । नन्वे कर्यं कणिकव्यक्ौ समवधानासमवधामयोरभावात्‌ aR e- गोचर दत्त श्राह । बोजजातौयष्येति । करणमिति | Bw- THI खभावपदमनुषष्यते | तष्नातौयग्यक्रिषु जातिपुररकारत्‌ प्र शेख AT इत्यर्थः ॥

Tre टो ° । उत्पत्तेरभशारकरणमुत्यश्यनमरकालीौ गकायै- कारिलम्‌ उत्पन्तिक्राले कारिलभिति यावत्‌ । wand ऽपि नेयम्‌। प्रथमेति । कष्टचिदुत्पकेरननरभेव किचचित्कार्यकारिवे ऽपि न wie तयालनियमः तश्च तदामे बका रिसाकष्य निबन्धनलादिति भावः । खंणिकत्ववा दिभिरेकस्यां व्यक्तौ करण करणयोरगक्ष कारा-

0

(x) व्यवय्ददाभ्धामेवोपकारित्व--प।° RW) 9

९६ सात्मतत्वविषेके सटोजे

दाह । बोजजातौयस्ेति । तयेति । श्रविलम्नकारिषे vant एानार्भावितोणथेः प्राधान्येन विलम्बरूपतया wage भितः ॥

श्रव च भवानपि न विप्रतिपद्यत एव प्रमाशसिद्ध- त्वात्‌ विपयेये बाधकाच्च | तथाहि यदि सदकारि- विरहे कुर्वाणस्तत्समवधाने ऽपि न कुर्यात्‌ तन्नातौय- मकरणमेव स्यात्‌ समवधानासमवधानयोरुभयोरष्य- कर णात्‌ | we तत्समवधानविरदे ऽपि यदि कुर्यात्‌ सहकारिणो न कारणं स्युः तानन्तरेणापि करणात्‌ | तथा चानन्यथासिद्वान्वयव्यतिरेकवतामणप्यकार णत्व कायस्याकस्मिकत्वग्रसङ्गः» तथा च कादाचित्कत्व- विदहतिरिति॥

ह° टो ° । नन्वेवं न मन्यामह द्यत श्राह । श्र चेति। प्रमाणेति | सदकारिषु षतु करणएस्यासत्तु साकरणथ्य प्रत्यचषिद्ध- लादिव्ययंः | विपयये बाधकं स्फुटयति । amelie । यश््ातौचं सहकारि खमवधानाखमवधानयोरकारण तघ्नातोयमकारणमेव भ्रिलाग्रकशवदिति argueaine® | चदौोति । न च दौपो- परिनथनात्‌ wae Avert: | तजापि षका रि विगरेषविरशश्य कर्पनो यवात्‌ | यत्काय यद्रातिरेकेण यत्‌ करोति तत्कथं भ तख (९) बण्नातौ यमकारयं स्यात्‌ - पा० १ एु°। (२) कायस्याकरलकवप्रसङः- पा० २ प° | (१) व्थाग्यवदम्भेनाह-पा० २ ge |

WaUFae | १५४

तत्छहका रिलवं थया दण्डस्य as जनयितव्ये तन्तुरिति । व्या्यव- sane एवमिति । यदि सहकारिलेनाभिमताः faarzatgt aafaaa बौजेम गापेखेरन्‌ तदा ते तच सहकारिष्णो ग |: राषभवदित्यापादनाथः | न चष्टापन्िः wranfatafegare- कारणभावतिरस्कारे तद्वष्यैव म स्यात्‌ स्याच्च कार्ध्याकस्िकल- मित्याह । तथा चेति । ततः किमित्यत sre) तथा ofa किञ्चित्काले som किंित्कालसतत्व कादाचित्कत्वं सुद्‌ ढप्रमाणव्‌- तमपि न श्यादि्ययंः ॥

भगो. ate । चशिकत्वपच्े धडकायेनपेलायामपि तैः सहायं: समाज इत्यभ्यपगमे ऽपि षका रिविरहितस्याकरणएमित्यज सम्प्र तिपत्तिरेव । तद्राहित्ये खस्याभावादेवाकरणएमेतार्वाख्च fang cae अच चेति । तथापि वयभिषारग्रङ्या प्रमाएलिद्भलमेव कथमित्यत श्राह । विपयेय इति । एवमप्यकरणमेषेति नियमः कुतस इत्यत sy) तथाशौति। afta कार्योपडितत्वं कारणत्व खशूपयोग्यतेति भेदः । तथा चेति । Ts चद्यङ्कुरकारणाटन्ति wag Naar न स्यान्‌ बौजेतराजन्योङ्कुरो यदि बौजजन्यो ` म्‌ स्यादन्यः स्यादित्यथ ॥

Tao टौ ° | amma तद्धर्मावच्छिघ्नम्‌ | श्रकरणमस्लकूप- ata aur च प्रामाणिकमिति ara: । एवमिति । awarfcat धदि तत्कायेकारणपेक्फौचा न ष्यः तत्कायेकारणानि न

६१ arate लोके

सरितयः | तेव न वेधधिकरठम्‌ | तथा चेति । ठुखग्ाचतवो वर्वेषामेवाकारणलादिति भावः

रवं च दितौयपक्षविवक्ायाम्ेपकारित्वमेव भावस्य खभावः। ठतौयपष्षविवक्षायां तु क्ेपकारित्वभेव भावस्य स्वरूपमिति नोभयप्रकार"निहत्निरिति ॥

mee रौ०। ननु तथापि wae कः सभाव इति प्र किञुत्तरमत set एवं शेति। सहकारिसमवधावाषमव्‌- धानरूपावच्छेदभेदमादायाकतेपकारिवक्षेपकारिलयोरभवोरणेकषिन्‌ बोजजातोये दगेनाक्नानयोर्विरोध wae: |

मगौ° Soi wma wat: एवं चेति । तथा सेक- ufanaaa नं तयो विरोध द्यैः |

रघु° टौ ° । एव Genie a

तथापि किमसमर्धस्येव सहकारिविरहः खरूप- लाभानन्तरं कतुरेव वा सहकारिसमवधानम्‌ WAIT बेति । किं नियामकमिति चेत्‌ इदमुच्यते कुश्रलश्य- बोजस्याद्कुरानुक्रलः शिलाश्कलात्‌ कश्चिदस्ति विशेषो वा न देन्नियमेनैकब neta: अन्यस्मा“ त्रिद्ति्च

(x) भोभयाक्षार-परा० ६ Teo} (२) इति भावः-- परा २ qe | (३) अपरस्ना-पा० १ yo!

छयभङ्वादः। १९

दधिनो न स्यात्‌ । परम्यरयाद्भुरपसवसमथेबौजक्षण- ननाद स्येवेति चेत्‌ कदा पुनः परम्यरयापि तथाभूलं करिष्यतौति। तथ सन्देह दति चेत्‌ स पुनः किमा- कारः fa सदकारिषु समवदितेचपि करिष्यति न वेति उतासमवदहितेष्पि तेषु करिष्यति न वेति।

wee टौ ° । wad खभावदयस्धितावपि ग Ga थतः इवं दपष्येव श्हकारिसमवधानमतद्रपश्छव तदििरह इति चणिकल्- प्यपपद्चत इत्यभिप्रेत्याह । तथापौति। कतुरेबेति। कूवद्र पवब- लातिमत cage: | अद्ुवंदपि बोजलवा लिङ्गितं शमय मेवेत्यकस्येव सरकारिखाभालाभाभ्यां करणणाकरणे इति ध्वमेवेत्यमिपेश्य एच्छति । कुशलस्येति। शङ्करा दि प्रट्यन्यथानुपपण्येव gywe- द्यापि सामर््यमिव्याइ। a खेदिति। तदचिप्रटन्तेरन्ययोपपजि- are) परण्परयेति । श्रषषमथेमपि कुशूशश्यं wat जनयिद्यति ग्रिलाश्कलं तु न तयेति fare vee) weafal azfe- प्रटन्तिरि्यनुषङ्गः। aa श्िशाश्कशादिशेष दत्यसुषश्यते। काचिहुक्नष्टा ufe: उमथेखणं स॒ sme च त्रापि तदर्चिपरदस्निरिति कोषलेनेव waa वाच्यमिति इदि निधा एष्छति । कदेति । परभ्यराकारणे nent काणावच्छेदन्ानमतन्त्र- मित्या श्येनाइ । asfai ats सरकारिसमवबधाने afters समवधानं कदेति सन्देशो वाच्यस्तथा च बौोगलेगेवाङ्करं प्रति वामथ वाच्यमिश्याश्येन संशयाकार fanaa = पुमरिति।॥

७४ सात्त्विके सटीक

भगौ टौ०। भतु सहकारिविरहितष्याशमर्थखेवाकरणं 4 तु were तत्छमवहितस्य घ करणं इव पलजातिमत एषे- am: न निवमेनेति । कुशलखं बोजं यश्ङ्कुरकारणतावच्छेदक- रूपव साज्नियमेनाङुरापिप्रटृत्तिविषयो ग खादिश्ययैः विपर्यवे- ऽणनुमानमिन्ययेः। नलु शाचाप्रयोजकले साध्ये ऽङुराथिप्न्ति- दिषयलादित्यनेकान्तिकम्‌ परण्यराप्रयोजकते च साध्ये लदपे- faarfaen सिदूसाघनमिल्याह । परण्परेति । ग्रिलाग्रकलादि गरष Las | तत्‌ परम्पराजन्यया्षन्तरे ऽपि प्रन्तिरुवाद BITE tf wal कदेति। कालविशेषे फलजनकलानिशये प्रचादन्तो न प्रवतेरक्ञिति भावः। साधनलनिश्चयात्‌ कालखन्देहेऽपि vate: wifey) तत्रेति ॥

Tee टौ०। ननु यद्युपदगरितं करणएमकरणं च खभावौ भावस तदा saad तदुभयापत्तिः घति धर्मिणि खभाव- विरहायोगादिति चेत्‌ न कभावलं aa वा wre यावन त्र AGM वा तद्भमेतामाच्रं वा । तचाद्ययोरनभ्डपगमोऽन्तिमश् धमेधर्िणोरत्यनतभेदेन धिते can न faqufg । शारेतत्‌ aaa wag सिद्धे समर्थनां गोजजातीयानाम्तिकशटापि Pe सष्कारिषाकष्यवेकल्याभ्यामेव करणाकरणयो श्पपकौ बिद्यति सर्य न तेतदसि save खेपायोगादिति तथा च वेर पलेनेव शाम न बौजतवेन समर्थं एव श धहकारिणां लाभो साभ एव तथा च म सहकारिषाकशयवेकष्यपयुकरे करणाकरणे कि तु बामर्था-

WANFAle | ot

सामथ्प्युके इत्याश्येनाश्डते। तथापौति। श्रसमयत्यादि | समर्थस्यापि षकारि विरहे तदानीं कार्थस्यानुत्यन्तौ waverq- करणमुत्पन्तौ च सहकारिणएामकरणलम्‌ । TAY च सहकारः घाकच्ये सम्यंबोजविरडहे ऽपि ardent बौजष्याकरणवम्‌ sant च बौजविरडेए समर्थस्यापि सहकारि णोऽकरणं प्रषण्येत | तेन तदुभयं व्युदस्तम्‌ । अन्यथा वेति । सम्श्यापि कदाचित्स कारिणं वैकस्य कदाचित्‌ ane तेनाकरणं करणं चति प्रदष्थ- न्यथानुपपत्या बोजलेनेव सामथ्यं मित्याग्रयेन च्छति । कुशूलेत्धादि | प्रहृत्तिमन्ययोपपाद यति । परभ्यरे ति । श्रष्टेवेति । शिलाश्रकला- दिगरेषः समर्थ॑चणं प्रव्येवानायन्या बौजतेन सामथ्यं aT तथा qaqa सहकारि विरहाद्‌ करणएभिव्याथातमित्थाश्रयेन vata! कदेत्यारि |

Ren तव्लातौ यानां महकारिलाभालाभयोः करणाकरणेन Baa चणिकत्वे ऽपयुपपन्नलात्‌ एकस्यैव तु तेनाधापि सिद्ध प्रत्यभिज्ञानं च व्यमिचारिजातोयमभिद्धप्रमाभावं मं साधकमतः कथं व्येव मित्या(र्रयेनाहइ | तयापौति। अ्रषमर्यै्या दिनियम- इथं सम्े्यापि सहकारिणा वेकद्याद शतवतः पञ्चात्‌ साकम खति करणस्य प्रतिचेपकं प्रटृत्यन्यया नुपपत्या बौजलेन खामथयचिद्ध न तादृश्जियमसिद्धिरिव्याग्येन प्ति । कुश्लेतोति my: ॥

अथ यदा सहकारिसमवधानं तदैव करिष्यत्येव परं कदा तेषां समवधानमिति सन्देहः । न तावत्‌

(१) स्थेपसिद्धिस्ा- पार्द ge, (२) ऋरोखेव--पार ९ ए०।

oR qrearmaia sla

Ge सामान्धतः कारणत्वावधारणे तसखानवकाशात्‌ WITT वा कारणत्वानवधारणात्‌। नापि हितीयः सहकारिणां तचवावधारणे तस्यानवकाशत्‌ WTA वा तेषां तत्वानवधारणात्‌। वतीये तु सवे खव तत्सन्तानान्तःपातिनो AAT: समानशैलाः प्रापु वन्ति यच तच सहकारिसमवधामे सति करशनियमात्‌ सव॑ष च सहकारिसमवधानसम्भवात्‌ I

MWe टौ °। सामान्यत दति। म च सौगतानन्डपगतमिदं बौजजातौयस्य अहकारि समवधाने सत्येव करणं करणएमेवेति प्रस षिद्धमित्यादिना agar) तेषामिति । न चष्टापत्तिः ae कारिणे 4 कारणं रित्यादिना पूवमेव साधनात्‌ | समानधोला इति । समानसामथ्य॑रूपं शौ येषां ते तथा । एवं afe ga शखस्यापि शादिश्यत श्राह । सवं सेति i

wate Sot सामान्यत इति। Meads शूपेणश्य्चः। weft परदधेतदसिद्धम्‌ तेन इद पलभात्या कारणलोपगमात्‌ तथापि बौजजातौयसख Aaa रपेणाङ्कुरेण प्रयोजकलमिलयुभथ- faga तच तस कारणकारणतावण्डेदकलभद्याहोकारणतावष्छे- दकषमिति धप्रये प्रथमे `गौरवादन्छे बाधकाभावारेतरेव न्याण- मित्यमिभायः। असमश्धागवत्‌ समवधाने SAT ATATE TAT तत्कारणलात्‌ तदथिनः प्रटल्तिने स्यादित्याह । श्रवकापरे वेति ।

WIKIA: | eR

लत्येति। awarftafied तादृशरशन्देहाभावात्‌ तदभावे ऽपि भवतक्षदकारणत्वा दित्थं; | समानेति । Tama Ete खरूप- योग्या इत्ययः ॥

Tye ete) सामान्यत tf) न चाङ्ुरसमथबोजशकं प्रत्यपि परेषां कजलेन न कार णतम्‌ aft तु nega पलेगेवेत्ति वाच्यम्‌ । aura ऽपि बौजजातौयस्य सत्यां षहकारिसण्यन्तौ qaw करणमिति सामान्यतोऽवधारणात्‌ भ्रनवधारणे वा नियतप्रटश्यनु- पपन्तेः। समानग्नोलाः समानयोग्यताकाः । तया च सिद्धं TaN काररत्मिति भावः ॥

समथं रव छे हित्धादिसमवधाममिति चेत्‌ तत्‌ किमसम्थं सष्कारिसमवधानमेव नास्ति समवधाने सत्यपि वा तस्मान्न कायजन्म । नाद्यः शिलाश्कला- दावपि छितिसलिलतेजःपवनयोगदशंनात्‌। न दितौयः शिललाश्कलादिव कदाचित्‌ सहकारिसाकल्यवतोऽपि बोजादङ्ुरानुत्पत्निप्रसङ्गात्‌ ॥

NEo Slo) समर्यासमयेयोरेव ऽड्कारिभमवधानाममतव-

धाने दति fade aia फलो पधानानुपधाने इति कथमेश- weafaaqre । खमयं एवेति ॥

10

ee स्त्व विषिते सटोके

भगौ Sol भरु वदू पले बाधकाभावात्‌ aia ete Tera खरूपथोग्यलं न तु बौोजलेग बोगलाग्वयव्यतिरेकथोश्द~ ग्थब्यतिरेकाभ्यामन्ययािद्धेरित्थाइ | TAY एवेति । BET TMA | तथाल वा तथा Taha भावः ॥

Tae ठौ ° | समर्थे एवेति । तथा च न शमानशौललमिति भावः ॥

एवमपि स्यात्‌ । को दोष इति चेत्‌ न तावदिदसुप- waa । aE इति चेत्‌ न तत्समवधाने सत्यपि अकरणवत्‌ ATS. करणमण्याशड्धयेत । भ्राश्ड्यता- मिति चेत्‌ तहि बौजविरहे.प्याशद्धेत । तथा च सति सोध्वौ प्रत्यक्षानुपलम्भपरि शिः |

शह ° ste एवमपोति | शहकारिषमवधानवतोऽणङ्कुरागु- त्पत्तिः शयादित्यथेः। न तावदिति । सचे ऽपि तरिं कदाचिदङ्करो भ स्यादिति भावः। sage इति । लगते षमर्थादपि क्ुशुख- खारङुरारुत्यभ्तिखेत्‌ तदा शहकारिसमवहितादपि तदलुपपन्निः werad ्यादित्यथेः। श्रनुमषमतिक्रम्यापि यदि wer ताइ । तष्षमवधान इति । श्राण््यताभिति । एतावतापि भ शणिकल- चतिरिति भावः। श्रमिवन्धना Seger तदाइ । alfa) तचा चाङ्कुरािप्रटमतिनियमतो न खादिति भावः। तथा चेति। अर्यशरुपलन्भावन्ववश्धतिरेको । तत्यरिषएद्धिः तदुपसितका्ं-

WANYUT: | ey.

were hiratfrge: | तथा ख nafafeeriton’ facie’) अगव्णाषेतेति भावः ॥

भगौ० tou तर्होति। तथा ergata fate He nefwa स्यादिति भावः । तथा चेति । अरन्वय्यतिरेकयो रित्थ- सुपञ्मे ऽयं किया कारिवर्ूपं सत्यमपि म निश्चौयेतेत्ययेः ॥

रघु ° टौ ° । Porites सहकारिखमवधाने सत्येव करणं सति acuaafa तावज्ियतान्वय्यतिरेोकाभ्धामवधारितं तथ aaa weet श्यात्‌ श्यादंप्रान्तरे ऽपि विपरौतनिखय- स्वाकिचित्करलादित्याहइ । agar cariea aval ay- कारिणः पराग्डश्रति ॥ | स्यादेतत्‌ न गौजादौनां परस्यरसमवधामवतामेव RIAU NAMEN येन समवधाननियमात्‌ sauna सवेषामेव AMAAATAARCAAT AAA: स्वात्‌ नापि aq a समर्थोत्प्तिमङ्नैरत्य येन विकरेभ्योऽपि कदाचित्‌ कायेजगमसम्भावनायां प्रत्यश्षानुपलम्भ- विरोधः" स्यात्‌ ॥ (९) तदुपडवे कायकारण--पा० २० । (x) निर्गघं-पा० श qe | (१) समवधानानिवमत्‌- पार & Te | (8) nargryaefafacty इति चह रमि मलम्मवः षाठः |

eq सात्मतत्वविवेके aziz

Wee fei ख्ादेतदिति। पूर्व Se साधकाभाव om tert विशरेण बाधकमभिधौोयत cada) ae खहका रिखमवडित खदङ्कुरं करोति सहकारिसमवधानमेव कटा भविव्यतौति खन्देहे बौलानां सर्वेषां समागननोलता प्रसक्ता अत- शसन्देहं निरस्यति । न बोजादौनामिति i गद्यत दति। कदा हका रिषमवधानं स्वादिति सन्दिह्मत ca: | एकरषतां बौोज- aaa शत॑वां बोजानामङ्कर कारणता मङ्गौश्येत्यनन्तरं श्यत इत्थ जुष्यते | प्रत्यक्तालुपलसिविरोधो टरौतान्वयग्यतिरेकभङ्गः ॥

भगौ Sto । wpa कदा पुनस्तेषां स्कार समवधान- मिति शन्दिह्यत दृव्यथंः। येनेति । स्वेषां Porat सदकारि- समवधानं कदाचिद्‌ भविथतोत्यात्मकानियमाग्युपगमे बौजनातौ- घानां स्वेवाजेकरसतानिञ्चयो daa खरूपयोग्यता निश्चय CAG: । wR TET इत्यनु षच्यते ॥

गृधु" टौ °। नतु नियतान्वयव्यतिरेकाभ्यां बौगजातोव- काङुर प्रति छामथथेमेवावषटतम्‌ तथ न Moran समर्थ केपा- धोगात्‌ । बुूलखादेरपि बोजादङ्करोत्पादप्शङ्गात्‌ पर तु बौज- arate वद्र पलेन खमर्थानां च खकारणसामर्थ्थाधौनः समाज- मिथमः प्रमाणवबन्ञादेव कश्यते एक विरहे ऽपरस्यात्‌ aes तसलाकारणलप्रषङ्गत्‌ TENE च॒ साम्यायोगात्‌ fuerfe- fafwarg वौकविर few: fearget भ समर्थाः कार्थाजगक-

WayyRFare: | es

afzarnaarrge | ereafefa परस्यरेति। एवकारे- wrfana Acdegera: | worga Dea चणिकलमिति शेषः | एकर सवमेकख्लभावलमे ककावसामय्यंमिति UTA जातिभेदः कुवे EIA । रएतदङ्गोकारच्ातुगताङ्करजातोयनिचामकतथा कां व्यक्तिभेदस्य तथोत्पश्नकारणव्यक्रिभेदादेवोपपन्तेः। जातिश्च नेधाथि- कानां विधिरूपा व्धादरन्तिरूपा परेषाम्‌ ufafe वतमाना जन्यबजनकलयोरवष्डेदिका अनुगतब्यवहारारिनियामिका केति ॥

किन्नाम बोजादिषु समवदहिते्वान्तरजातिविशेष- माश्रित्यापि कायजन्भ सम्भाव्यत इति | न दष्टसलमव- धानमानेणेवोपपन्तो तत्कल्पनायां प्रमाणाभावात्‌ RT नागौरवप्रसङ्गप्रतिहतत्वात्‌ श्रतौद्दियेद्दरियादिषिलोप- प्रसङ्गात्‌ विकख्यानुपपत्तेः विशेषस्य विशेष प्रति प्रयो- THATS ॥

wee Ze. किन्नामेति । बौजलवं वा कारणतावण्डेदकं क्ुवं- gaa वा तयेति सन्दि्ठते vay: दृष्टेति । श्रन्वयब्यतिरेक- तरिषयौग्धते षति ata तदभ्यकल्यनायां न प्रमाणमिनत्य्थः । ay giz विप्रतिपक्तयः। श्रङ्ुरकारणतावच्छेदकतं फलोपहित- मोजमाचटन्ति a वा बोजटृन्तिजातितलं प्रत्यर्विषयलष्याय ग वा अङ्कुरोपदहितमाबत्ति धर्मो ऽङकुरकारणएतावच्छदको न वा ।

SS TE म ये रि oe न => = ~ ॥

(१) कायंनजकत्वा-पा° २ Te |

ex आ्यतक्व विवेके aie

प्रमाणाभावादिति । योग्यारुपलमेयौग्यथ हिषट्निजात्यकराभाव एव शद्धो यत ce: दोषामरमाईइ । Teal) बौणलेमेव मर्शदिदधेनाङुरकारणतावच्छेरे सम्भवति तरवंमतीद्विवजाति- कर्पा भे सम्भवतौल्य्ंः। दोषान्तरमाह । WAAAY | बाद्चा- wats Fx सादात्कारोपपाविद्धियकश्यनापि न शा दित्यथंः। दोषान्तरमाह | विकश्पेति । शराशिलादिना परापर- भावादि विकच्पवव्लाति*विगेषस्यानुपपन्तेरित्यधंः। दोषाकरमाह | fives! बौजलवामान्यख कचि्मथोगकलमाव शकं ay निरूणमा एमङ्कुरं पत्येव खादित्यधेः |

भगो टौ °। किक्ञामेति। बौजजातौयं कारणमिदयभव- वादिसिद्धम्‌ । किम्बङ्ुरानुपददितटस्तिलार्‌ बौजलं ग कारणता- वच्छेदकमपि तु छवदूपलनिति तज्जिरासं विना नकरशता मिद्ध द्धेः । तत्र चाङ्कुरकारणतावष्डेदकरूपवल्नं कारिमाषटनति a वा बोजदत्तिजातिलं प्र्यदविषयलव्याणं न वा कारिमाशदज्ि- WH ऽङकुरकार रतावच्छेदकजातिलं ग वेति विप्रतिपत्तयः! प्रमाणा- भावारिति। चद्चपि साधकवाधकप्रमाणामावात्‌ शंयो युष्श- थापि तख प्रामाफिकले कण्यनागौ रवद्यानदतारात्‌ agree भेतदुक्म्‌। अत॒ एव दृष्टवमवधानेत्यारिप्रतिहतलादित्यगभेकं दृषणम्‌ । तथा च ल्षाधवखदहतान्दययतिरे का्धामङुरकारणता- race वोजललेव ulate ग जल्यकरकर्पनमिल्यधेः । काच

(९) भातिविकषल्येन--पा० श yo |

Wey Fae: । €.

५ हु बदकारिषमवधानं लब्लमिति भावः। within ! परेषां गोशकमेवेद्दिय तच्च भातोकिवं तथापि ध्मेमभानो नित्य दती कियलमिहेद्धिधपद वाश्थं तथ wig पलविभि्टमत्थकः क्लानजनकतवमिव्यतौ दिथमेव | यदा गशकमाजं afd प्रश्नाय erfa) awry किन्तु भोगनगकादृष्टोपग्टहोतमिति fat मतौ शयम्‌ oaitfxafated परेषां समननरप्र्यवोख्माकं ए मनलदुभवमणतंेन्ियभिन्येके। इक्ियारोत्यतहुणसंविच्चानो त्रौ हिरिग्यन्ये। fant) mifergagmadtataryret- रेव विरोधः अविरोधे ar शाशिलं तद्चापकं तदेव वा शाजिल- व्यापकमिति विकश्ष्य यथाययं दूव्यलादित्ययेः। एतन्न खमत- माज्रित्थो क्म्‌ बौ ेर्जातिमाजानभ्यपगमात्‌ हदु ल्व च घामरौ- प्रविष्टकारणजअन्यखरूप विश्ेवरूपत्वात्‌ । न चदातिश्योऽप्यतिरिश्यत इत्यन्य सऋयमेवाभिधाभात्‌ । विग्रेष्ैति । यदि गौनं Mea afecafmat म guiq तदा तेन रूपेण तस्य aw a श्यात्‌ द्येन रूपेएाधंकरियाजगकं तत्‌ तेन सदिति तवाग्यपगमा दिति | वौजत्वमपि कचित्‌ प्रयोजकं aq स्वेवामविशिष्टमिति कथं न खमानपललमिति भावः ॥

रु ° टौ ° । सम्भाद्यत Call | TPE cee वध्यते | METH fe बोजान्यद्कुराकरणद न्रापनवोजटन्तिनाति- ` भन्ति ग वा तादृश्वोजादत्यङ्ुरजनकतावच्छेदकजातिमन्ति न

1 ए त GE

(x) प्रसग्धचैम्यापौति-प्ा०१। 8 ge!

ce wimarfata सटीक

वेश्यादिकां इव पले विप्रतिपकिं sein) बोनटजिनातिवं rarer न वेति तु न वाश्यम्‌ बुशूलश्बोजसाधारणतो- frranrfafagrata wig oerfey: दौजवेन way ऽपि श्ड- कारिविरशादैव केप उपपद्यत इत्याश्यवान्जिराकरोति | ने्या- दिना प्रमाणाभावादिति । परेषां प्रमाणाभावमाेेव प्रमेयाभावा- वधारणम्‌ । यद्यति यो यदथंमिल्यादि । एरमायिकं बाधक- ary) aaa । तादृ श्जा तितद्भावान्यतरवच्वस्य तादृ ्रजाति- तदभावान्यतरप्रकारकप्रमाविषयवसछ(* वा साधकात्‌ स्वादेः FH- जातिबाधात्‌ ु्कर्पनागौरव्रतिन्धागशृतात्‌ तद्भावसिद्धि- रिति wa संभिश्येव चाये बाधकदयविवरणं प्रमाएवतो गौरवस्याबाधकलात्‌ प्रमाणाभावसरशतं तद्वाधकलेनो पान्तमिल्यपरः । श्रतौद्धियेति। न च नेदमनिष्टं परेषामिति वश्यम्‌ । श्रपरि- इ माणगोशका दिव्यक्रिविक्लौपप्रषङ्ग दिव्यर्थात्‌। न च विना गोशकं कथं रूपोपरथिः यतो mene गोलकवेन न हेतुलम्‌ अपितु Haz TaN तया श इद्र पलाणिगकात्का शिककाया- ata तदुत्यत्तिसन्भवात्‌ ग्रालिहतेः कद्रु पनसा्ालाविव गोरक- ठुन्तेशस्यागो शके ऽपि सम्भवात्‌ | Wed वा काचंण कारणानुमानं विल्लोयेतेति चन्न विलौयेत किं न विक्लौयेत भवता तदुक् प्र्- शानुपलम्भगोचरो न काथं प्रयोजक दति वदतो aige fuz- Sa प्रहार इति । cixnzaagvefagrat बडी हिरिश्नये।

(९) तादृश्रजाविप्रक्षारकप्रमाविषयत्वतदभावप्रकारङ्घप्रमाविषयत्वा- न्धवस्स्य--पा० २ पुर ।

शखमङ्कवादः | =

विकस्पामुपपकेः । सद्धगरकलवप्रतिचेपकल विकश्पामुपयतेः । विभेव - स्येति Meare बौजकायाङ्कुरस्व विगेषं प्रति प्रथोजकलवं ज बौ जसामान्वखाह्ुरसामान्यप्रथोजकलायाः AGTH यतं LEA

तथाहि उत्यत्तेरारभ्य सुक्गरपरहारपयन्तं TATA जात्यन्तरानाक्रान्त रषानुभूयमानः क्मवत्सहकारि- वैचिच्यात्‌ कायेकोरौः सरूपा विरूपाः करोति ae erate सवेस्मिन्‌ were अतुपलभ्यमानजाति- कोरिकल्यना.? केन प्रमाणेन केन वोपयोगेन येन कर्पनागैरवप्रसक्गदोषो न स्यात्‌ | यो यद्धं कर्ष्यते तस्यान्यथासिदिरेव तस्याभाव इति भवागेवाह इति ॥

mee ste । ware विषण्णोति। उत्पत्तेरारभ्येति | नात्य नारानाक्रान्त इति। यदि तदाक्रान्तः खात्‌ तदा तथोपलभ्वेत ग॒ चोपलभ्यते तस्मान्न जात्यन्तराकाश wae: । तरिं प्रथममेव किश्नाकार्षौदिष्यत are) करमवदिति। कायेकोरौरिति | अन्यथा वन्तत्कावै प्रति इद्र पलरूपा गिकोटिकर्पना wrfefa भावः| अत way) wear fagar दति । faate हेतु विषणोति। थो चद्यंभिति। sai तु भवानेवाहेतिपरवेनतं प्रमाणाभावा दित्थशेव

विवर ण्प्रपश्च tans: ॥

य Ce कय PS TS SA TS OT

(१) कर्मकोटौ-पा० Ryo; (२) कल्यन--पार १ Yo | (a) न सिद्धोत-- पार & Gell 11

ee वआ्ात्मत्चपिषेके सटौके

भगो टौ ° । we हेतुं विटणोति। तचाहौति। eer हव पलम्‌ । एतच खद शंनाभिप्रायेणोक्षम्‌। परे जातेधौग्य्यक्ति- ट शावणथोग्यलाभ्युपगमात्‌ AHR Ae THT RATS TY ® तलिद्धिरन्यथोपपन्तरिव्याह । करमवदिति। केन वेति । उपयोग era प्रमाएलाद्‌ गोटृषन्यायेन एथगपादानम्‌। भनु बौज- लस्य कारणतावच्छेदकल्सिद्धावपि GAZ वभावः कुत इत्यत श्राह। यो चदथंमिति । भ्रन्यथो पपन्तेरन्यथातुपपन्तिलत्कर्पमावौज मास्तोत्य्ः ॥

ey ते

रघु ° रो ° । जाह्यन्तरेति। जातेयैग्ययक्तिदत्तितयेव az लात्‌ AAA सुग्रहवात्‌ | एतदतो द्धियलकल्यनायाघाप्रामा- णिकलात्‌। एवकारवललभ्ये जाल्यन्तरव्लातुभवाभावे वा तात्पर्थम्‌। यदच्छति भअुपलन्यमानजातोति। केन वेति उप्थोगस्यापि प्रमाणएलात्‌ गोषणलोवरन्यायेन एथगपादामम्‌ ॥

इष्टं च लातिभेद्‌ं तिरख्त्य खभावभेदकर्पनयै व कार्योत्पत्तौ" सहकारिणोऽपि हष्टत्वात्‌ कथ्डित्‌ खीक्ियन्ते श्रतौन्दरियेन्दियादिकल्यना तु विलौयेत मानाभावात्‌ विकल्यानुपपत्तेश्च ॥

0 न णीया 2 7 ee — wg ee क णभ म ` a = = = =. -. ~= ---~

(१) शभावकल्यनयेव~-- पा” १ Yeo} (२) कार्यपपत्तो~-पा* १ te |

छशभङ्खवादः | cE

wee Sto. ame हेत्‌ विषदयति । दृष्टं चेति । जोकि यन्त दूत्यनन््रमनुमन्यामद इति He: | तदथमथेः अन्वयव्यतिरेक- विषयौश्रतकोजलतिरस्कारे खस्य भावो धमः छद पलं ATR चैव aaraadt gear सहकारिएः सख्ोक्रोयन्त दग्यनुमन्या- भरे । ted anfxa ग कश्यनोयं सहकारिण एव gafaq छवद्रुपात्‌ कार्थोपपन्तेरिति। श्रादिपदात्‌ समनन्तरप्व्यथादौनां ग्रशणम्‌ । wa एवाह । मानाभावादिति । शअन्ययानुपपन्निरतौ- कियकण्पनाथां मानम्‌ सकारिण एव कस्यचित्‌ कुवे रूपनकश्प- नायां घा areata’: | गोलकादौना मपौ गियने अदृष्टादि विशिष्टं तदतौ न्दियनेव । शअतहुएस विश्नानवज्जन हिव । चतुथं दूषयति । विकन्पेति । लदभ्पगतानां वि विधानां कन्ानामनुपपन्तेरिव्ययेः ॥

भगो So. दितौयं प्रसङ्गं विदणोति। इष्टं चेति। जातिभेदं कोजतवम्‌। तिरक्लत्थाङ्करकारणतानवच्छंद कोरृत्य ! यदि सभावमेदारेव कार्वजातिनियमसकतिं शतं सडहकारिखौकारेणे- ह्यापादितेि gear सरकारिएः whiten इति षमाधाने- ऽतौ चयं लदश्धपगतं न सिद्धर्‌ pares gag raat wer ष्वन्य- कार्थोपयन्तेरित्याह | षहकारिणोऽपौति ;

wae So नातिभेदं बौजलादिकम्‌ | Stirred भवद्भिः ॥

<p qreamfarg ait

सं खलु जातिविशेषः शालित्वसंग्रारको वा स्यात्‌ तत्प्रतिशेपको षा। sre कुश्रलस्यस्यापि शालेः कथं न agree” दितौये त्वभिमतस्यापि शालेः कथं age त्वम्‌ | एवं णलित्वमपि तस्य संग्राहकं प्रतिक्ेपकं वां ¦ आशे Teta” दितौये तु waters प्रसङ्गः ॥

Wee टौ ° । श्ाकिलसङ्घाहकः प्राशिलव्यापकः | anfa- SMART । कचमिति। त्ाणद्ुर कुवदरपलस्य सतना दित्यः | तद्रुपवमिति । कुवेद्रपत्वमित्य्थः। परस्यरविरोधादिति भावः। एवमिति । धद्पि परस्यरपरतिखेपकलवं विकर्पितमेव तथापि mfea qa विकख्यत दृत्यपौमरष्यम्‌। ory इति। अतच्ापर्तिरिति । श्रुराकुवदपलापभ्िरित्य्ंः | feta इति । wife arene) सुवद्रुपलव्यापकले यवादौनामङ्करका रिलं न शा दिव्यः ॥

भगो ° ढौ ° | चाज्जिलसद्ुगहकः शा शिलब्यापकः । प्रति- WoT TATE: | aga इवद्रुपलम्‌ । तथा च awe ऽपि

(१) शालिस्य सङ्काहकः-पा° २ ye |

(श) ARTI —TT° Rye!

(द) अतत्वापत्ति-पा° २ ge | प्ङगरमिन्रसम्मतोऽयम्‌ | (५) प्ाकिवस्य-“~पा° १ ye |

WSUFATe: | “4

कुशाः सहकार्यं भावात्‌ arate इति Gtsafeciw दति wa) fire षरहकारिषमवदहितष्य । aneeyi- $वतरूपतपरशन्गः ॥

Tyo Sto । ख इति । श्रकुरवामान्यप्रयोजको बौजमाच- efufcert: । शाश्िलवस्य सङ्खाइको यापकः । प्रतिशेपको व्यापकौग्धताभावप्रतिधोगौ | एकस्य सद्धगइकलप्रतिखेपकले वा शभे निरस्ते वान्यखख शद्ुगद्नं प्रतिखेष्यतवं वा ent निरष्यते वैति न तदुभयं विकख्ष्य निराङृतम्‌ । न तद्रूपकं नं तष्णाति- विशेववत्वम्‌ | तथा ख हतं तेन बौजलसमणोशलात्‌। श्रभिमत- द्यहुरकारिणः। we जातिविशरेश्य प्रतिचेपकं वेति। eae: जातेरपरप्रतिखेपकलविधिभिषेधथोरपरख्या aft तत्मतिखेपकल- विधिनिषेधाव्थलमभौ तथापि quart विकष्य कमागुरोषेनेतद- मभिहितम्‌ | अतत्वप्रशङ्गः तष्णा तिविग्रेषशुन्यलप्रषक्ः ॥

a च नोभयमपौति वाच्यम्‌ विरोधाविरोधयोः प्रकाराग्तराभावात्‌ | ग्यक्तिमेदेन सह्धदप्रतिधेपावपि न विर्दाविति" चेत्‌ विशलौममिदानौं तदवन्नातौयता- विरोधेन परिहश्यमानकतिपयव्यक्तिप्रतिहलेपे ऽपि fare: कचित्‌ तुरगविहगयोरपि सम्भेदसम्भवात्‌ ॥

(९) सङ्खन्हप्रति्तेपावविदडाविति--पा° ६ ge ।

८६ खात्मतश्व विवेके सटोके

mee टौ ० । गोमयमपोति। म विरोधो म वा याययापक्ष- भाव इत्ययः । यक्तिमेरेनेति। कल्याशिद्य्नौ चेजपतितायां किलर पलयोः समावेशे ऽपि कविदसमावेशः खादिद्यथेः। विलौनमिति। परस्परात्यन्ताभावसमानाधिकरणएयोरपि sat: सामानाधिकरण्ये जातिप्रतिगिधमो न स्यादित्यथेः। एतदैवाइ । परिदृषेति ॥

भगो० टौ° । न चोभयमिति । पूवं विकल्पितपकलदयमिल्यथंः | विरोधति । श्रविरोधे तु जाल्योर्यायव्यापकंमावमियम vaya: | न च प्राखिलादिवयाणं भिन्नमेव बुवदरपवमिति वाच्यम्‌ । अङ्कुर सामान्यस्या हेतुकतापत्तेः। तखाङ्कुरविगरेष एव प्रयोजकलारिति भावः। नतु wet amt जातयोः समावेशस्ततोऽन्यस्यां प्रतिप दति यक्तिमेदेनाविरोधादेकलातीय एव सङ्कनहप्रतिषेपौ स्यातां गतलमूतेवयोरिवेत्यार | वयक्िभेदेनेति। accented तव्नातौ- ua तद्धिरोधिजातीयतं Sa: श्यं जातिवंघेतष्णात्यत्यना- भावसमानाधिकरणेतदधिकरणा सख्यात्‌ षमस्तेतद्भक्रिटन्तिः श्यात्‌ व्यत्रिभेदेनाविरोध इति ara) परिदु्यमानेति। एतदिषग- wmf aca यदि विहगल्षामानाभिकरण्यविरोभि म शादिइगटन्ति खात्‌ । न चेष्टापत्तिः तुरगतविहगलाशिङ्गित- व्या्ोर्ोग्यातुपलम्भेन meray विरोधेन खशका रिलानुपपन्तेः। अतलमूतंलयो शकय क्रिटन्तिलेना विरोधे दति भावः। ननु समा विष्ट- धयोजल्थोने परापरभपतरनियमः amteuzauteferenia | न श

छतं णनङ्वाद्‌ः | „ se

तजोपष्टम्कभागद्श्येव aa न सुवणेटन्तोति वाच्यम्‌ तयापि पाषाणधटादावप्रतोकारात्‌ । म च मादं एव घटे ESA तु पथा विध्संस्यानवत्वग णयो गा ङ्गौ णो TIT: सुख्यलस्य विनिगन्तु- मश्रक्यत्वात्‌ | अथ संस्यामटश्येव घटलतवं a द्रग्यटन्तोति भ तथोः षमाबेश्रः तश्चावयवदट़न्तिः संयोगविगरेषः am चेतत्‌ कचमम्यया तस्मिनेव सुवणं तत्‌संस्यामसत्तासत््वाभ्यां चटतदभावव्यवहारादिति चेत्‌ न तचाण्न्यतर क्मंजला दिना ला तिसङ्करम्रसङ्गात्‌ wala साङ्येमदोष दति तु निर्वोजमेव । wes: सुवपंलादिष्यापय नामेव घटलं सूवर्णादिघरेषु नानाजातीयेषु तादृकृसंष्यागवच्वेनोपा- भिनानुगतघटव्यवारान्‌ afe ंस्थानटश्येवान्यतर कर्मंजल्वादिग्ाप्य नानेव चटत्वमम्ह॒ तज्ञान। वस्यावश्छकलात्‌। एतावता सु्यानविग्रेषा- न्वथव्यतिरेकानुविधाममपि घटब्यवहारस्य सङ्गच्छत इति सेत्‌ न महान्‌ नोलो घटद्चनलतोति परिमाएरूपकमसामानाधिकरण्ेन घटलप्रतोतेः संस्थाने च गुणे तदसम्भवात्‌ यदवा संश्यानविगेषैकाच- घमवायिद्रव्यलसुपा धि्धंरलम्‌ ॥

Te टौ । नोभयमपोति । न agen मापि प्रतिर्पक- faa: । विरोधाविरोधौ सहामवम्धरानावस्थाने । तथा च विरो प्रतिरेष्यप्रतिचेपकभावोऽविरोषे चावश्यं मङ्ुाद्यमङ्घगहकभावः लाघ- वेन सामान्यत एव भियो व्यमिचारिजात्योः मामागाधिकरश्यविर- हस्य समानाधिकरण्जाव्योखच नियो व्यभिचारि विरदष्य विगरेषत तिष्लातिममानाधिकरण्णभाव्रपर तियो गिन्याम्तदभावममानाधिकरणा-

cc arate वटो

ae wawerarfeacenrae तव्नातिसमानाभिकद wrarraafaredt Farrar fence area aaa aCe WITS तादृश्रषमानाधिकरणधमेख वा तदभावसमानाधिकरण- लातिलाभावद्ेव तत्माभ्नौलनियमानां चावधारणादिति भावः। aud इत्याषाणसुवर्णादि चरेषु कथं water भातिः । न च संख्ागविगरषट्श्येव wea परण्यराषम्बन्धेन रूपादिषामानाधिकरण्य- बुदधि्तादृ परसंखानव्वसुपाधिवां धटलमिति वाच्यम्‌ । तभाणन्य- तरकमेजलादिना सारेण एकजाल्यसन्मवात्‌। गणगतजातौ तु न साङवमिति तु निर्वीजम्‌ । wwe: सुवणंलारिन्याणं नानेव za .चटपदमपि भानायंमेव शअतुगतथ्यवहारस्त सं्याभवेनाल्या- पहेेकलातौयसंस्यानयहनिबन्धनः सवंजनोनानुगतप्रतोतिषिदाया- शादशजाते्यांणं भिश्नमेवान्यतरकमेणलादिकं बाधकवशेन जन्य- तावच्डेदकमेदेऽणरोषात्‌ शअन्यतरकमनलादिनाश्यनङ्गोकारादा । रपरे तु प्रतिनियतपरख्यर विदद्धबथानादिव्यश्चानां मिथो faag- सामपोप्रयोच्धानां जातोनां व्ज्ञकसामपोषदरासम्भवेन wet Vat ग पुनः प्रमाणे स्वपि परासाम्‌ भरत एवारुदूतरूपादि- arfant द्रक्तपौतनौतोष्यादिषाधारणं प्र्यर्लप्रयोजकम्‌ i aagra च ब लातिर्मानाभावात्‌ | गष्दसखादिथाटृनतख भ्रलद्त- व्यवहारो ऽपत्यक्चल्निमिन्लकः | अत एव मन्द सुखमपेच्छाशुगतो विभि्जजातोपेषु तेषु तेवृत्कृ्लनयवहारो ऽगगुडते खे माना- भावेन दणातोयसाशात्कारप्रतिबन्धकतावच्छेदकलायोभात्‌ | इत्यं च जशरे एम इत्ववमप्रच्छ गगना दिमहत्वपयेनामुत्कषो गगनादिमहव्व-

चडमङ्वादः | Fe

pte परमाकपरिमाशपवेन्तमपकवं केक एषेति ATE: । efaneata । अक्तिकिोषटकिलावच्छिमवङ्गग कलस्य ्रिविधरेष- [न्तिलावच्डिशमतिकेपकलेनेत्यथः। तदतव्वातोचेति । तज्छाति- ॥द्रतिखेपकभातिमल्वे मिथो व्धमिचारिणात्योः write बाधकं इरिष्मानेति ॥

यश्च यस्य जातिविशेषः स चेत्‌ त व्यभिषरेद्‌ aft चरेदपि शिंशपा पादपमविशेषात्‌ तथा च गतं खभाव- हेतुना | विपयेये बाधकं fare इति चेत्‌ न तस्येशपि त्वात्‌.” तदभावे खभावत्वानुपपक्तेः। उपपक्ौ वा किं बाधकानुसरणब्यसनेनेति विशेषस्य विशेषं प्रति प्रयोजकत्वाच्च | तथाहि कायगतमङ्करत्वं प्रति बौज- चस्याप्रयोजकत्वे ऽबौजादपि तदुत्पत्तिप्रसङ्गः ॥

mE to । यद्यति । श्ालिल्रब्याप्य वदप दि aa ऽपि छात्‌ तदा शिंश्रपालमपि gee अभिशरे दित्यः । कि श्चात इत्यत mre । तथा चेति। facta cf यदि शिंशपा ad यभिचरेत्‌ ¶१दाह्यानमपि(? वशमिचरेदिति विपलबाधकवलेन quate: प्वतताभित्य्थेः। तद्येहापोति | शुवदूपष्यापि infeaqarar- eogerraere®) सत्वा दित्यः । तदभावे विपश्बाधकाभावे ।

(१) सम्भवात्‌--पा० २ पुर ।

(२) खात्मानमेव-पा० & पुर |

(9) TUR तुख्यत्वात्‌-प्रा° र ge | 1.

९१ ererarafate सटौके

पपौ वेति । विपचवार्धकाभावे ऽपि खभावलोपपन्तौ किं तदुपन्यासेनेत्ययेः। तथारौति। wees काथं वौणवाव- Feet कारणं wrerecerafes तु शाशिबोनलमिधषैः ॥

भगौ ° रौ ° । मजु परापरमावानुपपन्तिषयकरिमेदेन ATT ET इत्यत We! धति । fines यदि टचवाद्यश्ताभावषामा- नाधिकरष्यदिरोधिधमेवन्न weenie विरोधी च धमेशदश्यापकलमे शति तस्ठामानाधिकरण्छभेषेत्य्थंः। तथा ख भिंशपालेन टषवासुमाभं mere हेतुं श्ादिति भावः। दि weer fin a व्भिचरेदाक्मागमेवा तिपतेदिति यदि विपचवाधकं तदा राद्यमतमविनेव लायमानथकतिरृत्तिवेजाव्य यदि तदतिपतेदा्मानमेवातिपतेदिति प्रते ऽपि ठत्ष्यमिति शद्धो सराभ्वामाह | fave इति । यदि च विपकचवाधकाभाषे- ऽपि खभावलं सिध्यति तदा थातनिग्रहाथे तदमुखरणं र्थमित्थाद्‌ | उपपत्तौ वेति । चतुथे पच ुवेदुपमङ्गोहत्य विटणोति । तथा- होति। ननु न बौलमिभादङुरोत्पत्यासश्चनमिषटापत्तः बोजास- सवदितखामगरौकलापादने च वेयधिकरणम्‌ । TE: श्रदुर- लावच्छिन्नकाथेताप्रतिधोगिककारणतानवच्छेदकलं बौजलख्ाप्रथो- THA तवा TET यदि बोजलागवच्छिशकारणएताप्रतिधोगि- ककायतावच्छेटकं खात्‌ बोजजन्यदक्षिने ादिश्यापादना्ंः ॥

रषृ° ete वमाविष्टनात्योमिंथो यभिषारे बाधकं ae

WAU FATE: | ९९

श्यादि। wa थ्णातौयय्य विशेष एकदे शन्तिः तं तष्णातौषं तां जातिमिति यावत्‌। fiisar final कभावडेतुना तारा- water विप्ेव इति । Tema इरुवाभय्यन्तगेतसामापौका ` च fiwn यदि शखमतिपतेत्‌ त्ठामसौमतिप्य वा जायेत तदा श्रा्मागमेवातिपतेत्‌ waaay जायेतेति बाधक तद्धेति। शहुरद्वदूपसलभावससतामग्यन्तगेतखामपोकञ्च Wie रङ्करङवदरपं च wifes तक्छामग्यन्तगेतामयोकं च धैदि तद तिपतेत्‌ तश्छामयौमतिपत्य वा जायेत खात्मानकेवातिपतेत्‌ खषामयोमेव चातिपत्य आयेतेत्येवंरूपद्ध विपर्यये aurea: | तदभावे fara बाधकामावे। waiters अङ्ुरलावद्छिलकाथ- ताप्रतियोगिककारणतागवच्छेदकवे। अवोनादपौति। ग च वैय- धिकरण्छम्‌ दृषटापज्तिख बौोजभिन्नधर्ादेखदुत्पादादिति वाच्यम्‌ शरङ्कुरलं यदि ज तिले जन्यतावच्छेदकले वा षति बौजमाट्न्नि- धर्मावद्डिशकारणताप्रतिथो गिककायेतावच्छेदकं न स्यात्‌ बौव- wari: स्यात्‌ बौजासमवडितसाममोजन्यहन्तिवां ्यादित्थत् तात्पर्यात्‌ seta यदि बौ ज्रमाचदन्तिधर्मावच्छिजिकारणताप्रति- थोगिककाथतावच्छेदक न याद्‌ अद्ुरमाचट्िजातिने खादित तात्पथेमित्यन्ये ॥

बौजस्य विशेषः कवमदौजे भविष्यतौति चेत्‌ तहि weet: कथमशालौ स्यादिति me CEs

(९) अप्राणो भविष्यतौवद्राे-- पा, र ए*।

९९ qmanfatg सटीक

rife: | अशाणिबदवौजेःष्यलो भवतु बिशेष तथापि बौशावेकाथैसमवेत एवासावद्धरं प्रति प्रयोजक दति चेत्‌ न शाणित्वव्यभिषारे शलित्वक्राधैसम- वायवद्‌ बौजत्यव्थभिषारे बौजत्वेकावसमवायेनापि मियन्तुमशक्यत्वादविशेषात्‌ |

Wee टौ०। श्रशालेयेवादितः Hig यथा wife व्यभिचरति तथा deaafe अमिचरतु न शातिप्रष्क्ः बोज- मेकाथेशमवेत वारव TAC कुरणनकता ARTA ATTY । श्रप्राजिविदिति। यचाऽग्रेरङुरस्तथाऽबोजादपि भवन्‌ केन वारणौयः। sw यदि dee fared तदा तख प्रयोजकत्वमेव स्यात्‌ swat चेत्‌ तदा तु म तन््रमुपलचतावच्छेदकेकया- भावा(९दित्याइ । शाशिलेति ॥

भगौ ° टौ ° | नतु बौजलखाप्रयोजकने ऽपि नेष दोषोऽङुर- HgTe बौ जलव्याप्यवा दित्या । बौजखेति। TECH चथाग्राशिल्रब्याणले ऽपि श्ालिलं यभिशरति तथा Pee $पि nfo थमिररेदित्याह । तर्होति । न च तच्छाजिवया- पकभेव Hwee तदभावादिति भावः। तथा चाङुरलं चदि जरािलथावावच्छिश्कारणतापरतियो गिकका्ंतावष्छेदकं खाद जाकितौनजन्यद्कतिने डादित्यापादणम्‌ तवायदौजादङुरारुत्पक्नि-

(x) दण्टेदेकदपाभावा--पा° ३ ए.।

WSHxgare | शश

रदुरषद्रपणण वोजलव्याप्मिनाभ्वपपना) न बोवपरथोभवात्े जानं श्राखिल्व्यभिचारिले ऽपि तच्च बोजलव्यभिचारस्यादन्रंनात्‌ । बोन लेकाथंषमषेतविशिष्टादङ्करोत्पश्तिरित्थाह। शअश्राशिवदिति। बोध लेका्ममवाये चदि गोजलं fated तदा ae प्रथोजकलापात इति तद्योपशकणतं वाच्यम्‌ तच्च तदवन्डेदकेकरूपाभावादयुक्ष- भिल्यबौजादपि तदुत्यन्तिप्रसङ्ग इत्याह । wifey । तस्माद्‌- नन्यथा सिद्धाग्वयव्यतिरेकानु विधायितया बौजलमेवाङ्कुरजभने प्रथो- जकम्‌। म ख aan तदन्यथासिद्धिः वस्या सिद्धः ॥ |

रघ ° Se । बौजलेनाजनकल्वे ऽपि Tarwefwer हुवं- पलेन जनकता दापादकाबिद्धिमाश्नडते । बौजष्येति । stew fang: कोजेकदे शट hana: श्ाख्येकटे श्ट्न्तः शाशिलव्धभिषार- वद्धौजेकद शरृत्तेरपि आते वौजलयमिचारिलसम्भवानाङुर हव wae बोजमाबन्निल मित्या ग्रयेनाइ । तर्दति । wae: शाक्षि- भिश्रकेजाद्यष शुद्र पले वश्ठगत्या बोजलकाथसमवायशतप्रथोजकं fe a afsfazare wy शाखिलेत्यादि। शाङिबिका्य षम- areafefa दतोयाखमर्थाइतिः शा छिलेकाथेसमवाबेनेत्ययेः । fend तु प्रल्यकमिद्धतलाह्नाचवादिशिष्टरः प्रथोभकले fasive- द्यापि तचावेनावभ्कलादिगरेवणविोवयभावे विनिगमकाभावाद्‌ VE गौजत्मेव प्रयोजकमसतु ॥ |

(१) श्चाप्यत्वेबाप्यपपञ्ना-डति afer ।

९8 चात विवेके acta

तस्माद्‌ ओ TAT यजागमूतमातनोऽन्बयव्यतिर- कावनुकारयति तस्य तामूतस्येव तथाभूते सामण्यम्‌। तदिशेषाल्लु कायविश्रेषं प्रयोजयन्ति शाख्यादिवदिति यकतसुत्पश्यामः ॥

wee टौ ° । Meads कारणता TET च का्ते- MAMI MAMET | तस्मादिति। RA wagTE- दभावे तु नाङुर इति बौलमङ्ुरलावच्छिशनमेव कायं प्रह्यन्वय- व्तिरोकावनुक्षारयति दृष्टवा दिव्यः ॥

भगौ० टौ° तच्छा तु थमादावपि कार्यकारषभावा- खम्डिनो म दोषायेत्याइ। तस्मादिति ॥

Te to) कारणाकारणे तु ष्कारिसाक्वेकशाभ्बा- aes अन्यथा ष्कारिषमवहितोजमेना पि अगकवख सुष- चवा दित्याश्यवानुपसंहरति। तस्मादिति ॥

कस्य पुनः प्रमाखस्यायं व्चापारकलाप इति बेत्‌ तदुत्पत्तिनिखयरेतोः प्रत्यक्षागुपलम्भातकस्येति ब्रूम अव marae विना म ते परितोषः शृणु तमपि | तदा यदुर प्रधप्रयोजकं म तरोजणातौयं यथा शिखाशक- खम्‌ WET प्र्यप्रयोजकं च कुश्रशनिहितं वौजमम्यपेतं पररिति व्याप्रकाुपलमििः प्सङगेतुः |

SUF MT: | eu

wes Sto) परः weft) केति । cone विना ee धमाचरणमाचं wifaefafa भावः। अथभिति। वौजलमेवाङ्ुश प्रति -खरूपथोग्यतिवर्डेदकं न लदुरे छवे्रपलभिति प्रतिपादने धः पूर्वोक्तो व्यापारकलाप Ceres । SUT) तदुत्य्तौति। तत घत्पज्तिषादुत्पन्तिः काथंकारणभावः। स च प्रत्यथामुपलन्भान्वा- मन्वधव्यतिरेकाभ्वामेव गण्यते तथा च बोजे cage विना age दति प्र्खादेवान्वयग्धतिरेकग्डषदका रिणोनुमानादा गद्यत इति का तच numa: । ननु तथापि कथायां न्याव उप- द्रेनोयो waiter are) श्रयेति । लौगतमतानुसारेणेव न्याव सुपदगेयति। यदिति। बौजलातोधं ange प्रति प्रयोजकमिति लयाभ्वपगम्यते तदा लदन्धपगमानुखारो बु्खस्छस्य se बौजजातोयलं न ादित्ययः । चदि gga बो जमङकुरं प्रति प्रयोजकं न erate न wifearateur तरक्षः) ननु इधश- खश्वाङ्कुराप्रयोजकलवमापादकमेवाखिद्कमित्यत we! wate भिति । पराश्यपगममाभेणेव vaneinientafges ze Care| परः सौगतेः। प्रशङ्गातको हेतुः प्रसङ्गेतुः। यापकानु- पञ्चभिरिति । Fea व्थापकमङुरप्रथोजकलं लथा च तवा manna इति लशा तदरुपशयिरितयचेः #

wits ठौ° । अयमिति | कार्वशामान्ये कारणसामान्य प्रयोजकमिति किं प्रमाकनिसेधमिल््ः । तदुत्यललौ ति । कारका- न्वये का्यागववसदभाङ(कजाभोव इति यारकस्य TESST: ।

eq वआत्मतश्वविवेके सटोके

कथायां प्रह्यदमणनुमागश्छाययेव प्रयोक्मित्याह। श्रयति। परे- fifa) नेयायिकश्यापषिद्धाकनिरासाय गाधकरेति । aise TARTS HIRT Mareen पशभिरि्ययेः । ननु कुशूशष्ठवोजस्याङगुराप्रयोजकलं खतो षिद्ध

faa ae प्रसङ्गेति। खमते तु यदो दमङ्कुरं प्र्यप्रयोजकं श्यारौजजातोयं भ खादिति प्रशङ्गाय amet Bafta: ॥

रघु ° टौ ° । तदुत्प्ति्तसमादुप्यत्तिः। कायकारणभावः | प्रत्यक कारणान्ये कायश्च प्रत्यक्षम्‌ श्रनु पलमख् कारणव्यतिरेके कार्चव्यतिरे कस्यो पलम्भः। तथा चान्य्यतिर कहसपोपोनस्य प्रद्य- wea: Waa परं प्रति सतकंन्यायप्रयोगमाह | यदङ्कुर- मि्यादि । परैः aa) eRe Asser परयो जकल- स्यानुपलसिरनुपलसिविषयोऽभावः | प्रमङ्गेतुः प्रसङ्गस्य Tat वा हेतुः ॥

विपयये ऽपि किं बाधकमिति चेत्‌ श्रङ्रस्य जाति- प्रतिनियमाकस्मिकत्वप्रसङ्ग इत्यक्त बौजत्वं तस्य प्रत्यक्ष सिद्मश्क्यापष्टवमिति eq तहिं विपययः। यरौजं तद्ङ्कर प्रति प्रयोजकं यथान्त्यसामग्रोमध्यमध्यासौनं Tis बौजं चेदं विवादास्यदमिति'" खभावहेतुः॥

wee टो | विपयेय दति। श्रङुराप्रयोजकमपि बीजं स्या दिल्यज किं बाधकमित्यचेः। तकंमूलब्याप्नौ fare बाधकमाह ।

(१) वितादपद--पाण्ये प

Recker दाहः ® 1109

rer de 4 ५ "० >~ ae ~ ५) ~, ४ ५ ५, नु वः ` se ५ १११. # sae

tka, ह, 1 10/ each a ~ vii. ya ००००८२३) 0 Vol. I, Fase. ) Vou H, ‘Fase:

z इ । x3 @ er: 1g ¶# ह 5 ५

yi

Pad @ १01 each x. eee ope 8 ° Pad awati, Fasc. 1-8 @ 3/ ०७9 ous ००० we (8 । 9. Parigigta Parvan, Faso. 1-5 9 [10] each ५१ a w 8 =F Prikrita-Paingalam, Faso.1-7 @ /10/each ==, =` ५ ० ¢ 6 Prithviraj Rasa, Part 11, Faso. 1-6 @ /10/ each eo we 8 2. Ditto ° (ब) Part Il, ००6. १ @ l/- each... „1 @

~ Prikrta 10 4. | F a | @ 1/8/ each ७७७ eae १७७९ 1 -§ Paricara Smrti, Vol. I, Fasc. 1-8 Vol. IJ, Paso. 1-8; Vol. [1], Faso. ‘

1-6 @ /10/ each aes ote eee 998 cee 12 8 Parigara, Institutes of (English' @ 1/- each „र, १७ wv { 6 Prabandhacintagyani (Gnglish) Fasc. 1-3 @ 1 /4] each . 8 नः, Saddarfana-Sa Fasc. 1, @ /10/ each . ad ०५, 0 1 ०8578 Vidp Tote, 6, Vols. I, Fasc. 6-10; 11, 1-6) 1, 107;

IV 1-6; Vv; 1-8, @ /10/ each ०७७ eee aoe eve 20 10 2१६४४१५ 8९४८४ Vrtti, Fasc. 1-4 @ /10/each ... a vw ॐ 8

Ditto (Bnglish) Fasc. 1-3 @ 1/- each . 8 0 nkara Vejaya, Faso. 2-3 @ /10/ each ०५ ee | % ` १६४४ Kriya Kaomuadi, Faso. 1-6 /10| each $ 8 12 uta Sutra Latyayan, Faso. 1-9 @ Gol each . ह 10

i ,, Asbalayana, Fasc. 1-11 @ /10/ each . 6 14

९४8 8671166, (Eng.) Fase. 1 @ 1/- each =, | 0

ddhi Kaumndi, Fasc. 1-4 @ /10/ each . ॐ 8

‘aittreya Brahmana, Fasc. 3-25 @ /10/ each + „14 6

‘a Pratieakhya, Fasc. 1-8 @ /1U/ each .. «w 14

‘hittiriya Samhita, Faso, 22-45 @ /10/ each ,, 15 0 9 19 Brahmano, Fasc. 1-19 @ /10/ each =... . ll 44 funtra Virtika (English) Fasc. 1-6 @1/4/ = ५४६ 7 £ ®Tattva Cintamani, Vol. I, Fase. 1-9, Vol. (1, Faso. 2-10, Vol.

1, Fase. 1-2, Vol. IV, Faso. 1 Vol. V, Faso. 1-6, Part IV, Vol. IT,

Fasc. 1-12 @ /10/ each és du = . 28 12 Tattvirthddhigama Sutram, Fasc. 1-8 @ 110] oo. “bs . 1 14 Trikinda-Mandanam, Faro. 1-8 @ /10/ ‘a १३ 1 14 Tul’si Sateni, Fasc. 1-5 @ /10/ ves ses ०० 8 2 Upamita-bhava-prapaficn-kath§, Baso. 1-9 @ /10/ each . 6 10 U vasagadusio,g Text and English) Faso, 1-6 (क 1/. ध we 8 0 Vallala Carifa, Fasc. 1e@ 10. vee ads wee Pt 0 10 Varen Kriv’ Kaumudi, Faso. 1-6 @ /10/ ai ६ . 9 32 ®Vayn Purana, Vol. 1, Fasc. 2-6; Vol. 1], Fanc. 1-7, @ /10' each we ¶ & Vidhina Parijata, Faso. 1-8 @ /10, ... sae sea . & 0 Vivadaratnakara, Fase. 1-7 @ /10/ each sa 4 6 Vrhat Svayambhii Porana, Faso. 1-6 @ /10/_... 3 12 ®Yoga Aphorisms of Patanjali, Faso. 2-5 @ /10/ each . 2 8

Tibetan Sertes. Pag-Bam Thi 8119, Fasc. 1-4 @ 1/ each soe ०७४ my 4 Y Sher-Phyin, Vol. I, Fasc. 1-5; Vol. II, Fasc. 1-3; Vol. 111, Faso. 1-6

@ 1/ each oae eae ese eee poe [8 । 1 0 Rtogs brjod dpag hkhri 8.16 (Tib. & Sans. Avadéna Kalpalati) Vol. I,

Faso. 1-6; Vol. II. Fasc. 1-6 @ \/ each wee Pe a 0

° 4१४८ and Persian Series.

१ Alamgirnamap, with Index, (Text) Fasc. 1-18 @ /10/ eact » 8 2

Al-Mnqaddasi (English) Vol. 1, Faso. 1-8 @ 1/- és ow. ॐ ¢

Ain-i-Akbari, Fasc. 1-22 @ 1/8/ each es ses , 38 ¢ Ditto (English) Vol. I, Faso. 1-7, Vol. 11, Faso. 1-5, Vol. ILI, ।

Fasc. 1-5, @ 2/- egch TY) ०७१ ove ,० 34 |

Akbarnamah, with Indgx, Fasc. 1-87 @ 1/c/ each on . 65 8

Ditto English ष T, Fasc. 1-8; Vol. 71, Faso 1-3 @ 1/4/ each 18 12 Arabic Bibliography, by Dr, A. Sprenger @ /10/ wie we 0 10 *Bidehahnimah, with Index, Faso, 1-19 @ /10/ each avs w 11 19 Conquest of Svria, Faso. 1-9 @ /10/ each ५ ०७७ , 6 10 re la of Arabic Books and Manuscripts 1-2 @ 1/- each „० 2 © 0 © 6f the Porgign Books and Manuscripts in the Library of the ;

Asiatio Bociety of Bengal. Faso. 1-3 @ 1/ each (9 ० ॐ ८ Dictionary of Arabic Technical Terms, and Appendix, Fasc. 1-31 @

1/8/ each ५ eee tweet DO ०७१ eae eet 31 & Farbeng-i-Rashidi, Fasc. 1-14 ©. 1 PARK 8 soe coe ॐ} v

| Fihrist-i-Tisi, or, द्भ] ११ ` 0 1-4 @ Af-each.. & 0 ` Fatih-dgh-Gham of कम्पन; 1914. ८ „ 6 WY

Bary.

History of the Oaliphs, (Buglish) Fasc, 1-6 6 @ ५५/ (१ क a ni a Iqbalnamah-i-Jahingii, Faso. 1- 7 we Tsibah, with Supplement, 51 Fasc. @ 1/- ese „+ OL Maigir-ul-Umari, Vol. I, Fasc. 1-9, Vol. IT, Fagg, 190; Vol. [11,2

Index to Vol. I, Fasc. 10-11; Index to VolelI, Faso. 10- .

Index to Vol. 77, Faec, 11-13 @ /1/ each ite 00 BB Maghasi of Wiqidi, Fasc. 1-% @ /10/ exon = ,,, 7 Rs. 8 Muntakbabu-t-‘'awairikb, Fasc. 1-16 @ 10/ each Re. 9

(Bnglish) Vol. I, Faso. IJ; Wl. 1, 8040,

1-6 and 8 Indexes; Vol, III, Faso. 1 @ 1/ eachd’ ia? २6 ,„ 26, Mantakhabu-l-Lubab Faso. 1-19 @ /10/ each ७७१ 988 il Mo’igir-i-’Alamgiri, Faso. 1-6 @ /10/ each ies इश ins 8 Nukhbatn-l-Fikr, Faso. 1 @ /10/ - ae । Niyimi’s Khiradnimah-i-Iskandari, Fasc. 1-8 @ /18/ exch °,” 1 Riyasgu-s-Salitin, Faso. 1-6 @ /10/ each 01९ ta uw 8

Ditto (English) Fase. 1-6 @ 1 क्क >... ` . 6 Tubaquat Nasiri, Faso. 1-6 @ /10/ each ७७ ¶ w 8 Ditto (English) Faso. 1-14 @ 1/ each ait ,,, Ad Ditto Index ¢ (sci Térikh-i-Firds Shahi of Ziyiu-d-din Barni, Faso. 1-7 @ /10/ eavb 4 Tirikh-i-Firizshihi, of Shams-i-Siraj Aif, Faso, 1-6 @ /10/ each योजकं Ten Ancient Arabio Poems, Faso. 1-2 @ 1/8/ each , Wis o Ramin, Faso. 1-6 @ /10/ each Zefarnimah, Vol. 1, Faso. 1-9, Vol. II, Fasc, 1-S @ /10/ eaob Tosnk-i-Jahingiri (ng.) Faso. 1 @ 1/ in an ABIATIO BOOIETY’S PUBLICATIONS, 1, Assatic & 88 ^ 0888, Vole. XIX and XX @10/each ... Aas 2. Procervinas of the Asiatic Society from 1870 to 1904 @ /8/ per No. 8. JounnaL of the Asiatio Society for 1870 (8), 1871 (7), 1872 (8), 1878 (8), 1874 (8), 1876 (7), 1876 (7), 1877 (8), 1878 8), 1879 (7), 1880 (8), 1861 (7), 1882, (6), 1888 (5), 1884 (6), 1885 (6), 1886 (8), 1887 (7) 1888 (7), 1889 (10), 1890 (11), 1891 (7), 1802 (8), 1808 (11), 1804

8), 1895 (7), 1696 (8), 1897 (8), 1898 (8), 1808 (8), 1000 (7) 1901

7), 1902 (9), 1008 (8), 1904 (16) @ 1/8 per No, to 5०४०४ and

@ 2/per No. to Non-Members =

ea” NemPoneSeEO ano

N.B.—The jigures enclosed in brackets give the number of Nos. sn each Folumg. +

4. Journal and Proceedings, N8., 1906, to date, @ 1-8 per No. to Members and Ra, 2 per No. to Non-Members

6. Memoirs, 1906, to date. Price varies from uumber to number Discount of <5°/, to Members

6, Centenary Review of the Researches of the Society from 1784-1883 8 A sketch of the Turki language as epoken in Enstern ‘larkistan, by BR. 8. Shaw (Extra No., J,4.8.B., 1878) ; 4 Catalogue of Mammals and Birds of Burmah, by EB. Blyth (Bx J.A.8.B., 1875) ॐ व | 7. 0918106 of the Library of the Asiatic Society, Bengal, 1884 we 8 9, Mahabharata, Vols. 111 and LV, @ 20/ each _,., 40 9, Moore and Hewitson's Descriptions of New Indian Lepidoptera “Parts I-I1J, with 8 coloured Plates, 4to. @ 6/ enc ५५५ ¦ 16 10, Tibetan Dictionary, by Osoma de Kirds ies 9 ..„ 10 11. Ditto Grammar ११७ १५५ a 12, Kagmiracabdémrta, Parts land 11 @1/8/ - ... 3 18, A descriptive catalogne of the paintings, statnes, &o., in the rooms of i Asiatio 1 of Bengal by 0. 8. Wilson... 1 14, Memoir on maps illustrating the Ancient Geofraphy of Kaémir M. A. Btein, Ph.D., J). Extra No, 2 of 1809... क pes [,

16. Persian Translation of Haji Baba of Ispahan, by Haji Shaikh Abmad-i-Kirmasi, and edited with notes by Major D, 0. Phillots. 10

Notives of Sanskrit Manuscripts, Fasc. 1-83 @ 1, each, ss Nepalese Buddhiat Sanskr’’ = “*amneure, by Dr. Rk. L. Mitra a, + §

+ 8.4 11 00०0०७४) Mo- - Asiatic Booiety,” on’ : ८, = Same.

** be made payable to the "Treasurer

oe & © S©C©Geo €€ ट €

id BIBLIQTHEGA INDICA:

foLLection OR PrienTaL वि

PUBLISHED BY TRE ASIATIC SOCIETY OF BENGAT..

New Serizs, No. 1375. Maer विवेकः। Pago चथेविर दितः |

. ‘a Sarena re च 9 mene ee

a मचसानायतक्षवागोप्रादिविरवितटौक्षासङ्दितः।

ATMATTATVAVIVEKA {११६ | BAUDDHADHIKARA. A REFUTATION OF BUDDHISTIC MEVAPHYSICS F । 21 £ & (८10५४५१ (4 प |

}WITH THE COMMENTARIES OF SANKARA ALARA, CHAGTRAINA THAKKUKA, | RAGHUNATHA TARKIKA SIROMAN!, MATHURANATHA TAPKAVAGTBA, FTC

“= = re ~~ ~~ ~ ~

& RWILLIAMJO

EDITED BY PANDIT VINDHYESVARI PRASADA DVIVEDIN Librarian, Gout, Sauskrit College, Benares FASCIOULUS II. ar OALCUTTA : PRINTED AT THE BAPTIGT MIGATON PRESS,

AND PUBLISHED BY THR ABIATIC 80618५4 इ, 1, PARK STREET

1914 द --- ee eee

a4,

47 THE LIBRARY OF THE

fistatic NOCIETY “OF BENGAL,

No.1, PARK STREB®, OALOUTTA,

AN|) ORTAINABLE FROM The Society's Agents~

Me. BHRNARD &0 4 (५ (€, LL, Grafton Street, New Bond Street, London, ए, 4५? Mr. OTTO HARRASSOWIZ, Bookskccer, Leipsiy, Germany.

Complete copies of those works marked with an asterisk * cannot be supplied——some of the Puscicuts being out of stock,

BIBLIOTHUECA INDICA. Sanskrit Series,

५ ,{ ९५।।।५५॥ {11८8 Knustubha, ॥ 8१९, 1-3 @ /10/ each Re, 1 1.3 Vita8ya Bidlinana, Vol. I, Favs, 1-9; Vol, II, Fasc. 16; Vol

111, Faso. L-6, VOl । ४, Baa. 1-8 @ /1U/ each isi ०० LS 0 Aitareyslocaun ६८ : ०७७ we ४ 0 Amarakosha, Fase. 1-2 ... क we 4 0 Anumana Didhiti Prasarini, Fuse. 1-8 @ ;10/ ire rae | 14 Agtusbhiagviké Prajfaparnmits, Mase. 1 6 w /10/ each we 9 12 Atmatattvavivekn, Fasc. | a ie , 0 10 Agvavaidgnka, 18५, 1-5 @ (10), each sei w = 8 2 Avadina Kalpalati, (Sans. and Vibetan) Vol, 1, Fasc, bell, Yol.

IT, Fase. I-11 @ 1, wach one 2४ 0 alam Bhatti, Vol. 1, ase. | 2, Vol. 11, Page, |, @ /10/ each 1 14

Baudhayana Nrautn Sdtra, tise 1 Vol. Uf, 8५8९. 1-5: Vol, LIT Fuse @ fl ench, .. or ५

6 Bhagavritty a 0 Bhatta Dipika, Vol. 1, ६५५९. 16; Vol, Ef, aso, 1-2 @ j10/ each .. BS 0 Sauddhastotiasangralin 2 Bihaddevaté, 1६५. 1-4 @ /10/ each A 2 Brhaddhacmaa Purana, Fuse, 1-6 @ /10' each

१५७ ०० 9 12 Boghionrya ratara of (61611५९१, Maso. 1-6 @ 10) each m8 12 vi Cantinatha (11117118, Fase, 1-3 ,,. ५१ one rae | 14 (१४४६५१३8 1, aso. 1-2 @ /10, ench + 1 4 Catalogue of Sanskrit Books and MSS., ॥8१९. 1-4 @ ४/ each hk 0 Qatapatha Br&éliimnna, Volo, aac. 1-7; Vol. Ll, Paseo. 1-5; Vol 111, Buse. 1-7; Vol V, Magu. 1-4 @ /10/ each ० Ld 6 Ditto Vol. VJ, Fase. 1-3 @ 1/4/ each aaa ae 4 2 Ditto Vol. VII, Fase. 1-5 @ /10/ sss sag at 2 Ditto Vol. IX, Fasc. 1-2 ०» 1 4 Vatagsbasrika-prajiaparamita, Pat ॥, Fase, 1-18 @ /10/ each we 11 4 “Catnrvarge Ohintamani, Vol. 11, Kasco. 1-25; Vol. II, Part 1, Faso 1-18, Part 11, 6५89. t-10; Vol. IV, Fase, 1-6 @ /10/ each 36 14 Ditto Vol. 1V, Faso. 7, (© 1/4/ each 1 4 Ditto Vol. [V, fase. 8-10 @ /10/ a ee | 14 Qlokavartika (Hngliah), १8०, 1-7 @ 1/4! each 8 ॥ 2 *Orauta Siitra of Qankhayann, Vol. 1, 6१86. 1-7; Vol. Il, Fase, 1-4; Vol. 111, Paso. 1-4; Vol. 4, Paso. 1 @ /10/ each we lo 0 Qri Bhashyam, Faso. 1-3 @ /10/ each on ae 1 14 08110 KriyS Kaumudi, Faso. 1-2 @ /10/ eac Se aces. 6 (igdadhara Paddhati Kalasara, Vol. 1, ॥ ५8९. 1-7 @ /10, each + . 4 6 Ditto क १४१५९१1०, Vol. 11, Paso. 1-4 .., . 9 9 Gobhiliga Grhya 86८18, Vol. [, @ (10 each ... ५५. „> 8. 2 Litto Vol. Ul, Fano. 1-2 @ 1/4 feach seas. a 8 Ditto (Appendix) Gobhila Parisista —... ioe, | Gobhiliya Grhya Sitra, Qrihya Sangraha ia १५५ a ॥ 0 ` {1४421८५९ ,,, + oe ०७१ ow 9 | 14 Karmapradiph, Faso. 1 ००७ ६ } 4. ae Kilu Viveka, 886. 1-7 @ 310! each ‘ 4 € Kétantra, Pago. 1-.2 /13/ each : . 4 $ Kavi Kalpa Lata, Fasc. ००५ ase - ,. Ey. ४ । Kavindravacana Samuceayah ००६ tee ००५ ॐ ॥ Kurma Parana, Faso. 1—9 (2 /10/ each ०५ कै न ue & 10 '* .. Kiranavali, Bass. 1-3, @ /10/ we ste ०५७ w~ ॥ 14

AUUPAU: | €9

अङुरस्येति। बौोजलस्याययापकमङुरप्रयोजकवं यदि wey तदाऽबौ- जादष्यङ्ुरः By” तच्चानिष्टमित्यथेः। ननु तकमा चमतन्त्रमित्यत श्राह | भ्रस्त तर्दोति। बौजवमेव स्वभावहेतुः तच्च कुश्रलस्य खशूपासिद्धं मास्यादिति प्रथमत एव परमङ्गोकारयति । tina तस्यति । कुश॒लम्यं बौ जमङ्कर प्रयो जक saa उव्पतितबोन- वदित्यथः ॥

wo टो °। नन्वङ्कुराप्रयोजकस्यापि sara ष्यादित्याह | विपयेये ऽपोति। जातिप्रतिनियमः कार्यमाचटन्तिजातो यवम्‌ | श्रङुरत्ं यदौतराप्रयोजकले सति बौजाप्रयोज्य स्णद प्रयोज्यं स्या दित्याकशिकायः। ane पर्यायपयवमानायाद्‌ । asaafafa i

wae ate wrafmad निनिमित्तकतवम्‌ । सभावहेतुर- नुमापको हेतुः । तादाव्यडेतुरित्यन्य |

sere. हि जातिप्रतिनियमो न तावन्नि निमित्तः सावचिकत्वप्रसङ्गात्‌। ना्यन्यनिमित्तः तथाभूतस्य तस्याभावात्‌ ॥

Wee she उक्रमाकस्निकलप्रमङ्गं प्रपञ्चयति। श्रद्ुरम्य होति। fafifanad नियतजातौयकारणाप्रयोज्यलम्‌) मावतिक -

(१) ऋङ्म्ग्येति ¦ बौजत्वन चे<ङ्रप्रयोभकता च स्यान्‌ तदा

कदरचिदबोनाटणङ्रः म्यात्‌- yle हे To | 1.;

९८ gira azla

वमङ्करा तिरिक्रटत्तिलम्‌ | seta यदि बोजवावद्छिन्नकारणता- प्रतियो गिककायतावच्छेदकं न सखादङ्कुरमाचृत्तिजातिने खार्‌ ्रखलादिवदिश्ययः। ननु वर पला दिनिमिन्तकमेव तत्‌ खादित्यत श्राह । नापोति। तयाश्वतस्येति। श्र्ुरमाचनिवामकस्यत्यथेः। श्रभावादिति। तस्याप्रामाणिकलादित्यधेः ॥

भगो ° रौर | जातिप्रतिनियमाकल्िक्षलं खष्टयति | ्ङूर- सेति । श्ङ्कुरलं चथेकरूपावच्छे्यकारणतप्रतियो गिककायेताव- STH म खात्‌ कायमाच्रटत्ति न fey: | नाणङुरहवर पल afaqran तख्याप्रामाणिकलादित्याह i नापौति i

रघु ° टौ०। om निनिमित्तकले ऽनिष्टमाह । सावतिकलेति | सावेचिकलं कायेमाच्राृत्तिवम्‌ । तथा चाङ्ुरलं यदि किञ्चि- पावच्छिननकारणताप्रतियो गिककायंतावच्ेदकं न BIT are माचटत्तिजातिनं afeaqu: । नाणन्येति । तथा च afafa- त्कलसाधकं कावेमाच्रटत्तिजातिवं ज्गुप््ालिलादिबाधात्‌ HA कश्यनागौरवप्रतिषन्धामसहितं trae निमित्तं साधयतोति॥

सेयं निमित्तवत्ता विपक्षाद्‌ व्यावतंमाना” खब्या- मादाय बौजप्रयोजकतायामेव विश्राम्यतौति प्रति aqarfate: 1

(१) निवतमागः-पार ९ पु"

MN KATS: | ९९

wee ato | विपक्लादिति। fafafanrfeae: i यदा कोजाप्रयोच्या दित्थथंः( | que बो जप्रयोज्यताग्याणं कायमाब- ठत्तिजातिमादाय बौ जप्रयोज्यतायामङ्करस्य विश्राम्यति । vale कतायामिति पाठे बह्क्ौडिः। प्रतिबन्धेति। यद्यदरौजं तस्छवंमङर- प्रयोजकमिति व्यातिभिद्भिरिव्यथेः॥

wits टौ ° | तिपक्लानिमित्तकार्‌ वौजेतरप्रयोच्यलन्धयंः | ख्रव्याथ प्रतिनियतजातोयल मिल्ययंः। बोजेति। wee anat- जकस्याभावे परिग्रषादिग्यथंः।

रघ ° टौ °। सेय निमित्त वन्ता fauafafafanin eae कार्यमाज्रटत्तिजा तित्वमादाय व्यावतेमाना wet मिद्यन्तौति परिगेषार बौजप्रयोजकतायामेव विश्राम्यति अङ्ुरतस्य बोज- प्रयोज्यत्व मिध्यति बौजस्याप्यङ्कुरप्रयोजकलं सिष्यतौत्ययः । बज प्रयोजकं यस्येति बह्त्रौ हिरि त्यन्ये। बोज्प्रयोच्यतायामिति पाटस्बु

सुगम Ta il

श्रथवा छतमङरग्रहेण ” बौजस्वभावत्वं कचित्‌ कायं प्रयोजकं न वा। न देत्‌ न तत्खभावं WH तेन रूपेण कचिदष्यनुपयो गात्‌ | णवं च प्रत्यक्षसिद्धं बोजस्वभावत्वं

(२) बोनाप्रयोजनादिद्यर्धः--पा० a Teo (२) faagruga—ate eye |

१०० वअत्मतत्तव विवेके सटीक

नास्ति सवंप्रमाणगोचरल्तु विेषोऽस्तौति faqar द्धिः कचिदुपयोगेष्येकस्य तेन रूपेण सवेषामविशेष- mized | तथा च कथं किञ्चिदेव बौजं are कुर्यात्‌ नापराणि न च वस्तुमाचं तत्कायम्‌ श्रवौजात्‌ तदनुत्पत्तिप्रसङ्गात्‌ | नापि बौजमावम्‌ अङ्रकारि- णोऽपि तदुत्यत्तिप्रसङ्गात्‌ | नाष्यद्करा्न्यतममाचम्‌ प्रागपि तदुत्पत्तिप्रसङ्गात्‌ ॥

mee टौ ° | इतमङ्कुरेति(* । श्रङुरलावच्छिन्नं काये प्रति frat Tada कारणतेति किं विशिष्य areas प्रकारान्तरेणापि परिशेषादिना तथेव पथवस्यतोत्यथः । बौ जलेन कचित्‌ कायं बौजं यदि प्रयोजकं न भवेत्‌ तदा तेन रूपेण तदमत्‌ स्यादिति। ae कायं परिगेषादङ्कररूपमेव सेव्छतोति wager: | बौोजसखभाववमिति। गोजलं किञित्कायं प्रति कारणतावच्छेदकं न वेति fanaa: | न तत्छभावमिति i तरिं बौजलं जातिरेव न स्यादित्यथः। नतु Tad मास्तु श्रङुरङुे queda तथा स्यादित्यत we! एवं चेति । कचिदिति । बोजलेन रूपेण बौोजानां किश्चित्कायं प्रति जनकलाभ्युपगसे सर्वाण्येव" बोजानि तथा स्थः बोजलाविगेषादित्ययः। वस्तुमाबमिति।

ॐ

— a ५ = ~ = = ~ ~ ~ 7 fe = ~ ~ ~ ~ -----~-~ ~ ~~~ = ~~ ~न

(९) किमङ्रेति-- gree gel (२) सर्वांणपि-- पा० २ ge |

PUFA | १०९

कामा चमित्यर्चः। यद्रा सवं वस्तु चणिकमेवेति तदभिप्रायेणोकरं वस्तुमातच्तमिति । एवं षति बोजासमवधाने घटपटाद्यपि न स्यादित्याद । श्रवोजादिति। ननु बौजादोजमेव कायेमम्हु समानसन्तानस्येव मया चणिकलवा दिनाभ्यपगमादित्यत श्राह । नापोति । afe चरमादपि बौजाद्ौजमेवोत्पयेत नाङरः WET VTS वा षमानदे ग्रता विरोधः बोजसन्तानानुपरमः प्रायमिक- बोजानुत्यत्तिञचेति भावः । नन्‌ बोजमङ्कुरो बोजानुभवञ्च कार्याणि यो नला्बच्छिन्नकारणानव्नायन्ता मित्यत wet नापौति। कामिति ग्रेषः। ageagararata बौजादेलानि कार्याणि स्युरिव्याह। प्रागपोति | षदकारिसमवधानादिति wa: ॥

भगो० रौ°। यदा पररिग्षाद्रौजल्मङ्कुरप्रयोजकमित्याद | श्रयवेति | न तत्छभावभिति । dina यदि कारपतावच्छदकं न स्यात्‌ द्रयलव्या्जातिन स्यात्‌ । यदा Ra यदि jaa कारणां नस्यात्‌ AFIT स्यादित्यथ: । श्रचष्टापत्तिं निरस्यति । एव चति । याघातान्तरमाद। सवेति। विशेषः कुद पलं तस्यामानकलादित्ययः। कचिदिति । बौजत्वन रूपेणेति ae: | sfaie: वौजव्यक्रौनां सर्वामां कारणतावच्छंटकबौजत्स्यावेगशि- दयात्‌ कारणतया न fave wae श्रन्यया तज्राङ्ुरायि- nafan स्यादिव्यथंः। ननु agar प्रति बोज्ञलन कारणत्- मस्तित्यत wei न चति। वम्हुमात्रस्य anna बोजाममव- दितिमामपतः कायं न स्यादित्ययः। नन्‌ बौोजमन्तानारौजमन-

१०२ द्यात्मतत्वविषेके ae

arent बोजलेन स्यादित्यत श्राह । नापोति । श्रङुरकारिणए दति पञ्चमौ शरमबोशादपि बौजोत्पत्तिप्रसङ्गः । तथा च बौनाङ्ग- रथोमूतेयोः समाने श्रतापन्तिर्भोजसन्तानानुपरमः प्रथमबौजा- नुत्पत्निञ्च खादिति भावः श्रङुरादौति। श्रादिपदादौजं तदतु- भवेति न तमपृप्र्ययानुपपत्तिः। तत्काथमित्यनुषश्यते । asi सहका रि निरपेचं तष्ननकं तश्सापेच्च वा we प्रागपौति । सर- कारिसमवधानादिति wa: तहुत्पत्तिरङरोत्पन्निः॥

यमा

Tyo टौ ° । चद्यपि चेतावतापि बौजवस्य प्रयोजकलं न fagfa®) चितिल्वादेरपि तथात्वसम्भवात्‌ तयाणज्ुर्बाएसाधारण- ere प्रयोजकलिद्धीव धिद्धमौदितं age च बाधके wae व्यतिरेकयोस्हव्यतया बोजलस्यापि प्रयोजकलं न दुरेभमिति इदयम्‌ । og श्रवोजादङ्कुरोत्यन्तिप्रसङ्गे तात्पयेमित्यन्ये दत्यनु- श्येनेव वा श्रयवेत्यादि | परेषां नातिमा चस्य जनकतावच्छेदकल- नेयत्यममिपरत्याइ | वौजसखभावतवमित्यादि | Maa किञ्चित्कायं- जनकतावच्छेदकं न वेति फलिताः । नेति पचे दूषणएमा्‌। न तदिति । तचेष्टापन्तावाह । एवं चेत्यादि । विग्ेषः वटर पनम्‌ प्रयोजकमिति प्च दूषयति । कचिदित्यादिना । कविदङ्कुरादौ काथं एकस्य yz बौजस्य तेन बौभतेन रूपेण उपयोगे जनके ववेषामङराद्ङवेदूपाणामपि बोभानामविग्रेवः TE

(१) नायाति- ute 2 Ge |

UAHA: | ९०३

रादिकारणतेन न विशेषस्ताद्रूयात्‌ श्द्ुरादिजनकतावच्छेदक- बोजत्श्रालित्वान्‌ खक्रायेमङ्ुरादि श्रपराणि श्ङुरा्ङवदरू पाणि बौजानि कथं a कुयेयंदि समयश्यापि षदकारिविरहान्ञा- करणम्‌ | श्रय AQUA बौजलावच्छि्रकायमस््माकं वस्तुमा जस्येव चणिकविन कार्यलात्‌ न च वस्वकारि किञ्चिदपि बौोजमित्याश्द् निराक्कुरुते। न चेत्यादिना। भ्वोजाद्रोजशन्यकारणकलापात्‌ तस्य वस्तुनो ऽनुत्यत्तेः प्रसङ्गात्‌ । नापि बोजमातरमिति(") 1 परेषां ूर्ैपूव॑कौजचणेनोन्तरो र बोजचणएजनमात्‌ | तदुत्पन्तोति । बोजो- waa: । प्रायमिकवकोजानुत्पादबौोजसन्तानानुपरमप्रसङ्गोऽपि द्रष्टव्यः | श्ङ्कराद्यन्यतममाच कदाचिदङ्करः कदाचिद्ोज कदाचि- qaqa ca: । प्रागपति । प्रागङ्ुरस्य ware बौजस्योत्पत्ति- प्रसङ्गा दित्यर्थः | बोजलेनाङ्रदिजननमामर्थ्थादिति भावः ॥

यदा यदुत्पन्नं सत्‌ यत्कार्यानुक्गलसदकारि मध्यम- धिते तदा तदेव कायं प्रति तस्य प्रयोजकत्वमिति चेत्‌ तत्‌ किमवान्तरजातिभमेदमुपादाय बौजस्वभावेनैव वा। श्राये स णव जातिभेदस्तव प्रयोजकः किमायातं बौजत्वस्य दितौये तु समानशौलानामपि सहकारि- वैकल्यादकरणमित्थायातं तक्तत्सहकारि साहित्ये सति

(१) ब्रोजमाचढत्ति-पार श पर: (२) सष्काररिसाकन्य--पा० % To,

१०४ ष्यात्मत त्व विवेके सटी

arena प्रति प्रयोजकस्य बौजखभावस्य) सर्वसाधा- रणत्वादिति ॥

mge टो ° | सहकारिषमदधानं oma) यदेति। श्रवान्तरेति | श्रद्ुरक्वद्रपलारौत्यथः। we दति बौजिन बोजानि कचित्‌ का प्रयोजकानौति प्रसते नात्यन्तरमतन्तम- arated इति भावः। दितो दति। एवं स्यङ्करमपि प्रति मौजलेनैव कारणएत्वमायातमिति fag नः समौहितमित्ययः। ast प्रति ai बोजलेनेव निमित्तकारणएमित्यभिप्रायेणापि प्रहृतसिद्धौ यद्यपि बीजच्यत्यादिश्रद्ा कैञचिक्छतानादैया | ममानगोलानामिति | बौजलन च कारणनामित्येः |

भगौ० रौ०। WM Wea | यदेति बोन यदा यत्काय. सामपरौमध्यासते तदा तत्कायजनकमित्यथः । तथाणङ्कुरे जनयितथे बोजस्य ana प्रयोजकमिति सन्दिग्धमेवेति परिहरति तत्‌ किभिति। अ्रवान्तरजातिभेदः FACT | म एवेति । Awa कारणतावच्छेद्‌ कला दित्यथेः। समानेति बौजवनेव खरूप- योग्ानामिह्ययः। यद्यपि बोजाच्यावयवितान्नाङूरजनकलं तदवयवानां च न बौजलं घटल्वत्‌ तस्याप्यवयवावययटन्निलात्‌ | तथापि बौजपदं लचणया तदवयवपरम्‌ | प्रयोजकलं च श्रङुर्‌- लावच्छिल्क्रायंताप्रतियो गिककारणतावच्छेद कलम्‌ ॥

` (१) खाभच्यम्य--पा' UT,

Adu FIAT! | Voy

Tye टौ° । अवान्तरजातिभेदं तत्तत्‌कायजुवद्र पलम्‌ श्रयाङ्कुराद्न्यतमवेन कायता श्रङ्कुरादयस्ह ्यक्तिस्थानोया दूति मतं नेतदपि प्रायमिकबौजानुत्पत्तिप्रसङ्गात्‌ | श्रङ्करलावच्छिन्नं प्रत्यपि परयो जकलस्य AMAA] श्रन्यतमनेन जन्यते मानाभावाच्चेति ॥

श्चापि प्रयोगः। ययेन रूपेणाथक्रियासु नोप- युज्यते न तत्‌ तद्रूपम्‌ । यथा बौजं कुंञ्जरत्वेन किथ्चि- दप्यकुव नन FATT तथा च LBA: सामग्रौ- प्रविष्टा बौजत्वेनाथेकियासु नोपयुज्यन्त इति व्यापका- quafa: प्रसङ्गेतुः तद्रूपतया शअरथकियां प्रति योग्यतया व्याप्तत्वात्‌ अन्यथा तिप्रसङ्गात्‌ ॥

गरङः° टौ ° । यद्यनति । चन्नात्यव्रच्छदन यम्य fafga- ara प्रति न कारणता aq तल्नातौयं च न भवति यथान asi कुञ्नरत्नालिमदित्य्थः। वया च चत्रपतितानामपि श्रान्यादौनां Asangt प्रति कारणता नाभ्युपगम्यत इति ते बोजजातोया म wag) यद्यपि गणानां गुणलन न किञ्चिन्‌ प्रति कारणता न चते न गुगजातौयान्तयापि पग्मताभिप्राये- wa प्रयोगः, व्यापकेति। तत्नात्यव्च्छदनाथक्रियाकारिनं तन्नातौयनव्यापक्र तस्यानु पक्ञयिम्तद्विपरोतो प्लधिस्वदभ्यपगम- नेत्ययः । प्रमङ्गमूलब्धनां वयाक्निमार । तद्रपनाया इति) mann fet अन्यया बौजमपि कुञ्नगजातौय स्यादित्ययः |

~ जक ee

yt

Log qrmarafaaa सट

wite dte | परमतमाभित्याह | aaafa | areata तद्र पल्वयापकं तेन ङूपेणाथे क्रियाकारिल तस्यानुपलसि्तद्विप- सैतोपलसिरिव्य्ंः। तद्र पताया द्रयवयाणनौनटन्तिजातिरूप- ताया TAG । तादृ ्रजातेशख कारणतानवच्छंद कलं छ्ुवद्रुपलमपि तया न स्यादित्याह । श्रन्ययेति ॥

Tyo टौ ° । येन रूपेणेति । रूपमिह परेषां जातिमाचम्‌। सामभोति। यत्‌किञ्चित्‌कायषामयोप्रविष्टाः gues दति यावत्‌ । नोपयुच्यन्ते परमते श्तिप्रसङ्गात्‌ बौजादेरपि Fat त्वा दिप्र्ङ्गात्‌ ॥

तद्रपत्वमेतस्य प्रत्यष्सिङत्वादश्क्यापहवमिति चेत्‌ aq fe विपययः aad तत्‌ तेन रूपेणधेक्रिया- खपयुज्यते यधास्भावेन सामग्रौनिवेशिनो भावा बौजजातौया्ेते"” कुश्रलश्यादय इति खभावहेतु तद्रूपत्वमाचानुबन्धत्वार्‌ योग्यतायाः ॥

mee रौ०। ननु कुशूलश्स्यापि बोजजातोयवमनुभव- सिद्भलाद्‌ श्क्यापड्कवमभित्यार | तद्रुपलमिति | gue बोजं दोजमिनेवाधेक्रिया प्रयोजकं बोजलात्‌ यन्ञेवं तन्नेवं यथा Fut इति व्यतिरेकौ । त्वयापि कुवद्रूपलजातेरङुरप्रयोजकतायामेवं

eee ~> ~ ~

—

(९) MweEqres we yo:

OU FATT | Yes

प्रथोक्रव्यमित्याह । यथाखभावेनेति | वेद पलनेत्ध्ः | तथाहि erated बौजमङ्करङुवद पलजातौयमङ्कर प्रयोजकलात्‌ य्व aaa यया गरिललाग्रकलमिति भावः । ्रनुमाने उपनयावयवमाइ । बोजजातोयाचैत दइति। श्रादिपदात्‌ रषोवलनोयमानबोज- aye! यदा यच्यद्रपमिति षामान्यवयाप्रावेव तन्ते इवद्रपल- दृष्टान्तोन्नयेनेव | उपदभरितवयाप्नौ बौनमाद | तद्रू पलति ॥

भगो ste | यच्द्रपमिति | asi बौोजलावच्छिश्नकारण- ताकं बौजवात्‌ यन्न तथा तन्न बौजजातौयमित्ययेः | खभावेन कुवेदरूपलेनेत्यथः ॥

Tye Sto | खभावेनेति | खौयो भावो धमना जातिभेदः परेषां वद्र पनमस्माकं तु Naafen सामान्यतश्च sara ii

ततश्चास्ति किञ्चित्‌ ara’ aa बौजत्वेन बौजमुप- युज्यते दरति बौजानुभव रवासाधारणं कायं यच बौजत्वं प्रयोजकं तच्च सवेस्मारेव बौजाद्ववतौति किमनुपपन्न- मिति चेत्‌ न यौगिकतद्नुभवस्य तदन्तरेणाप्युपपत्तः | सलोकिक दति aq न सत्यमेतत्‌ न त्विद्मवश्यं सवम्मादौजादवति शृन्दरियादिप्रत्यासत्तरमदातनत्वात्‌ पसा वचिकत्वाच्च ॥

oe qiaarmaraan aan

age ठी०। तदेवं सामान्यतः सिद्धौ बौोजलेनाङरं प्रति योजकलसाधनाय परिगरेषमुपक्रममाणएः weal बोजानुभव [वेति । श्रनुभवो निर्विकल्यकं योगिनिविकर्यकं a विषयजन्य- मित्या | यौ गिकेति । लौकिकं तु निविकन्पकं न षवे कायं fafa’) श्रङ्ोत्तराभ्यामाद्‌ । लौकिक इति ॥

ae ato । कोजानुभवो वोजनिर्विकन्पकं योगिनाम- तौ शदियविषयकमाच्ात्‌कारे अभिचारेण तदनुभवे विषयष्या- डेतुलमित्यार । यौगिकेति। न fafa बयभिचारमन्देहेऽपि कारणलानिश्चयादिल्यथेः | इद्धि यप्रत्यासन्तौनां निविकन्पकडेत्‌- arate | इद्धियेति ॥

रघु° Sto । WUT माचात्‌कारः। दृद्धियेति TATRA रित्यस्मन्मते | परमते तयोत्याद विषस्य |

eT

ततश्च योग्यमपि सहकायसन्निधानान्नर करोतौ- aafesa कार्यान्तरमेवातीन्दरियं सववबौजाव्यभि- चारि भविष्यतौति चेत्‌ तन्न तावदुपादैयम्‌ भ्रमू-

क्क ~ ~ — - --- - 7 श i

(१) 4 सव॑बीजकायमिति- पा २ Te | (२) सन्निधन--पा० 2 qe |

WOH FITZ: | १०९

© Q

तस्य मूतानुपादेयत्वात्‌ परिदश्यमानमूतघरिततया"' मर्तान्तरस्य तदे शस्यानुपपत्तेः नापि सहकाय' मिथः सदकारिणामव्यभिचारानुपपत्तेः ॥

mweo ठौ०। ननु यद्ोजमिन्दरियप्रतयासन्न तल्ञिविकल्पकं जनयत्येवेत्यत ste) ततश्चेति। तावतापि ब्यर्यमिद्धिरिलि ara: सवबोजाव्यमिचारौ मर्ववोजजन्यसुपादेयं समवेतं तन्मते दोष- माइ । अ्रमतस्येति ¦ द्रव्यस्येति समते विगरेष्यं परिदृश्रमानो HAGE तथा चाङ्कुरेण तस्य कायस्य समानदे श्व WAAAY: | ननु तदतोद्धियकायं प्रति बौजलावच्छिन्ञं निमित्तकारणमेव स्यादित्यत श्राह । नापोति। सहकाय मरकारिममदितोज- नि मित्तकमित्ययैः। aa यदि गजस्य मदकरारिममवधानं Wa भवेत्‌ । तथा च यदिव वौजं तदममवहितं awa तत्‌काय न भवेदित्याद। मिय दति । श्रयभिचारानुपपन्तः। aratafa- waged: । न fe मर्वेषां मदकारिणामेक किचित्‌ wafer कायमिति नियमोम्तौत्ययंः॥

भगो० Bol तत्‌ कार्यान्तरम्‌ उपादेयं ममवेतक्राय- मित्य: | तदष्यमृत मृत वा। we श्रमृतस्छति । एतच बौद्धमत- afaa aaa शूपादेरपि मृतेलान्‌। we परिदृण््रमानेति। श्रङकरेण सह समानदेश्रताविरोधादित्ययः। नापोति। Aaa

Q) मतपनिद्नतया-पा tye |

१९१० श्या्तश्चपिवेके सटोके

ua as निमित्तकारणं तत्‌कायंखान्यदेव समवायिकारणए- faafa नासि। सर्कारिपरत्याषत्तेरनावश्यकलात्‌ तश्षन्निधाने कार्या तुत्पत्तौ बौजख कार्यायभिचाराभावादित्यथः |

रघु” He । उपादेयमण्मूते सूते वा Wa श्रमूलंखेति । एतश्च परमतेन तेषां शूपाद्यतिरि क्ष्य ्र्यस्याभावादरूपादे रेव मूलात्‌ | wa परिदृश्येति । परिदृश्यमानं परेषामुत्तरोत्तरबोजं षरकायमुपादानमाद्दत्येन यत्‌ क्रियते । मिथ cf) तथा चोपादानसद कारिणो विरहे ऽपि ayaa Haale व्यभिचारात्‌ तयोरकारणएलम्‌ श्रनुत्पादे च fag समथस्यापि सहकारिविरहाद्‌करणमिति। न च ध्वंस एव साधारणं काय- भिति का्यातिरिक्रष्य ae तव्राललोकलात्‌ are च faafea- त्वादिति भावः॥

यस्कस्य

afa चैवं सति प्रयोजकखभावो नान्वयव्यतिरेक- गोचरः ARATE न प्रयोजकः दृश्यं च कायजातम- द श्येनैव सखभावेन कियते द श्येन त्वहश्यमेवेति सोऽयं यो भ्रुवाणौत्यस्य विषयः |

age ato | श्रपि चेवमिति। यदि बौजलावच्छेदेनेवा- fea कायं यदि च वतर पनमती द्धि यमङ्करकारणतावच्डेदकं न तु बोजलमित्यरधः। कारणएतापर्छदकस्य Taw का्यताव- SCHUTT: परत्यचसिदधलमेव परवल तथा च

BMAF AZ: | UL

at yatfa aftarsy syatfa च सेवते | wate aw anf syd नष्टमेव च ॥ दति सवप्रकारिकातुपपन्तिरित्यर्थः ॥

भगो ° रौ ° । वेजात्याभ्दपगसे ऽनिषटान्तरमाह | श्रपि चेति, प्रयोजकः कारणएतावक्छेदकः खभावः वदू पल तद्भो चरोऽन्वय- व्यतिरेकगोचरो बौजलं न कारणताव्छेदकं दृष्ठं कार्यमङू- राख्यम्‌ शरद श्येन ANAT दृश्येन yaaa अदृश्यं कार्यान्तरम्‌ तथा च वेजात्यमपि न faga gurewet: कार्यकारणभावे प्रत्यचा- भवेऽनुमानस्यायभावात्‌ | दद्धि मिच्छतो मूलमपि नश्येदित्यधेः। यो वाणि परित्यज्य श्रुवाणि निषत्ते | yatta तस्य aia wd नष्टमेव च ॥ दति निद शेनघ्नोकः |

रघु ° टो °। श्रयाक्ग्^'कायंतदुपादानवदुपादानाविनाभावो- ऽपि सहकारिणः कन्पयिव्यते तत्राह । श्रपि चति। यो भ्रुवाफि परित्यज्य श्रप्रुवाणि निषेवते | भ्रुवाछि तस्य नश्यन्ति aya नष्टमेव fe इति॥

saa व्यतिरेकेण प्रयोगः विवादाध्यासितं बौजं सहका रिवैकल्यपरयुकताङ्ुरादिकायवैकस्यं तदृत्यत्ति-

(१) अद्य क्तत sha aoa |

११२ व्यासत्वविवेके सट

निश्चयविषयौभूतवीजजातौयत्वात्‌ | यत्‌ पुनः सह- कारिवेकल्यप्यक्ताङ्कुरादिकायवैकल्यं न भवति न तदेवम्भूतबौजजातौयं यथा श्लाश्कलमिति ॥

श्रङ्० टौ ° | षोऽवं वादो प्रषट्रकार्यो वा प्रथमप्रघटकार्चमेव सिंहावल्ोकितन्यायेन यतिरेकमुखेन प्रयोगमारोपण दग्ेयति। श्रयवेति । पूवेतन्‌\प्रयोगापेचयैव विकनल्यः। विवादाध्यासित- fafa) उेचपतितनौजभागवाघवारणाय मामर्थ्यामामथभ्यां कुश्‌- wae विवादाध्याभितनात्‌ | सहकारौति सहका fanaa मङुरादिरूपकायंवे कयं यसेति बह्त्रौहिः प्रयुक्तं परिपालितं तदुत्तरकालसम्बद्धोशत BAITS कायेप्रागभावः दण्डादौनामपि निमित्तकारणानां कथञ्चित्‌ कायप्रागभावनिषूपणात्‌ । साध्य $ङकुरपदप्रचेपात्‌ धने ऽपि बोजजातो यवा दिय मामान्ययाप्तौ तु नोभयत्रापि विग्रेषोपादानम्‌ । तदुत्पत्ति निश्चयः कायैकारण- भावनिखयः। पुनःपदं भवतिपदं च स्फ़टायेम्‌ |

भगो gto | सामथोमध्यवतिंनि बोजे ब्राधो माभरदिति किवादाध्यामितं विगरषणमिद्येके । सामगरोमध्यनिवेशात्‌ प्राक्‌ तचापि सत्वान्न तच बाधो न वाच्यमिन्येकयभिचारोऽतो faar- दाध्याभितबौजयोः प्रत्येकमेव पलं विवादस्य नानारूपनेऽपि प्रकरणान्नियम te! मदकारोति। सहकारिममत्रपाना-

(२) qauatar— पाद age,

WAANFA | WR

भावव्याप्यकार्याभाववक्ं तद वच्छिश्कार्याभावव्यायतावच्छिश्नङूपवत् वेत्ययः। ग्रिलाश्कले कारणे सहकारिसाकल्ये ऽपि कार्याभावात्‌ सखरूपायोग्यवस्ितौ तदेकल्ये ऽपि कार्याभावस्य खदूपयोग्यवा- भावप्रयुक्लात्‌ अकारणे भिलादौ तच्लेनेव कार्यांभावय्याणताव- च्छेदात्‌ सहकावंभावस्यान्ययासिद्धतया व्यलाच्वेति wa: | तदुत्प- ifs) कार्यकारणभावनिश्चायकान्वयव्यतिरेकावन्कदकबौजलादि- जातिम्वा दित्यथेः ॥

रघ रौ । विवादाध्याभितमिति खष्टपकथनम्‌ Ga फलोपदहितस्यापि प्राक्षायंवेकख्यात्‌ । अङ्कुरादौव्यादिपदेन मामान्य- व्याधिः ूचिता। एवं च हेतावपि बोजादौति बोध्यम्‌ विग्नोष- agit तु आदिपदमनुपादेयम्‌ हेतौ च तदुत्पन्निरङ्कर- निरूपिता amar) वैकल्पिकं च भरतान्तवौनपदयोर्पादानम्‌ । तदुत्पत्तौति। यद्यपि परेषां षहकारि विरहित न तदुत्प्तिनिश्चय- fara: कारफणतावच्छदकषूपेण agra शामिद्धं रूपाश्तरेए afar” तयापि agar तज्निञ्चायकावन्वययतिरेकावुप- रचितो नियतान्ववव्यतिरे कितावच्छदकरूपवत्वं तु फलिताः | ययेति । शिलादौ सदहकारिसाकष्येऽपि काववेकल्यात्‌ खद्प- योग्यतलविर दप्रयुक्रमेव तदिति भावः॥

(१) त्वव्यभिचादि- are र Gel

११४ ष्यात्मतश्चविवेके ale

न च विमुक्तसाध्यव्याटत्तेरु्तसाधनव्धादत्तिरुदा- हतात्‌ fa वा परम्परयापि तथाविध्प्रसवसामथ्यै- विरहादिति व्यतिरेकसन्देह इति वाच्यम्‌ प्रागेव शङ्धाबोजस्य निराकृतत्वादिति ।

Wee ste | उदाइतादिति। ग्रिलाश्कलादित्य्ंः। बोजं परण्परयापि कवरं ast जनयति न तु ्रिलागश्कलं तथा च वयतिरेकषन्देहो यतिरेकवािसन्देह cai: श्न्यथासिद्धेरिति भावः॥

vite Sto । भनु विपचे ग्लादौ न साध्याभावप्रयक्रः साधनाभावः किन्वङ्कुरजननशमथेचणानुत्यादप्रयुक्त इति साध्यसा- धनभावयोरपाधिख्लान्न वया्निरित्यत ae । न चेति । प्रागेवेति। वद पलजातिनिरासेभैव बोजलस्य प्रथोजकव निया दिह्यः ॥

Tyo टौ ° । उदाइतात्‌ ्िलाग्रकलात्‌ । किं बेति। तथा कोक्षाध्याघते ऽपि शाचात्परमरया वा श्रङ्ुरप्रसवसमयं बौजल- खत्वं ग विरमेत इति इहेतो्य॑तिरेकस्य विपच्ाटत्तवस्य सन्देह दति । प्रागेव बौजलस्याङ्ुरप्रयोजकवयवस्था पनेन भाति ॥

eee जक = are = ना ete ~~ - SN I LS RN re RN meee me „=>

(१) AUlYA—T° १ Ge |

WAY F ATT: | १९९५

स्यादेतत्‌ । माभून्‌ सामर्थ्यासामण्यैलश्एणविरुङ्- wade” अस्तु बौजत्वभेव प्रयोजकं भवतु च सह- कारिस्मवधाने सति कठस्वभावत्वं भावस्य तथा च तदसन्निधाने ऽकरणमप्युपपद्यताम्‌ तथापि तज्नातौय- माब wad व्यवस्था न त्वेकस्यां व्यक्तौ करणा करण- लक्षणविरुडधमसंसगेस्य प्रत्यक्षसिङतया ततर दुर्वार- त्वादिति चेत्‌ न विरोधखरूपानवधारणात्‌^* ॥

Wee टौ ° | वच्छमाणए्प्रघकार्यादुक्प्रघट्कन्रयषटायं विवेकं तत्तयार्यानुवादपूवकं प्रघट्कान्तरमवतारयति । स्यादेतदिति। माम्नदिति। कुश्रलस्यम्यापि बौजलन सामर्थस्येव साधनादिति भावः। श्रस्िति। तथा च कुशृलस्यम्यापि मामरथमेबेति भावः | कवर पलाङ्वद्र पनकचण विरद्धधर्मा्यामोऽपि नाति वा भावः। भवतु वेति। तया च उपकारित्वाचेपकारिवलक्षणोऽपि म faaguatar दति भावः। क्रमोऽत्र न विवचितः। तथा च पूवसाधितार्यानुवादमातरमेतदिति ययत्करमाभिधानदोषो ara AeA WAM | तथापौति । बौजलनात्यवच्छिन्न किञ्चिव्ननयति किञ्चिन्न जनयति तच avarfcernanit तन्त्रम्‌.) न sana: कद्‌ चिष्ननिका कदाचिदजनिकेति

— ~~ - ES emcees oy =, जा ">~ ee

(९) धमोाध्यासः--पा०१९एु०। (र्‌) अनव्ोधात्‌- पा १ qe | (९; च भास्तम्‌-पा० क्रचित्‌ `

११९ शधात्मतक्वविषिके ala

eae सहका रिलाभाशाभतन्त्े्यथेः । यद्यपि पूरवैमपि यक्तिमेवा- दाय सामर्थाषामर्थ्थादिक चिन्तितं चणभङ्गाुक्रूललात्‌ तथापि GRAM, फलोपधानानुपधानल्णएविरद्ध माध्याः प्रत्यच्ला- दु रपव दत्यभिप्रायेए शरङदयपौ नरुत्मम्‌ |

भगौ ० To । पूरवखण्डनक्रयानुवाद पूवकं जनकलाजनक- लाक्मकविरद्भधमेसंसगेमाद | areafefa । चद्यपि arfaares- मानाभावः WAST न तु सामर्थाषामथ्यरूपविरद्ध- धर्माध्यासाभावः तथापि कचणभक्गानुमानमूलवाद्यशिद्धिप्रसङ्गागत- लात्‌ aaa ae तत्राथ्ेवेति ara) श्रस्विति । तथा च वर पलाङुवद्रपवरपविरद्धधर्माध्यासोऽपि नेव्ययः। भवतु चेति । Hat न चेपादेपकारिललचणएविर्दधममाध्यास TY: | WIT WIA क्रमेण शाब्दक्रमलद्नार्‌ययाक्रमममिधानम्‌ | wae प्रयो- लकल्खितावेव कारित्विन्तावसरात्‌ । तन्नातौये भिन्ने बोज- MMI इत्यथः | वयवस्थासहकारिलाभालाभयोः करणाकरण- रूपेत्ययेः ॥

Tyo ठौ ° । श्यादेतत्‌ बौजवमतद्राटन्निषूपं व्याटृत्तिला- देवासत्‌ न चासतः घता खलचएन समं सम्बन्धः समवति न च काएरेनासमनद्धं कारणएतावच्छेदकं नाम । श्रथेवं हवदूपलमपि तादृशं कथं कारणतावच्छेदकं FATA] AUNT लारैरणलोकलात्‌ त्त्यक्रिविश्रान्ते च कायकारणएभावे लोक-

च्यभङ्वादः | ९९७

थाचाविशोपप्रसङ्गसेति चेत्‌ सत्यम्‌ खकारणएसामर्थातिश्रयासादित- खभावविश्ेष एवोत्यद्चमानः क्षणिको ऽभावसतन्त्कायै कुर्वाणः EA दृत्यभिधौयते afurd च भावानां करणाकरएवलक्षण- विषश्द्धधर्माध्यासाल्लौ किकस्त॒ वयवहारोऽनादिविकश्पवासनावश्रात्‌ कल्ितेरेवानुगतरूपैः कायंकारणएभावस्या पि) कन्पनादिति चेत्‌ मेवम्‌ तादृ श्रविरद्धर्माध्यासस्य निरसनो यवात्‌ श्रपाकरणौ यलाच विधिषूपतया प्रतिभासमानेषु सामान्यादिषु बाधकानामिति। दयं सहकारिणं लाभे करणमलामे चाकरणमिति aaa |

स खल्‌ धमेयोः परस्यराभावरूपत्वं वा स्यान्नित्य- त्वानित्यत्ववत्‌ धमिंणि तदापादकत्वं वा शौतोष्णत्ववत्‌ तदशना वा द्‌ णडित्वकुण्डलित्वव्रत्‌ ॥

wee ठौ०। म खज्िति। धमयोः करणाकरणयोः परस्पर- विर रूपत्वमिव्यथंः। नित्यला नित्यत्ववदि ति। यद्यपि ध्वंमावच्छिन्न- सत्वमनित्यवम्‌ न तु नित्यत्वाभाव एव तयापि नज्थंसम्नन्धा- सम्बन्धमा विवचयेवेतटरष्टव्यम्‌ तदापादकत्वमिति परस्पर बिरहा- qena तश्च परस्पर विर व्याप्यतया निवेदति यथा si जले भराष्णयाभावमाकिपति tee च तेजसि tennafage: | तदत्तावेति | धर्मयोः परस्परभेदमाचं वा विरोध इत्यथः ॥

(१) कायक्राग्यरूपग्यापि- पाण १ Yeo |

११९८ च्यात्मतश्नविषेक सटीक

भगौ टौ०। पर्यरेति । श्रन्योन्यविरहात्मकवमित्य्थः | नित्यलेति। यद्ययमित्यलं waraftear ear at च न नित्य लाभावषूपा तथापि विगषणयोर वश्छेदानवश्छद्‌ रूपयोषयाल्ा- हृष्टान्तलाविरोधः। तदापादकलं परस्पराभावयायतया तद्‌ाचेप- कलमित्यथः । शतेति । चया भौतवौष्याभ्यां ama मियोधि- कर फान्योन्याभावाचेपकलमित्यथेः | तदन्ता एकधर्मिंटत्तावपि भिथोन्योन्याभाववन्तेव्यथेः। दण्डिविति। यथा द्‌ ण्डिलकुण्डलिलयो- रेकटन्तावपि दण्डिवेन कुण्डलिलं तच च न दण्ड़ििभित्यथंः ॥

Tye tol स विरोधः। दह नित्यवानिवयते ष्वंमाप्रति- योगिलप्रतियो गिते तस्य परस्पर विरदस्यापाद कतं तद्यायतया | तदन्ता परस्परभेदवन्ता। श्रभाववेन भेदस्यायभावपद स्मारितवेन तदा परामशेषम्भवात्‌ । तदन्ता परस्पर परस्यरात्यन्ताभाववत्ता feaa कुण्डलिल कुण्डलिनेन द ण्डिवमित्यन्ये ॥

न प्रधमः निविंशेषणस्यासिडत्वात्‌" यावत्‌ सत्वं किञ्चित्‌ करणात्‌ सविशेषणस्य तु विरोधसिद्वावध्यध्या- सानुपपत्तेः | यदा यदकरणं हि तदा तत्करणशस्याभावो न त्वन्यदा तत्करणस्य न चैतयो^रेकधमिसमावेशमा- तिष्ठाम | ` (बस्ङधि-पर१पन। (₹) न्‌.चानयोः-पा०्र्‌ qe |

WANFAU: | ११९

seo ठौ० । निविग्रेषणथ्येति। श्रकरणत्मानजस्य बौोज- वक्तावसिद्धः तदेवाह । यावदिति । aaa: संयोगादेरपि जनना- fea: षविगरषणस्येति i यदा तदेति विगरेषणएस डितस्येत्यथः | तदेवाह । यदेति । श्रनयो विरोधषमरवेणयध्यासो arares न चेति। न fe age adage करोति ada न करोतौव्यभ्यप- गच्छाम TAT ॥

भगो० sto । निविगेषणस्यति। श्रकरणमाचर्ट्दर्यः। कंट्‌।चित्तत्र॒ करणस्य मानसिद्धलाद्करणमचरस्याप्रमितौ तत्‌- प्रतियोगिकविरःधस्याभमितेरिति भावः यावदिति। अन्तः सखाश्रयादिमयोगादौनां जननादित्यथः। सविगरेषणम्येति। यदा यत्‌ करणं तदेव तद्करणमित्यनयो विरोधे ऽपि aaa ममादेश् Taq: | तदेवोपपादयति । यदेति। अङुराकरणकाले तत्करणं विरोधि न लन्यदापि तयोरेकधरम्यममावेशनियमान्‌ । न वैक- दाङ्करकरणाकरणे बोजे Higa दति भावः। न लन्यदेति। रभाव दत्यनुषन्ननोयम्‌ ॥

रघु° ate) fafanqae कायविरेषानियन्ितस्याकर- णस्य वस्तुनि चणभङ्गवा दिनाममिद्भे विरो धस्याभिद्धतान्‌ । nad किञ्चित्करणात्‌ किञचित्करणाभ्यपगमात्‌ । waa तु afegrta कालभेदादेव न विरोध इनि भावः। यचस्माकमयपि arama मयोगा दिज्नननमम्भवादिति । तदमत्‌ कदाचिद्‌ वयविनम्तयान-

१९० चात्म तत्व विवेके सटोके

सम्भावनायामपि एएकममणे निंल्यमाजस्य च तदसम्भवात्‌ प्रकरान्त- लाद्दोजमात्रमधिष्त्य ददभित्यपि कित्‌ । तत्कायकरणस्य तद- भावस्य च परस्पर विर इरूपलेऽपि खष्पतो न विरोधः । एकिन्‌ कालेऽङ्कुरकरणकरणथोः समथमौोजचणशिला कलात्मके We नेव एकस्मिन्‌ धर्मिणि कालभेदेन टन्तरनुभवसिद्धतया दुरपडव- लात्‌ किन्वेककालावच्छेदेन न चेककालावच्छिन्नं तदुभयमेकषा- wen Tae! स विगेषणसयेत्यादिना । सविगेषणष्य का्ये- विशेषविग्रेषितस्य एककालावच्छदेन विरोधसिद्धावपि sere एशृधमिषमावेश्रखानुपपत्तेरनश्यपगमात्‌ यदा fe यच यत्कार्या- करणं तदा तत्कायकरणएस्य awa: agfasfaanna भ न्यदा तत्कावेकरणल्य तद्ध मिंटत्तिलाभावः न चेतयोरेककाला- वच्छिश्चतत्कायंकरणकरणएयोरिति ॥

न दितौयः भावाभावव्यतिरिक्तयोः करणशाकरणयो- रसिद्धः। व्थापारापरव्यपरेशसहकारिभावाभावौ fe करणाकरणे कायेभावाभावो वेति ्रतिरेकसिङ्घावपि Baa wa खाभावप्रतिक्षेपवत्‌ श्रकरशाभावमा- fatq करणं न aera fe a यदा नास्ति स तदा खाभावं प्रतिघ्ेततमहतौति विरोध्यभावं वा arena । तथा सति न कदापि aa स्यात्‌नवा

MANUF UST: | IRL

कदापि तदिरोधौ भ्वेदिति। नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सत इत्यायातं न वा विराधः." ॥

Nee Ze) भावाभावेति | परस्परविरश्वयाणयलं विरोधि- रूपयोः मभ्वत्यपि प्रते करणाकरण्योने ताद्‌ ग्रलमिव्ययः। वापारापरेति | श्रन्यतन्त्रसयो गा दिवच्रममा मगरो निवे श्रितमदह- कारिभावाभावौ फलोपधानानुपधाने वा कारणाकारण परस्पर- विरदात्मनो एव न तु परस्यरविरदव्या्ये इत्ययः | WATT! श्रतिरेकेति। यथा घटः खावख्छिश्न एव काने खाभावं प्रति- शखिपति न तु खानवच्छन्नऽपि काले तथा करणमपि स्वाव- feq एव काले खविरोधिनोऽकरणम्याभावमाच्पिन्‌ न तु खानवच्छिन्नऽपि काले। न fe ae खाकालेऽपि रक्रवाभाव- माचिपति। तथा aqramat घटः पाके सत्यपि रक्री न स्या दित्यथेः। दृष्टान्तसुपपादयति। a fai प्रतिचेषृ मति प्रतिचेपात्मा भवति। दार्टान्तिकमाह। विरोधौति। उभयव विपश्चे दण्डमाद | तया सतति । खानवच्छिन्नेऽपि काले यदि aura प्रतिक्िपित्‌ तदा यदा न स्यात्‌ aca स्यादित्यायातं यदा खयं न स्यात्‌ तदा तदिरोध्यपि न स्यादिति खयमेव स्यादिति fafeat विरोध cau: ततः किंमत्यत aie नामत इति । तया च चणणिकलत्वमाधने प्रत्तस्य तव नित्यमत्र भावानां पयेवमितमिति भावः। न वेति। व्वाभावकाने खविरोधिकाने

(0) न चाव्रिभोधः-- पा ?पु०.

1

१९९ qrmarafatg सटोके

च यदि खयमेव श्यात्‌ तदा विरोधनिषूपकस्ायभावादिरोधं एव ग feafeerd: ॥

भगो ° रौ ° । भावाभावेति। यथा tate च परस्यरा- भावभिश्न तदाचेपकं म Bate करणभावभिन्नं येन तदा- शेपकं स्यात्‌ तथा च करणाकरण्योरापाद्यग्रीरवादादेपकला- नुपपन्निरित्यथेः। यापारेति। seared चरम्यापाररूप cae | aunts करएविरोध्यपाधिरन्यो नाभावस्लया च नोक्रदोष दति त्रयात्‌ awe श्रतिरेकेति। खसन्तावच्छिन्नः कालः खकालः तजचरैव यथा करणं खाभावं प्रतिचिपति न तु खाभावकालञेऽपि तचा करणान्यतया खोशृतमकर णाभावरूपमुपाधिमपौत्यधः । दृष्टान्ते तथालमुपपादयति। म होति। nfawd प्रतिचेपादौभवितुम्‌ marae प्रतियो गिप्रतिचेपलादित्यधः। दृष्टान्ते wg दार्टाज्तिके योजयति । विरोष्यभाव दति। विरोधिनोऽकरण- द्याभावमित्ययः । ननु दृष्टान्तेऽपि तथावमसिद्धमित्यत आह । तथा श्तोति। यदि खकालवत्‌ खानाश्रयेऽपि काले qa प्रतिचिपेत्‌ तदा तस्य कालान्तरेऽपि सत्वात्‌ कदाचिन्न भवतौति न श्यात्‌ किन्तु सकलं न afm स्ादित्ययः। यदौदमेतत्काल- टृश्यभावाप्रतियो गिल सति खानधिकरणएकालट्त्यभावप्रतियोगौ स्यात्‌ तदभावकालटत्ति न खादिल्यापादनम्‌। यदि च खाभाव- काष्केऽपि विरोध्यभावमाङ्पित्‌ तदा विरोधप्रतियोग्यनिष्पणा- दिरोध एव म भिरूपेतेव्याइ । म वेति a

WANK ae | १२३

Tye ठौ ° । भावाभावेति | WAT आश्याकपकभावानुप- पत्तेरिति भावः, यापारापरव्यपरेधः। सहकारो सरमो थापारः। fe यस्मात्‌ । एतेतौ वा परस्परविरदरूपावेव करणाकरणे | करणाभात्रातिरिक्राकरणान्यृपगमेपि दोषमाह । श्रतिरेकेति | wa खानधिकरणकाले प्रतिर प्रतिकेपात्मौभवितुम्‌ अभावा- भावस्य प्रतियोगिषपलात्‌ । विरोध्यभावं विरोधिनोऽभावम्‌ | तया aatfa | खासत्वकालेऽपि खाभावप्रतिकेपे तदापि तदभावो न्त्‌ स एव स्यात्‌ । खासल्लकालेऽपि च खविरोधिनोऽभावा- खपे तदानौोमपि तदिरोधौ न स्यादित्यर्थः। 4 वेति। qa कालेऽपि विरोधिनोऽभावाङपे तुन्न्यायतया खानधिकरणदे शेऽपि aula सवेदा waa तस्यास्तेन विरोध एव न faafeme: a

नन्वेवं सति परिमाणभेरोऽपि कालभेदेन न विर्‌ द्यते तत्राप्येवं वक्तु सुकरत्वात्‌ न TATA तच कालभेदस्य विवक्षितत्वात्‌ | तथादि नारब्धद्रव्ेरेव द्रव्यावयवैद्रव्यान्तरमारभ्यते मृतत्वसमानदेश्त्वयोरे- कदा विराधात्‌। तथा wand पुवद्रव्यनिदृत्तिः अनिट त्षावनारम्भ इति । तच निट्तावाश्रयभेदादेव परिमाणभेदः अनिटत्तौ संयो गिद्रव्यान्तरानुपच्ये w

(१) favtu रण्वन म्यादिद्यचैः-- are ४ qe

६९९ व्यात्मतत्वविवेकं सटीक

परिमाणमेदोपलम्भो यो विराधमावहेत्‌ | aay

तु" क परिमाणान्तरेात्पत्तिः आ्राश्रथानुत्पत्तः। श्रत एव

्ौख्धातिश्यप्रत्ययोऽपि तच भान्तः तस्मात्‌ कालभेदे-

नापि न परिमाणमेदः एकस्मिन्‌ धमिण्यपसंदतुं शकत A

इत्यादि पदाथेचिन्ताचतुरः सह विवेचनौयम्‌^? ॥

Ome sto । एवं मति दी्ध॑लद्ृसखलं श्रपि परिमाणे कालभेदेन विरुद्धे न स्याताम्‌ तथा च कालादिप्रत्यभिन्नापि परमेव स्यादित्याह | नन्वेवमिति | खकाल एव खविरो धिपरिमाणं प्रतिचिपेत्‌ न तु सखाकालेऽपौति वक्रं सुकरतवादित्यथः। ततर भिन्नकालयोरपि परिमाणयोरेकच धर्मिणि विरोधस्य प्रमाण- सिद्धवादित्याद । नेति। aa परिमाणभेदो द्रयनागे सत्येव भवेन्न तु wane तोति तथादौत्यादिना विवेचनयमित्यन्ते- नोपपादयति । तयाहोति । श्रविनष्ट एव पवद्रये यदि तेखव- यवेषु द्रयान्तरमुत्पद्चत तदा मूतंयोः षमानदे ग्रवमापेतेल्याई(२) | नारयेति । ननु घटादौ चचुराख्ोकयोभूतयोरेकदे ्टृन्निलं geass रेत्‌ न तत्र चालनिन्यायेनोभयटत्यभ्युपगमात्‌ निविडावयवमृतेदयाभिप्रायेण(*' वा विरोधस्योक्रलात्‌। ननु तया-

(९) aquaasfa च-- gre र ge |

(२) चिन्तनोयम्‌-- पा० a ye |

(र) अापयेतेयर्धः-- qe R yo |

(8) न लिरयवमूतदथाभिप्रायेश--पा०र qe ।

AUUP AU: | १२५.

प्येकतन्तुकपटे तन्तूनां परस्य चांटत्तिलमेव ख्यात्‌ तथा च कथं ल तच मूरतदयश्षमानेश्ताविरोध दति चेत्‌ म तत्र पट एव नोत्पद्यते fa q मस्थानविग्रेषाधोनः पटयवदार इत्यभ्युपगमात्‌ | यद्रा श्रष्तन्तसयो गस्तच पटाममवायिकारण न च तचेवांग्रौ पटद्त्तिवमिति तयापि amar समान्‌ शलमेवेति वाच्यम्‌ च्रन्यनदे योरेव तथाभ्युपगमात्‌। श्रनिटत्ताविति। प्रवद्रयं यदि a निवर्तते तदा समवायिकारणणन्तरानुप्रेश्रोऽपि नास्तौति कथं FARIA इत्ययः । ननु स्युनप्रत्ययो दृष्यते स्योगिद्रया- न्तरानुप्रवेशं विना कथं स्यादित्यत आह । तदुपचयेऽपोति। द्रयान्तर चन्नोत्पध्ते तदा तच स्यौन्यप्रत्ययो धान्यादिराश्राविव भ्रान्त इत्ययंः। तहिं य एव हश श्रामोत्‌ म Vaart eer ~ € w दति प्रत्यभिज्ञा कथमत श्राह । श्रत एवति। पदायरिन्ताचतुरः aN A वंश षिकेः ॥

भगो० टो०। ननु यदि कालभेदेनाविरोधात्‌ करणा- करणयोरेकधमिंसमावेश्रः तदा दिष्टम्तलादि परिमाणभेदोऽप्येकच कालभेदेन स्यादिति ततोणाश्रचमेढो न स्यादित्या । नख्िति। कालभेदम्यति | विरोधापाद्‌ कस्येति ta शरौरममतायिकारण- द्रव्यपरिमाणेनेव WOH परिमाणान्तरं जन्यत इति व्यवश्छिते षति बाधकमाह । तयाङौति । WRI WAT परिमाणान्तरोत्पन्तिः शरोौरारम्भक। यवेभ्यो यदि द्रयान्तरोत्पल्तिमभ्दपेत्थोच्यते तदापि

१९६ अात्तत्वविवेके सटोके

यदि yaxarfaafarawar मूतंधोः पूर्वापरद्रव्ययोरेकन्र इस्तिः स्यादित्यथेः | मूतेवेति । नतु मूतेथोः समानरैेश्रताविरोधो यरि संयोगेन तदा यद्वश्छदेनालोकसंयोगस्तदवच्छेदेन Taine ग्राहकलवाभ्युपगमविरोधः नापि समवायेन afette: एकेतन्तृ्ञ- स्यापि पटस्य दनात्‌ तत्र हि पटारभ्मकतन्तः खावयवेषु वर्तते परोऽपि aaa एकतन्ववयवानां संयोगस्य तत्राममवायिकार णएलात्‌ तस्य काय॑कायैममवायनियमात्‌ | WATE: चचुरालोकयोश्चाशनि- न्यायेन संयोगः कटिनयोरेव वा मृतेयोः समानरिश्ताविरोषः एकतन्तपटेकलं तु तन्तुमंयोग एवासमवायिकारणं भिरोवष्छंदेन पाणिना गशरोरमयो गावच्छदे भदनाप्रतन्तुसंयोगस्य विरोधात्‌ यद्वा पट एव aa नोत्पद्यते कारण्बाधात्‌ तादृकूमयो गमातेमेव पटप्रतो तिविषयः एवं yazafaaaraa arava परि- माणन्तरस्योत्पत्तिरिति नेकद्रये कालभेदेन परिमाणभेद aie तचा fa किञ्च पूरवेद्रयानिटत्तिपच्चे परिमाणन्त- रोत्पादकत्व संयो गिद्रयानुपचये तदु पचये वा । wel data fer wey agra’ fafa! श्रसमवायिकारएगतष्टेव संख्यापरिमाणदेः परिमाण प्रत्यषमवायिकारणलनियमात्‌ परिमाणस्य खसमवायि- कारणपरिमाणन्तरोत्यत्निपरतिबन्धकलाश्चेति भावः। ननु Wa eT ददानोमतिश्येन we एति प्रत्यभिज्ञानादेतत्‌ ्टादिव्यत श्राह । अत एवेति । उक्वाधकवलारेवेत्ययः। मनु दयामरारम्रकाभि- मतद्र्यान्तरप्रत्यापत्तेरेव प्वैपरिमाणएनाग्रः परिमाणन्तरोत्पन्निश्च स्यात्‌ श्रवयवशुण्स्य वाऽख्मवाविकारणतानियमः परिह यताम्‌

च्तगभङ्कवार्‌ः | ९२७

war पूर्वावयवपरि माणद्येवासमवा यिकारएत्वमस्ह मेवम्‌ महापरि- माणटद्रयखमबेतपरिमाणएस्य खममवायिसमायिदरत्तिपरिमाण- समवायिकारणएलनियमात्‌ रुमवायिकारणेतरप्रिमाणस्याना- THARATS ॥

Tye रौ ° | आरभद्रयेरारभद्रव्यवद्धिः। एकदेति | फलतः समाने श्रलविरगरेषणं तया च एककालावच्छेदेन मूर्तान्तरेणए सम- मेकधर्मिंसमवेतवमधेः | न चेकतन्तकपटे श्र्संयोगानामेवामम - वायिकारणएलात्‌ कारयेकायैसमवेतस्यैव सयोगस्ध द्रयासमवायि- कारणलात्‌ परस््राणं एदे गवमिति वाच्यम्‌ aaa परटबमवायि- कारणत्वादंशूनां तयालायःगान्‌ वेमाद्यभिघातेन महातम्तृविनाग्र एव॒ GAMA: पटोत्पादात्‌ BUI तु पटमम्यानमार्पाद्भान्त एव परप्रत्यय: श्रवयवान्तरावच्छदेनात््यविमंयोगोऽवयवे न विध्यते शिरसि श्रौरमंयुक्रः पाणिरिति wea तथा चांशरन्तरावच्छदेन तन्तसंयो गो ऽसमवायौ ममवायो तन्तृरेव पटस्येत्यपि केचित्‌ । marta tial पूर्वदरव्यसल्च एव द्रवयान्तरोत्पत्तौ युगपन्तादृ्र- दव्यदयो पलम्भापत्तिहत्तरद्रव्य एव परिमाणान्तरोपत्तौ कंकधमिं- समावेश्रः पूर्वदरद्य एव च परिमाणान्तरोत्पत्तौ द्रयान्तरोत्पादा- भ्यपगमत्रेयथ्ये मित्यपि द्रष्टयम्‌ । एतेनारण्यारम्मकवादानुमरणमपि TOL । अश्रयानुपपत्तरिति न चावश्थितद्रव्य एव सयोगि- द्रव्यो पयात्‌ पूपरिमाणनाग्रः परिमाणान्तरोत्पाद्च स्यादिति वाश्थम्‌ परिमाण्याश्रयनाजैकम्‌ागश्यतवात्‌ अनयवमात्रसंयो गविग्रेष

१९७८ यातमतत्सेिेकर ata

बहवादेरेवावयविपरिमाणत्यादकलाच्च श्रन्यथा धरण्ादिपतित- सृव्िष्डादेरवयवान्तरसयुक्रावयप्स्य च पूवपरिमाणएनाधरः प्रश्ट- तरपरिमाणन्तरोत्पादश्च खादिति ara: i

रल तरहोहापि बाधकं वलं प्रसङ्गतदिपर्यययोरुत्- त्वादिति चेत्‌ न तयोः सामथ्यासामथ्येविषयत्वात्‌ तच च उक्तत्वात्‌ स्तां वान तथापि ताभ्यां श्त्यश्त्योर- विवक्ठितत्वात्‌ कालभेद एव विराधः साध्यते तथोप- सं हतुमश्कयत्वात्‌ यदा Aza यत्‌ समथ AAT व्यबेतयुपसं हतुं शक्यमिति चेन्न कालनियमाविवक्षायां यत्‌ समथं तत्करेत्येवेति कदाचित्‌ स्यात्‌ तथा च सम्भवविधेरत्यन्तायोगो विरहो न त्वयोगः ate सराजं भवत्येवेति वत्‌ |

mee do श्रस्िति। यदौदं za ala खात्‌ हृं न श्यारितिवत्‌ यदि ats कारि ख्यादकारि न शाद्कारि चेतत्‌ तस्मान्न कारौति प्रसङ्गतदिष्यंयौ श्यातामिरापौल्यर्धः | कारिल्ाकारिते वदि सामर्थथाषामथ्यं एव त्र प्रषङ्तदिपर्वयो पूवमेव निरस्ता वित्धाइ । नेति । तत्रेति। ननु सामर्थासामथ प्रति प्रशङ्गतद्विप्वयौ wea येन पूवं निरस्तं स्यात्‌ fa तरि कारिलाकारिते प्रति ते ३ ताभ्यामन्ये एवेत्यत wei at

a

Mirkaydeya Puraua, (Buglish) Fase 1-9.@ 8]- each {2 ‡ w 9. Mugdhahodha Vyakarans, Vol. I, Faso. 1.7, @ /10/ ०४०7 ,ू* 4 Nirukta, (2nd edition) Vol. I, Faso. 1-3, @ Re. 1-4 ०९७ eee NityScérapaddhati, Faao. 1-7 @ /10/ each wy ५ Nibyacirapradipa, Vol, I, Piao. t-8, Vol. ff Basa 1.4 @ (10) each = 7 Nydyabindatiké, Fasc, 1' @ /10/ each $ w ( @ Nyaya Vartika Tatparya Parisudhi, Fase. 1-4 @ :10/ enact oe ee Nyayasarah aa : : (6 we (2 Padumawati, Fasc 1-6 @ 3/ each i क we be Vrakrita-Paingalam, Faso. 1-7 @ /10!/ 5१५), —.... 4 “Parigarn Smrti, Vol U, Page. 2-8, Vol. 11, Faac 2.6; Vol. ITT, Faae 1-6 @ /10/ each ` ॥ sae wil Paracara, Tnetitutes of (Kuglish) @ 1/- each ... wes » ॥ Purikwamukha Sntram 0 in 4 Prabandhavintamay (47111५1) 17886 1-3 1 .4/ each ३. Heanronvam, Fase. 1.3 sit Sie mae . 38 Revisiddhanta Manjari, Fase. 1 ai ‘a ०० ^) Nadukti-karna-mrita, Fase 1.2, (@ , 10/ 6061 = . a see: 4 Saddaréann-Samuccaya, Faso. 1-2 @ 110) ench ००१ aay A ~amaraicen Kata, Fnae 1-7, @ /10/ each ; : .,, ५ Sinkhya Sitra ए (1, Fase 1-4 @ (10 ९५९) ., aad Ditto (English) Fae 1-8 @ 1 (* ench sae Oi =1 Six Buddhist Nyaya Tracta र as ius a a Siva Parinahya “vs see ३४४ ina Smriti Prakasha, Farc. 1 si ( Sraddha Kriya Kanmndi, Fase 1-6@ /10 तक्म) oe 4 Sri Surisarvasvam Fase 1-2, @ /10/ each he re 1 Sugruta Sadbhité, (Mug. ) Paac. | (2 Ve 6१८) . an | Snddhi Kaumudi, Fase. 1-4 @ /10/ exch ५ Sundaranandam Kavynam ms se 1 Sarvva Siddhantn, Fasc. 1-2 @ 1-4 onch ? Syninika Sastra ४; -4 Tantra Virtikn (English) Fasc. 1-16 @ 1/4 ,, ‘a ge: Ad *Pativa Cintamani, Vol 1, Fase. 1-9; Vol IT, Fasc. 2 10; Vol. LIT, 7186. 1-2; Vol IV, Fase 1; Vol. V, Faso 3-6; Part TV, Vol. ए, Fasc, 1-12 2 /10/ each aa ५५ Tattva Cintamani Didhiti Vivriti, Vol. I, Fasc. 1-8; Vol. IT, Fase, 1.3, Vol. IIT, Fasc. 1 10/each... ४ (११ Tattva Cintamani Didhiti Prakas, Fasc. 1-6 @ (10 each .. wa 8 Tirthacintamoni, Fase. 1-4, «7 /10/ eac aa ५ , Trikénda-Mandanum, Fase. 1-3 @ (1), veh त | Inlsi Satani, Fasc. 1 /10/ र, ‘a és 3 *0pamita-bhava-prapafica-katha, Page, 1-2, 5-13 @ 10) anch ॥ {Tyvasagndasio, ‘Text.and English) Fase 1- @ 1 ti Vallala Carita, Faso. 1 «@ /10/ ; ध tus . “(Oo Varan KriyaKaumadi, Faso. 1.6 -@ /10/ १ in ~ Vidhana Périjitn, Fuse. 1-8; Vol TF, Faso । क. 1). ,. ic 0 Ditto Vol. TT, Fase. 2.6 @ 1/4 ... oe. 8 Vishahitam, Fasc ९४ sai ace. - Vivadnratnilars, Fasc. 1-7 @ /10/ each es ८ aa. 20 rhat Svayambhu Purana, Paso, 1-6 (क "101 7", va a A Yogasastra, ए. 1-3... oa or si 3a Tibetan Sevies: ° Amarakosah १६ ise a As ०७० \martika Kamdhenuh ... sie ४६ oo 1 “Bauddhnstotragangraba, Vol. I de 9 we 2 4 Lower ह पद| version of Kesarsaga, ९१8९. 1-4, 12 1/- enol . 4 Nyayabinda of Dharmakirti, Faso. 1-2 dis a 2 Pag-Sam S‘hi Tin, Fasc. 1-4 @ I/- each ००७ 4 Rtows brjod dpag hkhri Vid (Tib & Sans Avadata Kalpalath, Vol | Faso 1-11, Vol. TT, Faso. 1-1! @ L/- anch ... „ 23 Sher-Phyin, Vol. 1, Faso. 1-6; Vol. If, Faso. 1-3; Vol. TIF, Fae. 1-6 ia 1/ each . ७७४ Pry) [१11 een 14 Nimed-Kan-Din 2 ee aed ee cae. 1 17५८646 and Persian Senies. Amal-i-Salih, or Shah Jahan Namah ०७१ क eee. 41-Mngaddasi (Knylish) Vol. f, Faso, 1-4 @ 1/ te a 4 Sin-i-Akbari, Fasc, 1-22 (@ 1/8/ each sae + 43 Ditto (English) Vol II, faso. 1-5, Vol, III, Fasc. 1-6, Index to Vol. IT, @ 2/- each .., ००७ ० ४४

चके

2Oe =© € 529

— , om Seaver c ww

<€ @& eeooeso

Le ooe¢

$ we छ 9 ह । । = ००1 प्ण 08 1-3 @ Ij. each : one 2 0: Vatalugue of the Persian Books and Manuscripts Faso. 1-3 @ 1/- each 3 0 Paras Nama, f Hashini 94१ १४ oo on | 0 Ditto of Zebardast Khan... a oe a. 0 Farnang-i-Rashidi, ॥ ०५0, 1-14 @ 1/8/ ® ध we 8 0 Fihrist-i-Tusi, or Tésy's list of Shy'ah Books, 0990. 1-6 @ /* ९॥५॥ = 4 0 Gulr : * ies ae 9 0 Hadiqata’L,, Haqigat, (Text & Eng.) ny, sigs bias 4 8 Histo of Gujarat one: ove re | 0 Haft Asmen, jtistory of the Persian Masnawi, Fuso. 1 @ (१४, ०।५) ... 0 12 History of the Caliphs, (Bugtish) 7080, 1-6 @ 1/4/ each. 4 8 Igdluamal-i-dahangiri, ४806, 1-8 @ /\0/ each si क । 19 Teebau, with Supplement, 61 Faso. @ 1/* each vr Bl 1) Knghf al-Mujub wal Astir: 2 (॥ List of Arabio and Persian MSS, 1903-1907 and 1908-1910, @ 1/* each 2 (a Ma'igir-i-Rehinn, Part 1, Faso, 1-4 @ 2 ench ,., ४ {9 Madgir-ul-Umera, Vol. |, 1१७6, 1-95 Vol [1, Faso, 1-0; Vol 111, 1-10 Index to Vol, |, Faso. 10-31; Index to Yo! Il, Fasc 10-135 Index to Vol. |||, Fasc. 11-02 ८५ |1. each ... 35 0 Ditto (Eng.) Vol. I, Fasc. 1-6, @ 1/4/ each . ष & Momoirs of Tuhmasp .. ons on =“ 4 0 Marhamu 'L-Lnli 'L-Mu’Dila, Faso. 1-3 sa 09; got Montakhabu-t-Lawarikb, Paso. 1-15 @ 10/ ench 6 Ditto (English), Vol. 1, Base. &-7; ४०, 11, Fase 1-6 und 8 Indexes; Vol. FL, Fase 2 @ 1/ en h ene ९०१ ove 17 0 Muntakiabu-l-Lubab, Faso. 1-19 & /10/ each भ w 11 14 Ditto Part 8, Wano, 1-4 @ 1/- each ni wei 4 (i Persinn aud Turki Divans of Bayran Khan, Khan Khanan l { 0४811100 's-Nayyad of (0048 Yar Khan ‘Abbasi, edited in the ovigi-. nal Persian with Noglish notes es 0 Riydau-s-Sulatin, Faso. 1-6 @ /10/ each ee ४ Biyasu-e-Balitin, (Mnglish) Base. 1.6 @ 1/* =, ध , ( Shah Alam Nama, Faso. 1-2 ca is ie + (}

Tadbkiia-i-Khughuavisan

Tobnquater- Nasri । Boglish), Faso. 1-14 aod Index @ 1/- enok Tarikh-i-Firas Shahi ot Ziyau-d-din Bara, Fase. 1-7 @ /10; each Tarikh-i-Pirnzshahi, of Shama-i-Biraj Aif, Maso. 1-6 @ (10; each Ten Afiviont Arabic Poems, Faxc. 1-2 (a 1/8/ ea

The Mabani’L Lughat; A Grammar of the Turki Lunguuge in Persinn Tusuk.i-Jabangiri (Kng.) Faso. 1 @ 1/ sy “i

Wie o Ramin, Faso, 1-6 @ /10/ euch

Zafarnimah, Vol. |, Faso. 1-9, Vol. 11, Bago. 1.8 @ 10, each

॥ 1 € द कज ककः CS => अः OR ew है on ^> टज fon)

[ ॥

4814110 8001४1१8 PUBLICATIONS.

1 Asiatic (४8/५0 28, Vol. XX @ 10/- each... 1४ 0 2. Paoorsmines of the Asiatic Society from 1876 to 1899 (1900 to 1904 „+ are out of atook) @ /6/ por No ॐ ७०४ ५॥, 01 the Asintio Society for 1875 (7), 1876 (7), 1877 (8), 1878 (8). 1879 (7), । 88018}, ।8४। (7), 188८ 16), 1843 (6), 1884 16), 1886 (6), 1886 (8), 1887 (7), 1885 7}, 1849 (10), 1890 (11), 189) (7), 1#४2 (8), 189 (11), 1804 (५), 1696 (7), 1४96 (8), 1897 18), 1898 (8), 1899 (8), 1900 (7), 1904 (7), 1902 (9), (#08 8), 1904 (16) @ 1/8 per No ४५ Membera and @ 3/- pe: No. to Non-Members, N.B,—The figuras enclosed an brackets give the number of Nos, in each year.

4. Journal and Proceedinga, N.8., (Nos. 1-6 of 1४८6 are out of stock), 1905—1912 «@ 1-8 per No. to Members and Rs. 2 per No. to Non-Meom

6, Memoira, Vol. I (21), Vol. IT (11), Vol. IIT (6), Vol. IV (1). Prive vacies from number tonamtber Discount of 267/, to Members.

0. Centenary Review of the Researches uf the Soviety frum 1786-1884 3 0

7. Catalogue of the Library of the Aviatio Suciety, Bengal, 1910 8

8. Muore and Hewiteon’s Wescriptions of New ludian Lepidoptera,

Parte 1-111. with 8 coloured Plates, 4to, @ 6/- exch =... . 18 ¢

Y Kaomiragnbdameta, Parte! and Ul @ 1/8/ ,,, . 8 ( 40, Persian Trnnalation of Haji Baba of Jepaban, by Haji Shaikh Abmad-

i-Rirmaai, and edited with notes ove 10 ८

, Ben . {i Cheques, Money Orders, &0., mast be made payable to the “ Treasurer

४ न 9 poner decane we penance tervaeneesyemn.o senyns any7-apnenp nayeareteepasiphanapemrerdaseqetunaecnonnen ween need LO Ee EO TT EET SENT आ को जियो मोको ७8.००५ oh ० . : ५

BIBLIOTHECA INDICA:

= OF PRIENTAL ४ कः , a“

PUBLISHED BY THE. ee

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL -*#

New Series, No. 1429, ह,

मो कित

i

——— ~ ~न = —————

णा

ग्रा

MDCCXLVI-MDCCXC

शात्म तश्च विवेकः |

श्रीमद्‌ दयनाचाय विर चितः ओरोगङ्करमिश्र-भगौरयटक्तर--रचनाधताकिकश्रिगेमशि- मयरामाथतकवागोशादि विर्चितटोकासदहितः। ATMATATIVAVIVENK A, OR

BAUDDILADHIKARA A REFUTATION OF BUDDHISTIC METAPHYSICS BY UDAYANACARYA. | WITH THE COMMENTARIES OF SANKAKA WISRA, BHACIRATHA |

ES a RN AE eR we ज AN ipa

|

. THAKKURA, RAGHUNATHA TARKIKASIROMANT, MATHURANATHA TARKAVAGISA, ETC. EDITED BY MaHAManopApAyAyA VINDHYESVARIPRASADA DVIVEDIN zibrarian, Govt. Sanekrit College, Benarea.

FASCICULUS III

एवा ee

ae tee

CALCUTTA । PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS, 1 AXD PUBLISHED BY THE

| ¥ ASIATIC SOCIETY, 1, PARK STREET. 1

1919

- ` 4 duh १72 4 प aw me - ASIATIC Soctery OF BENGAL.

No. 1, PARK STREET, CALCUTTA,

AND OBTAINABLE FROM The Society's Ageni—

Mz, BERNARD QUARITCH, 11, Grafton Street, New Bond Street, London, W.

Complete copies of those worke marked with an asterisk * cannot be supplied—some copies of those worke marked with an asterisk * cannot be supplied—some

of the Faacituli being out of stock.

BIBLIOTHECA INDICA.

Sanskrit Series.

ante Race 124 ०.७

Rs, As. Agvavaidyaka, Fase. 1-5 @ -/10/- each ०१ » $ 2 Advaitachinté Kaustubha, Fase, 1-3 (0 -110/- each - 1 14 *Agni Purana (Toxt), Fasc. 4-14 @ -/10/- each .. 6 14 *Aitaroya Aranyakn of Rig-Veda (Toxt), 2-4 द -/10/- each 1 14 Aitaréya Brilimana, Vol. 1, Fase. 1-5; Vol. U, Fase. 1-5; Vol. III Fasc. 1-5, Vol. 1४, Fase. 1-8 @ -/10/- each 14 6 Aitareyalocana : 2 0 Amarakosha, Fase. 1-2 .. 4 0 *Anu Bhasyam (Text), Fasc, 2-5 @ -/10/- each .. 2 8 Anumana Didhiti Prasarini, Fase. 1-3 @ -/10/- each 1 14 *Aphorisms of Sandilya (Iinglish), Fasc. | @ 1/- 1 0 Astasfhasrika Prajiaparamité, Fasc. 1-6 @ -/10/- each $ 12 *Atharvana Upanishads (Toxt), Fasc, 2-5 @ -/10/- each 2 8 Atinatattvaviveka, Fase. 1-2 1 4 Avadina Kalpalaté (Sans. and Tibetan), Vol. 1, Fase. 1-13, Vol. 1 Fasc. 1-11 @ 1/- each 24 0 Balam Bhatti, Vol. J, Fase, 1-2, Vol. 11, Fase. 1 @ -/10/- each 1 14 Bauddhastotrasangralian .. 2 0 Baudhiyana Srauta Siitra, Fasc. 1-3; Vol. II, Fase. 1-5; Vol. IIL Faso. 1-2 @ -/10/- each é 6 4 *Bhamati (Text), Fasc. 6-8 @ -'10/- each 2 8 Bhasavritty .. . 0 10 Bh&tta Dipiké, Vol. I, Fasc. 1-6; Vol. IT, Fase, 1-2 10/-each .. 6 0 Bodhicary&vatara of Cintideva, Fasc. 1-7 @ -10- each = 4 6 Brahma Sutras (English), Fasc. 1 @ 1, : i 1 0 Brhaddovat&, Fase. 1-4 @ -/10- oach 2 8 Bghaddharma Purfina, Fasc. 1-6 @ -/10/- cach 3 12 _ Gatadiigani, Fase. 1-2 (2) -/10/- each ` 1 4 Catalogue of Sanskrit Books and 3188., Fase. 1-4 @ 2/- each 8 0 *Catapatha Br&hmana, Vol. I, Fase. 1-7; Vol. IT, Fase. 1-5; Vol. IIT Fasc, 1-7; Vol. V, Fase. 1-4 @ -/10/- each .. 4 6 Ditto Vol. VI, Fasc. 1-3 @ 1/4/- each . 3 2 Ditto Vol. VI, Fase. 1- @ ibe 3 2 Ditto Vol. IX, Fase. 1-2 ` 1 4 Catasahasrikd-prajiaparamitaé, Part [, Fase. 1-18, Part II, Fase. 1 @ -/10/- each ll 14 *Caturvarga Chint&mani, Vol. IT, Fasc. 4-25; Vol, पा , Part I, Fase 1-18, Part II, Faso. 1-10; Vol. IV, Fasc. 1-6 @-/10/-each 35 0 Ditto Vol. IV, Fase. 7 @ L4-ceach =. ` ५४ 4 Ditto Vol. IV, Fasor-8-10 @ -/10/ =, oe 14 ८ (English), Fasc. 1-7 @ 1/4. each ee. 8 12 ante Sutra of ‘Westies (Text), Fasc. 6-17 @ 10 each 7 8 Granta Sutra of Cankhayana, Vol. I, Fasc. 1-7; Vol. II, Faso, 1-4; Vol. ITI, Fase. 1-4; Vol. IV, Fasc. 1 @-/10/- each .. = # 0 ~प Bhgthyam (Text), Faso. 1-3 @ -/10/- each ५५ ०० 1 14

च्णभङ्वादः। १२९

वेति। श्क्यश्रक्योरिति। कारिल्ाकारिवयोरित्यथः। तथेति। कालभेद मनन्तभाव्य सामान्यतस्तयोरेकच धमिष्छपमहाराभावात्‌ एतदेव megan दग्रेयति। यदा तदेनि। उभयोरेककाशलं तिरख्छत्य्यर्थः | यत्समय निति | तया च yay दृष्टापि रित्यर्थः । ata स्पुटयति । मम्रवेति। ममर्भस्य करणां मम्भव - तौत्यत्यन्ता योगव्यवच्छद म्या भिमतलादवत्यर्थः। wa कायंविश- षाङ्राचुपधानं न विव्रक्तितम्‌ । श्रन्यथेकम्यां वयक्रौ तथाभ्युपगमे ऽपमिद्धान्तापत्तेः | aq समर्थमिति । यन्नातौयं aay तष्नातौयं करोत्यत्रति at faafaaa ॥

भगो० Zo} ननु परिमाणमदाद्ययाश्रयभेदम्तयहापि म्यात्‌ उभयत्र वाधक्रात्रिपेषात्‌ प्रमद्गविपयेयतिग्रषनिरास ऽपि तत्ामान्यम्यानिषेधादित्याद ¦ श्र्म्िनि। यन्‌ ममयं तत्वरोत्येव यन्न ममयं तन्न करोत्येवेति प्रमङ्गविपययोश् मामर्थयामामथं माकं विषयो न तु कालमेद्टनाप्येतयोरेकच न afafrfa विषय दृत्याद । तयोरिति। afe च ुननभेदान्तभव्रिणापि तकन्तिरं मम्भवत्येत्रेति नयात्‌ AAG! तच afe) मामयं करणं योग्यता वेत्यादिना तस्यापि निरामादित्य्थः। aq मामथ्यामामण्यविषययोः परसङ्गतटि पयययो निरासे ऽपि करणाकरण विषयौ तौ स्यातामित्यत श्राह | म्तांवेति। avn: करणाकरणयंः:। तथति। काल- भेदा विव्रचाया मिन्यर्थः । उपमंहतुमिति । यटि कारिस्यादकारि

न स्यादि््यत्रेष्टापत्तिः saa कारित्वात्‌ यावत्‌सन्नं किञ्चित्‌ 17

१३० RAI UF

करणात्‌ fara च बाधासिद्धौ नियतकालविगरषविवचायां यद्‌। कारि तदा कारोत्येतदपौष्टमेव श्रापाध्यापादकयोरेककाला विव- कायां यदिदानोमिदं कारि खादन्यदाऽकारि न खात्‌ श्रन्यक्षाला कारिवान्नेदानौ कारोत्यप्रयोजकं कालभेदारैवोपपन्तेरिरप संहारो शक्य दत्यथः। त्यायेतत्कालकारिण कालान्तराकरणानु भरा्चातिनेपियत इति भावः। यद्यदा न करोति तत तदा न समथमिति कालवाच्रिपदोपादानं ब्धम्‌ कारिणो यावतमनत सामथ्याद्कारिणश्चासामर्थादित्याश्रयेनाद | यदा तदेति। चत्‌ ममथ तत्करोत्येव कायायवहितपूरवव्य॑बेत्यपमंहारः। शकय Vay: | aglé खवेदापाद्यते यदा मृलश्नौयिल्यं aaa ऽपि कारिण्येव कद्‌ाचिदकारिलानुभवेन यभिचारादिति etary तच विद्धषाधनमित्याह । क्रालनियमेति। कालनियमः सावदिकवं क्रियासङ्गतेव क रिण्छात्यन्तायो गयाष्डेद्‌ः aA TSI RAT. सम्भवे विर्द्यते न ठु कदाचित्‌ सम्भव cae: |

Tye ete प्रङ्गेति। तान्यामक।रिणोऽमामण्येमाधकाभ्य कावेकारिमेद मिद्विपयवभिताभ्याम्ेतः करणाकरणयोः खश पेपी विरोधस्य शिद्धेरिति भावः। यद्यपि ताभ्यामेव मेद सिद्धौ छत- mga विरोधेन तदुपजोविना तथापि ada न सम्मवत are, तयोरिति | प्रसङ्गे awe हेतुतया विपर्वधे sea छ्यतया विषयत सामथयप्रषक्ननोय करणं चेह सामथ्यं तच च

चे गभङ्कवादः | UR

सामथ्यं रौत्यादिना दृषणएस्योक्ततलात्‌ । ननु योग्यतावच्छेदकं रूपेव मामथ्यंमभिधिल्छितं तच च न साध्यत शिश्चादे देषिस्यावकाश्र दृत्यत श्राह । wi वेति। aww: करणाकरणयोने विवक्ितो atau: कालभेदः माधको यम्य सोऽविवचितकालभेद्‌ दूत्ययिमगरन्णखरसेन नेयं तथा यातौ कालभेदान्‌प्रवेश्रमन्तरेण उपमरर्तृमग् क्यत्वात्‌ GIG मामथ्यन करणप्रसश्नन दृष्टापत्िः उत्तरकालं तत्रैव करणफान्बुपगमात्‌ विपये च हेत्मिद्धिः। व्यापकविरोधिन एवाभात्रस्य वाप्याभावसाधकलवात्‌ । श्रन्ययाति- परमङ्गात्‌ करणस्य च मवरेधवाकरणं विक्द्धम्‌ श्रन्यथा तवापि मामग्रौ निनेगिनो बोजम्य देश्रान्तरे श्रकरणादसामर्थ्थापत्तः न चह aut तस्येव मदकारिममवधाने करणस्य प्रत्यचमिद्धलात्‌ तनप्रामाण्वमन्द हऽपि ईतोः मन्दिग्धासिद्धवात्‌ मूलग्रयिन्याच्चेति भावः। यदेति। कालमेदमुपेच्यापि एवकारार्यान्तभावेन व्याप Tet दृष्टापन्यादेरभावादुपमंहारः Tay एवेति भावः । ATT, वेत्यत्र यावत्‌मल्तमिति faafaaq न चानाद्यः argfaz: agvaricutsfa बोजस्य wa तद्‌करणस्य प्रत्यच्तमिद्धलात्‌ एतेनायोग ° "वच्छेदेन नियमोऽपि face: दिनतोये aryl कालेति। एवं च जातनष्म्य खषूपायोग्यत्वप्रमङ्गोऽवश्शिव्यते वच्यते च तच यद्यदा amg तत्‌ तदा करोतोति wy न स्यात्‌ समर्थस्यापि सहका रिविर हेणाकरणलम्यो पपन्तौ मृलगरेयि-

न ~~~ ~~ ~~ (१ न्द

(२) एतनान्ययोग-- We Te |

१३२ च्यात्मतक्वविवेके सटौके

खा दिव्य कात्‌) केचित्तु?) करणा कर णविषयावेव nag विपर्ययौ सखातासत श्रा ¦ सां वेति । करणेनाकरणाभावप्रसन्नने खरूपतो - ऽकररेन करणएणभावमाधने च प्रकारतोणतेगिष्चात्‌ कालभेदेनो- भयोपपत्तेमूलगेयिन्याचो पसंहतेमग्रकयलं यदा यत्कारि तदा न तत्‌ कारलैत्यादिप्रसङ्गविपयेययोश्चा पादकामिद्धिमिद्धमाधने चति wa: | यत्समर्चमिति यत्कारोव्यथं TAB WI करणाकरणविरोध- मुपजोयप्र् त्योखयोः कथं तसाधकलाश्र ति चिन्तनोयम्‌ ॥ Aq ARTI प्रथममासौत्‌ तख सामथ्ये पश्चः- द्पि कुत आगतम्‌ प्रथमं BANE वा पश्चात्‌ कुच गतम्‌ । नैतदेवं तश्नतस्सहकारिमतस्तत्तत्कार कत्वं हि AAA श्रतदतस्तदन्यवतो वा तद्‌कटत्वमसामथम्‌ | ददं चोत्यत्तिकमस्य रूपं ते च सद कारिणः सख्ोपक्षपण- aware भिन्नकाला इत्यर्थात्‌ कायांणमपि

(₹) वच्यते च तत्र यद्यदा यत्छमथं तदा तत्‌ करोतौति स्यात्‌ न श्यात्‌ समस्यापि awafifareed कायेकालदत्तित्वेन यवत्सत्वमेव कार्याभावचात्‌ | free} सदहकाण्सिाकव्येऽपि कायवैकन्यात्‌ GET योग्य प्रयज्ञामेतदिति भावः, यद्यपि परेषां सदहकारिग्डित न तद्‌- त्यत्तिनिश्वयपियः कार गतावच्छे दश्च TAMA चा सद्धं रूपान्तरेण त्व तिप्रसक्कः तचापरि agama afecem कर स्यो पपरत्तौ मूलशर धिल्या- दिदयक्तात्वात्‌- पा २ Te |

(र) भगरथठक्ररस्येदं मतम्‌ |

TAMU A | १३३

भिन्नकालतेति तथाप्येककालस्य णव भावो जातनष्ट- स्तदा तदा AHA करोतु waaay तत्छभाव- त्वात्‌ शकदशष्यवदिति चेत्‌ |

WRe रौ०। ननु प्यममसमयमपि क्रमेण ममयं भवति प्रथमं वा यन्‌ wa तदपि क्रमेणाममयमिति किल्िबन्धन- मिन्यार्‌ । नसिति। मामथ यदि dima faafear प्रोच्यते तदा मवदेव तत्‌ BANA! श्रय कारिलं faafad तदा तद्भय महकारिलाभ।न्ाभनन्तमिग्यमरूदाव दिदव्यमित्यत(* ' "गाद । तत्त- दिति, श्रत इति, मदकारि निनाृतस्येत्ययः | तदन्यवतो वेति। एकका्यमदकारिमत्वःपि वल्यवत्का्यान्तरमदकारतः धय्ान्‌मिति- WANA प्रत्यदमामयौ aT as: | तद्कदत्व तद जनकम्‌ । श्रोत्यल्तिकःमनि ) vara एत भावो जायत zany) ननु afe महकारिममवडित एव भातो जायनां तन्तत्काया{ल प्रतौन्यत sei ते चति। भरक्रारिणः स्वकरारगाघोौनमल्िघयो न भावस्वरूपान्तगं ताम्तषां चामियतकालो पमपगलात्‌ कार्याणामपि कालानियम cay | उपमपण मन्निधानम्‌ । नन्‌ यया खानव- च्छिन्नःपि zn स्वाद्मनि दद्धरियाद्धि ज्ञान सुखादिकं यथावा श्दङ्गाद्याकाप्रो mee जनयति तया म्बानव्रच्किन्नःपि कनं

चणिको भावः कार्याणि जनयनु न qa ay चणद्रयमम्बदध

(2) असरङवटितमिद्यत--पाःरे qe

१३४ ओआत्मतत्वविवेके ata

भवितुमहेतोत्याह | तथयापौति। जातनष्टः चणिकः एककाल दति खसम्बसििकालम्थ इति वितचायामिष्टापत्तिः॥

भगो०टो०। ननु भावानां खकारणजनितः खरूपभेदो जातिभेदो ता aaa तस्यच तस्यां ast नोपगमापरगमौ सम्भवत ware: नच्िति ¦ ace wae तन्न कुतोणायाति नवा कुतोणपंति मदकारिमाच्निष्ये हि कारिवं मामर्थं यदा कार णतावच्छेद्‌कबोजला दिरूपमम्य मामथ तच्छुन्यलममाम् तस्य च नोपगमापगमात्त्याद। तत्तदिति) waza: मदकारि- tea तदन्यतः सहकारिविरोधिमत cay नन्वेवं भिन्न कालोनं HAART कुयान्‌ मामर्थ्याविप्रषा्‌ मकारिणामपि तत्खष्टप एवान्तभावारिव्यत श्राद। ते चति। महकारिणो न भावखरूपानन्धताः कि तु तङ्धिन्नाः खकारणाधोनमन्निधयः तानि च नियतकानलोनानोति कार्याणामपि तथाचम्य | ननु यथेकदपरम्यमेव देशान्तर विद्यमानमपि विषर्द्ियादि तत्तत्छदका रि मत्तया ज्ञानसुषादि जनयति यथया afuatsfy भावम्तन्तत्कालोनानि कार्याणि जनयेत्‌ तस्मादेककालमम्बद्म्य कालान्तरमम्बन्य एव॒ विद्ध sate: तथापौति। जातनष्टः चणिक इत्यथः ॥

THe Shel सामथप्रयुक्रं करणं aay | जनकताव- च्छेदकं रपमित्याश्रयेन wea | नन्विह्यादिना। कुचर गतमिति

WUAFATSE: | १३५

मामश्येमित्यनुषञ्यते | तथा च तस्योपगमापगम विरदाद्ावत्सल्म- करणं करणं वा प्राप्नमिति भावः। जनकतावच्छेद्‌करूपवचच करणप्रयोजकमिति सत्यम्‌ परं तु महकारिमाकन्यविग्रिष्टः मित्याग्रयेनाइ | नतदिति ¦! तदन्यवतम्तदिरोधिमतः । स्यादेतत्‌ aq सहकारिमन्पत्तिः कार्यात्पत्तिनियामिका तथापि यथ॑क- ana विषयादिदंश्रान्तरे सहकारि मम्पत्तो तत्र ज्ञानादिकं जनयति तयेकक्रालम्यो भावरः खनाग्ो त्तर काले awa feat तत्कार्यं जनये्‌ WAM चेतत्‌ लयाभ्यपगन्तखम्‌ AAAI चिरध्वस्तस्य यागानुभवादः खगस्मरणादिजनकतमिति wea | तथापौति | ए

से यमेक्कालस्थता स्वरूपापेक्षया सषकारिसान्नि- ध्यापेक्षया ati आये न किश्चिदनुपपन नित्या नामण्येवंरूपत्वात्‌ वतमानैकस्वभःवत्वात्‌ सवभावा- नाम्‌। aga तु क्रचित्‌ सावधि कचिन्निरवधौति विशेषः । सावधित्वेऽपि व्यापारफलप्रवादप्रकरपापक चाभ्यां विग्नोषः । दितोयल्तु स्यादपि यदि aut योग- पद्यं भवेत्‌ क्रमिण्छ्तु सहकारिण टत्युक्तम्‌ मदकागि- सहितः स्वभावेन कंगोलौति वक्तरि तु जातनष्ट णव करोत्वित्युत्तर प्रसङ्गो निर गेलगवस्येत्यनलमर्नेन ॥

wee टौ०। व्येयऽपि भावानां सखाव्रच्छिन्न एव्र काल भ्वितेरत्याद। खकपापेचयेति । afeq arate निन्य

१३६ अत्मतन्वविवेके Bela

भावानां कचिन्निरवरधोति नित्यभावानाम्‌ । नन्वेवं यागाद्यपि खानवच्छिन्ने काले खर्गादि न जनयेदिः्यत श्राह); मावधि- वेऽपौति । यागादौनामपि यापारणूपमपर्वादि तस्य , प्रकर्षश्च परिपाक्रस्तदधोनश्च खर्गादिफनमवन्प इति नोक्तदोष ta: | afe यागवदरोजाद्यप खानवच्छिन्ने काले कायजनकं स्यादत श्रा, quad’) तेषां न तादृशो यापार्‌ cae) ननु य एव महकारिकालः म एव बौजादेरपि काल इति कथं कार्याणि जातनष्ट एव न करोतोत्यत aryl fadteferfa: fa च तथायेक्रकालस्थ एव भाव दत्यादिलद्भिधानमपि मां प्रत्य aagfaare | महकारोति ॥

भगो० Zo: ACHAT कालान्तरेणाजनकलमापाद्यते सम॒ काशः खरूपयोग्यतावच्छिन्नः महकारियोग्यतावच्छिन्नो jae सेयमिति । wy खरूपयोग्यभावेकोपाधिविशिष्ट- RMA जन कलमापाद्यते तच्च नेयायिकेरभ्य्रयत इतौ- एटा प्िरित्याह ay इति। खश्ूपयोग्यलं च तिकस्य स्थिरस्य वेत्यव विवादे arama सम््रतिपत्तिरेवेति भावः। नित्यानामपोति। श्रपिग्रष्दादनित्यस्थिराणं सव्रंषागेव agai खावच्छिन्नकालमग्बन्धम्य वतमानलादित्यथः। न चेवं मर्वेषां faaarufafrare | तदेवेति । नन्वेवं खक प्रसत Ui जनकला-

~e (१) सप्रकषति-पा०ट To,

चो गर्भङ्खवादः | इ |

भ्येपगमे यागादेः खगाद्‌ावजनकलवा पत्तिरित्यत श्राह ¦ यापारेति। व्यापारणरूपफलप्रवाहानुटृन्तर्नेक्रिटोष Cy) नन्‌ व्यापार मत्वा विग्रेषात्‌ कथमेकस्येव कर्मणः फलोपभोगो aaa श्राह प्रकंति। षषकारिलाभालाभप्रकर्षाप्रकषवश्रादि कस्यैव Gees नान्यस्येत्यथः feata इति। सदकारिसान्निध्याव- च्छिन्नः कालो बोजम्य खकाल दति va cae: तथापि खकाल एव॒ भाव्स्तत्तत्‌ कार्याणि जनयेदित्यच न fafganfaaa श्रा सहकारीति ॥

Tae टौ०। एककालम्थ दति कोथः। fa खाधिकरण- कालम्य दूति fa वा तत्तत्का्यानुगणतन्तत्सदकारिमाकनल्याधि- करणकालम्य tala: सेयमिति । न किञ्चिटिति। खकाल- म्यस्येव॒ मदकारिमाक् कायजनकताया अम्म्राभिङ्पगमान्‌ | तदेव वर्तमानवमेव । कचित्‌ मात्रधिकार्योत्पद्यमानतापूवंकाल- माचावधि कविल्िरवशधिकायेत्पिद्यमाननताकान्नम्थायि। ननु का्यव्यिवहितपूवंकालेऽमतोऽपि यागादेः arama कदाचिदेव कायं जायते नान्यदेति wa fa नियामकमत wes माव- धिवेऽपौति । वयापारेति। यापारस्य फलप्रकर्षाप्रकषाग्यां फलानु- गणषरकारिललाभाल्नाभन्यां fave: कार्योत्पादान्‌त्पादशूपः QUST फलस्य सहकारिलाभालाभान्ामित्यय दत्यन्य | AGA: मालात्कायजनकने खस्य WIA जनकत्वे च arora मरकारिमाकन्यं तन्तम । न चद निणयध्वस्तस्या्ि

1५

१३८ त्यात्मतल्वपिवेके सटौक

नियतान्वयव्यतिरेकशालिन एव च समवधानस्य नियामकलान्नाति- wag ईति। महकारिभहित दत्यस्याय खतो यापारतो वेत्यादि: । जातनष्टो निणेयघ्वस्तः ॥

तस्मात्‌ कायस्य स णव कालः कारणस्य तुस चान्यश्चेति सम्बन्धिकालापेश्चया पूवकालताव्यवहारः । अपिच यदा atta यच तचेति प्रक्षिप्य तयोरेव प्रसङ्गतदिपयैययोः को दोषः । न कश्चिदिति चेत्‌ afe देशदेतं वा कारणमेदो वा आपद्येत आआपद्यतां तदादाय योगाचारनयनगरं wa इति चेत्‌ न हेतुफलभाववाद्‌वैरिखमनपोद्य तच qe त्वात्‌ | तदपवादे वा स््लाल्यपाघनशस््रसंन्यासिन- स्तव वहिर्वादसङ्गामभरूमावपि कुतो भयम्‌ ॥

Neo ato} नन्वेतावता कायंकारणएयोरगपद्ये कारणश्य पूवेकालता विर दात्‌ कारणतेव न स्यादित्यत राह । तस्मादिति, स॒ एव सामग्यव्यवहितोत्तर एव । कारणम्येति। किञ्चित्‌ कारणं aig सामग्यनन्तरमणनुवतेते कञ्चिन्त व्यापारं जनयित्वा कार्यात्‌ yaaa नग्यतोत्यगियम waa) मम्ब न्पौति। यस्मिन्‌ काले यत्‌ सम्बध्यते म एव तम्य काल TAY: | प्रयमप्रकरणा्प्रपञ्चोऽयं परस यद्िरोधदानाय afacratare |

च्णभङ्गवादः १३९

रपि चेति, qaufaa ats यदि तस्मिन्नेव काले कुशले ऽणङ्करजननसमथं स्यात्‌ ATE जनयेत्‌ न तु जनयति तस््ाच् तदा awaufafai चणिकमपि मामर््यामामथलक्षणविरद्ध- धमेममर्गेण faa स्यादिति प्रचदूकायंः। wa प्रसङ्ग टोषाभि- धाने कालगभंप्रमङ्खऽपि दोषः स्यादित्यभिप्रायेणाह। न afy- दिति। ननु बोजदिग्रादन्यो दशो afe भवेन्‌ तदा तचतचाजनननिबन्धनममामथ्यमापद्येत | तथा च मतत देशे मम्थेमेव बोजमिति नास्माकं विश्द्धधमध्याम इत्यत आड | तर्ोति। aan णव देशो भवेत्‌ ada मम्भायेत यदि वा देप्रानानावेऽपि म्बा zit बौजाधार एव स्यात तदा स्यादद्य maqam कारणम्याणकम्येव बौजम्य तावदे णव्रत्तितियाऽभदः स्यादित्यथ ननु जचकुशरलाद्यात्मापि दण ज्नानस्वेरूपमेव वाद्यम्यास्माभिरनङ्गगोकारात्‌ | ज्ञान चकदेग्रमवेति sneeze” माम्यामामण्यापाद्न मां प्रति निरवक्राग्रमित्याद्‌) भाप द्यतामिति। ज्ञानमात्र चणम्यायि न वाद्य ज्ञ्िदम्तौति योगाचारनयः तदेव नगरमिक्यः ata ग्ाद्यग्रादक्रभानो नास्ति किंतु खप्रकाग्रज्ानमेत्रर' जगद्धिति योगाचारमताश्रयणे कार्यकारणभावोऽपि तया नेष्टय wae कारणमिटमम्य काय- मिति uza ग्ाद्ययाहकभावे aaa faga तया च मां प्रति सामथश्यामामथ्यनचणविस्द्धघमध्मामे aq aq aq afuafafa

(१) नानम्यव ZH ZI— ale 3 Ye |

(2) QGRIMAA— पा. 3 Te |

१४० व्मात्मतत्वविवेके wets

+ £ ~

यत्‌ वया साधयितुमुपक्रान्तं तत्‌ wa भग्रमेवेत्याह। हेतु कलेति । ननु हेतुफलभावोऽपि arg को दोष cea श्राह । तदपव्राद इति। तद्येधेक्रियाकारिललक्षणेन सत्वेन हेत्‌ना यत्‌ चणिकलं लया माधयितुसुपक्रानतं तचचेदिहाय दूर पलायितेन चया मंन्यस्तमेव तदा fag a: aatfeaa यतः पराजितोऽस्येव

तथा च केन भयेन योगाचारनगर प्रवे शस्त दत्यथेः ॥ भगौ" रौ०। aq afe कारणखषट्पावच्छिन्नः कालस्तश्य सखकालस्तदा तत्काल एव RAM भावात्‌ तदपेक्चथा कथ पूवरकालतायवहार इत्यत wel तस्मादिति, a एवेति कायस्य मडका रिममवधानानन्तरमेग्ोत्पत्तिकालः कारणस्य च यदा मदकारिसमवधानं म कालः यदा चाममवधानं मोऽपि, सम्बन्धो कायस्य प्रागभावस्तदपेचया च प्रवेकालतायवदहार इत्यथः

: = € e ५.५ नन्‌ काला विव्य प्रसङ्गतदिपययागभ्यां पर्वापरक्षणवतिनो भावस्य भेदः माध्यतामिद्यत se श्रपि चेति। aed बोजमङ्कर “~ AN ~ + जनयति agen तत्‌ ममयं न at) WE खदेग्रवदङ्कर

~ =~ ~ न्ड > “Aw जनयेत्‌ श्रन्य तदेव aya काये जनकमजनकं चेति विश्ड्‌- धर्माध्यासादेकच्चणेऽपि ate नानालगप्रमङ्गः। श्रथ देश्रमेदेभेव न विरोधस्तदाक्रालभेदेनेव ममापि aaa: afwat भावः खक यामर्थ॑क्रियां प्रति कालान्तरेऽपि way इति atam न THA waa TH तचे समथंमसमथं च स्याडिति भावः, -नु कलान्तरे परेषां AHA न तषामर्थंम्‌ एवं दे श्भदैनापि

चत गभङ्ुवाद्‌ः.. ९४९

quran न वसरामथ्येमिति a twits fatter) भ्य सत्वमथक्रियाकारिलमिति दे श्ान्तरकालान्तरोयायक्रियां प्रति शिलाश्रकशस्येव बोजस्यासामथ्ये दुनिवारमिति चेत्‌ न तङि सत्वस्य लचण न तु तदेव स्वं तसादेशान्तरे कालान्तरे ख भावस्य तन्नैव कायं सामथ्येमसामण्यं वेति विकनज्प एव निरव- काश्रः' MAW: तथापि खक्राले मद्रू पस्य कालान्तरोयाम्वा- भ्यपगमात्‌ Batt विरोधः । न च तत्कालौनलतदि तर कालौनल- रूपो पाधिमामान्यदयस्य मन्या्रये मम्बन्धाभावः कथं स्यादिति वादम्‌ तत्कालमम्बन्ात्मकत्वात्‌ तयोः तस्य चानित्यलात्‌ तज्ित्यलं तदुपादानाय प्रटृत्यन॒पपत्तः तद धिके च मामान्ये मानाभावान्‌ | प्रसङ्गश्याद्‌ष्टलेऽनिष्टमाह । देति ' यथया azn सखोपादेय काय प्रति गक्रो भावः aaa सहकारं ज्ञानसुखाद्यायि प्रतिमम्थे- Bq तत्रापि जनयेत्‌ तथा चो पादे यमरकाययोर्दग्ाद्रेतममिन्- देश्ता स्यात्‌ APA जननममयं तत्‌ तच्र जनयतोति प्रमङ्गम्या- दृष्टता दित्ययः। विपयेयम्यादूष्टवे दूषणमाह । कारणभद इति । चणिकंभ्यापि कारणस्य तदत्‌ शमामर्थ्यासामथ्येरूपविदद्ध- धमससर्गाद्‌ भेदो नानाल स्यादिलत्यथंः। ननु विन्नानवादिना ज्ञानभिन्नपरमाणरूपस्य वाद्यम्याभावे; ङरुरादोनां ज्नानखवाद्चभिन्न- देश्रतवं न्नानवेन देग्रानामभदस्ेयत एवेत्याह श्रापद्यता fafa: यद्यपि विज्ञाननयप्रवेग्ोऽपि विज्ञानस्य कालान्नरे सामणथ्येममामथ्यं बेत्यादिप्रसङ्गतदिप्ययाभ्यामापद्यत va देशा डेतम्‌ तथापि तदे श्जनकल्वाजनकलवादिप्रमङ्गतदिपयंयाणां का्च-

VBR चात्मतत््वविवेकं सटौके

कारणभावो पजो वकलम्‌ जिन्ञाननये तु परोऽपरस्यावेदनात्‌ खमाच्- angina इदमस्य कायमिदमस्य कारणमिति ग्राद्यमेदो- WERT न कायेकारणएभावनिश्चयो न वा aga: स समवो तस्यापि ज्नानविग्रेषलात्‌ न च तदेवापाद्यं ज्ञानद्रेतपच एक. ज्ञानविषयो्टतानां टे गशरानामभेरैनेष्टापन्तः तया च तच प्रवेशः कायेकारणभावं व्राम्तवमादाय faera वा श्राद्ये हेतुफलेति। उक्रयुक््या ay ॒हेतुफलभावादित्यथेः। wey तद्‌ पवादे वेति। कायेकारणभावोपजो विनः मत्वास्यमाघधनम्य मन्याम त्यागं कतवतम्तव श्थिरवाद्यखलोकारोऽपि न भयमिति aa तच wanda | तथा च माधनं विना न चणभङ्गसिद्धिरिति भावः॥

रघु° टौ: । कायकारणयोरेककालवेऽपि पूर्वापरभावयव- हार व्यवस्थापयति । तस््माटदिति। म एव महकारिममवधानोत्तर एव । मम्बन्धौति । waft: काव॑तत्रागभावयो्यो कालौ तद्‌- पेया तद्‌ ्तिलप्रतिमन्धानेन कारणक्रार्ययोः पौर्वा पयैवयवहार द्यः । तर्हत्यादि बोजादेरेकस्िन्‌ देग्र ta देगान्ते- ऽयङरादि मामयं तत्राणङ्कुरा दिजननान्‌ म्रंषां दे शानां ware वच्चरूपमदेतमापद्येत। तयथा च कार्याणां भिन्नकालारोषे ्रासोप- टृत्निलेनादिलमेव पर्यवस्येदिति साधु चणिकवम्‌ भामर्थेत्‌ सामर्थ्यामामथ्येलचणविरद्धधमसंमर्गार्‌ वोजादियक्रमंद श्रापद्येन | तथा च तस्या श्रपि ydata पुनभंदापत्तौ बौोजादिश॒न्यवमेवा- पश्चतेति भावः । भावाय कतनिभेर arrest) श्रापद्यतामिति ।

च्णभङ्वादः १४३

्रापद्यतां agua योगाचारो विज्ञानवादो । तश्थानुसरण fe हेतुफलभावसुपेत्य श्रपोद्य वा we एकस्मिन्‌ ज्नानात्मनि काले देर वा ज्ञानजननममथ॑स्य विज्ञानस्य ज्ञानात्मकेषु दशान्तरेषु कालान्तरेषु च तत्सामथ्येषु way तञ्न्नानोत्यज्तिप्रमङ्गः । श्रमा- aa तु विर्द्धधममभर्गेणकम्यायपि dant पूर्वोक्रन्यायेन श्न्यवमेव स्यादिति a विज्ञानवादः। feata a माम्या- मामथ्येयो विरुद्धधममयोर मिद्या भेदामिद्धात्रमिद्धयाभिकतया wi- क्रियाकारित्ररूपतया वाद्यवस्य चणिकत्वमाधनस्य परित्यागं वाद्यग्थिराभ्युपगमेऽप्य विरोधाद्‌ यथं तन््तानुमरणमित्याद | छेतुफलेति । केचिन्न विज्ञानवादिनये सेषामव कार्याणां ज्ञानाभिन्नदेप्राचं दशानां च ज्ञानत्ननाभिन्नवं fawa vais | ्रपद्यलामिति | तन्ये पर्णा परम्यावदन।देकेन कायैकरणणाभि मतज्ञानद्रयाग्रणान्न कायकारणभावमिद़्िरित्या «FAUT तौत्याङकः |

ननु यावत्योऽथक्रिया भिन्नदेशास्तावद्वदं कारण- मस्तु को विगोध इतिचेत्‌ न तेषामपि पत्येकं तत्प्र सङ्गस्य तद्‌ वश्थत्वात्‌ waaay जगति वश्तुतश्वस्या ऽलामे साध्वो छशभङ्गमाधनपरिशुहधिः॥

aso री०। दितौयं पच्चमाश्द्भा निराकरोति नश्विति।

यावत्य इति यत्रयत्र दभर त्या कारणमापाद्यते तज मर्मच तक्षोजमस्ति समयं च करोति चलि क्त विरोध va: तेषा-

१४४ अात्मतक्व विवेके सटोक

मपोति। कारणानां दभेदेन भेदे यत्‌ चेचपतितं agua करोति न वा यत्‌ quae तच्च दूरे करोति न वेति तन्तदे- वाधिषट्य प्रमङ्गतदिपर्वयो amarfafa । fanaa जगति न स्यादिति किधभिंकं चफिकत् साधनोयमित्यथः ॥

------*

भगो टो०। नन्वेक्वेव Ba मावत्रिकाथंक्रियापादनं भिन्नदे ओ्ोयतत्तदयंक्रियासु भिन्नानां कारणवयस्येष्टलादित्याश्य- मविद्धान्‌ शङ्कते । नन्विति ¦ भिन्नरे गशोयतत्तदथेक्रियां प्रति कार- णानां भिन्नलं न प्रसज्यते श्रपि तु ताव्रदथेक्रियाभंद प्रति कारणभेढोऽपि Bae कायं जनयदन्यरेे न जनयति aa- amen विरद्रधर्मा्यामाइ्दः प्रसज्यत दति परिहरति, तेषामपोति । ननतरापोष्टापादनमित्यत we एवमिति , चणिकम्याेकम्य वस्तुनो सिद्िरेवं स्या दित्यथेः 1

रघु ° टो ° । भिन्ने ्रकायद्रयजनकस्य एककायदे रे का्या- न्तरमामथ्ये तत्रापि तत्कवायजननमसामर्थे च कारणभेद श्रापद्य- तेत्याश्य मन्यमानो भ्रान्त श्राग्रङ्ते। afafa श्राग्रय प्रकाग्र- यति । तेषामिति)

iy ene

aq तदि कश्चिहोष रुवानयोरिति चेत्‌ स पुनः कस्मिन्‌ साध्ये fa सामर्थ्यासामथेयोः किं वा तदिरुडधर्माध्यासेन भेदे श्रादोषित्‌ शक्यश्त्यो- विरोषे॥ `

MUuFae: ' १४५

Neo Zo) श्रनयोरिति। रेश्रगभप्रषङ्गतदिपयेययो- frau: | सामर््यासामथ्ययोरिति साध्ययोरिति विपरिणामः। मामर्थ्थासामथ्येयोः ama? साध्य दत्ययेतनेन मम्बन्धः aa यद्यपि मामर्थ्यामामथ्येरूपे एवाद्य न मध्ये fa तु तद्‌भय- विहद्धधर्माध्यामाधोनो धर्मिणि भेदः माध्यः तयापि प्रमङ्गतदि- पयेयाभ्यां ara तं णव माध्य इत्यदोषः, एतदेवाह । fa वेति । umumticfa करणाकरणयोरित्ययः। विरोध aa aa दृत्यनुषन््रनो यम्‌ । ऊश्चिरनयोदरेष दति मवेचानुषक्गः ॥

भगोग्टो०) सामश्यामामश्योरिति | माध्ययोरिति वचनः azarae: | यद्यपि मामर्थ्यामामश्ययो मंदमाघधनतनो पन्यम्तयो- माध्यतवाभिघानमयुक्तम तयापि परेण करणाकरणान्यां मामथा- wag साध्यते दति तन्म्तिनेदसुक्म्‌ । fa वति। aa माम््यामामरथे तुन्यतया विङ््धर्माध्ाममाध्यभदम्य ana दिकन्पनमयुक्रम्‌ विर्द्धधर्माध्यासेन भदे माधित तच्रामिद्धा- ुद्धावितायां नन्‌ मिद्धयै मामथ्यामामग्यरूपविरद्धर्माध्यामस्य सखयमेवाभिधानात्‌ । मवम्‌ माचात्‌ मध्याभिप्रायेण saw wag तिकन्पितं परम्परा माध्यामिप्रायेण च विर्द्धधर्माध्राम- माध्भदो व्िकिन्पिति canard: ग्र्यग्रक्यारिति। करणा-

करणयोरित्ययः;

१४६ आत्मतन्वविवेके सटोके

रघु ° टौ ° । ्रनयोदंशगभेप्रसक्गविपयययोः। स दोषः। माधय विषये । सामर्थेति । साध्ययोरिति। विपरिणएतेनान्यः | केचित्त विरङ्धधमेषघरगाद्वेदापत्तिभयेन यदि कथित्‌ कारिणोऽपि सामे नोपेयात्‌ तदा तं प्रति तदपि साध्यं यदच्यति सवेचाश्क्राविति। waaay भेदोपि च परम्परया प्रसङ्घादिषाध्यः विरोध भेद मिद्यनुशणः प्रमाणान्तरमाध्यलात्‌ साध्यवेन विवकित care: | TMM: मामर्थ्थामामथ्ेयोः wl च कारितलाकारिते करणा- करणे च मामर्थ्थासा मथ्येपरे। एवं भिन्नकालग्रह्यश्र्यो रित्यपौति । यद्रा प्राक्‌ प्रमङ्गविपयेययोरिति भेदसाघकयोदंगभेदेन करणा- करण्योरेपलचचकम्‌ तत्र च एकत्र कारिणौ देग्रान्तरेऽपि कारिलाभ्युपगमे सवदे रानां मवंकार्यव्चरूपमदेतम्‌ एकचाकारिणः सवतराकारिलाभ्थूपगमे = सवदेशरानां सवेकायशन्यवरूपमदैत faites कचिचाकारितलस्य wai कारणभेद श्रापध- तेति way श्रनयोरिति । प्रमङ्गविपयेययोः करणाकरणयो - Sau | ग्र्श्रश्योरिति। करणाकरणयो रित्यथंः। तथा च यथाश्रत एवागिमग्रन्थः साधौयान ।

नाधः सवच सामर्थ्ये हि प्रसद्य करणात्‌ सव॑षा- शक्तौ कचिदप्यकरणात्‌ सवदेशसमानस्वभावत्वेऽध्यस्य शखोपादानदेश wa ama करोतौति अयमस्य खभावः खकारणादायातो न नियोगपरयनुयोगावह-

AUH Fale: | १४७

लौति चेत्‌ afe सवकालसमानसभावत्वेऽपि तत्चत्स- इकारिकाल एव करोतोत्ययमस्य स्वभावः खकार शादायात इति किन्न रोचयेः ॥

mee ate) मामर््यामामथ्ययोः माध्यलं यदि प्रसङ्ग तदिपर्येथौ दुष्टौ erat तदा aay सामथ्येमेव स्यादमामथ्ेमेव वा SIG STE) प्रसद्येति। अन्धे आह(२)। सवेति । देशभेदेन (भ ~& A [त “~ सामर्थ्यासामथ्ये नेकस्य fag इति यदि तदा काशावच्छट- पदेनापि.) न विरोध इति ga. चणिकलमिति गश्ङ्गो ्तराभ्या-

माह । मवदेग्रेति ॥

भगोग्टोौ-॥ ° ॥ रघु ° टौ०। खोपादानेति। खं काये प्रति नियतदेशो- पलक चेदं चणिकलन कारणस्य कार्याधिकरणलवायोगात्‌ ॥

न fama: विर्द्धर्मध्ासे ना्यभेदे भेदव्यवहारस्य fafafawaranaria अभैकान्तिकश्च हेतुः काल तोऽपि न मेद साधयेत्‌ ॥

(१) लाभ खव-- पा० १ Te) (२) न्त्ये MIW— We 2 To | (3) करालमदेनापि--पा०र Te

१४९८ राह्मतत््वविवेके wets

Wee ठौ०। ननु सामथ्यासामर्थे विद्धे भ्रयेकच विद्यमाने श्रपि न धर्मिणं faa care, न दितौय दइति। शरनेकान्तिकञेति । देशभेदेन ताभ्यां विरद्धाभ्यामपि भेदा- साधनादित्यथः ॥

णी क|

भगो ° टौ ° । fafafanafa यदोतरानिमित्तको मेद- व्यवहारो विरद्धधर्माध्यामजन्यो न स्यात्‌ श्रकारणकः स्यादित्यथेः | विर्द्धधर्माध्यासेऽणमेदथ्च स्यादिति भावः। श्रनैकान्तिकञचेति | यदि देतो विरद्धर्माध्यासेऽपि न मेदस्तदा कालतोऽपि पिरद्भधर्माध्यामो इेतूर्भेदे माध्येऽनेकान्तिकः स्यादित्यर्थः |

रघु ° रो ° । निनिभिन्तकलस्य निर्विषयस्य प्रसक्तात्‌ कवि- दपि agerfagary | नैकान्तिकं इति। मेदप्रभिद्धमभ्पे्य तदपप्रसिद्धौ तु यायतासिद्धिदेणया ॥

a adie: विरोधलक्षणशयोगे बाधकसहखेणापि विरोधस्यापनेतुमशक्यत्वात्‌ अयोगे वा तदैव चिन्त्यम्‌ । यदिधाने यस्य निषेधो यन्निषेषे वा यस्य विधानं तथोरेकब धमिंणि परस्यरपरोहारस्थिततथा favre”

(१) परस्पर परोहारावस्थितयोवि सेधः-- ate १ पण

च्गभङ्वादः. १४९

स चेह नास्ति तदेशकायकारित्वं हि aewarat- कारित्वेन fred तद्विधौ तस्य नियमेन निषेधात्‌ न पुनर्देशन्तरे तत्का्याकारित्वेन तस्यानिषेधात्‌ म WUT तद्‌कर शमतत्करणं वा तच्च तत्क्णस्या- भावोऽपि तु aa तदकरणमिति चेत्‌ इन्तवम्भूत- विरोधलक्षणव्याटत्तिर्भिन्रका ल शक्तय श्तयो र पोत्युक्तप्राय तत्प्रतिस्न्दधौषाः |

्रद्ध° टौ०। नन्‌ मामर्थ्यामामथ्यं विर्द्ध एव न भवत eae) न दतौय हति। विरोधेति। परस्परविरदहात्मनोः परस्यर विर्याणयोर्वा त्रिरोधपौव्यमित्यथेः । नन्वेकदे श्रा वच्छंटन कारिलाकारिते विरोधलचणाक्रान्त न तु देग्रभेदेनापोत्याह। gain बेति। तदेव माम्यापादनाय परद्वागा चिन्तयति | तट शकार्यका रित्वमिति | यद्ग करोति तच्रव न gatq तदा विरोधः स्यादित्यथ: दे्रान्तरे कावेकारिलनेत्य तद native विकद्धमित्यनुषश्चनौ यम्‌ । तस्येति । दैश्रन्तरे तदकरणास्या- . निषधादित्य्थः। नहहोति । श्रन्यत्र यत्‌ तन्करणं afaagara- करणं a न तदेव तच नत्करणस्याभावो येन विरोधः स्यादपि तु aia देम तदानौमेव तढकरणं तत्करणस्याभाव इत्यथः | ाम्यमापादयति । इन्तेवमिति। तदा तदकरणं तत्करणस्य विरोधि न लन्यदापि तदकरणं थेन विरोधः स्या दि्युक्मित्ययः ॥

१५० च्मात्मतन्व विषे सटौके

भगो० रटौ०। यदिधान दति यद्यपि गोलाश्ववविरोधा- व्यापकमिदं विरोधलकच्षणं तयोः परग्यराभाववयाणयोः परस्मराभावा- नामेकलात्‌ तथापि नेद्‌ विरोधसामान्यलचणं किन्तु भावाभाव- रूपतिरोधविगेषकोतेनमिदम्‌ । यद्रा विधिनिषेधावत्र ज्ञानश्येव तथा ware: यद्धिधाने यम्य ज्ञाने सति aa धर्मिष्छपरनिषेधो नियमेन ज्ञानाभावो यन्निषधे च यदन्नाने च नियमतो चच यस्य विधिज्नानं तत्‌ तेन विश्दधमिति सामान्यलचणपरवमपि न युनरिति। तदश्रकायकारिलमित्यनुषल्यते। तशय देश्न्तरे तदकरणस्येत्ययेः | एतदेव स्पष्टयति । न होति । aa यत्करण मो पलभ्यतेऽतत्करणएं तद्दिरद्भजातो यकरणस्येत्यथः | तेति यच दे तत्करणस्य तदविर्द्धजातोयाकरण्स्य च मानसिद्धलान्न विरोध cau: aft fafa: तथा च तन्न तद्करणमेव तस्य तत्करणए विह मित्ययेः । इन्तेवमिति। तदा तदकरणं fe तदा तत्करणविरोधिख्ानवस्याननियमात्‌ न लन्यदा तदकरण- farmer: ॥

Tae ato; श्रयोगे वा विरोधलकषणश्य तदेव विरोध- लचणमेव fama यदिधान दति। भावाभाव विरोधविवेचनं यद्विधाने क्रियमाणे यश्य निषेधः fagfa यन्निषधे च fran यदिधानं शिद्यति । यदिधानं यज्निषेधो यज्जिषधो यदिधाममिति तु फल्िताथः, केचित्तु विधाननिषेधौ srt तथा च UMA यदज्ञान vay एव यज्छागभिव्यर्थार्‌ Margafe

त्षणभङ्वादः। १५९

माधारणष्छमित्याहः | तयोः परस्यरपरोौहार शिततया wufafa विरोधः agraaea सिद्यतौनि । तदिधौ तद्‌ शकायंकारिव- विधौ | तस्येव तदेश्रकार्या कारिलवस्येव तददिधौ तस्यानिषेधात्‌ ae दे शन्तरकार्या कारित्वम्या निषेधात्‌ | श्रतत्करण कार्यान्तरकरणं gern, चेदम्‌ श्रभाव दति व्यवद्धियत दृत्यधेः। अतो नोत्तर च उद श विधेयावेगशिष्चम्‌ ॥

तस्मात्‌ प्रसङ्गत दिपयंयस्थितावपि afaat विरुड- धर्माध्यासः | मनु यदेकदा यत्‌ करोति तद्यावत्‌ Ae तत्करोत्येव यथा कञथिच्छन्दः" शब्द्‌ान्तरमिति marie fara यदेकदा यन्न करोति तत्‌ सवे- हैव तन्न करोति यथा भिन्ताश्कलम्‌ श्रङ्म्‌। न करोति चैकदा कुश्रलस्थं बोजमङ्करमिति बेत्‌ तरेत- ज्नात्यभिप्रायेण वा स्यात्‌ व्यक्तयभिप्रायेण वा स्यात्‌ ॥

Wee रौ० । ga प्रमङ्गतद्विपयययोरेवामिद्धिङक्रा मम्प्रति तत्‌ सिद्धावपि विर्द्धधमाध्यासाभावसुपमदरति। तस््मादिति। स्वणिकत्योव्यात्निमाधनाय प्रमङ्गविपयेयान्तरमवतारयति। नन्विति । यथा कश्चिच्छब्द इति । श्रविनश्यदवम्योऽनन्त cay: | श्रन्यया दिनोयच्णऽकरणे यावन मकं करणानुपपत्तः | सखमतेनव

(२) अविनण्यदवस्यः — इत्यधिकं श्रङ्गरमिग्रकतटोक्रानुसारेया

१५२ खात्मत त्वविवेके सटोके

वा दृष्टान्तः विपयंय इति । यद्यावत्सच्च यन्न करोति तदेकदापि नं करोति यथा ग्िलाश्कलं न करोति qed बोजं याव- aangt स च कदापि तन्न guifefa विपयेये दशने एकदाऽकरणस्यापि यावसच्वाकरणष्हपतया व्यत्यासेनेव विपयंयो afiia दत्यदोषः। तदेतदिति । प्रमङ्गतदविपयैयोपद ग्रेन मित्यथेः | जातोति। यन्नातोयमेकदा न करोति तव्नातौयं यावतसत्च न करोतोति वा या afataer न करोति मा यावत्न न करोतोति at विवकितमित्ययेः ॥

waite ate ga प्रमङ्गविपयेया वेवामिद्धाविद्यक्रमधुना तावणुपेत्य॒विरोधाभावसु पमंहरति । तस्मादिति । तदा तद- करणं ॒प्रमङविपयेयान्तर atfaorenare नन्िति। कञ्चि च्छन्द ठति। अनन्त्यश्न्द दत्यथः। नन्वात्मापि aaa न शरब्दान्तरं जनयति कायकारणयोरेकच्णावरष्थानान्‌ तदा तस्य कायांजनकवात्‌ ¦ ware: कञ्चिदिन्यनेना विनश्यदवस्थोऽपि द्रष्टः जनकञ्च wet जन्यग्रन्टकाले विनश्द्‌वन्ध दत्यदोषः। यदेक- देति । ननु यावत्‌मन्नं यत्‌ न करोतौति मध्यविपययः 4 त्वकदा यन्न करोतौति तभ्य माघनविपययवात्‌ तस्य माध्यविपययहेत्‌- वात्‌ | मेवम्‌ एकद्‌ाऽकरणस्यापि यावत्‌ षत्चकरणविपर्ययरूपलान्‌ |

रध्‌ रौ°। उपसरति तक्माटिति। देश्रभदेनेव कालभेदेनापि सामर््योमामथेयाः करणाकरणयोश्चाभ्यपगमे

विरद्धधमेसंमगाऽसिद्ध दत्यथंः। नन्वेकदेग्रे समर्थस्य देशान्तरे किमिदमषामथ्ये यदिर्द्याते fa सामर्थ्याभावविगिष्टस्य देणन्तरे तत्कार्याकारिवस्या निषेधात्‌ ad दे शान्तरावच्छेदेन तस्य सामर्थ्या भाववेशिश्चं किं वामामथ्यैविग्रिषटस्य तस्य तल्ञिष्टसामर्थम्य वा देश्रान्तरोऽभावः। नाद्यः दयमनन्यपगमात्‌ । न चेतरः श्रविरोधात्‌ । एतेनाकरणं Beda) न चेकटैशकालषतो देशान्तरे कालान्तरे वा कथममत्वमिति वाच्यम्‌ aaa fe agen: तन्निष्टाभात्रप्रतियोगिलव वा न yaw मत्वेन विशदयति श्रतद्धिरइवाठतदाचेपक्रलाचचेति । मेवम्‌ एवमपि नंमित्तिकसुखादिममर्थम्य रूपारेरुपाटेयका्यदेश सुखादिकारिलं स्यान्‌ मामर्थ्याविग्रषात्‌ | भ्रमाम च faag- धरममध्यामाद्भटा पत्तिः । afe च saatfanasfa स्वभावारैत प्रतिनियतदेशकायकारिलं तदा तथेव प्रतिनियतकानकाय. कारिवमस्लितयुक्रलान्‌ । श्रभिदितं च रैपभेदावरच्छेदनेकस्य कालस्येव कालभदावच्छेदेनंकम्यापि Ze करणाकरणादि- कमविर्द्धमिति प्रमङ्गविपययम्यितात्रपोव्यपिना चितम । प्रमङ्ग- विपयंयमामान्यामम्भवममरहमानोन्तराप्रमङ्गविपययान्तरमाण्रङ्तं । afafa कशिटनन्त्यः खमतेनदम्‌ | श्रन्त्यग्रन्द्णिकनामतं त्‌ यथान्धः we: wanfafa द्र्रयम्‌ ¦ यात्रमन्यसित्यच् कायप्रागभावावच्छिन्नवेन ad विगर षणौयमित्यपि कथित । यत्त॒ क श्चिदित्यनेनाविनण्यदव्रम्योऽपि बोध्यदति कथित्‌ नन्नम्बनो;मिद्धः

(>) नदत्तिन्वाभाव्र-- प्रा २ Te | ।

ory

२५४ खनतत््वविवे्े सटीक

यत्‌ किञ्चिद्रूपविशिष्टस्य यावसृल्लकरणेनेव सा्यसत्ते च सहकारि - विशिष्टस्य तथावादिष्टापादनाच्च इत्यनेन प्रकारेण प्रयो गोऽम्त तेन जुशूलस्थबौजख्य पराभ्युपगतमेकदाङ्कुरका रितलरूपहेतुमचतं खन्यते एकदा कटाचिद्ववतः कट्‌ चिद्‌करणएसावेदिकाकरणे य वरत्वकर एकद्‌ा चित्करणएव्यतिरेकाविति न विपर्ययासक्कतिः | यघ्जातोयमेकंदा यत्‌ करोति न्नातीयं falas तत्‌ करोति यल्नातौय किञ्चिदपि qagd यन्न करोति assay किमपि कदाचिदपि तन्न करोतीति यदि विवकितं तदा श्रादय कस्यचिद्‌ बोजस्य॒यावसषत्नमङकुरकारिलापन्तावपौतरेषामेकः1- ईरकारिणां कालान्तरे तदकरणमविरद्धम्‌ । दितो च ततो हेलविद्धिः। समधेबौजच्तणस्य यावक्छत्वमङ्ुरका रिवो पगमात्‌ बाधश्च(\'गोजजातौयस्सेव सहका रिसग्बन्नसयाङ्रकारिलात्‌ |

ed

प्रथमे इयमपि श्रनेकान्तिकम्‌ श्रनियमद्ननात | हितौये इयमय्यन्यथासिडम्‌ VATA ATTN त्वाद्त्यन्ताकरणस्य Bay मति avarfraferfy प्रयुक्तत्वात्‌ करणनिथमस्य |

mee रो०। श्रनियमेति। बोजजातौय एव करण- करणएयोदं शनान्ेयं याप्तिरिग्ययैः। दयमपौति | परसङ्गम्तदि पयंय- Bae) waerfefgare । एकान्ति | शिलाग्रकलादाबे-

(१) बाघक्राभावे-- इति कचित्‌ |

IM HIS: | १५५.

aaa मत्यन्यदा्यकारिवं wegen खूपयो गरधवि एकदाकरण मका रिवकन्यःयु्त gaa च करणं महकारि- लाभप्रयुक्रमित्ययः।

[ता 1

भगौ० रौ०। श्रनियमेति। वौजजातौय एव महकारि- मारित्यासादहित्ययोरङरकरणाकरणद श्रना दिव्यः । दइयमपौति | प्रमङ्गम्तदि पयंयश्चेत्यथः | श्रन्यथामिद्धिमुपपादयलि | एकान्तेति | कदा तदकारिणोऽन्यदापि तदक्रारिव शिलाश्कलादो खरूपा- योग्यलप्रयुक्रम्‌ न लवेकद्‌ा तज्जनकलप्रयुक्रम्‌ एकदा कारिण ग्वूपयोग्यस्य Baga करणं यावत्सत्व सहकारिममवधान- mam fara: |

eee

रधु ° टौ °। श्रय aeTAawAT यत्करोति तघ्जातौयं wa यावल्सत्चं तत्‌ करोति यन्नानौयं fafgared ay करोति नक्जातोौय किमपि aerfa ननन करोतोति तचादइ । दयमपोति | दय wage विपययम्य च साधनम्‌ । श्रनियमेनि । श्रङ्ुर कारिणाम- ङराकारिणां च बोौजजातोयानां भवताणङ्गोकारादिति भावः। श्न्यथासिद्धं याणलामिद्धम्‌ । एकान्ति । मामथ सरू पयोश्यता महकारियोग्यता च। श्रत्यन्ताकरणं याव्रह्त्वमकरणम्‌। तथा च श्िलादेः सहकारिमरितस्याप्करण खशूपायोग्यलान्‌ खशरूप- योग्यस्य च बौजादेरकरणं मरकारित्रकष्यात्‌ तस्य चात्यन्तिकल- काद्‌ाचित्कलाभ्यामकरणस्याप्यात्यन्तिकल कदा चित्कच इत्यथः ॥

१५६ अतमतत््ववि वके सटीक

एतेन यद्यत्करोति AAAS यथा कमविभागं यदुत्यन्नमा् यन्न करोति aa कदाबिद्पि यथा शिलाशकलमङ्करमिति निरस्तम्‌ । श्रवापि पुवंवदनै- कान्तान्यश्वासिद्नौ ear fata i

Wee रौ ° । मक्वच्णिकलयात्निग्रहानुकूलमेव प्रसद्ग- विपर्ययान्तरमाग्रङ्नु निराकरोति एतेनेति। yaafefa- जात्यभिप्रायेणनेकान्तिकलं न fe बौजजातोयसुत्पन्नमात्रमेव करोति। या च व्यक्तिरत्यत्यनन्तरसेव करोति तच तत्तत्स का रिलाभम्तत्वमित्ययः।*' ।

न~ न क नयन क

भगौ Zhe उक्तयुशेव प्रसङ्गविपययान्तरं निराकरोति | एतेनेति ॥

To टौ ° । एतेनेत्यादि । wom करोति तन्न कदा- fafa तत्‌ करोति उदाहरणाभ्यां तदनुरूपावृपनयावपि सूदितौ | पूवेवदि ति जात्यभिप्रायेऽनेकान्तः यश्यमिप्राये चान्यथासिद्धिरेंषः।

नापि दतौयः रतकषत्वानित्यत्वादेरपि? पर स्यग- भाववक्तामानेणैव विरोधप्रसङ्गादिति i

(१) अन्यधासिददोषौ-- are १ पुर । (२) aa fara — पा. 8 Yo | (2) तकत्वानिद्यत्वयोरपि-- पा० ६ ge ।

द्गाभङ्उद्‌. ९५

श्रदः० टौ०। तद्वत्ता वा दण्डित्वङ्कुण्डलित्वदिति यत्यृव विकन्ितं तदृषयति । नापौति। fattusagifefa | तथा च ~ तद्भयाध्यामाघो नधमिभेद प्रसङ्गा दित्यथेः ॥

भगो० रौ०। नापौौलि। agar वरा रण्डिवङ्कुण्डलिल- afefa aatsfa Fae परस्रेति। श्रन्योन्याभावस्य तयो

रयि aaa: ॥

~

ग्घ टौ °। तद्वत्तेति पठं दूषयति। नापोौति।

es

अस्तु तदि तस्येव तेनैव सहकारिणा aaans- सम्बन्धेति fatty: न विकल्पानुपपत्तेः तथाहि सम्बन्धिनः सम्बन्धयन्तरे स्वाभावश्ाभाव्यं वा विर्द्धोत अभावप्रतिथोगित्वं वा तदैवेति सहितं वा तवेवेति सहितं वा उभयसदितं वा तथेवेति सहितं वेति ॥

NR Sto | मदकारिममत्रधानात्‌ ममव्रधानाघोने करणा- करणे दृति aq ममाहितं तत्रापि विरोध इत्याह । wy तर्दति । सम्बन्धिन इति। सहकारिसमवधानं तावन्न मम्भवति यत एकस्य महकारिणः महक यन्तर मभाव्रखरूपमेव न च भावा भावयोः ममवधानसषम्भावनेत्यथः। श्रसमवधाने factaary । अभावेति । (विषश्द्यत इति aaqe सहकारिणो ayaa:

१५९८ aimarataaa सरोकर

स्यात्‌ तदा तदसमवधान स्यात्‌ तदेव तु नासि नहि भवखाण- भावप्रतियोगित् सभ्भायते विरोधादिति दितोचविकर्पाथः। भवतु वा भावस्यायभावप्रतियोगिल्ं तथापि खावच्छिन्न एव काले साभाव: कथं भवेत्‌ येन विद्यमानेनापि Gav बौजस्य समवधानं न भवेदिति दतोयविकन्याथेः। ननु भवतु विद्यमान- स्यापि तत्कोयभावोऽसतु तथापि aaa प्रतियोग तत्रैव तदभावो त्रिरुद्ध इति चतुथविकन्पाथेः। यत्र काले यतर देशे यः प्रति- योगो तस्य ay तदानौमभावो faeg दति पञ्चमविकन्पायेः। यदवच्छेदेन यदा यच प्रतियोगौ तदवच्छदेनैव तदैव तच्येवाभावो faxg इति षष्ठविकल्पाथेः । सम्बस्मिन इति । सदहकारिममव- धान तावन्न मम्भवति यत एकस्य सहकारिणः सदकायन्तरम- भावखषूपसेव न च भावाभावयोः ममवधानसम्भावनेत्यथेः। समवधाने विरोधमाद । भ्रभावेति i) विशदयत दति wage सहकारिणो यद्यभावः स्थात्‌ तदा तदसमवधानं खात्‌ तदेव तू नास्ति afe भावस्यायभावो विरोधादिव्यथेः। भवतु वा भाव- स्याणभावो विरुद्ध sare) तदेवेति। श्रत्राभावप्रतियोगिलं विशदयत waaay) एवं परत्रापि भवतु वा भावकमान- कालोनोप्यभावस्तयापि यतेव भावस्ततेव तदभावः कथं खादिरे- धादित्याद। तचैवेति। कालमभेदनेकरे शत्वसमबेऽपि यदा aq yan aga aw awed ॒विरढ्‌ मित्याह । wae

(१) ( ) कुएलोख्ं पाठान्तर दतौयाद श्र एललङे धिकं दृश्छत ।

MUNA: | १५९

सडितमिति । येनावच्छेदेन प्रतियोगं तेरेवावच्छदेन ava तदभावो न सम्भवतोत्याह । तथेवेति ॥

भगौ० Ste | FART करणाकरणे सडकारिखमवधाना- समवधानाभ्यामुपपाशेतयोरेवेकच विरोधादमस्गं द्न्याइ। ्रख्िति। तथाहौति । एकस्य सम्बन्धिनः खकोयाभावताराव्य घम्बन्ध्यन्तरे विद्यते एकच सम्बन्धामन्बन्धयोः aware मम्बन्धस्य खाभावताद्‌म्यमेवाश्यपेतं स्यात्‌ । तथा च भावस्य खाभावप्रतिखपखभावल विरुद्ध मित्ययः, श्रभावेति। यत्र सम्बन्धिनि बोजादो सदकारिणणमभावप्रतियोगितं aaa तद- प्रतियो गिल विरोधिलमित्ययः। मामान्यतो विरोधं विशेषतो विकन्प्यति । तदेवेति । afeafaaa सवंच्राभावप्रतियोगिल- मित्यनुषज्यते | भावकाल एवाभावप्रतियोभिल aa: | तथेबति | सेनेव प्रकारे सम्बन्धस्य यज्ाभावस्तनेवेति सहित Faw: ॥

[री Domed

wqo टौ०। वारिबौजादौनां मम्बन्धः संयोगोभ्युपेयते म त॒ मम्बसिखरूपः। निरन्तरोत्पश्नक्षणिकाभ्यां arama भियः जयुक्मरत्ययादिसम्भवेऽतिरिकर मानाभावात्‌ । श्रभावोऽपि चाधि ATUASY एव एकच ख सम्बन्धतदभावो पगमे मम्बन्धात्मकम्य नस्य मम्बन्धाभावात्मकत स्यात्‌ न च ख खम्याभावो भवितुमहतोल्धाद | सम्नस्धिन दति । सम्बन्ध्यन्तरे aztfaca तस्य । श्रभावेति | नाभावो विद्यते aa इति न्यायादिति भावः) श्रभावप्रति-

१९० सात्मतक्त्वविषेकं सटोके

योगिलभिति wa मवेबानुषञ्यते | तदा खकाले तत्र खरग | उभयेति । खाकाल एव atu दति । तथेव खकाले azn खावच्छेद कातच्छदेनेति ॥

~~ ~~न

न प्रथमः श्रनभ्युपगमात्‌ | न दितौयः सत्कायं- प्रतिषेधात्‌ । न ada: प्राकृप्रध्वंसाभावयेभाव- समानकालत्वानभ्युपगमात्‌। न चतुधेः स fe न तावत्‌श्ितिधैगपद्यनियमेन सम्बन्धिनोस्तदसिद्वः इत एव तत्सिङ्वावितरेतराश्रयत्वं faaafagy fe विरोध- सिदहिः तत्सिद्धौ च मेरे सति नियमसिद्धिरिति। न चान्धयतस्तत्‌ सिदिस्तदभावात्‌ अनियतोपस्पणा- पसपंणकारणप्रयुक्तत्वा्च सम्बन्धासम्बन्धयोः नापि विनाशस्य अहेतुकत्वात्‌ अयं विरोधोऽर्थात्‌ faafa तस्याप्यसिद्धः धवभावित्वे तु वश्यामः। नापि पच्डमः नहि ada aaa स एव सहकायेस्ि नास्ति चेति

TUTTI: |

Neo clo) श्रनभ्यपगमादिति। सम्बन्ध्यन्तरमेव मन्नन्ध्य- न्तरस्याभाव दति anand श्रधिकरणखभावश्चाभावो न भवतोति निषेदख्यत एवेति भावः । सत्कायेति । श्रभावप्रति- योगिले भावस्य नास्तौत्यभ्दपगमे तव स॑स्यमतपरवेगेऽयपमिद्ान्तः कणिकलषाधनविरोधोनुभवविरोधश्चेत्यथेः । प्रागिति । प्रागभाव-

१) प्रतिक्तेपात्‌-- पा = ge |

AW FATE १६१

प्रष्वंमयोः प्रतियोगिममानकालवानुपपत्ताव्यत्यन्ताभावमादाय सहकायंसमवधानमम्भवात्‌ । महकारिप्रागभावप्रष्वमावपि प्रति- यो गिभिन्नकालावादाय तचा मम्मवारित्ययः। awa face यदि महकारिणा स्थितियौगपद्यनियमो भवेत्‌ तद्‌ कमशकारिदेगर महकायेन्तराभावो न भवेत्‌ घ च नास्तोत्ययेः। ननु प्रति- यो गितदभाव्रयोः ममानदे प्रलविरोधादेव खितियौ गपद्यनियमः स्यादित्यत श्रा । दत एवेति । तदेव स्फुटयति^९ । नियमेति। तत्‌भिद्धौ fattufagt भदे मति चणभङ्गं मति नियममिद्धि- रित्यर्थः, amaz मति महकारिणां तथोत्पाढनियमाद्यौ गपदय fagqa म णवाद्यापि न fag va ननु विरोधादेव म्यिति- यौगपद्यं मात्मौदन्यन va कूतयिप्ममाणान्‌ faga तदित्यत श्रद्‌ । मन चेति। तदभावादिति प्रमाणान्तराभावादित्ययः। aq महकारिणणं यौगपद्यमेवर कथं न भवतोत्यत are! श्रनियतेति। aq wae प्रतियोागिभिन्न कारणं नास्ति तया च खोत्पत्यव्यत्रहितोनरच्णवतिष्वंमप्रतियो गत्व afuna fag पश्ञात्‌ पुञ्नोत्प्तिसिद्धावर्थाठव महकारिणां ग्थितियोगपद्- नियमः सेव्यतोत्याद । नापौति। तस्यापौति। विनाग्रस्याहेतु- amg: | ननु विनाग्रो wart प्रुवभात्रौ तथा च gat देलन्तरापेचत्यत wei परुवभावित् इति । उभयमहित वेति दूषयति । नापौति ॥

(+) 429 wagafa— aie 8 Te

१९१२ आ्मतत््वविवेके सटौके

wits टौ०। श्रनभ्यपगमादिति। wat सम्बन्धस्य खाभावतादाव्थानन्येपगमादित्यथेः । भेदेन तयो रनुभवाद्ेति भावः। मत्कार्येति। करणाकरणयोरिव कालमदेनंकन्न ae ऽणन्यदाभावप्रतियोगिलं न विरुद्धं कालभेदेऽपि तदाविरोधः स्याद्यदि नाभावो विद्यते मत दत्यादि मयाभ्यपगम्येतेत्य थः | प्रागिति । ष्वंमप्रागभाव्रयोरेककालदत्तिलं नान्येपगम्यत एषरत्य- तयन्ताभावप्रतियो गिनोम्तद्विरद्ध॑वाच्यम्‌ त्च दे गभेदनेवाविरद्ध- fama: प्रागित्यव्राभाव इति योज्यम्‌ । a Wha म विरोधः afuaa fe agat खरूपयोग्यस्य महकरारिम्थितियौ गपद्य- नियमः महकार्यनियमः'२'। स्वरूपायोग्यस्येतरकच मरकारि- मग्बन्धामन्बन्धरूपविद्धधर्ममंमगेः म्यात्‌ aca वमिद्धमित्यथेः। arama विद्रणोति । नियमसमिद्धाविति। तयोत्पादरूप- म्थितियौगपद्यनियममिद्धा वित्यथेः । ननु मामर््थामामथ्यनक्तण- विरद्धधमममंसर्गात्‌ = चणभङ्गमिद्धो सम्बन्धिनः स्थितियौगपद्य- नियमः स्यादित्यत श्राह । न चेति। तयोरविरोधस्य माधित- लादिव्य्ः। तथाथेकव मम्ब्धामग्बन्धौ कुतस्यावित्यत श्रा । श्रनियतेति । श्रहेतुकलारिति । प्रतियोगिभिन्नदेलनपे्तला- दिल्यथेः। श्र्थादिति । उत्पत्यनन्तरं कारण विनम्बान्ना गरे fara स्यात्‌ घ च नास्लेबेद्यु्पच्यव्यवहितोत्तर्णव ततिध्वभप्रतियो गिल भावानां fag ग्थितियौगपद्यनियमोऽपि fag cau: भ्रुव भाविलाच यथा. न नाग्रम्याहेतुकलमिद्िम्तयोपरिष्टादच्छयामहद

(१) सद काय सम्बन्धः-- प्रा० > qo)

May Fale: १६२

care! ध्रुवेति | तयेवेति । सहितमित्ययमपि पचोऽनभ्यपगमे- नेव निरस्त दति gas न्‌ दूषितः नास्ति चेत्यतो विरोध दत्यध्यादाधम्‌ ॥

tye ate | म्रनभ्यपगमादिति। श्रनन्तरोत्पाद(*'चणिक- antag मयोगस्य ध्सिद्रत्तिवानुगतप्रतोत्या चाभाव्रस्या- तिरिक्तस्य fagftfa भावः| भागमत एव कायस्योत्यत्तः प्रामाणिकतया चयापि मन्काय॑लनिषेधादित्याद। ama fa | प्रागत्यादि । watfafa मयोगस्य प्रागभावष्वंमयोः कालभदेनेव AWA अत्यन्ताभावस्य चावच्छदमदन दत्तौ विरोधाभा वादिति भावरः म दहति: म fatty: मम्बज्धिनोरेकतर मम्बन्धिमन्वकाल्े नरन्तर्ंणापरम्य मम्बन्धिनोऽवण्यं मक्र मित्यवं sun नियमेन तावद्ध मिद्यति यतम्तद्र मिद्धसक्ररूपनियमामिदधः | ईत एव विरोधादेव नियममिद्धावृक्ररूपनियममिङ्खा | तत्‌भिद्धिः fattufafg: | लन्‌ मिद्धौ विरोधमिद्धौ। az afa मम्बन्धा- मम्बन्धलच्णत्रिर्द्धघर्माध्यामाद्धमिभद fag मतोत्ययः। एतावता चक्रकेऽपि परस्यराश्रयलमचतम्‌ | मानान्तराश्ियममिद्ध निरा करोति। न चति। ननु प्रथमं मन्बद्धम्यामब्बद्भम्य वा पथात्‌ कथ ममम्बद्लं Wage waa we श्रनियतति। श्रुत्‌ कलवात्‌ प्रतियोग्यत्तरभापिहेलनपे चिता । wurst मेव भावानां नाश्राटेकम्य कालभदरनापि मन्बन्धाम्म्बन्धायोगात्‌ तस्याहेतुलस्य । ननु यद्यस्य प्रुवभावि तन्तदुत्यत्यनन्तरमेव

(१) निम्न्तमत्पादर-- Yle > पु

१६8 अत्सितत््वविवेकं Hels

जायते यथास्माकं समयस्य कायें भवतां च xarz: परिमाणादि yaa) च भावस्य विनाग्र दत्यतोऽर्थादिरोधः सेक्छतौत्यत श्राह । waft नरोत्यादिकं याणटत्यभिप्रायेण ॥

ननु समवधानं नाम सहकारिणां ya: संयोगो भवद्विरिष्यते स च तेभ्यो यतिरिक्तोऽव्या्यटत्तिशचेत्यपि। AM Ya एव तदैव तचेवास्ति नासि चेति अनति- रेके farafen senate कौजवारिधरणिधामानि तान्येवेति तेभ्योऽपि कार्योत्यत्तिप्रसङ्गः। ae टृत्तित्वे च सवच रक्तादिविभमः शब्द्‌ादिकायत्यत्ति- प्रसङ्गश्च | तस्मादमंयुक्तभ्योऽन्य रव ॒संयुक्तख्भावाः परमाणवो जाता इत्येव ज्यायः | Raza क्षणिक- परमाणावप्यस्य विरोधस्य दुवौरत्वात्‌ ¦ तथाहि पुव- दिगवख्ितः परमाशुयथा परदिगवद्ितेन परमाणना $परदिगव्छेदेनाटतरूप vara: तथेव किं पूर्वदिग- वच्छेदेनापि न वा उभयथा वा आदे उभयतोध्य- नुपलबिप्रङ्गः दितौये तु उभयतोण्पलम्भापत्तिः ata पुनः स रव दुरात्मा विरोधः स एव तेनैव तरैवादतोऽनारतश्चेति |

WEo Zhe | एतावता प्रघटकेन सहकारिसमवधानासम- वधानाधोने करणाकरण ईति यदुक्तं तस्षमाहितं तथेवेति।

च्तगभङ्ःवाद्‌ : २६५

सहितं वेति ae” ag पर प्रतिवन्दिसुष्वेन समाधित्सुः प्रतिवन्दिनि- मुत्यापयितुं We रचयति । नन्विति । न fe तदेत aaa स एवास्ति नास्ति चे्यभ्यपगच्छाम द्रति यदुक्तम्‌ तक्छयोगे Wag ज्ञानादावभ्यपगमेन तवापमिद्धान्त इति पूवेपकिणो भिमन्पिः | तेभ्य tia) सदकारिभ्य ta: इत्यपौत्यतोः) भवद्भिरिष्यते cag: | वयस्तान्यपौ ति | विशरकलितान्यपोव्ययंः । care lia श्ररक्रऽपि भाग महारजनमयोगमस्य argafaaar’) रक्रधो'*- प्रसङ्गः दत्यथेः। भयाकाश्रसयोगस्ट च मकलाक्र।ग्रद्रत्तितिया aia ग्र्टोत्यन्तिप्रसङ्गः विभुकार्याणामममव(यिदे्रानुरो धिलात्‌ | च्रादिपदन सुखदःखादिमद्गः५' स्तमिद्धान्तानुस।रेणो पमंहरति | तस्ादिति। यदा तम्म्ादित्यतिरिक्रमयोगपक् विरोधाद्‌क्रा- दिव्यः samen दति । श्रविरनदगेनोत्यन्नाचणिक- परमाणव va नथोत्पादाद्‌ घरपरादिमामापनना Ea": | aq विरोधम्येति) आहतानाद्रतरक्रारक्रादि तिरो धस्यत्ययः | sq दति। उभयदटिगवच्छदेनानाद्रतल cau: feala दति । afeeiaa: कचिटनाद्रत उत्पन्न दत्यथः॥

भगौ° रौ० ; मंयोगम्यानतिरेक्रव्यःपयद्रि क्रमण दूष यति । श्रनतिरेक दति। रक्रादौति। mG रक्रलभ्नम-

(2) पुे--पा०्ये पु २) इन्धतोौपोश्ता- चार २ To |

(2) aqafaaui— ye 2 T°, 8) म्न Grey पर.

(५) मखद्‌ः्वादिपः ग्रहः पा० २५०.

१९६ अ।त्मतत्वविवेके मटक

निमित्तं महदारजननमग्रागः म यदि areata: स्यात्‌ तदा समय एव पटे रक्रधोः स्यात्‌ तथा मर्याकाग्रसुयो गस्य शरन्दाममवायि - कारणस्य नभोट्तिवे waa ग्रब्दोत्यत्तिः स्यात्‌ यावति दग विभुकार्या णामसमवायिकारण तावति कार्यावश्षम्भावादित्यथः | शराटृतानाटतवादि बोधादवयययभावे पर माणममृहो धरस्तषां पर - माणनामतोद्धियतेऽपि तथोत्यादात्‌ wawafatgicta बौद्धः मिद्धान्ताराह | तथाहौति। न वेति । उभयदिगवच्छदे नानाट़रत एवेत्य: | यत्‌ क्रमयोगपद्याभ्यामधं क्रियासु नोपयुज्यत तद्‌ म यथा gata तथा चाक्षणिकं प्रप्रविषाणदौत्यच्रापि vay. तरिप्यययोः माध्यावेशियमन्वये याप्यभावेऽप व्यतिरेकेऽपि तदभावः ॥

रघु° eto | षष्टमपि प्रतिवन्दिसुखनानभ्धेपगमादेव निर शितूमाशद्रते । निति) दल्यपोत्यस्यार्या भवद्भिरिष्यते नास्ति च तोत्यस्याये fate दति ae) मवंचति। तन्तत्कार्योत्यत्ति नियामकानां महारजनभर्यादिमंयोगानां मक्रलावयव दिग्द- प्राद्यवच्छदेन दत्तौ तत्तत्कार्याणामपि तच॑गोत्पन्िप्रषङ्गा दित्यथः | परमाणवः ` चणिकपरमाणयुञ्नरूपा वारिनौ nee: कायं विगरेष मर्था जाता इति। न चेति। परद्गक्च्छदेनायनाटृतूप THA) उभयया वेति 1 परदि गवच्छदे नाटृतरूपः पूेदिगव- HIF चानाटतरूप TAU: |

MARAT: | age

प्रकारमेदमुपादाथातिरोध इति चेत्‌ कः पुनरसौ" दिगन्तरावच्छेदः | यदि fe यदिगवच्छेरेनैव संयुक्त स्तदिगवच्छेरेनैवामयुक्तोपि ततो विगोधः स्यात्‌ शह तु नैवमिति चेत्‌ इन्त संयोगसंयोगिनोभदपक्ेऽपि यद्ययं fase: स्यात्‌ कौदशो दोष इति । एतेन व्यतिरेकपक्षाऽपि निरस्तः |

TR रौ०। कश पुनरमावितिप्रश्रः दिगन्तरावच्छदेन दर्यत्तरम्‌ श्रयं सिद्धान्ट्रत्तान्त इति अन्ननावच्करदेन ARITA मंयोगऽपि ठग्रावच्छदन तदभावान्न aaa रक्रविभ्रम इत्यर्थः| एतावना तथवेनि afed वत पष्ठः पक्चोऽश्.पगञेन निरस्त दृति fag महकारिममवधानाममवधानप्रयुन करफाकरण एकस्यामेव वयक्ताविलि। ण्तनेति। मन्व्तणिक्रलयो रन्वयव्या परिभ ङ्गनेत्य्थः | यन्न afm aq सत्‌ यया पररव्िषाणसिति afataarfaaar वाच्या । केवन्नान्व यनो ऽनभ्येपगमान्‌ | व्यतिरे कयार्ि्चाच्यव्यातनि-

व्याप्ना मा चन्नाभ्ति नदा यलिरेक्रयाप्निरपि नास्तोति भावः॥

= ~~ ~ भ

भगो ° टौ ०। मन्दिग्धामिद्धय्त्याटिदूषणमवत्याद। एतेनेति।

| 1

रघुण्टौ°) एच्छति कः पुनरिति । उन्तग्यति दिगन्तरेति।

(QQ) कथ दनम्मौ-- इति es faa: पाठः,

१६९ ्त्मतत््वविवेके सटौक

एतेन वाधिविरहेण । तिरे कपः यत्‌ क्रमयौ गप्यर हितं तद्‌- aq यथा परग्रविषाणं क्रमयौगपद्यर हितश्च स्थिरो भाव दृति स्थिराणं सत्ववयतिरेकभाधनम्‌ |

अधिकं तचाश्रयहेतुदृष्टान्तसिद्ौ प्रमाणाभावः sagt प्रमाणप्रहत्तेः प्रमाणप्रटत्तावलौकत्वानु- पपत्तेः | एवं तद्धव्यवहारे खवचनविरोधः स्यादिति बेत्‌ तत्‌ किं स्ववचनविरोधेन तेषु प्रमाणमुपदशितं भवति व्यवहारनिषेधव्यवदहारो वा afer: स्यात्‌ श्प्रामा णिकोऽयं व्यवहारोऽवश्चाभ्यपगन्तव्य इति वा भवेत्‌ |

age ato. भ्रधिक cial च्रनचयव्या्यपेच्यात्र बहनि दूषणानोत्यथेः । तान्येनाह । श्राश्रयेति | MAIS माध्याभावपरं azifag यतिरेकबयातिप्रद्रततः हेतुपद्‌ माधनाभावपरं तददिपययस्य हेतुलोपगमात्‌ दृष्टान्तपदं स्फुटाथंमेव । तथा च श्रशरविषाणादौ साध्याभावो न साघनाभावो नवा श्रप्रविषाणादि प्रमागणगम्य- faa: । यद्रा ्रकषणिक्रममत्‌ क्रमयोगपदयाभ्यामयंक्रियारहित- लात्‌ कूमेरोमदित्याश्रवामिद्धिः सन्देहसिषाधयिषयोरभावात्‌ | aq एव हेलमिद्धिः। बयात्िपच्चधर्मेता ति शिष्टष्टेव हेतुलात्‌ | एवं तर्होति । प्रमाणएसाध्य एव॒ वयवदारस्तदेत्यथेः। तथा च ज्ञानमात्रं यवहाराङ्ग न तु परमेवेति भावः। wate कोऽपि

च्णभङ्वादः | १६८

यवहारं न मभवति दति azawa स्ववचनविरोधः। wea यवदहारस्याभ्यपगमादित्याद । खदचनेति । तत्किमिति । प्रमाणा पौन va यवदारस्तया न यवदारनिषेधबयवदारः क्रियते। तन्न परप्रविषाणाद्यपि प्रामाणिकमित्यायात्मित्यथः। यवहार निषधति | प्रमाणमन्तरेण वयत्रहार निषेधव्यवहारो ऽपययमनुपपन्न इत्ययः । शअप्रामाणिकोऽपोनि । श्रप्रामाणिकोऽपि यतहारश्चेत या नेष्ट यम्तदा तव स्ववचनविरोधो भवेदित्ययः॥

भगौ० टौ; श्रधिक्ञ्चु"त। प्रननुमाने हेवाश्रयदृष्टान्ताः मिद्धिः wea; afe चक्तणिकरममत्‌ क्रमयौ गपद्याभ्यामयक्रिया रद्दितिवान्‌ कृमरोमवर्िति ब्रूयात्‌ तदा कणिकरचरूपमा्णा प्रमिद्या पद्विग्रषणम्प्रायाभाव्राटाग्रयामिद्धिः श्रत ua Bara: AAA Bard दुष्ान्तामिद्भिरष्यत एव माध्याप्रमिद्या माष्यामाव्रव्यापक्ाभावप्रतियो गित्वयहम्यलाभावान्‌ । नन्‌ माध्य- ज्ञानमाचं तद््यतिरेक्ग्रहोपयक न तु माधप्रमा nay नाम्तौति WTI BM न तत्र यवहार इत्यपि va वयादतम्‌ Wa BT मन्वात्‌ तथा चाश्रयादौ प्रमाणा प्ररृत्तावपि नेःक्रदोष care) ua तर्हाति। ad किमिनि। afe तच व्यवहारः प्रामाणिकः मम्भवति श्रलैकानामकारणतया पर्या षयचान्‌ वयात्तिय्ादकता दाद्यतद्‌त्पत्योरभावऽन्‌माना- भममवादित्यथः। यव्रदारनिषधति | श्रव्रस्तुविषयकस्य व्यवहारस्य यो निषधरूपो व्यवहारः मोऽपि खण्डितः तथा च यवाय

निषधोऽपि तच न कतय इत्यथः ॥

“Je

१७१ आत्मतत्व विवेक सटीक

रघु ° ठी ०। waa: प्तः स्थिरो भावस्तस्या सि द्धित्‌खशूपस्य परेण प्रामाणिक्रवानभ्युपगमात्‌ | यत्‌ तदच्छति afe विरोध- ayanitatfe । तदि शेषणस्यामक्वलचणम्य माध्यस्याप्रशिद्या च हेव मिद्धिः हेतोः क्रमादि विरदस्याप्रसिद्धिः मति लेया तदन्दुप- गमादसतः प्रमाणागोचरवात्‌ पचस्य हेतो थाप्रमिद्या पचधमे afafgy एष्टान्तामिद्धिदृ्टान्नस्याल्णेकस्याप्रमिद्धिः तम्य are माधनयोाप्रमिद्या च aa तद्‌ुभयव्चाप्रतौतिः श्रलोकला- जञास्येवामति gael प्रमाणमनुमानं पुनर सन्‌स्यात्येव यवदारवत्‌ प्रवते । श्रय ्वहारोपि प्रमाणाधौन एव aay) एव तरहीति। खवचनममत्याश्रयादौ प्रमाणाभाव दति वचनम्‌ । यवदारेति।

तेखित्यन्‌षज्यते ॥

न तावत्‌ प्रथमः न fe विरोधपदश्ेणापि fat तस्य marfefar® वा शशमूङ्गे वा प्रत्यक्षमनुमानं वा दभरेधितुं शकं तथात्वे वा कतं भौतकलदेन, feata स््विष्यत va प्रामारिक्रैः अवचनमेव तदि gid किं कुमो यव वचनं सर्वथेवानुपपन्नं तचावचन- मेव श्रेयः त्वमपि परिभावय तावव्िष्यामाणिक्षेभवे मूकवावदूकयोः FAT: श्रेयान्‌^' ।

(2) दितौयं त्विष्यत - ute afad (२) कतरः प्रामाणिङ् इति - पार २ पु.

WrayPFare: | १९७९

Ugo टौ०। श्रचणिकममत्‌ क्रमयौगपद्यरहितलात्‌ कुर्म रोमवदित्यनमाने पवमाध्यहेतुदृष्टान्तेषु प्रमाणानुपपत्तिमाह। महोनि। टद्धियमनिकर्षाभावात्‌ प्रन्यच्तानुपपलिर्याघ्यभावाः*- टनुमानानुपप्ल्तिरिति भावः । awe वेति। प्रमाणोपदशंने इत्यथः । भौतो ववर: watfast वा, दितोयस्तिति। यवहारा- भावः। व्यवेदारवण्डनपत्त ca) श्रप्रतिभानिग्हम्धानमुद्धा- व्यति । श्रवरचनमेव avffa. निरनुयोगमाद fagrat कि कुम रति । उत्तरह्‌ उत्तराप्रतिपत्तिरमनिभा ददं दरत्तराहमेव भरतोति नाप्रतिभति ar wazae: वमपौनि। अवचन aaa श्रय cage: निःप्रामास्कि इति। वचनम्यापि awa

प्रमाणमापे्तवाटिलि भावः ॥

भगो. ate क्रमादिविरदहेत्णौ way दान्त wate मानाभागत्‌ {धियहःरवन्िषेधय्यव्रदारोऽपि नेयते ग्रग्रप्ररङ्ग नास्तोति यव्रहारम्य च ग्र we नाम्तैन्यथ् इत्याद । दितौ fafa नन्वमर्रभ।निग्रदम्यानं पराप्रभिन्याद। अ्रवचनमवेति। श्रलोके वचनहेतुविवल्ताकःरणम्यभात्रन वचनं न ABATE | कि ga tia. न वचप्रयिवचनार उ .राप्रतिर्पातिरप्रतिभनि ama न त्रा वया माधनं [{द्विदुक्र यत्रानुत्तरादमतिभा श्या दित्याइ | वमपोति |

(र) afaae wad - पा. & Te,

१७२ अत्मतत्वविवेके सटीक

रघुण्टौ ०। wae वेति। तस्य क्रमादिंविरहे । gan चत्यपि द्रष्टम्‌ । तथाव वेति । प्रमाणपरटत्तावरसक्वानुपपत्तेरिति भावः श्रवचनमेवेति। तथा चाप्रतिभेति भावः। उत्तरां उन्तरा- भरतिपत्निरप्रतिभा । न चेद्मुत्तराहमिव्या | वमपोति ॥

एवं विदुषापि भवतः न मूकोभूय शितम्‌ रपि तु व्यवहारः प्रतिपिद्ध एवासतोति चेत्‌ सत्यम्‌ यथा श्रप्रामाणिकः स्ववचनरवरदवाऽथा ainargifeta मन्यमानेन त्वया अप्रामाणिक एवासति व्यवहारः म्वोकतस्तथा्।निएपि प्रमाणचन्ताधामप्रामाशिको व्यवहारो माप्रमाङ्कोदिति मन्यमानैगप्रामाणिप va सखवचनवि धः स्वौ कियते। यदि त्रूभयत्रापि भवान्‌ समानदष्टिः स्यादस्माभिरपि तदा न किञ्चिद च्यत इति)

Veo Zhe एवं विद्षापोौनि । श्रप्रामाणिकेऽरयैःत मृकतेव शरणमिति विद्षापौत्ययः। यथेति । मत्व चि कलव्यायमित्य- स्माकं aia तदिरुद्धोऽथः aa {सत्यपि व्रश्रविषाणारौ न चणिकलमिति विपक्तगामिलप्रमङ्गात्‌ | म माबदरतद्यं चणिकल. qa सत्वयाटत्तिरप्रामागिक्यवेति वया यथा व्यवद्धियते तयास्माभिरपि। afoaa किं प्रमाणमिति विन्तायां चद्‌प- afiia: शशरत्रिषाणादौ यतिरेकषग्रहयप्हारो मा प्रसक्तः व्यादि तदयं खग्रियारय एव बोध्यत दृत्प्रथः। यदि fafa a चेत्तव

MUUF AUS | १०३

afataarfs न ewafa तदा aa afataugra मयापि a यतनोयमित्ययः ॥

भगौ. Zoi aq नावम्तुनि कभ्यचिद्धमस्य निधिनिषध- व्यव्रहाराविति जानतापि तच व्यवहारो निषिध्यते नन्‌ ata- aaa ture एव्रभिति । ययति । मामथ्यनिव्र्तिव्यनहार निउ धसखवचनविरोधादेतराप्रामा णको ऽर्थ; शरग्ष्ररङ्गदिम्ततर निषध व्यनद्ाराक्ररण मोऽम्तोति भान्तिष्पा vafa: मा anifeafa मानाद्यया तचानुमित्ययमप्रामाणकि एव wait: aaa प्रमाश्रूतायामन्‌भितौ पमाखूप एव fagatian करणि गिव्यश्रिचाय खवचन[वरोधोङ्गकतः। न चेवं माधमिङ्खिः

स्यादा रया मिद्यादम्तादवस्यछादिन्ययः॥

Tyo Ste यथति। श्रप्रामाणिकः प्रमाणाविषयः स्व walang: श्रसति पक्चदृष्टान्तादौ प्रमाणाभावे ऽप्यषत्‌स्यान्यवान्‌ मानं प्रवतत दति वचनविरद्धोऽथः safa aayivfaiued: श्रप्रामाणकिः प्रमाणामृलकः प्रमाणातिषयायको वा अवहारो- ऽसति ग्रग्रव्रटङ्गादौ क्रमादितरिरहामत्वादविवयवह्यारः। प्रमाण. चिन्तायाम्‌ wazi2t प्रमाणं किमितिदििन्ताया व्यवदहारो;मति कमादिविरदादिव्यवद्ारः श्रप्रामाशणिक दति प्रकृते निराधस्याम- हटितलाद्मति प्रमाणाभावराददिरः घोषयप्रामाणिकं दत्ययः। ATA खो पद्‌ श्रितमच्वच्तणिक्रत्वव्या श्नि विरो धिनोऽन्ःणकमन्वस्य निराके

wa चणिकल्व्यादृत्या मच्व्याटृरिरप्रामाःणकणं यथा am

१५४ च्ःमतत्वविवेके eta

यवह्ियते तथा्माभिर पि चणिकनेऽपरमाणचिन्तार्यां acqefi- तव्य श्ग्रपरङ्गादौ यतिरेक्यव्रदारम्य निराकरणाय franza एव॒ बोधयन्त tay दृत्याह्कः। परे तु ay यवहारनिषधे स्वचनतिरोधः स्यात्‌ सोऽप्रामाणिकोऽरा मा प्रमाङ्खौदम्तोति भम विषयो माध्रूटतदय यथा तचामच्वानुभित्ययमप्रामा णिको यव- हारम्लेया खोषटलम्तथा प्रमितादेव लिङ्गात्‌ सग्यानुमितिमेउनोति शियत्ोधनायास्माभिरपि खतचनविरोधो ङ्गौ way Tae: | afe fafa: च्रमति यवहारनिषेध दृवामतो इष्रान्तवादिकः मपि न anafa varafaceifefa प्रतिसन्धाय यदि भवा- नुक्रूपमनुमानं न VOR व्यथः "

ठेतौये तवप्रामाणिकश्रा यवश्याम्यपगन्तव्यक्नेति कस्ये यमाज्ञति भवानेव WIE | व्यवहारस्य सुदृढनिरूढ- त्वादिति चेत्‌ श्रप्रामाणिकञच qesfae cata area: कधस्तिदपि व्यवेश्ितत्वादिति चेत्‌ श्रप्रामारिकशेनन कथञ्चिदपि व्यवतिष्ठते प्रामाणिकश्चेत्‌ तदेवोयता- मिति वारे व्यवश्या।

Tee Tiel चरभ्देपगन्तयर्‌,ति। WEIMAR प्रमाणमृलकल- स्थितेरित्यथः । aan waa (?) न तन्त्रम्‌ किन्त मिश्यमूलल्वमाते न्ुयश्ामन्‌ग्यातिरूपोऽपि ततस्तद्धौनो यव- WUT Aa euifarare | ख्वहारस्येति। wa रिरोधमाह :

ठ MURA | १५४

शप्रामाफिकश्वेति । सखुद्‌ढनमसङ्गृहोतसवादत् निरूढलनमिद्‌ मत्य मेवेति गकोतप्रामाप्वम्‌ | कथञ्चिदिति । संद्धतिशिद्धवनेत्यथः। शरप्रामाणिकश्चेदिति। wafataaa चेत्‌ तदा तन्न !ऽपि वयवहारः कय वयव्रतिष्ठताम्‌ | wareca चत्‌ ंद्रनिस्तदा ae प्रमाणस्भवो यताम्‌ । तच्च नाम्तोति भावः। ननु जन्पवितण्डयोः परस्परजयाथमप्रमाणनापि wafgad ण्व तत्कथ Brana TA aie वाद इति) वाद्‌ एव व्वा महायमुपक्रान्तः स्थिर वा fan चिक तेति avfanfaa तत्र कथम्‌ श्रप्रमाणन थव- दरिष्यमोत्य्थः। यद्धा बादक्यायां खञ्चमविरोधो न fang नायप्रतिमा पि ^ न्यूनाधिरापमिद्धान्तरेनलाभामपन्चकानामेव

तचोद्धावनो यत्वा दित्यः ॥

भगो० Deol सुद्‌ ढतमबाधिनविषयवम्‌ । निरूढवब्यवहारः खदपानपदारः | aufafefa मांद़रतलनेव्ययेः । श्रप्रामाणिक- सेति । मांदृतेरपमाण्तायां नावग्यस्वौकरप्नेयय प्रमाणत च म एव व्याघात <a । वादकया खव्रचनविरोधाङ्गोकारे$ऽपि प्रवतत एवेत्याह ¦ वारति ॥

Tgo टौ०। सुदृढनिषूढलवमिदर्भिन्यसेवेति प्रमा विषयत तत्कि खकूपत ua पिषयतोपि वा wig जडगनदवग्राटदिवरन्डप- गम्यत एव शग्राविषाणं नाम्तोत्यादिप्रत्यचमिद्धाः ner feat are: अप्रामाणिक दति; प्रमाणाविषयायक दत्य कथञ्चि

fafa. स्डतिमिद्धलादित्ययः। न कथञ्चिदिति। श्रभ्रामाशणिकम्ये

१ 9६ चयातक््वविवेके सटौके

yafaneaurfa वास्तकोकरणायोगादित्यथेः | तदेव प्रमाणमव j वाद इति खवचनविरोपेऽयमिद्धन डेतुना निणयाजननात्‌ वच्छ माणा जन्पादधितोतिरिदापि न निवारयेत दूति तात्पयम्‌ |

जल्पवितण्डयोल्तु पक्षादिषु प्रमाशप्रञ्नम्रप्ररत्तस्य न स्ववचनवितोधः तच प्रमाेनोत्तरमनिष्टमशक्यं च अप्रमारेनैव तूत्तरे म्ववचनेनैव भङ्गः मदुक्तषु पक्षा दिषु प्रमाणं नास्तौति wana सखौकारात्‌ । अनुत्तरे त्वप्रतिभेवेति |

nxo 2). | नन्‌ न लया मम व ्व्रन्नतः faa विजया्न्नव aa च खवचनविरोधनाप्रतिभया ता fav da एवामोत्यत आद। जन्येति। श्रनिष्टमिति। ग्रशरविषा णादेरपि प्रामाणिक्रनप्रमङ्गारित्यषः। तेन खवचनविगोधमङ्गः कृत्यापि प्रमाणमवण्यं watfa तच चो ्रानुत्तरयोस्वसव

निगाद्य cau: । एतदेवाह । Aza fala ।

भगो० रौ०. नापि जन्प~+तष्डयोः चणिक्रलमिद्धिरिव्याह। र्याति । जन्य विपचखलो का रमाचमुदेश्यं वादे तु त्ननिषय उदेश्य दति खगचनविरोधाङ्गोकारः। श्रनिषटटमिति । श्रचणि- कस्यापि धमिंणः प्रामाणिकलापत्तेः। श्रगक्यभिति | कमयोग

पद्यविरहस्यालोके प्रमाणेन यदणमग्कय मिन्यथेः |

AMUSE AS: ; 299

we zte 1 जन्पेति। श्ग्रपटङ्गादिश्नन्दा fe पदविषया नायमटबोधका श्रमामयिकलात्‌ वाक्रविषया तु तथाल प्ङ्गारौ प्रश्चादिममगे बोधयेरन्‌ तथा च नित्यः शब्द इत्यव nee नित्यत्व दव प्रङ्गाटौ शगादिममग प्रमाणप्रश्नो न areaa दति भावः। अनिष्रम्‌ | पङतपचादः प्रामाणिकत्वानभ्यपगमात्‌ ! RTA ।

प्रङ्गारौ ममगमाधकप्रमाणाभावात्‌ ॥

यदि च व्यवहारस्वोकारे विगेधपरिहारः स्यात्‌ असौ स्वोक्रियेतःपि न त्वेवं न खनु सकलव्यवदाग- भाजनं च तन्निपेधव्यवहाग्भाजनं चेति वचनं पर म्यग्मवितेधि।

Ne: ste aaah खवननविराघभयेन मृकत्रमङ्ै- करत्याप्रतिभा qlaal) Breit ए ay aa नाङ्गकृत इत्यत are. यदि चति। सकनविधिनिषधव्यव्दाराभाजने लीक वयवदारखोक।रेऽपि fartye ताट्‌तम्णदित्यथः। णएतदेवाद।

a afefa ii

unto रौ” । @qiaafartuarata HIFIT! HAVA इत्यपि afa aa निषधव्यत्रहारखोकारऽपि विरोधादित्याह। यद्रि चेति। न खल्वित। मकनलयवद्ार।भाजनं निष्घबययब्डार-

भाजनवस्य व्याइतवार्न्यियः ॥

न ee

= wow

te

29C अत्मतत्वविकेके सरोके

Tae टौ °। वयवदाराभाजनतन सखयमभ्यपगते श्लोके क्रमाद्यभावव्यवहारता लयापि खवचनवितेधः खदसम्तित एवेत्याह afe चेति॥

विधिव्यवहारमात्राभिप्रायेणाभाजनत्ववादै कृतो विरोध इति चेत्‌ इन्त मकलविधिनिषेधव्यवदहारा- भाजनत्वेन किंञ्विट्व्यवह्ियते न वा उभयथापि सखषचनविरोधः waaay तेन भवितव्यम्‌ वस्तुनः AAMT विर हानुपपत्तः।

्रङः° Sho ननु येन मकलव्यव हा राभाजनवमलोकम्याङ्गो- क्रियते तस्य तव॒ निषेधयवदहार मया क्रियमाणं निषेधः स्यात्‌ स्ववचनव्रिरोधा मया तु विधिकवहाराभाजनवमाचमङ्ग क्रियते aq तथा च मत्व्णिकना दिनिषधव्यवदार कुवतो मम कुतः खवचनविरोध cae विधोति । विधिववहारमाततिवदता लया पिधिनिषधव्यवहाराभाजननेन न किञ्चिदङ्गीकरोमोति माचपदखरसः। तथा प्रतौरते च तावतापि aa खवचनविरोष vafa विकच््छते । द गश्रयति। हन्तेति । उभयधे.त यपराराव्यव हारयोरित्यथः 1 उभयथापोति । मकलविधिनिषेधयवहाराभान- qaqa afaa धभिंणि तदवम्तु कथं न स्यात्‌ । यदि च सकलद्यवहाराभाजनत व्वद्धियते। तदा मकलब्यवदहारभाजनतव

MH Bale: | १७९६

कापि प्रसिद्ध प्रतिषिष्येत। तथा खघ यत्र ama तदेवावस्तु कथं न स्यादित्यथेः। उभवमभिप्रत्याह । वस्तुन दति ॥

भगे०्टो० । विधौति। मकलव्यवहाराभाजनत्न विधि- व्यवहाराभाजनलमे विवक्षितमतो निषधव्यवहारभाजनत्वं ast विस्‌द्भ मित्यर्थः, उभययापोति। मक्र्लधिनिषेधव्यवहाराभाज- नवब्यवद्दारः afeq प्रतौनो न वा अन्ये कथं निषेधः श्राय तदाश्रयोऽपि प्रत्येतयः। तथा स सक्रल्विधिनिषधव्यवदारा- भाजनत्व च यव ह्यते देति सख वचनविरोध दत्यथेः |

THe Ito | विविधव्रिधिवयवदा गभाजनवमतावम्तुनो वयम- भ्यपगच्छाम waged | वििधौति। तेनेति। मकलनब्यवहारा- भाजनेनेत्ययंः ॥

ने तिपघ्ते मकलविधिनिषेधव्यवदहार विर होत्यनेनैव व्यवदारेण विरोधात्‌ अ्रव्यवहतस्य निषे श्मशव्धत्वात्‌ व्यषह्नियत <fauasfa विपथस्वरूपपर्याला चमयेव विरोधात्‌ न fe सवेव्यवहाराविषयश्च व्यवहियते afa |

श्रद्ध" Zo नेतिपक् दति। विधिलिषेधव्यवहारविरहि- तवस्य निषेधस्य satay तदाश्रयप्रतोतेरावग्यकलान्‌ | तथालैक- Rage: | श्रवयवदइतस्येति । श्रप्रतो तस्येत्ययेः । व्यवरह्ियत इति। खकलविधिनिषेधव्यवहाराभाजनं च वव्रह्भियते देति fara@ec-

१८० अआत्मतत्वतिवेके मटोक

मेव तथोपस्धितम्‌ येन Hat: खवचनविरोध इत्यथः । एत- देवाह नरोति॥

भगो to) ननु विधि्यवदहाराभाजनलनिषेधयवहागा भाजनलभ्ां न यत्रहियत दत्य विरोधेऽपि न aafean इत्यत न विरोधव्यवहार निषेधमात्रम्य वििकितवाटित्यत श्राद। नेति पच दति तयापि न aifgaa तदविरदितलव्यवहारखति तरिरोधम्तदवग्य uta) aq यवहारमाचनिषधात्‌ तदिर- हितेलथव्रहारोऽपि नानुमत एवेत्यत श्राह । भ्रद्यव्रदतस्यति। प्रतियो मिथयव्रहारजिषूपणं विना निषधययवहारोऽपि तत्र न ग्यादित्यथः। विषयेति । मकलत्रिधिनिषधयवहा राभाजनव- वयवहारेणव fate sau; तदवाह । agifa:

रघु टौ °। उभया विरोधं यत्पादयति ' नेतौत्यादिना। मकलेति। सङ्लव्वहारगृन्यलं यत्र प्रतौतं तत्रैव ARAMA कथं waa तद्ुवदहारनिषधः। श्रय न arfa anata तदा तद्चुवहारस्याणप्रत्ययात्‌ कथं निषेध tary) श्रयवडइतस्येति | शअरन्नातव्येत्ययः। विषयेति । मकरलयवहाराभाजनस्य ववारा- भावयर्हारग्युपगमादित्यथेः । तदेवार । नौति ॥

यदि चावलुनो निषेधव्यवहारगोचग त्वं विधिव्यव- हारगोचरतापिकिं नस्यात्‌ प्रमाणाभावस्योभयचापि तुल्यत्वादिति | बन्धासुतस्यावक्तृतवे ऽचेतनत्वा दिकमेव

MAM FATS! १५८६१

प्रमां वक्तृत्वे तु न किञ्चिदिति wa तत्रापि queer विद्यमानत्वात्‌ | न हइ उन््यायाः सुतो न सुतः तथा सति स्ववचनविरोधाद्‌। वचनमाचमेवैतत्‌ न तु पग- aa: सुत एवासाविति ta अचैतन्यस्याण्येवंूप- त्वात्‌ । बेतनादन्यत्‌ स्वभावान्तरमेव द्यचेतनमित्य- च्यते चैतन्यनिदृत्तिमाचमेवेह विवक्षितम्‌ तच्च सम्भव aafa aa तत्राप्यपुतत्वनिरृत्तिमाच्रस्येव विव- क्षितत्वात्‌ |

Tee ate! यथा WHA सत्व दणिकत्वं च afata- fag faba तथा aatfafuta कथं न क्रियते विधिव faduerfa प्रमाणाधौनलात्‌ । निषधयवदारे प्रमाण wea | बन्ध्या सुतस्यति । श्रचाश्रयाभिद्भिः खकूपासिद्भि्य दयोरपि प्रमा- णा विषयवाटिति यद्यपि तयापि परपरिदामाय मतप्रतिपच्माद। तत्रापौति । वकुल पौत्यथः। सष्टपामिद्भि निरस्यति । न हौति। तथा मतौति। wade मतोत्ययः। बन्ध्यासुतो न वक्रति वदता व्येव तल्मुनवाश्येपगमादिति भावः। वचनमात्र्मिति। ्रथग्रन्यमित्यथः । त्या तु माधनल्नोपात्त सुतरां न वचनम भवितुमहेनोति खषूपामिद्धिरिति भावः। पयदामामिप्रायेणाह | श्रतेतन्यस्यापोति । gaara विदणोति। चतनादिति। ता ख तवापि @uufafgtafa भावः) प्रमज्यप्रतिषधाभिप्रायण Wea! रेतन्येति। तथा चाभावध्यापि तुच्छवातुच्छत्व च

२९८२ ष्थाद्मतत््वविवेकर ala

तक्छभवान्न खरूपाडिद्धिरिति भावः । तचापोति । श्रर्मन्रयोग- ऽपो र्थः । aaa तन्यापोर(शध्येवापदाथंलादिति ara: |

Se

भगो ° रो ° । कि्चिद्विधियतहारवन्निषेधव्यवहारोऽपि प्रमा- णासाध्यलाकिगेषाढलोके न afer यदि चेति। नन्व- लोके प्रामाणिक एवाभाववयवहारः arfzare । बन्ध्यासुतस्येति | बन्ध्यामुतेलोके ऽनलोकः प्रामाणिको निषेधव्यवदारो न ममव- तौति दष मत्येवाह । तचापौति। तथा सतोति । बन्ध्यासुत- स्यासुतल मतोत्यधः । वचनमाचमिति । मावरपरेना्ंश॒न्यलसुक्रम्‌ । बन्ध्यासुतपदमयोग्यलान्नातचयबोधकमिति हेतोः खरूपामिद्धि रित्यधेः। पय॒ टामनञजमा्चित्याह | ेतनाटिति । प्रसज्यप्रतिषेधः माभरित्याह । चेतन्येति ॥ ---- - -

Tae टौ ° | नन्वयं प्रश्नो भवतोऽपि TART त्यत भराई । यदि चेति । उभयत्र । निषेध faut च। निषेधे प्रमाणमाश्रङ्ते | बन्ध्येति । प्रमाणग्रटरत्तावनौकलानुपपन्तौ मत्यामेवाइ । | Aa पौति। वकुलं वचनकरणयोग्यता । मूकस्यापि मृकलविरहेण वा सुतलं विरे मूकस्य तदिग्रषलात्‌ । वचनस्यो पलकणतया करियान्तरकठैवे वा तात्पर्यम्‌ । wea fe चेतनभिन्नधमे वा चेतन्यविरहो वा are we! चेतनादिति। fade nea | सेतन्येति । श्रसुतलं सुतेतरखभाववं afeafacefa मिःखभावे न fagaa दति भावः॥ __

~ ~ == न=

(१) न्यायो -पाररपु०,

दभ ङुःवादः Ice

अपुतत्वनिटत्तिमाषस्य स्वरूपेण कतिन्नश्योरसा- मण्य समथमर्थान्तर मध्यव्ेयमनन्तर्भाव्य कुतो हेतु- त्वमिति दत्र भ्रषैतन्येष्यस्य न्यायस्य ममानत्वात्‌ | व्याटत्निरूपमपि तरेव गमकं यद्त्मारेव यथा शिश- पात्व बन्यासुतसू्वसुतादिव षटादैः सुतादपि दैव- दत्तारैर्व्यावतंते अतो न हेतुरिति त्‌ नन्विदमेतन्य- मपि अ्रस्टेवंरूपमेव नहि बन्यासुतश्चेतनादिव देव- द्तादैरचेतनादिकाष्ठादेने व्यावतते |

शङ टौ०। श्रसुततलनिदत्तेरलौकत्न WA साधयितुम- योग्यतयाथ्यवसेयमालो चनो यवस्तुखरूपमनरेण SA न॒ संभवः तौत्याश्रद््ते। श्रसुतलति। परिहरति ्रचतन्ख्पौति व्ाद्रन्तिकूपतया द्योरपयि डेतलोरपि(* विग्रष इत्यथः, we न्यायस्येति । ब्ाटरन्निरूपतया त्च्छलरूपम्यत्यथं; ¦ बन्ध्यासुत- feafa बन्ध्यासुतनिष्ठं सुतलवमित्ययंः । तेन न प्रवरवरिरोधः। अरतस्मारेव खात च्छिन्न५तियो गिकान्योन्याभाव्वत एवत्ययेः। यथा शिंश्रपालमिति। शिग्रपालं fe पनमादरेरेव यावत्तेन तु शिग्र पातोऽपौव्यथः । तया च aaa वयादरृत्तिषटपतया'* शंग्रपालारि- बत्‌ सद्धेतुत्वं तद्‌भययादृत्तितयाऽनितुच्छतर्भिति भावः । wat दिति तिपच्चादेवेत्यके। तथा त सपक्चत्रिपचं भवव्याद्रननया

ee axitefu - ure = १०, (र) तन्माचररत्तिश्त्पतया - gre > qe |

१८४ आत्मतत्त्वे के सट; क

;माधारण्रमिति भावः। परोक्रपि हेतो दोषमिममतिदिश्ति afaefafa | afe बन्ध्यासुत दति । बन्ध्यासुतनिष्टमचेतन- चमित्यथैः । बन्ध्यासुते यद्‌रतनलं ad तदेव न काष्ठादौ व्रम्तुनि तथा च तुल्यमसाघारण्यमिति भावः ॥

भगो० टौ०। श्रतस्मादेवेति। विपचादेव न agarefa | यथा fang afsinga एव वावत्तते न तु शिप्रपातोऽपि बन्ध्या सुतम्तु सुतादपि मपक्लाद्ावतते इन्यमाधारणतया न गमक इन्यर्थः । श्रलोकानलो कवब्यादत्तरेकस्य धमम्याभावादिति ara: | ननु प्रवं सुतवमावमेव Baad न तु बन्ध्यासुततवम्‌ न च नम्य सुतार्‌ देवदन्तादैर्यादरत्तिः। ware: सुनाढपोति भावप्रधानो निर्दरः देवदत्तादेरिति वयधिक्ररणे षष्ठो । तथा च रैवटत्तारिः निष्ठ सुतला दि धमेशन्यव बन्ध्यासुनस्येत्यथः । एवंरूपमेवेति | War धारणानेकान्तिक्रमित्यथः। तदेवाह । नदौति। नहिं बन्ध्या- सुतोऽचलनाद्धिव काष्टारेञ्चतनाद्पि देवदत्तादेनै वयावतेत इति योजना श्रतो favarfea मपचाद्याटृत्तिरक्रा भवति । atetfe- माधारणस्याचेतन्यस्य प्रामाणिक्रस्यालोके saa तन्मा चटेत्य- Lae VARIA तच चासाधार्‌ एतवेवेत्ययः |

wae gto) भ्रसृतलति। निटत्तसुच्छलादिति भावः। astu खतः । तिवचनस्य | ज्ञिेक्रलश्य । श्रवसेयम्‌ परि- चेयम्‌ । भ्रवसायजनके निविकल्पकं at) श्रचावक्षायः तदिषय

MAHA: | र ८४

सखलचण सखलशच्णमपि सविकंश्पकं विषय दतिमतेनेदम्‌ श्व्यपि कचित्‌ बश्ध्यासुतस्वलोकलादसमथं इति भावः| we न्यायस्य त्च्छलेनासमथेतया ज्ञ प्तिजनकल विरहस्य | वच्यते च बन्ध्याषताटे ` THAR प्रमाणाभावः । श्राग्रङ्ते। Bewifa i सेव यान्ति सतद्ध्मावलोढस्य wa साधयति या तदू मेश्न्यलावच्छिननाद्याटन् तद्धर्माविच्छिन्नाद्ा aad aad तया गिग्रपालमशिंश्रपामात्मनि श्रिश्रपात्मनि ater शिश्रपाघधमे टचलम्‌ । श्रवेवकारबशशभ्य तद्धर्मावल ढमाचरत्तिल तात्परेम्‌ | बन्ध्या एुतस्त॒ सुतासुतोभययया- anit न तदृत्तिरसुतवनिदत्तिः सृतधमेस्य साधिका । न च यवासुतमाच्रयाटृत्तमेत्राटि टृत्तिरसनल निदत्िः मव बन्ध्यासुते ऽपीति वाच्यम्‌ सदसतोरे कधमवन्वायोगात्‌ । या तन्माजयाद्न्त पकं ava दति वार्थः तथा च तच्मात्रन्यावरन्तपक्तधमतामग्पच्छेव वाद्रत्तिमंसिकेति फलिताथः | मेव याग्र्तिगेमिका याऽतस्मादैव विपकच्चादेव wade बन्ध्यासुतम्त्‌ बन्ध्यासुतन्रत्तिरसतलनिदत्तिम्न मपच् विपकच्चव्यारत्तलनामाधारणतया न देत्‌रिति तु बयास्यानम अ्रसुताटेरचतनारेरिन्याद्यग्िमगरन्थस्ग्मविङ्द्धमिवे प्रतिभाति।

वक्तृत्वं TAH AIA धमः स कथमवल्लूनि साध्यो

विगेधादिति चेत्‌ a पुनरयं विगोधः कुतः प्रमाणात्‌

सिङ्ः। किं कक्तत्ववि विक्गस्यावस्तुनो नियमेनोपलम्भात्‌

्राहोस्िद्‌ वल्तुविषिक्तस्य वक्तुत्वस्यानुपलम्भादिति | 24

१८५ म्रा्मतत्वविवेक्र ata

न तावद्क्हतु केनापि प्रमाशेनोपलम्भगोचरः तथात्वे वा Aa नाश्यत्तरः समानत्वात्‌ | नहि वक्तुत्वमिव

शरवक्त॒त्वमपि वल्सुविविक्तं कस्यचित्‌ प्रमाणस्य विषयः

Wee टौ °| @anfae fare quay सान्यापादनेन निराकरोति । anafafa fafawe श्य यद्लोक तन्न am दूति तावन्न केनचित्रमाणेनो पलभ्धते यतो विरोधः स्यादित्यथः। श्रारोखिदिति। aqua and कायि नोपलथ- मित्ययं विरोध caer तदयमथेः। किं व्ुशुन्यस्यालो कस्य नियमेनोपलम्भादिरोध उत aque वक्रवस्यानुपलक्भादविरोध Tu! we श्राह । न ताव्रदिति। दितौय sre) ममान- सादिति। watfa प्रमाणापेचया श्रावश्चकलादित्ययंः। श्रन्‌ पल्लमम्यायभावयाहकले प्रमाणमेव मूलम्‌ । श्रनुपलम्ममात्र त्‌ केवलमतन्त खादृष्टिमवेदृष्टिविकन्पकर वितलादिति'" भावः॥

भगो टो०। वक्ुलमिति। घटादौ fame वक्गलस्य माध्यने वाध इत्यचः | वकगुलविविक्गस्य aA: । वसतः fafame aequageay: |) नोति । यथा ana agfafan माणा विषयत्तददवक्रलमपि तत्‌ कथमवस्तनि माधयं बाधादिव्यथः। नतु वस्तुविविक्पयावकगलष्य प्रमाएगो चरलेऽणनुपलभिरस्येताव- तेवावक्लावष्ठनो विरोधः स्यात्‌ मेवम्‌ मा MATA वसतुविविक

५ ~~ “~~ ~ न

(2) कवनिततवादिति - Ure २ Te

WAMU FITS १९८७५

तरोपलसिति रोधात्‌ नहि वक्रवविविक्रमवन्तु प्रमाणगोच्रः नाण aafufaafaard खादृष्टयेभिचारात्‌ सर्वादृष्टश्च मन्दरात्‌ |

> EE पदेन

THe टौ०। ष पुनरिल्यादि। व्रलस्यावस्ठलन समं- विरोधो fe श्रवस्तुलाभाववस्तुवयाणतं ag किमवष्तुनि नियमेन वक्नवाभावोपलम्नात्‌ सिद्धम्‌ । श्रवस्तुनि वक्लस्यानुपलम्ममात्रा दन्ययेः | वकुवि वरक्गम्य वक्रलामष्षटस्य वकगुलशन्यम्येति यावत | वमःविविक्भ्य वस्वम्ष्टस्य वस्तुमिन्नमष्ष्टस्येति यातत] ममानलादिति ! यथाऽव्तुनि वक्रलस्यानुपलम्भेन TAMIA तद्द वकरलस्याणवसतन्यनुपलम्भेन WABI स्यात्‌ तथा च श्रवक्रलमपि विरोधादवम्तुनि न मिद्रोरित्यथेः॥

तदिविक्तविकल्पमां तावदस्तोति देत्‌ तत्संसष्टवि- करपनेऽपि को वारयिता । ननु वक्तृत्वं वचनं प्रति कठत्वं तत्‌ कथमवक्तुनि तस सवपामथ्यैविरहलक्षण- त्वादिति चेत्‌ अरवक्तृत्वमपि कथं तच तस्य वचनेतर- कठत्वलक्षणत्वादिति। स्वसा मथ्यैविर हे वचनसामाथ- विरो न विरु इति चेत अध सवसामथ्यैविरहो बन्ासुतस्य कृतः प्रमाणात्‌ fea: श्रवलुत्वादेवेति चेत्‌ नन्वेतदपि कुतः सिद्ठम्‌ सवसामथ्यैविरहादिति चेत सोऽयमितम्ततः केवजलैवचनैनिधनाधमणिक इव ayy यामयन्‌ परस्यराश्रयदोषमपि न पश्यति ।

१९९ अत्तन विवेक मदरोक

wee ठौ०। तदिविकषेति। बन्ध्यासुतो न वक्ति वस्तु विवेकेनावक्षलं ays vias | तक््टेति । बन्ध्यासुतो वक्तेति वक्ृवसंष्टमणतेदनमणसत्‌स्या तिप तन्मते Maye: | प्रत्य- चमाने बाधक्माशङधते | ननिति। पयुदाशपके तवापि qe मिदमाह । भ्रवक्रवमपौति । खषा प्रषवयप्रतिषेधमाद्व्यार | TARA वचनमामर्थ्योभाव एव मया माध्यत दति न विरोध इति भावः। सवेखामथ्यविरहात्‌ वचना विरहस्तदा म एव कुतः fag care श्रयेति। एतदपौति | श्रवस्तवमपौत्यर्थः । केवल- रिति भ्रथंशन्येरित्यैः। परस्यराश्रयेति। ऋवस्तुवात्‌ मामथ. faveaa एव चावमलमिति प्रवसति ॥

भगो ate तदिविक्रेति। वस्तुविविक्रमवक्रलमितिन्नान- माजमिल्यथेः | adeefa । प्रमाणाभावस्योभयनापि तुखार वक्ुलषं्षटावदज्ञाममस्लेवेति a विरोधनिश्चय cae: प्रवं mae वस्तलयाणवे वावस्तुनि विरोधः शङ्धितः इदान तम वसुनि साम्यात्‌ wen विरोध शङ्कते । मच्विति । श्रवक्रपदे पयेदाखनजमा्चित्य परिहरति । श्रवेति । श्रवक्गल weasel भार दति प्रसच्यप्रतिषेधनजमाचित्याद । सर्वेति । श्राश्रवाषिद्धौ मत्यामेव खषूपासिद्भिमणाह । श्रयेति । केवलेर्निरथकेः वाटिनो धन प्रमाणमेव तेन Wat निधमः |

[रिरि 7)

रघ ° टौ °। माभरदवम्तनि वक्रुवाभावश् HATO THAT fete

च्णभङ्कवादः | १९८६

fanaa तु स्यादिति सिंहावलोकितेन wea तदि विकरेति वकल विविक्रावसुविक्रन्यनमा चमित्यथः। तकष्ष्टेति वकवम वस्तु विक्रन्यन दत्ययं। तथा च विपचटन्तिलद्दान्न व्याश्भिबुद्धिः रिव्यः । aut पुनः सन्निधिमनुरन्धाना वणेथन्ति। तद्िवि- करेति । दस्तविविक्तावक्रलविकन्पनं बन्ध्यासुतो न वक्गतयेवमाकार- मिव्यरथः | adeefa: वक्तलमं्ष्टावसतुतिकंन्पन इत्ययं इति। नत्कयमिति । aoa fe कारिलविगेषो वा त्घामथ्य वा दयमपि स्वसामध्येविर हिण्यवम्तुनि न aaa: | saaefaaa नजञ- शरस्य धात्यर्यनान्वयः तद्ता्येन वा wy वचनाभावो वचनभिन्न asa: निषेधविधो प्राभाकराणां कियाविरहतत्‌ श्रप्रमाणभित्य् प्रमाभिन्नक्नानवदा उभययापि वचनेतरकायेकटठेलं पयेवस्यतो- aie) तस्येति fanta शङ्कते । ifs) केचिन्न विगरषमिषधस्य ग्रषाभ्यनुज्ञाफलकताया जरत्छगिकलादचनकंटेलनिषेधनुज्ञात वच नेतरकटेलं दूषयति । श्रवक्गवमपोति श्रापवादिकनिषेधमाचपर- ताभिप्रायेण wea सके्यारौत्याह्ः । वचनेत्यादि | उपलणएमेतत्‌ वचनकारित्रविरहोपि Zee:

ren नव्य न

कमथौ गपद्यविरहादिति wa तदिरहसिङहावपि प्रमाणानुयो गस्यानुदत्तेः। Fae च पराष्ष्यमाणे तदविनाभूतसकलवक्तत्वादिधमंप्रषक्तौ कृतः कमयोग- पद्यविरहसाधनस्यावकाशः कुतस्तरां बाव्तुत्वसाध-

१८ * खात्मतक्ववि वके मटक

नस्य कुतस्तमां चावक्तृत्वादिसाधनानाम्‌ तस्मात्‌ प्रमाणमेव सोमा व्यवहारनियमस्य तदतिक्रमे त्वनि- यम एवेति।

wee टौ °। क्रमयोगपद्यविरदहात्‌ मामथ्येमिरहे माध्य कान्योन्याश्रय cau: न हि क्रमयोगपद्यविरदात्‌ ware: विरहः ततश्चावस्तुवमवस्ठुला च्च क्रमयौ गपद्यविरद दति चक्रकमिति भावः । सुतचनेव हेतुना awa क्रमयोगपदयं ae च मवेमेक- वारमेव मया साधनोौयमिति वल्छाघनानामनवसरपराहतल fare: aaa चेति । एवं प्रतिवन्दिञुखेन परमतेन दूषयिता खमतमरुपसहरति । तस्मादिति |

भगो० Zo. क्रमेति । क्रमयौ गपद्यविरदाग्यां सव॑मामथय- favefagt नान्योन्याश्रय cae) कुत दरति । अधंक्रियायाम- वस्तुनि कतयतायां ga: कमयौ गपद्यविरदमिद्धिः azfagt च म॒तक्षाध्यसवेमामथ्येविरहरिद्धि्दसिद्धौ च न तत्ाध्यावनृल शिद्धिरित्यथेः। एव परमतं दूषयला खमतमाभ्रित्यो पस हरति | तक्मादिति। तथा aay मानाभावान्ञाक्रलादिसाघनमित्येः ।

We Zhe | श्रवस्तुलात्‌ कान्पनिकवात्‌ श्रयक्रियाकारित- शन्यलाद्ा क्रमादि विरशादव्स्व॒लमिद्भि रिव्या ग्रङ्ते | क्रमेति । net facafa | नेति। नषा क्रमादिविरडः भाघयितुमपि nag

TAM FA: VER

दूत्या । gaa afai सुतत्वमविनाण्डतं येन सुतलव्यापकमिति यावत्‌ वक्रलादौत्यादिपदात्‌ खामथ्ेवस्तुलक्रमादोनां परियः | क्रमादि विरहावस्तुलसा मथ्यं विरावक्रलारोनां पवपूवस्याशिद्या तत्माध्योत्तरोत्तरा सिद्धि रित्ययः। we तरिं विधिनिषधव्यवहार- भाजनलमेवामत दत्येतद्‌पसंदारव्याजेन निरस्यति । तस्मादिति) तथा चाऽमति प्रमाणविरहान्न vafatcfa i

ooo

न दयप्रतौते देवदत्तादौ a fa Me aay वेति वैयात्यं विना प्रश्नः तत्रापि यदेकोऽप्रतौतपरामष- विषय" र्वोत्तरं ददाति न गौर इति अअ्रपरोऽपिकिं न दद्यान्न am दरति । न चेवं सति arfeedfafe: प्रमाणाभावविगेधयोरुभयकवापि तुल्यत्वादिति |

wee टौ०। व्यवदाराविष्येः सवेविधिनिषघव्यवहार- मर्यादा विलोपमुदाद्रणेन टग्रेयति । नौति । Fara} uray | श्रवयवम्थामेव दरयति नचापौति। श्रयमिद्धिरिति। प्रश्र- विषयायमि द रित्ययेः |

भगोः टो. श्रप्रामाफिक्ेऽयं उत््रवाटोव प्रष्टाणप्रामा-

, क णवेत्याद। न रोति Fag waa खाज्ञानानावरणां

QO) अिदितपरामग्रा विषय इति भगोग्यसम्मनः ota: | (२) व्यवद्ाराविद्रापषपि-पाच्रप्‌ण

१९२ धारितश्च विवेके सटौके

वा। श्रविदितेति। म विदितः स दति स्व॑नान्नः परामष॑- विषयो येन स तथा। म चेवमिति। श्रप्रामाणिकाद्यया क्रम- यौ गपद्यविर हाद भामा एको ऽसदरावहारस्तददप्रामा फिकात्‌ करमचौग- पद्यद्धावादप्रामाणिकरः सद्ुवदहारोऽपि कि न स्यादिति ara: |

THe टौ ° | aural धाश्चंम्‌ । श्रप्रतौतेति। न vata: स दति तच्छन्दपरामप्रविषयो येन सः |

=~ 2) ।

नन्बप्रतोते BATT इति युक्तं कृम॑रोमादयत्त परतौयन्त एव a wa विकल्पाः कञ्िदरधमेदमनुलि- खन्त एव उत्यद्यन्ते न च प्रमाणास्यदमेव व्यवहागास्पद्‌. मिति तच्वमुक्तम्‌” तथाहि शश्विषाशमिति ज्नान- मन्यधास्यातिर्वा स्यात्‌ अरत्‌स्यातिर्वा। न तावदाद्यल्ते रोचते तथा सति हि किंञ्चिदागेष्यं किञ्चिदारोष- विषय इति स्यात्‌ तथा चागोपविषयस्तचेवास्ति ्रागे- पणौयल्वन्यवेवेति जितं नैयाथिक्तैः। नापि दितोयः कारणातुपपत्तः। इन्द्रियस्य न्ञानजनने विषयाधिपत्येनैव व्याप।रात्‌ । लिङ्गशब्द्‌ाभस्योगन्यधास्यातिमाच्नजन- . कत्वात्‌ | अपहस्तितखाथयोश्वासतस्यातिजनकत्वे शश-

(र) Ta युक्तम्‌ -प्रा० २ पु.

WMHS ITS: | १८२

` विषाणादिश्न्दात्‌ क्रूम॑रोमादिविकल्यानामष्यत्यत्ति- प्रसङ्गात्‌ निय।मक्गाभावात्‌ | Re Sho | ननु लाघवार्‌ ज्ञात एन यवद्ारोम्तु कि प्रमि तत्वपयेन्तेनेत्यागङ्गते ` नन्िति। एत दलति Kutta ङ्गादिगोचरा इत्य्थः। न Ufa) गौरवादिति wa) भमविष- यतं प्रमा विषयत्याप्यं न वेत्यमत्‌ख्यातौ fayfaata: wrae- व्यतिरेको निरधिकरण श्राङाग्रादो प्रसिद्धः सामानाधिकरण्य िग्ेषस्य व्याश्धिनात्‌ । यद्रा नित्यद्र्याविषयकमिदं रजतमिति ज्ञान व्रिगरेषणान्ययामनज्यप्रतियो गिकात्यन्ताभावात्यन्साभावाप्रति- योगिमाच(?) सवातिरिक्रप्रमयातिरिक्तविषय नवेति विप्रतिपन्तिः। जितमिति । प्रमितमेव यवदहारत्षिय दनि वारिभिरित्यः। वरिप्राषेण Rea यवम्यापयति। इद्धियम्यति। विषया धिपत्यं विषयमदक्रारिता इद्धियायमन्निक्षजन्यलान्‌ weaagy: । शआरारोष्यम्यामननिकाऽपि करकिसन्निकपा ava एवेति भवः । ननु प्रत्यत्ताभामानावऽ५ लिङ्गाभामाच्छन्दा- ware स्यादमत्‌स्यातिरित्यत श्राह । ल्नङ्गति। धृनौषटले धूमारोपादमदद्धिभिसित पवते तत्र धूमस्य YN नक्ते ufaad क्रचिद्धा व्यमेवेत्यन्ययास्यातिपयतरमानमेवं चानाप्नादे रिताच्छन्दात्‌ पदाथा वाक्यायौ वा प्रतत एव मामत दःदन्यया- ए्यातिरवेत्यर्थः। ननु area यद्धि व्याभितन्नान्‌ मद्रगवन्नाद्रा भानं भवनन चवमित्यत Wes श्रप्दस्तितेनि। निरक््रतस्वाययो- रित्यथैः। faze खाय व्ापकरो व्यादिः mem चायः सदत विषयः तन्तिरस्कारे नियमो न स्यादिति भावः ॥

२:

१९४ आत्सतक्त्वविवेके सटौके

भगोर ate ननु यदन्नातं त्रा यव्दारि ज्ञाते तु कूर्म रोमादौ यवहारः स्यादेव न च प्रमालं यवहारप्रयोजकां लाघवाज्न्नानमाचसयेव तत्रयोजकलात्‌ कथानारम्भापत्तेसत्याइ | नन्विति । तथाहोति । saqerat विप्रतिपत्तिः । भ्रमविषयलं प्रमा विषयत्वय्याप्ं न वा नवेन्याकाशादौ प्रमिद्धम्‌ श्राकाश्रस्या- नधिकरणलेन नियता मानाधिकर यदह पव्याणलस्य तचाभावात्‌ | यद्रा निव्यद्रव्याविषयकरमिदं रजतमिति wand विग्रेषणान्य- केवलान्य्यत्यन्ताभावप्रतियो गिमाचविषयकं न वा श्रच सन्नपि कञ्िद्धासतामित्यर्थान्रारणाय मात्रपदम्‌ | एवं चाकाश्रन्नाने- ऽप्याकाश्रलादेः केबलान्य्यत्यन्ताभावप्रतियो गिनो भानान्माचा्थ- स्यासिद्धिः स्यादिति विगरेषणान्येति विग्रेषणम्‌ केवलान्वथ्यत्यन्ता- भावाप्रतियो गिनो विगरेषणस्यैवाका शलस्य भानात्‌ केबलान्यिवं चात्यन्ताभावस्यात्यन्तभावाप्रतियो गिलं तच ॒प्रश्तिरिक्रो देशः रमविषयोन्धतरजतलाभाववान्‌ Sar श्ुक्तिवत्‌ न चाप्रयो- जकलं पुरोवतिरजतयोः wa भ्रमलाभावापत्या तथो स्तादात्यस्य परिरषेण विषयलात्‌ ae ॒चात्यन्नमसन्ादित्यपरे। जित- fafa बौद्धानामचरणिको घट दति धीर्यद्न्यथास्यातितदा- रोयस्याच्चणिकलस्य क्रचित्‌ सिद्यापन्तेरिति भावः wale प्रतौतिरेव नासि तत्कारणाभावादिति कुतो यवद्दार इत्याह | कारणेति । विषयाधिप्येति सननिषटष्ट विषयदकारितेनेश्य्ः। लभादिथमाणमप्यारो पविषया्सन्निकषैजलात्‌ MUA च यद्यपि शचिद्सजिषृष्टमपि भासते तथापि खानान्तरे तेनेखियषश्जि-

च्तगभङ्वादः | १९५

कषौऽस्येव तथा च तथालोपगमेऽलौ कलव्याघात इति ara | ्र्रविषाणादिशन्दाः खाथसमृत्यपेचाः waar बो धयेयस्तन्निर- tat वा एवमलिङ्ग लिङ्गतया weld खयापकसत्यपेमनु- मित्याभामं जनयेत्‌ तन्निरपेचं वा श्राद्धे ataqarfa: तेषा- मन्यचसच्वेनान्यथास्या तिपचप्रवेश्ा दित्या | श्रब्देति । We ATE! श्रपस्तितेति । are: श्रङ्त विषयः स्व्यापकशच । तया च शश्र विषाणभिति पदं विकल्यजनकले सति कूमेरोमाद्यविषयकविकण्य- प्रयोज्यरूपवद्यदि न स्यात्‌ तद्विषयकविकल्पोत्पादकं सखादि- व्यापादनम्‌ |

रघ ° ठौ , । तथा व्यवहारे ज्ञानलेनेव प्रयोजकलवं न तु प्रमा- aa गौरवात्‌ यापि भान्तेम्तथालोपगमादित्याशयेनाइ। नन्िति। एते ग्रश्रविषाणं कूमरोभेत्याद्याकाराः विषयाधिपद्यं विषयसन्निकषैः। विभ्रमादौ च ज्ञानादिकमेव तयेति भावः । लिङ्गति । श्रलिङ्ग- मपि लिङ्गतया weld रदोतयापकभाव तन्नातौय वा पच्चा- सष््ष्टमेव wes बोधयदन्ययायाख्यातिमेवोत्पादयेत्‌ afa- गरहानपेचणेऽतिप्रसङ्गात्‌ । श्रननितौ उ खार्थावन्ितौ बोधयन्तौ शरब्दावपि- तथेव । खाथंतिरस्कारेण शब्दस्य बोधकले पुनराह अपहस्तितेति ॥ क

स हि सङ्धतो वा स्यात्‌ शब्दस्वाभाव्य वा । श्राद्य- स्तावत्‌ सङ्ेतविषयाप्रतौतेरेव पराहतः तत रव तत्‌-

(२) इत एवेति भगौरयटक्र सम्मतः पाठः |

१९६्‌ areata सटौके

प्रतीतावितरेतराश्रथत्वम्‌ पदसद्धेतबरेनैव प्रतौतो स्वाधापरित्यागात्‌ तथा चानन्विताः पदार्था रवान्वित- तथा परिस्फुरन्तौति विपरौतल्यातिरेवानुवतते। खा परित्यामे तु पनः प्यनियमः असामयिकाथेप्रत्यायनात्‌ शब्द स्वाभाव्यात्‌ तु नियमे व्युत्यन्नवदब्यत्पन्नस्यापि तथा विधविकल्योदयप्रसङ्गदिति |

४० टौ °। शश्र विषाणग्नब्दादिव्युपले्तण श्र श्र विषाणएब्या्तेन ग्टहोतादित्यपि द्रष्टम्‌ । उपलच्षणएविधया शन्दाभासमेव तन्तं aat विकल्ययति । स हीति, नियामक tau) सङ्तय्रदः खां पदं नियमयेत्‌ स च नासोत्यथंः। वाक्ायेनियमोऽपि सङ्गत विषयाप्रतोतेरेव परास्त इति भावः। ननु श्गश्रविषाण- शब्दादेव गटहोतसङ्गेतस्ततो नियतमथं प्रतौयादित्यत Bel तत॒ एवेति। नन्खण्डः श्रश्र विषाणपदाथेः कञ्िन््ास् शश विषाणण्रब्द यो.ठहोतसद्धेतयोरेव सामर्थ्याद्ाक्याथः कशिद सन्नेव भासताभित्यत श्राद। पद्सङ्तेति। एवं च wieafaa विषाणां समारोणत(? दृत्यन्यथाख्या तिरेबेव्यर्थः। ननु पदयोः AIT स्यादेव न वेतदस्तौत्यत wel स्वाधंति । waa नियम दत्यत श्राद। श्र्ामयिकेति। ननु विषयाप्रतोतेः सङ्तो मा went शश्रविषाणादिपदानामोदुश्र एव खभावभेदो

(९) Wea Ute २ पुण | (२) प्रप्रासम्बन्धित्वं विषाणे विषाणसम्बन्धित्वं वा wt समारोप्यत- पार्‌ We |

AMT ATE: | १८७

येन नियताथप्रतौतिः स्यादित्यत are) गब्देति। एवं मति सवेषां पदानामेष erie मङ़तग्रदो पयोगो न areas |

भगैः ठः) म Sia a नियामकः सद्धेतश्च शश्र विषाणमितिपदमभ्ुदायस्य वा प्रत्येकं वा ग्रग्रविषाणएपदयोः ma श्राद्यस्तावदिति। इत एवति ¦ तच सङ्तग्रहे गरभविषा- णादिपदान्‌ anaifa: aera च तत्मतौतौ तच सङ्केतग्रह tau । नन्वस्तु दितोयः। तथादि यथा gage प्रत्येकग्टहौत- सद्कतपदस्य्थसु पज वाक्यां सद्धतग्द्रस्तया ग्रश्रविषाणपदेऽपि घ्यादित्यत Me: पद्सद्धुतेनि । पदानां त्येकपद्‌ायमुपजौय एसगेबोधकवमनुपजोव्य वा श्राद्यऽन्यथ।ख्यातिरेबत्याह। तथा चेति, अन्ये परत्यकपदार्था+पजे। वनम्‌ प्रद्येकपद्‌ाचैपरित्यागे षत्यवेति पूरवोक्तानियमप्रसङ्ग प्वत्याद। खार्थति॥

we Zoi मडोति। स नियामः सदङ्गेतो वाक्यस्य पदयोवां श्राद्यं ay cf गाक्यस्य aga विषयोऽखण्डशश्र- विषाणदिः। दितौये वभिदितवान्यथाख्यातिरावतेत इत्याह पदेति | क

वासनाविशेषादिति चेत्‌ अ्रथासदुल्लेखिनः प्रत्ययस्य वासनैव कारणम्‌ उत वासनापि। न तावदाद्यः शश- विषाणादिप्रत्ययानां सदातनत्वप्रसद्गात्‌ | कदाबित्‌ nara कद। चिदिति चेत्‌ न प्रबोधोऽपि सदकायन्तरं

१९८ अआत्मतक््वविवेके सटोके

वा अतिश्यपरम्यरापरिपाको वा। are areata पक्षानुपपत्तिः दितोयेऽपि यद्यर्थान्तरप्रत्यासत्तेस्तदा पुवेवत्‌ | सखसन्ततिमाचाधौनत्वे तु वाद्यवादव्याधातः नोलादिवृद्लौनामपि वासनापरिपाकादैवोत्पादात्‌^)। वासनापौति oa तु तदन्योऽपि हेतुः कशिदक्तव्यः स च विचायेमाशः gaara नातिवतेत इति |

्रद्ध० Sto) वासनाविश्रेषारित्यनन्तरं नियमः स्यादिति Ge: । सद्‌ातनलवप्रसङ्गा दिति । श्रपेचणौयान्तराभावादिति ara: | कदाचिदिति शश्रविषाणादिप्रत्यया दूति विपरिणामेनानुषद्गः | श्रतिग्रयेति ¦ श्रतिश्यो वासना तत्यरम्परायाः। स कञ्ित्परि- पाको येन शश्रविषाणादिप्रत्ययोत्पत्तिरित्यथेः। परिपाकोपि वासनाया यद्य्यान्तरपरत्यापत्यधौनस्तदा वासनेवेति पक्चानुपपत्ति- are | यद्यर्थान्तरेति । ननु खसन्ततिमाच्राधोन एव तत्यरि- पाको नतु तचापि सदकायन्नरापेखेत्यत राइ | खसन्ततोति | एवं सति नोलादि विकल्पः काद्‌ा चित्कत्मपि वासनापरोपाकादेव स्यादित्यर्थः । नौला दि विकन्पकादा चित्कवेन लया नोलादौनि वाद्यानि खो क्रियन्ते | तच कादाचित्कलं यदि वाषनामाचाधौन- मेव तदा गतं वाद्यनोलादि खौ कारब्यसनेनेति भावः। पूवं न्यायमिति प्रत्यच्चलिङ्ग्न्दाभासानां aa निरारतलात्‌ । ae काथेन्तराभावादित्यथः। _-_ `

~~~ ee ~न ~+ = ~~~ -----~» -~------------- - -- ---~-~ ~ ~ ~~~ न्क

[भीरी

(९) परिपाकादरेवोत्पादात्‌- Ute ९ Yo |

च्तगमङ्वादः | १९९

ante ate) वासना संखारः। श्रगेति। अ्रनादिवासनाः सन्ततेः सदानुदत्तौ AHIMA ज्ञानं षदोत्यद्यतेत्यथेः ' कदा- चिदिति। वाभनोद्रोधश्च कदाचिदिति कायेमपि कदाचित्‌ स्यादित्यथेः। श्रतिश्येति ! कुवदरुपवजातिविगिष्टोत्पत्निरिल्यथेः। fama fafa. ताद शवामनाच्तण यद्यर्थान्तर प्रत्यासन्तिम्तदा वासनेवेति पचानुपपत्तिरित्यथंः। न चार्थान्तर प्रतयामत्तिरकारणं परिपाकमाच्रस्य जनकलादिति वाच्यम्‌ वामनावद्‌नचयव्यतिरेक- ater परिपाकद्वाराविकन्पे तन्जनकलात्‌ परिपाकतस्तादुश- कारणन्तरस्याभावात्‌ परिपाकाभावे वासनाया एव कारणव ्रागुक्तसदरातनलप्रसङ्ग TAT इत्यन्ये | खमन्तति; वासनासन्ततिः | पूवन्यायमिति । इ द्दियादोनां ज्ानजनकलानुपपत्या कारणएला- भावादित्यर्थः | ध

Tae टौ * | श्रय सतोरेवार्थयो देवश दमत्संसरगां लिङ्ग श्ब्दाभासाभ्यां बोध्यत दति चेत्‌ aarafafa सत्यं सर्वयेवासन्निति तु कुतः वासना विगेषवशात्‌ नियतविषयाऽसत्‌स्यातिरिति शेषः | सदातनल्ेति । वामनासन्तानस्वाविच्छिन्नतया शश्रविषाणादि- विकल्पषन्तानो्यविच्छिन्नः स्यादित्यथः। कदाचिदिति | ara नायाः कदाचितरवोधात्‌ शरप्रविषाणादिप्रत्ययानां कदाचिदुत्यन्ति- रिति । श्रतिश्रयत्तन्तत्कार्यानुकरूलः खभावविगरेषः। यदौति । श्र्थान्तरस्य सहकारिणः प्रत्यासन्तेयेदि परिपाकः तदा पूरवंखिन्‌ प्रत्यस्य महकायन्तरा भौ नले aga सदकाथंसमवो awe

२०० सरात्मतक््वपिवेके सटोके

arate: | केचित्‌ परिपाको यदि सहकारिविगेषात्‌ तदा परिपाकद्रारावश्चकलात्‌ wees a faa तख कारणला- दासनैवेति पचानुपपत्तिरित्यथं tars: | पूतन्यायं इद्धया दे विषया धिपत्या दिकम्‌ | न वाङुष्टविगेष एव मदहकारौ वक्रो नोलादिविकल्पानामपि ामनाससुत्यलप्रसङ्गात्‌ | वस्तुतस््व सत्‌- व्या तिप्रमाणसच्वे तच कारणं कन्यनौयं तरेव तु नास्ति प्रमाण- नासदंग्रसयानुक्लेखेऽमत्‌स्यातिलाभिद्धिः we तु प्रमाणएस्या- प्रमाणएताया श्रसतो वा स्वस्य vayiiefa |

न च श्ण्विषाणादिशब्दानामस्षदर्थेः मह सम्ब. न्धावगमोऽपि तथाहि परनु्णीनामनुलेखात्‌ तद्दिषय- घ्याऽप्यनुल्लेख रव | न चाथैकियाविभरेपोऽप्यस्ति थतो विषयविशरेषमुन्नीय तच सङ्केतो खद्यतां न च सद्धेत- यित्ुरेव वचनात्‌ तदवगतिः तद्धिषयाणं स्वेषां व्वनानामप्रतौतविषथत्वेनाखषहेतस्मयतय) अप्रति- THAT ।

ve. ठौ ० 1 निराहतमप्ययं विग्िखय निराकरणा्थमाद | 7 चेति। ननु ्रविष।णादिपदप्रयोकगुरवभ्ये तद्धिषयन्ञानमस्ि। gaat प्रयोगानुपपत्तेिति saws asad: स्यादित्यत पराह । परेति agg: परोक्षतया तद्विषयस्य विग्रियानवगमा- दिव्यथेः। ननु प्रयोजकट्द्धोरोरितात्‌ तु श्रश्रविषाणादिगश्न्दात्‌ NACA अवहार दृष्टा तरस्यस्य त्पतिः स्यादत wy!

MUKA: | २०१

भ चेति । भ्र्थक्रिया नयनानवनादिषूपा | नलु वथा कबुभरौवा- वामो घटपदवाश्य इति यथा सद्धेतग्रहसथात्रापि स्यादित्यत श्राह। न चेति। येन॒ पदकदम्बेन योऽयं उपनेतय्यः सोण- परिचितां एवेत्यथेः |

भगो" Dei पूवं सद्धेतविषयाप्रतौतौ सङ्गेतासमवात्‌ कारणाभावेनासत्‌ ख्यात्यभाव उक्तः सम्प्रति तत्‌ सत्लेऽयलोकस्य ज्ञानं न सम्भवतोत्याह। न चेति। wifi ननु खात- ग्येणेद्दियाणमलौकन्ञानाजनकलेऽपि न्नानावष्छेदकतथा मान- सप्रत्यचेऽलौके waa: स्यादित्यत श्राह) तथाति । श्रलो कोपनायकं मानसप्र्यचं यदि wale तचराद। परबृद्धौना- मिति। न चेति| श्रलोकवब्ाघातादित्यथैः। उन्नीय पर- बुद्धिविषथमिति शेषः । ननु सद्धेतयिदवचनादेव सदङ्गतविषयो- , पस्थितिः afeaa श्राइ। न चेति। तद्धि शब्दविधया तसुपनयेशिङ्गोश्चय वा ay नाद्य इत्याह । तददिषयाणएमिति ॥

an - Shot

रघु" टौ०। Beat भानासम्भवेन तत्र युत्यत्तिविरशं gary सत्यपि तद्भाने तं त्पादयति । न चेति । परनुद्या- दिविषयलेनोपखिते श्रलोके शक्रियहः प्रकारान्तरेण वा श्रायेपि विशरिथोपख्िते सामान्यतो वा प्रथमे परेति । श्रमुमथंमभिसन्धाय

A. (| ५५ वक्तवश्रब्द प्रयुक्तवान्‌ श्रोता वा श्रस्माच्छब्दादसुमयं प्रतौतवा- 26

२०२ आ्मतक्त्वपिवेके Feta

नित्यादि निश्चये fe सति सद्धेतो ग्राह्यः स च न सम्मवति प बृद्यादौनामनुज्ञेखात्‌ प्रत्यचेणाय्दणात्‌ तदिषयसयापि यतोऽ ब्ेखो विगि्यानिणेय दत्यथेः। श्रयायमदं गां बघ्रामोत्यभिध परकोयं वा गां वधानेतिवाक्यमाकलय्य गां ayat wae विशेषात्‌ तदौ यवृद्यादि विषयविग्ेषं निर्णय aa गोपदं weaae इव वा श्श्रविषाणदिपदस्यापि श्यात्‌ तचाद। चेति sala परनुद्यादि विषयतया बुद्धत्यथैः । agafadq: स ग्राइवितुः am: ओतवा वचनात्‌ दममयेमभिसन्धाय मयेदं ' प्रयुक्तं श्रक्माच्छब्दाद्‌ यमर्थां AAI दत्याद्याकारात्‌ |

न च शशविषाशमुच्लारयतः क्िदभिप्राया इ इति तदिषयेऽस्य वाच्य इति सग्रहः समय ई वाच्यम्‌ न छेवमाकारः समयग्रहः। गां बधानेत्युः . ्प्रतोतश्ब्दाथेस्याप्यभिप्रायमाचप्रतोतै समयग्रच प्रसङ्गात्‌ । न च विगरेषान्तरविनाङ्तः कल्पनामाऽ विषयेऽस्य वाच्य दति साम्प्रतम्‌ घटक्रमरोमादं नामपि तदथेत्वप्रसन्गात्‌ |

wee dle! ननु शश्रविषाणादिपदमुचारयितुरयत्र तात्प तदेव तदथं इति सद्धेतयदः स्यादित्यत श्राह ॥ न च गश्रश्रविष एेति। परवद्धौ नाभित्यत्र ज्ञानविषयतया श्द्धितमिदं तु तात य॑विषयतयेत्यपौ नरकं न द्योवमाकारः समयग्रहः्ब्दव्यवद्ा रो योगोति wa) श्रच हेतुमाह) गां वधानेत्युक्ष इति

WUAFaTs: | ०

ननु शरशविषाशरिश्न्दानां विगरेषविनाङृतो निरूपास्यो्यां वाच्य दृति wate प्रतोयते । तथा इ कथमच सङ्गेतग्रहो दुःग्रक qa wel न च विगेषेति। घरकूम॑रोमादौनाभिति। घट- रोमकूमेरो मादरौनामित्यथेः । यद्वा aad घटस्यापि काल्यनिकलं तन््रतमा त्योक्तम्‌ ।

भगो टौ। waaay निराकरोति। न Fafa a@ifa प्रृत्तिनिदटत्यौ पयिक दति रेषः। सद्धतग्रदश्च प्रट- ्तिनिमित्तविगरेषोपस्धितिं विना न सम्भवति तादृग्राभिप्राय- विषयं न च तथा गौरवादनुभवाचेत्य्यः । ननु सङ्तग्रहस्य न विषयपयन्नमवगादनं fa तु व्यावतेकधर्मवति तत्कन्पनामान- विषयोऽलोकस्तद्िषयः | तया तच भरमविषयसेनेवोपस्यिते तच सङतग्रहः स्यादित्यत we: न च विश्ेषेत्ति। कन्यनामाचौ- पधानेन सवेषामलोकानां शरश्रविषाएपद वाच्यता स्या दित्यर्थः ॥

क SEE

रघु ° टो०। दितोयमाश््खयु निराकरोति। न चेति। कथित्किञ्चिदथंगोचरोऽभिप्रायो विकल्यो am: श्रो तु्वां श्रनु- मोदनादिभाजः श्रस्माच्छन्दात्किश्चिदयेप्रत्ययो an इति । समय- ग्रहोधप्रत्ययोपयोगो श्रभिप्रायमात्रादिप्रतोतौ श्रधपरत्ययाचुपयुक्त- समयद्यदप्रसङ्गात्‌ प्रकारान्तरेण वेत्याश्ड्ु निराकरोति। a चेति। वाच्य दति वाक्याद्धेतगरह दति साग्मतं युक्तभित्यधेः | परेषामवथविमा म्या कलात्‌ AeA | स चेश्यादेः कतरोऽः

२०४ maaan सटौके

किमसतोर्थानिव वाषनावश्रादेव तैः समं तन्तच्छब्दानां aed परतिपध्न्ते किं वा वाखनोपनोतेषु तेषु ead तन्तच्छब्द सदतं प्रतिपद्यन्त इति नाद्यः श्रादिप्रत्येकपदार्थाबयुत्यन्नस्य ग्रश्रविषा- णादि शन्दादयेप्रत्यथप्रसङ्गात्‌ ॥ _

न च स्वे प्रतिपत्तारः खख्वासनयाऽसदथे शब्द सम्बन्धप्रतिपत्तिभाज इति साम्प्रतम्‌ परस्परवातानभि- waa अपराधेत्वप्रसङ्गात्‌ न हि खयं aad समय" मग्राहयित्वा परे व्यवहारयितु wat न च व्यव- हारे1पदैशवन्तरेण ग्राहयितुमपि । न च गां वधाने- तिवत्‌ शशविषाशपदा्थं व्यवहारः न चायमसावश् इतिवदुपदेशः न च यथा Thee गवय इतिवदुप- लक्षणातिदेशः न चेद प्रभिन्नकमलादरे मधुनि मभु- करः पिबतो तिवत्‌ प्रसिद्पदसामानाधिकरण्यम्‌ |

Eo टौ०। ननु वासनयेवोपशितेधं श्रोतुः षङधतग्रहः रादिल्यत श्राह । न चेति। वक्ुश्नोचोः समानसद्धेताज्ञानात्‌ पराथ तत्मथोगो न ख्ादित्ययेः | waar घटाभिप्रायेण पटपद्‌- । मपि प्रयु्ौतेति भावः। ननु खयमेव afegd aed परि- करूप श्रश्रविषाणादिपदप्रयोगः श्यादिल्यत smi न fa: खयं सद्गतकल्यनेपि We ASMA । पराथ प्रथोगातुपपन्ते-

(९) खयं क्तं agd- पा० & > |

च्तणभङ्कवादः। २०५

freer) दिश्नब्दशार्थे श्रङ्ान्तरषमुचयार्थंः। afe तदधं श्रोतापि qaqa । तथा च तद्‌ प्रयोगः खादत WE! न च व्वहारेति | तदं यवहारादेव परो यत्पाद्यतामत उक्त प्रपञ्चयति | न च गाभिति। तदयं नयनादिवयवहितसमचलादिव्यथे९ |, तदयुपदे श्रादेव ययत्पाद्यतां परः waa wel न चायमिति । तद्गोचर MIATA ARIAT: ' ननु साचादुपदेश्रा- सममवेऽप्यपमानमनुमानं वा इारोरृत्योपदे श्रः स्यादत श्राद्यमाग्रद्च- निराकरोति । म च यथेति। प्रठत्तिनिमित्तस्य गवयतस्यो- पलच्षणं Mage तद तिदे ्रसत्कयनमिव्ययेः । श्रनुमानमाग्रद् निराकरोति। न चेहेति। श्रयं प्राणौ मधुकरग्रब्दवाश्यः प्रभिन्नकमलोदरे मधपानकटठेलात्‌ wad asd यथा घट tau: । शश्रविषाणादिपदायखख मधपानादिवदसाधारणक्रिया- विरशदिति भावः॥ न

भगोणग्टो०। ननु खकौयमानसप्रत्यच्विषयेनानावच्छदके- ऽलोके षङ्केतयरदहः स्यादित्यत we! न च ea tia | Wea | मया योधीऽवगतः सष एवानेनापोति मवादाभाव = cay: | श्रपरायतवेति | शश्र विषाएपदं यदयन्यसाधारणएसङ्केतवन्तया ज्ञान- विषयो न स्यात्‌ पराथेप्रयोगविषयो न स्यादित्यर्थः तादृशश्च agai यथं इत्याह । म etfs) परयवहारे परकौथ- ` सद्धतग्रहस्याहेतुलादिल्यथंः । afe परोऽपि aga प्राद्यताभित्या-

(९) यवद्ाराभावादि्यघः-.पा० र्‌ Yo |

२०६ व्ात्मतक्त्वविवेके सटीक

ग्रह॒ सद्धेतगरहो पाय।भावमाइ । न चेति। उपदेश्रगब्दनानोः पलकणातिदेशप्रसिद्धपदसामानाधिकरण्छयोरपि dae) aat- पेशः साच्ात्‌ परम्यपरया च परग्यरा चोपमानदारेत्यथः | तहि परोऽपि सङ्क तमुररोशत्यालुमानं वा ततो न पूर्वापरयन्धविरोधंः। सद्धं तयादकोपाधान्तरस्यापि वयवहारो पजोवकल्वात्‌ तदभाव- ae! न च गामिति प्रयोजकवाक्योचचारणानन्तरं प्रयोज्य yafaenaq agama बालेन शक्निग्टद्यते। न चालोके प्रहन्ति शनात्‌ agaeiama weal Veda: | साक्ता- दुपदे ग्राभावमाइ | न srafafa ara विगेषलेन विगरेष- WANE: शब्द TIM | उपमानद्वारकस्य तस्याभावमाद | न च यथेति । गवयत्स्य प्रटृ्तिनिमित्तस्यो परलचणं गोसादृण् तसातिदेशः कथनभित्ययेः। अनुमानदारकोपदे प्राभावमाद | न Uefa ~~ ~

रघु ° टौ ° । दितौये are: परस्परेति | खखहूतसङत्या- न्योन्यमन्ञानेन Wee पराथंबोधोपयो गिलं न स्यादित्यथेः । तदि meat परोपि मदतमत are) न चेति। उपदे श्नः vafafa- भित्तविशिष्टे वाच्यताबोधकं वाकयं यथा पिकः कोकिलः श्रयमसावश्च दत्यादि परम्परया मङ्ःतयादकवाक्यस्याप्यपलचक- मिदं प्रटृत्तिनिमित्तोपलकचकमामानाधिकरण्येन वाच्यताबोधक- मुपलच्षणा तिदेशः ॥ व

aaa: शशविषाणादिकल्पाः नासत्ल्यातिरूपा- RATS कारणाभावात्‌ मूक्खप्रवदासां BATT

च्तणभङ्गवादः | २०७

कत्वप्रसङ्गाच्च तस्मादन्यधाल्यातिरूपा रुवेति | नैतदनु- Watauga निषेधव्यवष्टारगोचग्त्वभिति। भवतु वास्षतख्यातिस्तथाश्य न ततो व्यतिरेकः प्रामाशिकः॥ Wee ete i प्रहृतमुपसंहरति। तदमूरिति। न च aq. प्रतिपत्तारः खखवामनयेत्यादौ दूषणमुक्तं भिंहावलो कितयायेन प्रकारान्तरेण स्मारयति | मूकेति । खटति । श्रमत्व्यातिरूपता- व्यतिरेकमुप दत्यान्ययास्यातिषूपतामुपमंहरति i तस्मादिति | तदनुरोधेनापोति ग्प्रविषाणादिप्रत्ययानुरोघेनापोत्य्थः। ननु सत्व्णिकवयोः प्रभितलात्तद्भुतिरेकावपि प्रमितावेव। तथा चाप्रमाणिकेधाञ्रये यतिरेकयरहोस्त॒ यदाह कौत्निः। तम्मादधम्बदृष्टान नेष्टोवश्यमिदाश्रयः | तदभावेपि तन्नेति वचनादेव aga: ॥ दूत्यतोग्धृपगम्यापि निरस्यति । भवतु वेति । श्रसन्‌स्याति- राश्रयांगरे। यदा ननु नेयायिकैरपि शएक्रिरजतताद्‌ान्यस्यासत एव भानमङ्गो क्रियते इत्यत श्राह । भवतु वेति । यद्यपि ग्एक्तिरजत- तादाव्यं च तत्न भाषते तच सवे सदेव। न wafsqad yaa तन्तं किं ठु प्रकारवेयधिकर मातं तथपि सद्परक्रममदिभाषत दूति परतेऽभ्युपगमवादोऽयं न तत दूति न तत्रत्यैः ।

[ण

भगो० ate सवं प्रतिपत्तारः खखवामनया ऽसद्धप्रति- पत्तिभाज इत्यत्र दूषणमुपसंहरति । मूकेति। नैतदिति । न

(१) न AAA प्रा० २ Yo |

२०८ व्मात्मतत्वविवेके सटौके

केवलं प्रमाणाभावाद्पि तु श्रश्रविषाणदिविकश्पाथेबोधाद्‌पि तस्य ्र्रदिषाणरोपरूपलमित्यथेः। ane श्क्रिरभततादाव्रयविषयवे- ऽपि नासत्ख्यातिः श्टक्रिरजतयोरिव ताद्‌ाव्यश्यापि aq न च तयोस्तादाव्ेऽबत्‌ ख्यातौ च areal चेत्यतोधिकस्य तस्याभावात्‌ तेषां च स्वात्‌ सदिषयलेऽपि aad न सददिषयलेन भमलमपि तु विग्रेयादृन्तिप्रकारकलादिति भावः। aq साध्यविपरौोतधम- वत्येव धर्मिणि afatat a fa तु तदभावेऽपि अतिरेको गद्यते तस्यापि तदिषयलं धमेवा विगरेषात्‌ aang व्यतिरेकयो- वया्भिरलोकरूप एवाश्रये रुहयताभित्याश्येनाहइ । भवलिति । चणिकसच्चव्य तिरे कयो रष्यलौकतया aaa न प्रमाणेन शक्य TAG ॥ Te ठौ ०। उपसंहरति । तदमूरिति। नेतदित्यादि | अपि्भिंन्नक्रमे गश्रश्रविषाणादिविकल्यानां विनाऽसत््यातिं दुरपपादतया तदनुरो धेनोपेततया तया श्रवस्टुनि धर्मान्तरा- aaa | तस्यापि निषेधव्यवहारगो चरलमिति नेत्यथः। शरश्रविषारे चटलादिकं नास्तोति विकश्यानामसत्ल्यातौ कारणा- भावेनान्ययाख्यातिलप्रौयादस्तन एव निषेधव्यवहारगोचरलं नाव- स्तनः श्रपिः प्रमाणएन्तराभावे समुचयायेद्य्याह्कः। न ततः afaaefa क्रमयौ गपद्ययोः सत्वस्य च व्यतिरेको विरहः ॥

तथाहि कोऽयं व्यतिरेको नाम यद्यतो व्यतिरिच्यते तस्य AMAA वा तदभावखभावत्वं वा। तव नं

चणभङ्वादः | २०९

तावत्‌ कमयोगपद्ययोः शशविषाे श्रभावः प्रमाण- गोखरः टक्षरहितभूधत्‌कटकवत्‌ कमयैगपद्यरहितस्य शशविषाणस्य प्रमाणागोचरत्वात्‌ |

Mee टो ° । यद्यतो यतिरिच्यत cia यतिरिच्यते जिद्यते। यथा waarfgae धघटस्याभावो न तल दति खमते । प्राभाकरमते ae तदभावेति । तथा च श्तलादै- रधिकरणस्येव चयाद्यभावखूपत्व मित्यर्थः । श्रधिकरणभिन्नो वाऽभावोऽधिकरणएखभावोऽधिकरणखरूपं वेति | fame: | श्रपव्याख्यानमन्यत्‌ उक्रिरेतादृशौ परनयेन। न तावदिति पवेतनितम्ने यथा टच्लाभावो alway गद्यते न तथा afataae: प्रृते सषमवतोत्यये; ॥

waite ste | यद्यत दति। यदसु यन्िष्ठाभावप्रति- योगिलेन ज्ञायते तच्च तस्याभाव दति a साध्यतेशिश्चम्‌। यदा यद्‌ यतो वतिरिद्यत vata चणिकषदन्योन्याभावः शशरविषाणदावक्तः स॒ च वेधरम्येनिरूप्यः तच्च धमेखात्यन्ताभावेन निर्णत दृत्याश्येनात्यन्ताभावमाह । तस्य तच्राभाव दति। करमेति। क्रमयोगपद्याश्यामथक्रियाया cae) gata वतिरेकदृष्टान्तः ॥ क सा

रघ ° टौ ° । यतोऽधिकरणात्‌ यतिरिच्यते aad यद- टृत्तौति यावत्‌ यदधिकरणं यतो यद्धमेवतो वयतिरिश्यते 27

२९१० व्यात्मतक्त्वविवेके Fett

भिद्यते ay तस्य vega केवलमधिकरणमभाव इति मतेनाह | तदभावेति । तस्य श्रधिकरणस्य । क्रमेति । श्रथे- क्रियानुकूलक्रमथौ गपद्ययोः क्रमादिकं सत्वस्याणुपलचणम्‌ | एवमयेऽपि ॥ __

नापि करमयोगपद्याभावरूपत्वं शशविषाणस्य ATAT- रिकं घटाभाववश्छश्विषाशस्य प्रमाणेनानुपलम्भात्‌ | घटाभावोऽपि न प्रमाणगोचर इति चेत्‌ न AS तदिविक्तेतरखभावस्य।पि प्रमाणत रव fae: असिद्धो वा तचाप्यव्यवद्ार्‌ एव |

age ate! fama निरस्यति । नापोति । स्यादेवं यदि श्रग्रविषासे क्रमयौगपद्याभा दति प्रततिः केनापि प्रमाणे स्यान्न वेवभित्यथः । घटाभाववदिति यतिरेकदुष्टान्तः श्रधिकरः णएखभावले्यभाव्रखय प्रतोतिरेतादृ छवाभ्युपेयेति भावः। ननु aw प्रमाण विषयस्यापि घटाभावस्य वयवहारः सवेजनोनस्तय क्रमयो गपदयाभावव्यवहारोपि खादित्यभिप्रायेण श्ङ्ते। चटा भावोपौति। परिहरति ¦ तस्येति । धट विविक्र घटमिन्नं aa: लादि। तदतिरिक्रखभावस्य घटाभावस्येव्यथेः । यथाधिकरणा fafeat घटाभावः प्रत्यत उपलभ्यते । नेवं क्रमयौ गपदचाभाव Ch wal ननु तले घटो नास्तोति प्रतौ तिर्यषत्‌ ख्या तिरेबे्यः ae) श्रसिद्धाविति। aarfa घटाभावेपि । प्रमितस्येव व्यव हायेलादिति भावः ॥ इ

च्णभङ्कवादः। २११

wite sto, fama कल्य निरखति। नापौति। घटाभाववदिश्ययमपि अयतिरेकदृष्टान्तः। ननु बौद्धानां घटा- भावोऽपि न प्रामाणिक इति सवेचाप्रामाणएिको शोकबयवहार care, धघटाभावोऽपौति। अतिरिक्राभावस्य sada. खमतमाभिल्याद । तदिविक्रेति। तस्मारभावादिविक्रो भिन्नः प्रतिथोग घरस्तदितरखभावस्येत्ययेः। तदिविक्रो धटविविक्रः पटादिस्तदितरखभाव्रसयेत्यन्ये। गुरुवचनमाभ्रित्योत्तरमित्यपरे | तथा दतिरिक्राभावस्याप्रामाणिकलेऽपि श्रतलादिषटपस्तन्नये यव- wag: प्रामाणिक cay ॥

रघु ° टौ ° । घटाभाववदिति अतिरेकेण दृष्टान्तः तखा- fafgare | चटाभावोपौति। तथा च पच्चः स्थिरो भाव ta सपक्तादिर्यप्रामाणिक उपयुच्यत दूति भावः । तदिविक्रेतरेति । तदि विक्र्तद्भिन्नस्तदितरखभावरस्य प्रतियोगिवद्‌भावस्याणतद्ाटन्त- खभावस्य प्रमाएसिद्धलाच्च केवलमधिकरणमन्यो वेत्यन्यदेतदिति भावः। तत्रापि घटाभावेऽपि॥

घटस्तावत्‌ ख।भावविरखभावः प्रमाणसिद्ः aga कदाचिदयण्यतुपलम्भात्‌ । रतावतव तद्भा- वोऽपि धटविर इस्वभावः सिद्ध इति Wa धटभावस्य तदभावविरइखमभावत्वानभ्युपगमात्‌। न चान्यस्य

२१२ अात्मतक््वविवेके सटौके

स्वभावे प्रमासगोषरे तदन्योऽपि सिद्धः स्यादति- Hare |

nee टौ ° । प्रमाणा दिषयद्यापि चटाभावसख व्वहायेल- मुपपादयति। धटल्तावदिति | ताद्ु्ेषेति | खाभावरूपतये- au.) न fe भवति घटाभाव एव घट दति प्रतोतिरिति भावः। घटविरदखभावः fag इति। न तु खातन्त्येण प्रमित दूति रदखयम्‌ । गृढाभिसन्धिराइ(?) | चटभावस्येति | afaget- waafa पाठः। सष च घटश्चासावभावद्ेति कथच्चिदुपपाघः अ्रभावस्याप्रामाणिकते घटस्य खाभाव विरदखाभावयद्याविप्रति- पद्यामह दति भावः। दोषान्तरमाह । न चेति तथा च wal प्रवन्तंमानं प्रमाणं कु्मपि साधयेदित्यथेः॥

भमो डी) नतु चाप्रामाणिकिनापि यवहारः न वाति- प्रसङ्गः यः साभाव विरदखभावः प्रामाफिको भवति तदभाबेना- प्रामाणिकेनापि यवहार दृश्यस्य नियामकलादित्याह । धटस्ता- वदिति। ताद्रणेण प्रतियोग्यात्मलेनेत्यथः | एतावतेबेति | यदि चटाभावो चटविरहख्लभावो न खात्‌ तदा टापि ज्ामावविरहखभालं न स्यात्‌ तथा च तथेवोपलभेतेत्ययः चरो न घटाभावविररूपो विररष्य लश्मतेऽशोकतथा घटस्य तद्रपेऽलो कलप्रसङ्गा दिल्या । घटभावश्येति | घटष्ूपो भावो चरभावम्तस्येत्ययंः | क्विद्‌ घटाभावस्येति पाठः । तच तदभावो घटस्तथा च घटाभावस्य घटविरहखभावताभ्युपगमेलोकलयाघा-

च्गभक्गवादः | २९३

तस्तश्याखभाववादिव्ययः । दूषणान्तरमाह । न Vai wwe खाभावविर इखभावलयमाहकमानेन घटाभावस्याविषयोकरणाद- विषवसिद्धौ चातिप्रसङ्ग दत्यथः॥

रघु° gto | श्रभिद्धे यवहाराभाव दति सद्यम्‌ श्रभावसत प्रतियो गिनः खाभावविरदखभावस्य fag भिद्धम्‌ cares | चटस्तावदिति। तादेण खाभावदूपलेन । तथा च afeageara. प्रतियोग्येव तदभावः। प्रतियो गिस्लग्रहे कदाचिदष्यभावस्यायवहारात्‌ चटाभावोपि धटविरहख्भावः fag cas तन्मतविरोघमादह। घटभावश्छेति। तदभावो घटः तदिर हः तदभावस्तया च घटाभावस्य घट विरदखभावता- यास्वथानभ्युपगमात्‌ अ्रभावमाज्रस्ेव निःखभावतया लया तुच्छला- भ्यपगमात्‌ | घटाभावस्येति WS तु घटरूपस्य GAT खाभा- वतिरहलानन्येपगमादित्ययेः । प्रतियोगिनः खाभावविरदात्मले प्रामाणिके श्रभावप्रामाणिकताया श्रावश्यकलादिति भावः॥

वदिन

रवम्भृतावेव घटतदभ।वै यदेकस्य परिच्छित्तिर- परस्य व्यवश्छि्िरिति चेत्‌ न धटवदट्धटाभावस्यापि प्रामाणिक्त्वानभ्यपगमे खभाववादानवकाशात्‌। WAT- ufeg हि वस्तुनि खभाववादावलम्बनं न तु खभाव-

२९४ आत्मतत्वविवेके सटौके

वादावलम्बनेनेव वह्तुसिद्धिरि ति भवतामेव awa जयदुन्दुभिः।

ग्डन्टो०। श्रतिप्रसङ्ग परो युदख्यति। एवग्वताबेवेति। प्रतियोगिनि प्रत्तं प्रमाएमनुयोगिनमपि विषयोकरोत्यत्र प्रतियोग्यनुयोगोभाव एव नियामक इति नातिप्रसङ्ग न वाऽमावद्य खतन्तप्रमारुविषयत्वमिति भावः। धटवरदिति। यति- taggin: | खभावो हि खरूपं ag निःखरूपस्य प्रमाण- पथानवतोणेख न सम्भवतोल्यर्थः। ल्वयापि safes एव खभावावलम्बनमङ्गोकतेयमित्याइ । प्रमाएसिद्धे दोति॥

भगो" Zo) ननु यद्यन्यस्य प्रतोतिरन्यपरिच्छित्तिनं भवति तथापि घटतद्‌भावयोरेकस्य प्रतोतिरन्ययत्रच्छि तिनं भवति तथापि धटतद्भावयोरेकस्य प्रतौ तिरन्यव्यवच्छितन्तिरेव भवति न fe प्रमाणएप्रतोतमेव यवष्छेद्यमित्यस्ति नियमः पर- मतसखाध्यवच्छद्यलापन्तेः श्रतिप्रष्ग च खभाव एव शरणमित्याह | एव्रूताविति । एवंखभावावित्यथेः। घटवदिति यतिरेक- दृष्टान्तः ॥

THe ate श्रपि च घटस्य धटख्भावलेन सिद्धैव az wae सिद्धिः खाभावविरहखभावलेन fag ar we न चेति amaze नियामकलान्ञातिप्रसङ्ग cared एवकूताविति | एवंखभावोवित्यथः | परिच्डित्तिनिखयः | वयवच्छित्तिरभावावधा-

--- ----~ et ee

(९) aeqerafeafafe fa—yto १ Ye |

च्तगभङ्वादः | २९१५

रणम्‌ नथा च चघटपरिच्छित्तौ खाभावतैरशिन्येन घटाभावोपि सिद्ध cars) निराकरोति। घटवदिति, अतिरेके दृष्टान्तः खभावेति। निःखभावनेनाभ्पगमात्‌ श्रभावे सखभावलाभ्युष- गमविरोध दृति भावः। _

तत्‌ किमिदानों घाभावविरहसखभावो धरः प्रमाणान्नेव fag: तव श्चा रवमेतत्‌ घटो हि याहक्‌- ताहकूस्वभावस्तावत्‌ प्रमाणपथमवतोणैस्तस्य तु यदि परमा्थतोऽभावोऽपि कथित्‌ स्यात्‌ स्यत्‌ परमाथैतः सोऽपि तदिरषस्वभाव इति तथेव प्रमाशेनावेदितः स्यात्‌ । न चैतदभ्युपगम्यते भवता तस्माद्‌ षटवत्‌ तदभावस्यापि प्रामाशिकत्वेनैवानयोः परस्यर विरदइ- लक्षणव्यतिरे कसिद्धिः अ्रप्रामाशिकत्वे त्वनथारपि न तथाभाव इति शश्विषाणादिष्रपौयमेव गतिः ॥

Wee टो°। तत्किमिति तथा षति खाभावाभावो नेव घटः स्यादिति साचेपपराभिप्रायः(९। तव दृष्येति। दृ टिरंशरनम्‌ | लहे चेदभावो न प्रामाणिकस्तदा तदिरदखभावो चघरोऽपि न प्रामाणिकः स्यादित्यर्थः| यादुक्रादृकुखभाव इति। श्रवयवो परमाणखषपो वत्ययः | तथेषेति। खाभावपिरदखभावनेनेत्यर्ः | उभयोः प्रामाणिकलमुपसंदरति। तस्माटिति। श्रनयोधेटतद्‌-

(९) सापेच्ताभिधानाभिप्रायः- पा० २ पु

~—_

२९९ अत्मतत््वविवेके सटीक

wag) नं करानथोरन्योन्यापेक्लायामन्योन्याश्रयः aaa धटे zeae तद्धिरहानपेचणान्‌ तदिरदस्यापि प्रमेयवादिना जनान घटानपेचणादिति भावः। न तथाभाव दति । नान्योन्यविरह- खभावत्रमिल्यथः। गशश्रविषाणादिव्वपौति। शरश्विषाणाङनां प्रामाणिकवे परतन्तक्रमयो गपद्यविरहनिरूपणं नान्ययें;। तथा च प्रमा विषयस्येव व्यवहार षिषयलादिति यद्पक्रान्तं afegfata भावः ॥ द

भगौग्टौ०। तत्‌ क्रिंमिति। तथा च घटः खाभावा- त्मकः स्यादिति भावः तव दृ्ठयेति । wae प्रामाणिके धटस्तदिरहात्मकः। न चाभावस्तव मते प्रामाणिक cary: तस्मादिति ननु घटतद्भावयोः प्रामाणिकत्वे यदि परस्यर- विरदरूपवं तदा परस्परापेचप्रतोतिकतया नैकस्यापि प्रीति- रन्योन्याश्रयात्‌ | मेवम्‌ aha fe घटम्य घरवं खाभावाभावाद्मकलं च रूपं तत्र यद्यपि खाभावाभावलेन प्रतौतौ प्रतियोग्यभाव- निरूपणापे्ा तथापि घटवेन रूपेण प्रतीतौ न ater अन्यथा भावाभावयोरभेद प्रसङ्गः तथा प्रमेयवेनाभावप्रतोतौ न प्रतियोगि- त्रानापे्ा श्रभाववेन ततप्रतौतौ तद्पेचा श्रभावाभावलं ay र्मान्तरं वतत दत्यन्ये । श्रण्विषाणादिष्वति। यदि श्गशविषा- mfe प्रामाणिकं स्यात्‌ तदा कमयौ गपचव्यतिरेकलदरू पलं व प्रामाणिक are चैवमित्यर्थः |

(१) भाने-पा० 2 To |

WONT IU: | २९.७

रघु° टौ) श्रय भाव एवेतादृ ्रखभावो यदेतस्य परिचि Fata तदभावग्यवच्छितन्तिरिति चेत्‌ भावपरिख्छित्तसदभाव- व्यवच्छि्तिरूयतायाः प्रामाणिकवे तदभावस्यापि प्रामाणिकत्मम- जनो यम्‌ | दितोयं wea तत्किमिति । तथा च चटशून्य इव चघटवत्यपि धटाभावव्यवहारप्रसङ्ग दति भावः। निराकरोति। तदेव्यादि । तदेव युत्पादयति । wet wa arefafa | परमाणपुश्नोऽरयवो चेति! सोऽपि घटोपि तदिरदखभावः ाभावविरदखभावः तथेव खाभावविर हखभावलेनेव भावस्य खाभावविरहात्मकतायाः प्रामाणिकले वाभावप्रामाणिकल्वप्रीयात्‌ श्रनयोधैटतदभाव्थोः अतिरेको विरोधः तदौयत्नेव श निरूपणे तज्‌ज्ञानमपेच्छते नान्यथेति विनाणमभावन्ञानं तदभावा- त्मनो भाव्रस्य निरूपणं नानुपपन्नम्‌ |

=-= ~ ~~~

ननु काल्पनिकरूपसम्यत्तिरेवाख्वतुमानाङ्ग तन्न तस्याः सवेष सुलभत्वात्‌। ननु पक्षसपश्चविपक्षासता- वद्सूववल्तुभेरेन दिरूपाः तच ये कंल्यनो पनौतास्त् काल्यनिका एव पक्षधर्मान्वयव्यतिरेकाः प्रमाणो पनौतेषु तु प्रामाणिका एषेति विभागः तदिह काल्यनिका- न्नर ्रये्यपि प्रमेयत्वादैर्व्यादत्िः काल्यनिकौ faa तथापि प्रामाशिकाज्नलहद्‌ादेः प्रामाणिकोवैषितब्या

सा च न fasta कुतस्तस्य हेतुत्वम्‌ । एवं Maries 28

२१८ चआत्मतक्त्वविवेके सटौके ।

शब्दे umlaa प्रामाणिक शव हेतुस्नावो वक्तव्यः | न war चाश्रुषत्वस्यास्तौति सोऽपि कथं हेतुः एवं BA कृत्वस्यापि वलत्तेकनियतस्य YAR वास्तव एवान्वयो वक्तव्यः वह्तुनो विपक्षा्च वास्तव व व्यतिरेकः ॥

Meo ate | ननु सच्चचणिकत्योव्येतिरेकः कल्यनया तावदुपनौत एतावतेव तदनुमानं प्रवत्तेताम्‌ किं afta प्रामाणिकलयेरेत्याह | नन्विति । पवेतो afar प्रमेयला- ऋअहानसवत्‌ । शब्दोऽनित्यखाचषत्वात्‌ घटवत्‌ । नित्यः शब्दः कृतकलादित्यत्र वयभिचारासिद्धिविरोधानां यथाक्रम eat भाषतयाऽसाधकरलं लया aad तदपि न खादिल्याद। तस्या दति। कान्यनिकरूपसम्यन्तः सवे त्रोदाइतेषु सुलभवादि- au: ननु निरभ्रिकात्‌ कूमरोमादेविपच्ात्‌ प्रमेयलब्ाटत्या fararzarafa: काल्यनिके wee चाचृषलसत्वेन पच्सत््व AT निके नित्ये गगनारविन्दे कतकलस्त्वादन्वयो नित्यलकृतकलयो- रिति काञ्यनिकौ रूपसन्पन्तिर्यथा लयोच्यते । तथा gz वि प प्रमेयलस्य सल्ला दि पच्गामिलं वास्तवे we चाचृषलस्यासत्वाद्‌- qufaad नित्ये वस्तुनि छतकल्स्याट्ते विरुद्धतमत उक्तानां Saat कथं गमकं स्यादित्या श्ङ्ते , नन्विति ॥

Pte as

भगोग्टो०। ननु ae चिक तन्नाथक्रिधाकारोत्यत्र यद्यपि प्रामाणिकौ विपाट्‌ याटृत्तिनांस्ि तथापि कान्पनि- कयेव वानुमितिजनिकास्तामित्याह। नन्विति । रूप पकच्ख-

चगमङ्वादः। २१९८

wife: तथा सति सययभिचारासिद्ध विशद्धानामपि काल्पनिकी रूपषम्पत्तिमाटाथानुमितिजनकलं श्यादित्याह । तस्या इति। बौद्धा नामनेकान्तिका सिद्धविर्द्धास्रयो Sawer क्रमेण काल्यनिकरूपमन्पत्तेरगमकलमाद । तदिहेति ।

रघु ° टौ ° । पं सपक्षसत्वादि | TET: काल्यनिकषूपमन्पततः | सवंचानेकान्तिका सिद्ध विरद्धषु वदनुमतेषु हेलाभासेषु तच तेषु faety पचादिषु मध्ये, तच तेषु काल्यनिकपक्षपचविपच्े- चिति । तथा चासते साध्ये काल्यनिकयोः qaargat: सिर- भावश्रशद्ङ्गयोः काल्पनिकमेव कमयो गपद्यविरदस्य हेतोः स्तं चणिकल्ने च साध्ये wae काल्यनिकशग्प्रङ्गादौ विपक्वे काल्य- निक एव अतिरेको गमकतौपयिक्पमिति भावः । तदिह axt साभ्ये एवं शनब्द्स्यानित्यवे माध्ये एवं नित्यते are वस्रेक- नियतसछेति ॥

-------~ जणा ००

न चतस्य वी स्तः तत्‌ कथमसावपि हेतुरिति प्रलपि- तमेतत्‌ afe नियामकमन्तरेण सम्पदं प्रति कल्यना त्वरते विपदं प्रति तु विलम्बत इति wet वक्तुम्‌ तथा च निरप्निकमपि क्रमरोम सधूममिति कल्यनामा्ेण विपक्षटृत्नित्वात्‌ धूमोऽपि arid गमयेत्‌ । वास्तव्यं erat किमनेन काल्पनिकेन दोषेणेति चेत्‌

२२० वत्मतक्चविवेके सटोके

afe वासव्याभसम्पत्तौ fa काल्पनिक्छा तथेति समानं विशोधाविरोभौ fase शति चेत्‌ कुत रषः उभयोरे कच वरूववसतुत्वादन्थवावश्तुत्वादिति चेत्‌ तत्‌ किं काल्प- निकोऽपि धूमो वहुभूलो येन FAA सह विरोधः स्यात्‌ afeaqua रेति निधूमत्वमपि afeaquafafa तेनापि विरोध wal तस्माद्‌ यथा कार्यनिकौ विपत्तिनं दोषाय तथा काल्यनिकौ सम्यन्तिरपि न गुणायेति व्यतिरेकभङ्गः ॥

mec टौ ° । परिष्रति । प्रलपितमेतदिति। प्रलापोऽनयेकं वचः तथा च वद्‌ भिधानमथेशून्यमिल्यथेः । तदिव दगरेयति। न @fa | चणिकलस्तयोरलोके afatafafe: काल्पनिको तव aay | सद्भतोरष्यसद्ेतुलापत्ति विंपत्‌ | विपदमेव द शंयति ' तथा केति । नलु वस्हनो विपचा्धूमस्य वस्हनो यात्निरख्येवेति धूमो afe कथं न गमयेरित्याद। वास्तव्यामिति। सच्चक्षणिकलयोरपि aguefiat व्यतिरेकपन्प्निरवास्तयेत्याह । तदति । नतु ्रमरोचि agait धूम टन्तौ विरोधः चणिलख क्रमयो गपद्य- विरहस्य aad एवासति करूमरोन्नि ठन्तावविरोध care । विरो- घेति । उभयोरिति । धूमक्रमरोम्णोरेकच घृमातुमानखले वस- वस्वादन्यच लदुपदरिते यतिरेकेऽवस्ठुलादिति विरोधाविरोधा- दिव्यथेः। तत्किमिति । चरवस्तुभूतसयेव waar ia facfaa गतवेन यभिचारम्य मयोक्रलात्‌ क विरोध care | कचिदिति ।

चगभक्वादः | २२९

डेतुवेनोपात्तो धमो वदशत ३५. च नावस्तुनोति न व्यमि- चार इत्यः । तदं निष्ूमलमपि quia कथं वतां हृदादौ त्य वस्युलात्‌ तथा च facets न धमव नापि निधूमल- मिति महान्विरोध care निधर॑मलमपौति । व्यतिरेकभङ्ग दति। वयतिरेकयातिग्रहभङ्ग इत्यथः । तथा च लकते भाग्वय- व्यतिरेकोपि श्वरणिकलयोरिति भावः ॥

भगो टौ । यथा काश्यनिकौ रूपसम्पत्तिगेमिका तथा तादृश्छेव लिङ्गरूपविपत्तिरगमिका स्यादित्या, atta ूपविपत्तिमेवाह | तथा चेति। तथा काल्यनिकरूपम्पत्य ae: ननु कच्यनापि न विद्धं विषयोकरोति धूमस्य हि वस्तुनः कूमरोक्नालोकेन विरोधोऽचणिकलकूमरोन्र्ोभयोर- लोकलान्न विरोध दति निवामकं ख्ादित्याह । विरोति । उभयोरिति । निरभ्रिकमपि कृमेरोम सममिति श्रडधिति HATA TTS धृमेनाम्बलुमाने TAR वलं कुर्म रोक्षञ्चावसुलमिति वष्ठनो धृमष्यावस्ठना Atte eat fang: । शअन्यज्राचणिकमथेक्रिधारहितमित्यच व्यतिरेके श्रश्- विषाणर्थक्रियार दियो योर्यवस्हलान्न विरोध aw तत्‌ किमिति । agit धमादव्ुधूमोऽन्य एवेति न तस्यालोक- लेन amet fang cary: | निधरमलमपौति | निधरमलसय जल इदाटौ wat यथा काश्पनिकेन तेन विरोधस्तथा धूम-

(९) वस्तुसत श्व- पा० २ Yo:

२२२ अआत्मतत््वविवेके सटोके

स्यापि कविदस्तुतवेऽपि काश्यनिकेन तेन न विरोध दृति विप ूमरोमादौ उत्ते्ूमोऽपि arf गमथेत्‌ यदि चालौको वद्धि रपि तच्रास्तोति न धूमस्य विपे टत्तिखदा श्रश्रविषाणेऽपि काल्यनिकः साध्यसाधनसद्ववोऽस्तोति न तयोयेतिरेक इत्यथैः ॥

रघु ° टौ° । agai नित्ये ऽलौकेऽनयो विरोधात्‌ कन्पयितुं न शक्यत दति खचनाय तर्दौत्यादि। रूपस्यासन्पत्तौ | तया रपशन्यत्याऽसति विपचे सतो धूमस्य स्वं कल्पयितु न शक्यते विरोधात्‌ शक्यते पुनरसतोः cae पच्चथोरषतः मादि विरदस्य सन्न षतोपि च स्वस्यासति शण्र- ्रङ्गऽसनेव य तिरेकोऽविरोधादित्याह । विरोति । कुत एष विगेषो विरोधोऽविरो धञच्यथेः । एकव yaa वद्धौ साधे । उभ- चोधूमग्रश्श्गयोरन्यत् क्रमादि विरद्ेणामचते मलेन दपिके वा | पचचरेलोरहंतुसपचयो विपचचदहेवभावयोर्थाद्गं कचिद्सुभरूतं तादृश यदवस्ु्ूतमणवस्तनि कन्पयितु न शकते तदा निधूमलं बाचिददस्तुश्तमित्यवस्श्चतमपि तदवस्तुनि न awa वास्तवं तु सुतरामशक्चकच्यनमिति कार्पनिक विपच्यतिरेक विरहात्‌ धूमो afi गमयेदिल्याद । निधरमवमपौति ' श्रय eared तखेवा- वस्तुनि संसग विरुध्यते न तु तादृ शस्या वास्तवस्यापि इडेतुञ्च area व्कौ वा एव धूमो awe काल्यनिकमपि विपचेत्तिलं विरोधादिति चेदसवस्नुनोः संसग विद्यते नावस्तुनो रित्यत्र न

MAFIA: | २२३

किञ्चिदपि प्रमाणं कन्पनामाचस्य वेपरौ्येनापि सुलभं वस्नो yaw वनि जजद्दादौ wed च दुर्वारं वास्तवमेव च॒ qquufena नुमानो पयो गिक्घृप्तलादन्ययातिप्रसङ्गात्‌ । ननु afafafgerad क्चिदावास्तवमपि भियामकाभावात्‌ कल्यना- गौरवप्रसङ्ग्ेत्यभिसन्धायो प्रसंहरति। तस्मादिति। यतिरेकः क्रमादिविरदेए स्थिरस्य मच््व्यतिरेकमाधनं च्णिकत्वसाधनस्य च सत्वस्य wy व्यतिरेकस्तयोभेङ्गः। प्रतियोग्धतरभाविनो fe कारणस्यापेचणोयतवे सत्यपि प्रतियोगिनि तदिलम्नादिलम्बो aime श्यात्‌ निरस्त च तस्मिन्‌ भावस्योत्यत्यनन्तरमेव विनाशः स एव च Gay: |)

sq तदहि धुवभावित्वेन विनाशस्यारेतुकत्व सिदध quay: न विकल्पानुपपत्तेः | तदहि area at निरूपाख्यत्वं वा तत्कायेत्वं वा तद्यापकत्वं वा श्रभावत्वमेव वेति । न पूवः निषेध्यनिषेधयोरेकत्वा- नुपपत्तेः | उपपत्तौ वा विश्वस्य वैश्ररूप्यानुपपत्तेः।

Meo टौ°। प्रुवभाविल्ने तु awa दति यदुक्रं तार श्रस्लिति । धरुवमवश्चं भावोऽव्यास्तोति भुवभावो विनाशः । एता - वता मल्नक्षणिकलयोर्या्चिः सेव्यतौति इदयं विकन््ेति ! विकश्पस्य प्रहृतविचारोपयिकमंशयस्यानुपपत्तरित्ययंः। यदा विकश्णानां विविधकल्पानां लद्भिमतानाम्‌ श्रनुपप तेरित्यथः । यद्वा fae

a re eee ~— —_ —_— ~~ — a ^~ ~ ~~ ~>.

(१) भ्रवभावित्वादिनाशस्याहेतुकत्वेन- Ue १ प° |

२२४ व्ात्षतक््वपिवेके सटोके

क्रियमाणे वदमिमतपचानुपपत्तेरित्यधंः। agifa विनाश्य भरवभाविलानामिल्ययः। यद्यपि एते fae भ्रुवभा विल न भवितुम्न्ति तदर्थासंखयर््रात्‌ । तथापि तात्पर्यानुसारेण कथयं- विदिनाग्राहेतुकलपरयोजका द्रष्टव्याः भावानां विनाशोऽदहेतुकः भरैवभाविलात्‌ यद्यद्‌ भुवभावि तदशेतुकंः arate वेति विनाश्य प्रतियोगितादाव्यभिल्यथेः। निरुपास्यलमिति(? ्रलोकलमित्ध्थः। तत्कायेलमिति | प्रतिधोगिका्थलमित्य्धंः । arent चेति | प्रतियो गिापकलमिद्यथेः। निषध्येति । नहि घट एव चटविनाश्र दति कस्यचिदनुभवो व्यवहारो वैति भावः, ननु परोदिताना तावत्तदुभयमस्तौत्यत WE! उपपत्तौ वेति । agent वैचिश्च तदहुपपत्निः। सर्वेषां चटपटादौनामभावेकखभावला दित्यर्थः ॥

` भगो० टौ ° । सत्व्णिकलव्यापनिगाइकं मानान्तरमाडइ । wg atifa! सन्माचस्योत्पत्निमन्तादुत्पन्तिमतां च विनाश्- ्रौद्यस्योभयवादिसिद्धवेन प्रयोगः । are wan तन्न न तङ्धेलन्तरापेकं यथा जलपरमाणो EG यदा रभा विलेन विनाश्य हेतुकलं साध्यं तच्च प्रतियोगोयापकामगौकलं वस्हतो भावोत्पत्यवयवडितोनत्तरच्णः wenn: भावोत्पत्ययवहितोन्तर- quay उभयसिड्तदाधारचणवन्‌ | यद्रा एतद्रष्वंस एतद व्यव- दितोत्तरकषणोत्पन्तिकः एतत्कायलात्‌ एतदरुपवदित्यच तात्ययेम्‌ | तादाद्यभिति । ध्वंसस्य aerate ध्वंसोत्पनत्तौ घटतादव-

~=,

(९) निरूपास्यमिति कचित्‌- ue |

oe £ vere

horse of Vishnu (Text), Fasc. 2 @ -/10/: न 8 Kula Viyeks,-Fage. 1-7 @ -/10/--680 vies Sauk ९ र h, Fase. 1 ‘is a re Kétantra, Fasc. 1-8 @ -/12/- त i "Kathe Sarit Sagara (English), Fasc. 4-14 @ 1/- each = °, ` re Kavi Kalpa Lata, Faso $s न on vindravacina Sdmucesyah ° .. छ es ०७ Kiranavali Fasc 1-3 @ 10 ee ee ee Kurma Purana, Fasc. 1-9 @ -/10/- each ae Ge ‘Lalita Vistara (English), Fasc. 1-3 @ i/- each 5 ue Madana Parijata,; Fasc. 1-11 @ ;/10/- each * Mah&-bhasya-pradipodyota 1. I, Faso. 1-9; Vol. II, Fase. 1-12 ol. III, Fasc. 1-10 @ -/10/- each os Ditto - Vol. IV, Fasc. 1-3 @ 1/4/- each ५०० Maitra, or Maitrayaniya Upanishad, Fasc. 1-2.. oe ee Manutik& Sangraha, Fasc. 1-3 @ -/10/- each... ar sis M&rkandeyn Purana (English), Fasc. 1-9 @ / each भ +न, ‘Markandeya Purana (Text), Fasc. 4-7 @ -/10/- each 3 (8 '‘Mimansa Darcana (Text), Faso. 9, 11-17 @ -/10/- each =... 09 ‘Mirror; of Composition Seas ae oe Mugdhabodha Vyakarana, Vol. 7, ‘Baad, 1-7 @ -/10/- each oe Nirukta (2nd edition), Vol. I, Bago. 1-2 @ 1/4/- ह 'Nirukta (old edition), Vol. IV, Faso, 7-8 @ -/10/- each « es Nity&chrapaddhati, Faso. 1-7 @:-/10/ षः Nitydc&rapradipa, Vol. I, Fase.:1-8, Vol. II, Fasc. 1-4 @ -/10/- each Nyaya Vartika Tatparya Parisadhi, Fasc, @ -/10/- each ‘i 'Nyayavartike (Text), Fasc. 2-7:@ y/10j-.eack * we Nyayasarah ५49 क , ह क Be ee Po Paduméwati, Fasc. 1-6 @ 2/ । es 1 Vol. I, Fase. 2-8; VaJ. H, Fasc. 1-6; Vol. IIT, Fasc. 1 -/ 0 = 6880 ee ee ee Parégara, Institutes of (English) @ 1/ | fe an 'Paricista Pravan (Text), Fasc. 5 @ -/10/ sach .. 4 ०५ Periksamukha Sutram श ॐ Prabandhacint&émani (Evxiglish), Fasc. 1-3 © 1/4 each ee ०० Prakrita-Paingalam, Fasc. 1-7 @ -/10/- ०७ ०“ Prthviraja Vijaya ॐ Faso. 1-2 ee oe , ® arnavam, Fasc. 1-3 . ae os oe ee Ravisiddhanta Manjari, Fasc. 1 ee ०१ '‘Saddaréana-Samuccaya, Fasc. 2-3 @ -/10/- each be oe Sadukti-karna-mrita, Fasc. 1 @ ध ~gach =, ०७ ae, Samaraicca Keha, Fasc. 1-7 @ ho eagh 5 ee

‘Samavada Sanhita, Vols I, Fase, 1-4,.6-10;‘Vol. 2, “asc. 2-6;

Vol. 3, Fasc. 1-7; Vol.4, Fasc. 1-6; Vol. 6, Faso. 1-8 9 -/1Q/- each . 2

‘Sankara Vijaya (Text), Fasc. 2-3 @ -/10/-.e ‘Sankhya Aphorisms of Kapila (English), Fase. ‘Sankhya Pravachana Bhashya, Fase. 3. ` oe Sankhya Siitra Vrtti, Fasc. 1-4 @ +/10/“eath d to (English), Fase. 1-8 ८ 1/- eh Siva.P arinahya, Fasc 1- ee Six’ Buddhist Nyaya Tracts ies. Smriti Prakasha, Fasc. 1

ae aoe

87840104 Kriy& Kaumudi, Fasc. 1-6 @ -/10 ०९ Srauta Sutra of Latyayana (Text), ae @ -/10/- each of Sri Surisarvasvam, Faso. 1-3 @ -/10/- ea °° १७ os Sugruta Sachhit& (English), Fasc. 1 @ / oach.- ए ध Suddhi Kaumudi, Fasc. 1-4 @ -/10/ ee ae. © Sundaranandam Kavya ree ०९ Pe 'Suryya Siddhanta, Fago. 2.@ 1/4/- ८ > ** oe co > bre /10}- each

(Text), Figo, 611 @ -/10/-

# ॐ ee. -

७ धम शु ; 9 a ” - न 394 , 2 bal £ ह a! ¶ 0 १.) .@ 10. each 2" 5.2.

(2

oss

G3 GO = ब i Or हॐ ihm bo OF

— ea |

ज.क > CO) tee ot flat BD Be छ 9 GS © += 69 BID +~

we

€> Boar & 9

भ 9 > @> tS 69 eet OO ॥=*

a

bo oj = em 08 es

é

# = म

|. - bo री

-६

क > ५ ry

> ,

= ae क

LPP.

=

-

nl mm Be,

WL ॐ © © ००.८० = ‰>०० ©

[| oo

aoe eta NOCOR CO

॥ ।

=

Fer @

4

@ 2 @ ॥> > @

1 -1

SESESSa5

i

Choa

a,

--2 ~ ५

;

a." ar oe

AMG Ye TREO ६-य न भ > णः ५२८. कः Pe ae (न 1 2 (1. var ४ 99 0०. 1, 9६.10; Vol: TIE; Hace: 2" एण. Hi 3 , Faso. I; Vc ¢ | Fase. 1-5; Part IV, Vol. i, Faso, 1-12 @ -/10/- = ५ । 8 each 4 ` बर “ re oe १ + @e > \ [ह| 1 Tattva (109० ‘Didhiti Prakes, Fasc. 1-6 @ -/10/- eath bes Tattva Cintamtany Didhiti Vivriti, Vol. I, Fasc. 1-8; Vol. II, Fasc. 1-8, क 1 @-/10/- each .. ee ee *Tattvarthadhiggina Sutram, Fasc. 2-3 @ -/10/- each ae Tirthacintatigni, Fasc. 1-4 @ -/10/- each ve ४ ४ Trikaénda-Mandanam, Fasc. 1-3 @ -/10/- शम ए is Tul’si Satsai, Fasc. 1-5 @ -/10/- ` ;

iP

Upamita-bhave-prapaiica-katha, Fasc. 1-14 @ -/10/- each.. = 12 *Uttara Naishadha (Text), Fasc. 6-12 @ -/10/- each we re 6 Uvisagadasao (Text and English), Fasc. 1-6 @ 1/- es ee 0 Vajjalaggam, Fase. 1 as as : 10

Vallala Carita, Fasc.1@-/10/- = ` a *Varaha Purana (Text), Fase. 2-14 @ -/10/- each Varsa Kriyé Kaumudi, Fasc. 1-6 @ -/10/- ;

Vayu Purana (Text), Vol. I, Fase. 1-6; Vol. II, Fasc. 1-7 @ -/10/- each 2 *Vedanta Sutras (Text), Fasc. 7-13 @ -/10/- each os न 6 ४1011808 Parijata, Fasc. 1-8; Vol. TI, Fase.1 @ -/10/- = ,, ५४ 10 Ditto Vol. II, Fasc. 2-5 @ 1/4/- .. és is 0 Ditto Vol. L1I, Fasc. 1 .. re =+ és 10 Vishahitam, Fasc. 1 6 is प 10

Vivadaratnakara, Fasc. 1-7 @ -/10/- each as re as Vrhat Svayambhi Purana, Fasc. 1-6 @-/10/- .. ४ es 'Vrhannaradiya Purana (Text), Fasc. $-6 @ -/ 10/- cach ध Yogaéastra, Fasc. 1-5 =... tas wa se os "Yoga Sutra of Patanjali (Text and English), Fasc. 3-4 (Fasc. 3, Re. 1 (-

Fasc, 4, Rs. 2 -) is use 6 ih ds

© १ € += @ < € छाए #> 02 € 0 © &@> ॐ +~ 00 €> +=. &© eg — to

ॐ ~

Rajasthani Series. A Descriptive Catalogue of Bardic and Historical Manuscri pts,

Sect. i: Proso Chronicles. Parti: Jodhpur State. 7880. 1 .. 1 0 Sect. i: Prose Chronicles. Partii: Bikaner State. Fasc.l ., 1 0 Sect. ii: Bardic Poetry. Parti: Bikaner State. Fasc. 1 > 0 Vaeanik& 1810078 Ratana Singhaji ri Mahesadascta ri Khiriyé Jaga rikahi. Part i-Dingala Text with Notes and Glossary ae. 8 Veli Krisana Rukamani ri Rathora raja एता Raja ri kali. Parti: Dingala Text with Notes and Glossary ४ ip . ॥ 8

Tibetan Series. Amarakosyh, Fasc. 1-2

: Be ०५ 4 ¢ Amartika Kymdhenuh ,, a as 1 0 Bauddhastot-asangraha, Vol. I oe sig er . 2 0 A Lower Lada~hi version of Kesarsaga, Fasc. 1-4 @ 1/- each ० € 0 Nyayabindu (A 3jlingual [वन्ड) ,. ss we .. 1 0 Nyayabindu of D.armakirti, Fasc. 1-2 es 2. 0 Pag-Sam Shi Tin, sage, 1-4 @ 1/- each *, 4 0 Prajna Pradipah 1 0

Rtogs brjod dpag Akh. Sin (Tib. & Sans, Avadatia Kalpalata) Vol. I, Fase. 1-13; Vol. 11.880. 1-11 @ 1/- each.. क sh sag te vel I, Fase.*_5; Vol. Il, Fasc. 1-3: Vol. III, Fase. 1-6 - Bac ०, i os ste श Timed-Kun-Den thes ss a ध Minor Tibetan Texts. 16 9 ug of the Eastern Snow Mountain

14 1 1

"< © > So

# 1

Notice of Sanskrit Manuscripts, 1.80, 134 @\-each .. . 3 Ditto ie (Palm-leaf and t lected oo 1188.) @ 3/-each `` 6

Nepalese ५ 1 by Dr. R. L. Mitra ६

Report on the Search ofsSanskrit 88, 1896-1900, 1001. 5, 1906-1911 @ -/8/- each ‘a 0:

Catalogue of the Scientific Periodicals in उरण Libraries eee

N.B.—All Cheques, Money Orders, & ‘Treasurer, Asiatic Society,” only: ore be made payable to the 17-85-19.

> ० Soo

‘Books are supplied एच २

= ee Ee Lew

=

| BIBLIOTHEGA™ INDICA ` A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS. |

जात्त्सक्िकं कस्त त्मतत्त्वविवेकः ओमदुदथनाचाये विर चितः | ओशङ्करमिश्च-मगौरथटज्लुर-रचनगाथताकिकशिणोमणि- मथरानाथतकंवागो श्ादिविरविवटौकासद्ितः

ATMATATTVAVIVEKA,

_ BAUDDHADHIKARA.

A REFUTATION OF BUDDHISTIC METAPHYSIOS. es BY ^ aes

UDAYANACARYA.

WITH THE COMMENTARIES OF SANKARA MISRA, BHAGI. . RATHA THAKKURA, RAGHUNATHA TARKIKASIRO-: MANI, MATHURANATHA TARKAVAGISA, ETC. :

EDITION BEGUN BY | ’ ae MauAMAHOPADHYAva VINDHYESVARIPRASADA DVIVEDIN/ Librarian, Govt. Sanskrit College, Benares. , AND CONTINUED BY Payprra LAKSHMANA GASTRI DRAVIDA.

Work Number Issue Number 170. 1463. Fasc. IV. New Series.

= न

IMDCCXLVI-MDCCXCH| त्तः

CALCUTTA : Printed by the Baptist Mission Press. re: Published by the Asiatic Society of Bengal, 1,. Park Street.” : 1924. 8

NOTICE

BIBLIOTHECA . INDICA

PUBLISHED. BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL,

Tux Bibliotheca Indica is a collection of works belonging to or treating of Oriental literatures and contains original text editions, as well as translations into English, and also biblio graphies and studies

The publication was started in 1849, and consists of an Old and a New Series. ‘The New Series was begun in 1860 and is still running.

As a rule the issues in the series consist of fascicles of 96 or 100 pages print, though occasionally numbers are issued of double, triple or larger bulk, and in a few cases even entire’ ‘works have been published under a. single issue number Several different works are always simultaneously in progress Each issue+ bears a consecutive issue number. The Old Series consists of 266 issues; in the New Series, till May, 1924 inclusive, 1466 issues have been published. These 1731 issues represent 238 different works; these works again represent the following literatures :—

Sanskrit, Prakrit. Rajasthant, Kashmiri, Hindi. Tibetan.

Arabic, Persian.

_ Several works published are partly or wholly sold out, others are ‘still incomplete .and-in- progress. A few works, ` though incomplete, have been discontinued.

Various price lists and notices concerning the Bibliotheca Indica are available and may be had on application. Other. lists are 1) ` preparation. Revised lists are published from time to time |

The standard sizes of the Bibliotheca Indica are three :-~ `

Demy (or small) octavo Royal (or large) octavo : Quarto

the prices of the Bibliotheca Indica as revised in 1923 are based (with some exceptions) on the following sgale . per unit of 96 or 100 pages in a fascicle as the case may 06 ;

NOTE.

The first Editor of this work, Mahamahopadhyaya Vindhye- svariprasida Dvivedin. has been responsible for the text up to and inclusive of forme 5 in fasciclelV. After his death, Pandit

Lakshmana Sastri Dravida has taken over the continuation of

the edition.

च्तगभङ््वादः | २२५

स्थापत्तेः। श्रनतिरेकसिद्धौ चटोत्यादकखामयोत्‌ एव तद्ष्व॑मोऽ- पौति fag चणिकत्वयापकलं बलस्येति भावः । निरपास्यल- भिति ' उपास्या धमेसतचछुन्यलमलोकलमिति यावत्‌ । रलो - कम्य च कारणापेक्तिवेऽलौकलव्ाघानात्‌ fagatanatafa . भावः। तत्कायैलमिति । प्रतियोगजन्यवमित्य्ः। तेन प्रति- योगोतर हलवनपेखत्वे साध्यमिति भावः। वयापकलमिति । प्रति- यो गिव्यापकन मत्ययः | यद्यस्य यापकं तच तस्य हेलन्तरापेचायां व्यापकलानु पपत्तेरिति भावः । अभावत्रमिति । प्रागभावदृष्टान्तेन ध्वंमस्याणदतुकलादडत्‌कलर्भिति भावः । निषध्येति । विक्द्र- योभावाभावयोरेकल्े भावोत्य्तिकणेऽपि तदभाव पत्तेः।९) मवे- शन्यता परमङ्गा दिल्यथेः । उपपत्तौ वेति । विरोधिष्ट्पवतोरणयकय

Tar] TATA! ॥

Tye ate । यदि चेवमुत्यत्तिमतां चणिकल्े fagsfa नित्धलेन परेरभ्येपगतानां परमाणनां तन्न सिद्धमिति विभाव्यते तदा faay शिद्धवया पिकेन सत्वेन तेषां विनाशि ्षणिकल् वा माधयिच्यते दृत्याश्यवानाग्रद्ते, wa तर्हँति । श्रडेतुकल्ं च त दुत्यत््यत्तरभ वि हेवनपेचवम्‌ | श्रच च यो यस्य yaurat ख तदुत्पत्युत्तरभावि इ वनपेच्ो यथा पूवस्य बौजचणस्योत्तरः यथा वा कमणो विभागः, प्रुवभावोौ च प्रतियोगिनो विनाश्र दति ayaa षामभिमतः प्रयोगः । उद्चरमपि परकोयसिद्धान्तभेदानुमारेण

(९) तदभावोत्पत्तेः Yo पा° |

२२६ aimardtaaa aeth

faney दूषयति । तद्धौत्यादि । aq yaarfaaa | तादाक्छ प्रतियोशितादाक्यम्‌ a च तद्‌ात्मनस्तद्‌त्तरभाविसापेचत्वसम्भव दति wa) fare निःखभावतवमलोकल्मिति यावत्‌ | श्रलोकम्य च न कारणापेक्तिवं विलक्षणमेव च तदलोकं प्रति- faaatuarafafa नातिप्रसङ्ग इति भावः निषे्येति। मिथो- विसद्धश्वभावलादिति भावः । त्रश्ररूप्येति । निषेध्यनिषेधयोरेकये afazfa विरोधामिद्या farguadaifeez भदमिद्धावद्वेतमेव स्यात्‌ स्याञ्च जगदेवाभावग्रष खदश्रकालयोरपि तस्याम्ला-

दित्यथंः ॥

ननु कालान्तरे Aiea प्रत्य शक्तिर वास्य नास्तिता मा च कालान्तरे समर्थेतर स्वभावत्वमेबेति चेत्‌ ! नन्वथमेव auger चासिङ्मसिङ्गन साधयतः कस्ते प्रतिनन्दः^' ॥

Wee टौ० । यद्रा त्रिरोधिनोरयि तादाव्ये गवाश्रादौना- मपि ताराक्यापत्तेरित्ययः। प्रकारान्तरेण नागरस्य प्रतियोगि- az शङ्कते । न्ति । खोत्यत्यव्यवहितोत्तर चेण भावोऽयक्रियां ्रद्यममथे दृद्यग्रक्रिरेव तदातनौ नाम्तिता | तया च ममर्थेतर - खभावो भाव एव नास्तिता सेव च arm दत्यथेः, प्रथमक्तण सामथेमथिमक्षणे चासामथ्येमिति विरदधर्माध्यासेन भेद एव 1a faafaa: | तथा च चणभङ्ग एत्रानया TIANA वयोच्यते |

(१) प्रतिममह्लः- पा० १।३ We |

च्तगभङ्वादः | २२७

म च पूर्वोक्रघामर्थ्यासामर्थप्रयोजकप्रमङ्गतदिपययाधौनश्च, तौ ¶ दूषितावेवेत्याइ | नन्यमेवेति । तथा चेति । तथा च प्रका रान्तरेण ममयंतरसभावच्मिद्ध मसिद्धेन चफ्भङ्गन साधयत cau: । यदि च घटनास्तिता घटाद्मिका देग्रान्तरकालान्तर- योरतुव्तैते तदा तद्रूपतया चटस्येवानुत्तिः, श्रथ तच नानुवन्तेते तदा खरूपत wa घटानुदत्तिरिति घटादेः कालान्तर काये ्र्यश्क्रिरेव। नहि खकले बोजादि कालान्तरकार्याणि करोतोति खकालेपि बौजारेरमन््रप्रसङ्गः दति प्रथमविकन्णायः॥

wate रौ ° । नन्वन्लोकेनाभावेन भावस्य ताद्‌ाद्याभावऽपि वि धिवयवदहार विषयेणाभावान्तरेण aria aimee दत्याह । नन्विति । श्रथेक्रियाकारित् aafafa तदभावेऽमत्वे पयवस्यतो- aa: तथाणश् जिर्ना सतिता न वभावात्दिकेत्यत श्राह । मा चति। ममर्यतरस्वभावत्वं भावम्यामत्वमिति प्रसङ्गत दिपयेथमिद्धौ भिद्यात्‌

तयोरे वामि रित्याह । नन्वयमिति |

Tyo रौ । ननु कालान्तरे ममयंतरस्वभावेभाव एव विनाश्र दति atacta इत्याग्र्ते। oafafa मा चति) नास्तितेत्यथंः । कालान्तरवर्तां भावो हि मामथ्येविरष्ण ममर्या्राचोभावाद्विद्यमानो न्नाघवात्‌ तस्य वििनाग्रोभ्येपेयते » श्रयाभिन्न wa? श्राद्ये नन्वित्यादि । सामथ्यैविरदो fe भद साधयन्‌ चणभङ्गे पयेवस्यति न चासावद्यापि fag care: । विना ग्रस्य प्रतयो गितादा्यान्यपगमविरोधश्चेत्यपि द्रष्टम्‌ |

२२८ अआत्मतत््वविवेक्र सटोक'

अपि च दे्ान्तरकालान्तरानुषङ्गिश्यस्य नस्ता azar ! नृनमनक्षरमिदमुक्त यदयमेव देशन्तर- कालान्तरानुषङ्गौति। धदि वा स्वदेशकालवत्‌ काला- न्तरहेशन्तरयोरपि नास्तिता ननुषङ्गऽस्तित्व्रसङ्गः | अशक्तः BAG शक्तेः सत्तालक्षात्वादिति चेत्‌ ! अथ कालान्तरकाये प्रति खकलेऽशक्तिरमल्वं किं वा स्वाकायेमपि प्रति कालान्तः ऽ शक्तिर स्वम्‌ |

प्रद 2t- । सवकालऽपि afunat माध्यितुसुद्यतस्य नित्यलं faya च पयंवमितभिन्युभयतःपाश्ना रज्नुरित्याह | श्रपि चेति श्रयमेव भावे एव । ननु दैग्रान्तरे कालान्तरे ता भावम्याग्रक्रि मस्ता च तदुभय ay मक्वमापद्यतामिति nea) anaftfa कालान्तरकायं प्रत्यशक्रिरमत्वामति चट्‌ बर तदा ates: सखकालेपि तस्य बैजादेम्तादरणात्‌

कालान्तकाय प्रत्यगक्रतादित्यथः ॥

णी ह )

भगो रोः । कि च ममथेखभावस्य नास्तिता देग्रान्नर- कालान्तरमम्बन्धिनौ न वा । श्राद्यऽपि मा यदि भावादभिश्ना qe पि चेति। wage भावाभावम्य रेलन्तराधौ- aafagt wa एव wawafafa भावः । नन्वथेक्रिया श क्रतव a कालान्तरे च तदभावात्‌ कथ सत्वं स्यादिल्याह) प्रग्रकररिति |

च्तणभरवादः | २२९

रघु° टौ । fama ्रपि चेति। टश्रश्यापि कणिकला- दे शान्तरेत्यक्म्‌ | श्रभाव्रामान्याभिप्रायेणेत्यन्ये । चशसन्तानममि- wage: पूवमश्रक्रिरगक्रखभावरूपा sfsar, aafa श्क्ि- विरहषूपतामाग्रङते। sma: कथमस्तिति । कालान्तरेऽस्तित्व- मिति ae.) ऋ(लान्तरेति। कालान्तरोयकार्याशक्रः quay भावात्‌ खकान दत्यक्रम्‌ । न तु fanaa मन्तम्‌ ॥

My खकालेऽप्यक्षत्चप्रसङ्गः तदानौमपि तस्य ताद्र्यात्‌। कालान्तर कायं प्रत्येवमेतदिति चेत्‌ ! किमयं aan: नहि यो asa: स तदपेक्षया नास्तौति व्यवहियते । नहि रामभापेक्षया yar जगति नास्ति, तत कंस्य हेतोः TATA स्वरूपं निवतेत इति i

Meo टो० । नदानौमिति . तढानौमपि q@arasfa | एवमेतदिति | एतद्‌ बौजादि ' va स्तकालेपि कालान्तकाय प्रत्यमदवेत्ययंः किमयमिति। मदपि किञ्चिदपेच्या safefa विगोधपरिहारो मन्तपाट विना नोपपद्यत इति भावः। खत- ह।रविरोधमाह। न डहौति | यवदहारविगोधमेव मोपपत्तिक- are) a fe रामभेति॥

भगो० रौ० 1 wg दति । कालान्तरकायं प्रति यद्य- शरक्किरसत्वं age: | इदानौमपि खकालेऽपौत्ययेः । ama

२३० व्ामतत््वविवेके सटोकं

चणान्तरकायं प्रत्य शक्रलादि त्यथः | तथा च सत्वकालेऽप्यत्वमिति विरोध दूति भावः। ननु किञ्चिदपेच्छाऽमच्ेऽपि किञचिद- पेया त्वम विरद्ध मित्या | कालान्तरेति ॥

THe | रौ०।

Se

fanta तु यदि कालान्तराधाराऽशक्तः कथं तदा- त्मिका | तदाधारा चेत्‌ तदैवामन्वप्रसङ्गः कालान्तरे तु विपर्ययः । तस्मात्‌

विधिरात्माऽस्य भावस्य fara ततः परः |

aisfa चात्मेति कः ae: श्रणन्नपि न लज्जते ॥

Ne ato | खकायमपि प्रति कालान्तरेऽपि श्रग्रक्रिरमच्- fafa दितौयं पक दूषयति । यदौति । कथं तदात्मिका-कथ प्रतियोग्धाद्धिका । प्रतियोगिनः auarsafaaar दितौये an ऽसत्वादित्यथेः । तदाधारा चदिति। प्रतियोगिकालाधारेत्यथः। कालान्तर दति) खकालाकाररन्यद्‌शक्रिरमत्वं तदा खकाला- तिरिक्रे कानि भावस्य anes इति ्येय्येमेवावन्तेत दति ara: | प्रयमविकन्पप्रसङ्गसुपमंदरति । तस्मादिति ¦ खभाव्राभावयो- विधायक निषेधकप्रमाणगो चरयोस्ताद्‌ाक्यं मवेयाऽनुपपन्नमित्ययः : प्रहृष्टा ter yer तया यवदहरतोति Ae: ॥

च्तगभङ्वादः | २३१

भगोण०्रौ०। BIN: कालान्तर यद्यवधिस्तज्राद। कथमिति। भावस्य भिन्नकालोनाग्रक्रिताटात्यस्वो कारे स्येर्यापल्तिरिति भावः। ्रयाश्रजरिर्भावमत्वाधिकरणकालाधारा कालान्तराय'निरूपक- माच aare | तदाधारा चेदिति, afe भावस्य स्वकाल एवा-

मल्लप्रमङ्ग इति fatty wage: । fava: सच्च मित्ययः ॥

नन न ~ ~

Tyo Zt qari भति करालान्तरनिङूपिता तस्याभक्रिः काल्लान्तरनिष्टा afast a> we दूषयति यदोति। कथ- मिति । नम्य नया afoqarstarcfefa भावः fade लाद ¦ तरव्याद्धि) azifaaral श्रशरक्तम्तत्काल एव मत्व- दिति भावः | Bee तयमाधाराधयभाव द्यपि द्र्रयम्‌ | तदाधारेत्यम्य तत्कालाधारेत्यथः दति त्‌ केचित्‌ । fray यो ऽमच्वव्यतिरेकप्रमङ्गः। उपमदरति। तस््ादिति। श्राया

खरूपमम्य निषध दत्यन्वयः ॥

aq तहि भावस्वरूपातिरिक्ता निरृत्तिर्नास्तौति- ane” सोपाण्येति te: । नन्वयमपि छणभङ्गस्यो- हारः म a” कफाणिगुडायितो वत्तते। भवतु वा

(१) न्तस्त्वनि- र Ge Ue | (र) नाम्तौन्यस्य--पा० २ Wo | (इ) PATS Ue २ To. (४) मच -पा० 2 To!

देर आ्मतक््वविवेके ath

निहृत्तिर समथा तथाप्यहेतुकत्वे तस्याः किमायानम्‌ । qa alent जन्मेति चेत्‌ ! यादृशः क्रालदेशनियमः। सोऽपि तस्य कौश इति चेदेवं afe न धटनिहत्निः कापि कदापि सव॑चेव सदैव वेति स्यात्‌ ॥

TE: zie} निरूपास्यलवं वेति fetta विकन्पमुत्थाय निराकरोति | aftafa | भावसखरूपातिरिक्रा faatuatetfa को तिना atarefa we दत्वा प्रज्नाकरेण Aaa तेन निस्‌- पाश्या निन्रल्िरित्यथः पयवम्यतीत्यभिप्रायः | एतद्‌ दूषयति | नन्वयमपौति | निरुषास्या चनिन्रत्तिरहेतुका तटोत्यन्नमाचस्येव भातम्य मा भवेदिति च्षणभङ्गमिद्धिरिति तवाभिप्रायः, म च निद्टत्तेः मोपाख्यत्माघनान्‌ gaa निरस्त दति भावः । कफोणिः कपरः । तत्परयन्तगतस्य गु इम्य यथा नेदनमनुपपन्नं तया बहधा fara क्षणभङ्गस्य पुनरारम्भोऽनुपपन्न दत्य ¦ भवतु वेति, जिदरत्तरलोौ कलं प्रुवभाविल्न तेन तम्या श्रतु कलमा घनमनुपपन्न- fafa भावः । तच्छलादरताडेतुकनमिति net) तच्छस्येति। यया वम्तनो जन््रकालादि नियमगम्यं लतया नुच्छम्यापोौति परिहरति। यादृग्र दति । मोऽपि नियमः) तम्य तुख््कम्य । एव तर्होति । तच्छाया निदत्त रुत्याटाभाव cae तथा च चणिकवमिद्ययं विनाग्स्यारेतुकलं प्रवभा वितलेनाभिमतं नित्यल- a भावस्य साधयेदिति war बुद्धिरिति भावः॥

च्णभङ्वादः। २३३

wate टौ ०) परकोययन्धे भावखरूपातिरिक्रा भिदत्ति- aaa भावाभावयोलादाक्यानुष्पत्या मोपाष्येति परयता भ ~+ निर भोपाख्या निदत्तिर्नास्तौत्ययांन्निरुपास्या निदरत्ति- ma च न कारणापेक्धेति केनदिदधिवरणकारेणोक्रमुपद शेयननेव दितोयपचचमुत्था पयति । wa तर्होति। तद्रपि निदन्तनानादेश्का- लानुगमादलौकलमनले)कस्य चणिकलमिद्धो स्यात्‌ तेन afag- fame: नन्वयमपौ नि। मिद्धमभ्यपेत्याप्रयोजक्रत्माद। भतलिति। तुच्छस्येति । निधमेकस्याद्यकरा लमम्बन्धरू पधमामम्भव दत्य: | aig दति। alae नियतदे पका त्नमम्बन्धवन्जन्ममाय fag: | सोऽणेति। श्रनौकलारेव टेश्कालननियमोऽपि ase नास्तौ- त्ययः । निढ्रत्तदं शर काण नियमस्य विग्िष्टस्याभावो यदि देग्रकाल- मम्बन्धम्य विश्रषणस्याभावान्‌ तच्राद्‌ । न घटनि््रत्तिरिति। श्रय तत्सम्बन्धमत्वेऽपि विग़यनियमाभावात्‌ तचा । मवेत्रति ॥

Tyo dhe) दितोयं पत्तं तदोौषग्रन्धाविमद्ध युत्पादयन्ना- WEA) श्रम्तु तर्दति । प्रषः श्रध्ाहरणौयो भागः | तथा च भावसखरूपातिरिक्रा मोपास्या fagfaatenia परवमितव क्यस्य निरुपाख्या faafafifa तात्पयम्‌ | एतदुषयति | नन्वयमपोति | निरुपाख्या चेश्जिद्र्तिरहेतुका तदोत्यन्नमाचस्यव भावष्य मा भवेदिति कणभङ्गमिद्िरिति तत्राभिप्रायः। म चति । निस्‌- पाश्यतमेवा सिद्धमिति भावः । कफोणिः कृपेरः । मोऽपोति |

तस्य ASU घटनिटत्तेरदश्रकानमम्बन्धनियमो नाम्तोत्यथेः। 30

२३४ अत्मततत्वविवेके सटोके

चटनि€सद गकालमम्बन्धनियमनिषेधो fe fa विशेषणस्य सम्नन्धांश्रस्य निषेधः fa वा विशेष्यस्य नियर्मांशस्य । ste विदणोति। न घटेत्यादि। fama are waaafa , धट निदटत्ि रित्यनलुषज्यते |

मसौ

wag’ प्रथम wafa चेत्‌ ! सोऽयं भावनाल्तिता सखरूपप्रतिषेधो वा भावप्रतिषेधेन निदृल्िभ्वरूप. निरुकति्वेति। आ ये भावस्येव सद्‌ातनत्वप्रसङ्गः दितोये तु निरृत्तेरेवेति |

श्रद्ध 2te 1 एतदेव विभावयतु weal भवलिति। प्रथम दति। नक्रापि भावनिदटत्तिरि तिपन्च दत्रः । मोऽयमिति, azfaafa: क्षापि नास्तोति wa vay: नाम्तिताखरूप- faxfafefa | भावस्य नास्तिता न काटाच्त्कोति ना्िताया एन खरूपं निरुच्यत इत्यथः owe दति । निद्रत्तरेवाभावपक्त cay: fata दति निदृरत्तः मावे्चिकत्वमाव{िकत्वपक्च दृत्ययः i एवं मति कदापि भावो नस्यादिति ara: i

भगो० टौ० | wafafa । न arfa कदापि निद्तिरिति प्च दृत्यथः। सोऽयम नियमः निदल्तिखषूपेति। निद्ृत्तरलौकलं

(१) अस्विति क्ञाचित्कः पाठः | (२) प्रतिषेधेन ‘ नाल्तिता ' खरूप- ato ९ To ,

WMATA: | २३५

द श्रकालसम्बन्धेन निरूप्यत tau । रद्य दति । निषटत्तिखरूप- लेवामावादिव्यर्यः। दितौये लिति । भावानाधारकालवत्‌ तदा- धारकाक्तेऽपि faafagafa कठापि भावो न स्यादित्ययः ॥

TH A. । प्रथमो घटनिदटरन्तिदेग्रकालमम्बन्धनिषधः। मनोऽपि fa देशरकालसम्बन्धस्य निषधः fa वा चटनिटरत्तः | नाद्यः निदत्त कालामम्बन्धिवेना विरो fear चरम्य मावं- न्िकरत्मदातननप्रसङ्ग इति। द्तोयमपि निदटृसग्षिधो वा घटस्य वति विकस्य दूषयति । सोऽयमिति । भावेति किवेन्प- विषयस्य गुणत्वेनासिधार्नमितर फलकत्वस्लुचन।य | निन्र्तिरूपनिरू- ज्रिपयवमायौ मावप्रतिषधो aa: | निद्र्तिरूपमत्यन्तामत्रति- योगिकत्वभ्‌ । भावोदं श्कालयोः मम्बन्धम्तत्प्रतिषधन निद्ति रूपमनोकल्यं fanaa दत्ययस्तु न युक्रः वच्छमाणमदातनलप्रमङ्गा- aga: | भावप्रतिषेधेन क्रा चिन्कलकादा चित्कत्वप्रतिषधन faafa- quufacfaitaa cae ¦ तलिन््यम्‌ | प्रथमपक्तम्य क्रा चित्क- नादिप्रतिदघरूपत्वाभावात्‌ । मढाननलेति मातेचिकलम्याणुप- लक्तणाम्‌ , निब्रत्तेरिति मदातनन्यत्याददिकमन्‌षज्यत ॥

असतु तहिं तत्कार्यत्वमेव भ्रुवभावित्वं ! न, तस्यापि कायं इति ua विरोधात्‌ तस्येव कायं wate | प्रत्किञ्छिदुत्यन्नमा चस्य कायं स ण्व तस्य नाश श्त चेत्‌ ! तदि यस्याः साम्या यत्‌ कायं तत्‌ तदरिक्तान-

zed वअात्मतत््चविवेके सटोके

tafafa arate: afad को नाम नानुमन्यते. कायेमेव विनाश इति तु केनाजुरोषेन व्यषहतेव्यं fa तदिग इव्वात्‌ कायस्य किं वा तदिरदरूपत्वात्‌ tt

पङ टौ०°। aaa भृवभावित्वे दूषयितुमाह । श्रस्लिति एतहटध्वम!*' एतद यत्रहितो त्र च्षणोत्यन्तिकः एतत्कायेला? एतद्‌घरसरूपवदिति ताव्रत्तवर faafed (तदा) तच तत्कायैवा fefa तस्यापि काय्लादित्य्येऽपिश्नन्देन कारणान्तगममु चयस्य न्तः विनक्ितम्तदा तद्धिलम्बन ध्वंमवरिलम्बेन तद्‌ त्यत्ययवददितोत्तरच्षणोः त्यत्तिकलं विद्ध तन््राचकायल च हेतुः खरूपामिद्ध इत्यर्थः यदा एतद्‌ घरध्वंस एतन््राचडेतुकः तत्कायेलवा दित्यत्र विरोधा मिद्ध fanfot द्रष्ये। श्रमिद्धेरिलि। सूद्गरादेरपि धरनाशं प्रति कं]रणत्वद शेना दित्यथः | ननु तस्यापि वा तस्येव वेनि न मुय नवा नियमो faafaa: किन्तूत्यन्नमा चस्य यत्कायं तदव az विनाश्र दति मम मतं तदनिरिक्र wa मानाभावादिति ned | यज्किद्धिदिति। afe कायं कारणातिरिक्रानपेच्मित्य- हतुकल्ाथः तदत्र कारणपदेन यदि सामो faafear az सिद्धसाधन ˆ तदेकदग्खेत्‌ तदा बाधः ‘a किञ्चिदेकमेक- स्मात्‌ सामग्याः सवेमभव ' दूति तव्राभ्वृपगमात्‌ । एवमभ्यपगमो- ऽपसिद्धान्नो माग्रदत sre: को नाम नानुमन्यतल इति,

(९) अनुमनुते- पा० २ To | (2) रतत्पटध्यसः-पा० २ To }

QUAKE: | २३७

का्मेवेति | कायेमा चस विनाग्रिवाभ्युपगमो मम प्रौडिवादेनेति भावः। कायस्य कारणविनाग्रात्मकल्वव्यवरारबौजं विकल्पयति | किमिति) तदिरदवत्वात्कारणान्योन्याभाववत्वात्‌ । afetTe रूपलात्कारणविरदात्मकलात्कारम्यत्ययः ॥

wate Zo. ठतौयं कन्प्मुत्थापयति | श्रख्तिति । तच afe नम्यापि कार्यमिति विर्वािनं› तदा कारणान्तरस्यापिग्राब्दन ममुचचयात्‌ प्रतियोगोतरकारणानपेक्चव ara विरोध Tae | लस्यापौति | aaa कायंमिति च तिनाग्रस्य प्रतियोगोतरकार- णाजन्यलमिद्धौ, तदेव लमिद्धमिनव्यार। awafa । नन्‌ ममुचय- नियमौ fana कार्यवमाचं उत्‌: न च मन्दिग्धिपचटत्तिवम- तिरिक्रध्वंमे मानाभावात्‌ परिगरेषेण यत्‌ यन्‌ क्रि्चिद्‌त्यत्यनन्तर काय जनयति कारणं तस्येव तदिनाग्ररूपलादिन्याद | यत्‌- किञ्चिदिति । यत्‌ यम्य कायं तत्‌ तदितरकारणानपेचमित्यत् व्यभिचार एव, मामयोतः कार्योत्पत्तरि यक्ामगरोजन्टं यत्‌- काय तत्‌ तद्धितरमामग्यपेक्भिति माध्यप्यवमाने सिद्माधन- मित्याह । नर्होति। तथापि ageqqarae कायं तदेव तस्य विनाग्र इत्यत्र fa बाधकमिव्याद | कायमवति i afe- रदवत्वान्‌ तदन्यान्याभाववत्वा दित्यथेः ॥

Wo gto । तम्यापौद्यपिग्रब्दन यदि तदुन्तरभावि ममुञ्चय तचराह । विरोधादिति : osfagitfa अप्रसिद्ूरिद्यचंः..

२३८ आत्मतत््वविवेके सटौके

श्रथापिना हेलन्तरमात्र मसुश्धयम विवक्तित विश्रेषं नत्कायेलम्नाञ वा हेतु रित्याश्येना श्रङते। यत्किञ्चिदिति agfmarae सन्दिग्ध. व्यतिरेकतया तत्चामयोकार्वव डद्लुकाये, परामषेणणया च तदा लङ्धाकिमामयो तत्र वयात्निमनुमन्यामहे न तु पच्धमतामित्याद | तर्होत्यादिना | यस्याः-यक्तेः। तद तिरिक्रेति तदृत्तरभाविपरम्‌। यया मामग्या यल्जन्यत दत्यरथेणेवमेव Aen यथाश्रतशयेतस्यापि काय इत्यादेञ्चानुरोधाटितर कारणानपेक्षवमे वात्‌ कलं वणंयन्त, तच्च पुञ्ञत्यश्नोत्यन्निं azat वनाशिकम्य afecfa वस्तूनि न ufag, स्फटतरविरोधव्यभिचाराणां च तन्नादाक्यतत्कायेत्वत- द्या पकल्ानां qa तुला शङ्नमनुचितमित्यपकतितम्‌ । यवहन्तखे खोकन्तव्यम्‌ | तदिरदरूपलाटिति । तत्का्स्त दिर स्तदिनाग्र दव्युभयसग््रतिपन्नलादिति भावः|

न॒ तावत्‌ ga: सषङ्ञारिष्ठपि तथाप्रसङ्गात्‌" विगहम्वरूपानिरुक्तेश्च | न feata: म fe कार्यकाले कारणस्य योग्वानुपलम्भनियमादा भवेत्‌ व्यवहारा- नुरोधादा ज्रतिरिक्तविनाश्चे बाधकानुरोधादेति।

Wee टोौ०। तथाप्रमङ्गादिति | बेमादावपि तन्तृिनाग्र व्यव्हार प्रसङ्गान्‌ Agata मल्वादित्यचः । fare-

(2) तथा भाव प्रसङ्ात्‌- पार रे प्रः त्था व्यव्रद्ाग्प्रमङ्ात पाः 3 Yo

WMAFATS! | RBC

खरूपेति । विरशोद्यभावः स चालोक एवेति agar कायस्य ख लक्षणस्य कथ भवेदिति भावः खडा कारपविरषहो यदि araaa तदा कथं तेनेव तदन्ता । श्रतिरिक्रखचदभावस्तदा किम- wig कार्यस्यातिरिक्रप्रध्वसेनेति भावः। a fade दति, यद्यपि भावस्याभावतादान्यनिकषेधादेवेतदपि निरस्त, तयापि प्रकारान्तरेणापि निरस्यति, न दितौय इति a इति। दितौयः पच्च इत्यथः । Haare कारणं सवेथापि नोपलभ्यत दति aw कायमेव कारण्विनाश cau: | श्रतिरिक्रलि। कार्यांतिरिक्र इत्ययः ॥

भगो० टौ ° । महकारिष्वपौति। तन्तूनां यथा पटे काय ऽन्योन्याभावस्तथा वेमादिष्वपोति तेष्वपि तन्वभावव्यवद्ार प्रसङ्ग इत्यथः | किं च wae afareaaifems यदि विरदपदाथः कारयमेव तदा विरहपदवेयर्यापत्या तद्र नकत्व कार्यविरह उक्रः

म्यादिति खवचनविरोध sare) तिरदखशूपेति॥

Tyo Ste | विरहरूपेति ; वरदो यद्यभावः म भवतामक्योक दति कयं तदन्ता व्म्तुनः AUR, मटमतोः मंमगं निषधान्‌ । श्रयाधकरणसणरूपः कथं तेनव तदन्नाऽमा- धारणं aqui a eifas म द्वितौयः कायस्य तददिरह-

रूपदखण्पः ॥

२४० amar सटीक

न प्रथमः उपलभ्यन्ते fe पटकाञे वेमादथः। नःतेत दति बेत्‌ ! किमब प्रमाणम्‌ । भ्रभेरेऽपि वि प्रमाणमिति चेत्‌! माभूत्‌ तावत्‌ सन्देहस्थितावपि अनुपललयिबलालम्बनविल्लयात्‌। न feta: नहि पटो जात इत्युक्तं तन्तवो नष्टा इति कश्चि्यवहरति। परस्यानतिरेकात्‌ तन्तुम।चजन्मनि मदाग्रदादव्यव- हार इतिचेत्‌ ! न तहि व्यवहारबलमपि?। विम- भागसन्ततौ तावद्यवहा गवलमस्तौति चेत्‌ Aa Za |

WEe Zhe ननु पटक्राने यै वेमादय उपलभ्यन्ते ते तद्धिन्ना एवेति agai नते त cia) चणभङ्ग मल्येवं (न) स्यात्‌ | म चाद्यापि न fag दत्यभिप्रायेणाह । किमेति । यद्यपि प्रत्यभिज्ञानं तच मानं तयापि तदनुपदगेनेपि न चःतरित्याग्ये- नाह । anafefa) करायकाले कारणानुपनलम्भः मन्दिग्धं दृति aga तव भद्रमेवेययः। अवरयत्रेभ्योऽनन्यवमवयविन टति पत्त मादाय nea) परस्येति कारणाभावलन Baya योग्येऽपि परे तन्वात्मकर VARI तथा यवहारः येन न्‌ पसेचकेण wel गद्यते तम्य तथा यवहारोऽस्येवेति भावः | अवहारो fe लो किकपरोकर्कमाघारणः प्रमाण म च प्रते नास्तोग्याह , न तर्होति । aaa facta एव्र aad न कयमत्रेति

(१) यवषक्ाराव्रलम्बनमपि-पा० र्‌ Yo |

WMA HAUSE | ९४२

भावः | ननु पटे नष्ट AMATI कायं यत्र जायते तज पटनाग्रप्रतौ तिथयवहारो म्त एवेत्याह | विसभागेति । विसभाग- मन्ततावय्येतददुष्टान्तेन तथोन्ञेयमिति दयम्‌ |

भगो. टो० यद्यपि पटकाले वेमादय उपलभ्यन्ते तथापि पटोत्प्तिप्राक्रालौ नवमा टिभ्योऽन्य एव परकालौनाम्त इत्याह । न ते त इति। afunatfagiaeaufagfaare | किमेति | नन्‌ त एवोपलभ्यन्त इत्यमानकनाद सिद्धमित्याह | श्रभेदेऽपौति, agua प्रत्यभिन्ञानमव मान aga तथयापापाततः मन्दरे ऽपि न कार्यत्मिता विनाग्रस्य निवदनधैत्याद । anafefa | नन्‌ तन्तभिनने पटावयतिनि मानामाव्रात्‌ तन्त्र एव तयौत्यन्नाः पटलेन ववद्ियन्त, तथा न प्रतापरतन्नूनां मिधम्तन्तृनमा जात्येन yee परवतन्तत्रिनाग्रल नो त्तरतन्तवो न व्यनयन्त इत्याद | पटस्येति | ननु यत्तन्तभिम्तन्ततरा अन्यन्ते पटो वा तच तन्त्‌- विनाग्राद्युवदारोऽपि, यत्र पटेन तन्त्रो जन्यन्ते तवोत्यन्नेषु amy पटो नष्ट इति ववहारोन्येवेति तदनुसारात्‌ मभाग- मन्ततावपि काय्मव विनात्र दति कल्पत दत्याद। विम- भागति विमभागा विमदृग्रः॥

wa> ate नतेतदति। उपलभ्यमाना वमाटयः पटपर

कालोनेभ्यो भिन्ना Taye: | परस्येति । तथोत्पन्नानामेव ` तन्तनां

पटल्ात्‌ तेषां च मोषादृश्यन भदागाष्जन्यवायरण न विनाग्र- 31.

282 वात्मतत््वविवेके सटौके

यवहार wae) विसभागेति । समानाः SEAT भागाः gratfaat यस्याः सा सन्ततिः मभागा, faaguararfaat च विभभागा, काष्ाङ्गारा दिसन्ततावक्गार दिजन्मनि काष्टादिविनाश्- gag ade विनाश्रलस्थितौ मभागमनततावपि का्येमेव

विनाग्रवेन कल्पयते बाधकाभावा दिल्ययेः ॥

a

यदि fe तन्तुमाजैव vafaaia: कथं तदाश्रयस्त- दात्मको वा पटः प्राक्‌ । अन्येवसाविति Wa! न तावल्नातिक्ततमन्यत्व भु पलभ्यने'" व्यक्तिकतं तु नाद्यापि सिद्धति, श्रत श्व तत्‌ सिङ्धावितरेतराश्रयत्वम्‌ | तथापि यद्येवं स्यात्‌ कौदशो दोष इति चेत्‌! न कथित्‌, केवलं प्रमाणाभावः व्यवहाराननुरोधश्च, azfagrata faqaaa निमित्तान्तरं TUAUI ॥

wee ato afe Oa तन्तूमालायां परस्ता वदन्तेत दत्यनुभवसिद्धम्‌ । मा चत्तन्तमाला uzfagfa: स्यात्‌ तदा खध्वंस एव पटो awa दत्यायातमिति खमते । परमते ATE | तदा्मको वेति । परोपि तन्तमाला पटनिदटृत्तिरपि तन्तमाला तथा च प्रतियोग्ातिक्रेव fasta: स्यादिति तिरोध इत्यथः | नन्‌ पवतन्तमालाया उन्तरतन्नमाभा अन्येव तथा च कथमयं

(१) मन्धदुपलम्यत- पार % To | (2) इत रवर पा० क्रचित्‌ ¦ टौकाग्सम्मतीऽपि'

च्गाभङ्कवादः | २४

विरोध इति wea । श्न्येवेति । तदिजातौथा वा afger वा । नाद्यः तथाऽननुभवात्‌। नान्धः सफभङ्गासिद्धरिति afters 4 तावदिति। यश्चपि जातिङृतान्यलं य॒क्निृतान्यले wea, न gare amt क्रमेण जातिभेदः समभवतोति vag विकण्पानुपपन्ति- खथाणुपपन्तिसौकया देतद्‌ कम्‌ । उन्तरतन्तमाला पूव॑तमतुमालातो भेद एव मति afaafueq भवति नान्ययेति तस्िद्धिरित्य- जाह | इत wafa | ूर्वापरतन्तमालयोभंदे सति निठश्तिरूपनत्व, निषर्तिरूपतायां च मत्यां भेद दत्यन्योन्याश्रय wae) एवर्मिति। उन्तरतन्तमाला पूवतन्तमालानिदेत्तिः स्यात्‌ को दोषो faarw- न्तरखोकारे गौरवमिति भावः प्रमाणाभाव इति । उन्तर- तन्तमालायाः प्रवेतन्तृ निन्तिरूपत्न भिन्नले च प्रमाणाभाव way) नवा test’) व्यवहार tare) यवहारेति। acfagifafa | यच्राश्रयनागश्रादव पटनाश्स्तच तन्तुमालाया अप्रभिद्धावपि पटनाश्र्व्रहारो निमित्तान्तरात्‌ परष्वंमहूपादेव वक्ष्य इत्यथः | तन्तुमालाया निदृत्तिरूपलामिद्धावपौत्यन्ये ॥

= ५ ~ भनया

भगौ Sto । स्बमतमाञ्रित्याह । कथमिति। विनाग्स्य प्रतियोग्धनाश्रयता दित्यः । बोद्धनयेनाह । तदन््मकन््े वेति । विनाम्य प्रतियोग्धनात्मकला दित्यः । श्रन्येवेति । श्रमो तन्त माला कारणएविरोधिनौ कार्थमन्ततिरम्येव विनाग्रा्िकेत्ययः | न ता्रटिति । amy जातिभदम्य योग्यानुपनलसिवाधिततलादि-

(१) ATED इति परण्पा०।

२४४ च्ा्मतक्त्वविवेके सटोकं

au: afmed fafa सिद्धो वा तत्साधनाय हेवभिधान- वेयथ्यं मित्यथः । are व्रिनाग्रते fag यक्रिभेद सिद्धिस्तत्‌भिद्धौ च कायस्य वरिनागश्रललिद्धिरित्यथंः। यद्येवमिति । यदि area विनाशः स्यादित्ययः। तदरिद्धाविति | तन्तमालाया निटत्ति- कूपलामिद्धावपि सिद्यतम्तस्य पटनिटत्तिव्यवहारस्येत्यथैः | निमित्तान्तरं कार्यभिन्नं ष्वंसरूपमित्ययः ॥

रघु रौ०। एकत्र बाधक्वलादतिरिक्रे विनाग्रे fag विमभागमन्तानेपि तथेव कल्पयत दत्य यवान्‌ बाधकमाह ' यदि हौति । तन्तूभिन्नवाभिन्नलविभ्रतिपत्तावपि दुरपद्धवम्तावन्छर्वान्‌- भवमिद्धः पटो धर्मा, भवितव्यं च amram कादाचिन्कम्य सतो विनाशन, म चदतिरिक्रः, मिद्धमो दितम्‌ । श्रय तन्तमानामात्र किंवा तदिगरेषः। sq aufafal az दति खमतेन। तदात्मक दति परमतेन । दितौयं wea अ्रन्येवेति। पटा- कारेभ्यस्तन्तभ्योऽन्येव तद्न्तरकालोना तन्तमालेत्ययेः । दृत एवेति । वतेमानतन्तमालायाः WRT AAAS: पट- नाग्रात्मकल fag भदसिद्धिः fag च भदे तसिद्धिरिव्यथः । नन्वेवमपि सन्देहे न बाधकबलमत श्राह । तदमिद्भावपौत्यादि | उपलक्षणं चतत्‌। तत्‌ सिद्भावप्यसिद्यत दत्य पि द्रष्टम्‌ । पटो fe यादृश्स्ताढृ श्रो भवतु, VHA तावत्‌ तन्तृभ्यो भिन्नलेन तष्लन्यनन च. न च तथापि तन्तविनाग्रनु द्धिवयपद ग्नौ भवतः, भवतश्च तन्त्‌- मालायाः पूनेतन्तवरिरहाभिन्ञवेन गद्यमाणे ऽगद्ममाणे च पट

UAH ATE: | २४५

जन्यलनाभावात्मनि च पटजन्यान्तरे पटस्य ताविति मिद्यति कायंभावादृन्य एव भावस्य विनाग्र इत्यथः ॥

afa च तन्तुविनाग्रः सामान्यतस्तन्तुविर इस्बभावो वा स्यात्‌ तद्िपगैतो ar) आद्ये कथं तन्तवन्तर, न fe सामान्यतो नौलमनौलविरइस्वभावमनोला- न्तरम्‌। इितोयं कथं तदिगोधो. न हि ate सामा- न्यताऽप नौलान्तगविरोधि। faxeara waa विरोध." इति aq! तत्‌ किं सामान्यताऽनुभयसखभाव va विना; | Srfafa ब्रवतेाऽन्यतरमुपाद।य विना- श्राव्यवदहागानुपपत्तिः। सामान्यस्यालोकत्वात्‌ तच विरोधोऽपि किं करिष्यतौति चेत्‌ ! विलौनमिदानों विरुङधर्माध्यामे न मेदप्रत्याश्या, तस्य तदाश्रयत्वात्‌ ॥

wee ate! तन्त्विनागर दति) तन्तुरूपो विना ग्म्तनवन्तरस्य तन्तृवावच्छिननस्ये यद्भि विरोधी तदा तन्वन्तरं कथं भवत्‌ । न fe मामान्यत एवानौनलिरद्ध सभाव नौनमनोलं भवतोत्ययः | दितोय दइति। मामान्यतो न नद्िरोधौति यदि तदा तन्तुः सामान्यतः तन्त्विरोधौ कथं भवेत्‌ । न जि नलं नौलव्वेन कद्‌) चि्लोलविरो [धि भवतौत्यथंः। ननु न तन्तलनेव तन्तोम्तन्त-

(२) fate vara विगोध- ute & Tel

२४६ आत्मतक््वविवेके सटोके

विरोधितं ब्रमः, fa तु पूषलन्तोदत्तरतन्तुविरो घोत्याच्कहे tfa a विरोध इति nga. fate एवेति सप्तमो। विशेषाभितो विरोधो न सामान्याभित tay श्रनुभयेति। grat न विरोधौ नाणवितेधोत्ययेः। सामान्यतो विरो धित तन्त्रेव न स्यात्‌ श्रविरोधिले तन्तनिदन्तिरूपो न स्यादिति भावः । ननु भवतु तन्तुः मामान्यतोऽन्‌भयद्भापः कि नः छिन्न fasaa एव विरोधान्निद्रत्तिरूपता भवेदित्यत sie! श्रोमिति। शरन्यतरेति । विरो धमादाय तन्तृबयवदारानुपपन्ति रित्यविरोधपत्च आश्रयणोयस्तया च विनाग्रदयवहारानुपपत्तिरित्यथः ननु मामान्यतों विरोध्यविरोधिचिन्ता तदा भवेत्‌ यदि मामान्य भवेत्‌ तदेव तु amare, मामान्यस्येति। एवं सति गोत्वाश्चललच्तणविर्द्धधर्माध्यामामावादवाश्वादोनामभेद श्राषद्येते- त्याह । fadtafafa तम्य भेदस्य । aera तद- धौ नत्वा दिल्यधेः ॥

भगो टौ०) नन्तूमालात्मक एव पटः प्रवेतन्तुमालाया fants cas दुषणानरमाह | श्रपि चेति। तन्तविनाश्रः परवेतन्त॒विना परलेनाभिमतसतन्तुविप्रेष cae: । सामान्यत इति । away रूपेण तन्नो विना रखरूपत्वमित्यथेः | afeatia इति । न सामान्येन रूपेण तन्नोम्तथालमित्यथेः । कथमिति । तन्तो- स्तमतलेनेव रूपेण तनुविस््धते तन्तुविगेषलं न स्यादित्यथ | सामान्यतो Meaty रूपेणेत्यथेः । मनु amaarfaagasta

WMT FA: | २४७

विगरेषत एव विरोधः सात्‌ तत्कारणस्य तन्तोरेव तत्कायेतन्तृवि- रोधः, तथा च तन्तुजातौयोऽपि तन्लन्तर विरोधौ artery | fanafa | एवं सति सामान्यतम्तन्तुविनाशो म तन्तु विरहखभावो न वा तददिपरोत दर्यभयानात्मकलं विद्ध “ परस्पर fatty हि न प्रकारान्तर स्थितिरिति न्यायादित्याद। तत्किमिति । यदि च स मान्यतम्तन्त्‌विना शो मि दितपक्लदयाना त्की fanaa एव विरोधाङ्गोक्रारादित्युपेयते लद्धानुगत(१विना श्वय हारानुपप्तिः कायंन्नेव विनाग्र इति हानापत्तिख॒व्याह । श्रोमिति। ननु तन्त॒ताहिमामान्यमलो रतान विद्धलावच्छंटक न वाऽलौक- auanat: waa मम्मवतोत्याद | मामान्यस्येति | एवं मति निरुडधर्माध्यामाद्धदो न स्यादिरद्धघमेम्यानुगतवनानोकतया स लचतनामन्बन्धादित्याह | वि्लौनमिति । तस्य Hee तडा

श्रयत्ान्‌ विरद्घर्माश्रयला दित्यथः |

रघ“ Ho. मभागमन्ताने कायस्य वविनाग्रल बाधक्रान्तर- are) श्रपि चति। मामान्यतस्तन्त विना ग्रलन | तन्ताम्तन्तृमामान्यस्य faz Bt eat RATA: BATA BI A AAT: तन्तुविनाश्रः am faatn- लावच्छेटन्‌ तन्तूभा मान्यभिन्नम्तन्तुमा मान्य भिन्नो afa विकन्पायः। ्राद्यद्ति। तक्षा मान्यभिन्नला वच्छे ट करूपवतस्तद ़षत्वायो गा न्‌ हयनोलमामान्यभिन्नवावच्छंदकरू पने ara ल मनौ लन विषा भवि

aati: | विशेधो भेदः। दितोय भस्मादि लचणविमभाग-

(६) faite इति To OTe |

२४८ saath सटौकं

मन्तानौयम्तन्तूविनाश्रः कथं तन्तूमामान्यविरोधौ, तत्सामान्याभिन्न- लावच्छद्‌करूपवतस्तस्ामान्यभिन्नलायो गात्‌ | न हि नोलमामान्या- भिन्नलाव्रच्छढकनोलवश्ालि नलं नौलमामान्यभिननमित्यथेः | नोलपोतारिवत्तन्त्‌विनाग्योः मामान्यतो न विरोधोऽपि तु व्यक्रि विप्रोषयोरेवेति न तन्तविनाशस्य तन्तुविगरषवानुपपन्निरित्या- Nga > विग्रषमातर एवति। यथा भवतां जन्यविनागिनोरस्माक व्रा RUMAH! Hag पयोः मामान्यतो न विरोधो aryfatte: काचसमवेग्रस्य मिथो खभिचवारस्य च दग्रेनात्‌. तथा am विनाग्रयोर पौत्यभ्यपगमे ऽन्यतरतन्तृमादायाऽनुगततन्त्‌ विना ग्रवयव- हारानुपपत्तिरित्याद । श्रोमितौति। ननु न तन्तमामान्यं न Amara वा तन्तुविनाग्रव्थवार निमित्तम्‌ > श्राद्यं॑तन्ततन्तु- भश्भरनो येभिचारात्‌, परं तु मभागो विमभागो वरा नत्कायेमन्तान एव, एवमन्यत्रापौति चन्‌ । न । मन्तानलस्य द्‌ + चनात्‌ । ननु तन्त वाट मामान्यस्यालौकलाद्‌पाधिमाहिन्येनानुगततन्त्‌ विना गरच्यवहार इत्या ग्रयेन wed | सामान्यस्यति | श्रपिकार।ढत्रिरोधः। तम्येति | स्य भद मिद्युपयो गनो विरोधस्य तदाश्रयतान्सामान्याञ्रयलात्‌ | प्रमान्यमनगतो YA) Wa: एकमा चदरत्तिधर्मयो विरोधो गाश्रयभेदमग््डोला way WHA तु तस्मिन विरोधान्‌- धात्रनमनयेकमतः मामान्ययोः मामान्यावस्छिनयोवा श्राश्रयान्तमे वरोधो zeae: तच्चेदलौकतया न विरोघोपयोगि, न तरि वषड्‌ धर्माध्यासेन uze fafgfcfa i

च्तगभङ्वादः | २४९

नन्वतिरिक्ताभावपक्षे यथा पटः पटान्तराभावरववांश्च तन्नातौयश्च अभावो वा पटविराधौ पटान्तरसद- sfaafa a afafetra: तथा कार्याभावपक्षेऽपि भविष्यतौति। Raza, प्रतियोगिना fe तादाढ््य- तसर्गोकजातोय('त्वानि awa अरप्रतियोगित्वप्रसङ्गगत्‌ भिन्रकालत्वात्‌ मामान्यतो विरुडधमसं सर्गा, अप्रति योगिना तु संसर्गे को दोषः न fe मेदविजातौय- ्ेककालताः संसगेविरोधिन्यः aed te संसमित्वे विरहं विरोधित्वं च ते ख ABA val नापि बाध कानुरोधस्तदभावात्‌ ॥

HEo She । पटान्तराभाववानि्यन्तरपदं Bsa | यथा पटः पटठाभाव्रवानपि पट जानतौयस्तया तन्त्र पि तन्न faa तिवत्‌ | परविसेध्यप्यभावः पटान्तरममानाधिकरणसत्लया यथब्धते तथा तन्तुविनाग्रोपि तन्तमेयेव्यत दृय्यः। कायाभावपत्त इति। काय हपाभावपच cau ufaatfaar डोौति। स्व्राभावतादाद्य स्ब- ममर्गाभावसामाना धिकरण्छं स्वाभावममानः)जानोय^ विरुद्ध तच्च न मयेय्यत दल्य्थः |) Bara प्रतियोरशितादाब्याभाव VAAle | safaatfaata । ५तिथोग्यनुयो गिभावम्य भ. नि्यतल्लादिति भावः) विनाश्रम्य प्रतियोग्यमंमगं Sania भिन्काललादिति।

च्रभावस्य प्रतियोग्येकजात्याभावे हेतुमाह । मामान्यत इति |

(१) सम्बन्धकजातोय-पा० 2 To |

२५० कात्मतक््नविवेके सटौकृ

प्रतियोश्यभावयोः सामान्यतो विरद्धधमेशंसगं एवानुग्धयते ) ख Sama न स्गादिल्यथेः ¦ श्रप्रतियोगिना fafa न fe नोल- चरटमंसर्मिंणः auras नोखचट एव प्रतियोग येन agent न स्यादिनयर्धः । न होति मेदतेजात्येककालले सति संमगंस्यानुभवसिङलादिल्यथेः | ननु लत्पकच्चवक्मत्पकेपि स्यादभाव- संसं इत्यत wel तादान्ये हौति। बथा प्रतियोगितादात्यम- भाव्येवयते प्रतियोग्यविर्ढलं च । तच्च मया aaq’ इति न aaa दोषावकाश्र इति भावः, विरोधिलं was विर्द्ध- मित्यनुषच्छते । अरतिरिक्तामाव बाधकानुरोधादति ae

तचाद । नापौति॥

भगो० ato. श्रभावो वेनि। यथा afar तन्तौ भाविनः UAT प्रागभाव उत्पन्नश्च पट दत्य्थंः। तध कांति | arama दति पक्त ऽपि afetifue त्नानौयवं र स्यादि- त्ययः | प्रतियोगिनामममभावस्य तादाव्यानभ्युपगमहेतुमाद | श्रप्रतियोगिलति | प्रतियोग्यनुयो गिभावस्य भद्‌ धिष्टानवादि- व्यथः । भिन्नेति । प्रागभावप्रघ्वंमयोः प्रतयो ग्यषमानकाललादि- au: । सामान्यत दति प्रतियोगितावच्छेटकानुयोगिताव- च्छेदकयोरभेदे ५तियोग्थनुयोगिभाव एव न स्यादित्यवश्च तयो विरुद्धघमेसमग are: । न होति । भेद वेजात्यममानकाललं सति सषगंदश्रनादित्ययैः। तादाम्य होति । हिश्रन्दस्तुश्रब्दायं

(१) ते च मयानेष्येते- पा० २ Yo |

च्तगभङ्वादः | २५९३

jae मेदा धिष्टानलादित्ययेः । विरोधिलं चति । dafaa विक्ङ्धमित्यनुषञ्यते विरोधन्येकषासंषगेमियमनिरूपकलादि त्ययः ॥

रघु ° टौ ०। यथा भवतामननुगता एव AAAs विनाशाखन्‌- विनाश्रवेनानुगता श्रनुगतं तन्तृविनाश्र्यवहारमजेयन्ति तचा - areata मूपा विरूपाणि च तन्तकार्यांणि तन्तुकायनेन तन्त्विनागश्रलेन वा अ्रनुगताजि, यथा च भवतां विशेषतो factufa ामान्यतलो न तथा, तयास्माकमपोत्यागश्रयेन TEA | नन्वित्यादिना) पटान्तराभावतान पडठान्तरभिन्नः पटाभावा वा खप्रलियो गपट- विरोधो खाप्रतियो मिना पटेन मरेकतेन्वादिदरत्तिरिति मग एककालनाद्यवच्छदेन कदे श्रत्रत्तिलं ध्वंमप्र तियो गिनो स्ता व्याद्यन wana क्रमेण sane) श्रप्रतियो गिलति | सानान्यतः We तन्तौ विमभागस्थलोयतन्तनाग्र च तन्तृचतन्तविना शरतय। विरो- धाव्रधारणादिल्यघः। भावलाभावललचणविरङद्धधमममर्गा दित्यपरे । तादाम्यं होति । fer: । नादास्यविरौ धिव तु सम {गत्व विरद इत्यर्थः । fatifua मदानवस्था यितम्‌ । ननु यथा जन्यत्वेन कं। द चित्कत्वादिना श्रभावतल्न व्रा तन्तोम्तनप्रागभावस्य वा मजातोयोपि कञ्चि तद्धमम्तया नन्नृजातोयोपयम्न्‌ चपट ग्ितञच faut यभिचारिणोरपि satan दति चदेवमपि ठतोयादित- नतृत्पाद प्राथमिका दितन्तोम्ततौयविमभागमन्तानोत्पाद च प्राय [मकमन्तानस्य विनाश्व्यवद्दारो न स्यात्‌ तश्जन्यम्य व्िलयात्‌ | wi एतल्ान्तानिकम्तद्‌ दी स्तस्य विनाग्र दति चेत्‌ । न! भनतानभ्य

२५२ अआमतक्वविवके ath

दुर्वचला दिवयक्षलात्‌ चलमन्तानोत्यन्नशालिनि सदूरेपि देश दर शान्तरविलोनस्य प्राथभिक्रस्य विनाश्वन्तायवहारप्रसङ्गात्‌ श्रनन्तमान्तानिकानां तिना ग्रलकन्पनामपेच्य एकस्येव विनाग्रस्य कन्यनःयाः AAAs | श्रयेवरभनन्तघटबक्तौ नामभावरचकल्पने गौ रवात्‌ घटमामान्याभावस्याष्यभावो ऽतिरिच्यतिति चन्न । घटग्रह घटाभावम्याग्रहादभावकवाराच्च PANNA घटब्यक्कय va तद्रभावलन सखो क्रियन्त एवमन्योन्याभावानां प्रतियो गिनावच्छंदका एव धमां दति । श्रवबाधिताभावप्रतौत्यनुरोधादभावस्या्यलिरिकर एवाभावो न चानवम्था तयोः परस्परविरदरूपल्वाङ्गोकारात्‌ | एवं प्वंसप्रागभावयोरपि प्रागभाव्वं सावित्यणक्षरं शिनः | waite भावस्या्न्योन्याभाव्रस्वनवस्थाभयादमायत्या तत्तदधिकरणकूपः

adgtugaafzeqt तरा स्वौक्रियत दति on

ननु घटाभावे wasfea वा! आद्ये घटवति तदभावः कपाले घटोऽस्तोति तान्यपि तदन्ति प्रसज्ये रन्‌, नास्तोतिपक्षेनवस्थाप्रसङ्गः, अभावान्तर मन्तरेण तच नास्तिताव्यवहारे भावान्तरेऽपि तथा प्रसङ्गः | न, भावान्तरस्य (स)स्व जातोयत्वना विरू सजालो यत्वात्‌ विरदजातोयस्य वा समाननातोयत्वानुपपत्तेः, अन्यत्व- माण तथा व्यवहारे तद्यपि प्रसङ्गात्‌ | अ्रभावस्य तु विरुङ्स्वभावतयैवाभावान्तरानुभवतकंयोरभावादिति।

चणभङ्वाद्‌ः | R48

age gto: शतिरिक्राभावे aranatngd | नन्विति | कपालेषु प्रागभावस्य WIS वा सत्वेन तदुभयकालेऽपि कपालानि घटवन्ति स्यः एवं घटाभाववति घटे घटोऽपि स्यात्‌ । खाभाव- वति eae afaafa wea aa तचरापौलि घटपरम्परापत्ति- fifa भावः ¦ अनत्रम्धति। श्रभावे श्रभावान्तरमेवं तच तचा- aay) भावान्तरेऽपौति । गतल्लादावपि घटाभावव्यवहारो- ऽयिकरणखशरूपेणव म्यादित्यचंः । न भावान्तरम्यि | मजातौ- यलन भावजा तौ यत्वनाऽविरुदजातोयल्वादमावाधिकरणलातिरो- fuatfea: | faaefal श्रभावाधिकरणतात्रिरोधनाभाव जाततैयतानुपपन्तेरित्यधेः , नन्‌ प्रतियो गिभिन्नलनव अतनारौनां घराभाववयवहार प्रवत्तेकत्वमम्न॒ ज+मनिरि क्राभावस्वौकारेणेत्यत आद । अन्यचति। एवं afa धटवतोपि नलस्य घराभावव्यवहार- yada स्यादित्य: । ननृक्रमभावऽपि तरि खोक्रियतामभा- वान्तर मित्यत sie) श्रभावस्य लिति। श्रभावऽभावान्तरं तावर Maza यद्रलेनाभाव्रान्तरमङ्गोक्रियेत | यदि चटाभात्रो चटा भावान्‌ न स्यादिति aaifa ava प्रभवति । यतः प्रतियोगि- तिसद्भसखभावतया प्रयमाभावादेव घटाभावे घटो नाम्नौति व्वदारांपपत्त दिनो याभावक्रन्यनाया saad अरधिकरणस्या- भावरूपस्य दंरूणयाभाव्राच्च । न Mar: कटापि प्रतियो गमानपि भवति यथा तल्लादिः। दितौयाभावाम्धपगम उनव्रस्यापत्ति सत्यर्थः । श्रपव्याग्या नमन्यत्‌ | केचित्त श्रभावेपि श्रभावान्तर,

म चानवस्था दतोयमादाय तदापत्तरिति वदन्ति॥

२५४ आत्मतक््वविवेके सटौके

ate ठौ०। श्रतिरिक्षविनाश्चपके बाधकमाइ। नन्विति चराद्य दति । घ्वंसप्रागभावयोः प्रतियोगिसमानदे श्तया घटसम- त्रायिकारणे कपाले दत्तेम्तयोश्च ant घटसदितध्वंसवत्‌ कपाड या दिल्य्ः तथा च घटध्वंसा दिकालेऽपि घट उपलभ्येतेति भावः भावान्तरस्येति। श्र षजानोयलं भावमजातोयत्, विसद्धजातोय- वमभावजानौयत्म्‌ । तथा च गतल्तादेर्भावजातौयतवेन भाव प्रतिकेपरूपतया भानामम्भतादाधारखशूपातिरिक्राभावश्चाभ्यपेर द्यैः । ननु चटवद्भतलखरूपा दि ल्तणग्डतसखरूपेणाभाव व्यवहारः स्यादित्यत we) श्रन्यवमाजरेणेति | तद्त्यपि प्रतिः योगिमत्यपि । घरवद्ुतलान्तरम्ापि भाववात्‌ तेनाणभावययव- हारापत्तरित्ययेः | एतन्तरकंसहितो waa घटो नास्तोत्यवाधिः तानुभवो यथाऽतिरिक्राभावे मानं न तद्रद्भावेधयभावान्नरे माः श्रधिकरणदरेरूप्याभावात्‌ तेनेवाभाव्रखवदहारान्यया सिद्धेरित्या₹ श्रभावस्य fafa |

केचित्त प्रतोतेम्तौन्येन चटाभावेऽपभावो ada Ua. i eaae. दितोयतदङ्गोकारे तदभातात्‌ । wa डितोयमा दायेवानवस्था › afe प्रयममादायेन मेति तुल्यम्‌ wera यदि घटात्यन्ताभाववान्न स्यात्‌ घटवान्‌ स्यादिति तकंस्या? त्वात्‌ । अभावान्तरानुभवतकंयोरिति च विषयसप्तमौ | श्रभा बादित्यस्यातिरिक्राभावसलौकारादित्यथेः | तथा चानुभवतकंरूप ज्ञानविषयोग्तो ऽभावोऽभ्पेय Sa: । यद्धा म एवाभावस्तः वतेते प्रमेयतवत्‌ varufagarfears: ॥

चग भङ्गवादः | २४४

रघु° टौ. । बाधकमाग्रङते। नन्विति । घटाभावे घट- ea | azdtae परंपरयेत्यादि | तथा च घटध्वेसकालेऽपि घटः स्याद्‌ पलभ्येत चेति भावः भावान्तरस्येटि ' wa मजातोयत्- विरङ्जातोयवे भावत्वाभावलाभ्याम्‌ । अन्यवमाजेण प्रतियोग्य- न्यत्वमाजेण | तया व्यवहारे प्रतियोग्यभावत्वब्यवहारे । तदत्यपि प्रतियो गमत्यपि । तद भावत्रव्यवहारस्य प्रसङ्गात्‌ अतिप्रमङ्गाच्च प्रतियोगिनि तददन्यवेन तथा व्यवहार दति चेत्‌ भ्रन्यव्य द्वरूपभेद वनाननुगमात्‌ । अभावे श्रभावान्तरं निरस्यति | श्रभावम्येति | अभावे श्रभावान्तर न तावद्‌ विङद्खमभाबेन, नाण- सिकरणखखरूपेणाभावव्यवदार नने प्रतियो गिमत्यपि aga खोकार्यम्‌ श्रभावस्य विङद्धसखभाववेन तदयोगात्‌, नाण्यनुभव- बलाद्भदसिद्धिः नाणभाववलप्रत्ययात्‌ अ्रभावान्तरोपगम अन्योन्या- अयचक्रकानवस्यानामन्यतरप्रमङ्गन लाघवादात्माश्रयम्योपगमान्‌ । एतेन घराभावो यदि घटभाववान्न स्यात्‌ घटान्‌ म्यादित्यादे- म्तक॑स्याप्यापादकालिद्या श्रभावादिति ii

[र्ये

भिन्नाभावजन्मनि धटताद्यक्तयं दोष इति चेन्न । घटतादाक्त्ं fe यदि धटत्वमेव अभिमतमेव तत्‌ | न ॒द्यभावजन्मनि घटाऽषटतामुपेतोत्यभ्युपगश्छामः | ARMAS चेन्न तद्यभावो जातः कालान्तरे षटान- वम्थानखभाव रव हि तदभावः। अस्तु तहिं fare

२५६ अआत्मतक््वविवेके सटौके

पादानत्वं बाधकं जन्मन उपाद्‌ानव्याप्तत्वात्‌ इति चेत्र, धमिग्राहकप्रमाणवाधात्‌ भावावच्छेदाचच व्याप्तेः एतेन निरुपाेयत्वं व्याख्यातम्‌ | गुणादिसिङ्गो चान्नै- कान्तकन्वादिति।

ग्रङ० Shel ननु यथा पटे जातेऽपि धटस्तदवद्य एवे तथा wae जातेऽपि घरस्तदवम्प्र एव स्या दन्यवा विगेषात्‌ तथा च ॒प्रतियोगितादाक्यमेत तरिनाश्रम्यान्यपेयमित्याह , भिन्नेति | ताद्त्रम्थ्यमिति । घटरनातौयत्वं ता चर्य ध्वमानन्तरकाभन- स्थायित्वं all ब्राद्यमाह। णवजेतदिति, तदेवोपपादयति | नहोति ' दवितौयम्‌ श्राह । तत्कालेनि , घ्वमकालम्तमित्यभः | Mae तियोग्यममानकालोनलसखाभावया दित्यर्थः | ्रतिरिक्रा WATT बाधकान्तरमाग्रङते | Wea awl fa wat न जायते निरूपादाननाद्‌ाकाश्रव्रदित्यधेः । उपादानं ममवायिकारणम | Teal घटो नष्ट दति प्रत्य्तण ध्वंमम्योत्यन्नलनेव विषयो- क्रियते, तथा चानत्पादे ara घभिगयादकमानबाध cay: | निरुपाधरवाधस्यानवकाग्रादु पाधिमाह | भावेति | यद्य्यभावान्तरे भाध्यायापकोयजुपाधिस्तयापि ्वंसेतरलमिदोपाधिरन विव- चितम्‌, न च पक्ततरलं, बाधोच्नोतम्य तस्यानुमतलात्‌ | ननु ध्वमो न॒ जायते निरपादेयलात्‌ गालवा दि वदि्यस्लनुमानमित्याइ | एतेनेति । निरुपादेयतं ध्या हकप्रमाणवाघेन बाधोन्नौतपचे- तरोपाधियासेन च निराकार्यवेन व्याख्यातमिदं; | गणकर्मा-

च्तणभङ्वादः | २५७

eq yfafiaaa fagt तत्रानेकान्तिक कायेलाञ्चितत्र \- fags) qoretfa i

भगोण्टो०। ननु यदि घराद्धिन्नस्तद्‌ भावस्तदा तदत्पन्ना- वपि चटरम्य न किञ्चिद्धोयन इति घटः स्यादेव, afe at afea: म तदभातात्मा परोत्पादेऽपि चरम्य निदटल्यापन्तेः श्रतोऽभाव स्वाभातत द्ाक्यमु पलभ्यत Tare) भिन्नेति। we atta | अलिरिक्ताभाव दूति me) जन्मनः ममवायिकारणव्याप्नलात्‌ aw wana तदभावात्‌ wala निनर्तेत तथा च wat न जायते निर्पादानलात्‌ आआगभाववदित्ययः। agfaares सानव्राधिनं wae प्रिियोगिजन्याभावनया तद्‌ ग्राहकमानन जन्यत्वस्यापि विषयोकरणादित्याद। धभ्ि्रादकेति। यद्यपि भ।वतलमुपाधिरभावे माध्यायापकं तथापि बाधोन्नतपक्नतरन मुभाधिरनेनो पललच्छत रत्या ग्रयेन। ह । भावेति । यचि ang afaat निष्फल उपाधिम्तयापि निर्पाधर्बाधानवकश दृतय पायिस्क्रः, बाधकान्तरं निराकायलनातिदिग्रति। एतनेति, (तद्‌) उपादेयं WAAR नननिर्गटः यस्मात्‌ तनु तया तम्य भाव्रम्त्वम्‌ | warfa ध्बियादकमानवाधोन्ञोतपचतरत्मुपाधि- रित्यिथः। निराकरणान्तरमाद। एणदरोति। यम्य नोपादरयं तन्न जायत इति गणाद्रगुण्ाद्रभ्यो भर मिद्धावनक। fare

azfag! याला सिद्ध मिन्ययेः |

(१) कार्यानाश्रयत्वमिति > We Ute | 33

२५८ सत्मतक्त्ववितैरे सटीक

रघ" टौ°। बाधक्नान्तरमाग्रङ़्ते। भिन्ञामावेति। नद्य कार्योत्पादे saree निवत्तंते घटोत्पादे पटनिहत्तिप्रसङ्गादतः कार्यमेव , faa आखोयत दति wa! भिन्नमाच्र शवे कीर्यमाचेऽपि विनाश्रबद्धियवहारयःरभावात्‌ arafang एव विनाग्र श्राखोयत इत्याश्रयवान्‌ निराकरोति । नेति । बाधका न्तर माश्द्धते। we तर्दोति। जन्मन इति। जअन््मापरकस्य मो पादानलम्य निटततर्व्या्स्य saat निदन्तिरिति। धभमिग्रार- के(ति। घटादेरिव प्वमस्यापि जन्यतायाः प्रत्यचसिद्भतलादिति। भरेति wanna एव मोपादानवनियमादित्ययेः ॥

सतु तहि व्यापकत्वं धवभावित्वमिति चेन्न । अ्रता- दाक्यात्‌ sauce श्रष्मदिशापि व्यात्तिप्रहा a alfeafaaaa विरोधितया विषमसमयत्वात्‌ | नापि जन्मानन्त्थनियमेन aefag:, fast वातत एव छणभङ्गसिडः | किमन्न, भविष्यन्तामाबेण व्यापकत्वमस्तौति बेदस्तु, न त्वेतावता हेत्वन्तरान- पेक्षत्वसिदहिः श्रद्यतनघटस्य श्रस्तनकपालमालयेवानै- काल्तिकत्वा दिति) |

श्ङ० रौ ° । चतुथं प्रुवभाविवं निराकन्ते wee! भ्रस्ति(त , masa प्रतियो गिव्यापकवं विनाश््येत्यथेः। तथा च fag-

(१) शअनेकान्तादिति 2 Yo UTo |

ee eee ae

VATA FaTE: | २४९

महेतु कलं नाग्खेति भावः । परमते ताद।व्यतदत्पत्तिग्यामेव artfafcafanere । श्रतादाव्यादिति । यदा प्रतियोग तदा ध्वम इति कालगर्भापि न ब्यात्िरिव्याह । विषमसमवलादिति। a: ufaatm स एव विनाश दति तु yaaa निरस्तम्‌ । यज्ज प्रतियोगौ aa wa दूति देश्रगर्भापि न याश्निराश्रयनाश्रजन्यः द्रथादिष्वंसे व्यभिचारादिति भावरः खोत्पत्यव्यवहिनोत्तरक्षण va ध्वंस दत्यपि नियमोनास््सिदधेरित्याह) नापौति ` तत एवेति । एतज्जियमबलादेवेत्यथेः । तथा च प्रैवभाविलाढ हेतुकल- महेतुकलवा्च ध्वंसम्याभिमक्षण पएवोत्पाद्‌ इति प्रक्रियागौरवभिति भावः । ननूत्न्नम्य fant भवित्यबेत्यपि नियम एवया sea | श्रल्लिति। एतादृश्रभरतभा विलेन ₹तुकलत्व वा ufaatfa- भिन्नदेत्लमपेचिलं वा माधयितु न शक्यत टृत्यथः। कुतो न nA इत्यत श्राह । अद्यतने ति। श्रष्तनकपालमालाया WMATA रपि ुद्र्रहारादिरूपहेलन्तरापे चिलनानेकान्यादितयेः ॥

भनोग ate बौद्धानां तादाम्यतदुत्पत्तिभ्यामेव arfaae: a च wae. प्रतियोग्यात्मा न ता तत्कारणमित्याह । श्रता- दाह्यादिति। न ध्वंमस्य प्रतिवोगिमाचज्न्यतया व्यापक्रवे तभ्य, सामसोनन्यतया तदसिद्धेरिति भावः। श्रस्मन्मतनापि यदा यदा प्रतियोगो तदा तदा we इति मे कालगभा याः च्वप्रतियो गिनो मिंश्चकाललनियमादित्यार | wafenfal न च ॒प्रतियोग्यव्यवद्ितोन्तरचणभा वितया sau व्याशिग्रहः तस्य

२६० सात्मतत्त्वविवरैकं सटोकं

माध्यवनामिद्धरित्याह । नापौति। ब्ारिग्रहः दव्यनुषन्यते। fagh वैति। agareniza मानात्‌ चणभङ्गसिद्धिरि्यथंः | बौद्धमतेन वअयभिचारमःह। श्रद्य^नेनि। शम्तनकपालमालाया az प्रति भवि्यत्तामातचरेण व्यापक्रवेऽपि हेनन्तरापेकच्तवा दित्ययः |

Te टौ ¦ परेषां ताद्‌।क्यतद्‌त्प्ति्यामव Baa द्रापकलर्मपि तदात्मकतत्करप्योरेव Raga) न च ध्वमः प्रति atmiafa प्रागवार्वेदिति न ता प्रतियोगिकारणमिति नतद्भाप- कलग्रह THE! श्रतादाग्यादिन्यादि | माद्िन्यनियमो fe देश्रतो ना स्यात्कालतो वा, दग्रःप म्योगौवा भमवायोवा? नाद्य. ae जातसम्यापि प्राङ्गण तिनाशोपगमात्‌ | नेतरः श्राश्नय- aig विनाग्रोपगमान्‌ । दरितौयेतवाह विगोधितयेरादि |

विरोधः ए+करानाननम्टायलम्‌ |

अ~~ ~> ~

एतेन सापेक्षत्वे व्यभिचाऽपि स्यात्‌ विनाश- Saat प्रतितरन्थवेक्रल्यसम्भवादिति ora ¦ कपान्- सन्ततितुल्यथा गक्ष मत्वात्‌ विनाश्स्येति।

seq] afe ava: पक्षः तथाहि विनाशो न जायते | Waa प्रागभाववत्‌ जातोऽपि वा नवतते जातत्वात्‌ घटवदिति । नैतदेवम्‌ । प्रागभावो जायते अभावत्वात्‌ विनाश्ित्वादा ध्वंसवत्‌ घटवहा,

च्तशभङ्वादः | २६१

श्रजालो वा न निवतते श्रजातत्वात्‌ भाकाशवत्‌ शविषाशवदतिवंद्‌माधनत्वात्‌ |

neo 2to । ननु afe विनाशस्य हेलनरापेचा तदा कंदाचिदुत्पन्नोपि भावो न नश्यन्‌ इडेतुमाकन्ये मन्छपि प्रतिबध- मभवात्‌ Bani Tawa (चा) वा मभवादरित्छाह । एतेनेति | एवं मति कपालमालाय दा चिन्न भवरटिर्ाप मभाव्यत waa: चरमः पक्त दति। प्रूरभारित्विगिकिन्यस्येति me: | म चाभाव्रतलं वेति aa: | ध्रवभाव्रिनं विनाण्रम्याभाव्रल तया च तेनेवादनुलमहत्‌च न पयोग स्वमतेन cnafal नथाक्तीति ति पन्तवाधकमाद। जातोपि वति। afe जायेत विनश्यत तथा च घटन््मज्ननप्रमप्ग दनि wa) श्रताप्रयोजकतवं दशयति प्रागभाव इति। यथा प्रागभावस्याऽ जत ऽभात्रलमप्रयोजकम्‌, तथा प्लमम्यज्ानल्भानतमप्रयःजकम्‌ , त्या -नुभवतकादि- म। चिव्य्मिषानुमरणोयमिति भाविः ` करम दृष्नम।च। प्वंम बहरवरद्रेति । विषयं वाध्कमाद्। WHAT तैति : प्रागभावो धदि न जायेत न निवन्तत. निवर्तत च, aman दन्यः |

भगो० Zto । नन्‌ यदि विनाश्रः प्रलियागोनरजन्यः यान्‌ कदाचित्‌ तु नागोऽपि नस्यात्‌ faaineaal कड च्ित मरतिनन्धेन वेकन्यमम्भवादाह। एतिननि। कपानलमालाव्रद- बन्तरानपेचचलावधारणादित्ययः | चरमः wa: श्रभावरत्वमित्ययः।

२६२ व्ात्मतक््वविवेके सटोके

विपचवाचधकमाह । जातो वेति। तथाच भावोग्मल्लनाप्तिरिति भावः। हेतुदये क्रमेण दृष्टानादयमाद । प्रध्वंसवदिति । fare बाधकमाइ | श्रजातो वति ॥

eee

रघु“ टौ - । उत्यन्नम्यापि प्रतियोगिनोयदौतरविरहेणापि विनाग्राजनकलं तदा यावण्नौवं प्रतिबन्धकादिवश्रात्‌ तदसमव- feat विनाग्रं न जनयेदित्यत्पन्नोपि भावः कश्चिद्विनाशौ स्यात्‌, न चैवम्‌, sat नोत्यन्नस्येतरविरङेण विनाशाजनकलमिति, तदिदरुत्यन्तिमतां भावानां विनाश्रनियमासिद्धौ न feqatfa तल्सिद्धिरवश्वसुपेया, तथा चान्वयव्यतिरेकसिद्धकारणभावानां घहकारिणां सवेच ममवधानं मेव माधयिखयतोत्याश्यवानाह | एतेनेत्या{दि . प्रतिबन्ेति । प्रतिबन्धेन वैकल्यस्येत्येके । प्र तिबन्ध- प्रकच्छयो रित्य परे । चरमः पक्तोऽभावलमेव । भरृवभावित्वसिति । जनगमविरदे हेवपेक्ाविरहः सुतरां भिध्यतौति तं भाधयति। तथाहीति । विपक्षे बाधकमाह, जातोबेति । प्रागभाव इति। maa हेतौ wat विनागश्लि च घटो दृष्टान्तः अजातो वेत्यादि विपक्च बाधकं भागवच्छिननत्यादि यथायोग्यं दूषणमृद- नोयम्‌ । जातत्वेन विनाशित्वे विनाश्रिवेन च जातत्व ere साधनावच्छिन्नसाध्यव्यापकस्य भावल्स्यो पाधिलात्‌ तत्र तचोरप्रयो- saa विनागिलस्य च मोपाधितया जातत्राव्याणयलेन जातला- भावोनाविनागिवव्या्य इति तस्याऽप्रयोशकलवं विपचबाधकयो- खाप्रयोजकतनाजातले जातत चाभावलस्याप्रयोजकलम्‌ ॥

त्तशभङ्गवादः | २६२

क्िमेतेष। दूषणमिति चेत्‌ ! भावावच्छिन्रव्यान्ि-. कत्वाद्प्रयोजकत्वं प्राकूप्ध्वंसाभावग्राहकप्रत्यष्टबा धः प्राक्‌ Tae कार्थोग्मज्ननप्रसङ्गलष्षणप्रतिङ्लतकं | अथोन्मश्नने को दोष इति चेत्‌ ! कालविन्छेदप्रत्यथ- स्यानुभयात्मकत्वप्रसङ्गः। अथथाधैत्वे तस्य दिन्द्र VARY चन्द्रे शविच्छेट्वत्‌ तदतः काला विच्छेदे भावस्य प्राकृप्रध्वंससहटल्तित्वेनाविगोधप्रमङ्गात्‌ | यथाथेत्वे तु मेदी तदृन्मज्लनानुपपत्तेः। शतेन प्रागभावप्र्वसोन््रज्ननं तत्कल च प्रागभावेान्मश्न- नमपास्तम्‌ । भाववदभावयोरपि उभयविरोधिष्व- भावत्वादति।

गरड रौ ०। खमतपरमतयोद^ान्नद्यमाकाश्वदित्यादि | एतेषामिति । श्रनुमानलर्काणामिल्ययः । भावन । जातो वा मिवतंत जातलादित्य> अजातो वा न निवर्तित अ्रजातत्ादित्यच च साघनघर्मविच्डिनमाध्यव्यापक भाव्रवमुपाधिरतो विपक्षबाघधकर SAN श्राभामलतवे ष्वंसपकरकप्रा गभावपक्षक य रन्‌ मानयोर प्रयोज क- लर्मिन्यथः | तक्रयोभावलावच्छिकया िकलाद्धवोर प्रयोजकल- fafa योजना । भपयाष्यानमन्यत्‌ । प्रागिति ` प्रागित्यच्राभाव दति सम्बध्यते | दृहेदानोँं नष्ट इति प्रध्वंमयाहकं प्रत्यचं तद्ाधितं ध्वंषस्ाजन्यवसाधनं TE तम्तषु भव्येति पट इति प्रागभाव ग्राहक AI तद्ाधित च प्रागभावे जन्यत्रानुमान, प्रागभावस्य

२६४ अआत्ममतक्वविवेक मटोके

fe जन्यव तस्यापि प्रागभावान्तरमेवं FATT AA gaanaagn नोदौयादिति भाव्ः। प्रागिति। प्रागभावस्य जन्यवा'" WRT प्रध्वंमम्य AINA पश्चात्कार्यो्छश्ननः yay दत्यर्थः : ननु प्रवमपि घर watq कुतश्चिकि्मिन्ता- ननो पलभ्यन दृति स्यादेवं ष्वमान्न्तरमपि घटः स्यात्‌ कृतञचि- न्नि"मन्ताश्नोपलभ्यत इति स्याद्िल्याग्डत | श्रयति, कालेति। चरष्यमानन्तरमिदानयँ घटो नाम्तौति यः कालविच्छदप्रत्ययः स यद्यययागम्तदानौमप घटम ‘dear च तयो विरोधो न स्यात्‌ द्योः Walaa aad: यथात तु ASR एत तदा Squad दति कुतो AZAMARA द्यः । अनुभयात्मक

च (मिनि | यया्भलाययायलोभयानाताकन मत्यथः । द्विचन्द्रति। एक एव चन्द्रो मध्य विच्छरिन्नसन Bawa म मध्यपि यथाम्टत विच्छेद प्रत्ययस्यायथार्त्वा णव मध्यपि घटः स्या> नाम्तौति प्रदायस्याययायला दित्यथः : एव प्रागभावक्रालौनेपि घर नास्ति

ताप्रत्ययः fanaa: ) नन्‌ मत्‌ प्रागभावाः प्रष्वमाश्च श्रनन्ता- एवचरविरोधिनम्त्था च जातव्वादिनागश्िलाच्चति रद्ध श्रपि प्रा गभावोत्पन्नलप्रध्वंमना faa ममाद्दिते भवत दति चेन्‌ । a) प्रध्वमानां परागभावानां च तातां भेदानन्‌भवात्‌,` ` । Saeed च भावलम्योपायरुक्रलात्‌ कन्पनागौरवप्रमङ्गाच्चेति | नन्‌ घरप्रागभावकाले घटरखेत्‌ नास्ति तदा afattfuar waa

।१) जन्यत्वे १ To Uo | (२) ननुगमात्‌ २ To पा०।

च्तगभङ्गवादः | २६५

भमितव्यमेवं घटष्वमकाले azgqaife तदा प्रागभातन भवि- लव्यमेकरतरिरो धिविर दस्य." विरोध्यन्तर नियतत्वादित्यत श्राह | Varta । विच्छेदप्र्ययम्यान्‌भयात्मकलप्रमङ्कनेत्यणः | तहि विरोधिविगमक्राने विरोभ्नन्तर कथं न भव्ररित्यतश्राह। waafefa | यथा चरस्य प्रागभावप्रध्वमौ भिरोचिनौ तथा प्रागभावस्य घटतद्भ्वमौ ष्वंमन्य च घटतत्मागभावाविति नामौ

विरोधिविगम्+[न cay: I

a. रख. । भावार्वच्छन्नति | श्रत प्रागभावानच्छिन्न- मत्त(योगिवं माध्रमतो;मावल नाभावान्तरे माभमायापक्रमिति मग्प्रदायविः' यद्रा पर्वापिरितोपणाद्‌ | प्रागिति। अभावपदं प्रामित्यनेनापि ममत । प्वंमो न waa इष्यत श्वमयाह+- मानताधः प्रलयो गजन्याभावम्यः anata, तया भागमात्रा जायत दृन्धचापि, तयाद्कि aay पटा मव्रिष्यतो वृद्धिः प्रागभाव प्माणं तस्य न जानत्व तम्णाष्यन्यः प्रागभावः इत्मनवम्दया प्ागभावज्ञानमेव न स्यादित्यथ ; प्राकपथ्चाचचलि ' प्राग्भावम्य Wad तदनाधारत्तपाम्य प्रागभाव्रष्दमानाधारन्तणतन प्रलियोग्ा धारत्वप्रमङ्गः | ua sane ्वमप्रतियोगितल तदनाधारक्नणस्य परागभावष्वंमानाधारत्तषणल्न प्रतियोग्यानारतप्रमद्गः | ननु यथया

प्रागभावस्य प्रलियोगितदष्वमोाभयविरो धित तथा प्रागभात्प्राग-

(१) रकविगोधिरिग्हकानम्य र प्^ पार | 4

add anmartata सटौके

wiaeifa, एवं ध्वंसध्वंभस्यापि प्रतियो गिप्रागभावोभयविरो धिं व्यादिति नोक्रदोषः। मेवम्‌ | श्र यवहारस्यान्यथोपपन्तेः। ननु योऽय पटा दिर्त्पद्यमानो gat म परवंमणत्पन्नः कि तु ष्वंसेनान्तरित श्रामोदेवं प्रागभावेऽपि वाच्यमित्यागश्येनार | श्रयति । श्रनुभयात्मकेति । ष्वंमप्रागभावाभ्यां विच्छिन्नस्य GUTH यथार्थता यार्थे उभये qaqa" स्यातामित्यथंः | STING बाधकमाह , अ्रयथायंल इति | कालविच्छेद- प्रत्ययस्याययाथलरं विषयाभावमत्यव स्यादिति प्रत्ययाऽययायं- ATI प्रव्येतवयान्ययाभावस्यावण्यकते भावाभावयोरेककाल- स्वात्‌ विरोधो न म्यादित्ययेः। यथार्थले fafa. पूर्वापर- कालवतिनोमप्यकालेऽपि स्न ्यर्यापत्या तयोरभैद सिद्धो सख) शतोन्मनननाभावापन्तिरिव्ययः । ननु घरष्वंसकाले प्राग- भवस्य waa तस्यापि प्रागभावोऽन्य इत्यनवस्था स्यात्‌ तथा च Aza वाच्यम्‌ एवे मति प्रागभातोन्मष्ननापल्तिः va घरप्राग- भारकाले घटध्वंसस्य प्रागभावास्तिवे तस्यापि प्वमोऽन्यम्तग्यापि प्रागभानोऽपर THAI चटप्रागभावास्वे तदानीं ष्वंमप्रमङ् Taq we एतेनेति । भावत्रदिति । यथा घटस्य विरोधिनौ तश््रागभवप्रध्वसाविति तत्काले न aetna नया तन्राग- भावस्य aaa ame च घटतत्‌प्रागभावाविति न तथोकग्मष्लनमित्ययंः । न चेवं प्रतियोगिल्ाविग्रेषेण घटप्राग- भावस्य चटप्रध्वंसनिरूणलाप्तिः भा वलस्य पाधिलात्‌ |

त्तणभङ्गवादः। २६७

Tye ठौ ° । प्रगित्यादि । प्रागभाव जन्यते साध्ये यद्यपि WIG न बाधः तस्याजन्यवायारकलवात्‌ तथापि प्रत्यक्ततः सिद्धस्य प्रागभावस्य प्रागभागान्तरकन्पनायाप्रनवख्याना दभन्यत्वखिद्या प्रत्य चबाधो sfufea: ध्वंभस्याजन्यले साध्ये तच्लन्यलय्राकंप्रत्यच्वाधः प्रागभावस्य अन्यनि aa wae च विनाशिन पञ्चात्कावंसल- ` प्रमङ्गोध्वमप्रागभावानाधारकालस्य प्र तियो गिमलनियमारित्याह | प्रागिति ¦ अनुभयेति । यथा्चौऽययायं ्टभयम्‌ | भाववदिति | यया भावस्य प्रतियोगिनो ध्यंभप्रागभ।व विरो धितं तया ध्वंसस्य प्रलियोगिप्रागभावयोः प्रागभावस्य च ध्व॑मप्रतियोगिनो विरोधिलः मन्यथ; | न ad ष्वंमपागभावपरग्बरयोर पि भावरविरोधिवान्नो- qaafafa वाच्यम्‌ । अमन्ततादृग्रकन्पनामपेच्य Baa

तयोरेवानन्तवामादिलयो' कन्पनाया VBA |

कुतः पुनः farfafs: ! प्रत्यभिन्न नात्‌ णिक त्वानुपपन्तेश्च , tamara व्यभिचाग्जिातौयत्वात्‌ cafe न प्रमाणमिति चेन्न। श्रवान्तरलक्षणमभेदे- नाग्यमिचारनियमात्‌। किं तदिति चेत्‌ ! faeawat- davfaqad fag च तदच । एवम्भूतमपि कद्‌ा- चिदृव्यभिचरे दिति चेन्न | विरुडधम संसग नास्कन्द्‌- awa व्यभिख।रे मवेषेकत्वोष्छेदप्ररङ्गत्‌ तथा च।नेबत्वमपि न स्यादिति भव निष्किष्बनः।

६८ व्मात्मतत्वव्रिवेक मटोके

तस्माहेदपरत्ताववश्यं विरुढधर्ममंसगः तदमंसर्गं वा पश्यं मेदयाटत्तिरिति मेद्‌ मेदव्यवहःर मर्थाद्‌ा |

Neo टै , एवं we यथा बाधकं प्रमाणं नास्ति तथा माघकमपि नास्ति तथा च माधकवाधकमानाभावात्‌ म्भयः म्या टित्यनुग्रयेन प्रच्छति । aa: पुनरिति । उत्तर प्रत्यभिज्ञा नादिति । म एवायं घट इति yaaa पर्रापरकालयोरभद- ग्राहक मत्ययः । मानान्तरमादइ | त्षणणिकनानुपपत्तेः । श्रपोदह- वादनिरासन गोलादिमामान्यानां दग्रकालान्‌गतानां क्षणिकत्वं मवयायनुपपन्नमि तदग्राहक्रमानादे म्ययमिद्भिरितिद्दयम्‌ | ननु तत्तद तोन श्िज्ञाननमव प्रत्यभिज्ञानस्य wan aq ज्ञानादि प्रत्यभिज्ञानेष्यस्तो ति अयभिचारिजातौयलन तटप्रमाणमिनि wea लक्तणलति । पत्यभिज्ञानमातं न प्रमाणमपि न्‌ प्रत्यभिज्ञानविग्रोष दति परिदग्ति। अनन्तरेति। fa तदिति | अप्रमाणरूप- प्रत्यभिन्न।नव्यानत्तकं [> aaufaay: ' नन्‌ ads मामर्था सामथ्यनक्तणविरद्भूध्रमेममगंस्य द शरिलत्वाद्धिगिष्ठं एतत्यभिजानम- faguaaa we. fagfafa तत्ाधकप्रमङ्गतदिपयय- fatraa fagaa aga प्रत्यभिज्ञानमित्यरः। एवश्यूलमिति | विरुद्ध घमामषृष्ट तिषय मत्यः | मवंचति । चणिकरमण्येकं न स्यादत्ययः | anzad aa: किमित्यत श्राह ¦ तया चति। एकल पय्‌ दाभात्मकल। द्‌नेकलम्यव्यथेः | व्भिचाराभावमेवोप-

मररति । त्माद्दिति :

AMAFAS | २६८

भगो. gto । कुत दति एतावतापि waaay: मानाभागन्‌ खेयं ana: म्णादरित्य्थंः । स्येदं मानं प्ररमा प्रत्यभिन्नानादििति। पर्वापक्रालोनयोरभेदग्रारकत्वा दन्यः | मानन्तरमाह | कशणिक्रतेति। afwaa भावानां नानादेगश्- कालानुगतविचिरूपमामान्यानपपत्तस्तत्षाघकम१्‌ मानं स्थयमपि विषयोकरोतोत्ययंः । ननु ययायप्रत्यभिन्नानममिङ्मयथायं fasg प्रत्यभिज्ञानमाच afaadfa न waflaae लक्तणति | लक्तणमभेदव्याणयतावच्छेदवः प्रत्यभिज्ञानलमभिमत तच्चाययाथंप्रत्यभिज्ञानमाधारणलया न गमकरेमित्यसः। प्रत्य fustaar न तथापि तु विर्द्धमामद्षरतरिषशतिष्र षित

fae. शअ्रवान्तरेति

ग्ध, Ae । ब।घकानवनारदे विना माघके नाच्रमिद् रिया ग्रयेन प्रच्छति कुतः पुनरिनि। उप्र प्रत्यििज्ञानादिति। र्नापरकानोनाम Zam {eure स्ययुप्रमाणमिन्यसः । अथा. पलति vaimafa ज्नणिक्रत्रनि | स्लणिक्रत्वे श्रनुगतमगनवादियव द्‌ारस्यानुपपत्तरिश्थयः। fafqamalaaasqiea fave fast aye प्रत्यभिज्ञालं न प्रमाण्व्योजक्र = चाच AIT कान्तरमाक्तामद TOA: नक्षणलि। waht यथ।थ- aH) faaguarapfauaafy मन््दिग्धाप्रामाण्यमिति wea

vaAAAT fa ॥

280 पत्मतक््वविवेके aera

निष्कम्पप्रदोपकृंद्शेषु निपुणं निभालवन्तोऽपि न faqquideinaiar, wy च प्रत्यभिन्नानमवधुय ay भेद्‌ एव पदं विधत्त इलि चेत्‌ ! कंस्य प्रमाणस्य बलेन | WAIT हता शननाशहे वत्वेन वित्रा- तत्वात्‌ तस्य च।च प्रतिक्चणशसुपलम्धेः, वतिक्ैलयो- AMA MCAT IATA TIS नाश SAT ATA न्यायसिह् इति चेत्‌ ? नन्वयं प्रत्यनोकधमेसंगे एव, AVA नषटत्वयोराश्रयनाशनाश्योर्वां THA तेजस्य. JIA: |

Wee Zo । ननु भेदप्रटृत्तरःश्यं विरुद्धधमेसंसगं <a नियमो afa निष्कन्पप्रदौपे भेदे सत्यपि विर्द्धधमसमगा- भावादित्याह, निष्कष्पति । कस्येति । प्रदौपे केन प्रमाणेन भेदः fag tae) Rena प्रमाणसुपन्यस्यति परः श्राश्रय नाश्स्येति । श्राश्रयोऽच निमित्तकारणमिन्धनादिः । प्रतिच्चण- भिति दष्मकालो पलक्षएम्‌ । परवेस्य दौ पस्य । एवमुत्तरस्य ति | न्यायसिद्ध इति । stout नाश्रप्रतियोगो नष्टाश्रयलादिति न्याय- fag way) नन्वयभिति। पूवस्य नाश उत्तरस्योत्पाद इति

वदता ada नष्टानष्टवलच्णविरद्धधमेरुषगेः ahaa caw: | WRIA IANA fa | WIAA BAA रिव्यः ॥

WMUNFATE: | २७१

भगो० टौ । ननु वा्तव्रविर्दधर्मासं्ष्टविषयत्वमभिद fafa aia Ranma aq यभिषारोत्याह । निष्क्येति | यदा वरिरद्धमम्ष्टत व्यभि वरतौत्याह fafa अाश्र- येति। इन्धनसमिहाश्रयः। न च तेलन।ग्रनाश्छलं चरमदौपस्येबेति aint यािग्रहवाधकमेकयप्र्यभिन्नानं स्यादिति agai ` मामान्यतः कायंकारणभावे बाधकाभावात्‌ लाचवाच्च दी पलेनेव तेना गनाश्तात्‌ । नन्विति । तथा चत विरद्धधमंममगं विना न भेद इत्ययः |

Tyo Zhe । तादृशमपि निश्चितापामाण््मित्धाग्ङत | निष्कम्पेति । श्राश्रयेति, ययालो कानुभव्रमेतत्‌ | बम्तुतस््रत्यन्नम्य वज्र वयवक्रियादिक्रमेण arnt age क।रणाभागदनुत्यादः। अवयवानां विमरलखठभातत्वाच्चाण्टविन। ग्रो ऽनव्ररतानुग्धयमान- परिमाण्भेद सिद्ध एति॥

सोऽयं शतं शिगग्डदरेऽपि न ददाति विंशतिपश्बयः तु प्रयच्छलौति fae ब्रमः। भविष्यति afe ceria faqadant cee इति चेत्‌ ! अथ स एवायं स्फटि दत्य प्रमाखप्रतोतसंसर्गाणां वितेष आश्व! तत््रतौत विरोधानां संसगः! अथाप्रतौतश्वहूप१विगेध dant एव afefeagaar: संदश्तया ! afa |

२५२ व्मा्मतत्वविवेके सटीक

ngoato! सोयमिति। विरद्भधरमेससग wag सौकरोति vate च तमेवा वयथ: | इहापोति। म्यप्र्यभिन्नान- Asana: प्रमाणप्रतौतेति | स्वद्रयतलश्फरिकलादोना- fage: | प्रतोतेति , गोवाश्ववादोनामि्ययः। श्रप्रतौतेति । atfagaifaerfa faagt स्यातामितिशङ्ामात्रमित्यथेः ॥

भगौ रौ । ननु कुनोऽथापततो विरंद्धर्मादशेनेऽपि तत्‌सम।(वना स्यादित्याह । भविखतनौति । श्रथेति । न प्रतोतः

खणूपं विसेधः समगेतश् येषां ते तथा |

रघु° रौ? । मतत प्रामाप्भयोजकं विरद्रघर्मासद्ष्ट- विषयत न तु aman इत्याग्रद्भते भवियतोति। श्रप्रतौतेति। न प्रतोतं खषूप विरोधो wfaaan: येषां ते तथा ।

न प्रथमः प्रागेव निगकतत्वात। न feate: श्रयाथानाभ्नुपलम्भराधितत्वत्‌। श्रयोग्यानामपि कार गादिव्या्व्यापकविगमवि नाकनव्य। वतिंतत्वात्‌ | न ama: तस्य तिपरसच््र कलया asta च्ेद्प्रसङ्गा- दिति। |

एतेन प्रत्यभित्रानादरैव लक्षशभागम) छथ अनु. मानेन स्थेयसिङ्खिः। तथाहि विवादाध्यामितोभावः

WMATA: | 298

कालभेरेऽपि a भिद्यते agesta विर्डधर्मासंखष्ट- त्वात्‌ यो यद्वदेऽपि न विङ्ङ्धमसंखष्टो नासौ agesfa भिद्यते यथा प्रतिसम्बन्धिपरमाशमेदेऽपि र्कः परनाशः तथा चायं विवादाध्यासिनोभावः तस्मात्‌ कालभेदेऽपि न भिद्यत इति |

शङ” टै । प्रागेवेति मामर्थथामामथ्यक्ररणाकरणादौनां qaqa faqaantfeqy: | श्रयोग्यानामिनति | मनस््नात्मल- चचष्टप्रतौनामिव्यथः । कारणादौति । भ्रादिपदन का्ययदणं व्यायवयापकपदरन्धां का्यकारण्व्यनिरिक्रयाप्ययापकग्रहणं तथा च द्रन्दः। वयष्यपरेन च ममव्यायमभिमतम्‌ | वयापकपदेन तद्भिक् व्यापक यथायोग्यमचोहनोयम्‌ | कर्मधारयः Bara seas | वयथविग्र्ताभयेनाइ | लक्तणभागति | तदिव दश्रयति. faaret- ध्यासित दति । aq afuatfia भावः स्वस्म्रान्नमिद्यत एवेति मिद्धमाधनं स्यादत Wie) कालभेदेति। ननु काल्लभदमंसगं एव fagguadan: स्याद्वित्यमिद्धोविमद्धधमासष्ट्टना ' 'दित्यय हेतु fraa श्राद। तद्‌भदेपौति। क्रमिक्रकालभेदस्याविस्द्धवादिति भवः । ननु संयोगविभागलदणविम्द्धघमध्यामो बौजादावपि तथा श्यामपाकरक्राटिविर्द्धधर्माध्यामो घटादावपौति चेन । न। तषां कानमेदनाविरोधात्‌ । a fe at यदा श्यामः मण्व तदा

TH) तद्धदेफोति स्वरूपाश्यानपरमेव । अयं विवादाध्यामिनो

(१) watfafagate = qo Ute |

२७४ armas सटौके

घटो भाविकपालमालापयेतं न विनश्यति विनाश्रकारणाममव- हितलात्‌ विनष्टलेमाप्रतोयमानलानतादरपयेण प्रत्यिन्ञायमानलात्‌ सभागसतानलेन विवकितो घटो न नाना एकवेन प्रतौयमानलात्‌। चणिकपरमाणवत्‌ । प्रातःकाले दृष्टोयं घटो मध्यदिनस्थायो तदन्तरालसमये विनाग्नक्ारणाममवदहितवादित्यादि कथञ्चिदष्ट- व्यम । aya: waa We प्रमाणं खोत्पन्यवयवहितो त्तरच्चण- द्रत्तिभ्वेमप्रनियो गिनस्य सवेप्रमाणवाधितलादितिभावः । प्रतिमम्ब- न्यौति। ष्ेन य॒गप्योगेषयेक va पर माणयेयत्यथैः ॥

भगो० Zto! प्रागवेति। मामर्थ्यामामथ्यादधिममर्मनिरा- सेनेत्यथंः । कारणादिव्यापकेति कमेधारयः । आदिपदात्‌ ara यद्यपि काये याणे. न च तन्निदत्या यापकनिद्रन्तिः तयापि बयापकृले सति agra ममनियतं तदच faafed यथा स्यशेकन्पादिं वायोः । भ्रनुमानभावेनाि प्रत्यभिज्ञानं प्रमाणयनि। एतेनेति ` यथाचप्रत्यभिज्ञानलच्णरूपो भागो विसद्धधर्मसद्ष्र त्वभित्यथः । a च तत्‌महितमेव प्रत्यभिज्ञानं लिङ्मम्त किं रूचणएभागाकषेणेनेति वाम्‌ ¦ WHA विगेषयलप्रमङ्गान्‌ । न भिद्यत रत्येतावन्मातरे माध्य चफिकोऽपि भावरः खान्न भिद्यत एवेति सिद्धमाधनं स्यादित्यत उकम्‌ । कालमेदऽपोति। नन्‌ माष्यसाधनयौः महच।रानुपदेमाज्चाणवाभिद्धिः। | angi वयाश्षियहस्याननुगमेनाशक्यलात्‌ । विरद्धधर्मामण्रलादित्यश्येव गमकले AREA विगेषणवेचथ्य। न च काशमेद्‌ एव विशङ्को

च्गभङ्गवादः | 29

धमः स्यादित्यसिद्धिवारणाथे तदिति वाच्यम्‌ । श्रमिद्धिवारक- विशेषणस्यापि quad) say: विवादाध्याखिता arate एकबोजमम्बन्धिनः faigualigeaafaam शङ्रसामयो- मध्यगताङ्करङवंदर पबोजम्न्िसदका रि चक्रवत्‌ | यद्वा एतत्कालौनो भावोऽन्यकालो नान्न भिद्यते afeaguatiavarfeas तात्पयम्‌ |

ee ~ ज

रघु° ato: कारणादोत्यादिफदेन कायस्य रंगहस्त्यापि चरममामगो निव शिकारणयापकलान्‌। याघं ममनियनं। qerz- नेनव्ादधि। व्यापक निषमन्यापकं तस्येव द्रवयत्वाद लचणभाग विहद्धधमामष्षटवम्‌ | यद्यपि प्रत्यभिज्ञानम्यापि saa न सतिधृम प्रागभाववद्वयथ्यात्‌ तयापि तन््राच्म्य यभिचारितया fafae- ग्योपादेयतल प्रथमोपम्बितत्वा द्विग्रषणस्येव हेत्रुकरणमु चितमित्या- श्रयः । तदव दशयति । क्ित्रादनि a4 चणिकोपि भावो न भिद्यत एत्र eater wre) भटेपौनि। उन्तरकान्तोनो भावः प्वक्रान्ोनात्तस्मान्न भिद्यते तदिरद्धधममामंद्ष्टवादिति vata: |

अच ` arnt न कथित्‌ विप्रतिपद्यते पक्षधमता तु प्रसाधितिव क्षणिकत्वानुपपत्तिशचानुगतव्यवहागान- न्यथा सिङ्धः। शब्द लिङ्गविकल्पा हि माधारणं रूपम-

५) अत्र चति पाटो ग्चनाथग्िगेममि मम्मतः।

२५६ ऋअात्मतक्त्वविवेक मटक

नुपस्थापयन्तो न ठृणकुलोकर णेऽपि समथा इत्य विवादं areata स्थिगास्थिर विचारात्‌ |

ngo ei न कञ्चिदिति। अन्ययेकस्पिन्नपि am भावो fagafa विपक्तवाधिका वया ota या परिरभ्यपगन्तयेत्यथेः । ननु नानादणम्या यिनां विसद्धघर्मासष्ष्टलं इतुरेवामिद्ध इत्यत आह | श्रनुगतेति | देप्रकालानुगतं धमं विनाऽनुगतवयवहार एव न स्याद्धिय्धेः । ननु यदि देश्रकालानुगनो wa: प्रतोति- quaaatd तदा तस्य म्धंयेचिन्ता, तदेव त्‌ नाम्तौत्यत Fe | neefa | मङ्कतग्रहायं वया.प्रियहार्थमनुगतविकन्पाथं च माधारण- रू पभानमवश्यमभ्यपगन्तव्यमित्यचे | aufa) श्रनुगतशूपावच्छद- मन्तरेण वयािसद्गतयोर गरहेऽनुभितिग्ाब्दज्ञानानुढये acuta ्रदत्तिनिदरन्तो न म्यालासमिष्टतावच्छेदकघमग्रह विना तोयाटि- तवरिकन्पानां प्रवत्तकता च न स्याटित्यथः | नन्वस्तु च्लानात्मकमव माधारणं रूपं तयापि गोलादौनां बाह्यानां कथं म्येयेमिन्यत

[0.१ e =. « श्राद | बाद्यायति । बाद्यष्यायस्य व्यत्रस्था पनोौ यता दित्यथयः ॥

am. Do wa बयायलाबिद्धिखरूपासिद्धौ निवारयति | aq चेति; म्यैयेसाधकदितोयद्ेतावमिद्धि निवारयन्नाह। afuaafa | क्णिक्षले वस्दरनां कालान्तरानुगतव्यवहारो न स्यात्‌ तद सिद्धौ च arya gaara चणिकलमिद्धिरित्यधेः | तदेवोपपादयति । शब्देति । रहोतमङ्ता एव Wed: खाच.

WMH qT: 299

ममगंबोधकाः TRAQ माघधारणरूपपुरम्कारेणोव Vea लिङ्गमपि aeaafaa गमकं ात्रिश्चानुगतघर्मावच्छंटन शाते मवि कन्पकम पि प्रवत्तकमिष्रमाघनताज्नानषरूपं तच्च तश्नातौयत्रलिङ्ग प्रभवमिति मवेच्रानुगनमतिरङ्गौकतेयत्ययः। बाद्यार्यैत। विज्ञान- वादै ज्ञानानां खसखरमाचनिमग्मम्‌ ्तिकितया स्थिरत्वास्थिरतलत न विषयाविति कों खप्रभिद्धन्ने विचारः स्यादित्यथेः। न च तिज्ञान- ey एव ते तत्रापि fag इति am, तन्मतेऽपि ज्ञागरूपस्थिर- चस्य ज्ञानान्तराविषयत्वात्‌ ॥

रघुन्टो० । सवेभावानां त्षणिकरल ऽनन्ययासिद्धानेककाना- नगतगवादि व्यवहारान्‌ प्पत्तिरचणिकल armada | चणिक- न्वेति । अनन्ययामिद्धानुगतयवहारबलात्‌ ्रणिकक्ववाधाद- afuaafafgfrafu कश्चित्‌ । शन्दति। श्रनुगतधरममाविच्छिन ममयनियमग्राघोनप्रटलिक्रयोरप्रटरत्तिरेव ग्रब्दल्िङ्गयोरन्तरेणा नुगतघमं तथा ग्होतिष्ट जनकजा तयन रजतनादिषूप ममुज्िष्य. प्रवत्तयतो विकन्पम्यापोत्यथः । wea लिङ्गन च विकन्पद्त्यय द्यपि किन्‌ बाद्यायंति। विज्ञानवाद विज्ञानानां @araar- क्िकत्वादन्यनान्यभ्याग्रहणा ९ ने कक्षणघटितम्तिकयोः eared: केनाप्यनुङ्गखात्‌ कोचप्रसिद्या विवरादस्येवामम्मभवादित्यय cae | बाह्यायमन्यपेत्य स्ये्ास्यये विवाटस्यारभला दित्य waa ॥

[सी

२७८ चातसमतत््वविवेके सटौक

तञ्चालौकंवा MAI a बाह्यं aq वेति बयः Ga | तच न प्रथमः पक्षः तहि न तावदुभवादेव तथा व्यवस्थाप्यं तस्यालौकत्वा तुलेखात्‌ तथात्वे वा प्रशिषिरोधात्‌ नद्यलौ कमेव तत्‌ शइत्यनुभूयाष्यथे- क्रियार्थो nada | अ्न्धनिहृत्तिस्फरणान्नेष दोष इति चेत्‌ एतटेवासय्‌ विधिषूपस्येव स्णारणात्‌ । न fe शब्दलिङ्गाभ्यामिह मश्नौधरोदेशे अ्रनप्निने भवतौति स्फरणमपि त्वभ्निरस्तौति |

WE Ste | agifa श्रनुगतखरूपमित्ययंः। तया यव- qiafafa) श्रलोकलेन यवस्थाप्यमित्यथः | aura afar श्रलो- Ramm वा इत्यथः) तदेवाह । a fai श्रन्य- निदतिरूपतया स्ुरणमेवालोकश्णुरण ब्रूम न चलो कलन ARTO | तथा च नेदमरजतमितिज्नालेव रजतार्थो प्रवतत इति कौ दोष sary; अन्येति । विधिरूपस्येवेति । न qauatfa arena mega दूति भावः । waza न शेति। यवमाये fe विषय वयवस्थाऽन्ब्यवसायाधौना | अनुव्यवसायश्च TARY प्रत्येमोत्या- कारो न तच्वरजतमिदं न भवतोति प्रत्यमोव्याका, दति भातः ॥

भगौ० Zo | तच्चेति । -श्रनुगतक्ूपमित्ययेः' | ware बेनि। यद्य्यशोकलत्ननिराकरणनेव प्रकृतसिद्धि रित्यर्थन्तरं तथापि श्राकाराकारिणोरभेदादाकारिणञ्चामनुगतलात्‌ a श्येयेमिति

BMF ATE: | २७९

भावः । गवादिपदं बयाटृन्तिवाख्क नवा वाटेत्तिपदमेव तथा प्रसिद्धम्‌ । अ्रनुगतधमें भावलं वत्तेते न वा इत्यपो विप्रतिपन्नः ननु गौरिति विकन््ेऽतद्याटत्तिरेवाललोका स्फ्रति न लोकते. नातो न प्रृ्तित्िरोध care) भ्रन्यनिदटृन्लोति । श्रत्यन्ताभाव- रूपा व्याव्र्तिम्तच भासत दत्यनुभवविर्द्धमिव्छाह । विचिरूप- स्येति । तदेव स्पष्टयति । नोति ॥

TYo Sho 1 तत्‌ श्रनुगतद्ूपं | श्राक्रारोवेति। यद्यपि विक न्पानामप्यनु गतो नोललादिराकारोऽतदाटन्तिरूपलादणोक एव तथापि बाद्यान्तरभेदेन एक्‌ विकन्पः, विकन्पविषयानुगत धश्मस्यालो कल्य fa विकन्यनेव गद्यते fa बा मानान्तरमिद्धम्‌ | aq agtafe: दितौय wea अन्यति। निटत्तरलोकवं मानान्तर सिद्धमिति भावः | श्रन्यनिटत्तरत्यन्ताभावस्यान्योन्या- भावस्य वा? तम्यापि किं प्राधान्येन निद्त्तिविगरषण्तया तरा. oma) न हौति। विकन्यम्य निग्रंषविषयतायां म va तदुत्तरभातो वा विकन्पोमानम्‌ । न wafafaafa प्रत्यमौति- विकन्पोपि त्‌ अग्निं प्र्येभोति भावः एतेन दितौयं प्रत्यक्तम्‌ ॥

क eo म ee

यद्यपि निटृत्तिमहं प्रत्येमोति न विकल्पः तथापि निटत्निपदार्थाकेख एव farmer: | न दयनन्तरभा- वितविश्रेषणा विशिष्टप्रलौतिर्नाम, ततो यवा सामाग्ध-

२८८ अआ्मतत्वविवेके मटोके

महं प्रत्येमौ्यनुव्यवसायाभावेऽपि माधारणाकारस्फुर- णात्‌ विकल्पधौः सामान्यबुद्धिः परेषां तथा निहत्त- परत्ययाक्ित्ता निदृ्निबुद्धिर स्माकमिति चेत्‌ ! इन्त साधारणाकारपरि स्फुरणे विधिरूपतया यदि सामान्य- Treen किमायातमस्फुर दभावा कारे चेतसि faz लिप्रतोतिब्यवद्यायाः |

ण्रद्ध० sto) श्रच WEA! यद्यपोति। दतरव्याट्रत्तवस्तुभान- मेव ्याटृत्तिभानं ब्रूम sau.) निद ्तिमद्‌ प्रत्येम्योत्यन्‌यवमाय- स्तदा स्याद्यदि वअवमाये fais: aaa स्फ्रे नल मत्ययः | न विकन्पोनानुबखवमायः। तयापौति, रजतब्यादृत्तमिति भाने विशेषणतया याद्रत्तिभानमातण्यक मत्ययः | एतदेवोपपादयति | न द्यैति। यद्यपि यथादण्डोत्यचादण्डिवादटर्तिभानमम्ति, न तु fafoa aaa: । तथापि विशेषण्भान व्याटृत्तिभान- नान्तरौयकमव । श्रतद्ाढरत्तिव शिश्चमिति तवाभ्धृपगमा fea: agiafu तद्‌टृन्तिप्रकारभानमावश्यक मित्यत्र दृष्टान्तमाह | ययेति। परेषां नेयायिकानां | तयति''' । निदन्तप्रत्ययसे'- चन निदन्िप्रत्ययो ्यस्त्यवेत्यथः। agua aglaw aga aa aaa नापि waagigeal येन arafaara स्यात्‌ । विधि-

(१) तग्रा चेतिर To UTo | (२) यश्वन्मलं र्‌ Wo Uo |

च्तगभङ्वादः। २८१

रूपं सामान्य wad नतु तस्य सामान्यमपि विष्य दति नाय दृष्टान्त इत्यथः । ब्र्फुरदनुभवाकारो य्सत्ययः१। ॥

भगो० टौ० | नन्त्यन्ताभावरूपव्याटत्यस्फर णऽपि ्रन्यो- न्याभावर्ूपाऽमो तिकन्पे भाखते व्रिशिष्टवृद्ध विशेषएपिषयत्निय मात्‌, तथा व्याटन्नात्मकवि शष्टबुद्धौ यादृत्तिरपि विग्राषणलवने भामते यया गौरित्यच्र विशिष्टज्ञाने गोतमित्याहइ aati | परेषां नेयायिकादौनाम्‌ | तयंति। निदरन्िमनादाय निटृत्तधौरेः न भवतोत्यनुपपन्तिरेवाचेप a) यथा गो रित्यच त्रिशिष्टज्ञाने fafusuaart विग्रषण ataqqnaaa area न तया ब्याव्र्ति- भामते कितु agqat agign agrad तया च निटरत्त- पदा्यीक्नेखेऽपि न निटत्तचनोषेख इत्याद | र₹न्तमि |

रघ रौ ०। दतौयं nea | यद्यपौति। निदत्त faafa विगिष्टः प्राधान्यन निदृन्तरम्कुरणयपि तद्विंग्रष्टस्फ्रणमव तस्मिद्धिः frau: तथत्यादि । विशिष्टस्यातिरि क्रम्याभावन विना विकोषण- विषयत्व विश्िष्टविषयत्वानुपपत्तः श्राचपः | भवेदेवं, यद्यगोयादर दृति wae mrad, fa तु गौरितौन्याइ। इन्तति । चति विज्ञाने ॥

(१) काग यर चैतसि BAe Yo re |

+)

२८२ अत्मतत््वविवेक सटौके

न छयगोपोढायमिति विकल्यः fa तु गोरिति, सतोऽन्यनिटल्तिमहं प्रत्येमौत्येवमाकाराभाकेऽपि faz- त्या कार स्फुरणं यदि स्यात्‌ को निट्निप्रतोतिमपह- ala, waar त्वतत्प्रतिभानं तथेति व्यवषतिरिति गवाकारे चेतसि तुरगबोध wag | न च निटतति- माचप्रतिभासेऽपि प्ररलिसम्भवः न weal नास्तौत्येव घटारथों प्रवत्तते, अपि तु षटोऽस्तौति।

Wee टोौ०। एतदेवाह । न Fifa श्रगोपोढोयमिति। श्रगोयादृत्त इत्यथः । तत tf) fata प्राधान्खन भानं नाणपमल्नेनतयेन्यथः। भ्ज्ञानविषयस्यापि तज्ज्ञानविषयता कल्पने विपचे दण्डमाह । श्रन्यय ति। तथा च सवज्ञानं सवे विषय स्यादिति भावः | निदत्तिस्फरणे दोषान्तरमाह । न चेति । तन्ते विकल्पन खलचफामस्य््ान्माजेतयक्षम्‌ ' प्रवन्तंकानुभववेलचष्प्रमाह । न होति प्रवन्तकज्ञानखरूपमार्‌ । रपि लिति। श्रनुभव vara arate: |

भगो० Ze 1 aga fanzafa: a fai श्रपोढो aan: fa fafa samansfaasnaatsfa विध्याकारेण गौश्फ्र णमित्ययः | यदि तु aus ma न भारते तदपि रन्‌ तदिषयः तदा गोबृद्धो तुरगोऽपि विषयः स्या दिल्या | अन्यथेति । श्रत्यन्ताभावरूपन्याटृत्तिभाने दूषणानरमाह । न

च्तगभङ्कवादः | रय

चति। saze पटादेरभावन्नानेऽपि घटार्थं न प्रवत्तते श्रघरस्या^९- प्यभावसम्भवात्‌, fa तु घटज्ञानादेवेति विशिष्टज्ञान)दप्रट्ति- प्रसङ्ग इत्यथः ॥

THe Ste | श्रत्यन्ताभावष्पनिटरन्तिभाने SATAY! म दति । भ्रन्यनिटत्तिलेनास्फ्रणात्‌ । पटाथिपर न्तौ पटलेन प्रतौतेरेव इहेतुलात्‌ विनानिरिक्क पटल्मनुगतानतिप्रसक- स्यापटनिदत्तिलादेद निंरूपणल्ाच नेवमिति ara” ॥

guzaa निटस्लिरिलि प्रतोतलो नायं दोष इति चेन्र। धटनिदृत्यप्रतिक्षेपे नियमस्येवाऽसिद्खः | ततप्रतिक्धेपे तु कस्ततोऽग्धोविधिनिपेधप्रतिक्षेपस्येव विधित्वात्‌ | निह्तेर परिस्फुरणे गां बधानेति देश्तो- sqafa बध्रोयात्‌ इति चेत्‌। न। भवेदष्येव, यद्यश्चो- $पि गौः स्यात्‌ किन्त गौ गैरश्चोऽख दति । भ्रन्था निर्तावपि कुतस्ते ममाश्रास इति। farce द्‌नवश्या। निवत्धेनिटज्सितदधिकरशणानां खरूपसा- ea प्रर्तिसङ्करः स्यात्‌ | खरूपभेदेनैव नियतन विधि- माचप्रतिभासेऽपि बथा fa न स्यात्‌ |

(१) घ्रटस्यापौ ति ge पाठः | (२) wetfa—ate 9 We: (इ) HTa:— We 21 ३ To afer:

acy maaan सटीक

WR Zo!) ननु चाधटो aatfa प्रतौतेः प्रवर्तक तवायमनुश्रयो यदच चघटनिटत्तिरपि स्फुरति घटान्तरापे्याः घटस्या्घरलादचरणश्येव faafaftfa प्रतौतेः प्रवत्तकले तु नायं ate द्रत्याद। ्रघटस्येवेति। नेति। sazaafa नियमा्यौ घटनिदरत्तिप्रतिचेप एवाऽन्यया पू्रैदोषतादवस्छ्यात्‌, azfasfa- प्रतिच्चपश्च घटोयमितिन्ञानपयवमायो, ततर च azaaa विधि- रूपं स्फरेत्‌ तन्मते स विकन्केन सखकक्षणामस्य््रा दित्यथः । wes ज्ञानमन्यनिटत्तिसुखेनेव जायत दत्य वश्चमभ्यपगनायमन्यथा<न्य- पराच्छ्दादन्यतापि vandfa wea! निटन्तेरम्फ्रण दति ` भवेदेवमिति । गोपदं am दति कथमश्रं बध्रोयादित्यथः, गौ गौरिति । गोपद्वाच्योगौरश्वपदवाच्योऽश्च दति कथमन्यपरा- च्छन्दात्‌ अन्यत्र प्रटृ्तिरित्ययः। saufai निदत्तावपि निद्र्तिप्रतियोगि निदत्यधिकरणा दिभ्यो यदि निटर्तिः स्फरे त्तदा- ऽनवस्थ। तदस्फुर णऽश्व्याटृत्तिगरहेपि गो पदादश्च प्रटत्तिः स्यादेव fast: माधारण्येेत्र स्फुरणात्‌ । खरू पमांकयं दृति । प्रतियोग्या दिखाधारण्धेनेव निटरत्तः स्फुरणादित्ययः। प्रटत्तोति। निष- प्योश्ोनिषधाधिकरण गोरिति तवापि मते गोशनब्दादतद्भाद ्तिपरादप्यतद्गोचरप्रटृत्या पत्ते त्ययः | ननु faafa: खत va विलक्षणा तत्र fa निदृत्यन्तरस्फरणेनेति यदि तदा गोत्वाश्यपि aq एव विलच्णमिति तत्स्फुरफ कथमन्यत्र प्रततिः स्यादिति खमानमित्यार । खरूपेति । तथा fa न स्यादिति। wart नियमः किक स्यादित्यथैः ॥

च्तगभङ्व्रादः। २८५

भगे० ठौ०। श्रघरस्येवेति। न त्‌ घरम्यापौत्येवकारा्ैः, श्रघरःपटादिषेटाभावश्च। तथा च घटाभावस्यापि fag: प्रतोयते न वा । sa ्रघरस्यवेलि नियमामिद्धिः arg विधि- भानमेव पयवम्यतौत्याह । घट नद्रत्तौति। न waafa et विधिने च azafafa च्यम्‌ ; परमते घटसखलक्षणस्य निर्िकन्पकम। वेद्यतया घटलभ्यव मविकन्पकवेद्यवात्‌ । नन्‌ यदि गौरयमिति mee ज्ञानमश्रयाटरत्तिविषयक न स्यादश्रन्ञानमिवाभ्र प्रवतकं म्यात्‌ तथा Wa प्रवर्तकल्मनुपपद्यमानमस्याश्रयाटृ्तिविः षयनतामाक्िपतोव्याद , निद्रत्तरिलि। श्रग्रविषयप्रद्रत्तिजनकल- ऽश्र विषयनं प्रयोजकमिति तदभावेनान्ययो पपन्नतां नाक्तिपतोत्याह | भवेद्िनि। fala गौरिति ay दृति च तच्छन्दवाच्यत्परम्‌, तराचकपद च वाच्यविषयकन्ञानजनकमिन्ययः। निद्रत्तिवाच्यतेऽपि faa यदि प्रलियोग्धादितो ब्ाद्रत्तिः स्फुरति तढाऽनवम्या तदम्प्रण तु प्रतियोगिन्यपि प्रदे्तिः म्यात्‌ । श्रय न निदरत्तौ निटरत्यन्तगाद्मादटरत्तिः स्फुरति किन्त स्वरूपत एव, तदा faur- वरपि तथाच्चमम्त्‌ vale: अन्ययति। म्बरूपमाइर्यंऽन्योन्यव्याग्र

frat दत्यथः ॥

Tyo टौ > । श्रन्यनिङत्तरस्फुरणे गोपदादश्रमाधारणप्रतौ्या- sofa प्रद्र्तिप्रमङ्ग warmed निदृत्तरिति। agafafug यस्य पदस्य भदतग्रदस्ततः agafafnee प्रतो तिगेाल्वविश्िष्ट च गोपदस्य सङ्कतग्रहात्‌ ततो गोत्वविश्ि्ट एव प्रतोधत ary cfa

रषद अत्मततत्व विवेके aeth

निराङ्करुते। भवेदिति। गौर्गोरेव atafafas: | अश्वस्लश्चत- विशिष्टो नतु गोलविशिष्ट इत्यथः । गोलस्येवाश्चलश्याटृ्यसफुरणे कथं तनोपि नियम दति चेत्‌ aay भअन्ययेति। श्रगोग्याटन्तेर- पयनश्याटृत्तितोयादृत्तिः स्फुरति न वा। me fast दिति, fava निवर््यैति। eutua frat निदत्तिर्भासते तेन प्रटृन्तिनियम इति यदि, तदा विधेरपि तादश्रस्येव भानाल्नियमो भविययतोत्यत wes @aafa ॥

स्वरूपभेद रवान्धापो होऽन्धापोटस्वरूपत्वादिधे- गिति चेन्न। wala तदभावात्‌ तस्य प्वरूपविधा- वनलोकत्वप्रसङ्गात्‌ ' स्वलक्षणस्य च विकल्पा नारो- हात्‌। अपिच गां बधानेति देशितो गवि प्रत्नो ars. तदप्रततेः। यद्‌ त्वश्चमुपलप््यते तदा तच प्रहच्युन्मु- खोपि गोरभ।वं प्रतौत्येव नवरस्यतौ त किमनुपपन्रम्‌ |

शङ्क टौो०। Bea? vafa a घरूपमदोे गोलं लयो - चते म॒ एत्रान्यापोडहोऽतद्भादटत्तिलचणः aq विधिः मोऽन्यापो- होऽन्य एव ag ग्रन्दाज्िराक्‌म cau) श्रलोकपच्च इति श्रन्यापोदवनाभिमनं गोलादिः'" स्वरूप दस्यो च्यते, age ath तदा कथ खरूपभेदः न fe निःखरूपमलोकं qeu

भवतोत्यथेः। तदभावात्‌ खरूपभेढाभावात्‌ | तस्येति श्रन्यापोह-

(१) Marat eat यो गोल्वाटिः--पा० & to

NATE: | २८७

लेनाभिमतं गोल्वादि यदि eed तदा कथमलोकभिन्ययंः। खरूपविधाविति । खरूपत एव विधा विह्ययेः। fa च गोवम- न्यापोदरूपं यटि fafuaed भवेत्‌ तदा खलच्तणतामामादयेत्‌ तथा च agama सविकन्पकविषयता न स्यादित्याइ। सखलचणस्य सेति। यद्रा खलचणमन्यापोहत्वन गह्यते इति तवाभि- मानोऽनुपपन्न Tare: augue चेति। श्रपि चेति। पवमश्व- व्याठन्तगौश्रन्दयादभानेपि नाग्रे प्रवत्तत द्यक्रमिदानोमशनाप्रतद्धेन नार प्रवन्तैत Tas दत्यपौनरुकम्‌। ननु गो पदाद श्ादनत्तिञ्चन् ater गां बधानेतिरेशितोगवाश्वमेकच waa aytar afe तच न।ग्प्रतोतिरित्यत my! यदाविति। vamaatfo gsasiaarafa arg प्रवन्तंते safasarsize faa दति ज्ञानदा नायं प्रेषविषय दति, ज्ञानाद्ा प्रेषविषयतावच्छेदक agian तदिह नाम्तोति staat नायं गोरिति ज्ानाद्रा न प्रवर्तत इत्यथः `

भगो Fol ननु Qala याद्टत्यन्तराड्ाट्रत्ताऽमवम्या नान्‌ शम्‌ खरूपत एव. विधिम्तु याद्र्निप्रतियोगौति fang rae) खरूपभेदट एवति । यारत्तिम्‌च्छा तम्या मस्वश्पायां न खरूपभेदो विधिलापत्त रित्यादइ | श्रनोकेति। न arfafue- पायाम्तम्या श्रललोकं विषयक मविकन्यके विषयलमभ्भव cars | खलचणस्य चेति । नन्गोज्ञानाद्वि प्रदरत्तिविरश्र निन्रज्तिरनग्यत तद न्यथानुपपत्या तस्यानुभविकगो विषयकलवदग्रयान्र्ि विषयक aafa कल्पत इत्यत श्राह) भ्रपि चति। ज्ञानस्य स्खविषय

acc अ्ात्मतक्चविवेकर मटोक्र

्रद्तिजनकखमभावतया Misa प्रत्तरश्च च प्रदत्यभावो- ऽश्वा विषयवेनेवो पपन्नो न तस्याश्चयाटत्तितिषयकलकन्यक care: ्रन्यन्मुलोऽपि । निष्रत्तिप्रयत्नेन रहितोपौत्यथः। तदर्थमपि न तम्य ब्ाटृत्तिविषयकल कल्पं गोज्नानानन्तरमश्च गोलाभा वराद तदु पपत्तरिति ara: y

et ^~

THe टौ °, वाटरत्तेनिःखरूपतया तत्र खरूपमेदोन मभवति faa at aa oa aa विधिस्तु weed efa aaa qaqa: म चान्यापोह दति खरूपभिश्नम्य तस्य भानेऽन्यापोहभानभित्या- श्रङ्ते। खरूपेति। खरूपभिन्नोविधिरवाम्तवोभामते वास्तवो ar wa! श्रलोकेति। च्रलोकम्य निःखरूपतायास्वयेवो करत्वा मखरूपव तु श्रलोकलव्याघात care: तस्येति । खरूपविधौ मखरूपताभ्यपगमे | दितौये खलनकणस्टति । खलच्णम्य निर्विक- न्यक माचवेद्यतायास्तवाऽभ्यपगमादित्यथेः। श्रस्माकतु विकस्य विषयस्यान्यापोदशराल्िनोपि faa: खरपेण सुरणं न तिरदध- मिति भावः। रपि च गोगब्दादन्ययाटृ्तिभानं किं गति प्ररत्तये fears श्व तदभावाय उत warfaand, नकमपोत्याद श्रपि- चेति । गो ग्न्य पत्य्ततञ्च प्रतोते गवि प्रवते, ag, तम्यागो- गन्दायलार्न्दियाशन्निकरषाजचाप्रतोतेः sat परटृत्तिविषयप्रद्यच स्यापि Saar. यदाविद्दियमन्निकषद्गोमाधारणाकारमश्च मुपलभते तदा गवाग्रंकया प्रेच्यक्मखोपि तच गोरन्योन्याभावं प्रतोत्य निवन्तेते यदा वयंगौ रि तिभाग्यति AST RAMA एवेत्ययः॥

eee ~ = ~ ० =

WMUHFATE: | रत

स्यादेतत्‌ नद्यनुभवमवधभूय भवितुं कछषममिति को विधिस्फुरणमपन्दुताम्‌, तद्‌ पसजनौभूतस्तत्नि- षेधोपि स्फ्रत्येव, अन्यथा विधेरवच्छेदकत्वानुपपत्तः, न wan विगष्यमव्यावतेयलो विशेषत्वं नाम, न चाऽन्यतो Bada व्यवश्छिल्िप्रत्यायनादन्यत्‌, ततो यथेन्दोवरपुण्डरौकादिशब्देभ्यो गृणोमूतनौलधवला- दिविधिशेष्ठरा प्रतोतिस्तदन्यव्यवच्छेदशतु aati कायमाणस्तथा स्वंत्ेति चेत्‌ । स्तु तावदेवं, विधिलु स्फार तोत्यव सम्पति नो निबन्धः, इसन्यथाऽवच्छेद्याष- च्छेट्‌कयोर प्रतौतरवच्छित्तिरिपि न स्यात्‌ यचेोत्पला- दावेव नौलत्वाद्यप्रतौतो |

श्रड० sto कौौत्तिदिङनागादिभिरगेरियमित्यादिविकश्च विधिस्कुरण नास्वेतयक्त, ज्ानश्रिया लु विधिस्दुरणमभ्युपगम्य निषधश्पुरण्मपि aa भवतौति alan यदाह ' तत्रापो दस्तद्ुणलेन गम्यत ' इति azarae दूषयति। स्यादंतदिति। न द्यनुभवमभिभ्रय भवितुं चमभित्यपि age एव । तस्यायः श्रनुभवमभिग्डय fava श्रान्त भवितु न चममिति। शास्त्रस्यानुभवानुमारिनात्‌। तदुपषजनोग्डतो वि्यपमजनो श्त | अन्ययेति । व्यवच्छेदोयदि न स्फरेत्तदा गोलादे विंधयवच्छंद कलं''' न भरेदित्यथः । तदेवोप- पादयति । नहोति । sada हि विगशषणमि्दुच्यत इत्यः |

(१) वि ्रेषगत्व--पा० 2 | 37

२९.० अत्मतत्वविवेक्र सटीक

aq fates व्यवच्छितन्तिप्रत्ययं जनयति, अन्यतोग्याट्तिपरत्यये तु किमायातमत श्राह) न चेति | स्फुरतरव्याटत्तिप्रत्यये स्यान- दृष्टां तेन (?) गवादिप्रत्ययानामपि aafafagaaare । यथेति। दृन्दौवर नोलोत्यलम्‌ पुण्डरोक मितांभोजम्‌ । नोलधवलादि- विधिगरेखरा नोलधवला दि विधिप्रघाना । तद्गभाभकायमाणस्तत्को- aM । तथा सवच गोमहिषमातङ्गा दि प्रतौलतावपौत्यथेः । श्रच सम्प्र तिप्तिमाइ । श्रस्िति । स्फरितस्य विधेरलौकल यद्यपि तव इदि ana तथापि व्िधिन्फुरणं खोृतमेव तर्येत तावत्यदायः। प्राथभिकविश्ि्टज्ञाने निक्षधो न स्फुरतोत्यनुग्र यस्तावत्पद्रायं दति केचित्‌ । तन्न | प्रथमविरशिटज्ञानेपि वयाटन्लिस्फुरणात्‌ । तदुक्त यणकिंरणणवन्यामाचायः | श्रतद्ाग्र न्ति शि्चमिति । वेशश्च च प्रयमविशिष्टज्ञानेपि भामत ए३ | यत्त विग्रोषणक्वज्ञाने वाटर्ि- प्रत्यथो न विरिष्टज्ञान दृति । तन््न्द । विश्रषणत्वज्ञाने fe व्यावत् कत्व स्फरोन्नतु war | यदणन्योन्याभावयर वधम्यज्ञानं aafafa । तदपि न । जअन्योन्याभाववेन age तथव, नतु वे शिष्यरूपतयाऽन्योन्याभावय्हे तन्लमितिलोलावतोकण्डाभरणे एव विस्ततम्‌(९)। अवच्छदयावच्छेदकयो र ति । विशेषणविगेखयो वि धि- रूपयो रित्ययेः । यच्छि त्तिथव च्छ त्तिप्रत्ययः । यथेति । a नौलतवमुत्यलमुत्पललवं च यद न भासते तदाऽनौलादनुत्पलात्‌ व्याटृन्तिने भाषत एवेत्यथः |

(१) fazaaq । ute 2 |

WMUFAAT: | २९१

भगो टौ०। ननु यद्यथगोपोडोयमतिनास्तिप्रतोतिः- - - किन्त गौरिष्येव तथापि तम्य विगिष्ठज्ञानतया विगरेषणविशेग्य मरून्धवदिश्रषणत्मयि विषयः तचातद्या दरत्तिधौ जनकल्रमिति तस्य वयाटृत्तिबुद्धि विषयत्वं सिद्ध मित्याह । स्यादेतदिति। तदु पसजनौ- शतः age इत्यथः। भ्रन्ययति | विधिरूपस्य गोल्वादिमामान्यस्य विश्रषणत्वमपि याद्रत्यविषयकले विशिष्टज्ञानस्य न स्यादित्यर्थः | एतदनुरूप दृ ए़ान्तमादइ । ततो wifa । इन्दैवरः नौलोत्यलम्‌ | पुण्डरौक सितपद्मम्‌ । एवमपि विधिरूपस्फ्रणं ved fag मवेन्याह | श्रस्तिति। तावच्छनब्टन ह्यनु पगम सूचयति | तद्दौजन्त्‌ fafsesia यद्यपि विश्रषणं विषयम्तथापि qm fanqua न॒ भाषते तस्यात्र ्तिधौजनकवरूपस्य तिग्िटज्ञानानन्तर ward विग्राषणत्त्व ज्ञात एव aa याद्रत्तिभानान श्रन्योन्याभाव ग्रहस्य वधम्यग्रहाधौनलात्‌ | न च दण्डपुरुषमम्बन्धा इति ममृडहालम्बनादटण्ड तिज्ञानम्या विश्रष। पत्या तम्य व्यादरत्ति विषयत वाच्यम्‌ । विगश्िष्टज्ञानम्य विग्रषणज्ञानजन्यतया कारणाधोनम्येव् विश्रषणताव्रिग्रषम्य ama) waa वयाव्रत्याऽपि ममृरालम्ब- नाद्‌ विगरेषापत्तेः । अ्रन्यग्रनि | पदि fafnesra विधिरूपयो- विशरेषणविगेयोभान न स्यात्तदा याटृत्तिधौरयपि न स्यात्‌ ॥

Tye flo. व्िग्रषणं तात्रदितर्याटृत्तिबोधजनकं विगरेषण- जन्या च विश्ष्टबुद्धिरेवेति तस्यामतवर्श्यामितरव्यटत्तिर्भामते इत्या- Wed! स्यादेतदिति। areca fangua, विग्रषणां fe नागहोतं नायग्टहौत विग्रे्षब्बन्धमन्ययाटत्तिवृ द्माधत्त परन्तु

२९२ अआत्मतक््वविवेके Feta

fara ग्रहो तसन्नन्धम्‌, म एव च ग्रहोविशिष्टवुद्धिखलदपौना तु पश्चात्तनौतरयाटृत्तिवुद्धिरिति यद्यपि तत्व तथापि विधिन्पुरण- माचणेव aafa छतार्था वयमिव्या ग्रयवानाहइ | भर्तु तावदिति) श्रवच्छद्यावच्छेदकयो विंगे्यविगरेषणयोः। safefafcacarafa- बुद्धिः ॥

न च निषेध्यमस्फश्तो प्रतौतिनिषेधं स्यष्टमहति तस्य तन्निरूपणाधौननिरूपणत्वात्‌ । न च निषेधा- न्तरमेव निषेध्यमितरेतराश्रयप्रङ्गगत्‌ । पगनपेक्ष- निरूपणे त्रु विधो नायं दोष इति । ततः प्रतोतावितरे- लराश्रयत्वभृक्तं सङ्केते स्वायं यत्परिहतं त्रानश्रिया, तदेतत्‌ प्राम्यजनधन्धोकरणं गोलकादिवत्‌ श्थानान्तर- ARTI |

ago 2to. ननु निषेधमावमेव भामतां किं निषेध्यम्यो- त्पलादेरि मःनेनेत्यत wel नचेति। ननु चागवि मह्दिषादौ या गोथाट्रत्तिः गवि च धवलादौ या गोदयाटत्निन्तयोरेव परम्पर विश्रषणविग्र्यमावोऽम्तु fa विधेनिषेष्यलेनेत्यत श्राह । न चेति। एव सत्यन्योन्याश्रयापन्तिम्तद्‌क्र -

मिद्धञ्चाऽगोरपोद्येत गो निषेधात्मकस्तु मः | तदा गौरेव amet नजा यः प्रतिषिध्यते ° ॥ इति । नतु भावोपि खाभावविरदषूप इति तचायन्योन्याञ्रच

च्णभङ्वादः। २९द्‌

एवेत्यत श्राह । परानपेकेति। यद्यभावविरहात्मतया भावनिषूपण- aa भवेन्तदाऽयं दोषः स्यात्किन्त्‌ खरूपेणापि भावनिशूपणं ममवन्येवेति क्रान्योन्या्रय द्यर्थः । श्रन्योन्यज्ञानाधोनमन्योन्य- ज्ञानमिति नेयायिकोक्रमन्योन्याश्रयमन्योन्यसद्तग्रहाघोनमन्योन्य- हङ्तग्रहणमिति sea: agra ज्ञानश्चिया यत्समाहित तदेतद्वाग्य जनस्य पामरजनम्य व्यामोहनं, न तु परौ च्तकम्य, यथन्द्रजालिको- एटिकान्तरश्याने गुटिकान्तर निवेश्रयति | एयग्जनासते तद्रू येवोव प्रतिपद्यन्त care) तत दति, मङ्कतेऽन्योन्याश्रयमश्चारो धया श्रगौ महिषादि मदहदिषा दिपदमङ़तग्रहाघोौ नयः wy गोपद- मद्धतयदापौनयद दलति we च atte: गवादिरूपाय- प्रहाधीनोगोपदमद्धेतग्रदो न तु महिषा दिपदमङ्गेतग्रम्तचो पयुच्यते येनान्योन्याश्रयः स्यादिति । तथा च कन्ितदूब्यदूषणलाद-

न्योन्याश्चयस्य नारपत्तिरितिभावः ॥

भगौ ato 1 दृषणान्तरमाद्। न चति। यद्यगोवयाटृत्ति- Hazem: त्चगोरूपप्रतियो गिनिकरूष्यतवाद्गोरगोश्च॒ गो निषेधा- मकतया गोनिरूष्यलादन्योन्याश्रयः दत्यथेः । यदाडः- ` मिद्धस्चाऽगौरपोद्यत गो निषघात्मकञच मः । गौरे म तु amet नजा यः प्रतिषिद्यत' <fa | ननु भावोऽभावविरदरूप इति परस्पराश्रयल्वं तथेव स्यादित्यत श्राह । परानपेङेति । श्रभ(वविरदशूपतय। भाने तथापि गोलादिना विधिरूपेण भाने नोक्तदोष vars: | श्रय चान्योन्या-

२९९ ध्रात्मतत्वपिवेके eth

“ शिद्धश्चागौर पोषद्येत गो निषेधात्मकश्च मः। aa गौरेव amet नजा यः प्रतिषिध्यत दति | vga इति। श्रगोव्याटत्तोगोपदवाश्च दति वाश्चाद्गोपदश्रकि-

ग्राह्या तदाक्यप्रट्तिञ्च गोपद गरकरिगरहाघोनेतियद्न्योन्याश्रयः तद्‌ गौगौपद्‌ताखेत्यत्रापि म स्यात्‌, यदि च प्रत्य्ारिनोपख्िते गोलविश्िष्टे यवहारादय गोपदगद्य दत्यादित्राक्यादा सदङ्कतग्रह tfa नान्योन्याश्रयम्तद्‌ा तथेवोपश्िते गवेतरापोढे तत ठम दति स्चारपरोदासे | satya ज्ञानधनेन ज्नानातिरिक्त- पदार्थानभ्येपगन्त्रा बाद्यनेत्ययः ॥९)

स्फरतु विध्यलोकमिति चेत्‌ । न। व्याघातात्‌ | किञ्चिदिति विध्यर्थो न किञ्चिदिति चाऽलौकाथंः। अतद्रूपपराटत्तिमावैणालोकत्वे खलक्षणस्या,प्यलो- कत्वप्रसङ्गात्‌ | रूपमाचपराटृत्तो तु कथं विधिनौम |

शङ्क ° टो °। तद्‌ धर्मोत्तरस्य मतं शङ्कते । स्फुरलिति। यदादः ˆ भ्रसत्यरूपमादगेयन विकन्पः कथं बाह्सदृ प्रमाद शयेत्‌ तयोरत्यन्तः वेधरम्या"दिति । faewlafafa fe कमैधारयोऽच faafar: तथा च विधित्मशोकलं च aaa सम्भवति, fafea रि विचिलमकिञ्चि््र हलो कत्वमिति परिहरति । न वयाघातादिति ननु गोलमगोाटत्तिरिति शलाऽलोकमिन्यच्यते | यवहार बला

(९) ज्ञानश्रियेयाद्यारभ्य बाह्यनेत्यथ॑दयन्तः पाठः पुरतकान्तरे नास्ति |

च्तरभङ्खवाद्‌ः | २८७

विधिरेवातोविष्यलोकलवं न विरुद्धमित्यत are | waz tifa | खलचणस्याप्यद्रुपपराटत्तिसमन्धादलोकलमेव प्रमज्यत Tay: | ननु खलचणेऽत्पपराटृन्तिलं गोलवादिक तु रूपमात्रपरा- टृत्तिरिति कथं खलच्षणस्यालो कल्रमित्यत श्राह । रूपमातरेति | सखलच्णादेतावता भेदेपि पुनः gaim एव aera: न ह्येकं fred सखरूपं ue: ॥

waite टो०। ननु विधिरूपमलोकं विकल्यगोचरः । तथा च विधिवेनाऽन्यानपेच्षनिरूपणतया नान्योन्याश्रय: श्रलोकत्न च या टृत्तियवहारास्पदल मित्यन्यः शङ्कते । स्फुर लिति | परमायेतो विधिश्च तदलौकं चेति न सम्भवति विर्द्रूपद्यस्येकचाभावादिति परिहरति । व्ाचघातादिति । तदेव स्फुटयति । किञ्चिदिति ननु सखरूपविग्रेषव्याटेत्याऽलोकल्ं वि धिलेन व्यवहार विषयतया त विधिमिति तयोरविरोधः स्यादित्यत are) श्रतद्रुपेति। खलच्णऽपि खरूपवि शषव्या दरत्तिष्वादित्यथेः । ननु aa न खरूपमात्रयाटृन्तिः खतोऽपि खषूपलात्‌, गोले तु स्बकूपमाच- व्याटत्तिरिति वेषम्यमित्यत are रूपमातेति |

रघु ° रौ ° । विध्यलौकमिति कोऽथः “ कि विधिखरूपम- लोकं fa विधिलेनारोपितं fa asettaafmizafafa |

श्राद्य श्राह । व्याचातादिति। - - रूपव्याटरत््या श्रनुगतस्य 28

२९८ चत्मतत््वविवेक सटौक

विधरलौकलमिति चेत्‌ | किमत्र पव्यादृत्या रूपमाचयाृत्या ना । sq ्रतदिति । दितौये रूपमाजेति ॥

~~~

विध्यशस्यारो पितत्वादधमेव दोष इति चेत्‌ । at स्वल्क्षणविषेवकर्पासंस्यर्णत सामान्यविषेरनुपग- मात्‌ परिओेषादलोकविधो विरोधस्येव शितेः |

श्र che नन्वलोके व्रिधिवमारोपित म्फुरतौति विध्य- लोकमिति aa cia कुतो विरोध इति wet विधठं्स्येति। watt खलक्तणस्य fazer न मम्भवति । रोपो हि व्रिकन्पस्तत्र च खलक्षणस्फरणः त्या Awe 1 मामान्यं यङ्गोवादि म॒ एत्र विधिस्तत्रारोणतन इत्यपि नास्ति; मामान्यविधेस्ब- याऽनङ्गोकारात्‌ | तथा चानोकमेव विधिरित्यायातं, तच च विराध om एवेति परिहरति । खलक्तणति ॥

wile Zoi ननु परमार्यालोके विधिवमारोपितमिग्येव विध्यलैकमियस्याऽयं tare: विष्यरस्येति श्रारोपितं aa तदि धिवम्‌ तत्नचणकूप वा सामान्यरूपं वा । way खलचण- विधेरिति । sa सामान्येति । तथा च विधिलग्यारोपाभावात्‌ परमाथतो विधिश्वालोकं चेति विवदितमेवं च याघात दत्त आइ । परिगेषादिति॥ |

च्तगभङ्कवादः | २९९

THe ato | fata nga विध्यंशरस्येति। खलच्णरूपो विधिरारोप्यते सामान्यषूपो ai sa खलचणविधरिति। तव मत इति ve: fama मामन्णाति । न fe क्रविढपि कश्चित्सामान्यरूपो विधिरूपेयते भवता य दृहारोप्येत इति। तया चारोपासम्भवादलोके भाषमानं तदयमेव विधिनं वाच्यम्‌, तया च विरोध एवेत्याह | परिण्षादिनि॥

मेदाग्रहा दिधिव्यवहारमाचमिति चत्‌। सम्भवे- दष्येतत्‌^ यदि स्वलघ्ठणमपि विधित्वमपहाय a tq यदि चालोकमपि निषेधरूपतां परि हत्य प्रकाशेत । न चैवम्‌ र्भयोरपि निरंशतया प्रकारान्तरमुपा- दायाप्रयनत्‌ अप्रयमानरूपाशम्मवाच्च। काल्य निकस्या^शांशिभावस्यात श्व मूल wa मिहितः FST |

T° Alo) ननु स्वलच्णविधरारोपं न नमो येन विकन्प तत्स्फ्रणं स्यादपि तु तद्धेदाय्रहमाचं त्रम दति wea | ्ढा- गरहादिति। भदाग्रहो विध्यलोकयोम्तदा भवेत्‌ यदि विधि- fafuaa न स्फ्रेदलोकं वा awa) तथा च न सम्भवति इयोरपि तेनेव स्फुरणात्‌ । न हि एएक्रिवेनेव भाषमानायाः परकर

(९) भवेदेवमिति पाठः शरङ्गरमिश्रसम्मतः। मम्भेदप्यत्रमिति पाठो UAT USHA: | (र) काल्यनिकस्यापौति भगौरठक्घरसम्मतः पाठः |

Zo ° त्मतत््ववितेक सटरोके

रजतमेदाग्रहः मम्भवति यवहारोपयोगौ देति परिहरति । भवे- देवमिति | जिरग्रतया निधैमेकतय। । प्रकारान्तरं खरूपातिगिक्रं प्रकारम्‌ ' ननु यः WAI न भासते तेन भेदाग्रहः स्यादित्यत श्राह । श्रप्रथमानेति | तच प्रमाणाभावादिति भावः | एतच्च परमतेनोक्तम्‌ । तेन विधौ रूपान्तरानभ्येपगमात्‌ । श्रलौक- माचपर पतत्‌ । ननु च्रलोकख्लच्णयोः पारमाथिकधर्मांभावेऽपि कान्पनिकं धममादायारोप एव स्यात्‌ । तथा च विधेविकन्पा- संस्पशीपि न दोष इत्यत wel काण्यनिकस्येति | श्रारोपस्य fe मूलं भेदाग्रहः म तु निरम्तस्तदा काऽऽरो पमम्भावनेत्यथेः | न च विग्रेषद्‌ शने सत्धप्याहाय एवायमारोपः स्यादिति aaa) तस्य खवहारानङ्गलाद्चवहार थमेव हि स्फरणं चिन्त दति भावः |

wits to) ननु माश्वुदारोपो विध्यलोकयोभंदायदहा- द्मवहारः ्यादित्यत sate भदाग्रदादिति। माच्रषद्मारोप- व्यवच्छेदायम्‌ | भेदाग्रहो वेधर्म्यायहः | तावन्म्माचं च a व्यवहाराङ्मिति माधारणरूपयहाऽ तद्धतूर्वाच्यः न च विध्य- लोकयोः किञ्चिद्धाधारणं रूपमन्ति येन॒ तयोभनं स्यात्‌ | तथा च विधिवालोकवाभ्यामेव aatsiat कुतो भढाग्रहा - - - - - भेदयोगदा दित्या | सम्भवेदप्येवमिति । निर श्रतया निधर्म- कतयेत्यथेः । न च रूपान्तरेणापि भेदायहः सम्भवतीत्याह | श्रप्रथमानेति | यद्यपि विधावप्रयमानमपि रूप सम्भवति तथापि aaa यावन्नो धर्मा्लावतां खलकण ---- - यम दति

BMAF AA: | २०१

वव्ि्द सुकम्‌ | ASM कस्या प्रथमानपारमायथिकरूपाभ्येपगमे- लोकवव्याघात दूत्यलोकमाचप्रमेवदम्‌ । ननु तयोनिरश्रतया रमार्थिकाप्रयमानरूपासमावेपि कान्यनिकममम्भेदमादाय aa afeaa sie: काल्यनिकम्यापोति | रशा शिकन्यनायामपि मेदागरहो मलं स Met निरस्त wae: | न च विश्ष- दने मगयवादार्यारोपरूपा कन्यना स्यादिति वाच्यम्‌ । तथा त्य प्रथमानत्वविरोधात्‌ कन्पनाया एव तत्रयनतात्‌ - --- ` -- zatat च निरश्तातादवस्छछा ॥

Tye टौ०। तोयं Wea | भदाग्रहादिति ! श्रभद्‌- यवहारो fe व्यावतैकेन रूपेष्णनुपस्थितयोरुपस्वितयो श्च माधारणेन मेदा ग्रहाद्भवेत्‌ न चेद तत्सम्भव इत्याह, मम्भवेदपोत्यादि | निषधदपतां विधिविलचणषूपताम्‌ । उभयोर पि । भवतामिति we.) निर ग्रतया निद्धेमेकतया । प्रकारान्तरं माधारणं रुपम्‌ | उपस्थितयोरव्यावतकविधिलनिषेधवायदेणाभदयवहार इत्यपि नास्ति खतो विलकण्तद्भयातिरिक्रयो वि fra निषेधवयोभवता ततानभ्यपगमात्‌ तव तयो निधं्मकलवा दित्याद्‌ | श्रप्रयमानेति | निद्धंमेकयोरपि तयोः कान्यनिकभ्धामेव fafuafasuarat मह कान्पनिको waufaarat भविव्यतोत्यादइ । कान्पनिकम्यति । sintfawat waufaaa: | चरत णव नन्यं विरेषदभ्न- qwarzat मूले भेदाग्रहे तदधौनलात्‌ कन्पनायाः | श्रयाबत्ह्यात्युपनोतस्य विधिलस्य निषध्वलम्य च fant निषेधे +

2०२ चअात्मतत्वविवेक्र Ack

ग्राहको विकन््य एव विगरेषदग्रानम्‌ saafececmiat Hemet न faaga इति चेन्न । तव विधेविकल्यासस्पर्शरात्‌ श्रसत्व्याति- निरामात्‌ गोलाढौ प्रतीयमानस्य विधिचभ्य वास्तवले बाधका- भावाच्चेति ॥ —

साधारणं च रूपं विकल्यगोचरः a Ta तथा भवितुमहंति। तस्य हि देशकालानुगमो न ख।भाविकः'› तुच्छत्वात्‌। न काल्पनिकः तस्याः afa- कत्वात्‌ | नागोपितः? अन्यवाण्यप्रसिद्धः।

Neo रौ०। प्रकारान्तरेण विधिस्फुरण माधयति। साधारण चेति । श्रनुगतप्रत्ययोऽनुगतघर्माधौनो न wea: मनुगतमित्यथः । भ।विकः खाभाव्रिकः। तुच्छलात्‌ । निःखभाव- त्वात्‌ । ननु कल्पना Fafa: सा खकोयमनुगमं warrants ग्रदोौव्यतोत्यत wel न काल्पनिक दति । कन्पनाया श्रपि म॑टरत्तेद रतः कालतश्चाननुगमात्‌ ज्ञानलेन तस्या श्रपि चषणिक- लादित्यथेः । ननु गोलादि यद्यलोकमननुगतं च auras इृष्ट॒दे श्लानु"मं तचारोपयिग्यतोत्यत we: नाणारोपित दरति । तादृश्रम्य कस्यापि वयाऽनभ्यपगमादित्ययेः ॥

(९) भाविक इति शरङ्गरमि श्रभगोौरथयटक्घरसम्मतः पाटः | (२) नाप्यासीपित इति ग्रङ्करमिश्वरसम्मतः पाठः|

च्त भङ्गवादः | ३०३

wate ate | दूषणान्तरमाह | साधारणं चेति । नाना- दे शकालानुगतमिव्यथः । भाविकः पारमा्थिकः। तुच्छवात्‌ निःखभावत्वात्‌ । कान्यनिक दति । कल्पनाया नानादेग्र- क।लानुगमः परम्परासम्बन्धेन विषये भासत इति कन््नेनोपाधि- रिति faafaa कन्त्नाविषयोहत इति ati ag तस्या दति । कश्पनेन कचणिकल्वेनाननुगता कथं तद्‌ पाधिक्रमनुगतल- भित्यथः । wa नाऽऽरोपित दति। श्रमत्श्यातेखच निरामा- fafa भावः॥

Tye sho । प्रकारान्तरेण वास्ततरविधिस्फरण माघयति | माधारणं चेति । माधारणं बहतरटेग़्रकालमम्बद्धम्‌ | नस्य sea) कान्यनिक दति कोऽथः, किं कन्यनोपाधिकः तया च स्वधमं एव बहे श क्रालमम्बद्धः कल्पनया Maret गद्यत दति » श्रथान्यदौय var कन्पनाया विषय इति । mata मम्बन्धो विषय द्त्वा । नाद्यः गोतलाद्दि नानादेश्रकान- विषथकमिति vated: | aw are) त्षणक्रत्वादिति। बङ्कालानवस्यायिलादित्ययेंः। agamafaarafa द्रष्र- aq दितोयं दूषयति । नारोपिति इति। sandy निरासादिति ara:

भेदाग्रहादेकत्वमाचमनुसन्धौयत इति wei न, भाविकष्य मेदस्याभावात्‌, भावे वा काल्पनिकत्वस्य

३०४ aararataaa acta

aaa, परमार्थासतः परमार्थाभेद्पयवसायित्वात्‌ श्ारोपितस्याग्रहानुपपत्तः, अभेदारोणनवकाश्, श्नारोपितासच्वस्य परमाथसत्वपसङ्गात्‌, चघुःकोटि- नि्ुक्स्य चातिप्रसन्नक्रत्वात्‌, ae Farah सुलभत्वात्‌ | अन्यच पारमार्थिंकमेदग्रतौतै कथमभेद ्रारो्तामिति चेत्‌। णवं तहिं यस्य प्रतिभासे यन्नारोष्यते नियमेन तस्येवाप्रकाशरे तदारोप्यम्‌, न तु तन्नामकमाशस्य शअ्रतिप्रसञ्जकत्वात्‌। अत एव न व्यधिकवशस्यापि सतोऽसतो वा मेदस्याग्रहोऽभेदारो- पोपयोगौति |

णद्ध - टो० । ननु विक्न्यविषयाणामलोकानां परस्रभदो न गद्यते एतावताऽनुगतप्र्ययः स्यादिति wea) भरेति पारमाथिक्लावदलौकानां भदो नाम्ति यद्र: स्यादित्याह) भा विकम्येति । नन्वस्तु तेषां पारमार्थिको भेद इत्यत श्राह) भावे वेति। पारमायिकधर्माश्रयतन faa विषयाणां पार मार्थिकलप्रसङ्गादित्यथः | ननु यथा रजते रजतभदः पर मा्यतोऽसन्नेत्र न गद्यते तथा विकन््विषयाणां पारमायि- को ऽसन्नव भेदः स्यादित्यत श्राह । परमा्ंति । यथा रजतस्य तेच परमा्थभिदः waefa तथा कन्यना विषयाणामपि परमाथमिदः स्यात्‌ । तथा च fag विकल्पविषवाणां देश्- कालानुगमो पि विषयत्वं चेत्यर्थः । ननु विकन्पविषयेषु यो भद्‌

चगभङ्कवादः | ३०५

श्रारोपितः तस्याऽयद ब्रम दत्यत WT! श्रारो पितस्येति |

श्रारोपश्चायदशति विरोध दृत्यथेः। ननु यस्य मेदस्यामक्व-

मारोणते awa: स्यादित्यत ae: श्रारोपितेति | saa चदारोपितं तदापि परमाथेसनेव wena स्यात्‌ तथा च पनरलोकतवप्रसञ् cai: | कोटिः मकारः । तैलोक्येति । तथा च सवतरेवानुगतप्रत्ययः स्यादिति भावः) ननु घरपटादावत्यन्त- विलक्षणं भेद प्रतो तिरेवास्यतो न भदाग्रहो न च तदघोनाऽनु- nana दति are) अन्यचति। पारमाथिंकभेदग्रहखद- भदारोपपरिपन्धो तदा पारमायिकभेदायदह एवाभेदारोपानुग्णः स्यादिति विकन्पविषयाणां पारमायिकभेदोऽभ्युपगन्तयो यट- ग्रहेणामेदारोपः स्यादिति पारमायिकधमकतया'९) fag पार- मािंकलं विकल्यविषयाणामित्ययः । तन्नामकेति | अव्यपरेश्व- भरस्येत्य्थः । श्रत एवेति । अरतिप्रसश््रकलादेवेत्यथः । न हि यमजयोभंदो न गद्यते एतावतव प्एक्रिरजतयोरभेद्‌ wae | aze वा खात्मप्रतियो गिकोऽसद्वदो न गद्यत एतावतेव प्रक्रि रजतयोरभेद्‌ श्रारोष्यते Tq: |

wat. zte | ननु विकन्यविषयाणमलोकानां भदाग्रहाद- लेकल्माचग्रह एवानुगतत्भानमित्याद । भटाय्दहादिति | श्रलोकानां भदः पारमार्थिको वा पाररा(धिकामत्ताको वा ्रारोपितो वा श्रारोपिताशत्ताको वा श्रल्लोको वा यधिकरणो

(१९) धमं वत्तया इति र Yo पा० | 39

Rod व्ात्मतत््वविवेके सटौके

ar) wi भाविकेति। दितौये परमार्थेति । ama श्रारोपितस्येति । श्रारोपितस्येव तद्भहला दित्यः । wi श्रारोपितासच्चष्येति। पञ्चमे चतुःकोरौ ति। उक्रचतुःकोश्चतिरिक्रा- यपदेष्यभेदायहादभेदारोपे चलोकयेऽ्मेदारोपः स्यादित्यथ | मन्वलोकभे दायस्य सवज सम्भवेपि यच घटपटादौ पारमा्चिंक- भेद स्यायरस्तचेवामेद श्रारोणयतेऽतो यत्र ageaa नाभेदारोपः स्यादित्याह । भ्रन्यत्रेति । तथा मति पारमार्धिंकभेदस्येवा- ग्रहोऽभेदारोपहेतुरित्यलोकभेदायहेयमेदारोपो न सादिव्याह | एवं त्ोति । यदिति armas we निराकसोति। श्रत एवेति | घटपटयोः पारमायथिको भेदः शश््रङ्गकु्रोम्णोखच काल्यनिकोयोभेदः तदनयोरग्रहोऽपि नामेदारोपहेतुः श्रन्य- भेदाह्ादन्यजारोपेऽतिप्रसङ्गादे वेत्य: ॥

THe sho श्रननुगतानासेवालौकानां मेदाग्रदादभेदा- रोपेणानुगतयवहार care भेदायहादिति । श्रलौकानां भेदः पारमाथिको वा परमार्यासत्ताको वा श्रारोपितो वा ारोपिता- सन्ताको वा श्रल्लोको वा व्यधिकरणो वा we भाविकसेति। भावे चेति। तद्गतभेदस पारमायिकवे तस्यापि पारमाथिंकलात्‌ waa: सदाश्रयलानुपगमात्‌ | दितोये परमार्थेति । तद्धदस्य ase यदि पारमािकं तदा तत्र तदभेदोऽपि पारमार्विज्गो थथा aq खभेदासन्वस्य पारमाथिंकले खाभेदः पारमार्थिकः तथा च सिद्ध नः समोहितमिति। ana श्रारोपितखेति । श्रारो-

QU FAs: | : Boe

पितस्येव तद्ररूपलवात्‌ भेदयहे चामेरारोपानवकाश्ात्‌ आारो- पितभेदस्य पारमाथिकामेदपयंवसायिलान्‌ श्रारोणारोपविषय- पारमाथिकल्नमन्तरेणारो पानुपपन्तेः। एतेन काशानरारो पितश्च तदानोमयद इत्यपि प्र्युक्रम्‌ । चतुरं श्रारो पिताश्स्येति | भेदस्य च पारमार्थिकते प्रतियोग्यनुयोगिनोरपि पारमार्थिक- त्वान्ञालो कलमिति ' पश्चमे चतुःकोरोति। कोटिः प्रकारः | ्रलोकमेद्‌ायदस्याभेदारोपरेतुले तस्य सावंनिकतथा सर्वत्रवा- भेदारोपः स्यादित्यथ: । अ्रलोकभेदाग्रदस्य सत्मेपि पारमार्धिंक- भेद यहेण प्रतिबन्धान्नाभेदारोप दत्याश्रङ्गते । श्रन्यचेति । तरि पारमायथिकभेद ग्रहस्य प्रतिबन्धक्रताया waa श्रलो कभेदागहस्य awa मानाभाव care एवमिति । कथं afe रजत एव रजनभेदयडे न रजताभेदप्रत्यय दति चेत रङ्गादौ सतः पार- मायिकस्य रजतभेदस्यारोपेण प्रतिबन्धादिति प्रतौडहि। Ra रोमवाजिविषाणयोः कथं नाभेद्‌प्रत्यय दति चेत्‌ परमार्थैसतोरेव रोमविषाणयोरारो पितक्रुमेवाजिमन्नन्धयोः पारमार्चिंकभटयहेण प्रतिबन्धादिति गहाण | एवं शरश्रप्ररङ्गवा जिविषाणयोरनुमन्धयम्‌ WIA साधकाभावम्योक्रत्वात्‌ | षषे ्रत एवेति । श्रमत दति। परेषामसृद्र यभद स्यास्वात्‌ । व्यधिकरणस्य यस्य कम्यविद्वेदस्या- sagt यद्यभेदयडे Sq: तदा तस्य सावचिकलात्‌ गद्यमाण्मदा- नाम्यभेद प्रत्ययप्रसङ्ग: | श्रय निखिलानामेव तेषामग्रहस्तया afe ययोः कयोञिद पि भेदग्े क्रायमेदप्रत्ययो म स्यादिति ॥

३ ०८ aimarataan acl

नापि न्यायादन्धापोषसिद्धिः तदभावात्‌ । यद्‌ भावाभावसाध।रणं तदन्यव्याटत्तिनिष्ठं यथाऽमूतेत्वम्‌, यच्ात्यन्तविलघ्षणानां सालक्षण्यव्यव हार हेतुस्तदन्य- व्याटृत्तिरूपम्‌ इति war स्त इति ai a कालात्धयापदेशत्‌ | न fe प्रथमानस्य निष्ठा न्याय- साध्या नाम, प्रथनशरीरं तु चिन्तितमेवेति निष्फलः प्रयासः। यदा चानलौकं शव VF न्धायस्यानुभवाभामः तदा कैव कथाऽलीके। न हि तस्याप्रतौयमानमपि किञ्चिदस्ति यन्यायेन साष्यमित्य॒क्तम्‌ |

प्रङ्ः० ठ ° गोलादौनामन्ययादृत्तिरूपत प्रमाण TEA । यदिति मभावाभावसाघधारण्षमम्तिनाम्तिप्र्ययविषयल अश्रय- नाग्रानाग्योर्नाश्रिल त्रा । श्रन्यव्याद्र्तिनिषएठा खरूपं yaa: | तथा च गावमन्यव्ाद्रत्तिखशूपं भावाभावमाधारणलात्‌ अ्रत्यन्त- विल्न्नणानां ग्बलधवलादोनां मालच्ण्णयवदहारहेतुत्वादा | मालच्तण्यं समानलक्षणतं सादृश्य व्रा ¦ BRAT Fears | नेति । प्रत्यक्षतो विधेः ane व्यवस्थापिततादिति भावः | एतदेवाह । न होति) यदेति। श्रनौष्यमाघधकमपि न्यायमो ष्णा wad बाधते चन्तदा श्रलोकमाधकं सुतरां afacifa sad बाधिव्यत दत्ययः। aq प्रत्यचमपि खविषये न्यायं बाधतां, विषयान्तरे न्यायः प्रव्तिव्यत एवालोकेपौत्यत श्राद ¦ नहोति॥

AMAF AS: | ३०९

भगोन्टौ.। भावाभावामाघारणमाश्रयनाग्रानाश्रयोर- विनाभिलमित्ययः | निष्ठा दपम्‌ । यच्चेति । fat याद्रत्ताना- मनुगत यवदहारहेतुवमित्ययः | उभयत्राणयमतेलं दृष्टान्तः । बाधं स्पष्टयति i न होति । afg यदरपेण प्रयते तस्य मेव निष्ठा | | प्रथनं च विधिलेनेवेति aguaa तस्येति निषेधरूपतामाधनं धर्मिं्रादकमानबाधितमित्ययः । afe च निषेधरूपतयेव प्रथनं तदा तत एव argu fag वययमनुमानमिति भावः | saat ्येकेन रूपेण प्रथनेपि रूपान्तरेणाऽप्रथनं Baa । श्रलोके तु तदपि नास्ति aq fa न्यायेन माध्यमित्याह। यदा चति॥

रघन्टौ०। व्याटृत्तिनिष्टमिति। निष्ठा खषूपम्‌ | दति अनेन प्रक्रारेण , तेनानृष्ूपोपनयलाभः | कालात्ययाप- देशात्‌ धर्मिं्ाहकप्रत्यक्तेण विधिलेनेवोन्नखात्‌ । श्रनेकश्ूप- श्रालिनोपि विधेः मम्मवदप्यण्ह्ममाणं रूप यदानुभवबाधान्न fagfa तदा कथयममममवदष्यगरद्ममाणष्हपस्यालो कस्याग्रह्यमाण- मनुमवनबाधितं रूपं tava: यदा चति ॥

किच्चेदं भावाभावसाधारणयं न तावदुभयरूपत्वं विरोधात्‌ | न तद्चमत्वमनभ्युपगमात्‌। न हि गोत्वमभावस्यापि धमं इत्यभ्युपगम्थते | न तहमिंत्वम- नैकान्तात्‌ । व्यक्तिरपि भावाभावपमशशिनो न निषेधेकरूपेति। न तदभयसादश्चमसम्भवात्‌ |

२९० व्मात्मतत््वविवेके सटौके

श्रतन्रिटत्येव तथात्वे साध्याविशेषात्‌ । नाप्यस्ति नाल्िस्ामानाधिकरख' विरोधात्‌ अन्यथासिद्खश्च । न हि यदस्ति तरेव नास्तौतिप्रत्यवगोषरः स्यात्‌ प्रकारान्तरमाथित्य स्यादेवेति चेत्‌ । णवं afe तमेव प्रकारमेदमुपादाय विधिव्यवश्यायां को विरोधो येन प्रतिबन्धः fag aa विधिकूपतायामस्ि नाम (“किमधिकमुपनेयमिति चेत्‌ । निषेधरूपत्वेपि नास्ति नाम favafuaquaafafa समानम्‌ । अत रव साधारण्यमिति चेत्‌ । तथापि fa तदुभयात्मकत्व- मुभयपरोदहारो वेत्यश्क्धयमेतत्‌ |

wee टो०। fa च न्यायोपि fant न सहत इत्याह | fa चेति i विरोधादिति। a fe awa भावः स एवाभाव दति भवनोत्ययेः। न fe गोत्वादेभावाभावोभयधर्मलमस्मा- भिरभ्यपगम्यत ware) न तदिति । मनु गोले जातिलं वत्ते वतेते च शण्यत्यन्ताभाव दृत्यभयधमितल्मेव भावाभावसाधार णं स्यादित्यत श्राह । न agfaafafa । अनेकान्तिक्रलमाह | वयक्किरयोति i aq aac सखाभावनिषेधात्मकच्वमस्येवेत्यत आह । निषेधेकेति । विधिलस्यापि aw सत्वादित्यर्थः । श्रसस्मवादिति । भावाभावयोडहि age तदुभयटन्तितायां

(९) wafer किमिति रषनाथशिशेमणिसम्मतः पाठः | (2) arfern किमिति रचनाधद्पििम्रणिसम्मतः ora: |

च्तणभङ्वादः। १११

गोत्ारेभेवेत्‌ । नचेतत्सम्मवतौत्यचः | ननु भावे चाभावे चतद्ना- टृन्तिरश्टेबेति awed गोलं कथं तदुभयसादृ शं न भवेदिल्यत श्राह । ्रतद्ाटच्येवेति। गोलादेरतद्मा टत्तिरूपतायां सिद्धायां तथा स्ात्त्रूपता च न सिद्धव्यथेः । केचित्त भावाभावान्यां गोलादेः सादृश्यमिति wears: | गोते च न wad नाप्यभावलमिति परिहाराय बाचितवन्तः। afew) श्रस्िनासिसामानाधि- कर्यमिति | श्रस्िना सप्रत्यय विषयत्मित्ययंः । तदुभयपद्‌- area ar. विरोधमेव faantfa न होति। एकस्य विधि- निषेधप्रत्यया विषयता दित्ययेः । श्रन्ययासिद्धं विवरोतुमाश्ङःते | प्रकारान्तरमिति | आश्रयनाग्रानाग्रप्रुक्रमस्तिनालिसामानाधि- कर्छमित्यर्थः । afe तदघरितं विधेरपि गोतवस्यास्तिनासि- घामानाधिकरश्पं नान्ययाटरत्तिरूपताषाधनायामन्ययासिद्धि-(, frare । तर्होति। प्रतिबन्ध इति। यद्धावाभावषाधारण azaarefafasfafa प्रतिबन्ध इत्यथः । तस्येति । सामान्यस्य गोत्वादेः तथा च गौरेतावतेवास्तिले लम्भऽस्तोति पुनरक्रमित्यथः | नास्तोति विरद्धमित्यपि दरष्टयम्‌ । निषेधेति । नास्तोति gaan श्रस्लोति विरश्द्धमिति समानमिन्यथंः । aa एवेति । श्रस्मादेव विरोधपौनरष्मभयादिव्ययेः । उभयाक्मकलं भावाभावात्मकलव छभयपरोहारो म भावत्वं मायभाववम्‌ | श्रश्क्यमिति। परस्यर- विरोधे हि न प्रकारान्तरशितिरिव्यथः ॥

न ~ = os न्क ~~~ = == ~ ~ -- ~~ ~ - ~~~ ~~~ ee ~~ न

(९) सिदधे-पा० २ Ge |

३९२ areata सटोके

भगो ° ठौ ° । उभयेति | भावाभावरूपत्वभित्यथैः | agua भा व्राभावधर्मलम्‌ | agfaa भावाभावरूपधर्मशाक्िलमित्ययेः | श्रसम्भवादिति । गोलश्य भावाभावाभ्यां न सादृश्यमस्ति । न fe waar सादृ गोत्वे दयस्याणटन्तः | नाप्यतज्निटत्या- श्रयतलमेव तत्‌ वयक्तावनेकान्ता दित्युक्रला दित्यथः । ननु चातन्नि- टृत्तिवमातेण तद्‌भयसादृश्यं स्यादित्यत श्राह | श्रतन्निटत्येति | गो तस्यात निट न्तिरूपलस्येव माध्यला दित्यथेः । सामानाधिकरण्य मन्तिनाम्तिपौ विषयत्वं तत्पदवाच्यलं वत्ययः तद्यद्यकष्टपेण faafad तचाह। विरोधादिति श्रय रूपान्तरेण तत्‌ । तचाह । अन्येति | श्रन्ययाभिद्धिं स्फुटयितुमाह । प्रकारान्तरमिति । अस्तिनास्तिसामानाधिकरण्धानुपपत्या तस्य भावाभावश्ूपल्रमिस्थेव भावाभावमामानायिकरण््रमस्तित्ययः | श्रश्रक्यमिति । उभय- चापि याचातादित्यथंः ॥

Tye टौ ° । उभयेति । भावाभावाबुभयम्‌ । निषेधेकेति । खाभावनिषेघषूपलेपि खतो विधिलात्‌ । सादृश्यम्‌ शदृश्य- पलम्‌ | श्रसम्मवात्‌। ्रभावादृत्तिनेन तथालासम्भवात्‌ GATTI धर्मस्य सादृ श्छलात्‌ | भबेदेवं यदि गोलं भावो भवेत्‌, न लवम्‌, किन्तु गवान्यात्मकमददिषादिवयाटृत्तिः, खा च निरात्मके wa narafa ada इत्यत are) श्रतदिति । निद्या निढृ्ति- ङूपतरेन । साध्याविशेषात्‌ । निदन्निरूपलयस्येव साध्यलात्‌ | केचित्त गो त्वस्य भावाभावसादृश्च न भाव्रलाभावत्वम्‌, श्रमन्भवात्‌ । नान्य.

च्तगभङ्वादः। २९२

व्याटृन्तिमत्वं व्यक्तावने कान्तात्‌, नाणन्वयाटृत्तिरूपलम्‌, भावे अरभावात्‌। यदि चाभावमा चमा दृश्यमन्यव्याटर निरू पलं VaAgaa- are) साध्याविग्ेषाटितोत्याः। अस्तिनास्तिमामानाधिकरण्छम्‌. ane विकन्पस्य व्यपदेशस्य ना विषयलम्‌, aaa तु 4 fame न वा अपदेग्रस्य विषयः. धर्मधमिणोश्याभेदो नातो व्यभिचार दृति भावः। तदेकेन पेण तिवक्तितं रूपान्तरे वा । राच्चे विरोधादिति । दिते ज्रन्ययेति। fate विद्रणोति | avfaia fe यद्यन रूपेणास्तो ति विकन्पव्यपरे श्रयो विषयः तेनेव रूपेण नास्तोति वकन्पव्यपरे गरयोर पोत्ययः । प्रत्ययः प्रतौतिव्येपदे शश्च प्रतौयतेऽनेनेति Bar | विधिरूपले बाधक agai तस्येति । safer ति िलबोधक्ेन । उपनयम्‌ विधेयम्‌ । तथा चास्तोति नश्क्रम्‌ विधितलभ्रन्यलबो धकं च नास्तोति faegfaafa द्रष्टव्यम्‌ । निषेधत्वम्‌ विधिल शन्यलम्‌ । श्रपनेयम्‌ fade । श्रत्रास्तोति विद्ध मित्यपि दर्व्यम्‌ । श्रत एव पौनसक्षविरोघान्यासेव । भावाभाव बोधकास्तिना स्ति्यपटे श्यो ग्यलमेव भावाभावमाधारणष्मभ।१०। माघकम्‌, WRT श्योग्यवेनेकेकान्यात्मकलं एकेकात्मकल विरहो वा faq, च्र्याद्धानाभावात्मकल भावाभावात्मकत्वविरड वा पर्यवस्येत्‌, तच्च विरोधान्न मम्भवतोत्याह | तथापौति ॥

तस्मादस्तिनास्तिभ्याभुपाश्यन्तरोपसम्परा्तिः प्राप्तो

पाधिनियमो गेति asad तयोः। तदरेतददिधावपि 40

३९४ आत्मतत्त्वविवेके सटोके

तुख्यम्‌ । शन्ताशेषविथेषत्वादलो कपक्षे क्ोपाध्यन्तर- विधिस्तन्नियमो+ वेति विशेषदोषः। ततो गोशब्दो गोत्वविशि्टव्यक्तिमाषाभिधायो wafer, ताकत विप्रकोणेरेशकालतया नाथैकरियारथिप्राथेनामनुभवि- तुमौश्त इति प्रतिपत्ता वषिशेषाकाङ्खः। सा च तस्याकाङ्खगऽस्ि गोष्ठे ATTA षेनुधंटोप्नौ महाघण्टा नन्दिनौत्यादिभिनियामकैविंधायकैर्वा निवाय इति विधो न कश्चिदोषः। गोत्वविशिष्टसदसदयक्तिमाच- प्रतौतेस्तदेवास्यादिपदःप्रयोगवैफल्यसिति चेत्‌ ताव- न्नाच्प्रतिपच्यथमेव तत्‌ । अनेकप्रतिपत््यथेन्तु ATT योगः तस्य प्रागप्रतौतेरि्युक्तम्‌ ।

श्रङ्° टो० । निषेधरूपत्वेऽसिनास्िसामानाधिकरण्ठेन विरोधपौनरक्ठे यया लया समाधये तथा विधिरूपे मयापौल्युप- संहारब्याजेनाह | तस्मादिति । उपाध्यन्तरोपसक्कान्तिमय खयमेव स्फुटयिष्यति । aaa नेतदपि सम्भवतौत्याइ । शान्तेति । श्रलोकस्य केना्यपाधिना वेश्मेव न खस्भवतोति न विधिः? | खपकतेऽस्तिना स्तिसामानाधिकरण्ड समययति । तत दति) तास्तु awe: । श्रये क्रियार्थो गोकायेद्‌ानदोहनाधर्थो । तम्माथेनां तदुपादिल्छाम्‌ | अ्रतुभवितु प्रातम्‌, a प्रात्नावितिधालनुखारात्‌ | तदवमथेः । गां दधात्‌ गां ye at बधानेति देितः eater.

© सधि इति Yo पा | (६) निवतेत द्रति शरङ्करमिश्रसम्मतः ura: | (8) सम्भवतौ्धैः To पा० ,

च्तणभक्वादः। ३९५

गवां दामादेर शक्यतया तावदुपादि्धेव गोत्पद्यते, दूरे तु प्रटन्तिः, ua तु विशेषमधिगच्छति विशेषो पाद्‌ानमहिक्ना तदा vate, स च विगरेषो यचाप्राप्न एव बोध्यते agi विधायकेः षः, यदात सामान्यतो देशादीनां प्राप्तानामेव विगशेषो बोध्यते तदा नियामक्गेः wary यवस्थितविकन्पारथैः। सा wars मिवन्तेत दृत्ययेतनेनानयः । एवं च गोरस्तोति तत्कालौनध्वसाप्रति- योगित्वं बोध्यते नास्तोति तत्कालोनष्वंमप्रतियोगिलं तदा- रयस्य बोध्यते । श्रात्मास्तौत्यात्मनो उतेमानकालसम्बन्धो बोध्यते, नाक्तासौत्यनाभितल' मात्मनो बोध्यते, गोष्टे गोरस्तौति Sut नियम्यत दत्यायद्यम्‌ । नतु गोपदात्छदसद्ाक्रिमाच प्रतोतसेव चेत्‌ तदा्ला दि पदवेग्यश्य तद वस्धमेवेत्याह | गोलेति । ताव- न्माचेति । श्रस््यादिपदानामपि यदि गोलविशिष्ट पिण्डप्रतिपत्ि- माच फलं तदा भवत्येव पौनरकय' एतदेव त्‌ arate: |

amo Ho. ननु Maw विधिरूप तत एवास्वयंसिद्ध- र स्तिपदपौनस्य नास्तोत्यनेन विरोधश्च स्यात्‌, एवं निषेधष्पलेपि नास्तौत्यमेन पुनकङक्रमस्तोत्यनेन विरोध स्यादित्यत श्राह | उपाध्यन्तरेति । उपाध्न्तरम्‌ धर्मान्तरम्‌ । गोपदादिधिरूप- गोलविशिष्टज्चानेपि उतमानलमल्िपदेनोपनौयते । म हि भावत्वमेव वतेमानलम्‌, श्रतौतादेरपि भावलात्‌ | Maas fagerza awa प्रामाणिकलं तेनोपनोध । | aay

(९) areqreersrrrttsyere—ate २ Yo |

३१६ आआह्मतक््वविवेक मटक

दे शादिमम्बन्से प्रापरेऽम्ति ate काला पेनुरित्यादिना देश- विश्रषादिबोधनमन्यदेशादिनिषेधश्च बोध्यत cau: i निषेधा- maa बाधकमाह | गश्रान्तेतिं। विधिपक्े घर्मान्तरप्रा्नि- नियमो स्फुटयति । तत दति। सा चाकाङ्खा निवारयेत दत्यन्वथः | गोष्टलाद्रिना तदेग्राद्यप्राप्नौ विधायक्रैः तत्म्ाप्नौ a नियामकंरिति व्यवम्ितविकन्पः। ननु घर्मघर्भिणोरमेढाद्वदेपि am तमादाय waamaaye | गोलेति । ध्मंधर्भिणेमंदा- द्मंम्य च निराश्रयस्य बोध्यतुमश्रक्यलाटमतोपि पौनसक् नेत्याह । तस्य प्रागिति ii

रघु" ate: तत्किमिस्तिनास्िव्यपदे शा वनुपपन्नावेवेत्यत swe तस्मादिति । wate देश्रकालविगेषसत्वासत्वरूपम्‌ | तस्या- प्राप्तौ प्रापणं प्राप्नो तु नियमनमिति। शान्तागरेषविगरेषलात्‌ निःखरूपतात्‌ | प्रतिपन्ता गोपद जन्यगोज्ञानवान । विग्रषाकाङ्खः गौरि तिवाक्यश्रवणानन्तरं श्रस््या दि विगेषाकाङ्खः, गौरि तिवाक्य- ्रवणानन्तरं श्र््ादि विगश्रेषमाकाङ्कत इत्यथः | श्रस्तिलादिकं न धम्यतिरिक्त, धक्मेधश्िणोरमेदादित्याज्रयवानाश्रङ्कते | गोतेति ' ध्मेधमिणोभंद एवेत्य शयेनो त्रयति । तावन््ातरत्यादि । श्रथ भावाभावकाधारण्छं Bye सत्व दव विनागरेयविनागितम्‌, तदन्यथासिद्धं, नित्यलात्का येस्येवा्रयनाश्नाश्यत्वात्‌ ॥

aq नि पुखम्बन्या विकल्यमेव पश्चयति स्म, यजत्रान गद्ध(वाभावसाधारणशप्रतिभासं न तेन तस्य विषयत्वम्‌,

च्दणभङ्गवाद्‌ः | 2१७

यथा गोन्नानस्याश्वेनेत्यादि। तद्यदि गोविकल्यस्याश्र- विषयत्वमेव तद्वावाभावसाधारण्यं गव्यपि गाद तथा, ततः स्ाध्याविशिष्टत्वम्‌ |

णद्ध“ टौ ० गोलमन्यव्याद्ल्तिरूपमचत्र विधिरूपतया प्रतौय- मानस्य गोत्वस्य पक्तौकरणे बाध एव, wae तु गोलस्याप्रतौत- लयाऽऽअरयामिद्धिरिति तदुभयदोषं परिजोपूर्ञानभरौ तिकन्प- सव॒ पच्यति स्म. तदतस्य age तरिकन्पो विषयेण निरूपणणेयः म॒ त fafueqaay भामत दलि, तथापि बाधापरौदार दति निपुणमन्यता । यजञज्ञानमिति । (ama गांविषय गोभावाभावमाधारणल्वान्‌, श्रश्चज्ञानवरदिति मानाय. | यद्रा अयं गौरिति मिकन्पो न गोविषयक्ः, तद्धावामाव्रमाधारणलनात्‌, गां बधानेति wfanwafefa मानाः: यः. गोज्ञानस्याखन त्रिषयेणा विषयिलमिति वदता wana aa विषयेणा विषयत्वमिति ध्वनितम्‌ | तयाचाश्यज्ञानमव दृष्टान्तः | भ्रन्यथोप- महाराभावात्‌। गोभावाभावमाघारणत्वं यि गवाविषयलमेव, तद्रा माध्याविग्ििष्टत्वमित्याह | तद्यदौति । गोज्ञानस्याश्रन विषयेणा- विषयिलमश्रा विषयलेनंव व्या वाच्यमिति भावरः । गयपौति | गो विकन््पस्य ग चलच्षएभावाभावमाधारण्यं तद विषयमेव । तथा च साध्य्रेश्रिश्चमित्यथंः''' ।) यो विकन्पो agra: स तिन विषयेण विषयौ, यथा गो विकन्पोऽभावाभावमाधारण-

1 eemmaitll

(६) कुण्डलोस्यः पाठो नास्ति उ प्रु;

arc अत्मतक्वविषेके सटीक

araraa विषयेण विषयो, तथा च mawen न गोविकल्य- विषयो न वा ata विचिषूपं तदिषय दूति । wa agra भावमाधारणलं यत्तद्‌ विषयले Baad तदिकश्य दूषयति | तदा शोति। गोविकल्यम्याश्वभावाभावसाधार णक्वमश्वा विषयतवमेवं गोखलच्णभावाभावसाधारणएत्मपि गोखशच्षणा विषयलमेव वाच्य । तथा च साध्याविशिष्टल९) तद्‌ विषयलेनेव तद्‌ विषयच्च- साधनादित्ययः । एवं गोलेपि विधिरूपे वाच्यम्‌ ॥

भगो ° टौ ° | यस्ति । गोविकल्यो ange गोभविऽभावे च ठुल्यप्रतिभाम tauafaga, wat यथाऽश्भावाभावयोस्तष्य- प्रतिभासो गोरिकन्यो नाश्चविषयस्तथा बाद्यगोदपविषयोपि नेत्ययः । विकन्पपक्लोकरणे नाश्रयासिद्धिनैवा विष्यविषयकलस् मध्यस्य बाध इति aqua, aw ॒विषयनिरूप्यतया विषय- विधिलयहे कस्मान्न ary दति aaa) यदि तद विषयत्वमेव तद्धावाभावस्राधारण्य aae | तद्यदौोति । गव्यपौति । गव्यपि बाय वस्तुभूते गो विकन्पस्य तथालम विषयलवमिति साष्यवेगिष्ठवम, गवाविषयलमव गोविकन्यस्य भावाभावसाधारण्छं यत इत्यर्थः ॥

Tye रौ०। afeafa | गोलं ्यादृन्तिशूपं विधिषूप ar न पललः, wey भिद्धमाधनं, we ्राश्रयाबिद्धिः, सिद्धौ बाध ति दोषं परिजिहोषनिपुणमन्यो न तु निपुणः। गोविकन्य

(९) विष्यं पा"

MAAS | ३९९

aaa गौरनुपाख्यः खलच्षफो वा विषयतया प्ता वच्छद्‌ कः, श्रा श्र्माकमाश्रयासिद्धिरसत्‌रव्यातिविर हात्‌, दितोये च भवतां qaque विकश्पागोचरलात्‌, गोचरते वा बाधः, गौर्गो रित्थनु- mawaeiveana परत्मिति यदि तदा तादृ ्व्यवदार- विषयलादिना तदिति समानलात्‌ । इत्यादौत्यादिपदेम गालक्षफएभा वाभावसाधारणप्रतिभामख्च afar द्यस्य BPE: | तद्कवावाभावसाधारण्छं fe तम्य मत्व दूवामत्वेपि जायमानलं, तद स्तिवनास्ित्रयोर्याद शले तदग्राहकलमिति वा तदस्ति नास्ित्वाकाङ्कोत्थापकलं वा afacet वा तदस्तिनास्तिला aresa वा नाद्यः | विकन्पस्य विषयाजन्यम्य विनापि विषय- मु ण्पत्तेः, श्रजनकंस्यापि विषयलाविरोधात्‌, कथमन्यथा तवानोकं खाकारो वा विकन्विषयः। fama लाइ । तद्यदरौति | ara खाकारातिरिक्र वस्तुनि ॥

--* =>

अरथास्त्यादिवि्रेषाकाङ्का, तदाऽमाधारण्यम्‌ | न wien गोविकल्योऽश्ास््यादिविशेषमाकाङ्कति | नियमविधौ तु विगोध श्व । न दयतदिषयस्य त हिशेष- नियमाकाङ्का नाम, गोन्नानस्यापि विश्रेषनियमा- क ह्खुगप्रसङ्गगात्‌ |

श्र" De. मनु यो विकन्पो यचःस्यादिविग्रषाकाङ्खा- मुत्थापयति स तेन विषयेण विषयो न भवतौति aifafaa-

३२० खआत्मतत््वविवेके सटौके

तेत्यत ME) श्रयास््ादोति । गो विकल्पस्याश्वगो शराकाङ्ो- त्था पकलेना श्चा विषयत यथा तया गो गोचराकाङ्खोत्थापकलन गवा विषयत्वं साध्यं तच गो विकनल्यस्याश्च गो चराकाङ्गेत्या पक्वमेव नास्ति येना्राविषयलं प्रसाध्य Esra गवा विषयं सेत्तो- व्यथं; । एतदेवाह । न होति । दृष्टान्त एवायमनुपपन्नः, साध- नविकलक्वपयंवमा लात्‌ सामान्यतस्तदाकांचोत्थापकन्वस्य साध- नश्येत ततो याटृत्तरत एवास्यामाधारण्छमित्यथः९) । ननु तदधम नियामकल््ं तद विषयत्वे हेद्रकन्तव्यमित्यत श्राह । निय- afai ne गोष्टे वा गौरिति तद्धमेनियामकक्लं तदिषयतया वयात्नमतो वतिरोधात्तद विषयतां न माघधयतौत्यथंः। विरोधमेव स्फटयति । न हौति। at कथमय विरोध इत्यत श्रा । गोक्नानस्यति | श्रश्वातिषयलेनेवोभयसिद्ध लेनेत्यर्थः,९) 1

भगो. ate | श्रयति। तत्र भावाभावाकाङ्कगेतत्यापकल- मेव tafe: । श्रासाधारण्म्‌ सपच्चादपि बयाट्रन्तिरित्यथंः | तदेव स्फोरयति | न होति, भागामिद्धिरपि मन्तव्या, सवस्य गो विकन्पस्यास्याध्ाकाङ्खानुत्थापकलान्‌ । ननु खवाचकपदोप- मन्दाने खविग्रषनियमतिधिगोचरत्वं Fay, यथा ह्यभावस्य विषा देशकालक्ृता नास्तौ तिषदोपमन्दाने नियम्यन्ते, तया- स्तौ तिपदो पसन्दाने सद्धावविगशेषा इत्यत sre) निवमेति ॥

(१) इति भावः-पा०। (2) सिडस्येव्य्धः-पा० |

ts

e wt .

LIST OF WORKS ON BUDDHISM

PUBLISHED IN THE BIBLIOTHECA INDICA.

Work No. 110. {Completed. | ASTASAHASRIKA-PRAJNAPARAMITA, Kd. ॥. 1. Mitra. 1887- 1988. 6 fascicles. Only fases I-VI available @ Re. 0-1४-0 per fase. Fascicles not all available.

Work No. 170. {in Progress. | ATMA-TATTVA-VIVEKA, or Bauddhadhikara, by Udaya- nacirya. Ed. M.M. Vindhyesvari Prasada Dvivedin. 1W07—. 4 fascicles, @ Re. U-12-0 per fase. — Rs. 3-0-0. All faacicles available.

Work No. 124. |Completed. |

AVADANA-KALPALATA, by Ksemendra: Sanskrit and

Tibetan versions. Kd. Sarat Candra Das, EL. M. Vidya-

bhisana and Satis Candra Vidyabbtjana, 2 vols.

ISSY-1017. २4 fascicles. Vol. 1, tase. ॥1, out of stock ;

the rest available @ Re. 1-0-0 per fase.

Fasecicles not all available.

Work No. 166. [Vol | completed ; series discontinued. | BAUDDHA-STOTRA-SAMGRAHA : Sragdhara-stotra by Bhiksu Sarvajia Mitra. with Jinaraksita s Commentary and two Tibetan versions of the text. Md. M.M. Satis Candra Vidvabhisana = 1908, Vol J. 1 fasxeicle, @ Rs. 3-0-0. ; Arailable.

Work No. 150. [In Progress. |

BODHICABYAVATARA-PANJIKA, by Prajhakara-mati. Rd. Louis de Ja Vallée Poussin. 1001--10914. Sanskrit text completed. 7 fascicles. ‘a Re, 0-12-0 per fase.

Ks 5-4-0.

The work hax to ve completed by Appendices, yiviny the Tibetan equiva-

lents of the lacunu: in the Sanskrit tert, and by an Introduction, ete.

न

1.

9 ae

Work No. 15. [Completed. | LALITAVISTARA. Text. Ed. R. 1. Mitra. 1853-1877 Gtascicles. Only fase. VI available @ Rs. 1-8-9.

Fascieles nef all aratlable.

Work No. 90. [ Discontinued. |

LALITAVISTAR A. Hnglish translation, by R. L. Mitra. ISNI—. 3 fascicles, (@ Re 3-0-0 per fase. Rs. 3-0-0.

Work No. 226, [In Progress. | PRAIN A-PRADIPAH, a Commentary in Tibetan on the Madhyvamaka Sttra by Bhavaviveka. Ed M Walleser. 19)1-1- - 1 faseiele. १९. 1-0-0, Aratlahle.

Work No. 167. [Compl sted, |

SAD-DARSANA-SAMUCCAY A, by Haribhadra, with Gunaratna’s Commentary. Ed. L. Suali. 1905-1914. & fascicles Only fases [1-1[ available @ Re 0-12-0 and Rs. 1-8-0 respectively

Fuscicles not all available, Work No. 153.

|Completed. ]

SATASAHASRIKA-PRAISAPARAMITA, एत्‌, Pra ti pa Candia Ghosa, 1902-1914 Parts [-1[. 19 fascicles, ८ Re, 0-12 0 per fase. १६. 14-4-0.

All fascicles available,

(Progress statement issued, June, 1924.)

Per unit of 06. _, Bize. Contents. or 100 pages: Demy octavo .. Oriental text only .. .. Re, 0-13-0 « Text and translation, English notes, etc., mixed ; or translation : only र, as ००. „+ 1.09.

Royal octavo , , Oriental text only... ee, »„» 109. Text and translation, English notes, etc., mixed: or transla tion only ध ०, + 1.4.0 Quarto . Oriental text only

a os np 9.00 Text and translation, English .

notes, etc., mixed; or transla-

tion only i oc + «= 228-0

There are some exceptions to this scale, which. in each case.

will be indicated in the price lists. For the calculation of prices zach part of a unit in excess of the 96 or 100 pages counts again as a full unit.

Single issues may be bought separately, but three years after the completion of a work no complete sets are broken for the sale of loose component parts.

Each issue bears, besides its issue number, a fascicle number indicating its place in the work and volume to which it belongs.

With the issue of this Notice all previous prices and price Hsts are cancelled.

CaALOUTTA, June, 1924.

The publications or imformation about them ars obtainable from the Asiatic Society of Bengal, No. 1, Park Street, Calcutta, or from the Society’s Agents :—

Messrs. Luzao & Co., 46, Great Russell Street, London, W.C.

M. Pau. Geuruner, 13, Rue Jacob, Paris, VI°.

BucHHAaNDLUNG Orro Harrassowirz, 14, Queratrasne, Leipzig.

Messrs. Taaorer, Srink & Co., 3, Esplanade East, Calcutta. ` Residents of Europe should order from the local Agents.

When ordering direct from the Society the following rulea should be observed :—~

Orders should be addressed to the Asiatic Scoiety of Bengal and not :o any Official by name or title.

All Cheques, Money Orders, etc., should be made payable to the ‘Treasurer, Asiatic Society of Bengal.”’

Orders for books should be accompanied by s full name and address," egibly written, and should be sent on a separate sheet of paper containing no other communication.

न Tn India booka are supplied by V.-P.P.

BIBLIOTHECA INDICA A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS.

आत्मतत्त्वविषवेकः

ओमद्‌ दयनाचाथेविरदितः | ओ्ओौशरङरमिख्च-भर्गौस्थठक्कर-र घनाथताकिकध्िणोमजि- मथरानाथतकंवागौशादिविपए्चितटौकासश्ितः ।

ATMATATTVAVIVEKA,

` BAUDDHADHIKARA.

A REFUTATION OF BUDDHISTIC METAPHYSICS. BY

UDAYANACARYA.

WITH 'THE COMMENTARIES OF SANKARA MISRA, BHAGI- RATHA THAKKURA, RAGHUNATHA TARKIKASIRO- MANI, MATHURANATHA TARKAVAGI6A, ETC. `

EDITION BEGUN BY Manimanoripayiya VINDHYESVARIPRASADA DVIVEDIN, Librarian, Govt. Sanskrit College, Benares AND CONTINUED BY Payprra LAKSHMANA §ASTRI DRAVIDA.

rd

[१ Zz aL ae ox ce ¥ ५

Work Number \॥ Issue Number 170 | 1480 Fase. $, New Series.

CALCUTTA: Printed at the Baptist Mission Prea¢. Published by the Asiatic Society of Bengal, 1, Park Street. ' 1925.

NOTICE.

BIBLIOTHECA. INDICA PUBLISHED BY _ THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

— ee

~~~ "~ ~~ ~ ~~ -----------~~-~-

Tue Bibliotheca Indica is a collection of works belonging to or treating of Oriental literatures and contains original text editions, as well as translations into English, and alao biblio graphies and studies.

The publication was started in .1849, and consists of an Qld and a New Series The New Series was begun in 1860. and is still running.

As 9 rule the issues in the series consist of fascicles of 96 or 100 pages print, though occasionally numbers are issued of double, triple or larger bulk, and in a few cases even entire works have been published under a single issue number Several different works are always simultaneously in progress. Each issue bears a consecutive issue number. The Old Series consists of 265 issues; in the New Series, till January lst, 1925, inclusive, 1477 issues have been published. ‘These 1742 issues represent 240 different) works; these works again represent the following literatures :-—

Sanskrit, Prakrit. Rajasthaint, Kashmiri, Hindi. Tibetan. ^

Arabic, Persian,

Several works published are partly or wholly sold out, others are still incomplete and in progrese. A few work. though incomplete, have been discontinue i

Various price lists and notices concerning the Bibliotheca Indica are available and may be had on application. Other lists are in preparation Revised lists ate published from time to time. :

The standard sizes‘of the Bibliotheca Indica are three ` ~ Demy {or amall) octavo. Roval (ता large) octavo. Quarto. , Tbe prices of the Bibliotheca Indica as revised in 1925

are based (with some exceptions) on the following scale per unit of 06 or 100 pages in a Ensnicle as the case may be :—

च्गभङ्षादः। दर्श

Tyo ate | तोये श्रस्िलादिरामान्याकाङ्खोत्थापकलं दे श विशेष दिनियततदाकाङ्कोत्थापकत्वं वा, we wfat श्रमाधारण्णं दृष्टान्तस्य माधनविकललवात्‌, तदेव विदणोति । म होति | विरोधाचेत्यपि zeae) श्रतद्दिषयविकसश्पस्य तजा सि- बाद्याकाङ्काहेतुलायोगादिति । aa जियमेति । श्रसाधारण्छे चत्धपि द्रष्टव्यम्‌ । न चतुः श्रसिद्धेः, गो विकण्पस्यास्तिलाद्या- काङ्खगहेतुताया श्रनुभवसिद्धत्वात्‌ क्चिदजननस्य कारणान्तर विर रप्रयुक्रलात्‌ | =,

तदौयसदक्षत्वानुपदश्नं चेत्‌, तद्यदि खरूपभेव ततोऽसिङहररोषः। न हि गो विकल्पो गोखरूप" नोप- emaalfa मम कदापि सिष्ठम्‌। aa® चाद्यापि। उपाध्यन्तरं "चदनैकान्तः। न हि यो यस्योपाध्यन्तरं नोपदशयेत्‌ नाती तद्पौति निवमः।

neo Del ननु गोविकश्यस्य गोखलचणसदसतानुपदशं- कलाद्ोखल चणा विषयत्वं से्यतोव्यत se! तदौयेति । azar यदि गोखकूपमेव तदा तदनुपदशेकलं हेतुः खरूपामिद्ध (९) खरूपभेव इति पए पा०। (२) तवाप्यद्यापि इति ९ पु पा०। (३) Buet इति र Go Uo |

(४) तमपौति इति १ पुन्पा० | 41

३०२ अ त्मतत्वविवेक सटोक्र

cage: । ननु मया तस्य गोखद्पानुपद्‌श्रकवमभ्यपगम्यत एवेति कथं खशूपाभिद्धिरिल्यत me) तबेति । अद्यापि तया यन्न क्रियमाणे तत्खरूपानुपद्गरनं न साधितमस्तोत्यथंः | मनु aaa न वस्तुरूपं येनासिद्धिः स्यादपि तु सलासलयोस्त- दभयो रनुपद शकलं हेतुः स्यादत we) उपाध्यन्तरमिति। धर्मिभिन्नमित्यथः । श्रनेकान्त इति । walquedaafa धन्धेप- द ्र॑कं भवन्येवेत्यनेकान्त इत्यथः । सन्दिग्धानेकान्तिक इत्यन्ये | श्रनियममेव दश्रेयति । न हौति॥

भगोण to | aan ufaaad वा afga धर्मान्तरं वा, श्राद्ये तद्यदोति । ध्मिंखरूपतलेऽद शकन खक्ूपा सिद्ध मित्ययंः। am उपाध्यन्तरमिति | श्रनेकान्तः सन्दिग्धानेकानज्तिकमित्यधः। अन्येषां पचसमतया व्यभिचाराभावात्‌ । यद्धा सर्वाविकन्याव्यापक- तया भागाषिद्ध इत्यथः । तदौयषदखत्नोपद शेके विकन्पे az- भावान्‌, न च तस्य a पक्तलम्‌. किन्त विशि्टज्ञानलादेव माध्यमनुमेयम्‌, विगेव्यासंस्यशं विशिष्टज्नानल्वामावात्‌ । मन्दिग्धा- नेक्ञान्तिकमेव स्फुटयति । न होति। धर्मधमिणोरजजानस्य भिन्नसामयोकलादित्यथः ॥

THe Sto.) पचमे Bel तदौोयेति। भ्रनेकरान्तो

व्यानाः ॥

च्तगभङ्वादः। २३

ननु नियम wai तथाहि aa यत्समबेतधमं- बोधनं न तत्‌ तत्छरूपबोधनं, यथा गो विकल्पशब्दौ तुरगे। तथा च वै गव्यपि नोलत्वाद्यपेक्षयेति व्यापकानुपलन्धिः। धमिबोषेपि हि धर्माणां कस्य- बिददोधः कस्यचिद्बोधशचत्य''पकारभेद्‌ा न्नियमः स्यात्‌, उपकारमेदश्च शक्तिमेदाद्ववेत्‌, न चैवं DAA, अनवस्था- प्रसङ्गात्‌ | ततः? शक्तेरभेदादुपकारामेदे सर्वीपाधि- सहित शधोऽबोधो वेति eat गतिरिति प्रतिबन्धसिहिः। दुष्पयुक्तमेतत्‌ | उपाधितदतां A प्रतिनियतसामग्रौ- बोध्यत्वादेव तदयैगपदये बोधाबोधो पप्तः प्रतिनियत- सामभ्रोभोध्यत्वस्यापि म्बभाववैचिच्यनिबन्धनत्वात्‌, तस्यापि स्वकारणाधौैनत्वात्‌, तस्या्यन्बयव्यतिरेक- सत्वात्‌, तस्यापि कार्थोन्नेयत्वादिति |

Wee Dol मनु यद्यक्षमवेतं wa नोपदगेयतोति नियम एव । तया चायं गौरिति faq’ neat वा गोगतं नौोशादरि नोपदर्भयत्यतो गामपि नोपदशेयति । तक्षमबेतधमेविषयतया वयाया afseaat च गो विकश्ग्रन्दाभ्यां निवत्तमाना तदिषयता- माराय निवर्तत ware: । यानमेव द्रढयति । घ्मिबोधेति ।

~ ~ es RE ST

(९) दबोधब्द्यण xfs पुर प्रा०। (र) तच दति eGo uel

३२४ अआत्मतत्वविवक्र मटक

धर्माणामिति । धर्माणां मध्य cae) उपकारे दयुपकारापेचा्या WRIA शक्चन्तरापेकायामनवम्धाभयेन धममिधमेयोग्रह याह. कणां ममानंव शक्रिरिति धर्मिणि गद्यमाण aga: सवे एव धर्माग्रद्यरन्ननो धम्यपि न गद्यत इत्यायातम्‌ । Wa च विकन्पग्रब्दानां खलक्तणा विषयत्वमाचं Teen, न तु याटृ्ति- विषयमपि. तत्पर मानम्यानुपद एनादित्यवधेयम्‌ । उपाधि- तदतामिति । भेदभ्य aes: साधितलादिति भावः । तद्‌थौगपच्च cia धर्मिंगरदघर्मगरहसामग्योरयो गपद्य इत्यथे: | aa ममान- ग्र क्रिकत्व मतः प्रतिनियतसामयोवेद्यलमेत्र कयमत श्राह । खभाव- afegfa ननु विचिचसभाव एवानुपपन्न saa we! खकारण्ति |

भगो टो०। पतर मदमत्नमाचानुपदगेकल् «Sada, ददानो धममान्तरानुपद्ग्कल्ं Sane) aafa दृष्टान्त शरब्दपदं तन्जन्यज्ञानपरम्‌ | यदा बोधनपदे भावकरणययत्पत्या हेतुद्ये क्रमेण गोतिकन्यगोग्ब्दौ दृष्टान्तो । ननु गोगरब्द- विकश्पयोर्गालत्रात्मकधर्मापदग्रेकल्ाद्धलमिद्धिरत wre! नोल- लादौति । agate नौललादेरबोधनमस्येवेति यावत्तद्रत- धर्मान्‌ पदग्रकलं हेतुरित्ययः | यद्यनेन गोखलक्तणा विषय क्रतव शिद्धावपि विकन्पस्य ब्याटत्तिविषयकत्वं न द्यति, न वा गोलस्य qefaaa, तथापि विकन्यत्ात्‌ खातिरिक्रपारमायिका- विषयत्वे विकल्पस्य श्ग्रश्एङ्ग विक्पवत्‌ साध्यमित्याङः । afa-

WMH Fale: | ३२४

याहकमाह | wfaataatfa । धर्माणामिति निधारणे ष्टो | धरमिन्ञानेपि afagai गद्यते कशचिन्नेत्युपकारभदान्नियमः स्यात्‌, एवमुपकारेपि कर्ते उपकाराग्तरस्य BHAT श््न्तरापे्ाया- मनवसखत्युपकार ग्क्षोरभेदो वाद्यः. तथा सेकोपाधिविगिष्टधमि- ग्रहे सकलोपाधिविग्िष्टतद्रहः स्यादित्ययः। aay! एकोपकारके ग्राह्य नोपकाराम्ततोपरे | दुष्टे तस्मि्नदृष्टा ये age सककग्रह इति)

मामयोभेदा ङ्‌ मिंबोधेपि कस्यविद्धमेस्य बोधेपि कम्यचिद बोधः स्याति मन्दिग्धानेकान्तिकमित्यार । उपाधितदतामिति ॥

रचु° टौ । बोधनलं बोधरूपं बोधजनकलं चन. त्यन्तिभेदान्‌ । तथा च faa ध्मबोधरूपतलन धमिनोध- ङपलाभातः Tae च धर्माबोधकवे धमिबोघधकलाभाव्रः माध्य दति । श्रथामिद्धो डतुगाधर्मगोलबोधनलात्‌ तयोरत श्राह | नौलेति , तथा च यत्विचिद्धर्माबोघनल tq तु धमेमाता बोधनन{मिति भावः, नियम माधयति। धर्माति। धर्माणां मध्य ' एतदुक्तं भवति, ज्ञायमाने ufafa wae ज्ञानं धर्मिणि मन्ता aay, घर्मिंजनितज्ञानानक्रनलोपकार शालिलेन वा, We युग पासर्वधरयहणप्रौष्य, we धर्िणोपकरारम्य अनने स्वरूपेण तदनुङ्ल्क्निशालितेन ari we भअरिरो ्ात्वेजोपकाराधा- नाद्युगपह्वंग्रहणम्‌ | दितोयेऽपि afatal अनेका वा । एका ` चेत्‌ पूरवोक्रमनुवन्तैते । श्रनेका वचेन्तष्जननायनेकश्रक्यनतरभ्यप-

rz असनत््वविवेक सटौक

nasa) धर्मिखरूपमात्राघौ नवेन च्मिंकारणाघोनलेन वा ्क्तभंदान्‌ पपत्तिः. शक्रियोगपद्याचोपकारम्य ज्ञानस्य च यौगपद्य- मावश्यक, तदुक्त

एको पकारके ग्राह्य नोपकाराम्ततोऽपरे |

दृष्टे afmager ये तदग्रहे मकलग्रहः । दति

शौकाकारापदगितस्तु ग्रन्थो विस्तरभयान्नेह प्रसयते दति

प्रमाण्टोकायामेवानुमघेय दृति । aw भाववेचिश्चस्य | सकार Ufa, saqufuafuaad । तस्य कारणस्य । स्यादेतत्‌ | fag बाधकमामगरोप्रतिनियमे तन्नियामकखभाववेविच्यमास्येय, तदप तु कुत इत्यत wes तस्यापौति | तदा aafeaz एणणेग्धतस्यापि माममोप्रतिनियमस्य पराम्षों योग्यताबलात्‌ | aa धर्मिणि aga कदाचिदेव कस्यिद्‌ पाधेर्यहः श्रन्य- afatanat कारणलग्रहेपि श्रपरिदृ श्रमानकारणस्य कथं fafg- रित्यत we) तस्यापौति | इत्यपि केचित्‌ ॥

ee ee

aa शक्तरमेदादित्यादि, तत्तदा waa afe ध्मिमाषाधौनस्तदोधमावाधौनो'" वा तावन्माचबोध- सामग्बृधोनो वा यावदुपाधिभेद्.बोधः स्यात्‌, न चैवम्‌ |

(२) धौनश्ताव० इति १ Yo पा०। (२) उपाधिबोधः इति १ Go ate |

चत भङ्गवादः | 379

Wee ato) गरकरेरभेटादुपकाराभेदे सर्वोपाधिसहित- बोधोऽबोधोवेति gaafa । afafa । यद्यपि घधर्मिंमाचाीनतव तद्धोधाधोनते च यौगपद्यबोघधनियमो न भवति, तथापि तदपि नेष्यत दति भावः॥ `

रघु ate 1 तद्रोधेति। यद्यपि धमेबोधस्य धर्मिबोधा- धौनवेन धर्माबोधनलेन धभिबोधननाभावसाधन सदूरनिरम्त. तथापि युगपद गरेषधमेगरहापादकल्वाभावात्तन्निरस्टत इति भावः |

तावन्मां धमिमाचम्‌ ॥

~ ~ ~~~

शतेन मेदाहमिणः प्रतौतावपि शब्दलिङ्गदारा धर्माणां ददप्रतीतिः, इन्द्रियद्ारापि माभृदित्यादिविं तु कशस्यश्रं करिचालनमपास्तम्‌ | तत्तदुप ध्ुपलम्भ सामग्रोविरहकाले प्रसश्खितस्येष्टत्वात्‌ । विचिचश्ति त्वाच्च प्रमाशानाम्‌, fare रप्रामद्धप्रतिरन्धप्रति- मन्धानशक्तिकत्वात्‌, शब्दस्य समयम मविक्रमत्वात, इन्द्रियस्य त्वथेशक्तरष्यपेक्षणात्‌। न तु Aas इत्येव प्रमाैः yaaa, श्रतिप्रसङ्गात्‌ । यस्य तूपाधेरुपलम्भ शव येन प्रमाणेन धम्यपलभ्यने तस्या- नुपलम्मे स तेन नोपलभ्यत इति परं युज्यते, सर्वे पाथ्यनुपलम्मे वा, तथा च सिङसाधनमिति सङ्क पः॥

(१) प्रद्याप्पत इति १ Jo UTo |

२९८ व्मतत्वपिष्रेके atk

श्ण Ze) मेदादिति। पर्मधर्मिणोभंदादित्यर्धः। negfaynat यथा as रूपपरिमाणादिकं न wea, किंतु वङ्धिखरूपमाच, तथा प्रत्यक्मपि घमिमातचरविषयमस्तु, प्रमाणानां तुच्छप्रतिभासमामान्य। (दिति भावः। ग्रब्दलिङ्गखाभ।य ates, तद्देव प्र्यच्खाभावयापाठनं कटिचालनम्‌। यद्रा wagaima- गरहणं RIM, तददेव धर्मिंणोपयग्रहणापादनं करिचालनम्‌ | यदा यावद्ध मं विगिष्टधम्येग्रहणं चेदिति कण्श्यश्रः, तदा विकन्- कानामतद्भाटत्तिपिषयतापादन करटिचालनम्‌ । यथा ग्रब्दलिङ्ग उपाधिं न रक्नोतः, तथा प्रत्यक्चमणुपाधि न गह्ञोयाट्त्यापादने वेष्यधिकरष््राूलगेयिष्मुक्वा दष्टापादनमाह । तत्तदिति । तकंमृलययाप्रावुपाधिमाह | विचिचेति । ग्रक्रिवेरिब्यान्न तुन्धा- भासनियम इत्ययः, विचिच्रग्रक्रिकल्मेवाह fagefa | प्रसिद्धो दृढतरप्रमाणव्रधारितो यः प्रतिबन्धस्तत््रतिमन्धानं पचधम मेव गशज्रियेग्यत्यथैः | ममयः अङ्गतः । मेव मोमा मर्यादा तदायत्त विक्रमः waaay: । श्रथेगरक्रेरिति 1 तथा afs- याथंमन्निकर्षादिजन्य प्रत्यक्षमतो यावद्िरुपाधिभिः मल्िकषम्ताव- द्‌पाधिविश्िष्टम्य धर्मिणो ग्रहणं स्यादेवेत्यथेः | ननु रूपस्यगे- सड्यापरिभाणादिविशिष्टस्यैव वह्कर्याप्यो धूमः शब्दश्च वस्तुगत्या तावदु पाधिविशिष्ट एव शङकतित इति ताभ्वामणुपाधि' "विशिष्ट ufaay: स्यादित्यत we नलिति । तावद्पाधिवेग््येन न

(९) ATAWT—UTe र Go | (२) तावदुपाधि--पा० १ Yo |

MAF AE: | २२९

व्यापकता न वा वाश्यतेत्यथंः। यद्वा ननु यावदुपाधौद्दरियसल्लि कषे तचेत्तावतासुपाधघौनां ग्रहणं तटा मर्वेपाधिविश्िष्टणं परत्यक्ेणापाश्चत दत्यत श्राह | a fafa तच्रायि दृष्टान्ति- कानुविधानान्नियम tay: । वयापकतातच्छदकस्य ग्रक्यतावच्छंद- कस्य वा afearzeqen एव लिद्गश्ब्दाभ्यां व्किभामत दति तदनुपलम्भ वा afea ताभ्यां भामतामिति चत्‌ साध्यते तदा भिद्धमाधनभित्याह । यम्येति । स्वति । कस्याथेपाधर ATA THA ॥

भगो टौ ° । एतेनेति। धर्माणां भिन्नसामयोौ बोध्वयत्पाद- नेनेत्यथः | एकमस्य प्रमाणस्य धमेविगरषाबोधकत्वनान्यस्यापि तम्य aguaafafa भान्तिरपहामवोजम । न fafa चक्ष Suqy, azanaifeaqragr दित्यः | नन्ववं धमधमिणोभंदा faamantagaa कदाचिन्निद्धमंक्म्यापि धर्मिणो बोधः स्यात्‌, न चवम्‌, waa मन््वम्यापि गह्भादित््त we) यम्य fafa) येन करणनेत्यथः | मर्वेापाध्ननुपन्न्भोवत्यचे नोपन्नभ्यत

दत्यनुषश्ननो यम्‌ ॥

Tye टौ०। एतेन धर्माणां भिन्नमामगरौबोध्यवन | भेदाचेदप्रतौतिरित्यन्यः। प्रमाणानां पमिबोधक्रलाविरषे धर्म॑बोधकलवाबोघकललचणो fare: कुतस्त्य waa श्राह ।

विचिचेति । प्रतिषन्धानं पचधमेताजिश्ययः | sue गशक्रिर्योग्य- 42

5३८ अआ त्मतत्ववित्रेक सटोक

atfe: 1 अतिप्रसङ्गात्‌ रूपादिप्रतौतौ र्षादेरपि प्रत्ययप्रशङ्गात्‌ । एकस्येव सर्वेषामपि धर्माणमयह धमिग्रहणापत्तिरत श्राह । यस्य fafa) येन प्रमाणेन, यथा द्यमाणे एव रूपे नयनेन द्रव्यं यापकतावच्छेदके च लिङ्गन यापकमिति। स wal | aaa वा म नोपलभ्यत इति युज्यते ॥

स्यादेतत्‌ | यदोन्द्ियेण समानविषयावेव लिङ्ग- mal, ततः प्रतिभासमभेदोऽनुपपन््रः। रएकविषयत्वं fe प्रतिभामामेटरेन व्याप्तं सब्येतग्नयनदृष्टवत्‌ दृष्टम्‌, न चह तथा, यथा हि प्रत्यक्षे चेतसि रे णकालावद्या- नियतानि परिस्फटरूपाणि स्वलक्षणानि प्रतिभान्ति, न तथा शब्दे लैद्गकविक्ल्येपि। त fe fast लौयव्यादृत्तमिव परस्राकारसङ्कोगोमिवास्पुटमिव प्रलयक्षापरि चितं किच्द्रपमाभासमानमनुभवविषयः, न चोपायमेद्माचैण प्रतिभासमभेद्‌ उप्यते, न fe परतिपत््यपाशः प्रतिपक््याकारं परिवत्त यितुमौश्ते, न चैकं aq gata प्रतिवन्धसिङ्धिः। we प्रधोगः, योऽयं कचि दस्तुनि प्रत्यक्षप्रतिभासादिपरोतः प्रतिभासो नासै तेनैकविषयो यथा धटग्रहात्‌ पट- प्रतिभासः, तथा च गवि प्रन्यक्षप्रतिभासादिपरौतः प्रतिभासो विकल्यकाल इति |

MAFIA: | २३१

Wee ale) यथेद्धिय खलचणविषय, तथा लिङ्गशरब्दावपि यटि तदिषयौ स्यातां तदा प्रतिभामावेलकण्ं न स्यात्‌ श्रतस्तौ न॒ aaa ana tare म्यादेतदिति। यथे्यादिना प्रतिभामभेदसेव स्फटयति । परिवत्तयितुम्‌ अन्यथाकन्तम्‌ । ननु वष्टखाभायमव दिरूपमम्त॒ भिन्नप्रमाणप्रतिभामं येन स्यादित्यत पराह । न चेकमिति। प्रतिबन्भति | यद्धावाभावस्ाधारण तदन्यब्याटृ्िनिष्टमिति प्रतिबन्धमिद्िरित्यथंः। भावाभाव- माधारणवतम्येवर हेतोरनेन प्रकारेण प्रपञ्चनात्‌ | WI प्रयोग दति । श्रय Raza: प्रयोगमारोथ दश्यत इत्यणः । एतत्प्रति- बश्वाधौनः प्रयोगो aa: agatia न्फरायम्‌. प्रत्यच्रति- भामवावच्किन्नाद्रंपरौग्यन faafad, तैन न दृष्टान्ता मिद्ध, श्रन्यथा परप्रतिभामम्यापि प्रत्यच्प्रतिभामवादंपरौत्यामिद्धदृष्टान्ताभिद्ि स्यान्‌ । गवौति । खलक्षण यः प्रव्यज्तप्रनिभामो निविकन्पक्र

तद्िपरमेतं मविकन्यकमिति न तम्य खललचणपिषयतेत्ययः ॥

भगो. Ze । ननु यद्येन महेकविषयं ana मदान्यनान- तिरिक्रविषय, यथा वामद चिणचंजन्य ज्ञाने, दन्रियेण ममान- विषयो च ग्ब्दविकल्याविति योरपि तथानापत्तिरियाह। यदौति। प्रतिभासभदः परस्परापिषयविषयकत्वभ । दृष्टव्दित्यच भवे क्रः। प्रतिभामभदमाद याटत्तमिवति । मनातौोय- यक्रोनामपि मिथो याटत्तिर्भामत दत्ययः। भरष्युटमिवेति | श्रमाघारणो धर्मो AAPA दृत्ययः। ननु ज्ञानकरणमेदाद्पः

३६२ अत्मतत््वविवेे सटोक

पयत इत्यत आह । न होति । तावना ज्ञाने पर वेना खात्‌, न तु विषयभेदनियम दत्यथः। भिन्नकरणजज्ञानयोसवयाण- भिन्प्रतिभामलो पगमादिति भावः। यो य दरति । विवादपद विकन्पो न cage अमानविषयः, तेनान्यूनानतिरिक्रविषयल- विरहिलादित्ययः ॥

रघु“ टौ° । ममानविषयतं यापारानुबख्ितया । प्रति- भाकेति । प्रतिभामम्य भेदो न्यूनाधिक विषयलं, afeteqriz:, agiafaay: दृष्टवरिति मक्नमोममर्याद्तिः | नयनाभ्यां दृष्ट नयनयोरेकनिषयलं प्रतिभामाभेदश्चेति । चेतमि ज्ञाने विजा- तौवययादत्तमिवेति । यावत्तकगोवा दिम्ूत्तावपि बाटत्तरम्कुर- णात्‌ | एतच्च गात्वादेविंधिषहपतामते | व्ादरन्तिशूपतानये तु वयावत्तकधर्मोम्फुरणात्‌ । परस्परेति । सजातौयान्तरान्चाग्रततेर- स्फुरणात्‌ । श्रस्फ्टमिति | ्रमाधारणधर्माम्फुरणात्‌ | वेयधिकरण्य निरम्यक्नादइ। अम्य प्रयोग दृति । afaeqaifa यन्किचिद्रषया- पेच्या Aaa नाभाय । तथा च यो यत्रतिभामविषय- यत्किञ्चि दरस त्रिषयको नामो तददिषय विषयक इति anfa: 1

इदमप्यवद्यम्‌ । बिषाचिप्रतिभासम्यां मिथो विरद्वाभ्यामेकनौलविषयाभ्यामनैकान्तात्‌। न हि चिाध्यघ्ते sale wafer तदैव पश्चान्न केवलं तदैष वा पुरुषान्तरस्य | येनाकारे शैकविषयत्वं तयोनं तेनैव

MATHIAZ: | 228

विरोधो येन च विरोधो न तेनैकविषयत्वम्‌ । धर्मौ न्राकारेश विरोधो नौलमाचाकारेण चै कविषयतेति चेत्‌, नन्विहापि पर्मान्तराक्षारेश विरोधो गोत्व वत्पिर्डम।चाक्ारेण चेकविषयतेति तावन्माबनिरा- करणेऽनिद्लो इेतुः। gat तसिङ्साधनम्‌ । न fe श्ाब्दलै द्गिकविकल्पकाले देशकालनियमादयोपि सवे रव धमेविशेषा विषथभावमासाद्यन्तोत्यभ्यपगच्छमः।

wee zto । एकमेव att ममस्तचिच्रपटट श्रना चितेन मद्रतापरभागपटद शरिंना wfaaaa प्रतोयते, प्रतिभामभदेयिन विषयभेद दत्यनेकान्त इत्याह । feafeafa i यद्यपि तच न नेऽचिच्रवृद्िान्ता तथापि प्रतिभासभेदोऽम्यबत्य्ः । ननु विचल्ाचिचत्वाभ्यां तिरोधो ateaa चक विषयतेति म तचराने- कान्तिकमिति wea | येनेति | गोतवव्रह्युक्रिविषयतया भमान- विषयत्वं माधयामः प्रसिभामभटरख टग्रकालनियतक्वानियतत्- न्यरास्कटलादिभिः वद्‌ पदश्ितेरिति तुन्धामिति परिहरति) नन्विहापोलि । तावक्माच्रति । गन्द लिङ्गविकन्पानां खन्तचण- तिषयतानिराकरण प्रभिभामभदा हतुः खरूपासिद्धः, aga aaat ममानप्रतिभाम्वादिन्धर्यः। gaafa: दग्रकालननियमादिषु प्रतिभामभेदन भिन्नविषयत्वं यदि are तदा fagarua, न

हि ये Quasar: प्रत्यल्ण भाषन्ते ते ग्न्दलिङ्गाभ्यामपोत्ययथेः॥

३२४ स्ात्मतत्त्वविवेके सटौके

vite टौ ०। प्रतिभाकषभेदो यदि विषयभेदक्शत एव विवचितः स्यात्‌, तदा साध्याविश्रषः स्यादिति खरूपत एव म वाच्यः, तचाह। चिश्रति। न होति। ata चिजाध्यके नोलं भातं तदेव केवक्मपि पञ्चात्‌ तस्य पुरुषस्य नोलबुद्धौ न भासत दति नास्ति, श्रपि तु तदेव भासत इत्ययः | चेणभङ्गमुलिकां परस्यासिद्धिं निवारथति। तदेव वेति ' यदेकं ale यदेकस्य नोलबुद्धौ चकास्ति, तदेवा - न्यस्य केवलं ane न चकास्तौति नेत्यथः। येनाकारेण aaa | येन विरोधः feaaa । धर्मान्तरं चिचलं चिचविकन््े, केवल - नोलविकष्ये च तद्‌ विषयलम्‌ | श्रसिद्ध इति । faaguata- ोकविषयला विरोधात्‌ सन्दिग्धानेकान्तिकवेन वयाणतामिद्को हेतुरित्यथेः । नन्विहेति। येन atu विरोधस्तेनेक विषयस्य नेयायिकेरनभ्युपगमादिल्यथेः | तदेव विश्दयति : a wifa तथा च प्रत्ये a wal भाषन्ते तद्‌ विषयकलेपि Afearfe- विकंश्पानां धर्मिविषयत्वमविकश्द्धमिति भावः ॥

रधुन Sto परेषां भावानां चणिकलादाइ। तदेबेत्यादि। येनाकारेण नोलच्वेन । येन विरोघधञ्ि्रलेन । waa anfama- विषययदर्थाविषयको यः प्रतिभासो art Faw तसमान- fava इति wiafeat anf, तथा च यदि प्रत्यचविषयगोतल- afqurfaqaa हेतूक्रियते तदा खरूपाशिद्धिः, प्रत्यचवच्छष्दा- दि विकंश्पस्यापि गोलवग्पिष्डविषयलो पगमात्‌ । परत्यदचविषय- दे श्ादिभिखमाविषथन, तदा fagerad, देश्नादिनिधमेनार्येन

च्तगभङ्वादः। ३६५

प्रय चसमानविषथताविररस्व शब्दादि विकण्पेऽस्माभिरभ्यपगमा दिष्याइ । afaerttatfea | धर्मान्तरं देग्कालनियमादि | तावश्माच गोल्वत्पिष्डाकारेफेकविषयवम्‌ । gaa प्वाभिहित- धर्प्ाकराकारेफेक विषयताया निराकरणे ॥

[क

ननु धर्मिण्येव स्फटास्फ्टप्रतिभ।सभेदः कथम्‌ । न कथ छत्‌ । यथा यथा fe धर्माः प्रतिभान्ति तथा ता स्फुटेति प्रतिभानव्यवहारः, यथा यथा च धमा- शामप्रतिपत्ति स्तथा तथा प्रतिभानस्य मान्द्यव्यवहारो दूरान्तिकादै प्रतयक्ेपि Sarna, न तु सरवथेवः- प्रतिप््त।

weo रौ० । ननु यदि शब्दलिङ्योरपि ध्यव विष- यस्तदा म एवेक स्फटोऽन्यचास्णुटः कथं भाषतामिन्याह । मन्विति | WHIM: सवं एव स्फटः, स्फटाम्फ्टवयवहार्च बज तरान्यतरधमं विषयता निबन्धन tare) न कथञ्चिदिति | तदेवाह | यथा यथेति । न fafa यदि शब्दलिङ्ग- योद्धंमिंविषयता म स्यात्तदा तजास्फुटतापि न wafer: ॥

भगौ रौ०। ननु प्रत्यक्षस्य प्फुटप्रतिभाशलं धमिंविषयलं तद्‌ विषयत्वं च ले ङ्गिकादि विक्रश्यानामस्फ्टलमिति तदन्यचानुपपत्या तेथामलोकसा मान्यमाच विषयत्व मध्यश्षम्य धमि विषयत्वं च करूफान

gad aaartaan ath

vale नन्विति । उभयोधमिरिषयलेपि wragafaqaa- गिषयचाभ्यामेत्र तदु पपत्तनं तत्कन्पनमित्याइ । न कथञ्चिदिति | तद्रव स्फोटयति, यथा यथेति। भतएव धरभिंदिषयक्ेपि दृरान्तिकमर्यक्ते स्फुटास्फुटप्रतिभाषलं . दष्टमिश्याह । दृरेति । न॒ fafa waeafata शेषः। धर्मिंणेऽ्रतौतावेव नास्फ़- zafaay: ॥ _

Tao ato । प्रत्ययानां स्दुटास्फुटप्रतिभाषलं, न चेका स्टोऽम्फटश्च सम्भवति, विरोधात्‌, wa: स्फटप्रतिभासस्याध्यकसय स्फुट खनलकचण विषयल, श्रस्क्प्रतिभासस्य नेङ्गिकादिविकच्यसछा- स्फटालो कविषयलमिल्या़ङते | नन्ति ! श्रध्यद्ाणां नोल पोताद्चाकारभेद वदप्यचलेङ्गिकयोरपि स्फटास्फटप्रतिभा भलभेदो विषयभेद चिन।ऽनुपपन्न दृत्याश्ङते | नन्विति । इत्यपि कञ्चित्‌ । ध्मिष्ठेव cafes घमिणि। बङ्तरान्यतर धश्चवद्ध मि विषयमेव ्फोटान्पुटप्रनिभाभलं, नाधिकं, मानाभावात्‌, तच्च नेकविषयल- fatiutare ) न कथश्चिदिति। प्रत्ये एकविषयेपि । न fafa । तद मराहिणस्तचास्कटप्रतिभासलानुपपत्तेरिति ॥

विदूरादिप्रत्ययोपि पक्ष रेति चेत्‌ । HA! नतु तावतापि youfatefaay प्रत्यक्बाधस्य तत्सन्देहेपि सन्दिग्धानैकान्तिकस्य वा परिहारः, ताक्तापि प्रति- भासमेदस्योपपत्तः।

च्तणभङ्वादः। | RRS

Wee ate) Ge एवेति । तत्रापि स्फटासफ़टप्रतिभाष- प्रभेदेन सह्व्यपाथिवादिप्रतिभाभेदेन वा विषयभेदं साघचियाम cae: । श्रतद्ाटृत्तिविषयतां यदि दूरादिप्रद्ययानां areata तद्‌ waaay एब, विधिस्फुरणभ्य साधितलात्‌ । विषयभेद - प्रतिभासभेदेन धरभिंणोभंदे दूरान्तिकप्रत्ययानां धम्येविषधत्वे साध्ये बाध waa तचिन्यम्‌ । प्रतिभारुभेदेन विषयभेदमाच- माधनं तु सन्दिग्धानेकान्तिकपरादतम्‌ । प्रतिभाभ्भेदोपि व्याश तु विषयभेद इति विपकबाधकाभावात्‌ । तस्सन्देहे धमधर्मिंभेद- wee वा बाघमन्देहे वा ii

भग ato | मनु दूरादिसविकश्पकानामपि धमिविषय- aafagfaare । दूरादौति॥९ यटि धमेधमिंणोरभेदः स्यात्तदा किञ्चिद्धर्माभाने धम्येभानं स्यात्‌, न वेवम्‌, किन्तु तयो- मंदः, तथा च दृरान्तिकमरल्ययानां पन्येविषयले बाध्ये बाधः, श्नु्यवमायेन धमि विषयलस्य प्रमितेः, बाधसन्देडेपि षन्दिग्धाने- कान्तिकम्‌, धर्मिंिषयकलेपि किञिद्र्माविषयकलेनास्फुटलोप- पन्तेरक्रत्वादित्याह | न fafa ॥

Tye Ste । दूरदूरतरादिप्र्यया श्रपि नास्माकं Gwau- माल्िणो न वा माचान्कारिणः पर त्वलोकालम्नना श्रनादि- विकन््वामनाममुत्थाः समरो पितमाच्तात्कारा «Tareas |

1 ee eee

(९) दृरादौति पाठमनुषटद्यब्याख्यातम्‌ | 43

Rae मआत्मतत््वविवेके सटौके

विदूरादौति | ae: पचचतुष्यकचः | वित्यादि । यमर्थन्व- भिनत aaa omalfa लेङ्िकप्रत्यचचयोरेकविषयताग्राको- ऽनुयवमायो धनोधर्मिंणोरमेदात्‌ angatarfeat लेङ्क- प्रह्यथस्य धर्मि विषयलानुपपत्या बाधकेनाप्रमाणौकनबयः, fag ५. धक्मधरमिंणोर्भेदे बाधक्राभावात्‌ प्रमाणेनानुव्यवस्षायेन बाधितं ले क्गिकाष्यचयोरेक विषयत्वाभावमाधकमनुमानं, यदा तु धमे धर्मिंणोर्भद मन्दे इस्तदा arena हादापाततोऽलुव्यवमा यस्य प्रामा- प्यमन्देहेपि दूरादिप्रत्ययेः मन्दिग्धानेकान्धं तदित्यथेः। श्रय दूरादिप्र्यया afa पक्ङुचौ निकिणन्ते ? तदाऽप्रयोजकलमित्याह | तावतापौति | धकेधम्बिणोरमेदमाघकं तु न मानमस्तोत्याश्यः॥ यदि च नैवं, दूरतमादिपत्ययेषु कः समाश्रास- विषयः | यस्याथेगे awa इति चेत्‌ । ननु लाभोऽपि पुवैपुवेीपलब्धानुपमदेनेनैव | न हि सष्वदरब्यत्वपाथि- वत्वटृक्षत्वादिकं परिभूय शिंशपा लभ्यते |

शरद" टौ० । यद्‌ च नैवमिति । a विषयाभेद्‌ः, कि तु दूरदूरतरादिग्रत्यया भिन्नविषया एवेत्यथः | धर्म॑ज्ञानविषयस्य ्रा्िरेषप ज्ञानषमाोडेतुरित्याह । यथेति । aga एथिवोौ aa: शिंशपेति दूरादिप्रत्यया जायन्ते । तत्र शिंश्रपालाभेपि मदादौनां शभोऽप्तोति तावडधमविशिष्टपिष्डगोचरा एव सवं प्रतिभाषा a तु विषयभेद cay: ॥

UAHA | aR

ume Do यदि च क्रमिकसट्रयपायथिंवलादिप्रत्ययानां aig, तदा समानविषयत्वमेव, श्रयेकस्य प्रमालम्‌, तदा Fe तदिति नाश्वासः स्यादित्याह | यटि चेति gum: विषय- ara) अयेलाभोपि सरवसयेव क्रभिकतन्तप्रत्ययस्या विश्रवा दित्या | नन्विति । पूर्वानुपमदेमेवाह । न होति॥

रघु° ato । दूरतमादौ मदटरयमित्यादयः क्रमिकः प्रत्या: यदि नैकविषया न afe स्र प्रमाणं, न खलृत्तरोत्तरप्र्ययो- जिखितदपरहितं पवैपूप्रत्ययगो चरो Wet नाम । अथेक एव प्रमाणं, एकतमस्तयेति कुतो निशंय care । यदि चति , अनृग्धयमानायामनुगताकारम्य विधिशूपतायां विकन््यस्य 4 ध्मिविषयतायां न किञ्चिदपि बाधकमस्ति भावः | भावाथ

मभ्यपेत्धार | यमस्येति । aul विषयः ॥

यचाथक्रियामिदिरिति चेत्‌, सर्वेषा मनुृत्तेः कस्याथे- क्रियेति किं निश्चायकम्‌ । न किञ्चित्‌, किन्तु oat शथे क्रिया विरहादेकमेव तच वस्तु, न चे कस्मिन्‌ प्रति- भासमेद इत्येक एव प्रत्यथस्तच सालम्बन इति FA दति चेत्‌, तथापि कतम दृत्यनिश्चये स शवानाश्रासः। असङ्लोखापि चाधेक्रिवा न व्यक्तितः, सामग्रीतः सवे सम्भवात्‌ | अतश्व न सन्तानतः। न शकसन्तान-

३४० चअत्मतत्वविवेके सटीक

नियता काचिदधैक्रिया arn) काश्चिदथेक्रियां प्रति प्रत्यक्षानुपलम्भगोचर एवं तथा व्यवस्थाप्यत दति चत्‌, afe दृग्तमाद्यपलब्धा अपि तथा व्यवस्धाष्याः | सवेषामेव तेषां at aradfaat प्रति प्रयोजक्ताया अन्वयव्यतिरेकगोषरत्वादिति।

Meo ate । पत्रकांडादिविगरेषलक्णाथेक्रिया शिंशपाया एषेति तेक्नाभ एवातम्तत्मतिभासष एव समाश्चाम Tare) यन्रेति मव्वादौनां पवंपवंप्रतिभासविषयाणं चन्नोपमर्दंस्तदा मेवा्॑क्रिया कस्यति निश्चायकं ara: कस्येति । यद्यपि बहवः प्रति. भासा gam तथा्यथंक्रिया चदेकेव तदा तदिषय एव वस्ुश्ूतो- ऽन्ये च प्रतिभासा वस्तुविषया एवेत्याह । न किञ्चिदिति। निखायकमित्यनुषज्यते । सालम्बन दति । पारमाथिंकविषय Tau: । मद्‌ादिप्रत्ययानां aaa: प्रत्ययः प्रमेत्यनिखये vaw- TINTS एव्रत्याह | तथापोति | दूषणान्तरमाह । श्रमङ्खोर्णा- Ufa | श्रसङ्ोणाथंक्रिययापि व्यक्तिविगेषनिचयः तदा स्णद्यदि मायक्रिया गक्रिविग़षमाचाद्भवेन्न aq, किं तु मामयौतः स्वे- aaa इत्यथः । ननु तय्यायक्रियया एका afmal निश्यौपेयतां, सन्तानो fagaa इत्यत श्राह । श्रतणएवेति मामगौतः aq यत tau | तदेव स्फुटयति । a Wai नं दक्रोपि बोजमन्तानारकक्मात्‌, किन्त तत्रापि धरण्ादिसन्ताना- tara द शित्च दि त्यथः । ननु यद्यपि सामग्यधौनाऽचंक्रिया तचा.

च्षणभङ्वादः | ३४१

प्नवयव्यतिरेकाभ्यां प्राधान्येनाङ्ुरं प्रति Hea प्रयोजक a@afafa तया सुक्रिपयेन्तन्तदेव fanaa इत्यत श्राह । काञ्चिदिति। afe दयं एयिवौ aware fiwtewfa zaaa संयोगं प्रति vfualaa गन्धं प्रति टठकचल्ेन पच्रकाण्डा- दिकं प्रति भिंश्रपाल्ेन afand प्रति ्रन्यव्यतिरेकाभ्यां कारण- ल्वावधारणात्‌ 84 प्रत्यया यथार्था इत्यायातमिग्याइ । तर्होति |

भगो ste | यत्रेति श्रथैक्रियाकारितवमेव स्वमिति यस्याथैक्रिया तदेव सदित्यथंः। सर्वेषामिति । श्रथेक्रियापि विशिष्य कस्येति न निश्चय दत्यनाश्वामस्तदवम्ध Was) न किञ्चिदिति विगशिव्यानिश्वयेष्येकमेव तच प्रमाणमिल्याश्चास wae । किन्विति । दृश्मानायक्रिया यदि सव्य VIA नानारूपा स्यात्‌, न च तथोपशन्यत इति य्येकस्याये- करियोपलभ्यते तदेव सालम्बनं परमाथेसद्धिषयकमित्ययः | तथा पोति। सर्वेषामेव खटादिप्रत्ययानां तथालादयेक्रिधाप्रयोजकल- fafa प्रामाण्छेथं विषयत्वमेवेत्धथेः ॥

tye टौ०। श्रथेक्रियाकारिण एव सनात्‌ यस्यायेक्रिया qua तदिषयक एव प्रत्ययः प्रमेत्याशङते । यत्रेति । सवेषां सदादिप्रत्ययगोचराणाम्‌ | न किञ्चित्‌. जिश्चापकमिति गरष: | पचचकाण्डविगेषादिलरुणाथक्रिया न मदादठेः पनघादेरपि an-

~ eee - -- = ~ = =

(९) तया्थैक्रियया तदेव निखौयत द्र्यत QTE I—UTo ९ To |

१३७२ च्ात्मतत्वविवेकं ala

सङ्गात्‌ किन्तु शिं्रपाया wate विशरेषनिख्ायकमत श्राह | श्रमङ्ोर्णापोति । न गयक्तितो नेकययक्रिमाज्रात्‌ । तथा च पूवे भाविलस्य नियामकसहकारिसमवधानस्य चाविशेषात्‌ सवेषामेव gat न साऽ्क्रियेति । यत्सन्ताननियता arifmer ar तस्येव नेतरस्य, awafa तदनुत्पत्त रि याश्रडूनु निराचष्टे । श्रतएषेति । तत्छान्तानिकसवेपि तन्त्षहकारि विरहेण तत्तदथंक्रिथा विर द- द्ेनान्न नियम इति । श्रनयद्यतिरेकाभ्यां विजातौोयका्यांण्ि प्रति विज्ञातौोयानां कारणानां हेतुत्वे BES Vers: कारणतायां AMAA ASIA: प्रत्ययाः न प्रमाणानोत्याशङ्कते | काश्चिदिति निराकरोति। तर्होति। तथाच ae: शिंशपेति Ti धान्यं wie: awa ईति प्र्यया उपलभ्यमानसामान्य- विग्रषभावापन्नपचरकाण्डाङ्कर ल्णायंक्रियासदिषयतया प्रमारौ- भवन्तो ऽभिन्नविषयतयाऽवतिष्ठन्त ईति ॥

NY जम

स्यारैतत्‌। न धर्मान्तराकारेण प्रतिभासभेदो भेदहेतुः किन्तु पराक्षापरोध्रूपतया । सा fe a धमेभेदानय्यणादाय समधेथितुं Ta, तेपि परोक्षा- परोक्षक्नानोदयात्‌, तापि ध्मान्तरानुसर णेऽनवस्था- नादिति चेत्‌।

WEe sto | narerafpatfcfaaearat प्रतिभाषभेदा- दिषथभेदं wet श्यारेतदिति। धर्मान्राकारमेवाइ |

दणभङ्वादः। BBR

परोचापरोचरूपतथेति । ननु aquataa परो परोल, तदि- घयतया प्रतिभासोऽपि afaq wie: कञ्िदपरोक इत्यत sre! साहोति। सा परोल्ापरोकरूपता। तेष्वपि धमेभदेष्वपि धर्मपरोचताधौना चेत्‌ परोचता तजापरोचन्नानं म स्यादेवेत्यथेः नजापौति। atta Wa WATT परोच्ताऽपरोचे चापरा परोक्त चेत्तदाऽनवसेत्यरथः । तथा च परो्चापरोचलचणप्रतिभासभेदा दिषयमेदः प्रत्यचलेद्गिका दि ज्ञानानामाव्छक इति भातः ॥

wate Sto ननु प्रत्य चे ङ्गिकविकस्पयोः परो चता परो चत पप्रतिभासादिषयमेटः स्यादित्याह । न धर्मान्तरेति ' ननु परो चला परो चते विषयय्येव धर्मो, तथा चापरो क्तवधम विशं aaa विषयो सौङ्गिकादेस्त॒ परोचलधमे विशिष्टमिति न ते NAAT विव्याह । भा होति। sae तेष्वपि विषयधमेभदषु परोचा परोचज्नानोत्त्ते, न च परोच्लादावपि परोचला्न्तरधम सोकारोऽनवख्ितिरिः्यधः। तथा च परोक्षवापरोक्तवयो मि विरोधात्‌ प्रत्यचनेङ्गिक विकन््योः प्रतिनियतविषयतति भावः |

tye Zhe | किं लिति। पारोच्छयापारोच्े परो चापरो विषयकवे । न aH ay परोच्मपरोचं च सम्भवति, विरोधा, तथाते वा तददिषयकस्येकस्य विज्ञानस्य परोश्ापरोखोभयशूपत ast | परोचलापरोवे च रूपस्पर्शाविव धर्िणो wan तदिशिष्टञ्च धर्मौ परोकापरोयो विश्ानयो विषयो रूप्प,

३४४ व्यात्मतत््वविवेके welt

विशिष्ट दव नायनस्पाशंनधथोरि्याश्डं निराकरोति षा होति । तेष्वपोति। तत्र मत इत्यादि । परोकेपि योगिनाम परोशज्नानोपगमात्‌ श्रपरोचेषु च शान्दादि परोचज्ञानोपगमात्‌ ॥

ee

न, तथोरविषयाकारत्वात्‌। fafa fe न्नानधर्मे विषयाव्छेदो जातिमेदश्च । तच विषयावन्छेदमेदेन विषयस्य मेदश्थितिरमेदनिराकरशं वा, न g दितौयेन, तस्य कारणभेदेनैवोपपततः श्रत्यनुमितिस्मृतिवत्‌ | यथा च विषयभेदेपि कारणमेदाटेवापरो छषजातौयमिन्दरियजं त्रान तथा विषयाभेदेपि कारणमेदादेव परोक्षापरोष्ष- जातौयमिन्दरियलिङ्गन्नानं भवत्‌ केन वायते ¦ वारणे वा aad प्रति कारणमेदोऽप्रयोजकः स्यात्‌, तथा चाकस्मिकः स आपद्येत | जातिमेदोऽयं न त्रपापिमेद दूति किम निष्टङ्ग कारणमिति चेत्‌, अनुभव रव । न fe व्यवस्तायकाले पारोश्यापारोश्यसमतित्वानुभरूति- त्वानि परिस्फ्रन्ति, भ्रसावभ्िमानयमभिमान्‌ सोऽभि मानिति स्फुरणात्‌। अनुव्यव्तायकाले तु तत्प्रतिभासः, श्भुमनुमिनोमि दमं पश्यामि तं स्मरामोत्यक्षेखात्‌ | कथं afe परोक्ठोऽथैः प्रत्यक्षेति व्यवहारः | यथा- मुमितो ष्टः स्मृत इति |

चणभङ्गवादः। ३४५

wee ate । परिहरति। न तथोरिति परोचलापरो- कवयो विषयाघरितवा दिल्यथेः । तदेवोपपादयति । दिविधो होति । विषयावच्छेदो विषयनिबन्धनौो यथा चरक्नामपरश्नान- योरूपाधिमेदः । जातिभेदः कार णभदप्रयोञ्ानुमितिलमाच्चाल- वदित्यथः | aafa । favana प्रतिभासभेदे विषयभेद एव तन्त्रम्‌, नतु जा तिङृते, तच कारणस्येव तन्त्रत्वात्‌ । यथा Aaa विषये साचाकारिक्ञानमानुमानिकं च ज्ञाने, तथा aaa परोचम- परोच चेत्यर्थः। विषयभेदे पि। घटपटादि नचणविषयभेदे ayy: | fagarazaifa । वद्िरूपविषयाभेरपोण्ट्रियादपरोकं गन्द fagnat च परोचं wa स्यादित्यर्थः । कारणेति । कारणभेद- परतन््ो धदि काभेदो न स्यात्तदा काय्येवेजात्यमाकल्िकं स्यादित्यर्थः । जातिभेद इति । परोचल्ला परोच्वं च जातिभेदो न तु विषयक उपाधिमेद cua fa निखायकमिह्यथः | श्रनुभव एवेति | श्रनु्यवसाय vagy: । तदेव fanzafa | न होति । सोऽद्रिमानिति समरणाकारं znfaar चयाणामपि ज्ञानानामनुव्यवमायाकारं दशयति ॥

ane Bo | विषयावच्छंटो विषयघरटित उपाधिभेदो यथा घरपरन्नानयोरित्य्थः। fetta जातिभेदेनेत्ययेः । श्रतौति । यथा परोचविषयव quate श्ाब्दलान्‌मितिलस्मतित्- रूपन्चानगतन्नानजातिभेदः कारणमेदादेव बौद्धानां तयायमपौ-

व्यथः । यया रेति । यदीदं aaa विषयभेदमाचप्रयोज्यं स्यात्तदा 44

२४६ आत्मतन्त्वविवेके aera

भिन्नविषयकं ज्ञानदयमपरोच्जातोयं न स्यादिति चथा ay विषयमेदाप्रथोजकलने कारणभेढ एव प्रयोजकः, तथा विषथा- मेदेपि वेत्य कारणएभेदः प्रथोजक इत्यथः । भाकस्िक दति । दृद ज्ञानं यदि afanata न स्थात्‌ तदिर्द्धकारण्जन्य न ग्या दित्यः | उपाधिभेदो विषयभेदः । निष्टङो नियः | श्रनुभवः, samara cae न होति । यदि fe तददिषय- धमे: स्यात्‌ afe ज्ञानाभावेपि तदिषयन्ञान एव भासेत, न च तयेत्यथंः ॥

tye टौ ° । विषथावच्छेदो विषयविषयकलं। जातिभेदो विषयाम्पर्गो धर्मैः, परो चत्रस्यानुभवलसङरापत्या साचात्कारो- तरज्ञानलवकरूपलोपगमात्‌ एकस्मिन्नेव विषये गन्द शिङ्गादिरूप- कारणवेजात्यात्‌ शान्दानुमितिलदूपन्ञानानां ase भिन्नेपि च घटपटादाविद्धियनयनादिशूपकारणएसाजात्ये माचात्कारिव- चाचुषत्वादिरूपं माजात्यमित्यभयतो afr ज्ञानवेजात्य- भाजाव्ययो विषयमेदाभेदौ न तन्तं किम्बन्वयब्यतिरे काभ्यां कारण- AMM waa) न तु दितोयेनेत्यारिना प्रघडकेन | उपाधिभेदो विषयभेदः । श्रखाविति श्रयमग्निमानिति प्रत्यचानु- भितिश्ा्दोनां सोभ्रिमानिति च छृत्यतुभितिशरान्दोनां भितोना- मुदयाश्छष्दभेदोप्यकि feat: ॥

WUNFATE: | 299

यदष्यत्यन्तविलक्षशानामित्यादि, तदपि सन्दिग्धानै- कान्तिकम्‌, विधिनापि तथाभूतेन सालक्ष ण्यव्यव शरस्य निर्वाहात्‌। तथा wa व्यवहारो a निनिभिन्नो नाणनेकनिमिन्नो नानेकासंस्गेकनिमिनः, wha प्रसङ्गात्‌ | ततोऽनेकसंसरगेकषनिमिनोऽयं परिशिष्यते, तथा च arene विधिरूपत्वे को विरोधः, येन ania: स्यात्‌, प्रत्युत निषेधरूपतयामेव विरोधो दर्तः प्रागिति छतं पल्लवसमुल्ला पैः,

We टौ ° । श्रनुमिन्यादिदितोयं परानुमानं दूषयति | यदपौति। मन््दिग्धेति । सालचष्धव्यवदार तल हतुत्रेयतद्ा- afa aq afeaa faye बाधकाभावा दिव्ययः। श्रन्यथा- सिद्धिसुखेन न्दिग्धानेकान्तिकलकेव स्फुटयति । विधिनापौति । विधिर जातिरिति यवसखापयति। तथा होति । fafafana नित्यतप्रसङ्गः, श्रनेकनिमित्तवे चाननुगताकारलप्रसन्गः, भ्रनेक- घञ्नेकनिमिन्तस्वेऽपि तयेत्यथेः । argu दति षष्ठौ । aria: स्यादिति यदव्यन्तविलचणानां मालकचष्व्यव्ार हेतुम्तदन्य- qiafufasfafa तदुपदश्रिता याभिः मिद्धदित्यथः। पूर्वोक् बाध स्मारयति | प्रत्यृतेति ॥

(१) हेतुरप्यतद्याङत्ति-पा० १ Yo | (2) तादृश इति पराठमालम्बा area |

३४८ आत्मतनत््वविवेके सटीक

भगो० Do सन्दिग्धेति | विपचे बाधकाभावादित्ययेः | तदेवाह । विधिनापौति। बाधकमाह । area ॥

वयमये

Teo टो |

नापि प्रटत््यादिव्यषेह।रनिर्वाहकत्वमपोहकल्प- नायाः, भन्धयावभासादग्यच प्रत्तावतिप्रलङ्गात्‌ | च्ध्य- वसायादयमदोष इति चेत्‌ । अध कोऽयमध्यवसायः। किमलौकस्य वस्तुधमतयावभासः, किं वा वस्बात्मक- लया, ततो भेदाय हो वल्तुवासनासमुत्धं वेति |

श्रङ्० Flo) BATS वाधकान्तरमाह , Yarwtetfa” | aq यदि faaw न भासेत तदा aa aafata ततो न स्यादेबेव्यरथंः । चन्यावभामादिति ' याटत्यव्रभासनादस्तुनि afar स्यादित्यथेः । ज्ञानस्य ख विषय ए प्रवन्तकत्चमन्यथा घटज्नानात्‌ पटेऽपि nafa: स्या दित्यथेः ॥

vivo Ze) भविकन्पकञ्नामस्य अ्रवन्तकचमपि न सादित्य- MY बाधकान्तरमाह । नापोति । ज्ञानस्य ख विषय एव Fa

(१) qrawmratfa क्चित्पादः।

च्गभङ्वादः | ३४९६

कलात्‌, WAIT गोज्ञानस्याश्चे प्रदन्यापत्तेघेटाद्यविषयकादिकसश्या a4 प्रटससिने स्यादित्याह | अन्येति ॥

Tye Ste | श्रपोहमा्ावलम्नो विकल्पो म खलचणं स्यश- तौति wi निरस्यति । नपौति। श्रपोहविशि्टं खलण- मालम्बते विकल्प दति मतं पुनरे निरमनोयम्‌ |)

न प्रथमः, विकल्पं तदनवभासनात्‌ । न हितौयः, असाधारणविषयथतया शब्द विकल्ययोर प्रर्तिप्रसङ्गात्‌ लस्यास्रामयिकत्वात्‌ तस्मादहिकल्पवल्ुनोखक्ष्र सवत्‌ स्वेथा विरोध श्व, साधारणविषयत्वे तु वसतुत्वाप्रति- भासनम्‌, तस्यासाधार खत्वात्‌ ।

mee ate) faa इति । मविकन्यकत्वेन amt aguatagifzau: | ae वा मिद्ध नः ममोडहितमिति भावः। श्रप्रटत्तिप्रमङ्कात्‌ श्रनुत्यत्तिप्रमङ्गात्‌ । तस्येति । aqua: श्राननयव्यभिचाराभ्यां खलचणे ममययरदहानुपपन्तः विकन्पोप्यनुगतधमेपुरस्कारेण स्यात्‌, न च Bag तयेति भावः| तस्मादिति ' विकन्पस्त्रानुगतधमेविषयवादम्न॒नखाननुगतला- दिरोध एवेत्यर्थः विरोधमेव टदग्यति मधारणति। तस्येति । aga इव्यथः । तथा च वम्तात्मतया भानमध्य

वरस्ाय इति aaa तदनुपपन्नमिति भावः ॥

२५० आत्तक्वविवेके सटोकं

amo Qe. विकन्प इति । निविकल्पकमाचवेद्यस्य वम्हुधर्मस्य म विकन्पकनेऽनवभामा दित्यर्थः । श्रषाधारणएेति। खलचफ- विषयतयेल्य्चः। तस्येति । खलचणस्यासामयिकलात्‌ सङा - विषयलात्‌, तत्र दश्रकालाननुगमे श्रानन्ययभिचाराभ्थां ATA ग्रहस्य ्रक्यलादित्य्थेः । तस्मादिति । तव मते देश्कालाननुगत- agua नाननुगतिभानं तद्घाने च नाषाधारणवस्तभानमिन्ययथेः | अविरोधे वा पर्थवमितं विवादैनेति भावः । माधारणेति। नानादेशकालानुगतालोकविषयत इत्ययः तम्य AMAR स्ललकषात्मकस्येत्ययेः ॥

Tye Zo faa दति । aqua वस्वनतिरिक्र- ना दस्भाने वस्तुधग्मेत्भानामम्भवाच्च वसवनवगा हिनो विकन््यस्य न aquaaianfeafafa । श्रमाधारणेति | aga Gad: णस्यासाध।रणत्वात्तटनतिरिक्रं तत्तादात्यमण्माधारणं afeae चाऽमाधारणविषयवं स्यात्तथा च शब्द विकल्पयो रप्रटृ्तिः मङ्त- ग्रहाघोनप्रटत्तिको fe शब्दः सङ्केतश्चानुगतरूपमपुर्छत्य खल च- णष्वग्रक्यो यरोतुमानन्धादिगजि्यानुपस्यितलाच्च । न चानुगतस्या- मतो रूपस्य सता सल चणेन सम्बन्धो स्ति, विकन्योपि चानुगतम- मन्तं बाह्यमाकारमालग्ब्येव प्रवत्तेत इति । तस्य @aqee | तस्य वस्तुत्वस्य वसन तिरेकिएः ॥ |

चणभङ्वादः | , ३५१

न ama: प्रहल्िसामानापिकरण्यनियमानु पपकत, भेदाग्रहस्य सवच सुलभत्वात्‌ । भ्रतेभ्यो भेदो Wa दति चेत्‌, किमतेषु णद्यमाशेषद्यमाशेषु वा । नाद्यः, अतेषामपि खलशघछ्षणानां विक्ल्पागोषरत्वात्‌। न दितौयः, afar `वधे्भेदस्याप्रथनात्‌, प्रथने वाऽध्य- वतेयाभिमतसखलघछशादपि भेदो Tea, अविशेषात्‌ | एृहौतादग्रहो मेदस्याणटदो तेभ्यस्तु age इति चेत्‌, यदि धर्मशक्षणो मेदः, तदा विपयेयः। खरूपलक्षण- Aq, श्रविशरेषात्‌ सवेत द्रहेाऽन्यव ताद्‌ाकथग्रहात्‌ | निःखरूपत्वा स्य क्र स्वरूपलष्षणो मेद्‌ इति चेत्‌, अख्हौताद पि तथा स्यात्‌, श्रविभ्रेषात्‌ | निःखरूप- मपि सखशूपमिव भिन्नमिव ufaafafa चेत्‌, तत्‌ किमध्यवसे यापेक्षया सखरूपमिव न प्रथितम्‌, श्रध्य- वसेयघ्रूपमिव वा स्फुरितम्‌ । sie अप्रतिप्तिवां स्यात्‌, अविरेषात्‌, निःष्ठरूपप्रतिपत्तिवां स्यात्‌, उभयथापि सामानाधिकरण्यप्ररत्नौ न स्याताम्‌ , दितौयलु प्रागेव दूषितः |

m@o Ze 1 प्रदत्तौति। प्रटृर्तिनियमम्य श्रान्दमामाना- धिकरष्नियमश्य चानुपपत्तेः भदाग्रहात्‌ कुतर प्रन्तिः स्यात्‌ कुच

were ee

~= eee ~

(१) afaatat इति १ Yo Uo |

३५२ श्वात्मतत्त्वविवेके सटोके

aia मौरिति मामानाधिकरणं प्रतोयेत । श्रनियमे Ware । मेदेति । प्रृ्तिसामानाधिकरण्यमियमो ज्ञान विषय एव yafa- रितिनियमो न स्य(दिल्येके। WAT सह ज्ञानस्य मामानाधिकरण्- नियमः समानविषयताजियमः स न स्यादित्यथ इत्यन्ये । मनु मानानासिकरण्छनियमभङ्गस्तद्‌ा भवेद्यदि गोविकन्यादचे vata, न चेवं, गोविक्रन्पो दयगोब्याटृन्तोयमिव्याकारेण जायमानोश्वादि- व्यवच्छेदं कुवेन कथमश्वा षु yanafzained | wa इति। ste: wife: श्रतेषामिति। विकन्पागोचरलात्तेभ्यो मेदयदहोऽनुपपन्न cad: । श्रविज्ञातिति। प्रतियोग्यष्ुरणे Azer स्फुरणादित्ययः । ननु प्रतियोग्धपयु रणेपि भेदस्पु रणमस्तु को दोष दह्यत श्राह । प्रथन दति। एवं मति गोखलचणादपि गोवि- कण्पो भेदं रक्नौयादिव्यप्रठत्तिरेवर स्यादित्ययंः । श्रध्यवसेयेति | (षन्‌) सखलचणो गोखलच्षणः | ग्रहोतादिति। यणं निवि कश्पकं तदनन्तर यक्छविकन्पकमुत्यश्चते, तद्वद णममानप्रतिभासमतः सारू- णाद्गोलकचषणाद्घेदो न nya मरदिषादिभ्यम्ह॒ भदो aga एवेति गो विकष्यो गवि प्रवर्तयति । न तु महिषमातंगादाविल्ययेः। स्रनचणान्यव्याद्न्तिभ्यो गहण विषयत्वसारूष्याद्भदो न zy इति तच प्रटृ्तिरित्यन्ये । तन्न । उभयो यहणविषयलस्य परेणानङ्ग - कारात्‌ । विपर्यय इति । ate तालिकधर्माभावादित्यथंः | get ग्रह विषयोृते धर्मिणि मेद एव ग्यते न तु भेदाग्रह cay: । खरूपेति । यथा महिषादिभ्धो भेदगहस्तथा गोख- लचण।द पि स्यादेवाणोरस्येवेत्यथेः । अन्यत्रेति | ताद्‌क्यह एव

uzue प्रतिबन्धकः, सख चापोहस्य केनापि ager नास्तोति aaa प्रटन्निरप्रहलिर्वा स्या दित्यर्थः । तयेति । श्रपो हेत्य; | ्रगहोतादपोति । तथा स्यारिति । भेदाय एव श्यादित्य- श्वादाव्पि स एव प्टतिप्रसङ्गः, न fe तदपेचयाऽपोषहो न निःख- हप दत्यथेः। निःखरूपमपौति | तथा चाश्वादितो zoe एवेति तत्र न nada इत्ययंः। तत्‌ किंमिति। वथाऽश्वादेभिंन्ञ- भिव प्रथितं तथाध्यवसेयाद्रोखखलच्णादपि कथं न तथा प्रथेतेति तद्भेद यदात्तजापि न vafa: स्यादि त्ययः श्रध्यवसेयेति। खलक्ण- रूपमिव बेत्यथेः। श्राद्य दइ ति। श्खरूपाप्रया चाप्रतिपत्तौ निःख- हपप्रतिपन्तौ च स्या दित्यथः। उभवयापौ ति । नद्यप्रतिपन्तौ गौर य- fafa सामानाधिकरण्यं प्रदत्त्वा तच भवत्येव मिःखरूपप्रतिपन्ताव- Nae: प्रागेवेति । aun विकन्पा्सयर््रादितय॒क्रला दित्यचेः ॥

भगौैण्रो०। प्रटत्तोति। प्रदत्तः मामानाधिकरश्छ खविष- धलमित्यथः | यद्वा उभययव्याद्ययिमग्रन्धोपरोचघान्‌ प्रत्तः प्ामानाधिकरण्छस्य च शाब्दस्य गौोरयमित्यादिषपस्य नियमो न यादित्ययेः । न च भेदाग्रदात्तदु पपन्तिरित्याहइ । भेदाग्रदखेति | प्रतेभ्यो गोविषयकश्ञानजन्यप्रटृत्यविषयेभ्योऽश्ादिश्यो गोविषय- धाटृन्तेभ॑दो wea एवेत्यर्थः | श्रविज्ञातेति । यद्यपि vaw- वेषयसख्लचणानां निर्विंकन्पकान्तर वेद्यतवमस्येव, तथा पि भेद विषय- तानं प्रतियोग्यविषयं न aaa fan खणकण-

Tamara । खहोतादिति। गहोतयोः खलचणान्य 45

३५७ imate सटौके

व्याटत्यो मष्यमाणलशूपसारूप्यादग्रहो भदस्याग्टहोतेग्यश्च y- माणवा गद्यमाणलरूपवेधर्म्याह्वदयरह Taye: यदौति । ताल्ििक- भेदशरूपधमेवक्ं वयाटन्तावलोकायां न समवतौति कस्याग्रह द्यः | श्रविगरेवादिति। व्याटृन्तिविषया विषयदलच्णयोदेयोर यलेकाया व्यादृन्तभंदो गद्यत waa: । श्रन्यचेति । तादाव्ययदस्य प्रति- बन्धकलात्तत एव तद्धदग्रह इत्यथः । श्रग्टदोतादिति । गोल- विकला विषयादश्वादितोपि न तहि भेदयहः स्यादित्यर्थः fare रूपमपि । श्रलोकमपोत्यथेः | भिन्न मिवेति । शश्वाद्यपेचयेत्यथंः | तत्‌ किमिति | श्रध्यवस्चेय गोवख्लक्तणां तद पेया सत्छकशूपमिव न प्रथितम्‌, तन्त प्रथनात्तप्मथनेपि निःखशूपतया waaay: | छभवयापोति । यद्यपि निःखकरूपतया wena प्रट्त्तिर्नास्ेव, quan तु प्रटत्तिस्तद्‌ पेचथा निःखशूपतयालोकस्य भाने खरूप- लक्तपभेद्‌ ्रहादेव स्यात्तयाणश्चापेक्तया सखरूपतया भानमध्यव- satan तु निःखष्पतयेत्यत्ेव नियामकाभावादंकशरूपतया भाने प्रट्तिनियमो न स्यादिति भावः । दिनौयस्िति, खशच्णस्य विकन्या विषयलादे बेत्ययः ॥

रघु ° टौ । प्रटृत्तौति । naw: शाब्दस्य चेदं रजतभित्थादेः सामामाधिकरण्छस्य नियमानुपपत्तेरित्यथंः। श्रतेभ्यः अध्यवसेयख- कणभिनश्नसख लच्णभ्यः। श्रतेषामपोति। न च निविंकश्पकेनोप- खितान्यताभि खलचणानो तिवाच्यम्‌, aaqurafiar विकण्पेना - पोडहाप्रािणा च fancy तदुभयभेदस्य ग्ररोतुमश्रश्यलात्‌ श्रसुप-

च्णभङ्कवाद्‌ः | २५५.

श्ितखलदणान्तरे प्रटत्तदुर्वारलात्‌ इ होपवने सुरसानि षहकार- फलानोत्या दिवाक्यान्नियतविषयेष्छान्‌त्पादाचच । ग्टद्यमाणमा- धर्म्यादगद्यमाणवेधरम्या् ज्नायमानलादपोह VAYAMA मेदश्या- ग्रहो ग्र्या रडमारेभ्य इत्याग्रकते | ग्डोतादिति। निराकरोति। यदीति । धर्मोऽन्योन्याभावः | विपयेय इ ति। ज्नायमानस्येव प्रति- यो गिनोऽन्योन्याभावोगरह्यते नाज्ञायमानष्येत्ययः । ज्ायमानलाच्च मेदागहेऽनध्यवसेयसखलक्णानामपि acl ज्नायमानचात्तङेदा- गरडातत्तचापि xafa: स्यादित्यपि द्र व्यम्‌ । खशूपमधिकरणखरूपम्‌। afanufefa | eave प्रतियो गिविशेषा नियं जितलाद्‌नियम cau: । तदात्मतयाप्रतोयमानमधिकरणं न तद्धेदव्यवहारहेतुरत श्राह । aay तादाम्ययशादिति) fase चालोके न वेध्यस्य ayaa ANAT च तस्य भान प्रतियोग्यालंबनं खरूपभागं च साधारणमिति भावः । निःखरूपमपोति । अनध्यवसेयापेच्या सखरूपमिव, खरूपं च भेदोऽतोभिन्नमिवेत्ययः। उभयथापि wet निःखशूपताश्ञाने च । शाब्दमामानायिकरण्यप्रटत्तौ नियते न स्यातां नद्यज्ायमानभेदायरदः प्रटत्यादिहेतुः इदं रजतमित्या- दि विकन्यस्य ख्व इवासत्वेपि खलचणेषु निविकन्यकात्‌ vara पत्तेः निःखशरूपतया ज्नाधमानभेदाग्रहेपि न तथा, इदमलोक- मितिश्नानादपि तदापत्तः। बद्बरूपभानमितिकोयः fa खरूप- वन्तामा जभान. अतत्खरूपवत्तामाजभान वा । नाद्यः fafefe- तरापेचमिति कुलो मियमः । fan चातत्छरूपतया भाषमाने कचमतेभ्वो भेदग्रहः श्रब्दा दितस्न्नायमाने विकल्पः कुतो गियमा-

३५६ च्ात्मतत््वविवेके aera

दध्यवसेयापेकया निः रूपमनधयतवमेयापेच्चया च सखरूपमवगादते श्रपोदम्‌ रितौयस्िति । खनलचणस्य व्रिकन्पविषयत्वायो गात्‌ tt

नापि चतुथः नौलानुभववासनासमुत्यस्य पौतानु- भवस्य AA प्रवर्तकत्वप्ररङ्गात्‌ । नानुभवः प्रवत्तकः ह श्रपितु विकल्पः सच यस्मात्‌ तस्यव विषय इति चेत्‌ | यस्मादिति साक्षात्‌ परम्पग्या वा। प्रथमे शान्द्‌- सैद्गिकत्नानानामप्रवत्तकत्वप्रसङ्गः। feat तु स एवा तिप्रसङ्गः |

ago ate) वस्तुवामनाममुत्पक्नवं वेति पक्त दूषयति। नापौति । सखवामनापरिपाकवभ्राद्पजायमानेव मा बुद्धिर पश्यन्त्या ala बाह्ये प्रटल्तिमातन' नोति srafgar यत्ममाहितं तदपि न aga: | श्रनुभवरूपा वासना श्रनभववामना aga तद तिरि क्रम्थायिमस्काराभावात्‌ । तथा च पोौतानुभवोपि aa प्रवन्त॑येदित्याद , नौोलानुभवेति। पौनानुभवस्यापि नोलानुभवममुत्थना दित्यर्थः । नोलानुभवो नौोलनिटिकन्पकं, तच्च न प्रवत्तकमपि तु नोलर्मावकन्यकं, तच्च नोलानुभवेनेव जनितमतम्तदिषये नौलखलक्तण एव प्रवन्तेयतोत्याह । नानुभव दृति गश्राब्देति । ग्ाग्दलतङ्गिकविकन्पानां साचाज्जिविकल्पका- जन्यवेना प्रवन्तेकलप्रसक्ग cae | स एवेति नोलानुभवोपि

गभङ्कवादः। २५७

परण्परथा पोतसविकश्यक जमयतोति aarfa Na प्रवत्तकल- Wey इत्ययः ॥

a a ere

भगो टौ०। वासना संस्कारः Bal aaa नास्तोति तष्लन्यन्ञानान्तरमेव वासना | ततो नोलक्नानानन्तरपोतन्नानात्‌ सवभिद्धात्‌ Na प्रटृत्तिप्रसङ्ग इत्यथः । ननु भिविंकन्कं न परवन्तकम्‌ श्रपि तु fan) म च यस्मादनुभवाद्‌त्पश्षस्तदिषये परवन्तेयतौति नियम इत्याह | नानुभव fat श्राब्देति। परोक्तविकन्ानां या्िषडतविकल्यन्न्यतवात्‌ तस्य च खलच्णा- विषयलान्तच प्रवत्तेकतं न स्यात्‌ माक्ताद नुभवाजन्यतलादित्यथेः ॥

रघु° टौ° | ABARAT वम्तग्रजन्यः मस्कारः ष चातो- feat वा तदूत्तरभाविज्ञानमन्तानो वा। नाद्यो भवद्भिम्तदनभ्यप- गमात्‌ । न fama: नोलग्रहजन्यपोतानुभवजनितपोत faa - कोले प्रट्तिप्रभङ्गात्‌ । Hy वस्तुनो DENA वास्यते श्रनेमेति त्पत्या वामनेति चेत्तष्लन्यो वन्ुग्रहणममुत्थलन ताद्‌ गविकन्प- त्वेन वा। ae नोलेति। दितौयं wet) नानुभव दति। यस्मात्‌ अनुभवात्‌ । तस्येव विषये त दिषयमान्ताजिके | विकन्प- जनकानुभव विषयस्य विरातौततलात्‌ । प्रवन्तक दत्यनुषजञ्यते । निविंकन्त्कष्षटभाविनः सविकन्यज्गम्य साच्ता्लारोपमातचस्य साचा- दनुभवजन्यवात्‌ agar: शब्देति । aut विरमनोते- ऽनुभवे परि कर श्रष्द लिङ्ज्ञानजन्यलात्‌ ॥

३५८ अात्मतत्वविवेके सटोके

अमुभवव्यापारपुरस्कारान्नियम इति चेत्‌। कः पुर- AIT: | न तावद्नुभवेकविषथत्वं विकल्पेन तद- संस्पर्णत्‌ । नाप्यनुभवत्वारोपः स्वात्मनि कल्यना- पोढारान्तत्वात्‌ विषये चाभिलापसंसगंयोग्यप्रति- भासत्वात्‌ तथ्ानवभासे वा विकल्पत्वव्याषातात्‌ fas- षा पलब्ो चारोपासमभ्भवात्‌ |

neo Zto । ननु नोलानुभवस्य व्यापारं नौोलविकल्य va पुरस्करोति, नतु पौतविकंन्यक दति न तस्य WR प्रवन्तंकक्, किन्त नोलविक्रन्यस्येव ततर प्रवन्तैकलमिन्याह । अनुभवेति । व्यापारपुरस्कारश्च जन्यजनकभावव्यवसभ्धितये यापि वाच्य एषेति भावः | तदसंस्पशदिति । श्रतुभवविषयस्य खलचणस्या सस्पर््रा - दित्यः । नन्वारो पितनौलानुभवात्मा नोलविकन्पो नौले प्रवत्तेयति, पौतविकन्प तु वधर्म्यान्नोलानुभवलानारोपादित्यत आइ | नापोति | श्रनुभवल्नं विकन्पखश्पे वा समारो्यते तदिषये ati ary ware) खात्मनोति | कन्पनापोढलेन कन्यनाव्याटरन्तत्रनाभरान्तलात्‌ । न fe तरिकन्पः e@rafa aq- गते कन्पना, किं तु विषयेऽल्लोके, तथा च कथयमारोप cae: अनध आह | विषये चेनि। श्रभिलापमसगंयोग्यो विकल्य।९)- विष्योऽलोकं तच ल्वारोपो न सम्भवति, विगेषदग्रैनप्रतिहतता- दिव्ययः । ननु मास्तु किकन्णैऽभिलापसमगंयोग्प्रतिभास raja

~~ ----- ~ - - ~ ~

(९) संसग योग्यप्रतिभासल्वादिकल्य--पा० २ Yo |

OAPI | que

STE) तयेति । ननु भवत्भिलापरुषगयो ग्यप्रतिभामस्षयाप्यारोप उपपश्चतामत wie: विग्रषेति ॥

भगो रौ०। ननु ara परन्बरयेति वा न faafaaq किन्त यो विकन्यो यस्यानुभवम्य व्यापारं पुरस्करोति म awa विषये प्रवत्तंयति, पुरस्कारश्च उपाधिरूपं धर्मानरमेव प्रटत्य- न्यथानुपपत्या कल्पत care श्रनुभवेति । तद मस्प्रादिति | श्रनुभव विषयस्ललच्फा विषयोकरणादिल्ययैः। आरोपः fa विक- waa तद्दिषे ता । श्राय आद्मनोति। तिकन््स्य खप्रकाश्न- तया तरिगेषद्रगर॑नान्नारोप caw 1 se विषयेति । तथय।- विधञ्चालो कमेवेत्यलोकवेन Vga विगेषदग्नान्नारोप Faye | न चेतद्रमिद्धमित्यत आद तथेति ॥

रघु° Zhe । यो विक्रन्पो यस्यानुभवम्य यापार पुरस्करुते म तम्य विषये vavaaifa नानिप्रसङ्ग इत्याश्रङ्कते | अरनुभवति। व्यापारो wal) म च खलचणविषयतलमनुभवलं Ae मेदानव्रगाहिनं, तच्च खरूपतो विषयतश्च, श्राद्यमात्मनो श्रनुभव्र- सेदानवगाडिलं, fama खविषयस्यानुभव विषयभेदानत्रगा हलं श्रपारोच्छ खरूपविषयलन Wey च स्वनचणालोक्योरेकरूप- श्रालिलं पुरम्कारञ्चानुभवलप्रामाण्ययोरारोषोऽपरेषामाश्रयतलम्‌ । घर्वाणि दूषयितु च्छति । क दति। पुरस्काराः पुरष्का- रान्तार्थंः। तदमख्र््ात्‌ अ्रसुभव विषयासस्य्ात्‌ । श्रनुभवलारोपः

३६० व्यात्मतत्वविवेके सटौके

खा्मनि खविषये वा। श्राचस्याबम्भवमाह । खात्मनोति | क्यनापोढः RIAA: प्रमेति यावत्‌ । श्रतोऽभरान्तलात्‌ श्रनारोपलवात्‌ दूणा मिव भवतामपि सवेन्नानानां( खात्मन्यनु- ARIAT । चदा कन्यनापोढलात्‌ ween तिब्यावत्तकलादिति परमतेन । श्श्वान्ततादिति खमतेन । senate तदचते: | दितौयस्यापि तमार । विषयेति । श्रभिलापसंसगयोग्यं बाह्ममलोकं। मा भवतु वा विकल्पः श्रात्मन्यप्यनुभवरूपः समभवत वा श्रनुभवला- was afeaa वा, तथापि नियतप्रटत्यनुपपत्तिः श्रनुभवलस्य खव निर्विंकल्यकसाधारणलात्‌, तच नौलाद्यनुभवलं तु atee- afer विकल्पेन ग्रहोतुमश्क्यमिति ii

नापि तहमप्रामाखारोपः तस्यानियतविषयत्वे प्ररन्तिनियमानुपपत्तेः। परमाथैसदिषयत्वे च तस्य विकल्संसगेप्रषङ्गात्‌ | अलोकविषयत्वे च प्रहतैः | अलो कस्यानलौकतया स्फुरणं तु निषिद्धम्‌ |

mee ठौ ° । नन्वनुभवस्य ware विकल्पे समारोणते, तेनानुभव विषये विकश्पः प्रवन्तेयतोति नातिप्रसङ्ग इत्यत are नापोति। प्रामाण्छसामान्यमारोप्ते विषयविग्रेषोपहितं वा प्रामाण्म्‌ । we तस्सेति । विषयनियमाभावात्‌ प्रन्तिनियमा- नुपपत्तेरित्यथेः। fama परमायेति । प्रामाण्ये छ पधायक

(९) सवेजनानामिति ₹ प° पार |

WUAFATS: | ३९१

ag ary तच्च न fan wea wae) नन्वलोकमेवोप- धाद्यकमस्तु । तथा च amlarwaa तजारोयतामित्यत wy | अरल्लोकेति। ननु विकन्पतविषयस्यालोकस्यानकोकतया भानं प्रवर्तकं स्यादित्यत we) भ्रल्लोकस्येति | श्रनणोकतया पार- मार्चिकतथाऽरौकस्य भानं तदा भवेद्यदि परमाथसद्विषयो विकण्पः

€ ~~ स्यात्‌, तच्च त्वया fafagfaay: | यदाऽलोकस्य argued प्रतीतेः कथमनलो कतया भानं स्यादिगेषद शेनप्रतिहतला दित्ययः॥

ume ato) Age: तस्यानुभवस्य धमेः Wa तच्ा- रोपो faa श्रारोप caw) तदपि aw कचिदारोष्यते नियते वा विषये आद्ये तस्येति । तस्य प्रामाण््रष्य fame परमाथंसति विषये श्रारोपोऽलतोके ता । we परमायंति। ae श्रलोकेति। श्लोके विषये तत्प्रा माण्यमेवेति प्रटत्तिकन स्णादित्ययेः। न चालोकम्यानलतोकतया भानं मम्मवतोत्यार । श्रलोकस्येति ॥

Tye ato | AGM: तस्यानुभवस्य UAT: AAT प्रामाप््ा- aw वा तत्तत्खनच्षणात्मकविषयगभं त्रा तदन्यापोदङूपविषथ- चटितं ar) wig तस्येति। तस्य प्रामाण्छस्य । अनियत विषयत्व विषया नियमितले favarafeaa इति यावत्‌ । प्रटत्तिमिवमान्‌- पपन्तः गवान्यापोदभ्य मकलगोमाधारण्प्रवत्‌ प्रामाण्प्रा पोडहस्य सक्षलानुभवसाधार शात्‌ | तदन्यापोहस्य AMATI तु न

तथा तद्भकेवत्वा रो पलसम्भवः। तदन्या पोडसत्छण्ू पमेवेति चेत्‌ । म। 46

१६२ व्ामतक््वविवेके सटौके

श्रनुभवाग्रादिणो fanaa तत्छष्टपतदन्यापोहयाहिलायोगात्‌ | दितौये परमायंति । परमा्थंमदिषयते परमाथ सत्खलल्षणात्मक- विषयघटितवे । तस्य खलचणस्य । विकन्पेति । तदग्रादिएस्तद्‌- चटितप्रामाण्छय्राहिनायोगादिति भावः ane श्रलोकेति | श्रनोकविषयते श्रलोकरूपविषयधरितल । श्रमल्लादलोकस्यानु- भवागो चरलाच्च नहुटितप्रामाण्यस्यानुभवाघश्नलवाद्‌ सदभतया विरो- धेन दुज्ञयलाच्च न तदारो पात्महृ्यु पत्ति रित्ये: । श्रसतः TAT रो पात्वण्डश़रः प्रमिद्याऽ$रोप इत्यपि arian । श्रलोकस्येति ॥

ना्यनुभवात्‌ स्वात्मनो भेदाग्रह श्व तद्यापार पुरस्कारः स्वरूपस्य स्वतोऽवगतेः विषयभेदस्य च प्रागेव निरूपणात्‌ | नाप्यपारोश्यम्‌ तस्यापि खात्मनि सवेन्नानमाध Tua त्‌ । विषे च विकल्यस्य तद- भागत्‌ । तधाभावेष्यन्यच्र नियतप्रटत्यनुपपन्तेः |

Wee gto । ननु नौलानुभवनौलविकन्पयोमेदो न गद्यत एत तात्रतेव नोौलविकन्पो नोलानुभव विषये ae प्रवन्तयतोव्यत श्राह | नाणनुभग्रादिति | wa ज्ञानयोभभंदायदस्तदिषययोर्वा | श्राद्य श्राह । aaa | faa खप्रकागश्रतयाऽनुभवभेदेनेव गरहा दित्ययेः । ay आह । विषयेति । श्रलौके ग्रहविषये पारमाथिंकमेदामम्भवादित्यादिना दूषितलादिल्ययेः। ननु यथा- मुभवेऽपारोच्छय तथा विकश्पपोत्येव war विकश्पोनुभव विषये

च्गभङ्वादः | ade

प्रवन्तयतोत्यत श्राह । नापोति। अ्रनुभवब्यापार पुरस्कार दत्यनु- षञ्यते । श्रपारोच्छयमाच््य" ' प्रयोजकवे खात्मनि शव॑ वि कम्पाना- मपरोच्ततया शवे ज्ञानं सर्वच प्रवर्तयेदित्याह । aia गमु ययाऽनुभवस्य विषयोऽपरोचस्तथा विकन्पष्यापौति प्रटत्तिनियमः स्या दित्यत श्राह । विषये चेति। न दयलनोकमपरीचं नामेत्यर्थः | शरभ्यपेत्याह | तयेति | नेतत्‌ प्टत्तिनियामकमित्ययः |

भगोग टौ । सात्मनो fanaa cau: | यम्य यद्य- FAUT Beet न द्यते तचा । खरूप्येति । बौद्धानां खप्रकाग्रमर्ययादया खणरूपभेदस्य wavs गहाद्त्ययेः । श्रय विषयतः म न nwa तचाद | विष्येलि। श्रल्मौकस्य faqae पारमायिकभदामम्भवास्त्यादिना तन्निरामादिग्यर्थः। मनु विकन्पोऽपगोचखूप श्राद्द्मांगरेऽपरोचरूपान्‌भव विषये प्रवन्तंयतोति नियमः स्यादित्यत श्राह नापौति। श्रनुभवव्यापारपूरस्कार इत्यनुषज्यते | wafa मवमव ज्ञानमपरात्तमतस्तन भदाग्रहो- प्यन्यच्रास्तोति प्रटृत्यनिय मभ्तदवम्य वत्ययः । aq येनानुभवेन विकंन्पस्य त्रिषये माच्चा्तमाधोयते नद्िषयेऽनुभवः प्रवन्तेयतोत्धत श्राह । विषये चेति । arama विषयधग्मलाभावादनुभवेन तज्जिष्टस्यानाधाना दिन्ययः । तयाभावपौति । arene विषय- धश्रेल पि नान्यज्ञानादन्यत्र प्रटरत्तिः aaa ता न aaa एव प्रवन्त vant वा कदाविदकोकेपि प्रठ्िप्रसद्ग इत्यथः ॥

(१) अप्रगोच्-पा० २प्०।

ade व्यात्मतक््वविवेके सटोके

रधु ° ठौ ° । भेदाग्रह भदगर हिलाभाववलम्‌ | खरूपस्येति | शअनुभवात्ममो भेदस्य Baa खतएवावगमादित्ययंः | अरनुभवाय्राहकलादिकन्येन तङ्दायदणं तु खलचणान्तरानुभव- साधारणम्‌ | श्रपारोच्य श्रपारो च्छत्रम्‌ ॥

नापि विषयसाशूप्य। तदभावात्‌ । का हि पर माधे्तदलौकषयोः समानशूपता नाम | यदि रूपशब्दो धम्विवाचकः समानशब्दश्चेकपर्य्यायः क्राथैसङ्गतिः naa यदि वा रूपं धम्मैः समानश्चेको वैकजातौधो वेति तथापि काथेपङ्गतिः waa saerafafcfa चेत्‌ । न । तस्य चालौकानलौकनिष्ठनया रकत्वेक- नातोयत्वयो भावात्‌ | भ्राभिमानिकोयं सारूभ्यव्यव- हारो न पारमाथिक इति चेत्‌ । a अभिमानस्येव चिन्त्यमानत्वात्‌ । न हि चिन्तितपधक!रान्‌ परिभूया- परोऽभिमामे ara |

शङ टौ०। विषयेति श्रनुभवविषयविकन्पविषययोः Megara नानुभव्यापारपुरस्कार दत्यथः। सारूणाभावमेव दशयति। का Wa प्रमेयलादिनापि मा दुलैभेत्ययेः ग fe वस्लव्स्तुनोरेको धर्मों नापि aqagaita एकज्ातोयो वा धमे द्याह । यदोति । उभयत्रानन्वुपगमादेवासंगतेरिति

च्तगभङ्गवादः। १६५

भावः। नन्वतद्भादटृत्तिरेको wa उभवमाधारण दति कथं नाय॑ मङ्गतिरित्याइ । sagrafafiia | sagrafatat वा एक- जातौयो वा धम दत्यनुषज्यते । श्रचाप्यनम्धपगममाह तश्छेति । श्रतद्या त्तिरूपमारूणस्येत्ययंः । तस्या टति पाठ यान्त रित्यथेः | श्लोक निष्टतया नेकलमनललीकनिष्ठटतया च नेकजाती यमिति माधयद्रये हेतुद्रयमेतत्‌ । भलोकानलौकनिष्टतयेच्येक va वा हेतुसभयत्र | भ्रभिमानस्येवेति । अभिमान ण्व नानाप्रकारेण विकन्वितो, नतु तेन vafafaan उपपादिति इत्यथः ।

भगो० ato । ननु मविकन्पकविषयालोकेम निविकन्पकर- विषयसखलच्षणस्य मारूपं तद्भापारपुरस्कारः Sag प्रवन्तेक- मिनद्यत श्राह । नापौति। केति। न fe सखनक्षणानोके कस्यचिरेकम्य धर्मावित्ययंः। तथापौति। न fe तयोरेक एकजातोयो al wa ममप्तोत्यथः। ननु aagiafamar: मार्थं म्यात्‌ याटरत्तरलोकतयाऽनलोकधश्मतायां विरोधाभावा- fare | श्रतदिति। wagrefwafe वर्तधश्मम्तदा नालोका aura वाऽनोकध्लमित्याह | तम्या इति । अरतद्नाद्रततेरिन्य्ः। तस्येति पाठे मारूप्यव्येव्ययः | श्रन्तोौ कानलौ कतयेति हेतुदयम्‌ | न होति | तचानुपपन्तिरकरेवेति भावः ॥

रघु° ate । विषयमारूण मष्टपविषयकलत्वग्रालित्वं । न हि azadt: कञिदेको धर्मो wai वा एकः एकजातौयो वा

add अआत्सतक््वविवेके सटीक

mated tare! यदौत्यादिना। श्रषति विधेविंरोधादिधिरेव सदशल्ाधारणो Aaa निषेधः पुनरिष्यते wanes । ्रतद्या- टृत्तिरिति। यद्यपि यत्किञ्िदतद्माहत्तिरतसििनलपि, यावदतद्मा- टृत्तिष्ठु नालोकेपि । तथापि परमाथेषद्यावदतद्मात्ति रदयत्य- दोषः । निराकरोति । तस्या दति । तस्येति पाठे तदा wa quae: । श्रलोकनिष्टतयाऽनलो कनिष्ठतया च श्रलौकानलोक- निषटयोरहदरुपयोरेकलेकजानोयनयोर भावान्‌ | सद सतोः संसर्गान- भ्पगमादित्यथः । नोल्लविकन्पविषयस्यापि वयाटृत्तेरपोतयाव- दस्ुयाटत्तलान्नोल विकल्यश्यापि पोते wana: | उक्र खच॒श्रनुगततन्तत्पद्‌ार्याननग्यपगमे न शक्यमतद्माटत्तिखष्टपनिरू- पणमिति |

स्वभावादेव कञ्चिदिकंल्पः afefararen रितेपि naviata | किम क्रियताम्‌ । स चास्य खभावमेदः SRM | aI कः पय्येनुयोज्यतामिति चेत्‌ । तत्‌ किमप्रत्यासन्न vq विकल्यस्तच प्रषत्तयति प्रतयासत्यन्तराभावात्‌ खभावप्रत्यासषन्नो वा व्यवहति- रेव वा प्रत्यासत्तिः न प्रथमः अतिप्रसङ्गात्‌ । हितोये तु खभाबेनेत्तर स्यात्‌ किन्त तदेव स्फ रणम्‌। न हि व्यवहारे प्रवर्तयितव्ये स्वभावप्र्यासलिमवधुय त्ान- want: कशचिद्दिषयविषयिभावः। सदसदनिवंच-

WMAF AT: | ३९६७

नौयाधेस्यातिवादिभिरपि खभावप्रत्यासन्तेरवञ्नंनौय- त्वादिति वश्यमाशत्वात्‌ | तृतोये तु यक्तमाल्माश्रयः (“छव्यवहारनिथमं प्रत्येव fafa नुसर खात्‌ |

mee रौ ° । nafafaaran qrafsat बोजसवखमुत्याप- यति खभावादिति। aga ज्ानश्चिया नियतश्रक्रयो हि भावाः प्रमारपरिनिहितखभावा न शक्तिसाङ्यपयनुयो गभाजः कारणशक्ररखद्त्पन्तिनियमादिति | ननु खभावभेद्‌ एव कथ- ( भिद्‌ श्र )मित्यत wei म चेति। ख्भवप्रत्यासत्तेरभावा? fea Raga) खभवप्रत्यामन्तिरेव ज्ञान विषययो विषयविषयिभावः। मखत्व ? इति भिद्धा विकन्पस्य वस्त विषयते ति fag नः ममोहित- fare. दितोये लिति नहोति। ननु तङ्गोचरव्यवदहार- जनकत्वमेव sae विषयप्रत्यासत्तिरित्यत aie, eata विति ॥

भगौ ° टौ ° । श्रष्फ्रितेपोति। श्रविषयेपोत्यथेः। किन्त्विति। सभावप्रह्यासत्तिवारे ऽखत्यकच्चप्रवेश एवेत्ययः ॥

wae He) श्रते खभावादिति। निराकरोति | तक्किमित्यादिना । vafasa विषये बुद्धोनामिच्छानां wala चोत्पादान्तन्त दिकन्पस्य दानसुगतला दनुगतकायेस्य चानुगतकारण

(१) अव्यवष्ार दति 2 To Ue | (२) निबन्धानुस० दति २ Go पा०।

९६ c areata aa सटोके

प्रयोज्यवादलिरि क्र्म वभदे प्रमाणाभावान्न तस्याणनुगतस्यानुगत- कारणमन्तरेणामम्भवादनश्धयमानस्य चासमवदाघकम्य विकल्याना- मिच्छा दि विषय पिषयकलम्या पल पितुमभ कयलातमान विषधनेनेव

्रटृन्तितरिकन्पयोः कायेकारणभाव इति गिद्धान्ततात्पयेसङ्खेपः ॥

कारणभ्कतेर सद्‌ त्पत्तिवन्नियम इति चेत्‌ । सत्यम्‌ । एतश्िन्तनौयं कारणश्च्चापि नियतजातिनियतया भवितव्यम्‌ | श्रन्यथा ज्वलनविकल्याल्ललेपि प्ररत्ति- प्रसङ्गात्‌ ।

nee ठौ०। ननु यथा परवेभल्वाविग्षेपि दण्डाद्‌ घट एव जायते न तु परस्तथा गोविकन्पाद्‌ aaa प्रटृत्तर्नाश्च इत्याद | कारणेति , यथा दणडलावच्छिन्नस्यान्वयव्यतिरेकौ घटतवावच्छिन्न कायेमनु व्रिधन्ते तथा गवि xefa प्रति विकन्पभ्य जातिप्रति- नियमस्नते द्‌ रपपाद्‌ इत्याह । कारणग्र्यापोति । नियामक BRIT स पवातप्रणद्ुः TATE \ अन्धे \

भगोन्रौ०। ननु यथा कारणं दण्डादि कां घटादिना ऽषम्बद्भतवा विशेषेऽपि नियतमेव कायं जनयति खभावात्‌ तया ज्ञानमपि नियत विषये प्रत्तिहेतुरित्या । कारणेति । खभाव- नियमोऽग्वयव्यतिरे कावश्छदके नियतसूपावश्छछदे सत्येव स्यादिति तददिषथश्ञागलेनेव प्रवक्ंकलं वाच्यमित्याह । arcana |

च्णभङ्वादः | ३६९

जा तिपदमनुगतधश्वंपरम्‌ | अन्यथेति । श्रन्ययतिरेकावश्छेदक- छ्पापुरखार TAY: ॥

रघ ° टौ ° | नियतज्ञातिनियतयेति। श्रनुगतरूपावच्छिन्न- येत्येः । भ्रनुगतका्यम्यानुगत करार णनियम्यलात्‌ ॥

दादादिसमर्था कार विकल्यजातोयं तालिके वहौ प्रवत्तयतौति जाति्वीपाधिवा नियामक efa चेत्‌ । न afe रत्रमगौचिनिचये ततः nana | तज्नातौस्य दहन रव GAT ARTA | तादरष्येण तस्येव प्रधना- दिति चेत्‌, प्रथताम्‌, नतु तस्य प्रवत्तनयोग्यता तच प्रथननियता वहि ष्वलछणे वहि विकल्यादप्ररत्ति- प्रसङ्गात्‌ । alga वा तस्यापि aa स्फरणं परिहर वा वहि विकल्ादवह्नो प्ररृत्तिमिति |

Wee Be \ aa निर य.(सम्‌ \र Galea वद्धो waded) ताड ग्रविकन्पत्वं च जािरपाधिवत्यन्यदेतत्‌ | न हि तवापि जाद्देव कारणनाऽवच्छिद्ते कानाकाग्रदिश्ां प्रतिनियतकायं पत्यकारणतापत्तरित्याग्ङते । दादडति। तत दृति । वद्िगिकन्यादित्ययः। न हि मोजादङुरषन्बन्धात्‌ कुञ्नरोत्प्तिरिति भावः। एव रन्ननिचथविकन्तात्‌ वङ्कि-

aaqufa प्रद्र्तिने efeafa द्रष्टम्‌ | meant । 47

8७० च्ात्मतत्त्वविवेकं ASH

वङ्किलेन तस्येव tafaqaea । प्रथतामिति । aaa प्रटत्ति- विषयप्रयनमतन्त्रमित्यथः | वदङ्किषरिकन्यादिति। वङ्किखलच्ण- प्रयनस्य त्वया तत्रानङ्गौकाराटङ्गोकारे वा fag नः ममोदित- भित्यथः । alan afa । सेयमुभयतःपाग्रा cafes: ॥

भगणग्रो० । नन्‌ दादादिममथलन ज्ञाते प्रन्तिरनान्यनति नियमः स्यान्‌ परसेत्र मरोचिनिच्योयि तयात्न sia एवेत्याह | तादर्यणति | यद्यव तदा aad स्वललणा विषयका दवि कन्या न प्रतत्तंते्याद। a लिनि। तस्यापि वर्किखरलज्षणम्यापि | तच afg‘aam | sagt रन्नमर)चिनचय इत्यचः ॥

रघु° टौ० | विनापि स्वलचणव्िषयवमाक्रारवरिगषादेव विकन्पानां स्वलक्तणव्रिग्रषे प्रवत्तकल्ान्नातिप्रमङ्ग cainea | everztfa । श्रारिपदात्‌ पाक्ादिपररिगरदः। दादाटिमामथ दादाद्यममयव्याटर्तिवेङ्धिनम्‌ । तक्षम्यंनि च तन्तत्फनािन- मपेच्छ । मत्यपि वद्धिरयमिति faa दाहादिममर्यायमिति विकन्पं विना दादायिनोऽपरद्रनतेरावश्यकतवात्स एव wan इति वाश्चभिप्रायः। तदाकारता च बौद्धानां मते ज्ञानगत ्राकारमभेदो जातिरूपोऽन्टेषां त दिषयत्वम्‌ । निराकरोति । न तर्होति । ततो वद्धि fang । तच्रापि तस्येव vada मरोवचिविकन्पान्तदर्यौ तज प्रवत्तत । तस्यापौतिपरऽगियमो मियो यभिचारखच । एवं ad fafavafanarazal वह्किखलक्षणे न प्रवत्त॑तेति। प्रथता-

चणभङ्वादः | ३७१

fafa.) तदिति विपरिणतेनानयः। यदृच्छया चेदम्‌ । मरोौचि- खलक्षणानां विकन्पविषयताथाः पररनभ्दपगमान्‌ । तस्यापि वङ्किखलचणस्यापि । aa नङ्धिविकन्पे ॥

एतेनाकारमारूप्यं नियमहेतुर णस्तः। अ्रधेनोय- मारूप्याभावेपि प्ररत्तिदशनात्‌ अनर्थनोयसारूप् माचस्य चातिप्रसन्ञकत्वात्‌ |

Nee टौ । यदकं afar प्रत्यामत्तिचिन्तायां तरि कन्योपि कङ्धजननाकारलविजन्पोक्ेवम्यापि तावता aaa प्रवत्तन- शरक्रिजननविकन्णस्य न तु जलादाविति aefaena दूषयति एतेनेति । मर चिनिच्ये ततः परनत्यभावप्रसङ्गनत्यथः । एत- देवार | अ्रयनोर्यति | च्रयनौयः प्रत्रत्तिविषयनया दष्ट रन्न निचयम्तम्य च afeiaaua मारूपामावारित्य्यः। तयापि afeat वद्धिविकन्पसम्य मारूप्यमन््यवत्यत we) श्रनयनौयेति न fe aa उद्धिरवन्तम्बनौयः fan वद्धिनिचय vagy: यद्रा ज्वलनविकन्पाज्जलेपि vafavagifegu: ॥'

भग० रौ०। ननु स्वप्षियपि ज्ञानस्य प्रवत्तकत् नाति. प्रसङ्गः यद्भश्चविशिष्टोऽेम्तचेव तद्धक्षे विगशिष्ज्नानम्य प्रवन्तंकला- दित्यत ae एतेनेति। वज्ाकारन्नानान्तत्खछष्पे a

२७२ अआत्मतत्त्वविवेकं सटौके

safaewata मरौचिनिचये प्रटन्तिन्नं स्यात्‌ aa afeae प्रवत्तकज्ञानमारूपयस्याभावा दित्यथेः ॥

[1

Tae ato । श्राकारमारूग्ये विकन्यग्रटेत्तिविषययोरेका- कारल्म्‌ । श्र्नोयसारूप्य दयो रिष्टतावच्छेद केका कार ग्रा लितं | तदभावेपि रजताक्रारेण fanaa रजतायिंनो cia प्रवत्तेनात्‌ | श्रनयनोयमारूप्यं दृ्टतानवच्छट्‌ केका कार ग्रा लिलम्‌ । अतिप्रमश्न- कलात्‌ wee रजतमिति क्रिकन्ाद्रजतायिनो लौहेपि प्रटृत्ति-

Vaz ॥

न च aaa? massa विंवक्ितसारूष्यस्षम्भवः MARAT | साम्ये वा जाद्यचेतन्यथोरे कशरेष- प्रसङ्गात्‌ | न च साम्ये्यवान्तर विगेषात्‌ काय्यं वि्ेष- waa मिथः मामग्यननुविधानेन जायमानत्वात्‌ | न च Said erage, वाद्ये धूमायनु- विधौयमानस्य कारणस्य दृश्यत्वात्‌ YAR च तद्यभिचारोपलम्भात्‌ | न च तरेव कारणमेकच दश्यमह श्यं चान्यत्रेति युक्तम्‌ |

WRe टौ ° | एतच्च सारूष्यमङ्गोरृत्योक्त aga: सारूप्यमेव नास्तौत्याह | न चेति । faafaa इति प्रटत्तिनियामकल्नेष्ट Tat: | साम्ये वेति । अ्रभिन्तसामयोकवेन सर्वमज्ञानं स्यात्‌

MAFIA: | ROR

ज्ञानमेव वा wena तु न भवेदित्ययेः। ननु न्नानसुखयोयेथा साम्ोषाग्येपि किञ्चित्कारणमेरादेजाल्यं तया जडइकेतन्ययोरपि स्यादित्यत are) न चेनि । उभयोरपि प्रकाश्तमखोविलचण- मामयौजन्यता दित्ययः। धूमाद्यनुनिघोयमान्येति | धूमादिनानु- विधोयमानम्य age: कारणस्य दृश्यात्‌ धूमज्ञानस्य च न्ख विनापि जायमाननात्‌ धूमधूमज्ञानयोः क सामयोमान्यभित्ययेः | ननु waaay wat वद्धिः कारणां स्यादिति कथं न भामयो-

साम्यभत Me) न चति ti

wate Zhe दूषणान्तरमाह । न चति । प्रद्रत्तिनियाम- कतवनाशिमन ज्ञानज्ञययो्यत arey तदिज्ञानवाद एव मम्भवति, तयोः मामभ्नोभाजाव्यात. agar तन्न मम्मवतोत्यथः | am वेति । wade बाद्यज्ञानयोवेजात्यं न स्यादित्य: | ननु तयोरेकजात्यप्रयोजकादेकजात्यपि तिग्रेषमामग्रौतो- वान्तरवजात्यमपि स्यादित्यत श्रा) नचलि। ेकनजात्यप्रयाजक- माममरोमाम्यामिद्धरित्ययः। ननु वाद्यनन्त्रानयारकजात्यान्न प्रयोजक तमिष्यत इत्यत we) न चति। arg तत्नातौयता- प्रयोजकदृण्यकारणव्यभिचारेण ज्ञानस्य न त्नानौयतवमित्य्ः ॥

रध" Ste । विज्ञानवाद ज्ेयस्य ज्ञानाभिन्नलासाममौ- साजात्यात्‌ बाधकाभावाच्च ज्ञानज्ञेययोराकारमाम्यं मम्भवति न तु agar cane । नचति। नच ज्ञागन्नययोरेकाकारता-

398 अआत्मतत््वविवेके सटौके

प्रयोजिका काचनानुगतानतिप्रमक्रा मामयौ येन॒ तल्साम्येपि विग्रेषमामग्रोमेदात्कायेभेद Tae! न चेति । कायसाजादयो- aa मामग्रोमाजात्यं दूषयति । न चति । agat argare विज्ञानम्य तदिषयतवातिरिक्र तदाकारत्े न किञ्चित्रमाण- afa येन agaizaifeaaa किञचिनप्रयोजक कन्पनोय-

fafa भावः ii

a ~~ ~--यग

यदि च नौलिमादिविन्नानस्य जातिविशेषः कंथं सदतिपत्य ज्यं wea, क्यस्य चेत्‌ कथं ज्ञानं तदिश््यादिति जातिमङ्गरापादनप्रस्तावे चिन्तित- प्रायम्‌ । तस्मात्‌ स्फुरित एव ज्ञानं प्रवत्तयतौति NY OTS RATATAT यितव्यो गत्यन्तराभावात्‌ ।

Neo टौ , श्राक्रारमारूणाद्धिकन्पः खलषण प्रवत्तय- daa दूषणान्तरमाद | यदि चेति । श्राक्रागो fe alae, तद्यदि ज्ञानगता afar मा ज्ये Na न and. ज्ेय- गता Vaal ज्ञाने कथं वत्ततामिति नाकारमाम्यमित्य्ैः | ननूभयत्र वनतां को दोष waa wei जातिमङ्करेति | एवं मति ज्ञानलानुभवलमाक्ता्वाटिभिः माद्यं म्यादित्ययः। प्रहतसुपमदहरति । तस्मादिति ॥

wats Sto) श्राकारमारूपये दूषणान्तरमाह । यदि चति॥

~~ ee

च्तगभङ्ःवादः | २०१५

THe Sto | जातिखङर साजात्ये बाघधक्रमाह। यदि चेति॥

aS ee

afe स्फारिते स्वाकारे रव प्रवत्तयतु, तच eT श्व चार्थो तत्सदशमथेमासादयति प्रभायां प्रत्तो मणिवदिति ari ai श्रभिमताथक्रिधामामथ्य- विग्दिण्यप्ररत्तेः। न ख बाह्ये विकल्याकारा गोपसम्भवः तस्य AAAI | न चाकारे बाद्यत्वारोपः स्वरूपे स्फरत्यस्वरूपारो पानवकाशात्‌ । प्रभायां तु मणि- qaia मग्यर्थो प्रवत्तते न तु तदवुदोति दृ्टान्तोप्या- भासः।

NE. ठ\० | तदनेन wasta eels away - aa afaraa निराकृत्य आ्राकारो तरति alana दूषयित्‌- माग्रद्भते | तदि । विज्गन्पानां प्रामाग्वाभिमानमुपपादयति। aafa | मवादान्ममाणलनाभिमान दति मावः । परिहरतनि। नति | अय ्रियाममयपययऽयक्रियार्मा waa न त्‌ MAT कारम्तयत्यर्यः । नन्‌ वाद्यय॑ियाममय ज्ानाकरारागोपाश्रदर्तिः स्यादत ae) नच वद्य दृनि। age aaa विकन्पना- BQN । नन्‌ ज्ञानाक्रार एव बाद्मवमाराप्य Vale स्यान्त- दर्क्रियाममर्भ॑ेव यत waa श्राह) न चति। खकरूप इति। स्वपक्घागेन ज्ञानाक्रारे स्फुरति त्र विशेषद्‌ ्रनाद्वारोपानुपपन्ि-

७३६ यात्मतत्त्वविवेके सटोके

frau: | अन्यविषयज्नानादन्यच्र प्रहत्निरिद्यच दृष्टान्तोपि साध्य विकल इत्याह । प्रभायां fafa ॥

भगौ० रो० 1 तदवमलोकं वेति पक्त निराङ्त्याकारो वेति पचचसुत्थापयति। तर्हौति। प्रद ्तिमम्बादमुपपादयति । तवेति। ्राकारे यरि ज्ञानन्रत्तितया ज्ञाते vafamary | sfaaafa | ज्ञानाकारस्य न दादादिमामश्येमिति प्रमापयतम्तदममर्थं aa ्रट्रत्तिन्े स्यादधित्यथेः। ननु वबाद्यनिष्ठतया खाक्रारे ज्ञाते प्ररत्तिरिति नोक्दोष इत्यत aie न चति । बाद्यखलक्णस्य तरिकन्पन। पिषयोकरणात्‌, न चारोपविषयाज्ञाने तत्सम्भव इत्ययः | नच ज्ञानाकारस्य ज्ञानाभिन्नतया खप्रकाग्रलं तवार्थं क्रियामामथेमारोयमित्यपि मम्भवतोत्यादइ। न चेति खप्रकाश- तया स्वरूपे AUG ज्ञानलन स्परत्यसरूपम्य बाद्यलम्यारोपा-

Wala Tay: ॥

Tae टौ । दयता wadarala उति ae निरहृ्या- कारो वेति प्तं निराकन्तेमुत्थापयति । तर्हाति । अन्यत्र Want कथमन्यलाभ cua श्राह । तत्रेति) मणिविदिति दितोयामम्यादतिः। निराक्ररोति | नेत्याद्‌ | arawfar- दिणि ममथच्चनान्ञाते। न aq लोकेन बङ्किविकन्यः पाकादि- परमथेच्वेन न्नातोऽपित्‌ afm: । न चाकारग्टदोतायकियामामर्थं-

(९) प्रभायास्विति- पादः,

AMAA: | ३७७

बाद्ययोरमेदारोपाश्मदृत्तिः। श्रारोपो हि ae खाकारस्य रकार वा बाद्यष्य। We न चेति । तम्य बाह्यस्य । तेन तरिकन्येन । दिते न चेति | श्राकाराकारिणोरमदात्छपकाश्ेन HAGA WHAT बाद्याभंदारो पामम्भवात्‌ | AAT बाद्यान्‌- भवम्य विकन्पाकारायाद्िलात्‌ विकन्पस्य च ब।द्यास्यगिवादारोणा- रोपत्रिषयभयाग्राहिणश्ारोपरूपतायो गादाद्यान्‌भवो वा WATT वान विक्रन्पो ar विकन्पान्तर वा न क्िकरन्पाकार बवाद्याभदा- रोपो भवितुमहतोति । मण्वृद्या मश्तिन प्रभाया qq तस्याः प्रभाया wag । भ्राभाम दृति । म {प्रभा दत्तमण्ययि- समामाद्यवनोपन्यस्तो मरणिदुठान्तोऽभिमतादाकारावभामस्यव ्रवत्तकलत्वा विपरीते बाद्यावभासपतन्तकरल पयत्म्यन्नाभाम द्त्य्ः। ज्ञानम्य खपिषय VIVAAH भत्रतान्यपगमात्‌ । च्रं यथा भवता प्रभायां प्रव्रत्तम्य मणिप्रा्भिः तथयास्माकसप्याक्रार. प्रदत्तस्य वाद्यपाषिरित्यभिप्रायः, सोपि न युक्तः, प्रत्ता दि मणिप्रभायां तत्सन्निधाना विनाभावान््रणिमामादयति, न चाकारस्य तथा मन्मत

दति भावः ॥

न च।कारवादऽस्फरतोऽथस्य मत्तायां प्रमाण मप्यस्ति। आकारकादावित्कत्वस्य वैसिग्किकेशाद्या- कारेणानेकान्तिकरत्वात्‌ |

ne: ठौ. । मोचान्तिकमते दोषान्तरमाद) न चति।

शरस्फ्रतोऽचम्य alate: | नन्वाकारकादा चित्कवादरव विषय- 4S

३५८ areata सटोकरं

fafg: म्यान्‌, न fe नौल्मनिधानमन्तरेण नोलाकारं ज्ञानं aretha भवेत्‌, BAST तदाकारज्ञानप्रसङ्गादित्यत श्राह । च्राक्रारेति। काद्राचिन्कलम्याप्याक्रारम्यायेयभिचारदग्रेनादित्यथेः।

= ~~ ~~~

भगोनग्रौ० ) ज्ञानाकारकादा चित्कलान्यथान्‌पपत्याऽविषयो-

श प्यः nega saa वयभिचागरमाद्‌ | श्राकारति ti

oe

THe ट) । ज्ञानस्य arate farrattia | न चेति ज्ञानं fe वाद्यम्रगादते न ना । आद्यं तत एव रजतन्नान- भि्याद्रियव्हा राद्युपपत्तावरतिरिक्रं श्राकारे प्रनाणाभावः | नदि ज्ञानं रजतमिति afagaatfa प्रदति त्रा, परन्तु रज्ननस्व ज्ञानमिति । द्रितौयेत्‌ न बाद्यमिद्भिः। रजतमिद्‌ मित्यादिकं च ज्ञानं रज्ताद्धिकमवगादमानं रजनाटिमिद्धिरभिधोयते | aga तदवरगाद्दि कुलो २ जनतादिभिद्धिः। आ्राकारात्का्यात्कारणस्य विषयस्य fafg निराकरोति । श्राकारेति | aratfg मामा- न्यतः कारणमा तिप्त गरदौतहेत्‌भावं भिद्य॒ति । ata न तेन aeafena भवितव्यं । द्वितये तु विनापि ददनादिक दहनाद्या कर विकन्पोपगसेन वयभिचारात्‌ द्हनाद्यप्रसिद्या चन कारणता यहमम्भव ॥

अथं क्रियाक्षम्बादस्यापि स्फरितस्याक।रमाचशरोर- त्वात्‌ ata wag: निरालम्बनार्थाकारवश्च

चगभङ्वादः। ३७८

क चिद्दासनावशदथैक्रियाकागोपि निरालम्बन रव भविष्यतौति विपक्षे बाधकाभावात्‌ प्रतिबन्धस्याप्य- fag:| wansrafafe: साकारं च ज्ञानमिति बाल- लोलपत्वमिति |

Tee ato नन्‌ वाद्धाभैक्रियेव वाद्य प्रमाणं स्यारित्यत ae) wafaafa ¦ श्र्क्रियाया शअ्र्याकारग्ररोरता दित्यः | किच यद्धि aq faqnemfaaria प्रतिनियता सिद्धात्तदेव तु wets) aye चति। न चाभक्रिया बाह्य प्रमाणं ufaaantia, तेन नमिरिरिककेग्रज्ञानेव्रदयक्रियाज्ञानम्यापि तामना- ममुः ल्नोपभ्रयतु ग्रक्यवादित्याद | निरालव्बनलि। निरा- नम्बनायाकरारममिरिककप्राजञानाकारः। प्रलिबन्धम्यापो ति) श्रध क्रियाकारवाद्ययोः प्रतिबन्यम्णामिद्धः कयमथक्रियामन्वादन बाह्या्मिद्धिः स्यादित्यथ) वाद्यम्याभकरियव नाम्तौ्यपिना

ममु चिनोति ॥

ante zto । नन्वथक्रियाविप्रयादयव्िप्रषः कन्पत दत्याह। aufaafa | तज्त्नानम्य स्वाक्रारमातरममृ्तिक्रतया त्रापि नानाभाव दद्यः । श्रनाकारा चाधक्रिया त्वया ATTA care) are चति । निरालम्बनो argrararfea: afa- रिककेश्राद्याकार eae | कन्पनापि स्वाकारमाच्रविषया नायं ana fa a antaufafg trae | तस्मादिति न साकारस्य

३८० आत्मतक््वविवेक सटौकं

° £ माचान्त्नानविषयतव तज्त्नानजनकतया बाद्यायनापि परन्परासम्बन्प दतोयसेव विषयसिद्िरिति वाच्यम्‌ । श्रचापि मानाभावात्‌

व्रेपरौन्यापत्तश्च ॥ [र

रघु She | मात्‌ ज्ञानगतादृहनाद्याकारात्‌ कार्यादह- नादिसिद्धिदहिादेस्त स्यादत श्राह । wal स्पुरितस्य खपकाग्रनो न्निखितस्य । age दादादेः श्रसिद्धदहिद्याकारेण विन्नाननागदणात्‌ । न चागहोतं लिङ्ग लङ्गिकमनुमापयति | Husa दादादिरंहनादेरनुमापको ज्ञानाकारम्तु स्यात्‌ न fe तिना दादाटिकं दादाद्याकार ज्ञाने, न च faa ददनादि aivifetad श्राद। नमिरालम्बनेति | निरालम्बनो बाद्याप्रयुक्रः। अ्रयाकारो दहनाद्याकारः । श्रयक्रियाकारो दादाद्याकारः। मन्दिग्धानक्रान्तिकलं स्यलव्रिगरषाभिप्रायेण । प्रायेण तु निखित- व्यभिचारव्यमप। बाललोन्ृपतल्रमिति। बाद्मविलोपे fe रङ्गज्ञान रजतन्ञानमिति विग्षो न विनाकारं amaatfa भिद्योदाकारः. बाह्योपगमे तु तत्तदविषयवेनेव तद्‌ पपत्तावाकारे

प्रमाणाभावात्‌! ॥

seq afe बाद्यमेव स्वलक्षणं विकल्पस्य विषयः | यद्यपि खरूपेणासामथिकतया तन्नाभिलापषंसगे- योग्यम्‌ तथाप्यतद्रूपपगाटन्निपरत्यासंत््या सधारणरूप-

(१) प्रमागाभावः-- पाठः;

चगभङ्वादः। ३८१

तामापन्नं सत्‌ तथा भवत्येव । यथा देको गौरगो- व्यादत्तस्तथाऽपरेपि गाव इति चेत्‌ । अथ कोऽयमगो- ala fanaa गोसखलक्षणस्यानात्मा भाहोखि- तद्रतधम्मेविर हौ ।

गरड ato 1 सम्प्रति बाह्यं ae वेति वभाषिकमतमुत्था- पयन्‌ ante विकन्प दूषयति ¦ wy तर्दति । ननूक्तं खनच्णं नाभिलापसंमगयोगप्रतिभाममत we! यद्यपौति । श्रतद्रपेति | श्गो यादरत्तिलक्तणया प्रत्यामत्या खन्नङणःभिनापममगयोग्यता- मममवादित्यथः। तया भत्रत्यतर अ्रभिलापममगयोग्ये भवत्य- aay: तामेव प्रत्यार्मत्िमाह | यथा होंति ॥ गोपिण्ड-

भिन्नो वा गोलजातिशन्यो ना श्रगोरिति विक्रन्पाथः ॥

भम St.) gata कन्धमुत्यापयति । श्रत्‌ तर्दति | स्वरूवेललि । आनन्त्यव्यभिचाराभ्यां तच गरक्िग्रदाभावादरिययः। तयापौति। यद्यपि वयाद्रत्तिरन्नौका न वम्बुधन्मम्नभापि वस्तुभरुतेव मा agal भविष्यतौति नानुगनघो्भाविरूपे मामान्य

मानमिति भावः | तद्भतेति । गोतलमामान्यश्रन्य त्यथः ॥

TH ate | aig aq वति ela पचमुत्यापयति। afefa तथापोति । भवतां fafueqaa निषधकूपम्यापि गोत्वस्य योगात्‌ मद्धेतादि विषयतलमित्यथः । तया श्रभिलाप-

३८२ अआत्मतत््वविवेके सटोकं

gaia | यद्यपि तेषाममव्याः gga: सता सम्बन्धस्य away वाऽभयेपगमेऽपमिद्धान्तस्तयापि तस्य तरदेषलानभ्यपगमात्‌

दोषान्तरमाद | श्रयति ॥

परथमे न गवान्तरेपि गोशब्दविकल्पो प्रवत्तयाताम्‌,

श्रश्रादिवदनात्मत्वाविशरेपात्‌। भतिप्रसङ्गश्च, मदिष-

मातङ्गायगोव्यारच्याऽश्रेपि MMW TTI! स

गोरपि व्यावत्तत इति चत्‌ । तत्‌ किमभिमतो art ७ 6

गपि न व्यावर्तते। व्यावत्तते किन्तु स्वयमप्यसो

गौरिति चेत्‌। यद्चगोव्यादृत्तिरेवास्य गोत्वं तदश्वेपि समानम्‌ | अन्यच्चेत्तद्‌ ताम्‌ |

mee Ae) गवान्तर दृति । तस्यापि श्रगोलादित्ययेः। मह्दिषाद गोर्मातङ्गाचाश्रस्यापि giana गोखव्रहारः। watfe गौरयि थावरसत दति न aa गोवयवहार Tare | म गोरपौति। एकस्माद्‌ गो पिष्डादपरोयि गो पिण्डो ana दृति तचापि गो व्यवहा राभावप्रसङ्ग ware! तत्किमिति । गोपिष्डादंकस्मा- द्विश्लोपि मोपिण्डो गौभेवश्येवेति aa गोयवहारः स्यादेवेत्याद । aaa दति। तदश्ेऽपौति। महिषादगोव्याटृरत्तोऽश्वोपि गौरेव स्यादित्यथ: अ्रन्यद्दिति। गोलावच्छिन्ञप्रतियोगिका- न्योन्याभा ववानगौ स्तदन्यश्च गौ रित्यथः | aw च fag गोल- fafa भावः ॥

च्तगभङ्वादः | २८२

भगो० Zo) यद्यगौरेकगोखलचणानात्मा तदाश्वादिवद्- वान्तरमष्यगोरिति न तच गोयवदहारः स्यादित्या । प्रथम vf sfanagaae | afey दति। म गोरपौति। श्रगो- व्ाद्रत्तोपियो गोतो न यावन्तते ष गोयवहारदेतुरग्रश्च गोतोपि बावत्तत इति न aya: तत्‌ fafafa एवं गौरपि गोव्यवहार विषयो न म्यान्‌ यक्किञ्िद्रोम्तम्यापि games: | ननु मकननगःवयादरन्िमानश्रादिगोश् न नथा स्वलम्त्यावयाव्रत्त frare ज््िति। स्वयमण्ययं मागाल्योगात्‌ oo MA च यद्भि यत्कि्चिदगोव्याद्रत्ततवम्‌ तद्धाऽश्रयगारूपमद्दिपा्याद्रत्त- चाद्भोचप्रमङ्ग car | यदौनि । श्रन्यशदिति । यदि च ata

जानिमान गौम्तदा yaa मामान्यं सिद्धमत्रत्यचः ॥

रच्‌ Zt. | एकगोस्वलनत्तणमिर्भ्य) AT AZT auafuan: कुतश्चिद्रा । wg गवान्तरेपाति । द्वितये sfauagaia च्रतिप्रसङ्गम्तदयोग्य तत्‌प्रमङ्गः। तदुपपादयति । मरदिषति। कयञ्चित्मकारभेद्रात्‌ | प्रमङ्गादिति पञ्चमौ ममयनोया। गोला- afeequianangiafantaaet fafanfazinga । म दति। गोलमननुगतमनुगतं वा awe ad किमिति fava शर्ते mada इति । अनुगतं ma विधिषूपं चिद्धनः ममो हितम्‌। निषधषूपं चत्तचाह। यदौति । श्रगावयादटृत्तिरेक- गो खलच्फानात्मकेभ्यो यावद्यो याटत्तिरत तादृ arya: ुतसित्‌ | NE न ae गोलं तस्यार्कगोखलकलणभिश्नलात्‌ | डितौये

acy आत्तक््वविवेके ala

बाह । तदाऽग्ेपौति । श्रश्स्याणेकगोखलचणानात्मकयत्किञ्चि- न्मिषा दि याद्रत्तलात्‌ | तथा च गोलावख्छिन्ञव्याटत्यवच्छिन्न- मरिषादियाद्रत्तिमच्लात्तचापि गोब्यवदारापन्निः। विधेरन्यचानु- गतानतिप्रमक्त द्वं चमिन्याह | श्रन्यच्चेदिति । एतेन यावद्गोयक्रि- व्ाद्रत्तयात्रह्याढत्तिरगाचयवदहार नि मिन्तमिर्त्ययि निरस्तम्‌ fafra यावरद्भोयक्रोनामम-+ज्ञाबेद्यलात्‌ एकधर्मोपग्रदं विना aragt- व्क्निव्याट्त्तदजञेयलात्‌ ॥

feata तु तह्नधम्मे विर हिव्यात्तस्तदानेव स्यात्‌ | तच च न विवादः। Mee ste) aendfa | गोत्वात्यन्ताभाववदन्यो गोत्-

वानेबत्ययः ॥

भगौ० टो० | WATTS मक्रल्गोव्यक्रिदरन्तंरन्यस्याभावा- द्रोचम्यत्र तयालमिति गव्यम्‌ तथा च मद्धमौहितमित्याह।

दिनौये fafa |

TH0 Sto: यत्किधित्तद्‌गतधम्मभरन्यवमलिपमक्त यावन्तर्‌- TAMMIE चाप्रसिद्ध्‌मतस्तद्गतगो वशन्यल वक्रय । तया श सिद्धमो हितभिल्याह । तर्गतेति ॥

faa: सम्मिन्नाकाराः पिण्डा णव साधारणं रूपमलु RNAS पपरारत्येति चेत्‌ । न । सम्भेदाभावात्‌ | स

MAMAFATS: | + on 8

fe न वास्तवः पिश्डानां विर्डधम्भाध्यस्तत्वात्‌ | नाभिमानिकः शवबलेयादेभे देनैव प्रथनात्‌। तहर्म्मालां सम्भेदामिमान इति चेत्‌। न। धम्ब्यतिरिक्तषर्म्मानभ्युप- गमात्‌ । ITAA वा प्यवतितं विवादेन |

ग्रङ्० Sto कन्तिमितेनानुगतप्रत्ययम्यान्यया सिद्धि शरदि | faa efa यदाह aha | Weg @eun gar afwaa धिया | एकायप्रतिभासिन्या मावानाभ्ित्य afea: t तया मटरतनानार्थाः aaa ufea: स्वयम्‌ | sufea इवाभान्ति भावरा रूपेण केनचित्‌ ॥ दति । a Offa awe इत्यथः । पिण्डानां वाम्तवमेकल अभिमाजिकं वा । stg we पिण्डानामिति। मेदेनेषेति। लया च ककल्वाभिमान tau | तद्धर्माणां श्ाबलेयादि- धर्माणाम्‌ । षम दढ ta) ग्राबलेयादिभिन्नास्वन्मते धर्मा एव न मन्ति येषां aaiz: स्यादित्याह । नेति। तेभ्यो भिन्नास्तेषां धर्माश्चत्तदा पयेवभित विवादेनेन्याह । अभ्येपगमे वेति ॥

i ~ न= =

भगो रौ०। fay दूति । श्रनुगतनद्गापिण्डामामेकध

oA

fasa इति न ततः मामान्यभिद्धिरिश्चथः। भदेनेवेति | मया भेदे भासमान एवाभदबुद्धजातिनिमित्तकलतवो पगमादित्यथः |

(x) यथा-- पाटः (२) भाव--पाठः। 4५

acd सआत्मतक्त्वविवेके सटौके

पथयैवसितमिति । भिथोभिन्नगोखलचणटत्तिधश्मेस्य वस्तुनः भिद्धरित्यथेः ॥ = -- -

wae टौ°। श्राकाराभेढ एवानुगतमतेरालब्बनमित्या- mea । मिथ इति । समदोऽभेदः । श्राकारो wal agai aio wea af. wa हेतुमाह) पिष्डानामित्यादि। famtguga i तद्धर्माणमिति । श्रननुगतानां धर्माणं भेटाव- भामादनुगतो धरमोऽभ्यपगन्तययस्तया च fagafeafaare |

NE OS oe

mwaane वेति ॥

स्यादेतत्‌ | भिन्नानामेव खलकछ्षणानां समानाकार- विकल्पजननसामथ्येम्तु | तदपेक्षया च केचिद्गाव दति व्यपदिश्यन्ते केचिदगाव इति । तच्च सामथ्यं स्वकार णनियतत्वाद्प्थनुयोज्यम्‌। श्रन्यथा सामा- न्येष्पि सामान्यान्तरं करे अ्नुगतव्यवहारानु- रोधात्‌, तधा गो पिण्डष्ठपि गोत्वस्य Ava व्यवश्ित्यनु- रोधात्‌, उभयमुखौ चैवमनवस्था स्यादिति चेत्‌ | श्रडःण्टो° | कौर्तिमतमाश्रङ्ते। स्यादेतदिति। यथाश aa । एकप्रत्यवमषेस्य Bqargivafeat | एकधोहेतुभाषेन यक्तोनामणयमिन्नता ॥

(१) यदाह--पा० २ Yo.

WAHFAITE: | ars

इति । तदपेचयेति । येषां गवाकारानुगतघोजनकखाभायय पिण्डानां ते गावः येषां तु न तथा सामथ्यं ते पिष्डा श्रगाव cae: | ननु तादृशं सामर्थसेव कत दत्यत श्राह । तच्चेति | एतच्च यापि खो कतव्य मित्या । सन्ययेति । गोलवा श्रलमरदिषला- डिखिदं सामान्यमिदं मामान्यम्न्िनुगतप्रत्ययात्तव्वपि सामा न्यान्तरमङ्गोकरयेतेत्य्थः | कि च गोलं॑गोपिष्डेषवेव ave नान्यत्रेति तदृत्तिनियाभिका श्रपरा काचिदेवं तद्‌त्तिनियामिका चापरेक्यधो धावन्तौ श्रनवम्या म्यात्‌ । मामान्ये च सामान्यान्तरा-

mI dg धावन्तोव्युभयमु स्यनवस्येदय्ंः ॥

भमौ Zio । नन्वनुगतमतिः मामान्यमिद्धौ मानम । a चान्यथा मिद्धव। एकजानोय विक्रन्पन्ननकलाद्‌ पाघभिंन्नानां क्रो नां तद्दिषयलाटित्याचिपलि। भिन्नानामे्ति । नदपेच्येति | तन्तद्भवाश्चा दि विकन्पजननमामश्याद्रवाश्रा टि यवहार Ty! मन्व ननुगतात्‌ कथमनु गतधौ रित्यत श्राह । भ्रन्यथति। तवापदं मामान्यमिद मामारन्यमित्यनुगनमतः मतवान्‌ मामान्यल मामा न्यान्नरं स्याद्वित्य्थः । तया गो पिण्डव्वपौति | मामान्यान्त कर्फतेत्यनुषज्यते । गोलं afe गोलानाश्रये ana तद्‌ऽश्चपि वर्त॑तेति तदौयक्ता चित्कवनियमाय नियामकापेलायामनवस्थाना- दित्यथः | खभयमुखोति | ag धावन्धधोधावन्तो चेत्य; ॥

eel

३८८ व्मात्मतत्वविवेके acta

रधु° टौ ° । अनुगत सामान्यमनुगत विकश्यजनमाथे वा कलते श्रनुगतव्यवहारालम्ननतया वा | नाद्यो भिन्नानामपि खकार- णाधोनान्‌ मामथयेविग्रेषादनुगतवत्रिकल्यजननो पपत्तेः न दितोयः तादु ग्र विकन्पजनकलस्येव By । यटि चानुगत- विकश्पनन कल्वाट तिरि क्रमप्यन्‌ गतव्यवडारालम्बन कन्यनोय तदा मामान्येष्यनुगतमा मान्यव्यवददारालम्बनं सामान्यान्तर कल्प्यं ततापि च मामान्यब्वहारात्‌ तस्य च aiafa टत्तिविरोधात्‌ तत्घाधा- रणमपर, एव तत्त तचापोौत्यनत्रम्या | एव यदि @urafaaa- टृत्तग्पि सामश्यम्य afafaaaa मामान्यं करप तदा तस्यापि त्र त्तिनियमायमन्यदेवं तस्य aang । स्यारत- दित्यादिना । विकन्पानां ममानलमाकारविग्रषः |

यद्येवं निमित्तान्तरमनपेश्ये कव्यवहारो.त्यन्तभिनने, एवं भिन्नव्यवदहार शएवाभिन्ननैकेन केनचित्‌ faa साध्यते, शक्तिस्वभावावलम्बनस्योभयवापि तुल्यत्वात्‌ | wad सत्येकव्यवारः कंचिदपि न स्यात निनिमिो वा भवेत्‌, उभयमष्यनिष्टम्‌ | तदेतन्तुल्यम्‌ | अनेक- saad सति न स्यात्‌ निनिंमित्तो वा भवेत्‌, उभयमणप्यनिष्टम्‌ | तस्मादेकेनैकव्यव हारवदनेकेनाप्य- नेकब्यवष्ार रषेति सामथयेनियमः।

BMH FAT । ३८९

श्रङ्० Ste । ययात्यन्तभिन्नानामभेदव्यवदहारहेतुखं तया श्रभिन्ञानां भेदव्यवहार हेतुलमेव कि न स्यादिव्येकेकोपि गो पिण्डो भेदेनैव व्यवद्िथेतेत्याह । यद्येवमिति । एकेनानेकबयवहार खद- qs श्रने केरेकव्यवहारो्नु पपन्न vagy) श्रथेवमिति। तुष्यतामेव दशेयति। ्रमक॑ति। एकेनेव मामान्यन गोलाद्ना

गवा दि पिषण्डानामनुगतव्यवदार दत्यृपमहरति। तस्मादिति

भगो० Zo | WARN THWART Vala नियमानभ्यपगमे एकेनेकव्यवदहार utafa नियमो न arfefa खलकणमपि त्यज्यतामिति amazed इति भमाघधत्त। agafafa | afasafa) यथा मव्यैचाद्रतवादिमिन्रह्यणकनानक्व्यवष्ारों mane दत्यथेः ¦ wafafa | इतरानिमिन्तकोऽयं यवहारो

यदि तन्निमित्तको न aia अरनिरमित्तको गा स्रटित्ययः |

Tae टौ. । माम्य यदि तादृ शनिग्िनवयक्निनिष्ठसकं afée किमपराद्धं vaafaga गोत्वादिना. aa प्रतियक्रि भिश्न न तरिं तस्यानुगतत्रिकन्णोत्पाद नियामकं मिथो यभिचारादि-

ainaa निराकरोति यद्यवमिनि।

क्रा afaafe सामान्येषठनेकेष्ठेकव्यवहारस्य। या चन्द्रमस्येक स्मिन्रनेकव्यवहारस्य। अान्तोऽसाविति चेत्‌ |

(१) तथा--पाठः;

३८ ० च्ात्मतत््वविवेके सटीक

अयमपि यान्त श्व । बाधकङस्योभयचापि तुल्यत्वात्‌ | ade भन्तोऽल्विति चेत्‌। मेदव्यवहारोपि तथा fa a wai अरथंक्रियाख्थितेरिति चेत्‌। व्यक्ति मेदाभेदग्यवस्थापकाथेक्रिधामेदामेदवत्‌ सजातौथा- मजालोयत्वव्यवष्यापकाथेक्रिधा साजात्यवैजात्ये अपि किंन पश्यसि ते अपि aa इति चेत्‌। अथ॑क्रिया- मेदोपि मान्त इति बुल्यम्‌ । awaafafa चेत्‌ | त्यज afe बाह्यव्यसनम्‌ । श्रयमेवाभ्रय इति चेत्‌ । तच वद्यामः |

Mee टौ ° | परापादितामनवन्धामुद्ध तमाह । का गति- fefa यथा कदढाचिदेकेनाण्यनेकब्यवदारस्तथा कररिटनेकेनाप्यक- व्यवहार दति प्रतिगंदिमुखेनोत्तरमाह । येति। वम्तुतः मामाच्खेव्वयि afeatiafaa मति सकलतद न्तित्वं नित्य मत्यनेकटृत्तिलमुपा धिसा मान्यमेकमस्तोति भावः| मन्व॑रेति | गो पिण्डारिष्वनुगतबयवदहारो मरान्तोख्ित्ययंः, वेदान्तिमित- मालग्न्यार | भदवयवहारोपोति," । श्रथक्रियामदात्‌ यक्तोना- मपि भेद care) श्रयति | श्रथैक्रियामाजात्यपरेजात्यनिवन्धनं तरिं बयक्रौनामपि माजात्यवेजात्ये खौ कायं एव waar तदाकसि- कल्वप्रषङ्घादित्याहइ । यक्रोति। ते श्रपौति, sufmarerna- aa cau: तरि यक्तिभेद को ऽचेक्रियामेदोपि भानत एवेति

(१) witaifa — पाठः

च्तगभङ्कवादः | ३९१

यक्तिमेदोपि न स्यादिति भितं बेदान्तिभिरित्याह। श्रथे- क्रियेति । afmazifa arg कि मण्डिन्नमित्याइ। sfeafa | तरं च्रं aganay fa बाद्यनेत्याह । त्यजेति । लमावकागो वेदाद्‌ । श्रयमेवेति । बौद्धाभिमानं निराहत्य तवाणमि- मानमये निराकरिष्याम care) तत्रेति |

भगो Ae । का गतिरिति । यदयकेनेवेकव्यवहार इति गोषः । चनद्रदयव्यवहारवत्‌ मामान्येऽपेक यवहारो भ्रान्त UATE | यद्यपि arara जातरभावपि afeauafaa मति सकल तदृत्तिलरूपमुपाधिमामान्यमन्लेवानुगतमतेः मत्वान्‌, नथापि यदि arqiaaaa एव जातिरूपो waar विषयौ क्रियते तदा aga: हारम्य भ्रमलमुक्तम्‌ । मव्वच्ेति | गो पिष्डश्वपोत्यथंः । बाधकं विना BIA चान्तच भदघौरणभेदनिबन्पना न स्यात्‌ भ्रमला- fairy मेति । यक्तोति। amaaararafagt यचाऽचे- क्रि्ेकलनानाव मानम्‌ तथा यक्याञ्चितमजातौयत्वविजातो यतवयो- रपय क्रियामाजात्यवंजाल्छे मानमित्यर्थः । aware विना यद्यय क्रियामाजात्यधोरभमः स्यान्‌ तदाऽयं क्रियाभेदनज्नञानम्यापि भ्रमत्वे यक्रिमेदाभिद्धौ बाद्यविलोप care । त्यजति ॥

Tye टौ ° । ्रभ्यपेत्यार्‌ ! या चन्द्रमसो ति । वस्तुतो भित्यानेक- अमवेतललच्फो पाधिकमामान्यनिबन्धनो गोलादावनुगतसामान्य- व्यवहार इति भावः| सर्वच गवादि पिष्डेष्वपि । प्रतिबन्दि-

BER aimartain सटीके

माह । भेटेति । ते अरधैक्रियामाजात्यवेजाच्छे । भान्ते भरागधु- लिखिते । यदि विनेव बाधकं बुदधौनां भमलं तदा बाह्मविलोप- प्रसङ्गः sare त्यजेति ॥ माभूदाऽधेक्रियामाजात्यवैजात्यावगमः। सान्त्य नुगमोप्येकं निमित्तमनाहत्य कथम्‌, तदपि fe qa माजात्य' सामग्रौसाजात्यमन्तरे शाकस्मिकमापदयेत | श्रन्धथा तत्पर म्यरालम्बनमपि विडम्बनमेव। भमै सतेरभेदब्यवहारसिङ्खौ व्यक्तिभिरेव तथाभूताभिगरभि- मतसिङ्खस्तदनुसर शप्रयाम्वैफल्यात्‌। तस्मादारोपव्यव- हारस्याप्यनागोप्ितिजात्यनादरे असम्भव रेति |

WE टो । माश्वदेनि। श्रयक्रियासाजात्यं कारण साजात्योश्नायक arg, किञ्चिज्त्तानं भान्तं किञ्चिदभान्मियमप HT कारणमाजान्यनिबन्धनेव स्यादन्यथा मवं भ्वान्तमभान्तसेव वा भवेदित्यथेः | भरान्तिलिनानुगतमतिरपि भ्रमः स्यादिल्य्ं इत्यन्ये, तदपि रान्तवमपि। ननु wae सामसोमाजात्या- भयोजकनेष्यनाक faa स्या दित्यत आद । अरन्ययेति। तत्परन्परा- लम्बनमपोति । भ्रमपरग्परान्नम्बनमपोव्यथेः । तदनुषरणप्रयामो गरमपरन्परानुसरणप्रयासः । तद यमय; । `

एकप्रत्यवमषेस्य हेतुलाङ्कोरभेदिनो | एकधोहेतुभावेम यक्रौनामणयभिन्नता ॥

च्गभङ्गवादः | ३९३

इत्यत्र प्रत्यवम्षेष्य॒प्रतिसन्धानस्येकलभ्वमादनुगतप्रत्य याना - मेकलभ्रमाच्च व्यक्रौ नामे कत्वभ्नम दति या भरमपरण्परा लयोक्रा, सापि तव विडम्बनमेव धिक्कार एव, भमकारणस्यापयनु गतस्य Barmy कारादिति ) यदा एकगप्रत्यवमर्षभ्यत्येकजा तो यप्रत्यवमर्षस्येति त्वया वाच्यम्‌ तया च सिद्धो जातिकृतानुगम") cae) तथा च त्त्कारिकायां तन्परम्परानुसरण तष्नातौ यत्वपरम्परानुमरण- मित्यर्चः | यद्वा यक्तौनां भिन्नानामेव मामर्थ्थात्‌ सवे ्ाभेदव्यव- हारोस्ु किं प्रत्यवमर्षानुगतघौ परग्परानुमरणन कारि कास्यनेत्यथः। एकजानौयं वास्तवमनुमरणोयमेवव्यपमहरति | aaifefa | यदा प्रत्यवम्तौ वयवहारः धोतिकन्पकरूपानुगनधोः नत्परन्परान्‌-

भरणमफलनं वयक्तिस्वाभाव्याटं + तद्‌ पपत्तेरिन्यथः ॥

भग० Zo) मान्यनगम इति मनव्वधोभ्रमलवादिनो भ्रा न्तिल्लमणयकं aq न fagqa तच्राप्यनुगतमतेभ्रमलात्‌ यरि माममोमाजाव्यं afar: ¦ श्रन्यथति । श्रनुगतधर््ानन्प- गे परम्परया मामान्यपि मामान्यान्नर ययक्गिरूपमनुगतव्यवहार- रेतुरालम्बनमिति यद्च्यते तदिड़म्बनमेव निमित्तान्यथो पपन्ः स्बयमन्यपगमान्‌ | AMAIA भ्युपगमे कार णलग्रह एव A स्यात्‌ श्रानन्धव्यभिचारान्यां व्यक्तौ तदमन्भवात्‌ । यद्धाऽनुगत- UMM BA पचधम्मल मत्यनुमानमपि विडम्बनमिन्ययः। श्रन्ययास्यातिपकमा अत्याह | तस््ादिति ॥

(१) नुगतप्र्ययः--पा० 2 To | a0

3९ व्यात्मतत््वविवेक्रे सटौके

Tye ate! यदिच विनेव कारणएमाजात्यं ATIAMN नदा यथा मिन्नभिन्नेरेव पिष्डेरमेदग्यवदारः तथा भिन्नभिन्नेरेव बोजादि- यक्नि तिगेवैरनुगताङ्करादिकायंजननो पपन्तावद्करा दिसाजाल्यानुरो - घन बोजादियक्िविग्रोषतत्कारणपरम्पराषु व्र TAT TAA विफलमेव भवता मित्याद। श्रन्ययेति। तत्पर व्परेत्यस्य बोजधान्य- शा लिकलमा दि वदुर दिमामान्य विगरेषका य्यप्रयो जक ङ्व पसम - दायो वाऽथेः। तिना बाधक तदद्धौनां ्रमलायो गान्तदलात्साजात्य- aia माघयिला मम्मति भ्रमष्यारोणप्रसिद्धिमन्तरेणामम्भवाद्‌- मत्व्याते भिरामाद्मबलाेव ते माधयन्नुपसदरति । तस्मादिति ॥

असतु afe जात्यादौ बाधक्ादपोहसिद्खिरिति चेत्‌ | व्यबारस्यानन्यथासिद्धो क बाधकम्‌ | अन्यथा faves बलवदाधक्षपुपनोयानन्यधासिङिविश्रान्तोपि ख्वभाव- हेतुर्वा भकशङ्कयाप्युपहन्येत। ततो बाधकव्यसनमप हायानुगमव्यवहृतिरन्यथाप्युपपाद्यताम्‌। न VR गत्यन्तराभावात्‌ |

Hee Tho AMAT WA TYR! यवहारस्य AAMAVAWTS | श्रन्यथा सुद्‌ ढनिषटपितो निरूपणोरया(९' बाध्यः स्यादित्या । श्रन्ययेति । स्वभावद्ेतुः प्रसक्गभिश्नो Fa: |

SIT Ware: स्यात्‌ । नेतदि ति । श्रनुगतव्यवहारस्टान्ययोप-

(९) निरूपितोऽप्यर्थो--पाटः।

चगभङ्वादः। १९५

पादनं न श्रक्यमित्ययः गत्यन्तराभावादिति | भन्यापोहादै- निर सता दित्यः ॥

[दध्म

भगो टौ° । जाल्यादातरित्यादिपदादनेकटल्येकभंयोगावय- व्ादिपरियहः । व्वहारस्येति । व्वहारानन्यथामिद्धेरेव न ` वाधकमित्यथः । नापि बाधश्रङ्धा तस्या एव विपचबाघधकलात्‌ WII तव खद ग्रनयाघात tare) अ्रन्ययति i यदि विपच- बाधकमद्धावेपि श्ङ्त्ययः ॥

THe टो०। जाव्यादावित्यादिपद्‌ादनेकटत्तिशयोगादि- परिग्रहः बाधक fe श्द्भितं निखितवा । me यवदारश्येति। बाधक ufgay | खभावदतुरनुमापको Sar गत्यन्तरेनि | श्रय कोयमगौरित्यादिपरवेक्रायवशितग्रन्न श्रपोहादेरनुगतव्यव- हारानुपपत्तरूपद्‌ शिता दिव्यः ॥

न ख वाधकमथ्यस्ति। तद्धि स्वरूपतो वा स्यात्‌ Maa वा Mal स्वरूपतोऽप्यनुपलम्भो वा faae- धम्मोध्यापसो AT

Tee ato । ननु बलवदाधकं चेदस्ति तदा प्रकाराक- रे णाणयनुगतव्यवहारः पग चिन्तयितुमहतोत्यत we a Ufa aeua दति जल्यादिकमेवाहत्य बाध्यते जात्यादिज्नाभ वा बध्यत Taye: ॥

ged अ त्मतक््वविवेक aera

ato Zo | GSA वस्तुगव्येत्ययेः waa श्रारोपत CHU । यद्वा तज्तानमामान्यमिरामेनेत्यर्थैः |

रघु° टौ ° । बलवति बाधके जायति नान्यथानुपपन्तरपि साधकत्वमम्भव दति दिनौयं निराकरोति। न चेति| खणरूपतो जानिखखूपे माकात्‌ । जानतो जातिविषयकन्ञानश्लरूपतरेक- लाडिनिरामद्ारा ॥

न प्रथमः श्रसिङञेः। स्फुगतरव हिसाधाग्णाकारस्य शरं चिन्तवितुमारयम्‌ नास्फ्रतः। अध्यक्षे साधा- TUT वयासेधामो न तु विकल्पे, तस्य ममानसङ्कत- ग्रहतिमिर निकुरम्बकरम्बितदष्टिभिरेवोपपादनात्‌ न त्वस्माभिः, कल्यनाको षस्यानन्तप्रसरतया तच्च व्यवम्था- पकत्वादिति चेत्‌ | शब्दानुसन्धानविरहेपि जाय- मानत्वात्‌ |

शद्धः टौ. । ्रमसिद्धरिति | उपलमभस्य साधिततादित्यय॑ः। एतदेवाह । स्फुरत एवेति । wae दति । निविकन्पक इत्यरथः | ware प्रमाणं यत rau ननु निविकन्यकाभावपि विकंश्पश्ूप१ एव॒ जआात्थादयुपल्म्भोम्तोत्यत श्राह । न लिति। भमान्न्दसङतय्रह एव तिमिर निक्ुरम्बप्तम करम्बिता कणषिता qfeaat तेरेवोपपादनात्‌। भ वस्माभिरिति। त्वमा बदृषशटिभि-

WMAFATE: | ३९७

frau: | तथा च विकन्ये गवादिपदसङतयहाधौना नाम- जात्यादियोजना न तु वाम्तवोत्यथः। तरवाड्‌। कन्पनेति | शरगटहोतमङतानामपि नामजात्यादिन्फ्रणा दित्या | नेति ॥

vite टो०। ननु विकन्पे माधारणाकारेणाष्फुरणेपि ` नायमिङह्भिस्तस्यावम्दुविषयतान्‌ किन्त नितिकन््ादव सेत्याह t awd दति । भ्रमबौजमाडइ | नम्यति ' समानश्नन्दो गोग्रब्दादिः। एवम्भूनदृ टिभिरन्येरिव्यणः । न लक््ताभिः उपपादनादिल्यनुषश्नः नयम्‌ । श्रच इतुमाइ , कन्पनाकोषम्यति | विकन्प कान्प- fama भानान्न ततोऽथमिद्धिरिव्यधः। ग्ब्दति । (णवर) मति गो पदवाद्यानाकलनेऽनुगतिन् भामेतेत्ययः ॥

Ta. टौ । श्रनुपनम्भः किं मवेथेवान्लरालि वा विविच्य qi आद्य afa waa दृति । अ्रध्यचमव दोषाजन्यतया प्रमाणन तु ठाषममुत्यो विकन्प इत भावः, प्रते दांषमाहइ। तम्यलि । fagva: स्तोमः । करम्नितं कमृषितम । way विक्रन्पादयि anfafgmare । कन्पनेति ॥

तथापि agama श्वेति चेत्‌ । किमेकपङ्धेत- विषयाभावेपि समानशब्दसङ्कतग्रहष।सनावशादेका- कारपरामशस्तत्सद्धावे वा। म AAS: नाना- माल्लादिमदाक्तिवत्‌ खगलो चनवाशाम्बकुलशिशादिषपि

३९ ८ व्यात्मतत्चविवेके सटौके

गोशब्द घद्धेतग्रहवासनावशात्तधा विधप्र्ययानुगमप्रत- Fa इष्ट रवासावथ.) इति चेत्‌) सोऽय साखादि- मतौषु व्यक्तिषु साधारणं रूपं न पश्यति पश्यति तु गोशब्दवाच्येषु दशस्विति किम वक्तव्यं ननं रुचिरे- वास्य लोचनमिति |

wee रौ०। प्राक्रनो षदतय्दवरासना तचाणस्तोल्याद | वासनेति । मोपि सङूःतग्रह ए जात्छादिनिमिनं fava ata वेति विकन्पाथः । भिन्नप्रटरृत्तिजिमित्तेषु गोपदवाच्येषु गवादिषु तथा मन्यन गतप्रत्ययः स्यादित्याह । नानेति । श्रमा- fafa । श्रनुगतप्रत्यय इत्यचः एकजानौयामु afar गतधौ निमिनं किञ्चिन्न पण्यति विज्ातोयासु प्चतोतोच्छामातच नतु प्रमाणानुरोधः afafeay: ॥

णि

मगो रोः । मोयमिति। तया मति लोकविरोध दति भावः ॥

णी

Tyo Sho) तदासनातः शब्दवाखनात एव दोषान्‌ , दशस खगे षुपशपिपरववाञ्चदिङ्यनमयृखष्टथिवौ पाथः ॥

=-=

(१) दृष्ट णवायम--पाठः। (2) सतिरमेवास्य-- पाठः,

WMMAFAlT: | ace

शक्धमिदमितरेणापि वक्तुमिति चेत्‌ । शक्यम्‌, म तु ्यवहारस्तन्मलो विपय्या यितुम्‌ |

neo ato | गक्यमिदमिति | गोश्न्दवाश्यषु साधारण- पं न पश्ति uefa तु साखादिमनोति सगतेनापि wag वक भित्यथेः। शक्यमिति । args wad, ताल्िको यवहारो- न्यथा कततुं AMY इत्ययः ॥

भगौण्टौ° | waafacfafa | गोग्ब्दवाच्छेष्‌ माधारणा कूपं न पश्यति पश्यति तु माच्ादिमद्क्रिख्िति भौगतेनापि वकर gaa दृत्यथः। न fafa | niet वयवहारः मद्धतयद- मलक. मच न यक्रिषु शक्य. याद्रलिश्ानुगतायि निरम्तेवेति मालस्नादिमह्ाक्तिपु ग्न्दानुमन्धानव्रिरह्हिणामष्यनुगतमतेरन्‌गत भामान्यमन्डपेयम्‌, स्बर्गादिषु ममानपद वाच्यता परतिमन्दधानम्धवा-

नुगतधोरिति न तदन्ययामिद्धौ न ततम्तन्सिद्धि रित्यथ॑ः ॥

tae aye 1 ददं ददमाकार | स्वरगादिषु न पश्यति पश्यति साल्लादिमतोषु afafafa | बवहारोऽनुगतव्यवदारः | AQ STATA: । विपर्या भयितुमन्ययाकनन । कथं तं खगादावनुगतधर्नोपयहमन्नरे णानुगतयवहारः, अनुगत प्रत्ययान्‌ | भोपि कथमन्तरेणानुगतधम, कं एवमादइ | meget. गाशब्द- aga) प्रहृतेपि तथेव fa म स्यात्‌, अययत्पन्ञानामपि माखाटि मतौषु यद्गोष्वनुगतगोप्रद्यथात्‌ । न च खगांदौ तथास्ति, न

Boo खात्मतक््वविवेकर सटौकं

वानु गतधर्मेपिद्रहमन्तरेणानन्तासु fag gata: सम्भवति । न च तामन्तरेण पूर्वको पद विग्रधवाच्यतानिबन्धनो वयवहारः | सवर्गा दिषु चानुगतस्लगलादि निबन्धना ययत्प्तिरिति ॥

et

नन्वेतावतापि विकल्पः सिद्धातु, अनुभवस्तु कथम्‌ | मवल्तुकविकल्पसिद्खरेव | कथं तस्य सवशतुकतेति चेत्‌ शब्दवासनादिकार णान्तर विध्वंमादिति तूष्णौम्भरव |

Wee टौ । भामतां मविकन्प्केपि जातिरनुभवखेष्नातिं न विषयौकरोति तदा न मा प्रामाणिकरौत्यथेः। कथमिति। जातिगो चरः सेव्यतौत्ययः। aagafa । त्रिकन्प विषयस्य बाघधक- मन्तरे णान्‌भव विषयलध्रौवययारित्ययंः। अ्रद्ययावदिकन्प एव मवम्तुको a शिद्धोऽम्तोत्याह । कथमिति । शन्दति | ग्रब्दवासनादिकारण- भिषेषे गौरयमित्या दि विकस्पानामयं सामथ्यैसमुत्यल्रमावश्यकम्‌ | तथा च गोनादिकमपि वम्तुभरूतमेवेत्ययः ॥

~ ~~ ~ -*

भगे. Fe 1 vata स्पष्टयति । नन्विति । fafa- कन्यकरादेव वम्तुमिदिरित्यनुगतधम्ब विषयकसविकन्पक मिद्धावपि तम्यालोकविषषयतया न तनोऽथमिद्धिरित्ययः, सवस्ठुकेति | भविकभ्पकस्या लोक विषय ला नुपपत्तौ पारिग्ेथेण वम्हविषयल- मिद्ध रिल्यथेः | एतदेव स्पष्टयति । शब्देति ॥

WOUAFAT: | ४०१

THe ate । निविकश्यकादेव व्ुसिद्धिने बविकच्पका- दतिप्रशङ्कादिल्छाश्येन एच्छति । नभ्विति । विक्षन्पोऽतिरिक्रा- नुगतधर्मावलम्बो faga । असति बाधके सविकश्यकाटेव वस्तु fafgfrarnaatacafa | सव्स्तुक इति ti

----~ ----*

अन्तराले किमिति नोपलभ्यत इति चेत्‌। उपलयि- कारणाभावात्‌ |

Eo to) अनुपनमभाकरं जातौ बाधकमाग्रते। aati दति । यपिण्डयोरन्तराल ae: जातेयक्तिरभि- व्यक्किकारणम्‌ सा शसाकराले नासोति कथमुपशभ्यतामिति परिहरति | उपलभोति ॥

भगौ. Ze 1 मनु गोपिष्डधोरग्तराले यदि a ata तदा तजोत्पश्चमानयक्तौ गोलं न स्यादिति ania aga तदुष- लभ्येतेत्याइ । श्रनरा दति । सतोपि aw ae साखाडि- agrafgarar श्रभावान्नोपलसिरिव्याह | उपलमभौोति । म च॒ aa agama: अरप्रतिषङ्कमादितकंशहायन्य मामान्यषाधकस्य प्रत्यरष्येव AVIRA RATT ॥

Tae टौ | जातिरव्यापिका चेश्माचोवरिनि पिष्डे परि- दृष्टा प्रतौचौव्तिनि नो पशभ्यत प्रतिषङ्कमणाद्यषममवादतो यापि-

केव वाच्या, ay दितोयमनुपलम्भवाधकमाशङ्कते। ware 51

४०२ आत्मतत््वविवेके सटौके

इति । मध्यदेश care: | यद्वा आतिरनित्या चेत्वेपिष्डनागर इन्तरपिष्डे नोपलभ्येत तेन मित्या वाच्या, तचाश्रङ्कते | WATTS दति । एकपिण्डनाशानभ्तर पिष्डान्तरानुत्पादककाल Ta: | खपलसः कारणस्य यक्तेरभावादिति ॥

पिण्ड श्व कुण्डे बदरवत्‌ कुतो नोपलभ्यत इति Vl न । अनन्यदेशात्वात्‌। भेदेन तूपलम्यत खव, पिण्डान्तरासंसगिंशि पिण्डेऽतुभूयमाने तत्संमगिलया- STATA | |

Wee Zto तहिं पिष्डेपि विवेकेनोपलभ्यताम्‌, मोपलभ्यते चेन नाकतोल्याह । पिण्ड (एवेति । विवेकेनोपलम्भो यदि पिष्डमिश्ने ग्र उपलम्भम्तच्रार । श्रनन्यदेग्रोति। यदि च भेद- माचोपलम्भो विवेकेनोपलम्भप्तजाह | भेदेनेति विगरेषणम्य Tee विग्रथ्य गो पिण्डस्य भेदेनोपलम्भम्य सल्वादित्यथः | नन्वयं गौरिति विशिष्टबुद्धौ गो पिण्डान्तरमेव विशेषणेन भाषतां fa गोवेगेत्यत wel पिण्डान्तरेति। प्िष्डान्तरं sag विशेषणं भवेन्न वसम्बद्ूमपौत्यधेः |

wits Zo । ag यदि पिष्डसंसगिं गोलं तदा Fu- संसगिबदरवत्तयालेगोपणब्येतेत्याह | पिष्ड एवेति । तथधाले- ae विभिश्नदेश्तयेत्यथः सक पभेदेनेति वा पिण्डसंसगितयेति वा । SQ अ्रनन्येति । दितौये भेदेनेति, पिष्डाद्भदेगोप-

WMAFAT | ४०३

लभ्यत एवेति cerafafcae: | ana पिष्डाम्तरेति। sia सम्प्रतिपत्तिरेवेत्यथेः । पिष्डान्तरासंसभिंणणैति पिष्डतादाल्य- निराकारम्‌ । यदि पिष्डगोल्योरभेटस्तदा fawreng- पिष्डाग्तरसंसगितया arate: । agra वेति veferaa एवेति न दूषितः ॥

रघ ° टौ ° । दतोधमनुपलम्ममाश्रङ्ते | पिण्ड एवेति | तरितिश्यो पलम्भो fe विभिन्ने ग्रवेनोपलम्भो Hea वा श्राय ऽनन्येति | बदरस्य कुण्डतरखावयवदे श्रववश्नातेः पिष्डेतरादेश- लात्‌ । दितौये भेदेनेति । पिष्डाम्तरामसगिणि पिष्डानरा- नात्मके | एकस्यानेकताद्ाम्णानुपपन्निप्रदश्रनाय चदम्‌ ॥

नापि fadtd बाधकम्‌ श्रवयविसमानयोगस्ेम- ma! जायमानपिर्डसम्बन्धानुपप्तिर प्रतिसहमात्त- चासश्वादमुत्पादाश्चेति बेत्‌ । कथ पुनस्तवामच्चं त्वथा व्यक्नायि । तष स्व तबत्याकाशाटेरपि गोत्वप्रसङ्गा- दिति चेत्‌। न चैतत्‌ पश्चादपि तच्त्याकाशादिना सम्बध्यते। येन च पिएडेन सम्बध्यते न ay कडापि तन्नास्ति । तत्‌ कुतो विगेधः।

seo ato । faaguaterat वेति विकज्ितविक्षण्पं दूषथति । नापौति । अवयविनि काल्दयेकटे श विकल्पनिरामव-

४०४ मा ्मतत्त्वविवेके सटौके

दिशपि afacattd न कार्येन वन्तते नेकदेगरेन किन ज पेणत्यधः | ननु जायमानपिष्डसन्नन्धः प्रकार ज्रथेण खस्मवति | पिष्डानराद्गोलस्य गमनादा पूवमेव त्त्नादा पिण्डेन ae जायमानलाद्ा । तदेतत्‌ चयमण्यतुपपन्नमित्याह । जायमानेति | श्रप्रतिसङ्कुमात्‌ श्रगमनात्‌ | गोलप्रसङ्गादिति। तथा चे तदनु- भवबयवहारयोः प्रसक्गा दिव्यं: । समवायटत्या age यवहारे ami a तु खरूपतोऽपोति भावः यदि समवाथेनाकाशादौ गोल व्यान्तदा पञ्चादपि wre चेवमित्याह | न चेतदिति। सम्बध्यते समवेतोत्यथंः | जातेपि तञ पिण्डे गोतमा काश्ासन्॑धयवेत्धयैः | afe पिण्डमापि तच्च न मम्बधयेतेव्याह ¦ येग रेति । तच जातः मग्नन्धसेत्येक एव काश इति पिष्डेन कदाचिदपि न तस्यासम्बन्ध qe: ) कुतो विरोध दति । faust: प्रवमाकाश्ादौ गोत्वं नामोदुत्पश्ने च पिण्डे तज गोत्वमिति विरोधो न मम्भवतोत्ययेः ॥

wile 2to) fade बाधकं कात््वेकदेश्रविकन्प न विरडू- धर्माधासरूपम्‌ । श्रवयविस्थापनातमर एव दृ श्लादिव्यथः | ननु जायमानपिष्ड गोत्व न गवा सम्बध्यते तस्य निश्ियतवात्‌ | नापि age जातिः खिता तथ्यापि maton: | नापि पिष्डन मग्बदधेवोत्पद्चते नित्यलादि ति सम्बन्धव्यापकवयव्याइक्तौ सम्बन्धो - ऽनुपपन्न wane) जायमानेति । आकाशादिटे गरेनाषम्बङ्ूमेव SUNT WAT ग्यम खसमबेतं wear दत्य मिप्रे्याइ |

गाभङ्गवादः | ४०५

कथमिति | avetararmfefaafen: पिण्डो ai sre आपादापाटकयोर्वेखधिकरण्यम्‌, म॒ चाकाशादिना ayrenay पिण्डमन्बन्धो विरुद्ध दति भावः । पिण्डनासम्बन्धस्तषम्बन्धे- विरोधो, स च आतिपिष्डसम्बन्धस्य famarzta aaa | वेन चेति॥

Tae Sto | विरद्धर््नंभसर्गोवयविवदिहापि निरषनोय इत्याह । नापोद्यादि । ननु wart जायमाने गवि ataw मम्नन्धो a रज््वादिवहेश्रान्तरादागमनात्‌ निःक्रियलात्‌ । न aU दिवन्तत्रेव AAI प्रागपयुपलम्प्रसङ्गात्‌ । न पिष्ड़कप वत्तदोत्पादाव प्राचौनपिष्डानामगोतवप्रमङ्गात्‌। म च प्रकारान्तरं मम्बन्धोपपाद कमम्तोत्याग्डते। जायमा्नेति। तचामतोपि म्तभातनियमादटेव सम्बन्धो नानुपपन्नः मतापि च वयश्क्वयक्रि- विरहादे वानुपलललम इत्याशयवानाह । कथं पुनरिनि। तच प्रवर Taam तचन्यला विप्र षाटू्ान्तरे पि गोलवमम्बन्ध तजापि गौरिति प्त्ययापत्तिरित्यचरतात्पयगभ्यामाश्रङते। तच मल्वदति। गालस्य यथाकथश्चिन्सन्बन्धो न गो रितिप्रद्ययनियामकः fa तु ममवायः HMA द्रयान्रे ata स्यात्कल्फछतापि ya ay तदभावो पपत्तये गोलम्यामल्लमिल्यागरयतव्रानाइ । म चेतदिति। अथ तचत्यत्वाविगरेषेपि क्ञशिटेव गोत्वभसत्रायो मान्यच्ति gat निम इति चेत्‌ क्लभावनियमादिति गहाण । श्रय पिष्ड एवोत्यल्तिकाले भतो गोतश्योललरकाले await विगोपश्पणादिकं

४०१ व्ात्मतत्वविवेके सटौके

विध्येत दति चेदाह । येन चत्थादि। wa: wagagaa: काश इत्यभ्यपगमादित्यथः ॥ श्रथ पिण्डमन्तगडमुपादायोपलश्चणतया तेति व्यवहारः, तदा तद्पम्ेणापसपंशोत्यत्तिविनागैरेव तदु पपत्तो न॒ यातौत्यादिरपगङ्खेषोरिव ware RWS: | Neo ate | ननु पिण्डो fasqnara मतु त्न ata ममवेति तथा चच तेन रूपेण faggarn गोत्वमाकाश्रादौ प्रागासौचत्तदा गोव्यवष्ारः स्यादिति मुम इत्याह । श्रयति । अन्तगेडलं निरूपकमाजम्‌ । एवं मति यथा पिष्डमच्लासच्वाधोने गोलमल्वाषत्वे तया गौरस्ति गौर्नास्ति गौजतो गौर्गष्टो गौगेच्छतोत्या दियवषारा रपि पिण्डोपाधिका एव, तथा चोत्पादविनाश्रत्ययो गोलबाधकलनाश्चद्ितो न मनागपि पद- मादधाति. तेषां पिष्डोत्पादविनाग्रविषयलात्‌ | न याति न च तचाषोन्न wee न शांश्वत्‌ | जहाति पुवेमाघारमशो व्यसनसन्ततिः | दति ale: विरोधकोत्तंनस्य ae गोत्व, ae ततः waa amt ofaafawatresar ॥

भगोण्टो० । afay देगर गौरिति gala: परम्परया आकाश्ादिनापि गोत्वसम्बन्धो नेह गोरितिधौविषयगोत्वाशम्बन्धेन

चणभक््वादः | geo

fang: enfeare । श्रयति । अभागेडम्‌ निरूपकमाजम्‌ न q मोलस्याधारमित्यर्थः। तथा च fre mtafafa अवहारो न मुख्यः किन्त छाकचणिक इत्यथैः, भकाशादिरेगे Ay गोर्न गोल्वमस््यामोदिति यवहाराः पिष्डोपकषपेणादिनेवोपपन्ञा इति न तच सम्बन्धासम्बन्धौ परण्यरयापि ay पिण्डे ममवेति गोलं awa ` पर गोव्यवहारं करोतोति न याति न च awala wae न सांश्वत्‌ | जहाति ya नाधारमहो व्यप्रनमन्ततिः ॥ दति कौच्यक्ष्याघातो लच्छचयुतग्ररस्य ध्विनः कण्ठडम्बर दृव गोव्यक्रिनिष्टकर्ादौ नां परग्परासम्बन्धनेवममा हितलात्‌ गो पिष्डेऽथ- मन्बन्धम्याभावाद मन्बन्धकाल गो पिण्डस्येवाषलादित्याइ। asta

THe टौ° | श्रन्तगेडम्‌ मन्बन्धघटकम्‌ । उपलचणतया परम्परया । aafa यत्रहारः. कदाखित्तजति कदा शिश्वि न तजेति अवहारः | तदिति । उपषषपणोत्यत्तिग्धामपमपेण विनाश्नाभ्वां च तथोः सत्वामच्व्यवहारयोरपपन्तो

न याति न च ane Vas न शाश्वत्‌ | जहाति प्रवमाधारमहो यममसन्ततिः ॥

दति कोन्तिकण्टडम्बरः। पृवमित्यनेन भजते परमिश्यपि afeaa । खसा व्रयवक्रियाजिसिन्तके पूर्वापरदश्व्धागावान्नौ न याति गांगश्रवदित्यनेन ufafag ॥

a

get ्ात्मतक््वविषेके aera

तथा हि पिण्डमधिरृत्योपसपेणा पसपणाभावस्तदुष- लस्ितं देर मधिष्टत्य च aera सामान्यस्येति किं केम सङ्गतम्‌ | -अथाष्यतुत्यन््े पिण्डे तस्यासश्व सुलभ- मेव तदसश्वादिति हदयम्‌, तन्न । खरूपसक्चा सश्वयो- दितौयामपेक्षत्वात्‌ सम्बहत्वासम्बहत्वे तु दितोथापेशचे | AAT aaa नास्तौति BIS:

Ho Dot ननु सामान्यं पिण्डं atoaafa न araaufa चेत्‌ तदा acaafad देर सामान्यसल्वासक् स्यातामिति मह देशममिति सोपहासमाह ¦: तथा रौति । उपसषपेणापमपंणाभाव Tat मामान्यस्येत्यग्रलनेन मम्बन्धः | Bal ननु यक्गरूपमपेणाप- मर्पेणात्तदुपलचिते दे wa न सामान्यस्येति यथाश्रुत सोपहाममार्‌ ¦ तथा रौति पिण्ड चेन्नोपमण्पेणापमष्पणे तहि तदुपनक्ििताकाश्देगे मामान्यस्य aaa स्यातामित्यन्यन्त- ममङ्तमित्ययेः । ननु मामान्यं खरूपतः तदे शाढावम्ति WH तथापि a: पिण्ड उत्पन्न एव नास्ति तेन तत्सम्बन्धः कथ स्यात्‌ | a fe मम्बन्ध्यभावेपि aaa इति पूत्रपिणो इद यमाह | SU fa | सामान्य BRIA: मवंच ST TAKA TMH तत्कथ- मनुत्पन्नेन पिण्डेन सम्बध्यताभित्यपि fa केन सङ्गतमिन्यथः। ननु पिष्डानुल्यन्तिद ्रायामसता पिण्डेन `कथं सम्बध्यत मित्येतदेव प्रश्नविषय इत्यत श्राह । ततद्ति॥

जक meena 9

WONKA: | ४०६

भगौ ° टौ०। तथा च पिष्डमधिषृ्य सामान्वल्योपवपेणाद्च- भावः तदुपलचितं दे ग्रमधि्त्य तस्येव सम्बन्धासमनन्धे वेयधि- करण्यमिल्याह । तथा सामान्यस्येति sa) aq पिण्डान्‌त्पत्ति- द्रायां तचावन्तेमानं तस्सिशचत्पन्ने कथं तदत्ततेत्याह । श्रयेत | तस्य मा मान्यस्य | aaa पिण्डासल्वादिद्ययेः । नाच विरोधो न fe पिण्ड़ोत्यत्तः पूव तच तस्यामन्चे खरूपसक्व निवन्तते, न fe तदपि तस्य मग्बन्धापे्, wafer: पिण्डस्याभावात्‌ मम्बन्धः परं न afar) खरूपेति। ननु पिष्डानुत्पत्तिकालेपि गोलं खरूपमदटेव नाप्तोति ag: को विषय इत्याह । तत इति॥

जन a ee

THe टौ ° । पिण्ड उपमपेणम्य पिष्डाच्चापमष्पंपास्य राभावा- क्षामान्यस्य fa {पण्डो पन्नशितदे ग्र avatar नोपपद्यते कि वा {पिण्ड ua) श्राद्य favsafumafa । पपण्डम्यो पमपेण। fe fata तद्‌ पपत्तरिति भावः। दिनौये तु ama पिण्ड aaa gina fave) तेन fnwarnaafa पिण्ड तचरामत्वमाग्रद् निराकरोति । श्रयापोति। तस्य मामान्यम्य azarae पिण्डा मलात्‌ । wea यटि वत्तमाननावत्तमानन तत्राह । स्वरूपेति | डितोयानपेकवान्‌ [पण्डाच्चाधारानपेचनात्‌ । न व्रा मामान्यस्य कदाशिदप्मक्लं नित्यलात्‌ । मभम्बद्धलति । यद्यपि मन्बन्धोऽतर समवायः भ च नित्य एव, तथापि तद्धिग्रषितिः ममवायो

नास्ोत्यघनननस्थिलमद्गोशतम्‌ ॥

1 aeeaened

wt ts

४१० अआत्मततत्वविवेके सटीक

ware न सम्बध्यत इति चेत्‌। तशचेवमेतत्‌ | पश्चात्‌ कथं मम्बध्यतामिति चेत्‌ । नस्य सत्वात्‌ We Mea तद्सच्वप्रयुक्तत्वात्‌ | ततः प्रागसन्‌ पिण्डः पश्चात्‌ कथमुपपद्यतामिति Tafa, मा च सत्काय्य- वादमनुप्तनोत्धसुक्तवान्तिः ।

wee टो ° | श्रमता सम्बन्धो न भवन्येवेत्याद | तचेति | त्येति। पिण्डष्येत्येः। तदसलप्रयुक्रलात्‌ पिण्डा स्छप्युक्रलात्‌ | wafafa सति मभ्बन्धो भवतोति म्वंजनसिद्धेपि aa कथं तवाभिप्राय एवमुन्नौयते । यः पिण्डः wa नासोत्‌ म पञ्चात्कथ- मुत्पद्चत care तत इति । चोद्यनिष्टा देश्यप्येवमानम्‌ | अशुक्रवान्तिरिति | माद्यमतं लया न शुक्त न पाचितमिदानौँ तदेव वमभौत्यथः। 20 काले च भामान्यखरूपमस्ति, पिण्डोप- गमापगमाट्िना गोरस्ति गौर्नाप्तोति यवहारः, ययाऽविचलति चज दण्डोपगमापगमाभ्यां दण्डो चेत्रौ नायं दण्डोति यवहार दति प्रघट्रकायंः 1

भगो Zte । यद्यपि तथोः सम्बन्धः समवायः ष Ww तथाता fawa afaequ नास्तोत्धाह । तनेति । az पिष्डस्येत्य्थैः | निष्ठा पर्यवसानम्‌ ॥

Tyo Ste | तस्य पिण्डस्य । तत्र च पिण्ड घतः सामा- न्धस्य तज्जिष्ठाभावप्रतियो गिलवकूप न awed, यावत्सत्वं aq

WAT FATE: | ४९९

मामान्यश्ल त्वात्‌ श्रसतखाभावाधिकरएलायोगात्‌ | wtufaer पूषेप्मयांदा ॥

तथापि सामान्यतदतोरत्यन्तमेदे कथ सामाना- धिकरण्यमिति चेत्‌ । किमिदम्‌ । समानेनाधिकरणेन fe सम्बन्धः मामानाधिकारयम्‌ तस्य च मेदेनको वितेष इति नाधिगश्छामः। गवाश्वयोरपि तथाभाव- प्रसङ्ग शति चेत्‌ । ननु व्यतिरे कषटष्टान्त्यानं तत्‌ न तु विगोधस्थानम्‌ | तच्च मैवतनयोपि यदि कथिद्श्यामः स्यात्‌ परिदश्यमानानामपि तथाभावप्रलङ्ग इति क नाम दुलभम्‌ |

WRe रौ ०। धर््मधरमिंणोभंदामेद वाद्याहइ । तथापौति । ` त्त्यन्तभिश्नयोगवाश्रयोः सामाना धिकरण््ाभावादि व्ययः। श्रव्धन्त- azfa सामानाधिकरण्पं नानुपपन्नमित्याह किमिदमिति) ननु भिन्नयोः सामानाधिकरण्ये गवाश्वयोरपि मामानाधिकरण्य व्यादधिति wea) गवाश्रयोरिति। न ब्रूमो यथोभदन्तयोः मामानाचिकरणष्यमावश्यकमिति, श्रपि a afege षति सामा- नाधिकरण्ं तदभावञ्च गवाश्वयोरिति व्तिरेकदृष्टाकश्चान गवाश्वमित्याह । नन्विति तञ्चति । तच्च व्यतिरेकदृष्टाकश्यानं क नाम दुेभभिति मब्बन्धः, किन्त सुशलभमेवत्यथः। सौ शभ्धमेव avafa । मेचतनयोपोति । यथा मिज्ातनयः श्याम ent

४१२ आ्मतक््वविषेके सटौके

ग च तावता waa निर्णौलो भिचातनयः कचिदश्वामलापि द रेनात्‌, श्ामलेन निर्णोतोऽपि मिजातनयः स्ादश्ठामलवा मेदे मति मामानाधिकरण्मिह्युक्तं भ्रसामामाधिकरणछेन निर्णतयोरपि गवाश्वयोः मामानाधिकरण्डं न WATT इत्यथः ॥

भगो Jo । धक्रेधम्निणोभदाभेदवा्याह । तथापोति | अत्यनभिक्नयोगेवा श्वयोस्दभावादित्यथैः | समानेनेति । waz एव तदिर्ङ्कमिति भावः । न चान्योन्याभाव्रस्य नित्यामावदत्ति- धर्ववेनायाटत्तिधण्मेलमनुमेयम्‌(*) | एकस्येव भावाभाव्रयोरवच्छद- भेदनियतलात्‌ तस्य चाताभावेन बाधा ॥

Tao टौ ° । धमेधममिणोरात्यन्तिकमभेदं निरस्य पाचकं तं जिरमितु भदामेदवादिनमुत्थाप्रयति 1 तथापोति ) किमिद मन्याय । तदेव द्ग्रयति । ममानेनेति। तुन्धेनेत्धयेः। तथा च भमानानि aaifa अ्रधिकरणणानि यस्य, तत्तथा, तस्य भावः मामानाधिकरण्य । यद्यपि ममानमेकमधिकरण ययोरिव्यारिक- मर्थान्तरमणस्ति तथापि तस्व प्रृते श्रसम्भवात्‌ न्यायकुसुमाश्नको faqaarg नेह प्रमततं a fafa) यतिरेकयोः सहचार- arin विरोधासिद्धिरिति भावः॥

तथापि विश्चेषो वाच्य इति बेत्‌ । रस्ति खाभाविक्षो विशेषो यत्‌ किन्विरेव केनचित्‌ सम्ब न स्य सर्वे शेति।

स्णभङ्गवादः | ४९३

तथाऽनुगमनियमोपि waar fa न स्यादिति देत्‌ । एकस्यानेकसम्बन्धेऽनेकस्य चै कसम्बन्धेऽविरोधात्‌ HARM रनेकैकव्यवहारविगोधादिति।

ग्रडः० टौ० । fave इति भिन्नयोः कवित्ामानाधि- ava afeq Aaa विग्रषो वाच्य way: | खभाव vars नियामक vary waifa ततः aaa: satfaarfan दृति wat. तङि व्यक्िविग्रेषानुगतमतिनियमोऽपि खभावा- देवास्तु fa saa. तयति । एकस्येति । यद्येको wal ऽनेकमम्बन्धो न भवति तदा तेभानुगतप्रत्ययो 4 भवेत्‌, म चेवम्‌, यदि वाऽनेकेषां धरममिफामेकधम्मेमम्नन्धविरोधः स्यात्तदा तथा ‘waa, न wa विरोध tau एकानेकयोरिति। एकेन यथा नानेकब्यवहारः तथा पिण्डेरे कव्यवहारोपि न ममवतोव्धयेः॥

भगौ० टौ । fang: मद्यपि भेदे मामानाधिकरण््रप्रतोति- नियामक tae: welfa | अनेन भदामदमाधके मामा- नाधिकरण््रयतिरे कानुमाने माध्याभावप्रयुक्तो न साघनाभावः किक स्रभावभेदाभावप्रयुक्र दत्युपाधिरणुक्कः । तयति । तथा च सामान्यं तज्जियामकं न fagafa भावः| अ्रतिरिक्रमामान्य बाधके मन्यव खभाववादालम्बनसित्यभिपरेत्य बाघकमुद्धरति | एकस्येति । तच य एकः attains भवतोति यािर्बाधिका म्यात्‌, सा च af, खलचणश्या्येकम्य हानापन्तः, एकस्य परमाणोः UA युगपद्चोगात्‌ । तस्माद्ययेकदानेकषन्बन्धो न

४१४ आत्मतत्वविवेके सटौके

विशद माथाऽनिकनेकसब्न्धो पौत्यथेः | तथापि साधकाभाव एव बाधकः स्यादित्यत ste. एकानेकयथोरिति । एकब्यवशरो- ऽनुगतव्यवहारः | यथाघञ्चमन्वयः । तचा चानन्यथाबिद्धानुगत- ्र्यचमेव तत्घाधकमित्यथेः ॥

रघु ate । एकस्य fame यथानेकविषय्म्बन्धिलं यथा waae विषयस्येक विज्नानसम्बन्ित्वे तथयेकस्य सामान्य- म्याजेक पिणडसम्बन्थित्वं wae यपिण्डश्येकमामान्यसम्बस्धिलं न विरुध्यते, मानाभावात्‌, अन्तरेण चेकधमेमनेकेव्वेकग्यवहारो न wajafa कारणाभावादन्ययाऽतिप्रषङ्गाचेत्याइ । णकस्येत्यादि | एकेति । यथा एकस्मादनेकब्यवदहारो नोपपद्यते तथानेकेन्योणेक- व्यवहारो नोपपद्यत Cae: ॥

wee त ।

नापि erat बाधकम्‌। तत्छरूपप्रतिक्षेपस्यानुभव- बाधितत्वात्‌ | कारणप्रतिक्ेपस्य च जन््नैवापास्त- त्वात्‌। शकत्वप्रतिक्तेषस्य च विरुडधम्भाध्यासविरह- प्रतिहतत्वात्‌। पारोश्यापारश्यादेर सिङ्धः। विषयम- प्रति्िष्य तत्प्रामाण्यस्य प्रतिषेप्ुमशक्षत्वात्‌ तद्‌- प्रतिचेपस्य च दशितत्वात्‌। इन्द्रियजत्वप्रतिक्षेपस्य देन्द्रियाम्बयव्यतिरे कानुविधानबाधितत्वात्‌। साक्षा त्का रित्वविशरान्ते च तदनुविधानस्याव्यभिशारात्‌ |

WUAFATE: | ४१५

Wee टो० । मृखविकश्दये दितोयं faa दूषयति । नापौति | saat बाधकमिति atse: | कि सामान्यविषयं शानमेव नासि श्रकारणकं वा नामाविषयकं वा परोखाकार वा निविषयत्वेनाप्रमारूप वा wfafeasi वा wererearf< ar | तच arg ware) तत्छरूपेति। fate दूषयति । कारणेति । aa ary एकलेति equ दूषयति । पारोच्येति | विषये तावन्न पारोच्छं नाणयपारोच्यं तद्‌भयस्य HAVA | aur च जातिगोचरश्नानमिशियजमपरोच्तमेवानिद्धियणं तु परोच- मिति नेतत्‌ जातौ बाधकमित्यथेः । पञ्चमं दूषयति । विषय- मिति । विषथप्रतिरेपाधोनो fe प्रामाश्यप्रतिच्तेपः स च प्रकृते नास्तोत्यथः । षष्ठं दूषयति | इद्ियजेति । awa दूषयति । arafefa । श्रयं गौरिल्यादिविकन्पानां मालावमनुभवषिद- मतोपौ द्ियजतमित्ययंः ॥

amo Ae | नन्वनुगतधम्मन्नानम्यानुपलम्भो बाधकः स्यादित्यत we नापोति । ya ज्ञानविषयस्येवानुपलसयिः मिरस्तेव्यपौमरूकयम्‌ । कारणेति । श्रन्‌ गतधन्नगरानङ्पकाय्येभ्य तत्कारणं विनानुपपत्तेरित्ययः | ननु विरश्द्धध्मध्यामादेकल्वं तजर arfuafaure | waafa । ननु Tara मेकं afmiza प्रद्यानुमान विषयतया तच UTteQaivteufaaguaierar- दिक्छत श्राह । पारोच्छति। पारोच्छापारोच्ये विषयिणो wat न विषयस्य, तथाविधन्नागविषथनारेवार्य agaerafeas: |

४१६ ऋआत्मतत्वविवेके eth

ननु ज्ञागप्रामाष्छप्रतिरृपोऽसत बाधक दृत्यत श्राह । विषय इति । अश्रक्यलादिति । ग चा्लन्यज्ञानवमभिलापास्सगितेन व्याप्त मिति वाच्यम्‌ । मिव्विकश्यकलस्योपाधिलात्‌ श्रप्रयोजकलाख । मनु मामान्यविषयकविकम्पस्यानिन्धियजलात्‌ प्रामाख्प्रतिचेपो- {सत्त we द द्धियजलेति । वयक्तिकञानस्यासयेवानन्यधा- बिद्धाश्यव्यतिरेकानुविधायिवात्‌ कारणताग्रहे तदसम्भव aye: | म च निथिकण्य कोत्यन्ताबेव तदु पचयः afg यदौ दियसन्िकषां- व्यभिषारि तदा तत्करणत्वमवन्ननोयम्‌ । श्रय काकताणोयस- तन्भिधिम्तद्‌ा कदाचिटि दिया धेसन्जिकवै विनापि साचात्कारौ विकश्प guia! न च areata aarfagfaare | भाखात्कारिलेति । तद्तलेनानुव्यवसोयमामस्य बाधकं विना agfear । तथा चेद्दरियजन्यतले घाच्ञालमाचं प्रयोजकं न तु तदिभेष cau: ॥

रघु ate | श्ामतो वेति इितौयं विकन्यं निरश्यति | नापोति 1 बाधकं fe mast. aga ari तदेबेद- fafa fama तदिदण्न्ास्यद योरेकधश्मवत्वमवगाहमानं सामान्ये प्रमाणं भवेत्‌ यदि च तदिदङ्गाहिणो fama मिथो भिन्ने क तडा बामान्यभिद्धिवात्तति भवति ज्नानेकलबाधात्धामान्यबाधः | AIAG वा । Muay ज्ानस्यानुपलम्भो वा कारणाभावो a’) aq तत्छरूपमिति । चरमे करणेति fata unas | पारोच्यापारोश्छलखणविङङूध्माध्याशेसौत्यत wwe ।

च्गभङ्वादः। ४२१७

पारोच्छति | arta war wuts विगरेषलपि विशिष्ट ज्ञानम्यापरोकताया ययत्यादिललात्‌ । edtaafa विषयबाधो वा यापकानुपकम्भो वा। we विषयमिति । स्यादेतत्‌ । श्रे सम्बद्धं fe ज्ञान प्रमा. श्रयनिरपेक्लाणां तामनामात्रभसुत्थानां श्रग्रविषाणादिविकन्पानामप्रमाणला न्‌, ्रयश्चन्द्रियमापेक्त एव प्रमा aren, न च विकरन्पा cfeanaia दूति feata निरस्यति | tfeanafa श्रय, विनापोौद्धिवब्धापार गरश्रविष्षाणादिविकन्पो- त्पादाडभिचारेण विकन्पाक्रारणमिन्दियि नन्जनकनितिकन्पक एवोपच्ौण वङ्भानुमितिजनकधमन्नाम दवत्यत आह । माचा- त्कारितवति। माकान्कारिवावख्छिन्नं प्रत्ययभिसारेण नियम्य कारणत्वात्‌ ॥ व क

अन्यधा निव्विकल्यकस्याप्यनिन्द्रियभत्वप्रसङ्गात | कामातुरकामिनौन्नानस्य तदन्तरे णाप्युपपन्नः | बाधकाभावाच्च दशनव्यापागौपाधिकत्वकल्पनानव- काशत, Baar वा विपय्ययक्ल्यनाया श्रपि प्रसङ्गात्‌ । इन्दरियमनपेश्य सः श्रात्कारिसमनन्तर- प्रत्ययमहिममात्रेण माक्षात्कारिविकन्योपपन्लो तदि- परौतानुत्य्िप्रस ङ्गात्‌ । प्रथममनुत्यत्तः Gere णादि- सहका रिषैधुय्यनिबन्धनत्वादिन्धेषा दिक्‌ |

ए्दः० टौ० | अन्यथयति । मानना मन्यप्यनिश्ियजत

लदिष्यथयंः। ननु निविकन्पकानन्तरभाविवाधोनं तम्य arena

== &्‌ ०१११

४१८ अ्मतत््वविवेक मटौकं

न तु इद्दियजलाधौनमिन्यत श्राह) कामातुरेति | यच aaa कामिनौ ममारोपम्तत्र निविकन्पकं विनापि इन्दरिय- जनवमा वारे तस्य माक्तात्वमित्यथेः | तदन्तरेणापि-निविकन्पक- मन्तरेणापि । ननु मौरयमिति वरिकन्पः म।चात्कारो न भव- aa येनेन्दरियन्नः स्यात्‌ । area तु तम्य निविकन्यमाचाल्लौ- पायिक्रमित्यत ae, बाधकाभावादिति दश्रनव्यापारः aaa । यद्रा देन माच्तान्कारिज्ञान तद्या पारस्तत्कार्यो निकन्प इत्ययमेन्योपासिः मविकन्पकमाच्ात्व दृत्ययः। खाभाविक- बाधके सत्येवोपायिकन्पना, तच्चेह नाम्तोत्यथः । विपचदण्डमा द | saa वेति। सव्रिकन्पकमाचात्वमेव निविकन्पकेऽप्यपाधिः arfzeu । aaa विकन्पपि खाभातिकं ara म fafea- जव्वाघोन, किन्ते मा कात्कारिज्ञानजनितत्वमातणत्यत ae | zfeafafa । ua तहि माक्तात्कारिणः ममनन्तरप्रत्ययादः माक्तात्कारिज्नानं न स्यादेव, तच तवाननुमतभिन्ययः। नन्विद्धिय- मेव यद्धि माकवात्कारिमविक्षन्पकज्ञनकरं तदेन्दरियापातमातेणेव जायेत ममर्भस्य चेपायोगादित्यत श्राह । प्रथममिति | सहका रि विलम्बेन विलम्बस्य स्थिरपचोपाधितादिव्ययः। नन्व- भिलापसमर्मयोग्यप्र तिमामलान्न तरि द्ियजमिन्यत we । इत्येषा दिगिति। इन्दरियजवेप्यभिलापसमगेयोग्यप्रतिभाषतमविरडु- मित्यादि तात्प््यैपरि शएद्धौ विस्तर इत्यथः ॥

WMNAFTUT: | Bre

arto 2te । ननु यभिचारान्नेग्िय तच हेतुः कामा तुरकामिनौमविकन्पकस्यस्धियाथैमन्निकषं निनाणुत्यन्तरित्यत अ।₹। श्रन्ययति । एवं निरव्विकन्पकमाच तादृशं नेद्दरियज म्यादित्ययः। ama यत्र पुरोवर्तिनि कामिनोनमारोणते तनायनेन्रियमननि कषाऽम्येवेलि wal) ननु मविकन्पके arate निन्विकन्पको- afunaqada इलि म aafsanafafgizma श्राह) बाधकेति | दग्रनयापारः भाक्तान्कारित्वम | श्न्यथा सविकन्पकं- मेव साच्लात्कारि तदुपाधिकमेव निच्विकरन्पकेन मात्लाच्वमनुग्धेयत sae । sani वति । नन्‌ निव्विकश्यकराटेत्र ममनन्तर- saad मव्रिकन्यकं माकतान्काय्येपेयते न fafsanfaaa श्राह | <¢fafafa तया मति तदिपरौतममाक्तात्कारि मविकन्पकर निव्विकन्पकाश्नोत्पद्यतत्यथः | afafea यदि afa- कान्पकजनकं तदा निव्विकन्पकोत्य्तिकान्न एव तष्ननयदित्यत aie) प्रयममिति | sfea विशिष्टज्ञाने जनयितव्यं विग्र ज्ञानतया निव्विकन्पकषमपेकते प्रत्यभिज्ञाने तत्ताम्मृत्यपेचमिव्ययः। fefafa | श्रविमवादादपि तन्प्रमा्नमित्ययः॥

Ty टौ“ । यदि च यथाक्रयञ्चिन्नसभन्मणो तिकन्प्य श्ियव्यभिचारामाकात्कारिणाऽपि तम्यन्दियाजन्यलं तटा fafa- ट = ध कन्त कसध्रमणारम्परा वभामम्य कामानुरक्रामिनौज्ञानम्यद््रिया-

जन्यलान्निविकन्पकमपान्दरियजन्यं म स्यादित्याह । शअ्न्ययति ¦ इदं

४२० व्मात्मतत््वविवेकं सटौक

च॒ भावनावश्रात्‌ स्छदयेपनौतकामिन्यां पुरोवन्तिलारो पल्लन्र च द ग्रेनलारोप इति मतेन |

भावनापरपाकनग्राद्योगिनामाक्मनौव कामातुरस्य कामिन्या मिविंकन्पकमिति मतेनेदम्‌ तथा च यथाश्रुत एव साधौ safe कथित्‌ |

यदाच भ?वनावशात्पुरोवन्तिलता दावे कामिनोलारोप दति मतं तदापि निविकन्पकत्वापेच्या लाघवेन साच्तात्कारिलमेवेश्धिय- जन्यतावच्छदकमिति (* मन्तव्यम्‌ |

afen शअरन्यथति। साचात्कारिते मन्यष्यनिद्धियजन्यत् दत्य्थः । श्रयेग्दि यजन्यत्वाघौनं a मविकन्पकम्य भाक्तात्कारित्मपि तु निविकनश्पकजन्यलाघौनमत श्राह । कामातुरेति | amet कामिन्यारोपस्य विनापि जिविकन्पकमिन्दियजन्यतामात्रण माक्ान्कारिवाददित्ययं vats: ) afeaqa |

भवेदेवं यदि मविक्न्पकस्य माकतात्कारित्र खाभाविकं भवेन्‌ न लेतद स्ति मिविकन्पकमाकाच्वभ्य ततारोपादित्यत श्राह । बाधका- warefa । दशरनं निविकन्पकम्‌। वापारो धमः ऽपाधोयत दर्यपाधिरारोपः। विपयेयो विकन्पधमेस्य alarm निविकन्पके समारोपः | HUY ममनन्तरप्रत्यय एव विक्रन्जनको ने्द्रियम्‌. म च माक्तात्कारोति करणमाशूप्यादिकन्पोपि माखात्कारोव्यक्राह | tfafafa विपरोतस्यासाक्ात्कारिविकन्पम्यान्‌त्पन्तिप्रसङ्गात्-

(, ) निनशचेशरप्रमाग्यपगमेत्व्षममुत्धत्वादेः प्रामारयव्यापकत्व सम्भवे नेति इत्यधिकः पाठः 8 |

च्गभङ्गवादः | BRL

विकन्पकमाज एवालय विज्ञानहेतुता वारू्लयोपगमात्‌ | यदौङ्िथं वरिकन्पजनकं तदापातमाचेण तदिटमित्यादिविकन््ापन्तिरजाइ। प्रयममिति | पूवेस्मरणं waiquaafmacne । साधित शार्था- ममुत्थानामनिष्रियजानामनु मित्यादिविकन्पानां विषयाबाधेन ` WAI श्रप्रामाण्ये चाप्रयोजकं नामजात्यादियोजनाव्रगारिला-

दिकमित्यन्‌मन्धायाह । एषा दिगिति ॥

अल्तु तदं प्रयोभनानुरोधादपोहम्बौकारः सव्ये धर्म्मावाच्यत्वसिहिहिं परमं प्रयोजनम्‌, कल्यना- जालविधुननेन गम्भोरोदारसमाधिसमधिगमादिति aa निष्प्रमाणशकमिद कः ्रडध्यात्‌ | प्रमाणं चान प्रत्यक्षानुमाने | आगमश्च न किञ्चिददतौति त्वयैव ग्राहितः श्यः

TE: geo) प्रयाजनमाडइ। कन्पनाजालेति। जात्यादिकं पारमार्थिकं न aafa (यदा) तदा ग्राब्दनङ्गिकवकन्पाधोने परतर त्तिनिषत्तो न भवतम्ततो बरि्यापाराद्‌परत मनो नराद्यमाच भावनपरं ममाहितं भवति अ्रनगतप्रत्ययस्पोहनव awa भवति व्ात्चिग्रक्िग्रदावष्यपोषान्‌गममाध्याविति भावः | गम्भौरत्व मवा मनमिध्याज्ञानो छूननचमलम्‌ । उदारलं नराम्यमाच्ान्कारप्राप- कत्वम्‌ , ममाधःममधिगमः atta: | इदमिति ' श्रपोरम्बोकारम्य कन्पनाजाशविललणममाधिमरमधिगमकारणनमित्यथेः। नाच प्रत्यचानुपलमौ sant येन प्रव्यच्मनुमान वा प्रमाफमिष् स्यादित्याह | प्रमाफदति । aq सुगतागमप्रतिपाद्यमेत्रेतद्यथा aa

४२२ अआत्मतत््वविवेके सटौके

श्रवणमननादौनामाद्ममाचात्कारकार फलमा गमेकसमधिगम्यमित्यत आह | चश्रागमसेति । मव्वघर्मावाच्यले @uga किधर्मेपग्रद्ेण mz: प्रतिपादयेदिति गिग्यास्येव बोधिता इत्यथः |

unto टौ०। अस्लिति। प्रथोजनान्यथानुपपन्तिरपोडं मानमित्य्थेः । aware) सवेति । aaicva भिथ्याज्ञान- वामनो सूलकतलम | Sata - - - --- - - सव्वधा वाश्यलवम्य सम धिहेतुलमित्यथः । श्रागमेति । मव्वेधर्मावाश्यले किधम्म- पुरस्कारेण खललणां शब्दवाच्मिति ग्राहिता ग्रिथास्वयेत्यथः |

रघु ° टौ ° । मवेधमंति 1 weer हिताहितं तद्लाधनानि तन्तद्धशमे वि शिष्टानि बोधयन्तस्तचर तायिनः प्रवन्तेयन्ति निवन्ेयन्ति च, न चन्मतिपाद्यानि rata भवितुमरेन्ति मवेधर्माणामवम्तुलात वस्तनस्तुनो ख॒ सम्बन्ध निषेधात्‌ श्रवस्तुनेवान्यापोहेन व्वहारनि्वाः शात्‌ । faufa चेवं बाद्मानामवस्तुल्े तदटथेनाविरहेष ततो विरतव्याणार मनो नरादयभावनानियतं ममाहितं भवतौति | परमं उत्करम्‌ । गोरो मिश्यान्ञानवामनासमृलो TATE: । उदारः फलाव्यभिषारे | इदं वसनां सवे शब्दावाच्यवभ्य समाधि हेतुत्वम्‌ । यथा ख वास्तवत्वेपि धर्माणां fafaya रेतस्तथोप- पादितमाकरे । श्रय मदौया एवागमाः प्रमाणमस्य, ay । अआगमसेति ॥

BUOAFANS: | #23

न शैवं wet ग्राहयित्रुमपि शकते खवाणि- Tereza | तथा हि शब्दस्य कस्यचिदपि" वस्तुनि मानसिद्खा बाधा वि."धिव्यवहूतिः क्षिदस्ति नो वा । अस्येव चेत्‌ कथ्मियन्ति न दूषणानि नासत्येव देत्‌ स्ववचनप्रतिगोधसिदिः i दूति ata विषयसच्चारमानेण BTR: |

nee fe. afaa तव शिग्यो्यचतन एव येनेतादृ श्रादुप- देशान्‌ म adalat विरोध म्फ़टतरमवधोर्यत (१) श्राह । न चैवमिति । श्रागमो न किञ्चिदक्रौव्ययम्यागम एव, तथा च॒ सवाग विरोध cay) विरोधान्तरमाह । शन्दस्येति । शब्दन aafa विधिनिषेधौ क्रियेते न बरा. यदि क्रियेते तदा awed न मङ्तरिषयो ऽननुगमान्‌, सखलच्ण न शाब्दज्ञानविषयः अभि लापममर्गायोग्यप्रतिभामलान्‌. wagifaumanafa स्वल्पा न वाच्यमनणोकम्याननौकधर्मानाश्रयलादिव्यादौनि दूषणानि aaa awa पय्यनमन्नानौत्यथः। नास्ल्यवति । वन्तु विधि निधब्यवहारभाजनं न भवतौति वदता aaa ताद्रू्यण aq wayafafa स्लवचनतिरोध एव fag vai: । त्षयेति । sew कम्यसखिदव्म्तुनि मानमिद्धन्यादिगायाऽसांब्रलोहन्य

(x) काजिदपि दरतिपुण् पार) (२) निषधविधौन्यर्चः।

४२8 अत्म तत््वविवेके सटोके

विरोधदानायं त्वया पटिता मा चावस्हुपदस्याने वस्हुपदश्श्चारेण मध पठनोयेत्यथः ॥ oe

भगो ° रौ ०। खवाग्विरोधस्येति। खलचणं न गश्ान्दव्यवहार- विषय दत्यस्येव व्यवशारभ्य तदिषथतया व्याघात इत्यर्थः| विरोधमेगाह तथा Wa) wee मङ्ताधौनप्रटन्तिकतया AFA चानुगतधन्मपुरस्कारेण सम्भवान्‌ सखन्रच्तणस्य चासाधारण- तया मङ्कताविषयवान्न तच्छब्द विषयः विकन्पम्या भिलापमंमगं - यो ग्यलात्खनच्षण तदभावाद्याद ्तिविषयतया qaqu न विषय दति विचारे यद्धि शब्दस्य वस्तुनि विधिनिषघगोषरत्वं खोषृत तदा इयन्ति खलचणसङ्धतय्रदस्याश्रक्यतया न व्यवहार द्यादौनि दूषणानि स्युः कथं न स्यः । श्रय aa तन्न खोशृतम्‌ तदा सखव चनप्रतिरोधः न कम्यापि व्यवहारस्य विषय इत्यस्येव यवहारस्य aa खोकारादित्यथेः, विषयेति । wae कम्यचिदव्म्तनोत्य- वस्तुनि विषये तेनोक्र वस्तुविषये चास्माभिरित्यथेः ॥

Tyo टौ ° | ्रयमया ama न aT) न चेत्कथमच प्रमाणमम्भावना । वम्तश्धनसेल्ञ नहि श्ब्दप्रतिपाद्यः। इयन्ति खल चणानामननुगमात्‌ कथं तत्र मड न यरहः Bana धका पुरख्त्य Aay तस्य WMA म कथय भवन्मतब्याघातः wha वस्ब- लोकयोनं कथ सम्बन्धविरोधः खलचणस्यै विषयत कथं कन्पमा- पोढतव भित्यारोनि । wae कश्यचिदवश्ुमौोति परगाचा |

त भङ्गवादः | ४२४

न चास्ाकमिव ane मृकक्ैव शरणम्‌, Gea वचनविरोषे छयदासौनस्य सा शोभते। न चाच विधौ विरोधः afaq न ख" त्वमुदासौनः प्रयोजने प्रस- त्वात्‌ । तस्मादलमङ्गलौदौपिकया ध्वान्तध्वंसविधिमनु- ` छायेति |

श्रुः" Zhe) ननु मङ्गायायां लया मूकता यथा अवलम्बिता तया विषयमश्चारेण पद्यमानायामन्माकमपि qaqa शरणमन्यया विरोध एव स्यादित्यत श्राह । नचति। awefuqaafata- दृष्टान्ते कुष्मरोमारौ त्यो दाइतेऽस्ाभिर्भिषधञ्चत्कियते तदा मम सवचनविरोधः स्यात तेन तच यथा मम मूकता तथा तच a तवो चिता, कन्पनाजान्विधूननस्य ममाधिममधिगमहेतुभावस्य त्वयावश्चनि्ग्वाह्य नात्‌, तश्जिर्वाहकनश्च न aad नानुमानमत शब्द एव ages मत्पहितगायायं लया म्यापनावादिनावश्य किञ्चि ZIG, तथा च सखवचमनविरोधम्लव स्याठवेत्छ्यः। नवा ag दासोन इति । श्रङ्ुलोदोपिकयेति । मम्यज्विगोधमङ्गोरत्य कन्पनाभालविधमनेन प्रयोजनेनापोहान्टपगमम्तवाकषमित्ययः ॥

cee

भगोनग् gto | मचावस्तुमि fava waafaa तवापि FRAT युक्रा, VHT हि मक्ता त याचघातपरा, मा WAY

(१) 4 at-sfa warfare: ata: | 94

gerd ्ात्मनक्वविवक सटोौक

नाम्ति, facturarafegre न चेति। श्रङकलोढो पिक- येति! बयाधातेन खपराजयाङ्गोकरारादित्ययंः ॥

THe ato | प्रयोश्ननेनेति । aga: गन्दा प्रतिपाद्यलप्रति- पादनं तव प्रयोजनमोदामौन्े न सिध्यतोति वस्तु न ग्नब्दप्रति- पाद्य्ित्यवश्मभिधानौयम्‌ तथा च यद्यनेन शब्देन वसतु न प्रति- पाद्यते क्र ते प्रयोजनसिद्धिः श्रय प्रतिपाश्चते खवचनविरोधो दुवारः॥ पत

आगमस्य ठच्वाधेपरिस्यशित्वविरोषे न खर्गाप- वर्गाधिनां nefa: सिद्यती ति प्रयोजनमस्मददिश्ारस्येव पर सुन्दरम्‌ |

ण्ङ्° टौ०। नन्वागमस्य वम्तुविषयतया OTA TAT तवे कथं fad इत्यत श्राह । श्रागमभ्येति |

भगो Zo) BUM प्रयोजनमाह | आागमम्येति ।

तस्माश्छन्दः किं वाच्यमित्यनुयोगे किं प्रतिभासात्‌ अधाध्यवसायात्‌ यदा तत्वत ईति विकल्ये विक्ल्पश्था- ऽन्यापोढाकारः अन्यापोढश्वलषछणं न किञ्चिदिति यत्‌ क्रमेण प्रत्युक्तम्‌ । तजर प्रथमे समयविपर्य्यासः विकल्पा - कारस्य समयाविषयत्वात्‌। दितौये तु प्ररत्तिविपर््यासः wee नियामकाभावात्‌ | ata खवा डःनिरोधः |

चछ णभङ्कवादः | ४२७

अस्येवार्थस्यानेन तत्वता वचनात्‌ HATA वा तश्वतो- ऽनुन्तरत्वादित्युपसं हारः । तत्‌ fata न क्षशिकत्व- मात्मलिबाधकमिति i

प्रङ्० ate तस्मादिति) wae: कि वाच्यमिति नैयायिकैः प्रशं कृते ज्ानञ्चिया विकल्प agent दन्तं तदपि न मम्य गिल्यथेः । प्रतिभासादिति । vee: fa ब्राद्यमिति कुच प्रतिभामो जन्यत दति यदि प्रश्नायम्नदाऽन्यापोढाकारप्रतिभामो जन्यत दृलात्तरम्‌, कुत्रा्वमायो जन्यत ईति यदि प्रस्नस्तटा अतद्मादटृत्तखलच्र्णमिकात्तरम्‌, fa amy ग्रब्दवाच्य्मिति यदि प्रभ्नम्तदा मन fafa दिन्युत्तर मत्ययः | तदि तद्‌त्तर त्रयं दूषयति | qua दति ममयविपयामः मङ्नायहोऽन्यत्र मङ्गतग्रहो वा, न हन्या पोदाकारे मद्धतग्रहो येन तच प्रतिभाषः स्यादिव्यथः। fetta gfa) श्रन्यापोहम्धरूपे यवभायन vafa: स्न्नच्चण कथं स्याद्ष्यवमायम्य मटाग्ररूपत्वाद्धिना विकन्तरम्य yaaa कदश्ति- चात्‌ । श्रष्येवति । awat न बा्यमिन्टननन mea तत्वतः करस्य चदभेम्या भिधानादित्य्यः। saa ईति, तत्वतः कि वाच्यमित्यत aqut न दय तदाप्रतिभा उन्तरदटाने तु Baie रोध इत्यर्थः । -उपमह्खार दति चणकनावादापोहवा्यो

रियः | प्रधानाथमुपमष्रनि । तदिति ॥

(1 प,

भगो० Zto । बौद्धे विकरूपय यदुक्तं तत्र दुषणमाइ तस््रादिति । यदि प्रतिभामाश्छन्दवाख प्रद्मप्तदान्यापोढा-

४२ amar ah सटोके

कारोऽन्ययाढरत्ताकारो विकल्पनिष्ठ TAA | श्रथाध्यवसायाच्छन्दे fa वाच्यमिति प्रश्रस्तदाऽन्यापोढस्य यत्‌ खलचण aera च्यत canta । प्रतिभासाध्यवमायौ तु ag । तत्वतः किं वराद्य मिति wa न किञ्चिद्धम्त वाच्यमि्यत्तरमिव्ययः | शच दूषणमाह | चेति । विकन्पम्याकारे न nfm: किन्तु ary दत्य श्रक्यम्येवाकारस्य मङ्तविषयत्वमश्चार tae: । प्रटृत्तोति। Mag प्रटत्यभाव्प्रसङ्गः Baw च शब्दस्य RATA ज्ञाना भागादज्ञाते च प्रटृत्तावतिप्रसङ्गादित्यथेः विरोधमेवाह। श्रषयेवेति । श्रपोहतरादो नार्यान्लरमिति परिभावयन्‌ प्रहृतसुप-

aetfa | तस्मादिति ॥

रघु Zhe प्रतिभामो ज्ञानज्नननम्‌, श्ब्दन्न्यज्ञानविषयः कं दति wa ज्रद्भाटृत्तो विकन्पनिष्ठ ्राकार इत्यत्तरम्‌ । श्रध्यवमायः प्रत्तिजननम्‌ | शरब्दजन्यप्रटरत्तिविषयः क ईति प्रश्न च अरतद्यादत्त खत्तच्चपमिति। तत्वतो aga: fa aq शन्दत्राच्यमिति aq चन किश्चिदिति। विपर्यामो बाद्यविषयिष््राः शक्रविकल्या- कारे मध्चारः। प्रत्तिविपययः नियतविषयक्गप्रटत्यनुपपन्ि- नियामकाभावात्‌, मदायहारेनियामकवस्य निरम्तत्वात्‌ | saafa किमपि वस्त॒ न गशवदवाच्यमित्यम्ायंस्य वम्हुघरिन-

afaaatfefa ॥ ॥ इवि प्िणमभङ्गवाद्‌ः ॥

बाद्याधभङ्गवादप्रारम्भः |

“किवी

विन्नानवादिनि जागरूक बाद्यमेव नास्ति कुत आत्मेति चेत्‌ । स तावदिदं ger व्याचष्टां fa a ग्राद्यग्रा हकभागयोः परमाथेसलोरेवाभेदा faafaa उताहो अमिन्नजातोयत्वम्‌ अथ ग्राद्यांशस्यालौ- कत्वमिति |

WE: टौ० । द्ितौयमात्मनि बाधक निराक्नमुत्या- पयति | विज्ञानेति) जागरूक दति arwatafeua- fagiafa न तषां वम्तुलम्‌, वम्तुल्पि न ज्नानभिश्नवम्‌ । ज्ञान च चणमाचत्रभ्यायि नोौलपोलाश्चाकारमिति योगाचारः। fawn येये तथा च fag a: aatfen तश्च ग्थिरचि८ानन्दश्त्ररूप aga, We A नौलाटिप्रपश्चमात्रमनकमनाद्यविद्याकारनिकर- प्रतिभाममाचमिव्यकदण्डिनिः। एकमेव विज्ञानं पग्माय्मन्न तु Margfa aqudq. पर वत्ना(दवामनापरौपाकमात्रामारित- नोलाद्याक्रारनिकरकरम्नितमत एव तद्धित्रमिनच्यत दृति तदक देश्िनः। azaat जागशूकतया क्र ayaa: fafgnst | भदे मति argarwaara एव नाम्ति aoa wauf@ara fa भावः। बाद्यमेवेति मामान्याभावे fanaa मुनभनान्‌ |

ज्ानामाह्यकम्य awa बाद्त्वादिलि भावः। म विज्ञानवादो,

४३० असतत्वविवेके acta

दृदमगे aang | पक्चतयाऽभिप्राय विकल्पयति । परमार्येति । नौनाटि खग्रारकन्नानभातोयमलो कमेव वेति विकन्पाथेः | wa qaqa ज्ञानवथाणं न वा, गिवादपदं नोलादि ज्ञानलाश्रयो नवा, Wad प्रमेयलब्यापक नवा, ज्ञानविषयता ज्नानलानाभ्रये ava न बति विप्रतिपत्तयः ॥

भगो. gto दितौयमात्मनि बाधकं wea. विन्नान- वादिनोति । जागषटक दत्यनेन quagfacrafy न afa- राम इति दशितम । बाह्यं ज्ञानविभिन्नमेव aq नास्ति त दविशषस्याद्ममः कुतः भिद्िरित्यथः। a विज्ञानत्रादौ | tz aga पचजयम्‌ । fa त इति | arg पारमायिकमलोकं at) safe गराहकन्नानयह्यभिन्न aaa? aga warm वेति विकन्पायः। yaad waaay न वा। कोटिः परस्यालोके प्रम्द्धि । प्त्रादपदं ज्ञानलाश्रयो नं वेति विप्रतिपत्तिः ॥

ee RS

Tae abo बाद्मायभङ्गं दितोयं बाधक्माण्रङते। विज्ञानः ब्रा दिनौत्यादि । ang ज्ञानभिन्नं आह्मापि च बाद्भद एवेति भावः । Wa ज्ञानत्वं प्रमेयस्य सत्वस्य वा Waa न वेति विप्रतिपन्तिः। श्रलोकम्य. ग्राद्ानिपि न प्रमेयतं aes जञानस्याप्रमावादिति मग्मदायः। एतज्ज्रानविषयो नोौलादिरेत- ज्त्‌। नाभिन्नो न वेति नयाः |

कानमनन णः

बाह्यार्थभङ्वादः। ४६३१

तच प्रथमे साध्ये यः कशिद्ेतुरुपादौयते सहो- पलम्भनियमो वा ग्राह्यत्वं वा प्रकाशमानत्वं वा A व्यक्तमानासः।

गरङ्० टै | atfa यचप्यभदै ataa fang तथापि तद विषयकनज्ञाना विषयत्वं Rau) wma दति काश्य यापदं शादनेकान्तिकलवादा ्रङ्गुलौ निर्हंभ्ययाद्मात्मकताया ware

वाधितवलात्‌ विरुद्धघम््संमगं प्रतिहतलादत्यथेः |

भगौ० ao । बहोपलन्मति। यद्यपि ayaa भद- गभवनामदे aa fattuaufa तरद विषयकञ्चाना विषयत्व eau: 1 ननु यदि ag qlee ज्ञानाभदे माध्ये जनाना विषयकरप्रतोव्यविषयतं ठे तुम्तद्‌। नेयायिकानामभिद्भिः aviaz खप्रका शला ऽसो कारात्‌ घटोऽथमिति ज्ञाने ज्ानस्याप्रकाशात्‌ | ay ज्ञानं पोशत्यार्यामदः माध्यते तथाथर्या विषयकप्रतोद्य विषयत्व हेतुर सिद्धः श्रयप्रतौति विनापि ज्नानपदान्नप्रतौतेः |

GUY. WA ज्ञानाभदे सा खप्रकाग्पकलाश्रयणान्ला- fafg: | sagaafu न हेत्वसिद्धिः। तथा fe यदि निषयितं जानतम्‌, तदा न्नानपदादयि favat भासते 1 श्रय जातिमेदः तयापि fasaufeaaniaa ज्ञाने न्नानपदश्क्रि- ayiaat विषयोपि भामते) नियमतो यद्र पवि शि यत्पद- भ क्रिगरस्तत्पदात्तम्याण्येपम्वितिरिति aan: । aime वति ।

azma चटाभिन्न चरो तरा चरज्ञागाभिन्नः vasa

४३२ व्ात्मतत्वविवेके wets

विषयात्‌ चटवत्‌ तज्त्रानवच्व । ज्ञानखप्रकाग्रवान्ञासिद्धि- रित्यथः । प्रकाश्मानलवमिति । ya यरहणविषयत्वमात्रं हेलर्यो- $ तु प्रकाग्रमम्बन्धिवमात्रमित्यपौनर्षम्‌ । यदा ज्ञानविषयल- मां पून्वहेलथः तदिगेषमाचात्कार विषयलमुत्तर हेवर्थः । war az माध्य प्रथमो हेतुरनेकान्तिकः प्रतियोगिमहोपलस्म्यभाव- प्रतियोगिभदान्‌ खप्रकाग्तानिषेधेन ज्ञानानुपनम्पि नोलादयुप- wud खकूपामिद्धिः ज्ञानेऽयमहोपनन्मेणयप्रयोजकलं विरद धम्मध्यामाभावशोपाधिरिति दूषणे aaa दूषणान्तरमाह । म व्यक्रमिति i

To Ste । WT ग्रा्यग्रादकयोरभदे मवं एव इत्‌- राभामः ¦ तथा हि tafe पक्तधग्नतया ज्ायमानोऽनुमिति- निमित्तम्‌, अ्रनुमितिरपि च og माध्यविषयिणणो | तया च परा- मषहेतुपचमाध्यानुमितौनामभदे कुतो हेतुहेतुमद्भावः । कि च भिन्नस्य aga सर्व॑न्ञानानां मवं विषयतापत्तिरित्यादिरति- want यदि न aelat न afe anfafafefaca बाधका- भावान्‌, गरहोतश्चत्‌ क्थमन्येनान्य्रइणमप्यवार्चम्यानेकपढा्ं घटितम्येकेन ग्रहणादिति. महोपलम्मनियमो नियसेनेक विन्ति- वेद्यत तद विषयक्रज्नाना विषयत्व वा तेषां ज्ञानम्य (सख)प्रकाश्रवात ज्ञामन्नययोरभेदेन ज्ञानभ्नययाहकान्यां न्ञेयज्ञानयोरपि agar न्नाषिद्धिः। sae ज्ञानाभिख्नले माध्य aga हेतुः sae Was च णजर्थानर्भावात्‌ प्रकाग्मानलं खप्रकाग्रकतवमिनि |

बाद्यार्धमङ्वादः | ४३३

ग्राह्यस्य ज्ञानस्य ग्राहकज्ञाना भिन्ने ars aga हेतुः य्राहक्रज्ञानस्य च तदयराद्याभिन्लले माध्ये प्रकाशमान तम्य ग्राहरकत्व मिति यावत्‌ | तेषां ग्रद्ययाहकयोः खप्रकाश्लान्न दृष्टान्ताभिद्धिरिष्येके |

एकच माकात्कारोऽन्यत्र न्नानमामान्यमतो मेद इत्यन्ये |

जोक

तथाहि . नौलधवलादिपरस्यरविरुड्ाकारनिक- रावगाहि विन्नानमनुभ्रूयते तदिदं तस्य स्ववधाय HOM TTA |

wR: टो० । तदव स्यषटयति। तथाहौति। योगाचार- मते वदाज्तिमते च ममान दोषमाह | गोौलधव्लादोति। मम्‌हालम्बने योगाचारम्य नोौलनधवलाद्यात्मकलं वटान्तिनां त्‌ तच्रान्यचापि ' क्रमवन्नोलाद्िज्नाने विरोधापाठनमेव | एकम्येव ज्ञानम्य तन्ते क्रमिकनोल्लघवनला्ात्मकलात्‌ | afezfafa |

श्रकारनिकरातगाद्िवमित्य्थः | खवधाय स्वभदाय ॥

- ~~~

भगौ ate । afezfafa इदं बिस्द्धघर्प्रावगाहिवम्‌। aa ज्ञानस्य विज्ञानव्राटिनो वा हत्यारूपमिग्ययः |

(?) क्रमाच्नोलादिक्ाने इति इ qo gto |

wl = wl

४३४ चात्मतन्वविवेके सटीक

Tae ate) ददं विश्ड्धानेकावगाहिल्लम्‌ | aw qe) वधाय खेदाय । रत्धारूपं जतम्‌ ॥

यदि fe मिथः प्रत्यनौकधरम्मानुल्िखेत्‌ कथमेकं सन्तदात्मकं भवेत्‌। न चेदुछिखेत्‌ कथं तदाकारं नाम | खसम्बेदनस्यानुख्िखितरूपाभावात्‌।

WE ayo | मल्यनौकधरमान्‌ विरोधिमो नोलधवक्ादि- watt) कथं तदात्मकमिति । एकख्यानेकात्मकलानुपपन्नेः | कथं तद्‌ाकारमिति | तदुक्रिखितस्ेवाकारलादित्यथेः । नन्वेवं बुद्धिखलरूपमेव गाल, तथा च विशारोयं निराश्रयश्ति चेत्‌ तदुक्रम्‌-

“arg न पश्यति भिदाक्मतयाऽय स्वा दथेक्रिथा विरहसङ्करता लभदे | बुद्धिस्तु न्ति भिदेव श्वा चिच्रायतो म भिदमेति किम ay” दति । मेवम्‌ । बुद्धरतुशचयमानलात्‌ । तस्याम्त॒विषयभेदा- भेदाश्वां विवादात्‌ ॥

भगण Sto 1 तदेव स्पष्टयति यदि wh: गमु faxge विषथेपि atte स्व्यत श्राह। खसम्बेदनेति । प्रकाश्ये प्रका्स्येव यावद्विषथोक्नेखिलादित्ययंः ॥

बाद्यार्चभङ्गवादः । ४३५

wae टौ. । तदेव सष्टयति । यदि Wh श्रथेक- लान्यथानुपपक्याऽनुश्यमानमपि नानात्वावगाडिनमपलपनोय, avy) म fafa ्रथानुन्निखितोयाकारो भविष्यति त्राह । सम्बेदनेति | तवाकाराकारिणोरभेदादिति भावः। भेदेपि विरोधोऽग्रे व्क्रौभविग्यति । वम्ततो मानाविषयत्वमेकलं व खसम्बदनेनानुखवसायेन a fag न बाध्यवाधकभावमाबादथति अरविरोधाडिनिगमकाभावाञ्च, arqarenarag विनाऽप्यभेदमुप- पश्यमानो न तं साधयितुमोष्ट दति ॥

बाद्यस्येवम्विधविरुबधम्भाध्यासाद्वयम्‌, तथात्वेष्य- मेदेऽ्थकियाचेतनप्रहत्नौनां सङ्करप्रसङ्गात्‌ विषेषना- नुपपत्तिप्रसङ्गाच्च, न तु विन्नानस्य, न fe तस्याथकियाधौनं स्वम्‌, ala तु प्रतिभासमावा- daa, नापि तत्राथक्रियाथिनः काचित्‌ weft: स्वरसवारिविन्नानप्रवाहातिरिक्कषाया अथक्रियाया- स्तदधथिनश्चाभावात्‌, विवेचनाभावश्च परमो निव्वाहः, खसम्बिदितरू(दर)पत्वादिति चेत्‌ ।

age dei रत्रकोत्तः समाधिम दषयितुञुपन्यद्यति | arqeafafa । ag faqguararnad दशयति । ade इति । faxguataraseie नोलधवलादोनां sfafieare- क्रियाकारित्वं दृष्टमेव विचरत, न च प्रतिनिधता safe: aq भयानतरमाह । विवेचनेति । विविच्यते हि गों

४३६ अआत्मतनत््वविवेके सटौके

धवलभिश्चलेन तदेतन्न स्यादित्यथंः। न तु विज्ञामस्येत्यच विरशद्धधश्माध्यामाद्भय मिव्यनुषनज्यते | प्रतिभासमाचाधोनं खप्रकाश्- माबाधौनम्‌ । नापौति। न fe aagerfdat ज्ञाने प्रवन्त श्रपि तु तन्तकपालादाबेव । नन्नापि भयं तदवस्मेवेत्यत ate) खरसेति | श्रथेक्रिया vafa: तदयिमामपि ज्ानात्म- कला दित्यथेः । नन्विदं नोलक्ञानमिदं पोतन्ञानमिति विबेचनं ज्ञानेयस्ति, तथा च॒ विश्दधघश्माध्यासेऽयभदे aq स्यादित्यत आह । विवेचनेति । परमो fase दति! श्रत्यन्तसाधकः भिद्धिष्व्ययेः | ससम्बिदितेति । watts भेदयहो न ताभ्यामेव तयोः खमाचग्राह्मलात्‌, भेदस्य च खभिन्ञलेनाग्राह्यः लात्‌ श्रत एव (न) ज्ञानाकरेणपोत्ययेः । age ज्ञानत्रिया-

५ भावं कश्चित्पुर्लव्य भेदाभेदावुदोरचेत्‌ |

देश्कालादिभदेन सिक्या तत्र कः wa” ॥ दति । कोौर्निरष्याइ- ^“ खरूपनुद्धिरपरेनं धाति न faafa च) स््रपरप्रविभागो fe धियो याविनमण्डनम्‌ "` ॥

दति।

भगोः टौ ननु aig विङ्दधर््रध्यासो भेदको न waar | aweafa । तदुपपादयति । तथावेपौति । यदि विर्डूध्रध्थासखाद्पि बाह्ये a भेदक्तदायेक्रियातदर्चिं- प्रहश्योः सङ्करः शात्‌ । तथाहि पटो यदि warfaq: शात्‌

बाद्या्चभङ्गवादः। 8३७

तदा तदकषाधारणायकरिथाजनकः स्यात्‌ घटार्चिप्रटृ्निविषथः स्रादिव्यथेः , भेदज्ञानं च ag a स्यात्‌ तन्निमित्तस्य विश्ङ्ू- धर््राध्यामस्याभेदेणपगमादित्याइ । विवेचनेति । विवेचनं भेदज्ञानम्‌ | यदा प्रतिज्ञाहेलारिविभागरूपविवेखन न स्यादि- ` are विवेचनेति न तु fame भयमित्यनुषच्यते | बाह्य यद्वेटोपपादक aq fama इत्याह । न tifa afe ज्ञानस्य सत्वमेव न स्यात्‌ लन्मतेऽथक्रियायाः सत्वरूपलादि व्यत आह । श्रपि विति । तस्य खप्रकाश्रतया खमाजप्रमाणफकलत्व- मित्यर्थः । मा चपदमर्थंक्रियाघौनमत्वनिराकरणायम्‌ । माय क्रियार्थिप्रठ्तिमङ्धरः, तचाप्रटत्तरित्याह । नपौति खर सेति । खप्रकाग्रावख्छिज्ज्ञानपरम्पराभिन्ञाया इत्ययः । तथापि विवेचनानुपपत्या विर्ड्धर््ाध्यामो भदकोऽस्तिल्यत श्राह | विवेचनेति, नौलतद्भियोरभेदादिवेचनानुपपन्तिरिष्टेवेति न दूषणम्‌, भेदे विषयविषयिभातातिप्रसक्रः। न च श्नानपराहक- मानस्य तद्धिन्लस्याभावान्तदजिद्धिः, anna खमामकला- ्तम्येत्यथः ॥

Tye टौ०। तथावेपि faqguarerefa यच्चभदम्तदा द इमादृदन्योपश्रमनञुटकाचच दाहः aifemufmaraer: एवं दाहार्थमुदके उडटन्योपश्रमाय च दहने प्रदिः स्यादिति aefa- सङ्करः | fared एकाग्रे ऽन्यष्य ग्रहणं azmafaga । परम दति । भेदे fe कदाचिदेकागहेपोतरदग्ट्मते, न चह तदसि,

gac आआत्मतत््वविवेके सटौके

नोलधवलाकारवेनेव खप्रकाररेन ग्रहणात्‌ भिन्नवादेव च श्लाना- मरेणाग्रहणात्तया च विवेचनाभावादेवाभेदमिद्धिरिव्यथंः ॥

तत्‌ किमङ्ग! परिशतशन्तेरा श्रमपदमिव विन्नान- मासाद्य व्यालनकुलादेरिव नोलधवलादेः शश्च- तिकविरोधत्यागो निग्टतवैराणां तत्फलत्यागो वा ।

wee टौ० । अङ्गति सम्बोधने न्नानाकाराणां ate- धवलाटोनां विरोध एव मास्ति विरोधे सत्यपि वा भेदकलं नालोति faneare: ॥

waite Tho) शाने विङद्धध््माध्यासाद्यक्न भय तत्‌ कि तज्निष्ठधश्मेथो विरोध एव नास्ति यदा भवन्नपि स न भेदाये- त्याह । तत्‌ किमिति । agfa खाेपसम्नोधमम्‌ ॥

tye टौ ° । तक्किभिल्यादि । नौलधवलादौनां mt न विरोधः सत्यपि वा afaa ज्ानभेदकत्वभिति विकन्पाथः ॥

न तावत्‌ प्रथमः, परस्परनिषेधविधिनान्तरौ- यकविधिनिषेधयोरविरोषे जगति विरोधोच्छेद- प्रसङ्गात्‌ | न चैवमर्तित्युत्तरेपि निरतिः, कथम- ्ुक्तरूपताया अनिक्त, लतावन्माचरशरौरत्वाज् विरोधस्य । तत्सिद्धिरेव च भेदसिद्धिरतो न दितौयोपि |

बाद्या्च॑भङ्कवादः | ४३९

wee Zo! परश्यरेति। परस्यरविधिबयाणनिषेधथोः पर- स्र निषेधव्या्विध्यो्व्ध्ययंः। sret नोशपोतादोना मन्धो भावा- भावयोरविंरोधः न चाविरोधे विरोधोष्छेदप्रषङ्ग द्व्यापाचा- पादकाभेदः । एव्रतथोरविरोधं कापि विरोधो न स्यादिति सामान्यविग्रेषभावमाजजित्यापाद्यापादकथोभंदात्‌ । यदा ayaa यदि पौतलाभावब्याणं न स्यात्‌ पौतदलति स्यादिति विशरिष्धेवा- पाद्यम्‌ । ननु विरोधोपि ज्ञानाभिन्न एवातः णोपि मस्तु, किश्नग्डिश्लमित्यत आह) न चेति । उक्ररूपताया इति) नोलादौनां परस्यर वरिरहव्या्यशूपताथा इत्ययः । ननु भवत्वेव किश्चात gaa are) ताव्र्माजेति । परश्यरविरहव्याप्यता- aranacarfeme: | विरोधाभावे विप्रतिपत्तरनुद्यात्‌ कथा- ्रृन्निरेव न स्यात्‌ न स्याच्च ज्ञानानामपि भियो भेद cfa भावः | afefgfcfa 1 विरोधमिद्धिरिव्ययः। न दिनोयोपौति। निरतप्रैराणां तत्फलपरित्यागो वेल्यपि प्रको मालि । रथमेव fe मेढो मेदहेतुवां यदिरुदधघक्मध्यामः कारणभेदो वेति येवा भिधाना दिल्यथः ॥

भगोनग्रौ०। परस्परेति । परस्यराभावब्ाण्योरिव्ययेः | afacy इति। अन्न यथ्चथापाद्चापादठकयोरभेदस्तयापि faqga- प्रकारकप्रमा विषयल्वाभाव श्रापाद्यः। यदा नौलतव यदि पौत- ताभावव्याप्यं ग श्यात्‌ पोतदट्न्ि स्वादिति विभिगयेवापादनम्‌ | ननु नोरपौतौ च्ञानात्मकावनज्छराने avery तयोतिंरोध

४४० अआत्मतक््चविवेके सटोके

दष्टापल्तिरित्याद । न चवमिति। उक्ररूपताया विहद्भरूप- ताया इत्यथः । एवं सवेषामविरोध विप्रतिपत्यभावात्‌ कथायां waa स्यात्‌, अन्ततो विरोधोऽस्ति विरोधो नास्तोल्यनयो- रणक्ररोत्या विरोधो न स्यादिति arararaatfaageqa मन्तयेत्ययः । तावन््ाचति । नोनपौतयोविंरोधे भाममान एव ज्ञायमानलादिरोधम्तद्‌भयाकारप्रतिभामनादेव सिद्धति, अन्यया ज्ञानानामपि न मियो we दन्येकन्ञानमापयवमानाददेतमत- प्रवेश इत्यथः, केचिल्विदमयिमग्रन्येन योजयन्ति, तावन्माच- शरौरलात्‌ विरङ्धध्मेमा चात्मकलात्‌, तथा च faaguay- fatgta भेदमिद्भिरिति दितोयपक्लोपि arate: ॥

THe टोौ०। परस्परेति । यद्यपि नौलधवलाटोनामेकः विधावितरनिषधप्रौयेपि नैकनिषेधे दतर विशिप्रौयम्‌, ada प्रकारस्यापि सम्भवात्‌. तथापि परमस्पराभावव्याप्यत्माते तात्प येम्‌ । समुदित भावाभावाभिप्रायेण, नौलघवलाद्यभिप्रायेण wears fagfa वदन्ति। परश्यराभावव्याप्ययोरपि नोल- धवल्लयोर विरोधेऽविशषान्तथा विधाना मितरेषामष्यविरोधापन्तिः. तथा च बाह्यानामपि नोलधवलादोनां गवाश्वादषेनां च wet न सिद्धयेत्‌. age विर्दधम्माष्यासस्य निरामादिति ura: विश्चानवादिनां मेदमनिष्टमित्यभिप्रायिक्रामाशङ्धं निरभ्यति। न चेवभिति । उक्ररूपतायाः परस्पराभावव्याप्यताया; । ताव-

(२) नान्तसे यकान्तम्‌ इति इ ge femat वर्त॑ते |

बाह्याधभङ्गवादः | ४४१

MIAN परल्पराभावब्याणलमाचरूपलात्‌ । अन्था बाह्यानां बाद्यविज्ञानयो विज्ञानानां च मेदविरहेऽदेतमताव- लम्बनम्‌, न च विना भदाम्भुपगमं विचतारारम्भसम्भव इत्ये वक्रोभविव्यति । afefgta factufafgta भदषिद्धि- - स्तत्पयेवसायिनो वा ti

यस्तु are विरोधपरि पालनाय विशेषो दशितः म ॒तेपामेवास्तु। यदि हि विर्ङधम्भाध्यासस्य मेदसाधकत्वं प्रति ममाश्वासः, किमथक्रियाप्रतिनिय- मोपन्यासेन। न चत्‌, तथापि fa तेन, सोपि द्यधैकिययो्विंरडधधम्भाध्यासेन भेदे सति स्यात्‌ ।

ange टौ ०। नन्वथेक्रिवाप्रतिनियमः प्रटत्तिनियमञख ary मेदक क्रः, म तचत ज्ञाने नास्लौति ज्ञान कथं भिद्यतामत ae) यरश्िति। बाह्यापि तयोमदकलं विरोधाधौन, म चदिरोधो ज्ञानेयस्ति तदा तदपि भिद्यनेव. अन्यया श्रथक्रियाणां ्रटृत्तोनाञ्च भटो न स्वाद्यतां ay भिद्यतेत्यथः। fane दति। र्य क्रियाप्रतिनियमरूप cay: स तषामिति । अ्रथक्रियाप्रति- नियमन बाद्यानामव भदोऽख््विति। यदि हौति। तदयं समुदायाथः, विर्द्धधरराध्यामो भदको न ता, प्रथम ज्ञानमपि नोम्लघवलाकार ततो भिद्यत । श्रग्यऽयक्रियाभदोपि न स्यान्न स्याञ्च तदधोनो argue: | faatfa । तद्तरेणापि faag-

ab

8४२ कात्मतत््वविवेके सटोके

धर््ाध्यासेनेव बाह्यभेदभिद्धः। न चेदिति विरद्भधर््राथासो यदि म भेदकस्तदाऽथं क्रियाप्रतिनिथमोपि न स्यादिल्येः ॥

wate Sto! ननु परस्पराभाववयायलमाचं न विरोध- Wray, किन््वयेक्रियाप्रतिभासभियममन्तभायेत्यत ses ufefa । aaat यदि faaguateret न भेटकम्तदा्थं- क्रियाप्रतिनियमो न स्यात्‌, न fe तस्या पि मेदोऽथंक्रिया- MTA, WIA, तथा च तां विना केवलात्तज्न az- सिङ्धावन्यज्ापि तयेति किमथे क्रिया प्रतिनियमेनेत्यर्थः ।

Tae Zhe: स तेषामेवाश्विति मोपहासम्‌ | मोपि श्रयेक्रियानियमोपि । श्रथेक्रियाया श्रधक्रिथान्तरानुस्रणेऽन वस्या, न चानवख्धिताथक्रियासन्नानोऽषुवेश्नपुरुषवेद्य दति |

war यथा बाद्येऽथेक्रियाप्रतिनियमो न स्यादिति दण्डस्तथा ज्ञानेपि प्रतिभासनियमो न स्यादिति

SUS रव | UGo ete | ननु यथा यदि बाह्यानां परस्पर भेदो न स्यान्ट्‌यंप्रलिनियमो न स्यादिति बाद्यमेदमाधने faqe- दण्डः तथा शाने मान्ति येन agetetfaataa श्राह । अन्यश्चेति । प्रतिभासनियमो म स्यादिति ateqraafa पोताकारं भवेत्‌ पोतज्नानमपि नोलाकार भवेदित्यर्थः ॥

बाद्यार्थभङ्गवादः। Bee

ate Ho fey यथा घटपटयोरविरोधेऽयक्रिया- प्रतिनिवमो a स्यादिद्यनिष्टापत्तिरेवं नोलपोतयोरन्योन्य- जञानेऽन्योन्यं न भासत दति प्रतिभासनियमो न स्यात्‌, नोल- पौतयोमंद। भावात्‌, तथा च तथोरन्योन्यन्नानेऽन्योन्यं भाशेतेत्य-

जिष्टमा पद्येतेव्यथेः ॥

रघु ° Ao, रय बाद्यानां मेदे माध्येऽथेक्रियानियमा- aqafacfa विपक्ते बाधिकान तु ज्ञानस्य भेदे किमपौ- त्यत श्राह | श्रन्यञ्चति ॥

a प्रतिभासासाङ्कर्यनियमः, ata प्रतिभासोपि स्यादिति वेत्‌, न सहानुपलम्भमसाङ्कयं ब्रुमः, किन्तु नौलस्यैव पौ तत्वेन tinea नौलत्वेनानुपलम्भम्‌ | स एव Ae सवविरोधानाम्‌ ।

ae: tol ननु प्रतिभामनियमो न स्यादिति नेदम fas, नोलधवलादौनां मदेवोपलमभम्य मयाभ्यपगमादिति nea कति । नोलपौतादौनां atatowua प्रतिभाम- areata Meee पौतलन dae atwaa भानं त्या नेव्यते तदेवापाद्यते, नोलपौतारौनां विरोधाभावादिति परिः इरति । न सहानुपलमामिति । सवंविगोधानासिति । anata विरोधानां तदेव मृनं यदे कम्यापरात्मनयाऽनुपणम्म इत्ययः ॥

४४४ अत्मतक््विवेके सटौके

wits Zo. ननु Tee पोतादिना षहोपलमदभेनाश्न anfafaaa दतौष्टापत्तिरित्याह । केति । न विषयप्रति- नियममाचं प्रतिभाषामाङ्थे ब्रमः, किन्त पोतलेनो पलमान्नोलल- लेनोपल्ो भिन्न दति, तथा च प्रकारतः प्रतिभाषनियमो न स्यादेकन्ञानाभिन्नलान्नौलपोतयोरित्यापादनाय दत्य | महेति । a एवेति । प्रकारतः प्रतिभाष्षनियमः, प्रकारत एव विरोधनिषूपणादिव्ययः ॥

रघु° टौ ° । प्रतिभामख्य नियमोऽमाङयेम्‌, तच्च Gear: प्रकारतश्च, तत्राद्यम्यामिद्धि nga) क्रति । मदेवेति ' नोल पौतावगाहिनो ज्ञानस्य नौलपौताकारयोम्तनेव प्रतिभामना- दित्यथः । दितौयमन्यपेत्य निराकरोति । नेति । किन्तिति। नोलाकारम्य ज्ञानस्य पोताकारलन पौताकारस्य च नौलाकार- वेनानुपलमभं तयोरमेदबाधकं aH इत्यथैः । तयोरभेदे हि एककाकारम्यापि ज्ञानस्योभयाकारताया्ुभयाकारलेनोपलम्भ- प्रसङ्गात्‌ । स एव एकस्यान्यात्मनानुपलम्भ एव । मवविरोधा- नाम्‌ बाद्यान्तरविरोधानाम्‌ ॥

अन्ययोापलम्भानुपलम्भयोरप्यसिदिरेव | यदपि नोपलभ्यत इत्युच्यते तदयप्युपलभ्यत रव, यदिदमश्रा- दिकमुपलभ्यते तन्नोपलभ्यत इत्युक्तयेव fren | तेनात्मना नोपलभ्यत इति चेत्‌, तत्‌ किं सदोप-

बाद्यार्चभङ्वादः। ४४५

लम्भेपि नौलात्मना पौतसुपलभ्यते यलो न विरोधः स्यात्‌ । तस्मादुभावपि विरोधौ ममौ शमौ चाभेद- विसजने | केवलमेकस्य प्रौढिः सुभगामिश्षकन्धायेन यदि स्यात्‌ |

शङ्ः° St नोलधवलादनां मरोपत्न्भा द विरोधश्चत्तदोप- लम्भानुपरलम्भयोरपि विरोधो न स्यात्‌. कद्‌ाचिन्तयोरपि महोपलम्भसम्मवाटित्याह । श्रन्ययति। श्रसिद्धिरेवेति। विरोधाघौनो fe भदो fattugerfa azany एवेत्येकतरा- भिद्धिरित्ययः। एतदेवाह । यदपौति । श्रनुपलम्भस्याभावा- दित्यः | मंचरस्लया नो पनल इति प्ष्टोनुपलमभमेचोप्यपलम एव aa दत्यक्तेर निद्िप्रसङ्गारित्याह । यदिदमिति । ननु", यद्युपलम्मोनुपलम्भात्मना उपननभ्यतानुपल्लम्भो वा उपत्म्भाक्मना वरेति तदा तयोर विरोधः era चवमित्याह | तेनेति । Ma- धवलादावपि महोपलम्मान्न न लका्मनाऽन्यम्या पलम्भ दति कथ aaa fate: स्यादित्याह । तत्किमिति । प्रतिभाम भेदाय त्रापि परिरोधप्रौयञुपमंहरति । aarfefa । -उभावपि बाहयगतज्ञानगतौ भदौ प्रटत्तिजियमहना विन्ययः | satanfa- नियमाधोनम्य बाद्मभेदम्य वयापि पुरशरलस्य मोभाग्यान्‌ प्रौडि- रस्मदापाद्यमानस्य प्रतिनामाधौनश्नानभदस्य त्याऽमन्यपगमाद- प्रौ डिरिद्ययः । fagfaana दुभगायाः प्राधान्यममहमानया

(२) गन्वयमुपनम्भो इति उ qo OTe |

aed चात्म तत््वविवेके सटौके

सुभगया खयमेव faafaafeia इति सृभगाभिचुकन्यायः। यदि erfeas तदा स्यादिति गेषः। यदा यदिपरमसद्म्त विरह ई तिवन्न श्रषापेचा ॥

waite Zt) यदि च नेवं तदोपलम्भानुपशम्भयोरण्येक- ज्ञानगोचरवेना विरोधे यद्‌ पलभ्यते तज्नोपलभ्यते यश्च नोपलभ्यते तदुपल्यत एवेति तयो विंरोधग्रह एव न स्यादित्याह | अन्य- थेति । यदिदमिति । ददं श्तलम्‌ । यद्‌ पश्लभ्यते मस एव चटवन्वोपलम्भ cama निटेत्तिरित्ययेः । तेनेति । उपलशम्भतले- नानुपलशम्भम्तत्वेन चोपलम्भो aque cae: । तत्‌ किमिति | afe नौोखपोतयोरेकश्नागविषयले्यन्यतरसाधारशेकप्रकारवन्तया नानुश्धयत इति प्रकारतासाङ्मयंमस्येवेत्ययेः। उभावपौति | उभौ बाद्यज्ञानटन्तौ विरोधौ । श्रमे द्‌ विजने भेदे समयं | समल्वादिल्येकश्येव ज्ानदत्तेरेव तस्य प्रौ ठिभिंचुकप्रश्यापनेपि दुभेगायाः प्राघान्यमसहमानया सुभगयेव प्रश्यापित इति न्यायेन यदि स्यादिव्यथेः।

रघु ° टौ ° । उपलम्भानुपलम्भयोखच रूपभेदानिवेश्रने उप- लभ्यमामला नुप खभयमानलव्यवस्था म स्यादनु पलभ्यमानलेनामि- मतस्यो पकलभ्यमानताया उपलभ्यमानत्वनो VAS UA GAA AAA: qavafeay । श्रन्यथेति । यदपि गवादिकम्‌ । कथं तद्‌ पलभ्यत cat wae यदिदमश्वादिकमिति एव यद्‌-

ATER KATS: | ४४७

खादिकमुपषलभ्बत Taye तन्नो पशभ्यते, कथं तन्लो पललन्यते, यन्नो पलभ्यते गवादिकं तदेव तदिति । श्रय गोरगोक्नोपललभ्यते नाश्रलेन, Wag श्रश्चतेन न गोत्येनेति म तयोरभेद इति यदि तदेकन्ञानगोचरावपि नोलपौताकारौ नौोलपोताकारान्बासुप- wat न पौतनोलाकारलान्यामिति तथोरपि a2: । नेकं wm भिन्नोभयाकारं भवितुमेति, लवाकाराकारिणोरभेदा- दिति ग्रङ्ोन्तराभ्यामाह। तेनेव्यादि। षहोपलम्भे ate- पोतादिसमृहालम्बने। उभौ बाद्यायंज्ञाननिष्टौ । एतेगेकमेव विचिषं gra नोलपोताभ्यामाकारग्वामुपलभ्यत इति प्रच्यक्रम्‌, गवाश्योरिव नौलपताकारयोरपि विज्ञानयोः प्रतिभाषभेदा- दिना नियतभेदसिद्धः, श्रन्यथा तयोरपि कंचित्‌ बडरप्रसङ्गात्‌ | ममौ प्रमाणप्रतोतलात्‌ ॥

रतेन विवेचनाभावोपि निरस्तः, ्राक्षारयोरस- Wea वेदनस्येव विवेचनत्वात्‌ |

ug ठौ०। तदेवं विज्ञानस्य विरङ्कधर््ाध्याबाद्भय नासलोति यत्परेणोक्र तज्निरारृच्य विवेचनाभावक्तु परमो faate(a) इति या्रेणोक्र तज्िराकरोति । एतेनेति । प्रति- भासमेद विवेशनेनेत्ययेः । श्राकारयोरिति । नौलधवन्लाकारयो- रसद्वेदखेाधितसदा तदाकारश्नानष्यापि मेदेमेव विवेचनं fag यत requ: ॥

gg व्यात्मतच्व विवेके acta

भगोग्टो०) ज्ञाने arqay fateuafaay दूषणमाह | एतेनेति । विरोधोपस्थापनेन । नोलपोताद्याकारयोरमाङ्यंत बेदनमेव विवेचनपदाथं cary) श्रक्षारथोरिति ॥

Tae ate । wfagean विवेखनाभावो न ज्ञानाभेदमाधक इत्याह । एतेनेति ॥

अपि च छणिकतायामेकपुरुषापेक्षया बाद्यस्यापि कुलो विषेचनम्‌ । नानापुरुषापेश्यापि सन्दिग्धम्‌ | परेण परस्यावेदनात्‌ क्र सन्दे इति चेत्‌, अभेदेनैव, तस्चविवेचनं साध्यम्‌, तथा च किं तेनोपन्धस्तेनापि।

Meo टो०। श्रपि च बाह्मन्नानयोरुभयोरपि विवेचना- wage can) अपि सेति । करेति, awe चणिकलेन भेदण्डकाले विनाशात्‌ ww विबेचनमित्य्ंः। यद्वा बाहो सहोपलम्भनियमाद्यया शाने विवेखनाभावस्तयोस्लथा सशोप- लयोर््ोलपौतयोस्तेन पुरुषेण विवे चनाभाव इत्ययः । मन्‌ यौ गौखपौ तावकेन पुरषेण ayiqaal तयोसखदानोमेव पुरुषान्त रेण विबेचमं ayaa श्राह । ननेति।) पुरुषाम्नरेण तदा तयो विबेचनमिति निश्चयो नासि sayy तश्च्नानेपि महोपक्षभयोर पि गोलतज्लानयोः पुरुषान्तरेण fateavarr- fem: । मजु quanta जानयोर्याद्यग्ाहकयोवां भेदो

बाद्यार्थभङ्गवादः। ese

ग्रहोयत दल्याद्याकारश्यन्देहः तदा स्याद्यदि Hea याद्माहइक- भावो भवेन्न चेतदस्तौल्धाइ । परेणेति । wat विबेचनानप- पत्या याद्या इकयोरभेदस््वया साध्यते तदुभयाभेदे च दिवेचना- नुपपन्तिरित्यन्योन्याश्रय इत्यत श्राह । श्रभदेनेबेति ॥

भगौ. gto) aaa gamma) अपि चेति, यदि येन ज्ञानेन ay acqmaa तेन wy तस्याभेदः महोपनम्भ- निथम इति wma विवेचमाभावस्तदा कचणिकथोर्नोलपोतयोः ae Far तेनेव पुरुषेण yvayowa इति avafa विबेचनाभाव एवेत्यथेः । नन्‌ तदेव तयोः पुरुषान्नरेण परयगशपशम्भो विवेचनं स्यादिल्यत wei मामति श्र जिञ्चयाभावात्‌ मन्देडो are: म च श्नानेपौति न fare cary: | ननु परेण परतरेटने न विषयविषयिभावनियामकमिति aaa स्वस्य वेढनान्न ज्ञाने age ae: परेणति । wae खगराद्माभेदे साध्ये विवेचनानुपपन्तिः माघनमुक्रम्‌, awfag- द्धारायंमभेरेनेव ग्राह्ययाहकभाव उक्षत श माध्याविश्रेष Taye | श्रभेदनेवेति ॥

यतया

THe रौ ° । WRATH UT fated, न च fafer- ज्ानगतयोर्नोपौताकारयोस्लया मम्भवति, स्बमाबदममम्बेद्तात्‌, अविदिचन्ञानगतौ च मौोलपौताकारावन्यावव, श्राकारिणां az

तदभिन्ञानामाकाराणाममदानुपपन्नेरिद्यत श्राह । ata Ufa | 57

४५० खा्मतक्ववितैके सटौके

विबेचनाभावस्तश्यां ant aaa सर्वच वा । श्रादयष्येकस्य पुमः पुरुषान्तरस्यापि वा। प्रथमे, चपिकतायामिति। चणिकयोर्नोलपौतयोरेकपुरुषौयेकज्ञा नयाष्ययोम्तेन पुसा विवे चनम्याभावादित्य्थैः । चरमे, नानेति । एकपुरुषवेद्स्य Tare: पुरुषान्तरेण ग्रहणे निश्चयाभावात्‌ मन्देहो वाच्यः, म चजश्नानाकारेपि awe इत्यथैः! एतेन तेनैव पुमा कालान्तरे qe स्मरणा दिल चण विवेचन nam वेदितव्यम्‌ । अन्येनान्यस्या- वेदनात्तट्िश्नेण पुरुषान्तरोयज्ञानेन न तज्त्ानाकारविवेचन- मम्भावनेत्याश्रङते | परेणेति । निराकरोति । ्रभेदनेवेति | श्रमेदसिद्धिपयेवमायिन्या भेदे पाश्या इकभावातुपपत्येवा विवेचनं साध्यम्‌, तथा च किमन्तगेडनाऽविबेचनेन । न चेवमेवास्त्‌, तस्या अरय सिद्धेः | श्रपि च भिन्नयोन चेद्वादग्राइकभावः, कथं तरिं बाद्मयोरपि सशहोपलभयोर्नो लपोतयो विंबेचनम्‌ । एकेकयाहिणा ज्ञानाकरेफति चेत्‌, तदपि ततो fawafad वा । भिन्न चत्‌, म तदि argarenara: | च्रभिन्लं चेत्‌, पयवसितं तहि पञ्चाना- मभेदेन, तदभिश्नाभिन्नस्य तद भिख्ललात्‌, तथा च gat विवेचनम्‌ । एवं च मष्टोपलम्भनियमे faaaint यथं इति द्रष्टय्यम्‌ । पर च विषेचनाभावन्नानं fate verfa न at zuifa रेत्‌, fag afe भिन्नस्यापि ग्राह्मतम्‌, विवे्नस्यानेक- पदायेचटितमूतिकलात्‌ । न चेत्‌, नाभेढानुमापकम्‌, ्रभाव- माजस्मानेकाम्तिकलात्‌ । वस्तुगत्या विवेदनम्याभावो मानै

कान्तिक इति चेत्‌, श्रख्िदमेव ज्ञानं तं तमयं गाति न

बाद्धयार्चभङ्कवादः | ४४१

बति विविष्यताम्‌ | यहे भिन्नस्यापि गाद्यत्वमग्रहणो तु म नियम शृति। एवं परेण परस्याबेदनाद्विवेचन साध्यम्‌, तद्यदि a ज्ञातम्‌, कुतः साध्यषिद्धिः। ज्ञातं चत्‌, fag परस्य परेण वेदनम्‌ ॥

तज्नातौयस्य तु बाद्यवदिक्नानस्यापि विवेचन- मेवेति, सखसम्बेदनबाधितोऽयं वबिरुदधम्मौध्यासो न मेदसाधक इति उष्रलगुडकम्‌, सम्बेदनेनैवास्य साधितत्वात्‌ ।

ne ate । ननु चणिकतयेवेका नौलब्यक्तिः पोतश्यक्षित- aq पुरुषेण fafagai, नौलजातोय पोतजातौोयाद्विन्नमिति aig विवेलनमस्येवेत्यत we! तच्तातोयस्येति | तहिं मौल- ज्ञानज्ातेयं पौोतज्ञानजातोयादहक्नमिति विक्ञाभैपि faaqa- ama: । नन्‌ नोलपो तविषयकंकज्ञानव्येकत्वेमानुभवा- दिर र््राध्यासेन तद्भेदभाधनं बाध्तिमिद्यत श्राह | भम्बदनेति | एवं मन्वेद गमेव रन्तमुपक्रानत तदेव uz हनिच्यति, तथा च कुरूपो हन्यतामिति भ्रुवा कुकूपरननाय प्रथममुद्रेणेव लगुडकं pWafafa न्यायमनुभवतोत्यथेः । मौलान्‌ पोतं भिन्न नोल- जातोयात्‌ Da faafafa बाद्मपि मन्वदनाधौन एव भेदः म॒ कथं तेनेव बध्यतामिति fag विरडृदयाकार ज्ञानमपि

विरद्धधर्माध्यामाद्धिन्लमिति भावः ॥

४१५२ अातसतत््वविवेके सटोके

भगो ° ate. बाद्यतन्नातोये विवेचनमश्टेवेति ज्ञानेपि तुन्यमित्याह | तच्जातौ यस्यति । ननु नोलपौतनज्ञानस्य विश्दू- wararaa मेदमाधनं बाधितम्‌. नोलपो तयो विरोधेऽनुग्रय- मानेपि तदिषयन्ञानस्यामेदादित्यत श्राद। मम्बेदनेति। कुरूपदननप्र्तावे Feit Bey एव age zvtatafea efa न्यायमिदमनुहरतौत्य्ः। श्रच हेतुमाह । स्म्वेदने- नेवेति । नोलमिदं न Dafafa ज्ञानेनेव विरोधस्य माधित- लात्‌ तेनेव कथं तद्वाघः, श्रन्ययाऽविरद्धधर्माध्यासेन wie किंन माध्यते, यदि तज्त्नानेक्ये मम्बेदनबलाठाग्धौयते, तदा विर्द्धधश्मैस्यापि तत एव सिद्धिरिति ज्ानविषययोरभेद एव बाध्यत दत्यथः ॥ tye टौ °। दितौये, तव्नातौयेति । विसद्धघर्माध्यामान्‌ afagz: माध्यः, स एव तु नास््यनुमवबाधितनादित्याश्र्ध निराकरोति । मम्बेदनेति । va aaa: कतमोभिप्रायः, कि नोललादौनां विरोध एव नास्ति, fa वा विज्ञानस्य तदत्वम्‌, अय तद्‌नवगाहदिलम्‌ । नाद्यः तेषां विरोधस्य माधिततात्‌ | fara a fag ज्ञानानात्मनोपि ग्राह्यम्‌ । दतोयेत्वाह | swayenfafa । श्रयायमाश्यः. यया भवतां नौलपौता- दयारमेऽवयविन्यकचरानेकरूपममवायायोगादतिरिक्रं fed रूपम्‌, तथाऽ स्माकमपेकच विज्ञानेऽनेकाकारासमवादतिरिक्र एव चिजाकार दति. मन्मायताण्यमिदं चिच्रमिति ज्ञाने, न fac

बाद्धयार्चभङ्वादः। ४५३

नौलमिदं च पौतमेते tena मिथो भिक्षे दत्यादिने वक्रोभ विष्यति Waa ॥

हिनस्तु afe प्रकाश्मानताऽनेकल्वं faequat- ध्यासोष्येकताम्‌, तथाप्येकत्वानेकत्वविकलनोला - द्याकारप्रकाश्खरूपे किमायातमिति चेत्‌, तदिद्‌ wie: प्षेचनिनायनम्‌ | नियता कारत्वमेव दयकत्वम- नियताकारत्वं चानेकता, afaenl च न नौला- कार नापि नौलपौताद्याकारमित्यनाकार- मेवा वश्ष्यते ।

WE टौ) नगु नौलघवलायेकनज्ञानकुचावेव प्रकाश्मान- चानुरोधान्‌ प्रविष्टमपि तद्ज्ञानं कथमनेक स्यान्न च तदेकमेव भवितुमरेति, विरद्धधम्माध्यामादित्यकलमनेकल्ं च विवादषट- ज्ञाने मानं Ary Wad तु @uazafag दुन्निरमनम्‌ | aga ज्ञानश्रिया

^ दित्रकव्यव्रहारोपि मदापोदहपरोमतः | एकानेकलविकलः प्रकाशनः कंवल्ोऽत्र WA” ॥

cate! हिनसम्लिति । तडि लज्न्रान नकस्बरूपं न वाऽनेकखरूपमिति निःखरूपमेव पर्वमन्नमित्याहइ । तदिद- मिति। wadat: सेचनिनायनं संतरकेवले।कृरणम्‌ । मम्य- Tara au निरमनोये मभ्यमपि facaaafa asaya: | एतदेवाइ | नियतेति ॥

४५४ आत्मतत््वविवेके सटौके

wate Tel ननु बाधकवलाटेकल्वानेकल्वयोधैम्मयोमिंथो विरोभेनेकच्राभावेपि ufgastu ज्ञानस्याभेदोऽस्लित्यत आह | feafeafa । तदिदं सस्योपचयाय au निराकतेये qatu पस्यमपि निराकृतमितिवदित्याह | तदिदमिति । तत्‌ we- धति । नियतेति ॥

eee ee ee

tao ate! wed) हिनिख्िति। प्रकाश्रमानता ्रनेकलर्मिति भेदयाद्यलायोगात्‌९ । प्रकाश्रमानता एकलेन THIN THM) प्रकाश्रखवरूपरचणायेकलानेकलनिराकरणम्‌, ifay मति varmeauaa न स्यादित्याह | afeefafa | ita: wafas: 1) तदेव ्त्यादयति । नियतेति 1 तजनिटत्तौ नयतानियताकारखरूपेकल्ानेकलनिषत्तौ । -निराकारमेबेति | या च नोलाधाकारप्रकागख्ररूप इति यदुक्त तद्याहइत- सति भावः ॥

स्यादेतत्‌ | पारमाधिको विर्दधम्माध्यासो भेद- हेतुरयं काल्पनिक इति चेत्‌. wa तहिं सुतराम- Tatag स्फटिकवदोधस्य निराकार शुडत्वम्‌, आकार- नकरल्वनात्मेव स्फुरतौत्युभयथेव कालात्ययाप- दष्टाः सदोपलम्भादयः। |

(१) ग्राद्यत्वासापात्‌ ETA ३ Yo पा०।

बाद्धयार्थभङ्वादः | ४५५.

Wee ste । ननु नोलपोतादौनामवस्तुलाश्षद्रितो विरद्धर््ाध्यासो्यवस्तुगतः कथ ज्ञान भिन्यादित्याह । व्याठेत- दिति। उभययेति । नौोलादौनां पारमाचिंकलवे ऽपारमायिकले चेत्यर्थः । तच पारमायिकते विर्द्धरममाध्यासाद्‌क्रादेव बाधो waa नेलाद्यमेदे साध्ये श्रपरमार्थमतो ज्रानस्यापारमा्थिक- Parag भाष्य तु सुतरां बाघ दत्यर्थः। उभयथेति |

परमाथेमदाकारते निराकारले चेत्यथे इति केचित्‌ ॥

we Zo निराकारणग्रुद्धतं खात्मोग्रताकारश्यन्यव- मित्य्यः। उभययति । ज्ञानस्य पारमार्थिंकलऽपारमायिकल च॥

THe she | उभययापौति । प्रकाशमानस्य ज्ञाना(ना)त्मनो

नोलाद्याकारस्य पारमायिकल कान्पनिकतव ways ॥

अपि च आस्तां तावदिरुद्धम्माध्यामचिन्ता | योऽयं ग्राद्यग्राहकभागमेदा ग्राद्यनोलादिभेदा वा चकास्ति, म fa मन्योऽमत्या वा। Aaa म एव दोपः | असत्धत्व नायमात्मा विन्नानस्यत्यनात्मन्यपि सहापलम्भनियमादयोग्यता इत्यनकान्ताः | भेदान प्रयत रुवेति चेत्‌, एवं afe अस्तु तावत्‌ सव- जनौनप्रतौतिविरोधः खवाग्विरोधो वा। असिदधा-

४५६ अआत्मतत््वविवेके सटौके

wife हेतवः | न हि भेद्‌ाप्रथने सहाथ aera वा पश्यामः। तदश्फुरशणेपि पष्ादिप्रविभागोपि कथम्‌, कं च बोधयितुं प्रटृत्तोऽसि किमथे च, अन्वय- व्यतिरेकाप्रतौतो किं च हेतोबेलम्‌, कुतश्च विप्रति- पत्तिः कौशे चेति । सोऽयं विचारमारभते, भेदं तु साम्बुतमपि नेच्छति, नूनसुग्मन्नोप्यनेन जितः

wee टौ ° । एकद ण्डिमितमन्तभव्यि दोषान्तरमाह । श्रपि सेति । श्राम्तां तावदिति दोषान्तरमेवाच दइढोय इति भावः। स एवेति । भासमानस्य भेदस्य मत्ये ग्राद्यामेद- माधने बाध vay: ) wala fa) श्रमत्यश्य भेदस्य awa सहोपशमनियतत्वादिति eaeafa awe SPIRE ICICLE Cr iG ect । खक्राम्बिरोध <fa | भेद पदञुच्चारयतो भेदो न प्रथत इति खवाभ्विरोध cad: | safagr: @eufagr: । तद्ाष्यतामिति । तस्य (व्याणोयाय- व्यापकभावस्य भेदगर्भलादिव्यर्थः । पक्ादौति । पचपाध्यहेत्‌- दृष्टा्नादरौनां भेद aaa अनुमानप्रदन्तेरित्यर्थः। fa चति । वादिनोरपि भेदाभावादित्य्थः। किमयं चेति| awfate- विजयादौनामुदेष्ाना मशत्नादित्यथेः। अन्वय्यतिरेकयोरपि भेदाभावे प्रतोतिरनुपपन्ना, प्रतौ तिभेदाभावे fargr प्रतिपत्ति fanfaufacfa न स्याललदभावाञ्च न ` वरिवादपद्प्रहन्तिरिति सवथा AAW भेदतज्च्लानयोरपेखत्याहइ ¦ श्रन्वयेति |

बाद्यार्चभङ्कवादः | ४४७

भगो ° Ji ante, नौशपोतविषथकश्चानस्य we बाधः, एकस्य विरद्धाका रतादाक्यानु पपन्तेः | श्रलोकविषथकन्ञा मस्य च पर्वे ग्राद्माभेदषाधने बाधः, अनलोकज्ञानस्यालोकविषय- तादाक्यासम्भवादिल्यरयः । रू एव बाध vari: । अनेकान्ता दृति । यदि ararfaggiat प्ाददिर्भावः. तदेतदमेकाण्ति- काभिधानम्‌, सर्वामां प्ले तच साध्याभावे बाध एवेति भावः | खवाम्बिरोध tia | मेढो न प्रथत vasa मेदप्रथनाशित्यथेः। ननु तद विषयप्रतौत्य विषयत्वं महार्थां ara चामेदपि न fat- द्यत waa श्राह । agar इति। बलं awarife | gagfa । भेदज्नानं विना fattasrarnaa विप्रतिपन्त- रभावादिल्यर्चः । खाम्बनमपौति | ज्ञायमानमाचमपोत्थयः | उन्कत्तोपोति । gaat द्मनिष्टमाधने तत्वा ज्ञानात्‌ प्रवन्तेते, श्रयं तु मेदो विद्रानपि साम्बतमपित नेश्छ तोत्यनेन स जित wa: ॥

गुन ate । ख एव बाध णव। एवं mate सत्य- वाङ्गोकारे ग्रारकस्य तदुभयाभेदे बाधः | मायमिति भेरम्य ज्ञानाद्यकवे waa ज्ेयभिन्नलापत्तेरिति भाव. । विनापि भेदं तदिषथकप्रतौ तिविषयत्कूपः मशो पलम्भः मन्भवतोत्धत श्राह । तज्ायतामिति | तन्नेयन्यम्‌ । तदि az विषयकप्रतौत्य विषय- नादिरूपं न विना मेदं सम्भमवतोति । तद्चाप्यतां तेषां Yaar

~ vf | प €

साध्यव्या्यताम्‌, बाप्रेमदगभत्वादिति arse: i

58

ays व्मात्मतक््वविवेके सटौके

विकल्यारूढ Ta भेदो व्यवहाराङ्ग नानुभवाष्ूढ दूति चेत्‌, सोपि सत्योऽसत्यो वा भासते न वेति विकल्पान्नातिवत॑ते |

श्ङः° टो०। fan: सविकन्यकः। squat निवि- कन्पकम्‌ । तथा चापारमार्थिंक एव भेद दति भावः| सत्य दति i wat भदो भामते च यदि तदा fag नः समौरहितं भ्नागमपि aga भेदात्मकं स्यात्‌ तदनाह्मकतवे च भेदेपि ग्राह्य ग्राहकभावबिद्धिः । यदि च सत्यो भेदो न भाषते तदा भद- व्यवदा रानुपपत्तिन्ने इदभाषमानं fafygqafeaat । ware एव भेदो भाषते तदा तदभेदात्‌ ज्ञानमष्यमदेव स्यादन्यथा भेदे ग्ाह्मग्रारकभावसिद्धिः । श्रय मन भाषते तदा न भेदवयवकर इत्यथः ॥

भगे" ate । मनु निविकन्पकविषयनेन प्रामाणिक एव भेद एकलविरोधौ, wi q कल्पना विषयवेनामन्‌ व्यवहार माचाङ्गमित्याह | विकन््ेति saquat निविकन््पकम्‌ । मोपि विकन्पारूढो पौत्यथेः | सत्य tfai aaa कैकस्य faag- तादाव्यम्‌, Wage तु क्रालोकज्ञानयोरभेदः, भेदेनेव विषयत्व ल ९ € हेतवस्तचवानेकान्ता इत्ययः ॥

६ € ~

To sto 1 BE तहि aga एव भद्‌ इृत्याश्रयवाना-

शङ्कते । विकष्पेति । नानुभवेति । अ्रनुभवो निविंकश्पकम्‌ । तस्य

TWA PATS: | Bye

सनमाजालम्बनतरेन काच्यनिकोकषेखायोगात्‌ 1 सोपोति । अ्रभासने केवलस्य a भेदस्य area विकलारानारम्भात्‌ प्रतियोग्धादि- मिलितस्य च सतोऽसतो वा भेदस्य नेकसदिज्ञानताद्‌ाम्यमिति ay armeafata ti

waaTeaTaTa A इति चेत्‌, WU वसौयत इति विवरणादमेतत्‌। तदिषयव्यवहार- जननमध्यवसायाथै इति चेत्‌, व्यवहारोपि यद्य- ज्ञानरूपः, कथमसंस्तेन जन्यताम्‌ | ज्ञानरूपश्चेत, aa निथामकं विना तदिषयः। खकारणसामग्रौ- सामर्थ्यादिति चेत्‌, सोऽयं व्यवहृतिषटपन्नानालोक- भेदयोनिथामकान्तराभावेपि कारणसामथ्यमाभित्य विषयविषयिभावमिकच्छति, न त्वनुभवानुभाव्ययोरिति ait विहाय रचिररोचकग्रस्तस्य arate |

NGeo ate) warfafar waa tae) विचार णौयमिति । विचारामहमेन दित्यः । श्नानाविष्ठयेपि भद- व्यवहार करोति विकन्प इत्याह तद्विषयेति व्वहारोपौति। ama ज्ञानातिरिक्गम्यामन्वादिति भावः। तद्िषयद्ति। भद- विषय इत्यथैः । va मति नौनादौनामपि wafaaafafg- रिति wa) यतहारखश्यं Wa स्वकारणवनान्तथोत्पश्न aust भेदं विषयोकरोतौत्याइ | म्बकारणेलि | wayfa- SUMATRA AAS gla इन्दः ममामः। शअनुभवानुभाव्ययोरिति।

8६० च्ात्मतत्वविवेके zeta

निविकन्कवस्दुग्राह्मयोरिव्ययः । agud नौलादि खकारण- मामर्थथाडेत भिन्नमपि विषयौकरोतु किन्नियामकान्तरेणेति wa: | वस्तुविषयतायां खकारणएसामथ्येसन्मवः चौरमिष्टम्‌, शअरवस्दुविषयतायां तदमम्भवः | मौवोर काञ्िकम्‌(९ ॥

न

भगो० टौ०। ननु चासन्नेव भेदः मविकन्यके भाषते, तच च ज्ञानभिश्नस्येव विषयत्वम्‌. मया च निविंकन्पकं cated निविकण्पकलादेव विषयामेदः साध्यत दति नानेकान्त इत्याह | शरसक्ञेतरेति। श्रसफुरन्‌ निर्विंकन्यका विषयोभवज्नित्यथंः। यद्यज्ञान- स्प इति । ज्नानभिन्ञम्य लाऽ्ञोकलाग्येपगमा दित्यथेः । यवदति- रूपन्नान चालोकभदश्चति दन्दः शअ्नुभवेति । निर्विंकन्पक - तदिषययो रित्यथः । मविकण्यकवज्जिविकल्पकेपि मेदे सत्येव स्वकारणसामर्थ्यादेव विषयविषयिभावममवे विपकबाधकाभावा- जानु मानमभेदसाधकमिति भावः) चौरमिति निर्विकस्पक- विषयस्य err तच कारणामथ्यं सम्मवतोति तत्‌ चौरमिव, श्लोक विषयकमविकन्पके तु तश्लास्तौति तन्‌ सौवोरमेबेत्यथंः ॥

= मणा

रघु° ato | WAT शअ्रभाखमानः | श्रध्यवसोयते विक- aq विषयौक्रियते दति प्रसिद्धेऽयं श्रनात्मनोपि भानमस्युर- नित्यनेन विरोधसेत्या श्येन एच्छति । श्ध्यवसौयत दतौति।

~~~ -* ~~ ~~~ ~ ~ न म cee Oe ~ ee

(१) सौर काश्लोरम्‌-- पाटः |

बादहार्चभङ्कवादः। ade

तदिषयेति । तथा wraanaa विकन्पेन खजन्यव्यवहारविषथो- क्रियत care: । खकारणबलायातख्चाय विकल्पस्य खभावभेदो यत्‌ कञ्चिदेव विकश्पः कञ्चिदेवासम्तमविषयमपि अवहारयति न॒ सवे: wafafa भावः।

केचित्त श्स्ुरन्‌ निविकश्पका विषयः. तचरैवानात्मभानं निषिद्ध मित्यभिप्रायः । इत्थं च निविंकन्पकतदिषययोरेव याह्य ग्रादकाभ्यामभेदः माधनोयः, शहोपशम्भादो STA: साचात्कारो विवचणोयोऽतो नांश्तो बाधो नाथनेकाम्तिकमित्याङः |

auanfafa । विज्ञानवादे न्नानानिरिकमाजस्यामल्नात्‌ | यद्यपि व्यवहारात्मकञ्चानमभ्यामद्भद विषयत्वे शिद्धमेव भिन्नस्यापि गराद्यलम्‌, तयाणन्येनान्यव्य य्हणेऽतिप्रसङ्ग परमुखनेव निरा- कर्तुमाह । कथमिति । खकारणेति । एवं च व्वहारवन्तश्लनक- ज्ञानस्याणमद्वेद विषयनं कारणसामर्थ्याद वि मित्यपि मन्नब्यम्‌ | अनुभवेति । अनुभवः माचात्कारः। तदिषयस्बनुभाव्यः'") | मतो हि ज्ामविषयते दृद्रियसज्िकर्षादिकं नियामक aaaaifa कोरतुन्यता । सौवोरम्‌ काञ्चिकम्‌ ॥

भेदोपि विकल्याकार va, न तु बाह्य इति चेत्‌ यद्यसन्नेवासौ, कथं विकल्पाकारः। तदाकारथेत्‌. कथमसन्निति परिभावय । श्स्तु afe मन्नेवेति चेत्‌

(१) नददिषयः सन्ननुभाद्य इति ३ Yo Ute |

४६२ ष्मा त्मतक््वविवेकरे सटौके

नन्वदयद्‌ शिं चेदिज्नानम्‌, कथं Rena | आकार- इयद्शिं चेत्‌, कथमेकं सदयात्मकम्‌ । चिचाकार- मिति चेत्‌, चिचमेकमनेकं वेति विकल्यगिलि नमेव तव पश्यतः। अनेकत्वे क रकविन्नानताद्‌ात्म्यम्‌ | विज्ञानस्यापि यावद्‌ाकारमनेकत्वे a चिचाकार- मम्बेदनम्‌, खस्वमाचमम्मत्वात्‌। THe कर मेदप्रतौतिः।

wee Ze | ननु विकन्पाद्धिन्नस्यालोकभेदभ्य विषयतां नाङ्गोकुग् tae भेदेपोति । कथमिति । वस्वस्तुनो स्ताद्‌ा- AIT रित्यथेः । तद्धाकार इति । श्राकाराकारिणोरभेदा- दिति भावः । श्रस्लिति। सन्नेव भेदो विकन्पाकारोस्तु तथा च न पूवेदोष इत्यथः । अद्येति । ययोभंदो गद्यते तद्भया- विषये चदित्ययंः। न fe प्रतियोग्यनुयोगिनोर्नोलपोतयोर- mafa भेदश्नानमिति भावः ननु नौलपोताकारयोरनुयोगि- प्रतियो गिनोज्ञाने सत्येव भेदज्ञानमस्त॒ को दोष दत्यत श्राह | श्राकारेति । तरिं विरश्ड्दयाकार ज्रानमपि विरोधादेकं न स्यादित्यथ: | रन्नकौर्तिमतं aga विच्ाकार(दय)मिति। न इयदशि नाणद्रयदभशि कि तु चिचाकारमित्यथेः। श्रचापि नेयायिकाभिमतेकगुणपर ि्णन्दः क्रार्य वाऽनेकगुणपर इति विकल्पयति | चि्रमपोति। va तावन्न भवति विर्द्ध- UA, न्ञाणनेकमेकज्ञानतादाल्याभावप्रसङ्गात्‌ एतदेवाह | sana इति । तत्र पश्यत दत्यनाद्‌रे ast लां पण्यन्तमणयना- दृत्छेव्ययः। नन्वाकारमिकरानुरोधादिज्ञानमपि भिद्यतामत

बाद्यार्थभक्वादः। ade

आह । fagrrendtfa । तथा च तदनुमतं चिचादेतमशुपपनन- fafa भावः॥

wate De) कथमिति। ज्राकाराकारिणोरभेदादि्ययंः। अस्तिति। विकन्पाकारभ्य भटस्य विकन्पाभिन्नतथा भदः ख्व, न॒ ललोक tau: ययोभंदो विकन्पविषयम्द्रयं यदि न विकन्पविषयम्तचाह । श्दयेति । प्रतियोग्यनुयो गिनोरश्ञाना- देदश्चानाभावादिल्यथेः | तद्भयग्रदणपचे दोषम्‌ । आकारेनि | एकस्य विकन्पस्य विरद्धाकार दथानाक्मकला दित्यथेः । faa यद्येकानेकोभथात्मकल्य, तदा विरोध एव श्रय न्नानटन्ति- जातिम्तदि गि्ज्ञानाद्वेदव्यवदहारः, are सिचमपोति । fea- लजातिविश्िष्टमपौव्यथः। arate? षष्टो । विक्ष्य दूषणमाह | aaa इति । रय तदाकारं ज्ञानमपि aa, ane विज्नामस्येति। मिथो विरद्धानेकाकारावगाहिलान्न feaa तत्रत्यर्यः। एकव इति विज्नानस्येत्यनुषञ्यते, एकस्य भिन्नाकारतादाग्याभावादिव्ययः ॥

Tye टौ °! ब्यादेतत्‌ । विकन्योक्िखितो भेदो यदि ततो भिद्येत, तदा देश्चेताणन्धेनान्यभ्य ग्रहणम्‌, न Aacfa, fa A विकन्याक्रार एव, न चाकार श्राकारिणो भिद्यत द्याशङ्कते। भेडोपौति | afanecraenferfa) तथाच भ्नानाकारयोरेव नोलपोतयोज्जानाकारो vet विकन्पेनोज्िख्वित दति म arq- मन्बेदनसङ्भयापोति भावः। श्रदयदग्ि नोरपौताद्याकारदइयादभ्नि।

8१४ व्यामतत्वविवेके सटौके

प्रतियोग्यनुयोगनुक्तेग्विनो ज्ञानस्य तादृ शरयवहारानङ्गलादिल्युक्र- लात्‌ । श्रथ मैरन्तयेण युगपदेव वोत्यन्ञानि चौणि ज्ञानानि मेदं यवारयन्तोति चेत्‌, एकं Bawa नानेकदभिं, कथम्ये- वार्थस्य भिद्धिः। श्रनेकद्‌शि चेत्‌, एकम्यानेकतादाव्यविरोधा- सिद्धमन्येनान्यस्य ग्रहणम्‌ । गृढाभिमन्पिः wet । faafa | feaara fe नोलपोताश्चतिरिक्राकारविग्रेषशालिल वा नोलाद्यनेकाकारलं वेति fanaa निराकरोति । चिच्रमपौति। a ॒चिचाकारमम्नेदनम्‌ क्र नोलाध्नेकाकारम्वेदनम्‌ weet कथं तद्धेदग्रहणम्‌ | एकल दति । नौलाद्यतिरिक्रैकाकार भासिते नोलपो तानते तद्भदोत्रेखो न ममभ्नवतोत्यथः ॥

अनोलाद्यनेकव्यारृत्तिरतोऽनकत्वाध्यवसाय Tafa चेत्‌, अतादात्म्ये कथं व्याटन्नौनामुल्लेखः। तादात्म्य कथमनेकत्वम्‌। रकत्वेपि क तत्कृतोपि मेदाध्यवमायः। उक्लेवोयमस्य विन्नानस्य यदनेकत्व नाम, न पुनस्त- च्वान्तरमिति चेत्‌, खरूपमखरूपं वेति वाच्यम्‌ | आद्ये अनेकस्वरूपमेकमिति कोऽन्य वदेदमुख्थात्‌। दितौयस्िष्यत रवास्मामिः, किं तु त्वयेष्यताम्‌ | भ्रान्तिरसाविति चेत्‌, तस्यामपि स्वरूपमस्वरूप वा प्रकाशेत, प्रकारान्तराभावादिति।

Wee Ze । अच ज्ञानभभियः समाधानं TEA) भनो- लेति । तदुक्त न्नानत्रिया-

बाद्यार्चमङ्वादः। ody

५ यदि खरूपमाकाराचचिषतेकधियः कथम्‌ |

भेदः प्रत्यथयता बुद्स्तदाऽन्योन्यस्य बेदनम्‌ ॥

मिथस्तथा पि याटृत्तौ amaganfafa: |

मेदे प्येवं धियम्तषां प्रकाश्रघटना aya” ॥

CAAT

"° अ्रलो कमन्यवेऽपोदं यादच्यन्तरमोरितम्‌ ” | तदेतत्‌परिहरति । श्रतादाम्य दति। sana यदि ज्ञानभिन्ञास्तदा कथं प्रकाग्रन्नाम्‌ | ज्ञानाभिन्ञा एव चन्तदा ज्ञानाभदेन तामामणभेद एवेति क शिाकारतम्‌ । नन्बम्तु व्याटृन्तौनामयमेद ware । एकवपौति । तथा चानेकला- ध्यवमायमाचतलव लनुज्ञानौम दति wana: खवलनविरोध इत्ययः | ननु प्रतिग्र्दवद्वास्तव एवायमुष्ेष्वो न तु वास्तवे येनानेकलं तदनुरोधान्‌ ज्नानम्य भवेदिल्याश्ङूते | न्नरलोयमिति । a पुनरिति। अनेकत्वमेवर a agfag यञ्चित्राकारे शाने वयाऽऽपाश्चत इत्यथः । परिहरति । खरूपमिति । यद्नेकल्- मुशिष्यते तद्यदि ज्ानसलरूपमेत्र तदा ज्नागस्यानेकलमवश्नंनो यम्‌ | अथाखरूपं ज्ञानाद्िश्नमेव ज्ञानेनोकिस्यते तदा भेदेपि ग्राद्म- ग्राइकभाव tfa fag नः भमौहितमित्यथः | वयेति । नबेदम- त्यन्तमनिष्टमित्ययः । श्रमाविति । श्रनेकत्वात्रगाहौ रिन्रप्रत्यय cau: । भ्रान्तिरपि fe ज्ञानमेव । तज्रापि gate विक्षन्प-

म्तदवम्ध एवेत्यथेः ॥

59

४९९ wma सटौके

vito ato । ननु नोलपौताच्ात्मकखलक्षणेऽनेकलवं ATS, श्रनेकाध्यवसायश्च व्यादृन्तिविषय wate) श्रलोकादौति | ज्ञानाद्राटत्तौनां भेदे कथं विषयल्मित्याह । श्रतादाद्य इति | श्रथेकज्ञानाङ्ादन्तौनामभेदः, AMS) तादाल्य दति । एक- ज्ञानतादाष्ये Maat मानेकलभिल्यथंः। एकल दति! याट्न्त- रित्यनुषश्ननोयम्‌ | खक्तेखोऽयमिति । ज्नानविषयमाचमनेकल्व न पारमार्थिंकमिल्ययेः, तथा च पारमा्िंकविषयत्ेन विश्रेषिताः सहोपलम्भादयो हेतव दति नानेकान्ता दति भावः| खरूप- fafa) अनेकेन सम ज्ञानस्य ताद्‌ाक्यमतादाक्यं Fa: | fa fafa: श्रपारमा्िंकस्य भेदे सति विषयत्ववत्‌ पारमा- थिकेषि तदस्ति लथेग्यताम्‌, भेदे ग्राद्यलचणातुपपत्तेर्बाधि- काया अ्रभावादित्यथेः) भ्रान्तिरिति हेतुषु प्रमारूप wa faafeafafa गानेकान्तिकमिति भावः तस्यामपोति | अनापि पूर्वोक्र एव भावः॥

tao ato | भवतां नौलपोतादिशूपविलच्णचिचरूपवद- स्माकं नोलाद्याकारविलकणो विज्ञानस्य चिच्ाकारः, तम्य सेकलेयनो ला कारा ने कव्याटृ त्तिनिवन्धनस्तबनेकलोभ्ेख इत्यभि- सग्धि प्रकाश्रयति। श्रनोलेति। ता श्रपि याटत्तयो विक्ञानाद्धिन्ञा न वा। भिन्नासेत्‌, कथं विज्ञानेन age श्ररटडोतानां च तासां न ॒भेदाध्यवसायनिमित्ततवम्‌ । श्रभिन्नासेत्‌, कथमेकज्ञानाभि- art तासामनेकलम्‌ । -एकले च कथं तत्कृतो भेद्‌ाध्यवषाच

बाह्यार्चैमङ्गवादः | ade

इति निराकरोति saree इति। ereaqi मा अदनोलाद्यनेकवग्याटत्ति मिबन्धनोऽनेकलाध्यवसायः, खकारण- शामर्थायातस्त॒ स्यात्‌, तचशानेकलं काश्यनिकमिति म areat विकन्येकलतां विर्णद्धौत्याश्रङते | ste दति swe: उलेख- arma, fama पर विकन्पनानेकलं म a वास्तवमिल्यथेः | खरूपमिति | तदनेकलं ज्ञानादभिन्नं भिन्नं वेत्यथेः fama इति । waa खभिन्नम्यानेकलवम्य प्रकाश care: । विकन्पश्य भमवात्तत्रामप्प्रकाश्नो म विरुद्धयते ऽमप्मकाग्ननखभावलाद्राम्ेः, faaga तु निविंकल्यके, तस्य तन््माचप्रकाश्नश्नोलवादिल्या- aga | arfatafafa | निराकरोति नम्यामपौति॥

स्यादेतत्‌ | यथाऽतत्‌ तत्तया परिस्फुरदपि न aya तदेव, तथा तदप्यतत्तया परिस्फुरदपि नातदेव, ततः खकूपस्यातत्तया प्रथनेपि न काचित्‌ ग्राद्यलक्षणक्षतिरिति चेत्‌, यद्यतत्तापि परिस्फुरन्तौ स्वरूपमेवास्य स्यात्‌, स्यादष्यस्योपन्यासस्य प्रस्तुतो- पयोगः। अस्वरूपस्य कथं प्रकाश इति चेत्‌ यद्यपि तथा वश्यामः, AMAA कथं तम्य स्वरूपमितौतोपि दौयतां efe: |

mee ठरौ० । न द्यविद्याममारोपिताकारः पयथ्यनुयोग- avaifa कौर्तिमतमाग्रहते। म्यादेतट्ति। श्रतडिति। रजतं शरकिख्लरूपं तन्तथा रजततया स्फुरदपि यथा न वन्तु

४१८ आत्मतत्वविवेके सटौके

गल्या रजतमेव तथा तद णेकमपि wa srw श्रनेकतया स्णरदपि न वस्तुगत्या श्रनेकमेव ततः were विज्ञाना तन्तयानेकतया wT भेदेन प्राद्मग्राहकमभावो भवत्येव, नास्मकते ग्राह्यलचणच्चतिरित्यथेः । यदोति । saat अ्रनेकता चिचप्त्यये स्फुरन्तो यदि शिन्रप्रत्ययात्मा भवेत्तदायं खमाधिः स्यादपि, म॒लेवमेकस्य चिचरप्रत्ययस्यानेकात्मकलप्रसङ्गस्य दुर्वार वा दिव्यः | मनु तन्ना चेत्‌ स्फुरति तदा मा खरूपमेव वाच्या श्रलरूपस्य स्फुरणानुपपकेरित्याइ । श्रखरूपस्टेति । यद्यपौति | मवं ्ा्धकूपमेव ग्राहकशानभिश्नमेव स्फरतोति प्राह्म्ाहकलचणां awa एबेत्ययः । तदिति । श्रस्रूपमनेकत्व मिल्यर्थः ॥

भगौण टौ० | ययेति | यथा रजततया भासमानापि इएक्रिने रजतमेव, न वा of ब्रहा्मनात्मतया भाषमाना प्रक्रेभिन्ना, तथा fears यद्चणनेकलं श्चागतादाम्यभेव तचाप्यना्मतया भासत द्यभेदान्न ग्राह्मलच्णचतिरिशर्थः | तथा श भिश्ललं ज्ञानस्य प्रकारो a fanaa, ग्राह्मलादिहेतौ च ग्रहणविग्रे्यतवं faafenaat नानेकान्त दति भावः। यदौति। विशिष्टज्ञाने विशरव्यवदिगशरेवणस्यापि faqaarg? श तदभावात्‌ तत्खरूपतल्मपि ज्नानस्यावजनोयमित्युक्त एव दोष इत्यथः । श्रख्लङूपस्येति । भिन्षयो विंषयविषयिभावे नियामका- भावादिष्यथः । auttfa । ay नियामकं वच्छाम एव --देन fares avant wifi तदिषय इत्यपि दृष्यताभिव्य्ंः 9

बाद्यार्थ॑भङ्वारः | ade

Tye टौ *। विकन्येनान्यस्यासत दूव॒निविंकल्पकेमा न्यस्य मतः प्रकाश्रममविदड्धम्‌ शरन्येनान्यन्य खत इवाषतोपि प्रकाष्ने- ऽतिप्रसङ्गः ममानो न हि घटादिविकन्पाः क्ेरोमादिकमपि विषयोकु्वन्ति, कारणसामर््ेन नियमनं तु निविकश्पकस्यापि , a aaa दति, awa हि ग विग्र व्यत we विर्द्यते, तेन न निर्विकन्पकस्य खभिन्नविगेव्यकलत्वम्‌, न तु यहविग्रेषणत्वमपि, भ्रान्तौ चान्यदिगरेवणमेव, म चाखदिगरेषपफभानादेव aga: खरूप- हानिरित्याश्नइते । स्यादेतदिति। यथेति । यथा ea: पुडष- नेनाबाद्यो वा ज्ञानाकारो वा aaa भासमानो न TRA म वा arg, तचाऽभिन्लो विकण्योपि भिन्नलेन भासमानो न भिन्न दति ayfansa नानुपपन्ञमित्ययः । शअरन्यव्यान्यन्र विगरेषफत् aie ais विद्धेषणल्वापाताठनायत्या विग्रेषणत्मण्यमेदेनेव वथा वाच्यमित्याश्रयवाच्िराकरोति । यदौति। अन्यस्यान्यविश्रषधले nia र्ैविगरव्यतं स्यादित्याश्रयवान्‌ गङ्ते । श्र्मकपस्येति | प्रकारो ज्ञानविग्रेयवम्‌ । भेदे विगेग्थलऽतिप्रसङ्गन मेदे विशे वणवेऽतिप्रमङ्गो न वायत दृत्या्यवानाह । तचापोति । तस्ना- $2 विगेषणववदिगेष्यतवम पि खौकायेम्‌, afzeia वा fansa- वदि शेषणतलमपौत्युभयया पि पक्हानिभेवतामिति भावरः ॥

कश्चास्वरूपस्फुरणे दोषः । नायं मिन्रयोषवेद्य- बेदकभावो व्यापारनिबन्धनो नियतस्य तस्याभावात्‌, , नापि तज्नातिनिबन्धनः कशित्कञ्वितप्रतिन्नय इति-

8७० चात्मतक्चविवेके सटीक

व्यवस्थानुपपत्िप्रसङ्गात्‌, न हि निसर्गसिद्ानां गोत्वादौनामौहशौ रौतिरिति चेत्‌। नन्वयमभेदेपि दोषस्तदवस्थ एव । तथाहि खस्य वेदनमिति नायं व्यापारनिबन्धनो व्यवहारः खात्मनि तदभावात्‌, नापि जातिनिबन्धनः साधारण्यप्रसङ्गात्‌, न fe जात्येव गौः स्वात्मानं प्रति न तु परं प्रतौति नियमो दष्टः, न च MT wea परस्यापि वेदनं सर्व- सव्नत्वापत्तेः। ग्ड gto भेदेपि न प्राह्यलक्णचतिरिति खपच्- निवांहाय प्रच्छति । कसति । weed ज्ञानभिन्नं arg APB रण दत्ययः । तच a grafsaty दोषमाश्ङ्ते | नायमिति, भाने विषयेण व्यापार wna विषये जानेन ars wa येत्पादितेनेव straw विषयरतो व्ापारोन्योन्यान्नाने तावदधि- षयताघोनो ब्ापारोऽनुपलमवाधित उत्पादकतया ates चच्राद्यपि विषयः म्यात्‌ विषये च ज्ञानेन ज्ञाततारूपव्यापारा- धानेऽतोतानागतविषयता भज्येत, तदृक्रम्‌- “ उत्पादमाचेऽतिश्यान्नरे वा

ज्ञानात्‌ प्रकाशो न fe anger: |

PT MCT समुद्भवे तु

प्रसद्य साधारणताप्रसङ्गः © |

दति । मनु जातिनिबन्धन एव विषय विषयिभावोक्ु भदे-

Mam श्राह । नापोति । तथा मति यदेकस्य Sa aida

बाद्टयार्थैभक्वादः। Ber

स्यात्‌, एतदेवाह । न होति । नचत्वित्यामन्छणे । खात्मनोति । न हि तेनेव ज्ञानेन खात्मनि यापारः कञिदाधौयत इत्यथः | माधारण्तेति। तद्‌ ज्ञानम्‌ । स्वस्येव स्यादिल्ययेः । एतटेवाह । न होति | ननु भवतु स्वेषाधारणष्छ को दोष इत्यत आह ।

न चेति ॥

भगो० टौ । परिहारान्तरमाह । कश्चेति । भिन्नयो- विषयविषयिभावे न विरोध इत्यथः श्रखरूपस्य ज्ानाक्मक- age । परो दोषमाह । नायमिति । यथा धमञ्ञानस्य वद्किविषयता खजन्यानुमिति विषयतेन तथा नेड्‌ खजन्यन्नात- तादिवयापार निबन्धना विषयता, कचित्तत्छम्भषेऽप्यतो तादि विषये तदभावारित्यर्चः। नपोति। न fe asm पटापेकलया म॒ ज्ञानजातोयमित्य्थः । न हौति। न fe गौः fafae- पेच्छयागो रित्ये: । तदभावात्‌ बयापाराभावाददित्य्चः । माधा- tafa) पटं प्रत्यपि घटश्नानस्य न्नानजातोयलार्त्थयेः | इृष्टापत्तिमाग्रह् निराकरोति । न चति॥

रधु" टौ ° । BUS स्थापितं श््छति । agfai we- कूप are ज्ञानभिन्न तस्य स्फुरण दत्ययः। तच च श्रानञ्रियोक् दोषमाह | नायमित्यादि । विषयविषयभावो न कायकारण- भावनिबन्धनो यदणन्द्रिययोर पि तत्प्रसङ्गात्‌ । नापि बापार- निबन्धनो ज्ञानेनातौतानागतयोरययोस्तान्थां वा ज्ञाने यापारा- धानायोगात्‌, वतेमामायंकम्यलेऽपि we MMT योग्यश्च

४२ अ्मतत्वविवेकं सटोके

श्रनुपलम्वाघात्‌, श्रयोग्य च मानाभावात्‌ Wa ज्ातताग्युपगमेपि तम्या SATHANA | एतेन ज्ञाने श्राकाराधानमपि nama । तदुक्रम्‌, नियतस्यति । श्राक्गाराघनेपि( नियाम- HAMA, भावे वा यापारगवेषणवेयर्ात्‌, तत एव तत्सम्भवात्‌ | नापि जातिनिबन्धनः, पटत्वादेनियामकले पटादेः स्वज्ञानविषथ- तापत्तः, ्ञानवस्य नियामकवे सवेन्ञानानां पर विषयत्वापन्तेः, an- त्पटादिबक्रिविषयता नियामकं च ज्ञानवेजात्यमनुपलस्नाधितम्‌, ममृहालम्बनादौ eRe | खात्मनि तदभावात्‌ यापारा- भावात्‌ | माधारणष्छप्रसङ्गात्‌ सवेविषयलप्रङ्गात्‌ | भय maa भवे विज्ञानं खविष्यमिति चेत्‌, किमिदं खं नाम । agar fasraafe:, सवज्ञानानां तददिषयतापन्तिः, श्रय विज्ञानमात्रम्‌, सतरेषां famarat भ्विज्ञानविज्ञतापन्तिरिति ॥

न तत्‌ कस्यचित्‌, किं तु वेदनमाचमिति चेत्‌, तथाऽपि खात्मन्यजडवत्‌ परचा्यजडं स्यात्‌, पर- समिन्नन्धवत्‌ खस्मिन्न्यन्धं प्रसज्येत, जात्येव तद्रपत्वात्‌। ज्यापि खकारणात्‌ कचिन्नियतरूपमेव तदुत्पन्न- मिति चेत्‌, नैवसुच्रुयाः, परेरपि कदाचिदेवं श्रयेत |

UG° Stel नन्‌ न जानं Gana प्रकाशयति येन प्रति- बन्दिरियं स्यात्‌, तदुक्रम्‌-

(९) व्थापाराधानेऽपि इति ३ qo Ute |

बाद्यार्थभङ्वादः | gos

“fag जडदूपेभ्यो याटन्तमुपजायते | दृयमेवात्मसम्बि्तिस्तस्य या ऽजडरूपता ” ॥

यथा qua waar यदत्पादवारणत्‌ "| इत्यादि | तदेतद्‌ाश्रङ्ते । न amefafefa 1 यथा तदोया खात्मन्य जडरूपता तथा परं प्रति तथा स्यात्‌ परक्षिन्नेवं चत्छस्िन्लपि तया स्यादिति सेव प्रतिबन्दिरित्याह । नयापोति। मनु पर nase स्यादिति परमपि awWarfeaul वा परापेयाष्य- जडकूपतया wafgaafafa ati नाद्यः. उक्रटोषात्‌ । नागः, दष्टा पत्तेः | नैवम्‌ । TAMA चेत्‌ खप्रकाश्ता तदा परप्रकाग्रता- फोयमेव स्यादित्यविगेषापादनमातरतात्पर्यकल्वात्‌ । WHAT दोषश्योद्धरणोयलादिति । नगु खस्िल्ञजड़ं चन्‌ तदा परजापि तथा स्यात्‌. न्धं चन्‌ तदा खस्िन्नपि तथा स्यादित्य किमापादकमत Ie) आ्यैवेति। तन्नातौयं यत्‌ तच्छं प्रति तचेवेति तथा दरनादिग्यथेः। सखकारणबलात्‌ afasa तद जडरूपमित्याश्द्धते | जवत्यापोति +

भमो Ho) ननु परम्येव ज्ञान खम्यापि न भवति, कि चटादिभ्यो जडरूपेभ्योऽयमेवाम्य विश्रषो यटि द मजडकूपमुत्पद्यते | यदाडः | विज्ञानं जडशूपेभ्यो वाटन्तमुपजायत | दयजेवाह्ममवित्तिरम्य या ऽजडकूपता ॥

(१) यथा नयेद्यम्रन्धताया TET ATG ITT MI इति ४ Yo Ute | 60

go8 चअ ्मतत्वविवेके aeth

दत्याह । न तदिति । घटक्ानस्य यदि wamaaa तददिषयवम्‌, तदा पटापेचयापि anuafa तददिषयल्मपि स्यादित्याह | तथयापौति . ननु जात्या तद्र पलेपि खकारणा- ्त्कचिन्त दिषये सम्बद्धसखभावं asad care) जाल्यारोति । तदं भेदेपि तत wa faanisfqare | मैवमिति ॥

रधुन टो | खस्य खमन्बेदनभिव्येवार्यो नोपेयत इत्या

Ea । न तत्कसम्यचिदिति। तद्क्रम्‌- `“ विश्चानं जडर्पेभ्यो याटृत्तमुपनायते | द्यमेवात्ममविित्निरस्य या ऽजडकूपता ” ॥ इति |

निराकरोति । तथापोति । श्रजडम्‌ खमादि। श्रन्धम्‌ wate! विज्ञानं खस्मिन्निव परस्मिन्‌ area माचि स्यात्‌, तथा च तत एव fag बाद्यम्‌, श्रय परस्िन्नमाचि. afaafa सावि न स्यात्‌, तथा च परासाककरं तन्न शिद्धोत्‌, मानाभावात्‌ । श्रय खपराभाचिकमपि विज्ञान परमाथसन्तवेन च wafgaa, afe बह्ममपि खपरासाकिकरमेय yaa wafgaat च तच््ेनेति gat बाह्यायभङ्गः । बाधकात्ममाणा(भावा)दिति चेत्‌, बाधक यदि स्राविषयमपि बाघते तदा विज्ञानमपि aria, शरविशेषादिति gat व्िन्ञानवादः | ` विषयमेव चेत्‌. कथं a परेण परसम्बेदनम्‌ |

बाहा्थभङ्कवादः। ४७४

aaa मा वा, भेदं तु प्रकाश्मानत्वेन व्धासेधाम इति चेन्न । वस्तुनि भेदनिदृननेरेवाभेद- रूपत्वात्‌ |

age ठी ° । तदेतत्तन्यभिव्याह । श्रभेद दति। ननु प्रकाश्रमानलादिभिरतुभिर्जानाभेदो नोकशादौनां न मया साध्यते किन्त ज्नानाद्ेदमाच निराक्रियते, तथा चाभरेपि प्रकाग्रमानता- निर।करणमतन््मित्याह्‌ । जात्यापोति । तदेव para | saz दूति । मेदनिराकरण्मेवाभेटमाधनमिति न प्रकारभेद gare | (न) वस्हनौति । ely मेढाभेद्निराकरणममम्भवोव्यत

क्रं वस्तुनोति ii

[प

athe ठौ ° । वस्तुनौत्यकोकव्याटरत्यथम्‌ ॥

ad

THe टो°। agaifa । तेषामलो कव्याटरत्तये ॥

अस्तु तरिं भेदाभेदविभुरमेव चिचम्‌, Re प्रकाशमानत्वायोगात्‌ , waz चिचत्वानुपपत्तेरिति चेन्न, भिथोविषरुविधिद्यविधिवत्‌ तदुभयनिषेधस्या- aaa विरुङत्वात्‌। न च मोऽप्यल्िति वाच्यम्‌ । स्याद्ादावतारे तवापि दिगम्बरत्वप्रसङ्गात्‌ |

४७६ चऋत्मतत््वविवेके मटीके

ण्डण sto ननु नौक्लधवलाकारं चेतो न Aterfeat भिन्न, नाणयभिन्र, भेदे मति नौलादौनां प्रकाशमानत्वं न wee मति नौलधवलादौनामेकशूपतापन्तौ fata ज्ानम्य भज्येतेत्यत wae we तर्होति। यथा भेदाभेदा aay विधातुं न शक्येते तथा निपेद्ूमपोत्याह | मिथ दूति। नन्वेकत्र ॒विरशुद्धोभयनिषधयोर्यो विरोध saree सोश्च तस्यापि ज्ञानविषयलेन ज्नानक्रुकिप्रविष्टलादिव्यत ae) स्या- दादेति | म्यादिन्येवंरूपो वादः were: तथा च यद्यद्मिष्ट- मापाद्यते त्र तच्रष्तापाटने दि्गिम्बरमतानुप्रवेश्र दत्थ; यदा एवं गतत्रपस्य तव वस्त्रत्यागोपि न लष्नामापादये दित्यः ॥

भगो० Do | मेदाभेदविधुरले करमेण हेतुद्वयमाह | भेद द्रति। चित्रम्‌ नोलपोलादिविङ्द्तादाव्यमि्यर्थः, मिय दृति । भेदाभेदौ हि मिथो निषेधरूपतया विरुद्धाविति तयो- aur aay विधिविरोधात्‌, तथा निषेधोपि, भावाभावाभ्धा दतोयप्रकाराभानादिव्यषंः। सोपि विर्द्धोपौत्यधः। er दादेति। एवं यद्यद्‌ निष्टमापाश्चते aa तद्या दिन्यृत्तरे दिगम्बराणा- faa तवापि विर्डखोकारादुन्मनत्ततया नग्रलापत्तिरित्य्ः ॥

रध्‌ ° टौ ° । feway fat विश्ड्नोलपोताद्याकारलम्‌ | fast विर्द्ति । णरस्परविरषशूपेत्ययः। मोपि विक्ङ्कूस्तद्‌- भयनिषेधोपि | स्यादादावतार दूति स्वादिति तिङ्न्तप्रति-

बाद्ययार्थमङ्कवादः | ४७७

ङ्पको निपातोऽनेकानवालौ । दिगम्बरो वद्धनां सल्वासत्नानि वंखनोयत्वानि अ्निद्धारितानि प्रतिजानते । तथाहिते षत भङ्गोनामकं नयमाचचते, स्यादस्ि, aaa, zeae, स्यादस्ति च नास्ति च, स्यादस्ति चावक्रव्यः, स्यान्लाम्ति way. म्यादस्ति च नास्ति चावक्रवयञ्चति । aq aware दत्यनिधा- रितम्‌, तथा ऽपल्लाश्रय दति, श्रनिवचनौयलाश्र्च दति, मक्ता मनच्वाश्रय दति. सत्वाजिवंक्रयत्वाश्रय दति, अमत्वा मिवक्रव्यलाश्रय ट्ति, सत्वासत्वानि्वंशनौ यलाश्रय इति, एवं मप्नरधा्यनिर्धारित cae: । एवं तवानिर्धारणमा चवादित्वे तक्मलप्रवेश्र एव म्यात्‌, तन्मतं च श्रानुभविकम्य मत्तस्य प्रमाणान्तराबाध्यतेन निर्धारणात्‌ अघत्वा मिवे चनो यलवयोस्तच तच दूषितत्वात्‌ इयोद योस््रथाणां वा विरोेनेकचामम्भवादिरोध्यभयगोचरम्य श्नानस्य भग्रयलयेना-

wang समुच्चयपकतम्य निर स्तत्वादुष्टमिति भावः ॥

अस्तु afe चतुःश्खिरौभ्रन्यमेव चिम्‌, श्राञ्चय- रूपत्वात्‌, रुकानेकत्वविरहेपि सत्वमित्या्र्यार्थो fe चिचश्ब्द इति चेत्‌, अथ चतुःशिखिरशखरमेव किं न स्यात्‌, आश्चर्यरूपतायुक्तन्तुल्यत्वात्‌, रुकेक- पक्ानुपपत्तिश्च यथा तन्िषेधपयेवमायिनौ नथा तदितरविधिपयंवमायिन्यपि स्यादिति।

ग्रह He! श्रम्तिति। मेढविधिरमेदविधिरभंदनिषधो-

yor अत्मतक््वविवेके मटोकं

ऽमेद निषेध इति तच्चलारि बुद्धविगरेषकोटयसच्छन्यभित्ययेः | नायं चिच शब्दः क्राथः किं त्वाश्चर्याय इत्याह | एकानेकेति । नोल- धवलाद्याकारः ज्ञानं विरद्धधर्माध्यासान्नाप्यनेकं प्रतिनियतप्रति भामप्रमङ्कादेवं विरोधे मत्यपि Sarge ज्ञानमिति महदेवाश्चये fag: । चतुण्को टिशन्यतापेचया चतुष्को टिमत्ताया एव लाघवेनाभ्यपगन्तुमु चितला eae । श्रयेति । चतुःश्िखर शेखर चतुष्कोटि प्रधानमित्यथः । यथया श॒न्यतायामाखुये तया चतु- ष्वो टि विधावपि विरोधस्भयतापि aw care) श्राखयति | नन्वेकेकपचानुपपत्या सवं को खभावात्‌ Waar स्यादित्यत श्रा । एकेकेति । यः पके नो पपद्यते तस्य यया निषेधम्तथा afeq-

Tagawa विधिरित्यथः ॥

wie Bo Heel तयोय्यतिरेकाविति चलारि शरि्वराण्त्यथेः । ननु fad wave ज्ञाने बाधितमित्यन्ययोप- पादयति, आख्यंनि। तत्र हेतुमाह । पएकेति। श्रथेति। एतम्यापि परिरोधान्नेकतचर ama: afe च वि्दू्याघेकवाभ्यष गमस्तदा चतुः श्िखरेव कुतो नाभ्युपगम्यते, तदभावेपि तस्योप- Aaa लाघवात्तयेवाभ्यपगन्तुसुचितलवादित्यथः | ननु मव प्च टोषमम्भवात्‌ aqafata: स्यादित्यत we एकंकेति। मेदानुपपत्ति्यया भेद निषेधपयेवसायिनौ. एवमन्यजा पि, विरद्धेकः

पचानुपपन्ता वितर पच्चस्या वश्यकला दित्यथेः ॥

—e eee

TINA FATS: | goe

Tye टौ ° । भेदाभेदौ aatafatarfafa चावारि fue- णि कोटयः । श्रभेटम्ताठाव्यम्‌ एकनिषेधस्यापर विधिपथव- परायिलात्‌ कथमेतत्‌, तत्राह । शिचमिति । ( विरुद्धं) fava केरलं नेतद्पपाटकमत श्राह । आ्राचचयति । waaay । एकानेकेति । एकल्वानेकवेत्यथेः । एकलमभेदः, अ्नेकलं भेदः | faa ज्ञानमिति प्रयोगे चित्पदम्याश्चर्यायतायाव्यानानुरोधादेव चेदिसद्धधर्मेमस गिंलमुपेयम्‌, तद्र प्रयमोपम्वितलयान्नाचवाश चतुः िष्वर श्रा लिलमेवो पेयता मित्याह । श्रयति । श्रय तत्तत्पक्तानुप- पत्या {वश्यं तन्तदभावेभंवितयम्‌, aay! एककेति | परस्यर- त्रिधिनिषेधनान्तरोयकविधिनिषेधयोरेकलतर निषेधेऽपरविधिरपा-

वश्यक इति ii

अपि चाच वस्तुतश्चतुष्कोरिविर हे चेतसो भापा- न्तरेणेदमुक्तम्‌, यदनात्मान रुवेताश्चतसरः कोटयो भासन्ते न वा प्रतिभान्तौति। तचाप्रतिभामन- मनुत्तरम्‌ | प्रतिभामने तु ग्राद्यलश्णायोगेपि ग्राद्य- भाव इति चिचमेतत्‌ | तथा च चिचाद्ंतादरं चिच- ane प्रतिभामनानुरोधादिति ।

neo Zte । कि चेताश्चतस्रः कोटयो भामन्त न वा) आद्ये ज्ञानाभिक्ना एव भाषन्त दति va: खत्रलनविरोधाटेव त्याञ्यः, SUA चतुष्कोटि चन्द प्रयोगस्येवानुपपन्तिरित्याह । श्रपि

४८० वआक्मतनत््वविवेके ata

fa चिभरदेतमिति। ग्राद्मलकषणभावेपि ग्रहणिक fed तश्च गरहणमेकलानेकल विधृरभिति तन्मतानुशारादपर शिषमित्यथैः ॥

भगौ टौ० । श्रपि चेति । विष्द्ूकोरिचतुष्टथविषयक- me यङि तदात्मकलं तदा श्ानात्मकलं ae स्यात्‌, भेदे गराद्मलाभावात्‌ । श्रय विशद्धकोरिरतुष्टयविषधकं न ज्ञानं aged vara: स्यादिन्यथंः । तवेति । we: कोरयो न भासन्त इति शब्दादेव तज्त्नानादिल्यर्यः 1 न भेदेन angel नामभेदेन, विशद्धको रि चतु्टयात्मकलस्यास्वा दित्यनेकाक्मक- मेवेकात्मकं तज्त्ञाममिति चिचादेतमभ्यपेयम्‌, तथा चेतस्मादि- Ager रिचदेतमेवास्त, एवं सति भमिधोविरद्धाकारमप्रति- भाषोप्तुरोधितः arfzare । तथा चेति ॥

Tye टौ०। fa शोक्रकोरिचतुष्टयाभाववन्लया fen aut न वा, न चेत्‌, ग चिचतवसिद्धिः खवचनविरोधश्च | गह्यते चेत्‌, कोरिचतुष्टयभानमावा्षकमभावमा जयहे fevar- fate: | न च कोरिचतुष्टयात्मकमेकं विज्ञानं भवितमरतो- WAVY अन्योन्यस्य ग्रहणमन्धपगन्तयम्‌। तया च प्रमाणनाधितं fave मिचो विरुद्ध घश्मेव रने कस्या देत(मभेद) मुपेच्य fave 4 भेद एवाङ्गौ क्रियताम्‌ | तथा सति मौ लपोताद्नेकोन्नेखित्वमेकलं च॒ श्नान्यानुग्रयमानमनुरद्धं भवतोल्याह । च्रपि ठति, ग्राह्मलदणमभेदः ॥

बाह्यार्थभङ्गवादः | ४८१

स्यादेतत्‌ | बदहिरन्तरुभयथापि ग्राद्यलष्णष्ति- रतु, प्रकाशमानत्वं तु नोलादौनामशक्यापवम्‌, वन्मा चं चास्माकमभिमतमिति चेत्‌, तरेतदिक्रौत- वीरक्षणम्‌ | किमिदं (दि) प्रकाशमानत्वं यत्‌ सवथा 7द्यलक्षणक्षतावपि न प्ौशम्‌ । न प्रकाशसम्बन्धः, नयमानुपपत्तेरित्युक्तम्‌। न प्रकाश्तादात्म्यम्‌, चचत्वानुपपत्तेरित्युक्तम्‌ | तस्मात्रौलादौनां प्रकाश- मानत्वं परिपालयता ग्राद्यलक्षगे यन्नः कल्यः परिहन्तव्यं वा प्रकाशमानत्वम्‌ | अन्यथा तपनौय- maa वाससि ग्रन्िकर्तारमुपदससि, wa च कनकमुपादाय गगनाश्ले ग्रन्धं करोपौति | सेयं पवप्रकारमसिद्धिः सर्वप्रकारं चानैकान्तिकत्वमिति ।

Neo टो० । ननु नौलादयः HAIMA: प्रकाश्मानला- दत्येतावन््ाचमनास्प्दभिमतं, न तु खस्य परस्य वा azafaa- azfaaafasainge । arzafefa । age ज्नानञ्रिया-

“vargara ataife डवा ;जङमव त्रा |

दति प्रकरणरस्माभिबृद्धिले हेतुरच्यते ॥ टइृति।

बहिरन्तरिति स्वमम्बदने परमम्बेदने त्रा प्राद्मलक्षषा इतिर स्वित्यधः । नौन्ादौनां प्रकाश्रमानलं तयेव ged तथेव a ज्ञानामिन्नते aa इतुनेनो पादौयत इत्यपदमति । तदटेत-

देति। न प्रकाग्ेति। ्ापाराधानमन्तरेण नियमानुपपन्तेरिति 61

४८२ वअात्मतक््वविवेकरे सटौके

लयोक्नम्‌, न प्रकाश्रतादाग्यं विर्ड्ध््माध्यासेन feararz- ज्ञानस्य भेदप्रसङ्गादिति मयोक्क, तथा चोभयथापि प्रकाश मानवं नौलादोनामनुपपश्च, तथा च भेदेपि विषथविषयिभावो- भ्यपगन्तच्च द्युपमहरति । तस्नादिति। अरर ज्ञानभरिया aga- माकारबाद्यतामतिबाद्य बाद्यवादव्यसनिनो भेदसाधनविधिस्तप- नोयमपनोय वाममि गरन्धिकरणटन्तान्मनुहरतौति सोतप्रासमुक्र, तदिदानोमवंखरप्रापरेनो पष्ाषान्तरेण श्रिथिलयन्नाह । श्रन्ययेति | नोलाटोनां ज्ानाकारभावं तपनौयं तत्तया परित्यक्त ae aq वाससि न्धिः स च क्रियते तच्वानुपपन्नम्‌ ¦ न fe ज्ाना- कारतिरस्कारे ग्राद्मलच्चणस्थितिरपरोपद्दाषायेः। यथा मेदे ग्राह्यल्णाभा वस्तथा खसम्बेदनेपि, तथा च मवेया गाह्यलक्षणा- भावेपि प्रकाश्मानलस्य गगनाश्चलग्रन्थेः करणमिति परं प्रति नेयायिकानासुपहासः | सेयमिति । ae ज्ञानाभिन्तं प्रकाश- मानलात्‌, मरहोपलम्भादेत्यादौनां नौलादिबाद्यानभ्यपगमे ्राश्रयासिद्धतं भेदेऽभेदेपि च याहयलच्णाभावात्‌ We सिद्धलम्‌ । agfaargwaa हि तदमेदे arg उपाधिरिति मोपाधिलाद्याणलासिद्धव चेत्ययेः। स्वरेति । प्रकाग़्मानलातससहो- पलम्भा दत्यस्याश्लोके भेदेपि गतवात्‌ साधारणलं agefaqa- व्याष्त्तलादाऽमाधारणत्वमत एव चानुपमंहारिलं Bae: । यद्य- GR साधारणानेकान्तिकतमसाधारणानेकान्तिकलं चानुपपन् तथापि fanw aeatafafa ॥

बाह्यार्थभङ्वादः | gee

भगौग्टौ०। ननु यद्यपि ज्ानाद्धदाभेदयोरभयोरपि म ग्राद्मलच्णयोगः, तयापि प्रकाश्मामत्नमानेन ज्ञानविषययोरभेदः साध्यत इत्याह । बहिरिति । प्रकाश्रमामल त्वया त्यक्रमिति तद्रा विक्रौतगवौरचणवन्जिष्फलेत्याइ । तदेतदिति । प्रकाशर मानत्वम्य त्याग हेतुमाह । किमिदमिति | श्र मकार वादिना ज्ानञ्चियाऽऽकार निषिध्य बाद्मस्लोकरणं तपनोय- मपनोय वाममि यन्धिकर फमिवेत्यृपहमितम, waite तिषयता- नियामकस्य सुवर्णस्येव रचणाय यन्धितुन्धं बाह्यम्‌, तदर्चणे तु तज्जिष्यलमिति, तद्‌दाहरति । तपनोयमिति । सवणे रच््णपि वाममि ग्रन्धिभवति, गगनाश्चले न तक्छमव इत्याह aa सेति । श्रनुव्यवमायप्माणकं नोलादौनां प्रकाशमानत्वं BRA AAV WPAN याद्यलनेवाभेदमाधनं गगन- afazemata: | मवप्रकारमिति । तद favannatay- विषयकत्वं ज्नानखखप्रकाग्र निषेधात्‌ खरूपामिद्धम, acefnug- ग्रन्यतरस्योपाघेः मच्ाद्रायला भिद्धम्‌, सवषां पक्तवेऽनुपमंहायम्‌, fafa हेत्पक्तनितरं चने” माधार णामेकान्तिकमित्यथंः ॥

wqe ates नौलाढौनां ama waa च याद्वा मम्भवात्तन््मास्तु, wrnaaaes तेषां maz: aufaaw zatnea | स्यादतदिति । ग्रहणानां काचिन्कनोनपोनाच्ा- कारस्य कारणतया बाह्यं नौलादिकमुपेथम्‌, रकार परित्यश्य बाह्याङ्गोकरणं काश्चमपरिषश्ागेण वमने गन्धिः, बवाद्मल्यागे

४८४ ऋल्मतत््वविवेके सटौके

नौनादौनाममम्भवतः प्रकाश्रमानलस्य हेतुलेनोपादान गगने ग्रन्धिः। वप्रकारमिति | यदि क्रजिद्धदेपि area यदिवा नक्ापि भेदे ग्राद्यवन्ुभययापि fava बाधकाभावान्न arfafafy:, णवं मदे TWA ग्राद्यताटे विं पलटन्तिलं मेदे wage खप्र- काग्रनिषेधात्‌ चित्रप्रत्ययानुपपत्या चाभेदे ग्राद्यलायोगात्‌ मपचत्रिपचव्याटृत्ततमित्येके वदन्ति |

अन्ये पुमः (स)प्रकारमसिद्यादेरेवाडः। तथाहि ere yfar- कारस्य नोलाकारज्नानवादिनां बाह्यस्य च विन्नानवादिनाम- सिद्वादुभयसाधारणनोललाद्यभावात्‌ ज्ञाने सिद्धसाधनात्‌ are च॒ बाधादाश्रयविग्रेषणषन्देहाभावाचाश्रयामिद्धिः, खप्रकाश्र- निषेधात्‌ महोपलम्भनियमस्य खचूपा सिद्धिः, fara बाधकाभावात्‌ तद टत्तिधशरशून्यलस्योपाधिलाच सवषां याप्यलासिद्धिः, एवं सर्ववां पचचवेऽनुपसंहाय्येत्वम्‌, विग्गिव्य gaa तज्न्नानामेदे साध्ये aan माधारश्म्‌, AMIE च खप्रकाग्रनिषेधादमाधारण्यम्‌, साधारण्यरमपि fafeagratasma भेद इति |

केचित्तु प्रकारो विचिनस्येत्याञ्ः ॥

रतेन fara: पक्षः प्रत्युक्तः | न हि सजातौयत्वेन गराद्यलश्णवेधुयमुत्सायेते, अतिप्रसङ्ग ताद - TAT | जडत्वे प्रकाशासम्भावनैवेति चेन्न, तुल्य- त्वात्‌ | यथा दयखसम्बेदनवादिनः परं प्रति प्रकाश- मपि न्नानमात्मनि जडमेव, तथा स्वसम्बेदनवादिनोपि

बाद्ार्धभङ्कवादः | ४८५

खात्मनि प्रकाश्मपि ज्ञानं परं प्रति जडमेव | कथञ्चित्‌ बुद्धान्तरेप्यजडं चेत्‌, area तथा fa a स्यादिति सन्दिग्धविपक्षटत्तित्वम्‌ |

श्रङ्० टौ ०। एतेमेति, याद्यलदणाभावेनेत्ययंः। श्रनेकाजि- कत्वेनेत्यन्े । दितोयः पचः नोलादोनां ज्ञानाभिन्नजातोयवम्‌ | मजातौयम्यापि ग्रहे ग्राद्मलकचणक्ततिम्तदवभ्यत्याहइ । a होति। श्रतिप्रसङ्कस्येति । घटपटादौनां मेषां ज्नानजातौयतया घट- ज्ञानस्य पट विषयतवप्रसङ्गस्तद्वम्य एवेत्ययः। प्रकाग्रमानवेन ज्ञान- मजातौोयत्व सेव्य॒ति, जडस्य प्रकाग्रतानुपपत्तिरित्याश्नङते | जडत्व दति | तुन्यवादिति । यथा भिन्नतया जड़ न प्रकाशते तददेवाजडमपोत्यथेः | एतदेवाह । यथा होति । नेयायिकानां wa त्मनि नडं बौद्धानां तु स्वभिन्नन्नानजातोयमपि जडमेव, तथा च तदपि कथं ग्टक्ोयादित्ययः) ननु sama ख भिन्नमपि प्रकाशयति, न तु जडजातौयमिद्यत श्राह । aufyfefa ज्ञानानां सखभिन्नप्रकाश्रनमामथ्यं यदि नदा afus जडमपि प्रकाग्रयविति fave बाधकाभाव cay: ॥

जयत

भगो० ato 1 एतेनानेकान्तिक्रलेन । दिटौयः पचोऽभिन्न- जातोचत्वम्‌ । न होति | saa चटज्ञानस्य पटमाजाल्यात्‌ पट विषयतप्रषङ्गतादवस्थयादित्यथेः । नमु atta प्रकाश्मानव्नानुपपन्तिः, तस्य प्रकाश्रवब्याथत्वारिन्याह | अहत

५८६ अा्मतत्वविषेके सटौके

दति । प्रकाश्रलेपि खमेव प्रकाशयेश्नान्यम्‌, यदि च सामपोवश्रा- दन्यमपि प्रकाश्रथति, age जडरूपश्यान्यस्य प्रकाश्छले न दोष care) awa । तरेव स्यष्टयति । यथा हौति ॥

Tye ato एतेन पाद्मलचणवेधुर्येणा शिद्धवेन च । दितौयः पकोऽभिन्नजातौयलम्‌ । अतिप्रसङ्गश्येति । साजात्यस्य नियामकले स्वज्ञामानां सवेग्राह्मतापाताटित्यथेः । प्रकाशकत्वं waaay, न च विना यापक By, इत्याग्रङ्ते। sea इति । जडलत्वमप्रकाश्कत्वम्‌ । प्रका शासम्भावना प्रकाश्यत्ा- सम्भावना । ज्ानजातौ यमपि किञ्चिदेव fafagerfa न सवे मवम्‌, ्रच यद्चभेदो नियामको म ager श्ानेनान्यज्ञानग्रहणम्‌ | श्रय कारणसामथ्येम्‌, तदा बाद्यस्यापि यणम्‌, बाघधकाभावा- fear | तुष्यलादिति ! प्रकाश्रयतौति । प्रकाशम्‌ दण्धिय- सलज्िकर्षादि विरहादात्मनि जडमेव, श्रभेदविरहात्‌ पर प्रति जडमेव, तथा च खमाचमम्बेदनवादिनामिव तवापि नान्येनान्य- ग्रहणम्‌, aufaq खकारणमामर्थ्यात्‌ ज्ञानवत्ेन साध्ये age tat: सन्दिग्धविपक्चषट्तिनमित्याखष्डलाथेः |

ननु We सवथेव ग्राद्यलक्षणक्षतिः, इह तु समानोपादानतानियमेन चिचाकाराशां परमाथ- भिन्नानामेव व्यतिवेदनसिहिः। न । मिथः प्रथा- नियमे द्युपादानमुखेन सामान्यतो वा सामब्रौ-

बा्यार्थमक्वादः । go

साम्यमेव वक्तव्यम्‌, अन्यथा तथाविधकार्यानुत्यततः, तथा च बाद्यग्राद्यनियतखभावन्नानोत्पक्तावपि सुलभमेतदिति yaa रव दोषः ।

ग्रङ्० ate । ननु भिन्नमपि समानोपादानं गडातोति नियमः ष च agai ज्ञानजातोयत्वे मम्भवति, न तु भिन्‌- जातोयत ware afafa । चिगाकाराणां नोलधवलाशा- काराणाम्‌ । वयतिरेकवेदनमन्योन्यबेदनम्‌ । न मिच इति) Maat मेरे याद्यय्ाहकभावस्तावत्वयाणङ्गोङृत एव । तज नियामकं ममानोपादानलं तयोश्यते, मथा तु खसामयो तथेव तज्तानमुत्यद्यते येन aaa zwifa न तु परमपौति तुन्डमिन्ध्ंः । उपादानमुखेन विगरेषतः, क।रणमाचमुखेन मामान्यतः । तथा विधेति । श्नानजातोयमपि afar atwaa aufa न तु पोतमपोति नियामकं तत्रापि कारणशक्रिमेद wage: | तदेतत्तृन्धनित्याह । तया चेनि । पवक ण्वैति। मग्दिर्ध विपचट त्ति नमेवेत्यथः ॥

भगोन्डो०। ननु ममानोपादाजकतया ग्राद्रयाइकभाव- नियमः, भिन्नजातोयते च awe तदमन्भवः. ममानजातौय- कारणष्येवोपाटानलादिति यामं ज्ामजातोयमन्युपेयभिन्याहइ | नन्विति । श्रमेदेन याद्यप्राहकभावे नियामकमादह । चिष्रा- काराणाभिति। यतिभेदनं बिभिन्ञवेदनमन्योन्यब्रेदन वा ।

gee अआत्मतक्वविवेके ath

एवमपि aa सामग्येव निथासिका, तथा च fagangata तत एव तज्जिवमोपपत्तौ तदि गेषोपादानष्य बअयथलात्‌ सन्दग्धाने- कान्तिकलवमेवेत्याह । मिथ दति उपादानमुखेन विगरेषतः, कारणमाचमुखेन सामान्यत TIA: ॥

Tyo टौ । स्यादेतत्‌ | भेदस्य माजात्यस्य वा ग्राह्यल- निथामकत्वऽतिप्रमङ्गादभेदम्य तथाले च चिषप्रत्ययानुपपन्तेनं तदस्त, श्रभिन्नोपाद।नकलं तु तथा भवेत्‌, न च बाद्यविज्नानयो- रेकोपादानकलं, नाम, मजातौोयक्रार णलस्येवोपाटानलात्‌, तच्च aaa सखस होत्पन्लस्य विश्ञानान्तरस्याप्यविगशिष्टम्‌, तेन मशोत्यन्ना नोलपोतादिप्र्ययाः qari परं च wet भवन्ति विचित्र प्रयया warned | नन्विति ईह विज्ञाने । चिचाकाराणां मौल पोतारिप्रत्ययानाम्‌ | यतिबेदनम्‌ मियोययद्णम्‌ । एव- मपि खकारणसामर््यात्‌ fama नियतन्ञानयाइकमित्यायातम्‌, तथा च तत एव faanarqurenafa भवेदिति भन्दिग्धाने- कान्तिकलमिति दूषयति । नेति। feneet Sat) उपादानं यदि चणिकं स्यात्‌ स्यादपि agraw नियामकम्‌, न वेतटस्ति, स्येस्य प्रतिसन्धानादिति सामयोमामश्यं नियामकं वक्रब्यम्‌ | मामान्यतः कारणमाचमुखन । तथाविधं काये नियत विषयकं विज्नानम्‌ | ्रथायमाग्रयः, नज्तानग्राद्यवे agave निथामकमिति । नेतदपि । चिचपरत्ययानुपपन्तः, शामग्यभेशे काथभेदायोगात्‌ । कुतचचेदमवधारितम्‌ | ता मग्यजन्यस्य तद्ाद्य-

ATTRA: | ese

बेऽतिप्रसङ्गादिति चेत्‌, कम्य तावदेतावानर्थो विज्ञानस्य षामग्या जनितो येनायं fasatea इति विभाव्यताम्‌ । एतेन aeraal- जन्यत्वं agiga नियामकमिन्याटिकं यास्यातम्‌ | अत एव वैनाशिकानां तदूपादानोपादे यलं नियामकमिति प्रत्युक्तम्‌ ॥

अस्तु afe ठतौयः, सवथा ग्राद्मलक्षणानुपपत्ते, तदभावे मामग्रौमामण्यस्याप्याश्रथितुम शक्यत्वात्‌, विचारसिहे fe वस्तुनि कारणचिन्तनावसरो न त्वविवेचित इति चेत्‌, किं ग्राद्मलक्षणानिवक्तव्यतया प्रकाश्मानत्वममौषां निवत्तते aed वा ।

mee Jo ग्राद्यागरम्यालौ कतवमुत्थापयति । अस्लिति। atifa तन्नातोयवेपि ग्राद्यनल्षणमनु पपन्न मत्ययः । श्र हेतुमाह । मवेयति । भेदेऽभटे च ग्राद्यनचणानुपपन्तरित्यथेः | तदभाव इति । याद्याभाव इत्यथः । नेदभावम्याल्नौकलादिति भावः । कथमत दित्यत are) विकच्ारेति। के चिन्त्‌ तद्धभावो याद्यसडक्रलनक्णाभाव TTS: | यदि ग्राद्म्राहकभावलनक्षण भवन्तदायमामयोमामर््याभिधानं चटेतापि, नतु तदढभावेपौल्ययैः। age ज्ञानश्रिया-- agazaey fy नियतं यदि afand | तदु पादानपर्धं घ सामयो्यक्िरन्तरम्‌ ॥ `

(१) wurfafa द पुर ae |

४८० अात्मतत््वविवेके सटीक

बेद्यवेदकथो रूप न चाद्यापि निवत्तेते |

ततः खश्पे anal मामग्रौ परि कौत्तेनम्‌ ॥ शरप्रस्ुताभिधान वा दिङ्िकाकार एव वा "८९ । इत्यादि । परिहरति । तत्किमिति | याद्यलचणन्तावन्मम, खवचन- मेव लया निवे न शक्यत एतावता नोल्ादौनां प्रकाशमानवं

निवन्तते am वेत्यर्थः |

भगो Zoi तोयः पचो ग्राह्यस्यालोकत्वम्‌ | तच Baq- ay) मवंयति ¦ भिन्नताभिन्नताभ्यां ग्राद्यालो कल्पक मामश्या नियामकलव दूषयति । तदभाव दृति । ग्राद्याभाव cary: ॥

रघु Ste । दतौयः पत्तो ग्रा्यांशरम्ालोकलवम्‌ । wa हेतुमाह । सवयति । भिन्नलऽभिन्नल च मति ग्रादह्यलचफानुपपन्त- रिति मा गति ग्राद्यलच्णम्‌, यद्यव त्‌ OWS ग्राहकस्य वा waar: मामर्थ्थादत भविव्यतोौत्यत श्राह । agar दति MIU लच्यम्यामम्भा विततया माममौसामथ्यस्याकिञ्चित्करता-

दित्यथः ॥

न प्रथमः। न fe लघ्षणापरिज्नानमातचेण स्यष्ट- दृष्टमपि लश्यमपड्लोतुं शकते, अपरिन्नानस्य दरूह- त्वेनाप्युपपत्त, तेषामप्रतिभामे तन्निषेधस्यानुपपत्तः |

(र) बाह्यमाखिदयरणववा इतिह qo ato |

बाद्या्चभङ्कवादः | Ber

mee gto | स्य्टदृष्टमिति । प्रवा(सवाीनुभवसिड मित्यर्थः | ननु ages न ज्ञायते चनं नास्तौत्यत ae) श्रपरि- ज्ञानस्येति । तेषामिति | यदि बाद्यानामप्रतिभामो भवेत्तदा त ग्राद्यलचण नास्तोत्ययमपि निषधो न aza awa . तेषामेवाभिधानादित्यथंः॥

wits Ze | स़्दृष्टम्‌ मकल्नानुभवमा क्कम्‌ । तेषा- fafa | ग्राद्यलचणमन्‌ पपन्नमिति ज्ानम्य asara विनाऽनुप पन्नस्तदवश्यं सौ कायं मिल्ययः ॥

tae टौ. । स्यषदृष्टम मरवागनुभवमिह्धम्‌ । Raft जानम विगश्रिखयानिणयः। श्रय नाभ्य बाह ग्राद्लरणम्‌, निपुणपरिभावनेपि प्रज्ञाग्रालिभिरनाकन्नान्‌. न ख मकसषणा- भाव aM ग्राद्यलस्य aaa waa wes तेषामिति | बाद्यानामभाव WY याद्यलचण नाम्तौति प्रत्ययोपि नोपपद्यत. तथा चानायन्येव नच ग्राद्यनसुपेयम. fag च ama तदन्यया- नुपपत्येव लक्षणं संब्धतौ ति ॥

न दितोयः, तदा fe तल्लक्षणानुपपन्निः awe निवर्तयेत्‌, war लक्रममुपपद्यल, उभयथाप्य- नुपपत्तौ कोऽनुरागोऽसच््व | तदैव नलक्षणमिति चत्‌, सश्वमेव किं न स्यात्‌। अतिप्रसङ्गादिति चत्‌, तुल्यम्‌ ।

४९२ व्यात्मतक््वविवेके सटौके

neo ate । तदा होति aged agegufaay भवेन्नदा तत्कखखयितुमुचितमिति भावः । उभययापौति । aaa wae) तदेवेति । श्रमच्चमेव ग्राह्मलचणमित्य्थेः | शत्वमेवेति । fafanaarfacerfequ: | श्रतिप्रसक्ग दति | मन्वे भेदे च ग्राह्यते घटज्ञानं पटविषथकमपि स्यारिल्ययेः ॥

wito टो० । तदा हौति। श्रनुपपत्या द्युपपाद्कः कश्यः, न च सत्वमिवासत्वमपि तदु पपाद कमित्यथः | तदेव अभत्वमित्यथंः ॥

aed

Tye Zo । adafa । श्रसत््वमेवेत्यथः । तुच्यमिति | एकस्यासतो भाने aalagravay इत्ययः ॥

वेदनाधौनव्यवहारगोचरत्वमिति चेत्‌, BA तावदिदम्‌, तस्ये वेति तु नियमः कुतः । सामध्रौत- स्तथा वेदनोत्पत्निरिति चेत्‌, तदेतत्‌ सम्भाव्यते सति, न त्वस्तौति fasra: | यथा हि सति न्नानेना- भिलाषः, तेन aa, तेन vets, तया तत्प्राप्तिः क्रियते, न तथा अलौके तस्य प्राप्ुमशकयत्वात्‌, maa वाऽनलौकत्वात्‌ । व्यवहारोप्ययमलौकं इति चेत्‌, तहि सुतरां TAUNTS, तद्ारस्याप्यभावात्‌ ।

बाद्यार्थभङ्वादः। ४९ हे

Mo Zle । ग्राह्यलच्णाकर WEA!) वेदनेति । शरस तावदिति | घरटश्चानेन चट ए यवषारो जन्यते नतु पट vow fa निवामकमित्यर्थः, उपेचाज्ञानायापकञ्चेदमिति भावः। सामरोमामथ्य तच नियामकमिव्याह । सामयोत दति तदेतदिति श्र्धमामथ्येमसुत्यत्वाज्तानस्येत्यर्यः। बाह्य aa व्यवहा रोत्पत्तिर्नासित्े दत्याह । यथा हौति vafafce चेष्टा । तस्य प्रापु इत्युपलक्षणम्‌ । ज्रातुमभिलवितुमिव्यपि rem wea दति । तथा चालोकनिर्वाद्य इत्ययः | तदाध- स्यापौति । तथा च वेदनाधौनग्यवहारगोचरत्वं यद्‌ sige Ba तत्‌ सुतरां न सम्भवति cay: ॥

Ho ato | याद्यलक्षणान्तरमाह। वेदनेति। afta तेन वेदनेन तत्रैव यवहारः कतव्य vasa किनियामक- मित्यर्थः । वस्तुत उपेच्ठाज्जाने तदपि ae, व्यवहारश्च यदि Hama, तटाऽऽ्माश्रयः, तेनेव तश्िरूपणात्‌, तदन्यरूपेत्‌, तदा बाद्मल्लोक।र इत्यथः | Walaa दत्धनेनापाततः षन्दिग्ध- विपच ्तित्मुक्ता न वमनोत्यनेन विर्दधलमुक्म । तद्भारस्यापि व्यवहार रूपदारग्येत्य;: ॥

TYe ato | लचणान्तरमाग्रहते | acafai afeafas उचेाज्ञानाग्यापक मिति भावः । तम्येवेति । केनचिददनेभ afe- देव ग्यवहारो अन्यत इत्यव नियमः कथमिद्ययंः । ब्वहारो

४९४ अा्मतक््वविवेके सटोके

यदि बेदनान्तर तदाऽनवद्या, wa प्रृ्यादिक, तदपि सद मदा, we fagatfeaq, तष्टेव मत्तो पगमात्‌, sagat वाम्तवप्रटृ्यादिगोचरलायोगाचेत्याह । तदेतदिति । एतत्‌ aaa मम्भवतौत्य्थंः । दितोयं wet व्यवहारोपोति। तहूारम्येति । श्रमतोऽजन्यलादिति ara) यदि चासतोपि प्रेत्या दजन्यत्वमुपेयते तदा मत एव तद्गोचरत्मस्तिति a ततोऽश्त्वसिट्िरिति ॥

अस्तु तदहि सर्वथा विचा रासहत्वभेव विश्वस्येति चेत्‌, तत्किमिदानौं तच््नोपञ्चव wa, काष्ठाश्रन्यता वा। न प्रथमः, इयतो भूमिमारूढस्यापि विचारस्य निश्वलतायां प्रमाणाभावात्‌, भावे वा कथं तच््वोप- सवः, अस्यैव विचारस्यानुपसषवात्‌, तत्समानन्धाय- स्यान्यस्यापि तथाभावप्राप्तेः, निष्फलत्वाच्च |

UR Zi ननु ABA न सत्वेन aaa न मिन्नलेन नाणमिन्नवेन विचारयितु शक्यते चेत्तदा विश्वस्य विषारामरल- मेवोचितभित्यादइ । aq तर्होति। ददानोमिति। fama- वाददश्ायामित्यथः । काष्टा पर्येवभानमेव । तद्‌ वरं विचारः प्रवत्तितस्तेनेतस्षद्धं यत्‌ किमपि त्नं नास्ति aa वा शन्यमिति भावः, जायतामिति | श्रनेन विचारेण तच्वोपञ्चवे fag विचारस्य उपञ्चवो नवा) श्राद्धे केयमनेन तत्‌मिद्धिः ww

बाह्याथभङ्वादः। ४९५

विशार एव वस्तुखिद्ध दति कथं तत्नोपञ्नवो विचारश्यानुपञ्जवे fawa श्रा्मास च ज्ञानभिन्नो मित्यवि(ु)ष्रद्खशेत्याद्यपि fag- Haare । तसमानेनि । carat विलार्येवानारम्भणोयल- माह | निष्फललाच्चति ॥

Hite Ste) सर्वया aE मत्वामच्वाग्यां भिन्नवाभिन्न- anat निवक्रमश्रहमत्ययेः। ददानौमिति) विज्नानवादे;स्य प्रसङ्खमङ्ग तिप्रदश्नार्थ॑म्‌ । तत्नोपश्चवो age सत्वामत्वयो सभयो - दोषदगरेनेनानध्यवसायः । तत काष्ठा पवमानम्‌ । शृन्यतापचा- za mareqa दृति विगेषः। मर्वेपिभ्वे सवमुपभतमित्यय- मपि विचार उपश्रुत एवेत्येतदिषयस्यानु पञचतलममिद्ध मिन्याह | suatfafa । निखलतायाम्‌ श्रनुपशव दृत्यथंः। श्रयायं विखारो नोपश्रतः, त्राह । भाव वेति । ताल्िकवेि ae: | येन न्यायेनायं विचारम्ताल्िकस्तेनान्यविषयकविचारो पि तयन्याइ। त्घमानेति । निष्फललादिनि। खमाधनम्योपश्रवे तत्षाधयं

कथाखरूपनेव न faa: ॥

tye ate यदि बादष्य yaar च ग्राह्मनचणां नोप- qua, तदा मल्नामतत्वन्धां विचारामरत्वमेवा स्त्ित्या शरद्धते | aq तर्दोति। ददानो बा्स्यामत्वमुपेच्य विचारामहतवा- श्रयकद्‌ रायाम्‌ । Sagat दोषवत्वम्‌ । श्रनध्यवसाय दृत्यन्ये। काहा

ged व्ात्मतत्वविवेके सटौकं

मर्यादा विश्रामस्थानम्‌ तत्नोपश्चवमुखेम शून्यता वा । श्रलोकता- पर श्रमदेव ae ह्यते, शन्यतापच्च ज्ञानमपि नाम्तौति विगश्ेषः | विक्ञानवादप्रसद्गादवान्तरवादान्तरावतारोऽयम्‌ | faqaa fazivaa । तथा च स्वय दोषव्रता विचारेण नान्य- दृष्टवमाधनमिति भावः | sae श्रात्मास्तित्वादिश्ाधकस्य | भवतामेतदि चारारम्भोपि न युक्त इत्याह । निष्फलेति । we

faazafa शेषः ॥

[म

न दयस्यातिप्ररत्तिः फलम्‌, गगनाखादनेनाद्ते, ज्वाला(अलौक)कलापालिङ्गनेन तापानपनोद्नात्‌ | नाप्यतिनिटत्तिः, जडोभावमाच््युपनिपातिद्‌ःखा- निटृत्तेः। न च दुःखमपि विचारासदहमित्यदेयमेव, तथाविधस्य विचारेप्यनधिकारात्‌। नापि यथालाकं व्यवस्थितिः, विचारात्‌ प्रागपि तस्याः पामरादिवद- यल्नसिङ्धः। नापि परलाकमाचान्निटत्तिः, तस्येहिक- तुल्यत्वात्‌। दृश्यते fe तावदयमिति चेत्‌, यदि ज्ानवचनो दहशिस्तदापरोपि तथा । साक्षात्कार वचनशेत्‌, इदैवानुमानादेरप्रत्तिप्रसङ्गः । तदपि प्रत्यक्षमिति चेत्‌, आमुष्मिकमपि प्रत्यक्षमेव, तथा- ऽपि fa विचारेण, तमन्तरेणापि तस्याः सुखलभ- ` त्वात्‌, तामेवायं पुष्णातौति चेत्‌ तुल्यलक्षणत्वात्‌ । अरूचेरेव aa न प्रत्तिरिति चेत्‌, अविशेषादिहापि पुष्णौयादिति |

बाद्यार्धभङ््वादः | g¢9

W8°o zlel aq प्रधानादेवं नियता yefaal waza- दथं विचारारम्भ इत्याह न होति । तथा सति गगनादावपि प्रवर्तेत । न च ततः सुखमिति नैतत्‌ wefan: | नम्‌ सुखानां मुमुक्तृणामनियता safe: स्यादेतदथं fanaa waa श्राह । ज्वालेति । भवेदेवं यदि तच neat दुःलोपश्रमः स्यान्न चेवमित्यथः | नन्वनेन विचारेण तत्नोपभरवे ज्ञाते मुमुचर्णा मवेतो निदत्तौ दुःखहानिः स्यात्‌, एतदथ विचारारमः इत्यत आह । नापोति । स्यादेवं यटि faawt दुःखविरहः श्यात्‌ न॒चेवमित्ययः। aafafasfata fant. जडभरतस्यापि दुःखोपनिपातम्तथानिषटं भवेद्‌ यदि दुःखं हेयं स्यात्‌, न चैव मित्यत sre म चेति । तया विधस्येति । तदुक्रम्‌--

^“ हेयहोनस्य का gfe: केन वाणपरिश्यते ” इत्यथः । यया लोकव्यवम्थितिरित्य्र विचारफलमित्यनुषश्यते | लो कतः भिद्धादन्यत्किमपि न ताल्िकमिन्यव विचारफणमित्यपि arena | नापोति। विचारेण तच्वोपञ्जवे शाते anifaat नरकभोशूणाञ्च यागहिमादटौ प्रट्निमिदटत्तौ न ब्यातामित्य्थः | अयमिति । ewe wae: । तया च प्रट्तिनिटत्तौ स्याता मेवेति भावः । तदा परोपौति। sma परलोकम्यापि war । ररेवेति। ara क्रियमाणे वज्ञाटौ प्रटन्तिदर्गना- न्नायं नियम tau: । खगसुखं नरकद्‌ःघं च प्रत्यचमेवेत्धाह | wigfeafa | qeawuarfefa । gua दुःखत च प्र्यख-

ल्फमायोरपि तुख्मित्यथेः। न हि सुदुःखं च माखात्कारा- 63

ges आत्मतक्त्वविवेके सटीक

विषयञ्चेति भावः। ननु परलोके खरस्त CSI न भवत्यतो न प्रट्तिरित्याइ । श्ररचरिति । विचारफलं fanaa afa- eeitat safaa तत्‌ फलमिद्याह । तथापौति । तामेवेति । विचारेण परलोकोपश्चवे सुतरां तजारुचिरित्यथः । एवं anlage ज्ञाते चेष्टार्ययरचिः स्या दिव्याद्‌ । इहापोति i

भगोण्टौो०। we विचारस्य । श्रतिप्रट्तिः अनियता safa: । द्या दे शदे श्यस्य चो पश्चवज्नाने प्रटृत्तिने स्यादित्याह | गगनेति) तथाविधस्य Ragas । तश्चाध्यप्रयोजनस्य शरान विना विचारेऽथप्रटत्तेरित्य्थः | यथालोकमपरोक्तकमाधार श्येन व्यवश्धितिः फलमित्यनुषज्यते। मातरपदादेहिकफलसाधने nafazafa भावः । तस्येति । तेन विचारेणेहिकफलसाधनस्या- प्ुपञ्नवादित्यथः | श्रयम्‌ इदणोकः । परः परलोकः । श्राशुश्रिक खर्गादि 1 यद्यू चिस्तच्नोपश्रव विचार विना aryl तथापौति। aq agra सेत्याह । तामेवेति । एवमिदणोकेष्यर्चिः स्यात्‌ तस्यापि विचारेण awagafeary । इहापौति॥

Tye ate ताचिकों सटती वा डितावाभ्िमदहितनमिटल्ि लोदिश्य प्रटस्िः, न a यत्न कंचित्रटत्या तक्हव्प्निरि्याइ | गगमेत्यादिना | aga: फशस्याताल्िकल निखये तदथं neha रेव न संम्भवतोति zee) जदोभावेति। म eet श्रमस्य कम श्रयानुत्यत्या WTA Tears इति

बाद्धयाधेभङ्गवादः | ४९९

TU! दुःखस्यापारमायिकवे agra प्रचावत्मदस्यनुपपत्तेः, पारमाधिकले तु शून्यवायोगात्‌ । तथा विध्य हेयोपादेयज्नान- fave पारलौकिकम्य सुखस्य cae चापारमार्धिकले तदथं बरतनिचमादौ न wef: agare न सखच्छन्दपानभक्षणादे- ` निंटत्निरित्याश्ड्य fared नापोति। श्रयमिति। लोक इति Ha | देवेति । माघनम्य age: Hfegdy स sarqiza- सुखद्‌ःखयोरानुमानिकलात्‌ | तदपौति । auafafsaafend- दशायाम्‌, Gane रोत्पादानन्तरम्‌ । दहापोति। विचारे णेहिकस्याणयुपभृतलात्‌ ॥

सोऽयं पवनतनयवार्तामुपश्रु्य ATT बाल- वानरः कियदपि grasa महागेवे पतितः प्राह, अपार रवायमङ्कृपारो मिथ्या रामायण" मिति, तत्‌ किमनेन । रवं aq faa वा न शक्यते कौशं जगदित्येतावन्मा्रमपि पामरदशवन्निष्फलमेव । न च निष्फलत्वेपि sgafad, तावत्परामश्पारवा- भावेनाप्यपपत्तेः। न fe जात्यन्धो ate wea निवक्तं वा न शक्त इत्यन्नयानिर्वाच्यमेव तल्लोकं इति |

ग्ड्०्टो०। विचारकुश्रनस्पद्धया विशाराकुग्रलस्त्व तत्नोप- अवं विचारविकलमादग्रेयन्नपहमनोयोऽमोति दृष्टान्तेन दशयति | मोयमिति। विचारस्य फलान्तरमाश्रहते। एवमिति।

(१) रामायगौ कथेति ३ qo पा०।

yoo स्ात्मतत्चविवेके सटौके

तदुक्रम्‌ - ^ वृद्या वि विच्यमानानां खभावो नावधार्वते |

श्रतो निरभिलघयाम्ते निःखभावमिदं जगत्‌ ॥» इति परिहरति एतावन्मात्रम्‌ इति। विचारः विनापि पामरमाधा- रणमिदं फंलमित्यथः । महता विचारेण fagafaieatad विश्वस्य, तदपि मोचाननुकृलतया निष्फलमेवेत्याह। न चेति । wa हेयतायां निमित्तमाह । तावदिति । विचारं त्रिनापि तस्यान्ययाभिद्धूवा दित्यर्थः | fram ज्ञातु चाग्रक्यमपि

जेयं निरवादयश्च भवतोत्याह । न होति ।

भगौ ° टौ ° । तस्मात्‌ सत्मदर्गिम्यद्ुया ales तत्व विवेच यतुमु्यतस्तचाग्रह्मा विचारामहमेव fag ay इति निद गनेन पमति । मोयमिति । न ष निवचनमन्देह var नित चनोयवम्‌, कचिदपि निर्वचनाभावे तत्को टकमग्रयानुपपन्तः, afazufaga मध्याभावे वादिलाभावाचत्याह 1 एवमिति । नाप्यापाततो निखुयाभाव गुरुणा तक्तविचारेणातक्तविनारेण afaqa एवा निवेचनोयवम्‌, याता परामर्ैण तन्निश्चयः तदभावे पुरूषाश्रह्य न वस्ते वानिर्वचनौयं स्यादिति afaena- माह । चेति॥

रधु° टौ°। विचारकुशलष्यद्ेया षच विशारयित्‌ yay मन्दवुद्धिं तदसामर्थयादिचायमेव विचारासरं ब्रुवाणं निदधन

बाह्यारथेभङ्वादः । ५०९

नो पदति । सोऽयमिति । बाद्यस्या निर्वाच्यतवं facia वक्ष निवं चनासामथ्ये निराकरोति । एवमिति । श्रथ वक्तनिवचना- सामथ्यं वाच्यस्य न निर्वाच्यलमिति चेत्‌, भवेदेवं यदि सव॑ एव वक्रारस्तया भवयुः, न वेतदस्तौत्याहइ । a") होौत्यादिना। दरद मनिर्वाच्यलम्‌ | स्लासक्वयोर्बाधाटनिर्वा चतेति चन्न, याघा- तेनोभयवाघाखम्भवात्‌, मत्वे बाधकस्य ब्रङग्रो निराकायतात्‌, बाधकस्य चाबाध्यले awa ता्िकलात्‌, बाधन च तेनेतर- बाधायोगात्‌ ॥

स्तु तहि gata परमं निर्वाणमिति चन्न, मा हि यद्यमिद्वा, कथं तदवरपमपि विश्रमभिधौयते, Tea सवच सुलभत्वात्‌ । परतथत्‌ सिद्वा, परोऽप्यभ्युपगन्तव्यो ग्रा द्यलष्टाणं चावजनौयमिति। म च परो यदि संदतिरेव, विश्रश्रन्यतयोन afafe- शेषः, कथं तदप्यवश्ित | अमंटतिरू पञ्चत्‌ परः, परत रव तस्य मिद्धावनवम्था । aaafagaa, कथं श्नन्यत्वमपि साधयेत्‌ | स्वतः farsa, ्रआयातोऽमि मागेण |

Wee Ze | माध्यमिक्रमते दितौय way wy aeffa ) परमं निर्वाण ज्ञानस्यापि लोपान्‌ । यथा ctor जि्व्वाएतो महान्धकार दति भावः।

(१) न चैद्यादिना FFA 8 To पा०।

५०२ व्ात्मतत््वविवेके सटोके

बाहन्नानयोरभाषे न कुतोपि भौतिरिति परमा fadfa- fray इत्यन्ये |

gaarat यदि sarwafe तदा न शून्यता । यदिच म प्रमाणं तदा quae किमपराद् मित्याह । ar होति । परत दति। प्रमाणादिल्यथः। भिन्नाया एव शून्यताया गहणे सिदध मस्य TAMA: | ननु न प्रमाणं पर गन्देगोश्यते कि तु सम्बृति- सथा श म ग्राह्मश्चणं न वा Way tay स Ufa | waar विश्वस्यापि विषयौकरणादिल्यथेः। कथमिति । शून्यता- वादिनः सम्ब तेरश्यपगमे शल्यताचतिरेवेत्ययेः । अ्रसम्बतोति | प्रमाणान्तरापेलाथामनदस्येत्यथेः | खयमिति । श्रनवच्याभयेन प्रमाणेन प्रमाणन्नराननुसरणे मृणपय॑नममिद्धेरिव्ययेः। खत दति । खप्रकाशतलादेव शून्यता सिद्धौ नानवस््ेल्यः। श्र azet वेदान्तो खमतपथ्यवसानमालोच्यार । श्रायातोसोति ॥

भगौ० रौ ० | माध्यमिकमतमाद | afefa । तथा च बाह्मक्ञानयोरभावे न कुतोपि भौतिरिति परमा निदेतिरित्ययः। सर्व॑शन्यतापक्च श॒न्यताग्राहकमानस्यापि gaa तश्खिद्धिः, मानं fanfa तससिद्धावविगरेषण quaa fa a स्यादित्याह । मा fa । श्रय तद्वाहकमशयन्यम्‌, न afe सवशुन्यता, तन््ानजन्या qfgatfeat याद्या च शन्यतेति, तद्त्‌ परमायमन्थपि विश्वन्‌ विषयविषयिभावः स्यादिल्याइ । परतखेदिति । सन्नतिः बुद्धिः, तथा च तदद्न्यज्ापि विषयविषयिभावः श्ादिव्याइ । विश्वेति

बाह्यार्चभङ्कवादः | ५०३

असम्बत्तिरूपस्य यदि सिद्धिः परतः, तदा afefgcfa परत- waaay) भ्रस्ब्तोति । ननु बुद्धिरूपः परः, ख श mata ईति मानव्छेत्याह । खत दति । aw azet बेदा- MEE BTA fa) मार्गे, वेदानिनां @aaTaAgT- देतपचस्य निरेषिलवा दित्यः 1

रघ्‌° टौ ° । खवेशृन्यतावादौ माध्यमिकः प्रत्यवतिष्ठते | अस्त तर्होति | शहेयोपादेधतक्छाधनविरदे दषभयरागादिविर- हात्‌ परमा fadfa: | तमेनं वेदान्तिगधेन निराक्कुरते | सा रोति। श्रसिङ्कलाविगेषादिश्वमेव fa a ery: परोपौति। परः प्रमाणान्तरम्‌ । तथाच क्रं Raa) चअवजेनोयमिति | शन्यताप्रमाणयो विषय विषयिभा वाङ्गो कारेणेत्यथेः। मम्ब तिवि कश्यः | कथं तदपि शन्यलमपि कथमवश्िद्यते | विश्वस्य मब्बति- fagaiq । भ्रमटटतिरूपोऽनुभवरूपः । कथमिति । अ मद्धनेव शन्यतामाधने वा विश्वमेव fa न ara) मार्गेण भ्र पनिषदेम॥

तथाहि | खतः सिङ्खतया तदनुभवरूपम्‌, श्रन्य- त्वादेव च न तस्य कालावच्छेद इति नित्यम्‌, अरत रव च न देशावच्छेद इति व्यापकम्‌, अत ण्व afa- धम्मकमिति विचारास्पष्टम्‌, तस्य धम्धर्मिभावमुपा- दाय प्रत्ते, अत रव विशेषाभाव इत्यदेलम्‌, प्रपथ्- स्यापारमार्थिकत्वाच्च, निष्रतियोगिकमिति विधि-

५०४ areata सटोके

शूषम्‌, अविचारितप्रपश्चापेश्षया तु श्रन्यमिति व्व- हारः। तथापि प्रपश्चश्रन्यस्यानुभवमाचस्य प्रपञ्चेन मद कः सम्बन्धः, न च नायं प्रकाशत इति चेत्‌, वस्तुगत्या न कित्‌, CST तु गगनगन्धवनगरयो- राधारापेयभाव इव विषयविषयिभावः, स च यथा नैयायिकैः समथेयिष्यते तथेव, वेद्यनिष्ठरूवसावस्मिन्‌ ama इति विशेषः। अविद्यैव हि तथा तथा विव- त्ते थथा यथाऽनुभाव्यतया व्यवहियते । तत्त- नमायोपनौतोपाधिभेदाच्ानुशूतिरपि भिन्नेव व्यव- हारपथमवतरति गगनमिव खप्रदष्टधटकटाहकाटर- कुटीकोटिभिः। तदास्तां तावत्‌, किमाद्रकवशिजो वहिचचिन्तया |

Wee रो० । Fatal खमतसुपम्करोति। तथाति) अनुभवरूपं खप्रकाग्ज्ञानात्मक्रम्‌ । शन्यलादिति। प्रपञ्चस्य भिथ्याला दित्यः । faa ॒विज्ञानमानन्दं ब्रहेति std नित्यलं कालस्य कालोपाधोनाश्चाबत्वादेव न तदवच्छेद एतानतेवोप- सरितमित्यचंः। श्रत एवेति । शन्यवादेव देग्राभावादिल्य्ः। तस्येति । विचारस्येत्यथैः । पिरेषाभागो वेधर्म्याभावस्तदभावा- ्ान्योन्याभावाभाव इति saa cau) स च ब्र्ात्मक एवेति was) नन्‌ प्रपञ्चभिन्नवान्तज्जिषेधरूपमेव तन्न कयमत

(९) ऽनुभवगूौयतया इति इ Yo पा०।

Aaa AKT: | ५०४

we । प्रपञ्चष्येति । ब्रह्मभिन्नवं यदि परमा्थसद्धबेत्‌ तदा तक्मतियोगिकनिषेधरूपता स्यात्‌ न लेवमित्यथेः । तरि सति खप्रकाग्रज्ञाने शून्यलाभिधानं कथमित्यत ame अविचारि- तेति । wafad किमपि aaa gates । तथापौति । ,. विषयविषयिभावस्य लयाऽनभ्युपगमादिति भावः । व्तगल्येति । तस्यापि प्रपश्चान्तगेतलवा दित्यथः। यवहारं षमर्थयति। सन्ब्धेति । ननु विषयविषयिभावः कं इत्यत wie) म चेति, बेद्यनिष्ठदति। तेन प्रपञ्चेन ata निवत्तेत cae) न च नेयायिकामामिव mafas: ज्ञानस्यापारमायथिकप्रपञ्चन सम्बन्धाभावाडिति भावः | afaa ent Farmers । नन्वेवं चटपरादोनां घटज्नानपट- ज्ञानादभेनां च कथं भेढाभिमान इत्यत राह । श्वद्व Wa | अनाद्य विद्यावशान्तथाऽनुभव इत्यथः । एक एवानुभवो ABTA: कथयमविद्यात्रश्रादपि भरन भामतामिन्यनुपपत्तिं gel निर स्यति । anafaafa । तदास्तामिति । cert चोगाार- मतनिराखाय प्रृन्तोऽह वदा न्तिमितमये निराकरिष्यामौक्ययः | बेदाग्तिमतस्य सुमिरमतवमुपहासेन दग्रेयति। किमिति) afewe चिरषाध्यतलमाद्रकस्यापि च निवन्तेनोयल् यथा तया

योगाचारमतस्य दु निरमलमण् तु सुमिरषन मित्यर्थः ॥

ame ao) तेषामेव मतं प्रपञ्चयति तनयाहौति।

खप्रकाश्रतया asarasafaau: । एवं ata मिन्यल्ादियपदेश 64

५०६ व्यात्मतत्वविवेके सटौके

समर्धयति । शन्यवादेवेति | कालावच्छेदकानासमुपाधोनाम- भावादेव ब्रह्माणि ग कालावच्छेद्‌ इति नित्यलसुकं श्रतौ वस्तो न तच धशः कञिदित्यर्थः। saya दे श्रय शन्यवादेव विगरेषा- भावः मेदरूपधघर्माभाव cq । प्रपञ्चो श्रानभिन्ो घटादिः | श्रविशारितेति। सत्वा सत्वाभ्यामनिवचनौो यघटाद्चपेचयेश्यंः | भनु प्पघ्चः प्रकाशत दत्यलुभव सिद्धम्‌, तस्य श्चानान्तरप्रकाश्छले देता- पत्या ब्रहुप्रकाश्यतायां ब्रह्मवत्‌ प्रपञ्चोपि वास्तवः स्यात्‌, ब्रह्मण्य प्रमाएवराद्वाहमश्चचण चावजनोयमित्याह । तथापौति । ब्रह्मणः खा्मनि ufiifa प्रमाणलेपि बाधकात्‌ प्रपश्चां शरे भमतवभेवे्याइ । वस्तग्येति । ware लिति । यथा तयोराधाराधेधभावो न तालिकस्तथाऽस्नाक WAT विषयविषयिभावोपौत्ययंः। वेद्यमिष्ठ दति । रसिन वेदान्तनये । स विषयविषयिभावः। वेद्यनिष्टः, न तु नेयायिकानामिव ज्नानात्मकन्रद्मणा पारमायिकेनापारमा- चिकप्रपश्चस्य मम्बन्धाभावादित्य्यंः। श्रविद्येवेति। ज्ञाना- सम्नन्धपि प्रपञ्चस्य प्रपञ्चमम्बन्धितायवहारो न मत्यः, किन्वविद्या- निबन्धन इत्यथः | मनु घटज्नानपटज्ञानयोंदश्यवहारो न स्यात्‌, ब्रह्मणो निरूपकस्याभेदा दित्यत wae anfefa । श्रविद्चात एकमपि तप्तदिषयोपधानेन faafaa भामत cae) तथ्यं वेदा म्तिपक्ो Aart ged. श्रप्रसक्रलात्‌, ज्ानभिन्नं ग्राह्मम- लो कमित्यन्युपगमाश्च, योगाचारमतनिरासस्येव प्रहृतलादित्याइ | तदास्तामिति ॥

बाद्या्चभङ्वादः | yoo

THe टौ ° । श्रौपकलारिकं नित्यलादिष्यवहार षमर्धयति | शल्यतनादे वेत्यादिना | yaar दितोयविरहात्‌ । ननु बाध्योपि तावप्रपश्चः प्रकाशते, प्रकाग्रञाष्य यदि ज्ानानतरं ; तदा ईेता- प्तिरय ब्रहैव, तदा शथार्थातुभवस्य ब्रह्मणो विषयलात्‌ प्रपञ्चस्य पारमाथिकलप्रसङ्ग इत्या श्येन एच्छति। तथापोति। वस्ततः प्रपञ्चः प्रकाग्रत इत्येव म, श्राविद्यकम्त॒ तथा व्यवहार इति परिहरति । वस्तुगत्येति । संटत्या श्रविद्यथा । atufae इति । आविद्यकश्य आ विद्यकप्रपञ्च सम्बन्धस्य च तस्य परमाथसति ब्रहुष्यमन्भवादिति भावः । चटपटाद्यनुभवमेदव्यवहार ममययति । तक्लदिति)। एषं च प्रपञ्चवत्तम्याऽऽविद्यकप्रकाश्माकरसयौकारेपि न चतिरिव्यपि मन्तव्यम्‌ । श्रय निगस्यन्तु शन्यतामौपनिषदा देतवादिनम्त॒ कथम्‌ | तयेव । तथाहि, afaga चच्छन्यतोपेयति किमपराद्धं थवहार- fagar पूणेतया । श्रनुभवबलादिति चेत्‌, तदिदं विपरौतम्‌ | न खल्‌ खपेपि waa स्तारसिकम्य कम्याणनुभवस्य गो चरोऽपि तु पणंतिव, श्रनुभवोपगमे च क्र नाम NAAT | प्रपञ्च बाघका- दिति चेत्‌, न, प्राग्व दन्तोत्तरल्ात्‌ । श्रपि श किमिदं gad नाम ?। अभाव इति wa, ्रविरोधात्‌। सावदिकोऽभाक दृति चेत्‌, तथाथ्यविरोध एव, कचित्‌ कस्यशिदमभावोपगमान्‌ | मावंजिक दति चेत्‌, तथापि तथेव. एकेन aaa मनोऽपि भग्नन्धान्तरे एासन््नो पगमात्‌ | मेण सम्बन्धेति चत्‌, कस्याभाव दति वक्षयम्‌ । मूतरंषामिति चेत्‌, मवकाक्ञट गमन्नन्धप्रति- यो गिनाञ्ुपगमेपि शन्यतेवेति मददाशयम्‌ ॥

yor aqmararara सटोके

तस्मादनुभवव्यवखितौ अनात्मापि स्फुरतौत्यवजं- नौयमेतत्‌। तत्सिद्धौ तल्लक्षणमपि किञ्चिदस्य | तच बाद्याविरोषे ज्नानानित्यतायां तन्निष्ठसुभयनिष्ठं वा, बाद्यविरोपे त्नाननिष्टठमेव, तन्नित्यतायां तु ग्राद्य- निष्ठमेवेति। तथाहि, लश्यस्तावदच विषयविषथि- भावः। स च प्रकाश्य सतस्तदौयतामाचरूपः सखभावविशेषः। खभावत्वादेव च नोपकारान्तर- मपेष्ठते, TATA VT च नान्यदौयः।

wee ठो ०। amifefar बाद्यस्याणोकलेपि तदनुभवस्ताव- दम्ति, तथा aaa म्फ्रतोति लया खो कन्ते्यमिति प्रकाशर मानलादोनां ेदठनामनेकान्तिकत्वादिति भावः। afeagriata | श्रनाकाशुरणसिद्धाविश्यथः । तक्नचषणं याष्यलचणम्‌ ¦ बाद्याविरोधं बाद्यपारभा्थिकले। तन्निष्टमिति। जनान निष्ट मित्य्थेः। चभयनिष्ठ- fafa ज्ानन्तेयनिष्टमित्य्थः। एतश्च माकारविन्नानमते। ज्ञाननित्यतायामिति। बेढाज्िपक्त णद्मनिष्ठमेव । saat we जानामोति सवेदाऽनुयवमायप्रसङ्गात्‌ । tert खमतेन विषथविषयिभावमुपपादयति । तथाहोति | प्रकाश्येत वदता श्ञायतेनेनेति क ज्ञानं जानातौति वा ज्ञानं afaat ज्रान- भिश्यादि ज्ञानजिया श्रानपदे हतं fanaa निरस्तम्‌ | सत इत्यनेन शून्यतानिराभः | तदैयतेति | घटज्ञान पटन्नान- मित्य वष्र्योनुभ्रयमान उपपादितः, माच्रपदेम Beas पष्टविषयताप्रङ्गा निरस, खभावपदेग शोपकाराद्चधौनलं

बाद्यार्चभङ्वादः | ५०६

विषथिवस्य जिरस्तम्‌ । विगरोषपदेन च न्ञानाभावन्नानसमवायधथोः खश्ूपमन्बन्धेपि विषयत्वं निरस्तम्‌ । नन्वेतावता ज्ञागविषयथोः खरूपं विषयविषयिभाव can भवति, तच्चातिप्रमक्ष, चेच: किञ्चित्‌ जानात्ययश्च घट दति खरूपदयश्नानेपि नददिषथताया अन्ञानाट्‌तिरिक्रेव सा वाच्या, खष््पं च प्रतिखमद्ममिन्यननुगमः। मेवम्‌ | खरूपद्यज्नानेपि तद्पञ्निष्टतायः wwe । अन्यया विषयतामादायाणप्रतौ कारात्‌, भवति fe eat जानाति afe- दस्य ज्ञानस्य विषयतेति जानतोयं a2 जानाति नवेति aay, विषयतयापि ज्ञानस्य खर पमन्बन्धष्येवाभ्यपगमान्‌ । अन्ययाति- प्रसङ्गात्‌ | WAAAY न प्रते दोषः। श्रनुगत तु त्जिरूपण- ama तदिषयत्वमिति । तन्मा यलादबेति ' तल्िकूपणा- wWafagquarfeur: । vargut च मविषयतेच्छाहत्योरपि, परंतु न मा खाभाविकौ, fa तु ज्ञनौपाधिकौ, wae तु खाभाव्रिकोति विशेषः । wa एव विषयप्रवरणत्वं ज्नागम्येव, aq तयोः, लक्षणमपि तदेव ज्ञानस्य । यदिश्छाधिकरण- चणा वयव हितपूर्यैचणस्थितिकममानाधिकर णश्ञानम्येवेच्छाया विषय- प्रतिगिबन्धनप्रयोजकत्वाटवशचेश्वरेच्छाया श्रपि खविषथतायां निन्यश्नानस्येव नियामकत्मिति भावः ॥

amo ato, तस्मादिति । श्रनुभवबलाज्छाममिशमेव

~ ~~ = अ | > १ Aq भासत दृत्धभ्बेपगमे ग्ाह्मयाडइकयोरभ द साधनान्यनकान्तिका- mae) तद्धेति । aq पारमार्थिकं waafanfafa

५१० व्यात्मतन्त्वविवेके wets

नैयायिकपक्ते श्नाननिष्ठमेव तदिषयवं वाच्यम्‌, श्रामनित्यले a तस्य ज्ञाननिष्टलाष्लानामौत्यनुग्यवक्षायः सदेव स्यादिश्यधः | साकार विज्नानवादिमतम्‌, उभयेति, ज्ागमयेचेव्यभयम्‌ । योगाचारमतं बाह्येति, बा्यालोकतवे पारमाथिंकञ्ञामनिष्टमेव तदित्यथेः | माश्चमतम्‌, तज्षिल्यतायाभिति । श्रचोक्ेव afm समते wafaee विषयविषयिभावस्य लक्षणमाह । स चेति

ननु कोऽयं खभावः। छम्य भवो wal ar खभावः ख एव वा भावः। नाद्यः, ज्ञानस्य धरां चटलादोत्यभ्दपगमे माकारमतप्रवेशापक्तेः। नाभयः, विषयस्यापि ज्ञानात्मनि प्रवेश विश्नानवादिमतापत्तः, खणूपमा चस्या तिप्रमश्नकलात्‌ । खषूप- fais चाब्यापकलात्‌ । fay तदौयेति कप्रत्ययस्य तस्छेद- भित्यर्थेऽनुश्रासनात्‌ विषयमम्बस्मिलमयः प्रतोयते, तद्यदि wea- मिष्टम्‌, तदा घटो ज्ञानविषय दति सामानाधिकरण्यधोनं ष्यात्‌ । श्रय विषयनिष्ठमेव, तदा ज्ञानाग्रहेपि तद्रप्रसङ्गान्‌ | रपि च sata तप्रागभावषमवाययोरयि खरूपसम्बन्धात्तयोरपि विषयत्वापन्तिः, चरपटोभयविषयकमम्‌हालम्नमे घटवन चरौ विषयो म पटव्वेनेति पटत्वप्रकारकविषयतायां घटलप्रकारक विषयतया समं भेदयहादेकमेव wma खतो भिद्येत, faga agit चट त्रिषयकञ्चानवत्येत्र किञ्चिदयं जानातोति wat धटे च शाते घटवरिषयकन्नागवानयं न वेति संश्यो न स्वात्‌, ज्ञान- चटलकूपयो्निखयात्‌, wat विषयताख्यं धर्मान्तरमेव ज्ाग- विगरेषणताक्पं खौका्यम्‌ । श्रथ श्ञानजन्यव्यवहार विषथतम्‌,

बाह्यार्थभङ्वादः। ५१९१

न चात्माश्रयः, विषयवस्य सामान्यतः सिद्धेः, अन्यथाऽऽअथाशिद्ध- शंखपस्येति We: उपेचाज्ञानागयाप्ेः; तेन व्यवषहाराजमनात्‌, तद्योग्यतायाम्तट वच्छेदकरूपापरिचयेऽन्नानात्‌, तत्परिख्ये वा तस्येव लक्षफता पत्तः |

अनाः | ज्ानखश्ूपमेव विषयतम्‌, न चातिप्रमक्गः, एक- शानखरूपस्य तदितरज्ञानानात्मकलात्‌ | विगरिय तु चरज्ञान- घय स्तत्खरूपमेव तदिषयतवम्‌ | तन्तहटज्नानानां प्रतिष्ठं भेदेपि घटसनेवानुगतधो दँण्डलेनेव द ण्ड़नाम्‌ |

यद्वा ज्ञानषरूपलेपि विषयतायामनुगमो waatafaa एव, ज्ञानमाचस्येव मविषयकलात्‌, क्रप्रत्यया्॑ख waaay विशिष्टबुद्या टिजनकलमेव, मन्बन्धान्तराभावे तस्येव सम्बन्ध रूपत्वात्‌, रूपस्य ममवाय दृतिवन्‌ ममवायण्टेकलात्‌ । भ च मम्‌ हा लम्बने ऽनु पत्तिः, ममगायवटवश्छढ मदेनैव «ARTI: | नापि मगश्यानुपपत्तिः, न्नानचटखषूपयष्टपि aay विना तदिजिष्टधो भनकत्म्य तदोयनस्याग्रडात्‌ । श्रनुयवसायोन्ल- योग्यामाधारणध््मायरम्य प्रतिबन्धकलाख। अन्ययाऽनिरिक्- विषयता पकेपि तप्मतौतिमम्मवेनाप्रतौ कारात्‌ |

यदा ज्नानदरत्तितदनुयवषायकारणतावच्छदकत्वमेव ज्नान- विषयत्वम्‌ । म च॒ तनदनुव्यव्रमायम्य तदिषयकव्यवमायशूपताया- माह्माश्रयः, मामान्यतो विश्रयवस्य ज्नानलादिन्यक्रलान्‌ |

यडा ज्ानजन्यच्छागोररत्वथोग्यता तदिषयता । योग्यता- वष्छेदकं च तन्तत्छरूपमेवेति नोपेकाज्नानागयास्निः । प्रकाश्रश्येति

५१२ ऋअात्मतत्वविवेके सटोकरे

विच्छा दियावतनाथेम्‌ । जनकज्ञानव्िषयौ पाधिकवेनेव मविष- यकलब्यवहारो पपत्तेः |

ननु किमत्र निधामकम्‌, वेपरोत्यम्यापि सुवचतात्‌ । श्रय aa न मवरिषयकम्‌, किन्तु किञ्चिद वेत्यच नियामकं नाद्मधश्ेवम्‌, श्रदृ्टेऽतियाङ्नः, तदज्नानेपि तथायवहहाराच, किन्तु ज्ञानलम्‌, दच्छादौ तदौपाधिकम्‌, न तु वेपरौत्यम्‌, ज्ञाने aaa, उपाधितेनाभिमतानामिच्छादोनामयेतनलात्‌, तेषां विषयप्रति- नियमे ज्ानविषयतस्येव नियामकलाच, उपेचाज्ञाने तदमम्भवाञ्च, श्रत एव॒ ज्नानलनिबन्धन एव विषयतानुगम दति न acu- मतिरिक्रविषयताऽभ्यपगम्बते । मेवम्‌ । किं ज्ञानविषयतेव तश्नन्येच्छाविषयता, fa वा तदिषयकन्ञानजन्यवमवेष्डाया- स्तदिषयत्म्‌। नाद्यः, saan मति दच्छाया निविंषयतापन्तेः। नान्यः, ज्ञानानवगमथवगम्यमानलात्‌, जनकज्ञानस्यानियतविषय- लपोश्डाया नियत विषयलाच |

श्रचराहः। यथा घटादिना खमन्बन्धे ममवायस्याभेदेनेव मम्बन्धषूपलम्‌, रूपादिभम्बन्भे तु ada, तथा sara घटादिना खसम्बन्धे खसम्बन्धरूपलमभेदेन, दच्छा दिमन्न्ध- कपल भेदेन । मन्वयं ॒पौर्वापयममन्धोऽनुगतधमेग्भो न च चरेशच्छातल्ादिक आतिरम्ति, धरगोशरेच्छात्ादिनेव त्लेऽन्यो- न्याश्रय इति चेन्न, न रोण्छाकारणत्वमेव श्रानगस्येच्छामम्बन्धे- कपम्‌, किन्त भ्नानख्लङपमेव तथा, नियामको fe जन्यजनक- भावः संख्छारवत्‌ । म चेवं अनकश्नानोपगमे wafa प्रयन्नो

बाह्याचभङ्कवादः। ५९३

निविषयः स्यात्‌, तथा च प्रटृत्यनियमः स्यादिति वाश्यम्‌ | तथापि तं करोमि a तु बेद्मोति कदाङिज्त्ञानोपगमात्‌ ज्ञानान्तरं तचरोत्यद्यत दति तु तुल्यम्‌ । तयापि प्रयन्नजनक wa नास्ति, aq सम्बन्धरूपमिति चत्‌, भ, तदिषयलन aw कारणता, तददिषयज्ञा नमा ज्येव HAAS, | न चेवमोश्व रेच्छाटिकमविषयं स्यात्‌, जनङक्ज्ञानमभावाशिति वाच्यम्‌ | यदिषयकम्य ज्ञानस्य यरिषयकेश्छाधिकरणच्षणाव्यव हितप्रव्चण नियमेन यत्त्वम्‌, तज्त्रानो पाधिक्मिच्छायाम्तदिषयत् मित्यस्य. शररेच्छामाधारणस्य नियामकंल्वाटिति मङ्गपः |

ननु तदौयतानियामकं datas त्षिष्ठोपकारजन्‌ कत वा तत्र नाम्तोत्यत श्राह । स्वभावादवति | उपकाराधानेपि

waa एव नियामक इति भवः॥

THe io तस्मादिति । श्रनुभवो fe afafer मौल मिनि, कथिच्चमे नोलपोने मियोभिन्न दति, न चेयं wae ज्लानाकारेणोपपादयत्‌ प्रकते इति मतोऽमनां वा wafaaqe भानमावग्यक मत्यः । तम्मद्धो बाद्ययाद्मचमिद्धौ । aman ग्राद्यवनियामकम्‌ । ag wawefanufafad sare विषय विषयिभावरूपं, बाह्या विरोध ame पारमाशिकले, तश्च ज्ञाननिष्ठम्‌ | उभयनिष्ठ जानमथेद्त्यभयम्‌ । ama ज्ञानं च्‌।नित्यमितिधोगाचारमते प्राह । ania ज्ञानं faa way gaifan दति वेदान्तिमते amy afawararfafa |

fafangy प्राक्‌ । 65

५१४ अआत्मतक्वविवेके सटोके

केचिन्न चट।दि यवहार प्रयोजकस्य तद्दिषथवस्य निन्यज्ञान- निष्ठल् saat तद्वहारापत्तिः, नित्यन्ञानखषरूपानतिरि करस्य च तस्य सामगो विगरेषजन्यताया वक्तुमगश्रक्यलात्‌ | एवं 'घटविषयवेनानु- व्यवसायदश्रायां पट विषयलनापि तदापन्तिरित्याङः। तचिग्धम्‌ ।

प्रकाशस्येत्यादि । तदौयता तक्षम्बन्षिलम्‌ ) खभावः खरूपम्‌ | तथा च ज्ञानखरूपमेव ज्ञानस्यार्थेन सम्बन्धः, सम्बन्धमम्बन्धिनो- चामेटो न दोषाय. way खरूपमन्बन्धे तथेव कन्पनात्‌ | waaay विषयता ज्ञानखरूपम्‌, घटादि विषयता तु सम्बन्धिना चटादिना अनुगता, wrafaner एव संयोगविग्रेषा इव घटा- दौमां सम्बन्धाः, व्यवहारनिभित्तं च ज्ञाननिष्ठमयेमम्नन्धिलम्‌, माथे निष्ठं ज्ञानमम्बन्धिलम्‌, श्रतोतानागतन्नानयवदहारानुरोधा- दिति वद्न्ति।

द ण्डपुरुषमयो गाः न्ञानघट विषयता इतिवच्च ज्ञानघटाविति समृहालम्बनेपि म विशिष्टयवहारादिः ज्नानविग्रेषस्येव aa amatfefa |

अच वद्न्ति। यदि ज्ानखकूपमेव विषयता, तदा धट- पटाविति ममूहालम्बनस्य पटत्रघटलावच्छिन्नघटपटोयखात्मक- विषथताग्राज्लिलाह्रमला पत्तिः ` श्रय यथा ममवायोऽनवच्छिन् एव सन्नाया, इङूपसयो गाद्यवद्डिश्नय रूपसंयोगादेः सन्बन्धस्षया निरविंकम्पकं श्ञानमनवच्छिख्नमेव, सविकण्यकं तु तन्तत्मकाराव- fas विषयता, समूहालम्बने घटपटरलाद्यवच्छिन्न ज्ञानं घटादे- at तु घटलाद्चवच्छिक्तं पटादेरित्यदोष इति चेत्‌, तरि

बाद्यार्थभङ्वादः | ५१५

घटज्ञानं ज्ञातो घट इत्येव श्यात्‌, न तु घटवरेन घटज्ञानं घटलेन घटो ज्ञात दति, घटलम्य सम्बन्धकोटौ प्रवेशात्‌, न fe भवति नौललेन नौलो घटो नौलवेन चघटनोलिभमेति,(९) तदवश्छिन्नव च यदि धर्मान्तरं, तदा भाषान्तरेणतिरिक्र- विषयतास्लोकारः, श्रय तद्‌भयमेव, तदाऽतौताना गत विगेषणक्े- sama: | श्रपि च यदि fama asta घटादिभिः wagfafa तेषु व्यवहारमाधत्ते. तदा खात्मगि खाभावे खकालाद्‌ावणादध्यात्तेरपि समं तस्य खशूपेण मबद्धवात्‌ । कि च यदि विषयता amar नातिरिश्यते, तदा कथं तदिषय- केच्छादिमामान्ये तददिषयकन्नानानां कारणत्वमननुगतलात्‌, सम्बन्धलेन चानुगमेऽतदट्‌ विषयके तसम्बन्धान्तरश्रालिनि wa- ऽतिप्रसङ्गः, amiefafona विषयता, तदिगेषाम्ब॒ प्रकारलादयः, एवं विषयतालाद्किमपि । एतेन प्रतियो गिलाधिकरणवादयो व्याख्याताः । मप्तपदार्थोप्रवादम्त ंगेषिकप्रभिद्भिमनुद्योव | श्रथेवं सम्बन्धानन्येऽनवग्छ्रा स्यात्‌, स्यादेव, यदि afeefa खकूप- सम्बन्धेन न प्रतौकारः, भअन्यथाऽनुपपत्तदुर्वारत्वात्‌, मा च श्नाग- निष्ठा ज्ञानस्य च नियतका्यंजनकतावच्छदकतया swale, त्मतियो गिता चायं विषयव्यवहारः |

परे तु विषथलविषयिच भिन्न एवार्यन्नानयोः प्रतियोगि- तानुयो गिते इव भावाभावयो रिद्याङ्ः |

(१) नौलमितिर पर ate |

५६ अआत्मतत््वविवेके स eth

यत्त तद्ग चरव्यवहारजनकल्रमेव तदिषयलमिति, तन्रा्तां व्यवहारस्य तद्गोचरत्न विचारः, किञ्चिदेव विज्ञान कचिदेव व्यवहा रमाधन्ते aaa नियामकं वक्रयम्‌, जनकलं च न फलो पधानम्‌, सवच तदभावात्‌ । नापि योग्यता, श्रवच्छ- दकानिर्वचनात्‌ | इत्यं च खभावेति leases, प्रकाशेति रच्छ दिनिरामायेत्यत्तरग्न्धानुरो धेन वणेयन्ति |

aga दृश्छादयोपि मविषयका एव । तेषां जनकन्ञानो पाधिकं सविषयल मिति चन्‌, जनकज्ञानपिषयलं sam SA वा नं तदिषयवम्‌, शअ्रतिप्रसङ्गात्‌, शश्चरेच्छादावभावाच्च। श्रथ यदिषयवेन ज्ञानस्यष्छाजनकल्वम्‌ तदिषयक ज्ञानमेव तदिषयत्वमिति चत्‌, न तरद श्वरे च्छा दिकं मवं विषयं स्यात्‌, मवेविषयलनेश्छा द्यनुत्पादक- लात्‌ | स्याच्च सुखादौष्छाया श्रपि द्‌ःखाभावादि तिषयलम्‌ । श्रय य द्विषयकज्ञानस्य यदिषयकममानाधिकरणेच्छाटिममयाग्यवहित- पूरव॑ममये तादृग्र्छादिममये ता नियमतः aw तदिषयकं MARA तया | सुवरश् महा प्रलयावययवदहितपृवेद्ण एवेश्वर च्छाधि- करणममयाव्यवदहदितपवः समय इति चेत्‌, तदि पाकादोच्छाया दृषटमाधनतादि विषयतापि स्यात्‌, न स्याञ्च ad: पाकादि विषयत. तदव्यत्र हितपूरवैचणे पाकादिज्नानान्तरे मानाभावात्‌ | म्याचेच्छायाः हत्यत्पादममये निविषयलम्‌, दच्छानन्तर तादृशं ज्ञानं तदनन्तर कृतिः, तदनन्तर तादुग ज्ञानान्तरं fa ar quagtaaye- इयोत्पाद ुपेत्येच्छा शत्युत्पादषमये निथमतस्तादृशं ज्ञानान्तरं कम्यनौोयमिति चेत्‌, तहिं लाघवात्‌ संस्कारे गत्यन्तराभावाश्च

बाद्याचैभङ्वादः | ५९७

तेषां खतः सविषयलस्येव कन्पयितुसु चितलात्‌, बाधकाभावात्‌ | एतेन किंमस्माकमनुगतरूपविवेचनेन, किञ्चित्‌ ज्ञानं atfwer तदिषयता कस्यचिदिश्छादे विषयमिति पराम्तमिति रत पल्लवितेन |

किमस्य फलमिति प्रभ्नप्रसङ्गपि बहिस्तद्ोचरव्यव- हारप्रहत्तिरान्तरमपि तेन ज्नाननिरूपशम्‌ । कंतोऽ- यमौहगित्यनुयोगेपि सामग्रौशक्तिरे वोत्तर कायकारण- वत्‌। अन्यथा तवाप्युपकारान्तरापेक्नायामनवस्था, तदनपेक्षायां (वा) माधारण्यं केन वायम्‌"''। तेन तदेव क्रियते, अनेनाप्येतरेव विषयोक्रियत दति विवेच- नौयम्‌ | विपयौक्रियल इति कोऽथः, क्रियत इत्यपि asa इति विचारगौयम्‌, कार्योन्यादनमेव करणं, तदौयतयोत्यत्तिरेव विपयोकर णमिति विवेचनौयम्‌ | उपकारस्तु यथाच विन्नानसख्वरूपातिरिक्रो नास्ति, तथाऽचापि कायसवरूपातिरिक्ता नाम्तौति प्रति- सन्धेयमिति |

age टौ०। किमस्यति । वििषयविषयिभावमम्बन्धस्य fa फलमित्ययः । फलमन्तरेणाय क्रियाजनकत्वरूपं VARA म स्यादिति भावः । बरहिगेवहार एव फणलमम्तरेऽपि जागनिरूपण- मित्याह । बहिरिति । यच्चणपेचाश्नाने बरिष्फशं मास्ति ज्नान-

(२) ataa इति 3 qo Ute |

५१८ anrmarata aa सटोके

वाधाविरामे शान्तः फलं नास्ति, तथापि खविषयविषयक- हव्कारोत्पादनसुभयन्रा पि फलमित्यर्थः | शद्‌ गिति । नियत विषय cay । मामग्नोति । खकार णबलाल्ञियतविषयमेवोत्पन्नमित्ययंः | छप्रकाणेऽपि atativata वया नियामकल्वोपगमादिति भावः । कायेकारणविति | यथा Rae त्रे कारणमेव नियामकमित्ययः । श्रन्ययेति । यदि कारणन कायं कञि- दुपकारः प्रतिनियम प्रल्याधोयत इत्छश्यृपगम्येत तदो पकाररूपेपि कां स्याद्पकाराधानमित्यनवस्या स्यादित्ययेः। माधारण्छ एकस्येव मवेका्यंका रिलम्‌ । पव्वैपच्छयार । तेनेति । मिद्धान्याइ | अनेनापौोति । पूवेपच्छयाह । विषयोक्रियत इति । सिद्धाग्यार । क्रियत दति । gage । (विषय)का्येति ¦ सिद्धाग्याह | तदौयतयेति । ननु तथापि विषयप्रतिनियमं प्रति कञ्चिदुप- कारोऽभ्यपेय एवेत्याह । उपकार स्विति | उपकारान्तरेऽनवग्धाया उक्रतवादिति भावः कारणस्ाभाव्यमे प्रतिनियतविषयक- ज्ञानोत्पत्तौ नियामकं, ज्ञानखाभाव्यमेव तन्माचविषयतायामिति सिद्धाम्तमारं प्रतिवन्दिसुखेन द्रष्टम्‌ |

wit. ao. किमम्येति। फलं विनाऽचक्रियाजनकल- wau aa न स्यादित्यथः । बहिस्तद्रो चरप्रट्तिः फलम्‌, श्रन्तम्तेन विषयेण ay wafasqd फलमित्ययंः । हदृक्‌ नियतविषय cad: । कांति । तया सामग्या तदेव अन्यत इति यथेत्यथः। तज्ापि का्यंकारणभावेपोत्यथः । साधारश्म्‌ अनियतकाय-

TEAR: | ure

कारिलवमित्यथेः | तेनेति yaafeut वचनम्‌ । श्रनेनेति fagr- fra: | विषयोति । अनेनेदं विषयोरृतमिति धोबलाद तिरिक् विषयलमङ्गोकायेमित्ययेः । क्रियत दृति भिद्धान्तिनो वचनम्‌ । कायति qaufam: | तदपैयतयेति सिद्धान्तिनः ॥

Tie टौ ° । फलम्‌ प्रयोज्यम्‌ । प्श्रपमङ्गपोति । कार्या ननुगणलेपि म्वाविरोधादिति waa ॥

wave कायकारणभावोऽप्युपेक्ितव्य इति तु मह- तसादमम्‌, तथा सति fe स्यादेव न स्यादेवेत्याद्या- पद्येत, तथा च प्रकाश्तमसोरन्धतरम्य कोरटस्थप्रमङ्गः। मांहतोऽल्विति चत्‌, विपयविपयिभा वोप्येवमस्तु, यदि विपयकाययोबलवतौ बाधेति मारतः नोचेरेव- मिति इयौ गतिः|

URo Sto | उपकाराधानेऽनवम्या तदमाधाने च माघा रण्मित्येतस्मादेव दोषात्‌ कार्यकारणभाव एवे वयं विप्रतिपद्या- महे, fa तहृष्टान्तेन व्रिषयविषयिभाव्रमाघनमिल्याग्र्याह | श्रत एवेति | माहममेव दणरेयति। तथा मतोति। स्याटवेति। fag स्यादित्यथ a म्बाटवेति। wma erfeqy: | कारणराहिल्यम्य मित्यलालौकलान्यनरव्याप्यलादन्यतरापादमम्‌, यथा SASH ग्टहामत्व मरणान्यत्रमत्वान्यतरब्यायल्ादन्यतरा-

५२० अाह्मतक््वविवेक्रे सटौके

पाकमिति भावः) श्रपव्यास्यानमन्यत्‌ | कार्यकारणमभावा- भावेपि विपक्चदण्डमुक्ता विषयविषयिभावाभावे विपकच्वदण्ड- प्राह । तथा चेति | विषयविषयिभावाभावो यदि ज्ञाना- भावापौनम्नदा तमःकौरस्थ विषयाभावाधौनखेत्तदा प्रकाश्- कौ रस्म्‌ जगतामान्ध्यमेव तमः । ननु कायेकारण्भावं नाव जानो महे, येन स्यादेव न म्यादेवेति त्रा स्यादपि तु ATA are । ved इति । दयो गतिरिति | बलवति बाधके माग्बृतलममति बाधके वाम्तवल्रमित्यथेः ॥

भगोर टौ० । श्रत णेति | उपकारानुपकारयोरन- वस्यामाधारण्छदोषादेवेत्यथेः । तथा सतोति |

नन्‌ चाडेतुकवेतैकेन waa विरुद्धं वयापकदयं कथमापाच्ते, न aa मियो विरोधिद्ययापकम्‌ |

Sate! , एतत्काक्लोनोत्प्लिको ऽभावो यथ्येतत्पूवंकालान- चेचोत्प faa: स्यादि तत्पतका लौनः स्यात्‌ भकलकालाटृत्तोदं कराय यदि निरपेच स्यात्‌ किञ्चित्कालादरत्तित्े मति fafgeraafa न स्यादित्यापादनायः। नन्‌ कायकारण- yaaa बाघकमच्ेऽपि विषय विषयिभावसन््ेन किञ्चिहाधकमिति ब्रयान्तशाहइ । तथा चेति । प्रकाशो ज्ञानम्‌ | तमो बाह्यम्‌ । ang यदि ज्ानवप्रयोजकप्रयोष्य स्यात्‌ ज्ञानजातोयं श्यात्‌, wa ज्ञानेपि बाद्मजातोयवमापादयम्‌ । तटनयोज्ञानबाद्मयोमध्य- MATH ZARA मदा ae स्यादिन्यथेः |

बाद््याथेभङ्वादः। ४२९

uel किषयाभावादरा विषयविषयिभावाभावो विषय्यभावादा | WY प्रकाश्स्येव सत्वम्‌, we विषयस्येव सक्वमिल्य्ः | AAT भावात्तदभात इति श॒न्यलमेव स्यात्‌, ज्नागविषययोव्यैवहारशच साम्बतो न वास्तव TATE | waa दति ॥

रचः She) स्यादेवन्येवकारेण प्रागमत्व्य न स्यादेवल्येव कारेण कादाचित्कलम्य Base we नादितं, ww चान्नोकलत्वम्‌ । मतमदेन चेढम्‌ । एकदे श्नोत्कोर्तनेन (मिखििलमेव कुसुमान्ञलावभिदहिनं मारितम्‌ । मामान्यतोऽभिहित बाधकं प्रहृते विशेषे योजयति । तथा चति । प्रकाशस्य कारणान- Tad यद्यनादितवं तदाऽनादभनिम्याविनाशिलान्‌ प्रकारस्य ज्ञानस्य ate aafena म्यान्‌. afe aaa. तदा तममो ज्ञानाभाव्रम्य aizeg) म्यादिति क चणिकविज्ञानव्रादः |

यत्त॒ कायकारणभात्राभावे बाधक्रमुक्का विषयतिषयभावे तदाह । तया चति । तमो वाद्यम्‌ । कोटस्छम vane: | विष्षयस्याभावाद्यदि तदभावम्तदा प्रकागर्येव aa, रय विषयिणो भावान्‌ तदा बाद्यग्येवेत्य्यंः, wit भयाभावम्तदा शन्यतेवेति भाव इति । तत्प्वापरयन्यसन्दभावोधविन्नम्मितम्‌ | मांवृतोऽम्त कायं कारणभाव इत्यनुषज्यते । इति दयोति । यद्युभयज्र बणवद्राधकं, तदोभयोरपि मां वृतत्वम्‌, श्रय तदभावम्तदा वाम्तवलमिन्धयेः ॥

eae

66

५२२ आत्मतत्त्वविवेके सटौके

तदच तत्वम्‌ | न तावद्भयनिष्ठं लक्षणम्‌, सती- ऽसतो वा स्थिरस्यापि स्फ्रणात्‌, | न च न्नाननित्य- तायां पारमाथिकबाह्यनिष्ठम्‌ सत्कायवादव्याट्ते साङख्प्रकिया विध्वंसात्‌। न खलु पूर्व्वापर(पुव)तिरो- भावाविभावावन्तरेण विचारस्याप्यवसरः। नाष्यलोक- ग्राह्यतया छणिकंन्नाननिष्टमिति, qua विशेषा- भावात्‌, ज्ञानस्य च निराकारत्वात्‌, अन्धचवाण्य- (प्रोसिङरारोपयितुमश्क्यत्वात्‌ |

ago टौ० । fag wad पारिष्येण द्रढयति । तद- जेति । बौद्धमते तिषयविषयिभाव निरस्यति । न तावरद्ति। उभयनिष्ठतायां विषयस्येये anfaageata ज्ञानमपि fet स्यादिति दोषः | agua तदनुपपन्तिमाह । न ज्ानेति। मद्धनित्यलात्‌ तत्परिणामो ज्ञानमपि faa विषयास्ताव्िभेवन्ति तिरोभवन्ति चेति विषयनिहेत्र विषयता, तेन न मर्व॑दा विषय- प्रकाश इति माश्चमत, ag तदा स्याद्यदि मन्कायेवादः स्यात्‌ म च निरत एवेत्यथेः। मत्कायवाद्निरासे युक्रिमाह । न afafa । विचारेण यपूव ज्ञानमुत्पाद्चं yay नाशं अन्यया a निष्फल एव द्यारिद्यथेः। योगासारमतं निराचष्टे | नापौति । नोलपोतारौमामणलोकले ज्ञाममेव केन विग्रेय- मित्यथेः। ननु खाकार एव ज्ञानं fafuerfema श्राह) ज्ञानस्य सेति । मन्वारो पितेन नौलघवलादिना ज्ञानं विशरि- wat रकरः स्फटिक शतिवदित्यत श्राह । अन्य्रापौति॥

बाद्या्थैभङ्वादः | ५२३

wart: ate | एवो क्रकन्पेषवन्यत् बाधकात्‌ खपचं द्रढयति | न ताव्रदिति। sé विषयचेत्येभयम्‌। विषयम्य चणिक्षवि ज्ञान- विषयौ मिथः wag tata a वित्युभयविषयकत्लक्षणमच््ेपि मतोऽमतो वा स्थिरस्य विषयलान्तत्कालोत्पन्न waaa fagy- मम्बद्भरूपमुत्यद्यत दति afavaa तक्नखणमित्याषह i मत इति यदि ज्ञानं निन्द ्यात्तदा fava एव aaagey च्रावि्भ॑वतौति साह्यराद्भान्नः स्यात्‌, न चवम्‌, तत्परिभाषानिरामाद््याह। म चेति। परवापरत्यत्र तिरोभावाविभविाभ्यां aurea: | नापौति । निराकारतयादुद्धोनां तिषयक्छत एव विषः, श्लोके च॒ fant नास्तौत्यलोकविषयज्ञानयोरतिेषपरमङ्ग cae: | ज्ञानस्येति । माकार विन्ञानपक्त श्राकारेपि fanea: earfacr- कारपचे तु मोपि नाम्तौत्यथः। न चान्यवाकारः fagt येन।. लोके तदारोपः स्यादित्याह | अरन्य्रापौति। प्रमिनब्यवारोषा-

दित्यः ॥

रघु" Zto । ज्ानज्ञेययोविषयिवव्रिषयव ज्नयन्नानयोख afasqasa दति sia विषयतं wa च तल्लिकपकतामाबम्‌, तत्रापि sa पारमाथिकमलोक च sia भित्यमनित्यं चति मतानि पारमायिकय्याद्यनिषूपितमनिग्यज्नाननमिघ्ठ विषयिर््वामिति कण्ठरवेण कलतय॒ aaa यतवम्यापयत्‌ं निरम्यलि। न mafefa | चणा व्यवहारनियामक रुपम्‌" । जणिकयोः avtaqage-

(१) सन्ये वर्तमानस्य अमनोऽनौतानागनम्य इत्यधिकं २ yeas |

५२४ अआत्मतत्त्वविवेके सटौके

ज्ञानयो विषयिलविषयतये सम्मवत इत्यत are) सिरख्यापोति | तथा wana wa विषयिले जनेयेऽतिरिकविषयले मानाभाव दति भावः। नित्यन्नाने विषयिललोपगमे मदा यवहारापकत्या तन्नियामकमावश्यकं क्षणिके arg विषयत्वम्‌, ज्ञानस्य तु तन्नि- कूपकतामाचमिति मतं निरस्यति । न चेत्यादिना । ज्नानख जित्यने तदुत्पाढ विनाश्योरखम्भवेन विपरोतपूवेज्ञाननिटन्ति- यथार्यापूवेन्नानोत्पत्यथेको विचारो विष्णः स्यादित्यथेः । तिरो- भावाविभावौ विनाशोत्पादौ। नापौति। विषयस्य निविग्रेषतया विषयकतस्य निराकारतया चाकारशतस्य विग्रेषस्यामन्भवेन नोश- Wafemaat विगेषानुभवानुपपत्तेरित्यथेः । वास्तवविगरेषा- भावेष्यारोपः wT । श्रन्यत्रति ॥

असन्त va विशेपकाश्चकामतोति चेन्न, असन्त इति द्यतत्काला अतदेषणा दति वा अकिञ्िद्रपा इति वा नियतव्धादेलतिमाचरूपा इति वा । प्रथमे काल- देश्णन्तरयोः सच्चप्रसङ्गः । दितौये त्वविशेषता | ama नौलस्यालौकस्यानौलव्याटृत्तिरूपतायामनौ- लानां पारमाथिकत्वप्रसङ्गः, तेपामलौकत्वे तद्याद- TAA नौलस्यानलौकत्वापत्तिः। तथाप्यलौकत्वे- {विशेषत्वम्‌ ॥

WR टो ° | नन्वतोतानागनानामशतामेव यथा ्ञानविगष-

कत्वं तचा नौलधव्लादौकामसतामेव विग्रेषकलवं स्यादत श्राह ।

बाह्धयार्चभङ्कवादः। ५२५

Wem tit) प्रथम टृति। मम वतौतानागतादौनां कालान्तर सतामेव तिग्रेषकलमिति भावः। हितोय इनि, USAR विगशरेषकतेत्यथः | atta दति। anfaatfna arafa- न लादिम्तत्परमायंमदित्यथंः। तदणयलनोकमिति यदि, तदा तद्रा ठृस्निरूपं नोलाद्येव पारमायिकमिव्यायातमित्याह | तेषामिति | उभयम्यलोकमिति यदि, तदा ज्ञानं *afanwarfafa पूवप एव दोष दत्याह । तयापौति ॥

भगो: टौ ° । शअरमत्व्यातिपचमाशिन्याह । रमन्त एवति | प्रयम दति । विग्रषनिषधम्य गेषाभ्यनज्ञाफलकलादियर्यः | afaig: salam ज्ञानाव्रिशषकलादित्ययथः, wali यद्य ननोक, तचाह । नोनस्यति । श्रय agate aay) तेषा- fafa | तयापोौति । विराधमनादृत्य नौनस्यानोकरत् इत्यः |

Tyo टौ ० । शअरमत्व्यातिनयेनाऽशद्धते । sam हति | तत्कालतदेग्रयोरमन्त cae: । नियतेति। arfegafarate- मात्रात्‌ काचिच्वापौतमात्रादित्याटिनियमः। कालेव्यादि। त्िग्रष- निषेधस्य गेषान्यनुजञाकलकलान्‌. अन्यथा विगरषोपादानत्रैयर्थ्यात्‌ | RATAN AAA MIM Ha sa AAT पारमा यकन वयाद्रत्तिप्रति- Riana वाव्रत्नलिम्यापारमाथिंकतवम्‌, fafy- नेषेधयोरेकतरापारमायिंकलःन्यतर पारमा MATT च योरप्यलो कत्वे न विशेष caw नोशम्यल्यादिना ॥

urd च्ात्मतत्वविवेके सटौक

तेन रूपेणा विशेषत्वमेवेति चेत्‌, अथ विशेषः केन | नौलपौ तादिनेति चेत्‌ तत्‌ किं ततोऽधिकम्‌ ! sparta afe स्यात्‌। अनधकं चेत्‌ कुतस्तेनापौति ॥

mee टौ० । ननु नोलादौनामलोकवेन Sta न ज्नान- विगरेषकलं aa इत्याह । तेनेति । तदं येन ete ज्ञान- विग्रेषकवं नोलादौनां तदल्लो कमेव वाच्यमित्याग्येन प्रच्छति | श्रयेति। तेनापौति । wa विग्रेष दत्यनुषङ्ः ॥

wate ate | नन्वलोकयोरलोकवेन न मियो विरोध cares तेनेति । तदिति । तत्‌ नौलादि ततोऽलोकादधिकं भिन्न मित्ये: । safuafafa । नौणाद्यलो कादनधिकमभिन्नमिति चेत्‌, ततो न विग्रेषकल्वं तथ्येत्यथेः ॥

tye fle. यथा भवतां मल्वेनाविशिष्टानामपि नौलपौतादौनां भियो विगरेषस्तयाऽ्माकमस्वेनाविगिष्टानामयपि स्यादित्याश्रङ्ते | तेन रूपेणेति । तत्‌ नोलादिकम्‌ । ततः श्लोकात्‌ । श्रधिकं भिन्नम्‌। अनधकं श्रनोकादभिन्नं चेत्‌, कुतम्तेनापि विश्रेषदइति। sara तु नौलपोतादौनां पारमार्चिंकानां नौलत्पौतलादिनैव विश्रेष इति भावः|

वासनावशाद्िशेषाः स्फुरन्तोति चेत्‌, स्फुरन्तु, कः कारणे विप्रतिपद्यते, ते तु नौलादयो यद्यकिञ्िद्रूपा,

बाहद्याथेभङ्कवादः। ५२७

कथं विशेषाः, तदितर रूपेणकिञ्चिदरपत्वे तेन रूपे किञ्िद्रूपा एवेति aa: विचारासहतामावमलौ कत्वमिति चेत्‌, तथापि भाषापरिवर्तनमाचम विचारासहतायाः किञ्िद्रपत्वविरोधित्वात्‌, अविरोधे वा त्वदिचारासहना अपि fafaga रव नौलादय इति विचारस्य दु विचारत्वप्रसङ्गः तेन नौलादौनां दायामाच्रस्याप्यनाक्रान्तेः, प्रविश वा अनिर्वचनीय- ष्यातिकुष्िम्‌, तिष्ठ॒ वा मतिकरममपदहाय न्धाय- नयानुसारेण नौलादौनां पारमाथिकत्वे |

wee टौ० | वामनेति । वामनाविग्रेषादमन्तोपि षफुर मधतो ज्ञानस्य विगेषका भविथन्तौति ara) | श्रमतां विगेषकवमनुपपन्नमित्याह । स्फुरन्तोति । विगेषकाचचश्नं मन्त एवेत्याह । ते तदितरकूपेणति । नौलादौनां यद्रूपं न भाषते तेना किञ्चित्करलेपि भाममनेन शूपेण ज्ञानविगेषकलात्‌ कि्चित्करा एवेत्ययेः। नौलादयः स्फुरन्ति ज्ञानमपि व्रिगरषयन्ति, पर तु विचार न सहन्त इत्येतावताऽनलौकलं तेषामिति श्रङ्ते | विकषारेति | एतावता तुच्छलवमेव पयव्रस्यतोत्याह । तथापोति | भाषा परिवन्तस्तश्छतवस्येव विचारासहतेनाभिधानम्‌ । न हि किचचिद्रुपवदिशाराखह्चेति saafa, तेनेव ste विचारबरला- feae: | ननु नोलादि विचार।महमपि स्यात्‌ क्रिश्धिद्रपव्दपि भवतु, को विरोध इत्यत sre अ्रविरोधेति। afe तदिशारेण

(१) शेष इतिरे पुर पार

५२८ च्यात्मतत््चविवेके सटोके

नोलादोनां खष्टपं न afesd तदा तत्फलकलवेनाभिमन्यमानो विचारो दुविंचार्‌ एव पयेवसन्न Cae । श्रच हेतुमाह । तेनेति । aaa aera विचारेणाखण्डितला दित्ययेः । प्रविश्र वेति। अरसत्व्यात्यभिमानं fear बेदान्तिमितमालम्बखेत्यथंः । fas वेनि । नैयायिकमतमालम्बसखेत्ययेः ॥

भगो Zt | नन्वत कन्ञानयोर्वेषयिकत्रिरेषाभावेपि कारण- aa एव विग्रोषः स्यादित्याह । वामनेति । खम्ामाधारणहेतो - frau) तावताऽलौकक्ञानानां विषयक्नतो विग्रषो न aafuaq cae) स्फुरन्विति । विचारेति । नामच्वमलो कलम्‌, किं तु मदमक्लाभ्यां विचारामदत्वम्‌, नोलादौनां तत्चमित्ययः | विचारा- मद्वमगेषव्रम्तुविरोधि न वा, we याघातः, विचार्यापि विचारामडहलात्‌, नोलाढदोनां क्रचिद्रुपविरोधश्चत्याद। विचारा- सदताया दति। wd, श्रविरोधे afar वम्तुमाचविरोधप्र्त्तस्य किश्चिद्रूपमरिष्णतया वििचारश्य द्‌विचारलवप्रशङ्ग = <u | तदेवाह । तेनेति ॥

ey

Tye Ste) त्वदभिमतं विशारामदलं नोलादोनां किञ्चि gaat विरुणद्धि न॒ वा, ara sfafagarat नोलादोनां न fata इति gawmat ज्ञानादौनां fave) दितौये तु नोलादोनां किश्चिदरुपताबाधमाय wane विकारस्य तच्रामामर््या हु विषारल्यप्रसङ्ग इत्याह । तयापोल्यादिना ॥

बाद्याथेभङ्वादः | ५२९

तस्मात्‌,

न प्राद्यभेदमवधुय धियोऽस्ति ofa erat बलिनि वेदनये ses: |

नो चेदनिन्यमिदमौहशमेव विश्वं

तथ्यं तथागतमनस्य तु कोऽवकाशः ॥ १ ॥

WR sho) श्रन्यतरमतेप्रवेग्रमन्तरेण नान्या गतिरिल्यषः संहरति । तस्मादिति । aged ort नोलधवलादौनां परस्पर भेदं तश्येवाज्ञानस्य भदमवधय fave धियां ठस्ति- विषय विषयिभावः waat न भिद्यनोव्य्थः | agra दति। ग्राद्यभेद बाधन FYI | Azaat बेदान्तम्तस्य बलणवक्वमेकमेवा- दितोय ब्र्ठत्यारिश्ल्युपष्टम्मान्‌ । ननु श्रुतिवाश्चं घटात्परो भिन्न दरत्यादिप्रद्यचवाधित रावञ्रवनश्रतिवदन्यतात्पयकमिश्याह | नोचेदिति । श्निन्दो परोक्रदोषान्पष्टम्‌ । ईदृशं ययाप्रतोयमानें तथ्यमबाधितम्‌ | तथागतो बौद्धः ॥

write रौ० । न ग्ाह्मति । fasaue विना न ate- पौतवुद्योभेदः, न च तं विना बुदधटे्तिविंषयतिषयिभावलकणः मम्बन्ध Cys: । तदाधने भेदं शवाधने | वेदमये वेदाक्नये | तथं पारमाथिक्ं fag fagaat न बौदमलतावकाश् द्यः ॥

61

५३० च्ात्मतक्वविवेके deta

tye टौ°। उपसंहरति तस्मादिति याद्याणं नोलधवलादौनां fe भेदात्‌ प्रतिनियततदिषयकाणां न्ञानागां मेदमिद्धिः, ग्राद्यभेदवाधने च ज्ामभेदसाधकस्य प्रतिनियत- विषयलस्याभावात्‌ चिकानेकविज्ञानधाराकन्यने गौरवात्‌, wa च लाघवात्‌ बलवत्यौ पनिषदनये ast, एकंमेवा- दितौय ay शत्यं विज्ञानमानन्दं ay सत्यं ज्ञानमनन्त ब्रद्मत्यादयो ापनिषदो नित्यमदितौयं sia प्रतिपादटयन्तौति i

तच्रालौकं विचारासहमनिर्वचनौयं वा यमाश्चित्य जगदङ्गौयते स णव ॒विचारशिन्त्यतां कोऽसौ कौदश्ेति। सतक प्रमाणमेव वाक्यारूढमिति चेत्‌, तच्ेदिचारासदहं, fa तेन भोतविचारकल्पेन |

तथादि, केनचिद्नोतेन राजद्ारि दिरदमवलेाक्य विकल्पितम्‌, किमयमन्धकारो मुलकमत्ति, आदो- खित्‌ जलवाहो बलाकान्‌ वति गजंति च, यदा बान्धवोऽयं, “ राजद्वारे wurst च यस्तिष्ठति स बान्धव ” इति परमाचा्यवचनात्‌, ्रथवा योऽयं yal दश्यते तस्य arafa |

दूषितश्च, तच नाद्यः, श्रपयुगलप्रस्फोटनानुप- पक्त, | न दितौयः, तस्य स्तम्भरचतुष्टयाभावात्‌। न तलौयः, तस्य लगुडभामणाभावात्‌। न we,

(१) नाभावात्‌ इति इ Jo Uo |

बाद््यार्थभङ्गवादः। ५२९

तस्य नरशिरःशलोद्विरणाभावात्‌ | ततो न किञ्चि दिदमिति।

किमेतावता दिरदसवरूपं निवतताम्‌, यद्वा वर | मेतस्माद्योयं सोयमिति वादौ दितौयो भौतः । तहि चारसहमिति चेत्‌, णवं afe स्वयमेव विलौनमलौ- कादिवादैः, नोत्तर प्रतौश्णमपि |

Wee sto । मतभेदेन विचारफलं दग्रे यित्वा freed प्रच्छति । कोमाविति वाक्यारूढं पञ्चावथववाक्यविषयः | fa तेनेति । विचारस्य विचारामरवे तत्फलस्याक्णेकलादि- सिद्धेशविष्यालभिति fag नः समोहितमित्यर्ः । wat asic: | बव्वरान्तरविचारमुपदर््नोपहमति। तथाहोति। इस्तिनि तमसं दन्तदये च मृलकलमारो पितम्‌ । कणं qd जङ्गा- चतुष्टये सम्भव AFA WAS वा लगडलं पुरौषपिष्डेषु नरश्निरस्लमारोप्यते । wa इस्तिनि मेघलं दन्ते aera मृजे मदक्चरणे वा awa ses गजितमारोपितम्‌ । यदेति । we हस्तिनि बान्धत्रवारोपः | श्रय वेति । कायायां efmartst इस्िनि च्छायारोपः। कणदरये gud जङ्ठा चतुष्टये wae SER वा ayes पुरोषपिष्डेषु नरणिरस्वं श्रारोयते | योयं सोयमितोति । श्रवाधितप्रह्यक्तेण यथा faratfmad तय्यथेः । तदिति । aan प्रमाणमिल्यथः | खयमेवेति । विचारस्येवानलोकलात्‌ निव चनौयतवाचेग्यं; ॥

५६३२ अत्मतत््वविवेके सटौके

भगौ रौ । ननु areata विषवस्याक्ञोकलात्‌ कुत- auafaaa wel तचेति । श्रलौकमप्रामाणिक, विचारा- पहमप्रतिशु्ध प्रमाणा विषयः, श्रनिवेचनौोयं सद स्वाभ्यां faan- मशक्यम्‌ | वाक्यं पञ्चावयवरूपं तदारूढ तक्मतिपाद्यम्‌ । येन प्रमान विचारासषलं afaacag न वा, we, तच्चोदिति। तथा च तस्य विचारासहत्वमेवेति भावः । किमित्यादि । श्रच हस्तो नौ शलेनान्धकारतयाऽऽरोपितः, AM FARA, रगे स एव मेघवेन, तरेव बला कालेन, ATT asa, करिच्छायोपरि टो हसतो च्छायालेन, तत्कएेदयं शुपयुगणदयम्‌, ज्वा चतुष्टयं लम्भवेन, UR लगृडतेन, श्ृत्पिष्डो नरभिर स्लेनारो पितः | Rata wea तदिषारेति। aq प्रमाणम्‌ ) एवं सति पपे विचाराषहमिति म सिद्धति, तस्येव विचारसरत्वादिति afcucfa । एवं तर्होति ॥

Tyo Zo जगतो विषाराबलादिपरौवादमपाकत च्छति ¦ तजेत्यादि । a विचारम्‌ । कोऽसाविति खरूपे atom इति प्रकारे प्रश्नः। वाक्यं न्यायादि। अजगदलोकलादि- घाधकं प्रमाणं विचारसष म वा, we, तच्चेदिति । तत्‌ सतकं प्रमाणम्‌ । श्रां mea तदिति। निराकरोति । wa avifa | तकंप्रमाणवाक्चागां पारमायिंकवे विषयवकरुप्रयोजन- वत्वादीमामपि पारमा्थिंकत्मवजेनोयमिति gat जगतोऽशोक- ल्वा दिकमिव्यथेः ॥

बाद्या्चभङ्वादः | ५३३

लाकसिडधमिति चेत्‌, afe तस्य परिकरशुदिरपि तथेव ग्राद्या, अन्यधा लाकस्यापि व्यतिक्रमे विचा- रस्य यादच्छिकवाद्याच्रत्वापत्तेः। लाके चाकाहग- योग्यतासत्तिमत्तया प्रतिसंहितमिष्टाथे प्रमाण- न्तराप्रतिहतं स्ववचनखक्रियाखन्नानव्याधातादि- दोषरहितं खाधेप्रतिक्षेपकयक्तरनाक्षेपकं वाक्यमथे- प्रतिपत्तेरङ्गम्‌, यथा पवतोऽयं वह्िमानिति। अनङ्ग- मितरत्‌, यथाऽयं पवतो देवदत्तो गौर इति, जल- हदो वह्िमानिति, गिरिदेवदत्तेन भुक्तमप्रिमानिति, श्वेतो feen धावतोति, शशो विषाणौति, माता वन्ध्येति, अहं मुक दति, इमं न जानामौति, मम करे प्रविश्य गजो गजंति भेपजमुच्यतामिति |

शङ्ध० टौ ° । तत्‌ पश्चावयववाक्याणूढं प्रमाणं ययालोकमिद्धं Ue, न वत्वेतावतेवालोकलतवा दिकतिरित्याह । लोकेति । परि- करद्द्धिः सहकारि चक्रष्रदद्धिः। श्रन्ययति । etafagifana rae! भिच्छनुद्धिवेश्रधाय परिकरमाहइ। भाकाङ्खति। स्मारित- तदारिन्नाविनाभावे सति श्रोभवितरि तत्पादाममर्गांवगमः प्राग- भावः। न प्रागभावस्य कायेमान्रहेतुवेन नासाधारणकारण्तेति वाद्यम्‌ तदुत्पादामंशगविगमर्पप्रतियो गिविग्रषितम्यानाधारण- लात्‌ । न च योग्यताशत्धोरकारएतापत्तिः, अन्यापि कायं कारणतामर विलो पापक्तेः। अ्रभिधानापय्येवसानमा काङ्खा, श्रपयव- खानं श येन विना यश्य न लार्यान्वयानुभावकलं इत्यादावपि

५३४ च्या्मतत््वविवेके सटौके

श्रप्येवसानादेः प्रागभावरूपतथा दोषसान्यादित्यादि aaa विसतोंम्‌ । बाधकप्रमाविरहो योग्यता । श्रवयवधामेन प्रहत मंसगेप्रतियोग्भुपल्थितिरासत्तिः । खरूपमत्यञेताः श्ाष्दप्रमा- प्रयोजिका | तेन ufasfeafafa । प्रतिपदं apfzafafa व्याष्येयम्‌ |

श्राकाङ्म मत्तया हेतुरितरे च ज्ञाते दत्याचाय्याः |

र्वा एव ज्ञाता इत्यपरे ।

निराकाङ्कम्योदाहरणं, यथायं पवेत इति । श्रयोग्यस्योद्‌ादरणं sage «fai अ्रनाशन्नस्य गिरिरिति fase शेत दति। प्रमाणाग्तरप्रतिहतस्य शश्नो विषाणौति। यद्यप्ययोग्धमप्येतत्तथापि प्माणान्तरप्रतौघातोऽच Beat इति तयोक्तम्‌ । खवचन- प्रतिहतसम्य मातेति । जनकस्तोत्मजनकस््लोलश्च परस्पर विरद्ध- मित्य्थः। खक्रियाप्रतिहतस्याहमिति । श्र वचनलक्णया खक्रिययैव aaa खस्य प्रतिहतम्‌ । अ्रज्ञानप्रतिहतस्योदा- ecufafa | श्नानविषयतेबेदन्ता न जानामोत्यमेम प्रतिहता | खार्थप्रतिक्ेपकयुक्रराकेपकसुदा हरति । मम कणो दति। a fe क्षं गजप्रवेशः सम्भवति यद्दारणायं भेषजो पन्यासः। यदा गज- प्रवेशेन बाधियं वाक्याचैः | मेषजण्टु्षया च तत्‌प्रतिचेपः ॥

vito Do) लोकसिद्ध यवहारमाचषिद्धमित्ययैः | परिकरः avarfcus, तस्य श्रदद्धिरनाभाकत्म्‌ । तथेव लोक- सिद्कतयेव । तथा च साधरना्ंबुपजोग्ये लोकविङ्मन्यदपौति

-बाद्याधेभङ्वादः | ५२५.

तहाधितं विचाराखहलसाधनमित्यथः । तदाइ । लोके रेति । नन्वाकाङ्खम tafe तदुत्याद्यकंसर्गावगमप्रागभावः, ष (ह) श eras हेतुः, तदुत्पाद्यससर्गावगमे mt तक्मागभावक्ूपा- RAM, तदुत्पाश्चमसर्गावगमञ्चाकाङ्काज्नाने सतोत्यन्योन्याश्रयः | मेवम्‌ । न प्रागभावरूपाकाङ्घा, श्रयोग्यानासन्नयोखदभावा- (देवा)न्वयन्ञानानुत्पत्तौ योग्यताषक्योर हेतुता पत्तेः, प्रागभावाभावश्य कारणान्तराभावथाणयतया तत एव कार्याभाव इत्याकाङ्कमया WRATH, प्रागभावस्य का्यमाव्रहेतुनेनाकाङ्कायाः शाब्द ज्ञाना माधारणद्ेतुतानापत्तेः, किग्वभिधानापयेवखानमाकाङ्खग, येग विना यस्य न सार्थाश्वयानुभावकलं तस्य तदपर्यवसानम्‌, प्रहतिप्रत्ययादौना मन्योन्यं विमा खार्था्याननुभावकल्वात्‌ | योता च न बाधकमानाभावः, WIT agra तस्यायोग्येपि मल्वात्‌, प्रृतमसगे च न तदभावः, सिद्यसिद्भियाचातात्‌ | ननु प्रहतसंसगेऽन्य् भिद्धवाधकस्याभावः, प्रतसंसरगस्य प्राग- जानात्‌ । मजातोये oat च न योग्यता, यथाकथञ्चित्‌ पदायतावच्छद्काभ्यां साजात्यविकन्पयासान्‌ । न शान्वयप्रयो- WHS घाजात्यम्‌, BTA yaar सिश्चतोल्यनाप्यन्वय- बोधापन्तः, अन्वयप्रयोजकंद्वद्रयतलस्य मल्वात्‌ । नापि मम- भिब्या इतपटायेखवगेयाप्यपमेवन्नम्‌, वाक्याथस्यानुमेयतापनेः, किन्वेकपदायमंबरगेऽपर पदाय निष्ठात्यन्ताभावप्रतियो गिलप्रमा विगे- व्यत्वाभावः । श्रासस्तिख्चाव्यवधानेनान्यप्रतियोगिन्नागम्‌, ary ज्ञाता वाक्यायधौहेतवो न लरूपषल्यः, जायमानकरणन्चागो-

yad च्मात्मतक््वविवेकं सटौके

पयो गियभिशारिषेलचण्छलात्‌, बयाभिवच्छब्दग्रक्िवच्च । न चाप्रयोजकल्म्‌, श्राकाङ्खाद्यमन्वे तज्न्नानादन्वयबोधाभावापत्तेः, श्रयसेति gat राज्ञः पुरुषोऽपसायेतामित्यत्र राना पुरुषमा- काङ्कति ga वेति संशये तदिपयेये चान्वयधोप्रतिबन्धात्‌, यद- भावमंग्रयविपयंयौ यत्र प्रतिबन्धके तत्न््निश्चयस्य तच हेतुलात्‌ | योग्यताया PANN ज्ञानमाचमेव हेतुः, तत्सश्येष्यन्वय- बोधात्‌, बाधसंश्यस्य प्रमायामप्रतिबन्सकलात्‌, WAIT प्रमाण माचोच्छेदादिति सङ्घपः |

ufasrfafa 1 यद्यपि यचनेकायेपरतया fae वाक- quad तजानेकार्थंधोभवत्येव, यच्च॒ चेकच तात्पर्याभा वस्तज् न॒ स्ेषावरकाश्रः; तयापि यज्ानेकायपरत्रस्याज्ञानं तत्यरोऽय गन्धः, एतन्मूलक एव मृद्‌्चरिते महदयपरत्यायकलमिति भावः । प्रमाणान्तरेति । यद्यपि यच संमगधोर्मानान्तरेण वाध्यते, तच्रायोग्यलमेवेति योग्धतयेव तद्गताथेः, तथापि तस्णास्तत्कालोनाभावप्रमाविरहइवादस्य च प्रतोत्यृत्तरकाल- विवचया भिधानात्‌ | योग्यता विवरणपरमेवोत्तरं मवम्‌ । क्रिया- पदमुपान्तवचनादौोतर कियापरम्‌ । एतषां हेतुवनिश्चयाथसेव तदभावादन्वयबोधाभावोदाहरणानि क्रमेणाह । यचत्यादि । दमं न जानामौत्यच दममिन्याकारेणेव श्ानाद्विरोधः। ममेति । अष a प्रणोमि भषजसुश्थताभिति बिरोधः। निवा्यांखमवानलन्निवारकामम्भवस्य स्लायेख्य प्रतिचेपे वा ॥ |

बाद्याथभङ्वादः | ५३७

रघुर्टो०। तर्होति। तथा चोपजौयविरोधा्वदौयो faut एवाभास इति भावः । श्राकाङ्खगदौनां ज्ञातानां प्रयो- जकल्वपश्च प्रतिमडित ज्ञात, इतरया तु सम्बद्ध मित्यर्थः । अरज्निष्टाथे- fafa कथाभिप्रायेण । प्रमाणान्तरेति.) । प्रमाणान्तरप्रतिहतं यद्यष्ययंबाधाद योग्यमेव, तथापि सजातोयेऽन्यद्‌ ग्रेन योग्यतेत्यमि- प्रायेण द मित्येके |

अयोग्यतेपि प्माणान्तरप्रतोघातस्योद्धटलात्प यगुषन्याम दत्यन्ये । योग्यता विवर णमेवोत्तर मित्यपरे |

खव चनव्याघातः खवचनयोमियो विरद्धाथेकवम्‌ | खक्रिया- व्याघातः खक्रियामा्येनाह मूक इति waa तद्यबाधः। खज्नान- याघातः खक्रियया दमं न जानामोति वाक्येनाङिप्नेनेदमाकार- ज्ञानेन तदयेवाधः। खार्थम्य कर्णप्रविष्टगजगञननिवारणाथ भेषजाभिधानस्य प्रतिक्चेपिका युक्रिरत्यन्लामतो निवा्ेम्य निवा- रणाय मेषजाभिधानायोग्यलम्‌ |

केचित्त न प्रणोमौति asin: पर्यवमितः, तथा च ae श्रवणायंकभेषजाभिधानस्य प्रतिचपिका युक्किरश्रोत- यंभिधानवेफल्य मित्याङः ॥

es

तदथेश्च साधनं दूषणं च, तच साधनं व्यात्तिपक्ष- धममतोपयिकरूपपञ्चकोपेतं लिङ्गम्‌, यथा विशिष्ट- धुमवक््वादिति। लिङ्गगाभासमितरत्‌, यथा जलाशय-

(९) प्रमागोति इ Yo पार | 68

५८ वत्मतत््वविवेके सटोके

त्वादिति | तत्परिकरश्च aa) सोपि व्याप्तिबल- मालग््यानिष्टप्रसङ्गरूपः। अनिष्टं च दिविधं प्रामा- णिकपरित्यागोऽप्रामाणिकपरिग्रहशच^ यथा यदयुद्कं पिपासादुःखं न शमयेत्‌ न पौयेत, यदि च तदेव परमन्तर्दहेत्‌ तद्‌ विशिष्टं मामपि दहेत्‌ । इतरस्तु aaa: | यथा यदि जलं पिपासादुःखं नाश- मयिष्यत्‌ रूपवदपि नाभविष्यत्‌, यथाऽऽकाशम्‌, यदि च तदेव परमन्तरधश्यत्‌ मामपि सुरभिमकरिष्य- दिति | दूषणमपि खप्रतिक्षेपकयुक्तरनाक्षेपकं दूष्या- साधकत्वाविनाभूतं सिद्धं wi यथार््रिमच्वे साध्ये प्रमेयत्वमनैकान्तिकत्वादहेतुरिति। अन्यथा तु तदा- भासे, यथाऽयं धूमो नाभ्रिसाधकः सर्वथानुपलभ्य- मानोपाधिशङकाग्रस्तत्वात्‌ प्रमेयत्वात्‌ विरूङत्वाच्चेति | दतरदपि प्रमाणमनुमानच्छाययैव विचाराङ्ग, तकं- मनन्यथासििं च YTS प्रत्ते, ततस्तचाप्येषेव रोतिरनुगन्तव्येति |

Heo atoll तदथ इति । वाक्यां cae) रूपपश्च- केति । यद्यपि केवलान्वयिकेवलव्यतिरेकिणोखघ्रुरूपमपि लिङ्ग तथापि परश्यानभ्यपगमान्द चेसुपन्यासः | विश्ि्टिति सन्ततो- दंगाभिलादि विशिष्टोपादानम्‌ । पवंलोऽद्चिमानिति प्रतिन्चाया- मेव लिङ्गाभासनुदाहरति। ययेति । अच न arial वा

(९) काभ्यपगमसख इति ह प° पा०।

बाद्यार्थभङ्कवादः। yee

पचचधमंतेव्यथः । प्रामाणिकपरित्यागमनिष्टसुदाषरति । म पौयेतेति | तोयपानस्यष्टलात्‌ । श्रप्रामाणिकपरिग्रदङुदाहरति। यदि तोयमन्यपुरुषमणन्तदं त्तदा तत्पुरुषाविगि्टं मामणन- देष्ेत्‌ । wa तोयदो न प्रमाफमिद्धः म एवापाद्यते इति | यथा यरटौति | उभयचापि मूलोथिन््यादाभामलम्‌ । erafat सखव्याघातक्रवश्न्यमिव्यथः | दू्साधकलाविनाग्तमिति नाच्यु- राणां निराकरणाय । सिद्धमिति कलानां निराकरणाय | gn हेतुपच्दृष्टान्तादिम्तदमाधकत्वाविनाभावे सति । त्र सत्यपि fagd qauaa नासि । प्रमेयलमहेहुरिति । प्रमेयल प्रतसाध्यामाघकमित्यंः । श्र हेतुमाह । अनेकान्तिकला- दिति। भ्रनैकान्तिकलं fe दृष्यासाधकाविनाश्ठतं च प्रमेयले भिद्धसेत्ययेः । दूषणभासेषु मध्ये सप्रतिकेपकयुश्याचेपकमुदा- इरति । स्व॑येति । इदं fe दूषणं खात्मानमपि areas: | दृ्ामाधकलाविनाभावशन्यमुद्‌ाहरेति । प्रमयलादिति । न fe यत्‌ प्रमेयं तदम्हम्ाधकं धूमादौ यभिचारात्‌। भ्रमि मुदाहरति । विर्द्धलादिति । न हि वङ्िमाधकलनोपपन्ति- विकद्धलमस्ति । ननु सतक प्रमाणं वाक्यार्ूढमिति यदििचार wee wd तत्‌ कथायां प्रत्यलो पन्यामम्ले रन्दो पन्याक्म्यले चाव्ापकमत Wel दतरदपति। श्रनुमानच्छाया श्रनु- मनेतिकन्तंयता । तामेवाह । तकंमिति | यदा नन्ियमिति कन्तव्यताऽनुमानमाजस्योक्ता, प्रमाणान्तरन्त्‌ कथ यवतिष्ठतामिन्यत ae । इतरदपोति॥

५४० अत्मतत््वविवेक्ते aera

wate Zhe | तदथः पश्चावयववाक्याथंः । तत्‌ खखिति | वाक्यमित्यः | aa माधनदषणयोमष्ठे । रूपपश्चकेति । aufa सतररूपसग्यनज्ञमपि fag, तथापि बोद्धेरन्चव्यतिरेकिण एव गमकलाभ्यपगमादेतदूक्म्‌ । गमक्ूपमाचो पलच्तफपर वा । विशिष्टेति । श्रविच्छिन्नमूललादि भिरिव्यथेः । प्रामाणिकल्यागोदा- हरणं ययेति । श्रप्रामाणिकपरिहे, यदौति । नन्वेतस्येव माधनदूषणप्रयोजकवे प्रत्यचश्रब्दयोरुपन्याषाग्यािरित्याह। TAT दपौति। श्छायामेवाह। तकंमिति। न च प्रत्यच्चादावेव तकंसहकारिलम्‌, यभिरारादिति भावः ॥

Tyo Tot तदथः कथान्तगंतवाक्यविगेषा्थेः । तत्र माधनदूषणयोर्मघे। व्याप्नोति । गमकतौ पयिकेव्यथेः , पञ्चकेति परमतानुमारेण, तेनान्वयव्यतिरेकिण एवानुमानल्ो पगमात्‌ | यथाद् यानन्तर, wat वद्धिमानिति पूरणोयम्‌ । श्रविच्छिल- मृशला दि विं गरेषः। जल्ला शयते पक्तमच्वादौनां चथाणां व्यतिरेकः | सखप्रतिकेपकेति। यद्यपि तदाक्पकेऽसाघकलाविनाभावोपि नाम्ति, तथापि तच््स्योद्धटलात्पुथगुपन्यासः । aalguatta माधनदूषणयोः कथायामुपन्यासे कथं प्रत्यचाद्यपन्याम TAA श्राह । दूतरद्पौति । कायामाह । तकंमिति ॥

यथाश्रन्ददयानन्तरमिद्यः |

बाह्याधमङ्कवादः। ५४९

रवं व्यवस्थिते लोकव्यवहारे साधनोपक्रमेण यदि विचारयसि, प्रतिज्ञेव तावन्नाङ्ग धारयति । तथाहि। न किञ्चिदस्ति न fafa a fafa न fafafearcad न किश्वितससालम्बनं न किञ्चिहशनं ` न कञचित्सि्ान्त इत्यादौ खाथेप्रतिक्चेपस्तावहरुदवरः" । ufaarfa fe a ara सत्यान कारिका न विचार सदा, तदिकन्नानमपि न सालम्बनं, तत्फलमपि न दशनं, तदर्थोपि न सिडान्त इत्याप्त ॥

प्रदः रौ ० । ननु भवलेतादृशो लोकवयवहारम्तयापि मौग- तादिभिरलौकलं वा gaara विचाराषहलादि वा यत्‌ साध्यते तच को दोष दश्यत श्राह) एवर्मिति। न fafye- स्तोत्यादौ किञ्चित्‌पदा्थेः। प्रतिज्नापि चन्तदाह। प्रतिज्ञापि

होति 1

भगो रौ०। न किञ्चिदस्तो्यादिप्रतिन्ञासु हेतवो दृष्टान्ता- aia भवियन्तौति याघातमेवाह | यदि होति |

रधु ° टौ ° । श्र लो कव्यवहारसिद्धपरिकरग्ररद्धरेव faer- रादौहितमस्मदौयं सेश्यतोव्यत श्राह । एवमिति । न किञ्चि दस्ति Haar रष्कमर्पवत्‌ न किञ्चित्सन्ं ज्चाननाद्रष्ुभपन्नामवत्‌, a किञ्चित्कारकमसत्नाच्छग्र वषाणवत्‌, म किञ्चिद्िचारण्डह

= --~ ~> ---- -- = ~ --- --- ~~~ ~= «~.

(१) दुर्वार इति १ Go ate |

५४२ आत्मतत््वविवेके सटौके

तरिकन्यानुपपन्तः Zinger, मत्वे बाध्यतलस्या मत्ते व्यवहा्थलस्य चायोगात्‌, न किञ्चिन्ालम्बनं waaay BHA, न किञ्चिदशरेनं कर्मानुपपत्तेः केचयानुपपन्तौ द्िढावत्‌, न कथित्‌ मिद्धान्तः भियो याघातात्‌, सिथः शोषकनिर्वापकानलसलिलवत्‌ | प्रतिज्ञापौत्यादि। न सत्येति । मत्यवमवाध्यवम्‌ , सल्यलं प्रमावर्मित्यभिप्रायेण तु प्रतिज्ाज्ञानं वक्तव्यम्‌ । तदज्ञानं मतिज्ञाज्ञानम्‌ | तन्फनं प्रतिज्ञाजन्यं फलम्‌ । दशनं दृष्टिः ॥

इष्यत रवेदमिति चेन्न, इच्छामातेण व्याघाता- निदत्त । यदि fe न ज्ञातं" किञ्विदस्तौत्यादि- प्रतिज्नायः प्रतिजां aire कथमयमर्थः प्रत्येतव्यः। न चेत्‌ कथं सानुपपन्ना | तदनुपपन्रत्वे च कथं पुनः प्रतिज्ञाय उपपद्यते । तदिदमायातं स्वविषमूर्चिता भुजङ्गे आत्मानमेव" दतौति ॥

Wee टौ ° । कथमयमिति । aa प्रतिज्ञायां waa भवत्‌- परतिन्नायः कथं प्रत्येत्य gat: । श्रय प्रतिना प्रतिज्ञायापि न wuts तदा न किञ्चिदन्तोत्यादिप्रतिन्नाचः कथं भिद्यात्‌, प्रति- भाया एव Wa, Waa कारकवारिचारमहलात्‌ मालम्बन- लात्‌ दशेनलात्‌ भिद्भान्तलाचेत्याह । न चेदिति ॥

(१) क्तातमिति १ gee नास्ति। (२) खात्मानमपि इति ९ Yo पा०।

बाह्याैभङ्वादः। ५४९

भगोण्रौ० । न किञ्चिदसोत्यन्धपगमे प्रतिज्ञाऽसि न वा, aq कथमिति । एतदर्थप्रतोतौ प्रतिज्ञायाः कारणवा दिन्यर्थः | wy न चेदिति ॥

रधन्टो°। व्याघातं व्द्रिणोति। यदि होति ufawt भेत्‌ खरूपतोऽयतञ्च । wa: व्ये प्रतिज्ञाैष्यामत्यलात तदिपरेतम्य मत्यम्‌, BUI तु त्येनं aaa कथं मर्वांमत्यलम्‌ | प्रतिज्ञायाः माघधनानङ्गवे रचोदादरणाटः aa बाधोऽनैकान्निकलं वा, wae तुन तदथेमिद्भिरिति) णव यद्धि aa ज्ञानमप्रमेति ज्ञानमप्रमा, तहि fag ज्ञानप्रामाण्म्‌, अथ प्रमा. न afe सर्व ज्ञानाप्रामाण्यमित्यादि कमुन्नयम्‌ |

तत्त्वत इति विश्ेषगादयमदोप इति चत्‌, तदि- चारो वा स्यात्‌ लोकमर्यादातिक्रमो at) प्रथमः पूवमेव निरस्तः, तस्य प्रतिज्नारूपतया कुलौरस्येव खप्रखतयुक्तचपत्येनेव प्रतिहतत्वात्‌। दितौये तु स्वच्छायातिक्रमवत्‌ स va व्याधातः। यदि fe नाक- म्यादातिक्रमो न विचारस्वरूपस्थितिः तत्‌स्वरूप- सथितिश्चेन्न तदतिक्रम'' इत्यथः |

प्न Zhe) ननु प्रतिज्ञायाः मच्लामत्यवादिकं यावहारिकर alga एव तेन न करिञिदम्तोत्यादिप्रतिज्नायां awa इति fanaa

(१) ¥fa प्रतिषध्यसिद्रासिद्िन्यां याघातान्‌ तिर? qe ute |

५९४४ aaa सटौके

देयमित्याह । aaa दति | तक्वपदे प्रतिभ्रते तच्छन्दायं षृ्छति i तदिति । पूवमेवेति । विचारस्य सत्रे न सर्वास्व az- waste न तदधोनं सर्वासत्वं विचारष्टेव द्विचारतादित्यथैः | तदेवाह । तस्येति । प्रतिन्ञाद्यात्मकस्य विचारस्य मर्वासत्वक्षाधकस्य प्रतिज्ञा दिश्चनेव निरम्तलात्‌ यया कुलोरः खापत्यनाश्य दत्धथेः | ख एवेति । विचारसच्वार् विकश्पघरित waa: । एतदेव स्फुटयति । यदि होनि। विचारस्य लोकम्यांदायन्ततया तदतिक्रमे दुर्विंचारलं सुविशारते च न तदतिक्रम दत्यधैः॥

भगो० रौ०। awa दति । तक्तो न किञिदशलौनि प्रतिज्ञेति न व्याघात caw) तच््शरब्दप्रषटतितच्छन्दायं विकश्ययति । तद्धोति । तस्येति । विचारस्य प्रतिन्ञादिषूपश्य मत्वासच्वभ्यां याघात दत्ययेः। ष एषेति | विचारषहवाषरल- घटित way: | एतदेव स्फटयति । चदिति ॥

रधुण्टौ°। Bafta मच्लादिकमङ्गौङुमेहे न त्‌ तालिकमिद्या शङ्कते । तत्वत इति| तदिति तदा तच्चपरामशः | व्याघातं विदृणोति । यदि शेति॥

प्रतिषेध्यसिद्धासिदिव्याधातश्च | -यदि fe प्रतिषेध्यं fee नात्यन्ताय प्रतिषेधः । न चेत्रतराम्‌। लाक- व्यवहारसिद्धमिति चेत्‌, सिद्धमेव हि तदहि, न दयन्ध-

बाद्धयाथेभङ्गवादः | ४७५

तोपि किञ्चित्सिद्धाति | नायमबाध्यो व्यवहार इति चेत्‌, न, यदि tas, अन्धचापि तथाभावप्रसङ्गात्‌ | सवच बाध्यत इति चेत्‌, तदपेश्सिद्धिना व्यवहारे- शानपेक्ेण वा अव्यवहारेशेव वेति । यस्तावत्तद- पेक्षसिद्धिः स aa तमेव बाधेत, न छनुष्णत्वानुमाने- नो ष्णत्वग्रादिप्रत्य्षबाधो लाके । दितौयसू्वसम्भवो, न fe निषेधकं प्रमाणं निषेध्यसिदहिनिरपेक्षं भवितुं waa | ठृतौये तु तदिपरौता पत्तिः, विचार बाध्यत्व- मुपक्रम्याविचारेण azar" ॥

ago 2te 1 प्रतिज्ञासु दोषान्तरमाद। निषध्येति। प्रथम प्रतिज्ञायां निषध्य सत्व fadtarfeq मत्यवादि, aq fageq कथमल्यन्तनिषधः । न faggae कथं निषधः, प्रमितप्रतिः यो गिकरम्येव निप्रधलान्‌ va: एतदेव त्फुटयति। यदि होति | ज्ञानमा बमभिप्रत्याद । लोकेति | afe नोकब्यवहारः प्रमाणं तदाद । fagfafa । तदं वाभिप्रेत्याह । avifa ' श्रमत्‌- wifaafasaie । मायमिति । श्रन्यधाव्यातिमभिप्रत्याह | यदिति । एकत्र met रजतलघचेन्ञाबाध्यं अन्यत्र वणिम्बोण्यां तथाभावाद्‌ बाध्यलमन्भवादित्य्येः । श्रपिरभ्यपगमे । अत्यन्ता मत्नमभिप्रेत्यार | मवेत्रेति । तदपेकति । यद्ा्यवनाभिमतं तत्‌ ate त्रा बाघधक्रलाभिमतं प्रमाण azatd वा प्रमाणमेव वा तदिति विकन्पायेः। व्यवहारपदं प्रमाणपरम्‌ | श्रां दूष-

(९) विचार बाध्यत्वेन डंहणात्‌ दृति ९ प° Ute | 69

५९४९ व्ात्मतत््वविवेके सटीक

यति । यस्तावदिति। ने होति। न हपजोवकेनोपजोवयं बाध्यते लचोदाहरफमाह | न होति | चेष्यमिद्धिमन्तरेणानो च्छयस्योप- मंहन्तमश्रक्यतात्‌ | दितोयं निराचष्टे । दितौयस्विति । प्रति- धो गिप्रभिद्यथंमवश्यं तदपेचायाः स्वात्‌ । तदेवाह a होति | विपरौतेति | बाध्यलाभिमतस्येव सिद्धिरेवं सति श्यात्‌ न हप्रमा- णोन किंञ्चिद्वाष्यते एतदेवाह ' विचारेति विचारबाधं विश्वमिद्यभिधायाविचारबाध्यलेन पयेवसामात्‌ ॥

भगो० Ste | लोकव्यवहारो यदि प्रमाणं awe) fag- ` मेवेति । ननु प्रतिषेधे प्रतिषेध्यस्य ज्ञानमाचं तुन तु waar । नायमिति | यदि प्रतिषेध्यं fare नास्तोति प्रतिषेधायंसलदाऽर्या- देश्राकरेऽस्तोत्यायातमित्याइ | यदौति। श्रपिग्रन्दोऽभ्यपगमे | ननु चासर्ख्या तिपचमा्ित्य सवे निषेध दूति न तयालमित्याह | waifa । म छयनुष्णतेति । यद्यपि न किञ्चिद म्ति ज्ेयलादिव्य- wana व्याघ्यादिज्ञानं तदनेन न बाध्यते, तथापि azq- मानात्‌ me नियमतः प्रत्दयान्तर मुत्पद्यते तेनेव तस्य वाध दृति भावः | मुद्रान्‌ पयेवकानादिल्येः ॥

Tyo टौ ° । AM परमायः, तथा स परमार्थतो न किञ्चि- दपि सदि्यादिकं प्रतिज्ञाय इत्यत राह | प्रतिषेध्येति। व्याघातं विदरणोति। यदि wifi fag प्रमितम्‌ | नतरा- fafa । fatemarn fatugfgeqarfefa भावः । निषेष्य- ज्ानमाच तयेत्यायेनाऽऽङ्ते | शोकेति । श्रवाध्यादेव

बाद्या्चभङ्गवादः | ५४७

लोकव्यवहारादयंशिद्धिरन्यथाऽतिप्रसङ्गादि्याश्ङ्कते। नायमिति, किमयं व्यवहारः afeta बाध्यः सव॑न वा, श्राद्यं यदौति। अपिरग्यपगमे, seu इत्यथः । दितोयं wet । मवेचति | तदपेच्सिद्धिना fatarwafafgar | यवहारेण ` प्रमाणेन । बाध्यत इत्यनुषज्यते | यस्तावदिति । प्रतियोगि- ज्नानाधौनप्रत्रत्तिकं निषचक प्रमाणं नोपजौवयप्रतियोगज्ञान- बाधकमित्ययैः | श्रपि च tatalfaog faduaran aa मन्ना दिसम्बलितनिष्ेयेन ar} wea ततः awifefade: | fama austafate: | एवं निषेधकमपि प्रमाणं निषेध- माचमवगारते मल्वादिमम्बलितनिषेधं वा । wey न awafe- निषेधो मानाभावात्‌ । दितोये म्वादेनत्यन्तिको निषेधः प्रमाणभिद्धलात्‌ । विपरौतापत्तिं विद्रणोति । विचारेति। मुद्रान्‌ विचारबाध्यलस्यावरणणात्‌ | पर्यवमाना दिव्यय इत्यन्ये ॥

न चैतदपि निर्ग्युढम्‌। स द्ययनसिद्वमध्यक्षं वा स्यात्‌ अनिष्टिमाचं ari ara विरोधोऽसिद्िश्च। fema लाकातिक्रमः, परानिष्या त्वदनिष्टिबाध- प्रसङ्गश्चेति |

श्रङ्० ato । 4 चेतदिति। खव्यवहारबाध्यलमपि न भिङ्मस्तोत्ययः। किञ्च व्यवहारोऽपि न तावत्‌ aafea Tare awa, विगरोषादशरेनमाधारणमध्यचमेव नाव्यवहारः तथा मति ्रत्यचप्रामाश्छाऽग्यपगमविरोध care! wre इति । श्रसिद्धि

५४८ सत्मतत्वविवेके सटोक

प्रतिविचारबाध्यं जगदिति प्रत्यचम्यासिद्धरित्यथंः। लोकेति। न afafsaran fafygrad इति स्यष्टमित्यथंः। दोषान्तरमाह | परेनि । मयान्विथ्यमाणायास्वद निष्टेनांपबाध्यल स्यादित्यर्थः ॥

1

मगोण०्टौ०। एतदपि विचारवाध्यमानलमपोत्यर्यः। श्रतवि- चागेण भत्वमेते gat न स्यादिति भावः। मोऽविचारः | विरोधः तथा मति प्रत्यच्तप्रामाण्याङ्गोकारादित्यथः। श्रसिद्धिः मवा विचारबाध्योऽयम दति प्रत्यक्लाभावादित्य्यः । परेति |

चदनिष्टिरिपि परेण avafa मापि aaa: |

THe ate । एतन्‌ "९ विचारबाध्यलम्‌ । मः अ्रविचारः | fatty. अभ्यस्य mara ¦ afafgtfa भ्रध्यच्तण

मत्वादेरेवावगाहनात्‌ | लदनिष्टोति पक्तम्यापि मद्गुगहकम्‌ |

रतेन हेतवो निरस्ताः। ते हि ज्नेयत्वात्‌ ज्ञानत्वात्‌ Bad विकल्पानुपपत्तेः प्रत्ययत्वात्‌ कर्मानुपपत्तः मिथो व्याघातादित्यादयः। wa हि सवं va सखार्ध- कियाप्रतिक्षेपिकां युक्तिमाभ्चिपन्ति, निषेध्यमि्धि- श्चा पेश्षन्ते | अनेकान्तिको च प्रथमद्वितीयौ aur vq व्यभिचारात्‌, असिद्धौ ठतौयचतुथ, अनैकान्ति- कश्च UA: Yaad, असिद्धौ व्याधातेनानैकान्तिकंशच पष्ठः, असिद्ोभनैकान्तिकश्च सत्तमः, सव खव काला- त्ययापदिष्टा इति |

(१) Daefaatefa 2 पुण्पा०,

बाद्याचभङ्वादः। ५४९

श्रङुः° टौ ० । एतेनेति | व्याघातेनेवेत्ययैः । तदियं प्रयोग- परिश्द्धिनेकिञ्चिदम्ति saa रज्जुमपेवत्‌, न किञ्चित्‌ मद्य ज्ञानात्‌ रज्जमपेज्ञानवत्‌, न किञ्चित्‌ कारकममत्वात्‌ शश्र विष।ण- वत्‌, न किञ्चित्‌ विचारमहं व्िकन्पानुपपन्तेः दपणमुखवत्‌, म किञ्चित्‌ माणम्बनं प्रत्ययवात्‌ स्वप्रपरत्ययत्र^. न fafge दशम कमेत्वानु पपत्तेः च्छद्यानुपपत्तौ च्किदात्रत्‌, न afaq मिद्धान्तः fast area मिथः ग्रोषकनिर्वापकानलमलिलवत्‌ । मव. Saai माधारणं टोषमाद । खार्यति | Saat योऽचम्ततप्रति- च पिकामपवाडिकां युक्रिमाच्िपन्तौत्यथः । तथाहि । ज्ेयलमपि ज्ञेयं न वा, we इतुरपि न स्यात्‌. तस्यापि ज्ञयत्वःत्‌ । we डेन्‌तानुपपत्तः, न द्यनज्ञानम्य हतुनमु पपद्यते । जेय fe रज््चा- द [वारोपितं aga qufequafag | तदुक्तम्‌ |

"" मायामाचमिद faq जगन म्यावरगङ्गमम्‌ ` दति।

ज्ञानलाटिति | रज्नुमपेत ta: । [नषध्यति । प्रतिज्ञापदषु afqay मन्व मन्यस waa ated eae fagraa a. तख यदि a क्रिन्‌ fag नदा तढभात्रायमिद्ध्‌ एवति व्ाभिगदाभावात्‌ बयाणयत्ामिद्धा एत हंत Tear: | fanaztaare , अनक्रान्तिक्राविति | अनमितिरम्ति तन्त्या चति safafa: मत्या ज्ञानन्चलि माध्याभाव्रनन्यानुमिता ane एवत्यथः | न चदेतम्या अनुमितः मत्व aga तदा fag a: aatfeafafa भावः । श्रम्वादिति aatat क्करन्पानुप- पत्तेरिति wayeafagifaaie । श्रसिद्धातिति । arma aa बिकरन्पानाञ्चोपपादनादिति भावः। प्र्यत्वादिति

५१० चत्मतत्वविवेके सटौके

पञ्चमस्य हेतोः aaa wa व्यभिचारादित्याह | श्रनेकान्तिक दति । कमेलानुपपत्तरिति seed दूषयति । wfeg इति । AAA ग्राह्यवभ्योपपादनाट मिद्धं खफल एव चानैकान्तिकलं तम्य तया मविषयवाभ्यपगमात्‌ ज्ञानविषयस्येव ज्ञानकमे- वात्‌ न किञ्चिर्‌ ट्‌शेनमित्याकारमेव लद्‌दश्रेनं तस्य च तदेव कर्मेति व्याघातः | मियोबययाघातादिति। and ea दूषयति । श्रमिद्धोऽनेकान्तिकश्चेति । एकस्येव सिद्धान्तस्य प्रामाणिकला- दन्यस्य afatifua: प्रमाणाभाममृलकलात्‌ a faut face: | न कञ्चित्‌ सिद्धान्त इत्ययमेव च सिद्धान्त इति हेतुरयं अ्रने- कान्त TM कालत्ययापदिष्टा दृति। स्वंसत्यलादेरेव माप्याभात्रस्य प्रमाणमिद्धलादित्ययेः । एतच्च दृष्टान्तानां दूषणो शक्त) भविव्यति ॥ --- -~

wite टौ | प्रतिज्ञासु क्रमेण रेढनाह)। ते होति | विकन्पेनि । मत्वा मत्वयोरुभयच दोषा दित्यः, कर्मनि । कमै- लकणानुपपत्तदृश्याभावेन दरेनाभावादिव्ययैः । मिथ दृति । शब्द नित्यलानित्यलाभ्यामित्ययः । खफल एवेति । अनुमानस्य फलममत्वानुमितिः. तस्या saw विषयस्य awaa स्यादिति तस्याः Ae वाच्यमतम्तवेवानेकान्त॒ दत्य | पृववदि ति | सफल एवेत्ययः । श्रमिद्ध दति द्गेनकर्मतोपपादनादिल्यर्धः। area दृति । टदग्रनक्मल्वानुपपत्तरेव ट शेनकमेत्ाभ्यपगमादि- त्यथः । अरनेकान्तिकखेति । खफल एवेत्ययेः । श्रसिद्ध इति । URI प्रामाणिकल्वाभ्येपगसेन विरुद्धे तात्प्याभावा दिल्यधैः ॥

बाद्यार्चभङ्गवादः | ५५९

wae Sto । एते हेतवः । खायस्य खमाध्यायेस्य सर्वा- ame: प्रतिक्तेपिकां युकनिमुह्विरन्ति । श्रषतो हेतुलानुपपत्या हेतोरेव मत्वात्‌ । श्रमत्यस्यानुमितिङहेतुवानुपपत्या SANTA स्येव सत्यतात्‌ । इेतुप्रयोगम्य equa प्रति तस्य चाभुमिति प्रति कारएलात्‌ अ्रन्यथा प्रयो गवेयर््यात्‌ । विचारामरस्य डेतुल्ा- नुपपत्या हेतोस्तज्त्ञानम्य च विचारमदवात्‌ । हेवाद्य(^नाल- म्बनस्य प्रत्ययस्यान्‌ मितिदेतुलानुपपत्या हेवा दिप्रत्ययानां हलाद्या- लम्बनलात्‌ | हेतुमाष्यदृष्टेरेव दग्रेनलवात्‌ अन्यया हेवाद्यमिद्धः | हेतुसाध्यारैरे वाभ्यपगम्यमानलेन भिद्धान्तलवात्‌ । निषध्येति । निषेध्यम्य मिद्धो नात्यन्तिकम्तन्िषेधः श्रमिद्भ) च म तदभावस्य fafg: न वाऽन्वयतो व्यतिरेकलो वा anfaue दति । श्रन- कान्तिकाविति 1 wars माध्य प्रतियोगिमामानाधिकरण्यमेवा- नेका न्तिकल मत्यः | खम्य हेतोः फलेऽनुमितौ । तम्या WaT arafafg: श्रमत्यल च विपरोतार्पाज्तिः। ठतौयस्यासिद्धिः रप्रसिद्धिः। saya खरूपामिद्भिः areas मल्यलो पपत्तः। पूववत्‌ eae णव । कमे fe विषयो वा क्रिवाजन्यफल्तश्रालि वा घाल्थतावच्छेदकफलश्राल्ि वा । wey तदनुपपन्तिरमिद्धा, ज्ञानमात्रस्य मद्दिषयक्रलात्‌ । दितौय भागामिद्धिः want ज्ञेयस्य ज्ञानजन्योपादानादि शालिन्‌ । ela त्‌ ज्ञानमाचन्थ्व- मज्ञानलापत्तो श्रज्नातम्य Katana व्याघातः araafafy- WaSy । श्रय तयोज्ञानमुपेयते तद्धा aaa व्यभिचार इति।

(१) दत्व दयान्नम्बनस्य fa > We Ule |

५५२ maaan सटोौकर

fautaray मियोबाध्यवं वा भियोविरोधिलमाच वा । आद्ये श्रमिद्धिः भामाणिकस्य पचस्ाप्रामाफिकेनेतरेणावाधनात्‌ | दितौये यभिचारः । मत्यक्तविरद्धपक््य afagraatfefa ॥

ee

waa दृष्टान्ता अपि विमजंनोयाः। ते fe रज्न- मपवत्‌ तञ्क्नानवत्‌ शशविषाणवत्‌ दपणमुखवत्‌ स्वप्नप्रययवत्‌ च्छद्यानुपपत्तो च्छिदावत्‌ मिथः शोपक- निवापक्रानलमलिलवदित्यादयः। येन च तच मर्ष- स्यात्वं तज्ज्ञानस्य मिथ्यात्वं शविधाणस्याकार कत्व दपशमुखस्य विचारामहत्वं सखप्नन्नानस्य निरालम्बनत्वं च्छेदयानुपयपत्तो च्छिदानुपपत्तिश्रावधारितानि waa तच ait AM अमपज्ञानस्य मत्यत्वं शग्रात्यान्यव गवादेविपाण ग्व कारकत्वं दर्पणस्य विचारमहत्वं अस्वप्नन्नानस्य मालम्बनत्वं च्छद्यनिष्ठा च्छिदा fest Wa कम चोपपादितानि। तदनुपपत्तौ वा माथ्य- विकललतया मवं ण्वेते दृष्टान्ताभामाः | अन्तिमस्तु माधनविकलः। सिद्वान्तानां व्याघातः परस्पर विर हरूपत्वलक्षणः जलानलयोस्तु वध्यघातकस्वभा- वेत्वलक्षणः, न च शब्द्माम्येनानुमानमित्येषा दिक्‌ |

णङ्ग० stoi तदेवाह) ते हौलि। BRAM) WENA लोमादौ | maiz: सखविषाण va कारकलाद्विल्यः | ग्रब्द- माग्येनेति। अन्यथा गोलाढौनामपि विषाणिलं म्यादिति भावः |

ee = न क

बाह्या्थभङ्वादः। TE

wate Fo. एतेन सखार्थप्रतिकपादिनेत्ययः। तदनुप- quifafa । यदि रज््वाटेः मर्पाटितल्ं ताल्विक तदा माध्य विकला दृष्टान्ता दत्यथंः! माघनेति। पचदृष्टान्तमाधारण-

स्येकस्य मियोवयाघातस्याभावाददिन्ययेः ti

THe Sho | faura प्रमालविरदः | स्खभरज्ञानस्य निरा- लम्बनल्मित्यम्यपेव्य, वम्तेतम्तस्याघन्यष्ा स्या तिरूपतया मालम्बन नात्‌ माव्रलम्बनस्याप्रमिद्धौ माध्याप्रमिद्धिः | तेनव तत्तन्यन वा) तच aaa at) wat: श्रन्यम्य aaife नयम्‌ | तदनप- पत्तो काचिदपि मल्नाद्प्रमिद्धौ माध्यविकननतया मत्ाद्यभावररूप

माश्यवत्वना नि शततया ॥

— ~~ ------

ae afe दृपणापक्रमेग विचार इति चत्‌ , तमपि पश्यामः कौदभाऽमाविति । नेदं we विर्द्रधम्मा- मंसर्गप्रमङ्गगात , ATI तथा प्रतिभामप्रसङ्गात्‌, न परानपेक्षं मदातनत्वप्रमङ्गात्‌, न पगापष्ं मद- मह्यतिरेकप्रसङ्गात, Aa तथा प्रतिभामप्रमङ्गात्‌, aaa भदव्यवग्थितिप्रमङ्गात्‌, न च व्यापकं निष्कुयत्वप्रमङ्गात्‌ , नाव्यापकं अविधयत्वप्रमङ्ग- दित्यादिरिति wa मिशाविरोधमुननशथिन्यष्टापाद-

नानुकरलत्वविपययापयवमानैस्तकाभा मत्वात । 70

५५४ व्यात्मतत्वविवेकं सटौके

mee टौ" | श्रवथविनिरासे खवेपरत्यचविलेपे तन्ूलकमवं- प्रमाणविलेापे खप्रकाशन्नानात्मकं जगत्‌ स्याद्य वा शून्यतेव स्यात्‌ any ^“ सर्वाय्रहणमवयव्यसिद्धे'रित्यभिप्रायेण परोऽवयवि- निरामाय प्रतिजानोते। नेदं wafafa । waka च दूषणो पक्रमो यदश्मात्‌ मिद्धान्तवयतिरेकम्थापना प्राथमिक । तच्राव्रयविनि विप्रतिपत्तयः za ्रणल््यापये न वा परमाणः खभिन्नोपारेयो- पादानं न वा मूर्तं श्रणत्व्याष्यं न वा एवं खगेव्वादि पचौ- vata ददं घटादि यटि ye स्यादिरुद्धरमासषट स्या दित्ययः। विर्द्धधमस्य ग्रहणारेवं ्यमाणलादि लि भावः। तथ प्रतिभासेति। अस्यूललन प्रतिभासप्रमङ्गाटित्यथेः । परस्यरविरोधे हि न प्रकारा- न्तरस्थितिरिति भावः| मदढातनेति । sean fe मदेववा यया Barn श्रमटेववा यथा शग़रविषाणमिति भावः | मदमदिति। न fe घटः कारण्वययापारात्‌ wa aaa दण्डादि भिजन्यति नाण्सन्‌ अ्रमल्नाविग्ेषेण घटकारणान्‌ पटोऽपि wife: | aafafa । रूपाटिममुढायेः fe घटो ऽनृश्वयते waa तु रूपादि- विनाकृतं azara प्रतिभासेतेत्यथैः । azfa । भेदव्यवस्यायाश्च दृव्यलादिति भावः। श्रव्रिधेयवेति । देग्रभेदेन वरिधिनिषेधो ज्ञान एव प्रतिबन्धमिद्भिः। श्रसत्वादिति। सत्वस्य व्यवस्थापयितुमश्क्य- वादित्ययेः। विकन्पानुपपत्तेरिति। विश्वभिदं सदमद्‌भयात्मक मनुभयात्मक a श्राश्मपि नित्यमभित्य वा नित्यमयेकमनेक वा एकमपि भावात्मकमभाव्रात्मक वा दति विकन्पेषु वरिनिगमक- प्रमाणाभावादनुपपत्तिः । कमेत्वानुपपल्तिरिति । परममवेत-

बाद्याथैभङ्गवादः | ५५५

क्रियाफरभागिता हि कर्मता, सा च दू शिकमेणि नैया यिकंमाभ्यृप- गम्यते मोमांसकेः प्राकयाभ्यपगमेपि खमभावनियमाभावादुप- कारोपि दुर्घट दत्यादिरोषदष्टमेव तथा च दृ्ाभावे THA दूति भिद्धम्‌ । मियोव्याघातादिति। वादिनां परस्यर व्याघाता. भ्यपगमात्‌ सिद्धम्‌ | एतेषां Saat माधारणं दोषमाह | एते होति । रद्रनां हेलवयवानां यः खात््मनज्नेयवश्नानलादि, तेम्यापि प्रतिकपोऽमोमिर्दत्‌मिः क्रियते न वा cau: विधिमिषेधो- भय विषयत्वं श्रवयापकलवं विधयलन्त॒ विधिमाचविषयत्व तथा चोभय विषयत द्यकमा चव्रिषयलमिन्ययेः। यद्रा दद घरोल्ति उप- manaafzara प्रकारेण घटस्य व्रिधयलं न स्यात्‌ | श्रयापकलाह्ाघ्यप्रतिये गित्ना दिति ama । मियो विरोधः परस्पर afadaaay | मृन्तगरेयिन्यं तकंमलभतव्थाश्चितिर दः दृषापादनं वादिसखोकृतार्थापादनम्‌ । sap प्रतिवराद्रभ्यपगतप्रमाणोप- म्भकत्वम्‌ । विपर्ययापर्यवमान तिर कव्याघ्यभावः। यद्यपि मल ञिन्यनान्तरोयकमेतन । तथाप्यन्य्यनिरे क(रूप) विषयभेद न

दोषदेघं द्रष्टम्‌ ।

भगो रौ० । यद्य्यत्रयविनिराकग्णन विज्ञानवादिनयान्‌ कलं न वात्मनि वाधक. तथाण्यवयत्रिनि fate तदुपन्ञो(ि)(च). मिद्धिकप्रत्य्ाभावान्तन्यूलकमानान्तरस्याथ्भाव VAI न्ञान- माचमवगिव्यते saat वेत्यवयतरिनि बाधकमाह 1 azfafa | यद्यपि परस्य म्यलाप्रमिद्धौ न तन्जिषधः, तथापि द्र खलमणलव्यापय

५५६ qimarfaaa acta

नवा परमाणः सभिन्ञोपादेयोपादानन वेति मश्रयः। ददं घटादि यद्चत्रयवि स्यात्‌ विर्द्भर्माषष्ष्टं स्यात्‌, न चेवम्‌, ग्रहणाग्रहणादि विरश्द्धधमसंमगस्य॒वच्छमाणएलादित्य्ैः । न च स्यलास्युलन्यामन्यः प्रका रोऽस्तौति भावः | एवमयेपि । सदातन- चेति | भरेत्‌ काकाश्रवच्छग्र्ज्गवदा नित्यं सादिल्यधेः। सद- भदिति। घटः मन्नव न खकारणेन जन्यते सिद्धात्‌, नाण्यमन्‌ RAMI, पटवत्‌, Rau लमल विग्रेषादन्यदपि जन्येतेति जन्यं मदमद्धिन्न स्यारित्ययः 1 a चापाद्याप्रमिद्धिः, इटं मदमदात्मकं यदि add स्यात्‌ भ्रमन्न म्यादित्यथंः । तयति । घटपरादौनाः मेकात््मतानुभवापाता दित्यर्थः | भेदेति । श्रनेकले भेदव्यवस्था पत्तिः मा चाय निरश्ये्यथेः | श्रविधेथनेति | देशभेदेन सत्ला- AMIR, तथा चेकदा aziz: कचिददिधेयलं न स्यात्‌ न Wael विधि निषेधात्मकलमेकस्य सम्भवतोत्यचः । मिथोविरोधः श्रन्योन्यायप्रतिक्चपकत्म्‌ । मूलगरथिन्यं तकंमलब्याघ्यभावः | WARIS श्रस्मदशभ्यपगतार्यानुयादकवम्‌ । विपयेयापयवमानं यति- रेकव्याष्यभावः ॥

रघु° ate । भ्रव्रयविनिरासे सवेप्रत्यचविलोपे तन्कूलक- प्रमाणान्तरामम्भवान्‌ खप्रकाशरज्ञानमाचमवशगिश्यते, तथा च |g मर्वा यह णमवयनव्यमिद्ध रिव्या श्रयेनावयविनं निरस्यति नेद- मित्यादिना दृढं घटादि arg, साम्बतो निषेध्यादि मिद्धिरिति भवः। विष्टेति, दशंयिश्यते-च विर्द्धधमेमंसगं दति भावः |

बाह्या्चभङ्गवादः। ५५७

तथाऽष्ललेन(\)। सदातनलमादि मल्नविरहः। मदषदिति। मतो गगनादरमतश्च श्रश्रविषाष्णदेः परापेक्षल विरहात्‌ |

कारणेन न aa साध्यते सतः माध्यलायोगात्‌ नासत्‌ श्रमना विगर षेण पटादिकारणात्‌ घरादिमिद्िप्रमङ्ादित्यन्ये |

नेकं परस्परमभिन्नम्‌ । तया परस्यराभिन्नलन | भेदेति। भेदस्य सखरूपाद्यात्मनोऽयं निरस्यलात्‌ । व्यापकत्वं aaa awa | श्रव्यापकलं afazana । विधेयल ana प्रमापणोयतम्‌ । न चामतस्तस्म्भवतोति way मियोव्िरोधः परस्परायप्रति- qq) gqanfad, aaa भलमापाद्यापादकवया्भि- निश्चयापाद्‌काभ्यपगमौो तच्छयनं तटन्यतरब्यतिरकः। श्रन्‌ कललं वादभ्यपगताये सिद्धानकृललम्‌ अद्छूलत्वादिषु तयाप्रति- भामादिप्रमङ्गानां विपययैः माभ्यानां म्यूनलादोनां afearsas गतत्वात्‌ । यच्रष्टापाद्न ततापादयव्यतिरेकस्यापचधर्मलात्‌ त्रिपर्ययापर्यवमानं प्रतिबन्धम्यामिद्धरनियणान, कचिदापादकान भ्यपगमाचचत्यपि ZB ॥

यथा fe नायं परवता facia: निधुमत्वप्रसङ्गगत्‌ नाप्यप्निमान्‌ तथोपल्धिप्रमङ्गगत्‌ इत्यनयारेक आभासः, परस्पराथ-प्रतिष्ठपकयाम्भये(रनाभाम- त्वानुपपत्तेः, तथाचापि। न ्यस्थृलतादिनिपेधादन्यः स्थूल तादिविधिः तन्निपेधाद्ान्योऽस्थुललादि विधिरिति |

(१) तथाऽनृकृलत्वेन इति 2 पुर पा०।

५१५९ व्मात्मतत््वविवेके सटोौके

wee ate | fautfattuare: यथा हौति। तयेति। ` वद्किमत्तयेत्यथः। एकाभामतायां taare । तयोरिति । अन्यथा वम्ुदेरूष्यतापत्तेरिति भावः । दृष्टान्ते विरोधमुक्कता zretfna तमाह | तयेति । विरोधमेवेापपादयति । न दहोति॥

शिथिलमूलाशेते प्रतिबन्धस्यासिह्वेः। feat वा व्यायव्यापकतदधिकरणानां सिद्धौ विवादनिहत्ते; |

रङ्क° gle शिथिलेति । पराग्यपगममनुर्‌ध्य, श्रन्यथा न परानपेचं न यापकभमित्यनयो््यािमत्वात्‌ सर्वोपग्रहो मन्दः म्यात्‌ । पर भ्यृपगममेव स्फ्टयति । fagt वेति । विवारैति । वया्यादिमिद्धरेव शन्यताद्यनुपपन्तरित्ययः |

भगो रौ० | विवारेति । याध्याठनामेव aga मर्वा- मिद्यभावारिव्ययेः |

इष्टापादनं च प्रथमे, अनुभूतावसिते स्थले faag- ध्मा संसगस्येष्टत्वात्‌। तथा च वश्यामः। We टौ० । प्रथम दति AZ सयलमित्यच |

भगो० टौ । अरनुश्धतेति । yaad निविकन्पक विषयौ - wa पञ्चादवसिते सविकल्पकविषय दृत्यथः } व्यामः विरश्द्ध- धर्मासंसगेमिति we: ॥

बाद्यार्धमङ्कवादः। ५५९

Tyo टो ° | प्रथममनुग्धते पञशचादवमिते। श्रनुभवावमाथौ नि विकन्पकमविकन्पको । नेख्छामावाहाधनिटतन्तिरत श्राह । तथा चेति । faagualiaiqnia प्रकार वचाम इत्यथः |

अनुक्लश्च fete: | अस्धूलताप्रतिक्षेपस्य स्थल- तापलब्भानुग्राहकात्वात्‌ तद्रूपताव्यक्हारस्य तथा प्रतिभासव्धाप्तत्वाच्च | णवं ठृतौयापि । अनपेक्षत्व- प्रतिक्षेपस्य सापेक्षत्वोपलम्भानुग्राहकत्वात्‌ अनपेश्षत्व- विधेः सदातनत्वव्याप्तत्वाच्च | चतुधेरवप्रमिङ्व्यापकः, aca विरोधेनैकच विधिवन्निषेधस्याप्यनुपपन्नः | पश्चमरूबनुक्रल रव । अनेकत्वाभमिमते वस्नुन्येकता- प्रतिक्षेपस्यानेकतोपलम्भोपषटम्भकत्वात्‌ तादरष्यव्यव- हारस्य तथा प्रतिभामव्याप्तत्वाच्चति। पष्ठ्वि्ट एवास्माकम्‌ |

mee टौ° । ब्यृनोपनमेति । तथा चाखादनकरुलमेव माधितं स्यादित्यथः। दितौयम्य मन्तकवमादइ। तद्रूपतेति । तद्रुषतायाम्तयाप्रतिभामयापलान्‌ इति awa यवहारपदं तद्रूपा दाद्छायम्‌ | प्रतिभामः aretfeqat faafed Batt वा। एव- fafa । भ्रनुकृलः मन्तकंसेत्ययः । श्रनुकुनतलमा₹ । श्रमपक्ततेति | मन्तवंत्वमाइ । श्रनपच्तवविधरिति। equ ग्ापाद्याप्रसिद्धिमाह। लतुथंम्तिति । wifefgaa रण्यति । azawafa) नन्ववय- विनि एकलनिषेधो नानुकुल इत्यत BIE! श्रनेकलामिमत एति।

ude armartaia सटौके

मन्तकंलमादइ | ताद्रूणेति | यद्नेकं aa फंदाचिन्तया प्रतिभाषो yaaa: । दष्ट एवेति । अनेकलाभिमतं ay भेदेन वयवतिष्ठत एवेत्यथेः ॥

Witte Zhe | wyafa wa धटाढावश्ूलताप्रतिकतपस्य सयूललानुभवान्‌ङ्रुलला दित्यये agaafa | यत्न व्ुतोऽद्ूललं त्र तथा प्रतिभासोऽणस्लेवेति प्रहृते न किञ्चिडुग्यतौत्यथेः। अनपेचनेति | मापे घटाद्‌ावनपेचलप्रतिच्पो ऽनुक्ल एवेत्यथः | श्रनपेचलेति | awardee aa मदातनलमि्त एवेत्ययः | sufasfa आपाधाप्रश्द्या तकेश्याभामलमित्ययंः। पञ्चम- स्विति | एकलो पलम्भाभावस्यान कतोपलमभो पष्टम्मकवा दित्यः | तदेति | एकप्रैकलबवदहारो यस्लेवेत्यणः । षष्टस्विति । az aaa खौ क्रियत va: |

रधु° टौ ° । अरयुलतायाः प्रतिरेपस्य करणबधत्यत्या प्रति- चेपकम्या खृललेऽनिषटपरणङ्गम्य खललो पलः श्छूललसिद्धिः । एव- मरेपि नेयम्‌ । श्रापाद्यापादक्येोर्याभ्चिं विना न तकेश्य तादृ्रान्‌- करलललमिति तां दथरेयति । तदु पता्वहारद्येति । यवद्िय- माणायाकद्रपतायाः | श्रनपेचव विधेः विधो यमानस्यानपेचलस्य | अप्रसिद्धयापकः सत्वा सत्वोभयव्यतिरेकः | भत्वं यदि aga न afe agfataufefe:: श्रय सत्वाश्रालिलमयेक्रियाकारिलं

बाह्याचैभङ्कवादः। ५६१

वा, agfatagran, न तहि afecta तद्‌भयव्यतिरेकप्र fafg-

रिति। सक्वस्यासक्वस्य च व्यापकस्य परानपेच्चवस्य व्यतिरेके परा-

पेलि स्वस्या सत्वस्य « व्यतिरकप्रमङ्ग एवोभयव्यतिरे कप्रसङ्ग ~ ~ A. .

दति Meare | सदभक््स्येत्यादि । श्रयवं विलौन यापकानुप-

wanfa चेत्‌, न faa, afatfawt wae भावाभावोभय-

व्यापकलायोगात्‌ । ATA BAYT व्यवदह्ियमाणताद्र स्य ॥ a

RR ce

aq मेदः wed a स्यादितरेतराभावो वा धर्मान्तरं वा । न पुवः, घटा भिन्न इति सदप्रयोगा- नुपपत्तेः । नापरः, प्रतो तावात्माश्रयप्रसङ्गात्‌ , भिनन- प्रतियोगिनिरूपणाडि तदभावो निरूप्यस्तनिि- रूपणमेव च. मेदनिरूपणम्‌। नोत्तरः, अनवस्था- प्रसङ्गात्‌ | तत्‌ कथमसौ '“व्यवतिष्टतामिति चेत्‌ ।

nego टो० । ननु मेद्‌ एव नास्ति कथं तद्व्यनम्यति वेदान्धाहइ । afafa । महप्रयोगानुपपन्नेरित्युपलचणम्‌ | भेदौ चट विरेषणतेन न भासेत इत्यपि द्रष्टम्‌ । न हि खमेव afa- Tew भवति । श्रात्माश्रवेति । भिन्नतया प्रतियो गिज्नाने सति मेदग्रह इति तेनैव तज्जिकूपणमित्ययंः। आत्माञ्नयमव विद्रणोति। भिन्नेति । भिन्नवेन प्रतियो गिनिषपणा दित्ययेः । श्रनवम्येति | बेधम्ये हि चटपटयोधंटलं पटलश्च । तापि वेधर्म्यान्तरं वाच्य-

स (० ~ ee ~ ~= ~~ न श्ण

(१) भवतु इव्यतामिति २ qo Te | 71

५६२ व्मात्मतत्तविवेके सटोके

मेवं तत्र नचापौवयर्थः | तत्‌ कथमिति । भिद्यत दति भेदो भिद्यते श्रननेति भेदो भेदनं भेद दति प्रकारच्यस्यापि दृष्टवा-

दित्यथंः ॥

wito Do । भिद्यत इति भेदो भेदनं भदो भिद्यते- ऽनेनेति भेद दति gar क्रमेण खरूपाद्यभिधौयत दृति तद्िकन्पयति | नज्िति । सहेति खर्ूपस्य चट पदटेनोक्रवात्‌ भिन्नपदं पुनरुक्रमित्यथेः । श्रात्माश्रयेति । भिन्नप्रतियोगि- ज्ञाननिरूप्योऽन्योन्याभावो भेदश्चान्योन्याभाव एवेति तेनेव afa- रूपणा दित्यः | एतदेव स्यष्टयति । भिन्नेति । श्रनवस्यति | qua चद्भिन्न कथं तद्योगात्तदाश्रयो भिन्नः, श्रय भिन्न तदा त्रापि भेदान्तरं स्यादित्यनत्रस्धत्यथः ॥

रघ ° रौ०। धर्मान्तरं अ्ननुयो गितावच्छद कवहृन्तिवेधर्म्या- न्तरं, यद्रच्यति vets न घटम्तन्तमयश्चति । मदप्रयोगेति | खरूपं fe खस्यानुयोगिनो रूपं धर्मोऽनुयोगितावच्छदको चटलादिः खयमेव रूपमनुयोग्यात्मकं वा । आद्य पुनहक्रला दग्धे च स्वस्य खानधिकरणएत्वेनायोग्यलाखज्दिलित प्रयोगानुपपत्तिः घट carat च घटवादिकं uuu सम्बन्धश्च मसगमर्यादया भाषते भिन्न waa च घठलादिकं घरलवल्रादिना ्राञ्रयलं चाश्रयत्वलेन प्रकारो गभरयेत्यपौ नरुहषममर्थनेपि घटलवान्‌ भिन्न इत्यादौ पौन- रह्तादवसश्थयमिति भावं वणेयन्ति। भिन्नेति । इतरभिन्नयो-

बाद्या्थैभङ्वादः | ५६३

रेकार्ेवात्‌ i न च भिन्ननिरूपणं विना तदभावनिरूपणमिति | saqafa । वेध्यं वेधर्म्याभावे तद्देते धरमिंदेतानुपपत्तरिति भावः | श्रमौ मेदः |

ae जनिका

तत्‌ fa भेदज्ञानमेव नास्ति, सदपि वा नित्यं, अनित्यमपि '' वा निहेतुकं, सहेतुकमपि वा निर्विष- यक, सविपयकमपि वा बाध्यमानविपथकमिति। तच प्रथमः सवतो विरोधादनुत्तरः। facta: सुपुश्यवस्था- नुरोधादुपेक्षणोयः। दृतौयोपि विरोधाद्ेयः। चतु- स्तु मेदोल्लेलादेव त्याज्यः । uaa चिन्त्यते, किमेतघ्न्यतमात्मा तम्य विपयः तदन्यो वेति । aa यद्यन्य ण्व, किमताभिव्यधिकरणानुपपत्तिभिस्तस्य बाध्येत | णवं हि चौरापराधेन व्यक्तमयं माण्डव्य निग्रहः स्यात्‌ |

WE: टौ०। तत्‌ fatafa ज्ञानस्य ज्ेयनिरुपतया भटदमिद्िपर्यवमानाद्दित्ययः। मवत दति ` । भदज्ञानं नाम्तौति मर्वानुभवसिद्धज्नानापनापः प्रलियोग्यप्रसिद्धिः स्ववश्नविरोधः | न fe भदमनज्ञात्ा तदभिलापमम्भवः। atfenfaarfeaza ज्ञाने aaa auafagfa । ayaa) ज्ञानाभावरदग्राया एव सुषु्षिनादित्यथः | बिरोधाटिति। श्रतु कत्वऽनित्यलानप- पत्तेरित्ययः । भेदोन्नग्व दित्युपलचणम्‌ । ज्ञानम्य मविषयत-

(२) अनियम दति र qo पार; (२) मवर्चनि १ पुर पा०।

५६४ ात्मतक््वविवेके सटोके

नियमादित्यपि द्रष्टयम्‌ । अ्न्यतमोऽस्य विषयो यो बाध्यलेना- भिमत दति te | यद्यन्य एवेति । वया लेतैषामेव थाणां

बाधोपन्यामाद्रैवधिकरण्प्रमित्यथः ॥

रघ" टौ° | aia दति। सर्वानुभवसिद्धभेदन्नानापलापः प्रतियोग्यमच्ते निषेधानुपपन्तिः खव्रचन विरोधो वादिप्रतिवादि- Hear विना कथाप्रटृत्ययोगञ्चेति । विरोधात्‌ श्रहेतुकले कादा चित्कलवविरोधात्‌ः। भेदोक्षेखादिति | घटज्ञानमित्यादौ चटा दि विषयल्येव भेदज्ञानमित्यचापि भेद विषयताया मर्वानु- भवमिद्धलात्‌ कचिदपि मतिषयलस्याप्रसिद्धौ च तज्निषेधा-

नुपपतिः tl

अथान्यतमात्मा,. तचापि यदि धमौन्तरमेवेति ae, तदाऽनवस्थामिया तदधिक रव प्रवादस्यज्यता तस्य FATT | न Waa प्रतिभासमानमथ निवर्तयति, किन्तु प्रवाहं परिहापयति, गन्धे TATA |

mee Hes वेधम्येभेदे बाधमुद्धरति तच्रापौति। खरूप- मेदेजैव चटवपरलयोरपि भेदव्यवहार भिदधेरित्यथेः। प्रतिभाम- मानमिति। बजवत्रमाण विषयौग्धतस्य त्यागादित्यथेः ॥

(१) अथान्यतमोऽस्य विषय इति र पुर Wel ।

STEAK ATS: | ५६५

भगो० टौ । aw fafa: घरवादेः प्रत्य्तसिद्धलादि- ae: न होति श्रनवभ्यायाः प्रमाणाभावमूलकलादिति भावः॥

रघु" Ze) तदधिक cia) ननूक्तं au वेधर््याभावे तददेतेः ध्मिंदेतानुपपन्तिरिति, श्रभिन्नस्य चोभयटरत्तध्मस्येकतरभेदले खस्मादपि मेदापत्तिः। न च aaa न भिन्न, arafas, परस्पर विरहरूपोभयरूपपरित्या गानु पपत्तरिति चेन्न । वेध्यं खरूपादेरेव भेदस्योपगमात्‌ | धर्मान्तरमेवेति तु घटपटभदा- भिप्रायम्‌ |

auafa तेधर्म्यान्तरमस्त्येव, प्रामाणिक चानवस्था न दोषाय । प्रवादस््यज्यतामिति a तन्तुमयतादेभदकूपले बाधकं नास्तोत्येतावत्यर मित्यपि वदन्ति ॥

अथेतरेतराभावमेव भेदज्नानमवलम्बत इति aw, तचापि क्रात्माश्रयः, तेन fe भदन्नानमेव न स्यात्‌, अस्ति च तत्‌, ततो इत्वन्तर माश्िपत्‌, न तु खात्मनि सखवथमहेतुत्वे स्वयमेव निवतते। अविद्यावशदिति चेत्‌, fara) न द्यविद्यत्येवा"त्माश्रयनिरत्तिः, तथा सति षटाद्योपि कुलालादिनिरपेक्षाः खयमेव भवेयुः। अथात्माश्रयदोपोपदहततया तन्न Wea कारणं, ततो यतः कुतश्चित्‌ तस्य जन्म, तच्च दूनिरूप-

(१) न द्यविदयदयेवमात्मा दरति ए qo Ute |

५६द्‌ आत्मतत्वविवेके deta

मतोऽविदयत्युच्यत इति विचारार्थः, नाम्नि afe विवादः | न च तदपि दूनिरूपम्‌, प्रतियोगिरूपत्वे- नाप्रतौतावधिकरणप्रतौ तिरथिकरणस्वभावत्वेनास्मृतौ प्रतियोगिस्मृतिश्चेतरेतराभावग्रहणकारणमिति निरू- पणात्‌ |

Wee Stel खयमेवेति। खस्य खं प्रत्यजनकतयाऽन्योन्या- भावभेदालम्बनना बुद्धिरेव नोत्पद्येत, उत्पद्यते च. तथा 4 कारणान्तरमनुमतुमदतो लि भावः | अविद्येति | भेद ज्ञानमाविध्कं म कारणान्तरापे्मित्ययथः। किञ्चात इति । भेदज्ञानं चच्चया- grad तदाऽविद्या कारणलेन त्वयोपन्यस्यत दत्यस्नदन्‌कूल- मेवाचरितमिद्य्थंः । यद्वा आविद्यकमपि भेदज्ञानं न कारण- facta न वा सखजन्यमिति कारणान्तरं aaa वाच्यमित्यथेः। तथा मतौनि | aad घटादोौनामष्यविद्यातिवत्तेलेन वत्योपन्य- wat सखयमेवोत्यन्तिः स्यादिल्यथः। खस्मादेव तावद्भेदश्चानं नोत्पद्यते यत उत्पद्यते az दूनिंरूपमिनत्यविद्यत्ुच्यते इत्याह । अथेति । aratfa यत्‌ कारणां मयाऽभिप्रेतं तदेवा विद्यापटेन anya दत्यथेः । az: पटो न भवतौत्यच घटाव्ति पटलं पटावृत्निघटदृत्तिघरटलखरूपेण ज्ञातं सदन्योन्याभावप्रतोति- कारणं, न A प्रतियो गिवृत्तितेनाधिकरणवन्तिनेन येन प्रति- यो गिलाधिकरणत्यदगमीऽन्योन्या भावय इत्यात्माश्रयः स्यादित्यत me! न च तद्पोति।

STEAK ATS: | ५६७

भगो ° टौ ° । अविद्यापदेनान्योन्याभाव एवोच्यतेऽन्यदा, Be किश्चेति। we श्रयेति। नाक्नोति। अन्योन्याभावनिरूपकस्यान्य- स्याभ्युपगमादित्ययः। प्रतियोगौति। aaa wa: ( खाभावे wa: ) सभावः । तया च प्रतियो गिलानिषपकधर्मेणधिकरणन्ञानमयधि- कर पत्वानिरूपकधमण प्रतियो गिन्ञानमन्योन्याभावङ्पमेदज्नान- रेत्‌ रित्यथः | श्रभिन्नेऽपि कर्चिद्धदयदस्तसिनल्लसत्यपि भेदाय्रषख दोषाश्षदहाखति भावः । ननु प्रतियोगिनो ज्ानमाचं विवक्तं afaat । नाद्यः, दृतरेतराभावय्दकार णमित्यचर इतरेतर पद्‌- वेयर्थ्यापन्तेः श्रभावग्रहमाच एव तम्य हेतुवात्‌ । न च प्रमेयपद्‌- जन्याभावग्रहे न aga: तथा मति तन्लन्यान्योन्याभावयहेपि तद्धेतुतानापन्तेः | न चान्योन्याभावलेन ग्रहमामभो, घरातिरिक्र प्रमेयमिति णब्दजतादृ गरज्ञाने यभिचारान्‌ । श्रपिच यत्किञि- त्रतियोगिलाधिकरपात्वाभ्यां ग्रहो न कारणम्‌, अतिप्रसङ्गात्‌, तत्मलियो गिचादिना तद्भहम्य हेतुत श्रात्माश्रय पत्तेः, श्रन्योन्या- भावलेन प्रत्यचे श्रन्योन्याभावग्रहे मामगोयम्‌ । यद्रा तहुरात्यन्ता- भावग्रहम्तदर्टोप भवनि, न च तच प्रतियोशितावच्छदकरूपभिन- मधिकरणकूपमिति damage वयभिलारान्नदं तद्धेतुः, प्रतियोग्यादिखशूपग्रम्येव तत्रयोजकलादित्यमभिप्रायः। न च भेदभ्रमस्छले भेरगरदप्रमङ्गः, awa प्रतिबन्धकलात्‌, यच्च च न प्रतिबन्धको दो षसलदन्यजिन्ञासादिकं वा, तचान्यहेतुमन्पन्तौ भदः प्रतौयत एव ॥

५९८ HMA तकौ <८।कौ

Tae Fe) अरविद्यावश्रादिति कोऽथः, किमविद्याप्रभावाद्धद- ज्ञान खस्ममादेव जायते इति, fa ar श्रविद्याषूपात्‌कारणादिति। siq कि चेति, दितौोयमाग्रद्कते | श्रथेत्यादि । दतरयोरधि- करणप्रतियो गिनो रितरलेन ज्ञानं न हेतुयनात्माश्रयः स्यादित्या- wage! न चेत्यादि | प्रतियोगिषूपलं प्रतियोगितावच्छटक- ayaa | श्रधिकरणखभाववं श्रधिकरणतावच्छद करूपवत्वम्‌ | सतिद्वय ज्ञानमाचपरम्‌ | afaafa खात्यन्ताभाव्रग्रदणारित- रेतरेति। ग्रहणं aaa भिन्नाभ्यां रूपाभ्यां प्रतियोग्धधिकर- णयो ज्ञानं कारणम ; प्रतिबन्धक्रस््र घिकरणतावच्छटक्वति प्रति- यो गितावच्छद्‌का दियदः |

अथ स्वरूपमेव भेदप्रतिभा सस्य विषय इति तत्वम्‌, तथापि महप्रयोग रवानुपपन्न्यज्यलाम्‌, भेदेन तु किमपराद्धम्‌ सोऽपि दृश्यत इति चेत्‌, नेमित्तिकस्तु स्यात्‌, न सखवरूपतः। न हि घटमानय पटमवलोक- येत्यादौ मेद्पदमपि प्रक्षावानुपादत्ते। व्याख्यायां तु मूढप्रबोधनाय घ्रटः कुम्भ इतिवत्‌ महप्रयोगपि न दौोपः।

We Zo । तथापौति । खरूपभेदम्य भेद ज्ञान विषयलेन चयाऽभ्येपगमात्‌ तत्र बाधकं दयोरप्यावयोनिरमनोयमित्ययः। सोऽपौति। यथा भदशन्नानमस्ति तथा सश्प्रयोगोप्यस्ति तथा च तदलार्‌ भद ज्ञानमेव निवतेताभित्यथः । न fe घटो भेद इति

बाद्याचैभङ्गवादः | ५६६

पप्रयोगोस्ति घटो भिन्न दति तु भेदस्य वेधम्यष्यान्योन्याभावश्य ॐ + be al afaey घटे भासते, भवत्‌ वा aufeq सदप्रयोगः समूह भ] matey भवतोति न दोष cary नेमिन्तिकमिति ।

भनो० Zo) नैमित्तिक इति। यो घट cam भेदलं

तस्य... ., नार्य मि्यर्य; । तदव स्फोरयति ¦ नौति॥

तथापि कः परमाः! यथायथं चयमपि | पटस्य हि घटात्नाप्रतोतिरघटात्मना च प्रतौतिस्ततो वैशि्यप्रतौतिभ्ेत्यनुभवमिदम्‌, तचाभावस्य प्रथम- माम. अभावान्तरधमान्तरयोरभावात्‌, सामान्या fey fay aa, धर्मान्तराभावात्‌ | द्रव्यादिषु fy चयं, aaatfa मम्भवात्‌ | भवति पटाभ्य न घट- स्तन्तुमयश्चति, गन्धोऽयं न रूपं सुरभिप्रेति, गतिरियं araum तियकं चति। sam च स्वकपभदस्य ताद्रप्येणाप्रनौनौ प्रतौतिः, इतरतराभा वन्य त्वब्राधित ममानाधिकरणा निपधप्रत्ययः, वधम्यस्य तु विगाध म चैकधम्थममावश दत्येपा दिक्‌ |

mee Del सुडदभावेन प्रच्छति तयापौति । यथायय- fafa) aa यत्‌ प्रमाणसिद्धं तत्र a णव भेद Tuy: |

za यमपि प्रामाणिकम्‌ । at स्हरूपभेदमाह । पटस्य

49

५७० अात्मतत््वविवेके सटोके

होति घटाश्चाद्मनाऽप्रतोतो सत्यां परस्य खरूपप्रतोतिरेव खरूपभेदलच्एमित्यथः । wear परटमानयेति नियुक्रो घट- मप्यानयेदिति भावः| श्रन्योन्याभावमाह | श्रघटेति घटान्यो- न्याभाववन्तयेत्यथेः । यद्यपि पटान्योन्याभावप्रतौतिनयं तथापि पटनिष्टघटान्योन्याभावगप्रतो तिसावद्ियमिति भावः | तत दृति । घटनिष्ठाल्यन्ताभावप्रतियो गिधर्मवि शिष्टप्रतिपत्तिखेत्यथः। यथा- aufafa age तदेव स्फुटयति | तत्रेति । प्रथमः खरूपभेदः | श्रभावान्तरेति । तच्राभावान्तराभ्यपगसेऽनवस्यापन्तिरिति भावः | धर्मान्तरेति | मामान्यरूपस्य वेधम्येस्येति भावः । वस्तुतः प्रति- योग्यादिघरितं वेध्ये तचास्तौति भावः। इयमिति । sata भावखरूपभेदा वित्ययेः | watfa वेधम्यैस्याभावाभिधानं जातिपर वेधम्येमित्यभिप्रत्य, अन्यथा <न्योन्याभावग्रहोपि न स्यात्‌, एतच्च तन्तुमयश्ेति वेधम्येभेदाभिधानेन खयमेव स्फृटोकरि्ति । fads गतो जानिविश्रषः | ताद णेणेति | खान्योन्याभाववन्तयाऽप्रतौतो खरूपप्रतो तिरित्यथेः | तथा च भ्रतोयमानं खरूपमेव खरूपभद्‌ दति भावः | वम्हुतो भिद्यत इति wart dead घटादौ प्रतते, भेदव्यवहारम्त वेधरम्यान्योन्याभ्ासेव, श्रभावेपि तयो- द शितल्वात्‌ । समानाधिकरण दति । प्रतियो गिममानकालौन- ममानाधिकरणो निषेध wae: । प्रतोयत दति प्रत्ययो निषेध- qin प्रत्ययद्चति भिषेधप्रत्ययः प्रतोयमानो निषेध इत्यर्थः | विरोध इति । महानवस्धिनौ wat गोललाश्रवे गवाश्वयोर्धश्ये भेद tau: | एतदेव दश्रंयति । स fa)

बाद्याथेभङ्वादः। ५७१

दिगिति । ननु धटे परलात्यन्ताभावाधौन एव तदन्योन्या- भावव्यवहारोऽस्तु किमधिकेनेति ta ददमिदं न भवतोति घर्मिममभिव्याइतनजा धर्माभावारस्परशात्‌, इदमिदं न भवति नेद मिद्ेति प्रतोतिभ्यामेवाभावदयविभागात्‌ । तादाक्थावख्छिन्न- प्रतियो गिताकलसमर्गावच्छिन्नप्रतियो गिताकलयोखान्योन्याभाव- संमर्गाभावयोत्रैलचण्यादिति दि गित्यथेः ॥

भगोन्टो०। पवापद्‌भितसत्यत्तिजयमभिमन्भायाह | यथा- यथमिति। न चेवं भदपटस्य नाना्थेलापन्तिः, लाचघवाद्धदनं भेद इति प्रहत्यथं एव भेदपडस्य शकर्वेधम्यरिमनैचणयाऽन्यभ्य- लात्‌ । तदेव क्रमेण fanzafa) gee होति । प्रथमति। खरूपमेद tay | नन्‌ भाव्रादभावलं aR भेदोस्ति, मिथो भेदकं ॒चात्यन्ताभावला{टिकमेव, एवमन्योन्भावो न भवतोति प्रतौ तेः, तादृगनुद्धखचान्योन्याभाव विषयकलात्‌ |

TAB. | अ्रत्यन्ताभावान्योन्याभावयोभंदव्यवहारभ्य खरूपत एवो पपत्तर्नाभावान्तरम्‌, तज्रानवम्धाभया दित्येवपगो ग्न्धः। श्रनन्यया सिद्धप्रतौ तिबलाद भावेऽपयभावधौ रभाव निबन्धना, प्रमेयतव दृवात््मा ्रयलत्वस्या टोषलात्‌, प्रमाणसिद्धलात्‌ |

ददमेवाभिपर्याभावान्तर नेत्युक्मन्यथाऽकार पटवेयर््य दिव्ये

यदि घटाभावो घटल्यन्ताभाववान्न स्यात्‌ म च भावल- मुपाधिः साधनव्यापकलादिति तव सहितानन्यथा शिद्धवृद्करभावे- garam, a चानवस्था, दितौयाभावनाजाङ्गोकारे

५७२ चअात्मतक््वविवेक्रे deta

तदभावात्‌, दतोयादिकमादाय तदभावात्‌, प्रमाणाभावस्य aaa, भरन्यथाऽऽदये्यभावे भावापत्तिरित्यन्य |

सामान्यादिखिति | स्वरूपभेदोन्योन्याभावश्चति इयम्‌ । यद्यपि मामान्यादिष्वपि wqued वेधम्येमस्ति, wat निद्धंमे- कवस्यापि तद्ध मेवातद् माभ्यां याघातात्‌, अन्यया न्योन्याभाव- स्यापि कथं aa निरूपणम्‌, तस्य ॒वेधम्य्रहनिरूप्यलान्‌ । न च तदाख्रयब्यक्रेरे तच वेधम्येरूपत्म्‌, तथा मति ब्याद्रत्तावन्योन्यज्ान- जन्यान्योन्यव्याटृत्तधौ रित्यन्योन्याश्रयान्नेकमपि व्याटृत्तमवगम्येत | तयापि मात्तासम्बद्धघर्माभावमभिप्रत्यायं ग्रन्थः. लक्णानामुपाधि- रूपतया परस्यरामम्बन्धान्‌ | पटोऽयमिति खरूपभेद कथनम्‌ । न घट दत्यन्योन्याभावम्य, तन्तमयश्चेति away, एवं गुणकमणो- रपि क्रमेणोदाहरणम्‌ ।

ननु सरूप न भेदः, अ्रमदमग्रयत्रिपयेयोच्छेटापत्त, खरूपा- ग्रहे तयोरनवकाग्रात्‌ | न च भद्रग्रहेपि भदत तच न wera, ay तद विषयधोविषयत fafneia faanafafa वाच्यम्‌ | तस्येव भेदलापत्तेः. नम्य वेधम्यरूपलवात्‌ । भेदस्य सप्रतियोगिकले निःप्रतियो गिकमस्ब्रूपात्यक्रतामम्भवाच । यदि च खकूप घटादिकं भेदस्तदा तद्योगादन्यो भिन्नः स्यान्‌, भिन्नेव वा नामौ wz: | नाणन्योन्याभावो भेदः. aget हि प्रतियोग्यधिकरणग्रहए सति म्यात्‌, तयोश्च ग्रहणं घ्मिखरूपेणेव प्रतियोगलाधिकरणलाभ्या al. aq रजतमिदमिति wat न स्यात्‌, पुरोवत्तिरजतसखरूप- ग्रहेऽन्योन्याभावयहा पत्तेः, we यत्किञ्ित्रतियो गित्वा दिग्रहेऽति-

बाद्यार्थमङ्वादः | ५७द्‌

प्रसङ्गः, तत्मतियोगिलादिग्रहे चात्माश्रयः। नापि au भेदः, म हि न खरूपेण, भमाद्नुपपत्तेः, नापि विरोधितया, भेदा- निरूपणे तद्‌ निशूपणात्‌, वेधम्येस्य घटलादिषरूपतया निःप्रति- यो गिकलाच्च, वेधम्यऽननम्धाभिया वेधर्म्यान्तराखौकारे तदभेदा-. दा श्रययोरष्यभेदापत्तः। यश्च afyget वाद्यः. म भिन्त धर्मिणि विग्रतेऽभिन्ने वा श्राद्यं aaa मदेन भिन्नेजन्येन त्रा । प्रथमे स विभिष्टे खटत्तावात्माश्रयः । श्रन््ेऽनवम्धा afta त्‌ भेदविरोध एवेति |

sae: भिद्यते व्यातच्यतेऽभेढबद्िविरो धिधो विषयो - क्रियत इति त्पत्या भेटपदं Bus, AIGA च परस्तथा क्रियत दति तम्य भेदनम्‌ | भदार्यापि भप्रतियोगिक एव. प्रतियोगिना महवतमाननात्‌ | तथ्ाश्त एव ततर प्रमापप्रसरात्‌ | न तु प्रतिय गिघरिनमनिः सप्रतियोगिकः, तया मति प्रति- योग्यभिद्रतया प्रतियोगिना महेति मराचस्येवाभावान्निष्युति- यो गिकतापत्तेः, weed च यद्यपोलरनिराक्राङ्गम्‌, घटी निरूप्माणो यथोक्त निरूपणवरिषयो भवन भेदो भत्रति । प्रति- aifad च प्रकते याद्यभेदधौकारण्णोग्धतज्ञानतिप्रषव्रिषयतम्‌ | दोषवगरान्तदरूपापरि चये चामदरमंश्रयादिः। भिन्नत्घधोौरपि खरूप एव । न हि तच तद्योगः । श्न्योन्याभावपि भेदे नोक्रदोषः | तथा fe अधिकरण्तया afgta नान्योन्याभावधोकरपतया यत्किद्चिदटधिकरणतयाऽन्योन्याभावस्योत्तरकारणवेद्यलात्‌, श्रधि- करणलस्योत्यत्या्ययेमपेच्छमाप्वरूपला च | यद्र पतया च यस्या-

५७8 चऋअात्मतत्वविवेके सटौके

नु पल जिम्तत्छरूपव्‌ दविरेवान्योन्याभावधौ हेतुरभिमता । वैधम्ब- भेदेपि नानवश्वा । यदि हि वेधन्येमेव पर भेदस्तद्‌ा वेध्ये - व्यवहाराय तत्रापि वेधर्म्यान्तरापेक्ता स्यात्‌, न Yaa, ay स्वरूपादेरेव भेदलात्‌ |

एतेन यत्किञ्चिदक्रम, श्रनव्रस्यापौव्यत एव, न fe कस्यापि निधेमेकवम्‌, निद्धमेकलस्यापि तद्धमेलातद्भमलाभ्वां याघाता- दिति, तदष्यपास्तम्‌ | वेधम्पेमेदज्ञानस्य खर्ूपभेदेजेवोपपन्तः |

यदा च जातिवेधम्यमेव भेदस्तदा त्ैधर्म्यान्तरानवगमान्न भेदः, तस्य तत्मरतौ तिमानकलात्‌, न हि मेदो नाम्तोग्येतावतेवा- भेदः, मा हि शदमेदो नाम्तौत्येतावतेव भेदः, तथा च तरेधम्ध न भिन्न न चाभिन्न स्यादिति face: |

यच्च भेदः fa भिन्ने वर्ततेऽभिन्न बत्यक्रम्‌, तन्न, अनवस्या भामप्रसन्ननस्य प्रसङ्गसमलात्‌ | भेदोपलकिते वस्तुनि प्रमाणप्रतौतलयेकस्यानेकस्य वा भेदस्य ट्त्येपगमात्‌, न gu- ल्तणस्याप्यधि कर णको टावन्तर्भावः । fay ga वर्तते az THY प्रश्रे यत्र प्रमौयत दत्येवोत्तरम्‌ । क्त प्रमोयत इत्य aaa aa |

vat fa गवि गोलमुता गवि गोलभित्यादि HMA । गोलस्य यक्त विग्रेषणलेपि ware तद्‌ पलच्कनात्‌ खक्रिया- व्याघातश्च । खण्डकखण्डनोयतविभागापरि चये wages प्रटत्य- नुपपन्तेरिति सङ्खपः |

agatha । पटस्य घटलेमाप्रतौतौ प्रतौ तिरित्यधंः । नतु

बाद्धयार्थभङ्वादः। ५७५

प्रतौतिः प्रव्येते न wad तच्नावृत्तः, भिद्यत इति wea waa भेदः पूरवैसुक्तोऽधना ¶ प्रतौ तिरुच्यतेऽतो विरोधः |

अनाः । प्रमाविषयत्वं खरूपभदः, एतश्चाव्यावतकमपि भेद- प्रव्तिनिमिन्तम्‌, खान्योन्याभावात्यन्ताभाववत्वं वा । दतरेतरेति। , नन्वनेन प्रतियोगिसमानाधिकरणोऽभावोन्योन्याभाव Tame, तच्च ष्वंसप्रागभावयोरतिव्यापकम्‌ | न च दातनवेन विग़रेषणौयम्‌, तयाणव्याणयटत्यत्यन्ताभावातियाभ्नेः । प्रत्यय विषयत्वं च व्ययम्‌ ।

sas: 1 vafaaree एकस्मिन काले प्रतियोगि समानाधिकरणो ऽभावोन्योन्याभावः | प्रत्ययपद तु तच प्रमाण- सुचनायम्‌ |

यदा प्रतियोग्यवृत्तिः मद्‌ातनोऽभावोऽन्योन्याभावः | न च कालान्योन्याभावाव्या्षिः. तस्य प्रतियोगिनि कालेपि वन्त, अन्यया सकलकालवत्तिलकूपनित्यलमण्यस्य न स्यादिति वाच्यम्‌ । वत्तिपदेन धर्मिंलस्य विवकितवान्‌, काले वाधारतामातरलात्‌, तस्याञ्च धिलभिन्नाया विग्रषणताभटलात्‌ | श्रत एव सकनक लच्णानां कालेऽतियापकलमपाम्तम्‌ |

यदा दृदमिह नाम्तौति sata प्रतियोगिताऽवच्छिद्यते, दृदमिद्‌ं न भवतोति तादाद्येन, ater च तदेकवृत्तिधमः, एकवन्तिवं च सखममानाधिकरणधमेविरो धिधर्मामामानाधि- करण्डम्‌ । dag नेकवु्तिदधमेः | श्रवच्छेद कलं तसिरूपकल्वम्‌ | तथा चेकवलतिमाचधर्मावच्छिन्नप्रतियो गिताको<न्यौन्याभावः । व्यासच्यप्रतियो गिकश्चान्योन्याभावो नाग्वपगम्यते । संसर्गावच्छिन्-

yor अआत्मतत्वविवेके सटौके

प्रतियोगिताकोऽभावः संसर्गाभावः। न च गरममर्भिचरभिन्नो ऽयं चट waa नेकवन्तिधर्मेण प्रतियो गिताऽवच्िद्यते, fear संसर्गेणति aatfaantafcfa वाच्यम्‌ | तजापयेकव्तेरेव wae ्रतियो गितावच्छद कलात्‌, कथमन्यथा गरहसंसगंदश्रायामेः हटभिन्नोऽयं घर दति प्रतौतिः।

ननु धर्मात्यन्ताभावेनेव धर्मिणो ऽन्योन्याभावव्यवदारोपपन्तिः सविगशेषणेति न्यायेन धघटोऽयं नेनि wae निषेधात्‌ । अन्यथा पाकदशायां रक्रोयं घटोन श्याम दति प्रतौतेस्ततेव तदन्योन्या- भावः स्यात्‌, धर्माभावेनेवो पपत्तिरिनि तुन्छम्‌ । न च yal भावेनेव धर्मात्यन्ताभावोपपन्तिः, णवं WATKIN एवाव्याद्रत्य- त्यन्ताभाव्र्यवदा रानुपपन्तः, आक्राशान्योन्याभावस्याकाग्रोऽभावात्‌ |

WAS: | श्रयं घटो नेति धर्मिप्रलियोगिकोऽभावोनुश्चयते a धमंप्रतियोगिकः, बाधकं विना चेतदनाटरेऽतिप्रमङ्गः | धर्माभावग्रहेपि तद्भर्मान्तरात्यन्ताभावयद्मम्मवे कविदणविभ्रानेः। अधिक तु दितौयाध्यायप्रकागे प्रपञ्चितसिति।

quae fafa व्यतिरेकिधर्मलं वेधम्बमाचलचणम्‌ । विशिष्य तु तदन्योन्याभाव्यायधममवं तदधेधम्पेमित्यधः ॥

रघु ९ टौ ° । धर्मान्तरेत्यभ्दपगमवादेन । wags समवेतपरम्‌, श्रगे च तन्तुमय इति ममेतधममान्तरो पलक्कमिल्यपि केचित्‌ ।

ननु खर्ूपस्य Hes tz तन्न वेति संश्रयो नेदं तदिति विपययश्च न स्यात्‌, धर्मिणो ग्रहे मेदष्येव यहात्‌, wae च तयो-

बाद्धया्थभङ्कवादः | ५७७

Wale, खस्य खाटठ्तिलादिदं भिन्नमितिप्रतोत्यनुपप्तिख्, ध्िभेदमस्य धमेखरूपस्य धमिटत्तितया तत्रैव तद्ध दप्रतोत्यादि- प्रसङ्गः, निष्यतियो गिकस्य खरूपस्य मप्रतियो गिकलायोगसखति | अच वद्न्ति। खरूपग्रहेयि तद्धंदलाय्रहासंग्रयादिः | agza च न॒ तदविषयकप्रतोतिविषयतम्‌, श्रच। चृषत्वापातात्‌ । किन्त विलच्णः प्रतियोग्यन्‌ यो गिभावलच्षणः aay: । म च खरूप- मतिरिक्रो बेत्यन्यदेतत्‌ । नद्धानमपि मश्वन्धविधघया प्रकारतया वेत्यपि तथा । सम्बन्धविश्रषण खमस्य सवव तिलं खा रया वृत्तिं च नानुपपन्नम्‌ | ee खाभावप्रतियो गिकलवत्‌ स्वभिन्नप्रतियोगि- कलम तया । एतेन वंधम्यं वयाव्यातम्‌ ¦ च्रन्योन्याभावन्तु भाव- वदभावाग्तरे afar add, भिन्नताप्रतौतेरविग्रषात्‌ | श्रन्योन्या- भावान्तरकन््पनमन्योन्या्रयानवम्थाचक्रकान्यतमं WU स्येवो चिल्‌ | एतेनात्यन्ताभावो बयासख्यातः । श्रभाव्रवान्योन्या- भावतलममगभावलादिना चाभावाद्गद्‌ः खरूपं तरेधम्यमन्योन्याभावो al) तत्तदभावमर्म्त्‌ नाधिको भदानन्त्यप्रमङ्गात्‌ | धघरपराभाव सखषूपयो मियो Hea तयोः पर स्यराश्रयलात्स्वस््माद पि भदापन्तिः. परस्यरानाश्रितच च धटपटाभाव्रयोः qzqzt न wa इति प्रतौत्यनुपपन्तिः | तद्‌भयस्वरूपमपि तयो्नाम्तोति चन्‌, तरि Gaya पटवतः पटश्रन्यल GTA च घटवतो घरशरन्यतवं म्यात्‌, तस्माद्धेदानन्मेव ज्यायः। प्रामाणिकं AT म दोषाय एवं यदि खरूपमम्बन्धेन न निवादम्तदा मम्बन्धानन्ध-

Hag! न चोत्तरोत्तरेण पूर परवं कायैकर णमम्भवान्‌ पूरं पव्रयथ्यम्‌, 73

५७८ आात्मतत्वविवेके सटोके

gaa मन्बन्धताप्रतौत्यन्यथानु पपत्या कल्ितेन तदुक्छारणायोगा- दिद्यपि वदन्ति |

अर्न्ताभावस्यात्यन्ताभावान्तराभ्यपगसेपि AAT । श्रभा- वाभावख्ेव खाभावाभावलात्‌ । एतेन ध्वंमप्रागभावयोः प्रागभाव- ध्वंसो वाख्यातौ |

ददं त्व्धातयम्‌ । यद्‌ waaay खरूपवैधम्येयो- भदवकन्यनमन्याय्यमिति | भिद्यते याटत्तलेन प्रत्याय्यतेऽयमनेम वेति ब्युत्पत्तिभेदादेव द्वूपवेधर्म्वयोभंद यवहार इत्यपि acta

केचिन प्रतियो गितावच्छेदकधममत्यन्ताभाव एव तदन्योन्या- wa) वेपरौत्यमेव fa न स्यादिति Fe, श्रनवबोधात्‌, एकभ्येवोभयषूपताभ्यपगमात्‌ । श्रटृत्तिगगनादेरष्टन्ताभावदेवा- वश्चोपेयलाञ्च । श्रथेवमया्यटृत्तिधरममवदन्योन्याभावोणव्यायट़न्तिः स्यादिति चेत्‌ न, cea) we वा तत्सहचरितव्याणटन्ति- धर्मान्तरात्यन्ताभाव एव तथा । श्रय घटवति wae नेदं घर इ तिवन्ञा् घट इत्यपि स्यात्‌, स्याच्च धटले न घटवमितिवहूरलवं a wafaanfa चेत्‌, यथा fe चटाभावपटाभावरूपयोः परस्परप्रतियो गिकमेव wea धटपटप्रतियो गिकमेव चात्यन्ता- wad, अन्यथा चटपटशून्ये तदुभयाभावशन्यताया चटपटयोख खाव्यन्ताभाववतोः खभेदवत्ताया calvary मेदानन्धप्रमङ्गादा, तथा तस्यापि धमेप्रतियो गिकमेवात्यन्ताभाववं धर्मिप्रतियोगिक- मेव ॒चान्योन्याभाववमित्यदोषात्‌ । भावष्येवाभावश्यापि भेदो विरुद्धघर्माध्यासादैवेति वदन्ति |

बाद््या्भक्कवादः | yor

argainifa । श्रप्रतोतौ अ्रप्रमितौ । तथा च तादाब्यप्रमा- विषयत्वाभाव एव लचणम्‌ । प्रतोतिस्त॒ वअयवहारनिसित्तमुक्रा | ममानाधिकरण दति | समानाधिकरणः षमानाधिकरणसमभि- व्याइतजन्यः । सामानाधिकरण्ये च ममानविभक्रिकलम्‌ । तथा चानुयोग्यपम्दापकपदसमानविभक्तिकप्रतियो ग्येपस्यापकपद्‌ समभि - व्याइतेन नजा जन्यो निषेधप्रत्यय cae) तादु गशनजप्रतिपाद्यलं तु फलितायेः । भ्तलं घटो नेत्यत्र पददयम्यापि प्रथमान्तात्‌ |

नन्वेतद्प्रतिपाद्यमानताद शरायामब्यापकम्‌, मकलतद्ाक्रौनां तादृश्राभिलापोऽमम्भवौ प्रमाण्श॒न्यः, योग्यतायाखानुगतदूप- निर्प्यतात्‌ । श्रय प्रतियोगिनः ममानाधिकरणणो निषेधप्रत्ययः प्रतोयमानो faa, तथा च प्रतियोगिममानाधिकरण।भावलव फलितार्थः । न च प्रागभावप्र्वंमयोरव्यापटरत्यन्ताभावे चाति- aifa:, एकदा एकावच्छरेन मामानाधिकरण्छम्य विनचितला- दिति चेन्न। य्किञ्चित्रतियो गिमामानाधिक्रण््स्या तिप्रसक्रलान्‌, खप्रतियो गिमामानाधिकरण्छम्य चाननुगतलात्‌, सम्बन्धान्तरेण प्रतियो गिभमानाधिकरणो मम्बन्धान्तरेणाभावेऽतिया्नः, अदटरत्ति- गगना दिप्रतियो गिकान्योन्याभावे चाव्याप्नेः। श्रय प्रतियोग्य- afamafesrnad तत्‌ । न स कालान्योन्याभावाद्यार्चिः, काले इ यभेदद्रयत्वाभावयोषेन्तावपि कालो न 2a कले न्‌ द्रयत्वमित्यप्रत्ययात्‌ तादुश्रप्रतौतिनियामकटन्तेविवक्ितलादिति aq, सामान्यं सत्‌ सतौ मन्तेति प्रत्ययानुरोधादेकाथंसमवाचेन खर्‌ पसम्बन्ध विश्रवण च सत्तायामपि सत्ताया टल्तिशूपेया, तेन

५८० ्मात्मतत््वविवेके सटौके

च मम्बन्भेन सत्ताविरहो न सन्ताटृन्तिरिति aarfaara:, पवाक्र- दोषाच | श्रथारोष्य निषिध्यते, संयोगादिना च प्रतियोग्यारोपे मंम्गाभावः, तादाव्रयेन च तस्मिन्नन्योन्याभावः प्रतोयते, तथा श तादाव्यमन्नन्धारोपजन्यप्रतोतिकाभावलमन्योन्याभावलमिति | मेवम्‌ । प्रतियो ग्यासोपभ्याभावघौ हतुले मानाभावात्‌, श्रनाशार्या- Tae विरो धिलादाहायम्य चाभावप्रत्ययाद्मागसम्भवात्‌ । wa समरगगाभावप्रत्ययकालेऽन्योन्याभावोपि प्रतौ्ेतेति चेत्‌, त्यपि प्रतिबन्धकाभाव्रादौ न प्रतौयत दति कः प्राह) उपेयतां वाऽऽरोपनियामकमेव तच नियामकम्‌ । शस्त वा Waray ्रत्ययविग्रेषह्ेतुवं न तु प्रत्ययमाने, श्रनुभित्यादौ यभिचारात्‌, तथा चातौदधियान्योन्याभावाद्यास्निरिति | अरयेकमम्बन्धन प्रति- यो गिमलत्यपि सम्बन्धान्तरेणाभावमक्वात्‌ सम्बन्धविग्रषोपि प्रति- यौ गितावच्छट कोभ्येपेयते. तथा च तादाव्यावच्छिनल्ञप्रतियोगि- ताकाभावलं तथेति चेत्‌, तादाम्ये fe तहृत्तिधममेविगरेषः | मयो गिनञश्च॒ Azad संयोग एव, तथा च संयोगसम्बन्धेन मयो गनो ऽत्यन्ताभावेऽतिव्या्चिः । मयो गितादाक्यं मयो गितम्‌, मतु सयोग दति चेन्न, शद्धस्यापि संयोगस्य विगश्राषणत्वमम्भवेन तादाव्यलात्‌ । ष्वसप्रागभावान्योन्याभावप्रतियोगितायां सम्बन्ध- भेदानुप्रवेभे मानाभावाच्च, Wag सम्बन्धावच्छन्तप्रतियो गिताकल- शून्य नित्याभावत्वमेव तद स्ति ति चेन्न. विनाऽन्योन्याभावं सम्बन्धत्वश्य दुवंचलात्‌ । श्रमेदेन च विशिष्टज्ञाने areata सम्बन्धो भासते, तश्च घरलादिकमेवेत्यन्योन्याभावभ्यापि संसर्गावच्छिन्ञप्रति-

बाद्यार्थभङ्कवादः | ५८१

यो गिताकलात्‌ | श्रवच्छेदकतायां विगरेषस्य दु वेचलात्‌, शन्य- लस्यानिवचनात्‌, निल्यलस्यानिरुकेः । प्राकृप्ध्वंसात्यन्ताभावाप्रति- यो शिलं तत्‌, गन्धानाघारसमयानाधाराभावः प्रागभावः, तक्मति- योगौ चाभावः mda दति चत्‌, गन्धाभावाधारलं अलावच्छेदेन . गोत्वादिषत्ति, गन्धाघारलाभाववत्वं र सवेषामेव ममयानाम्‌, गन्धाघारभिन्नलं च भेदघरितं, तादु ग्रममयसिद्धिञ्च न विना ्रध्वसादिप्रत्ययम्‌ । aaa सखाधिकरणानधिकरणसमयटन्ति, कायेमाव्ररृत्िजा तिलात्‌, चेचलाद्विदिति afafgtcfa a, पद्तावच्छद कश्य गन्धस्य गन्धेतराममवेतवघरितल्नान्योन्या- भात्धरटिततलात्‌, खल्वाननुगमा¶्‌, AIA प्रागभावगर्भलात्‌, शातिलस्य नित्यलसर मबेतवघरितलवात्‌, ममवायलस्य विनान्योन्या- भाव दुवेचलात्‌ । खध्रनियोग्धिकरणयावत्कालदत्यवधिक- समयिकपरवाश्रययावद्युक्चधिक्ररणचणद्रत्तिः काडारसित्कोऽभावः प्रागभावः, खप्रतियोग्यवधिकत् वा परत्वस्य ane । श्रपरल्ना- माधारयथोरपि दणकमणोः परव्ावधिलप्रनोतेर्बाधकं विना भ्राज्तिलायोगात्‌ | श्रत एव खणड्प्रलये अन्यद्रयाफामसत्वेपि न afa:, मामयिकेति च जातिविग्रंषपरिचायकमिति चन्न । सखत्वाननुगमात्‌, मामयिकत्वस्य विना<न्योन्याभावं aware | fa चोत्पन्ने परते तज्छ्वानात्रागभावादिज्ञान ज्ञाते च प्राग- भावादौ तहटितबडतरतपनपरिस्यन्दान्तरितजक्मकलस्य ; लेणमाच च्धायसोपि war पूरवंकाशोत्यश्चवश्य वा शागात्यरलोत्यत्तेरिश्च- MAHI, | चणजगम(न्नरितलस्य) ध्वसाश्चन्यतरचरितलाश्च |

५८२ च्यात्मतत्वविवेके स eta

एतेन खप्रतियोग्यधिकरणकालापेलिकासिकरणकालटत्ति- याव(तसमान)कालोनकादाचित्काभा वत्वं awfafa परास्तम्‌ | यथाकथञ्चिद्‌ धिकका लवृत्तिलस्य समानकालोत्पन्ने ततिर्जोवि- न्यपि म्वात्‌, दतरस्य च faa wana दुकेचलादिति। श्रथाच नित्यलं mae: एचिव्या वा व्यापकलवम्‌, i च कालिकं याद्यमिति चत्‌, तद्व्यापकलं तत्‌ममानाधिकरणा- वयन्ताभावाप्रतियो गलं, aq चान्योन्याभावाः प्रतियो गितावच्छे- ट काद्मकस्यातिरिक्रस्य वा समयद्रनेरत्यन्ताभावस्य प्रतियोगिन दति । प्रतियोग्यसामानाधिकरप्रमत्यन्ताभावे विरेषणमिति चेत्‌, तद्धि न प्रतियोग्यधिकरण्टत्तिवाभावः, मर्वषामत्यन्ताभावानां प्रतियोग्यधिकरणेऽन्ततो महाकाल एव aa: नापि प्रति- योग्यभावाधिकरणटत्तिलम्‌, वेयर््थात्‌ । श्रत्यन्ताभावा निरृक्गश्च । प्रतियोग्यधिकरणभिन्नटन्तिलं च Henig |

अन्न वदन्ति । भअरभावलान्योन्याभावलप्रागभाववप्रघ्वंमाभाव- लादयः प्रतोतिविगेषमाकिका waver एवोपाधयोऽतिरिक्राः पदाथाः । तदेव चान्योन्याभावलं तादृ ग्र-नञ-प्रतिपाद्यता- वश्छदकमिति ॥

सप्तमोऽप्यनुक्गल रव, घटाद व्यापकताप्रति- कछषेपस्याव्यापकतोपलम्भोपष्टम्भकत्वात्‌, व्यापकत्वस्य निष्कियत्वव्धाप्तत्वाच् ।

बाद्धयाथेभङ्कवादः। ५८३

Neo ate । सप्तमोपोति । न यापकं निख्ियतप्रषक्म- दित्यनकरुश्च एवेत्ययः। नन्वयमनुकूलस्तदा स्याद्यदि eA: स्यादतः मनत्तकंतां दशयति । व्ापकतवस्येति ॥

अष्टमस्तु क्चिदिष्ट रण्व । यत wa fe कचिद्‌- fata रव क्चिदिधेयोऽव्यापकं इति व्यवहियते | aaafa ta) arafes:, विरोधाच्च । न हि ae- व्यापकं तत्‌ सर्वच्राविधेयमिति प्रतिबन्धः । कचिद्‌- MAMAS: सवच नास्तोति चा विधेयाथैस्तवामि- मतस्तदनयो विरोधोऽपि स्यात्‌ ।

veo 2te । श्रष्टमस्िति। भ्रविधेयतप्रमङ्गलक्णः। कचिदिति खाभाव्रम्यले । न fe यच घटाभावम्तबापि घटो विध्यत । क्ता चित्कनाविधेयवेन क्राचित्कं afauaa azar- व्यापकता दत्य: aqafal मवेत्रेवाविधयत्मापाद्यत दृत्यर्यंः। satfaare: न होति। fattuare: कचिदिति ॥

ato Zte | श्रवयापकलवन क्रचिद्‌ विध्यतं agama तदेष्टापत्तिरित्याद ) यत vafa ननु नायापकलेम मवेना- विधेयलमापाद्यत दत्याह । मवेचेति । agfafe स्पष्टयति | न होति । विराधं विदणोति । कचिदिति ॥

५८४ अात्मतत््वविवेके सटोके

रु टौ ° । किद्‌ विधेयवं वाऽऽपाश्चं सवेना विधेधलवं वा । श्राद्य ae) श्र्टमस्िति । श्रविधेयले कचिदिति विग्रषणो- पादानबलात्कचिद्िधेयलं लभ्यते श्रन्यथाऽविधेयत्वमाच्येव वक्ुमु चितलवा दिन्याह । यत एवेत्यादि) दितौयं net) मव्र्ेति । निराकरोति नेति argfafe faeutfas a होति । मत्रचातिधेयते यद्यप्रमिद्धं न afe arfaae: 1 श्रय कथञ्चिद्गगनाद्‌ावनोके वा तावन्ततमसिद्धिरुपेयेत, तथयाप्कचा- मतोप्यन्यत्र सत्वेन विधेयलोपपत्या न व्याभ्भिमिद्धरित्यचैः। विरोधं वद्िणोति। क्बिदिति। saga: श्रयापकल- निर्‌क्रिबलायातोऽयंः। अ्व्यापकले क्विदमन्पिग्रषणोपन्यासा- aaa लाभात्‌ । अविधेयाः भ्रविघयलाकि्नोयेः | मवे त्रा मन्वमस्माकमप्रसिद्धमत उक्त तवाभिमत <fa |

afand मत्वे agfatat गगनादौ प्रमिद्ध इत्यपि केचित्‌ |

अनयोः कचिद्‌ स्तिलमवेचना स्तिवयोः । यद्यपि मत्वेना प्रतो य- मानवस्यापि कचिदस्तिविन मम विरोध एव, तथापि wre विरोधमभिप्रत्य aaa नास्तिवसुपात्तम्‌ । wear भ्रयापकलवं sawed क्षचिदढमत्नं वा तस्मिन्‌ मति क्चिक्मचं ar) we anfafg: खरूपासिद्धिवां । female याघ्यसिद्धिविरो- धाण्यां निरस्यति । नेत्यादि । श्षमश्रेषं परवेवत्‌ ॥

यदिधेयसखभावं तत्‌ कथं प्रतिषेष्यमिति चेन्न | प्रतिषेधखभावता fe विधेयस्य विर्वा, न तु प्रति-

बाद्या्थैभङ्वादः | ५८५

षेधप्रतियोगितापि। अथ af कथं तस्य प्रति- षेधोप्यस्तौति देत्‌, को ste: | अनयोरविरोधप्रसङ्ग इति चेत्‌, प्रकारभेदेन प्रस(क्तो)ज्गोपि न दोषमाव- हति । तदभेदेन तु विधिनिषेधौ केन ale यं प्रत्यविरोधः प्रसज्येतेति | रतेन कालमेदादि नाप्य- विरोधो द्रष्टव्यः |

शङुः० ato । ननु प्रतिषेध्यत् विघयत् चैकस्य विरद्ध- खाभायाठनुपपन्नमित्याह । यदिति। प्रतिषेष्यल विधेयलयोगं विरोधोऽपि a प्रतिषेध विघयत्वयो रित्याह । प्रतिषध्यति । ननु वस्तुनः कथमभावप्रतियो गना स्याद न्ति नास्तौति प्रतोत्योरेकचा- ममावादिति nea wife) प्रकारभेरेनति । भ्रमक्रोपि मनन प्रकारमदेन दोषमावहतौति योज्यम्‌ । तदभटनेति। प्रकारा- महेन । एकरचायधिकरणेऽवच्छदकभदन मयोगतदमावयोः प्रतोयमानलात्‌, gta तु भावाभावयो विरोधगन्धोपि नास्लोति भावः । नन्ववच्छरेदकभेदं विनाऽथेकच कपाल घटत- द्ागभावपरभ्वसदग्रनात्‌ कथं न विरोध waa wre: एतेनेति ॥

wo ate । afeuafa एकस्य विधिप्रतिषधयो- विरोधा दिद्यधं; । afadufa | विधिप्रतिषधयोरकाम्यं नेते, प्रतिकेधप्रतियोगिता feet, at कचाविशद्धेत्ययः। भ्रयति।

स॒तो निवेधप्रतियो गिलमेव विद्म, सत्वात्वथोरेकच् विरोधा- 74

५८६ च्यात्मतत््वविवेके wets

दिद्यथः। क इति। तयो विरोधग्राहकं मानमस्तौत्य्ः | प्रकार- भेदेन ट शकालभेटेनेत्यथः ॥

रधु° Sho । यापकयोरस्तिवनास्ति्ियो विरोधाद्चाणयो- विधयलप्रतिषेध्यतवयोरपि विरोध एवेत्याश्येनाशङ्ते। यदिति | लज्रा स्ति तत्र नास्तिवियोविरोधो न पुनरम्तिलि aa नास्तिल- यो रित्या श्येनो त्तरयति । प्रतिषेधेति। श्रद्धिताऽऽशरयं varnfed प््छति। wifal sma प्रकाग्रयति। श्रनयोरिति। sfaa- ना स्तिनियोरित्यथेः । प्रकारेति । प्रकारो देश्रः। टंश्रामेदेन विरोधेपि न दग्रमेदेन विरोध दत्यर्थः। wad कार्यस्य समवायिन्य- याणटत्ते्ेकच धमिंणि aaa न स्यातामत we एतेनेति॥

eet

अस्तु afe स्ूलधातौ विरूडधर्माध्यामो ग्रहणा- ग्रहणादिः पञ्चविधः | न । असिद्धः |

Meo टो° । Mamata । श्रवयविनि बाधक इत्यथैः | पञ्चविध <fa | ग्रहणा्हणाटतानाटतलकम्पा कम्पर क्रारक्रमयुक्रा- मयुक्ररूप द्रत्यथः । ठ त्तिविकन्पेन मह वा पश्चलम्‌ afagfefas ममवेश्रस्यामिद्धः । यद्रा विरोधामिद्धः समावश्ादेबेत्ययेः |

wo टौ०) gfagieia 1) यादृशं विरुद्धं तज तन्नास्ति यञ्च aufa aq विरुद्ध मत्ययः ॥

TBUMIFATS: | ५८७

Tye ate । श्रषिद्भेरिति। यादृशस्य विरोधो न तख्याध्याषो यादृशस्य चाध्यासो न तष्य विरोध दत्यथः ॥

तथाहि | यो येन waa यदै वोपलभ्यते स तेन aaa तदैव नोपलभ्यत इति नानुभवः, नाष्यभ्युप- गमः। शकावयवमहितस्योपलम्भेऽन्यावयवमदहितस्या- नुपलम्भ इति चेत्‌, ग्वं तद्यवयविन्युपलम्यमाने कथिद वयव उपलभ्यते कश्चिन्नेति वाक्याथः, सविशेषणे हि विधिनिषेधौ विशेषणमुपमङ्कामत इति न्यायात्‌, तथा चावयवानामुपलम्भानुपलम्भाववयविनि HATA प्रसङ्कस्तदलमनेन |

WEo Blo । गणाग्रहण इ तदा faag स्यातां afe कालामदेन पुरषाभेटन विषयाभदन स्यातामिद्ययः। aan एव चट एकटा एकेनैव पुरूष णावाग्भागावन्कछदेन गद्यत परभागव- च्छरटेन न गद्यत दति कथंन विरोध दति nea) एकावय- वेति । एवमिति । उपनम्भानुपनम्योरत्रयविनि ममावशा नोपपाशित fai | मञ्चार्यंलि। श्रवयत्रगतावृपनस्मानुपनम्भावः qafafa सश्चारिनाविन्ययः ॥

ee mead

ys आात्मतत्वविवेके सटोके

भगो. रौ । तथा wai किञ्चिदकव्यवानामग्रहेपि श्रवयविनो ग्रहान्तस्य ग्रदणाग्रहण न स्त TAU: |

[ 1

एतेनाहृतत्वानाहतत्वं व्याख्यातम्‌ । अनावरश- द्शवत्‌ कतिपथावयवावरशेपि तथाविधस्यौल्योप- लम्भः fa न स्यादिति त्ववश््यिते। तदप्यसत्‌ | तस्य परिमारगतसामान्यविशेषस्य ततोऽन्यस्य नियत- सामग्रौवेदयस्य तदभावे तदुपलम्भग्यनुपलम्भात्‌ |

ग्ड टौ० 1 एतेनेति | श्रवयविनि तद्भयममावेश- भावेनेत्ययेः । wa दोषमाश्रद्भ निराकरोति | भ्नावरणति | तथा त्रिघति । दिस्त विदम्तला दिरूपस्यो चयो पलमप्रभङ्ग इत्यर्थः | ततोन्यस्ये ति । श्रवयविनोन्यस्येत्ययः । नियता मामयौ weta- यवावच्छदेनेद्दियसन्निकषः | तद्‌ पलम्भपोति । श्रवयविनः परि- माणस्य चोपलम्मपो्थंः ॥

र)

भगौग रौ०। ननु किञ्चिदवयवाव्ररणेऽवयवो यद्याटतस्तदा परभागावच्छरेनेनार्वाग्भागावच्छ्टेनापि स नोपलन्येत, श्रयाना- टृतस्तद्‌ा परभागावच्छेदेनापि स Reda श्रावन्तादश्- Velie दृत्य्यदयवामामेवाहतलानादतले रवय area एवेति न aa विर्धरमाध्यास इत्यनेन निरस vary! एतेनेति। मन्वेवमनावर णद प्ावद्िहसला दिातिमत्परिमाणग्रहणप्रसङ्ग इत्यत

बाह्य चैभङ्गवादः | ५८६

श्राह । श्रनावरणेति 1 अवयविगरहे तत्परिमाणेपि aga- जातिविशेषस्य तावटवयवग्रहवयज्जतया तदभावादेवाग्रह caw: | ननु किं ara यावत्त्वं aga ता । नाद्यो ऽमम्मवात्‌, श्रवागभाग- BMT मध्यपरभागयोर यहात्‌ । नान्यः, नानाम्यानेषु परमाण- - माचान्तरितस्याणयवयविनः ग्थौन्योपलमभापातात्‌ | न। सज्निकष- विशेषस्य काट नकन्प्यलात्‌ ॥

रघु ate । एतेन कंस्यचिटवथवस्यावगृणेष्यवयविनस्तद- भावेन । तथयाविधेति । तादृग्रजातिविग्रेषविग्िष्त्यर्थः । aza-

aaifq परिमाणोपन्मापि |

ण्तेन कम्पाकम्यमंमर्गा निरस्तः। मामग्रौ- भेदैनावयवनियतकम्पोत्याद्‌ तस्यां दशयामवयविनो निश्चलत्वात्‌ | रवं afe कम्याकम्पयोर वयवयोविभा- गात्‌ मंयोगनाग द्रव्यनाशः स्यादिति aa ततः किम्‌ | अपमिद्वान्त इति wal ग्वमपि क्चिदभ्यु- पगमात्‌ | सव्वं प्रमङ्ग इति चेत्‌, तथाप्यवयविनः किमत्याहितम्‌ । न चैवमपि । कमणो द्रव्यारम्भक- संयोगप्रतिदन्दिविभागजनननियमानभ्युपगमात्‌ | कारणविशेषात्‌ कस्यचिदेव कमशस्तथाभरतविेषा- Tea: |

५९० चअत्मतत््वविवेके सटौके

Wee gto । एतेनेति । अवयविन्येकदा श्नानसमाबेश्रा- भावेनेत्ययेः। सामयनौति। ्रवयवकन्यसामयोतोऽवयविकन्पसामग्या भिन्नवेन तदुभयो("पपत्तेरित्यथंः । एवं तर्डोति। कतिपयावयव- कम्पपि कतिपयावयवनिद्यलतायामित्यथः । श्रपसिद्धान्त इति। तस्यां ट्‌ शरायामवयविनाग्र्य TASMAN egy एवेत्य | एवमपौति । द्रयनाशस्यापौत्य्थः । म्व॑ेति । यत्रापि वया नाभ्यृपगम्यते AAMT: | तथापौति । एतावताऽ्वयवौ fag waa: । श्रत्याहितम्‌ महाभयम्‌ । न चेति | अवयवकर्मणा द्र यारम्भकसंयोगविरो धिविभागाजननात्‌ । श्रन्यथोत्यलादौ vay भिन्ञानं न स्यादिति भावः ॥

भगो टौ ° । एतेनेति । मामान्यतोऽसिद्धतयथः 1 age. लम्भेऽ्वय विपरिमाणोपनमरपोत्य्य; | नन्ववयवेषु कन्पमानेष्व- वयवो यद्यकन्पम्तदा किञ्चिदवयवावच्छेदेन aa कम्पो नो पलग्येत | श्रय सकन्पस्तद्‌ा प्रदेश्रान्तरेऽप्यकम्पो नोपलभ्येतेत्यकन्पोपि तजर खोकायेः, तथा च (विरोध) दृत्यत ae) मामयोति , श्रव- यविकम्पस्य सकलावयवकम्यनियतलात्‌ कविद्‌वयवकन्पेऽयवथवो fran एवेत्ययेः। न च मंयोगवत्कर्मायाणयदत्ति भवविति वाच्यम्‌ । मानाभावात्‌, भ्रवयविनि यथोक्ेनेवो पपन्तेः। waaay सकलावच्छेदेनेव कन्पो पलम्भात्‌। विभागादिति। श्रन्यतरकर्मजा- fee: | walmart द्रवयारमकसंयोगनाश्र cad: । तत दूति ।

नका

(१) ग्रसिडधान्त इति चित्वेन तदुभयो हति २ To पा०।

AVERT HATS: | ५९१

नेद मनिष्टमित्थयेः। अपसिद्धान्त टति। न हि चलत्येवावयवे- ऽवयवौ नश्छति द्यभ्येपगम्यत cae: । एवमपौति । द्रया- रश्मकमयोगविरोधि विभा गजनकक्रिया य ्रावयवेधृत्पद्यते ay तथाऽग्युपगम दत्य्थेः । तयापोति । sulat नाम faa ` स्यानमित्यथेः | श्रत्या हितं महाभयम्‌ । न चेति । अन्यथा aaa दरव्यानाग्रप्रसङ्ग इत्ययः न चेष्टापत्तिः, श्रवय विनस्ताद्र्येणेव प्रत्यभिज्ञानात्‌ । ननु कमेलाविश्रषात्‌ कुतोऽयं नियम इत्यत श्राह । कारणति। तस्य च कायंदशेनेकमानलादिल्ययंः |

~~

Tye Zo! एतेन भ्रमिद्धलेन । नन्वत्रयवे कम्पा ऽवश्य- मवयतिनि कमे, waar सवांवयवकम्पेपि निष्को ऽतययुपललभ्येतेति चलावथवावच्छटेनावयविनि कमं निश्म्नावयवावच्छदेन निख्ल- चो पलम्भात्‌ कर्माभावोपोति नासिद्धमन श्राह । मामग्रोति। Haas सामयौ मेदस्यावश्यकलात्‌ चुद्रात्रयवे कम्प १८९) महावय- विनि कम्पानुपल्लम्भान्‌ फलवलात्‌ मामयो विशरषः Hea इत्यचः। संयोगवत्‌ क्मांयाप्यद़त्य स्त्विति चन्न । मयोगम्य ब्ाणद्र्तिने- ऽवय विन्यवयवपरम्परायां चद्रचद्रतराद्यवयतावच्छरदटेन तन्तव्छयो गा- भावोपलम्भाद णमा टत्तिलेऽतौ fear घटादे रप्रत्यच्तत्मनत्प्तिख स्यादिति तस्यायाप्यडृत्तिलमाश्यौयते, चले चावयव कमे यापक- मेवो पलभ्वते, श्रवथविनि च तस्यायापकवे FHA तद्‌भव-

pa - -- - [101 = a me a i ----- ~~ ~ 2 1

(१) कमंरपि इति २ Yo पा०।

५९२ चआआत्मतत्वविवेके सटोके

ठरत्तिलानुपपल्तिः, षविषयाटेत्तिजातेर्यााया्यटत्तिटत्तिलविरो- धात्‌ वेपते प्लवो न तु मरोर दरत्यनुभवाद्चेति सग्रदायः।

यत्ेकसिन्ञवयवे निश्चलेऽप्यवयवो चलतीति प्रतीयते तजा- व्याणत्रत्येव कमे, सविषयाटृन्तोत्यादेः परिभाषामाचलात्‌, एतन रूपादयो meat cafe केचित्‌ |

संयोगनाग्र द्रवयारम्नकमंयोगनागओे। तथापीति । विनाशस्य प्रतियो गिन्यबाघकलात्‌ प्रत्युत साधकलादेवेति भावः । कर्मण cafe | श्रवयवकन्पेऽयवयविनः प्रत्यभिन्ञानादिति भावः | ननु कमेलाविगेषेपि किञ्चिदेव कम द्रयारम्मकसंयोगविरोधिनं विभागमारभते नेतरदिति gat fase इत्यत wre कारणेति ॥

रतेन पाणो चलति aera: परमाणरपि चलेत्‌, ततोऽचलत्तद्रजपरमाशोर्विभागः, ततो यो येन संयुज्यते विभज्यते वा स तत्‌कार्यद्रवयेशापौति न्यायेन भुजपाण्योरपि विभागः, ततः संयोगनाश ततः शरौरनाश इति निरस्तम्‌ |

न fe पाणिपरमाणकरिया भुजपरमाणविभाग- मारभते नियमेन | तदनारम्भकत्वे कर्मलकछ्षणक्षति रिति ta आकाशदिदेशविभागजननादपि तद्‌- पपत्तः, नुद्यकमवत्‌। कुतोऽयं. विशेष इति चेत कारणविशेषादिल्युक्तम्‌ | wa afe यद्यवयवकम्पे- Ky रवावयवौ इन्तावयवसंयोगिविभागिभ्या-

बाद्याथभङ्वादः | ५९३

माकाशदिदेशभ्यां न संयुज्येत न विभज्धेतेति चेन्न। अवयवसंयोगविभागाभ्यामेव तत्सिङ्धः। रतश्च waa वैशेपिकमन्‌."सन्धेयम्‌ । afe चलद- वयवसमाभितोऽप्यचलन्ेवावयन्युपलभ्येतेति चेत्‌, नेदमनिष्टम्‌, पाणौ कम्पमाने शरौरं न कम्यत इति प्रत्ययात्‌ |

शद्ध Zo | एतेनेति । सर्वेषामवयवकमणां द्र्यविरोधि- विभा गजनकलानभ्यपगमेनेत्यधः | तत दति) चलतः पाफिपर- माणो रचकल्भुजपरमाणविभाग पाणिमुजविभागोऽपि स्यादिव्ययः | Satna दृति । श्ररौरारस्मकभुजपाणिमंयोगनाग्र इत्ययः | यद्धि तु पाणिभंजावयवम्तदाऽनयवान्तरपरमाणकर्मोदाहायम्‌ | कमल चेति । मंयोगविभागयोर नपे कारणं कमंति लचण- afafefa भावः! तदूपपत्तरिति । कभमेलक्षणोपपन्त रित्य । अथ नुद्यकर्मवदिति। यथा नद्यनिष्ठन कमणा नोदकेन मड विभागाजननेष्या का रादि विभागजननेन कमेलच्षणोपप्तिरित्ययेः। gafafa | किञ्चित्कमे द्रयारम्कमंयोगविरोधिविभागजनक किथिन्न तयेति तिगे इत्यथः, शअवयवकम्पनाकाग्रादतयवस्य मंयोगविभागयोरत्यादे प निष्कन्पम्यावयविनः कथमाकाश्रादि- देशात्‌ तौ स्यातामित्याणङति | यद्येवमिति । णवं कारणमयोग- विभागाभ्यां क्रार्स्य an श्पगमादित्ययः । नन्‌ aaa न

(१) मधौष्व इति र Yo पा०। 75

yes अात्मतक्वविवेके acta

प्रमाणमित्यत श्राह )। एतचेति । नन्वेवं aut weafa तदव च्छिन्नो ऽवयवौ निश्चल एवो पलभ्येतेत्यत श्राह । तर्होति i

भगौ० रौ ° । एतैनेति | चलालपरमाफ्वो विभागे सत्यन्तरा कारणविभागाह्ुजपरमाणना सह पाणेः पािपरमाणना Ye विभाग cae) तद्नारम्भ इति । संयोगविभागानपेकार फलस्य कमंलच्षणलवादित्ययेः | श्रयभिति । दइवयारम्कमयोगाविरोधि- विभागरूप cae: | नन्ववयवक्रियातस्तच्याकाग्रादिना विभागे- प्यवयविनः स॒ न स्यात्तस्य निष्कमेकलात्‌, श्रवयवकमंणश्च व्यधि- करणालाद तोऽवयवौ चलेऽवयवेऽवश्ट चल इत्युपेय मित्याइ । एवं aeifa saaafa श्रवथविनि कर्माभावेपि कारणाकारण- विभागाभ्यामेव विभागजविभागोत्पत्तरित्यथेंः। ननु विभागस्य विभागजमगकते कमेलापन्तिरित्यत we) एतच्चेति । नन्ववय- विनो faqua(a) चलद्‌ वयवाभिततयो पलभ्यमानल चलतोौति धौ विषयलं न स्यादित्याह । तर्डोति । पाणिपदं शरौरावयवो- पलच्षणम्‌ ॥

Tyo टौ । भुजपरमाणरित्युपलक्षफम्‌, भुजादित्यपि द्रष्टम्‌, तुख्धन्यायलात्‌ | गुजपाण्मोरपोव्यस्य इणकादि विभाग- करमेणत्यादिः । भुजपरमाणविभागं सुजतत्परमाणविभागम्‌ | क्मलचणस्य चति: विभागजनकल्वगभेवान्तख्य । आकाश्नादोति

बाद्धया्थभङ्गवादः। yey

Wad ममम वित्वेन(१' । वम्ततो जननयोग्यलं ल्पम्‌, न GIA | श्रत एव विन्यदवद्येपि zai atid मामयौषम्मवादुप- गच्छन्ति नुद्यकमेवदिति यथा नोदट्काडिभागमजनयदपि नुद्यकर्माऽऽकराग्रा दि विभागजनकमित्ययेः । wa विग्रषो द्रव्या रम्भकसयोगपिरोधिविभागजनकरवलचफः । न मयुनज्येतेत्यादि | संयो गादिकारणएम्य क्मणोऽन्यतर चा्यमम्भनात्‌(*) | न चावयवकर्मेव तत्र कारपक्रायप्रत्यामल्याऽममवायिकारणं वाच्यम्‌, अवयवावयवादौ चलितेऽवयविनि संयो गादयनुत्पाद्‌प्रसङ्गात्‌ इति ara: | मयोगादेः खंयोगादिजनकले fa मानमित्यत we एतच्चति ॥

अथवा यो यदाश्रिततथोपलभ्यते स तस्िं्चलत्य- चलोपि चल एव विभाव्यते दपणमुखवत्‌ जलचन्द्र- qaafa द्रष्टव्यम्‌ । ad प्रतौतिकलहन, रुवमपि सवच चख श्वो पलभ्येतेति चेत्‌, चस्लत्थवयवे सर्वच तथैवेति न किञ्विदनुपपन्नम्‌। अचले तु कथं तथोप- लभ्यताम्‌ | तथापि चल्ाचलाश्रयस्य चलाचललतया Tah चलाचलजलचन्द्रवत्‌ देतप्रत्ययोपि स्यादिति चेत्‌ , स्यादपि यद्या्रयविच्छेदः स्यात्‌। न द्यकस्मिन्नेव जलेऽविच्छिन्नावयवभेदेन दिचन्द्रभमो नाम । किन्तु

(१) बास्तवित्वन इतिरे Wo पा०।। (२) प्यभावारदिति 2 To पा०।

५९६ वअात्मतक््वविवेकं welt

स॒ रवेकश्चले चल उपलभ्यतेऽचले त्वचल इति । वौचिषुं सोपि सहसनिभ इति चेत्‌, रवमेतत्‌, तासां विच्छेदेनाकलनात्‌ |

Wee टौ ° | ननु पा्छवच्छंदेना्वयविनो निश्चलस्य पलम दति द्चेटमित्यनुग्रयेनार । श्रय वेति । निख्चलोपि चलाजित- खलतोति न प्रतौतिविषथो भवतौति दृ्टलादुष्टमित्यथैः | चला- भितश्चेचचल उपलभ्यते तदा निख्चलपादावच्छिन्नेनापि शरोर चलमेवो पलभ्धेतेत्याग्डते । एवमपौति । wa fafa तदवच्छेदेन शरोरस्य चलाञितलाभावादिवयर्थः | fafa तच श्ररौरे fed प्रतोयेतेत्यथः। ्राश्रयविच्छेद दूति । चलाचलयो- राश्रययोयेच् विभागस्तचेवं, नतु सर्वन्न तया प्रतिभासनियम इत्यथः | न होति । aa जलमचलं तच चन्द्रविम्बमप्येकमेव भासत इत्यथेः । तथा चाञ्रयविष्छदो इित्वविभेमे मृ लमिति भावः | श्राञ्जयचललाधौन श्रा्ितचलतप्रत्यय इति द्रढयति | किं fafa वौचिखिति। श्राश्रयाविच्छदाभिमानेनाश्रङ्का | आश्रयविच्छेद प्रत्ययेन समाधिमाह । तामामिति i

भगो० ठौ । श्रथवेति । श्रवयवदत्तिलेनानुश्वयमानकर्मा- वयविन्यारोण्त इत्ययः । एवमपौति । ररूपाष्छग्डेपि यदा निश्वलावयवदत्तितेनावयवौ 2g? तदापि चलतीति पौः स्या- feu: waalfa । as सकलावयवकर्मानुग्धयते तचेष्टापन्तिः, aq चलावयवस्याग्रहे निख्लावयवटल्ितयाऽवय वियदस्तचानुग्य-

ATE H ATS: | ५९७

मानकर्मारोपसामग्येव नास्तोत्यर्थः | aed चलारलावयवशज्िल्ेम चला चलतयाऽनुभ्रयमानोऽवयवो देतधौ विषयः स्यात्‌ चलाचल- afar चलाचलवतेनानुग्रयमानचन््रवदित्याह । तयापौति | तथाविधे या देतधौम्तजाश्रयविच्छेदवे श्चं प्रयोजकतया साघना- वच्छिन्नसाध्ययापकमुपाधिरिह तु तदभावः, मयोगस्याविरलला- दित्याह । स्यादपौति। प्रयोजकत्वमेव तस्याह । न होति नन्ाश्रयविच्छेदो न तद्चापकम्तडागकूपाश्रया विच्छेदेपि तदौचिषु चनद्रदेतवुद्युत्यत्तरि ल्या | वौविखिति । तच्ायाश्रयविच्छद्‌- ुद्धिरस्तेव, तदभावे चद्रबद्भिरपि नास्तोत्याह । एवमेतदिति |

Tyo टौ? । wa निश्चलैकड्वयवोप्यवयवौ waa नोप- लभ्यतेत्यत श्राह श्रय वेति। यद्यत्रयवचल्लनग्रहणादरेवावयत्रिनि चलतोति प्रत्ययो निश्चनावयवावच्छेदेनापि तदा भवत्‌, श्रव्यापके तु करमण्युपगते नायं दोषम्तद्वच्छटेनाटत्तरित्याग्रङ्ूति | एवमपौति | यच्राश्रये चलनं wad तदवच्छ्रदेनेव तढारोणयत दति फलबलात्कस्यत इत्युत्तरयति । चनतोति ' श्राश्रयेति। गरटद्यमाण विच्डेदाश्रयद् यत्रि ्रहणादन्तरा चाग्रहणादोषाद्भट- प्रत्ययोऽत va waatceaaita वा जनयोरादग्रयोश चन््र- वदनादिमेदप्रत्ययः, कर चरणादि विच्छद ग्रदेऽयन्तराग्रइणामन nT azaa:' | मति way निभित्तानुसरणं न तु निमित्त मन्तोत्यारोप इति भावः॥

[द 1

~~~ ~*-~------~ et “=--------

(१९) ण्व Hema इतिरे Yo पा०।

५८८ च्ात्मतत्त्वविवेके सटोके

अत्तु तहिं चलाचलयोयुंतसिदिप्रसङ्ग इति चेन्न | खयं प्रतिबन्धासिङ्धः। न च प्रसङ्ग व्याप्तावपि परा- भ्युपगमः शरणम्‌ | न चैवं पराभ्युपगमोपि। वसवोद- कादो दश्यते तावदयमिति चेन्न | तन्तुवस््रादौ विपर्य- यस्यापि दशनात्‌ । इदं मिथ्येति चेत्‌, तत्‌ कथं मत्यम्‌ | अ्रवाधादिति चेत्‌, इह afe बाधकान्तरं वाच्यम्‌ | चलाचलत्वमेवेति चेन्न । युतसिङ्धा'“वपि किमिति नेदं बाधकमिति विपययस्यापि aa शकय- त्वादिति |

Wee ठै" । यदि पाणौ चनत्यपि wa TATRA तदा पाणिश्ररौरयोः सम्बद्ध योरसम्बद्भयोरपि विद्यमानलं ग्यादित्या। अरस्तु तर्होति। ननु इयोरमम्बद्धविद्यमानलं चणिकलववादिना नाभ्येपयत दति न प्रसङ्ग came खयमिति। ननु aa: पराभ्यपगमाधौनप्रटत्तिक एवेत्याह । न चति। श्रापादकसख्य पर भ्यपगमस्तक प्रयोजको न वापाद्यापादकयो याप्नावपौत्यधंः | न tafafa | चलाच्छयोयतमिद्धिरिति नेयायिकोपि नान्यप- Tena: । वस्त्रोदकादौ टग्रेनवलादवश्यं तथा खोकतय- मित्याह । aia तन्तुपटयोस्तथा द शेनाद्यभिचार्ेव वा्िरित्यथः। तन्तपटयोरप्यसम्बद् विद्यमानलमस््येव, मन्बन्धानु- भवस्तु भ्रान्त care! दटृद्भिति। तत्कथं सत्यमिति। वम्त्रो-

(९) युतसिद्धावेव दति इ पुः ate |

बाद्यार्थमङ्वादः | yee

द कयो र सम्ब विद्यमानलद्‌ भन मित्यथेः । श्रवाधादिति । aig स्वलितमपि जलं वस््सम्बद्ध मेवेति कस्यापि माच वाधावतार दति तस्सत्यमित्यथेः । इरति । चलाचलयोन्तन्तपटयोः agar: aafa न बाघकमस्तोत्यथंः। चलाचशतलमसम्बद्ध विद्यमानल- व्याप्यमित्यक्त मित्याह । चलाचलल्मिति । चला चलयोर पि तन्त. पटयोदं शेनेन चलाचलल्मयुतमिद्भूलब्याये fa न स्या शेनस्यो भय qeatfeure aafagrfafa । तया च मयो गनो खलाचलल युतसिद्धलव्याप्यं न व्सयोगिनोरपि पाणिश्ररोरयोरिति भावः।

भगे Ze । नन्वेवमवयवावयविनौ gafagt स्याताम्‌, यमिश्चललेपि यद चलं ana gafagfata यापरवस््लोटकादौ यहा दिव्या) अस्तिति। अ्रमब्बद्धयोविद्यमामता युतसिद्धिः, चणिकयोम्तयोत्यन्नयोर येक yaaa, न च तयोर मन्बद्भयोः qa चणकला दित्याह | @afafa । ननु atfaga परस्या पादनं wifeaa ae! न चति। ्रपादकमातचरण Wega aa: प्रवसते afay efaga नन्भूनमित्ययः । न चेवमिति | च्रवयविन्येव परस्य तयालाभिद्धरित्ययेः, एवमिति | waagat विद्यमानल्रमित्र्यः | विपर्यस्य श्रमम्बद्धयो र विद्यमानलम्येत्यथः | युतसिद्धावेवेति । चलाचजतया यथ सम्तोढकदृष्टान्तेनाव- यवावयविनोयेतसिद्धिरापाद्या, तथा च तत एवावयविदृष्टान्तन

वश्लोटकयोरयृतमिद्धिरेष fa नापाद्चन इत्यथैः ॥

goo अत्मतक््वविवेके सटौकं

रधु° रो | युतमिद्धिरसम्बद्धयो fanaa | खयर्मिति | निरन्तरोत्पन्ननिश्चलपर माणदयषन्बद्धयोश्चलाचलयोः कणिक- निरन्तरपर मावो र सम्बद्ध विद्यमानताभावात्‌ | पररोत्या परस्या- पाद्चता मित्यत आह । न चैवमिति | तादृश्याप्तौ न कस्या wa दृत्यथेः। खेयं व्यभिचाराद भेनात्सदचार निद्‌ गेनाच्च तथा afafaga: स्यात्‌ दत्याश्रङ्कते। वस्त्रविति। वयभिचारदग्ेन- माह । तन्विति। amaaret त्यपि waren विपयंयम्णा- खम्बद् योर विद्यमानस्य दश्रेनादिति। इदं व्यभिचारदग्रनम्‌ | तत्‌ महचारद शेनम्‌ । fagg बाधकाभावान्न महचारदग़रनमाता-

द्याभि निश्चय दत्यागश्रयनाद | युतेति॥

रक्तारक्रविरोध इति चन्न | मान्तत्वात्‌। तन्मल- रागिद्रव्यसयोगासयोगविरोधोऽस्विति चन्न । पर- माणवादिनं प्रति प्रागेव परिहृतत्वात्‌ । दतर प्रति कावात्तति चेत्‌, सेव तावत्‌ तथंवाविरोधात्‌। प्रकार भेदेनापि विरोधाभ्युपगमे artis: मंयोगतद्‌- भावयोरेवासिङ्धः। fast वा प्रकारभेदाविरड- खाभावसारेश्यापरित्यागात्‌। न चेवं पदार्थान्तर- वेधर्म्येण संयोग रव निराकर्तव्यः, तदेधम्येण तेषामेव निराकरणप्रसङ्गात्‌ ।

Heo Sto | रक्रारक्रविरोध दति । श्रवयविनि बाधक दति शेषः । भरान्तवादिति । रकः पट इति प्रतौतेरिति शषः।

बाद्याचैमङ्वादः। ६०१

तथा च पटस्यारकषलभेषेति न विरोध इति भावः। तहि महार जनसंयोगासंयोगावेवेकत्र विरद्धाववय विभेद का वित्याइ | agate । परमाणवादिनं प्रति चणभङ्गनिराकरणावमरे प्रकार भेदमादाय विरोधस्य परिदइतला दिव्धा । परमाखिति। दतर प्रतोति। ज्ानमिन्नपरमाण्वनङ्गो कन्तारं प्रतौत्यथेः। मेवेति । प्रकारमेदेनाविरोधोपपादकयुक्ररिहापि तु्यलात्‌ । अन्यया रक्तारक्रप्रकारकेकज्ञानेपि विरोधापत्तेरिति भावः। यदि परो महारजनप्रयोगतद्‌भाक्वान्‌ स्यात्‌ भिद्येतेति afatarfager: | ga इत्यत we योगेति । मंयोगतदभावमिद्धौ प्रकार- सटेनाविरोधो मृलम्‌. तेनापि च विरोध aaa न स्याता- fame: मिद्धो वति। यदि मंयोगतदभावयोः fafgeer

प्रकारमदरना विरुद्धो यः खाभावग्लमसार श्रमाद। येवेत्यथः ॥

भगो० Zto | ननु मरारजनरक्राधः पटो afe रक्रम्तढा- qaaravaef(y रक्रपट्‌ ईति धौः स्यादय न. रक्रभागपि रक्र- Wa म्यादिति रक्रारक्रत् ars, तथा च विर्द्धधममाध्याम care) रक्तति। रक्रः पट दन्यनुभवम्य महारजनक्तो हत्य विषयो न त्‌ पट नौहित्यकूपममतवायः, तथा च भ्म णवेत्याइ | भरान्तल्ादिति। तयापि नद्गमबोजं महारजनमयोगो यदि व्ाणट्रत्तिम्तदा भागान्तरेपि aa रक्रभरमः स्यादयायाष्यटत्तिस्तदा इयुक्रवाभयुक्रतविरोध इत्याद | नन्बमलेति | चणिकपरमाणो-

tae विरोधस्य दूरवारत्वादित्यादिना चणभङ्गनिराम एव प्रकार- 76

६०२ आत्मतत््वविवेके सटौके

भेदमुपादायाविरोध उपपादित ware) परमाशखिति। इतर- fafa यो ज्ञानभिन्नं परमापो न समयंयते a प्रतौत्यथेः | तथेव प्रकारमेदेनेवेत्यर्थः | तथापोति । प्रकारमेदेनापि चदि रोधम्तदा देशकालभेदेपि विरोधः स्यादेवेति संयोगतद भावयो- रण्सिद्धो क तदन्तभविनापि arfafcad: ॥

THe Sho । रक्नारक्रवविरोधो रागिद्रयया्धरक्\ पटादौ, TH त्र ASA एकदे तत्तो निस्त भरान्तेत्याद । बरान्तवा- डिति | तच्यूलेति । प्रादेग्रिकथ्रमम्‌लेत्यथंः । प्रागेव चणिक- परमाणोरथम्य विरोधस्य दुर्वारलादित्यादिना परिडइतलात्‌ | cat विज्ञानवादिनम्‌ । तथेव प्रकारभमेदेनेव । aa: data तदभावयोरसमानाधिकरण्यनियमस्य श्रमिद्धिः। कुत इत्यत WIE मयोगेति | fagt वा प्रकारमेदेनाविसद्धस्य खाभावमामानाचि- करण्छप्यापरित्छागारेकवेवावच्छेदभेदेन मयोगतद्भावयारिणा ्र्यक्तेणा विरोधस्य खहम्तितत्वादिति भावः । तदेधर्मयेण fe तत्ताद्‌ाव्य निराक्रियते न तु खरूपमेव, सवं शुन्यताप्रसङ्गारित्या- श्येनाह | तदेधर्म्य॑रेति ॥

न चैवमेव waa, नियमवता हि स्यशधर्म्येरे- लरन्निराक्रियते, असन्यवेधरम्येण सत्य्वस्यैव निर्वाहात्‌, निषेध्यप्रतौतिनान्तरौयकत्वाच्च fatufag: | शश-

(९) धलिपि इति र yo te |

बाद्या्चभङ्वादः | Cok

विषाणदौ कल्पितेन fanaa fatufafefcfa चेन्न । निराकृतत्वात्‌, संयोगस्य वाद्धाचेण काल्य- निकत्वसिद्वावतिप्रसङ्गाच, TOIT च योग्धा- नुपलम्भाभावेनासिद्धः, इत Ta बाधकात्‌ तत्सिद्वा- वितरेतराश्रयत्वम्‌ |

geo ठौ० | न चेवमेवेति | भ्रस्त मर्व॑पदा्थंनिराकरणां azafasfaqe: | तथा च ममाभिमता yaaa सिद्धोदिति भावः । नियमव्रता होति । साधर्म्याममानाधिकरपेन वेधर््य॑ण- व्यथः । प्रृते तु aati मक्चुणात्वाभिधयलप्रमेयलादिक मत्यमाधम्येमणम्तोति भावः । श्रसत्यत्ेधर्म्यैति । सच्चप्रमेयला- दिनेन्स्थेः। दोषान्तरमाह । निषष्येति। तथा च मयोग- निषेधमदिन्नेव मंयोरगाभद्धिरित्छयः। श्रमत्स्यातिरूपेत्र तहि प्रती तिरच्रापौल्याश्रद्धते। गश्ग़्ति। fatraaatfefa ) चणिकता- ब्रारे यतिरेकिभक्गावमरे । datrefa । शन्दाटिख्ललक्षपाये- क्रियाकारिणः संयोगस्य कान्पनिकल atarafa काण्यनिकं स्य। दित्यर्थः । ननु यथा wi wea योग्यानुपलम्भेन fag- सथा सयोगाभावोपि wena श्राह । गशग्रपरङ्गति। संयोगस्य योग्यायोग्माधारफतया परमाण्वादौ मयो गानुपलद्धपि योग्यता विशेषण नास्ति, घटपटा टि मंयोगे त्वनु पन्म्भ एव नास्तौ- त्यथः । इत एवेति । पडढार्यान्तरवेधर्म्यात्‌ मयोगाभावबिद्धा- वनुपलम्भोपि fag एव यदि, तदाऽन्योन्याश्रयः, मयो गाभावे fag योग्धानुपलम्भमिद्धि्तस्िद्धौ च सथो गाभा वसिद्धिरिव्यथः ॥

९०४ अात्मतत्त्वविवेके सटोके

uate ato । एवमेवेति । संयोगवेधर्म्येण तेषामेव निरा- कर णमिन्यर्थः । नियमवता व्या्भिमतेत्यथेः । निषेधेति । तथा चोपनोयविरोधान्न निराकरणमिद्ययः । इत एवेति । खाभाव- भादेश्विरोधसिद्धो कान्यनिकल्िद्िम्तत्सिद्धौ च विरोधमिद्धि- रित्यन्योन्याश्रय Tay: ॥

Tye टौ ०। शून्यतिवा स्तित्या शद्ध निराकरोति। न चेवमिति। नियमेति | नियमतस्तद्रपावच्छिननव्याटत्तन fe धमण ताद्रूणय निराक्रियते । न च कम्यचिद्धूमेम्य मत्यमाचराटत्तिलं कस्यापि प्रमाणस्य विषयो येन saa क्कापि निराक्रियत, ्र्युता मत्यवे धम्यण मत्य नियतेन धर्नेणयेक्रियाकारितवादिना aaa fag- रित्ययः। factranatq श्रमल्त्यालिनिरासेन | निषधक च प्रमाणं यद्धि निषध्यविगरेषनियन्तितं निषधमवगाहेत तत एव afe मिद्धो निषेध्य, नो चेत्तन्निषेध एव ga दत्युक्रमनुमक्तवयम्‌ | नन्‌ ग्रग्रप्रटङ्वदोग्यान्‌ पलम्भवाधितलात्छंयोगस्य काल्पनिकल न तु वाद्लाच्रादत ae: श्ण़रति। दृत va काज्यनिकलाटव। afazt योग्धानुपलम्सिद्धो | इतरेतराश्रयं कान्पनिकलवस्य योग्यानु पलम्भमाध्यलात्‌ ॥

शब्द्‌ प्रत्यभिन्नानवत्‌ संयोगप्रतोतेरन्यथोपपत्ति- माण बाधकप्रटत्तिरिति Fal अनुभवस्य तदनु-

(१) वैधर्म्येण इति ९ Yo पा०।

बाद्या्चभङ्वादः। ६०५

रूपमुपाधिमुखपिण्डमदत्वा भरान्तत्वेनान्यथोपपत्तो तददिपरौतानुमानप्रवत्तनेऽप्रावनुष्णत्वानुमाने प्ररत्ति- प्रसङ्गात्‌ | न च प्रत्यभिन्नानस्य सामान्यवत्‌ संयोग- प्रत्ययस्य तदनुरूपमुपाध्यन्तरमस्ति। रवम्भृतमयादा- तिक्रमे तु त्वदभिपरेतप्रतिबन्धप्रत्ययस्यापि भान्तत्वेना- न्यथासिद्धप्रसङ्गः कथं वायः, तद्वारणे श्थिलमुल- WAR: कथं प्रवत्तेत | यथालोकव्यवस्थानं चाध्यश्षान्तर- वत्‌ संयोगस्यापि शन्दपाकजायथक्रिया,"स्थितेस्तद्‌- ध्यक्षस्यापि प्रामाग्यमिद्गन भान्तत्वशङ्धावकाश इति |

wee ठो०। नन्‌ द्रययोरविरलदंश्रोत्पादनिबन्धना षयोग- प्रतोतिर्वया म एवायं गकार दति जात्यमेदालम्बना प्रतौतिनं गकारामेढ मवल्म्नेते | तथा चानुपलम्भ va चत्‌ मंयोगस्य पदार्यान्तरप्रैधम्य यत्‌ मेयो गबाधकं तत्परतो तिर प्रत्यृहेत्या शङते | शरन्दे ति। aa यया गलाभटो विषयस्तथा मयुक्प्रतौतौ मयोगाति- fra न विषयो यनान्ययासिद्भिः म्यादविरलदेशोत्पादस्लतोण्रियो न तथा भवितुमरेतौति परिहरति । श्रनुभवम्यति । श्रनन्यया- सिद्धम्याणयनुभवश्य तिरस्कारे वन्हावौ ष्णयगरा हि प्रत्यलमणनो ष्णयानु- मानपरिपन्यि न भवदित्यथैः, न चति। म एवाय गकार दति प्रत्यभिज्ञानस्य गलमामान्यवदित्यथः। णवम्भतेति। भ्रनन्यथा- सिद्धप्रत्यम्य वसत्वनुरोधातिक्रम cau: यदिरद्धधर्माध्यस्तं न

(१) fag: इति a qo ate |

१०६ व्मात्मतत्त्वविवेके सटौके

axa यथा गवाश्वमहिनकुलं, विरुद्ध धर्मा्यसलशेकवेनाभिमन्य- मानो चटादिरिनि व्दनुमतप्रतिबन्धप्रत्ययोपि भ्रान्त एव श्या दित्यः | प्रतिबन्धप्रत्ययस्य भान्तवे TATE! तदवधारण दूति । श्र्यचान्तरवदिति। नो लाद्यध्यच्वदित्ययेः। नोलादौना- मर्धक्रियाशितेयंदि वयवस्थितिस्तदा प्रङतेऽपि तुष्यमित्याहइ | मंयोगस्यापोति ti

भग्ये० रौ० | ननु यथा स एवाय गकार इति प्रत्य Anna गलजातिविषयवेनान्यथो पन्न न गकार नित्ये मान, aur संयोगघोरष्यन्यथोपपक्ना न मंयोगसिद्धौ मानमित्याइ | ्ब्देति |. तददच तस्या न नियमः कञ्चिद्पाधिरूपो विषयः ममस्ति येनान्ययोपपन्तिप्तथापि ब्रान्तलकल्यनेऽतिप्रमङ्ग TUTE | अनुभवस्येति । येन न्यायेन वया निविकन्यकान्तरस्य are मन्तव्यं तेन संयोगविषयकम्यापि तस्य, सर्वाप्रामण्ये तु याघात cae) ययेति । नन्वथं क्रिया विर हात्‌ सयोगस्यासल्वमित्यत आदह । सयोगस्यापोति | भेरोदण्डशयोगाख्छब्दोऽग्मिमयोगा- त्पाकजाः॥

Tye ठौ । यथा प्रत्यभिज्ञान तष्नानौोयविषयलनोप- पद्यमामं न amaze मानमिति शब्दा नित्यतवबाधकप्रमाणप्ररन्ति- रेवं संयो गप्रन्तिरष्यन्यथो पपद्चमाना न तजर तच््नान्तरे मानमिति संयो गवाधकप्रमाणप्रहन्तिरिष्या श्ड्ूते । शब्देति । अ्रन्ययाऽन्य-

बाद्याचैमङ्कवादः | ges

विषयलेनोपपत्तिर्भान्तलेन a) नाद्यः, तादृश्नान्यस्याभावात्‌ | नागः, विना बाधकं तयालेऽतिप्रसङ्गा दित्याह। श्रनभवस्येति । न चेत्यादि । ननु नेरन्तर्यमेव मयोगस्ानेऽभिषिचखतां wa त्वान्त रेणेति चेत्‌, किमिदं नेरन्तयेम्‌ । दयोमेध्ये मृतद्र्यविरडइ इति . चेत्‌, उष्णं जलं Mae ग्रलातलमित्यादौ जलादटिमष्य तेजः- पायोः ana जलाध्यग्रहणप्रमङ्गात्‌ | निबिडद्रयाभावप्तयेति चेत्‌, विच्छेदे पि aura चा द्रव्यणदणाप्रमङ्गः, निविडमेयुक्रयो- मधथायरहणात्सयुक्प्रत्ययानुद यप्रसङ्ग्चत्यादि सखयमृहनयम्‌ | यदेकं तश्च विस्द्धधर्माध्यम्तं ay afua quan aq विड घर्माध्यस्त न तरैकं यथा गवाश्वमिति प्रतिबन्धः यदेक तन्न fang vated यथा चणिकः परमाणरेकश्चाभ्प यतेऽवरयवौ परेणेति aa: । नन्वर्भं क्रिया श्रन्यविषयत्वं संयो गप्रत्ययस्य प्रामाण्बाघकमत are) मयोगस्यापोति ॥

अस्तु तरिं तदेशत्वा तहेशत्वरूपो विरोधः । न । विरोधलक्षणाभावात्‌। न हि तदेशमंमगविधो निय- मेन रेणन्तरमंमगनिषेधः । तदंश्त्वतदर शत्वयोस्तु स्यात्‌ , तत्संमगस्तु केनेष्यते । अध्यष्टमेवेकमंसगपरि- Veh तदभावव्यवच्छदमुखेन तदन्यव्यवच्छंदफलमिमं विरोधमुद्भिरलोति चेत्‌ , स्यादप्येवं, यदि नियमेनैक- संखष्टस्यान्यमंसगं प्रतिक्षिपदध्यक्षमुदियात्‌ , न त्वेत- दस्ति, युगपरेकस्यानेकसंसगप्ररत्तमध्यक्षमविशेषात्‌

for अत्मतक््वविवेके सटौके

wader वा प्रतिक्षिपेत्‌, न वा कमपि, खात्मानमभेव वा, सवथा न विरोधं दौपयेत्‌, अन्ततः परमाणो- रष्येकप्यानेकैः परमाणुभिः संसर्गस्तौकारा्चेति ।

wee टौ० | श्रतहेश्रलमिति । तदेग्रभिन्ञदेशलं नजः पय दामाथेलमाञिल्य यदि faafed तदा न विरोध care | विरोधेति । विरोधाभाव्रमेवाह । न होति । प्रसन्धप्रतिषेधा्थंल विरोधमभ्यपेत्य तदभावमाह | तहे श्रलेति । एतदेशख्ष्टोऽय- मित्यध्यचं॑नैतदेशासंखृष्ट दत्याकारेण जायमानं नेतटेग्रभिन्नदे श wee इत्यपि फलतो विषयोकरोत्येवेति कथं न विरोध दति wea । श्रध्यच्मेवेति | एतादृ ग्मध्यक्षमेतर atta | स्याद्‌पौति । प्रत्युत प्रृते विपरौतमध्यक्षमम्तोत्याद । युगपदिति। तन्तुषु पर दत्यध्यक्चं तावदस्ति, तश्च यदि तन्वन्तररुसग प्रतिचिपेत्‌ तन्त॒मा चमंसगेमेव प्रतिकिपेत्‌, सवेतन्तषु समगं रहस्या विगरेषात्‌ | न वा कमपोत्यज प्रतिकिपेदित्यारृत्तेन सम्बन्धः । एवमयेपि | आत्मानमिति । नोत्पद्यतेवेत्यथेः । अन्तत इति, ‘aga युगपद्योगात्‌ परमाणोः षडश्रता-'

दति वदभ्युपगमादित्ययः ॥

wate टौ° । भ्रतदेश्रवमिति यदि query नञ्‌ तदा तदितरे श्रटन्तिलमयः, aay विरोधेति । श्रय प्रसज्यप्रतिषेधे नञ्‌ तदा तदे शाम्बद्धत्वमथः, ताह । तदेश्रलेति । महि यदा यह शेऽवथवौ aaa तदा ada न aaa इति खौकुमेः। नन्वे-

बाद्यार्थभङ्कवादः । ९०€

Hage dan विषधोकुवं दध्यचमेव तदभावं व्यवच्छिन्द्ा्यमन्य- संसग व्यवच्छिनन्तोत्याह । श्र्यचमेबेति । एकावयवटन्तिले नावयवान्तराटत्तिवं शूपादिवदनुमातुमपि शक्यमिति भावः | एकसषगप रिच्छेदक मध्यकं तदभाव वयवदहिन्ददषयन्यसंसगे म व्यव- च्छिनत्ति, एकेनेवाध्यसेणेकदाऽनेकसंसगंस्य विषयौकरणादित्यार | स्यादपौति। श्रात्मानमपोति 1 प्रतिकचिपेदित्य्वयः। प्रत्य मणनेकमंसगं विषयो कुव दनेकशंबर्गेल्धिवय विवन्तदपि न स्यादित्यथेः। waa इति । भ्रनेकटन्तरेकस्यानश्यपगमे षटपरमाखटन्तिः परमाणरणेको न स्यादिष्यचंः ॥

ed

Tao gto । magne fe तदन्यदेश्रवं वा तदेश्रलाभावो वा। sq विरोधेति। दितौये तदेश्लेति । fare तदेश्र- संयोगिनः कदाचित्‌ तदभावः कालभेदाद विर्ङ्क इति aa: | एतेमाश्रयनाश्नश्यो «Blea | तदभावब्यवच्छेदमुखेनेति | व्यापकस्य तदेशदल्िवाभावस्य fasdt saw तदन्यटन्ति- लस्यापि निद्त्तेरिति । एकचानेकषंसगिंलस्य प्रद्यलमिद्धलान्न तादृशौ व्या्धिरित्याह। स्यादिति। ्रा्माममिति। प्रत्यचष्या- प्यनेक विषयकंसगिलात्‌ ॥

एतेन टत्तिविकलर्पो निरस्तः, परमाणदत्याऽव- ` वयविटत्तस्तुल्ययोगक्षेमत्वात्‌ | 17

६१० व्मात्मतत्त्वविवेके सटौके

vee रौ ° । एतेनेति। श्रवयविनि सम्मवेनेत्यथंः। टन्ति- विकश्य «fa 1 श्रवयवौो यद्योकेसिश्नवथवे कार्येन वर्तेत तदाऽवयवान्तरे न वत्तंतैव, Vasa परिममाभेः | नाणेकदेग्रेन, श्रवयवभिन्नस्येकदे शस्याभावात्‌ | तथा च म वन्तत इत्यायातम्‌ | एवं संयोगविभागसामान्यादौनां प्रतिप इति बौद्धाः । ow प्रतिबन्दिमाह | परमाणिति। परमाणौ संयोगलच्षणा टत्ति- रक्यविनि तु समवाय दति विग्रेषः। एकचावयविनि काल्ल्येक- देशव्यवस्ेव नास्तोति न तदिकश्पावसर ca स्यटौभविखति ॥

wits रौ० | नन्ववयवेष्ववथवौ यदि कारयन वन्तेते, तद्‌।ऽवचयवान्तरे न avid, न हयस्ति समवः कारयन ada awa- ऽवथवान्तेरद्रन्तिखेति । नाधथेकदे ग्रेन ada, एकटे शान्तराभावा- दिति ठ्तियापकतद्‌भयाभावान्न वत्तेत एवेत्यत श्राह । Usaha षिः परमाणुभिरेकः ware: dee: किं काल्द्येनेकदे गेम वेति विकल्यात्‌ । श्रयेकर्ूपे परमाणौ न कात्छैकरे शविकश्प- सम्भवः, तदाऽवयविन्यपि तुल्यमित्यर्थः ॥

रघु Ze | ठत्तिविकल्यः कार्यकर शराभ्याम्‌ । एकच AISA टत्तावन्यच TIAA, VHT च वृत्तौ तच TATA देशान्तरापेचायाममवस्था ॥

बाद्या्चैभक्कवादः | ९११९

श्रतु afe fet नोलानोलादिविरोधः। न हि तदेकं रूपं चिचलत्वविरीधात्‌, नाप्यनेकम्‌, रकाव- यविसमवायविरोधात्‌ | न चानेकं व्यापकं, तथा- नुपलम्भविरोधात्‌। न चाव्यापकं, खाभावविदेश- जातौयत्वविरोधात्‌, अन्यथा विरोधाविरोधव्यवस्था- विरोधात्‌। न चारूप रवावयवौ, चाष्षषत्वविरोधा- दिति चेन्न।

mee ठो ° । fea: पटो हुएविरोधान्ेकः enfaarfeafa | ्रस्िति। चित्रलेति। मान्त एव agian चिचपदप्रयोगा- fame: खाभावेति । रूपादौनां याणवन्तिभातोयसेनायाप- वत्ति विरोधादित्यथेः। ननु यथा इरोतको शणएविरोधेन aia, तथा परोपि नौशूप एव स्यादित्यत श्राइ। म चेति॥

भगो० ate । ननु विज्ञातौयवफणमानातन्ारसपरे नौश- पोतादिविशद्धघर्माध्यामान्नेकोऽत्रयवोत्याइ | श्रस्लिति । तद्प- पादयति | नोति। तादृशे परे यद्रपं तद्यद्यक तदा fe न स्यात्‌, नानाश्चतम्य विचपढवाच्यलादित्ययंः । नन्वनेकमेव EG नोलतादि विर्दधजा तिमत्या feaqea cary नानेकमिति। विरद्धानेकजातौयरूपच्येकत्राकयविनि विरो धादवन्तरित्यथः । रथ तादृश्रपटवृन्ति रूपमनेकं > तद्चायटत्ययाप्यटृन्ति वा । we न च।नेकमिति । मकलावयवा वच्छंटनावयविनि विजातौयानेक- ङपानुपलसेरित्यथः । am न चेति | मंस्कारलान्यमूतेमाज-

६१२ अह्मतक््वविवेके eta

ठत्तिश्णटन्ति्रएत्व्यायजातेरव्याणटन्तिदेन्तिलविरो धादित्ययेः | एतच्च चतुर्थाध्यायप्रकागरे ययत्पादितमस्माभिः। भ्रन्ययेति। परस्यरा- भावव्याणययोः मामानाधिकरण्प इत्ययः । न wed दति । न चोह्तरूपवदवथवममवेतलं द्रयचाचुषतवे प्रयोजकम्‌ चिच्रावयवा- TH तदभावात्‌ । न च साकात्‌परम्पराखाधारणमतयवलम्‌, ममवा चिकार पस्येवावयवलात्‌, श्रारभ्यारम्कवादम्य निषेधात्‌ ॥

Tao te । चिच्रलविरोधात्‌ नानार्ूपाणामेव चिच पदा थात्‌ । एकावयवौति । युगपद कचानेकरूपाणामदत्ते, अरन्यथेकजातौय्ूपारसेऽयनेकरूपटन्तिप्रसङ्गात्‌ | बलवदहाधकान्तर- माह । न चानेकमिति | चाचुषलेति । न च॑ रूपवत्छमवेतलं द्रवयचादषते तन्त्रम्‌, विचावयवपरम्परारम्मे तस्या्यसम्भवात्‌, आरण्यारश्मकवादश्य निरासात्‌, नौलाद्यनेकसखभावे लाघवेन रूपवत्वस्येव प्रयोज कलेन BATA ॥

fad हि नानात्वं वा मिथोविर्ड्नानाजाति- समवायं वाऽभिप्ेत्य यदि रकत्वाभ्युपगमे विरोध उद्नाव्यते, तदै वमेतत्‌, न तु तथाऽभ्युपगमः। न खसव- नेकत्वं चिचत्वम्‌, शुक्ते््यनेकेषु चिचप्रत्ययप्रसङ्गात्‌, नाप्येकस्मिन्‌ विरब्लानेकजातिसरमवायः, विरोधेनैव निराङूतत्वात्‌। अपि तु नौलत्वादिवच्चिचत्वमपि जातिविशेष रुव, स चावयवटृत्तिविजातौयरूपसमा-

बाद्यार्थभङ्वादः। ६९६

हाराभिव्यद्जत्वान्नेकरूपावयवसदहितस्यावयविन उप- लम्भेऽप्युपलभ्यते | अत रव णके fray चिच- प्रत्ययो न कदापि तथाप्यचिचे पाश्वं चिचप्रत्यो मा भूत्‌, धवलप्रत्ययस्तु कुत इति चेत्‌, अ्रवयवकूप- सश्वारेणावयविनोपि तथा प्रत्ययात्‌ | श्रत खव यचा- वयवरूपं न प्रत्यक्षं तच चसरेणावेतदपि नास्ति, दृश्यमेव (वा)द्यालोकरूपमारोप्य पिश्जरस्त्रसरेण- रालोक्यते |

neo मौ ० । faa: पट दृति प्रतौतिने मानारूपावलम्नना, नवा नोललवपौतलविसद्धनानाजात्याश्रयेकरूपालम्बना, किन्तु तशिच्रलजातिमदे क चिचशूपवदवयव्यालम्बनेति म विरोधगन्धो- पौति परिहरति ¦ fewa होति । एवं तहि धवनेकपार्शाव- च्छेदे नो पलभेपि पटे चिबप्रत्ययः स्यादिन्यत aie स चेति। श्रत एवेति । aware यश्रकस्याग्रहादित्यथैः । तरि aq wy घवलप्रत्यथः कथम्‌, न हि तद्धवलं रूपमपि तु few- fafa nea तथयापोौति । तचावयविशूप म गद्यत एव, fa aqaasuarafafa परिहरति । श्रवयवेति । श्चापि चम- रेणरूपं दृष्टान्तमाह । श्रत एवैति । एतदपि नाम्तोति। धवलादिप्र्ययोपि नासतोत्ययेः। ate तरिं चमरेणौ रूप- प्रतिप्तिरित्यत are दृश्मेवेति।

ta EN EOD

६१४ व्ात्मतत््वविवेके सटोौके

भगो ° रौ ° । श्रनन्येपगमयौजमाह । न खल्विति | श्रपि लिति । यथा नौलाद्याकारानुगतयवडहारान्नौशलं जातिः, तथा कवराकारानुगतग्यवहाराञ्धिषत्मपि भातिरित्ययेः। तहि नौल- कूपवद्वागावरणे शएकतरूपवटवयवसद्हितेऽवयविनि ररह्ममाएपि चि्रधौः urfzaa ate म चेति

ननु सवेचि्रतभामि्थंच पट आरभ्यते तच्ावयवरूपाणामेक- जातौयवात्‌ कथं चिं रूपम्‌ । श्रय तदारम्भमकपरग्परारूपलेनेव कारणालं, तदा परभ्परथा पवद वयवममवेतलस्वेव शाचुष(च- प्रथोजक)त्वापन्तर्नोरूप एवावययम्तु ।

श्रजाह्कः। तचान्येव रूपोत्पत्तिसामयौ, साच्चादवयवरूपाणा- भिव ` परम्यरावयवक्पाणामपि कारणताग्राहकमानतौचयात्‌ | नन्वेवं चिज्जसरेपारुपे सिचलग्रहो न स्यात्‌, तद्वथवरूपस्या- afxanfeqa sei अत एवेति । इष्टापन्तिरेतेत्यर्थः | तयापोति । श्रवयविनि धवश्लषूपाभावादित्यथेः । अवयवेति | अवयवसमबेतं धवलकूपमवय विन्यारोयत इत्यः । तचेति । चिजजसरेणोरवथवरूपमवयविनि नारोप्यते, श्रवयवरूपेवाग्रहा- feu: | कथं तहिं चिचरचसरेएो पिश्नरलग्रहः, रूपत्व्याण- जातेरण्डारित्यत श्राह | इृष्मिति॥

रघु Shel ख चेति, भवयवलमिह शाचात्परन्परााधारण विवितम्‌, तेन चिष्ारभे न चिश्रप्रत्यथानुपपन्तिः। श्रय चिन- इपोत्पाद एव ay कथम्‌, श्रवयवे विजातौयङूपविरहादिति `

बाद्याधभङ्कवादः। ६१५

चे । साक्ात्परभ्यरासाघारणावयवहनत -मूशब्धलपरमाणडनेवां विजातोयर्ूपस्य चिचरूपनिमिन्तकारणएलादिति केचित्‌ ।

नोलघवलारभात्‌ पौतरक्रारममिव नोलाद्यारभादिना- तौयसेव fea चिम्‌, चिचमाजे लवयव्ूपञेव प्रयोजकम्‌, विग्रेषसामगोणां नियामकलत्वाख न सवं fame इत्यपरे |

एकर शरिनस्ह॒ विजातोयानेकष्टपक्षमाहार एव चिजप्रह्यया- लम्बनम्‌, सेनावनादिविच्ेकलप्रत्ययः, नो लारेरनोलाद्चमारम्भकलात्‌, नोलाद्यारश्े बाधकाभावाच्च, षमवाय्यनुत्पादादना.ररम्भवताय- नेकेन तदुत्पादे श्रारम्भसम्भवात्‌, अनो लादि सम्बलनस्य प्रतिबन्धके म्नाभावात्‌, खा धिकरणावयवा वच्छेदेन च नोलाघ्ारम्भात्‌ तद्‌- व्याणदन्तिनोलखा दिमाच्रावयवारम्पे तु तन्तत्‌सामयोसमाजाष्नाय- aaa यापकम्‌, संयोगतदभावव्ेकजाध्यचमिदलात्रकार- भेदेनाविरोध इति वदन्ति |

श्रवयवकूपेति । श्रवयविनि चिच्रष्टपाग्रहोऽवयवकूपममारोप- शावयविष्छपे वा चिचताग्रहोऽवयवरूपजात्यारोपशेत्यन्यदं तत्‌ ॥

(क

स्यादेतत्‌ | यदि feat नाम जातिविशेषः, कथं afe विरुडजातौयरूपसमादारमाते (रचिचत्वप्रत्यय दति चेत्‌, न वै नौलधवलारुणेषु पेषु कचिदपि

(२) रनारब्यवताऽप्यकेन दति र्‌ Yo Ue | (२) fasvgara दति 2 To UTo |

६१६ च्पात्मतक्त्वविवेके seth

(*का्ुराथशचिपरत्ययः “कस्यापि, वेधम्यनिमित्तलु केन वार्यते ! चिचश्ब्दस्याक्षादिपदवदनेकार्थत्वात्‌ | नौलपौतादिषु मिथः संरुष्टेघनारब्धद्र्येषपि कवुर- प्रत्ययो भवतौति Aq, सत्यम्‌, द्रव्यान्तरोत्पादाभि- मानात्‌ स्ौल्यातिश्यप्रत्ययवद्‌ पपत्तेरिति ।

Wee sto) श्रनारभद्रयेषु नोलधवलादितषु कथं न चिचरप्रत्यय दति sea यदि fawafafa । aa faaa- जातिनिबन्धनो न चिशरपरत्ययः, किन्त वेध्यं यद्वेलक्ष्पं वेचिव्य- fafa यावन्‌, तश्िबन्धनमिति परिहरति । नवै इति । afe तच सिवशरब्दप्रयोगः कथमत ame विचरश्रब्दस्येति । कविभि शब्दस्ताव्रदनेकाया भवतु कबेरप्रत्ययशरब्दौ कथमनार सद्र य्धले समर्थनोया विल्या श्ङ्ते | नोलेति । यथाऽनार अद्रे धान्यराशौ सोस्यपरत्ययग्रब्दौ द्रव्यान्तरारम्मभरमेण, तथा प्रृतेपि Raz प्रत्ययग्रब्दाविति परिहरति | सत्यमिति॥

भगो रौ. । यदौति । विजातौयरूपेषु परेषु द्रयान्त- रानुपपत्तेः कथं चिष्रधौरित्यथेः । यदि कवेर विषा चिनधौ- wufafgtaae । न त इति । श्रय वेधम्येविषया शा धौखदा तच मानुपपन्तिरिव्यार | वेधर्म्येति । श्रषिद्धौ बाधक- माइ । नोलेति । भाग्तसतज Rit यया्थेख्य च तजा-

(९) काये वायं इति इ प° पा०। (२) कस्यचिदपि इति 2 Go Te |

ATE RATS: | ६९७

fafgenare । द्रवयान्तरेति। | WAST जिद ग्ेनमाइ | सोष्यति । एकपटग्रहे यादृशं ete हाते ततोतिश्र यितमन्योन्य- seers, भासते, तश्चथाऽऽरोपितं quae’: ॥

Tae टौ | quay वेलचण्यम्‌ ॥

असतु तरिं परमाणुनिट्तेः सर्वविलोपः। तथाहि । बहभिः परमाशभिः संखूज्यमानः परमाणुः प्रत्येकं किमेकदेओेन संयुज्यते AAT वा, प्रकारान्तरा- भावात्‌ | न प्रथमः, तस्यैकदेशभावात्‌, भावे वा परमाणत्वव्थाघातात्‌ | न दितौयः, परमाणन्तरेण- संसर्मप्रसङ्गात्‌, न दस्ति सम्भवः, LAAT परिसमाप्त- टृत्तिरन्यचापि वत्तत इति |

nego ate । नन्ववयवौ तदा vaufe तश्भरूलकारणा परमाणः स्यात्‌, म एव तु नास्तोति wea) अ्रस्विति। aifaeta इति । बाद्यसवेविललोप gaa: । विज्ञानवादो परमाणनिराकरणयुक्रिमाइ | aureifa | विज्ञागवादिना षर माणनिराकरण्ायोक्ता युक्तिरवयवनिराकरणेऽपोति भावः ॥

wate रो । ननु परमाणप्रतिबन्द्या वृज्तिविकम्पः षमा- सयः, atfa मा wea एव starter | afefa 1 तथा चु बाह्यमाजनिरासात्‌ सिद्धो fammate इति भावः॥

[ "गी

78

६१८ आत्मतक्त्वविविके सटौके

न । बुद्धा समानयोगक्षेमत्वात्‌। तथाहि । बु्ि- रपि सन्तमसन्तं aaa विषयमालम्बमानाऽऽकारं at बिभ्रतौ कार्येन वा रकदेशेन वा। न प्रथमः, पौतादिविषयाकारविलापप्रसङ्गात्‌। न द्यस्ि सम्भवो ate एव विषय आकारे वा परिसमाप्तात्मा पौतादिसम्यक्तात्मा चेति । न दितौयः, तदभावात्‌ | रुवमनाकारत्वमविषयत्वं च बुद्धरिष्यत रुवेति चेत्‌, तत्‌ fa यत्‌ प्रतिभासते तदसत्‌ आदोखित्‌ न प्रतिभासत wa किञ्ित्‌। नाद्यः, असत्यपि नौल- पौतादौ ज्ञानटत्तिविकल्पस्य तद वश्यत्वात्‌ a हि aaa विन्नानं नौलोल्ेखि, पौ ताद्यनु."लेखप्रसङ्गात्‌। नापि तदेकदेशः, तदभावादित्युक्तत्वात्‌। न दितलौयः, arafa इत्तिविकल्पस्यानुपपत्तरिति |

wee ate । fagran युक्रिभिमां विज्ञाननिराकरणे- safafenfa | न बुद्योति। मतभेदेनाह । षन्तममन्तमिति । मतान्तरमाडइ | खाकार वेति पौतादौति। पौतादिविषया- कारयथो विशोपप्रसङ्गादित्यथेः । तदभावादिति । बुद्धावेकदे श- भावादित्ययंः। अच निराकारबुद्धिवादौष्टापत्तिमाइ। एव- भिति । अविषयलं बुद्धद्रंढ चितुमाह । तत्किमिति। असद्भानेपि विज्ञाने कार्श्ये कदे शविकष्पस्यापरोहारा दिल्याह | अरसत्यपौति |

(१) नु्लेखित्व इति इ प° पार |

बाद्या्चभङ्वादः। ९१९

ठृत्निविकंच्यमेव विशदयति । न होति, avidtfa न चेत्‌ कथित्‌ प्रतिभाषते तदा ary wea, कुज टृन्तिविकश्पः wifey: ॥

amo टौ | aaa । यदि न भाषत एव किञ्चित्‌ तदा बुद्ेरविषयते बाद्येपि उत्तिविकनल्य श्राश्रयासिद इत्यथः ॥

THe टौ° । aE ठ्तिविकन्यस्यानुपपन्तिर्बाद्यस्येवा सिद्धान्‌ ॥

त न न

wea | निःओेषसमुदायो कत््शन्दस्याथेः, समु- दाये कश्चिदेव समुदाय्येकदेश्पदाथेः, न च बुद्धिः समुदायखभावा, तस्या THT, “तत्‌ Fa: छत्ैकदेशविकल्पोत्धानम्‌, कथं तहिं तदिषयिशौ तदाकारवतौ वा ! प्रकारान्तराभावादिति यदि, तदा

खरूपेणेति aa इति Aq wad निरटङ्कि ताकिक- बेदिकाविरङ्केन केवलमस्मभ्यमभ्यखयता दृरङ्गत्वेति।

nee टौ० । श्रवयविनि टन्तिविकन्यं fara बुङ्ौ परस्य तज्ञिराकरणं wet स्यादेतदिति । एकस्या वुद्धने समुदायत्वं न चेकदेग्रलमिति इतस्ततो दत्तिविकश्पोऽव- काश्रमाषादचतीव्यथः। कथं avifa तदिषयल तदाकारत्व

(१) तदेतत्‌ इति २ Yo ato |

६१२० व्मात्मतत्वविवेके सटौके

वा का््श्येकदे श्योरन्यतरेण सम्भावयते तचेल्लासि तदानुपपतन्ति- fiaqrngr: | बौद्ध एव समाधत्ते । खषूपेएेति ब्रूम fa | तदे तततच्छन्यायतया परिदरति। स्फुटमिति । ताकिंकबेदिका ताकिंकाध्यापनश्थानं तच विडो धृतः । दूरं गला खदोष- ममाघानावसरे ॥

भगो रौ 1 निःशेष इत्यादिना aaa विकल्या- aaa om: समुदाय दत्यादिनेकटे श्र विकन्याभावो दशितः | स्फटमित्या टि नाऽवय विनोप्यवयवेषु सरूपेण ठउत्तिर स्वित्यभि- प्रत्योपदहमितम्‌ ॥

रघु ° ठौ ° । तददिषयिणोत्यादौ तद्या समुदायपरामभेः | ताकिंकवेदिका लाकिंकाणां ममिलनस्थानं aa विरङ्ो धृतः ।

सुदूरं गत्वा खपकदूषएनिर मनावसरमामाद्य ॥

रतेन तदतदे शत्वं निरस्तम्‌ । तथाहि । बुङध- नोलाकारतां परिच्छिन्ददध्यक्षंतदभावव्यवच्छेद- मुखेन तदविनाभरूतां पौताद्याकारतामपि व्यवच्छि- न्यात्‌, तथा च कथमेका बुद्धर्नोलपौताद्याकारा स्यादिति तुल्योऽनुयोगः। भवेदेवं यदि नौलाद्या- कारताथाः पौताद्याकारत्वाभावाविनाभावः स्यात्‌, स रव तु कुतः, नौलपौ ताद्याकाराया FECHA

बाद्यार्थभङ्कवारः। ९१२९१

निश्चयात्‌ | प्रत्याकारनियतत्वे चिचप्रतिपत्तेरण्यनुप- पत्निरिति चेत्‌, तदेतत्‌ तुल्यं परमाखवयव्यादि- घ्पि | न हि तचा्यनेकपरमाणुसंसष्टस्य परमाशो- रनेकावयवसंङष्टस्यावयविनो वा नैकात्मताऽनुभूयते, तथात्वे वा रुकस्यानेकसंस्गप्रतिपत्तिः कदापि न स्यादिति तुल्यैवाथगतिः। वाचि वेचिव्यं तु कोप युज्यत इति ।

age Ae. एतेनेति बुद्धिप्रतिबन्दिडारेणत्यथः। प्रतिबन्दिमेव स्फटयति | तयाहोति 1 परसमाधि खमत- समाधानाय fanzafa 1 waeuafafa | ययाऽनेकविषयत- मनेकाकारलं वा बुद्धौ स्फुटसिद्धं न दोषमावहति, तथानेका- वयवाश्ितलमवयतिनि बहमयोगिवं च परमाण्यौ न दोषमा- aviary | तदेतदिति । aefafa । atgatfequar- aare । a tifa a

ante Ae) चिच्रप्रतिपत्तः अनेकविषयकन्नानस्येत्ययः। awafa । एकम्या बुद्धेरनेकंसगे विरो धिव लिङ्गशिङ्गिमामाना- यिकरण्यानुपपन्तौ BAN कथकवव्याघात इति भावः ॥

रघु ° ate । एतेन बुद्धिप्रतिबन्दियरहेण । तद्‌ विमश्छतां नोलाकारल्वाभावनव्यायाम्‌ । रिषरप्रतिपत्तः नोलाद्यनेकाकारा- जम्बनप्रतिपन्तेः। एकं fe fama aud areata

{RR MMA TTR सटौके

afe aatfactufefe: | आ्रालम्नते चेत्‌, तस्येव तदाकार इथाकारलाद्‌ विश्द्धमेकस्योभयाकारलम्‌, तदालम्बनतायास्तदा- कारवानतिरेकादिति। कदापि भ स्यादिति। तथा say माधनवक्वाद्यग्रहान्नानुमानादि-वात्तति ॥

संयोगव्यवस्थापनेनैव usa युगपद्योगात्‌ दिग्देश- भेदा्छायारृत्तिभ्यामित्यादयो निरस्ताः | wee टौ ° । परमाणौ बौ द्धेयेडाघकमुपन्यस्तं तद्रषयितु- मुपन्यस्यति । स्योगेति । “aga angela परमाणोः षडं्रता | दिग्देशमेदत्डायाटृल्तिभ्यां चापि सांग्रता i” दति। बौद्धकारिकारथम्तु एकस्य परमाणि क्‌ चतुष्टयव्तिन- Bat परमाणव say दौ परमाण, तदेवं द्वेन युगपत्‌ एककालं योगात्‌ Waa: परमाणोः प्राप्राः, न fe यद्‌ वच्छटे- नेकपरमाणसंयो गस्तदवच्छदरेनेवापरपरमाणमंयो गो मूर्तानां ममान- देश्ताविरोधात्‌ । किंच प्राच्यः परमाणः vate परमाण रिति यपदेशोस्ि। म च सावयवानामेव ge: ) fa च पर माणएना RATA जननोया, किं चावरणं जननौयम्‌ । तदुभयं मावयवानामेव दृष्टमतः परमाणः सावयव दूति सिद्धम्‌ | तदेतद्‌नुपपन्नम्‌, संयो गम्तत्तदिगवच्छटेन, न तु परमाणख- वच्छेदेन, प्रमाणाभावात्‌, श्रयाणटृत्तितापि तत्तदिगवच्छिनात्य- न्ताभावसामानाधिकरण्छाटेव दिग्दग्भेदोणेतदिम्ब्तिताघौनः,

ATTA HATS: | ERR

न तु सावयवलाधौनः, कायाजमकलमावरकलं च मुत्तेलप्रयक्त, म तु ्षावचयवलप्रयुक्रम्‌, वर्हुतसदरभयच प्रमाणाभाव एवेति भावः ॥

भगो sto | Fea युगपद्योगात्‌ परमाणोः ear | दिग्देश्रभेदाच्छायाटृत्तिभ्यां चापि सांगता ॥ दति atgarfrar | तस्या श्रयमाग्रयः । एकः परमाण- पयेधशचतुदि्कमेण षडभिः परमाण भिरेकद्‌ा मयुन्यते, ततः परमाणोः wena साध्या घटादिवत्‌ । तथा दिग्देश्भदा- कृत्तेन च्छरायाजनकलाटावर कत्वाच्च साध्यति, azafazafa | संयोगेति । बुद्धिवत्‌ खरूपेपोवेकष्यानेकममगयवस्ा पनेनेत्यथः ॥

Tye टौ ° । ब्धृलद्रयान्तरवत्तिनः परमाफोरूपयधः प्रा्यादि- दिकुचतष्टयैे च परमाणषहमयोगात्षहं्राता, snag विना युगपदेकचरानेकमत्तमंयो गासम्मवात्‌, तया प्राचः परमाणरित्यादि- व्यपदेशस्य anal fagaty च््ायावरणयोः मावच्वत् विनाऽनु पपन्तेम्तम्य wae. भवतां निरवयव fagrafa मामान्य च तदभावात्‌ | ASAE |

‘aga युगपद्योगात्परमाणोः षड़गता । दिग्दग्रभेटतश्च्छायाव्रन्तिभ्यां चास्य मांग्रता ` ॥ इति atafactafa मयोगति। खशूपनिबन्धमं संयो गित्वं॑नांण्मपेचते, युगपदनेकमृतेमयो गिल चानेकदिगव-

६२४ व्मा्मततत्वविवेके सटौके

च्छेदेना विशद्धम्‌, प्राश्यादिव्यपदेश्नोपि प्रतौश्याद्यसंयोगिते सति प्राच्यादिषंयोगिलात्‌, सावयवे च (*'दौ्धपिण्डादौ मध्यवन्तिन- ate प्राच्यादिव्यवषारविरहात्‌ | काया च यदि प्रामाणिकी तदा तेजोगनिप्रतिबन्धकषयोगभेदात्‌ | एतेनावरणएं याख्यातम्‌ ॥

परमाशसिद्धसिदधिभ्यामेव ware निरवका- शिताः |

Meo Ste | ननु परमाणवः सावयवाः मृन्तैलादवयवला- पवात्‌ स्यश्रव्वादित्यादौ को दोष इत्यत श्राह । परमाण्ठिति । न acta एवेत्ययः ॥

भगेन रौ०। नतु quaanaaifear परमाणोः awa स्यादिश्यत wie परमाखिति। परमाणोरसिद्या श्राश्रया- विद्धिः, fagt च लाघवादवयवानवस्ारूपप्रतिकूलतर्काच्च स निरवयव एव fag इति धमि्ाहकमानबाध caw यद्यपि armafefgras, तथाप्ययो गव्यवच्छेद्‌ एवकाराथः | ्रत्यन्नोद्धटापराधलाच्च विरोध एवोद्धावितः ॥

wae ate) परमाखिति। लाघवादनवस्वाप्रसङ्गाच्च निर वयवस्य परमाणोः (रमिद्या धर्मि्राहकमानवाधः, श्रभिद्धौ

(९) दौचैदण्डादौ इति 2 Wo पा०। (2) fast इति र्‌ Yo "To |

बा्यया्ध॑भङ्वादः | ६२५

चाश्रयादिद्धिः । एवकारेण दृषणान्रापेचा विरहः सचितः | आदिपदात्‌ खशवल्लादिपरिहः ॥

आकाश्व्यतिभेदादयल्वसम्भाविता रव |

ग्ड Sto । नन्वाकाशं परमाणमध्ये at न वा. श्राद्धे सावयवलं परमाणोः सिद्धम्‌ । we चाकाशस्य सवे गतत्मसिद्धमतश्राह | आकाग्रति। मध्याभावादेव तदनुपपन्ति- रित्यथेः । श्रादिपदश्तिमल्लादथः सङ्गहोताः ॥

j भगो० ato | नन्वाकाशस्य सवंगतलेन परमाणोरणन्तरा-

कागेम await भविव्यति, ततः aaa स्यादित्यत श्रा RAHA | परमाखभ्यन्तरे आकाशेन समनन्धो OAT, १२. माणोरणभ्यन्तराभावादेव न TITANIA इत्ययः । WT ye पदयाद्ममुक्रम्‌ ॥

1

THe The | श्राकागेन परमाणोयेतिभेदोऽ्न्तरे मयोगो

ऽभ्चन्तराभावादेवासम्भदो, सर्वंगतल तु faerat षवमृन्तसंयो गित। माचम्‌ ॥

सर्वच चाच हेतुदशयां प्रतिज्नापदयोव्याधातः, कालात्ययापदेश्शच। प्रसङ्गदशयामाश्रयासिदिः

व्याश्यसिदिश्च, दृष्टान्तासिद्धे, अनवस्थालक्षणविप 79

६२६ आत्मतत््वविवेके सटौके

रौततकंस्य तदुपष्टम्भकतया चटेरमेयत्वप्रसङ्गस्य च विद्यमानत्वात्‌ |

mee टौ० । सवेति । निरवयवदरव्यलं परमाणलम्‌, तच्च सावयवलेन area । धर्भिं्याहकमानबाघमाह। कालेति। ननु यदि परमाणनिंरवयवः स्यात्‌ मूर्तो न स्यात्‌, wea युगपधुक्रो न स्यात्‌, ्रावरको न स्यादित्यादौ किं दूषणमत श्राह । प्रसङ्गति। कुतो याष्यसिद्धिरत श्राह । दृष्टान्तेति। परमाणुनिदृत्तौ सवैविलोपस्य त्वयेवोक्रलेनान्वयिनो व्यतिरेकिणो वा दृष्टाकस्यासिद्धेः कुच arfaae cae: | यदा मृन्तश्चासौ स्मान्न निरवयव दृत्युपसंहारख्यानस्य दृष्टान्तस्याभावाद्विपयया-

साममवयविनस्रयाऽनश्यपगमादिति इद्म्‌ । परमाएखवयव-

तायामनवस्या, शअ्रनन्तावयवारभलेन मेरसषेपयोस्त॒परि- सहलापत्तिखेत्याइ । श्रनवस्ेति । afeaetu:, aera रिषुश्षमानपरिमाणर हितं तद धिकपरिमाणवत्नं वा तदवयव- ft मत्वे तदवयवस्य sae वा शअनन्तावयवारथवेन इपरिमाणतुच्परिमाणवत्वं वाऽऽपाद्यम्‌ ॥

भगौ Zo । सवचेति । हेतौ परमाणः सावयव दति पतिज्चापदयोर्याघातः, परमाणपदस्य निरवयववाचकलादित्यधेः | दृष्टानेति । शूपारौनामपि परैः परमाण लाङ्खगेकारात्‌ | पक्चलमिति । मृन्तैवमबिद्धव्यातिकम्‌ । यदा सावयवलासिद्को साध्यव्यतिरेकाशिद्धरन्वयब्यतिरेकिलं न मून्तैलस्व, बो दधेरण्वय-

बाद्या्चभङ्कवादः | ६२७

व्यतिरेकिण एव गमकलाश्युपगमादित्ययेः | न च बुद्धिरेव दृष्टाः, श्रषत्स्यातिनयानुसाराचरद्धावेव निरवयवलसिद्धिष्च स्यादिति aay । we वुद्धर्भृत्तैवाभावेन घाधनविकशलात्‌ | amy प्रतोत्यनादरे तु प्रत्यलबाध एवेति भावः। श्रन्ति | मत्तेवात्‌ परमाएवयवादौनां स्वेषां सावयवलसिद्धरि्यधेः | जरटेरिति। व्यणकावयवो यश्चवयवपरन्परारणभ्यः सात्‌ प्रत्य श्या ित्यसेयलापादनाथेः ॥

Tyo टो० । निरवयवल्याणोः परमाणशरन्दाथेलात्‌ पर- माणः सावयव दृति प्रतिभापदथोर्याघातः । प्रसङ्गति । भिर- वयवलेन मूतैलाद्यभावप्रसश्ने श्राश्रयासिद्धिः, विज्ञामवादिनां refegauigfag: सावयवलस्य afazanfagr तदभावस्या- पप्रशिद्धावन्वयतो यतिरेकतश्च दुष्टान्ताभावात्‌ । श्रवयवपरन्पराया BAe श्रवयव्रानामपि महत्तरतमभावात्तदार भस्य चषरेणोरप- हृष्टतमं महत्व न स्यात्‌, स्यात्तु प्रहष्टतममिति |

न॒ च प्रलयः, परमाणोः, असक्वसाधकस्य प्रमाणस्याभावात्‌, सावयवत्वापादकानां च हेतू- नामनवस्थोत्यापकत्वादिति | तदन्य रवायं परमाणु रक्तबोजो यस्य (“भागा युक्तिचामुण्डोदरमपि भित्वा निष्यतन्तौति |

(१) भेदा इति २ qo पा०।

६२८ खआत्मतक््वविवेके seth

mmo ठौ० । ननु परमाणोरपि विनाश्र एवास्तु, तयापि लदश्ेपगतडहानिरिव्यत We न चेति । श्रसत्वसाधकख् ष्वंष- साधकस्य समवाग्यसमवायिनाश्रूपश्य प्रमाणएस्याभावादित्यः | मनु परमाणोः सावथवलादेव तदिनाश्रकौ सौक्रियेतामत आह । सावयवल्रादेवेति । तदन्य एषेति । परमाणणेः साव- यवल्साधिका युक्िरेव ayer, तथा च यथा यथया तद्वयवसाघधनं तथा तथा परमाणसिद्िरित्ययेः ॥

भगो रौ०। नापि quar परमाणोध्यैषः स्यादित्याह | न चेति । द्रथनाश्रकश्य समवाय्यषमवायिनाशस्य परभाणाव- सम्भवादिल्यथेः । ननु परमाणोः सावयवतवेन तच तौ समविग्यत दह्यत ` श्रा । सावयवलेति । तदन्य एवेति । यया युष्या परमाणोरवयवः wey सेव चामुण्डा तस्या उदरं नाश्क- समवधानं तस्य मेदः परमाणठरथवस्येव पर माणलापत्तिरित्ययेः |

THe Sto । विनाशिद्रयलात्‌ परमाणोः सावयवं साध्यमत श्राह न चेति । प्रलयोऽमत्त च विनाशः) सावयवलसाधकवेनो पन्यसा AMATI एव प्रमाणमत We | सावयवलेति | समवाय्यस्षमवायिनाशं विना द्रव्यनाश्रासन्नवा- समवा यिकन्यने चानवस्छानान्निरवयवस्येव नित्यस्य परमाणेः fafg:) तदन्य एषेति । परमाणोरवयवलेन कन्पनो यस्यैव परभाएलापातात्‌ ॥

बाद्यार्धमङ्वादः | ६२९

न च कल्पिताश्रयाः कल्पितप्रतिबन्धाश्च प्रसङ्गा भविष्यन्तौति युक्तम्‌ | (सख्े)दच्छाकल्यितेन व्यवहारेण सवंविधिनिषेध"व्यवहारविलापप्रसङ्गात्‌। लाकव्यव- स्थापेक्षणे तु तदिरोधेनोत्तरस्य निषेध(क)स्यात्मलाभा- भावादित्यसकछषदावेदितत्वात्‌।

शद्ध ° Sto | नन्वमत्ल्या्युपनोतपरमााश्नया एव प्रसङ्गा मावयवलसाधकाः स्यरित्यत we म चेति। तथा सति किमपि न शिद्योदित्यत we waft: ननु न विधिनिषेधव्यवददार विलोपो ययालोकव्यवहार तयो रिमाणवा- दित्यत ate: लोकेति एवं सत्यवयविषंयोगा दि जिषेधकं ane जात्यत्तरमतः खब्याघातकवान्तस्यात्मलाभ एव

नास्तौत्यथंः ॥

ee

भगो रौ० । दृच्छति। तथा च त्वद्‌निष्टस्य fafue- दिष्टस्य मिषेधः साधयितु शक्य इत्ययः ॥

अन्यथा सवमेतदद्धावपि समानम्‌ । सापि हि usa युगपद्योगादिभिः सावयवा प्रसज्येत | तस्याम- सिडासत इति Fai अनुमानसिङ्त्वात्‌ । तथाहि बद्धिः aga युगपद्योगिनौ मुत्तिमतौ च, सश्वाद्यव-

(१) व्यवद्ारविलोप इति y पुस्तके नास्ति |

६६० श्या त्मतत््वविवेके सटोके

इन्तव्यत्वादा, बोध्यवदिति शक्यते । विपयेयस्यापि धर्मिग्राहकमानसाधितत्वादनवकाशमिद्मिति चेत्‌, रवमन्यचापि प्रतिसन्दधौथा इत्येषा दिक्‌ |

wee टो ° । अन्यथेति । यदि जाल्यृत्तरमपि प्रतिषेधक- मित्यथेः । उन्तराभासतलमेव ziafa सापि ef: बोध्यव- दिति। श्रवयव्यादिवदित्यथैः। विपयश्येति। बुङ्खौ षट्योगिल- विपययस्य मृ्तिंम्वविपयेयस्य चेत्यथेः ॥

भगो ° रौ ° । श्रनुमानेत्युपलक्षणम्‌ । षटषमृडहालम्ननाया ृदधेरतुव्यवसायमाचिकलादिल्यपि दृष्टम्‌ । विपयेयस्छेति |

निरवथंवलस्यव्यथंः ॥

wang weal fate निभयौभवितुमिच्छनराह, अस्तु तदि gata विलाप दति ।

wee टौ ° । निभवोभवितुमिति। बुद्धिप्रतिवन्या दन्ति विकच्यादिकं परेणो द्यते, बुद्धेरनभ्येपगमे मम कुतो भयमित्य्ैः॥

wate ate | सरति परमाण्वादौ टृत्तिविकल्यो बुद्धि- प्रतिबन्द्या ममाधेयः, afe तत एव. बुद्धिरपि मा दिति माध्यमिक्रमतमुत्यापयति । safefa । श्रनिष्टमाघनताज्ञाना- इवय क्ञानाभावे त्‌ AMAT AIT:

ATTA FATT: | ६३१

tye टौ० ) बुद्धेविलोप दति। तथा चन बुद्धिप्रति- aq ('बोध्यबोधकनिराकरणमिति भावः i

अच तु fa वक्तव्यं यत्र हेत्वादिव्यवहारो नासि | अस्तु परं साम्बत इति चेत्‌, भवेदेवं यदि सम्बतिरपि परमाधसतौ स्यात्‌। अन्यथा तु यथा न वास्तवस्तथा न साम्बृतोपि। सम्बृतिरपि सम्बतिसलौति चेत्‌, अस्या mares न किञ्चिदधिकमुक्तम्‌। परसम्बुतेसतु परमा्थैसत्स्वौकारे सैव बुद्धिरपरि हेयेति। सतौ च बाधकवलौ चेति सम्बतिसतौ चेति चत्‌, सत्येव यदि तत्‌ कथं बाधकम्‌, तथा चेत्‌ कथं तदालौढस्य स्वमिति |

ng- टौ०। हवादियवहार इति। वयवहारस्य aqeta- चन बुद्धरभावे हेतुपचषदृष्टान्तादौनामभावादुद्भिविलोपः कथं साध्य tau) पारमाथिको हेलाद्धियवदहारा जगतः शन्यतां विदन्ति, न तु माम्बुतोपौत्याद | श्रस्िति। साव्बृतनमपि भव्या agai निवहेन्न लमतयेत्याह । भवेदिति । परभम्बतेरिति। चरमा मम्बति- यदि परमा्थमनौ तदापि न शृन्यता तस्या एव बुद्धेः सत्वात्‌ | ननु चरमापि afg: मतौ. परं तु तिविच्यमाना मापि बाधे are) भतो चति। तदालोढस्येति । बाघकाक्रान्तस्यत्ययेः |

(१) बोध्यबाधक इति 2 प° पा

९२२ अत्मतत््वविवेके सटौके

भगौ टौ°। यत्रेति। तथा च साधकाभावाश्छन्यतापि न fagfeaa: 1 ननु पारमायथिकेलाद्यभावेपि ज्ञानविषयमाना- HATHA सिद्धोदित्याह । श्रस्लिति। सम्बुतिरपि सतौ न वा। WT क शन्यता, सम्वृतेरेव बुदधिरूपायाः सत्वात्‌ । we ह क माग्बतोपि हेलादिरित्याह । भवेदेवभिति। ननु eats खरूपसतौ किन्तु सम्बत्यन्तरसतोत्याह । सम्नतिरपोति | मम्बत्यन्तरस्यापि सद सत्वयोः पूवेदोषा निटत्तिरित्याइ । तस्या दति। दितौयसम्बतेरिव्यथेः। तसा श्रपि साम्ब॒तलेऽनवच्याया- मन्तिमवुद्धेरमाम्बतल्े तदधिषयस्य सिद्धेरवश्यं॑तत्सत्नमङ्गौ काये- मित्याह | परेति ॥

रघु° ate । तथा areata! सम्वतेरसत्ने सान्वृतला- तुपपन्तेः। wer: दितो यसब्ृतेः । तस्या श्रपि शम्बत्यन्तरमेवं तस्या श्रपौति चेत्‌ aay: परेति। भ्रनवख्ित एव षम्बति- घन्तान इति चेत्‌, कस्याश्चित्‌ waa: VARIA कथं सवेशून्यता | भरन्यथा तु कथं हेवादिवयवश्या। wha च सम्वतिविषयलं wafa- ह पसन्ताग्राज्लितं सम्बृतिविषयसन्ताकलं सम्बृतिजन्यव्यवहार- विषयलं वा, यत्किञ्चिम्बतत्मभिधोयते, aufe वास्तवमुपेयते तदा क्र नाम Baya, नो चेदन्तरेण हेलादिकं शून्यतेव कथं fag, aura वा किमपराद्धं quaafa दिक्‌ ॥

बाह्याथभङ्वाद्‌ः । ६३३

हश्यते तावदेवमिति चेत्‌, स्वैका्थसमवायिनो बाधकत्वमेव afe हेयम्‌ । बाधकेका्थ॑समवायिनः सत्वमेव faa हौयत इति Fai arene त्यागप्रसङ्गात्‌। उभयमप्यवजजनौयमेव तदहि । एवं- मेतत्‌। मिथो विरोधस्तु हेयः । न fe विरुड्यो- रेकाथसमवायस्तथाभूतयोव विरोधः शक्य उपपाद्‌- faqua खसमयात्‌, न च विचारावसरे खस्मया- amt इति । यथा यथा च बुद्धिनिवारणाय यल- स्तथा तथोज्वलः प्रकाशः, तन्निवारणमपि बोडव्- मेवेति | तदेतदायातं प्रदौपान्तरेण प्रदौपं निवाप्य तिमिरापादनमिति।

श्रङ्० Zo । gma tf श्रापाततो यन बाधकं नोदेति तदपि aaa wafead इत्यथः । यदि मल्लं तदा क्रमेणापि BRR बाधकाभासमेवेत्यारं | म्वेका्यंति | Waa किञ्च स्यादित्यत we बाधकेकार्यति, बाधकेति । सवेसत्वत्यागे बाधकमत्तापि न भवेदित्यायाता guage: | उभयमपौति । सत्न aman Bae) मिथो fatty श्ति। saaramt हेय दत्ययेः। समयः परिभाषा। नन्व्मत्परिभा येव स्ववा धकवत्नयोः ममावे़ः स्यादित्यत श्राह । न tifa । बुद्धिनिराकरणस्यापि बोद्धब्यतया कथं वुद्धिनिरास TAU ॥

80

RB व्मात्मतत््वविवेके सटीक

भगोग ato । ननु स्वाप्रत्तयोर्भयचापि बाधकादन्य तरदवधारयित्‌ं न शक्यमित्याह । दृश्यत इति। faut faagar: ध्वाधकयोरे कचासम्भवाटन्यतर दवश्यं हेयम्‌, तद्यदि बाधकमेव हेयम्‌, तदा waa पयेव्यतोत्याइ । सच्चेकेति । विनिगमका- भावात्‌ स्वमेव हातयमित्याइ । बाधकेति । तदहि बाधकं धदमडा | WE क्व॒ Wa, अरन्ये aH तदधौनममल्तमित्याह। बाधकस्येति। यद्येकाथंषमवायिलं बाधकशत्वयोसदा न विरोधः, तयाभ्ूतस्य च बाधकेति नाम परिभाषित स्यादित्याह तथा- इतयोरिति। श्रन्ञायमानन्न बुद्धिनिवारणर्मिति तन्निवारक- मपि बोद्धवयमेवेति तन्निरासोऽग्रक्य एवेत्याद्‌ । यथेति ॥

THe Sto | दृश्यत इति । स्वबाधकवत्वयोरुभयोरपि द णेनाम्ैकतरावधारणमिति भावः। बाधकस्यापीति । तस्य aa एन्यलायो गात्‌, wea तु न तदन्नादन्यासत्वमिद्धिरिति ara: | निराकरणस्यासच्वेन STA ज्ञापनस्य वा वाधक्न्ञानाधौनलात्‌ ्नानरूपलवात्‌ ज्ञानघरितमृतिक्रलादा निराकरण न ग्रक्य- भत्याह । ययायथेति ॥

रतेन हेतुफलभावानुपपत्तः सवंविलाप इति निरस्तम्‌ | तन्निराकरणप्रयासस्य साफल्यवेफल्याभ्यां नत्रिराकरणानुपपत्तः, सत्कार्यदूषणस्येष्टत्वात्‌, अस-

ATEN RATS! | ९१३५

। त्कायदूषशस्य च प्रत्यक्षबाधितत्वात्‌, तत्प्रति पादनघ्यासत रवोत्यत्तावनैकान्तिकत्वात्‌ सत्वे वा प्रयासवेफल्यादिति |

mee ठ ° । एतेनेति । बुद्धिनिराकरणब्यवस्छा पनेनेत्यथेः | हेतुफलभावे सत्यवयविनः AAW तन्मूलकारणपरमाणौच fafg: स्यात्‌, स एव तु नास्ति, एवं च कारणाधोनो- त्यत्तिका बुद्धिरपि नास्तोति सतेविलोप wae: तन्निरा- करेति । हेतुफलभावनिराकरणं यदि सफलं तदा fag एव ेतुफलभावः, श्रय निष्फलं तदा तन्निराकरणप्रयामो विफल एवेत्यर्थ; । ननु मत va घटादेर्नेत्पत्तिः म्वादेवेति यदि हेतुफलभाव्रो दूष्यते azimefanaaa, ्रथामन्नपि घरादि- Sige. श्रमन््नाविग्ेषेण चट एव दण्डादेरत्पद्यते न तु पट दति तन्नियमानुपपत्तिरिति हेतुफलभावं दुषयमि, तदा ymaay:, न fe aatan: ga केनापि घट उपलभ्यते, नियमस्त॒ कारणस्वाभावयाघोनो न नियोक्त पयनुयो क्रमद- Nar किञ्च घटो नोत्पद्यते ऽमत्वादिति दूषणप्रतिपादने डेतुफलभावनिराकरणप्रतिपादने चानेका न्तिकमित्याइ | anata पादनख्ति। यदि ₹च तत्मतिपादनमपि va सदेव तदा तदय

तवायं प्रयामो विफल इत्ययः ॥

oe NAD

(.) वैयर्थ्यादिति इ qo ate |

६३६ आ त्मतत््वविवेके सटौके

ame Dot ननु हेतुफलभावानुपपल्या ज्ञानं न aagaa च तदधोनसिद्धिकमपि नेति नित्यानित्याभावे श्यन्यता श्यादित्यत आइ । एतेनेति । ननु Ue काये सत्वात्‌, TERT (न) कार्यम तिप्रसक्गादित्यबाह । सत्का्थेति ॥

(सें

wae टौ. । स्यादेतत्‌ । क्ञानं चेयं वा घटादिक कारणजन्यमजन्ये वा, Waa कादा चित्कलानुपपत्तिः, जन्यल चदसतो जन्धतेऽतिप्रसङ्गः, aay जन्यले सत्वा विशेषाश्नन्यजनक- भावनियमानुपपन्तिः, न च जन्यलाजन्यलाभ्यामन्यःप्रकारः सम्भवतो- ल्यवयविप्रश्तेर नित्यवर्ग्य विलयः, विलोमे च तस्सिंस्तदधोन- सिद्धोनां परमाणखादौनां नित्यानामपि विलय दति ष्वंविलोप दति, ataaad निरस्यति । एतेनेति । बाध्यबाधक्वाधादि- ज्ञानानामवश्योपेयवेनासखतो जन्यते खभावनियमान्नातिप्रसङ्ग दृति भावः ॥

स्यादेतत्‌। मा भरुवन्नेतानि “*दूषणान्यवयविनि, अनुपलम्भल्तु स्यात्‌, न हि परमाणुसच्बयादपरं किभ्विदु पलम्यत इति चेत्‌, वेलष्यविटम्भिकेयम्‌, ARPT स्ैजनसि्त्वात्‌ ।

(१) बाधकान्धयवयविनि इति र Jo पा०। (2) विच्छम्भिकेयमिति ९ To पा०।

बाद्यार्धमङ्खवादः। ६७

Meo टौ०। वैशच्छेति पराजयेन afer तव जम्भणमिध्यथेः । इदमेकं ्यूलमित्यगन्यया सिद्धेन ॒परतयचेणेवा- कयविन उपलम्भात्‌ क्ानुपलम्भ इत्याह । खुशेकेति ॥

भगो टौ°। सयूलेकेति । एकर परमाणोरष्ूललान्ताव- रेश्ायापकलान्तावदृश्यापकानां च परमाएनामनेकलादेकः ye दति बाधरहितं प्रत्य्चमवयविनि मानभमित्यधंः ॥

विकल्यमाचरं तदिति Fa) स्ष्टप्रतिभासत्वात्‌। ओआपाधिकमस्य स्यष्टत्वमिति चेत्‌, तथाभूतानुभवमन्त- रेणोपाधेरप्यभावात्‌। अन्यथा नौलादिविकल्पाना- मपि तथेव स्ष्टत्वोपपत्तो सव॑प्रत्यक्षाच्छेदप्रसङ्गात्‌, wetafafan ware ("प्रत्यक्षप्रामाण्यात्‌, निश्चयो- पर्वे तस्याप्युपक्लवादिति ।

wee ato fanwarafafa | सविकन्त्कं तत्‌, तन्न प्रमाणम्‌, fafanea च तथा नास्तौत्ययः । wefa । साक्ता- त्कारिलादित्यर्थः। श्रोपाधिकमिति । sat म त(त्त)दधौना वस्नुव्यवस्थितिरित्यथंः । तजोपाधिरपि निविकन्पकमेव, तथा श सिद्धं तस्मामा्मिल्याह । तयाश्तेति। श्रसुभवो जिविंकश्पकम्‌ | विपचे दण्डमाहइ । श्रन्ययेति । शहोतनिञखिते निर्विंकन्क-

(१) WABI ईत १ Yo Ao |

६३८ आत्मततत्वविवेके सटौके

सविकल्यक विषये, तस्यापोति । '*निरविंकन्यकस्यापोत्यधः | निश्चयमानप्रमाणकलान्तस्येति भावः ti

amo टो । विकल्यमाचमिति। माचरपरेनार्थमच्त निवारयति । asfai साकात्कारिवेन तदनुभवान्तस्य निविकल्यकतया मानलादित्यैः। ओओपाधिकमिति। तच विकन्पे निविंकन्पकधमः साक्ताल्लमनुश्रयत cae: किमव- यविविषयकस्यैव तथालमुपाधिरन्यविषथकश्य वा । श्रादेऽनुमव- विषधतयाऽवयवो प्रामाणिक एवेत्याह । तयाविधेति । wa नोलादि विकन्पेष्वपि न समाश्वास care) अ्रन्ययेति । गरहणं निविकन्पकम्‌ । तस्यापौति । निर्विंकन्यस्यापोल्य्थेः । तन्मा- मा्पोपपादकस विकन््पकस्यो पञ्मतादिति भावः ॥

wae ato) विकन्पेति। तत्‌ एकः qe द्रति ज्ञानं नात्ुभवोऽपि तु विकल्पः स च न प्रमाणमित्यर्थः । माचगश्रब्देन विषयसत्वं यावत्तयतोति तु कञित्‌। wea aera) श्रौपा- धिकमनुभवो पाधिकम्‌। we स्यूलेकविकन्पस्य समानाकारोऽनुभव उपाधिभिंन्ञाकारो ari we तथाग्रतेति। तथाभूतं समाना- कारमनुभवं निविकन्पकम्‌, तदभ्युपगमे तु तत एव खलेकसिद्धि- रितिभावः। fara श्रन्ययेति। ग्रहणं निरविंकन्यकम्‌। faget

(९) सविकल्पेति र्‌ Yo पा०।

OE tn = TG OL ey SSN

बाह्यार्थभङ्गवादः | ६३९

विकल्पः | निश्ययस्यो पश्चवे परम्परयापि विषयानधौनले । तस्य नि विकल्यकस्य उपश्चवान्नियत विषयला सिद्धः ॥

न च WATT एव स्थूलाः, तत््वव्याघातात्‌ | न च तत्समुदायस्तथा, तस्य समुदितस्थानस्य त्वयाऽन- भ्युपगमात्‌ , अभ्युपगमे वाऽवयविना किमपराङ्गम्‌ | न च समुदिता एव तथा प्रतिभासितुमहन्ति, तेषां" प्र्येकमस्थूलत्वात्‌। न च नानादिग्देशव्यापितैव स्थौल्यम्‌, परमागाषु प्रत्येकमसम्भवात्‌। न च नाना- तवैका्थैसमवायिन्धेव सा स्थौल्यमिति साम्प्रतम्‌, स्थूल रकं इति प्रत्ययनियमात्‌ |

शङ ° टौ ° । तत्रवयाघातात्‌ परमाणलव्याघातादिश्ययः | magna दति | समु दायस्येव वयासच्यटत्तिताभ्यपगमादिल्यथेः | समुदिता एवेति । परमाणव tau: ननु ate न परिः माणविग्रेषः, किन्त परमाणनामेव नानादिन्देश्यापिता सेव etafaaa we न चेति । मापि प्रयेकं परमाणनां न ayqaniau) सेति नानादिग्देश्र्यापितेत्ययेः। यल इति । तथा मल्येकल्रमामानाधिकरण्यानुपपन्तिरि व्यथः ॥

(१) तषामस्थेलत्वादिति ए Yo ate |

६४० अआत्मतत््वविवेके सटौक

भगौ° ato तथा |e दत्यथंः । समुदायः समुदायि- भिश्नो न वा। We तस्येति | समुदायस्य श्रनेकटन्तरेकस्य वयाऽनङ्गोकारात्‌, BART वा ख एवावयवोत्यंः | ww न चेति । परमाएनां प्रत्येकमभिव घमुदायसछाणयस्युलवा दित्यः | नन्वन्योन्यसम्न्धे मति परमाएनाेव तावदेश्र्यापिता ate स्यादित्याह । न चेति । परमाएनां प्रत्येकं तस्या्यसन्भवः, भिन्नानां च नेकल्वमित्येकः wa इति म्त्यचमेतावतापि नोप- पादितं प्रत्युत नाना Be इति धोः स्यादित्ययंः i

Tye रौ०। तथा QS तस्य समुदायस्य | समु टित- स्थानस्य घञुदिताः स्थानमाश्रय्यो ae तस्य । समुदिताः परमा- एव एव । तथा wees) न च॒ निरन्तराणां परमाणनां नानादिग्दे शव्यापितेव स्थौल्यमिति। at नानादिग्देश्यापिता॥

न च भागेष्रेवारोपितेनैकत्वेनेदमुपपत्तिमत्‌, तद- सम्भवात्‌। न हि करचरणचिबुकनासिकादिपर मागुनामैक्यं कञ्चित्‌ '"'कचिदारोपयति । न च? तेषु भेदेन प्रथमानेषु न TEMA: | न च तचे स्फुरत्येव तदिपरौतातक्वसमारोपसम्भवः।

(९) कश्िदारोपथेत्‌ इति र Go पा०।

(२) न च तेव्वभेदेन प्रथमानेषु स्थृलप्र्ययः दति र्‌ Yo पा० | (द) परिस्फरवयेव द्रति ९ ए पा०।

बाद्या्थभङ्गवादः। ६४१

Nee stoi भागेषु परमाणष्‌ । fafa एकल- सामानाधिकरष्छमित्यथेः | wate भिन्नतयाऽनुभ्रयमानेष्वेक- लारोपो न सन्भवतोत्याह। न होति। ननु यदि त्न aaa रोपस्तदा स्यूलप्रत्ययोपि न तचेत्यत श्राह न चति ननु करचरणाटौनामनेकतेन ज्ञानेप्कल्मारोप्तां को दोष इत्यत रार 1 न चेति ॥

Tao ato । भागषु परमाणषु । ददं Be एकं इति प्रतिभानम्‌ ॥

अपि चैवमेकपरमाण्वात्मना परमाशकोटिरप्या- रोपिता परमाणमारतयैव परिस्फुरेत्‌, न स्थूलतया | न च नानादिग्देशव्यापित्वस्येष महिमेति माम्प्रतम्‌, वितोधात्‌ | यदि हि नानादिङ्काः परमाणवो देश- तयाऽवभासेरन्‌ नैकतया SMTA चारोष्येरन्‌, तथा च कस्य नानादिग्देश्न्यापिता, देशिनोऽपरिस्फु्तेः। अथ तथात्वनारोष्येरन्‌ ! न नानात्वेन देशत्वेन वाऽवभासेरन्‌, तथा च कस्य नानादिन्देश्व्यापिता, '"देशिनोऽपरिस्फत्तः। तस्मादेकल्दारोपे "*परमाण्‌- माचावभास एव स्यादिति |

(१) देश्रानामपरि इति र पुण पा०।

(२) परमारमाच्रल्वावभास इति २ Yo पा०। 81

६४९ आत्मतत्व विवेके सटोके

गह" ate) किश्चान्यचाननुग्धतं शधं परमाणु कथ- मारोतामित्यत wy श्रपि देति age ate न परि- माण्मेदोऽपि तु नानादिम्देग्रवयापितेव तदित्यत श्राह । न चेति। एष महिमेति ख्ौन्यप्रतोतिविषयत्वम हिभेत्थरथः | विरोधमेव स्फटयति । यदि हौति। परमाणनामाधारतया नफुरणे मति नाधेयतया न्फुरणम्‌ | श्घधेयतयेव स्फुरणे नाधारतया स्फुरणं स्थात्‌, तथा चेकलं ate च gute, त्रारोषः विषधानुपश्डितेरिद्यथेः । परमाणमाच्रताव्रभास एव स्यान्न तु

स्थोत्यावभाम दति na: |

erences

भगोण Bol ननु नानादिग्देग्रमम्बन्धमाहाब्यादेकात्मतया ATT स्यलात्मतया स्फुरणं म्यादिश्यत श्राह न चेति। एकत्व नानावयोविरोधाक्नारोप इत्ययः । विरोधं स्फटयति । यदि होति । परमाफमनृहो यद्चारो पतिषयस्तदा नारोयच्येकलस्योप- श्थितिरय नानादिगदेग्रयाप्ित्रिमारोप्य तदारोपविषयन्नान नाम्तोत्युभययाप्यारोपानुपपन्निरित्यथेः ॥ ।

रधु" Zhe) एष महिमा यत्‌ परमाएतेनाष्युरणं RATT च yaaafa | विरोधमेव विदणोति ! यदि होति। श्रयमर्ेः। नानादिग्देग्रयापितरमेव wie परिमारभदो वा। नाद्यः, दिग्देशा fe भवतां परमाणव एव, ते यदि भानालेन Baa श न्ते, म तदं तेष्वेकषलस्य Bae asad, न चान्यस्य

बाहयार्चभङ्वादः | ६४६

देशिनो aynaeifa कस्य मानादिग्देश्रयापिता yarn, श्रय ते एकतेन टेगरिलेन चारोणन्त, न तहिं तेषां mana देशत्न च गणम्‌, न चान्येषां देशानां ग्रहणमम्तोति कथं नानादिग्देश्वयापिना प्रतोयताम्‌ । न श्च घरटादिपरमाणवो देश्िनो देशाश्च ग्दललादिपरमाणव इति वाच्यम्‌| गेतलादाव- णेकनम्युलवप्रद्ययात्‌ । न॒ च देश्रदेगश्रिभावापन्नानन्तपरमाण- age ama: प्रत्ययगोचर दति, दशान्तराग्रहणपि चान्धकारे करपरामं नेकः wet घट दति wear) fame लकेकपरमाणौ तदमम्भवेन भिद्धम्तदाञ्रयोऽवयवो । परमाण व्यामज्यटृन्तम्तस्या- wana तु किमपराद्धमवयविना | एतौ दौ घटौ मंयुक्रा- fafaaza परमाणत्रः यला इति प्रत्ययप्रसङ्ग ॥

= ~~~ = =

र्वं तद्धनारब्धद्रव्यराशिपु का वात्तति चेत्‌, न "तावहेश्व्यापिमाम्येन तावत्यरि माशद्रव्य'"त्वारोपः। न चेहापि तथा स्यात्‌, अन्यचाप्यमिद्खः। न चासन्े- वेकः स्थलः परिस्फुरति, बाधकानामपाम्तत्वात्‌ ।

Neo टो . ua avtfa | यद्यनेकष न म्योश्यारोषप

दत्यथं; | ताव्रटगति । अन्य vas alse प्रत्य भम्भव- TAR न तत्‌ AME waa.) दापो \ aaa \

(१) समूहपरम्पराप्र इति श Teo पा०। (२) तावदेश्ब्यापितलसाम्येन इति र्‌ Yo Ue | (ह) व्यवत्वासोप इतिर्‌ Yo पा०।

dee स्मात्मतत््वविवेके सटौके

नन्वसत्स्यात्युपनोतमेकल wisi य भाषतामत श्राह) न शति । बाधकानामिति | श्रवयविनि बाधकानां रक्रारक्र विरोधानामपास्तलादित्यथंः ॥

wate ate) का वार्ता, एकः यूल दत्यनुभवस्येति wa: | इहापि परमाणव्वपौत्ययः | तथा स्यात्‌ । एकच्युलद्रयारोपः स्या दित्यः ॥

रघु, ate) एवं तर्छोति । यद्यनेकेषु ने कलस्यृलत्वारोप- म्तदेत्ययंः। ताव्रदिति | एकजन्भ्ाननग्धतस्यापि तादृशद्रव्यस्य जन्प्ान्तरानुूनम्य देवादिवश्रात्‌ स्मरणादारोप इति भावः। दृहापि। प्ररमाणव्वपि | तथा तावत्परिमाणद्रयवत्वारोपः | बाधकानाभिति | श्रमत्ट्यालिमिरासाश्चत्यपि 2844 ॥

रतेन प्रतिभासधर्मोऽपि निरस्तः । सोऽपि दसन्‌ ara वास्तवो वेति चयौ गतिं नातिवत्तत इति ।

mmo He एतेनेति । अवयविनि बाधकनिरामेनेवे- au: | प्रतिभासधमं दति प्रलिभाम एवानेकधमेगोचरः BURT उत्पद्यत इत्यथः । मोऽपोति | प्रतिभासाकारो यद्य मन्‌ कथं भासेत, बद्यन्तराधोनखेदनवस्ा, वास्तव ख त्तदा विषयस्य ताद्रु्यमन्तरेण ATT UMN कार्‌ नुपपत्या fag म्योव्यमिन्यर्यः | aaa नोक्ादिकमपि प्रतिभासधमे एव स्यादिति ara: ॥

बाद्यार्चभङ्गवादः | ६४५

भगोग टो० | प्रतिभामधरमः ete arg भासत इृश्यपि नासि, बाद्माटत्तितियाऽनुग्रयमाने त्र बाधकामावादिष्याइ। एतेनेति । न चेका्क्रियाकारित्यौपा धिकमेकलम्‌, तदश्नाने- पेकप्रतौतेः ॥

Tao Zhe विकन्येनोकिखितं ग्धग्ादि परमाषष्वा- रोप्यत शृव्यपि बाधकाभावादिना निरमस्तमित्याइ । एतेनेति | बद्धो afgua: ) बाम्तवो बाश्चान्तरघमः। atg: arean Taz ॥

saifgara प्रत्येकमणवः कथं मिलिता अ्रपि quia, अतौन्द्रियसम्‌दम्याप्यतौन्दरियत्वात्‌ । विशि- षरोत्पादादैन्दरियकत्वमिति चेत्‌, किमद्यापि स्वप्र

हस्तं प्रमारयनमि |

Meo ste । YF परमाणममहस्य प्रत्य्तामुपगम्योक्- मिदानों azfa amare) satfear इति । विग्ि्टो- त्याद्ादिति। हइद्धरियग्रहणयोग्योत्यादादित्ययः | विरशिष्टोत्यादे चणभङ्गो मृन्नम्‌, म च fatiaa vain: किमद्यापौति॥

uate टौ । दुषणानमरमाह । श्रतौण्रियाख्ेति। नन्वमिल्ितानामत्पि तेषामतौखियल केषाश्चिस्ाकादिषवयोग्यो-

९४९ aqraaaraan सटौक

त्पादात्‌ प्रह्यबलं स्यादित्याह । विशिष्टेति । चणभङ्गखन्मृलम्‌, घ च fava एवेत्याह । किमय्यापोति ॥

रच ° ठौ ° । तथोत्पादो न विना चणभङ्गम्‌, स च प्रागेव निराङृत cane) किमद्यापोति ॥

श्रतु वेवम्‌, तथापि ्षणभेदाजातिभेदो निरा- छतः, जातिसङ्कर प्रसङ्गगत्‌। "तदभेदेन qaresty तद्वा areata तच्वहशा न कंश्चिदिशेषः |

seo 2te | तथा चोत्पादमङ्गोशत्यार । sq वेति | Rfmanaraaicat परमाएषु gag जतिम्तावन्नाक्ति, जातिमङरापादनेन yaaa निराकरणात्‌, जात्यभेदे तु य एव परमाणवः पूवेमतोद्रिया श्रामन्‌ त एवाग्रे शैन्धियकाः wT वान कञ्धिदिगेषः, तथा च मधचितानामण्तोद्धियवममञ्चिताना- भपि कविदेन्टियकलमिव्यनियमः स्यादिति भावः॥

wate Ze) चणभङ्गपि परमाणसमृहस्यातोन्दरियला- दिशिष्टस्य कुवेदरपलजातिमतः किसुत्पादः श्रतचग्डतस्य वा. आआद्यसव्जातिनिरासादेव facets तडा तादुम्बेति न्याया- कस्याप्यतो न्ियलमेवेति न विगेष care) तयापोति ॥

(१) तदभेदेऽपि avaqur न कच्िद्िशेष इति र Fo पा०।

aT aya: | ६६७

रघु° टो °। चणभङ्गपि हि विशिष्टव्याजनकाड्चाटृक्स्योत्पादो वक्रवयः, wmafay जातिभेदरूपो जातिषडरप्रसङ्गादेवासन्भवो, व्यक्रिभेदरूपस्तु मानुगतकायं प्रयोजक इत्याद | अस्तु वेति॥

भवतु वा जातिविशेषोपि, तथापि स्थुखत्वमेवे- fred प्रति "प्रयोजकं मन्तव्यम्‌। अन्यथा स्थूल- तामनाप्रुवन्नेकोऽपि परमाशः कदापि तथोत्यन्नः प्रत्य- कछषतामियात्‌। नियमेन तु तदिपरौतस्य प्रत्यक्षता '"तथाविधस्याप्रत्यक्षतायामेव विश्राम्यति, अन्यय- व्यतिरेक 'फलत्वाङ्ेतुफलभावस्य |

neo रौ० । ननु व्रेजात्यमेव तयोत्यादप्रयोजकमिति कुतोऽयमनियम waa we भवत्‌ बति भ्र्यव्यतिरेकाभ्यां wie परमाणविग्रषस्य प्र्यचतन्नानकारणल्ावधारणादिति

afgarmiafa afanaaa न स्यादित्यथः॥

ee

vite ato: मत्यपि जातिविप्राष श्रन्वयव्यतिरेकाभ्यां योग्यमेव तन्त्रम, तश्च न परमाणपु प्रद्यकं मिलितेषु बति कथ प्र्यचवमित्याह । waa वति। wauafaraiaay: अन्य येति । यदि कुद्रपलमेत्र तेप्रयोजकमिल्ययः |

(१) प्रयोजकमास्ययम्‌ तिर qo ate | (र) तथाविधस्य gawatfafa दे Yo Ute | (2) अन्दयव्य तिरे कगम्यत्वा्नुपलभाव्म्यति २ प्रण Ue |

६४८ पत्म तत््वविवेके सटीक

रध ° टौ ° । जातिविगेषाभ्ुपगसेऽयन्वय्यतिरे कभा ate मेव प्रत्यलप्रयोजकमित्याह । भवत्‌ afa | ्यूललं मत्वम्‌ ॥

न च सञ्चिता अपि स्थूलतयोत्यन्नाः। न च बहत्वमेव Wiel तदिपयंय wa wea, विततदेण- नामपि प्रत्य्षत्वप्रसङ्गात्‌ | नैरन्तयमपि विवक्ित- मिति चेन्न। तस्य प्ररतेऽप्यसम्भवात्‌, रूपपरमाश॒नां रसादिपरमाणभिरन्तरितत्वात्‌। न चारोष्यते नैर न्तयम्‌, इतरेतरा्रयप्रसङ्गात्‌, नैरन्तर्यारोपे तेषां स्थूलानां ग्रहणं तद्रहणे च सति नैरन्तयौरोप इति | MTs faa स्थूलतायाः प्रयोजकत्वात्‌ अप्रयोज- कत्वे विततदेशनामपि प्रत्यक्षत्वप्रसङ्गगात्‌ तेषां च प्रत्येकमस्थलत्वादतौन्द्रिया रुव परमाणवः, तथा च सवौग्रहशमवयव्यसिद्धरिति ।

Re ठौ ०। नेरन्तयमपौति । निरन्तरा बहवः परमाणव एव स्यशपरत्ययविषया दत्यथेः। क्पेति। aaa रूपरसगन्ध- स्यशरपरमाणभिरन्तरिताः एयिवयप्रजो वायुपरमाण्व एव णकं द्यः मेवाठदरवयकोऽणवः weg एति fagratfeas: | ननु परमाणु नेरन्तयेमारोप स्थौल्यारोपः स्यात्‌, को दोष इत्यत Ww न सेति, भअन्योन्याश्रयमेव स्फुटयति । नेरन्त्थेति । eee प्रच्यश्कार पाल्वसुपमंहरति-। तस्मादिति । पारमर्घंण gaa

बाद्याथमङ्वादः | e ६४६

aint युक्ति द्रढयति । तथा रति । aatuymaaqufeg- रिति। qufafa शषः ॥

भगो० टौ ° 1 शअ्रतिरोडहितायमन्यत्‌ ॥

Te Zhe न च qyaaa wi प्रत्यकप्रयोजकम्‌ | श्रय मा श्धदास्तवं नैरन्तय प्रयोजकमारोपिति तु स्यादत VTE | म चेति ॥

अस्तु तहि Emaar ware इति चेन्न । भागभागिनोर्यंगपद्‌ पलम्भवाधितत्वात्‌, धटपटादि- भङ्गं तन्तुकपालादौनामुत्पादे ममानोपादानतयां मप्रतिघत्वव्याघाताच्चति |

nee ठौ ° । निराहतमपि यृत्षन्तरमभिधात्‌ प्रम्तोति। afeafa भागभागिनोरिति 1 शनोपादानममानकालोौनतया afar sama: म रणणिकतावाधक इत्यथः । दूषणान्तरमाह | azuzizifa |) उत्पत्ययिमच्णा एव यो घटां age प्रति कपालमाला तातदुपादामम्‌, नत्र विमभागमन्तानस्य BAI swa- गमात्‌. मेव च RMA ब्रयिमकपानमाणां प्ररपादान- कारणं, तत्र म्रभागमन्तानस्य नथा ऽभ्येपगमात्‌, तथा चेकेव कपानमाला घटं कपानरमालां eraaat प्रद्यूपादाबमिति

qguiat ममानदेग्रताविरोध tau: | घटपटादिभङ्गाभिघानं 82

dy o aqumarataaa सटोक

तन्तकपालमालाश्फोरणार्थम्‌ | BIG तु सभागसन्तानवयवस्येव ॐ araifa नायं दोष इति भावः (\च्रपव्याख्यानमन्यत्‌ ॥

wate to. भागति। कचणभङ्ग कारणानामदयवानां कार्यात्रयवि्चण नाग्रात्तयोरेकटा ग्रहणं न स्यादित्यथ; । नन्वय- विभां चणणिकमवयवास्त्वणिका दति नोक्रदोष इत्यत श्राह | घटपटादौति | तथा सति घटपटयोरेकदा नागेऽनन्तर तन्त्‌- कपानयोर्त्पादं पुश्रात्‌ पुश्नोत्पन्निरिति न्यायेनोभयष्योभयो- पाटयमप्रतिचयोः समानं ग्रलापन्तिः, स्थिर एवाव्रयवे द्रयान्तरो- त्पादा दिल्यथेः ॥

THe टौ ०) श्रय घटपराद्युत्यादद्प्रायां न षन्येव तच तन्तु कपालादयम्ततप्रत्ययम्तु भ्रान्तः. मन्त्‌ वा,न तु ते घटपटाद्युपादान महोत्पन्ञवादत wre! घटपटादिभङ्ग दति। न मन्ति चदृन्तर- aE नोत्पद्येरन्‌, पूवतन्त्ा रौ नामेवोत्तरतन्वाद्युपादानलस्य चयाऽभ्युपगमात्‌ । श्रय सन्ति. किं वन्ये, तदैकतनूपादानयो- स्तन्तपटथोः मप्रतिचलं वयाहनयेतेत्यथः । सप्रतिघलं aaa तुन्ध- काशयोदंयोरेव वा एकानुपाद्‌ानकत्वम्‌ ¦ श्रय तन्तोः पट इव पटादपि कञ्िन्तन्त॒रत्पद्यत इति मतम्‌, तयापि घामधरणि- मलिलबोजेभ्यो जायमानानासुत्तरो्रधामाद्यङ्राणम्नकोपा- CHAT: । चन्तरधामादौनामेव धामादय उपादानमङ्कुरभ्य

(९) शतय्ाख्यानमन्धेदिति २ Yo पा०।

बाष्यार्चभङ्वादः। १५१

तु बोजमिति सेत्‌, तदेतत्‌ gat विग्रषात्‌, कायसमरायित्- स्यानभ्यपगमात्‌, कारणलम्य चाविग्रि्ट्लात्‌ । साम्यावसाचात्‌ प्रहतिविकारभावाच्च । यथोक्रम्‌ ।

` अरभान्तममतेकावसायः प्ररतिविक्रिये |

ततो डेतुफलम्यो पाटानो पादे यललचणर्मिति ॥ `

इति aq परस्यरव्यभिचारेणानयोरनियामकषवात्‌ । का

चेयं uefa: fanate कारणमिति चेत्‌. तत्‌ किमङ्कुर- मजातोया एव धरणधामादयः | sfeamaia कारणमिति चत्‌. पटदश्रायां तन्तृजातौयानच्छरदस्य सर्वानुभवसिद्धलानन्तोः

परानुपाटानवप्रभङ्गः ॥

मोपयमधिकर णमि दवान्तन्धायेन wag श्रण- भङ्गभङ्गः |

Wee टौ° । wlafafa ग्योन्यं मद्रात्‌ व्यैयमादायव मिद्यति. श्रव्रयतराव्रय विनो युगपद्‌ पनम ग्योन्योपलमा एत्र Waia- MARA दत्यथः, नन्‌ पचधम ताबम्नन्नभ्योयाऽधिकरणा सिद्धान्तः. प्रकते च म्योन्धपरत्यक्त “Bayar we श्रधिक्ररणमिद्धान्तन्यायेनेति | afagrafafgtaaa aa

न्यायेनेति" भावः ॥

२) aafaafafa 2 qo Ue | (र) qwaraarsafa २ Wo Qe |

१५२ च्या ्मतत््वविवेके eta

waite टौ० । सोयमिति अधिक्रियमाणोर्याऽवयवो यमथ स्वेयमादायेव मिद्यति सोऽधिकरणसिद्धान्त दत्य्धः। यद्यपि पच्चध्मताबललम्योय्तया, दद दावयविसाधकतया प्रत्यचसुप- न्यम्तसमिति न तद्वतारः, तथापि घटारम्भको ४वथवः खजन्यसमान- areata, समवायिकारणलादित्यनुमानाद्‌न्योहृशप्रटन्तादेव तत्‌ शिद्धावधिकरणसिद्धान्ताविरोधः ॥

Tye dhe) श्रधिकरणेति। शन्धपगतवाक्रायमिद्धिनान्त- रोयकमिद्धिकोऽर्योऽपिकरणभिद्धान्तः । वान्तिकम्‌- वाक्यां सिद्धो तदनुषङ्कौ योऽन्योऽधंः मोऽधिकरणमिङ्धान्त इति । येन केनापि प्रमाणेन वाक्यायैमिद्धौ जन्यमानायां योऽन्योऽचः मिद्यति म तयत्ययः । रोका - इेतुरोदृश्रः पच वाक्यार्थं इति । उप- जचणसेतत्‌ | उदाहरणं wa, इद्धियव्यतिरिक्रो ज्ञाता दश्रम- सयशरनाभ्यामेकायेगरहणादिति | श्रच हेतुः प्रतिभन्धानं fag खानुषङ्गिगणएव्यतिरिक्द्र यादिलच्फार्यान्तरा न्वितस्ेव fagaifa | टौकायामुत्पन्तिमत्वेन चिन्यादे पल सिमत्यवकलं माणमान खमिद्यन्तगेतानुषक्जिमवंश्ञताद्यगन्वितन्ेव सिद्यातोति |

कचित्त॒पक्चधमेताबनल्योरयोऽधिकरणसिद्धागतः, प्रते च ख्यौन्यपा हिपरत्यचगम्यं ina उकं तच्यायेनेति प्राः ॥

रतेन यत्‌ सत्‌ तन्निरवयवं यथा fama संश्च विसादास्पदौभरूतो घटादिरिति निरस्तम्‌ । विपर्यये

ATE MK ATE: | ६५६

बाधकाभावेन व्या्यसिद्धः। यत्सत्‌ तत्सावयवं यथा घटः aa विज्ञानमिति बार्वाकपरिवर्षस्याप्यव- काश | समो वा समाधिः।

शड्‌, Ze) एतेनेति, ग्योन्व्यवम्था पनेनेत्ययंः। विपर्थय इति । मद्पि स्यान्न त्‌ निरव्यव्रमित्यच बाधक नसोत्य्ः | सभो वति । एतष्यामाघधकत् व्दनुमानमपि न माध्कम्‌,

उभयत्रायनुकुनतरकभिाव्रादिल्ययः |

ey

Hate Zo । एतेनेति । एकः यून इति प्र्चब।घने- त्ययः! विपर्यय दति। विद्षमधष्ामस्य प्रागव निराषादित्ययः॥

ee ve ee

ननु निर वयवमेव विन्नानं स्वसम्बिदितरूपं, घटस्य च मावयवतायामद्यापि विवाद va, तत्‌ कथं परि- वत्तः कथं वा ममः ममाधिरिति चेत्‌, शुष्कविवादस्य विन्नानेऽपि दुर्वारत्वात्‌ | न हि कश्चित्‌ कणटौष्ठपाओ- जटठरादिपरिद्ौनं पिठरमनुभवति। अतु वा मश्वात्‌ मप्रतिघत्वसिहिर्बहयावप्रतिषत्वं वा घटादाविति |

Wee Stel ननु aw मावयतनवमाधक्य विज्ञान एव व्यभिचार इति कुतः arafafa nea | नन्विति । व्वढभि- मनस्य जिरवयत्रलमाधकम्य मत््वस्यापि uz एव वयभिचार tafa- प्रायेणा । प्ष्कति । परानुमाने बाधमाह । न हि afe-

६५४ अत्मतत्वविव्रेके सटौके

दिति। प्रतेऽप्रयोजकतां दगरेयितुमप्रयोजक्ान्तरः दयति । a वेति । मप्रतिचघक्वं gama ॥

भगो ate! खमस्विदितरूपमिति। तथा च as मावयतलमाधने बाध इत्यध; । प्रतोतेयंद्यनादरम्तदा sty वादः म्भवति, तदादर ल्वेयविन्यपि न तत्समव care | एष्कंति ॥

Tyo Zhe) मप्रतिवलमिद्धिरिति। बुद्धाविति पै कालय विज्नानोपादानकलम्यो area विज्ञान -पररत्ति विज्ञानयोर्भव- द्विर्पगमात्‌ ॥

अपि च खतन््रमाधनमिद्‌ प्रसङ्गोवा। न प्रथम घटादिशब्देन Weare रूपादौनां परमाणनां वा पक्षौकरणे सिदइसाधनात स्थलमेकममभ्यपगम्य प्षविधौ कालात्ययापदेश्णत्‌, अनभ्यपगमे त्वाश्रया- सिद्धेरिति ननु प्रामाणिकेऽभ्यपगमे बाध स्यात्‌ सवथाऽनभ्यपगमे चाश्रयासिङ्धिः स्यात, न चैवमति चेत्‌, तदेतन्नभःस्थलकमलपरिमलसाधनस्यापि साश्र- यतामापाद्‌यदाश्रयासिङिदोषमोषायेत्यलमनेन |

UGe ato | खतन्त्रनाधनमिति। चटो निरवयवः मत्वात्‌, षिश्चानददति माधनमित्ययः। प्रसङ्गो तेति, यदौदं मश्याञ्ञिरवयवं वध्यादिति तकं Taw: । अरज परमाणपकने

बाद्यार्चभुवादः। ६५५

सिद्धमाधममनथ विपचने बाधः MST HIT लाश्रयासिद्धि- रिद्याह | घटादोति। MARTA पकतलम्‌, न च बाधः, AR मावयत्रलन प्रमाविरहात्‌, न चाश्रयामिद्धिरा्रयष्टाभ्यपगतः वा दित्याग्ङूते | नन्विति afe गगनारविन्दं सुरभोत्यबा- प्याश्नयामिद्िने म्यात्‌, श्रमल्त्याव्या-न्ययाख्यात्या ता तद्‌पश्िते- frate 1 तदेतदिति ॥

भगो० aye, wast afa यदद मह्याञ्िरवयतं म्यादिति an इत्यथः azafefa: गगनकमलभ्याप्रामाणिका-

भयुपगममम्भवा LS qe: ॥

TH Zhe | म्बेतन््रमाधनमनुमानम । ez yaaufat- qaafaaifean ti

पवतादिवल्लाकप्रतौतिमिद्वान्‌ घटादौनुपादाय निरवयवत्वानुमानं स्यात्‌, अनन्यथा ब्रह्मविवन्नादि- विप्रतिपत्तिविहततया दहनानुमानमपि पर्वतादौ न स्यादिति चेन्नेवम्‌। अविशोधात्‌। न fe ब्रह्मविव- तादिसिङ्गावप्याख्रयादयोऽन्यप्रकागः "''मम्भवन्ति, तथाहि, मव स्वप्रपवते स्वप्रभमेन स्वप्रवहिरेव माध्यते, केवलं साम्बतपि व्यवहारे मत्यान्टतव्यवष्या-

(2) मन्ति इति? qo Yio |

dud व्पा्मततत्वविवेके सटौके

{स्तौति तस्यां निभरः कर्तव्यः | इह तु घटादिव्यप- देशेन स्थूल रव यदि पश्षौकतः, कथं निरवयवत्वेन साध्येन न विरोधः।

ug टौ°। ननु पवेतोऽग्रिमानित्याद्‌ावपि पवैतपदार्यापरि- च्छेद निबन्धना दोषाः प्रमश्येरज्ञित्या्रहते । पर्वतादिवदिति, agafcaragat वा विवन्त॑पच्लो वा । aaa पवेतम्द्रुप एव न लपवेत इति तत्र नाश्रयामिद्धिरिल्याह | नैवमिति पव॑ते जह्मविवत्तं तारशेनेव yea तादृश एव afe: area दूति न विरोध इत्यथः । श्रचानुरूपमुदाहरति खप्नति । wed वेषम्यमित्याह। दह fafa घट दति पदं युवा चकं परमाण- वाचकं वेति fanaa: कथं बाधमिद्धमाधने न स्छातामित्यधंः ॥

भगो. टो० ) दह विति। aq यथा fade: पव॑तस्य Gada ayaa बाधः स्यादिति वस्तुतो a: मवि; पवतवत्‌ AMANITA: VARA ज्ञायमानः म प्तः, तथा वस्तुतः परमाणपुश्न एव तत्वेनाज्ञायमानो azaa ज्ञायमानः पचः स्यादिति न विरोधः, azayq जातिगोाटत्तिलं बत्यन्यटेतत्‌, न वा यत्र श्रब्दादुपख्ितिम्तच waaay भानं, तस्या गक्धतवात्‌ | WTS: | award प्रसङ्गः ॥

रधु° ate इइ लिति। न च यथा वङ्किमतः ण्चवे सिद्धसाधनं निक तत्ते कध इति न दूषणम्‌, तदौदासौन्देन

बाद्यार्चभङ्वादः | ६५७

पवेतलमातरेण पचनात्‌, तथेहापि परमाएलशक्षलोदास्येन घटल- मात्रेण पक्वान्न दोष इति वाच्यम्‌ | परमाणस्यूलमाधारणस्य घटलस्धेकस्याभावात्‌. श्रतद्यादृत्तेरपि तदर्थभेदेन भेदात्‌. घट- पद्वाच्यलस्यापि यवहाराद्ना सुल एव निर्णोतलात्‌, खश. प्रत्ययविषयतस्य च परमाणावमम्भतान्‌ | Haus च यटि a

afag तदा ada सल्वमनेकान्तिकम्‌, wifag रत्तज्िषधा-

न्‌ पप्तिः माध्येन विरोधः पक्तस्य तदभ। वत्वम्‌ ॥

अथ ` परमाशरेव, कथं न सिद्गमाधनम्‌। विप्रति- पन्नं प्रति न तथेति चेत्‌, न वे कञ्चित्‌ परमाशनां निरवयवत्वं विप्रतिपद्यते । लाकव्यामोहनिब्णाय साधनमिति चत्‌, नथापि यं नाकः स्थलमेकमुप- लब्धवान्‌ As Varad विराध va, ततोऽन्यस्य पक्षत्वे मिङ्गमाधनमव। va: स्थन्नाऽयमिति मिथ्येति चत्‌, waza तदहि माध्यताम्‌, किमनेनाजागलस्तन- कल्पेन AA | न च तचेवेदं शक्यमुपमं हत्तम्‌, व्धि- करणत्वात्‌, तम्माद्यन रूपेण यम्य card विवक्ितम्‌, तेन॒ सिपाधयिपितधमविरोधविवादाभ्यां तचानु- मानप्रहत्तिनातोन्यधेति ।

(१) क्चित्मचत्तमिनि २ पण Uo | (२) परमाण्वादिगेव इतिच To पार; ५१

dyx अल्मतक््वविवेके सटोके

wee ayo) घटपदवाश्यस्य सावथवले यो विप्रतिपद्यते त प्रति भिद्षाघनमभिधातुमयुक्रमित्या शङ्कते | विप्रतिपन्नमिति | परोककाणामविप्रतिपत्तावपि लौकिकानां विप्रतिपन्निर्लेवेति a fagareafaernga । लोकेति । लोका नाणदभिनः, किन्तु सयूलमात्द्‌ शिनः, तेषां निरवयवत्वे ara बाधावतार एवेति परिषरति | तथापौति । बाधो fe विपरौतप्रमा, एकः खल दति धौस्तु aa दति न तथा बाध इति wea एक दति, तहिं ganqae भिष्यालसाधननेव तबरेष्टमसलदनिष्ट च निर- वथवलमाधनमप्रयोजकमिति परिहरति। एतदेवेति ननु ब्यूल- प्रत्ययो भिश्या सत्वादिन्येव मया माधनोयमित्यन sre) न सेति वयधिकरणलादिति। वदभिमतप्रामाण्छे निविकश्यके यभिचारा दित्यर्थः | नन्वेवं प्रभिद्धानुमानेपि afgan: पवत्य qua मिद्ध साधनं निर्वंङ्कः पचते बाध दति सकनानुमानोच्केट tfa चेन्न। तत्र च बद्किमत्वनिवंङ्किलकोयखोः प्रसिद्धतया षन्दि- WR पक्ता यथा न तया Had, BAA सावयत्रतस्य afae- प्रभिद्धः। यदा प्रत्यचबाधप्रपञ्च एवायम्‌, श्रत एव तयेवोप- हरति । तस्मादिति । पचतावच्छट्‌कधर्मावच्छंदेन aa न साध्यवाधः aN तचानुमानप्रटस्तिरित्यथः ॥

wate टौ०। अयधिकरणल्ादिति । एकः सलोऽयमिति धौ विषयस्य fama साध्ये षत्वं हेतुविरद्धः, तादृ बुद्धेरथ चेते च साध्ये भर्थानरलम्‌, ada परमाणएभिन्नत्ति ग॒ वेति

बाद्याथैभङ्गवादः | ६५९

स्ये कथारम्भादिल्य्थेः। तस्मादिति wa तु तदहेपरौत्य- सुकमिति भावरः ॥

रघु° Sto | एतदेव afe माध्यताम्‌- तरि एताधक- मेवोपन्यस्यताम्‌, fa स्वनो पन्यस्तन । तवेव faa एव । दृढम्‌ मत्वम्‌ । यधिकरणनादिति । यदि Baw मिश्यालमलोकत्व माध्यते, तदा यधिकर णत्वं विमद्धलम, aay वास्तवधम्तात्‌ | श्रथ AAT faa भ्रमम्‌, तदा यधिकरणत् माध्यानधिकरणटरत्िवम्‌, परमभिन्नम्य quque निविकन्पकस्य च aq) श्रव्रिरोधो बाधविरहः। विवादेन सिदसाधनयदाषः॥

नापि दितौयः, विप्ययापयंवसानात्‌, न च विवादविपयो निरवयवस्तस्मात्न सन्निति face, न चैवं सावयवत्वं पक्षस्यानिच्छता प्रवत्तयितुं शक्यते, न च तत्‌ त्वयेष्यते, न च AG AA शक्ध- साधनम्‌, आश्रयासिङ्धेविरोधादसाधारण्यादा, न च विपर्ययोपि परेषा waa इति |

wee टौ०। प्रमङ्गो वेति ae दूषयति । नापौति। यदि घटः मन्‌ स्यात्‌ निरवयवः स्यात्‌, न च निरवयवश्षस्मान afafa प्रसङ्ग विप्ंयनिष्टा, तजन न च निरक्यव दति araea- glafagqu:, स च वथा नेव्यत इत्ययः । ननु यद्ययं Braga:

६६० आत्तक्त्वविवेके सटौकें

स्यात्‌ श्रसन्‌ स्यादिति प्रसङ्गः स्यादिति चेन्न । श्रापादका- gfagr aracfeg: तेनेति। मातयवलेनेत्यथेः। खाश्रचेति | चटाद्विरमन्‌ साव्रयवलादिति fe faqaa:, aa साव्वलस्य satearssaa एव न खो क्रियत carmarfafg:, alae वा विरोधः | माव्रयवल्स्य शग्रप्रटङ्गादेरमतः सपचादिव विन्ञान- avamarzfaqarefa व्याटत्तर माधारण््रमित्ययः | ननु लया मावयवलाख्रयः सखौक्रियत एव, तथा च ल्वद्भ्यूपगममाश्चि्येव विपर्ययः स्यादित्यत ate न चेति। विपयेयस्यानुमानतया सताभ्येपगममात्राधोनपरटृत्तिकला दिन्ययः ॥

भगोः ate. विपर्ययमाद | न चति । तस्य मावयवन- way) तेन मावयवलनेत्यथः | श्राश्रयेलि । एकः Ra दति भ्गौविषयस्यालौकम्य पकच्चतायामाश्रयामिद्भिः, अ्रवाधितः तादु प्रत्यचा च ततसन्वमिद्धेर मत्वमाधने विरोधः, माव्रयववादिति हेतो मिंरवयवादलो काज्जनानातच व्याषत्तरमाधारणानेकान्तिकोलं चेत्यर्थः, न चेति। यथा प्रमङ्गः पराभ्यपगतेनापादकेन प्रवत्तते न तया विपर्ययः. तस्यानुमानतया खतोऽसिद्ापत्तेरित्यथः ॥

रघु° टौ०। यत्‌ सत्‌ तज्निरवयवं यथा विज्ञान, नच निरवयवो धघटादिरिति विपययः। तस्मान्न सन्निति तु खमता- apaia मावयवतष्य हेतुतायाः स्यष्टव्ायेम्‌, परेण निगमनस्य न्यायाङ्गलामङ्गोकारात्‌ | मावयवलभिति । निरव्रयवलाभावस््

बाह्याचैभङ्कवादः। ६६१

ावयववकूपलात्‌ | तत्‌ सावयवत्वम्‌ । तस्य मावयवल्वस्य । तेन मावयववेन | चरादेरमिद्धावाश्रयाभिद्धिः, सिद्धौ घ्मिग्राहक- प्र्यचवाधः, विपकादिज्ञानादेः पक्षाच्च ग्रश्रविषाणादैरयाटृत्त- चादमाघारण्यम्‌ | परमतेनेदम्‌ ॥ |

कः पुनरवथविनि न्धायः। तत्‌ किं प्रत्यक्षान्यायो गरीयान्‌ । यद्येवम्‌, ` बुद्वावेव कोऽमौ । तस्माद- मारमेतत्‌ |

mz- ato: प्रत्यकमन्यधाशि्िगदधःकनङ्कितमतोऽनुमानं प्रच्छति । कः yaftfa ) अनन्यथामिद्धरुपपादनादाइ | तत्‌ किमिति । वुद्धातरपौति। नम्यास्बया स्वमम्बद्यवनान्‌ मान -

मन्तरेपौवाभ्येपगमादिति भावः ॥

wite Ste: एएतावरताऽबयविन्न म्रत्यचोपदग़रनेपि तच न्यायं विना न परितुख्यन vefa कं दइति। न्यायानुपन्यासेपि aaa माधनमु पन्यम्तसेन. न्यायम्यापि afew प्रत्यव मल मित्या गयेनोत्तरम्‌, तन्‌ किमिति | यद्यतमिति । न्याया-

भावेपि ag: प्रकाश्यमिद्ताया भततोपगमादित्ययः ॥

तथापि यन्निरस्तसमस्तविरुदधर्माध्यामं तरेकमव व्यवहर्तव्यं यथा विन्नानम्‌, तथा च विवादाध्यासित

(र) ब्रद्धात्रपि कोऽमो इ 2 Wo पा

६६२ भात्मतत्तविवेके सटौके

ग्कस्थलाऽनुभवगोचर इति सखभावहेतुः, ताव- न्माचानुबन्धित्वारेकताव्यवहारस्य | न दयमेकव्धव- हारो निनिमित्तोऽनियमप्रसङ्गात्‌, नाप्यन्यनिमित्त, द्रवकरिनश्णंलोष्णाद्‌ा वपि तथाव्यवहार प्रसङ्गात्‌ |

wee टौ० । पिश्राचः पिशाचभाषयेव बोधितो. भव- तौति पररौल्येवानुमानमाद । यल्जिरस्तेति । विवादाध्यासित दति। (रमाषादिरागशियवच्छेदाय afi द्रढयति | ताव- न्माच्रेति | श्रन्यथासिद्भि निरस्यति | न हीति zanfea- प्रोतो ष्णङूपेति परेषां एथिदयप्रेजोवाय॒नां परिभाषा ॥

ree aoe

wate Zo । न्यायेनापि परितोषयति तथापौति। द्रषेति | विहद्धघमाध्यासेष्यन्यस्मादेकव्यवहारे द्रवकटिनादावपि तदापत्तर वश्यमेकव्यवहारो विरद्धधर्मानध्या सनिमिन्तोऽभ्येपेतय्य द्धेः ॥

EES ee ent

अस्तु तहिं sraway नित्यसन्देहः, तथ्यातथ्य- विभागस्याशक्यत्वादिति चेत्‌, न तावत्‌ सर्वस्य यथाथै- त्वादेव विभागोऽनुपपन्नः, उत्तरविरोधात्‌ । तथाहि विपरोतमवगतं मयेति लौकिको प्रतिपत्तिः अन्यथा-

(१) बाध्यो इति र्‌ पुण प्रार, (२) मेधादि इत्ति इ qo पा.

बाद्याचैमङ्कवादः | ९६३

स्यातिरिति च वेनयिको यथार्था" न वा, उभयथा- पयत्तरेण न सवेयाथाण्यसिद्धः।

श्रद्ध रो०। नोलादिप्रत्यकाणामणन्यथामिद्भिश्ङ्धाकल- इितलादाह । श्रतु तरहोति। तथ्यातथ्ये याचार््थायाया्थं परामाण््ाप्रामण्ये दति यावत्‌ | उन्तरविरोधादिति। यश््या ष्ट्यं तद त्तरत एव॒ विभागः मेद्यतोत्यथंः । out विधय `! पच्छति | विपरौतमिति | विनयः शाम््राधौनो विवेकः तज aafaar वेनयिकंै यथार्था चेदियं धोम्तदा '`विषयोम्या परमोऽयाययार्था स्यान्तदाम्या णएवाऽयाचाथ्यमि्यभयया सं

salar नापि भवंयायार्यमित्ययः ॥

भगोः रौ०। मगति बाधकानुपपत्तावपि सर्वषां साधर्क- चाभिमताना विक्रन्पपामादिभागोऽगश्क्य इत्याह | sfefa | न तावत्‌ aaa निश्चयाभावादेव भोऽशक्यः, wea साध्यमाधन- waa निश्चयेन विरोधादिति ज्ञाने aaa यायाथेनिखयात्तथा- तच्यतिभाग। श्क्यं वाच्यम्‌, तच्ह) न तावदिति उन्तरेति। श्रेपरौतमवगतं मयेति ज्ञाने प्रमा न वेति प्रश्न उन्नरकरणे aqur विरोध outa: | विगोधमाह। auretfa |

(२) caer at दरति qo Ute

(र) fawafafa रप्र पार,

(३) विषयभूतायाधियोऽयाचा्ं अन्यथा नम्यायाचाच्चमिन्य- भजयायार्मिति इ qo पाटः ^

९९४ अात्मतत्त्वविवेके Tels

विनयो विवेकः, aa यवख्धितेत्ययः । उभयति । तादृश्र- qgéuria तदिषयो भ्रमः fag एव नेतिपकते मेव बुद्धिम इति भिद्धमित्ययेः ॥

Tae oi तश्यातषछेति। ज्ञानस्य तथ्यातश्चच प्रमाणवा- प्रमाणे, श्रथेष्य तु प्रामाणिकलाप्रामाशिकवे इति । उन्तरेति। यायार्थ्थायायाथेपरश्ने यदुत्तरं तद्िरोधादिल्यथः। विरोधं विद्रणोति । तथारोति । विनयः गशास््रायज्ञानम्‌. तदधोना Opggfaaafant | उभयथा यथा्थेवेनायया्थ॑वेन चोत्तरेण | इयमन्ययाख्यातिरिति प्रतौतेयथायेते तददिषयस्य व्यातेनं यथायेलमिद्धिः, wae वस्या एवेति ।

शब्द्‌ संलापमाकचमेतन्न प्रतौतिरिति चेन्न । विवादा- नुपपत्तेः, न fe व्यवहारमाते परौक्षकाणां विवादः, न च नायमस्तौति। शब्दार्थे विवाद इति चेत्‌, एवं सत्धप्रतौतस्य निषेड्मशक्यत्वात्‌ पराभिप्रायनिषे uaa विवादस्य, अभ्यपगन्तप्रतिषेद्रोः प्रतिषेध्य- प्रततिः कथं नास्तोति |

age ठो०। श्रब्देति। विपरोतं मयाऽवगतमिति argia- fagu:: विवादेति। स्यातिपञ्चकमधिशत्य परोकचकाणं विवादासुपपत्तरिल्ययः | विवादानुपपन्तिमेवाह । न fa |

(१) प्रतिप्तिरिति ३ qo Oto |

बाद्यार्धभङ्कवादः | ६६५.

व्यवहारः wsafeges विवादो न ayaa: भनु विवाद एव नान्ति, तदनुरोधेन निपरौतस्यातिरपि कथं कश्प- नोयेत्यत we: न च भायमिति। ननु विवाद एवान नास्तोति aaa: ower इति श्रन्ययाख्यातिशरन्दस्य यो ऽयेस्तच तरिवाद tee: । के चिन्तदिशिषटज्ञान मन्ते केचित्त तदग्टहोतभेदं ज्ञानदयमिति aza विवादम्तया च विशिष्टज्ञानं भरमरूपं यत्‌ प्रतिषिध्यते दश्यपगच्छता नेयायिकेन प्रतिषद्ा मो मामकेन wae प्रत्येतयभित्यत wy एवमिति |

भगो० टौ०। ग्ब्दति। माचपदनाथनेरपेच्यं प्रतोते- स्क्रम्‌ । न चेति । श्रयं यवहारो नाम्तोति नेत्यर्थः तथा श तन्मा faaretawma दति भावः। nee इति | श्रन्यथा- wifes रहोतभेदन्ना-- ----- ज्ञाने विशेष दति विवाद दत्यथः। va मतेति । निषध्यप्रतोनि विना न निषेधप्रतौतिरिद्दुभयोरणपगन्तनिषिद्ोः प्रतौतियचाचते क्र | विवाद इत्यथः ॥

wqo gto श्ष्दति। इयमन्ययास्यातिरिति वद्मा faa: न Wa यवहारस्योभयवाटिमग्रतिपनलान्न विवाद caw a चायं faaret नास्तोति । गब्दाच॑ति।

aware पुरोवन्तिज्नानस्यान्यथास्यातित प्रतिषेध्यरटान्यथा- 84

६९६ simian सटौके

स्याति प्रतौति: कथ नास्तोति । तथा चोभयवारिषिड- ara विवादावसर इत्ययः ॥

न चान्यन्नानादन्यच प्रदृत्तिसम्भवोःऽतिप्रसङ्गात्‌ | न च तज्ज्ञानसान्निध्यं नियामकमतिप्रसङ्गगदेव। न च तत्सहितो भेदाग्रहः, अग्रहप्राधान्ये मेदाविवक्षायां नित्तेरपि प्रसङ्गात्‌, तद्धेतोरभेदाग्रहस्यापि विद्य- मानत्वात्‌ | नासौ निवर्तकः, अपि तु dene इति चेन्न, रजतं एव ae रजतमिति कत्वा न निवत्तेत, मेदग्रहष्य तत्कारणस्याभावात्‌, भावे वा विपरौत- त्यातिरभिन्ने Femara, तस्मात्‌ प्रवत्तकवन्िव- wae रव तेषां स्वौकर््तमुचितः, तथा च स दोषस्तदवस्थ Va |

Neo रौ०। ददानौमिदं रजतमिति fafnowafafa साधयति । न चेति। रजतज्नानाच्छृक्तौ प्रटत्तिविशिष्टज्ञान- मन्तरेणानुपपन्न्ययेः | ननु प्ूरकरिज्नानषन्िहितमेव रजतश्चान- fafa war रजतार्था amt प्रवर्तेत इत्यत श्राह । न चेति। मन्वग्टहोतभेदं Wass प्रवत्तेकमतो नातिप्रसङ्ग दत्यत we! न रेति । aafea इष्टश्नानसहितः । तया चष्ट मेदाः प्रवन्तेक THU | श्रद्ष्प्राधान्य दति । दृष्टमेदो वस्तुगत्याऽस्त्‌ मा वा, पर श्िष्टभेदारहः प्रवन्तक इति चेदुच्यते तद्‌ानिष्टमेदोष्ठमा वा vere: owt निवक्तकोपि खादिति वुगपरहन्तिनिढनलौ

बाद्यार्थभङ्वादः | ६६७

स्याताभित्यथेः । एतदेवाह । तद्धतोरिति । नब्विष्टाभेदाग्रहो न निवन्तैकः, किन्तिष्टभेदग्रह इति, सष च प्रृते नास्तोति न निवन्तेत fa wea नासाविति । तत्कारणस्येति । मिेन्ति- कारणब्येत्यथंः | ननु तत्रापि रजतमेदग्ररोष्येवत्यत श्राह | भाते वेति। ष दोष इति युगपम्मटत्तिनिटन्तिप्रष्गरूपो दोष दृत्ययः ॥

भगोग Zio: aq प्रत्यदणेद्मिति शूक्रिरुद्यते, दोषात्तच् nfm न गद्यते, agfaaa aWiaa प्ररक्रभाखरतेन रजतं Wad, दोषादेव तयोभंटो न गद्यते. एतावता रजतायिप्रन्ति- जायते, aaa रजतेपि vant रजतेन मे दा ग्रहोल्येव. पर तच्रा- विद्यमानतया भेदो न zed, शक्िरजतयोम्तु मन्नपि दोषादि- त्येवसुपपत्तौ त्रिशिष्टज्ञाने मानाभाव इत्यत श्राह । नचेति। रजतज्ञानस्य प्ररश्षविषयत्व तच प्रवर्तकत्वं न स्यात्‌, तदिषयतां शेना तदविषयप्रटरत्यजनकलात्‌, maya: ममानविषयतया हतुहेतुमद्वावनिश्चयान्‌, vant वा घटेपि प्रट्तिप्रमङ्ग इत्यथः । ननु शक्रिज्ञानमल्ञिहितरजतज्ञान mmfasaanafa aa प्रवन्तकं स्यादित्यत are! न च तन्न्नानेति | तयापि कदापि घटज्नान- afaarnaifa sana स्यादित्ययः। न चेति | पुरोवत्ति- रजतज्ञानषहितो भेदाग्रहः safafaaraa शृत्यपि aye: | भेदा प्रहस्य yaaa किमग्रहो fane:, अ्रग्टह्ममाणो भेद टति Hat वा fare, ae सत्यरजतेपि प्रट्ेरग्रहमाच वा प्रवन्तक

६१६८ खत्मतक््वविवेकं सटीक

भेद्‌ विषयकग्रहाभावो वा, we निदरत्तरपौति। wa डतु, तद्धेतोरिति | sat मेदं रजतमिति ज्ञाने रजताभेदाग्रदभ्य निवन्तेकस्य दणेनाच्छक्ो Tawa प्रवत्तकभेद्‌ग्रहवन्निवन्तंक- रजताभेदाग्रहस्यापि मल्लाल्निषटत्तिरपि स्यादित्यथ दितौयं nea । नासाविति रजतमभटाग्रह्य vata तद्भावो रजतभेद ग्रहो जनिवन्तैकः, म चाच नास्तोति न निदटन्तिररत्यर्धः | तम्यानिवन्तेकले नेदं रजतमिति ज्ञानान्निवरत्त॑त, रजत रजत- भेदग्रहेऽन्यथास्यात्यापन्त रजते रजतामेदाग्रहान्निटन्तिर्वाद्या, तथा च ग्क्राविद्‌ रजतमिति ज्ञानेयि रजताभेदाग्रदान्निटटन्तिः स्याटित्याद | aelfa |

tHe टौ । श्रय श्रन्यथालं यधिकरणप्रकारकल्र स्यातौ निषिद्यते, तचेष्छादोौ प्रतोतम्‌। नच निषधाधिकरण निषेध्य- प्रतौतिरणङ्गम्‌, मानाभावात्‌ | weet रजतलादिप्रकारकज्ञाना- भावे कथं ततर रजताद्यथिप्रटृ्तिरिति चेत्‌, रजतादिगोचरात्‌ प्रसुष्टतन्तां ्रकाद्रूजत मिल्यादिस्मरणात्‌ । श्राह । न Baie | न च प्रटेल्तिविषयश्य ज्ञानं नियामकम्‌, aa रजताटिभदग्रहेपि प्रृत्यापन्तेरित्याह । न चेति । aafea: प्ररत्तिविषयतज््ञान- महितः । खतन्त्ोपस्थितस्येष्टस्य भदा: । भेदाग्रह इति यत्र क चिष्छतो भेदस्य प्रटन्ति विषयेऽग्रहो वा तचारुद्यमाणम्तन्निष्ठ भेदो वा। weg श्रग्रहेति। यद्यपि vant भेदस्य विवक्तायाम- विवच्ठायां च समानमेव fasmafaureara दूषणम्‌. तयापि

बाद्यार्चभङ्वादः। ६६९

विवक्तापच दोषान्तरमभिधातुं विकल्पः । (प्दष्टामेदस्यागयरहो वा निवत्तेक दष्टभेदगरहो वा। sre निटत्तरपौोति। we wea! नासाविति । निरस्यति । रजत एवेति, उपमहरति | तस्मादिति ॥ |

अथ मेदः प्रधानम्‌, अङ्गमग्रहः, तदा सत्यरजत- ज्नानाद्रजते न प्रवत्तेत, इदमंशरजलांश्योभेदा- भावादिति ख्वयमृहनौयम्‌ |

TE: टौ aq पुरोव्र्भिरजतयोर्यत्र वास्तवो भदो भवति तत्र भेटाग्रहात्प्रृत्तिः, भृते च पुरोवन्तिरजतयोरम्ति भद दति agamana दति nga ) श्रयति । भेदस्य प्राधान्य प्रद्रत्तित्रिषयनिष्रत्म्‌ । परिहारमाह | तदा मन्यति।

तेत्र पुर\वन्तरजमयोनास्तव्रभदाभावरादिन्ययः ॥

~ -- ~ —

wa: टौ० । RAAT भदा THAQTIAfAMA- afea: sana दति कन्पमाग्रङ्ा निराकरोति । श्रयति | यन केनापि भटदग्रदस्य प्रवन्तकत्वऽतिप्मङ्गादिषन मम भेदागरदो वाच्यः, मोपि न यस्य कम्यचिदलिप्रमङ्गादत. afa a प्रट्र्ति विषयम्येति वाच्यम्‌, तेया wa ममं पुराव्र्िना भेदम्याग्र naa रजते vafaa म्यात्‌, न fe नचष्टप्रलियोगिको भेदोऽस्ति

यप्याग्रदः प्रवन्मयेदित्यथः ॥

(२) afaguewmiget दरति उ To Ute |

६७० आत्मतत्वविवेकें सटीक

tye ae । दितौथमाश्द्च निराकरोति श्रथेति। श्रथोपस्थिते धर्मिणि खतन्लोपश्वितयोरिष्टानिष्टयोभंदाग्हौ ्रदरन्तिनिटन्तिच्द् इति चेत्‌, रजतयोरङ्गरजतयो्वा दमे रभतारजते इति यहादेकन्न युगपतरटत्तिभिचत्यापत्तिः । श्रय यद्धमिमाकाङ्खा दृष्टस्योपदख्धितिस्तज् sana यद्धमिंषाकाङ्खा चानिष्टस्य सा तत्र निवन्तेते, sag चोपभ्थितिरत्तिधमांन्तर यद्वश्ादुपश्धिस्य विगेषणस्योपखितेषु विश्येषु afeea (भवता) विशिष्टवुद्धिरिति चेत्‌, अरतिरिक्राकाङ्खायां मानाभावात्‌, ययाययं व्यायपरामशदिरन्ततो भवतां तज्नियामकलाभिमतादेव विरशिषटबुद्युत्यादनिय,' मसम्भवात्‌ ॥

प्ररत्तिवत्‌ प्रतिपत्तावप्यभयाग्रदस्तुल्य इति चेन्न | aren विवक्षितत्वात्‌, सामग्रौविशेषारेव तत्सिद्धेः | तस्वेऽपरिस्फुरतौति तु नियमः। न च क्चिदपि भेदा- भेदावभावपि तत्रं यतस्तथा स्यादित्येषा दिक्‌ |

श्रङ्० टौ | ननु WRIA: Ga प्रक्रिरजतभदाय्द- वन्नदुभयाभेदागहोयस््येव, तथा च भदाग्रहादभेदारोपवदभेदा- awacwaaa fa न स्यादिल्याश्ङते प्रृन्तिवदिति। अभेदारोप दोषस्य भेदज्ञाने च दोषाभावश्य कारणतया न यौ गपद्चापत्तिः, न fe टरोषतदभावयोयौगपद्यमभिति परि- इरति । सामयोति | aa dane सत्यपि कचिदभेदारोषः

(x) नियमादनियमसम्भवात्‌ इति १ एण पा:

ATTA HATS: ६७२

सादित्यत श्राह । aa इति । भेदस्य तच षल्लानदग्रहाद- Hata भवल्यभेटस्तच नालौति तदग्र(हा)(हे सन्यपि afegene: प्रमज्यत tay) न चेति । aquiadeagiay: ्रवत्त॑कः, उपल्ितानिष्टमेदायरश्च fara: तच यद्चपौदंवेना- निष्ट पम्थितिम्तयापि नानिष्टतावश्छेदकप्रकारेण, तथा च कथ तच faefa: स्यादिति ta इदं रजत न श्एक्रिरिति भ्रमाजिट्निप्रसङ्गात्‌, ततर रर्‌ क्िवेनेवानिष्टयदहात्‌ । न च खतन्तनो पल्थिनानिष्टमेरागरो निटत्तिरेतुरच लभावप्रतिवोगि- चनानिष्ठो पश्वितेनं नितत्तत दति aera । वकिमरौच्यभाव- परतियोगोदं रजतं इति ware तरिं प्रवत्तत, दृष्टस्याभाव- प्रतियोगिविनेव भानान्‌ fa च इमे रङ्गरजते इत्यत विपरेतारोपे युगपप्रह्निनिदत्तो स्यातामुभयकारणमन्वादिति (दिगोति) fan: ॥

wate ate । नन्वेवम।रोपनियमोपि न स्यात्‌, श्रभद्‌ा- रोपे तुमेदाग्रहवद्धेद ज्ञानहेतोरभद यस्यापि भावादिश्याह | ्टृन्तिवदिति । श्रभेधरोपे ages हेतुनऽन्यतरकोटि- प्रकारकतायां ज्ञानस्य न afearas, fa मामणौविग्रेषः, न quasar अन्यकरा्यनियामिक्रा, काययोरभेदापन्तेः, एं चारोपेऽदृष्टविगेषादेव ममग्रोमध्यप्ररिष्टाज्ियम इन्याह | अगरद्येति | नन्वेवमभेदाण्डो हेतुरपि न स्यादित्यत श्राह । av इति।

६ 9> चात्मतत्वबिवेक सटीक `.

ननु मलत्यरजते न प्रतियोग्यप्रसिद्धिः, पुरोवर्तिनि भदे रजतप्रतियो गिलज्ञानविषयलाभावस्य पुरोव्तिनोष्टभिन्नवप्रका- रकज्ञानविषथत्वाभावस्य वा हेतुलात्‌ | WIE: । इदं रजत- मित्यत्र पुरोवत्तिनानिष्टभेदण्डेऽन्ययास्यातिः, तद्ग्रहे चानिष्ट- भद।ग्रहान्निरृत्तिरपि स्यात्‌ | श्रयानिष्टतावच्छेद करूपेणो पथिता - द निष्टभेदाग्रहालिटत्तिन चेदन्त्मनिष्टतावच्छेदकम्‌, एवमपोदं रजते न प्रक्रिरिव्यचानिष्टतावच्छद्‌कंग्रहक्रिलेनोपखितानिष्ट- भटाग्रहाज्जिवत्तेन | श्रय खातन्त्यो पविता निष्टमे दाहात्‌ vata निषत्तो. अ्रभावविगेषणवनानुपस्वितिश्च खातम्त्यम्‌, श्रनिष्टं च लसाभावविशरषणवेनो पञ्वितमिति न faafara एव नेदं रजत- मिति ज्ानाद्रजते न प्ररत्तिः, श्रभावामंमर्गाप्द एव नकाशर्य दृति नान्ययाव्यातिः। नन्वभावविगेषणल्नोपभ्वितावपि प प्रतियो गनः खातन्त्यणो पस्थिते शक्तौ व्रणिवोयोग्धाभावप्रति- ane रजतमिति भ्रमज्ञानादप्रटृत्यापत्तयच । fa च रजत- रङ्गयोरिमे रजते दति भ्रमाटिष्टानिष्टतावच्छदकण्पेण खा- तन्त्योमयभदागरहाक््रदर्तिनिटत्तिमाङ्र्यापत्तिः | न चेवम्निधभमे मानाभावः । तया विधसत्यज्ञानवत्प्रत्येकभरममामग्योरेकदा त्वन तादृग्रभरमस्यानुभविकल्वात्‌ | श्रय रजतरङ्गयो रजतरङ्रजत- भेदाय युगपत्‌ प्रदत्तिनिटत्तौ । न चान्ययाख्यातिः, दोष- वश्रात्‌ पुरोवल्तिनं विहाय स्मृतरङ्गरजतान्यां पुरोवर्तिनि भदासभर्गायदहात्‌ | न । एकर ङ्गरजतमा चक्नानानन्तरं तयोरेव यमजयो वि परौ तभसेऽतिप्रसङ्गात्‌ | ्रन्यथाश्यातेश्च । रजते

बाह्याथैभङ्कवादः। १७३

रजतभेदासंमगांमंमगेस्यासंसर्गाग्रहाल्जिदृत्तिरिति रेन्न। मेदा मंसर्गासंसगेष्य भेदसंमगेरूपत्वे रजतमेदामंसर्गापरहाद्रङ्गे निटन्ति- प्रसङ्गान्‌, रजतभदमंसर्गग्रहे चान्यथाख्यातिः, रजतटृ्नितयोप- ` श्वितभेदे रजतभेदेन मर भेदाग्रहः प्रटन्तिप्रतिबन्धकः, एवं रङ्ग निदत्ताव्रपोति aq गब्दाभामान्‌ युगपदट्तिनिद्त्यापन्ते, प्रत्तिनिद्रत्तिविषयरजतरङ्गमदयोख्च गश्नब्दादनुपस्ित्याऽप्रति- बन्धकत्वात्‌ | श्रय रजते नेद्‌ रजतमिति जानं रजतलाममर्गा- ममर्गागरदरूपं वा प्रतिबन्धकमिति चन्न | अन्यटन्तितयोपस्वितस्य रज्ञतलाममगासंमरगाय्हस्य रजतमदम्य च रङ्ग भरषंमर्गायहा- जिष्टत्तिप्रमङ्गान्‌ । मानं व्न्ययाग्यातौ maa विग्र्याटन्ति- प्रकाराव्रच्छिन्नविषयताप्रतियो गिरन्ति. प्रव्रत्तिहतुप्रत्यचात्मावि्रष- गणत्वात्‌, इच्छालवत्‌, भदाग्रहकारितायां रजतत्न पुरोवनतिन- मिच्छामोत्यव्रच्छायां = fanerafaa रजतलनावच्छदादिति waa: | विग्य a रजतेष्छाजन्यश्ुक्रिविषयकप्रटरत्तिजनकं रजतप्रकारक ज्ञान प्रठक्रिविषयकम्‌, प्रदक्रिविषयकप्रदर्िहेतु- विज्ञानलात्‌. wmfia दय प्रदक्िरिति saad. तादृश्रमिदं ज्ञान ता रज्नतलप्रकारकं, रजतेच्छाज्रन्यभटन्तिरतुज्ाननान्‌, रजत इट रजतमिति ज्ञानवत्‌ नच ग्रहणस््मरणयोविगिष्टज्ञानम्य वा gas बाध श्राश्रयामिद्ध्वा। उभयमिद्धन एएक्रिविषयमरटन्ति- हेतुजन पचलात्‌ । अन्यया माष्यतटभावावाद्राय पत्ते विकन्य- ऽुमानमा तो च्छदापत्तेः । न च विमम्बा दिप्रटरत्यजनकनमुपाधिः,

वन्ते तथाविध इद wt रजतन्नाने ३ माध्यायापकलान्‌। %

doa aimartaaa सटौके

नापि नोजन्यवम्‌, परस्य ज्ञानमात्रे तथालात्‌, श्रन्यथा तथोरेव माध्यद्यापकल्ात्‌ | न चाप्रयोजकवम्‌, इष्टपुरोवन्तिविशिष्टज्ञानस्य प्रृन्निहेतुलात्‌ | उक्ररोत्या भेदाग्रदश्याप्रवत्तेकलात्‌ | ननु तज हेलभावः, श्रब्दम्याप्तोक्रम्य नि्देषस्य वाऽहेतुलात्‌, म चख गरब्दाभाषनस्तद्ेतुः, योग्यताविशिष्टस्य शब्दस्य हेतुलात्‌, नापि लिङ्घाभासः, लिङ्ग विशिष्टपच्चज्नानस्यानुमितिहेतुलात्‌, ware च azdaniaerq, दद्दरियम्य aagaenaiq । मेवम्‌ | संव्कारेदधियाभ्यां विशिष्टधोभ्भवात्‌, तस्य ज्ानदयवेऽभेदो- च्छदा पत्ते, तस्य तदेकमानलात्‌ । a चेकविषयतेन तयोः सहकारिता, गोरवात्‌ । न afar, भेदाग्रहस्यापि ARAMA, प्रत्यभिन्ञायाम्तन्नां गे यभिचाराचचेति aR: |

THo Zhe मेदामेदाग्रहयोः कारणयोः म्नात्कायेयो- रभेदमेद ग्रहयो यैगपदत्पन्तिपसङ्ग दृत्या्ङते | प्रटृत्तिवदिति । Baws श्रग्रहमाजस्य | तज्नियामकमाह । सामगोति । wea aq कदाचित्पुरुषला दिग्रहेपि स्याणलाद्यारोपप्रषङ्ग इत्यत श्राह | तत्व इति ॥

नापि सवस्यायथार्थैत्वात्‌, तद्भादकस्य यथा्थत्वा- यथाथेत्वाभ्यासुत्तर विरोधात्‌ | तत्‌ किञ्चित्‌ प्रमाणं किंञ्चिद्प्रमाणमिति विभाग wa वक्तुगतिः। न चासो प्रतोतिगतिमवधय व्यवदहारगोचरः।

बाद्यार्चमङ्वादः | ६७५

wee 2te) नापि मर्वायायार्थ्यादिति। विभागानुपपन्ति- रिद्यावत्तनोयम्‌ । तद्रारकष्येति | अन्ययाख्यातिरियमिति ज्ञानस्य यायां क सर्वायायाथ्येमयायार्थ्े च विषयो ग्धतज्नाभस्येव याचाथ॑मिति क्र मर्वायायाथयैमित्ययंः। उपसंहरति । त्मा दिति। ननु तथ्यातथ्यविभागस्य व्यवहारः द्यतु, न तु प्रतौतिरपो्यत ae: न शेति। माविति। प्रामाष्छा- प्रामाण्छ ‹वयवदार इत्यथः ॥

mame क 77)

भगो० Zo । नापौति। विभागोऽनुपपन्न waa | तद्रा हकम्येति | भ्रयायाथंग्राकस्य याया तदेव ययार्थमयायाथे च तद्िषययायार्थमिद्धौ भर्यात्‌ याचाथ्येमिद्धिरिव्यृ्तरविरोध दत्यथैः। तथापि तय्यातथ्यविभागनिष्चायकाभाव तल्िश्योऽनुपः पन्न gaa श्राह) न चाघाविति। wat तथ्ातथ्यतरिभागः। AAW कार्येण कारणस्य ज्ञानस्य कम्पना दिल्यथः |

tye टौ* । नापौति । विभागोऽनुपपन्च TUATHA । a चाभाविति) wat प्रमाणाप्र्ाणविभागः) व्यवहारस्य

यव्हन्तयन्नानमाध्यवा दित्यः ॥

नमयामम

कथन्ता तु निरूप्यते खतः परतो वेति । ्राद्येपि wa ('खग्राकेणेति वा । AT न प्रथमः स्वमम्बेद-

(१) ग्व्रिभाग sad दृति उ qo Ute | (२) खगाषकेग वेति १ प्ण पा०।

६७६ व्ात्मतत्वविवेके सटोके

नस्यासिङ्गे, प्रकाश्त्वस्यासाधारणत्वात्‌, शब्द साम्ये- नानुमानाप्रदत्तेः। न चाध्यक्षमेवाव. प्रमाणम्‌, सन्दिग्धभेदत्वात्‌ | अप्रत्यष्ोपलम्भस्य नाधेदष्टिः प्रसिद्धति, परेण परवेदनेऽनवस्था स्यात्‌, न च करिया सखजातौयक्रियाकमभावमश्रुते च्छिदावदिति- तकंपुरस्कारानैप दोप इति चेन्न ।

Wee टौ° | नन्वेतावता प्रामाण्यं गद्यत दत्यायातम्‌, कथं nea दत्यमापितमेवे्याह | कथन्तेति। केनो पायेन रहत दति जिष्ष्यत cau: । निष्ूपणं विचारः, म च सं्रयाधोनः, anag sed विप्रतिपत्तिजन््या, ततो fanfaqfaare | खत vfa |

` तत्र भट्रगर्मिश्रमाघारणौ खतस्वत्िप्रतिपत्तिः ज्ञानं प्रामाण््ाविषयकप्रतोत्यरिषयो न वा, यावतौ ज्ञानग्राहिका सामयौ मा प्रामाण्यग्रादकसामग्र्यभिन्ना न वा, ज्ञानविषयता परामाण्यविषषयताव्याप्ा न वा, Wawa प्रामाण्छनज्ञानलव च प्रामाष्छज्नानलान्यूनानतिरिक्रृत्ति न वा। प्रसिद्धिग्ु सवत्र खयमृहनोया । प्रामाण्याप्रामाणष्प्रग्राहकमामग्यामभेदैन TTY व्यापकभावाङ्गौकारे (MAUNA) च ययामद्यमन्वयको रि- ufafg: | अतिरेककोरिम्बु aaa सुरेव यदि ष ज्नान- पदजनितश्नानेन निविंकन्पके वाऽप्रामाण्रोज्ञेखिना च waa स्मरणेन च mam न गद्यते द््युपदग्ितविप्रतिपन्निष्‌ केषाश्िदिप्रतिपत्तिः, तदा प्रमाणं श्रप्रामाश्छानुष्रेखिषप्रकारक-

बाह्याधैभङ्वादः। ६७७

सत्रिषयकयावदनुभवग्राहकानुभव(\ प्राहं न वा तज्त्रानप्रामा्् तज्न्नान विषयकजन्यज्नाना जन्यजन्यज्नानयाह्यं न FIA मतिपाण्डित्येन |

fafaa a घरोयमितिज्ञानप्रामाष्प्रमेतज्ज्नानान्‌भवविषयता- व्यापकानुमवविषयताश्रयो न वा: एतज्च्नानप्रामाणमेतश््राम- विषयो न वा, SANA प्रामाण्टेविषयतायाप्य न त्रा, तज्त्तानप्रामाप््ः तन्त्रानमिनेमाचखात्कारग्राह्य न ता, नन्त्नाने- garg तज्च्ञानविषयकनज्ञानाजन्यानुसितिगाह्यं न afa वा।

सखमम्बेदनस्यति । ज्ञानं स्वा्मानमेव न गह्धाति gt स्धम॑प्रामाण्यग्रदगदत्ययः। धमधरमिणोरमदं चाप्रामाण्यसपि खत एव॒ गद्यतेनि भावरः । ज्ञानं खब्यवहारे प्रकाश्रान्तगान- पेचम्‌, प्रकाशान्‌, प्रदरौपवहिति शङ्कते । प्रकाग्रचस्येति | satna यदि तेजस्त्वं तटा aeufafgafe wari (चन्‌) तदा साधनविकल दृष्टान्तः, प्रकाग़रगन्दवाच्यलं चन्‌, तदा गोपद्रवाच्यतया व्रागादैनामपि विषाणिलप्रमद्गः इत्याह) अमाधारणलाद्विनि) ननु जानामोौति प्रत्यचमेत्र aaa प्रमाणमित्यत wie न चति । ग्राद्मज्ञानभिन्न ज्ञान तदव वा ज्ञानमिति मन्दिग्धभदलान्न warn प्रमाणमिन्यथः। दृति च द्वित्यन nga) श्रप्रत्यचति। यदि ma vad न भवै- menugfeta न भिद्धेत्‌ श्नागमेव न िद्यदित्यरथेः। ननु ज्ञानान्तरेपोव ज्ञानं पष्मतामत we परेणति । Mata

(१) अनुभवविषयताश्रयो न at sft eB Yo OTe |

doc ष्यात्मतत््वविवेके सटौके

रहते दोषान्तरमाह । म॒ रेति। aq दोष इति। न ~ = f € ~

मन्दिग्धभेदलं , दोष tau! तथा च परिगेषात्‌ समेव

afaa प्रमाणम्‌, तच खप्रकाश्रमन्तरेण न स्यादिति भावः॥

भमो. लो । कथन्तेति। त॒द्वहणोपाय = wae: | खत इनि। यद्यपि ज्ञानलनिश्चायकयावन्निश्चयलं sede, अप्रामाण्यनिश्वायकेन azfagarq । नाष्यप्रामण्ठाग्राहकज्ञानः ग्रारकयावन्निशयलम्‌, ज्ञाना दिपदेन जातिप्रट्ति जिमित्तकेन विषयान्‌व्वमायेनाप्रामाश्छग्राकेण प्रामाण्यानिश्चयात्‌, तयाप्य- प्रामाण्छोत्रखामाधाणडेतुरदितम विषयक्नानयादकया व््राद्यलं खत- स्वम्‌ ¦ ज्ञानाट्िपरेन च न विषयग्रहः। तज्त्रान तिषयक- ज्ञानाजन्यमप्रकारकन्नानगाद्यलं वा । एच्च स्वन तद नूव्यवमायेन ज्ञाततानुपपन्तिकन्पनया वा याद्यलं सङ्गरौतम्‌ | विशिष्यैव वा घटोऽयमिति ्ञानपरामाण्यसेतद्विषयवि शि ्टेतद्वा इकमा चगराद्यलं anual तदन्ययाग्राद्धत्व च परतस्त्वम्‌ | तत्र खात्मना यदि RGA तदा खधमेः प्रामाण्यं रद्धेत, ध्येये धमस्याग्हात्‌, तदेव मिद्ध मित्याह । खमम्बेदनस्यति | खप्रकाग्रापि खमाच- प्ाहिणः खधर्मग्रारकलममम्मवि, धर्मधर्मिणोरभेदे चाप्रामण्य- व्यापि स्ब(तो)ाहयलप्रसङ्ग दति भावः। मनु ATA खब्यवहारे सजाकोयान्तरानपेचम्‌, प्रका शवात्‌, दो पवदिति खप्रकागे मान- मित्यत sty) प्रकाश्चलस्येति । प्रकाश्नल यदि तेजस तदा- sfafg:, जानल चेत्तदा दोषादपि बयादत्तेरमाधारष्छमिल्ययः |

बाह्या TARAS: | ६७९

ननु खप्रका एर शब्दताच्यतं हेतुः स्यादित्यत wes ग्ब्दति। मा भद्रो शब्दवाच्यत्ेन वासोऽपि विषाणिलापन्तिरित्यथेः। aa WAR पकाशते waa मानम्‌, जानामोति vasa सखस्य विषयोौकरणदिल्यत aie. नापौति। किमेतद्भावमायषटपं favazfafa व्यवस्ायस्तद्‌त्तरमिदमहं जानामोत्यनुयवसायो मानम दति मन्दिग्धं aq कथं aa मानमित्ययः। वम्हुतो a सन्देहः, wifaqaa fe प्रटत्यादिदगनाहावमा यम्यां विषयल- म।तमनुभ्रूयत नतु खविषयनमपि. स्वविषयलस्य yang तूलात्‌, गौरवान्‌ । पूवं स्््रहारे सजत यान्तरानपेचलं प्रकाग्रवमुक्तमिदानों खविषयं तदुच्यत दति विरोधद्चतिभानः। प्रत्येति । उपन्नम्मो यस्य ad म्नाक्मन्यप्रत्यकतःः नस्य माना- भावादयदृरणटिविदयज्ञान न मिद्याटित्ययंः। ननु तदिषयकन्नाना न्तरात्तासि्िः afegqa wes परेणति। तदप ज्ञानान्तरा धौनभिद्भिक्रमत्यननम्यानाद्धमियादकमानमिद्धमत्र aaa: सित्यथंः। न चति। यदोयं ज्ानक्रिया मनजानौयक्रिया- निरू पितकम स्यान एतत्कमलता निरूपकक्रियामजातौया न म्यात्‌, fegziafefa तक्रादनुयतरमायल बाधक्रादिदमदं जानामे- त्यनुभवस्य यवसरायत्वं fagtaa दति ara:

Tyo टौ ° । कथन्ता केन प्रकारेण प्रामाण्यविगबिष्ट- natfafefa 1 निषश्यते विचार्थते। खमम्बेदनम्यति। uae विशिष्टग्रहानुपपकन्षेरिति ara: | ज्ञान Gua प्रकाश्रलात

६८० आत्मततत्वविषेके aera

्रदौपतरदिति तसिद्धिरिति चेत्‌, warned यदि तेजसलादिक तदा खरूपाऽभिद्धिः, श्रय Waa तचरा । प्रकाग्लस्येति । aq प्रका श्रलस्य तेजस्यपि ada पकच्तमातरटत्तिलनिबन्धनम- साधारप्प्रमित्यत wet) शब्देति) गब्दामेदेपि हेतोरथस्य भेदात्‌ । न तच तच्छन्दवाच्यवमेव हेतुर प्रयोजकलात्‌ । WI गो श्रब्दवाचलन बाणादौनां पप्ररलाद्यापत्तिरिति। खप्रकाश्रल च न खतरिषयक्रप्रकराग्रजनकल्यं सिड्माधनात्‌ ¦ नापि खात्मकप्रकाश्र विषयलम्‌, दृष्टान्तस्य माध्यत्रिकललात्‌, नापि सजातोयान्तरान पेच्यतद्ारगो चरलम्‌, प्रदौोपयव्रहारम्यापि प्रदोपेतरमदादि- जातोयनज्ञानजातोयापेकिलात्‌, तेजोजातोयान्तरानपेच्चयवहार- गोचरस्य च ज्ञानऽभिमतत्वात्‌ | ्रयासमदादिज्ञान खविषयकम्‌, ्रयचत्वात्‌, atfauweaq, यो गितन्त्यचतत्छप्रकाग्रला रोना मुभयवा दि मिद्धवात्‌. चैचन्नानं वा तथा ज्ञानवात्‌ भवतामोश्वरः ज्ञानवदस्ाक नैचज्ञानवत्‌, उभयसिद्धम्य दृष्टान्त(वरत्वोस्य(ाऽ) aaalfafa चन्न । अप्रयोजकत्वात्‌, दद्धियप्र्यामन्तिमन्तरेण yA, स्बलस्याननुगतलाच्ेत्यादि | न सत्यादि । रच खसम्बेदने घटं जानामोत्या दिकमथ्यच्च खमम्बदनं विनाऽनुप agar प्रमाणम्‌ । यदि fe नयनादिमन्निकर्षदुत्पद्यमानं घटं जानामोत्याध्ाकारं घटज्ञानं घटज्ञानान्तरा्राक खात्ान न awa ररद्धोयादै वात्मनो घटज्ञानवत्वभिति | घटज्ञानं जानामोति प्रत्य्षमित्यथं इत्यपरे । सन्दिग्धेति चटज्ञान-

(१) कुगडलितीग्रन्थः ९ at नास्ति

बाह्याधभक्वादः। । ६८.

तज्त्नानयोरभेदस्याभिद्धतादिव्ययः। wea | प्रत्येति | अनवम्या(ना)दिना परेणावेद्याया far: खतो यवे्वेऽवेद्यलमेव wifzau: । नेवम्‌ । न सन्दिग्धभदवम्‌ ॥

उपलम्भापरपर्यायाया दृष्टेः सिहिनिष्यत्तिवां स्यात्‌ प्रतीतिर्वा | आद्येऽनागतोपलम्भवेद प्रसङ्गः, अनु- पलब्धस्यानिष्यत्तः। न चाविद्यमानेनाविद्यमान- स्यो ' पलम्म इति स्वमम्वित्तावसम्बित्तिरेवेति |

mge टौ०। -उपनम्मेति। way ष्टिरथापलनम्म्तस्य यदि निष्यत्तरेव तद्‌ पलम्धौ मवयं स्यात्‌, तथा चानागतवद्नप्रमङ्गः BA दत्यपेचाय मार AWA! लया त यान्युपगमात्‌ | नन्वना- nada जञानं ज्ञानं मदृत्यदयतां at दोष इत्यत we न चति। ज्रनागतस्यापि वेदनं aca मन्येवोत्पद्येतेव्यवं तत्तद पौनि किमपि aza न निष्यद्यतेत्ययः |

uate ste) ननु चटादेगि्वमागतम्याणुपलम्भम्य वेढनं स्यादित्यत we न Ufa; अ्ननागतो य उपलम्भः म भागसन्‌

कथमात्मानमु पल्लभेतेत्ययः ॥

रघ्‌° टौ°। अस्वनागतस्येव ज्ञानस्य वदनमिति चत्‌, कि

ज्ञानान्तरेण तेनेव at) आद्यऽनवष्या, अन्नातम्यानुत्पन्नः |

(१) वेदनगर्मि अखसम्नित्ताव्रिति ? पर पार | 86

६८२ व्ात्मततत्वविवरेके सटौके

fama ae) न चाविद्यमानेन खेनाविद्यमानस्य खस्य मम्बेदनमिति tt

दितौये तु सिद्गसाधनम्‌, न दयनुपलब्ध उपलब्धो भवति। न चैवं सत्यर्थोपि नोपलभ्येत, न द्युपलम्भ- प्रतौतिरथवेदनमपि तूपलम्भनिष्यत्तिः। उपलम्भा - दष्टावुपलम्भनिष्यत्तिरित्येव व्यवहारः कृत इति चेत्‌, मा भूत्‌, न ऋव्यवहारारेव निष्यन्नस्य वस्तुनो निदृत्तिः। तथा च तन्निबन्धनोऽधव्यवहारो दुर्वार खव") | न चानवस्था, अवश्यवेद्यत्वानभ्युपगमात्‌, निश्वयवत्‌, अन्यथा त्वनि्ितनिश्चयस्याथनिश्चयोपि न fad, न चासौ खात्मन्यपि निश्चय इति । तदिदं वधुमापमापनटृत्तान्तमनुहरति ।

Wee टौ° । उपलमभेति। याव्दुपलम्भो न प्रतोयते तावदु पलभ्भप्रतोतिने भवतोति मयाणन्येपगम्यत TATE । fama fafa. ननु चोपलब्धेनोपलभ्िर्॑दृ ्टिरिति च वयाय- भ्यपगभ्यते तदा fag खप्रकाशलमिन्यत we) न चेवमिति। शरनुपलम्धाऽणुपललभिर य दृ भवत्येवेत्याह । न होति। नन्वनुप- लबावयेदृष्टिरपि कथं व्यवद्धियतामित्याद | उपलम्भेति | faqarufentar सतो wayfrea इति at दोष cate! न होति श्रयेदुष्टावज्ञातायामर्थग्यवहारोषयेवं शति न श्यादि-

(१) इति xfa २ Yo ato |

TIA FAlz: | xR

ae! तचा चेति । खशूपषतो ज्ञानादेवाथेव्यवहार सिद्धेरिल्ययः। न च Waa ज्ञानमथेब्यवहारक्षममिति वाद्यम्‌ । प्रमाणा- भावात्‌ । भावे वा दैश्वरज्ञानेनैवान्यथासिद्धेरिति भावः। AAT परेण परवेदनेऽनवग्येत्यत श्राह । तथा चेति । खकरूपमतो न चेति। ननु संयुक्रसमवायप्रत्यासत्तेः सत्वात्‌ कथं नावश्छवेचचल- fafa चेश्न। सुखादिमामग्या बलवत्या प्रतिबन्धात्‌ | BRUT मुखाद्यनुभवो न स्यात्‌ । ("चरमं ज्ञानमनुद्भतमेवोत्यद्चत विशेष- गृणत वो ह्ववानुद्धवकन्यना दिति भावः । निखयतदिति । विश्ष ayaa यो निखयो जायति म निश्चयलनापि न खयं गद्यते, खप्रकराग्रर्वप तचामामर्थ्यान्‌, तया च निश्चयत्ेनाग्द्ममाणों निश्चयो ऽधैनिश्चयो न स्याद्रित्ययेः। यदि च स्वधम॑तया faqea सक्ोयान्तदाऽपरामाष्यमपि aelafeagmarfefa भातरः | केचिन्न खप्रकागशलवदिति व्याष्दच्तेते, न इ खप्रकाश्र. alafafataima: स्खप्रकाप्रालं ग्लाति, तथा च तत्राय aaa तन्यत्य्थमाङ्ः । तजिन््यम्‌ । प्रटतामस्पगरात्‌ । श्रन्यथा तनि श्चिन निश्चयम्यत्या छमव्बद्धं॑स्यात्‌ । तथा च निच्चयलन्नवर- धारणात्मकलं परव्यवच्छदसुष्ेन जायमानत् तच्च A BART गम्यमिल्येवार्थः । तदिदमिति । माषमापनवयाङ्ुला वधुः स्शद्यमम्बरणं यथा न करोति तय त्वयापि खदोषो न

ममाडहित इत्ययः ॥

(१) नन्दसंच्लानमिति हे एण पा०।

६८४ अ्मतत्वविवेके सटौके

भगो टौ । ननु यदयुपलम्भो नोपलभ्येत तदाऽर्योपलम्भ- म्यायभावः स्यात्‌ । न च क्प्रकाश्तया तदेव तच मानमिद्यत श्राह । न चेवमिति । याद्यक्नानमिन्नस्य याहकज्ञानस्यासत्वात्‌ कथं पृवेप्रत्यचमित्यथः | उपलम्भादृष्टाविति। [नव्यद्यमानाज्ञाने निष्यत्तरज्नानादित्यथंः। मा टिति। ज्नानस्याव्यवहारेपि खशूपमतो ज्ञानारेवायभ्य यवहारो भविव्यतोत्ययः । वस्तुतस्तत्र खज्ञानाभावपोश्वर ज्ञानमस्ेवेति भावः। अवश्यवेद्येति । ननु मंयुक्तममत्रायेन मनोवेद्यलादपेचणो यान्तराभावान्चोत्यननेव कुतो नावश्वेद्या स्यात्‌ । मेत्‌ | सुखा दितद्ुद्यादिमामग्या प्रति- बन्धात्‌ विषयान्तरमञ्चारदशनेन तम्या बलवक्वात्‌ । ज्ञानेपि विगेषगुणवेनोद्धगेवमिति तदभावाद्वा । श्रन्यथा खप्रका श्रलानुभि- तेरपि स्खप्रका्रलमनुमिन्यन्तरगम्यमिति खप्रकाश्लानुमिति- VATA SATE ततापि स्यात्‌ । श्रय या faba मानान्तरवेद्या सा प्रमाणाभावादमतौति तदघौनमन्स्य विषयपयंन्तस्यामन्ं श्यात्‌ । न। कामाञ्धिदङ्कोनां स्मरणादिना लिङ्गेन विगेषतः AMSA ज्ञानलेन सामान्यलकणया प्रत्यासत्या ज्ञानात्‌ प्रमेय- भित्यादिवदने च भानाचति भावः॥

रघु" Sto) न चैवम्‌ a चोपलम्भम्यातुपलग्े gta त्या दिनाऽऽपादितमनवस्थानं निरस्यति ¦ न चेति । wate । वित्तिः लौ किकः माचात्कारः । मन्यपौन्दिथसननिकरषादौ ज्ञानस्य केस्यचिद्यहणं विषय।न्कदू सश्चारादिमा प्रतिरोधादपादिवदनु-

बाह्याचभङ्वादः। ६८५

दतलादनि । निश्चयवदिति। यथा संग्रयवयाटृत्तेन faqaa- नानिशितोपि निश्चयो निद्चयकायं करोति, ताद्रुणस्य यदा कादा चित्कज्ानान्तरभिदतया वास्तवलात्‌, तयोपलम्भोपि तया- .. वेनागुहौतः खकाये gaizaae: । सखात्मनि निश्यत्वविशिष्टे ख शिन्‌ ॥

=-=

च्छिदादिवदिति तु दष्टान्तमा वेण नास्मदवधानम्‌ | ज्ञानं न ज्ञानान्तरकम, तज्नातौयक्रियात्वात्‌, या यज्नातीया किया नासौ तत्कियाकम, यथा च्छिदा च्छिदान्तरस्येति तु न्धायविख्वः। छिदावत्‌ सवथा मजातौयाकर्मत्वे साध्ये बाधितविपयत्वात्‌, पुरुपा- न्तरन्नानव्य च पुरुपान्तरन्नानवेद्यत्वात्‌, स्वयमपि समर्याद गोचरत्वाञ्च | स्वकमत्वे माध्य दृष्टान्तस्य माध्यविकलतया देतोर्विरद्त्वारदिति |

mee ate । दृष्टान्तमात्र इति | हेतुत्रिनाहतम्ट तम्या तन्ना (दित्यथेंः । Baa AN निराचष् । ज्ञानमिति, aa quay) न्यायविञ्नव दति । तदव व्फटयति | मर्दयति । मन्नातौयाकमलं मजातौया विषयत्वम्‌ | पूवेकमपि

कर्मपदं तिषयपरम्‌ । ननु तज्ज्ञानं तज्जरानविषयः, क्रिया- aq, च्छदात्रदित्यनुमानं स्यादिद्धत श्राह, aqua

(a) ेवृपक्रममाश्रङ्कति २ प्र पार,

gud व्ात्मतत््वविवेक सटोकं

हृति । faagatfefa: aaa करिंयालस्य सखा विषयतवेनेव दृष्टा दिव्ययः ॥

wie gto) न चामाविति। खविषयवेपि न खप्रकाश्तेत्ययैः । दृष्टान्तेति । मात्रपदेन Bawa uM! न चोक्रतकंविपययानुमानात्तसिद्धिरित्याह । ज्ञानभिति। नन्‌ वन्तमानं aaa परौ छृत्यानुमानं स्यादित्यत we) खकमेत् इति । श्रन्ये वानुमानस्य ज्ञानान्तराकमेल याघातश्चेति भावः |

Tyo ate | या चन्नातोयेति। क्रिया न मजातौयक्रिया- HAGE | AHN स मेदगभमतो न खप्रकाग्रवविरोधः | न्यायेति । (ज्ञाने ज्ञानान्तरकमेवाभावज्ञानस्य ज्ानान्तरस्य विषयताया अवजनोयलात्‌) ज्ञानान्रकमेताभावम्यानुमितिः सखात्मन्येव तं गह्ञाति Marat वा we कुतो घटादिज्ञानानां पराप्रकाश्लमिद्धिः। fama तु परप्रकाश्लमप्तयुमिति भावः suzy ख्छिद्‌ावदिति। श्रय व्यवहारम्य यवदन्तव्यज्नानमाध्य- त्वाडुवहारानुरोधात्तदेव we तदिषयकं कल्पते, ज्ानान्तर- Bua गोरवात्‌, तरेव च जानामौत्याद्याकारम्‌. तच्च बाद यथायथं प्रत्यक्लादिरूपमात्मनि खात्मनि च प्रत्यक्षमेव । way मनोयोगजन्यवाद्‌त्मनि तत्‌ प्रत्यक, खात्मनि तु कथयम । मनःमयृक्रात्मममवायेन जन्यवादिति चेन्न । समवेतनिरपेकषम्य प्र्यामन्तिलवेऽतौतानागतज्ञानयदहणप्रमङ्गाटिति चेत्‌ । तदिषयल

बाद्या्चभङ्वादः। ६८७

ज्ञानानपेचवात्‌, afew war waate तस्य aaa माचात्वात्‌ । faafeumy च valfeanfaauifena agdita तदस्विति न्यायात्‌ । खविषयतं च श्ामस्य ज्ञानक मिव खाभाविकमुत्पादकमामयो नियम्य, तत्तदिषयतं . तु ने तवानुगतकारणनियम्यम्‌, रस्माकं त्‌ मम्भवेदपि, एक शरक्िमत्वन Paatanaifefa |

was: waa fe a ज्ञानानपेचविष्यताग्रालिवम्‌, तद्प्रतिमन्धानेपि माकात्करगोमोति प्रत्ययात्‌, पर तु जातिः, जन्ये च ma afauasfafeaafaninaaaa, way नां शिकत्मतां नान्‌ मित्यादेरात्मनि खाद्यानि ख प्रत्यक्तम्‌ |

gq एव प्रत्यभिन्ञापि न ग्रदणस्मरणात्िकैति |

नापि स्वग्राहकेण, विवेचनानुपपत्तः। न fe प्रमाणग्रहणं यथार्थत्वेकनियतम्‌, अप्रमाणपि प्रमाणा- भिमानात्‌। अन्यथा विपययन्नानादप्रटत्तिप्रमङ्गाच |

mee Do. ननु जलन घटादोनां खव्यवहाराजनकलपि Wa खयमेव खयवदारजनकमम्तु, सख स्मिन्‌ मति सयव्रहाराद- सति त्‌ तदभावान्‌, खव्यवहारज्ननकल्वमव afagana पारि- भाषिकमिति चन्न । व्यवहारस्य व्यवरत्तयगोचरन्नानजन्यव- नियमात्‌, तश्च खव्रिषयतायां खभिन्नन्नानविषयतायां वा मल्या- मेव, तत्र खज्ञनगकेड्डियप्रत्यासत्यनधिक्ररणलत्वादव म स्वविषयव-

dec aimardaanm aera

मतो ज्नानान्तरविषयतयेव aw व्यवरन्ेयत्यो पपत्तेः | खयाहकेण afa fama oq दूषयति । नापोति। खयाडइकेणानु्वमायेन प्राकख्लिङ्गेन बेत्यथंः । विवेचनेति । श्रप्रामाण्व्याटन्तप्रामाण्य- AeA: | श्रप्रामाण््रश्रद्धाकलङ्भाभावो वा विवेचनम्‌ | तथा wae लिङ्गनानुयवमायेन बा जायमानं निष्कन्यप्रटत्ति- जनकं न स्यादित्ययथः। ननु प्रामाष्छोपडितज्ञानग्रहः प्रमाणमेव, तया च कथं न भमाश्चाम इत्यत आह । a ifs wzwela- प्रामाश्छमेव Sa प्रनन्तकमित्यमिपरत्याहइ । श्रन्ययेति ॥

wite Zhe । ननु award खन्ञानं न मानमम्‌, किन्त खयमेव खव्यवदहार जनकम्‌, सखस्मिन aaa MUI, नतु ज्ञानान्तरमपेच्चते, azaaafataafaurarg, ज्ञानान्तरा- भावद गायां BAAS खब्यवहाराभावान्‌, खत एव खव्यवहारो- पपत्तौ ज्ानान्तर कन्यने गौरवाच्च, इच्छादियवहारे ज्ानान्तरा- पेखाऽम्तु, व्यवहारस्य HAV | न त्त Haas न ज्ञान- व्यवह रहंतुरपि तु व्यवहत्तवयविषयमिति ज्ञानवयवहारोपि तददिषयकन्ञानान्तरादिति वाच्यम्‌ । सखभ्येव सखविषयकलात्‌, यद्युवहारानुकुलश्रक्रियुक्तं asa तस्येव तद्धिषयकलात्‌ | नच वयवहन्तव्यभिन्ञज्नागतेन व्यवहारद्ेतुलं, गोरवादिति।

भेवम्‌ । सखजनकेद्रियप्रत्या सत्यनाश्रयलेन खस्य खानाश्रयात्‌, विषयत नियामकस्येग्दियसन्जिकर्षादेरभावे खविषयल्वानुपपत्तः, कारण विना कार्थांनुत्यादात्‌, प्रत्यचाजन्यस्य प्रत्यचविषयला-

बाद्या्चभङ्कवादः | ६८९६

नुपपन्तः, शआरत्मघमप्रह्यासत्यनाश्रये प्रत्यकविषयताया जनकंल- वयाप्नलात्‌ | wae प्रत्यचलेने श्ियसज्िकर्षाश्रयवात्‌, ततश्च मानसलात्‌, तस्मा दिवादपद मिद्धियजन्यं ज्ञानं नेतज्त्रान विषयः, एतञ्जनके द्ियप्रत्याश्त्यनाश्रयलादेतदजनकलादा, wefan, ज्ञान प्रमेयमिति याश्रिन्ञानं ज्ामलमामान्यप्रत्यामत्या खविषथ- मोश्वरज्न(नमहेतुकलात्‌ मपेविषयमिति खप्रका मेवेति aya: |

खग्रादकेण waa ज्ञामक्न्यनेत्ययंः। विवेचनम्‌ शरप्रमायाटत्तज्ञानं प्रामाण्यज्ञानमिति यावत्‌, aw विग्रेष- द ्रनजन्यज्नानलात्‌ | ननु ज्ञानकन्पकेन प्रमालनेव ज्ञानमस्य ग्रहणं विगेषदग्रनं स्यादित ae नहौति। वस्तुनो maar faze ज्ाततादः प्रामाण्प्रयभिच।रान्न ततम्तद्ररः। न श प्रमाहितज्ञातताविग्रषात्‌, तम्य wa दुनिंरूपलात्‌, अन्यथा प्रमा हितज्ञातता विग्रषादप्रामाण््म्यापि खतो ग्रदापत्तरिति

भवः ॥

Tyo टौ ०) विवेचनेति। प्रमाणसेवेत्यवधारणाक्मनो विबे- चनस्य विना विगरेषद्‌ग़नमनुत्पत्तेः। श्रय प्रामाण्परग्रहविषयल- रूपविग्रेषद्रनात्तद् विव्यनोव्यत श्राह । न रौति। श्रन्ययति। यद्यप्रमायां न प्रामाणप्र्रहस्तदा प्रामाण्छमश्रय दव प्रामाण्छ- निखयेऽपि भ्रमाज्िष्कन्पा प्रत्तिने स्यात्‌, प्रामाण््रयरहेण भ्रमा- संसयश्रादिव्ययेः ॥

87

६९० पआत्मततत्वविवेकं Teta

ततो यदि प्रामाणमापाततः स्फुरेदपि, तथापि नियमहेलोरभावात्‌ प्रमाणमेवेदमिति निश्चयः कुतः, स च ग्यते, पारलोकिकव्यवहाराङ्गत्वात्‌। शङ्का- निवत्तनेन aqua’ निञ्ितमेवेति चेत्‌, afaefa रेव कुतः । प्रमाणान्तरादिति चेत्‌, तदपि निश्चय- फलमन्यथा वेति । अन्यथात्वे a शङ्काविच्छेदो निश्वयसाध्यत्वात्तस्य | निश्चयफलत्वे तु यो aut नासौ खत इति |

Neo टौ०। दोषं स्पष्टयति ततदति। ननु मन्देहा दपि ven: किं प्रामाण््निञ्येनेत्यत wae) पारलौकिकेति | Then प्रृन्तिरम्ब यथा तथा, पारलोकिकणे a vafaag- विन्तययायासफला प्रामाण्यनिश्चयं विना न स्यादेवेत्यः। ननु खयाहकादेव प्रामाण्छग्रहोऽप्रामाष्यग्डय तु gafafaaaat- त्या । शङ्कुति। तद्पौति | शङ्ानिवतेकं प्रमाणमित्यर्थः | aqua अनिश्चयफलतवे | निखयफलव दति । येन प्रमाणेन णरङ्धापरिभवक्तमः प्रामाणष्निञ्चयो जननोयो न तदनुयवकायष्टपं प्राक्रखलिङ्गरूपं वेत्यथ: ॥

भगोण्टो० । स चति । यद्यपि प्रटृन्तिमाच्रे प्रामाश्- ग्रहो ara, तथापि बहव्ययायासमाध्यनिष्कन्यप्रटृत्तौ तयेति भावः । ननु ग्राहकमामग्या तत््रामाण्यनिश्चयेपि श्रप्रामाण्यगश्ङ्-

(१) Fara इति 2 Yo पार

बाद्यार्थभङ्वादः। der

frefaara विगरषदणेनेन क्रियत care: wefa: fafea- मेव Ware शङ निवन्तनेनाप्रदयुहं निष्कम्पप्र्तिजनकं क्रियत इति योजना । waa इति । तथयाश्ूतष्य प्रमाणत्भित्यपि मन्तयम्‌ | निश्यति । wit प्रामाण्यनिश्चयः | यदि wa- ग्राइक्ेणेव प्रामाण्प्रयदम्तदा fafadt नाप्रामाण्छशरङ्का, श्रतस्तदनुः रोधारन्यदेव WAI ERA aaa: ॥

रघु Sto । म्फरेदपोत्यपिना arf पारमाधिंकम- स्फुरणं सूचितम्‌ । श्ङ्गत्यादि । तत्‌ प्रामाण्यम्‌ । वरिपरौत- कोरटिग्रङ्गाश्रन्यं प्रामाण्न्नानमेव तन्निश्चय sau: निखयफष्ं प्रामाण्यनिश्चयम्य जनकम्‌ | अन्यया तस्याजनकम्‌ । श्रमो प्रामाण्छनिश्चयः |

स्फरणमाचमपि तावदक्तु aa इति चेत्‌, किं तेन। न चैतदपि, अननुमंहितोपाधेरुपहितप्र्ययायोगात्‌ | न च विपयोपधानमाचं प्रामाण्यम्‌, तदाभासमाधा- रण्यात्‌ | अपि त्वनुभवस्य सतो भृतार्थानुसन्धानम्‌ | a चार्थानुमन्धानेपि तस्य भूतत्वमनुमन्धौयते, आरोपितत्वव्यावत्तकविशेषणाननुमन्धानात्‌। अननु- संहितस्य चारापमाधारण्यात्‌ । कचिदिशेषाप्यनु- सन्धौयत इति चत्‌, न क्रापि प्राथमिकेन | अन्यथा- ऽनभ्यामदश्णयां AAT AWA न स्यात्‌ | अभ्याम-

६९२ व्या्मतच्वविवेके सटौके

दशोत्पन्ने तु अनुसन्धानं व्य्तिग्रहजनितसंस्कार- समुद्धवस्मरणबलेन भवत्‌ प्रमाशान्तरशरौर खव प्रवि- walfa परत शवावशिष्यते |

wee टो० । ताभ्यां प्रामाखश्कुरणं तावदस्तौल्यतः खतस्वं॒सिद्धमेबेत्याह । स्फुरणमाचरमिति । ततो निष्कम्पा nafage भवति तदा किं तेन प्रामाश्छस्फुरणनेत्याह । किं तेनेति । ननु तयापि लद्‌भिमतं awa भग्रमेवेत्यत श्राह । न चेति | विगेश्याटृत्यप्रकारलात्मकश्य खपरामा्ठसखय तज्रास्फुरणा- दिव्यः । प्रामाश्छचटको पाध्यननुमन्धाने प्रामाश्यीपहितप्रत्यया- षमवादित्ययेः । ननु घटविषयलमेव धरज्नानस्य प्रामाण्छम्‌, तच्च॒श्नानयराहकयाह्यमेबेत्यत wel न चेति। घटभमेपि घट विषयकल्वमम्भवा दित्ययेः । afe fa तत्‌ amare यत्‌ खतो ग्रहौतुमशक्यमित्यत ste) श्रपि fafa यथार्थानु- भवलमित्ययः | aay विषयतासमानाधिकरणप्रकाराव- feesa विषयताव्यधिकररणप्रकारानवच्छिन्नलं fue: af तरेव खतो fagtaaraa aes न चेति । श्रयंविषयकल- ग्हेपि ane यरोतुमग्रक्धवा रिल्य्यः । आआरोपितलव्यावन्तंकं विशेषणं विगरषयाट्त्यप्रकारकलादि 1 तदननुसन्धानश्च ga तदरुप- स्थितलेनेत्याह । ्रारोपितेति। श्रमतुसंडितस्येति। तदिषयकलत्व- ave: । कचिदिति । घट एवायमितौतरब्यव च्छेद सुखेन जायमामन्नान इत्ययः | माथमिकेनेति । प्रथम ्नानयाडिणा

बाद्यार्थभङ्वादः | ९१९३

अनुव्यवसायेन ज्ञाततालिङ्गकानुमानेन au) कथं नेत्यत श्राह । अन्यथेति । श्रयं वङ्किरेवेत्यपरिदितवङ्केरपि ग््दादिना जायमाने AA प्रामाप्स्य खयं ग्रहणापन्तः, तथा च प्रामाण्ा- प्रामाण्छकोरिकः शंयो म स्यादित्यर्थः ननु क्रचिदित्यभ्यास- दशापन्ञमेव ज्ञानं ब्रमः, तच्च खतो यताम्‌, न हि तत्रापि संश्रयोऽसोत्यत wel श्रभ्यासद्शेति। awfa तघ्नातोयत्वेन लिङ्गनेव ware र्यते । तथाहि । श्रयं एयिवोलेनानुभनः vfunaafa एथिवौलप्रकारकः, गन्धवदिगे्यकण्थिकोलप्रकारक- निश्चयलात्‌ पूवेष्यिवौलप्रकारकनिश्चयवत्‌ । एवमयं श्रौोर- वेनानुभवः शरौरलवन्येव श्रौरवप्रकारकः, करचरणादिमदि- ग्यक गररौरतलप्रकारकानुभवला FS ATTA | तष्नातौ यत्वं लक्षण - वद्विशेयकलच्यन्ञानवं द्रष्टव्यम्‌ । ब्याप्रोति। यो गन्ध- afanaa: परथिवोल्प्रकारकानुभवः म परथिवौलवल्यव yfuda प्रकारक दत्यादिप्रकारेण यद्भािगहण तक्जजितो यः amir सप्मभवं यत्छारणमिन्ययः | प्रमाणान्तरमनुमानम्‌, नवेवान्त- भवतौत्ययः ॥

भगो० टो० । ननु कचिदये संग्याभावात्‌ प्रवं प्रामाण्य- fagat भवत्येव, मायालिङ्गिनि सति afefa परिव्राजकवृद्धि- वदित्याह | स्फुर फमा्रमपोति । argue प्रामाण्यस्य विगेष- दभेनाजन्यम्याप्रमाणमाधारणतया न निष्कम्पप्रदृत्यङ्गत्मित्थाड | fa तेनेनि। विशयादृत्यप्रकारकलं न न्नानमाचयाहिणा रोतु

६९४ व्मात्मतत््वविवेके Welk

्रक्य मिल्याह । श्रननुसंहितेति । विग्रेषो विशेषयाटत्यप्रकारक- लम्‌ । श्रननुसंहितस्येति । तददिषयन्ञानलमाचस्य रेत्यथः | कचिद्दिति। करतलज्नानाद्‌ा वभ्यासद शापन्न दत्यथेः । प्रायभिकेन ज्ञानगराशकेतत्यधंः | अरन्ययेति। यद्यनभ्यासद शापन्नघम्येव न गोतः, कुतः die, धर्मिज्ञानस्य तद्धतुलात्‌, age aq aar- माश्छस्यापि निश्चयादिति ga: ane: श्रग्यासेति। afefa लिङ्गा नुसन्धानप्रभवलेनाप्येपपद्यमानं न खतस्वमाचिपतोत्ययः। परत एवेति |

ननु खग्राह्यवेपि कदाचित्‌ परग्राद्यलात्‌ खम्याप्यन्या- पेया परलात्‌ NAA परग्राद्यलाच्च सिद्धमाधनम्‌ । न च ग्राद्यप्रामष्धापेचया परत्वं प्रामाण्छग्राहकस्यापि ग्राद्यप्रामाण्यतया तद पे्चया परत्वाभावात्‌ श्रयाद्यप्रामाष्ापेचया Irs य्रा्यप्रामाण्- स्या प्रामाण्ो पपत्तः । किञ्च प्रामाण्य परतो ज्ञायते, अनभ्यास दशायां सांगशयिकलादित्यनुमानमनेकान्तिकं, ज्ञाने निधितेऽपि प्रामाण्छसंग्रया दितसंश्रयविषयलयात्‌ । न च Masa हेतु faxamta:, तथा सति यच ज्ञागविषयप्रामाण्छमन्देहे निशित स्यापि ज्नानधर्मस्य संग्यितलं तत्रानेकान्तिकम्‌, अनभ्यासदश्राया- fafa विगेषणमसिद्धिवारकलवाद्मथम्‌ |

मेवम्‌ । अनभ्यासद्‌ ्रापन्नक्नानप्रामाण्ध. न खाग्रयग्राद्यम्‌, waa सत्यपि तदृनत्तरहतोयकच्षणवल्तिसंश्रय विषयतात्‌, श्रप्रामाण्- संग्र याजन्यसंग्रयविषयताद्वा, श्रप्रामाण्छवत्‌, wa निशितेऽपि न॒ निखयानन्तरदतोयचोऽयेकषरयो न वा प्रामाण्ठसश्य

बाद्याैभङ्कव्रादः | ६९५.

विनेति न यभिचार दृत्यर्थात्‌। न च खपदस्य प्रामाण्यमाचपर ल त्तदग्राद्यले बाधः, खपदस्य सम्बन्धिरन्दवेन समभिव्याइत- परत्वात्‌, war परस्यापि aaq खस्यापि परलात्‌ खतः परतो बेति संशयो न स्यात्‌ विस्तर स््न्यत्र ॥

|

रघु° टौ० । fa तेनेति। far विपरौतश्रङानिरामं प्रामाण्यज्ञानमा्रस्य निष्कन्पप्रटृत्यच्तमला दित्ययेः। घटो wa दति saga ज्ञानस्य वेग्रि्छमवगाहते, नयनादेरात्रद्चणा- ग्राइकलतात्‌, मनसश्च बरहिरखातन्त्यान्‌, अतोद्धियलाच ज्ञानस्य, परन्ततिरिक्राया एव ज्ञातताया, मा च विशेषणप्रकारिका farwafata घटलेन ज्ञात दद्यनुभव्रात्‌ । जन्यते च ममान- प्रकारकेण स्वाश्रयतिग्ष्यकेण sa; तया चानुमौयमाने ma’ प्रमालमेव fagfai aw fe: इयं staat घटविशरे- व्यकघटलप्रकारकनज्ञानजन्या, घटनिष्टघटतप्रकारकज्ञाततालात्‌, चा यन्निष्ठा यत्प्रकारिका ज्ञातता मा तदिशरव्यक्रतन्मरकारकज्नानजन्या, यया पटनिष्ठा पटलवप्रकारिका ज्ञातता पट विश्रष्यकपटलप्रकारक- ज़ानजन्येति मामान्यतो, विशेषतो वा यथा घटान्तरे घटलप्रकारिका श्लाततेति, श्रवगारते चन्द्रियमश्जिकर्षादितव्रशात प्राथसिकसिव ज्नाततावरगाद्यपि wad घर्मिंणो विगेषणवन्ताम्‌ । श्रत एव्र चायं घटो चटविन wa vada! अत एव चाप्रमापि प्रमेत्येव

(१) Wa प्रमात्वनेव सिद्यति 2 Go Ute |

ded qimarataaa सटौके

aga दोषतशरात्‌ प्राथभिकरख्ेव चरमस्यापि प्रत्यस्य धर्मिष्यम- दिगेषणवेगिश्या वगादिलेन लिद्गभरमादिति are: |

तदसत्‌ | श्रतिरिक्रायां ज्ञातायां प्रमाणाभावात्‌ । श्रयं मथा ज्ञात इति कन्तरिव क्रियाया श्रणुनयबलेनेव भानसम्भवात्‌, अरन्यथाल्यातिवादिनासुपनौ तभानस्यावश््रकलात्‌ | श्रत एवायमिष्ट इत्यादिरनुभवः। न च ज्ञानमतोद्धिय, मानाभावात्‌, घरमिच्छा- मो तिवहटं जानामोति प्रत्यस्य सर्वानुभवघिद्धत्वादित्यन्यव विष्ठतम्‌। सामान्यतो anfay यत्तदच्योरनुगतयोरभावेनासम्भ- विनो | विशेषतो arfay मादिपदायंप्रमायां दुरवधारणेति |

अनुव्यवमायेन Bawa warn तद्‌पनोतं यथोपस्थितमेव fata विशेष्यत्वेन विशेषणं च प्रकारलेन तत्र विशेषणौग्य भासते, छपश्थिते च विशिष्टे विशेषणपरित्गे हेलभावात्‌ | विगेव्यतप्रकारत्योश पर्वानुपश्थितयोरेव प्रकारताया उभयवादि- सिद्धलात्‌ | श्रत एवेमं घटवेन पवेतं वद्धिमच्वेन जानामो- त्यादिकोऽनुभवो लोकानाम्‌। तथा च तद्वदेव घटं घटेन जानामोत्यनुयवमायाहुट fanynaal wa चटलप्रकारकत्व mal तेन zea दति मिश्राः

aa वदन्ति| श्रनभ्यामदशायामनुयवसायानन्तर्‌ प्रामाण्य- सन्देहस्य सर्वानुभव्सिद्धलाद्िना च प्रामाण्मन्देदं निशिते मन्देदस्य सवयेवानुपपत्त्तद्ध मं वि शिष्ट विगे्यकल्वावच्छदेन तपप्र- कारकत्वमनुव्यवसायेन न गद्यत इत्येव (फलबलात्‌) कल्प्यते, श्रनन्यगतिकलवात्‌ | aga च ` विगेव्यतावच्छंदकविशिष्टविगेष्य-

बाद्याथभङ्वादः। १९७

कलावच्छदेन विग्रेषणप्रकारकत्रम्‌ । तेनेमं azan नानानौ- त्यनुभवो न विर्द्धाते | प्रसुष्टतत्तांश्रकश्य च स्मरणस्य घटं समरामि घटलेन वा सरामोत्यादिकोनुभवोन तु घटं घटलने- त्यादिकः, तदिशेष्यकलत्वतत्मकारकत्योरतुपश्थितयोः प्रकारला- योगात्‌ सम्बन्धविधयेवानुयवसाये भानम्‌, तेन AMAT: प्रामाण्छमन्दडो न faagai कोटिद्यस्मारक च घटलज्ञान- लादिसाधारणधमेद्‌भेन मित्यपि afer ॥

तचाप्यनवष्येति चेत्‌, न तावदमौ दृष्टान्तदारिका, प्रागेव तन्निश्चयात्‌। फलदारिका तु स्यादपि, यदि प्रामाखमवश्यनिश्रेयमभ्यपेयते । शअरन्नातप्रामाणयेन कथं पर प्रामाखवेदनमिति चेत्‌, यथा विपयमंवे- can अस्तु तहिं धर्मिलिङ्गदारिका, ताभ्या- मनिशिताभ्यामननुमानात्‌ तन्निश्चयस्य च प्रामाण्य- निश्वयमन्तरेणानुपपत्तेः। न । दंनाभावात्‌। az fe लिङ्गन्नाने धर्मिज्नाने वा तथ्यातथ्यभावेन देतमुप- लभ्यते तच तथ्यत्वानिश्चये लिङ्गमाभामशङाक्रान्त- तया न निश्चौयते, यच तु तज्ज्ञानं तदेकनियतं तच तावतैव लिङ्गनिश्चयः, तदाभामशङ्भानुत्धानात्‌। रककोरिनियतो चनुभवो निश्वयः। ज्नानतद्कमग्राहिणि

च ज्ञाने न देतमिति व्यवश्थितिरेव | प्रामाण्य- 88

dec aimarataaa ath

निश्वयसतु तस्यापि परत रेति न्यायसम्प्रदायः। - इत एव विशेषात्तादश्स्य wa एवेति तात्यर्याचार्याः |

Meo Stel तज्रापौति । तव्नातोयत्रेन लिङ्गन प्रामाण्छ- गरहेऽपोत्ययः। न तावदिति दृष्टान्तौश्वतं ana एयिवौल- प्रकारक ज्ञानं तस्यापोदानोमेव yay wad aw तचा- पौव्यनवस्या तावन्न भवति, प्रागेव तत्मामाय्हा दित्यर्थः । ननु तन्नातौयलादिना लिङ्गन याऽनुमितिरिदानीमुत्पद्यते सापि गहोनप्रामाण्छा परप्रामाण्छ निश्चाययल्येव, सापि सापौति फलदारिकाऽनवस्छा स्यादित्यत are, फलद्वारिकेति । प्रामाण्य- स्यावश्छज्नेयलानभ्यृपगमादेव नेथमनवय्येत्ययः | यथेति । न fe गङोतप्रामाण्छमेव न्नानमयंनिख्ायकम्‌, तथा सति प्रथमम निखयोपि न स्यादिति भावः| walfa । पचज्ञानलिङ्ग- ज्ञामद्वारिकेत्ययेः । श्रनवख्ामेव स्फोरयति । ताभ्यामिति । देताभावादिति | प्रामाण्ानुमितौ धमि तावज्ज्ञानमेव, तदिषयं च श्नानमनुयवसायषूप, तत्र च sa प्रामाण्याप्रामाण््ोभयश्ूपलं तच्च नास्ति, saga प्रामाष्पकनिथतलान्तचाप्रामाण्छ- श्रहानुदयान्न तवापि प्रामाण्य्रदापेचेत्यथेः। तदि धर्मिज्ञानं शिक्ज्ञान वा न क्रापि परोच्छयेतेत्यत wes यत्र हौति। तदेकनियतम्‌ प्रामाध्येकनिवतम्‌। तावतैव अगटहोतप्रामाण्यन्ञान- aranal कुत एतदित्यत sre) तदाभासेति। देताभावादिति सङ्गनव्या ख्यानमुपसंहरति | एककोटोति । नन्वेवमनु्यवमाय- MAG wae समायातभित्यपसिद्धान्त इत्यत आह ।

बाद्या्थभङ्वादः | dee

प्रामाण्छेति । यदि वयसनितया aa प्रामाण्प्रमनुमौयते तदा तत्मामाण्मनुमानादेव Wed न्यायनये प्रामाण्छम्य नित्यानु- मेयत्वा दित्यथंः । नन्वनुमानस्य निरस्तसमस्त विभ्रमाश्ङ्स्य खत एव प्रामाण्छमिति कथं रोका, कय वा तवापि aa तादृशमेव व्याख्यानमत se) दत एवेति । तपि खतः warg- मप्रामाण््श्रङ्धानास्यदलं रो काष्छत्तात्पयविषयो ममापि तदभि- प्रायकमेव तजर तथा व्याख्यान मित्ययेः ॥

amo to) ननु यदि प्रामाण्य परतो ज्ञायेत तदा प्रामाण्यानुभितेरपि प्रामाण्निश्यायं तप्प्रामाण््ानुमानपार- र्यात्‌ फलमुख्यनवश्छा वया ्षिपचलिङ्गज्ञाने ख विषयनिखयाये प्रामाण्यानुमानपारन्पर्याच्च कारणमुखो मा स्यादित्यत श्राह) saqafa । aa व्याभ्निनिश्वये दृष्टान्तद्वारिकामनवम्यां निरा- करोति न तावदिति । व्या्षिग्रदविषयदृष्टान्तज्ञानस्य पूवमेव दृष्टान्तान्तरेण निश्चित प्रामाण््रमन्ययानु मितिरेव न स्यादेव तत्र तचापोत्यनादितैव तच परिहार इत्यथः । फलद्रारिकां तामपा- करोति फलेति फन प्रामाण्यानुमितिः। श्रग्डौत- प्रामाष्टरेव प्रामाण्यानुमितिः खविषयं प्रामाण्य निञ्चाययतोति न तस्प्रामाष््ानुमरणमिन्यथः। श्रन्नातेति अन्यथा यवमायोण- ग्टहोतप्रामाण्छ एव खरिषयं निश्चाययति, fa विषयनिश्यायं प्रामाण्छग्रहेणेति wa) यथेति । यया वयवभायाटगटहोत- प्रामाण्छठादपि विषयनिश्वय wee: न wat ज्ानप्रामाष्रा-

9०० आत्मतत्वविवेके सटौके

देवार्थनिशवयः, किन्तु यजाप्रामाण्छश्रङ्धा नासि करतलादिज्ानेः तत्र तत एवायनिश्चये निष्कम्यप्रटृत्तिः, यत्र तु WATS ज्ञानेऽप्रामाण्यशङ्धा aa तत्रामाण्छनिशवयादेव प्रामाण्छनिञ्चयः, एवं यावदप्रामाष्छाश्ङः प्रामाण्छानुमितिः। न चेवमनवश्या, चरम- प्रामाण्छन्नानस्य ज्ञानाभावे प्रामाण्पसग्रयानवश्रम्भावादिति तु मारम्‌ | warfeqat ताभुत्थापयति । भस्लिति । दंतेति । aq विगेषद्‌ गर॑नन्थो पस्धितो ऽप्रामाण्छश्रद्धाधथा भावस्तत्र व्यवसाया- देवार्थ निश्चयः, घर्मिन्नाने माध्यवा्यतयाऽवश्टेतज्ञाने च नाप्रामाण्छ- wea: । ज्ञानेति । न द्यजागन्नेव जाभामोत्यनु्यवस्यति, न वा भाचात्कारि ज्ञानमनुभिनोमोत्यनुयवस्यतौत्यनव्यवमाये शङ्गाय अभावान्न तत्रामाण्छानुषरणएमिति नानवस्यत्यथेः । एवमप्रामाण्य- wera श्रभावात्तत एव यद्यपि निष्कन्पा प्रटृन्तिस्तथापि प्रामाण्य तचानुमानगम्यमेव, तस्य॒ नित्यानुमेयलादित्यत आइ प्रामाष्मरेति | अनुमानस्य निरम्तसमस्तविभ्रमाश्रङ्स्य खत ए परामा्छमिति टौकाविरोधं परिहरति । दूत एवेति । धूमवति वङ्किक्नानवमनुमितेः प्रामाण्छनियतमनुयवमायेनो पनोतम्‌। खत विगेषदभरेनान्न तत्राप्रामाण्छश्ङ्गति प्रामाश्छनिश्चवादिवा {प्रामाण्यश्नङ्का विरहाय निश्चित्य निष्कम्पः vata इत्यभि प्रायस्तस्येत्ययः ॥

रघु ° टौ० । प्रागेवेति । दृष्टान्ते च कचिदृष्टान्तान्तरे कचिच्च प्रकारब्या्यवदिगेव्यवेनोपस्थिते ज्ञाने मनमेव प्रामाण्ट

बाद्ययार्थभष्वादः। ७०२

परिच्छिद्यते । श्रप्रामाण्छमिव प्रकाराभाववद्मायव दिशरेथयकवेमोप- feat fama दति | यथेति। धर्मिणि विपरोतकोशनुक्षखि विज्ञानं निश्चयः, ष चाप्रामाश्य्रहानाक्रान्तस्तत्कायंमजंयति, कचिचाप्रामाष्यग्रोत्ारकलेन प्रामाण्छनिश्चय उपयुज्यते, न तु तेन faa तस्य खविषयनिश्चयत्मेवापेति, ` wet प्रामा्छ- निश्चयस्यापि तयालायं प्रामाण्यनिश्चयानुखर णेऽनवस्याप्रसङ्गादिति भावः। धर्मोति। धर्मां aa) प्रामाण्यनिखयमिति । श्रप्रामाण्छ- श्रद्मकलङ्ितलादिति भावरः । श्रङ्ोत्पादरासम्भवेन निराङ्खङते | न देताभावरादिति | ज्ञानतद्धमग्राहिणि च ज्ञान दति जागर- माचात्कारमधिरृत्य । नन्वेवमनु मानस्य निरम्तसमम्तविधिमा WEY खत va प्रामाग्यमिति रौकाविरोध इत्यत We! इत एवेति | वरिग्रषद्‌ ग्ननग्रष्तत्ननाप्रामाण्वयश्रङ्गानदयात्छत एवेति तत्तात्पयेमित्य्थः | विगेषश्च व्याणवति aay, ag लिङ्गन पहितनेङ्गिकभानादनुयवसा यगम्यमिति ॥

स्यान्मतम्‌ | Wasa तु कथं निश्चयं यदेवम्भूतमेक- कोरटिनियतमेव यावता तचाप्पनवस्थितिरिति चेन्न। व्यापिन्नानस्य माक्षादात्मन्धप्रत्तावपि सर्वोपसंहारेण यमुपाधिमादाय प्रहत्तिस्तदमवच्वात्‌ तज्नातौ यत्वं fe तचोपाधिस्तच्च तचाप्यविश््टिमनुव्यवसायत्वात्‌ | न च सामान्यतो नियमनिश्वये तदालिङ्किते विशेषे देतशङ्कावका शः | यथा वाचकः शब्द्‌ इति खात्मनो

७०९ व्यात्मतक््वविवेके सटौके

वाचकत्वं न साक्षादिधत्ते इत्तिविरोधात्‌, तथापि सामान्येन यमुपाधिमधिक्त्य प्रत्तः शब्दस्तदक्वात्‌ शब्द्‌ शब्दो वाचको न वेति Wear न परिभुयते नाप्यनवस्येत्येवमिहापौति |

Wee टौ० | ARAM: प्रामाष््रकनियत इत्यपि निश्चयः कथं स्यात्त्राणयनुमित्यपेचायां पुनरनवख्छेवेति wel | स्यान्मतमिति | यो योऽनुव्यवसायः स॒ aa: प्रमाणमेवेत्यन्‌- व्वसायत्वावच्छदेन wear anfa: प्रछताऽनुयवमायस्याप्यन्‌- व्वमायववेनेव तज्नातौयलन लिङ्गेनानुयवभायप्रामाश्ानुमान- faa: । नन्वेवं मवं चानुयवसाये प्रामाण्छान्‌मितिरायातित्यन- वश्येव qaftaa we) न चेति । श्रवाप्रामाण्छगशरद्रेव नोदेति यत्र त्नुमितोच्छा तवायं प्रकार Tay | भ्रवानुरूपसुदा- इरणमार्‌ । यथा चेति । श्रब्दवावच्छदेनेव वाचके शराब्द- श्रब्दस्यापि वाचकत्व परिच्छिद्यत एवातस्तच यथा न wer तथा प्रृतेऽपौत्यचः ॥

[गिभ

भगो० रौ० । याश्रिज्ञानमुखोमनवम्यासुत्थापयति | स्यातिति माध्यल्िङ्गयोर््यात्िज्ञानप्रामाण्घान्‌मितिपरन्यराया- मनवय्येत्यथेः | साकादिति। यद्यपि बा्निज्नानमसाधारण- तद्क्िल्वादिरूपपुरस्कारेण न खविषयम्‌, तयापि माधारण- BATH ate । तच्रापौति । याभ्निज्ानगराडिणि भ्ामेऽप्यनु वमा यलं साधारणमेवेत्ययेः। न चेति agar

बाद्या्चैभङ्वादः | ७०४

यन्निश्चयसदति विगेषे न तद्य, व्याणतागच्डेदकष्टपवश्तया ज्ानस्येव मंशयप्रतिबन्धकलादित्य्ेः । एतदे वानरूपदष्टामोन स्पष्टयति । यथा चेति ॥

रघु" टौ०। ननु ध्िन्नानादौ कुतो न प्रामाष्छसंग्रयः, किं माधार फधमविरदहाद्‌त विगेषद्‌णेनात्‌, नाद्यः, श्नानलादेरेव मत्नात्‌, विषश्च aaa तम्य aia चानुमितिः, मा च पचादिज्ञानमापेका, तत्राणप्रामाण्यशङ्ानिरासस्तत्प्रामाश्वान्‌- मिते रित्येवमनवम्येति usa स्याक्मतमिति। नकेवलं कोरि- निश्चय एव विपरोलश्रङ्धाप्रतिबन्धकोऽपि तु याध्यादिदगश्रनमपो- व्याग्रयेन निराकुरुते। न व्याप्नोति । माक्तात्‌ विशिष्य । श्राह्यनि किग्रेषात्ममि। प्रते अनूयवरमायधर्मिज्ञामादौ। तङ््म॑वत्वात्‌ प्रदृत्तिरिति यावन्‌ । श्रनुयवभायत्ेति । ufa- ज्ञानलव्याणवदिगंषयक्-वापक-ज्नानलयोरण्येपलकचकम्‌ । मामान्यतः प्रामाण्निश्चयेपि त्िग्रेषतः कयं न तक्छश्रय इत्यत we) न चेति । यथा धूमवावच्छंदेन वद्िवयायवनिश्चयेऽयं धूमो afe- व्याप्यो न वेति यथा तरा करचरणादिक् ग्याणलाभाव्रयाप्यमिति निश्वयेऽयं करचरणादिमानिति यहेऽयं mina वेति न संश्रय

दरति । fad चेदमन्य्र । वाचकः शक्रः ग्रन्दोऽयप्रन्यायकः ॥

aatara भवन्ति। यदि धमिज्ञानं व्यभिचरेत्‌, निरालम्बनमसदालम्बनं वा भवेत्‌, निषिद्धं च aa

७०४ आत्मतत्वविवेके सटीक

यद्यनुव्यवसायो व्यभिचरेत्‌, तदा्॑कमकोपि न स्यात्‌, ज्नानेतरस्याथेप्रावण्याभावात्‌। यदि तज्नातौयं व्यमिचरेत्‌ अव्यभिचारो न क्रिद्यवतिष्ठेत। तदव्यव- सितौ व्यभिचारोपि न स्यात्‌, अन्धथाख्यातिरूपत्वा- त्तस्य, त्वसितो चान्यथात्वं स्यात्‌, तद्वधिकत्वात्‌ |

Wee Ze श्रत्रेति। धर्मिज्ञानं प्रमाणमेव, श्रनु्वसायः प्रमाणमेव, लचणएवक्तच्यज्ञानमयभिचा्ेंवेत्यादौ | प्रथमयाप्नौ amare, यदौति। दितोयव्याप्नावार । चद्यनु्त्रसाय इति। व्य्भिचरेत्‌ व्यव्रसायमन्तरेण स्यारैवेत्ययंः। श्र्थकमैको न भवे- fafa) श्रथं बाह्यं कमेतया नो श्िलेत्‌, यवमायमन्तरेण मनस- सतवामामर्थ्यात्‌ | एतदेवाह । ज्ञानेतरस्येलि । श्रंप्रवणं ज्ञानं विषवोक्कुवेत एव॒ तस्यायैकमेतलोपपत्तेः । ठतो यव्याप्रावाह | यदि तल्नातोयभिति | तदवधिला दिति । तच्वसापेचलादन्य- थालप्येत्ययः ॥

भगो टो०। तककाञ्चातरेति। दृढं ज्ञानं यदि विशेयाटत्य- FRITH न स्यादन्नानं विग्रेथाटृन्तिप्रकारकं वा स्यात्‌, अ्रनुयव- सायो यदि यभिचरेत्‌ ्नानविषयकः षाचात्कारो (वा) नस्यात्‌, श्ननेप्रवणष्या्प्रवएतया साचात्कारासक्मवात्‌, सामो विरोधात्‌, गन्धवति एयिवोन्नानलं यदि गन्ध विषयट्न्ति न स्यात्‌, ्नानट्न्ति न स्यादिति maura: | तदवयवख्िताविति। पएथिकी-

बाद्यार्थभङ्गवादः | ७०५

mae यद्यव्यभिचारिरत्ति न स्यात्‌ ज्ञानमाचनिरूपित विषयत्व मति यभिचारिटत्ति न स्यादित्यथंः ॥

रधु Zhe । व्यभिचरेत्‌ सदिषयकंन स्यात्‌, निरालम्बन मिति खमतेन । श्रमदालम्बनसिति बौद्धनयेन । श््रापादके saa मतोति द्रष्टम्‌ । अन्यतरलेनापाद्यता इत्यपि कित्‌ । व्यभिचरेत्‌ ज्ञानविषयको नस्यात्‌ । श्रथंकमेकः श्रथेप्रवणकर्मकः। दृच्छाटेरष्यथप्रवपलमते तु दृच्छाद्यत्रिषयतनापादकं विगेषणोयम। तल्नातौयं बयाप्यव्रति यापकनज्ञानम्‌ । गन्धवति प्रयिक्रौलप्रकारकं ज्ञान यदि प्रथिष्यां प्रथिवौवचप्रकारकं न स्यान्‌ गन्धवति एथिनोौलप्रकारके न स्थात्‌ यदि एथिवोमातरविगव्यकं न स्यात्‌ गन्धवन्म्ाच विग्रव्यकं न स्यान्‌ यद्धि प्रथि्रौव्ग्र्यकं न स्यात्‌ गन्धवद्विगरियकत न स्यादिद्यादि । प्रथिवौवव्याप्यवदिग्रयकस्यापि प्रथिवयतिग्र करल प्रथिवोप्रमामात्रविलोपे प्रथिमा प्रथिनो- भिनामिद्धो sfuatfaa प्रयिकोवप्रकारकत्मप्रामाण्छमपि न सिद्धान्‌ | एवमन्यचापौनि ॥

रतन ख्वप्रजागरावस्थयोर विग्रप इति निरस्तम्‌ । अरसत्त्यातरात्मख्यातश्च `" निरारूतव्वात्‌, अन्यथा- aay तत््वख्यालिव्यवस्थामन्तरेणा नुपपत्तरिति। सा च जागरेपि afe न स्यात्‌, न areata |

(2) परनिषधात्‌ इति Wo Ue | 89

७०६ व्मात्मतत्वविवेके tela

गरड" रौ । एतेनेति । तथ्यातच्चविभागवयवस्थापने- Fat: । यदा भमस्यान्ययाश्यातिनयवश्ापनेनेव्यथेः। तथा ख MAMA म प्रमा ज्ञानत्वात्‌ खप्नन्नानवदिल्यादौनामनवकाग्र दति भावः। खप्नन्नानानामप्रामाण्मन्ययाख्या तिङ्पतयेव वाच्यम्‌ | मा च awenfagfiaa, तत््वस्यातिश्च जागराव्यज्ञानविशरेष एवेत्याह । श्रमत्ख्यातेरिति ॥

wats Sho) जागरज्ञानमप्रमा ज्ानलादित्यप्रमासाधक्र प्रमालोपश्थितौ न waaay । एतेनेति ॥

रघु” रौ० । जागरप्रययो भ्रान्तः, प्रत्ययलात्‌, खभ्न- ्रत्ययवदिति मतं निरस्यति । एतेनेति । यक्किञ्चिव्नागर- ्रह्ययस्य waa are मिद्ूसाधनम्‌, यावतां awa चेतदनु- मितिप्रामाण््राप्रामा्याग्यां याघात इति ॥

तथापि कथमनयोरवस्थयोविभागः कत्तव्य इति चेन्न । लाकसिद्त्वात्‌। किमनयोलंक्षणमिति चेत्‌, कठैकर्मकरणदेशकालप्रबन्धवाधः काकतालौयसम्बाद्‌- वान्‌ Sue, प्रबन्धे काकतालौयः कष्यचिरेव विषयस्य बाधो जागरस्येति | -रतेन बाध्यप्रबन्धो- 4वष्याविशेषः ey प्रबन्धबाधकादिर्वध्यमान- प्रबन्धान्तो जागरितमित्यपि द्रषटव्यम्त्येषा दिक्‌ |

बाद्ययाचैभद्वादः | ७०९७

Neo De । भवेदेवं यदि लच्णभेदटोऽनयोरवश्ययोः स्यादित्यत ay) तथापौति। aq लोकस्यापि भेदव्यवस्धिति- लंचणाधीनेत्याह । किमिति । रहं wae wee हस्तेन पायसं yy दत्य कर्बादौनां saat बाधः! नशु सवंबाधे कथं ज्ञान निरालम्बनं कथं वाऽन्यथाख्यातिः कुज वाऽऽरोपः कथं वा जागरानन्तरमपि कंचिदपि ware इत्यत BT! काकतालोयेति | श्रन्ययानुपपल्येवारोपविषयाणमन्ततो afe- र्यादौनां मन्दतरतमादिभावेन श्नब्दाद्युपलम्भादिति भावः | ayafa | लक्तणमित्यनुवन्तनौ यम्‌ । एवं जागरस्येत्यज्रापि | एतेनेति । लक्षणान्तरेण विभागव्यवम्धा पनेनेत्यथः । अवस्था- faa इति । भिद्धोपषुतान्तःकरणाव्ाविगरेषः, तथा ay ब्रहनाडो विग्रषमंयोगजं ज्ञानं ey तदितरन्नान जागरः | खभ्रलजागरत्वे जतिविगेषौ ari न चान्‌मितिलादिना परा- परभावानुपपत्तिः, मवख्प्नानां माकरात्का(य)रिखभावरूपलात्‌ | अरत एव न सतितमाङ्येमपोति भावः ॥

भगे gto} बाध्यः प्रबन्धो agus | प्रबन्धस्य ayaa wea तदादौ यस्य, बाध्यः प्रबन्धः Gy एवानो य्य AMIN । यश्चप्यतद्ययाश्रतमव्यापकमतियापकं च, तथापि खप्रवहनाङोसंयोगज ज्ञानं खप्रः, तदन्यज्ञानं जागरः | जातिविशेषो ati न चानुमितिनिन परापरभावानुपपन्निः,

७०८ आत्मतत्वविवेके सटोके

खप्रऽनुमित्यमिद्धः, निद्रामहकारिणा मनसा wis विषये माच्तात्का रिलस्येवोत्यादात्‌ ॥

रघु° ate | लोकप्रमिद्धम्यापयि विना लकणं विभागोऽ- (\नुपपन्न दत्यागयन प्रच्छति, किमिति । खभ्रवहनाडोमनः- मयो गजन्यं तन्ना डो मंयुक्रमनोजन्यं AT ज्ञानं QW | BWIA तु नाडोगतो जातिविशेषः aya मानमत्रव्याणो srfafanet विनैव च स्मरणमदष्टोददधमस्कारमहितान्मनसस्तादृ्र न्नान- मुत्पद्यते । चाचषत्वाद्िवदनुमितिलादिकमपि म॑स्कारवश्रा्त्रा-

aaa waa स्वप्रभिन्न ज्ञानं जागर इति ॥

तस्मात्तथ्यमेव विश्वं, मन्दप्रयोजनत्वात्त मत्वरे- मुमुक्षभिरुपेश्चितमिति युक्तमुत्पश्यामः । तहि नैयायिकानां जगत्परिरक्षण कोयमभिनिवेशणतिशय दति चेत्‌, महसैव तदुपेक्षायां न्यायाभासावकाशे पप्रमाणमाचविख्वो भवेत्‌, तथा च न्यायरचिः प्क्नावान्न तत््वमधिगच्छेदिति भियेति |

Wee eto | प्रृतसुपसंहरति। तस्मादिति । afe वेदान्तिनां प्रपञ्चमि्यालप्रवादः किल्ञिबन्धन gaa आह ।

(१) ऽप्राक्य इतिरे पर पार; (2) न्धायमागंविक्चवो इति र प्रण Ute |

बाद्यार्चमङ्गवादः | Soe

मन्दप्रयोजनलादिति | उपनिषदभ्यासजनितात्ममाचात्कारा वेदान्तिनो मोचाय त्वरमाणाः प्रपञ्चविषारे प्रयोजनाभाव- माकलयन्तम्तवोदासत equ: । तहि नेयायिका श्रपि मुमुचव- स्तेषां कथयमचरायद दत्यत श्राह । तर्हौति। अवणानन्तरं यन््रननं तज्ान्वो चिक प्र न्तिस्तच मनने हतदृ एरान्तपकच्नयाष्यादि- ज्ञानं प्रमारूप प्रयोजक, प्रमा च यथार्यानुभवरूपेति प्रपञ्च्यत

पर तद्पपद्चत इति तदर्योऽभिनिवेश इत्ययः ॥

7

भभनै० Zo । प्रहृतसुपमहरति । नस्माटिति । सम्प्रति लोकोऽल्ोको यज्ञोऽयज्ञ दत्यादि श्रतिविरोधं परिष्टरति। मन्दति। उत्यन्नतत्चमाचान्कारम्य लोकोपजोवनमफलमिति रते स्तात्ययमित्यर्ेः । नन्वेवं॑तच््माचात्कारा प्राक्‌ किमथं लस्य लोकोपजौ वन मित्यत wie! तर्हाति। नोकमिद्धप्रामाण्व- न्यायेनात्मनि मननाच्छङ्धाकलङापगमात्‌ ध्यानाटौ बहायाम- are vafafefa ततः प्राक्‌ तद्‌पज्नौवन मित्या । महमेवति ॥

॥ इति बाद्याथभङ्गवाटः ॥

गुणगुणिभेदभङ्गवादप्रारम्भः |

ro f0e——_

अस्तु तहिं गुणगुणिनोरभेदाननेराब्यम्‌, छणिक- न्नानमाच्रपरिशेषादिति चेत्‌, उच्यते। अस्ति ताव- दिह दश्नस्यशनाभ्यामेका्थानुसन्धानम्‌। तदिद. मेकैकविषयं वा स्यात्‌, समुदायविषयं वा, तदति- रिक्तविषयं वा, वकूबननुरोध्याकारविषयं वा, अरलोक- विषयं वा ।

TE टोौ°। श्रात्मनि and बाधक दूषयितुमुपन्यस्यति aq तर्दोति। ज्ानभिन्न wan नास्तौत्येव हि नेराव्यपक्चः स च भ्नामात्मनोरभेदादेव wary इत्ययः Wa ज्ञाना- भिश्नः, तद्‌ विषथकप्रतौत्य विषयत्वात्‌, ज्ञानं वा ओ्रा्माभिन्ञ, तद- विषयक्षप्रतोत्य विषयलादि ति विशेषतो श णिनं qefaar गुणामेद णं वा पक्यिला शण्यभेदमाधन वा सामान्यत एव वेति । दण भिन्नं शणिनं साधयितुमुपक्रमते 1 अस्तोति। यमहमद्राचं aay amfa यं asad तं प्ठामौत्येक vad दद्धियाभ्यां दते, तेम ॒गुणभिन्न एव गणौ लिद्धातोत्ययैः । प्रतिखन्धानस्यान्यया- fafgarng निराकरोति । तदिदमिति । एकेकविषयमिति

गुणगुणिभेदभङ्कवादः। ७११

रूपमा च विषयं स्पशेमाचविषयं वेत्ययेः। बमुदायेति । STE ममुद्‌ाय विषय मत्ययः | तदतिरिक्रति। श्रवयवि विषयं बेत्ध्थेः। श्राकारेति। ज्ञानाकार एव तथोश्धिस्यत इत्यथः ॥

wo टौ०। दतौयमात्मनि aaa दूषयितुमुपन्यस्यति | afefai ava ज्ञानभिन्नाकराभावः। गुणिलेनाभिमत न aqufag, तद विषयकन्ञाना विषयवात्‌, तद्णवत्‌, यद्रा तहुण- स्ुण्धभिन्नः, aguatfefa व्यतिरेको, तथा चाग्रुविनाश्ि- ज्ञानमते नात्मति fagai च्षणिकपदटं द्िचिच्षणावस्थायिपरम्‌। fasraaraaaa न विज्ञानवादभ्यपगमः. रूपाद्यभिन्नवटादे- बाद्यवस्याभ्युपगमात्‌, तथा UH: पट एति सामानाधिकरश्च- धौरपि मङ्गच्छते। wa प्रत्यचवाधमाह। अस्तौति। यमह- agid तमहं स्पश्रामौत्यवंरूपम्‌ | तदिदमिति । रूपमाचस्यशर- माच्तविषयमित्ययः। ममुदायो रूपस्यग्रेयोः। await ज्ञानाकारः WIF HA ॥

रघु ° टौ ° । दतौयमात्मनि aaa निराकन्तमुपन्यस्यति | अम्तु तर्दोति। रणणणिनोरभेदात्‌ गुणानिरिक्रम्य शुणिगो- ऽभावात्‌ । नेराम्यं ज्ञानातिरिक्रात्मवयतिरेकः । wy aft नित्य famaaaaaa aes fafa खमम्बदनमम्बिदितेभ्यः चणिकनोला दि विज्ञानेभ्योऽतिरिक्रं नित्य ज्ञाने मानाभावादिति भावः। एकार्यानुमन्धानं एका्थग्रहणम्‌, यमद्राचं तं Ua

७१२ त्मततत्वविवेके सटीक

त्यनुभवबलात्‌ । तदिदं चाचुषं aia च nae रूपमाच विषय स्यश्रेमाच्रविषयं वा । ममुदायो svat: ॥

न तावदद्यः, न हि यदेव रूपं स रव स्यश्च इति। न च रूपं त्वगिन्द्ियग्राद्यम्‌, अन्धस्यापि नौलादिःप्रत्यय- प्रसङ्गात्‌ | न चैकमेव वस्तु कर णभेरेनान्यथा प्रथत इति युक्तम्‌, अनात्मकत्वप्रसङ्गात्‌, मेदाभेदटव्यवस्था- नुपपत्तेश |

WE Ziel रूपमाचविषयते दोषमाह a fai स्ग्र॑माचविषयते तु तदेपरैत्येनापादनम्‌ | दोषान्तरमाद। न चति । पस्य त्वगिदधियग्राद्यवे दोषमादइ। श्रन्धस्येति) aq खूपमेव तचा Waa दान aA आदह । न चेति। दद्रिय- भेदेन जनिते ज्ञाने प्रकारभद्‌ानुपलभ्धेः GIANG जानो पर fasfzaag न तु जातिमदपि तयेति यदि तदा aay न रूप स्यान्न वा UW: स्यात्‌, विरद्धलात्‌ cate! भ्रनात्मकवेति। भेदामदेति । अभिन्नस्येव करणभेदेन विभिन्नप्रकारकप्रयासमवा- ferme: ॥

भगो० टौ०। ननु रूपस्पशेयोरभेदेपि suaTa जातो भिन्न, तच रूपवेन तद्रा चृषः, स्पश्ेलेन तु स्थान इत्या श्नु जिराकरोति। a चेकमेवेति। भ्रनात्मकलेति। यक्रियोग्- तयेव जातेर्योग्यलादे केष यग्राह्यने swat रूपवस्य्रलयोरपि

गुणग्रुणिमेदभङ्कवादः। OLB

तयालप्रसङ्गाश्न रूपस्यर््रात्मकमित्ययेः | ननु तथापेकमेव वस्त॒ रूपाश्रयलेन चचुषा स्प्शराश्रयलेन लचोपलभ्येतेत्यभ्यपगमः। म चख तद्रू पमवि्धम्‌. रूपलादिकं तु विरद्धमिति वाद्यम्‌ । रूपल- स्यशेवयोर विरोधात्‌, प्रतोतेरविरोधात्‌ | न चेवमन्धोपि नोला- दिकमुपलभेत, नोललादिवाद़ त्ति विशेषा ज्ञानेनान्धेल्वमम्भवात्‌, न fe नौलमेव aaa |

अतराह्ः । waarafafemafaatiaca व्याटृत्योन भेदः स्यात्‌ । नौलप्रयिवोग्रब्दयोदधेवं पर्यायतापन्तिः, तथा सत्धन्यतर- पदश्रवणेनान्यतरपटमन्देहो न स्यान्‌, प्रथिव्यभिश्नजातोयस्य कथं तोयतेजमोरभदः म्यात्‌ । किञ्च विर्ङ्धर्माध्यासेषयभेदे aziz: स्यादित्या भदैति॥

रघु° टौ०। रूपस्यगरयोभंद्‌ाच्चाचष चेतमि स्यस्य NTA च रूपस्य भानानुपपत्तिरित्याद । न होति) श्रय wear वचा सपं स्पा वा ग्टद्यतामित्यत ae: a fe eg स्पा वा afafsaurafafa । अन्धस्यापोति । पुरोवत्तिनि प्रणक्रलादि- वद्‌ वणत्वादेरपि ग्रहणप्रमङ्गादित्यपि द्रष्टम्‌ । एकमेव ay नयनेन Sia AY च aaa द्यत दृति च न युक्रम्‌, faggaitas टत्यसम्भवात्‌. एकतरवत्तायां च नियामकाभावा aqa उभयरूपश्चन्यलप्रसङ्गात्‌, विश्द्धयोश्चेकच aut धर्मिणो भद- प्रसङ्गात्‌, तथापि चाभेदे भेदमाचोश्छरदे भेटामेद यवभ्याऽनुपपन्ति-

fray न चेकमेवेत्यादिना। अरय ङूपलम्पग्रवे एकचेव वन्ते, 90

७१४ च्पात्मतत्वविवके सटोके

विरोधे मानाभावात्‌। न चेवमेकतरग्र्ेऽन्यतरयरहापन्तिः, जाते- योग्यययकिटत्तिवनेव योग्यलादिति वाद्यम्‌ । भवतां रूपादो- afaarara रूपलादौनां खयोग्यतयेव वेदनेन प्रतिनियतेदिय- बेधत्ो पपत्तेरिति चत्‌, तदिद मान्तरा लिकशएखण्डनम्‌, द्रव्यस्य चटादेरुपलम्भात्‌। न चेतदपि, पवनमणप्रिभादौ मिथो यभि- चारिणो स्पशं लष्टपवयोः एथिव्यादौ सङ्करप्रसङ्गात्‌, प्रभायां Wis योग्या नुपलम्मवाधितलात्‌ | एव नौललघटलादौनां सद्धरप्रमङ्गो - नुसन्धेयः। रपि च घटे पाकेन wae नाशे THE चोत्पादो दृश्ते, न च तौ mata, कालान्तरेपि तयोरूपलम्भात्‌ | नापि घटस्य, म एवायं घट दृति प्रत्यभिज्ञानात्‌ । अवच्छदभेदेन च भावाभावयोरेकच aa: व्यवस्था पितलात्‌, पूवं घरमद्राचमिद्‌ानौं सपशामौत्यनुभवात्‌ स्यो न रूपं रूपं म स्य दत्यवाधिता- नुभवाञ्चेति ॥

नापि दितौयः, स fe रकटेशतया वा रककाल- तया वा रककायंतया वा रककारणतया वेति ।

wee टो०। सर Wil SIUM: समुदाय इत्ययेः। श्रच ada awaife: ॥

tye ate यद्यपि समुदायस्य समुदा यिघटितमून्तिक- लवात्‌ सबुदायिनोख रूपस्यगेयोरेकेष्दरियावेद्यला दनुखन्धानासमव-

ग्ुणुणिभेदभङ्गवादः। ७१५

स्लदवस्य एव, तथापि प्रृते समुदाय एव न सम्भवतोति प्रति- पादयति । नापीत्यादिना । सः wgzra: | एकेव्यादौ wae बह्त्रोहिः। एकदे ग्रलादि विशिष्टौ evant समुदाय इत्ययः ॥

न तावदुपादानरूपेकदेशसम्भवः, तयोः प्रति- नियतोपादानत्वात्‌, सम्भवे वा तदेव द्रव्यमिति प्यवमितं विवादेन | नाप्यधिकरणोभूतभरूतलाद्या- धारतया तत्सम्भवः, चक्षषा ह्युपलभ्यमाने भूतले रूपविशेषे धटापि चश्षपेवोपलभ्यमानो रूपविशेषः स्तदाधार इति शक्यते निशेतुम्‌, तयोरधरोत्तरभावे- नैकन्नानमंसर्गित्वात्‌, तदधिकरणाः स्यशदयोपौति तु कस्य प्रमाणस्य विषयः। न हि स्यर्णदयश्चाकुषे चेतसि चकासति | त्वचोऽयं व्यापार इत्यपि नास्ति, तयापि भूतलधटस्पशयोराधाराधेयभावप्रतोतेः, न च समुदाययोस्तत्सम्भवः, परस्परा्रयत्वप्रसङ्गात्‌, रका- धारतायां हि समुदायानुसन्धानं समुदायानुसन्धाने चैकाधारतानुसन्धानसम्भव इति | अनवस्थाप्रसङ्गाच, भूतलस्यापि समुदायत्वं किङ्कतमित्यनुयोगानिटसतः |

age eto) आद्यं दुषयति। न तावदिति। ama eiaa रूपोपादा नता दिद्य्थंः। awa इति ूपश्यणेयोय- देकञुपादानं म एव Yl: । तले रूपाकमके Vea रूपा

७१६ च्ात्मतत्चविवेके सटौके

त्मकम्याधाराधेयभावः परं श्यते नतु सशंरूपयोरपौति नेक- aaa, वचापि स्यशयोरेवाधाराघेयभावो गुह्यते न रूपस्यश्रयो - fare: wat हौति। ननु रूपादिसमुदाये तले रूपादि- ममुदायो घट उपलभ्यत एवेति कथं नाघारासेयभाव इत्यत ae) न चेति। रूपरमादौनामेकाधारतानुसन्धानाधौनं ममुदायानुमन्धानं चेत्‌ तदाऽन्योन्याश्रय Tae । अ्रनवस्येति | zy ‘ = £ श्तलस्यापि समुदायलमेकाधारतयव स्यादेवं तच तचापौत्यर्थः ॥

wite रटौ०। तयोरिति। र्पस्यश्रंयोरन्द्रते रूपस्य्ा- पादानकलादित्यथंः। तत्सम्भवः एकदे तामम्मवः। चषा होति। लक्चचचषो रेक विषयतया रूपस्पशेयोरे का धिकर णतेना- ग्रहात्‌, न द्याघेयाग्हे भ्रधिकरपतेन awa दव्य | ममुदाययोरिति। ग्ठतलात्यकरूपस्पग्रसमुदायघरात्मकरपस्यभ ममुदाययोरित्यथैः। परस्परेति । रूपस्यशेयोः सभुदायलनेका- Waa स्यात्‌, तेनेव चेकाधारतेत्ययः। तयोरिति एकेने- द्ियेणोभयान्नानादित्यथैः ॥

tye gto i तथोः रूपस्पशरेयोः | तन्ति रूपस्य रूपमेव UIT स्मरे एवोपादानम्‌ । भिन्नकालयोदंगरदे श्रिभावामन्भवोपि Ree: | तदधिकरणाः र्ूपात्मकश्ठतलाधिकरणाः । स्पर््रादय इत्यादिपदं गन्धादिसमुदायो घटादिरितिमतानुसारेण । wae- चटस्यग्रेयोः खर्ात्मक्डतलघरयोः। असुदाययोरिति। vat

एणगुणिभेद मङ्कवादः। aro

रूपस्यगमशुदाय श्राधारोऽन्यञ्चाघय इति। परस्यरेति। रूप- MART वास्तवखेकटे शररन्तिलस्याशत्मवादेज्ञानिकं ATTA. तथा चेकदेश्टरन्तितायां ज्ञातायां समुदायप्रतिषन्धानं प्रतिसंहते च ममुदटाये एकदे शदनिलज्ञानमित्यघेः । ममुदायस्याधारले दोषान्तरमाह । अनवन्येति। यदा श्राधारस्य ममुदायस्य भमुदायलमेकममुदायाश्रयतया एकममुदायद्तितया वा, Ae

परस्राश्रयो दितो येऽनवस्यत्यादइ । परस्परेत्यादि ॥

अत एव नैककालतयापि, तयोरेककालतायां प्रमाणाभावात्‌, भावे वा रामभकरभयोरप्येककाल- तया ममुदायत्वप्रसङ्गः, TAA प्ररतेप्यसम्भवात्‌।

nee टौ०। अत एवेति। मञुदढायमित्यन्‌दृत्तन मन्बन्धः। रूपरमादौ नामेकेन्दिययाद्यवारंवेत्ययः। प्रमाणाभावमुक्ताऽति- प्रमङ्गमाद। भाव वेति। ननु रामभकरभयारेककालतायामपि भदग्रहाटव न ममुदायच्वदहार TAA We! भेदति। कूप रमाद्रौनामपि मेदेनेव गरदारित्यथेः |

wate टौ०) भाव वेति। तयाचय va रामभः a एव करभ इति प्रतिमन्धानं wife) म च समुदायलपि भेदग्रहात्तच न प्रतिमन्धानमित्याह। भेटति। रूप््यगेयोरपि

भेदाग्रह दित्यथः।॥

७१८ कात्मतत््वविवेके aia

रघ टौ °। waft aggre भेदग्रहात्‌ करभरासभयोने प्रतिसन्धानं awe भेदागरदये्यादि। रूपस्पग़योरपि भेद- गरहादित्यथेः ॥

अत एव नैककाय॑तयापि, उपादेयर्ूपस्यैककार्य- स्याभावात्‌। रुकोदकाडर शलक्षणाथेक्रियेत्याद्यपि न युक्तम्‌, रूपाद्यतिरिक्रसयोदकस्यानम्युपगमात्‌, रकैक- स्यानेकादायत्व प्रमाणाभावात्‌, समुदायस्य ATA: |

mec ate) श्रत एवेति| र्परमादौनामेकम्य कार्य्या ननुभवादित्यथेः। उपादेयेति। a fe रूपाद्भिरेकं are- सुपादौयत इति तव मम वार्यृपगम wae: ननु रूपादिभि- रेकं कायं नोपादौयति, तथापि निभित्तमुदकाहरणादेभेवन्ये- वेत्यत are एकेति । उद्कमपि aaa कूपाद्यवेत्यथेः। ननु तथापि शूपाद्यात्मकमेव तन्‌ मर्वंषां काय स्यादित्यत ae एकैकस्येति । रूपजन्ये स्यशेजन्यतायां प्रमाणाभावात्‌ । तथापि रूपादि ममुदायजन्यमेव तष्जलाररणमत We! ममुदायस्येति | तद थंमेवेककायत्वस्यानुमरणात्‌ तत्र च प्रमाणाभावादिल्यथः |

Tao Sho रूपाचेकेका्मकमुद्‌कं ननेकरूपाद्याहायं मानाभाव्रात्‌, मसुदायाभावाच्च न समुदायस्य समुदायाहाचल- fare एकेकस्येति ॥

गुण्रुशिभेदभङ्गवादः | OE

अत wa नैककारणतयापौति। निमित्तमन्तरेण तु समुदायव्यवहारेऽतिप्रसङ्गः |

Wee ठौ०। श्रत एवेति। चतुणां कपादोनामेकं कारण- मच प्रमाणभावादित्ययेः। श्रतिप्रषङ्ग दति। भिन्लकालमिन्न देशानामपि मञुदायव्यवहारः स्यादिव्यथेः ॥

भगो ° रौ °। निमित्तमिति एकमुपाधिमित्यधेः ॥

ठृतौये न विवादः |

ago टौ०। ana fafa) प्रतिमन्धानल्य surufa- रिक्रवम्हु विषयत cae: ॥

नापि चतुथः, स हि विन्नाननयमाश्रित्य वा स्यात्‌ दिचन्द्रादिवदिसम्बादादया।

Neo टो०। वक्वननुरोध्याकारविषयलति दूषयति | नापोति। महोति॥

TT

are g रूपादिषु कः पक्षपातः

शह° ate यदि विज्ञानवादमाञ्जिन्योच्यते तदा शूपा- दौनामपि faya एवेत्याह । are इति॥

920 वअाह्मतत््चविवेके सटौकं

प्रा्तरथैकियास्थितेश्च न द्वितौयोपि। ते दे रूपादौनामिति चेत्‌, न तेषाम्‌, किन्तु तस्येवेति किं न स्यात्‌। बाधकादिति चेत्‌, न तावत्रमयोगपद्य- विरोषो रक्रारक्तविरोधा वा बाधकं, निषिद्धत्वात्‌, कछ्षणिकपरमाणरूपद्रव्येणकान्तेश्च । सम्बन्धाभाव इति चेत्‌, असम्बन्धस्तावदस्तु | कथं तदत्‌ प्रतौयत इति चेत्‌, तेषां तथोत्पादादिति परिदहारोऽलु तवैव यथा शरीरं चेतनावदिति। रूपादिभिरेव समस्ताथे- क्रियासिङ्धः किं तदतिरिक्कद्रव्यकल्पनयेति चेन्न । तावन्माचेरीव समस्ताधैक्रियासिद्धः किं रूपादिकल्य- नयेत्यस्यापि वाचाटवचसोऽवकाश्प्रसङ्गात्‌ । प्रतौय- मानत्वादिति चेत्‌, तुल्यम्‌ |

Eo रौ ° । नन्वेकं स्धृलमित्यवय विगोचर ज्ञानम्‌, तच्च दि चन्द्रा दिज्ञानवदधिसम्बादौति नावयविनि प्रमाणमित्यत श्राह | प्राङनेरिति। श्रचान्ययामिद्धिमाद। तेद दति। प्ाष्यथक्रिये zaqu:) अन्न विनिगमनाविरदं avaere न तेषामिति। तच्येवेनि । श्रवयविन cai बाधकादिति। यदि णो स्थिरः स्यान्न क्रमेण कुर्यान्न ar युगपत्‌, यदि चावयवो पटादिः स्यात्तदा रक्रारक्रविरोधः स्यादिति गुणिनि बाचकमित्ययः | एतदरयबाधकं yaaa परिदइतमिव्याइ । ‘fafagarteia | fag afad warmed च गिनि saga बाधकभित्यार | afatfa: सम्बन्धाभाव इति। गुणिनि बाधकमित्यनुषश्ञ-

गुणगुणिभेद भङ्गवादः | OR

नौयम्‌ । गुणसमवायाद्भि गणौ भवेत्‌, ख एव तु area: | सम्बन्धाभावे रूपविश्रिष्टप्रतोतिः कथमित्याह । कथमिति । तेषामिति । शूपादौनां तयेवोत्यादात्‌ aaa fata विशिष्ट- बद्धिजनकवेनोत्पादादित्ययेः । तवेवैति । श्चानचेतनिकस्येत्यथैः | रूपादौनामुभयसिद्धलानमेः ज्ञप्तपरि्ह इति किं गण्मनित्याह | रूपादिभिरेवेति। ननु रूपाद्यनन्येपगमे तवापशिद्धान्त इत्यत श्राह । वाचाटेति | प्रतौयमानलादिति। कूपाद्यभ्युपगम दति गरेषः। प्रतो तिदट्रेयेऽपि aware: तुल्यमिति ॥

भगण ठो०। तेद इति। पाघ्यधेक्रिये इत्यथंः। awa गणिन cau: | चणिकेति । उक्तबाधकयौः शयर्यावय विनोरेव aaa तु गुणभिन्न गणिनौत्यथेः । मन्बन्धाभावो बाधक- मित्य; अअरतिरिक्रमम्बन्ध बाधकादित्यथेः। कथमिति। sufefaraaal रूपा दि मन्तया ज्नायेतेत्ययः ॥

Tyo टौ०। (ते इ प्राष्यथैक्रिये।) क्रमयौ गपद्चविरो धम्य fat रक्रवारक्रवादिविरोधम्य चावयविनि बाधकत्वं मश्मायेत, नतु क्षणिके परमाणो रूपादिमतौत्याह। चणिकेति। सम्बन्धा- भाव इति। बाधकमित्यन्‌षज्यते॥

रतेनालौकविधयतापि निरस्ता |

Tee ठौ. । एतेनेति। रूपादौनामण्यलौकलप्रसङ्गेनेत्यथेः॥

91

७२२ अ्तत््वविवेके सटौके

अभेदसाधनं बाधकमिति चेत्‌, किं तत्‌। सददोप- लम्भनियम इति tal समसहोपलम्भनियमस्या- सिद्धः, पौतशङ्गोपलम्भादौ शेत्यानुपलम्मेपि शङ्कोप- लम्भात्‌ |

wee ato) गुणौ गणाभिन्नः सहोपलमनियमादिति बाधकं Wet! शअ्भेदेति। सममहोपलमस्येति। परस्यरा- विषयकप्रतौव्यविषयलस्येति । व्यभिचारमाह । Dafa चरैत्या- विषयकप्रतोत्यविषयलस्य श्ङ्खेऽसिद्धेरि्य्धः |

wite टो०। महेति। परश्यरा विषयकप्रतौत्यविषयलात्‌ गृणग्‌ णिनोरभेदः साध्य Taq: ममेति । तथाते वा शचैत्य- शङ्खयोरमेदो न स्यादिल्यथेः। शरेत्यानुपलम दति । नन्‌ रूपा- विषयप्रतोत्यविषयवादिति हेतुः aa: न चाश्याऽसिद्धिः, न हि तदोयर्ूपविगशेषाग्रहे त्ययो हेतुः, किन्तु यत्किचिद्रूपायहे, स च fag एव । fay गङ्खरूपटे्तिरूपतववयायजा तिस्त्र न गद्यते, न तु रूपमपि, तथा चोपक्रान्नो गुणगृणिनोरभेदः सिद्ध एव ।

Ways: | श्रसिद्धिपदेन ara खषरूपासिद्धिरभिमता, किन्त मन्दिग्छामिद्धिः, इहेतोरन्यथो पपत्तेः । यद्वा पौतः शङ्खः इत्य शङ्खः पोतशणएवन्ता waz, दोषवश्ाच्छङ्खनकूपं न भाषत एव, पौतगुणारोपेणेवोपपत्तौ भमान्तरकन्पनायां मानाभावात्‌, कंदाचिदेवविधोपि भमः सम्भवतेति तत्परोऽयं न्धः ॥

गुणग्ुणिभेदभङ्वादः। O28

Tye टौ ° । शङ्कते । श्रभेदसाधनं गुणगणिनोभंदे बाधक - fafa | यद्यपि रूपाग्रहे aa गशङ्कखपहान्ञ सहोपलम्भनियमो न चासावन्य एव स्पर्रा्मकः शदे द ग्नस्य गरनाभ्यामेकार्यानुषन्धागस्य प्रतिपादितलात्‌, faced च रूपलस्पशेवयोरेकाधिकर ण्ठम्‌, तदग्रहे गद्यमाणलम्य च विना मेदमनुपपत्तेः, मामयोसाजाव्ये- नापाद्यमानो नायनो पलमनियमोऽकिञ्चित्कर एव, तयापि दोषा- न्तर माह(९) । ममेति । परस्परा विषयक प्रतत्य विषयलस्येत्ययेः | पौतेत्यादि। न च तत्र TEA रूप ह्यत एव, Waa तु तत्रम खद्यते दोषात्‌, तच्र च पौतत्रमारोप्य तादृ शवे शिश शङ्ख ग्टद्यते, जा तियक्चोभ॑दमिद्धिस्तु न रण्णिनोरमेदभिद्धौ बाधिकेति वाच्यम्‌ । तादृग्रकल्यनायां मानाभावात्‌, weaa शङ्कं पौति- मारोपमम्भवात्‌ | न च तदये रूपे WYATT एव चचषा द्रयग्रहः, मानाभावात्‌, प्रदक्रवादौ WYATT एव इएक्रादिषटपगरह इत्यस्यापि सुवचत्वात्‌ मन्दिग्धासिद्धेदृवारलाच्च । न च रूपाग्रहे नियमेना- गद्यमाणवन sae: माध्यः, रूपव यभिचारात्‌ । श्रतिरिक्र- रूपलानभ्यपगमे तच्तद्चषयदऽ दमा णलस्य खरूपामिद्धलान्‌ i

नासो शद्धः, किन्तु शङ्ख इव, तैमिरिककेशवदिति चेत्‌, अहो गुणवदिदेषः, यत्‌ तैमिरि ककेशः करतल- परामशेप्रतिनियताधैक्रिययोरपायान्र सम्भवन्तोति

(१) तथःऽपि सोपि नासतोव्याह । इति १ ए Ute |

O28 amare सटौके

व्यवस्थापयति, इह तु तत्सम्भवेपि शुभतामाचानुप- लम्भादिति।

wee टौ०। नासाविति। aq पौतवेनोपलभ्यत इत्यथंः। तैमिरिककेशानां यथा करपरामगस्य ेगश्रनियतायक्नियाविरहभ्य चाभावादम्ं स्यादिह तु तद्भयमस्तोति कथं श्ङ्खन्ेत्यमित्यार |

aul हति ii

Ce

व्यापकत्वादिति चेत्‌, वस्तुनोव्याप्तिरुपलम्भयोवा | आद्ये न विप्रतिपत्तिः। न च व्यापकानुपलब्ि- ara व्याप्यतदुपलब्धौ निवत्ते ते, दहनानुपलब्धो धूमतद्‌पलब्योरपि निदृत्तिप्रसङ्गात्‌। तवापि वा किं न परिकल्ययसि ya इवामो न ya इति, पावक- वत्तानुपलब्धरिति। तस्मान्न व्यापकानुपलबन्धेव्याप्य- fafa, किन्तु व्धापकनिरत्तेः, सा चाचासिङ्ति वाच्यम्‌, तदेतत्‌ तुल्यं प्रुतेपि । wreak व्याप्ति- fea wa, शैत्यानुपलम्भेपि शङ्खोपलम्भा दित्युक्तम्‌ ।

Wwe tel ननु Waar श्रङ्खव्यापिका, तथा च प्रते तद्पलम्भनिटत्तौ कथं शद्खुःनिदत्तिनं स्यादित्याह । यापकला- दिति। mame: श्ङ्न्खयेति ae) न सेति। प्ररुभरताया व्ापकल्वेपि तदुपलसिनिदटत्तौ न शद्खःनिटन्तिः, न वा श्खेप- समानिदत्तिः, a हि वन्हुपलम्ननिडत्तौ धूम निटन्तिधरमो पलमभ-

गणगुणिभेदभङ्गवादः। ७२४

निष्टत्ति्वित्यथेः । उपषषति । ततापि वेति । ya दृष्टामोहूत्य शङ्खेऽथतिदिग्रति। तदेतदिति। afar Da: शङ्खः इव्य- बेवेत्य्थः | कथं भग्ेत्यार । Bafa ॥

wits टौ०। किं 1gR nad aR ग्रह्खनेपलभवां दूक्रोपलसिव्यापिकेत्याह । agatftfa: waa दति aa: we इत्यत्रापि wa:

THe Fo । वस्तुनोः श्ङ्ुन्ेत्ययोः। तथा च यापकश्य ेत्यस्यानुपल्भाद्यायस्य mE तद्‌ पलभेखच निटृत्तिरिति । उप- लब्यो: व्रेत्यशरङ्खयो सपनध्योः। तथा च वापिकायाः Pata afar warn: शङ्कोपलस निट त्तिरिति ॥

स्यादेतत्‌ | aia रुव शङ्क vara इति चेन्न । पुरुषान्तरेण श्वत्यस्येवोपलब्धेः |

Meo टौ०। वनागशिकः wea पौत एवेति॥ Tyo Foi WEA! Ga vata मवभावानां चणिक- लात्‌, तथा च fag: सहोपलम्भनियम दृत्यथेः ॥

ना्यसम रव सहोपलम्भनियमो eq: अनैका- न्तात्‌, AAA रूपं भाखरेण सह नियमेनोप-

ord आत्मतक््वविवेके सटौके

लभ्यते भिन्नं चेति। देशविच्छेद्‌ इति Ta असिद्धः, देददेहिभ्थामनेकान्ताच्च | न तयोरविच्छेदस्तदनुप- लम्भष्युपलम्भादिति चेत्‌, तुल्यम्‌, रूपाद्नुपलम्भेपि तदतामुपलब्धेः। तथापि न विपर्ययः कदापौति चेत्‌ , तुल्यम्‌ । न हि टे हाद्यनुपलम्भे देद्यनुपलम्भ- वहे द्यनुपलम्भेपि रेहस्योपलम्भमम्भवस्तव दने | प्रतिपत्तिनिष्यत्तिमामगमरोसादित्यनियमेन सहोपलम्भो वा देशविच्छदो वा स्यात्‌ नियमेन विर्दधर्मा- ध्थासाद्दश्चेति को विरोधः | धर्मविरोध va कोऽचेति चेत्‌, तद्‌ पलम्भेष्यनुपल्लम्भः तदभिधानेप्यनभिधानं तन्निषेधेप्यनिषेध इत्यादि । नौलमुत्पलं चलतौत्यादौ च व्याटृत्तिभेदनिराकरणे qa रण्व ॒न्धायोऽनु- सन्धेयः, अन्यचोपाधिभेदात्‌ |

mee ate | नापोति। गुणेन सदेव गृ णिनोऽनुपलम्भेपि गृ णिना ata गृणोपलम्भ॒दत्यमममहोपलम्भो गु णग णिनोरभेद- माघधकोऽस्तिति were: श्रचानेकान्तिकतामाइ। श्रभाखरेति। घटररूपमालो करूपेण महेवोपलभ्यते न च तयोरमेद cay: | तयोघटरूपालोकरूपयो भिन्ने ्रलमतः महोपलमेपि नाभेद दृह त्‌ देशाविच्छद दृति गुणग णिनोरभेढः स्यादित्याह ! ठेशाविच्छेट दति । पृवंहेतुविगरेषणम्‌ । स्वतम्न्नो वा हेतुः.उभयमपि गणगृ णिनो- रसिद्धभिव्याह । नाभिद्धेरिति । soe शङ्खे लात्‌ शङ्खस्य च खावयवदेप्रलादित्यथंः । देहेति । देशो aad ज्ञानविग्रेषः |

गुणगुणिभेदभङ्कवादः | ७२७

तथा च देदेहिनः .खप्रकागरज्ञानस्याहमित्युपलम्ना दित्ययैः | देहदे हिनोदंगा विच्छेदेन प्रतौतावपि नामेद दत्यनेकान्त इत्यरथः | श्रनेकान्तिकतं परिहरति । न तयोरिति । (श्र)देददेडिनो- देप्राविच्छेदः कुत इत्यत wel देहानुपलमोति । देहिनः खपरकागरज्ञानस्या हमित्युपलम्भादित्ययेः । तुन्यमिति- रूपानुप- लोपि शङ्कस्यो पलरमाह : गणगणिनोर पि देगाविच्छेदा- भावादित्यथः। तयापौति। यद्यपि गृणानुपलम्भे AYN लम्भोऽम्ति, तथापि गुष्छनुपलम्भ गणोपलम्मो aaa: | तुल्य इत्येव दश्रयति। न fai देहानुपनममेपि sft ज्ञानस्यो पलम्भो न पुनज्ञानस्यानुपनमो देरस्योपलम्भस््द्‌ भने चया दे हो पलम्भस्य दं हिनः खप्रका गश्रकलेनोपलम्भनियमस्वो कारा- दित्यः । महोपनस्भनियमं दे शाविष्डेदं च रेतुदयमग्यप- गम्यान्यथामिद्धिमाह | प्रतौतोति । we मत्यपि दहसत्वमन्य- थो पपन्न मत्ययः । नदुपनम्भ दति कूपाग्रहणेपि गश््कन्रहणं श्खुमभिधानेपि तद्रपाद्चन भिधानं शरह्खःनिषधेपि तद्र पाश्चनिषेधे दृति we मन्धेवोपपद्यत इत्यथः । ननु यत्र यतर गणानुपणकन TAMARA तत्र गणो mgt न भामत एव, fa नामः? अग्रङ्खयारत्तिमाचमन्यच तु महोपलम्भनियम एत्रातो न ब्रण- गुण्निोभंद waa we नोलमिति । पूर्वक इति । विधि. ूपगुणम्यापोहवाठनिराकरणावमरे ममयितवादित्ययः । यदा नोलमुत्यन चलतोति दणजातिक्रियासामानाधिकरण््र' प्रतौयते, तच्च ममानाधिकरणां द्रयमेव, म चात्रानोलादिवयाटन्तिमाच्-

ore ध्मात्मतत्वविवेके सटोके

स्फुर ण्मपोहनिराकरणेन तज्जिराकरण्णदित्याह । नौलमिति । तत्‌ किं aaa जातिशुएक्रियानिश्न्धन एव विग्िष्टपरत्ययम्तथा च नित्यलानित्यवादि विशिष्टपत्ययाः कथं afta sry) अन्यत्रेति कचिद्‌ पाधिृतोपि विशिष्टप्रत्यय इत्यथः । यद्रा ननु waa विशिष्टप्रत्यये यदि बयाटृत्तिभेदनिराकरणं तदा नाश्रोऽयमगौरय- मित्यादि विग्िष्टप्रत्ययाः कथमत sare) अन्येति ॥

भगो Sto । नापोति। एकस्येवान्यतराविषयकप्रतोत्य- विषयलं न quat:, तथा स mee श्रेत्यानुपलम्भोम्ति, तस्य स भेदेऽनुपपत्याऽभेद कन्यना स्यादित्यपि नासतौत्यथंः । कन्पनार्यां कश्थकन्यक्रयोरतिनाभावः. स wai नास्ति, श्रालोकं विना चरसरूपस्याभानेपि तयोमंदादटिल्याद । श्रनेकान्ताटिति। देगा विष्छटे तौति हेतुविग्रेषण वा साघनान्तरमेव वा देशाविश्छेटः, तदुभवमणिद्धम्‌, mE सखा ग्रयदत्तिलाद्र पशव च श्रह्खटत्तिलादित्याह। नासिद्धरिति। नन्ववयवभिन्नो नाख्यवयवोति न तयोभिन्नदे ्रल्म्‌, तत्राह । देहेति । बौद्धानां देशो Wal ज्ञानमेव, तथा च Sema प्रकाशं सखमादायैव देहं गोचरयति, न ₹ तयोरभेद इत्यनेकान्त इत्ययः । ननु aay देग्राविष्छेदः, तस्येकाधाराटृत्निलात्‌, देहानुपलम्भेपि देहिन उपलम्भादिल्याह । न तथोरिति गुणगुणिनोरपि नाविष्छेदो रूपाज्ञानेपि श्रङ्खमदौनां srarfeare । तुखखमिति। faqaa: श्ङ्खगद््ेपि रूपादि्ह इत्यर्थः । a हौति | बथा

गुणगुणिभेदभङ्गवादः | ORE

देहाप्तौतौ Teralfaaa न देप्रतोतौ देहप्रतो तिस्बहग्रेन इत्यनेकान्त tau: । हेतोरन्यथासिद्धिमार । प्रतिपन्तौति | धटपटयोः प्रतौत्युत्पन्निखामग्योः कचित्साहित्यनियमेयभेदा- भावादित्ययेः। ननु बाटृत्तावेवायं विरोधो नतु ufawa एव Tague चलतीत्यादावपौनरक्ष भवतोत्यत we! नौोलमिति। पूवंकोऽपोहनिराषतावुक्रः । श्रपोरनिर।करणाद्यया पारमायिक- जातियक्चोमंदेपि महो पलम्मनियमस्तया गणगुणिनोरपि श्यात्‌ | श्रथ तयो नित्यवानित्यलादि विषद्धधर्माधामाद्धदम्हल्योयं गृणगृणि- नोरपि, पाकेन घटस्यानागेपि शूपादेर्नाण़ादिति भावः ॥

रचु° टौ ० | श्रमम एवेति। तिन्‌ गद्ममाण एव गह्य माणम्‌ । sfa च गुणिनि गटदह्यमाण एव गुणस्य गटद्यमाणल- fafa | दे ग्राविष्छेद टति। ई ग्राविच्छटोऽभिन्लदे गवम्‌ | श्रभेद- माधनमित्यनुषज्यते । श्रभिद्धेरिति। awe द्रयदत्तिलाटूयस्य च जन्यस्य खावयत्त्तिलात्‌ । श्रतिरिक्रम्य चावयविनोऽसाधित- लात्‌ i देषेति । परेषां Se विज्ञानम्‌ । तयोरपि देग्रव्छि- दानुपलम्ादिति भावः) श्रविच्छेटो देशाविच्छदः। तदिति । देहानुपक्नमेपि देहिनो विज्ञानम्योपलम्भान्‌ दैशाविच्छदे श महोपलमनियमस्यावश्रकलात्‌ तवे कतवेपरिम।णयोरिवेति । न विपयेयः न रूपादिमतामनुपलममेपि कूपा(नु)द्युपलम्भः । तव ava रति। दैदविज्ञानम्य खप्रका श्लनाव्रश््रसुपलम्भात्‌ । कणिकं

देरविगेषमधिशृत्य चेदम्‌, तेन पुरुषान्तरेण ट हिनोऽनुपशम्भेपि 92

७३० आत्मतत्चविवेके acta

न चतिः। श्रत एवाखरषादया हेलोरन्ययासिद्धिमाह | प्रति- प्नोति । श्रत एव देग्रदेग्िनौनरमर्यमेव देशाविच्छेद दति परास्तम्‌ | उपयंधोभावा पन्ननोला दिमन्तानदयेनानेकान्ताच्च । ननूपलम्मानुपलम्भादिकं न धमिणः, परं लतद्नाटत्तिभेदाना- मित्यत we नोलमित्यादि। gaa एवेति । वास्तवभुत्पल- लादि कमनादृत्यानुत्पलादियाढत्त दूवे चलम्‌ | ननु यदि जाति- गणक्रिया निबन्धन एव विश्िष्ट्यवहारो न पुनरतद्माटत्ति- निवन्धनो fama afe कायेलनित्यला दि विशिष्टव्यवहारेणेत्यत श्राह । अन्यत्रेति ॥

यम क

अभेदे च धमधमिणोदरादूरतया ग्रहणे Wy Usa कुतः | न च पुरुषभेदेन तथेवान्यस्योत्याद्‌ wae दैरूप्याभावात्‌। न चान्धान्य एवासौ, रक- देशतया aaa प्रतिसन्धानात्‌। न च सा मान्ता, भिनरदेश्ख तथाभूतस्य प्रत्यासोदताप्नुपलम्भात्‌ | न च निरालम्ब णव ॒तदुपलम्भो टक्षादिरेश््रति- नियमानुपपत्तेः |

wee ato । दूषणान्तरमाह | wae चेति । दूरगरहणे श्रपाटवं अन्प्विषयतवं श्रदूरय्हण च पाटवं बह्कविषयल न श्याटित्यथैः । aq तथोत्पादाटव ते स्यातामित्यत ste न चेति। एवं सति तदस्तु दिरूपमापद्ेतेत्यथेः। नन्वन्यः पटुग्रहण- विषयोऽन्यखचापटुरहणविषय इति कुतो वस्टेषष्यमित्यत श्राह ।

गुणशुणिभेदभङ्वादः। ORY

न चेति। य एव gues: स एवाथं ae दति faazea प्रत्यभिन्ञानादित्यथः । न च सेति । सा एकदेश्ता ara भ्रमविषय cay) प्रत्याभौदतोपि पुरुषस्य तच बाधानवतारान्न भान्त्या | भिन्नदे ग्रस्यनि । नन्‌ तैमिरिककेश्नोपलम्भवक्िरा- लम्बन एव पद्पटुयद Taq श्राह) न चेति। एव सति

टचा दिम्तदिषयतया नो जजिष्येतेत्यथः ॥

ec

भगो" ate. fay धर्मिणो यावद्धम्य तदा कथं Wasa aaa कम्य विद्कमम्यायरहः कर््यचद्धमम्य ग्रह दत्याह । अभेदे चेति | बहतर धमेग्राहकत्यं Yay, भ्रन्पतरतद्भाइकलमपदुलम्‌ | पद्पटज्ञानभेटात्‌ पुरुषभेदः । तथेवेति । पटुज्ञानपुरुषापेक्या पटुरपटज्ञानपुरुषापेचया ल्पटुरथं एवोपेयत Ta । दरुणं भिो विद्ध धमेदयम्‌ | ननु पटलवाद पटुरर्थोऽन्य एवेति न दोष caingy निराकरोति । न चान्यति । तच्चेनाभेदेनेत्यथेः | मा एकं ग्रता | तयाग्तस्येकदे शरलन प्रत्यभिज्ञायमानस्यत्ययः | निरालम्बनः पारमा थिका विषयः | प्रतिनियमः safafaaa:

प्रतोतिनियमो वा ॥

THe ato | AI जात्यादेरमस्मवस्ततर दूषणान्तरमाह | श्रभेदे चेति। दूरवेनापट्‌ यदणमदुरलेन च पट्‌ यणम्‌ । बडतर- waufed पदुलमन्यधमग्राहिवं woz) धर्मिग्रहे च तदभिन्नानां मवेषामेव यहात्तयालामम्भव इत्यथः । WI पटुल- मपटुलं च विषयधमेखद्ाहितया च गहण परुलापटुलयवहारः,

93 च्यात्मतक््वविवेके सटौके

एक एव wet नेदौयांसं पुरुषं प्रति पटुलेनोत्यद्यत दति तेन पटलेन wed. दवौ प्रति चःपटुलेनेति तेनापद्वनेत्या श्च निराकरोति। न चेति। seu विरद्धोभयरूप(व)व(च)म्‌। wa- धर्मिंणोरभदे धर्भियादिणाणेकेन पटु लमेवान्येन चापटुलक्षेव गद्यत दन्येवासम्बद् मित्यपि द्रष्टयम्‌ । अन्यान्य इति UT पटुरपदुखान्य Tae: । तत्वेन अभिन्लवेन । सा एकदे शता | भ्रान्ता भ्रमविषयः । एवं तच्मपि अान्तमिति द्रष्टम्‌ | तयश्वतस्य पद्रपटुरूपस्य। निरालम्बनः सद्‌ नालम्बनः। तद्‌पलम्भः पटुलापदुलोपलम्भः | दे शप्रतिनियमः प्रतिनियतदे श विषयलम्‌ | श्रय हि पद्वादिप्रत्ययो नियते टादौ, निरालम्बनस्तु शश्र विषाणादिप्रत्ययो न तयेति ॥

न चाधिपतिप्रत्ययत्वात्तस्येति युक्तम्‌, अनुभवानां तदेशोल्लेखाननुरोधात्‌, उल्लेखे वा स रवालम्बन- प्रत्ययः, तावन्माचानुबन्धित्वादवलम्बनव्यवदहारस्य | न च देणोऽ्वालम्बनं न तु टक्षादिरिति साम्प्रतम्‌, अनुपलब्धविशेषतया टदेशदेशिनोरविशेषात्‌ । न च द्वौयांसोपि विशेषाः स्फुरन्त्येव, न तु fasted दति युक्तम्‌, न fe योगविमलाच्जञनधौतदृष्टेरन्यस्य ताराग्यूहगतयः प्रतिभान्तौति wal प्रतिपादयितुम्‌ |

Wee टौ०। ननु टचादिदे ्रप्रतिनियतोऽपेपलम्भः खष्टा- स्यष्टरूपोऽनादिवासनाप्रभव एवेत्यत श्राद । न चाधिपतोति।

quytaNeagKa4re: | ७३२

शअ्धिपतिरनादिवामना, यदधोनाः स्ूलादिविकन्पाः सा प्रत्ययः कारणं GSU: । वासनाया निरपेक्तायाः कारणलाग्यपगमेऽति- प्रसङ्ग ईति तद्द्रोधकोऽनुभवो वाच्यः. a wa देग्रमुत्रिखतोति azetfuar वासनापि न acfaafeare । अ्रनुभवानामिति ।: नि विकन्पकानामित्ययेः । नन्वननुभवेनापि देश्र उकषिष्यता- मत we saa इति । afe fag एव टचादिर्दगम्तच च स्यष्टास्यष्टगरदणं च fagfagqu: | aaqnafaqaafu garfe: कथं माल्लम्बन THA श्राह) तानन्माचति। ननु स्यष्टास्पष्टदण- विषयो न aa:, faq तदेश इत्यत wie) न चति। स्यष्टास्यष्ट- ग्रहणयोयया देगिनि aq fattuuena तया दग्र भूतना- दावपि तदा स्यात्तत्रापि fe दूराद्यावदिशेषानुपलम्भभ्या विशरषा- शित्यथः। ननु स्पष्टग्रहणं नास्त्येव येन विरोधः म्यात्‌, fara ग्रहणानि निविकन्पकानि aaa were, मव्रिकन्पक a सव- fansfaqa यत्र नोत्यद्यते तेदस्यष्रग्रहणमिव्यन इति gat विरोध waa ae न च दवोयांभ इति योगविमलाश्नन दृष्ट्यिगौ, तटन्योऽकरदादिम्तस्यापि ताराय्यम्य zatatat गतयः प्रतिभान्तोति न शक्य amaat यदुक्रं दवौयांभोपि fave: स्फरन्तिन तु निञ्चोयन्त दति, तन्न युक्रमित्ययः ॥ भगो० gto । ननु कारणोग्रतज्ञानविषयतया टादिः ane प्रतिमियमः ब्यादिल्यत ay न चेति । अ्रधिपति- yqaa निविकन्यकलत्वम्‌ । त्या gue निविकश््यक विषयं

938 चऋात्मतक्वविवेके सटौके

नाङ्गोक्रियते, aglatt वा स॒ एव पारमार्थिको विषय दन्यथेः । तावना बञुक्नेखमाचम्‌ | न चेति । Sut waerfe- wa पारमार्थिको विषयो न तु प्रतिनियमविषयो टचादि- रित्यथः । देश्रदेगिनोध्मधर्मिभावादमेदे यया दूरवादेश्रस् fair नोपलभ्यन्त तथा ठक्तादेरपोति विगरेषो नास्तौत्याह | afanafefa ) ननु धर्मधर्मिंणोरमेदो पर्मिग्रहणं निर्वि कन्यकरूपं भवधमेविषयमेव, मविकल्यकं तु बह्न्ययाटरन्ति- विषयतया पद्पटुग्रहणरहपभित्याश्रङ्ां निराकरोति । न चति । स्फुरणं निविकन्यकम्‌ । निचयः मविकन्पकः । निर्वंकन्यकस्य मविकन्यकोन्नेयतवात्तदभावे तन्त्वम शक्यनिश्चयमित्यर्थः |

रधघु° Jo ahaa निर्विंकन्पकस्य ufafaaa- विषयकलवात्‌ कायेग्वूतस्य मविकन्यकस्यापि तथालं न पुनरनादि- वासनामसुत्यानां शश्रविषाणादि विकन्पानामित्याद्याग्रद्धा निरा- करोति । न चेति। खममानाकारग्रदणजनकत्वं विषयम्याऽऽचि- पत्यम्‌ ग्ररणस्य च खमसमानाकार विषयव्यवम्धा पकलम्‌, श्रनुभवस्य कादाचित्कनोलाद्याकारान्ययानुपपत्या नौलाद्याकारविषयमिद्धः, तथा च तथाविधस्य तथाविधो वा प्रत्ययोऽधिपतिप्रत्ययः | नियत विषय नि विकन्पकम्‌, तत्वात्‌ तदघौनलात्‌ मविकल्पकंस्य विषयनियमोपपत्तेः |

श्रधिपतिनिंविकर्पकं प्रत्ययः कारणं यस्य तक्लादित्यपि

कञित्‌।

गुणगुणिभेदभङ्कवादः | SRY

नियताकारसविकन्पकजननसामथ्यं निर्विंकन्पकस्याधिपत्यम्‌, तथा च तस्य सविकन््कजनकनिविंकन्पकस्य तयालात्‌ मविकंल्पके विषयप्रतिनियम cae: इत्यन्ये ।

यदि निविकन्पकं aafetngfaaq तदा तदनुरन्धानो विकन्पोपि टादि विषयकः स्थात्‌ । न च भवतामपि ( श्रसतो) टृचारेरवयविनो निविकन्पक विषयत्वस्य मम्भवोऽन्यविषयकाच्च निरविकन्पकादन्यविषयकविक्न्पोत्पादे नोलनिविकन्यकात्‌ पौत- मविकन्पकोत्पादप्रमङ्ग इत्यकरतात्पर्याभ्यामाद्‌। अनुभवानामिति। श्रालम्बते विषयताभातरणाश्रयते श्रमन्तमयमित्यानम्बनप्रत्ययः मविकन्पकं विज्ञानम्‌, तथा च ama कुतो विषयनियमः, qa श्रमदटर्योन्निखमाचम्‌ । wae कचिददिषयोग्धतायां प्रनौ- तावालम्बनप्रत्ययव्यवदहारः। दंशो श्रतलाटिः। waa विषयः। श्रनुपनति । पद्वपटुप्रत्ययम्य दे शिव शम्यापि विगश्रषान्‌पलय््या दवौयमोऽपट्नँढौ यमञ्च तदुपलब्या पटर्नान्ययेत्ययः । स्फुरन्ति निविकन्केन zea) न तु निखोयन्त न तु मविकन्पकेन

विषयौ क्रियन्ते ॥

a es

अनिश्चयानुपपत्तेश्च। अनुभूतो द्यात्मा न ferzit- यत इत्यव हेतुर्वाच्यः। वासनानुद्धव दति Tat निःओेषविशेषवन्तं धर्मिणमुपलभ्य विदूरवत्तिन- स्तदखिलस्मरणेपि अनुभवव्यापारानुसारिनिश्चया- नुद्यतत्‌ |

oR व्मात्मतत््वविवेके सटोके

wee zie, fay निविकर्पकग्टरोतः सविकल्यकेन न त्रिषयौ क्रियत दत्य्ययुक्रमित्यार । श्रनिखयेति । aq fafa- HUAN यच GNA भवति aa तदिशिष्टज्नानमुत्पद्यते न तु waaay! areata । श्रलुभवव्यापारेति । श्रनुभव- व्यापारः मात्रम्‌, तेन निकटे शदहौतसकलविगषस्य घमिंणो दूरेऽपि तदनुभवबल्ञात्‌ माचत्कारि ज्ञानं स्यात्‌, लया च UAT: प्राणकारिल्वानभ्धपगमात्‌ सामच्यन्तरस्य सद्धावादित्ययेः ॥

भगो Do । किञ्च तदिषयकनिविंकन्यकसत्वे तत्काय सविकन्पकं स्यादेवेत्याद | sfaqafa । वासनेति । मंस्कार- सहकारिराहित्यथे | तद खिलस्मरण इति मंस्कारोद्दोधद्योत- नार्थम्‌ । यन्नास्याखिल वि शषस्मरणाभावस्तत्रापि तावद्धमिंविशिष्ट- धम्धेनुभव एव संखतारोद्धोधकं इति भावः ॥

Tye Zico 1 इति Ra: इत्यन्न ta azfadfa | स्मथंतेऽनेनेति स्मरण, तद खिलगोचरवासनो दो धपौत्य्ंः । श्नु- . भवस्य वापारो धरमेऽगओेषविगरेष विषयत्वम्‌, तदनुसारौ तद्वान्‌ ॥

तथापि चानुभवकल्पनायां सर्वैः सवदा सवे जानाति न तु निशचिनोतौति fa न स्यात्‌) भ्रान्तिवशात्‌ तदिपरौ तविशेषनिश्चयेऽनुभूतविशेषा- निश्चय इति ta अनुभववेपरोत्ये निश्चयस्य सर्वेवा-

गुणद्ुणिभेदभङ्वादः | 9३9

नाश्रासप्रसङ्गात्‌। यच च विपरौतस्याप्यनिश्यस्तच का वार्ता, यथा पराचौनैभागैरवाचौनानां संयोग- विभागयोरिति |

श्रङ्० Ae । तयापौौति । sfafaaau cae नतु रजतभरमेणान्तरिते प्ररक्रिमिविकश्यके दक्रिनिखयो न भवति, तया च कुतोऽयं नियमो agai निश्चोयत एवेत्याश्रङ्ते | भ्ान्ोति। अनुभवेति। श्रनुभवानन्तरं विपरोतनिखयखे्तटाऽन्‌- भवमाचप्रामाश्वादिनः कापि ममाश्चासो न स्यात्‌, wat तु निविंकन्पकं न भवत्येव, किन्तु खतरजतस्य घर्मो द्धियमल्निकर्षा- दिपरोतमिखचय एवोत्पद्यत दति भावः। किञ्च परभागार्वा- mma: संयोगविभागौ प्रत्यकाप्रत्यचदटत्तितिया वायुवनस्पति मंयोगव्रिभागवद्‌ प्रतयच्तौ aafa वया ग्रणमभिधो यते, विपयेथख नास्ति, aq कथं न जिश्यौयत care: aw चेति॥

भमौ Zo | ननु तावददिशेषवद्धग्येनुभवेपि तददिरोधि- विग्रोषनिश्चयो भ्रमरूपम्तज्निश्चयप्रतिबन्धक wate) भ्रान्ति | भआान्तिर् तत्कारणं तिवक्ितम्‌ । यद्यनुभवविसम्बादो निख्य- az मवे बानुभवेऽनाश्चास्तम्य म विकन्यको न्नेयला दित्याह । श्रनु- भवेति । यच चेति । aa विपरोतभ्रमस्तज्जिश्चयप्रतिबन्धको sae: | ययेति । संयोगविभागौ नातिरिक्षी, किन्तु धर्मिण उत्पाद्‌ विगरेषा विति नये धमिणोऽलुभवेन विगेषदश्ेनादिपरौता- निश्चये यज निखयस्तवो क्ररोत्यभाव इत्यथः ॥

93

ORS अआमतत्चविवेके सटौके

रघु ° टौ° । जानाति श्रलुभवति। भान्तिवश्नात्‌ भानि- जगकदोषवश्रात्‌ । गमु निखितिथं यजन बाघधकमवतरति ava निशयण्यानुभववेपरौल्यं कष्यते न सवेजेति नानाश्चासो भवतामपि रजतभरमष्टार्यब्यमिलारात्‌ सवेचानाश्वासप्रसङ्ग इत्यत ME! ay fai नच नि्यतविषयानादिवाशनापरिपाकवश्राशियतविषय- विकश्पोत्पादर इति वाद्यम्‌ । अवयविजाद्यारेरवास्तवत्व्यव- ख्यापनात्‌ । विकच्येऽनुग्रयमाने aera बाधकाभावात्‌ सर्वानु- wafag च हण णिनोभंदे न किञ्चिदपि बाधकमिति |

दति गुशगुणिभेदभङ्गवादः ॥

अथ अनुपलम्भवादः।

अस्तु afe Acar, अनुपलब्धरिति चेत्र | सर्वादेश्च सन्देहात्‌ स्ादृषटव्यभिचारतः |

दश्यत्वविरेषणान्रैवमिति tal तदसिद्धः। परोप- गमसिद्धरदोप इति Fa) स्तन््रसाधनत्वात्‌ | यदि परः सहसैव नैवमभ्युपगच्छेत्‌, नुनं साधनमिदं Tad, यदि च पराद्टिमिवधुय दश्यन्तमन्युपगच्छेत्‌ , रवमपि सम्भवेत्‌, न वैवं शक्यम्‌, तस्य aqufea- रूपत्वादिति aga: | विस्तरस्वसन्तोऽक्षणिका इति- वदूहनोयः |

veo ठौ० | श्नुपलम्भो वेति यदात्मनि बाधकं श्रद्धितं तज्निरस्यन्नाद । we तर्दति । आत्मा नास्ति, weal: श्रश्रविषाणवदित्ययः। wa सर्वानुपलसिमादाय मन्दिग्धाशिड्धि- are) सवंति । पुरषविगरेषानुपलसिमादाय व्यभिचारमाह | खादृष्टेरिति । ननु योग्यानुपलक्नेन प्रत्यवत एवात्माभावो गद्यत इत्याश्द्धाह | दृश्यवेति । wage दोषमाइ । तद सिद्ध fifa) त्वयाऽत्मनमो दृश्रलामभ्दपगमात्‌, magne वा fag नः समौ हितमिश्थर्चः । नेया यिकेस्तावहृष्यत्वमङ्गो क्रियते, तचा ©

७४० ख त्मततत्वविवेके सटोके

कथं तदसिद्धिरिल्याद । परेति । खतन्त्ेति । तकः पराभ्युप- गमाौनप्रडन्तिने तु खतन्त्(साधन)मनुमानमपोत्ययंः। नलु gat व्यवश्येय मित्याह | यदि चेति ।

‹ मोऽपि यावत्‌ पराभिद्धः खयं सिद्धो विधौयते |

wana प्रतोकारः aatsfag तु का क्रियाः ॥ इत्यथैः । सषसेति सञार सिकामभ्यपगमवारणाय, भरन्ययाऽप- सिङ्धान्तापत्तेः। मृदिति खरूपासिद्धं स्यादित्ययेः । नण्वनु- मानमपि परसिद्धेन प्रवन्तैताम्‌, को दोषः, त्वदनभ्यपगमस््वप- मिद्धान्तभयादेव वादिना न कर्तव्य इत्यत श्राह यदि चेति। परोऽपि दने षति दृश्यल्मभ्येपगच्छेत्‌ न तु तदन्तरेण दृश्रल- माजमित्यथेः । तस्येति । दृश्यवम्य दश्ेनोपडितत्वादित्यथेः | विस्तरस्िति । भरमन्तोऽचणिकाः क्रमयोगपद्यरदितत्रादित्यत्रा- श्रयामिद्धिर्बाधो वा, तथाऽऽत्मा नास्नुपलसेरित्यचा पोत्यथेः ॥

amo Jo । चतुयमात्मनि बाघक दूषयितुमुपन्यस्यति | aq atta देहादिभिन्नो area. अनुपलम्भादिव्ययंः | श्रज अर्वयानुपशम्भो faafan: खानुपलम्भो वा। we सवचेति। यद्य्यनुपलम्भो न्नानमाचाभावः «esq हेतुरिति त अन्देहाभिधानं ल युक्रम्‌, तथाघात्या नासयन्‌पलम्भा दित्यनेनेव र्दन ज्ञानमाजाभावे विरोध इति भावः। we खति। लददृष्टस्यापि वस्तुनः सल्वादित्ययः । at न व्यभिचारः, योग्यतया धानुपशम्भष्य विग्रेवणएत्रादित्याइ | दृश्छलेति | त्या

व्नुपलम्भवादः | ७8१

तस्य Guarana fag अर्मेत्यत श्राह । तदशिद्ध- रिति। नेयायिकेसलथाऽभ्यपगमात्‌ पर सिद्धेन दृश्यं खानुपलम विग्रेषणएमित्यार । परेति । तकं इवानुमानमपि परमिद्धेन a प्वन्तते, खतोऽसिद्धं a का क्रयेव्याह । खतन्ेति । नन्वनु- मानमपि परमिद्धेन प्रवद्छयेति विगेषाभावादित्यत श्राह । यदि चेति । परानुमानदूषणाधं थदि नेयायिको न तथाऽङ्गोकुरयात्‌, तदेदं माधनं न स्यादिल्यधैः, यदि fa. परेरात्मनो ema श्रनुपलम्भो aaa इति तथा ufagtaae: | तस्येति । दृश्यस्य दृष्छृपडितला दित्यथेः | ननु wayyeara- तस्याद्युपस्यितस्य निषेधः स्यादित्यत श्राह । विम्तरस्िति। अमत्व्यातेदृषितलान्तजापि wn इङ्गं नास्तोति निषिद्धयते नतु गरग्रप्रटङ्म्‌, AMI श्रजातलात्‌ शग्रष्रङ्गवदिन्यचाश्रयजिद्य- भिद्धिभ्यां याघातः, प्रतियोग्यप्रमिद्या श्रौरादावपि धर्मिणि तन्निषेधोऽश्क्य इत्ययः ॥

Tyo टौ । तुरौयं बाधकमाग्रङ्गते | भरन्त त्ति | sqqefad ज्ानमातचाभावो नाश्यात्मव्येव जानात्‌, IT साचात्काराभावः, aay मर्वादृष्टेरित्यादि। मन्दहादित्या- पाततः, व्यतिरेक एव च amafaafa । यभिचारस्बतोण्ि- यानभ्वपगमेन श्रक्धपरिहारलान्नोद्धावितः । नेवम्‌ न खादृषट- व्यभिचारः । खतन्त्रेति । प्रसङ्गो fe पराग्धपगममिद्धेन हेतुना प्रवन्तेते, परभ्यपगननेऽनिष्टप्रसश्नदूपलवात्‌, नानुमानम्‌, ATMA |

७४९ व्मात्मतत्त्वविवेके सट

‘ag हेतुः परासिद्धः खतः मिद्धोऽभिधोयते | wana प्रतोकारः खतोऽभिद्धे तुका frat’ ॥ दति । सोपहाषमाह। यदि चेति। ayer श्रपसिद्धान्त- भयविररेण । येन an तदन्येन तस्यादुष्टिर षत्वमा धिका तेनेव at) नाद्यः, वाद्यदृश्यस्य प्रतिवादिबुद्याटेः सत्नोपगमात्‌ | दितीये तु aa यटृश्ं तदृष्टेस्तच्र सल्वादसिद्धिरित्याह । यदि सेति । एतेन योग्यानुपलब्ध्या तज्ञिषेध इत्यपि प्रत्यक्म्‌ । दृश्ये दृश्यतविशिष्टम्‌ । तं श्रात्मानम्‌ । तस्य दृश्छलविश्रिष्टस्य | दतिवत्‌ इत्येव । यथा fete धर्मिणः सिद्धासिद्योर्बाधाख्या- भिद्धिग्यां तचासत्वमाधनमग्रक्यं तयाऽऽत्मन्यपौति । कि wed नात्यन्ताभावप्रतियोगिलम्‌, भिद्धषाघनात्‌ । नापि मवेकालाव- च्छरेन सर्वदेशदरत्तेरश्यन्ताभावम्य प्रतियोगिलम्‌, aay देशे सवस्य कालशस्यावच्छ्रद कला मम्भवात्‌, कचिदन्यत्रायप्रमिद्धः, श्रम- त्ख्यातेनिंरामात्‌, श्रात्मनि सिद्धमाधनाच्च। नापि प्रागभावध्वंम- प्रतियो गिवम्‌, घटाद्‌ावरेविवादान्‌ । आत्मनि च वोतरागजन््मा- दश्रेनादित्यादिना न्यायेनानादिनिद्याऽनादेख भावस्य कारणा- भावाद्‌ ष्वंमामम्भवेन बाधात्‌, माधकविरहाच्च, मेयलद्रव्यतलारे- रप्रयोजकलात्‌ । नापि सत्ताया जातेविरहः, घटादा विवात्मन्यपि AGUA HAI सम्भवात्‌, नथालेपि च धर्मिणोऽनपायात्‌ | अत॒ एव न देश्कालमम्बन्धविरहः, तत्साघकमानबाधितलात्‌, माधकाभावाच्च। श्रत एव न खषूपमत्वविररः, qurfagfafgea; व्याचाताचच | श्रत एव च न प्रमेयत्राभावः, माध्याप्रमिद्धश्च।

QATAR TS: | ७४९

नापि प्रसेयलवयापकायेक्रियाविरद्ेण तद्भावसाघनम्‌, त्वया केवश्यतिरे किणो मानलानभ्युपगमात्‌, Ba: पचधमेतायाञ्चा- सिद्धः। अस्य च Maw TAG याघातोऽप्रामाण तु कुतोऽभिमतमिद्धि रिल्यादि खयमृहनोयम्‌ ॥

अथात्मसद्वावे किं प्रमाणम्‌ | प्रत्यक्षमेव तावत्‌, अहमिति विकल्पस्य प्राण्ण्डन्माचसिद्त्वात्‌ । न चायमवस्तुकः सन्दिग्धवस्तुको वा, अशान्दत्वाद्‌- प्रतिक्ठेपाच्च | न च लैङ्किकः, श्रननुसंहितलिङ्गप्यापि खप्रत्ययात्‌ | न च स्मृतिरियम्‌, अननुभूते तदनुप- un: | अरनादिवासनावशदनादिरयमवस्तुको विकल्प इत्यपि न युक्तम्‌, नोलादिविकल्यसाधारण्यात्‌ | इह वासनामुपादायानाश्वामे प्रमाणान्तरेपि कः समा- श्वासो यतो नौलादिविकल्पेषु समाश्वासः स्यात्‌ |

Wee Sle । ननु माधकबाधकमानाभावादात्मनि सन्देहः स्यादतः बाधकमाह । प्रत्यच्चमिति। आगमानुमानधोरपि ्रात्मनि मन्वे प्रत्यचस्यो पजोौग्यवात्तदव प्रथममुक्रम्‌। नन्‌ शरश विषा पप्रत्ययवद हमिति प्रत्ययः स्यादित्यत ae न चति। बौद्धेः शब्दादि विकन्पानामवम्तुकलाग्यपगमादाह | श्रग्राब्दला- fafa: मन्दिग्धवस्तुकतायामाह | श्रप्रतिचपादिति। नायं

स्थाणरि तिवन्नामिति प्रतिचपाभावादि्ययेः। न च fem

088 qimarafaaa acta

दति यद्यपि लैकङ्गिकमण्यसत्स्यातिरूपमेव aad, तथापि डहेलन्तरमप्याइ । श्रननुसंहितेति । नन्वाधूनिको वासना- मूलानुभवमपेकचते नवनादिरिपोत्याग््ा निराकरोति । भ्रना- दौति। afe नौल्लाद्यपि पारमायिकं न स्याद्नादिवासना- amea तेषामपि स्फुरणमम्भवादित्याह । नोलादोति। तदेव स्फुटयति । इहेति । श्रात्मनोत्यथेः ॥

भगो० ate । आद्मनि बाघकोद्धारेपि साधकं विना ae स्यादित्यात्मतत्तस्या विवेकम्तदवम्धय एवेत्याह । श्रयति । यद्यात्मनि श्रन्दानुमाने भ्रपि माने स्तस्तयापि तयोः प्रत्यक्तोप- Hana प्र्यचमेव मानमाह । प्रत्यक्षमिति न च तद सिद्धमित्याह । svfadifa । नन्वमन्न्ययं विकन्पः शश्र विषाणविकन्यवद वस्तुकम्तथावेन सन्दिग्धो वेति न मानमित्याग्रङकां निराकरोति। न चति। बौद्धनये ग्नब्दादिविकन्पा वादत्तिमात्र- विषयतया ऽलोक विषया यथाऽयं तयेत्यर्थः । श्रप्रति्तपाठबाधा- fear) ननु शाब्दललेक्गिकलाभावेऽप्नादिवामनाजन्यतया श्ग्रविषाएविकन्यव(त्या)दमत्ल्यातिषूपः स्यादित्यागश्द्ूलु निरा- करोति ्नारौति । श्रयमहमिति विकन्पः यदि बाधका- भावेऽपि तथा तदा नौलादि विकल्यानामपि वामनामाचजभन्यत्व- सश्भावनथापि सवस्तुकतवे का प्रत्याशरेत्यथेः ॥

अनुपलम्भवाद्‌ः | O84

Tye टौ ° । प्रत्यचमेवेति । awa न॒ aramawat Zea दति we पुनरापाततो विप्रतिपन्नं प्रति श्रहमिति Waa शरोरादिभिन्न श्रात्मनि प्रमाणयित्‌ न saa इत्यत - त्परम्‌ | Taga वस्वननुरोधो याटृत्ति विषयकः । तादृशो fe विकल्पः ग्न्दालिङ्गासादेरनादेर्वा वाभनातः. न चायं तथत्याह । श्रशाब्दलादित्याद्िना। aafa च शाब्दलादौ नावस्तुकल- मबाघादित्याद । श्रप्रतिकपादिति। विनापि बाधकमवम्दुकल्व नोलादिविकन्पानामपि तथालप्रमङ्ग हति भावः । अ्ननुञूत इति स्वमते, wa इति परमते । श्रयं श्रहमिति विक्न्यः। वामनातरिकन्पमन्तानयोरनाद्िवान्न TAFT कायकारण- भावामम्भव इति भावः |) मन्दिग्धवम्तुकवं निरस्यति । cefa | यद्यान्तरेऽहमिति fan वम्लननुरोधिवामनामसुत्थतवमम्भावनया मवम्तुकलमन्दम्तद्‌ा बादयर््प नयनादि मसुत्यषु विकन्यषु तयेव तत्सन्देहात्कचिदढ पि विकन्पे मवरम्तुकल्वनिणंयों न स्यादित्यथः॥

तस्मादासनामाचवादं विद्ायागन्तुकमपि किञ्चित्‌ कारणं वाच्यम्‌, तच्चाप्तानाप्तशब्दौ वा लिङ्गतदाभासौ वा प्रत्यक्षतदाभासौ वेति । तच यथा प्रथममध्यम- प्रकाराभावान्नौलविकल्यश्चरमं कल्पमालम्बते तथा- {हमिति विकल्योपि। तचायं प्रत्यक्तप्ष्ठभा वित्वे साक्षादेव सवस्तुकः, TATA तु मुलेऽस्य पारम्पयात्‌ सवस्लतेति |

94

७४६ व्या्मतत्वविवेके ata

mee ete । तस्मादिति नोक्ाद्युपञ्चवभयादित्ध्थेः | परथममध्यभेति । पूरवेदूषितलादिश्यथेः । चरममिति । प्रत्यल- तदाभासपक्मित्यथेः | प्रत्यच्ाभाषमृलतायामपि सवस्तुकतामाइ | तति । अहमिति fanaa निविकश्पकलन्यवे नोलादि- विकल्यवत्‌ सवम्तकता, प्रत्यच्ाभाश्वमूलवे तु WNT Fw TAGS प्रमापूवंकलादारोपय्येत्ययः ॥

भगौ टौ ° | प्रत्य्चाभासमृलकले सवस्दुकलमुपपाद यितु- माह । तचेति । अहमिति । विकन्पो यरि व्रस्युविषया- व्यव हितपूरवैवन्तिनिविंकशपकसम्बद्धो यदि वा प्रत्यचाभासनन्य- स्तथापि परम्यरया श्रारोप्यरजतादि निविकन्यकपूवेकलेनोभयथापि सवस्तुकलमस्टेवेत्यथंः ॥

tHe टौ० । wad निविकन्पकम्‌ । साचात्‌ fafa- कश्पकातिरिक्रव्यवधानमन्तरेण । प्रत्यकाभासमूलकलतवेपि मवस्तुकलत्व वयव्च्यापयति । तदाभास इति । पारभ्यर्थादस्तुविषयकनिवि- कश्पकषटष्टभा विस विकन्पकप्रभववा सना प्रभवस्मु तिजन्यलात्‌ ॥

न च बाद्प्रतयक्षनिरृत्तावेव .निमुलत्वम्‌, बुि- विकल्यस्यापि तथात्वप्रसङ्गात्‌ | A Wate मृलमिदहापि मानसप्रत्यक्षमिति न कश्चिदिशेषः।

च्यनुपलम्भवादः | 989

mee aos aq यद्चात्मास्ि तदा नोज्ञादिवदहहि- fefsatg स्यादित्यत wel न चेति। ननु बुद्धिः जयमेव सखस्िन्‌ प्रमाणं म वात्मा तचा, त्य जडवादिद्यत श्राह । तजति । मानसमिति | वेदनमित्यनुषज्यते । तथा च array

प्रत्य्चसिद्ध एवात्म्ययः ॥

~~~

भगो" रो. । ननु प्रत्यचस्य बहिःकरपाजन्यवदगनाश्चाज च तदभावान्न squafafa वामना प्रभवलमेव स्यादिव्यत आइ), a चेति । यथा<न्यष्य स््रप्रकाश्यकलेपि बृद्धिष्वन्मते प्रकाशा

यथानु्यवमायोऽन्तःकर णञन्यम्तथा ऽऽतमपरत्यचमपो त्ययः ॥

[म 1

tae टौ | are बह्हिरिण्ियजं uae निविकन्पकम्‌ | निर्मूलनम्‌ मृलण्ठतवन्तशन्यवम्‌ । qgifa । उपलचण चेदम्‌ | सुखादि विकन्पानामपि मानमप्रत्यच्मृलकाना मवस्तु कलप्रसङ्गो

दरष्टयः। साधितं च सुवादौनां ज्ञानालिरिक्रत्माकरे ॥

(त

शरौरादिवल्तुको भविष्यतौति चेन्न, निरपाधि- शरोरेन्द्रियवद्वितत्समुदायालम्बनत्वेऽतिप्रमङ्गात्‌ । ख- सम्बन्धिश्सेरादावयं स्यादिति वाच्यम्‌, तच कः स्वाथ इति वचनौयम्‌ । अनन्यत्वं स्वत्वं सवभावा- नाम्‌, तथा च यदा तेनैव तदनुभरूयते तदा Wag: प्र्येतव्यादव्यतिरेकाद्हमिति स्यात्‌। WA एव

७४८ ष्या त्मतत्व विवेके सटौकं

घटादयो न कदाचिदनन्यानुभवितृका इति न कद्‌ाप्यदमास्यदमिति चेत्‌, रवं तहिं aura प्रत्ययः शरौरादावारोपरूप रश्व, ततः प्रत्येतु- रन्यत्वात्‌ |

Wee ठौ ° । नन्वयमह प्रत्ययः wat एव श्ौन्यादि- मामानाधिकरण्पेना इन्वथदादित्याश्रद्भते शरौरेति एवं सति चेचश्रौरेपि मेचस्याह प्रत्ययः स्छादिति। खमम्नन्धिनोत्यन्- vig प्रत्ययश्रदामाह । निरूपाघौति । बुद्धि चेतनिकतत्ससुदाय- सेतमिकवादिनावपि तुल्यन्यायेन प्रत्याख्यातुं तदन्तर्भावेन ufgaq i तचति । खपदेनात्मेव वायः, तथा च fag नः ममोहितमिति भावः । श्रनन्यलं अन्योन्याभावात्यन्ताभाववक्ल- मित्ययेः । एवं सति म एवातिप्रसङ्ग इत्यत wel तया चेति । प्रत्येता यच प्रल्येतब्यम्तचारमिति प्रत्यय इति नातिप्रमङ्ख cau: | बुद्धिदेतनिकं प्रत्याह । va तर्होति। mth: प्रतिपनत्तभिन्ञवा दित्यथेः ॥

भगो० ato | अतिप्रसङ्गादिति चेचश्यापि मेचश्ररोरे- {इमिति धौः स्यादित्ययेः। तचति । श्रा्मानं विहायेति se: | अनन्यलमिति | यषशन्योन्याभावात्यन्ताभाववनत्ं यस्य॒ तत्वं खलत्व- भित्यथेः | तदेति । प्रतौतेरेवाश्रयो यदा प्रतीयते तद्‌ाऽइमिति व्यवहारस्तजरेत्यथेः | बुद्यात्मतावादिनं प्रत्याह । एवन्तर्होति ॥

व्यनु पलम्भवादः। ose

THe Sto कः खाय इति। Taras: सम्बन्धि ETT तस्य aay गौर दत्यादिकः प्रत्यय ईति नियमो नातिरिक्रात्म- सद्भावं विनेत्यथेः । यथा भवतां खस्िश्नात्मनि ay जाने अह सृखोत्यादिका बृद्िम्तथाऽस्माकमपि खञिनव wt सेत्था-- Iga । श्रमन्यत्वमिति | यचाश्रुतमनन्यत माधारणमतस्त- दिबेचयति । तथा चेत्यादिना । नेयायिकारौनां मामान्यतो- ऽन्व मात्मलमेव, तत्तद्‌ इन्व तु तन्तदात्मतम्‌, GAT एव च प्रतो तेरदमास्पदम्‌, AEA Ba स्रूपसन्ियामकं quan तु ज्ञायमानमपौति मन्तयम्‌ । ततः प्रत्येतुरिति। श्रद्‌ प्रत्ययो fe यदि माचाद्विषधसमुत्थो यदि वा विषय- मविकन्यकप्र्ठभावो उभयथापि पूवभाविने तिषयमपेते, न श भवतां तम्य चणिकम्यो दच्यप्र्ययाश्रयलम्‌, नापि तदुपाद्‌ानतम्‌, अत्यन्तविभदृ ग्रस्याप्रते श्च भवतामुपाटाननाससभवादिति । म 4 प्रतीत्याश्रयवोपा दा नलाभ्या मन्यत्‌ wae नामेति ॥

a यलमनक

qal मुख्य vata चेन्न | तस्याः क्रियात्वेनानुभूय- मानाया भिन्नस्य कत्तुरदं च्छिनद्मोतिवत्‌ अहं जानामीत्यनुभवात्‌। नोलादिप्रत्येतव्धाकारवत्‌ प्रति- प्याकारोपि प्रतिपत्तरेवायमात्मा तथा भासत इति चेत्‌, afe प्रत्येतव्यप्रतिपत्त्याकारयोस्तुल्ययोगघ्ेम- त्वात्‌ fag नः समौदहितम्‌ | अरस्तु ख्वोपादानमाभ- मिति wa तत्मरतिभासने तदाकारस्यापि प्रतिभास-

eye अात्मतत््वविवेके सटौके

प्रसङ्गात्‌, आकारमन्तरेणाकारिणोऽनवभासात्‌ । प्रटत्तिसन्तानान्यो बुदधिसन्तानः प्रतिपत्ता, वयं तमालयविक्ञानमाचश्छह इति चेत्‌, अस्तु तहि प्रत्तिविन्नानोपादानमनादिनिधनः प्रतिपत्ता । स fa सन्तन्धमानज्नानरूपस्तदिपरौतो वेति चिन्ताऽव- शिष्यते, निःओेषिता चासौ प्रागिति ।

शङ° Ste । बुद्िष्तनोपाधिरित्याह। बृद्धाविति। शरहम्वाधिकरणे क्रियालेन भासमाना बुद्धिर्नाहङाराखदं भवितु- मेतोत्याह | तस्या इति । ननु यथा नौलादिबुद्खौ नोलाटि- राकारस्तथा प्रतिपत्तेराकारोऽहन्वं प्रतिपत्तौ भासत इति wet नोलादौति । va यथा नोलादिः प्रतौतिभिन्लस्तया प्रति- पन्तापि sfaafafas एव तस्याकारस्तच भाषत इति fag a: ममो हितमित्याहइ । तर्दति । नन्वइमाकारायाः प्रतिपत्त्या प्रतिपन्तिर्पाठागश्धता मेवारन््वेन भासत cary अस्विति | स्लोपादानमाचमदह प्रत्ययविषय इति शेषः खोपादानं fe नौल्ादिविज्नान यदि तदा तदृलिखद्िन्नानं नौलाद्यणुक्िखेत्‌, तथा च कराह प्रत्यय दत्याह । तद्मतिभाषन इति। आकारेति | प्रटन्निविक्ञानाकारो नौलादिस्तमन्तरेणकारिण उपादानम्य नोलादिविन्ञानस्यानवभासनादित्यथंः। wera- विश्चामसुपादानपदेनोष्यते तम्य चाइवमाबमाकार दति a नोलादिभागपरसङ्ग ware । प्रटृक्तोति। श्रनादिनिघन इति। सन्तानामिप्रायम्‌ | प्रागेवेति । कणभङ्गप्रकरणए Yaad: ॥

SAUNAS: | ५९

wits To । न ज्नानाक्मकलमरहमर्थस्य श्नानक्रियाकेवेन तस्यानुभ्यमानतया ततो भेदादित्याइ । तस्या इति । wy चचा नोलादिनङद्धौ नोलाद्याकारलं तथा श्ञानर्ूपल्येवा्मनो ऽहमिति सौ विषयत्वम्‌ दति न ज्नानभिन्ला्ममिङ्धिरिव्याहइ । अस्लिति। awefafa शाने तदुपादाननोला दिग्रत्तिविश्ानविषयेतिमति- पक्तौ प्रतिपन्नाकारलं भाषत cares नोलादोति। तावतापि नोशा दि वत्खजन्यज्ञानभिन्न war fag vas तर्होति। नन्वयं यम्या बुद्धेयंदुपादानं ष॒ एवात्मा प्रठत्तिविन्नाननिल्लनि- विंषयाना नन्तः प्रतिपत्ता fag एव, @a पर विप्रतिपन्तिम्तख साधितमेवेव्याइ । sfefa । यद्ययालयविन्ञानस्य चणिकला- च्नाना दि निधनलम्‌, तथापि प्रतिपक्ततावश्छद्‌ करूपवद्रहितः कालो नास्तोति भावः । प्रागेवेति । कणभङ्गनिरासेनेत्यथेः ॥

रघु ग Ze | Get aura: | मेव बुद्धिः प्रतिपन्नो तत्पुवं- भा विबुद्न्तरं वा । तदपि नौलाद्याकार खमाजमाचिक at | aq तस्या इत्यादि । ख्य खाश्रयतवसख्ो पादानल्वयोरसम्भवा- feu: अन्तरा विश्नानवादौ प्रत्यवतिष्ठते 1 नौलादौति। तया साहमाकारोपि ज्ानखशरूपमेबेति नातिरिक्रा्मजिद्धिरिति भावः। fag श्ञानातिरिक्रत्िषययवश्चापनात्‌ । feats श्रडूते | अच्लित्यादि । श्रहमास्पट्मिति शेषः। उपादानं बजातोयं कारणं बुद्यन्तरम्‌ | माचपदेन विजातौयं समवाचि- कारणमतिरिक्रमाक्मानं यदद्छिगित्ति । श्राकारमिति । तवा-

9४२ अ्मतक्वविवेके सटौके

काराकारिणोरभेदात्‌ sara तु विषयविशिष्टस्येव अयवषाय- व्वानु्यवसाये भाषमात्‌ । ठतोयं शडते। प्रटृत्तोति। प्रतिपन्ता प्रतिपन्तरपादानम्‌ । श्रस्ित्यादि | उपादानं परेषां मजातोयं कारणमस्माकं समवायि | श्रनादिनिधनः समान- काोनानेकाटृत्तिसवेका लसम्बन्धितावच्छेद करूपवान्‌ | तञ्च Sy परेषां तक्छन्तानलत्म्‌, BR तु तन्तदात्मलम्‌ । प्रतिपत्ता श्रहमास्पद प्रतिपत्याश्रयो वा । प्रागेव चणभङ्गभक्गन ॥

कः पुनरच न्यायः | प्रतिसन्धानम्‌ | तथ्यमिद्‌- मित्यसिङमतथ्यश्च विरुद्धम्‌ अविश््टिमनैकान्तिक- मिति Fa ₹ेत्वथानवबोधात्‌ | नहि प्रत्यमिन्नान- मामत्र विवष्ितम्‌ । तत्‌ किं का्यकारणयोरेक- सन्तानप्रतिनियमः। सोऽपि विरुद इति चेत्‌! रुषोऽपि न विवक्ठितो नः। कस्तद ! पूर्वापरधिया- मेककटठेतया विनिश्चयः । रुषोऽपि तासामुपादानो- पादेयभावेनाऽप्युपपद्यत इति tal wafer तदभावात्‌। क्षणिकत्वेऽपि नैकजातौयत्वे सति तदुत्यत्तिरेवोपादानो पादेयभावः। श्ष्याचायधिया- मपि तथाभावप्रसङ्गात्‌ |

शङ ° टौ ° । Tafa खिरात्मनौत्यथेः । न्यायरचिन्पत्य सरमाहइ । प्रतिषन्धाममिति । ` वस्तुतः प्रत्य्मेव प्रतिषन्धानं

ॐ

सेषं प्रमाणं, कथायान्तु प्र्चमणनुमानच्छाययेव प्रचो क्रथम्‌,

अनुप्रलम्भवार्‌ः | SUR

तया च प्रयोगः ग्रहमिति प्रद्ययाल्म्बन fax तादेण . प्रत्यभिज्ञायमानलात्‌ धटादिवत्‌ । प्रमारूपं प्रव्यभिन्नानं खरूपासिड्, भमरूपं चेदि, प्रत्यभिज्नानमाचन्त॒ जाल्धादि- प्रत्य भिज्ञानेऽनेकान्तिकमित्याह । तथ्यमिति । कार्थति। काय- कारणयोरलुभवस्मरणयोरे कमन्ताननियमः मन्तानान्तरे तदमुप- पत्ते रिग्ययः । मोऽपौति । का्यंकारणमन्तानस्य मेदनियतला- दिव्यथंः। आ्राश्यमुद्ारयति । पूर्वापरधियामिति। atsy eras सोऽहं स्पशं anf योऽहं घटमन्वभवं सोऽहं तं aufa दति प्रत्यमिज्ञानमनेककटेकाट्यावतेमानमेककटठेकतायां विभ्राग्यतोत्यथेः । पूवं प्रत्यभिज्ञायमानतं स्पे्थऽन्वयप्राधान्येनैव ग्रद्धितमित्यविरोधः। श्रन्ययामिद्भिमाह । एषोऽपौति । faar- सुपादानोपादे यभावययतिरे वप्रयुक्तः Bassa: प्रतिमन्धान- afatat नेककटकवयतिरेकप्रयुक्त इत्यथः । तदभावादिति | धियामुपाद्रानो पादेयभावाभावादित्ययः । आ्र्यृपममवादेनाह | चइणिकलऽपोलि । माजात्ये मति कायकारणभाव एवोपादानो- पादेयभावलच्ण ay धियामस्देवेत्ययः । श्रत्रातियात्निमाह | aafai न च माक्लात्कारणलं faafaafay a वचनादिद्धारा

तदिति वाच्यम्‌ | समत्यनुभवयोस्तदभावात्‌ ॥

भगौ” टौ” । यद्यपि कथादग्रायां प्र्यचमणनुमान-

चाययेव प्रयोजकमिति समयः तचाऽपि न्यायान्रमाइ । प्रति- 95

७५४ चऋात्मतत््वविवेक सटोके

मन्धानसमिति । म एवाहमिति प्रत्यभिज्ञानं श्नातुरभेदसाधक- भिति भावः। तथ्यमिति । यथायं प्र्यभिज्ञानमसिद्धमयथा्ं मेद पथेवसा यिलेनाभेद विरद aad च अवालाद्‌ावनेकान्तिक- fama: कायकारणयोः पूर्वापर प्र्यययोरिव्यथः। सोऽपोति । त्य भेद एवोपपत्तेरित्यथेः । पूर्वेति । योऽहं रूपमुपलभवान्‌ मोऽ स्पपरामौति पूर्वापरयोरेकक्रदेकनामाचात्कारोऽनेककटेका- ्माटृत्त एककंटे कलं साधयति । तथा दन्तिमवृद्धिः qaqa पादानोपादेया तावत्काले म्थायिक्हेका वा एककरठेकतया प्रत्यक्चविषयधोलादिति यतिरेकोत्ययेः । ननु तथा प्रतिसन्धान- व्यतिरेके कायकारणभावाभाव उपाधिरतः प्रतिमन्धाने कायेकारण- भावः प्रयोजक दत्यन्येऽन्यथामिद्भिः, कदेभेदेऽपि विलच्णो- त्पादभरमेणेव प्रतिमन्धानशूपोत्पादादिव्याहइ । णषोऽपौति। eae भासनं faut नोपादानोपारेयभाव इत्या । स्ेय॑ति | ननु सज्ञातौयकारणसयेवो पादानवादुद्धोनां तथाते न विरोध इत्याह । कणिकतवेऽपोति । यदि कायेकारणभावः साचादिव- कितस्तदा मामाद्यन्तरितवुद्धोनां प्रतिखन्धानं न स्यादिति पर- ata सष वाश्यस्तत्राहइ। frafa | शि्याचायवृद्योरपि न्नान- विवच्ाप्रयन्नस्थामाभिघातग्रनब्दोत्पत्तिक्रमेण परभ्यरया कार्यकारण- भावादित्ययंः। एतच्ोपलचणम्‌ ।. कावंकारणभावेऽयनन्त- वयवहितविगरषणञ्नानजन्यविश्िष्टबुद्धौ प्रतिसन्धानाभाव vata मन्तयम्‌ | यद्यणुपाधेरतिपरसक्वेऽपि साध्ययापकलमक्तसेव

नुपलम्भवादः। ७५१

तयाणन्वय उपाधौ माध्यसिद्धिपरसङ्गो यतिरेके तु साध्याग्यापकलं श्रप्रतिसन्धने कायंकारणभावाभावस्यायापकलात्‌ ॥

[पी

रघु° ठौ ° । स्यादेतत्‌ भिद्यतु चणभङ्गो मावा Hala शिरः पुनरात्मा कुतः fag दति प्रच्छति कः पुनरिति) यद्यपि स एवाह मिति प्रत्यभिज्ञानं Ba प्रत्यक्तमेन प्रमाणं, विना बाधकं धियामौसषगिंकस्य प्रामाण्पस्यापवदि तुमग्रक्यलात्‌, तथाऽनु- मानमुद्रया तस्य गमकल Teanga | तथ्यभित्यादि 1 aw ययाथम्‌ । विरुद्धम्‌ । श्रमदभरमस्य भेदव्याप्नलात्‌ | ्रविशिषट प्रह्यभिनज्ञानमामान्यम्‌ । चअनेकान्तिकं satel: तत्किमित्यादि। किं वितर्क । विवकित दति विपरिण्तेन गषऽन्वयः। काय- कारणयोः स्मरणानुभवयोः । मोऽपि faag: मन्तानस्य भट- व्याप्तवान्‌ ' । पर्वति । योऽहं azagrd मोऽहमिदानों तं सरामोति पूर्वापरधियाक्ेकाश्रयवनिख्चय दत्ययः। नन्वयं निश्चयो faga: पूर्वापरकालावम्या यिस हेतुः पूर्वापरप्रत्ययवतोरभद वा, ag Waa vata गषवेयथ्य, द्रितोये तु भरममाधारणो- ऽयं यभिचारोौ?\, प्रमारूपस््रमिद्धः, साचात्कारोऽपि चोपनयिको- (गर ऽलौ किकञखानेकान्तः स्वाप लौ किकरत्वमिद्धः दति। मेवम्‌ | परप्रतौतिः पत्रप्रतौत्याश्रयाशिता प्रवप्रतौत्याश्रय माच्ाक्किय- माणत्वात्‌ yanaifaafemuiq । न चदममिद्धं योऽहमद्राचं मोऽहं स्यामि यो {दमस्याचं ase स्मरामोति पृतप्रतोत्याश्रये

(२) yzfaaaaifzta 2 To Yo | (२) परेषाभसिद्धग्यापिकं चे्यधिक्रपाठः द qo दृश्यति।

७६ आत्मतत्वविवेके ath

परप्रत्ययवत््लयरहणात्‌ । साचात्कारख्च लौकिको ore! योऽहं zag बोऽदं सश्रामोति प्रतिसन्धानं कदेभेदेऽनुपप्चमान पूर्वापर प्रतौत्योरेककटंकलं यवस्या पयति प्रत्येतया दनन्यस्येव प्रत्येतु- रहमास्यदलात्‌ नदि भवति चेच्ोऽदं यमद्राच्ं भेचोऽह तं सपशामोति पुनराकरब्छायावाहो पन्धाः |

पूर्वापर प्रतो तिमतोरभेदप्रतिसन्धानं तयोरभदसाधकं विर्द्ध- ध्मेसंसगं विरटिविषंयत्वं च विग्रेषणं यन्धशृटेव zreatafa केचित्‌ ।

wat प्रतिसन्धानेन प्रतिषन्धानप्रयोजकं समरणममिहितम्‌। अन्यदृ टस्यान्येन सरणेऽतिप्रसङ्गात्‌, यदुक्तं “AMAT सरव्यन्य दति । न चेवमयवेत्यादिना वच्छमाणमेद्‌ दति वाच्यम्‌। दृहानु- भवस्य aaa सृतिजनकलात्‌ स्थिर त्मराधन, 7a च संस्कारस्य तथावात्तदिति भेदात्‌ |

सन्तन्यमानेऽणात्मनि एकषन्तानान्तःपा तिल निबन्धनोऽद- मारोपः प्राचोने प्रत्येतरि, तदभेदारोपश्चावाचौने, तच चोदौच्य- Waa waa दत्यसिद्धो हेतुः वासनापरोपाकप्रभवश्च wTT- मनुभविटसन्ताननियतभित्यागश्रङ्ते | एषोऽपोति। यतिरेकिण प्रतिसन्धानेनेककदेकवे साध्ये यतिरेके उपादानोपादेयभावस्योपारः सम्भवात्‌ सन्दिग्धथ्यतिरेकिलमिन्यागङत्याकरे Sareea: |

श्र ष एकषनतानान्तःपातिनां Maat सत्यथुपादानोपादेय- भवे प्रायशो न प्रतिसन्धानमिति शाध्यायापकत्मग्र एव ययक्रौ- afraa दति इदयम्‌ |

अनु परलम्भवादः | oye

खेधंति । gaarfeat िरद्रयस्योपादानलात्‌ | चणिकले- ऽपि । चणिकवादि मतेऽपि । तदुत्पत्तिः तस्नादुत्पत्तिः काम्ये कारणभावः, सा चेत्‌ साचादिवकिता, तदा श्रन्तरितयोः षान्ता निकयोरतथाभावाद्‌प्रतिसन्धानापन्तिः, श्रथ परण्यरासाधारणो तत्राह । faafa तथा च ततापि कदाचित्‌ प्रतिसन्धानं स्यात्‌ विव्रचादौनां यवधायकले सान्तानिकानामपि awa केन वारणैयम्‌ |

RID

भेदाग्रहे सतीति Fa प्रतेऽपि तदभावात्‌। शरौरभेदाग्रहस्तावदस्तौति चेन्न । भिनजन्मन्नाना- art | अनुपलब्धपिदकेणापि बालेनातिप्रसङ्गात्‌ । घटकपालक्षणयोरतथाभावप्रसङ्गाच । रकाधारतया ("नियम इति चेन्न । तस्य वास्तवस्य क्षणिकत्वपश्षेऽपि विषमसमयानां शणानामभावात्‌, काल्पनिकस्य त्वतिप्रसच्रकत्वात्‌। शरोर बद्मोरपि समानरेशताभि- मान्‌ |

wee ato! aaa इति नौलपोतादिधियां मेदनेव oer दित्यथैः। एकबद्धिसन्ताने श्ररोरमेदाग्रहोऽम्ति न तु शि्याचाये- बद्धिमन्तान इति न तत्रोपादानोपादेयभाव care) श्रोरेति | भिन्नेति। तच जातिस्मरलानुरोधनो पादानो पादेयभावस्लयाङ्गो- क्रियते न तु श्ररौरभेदाग्ह शव्यया्िरिद्ययथः। दोषान्तरमाइ |

^ ~~ कोन mer ~~ - ~

(१) तथा नियम इति 2 एण प्रा०।

७५८ armarafaan aera

अनुपलमेति।. तत्र श्ररोरभेदाग्रहोऽस्ति नद्धपादानोपादेचभावः, तथाते वा faaquae पुत्रेण सखमरणप्रसङ्ग इत्ययः | घटेति । तदुत्यत्तात्रपि साजात्याभावात्‌ उपादानोपादेयभावाभावप्रसङ्ग Sa: |

बाद्ययो वनभेदेन खग्रौरभेदग्रहोऽख्येवेति तचोपादानोपा- टेयभावाभावात्मतिमन्धानं न स्यादित्यपि द्रष्टव्यम्‌ |

घटकपालयोः खबद्योखेकाधारलात्‌ कायकारणएभावे सत्यु पादानोपाटेयभाव इत्याह । एकेति । घटकपालयोर्वास्तवेका- धारता न देशकृता, न कालकृता, घटकाले च कपालनाश्रा- दशकालयोश्च चणिकरवेन भिन्नतया दित्यथंः । कान्यनिकस्येति । amet: कपालपटयोश्च कदाचिदेकाधारताभममम्भवा दिव्यैः | श्रतिप्रसङ्गमेवाद । श्रोरेति)।

भगो० Zo । नन्वभेदाग्रहविगशिष्टस्य तस्येवोपाधिलं तेन बुद्धोभ दग्रहे कायेकारण्भावेऽपि frareeqata प्रतिमन्धान- मित्याह । भेदाग्रह tia योऽहमद्राचं सोऽहं सश्रामोति चाचुषस्पाशेनबुद्योभेदस्य प्रतिषन्धानस्लेऽपि गरहाननेवभित्यार | naa दति qfgaa तु Hae: श्रियाचायृद्योरष्यम्तोति भावः । श्रसीरेति। freraadatey श्ररोरभेदयद wae: | उपश्थितेन ग्ररौरेण भेदायरोऽनुपख्ितिनं वा । we भिन्नेति | जन्मान्तरग्रसोरष्यानुपस्थितेन प्रतिमन्धाने बालस्ेष्टमाधनतातु- मिव्यभावादाद्यप्रहृत्तिने स्ादित्यचेः। श्रन्येऽनुपलभेति। परस्य

अनुपलम्भवाद्‌ः | oye

वा कारणपिदश्ररोरेणानुपद्धितेन बालस्य भेदायदोऽस्छेवेति पिद- बद्धिपरतिषन्धानापत्तिरित्यथेः | न च भेद गरहमाच नियामक जिङ्गादिना शरौरभेदयद्ेऽपि प्रतिन्धानादिति भावः। नवा सजातोय कारणमिन्युपादानकारणएमतिग्यापकला दित्या | घटेति । एकेति। उपादानोपादे यलभाव दत्यनुषज्यते । तस्येति। उपा- दानोषारेययोः समम्मयलाभावा दित्यथः | श्रतिप्रमङ्गमेवाह | श्ररोरेति |

Tyo टौ ०1 उपादरानोपादेयभावमात्र न मियामकमपि तु मेदायहविगिष्टः म दत्याण्ङ्ते । भेदाग्रह tha भेदायहः कि र्वापरज्ञानयोरत तदनो; तचाप्यालयविन्ना नयोर्ज्ानावच्छंदक- ्ररीरयोर्वा, we प्रषठतेऽपौति । पूर्वापर ज्नानयोभदम्याकलनात्‌ | न द्वितोयः । गरियाचार्योयन्यलेऽपि तक्सत्नात्‌ । दतौय wet | रसोरेति। ततापि अक्िभेदस्याग्रहो वेजात्यस्य वा, इितोधेऽपि वस्तुतो ्रेजात्यस्य वेजात्यलन वा। ara) बाख्यादिभदेन we) प्रतिमन्धानात्‌ । दितौ भिन्नेति । सरणप्रतिमन्धानमधिरत्य चेदम्‌, तथा च प्राखवौयश्ररौरवेजात्यस्य चेचत्वादरेहिकश्ररोर यणात्‌ पूवंजन््मानुभूतम्े्ट्ा घनतादेः समरणं न स्यादित्यथ; | ततोयेऽनुपलसेति । पितुर नुपस्वित्या तदेजात्यलस्याय्रहादिति | पिदजञानस्यापि परम्परया श्ररौरदारा पुचश्ाननिमित्तवादेक- कटेकत्निखुयरूपप्र तिसन्धानपक्तेऽपोदं दरष्टयम्‌ |

(२) भेदम्य ग्रहेऽपि दति 2 To UTo |

७६० aimarfaaa सटौके

केचित्त जातिक्मरस्य प्राग्जन्मानुग्धतप्रतिखन्धानं भवद्धिरण्‌- पेयते तन्न स्यादित्यथ caw: |

sa तु उपथिताच्छरोरादभेदस्यायहोऽनुपस्ितादपि वा, arg भिन्नेति । दितीयेऽनुपलमभेतोत्याहः |

लचणेऽयार्िमप्याह | घटेति । एकेति । नियम उपादानो- पादेयभावस्य । एकाधारले मति कायेकारणभाव एवोपादानो- पारेयभाव tay) तस्येति। तस्य-एकम्याघधारस्य(\) | श्राधार- स्यापि afuaaa भिन्नकालयोनैकदे ग्वं, qearaaty न कायेकारणभाव Tar) शरीरेति गश्रौरावयवे शरौर- बद्याच्यो रभिमानादित्ययः |

यदा एकेति । एकस्य कारणस्याधारतया नियम उपाद्‌ानलस्य, तथादाधाराधेययोजनकजन्यभाव दत्येकमन्यचच प्रागुक्त लचणमिति Wa | तस्य । जनकजन्ययोराघाराघयभावस्य | इत्यञ्चाये समानदे शतासादेश्वयोराधाराधेयभावपरलम्‌ |

रतेन-- “ ञअमान्तसमतैकावसायः प्रछृतिविक्रिये | ततो हेतुफलस्योपादानोपादेयलक्षणम्‌ ” ॥ इति निरस्तम्‌ | Wee ठौ०। श्रभ्रानेति । हेतुफलस्य ततो सनताविति दयमुपादानोपादे यलच्णम्‌ । किन्दित्याह । saa: समतया

— =

(१) रखकाधारस्येति २ Yo Yo |

व्नुपलम्भवादः | ७६९

एकावसायः एकाकारावसायः सभागसन्तानोपादागो पादेयलचण, विक्षभागसन्ताने तु प्रहृतिविकारभाव Tae: |

wie टौ०। एतेनेति । श्रयापकलेनाति्यापकलेन च। हेतुफलभावस्य, ततौ सन्ततौ । तथा कायभावे सत्यभान्तः ममतया मादृश्येनेकावसायः तक्षद शजानमेकलज्नानं वेति सभागे aqu, विभभागे तु yafafafaa, प्रषटतिविकारभावः । श्र का्ंकारणयोः साम्येऽधेकलावभायम्याभान्तत्ममम्भवतोति सवा- af, एकतावसायमाचरमतिवयापकं भियो लच्छाटत्तिलेनाननु- गतवनेत्ययः |

रघु° ठौ °। एतेन । घटकपालाद्यवापकवेन(\, लच्णयोः परस्यराक्रान्ताव्यापकल्न वा। अ्रभान्तेति। Bawa कारण- कार्यस्य | ततौ मन्ततौ । अ्रभ्रान्तया ममतया माजात्येन एकाव- मायः एकलावक्षायः कायकारणभावे मति एकलावसायनिमित्त माजात्यं तेन धटसन्तानयोदेण्डवरयोश्च नातिप्रसङ्गः । प्रजति- विक्रिये प्रकृतिविकारभावः । अन्यं विसभागे मन्ताने, मभागे चाद्यं लचणम्‌। '"पुशात्युश्नोत्यत्तेरपगमान्निरन्तरोत्यन्नयोर्नोज- अन्तानयोः परस्यरोपादानोपादे यभावप्रमङ्गो निबन्धे द शितः।

eee ~~ = ति क - ~~ व| * ~~ —— ~ -—— a

(x) ROTM BTR fA २ Yo Uo |

(र) तत्र च ए्नत्यञ्नोत्यत्तरिति ₹ Yo पा° | 96

७६२ चपात्मतत्वविवेके सटोके

काष्ठस्य तु “"प्ररतेविंकृतिरङ्गार इति कुतो निधितं भवता, यावता वहरेवाऽयं विकारः किं न स्यात? वह्िसम्बन्धिकाष्ठाटैव तदुत्पत्तेरिति ea काष्ठ- सम्बन्धन ata तदत्यत्तिरित्यपि किं न करेल | पाथिवं पाथिवोपादानकमिति निश्चयादिति चेत्‌? कृत एतत्‌ । सभागेषु Vary तथादश्नादिति चेत्‌ ! रतदपि कृतः ! अभरान्तसमतैकावसायादिति चेत्‌ ! अथ केयं समता नाम! यदि साजात्यम्‌ ! सादेश्यं वा ! तत्‌ प्रङ्किरस्तम्‌ । रकसन्तानत्वश्चे- त्तदपि तदुत्पत्तिमाचच्चेत्‌ ! निमित्तनैमित्तिकयोरपि तथाभावप्रसङ्गः."। उपादानोपारेयभावश्चेत्‌ † कथं तेनैव APTA | ज्ञानेषु तत्रतिसन्धानमेवोपा- दानोपारैयलक्षणमिति चेन्न! अआत्माश्रयप्रसङ्गगत्‌।

श्रङः° shel WANA सत्येव विसभागसन्ताने won| दुरवगमलमाह । काष्टस्येति । पाथिवमिति । सजातोयेवोपा- दानकारणं तथा च काष्टाङ्गारयोः माजात्यं, न तु वङ्गाङ्गारथो- frat: । कुत एतदिति । माज्यं awfafa कुत इत्यथैः | सभागमन्ताने तावद्पादानोपादेयभावं प्रति षाजात्यमेव तन््मतो विक्षभागसन्तानेऽपि तदेव तन्त्रं कन्पनो यमिल्यर्धः | एतद पौति |

=-= SS ~ ~~ व eae -- ~ — =. = &

(१) चेति दोधितिसंमतः ara: | (२) लच्तणेष दति र्‌ Yo पा०। (३) प्रसङ्गात्‌ इति २ To पा०।

अनुपरलम्भवादः | ogg

सभागसन्तानेऽपि सशाजात्यमेतदपि कुत wae: । श्रभरान्तेति | घरोऽयं घटोऽयमिति यल्छमतया एकावसायोऽनुगतावषायस्तमाज साजात्यं fafgafaae: | समतेव दुनिंपेत्याइ । श्रथति | साजात्यश्चत्तदाऽऽत्माश्रयः VATA साजात्यनिरूपणात्‌, सारेश्य- Sq तदा एकाधारताखण्डनेनेव निरम्तत्यथंः । नन्वेकसन्तान- त्वमेव साजात्यं तच्च सभागविसषभागयोस्नुष्यमित्याइ । एकेति । निभित्तेति । ger पुश्नोत्पन्तिसथा च पूरवूपस्य रूपं Aa पादानलं रम प्रति निमित्तमिति लदभ्यपगमरौत्या रूपस्यापि रमं प्रत्येपादानवं wise: । तदुत्प्तिशरब्देनोपादानोपादेय- भाव एव faafaa इत्यतो नातिप्रसन्गः दत्यत श्राह । उपा- दानेति | तथा WANA इत्यथः । एककटेकवग्याटल्या प्रति- सन्धानयाटृत्तिः भिद्धान्तिनोक्ता । तत्र परेण कायंकारणभावाभाव एवोपा धिङ्पन्यस्तस्तच्र च प्रतिसन्धानाभावो हेतु्यतिरेकः माध्य- व्यतिरेकवब्यापका ang उपाधिशख("। तच सराध्यव्यापको ana च ग्िव्याचायंधियोः faagafuaty प्रतिसन्धानाभावोऽस्ति न तु कायेकारण्मावाभाव उपाधिरिति माध्यायापकलमुपाधौ दूषणमुक्र, उपाढठानो पादेयभावलच्णखण्डनन्तु प्रमक्तानुप्रसक्रिक-

मित्यवधेयम्‌ |

भगो रौ | सभागेषु-सखजातोयेषु । प्रागिति । एका- धारलनिरासेनेत्ययेः | निमित्तेति । तया च तत्ाणेककटेकतया

(१) उपाधिर्स्तुद्रतिर्‌ Geo पा

oda आल्मतक््वविवेके सटीक

प्रतिषन्धानं खादि्यथंः । यद्यपि ary घटपटादौ प्रतिशन्धान- सुपक्रान्तं, fam पूर्वापरप्र्यययोरेककटेकलेन प्रतिषन्धानमुक्ष- निबन्धनमिद्युपक्रान्तं तयापि लचणामाचदोषलेनेदमुक्म्‌। श्रात्मा- wafa । awa awaua प्रतिषन्धानमेवोपाधिः स्या दित्यः ।

Te shot दृषणान्तरमाह । काष्टश्य चेति । एतदपि सभागे सन्ताने उपादानोपादेयभावावधारणमपि। कुतः। सारे श- भेकाधारलं चथोपवणितं प्राक्‌, शिग्याचायेबुद्योरतिप्रसङ्गेन, वा खव- wears च निरस्तं । प्रतिसन्धाननियामक उपादानोपादेय- भावः प्रतिसन्धानमेव च स दत्या्माश्रयः।

तद्यग्धतेति चेत्‌ ? सेव केति चिन्त्यम्‌। शक्ति- विशेष इति चेत्‌ ! स तावन्न प्रतिक्णशनियतः। यथा fe तेन तत्कलव्यं तथा ताहशाऽपि तत्करतव्यमित्यपि नियम एव, अन्यथा तेन तत्क्ृतमित्यपि न निश्वौयेत। छणस्य दूरुनेयत्वात्‌ | तथा च fats जगल्नायेत, WARS कार्यस्य तादशत्वमापद्येत, तथा च न नियम owned”) नापि प्रतिसन्ताननियतः. ( शक्तिविशेषः) विशेषाभावात्‌ |

(१) उपपद्यते दति ९ पुर ute |

चअनुप्रलम्भवादः। ody.

Wee Do) Fafa! प्रतिशन्धानयोग्यताया एव विषाये- माएलान्न सेव लक्तणमित्य्ेः। शक्तिविश्ष दति | agi स तादृशः शक्तिविशेषो यैन प्रतिसन्धाननियमः कायकारणभावे सत्युपपश्चते भिबयाचायेधिथो्च सख नास्तोति न प्रतिशन्धान- भित्यथेः। स तावदिति। श्रक्िविग्रेषो fe कारणलमेव तन्न प्रतिव्यज्िग्राद्यमश्रक्यलारननुगमाश्च'\। किच या afmy कारण तन्नातौयाऽपि afm: कारणमेवेति नियम एव । न चाकाशः WHIT नचाकाश्रजातौयं तत्र जातेरभावादिति वाच्यम्‌ | श्रन्यग्यतिरेकग्राद्यकारणताया एवंरूपलात्‌ । प्रते तु wfa- प्राइकमानसिद्धव्यदोषात्‌ | श्रन्ययेति । जातेः कारणलामव- च्छेटकवे । कुत एतदित्यत श्राह, चणस्येति । ननु नोपललथे कारणलं को दोष दत्यत sare तथा चति(?। दृष्टसाधनता- निष्टमाधनताज्ञानाभावात्‌ प्रृन्निनिषत्तौ न स्यातामित्यधेः । fade fags हिताहितप्रात्षिपरिहारलचणक्रिधाशन्यमित्ययः | srafaaata | कारणतावच्छेदकशूपं विना कायतावच्छंद्करूपं प्रतिनियतं न स्यादित्यथेः। मा श्त्को रोष Taya श्राह । तया चेति। धमजातोयं वद्िजातोजन्यमिति नियमो नोपपद्यते- ae) । तथा च afgana कारणता वाच्या प्रतिषन्धानं प्रति, तच्च॒गिव्याचायेबद्योरपौति भावः । प्रतिखन्ताननियत इति |

(१) दनुगमरष्ितत्वाच्चेति | पु पा०। (२) अन्येति २ Yo प्रा | (३) नोपलभ्येतेल्य्चं इति द Yo पा० |

७६६ व्मातममतत्व विवेके atti

्रक्रिविग्रेष रत्यतुषश्ननोयम्‌ । विशेषाभावादिति firer- चायब्‌ द्वि सन्तानयोयावतेकधर्माभावा दित्यः |

भगो ate | तद्योग्धतेति। तथा च प्रतिबन्धानयोग्यता- लच्ण उपाधिरित्यथेः। सेवेति। योग्यतावच्छेदकं रूपमेव नानुगतमित्यथेः। म तावदिति। प्रतिचचणनियतखशूपलन afa- चारान्न कारणलगरहः, या व्यक्ियंडाक्रिजन्या ततस्तन्नातौया वयक्िस्तन्नातो यजन्येति Bah: । न चाकाग्रजन्यग्ब्दवयश्या यभि- चारः श्राकाश्स्येकलादिति वाच्यम्‌ भ्रन्वयव्यतिरेकग्राद्यका्चं- कारणभावे तथा नियमात्‌ । at च ध्मिग्राहकमानस्य agie- कल्ादित्यथैः | यद्येवं न स्यान्त्यंकलणिकभावेऽन्वयवयतिरेक- गरहा शक्यतया कायेकारणभावाग्रहात्‌ कचिट्पि प्रटत्तिनिषत्ती न स्यातामिव्याह । अन्यथेति । तादृश्रवं नियतजातौयलम्‌ | विशेषेति! कायकारणभावाभावेऽपि भिथाचार्थवुद्धियाटन्तानु- गतनियामकरूपाभावादि्यथेः |

रघु° टौ० । शक्रौति। यद्यपि प्रतिसन्धानातुक्रुला शक्तिः प्रतिषन्धातयेव, न प्रतिशन्धेये, तस्य विरातोतवेन तचाप्रथोजक- लात्‌ तथाऽपि तस्य श्रक्रिविषयत्वं aur सचानुमन्धयानुषन्धादटभाव एवोपादानोपादेयभाव इति भावः तादृश्रा त्नातौयेन कारणेन | तत्‌ तद्जन्य तत्‌ तत्कायजातौचम्‌ । तदजन्यं तव्लन्यजातोयं कायमवश्छं॑तसमानजातौयकारणएजन्यमिल्य्ः । तथा चेति ।

अनुपलम्भवादः | ७६७

प्रतियक्ति कायकारणभावस्य ्रनागतका्यंयक्ररनुपख्यित्या wea- arma, सामान्येन रूपेण तदग्रहे दृष्टानिष्टोपायतायहस्य कारणस्याभावात्‌ कजिद्पि प्रटत्तिभिषत्तौ न स्यातामिव्य्ेः | agua नियतजातौयवम्‌ । नियमः कानिचिदेव कार्याणि किञ्चिन्नातोयानोत्याकारकः |

प्रतिसन्धानग्रक्रः प्रतियक्रिविश्रान्तवे श्रप्रतिसम्धेयाप्रति- सन्धादथक्योरुपादानोपादेयभावो न स्यात्‌ aa तादुशश्रक्तौ मानाभावादित्यपि द्रष्टम्‌ |

विगशेषाभाव्रादिति । fanst नियामकः शक्रः सामथ्ये नियामकमवच्छेटकं विना नियतद्रयदरत्तिलायोगात्‌ ज्ञानल- सन्तानत्योश्चा तिप्रसक्रतात्‌ |

अतु वेजात्यमिति चेन्न । अनुपलब्िवाधितत्वात्‌ नहि श््याचा्यनौलधियोर्माचयाऽपि जातिकृतं विशेषमुपलभामहे | अदृश्यत्वादयमदोष इति चेन्न | हश्यसमवायिन्या जातेरहश्यत्वानुपपत्तेः। उपपत्तो वा धूमादावपि अवकाश्प्रसङ्गात्‌। तथा चावान्तर- सतत्ववदवान्तरधुम रव वहेः कायः स्यात्‌ इति WaT- कलङ्कितत्वात्‌ न (च) धूमसामान्यमभ्रं गमयेत्‌ | रवभेतत्‌। आद्यस्यैव तथाभावादिति चेन्न । तवापि URAC | तस्मात्‌ कारणस्य वेजात्ये

७९८ अआ्मतक्त्वविवेके सटोके

प्रमाणसिद्धे कार्यस्य सौसादश्येऽप्यवान्तरजातिभेदः aya, VINA फलवेजात्यं प्रति प्रयोजक- त्वात्‌, अप्रयोजकंत्वे तस्याऽऽकस्िकत्वप्रसङ्गात्‌ | कारणसाजात्येऽपि कायस्य वैजात्यं सहकारिवेजात्ये पयवस्यतौति युक्तमुत्यश्चामः। अन्यथा WA पर- लाकोऽपि न fag | अचेतनो पादानकमपि ज्ञान- मवान्तरजातौयं स्यात्‌, अचेतनमप्यवान्तरजातौयं ज्नानोपादानं भवेत्‌, दश्यजात्यभेरेऽपि किञ्चिरेव निमित्तं भविष्यतौति wera: समुत्थापयितं शकय- त्वाद्‌ इति |

mee ate । श्रदृश्छलादिति । एकसन्तानिकबुद्धिष्वेव स विशेषोऽस्ति परन्त॒ नोपपद्येत cae: । यक्तियोग्यतानियतला- ब्नातियोग्यताया waar वद्किप्रयोज्या काचिन्नातिः पिग्राच- जन्यधमादिगेषा भविब्यतोत्यपि श््तेत्यथंः । एवमेतदिति । धूमेऽपि वेजत्यशरङ्का भवत्येव किन्त प्रथम एव वद्किप्रभवो धूमो वद्धि गमयतोत्यथेः। wetsfa धूमः पिग्राचादेव किंदति ्रद्ायास्तत्रापि सद्वावादित्याह । तज्ापौति | नन्वेवं णारणि- मणिष्यलेऽपि agt asa न कल्पयेतेत्या श्रद्ो पसंदरति | तस्मादिति । wa डेतुमार । हेतुवेजात्यखछेति । wa विपच्च- दण्डमाह । श्रहेतुकल्र इति । नन्वात्ममनःसयोगजन्यमपि ज्ञान-

=-= - ~ ---- an ----- ~ -----~ -----> i ~~~ ---~ --- — ——

(१) नोपलभ्येते्यथ इति ३ Yo पा०।

अनुपलम्भवादः | ode

सुखादि कथं famatafaaa wes कारणेति। इद्िया- यादिमहकारिषरेजात्यप्रयुक्तं तदेजात्य मित्य्ः। वेभाषिकं प्र्याह | श्रन्ययेति | यदि कारण्वेजात्ये कायवेजाव्यं न कल्पेत, कायं- वैजात्ये कारणवेजात्यं न तन्त, तदा बुद्धिसन्तानमातचरादविशिष्टाद- विशिष्टखुखद्‌ःखात्मकपरलोकषिद्धिरपि न स्यादित्यथः। यदा अन्ययेति । एकस्य कतैरनभ्यपगम cae: । wae | श्रचेतनेति। ज्ञानोपादानकात्‌ ज्ानादज्ञानोपादानकं विजातौय- मेव किञ्चिनज्न्ानं भवेदित्यर्थः । श्रचेतनमपौति। घटोऽपि कञचिदिजातोयो ज्ञानोपादानकः स्यादित्यथेः। दश्रजात्यभेद दति । धरमलावच्छिनि एव afges:, कथित्पिग्राचाद्तिव्यतोति धमाद्धनुमानं न स्या दित्यथेः |

भगौो० De | वेजाद्यमिति । विगेष इत्यनुषश्ननोयम्‌ | अन्टोन्यनुद्धि यदत्तं तन्त द्धिमन्तान va वेजात्यम्‌ तक्नचणं प्रतिमन्धानप्रयोजकतावच्छेटकभ्ुपाधेरित्ययेः। WPA धूमाजन्य- धमभ्येव | तथाभावः वह्किकायेलम्‌ । तच्रापौति । श्राद्यधृमेऽपि न afgaa वद्धिः प्रयोजकः, afa तु तत्प्रयोजकजात्टेति शङ्काया sain) नन्वेवं योग्या ऽनुपलब्धया aware वद्किगनमपि न ame कल्पय तेत्यत se) तस्म्मादिति। नच योग्याऽनुपलसिम्तज्राऽपि कारणमेदव्यञ्चलात्तन्नातेरित्ययः | afagifa प्रतिमन्धानरूप-

कायेवेजात्यान्‌ कारण्वेजात्यं कलयता मित्यत श्राह । कारण्ति । 97

७७० आत्मतक्वविवेके aaa

एकाश्रय्ूपखकारिभेरेनेव तदुपपन्नं न कारणवेभात्यकश्पक- भिद्यः |

यद्यपि प्रतिसन्धानान्तरायोग्यतयैव तदपेचवे जात्यस्य योग्या- qawafafe:, तथापि खवुद्धिसन्ताने एव तष्नातेयेग्यालुप- शम्भोऽज विवक्छितः |

परलोकोऽपौति । परलोके भौगतेर्यनन्ता ज्ञानधाराऽभ्येप- गम्यते सा न fag भ्रचेतम णव कुचापि ज्ञानधारोत्पादाभ्यप- गमादेजात्यमाशरित्य देव बुद्धिसन्ततिविरामादेत्यथेः। श्रचेतनेति। बुद्धवद्युपादानकलेऽपि काचिद्वद्धिम्ादृ्ौ न स्यादित्ययः। चेतनमिति । अचेतनस्य ज्ञानानुपादानलेऽपि किञ्चिदचेतन ज्ञानोपादानं स्यादित्यथः। दृश्येति तथा च fafyaara- कारणभावे वद्किधृमादावपि प्रयोजकान्तरसम्भावनया काये कारएभावानिश्चयात कापि प्रटत्तिन स्यादित्यथेः |

रघ ° टौ ° । श्रस्ि वेजाल्यं सन्तानान्तरव्याटृत्तो जाति- विशेषः, सा जातिदृश्या wee वा, we श्रनुपलसिबाधितला- दिति। दितौयं wea श्रदृश्छलादिति। निराकरोति | दृश्येति । ga षमवायि are) योग्यवयक्किटन्तिलनेव जातेर्योग्यिलादिति भावः । तथाचेति । aa sat परेषां उणिकविश्ानरूपः। यया कारणेषु gay श्ञामविशेषषु प्रति- सन्धानजनकतावच्छेदिका जातिरदृश्छा, एवं कायेग्वपि दृश्येषु धमविगरेषेषु वद्धिजन्यतावच्छदिका जातिरदृश्छा ख्यादिति wear

श्यनुपलम्भवादः। ७७

धमपामान्ये वद्धिभन्यना परहा तेन कार्येण कारणस वङ्केरनुमानं स्यादिल्ययेः | तथाभावात्‌ वद्धिजन्यलात्‌ । तजापौति । श्राद्योऽपि ` धूमो न ava वङ्धिजन्योऽपि तु तदवान्तरनात्येति शङ्ायाः स्ववा दित्यः । नन्वेवं ठणारण्छादिणन्येऽपि agt ama मः स्यादित्यत we तस्मादिति । सोसखादृश्च इति । श्रापाततो- siya उपपादितः | तस्य फलवे जात्यस्य । श्राकस्िकल्ेति | कारणस्य व्यभिलारेणाकारणलप्रसङ्गोऽपि gee: 1 नन्वेवं द्रगय- जातोयोपादानकानां मंयोगविभागादौनां श्रात्मजातौोयोपादान- कानाश्च सुखदःषादोनां faut वेजात्यं न स्यादत श्राह । कारणेति । saat यदि विनेव प्रमाणं वेनात्यकन्पनेन कार्य कारणभावकन्यनं ATT परशोकोऽपि (परो वतमानादन्योभतो भावौ च लोकोऽपि) न सिद्योत्‌ दहेव (रज्नानषन्तानोपरम- सम्भवात्‌ श्रनादिनिधनश्च ज्ञानमन्तानो भवद्धिरपेयते । (रनु ज्ञानस्य ज्ञानोपादानकलात्‌ ज्ानसन्तानस्य afer द्यन्नाना- नुत्पन्तौ मन्तानानुत्पन्निप्रसक्रिरत wie! श्रचेतनविति। fafy- दिजातोयं ज्ञानमन्ञानोपाढानकमपि स्यादित्ध्यः। श्रयाज्नागस्य ज्ञानोपादानले घटादेरपि तथावापत्तिः, fafanarargtar-

(१) ज्ञानसन्तानविश्रामादिति षर Go UTe |

(2) उपादानन्ञानसन्तानानुपर्मे कथमुपःरयतत्सन्तानोपम्म दत्यत अद | अचेतनेति । क्रचिददिजातषैये लाने विजातौैयं ज्ञानं कछचिच्चाचेतनं तचोपादानं म्यात्‌ तथा च तदुपम्मादुपादेयसन्तानोपरमः। चेतनं यदि ware afe घटादिकमपि किंन तथेत्यत are) अचेतन- मपौति। 2 Yo Ue |

O92 चअ्मतत््वविवेके सटौके

AANA । AHMAD च ज्ञानानुपादानकलात्‌, सन्तानस्य सान्तलेऽन्तिमस्याये क्रियाका रिवविर हेणा सल्लात्‌ सन्तानस्येवास्ल- प्रसङ्ग दत्याश्ङ्ाद्य निरस्यति। श्रचेतनभित्यादि। न्नानस्यो- पादानमिति तत्पहषेणद्याया ज्ञानसुपादानं यद्यति बहत्रोरिणा द्वितौयाया श्राग्रद्ाया निरासः। नन्वेवं ज्ञानजातौयमाकस्मिकं स्याद मिहितहेत्लनां विशेष एव विभ्रामात्‌ श्रत श्राह । दृश्येति ।

अस्तु तहिं सहकारिभेदानियम इति चेत्‌ ? स Tag: केति MAT | अथैक रव कता न तु AEA सहकारि परम्परेति कुलो विशेषादिति चेत्‌ (न), तत्कटेकत्वं भित्रकटठकेभ्यो व्यावर्तते न तु तादक्‌ TE कारित्वमित्यतो विशेषात्‌ । कुतश्चिरेवमपि स्यादिति चेन्ननु स खव विशेषिन्त्यते । Ya च तत्छभावत्वं वा, तज्नातौयत्वं वा, तत्सहकारित्वं वा, तादक्‌ सद- कारित्वं वेत्यतो नातिरिच्यते। तच प्रथमोऽसम्भवौ | दितौयोऽतिप्रसश्ञकः। चतुर्थे नियामकाभावः। तत- wale रव परिश््यते गत्यन्तराभावादिति ।

प्रद्धः° Ste श्रतिप्रसङ्गापादनेन भद्रः परः प्रतिमन्धान- नियामकं भिग्याचायनुद्धि विलक्षणं net) sq तर्दति ।

fag नः walfeafafa मिद्धान््याह । म एवेति । प्रतिसन्धान-

(९) सष्टकारित्वपरम्प्ररेति २ पु पा०¦ (2) न चच इति Lf Yo "To |

च्यनुपरलम्भवादः | 998

नियामक cae: । ननु सिद्धेऽपि प्रतिशन्धातरि तदभदषिद्धिः कथमिति wed) रथेति । प्रतिसन्धानबलादेव तदेकलं तादृशस्य नियामकत्वे चेचदृष्टमपि मेचः प्रतिसन्दधोतेति परिहरति | तदिति। एवमपोति। तादृश्लमपि प्रतिसन्धाननियामकं स्याटि- att परिहारमाह । नन्विति । तत्छभावत्वमिति । प्रतिक्षण नियतग्क्रिभे दात्समकलमित्यथः। तन्लातौ यलमिति । बुद्धिमन्तान- माचजातौ यवमिल्ययः। तत्छहकारितलमिति। बुद्धिमन्तानेऽणेकस्य- सहकारिणः मापेचलमित्ययेः । तादृगिति | लपरमहकारि- विज'तोयव मिव्ययेः | श्रमसमवोति । चणन्तरेऽपि कायेद्भेनादि- त्यथेः। श्रतिप्रसश्नक इति। श्रिथाचायनुद्धिमन्तानेऽपि प्रतिसन्धान- प्रसङ्ग cae: । नियामकाभाव इति । चेचदृष्टेऽपि Faqra- wey इत्यर्थः । इतौय दति । तदेकमरकारिलभित्यधैः |

wo टौ । स एवेक दति प्रद्यभिज्ञानविषयः ay कारिभेद cau. नन्वभिन्न एव प्रत्यभिज्नानविषयः arfe- त्याह । श्रयति । भिन्नकटेकेभ्यः प्रतिमन्धोयमानेभ्यः एककर्टकल ज्ञाने नित्रतते न तु परम्परेत्याह | amenafafa | अन्य- निमित्तकत्वग्रद्ं परिशेषेण निराकरोति । नज्िति) तत्छ- भावलं तत्‌कायेयक्रिखभावलम्‌ । श्रमम्मवोति | कारण्मतिपल्य कायंखभावाभावा दित्यथेः। श्रतिप्रमन्नक इति । कायंजातौयत- स्यापि कारणनियम्यलेन तदभावे तदपि न स्यादित्यः। चतु इति । श्रतिप्रसङ्गस्येति शषः |

जिका नः

७99 ्ात्सतन्च विवेके ath

wae टो०। गृढाभिसणविः शङ्कते । श्रस्िति। निराकरोति। ख एव । एकः सहकारो समवायिकारणकूपः aafa Nar दति । श्राश्रयजुहाटयति । श्रयति । निराकरोति । तदिति । तत्कदढेलं तक्मतिसन्धादलं । नमलिति। तादृक्‌ सम्ंखभावं | तादृ श्रसहकारिस्मवधानस्यातिप्रशकषलात्‌। कुतश्चिदिति । तादृ्र- सहकारि कलव सखरूपेणातिप्रसक्रमपि कुत्चिदिशेषात्‌ निथा- ` मकादनतिम्रमक स्या दित्ययेः। तत्छभाववं समधेतद्चकिखभावलम्‌। असम्भवो । Beate तद्धाक्रिखभावलायो गात्‌ तथाच तच प्रति- मन्धानं न स्यात्‌ । श्रतिप्रसश्नकः। ज्ञानलम्यातिप्रसक्रलात्‌ प्रति- सन्धाननियतस्य च नातिभेदस्य निराकृतलात्‌ । नियामकाभावः। त्या तिप्रसक्रलात्‌, sxe नियम्यनियामकभावानुपपत्तेः |

अथवा सम्भवन्नपि नायमुपाधिः। तच तावन्माच- स्यानिबन्धनत्वात्‌। तथाहि Aart: खप्रत्ययानेकक्टक- तया प्रतिसन्धत्ते न वा ! आद्ये तत््रतिसन्धानादेव प्रतिसन्धातुरेकत्वं सिद्धं wages, धियामस्थेरयस्य सर्वे रेव प्रतीतेः, प्रतिसन्धातुः छषणिकतायाः सर्वक्ञेना- प्यनाकलनात्‌। अथ न प्रतिसन्धत्ते ! न तहिं कार्य- कारणभावमाचनिबन्धनं प्रतिसन्धानम्‌ | न दस्ति सम्भवो यदन्वयेऽपि यस्यानन्वयसतन्नावन्माचनिबन्धन- fafa | प्रतिसन्धत्ते, न तु सत्यं तत्प्रतिसन्धानमतो

व्नुप्रलम्भवादः। O94

न तावन्माच्रा”देककर्तकत्वसि्िरिति चेत्‌ ? तत्‌ किं सर्वन्प्यापि विपर्ययः ! arerat न दोषावह शति चेत्‌। न। निबन्धनाऽभेटेऽपि-कथमेक आआहार्योऽन्धस्तु स्वरसवाहोति वाच्यम्‌ । भेददशनादशेनाभ्यामिति va । प्रटत्तिविन्नानानां भेदस्यासर्वज्नरपि दशनात्‌ | विषया wa fuer: प्रतिभान्ति न बुद्धय इति चेन्न । तासामपि भेदनिश्चयात्‌। विषयभेदाप्रश्मेऽपि ज्नानाऽभ्यासदशनात्‌ | यदि च मेदग्रहेऽपि बुिता- aaa तदग्रहोऽभेदारोप उपपद्यते^ऽपार्थिवतया AT काष्ठ काष्टादङ्गारस्ततो (रभस्माप्यभेरेन प्रति- सन्धौयेत। न चैवम्‌ |

ago रौ | श्रयमिति। उपादानोपारेयभाव caw: | sialfefa 1 योऽइमन्वभतरं सोऽह समरामोत्यनुभवस्मरणयोः aa- भिन्नलेनेव श्फुरण्ण दिव्यथेः। ज्ञानभेदे मानमाह । धियामिति । श्रन्वभवमन्ञा सिषमित्यतौतलनेव ज्ञानभानादिश्ययः चण्कि- ताया दति । विनागिवस्येत्य्थः । न तर्दति । श्रन्यव्यमि- शारादित्ययेः । नन्वेवं दण्डादिरपि न चघटादिकारणं egfa- चारादित्याह। नरहोति। एकमाज्मारणम्यान्यव्यभिचारब्यापि

(१९) -न्मारादनेककटं इति १ पु Ute | (२) उपयुन्यते इति ९ Go Ute | (३) तस्मादिति भगौरयसम्मतः पाटः

७७६ अतमतत््वविवेके seth

कारणताखण्डकलात्‌ । श्रतएवोकं । तावन्माजनिबन्धनभिति | श्वाला दि प्रतिमन्धानवत्‌ ` प्रतिसन्धानमिदमतन््रमिति wed | प्रतिशन्धन्त इति । दोषाजन्यलान्नेदं बरान्तभित्याद | तत्कि- fafa) acaafefa विपर्थये दोषः कारणमयन्वाहायं TATE आहार्यं दति । निबन्धनाभेद इति । बृद्धौनां कावकारणभावो निबन्धनं तच्च स्वेन्नस्यापोति कथमयमादाये इत्ययः । ATEN भेदं बुद्धौनां न wate तेनाख्दादौनां योऽहं मोऽहमित्य- मेदोक्तेखिप्रतिसन्धानं खरमवारि, wing बुद्धिभेदद््ौ तेन aurea प्रतिषन्धानमित्याग्ङते | भेदेति । श्रस्मदादौनामपि ुद्धिभेद प्रदोऽस्यतेत्याद । ्रटृत्तोति । बद्धिभेद यहो विषयभेद - ग्रहेएान्ययासिद्ध इति nga विषया इति । तासामपौति। बद्धौनामपौल्यृचंः। धारावदनादौ विषयभेद प्रथनं नास्त, तथापि agiat भेद एव waa इत्याह । विषयेति । ननु च afgaa agiat भेदाग्रहस्तच्राऽणयस्छेषेत्यत we! यदि चेति। एवं मति पायथिवलेन BEATA काष्टाङ्गाराणमपि मेदो न भारेतेत्यथैः।

भगो cto श्रयवेति । श्रयं कायकारणभावः a fe facta: प्रतिसन्धानजनकः, Stet वा, WR गत्यन्तराभावात्‌ घ एवैकः कतति सिद्धम्‌ । we तावन्मात्रेति । संज्ञ दति । aye भिन्नकालोनखन्ञानाभावानामेककटेकलप्रतिसन्धानात्‌ fax: करतां fag: तस्य भरमाभावादित्ययेः । ननु चणिकन्ञान- सान एवाहमास्यद्‌ स्यादित्यत श्राह । न्नानादिति। तथापि

च्नुपलम्भवादः | | 299

wfua एवाक्मा तदिषयः स्यादिव्यत sry प्रतिषन्धातुरिति | WANES Taga म॒ च तदुपदिगे्येष्टशाधनलं ज्ञातवानिति य एवेष्टसाधनतामनुग्धतवान्‌ म एवोपदेष्टा न वा स्था चिनमननुमन्धायो ऋत्तोऽणुपदिग्रतौोति fag: खिर ग्राह्या, तन्नातौयते भिन्नलस्यानपायादित्यथेः। न तर्दति । यत्चेक- कटेकत्वर हितः कायकारणभावः प्रतिमन्धाननिमिन्तं afe सव॑ज्ञ- स्यापि प्रतिमन्धानापत्निः तदृद्योरपि ततन्वादिल्ययः | न ताव न्माचादिति। सत्यप्रतिसन्धानस्य तत्घाधनलादित्ययंः। तत्कि fafa) विगषादगेनस्य तन्निमित्तवान्तस्य च am सवंज्ल- व्याघातादित्ययः। wera दति । न विगेषादग़गनजन्य care: | निबन्धनाभेद दति। न चानाहायं तच नेराव्यमाचात्काराभाव- विशिष्टः कायकारणभावो निबन्धनं तत्सा्तात्कार विग्िष्टस्ाहाये इति aaa । उक्रमाात्कार निटत्तौ पुनम्तटापत्तः, यो गिमवेन्न- Saat: परस्परकायंकारणभावतया साजात्ये च प्रतिमन्धाना- पत्तेश्च । प्रतरन्नोति , शूपादि विषयाणां प्रद्रत्तिविन्नानानामद- मिति agq भेदम्य मवानुभवमिद्धलादिव्ययः । नन्वहमन्नाशिषं जानामि ज्ञास्यामोौत्यच aga भिन्नतया न भामन्ते wha तु विषया एत्या । विषया एवेति । प्रतोतिभदानिश्चये तदतो- तलानिश्चयादज्ञामिषमित्याटिम्तदाकार एव न स्यादित्याह | तासामपौति। ननु विषयभेदज्ञानादद्धौ दवावप्यौ पाधिकमेदधौः स्यादित्यत श्राह । विषयभदेति, एकत्रापि विषये न्नाननाना-

~ e ~ ~ लानुभवान्न विषयभेद्म्तवोपाधिरित्ययः। ननु afgaa भटाः 98

get araarataan सटोके

व्यादिल्यत sy यदि tf तक्षादिति। a च सामान्येन द्रवयलवादिना तचापि प्रतिसन्धानं स्यादिति वाद्यम्‌, aa हि रूपेण भेदस्यायहस्तेन प्रतिसन्धानमिति afgaaa तदापत्तः | कतुभेदेनापि प्रतिसन्धाने afag: |

रघु ° टौ °। wala) श्रपिग्रब्देन प्रागुक्तमरुमभवं सारयति | ्रयश्ुपादानोपादेयभावः। उपाधिः प्रयोजकः । म fe निरपेचो वा तया स्यात्‌, सापेचो वा we तत्रेति । aa प्रतिसन्धाने | ताकन्माज्रस्य उपादानोपादेथभावमा र्य | तथादौत्यादि । तत्‌ प्रतिशन्धानं सत्यमसत्यं वा, BE श्राद्य दृत्यादि । श्रना कलनात्‌ | तदाकलने प्रतिषन्धानायोगात्‌, waa पूर्वापरप्रतौत्योरेककटे कलं परतिमन्दधता तेन VA: स्ेयश्येवाकलनात्‌। श्रसत्यतापक्तं WEA | प्रतिषन्धत्त इति । निराकरोति । तत्‌ किमिति । तस्य विशेष- afiia भरमायोगादिति भावः। सत्येव विग्रषदगेने हार्थो भमो जायते cared | wer इति । निराकरोति) भिबन्धनेति। निबन्धनं बुद्धोनासुपाटानोपादे यभावः | निबन्धना- न्तरभेदोपद्‌ शेनवयाजेन area wet । भेदेति । यदच्छति श्रालयभेद्‌ागरहात्‌ प्रतिशन्धानमिति । तथा च aia भेदाग्रहे केवोपपत्तौ नाज्ञपतापेकणनैयात्मसिद्धिरिति भावः । भेदागरदः प्रटृत्तिविन्नानानां वा आलयानां .वा। wag प्रटृत्तौति। तासामपोति | suagrd, जिघ्रामि मौरभं, रसमाल्रादयि- व्ामोत्यादयो fe प्रह्यथाः प्रतोतोनामतौतलरादिकमवगाहन्ते न

अनुपलम्भवादः। SOE

्र्येत्यानां प्रभया aaafang तेव पश्चामि इच्छामि रत्यादौ तदसंभवाश्ेत्यधः । सामान्यतो भेदाग्रहादेव विगरेषतोऽभेदारोपो भविब्यतौत्यत श्राह । यदि चेति विगरेषतो azaesft विग्रेषतोऽभेदाऽऽरोप इति उपादानोपादेयभावस्याभेदाऽऽरोप- विरहस्य च प्रद श्नाय विसभागसन्तानोपादानम्‌ |

[षी

स्यादेतत्‌ आलयमभेदाग्रहात्‌ प्रतिसन्धानमिति चेत्‌। Al स ्यहमास्पद प्रहृत्तिसन्तानादन्य रव वा स्यात्तदन्तःपातिकादाचित्कानेकादम्प्त्ययरूपो वा | न तावदाद्यः। न दयदमहमिकया मिथः aad सन्तान- इयमनुभूयते, सत्यपि वा परस्यरमनुपादानोपा- zara परस्परं प्रत्याकलितार्थानुसन्धानबन्धः, तथात्वेऽपि at चैचतिचादिष्ठपि प्रसङ्गः, उभयोर्वा उभयोपादानत्वे रकमप्यनेकाश्रयमिति किमपराड- मवयविसंयोगादिभिः। न चालयविन्नानो पातं rete विक्नानं न किञ्डिदूपादत्त इति युक्तं, तथात्वे निमि त्ततामपि न यायात्‌, उपादानत्वव्यात्तत्वान्निमित्त- तायाः। अन्यथा निमित्ततामाचसुपगम्य रकस्य निदत्त सर्वसन्तानोच्छेदः। अविशेषात्‌ । ओमिति ब्रवतश्चरम्षणानामकिभ्चित्करणे शक्तिविहतेर सत्व - Wa: | तथाच पूर्वश्णानामपौत्यनेन पयायेणा - किञ्चित्रं जगदापद्यत इति साधु कायकारणभाव

७८० अतमतत््वविवेक्षे सटौके

प्रतिसन्धाननिबन्धनं समर्थितः स्यात्‌ । तस्मादन्यदेव निमित्तं किंञ्िदुपाददौत, तथाच न प्रतिसन्धान- Aya aaa AMS yaaa | va च-

अशक्तिरनुपादानादन्यादानादनन्तता |

मिथो न प्रतिसन्धिश्च सङ्गरेःनेकसंभरितिरिति age: ॥

ग्रङ्० sto । ननु प्रटृत्तिविज्ञानानां भेदज्नानेऽयरमित्या- कारालयविन्नानानां भदाग्रदादभेदाऽऽरोपः स्यादित्याण्ङ्ते। स्यादेतदिति । श्रालयविन्नानसन्तानस्य vafafamarge दोष माद्‌। न हौति। श्रभ्युपगम्याह। मत्यपौति। सेचमे चवद्धिमन्तान- दयाविग्रेषादिति भावः। उभयोरिति; प्रटत्तितिज्ञानं ममनन्तर- ्रृत्तिविज्ञानं प्रत्युपादानमालयविज्ञानं च तदुपाढानमिन्यु- भयमपि वयामन्यटत्तौति नातिप्रमङ्ग इत्यथः । एवं मत्यवयबादौ टत्तिविकन्पदोषस्येवापाम्त ware) “किमपौति। नन्‌ पर्ति विज्ञानमेव प्रटत्तिविज्ञानोपादान न वालयविज्ञानमको- त्यतो न यामन्यटृत्तिता, प्रतिषन्धाननियमश्च तन्निमिन्ततामाचा- दित्यत we: a Ufa उपाद्‌नेति। यन्निमित्तं तद्पा- दानं भवत्येवेत्यथः | 9a विपचे aware) भ्न्ययेति , यदि सभागमन्तानं विमभागसन्तान aT aT न स्यात्तन्निमित्त- कारणमपि न स्यादित्ययेः। श्रच हेतुमाह । अ्रविगरेषादिति।

(१) रकमपौति ९ Yo पा०।

VATA ATT | ot

waza प्रति श्रक्रिविरडे निमित्तत्वं प्रति तदिरदस्याऽविशेषा- feat: ननु किञ्चिन्निमित्तमपि मा भत्को दोष इत्यत श्राह । श्रोसिति। तदि तस्याधैक्रियासमर्थस्य सत्वस्य भावात्तत्त्युव- रवत्तणानामपि तन्निबन्धनं ad न स्यादित्यथेः। नन्वस्तु शून्यतयैव परम निर्वाणमत श्राह । माध्विति। तथाच प्रतिसन्धानाय कायकारणभावोऽपि ल्रदभिमतो न स्यादित्यथेः। तस्नादिति। निमिन्ततान्‌रोधन प्रटरत्तिविनज्ञानातिरि क्रमे वालयविज्ञान किञ्चि- द्पाददौत तथाच कथं प्रतिसन्धानं दत्यथंः। टोषान्तरमाह। agafa | मवेमालयविक्ञानं निभित्ततानुरोधनान्यदन्यमुषाद्‌दौत, तत्तदुपात्तमपि ्रत्येकमन्यदन्यमित्यनन्तमन्तानापत्तिरित्यथेः I उक्रमथं Waa ayerfa | sufafctfa | यदि a fafa- दुपारदौत तदा fafanafa 4 स्याद ग्रक्रः | यदि मन्तानान्तर- मुपाददौत तदाऽनन्तमन्तानापत्तिः। किञ्च खतन््रमन्तानदये परस्परग्टहोताप्रतिमन्धान, यदि चालयव्रिज्ञानं प्रद्रत्तिविन्नाना- भ्यामेकसुपाटेयं तदाऽवयव्यादिखो कारा पत्तावपमिद्धान्त TM |

भग ° Fe) श्रालयेति। तथाच प्रटत्तिविज्ञानानां भेद- गरहेऽपानयविज्ञानस्या विषय कम्य मद्राग्रदोऽम्तोत्ययंः | तदन्तः- पाोति। अ्रदमित्याकारः प्रट्त्तिविक्ञानगिगेष एतालयविज्ञान- aaa: | न रौति नन्वदमित्यन्‌ भवस्येव मन्तानान्तरगो चर- नात्तटननुभवो ऽमिद्धः नद्यति रि क्रखात्मन्यहमिन्युन्नसवो न लालय-

~ विज्ञान दत्य नियामकमद्यापि | मंत्रम्‌ । श्रहमास्पदस्याति-

rR श्आ्मतत्त्वविवेके सटोकें

रि्ानुभवेऽपि न्तिविज्ञानमिनन्नानलं नातुगधयत इत्यथात्‌ | यदालयाभिमतस्यामेरोषेखादसतिवाधके farafagraratetg- fra तात्पथात्‌ ।

सदणालथविज्नानं प्ररत्तिविज्ञानोपादानं न वाः अन्ध परस्परेति | परस्यरमालयविज्नानप्रट्तिविज्ञानाभ्यां यद्मरत्या- कलितं विधयो श्तं तस्यानुसन्धानं प्रतिसन्धानं तस्य बन्ध उत्पत्तिः | यदा नु पञ्चात्‌ मन्धानबन्धः सद्टन पूर्वापरपर्ययानासेकविषयल. ag: च न स्यादि्यथैः। नन्ववेष्टापत्तिः। न हि दयोरपि vata विज्ञानालयविज्ञानयोः प्रतिसन्धायकल्मपि लालयविज्ञानश्य, तथाच वि गिष्टयतिरेकसरोत्याऽभिमतात्म सिद्विरेव | मेवम्‌ । प्रटत्ति- विज्ञानविषय श्रालयविक्नानेन न प्रतिमन्धेय sara तात्पर्यात्‌ |

तथालेऽपौति। उपादानोपादे यभावानापन्नयोरपि प्रतिसन्धान cae: | we प्रदृत्तिविन्नानमपि तदुपादानं न वा, शाय छभयोरपोति | तददेवावयव्यादैरङ्गोकारेऽपमिद्धान्त दत्यथेः। नजिद्मापादनं शरन्दमाग्यमाचात्‌ |) तथाद्येकं विज्ञानं यद्यनेक- जातौयकारणजन्यं स्यात्‌ किंमायातमनेकटतेरवयव्यादेः न fe तख्यानेकसजातोयनन्यता भ्रनङ्गोकारनिटान, fa कार्यकर श - विकश्यादिः । मेवम्‌ । कायेकारणभावस्यापि सम्बन्धविगरेषतया तस्याऽयनेकटृत्तिवविरोधापादनात्‌ । यदा यदाञ्चितं कायें जायते तदेवोपादानं ्राञ्रितलं च धमिंविगरेषः खकूपभेदो वेति नासाम्यम्‌ ।

दितोयमाग्र्यु निराचष्टे न चेति। श्रालयविज्ञान-

च्मनु पलम्भवादः | ७

मन्तान एवोपादानं प्रत्तिविज्ञानन्त्‌ न कस्याणुपादानं, किन्त निभित्तमाचरमिति नानेकोपादेयभेक कायेमित्यपि नासि, तथा मति प्रहत्तिविन्ञानं निमिन्तकारण्मपि न स्याद्यज्निमित्त तद्पादानमिति बौद खिद्व्यापर रित्ययथेः |

ननु नेयं afa: न fe ae यदौयं fafana az तदौयमुपादानलमपि, घटनिभित्तकारणदण्डादौ यभिचारात्‌ । श्रय यन्निमित्तं तत्कदिदुपाद्‌ानमितियाश्निः, तहि प्रटत्तिविन्नाने- नाल विज्ञानविजातोयं बन्तानान्तरमेवो पादौयतामिल्यर्यान्तरम्‌ | fagiaal प्रटृन्तिविज्ञानस्योपादानतां विनापि शवज्नविज्ञाना- दिकं प्रति निमित्तवं भौ गतेरभ्युपगम्यते sar चरमविन्नान- स्यापि सजातोयन्ञानान्तरोपादानतायामनिरमेशप्रसङ्गः |

श्रत्राह्धः। यदि विज्ञानेन farina षन्तानान्तरमेव जमनोयं तदाल्लयविन्नानेन प्रटृन्तिविज्ञानोपादेयं प्रटृत्तिविन्नानं प्रतिसन्भेयं तदा च न खोपादेयस्येव प्रतिमन्धानं तथा चातिप्रमन्गः। न च र्त्ति विज्ञानमेव प्रतिशन्धायकं नया सत्यालयविन्नान एव माना- भावः। नच व्याप्नौ यभिचारः चरमविज्ञानस्यापि योगिश्ञानं ह्युपादानलात्‌ |

विपचबाधकमाह | श्रन्ययेति । श्रनुपादानलं निभिन्तता- माचमुपगम्य प्राण सभागविषभागयोरप्यनुपादानवे मव तथा- वान्निरुपाठानम्य च सन्तान्याभावान्‌ सवं मन्तानोच्छेदप्रसङ्ग gan.) श्रोमितौति। श्रनुपादानस्य निमित्तलाभावादषत्प्रस्गः, रथक्रियाकारिण एव स्वात्‌, तदस्त तदुत्पत्तिक्रियाविरहे

HT aiaaratada सटाक

agueraafaae: । तस्मादिति । एतावता प्रत्तिविन्नानश्ुपा- दानमेव न भवतौति दूषितम्‌ । ददानो विज्ातौयसन्तान तदिति निरस्यत caw: । न प्रतिसन्धान दति। yatafast- नोपादेथेनान्येन ay विज्ञानस््ोपादानोपादेयभावाभावादित्ययेः | agafa) तद्पादानं च ठतोयं मन्तानान्तर स्यात्‌, एवं तच तचापौत्यनवस्येत्ययेः | श्रनुपादानवेऽयक्रियामावाभावादमच्प्रसङ्गः श्रु पाद्‌ानस्यानिमित्तलादिति भावः। उक्त aperfa | अरश्रक्ति- रिति। प्रट्र्निविज्ञानस्यानुपादानतया निमित्तताया श्रयभावा- दचंक्रियायामग्रक्रावम्चप्रसङ्गः, wae विजातोयसन्तानान्तरस्यो- पादानादनन्त(र)तया न वास्याप्रसङ्गः श्रालयविज्ञानेन सद प्रटल्ि- विज्ञानजन्यषन्तानान्तरस्य मिथ उपादानोपादेयभावविरदात्‌ प्रतिमन्धानाभावापन्निः | सङरे श्रालयविज्ञानप्रततिविज्ञानयो- WAU ्रनेकटत्तरे कस्यापयपगमप्रमङ्ग TEM: |

tye टौ०। दितौयं wed) स्यादेतदिति) sured एवालयविन्नान खमातरसाकिणा सखेन कदाचित्‌ परेणा जानामोत्याद्याकारेणातं ae सत्यपि वेति । अतिरिक्रालय- विज्ञानसन्तानानुभवे प्रटृत्तिविज्ञानं किमालयविज्ञानस्यानुपादान- मनुपादेयं च, कि वा उपादानं चोपादेयं च, उतोपादेयभेव, उपादान तु म कस्यापि, (“उपादान तु खषांतानिकस्य मताना-

(९) उतोपादेयमेव नोपादानं तचरापि कस्यापि नोपादानं अयवा AMAA १ To पार |

अनुप्रलम्भवादः | ory

MATS, श्रयवा अलयस्योपादागमेव गोपारैवम्‌। WY परस्पर fafa satus प्रतिषषधानस्य । बन्धः सम्बन्धः तथात्वे छपादानोपादेयभावानापन्नयोरपि प्रतिसंघाने । falas उभयो- रिति। ्रनेकाश्रयमिति। न चानेकोपादानकं तत्‌ म पुनरनेका- अथ भिन्नकालयोरुपाटानोपादेययोराश्रयाश्रयिभावायोगादिति वाच्यम्‌ । श्रवयविनोपौदृ श्य खौकारापत्तेः। अरत एव Sarat निकोपादानलमपि facaq । श्राललयविन्ञानोपादेयश्य प्रश्ति- विश्वान्य प्रटत्तिविज्ञानोपादयले एकम्यानेकोपादेयलप्रशङ्गात्‌ | सुुतिष प्रटत्तिविज्नागसन्तानानामुच्छेदादन्तिमानां तथाला ature) उतोयमाशङते । न चेति, अयोपादानमेव निमित्तमिति म निथमोऽत एवापवगे चरमं प्रटृत्तिविन्ञामं न किंचिदण्युपा- दन्त इति dare) अन्यथेति । अरविग्ेषात्‌। नियामकाभावात्‌ | महि प्रत्तिविन्नानमेव निभित्तमाच न anermmatafaas fafafaaaaafe 1 तथाच यया प्रटन्तिविज्ञानस्यानुपादायेव किञ्चिल्लिभिन्तोग्य विनाग्रः तयोपाद्‌ानजातौयस्यापि कथय- चिन्निभित्ततामाज्मुपगम्य प्राण निदटत्तिविनाश्रः ख्यात्‌ । माष- शब्देन उपाटानलं व्यवच्छिनत्ति । तथा च सन्तानान्तरवतिभो- प्रतेः मान्तानिकान्तरमविकार प्रत्यनुपादानलाज्िरुपारान्छ च कारयेत्पादस्यासम्भवात्‌ सन्तान उच्छिद्येत । एवं सकामाग्तर- मपोति सवसन्तानोच्छेदः। चरमेति । सवेषन्तानोच्छदादुपादान- मन्तरेण कार्यानुत्यादाभिमिन्तलष्यासम्भवादयेक्रिधा विरदिणो-

SHAT GUMS क कायकारणभावः FA वा 99

ocd अआत्मतक्वविवेके सटोके

नियामक eae: । प्रदन्तिविन्नानोक्तदोषस्यालये समानलादुपा- दानमेवेति पचोऽपि निरम्तः। पञ्चमसुत्थाण निराकरुरुते | तस्मादित्यादिना । च्रन्यत्‌-श्रालयग्रटत्तिविज्ञानभिन्नं किञ्चिज्त्रान- जातोय, ( ज्ञानस्य ) बाद्यानुपादानलात्‌ । तथाच तदाकलित- स्यालयेन प्रतिसन्धानं न भवेत्‌, न भवतु wat दोषान्तरमाह | च्रपूर्वंति । श्रनन्तानां प्रटत्तिविज्ञानव्यक्रौनां प्रत्येकमेकेकमन्तान- परवतेनेऽनन्तसन्तानप्रसङ्ग THY: |

यत्त॒ प्रदत्त विज्ञानेनेकः सन्तान उपादेयल्तेनान्यस्तेन चान्य इत्यनवसखेत्ययं दति । तदसत्‌ । प्रटत्तिविज्ञानोपात्ततद्पान्ता- दौनामेकसन्तानान्नःपाल्युपादानलेनेव निवांडे सन्तानान्तर कन्पका- भावात्‌ |

उक्तमर्थं aperfa | swale । उपादानलाभावे निमित्त- वस्यायभावाद्ंक्रियासामथ LATE see स्यादित्यथः। श्रन्यादाना- दन्योपादानात्‌ | मिथ इति । श्रालयप्रटन्तिविन्ञानयोः परस्यर- मतुपादानोपादे यभावे परस्परं परस्पराकलिता्ेप्रतिसन्धानं न स्यादित्यथेः | age तयोः परस्यरोपादानोपादेयभावे। श्रनेक- संितिरेकस्यानेको पादेयलम्‌ |

श्रयालयप्ररेत्तिविन्ञानबन्तानयोः परस्यरमनुपादानोपादेथभावे TEN प्रतिखन्धानमतुपपन्न,(\) न तावत्‌ परस्यरानुश्चलस्य परसरं सारणं श्रालयस्येवानुभविदतात्‌ Weare) नापि खप्रकाश्तया | खलस्यापि खविषयतवात्‌ । पूवापर विज्नानयोरेककठेकल निश्चय

[नी "~

१) तयोरि्यधिकं २ qo Ute |

अनुपरलम्भवादः | 9८७

अआशयविन्नानयोल्तादुग्रप्रतिषन्धानमाभावात्‌, प्रटृन्तिविन्ञानयोख् कायकारणभावादेव तदुपपत्तेरिति चेदालयविज्ञानभेदागः किमर्थम्‌ । aatica® एककटेैकलारोपास्भवादिति चेत्‌ त्यज लह प्रदन्तिविश्नानानां कायेकारणभावयरदम्‌ । एवमेतदालय- विश्ानानानेवोपादानोपादेयभावनियामकं सौसादृश्धमभेदारोपो- पथो गितयाऽऽओ्रोयत इति चन्‌ लाघवादालयाभेद एव किभिति माओोयते प्रतिषन्धानयायार्याय । स्येयंबाधकादिति चेत्‌ । न। ae प्रागेव निरासात्‌ | विधिखरू चानुगतं aren विना @e- wena । श्रतद्चाटृत्निरूपं च एकं तद यमन्तरेण दुनिंरूपणम्‌ | एतेन प्रन्ति विज्नानसन्तानान्तःपा तिनामहमास्पदानां भेदा- ग्रहादेककटेकलप्रतिसन्धान मित्यपि परास्तम्‌ |

नापि feata:| तस्यापि भेदाग्रहः खरूपतो वा श्यात्‌, विषयतो ati आद्ये पुवोहमिति प्रत्यय- माबादा प्ररत्तिविन्नानेभ्योऽपि वा। न प्रथमः। अह- मित्यज्ञासिषमहमिति जानाम्यहमिति ज्ाष्यामौति चैकार्योल्ेखस्य भेदनिश्चयमन्तरेणानुपपत्तेः। कथ- श्डिदुपपत्तौ तदयैस्येव प्रतिसन्धिरुचितो न प्रत्त विन्नानार्थानामपि न च तेभ्योपि भेदाग्रह इति चोक्त- मेव | नापि विषयतः। स fe ्राकारो वा, वरू्वन्तरं बा, अलौकं वेति | नाद्यो दूषितत्वात्‌। न दितौयः।

gcc खआत्मतक््वविषेके सटौके

खयमनम्यपगमात्‌। योऽप्यभ्यपगच्छेत्‌ सोऽपि विर्- धमौध्यासाद्वेदमिच्छेत्‌ तन्निटत्तौ च तन्नित्तिम्‌ |

Tee टो । नापौति। तदन्तःपातिकादाचित्काहप्रत्यय- ्पि(\ दितौयोऽपि पचो Aa) तद्द यदस्तावत्रतिमन्धान- प्रयोजको वाच्यस्तदिकशण्ययति । खशूपत इति। विज्ञानानामेवा- न्योन्यमित्ययंः । पूर्वाहमिति। श्रालयविज्ञानमाचाद्धेदग्रह दत्यथः। avfafa । fanaa कंटेवेन च deea यदहादतोतानागत- लादिना Yau कथञ्चिदिति । ageme cae: । ve fafa | कियालेन qaeea प्रतिसन्धानं न तु ya भेदेन गटहोतस्यापि विज्ञानस्य विषयप्रतिशन्धानं दृश्यते तदपौत्यधेः | न च तेभ्योऽपोति । प्रवत्तिविज्ञानेभ्योऽपोत्यथेः । उक्तमेवेति | बेकास्योक्षेलस्य भेद निश्चयमन्तरेरेत्यादिना । विषयत दति । श्रालयविज्ञानानां परस्पर विषयतो भेदाग्रहो न प्रतिसन्धानहेत्‌- रित्यथः। सदहोति। ्रालयविन्नानहेतुरित्यधंः.र) । खयमिति , अहमिति ज्ञानस्य तया वस्लन्तर विषयतानभ्युपगमादभ्डेपगक वा ष was: | ननु वया तावदन्यपगम्यते विषयः सख च तावत्‌ नानेव faga, न लेक दति कुत आात्मसिद्धिरित्यत are: योऽपोति । तच भेदसाधकविरुडधर्माध्यासाभावादेकलमनेषेत्यधैः |

री

(९) Sut वेतोति ९ एर पा०। (२) विषय दर्थं इति र go परा |

. अनुपलम्भवादः | ete

भगो टौ । दितौयः प्वुन्तिविन्नानघन्तानान्तःपात्यह- भितिकादाचित्कमरत्ययषूप दूति पच दत्यथंः। वेकाच्येति | ्रतोतलादिविरदधमेगरदस्य मेदावगमकलाष्जकमान्तरोधकला- TOU । ननु ्वत्तिविन्ञानान्तःपातिनोनामहमितिवुद्धगां खहपभदपचेऽणदन्लविषयलेन समानोपादेयवेन वा भेदाय स्यादित्यत ae कथञ्चिदिति । तदचंेवेति । aefe are र्तिविज्ञानविषथघटादौ प्रतिसन्धानमुपक्रान्तं किन्तु बुद्धौना- मेककटलेन प्रतिसन्धानमिति पूर्वापरविरोधः, तथापि प्रवन्ति- विन्नानान्तःपात्याल्ञयविज्ञानस्य विषयः खात्मेव विवचितः खप्रकाप्रवात्‌ तथाच प्रवृ्तिविन्नानानुतापि तख्ेत्यदोषः । दूषितवादिति | Haagen विज्ञानवाद निराकरणनेव्यथेः | तन्निवन्तौ चेति । तथाच विरद्धर्माभावादात्मायभिश्नः सिद्ध

Cay: |

THe टौ °। कादाचित्काह्मत्यय area इति पक दूषथति। aafa भदनिश्चयमिति। अतोतलादि विशद धममेयदच्येव मेदयदलात्‌ तद्भे कद्‌ चिदप्यभेदाग्रहात्‌ कथञ्चित्‌, श्रहमास्यदलेन प्रतिसनिः, सरणं प्रतोत्योरेककटेकलप्रतिषन्धान च WAGE ज्ञानस्य विषयान्तरविरदेऽपि खप्रकाग्रतथा तस्येव तदधे, तदभिधानं च प्रतिसन्धेरुपपादनाय श्रन्नाते तदयोगात्‌, भ तु ्वत्तिविन्चानानामेककटंकलप्रतिसन्धान तदर्थानां च खरणमिति। ्रुपदमेव द््ितरदश्यमेतत्‌ । तेभ्योपि प्रवृत्तिविन्ञानेभ्योऽपि |

we आत्मतत््वविवेके सटौके

दूषितनादित्यख विन्ञानवादनिरसेनेत्यादिः। wy तरि भवता- मिवाश्माकमपि वस्छन्तरं परन्त॒ सन्तानरूपमत श्रार। योऽपोति | fag दयहमाखषदमात्मा विश्द्धधमां्यासविरहादभेदप्रतिमन्धाना- चा भिन्न एव न सन्तन्यमान TATU: |

न ठृतौयः। अमिति विकल्पस्य सवस्तुकतायाः प्रागेव प्रसाधनात्‌ | अवस्तुकत्वेऽपि न तच प्ररलोप- योगिभेदाऽग्रहसम्भवः। सदसदारोपितसक्वारोपिता- सचवव्यधिकरणव्यपटेश्यभेरेन षड़धस्याऽपि भेदस्या- भ्रहोऽभेदारोपौपयिकतया तच न सम्भवतीत्यक्तत्वा-

fefa |

Wee Ste | प्रागेवेति | प्रत्यचदृष्टभाविले साचादेव श्वस्तक दत्या दिनेत्यथेः । magne) श्रवस्तुकवेऽपोति | हतम्‌ › अ्रभिन्नलेन प्रतिसन्धानं, तदुपयोगौ्यर्थः | सदसदिति | ्रलयविन्चानविषयाणमललौकानां सतोभेदस्याऽग्रहसतावश्न सम्भवति श्रलोके तदनभ्यपगमात्‌ । नासतः | अरतिग्रसश्नकलात्‌ । ara रो पितस्लख dzerat विरोधात्‌ waa सल्यग्रहालुपपन्तः | नायारो पिताश्वख भेदस्याग्रहः, श्रस्वष्यारो पे पारमाथिंकसत्व- TART | यधिकरणएब्यपदे ्रभेदायद्ो यद्यभेदारोपष्ेतुस्तदा सतताभेदारोपः खादितः |

यिम

अनुपलम्भवादः | SER

wat TT” कालान्तरभाविनौं सतिं जनयेत्‌ तन्ननितो a dear, सोऽ्यतौन्दिय प्रत्यसिद्धो वा, अतौद्दियोऽपि तावत्कालावस्थायी” सन्तन्यमानो वा, अध्यक्षसिद्धोऽपि तदत्तरबुदिधारा- रूपः तदन्यो वा तदिशेषो वा, विशेषोऽष्यनुभव- प्रभवत्वमाचं वा अनुभवितृसन्तानवेजात्यं वा । तच न॒ प्रथमः। अनुत्यन्रानन्वयध्वस्तयोरविशेषात्‌ । नापि दृश्योऽन्यः। तस्यानुपलयिबाधितत्वात्‌। नाप्य- नुभवप्रभवत्वमाचं विशेषः। न fe क्म॑करकरोप- नौतमेव बौजं कितिमासाद्याङ्करं Fat न तु प्रमादपतितम्‌, तथा नौलादयनुभवप्रभवसन्तानः* पौता्यनुमवेनैवोपनौयतां नौलाद्यनुभवेनैव वेति न

कञचिदिशेषः। एवं चाऽननुभूतेऽपि स्मरणप्रसङ्गो

न चानुभूतेऽपोति |

रद्ध ato । प्रतिसन्धानबलात्‌ प्रत्यचतः Rae साधयित्रा सप्रति म्बत्यन्यथानुपपत्याऽनुभ विसम रभेदं साधयितुमुपक्रमते । gusta! दह aad | द्ितौय विकल) विकन्पयति | सोऽपौति | द्वितोयविकन्यस्य प्रथमविकल्यं विकन्पयति | तावत्कालावद्ायोति ।

(x) किमिति पाठः|

(र्‌) तत्कालावस्ध्ायौ इति प्राठः |

(३) नौलाद्यनुभवसन्तानः। इति ata | (४) दितौयं विकल्यमिति पाठः |

७९२ आत्मतस्चविवेके सटौके

दवितौयेऽपि पक्लचयमाइ | तदुन्रेत्धादि। श्रवापि तोये विकल्प पचदयमा ह | श्रनुभवेति। facta) एव नोलानुभवो sarfea- व्यापारशचिरेण नोलस्एतिं जनयतोति न सम्भवतौत्याह । तने्ति(२ | हेतुमाह । श्रनुत्यन्नेति। नोलादिविषयतां तिरल्ञ्यारबुद्धिधारा- तिरिक्रो नास्तोत्याह । नापौति । ननु नौलानुभवप्रभवोऽनुभव- सन्तान एव नौलख्छतिं जनयेदिल्यत sre) नापोति | नौलादि- विषयतां तिरक्छत्थानुभवप्रभवत्माच(५) बौोजलवत्रयोजकमिति मला दूषयति एवं । चेति ॥

प

भगो ° टौ ° | दृदानौमन्येनानुभरतस्यान्येन सरणादनुभविह अर्लोरेकलसिद्धिरि्यन्यथा प्रतिसन्धानसुपपादयितुमाह । श्रथवेति। श्रनुभव एव यापारं विनाऽन्यदा समरणं जनयेदिल्यरथः | तदुन्तरेति। अनुभवोत्तरबुद्धिषूप car: । तद्धिगेषो वेति | तदुत्तरबुद्धितद- न्ययोविशेषो वेत्यथेः। नापौति । श्रष्यच्षसिद्धपर्वानुमवोत्तरवृद्धि- धारातिरिक्रः संस्कारोऽपि arent नासि श्रनुपलम्भवाधितलात्‌, सोगतैरनभ्यपगमाचचेत्यधैः। न्वध्यचसिद्धपूवानुभवोत्तरवुद्धिधारा- fata एव पूर्वानुभवव्यापारः स्यात्‌ स च विगरेषोऽलुभवप्रभवत्वर्प एवेत्यत श्राह । नाणनुभवेति । aR परहयतुभवग्भवलमा चदेव mise प्रयोजकरूपाकिगेषात्‌ स्वां age: सारणं जनयेयुः ।

(९) state इति ura: |

(२) अचेति । इति ura: |

(र) नोलानुभवस्य पाशो aq रव इति पाठः |

(४) नोलादिविषयस्छतौ अनुम प्भवत्वमामिति प्राठः |

अनु पलम्भवादः | O28

न च तद्‌त्तरवुद्धिधारायां स्वा बुद्धयः wi जनयन्तौति Stet "युपगमः भ्नुभवोत्तरकालं मासादिना खरणव्यानुभवा दित्यर्थः | एतेन तदन्यविशेषो निराहतः। ननु विगेषान्तराभावेऽपि aera मामेव fate: arfgermgre: नापौति। सन्नपि सोऽप्रयोजकः सामान्यमाचं प्रयोजकमित्यच दृषटान्तमार। न elias! दूषणान्तरं सङ्गमयन्नाह | एवञ्चेति । श्रनुभवप्रभवत्वरूपे विगेषे ख्त्यनुकुलतयो- माने य एव रूपरूपलानुभवखरूपो वा सन्तानो नौलविषयकानु- भवेनाहितः स एव पोतानुभवेनापौत्यननुग्रतेऽपि सरणणसङ्गः, नोलानुभवस्यापि त्सन्तानवेनेव प्रयोजकला दित्यथैः | श्रप्रयोजकतव दोषमाह । न वेति । नन्वनुभवधोसन्तानस्यापि कस्यचित्‌ स्मरणा- जनकतया खलचण्वेजात्यकृतमेव धौसन्तानवेजात्थमस्त॒ तत॒ एव नाननुश्चतेऽपि समरणणपत्तिः ॥

TAS: FACTS कारणान्तरं कन्पयितुसुचितं न तु qed विगेषकारणतं वेनात्यन्यस्ानुपलम्भवा धितलात्‌ ॥

es EE

Tyo टौ ° । अनुभवजन्धसंस्कारस्य arya स्छतिजनकलात्‌ ग्थिरमाश्रयमात्मानं साधयति | श्रथवेत्यादिना | स्छतिं arer- न्लन॑यत्‌ | नदुत्तरेति। saan: | afar दति aren वद्धिधारा कषः, fafa दति विगेषो धर्मो । किशेषोऽपोति । raf saath विगेषो व्यावतैको wa: i श्रन्विति। वेजात्यं are धमन्तरं श्रनुभवोत्तरतक्छान्तानिकमा अटन्ति श्रविगेषात्‌ । जनक- वगस्भवात्‌। यापाररूपान्वयसखोकारे तु न साचाव्जनकलव feta पत्तान्तरभाव्ेति भावः | श्रनुभवोन्तरबुद्धितमाचस्य प्रयोजकलेऽति-

€ 8 च्ात्मतत््वविवेके सटौके

सङ्गो दुषणमतिस्फटलान्ञाभिरितम्‌ | waft: नौलादयतुभवख तलेनानुभवतेन वा पोतस्मरणपरयोजकले । श्रनतुभ्रतेऽपि Wa मरणं स्यात्‌ । नियामकरूपाभावात्‌ । श्रप्रयोजकले च?) नानुधते- ऽपोद्यधैः |

शलिप्रभवस्य बौजस्य शलित्व्प्रतिसंधानव- fra इति Aq ay छषोरजन्बूरसपायिनौल- धवलकलरवजनितविप तस्याप्रयोजकत्वात्‌। वेजात्यन्तु fT भवेत्‌, यथा क्षौरावसेकादम्बत्वं परिहृत्य माधुर्यमुपादायानुवर्त- मानाऽऽमलकौ कालान्तरेऽपि फले माधुयमुन्मौ- लयति, लाक्ारसावसेकादा धवलिमानमपहाय रक्ञतामनुवतमानं कार्पासबौजं कुसुमेषु रक्तताम्‌, न चैवं प्रते, जपा भ्कुसुमाचुपधानसन्निधाने- $पि" तद्रूपतामनादाय धवलिमानमेव संदधानस्य प्यरिकस्येव विन्नानस्य विषयोपधानमपगभ्य^ चिद्र- पतामातणानुदत्तेः। सर्वाकारत्वनेव सर्वत्नानानां किन्तु कश्चिदाकारः पटुरन्धे त्वपटव इति सखदश्न-

(९) त्वेऽपौति १ ए पा०।

(२) शालि प्रतिसंन्धानवदिति ura: | (३) जवाकुघुम इति पाठः|

(9) कुठमाद्यपधाने इति पाठः| (५) --मपगमग्य इति पाठः |

अनुप्रलम्भवादः | ७९४

हाव विरपर्मध्यासादपि न भौ, न हि स एव॒ पटटरपटुशचति संभवति। न च खसंविदित- रूपलयापाटवायें पश्यामः

MKo Sto | नौला रिविषयपुरस्कारेण दूषयितुं WEA | श्लोति । प्रालिलप्रतिसन्धानवदिति। परण्परया श्रालिगौजो- तपाद्कलवदिव्यथेः । ` नौलधवलपारावतयोरमौलपारावतप्भवल- धवलपारावतप्रभवलमाच!) यथा न aed वेपरौल्यखापि दश्रगान्तथा नोलानुभप्रभववादिकमपि न विगेषः खाड्ममिररेदित्ययः.९) । श्र च पाकजगुणोत्यादवत्तवापि कञचिद्यापारोऽवश्ं कण्यनोय शति भावः । asa विति। यच सन्ताने नोलानुभवो न टत्तल- SHAN: | तथा च aaa aes दति भावः + शरामलकोका्पासयोः पाकजगुणपरग्यराधोनं माधुय रक्तता च यथा, तथा fame: afyfee aretha: | ननु नौलानुभव- परम्परयाऽपि नौलविषयतेव तथा च किमन्येन किगषेणेत्यत श्राह | स्वाकारेति। एवं॑सति सवं एवानुभवो) नौलो्खो श्यात्‌ तत्रापाटवं यदि तदा पटुलापटुबलक्षणविरद्धधमाध्यासः खादिल्य्ः। ननु नौलपौतादिविषयावच्छेदेनेकेव पटुलमपदुलं च aaa श्राह । न चेति wat ज्ञानं साकारं eran उ तथा च नोलपौताद्याकारनिकर विशिष्टमेव खं प्रकाशेतेत्यधेः |

0

(१) नौलधवलपाराववप्रभवमारमिति पाठः। (२) afrarcafead इति ata: |

(३) पररम्परापि इति wre |

(a) सवं ्रानुभवो दति ara: |

७९६ च्यात्मतत्नविवेके सटीके

भमौ० रौ | छलौति । तत्छन्तानादेव तष्नातोयलमिति नियमः wrfzer: | यद्यपि सोगतनये बौजतेनाद्कुरप्रयोजकता नास्तोति दृष्टान्तासङ्गतिः, तथाऽणम्यपगमवादोऽयं मन्त्यः। कारण- साकल्यं काय॑साजात्यनियतमित्यच प्रतिदृष्टान्तमाह | चौरेति | श्रनुभविदसन्तानवेजात्यं वेति चरमपचमुत्थापयति | वेजात्यन्तिति | वैजात्यं खरूपतो विषयतो at wre ययेति। न चेवमिति। विषयो- परागसम्भवेन HAART HAG न तु वेजात्यमित्यथः। wa तु नोलानुभवप्रभवात्‌ पोतानुभवादनन्तरं नोलस्छतिनं स्यादिति भावः | ननु विषयोपरागव्यतिरेको नासि किञ्च कारणन्ञानाकारः कायकालेऽ्नुवतेत दति पौतानुभवोऽपि नौलविषयक एवेति नोक्तदोष दत्यत श्राह । सर्वाकारलभिति | waa पाटवापारव- विरोधादित्यथः | न वा ज्ञाने सप्रकाशवेनापटुलं सम्भवतौत्याद | न चेति |

रघु° Sto । श्रलोति। यथा शरालिप्रभववोजस्य शालित्व था पोतस्मरणजनकपौतानुभक्रभवस्य नौलानुभवस्यापि Teac नकलभित्यथः। चोरेति । चौरपायिनो नौलात्‌ पारावतात्‌ वलस्य पारावतस्य, धवला जम्बूरसपायिनो नौलस्योत्यादेन कारणताद्रुयमतन्त्रमित्यथेः | रच्छबौजयोेजात्यनिबन्धनमेव बौज- एच्छयोवेलच्, न च पौतानुभवप्रभवनोलानुभवे Aqsa नियामकं किश्चिदेलक्णमसौोति भावः |

TIA यथा तथाऽस्तु, प्रते पुनरनन्यगतिकतया तत्मभवतभेव योजकं कुतश्चिददोजादद्भरानत्यादेन तुचखयोगक्तेमश्च । कुतशचित्तप्रभ-

अनुपलम्भवादः | ७€ ॐ

TACIT दूति । मेवं । तद्मभवलं हि न तच्न्यनं तदुपादेयलं वा, अरन्तरितमान्तानिके तद्भावात्‌ | नापि त्रयोच्यलं, शिव्याचा्यं खर तिप्रसकरः | manatee सति तदुत्तरवं तदिति सत्‌ । अनतिप्रसक्तसन्तानलनिवेचनाशक्यतायाः प्रागेव दर्भितलात्‌। पौतादि- सरणएनियामकं fe asa पोतादिविषयत्वं वा स्यात्‌, पौताद्या- AICS वा, श्रवान्तरजातिमेदो वा । तच ज्ञानस्य पौताद्यनुभवप्रभवस्य नोलादिज्ञानस्य पौतादिविषयोपधानमपगमय्य परित्यव्येति दयो- युदासः । चिद्रुपतामातरणेति चरमस्य । श्रतएव पौतादिसमरणकुव॑- द्रुपलं नियामकमिति परास्तम्‌ | श्रन्वयव्यतिरे कग्टहोताया अनुभवस्य सरणएजनकताया निवांहाय व्यापारकन्यनाया एव न्याखतात्‌, जातिविगेषस्य योग्यानुपलम्भवाधिततवात्‌, योग्यव्यक्तिटरन्तिवेनेव जाते- योग्यात्‌, रक्रपौतोभयस्मारके नोलानुभवे सङ्रपसङ्गात्‌, तव्जातौयं प्रति जनकलेन जात्यन्तरस्य एवं तव्नातौयं प्रत्यपोत्यनवस्थितजाति- परग्यराकन्यनप्रसङ्गा च | एतेनाङ्ुरकुवंदरपत्ं व्याख्यातम्‌ |

ara: सवंक्िन्नत्तरन्नानेऽनुवतेत दति तदाकारता- विगमो नासतौत्याश्द्भते | सर्वाकारलमिति। न होति । तवाकारा- कारिणोरभेदादिति भावः |

निराकारपक्चपि यावानर्थो बुदधेविषयस्तावति स्फटव सा, यच चास्फटा नासौ तस्य विषयः। तथात्व वा विषयेलरव्यवस्था न स्यात्‌ | ATA त्वथे युक्तमेत- दिति दर्शितं प्राक्‌ । तस्मादतोन्ियः संस्कारः परि शिष्यते | स च न संतन्धमानः तचैव समृत्यादिप्रसङ्ग

७€८ व्मात्मतत््वविवेके सटौके

प्रहत्तिसंताने फलानवकाशप्रसङ्गात्‌, अन्यच सस्कारे- {न्यच फले ऽतिप्रसङ्गात्‌, परम्यरयैकोपादानतया नियमे मंस्कारान्तरसन्तानेऽपि स्मृतिप्रसङ्गात्‌'“ | तस्मात्‌ स्वोपादान wa स्मरति करोतोति गत्यन्तरा- भावादापाततिक्तमण्युपेयमेव,? तथा च स्मृतेः काला- न्तरसम्बन्धात्‌ HAAS: स्थेयमयन- सिद्गमवज्ननोयञ्चेति?।

me. टौ ° | निराकारपक्तऽपि wand एकच न सम्भवत दृत्यत are! निराकारेति। तथाते वेति । wens!” famed सवं ज्ञानं स्वविषयकं स्यादित्यथः। नन्वेवं संयोगतदभावावपि ana स्यातामत श्रा । ain cial तत्राऽवच्छेदभेदस्य दग्तिला- दिह तु विषयोऽवच्छेदकः स एव विरोधघटक दति भावः । खाभि- मतमुपसंहरति । तस्मादिति । तवेति । संस्कारग्तिसन्तान waa: । फलं wf: प्रत्यभिज्ञानं च, प्रटृत्तिविज्ञानसन्ताने तु (Om दृश्यते गेहे स घट दति स्मरणात्‌ प्रटृत्तेरिति भावः। ननु यत्र नोलानुभवो मूलकारणं तञ्जनितः संस्कारसन्तानः() फलं

(१) तदुत्प्िप्रसङ्कादिति पाठः।

(२) अभ्यपेयमिति ata: |

(8) चेति पाठः

(8) अस्फट इति arfe |

(४) इतिसन्तान ata प्राठः |

(१) प्रठत्तिषिश्चानसन्तान इति पाठः। (9) संखारस्तवेति ara: |

च्पनुपलम्भवादः। ७९ €

जनयतोति नोक्रदोष इत्यत श्राह । परम्परयेति । नोलानुभवा- नन्तरोत्पन्नपोतानुभवरक्रानुभवादिभिः प्रत्येकं संस्कार" एव wee जनयतोत्यवश्वमङ्गो कर्तव्यं तथा च पोतानुभवजनितसंस्कारसन्तानेऽपि नोलम्एतिः स्यादित्यथ: | स्वोपादान एवेति । संस्कारः स्समवायि- कारण एव wa जनयतोत्यवश्यमङ्ोकतेयमित्ययः । ततः किमित्यत श्राह । तथा * चति । श्रनुभवानन्तरे संवत्मरानन्तरमपि भवन्तो म्धतिः संस्कारस्य तद्‌पाढानस्य च श्रात्मनः स्थेयेमाक्िपतोत्यथेः ॥

wit. टौ° | यदि ज्ञानविषयो स्फुटः तदा विषयाकिषय- HAT न स्यात्‌ TEMAS: पटाभासत दति सुवचतवा दित्याह | तथाच tia vawasa विषये दूरलवादूरलयोः azarae समन्वयति | सारालिति । बहतगान्यतरधम विषयज्ञानं anata मत्ययः | तदृत्तरबुद्धिधारामात्रू cesta दत्यभिपरत्योपसंहरति। त्ादिति। मन्तन्यमानोऽम्यायोौत्यथः | तथात्र दोषमाह । तवेति | प्रटत्तिविज्ञाना तिरिक्रमम्कारसन्तान एव afa स्थात्‌ न प्रटृ्तिविज्ञानरूप श्रात्मनि, तथा चाहं स्मरामोौति eta ष्यात्‌, न दन्य सस्कारोऽन्यत wate: । नन्‌ प्रहत्तिविज्नानोत्पादानु- भवेन विजातौयः संस्कारोऽपि जनित दूति तस्य स्वसन्तान एव ग्छतिजनकलवाल्नातिप्रसङ्गः aa श्राह । परम्परयति । aaa यदि पारन्पयमात्रं तदातिप्रसङ्गः, उपादानवन्तु व्यवहितानुभवम्य न सम्भवतोति परवेसंस्कारसन्नान VATA तस्योपादानं वाच्यं तथा च

(x) yaa संस्कारसन्तानो जनितः सवत्र च गौलानुभव ख्व मूलम्‌ | तथा चेतिरे Yo We |

Soo अआत्मतत्वविवेके सटौके

तत्रैव स्छतिपरसङ्ग दतयुक्रमित्येः । श्रयन्नेति। पचधर्मेताबलात्‌ सिद्धमित्यथः। श्रवजनोयमिति। उपादाननिटन्तौ कार्यावस्थाना- भयपगमे वयाघातादित्यथेः ॥

रघु ° टौ ° | नन्वेवमेकन्ैव धर्मिणि दरलादूरलाभ्वां कर रतोत्योरसफुरतवस्फुटले | श्रत श्राह | सांश दूति wa गयोऽल्य- धरमग्रा हिते एव ते टति। aaa संखारखन्तान val त्यादोत्यादि- परेन स्तिजन्यत्ादिपरियहः( फलं संस्कारस्य स्पत्यादिः । तथा चारं सरामोत्थादिप्रत्ययो न स्यात्‌, प्रटृत्तिविज्ञानसन्तानान्तःपातिन एव न्नानस्याहमास्यदलात्‌। एवमालयविज्ञानवादिनयेऽपि बोध्यम्‌ | ननु संस्कारः Waa खोपादानोपादानके सन्ताने wi जनयति तादृशश्च प्रटृत्तिसन्तानोऽपौति न aa समरणानुपपत्तिरत श्रार | परग्परयेति। (रपोतसंस्कारसन्तानोपादानपौतानुभवसाचात्परण्परो- पा्नोत्ताद्यलुभवजनितनोला दिसंस्कारसन्ताना श्रपि भवन्ति परन्परया पौतसंस्कारोपादानोपादानका दूति तेष्वपि dae प्रसङ्गः, तथा च प्रृत्तिसन्ताने स्मरणोत्ादकाले सन्तानसरसेऽपि २) सरएसहस(* स्मरणमित्येव च तख प्रत्ययः स्यात्‌,न तु arate, संस्कारस्यानहमास्पदतात्‌ । न चेकोपादानकविज्नानसन्ताने स्तिजनकलं श्राचार्योयसंस्कारेणए शिथविज्नाने समरणप्रसङ्गात्‌ |

(९) स्यतिजन्येच्छापरियद इति ura: |

(२) पोतसस्कारसन्तानोपादानपोतानुभवोपात्तनौलाद्यनुभवेत्यादि १ Geo पाठः| ।

(३) इभेऽपोति ९ qe पा° संख्कारसन्तानसदखेऽपौति २ Yeo पा०।

(४) इयमिति र पुण ato |

च्यनुपलम्भवादः। ८०१

न चाचार्योयं ज्ञानं न ग्ि्थविज्नानोपादाममिति वाच्यम्‌ । शरनुभविटज्ञानस्याणनेकान्तरितस्य WAM STATA, सन्तान- वस्यानपरतिसक्रलय TATA दिव्युक्रलात्‌, संस्कारस्य खोपादाने स्छति- अनकताया एव लाघवेन कन्पयितुमुचितत्याच्च ॥

रतेन धर्माधर्मरूपः” संस्कारो व्यास्यातः। तथा च यो यः संस्कारः क्रचित्‌ मन्तान ्आहितः.? स aaa फलाधानयोग्यो नान्यचन्याद्यपि निरस्तम्‌। अतिरिक्त संस्कारपक्षे हेतोव्यधिकरणत्वात्‌, विशेपलक्षणस्य च खरूपामिहत्वात्‌, अविश्टित्तरकायप्रवाहमाचस्य च विरद्त्वादिति |

Teo Zto । एवं च यागह्िसाटिजनितौ धर्माधर्मावपि qe स्वोपादानम्य च व्येयमन्तरेण कालान्तरभा विफलनजनको न भवत दृत्यत Bre! एतेनति। aq परोपदग्ितव्याप्नो at दोष इत्यत श्रा । तथा चति। मंम्कारः म्वमन्ताने फनजनकः मंम्कारलादिति व्यधिकरणो व्रिगता ° धिक्ररणः। वया संम्कारम्यानन्युपगमादित्या- श्रयामिद्ग्त्यिथः। श्रय ज्ञानगतज्ातिकिप्राषः संस्कार्यं तताड |

(1) धर्माधरमलन्च २ Yo Tle | (>) सन्तानेने[पित sfa 2 qe पा०। (8) famat इति पाठः।

lo]

८०२ aimaraaaa सटोके

किगषनचणसयेति | त्या जातिमाचश्य मया ज्ञाने संखा.धरस्याति- रिज्रस्यानभ्यपगमात्‌ खरूपासिद्धिः । ननु कायप्रवाड एव संस्कवार- स्तथा च नाश्रयासिद्धिखरूपा सिद्धौ इत्यत श्राह । अ्रविश्ष्टिति | नोलानुभवोत्तरका्यप्रवारो चघटपटादिसन्तानोऽपि भवति तच म्छतिरूपं फलनजनकत्वं विरूद्धमित्यथेः | संस्कारस्य aaa फल- जनकं सम्भाव्यते न त्‌ प्रटत्तिविज्ञानसन्ताने यधिकरणलात्‌। fag पिरिषलक्षणः ग्थिरातौन्द्िय(रःलक्षणविप्रषगणस््न्मते खरूपा- fag: नौलानुभवोत्तरकारयप्रवाहमा चरस्येव संस्कारपदवा च्यलं विरद घरपटाढौ सुखादौ च संम्कारपदवाच्यत्वप्रसङ्गादिति are: ॥

“~~~ ~ ~ न क

wit. Zlo | ननु संस्कारसन्तान एव संस्कारो जायते ततस्तत्रैव waa तु प्रटत्तिविन्ञानमन्तता वित्याग्रह्य निराकरोति। अ्रतिरिक्रति । उन्तरबुद्धिधारातिरिकरसंस्कारपन्ते हेतोः म्पतिहेतोः संस्कारस्य यधिकरणत्वान्‌ प्रत्तिविज्ञानरूपात्मनि स्मरणा सतप्रसङ्गः | न चष्टापत्तिः। श्रनुभवितुरस्मरणे alse सोऽरं स्मरामोत्यन्‌- भवविरोध ta: | विगषलच्षणस्येति । उन्तरबुद्धिधारारूपसंम्कार- पक्ते तस्य यो क्ििषोऽनुभविढसन्तानापेक्तया वैजात्ये, तस्थाननुभवेन स्वरूपमसिद्धमित्यथः। श्रविण्ष्िति । श्रविशिष्टोत्तरबुद्धिपवाह- माजरूपतवे संस्कारस्यामनुभविदसन्तानेऽपि समरणप्रसङ्गेन ततेव स्छतिरिक्थस्य विरद्धवादिति वरम्‌ । (१) संस्कारत्वजातेरनभ्यपगमादिति २ प्ण Te | (२) च्यात्मविश्रषगुगात्व इति पाठः। (१) विरड नाल्ि।

VTUMAATE: | Sog

warefaeg हेत्वाभासपरतया व्याचक्तते विगतमधिकरणं व्धिकरणमिति व्त्यत्याऽऽश्रया सिद्धत्व यधिकरणलं ज्ञानातिरिकरस् संव्कारस्य सोगतेरनङ्गी* - - - - ।

रधु ° रौ ° । (“सन्ताने श्राहितः सन्तानोपान्तः। अ्रतिरिकरेति सम्कारसन्तानान्तःपातिनः afatat: संस्कारस्य विज्नानसन्ताना- arama wind स्यात्‌, स्याञ्च संम्कारसन्तान Tar: । aay तवैव म्त्याद्प्रमङ्ग इत्यादि । कषेति तदुत्तरवृद्धिधारा- fanaa wae यत्‌ स्वरूपं श्रननुभविटमन्तानव्यादृन्तं जातिभेढादि भवदभिमतं तस्या सिद्धवान्‌ । aah दद्रूपतामात्रेणा- नूटरत्तरिति। श्रविग्ष्टोत्तरेति। मेकचोयपोताद्यन्‌भवोत्तरतच रूपादि- प्रवादेऽननग्तपोतादिकचकचौयन्नानपरवादडे वा पौतादिम््रणप्रसङ्गन तद्‌ त्तर कायंप्रवा हमा कम्य संस्कारताया विरद्धवात्‌ | aH! णवं चानन्‌ग्तेऽपि स्मरणप्रसङ्ग दति । श्रनमवप्रभवज्ञानवं च faxtaa- मिति भावः |

अतिरिक्रति। wa यदि fev: मन्तन्यमानो वा म्पतिजनके, संस्कारः पनतः, तदा ेतेवैयधिकरण्यमपक्तधर्मतव, भ्थिरस्याभ्थिरोपा- देयताया -उभयमतविरद्धलात्‌, -उपादाननाग्र उपादे यनाग्रस्यावा्- कलान्‌ SALTY च संस्कारस्य पृवसंस्कारोपाटयत्ात्‌ । श्राद्यम्य पचते च बाधः, तेन विज्नानमन्ताने किथिदजननान्‌, तथा च fanqne

+व्धिकरगत्वाद्‌ ray तदलमनन saa मृुलग्रज्यम्य टौक्रा wfagatfe | (१) सन्तानेनोपहितः सन्तानोपात्त ति ए पुर Ute |

८०४ व्यात्मतश्चविवेके सटौके

पचताया विगमेनाधिकरणस्य पक्षस्य विगमादेयधिकरण्छं॑विगता- भिकरणत्माश्रयासिद्धलं | श्रथानुभवोत्तरो ज्ञानसन्तानविगेष एव संस्कारः पचः, तदा तस्य यत्‌ खरूपं वेजात्यादि तस्या सिद्धा - दाश्रयासिद्धिरित्याद | विशेषेति । श्रथानुभवोत्तरकायेप्रवाहमाजर पचः, तदा रूपादिप्रवारस्य स्यतिजनकताया विह्द्धलाद्वाध TATE | श्रविश्िष्टोत्तरेति। श्रय पौताद्यनुभविदसन्तानोपादेयवेन area सन्ताने पोता दिम्पतिजनकलवं साध्यते, तदा श्रान्तराणिकसान्तानिके बाधः, फलनानुपहिते सखरूपयोग्यताया श्रपि भवद्धिरनभ्यपगमात्‌, frame व्यभिचारश्च । श्राचायज्ञाने ग््यिन्नानव्याटन्तश्य सन्तानवस्य दु वचा दित्यपि केचित्‌ ॥

rk ०

न चातौन्दरियोऽपि संस्कारः सोगतनयें संभवति । तस्य ज्ञानत्वे परोक्त्वानुपपत्तेः, अज्नञानत्वे ज्नानोपा- दानकत्वायोगात्‌, सन्तानान्तरत्वे ज्ञानस्यापि पारोश्ये तदन्तःपातिनः स्मतिसुखारेरपि तथा भावप्रसङ्गा- दिति। तदिदमुक्करूपं प्रतिसन्धानं निमित्ततया व्यातं श्रनिमित्तकत्वे नियमानुपपत्तेः। तच्चानेककठेकत्वे नास्तोति व्यापकानुपलब्या विपक्षान्निवतमानं fafanaaaaaaa विश्राम्यतौति प्रतिबन्धसिद्धिः | रुवं च मति अन्वयोऽपि नर्तकौभ्रलता्षेपादो ZEA: | सैव fe wet त णव वा परमाणवः प्रतिसंधौयमाना नाज्ञाननिमित्नत्वेऽवस्िताः। विरुदधमविरदिविषय

व्नुपलम्भवादः | ८०५

त्वेन तु विशेषशौयमच प्रतिसन्धानम्‌। अन्यथा य एव॒ बालल्वया दृष्टः स रव रत्रा मया श्यत इत्यनेना,नैकान्तात्‌ |

Te. Zt. | नन्तो न्यः fer: संस्कारः, तथा चन सखश्टपासिद्धिरित्यते wei न चति। a यदि ज्ञानातिरिक्रस्तदा ज्ञानोपादानको न स्यात्‌, Wasaga Wet तत्मन्ताने म्बति- सुखादरपि परोक्तवप्रमङ्ग tae: । `उक्ररू पमिति । पर्वापरप्रत्यय-- प्रत्यवमषेरूपमित्यथः । प्रकरणबलाप्रतिसन्धानबलेनः' ' म्पृतिरेबोच्यत दत्यके। wa: स्वकारणानुभवममानाधिकरणा = awfaarfefa केवलव्यतिरेकी । न च संम्कारमुवाटः मपक्नाद्मादत्तावमाधार- ma, परेण सपक्तानङ्गैकारदश्रायां यतिरे fag: मपनाङ्गगेकारे वा fag नः aatfeafafa भावः। इढानोमन्वयव्तिरे किणमाइ | एवं च मतोति। विवादपदं प्रतिमन्धानम्‌. एक विषयं प्रतिमन्भानवान्‌ नतेकोभूक्तेपप्रतिमन्धानवटित्यन्वयौ | भवति fe भवन््रलनिपुणानां य एव भ्रनतायां जेप * स्वया दृष्टः स एव मयापौति प्रतिसन्धानं म तु नतेकौभ्रनताक्ञेपो न दकः पारमायथिकः WaT: ममृत्वा(२,दत्‌ श्राह । श्रत एवेति | ताईग्राथममृहष्या पि लया प्रत्यक्तचनाग्यपगमा- दित्यथः। ज्वाला दिप्रत्यभिन्ञाने *' यभिचारदण्नादाद विम्‌द्धति।

(१) प्रकम्गावप्रादिति पाठः| (२) भ्रलतात्तेप उति पाटः। (३) अनेकार्चमम्‌ त्वादिति प्राठः. (४) जातिप्रसाभिज्ञान इति पाटः)

cod aqimarataan सटोके

शतचेतनिकमुत्थापयितुं यभिचारिप्रह्यभिञ्ञानविगेषमुदाहरति ! य एवेति ॥

रघु ° टौ ° । तस्येति। तेषां ज्ञानमा तस्य सप्रका शत्वात्‌। WATTS टूति। ज्ञानस्याज्ञानोपादानतायास्तेरप्नभ्यपगमात्‌ । श्रय ज्ञानमपि परोरूपमुपेयते संम्कारसन्तानश्च परोच्तज्नानरूपस्तत्रा इ। सन्तानेति। watfa । तेषामतोद्धियसन्तानान्तःपातिनोऽतो द्वियलनियमात्‌ | उक्ररूपं पूर्वापरप्रतोव्योरे काश्रयत्वावगाडहि पूर्वानृश्धलार्थावगाडि च। प्रतिसन्धानं प्रत्यभिज्ञानं समरणं च। तच्च प्रतिसन्धानं च। श्रनेक- कटेकतरे भिन्नाश्रयतये। व्यापकस्य निमित्तस्य श्रनुपलनश्च्या विरदण । एककर्टकले श्रभिन्नाश्रयवे। श्राश्रयत्विषयलसाधारणेकधमिं- सम्बन्धित्वमाचे साध्येऽन्वयमष्याद | एवं चति। विर्द्धेति । श्रभेद- प्रतिसन्धानमेवाभेदे मानं, fuaratefiaa प्रामाण्थस्य विना बाधकमपवदितुमश्रक्यलात्‌, बाधकं चान्यत्र विर्द्धधमसंसर्गो न चह तह्सम्भव दति tee । तदयं aga: । स्थिरे तावदात्मनि सोऽद- मिति प्रत्यभिज्ानमेव प्रमाणं, बाधकविरदहात्‌, योऽहं चटमद्रासत सोऽहं तं सयग्रामोत्या दिप्रतिसन्धानान्यथा नुपपन्तिश्च प्रतिपत्तुरनन्यस्यव त्येतस्य RAAT । श्रथ कायकारणभावा दनं पेऽपि तचा- हन्वारोपो वासनादिवश्राश्छरोर दव तदभेदश्च खात्मन्यारोप्यते तत एव । एतेन ganar साक्तात्कियमाणवलं व्याख्यातमिति चेत्‌ । al बाधकाभावात्‌। चिरान्तरितानां कायेकारणभावे मानाभावाच्च | साक्तात्यरम्परासाधारणकायंकारणएप्रवास्य,१) चाति-

= न ~~ ~ ~~~ em ~ ~~ => "~~ ~~ -~ --~---- ------~ ~ --~ - ---~-~~--~-~ ~~~ ~ " = -- - -------~~ ~~ ~

(१) पदेनेति र Go पा०।

WATHAITTE: | ८०७

दुवंचलात्‌। नियतं waive तावदसोति चेत्‌। म । गिव्याचाय- धियामपि तत्त्वात्‌ । arta सतोति चेत्‌। a) स्िरसयैकदे ग्य भवद्विरनभ्युपगमात्‌ | Maa वा स एवात्मेति fag नः समौ- हितम्‌ | देचस्यापि बान्धादिमेदेन भेदान्‌ सन्ताजेकामेव तथासतौति चेत्‌। किं सन्तानलम्‌ ? कार्यकारणप्रवा तमिति चेत्‌ । श्रनति- FURR तयेव दुवंचलात्‌, GaN सन्तानविच्छेदाच । प्रटृन्तिविन्ान- सन्तानोपमेऽप्यालयविज्ञानसन्तानोऽनुवतत टूति चन्‌। न। जागरे सखतन्लसन्तानद्वयाननुभवान्‌ । सवे एवालयोऽनुश्ूयते स्वमा च-(₹) मारिणा स्वेन कञ्चित्‌ परेणापि। स च -उपादानं प्रटन्नि- विज्ञानस्यापि, णएकम्यापि ज्ञानदयोपादानवे विरोधविरहात्‌, अ्रनुपादानम्यापि प्रग्र्तिविज्ञानस्य ज्ञानाद्यन्तर निमिन्तलान्नासत्वं, न वा सन्तानानन्यम्‌ | आ्राश्रयश् प्रटृ्तिविज्ञानम्य सुग्वादेय। अत एवालय FAVA । AIA चाऽहंज्ञानेऽदं सुबोत्याद्िना खोपा- दयेन प्दत्िविज्ञानान्तरेणति चेत्‌ । ग््याचायंधियां कुतो aa सन्तानलं, मादेग्यादढनिंयामकम्य निरारततवान्‌ । वैजात्धादिति चत्‌ । न। मन्नानयोजात्य मानाभावान्‌ । अनन्तानयजाव्ययोः कन्नामपेच्य॒एकानयकन्पनाया एव न्याखलाच। चणभङ्गश्य च भग्रलात्‌, चणभङ्गं च वेजात्यामम्भवम्योक्ततलान्‌ । aia चान्ये नानुग्छतस्यान्यन स्मरणे कुतो नातिप्रसङ्गः ? URNA AAT STH भविदप्रभवल्वस्य च नियामकताया facta, णकजातौयग्सैर- द ग्रतायाञ्च जन्मान्तरायापकलान्‌ । MSA जनमान्तरानुभत-

"~ ~ OP न wp te ~ ~~~ ~ ० ~~~

(१) खभत aifaanfa १ To पार |

cot अत्मतत्वविवेके aeth

स्मरणस्या वश्योपेयतलात्‌ । श्रथानुभवश्रालिना शच्रालयविन्ञानेन वामनाग्रालो विश्नानसन्तान उपाटौयते, स च न प्रत्तिविन्नानरूपः, स्वप्ना दिना तत्छन्तानोच्छदे नास्मरणप्रसङ्गात्‌, किन्वालय विन्ञानदपः, aa केनचिद्‌द्भूतवासना विशिष्टं तेन च समरणश्रालिविज्ञानमुपादौयते कद्‌ा चिदेव च म्बत्युत्यततेवासनोद्धवस्य भवद्धिरप्यपेयलात्‌ । वासना चात्नयम्य नोलाद्यविषयलादतदाकारतवादनुपलम्भवाधितलाच्च यदि नोना दि विषयत्वा दिरूपा वेजात्यरूपा वा न सम्मवति, तदाऽतिरिक- वास्त सन्तन्यमाना। नेवम्‌। व्यधिकरणवासनायाः म्तिजनकवे- ऽतिप्रसङ्गात्‌ | सखाश्रयोपादेये samara तयेति चत्‌, स्वाश्रये जनकत्मेव किमिव aren: । amgasa श्राश्रयवासनायाः aa बाधकाभावादिति ॥

न चासिद्मिद्‌ं विशेषणं देदस्यैव चेतनत्वात्‌ मैवं । देदत्वमुतत्वभरूलत्वरूपादिमच्वादिभ्यः | न चस्रूतानां समुदाये पथवसिते चैतन्ये, प्रतिदिनं तस्यान्यत्वे पूर्व- पुवदिवसानुभ्रूतस्णास्मरणप्रसङ्गात्‌। नापि प्रत्येकपर्य- वसितं। करचरणाद्यवयवविश्ेषे तदनुभरूतस्य स्मरणा - योगात्‌ | 28a चेतनत्वे बालस्य प्रथममप्ररत्ति- प्रसङ्गाच्च, इच्छादेषावन्तरेण प्रयनानुपपत्तेः। इष्टाभ्यु- पायताप्रतिसन्धानं विना चेच्छानुपपत्तेः। इह जन्म- न्यननुभूतस्य प्रतिबन्धस्यास्मृतो प्रतिसन्धानायोगात्‌, जम्मान्तरानुभूते चानुभवितरि भस्मसाद्ूतेऽन्धेन

च्पनुपलम्भवादः | Cod.

स्मरणायोगात्‌, अ्रनुभवादौनां च प्ररत्यन्तानां कायं- कारणभावस्य इहेव जन्मनि निशितत्वात्‌, तथा च तदभावे तदभावस्य सुलभत्वात्‌ । अन्यथा त्वति- प्रसङ्गात्‌ | Bava ' "नेन्द्रियाणि चेतयन्ते, दश्न- स्यशनाभ्यामेकाथग्रहणाचच | न च मनस्तथा | तस्य करणत्वेनैवानुमानादिति प्रतिबन्धसिद्धिः, परलाक्या- त्मसिदिश्च | अनादिश्वासौ वौतरागजन्माद्‌श्नात्‌ | अनन्तश्च सतोऽनादित्वात्‌। द्रव्यं च ममवायिकारण- त्वात्‌ । विभुश्च निन्द्रव्यत्वे मन्यमृतत्वात्‌ | अमुतश्च निष्कियत्वात्‌। निष्कियश्च नित्यत्वे सति अ्रस्मदादि- प्रत्यक्षत्वात्‌, प्रत्यक्षधमाश्रयत्वाच्ेति ।

wee टौ | ननु सिद्धमिति। देद va चतनम्तस्य च परिमाणमेटेन प्रतिदिनं विर्द्धधमध्यासादित्यथः । शआ्रादिपदा- द्रसवत्वगन्धवत््वा दिपरि ग्रः * | ९षछान्तथ् घधटपटाटिः | देदः aaa येतनस्तदवयवा वा प्रत्येकम्‌ | श्राद्य श्राह । प्रतिदिनमिति। wa त्वाह । करचरणाढोति। टोषान्तरमाद्‌ । दे दस्यति । प्रथममिति | जन््रानन्तरं स्न्यपानादौ प्रटत्तिनं स्या दित्यथैः । प्ररत्यभावमुपपाद्‌- यति । इच्छति, स्तन्यपानस्येष्टसाधनता, श्रनूमानमाध्या तत, र स्ततेच्छा ततः प्रत्तः दष्टसाधनतान्‌मितिश्च यािस्मरणाधौना arfaaace च

(१) इद्ियागि न चेतयन्त इति पाठः| (२) ्मगन्धाटिमग्रह् इति पाटः (ह) aa इति atte |

102

८१० अात्मतक्वविवेके सटौके `

संस्काराधोनं संस्कारश्च तदनुभवाधोनः तदनुभवश्च योद्‌ नाधौनः, एतञ्च सवे प्रागभवौयसंखारमन्तरेणानुपपन्नमिति भावः। मन्वियभेव प्रक्रिया कुत दत्यत श्राह । श्रनुभवादौनामिति | तद्भाव <fa | AGATA संस्काराभावस्तदभावात्‌ स्मरणाभावसलदभावादनु- मनभावस्तदभावा दिश्छाभावस्तदभावातटत्यभाव दति न्यायसिद्ध- fre: । भरन्ययेति । बलवप्रमाणावधुतकारणमन्तरेण कार्योत्यनतौ तदाकस्चिकवे स्यादिल्यथः | श्रत एवेति । प्राथभिकप्रहत्यनुपपत्ते- frau’) । युष्छन्तरमाह | दशरेनेति । योऽहं चचषाऽदराक्तं सोऽहं तमथे वचा स्यशामोति कटेकरणाभ्यां भेदेनैव ग्रहादित्य्?) | प्रतिबन्धेति | विह्द्धधमेविर हिविषयप्रतिसन्धानविषयलादेकः किति परतिबन्धसिद्धिरि्यधैः । श्रादयपरटत्यन्यथानुपपन्तेरेव परलोक्यात्म- सिद्धिश्च । एतदेवाह । श्रनादिश्चासा विति | वौतरागेति । राग- वच्नन्मद शना दित्यथेः। सत दति प्रागभावव्यवच्छेदाधेम्‌ । समवायि- कारणएत्वमिच्छा दिसत््वादेव सिद्धमिति इदयम्‌ | za सत्यमूतेवा - दित्यवामूतवमवच्छिन्नपरिमाणायोगिलं, agreed घटादावपौति frame । निष्कियश्ेत्यच सामान्यं दृष्टान्तः । प्त्यचधमेत्यवापि नित्यले सतोत्यनुषन्ननोयम्‌ ॥

To टौ ° । ददं विरुद्धधमेसंसगेविरहिविषयलं। दे द्येवेति। तथा च रपूर्वापरारत्प्रत्ययास्पदयोमेदाग्रहा दभेदप्रतिसन्धानं नानुप-

(१) Vaagy इति पाठः) (2) व्यनुभवादि्यर्थ इति ata: |

चनुप्रलम्भवादः। ` ८११

पन्नसुपपन्नश्चाऽहं जानामौत्यादिकः प्रययो भवतामिवास्माकमपि ज्ञानलान्ञानोपादेयत्वादिति भावः । wea Beers ATTY | न चेति। भेदेऽपि देशानां वासनासन्तानानुटृन्तेनं ्मरणानुपपत्निरत श्राह । देरस्येति। श्रत एव । देश्वद्वचृरादैरपि सादिवेनाद्यप्रटत्यनुपपत्तेरेव । एकार्यगरहणं एकग्टकोतस्यार्थस्यापरेण प्रतिसन्धानं, यमहमद्राचं तं Uma are तं पण्यामौति, तथाच नयनेन ईष्टस्य तचा, त्वचा ष्टस्य च नयनेन प्रत्यमिन्नानमिति | तस्येति । तथा च सूतं “ ज्ञातुरज्ञानसाधमोपपन्तः संज्ाभेदमाचम्‌ दति। ज्ञातुश्वाणते सृखादेरतौद्धियतादणदे गत्वापत्तिः, श्रातुः सुखादिमच्वम्य न्यायानुभवसिद्ूवादिति विपन्ने बाधकाभावात्‌ | प्रतिबन्धम्य दे इत्वादेर चेतन्यथाणतवस्य सिद्धिः । पर्नोको पूर्वज वान्‌ । प्रथमप्रत्तः प्रागभवौयमनुभवमन्तरेणानुपपत्तेः । वौतेति | सरागजन्म्द्‌शनादिति Gare: | पूरवैजन््न्यपि प्रथमप्रटत्यनुरोसेन तत्पवेस्य. एवं तत्तत्‌ पूवस्य जन्मनः सिद्ध रित्यथः । मूरतिरवच्छन्नपरि- arn विरो घरादावाद्यक्तण swat नियति | निष्कियत्वादिति। faa मतोत्यनुषन्यते। एषं प्रत्य्तधमेत्यत्रापि, aa तदय ष wae गुणपरम्‌ ॥

तकाश्चाच भवन्ति। आदिमे प्रथमप्रदच्यनुपपन्नौ सवथेवाप्रहत्तिप्रमङ्गः। मान्तत्वेनारेः सच्वानुपपल्ति- प्रसङ्गः। aad निगुणत्वप्रसङ्गः। विभुत्वे दहनपव- नादेः करियानुपपत्तिप्रसङ्गः" | न च संयुक्तसंयोगा-

(९) क्ियानुत्प्षिप्रसङ्क दति uta: |

८२२ व्यात्मतक्वविवेके सटीक

तदुत्पत्तिः, साक्षात्‌ क्रियावद्ारकस्य तस्याभावात्‌ | अतथाभूतस्य च तदखतुत्वेऽतिप्रसङ्गात्‌। मूर्तत्वे नित्यस्या- सदादिप्रत्यक्षधमौनाधारत्वप्रसङ्गः, विशरेषगुणवता- मारम्भकत्वप्रसङ्गश्च | सक्रियत्वे मुतत्वप्रसङ्ग इति शस््राधेसंग्रहः |

अणरेवासो, विन्नानासमवायिकारणसंयोगाधार- त्वान्मनोवत्‌। अणौयांसमणोर पीति बाधप्रतिरोधा- fafa” afaa तदयुक्तम्‌। आत्मन्यविभौ मनमी- $शुत्वासिद्धः, तत्‌ संथोगक्रमादेव क्रियाक्रमोपपत्तः | आगमस्तु महतोऽपि महौयांसमिति प्रथमपाद्‌- मपहायोपन्यस्तस्तदलमनेन ॥

शङ्क ° टौ ० | श्रच्रेत्य॒क्रहेतुषु।?)। श्रविभुत दति । श्रृष्टवदात्म- संयोगासमवा यिका क्रिया विग्रृष्टद दनपवनादेरात्मनो विभुत्वमन्तरेण न स्यादिव्यथेः। ननु रौर संयुक्रमाकाग्रं तत्संयोगादेव द हनपवनादौ क्रिया स्यादित्याह । न चति। संयुक्रसंयोगेन aa क्रिया तच क्रियावदेव दारं संभवति यथा सन्दंगादिक्रियया लोहादिक्रिया, न wari क्रियावदित्यथेः। अतिप्रसङ्गादिति, शरौरसंयुक्राकागश्र- संयोगा दितस्ततः क्रियोत्प्तिप्रसङ्गा दित्ययः | न चाऽदृष्टवदात्म- संयोगस्यापि fares तदवस्थ एवा तिप्रसङ्गः, क्रक्रिया कारणा - न्तराभावे या क्रिया साऽदृष्टवदात्मसंयोगजन्येवेति नियमात्‌ |

(१) बाधविशोघादिति इति पाठः। (२) अच । उक्घहेतुषु इति पाठः।

अनु पलम्भवादः | ८१३

धर्मानाश्रयलयप्रसङ्गा दित्य धमेपदं gear | तेन आ तिमन्तया न व्यभिचारः । दोषान्तरमाह । विग्रषगुणएवते दूति । विग्रेषगुणएव- faal मूतेमारम्भकमेवेति याः । श्राद्यविगरषणेन मनसो दितौये- नान्यावयविनो दासः । श्रागमेन बाधः अनुमानेन प्रतिरोध Tare बाधप्रतिरोधाविति। ज्रियाक्रमोपपत्तरिति। wrar- वोगपद्ोपपत्तरि्यथैः। महतोऽपि महोयांसमणौयांसमणोरपौति स्तुतिपर श्रागम care श्रागमस्तिति ॥

भगौ० Zo | अ्रसिद्धेरिति। साध्यविकलो दृष्टान्त इल्यः | तदल्मिति । प्रथमवरिरोधादणवबोधकागमो दुर्बोधलपर दृति तदिरोध इत्यथः ॥

Tyo Sto प्रयमेति। प्रटत्तररषटष्टसाधनवाश्चवगममाध्यतला- दिना च nafs तदसम्भवरादित्यथः। afaya इति। श्रात्मनो aaa नाना दिग्बर्तिनां ewaretat युगपद एवदात्मसंयोमाभावान्‌ युगपन्‌ क्रियानत्यत्तिप्रङ्गः । न चति । श्रात्मगणो fe प्रयत्नः म्वाश्रयसेयुक्तेन WITH मानान्‌ संयोगात्‌ सन्दं शिकायां, ज्रियावन्- न्दंशिकामंयोगा च ate क्रियां जनयति. निष्कियदार काटपि जनकल ्ररोरसंयुक्राकागसंयोगाढपि तथाल्प्रसङ्गात्‌, तथभ्व॒चाईष्टमपि क्रियां जनयत्‌, न च MAA: | जनयत्‌ प्रयन्नो यया तथा, meee चथा कथश्चित्‌ परभ्यरया म्बाग्रयसंयोगाद व जनयति, afa- mag प्रभवेऽपि समान दति जत्‌। न । aaa म्बाश्रयसंयोगेन

८१४ वआत्मतत्ववितेके सटोकं

जनकताया एव कन्पनात्‌। WBA चात्मनोऽवय विलमनित्थल् च स्यात्‌। विगरेषेति। नित्यवेन विगेषणान्न घटादौ बयभिचारः। न च स्पावतवमुपाधिः, साधनव्यापकत्वात्‌ । शस्तार्येति । शास्र नानाम्धानेषु विस्तरेणाभिरितानामर्थानामेकच सङ्खपेणाभिधान- far: | बाधेति। बाध श्रागमेन विरोधः । प्रतिरोधोऽनुमानेन | तदलमिति | आगमो दुर्बोधत्वपर दति भावः ॥

स्यादेतत्‌। सिन्लोऽप्ययमौदशे हेय wd, आत्म- ant हि तदुपकारिणि रज्यते, तद्पकारिणं च देष्ि, Ten च मूलं संसारस्य, यस्त न तं पश्येत्‌ नासौ तद्‌पकारापकारिणमपि, ततो न रज्येत, न दिष्यात्‌, न संसरेदिति जाङ्गलिकेन ( विषविद्यावता) नैर्विष्यवत्‌ मुसुष््णापि नेराव्यमेव भावनौयमिति चेत्‌। न। MATH मुमु्षवव्याधातात्‌। न द्यात्मानम- प्रतिसन्धाय कञिहुःखं हातुमिच्छेत्‌ सुखं वाऽवापुम्‌ । मया (“स्रगौपवगफलभागिना भवितव्यमित्यभि- प्रायस्य यावद्‌भियोगमनुटत्तेः। अननुटत्नावभियोग- निटत्तो फलासिद्वः। इयं च Acragefeatfers द्रढयेत्‌। तच प्रबलविषयद्ृष्णा.निष्णातमनर्धमनन्तं प्रसुवौत, न चेदेवं कुतो यावन्नौवेत्‌ सुखं जौवेदित्या-

(१) खर्गापव्गंपदे सुखदुःखाभावपर्‌ इति टिणपणौ | (२) संञ्जतमिति ९ प° पाठः,

च्मगुपलम्भवाद्‌ः | ८१५

दयोऽपि "“"निःशङमुल्लापाः। यदुक्तमुपकारिणि रज्यत, अपकारिणं दिष्यादिति तदेवमेतदिति। थो fe मोक्षमुपकारं मनुते स तद्धेतौ रक्तः तसुपाददानः तन्परिपन्धिनं देषादलंप्रत्ययाद्वा ufcecaa समीहितं समासाद्येत्‌, न तु विपययात्‌। यस्तु भोगं, सोऽपि तथा इत्यनुक्रूलमेव प्रतिक्रलत्वेन Weld Aes: | अन्य- चानुरज्धेत, अन्यवापि दिष्यादिति तु न दष्टं गोवैद्यके- $पौति ॥

Teo टौ ° | श्रयमोदृशर दति । श्रात्मा नित्यविभुरिश्य्थः | डयते हेतुमाह । श्रत्मदर्गौ wii श्रनात्मदर्भिन इति। दुःषवन्तमात्मरानं दद्व TEMAS AST सा श्रात्मद्भिन vag: | एतद वोपपादयति i न होति । ad वा श्राप्ुमिति ृष्टान्ता्थम्‌ । श्रभियोगः। सुखा्रिद्‌ःषानानुकृनो व्यापारः | नास्तिक्यमिति । नास्ति aa aria कर्मफनमिति निशुयवच् नास्तिक्ये, ततः किमित्यत are aafa विषयदष्णा तावद- गम्यागमनाभच्छभचणा पेयपानाद्यभिनाषः तत्यरिभतं तद्‌ परक्रममथं Ta बड़ जनयेदित्यः। न चदटवमिति। यदि नास्तिक्यं न द्रढयदित्यथः । ga जौवेदिति । भच्यपेयादाववि- गानतः प्रदरृत्तिपरः स्यात्‌ | तद्धतौ । मोचषेतो । तत्परि पन्धिमं भोगाभिन्नाषम्‌। विपययान्‌ मोच्तपरिप्थिमेवमात्‌। सोऽपि तयति। भोगपरिपन्धिनं परिहर दिव्यथेः। ्रन्यत्रापोति। समो रितादन्यजत्य्थः।

~~~ -- reer ~ ~~ ---~-~ ~ == ~~ न्न ७० ~ ७ न ~~~ =^

(१) निशरङ्कप्रलापा sfa 2 To ate

८१६ चअात्मतत््वविवेके सटीक

गोवेद्यको गो चिकिश्षकः, सोऽपि fe गवां पाटनश्नोषणादिसाहस- मनुतिषठल्येवेत्ययेः ॥

भगो० टौ | इयता प्रबन्भेनात्मत्नविवेकः सिद्धोऽपि न मो चतुः, प्रत्युत विरोधोति निष्फलः प्रयास ca श्राह । सिद्धो- ऽपौति । श्रात्मा हेयः संसारनिदानरागदेषहेतुलात्‌ श्ररौरादिवत्‌ । नेवास्य भावनं ata: वेराग्येतुज्ञानलात्‌ दूःखज्ञानवत्‌ । Wars न मोच्हेतुः रागदेषहेतुज्ञानत्वादित्यथः। तथा सति मोच्साधनेऽपि wafer स्यात्‌, तस्या दृष्टसाघनताधोजन्यवादात्मा- भावे चष्टसाधनलाभावा दित्या । waraifa | श्रभियोगः vera | ्त्युतात्मनोऽम्तिवधौरेव रागादिदतुः, परलोकभागिनो निषिद्ध कर्मभीक्ररभावेऽनिष्टसाधनेऽपि प्र तेरपत्यृहा दित्याह । दय्चेति । नासिक्यं नाम्ति क्मफनलमिति निश्चयः। भोगमिति। -उपकारं मनुते दृत्यनुषज्यते ॥

Tyo She | aa warafafa दृष्टान्तार्थम्‌ । श्रभियोगः Waa: । नान्तिक्ं aria परत्नोकः नास्ति कर्मफलनमिति निश्चयः | तच्चेति । परल्लोका्यभा वनिश्चयनिवर्तकस्य । नरकभयस्य विरहेण रागवग्रान्निःगङमभच्छयभक्षणाद्या चारा न्ररकसन्ततिरुत्पद्यत दत्य; | विपययान्मो क्हेतोर नुपादानात्‌ मोक्परिपन्धिनश्ापरोहारात्‌ |

(१) निखये निवन्तेकस्य इति पाठः |

व्पनु पलन्मवादः | ss

vtefafl । उपकारं मनुते दृत्यनुषच्यते । sararfrefia- Vilas”) श्रभिलषितपरिपन्धिनञ्चः?) ॥

ee

तथापि दुःखहेतुत्वादिन्द्रियादिवदसौ हौयता- मिति Aq! याशो दुःखहेतुस्तादशे हेय रव, सोपाधिश्च तथा । निरूपाधिरपि हौयतामिति चेत्‌ ? न । अशक्यत्वात्‌, निष््रयोजनत्वाच्च । न fe तस्य हानं विनाशे नित्यत्वात्‌ | नापि विप्रयोगो व्यापक- त्वात्‌ | नाष्यप्रतिपत्तिः, यथा यथा तदथं यन्नः, तथा तथा प्रतिपत्तेः | उपेक्षात इति चेत्‌ ! छतैवेतावन्तं कालमुपेश्षा, तथापि तङ्खानासिङ्खैः। निष्प्रयोजनं चैतत्‌, सोपाधेहिं त्यागो दुःखहानाय, निरुपाधेस्तु किमथेम्‌ । पुनः सो पाधित्वशङ्कया इति चेत्‌। न। बौजाभावादिति | कृतः पुनरूपादेयः ! तथा सति भावनाक्रमेण निःओ्रेयससिहः किमस्योपादानं ! विवेकः | कुतः ! अनात्मनः शरीरादेः |

we. टौ०। सोपाधिरिति श्रोरादिसभ्िल care: | अरशक्यत्वा दिति स्फोरयति। न शोति। विप्रयोगो विप्रकषः, श्प्रति- ufaftas ₹हानमित्यनुषश्नमोयम्‌ । -उपेक्तात दृत्धजाप्रतिपन्चि- रित्यनुषश्ननोयम्‌ । शतेेतावनम्तमिति | चराकपरतिपक्तावुपेा

(१) च्न्धदितिर qo पाठः| (a) चेति. go नालि) 103

८१८ च्रात्मतत्त्वविवेके सटीक

wat अवणादौ यन्नो न छतस्तथाऽपयात्महानं न ॒सिद्धमित्यथेः | निष्रयोजनत्वादिति विद्रणोति । निष्प्रयोजनं चेति । किमयमिति | हेयमिति aa: । सोपाधिवेति। पुनः शरोरादिप्रा्यापत्तिशङ्- ae: | बौजाभावादिति। संसारबौजं धर्माधर्मौ तदभावादेव न पुनरात्तिरित्यथेः। निरूपाधेरात्मनः प्रतिपत्यथं प्रणिधानं किमथे- भिति एच्छति। कुत cia मनना न्यायानुसरणेन(९) मनने जाते भावनया निदिध्यासनेन साक्तात्कारान्निःखेयससिद्धाथेमित्याद | तथा सतोति । नित्यविभुतया हानवद्‌पात्तस्येवोपादानमपशक्य- मित्याह | किमिति । विवेक दूति । Aa ज्ञानमित्यथः |

भगो Zto | सोपाधिरिति। शररोरेद्दियाद्युपाधिमा नित्यथः। श्रशक्यतं विदृणोति। न हौति। नापौति। यद्यपि यापकस्यापि विभागकूपो विप्रयोगोऽस्येव, तथापि पुनस्तस्य संयोगान्तरमावश्यक _ fafa भावः । यथाययेति । खात्मविषयाप्रतिपत्यथं यन्नलद्धिषय- ज्ञानजन्य द्रत्यात्मप्रतिपन्तिरवजनोयेत्यथेः। उपेक्ात इति । ara प्रतिपत्यथं न wa उपेयत दति श्रात्मन्नानं न war fee: | छृतेवेति | यत्नाभावेऽणात्मन्ञानस्यावश्वकवाच्छरोरा दिभिननात्म- ज्ञानस्य चाद्य यावदटत्तवेन संसारस्येव सत्वा दित्यः | पुनरिति | मोकतेऽप्यात्मनो निदानस्य सत्वात्‌ पुनद्‌ःखादिमक्वशङ्या ata cee: | बौजेति । तत्सचेऽपि मुक्रघयादृष्टाभावादित्यरथः | भावनेति । शरोरादिभिन्नात्मनिदिष्यासनेनेत्यर्यः । किमिति । हानवद्पा - दानमणात्मनोऽशक्यमित्ययैः ।

(१) न्धायानुसार इति 2 Yo Io |

श्यनुपलम्भवादः। ८१९

Tyo Ste । उपाधिः श्ररोरादिः। विप्रयोगो व्यवधान, वैदेश्यं वा । उपेक्ात दति । श्रात्मनः प्रतिपत्तये यत्नाभावादप्रति- प्निरित्यथंः। छतेवेति। यन्नाभावेऽणदं aise सुलौत्या दिप्रति- पत्तः सन्तन्यमानला दित्यथैः । तच्ज्ञानविरदेऽपि संसारस्यानु- वतेमानलादिति भावः। निन्यविभोरात्मनो हानवदुपादानमथ- श्क्यमित्धाश्येन एच्छति । किमिति |

fa पुनरच प्रमाणं ! न्धायः, आम्नायश्च। शरौरमेव fe तावन्मर्धायिषिक्तमनात्मानमात्मानं मन्यमानस्य तदुपादाय तदनुकूलबरलाक्यविपया gut विजुम्भते तथा तत्प्रतिक्रलविपयो देषः । न वचैतत्कवलात्म- द्रिनिः सम्भवति, निरूपाधेः पुचवित्तलेाभाभावात्‌, वैरनुपकायत्वात्‌, केदक्रेददादशोपादयनुपपत्तः विधि निषेधानधिकाराचच | जन्मजातिवयोवित्तमंस्कारा- TIEN तत््रटत्तेः। ततोऽनात्मन्यात्मग्रहो निद्‌ानं संसारस्य, मिथ्याज्ञानं च तच्वन्नानान्निवतते, तच्च श्रवशमननादिक्रमेशोत्पद्यते, कारणनिरटत्नो च कायं न जायते, उत्पन्नश्च धर्माधमप्रचयो भोगेन सछ्षौयत दति न्यायाथेमारसङ्गपः ॥

WEo De | अ्रवेति। श्रनात्मनः श्रौरादमंदेनात्मा प्रति- awe ca किं प्रमाणमिद्य्ः । न्यायम aga anata | श्ररोरमेवेति । शरौरमेवात्मेति मन्यमानम्य तदनुकूले रागम्तत्‌-

८२० च्यात्तक्वविवेके सटीक

प्रतिकूले च देषः सदा स्या दिल्यथेः। रागाभावे हेतुमाह । पुजेति । तेः पुजादिभिः। देषाभावे हेतुमाह । केदादौति । केवले तात्ममि ढेदादिदुःखानुभवो नास्तोति न तद्धेतुषु देष cae: | ननु केवलातम- दर्िंमोऽपि विधिनिषेधवलाद्ागहिंसादौ प्रट्तिनिटन्तौ arar- मेवात श्राह । विधोति। तम्मदन्तेरिति। विधिप्रटरत्तेरित्य्ैः | जग्म serfs, जातिः ब्राह्मणादिः, वयो दो्घायुष्ठ, न सेत- wa वौतरागस्य काम्यमित्यथैः । तेत दति । तथाच तदिषेका् सुमुचणा यतित्यमेवेति भावः । ननु रागदेषयोरपि मिथ्याज्ञानं निदानं तसंख्कारस्य चानादेः कथमुच्छेद दत्यत श्राह । मिथ्या- भ्ञानमिति । तत्वज्ञानमेव कुत cea श्राह । तद्धेति। ननु मिवतंतां मिथ्याज्ञानं, तथापि रागद्रषयोश्च कुतो निदत्तिरित्यत are!) कारणनिटृत्ता विति। कारणस्य मिथ्याज्नानस्य fazer दोषो दोषनिटत्या च प्रटृत्तिस्तज्िटत्या च जवम, काये निवतेते नो- ard दत्यभिमतम्‌ | तथापि पूर्वोत्यन्षधर्माधर्माभ्यां पुनः संसारा- पन्तिस्तदवस्थेवेत्यत श्रा इ । उत्पन्नेति । न्यायानुसारेति। एतदथै ममनानुकूलन्यायानुसरणएमित्ययेः |

भगो० रौ ° । wafal श्रात्मविवेकस्य मोच्साधनते इत्यथः | शरोर मेवेति । तवाहम्मत्ययस्य सार्व॑लोकिकलवा दित्यर्थः । एतत्‌ रागदेषवल्वम्‌ | त्र रागाद्यवच्छेन्तमाह। मिरूपाधेरिति। gare: श्ररोरघरितलादित्यथेः | देषाभावमुपपादयति | Sofa waa अगा Te, जातिगराह्मणलादिः, संस्कार उपनयनादिः, विधि- मिषेधश्रासखयोर्जात्या दिपुरख्कारेरेत्ययः। यद्यपि भिन्नाद्मद्िनो-

च्यनुपलम्भवादः। ८२९

stg सम्भवत एव, ` शरौरादिसम्रन्धेनात्मन्येव सुखद्‌ःखयो - रुत्पादात्‌। तथापि न धर्माधमंवत्वप्रयोजको, स च केवलात्मदभ्रिनः करमेण निवतेत इति भावः |

Tyo Zhe | Wa श्रौरादिविविक्रात्मश्ानस्य मोचेतुवे | TONS प्राधान्यं नैसर्मिकारप्र्यय विषयलात्‌ । एतत्‌ ठष्णारेष- ऋणम्‌ । अग्र शरोर । तत Cia भिथ्याज्ञानवत एव रागदेषाभ्यां प्रवतेमानस्य विहितनिषिद्धानुष्ठानादपूर्वधर्माधर्मोपचयान्‌ संसारा- विश्छदो, न तु तच्वज्नानवतो वौतरागा दिकस्य । ननु तत्वभ्नानवतोऽपि ्ररौरिलादलवन्तर विषयोपनिपातात्‌ सुखद्‌ःखतद्धोगोत्या दादधौनौ रागदेषौ दुर्वारौ । भ्रल्प्र्ययादिना न तौ तथा च श्रतिः ^ want रज्यन्नदिषेश्ोपभुङ्क इति चत्‌ ? अस्त्वेवम्‌ । तथापि भोगेनोपाक्- कमंतयाथं प्रवत्तेमानश्य विरितनिषिद्धानष्टानादपरवेधर्माधर्मोपचयो दुर्वार दूति चेद ब्रापौदमेवोत्तरं श्रनात्मन्यात्मयरो निदानं संसारस्येति मिथ्याज्ञानवासनासहायं हि कम धर्माधमंजननकच्ममिति |

ननु मिथ्ाज्ञानवासनाया धर्माधमेजनकत्वे मानाभावः | श्रय भोगेन RATT «FEM तत्वश्नानवतोऽप्यपूर्वधर्माधर्मोत्पादे मो्ासम्भवात्‌ श्रतिप्रामाष्परान्यथानुपपत्या तश्िद्धिरिति wat श्रारत्येव तच्वश्नानस्य ध्मनाग्रकल्वात्‌ । CAR Glad करम कन्पकोटिश्तेरपि" दति स्मृतेनेवमिति चत्‌ । ai प्राय्िक्नेनापि दुरितनाश्रात्‌ । न च तस्याधिकारसन्पन्तिरेव प्रयोजनं, अरधिकारा- विरोधिन्यपि पातके तद्दिधानात्‌, afea प्राणान्तिकस्यापि aq विधानाच्च । न च जग्मान्तरोणएमपि पातकमधिकारं विरुणद्धि |

८२२ च्पात्मतत्त्वविवेके Ah

44 प्राय्चित्ताचरणद्‌ःखमेव पातकफलं, नरकादेरिव qa तन्फलवेनाश्रवणात्‌, प्रायश्चित्तविधानवेयरथ्याच, तेन विनापि नर- कादेरिव तम्यापि गलेपादिकया दुरितेनेव सभ्यादनौयलात्‌, न खलु frend कमेजन्यमनिष्टं विधोयते, श्रपि तु कमंणोऽनिष्टसाध- मलं बोध्यते, विना प्रायश्चिन्ताचरणद्‌ःखं॑तत्तन्महारौरवादिनर- कोपभोगेनापि पापस्या विना ग्रप्रसङ्ाच, ^ तस्मादेनसः gt भवति? तरति नद्महत्यां “ योऽश्वमेधेन यजते, «“ ब्रह्मरत्यां ata” द्या दिश्रतिम्बृतिभ्यो दुरितना शेव प्रायचित्तफलवावगमाश्च । श्रत एव गद्या दिवन्नेमित्तिकमेव प्रायश्चित्तमिति परास्तम्‌ । फलान्तरकन्पनागोरवप्रसङ्गात्‌ , कौतनकर्मना शापारगमनादौनामपि धमना शकत्वस्यागमिकलाचच | खतेरागमबोधितना ग्रकानाश्कमे- परत्वात्‌, बोधयति चागमो ज्ञानस्यापि कमना ग्रकवं, तया च श्रतिः ५ भिद्यते चटययन्धिभ्डिद्यन्ते सवेसंश्याः | ala चाऽस्य कर्माणि तस्मिन्‌ दृष्टे परावरे ” ॥ दरति । स्मृतिरपि “sarin: सवेकर्माणि भस्मसात्‌ कुरूते तथेति ” |

was: | yar हि ज्ञानस्य न कम॑क्तयजनकल्वे बोध्यते परन्तु ्नानानन्तयं कर्म्तयम्य, तच्च ज्रु्कारणभावभोगदारैव उपपद्यमान न कारणएत्यवम्थापकम्‌ | न च वयभिचारेण भोगो A aaa दारमिति वाच्यम्‌ । युगपदनेकदे दइसम्ादनोय- भोगानां तदधौनवात्‌ । जन्यजनकभावः परमस्ति न वेत्यन्यदेतत्‌ |

समानाधिकरणभोगप्रागभावासमानकालोनो भोगस्तत्वज्ञानेन जन्यत इत्यपि कञ्चित्‌ |

च्पनुपसम्भद्‌ादः | TBR

छतेरपि ae: WaT भस्जनकलवत्‌ ज्ञानस्यापि विष्टि WRT कमेनाग्रकत्वमित्यच कमेपदसुख्याथलयानरोधात्‌ तत्व- ज्ञानेन प्रतिबन्धादिहितनिषिद्धक्रियातो न धर्माधर्मोत्पाद tare वा Alda, न लारद्यैव ज्ञानस्य कर्मनाग़रकवे, ५ आचार्यवान्‌ पुरुषो वेद तस्य तावदेव चिरं यावन्न विमोच्छेऽय सम्पश्य `" दत्यन्ययोप- वणंयितुमश्रक्यायाः श्रतेविरोधान्‌ । तदश्च तस्यात्मसाक्षात्कारवतः तावदेव fat विलम्बो. यावन्न विमोच्य विमोच्छते उपात्तकमं- राशः सकाशान्‌ फलोपभोगेन., श्रय तस्मिन्‌ सति सम्पदे सम्पद्यते कवन्येनेति। वाक्यप्र भवति “भोगेन feat aufaafa’ । wareaia awed धर्माधरमप्रतिबन्धकं न तु मिच्याज्ञानवामनाममुन्मूलनदारेति चत्‌ ¦ न। ग्रोरभिन्नात्म- सानान्कार किपाषविरदमपेच्य लनाघवन ग्ररौरादंवासनाया विप- रोतादवामनाया ( विपरौतवासनाया ) एव वा कारणत्वादिति |

आन्नायमारमङ्कपकत्वशरौरं वावमन्तमित्यादि । तदप्रामाण्यं प्रपश्चमिथ्यात्वसिह्वान्तमेदतत्वापदेश- पौनःपुन्येषु अन्टतव्याधातपुनरुक्तदोपमभ्य इति चत्‌ । न । सतात्पर्यत्वात्‌ । निष्प्रपश्च ्रात्मा ज्यो मुमु कछषभिरिति fe तात्पयं प्रपच्चमिथ्यात्वश्रतौनाम्‌ | आत्मन रकस्य ज्नानमपवगंमाधनमित्यदतश्रतौ नाम्‌ । दुरूहोऽयमिति पौनःपुन्यश्रनौनाम्‌ | बहि संकल्पत्यागो निमनस्कश्रलोनाम्‌। आत्मवापादंय इत्यानन्दश्रतौनाम्‌ | गारुडवदनुष्ठाने तात्पय

८२४ अात्मतत््वविवेके सटोके

vanes, तन्मूलानां साह्यादिदर्भनानां चेति नेयम्‌। अन्यथा [“ जैमिनिर्थदि वेद न्नः कपिला नेति का प्रमा।| [तावुभौ यदि teat arena किं aa: | इति ॥

शङ ° टौ ° । (रनिरूपाधेरात्मन उपादाने werd सक्घेपतो दशयति । अरशरौरमिति i वावसन्तं चिरकालं वसन्तं प्रियाप्रिये सुखदुःखे न Ya दत्यथेः। तद्प्रामाष्छमिति। आ्रान्नायाप्रामाण्- faq: | प्पञ्चमिश्यालप्रतिपाद काश्नायस्यानतलं प्रपश्चस्य प्रत्यक्तत एवोपलसेः | सिद्धान्तमेरे, “ सदेव सौम्येदमग्र श्रासौक्लाररासौन् रातिरासो दित्यादौ ” सिद्धान्तमेदपरतिपादनाद्चाघातः । तत्लोपरेगे सिद्धान्तभेदोपदेगे श्रात्मोपदेभे वा « जिः प्रथमामन्वा इ चिर्त्तमा- मित्यादौ वा पौनर्मित्यथः । तासां श्रतौनामन्यच aaa दोषा tare | नेति । तदेव दरयति | निष्प्पञ्चेति। carat सिद्धान्तभेदप्रतिभासभ्रतोना मन्यपरलं द्शेयति। बरिरिति। गारूडवदिति | शरोरादितो भिन्नं स्वकौैयं तत्नमजानत एवात्मनलतचज्नानायं प्रणिधानं विधेयमित्येतदथं साद्मतोत्यानं, तज्ापि Beara एव प्रृतेमंहन्तच्वस्य वा चेतनोपरागप्रतिपादनं, यथा आ ङ्गल्निकेनाचेतनस्येव दष्टस्य केन चेतन्यमुत्पाद्यत रत्यर्थः | अन्ययेति । यदि न तात्पर्यभेद कन्यनमित्ययः |

भगोगटौ०। तदप्रामाण्मिति। तदित्याक्नायः, प्रपञ्चो घटादिः, सिद्धान्तमेदः श्रुताबेवादेतादिः। arf) cara ब्रह्मणः

ee eee - - ---- ~

(१९) निखपधेरिति २ go Ure |

च्यनुपलम्भवाद्‌ः | as 8

पुनःपुनरुषदेश् Tae | UAW aerageaaatat हेतुः । श्ननृतव॑बाधिताथकल्ं । यद्यपि cer नाप्रामाण्ये हेतुः, सत्थ- स्यापि पुनःपुनरभिधानसम्भवात्‌ । तथापि मिष्फलवेमा ऽनाप्तं सूचितं, तदृष्टान्तेन वेदान्तस्यापि बेदलादप्रामाण्ं साध्यमिति भावः। arama एवेति | «दे ब्रह्मणो वेदितये " टत्यादिश्रतिविरोधादयोग- व्यवच्छेद एव वाक्यार्थः | श्रन्ययेति । तथा च तेषामेकमल्यमेवा- वाचौनेर््याख्याठटभिरन्ययाऽन्यया व्याख्यानादिरोधः प्रतिभातौत्यथंः ॥

प्रामाण्यं तु तस्य कुत इति चैत्‌ ! आपतोक्तत्वात्‌ । तदसिद्जमिति चेत्‌। न । विश्वस्य कतुरनुमानसिध- त्वात्‌। विवादाध्यासितकठेकं सकर्तृकं कायत्वादिति।

Teo Sle | नन्वेतावता तावदप्रामाण्य्रे परिहतं, प्रामा- wy कुत care! प्रामाष््रमिति |

new ~~

vito Ze , faatefa: ननु faarerarfaa: कतां यस्येति aqeenifafg:, कतां aaamearfag: | न च सकटंक- त्वाकटंकलत्वविवाद्‌ विषयः पक्षः, घटादावपि तस्य कदाचित्छम्- वात्‌ विवाद विषयतावच्छेदकरूपस्येकस्याभावात्‌, भावे वा, तदेव पचता वच्छदकमम्तु, श्रत एव तादृ ग्रसं श्रय विषयः Te इत्धपाम्नम्‌ | वादिनो निखितलात्‌ , तादृश्मध्यम्दसग्रयस्य च वाद्यनुमानप्रषय- लरकाशभा विल्वात्‌ । शरोरागपेचोत्पन्िकलं पचतावच्छेदकमिति चेत्‌ । न । शरोर रूपध्वंसादौमामसङ्गनहात्‌ | wires कर्जा यज्ञ

cee च त्मतत्व विवेके सटौके

हृतमिति तस्यायं दति चेत्‌ । न । शरौररूपादेरणदृषटदारासदा- दिना जनने शरोरापेच्चलान्‌ । निमिन्तकारणग्ठतश्ररोरसाचा- व्नन्यकार्यातिरिक्रोत्यत्निमत्वं विवदितमिति चत्‌ । ai we साच्ाज्जन्यलं हि श्रोरजन्याजन्यतं तचाप्रसिद्धं कार्यमाचद्यैव शरोर अन्यादृष्टजन्यलात्‌ | किश्चेवं ध्वंसस्यापि पने तस्यामुपादानतया सष्यवाधः | श्रपक्तवे च तेनेव सन्दिग्धानेकान्तात्‌ । एतेन द्मणकादयेकेकमेव qa: तावतेवेश्वर सिद्धिवाधकस्यापि प्तान्तभवि गोरा दित्यपास्तम्‌ । न च नि्धितसाध्याभाववति साघधमसदस्च- स्यात्‌ स दति वाच्यम्‌ । साध्याभावयद्भामित्संश्रयस्य दूषक- लात्‌ | तस्य च साध्याभाववति हेतुसन्देदादिव साधनवति साध्याभावसन्देहादपि दृषकलाविग्रषान्‌ | साध्यमपि anda यदि agatfed, send ar, तदा सिद्धसाधनं । न च साक्तात्‌ रतिजन्यलमसिद्धेः, जन्यमावसैव कतिजन्यादृष्ट- जन्यत्वात्‌ । न च छृतिसमानकालोनासमवायिकारणकलं तदर्थः | चटादे दृष्टान्तस्य माध्यवेकन्यापत्तेः | तष्य Berea छतिसाध्य_ लात्‌ | चष्टामाचस्य gerd चष्टान्यवेन सप्रतिपक्तवापन्तेः | किश्चास्मदा दिनाऽर्यान्तरं पक्षधमंताबलादस्मदाद्यात्मन्येव faa त्वपरममदत्ववन्नित्यज्ञानादेरपि सिद्धः धर्मिंकन्नातो waa नाया लधुलात्‌, श्रतस्तद्रारा सिद्धसाधनं च । उपादानगोचरा- waynes साध्यत्नऽपि सिद्धसाधनम्‌ । किञ्चोपा- दानपदेन यदि यत्किञ्चिद्पादानं faafad तदा पराद्युपादान- ज्नानादिना्थान्तरम्‌ | न चान्योपादानज्ञानादेरन्यवाजनकत्व- नियमः, पटोपा दान विषयज्ञानञन्येष्छायन्नसंस्कारेषु व्यभिचारान्‌ |

आनुपलम्भवादः | ८२७

सखोपादानन्ञानादिपरवे चाप्रसिद्धिरनेकान्तिकलश्च, घटादावेव॑विध- साध्याभावात्‌ | न च सखवोपादानेतिकरणे निस्तारः! खचत्वस्यानन्‌ ` गततया तदन्त्भावय यार्िरग्रहात्‌ | श्रथोपादानग्रब्दस्य सम्बसिि- शब्देन माठपदवद्‌ पर्थितविगेषपरत्व॑ सामान्यत एव ॒निर्णोत- मिति कितिपदसमभि्याहारात्‌ सै समश्नसम्‌, अन्यथा यत्‌ कायं तत्‌ कारणजन्यमित्यपि याभनिरक्ररौत्या न सिद्धयेदिति चत्‌ । न | एतस्या यत्यते त्राब्दानुभवमात्रविषयत्वात्‌ न चाच तथा, वादिनो- arsed | feed सामान्यरूपेण क्चिद नुपम्धितेर्याभियह एव न स्यात्‌ ब्यत्यत्तावपि ज्ञानपढादेरपि समभियाहाराऽज्ञानो- पादानजन्यमित्यन्वयप्रसक्तौो श्रर्थान्तरलप्रसङ्गेन तत्परलवारणाय सम्बसिवेन यत्समभिव्यादतमिति वाच्यं न चात्र चिच्यादयुपादामं सम्बन्धितेनोपान्तम्‌ । fa च माध्याप्रसिद्धिः, श्रपरोकन्नानस्या- स्मदा दिषृतावजनकल्वात्‌ । चिकौर्षात्योञ्च ब्वेष्टमाधनताधौजन्य- चान्‌, प्रत्युत घरादेम्तादुग्रानुमितिजन्यवदशनना टौग्वरे ऽप्यनुमिति- रेव fag । षयो निजौवनयो निकृतिसाष्ये चिकोर्षाविर हात्‌ वयमिचारश्च, agenda चित्थाठौ देषजन्यवान्‌मितेरौश्वर दषो- ऽपि सिद्धयेत्‌, देषवतः संसारिवेन भगवतोऽपि नथा स्यान्‌ | किञ्च कार्यत्वे न तावत्‌ छृतिमाध्यवं. परम्यासिद्धः। नापि किञ्चिन्कालादत्तिे सति किञ्चित्काणदरत्तिवम्‌ । एतत्वणलादो, प्रागभावे च, व्भिचारात्‌। नापि प्रागभावप्रतियोगिवम्‌, ध्वम व्यभिचारान्‌ | न च सत्वेन हेतुविग्ग्यः, सन्ताजातेः परं परत्सिद्धः, aeqaae च ध्व॑मेऽपि सत्वात्‌ । नापि पूवकालासन्र सत्धृत्तर- काशसम्बन्धः । सकलपूरवंकालस्याप्रसिद्धेः, तन्तत्पुवेकान्नस्य चानन्‌-

SAE व्मात्मतत््वविवेके Feta

गमात्‌ । किञ्च हत्धा्रयजन्यलष्य सध्यस्याप्रसिद्या साध्यविकलो दृष्टान्तः । कुलालाद्यात्मनोऽपि जनकता सिद्धेः, कारणौगतशत्या- ्रयदीव aa] हेतुवे खतौल्यख Fawley कर्तरि कारकव्यप- देशस नाखदहोतविगेषणन्यायेन हतौ पयंवसामात्‌। न वा नित्य- विभोरात्ममः कारणत्वमपि सम्भवति, तद्वाहककालदे ्रगभेव्यति- रेकाभावात्‌। न च भ्ागवत्कायला दात्मजन्यवमनुमेयम्‌ । खात्म- समबेतवस्योपाधितात्‌ | WII श्ब्दवद्‌ा काशजन्यलानुमित्यापन्तेः। रपि च सामान्यलक्तणप्रत्यासत्तिजन्योपादानन्ञाना दिमताऽख्दा- feat ऽर्थान्तरम्‌ |

अत्रोच्यते । genta va) म च चित्या सन्दिग्धाने- कान्तिकम्‌ । पकल-पच्समनेरपेेण घटादौ नि्ितयाभेलिंङ्गस्य तथोदंशेनेनोभयत्रानुमित्य विरोधात्‌ । न चानुमिन्योरन्योन्याश्रयः | न च चितो पचधमेताज्ञानाभावः। सिषाधयिषा विरहसरत- साधकमानाभाववतः पक्तत्वात्‌ । तच्च gna पञ्चावयववाक्यात्‌ चितावन्यत दति म fare) यदि च gua लिङ्गनिश्चय- दश्रायां तदन्तथा fada निखयः, क तदा सन्दिग्धानेकान्तिकम्‌ | 4 4 सकलविषयकन्ञानासिद्धिः, लाघवारेकन्चानादिसिद्धा- वत्पत्तिमल्ेनाना दिकार्यांनकलवेन नित्यवसिद्धेः। कारणं तनो निवतेमानं भियतविषयतामादायेव निवतेत इति तत्‌ सिद्धैः, त्याः कारणधौनतात्‌ सामान्यतोपि साध्यनिदंगे परध्मता- बेन साध्यविशेषश्य सिदधर्मोपादानखण्डनम्‌ | अपरोचन्नानविषथौ- भवदुपादागकभिति साध्यनिरदेशाददृष्टमरागभाववयाणप्रागभावाप्रति- यो गिषेन ज्ञानाद्धेदकमननुगतमपि भवतोति भावः |

च्यनुपखम्भव्‌ादट्‌ः | SRE

. रघु" Zo | विवादेति। विवादो मौमांसकानां, तथा 4 मोमां सकेरकटेकलेनाभ्यपगते सकटेकलेनानभ्यपगते वा जन्यमा सत्त्वेन विगशेषितमविगेषितं वा पकः, श्रदृष्टाजनकलतिजन्य- भिन्नं स्वजनकादृष्टाजनकषतिजन्यभिन्ञं वा अन्यमाचं ati म चेवं श्रब्दफृल्कारलो किकषनिसाचात्काराटौनां पकवहिभावि तभ सन्दिग्धानेकान्तिकलम्‌ | व्याे्िंश्चये तदमवकाश्रात्‌ | पक्त इव तत्मेऽपि साध्यिद्धेरम्युहलान्‌ । प्रतिना विषयत्वादेरकिञचित्कर- लात्‌ | तदनिखये तु परेऽपि तचालस्य दुर्वारत्वात्‌ । उपा- दानगोचरत्ममपि वा हतेर्व्॑वयं॑दणकमा च॑ नित्यस्ममवेतमतो - feagaad a अन्यमान वा तया श्रपरोकरज्नानेच्छा- कृतिमञ्जन्यत्वं॑तादृगरज्ञाना दिजन्यत्व॑वा aaead, तादृशन्नान- व्याञ्रयलेन रेश्ररसिद्धिः। न च प्रवतिकाया इष्टसाधनतवानु- मितेरेव कार्चजनकल्वं, विनोपादामप्र्यचमप्रटृत्तस्तस्या पि तथात्वात्‌ | श्रथादृष्टदारा न्नानादिजन्यवात्‌ सिद्धसाधनं । ननु यजेत, a fearfearfeat araftare: क्रियाया एवेष्टानिष्ट- साधनत्वे wat बोध्यते म तु sraretarfafa न तेषामदृष्ट- जनकत्वं मानाभावात्‌, <erfanae यागादेम्तत्ेऽपि शभ्नान- छ्योरतथात्वादिति चेत्‌ । तथाण्यनुत्पादितक्रियाणामपि wrarfe- विगेषाणां खगेनरकजनकलस्य श्त्या बोधनाददृष्टदारा तष्न्य- त्ेनार्थान्तरत्वात्‌ |

नेवम्‌ । ज्ञानादेरुपादानगोचरत्वस्य विवचितवान्‌ | गन्‌ य- क्किश्चिद्पादानगोशरलमतिप्रसकम्‌, खोपादानगोचरत्वं च म्बत्ा- गलुगमादननुगतमिति चेत्‌, ग, भ्रनवबोधात्‌। एकाचपर्धासत्या हि

<Ro aqimarataaa acta

काय॑न्नानादौनां जन्यजनकभावः, प्रत्यासत्तिश्च area समवायो ज्ञानादोनां च विषयत्वं, तथा च कारणतया ज्ञानादिकं सिद्यत्‌ कार्चसमवायिविषयकमेव सिद्यतौद्यभिप्रायात्‌। इविरादिगोशर- mae सामान्यलक्णादिना कथञचित्यरमाणविषयतेऽपौ च्छायाः Bay तदभावात्‌ समानाधिकरणदृष्टाजगकतव, श्रदृष्टजनकजन्या- न्यलम्‌, (श्रदृष्टजनकं Wa तदन्यलमित्ययः), श्रदृष्टादारकल वा, ज्ञाना दि विग्रषणम्‌ | तदद्रारकलं च तदप्रत्या सन्निकलं, नित्यस्य च खत एव सत्वाननादृष्ट(?) प्रत्यासत्तिः। न चेवं श्ष्दादिसाधारणपकताया- ana: सिद्धसाधनं, पचतावच्छेदकावच्छेदेन साध्यसिद्धेदटदेश्यायार) afagara | श्रतोद्धियाणि दरवयाणि दरवयाणि वा ज्ञानेच्छा- हृतिगशलोनि कार्यान्‌ । ्रतौद्धियत्वं चात्र साक्तात्कारकारणव्ये- द्वियसंयोगस्य चच्चःसंयोगस्य वा नाश्रयत, खविषयसाकच्तान्कार- जनकान्यरलं, विषयतया साकात्काराजनकल, उद्भुतरूपवन्महदन्य- लादिकं atl न च साचात्कारविषयवं, साच्ात्कारकारणेद्िय- सयो गाश्रयल, सा लात्कारकारणसंयोगाश्रयवं | वोपाधिः, ज्ञानादि- का्ययोरुकरका्प्रत्यासत्या कार्यकारणभावेन हेतोः साध्ययाणतया तदव्यापकत्वेन साध्यायापकलादिति वा साधनप्रकारः कार्यत्वं च सत्वेन विगेषितमविगेषितं वा प्रागभावप्रतियो गितम्‌ । न च कांत न॒ कटेजन्यतावच्छेदकं श्रपितु घरटवपटला दिकमिति वाच्यम्‌ | अ्ननन्तलात्‌ । तावतापि घटलत्वाद्यवच्छिं प्रति कपालादिगोचरज्ञान- त्वादिना कारणत्वे कुलालाद्यजन्यानामाद्यवटादिसान्तानिकानां

(१) सत्त्वादादृष्टुमिति २ qo Ute | (२) सदेश्यतया इति 2 Yo पा०।

अनुपलम्भवादः। TRL

कटेलेनेशवरसिद्धेरम्यूहवात्‌ | श्रौरजन्यत्वं तथा, ग्रौरलं च चष्टा्रयवं wre च॒ जातिरखण्डोपाधिवां दत्यन्यदेतत्‌, चेष्टाजन्यवं वा तथेति चेत्‌ । म । एवभ्यस्मदाद्यकलटेकाणां शरौरपवनसंयोगादोनां बुद्यादौनां च चष्टाजन्यानां सुखद्‌ःख- धर्माधमसाक्तात्काराणां कटेलेनेश्वर सिद्धेरावश्यकलवात्‌ । लाघवेन जन्यवस्येवा वच्छरद कत्वौ दित्या |

विशेषवि रब्लोऽयं हेतुरिति चेत्‌ । न । विरोधि- विशेषाप्रतौतौ विरोधस्य प्रत्येतुमशक्यत्वात्‌, तत्म- तौतौ वा महोपलम्भनियमेन विरोधस्य बाधित- त्वात्‌ । मर्वथेवाप्रतौतस्याभिप्रायगोचरत्वमपि कथ- मिति चेत्‌। न। स्वार्थानुमानमिङ्त्वात्‌ । ततोऽपि कथं सिध्यत्विति चेत्‌, अप्रतौतप्रत्यायकं प्रमाणं, न त्वप्रतौतेन विरोधः शक्यनिश्चय इत्यतो fasrara | का पुनरनुमानस्येवम्भूतप्रत्यायने शक्तिरस्तौति चेत्‌! अआकाङ्कानुपपत्तिनियममेदन विविधः मम्बन्धः। तचाकाङ्कानियमाभ्यामन्वयौ, अनुपपत्तिनियमाभ्यां व्यतिरेकौति विभागः

wee टौ ° । विग्रेति। पचधमेताबल्नायातं भित्यसवे्नतव ९) व्यापिबलायातश्ररो रिकटंकत्वविरद्धमित्ययः, विरोधो दशरोरिकर्ा, awa सिद्धः, सिद्धशेन्न विरोध care! नेति। श्रभिप्रायेति।

"~~~ -"==---- ee

(१) सवश्चमिति मृलपुतके ara: |

TAR ष्यात्मतक््वविवेके मटक

अभिप्रायो ज्ञानमिच्छा वा तदुभयं कथमल्यन्तप्रसिद्धे, सप्तमे रख cae: | स्वाति । पचध्मताबलेन खार्थामुमाने तद्धान- मावा्यकमित्ययः। ततोऽपौति । पक्धमेतापि व्यासिबलानौतमरथे पले साधयति न तु सर्वधेवापरतौतमिद्य्थः । प्रमाणमदिन्ना तदुप- fafafcare | श्रपरतौतेति। रसे तु सप्तमे न प्रमाणमदहिमेति भावः। ननु विरोधोऽपि areata निरूणतामित्यत are गविति । प्रतो तिदशायां च सहोपलम्भादेव अविरोध cape: | का पुनरिति । एवन्भूताथेप्रह्यायन इति । श्रप्सिद्धाथपरत्यायन द्यैः । ्आकाङ्घेति | ` श्राकाङ्खानुपपत्तिनियमयोभंदेन भिविधः सम्बन्धः, एकोऽन्वयसहष्वारमारय्राद्यः, श्रपरोऽन्वयव्यतिरे कसहचारय्ाद्यः, अन्यश्च तिरेकसयारमाचयाद्मः । तचाकाङ्खा प्रतौत्यपर्यवसानम्‌, श्रनुपपत्निश्च प्रतौतापयंवसानम्‌ श्रनयोरन्यतरस्यानुमितौ नियम vars: । कचित्त॒ दिविधः सम्बन्ध इनि पाठः, स ठत सुगम एव । दममेव पाठं विश्रदयति । तचेति। उपादामगोचरापरोचषवुद्धि- मत्पवकल fe सकटंकलं तथा चाऽऽद्रएकादा च श्गोलकात्‌ सकणप्तोकरणे fafa: सकरटेकेत्यन्बय एव तावन्न पर्यवस्यति, यावत्कः सार्वच्यमनुमितौ न भासत Tau: |

रघु ° टौ ° । शङ्कते । विगेषेति । fase: पचधमेताबललभ्यो- ऽश्ररौ रिक्टंकलरूपः, तदिर्द्धश्च तदभावव्याणः। तदभावव्धाथव् श॒ wee a तद्वयः सम्भवतौति भावः। तत्‌ सिद्य- fafgeat विरोधासम्भबेन मिराकरोति। न विरोधौति। म च व्यात्िपधमेतान्यासुपनेयथो विरोधाश्ञानुमानप्रहृ्तिः, ताद्ष्येण

अनु पलम्भत्रादः। ८९३

area, ततस्तथोपनयायोगात्‌ । स्वथेवेति। तथाच म afega न्यायप्रयोगा दिसम्भव दति। ततोऽपोति। ताद्रयेण बारे रयशान्न तथासिद्धिः समवतोत्ययः । सामान्देनेव रूपेणानुमानं किगिषं प्रत्याययति, a तु किषेण ताद्र्ेणानुमितौ ताद्रूणेण व्यातिग्रहम्य निमित्तान्‌. श्रन्यथाऽतिप्रसङ्गादिल्याश्येन एच्छति | का पुनरिति। सहकारि किग़ष्य निधामकवान्नातिप्रसङ्ग दृव्युत्त- रयति । श्राकाङ्केति। एकविगरोषवाधे किफरषान्तर विषयले विना मामान्यप्रतौतेरपर्यवसानमाकाङ्खा | विग्रषान्तरं विना ga साध्य स्यासम्भवोऽनुपपत्तिः । ताभ्यां तद्‌भयकूपरेण वा नियमस्य याक्न- Wat fanaa श्राकाद्धानुपपल्तिभ्यामिति यावत्‌। यश्यणनुप- पत्ताव्रयम्येवाकराक्गा तथापि यदि sfagfanagafae विग्रषा- aaa wares स्यान्‌ यदि च areas स्यान्‌, साधनवदपि न म्यान्‌ साध्याभाववति साधनाभाववत्वनियमावधारणादिति “ 'विपलवाधकवबोधना यानुपपन्तिरूपात्ता | विविधः मम्बन्धः, wa faqaa aquaaa । श्रसत्मपक्तस्य विपत्तामच्वम्‌ । मद्‌भेयस्य तद्भयं, fangeta साध्यसिद्धेनि मत्तमित्धवेः | aa सामान्ट- व्या्िवनप्रद्रत्तः केवत्ान्वयो एकक्फरिपवाधाद्िप्रषान्तरम्य साधकः, यया ग्रब्दोऽनित्यलातिरिक्रग्रब्दधमातिरिक्रधमवान्‌ प्रमयतादिति ्ब्दधर्मातिरिक्रधमबाधादनिल्यवम्य । व्यतिरेकोौ न दिवसाभोजो Sat yz पौनतवादिति राबिभोजनम्य. श्रन्वयव्यतिरकीौ च, sezaratfaat इच्छा garfaar qmarfefa ष्टद्रयातिरिकर- द्रवयाभितलम्य । 9a च sa कथञ्चिदिग्ष्टोपम्वितो fafne-

(१) विपच्छव्राध्रतायति ? प्र ata: | 11)7

८३ अमतत््वविवेके सटोके

प्रकारिका | waar तु fara fared तच च विगेषणन्तर- मवगाहमानाऽनुभितिरत्यधते विणिष्टोपख्धितिस्तु चरमं मनसा |

श्रथवा साध्यविगेषविषयतामन्तरेण पके साध्यवन्तावुद्धेरपयंव- सानमाकाङ्खा यया श्र्टद्रयानाश्रिता दच्छा RATA गुणएला- दित्यब्राष्टद्रया तिरिक्गद्रव्याभितलविषयतामन्तरेए तादृशि पत्ते द्रया- faaaqg: पे साध्यसामान्यवत्वसिद्धो सत्यां साध्यविगेषवाधो ऽनुपपत्तिः। तत्र च विगेषान्तरबाधवि शिष्टेन. व्यतिरे किंणाऽन्वयिना वा साधनेन साथ्यविगेषस्य fafe 1 यथा इच्छाया द्रयाभितते fag श्रष्टद्र्यानाभरिततले सति द्रवयाश्रितलेनाष्टद्रयातिरिक्द्रया- ्रितत्वश्य, यथा वा aaa प्रथिव्याभ्रितवबापे परथिव्यनाश्रितले सति द्रव्ाभ्रिततेन एयिव्यतिरिक्रद्राभ्चितवस्य |

कचिच्च लाघवादपि यथा जोवनमरणान्यतरप्रतियोमौ प्राणि- लादिति जौवनस्य, प्रमाणञ्च त्रानुभवः, तदनन्तरं विगषसन्देहा- भावः। सामान्याकारेणेव प्रमाणप्य परिच्छेदकवे तस्योत्सभिकं लष्वथपरिच्छेदकल्मित्यपि न सिद्धेत्‌ । फलानिणयात्‌ । एवं च यतक विगेषबाधानन्तरं सामान्यतोदृषटस्यावतारस्तच तत एव विगेषा- न्तरस्य सिद्धिः । waa तु afatfan दति मन्तव्यम्‌ |

श्रस्तु तहिं सत्प्रतिपक्षत्वं शरोराजन्यत्वादिति चेत्‌। न। अ्रसमथैवि शेपशत्वेनासिद्धभेदस्यातुस्यबल- त्वात्‌ | असिङधिपरिहारे विशेषणं समधमिति चेत्‌ | a) रकामसिद्धिं परि हरतो दितौयापत्तेः। अन्यथा

(र) तदिषेषाभाव्रविगिष्ेनति प्रण १ प° पाठः,

अनुपलम्भवादः। TRY

विवाद्‌ध्यामितं नादृष्ेतुकं शरोराजन्यत्वादित्यने- नापि जन्यत्वस्य सत्रतिप्षप्रसङ्गादिति |

TR: टौ ° | श्रसमर्यति। अभिचारावारककििषणा न्तमाविन छश्यभावाश्रा्यवा सि रित्ययः | श्रजन्यवमाचे कते खषूपासिद्धिः. स्यात्‌ तथाच तदारणे किप्रषणं साथेकभित्याग्रङ्ते | असिद्धोति। श्त एव aroarfafgitere | एणकामिति। स्वकूपासिद्धि- परिहारेऽपि वयायवासिद्भेरपरिहारादिव्ययः। akan मोल धुमलवद्विग्रषणान्तभावेन याश्नियाहकप्रमाणानुदयादिति भावः श्रनिष्टान्तरमाह | अन्ययति । चित्यादेरदृष्टजन्यतं वद्भ्युपगत्‌- मेयं सति निवतंतेव्ययः |

रघृ्टौ०। श्रसमयति। हेतुषिग्राषणस्यार्थः प्रयोजनं aaa agar, वयभिचारवारणवन्‌ wae सिद्िवारणमपि प्रयोजन परामर्रोपयो गिला दित्याग्रद्ते। श्रसि- द्धौति। एकां स्वरूपासिद्धिम्‌ । fadtarar याप्नासिद्धेरापन्तः। व्यभिचारात्रारकविग्रषणवि ग्ट नोलधृमाईदरवयाप्यलात्‌ |

ननु नोन्धुमादिकं वयाप्यमेव । श्रय याप्यतावच्छेद्ककपे- Gq हेतोः कथायामुपन्यासः, न च नोलधृमलादिकं areata च्छट्‌कमिति चत्‌ । किमिदमवच्छेदकत्वं मामः स्वरपसम्बन्धे- fang दूति wafe वित्नोनं द्रव्यं रूपादित्याद्रिना रूपादि- चतु विरतौ द्रयतव्यामर्लाघवेन एकेन गुणतेनेवावच्छेदान्‌ याण माचटृन्निला दिकं च नोलधूमलादावक्तम्‌ । श्रपि च जन्यत्व प्रतयो गिकाभावमात्स्य यभिचारात्‌ जन्यललावच्छि्प्रतियो गिका-

८६६ आ्मतत्तवविवेके सटोके

भावत्वे ane न चेतच्छरोरजन्यत्वलावच्छिन्रपरतियो गिताकेऽतिरिके- ऽभावे । म च विशष्टस्यावच्छेदकले विग्ष्यस्य जन्यतल्स्या ऽप्यव- च्छेदकल्वं तथा सति दण्डजन्यवाभावादौ यभिचारस्य दुर्वारलात्‌ | न चेकस्मिन्‌ लघो धर्मिणि ara सम्भवति एुरोरन्य्य धर्मिणो qaqa श्रतिप्रसङ्गात्‌ | न च War परधभतावलादप्रसिद्धः कर्तां साध्यः, प्रतिहेतुना च प्रसिद्धकच्चभावः, श्रप्रसिदभश्य निषेदधमग्क्यवादिति भिन्नविषयवान्न सत्मतिपक्तवमिति वाच्यम्‌ | सकरटंकत्वसामान्याभावस्य agar | प्रतियो गितावच्छेदकावलोढ- afafygfasrarza तज्ज्ञानादिति। मेवम्‌ । श्रप्रयोजकलान्‌, श्रजन्यवस्योपाधिलाच्च | पूवंसाधनव्यतिरेकम्य चानुपाधिवे साध्य- व्यापकताय्यादकप्रमाणाभावस्य AAT प्रते च लाघवेन जन्य- लावच्छरंदेन कटेजन्यलात्तदभावम्य तद्‌भावव्यापकलात्‌ |

afe aalufcafacea दूषणम्‌, शरौर निटत्तो afafaen:, बुदधिनिन्यत्वे शरोरानुपयोगवत्‌ प्रयलञ- नित्यतायां ज्ानेच्छानुपयोगादिति Wl न। yaaa दिधर्मकत्वात्‌। स fe ज्नानकार्यो ज्ानैकं- विषयश्च कर्तृत्वं, तच कार्यत्वनिटत्तो कारश- तया ज्ञानं मा Ufa, विषयाथें तु तदपेक्षा केन वार्यते! न चास्य aetna विषयप्रवणत्वं ज्ञानत्व- प्रसङ्गात्‌, अयमेव fe sar wade भेदः, यदयमर्थाप्रवण इति| न च निविषय war- स्विति वाच्यम्‌ | अकारणत्वप्रसङ्गात्‌ | तथा च

अनुपलम्भवादः। ८६७

साऽप्यकः कथं सिद्धत्‌ ! 1 मा सत्सदिति देत्‌ \ न्‌ , तच साधनस्य निदापत्वात्‌ । दोषे वा स wa qe | सवविपयत्वात्तस्य fa विपयनियमार्थेन ज्नाने- नेति Aq) न । AW सखवरूपेणायैप्रवणत्वाभावात्‌, भावे वा ज्नानत्वप्रमङ्गा दित्युक्तम्‌ । जौवनयोनिप्रयन- वद्िषयब्यवस्था भविष्यतौति Fl Al जाद्य- न्तरत्वात्‌। रकजातौयत्वे तस्याऽपौच्छा पुवंकत्व- प्रसङ्गात्‌, इच्छाया वा तत्कारणत्वं न स्यात्‌, तामन्तरेणाऽपि तजातौयन्टोत्पत्तः। तस्मात्‌ afa- जातौयस्य न्नानेच्छाभ्यामेव मविपयव्यवस्था । म च माधयितुमिष्ट इति |

THe टो० । '' कणिकाकारोक्रां तककापरिशद्धिमाग्रङ्कते। तर्दौति । दृषणमिति । शअनुमानन्यव्यवः । moti aa रपरिष्द्धिरनमानस्येत्ययः । nthe बिना तत्कार्य बुद्धिनं स्यात्‌ | यदि नित्यायां agi न गश्ररौराए्ला तदा faaepraaat- ज्ञानापेलाऽपि न म्यारितौश्ररं जानमपि न सिद्यदित्ययः। नित्या व्रपोच्छाप्रयन्नौ विषवयलाभायं ज्ञानमपेकेत vafa परि- इरति नेति। सदोति। saa एव कटत्पयवसन्नः, स श ज्ञानकायंः सन्‌ ज्ञानसमानविषयोऽवण्य ` मन्युपगन्तय इत्यथः । तत्‌ किमौश्वरऽपि कायः प्रयन्न cma श्राह । तत्रेति । विषय-

(२) काग्िकतिरे प्र Uo | (२) wave व्यद्रतिर्‌ qo OTe |

८६८ व्मात्मतत््वविवेके सटौके

sara विषयनिषपणाघोननिरूपणत्वम्‌ । श्र्था('प्रवण इति । न qaqa | विषयनिरूपणाधोननिरूपणः waar तु तत्‌ स्या दि्यथः। मनु सविषयते यदि ज्ञानापे्ा तदा प्रते प्रयन्नो निविषय एवाख्विल्यत are न चेति। विषयनिष्टव्यापारजनक- तया हि ara कारणएत्मविषयले त कारणतेव न arise: | सोऽपौति । rete: । afi कायंवेन शतिमव्जन्यव सध्ये दोषाभावादिल्यथेः। जौवनेति | जौवनयोनियतेे । ज्ञान- मन्सरेणेव यथा (रप्राणादिविषयत्वं तथाऽचापि स्यादित्यर्थः | मासौ कतिजातौयो येन तज्ज्ञानमपेक्तेतेत्यार । नेति । Fara हेतुमाह | wana दूति । तत्कारणं कतिकारणएमित्यथः | उपसंहरति । तस्मादिति । शृतिजातौययस्येति। चिकौर्षाधौन- AYA: |

To टो० । जद्यन्तरत्वादिति। यद्यपि त्ेजात्येऽपि जोवनयो नियन्नश्य॒स्वतोऽथप्रवणते ज्ञानलापन्तिः, अ्रथाप्रणस्य च waa मानाभावः । तथापि स एव नासि मानाभावात्‌ | बा दस्येवाऽऽन्तरस्याऽपि पवनव्यादृ्टवदात्मसंयोगादेव क्रियोत्पन्ति- सम्भवात्‌ । ज्ञानमिच्छां च विना यन्नानुत्पादात्‌ । ay च तदभावा दिव्य तात्पयेम्‌ । एकजातोयते। वैजाद्यविरहे | तस्यापि जौवनयो नियन्नश्या पि । तत्कारणत्वं यन्नकारणत्वं। तथापि कथयमिचख्छारिसिद्धिरत are, जञानेच्छाभ्यामिति | दृच्छया रते

(१) अथाप्रवग इति र Yo पा०। (२) खासादौति Yo ure |

च्पनुपलम्भवादः। TRE

रिच्छायाश्च ज्ञानेन विषयनियम cad: ख च सविषय: रति _ जातोयश्च। वमुतम्ु Bafta ज्नानेष्छयोरपि का्यंजनकलेन्‌ साधनं न॒ Walter: कारणवेन विषयनमियामकलवेन वेति a कञ्चिदपि दोषः |

ताकिंकगवेवाहक्वाह-- ननु सपक्षविपक्षयोदंश- नादशनमाचस्य शतशः प्रत्तावपि व्यमिचारोप- लम्भात्‌, तल्लछ्षणम्यानुपलब्धव्यमिचारस्यापि तथा- भावमंभावनाक्रांतत्वात्‌ लक्षणान्तरं प्रति्ब॑धस्य वक्त मुचितम्‌ । तच्चोपाधिविरदहो वा स्यात्‌, aqafa- वा, विपक्षे बाधकं वेति सं्ठोपः, aa न प्रथमः, अदृश्योपाध्यभावनिश्चयोपायाभावात्‌ । दश्येनेवोपा- धिना भवितव्यमिति च नियमानुपपत्नः। नापि दितौयः, ar दन्वयव्यतिरेकाभ्यां fata, तौ च दश्यश्रौरवच्चतननिष्टो वा न्याताम्‌। -उपाधिविधु- रदश्यादश्चमाधारण्चेतनमाचनिष्टौ वा । न प्रथमः। विटपादो व्यभिचारात्‌, प्ररतासिद्धे् | न facta: | घटादिकायव्यतिरेकममये तत्प्रयोजककुलालव्यति- रेकवद्‌ दृश्य चेतनमाचव्यतिरेकम्य निखतुमशक्य- त्वात्‌। न fe कुलालादिदश्यव्यतिर कस्यावश्यं व्यति- रेको विटपादावपि तथाभावप्रमंगात्‌। तर्हि सन्तानान्तरानुमानमपि कथम्‌, कुंम्भकारव्यतिरेके

“Bo aimarataadg सटौक

द श्यादश्यचिन्माचव्यतिरेकासिदिवत्‌ खचित्तव्यति- रेकेऽपि कम्पं प्रति चिन्माचव्यतिरेकासिङेरितिचेत्‌ | al वादान्तरत्वात्‌। यदापि तत्‌ प्रस्तावः तदापि खदेहे स्परसन्तानसाधारणचिन्माचराविनिभौग- इत्तिदश्यदेहमाचस्येव प्रत्यश्षानुपलम्भाभ्यां कम्पं. प्रति arcuate, परचित्तश्यापि कारणत्वं प्रतौयत दति। नापि aaa. विपक्षे बाधकाभावात्‌ । देशकालनियमादौनां खकारणायातसन्निधिना काद्‌ चित्कंन प्रतिनियतश्क्तिना कारशणेनाचेतनेना- प्युपपत्तेरिति |

NF टौ° | बौद्धमुत्थापयति, तारकिंकेति। वअयभिचारोप- लम्भादिति | पारथिववलोहलेख्तवादा विति te: । ame | श्रयभिचारिवलकच्तणस्या विनाभावस्य निश्चेतुमश्क्यलात्‌ तदतिरिक्र- मविनाभावलक्तणं व्ृव्यमित्ययैः। उपाधिवषिरदो वेति । अरनोपा धिकः सम्बन्धो वा, का्ंकारणभावो वा, विपक्ते arena aa: | सा होति । तदुत्यत्निरित्ययैः । कायेकारणभावो हि तदुत्पत्तिः, स चान्धयव्यतिरे कगम्यः। तौ चान्वयव्यतिरेकौ शरीरिणि चेतने सति कायें तमन्तरेण नेति वा nada चतने सति are न तु तमन्भरेणेति वा प्रवतेत इति विकन्पाथः । उपाधिविधुरेत्यबो- पाधिः श्रौरम्‌ । विरटपाद्‌ा विति । शरौरिचेतनमन्तरेणणङरादि- दशेनादिव्य्थः | प्रतेति । लदभिमताश्रोरिकेसिद्धेरिष्यथैः | चटादोति । कुलाला दियतिरेकपरयुक्रो घटा दिव्यतिरेक इति यथा

व्यनुपलम्भवादः | ८४१

सुगर तथा चतनव्यतिरे कात्‌ कायव्यतिरेको निशेत॒मश्क्य इत्यथैः | नन्‌ कुलाला दियतिरे कनिश्चयादेव चतनान्तरव्यतिरे कोऽपि भिखेषयत दति सुग्रह एव चतनव्यतिरेक दृत्यत are न होति । विटपा- दावपौति। aarfa कुलालादिव्यतिरेकयरहे चतनमाजव्यतिरेको aaa कार्यतहेतोम्ततरेव सकटंकत्व्यभिचारः स्यादिव्ययैः। तदुक्रं ज्ञानश्रिया- qmagfatafafganat कतां समाश्रौयते | त्यागेऽपि तथा हणादिकमिति aa विपक्ते षणम्‌ ॥ का्य॑त्वम्य विपक्तटत्तिहतये समायतेऽतौद्ियः | कतां चद्रतिरेकसिद्धिविधुरा arfa: कथं सेष्यति ॥ को तिरप्याइ- ^दृश्यैकव्यतिरे कोऽयं ईग्यादृश्यस्षमो यदि | amat यभिचारः म्याटृण्येकव्यतिरे कतः ॥ दुग्याभावेऽणदृश्यन्य gaat यदि dna: | तस्याऽन्यत्रापि ग्रङ्गायां सन्दिग्धव्यतिरे कितेतिः ॥ dig. wea) कथं तर्दति । यन चष्टया तावत्‌ afer सन्तानोऽनुमोयते, तापि अतिरेको दग्र एव यया कुलाल- व्यतिरेके उणादौ चतनमाजव्यतिरेको दयः, तया परदैचष्टां प्रति म्बचिन्न(व्यतिरेकयशोऽपि fearaafataa द्‌ ग्रहतवादग्बय- व्यतिरेकाभ्यां wet प्रति सन्तानम्य कारणता म श्यादिष्ययः। atg एव परिहरति । नेति। अर्थाकनरमेतदित्ययः। नमु तत्रापि तदत्यत्तियहस्लथाऽवषौ वाच्य ta are) यदाऽपौति | स्वदे चेष्टां प्रति सखचित्तसन्तानावच्छेटकगरोरवेन कारणलताग्रह-

८४२ श्मात्मतत्वविवेके सटीक

काले चिना चावच्छेदकदे वेन सामान्येनैव कारणतागहोऽग्बय _ व्यतिरे काभ्यामिन्यधः । श्रविनिर्भांगो नियतः die) कम्प दह er! दे्रकालेति। यदि कर्ता न arated} काथं न शया दिल्यनेन विपत्तवाधकेन arfiatg, तत्र कटयतिरेकपरयुक्ो न कायब्यतिरेको न वा कन्वयप्रयक्रम्तदन्वयः | किन्तु कारणान्तरा- न्यव्यतिरेकप्रयुक्र TIA: |

ee

We Sto । तस्येति । श्रषुशचतनसेत्य्ः । कम्पश्षटा । स्वदेह इत्यादि । चेष्टाकतवयतादिज्ञानविरदेण खदेङे चेष्टा विरहेण चष्टातत्करतव्यता दिज्ञानयोः कार्यकारणभावग्; तयाविधन्ञान- सामान्यविरहस्य aes गक्यया दिल्यर्थः |

ees

उत्तानोल्लपितमेतत्‌। विकल्यचयस्याप्यपपत्तः | तथाहि चत्वारो जगति भावा भवन्ति। विरोधौ ateeta: सहटत्तिरन्तरेत्तिशेति। न च पंचमः प्रकार | काह्धितुमपि शक्यते । विरोधाविरोधयोः साहित्या- सादित्ययोः आधिकयानाधिकययोः परस्यरनिषेधरूप- त्वात्‌ । तच दयम नोपाधित्वेन शङ्गनौयम | कायस्यवाकायस्यापि वा सकटठंकत्वप्रसंगात। a चेदमिष्टम्‌। अकार्यस्य कारणवत्तामाचेश aes. विरोधे कारकविशेषस्य कर्तुरनवकाशत्‌। नापि ame, तुल्ययोगक्चेमयोरविशेषात्‌ व्यभिचारशङ्का

व्यनुपलम्भवादः। ८४४

नापाद्कत्वाच्च | WAR स्यात्‌। सोऽपि न शरौ- रान्तभूतदृत्तिः, वेष्टमानशरौर हेतुकस्यापि कस्यचिद- चेतनपुवकत्वप्रसंगात्‌। न चेदमिष्टं, चेष्टाचेतनयो- रविनाभावभंगप्रसंगात्‌। नापि सहटत्तिः, रेह- स्यानुपाधित्वे तस्याप्यनुपाधित्वात्‌ तयोल्तुल्ययोगक्षेम- त्वात्‌। अतथाभावे वा सदटृत्तिनियमानुपपत्तेः |

Wee Zio | समाधत्ते विकन्पेति। प्रकार्रयेणापि प्रतिबन्धः सुग्रह इत्यथः । श्रनोपाधिकनमुपपाद यितुं Wd रचयति | जगतौति | विरोधौ साधनविरोधौ । afeafa: साधनव्यापकः | सह्रत्तिः साधनसमनियतः | श्रन्तटंन्तिः साधनव्याप्यः । मन्‌ कथ Ware एवेत्यत श्राह । विरोधा विरोधयोरिति । दयमिति | विरोघौ afecFaafa दयम्‌ । कार्यस्येवति । साधनं विरोधौ चद्पाधिः, स सध्यव्यापकवे सति सध्थव्याप्यो वाच्यः, तधा साध्यवाणेनोपाधिना कायविरोधिना;कायस्य गगनादेरेव सकंटंकल्वं सिद्धोदिव्यथः | साधनव्यापकम्योपाधर्दोषमाह । श्रकायम्यापौति | टृदमपि समव्याप्राभिप्रायमेव । ननु भवत्वकाय॑मपि सकर्ढकं को दोष द्यत श्राह । श्रका्यश्येति । यम्य कारणवन्वमेव fang तम्य सकदकलवं सुतरां विर्द्धमिश्ययः | साधनसदटन्तिरपाधि- रिद्यबाह । तुन्येति। तरि कायेन गा सकटेकन्मनुमौोयतां तस्समनियतेनोपाधिना वेति न afyfane इ्युभवयाऽणपेकिति- सिद्धिरित्यथेः । नन्वेवं साधनम्य सोपाधित्वं म्याटवत्यत sre व्यभिशारेति। साध्ययापकेन साधनायापकेन चोपाधिना चभि-

८४४ अत्मतत्वविवेके acta

चारग्ङ्धा(भि)धानं भवेत्‌ न तु साधनसमनियतेनेव्युपाधिपरि- भाषामाचमिल्यथः। weg स्यादिति साधनव्याय इत्ययः | muta । ग्रौरजन्यवव्याप्यः कुलालजन्यलादिरित्यधैः | च््ट- मानेति । कुलालजन्यत्वं चेतनपूवैकलस्य साध्यस्य यापकं चेत्‌, तदा कुविन्दजन्यपटादौ तन्निटत्या Pangan निवर्तितेत्य्थः । ननु चष्टमानग्रोरडेतुकमपि Yada मास्तु किन्तत caa श्रा | चष्टेति। सदटत्निरिति। गरौरसदटन्तिरित्य्थैः । शरौरजन्य- चवन्तद्नोक्रजन्यला दिकमपि नोपाधिरित्यथैः। तयोरिति। Ze तदुपाध्योरिव्ययेः। तथाभाव टति। तुन्ययोगकेमलाभावे दृ द्ययः |

Tyo Sto | भावा धर्माः। तदितेधौ तदभावव्यायः। तददिटेन्तिः तत्छहषरितते सति तदभावसमानाधिकरणः। ae ofa, तक्षमयाप्तः। तदन्तटेत्तिसदिषमव्याप्रः। न चल्यादि | व्यतिरेकिणो हि wie धर्मान्तरं विरोधि वा स्याद्विरोधि वा, दतौयप्रकाराभावात्‌ । शअ्रविरोधि च तदवश्यं ततमानाधिकरणं तच्च तदभावसमानाधिकरणं न वा? srg afeefaad, wa च तद्याष्यत्व, त्रापि समव्या प्तं विषमव्याप्रतवं वेति aaa गतिरिति न पञ्चमप्रकारसम्भव LeU: | तच तेषु मध्ये । दयं कार्यत्वस्य विरोधि- afeefa wi wa सकटंकलत्वसध्ये। कार्यस्य विरोधिन उपाधित्वे । श्रकार्थेश्येवेति। बदहिटन्तेखलथाले। श्रकार्यस्यापौति | साध्यमयोजकधमेस्येवोपाधित्वात्‌ । न च तेन विनापि सतस्तस्मिम्‌ Bag वा andy नाम । तुदखयोगसेमयोः समनियत-

अनुपलम्भवादः। sey

रृत्योर विशेषात्‌ । न्येना धिके गन्तिलविरदेण लदणाभावाद्पा - धिवविरदात्‌ । समयाणद्येवोपाधिलात्‌ |

समनियतटृ्योरे कस्य साध्ययाण्लेऽन्यस्यापि तथाल्नियमादि- त्यथ Taya |

दूषकतानौजाभावमार । यभिचारेति। शङ्धा wa | mina: गरो रिकटेकवन्यनटेतन्तिः कुलालकटेकवादिः। श्रचेतनपू्वकचं चेतन्यकटंकत्वाभावः । उतनाकटंकम्य सकंटेकल- विरोधोऽपि द्रष्टः, चतनस्येव Heard | तुन्येति। एकम्योपाधिलानु- पाधितवयोरितरम्यापि तयाभावनियमात्‌ |

wav च नोपाधित्वं, कचरव्यापकत्वात्‌ | तत्कार्यत्वस्योपाधेर्विद्यमानत्वात्‌ । नाप्यायतनतया तथाभावोभोगोपाधित्वात्‌। नाप्युपकरगप्रापकतया area प्रयन्नानधिष्टेयतोपाधित्वात्‌। श्रन्धथापि तत्प्राप्तिरिति | नाप्यधिकंटत्तिः। भगौरविनाङ्तस्य कतुः स्वयमनभ्युपगमात्‌ । अस्तु पाश्िकाऽभ्यपगम तेन न कार्यत्वमावात्‌ कठृमत्वसिदिः, शंकितोपाधि त्वात | न चोपाधेरेव afafa:, तस्य स्वयं मदिग्धा- fasarfefa चत्‌। न । उभयथाप्यशरौरि कठव्यव- स्ितिनियमात्‌। fa तु कथंचिदूपाधिमादायम व्यवतिष्ठताम्‌ | यदा कार्यत्वमेवेति सन्देहः परि शिष्यते गत्यन्तराभावादिति मोऽपि निवायत। a तावत्‌ देदव्यतिरेकेऽनित्यन्नानमम्भवः, तयोः

८४६ armarataaa सटौके

कायंकारणभावनियमात्‌। ततो नित्यं भवेत्‌ ततः सवंविषयं च नियतविषयताया अनित्यत्वेन व्याप- नात्‌ विषयनियमस्य सामग्रौशक्तिसमवधानाधौनतया नित्यात्तस्याः सव्याप्यसुपादाय निवतमानाया अनित्ये विश्रामात्‌। सवंगोचरे च aa चिकौर्षाप्रयल्नयोरपि तथाभावः, तदेकविषयत्वात्तयोः। तथा च कंचि- दपाधिमादायाशरौरपु्वकमपि किंचिदेव कायें कठ. पूवकं भविष्यतौति शंकापिशच्या क्रावकाशः। रव- मन्यच्राप्यनया fem उपाधिशंका निराकरणौयेति निरपाधिसरम्बन्धसिदधिः। विपक्षप्तम्भवे च साधन- प्रयुक्तसाध्यसद्वावसिद्धो साध्याभावप्रयुक्तसाधनाभाव- लक्षणस्य व्यतिरेकस्यापि fas: न तदथे एथगपेप्तेति |

शङ्क° Sto | ननु शरोरजन्यवमेव तद्मुपाधिः स्यादत ATE | ग्रौरम्य चति । सकटेकलवे साध्ये wis नोपाधिः, कर्ते बा साध्ये ग्ररोरिलं नोपाधिः, उभववापि ग्सोरनिष्याद्यका्य- विगेषम्योपाधिवान्नोपापधेः साध्यव्यापकतेत्यथः | ad: ग़रसोरापेक्ता किमायतनवेन सरकायेन्तरसन्निधापकतवेन वा, नाद्य cares भोगोपाधिलादिति। fala are. साक्षादिति यच कर्ता साक्ाप्रयन्नेनाधिष्ठातुं न wad तत्रेवोपकरणप्रापकतया mata, ईश्वरे तु न भोगो येन भोगायतनतया ्ररोरमपेकेत, न वा ततप्रयन्ना विषयः किञ्चित्‌, येन तत््मापकतया ग्रोरमपेकषते- यथः | अन्ययापौति । सा्षापरयन्नेनापौल्य्ः । अ्रधिकटटन्तिरिति ।

च्नुपलम्भवादः | ८४७

्रोरापेक्या श्रधिकटन्तिरिश्यर्थः। wat. श्ररोराधिक- टृत्निरपाधिः, सकर्टलस्य साध्यस्य व्यापकत्वे सति वयाणयोऽपि wear च wifi करठलमायातमतस्वयाऽप- विद्धान्तभयेन aatgn उपाधिर्वच्य cae) ननु श्ररोराधिक- टेत्तिरपा धिनिश्चितो नोच्यते येन तदलादग्योरौ कर्तां fag, ्रपितु सन्दिग्धोपाधिरसावित्याद। श्रस्विति। प्रयोजनमाह | तनेति | ननु साध्यस्य सकट कत्वस्य व्याणोऽणुपाधिरिति तदला- दग्ररोरम्यापि aaa मेत्यतौति स णएवापसिद्धान्तम्तेच्यत श्राह । न चति। त्वया तम्योपाधितवं न स्वोक्रियति येन ager साध्य मिद्येदित्ययेः | नोभययापोति । शरोरा धिकट्रन्तेरपा धिवेऽनुपा धिवि वल्यथः। यदि तस्योपाधितं तढा तदलादे वाग्ररैरौ कर्ता fag: | aquifer तु निर्पाधेः कायेवादेव हेतोः नित्यादाव्ररोरो कतां fag दति भावः। किमत तत्वमिति fagizfad faanfa | किन्विति । उपाधिबलनाद्रा स्यादग्ररोरो कतां निस्पापिहेत्‌बला- देति सन्देह vay: मोऽपि wena | -उपाधिग्ङ्ाद्चष्ररोर- yanafa किञ्चित्कायं सकर्टकमेव स्यादति गङ्गामापादयत्‌ मच न aaafa antttsfa कतरि fag तम्य ज्ानेच्छा- प्रयन्ना नित्याः सवंविषयाय्च aaa च यत्‌ कायमकटंकत्ेन द्यति तद्पादानमपि तञ्ज्ञानादिभिविषयोकलव्यमिति कुतः कार्य्य कम्याप्यकटत्वए्रद्ति न तावदेदव्यतिरेकणेत्यादि whe काथः | एवमिति ¦ विरोधौसरद्रत्तिरित्यादिविकन्प (सकटका- दिपक्चात्‌ कायतम्य हेतोर््याटर्िरित्या टि विकन्प ) चतुष्टयमुख्वेनेव्ययः | निरपाधौति। यत्‌ कायं तत्‌ खकटेकमिति प्रतिषन्धसिद्धिरि्ययः।

८४८ maaan सटौके

नन्वाकाशादेरसंकदंकादिपक्ात्‌ कायस्य हेतोर्याटन्तिरपदग्रनौया भवतोत्यत श्राह । विपरेति। वयतिरेकिणे धमेस्यान्यव्याप्रे- वैतिरेकयाणयताद्न्यदगेनेनार्थाद्च तिरेकोऽपि दित एवेत्यथेः |

etree

To Sto 1 भ्रस्त शरि रेकटंकलमणपाधिरत श्राह । ्ररौ- रस्य चेति । श्रोरिकटेकल्येत्यथः । कतरवयापकलात्‌ TAT लाथापकवात्‌ मानाभावादिति भावः) श्रय शररौरसापेेणेव कुं विन्दादिना wat पटादिकायजननादवण्यं सकटेकलस्य ग्रोरि- कटेकलमत wel तदिति। तनकायेवस्य श्ररोरकायेचम्य | उपाधेनिंयामकम्य wisn परादौ जनयितव्ये सरकारिवेन कर्ता श्रौरमपेक्तते न तु तदजन्ये विटपादाविव्यधैः। कतु रायतननियमात्तया्चं निराकरोति नापौति। भोगविति, भोगा दिजननाथं कतुरायतनापेक्ता न तु करलारथमेव । fame ङत्यादेस्तदनपेलात्‌ । उपकरणापिष्ठानाथ तदपेन्नां निरा - करोति। नापौति। arafiaafa | गश्रोरकटकवाभाव- वहृत्तिः । तारृग्रस्योपाधिवे aa एवाप्ररौर कटसिद्धो तवाप- सिद्धान ware! ग़रौरेति। सन्दिग्धासिद्धलं साध्यवयायव- सन्देहेन | उभयथा ताईृग्रस्य BWA तत एव साध्यायाणवे निहपाेः काय॑तादेवेति । सोऽ्रतेरौ कर्ता । काय॑तरमेवेति | श्रादायेत्यनुषज्यते । ग्ङ्ापिशखा दति। ननु साध्ययापकतव सति साधनायापकवमेवोपाधिवं साध्यव्याप्यत्श्य दूषकतायामप्रयो- जकतवात्‌ । तथा च शरो रिकर्टंकला तिरिक्रट ्तिशरौ रजन्यलादिक- मेवोपाधिरिति कथमश्ररोरिकटंसिद्धिरिति चत्‌ । म। कायेवस्य

चऋनुपलम्मत्राद्‌ः | cee

लाघवेन कटेजन्यतावच्छेद कत्वेन साध्ययाप्यलात्‌ तदयापकतेन साध्यायापकत विचारणाच्चेति |

दितौयेऽपि अरवणसम्यटमवधाय कलकलस्तयज्य- ताम्‌। तथाहि दश्डादिषदामौनेषु दश्योऽदश्यो वा (नाना) कारकव्या पाराविनिभागटत्तिश्चेतनो fast न वेति त्वमेव eer) न चेत्‌, कृतः कारणान्यु- aaa निटृत्तञ्चत कथमटश्यव्यतिरेकसंशयः। तथापि यादशस्यान्वयः arma व्यतिरंकोऽपि उपयुज्यत, इति चेत्‌ । कोऽ विप्रतिपद्यते, कारक- प्रयोक्तरुभयचापि तुल्यत्वात्‌ । देहो तादश इति चेत्‌ ! asa: ! किं देह-(रेहव्यापारमंपादन-) ata मर्वाणि कारकाणि wag चतनः, आहो देहं प्रयुश्जान ण्वेति। न पुवः, teria कारक- तया देदहान्तरप्रयोज्यतायामनवम्थानात्‌। न दितीयः विषश्कलचाननादौ व्यभिचारात्‌। ददं धारय- fafa aa! भोऽयं 2A धायः किं कारकतया तत्‌- कारकान्तरप्रयोगाथं ! अथ स्वकर्मापात्ततामाचेण । प्रमे न विरोधः। दम्य क्रचित्‌ कायकारकतया- sfustafraara | यच नतु न तत्‌ कारकं तचापि तद्धिष्ठेयमिति कथ्चेतनोऽभिदध्यात्‌। द्ितौयेऽपि यः साक्षादधिष्ठातुमशक्तः म साक्नाद्धिष्टयमुपादाय

107

९८५० qimarafata सटोके

त्‌त प्रयुञ्जत, नत्वेकस्य साक्षादधिष्टानायोग्यमन्य- सापि तथेति नियमः। रेह wa व्यभिचारात्‌ । AMA त्वजागलस्तनकल्पः कायो नो पयुक्तं शविवेचने स्वं निवेशयति, यथा धुममाञं प्रति ताेदहनान्वय- व्यतिरेकयोरालकवत्तेति। यदि चाकारकय्याप्यतत्‌- प्रयो गहार A ATT अवश्यमपेक्षा स्यात्‌, य एव कुलालकायवान्‌ घटस्य कत्ता स एव करभशरौर- वानपि दण्डादौन्‌ प्रयुश्जौत, न खल्‌ खकर्मोपात्तता- ATAU करभकृम्भकारश्टौरयोः Fafa: | कायं- विशेषे कायविशपोऽनुपयोग्धपेक्षणौय इति चेत्‌ ! तच कार्येऽनुपयुक्तश्ावश्यापेश्षणौयश्चेति व्याधातः। अव्याधाते वा कुम्भे Aaa करभशरौर मप्यवश्य- मपेक्षणौयमविशेपादिति। तस्मात्‌ सन्दंशवदयः- पिण्डवत्‌? कारकततप्रयोजकतयेव'* शरौराधिष्ठान- नियमो न तु शरौरत्वनैव। न च शरौरस्य सवच ara कारकत्वं तत्प्रयोजकत्वं वेति । wi afe न प्रतिनियतदेदापिष्ठाठसिदिः। अद्धुरादिकारका- धिष्ठाचरापि तत्सिङधरिति चेत्‌। न । वाद्‌ान्तरत्वात्‌ |

(५) कश्यापि रदहम्यतिर Yo Ue | (2) व्यःपिग्ड़, इति पर UTo | (a) काञ्कप्रयोजकतयेवेति र Yo पा०।

चनु पलम्भवादः। TYR

यदापि तत्प्रस्तावः, तदापि न araaraa कारका- धिष्ठानमावेण वा तदनुमानं, ततः AGATA, किं तु हषभयशोकस्मितादिलिङ्गेस्तानुन्नौय तेर्भोक्त- रनुमानमिति न किंचिदेतत्‌ |

we. to । दितोयेऽपोति। दृग्परादृश्यचेतनसाधारण्येन तदुत्यत्तियदहो न शक्य Ces | कारकव्यापाराऽविनिर्भाग- afafifa | कारकब्यापारनियत इत्यथः । निटृन्तश्चेदिति। नुन- मईश्वतनव्यतिरे कोऽपि aa त्वया वाच्य दृति न वतिरेकसंगय दूत्यः । नन्‌ तच दण्डाद्विव्यापारे ग्ररोरिचतनम्याग्बय दति यति- रेकोऽपि awa वक्रय दति mea । तथाऽपौति। गृढाभिससिः परिहरति । कोऽचैति। -उक्रमाग्रयमाकतमाह। दडौति। arma मुहाटयति। किमिति। चलनस्य द हितं waa कायं न प्रयोजक- मिति समुदायाथः। विघति । तच दे दप्युक्ररभावादित्यथः। सुगममन्यत्‌ | देर एवेति | चेचरेशो मेचानधषठियोऽपि चा धिष्टेय एवेति वयभिचार्‌ sar) -उपयुक्रांग्रति । कारक्व्यापारस्तादृश् दे इमन्नरेवेत्यथः | ययेति । धृममाञ प्रति ताणद ्नान्वययति- रेकयोर्पयुक्रा श विवेचने FAN यथाऽऽलोकवन्ना स्वमात्मानं न निवेप्रयति स्बप्रयोजकलात्‌, तथा कायं प्रति चतनस्यायव्यतिरे कयोः पररोरवन्ताऽप्यप्रयो Aaa: | waa fava दण्डमाह । यदि चति। एकम्यात्मनोऽदुष्टवग्रात्‌ ( कुलान्नवत्‌ ) कुन्नालकरभग्ररोरोपय्ः BATA एव तथा(च) करभग्ररोरावच्छदे नापि तम्यात्मनो Benen प्रसज्येतेत्यथः । श्रतल्‌प्रयोजकेति । श्रकारकव्यापारतवा देषेव्यथः ।

५८५२ MBA Al

aq धटकर्टवे garanciviqay: प्रयोजको न तु करभण्यो- रोपधशोऽपोति wea arafamafa | कार्यस्याप्रयोजकल्वम्‌, श्रपेक्तणोयत्वं चति वाते, म्बकर्मोपान्तत्वमात्रेण तदवच्छेदकत्वे! टोषम्योकरता दित्यर्थः । warera दति । कर्मोपात्ततामाव्रेणेवा - Gana दत्य: | ATH मन्द्रो gure, कार काश्रयतऽयः- पिष्डः। ननु चित्याद्रावपि ग्ररौरं कारकमेव कारकप्रयोजकं qn श्राह । न चेति। wa निरम्तलादित्यशः। aaa किं कुनानाद्ना ईश्ररेणव घटादिनिवद्ादित्याद |) एवमिति व्रादान्तरलादिति। fac: fag va स एव त्‌ भाधयितुमुपक्रान्तः, किमधुना कुलनारिकटलवसाधननेत्यथः । नन्ववं॑ईश्यमानम्यापि aaa न ममाहितमिति महानयमपक्रष दत्यत BTR यदापौति। चघरादिक्रढवन Rar न साध्यते यनेश्ररेणान्यथा सिद्धिः स्यात्‌, किन्तु स्पितरदितरकन्पदषभयगोकाटौन्यन्नौय तदाधार- कुणालाद्यात््ममिद्िरित्यथः |

Tyo टौ० । श्रविनिभांगद्रत्तिः नियतः । यद्यणरृष्यस्था - श्ररोरिणो नित्यज्ञानेच्छाकृतिमतो निद्रत्तिरसम्भा विनेव, तथापि तत्तत्कायं विगरषकटं विप्राषाणामन्वयव्यतिरे काभ्यां जायमानः कायं- कारणभावम्य ग्रहः कार्यलकर्ठवाभ्यां तं परिच्छिनत्ति, असति बाधक्रावतारे क्िषाश्वयव्यतिरे काभ्यामेव सामान्यतः कायकारण. भावयहान्‌, तथेवान्वयव्यतिरेकान्‌ । प्रतिपादयन्ति च प्रतिग्राल-

(१) तत्मयोभक्षत्व इतिर्‌ qo पा०। (२) कारक्व्यापाराखयत्व इतिर्‌ पु पाण,

श्पनु पलम्भवाद्‌ः। TYR

मौभितुः saat जगत्कटेतादिकं, न च तासामसति बलवत्तरे बाधके स्वायहानिर्चिता | साधितं च सिद्धाथप्रामाष्यं, afafreg (१ स्वगादिबोधिकानामिव तासामपि विधिसमभिव्याहारः, तच तच्रेश्दमुपासोतेत्या दिश्रवणात्‌ |

एतेन ज्ञानवाद्यवच्छिन्नं प्रति श्रात्मनःर) गरोरादेः, इच्छा aTqafeea प्रति च ज्ञानस्य, afaarafeea प्रति चच्छाया, लाघवेन कारणत्ावधारणात्‌ न नित्यन्नानादिसिद्धिरिति परास्तम्‌ |

लाघवमा चबलप्रत्तनानुपजौयेन मानेन तार्‌क्‌ श्रतिसदस- बाधायोगात्‌, प्रत्यृत तददिरोधादनन्तायाः पटवघटवाश्यवच्छिननं प्रति तन्तुकपालादिगोचरज्ञानलादिना कारणताया दुर्वारत्वात्‌, देववश्र- सम्पन्नखण्डपटादिकं प्रति च कुविन्दारिज्ञानादौनामजनकलान्‌। ज्ञानादे जन्यलेऽवच्छरटक को टौ जन्या नप्रवर्रास्यवो [चितवान्‌ । श्रथेव- मानन्दमयवा दिग्तेरानन्दाऽपि नित्यो भगवति भव भक्रदिति चद्धवत्यतवति त्रमः।

विषेति । विनापि गररोौरप्रयुक्रिं vated तत्नननादित्यथः | यः साक्ताटिति। ई्ररम्त्‌ सा्ादव मकल्लकारकाधिष्टानश्तरं इत्यथः । Ze णएवेति। Van सान्लादनर्धिष्ठितम्यापि मंत्रं शस्य aan मास्तादधिष्टानात्‌ । किस्वित्यादि। ₹षभयग्रोकरानां यानि स्मितकम्परदितानि लिङ्गानि तः। तान्‌ रषभयप्राकान्‌ | -उन्नौयति | कचिन्तान्यश्नौयति पाठः । म च यत्र स्मितादौन्यपि लिङ्गस्नयानि तत्परतया कथञ्चित्सङ्गमनौयः |

2) FRAPS ह Geo Ule . (२) आत्मन इति र Yo Ute |

८५४ mimardtaaa मटौक

तृतौयेऽपौरष्याकषाये चक्षपौ निमौल्य न्यायानु- मारः श्रयताम्‌ । इह जगति नास्येव AAT नाम, यत्कारकचक्रमवधौ्यात्मानमामसादयेदित्यविवादम्‌ । तच्च सरपं चेतनो पहितमर्यादम्‌ | अन्यथा तल्लक्षण- व्यवस्थाऽनुपपत्तेः। तथा हि आधेयकारकोपदित- मर्यादमधिकरणस्य रूपम्‌ । आधारत्वात्‌ । अपने- यापगन्तुकारको पितं च खरूपमपादानस्य । तद वधित्वात्‌ | करणौभरूतकर्मोपहितं च रूपं सम्प्र दानस्य । तद्भिप्रेयत्वात्‌ । करणोपदहितं च रूपं कर्मणः | तद्याप्यत्वात्‌ | कवंपहितं च रूपं करणस्य | मा्रात्तद्यापारविपयत्वात्‌। समस्तकारकोपदहितं च रूपं कर्तुः । तत्रयोजकत्वात्‌ | ज्नानचिकोरपाप्रयना- धारत्वव्यवस्थिते्र न चक्रकेतरेतराश्रयदोपः। Ta सति कतेव्याटततस्तद्‌ पहितसौमसमस्तकार कव्यात्ता- वकारककार्यात्पत्तिप्रसङ्ग इति स्थूलः WATS |

भवेदेवं यदि aal कारकमाचस्य व्याप्तिः स्यात्‌ , सैव तु कृत इति चेत्‌ । कृतः पुनरव्यापिः, न fe पड्भ्योऽन्यत्‌ कर्चनुपहितं कारकमस्ति, न Tarra कर्चपधानश्रन्यं लक्षणमस्ति, रकैकमपोद्य शेषतः कार्यसम्भावनायां सर्वापोदसम्भावनाप्रसङ्गात्‌। न च समस्तविशरेषापोहे सामान्यखितिः, यतः TEITH- व्याटृ्तावपि कारकमाचतः कायप्रत्याशण स्यात्‌,

खअनुपलम्भवादः। TAL

रकप्रहत्तो तु सर्वप्ररत्तिरप्र्ुहेति शङ्खलाबन्धेन व्यवस्थितेः |

wee at. | ठतोयेऽपोति | विपक्ते बाधकवक्नं यत्‌ प्रति- AAAI AIT । श्राधारमारण्य कटंपर्यन्तं षणां कारकत्वं BOTY HAVA तदितरकारकव्यापारपरग्यरा, अतो A कर्तार- मन्तरेण कार्योत्प्तिरिति | विपक्ने वाधकमाह । आ्रधारता- दिति। sified गणकर्मादयोऽस्िन्ित्याधारम्तं चान्तरेण कार्या- नुपपन्तस्तत्कारक मित्यथंः | श्रपनेयेति । श्रपनेयन्याज्यो zara: | mare पणाटि, तथा च garam पततीत्यत्र विभागक्रियायां age परणम्य च कारकत्वम्‌ | तदवधिलादिति | तजननिरूष्यत्वा- fea: | get saad यदपगन्तु पर्णादि agafed तदिशिष् म्बरूपमपादानस्येत्य्ः । लद वधितलादिति । श्रपनयरूपक्रियावधि- चादिल्यः। करणोश्रतेति। कमणा यमभिप्रेति म सम्प्रदानमिति Garages सम्प्रदानम्बरू पमार । करणोग्तति । क्िप्राय गां ददातौत्यच zrafmat प्रति विप्रस्य कारकत्वं नमन्तरेण दान- कियानपपत्तः। श्रत एव त्राद्यमणस्बौकरणान्तन्यागो दानमिति बद्धाः | तदभित्रयलादिति। दयम्बलभा गितन दातुरभिप्राय- विषयत्वा दित्यः । `" करणोपहितमिति । करणनिकरूष्यमित्ययः तदेवाह । agraarfafa | करणव्यापार विषयलादित्यथः | wag. हितमिति कर्टनिरूप्यमित्य्थः । तदेवा । साचादिति। कर्- यापारविषयः करणमिल्य्थः। साक्षादिति क्व्यावतनाय, कमणोऽ

(१) कम्गोपम्थितमिति ह पुर ule |

cy च्ात्मतक्वविवके सटौके

HABA परन्तु करणद्रारेति भावः। समम्तकारकोपहितमिति | समम्तकारकनिरूप्यमिव्य्थः। तदवाहइ । त्रयोजकलवा दिति, दतर कारकप्रयोक्रुव्य कर्टेन्नलणत्वा दित्यथः | ननु कटेनिरूण्यं करणं करणनिरू्यं कमं कर्मनिरूणश्च कर्तिति चक्रकम्‌ | णवं कटेनिरूथं करणं करणनिरूणश्च कर्तत्यन्योन्याश्रय Taya श्रा ज्ानेति। उपाढानगोचरापरोलज्ञानचिकरर्षाङृतिमत्वं कटत्वमित्यनेन प्रक्रारेण aman करणादिनिरूप्यत्वं नास्तोति न चक्रकादिरिव्ययः। दटानौं विपल्लवाधकं स्फटयति | णवे मतौति । प्रमाद दति। कतारमन्तरेण कायमभ्येपगन्पुः प्रवपक्तिण दृति We: |

नन्‌ यन्‌ कारकं तन्‌ सवं कनु््यापारविषय vata न arfaca: fafaq कारकं कच्यापायमम्त्‌ तत एव चाङ्करादिरित्याह | भवेदेवमिति। न हौति। षटसु कारकेषु तावन्क्चपेला दगितिव, तदन्यत्त्‌ कारकं नाम्यवत्यथः। नन्वतेष्वव मध्य किञ्चिन्करयापाय- मस्तित्याद | न चेषामिति। नन्‌ कर्तारमन्तरेणापि कायं स्यादित्यत are) एकंक्मिति। तर्हिं कर्मान्तरेण करणमन्तरे- ण्यपि मम्भायेतेत्य्ः । करणकारणनिशूप्यं च परस्परसदकारिता TIGA: ।

THe Zo | श्राधघयति । श्राधयं यन्कारक्रं कटकमान्यतरन्‌ तद्‌पहितम्‌ । श्राधारलान्‌ । कटेकमान्यतरदारा कियाश्रयत्वात्‌ | तथा च ART: कटे कमेवयवशताममाक्ताद्धारयत्कियाम्‌ | उपकुवं्‌ किया सिद्धो शाम्तेऽधिकरणं स्मृतमिति ॥

DAMA: | ८५९

श्रपनेयेति । श्रपनेयम्याज्यो aarfe: । श्रपगन्ता खगादिः | तद्बधिलात्‌ । विभागावधित्वान्‌'!,। म्बभिन्नक्टकत्यागजन्य- विभागाग्रय एव च विभागावधिः. श्रपादानञ्च त्यक्ररि खगादा- ववध्या दिव्यवहार विरहात्‌ । करणौश्वतेति । करणोभरूतेन कर्मणा उपहितं कर्मणः करणोपहितचात्‌ करणस्य कर्चपहितलात्तद्प- हितस्य सप्रदयस्य कटंघरितलमिति भावः । तदभिप्रयलात्‌ । तेन कमणा SAHA ठातुरभिप्रतवात्‌ | तया च पाणिनिम्‌ | कर्मणा यमभिपरेति स मम्मदानमिति। wa कर्मरति दतोयया करणत्व र्याय्यते | त्यक्रम्यज्यमा नस्ववभा गिलनो दे ण्यवमपि चेतमोपहितमेव arafamegra यादयः, क्रतरि सम्मदानयवहहारपिरहान्‌ | agqra- लात्‌ तद्यापारविषयतान्‌ । ararfefa, कर्मव्यवच्छेदाय ¦ ननु माक्तान्कटवयापायं करणं AINA कम॑ करमप्रयोजकश्च कर्तेति चक्रकं. णवं माचान्कटं्यापायं करणं करणप्रयोक्रा च कर्तिति अन्योन्याश्रय Taya श्राह । ज्ानचिक्रोपत्यादि। नन्‌ wrarfe- मतः काय्यमाउं प्रति जनकलरस्यासिद्धौ तदहरितमृर्निकम्य कारक- fangarfa न तथाले सवं च कारकं न चतनोपरिति, तथाहि परम्परया करियाश्रयलमधिकरणत्म्‌ | परकोयक्रियाजन्यविभागा- अयलमेवापाढानलम्‌ । श्रत एव ZITA पणं पततौव्याठावपि टरकार्रपादानत्वं विभागावधितलसवापादानवं safuda च मन्बन्ध- fang: स च कंचिटंवानुभवबलादरित्यपि afer |

[कि

(१) तादृश्विभागाव्रधित्वाटिति २।३ qo ate | hos

८६८ ष्य ्मतत्वविवेके सटौक्र

अथ मतं तवेवेयं प्रक्रिया, अस्माकं तु कार्येणानु- विहितभावाभावं चेतनमचेतनं वा कारणमुच्यते | संहतौ तु मवे खप्रधानम्‌ | उपादानेतर व्यवस्था तु कथञ्चिदिति wii ai तथापि निरूपादानत्वप्र- ant | जातिप्रतिनियतहेतुत्वेन तदवश्यमभ्युपेयं, तस्य प्रमागमिङ्गतयाऽपटोतुमश्क्यत्वादिति चेत्‌ । न, उपादानमा चस्य aaqea निमित्तवेचिग्येष्येकजातौ- यत्वप्रमङ्गात्‌ | fafafad वा प्रमज्येत, उपादानादेव तथाविधात्तद्‌पपत्तः। न किञ्विर॑कनकस्मात्‌, सामग्याः मर्वसम्भव इति चेत्‌ aa रुतत्‌। निमित्तमहित- स्येवोपादानस्य प्रत्यक्षानुपलम्भाभ्यां कारगत्वाव- धारणशादिति चेत्‌ । न। दश्यमाचविपयत्वात्तयोः | ed तस्य कथञ्चिद विवशितमिति चत्‌। a चेतनेऽपि तथा किंन स्यादिति। तस्मादुपादान निमित्तयोयथा परम्यरसहितयोरेव कायशक्तिस्तथा चेतनाचेतनयोर पौत्येकनिटृत्तावितरनिटत्तिप्रसङ्गः ।

श्रपि च स्ृत्‌पिण्डदण्डादिपु स्वव्यापारे पारतन््य तावन्नियमेनोपलभ्यते, तदिदं दश्डादित्वमाचानुबङ्ख वा स्यात, अ्रहृष्टविगपोपग्रहानुबद्खं वा, अचेतन्ध- माचानुबन्धं वेति निपुणं निरूपय |

eo Zto | इयमिति । सवेकारकसमवधाननियमप्रक्रिय- व्ययः । शअष्माकमिति । श्रयेव्यतिरेके क्ादिसमवधानमियम

च्पनुपलम्भवादः। THE

TH: | -उपादानेतरववम्येति। समवाय्यसमवायिनिित्तापेक्षा तु frac: | एवं सति कायुपादानं नापेरतेव्याहइ । तया- fa एथिवौजातौयकायं एयिवौजातौयसमा यिका रणकमेवेति व्यवस्था निरपादानवे म स्यादिव्याह। जातिप्रतिनियतेति । va सति -उपादानमात्रमेव कारणमस्तु किं निमित्तकारणेन तथा 4 दण्डवेमा दिमिमित्तवैचिद्येऽपि घटपटादौनामेकजातोयवप्रसन्ग Tea श्रा । उपादानमातस्येति। तथा विधात्‌- विचिरात्‌ | तदुपपत्ते कायंवेचिग्यो पपत्तेः। एकमाचकारक्े सततोत्पन्तिप्रस- Fraraaitdare | न किञ्चिदिति । साभ्यमापादयित्‌ु एच्छति | कुत एतटिति। प्रत्यक्तानुपलम्भाभ्यामन्वयव्यतिरे काभ्यां पुनः साम्या- पाठनामाह । gvwarafa । चेतनेऽपौति । तत्रापि दृश्बलातेह- हयज्यता मित्यथेः | प्रटतमुपमंहरति | तस्मादिति । waqaara- च्छेदेनेव पारतन्येमतम्तदवच्छटं नव चेतना धिषटेयत्वे तेन परमाव दृष्टादौनामपि चेतनाधिष्टेयलमव्यं are] न चास््मदादिभिम्तद्धि- Bia सम्भवतौति दश्वरम्तदधिष्ठाताऽवण्यं स्बौकतंग्य दत्यभिधात्‌ं पौटमारचयति । श्रपि चति |

[ ति 7 1 7 1

To eto । करणं न RSNA गुणकर्मणारतथातल- प्रसङ्गान्‌, परन्तु यापारवन्कारणतादििकं न व्रा करणत्वेन कारणत्व मानाभावान्‌, परन्तु कायं क्रषं प्रति कारणतावच्छंदकतन्तद्र पण | कर्मत्वं च परसमवेतक्रिया फल्नश्रा नित्वा दिकं aeration च विना कार्यंसामान्योत्यन्तिस्तवाणन्‌मता निरहक्रयोश्च॒ करणाधिकरणयो - afatat न कचिदपि कायऽस्माकभपोत्याग्रयवानाग्रङूते |

<€o aiaarafaaH नटो

श्रयति । fanmaTqaed कार्यजातं सवैयेव भवतामकर्ठकं ? नेत्याह | deat चति । स्वप्रधानं खोये बयापारे प्रधानं ad |

तथा ATS: |

ग्बद्यापारे च करलं मर्वत्रेवाम्तिकारक इति |

कथञ्चिन्‌ प्रधानक्रियामपेच्य | कर्टविोषका्यक्पिषाणामन्वय- व्यतिरेकाभ्यां मामान्यत एव तदुत्प्तिग्रहात्‌ श्रकारणककार्यो- त्यज्िप्रसङ्ग एव विपन्े बाधकः । श्रन्यथा तन्तुपरादौनामन्वय- व्यतिरे कयो विप्राष एव विश्रामात्‌ मामान्यत -उपादानम्य कारणता - मिद्या निरूपादानमपि कायं जायतेत्याहइ। नधापौति। निमित्त चिच्म्यतेऽपयपाढानगत्नेव॒वैचिव्च॑कन्पनौयं॑तवाह | निनिमित्तं वति । तथाविधात्‌ विचिवात्‌ । मामग्धा इति। मामग्रौ च निमित्तघरितेति भावः |

तच न प्रथमः। वेमादौनां स्वातन्त्यप्रमङ्गगत्‌ | तेषां वेमादित्वमावानुबद्गमिति Wa) न। दण्डा- दौनां सखातन््यप्रसङ्गात्‌ | न चैतत्कायविशेषनियतं, गवाभ्याजनादौ दण्डादौनां स्वातन््यप्रसङ्गगत्‌। न दितोयः। तस्य जातिविशेपानियतत्वे घटाथमपि तेषां कदाचित्‌ स्वातन्त्यप्रसङ्गात्‌ | afaaaa म रवोच्यताम्‌। न च घटपटशकटकटा हदादिगतं दण्डवेम वामौमन्दंणदिगतं वा सामान्यविशेषमुपलभामह । TA यतः शगौरिक्ठकत्वानुमानमिति चेत्‌। न | धटत्वारेरेव तथाभावात्‌ |

अनुपलम्भवादः। ८६९१

अस्तु वा संस्थानविशरेषः। न च स रवार निब- न्धनम्‌ | तद्याभावेऽपि जलानलादौनां चेतनपियत्व- SWAT | न च शरौरप्रयोज्यं यत्‌ तदेव चेतन- tafafa नियमः | शरौरस्येव स्वातन्त्यप्रसङ्गादि- ्युक्तप्रायम्‌ ।

तस्मादचेतन्यमाचनिबन्धनमेतदण्डादिषु तथा च परमाणखदृष्टादिष्ठपि तस्य भावात्तथाभावो FATT | तदेतत्‌ काये कारणवत्तया व्याप्त, मा च विपक्षेऽमं- भवन्तौ स्वव्याप्यमुपादाय व्यावलमाना मपश्च विश्रा- म्यतौन्युभयमुखौ प्रतिबन्धसिद्धिः ।

we. टै । तेषामिति । वमाटौनां चमादिलनेव पार- तन्द्यमित्ययः | नन्‌ दण्डाद्रनां पारतन्त्ये घटादावव जनयित, न त्वन्यवापौत्यत ate न चति। तस्यति। दण्डादावदुषुविग्रषो- पगरहाऽम्ति यन चटाद्रिकं जनयति तत्रैव ovary, चित्यादौ a तनकारणानां म्बातन्द्यमव्रति तदा arafe arfafanafaaat- इदृष्टविग्रषग्रदः ara. न च तादृशो जातिक्िरषोऽम्ति। तथा च azsfa जनयितये कदाविद्रण्डाद्विः wars: म्यादित्ययः। तन्नि - यततत दति यन्नात्यवच्छिन्न naueretfe परतन्त्रं म Ua जातिक्रिषोऽभिधोयता मित्यधः। न चति। काय करारतच ताद्ग सामान्यं नाम्ति, यत्प्युक्रमदेतनानां पारतन्यमिन्यचः । भ्रमा- fafa | मामान्यविप्राष Ty": | परौ गिकटकलव्यायतावच्छदकं सामान्यमम्तोत्यथः। चघटलादरेतेति। याप चानुगमां न दाष- मावरतोत्यथः |

uz अ।त्मतत्त्वति वक Heth

oN

aq तयाप्यनुगमकं कि्चिदाम्येयमेवेत्यत are) sg वेति। यद्र क्रियादभ्रिनोऽपि हतबुद्धर्पद्यते acgufeeret घट- पटाद्यनुगतं संम्थानविपराषवत्वमेव श्ररोौरिकटेकत्र्या्यतावच्छेटक- afer: | ननु (न्वकरट)चेतनपृवकवेऽपि तदैव प्रयोजकमम्तु न वचेतनल्वमा मित्यत ate! न चति तादुगशरसंम्यानक्प्रिष- विरदिणामपि जनानननाद्ोनामपि चेतनप्रयत्वदग्रानादेवेत्यथः। ननु तथाऽप्यचेतनत्वनिवन्धनं ary, किन्तु शरौरप्यत्निबन्धनमेवास्‌ चेननप्रयत्वमत mei न चेति mw न ग्ररौरप्यमथ च waaay तदिति न तज्निबन्धनमित्ययः |

यदर्थोऽयमारम्भम्तद्‌ पमंदरन्नेव स्फुटयति । तस्मादिति । तस्य भावादिति | श्रचेलनवस्य भावादित्ययः। तथाभाव fa चतनर्यवमित्यथः । सा च कारणवरा विपक्तेऽमक्टके गगनादा- वमम्भवन्तो BUG कार्यत्वसुपादायव व्यावर्तमाना मपर सकरकं विश्राम्यतोत्यथः। उभयमुषो श्रन्यसुखो वयतिरेकमुष्वो च। यद्यन्‌ क्रायं तत्त्‌ सकर्टकं. यन्न THA तत्‌ न कायमिति प्रतिबन्ध- सिद रिव्यः |

भगो० Zto श्रत्‌ वेति। श्रङकरादिव्याढत्तः ग्ररोरकटेक- त्वानुमापक दूति प्रषः। श्रवेति। चतनव्यापार्यत् tae । ्रसोरश्येबेति। यदि ग्ररोरव्यापार्यमेव चतनप्रयं ' स्यात्तदा प्ररोरमेव तादृश्रं न स्यात्‌. न च पर्वेश्रोरयापा्यमुन्तरग्रोरं. ्राद्यशरोरस्या- वयापायत्वापत्तेरित्यथः । उक्प्रायमिति। न च शरोरजन्यकिया- waa तच प्रयोजकं aq श्रोरेऽणस्तोति area । शरोरावयवे

ऋअनुपलम्भेवादः | <ER

तम्याणवयात्नरित्यथः | तस्येति । श्रचेतनत्वस्य भावाद्चेतनव्यापायेव- मित्यर्थः | उभयमुरवो ति । श्रन्यव्यतिरे कसुग्वौत्यथेः |

रघु ° टौ ° । तव्यत्याढि । अर ्टोपयस्य कायगतेन कारण- ` गतेन वाऽनुगतजा तिविग्रा्णाप्रयुक्तत'* ' क्रविदव ara कस्यचिदेव तदुपग्रहे कार्यान्तरे, तत्रव वा काये कारणान्तरस्य तदभावात्तन्नि- बन्धनपारतन्त्य विरड म्वातन्त्यं स्थात्‌ | BANA जानिकिप़रिषोऽन्‌- पलम्भवाधित दत्यर्थः। म एत्र संम्यानवि्राष एव । श्र चतनप्रय॑ने | मा कारणवत्ता। विपत्ते) WHOM गगनादौ । म्बवयाणं कायवं। aya सक्रदंके | -उभयमुख्वो - ्रन्यव्यतिरे कमुष्वौ |

कः पुनरयं प्रतिबन्धः ! स्वाभाविकः Waar | कः स्वाभाविकार्धः ! निरूपाधित्वम्‌ । कः पुनर्पाधिः ! माध्यप्रयोजकं निमित्तान्तरम्‌ । किमस्य remy ! माघनाव्यापकत्वे सति माध्यव्यापकत्वम्‌ । कथं पुन- रेवं aes: प्रत्यतव्या निगाकतव्यो वा! विपर्ययाविराधवाधकाम्याम्‌ | किं बाधकं ! अन्वय- व्यतिरेकभयोदश्रनमा हायकमा चर तनुत्तरम्नकः। स चाऽऽत्माश्रयेतरेतराश्रयचक्रका नवम्थानिष्टप्रसङ्गभेरंन पञ्चविधोऽपि afaz व्यभिचारं निराकुवागः कचित्त- न्निबन्धनमुपाधिमवधृन्वन्‌ महायोभवतोति फल्नतो

क ~~~ ~~ न =, — pan

(१) गोपयुक्घत्व इति > Yo WIS |

८६४ अ्मनत्वविवक्र सटीक

न कंशचिद्विशेषः। तदुदाहरणानि चाव यथायथं परिचेयानोति ॥

we. 2.1 निमित्तान्तरमिति। मध्यप्रयोजकान्तर- मित्यर्थः । समयाप्योपाधौ तात्पर्यम्‌ । पिपवंया विरोधति । fare- बाधकाभावेन निराक्व्य ta: 1 चअन्वयति। श्रनवयसहचार ग्र वयनिरेकसरचारग्रद वा मादायकं महायत्मा चर ख॒न्तरम्तकं एव faga बाधक care सादायकमिति योपधाद्ुकपोत्तमादेजिति भावे वृजप्र्ययान्ते पटम्‌ । श्रनन्तर दति । नाम्युत्तरं यमा दित्ययः | कर्तारं विनाऽपि कायं म्यादिति विपक्प्रङ्गा, साच न भवति। एतावता प्रबन्सनाचतनव्यापारम्य कटव्यापारमदभावनियम दगिते श्रकारणकका्यत्पि्तिग्रद्ापयवसन्नायाम्तस्याः स्वक्रियावयाघातादि- नाऽन्‌(*दयादित्ययः। स चति । स्वापेनिलमात्माश्रयः | स्वापेक्ता- पेक्तिवमन्योन्या श्रयः । स्वापेक्नापे्ना पेजित्वा दिश्॒क्रकम्‌ । श्रापत्ति- प्रयोजकरौग्धलरूपवदापाद्यापादनमनवम्यत्यादि वादि विनोदं स्फंटम्‌ । TARTU Faw, ग्रहणोपायो विवेचनं चानुमानमयुख लोला - वलोकण्डाभरण च zfnafafa तवव श्रचष्टयम्‌ ।

ननु fa Gama: सहाय इत्यत श्राह । कचिदिति तद्‌दा- हरणानोति। श्रात्माश्रयादोनाभरुदाहरणानि। श्रवेवा स्मिन्नेव a णिकतावादऽपोदवारे विज्ञानवादाढदो च परिचयानौत्य्थः |

(२) दिनान्वयादण्रनादिति श Yo ato |

RAIMA: | ody

wito रौ०। श्श्ररसिद्धो ar fra सेव केत्यार । क fa नन्‌ स्वभावअन्यत्वमजन्यसम्बन्धाव्यापकं व्बभावाभरितलं च व्यभि- चारिसाधारणमित्याद i क दूति । निरूपाधितमिति । यावत्‌- स्व्यभिचा रिव्यभिचारिसाध्यसामानाधिकरण्यमित्ययः । ननृपाधिः साध्यवयापको वाच्यः aaa च व्ा्चिनिरूप्मित्यन्योन्याश्रय Tare) कः पुनरिति। उपाधेः स्वरूपमाह । साध्यप्रयोजक इति। यद्मावच्छिन्नसाधने साध्यसामानाधिकरण्यमिव्ययैः | साधनाव्यापकव इति। यापकं तदल्िष्ठात्यन्नाभावाप्रतियो गिल प्रतियो गितं चाभावविरदान्मत्मिति नान्योन्याश्रयः। अरधिकम्तु व्याप्ररपाधेख पश्वः प्रमाणचतष्कोपायेऽस्माभिः प्रपञ्चितो विम्तरतया नेह विविच्यते । कथं पूनरिति। महचारव्यभिचारदग्रनादग्रनयो- व्यभिचा गिसाधारणवादिति भावः। विपययस्पेति। fava बाधका- भावादुपास्जानं विपक्े वाधकाच्चानौपाधिकलज्ञानमित्यधेः | arate | ;

एतेन यावद्धि रन विं पतबाधकावतारम्नावन्ति यांसि enarfa क्रििक्तितानौति नाननुगम दत्यक्रम्‌ |

यद्यपि तर्कोऽपि arfaaaa इति तवापि तक्रानमरणऽनवस्था | तथापि सरहवचारदपरनयभिचारग्रङ्गानिराम एव यात्निग्रादइकः a 4 क्चिन्तकान्‌, कचिन्‌ स्वतः fag va, स्वक्रियावयाघातेन यभिचार- wera श्रनुदयादिति सङ्गपः।

स चेति ब्रा्माश्रयादोनामण्यनिष्टप्रमङ्गरूपनया गोटषन्याया- दविभागः। न चात्माश्रयप्रपश्चवमन्योन्याश्रयादरिति वाच्यम्‌ | दूषकताबोजमाग्यऽपि शलच्णमेदस्या विरोधात्‌ | लचणं च व्वापेचा-

10a

<é¢ श्या त्मतक््वविवेक alah

मपेचित्वे सति स्वापेक्तिभ्धपगम श्रात्माश्रयः। साक्तात्‌ स्वापेक्ता- पेचित्वाभ्युपगमोऽन्योन्याश्रयः । स्वापेचापेचा पेकिवाभ्युपगमश्क्रकं तच्च॒ज्रिचतुरादिखाधारणम्‌ । भ्रापन्िप्रयोजकरूपवन्तयाऽऽपाद्या- पाठनमनवम्ा ।

wo टौ० | विपयये साध्यं विना माधनमल््ऽविरोधेन बाधकाभावन प्रत्येतव्यो बाधक्रेन च farsa: | waa: साध्य साधनयोः महचारः । वयतिरेकः तदभावयोः । चक्रकान्तानां सा्ात्परश्यरासाधारणमात्माञ्यतवमेव दृष्टौ ATH । ववहारे पुन- रवान्तरकिग्रषाः। यद्यप्यात््माग्रयादावप्यनिष्टप्रसङ्गः। तयापि गोबन्नौवदन्यायन WGA: |

AY MATA प्रतिबन्दौ कणं, यदु नवं शण- विपाशस्यापि fafs: स्यात्‌, दश्यमाच्रनियतत्वात्‌ yaaa, न च टदश्यत्वनिदृत्तरेव विपागत्व- नित्तिः, अरनव्यापकनिटत्तावव्याप्यनिटत्तेरयोगात्‌ | विपाणगतकायत्वप्रयुक्तत्वाच दश्यत्वव्यापतः, तेन तन्नि- इत्तावपि नाकायस्य awe निटत्तिरिति। तच्च महार्थ- मिथ्या कछतक्ृत्यस्य न परिभंशाय, निष्प्रयोजनविधय- त्वात्‌। तथापि सम्भावितस्याकौर्तिभिया नोपेक्षामदहति प्रतिबन्दिरिति चेत्‌, तहि मा भैपौरियमुन्मोच्यते | तलथाद्यधेतः सख्वशिरःभङ्गसाधनप्ररत्त इदं प्रष्टव्यः,

चनु पलम्भवादः। ८९७

fai ते विषाणश्ब्दे नान्यदेवं किञ्चिदमिप्रेतं रोमादि- विषाणशजातौयं वा द्रव्यम्‌ ! । प्रथमे सिडसाधनं, लोक- विरोधश्च । लोके तद्विपरौतस्येवा्थैस्य विषाणशब्दे- नाभिधानात्‌। दितौये त्वन्वयव्यतिरेकाभ्यां संस्थान- विशेषकायत्वात्‌ व्यवहारलक्षणायाम्तदभिव्यक्तः कथं तद्रहितेषु परमाणादिपु ara: | सम्भवे वा कथं न तत्र घटत्वादिकमपि। आमिति ब्रुवतः कर्थं न जातिमङ्करप्रसङ्गः, कारणं विना कायसम्भवप्रसङ्गो वा, न वान्वयव्यतिरेको कायकारणभावे प्रमाणमिति aq समाकुललमवाकुललमतः। तम्मादतौन्द्रियं नित्यं वा विपाशमव न भवति यच्च विपाणं तत्‌ प्रत्यक्ष बाधितमव कृतस्तदनुमानावकाणः।

Wee ठ. । न्यायन Tae न्यायदुबनः. न्यायनाम्म्रयुक्रन aaa सद त्तरास्फुरणन हौनगकेरिति वाः । सगममन्यत्‌ । महा्थमिदयानि। महा ईग्ररम्नस्सिद्या तच ववा दूषणानमिधानात्‌। afi भङ्गः । निष्पृयोजनेति । नहि प्रतिन्दिदूषणफना, नापि साधनफनेन्य्ः । मा भपारिति। प्राण्वाडिना म्वग्िब- स्यपि वरिषाणसिद्धिभियं मा कार्षोरि्ययः। श्रत एवोक्रम्थादिति। atefa | नामादौ ata विषाणपदप्रयोगाभावादित्ययः। तदि- परोतस्येति । नोमादिभिन्नग्यत्यथः । विषाणत्वे जातिघटलादिवत्‌ संम्थानक्िरिष्यङ्गेैव, तथा च यत्र मंम्यानकिपिषो नास्ति त्र विषाणवमपि नाम्ति, aaa वा परमाणपु घटवपरलादिकमपि

cfc व्यात्मतत्त्वविवेक सटोके

arfea: | पटलादिकमपि aang को दोष दृत्यत श्राह । श्रोमिति। तादुगराक्यवसंयोगं विनापि यदि विषाणक्पं द्रं स्यात्‌, तदाऽकारणकार्यत्पत्तिरिव्याह । कारणमिति |

यद्रा मंम्थानक्पिषमन्तरेणाऽपि यदि विषाणलाभिव्यक्रिः ख्यात्‌ तदाऽकारणककार्योत्यत्तिरित्यथः |

न चति । श्रन्ययतिरे काभ्यां तादृ शरावयवसंयोगस्येव विषाणा- waa विषाणत्वाभिवयन्नेकत्नं च गोलं त्तिरस्कारे कारणतल- fagay क्वापि न स्यादित्यथः।

SSE कमक

wat. टौ ° | एवमिति । यदि नादृश्ये प्रत्यक्तवाध दृत्यथेः। महारति। महान्थः प्रयोजनं विश्वषटश्चाटि यस्मात्‌, स fax Taq: । श्रवान्तरलान्तननेदानों समाधेयमिति भावः । श्रोमिति | यदि व्न्नकाभावेऽपि तद्ुञ्धजातिमनं तदा यन्नकाभावेऽपि faut विरद्धजातौनामेकच saat जातिसङ्करप्रमङ्गः स्या दित्यथ॑ः। कारणं विनेति । यन्नकन्ञानाभावे यज्भज्ञानापत्तरित्यथेः । सवेमिति | WHS दृश्यसेव ANAM बाध्यते, TITY च प्रत्यच्तवाधः। परात्मा तु परस्यायोग्योऽपि च्टयाऽनुमोयत इति न तव योग्या- नुपनसि्वाधिकेत्यरथः |

तथाऽयनौन्दरियं yay मतलात्‌ कुतो न सिद्यतोत्या र । तस्मा दिति । प्ररङ्गलस्य ३्रसन्तानये्भलादतौन्दरियस्य व्यतिरेकाग्रडा- द्तिरेकिणोऽपरटक्तः ana केवलान्वयो area faye बाधका- भावाच्चत्यथः |

अनुपलम्भवादः। ode

रधु ° टौ ° । तद्धिपरौतस्य तद्धिन्न्य । ववहारेति। व्यवहारो लक्तणं fee warden: कायस्य कारणसिद्ध(चिङ्क)लात्‌ । तद्र हितेषु वयश्नकाभिवयक्रियवङारर हितेषु | तक्म्वोऽभिव्यश्यसम्भवः। कारणं विनेति | घटादिजातोयं प्रति संम्थानकिपरषम्यान्ययतिरेकाभ्यां कारणत्वाऽवधारणात्‌ |

vd तहिं नित्यं न्नानमित्यपि व्याहतम्‌। इन्द्रियादि विकारमाचव्यक्तिमाचव्यद्भत्वात्‌ ज्ञानत्वमामान्यस्येति चेत्‌ । न । अतद्भावत्वात्‌ अरतदाक्षपकत्वाच्च। न fe Aaa वन्यात्ववत्‌ नित्यत्वस्याभावो ज्ञानत्वम्‌ । अरचतनानामपि चेतनत्वप्रमङ्गात्‌। नापि नित्यत्वं न्नानत्वाभावमाष्िपेत्‌। ज्ञानत्वनाविराधात्‌। विरोध- मुलन्य विपे बाधकन्याभावात्‌, दश्नादशनयो- भराथप्रवणत्वाप्रवगत्वापाधिग्रम्तत्वात्‌। कू पत्वानित्य- त्वयोश््तरमाचरिग्रा च्यव्यक्तित्ववत्‌। न चन्द्रियादिविकारो ज्नानत्वाभिव्यकिदहतुरथप्रवणव्यक्िमाचन्येव तन्निर- पक्षस्य तथाभावात्‌। ण्तदनपेष्टम्य तस्यातिप्रमश्जकं- ` त्वादिति ॥

TEe Zto | णवे लर्डोति। दद्दरियादिविकरारमन्तरेणेव ज्ञानलाभिवयक्तौ तवापि टोषाः समाना ण्यः । wagTa- atfefa | ज्ञानलवनिन्यवयोः परस्पर विरडम्नलणम्तावन्न विरोधः न fe ज्ञानलाभाव एव नित्यत्वे निन्यत्वाभावो वरा ज्ञानत्वमिल्य्थः |

८७० ऋात्मतत्ववितव्रके सटीक

कुत vafaga श्राह । नोति । जनकस्त्वं मादत्मजनकस्त्रौतवं च वन्ध्यालमतर जनकल्ाजनकत्योयथा परस्पर विरदष्टेपतवं न तथा प्रछत इत्ययः । कथं न तथा प्रहत Ca ATE) श्रचतनाना- मिति | श्रचतनानां निद्यवाभाववतां घटपटादौनां चतनलप्रसङ्गो ज्ञाता धिकरणवप्रसङ्ग दत्यथः। ननु परस्परविरहाचेपकलवं विरोधो- ऽस्तित्यन are नापौति। नित्यमपि भवतु ज्ञानं चति विपक्त ाधकमिह नाम्तौत्यथः । नन्‌ यद्यज््नानं तत्सव॑मनित्यमेव दृश्यते aq नित्यं तन्न ज्ञानात्मकं sad तथा च नित्यं जानमित्यपि वयाहतमित्यत wei anafa | नित्यमनित्यं वा यदथप्रवणं र) ava न तु दग्रनादग्रेने तन््मित्य्ैः। तथाच faaret- ध्यासिते न ज्ञानं नित्यलादा काग्रवदित्यतार्थाप्रबणलमुपाधिः | क्वादाध्यामितं ज्ञानमनित्यं ज्ञानवान्मतवदित्यत्र जन्यत्वमुपाधिः, धमियाहकमा,?नावाधो वेति भावः । रूपेति । अन्यथा यद्र तद निद्यमेषेति argr जन्नपरमाणरूपं न सिष्येत्‌ । aa सहचार- दनयभिचारादफ्रने चतर्माञ्याद्ययक्रिवौपाधिके यथा, तथा गहतेऽपोत्यथः | गराद्यवमिह ayuda नन्विन्धियादिविकार- यग्यलनिदटृत्या aa ज्ञानत्वं निवर्ततामत are: न चेति भरयप्रणवमधनिरूपणाधोननिरूपणलं म्बरूपसंबन्पेन सपिषयतय वा ए्च्छादो तु विषयेण न खरूपसंबन्धः किंतु ज्ञानमेव संबन्धं इति भावः । तस्यति । इृद्दरियविकारमाम्यारथप्रवणत्निरपेचस्य ज्ञान aaa सुखादौनामपि ज्ानलप्रसङ्ग capi: |

(१) यदर््रप्रधानं 2 yo gto | (२) मानाभे। Ffa 2 yo ute |

चऋनुपलम्नवाद्‌ः | ८७१

भगो टौ० । इद्दियादौल्यादिपदादात्ममनःसंयोगारि तय विकारः काये । विरोधः परस्पराभावशूपत्ं॑परस्पराभावाक्तेपकलं वा, ate तदभावादिति। wa. श्रतदाक्तेपकतादिति। श्रचतनानामिति । नित्ये चतनेऽनित्यवाभावा दित्यधैः । नापौति । खभावाक्तेपे विरोधो मूलं, स च ज्ञानत्नित्यवयोर्नास्ति, yra- मनित्यभिति arfa: fava बाधकाभावान्नास्ति, waar ga दुःखसमभन्नमवेति ars: स्बगादि a सिद्ध. a wfaaaa ज्ञानलव्यवम्थापकं, किन्त

सविषयकव्वमवर ज्ञानव्यवम्धापकं तु |

सविषयकलव, तच्च॒नित्यलेऽणविवक्ितं. यया च॑तर्मा वरगुणतमेव रुपल्वप्रयोजकमिति नित्यमपि eq सिद्यातोत्ययः । <fearfe- विकारमात्रं न ज्ानवव्यञ्नकमतिप्रमव्गारिति सविषयवविग्िष्ट तत्‌ तस्य वाच्यं aa च यथप्रििखतवमित्याह i न चति।

myo टौ०। णवं तर्होति। बाहं विद्धम्‌ । विरोधं निराकरोति नेत्यादि | इद माटत्ववन्ध्यात जनककत्वाजनक्रलमाच् | चतन ज्ञानं । जानभिन्नानामनित्यानां ज्ञानवप्रमङ्गान्‌। ज्ञान- स्या नित्ये दनं नित्य wend तयोः । चलृरिति। चतर्राह्मलग- area तिमङ्कुणत्ववन्‌ | णेति प्राचां प्भाद्रयम्य वारणाय | FATT परिमाणगतावान्तरजातेम््चा गङोतुमयोग्यते परिमाणान्यत्मपि वक्रम्‌ | तदयमथ्ः यथाऽनित्यम्य रूपव तादृ गणत्वं प्रयोजकं नित्यस्य चारूपते तदभावः तेन नित्यज्नपरमाष्वा दिर पसिद्धि- म्तयाऽनित्यस्य ज्ञानतेऽथप्रचणतव प्रयो जकं नित्यस्य aa तदभाव

TOR च्या त्मतक््वविवेके सटोके

दृति न नित्यज्नानसिद्धिरविंरुद्यत इति। तच्येद्दियविकारस्य | afar: संयोगसुखादो जातिविगरेषाणामेव चान्वयव्यतिरेक- वना ्नियतयन्नकव्यज्चवं न जा तिमा चस्येच्छात्वा दिषूपतादिषु यभि- चारान्‌ । तथा चार्थप्रबणतवस्य दच्छादो सत्वेऽपि न चतिरिति | मन्तयम्‌ ।

अथ maga: | केवलस्य wad विश्वस्य वैश्रू-पव्याघातः, सततोत्यत्तिप्रमङ्गश्च। अहृष्टापेक्षायां कल्यनागौरवम्‌, तत ग्व ATTA: | खाये प्रटत्ता- वनीश्वगत्वप्रसङ्गः। पराथ प्रत्तावद्‌ःखमयसगेप्रसङ्गः। vara प्रहृत्तावचेतन्यम्‌ | Vad प्रमाणाभावः | अनेकत्वे त्वसावच्यम्‌, प्रतिनियतसामग्रौविज्नत्वादि- त्येवमादयः।

Wee टौ० | उपद्रवाणां aga faafafgarreaaa | केवलस्य श्रष्टनिरपेचस्य । वैश्वरूप्यम्‌ वेचिन्यम्‌ । तथा च wa मेकजातौयं स्यादित्यथेः । सनतेति । एकस्य न क्रमः क्रापौत्यथः। कन्यना गौरवमिति । रश्वरकन्पनागौरवमित्यथः | तत॒ एवेति | श्रृष्टा वाङ्राशयुपपत्त रित्यधेः। स्वाधैमिति। खसुखार्थे set gaara संसा रिलापक्तेरित्यथः। एवमेवेति । प्रयोजनं विनेवेत्य्ः। प्रमाणाभाव <iq नद्युक्तमोश्वरानुमानं तडेकल्मपि विषयो - करोतौत्यथेः । नियतेति । कितिकतुस्तद्‌ पादानमा चा भिज्ञत्म्‌ | अङुर कतुश्च तदपा दरानमावाभिज्ञवमित्यसावेद्यमित्यथेः |

अनु पलम्भवादः। ८७

भनौ ° ठौ ° । axaqugarni सिद्यसिद्धि्याघातात्‌ | स्वाथ मिति । aria सुखा दिरूपम्यादृष्टजन्यतया तदङ्ग कारेऽस्मदादिवत्‌ संसारितप्रसङ्गः var: । एवमिति । व्वार्थपरार्थनुदेनेत्ययेः | एकसेश्वरस्यान्येश्वरकायांऽकारिलया तद्पादानाद्यनभिश्नवा दित्यः | ्रादिग्रहणादतयावेऽनात्मवमित्यादि |

eal

Tyo Sto । स्वाथेमिति। AT सुग्वादेः. तञ्जनकाटृषटसय च maracas: | एवमेव प्रयोजनमन्‌द्िश्येव | ्रटृन्तौ कायेजनने ।

तच कारणचकररकमुपादाय गपवेग्यण्प्रमश्जने सर्वैयथ्यप्रमङ्गः। अन्वयव्यतिरेकाभ्यां सिद्कारण- भवस्य न वैयथ्यमिति चत्‌ ! अनुमितकारणभाव- स्याऽप्येवम. प्रमागसिद्वत्वाविग्रपात्‌ | यच्च यदनुगुण- त्वेन कल्पितं तम्य तेनैव विफन्नौकगग सवचादृष्ट- मुपादाय दृष्टवेफन्यप्रसङ्गः। तथाच तदपि न स्यात्‌| प्रमाणाभावात्‌ | दृष्टेन दयृष्टमुन्ोयत | पराथ च प्ररत्तिः, स्वार्थाभावात्‌। न च दूःखदण्या कार्ग्याप- वादः | जनकाध्यापकचिकित्सादिपु व्यभिचारात्‌ |

अय दौजन्धारेव faaafata चत्‌ । न। दाषा- भावात्‌। तदभावश्च मोदाभावात्‌ | तदभावोऽपि

सवन्नत्वादिति | | 1()

cog व्ातमतनत््वविवेके ah

श्रङ्क° Zt. | faafafgacrera सत्यपि प्रकारान्तरेणाऽपि परिहरति । तत्रेति । श्रदृषटमुपा दायेश्वरवेयर्थापादाने करण- मुपाढाय करमैवेयथयं, कर्मोपादाय करण्त्ेयथ्मित्याद्यपि प्रस्येते- व्यथः । -उपजोव्यविरोधमाह । येति । श्रदृष्टाधिष्ठाठतेन fag ईश्वरो नादृ्टेनान्यथा fag: कतुं wea इत्यथैः तदपौति। श्रदृष्टमपोत्यथैः | जनकेति । fastea: पुच्ादिहिताथं qaret द्‌ःखमुत्पादयन्येवेत्य्थः । दोजन्यं कौरिन्म्‌ |

भगो० Zo | aafal ननु ara ataafafa ant: कादाचित्कतस्य हेतुतयाऽन्यथा fagar | न च हेतुलेनेव कतुरपि प्रयोजकत्वं, कायं सहेतुकं कादाचित्का दित्यबोपादानादिनेव मिद्धसाधनात्‌ । मेवम्‌ । उपादानादिवत्‌ कटव्यतिरेकादपि atarat कायेल्यतिरेकान्‌ तदन्वये च घटादौ तत्सचाततन्न्यायतया कतुरपि कारणत्रात्‌ । 'उपजोव्यविरोधमार | यच्चेति । यथा दृष्टानुयाहकवेनादृष्टं कन्दितं तदददृष्टा धिष्टाटवेनेश्वरोऽपौत्यथेः | amy यदि ववेष्टमात्र तदाऽनुमन्यत एवे, जगत एव तदिषश्छा- विषयात्‌, we wfae सुखादि. तताह। सखार्याभावान्‌ | जमकेति । कारणिकाः पित्रादयः पुच्रादावधिकतरद्‌ःखडानाय ताडनादिना द्‌ःखमुत्पा दयन्तोत्यथैः |

रघु° टौ° | सिद्यसिद्धिवयाघाते सन्येवान्यदप्याह । तचे- त्यादि । शअनुमितेति ¦ श्रनुमानात्‌ are sen सिद्धति कतुर पि कार्य॑जमकतवसिद्धेरक्रमनुमितेति। यद्यपि कििषाणा-

व्पनुप्रलम्भवादः | ८७४.

मन्वयव्यतिरेकाभ्यामेव सामान्यतः कार्यकारणभावस्य परिष्छेदा- दौश्वरस्याऽपि कारणत्वं सिद्धं, तथापि सामान्यलच्णायां विप्रतिपत्तेः, कटैकायं विगेषाणामेकेद्धियावेद्यतादेत्यमभिधानम्‌ | यचेत्यादि | ईश्वरस्य कारणल्रे सिद्धे काय्य सततोत्पत्तिवारणायादृष्टं सहकारि करते, तेन VATA कारणत्वमपाकत न शक्यते, उपजोव्यविरोधात्‌ न्यया ऽ्राविनाग्रिनो यागादेः कालान्तरभाविफ्मजमननान्ययानुप- पत्या क्रुेनादृषटेन यापारेण यागादेः कारणत्वेऽपारृतेऽदृष्टमपि न सिद्धोत्‌ प्रमाणाभावात्‌ । दृष्टेन डि यागादिनाऽन्यथानुपपद्यमाना - वगतकारणभावेनादृष्टमुस्नोयते | श्रय सुखादिना कायेण कारण- मदृष्टसुन्नतव्यमिति चेत्‌ ? तस्य निरपेस्य sana प्रागपि कार्यो- त्यत्तिमसङ्गः, दृष्टकारणस्य चन्दनाद रपेक्तायान्तु तेनेव तत्कारणता- बाधः । SAAT स्वास्वयोर वश्यापेक्णोयादङ्ष्टादेव कार्यो- fauna नेश्वरे प्रमाणमिति मतं aa; तस्य प्रागव दशिता दिति। जनकेति। aaa: परद्‌ःखप्रहाणच्छा परसुवोत्पादेच्छा वा तस्य ACG, न तु परद्ःखानुत्पादं च्छा, ATA AT कार्योत्पादस्य दुर्वारतलात्‌ | सवेन्नलेन yafatfuena द्रायति, श्रदृष्टादिरूप- ज्ञानसामान्यसामयोशूल्यस्य wt न तद्धगाषभ्रममम्भावनापि | रकदणककारौ च") परमाणमदृ्टमुपकाय्यण्‌- कादिभोगपर्यन्तं द्रव्यादिपदाथपद्रं च जानाति नृन- मित्यविवादम्‌ | र्पामुपादानादिरूपत्वात्‌ | अ्व-

च्छेद्यावच्छेदकभावापरिन्नानेन वोपादानादिपरि

(२) 4 डति Teo Ute |

cof aimarafaan सटौक

न्नानानुपपन्तेः, Ty यज्नातौयमेकं कतं AT वा समधैः म तज्नातौयं मवभेवेति नियमः। साम्यस्य जाति- नियतत्वात्‌ केवनं समर्थोऽपि महकायमन्निधेनं कुर्यान्न जानौयात्‌ | तच प्रथममिष्यते | कायस्य कालदेश- नियमोपलम्भात्‌। द्वितौयस्तु संभवेदपि यदि कार्यमस्य wa wal न च तत्तथा। कथमिति चेत्‌ ! प्रारौरापाये तदाथितानां इन्द्रियादौनामपायात्‌। न चान्वेयव्यतिरेकमि इहेतुभावस्याभाव॑ऽपि ₹इत्वन्त रात्‌ कायजन्म | निहतुकत्वप्रसङ्गात्‌ । न चाहेतुकं कायं नाम। ततः स्वतःसिङ्गेवास्य ज्ञानविवौर्पाप्रयन- शरक्तियत्‌गोचरा तजातौयममम्तगोचरेति मार्वच्य- सिङ्धिः।

Teo Sto । श्रमावेद््यं परिद्रति। णएकेति। एषामिति, परमा्दृष्टा दौनासुपा दाननिमिन्ना दिरूपत्वा दित्यः । तदि a- द्पादानारिज्ञानान्तद्रतसामान्यज्ञानं कुलम््यमित्यत श्रा | श्रवच्छरे- द्यति । यश्चति। यथा घटपटादिकतुः कुनालकुविन्दादेः सवं- तद्पादानजातौयता भिज्ञलमित्यथः | सततोत्पत्तिप्रसङ्गमपाकरोति | केवनमिति। गरोरोपायद्ति। ज्ञानकारणं नाम्ति ज्ञानं चाम्तौति तज्नित्यवमवजनोयमित्ययः । aq शररोरादिभिन्नमेव तच कारणं arfeaa श्राह । न चति। स्वतःसिद्धेति। faa

भगो टौ । णएकेति। सर्गादिद्यणकादिपक्लौकरणे ताव- द्पादाना्चभिश्न एक एव सिद्धति लाघवात्‌ । यत्रैव लघविषयता

चनुपलम्भवाद्‌ः। <99

सम्मवस्तद्वाहकमानेन watta विषयोकरणात्‌ । निल्यलेना नियत- विषयज्ञानस्या सिद्धेरित्यर्थः । अरवच्छदयेति | दतरकारणव्यादृ त्ता गतकूपाज्ञाने -उपादानादेर ज्ञाना दित्यथैः । योग्यतापरलेनाह । यञ्चेति । सामर्थसयेति । प्रतियक्रियमिचारेण कारणवा्यया- दात्मचतनैव समस्ज्ञानयोग्य cae । स्वतःसिद्धा स्वपारकमान- मित्यथः ।.*

Tye ete | सार्वं साधयति । एकेत्यादिना । वम्नतोऽ- नाद्यनन्ताया = इ्णकादिका्यपरग्परायाः ^" पक्तौकरणाश्नाघवेन तावद्‌पाढानव्िषयकवनकर्मव जान सिद्धति | तत्ततप्मकारकत्वं च तस्य तत्तदभर्मविगिष्टतावत्पदार्यो पदं परवशा ठव तदधिकं तु साव ्रतिबलादत्र |

कारणाधौनो ज्ञानम्य विषयनियमो नित्यस्य तदभावादनियत- विषयत्वमिति त्‌ रौकारतः |

qua तत्तद्िषयलं तन्प्रयोजक्रकारणाधौन तदन्यविषयता- fara तत्प्रयोजककारणवपिरदा्‌ न्यथा जन्यभ्य कचित्‌ किच्चित्परकारकलं नत्तन्कारणतिमषाधौनमिति नित्यस्य Agta सर्वच सर्वप्रकारकत स्यादिति तु त्वम्‌ |

कारणलाद्यवच्छदकानुगतधभज्ञानं माधयति | अवच्छद्यति। न्तिमितोऽनुगनरूपावच्छिननकारय का रणग्रहवन्वनियमा ति | य- afa | लाघवादात्मविनेव कायेमा चजननक्ञेयमात्रज्नानयाग्यवा-

(2) पद्लौकरर्गायुगोधनतिर Te ule! (र) इनः पम भागोम्यो न लभ्यत्‌ |

<Hc अात्मतत्वतिवेक्र सटोक

दिति भावः। प्रथमं सहका रिविरहे कार्याकटेलवं। निर्हेतुकत्ेति । सवषामेव हेत्वभिमतानां यभिचारेणाहेतुतात्‌ |

eee

प्ररौरापाय wa कथमिति चत्‌ ! ere प्रत्यक्ष- बाधितत्वात्‌, अदृश्यस्याऽपि सावयवतया मूर्ततया च निविडतरपापाणमध्यवतिनि भेकादौ'" कार्ये कर्तव्ये ATR प्रवेशः। न च परमाणरूपं तच्छरौरम्‌ । अनन्तरालत्वेन निमनस्कतया इन्द्रिया श्रयत्वानुपपत्तः। न च बहि्टत्ति मनोज्ञानजननोपयोगि शरोरवैयथ्य- प्रसङ्गात्‌, न च दविष्ठ va स्र्यादिस्तत्कर्यादिति माम्प्रतम्‌। कारकानधिष्ठानात्‌, शरौरस्य तदायतन- तया प्रयन्नस्याव्यापकत्वात्‌। तथापि व्यापकत्वे त्वमम- वायिकारणाननुरोधेनाकारणकतया तदेव नित्यत्वम्‌ | न॒ चोदहेशमाचमंबन्धेन क्ियाहेतुत्वमस्मदादिप्रयन- म्यापि तथाभावप्रसङ्गात्‌। न च संयुक्तमंयोगादधि- Bra, माक्नादपिष्टानस्य विवक्षितत्वात्‌ । विपापनो- दादौ कथमिति चेत्‌ । न°। तचास्मदादेर्ता नमां प्रतियनस्याविरोधात्‌ । विपापनोदादौ तु तत्सह- कारिणस्तज्जन्धादृष्टसहकारिणो वा अन्यस्यैव तचत्यो यनः क्रियाहेतुरिति। सर्गादौ तु न शरौरगन्धोऽपौति

(९) ware tstetfafa १ Yo Uo | (2) तम्य श्रगोर्स्य दृर्ख्यत्वारितिभावः,

अनुपलम्भवादः। ८७९&

सवथा कलेवरविगमात्‌ अकारणतया ब्धः सर्वन्तत्व- मनिवायें विशेषा कर्तुरेकस्येति |

WE टौ० | WNW च MAN Hare: vara fag- fae: | ननु पाषाणस्य afeezaar परमाणरूपं wit तच nfaneaaa श्राह । न चति। ग्रोरान्तगतमेव च मनोज्ञां जनयतोति भावः तन्कर्यादिति। पाषाणमध्यवर्तिमेकादि कुर्यादित्ययः। कारकेति। भेकशगोरं प्रति यन्‌ कारकं तदधिष्ठानं तत्र यापारोपधानं तद्िषयण yeaa भवत्‌. न च विदूरव्तिना प्रयननेनान्यच् व्यापार We Ta इत्यथः ननु तभ्य yet व्यापक एवास्वित्यत श्राह । तथापौति। तथाच qagza नित्य व्यापकप्रयनवानौश्धर णणवाभिधौयत इत्यायातमिति भावः। नन्‌ दविष्ठ पौ च्छा विषयतया प्रयन्न विषयः म्या दित्यत ate न चति। sen weet | तथाभावति। विदूरं क्रिथाजनक्रलप्रसङ्गारित्ययः। ननु स्यादि प्ररौरसंयुक्रमाकाग्र ada च भककारकचक्रमिति aaa aa क्रिया स्थादविन्यत are न चति। साक्नादविष्टाननम्यति। प्रयन्नवदान््मसंयोगना धिष्ठानं faafad, aarnetetat ए़योरदार- मोश्ररम्य तु न तदारमिन्ययः। ननु गारूडक्रप्रयन्नन यविति नापि दष्टकिषापनादः कथं क्रियत care प्रिधति। तचर॑नि। गारू डकमन्तपाठादििना गरू इद वरतायाम्नादृज्ं ज्ञानं जन्यते, येन दष्टा जौवति. aa चाम्मदारंगारूडिकम्य प्रयत्नो न विस्‌द्ध ca: | ननु तथापि enfad विषं मारूडकप्रयन्नेन यवङ्गितिन कथं चनति कथं वाभिध्यानन विषप्राकनं (न) चनतौत्यत wre । विषापनोदादाविति। ततसमषहकारिण ofa) मन््रादिपाटमहकारिण

cto qimarafaan सटीक

var: | तन्जन्येति। मन्त्रा दिपाटजन्धा$ष्टसरकारिणोऽन्यचयेवेश्वर- aan | सर्गादौ न शरोरगन्धोऽपौति। न शयूर्यादिश्रोरगन्धोऽपि येन ततप्रयन्नाधिषेयतलं स्यात्‌ । तथा wat एवाग्रोरोऽप्यपिष्टातेति सिद्धमित्यथः। अत एव ज्ञानकारण्ण़रोराद्यभावात्तदधोनप्रति- नियमानुपपत्तेः सर्व॑ज्ञवमनिवार्यमित्याद । सवेयेति |

Tyo टौ ° । परमाणरूपमिति । तथाच सच्डिटद्रष्छवयवि- द्रव्याणोति न तम्य पाषाणाभ्यन्तःप्े्रविरोधः। षूर्यादिरिति प्ररोरमा जोपनक्तकं । तथा च विग्रृषटणरोरोत्पन्नज्ञाना दिरेवेश्वरो दूरग्धानि कार्याणि कुर्यादित्यथः। कारकंति। अन्यावच्छद नोत्यन्न- प्रयन्नम्यात्मनः संयोगऽपि कारकव्यापारानुत्पादात्‌ ।

एतेन परमाणरूपमेव WAM, न च प्रयत्नवदात्मसंयोगा- समवा यिकारणकक्रियावदन्या वयवित्वमेव mites, श्रन्यावयविपद- वेयर्थ्यान्‌, मनस इव ग्रौरस्यापि ज्ञानादिजनकलान्न Faw, श्रात्ममनोयो गस्य च जनकल ATA न तन्तं चरा दिनिखिलेद्धिय- संयोगविग्राषवप्राच त्य रूपादिसाचात्कारकारणतवं श्रोत्रस्य च कणग्रषकुन्धवच्छेदो न सावेचिको भुजङ्गं यभिचारान्‌ | दृष्टं च लद्रष्यापि ग्ररौरस्य महद्र यपरेरकल्मिति प्रत्यक्‌ |

श्रसमवायिकारणति उन्पादनियामकसंयोगो पलक्तकम्‌ । प्र- VaR चाणदे ले न दवोयसि क्रियोत्पादसम्भवः। प्रयन्नावच्छेटका- वच्छेदे नैव प्रयन्नेवदात्मसंयोगस्य क्रियोत्पादकलात्‌ । ्न्यथाऽति- प्रसङ्गात्‌ ग्ररौरादिसयोगानवच्छेदेन च न प्रयत्रोत्पादो विप्रष्ष्टेऽपि क्रियोत्ादप्रसङ्गादितिन तस्य प्रयन्नस्य व्ापकत्वमतोव्यापकस्याजन्यत्न-

अगु पलम्भवादः। oo]

मेवेत्यथेः 1 ग चेति sen रचा । रश्वरपरयब्स्य क्रियाहेतुतं सारादिति। यदपि परण्परयेवाधितिष्ठन्तः कुविन्दादयो यापार- यन्ति वेमादौनि तथापि farragria तथा । निश्चलगगनादिदारा- णयधिष्टाने चलल्येव wt aaa क्रियोत्पादप्रसङ्गात्‌ । श्रानेति | ज्ञानमभिष्यानं । ज्ञानेति च मन्त्रपाठादेरण्यपप्त्कम्‌ । अन्यस्य CUTE | AA: तदवच्छंदेन वतमानः । कायस्य नियतकालता- सम्पत्तये नक्छहकारिण दृत्थादि । न चाऽनन्तान्येव परमाण- कूपाणि गश्रौराणि सन्त तेन युगपदनन्तकारकािष्ठानं नानुपपन्न मिति वाच्यम्‌ । श्रनन्तक्रोरिश्रोरेद्दरियज्ानादियक्रिकन्पना- जालमपेच्छ ल्लाघवेन नित्यस्येव ज्ञानादियक्रित्रयस्य कन्पनात्‌ | वस्तुतोऽना दिद्मणका दिपरग्पराकारणवेन लाघवाक्षद्धश्यानादि- ज्ञानादिगयक्रितरयम्य जन्यत्॑॑मुदूरपराहतमिति । सर्गादाविति। श्ररोरम्य सावयत्रवनियममभिपत्य । aasa मवं विषयत्वम्‌ |

अक्तु तावदमौ सवनः aA, वक्ता तु कथमिति aq न। Tea मत्यां परायकलानत्वात। यो हि हितादितविभागं विदान्‌ पराथमभिप्रायः मस्थान- करणयाटवे मत्यविदू प ऽवश्यमुपदिगरत्‌ यथा अन्धाय दक्षिगन याहि वामन मा गाः इति प्रथग्जना$पि तथा भगवानिति। स्थानकरगपारवममिद्धं ददा भावात्‌ | तषां ताल्वादिविदहतादिकूपत्वात्‌ । न च

तदन्तरेण वशनिष्यत्निः, तदुत्यत्तेरवधारणात | न च 111

CCR qrmavafata सटौके

लत्कारणान्यनधितिष्ठतः तत्कतुत्वमौश्वर स्यापौति चेत्‌! न। यस्य कार्यस्य यत्कारणमन्वयव्यतिरेकसिद्गं तत्कार- शाधिष्ठानयोः स्थलसमिद्धाथं तदवयवपरम्यराकार- शाधिष्ठानवद्‌वश्चम्भावनियमात्‌ । ननु स्वेच कायं कायः कारणमिति प्रागुपेकितः। पिदृत्वादोपदेशनु- मानम्‌ । तथापि कलम आगमन्तेन प्रणौत दति चेत्‌ ! वेदायुवेदादि रित्यरिकरिकणेज्वरः सिंहनादः,

Mee रौ०। Tawa ए्ररोराभावादुक्रवमाक्िपति श्रस्विति। परार्ैकतानल्वादिति | परप्रयोजनेकपरत्वा दित्यथेः । पराथैकतानत्- जेव कथयति । यो होति । स्यानं कण्ठताल्वादि | करणे संद्रत- विन्ता दित्नक्षणः प्रयत्नः । तथा चति । म्थानकरणपाटव सति हिताहितविद्दा नित्यः । पवेपको श्राग़्रयमुद्धारयति । स्थानेति | तदु्यत्तेरिति। वणे प्रति ताल्वादौनां कार्यकारणमावावधारणा- fear । नन्वौश्वरस्तढन्तरेणापि वर्णान्‌ संजनयेदित्यत श्राह | a चेति। करणाधिष्टानयोरवश्वभावनियमादिति। वाक्यं यावन्न परिसमाप्यते तावदेवानुरूपं ष्टान्तमाह । म्धूलेति। तद्यङरादौ जनयित कथमोश्वरस्य कायो नाग्येपगम्यत <A श्राह । न चेति। पिदल्वादिति। जनकत्वादाप्रलादेत्यथः। पिता पुं जनयि- त्ोपदिश््येव, यो यदाप्तः a तमनभिश्नमुपदिश््येवेति ara: | कतम दूति | भवदभ्यपगतो sme वत्ययः । श्ररिकरौनि । तवा तिदस मम वचनं यतस्वदनुन्नोयमानमण्डलोकरणादौोना- मपामा फिकलेन तव श्रमवेयथंमिति भावः |

TYTMRAITT: | ccR

Te टौ ° । Kare श्रौर विरहिण वकृत्वासम्भवान्न तदन केन्‌ वेदानां प्रामाण्यं, म वा तष्ट व्यवहारप्रवतंकलमित्धा पथेन wea । श्रस्ित्यादि । प्राक्‌ द्यणका दिजनने । उपेकितोऽनन्यु- ana: | पिटटलादेति । निर्दोषोऽभिज्नः पिता निर्दोषाया विदुषे पुत्राय सति प्रतिबन्धकविरहादौ शिताहितमवश्वमुपदि ग्तोति aia: | वेदानां प्रामाण्यमसरहमानः शृच्छति । तथापोति | च्रायुव॑दति | वेदप्रामाण्यसाधने दृष्टान्तायम्‌ |

तथाहि न तावदयमायुवंदोऽप्रमाण, संवादस्य प्रायिकत्वात्‌। विमंवादस्य काकलालौयतया कतृकम - माधनवैगण्यहेतुकत्वात्‌ । पुनम्तत्साह्कण्य तत रव फलसिङ्धः। न च निर्मलस्तथा भवितुमहति । अति प्रसङ्गात्‌ | न चान्वयव्यतिरं कमभावोऽस्य मुल आआवा- पादापेन योगानामनमग¶तयाऽर्वाचौनेना शक्यत्वात्‌ । विपादौ तथाकरणे बहतरानर्थप्रसङ्गात्‌। कः प्रक्षावान्‌ अनाकलितवल्तुतश्चः पाटवपोपणच्छैद नश्चा रणशिरा- वेधनलह्ूनादि योग्यायै कारयेत्‌, FAT! न चोपदेशस्य उपदेपारम्ययमाचं मूलं, अरवश्यमुपदेशस्य कचित्‌ प्रमाणे विश्रन्तिरिति fe ara न च नित्यागमसम्भवो वाक्यत्वात्‌। तस्म्ादतौन्द्रियाथेदशि पुवकोऽयमिति परिग्रेषः। तया चानेन दृष्टान्तेन मदहाजनपरि ौतत्वादेदा शपि सर्वन्तपुवका Tay क्रीयते ।

coy च्यात्मतस्वविषेङे सटोके

WEo टौ ° | प्रथमं दृष्टान्तसुपपादयितुमार | कर्टंकर्मति । दग्र "मूलोकषायपानं ज्वरोपश्रमहेतु तुलनाद्यसाद्ष्यं कतुख्चाजौफं- रलाद्यसादष्छमित्ययेः | तत॒ एव दण्मूलोकषायपानादेरेव | शरस्य मूलमिति । दग्मृलौ कषा यपानं जवरोपशमहेत्‌ रित्यस्येत्यर्थः | योगानामिति | तत्तदवेषअसंयोगाना मित्यथेः। तथा करण दति | wag योगकरण car: । किश्चापनोपदे श्मन्तरेण पाठनादौ wefata न स्यादित्याह । कञ्ेति। योग्यायै sarara | अव्यमिति | पराथमिकस्थोपदे TRIS ARTA RTT एव मृल- मिन्य्ः । यदथं दृष्टान्तोपपाठनं ।रतत्राह । तथा चति |

Te eto | ृष्टान्तमुपपादयति। तथाहौत्याटिना । कत _ विनियोकुवगरष्यं तदौषधविनिवोगायोग्यवयोऽवन्धाव्पिगिष्छं साधन स्योषधस्य कषायरसाद न्नाधिका गलं यथा विहितपचनभावनग्रोध- मा [द्श्न्यलादिकरं च, कमणः क्रियाया विनियोगस्य न्यनाधिक- मातरलाविहितकालौनवादि। यद्यपि वेदानां प्रामाण्ये साभ्रे प्रामाण्यसिद्यव दृष्टान्नसम्वम्तथापि GANA साध्ये AZUATS | a ware) योगानामोषधानां परस्यर faaaraty | किषादा- षिति। anfufaneg तेषामणोषधलात्‌ । योगा frei न ति । श्रागमानां वाक्यवनानित्यलात्‌, खतन्त्पुरुषप्रणोतला चच | श्रयमायुवेदः। वेदा श्रपोति। यद्यत्र aed प्रमाणणब्द्‌ किरेषल प्रामाण्यासिद्धावसिद्धं, णवं चेवणिकनिष्ठम्त्यवायजनकन्यतिरेकप्रनि-

~ ~~~ यः क, ne =

(¢) दग्रमूलोकषायस्य तुलनाद्यमादरर्यमिति २ पु पा, (२) तदाहेति २ Wo पा०।

व्पगुपलम्भवादः। ory

योग्यध्ययनत्षियवमपि araratssaa carafe प्रामा्छा सिद्धैः | तथापि महाजनानां निर्‌ पधिवेदव्यवहारविषयतवमेव तत्‌। महाजन परिग्रहेण प्रामाण्ये सिद्धे तद्ग्िंतवेदल्वस्य पकचतावच्छेदकबेऽपि न तिः । महाजनेति। प्रमाणान्तरामृलकवे सतोति देयं, तेन मन्वा दिष्छतेमहा जनपरिग्रहोतवेऽपि न रतिः |

anes 7

ननु avai यदि प्रामाणिकववनस्तदा सन्दिग्धासिङविशेषणो हेतुः, We awe: ! तदा सुगताद्यागमैरनैकान्तः तेषामपि वा '५सर्वन्षूर्वकत्व- मिति wai न। बहूत्वातिशयस्य विवक्छिलत्वात्‌ | कोऽतिशयः ! सर्व॑दशेनान्तःपातित्वम्‌ । करणैः परि- ग्रहः! तदर्थानुष्ठानं, स्वोरतव्यवहारव्याकरणादि- पालनौयत्वं, स्वौरतप्रामाण्यायुवेदादिखौकृतार्थत्वश्च। तथाहि नाल्येव तहशनं wa ॒सांटतमित्यक्नापि गर्भाधानाद्यन्त्यटिपयन्तां वैदिकं क्रियां जनो नानु- तिष्ठति, स्पृश्यास्णश्यादिविभागं वा नानुमनुते, व्यतिक्रम चाऽऽचमनादिललानादिप्रायथिन्नं वा नानु- तिष्ठति। न सवच र्वो जन vafafa चत्‌ ! मा भूत्‌, न fe मवे रोगिभिरायुर्वेदार्थो नानुष्ठौयत इति न तस्य महाजनपरिग्रहः। अपितु मवदशनान्तःपाति भिरित्यव। तथापि न सवां वाथ vafafa चैत्‌!

(१) सवदश्रनकटमिः afswiaafaak: |

८८६ व्माह्मतस्चविवेके सटौके

मा ua न हि सर्वो वेद्यकाथे वमपि तु कित्‌ केनापि। wa तहिं मोगताद्यागमार्थोऽपि afae- fearfe: सर्वदश्नान्तःपातिभिरनु्तौयत wa कैशि- दिति सोपि मदहाजनपरिण्हौतः स्यात्‌। न। सन्देहात्‌ | किमयमदहिंमादिवेदिक varat विडाल- व्रतन्यायेन अ्रह्वाऽऽपादनाय शौद्धोदनिप्रतिभिरप- निबङ्गः, आहा स्वयं दृष्ट एवेति । न तावत्‌ सवयं दृष्टः, अ्रमणकाद्यागममाधारणत्वात्‌ | यस्वमाधारणो मण्डलौकरणादिः केणोल्लु्वनादिर्वा नासौ सर्वैरनु- छठौयते वेदिकल्तु असाधारण र्व निषेकादिस्तथेति | अपि च वाचकापरंशविभागोऽकतु न वा, तद्यवदार- wad स्वैरेव तौ्धिकैरविगानेन Alaa: तथा शिश्षाज्योतिग्कन्दोनिगमनिरक्ता्यथैश्च | तेषां च वेद्रक्षेव परमं प्रयोजनमिति |

Wee टौ ° | संदिग्धेति। मन्वादौनां प्रामाणिकवसन्देहा- fea: | तदंति बहपरिग्टहोतस्यापि सुगताद्यागमस्य त्वया सवज्ञपवेकलानभ्यपगमा दित्यथः। तेषामिति | सुगताद्यागमानामपि SMV] Fanaa स्यादित्यथ । बडवेति । श्रति- श्रयितानां बहनां मरच्छन्देनाभिधानादित्यथः। aafa । सर्वाणि दशनानि न्यायमौमांसाप्रश्टतौ नि तदन्तःपा तित्वं त्रतिपाचमुख्या्थं खर्गापवगां दिश्वौकटेवमतिग्रयः। सौगतादिदग्रनानि तु दर्जन प्रतिरूपकाणि न त दङ्गनानौति भावः। aefcf एते

व्यनुपलम्भवादः। cco

तावन्महा जना भवन्तु परिग्रहस्तु तेषां कं cas: | एकं परिग्रहमाह । तदेति । श्र्मदभिमतस्य वेदम्यार्थो निदेकादिस्तेरनष्टोयते न तु तदा गमम्यार्यो मण्डलनोकरणा दिरित्यथः। fat महाजनपरि यश माह । स्बोकृतेति। स्वोषतप्रामाण्ं यद्याकरणं पा णिन्या दिप्रणोतं तक्षा धितासाधारणपद कत्वे मदाजनपरिग्रहोतत्वमित्यथः | कन्दसि qeaq । छन्दसि परऽपि। awafeargarfeqanfaarfear- माधारणपदकत्वं Brea न तया व्दागमेऽपौति। ठतौय- are म्बौकृतेति। ्रायुत्रदबो धितव्ष्ययविषयकलवमित्यथः । श्त- aat गायनोमभ्यम्य नोरग्यरवतोत्यादो गाया waa एव सत्वादिति भावः। प्रथमं महाजनपरिगहं विवचयति। तथा @fai नाम्यतरेति। तहृर्नं नाम्ति यदन्तःपातौ अनो वेदिक- क्रियां नान्‌तिष्ठतोत्यथः । ''वदान्तमतमाित्याह | मांटतमिति | एवमिति, त्रेटिकक्रियानुष्टातेत्यथः । अपि विति । गयःसवेदग- नान्तःपा निजनानुष्टौयमानाग॑त्नव मराजनपरिग्टषोतत्वमिर्वाहा- faa: । न मवं दृति। न राजस्यादिरपौत्यथः। न fe aa दुति। श्रनेकधनव्ययाऽऽयाममाध्य - महा कुलप्रमा रण्या दिरित्यियः | एवं तर्होति। यदि क्राचिन्कौ कतिपयमदाजनप्रद्रत्तिः परि- ayy cay! मन्दहाकारं enafa किमित्यादि aa दृष्ट एवेत्यन्तेन । BANR: BMH: ATA सोगतरपि प्रामाण्या- magma । तचाग्यहिमारवणाद्ंडानत्रतन्यायनेव तदनुष्ठानं मौगतानामिति ara: || Amaya व्रतान्ते निविष्वलन्नानाय

(१) a2tfriaafumaleta > Go Uo | (२) महाकुलप्राग्निनं महोषधम्‌)

occ आ त्मतत््ववित्रके ath

गरणा गिष्यष्य केग्ोत्पाटनम्‌ । तयेति । सर्वानुष्टानगोचचर THU दितौयं aursaufiay स्फुटयति । रपि चेति। ननु वाचकाप- अशरविभागफलं व्याकरणं, afar va seat नास्तोत्यत are) वाचकेनि। तद्वहारशचेन्‌ श्रसि सोऽपि याकरणाधौन एवेत्यर्थः । व्याकरणं हि प्रृतिप्रह्ययागमा दिपरि कन्पकवाक्यम्‌, न च गोशरष्दवद्रा विश्ब्देऽपि तत्कन्पनास्ति तथा च तत्परिकन्पक- वेन सरवैरनुमतेन व्याकरणेन बलं ढंदसोत्यादिना, भद्रं केभि- रिष्यारोनां (रसमाधानान्तत्पालनोयवं सिद्धम्‌ । किञ्च याकरण- यास्याटमिर्मराभाष्यकारादिभिः सुगताद्यागमानामप्रमा स्येव ्यत्पादनादिति भावः |

we fle | सन्दिग्धेति । परिग्राहकाणां प्रामाण्छासिद्ध- व्तयावम्‌ | सर्वंति। न्याया दिद़नाभिन्नले, पाषण्डपुस्तकानि तु न दण़ेनानि। fafa वा न्यायाढौन्येपादेयानि। श्रयेत | तया च न्यायाद्यभिज्नानु्टोयमानाभले न्यायाभिन्नादिभिर्वानुषोय- मानाथ॑वमेकं महाजनपरिग्यरौतवम्‌ |

तत्तद $ंनप्रतिपादयस्वर्गापवर्गा दित्या धनाङ्गोकच॑नष्टेया थतय तदिव्यपि केचिन्‌ |

इितोयं तदा ह । म्बोृतेति, स्लौहृतो निखिततो धिकेरङ्गौ- हृतो वाचकवव्यवहारादवियषां तानि वयाकरणानि प्रहतिप्रत्ययादि- विभागेन साधुश्ब्दयुत्पाठकानि दृन््रचन््रपाणिन्यादिप्रणौतानि maria तः पालननमुदश्योग्धतं तदर्यानामवधारणमनुष्टानं च। सुगताद्यागमार्थावधारणे तु न तेषामु श्यम्‌ |

= wee ~ ane EY

(१) araaifafa 2 qo Ue |

च्नुपलम्भवादः। cee

खोशृतो-यथार्ेलेनाभ्यपगलो व्यवहारः-परशतिपर्ययविभागा- दिना यत्पादनं येषां पाणिन्या दिाकरणानं तेः पालनौयत्व नया वत्पाद्यासाधारणएपदश्रालिल, सुगताद्यागमम्थानि तु पदानि जासाधारणानि, श्रसाधारणानि तु कान्दसानि रभ्णामोल्या- ढौनौत्यपि कचित्‌ |

सखोहृतेत्यादप्योजकलग्रायुदा साम्‌ । एवमयेऽपि | हतौयं नदाह । खोतेति । प्रथमे तद्युत्पादयति । तथा Vifa सांठत- मिति बेरान्तमधिष्ट्य | संटतिरवि्चा। एवं बेदार्थामृषाता | एवं महाअनेरनेयः | मा भवदिति साग्मतिकमनुष्टानमधिरत्य, रा्याश्रमेधादौनामपि सहा अनेरनुष्ठान्य प्रमाणसिद्धतवात्‌ | सो(शो)द्धोदनिरब्धिविगरषः। तथा अ्रमणकादिरपि । श्रसाधारण- can विभिनञग्न्धाप्रतिपादितः. तथा च महा जनानृष्टौयमाना- साधारणार्थकलं पर्यवमितो्थः । दितौयं afenzafa | अपि चति। स्याटतत्‌। श्रपभेग्वन्‌ साधवोऽपि न वाचकाः, वदं विश्वाः प्ररणतेममित्यादौ लोके गां हाकेत्ादौ प्रायगरो वराचकयोः प्रृतिप्रद्यययोरन्यतरम्याऽणभावात्‌, faarrem तुन प्रामाणिको न वा मम्भवदाच्कभावो, मनोप तु गन्दसकथव नाम्तोत्यत आदह । वाचकरेत्यादि। तेषां - वाचकवप्रहतिप्र्यय- विभामादियवहारभाजं व्याकरणानां तन्तदथबोधकानां च fraratai, बदरका वेढार्थानामवधारणमन्‌ष्टानं च तदव परम प्रयोजने, तद्‌ हिभ्यैव मुनिभिम्तां प्रणयनात्‌ वदानां पुनरप्रामाण्पर तदर्थावधारणमुदिश्य सुनौनां ्ास्प्रणयनस्यानुपपन्तः |

11

८९० च्यात्मततत्वविवरेकं सटौकं

स्यादेतत्‌, व्याकरणादौनि तावत्‌ सरवैरभ्युपगता- रथानि, वेदा अपि तैः पालनौया भवन्त्‌ । त Tafa तु कुतः, मंसारमोचकागमोऽपि areata: किन्न स्यादिति चेत्‌। al तत्कदृभिस्तथानभ्युपगमात्‌, ayaa, अमाधारणलिङ्गाभावात्‌, विरुद ल्िङ्गसद्धावाच। न fe वेदश्ब्दाधाविव सुगताद्या- गमासाधारणशनब्दार्था वनुरुध्य तेषां vata: यत wa- मुन्नौयेत, प्रत्युत विरोध va, तैस्तदप्रामारब्युत्पा- द्नात्‌। तस्मात्‌ सर्वाभ्युपेतव्यवहारव्याकरणादि- पालनौयत्वमपि वेदानामेव नान्येषाम्‌ । सर्वाभ्यु- पेतप्रामाण्येरायुवेदादिभिः खौकतश्चषामधेः, प्रतिपदं तदौयशन्तिकपोष्टिकप्रायश्चित्ततपोजपदानहोमादयुप- ZT | न चैष भागस्तवाप्रमाणमेव । तुल्ययोग- waa | रुतदंवासिद्धं, प्रक्षेपस्यापि संभवादिति चेत्‌ । न । अ्रध्येचध्यापयिृ-संप्रदायाविच्छेदात्‌ |

“ अन्यथाकरणं चास्य बहुभ्यः स्यान्निवारणम्‌ “ | इति न्यायात्‌ |

तस्मारेवंरूपोऽपि महहाजनपरिग्रदो वेदाना- मिति सोऽयमौहभो महाजनपरि ग्रहोऽसवन्नपुवकत्वे HUA सवज्ञपूवकत्वन व्याप्यते |

ue. Zo. संमारमोचकागमोऽपोति। ततापि पञ्च- स्कन्धमनम्काराऽपोशादिपदमतस्ाधारणं यदस्ति तदपि वाकरण-

अनुपलम्भवादः। ८९१

युत्पाद्यमेबेत्यथेः । तत्कटंभिरिति । व्याकरणकटंभिरिद्रपाणिनि- ्शटतिभिः। तथानभ्यपगमात्‌ संमारमोचकागमप्रतिपाद्याथे- गन्दयोरनभ्यपगमा दित्यः | श्रनभ्यपगमे हेतुमाह । भ्रदयत्पाद- नादिति। यथा ढन्दसवैदिकानि पदानि arora तथा म॒ वदागमम्थान्यपि। पञ्चस्वन्धार्पिदानि तु भाषायामेव सिद्धानोति भावः। wares हेतुमाह । श्रमाधारणेति | भाषायां यत्‌ पदं न प्रयुज्यते तदमाधारण निङ्ग. तदभावा दित्यथेः | न Wife प्रैदिकाः weet: उषादयः, श्र्थाख्च यागादयः षडोकाराठयः, सुगताद्यागमेषु ग्न्दम्तादुंगो नास्येव, witsta मण्डन्तौकरणादिः। तेषामिति । इन्द्रपाणिनिप्रटतौना मित्ययः | विरूद्लि ङ्ग सद्धा वाद्ति''' विद्रणोति । प्रत्युतेति । -उपसंहरति | तस्मादिति नान्येषामिति। न संसारमोचकाद्यागमानामिन्यधः | हतो यमहाजनपरिग्रहं ` स्पष्टयति । संवति। तदोयति । वेदे यच्छा न्तिकपोिकादयम्ति तम्याऽपयुतर॑दनोपद शा दिन्यथः। गाने परभवतोति शान्तिकम्‌ । ga प्रभवतौनि पौष्टिकम्‌ । ami प्रभवति सन्तापादिन्य दति ठञ्‌ । va arn fa | शान्तिकराश्यपदं WATT दद्यः । तवेति । आयुवेद wae) तथा च ननन्महाजन- परिग्टकीतमिति wee: | तुन्धयोगति। तया च enamt- कषायादयुपटक्भागोऽपि न प्रमाणं स्यान्‌ । न चण्ापत्तिः, तत्प्रामाण्यस्य संवादेन wetaatfefa भावः। ननु तुन्ययाग- Jaq तढा म्यान्‌ यदि mfmarfefafurraae भवत्‌. तदेव

(२) विसद्वलिङ्ममगममवाच्चनि र पुर पार, (२) म्फट्यनौनि र qo ule |

८९२ च्या मत्व विनिङके मटौके

नास्ति, अनुग्यमानस्तु agi: प्रकिप्न care एतदेवेति। श्रध्येचिति। -चरकसुश्रुतादिषरंपरागतलान्ञ शन्तिकादिभागस्तच परिक इत्यथः । अन्यथाकरण दूति । भरस्य-श्रायुवेंदभागश्य | श्रन्यथाकरणे-प्रेपरङ्ाकरण TEE | aw दति बहना- fama: | भवदागेऽपि स्वे nage स्यादित्यर्थः | महाजनपरिग्टोतवे हेतौ fag तत्ाध्यमाह । सरवज्ञपूर्वकले- नेति। वेदाः स्व॑भपर्वकाः एतादृश्महाजनप रिय विषयत्वात्‌ aed तश्नेवमिति अयतिरेकौल्य्ः |

Te cho | संसारेत्यादि। तथा च तेजेवानेकान्तिकल- मिति भावः । तचाऽनभ्यपगमात्‌ तदर्थावधारणादेरजिष्टलात्‌ | ASTRA प्रमाणाभावमाह | श्रत्पादनादिति | aaa पदानामर्थावधारणोपायप्रद्‌ शनम्‌ । व्या करणव्यत्या दितानामपि पदानां सुगताद्यागमे सल्लादसिद्धेराह। श्रसाधाररेति | तक्मात्रावम्वितपदव्यत्पादनं तस्योदे श्चतायां लिङ्गं न च aca तदस्तौत्यथः। श्रसाधारणपदविर देण तदव्यत्पादनेऽपि साधारण- पदययत्यादनेन तथालसम्भवात्‌ सन्दिग्धानेकान्तिकत्वमत श्राह | विरद्धेति | लिङ्गामावं यत्यादयति । न होति । विरोधिलिङ्ग- मद्भावं युत्पादयति । तेरित्यादिना । aati तदिशदयति | स्वेत्यादि । श्रन्ययेति भह्टकारिका |

अन्यथाकरणे चाऽस्य ae: श्याज्जिवारणम्‌ | एकस्य प्रतिभानन्तु रतकान्न fafnaa दति | शरस्य Fem awe: सम्प्रदायप्रवतेकेभ्योऽध्यापकेभ्यः, न विशिष्यते

चनु पलम्भवादः | श्ट

न व्यावल्येते। यदि कथिद्धमादिना बेदमन्यथाकारमधौयौत तदा तमन्येऽष्यापका निवारयेयुनेवमधौयोधा नेदृ्नो वेदः परन्बेवमाकार दूति, wat न सकलाध्यापकसग्मदायसम्प्रतिपश्षवेदे कण्ितवग्रङ्ा - TAIN, एकमा चपुरुषपूवेकं तु कभ्ितवशङ्ा निदानमिति तादृश- सम्प्रदाया विच्छदेऽपि प्ररेपाऽऽश्डायां कचिदपि प्रसिद्धपणेद- प्रणोतलनिणयो न स्यात्‌ तस्थाः सर्वच भागे सुलभतात्‌ । Twa दरति बह्नामिति पयवसितोऽथं इति वदन्ति। तदेतकमहाजन- परिह जितयमन्ययाऽनुपपद्यमानं वदानां सर्व॑ज्नप्रवकतं साघयतो- त्याह । कोऽयमिति । saasgana सर्व॑ज्नापरव॑कवे |

= ~= ~

यथा हि पुवविरद्वापुवव्याकरणादिवै्यकादिषु विगानादपरिग्रहः, तथा तथाविधे yasrasfa | व्यामोहाद्ववन्रपि कम्यचिदेव नतु मर्वेपाम्‌। अथय पु्वाविरं चत्तथापि yam पुववदपगि ग्रह केनचित परिग्रह वा कथं लन्मृलस्यान्यस्य मवेः परिग्रहः | न च arated पुवं धमशाम्तं मानान्तरम्यात्र वस्तुनि कुणतयाऽनृष्टानाभावप्रमङ्गगात। तथा च धर्माभाव ATMA सुखम्याप्यभावे रागानुत्पन्नौ नाकममौ- दच्छद लाकोच्छदप्रमङ्गः।

Teo 2to | श्च तकमा । यथा हति faarer-

ध्यासितं धमेशाम्त्रं यदि मवश्जपूवकं न भवन्‌ उक्रमाजनपरि यद्च- विषयो न स्यान्‌, श्रधुमिकव्याकरण्वे्यका दिवदित्य्ः । व्यामो

८९४ व्यात्मतक्वविषेके acts

gana परिग्रशस्य निवतंयितुमाह । म चेति, बयामोहादिति। सवंतादृश्रपुर्षपरिग्रहो न वयामोहपूरवंको भवितुमहेतौत्यधेः | दर दागौन्तनं wanna परवधमेश्ास्त्ा विर्द्धमेव यदि तदपि waned सबमृनश्धतपूरवा विरद्धमवेति तत्पुवेमपोति म्बौ कतव्यमेव. यदि तादु न स्यात्‌ तदा महाजनपरिग्रहविषयो न स्यादिति ane aa aa ््रत्तरित्याह । श्रथेति। ननु येन ध्मश्राख्ेणेदानोन्तनधरम प्रास्त्रा विरोधम्तन्ना सोटेवेत्यताद | a चति। wa वम्तुनोति। यागदानादौनामिष्टसाधनव इव्यर्थः । तथा च यागादौ प्रटृत्ति- मन्तरेण धर्मो न भवेन्‌. तदभाव नदसाधारणकारणकं सुखं न स्यात्‌, FATA तदनुभवाघौनः सुवान्तरे रागो न भवत्‌. तदभावे तदधौना प्रद्रज्तिन स्यादिति निरहं जगन्नायत. तथा च पुचा- चयत्पत्तिरपि न स्यादिति लोकोच्छद इत्ययः |

रघु ° Sto) ।"'च्यमाणतौ थिकोपेनप्रकारतरयमन्तरेणापि प्रकारान्तरेण (९'तद्पपन्तिं तावढादौ निराकुरते। aural त्यादिना प्रसङ्ग दत्यन्तन । प्रववदिति पूर्वागमविरद्धायंतात्‌ | aratza तत्पुवेमागमान्तरमतो न तदिरोधसम्भावनापौत्याग्रद्च निराङुरूते। न wafer: wa वस्तुनि यागादेरिष्ट- साधनवे। विश्ष्टिण्ष्टाचाररूपानुमानपूवंकलन्तु (२'विजातौया- गमपरंपरा पूवं FH समानयोगक्तेमम्‌ |

(१) aifeaargtaaad: | (र) avinaghigwiaataufafaad: | (द्‌) विजातौययागपरम्परेति २। ३ Yo पा०।

द्यनुपलम्भवादः | ८९५

तस्माहाजनपरिण्ौतपूर्वपु्वा गमपुवंकत्वात्‌, प्रवाहनित्यत्वादा, प्रलयविष्छेटे सर्गादौ सर्वानुविषेय- पुरुषधौरेयपुवकत्वादा महाजनपरिग्रह, न तु पूर्वा- गमानपेक्ावाचौनपुरुपपशुपूवकत्वात्‌। पूर्वागम- प्रामाण्याप्रामाखयोरुभयथापि तख विप्रलम्भकत्वात्‌। प्रामाण्ये हि तदिरुदाभिधानं विप्रलम्भ va) अप्रा माण्ेऽणुपायमविदूपोऽननुष्ठाने तदा(भाव)भासानु- aa वाऽमवन्नस्योपदेशो विप्रलम्भ vata |

द° flo i तत्तत्तौर्थिकमतानुसारेण विकन्प्ोपमंहरति | तस्मादिति संसारमोचकाद्यागममभिप्रत्याह । न fafa aia श्र्वाचौनपुरुषस्य तन्रणोतागमम्य वत्ययः । प्रामाण्य होति । यदि परवागम वरदं प्रमाणं मनुष तदा तदिर्‌द्धानरःगशिरःपाविन्चाद्यभि- धायकाभिधानं विप्रलम्भ va । yan चन्‌ प्रमाणं म मनप तदा तदुक्रयागाद्चनृष्ठानविमुष्वौकरणाननुनमर्वादौनेम किप्र- नभोमि तदाभासा मण्डलो करणा दिम्तदनष्टानोपरग्रो वा तद्ष- दिको वा fara एवत्यधः।

To टौ ° | प्रनयविच्छटे । प्रलयना गमप्रवा हविश्छद । उक्र प्रकार चयविरहिणि पाषषडागमे मङाजनपरिगरहासमभवं यत्पा- ठथति । म विति। प्रामाण्परं प्रामाण्यस्य भिद्यः WAIT वा। wore प्रामाश्निखयविरहः, शरप्रामा्याभ्युपगमो वा | तसथार्वाशोगपुरषव्य | विप्रलमकलात्‌ विप्रलम्भककंग्पलादा । afer.

ced armarafaas सटौके

दाभिधानं तेन विहितस्य निषेधो fafege च विधानम्‌ । उपाय- मविद्षो यागादे रिष्टोपायत्वमविद्षः | उपायाभासानुष्टाने खयं परिकन्थितश्योपायाभासस्य जोकपरिग्रहाथेमनुष्टाने प्रमाणान्तरा- मूलकोऽसवेननस्योपदे गः विप्रलम्भ एव विप्रणम्भकन्य एव ॒श्रथं- निणंयापूरव॑कलात्‌ । न च fame वा भवति भाजनं महाअनपरिग्रदस्येत्यथेः |

त्र न प्रथमः। वेदपरम्यरानुपलम्भात्‌, अर्वा- चौनानां पाठपारतन््यमात्ेण प्रवादोपपत्तौ तत्कल्य- नायां प्रमाणाभावात्‌। नापि fata; वेदहास- दशनात्‌ | यत इदानौमश्रूयमारस्यापि वेदस्यार्थो- ऽनुष्टौयते निबध्यते च मन्वादिभिः, पुरुपाणामप- चोयमानशक्तिकत्वाच्च | यथा द्यश्चमेधराजल्रयायनु- छानशक्तर पचयम्तथाध्ययनशक्तरपि । न च पूर्वमपि नानुष्िता va ॒राजल्यादयः, तदस्य वेदराओे- वैयर््यप्रसङ्गात्‌। न च नित्यानुमेयवेदमम्भवः। वशानां नित्यव्वेऽप्यानुपूर्व्याः पाटाश्रयत्वात्‌। न चानुपूरवशरन्यवर्णाः पद्‌ नाम, न चाऽकाङ्कायुपेत- पदकदम्बादन्यदाक्छं नामेति गुरुरपि लघुरेव | तमात्‌ पुरुपाणामनुष्टानश्क्तिवत्‌ श्रध्ययनशक्तिरपि युगक्रमेणा पचौयते ततो वेदानां शखोच्छेदः तदर्था-

।१) बिप्रलम्भक दति a qo gto |

च्पनु पलम्भवादः। । ८६ 9

ATARI ASE, वर्णश्रमाचारव्यवस्था fanaa | अल Va Wa व्यासस्य पुरूषशक्यपचयमवेश्य वचनानि “ अ्रल्पायुपोऽल्यमच्या ” इत्यादौनि । बेदो- च्छेद्मवेस्य “ प्रतिमन्वन्तरश्चेधा श्रतिरन्या विधौयते" इत्यादौनि | अनुषटानोत्सादमवेश्य “ दानमेकं कलौ युगे " इत्यादौनि । आचारविजवमवेश्य “ प्रजा- wa भविष्यन्ति शिग्रोदरपरायणा " इत्यादौनि | तथा च श्रयमाणा अपि वेदा उच्छंदमुपयाम्यन्ति aera: उच्छिन्नभ्रावावदिति न्यायात्‌ | यथा चैतत्तथा पर्वता अपि चृणंभिविष्यन्ति पाथिव- त्वात्‌ घटवत्‌ । समुद्रा aia गोपमष्यन्ति जलाशय- त्वात्‌ स्थलौपल्वत्नवत्‌ । द्र्यो$पि निर्वास्यति तैजस- त्वात्‌ प्रदौपवत्‌। ब्रह्मापि प्रेष्यति शरौरित्वात्‌ अस्मदादिवदित्यागमाविरोधेनानुमौयताम्‌ |

nee Zt. | ददानो म्बमतमात्रष्य प्रामाणिक्रतं सिषा- धयिषुरविकन्पितानि तोधिकमतानि दूषयति । तत्रति । gegat- गमपरिग्टहोतवमिढानौन्तना गमस्येति तावन्न संभवतोल्ययः । कुत दत्यत श्राह adfa ननु गस्श्ि्यपरन्परयथा वद्परन्परापि nasa एवेति कथमनुपलम्भ '' एव दत्यत श्रार । श्र्वाचौनाना- मिति। तत्कन्यनायामिति। मृगनभ्रतवेदकन्पनायामित्यथः | नापौति। दितौय fal प्रवाहनित्यतापक्लोऽपि म संभवतौत्ययैः |

(१) wafa > qo atin 114

८९८ चात्सतक््वविवेके सटोकर

हासदग्नादिति । श्र्ययनविष्छदेन तद्धागविलोपदगशेनात्‌ समसत- वेदस्यापि विलोपस्य साधनौयवादित्यथः । ननु यावानेव वेदभाग द दानोमध्ययनविषयः, परव॑मपि तावान्नेवाऽऽसौदिति कुतो हास दत्यत Be! यत दूति। रहोनकाकतंयतानबोधकवेदभागस्याश्रवशे- ऽपि तदर्थानुष्ठानस्य सावेजनोनलात्‌, seat: कार्या इत्यादि वेदाश्रवणेऽपि मन्वादिभिः ऋतवाचवेत्यथः। ननु हासोऽस्त, स कथमित्यत amet पुरुषाणामिति । श्रनुष्ठानाऽग्रक्रिवदध्ययना- 5गररिरणन्नोयत care यथेति। तदर्येति। ददानो पायमान- स्यापि वेदरागररश्मेधराजसूयार्थकलोपलम्भन तरैय््यप्सङ्गा दित्यः aq होल्कादिकतेबयताबोधको वेदः कदापि न पाठगोचरः, किन्तु शअरनुमितादेव तस्मात्‌ स्पत्याचाराविति गुरुमतमाग्रह्धा, BE! न चेति। mate । वर्णानामिति । श्रानुप््यां दति । घकारोचचा- रणानन्तरोचारणघटिताया -उत्यत्तावभियक्रौ च तुन्यवादा(चा)न्‌- yal: पाटाग्रयतादिव्ययः। ननु म्पत्याचारान्‌मितस्य वेदस्याथे- प्रतिपाठकवि विलचणेव सामगो साचनवर्णानपर्वा, न चाकाङ्गा- QUAI कदम्बं Asad तवेश्वरवन्‌ पक्धर्मताबलेन तद्थज्ञा पकलेन ज्ञातादेव wefagfifa चेत्‌ । न। -उच्छिन्नवेढादथे sata WaT: संभवे विलक्षणमामयौकन्पनायां गोरवप्रसङ्गारिति भावः | शुर्रपौति । णवं वदन्निति oe | सुगममन्यन्‌ । शाखा- हाससिद्धौ किं मिध्यतोत्याह। तथा चेनि । पार्थिवलादिति। एथिवौसमवरेतदर यत्वा दित्यर्थः । जलाश्यलारिति। जलसमवेत- द्रयवादित्ययः। तेजसत्वादिति । तेजःसमवेतद्रग्यला दित्यर्थः | र्यतोति | ज्ञानजनकमनःसंयोगनाश्कज्ञानजनकमनःसंयो गाना -

अनु पलम्भवादः। See

श्यात्ममनो विभा गवाम्‌ vfaadiee: | द्रवत्वं कायंद्रव्यानधिकरणण- धिकरणध्वंसप्रतियो गिदत्ति कायद्रव्यत्वात्‌ श्न्दत्ववत्‌ सुखला दिवत्‌ श्रन्या वयविकर्मला दिवदित्यवान्तरप्रलये, कर्मानधिकरणाधिकरण- ध्वंसप्रतियो गिन्ति, गन्धानधिकरणाधिकरणध्वंसप्रतियोगिटष्तोति वा साध्यं प्रतिय तावेव हेतुदृष्टान्तौ महाप्रलये मानमा गमसंवलितं द्रष्टव्यम्‌ |

Tyo रौ०। व्रिजञातौयवेदपरण्यरायां न प्रव्यक्त मानं, तस्यानुपलम्भात्‌ । नाप्यनुमानं साग्परतिकवेदप्रवाङवत्‌ सजातोय- प्रवा हपर्वकलेनेवोपपत्तौ विजातौयप्रवाहपरम्पराणणां तक्णतुणां च कन्यनानवका ग्रा दित्या | वदद्यादिना। एकदं गोश्छंददप्रनेन मक्रनवदोच्छदानमानान्न प्रव्राहनित्यत्वनिवन्धनो महाजनपरिग्रह दृति यत्पादयति | azarfear न्यायादित्यन्तन । हासः एक- दे ग्राध्ययनमम्प्रदायविच्छदः। दामे मानमाह | यत दति, हासा- aad निरस्यति । पुरुषाणामिनि । तया wae सकननग्रावा- ध्ययनमामर्थं विर डा ट्‌ कंनवान्येरप्यनध्ययनं नामम्भवौन्ययः । vaya स्त्याचारानमितेदादयं wate -उत्तगोन्तगम्म्त्याचारयोः मम्भवे mae? न मानमित्यत wy) न चति। नित्यलऽपौन्यभ्यप- गमवादः | ज्ानघरटिताया श्रयानुप्र्याः पाठाघौनवात्‌ पाटाग्रय- लमुक्रम्‌ | न चति। घटवत्‌ घरम्यायप्रद्यायकनान्नदौदोनेन्यादौ श्रथमदप्रत्ययाचेति भावः | म्यादतन्‌ afaafantarfera afmar व्यवधानेऽपि मन्यादो प्राचौनरेब चिरजोौविमङषिममदेगध्याद्मिक- शरक्रिसन्पन्नानामन्तवासिनामध्यापनान्नोच्छद इत्यतः प्रनयं साधयति |

oar अत्मतत््वविवेक aan

aur चेत्यादिना । वचर्णौभविथन्तोत्या देनंङ्च्छन्तौत्यधैः। भवि - मविवक्तितमन्यथा afraid) न च क्रमेरीकेकद्र्यनागोऽपि न प्रलयसिद्िरिति वाच्यम्‌ । गगनादिद्त्तिष्वंसाप्रतियोगोनि काय॑ दयाणि कायद्रयानधिक्ररणटत्तिध्वंसप्रतियोगोनि कार्यभावलात्‌ भ्वसप्रतियो गिलादा सुखादिवदिति विवक्तिलात्‌। न च विभु- द्रननिलमुपाधिः, मनःसखन्दादौ साध्याऽ्यापक्रतलात्‌ ।

स्या तत्‌, भविष्यनच्छेदोऽनुमितः। स तु भूतो- पौति कुत इति चेत्‌ ! यत एव उच्छेदानन्तरं पुनः मगेण॒ भाव्यम्‌ । अन्यथा संसारिणां कतदहान- प्रसङ्गात्‌ | न हि विश्वनिर्माणशमन्तरेण भोगज्नानयोः मभवः। न च तेन विना कमंप्रवाहमंर्‌धः, ततो यथा भविष्यन्‌ विश्वसगे उच्छेद पुवंकस्तथायमपौति । ममयनियमस्ु प्राणिनां कमवेषम्येऽपि वर्पादिनियम- वदूदयास्तनियमवद्वा द्रष्टव्यः। कम॑शामेवैवं स्वभाव- वात्‌ । रतदधेमेव fe पुराणेषु खषिप्रलययो- दिवसराचव्यवहारः। तथापि सर्वप्राशिनाशयौग- aa किं प्रमाणमिति चेत्‌ ! दिःसत्तमौमभुवनप्रसाद्‌- भङ्गेऽपि निभया एव॒ “"ग्रामकृटौदटृविहारिशः शरोरिण दति महतौ ter) तस्मात्‌ सर्गादि- महा जनमन्वादिपरिग्रहपूवकोयमद्ययावदनुवर्तत इति नानवसरदीषावकाशोऽपौति युक्मुत्यश्यामः।

(१) यरामटोडटरककटौ विहा{िग xfa 2 To fo |

व्पनुपलम्भवाद्‌ः। ९०१

mee Zt. भविदयनुच्छेद इति । चर्णोभविधन्तोत्यादि (रसाध्यवत््वा रिव्ययः। श्रन्ययेति। वतमाने सगं ana संसारिभिः हतं त्या गिमसगं विना विफलत्व स्यात्‌ । तया चायमपि समैः प्रलयपूवंकः सगेवा द्धा विसगैवदिति, सोऽपि सोऽपौल्यना दिरेवां सगेप्रलयप्रवाह इत्यथः, भोगज्नानयोरिति। भोगः-समानाधि- करणसमानकालोनसाकतात्कार उिषयतायाप्यजा तिमन्‌सालान्कारः | ज्ञानं च MIAH AANA! ननु मा agtayraat: मभवः किमतोऽत आह । न चेति। तेनेति | म] उभयसंभवेनेत्यर्थः | न चेवं ब्रह्म्रतवर्षादिनियमः कथमत wry) समयेति । तरि कमेवेषम्यं विषमविपाकसमयतं कथं ममासेयमत ary । कर्मणा- fafa! विषमविपाकममयान्यप्येकदा faxganifa संभवग्धेव सुषुष्यवस्था वदित्यथः | एतदयमेवेति । युगपहुन्तिनिरोधस्यापनार्य- मेव टदिनराक्न्यिं aint पुराणादिषु निकूयेते ca: | ननु कतिपयप्राणिकर्मेणाज्नेवयुगपहून्तिरोधारोधौ स्यातां न तु wanfafa wea तथापौति। दिःसततति। .चतुदंग्रभौम- भुवनरूपस्य प्रासादस्य कालक्रमाद्यच भङ्गम्तवामस्मदादोनां कति- पयानामवम्यानमसंभा वितमिक्ययः। लधुग्रामो यामरौः। भनु सर्गादौ महाजना एव न सन्ति तथा च तदवसरे महाजनपरियषहः पराहत waging निरम्यन्नेवोपसंहरति । तस्मादिति | शश्वरेप वेदरचनावसर णव मन्वादयो मानसा महाजनाः ware: परियः anteraamata मानवसरदोष द्यः |

(१) साध्यबलादितिरे qo पा०।

€or आत्म तक्वविवेके सटीौके

Tye Sto । विद्यमानधटादौनां विना श्रागामिनं प्रलयं साध्यासम्भवान्तस्यावश्यकलेऽतौते तच प्रमाणाभावः | तया चानादि- arta प्रवास्य महाजनपरिग्रहो भविग्यतौत्याश्येन wed | श्यादेतदिति। शेतहानेति | श्रय सकलादृष्टनाश्रा हा प्रलयोत्यन्तो कुतः हतहानपरसङ्गः, न चादृष्टाधिकरणवतेम साध्ये कायंद्रव्यानधि- करणं विगेषणौयं, तथा सति विशुदतन्तिवादेरुपाधिलात्‌। मेवम्‌ प्रागभावाधिकरणत्वेन तस्य ॒विगेषणात्‌ । इ द्‌ानौन्तनत्वेम परस्य हेतोश्च विगेषणात्‌ न महाप्रलयाऽव्यवहितपूर्वसर्गौयका्ं श्रेश्तो बाधो यभिचारो वेति, यद्यपौदानौन्तनानि कार्याणि प्रलयपरवं - काणि कालात्‌ प्रलयोत्तरकार्ववदिल्येतावतेव कृतार्थता । तथापि जिनाऽदृष्टं कार्योत्पादासम्भवाददृष्टस्चप्रतिपादनम्‌ । भोगः सुख- दुःखसाचात्कारः । नानं त्ज्नानम्‌ । श्रयमपौति । एवमेतत्पुव तत्पर्वोपोत्यनादिरेव सगेप्रलयपरवाहः । नन्‌ प्राणिकर्मणां विषम- विपाकसमयलात्‌ कस्यचित्‌ प्राणिनः कमेभ्यो दिचवल्धरान्तरितावपि सगेप्रलयो स्यातां, कदाचिच्च प्राण्यन्तर केभ्यो नयना धिकखमया- न्तरितावपोौल्यत श्रा । समयेति । समयनियमः सगेप्रलययो- रागमसिद्धो ब्रह्मवषेशतनियमः । कर्मणामिति । यथा वर्षादि- अनककमणां तावत्तावत्कालान्तरितानामेव Tel जनकं न जात्वपि दण्डप्रहरमाजान्तरितानां वत्छराद्यन्तरितानां वा, तथा सगेप्रलयजमकानामपि कर्मणां ब्रह्मवरष्रताम्तरितयोः सगेप्रलणययो- जंगकलत्वमिति । एतदर्धमेवेति यथा दिवसराश्योः प्रतिनियत तत्नत्कालान्रितवं, तथा सगप्रलययोरपि प्रतिनियततन्नत्काला - मरितवस्थापनाथेमेव |

च्यनुपलम्भवादः। ९०

केचित्त प्राणिनां क्मेणामनन्तवात्कथं युगपहृत्तिनिरोध car श्राह । कमेणामिति । एवंखखभावत्वात्‌-श्रमन्तत्वेऽपि सुषुश्चिवत्‌ कदाचिन्निरुदधटत्तिकख्मभावत्वान्‌ । एतदथं कमेणां ठन्तिलाभयुग- पटृत्तिनिरोधस्यापनायमित्याङ्गः |

यद्यणपदण्तानुमानमप्रयोजकं, गगना दिरन्तिध्वंसप्रतियोग्ब- ठृत्िद्रद्यत्ं कायंद्रवयानधिकरणप्रागभावाधिकरणटल्तिष्वंसप्रतियोगि- त्ति द्दानौन्तनकायंसमवेतलात्‌, अना दितावच्छेद कल्वादा | गगना दिद्न्तिप्रागभावाप्रतियोग्धयं चरः काथद्रयानधिकरणट्न्ि- प्रागभावप्रतियोगे कार्यत्वात्‌ सुखादिवदिल्यादिकमपि तचा । तथापि सगेप्रलयबोधकागमानुरुडूवान्ञ ta: | ननु सगंदा- Fata प्रणोतानां बेदानां तदानोँं महाजमविरदेण (VM परि- गरहावसर दृत्या शङ निरम्यन्नुपसंहरति | तस्मादिति।

6 भा जक

ava कथं मन्वादिभिः परिषटद्यन्तां वेदा इति चेत्‌ ! आयुवेदवदाप्तोक्तत्वनिश्चयात्‌ | म रुव कृत दति चेत्‌ ! अध्य्षतः, तेपामप्यतौन्द्रियाथेदशित्वात्‌ | तादृशं तेषां तत्परिग्रहेण fa प्रयोजनमिति चेत्‌ ! श्रस्मद्यवहारेणास्मदपत्यादि BIA, तथा च धर्मसंप्रदायः प्रवर्ततामिति भूतदया, खाधिकार- सम्पादनं च।

अथवा सगीन्तरण्द्ौतव्यापिप्राद्भाषे सुप्तप्रति-

(१) कुन इति पण्पार।

< ०४ वत्मतन्व विवेक ath

qeaq पिदृत्वेना विप्रलम्भकत्वमुचावचभ्रूतनिर्माण- दर्शनेन सवंज्यमनुमायाऽऽप्नत्वनिश्चयस्तस्य तेषाम्‌ |

यद्वा भगवानेव संप्रदायप्रवतंनव्यसनव्यग्रः काय- महसाणि व्यत्पादयव्यत्पादकभावव्यवस्थितानि निमय तदातनं महाजनं परि्राहितवान्‌, नटनोपाध्याय इव स्वयं नटित्वेति सवं सुस्थम्‌ । TET पुराणादि संकथाष्यस्तौति ।

ग्ड Sto | ननु सन्तु acral महाजनाल्ते्तस्य परिग्रहः कथमित्यत are तदेवमिति स एवेति । आ्नोक्रवनिश्चय wae: | aaa दूति । बेदप्रयोक्कयंयाथवाक्याधेन्नानव्व- माप्तवं मन्वादिभिः प्रत्यकेणेव गद्यत द्व्यर्थः । ननु परकौयं ज्ञानं कथं तेषां प्रत्थनमत श्राह । तेषामिति । ननु तेऽपि चेत्‌ aan एव तदा खयमेव धर्माधमौँ arama व्यवहरन्त्‌ किमिति वेदं परिगश्रन्तोत्याण्ङ्ते। तादृश्ाभिति। श्रक्माभिशदेदार्योऽनुष्टौयते तथा चास्मदपत्यान्यपि श्रनुतिष्ठन्तोति तदष्टान्तनान्येऽपोति wage, तत्यरिग्रशहेतुरिति me: 1 खाधिकारेति। रैश्वरेोव वेद्‌ प्रणोय तत्परिग्रडे मन्वादयोऽधिकारिणः war cae: |

ननु मववादोनां aay प्रमाणं नाम्तौल्यन्‌ग्रयेनाह | अथवेति | tw न fava: faze यो चस्य पिता स तं न किप्रलमन दूति प्रा्वोयसंस्काराधौनवयापिष्डतिबलात्दाप्रलान्‌- मानें तेषामित्यथः। नन्‌ ना विप्रलमकत्वमा ्माप्तत्वे fa तु यचायन्नानवत्वमपोत्यत आर । उच्चावदेति | उच्चावचमनेक विध चित्यादि, तन्कटलानुमाना न्तेतेव सवेश्यसिद्िरिदयक्मवेत्यथेः |

च्मनुपलम्भवाद्‌ः। € ०४

नु वतान्ते deta दत्ययसंभा वितमित्यनग्येनाइ | यदेति । wa संवादमाह | पचत्रयेऽपोति ।

To टौ० | प्रामाण्ानिश्चये न परिग्रहसम्भव इत्या गर्ते | तदेवेति । ओआरप्रला निश्चयेनाप्ोक्रत निश्वया सम्भव tamed स एवेति । ताड्ग्ां श्रतोद्धियाथदभ्रिनां यागरिसादेः waa हितारितस्ाधनत्वनिणयादिति भावः व्यवहारेण वेदाध्ययना- दिना। गयत्पत्तिवंदाध्ययनादिः। दयति । दयालुनां परहितसन्पा- दनमेव प्रयोजनम्‌ । श्रधिकारः त्वमेवं कुविति facfaata: | पुराणादिभिः agar सङ्गयनमभिधानं, सवाद दृत्यपि कञ्चित्‌ |

Mead परमेश्वर प्रवतितोऽयमेव वेदसंप्रदायः मगौन्तर वेदापेक् vata मेश्वरमौमां मापः कपिल- wat वा स्यादिति चेत्‌ ! किमथे पुनरियमपेक्षा । पुववेदे जगन्नाथस्य न तावदेदार्थोपलम्भाय । नित्य- सवन्नत्वात्‌ | नापि रचनाथं | स्वभावतः सवकत्‌क- तया आदर्णनपेशणात्‌। नापि विरोधपरौदहारार्थम्‌। प्रतिपाद्यानां तदनुमन्धानविभुरत्वात्‌। अवेधुये वा

कर्तुः सार्वज्यविन्नानारेव समस्तविरोधविधननात्‌ | तथापि पवस्तगान्तरवेदव्यरहारेाऽपि परमेश्वरस्य गोचर इति चत्‌ ! कः सन्देहः यदि taza वेदस्य प्रवाहनित्यत्वं, न केवलमेतस्य fa q षटादेरपौति

€ ०६ . ऋअत्मतन्वविवेक सटौकर

न्याय रव ea । अन्यथा मौमांसेति क सेश्वर मौमांसेति | तस्मादुक्तरूपः परिग्रहो नान्यथा संभवः तौति प्रतिबन्धसिद्धिः । तथा चाप्तोक्तत्वात्‌ प्रामाण्य fafa: |

mg. Fel मेश्वरेति। Face वेदकटेतवान्युपगमाः iad पूर्वपूर्ववेदापेलवलक्षणमौमां सातल्वमिति मेश्वरमोमांसापचः क पिनघेव धम विज्ञानेश्वय॑संपन्नस्य सुव दवत्‌ सर्गान्तरग्होतवेद म्यतिमतम्तत्रत्यमिज्ञानवतो वा वेदग्रद्योतकत्वमिति कपिलपचः परजिपाद्यानामिति। मन्वारौनां प्रवं वेदानुसन्धानं यदि स्यान्तद तदिरोधपरिहाराथं तत््रतिपाटिताथप्रतिपादकल्वबोधनादिरोधभञ्ञ भवेत्‌ नलेवमित्य्ः | ननु मन्वाद्योऽपि सवज्ञा एव कथं gaat न प्रतिसन्धास्यन्तोत्यत आह । saya वेति । यदि ते arm mar वेदप्रणेतुरेव सार्वं ज्ञाला त्मणौतवेनेवा विरोधनज्ञाना faa: | aah प्रवंसगेवेदज्ञानवल्वाग्युपगमपत्त एव मेश्वर म्नोमांसापक्त दृत्यत ae) तथापौति । एतदेवेति । Tawar विषयत्वमित्य्ः। face पूवमगेधरादिरपि ज्ञानविषय ड चरप्रवा होऽपि fay: स्यात्तथा चेदं न्यायद एनमेव | स एव वेदप्रवा ददामोम्यस्तोति मोमांसापक्त va स च दूषित दति सेश्व Maia नातिरिक्र cau । प्रतिबन्धेति । वेदा यासो महाजनपरिग्होतलादिति प्रतिबन्धसिद्धिरित्यथः। किमतो ag मत श्राह । तथा चेति |

चनु पलम्भवबाद्‌ः | od

कथं पुनः सुगताद्यागमेषु नाऽऽद्रग्छान्दसानां, वेदविदेषिदश्नान्तःपातिपुरुषप्रणौतत्वादिति मा शङ्किष्ठाः | जिनेन्द्रजगदि नदरप्रश्तिप्रणौतेष्ठप्यादरात्‌ | तत्कस्य हेलोः महाजनपरिश्दौतपुर्वागमाविरुङ्गतया तदनुसारित्वात्‌। कृतस्तहि ! सिङ्प्रामाण्यवेद- विरोधात्‌। कथं तहिं कतिपयैरपि तत्परिग्रहः ! अलसभौ रमिदूःखमयजात्यकमंविदेषात्‌ | उदुंबर गर्तोयतन्तुवायवत्‌। नत्वेवं वेद Hawa निभर- त्वात्‌ । चवणिकबहिष्कृतैरनधिकारिभिरनन्यगतिक- त्वात्‌ कौतिप्रन्नाकरवत्‌। नतु णवं श्रुतौ परः पृज्या- नामण्यचाप्रवेशत्‌ इतः पतितानामपि परेरपा- दानात्‌ | भक्षपेयाद्यदेतरुचिभिश्च रागात्‌ मरभादि- वत्‌ न व्वेवमाम्नाये तदिभागव्यवस्थापरत्वात्‌ | कृतकाभ्यामिमिश्च मोहात्‌ काणाचायौदिवत्‌ न त्वेवं ब्रह्मणि आबालभावं प्रत्तः अविवेकिभिश्च पाषण्डिमंसर्गात्‌ शोण्डिकादिवत्‌ न त्वेवं प्रते पिचादिक्रमेण प्रबतनात्‌। योगाभ्यामाभिमानि- भिश्रावयग्रताभिमन्धः सुभृत्यादिवत्‌ न त्वेवं प्रस्तुते प्रथमम्य कमकाण्ड ण्व नियोगात्‌ । श्रयोग्येरावौ- [जौ !|वनान्‌ सामान्यश्रमगकवत्‌ न त्वेवं प्रक्रान्त ्रगन्तुकानामनधिकारात्‌। कुदकवश्वितैः ममौ- चौनप्रत्ययात्‌ दौपङ्करसुपिरदश्िबासिश्वत्‌ न त्वेवं

< ०८ कात्मतक्वविवेके सटोके

प्रकते तदभावात्‌ | किन्तु महाजनपरिग्रहात्‌ वक्‌ प्रामाण्यमनुमाय आयु दे नैरुज्यकामवदिति |

neo रौ०। कथं पुनरिति। सवेज्ञप्रणोतलाविगेषा दिति भावः स एवैकगरन्येनाह वेदेति शङ्ाभावे बौोजमार। जिनेन्दरेति । तत्कवस्छेति। जिनेन््रादोनामेव कथं तदादर इत्यथः | जिनेन्रानां तदादरे हेतुमाह gavel | महाजनेति | दयं शङ्गा मास्तु तथापि कान्दसानां कुतस्त न समाद्र TATE! कुत द्ति। सिद्धान्तौ aa हेतुमाह । सिद्धेति। नरभिरःपावि- श्या दिविधानादिरोध इत्यर्थः । श्रलसभोरुभिरिति । श्रलसाञ्च ahaa: । उद्‌ बरगरता दे र: । तन्तुवायः कुविन्दः तेनालस्येन वेदिकं कर्म त्यक्ता संसारमोचकागमोपदिष्टं कमे परिग्टरौत- faa: | कमेष्छेवेति | कष्टमयबड्विधकर्मप्रतिपादकलवादिल्यथेः | श्रनन्यगतिकल्वात्‌- वैदिककर्मानुष्टानरूपगत्यभावात्‌ । पित्रादौति। अपर्युता धिका रपरन्यराकला दित्यः । सुति द्विरेषः । प्रथमत दूति गाद्धोस्थानन्तरं (योगविध्यपासनस्यो पदिष्टला तच च क्टवङ्क- कर्मोपदे शा दित्यः | अ्रयोगोरिति, जो विकायामकमेः । सामान्य- श्रवशको aoa: [?] wana: स fe बधनं दला बौद्धे खदशेन प्रतितः। शआ्रगन्तुकानामिति। पाणष्डानामित्ययः। ककः णग्रजा लिकः । Seat: aenfer: पुरुषप्रमाणकः ठणकाषहटखण्ड- ea हि एक एव दोपः एषिर निस्परतप्रभो बह्दो पञ्चमं जनयति | atfamt aa) तदभावादिति। मूलग्डतस्य बा लिश्त्वाभावादिति

(१) योगविष्यपन्यासस्येति २ Yo पा |

अगुपलम्भवाद्‌ः | ९०९

ura: | किंविति। यथायुविंदे मेर्ज्यकामः प्रवसते तथा यागादौ हर्गादिकामो न तु विप्रलम्भकला दित्यः |

Tye रौ ° । सत्यपि asfa: परिग्रहे सुगतादनां वेदे ध्विव भवतामपि विद्ेषमातादेव तदागमेषु asset दत्याश्येनाशङ्कते | ay पुनरिति। श्रप्रामाण्यादव तत्र नाद्रोऽस्म्राकमित्यभिप्रा्येण प्राह सिद्धान्तो | वदेत्यादि। तन्‌ तेष्वेवादरणम्‌ | कस्य Bat, यदि ताङ्पुरषप्रणतं निष्यमाणं तेषां स्वतोऽरामाण्येऽपि प्रमाण- मलकलात्तयेत्यार | मराजनेत्यादि । प्रच्छति । कुलन्न्होति | उत्तरयति । सिद्धति । श्रविरद्धभागभ्यापि प्रमाणामलकवेनाप्रमाण- लात्‌ । उड्म्बरगरतो दं शकिषम्तदौयम्तन्त्वा यः कुविन्दः बौद fare: | सरभो agfane: । श्रयग्रता श्रलेपता । तथा च वदन्ति ।

श्रत्यन्तमशिनः कायो Set चाल्यन्तनिमष इत्यादि ॥ सुभरूति्बोद्धभेदः । सामान्यश्रमण्कः सामान्यनामा BIT: a fe बधनं दला wena बौद्धः प्रवर्तितः। दोपङरो बङसुषिरो यन्त्रविपराषः तन््ध्यग्थितो द्येक एव aia: परितो निम्सर्रभोऽनेक- वह्मतिभाति |

fa पुनरमौषां मूलं, न द्येतावन्तो ग्रन्धराशयः परविप्रलम्भना् प्रणौयन्ते, न च विश्वमेव विप्रलभ्य मिति चेत्‌ ! भवतु किञ्डिन्मृलं किमनेन चिन्तितेन । अतिनिर्बन्धये तु पषणिकनेराढ्यादिप्रतिपादकानां

€१० शआात्मतनत्व विवेके acta

त्काभ्यासः। प्रतिपादितं च तथा । शन्यसाकारादि- प्रतिपादकानां तु दुरभ्यासः। योगशस्तेभ्यस्यतः सू पश्रन्यमिव भाव्यमेकमेवेति प्रतिपादनात्‌ | चैत्यचौवरादिप्रतिपादकानां तु खस्थितिमभिसन्धाय द्भनान्तरशखितिदेषः। खस्थितौ प्रमाणमनपेश्य पर- स्थितौ विगानात्‌। ब्रह्मचर्यप्रतिपादकानां तु वेदा एव, न्यायाविरुद्धं परतन्त्रोक्तमप्यानुङ्खल्यप्रसिडगद्यत दूति विमर्षात्‌। मन््रकोषप्रतिपादकानां तु प्रणव- बौजजातयः सवेसाधारण्यः, अ्र्ेयदेवतानामाङ्रूव- faa: श्रह्ञापरिणद्ौतश्चाकारो देवतेति हस्तसमा- लोचः। सत्यतपः्णस्तीनां वचनं मन्तो विषयवत्यां चिन्तायां चित्तस्यैयें प्रयोजनं, कथमन्यथा मदर्पणं शापानुग्रहक्षमता, कथं वा चतुभजाष्टभुजाद्यवयस्थेति "दुरूहादिति। रकविप्रलम्भनायं वा केनचित्‌ कियदेव प्रणौतं तेनानुषठितं अरपरेस्तदनुयाथिनि- खौ तमनुष्ठितं व्याख्यातं faafed चेति किमनुप- पन्नम्‌ | तस्मादिरुद्वागमव्यदासेन वेदा रवार्वाचौन- पुरुषपुर्वकत्वशङ्काब्युदासेन परमेश्वरप्रणौ तत्वारेव भूताथभागय्याप्रामाण्यशङाव्युदासेन प्रमाणमेवेति नियमः। |

८१) दुरूष्त्वादितिग्रङ्खरसम्मतः Ula: |

TATA: | ELL

TE Sto) श्रमोषां सुगताद्यागमानाम्‌ । भवविति। आगमप्रामाण्यसाधनादेव वयं हत्या इति भावः । तकभ्वास द्ति। कुतकान्यास cau: । ea यदि श्यादधंक्रियायां कमयोग न स्याताम्‌, wan यदि श्यादात्मदर्णो aca न सुष्थे- तेत्या दिकुतकण्यासः । तयेति । एषां कुलकेत्वमित्ययेः। दुरण्यास- Hare योगेति । afeateti मनः प्रणिधामबलान्‌ शल्यमेव जगदिति भावयता केनापि शन्यतेव सिद्धान्तितेत्धर्थः। च्येति। चेत्यो बौद्धदेवता । Vat परित्या्यमित्यादिप्रतिपादकानामित्धथेः | चेत्यवन्दमाचचौवरपरित्यागाश्च न किञ्चिदन्यद्‌ पेयमिति दिगम्बराणां स्बम्थितिः व्वाभ्युपगमस्तचेव च प्रमाणपरित्यागकन्पनयाऽन्यच विगान मित्यर्थः । परमतमप्रतिषिद्धमनुमतमिति ब्रह्मचयप्रतिपादकानां मृनमित्याह । ब्रह्मचयंति। मन्त्रकोषो मन्त्रसमुदाय: यः प्रणवो - FAR TSA णव, यान्येव तन्नटेवताबोजाकराणि तान्येव खं तच प्रतिपादितानि तदन्न दे वारिव्यम्तम्भनप्रतिमा जन्पना दिश्रक्रिरपि बो द्धानामित्यथः। सवंसाधारण्य waa भनमित्यनुषन्लनौयम्‌ | तदि । सूर्या दिद वताम्बौकारस्तेषां न कथमत sty agate | तत्तद वतानामेव चेत्या दिनामान्तरधारणं परं fang इत्यथः ay य एवाकारः श्रद्धया ध्यायते सेव दवता aq वदभ्युपगत दृद्राटि- रित्यत श्राह । श्रद्धेति हम्तसमावरणमाब्रमेतन्न तु ताज्िको- ऽयर्भिन््र <a: | सन्येति। तदचनमेव मन्तो नतु बदभाग- स्वदभ्यपगतः | ्रष्टमुजचतुभुजादिरपि व्वदन्यूपगता न देवता, विंलिता दर विषयत्य चेचिन्तमं क्रियते तदा मनः भ्विरम्मवतोल्ये-

(?) तवानुग्क्रोन qeaanfe 2 qo Ute |

९१२ आ्मतत्वविवेके सटौके

तावन््मात्ाथं तदभिधानम्‌ श्रतरेवोपपाद्यदये उपादकद्यमाह | कथमन्ययेति । दुश्टहत्वादिति । नायं पच्च दति me चयदि तादृशानां वचनमेव मन्तरस्तदा तद्रचनानामनेकला ऋन््रतेन AU: स्यात्‌ । यदि च चिक्तन्धेव॑मा एवाष्टमुजाद्युपयोगसदा यक्किचि- दिषयवत्येव चिन्तया fanaa भवतोति मूर्तिविगेषो देवतालेन दुह LNG | वेढा एव सवेज्ञप्रणौता एव प्रमाणमेवेति प्वपरचहक- साधितं नियमचयं हेतुत्रयोपरक्रमुपसंहरति । तस्मादिति ।

रघु° टौ ° । तकाभ्यासः कुतकाभ्धासः | तथा-क्षणिकलाद्यतु- गुणानां कुतकंलं । द्‌ रण्यासः मनसो afeaiawa योगश्रास्तेषु wra- aatfafeaa शून्यवादः शास््रतात्यर्या परि चया दास्तवलनिञ्चयः | चेत्य चोरा दि रेत्यवन्दनचौवरपरित्यागादि । वेदादिविदेषिभिः किमिव तदुक्रमभिदहितमत श्राह । न्यायेति। एकंदेग्रसंवादेन भागान्तरे लोक्रानामाश्ासायमित्ययः। सवसाधारण्ः- सव व्ैदिकमन्लस्ाधारण्यो मूलं रस्माकं ३ेदिकेषु मन्तेषु प्रण्ववोजानि ९द्वा तदप्रतिषूपकाणि कन्पयित्वा स्बमन्त्ेषु ते प्रचिप्तवन्तः । afey arearaa बौजानि तदना कुतश्चित्तदौयमन्त्ादादिल्यलम्भना- दिकमिति। शद्धामात्रेण कथं चेत्यादेरदेवतालं तत्रा । श्रद्धेति | इस्तसमालोचः- कन्यना । तेषां यथायथं तत्तदोजाचरादिश्रालोनि श्रद्धेय वतामामाङ्धितानि वाक्यान्येव मन्त्रेन ते परिकग्ितवन्त Cee: । मन््रलेन परिकम्पितस्य , वामा जस्य जपात्‌ AATATY देवतायाः परिचिन्तनात्‌ कदाचित्‌ फलसिद्धेरसम्भा वितलात्‌ कथं तादृशकन्पनासम्भव दश्यत श्राह। सत्येति। मशर्विभिरिवास्माभि-

QATAR AZ: | Ere

रपि warfenfafderey जपादिना weeranafintet तदेवासदादोनां तपप्रभावान्तयाभतं सत्‌ फलमादधाति aqer- मसामध्ये महर्घोणमेव कुतः शापानुग्डदमता परिक्षप्राथामेव च देवतायां यत्र यद्य अद्धा सम्पद्यते तक्षिबिषये श्रदावशाभिरन्र- मुत्पद्यमानायां चिन्तायां fered जायते चिन्तद्येयातिरिक्ष च a देवतापरिचिन्तनप्रयोजनं | वास्तवत्वे तु देवतानामेकस्या एव तस्याः कचिच्वतुभृजलाभिधानं, कचिदष्टमुजवाद्यभिधानं, तौर्धिकानां कथं म विदधाते tf दरूहात्‌-द्‌रूहणादिश्यचेः। varie | सिद्धपमाणभावानां वेदानां विरोधादप्रामाण्यप्रयेऽगन्यगतिकला- दौदृशोकन्पनेति भावः, उपसंहरति । तस्मादिति । are: fargres: | वेदा एवेति नियमेन पाषण्डागमप्रामाण्प्रस्य, प्रमाण- मेवेत्यनेन च एकटेशाप्रामाष्यष्य निरासः |

कथं चरम इति चेत्‌ ! महाजनपरिग्रस्य तत्सा- ध्यस्य वा सर्व॑जनपुवकत्वस्य पुरुषदोषाभावस्य वा प्रामा- ण्यहेतोर्भतभाव्याथभागयोः साधारणत्वात्‌। किं तस्य फलमिति aq! स्वाधप्रतिपादनं, किं तेन प्रयोजनं ! यथायथमुपादानं हानं मोक्षश्च । तच्रानधैडेतूनां तच्वत्नानाङ्ानं अरधेहेतनामुपादानं WIAA मोष दूति ॥

Wee tol ननु प्रमाणमेवत्ययोगवयवच्छेदपरेणेवकारेण सकलवेदप्रामाण्यमभिधोयते । न चेतथुक्म्‌ । श्रयवादानामप्रमा- णत्वा दिश्या श्हते | कथमिति । किं तद्येति । भावयायम्य प्रटन्नि-

11.

९१४ ात्मतत््वविवेके Fath

निदट्रत्तौ फलम्‌ । न तु ताथ तत्फलमित्याहइ । किमिति। fa तेनेति | निष््रयोजनकंप्रतिपत्तिजनकस्य रश्यापुरुषवाक्यवदना- देयवादिति भावः | प्रयोजनमाह । यथायथमिति । वायवं केपिष्टा दवतेत्यादौनामुपादानं फलम्‌ । श्रन्धं तमः प्रविग्रन्ति ये के चात्मनो जना carla हानं फलम्‌ । उपनिषद्धागस्य 4 मोक्ःफलमित्ययः ।

To ठौ ° | श्रादयदयत्यत्तौ यत्रहारात्‌ कार्याचिते शब्दानां may सिद्धा्थानामनुभावकवमेव ata gt तद्धििष- प्रमाणलमित्या ग्रयनाग्रङ्गते। कथमिति। चरमो नियमः। पदाथ- arama कार्यताबोधकग्रब्दसमभियादारादिवात्‌ कार्यान्वित- बोधजनकलोपपन्तौ न विग्िष्टगक्रिकन्पनमित्या रयन wet निर- स्यति । महाजनेत्यादि । कलतेयत्वाद्यबोधकम्य सिद्धाश्स्य न प्रवतंक- लाटिमम्भव दत्या्रायेन प्रच्छति i किमिति उत्तरयति । स्वार्थति। मव्य सिद्धायस्य सानात्‌ व्वारथप्रतिपादनं फलं तद्वारा च यथायय- मुपादानादि। «ag पाप्मानं तरति”, «acta ब्रह्महत्यां योऽश्वमेघन यजत " दत्यादसरूपाद्‌ानं, ^ श्रन्धं तमः प्रविशन्ति ये के चात्महनो जना" इत्यादेश्च हानं, श्रात्मोपनिषदां च ate: | तासां च लात्पयेनिर्णायनेन न्यायाः सादायकमाश्रयन्ते। त्वज्ञानादिति च waa सम्बद्यते। दष्टा निष्टसा धनतवज्नानयोः प्रव्तकल्निव्तकले लोकतः fag ्रात्मतचज्ञानस्य मोकेतुतं तमेव विदित्वा तिष्ट्युमेनोत्यादेः, WAT वा अरे मेत्रेयि zee: ओत carey वेद्राशरिति।

SD

ऋनुपलम्भवादः। €१५

केः पुनरयं मोक्षः ! आत्यन्तिको द्‌ःखनिरृत्ति रात्मनः। किमात्यन्तिकत्वं ! तज्नातौयात्यन्ताभाव- विशिष्टत्वं | तेषामभावः कथं ! कार णमावोच्छेदात्‌। अपुरुपार्थाऽयमिति चत्‌ । न । अमत्यस्याकाम्यस्या- शक्यस्य FTA तथाभावात्‌। नत्वयं तथा | सत्योऽयं TATA SATA | मवेरमभ्युपगमात्‌। काम्यश्च, दुःखस्य सखभावहयत्वात्‌ | सुखाथ तद्वानमिति zai a अतङ्तुत्वात्‌। व्यात्तरिति चेत्‌। न। अमिद्धः। न हि दुःखाभावः सुप्ेन व्धाप्यत इति। सुखं तावत्तन ara इति aq’ तदि सुखे सन्यवग्रय दुःखाभावो भवेदिति मुखप्राधनेति विपरौतापत्तिः। नावेद्यत्वादमौ काम्य इति चत्‌। a दुःखार्तानां तदभाववदनमनमिमन्धायैव तज्िहामादश्नात्‌। कयमन्यथा देहमपि जनद्युः। अविवेकिनस्त इति चेत्‌ ! किमच॑ विवेर्कन, इष्यमाणतामाचानुबन्धित्वात्‌ पुरुषार्धत्वस्य गम्यागम्ययोः ' कामवत्‌ । बहूतगान्ध- प्रसक्तिशङ्गया णाम्तमनुक्रूलयन्तम्त इ तरेभ्या भिद्यन्त | अपि चैवं कण्टकादिजन्यदूःखनिरृत्तिरपि पुरुपार्थो न स्यात्‌। अवेद्यत्वात्‌ | प्रथम विद्यत तावदमा- विति wa! qa माक्षऽपि। नाध्यक्रगति चत्‌ |

॥

(२) कम्यत्ववद्िति % Wo Ure |

erg आत्मततत्वविवेके सटौके

afe दुरितश्यकामस्य कर्मानुष्ठानानथेक्धप्रसङ्गः | तदभावतत्फलाभावयोरप्यनध्यक्षत्वात्‌ । उपलब्धि- योग्तापन्नानिष्टनिदत्तिरूपत्वाद्‌यमदोष इति चेत्‌ | तुल्यं । दुःखवत्‌ सुखस्याप्युच्छेदादकाम्योऽयमिति चेत्‌ । a) तृष्णाया दोषतिरस्कारेण प्ररृत्तिवदलम्परत्ययेन गशतिरस्कारान्निटन्तेरपि दशनात्‌ । मधुविषसंष्क्त- मन्रमचोदाहरणं। सन्ति च केचनालम्परत्ययवन्तः | न च समत्वं, TWAT प्राचुर्यात्‌ | दुःखं सुखहेत्वननु- षङ्गऽपि सुखे दुःखहेत्वनुषङ्गनियमात्‌ । तथा fe न्धायोपाजिंते षव विषयेषु कियतौ सुखखद्योतिका कियन्ति चा्जनरश्षणादिमिद॑ःखदुदिंनानि। अन्धायो- पाजितेषु यद्वविष्यति तन्मनसापि चिन्तयितुमश्क्यम्‌ | विदाङ्कवन्तु च सन्तो यदि कष्टकादिजन्येषु cay लेशतोऽपि सुखानुषङ्गः। अस्ति च ख्वगादिसुखेष्पि बहुलो Tense | अत एव विविच्य भुज्यतां तुपतण्डलवदित्यशक्यमिति। शक्यश्नायं निवत्यत्वात्‌ | AAA, अपराटत्तेरनथेवासनाननुक्रलाभिसन्धित्वा- चेति | |

Tk. Do) Mears फललमित्था श्येना ह | क <fa आत्यन्तिकोति। दुःखात्यन्ताभाव cau: | तथा च

अनुपलम्भवादः | ९१७

खोष्टादयोऽपि gar: after श्राह । श्रात्मेति । दुःखवत्धा्मनि कथं तदलत्यन्ताभाव warnaare | किमिति । दुःखलावख्छिल- प्रतियोगिकद्‌ःलात्यन्ताभाववत्वमेवात्यन्तिकवमिन्याह | तश्नानो- येति । ननु पुनः स एव दोष cary कथमिति । उत्तरं । कारणमाचेति। सवेदुःखकारणोच्छेदो म लोष्टादिजिष्टेनापि दुःखा- व्यन्ताभाषेन सहात्मनः सम्बन्ध Cae: । समानाधिकरणसमान- कालौनद्‌ःखप्रागभावासदटृन्तिद्‌ःखध्वंस एव वा मोको area Vergara वा सम्बन्ध दति भावः । खरूपतो दःखं न हेयं fe तु qari तद्धामं काम्यमित्यन्येच्छापोनेच्छा विषयवान्नासौ मुख्यः Feary care) सुष्वाथमिति । अरतद्तुलाद्ति। द्‌ःख- हानस्य सुवाहेतुतादिति भावः। तयापि यदा दुःव्वाभावम्बदा सुखमस्तोति agmfaare । वयाप्तरिति। a fe aet दुःबा- भावस्तच् सुवमत्येवेति afa: सुषुष्यादो यभिचारादित्धाह। नासिद्धेरिति। ननु यदा सुखं तदा द्‌ःवाभावोऽस्यबति aria raed | सुखं तावदिति । तहिं cana सुत्व मुपादेयमिति मुख्यः प्रषार्थो द्‌ःवाभाव vagy । नरौति | नावे्यलादिति। ^ द्‌ःखाभावोऽपि मवेद्यः पुरुषायतयव्यते ” cfa भावः । वेश्चलान्तभविण न द्‌ःखाभावस्य gaara किंतु खतन्त्सवेत्यार | दुःखातांनामिति | तरिं aa तच प्रवरतर ्नित्यत श्राह । asatfa | तप्र्ावन्त इतरेग्योऽपरका कारिभ्यः । प्रथम- fafa: उन्पन्नमाजेव्यथः। मोकचोऽपि ग्न्दानुमानादिक््य दति वेदता तुन्येत्याङ । तुन्धमिति । वेषम्यमाह । नाध्यरेणेति | तदभावतत्फलाभावयोरिति। दुरिताभावतन्फलद्‌ःवाभावयो-

९१७ आत्मतक््वविवेके सटौके

fier | उपलमोति.। (णयावहुःखनिढत्तिरुपलब्थियोग्या ata वेदयलान्तभाविण URE ATTA: । समव्ययफलत्वमा श्य निराकरोति । दुःखवदिति। तथा च यथा ewer दोषं तिर- ea श्रगम्यागमनादौ प्रटृन्तिः तथा विरक्रस्य ga तिरख्छत्यापि निटत्तिरित्यधः | दष्णेति । केचनेति । दुःखद्‌ दिनभोरव इत्यथः | प्रकारान्तरेण समश्ययफलत्वै निरस्यति । न चेति। न हि दुःखे सुखहेलनुषङ्ग Wawa: नरकद्‌ःखादौ सुखलेशराभावात्‌ qa तु cetera । एतदेव उपपादयति । तथा होति । न्यायाजिंतधनमत्यन्तन्दुःखहेतुम्तत्रापि gaara एत- दूनाजंनपरिपालनद्‌;खं तु atte ca) (रश्रन्यायाजिति afea पारलौकिकं चात्यन्तिकं दुःखमिल्याद । अन्यायेति । साम्याभावमेव पुनराह | विदाङवंन्त्विति । विविच्येति । दुःखं होयतां सुखसुपादौयतामित्यपि न सम्भवति । ("'परस्परानु- षकङ्गा दिव्यः |

snared निराकरोति। गशक्यश्चायमिति । दुःखात्यन्ताभावो विशिष्टद्‌;खसा धनध्वंससम्बन्धोत्पा दमदारा साध्यस्तादृ गदु :खध्वंसख aq एव साध्यो यदि च दुःखप्रागभाव एव मुक्रिस्तदा सोऽपि कारणविघटनसुखेन साध्य tau) ata परिहरति ।

(१) या दुःगवनिङृ्तिरिति र Yo पा०। (२) षयजन्धब्रुगमिति २ Yo Uo } (3) व्मन्यायदिहिक{मिति १ Wo पा०। (४) परस्पर प्रसङ्गादिति र qo परम्यरानुषङ्ादितिरे Go पा०।

चऋअनुपलम्भवादः | Ere

अन्तञ्चेति । न तच्कचूडा हरणवहुरन्त इत्यथः । अन्त्ये WATE । HATTA । पुनदूःखानुत्पन्तरित्यथेः ।

wT. टौ ° । qa frafaeia: तम्यात्यन्तिकलं सदा- तनतमसम्भवि श्रविनाभित्वं च साधारणमिल्याश्येम vena । किमिति। उत्तरयति । तव्नातोयेति । aaa यावन्‌ सत्वमभाव- विशिष्टं भाकमैशिश्चाभावः। प्रतियोगिजातोयाधिकरणखणा- afaafafa यावत्‌ । श्रयेदानौन्ननसुक्रावव्याप्िरत उक्रमा्मन दृत्यादि, तथा च ।१म्वाधिकरणान्मटन्तिद्‌ःखाधिकरणकणाषटन्तिः म्वाश्रयसमत्रेतद्‌ : खाधिकरणक्तणट fafa वा aaa मोच दति पयेवसितोऽयः | केचित्त यद्यपि द्‌ःखात्यन्ताभाववननं भरवच्छेदभेदेन दुः खसस्वेऽपि agi affa चाऽम्नि तथापि चरमद्‌ःखभ्वंसा दिपरत्यासत्या स्बौव- SAAT गभावानधिकरणकाननावच्छदेग वा aad तयति ate: | arageatfefa | aeTs:— दुःसखाभावोऽपि नावेदयः पुरुषा यतयग्यते | न fe मृाद्यवम्थायं nowt दृष्यते qui: ॥ एति द्‌ःखश्य॒निसगेप्रतिकुलम्बभावतया तदभावभ्य स्वरूपत एव areata | द्‌ःस्वा्तानामिति | किमत्रेति | faafaarafa दुःखार्तानां सुषुर्भिकामनायाः रामा णिकलवादित्यपि द्रष्टम्‌ । ति विवेकिनोऽपि carat निषिद्धमपि द हल्धागमाचरेयुरित्यत्‌ श्राह |

(2) ब्ब खअयममत्रेतति U Yo Ue |

Eo च्या्मतक्वविवेके सटौके

बडतरेति। शअरनुकूलयन्तः प्रमाणयन्तः। ते विवेकिनः। श्रवेद्यलात्‌ यावत्‌ स्मज्ञायमानत्ात्‌ । कदाचिश्त्राथमानतवमेव पुरुषार्थ vated | प्रथममिति । विद्यते wad) we- AMAT न तन्त्रं परन्तु साकलाक्कियमाणएतमिल्या शयेना शङ्ते | नाध्यकेणेति । तदभावेति । प्राय्ित्ते हि पापष्वंसं तत्साध्यद्‌:ख- प्रागभावं aga vata: तदुभयमपि नाध्यकमित्यथेः। पुरूषाथले गोपलसि्तन्त्रं परन्तु तद्योग्यता सा चाभावस्य योग्धप्रतियो गिकलम्‌, afe ख दुःखपागभावस्येदमित्याश्ङ्कते | उपलभोति । ठष्णया उत्कटरागेण | ननु भोजनया गादेरनिष्टमायासादिकमपेच्छ efa- खगांदेबेलवत्वात्‌ प्रवतेन्त wea श्रा । मधुविषेति । ae श्रविवेकिनो हि मधुविषसम्यक्रमण्यन्नं मधुमधुरतयाऽऽपातरमणौयं विषविषङ्गात मारयतु मा वा AAT] उपभुञऋहे तावदापातसुखं को fe wand पादगतं करोनोति fafa ys दति। सन्ति चेति। तदुक्रं-विवेकिनस्वायतिमालोचयन्तः खगेमपि क्रुपितफणिफणा मण्डलच्छा यप्रतिममिश्यपजहतो ति । वास्तवं समल- मपि मास्तोत्याह । म चेति। कण्टकादौति। आ्रादिषदात्‌ खद्गाघातादिपरिग्रहः । नरकादेरणपलचकं खर्गादौति । aay

asta पातभौतस्य कयिष्णोर्नास्ति निदंतिः ॥ इति ।

खन्तः MAH: | WTS: पुमद्‌ःखस्या नुत्पन्तेः। श्रमर्थेति । वासना श्रमिसन्धिश्च कामना । यथाहि सुखलिष्नां सत्यपि सुखोपभोगे थोग्डयः सुखे तदुपाये च कामना जायते श्रलाभे सानिषिद्श्योपायस्य निषिद्धेऽपि यथा कामुकानां खदाराणामलाभे

अनुपलम्भवादः | ERL

परदारेषु ate कामना अनर्धहेतुरिति सुखकामनान्कामनान्‌- कला न तथा दुःखात्यन्तविमोक्तकामनेल्य्ः |

नित्यं तु सुखं न सत्यं । योग्यानुपलम्भवाधितत्वात्‌ । शरुतिस्तच मानमिति Aq न। योग्धानुपलमिि- बाधिते तदनवकाशत्‌। अवकाशे वा," ग्रावजवन- श्रुतेरपि तथाभावप्रसङ्गात्‌। नापि काम्यं सदातन- त्वात्‌। न हि यद्यस्यास्ति स तत्‌ कामयते, भान्तेरेवं, कण्ठस्थचामौकरवदिति चेत्‌। न । स्वसंवेद्य तद्‌- भावात्‌ । नापि शकं । न हि तव्रिर्वत्यं नित्यत्वात्‌ | नापि विकायम्‌। अपरिणामित्वात्‌। नापि संस्काय- मनाधेयातिशयत्वात्‌ | न प्राप्यं नित्यसंबन्धवश्वात्‌ | न ज्ञेयं ज्ञानस्यापि नित्यत्वात्‌ । अनित्यत्वे वा शरौरादिकारणापायं तदनुत्पन्नः। उत्पत्तौ वा तेपा- मकारणत्वप्रसङ्गात्‌। तथा च Aa: मवदर्शो स्यात्‌ | आत्ममनःसंयोगारैः सवचाविशधात्‌ | न्नानन्नययो- नित्यत्वेऽपि तत्संबन्धो जन्यते म च पट्पदाथै- व्यतिरेकात्‌ उत्यन्नोऽपि न निवतंते ध्वं सवदिति चेत्‌ न। भावाभावयोः प्रकारान्तराभावात्‌। Aa स नाभावः। प्रतियोग्धनुपपन्नः | भावत्वे त्ववश्यमुत्यन्नो निवर्तेत उपाध्यन्तराभावात्‌। श्रविद्याविध्वंसनमेव

कन

(९) मंभव वेति Yo ato |

ERR व्यात्मतत््वविवेके सटीक

तत्‌प्राप्तिरिति चेत्‌! अच न नो विवाद्‌ः। न द्मेकविंशतिप्रमेदभिनद्‌ःखव्यतिरिक्ता अविद्या नाम | तदिष्वंसनश्च पुरुषाधे इति प्रतिपादनादिति | दुरन्त च adi तद्भिसन्धेः सुखसंस्कारसहकारितया aca’ विशिष्टसुखाभिलाषिशो वेषयिकेऽपि प्रटत्ति- मंभवात्‌।

अलाभे मत्तकाशिन्या दृष्टा free कामिता । दति उद्‌ाहरणादिति |

eo Zt. । न सत्यमिति न परमाथ॑सदिल्यर्थः। सुखलव न frat । दश्वरगुणाृत्यात्मुणटत्तिजा तिलवात्‌ द्‌ःखलवदिति भावः। योग्येति सुखस्य च योग्यतेकनियतवादिल्यैः। न mufafed सुखे द्‌ःते वा प्रमाणमस्तोति भावः। श्रुतिसंवेयवान्ना- ufaferafagare । श्रुतिरिति संस्ारावस्बायां योग्यतायां सल्यामणनुपलन्भेन तद्दोधकश्चुतेरनवकाश्रादिल्याह । योग्येति । ननु ^“ निद्यं॑विज्नानमानन्दं wy” ^ श्रानन्दं ब्रह्मणो रूपं तच्च ata प्रतिष्ठितम्‌ ” द्या दिश्रतयः कथमुपपादनोया इत्यत आङ । संभवे वेति । तयाभावप्रसङ्गादिति । ग्रावश्नवनबोधकलप्रसङ्गा दि- त्यथः । तथाच तददेवेयमपि श्रुतिर्मोावस्धायां दुःखाश्यन्तामाव- परेति भावः। भवतु वा नित्यं सुखं तथापि न स पुरुषा, अकाम्यला दित्याह । नापोति। काम्यताविरहे हेतुमाह । न Tia ननु ममेदं नालोति भाग्या सदपि काम्यत एव । यथा

व्मनुपलम्भवादः | ९२३

aren (चामोकरमपश्न्‌ भाग्या चामौकरमिति wea 1 भान्ते- रिति। age विज्नानात्मकवात्‌ खसंवे्मेव भवलाभ्युपगम्यते । तच कथमस्वारोपः स्यादित्याह । खसंबेदय cia) ननु भवतु कथंचित्‌ काम्यं तथापि प्रयन्नादिषयलान्न तत्पहषाथं care) नापौति । fadal हि काम्यते प्रषयिकसुखवत्‌ रदं तु नित्धनादनिवेशय - मित्याह । awfal ननु निन्ये सुखे योगविधिना कर्थचिदिकार ्राधौयते येन मोच्तोऽभिग्यज्यत इत्यत श्राह । नापोति। विकारो fe तदतः परिणामः स च तच arta: | नन्‌ त्रोहोम्‌ प्रोचतोत्यच eae संस्कायलवं तथाऽचापि स्यादिल्यत आह । नापि संप्कार्यमिति। ननु नित्यव्यापि azarae’ ergot यथा प्राभ्निम्तददेतरैतन्रापयं aa स्यादित्यत श्राह । नेति। नमु ज्ञानल्क्तणाप्रा्याघानात्‌ प्राणमेव तन्‌ कम भ्यादित्यत TE न ज्ञेयमिति । ननुत्याद्यज्ञानवद्यलमेवाम्त्‌ को दोष द्यत श्राह । afaaa वेति। नन्‌ तदिज्ातौयश्नानं न ग़रौरादितन््ं किन्तु विषयमा वजन्यमत श्राह । तथा चति। इृदानौमपि सजि कूपादयो विषयाः, श्रम्ि चा्ममनोयोग इति aaefnarafH- रित्यर्थः। ननु तदनो सवेदगशिना नानिष्टति वाच्यम्‌ | प्रलोरादिविरहदग्रायां मया वया च तदनभ्यपगमादिति भावः | तष्बन्धनिट तिद गायां संसारितापन्िमाग्रह्याह । म चति। स '*-उत्पाथो ज्ानसुखवसम्बन्धो भावोऽभावो वा । श्रन्त ATE

(१) Usama: पाठो २ To नान्ति। (र) अध्ययनक्रमग इति RX Go Uo | (8) आपाद्य इति र To पा०।

९२४ अ्मतस्वविवेके सटौके

प्रतियोगौति। भ हि निष्यृतियोगिकोऽभावो नाभेत्ध्ेः। उपाधौति | ware विनाभरिले भावल्वस्येवोपाभिलादिव्यवः । भसु da एव निन्यज्ञाननित्यसुखयोः सम्बन्धोऽष्ह॒ स च न विनाग्नौत्यत ae श्रविद्येति। एकविंशतिप्रमेदभिन्नद्‌ःखाल्मिका वचेदविचा तदा तददिष्वंसस्य पुरुषायत्वमस्मद भिमतमेवेत्याह । न wif | निन्ये ज्ञाने सुखे च प्रमाणमेव नालि योग्यानुपलयिनिरस्तलादि- यक्षमिति भावः। दुरन्तं चेतदिति। न नित्यसुखकाम्यलमित्यैः | श्र हेतुमाह । तदभिसमेरिति। नित्यसुखाभिला षिणो प्रेषयिक- सेऽयमिलाषः स्वात्‌ । स च मोचविरोधौत्ययैः । उत्कृष्टा भिलापे तदप्राप्रावपहृष्टाभिलाषे दृष्टान्तमाह । श्रलाभेति |

- -- ~~

Tyo टौ | faa सुखं ate दति we दूषयति । निच्यन्विति | भान्तेरिति। यथा कण्टष्यचामोकरमसत्वश्वमेण काम्यं तचेतदपौत्यर्थः। waa दति । स्वस्मिन्‌ सति sa संवेद्ये सतः सुखस्य कविदप्यनुपलम्भा दशनेन तत्सत्वे मनोयोगा दिसच्वेना वश्यं तक्छा्तात्कारात्‌ प्रतिबन्धकाभावादित्ययः। वेदान्तिनान्तु तदेव स्वप्रका शविक्नानरूपं, सत्यं विज्ञानमानन्दं ्रह्मत्या दिश्वुतेः । शकं हतिकमे । निटेत्तिरुत्यत्तिः । पर्वरूपपरित्यागेन रूपान्तरप्रात्नि- विकारः। पूर्वरूपा विरोधेन रूपान्तरलाभः संस्कारः । प्रातिः सम्बन्धः । see नित्यलेऽपि श्रात्मला दिवन्तस्यायात्मनि नित्यसम्बन्धवच्वात्‌ । बेदान्तिनां पुनरात्मना सर सुखस्य सम्बन्धस्तादाव्यमेव Brae नित्यमेव । निन्यं सुखं खतोऽशर्यमपि साक्तात्‌ क्रियमाणतया wei तथेव च काम्य श्रज्ञायमानस् सुखस्याकाम्यला दिति मतं निरति |

अनुपलम्भवादः | ९२५

म ज्ञेयमिति । अनित्यते वेति । पूर्व्य ame विना शादुष्तरश्य कारणाभावादनुत्पत्तरसुक्रलप्रसङ्ग द्यः । उपाध्यरेति । TE विना चित्रे भावलद्येव नियामकल्वा दित्ययेः। arin: तयोनिल्ययो - singe: off: सम्बन्धः । अच मोक्तदशायामविद्या विध्वंस | नु नेयायिकानामतिरिक्राऽविद्याग्यपगमेऽपसिद्धान इत्यत श्राह । न रोल्यादि। मानाभावादिति wai तदिष्यंसनं चेति। प्रा्नाप्राप्नविवेकेम तवेव पुरुषार्धवपर्यवसानात्‌ तस्य श्नानसुख- सम्बन्धे मानाभावात्‌ ज्ञायमानलसष्य ज्ञानविषयत्वानतिरेकाच्चेति भावः। afaa सुखं । श्रभिसन्धेः काममायाः। उण्छष्टसुखे कामनायां तदसन्पत्ता वपषृष्टेःपि तच कामना जायत इति । श्र दृष्टान्तमाह । wera हति |

यद्यापि “परेण नाकं निहितं शायां विभ्राजते यद्यतयो fanfea “| ^ वेदाहमेतं पुरषं महान्तमा दित्यवपां तमसः परस्तात्‌ "| ८ तमेव विदित्वाऽतिष्टल्यमेति नान्यः पन्था विद्यतेऽयनाय ”” | ca at ₹ प तत्रमं ब्रह्म वेद ब्रह्मेव भवति, नाव्याब्रहमविष्कुले भवति | ^ तरति गोकं तरति पाप्मानं qurafepat fag seat भवति ` । «< ब्रह्मविदाभ्रोति परं" । ^“ ततः परं ब्रह्म परं नतं यथा निकायं सर्वभतेषु गृढं विश्वम्येकं परिवष्टितारमौगं तं wer श्रष्टता भवन्ति” “ यस्मात्‌ परं नापरमम्ति किञ्चित्‌ यस्माज्ञाणोयो न ज्यायोऽस्ति किचित्‌ ae इव weit दिवि तिषठव्येकेनेदं पूणे पुरुषेण way । “ ततो यदुत्तरतरं तदरूपमनामयम्‌ "` । ^ य एतदिद्‌ रणष्टतान्ते भवन्ति wat दुःखमेवापियन्ति” इृत्धादिनाना- श्रतिश्यः परमेश्वरतच्वश्नामम्येव AIAN प्रतोयते |

Exe व्मात्मतत्वविवेके-सटौके

दे विद्ये वेदितव्ये तु weeny परं च यत्‌ | गरष्दन्रह्मणि निष्णातः परं ब्रह्मा धिगच्छति ॥ 2 ब्रह्मणो वेदितव्ये परं चापरमेव च। श्रब्दब्रह्मणि निष्णातः परं ब्रह्माधिगच्छति ॥ दरल्येताभ्यामपि अ्ुतिम्छतिभ्यां परब्रह्मतद्रोधकागमतच्ज्ञानखय न तु कुतीऽणागमात्‌ खात्मतच्वन्नानस्य । तथापि ated जनकस्य व्वात््मगोचरमिश्याज्नानवासनासमुच्छेदस्य खात्मस्ाचात्कारादेवोत्‌- पातान्‌ तदारा तस्यापि ateeqafafa वदन्ति । तदसङ्गतं । यदि तक्ज्ञानाद्‌विरेणेव atet यदि वा कर्मणां भोगेन च्याद्भयथापि वासमोच्छेदम्य मो्तजनकलते मानाभावात्‌ | भोगन anwar विरहितनिषिद्धयोः प्रवर्तमानस्य धर्माधमानुत्‌- पत्तावृयुज्यते वासमोच्छेद्‌ इति चेद्‌ पयुज्यतां । नचैतावता मोच- जनकता सिद्धिः | तवज्नानवतो धमाधमयोः प्रागभावस्य सत्वे तयोरुत्यादो Tale: | waa तु तदभावादेव नोत्पाद्‌ cafe केचित्‌ | वस्तृतस्तु «न वा श्ररे पत्युः कामाय पतिः प्रियो भवति, आत्मनस्त कामाय पतिः प्रियो भवति इत्यादिना शश्वरासमभवि- प्रियलाख्यानेन जोवात्मानसुपक्रम्य ८ श्रात्मा वा wt gear ” द्धा दिप्रतिपत्तिचतुष्कं विधाय ^“ एतावदरे खस्वम्डतत्वम्‌ ” Cay फलावश्येभावद्योतमाव कारणे Ha AT Te MAT दिरेवाश्टतलमित्युक्ं श्रतः श्रुतित एव Grae मोकदेतुतासिद्धिः । यश्च aa a afer विश्चाते स्वमिदं विज्ञातं भवतौति तदात्मसाचात्कारान्‌ arava दयादिति बोधनाष । यदपि तदनन्तरं ^ एतद्धेव महतो

अनुपलम्भवादः | ६२७

तस निःश्वसितमेतद्‌ यदुम्बेद्‌ ” शृत्यादोश्वरधर्मकथयनं तदपि जौषे- ्राभेदबोधनाय | यथा “यतो वा carfa warfa जायन्ते” दत्यादिना tat प्रक्रम्य « तत्नमसि Aaa” इति जोवेश्वराभेद- yana तदुभयमपि fafa श्रात्मभावनं मोकचहेतुरिति ज्ञापनाय । wat “ कश्चिद्धौरः प्रथगात्मागमे्दाटत्तशलर- श्ततलमिच्छन्‌ > । तरति शोकमात्मविदिति बदाच्च प्रत्यगात्मब्दो जोवपरः। ^ शान्तो दान्त उपरतम्तितिचुः समाहितः श्रद्धा विन्तो शलात्मन्येवात्मानं पण्येद्‌ ” दति। “ आन्मानमव्िच्छ गुरा प्रविष्टम्‌ " दृत्याटिश्रुतयश्च | श्रात्मानं afanratarzanalfa परुषः | किमिच्छन्‌ कम्य कामाय ग़रोरमनुसन्वरेर ॥ इति afafa: स्बात्मज्ञानम्य ्र्रत्यभावदारापि इतुतमुक्रं । रईश्रग- ज्ञानस्य हेतुताबोधकशरृतिरपि तत्वमम्यादिवाक्यम्बर सादोश्रराभिन्न- स्बात्मज्ञानपरेव । वढान्तषु जौवश्वराभटान्तन्त्रानं तच्वज्ञानमेव | न्यायनये तु तयोभं दे ऽ्यमेदभावनं शरुनिनलान्रो चतुरिति ध्येयम्‌ | यत्त बेदान्तिभिजविश्वराभेदात्‌ प्रियचमुपपाशेश्वरपरत्वमुकरं तत्तेषामेव maa इति । मोचम्तु नात्यन्तिकं sada: । द्‌ःख- मनत्पाश्च तम्योत्पा द वितुमगक्यवात्‌ तद्पाय wary । कथं तदि दुःखसाधने गिराङ्ेदनमेदनादौ तपोयोगादौ «naam इति केत्‌ । बलवन्तरमर्थान्तरमुद्दिश्य न ay तमेवानथं विनाग्रयितु तं तत्षाधनं वा कञ्चिद्पादन्ते। यदाङः- प्रलालनादि THER Ze वरम्‌ । इति अन्यथाऽमवरतमेव शशिराभेदगोरम्ताडमादौ प्रवर्तेत न॒ निवतेत च दुःखेकसाधनादइलवन्लरद्‌ःखसन्तानसाधनादा नलोऽपि तावद्‌

exe व्याह्मतत्वविवेके सटौके

दुःखराशेशत्पादे तदना MATT । नाणसौ तच्ज्ञानसाधयः + ्रृप्ादेव दु रितादुःखस्य ate तदविनाश्रस्य सम्भवात्‌ ताभ्यां च॒ विना तत्वन्नानसहसेणापि तयोरत्पादयितुमग्रक्यत्वात्‌ | समामाधिकरणद्‌ःखासमागकालोनद्‌ःखध्यंसतं च न अन्यतावच्छेदकं मानाभावात्‌ । श्रन्यथा शएकादिदुःखासमानकालौगद्‌:खष्वंस- लादिना मे्ासमानकालौनधघटलादिना च जन्यताप्रसङ्गात्‌ । सत्यां मिथाज्ञानवाखनायां प्रवतेमानव्यापूवध्माघमेसश्चये संघारानुच्छेद- प्रसङ्ग र्ति चेत्‌ । एतावता amare तादृश्वासनाविनाश्दारा धरमाधर्मानुत्ादप्रयोजकलं स्यान्न तादृशदुःखध्वंसजनकलं, TT त्यादिकं जं कारणाभावे कार्योत्पादाभावस्येव बोधकं, उत्पन्नयोसु धमाधमयोरारत्य तत्लज्ञाना दिना शरो भोगद्धारा वेत्थन्यदेतत्‌। मापि द्‌ःखाव्यन्ताभावः, तस्या स्राध्यत्वात्‌ | सिद्धोऽपि यामपदहिरण्यादिवत्‌ स्सम्बन्धिलेन साध्यः सम्बन्धः तस्यात्यन्तिको दुःखध्वंस इति चेत्‌ | म । प्राप्ताप्राप्नविवेकेनाल्यन्तद्‌ःखध्वंस एव साध्यलपर्यवसानात्‌ | तस्य चापुरुषाथतायाः प्रतिपादितत्वात्‌ । न वा तस्य तत््बन्धले मानमलि | श्रि canard विमुक्रशरतोति श्रतिरिति चेत्‌ , न । तद्याम्तथालाबोधकलात्‌। संसारिणामपि सुषुध्यादौ यापक- द्‌ःखा्यन्ताभाववत्वाञ्च तस्मा दाल्यन्तिको द्‌ःखसाधनध्वंस एव मोः | द्‌ःखस्य साधनं चेह तन्निदानं दुरितं, श्राल्य्तिकल्वं॑ च ages खप्रतियो गिखमवा यिषत्तिद्‌ रिताधिकरणचणा न्ति । श्रथ दुःख- साधमध्वंसो न खतः YR, दुःखप्रागभावमुदिश्यैवा दिकण्टक - नादौ प्राय्ित्तादौ «aa: | न च सुक्रख द्‌ःखप्रागभावसन्भवः, तस्य नाश्यते द्‌ःखोत्यज्तिप्रसङ्गात्‌, अना श्वे प्रागभावत्विरोधात्‌ |

अनुपलम्भवादः | ERE

प्रतियोग्यनुपयत्ेश्ेति चेन्‌ । न। प्रागभावस्यासाष्यवात्‌ । तस्यो तरकालसम्बन्धः arg इति चेत्‌ । न। सम्बस्थिदयातिरिक्स्य तस्यानन्युपगमात्‌ । सम्बसिनश्रकस्या | अन्यस्य ख खकारणाधोनवान्‌ कण्टकादिनाग्स्य agama माना भावात्‌ । प्रागपि तत्सच्वान्‌ । तत्सन््ेऽयिमचणे सत्तं तेन विनाऽपि चागरिमक्णेऽवण्यमसन्नमिल्येवेरू पमेव योगकमसाधारणं are प्रत्या यु पयुक्रमिति चेत्‌ । न । मानाभावात्‌ । प््कालव्याव्त- कस्या ग्रिमावधेदु वेचचात्‌ | सत्य्हिकण्टकादौ चिरकालं दुःखा - नुत्याद्‌दणरनात्‌ | एकदा सक्कर्मणां द्रत्तिलाभासममयन विनापि Tay दु-खपरागभावरम्या तिचिरं सत्वसम्भवाचच | तद्र - arya stad कम कन्पकोरिश्रतरपि ` टति।

सुखद्‌ःवाभावतन्ाधनान्यत्वन दु रितनाप्रः कथं पुरुषां दूति चेत्‌ । यथा हि quagaruaa इच्छायाः, दुःषत्वा निष्टमाघनत्व च टषम्य प्रयोजके, तया दष्टाभाववष्टाभाववे श्रपि दच्छादेषयोः | श्रत एव यम्य यच दुःख देषः तम्यवे तदभाव TEI, यम्य यर सुखे इच्छा तस्यव तदभाव देष दति मर्वानुभवसिद्धं यथा चेच्छा प्रति स्वरूपयोग्यताज्ञानमेव कारणं फन्नानुपधाननि्णयम्त्‌ प्रति- बन्धकस्तयेव दषं प्रत्यपि । संपयनमिखयसाधारणं फम्नोपधायकवज्ञानं वा तथा । विशिष्टश्च दुरितध्वमो भवत्यदेण्यो जन्यते च त्व ज्ञानेन । तन्वं तु जन्यतावच्छदकं न वल्यन्यदेनन्‌ ।

स्यादेतत्‌ श्रचोपप्रायिन्तानां द्‌्रितानां विना भोगं नाग्र- यितुमग़क्यलान्‌ तदवम्येवापुर्षाथता इति चन्‌। न। कर्म

माग्रापारगमनादिवत्‌ प्रायथित्तादिवच्च तच्वज्नानम्यापि धर्मा 117

९३० आल्मततत्वविवेके सटौके

ध्मेनाणकतायाः श्रतिस्तिसिद्धलेनाहल्येव तत एव तन्नाश्ात्‌ । यथाहि wma पाथसि पौते ठषा शम्यति ग्नौतलतरं सरोऽव- गाढवतो निदाघद्‌ःखं बपेतोल्यादौ जलपानादेलुषादुपश्महेतुतव | स्वरसतः प्रतोयते तथा- | भिद्यते इदयग्रन्धिरिच्छद्यन्ते सवसंशयाः | चौयन्ते wee कर्माणि तस्मिन्‌ दृष्टे परावरे ॥

५ तद्यथेषौकाद्वूलमग्नौ प्रोतं प्रदूयेतेवे ere सवं पाप्मानः प्रदुयन्ते श्रस्यात्् विदः ” |

दूत्या दिश्रुतावप्यात्मज्ञानम्य पापादिनाश्रकल्वं न चान्तरेण बल- वत्तरं बाधकमपाकतुमौगामदे स्वरससिद्धं ATI । श्रय (HR कारणभावभोगद्वारव सम्भवति तच्वज्ञानस्य कमना ग़कते साक्ता- TU म कल्प्यते कन्यना गोरवप्रसङ्गादिति चेत्‌ । न। तच्च ज्ञानस्य भोगाजनकलात्‌ । कायारण्यनिर्माणद्वारा तत्तयेति केन्‌ | न । त्रापि तस्याहेतुलात्‌ । विनेवात्मलच्वज्ञानं तपोयोगद्धि- प्रभावादेव सोभरिप्रतोनां कायारण्निर्माढतलात्‌ । तथालेऽपि तत्वज्नानस्य व्यभिचारेण जनकताया बाधितलात्‌ । द्‌ घटश्च भोगेन कमेणां चयादपवगेः । श्रनन्तानां विषमविपाकसमथानां कर्मणां युगपटृन्तिनिरोधवद्‌ युगपटृल्तिलाभसम्भवेऽपि कन्यशता दिक्रमकाल- भोग्यनर कसन्तानजनकानां क्मेणामचिरकालौनभोगेन माश्यितु- मग्रक्यवात्‌ । नम च aaa तेषां श्रुत्या तथा- त्वाबोधनान्‌ | तस्य तावदेव चिरभित्थादि श्त्यात्म विदोऽपि भोगेन

श ~- = «~~~ ~~~ oe ~ ~~ - ~~ = = “=-=

(२) क्तमक्रारगभोग इति २ Yo ate |

ऋनुपलम्भवादः। ९३१

कमणां यो बोध्यत दति Swear प्रारश्रोरकरमेविषयतात्‌ | अन्यथा विरोधप्रसङ्कात्‌ । श्रत एव भोगेन वितरे चपथितेति वाक्यषोऽपि। CAT प्रारग्धश्रोरे पापपुण्ये श्रष्धषरयश्च भगवाम्‌ बादरायणोऽपि। तदधिगम उन्तरपूर्वाद्ययोर्नेषविनाशो agen | भोगेन feat चपयित्वा सम्पद्यत दति । नप्याऽऽत्मनोऽधिगमे उत्तरम्या द्यम्याक्षेषः wae विना शः अरश्नषव्यपदटेशः यथा पुष्करपलाश श्रापो न fae एवमेवंविदि पापकं कमे न च्रिष्यत इति। एवंविदि श्रात््मतच्वविदि । दरतो च faarnauam वेदेषु पुराणेषु च। afanan पुमरात्मज्ञानम्य कमनाग्रकतवे हिरण्यगर्म- मनृदाननकप्रण्तोनामात्मज्ञानवतां विरतरकालजोषिते म भ्यान्‌ | श्रूयते चेषां भ्रुनिम्धतौ तिहासपुराणेषु तचज्नता महा कन्पकन्प - मन्वन्तरादिजौ विना चति। waned च यथा पुष्करपलाश दत्य दिश्रतिनोऽप्ात्मतच्वविदोऽपि देहादिमन्वम्‌ । ud च तच्च wraa कमणि arnfaqa प्रारसग़रोरं कम प्रतिबन्धकं, भोगन च॒ तस्मिन्‌ विनष्टे तदात्मकान्तस्षमकालौनादा नचज्नानादिश्च- मानाख्िलपापपुण्यविनाग्रः। दत्थमेव च तावदेवद्यादिश्रति- बोधितं भोगजन्यक्मना श्रानन्तय्यं सुक्रेसपपद्यत इति वदन्ति |

स्बोयद्‌ रितसामान्यध्वंसो ate: स चातिरिकः सामान्याभावो a भोगादेः साध्यः श्रपि तु anata केचित्‌ । रौनि- र्क्रेवानुसर्तव्या ।

स्रसमानाधिकरणद्‌ःव्वा धिकरणकणाट् ्तिद्‌ग्वभ्वंसः म्बौयद्‌ःख- सामान्यष्वंसो वा ate: तस्य चोन्करतरे च्छा विषयत्वात्‌ तश्चाधनतया प्रतियोगिनो इःखस्याणेपा देयवमित्यपि कञ्चित्‌ |

ERR आत्मतत््वविवेके सटोके

श्रपरे तु नित्यषुखाभियक्रिमुंक्रिः। म च संसारिणां नित्यसुखे

माभाभावः | ८ श्रामन्द ब्रह्मणो रूपं तञ्च ate प्रतिष्ठितम्‌ ” ॥

दति श्रुतेरेव मानवान्‌ । परमात्म बन्धवश्मोचष्यायभावात्‌ | आभन्दमिति ओतो लिङ्गपरिव्यागः रूपं ध्मः, अ्रस्यर्थाच्‌- ््ययान्तवेनामन्दयुक्तं खरूपमिति ara । मोक तदौययाव- दु रितसन्तानविनाग । तथा च श्रुतिः

तावदेवास्य चिरं यावन्न विमोच्य श्रय सम्पद्य दति।

न विमोच्य न विमोच्यते उपान्तद्‌ रितराणेः सन्परे aaa Saaafa प्रतिष्ठा च साचाक्कियमाणलं रंसारितादशायां सतो- ऽयानन्दस्यानुपलभ्यमा ननेनासन्कन्पवयात्‌ । सन्नपि योग्यः कथं तदान न wma इति चेत्‌ । अन्यथानुपपत्या दुरितस्य प्रति- बन्धकलक्रन्यनात्‌ । WBA तु AMMAR भोगदारा वा दुरितस्य विमागरे | wg वा त्वन्नानमेव तत्छा्तात्कारस्य कारणं स च तत्वन्नानेनादृष्टदारा अन्यते श्रदृष्टान्तरस्य तदजनकलात्‌ | जन्यभावमा चस्य श्रदृष्टजन्यवात्‌ | जन्यघुखसाक्ात्कारमाचस्य धमे- अन्यत्वात्‌ | श्रविन्छदवस्यमेव Wes भावजनकं चन्यथा भोगेम विनाश्मानादपि तक्माद्वोगान्तरोत्पादप्रसङ्गात्‌ । wa वा विनण्ठ- दवभ्यमपि तत्‌ तथा । जायतां चेकसाक्तात्कारादनन्तरमपरः | नाशयतां चा दिमोऽग्येन खकरूपयोग्यस्यापि तस्य न ना शोपधायकलव | सहकारि विरहात्‌ | arene च म saan । व्भि- चारात्‌ । कल्यतां वा तत््वश्नानध्वंखा दि कमेव किञचित्ाचात्कार्‌- विनाग्रप्रतिबन्धकं । निविशतां वा भावतलवत्‌ नित्यषुख-

व्यनुपलम्भवादः। ERR

साचात्कारान्यत्वमपि विनाशित्वावष्छेदककोटौ । सन्तु वा अनन्ता एव श्रोरतलन्नागसुखसा चात्कारसन्भानाः वेषयिकादिसुखविमुखा- नामेव च मोकेऽधिकारान्नामर्थवासनासमुत्थानम्‌ । श्रश्यीर- मित्या दिशरतेसतु witke सुखं दुःखं च aqua) नि्यमुख- सम्बन्धस्य निषिदमग्क्यतादिति प्राः |

ame प्रतिष्ठितत्वं सर्वामन्दान्तरातिश्रायिवं। तथा चानन्ता एव श्रौरतच्चज्ञानसर्वा तिशा यिसुखतश्ा लात्कारसन्ताना Taal |

स्यादेतत्‌, आत्मा तु किं स्प्रकाश्सुखस्वभावो- नन्यथा वेति ए्च्छामः । आ्राङ्खोऽसि चेदु पनिषद्‌ःएच्छ | मध्यस्थोऽसि चेत्‌, अनुभवं पृच्छ । नैयायिकोऽसि चै न वैपयिकसुखन्नानस्वभाव इति निधिनुयाः। तद्‌- fafta तु सुखन्नानव्यवहारे बौजाभावात्‌ तद्यव- हाराभावः अनुग्रहाभिष्ङन्द्रियप्रमादादिश्लश्शं fe कायें तद्यवहारबौजं, Banaue सतिसंस्कारादिकाय न्नानव्यवहारादिबोजं लके, तयोश्चाभाव श्रात्मनौति |

we. टो०। सुङद्धावेन पृच्छति i श्रात्मेति। प्रतिभाव बलेन निन्यधुखस्लाभाये वथा निरम्तेऽपि न मम संग्योच्छेद्‌ दति भावः। श्राद्ध tia अद्धावानसि afer: | उपनिषक ज्ञानसुखभिन्ननेनेवात्मनः प्रतिपाद्यतवात्‌ | यजोपनिषदि सुख- खाभाव्यप्रतिपादनं aa तदु पनिषदि चाऽन्याथम्य दभरिललादिति

५ ~

(१) aquufrardeafa २ To Ute |

Re ग्ात्मतत्त्वपिषेके सटौके

बहवयनपयोजनम्‌ । श्रतुभवभमिति । श्रं सुखौ ae जानामौ- त्यनुभवे तदुभयवन्नाप्रतोतेः। array खपे रागाभावः | नेयायिकोऽसि चेदिति न्यायसिद्ध विप्रतिपद्यसे चेदित्यर्थः | (“नन्वा गमविरद्धोऽयं न्यायः, आगमेन नित्यस्य ye सुखस्य च परतिपादना दित्यत sary तदतिरिक्र इति । पेषयिकज्ञानातिरिक arama: | aati! same: खौयतेन fara कोऽयं येनानुग्रहा दिक्षायं अन्यते तदेव सुखं म fe लदभिमतेन सुखेन aad | यत्तज्न्नानमयप्रवणं wera तदेव श्नान- चवहारविषय ca | तदभावश्वात्मनौति । सुक्रावम्धायामिति wy: |

Tyo टौ ° | खमरकाग्सुखकर्पस्यात्ममः कुतो द्‌ःखादिसम्भाव- नेत्याप्रयेन च्छति । श्रात्मा fafa arg: अरद्धावान्‌, ्रविषे- कितश्रत्यथः, श्रद्भालः । मध्यस्थः न्यायागमयोरपक्पातौ । अनु भवमिति। we जाने we सुखो मम ज्ञानं मम सुखमिल्यादिको WINN न वरं Haat सुखमित्यादिः। नेया यिको न्याय चिः। मिथो विहद्धार्थानां अुतोनां विना न्यायं तात्ययंस्य दुरवधारणलवात्‌ | वैषयिकं विषया दिजन्यम्‌ । तद्वावहारबौजं सुखव्यवहारबोजं | ्त्मनोति । श्रयन्नावः। जौवात्मा तावत्‌ सुखज्नानविरद- सभावो ज्ञानेच्छादेषप्रयन्रसुखद्‌ःखवान्‌ श्रलुभवबलेन धर्माधमेवांख न्याया गमाभ्यां सिद्धः । तत्र च बाधिते मिथो विदद्धखभावाभ्यां

(२९) मनु वैषयिकसुखकजानातिरिक्षेुखजानखभाव रखवाऽऽत्माऽस्त wa Gry तदतिरिक्त द्रति र qo पा०।

अनुपरलम्भवादः | ERY

त्षागसुखाग्यामभेदे न ated । परमात्मनि तु साव्॑यजग- त्कंलादिश्ालितया न्यायागमाभ्यां सिद्धे विज्ञागमागन्दं नद्य, श्रानन्दो ब्रहो्यादिकाः श्रनयो मुख्याथवाधात्‌ निल्यन्नाना- wear बोधयन्ति । aa च म विप्रतिपद्यामहे दति |

---------~>*

तस्मात्‌- श्रुतेः श्रुत्वाऽऽत्मानं तदनु समनुकान्तवपुषो विनिश्चित्य न्यायादथ विहतहेयव्यतिकरम्‌ | उपामौत अ्रह्वाणए्मदमविरामैकविभवो waked चित्नप्रणिधिविहितर्योगविधिभिः।

उपास्यमाने च तस्मिन्‌ प्रथमं बहिरर्था wa भासन्ते यानाित्य कममौमांसो पमंदहारः चार्वाक- ममुत्यानं च, तत्‌प्रतिपादनाथं च पराञ्चि खानौ- त्यादि | तज्चानाय परं क्मभ्य garfe | अथा्था- कारः, यमाित्य चंदण्डिकमतोपमंहारः, योगाचार- समुत्थानं च तत्प्रतिपादनार्थमात्मैवेदं मर्वमित्यादि तङ्खानाथमगन्धमरसमित्यादि । अथार्थाभावः यमा- रित्य वेदान्तदार माचोपसंहारः श्रन्यनेरात्यममुत्थानं च तव्रतिपादना्थममदैवेदमग्र आमौदित्यादि तङ्धानाथेमन्धंतमः प्रविशन्ति ये के चात्महनो जना cafe | ततो विवेकं यमाित्य मांख्यमतोपमंदारः शक्तिसत्वसमुत्धानं च तत्‌ प्रतिपादनार्थं प्रतेः

end aimarataara Heth

परस्तादित्यादि तद्वानाय नान्यत्‌ सदित्यादि । ततः केवल आत्मा प्रकाशते यमाश्रित्यादेतमतोपसंहारः, तत्प्रतिपादना्थे यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सहेति, सा चावस्था न हेया । तद्मतिपादनाथे न ` पश्चतौत्याहरेकौभवतौत्यादि agra ated नापि देतमित्यादि। ततः समस्तसंस्काराभिभवात्‌ केवलोऽपि a fanaa यमाश्रित्य चरमवेदान्तोपसंहारः॥ मोक्षनगरगोपुरायमाशत्वात्‌। निर्वाणं तु तस्याः खयमेव, यमाित्य न्यायद्‌ शनो पसंहारः तत्‌प्रति- पादनाथे अथ यो निष्काम आत्मकाम आप्तकामः स ब्रह्मेव सन्‌ ब्रह्माप्येति न तस्य प्राणा उक्रामन्ति तचैव समवलौयन्त इत्यादौनि। तस्मादभ्यासकामो- ऽ्यपद्वाराणि विहाय दाररेव प्रविशेत्‌ यतो माग॑- विमागेसंमोहमाशङ्कमानैरुच्यते MAN धनुषां योग इति |

Wee Sto | ददानो द्गरनानामेकवाक्यनां द्रढयितुं प्रति- पत्तिचतुष्टयोत्या दनक्रमसुपदिष्रति। गतेरिति। श्ुतेरपमिषत्मपश्चात्‌। WaT अला, समनुक्रान्तवपुषो न्यायादनेन गन्धेन सम्यकुप्रकारे- णानुक्रान्तसुपकराम्तं वपुः TT यस्य तादुशन्निशि्य उपासोत निरन्नरमनुचिन्तयेन्निदिष्यासनविषथं कुर्यादिष्ययैः । किल मात्मानमुपासौते्यत ave विहतहेयवयतिकरमिति ¦ aa शरौरेद्धियार्थबुद्धिमगःप्ृन्तिदोषत्यभा वफणद्‌ःखापवरगेषु दाद श-

अनुपलम्भवादः। ERO

विधप्रमेयेष्वत्यन्तवन्ये aq प्रमेयदश्कं तद्ातिकरस्ततसंबन्धो वितो धस्य aren केवलमित्यथः | यादृग्र्दुपासनाधिकारौ तमाह | शरद्धेति। अद्धा वेदबोधिते फलावश्वंभावनिश्चयः । ग्मः निर्वि कारमनखकता । दमः-्रतादिना कायक्रेगसहिष्णता । विरामः- उपलभेष्वपि विषयेष्वलंप्र्ययो वेराग्धमिति यावत्‌ a एवैको विभवः साम्नो wea: । किमर्थमुपासौतेत्यत श्राह । भवो- च्छते संसारोच्छेदाय। ननु शरद्धा शमदमा दिसम्बन्तिद्‌ लेभे- व्यत श्राह । चिन्तति। चित्तस्य मनसः प्रणिधिः प्रणिधानं निरिद्धियप्रदेगऽवस्थामं | तदथ॑विहितर्यो गिविधिभिरित्ययंः | धोगविधिभिरूपासोतेति वा सम्बन्धः | योगविधयश्च पतन्नलि- पादोपटिष्टाः। योगविधिश्था्पादेनापि चतुर्याध्यायषेऽभ्यन्‌- ज्ञातः यदाद । तं गुर्गि्यसत्रह्मचारिभिः त्रेयोधिभिरनषयिभि- रभ्यपेया दिवयुक्ञा योगाचात्मविष्यपायेरिति सें |

ननु दग़ेनानां वरेमत्यात्‌ कथमुपासना स्यारिल्यते wy | उपाम्यमान दृति । श्राद्मश्रवणाध्ं जेमिनिमहर्पिणा ग्रतावनश्रोय- माणायां कमकाण्डप्रतिपादिका va ग्रतः प्रथम्‌ प्राप्ताः | तच ख ग्रामकामो यजेत | पशुकामित्रया यजेत । पुत्रकामः पुरष्या यजेतेत्यादिदशनाद्वामपश्वादयो बहिरर्था कं म्युरिल्याकाङ्गायां क्ममोमांसा प्रणोता। न तु ब्रह्मकाण्ड तप्योदाम्यमिषत्याश्‌ | बरहिरर्था दति। श्रत ण्व बहिरयमात्रमधिष्टत्य इङ्गम्पतिनापि चावाकमतसुत्यापितं नाप्रत्यचप्रमाणमिति। न तु तभ्यायाक्मो- पाखनोढाम्यमिति। नन्‌ सुरगुरोरत्र कौदृशो वेदभागो मृणवे- नामिमत इत्यत are) तद्मतिपादनायेमिति । “पराञ्चि खानि

९द८ आत्मतत्वविवेके सटौके

Te whi परान्‌ wafa नान्तरात्मन्‌ ” «cia mary wey: खानोद्धियाणि पराञ्चि परतामदशेन]माच- दग्रनफलान्यद्जत्‌ । नात्मदश्नफलानोति। ATTA «ZB द्यभिमान इत्यथः । मन्वेतावता चार्वाकमतमेवायातमत श्रा | agrarata |

कमेभिच्ेतयश्टषयो निषद्‌: एजावन्तो द्रविणमौहमानाः |

Burge मनोषिणः परं Haat waaay: |

wa fe परं aia cata कर्मेपरतां निरस्यात्मपरमैव दभिता । प्रवेमात्मा न भासत्‌ camfaerttaatare श्रात्मा भासत इ्यु्यते | श्रधार्थाकार दति । wa भासत इत्ययः | भास्करोया fe जिदण्डिनि श्रा्दवेद्‌ ad agiad स्वमिति खमत- मुपसंदनवन्तः ज्ञानभिन्नं वस्तु नास्त्येवेति ब्रह्मपदेन ज्ाममेवोक्रमिति व्यामोहनाय खगुरुणा योगा चारमतोत्यापनं हतम्‌ | ननु वयास हृरस्यत्योरच alem वेदभागो मूलमिल्यत sve saad स्वमिति । इदं नामरूपस्कन्धपञ्चात्मकं विश्वमात्मैव तचाऽऽत्मपदं ज्ञानपरतया wear योगाचारो व्यामोहितः | sala तत्वतो ध्येय carat चरिदण्डिमतमुपसंहतं वयासेन । ननु तर्द fag योगाचारमतमत sre: तद्धानायमिति। श्रगन्धमित्यादिना पारमाथिकगन्धान्योन्याभा ववन्तयात्ममः प्रतिपादनात्‌। श्रथाथभिाव इति भासते दत्यनुषङ्गन सम्बन्धः । यमाभिन्येति | faewaa- sme: खो क्रियते किन्तु ब्रह्मपरिणामलेन प्रपञ्चमिश्यालवादि- भिस्लर्यो नाङ्गगेक्रियत एव । दारमाचेति। श्र्ाभावे fag aerftar देतसिद्धिरित्यथेः । प्रपश्चमिश्यालदश्रनारेवात्मनोऽपि प्रपश्चान्तगेत-

वअनुपलम्भवादः। ERE

लाभिमानिभिदिंगम्बरादिभिः शन्यतानैराव्यादेः fagrawa- लात्‌ । ननु त्र पाखण्डप्रतारणायेव सुरगुरोः का afr, का च Bee प्रपञ्चभागे श्रनास्थादेतुरित्यत श्रार्‌ । अ्रसदेषेति। नन्वेवमसदेवेति सर्वमायातमिति नात्मोपासनेत्यत श्राह । अन्धं तमः प्रविशन्तोति। श्रात्महन xfa आत्मानन्धुपगन्तार रत्ये | ततो विवेकं दति । श्र्थादात्मन ca: ) sara cara षञ्ननोयं । तदिवेकायेव कपिलस्य प्रृतिपुरुषविभागाय छ त्राणोत्यथः | श्रस्य सांख्यदनस्य मननेन परिच्छिद्यमानस्यात्मनः waar वहिरर्थेन्यः स्वयमेव भेदं प्रतिपद्यते यत्यामवन्धायां तस्यां समुत्थानमिति भावः । प्रकृते परम्तादिति । ब्रधप्रसविज्ौ तावत्‌ प्रतिः प्रकृतेः परस्तात्‌ पुरुषम्तु कुटभ्यनिच्य इत्ययप्रतिपादिका श्रतिः | नन्वियम्यवम्था हेयेव मनसा प्रतियोगिवेन तदानौं प्रहतिपरिमाणादोनां यदणादिल्यत श्राह । ततः केवन दति। nadia | एकमेवादितौयं ब्रह्मेति मतोपसंहार इव्यर्थः | टयमव्या न प्रतत्य दिनोक्रा। नन्वियमप्यवम्या हेयेव दरष्टवाभाववत्तयात्मनः प्रतिपादनादत श्राह । तद्धाना्यैमिनि | दयमप्यवभ्या नादेतं म वा देतमित्यादिना तिरम्कार्यवेनाभिमता देताद्रताभ्यामपि बिदण्डिमितानुप्रवेशरात्‌ | देतादेतविचारोदासौनेन मनसा केवलाय साक्तान्कार दहाभिमत दव्ययः। तत टति। कैवलात्मसाचात्कारा- वम्यायां युन्नानप्य योगिनः सवासनमिथ्याज्ञानसमु्परननान्‌ | केवल्लोऽपि न विकल्प्यते । म सविकन्पक्ेन विषयौ क्रियत इत्यरथः | किं तु निविकन्पकमा बमाक्मन्यदेति | ASR यदा पुनरात्मा भिविकम्पके चेतसि भासते तदाऽपवगे cf अत णव च शरम-

९४० अआत्मतत््वविवेके सटौके

वेदान्तोपसंहारः | तच हि IATA TAHARI सुक्रिरिति प्रतिपादनात्‌ | तन्निविंकन्यकशूपन्नानं न arg विषयो निध्मवात्‌ | न मनो विषयोऽजन्यत्वा दित्या । यतो वाच इति। सा चाक्स्येति। ्रत्मनिरविकन्पकविषयिभावावस्ये्यथेः। कुत tad श्राह । मोकेति । गोपुरं पुरदारं मोचनगरप्रवेशदारण्ठतत्वा दिद्यथेः । तस्या दति पञ्चमो तस्याः सकाग्रान्निर्वाणमित्यथंः । ननु निविंकन्यकसच्च कथ afm, न च तन्नाश्कविरोधिगुणान्तरमस्तोत्यत श्राह | स्वयमेवेति । न तु विरोधिएिणन्तरात्‌ किन्वदृष्टनाग्रविशिष्टात्‌ कालात्‌ ATH इत्ययः | तदुक्तं वार्तिके कालासंस्कारादेति | न्यायद्शरनोपसंहार fal यमािच्येति। यामवस्यामनरुष्य घरटादि- सत्व्यवभ्थापनमारणभ्याद्मगो चर निविंकन्पकोत्यत्तये प्रमाणप्रमेयादि- षोडग्रपदार्योपवणेनम्‌। श्रत एवापवगेचरमकारणात्मतत्सा ्ात्कार- कारणनित्यलज्ञानविषयल्यं प्रमेयल्तणमा हकः । नन्वेताङ्ूग्स्योप- संशारम्य मूलं नास्तोद्यत श्राह । तक्मतिपादनाथमिति । निष्कामो विषयेष्वलं प्रत्ययवान्‌। श्रात्मकाम श्रात्मगोचरमनमसाक्चात्कारपरः। श्रात्मकामः सन्नातात्मसाक्तात्कारः। ब्रह्मेव सन्‌-निरञ्ननात्मसरूपः सन्‌ aya समभ्येति-केवलात्मरूपो भवति । केवच्यमासादयतौ - त्ययः । न तस्येति । ततः परं जौवनमरणे तष्य न भवतो न संसरतोत्यथः। aaa समवल्नोयन्त-केवलात्मरू पतया व्यवतिष्ठन्त विलोयन्त दूति यावत्‌ । ननु तान्यपि दश्रेनान्छेकवाक्यतया व्यवख्ितानि चेत्तदा सुसुचभिसान्येवोपास्यन्तां किं न्यायदशेने- ने्धुपसंहरनेव wet निरस्यति । तस्मादिति । तेषां दणंनाना- मुत्थाने परमेकवाक्यता, म दरूपसंहारेऽपि, aaa सिद्धान्ता

अनुपलम्भवादः। ९9१

न्तरपयेवसानादनादेयतया विमागलात्‌ । शलच्येण धनुःसंयोगः कद्‌ाचिदेवोपपद्यते इति गेषः। लच्छप्रापको धनुर्मा्गो यदि भवतौति । तथा चायमेव मागेखयेति भावः |

भगो Fol Rif योगशित्तस्यापेचितप्देयंहेतुर्‌ टृत्तिनिरोधः। तदुपायानुष्टानवोधकपातन्नला दिरो्येत्यथः। श्रद्धा फलनावश्रन्ता निश्चयः । ग्रमो-विषयानोसुक्यं, दम-एृद्िधजयो दुःखसरिष्णता वा, विरामो-निदत्तिलक्णो धमः विषयेश्वप्ययो ar, एषामेकोऽदितोयो get वा विभवः ange स aur) तया च योगजात्मसाक्तात्कारिसहकायभावान्न मनमामन्तरमेव मोच द्रत्यथेः |

नन्वेवं स्वर्गादौ cada त्वे तु यागादिग्रवतकानां बेद- भागानां तद्भावम्यापकानां शस्त्राणां च॒ विरोध दत्यविरोधाय प्यानक्रममेव तेषां काष्टामाह । उपास्यमानं दति बहिरथां श्रात्मभिन्नाः। यः waatat तं प्रति यागादेः साधमव्वमुक्रं । सुमु प्रति यद्यस्य डेयत्वसुक्रं म्थानान्तरे, aaa त्धागप्रतिपादनात्‌, तथापि पुरषेच्छानुरोधानन्नोक्रमित्थाह । उपसंहार इति । समुत्था एतावदेव विश्वमिति यामोहात्‌ । ननु प्रबलंतर विषयदोषद शनं न तेषां कुत दृत्यत श्राह । पराश्चोति। ईष्टिरिचं रागप्रवणेथ- fas: | तत्मतिपादनाथं तद्धानाधैमित्युपसं हारोऽयोमयो मृणलतथा aaa योज्यम्‌ । श्रयति । भासत दत्यन्बौयते। उभवकूपभासना- इेदाभेदोऽस्त तावतापि मोचोपपत्तेरधिकारनिरूपणमुपसंहारः | समुत्थानश्च॒ भेदे विषयवव्यवस्धा विर हा ज्त्रानविषययोरभेदाभि-

९४२ आ्मतक््वविषेके सटौके

मानात्‌ । तत शति । ध्यानाधिक्यादुर्याभावो भासत इत्यथः | दवारमानबोपसंहार दति । श्र्थाभावस्य ज्ानसत्यौदासौन्यमिल्यधेः | शून्येति । श्रथनियतस्य ज्ञानस्यानुरोधे बाध दृत्यभिमानादित्ययेः | श्रात्महनास्लन्िषेधका tae: । तत इति । योगस्य परिपाकेना- त्मानात्मनोर्भदो भासत care: | साद्येति । श्रात्ममो wenger fagasfa मो द्रतयुपसंहाराधः। शक्रोति । श्रक्तिरेव विश्च कारणं, सत्न WAT FAT दृत्युत्यानम्‌ । प्रवे यद्वारमा असुकरं तदाह । waafal धर्मोपरागहानायाह म देतमिति। तत इति । श्र्यासप्रकषकाष्टातो, न विकल्पते- निविंकल्यकमाच्रविषय श्रात्मा भवतोल्यथैः | चरमेति । अरविद्यादशायां केवच्यदशायां केवलया द्यभिलापो वस्तुतः खप्रका ्रमात्मत्मात्मसा किकमेवेत्यथेः । यतो वाच दूति। ध्मेघर्मिभावपुरस्कारेण देतमाभित्य शब्दानां ्रत्तेरिद्य्थंः | सा चेति यस्यामवस्थायां केवलमादमैव fafa- कन्पकविषय cae) तस्या दति पञ्चमो । खयमिति। भोगेना- दष्ट्यात्त्का्यजक्मादयभावा दि्धयेः। घटा दिसललमारण्य यावदुर- तत्वकाष्टेत्याड ¦ न्यायेति । निष्कामो विषयाशम्मत्ययेन तत्त- द्राद्यशूल्य इत्ययः |

रघु ° टौ ° | मोचजमकात्मसादात्काराथेकतया श्रवणादौनां मोक्लोपयोगिलवमुपसंरन्नेव sata | तस्मादिति । समोतचौनेः चणि- कल्वभरूतचेतन्यच णिकज्ञानाद्यात्मवादिबाधकेमनिः BT सम्बद्धं वपुरस्य तद्माद्यायात्‌ | विगषेर्जाना दिमच्वश्ररोरा दिभिन्ललनित्यवे- fifaa । विहतो वारितो wae शरोरादे व्यतिकरः सम्बन्ध-

अनुपरलम्भवादः। ९४३

Were Ga तादृशं श्रात्मानम्‌ | भवस्य dave । उच्य उष्छदकारणाय साचात्काराय। उपासौत निरन्तरं ध्यायेत्‌ | शरदा फलावश्यन्भावनिश्चयः । ग्रमः-द द्दियजयः, दमः-क्रे्सहिष्णता | विरामो-वेराग्य, sfegeaa मनसो मिरन्तरमात्मष्यानमश्क्य - aay! चिन्तेति! चित्तस्य मनसः प्रणिधये afefavarcres श्रात्मनि स्थापनाय विहितेरयोगविधिभिर्योगशास्तोकः प्रकारेरासन- प्राणयामादिभिः तैरात्मनि मनः स्थिरो तं ध्यायेदित्यथैः |

ददानो ध्यानक्रमं दगयन्नेव तदाभासानां यथायोगं विषयभेद- सुत्थानबौजं WE) उपाम्यमान दृत्यादिना । प्रयममिल्यादि | बभुचतादशायां ग्रामपशदिरण्धादोनां मिरन्तरमभ्यथ्यमानलेन समुत्कटवासनाग्र्ात्‌ प्रथमं त॒ एव भाषन्त इत्यथः । कर्मेति | तस्याः कमेकाण्डविचार एव wena न तु ब्रह्मविचार इति wal श्रन्तरात्ममो दण्ननविरहेणासत्वमिति गशङ्ानिराकरण- परायाः FAT तदमच्वपरत्वकन्प्नमपि तकमतोत्थामबोजमिति प्रतिपादयितुमाह | तदित्यादि | |

पराञ्चि खानि यदणत्यम्ुतत््ात्यरा डः पश्यति नान्तरात्मन्‌ |

कशचिद्धौरः प्र्यगात्मामभेकदा टत्तचच्टरण्टतला मिच्छम्‌ इति |

सखयम्भृ्ह्या खानि इृष्टरियाणि व्यदटणत्‌ हसितवान्‌ पराचि पराकप्रवणानि हतवान्‌ arate: पराः पराचो बाद्यानर्थाम्‌ पश्यति नान्तरात्मन्‌ नान्तरात्मानं WIT: साधनसन्यन्नः ्राटलचचः बाद्मायेवयावतितेशियय्यामः wea wT अतव aie । श्रतिः

कमणा खत्यु्षयो निषेदुः प्रजावन्तो द्रविणमौहमानाः |

९४४ अ्रात्मतत््वविवेके सटौके

श्रयान्ये षयो मनो षिणः परं कमेन्योऽ्टललमानदएरिति। तथा

न कर्मणा न प्रजया धनेन त्यागेनेके श्रष्टतवमानशएः |

परेण नाकं निहितं गुहायां विभ्राजते यद्यतयो विश्रन्ति शति।

ध्यानक्रमवग्रादर्याकारवेनात्मा भासत TATE । श्रया्थाकार दृति । शत्या जगतो ब्रह्माभेदस्य बोधनात्तज््नानमेव ate हेत्‌- रिल्यभिमानस्रदण्डिकानाम्‌। SWATH ज्ञानमेवात्मा ततोऽन्यस्या- ननुभवात्‌, भेदे विषयविष यिभावम्यासम्भवा दित्यभिमानो विज्नान- वादिनाम्‌ | योगाचारो विज्ञानवादो । अतिः «aura श्रात्मादेश एवात्पैवाधस्तादात्मोपरिष्टादात्मा पश्चादात्मा पुरस्तादात्मा दक्षिणत aaa श्रात्मवेदं सर्वम्‌ » दूति “सवा एष एवं पश्चननेवं मन्ान णवं विजानन्नात्मरतिरात्मक्रौड श्रात्ममियुन श्रात्मानन्दः स खराड़्‌ भेवति तस्य सवषु लोकेषु कामचारो भवति” इति । we भाग्यम्‌ MATT: श्रात्मेव बद्धम केवलना तिदिश्छत Tare | शरधलाद्ुमौ न त्रातिरेकेणान्यदि्यते, एवमुपरिष्टा दित्यादि | इदं चराचरात्मकं सवमात्मैव तद्यतिरेकेलाभावादिति । रुतः “ सहोवाच wae तदक्षरं गागि ब्राद्धाणा श्रभिवदन्दम्यूलमनए श्रहखमदोघमलो हितमसेद - मञ्छायमतमोऽवाय्‌ु श्रना काग्रमसङ्गमरसमगन्धमचलष्कमश्रो चमवाग- मनोऽतेजस्वमप्राणमसुखममाचमनन्तरमबाष् न तदश्नाति किञ्चन न तदश्नाति aaa” दति। we भाग्यं एतद तदचरं areata | हेगागि। कस्मिन्न्‌ aq warn Hag mag किन्तत्‌ wat न चरति न कोयते वा wad ब्राह्यणा ब्रह्मविदोऽभिवदन्ति स्थुलाद्न्य- लेन निधमेकमेकरसं वस्तु प्रतिपाद्यते । वेदान्तेति । श्रदितौय- सदधिदानन्दात्मकन्रह्मबो धिकानामुपनिषदां प्रपश्चमिथ्यावस्य fagr-

व्यनुपलम्भवादः | €०५

वेव ्रदत्तेलल्ाधकानां दारवं । श्रुतिः “ सदेव सौम्येदमय ्रासो- देकमेवादितौयं aga श्रारसदेबेदमय आ्रासौदेकमेवादितोयं तसमादखतः सज्जायते कुतस्तु खल्‌ ated स्यादिति Mare कथमसतः सष्नायेतेति सदेवेदमग्र आसद कमेवादितौयं तदेचत बह स्यां प्रजायेयेति” । we भां सदित्यलितामाच वस्त॒ aai निकिगं एवश्ब्दोऽवधारणाथः । किन्तदवभियत tare | te जगन्ञाम- कपक्रियावत्‌ विषतमुपलभ्यते यत्‌ सदेवासोत्‌ | कद्‌ श्रये जगतः mya: | एकमिति सजातोयभद निषेधः । श्रदितोयमिति विजातोयमेद निषेधः। एतस्मिन्‌ प्रारत्पत्तरवस्तुनिरूपणे एके पेना- शिका: शराः श्रसदभावमावं । आत्मनो नेराक्याभिमानिनः। Hayat

श्रसुर्यां नाम ते लोका श्रन्धेन AAATSSAAT: |

ata प्रत्याभिगच्छन्ति ये के चात्महनो जनाः ॥ इति । साद्खति। श्रतिरिकरात्ममिद्धिमुदिण्य तच्छास्त्प्रणयनात्‌ | nfm: प्रकृतिः सत्वो मान्‌ बुद्धितत्वरूपः। सुखाद्याग्रयतया महतो मूष्नकारणतया च ्रहृतेरण्यपगमस्तकमतानुया यिनाम्‌ । RAAT “ वेदा मेतं पुरषं महान्तम दित्यवषो तमसः परम्तात्‌ " टति। तमसः wea: | तग्रति- पाद्नाथं केवलामप्रतिपादनाथं । शरुतिः « एकोभवति म पण्रतौ- व्याहरेकोभवति न जिप्रतोत्याङरे कोभवति न रसयत इत्याङ्- देकोभवति न वदतौद्याङ्रेकोभवति न प्ररणोतो्याङ्रे कोभेवति न मनुत द्याङरेकौभवति न स्पग्रतोत्याङ्रे कौभवति न विजानातौ- त्याह्ः” इति। तन्‌ fa द्रषुलाद्यभावविशिष्टम्यात्ममो भावने श्रते-

erred नेत्याह agrarifafa । ared नापि देतमित्यादि 11५

८५६ गद्मतत्वविवेके सटौके

श्रेतेनिधमेकात्मकचिन्तन एव तात्पयेमिति भावः । तत carte | यश्चपि संछ्काराभिभवेऽपि पूवंविगशष्टज्नानोपथ्थितविगेषणविगिष्ट- विषयकमेव ज्ञानान्तरसुत्पत्तमहेति तथापि ध्यानपरिपाककाष्टा- वशादात्मविषयकं निविंकन्पकमेवोत्पद्यते, प्रमाणं चाऽ श्रतिरेवेति भावः। चरमेति। शद्धखमपरका श्रचित्छरूपब्रहप्रतिपाद कवेदान्तामा- मुपसंहारः प्रतिपाद्यान्तर विरहात्‌ । यत दति । वचसो ध्यान परिपाककाष्ठापिरहद्शायां च॒ मनसो धमेपुरस्कारपरटन्तिकस्य निधर्मात्मबोधनचमता विरडहादिति। तस्या दति पञ्चमो । निर्वाण- मपवगेः। खयं भोगेनादृष्टचयादित्यथं cea तस्या निर्वाणं विनाशः | खयं कालविगरेषवसदषटतात्तत एवेत्ययं इत्यन्ये ॥ ० ॥

दूति महामहोपाध्यायश्रोमद्भड चाय॑श्िरोमणिविरचित श्रात्मतत्वविवेकभावप्रकाश्रः स्पुणो(१ ॥

(१) Post-colophon statement (१) :-- QUAY WHET: १५९८ समये चआआबादम्युक्गचतुद॑श्यां भौमे संवत्‌ १६१७२ | At नमो नलिगनेच्राय वेशवाद्यविनोदिने | राधाधरसुधापानश्चालिने वनमालिने ॥

RUA: शरणम्‌ |

च्नुप्रलम्भवादः | ९89

बहुतरपरतन्त्रप्रान्तरध्वान्तमौत- स्तिमितपथिकरक्षासा्थवारेन यल्नात्‌ | तदिदमुदयनेन न्यायलोकागमानां व्यतिहतिमवधूय afer वत्मं मुक्तः ॥ १।

नास्य ्ञाधामकलितगुणः पोषयन्‌ प्रौतये नः कोऽन्धशिचस्तुतिशतविधो शि्यिनः स्यात्‌ प्रकषंः। निन्दामेव प्रथयतु जनः किन्तु दोषानिरू्य परां स्तथ्यस्खलितकथनं प्रौ णयेदेव भूयः ॥ २॥

LOTTA CAAA ATTA: सम्यशेः ॥

WEo Zio | बहतरेति। बहतराणि परतन्ाणि वेदान्तादोनि तान्येव प्रान्तराणि दृरश्न्याध्वानः, TATA ध्वान्तं मोशन TAT अरत एव स्तिमिताः संज्ञामप्राप्ना निष्का ये पथिका मुमुक्वसतषां Tard सार्थवाहः व्मोदशेक दति यावत्‌ न्याय शोकञ्चागमखच तेषां यतिरतिविरोधम्तमवधूय निरम्य । नास्येति । अकलित गुणो ye: Wa गन्धस्य ्राघामादरं पोषयन्नपि दुव॑श्चपि ators Maa सुखाय [न] भवति। wa दृष्टामाह कोऽम्रिति। fares जनः परं मिन्दामेव प्रथयत स्थापयतु किन्तु दोषाश्जिकष्य, तथा च दोवनिरूपको विज्नोऽ दोषाभावाज्मिन्दा न करिथ्येवेति भावः। मनु विन्ञनिरूपणादोष एव वाखवोऽखौत्यत आद प्रेशानिति | पृष्टा tear येषां ते प्रलाः तान्‌ वाष्छवदोषकथमं प्रौणयेदेव सुखयेदेवेत्यथेः |

९8४८ आन्मतत््वपिवेके सटौक

(धष्वभ्रातुर्जोवनाथस्य याख्यामाख्यातवा्मयि | मत्पिता भवनायो यां तामिहालिखमुञ्ज्चलाम्‌ ॥ पिचा यद्भवनायेन arena तदिहालिखम्‌ | व्याख्यानदणएदोषाभ्यां संबन्धो afta मे ॥ wae मत्पितु्ास्यामदृष्ठा मर्त्कुतामिमाम्‌ | श्रात्मतल्वविबेकस्य कसय यास्यानको श्रलम्‌ ॥

दति महामदोपाध्यायश्रोभवनायात्मजमहामदोपाध्यायसब्िश्- ओओोशङ्करङतात्मत्वविवेककन्यलता समाप्ता ॥

WHA ॥

(१) मद्भूतुरिति र Yo Te |

Size, Contents. pees

Demy octavo .. Oriental text only .. ०» Re, 0-18-0 । Text and translation, English notes, etc., mixed; or transla-

tion only ee ee | 1-0-0

Royal octavo .. Oriental text only .. ० »+ 1.00 Text and translation, English notes, etc., mixed; or transla-

tion only ae ee 99 1-4-0

Quarto ०० Oriental text only .. ०, + ~~ 0-0 Text and_ translation, English

notes, etc., mixed; or transla-

tion only se bag ४ 2-8-0

There are some exceptions to this soale, which in each 0888 will be indicated in the price-lists. For the calculation of prices, each part of a unit in excess of the 96 or 100 pages counts again as a full unit.

Single issues may be bought separately, but three years after the completion of a work no complete sets are broken for the sale of loose component parts.

Fach issue bears, besides its issue number, a fascicle number indicating its place in the work and volume to which it belongs.

With the issue of this Notice all previous prices and price-lists are cancelled.

CALCUTTA, lst January, 1939.

The publications ur information about them are obtainable from the Royal Asiatic Soviety of Bengal, No, |, Park Street, Calcutta, or from the Society’s Agenta:—

Megasrs. Luzao & Co., 46, Great Russell Street, London, W.C,

M. Paci GeurtNer, 13, Rue Jacob, Paris, VI*.

BUCHHANDLUNG Orro Harrassow'rz, 14, Querstrasse, Leipzig.

Messrs. THAOKER, Spink & Co., Lv., 3, Esplanade, East, Calcutta, Residents of Kurope should order from the Agente.

When ordering direct from the Society the following rules should be observed :—

Orders should be addressed to the Royal Asiatic Society of Bengal and not to any Official by name or title.

All Cheques, Money Orders, etc., should be made payalle to the ‘Treasurer, Royal Asiatic Society of Bengal”.

Orders for books should be accompanied by a full name and address, legibly written, and should be sent on a separate sheet of paper containing no other communication.

In India, books are supplied by V.-P.P.

(4 EBRAHIM

e

Book Bi: Jer

te ai

(610

ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAL LIBRARY

| पणि... . 6/2) ome Tite Aina Citta ५२५९० ,

Call No. a Ra } 8 oe \ | Date of Rv

Date of Issue | Issued to

ee ~ ~ - "~ ee 1 क्न ~

= (म ~

| १