This is a reproduction of a library book that was digitized by Google as part of an ongoing effort to preserve the information in books and make it universally accessible.

Google books

http://books.google.com

Bibliotheca Trdven. Sener No. 162

LOS ALD

तिन a wed ee we

a ee ee

ALN

Digitized by Google

^ = BIBLIOTHEGA INDIGA: = ` हि: चा

1 ! SOLLECTION OF PRIENTAL Works

PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. New 3४५४8): No. 1166,

a BALAMBHATTI. | A OO} MENTARY ON THE MITAKSABA.

. बालम्भटरौ लश्मौ-इत्यपरनाननौ ` पिमितात्तराद्ाख्या

खपत्रोलष्ोदेवोनान्ना बालम्मटपाय गुष्डेन ` विरचिता |

श्रो गो विन्ददासेन amt fear |

SIRWILLAMJONES

॥

|

MDCCXLVI-MDCCXCIV}.

| VOL. IJ. FASCICULDS I.

CALCUTTA: | . PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS, a ` AND PUBLISHED BY THE

b ASIATIC SOCIETY, 67, PARK STREET. | -

ee + we । अ = ~ * क चक ५ खन ॥ ओः ` = ॐ =

AT ‘tHe JIBPRARY OF THE

क्वा Society oF PENGAL,

No. 57, PARK S'REET, CALCUTTA, . = a AND OF CTNARLE PROM THR BOOPBTY’S AGGN'- Mr. BERNARD QUARIT: If, 16, (ल्म) |. "तहि, W., anv Ma. Orie Harrassowiiz, Bow र ९, LeieziG, तिहि त.

~ ^~ ^ NRO ड --- -- ~ -- eng ~ ~ न~

0... ; ` ce copies of those works marke.) । `", an asterisk = cannot b6@ sig lied ~some

of tre Fase?) © seins out of stoer. |

BIBLIO HELGA INDICA, Sa:-' 1é Senses.

* ith Brahmo Siddha, Faso. 2.4 @ 110. each ea Ks. 1

4 1" 318. jinta Kaus: bha, Paso. 1 ot ^ / 10), each see इइ. 4 ~

०८:11 Purana, Fesc. J-14 @ /10.. -)+ ba cat ion च ‘

Acarbya Brabmana, Vol. I, Fase 1-5; Vol. Jt ४९३८. 1-6, Yo! Lil, fe rz. 1-5, Vol Taro, 1-8 |. (0; exch, इ . 14

PAD Ul shya, Fuse 1-5 @ jl i a ee we ॐ

Aoho.., sot Bandi: +. , English: oc, } (¢ 1, (5 “a 0 tt

Ag «usrika 18111 ramits, <. ¦! -0 @ , 10/ exob wee se =

®atbarvaria एष) - 1, , Paso. 2-5 10; each > sve 2 :

Agvisedyaka, Fasc, 1-5.@ /10, ca. wa sigs w 8

Avadrra Kalpalate, (1.8. 80 Ji. .o) Vol I, {.,-6.1-4 Vo ,., Fase.

1- @ 1, each Ci | ae २ ।

A Loney Ladakhi wer-: 1: of Kegs. +, Fase. bee @ 1/- each oe 2 Balam Fhatti, Vol. i 40,12 6 ene ०, ‘as oe | हि पत). 3" >» Sranta ~ .4, Faso. }-3 ८ , 4५ each eae we. 1 a *Bha Faso. 4-5 ..“ (1:)/ each =... es wet si et Bhatts ipika * ०1. 1, ८३.6८. 1-5 @ Mopecch ०, अ Ree beh. Brahma Sutra, Fasc. ¦! w /10/ each ४ क 5a क ae Brhaddé vata, 1६३५, 1- ; 7 10, eack = ie wae: Tas Brbad:}) arma Purana, 1... 1-6 @ /10/ ench .., 5 ae oe Bodhica.yavatara of Cantidava, } sade @ lof each... 9 ~ ७१८९०५१०, Fasc. 1-2 @ ,/144/ 4 ' .. oe ; ०० 1 Catalogue cf Savekrit कक aoa ` ` २, Pan) 1-4 @ 2/ ene. ae atapnihe Sr.bmaos, Volt, Pasi ; \ oa .d, Free tc, Yo. WY,

Fase. bey (30) श्यो he ४ ५.1, Bes R88. Ag 18011 170१६, Pare ., Case 1-12 @ /10/ ५,८;। eee -arvarga, Chintau:sn7, Vola. II, 5. .-..5; Vol. ID’. Cart J, Fasc.

-18. Part II, Faso. 1-10, एला ए, nex, 1-6 @ fid/ ean we णे

icxavartika, (Envlish; Faso. 1-6 @ 1, each ०५, we 6

ira ta Stitra of Apastumba, 66. 6: -: 4 (च /10/ ७६५८ & £ च ‘ tte Cthayana, Vol. I, Fos. 1-7; Vol. 11, १०९९. = |

1-4, Vol, 177, Pusc. 1-4 @ /10/ each, Vol 4, Fase. 1 Be, an. 1G |

yr 21.931 भा) £^. 1-8 @ /10./ each he ons ०, ) | Wan Kriyé मकाः; Fase. 1-2 ( (1411 (वः ,., wks or J seCaGanre {7 न्तत. 1 Catssara, Vel I, (८ 1-7 @ ,10/ . 4 । | Uiuto क: ; = 9 Vol. TT. १8४३८. 06 Wf, as os 7 {८,414.11 ¦+ och Base. | ; (ट [11 ˆ oh ae Sie ४ sa ety Fane ges 4 ~ - 28 ia = 4 | + ११1. ci - ` AB |... ०४ oe or he ०० ~+ PG, न ~ 9८4. दह, oot Leda coo: '! eaoh ‘ ree ei Te, 4 1“ ee sale + ० + 1.91; , -.. ५५9, (un: so, ‰; 86. ` - .; 1. coach ile (६ a FTalii: . vot, Fag. , 3-6 @ /10/ coh] त cae ae १. "24 11 Vervijata, cee 111 @ 1: each Ju ve Oe Maha et a epradipcody ca, Vo. T Fase. ied; Vil. Lf, Faso, 1- 1: wn © Wet it, base. l-+ @ /1५., anol ae “ed a ire: Mew. co. 8: ggrahe, Fasc. 1-38 @ . 1. 61८} प PP me SM Morne. & Purana, (1121-8) । Fe. 1-9 7 14 (४ oa aw 9 Mowe त्कृ Pucaca, Pose. aT [Wiebe ५ ee ae ^ 2 = 1, 149 Dargis ४) Fuge. 2-79 ¢ .12)/ 6४८... hr me's lu POS (क Was ap oh vB van ve. ल“ B- -12 । Ake, Ae ge Cee ec : )/ each १ ५ Soi 5 ५ ae oe bas ५ ध ag padi (५८ are ११ oer ees 2. _!

| CRAY Va id ry ay) athe MS ad 22. 6 [a ५4 wn ole

OV fe;

Aisi | Salam ८८... ^, मिता्राब्याख्या |

nd अथ व्यवहाराध्यायः

Lauran! yaw geese शिष्टरचणएस्य च विधानाद्ग्वयव्यति- पितेद्यां ` पालनाधिकारि ऽर इव्यवहारद श्नं कन्तव्यमित्धुक्रम्‌ | तस्य BATS खष्पप्रकारेतिकन्तेवदयताकाङ्खुमयामयमध्याय इत्याह | ऋअभिषेकादौति | बदा यवदहारान्‌ खयमित्यादिना प्रयोग- विधिना साङ्गोपाङ्ो वहारः कन्तव्यतया विदितः gaara | तज्ाङ्गाद्याकाङ्कायामाइ | भोति, हेतु हेतमहूावरूपसम्बन्धो- ऽमयोरष्याययोः सङ्गतिर्बोध्या |

२। ont हेतुमाइ । व्येति । wee वाक्याणङ्कारे वा । कोदृश्र दति aeons: कतिविध इति प्रकारग्रश्रः। कथं चतोति- करत्यतापग्नः। इतिकन्तव्यतेति | दत्याकाङ्कायामवग्ं ay fea इत्यादिः | खश्ूपप्रकारेतिकन्तेव्यताकलाप tae: श्रङ्गादिकलाप cae वा । `

र। MTR जयाणामणुष्तराणौति ष्वनयन्‌ खरूपप्रश्रसयाचर अह्योत्तरमभिहितमिति प्रतिपादयन्‌ तत्छरूमाइ । Seif | WAT भावे घञ्‌ तच AU । धादनामनेकारथेलान्तरयशाभः । अरय ,च STA | SATAY नानाखन्देहदरणम्‌,

Balambhatti, Vol. II. Fasc. I.

co , -1)

ad मिताश्चराद्चाख्यायां साघारलद्यवद् | € R ताश्राष्याख्यायां साधा 1रमाटक्षा ।

7 €

20: /८< .

वि नानां ऽव बन्दे दरणं हार उच्यते | मानासन्देदहर णार्‌ व्यवहार इति शयतः ॥ दति कातौयात्‌ । weara तसुदाहरति | दितौयोत्तरमाह । तस्येति । प्रातिपदिकोदित yaa दितौयाबहवचनेन भेदो cua इत्यथः । ४ । पूर्वं मनुवाक्येन प्रतिपादितमथं waa वाच्ये सिद्याऽधिकमुपपदोकिखारस्येन प्रतिपादयति | ae = यौगिकोऽवं न Sg दूति भावः। श्रत एव युक्स | एवादावक्षम्‌ । +इतिना करणं तज तस्योच्यते + एचियेति | अमिषिक्रस्य तस्येवेत्ययः | श्रपिनाऽस्यव समुञ्चंयः । व्यवहारान्‌ खयमित्यस्य विधिवेन पश्येदिति पुनरविंधिवेयथ्यै परिदरति | पश्येदितौति। धर्मेति | विददब्राह्मणएसाहिल्यादिरूपध्ं विेषे- wa) तथा च Baer: पश्येदिति यत्‌ तदिदद्धित्रह्मणेः ae धर्मशास्त्नालुसारेण argu: स इति योजना बोध्या | एतेनास्य व्रयश्थं परि तम्‌ sar तेनेव सिद्धेऽख वैयथ्यं स्यष्टमेव ।

४। तमेव धमेविगश्रषमाह । विदद्विरित्यादिना | ख

wt ।

* ay इति न च्चियमाचरस्यायं धमं इति मूलवाक्य्येन इतिषदेन श्प परस्य Nas करणत्वमुश्यते इः | दश्रंयतौत्याख्यातोपात्तं weet तु याच्चवस्क्यस्येति भावः। तथा च प दति पदेन सूतिकारः “ग afaa

arsed ध्मः, किं तु प्रजापालनाधिकतस्यान्यस्यापौति” tad व्यन्वया्थैः। .. 0 | |

at. १। AGG: VE SIM यवहार दग्रंगम्‌ । 2

wa इतिकर्तव्यता । खा चाङ्गामुष्ठानप्रकारः | एवं we ज्लोकद्धैव प्रपञ्चः सकलोऽध्याधगरेव दति भावः । ब्राह्मरैरिश्यस्य aware | नेति | १। wafanearneaare प्राप्तं ्यवहारद ने नृपस ब्राह्म णानां च समप्राधान्यं मिराशष्टे | ब्राह्म शेस हेतोति | तेषां ब्राह्मणानाम्‌ | ननु तावता कथं AMAA श्रा । सयुक्त इति | सार्थेन योगे ऽप्रधाने टतौयेति तदथः । यथा Gee सहागतः q पितेत्यादौ शब्दक्रिथाद्चनन्वयिलरूपमप्राधान्यं gage yea - ऽकौति तदरथल्ेऽपि a तयेति भावः । ` एतत्फलमाद । श्रत- शेति । न ब्राद्धयेति । wa तथा सत्वेऽपि fama राशो दोषो थ om स ब्राह्मणानां Fae: । sweat: । न तु स्वया शोषाभावोऽभिमतः। mat at म परवेष्टययेत्यनेन विरोधापन्ते- रिति बोध्यम्‌ | ७ । तेषां तच कथनेजेव तल्लाभ शास्वान्तर श्यासम्भयेनेव निराशे तदुक्रिफजमा₹इ | नार्थेति | wa एव मिथः waa se प्राबद्धं म तद्धेति वच्छति । न्यूनतां परिरति । देशदौति । श्रादिगा देवग्टशादिपरियहः। पारिभाषिकधर्मंण are समयः | तच्िद्धरे शादि सम्नन्िधमेस्येव्यथेः | विरुद्धस्य त्याच्यलस्योक्षलादाद् | धर्मेति | वश्यतौति | संविद्मतिक्रमप्रकरणे योगौश्वर इति भावः। क्रोधेति प्रतौकम्‌ । fag इति । aates farfag- argraraa wef wal श्रादरेति। wa विगेषेण तत्यागाथंभित्य्थैः । |

@ are wawgatfefafarse: सभ्याः कार्याः च, ख. २।

मलुरपि, (9. = श्लो, १-३))

व्यवहारान्‌ fegay age: सह पार्थिवः ।

मन्धन्नेमंन्तिमिः साधं विनोतः प्रविगरेश्छभाम्‌ ॥

तजासौनः feat वाऽपि पाणिमुद्यम्य दखिण्म्‌ |

विनोतवेषाभरणः पश्येत्कार्याणि arfaera ॥

प्रत्यहं दे ग्रदृषटेख शास्तदृषटेख हेतुभिः |

श्रष्टादशसु मार्गेषु मिबद्धानि एयक्‌ एक्‌ ॥ `

*धर्माश्रयमधिष्टठाय संवोताङ्गः समाडितः |

प्रणम्य STS: कायंद्नमारमेत्‌ #

दति । व्यवहाराम्‌ श्र्थिप्रत्य्थिनो विवाद विषयोक्तौः fee:

निरिनोषुः पार्थिवः एथिवौपतिः चजियादन्योपि we: दे्काणाथुचितकार्या का्निरूपणाभिभ्नैः | एतश्च asta विग्रेषणम्‌ । weram हि ब्राह्मणा रैशकालाद्यननुरूपं धण्मेमपि सहसा ब्रुवन्तो रान्न: कश्चिदनथेमापादयेयुः । मण्तिभिः बुद्धि- खचिवेः विनौतः सदनाहार्योभयविनययुक्ः पाणिमुद्यम्य उन्तरौ- aggre वस्तो परबयानं लेति यथावत्‌ पश्येत्‌ नििलुयात्‌ का्यांणि खणादानादौनि। दे शदृष्टा हेतवः देशविशेषव्यवस्थितानि ` निणयषाधनानि । ययोदौच्यमध्यमामा, ` कन्यां याचमानाय भोजनं ` यदि gaat तदा ae देेत्यगुक्रेऽपि प्रतिश्रुता भवतौति । Wager: afew: ॥ १ ॥

* aa श्लोकः मनुसं हि तापुके नोपरलब्धः |

wt. 21 सभ्यास्त्रयः कार्याः | ४

२। एते सभाषदोऽपि ब्राह्मण ware: यद्यपोति | तख -जितयसाधारणलादिति भावरः । सत्विति |

विनौतवेषो नृपतिः सभां गत्वा समादितः | श्रासोनः प्राङ्सुखो wer waenralfe कायिएाम्‌ ॥ दति, <a: पूरवक्ञोकः। स राजा सिरैभयतोऽचश्चलेः भावेद्धिमद्धिः मौलैः पिदरपितामहादिपरग्यरायातैः रिजोत्तमैः WG: । सत्तमौतत्पुरषः । धर्मशरात्तं मानवादि तख चोः सिद्धाग्तस्तज निष्णातः श्रथंशाख्ञमौ श्रनसादि तत्र तथा ।

Rl ननु बडत्वस्य चित्वादिपराद्धंपयन्तसख्याव्या पकल्ेन तच ते कति कार्या इत्यत wel ते चेति। सभासद cay: | *कपिश्चलाधिकर णएन्यायेमेति भावः । जय ware जय waa: 4

* “कपिञ्चलानालमेत,, इति श्रुतौ कपिञ्चलाः कति यादा तज array पूर्वो पस्थितत्वाव्‌ चित्वस्यापिधिद्धा इति तदधिकरणे “ ॥ २॥ लद्दश्रापि ज्रयः सभासदः कार्यां इति भावः। ‘WR

१ We सप्तं वा सभ्याः | a. ्.२।

एवेन पूरवांपरकोग्यो निरासः । ae Ware! बह्व्नेति | fama sane यस्मिन्निति । इतोऽपि av ब्राह्मणा एवेत्यपि बोध्यम्‌ । एवमग्रेऽपि बोध्यम्‌ ।

४ । मतान्तरमाह । इद््स्यदिख्विति | उच्लमा दिमेदेगाद। सप्तेति । बेद शब्दः शस्लखाघुपलक्षणम्‌ । eat देश्- काश्ादिपरः। दा स तदन्यसवंपरः। WES: TAIT: | प्राघान्यान्तस्य gaat: । यच सभायाम्‌ । येति । यश्चसभा- aqme: | यदि तु एतदतुरोधेन मानवे चय रत्युषखचणं HIATT वा तदा एकवाक्यतेव न TIM! श्रच पचे ते च जथ इत्यपि तथेति a भेद इति बोध्यम्‌ । परन्तु ते च चय इति इद्स्यतिख्िति च वदतो विन्नानेश्वरस्य न स्तमिद- fafa बोध्यम्‌ | |

४ । ननु व्यवहारान्नप इत्यचोपान्त विदद्राह्मणोदेशेन अ्रताध्ययन-

सन्पश्नवादिरूपो wal नेन विधौथताम्‌ । तथा च विद्द्ाह्यणए- `

विगरषलाच्छुताध्ययनसन्पन्नादे नेमाक्रेभ्व एते सभासदो भिना इति fa चेत्यवतरणासङ्गतिरित्याश्येनाग्रदते। न चेति । समान- विभक्तिकमामाथैयोरभेदाग्य इति बुत्यत्तेराइ । तृतौयेति। "वचमक्रमेणेत्यमुक्रम्‌ | श्रभेदश्य ससगेलाभावादाह। विशेषणेति | *# विमक्तिकमे प्रथमाया पुवेत्वेऽपि gage पः पश्येदिति

वृ्चनस्य छताध्ययनसंपन्ना इति वचनापेच्चया पुवत्वात्‌ तत्र च Satara wg वचनपर्यालोचनायां टतोयायाः प्रथमोपख्ितत्वाव्‌ पुवसुक्किः।

च दरतोयाप्रथमान्तनिदिष्टागामिति मूलवाक्ये न काचिदनुपपन्ति- ra: |

श्लो. २। अनियक्त arqantaa सभ्याः एथभियोक्तयाः। ॐ

मन्वध्याहारेण agai श्राह । विदद्धिरिति। ननु विदद्धि- रित्यद्देव विवरणपर मिदमिति न पुनसक्रिपरसक्गोऽत आह । देति । तेन यच्छब्दो तितरयर्थ्यापन्तिससुश्चयः । ख fe विधेयत्वप्रतिबन्धकः | तथा च agerzea भिय खरे श्यविधेयभावः weer: प्रतोयते | तच च प्राप्ताप्राप्तविवेकन्यायेन लोकादिषिद्धश्रताध्ययनसन्पल्लादिक- gfea सभासक्ं विधौयते इति ara: | | ६। यच्छब्दस्य पूवेपराम्कले ऽपि कात्यायन विरोधरूपदोषा- न्रमपि खचयन्नाइ । तथा शेति | तथा च ages तदिधिने aza दति ते एव शभाषद इति ay न श्रकते दति भावः।

o1 स इति प्रारुक्षाथिमोऽयम्‌ । प्राद्धिवाकेन सडितः। प्राड्विवाको राअप्रतिनिधिः। प्राद्धिवाकाचदगेका वित्थमरः | अमात्या बुद्धिसविवाखत्सहितः। ब्राह्मणच पुरोदितख ते afer: |) सभ्यः afer) ata सवेषामकङ्गत्सुक्रम्‌ | धमत- Aaa: | प्रचक इत्ययः |

८ । तच सभ्वन्राह्मणयोर्मघ्ये। श्नोति । रान्नेति wa: 1 छवमयेऽपि। aw मूलानुक्तः। समेति । तथा मूलोक्तेः | तथा Wate: फलभेदमाइ । तवेति | प्राग्बत्‌ । तं राजानम्‌ | तह्वागिन इति । राजसम्नन्विद्ोषभागिन vari एवं 4 परागुक्तदोषशरब्टो विगरेषपरो बोध्यः । gare ।

€ । न्यूमतामश्चाननिरासाय सवथा ऽनावश्वकमूलस्ठचग््देन परिहरति, रिपाविति। विन्तान्तपश्चानां इन्दाऋतुप्‌ । तज gaan galas | कुलग्तेरिव्थस्य परभ्परायातेरित्य्थः ॥ २ ॥

ख राजप्रतिभिधिः प्राङ्विवाकः | व. ख, २।

१। मसु we: प्रतिदिनं व्यवहारदशेनवत्‌ कार्थाकराण्छपि aves faferfa तन carga किं कार्चमित्याश्रङ्ाया- are! व्यवहारेति | wa एव तुः । तेन तदत्यागद्ुचनदारा तस्याण्यावश्यकलं Baa | aaa व्याख्या । कार्या- न्तरेति । शग्तिकाद्यावभ्यकोक्षमिन्नकार्थव्यथेः। सद सहितः | श्रनेन age: स्वेभ्यो भिन्नोऽयमिति सूचितम्‌ |

२। सवेपदस्ारखादाइ | सामेति | रे श्ादिषमयधर्मानित्ययैः। विन्ते विचारयतौति vias: वेन्नौति पाठे वेन्नोत्यश्य aa HATTA: । प्रकरणात्तल्ामे तदुक्तिफलमार । न Baha |

2 । यतोऽयं सर्वतो मिक्नो ऽत एव विगेषमाइ । तं चेति | args चेत्यर्थः । यथाहेति। कात्यायन इति श्रथः । मध्येति । पपातरहितमिव्यथैः। पर परो क विषये । उद्युक्तम्‌ WANG |

४ । सुख्यपच्ोक्रिपरतया मूलस्य न न्युनतेति सूवयन्‌ सत्य नुन्तरारोधेनातुकल्पमाद | एवभूतेति | ब्राह्मण इति । उक्त शणएविशिष्ट ware) srt खो क्रिवेचग्येमेव स्यादिति बोध्यम्‌ । Jaata | तसय धर्मशास्तादावनधिकारादिति ara: |

wafas: खतो wal धममूललो नराधिपः |

wt ३। रागादिना ऽन्यधाकरणे सभ्या creat Tear | €

ae सद्धिरतो राजा वयवहारान्िश्रोधसेत्‌ ॥ इत्थ तेनेवोक्षम्‌ । व्यवहारानन्विति युकः ae) एतदेव weata । प्राड्विवाकेति | मते बुद्धौ । ध्मेशास््ालुसारेखेति भावः । स्थितः राजा । तस्य wets तल्ञामे पुनस्तदु क्रिफलमाह | न सवेति। vad प्राद्धिवाशेन ere अवणेऽपि तस्य तद्शेनाभावेन कथं ख Wafer श्राह । राजेति । तया च सप्रतिरूपकप्रागुक्ष पुरषदारे ख तदहगेनस्यौ चित्येनायमेव vet श्यायानिति बोध्यम्‌ | ई | धर्मेशास्ालुखारेण शृतस्य तस्य योगिकौयं संज्ञा नाश्चकर्णा- दिषद्रूडिरित्याइ। तस्येति | पराद्धिवगकसखेत्यधः । ata | weak area: । प्राडिति | क्िब्वचौल्यादिना frost ऽयं किवः । तयोर्धिपरतयर्थिमोः। विविनक्ति विवेचयति विचारयति । wa परे श्रौणादिकल्वं करूपयमत we! विवक्ति वेति । विविच्य विचायं areata: । एतेन विशेषेण कथयतोति याख्यानम- पाम्‌ । इलेति घञ्‌ । स चाषंलात्कत्तेरि | यद्वा भावघञन्नादग्र Tee) qe तु फलितायेपरतया नेयम्‌ । यद्वा करणे बाङल- RMS घञ्‌ । श्रत एव यनेत्यये उक्तम्‌ । मूलं तु प्ाम्बदेव | कातौयमेवार | उक्तश्चेति | एतत्‌ | उक्त वचनम्‌ ॥ ३ ॥ € ~। श्रन्यद्पि रान्ना कर्तद्यमित्याह | अपि देति | after देषसमुखयः। तथा चाज्ञानभाग्धादिरूपोपाधिमि- ध्मश्राखखविर्द्धमाचरतां तेषां न दण्डोऽयमिति भावः। सभ्या दति | निचुक्षा इत्यथैः । तेषाजेव aera प्रागुक्षलात्‌ । अरत एवा- जिवुक्षानां ater न्ूनदष्डपरि कल्पना । युक्तं चेतत्‌। नियुक्षा- 2

९० अद्चतारिशत खारः THAT ब्राद्यणस्छ 1दग्डयत्म्‌ | व्य, अ. र्‌

माममियुक्रलेन धमेशास्वबिहृद्धाचरणादधिकापराधः तद्धिन्लानां तु ` तद्भावादल्यापराधः। श्रादयेषु राजान्नाभङ्गः HET च way सयुह्ष्नमेवेति यावत्‌ । तदेतदभिेत्याद । पूर्वोक्ताः सभ्या इति |

२। रागादौ हेतु पूरयति । रजस इति | यक्किञचिद्रागादेः साघारण्लाद्‌ाड | लेहातौत्यादि | वाश्रब्दस्य प्रत्येकं विकस्य- वोधकलादाद | लोभादेति | Warne वेति च । विवादपदस्य QUAI ATT दमे ‹सम्भवाषच्छाथंमाद । विवादेति | नलु भ्रन्यथाऽपि wee सम्भवादेवमेव व्याख्याने किं बौजमत Te । न पुनरिति | तथा fe aatfa we: feat: स्मैस्तङ्गहणादिषिति पाटः 1 getaea एवा्ाल्ञाभे रागादुक्तिफलमाद । रागेति | शृदशुपलकणं देषस्यापि । TS नियच्छति। कर्मणः ग्रेषलविवचचया षष्ठौ । वजञमिति | णसुलन्तम्‌ | तथा चानियुक्तानां तेषामल्यदण्डोऽपि कथमिति भावः |

र । तस्य गातमवाक्छस्य विधितलाभावात्‌, ae वधातिरिक्र- दण्डप्रतिपादकवाक्षयानामानयेक्यापन्तेञ्वति -भावः। तथा सतिं तद्विरोधान्तरं परिशरति। यत्विति । दोषैः प्राप्तः षड्भिः RTT शत्यः । ब्राह्मण इति भकरणम्रा्म्‌ । तत्रकार- MANE | अवध्य इत्यादि | चो वाक्धालङ्ारे। अद्‌श्ड्ं इत्यनेन धनदण्डाभावः। अपरिवाद्य र नेन धिगेवाग्‌दण्डयो- रभावः। अपरिहाय इत्यनेन सर्वखहरणाभावः। अन्यत्‌ WEA |

४ । षड्मिरित्यसख प्रवेतनभैतममाद\। सं रष इति |

द्यो. 3 | अट चलारिश्रत्सस्काराः | Cr

बङभ्यो TAY श्रुतं येन सः। तत्छाधनमा्‌ | लोकेति। लोकः सदाचारः चयः सप्त वा लोका वा। वेद्‌ः चयो । भिच्ादौनि षड्‌ वेदाङ्गानि | वाकोवाक्यम्‌ उक्तिपर्यक्तिमदाक्यम्‌ | इतिहासो भारतादि । पुराणं Teed वायवौयादि । तच कुशलो निषुणस्तदर्थाभिन्नः। तदपेक्षः awrite: तदत्तिः तदुक्षानुष्टाता | | |

५। अष्टाचत्वेति 1 वे च शतमेनोक्ताः। ग्भांधानपुंसवन- सौमन्तो जञयनजातकमेनामकरणन्नपाग्रनचृडोपनयनम्‌। VA समा- Uae । चारि वेदभ्रतानि प्रतिश्राखं रहोषुक्षानि । खानं समावन्तेनाख्यम्‌ | विवाहाख्यः बदध्मेचारिणौषयोगः। .

पञ्चानां यश्चानामलुष्टानम्‌ | देवपिदमनुख्श्रलन्रदह्यण्णमिति | एते पञ्च wy सारा न तु समुदायः | |

१। एतेषां च वच्छमाणनामतुष्टानम्‌ | GEA Brga । vata भवः पावंएः श्थालोपाकः । wea श्रमावाख्यादि । आवौ aa कर्तव्यं ्रवणाकभं | श्राग्रहायणौ तच कर्तव्यं हेमन्तप्रत्यवरोदणम्‌ | TH तच wae: Pay इत्यादक््ठन्दिलः श्ूलगवञ्च। wae तच कन्तव्यमाश्वयुजोकमे एषातकचर्रूपम्‌ पश्ुपतये खालोपाक- रूपम्‌, श्रना हिताग्नरा्यणं चेति इयमाश्वयुनोग्रब्दग्राद्यमिति इरदत्तः । दति सप्त पाकयन्नसश्थाः। पाकयन्ना श्रल्ययन्नाः प्रश्रस्तयन्ञा वा । तं Waa मनसा, यो मा पाकेन .मनरेत्यादौ पाकश्रब्दप्रयोगस्य प्रशंसायां दशेनात्‌ इति waaay हरदत्तादयः | श्राख्या चेयं गार््ाणां कमेणामिति' BUST |

XR व्षटचत्वा रि AT खाराः | श.श. २।

तया श्रापस्तम्बः, लौकिकानां पाकयज्नशब्द इति । संख्या विधा । पाकयश्चविधाः सतेत्यवं इति हरदत्तः | ७ । श्रग्याधेयमग्रिडोचं दशेपूणमासावाययणं चातुमास्यानि निरूढपशएवन्धः सौजामणोति सप्त इविर्यन्नषंखाः। एते ऽम्धासेयादयः | शरतिप्रसिद्धाः। दशेपूणंमासाविति समुदाय एकः संस्कारः GATE | सोमघम्बन्धाभावादैते fara: | ८ । श्रद्िष्टोमोऽत्यथिष्टोम sya: stent वाजपेयो ऽतिराजो satata इति सक्त सोमसंखाः। श्रमिषटोमे यज राजन्यस्य षोडथि- यहो ग्यते at safieta: | ब्राह्मणस्य कथमयं संस्कार इति चिग्धमिति Stew | एते चाधानादयो zee मित्या दत्याद्यन्यच् स्यष्टभिति । एते चलारिंश्त्‌ TART: | | < । संखारो fafa: ब्राह्मो देवश्च । aw गर्भाधानादि- खानान्तो ag: | अथिमो ga wet ware इति चातमसंस्कारा इत्यस्यानुषङ्गः | sass चित्तं तच्छद्धाबेवेते wafer भान्ययेति भेरेनोक्रिः तथा चोपनयनाद्यधिकारसग्पत्तिरिति भावः। पाकयज्ादौनां संस्कारलं च श्द्कगलिखिताभ्याञुक्षम्‌ | पाकयज्ञा Ufa: सोमसंखास्तथेव स । Sareea way तु जहतः ॥ SAT: संतः YACHT TTT: | नित्यमष्टगरेयैक्षो ब्राह्मणो ब्रह्मलौ किकः ॥ ज्राह्म्पदमवाभ्रोति तस्मान्न चवते पुनः । दति । MASA ब्रह्मलोकाः |

at ५। वयव्ारपदा्थैनिरूपयम्‌ | १द

१० । श्रष्टगणाख्, सर्वग्तदया चान्तिरनद्या शौ चमनायासो मङ्गमकापेष्ठमरहेति । शौचं बाघ्ममाग्यनरच्च । अनायासः क्ेश्करकमानार शभः । दूर्वागोरोचनारिचन्दनं मङ्गख्यम्‌ | AAT पश्यं संविभागगौललम्‌ । SYR परद्रव्ानिष्छा । एवमष्टा- MATCH: तेः संस्कत इत्यथः ।

qt । चिषु | श्रष्ययनेष्यादानेष श्रदृषटा्थंषु श्रभिरतस्तदथा- लष्टानपरः | एवमयेऽपि । षटसु श्र्यापनयाजनप्रतिदरूपदृष्टायं- सहितेषु वेति पूर्वान्वयि |

१२ । सामयिकेति | पौरषेयौ sae समयः। स च चिविधः, विधिर्जियमः प्रतिषेध । aw श्राचाराः समयाचारास्तेषु भवा धर्माः सामयाचारिकास्तेषु Gwe इत्यथः । यदा we विदक्छता मर्यादा व्णंश्रमिणां पाषण्डानां च समयः, जिष्टानुहित WANT इत्ययः WB

१। व्यवहारविषयमिति | प्त्यश्था दिर्रतिक्रूलतया नुपादिषु कथनं यवहार Cena: कथ्यमानं तदिषयस्तमित्यथेः । व्धपेतेन रहितेन । रान्न इति । इदं तदधिषटतादेरथुपलचणम्‌ | खुतयेत्यखार्धमाद । धर्मति | तदो ऽयायाद । यदिति । उपलचणएलादेवाइ । प्राडिति । वेदथ यदौति। w fefiga । व्यवदारपदभि्यस्याथेमाह । प्रतिन्नोन्नरेति | एतत्‌षडात्मक इत्यथः | तस्य favre |

२। श्रत एव तस विषयख देविध्यमाइ । स चेति | शङ्केति | werent ऽभियोगो afea विषये तत्वरूपो ऽभियोगो afa-

१४ खवक्टारमेदनिरूपणम्‌ | य. BQ |

fava cae: । इ्भियोग दरति सुजधोन्तभविण बतो हिः | विषयो ऽन्यपदाथेः। तदेव विभियाद । शङ्केति अरसतान्त्िति। रसतां चौरादौनां षंसगांचौरलारिसम्भावना भवतोत्यधैः। होडा arn fata | wad दति aq उणदिः। Tawa | चौरिकासेन्यचौधं च सेयं eta तु तद्धनम्‌ |

इत्यमरः । लिङ्गमिति | भ्रयभिचरितं चिन्हमिल्यधेः । ददमुपलकणमित्यार । सा्षाद्या दशेनमिति। अपहरतौति चेति । वापाठेऽपि समुच्चये |

द | विषयस्य भदान्तरमाइ । पुनरेति | दतमाद्नय इति | दयतखेवोपा धिभेदेन भेद श्राहृयास्यः । पुनर्भ॑दमाद | रएतान्य- पौति । साध्येति | अवान्तरषाष्यभेदेनेत्यधेः । षाम्‌ खणा- दानादौनाम्‌ | तख पुनर्भदान्तरमाह | क्रियेति | किंवा साध्यम्‌, Wane ऽनन्तवचनः। चेदित्यतःसूचितमाह | चेदिति | arn ततप्ररणोश्क्घने दण्डापत्या चेदिव्यसयेच्छिकावेदनबो धकष्यासङ्गतिः weal शरस्य रान्नः। न च प्रापितमिति। कथञ्चन श्रन्यायेनान्येन प्रापितमथं त गरक्ञोयादित्ययः। यदा श्रन्येन प्रापितं निवेदितं श्रयम्‌ कायं कथश्चन श्रविचाये न ata नोपेेतेत्यथैः | न चाप्रापितमिति we तु wea विवदमानेन ततसम्बन्धिना वा श्रप्रापितमनिवेदितं कथयशिदवगम्य रागादिना न गसेत न याये दित्यथेः ।

४ । मूले परोरित्यन् “खरितासंडितायामनुदान्तानाम्‌'” इति- ख्भाष्येक्करौत्या परख परो च परे चेत्येकगरेष दत्याश्येनाद |

at ५। व्यवष्टाराङ्निरूपगम्‌ | १५

पररितौति | wanda पररिति बहवचनान्त पदमिति

द शेयतोत्ययेः | बहवचना विवच्यां योजनं तु परेणेत्यादियन्ध- सखरसविरद्भम्‌ | शरकस्येत्यस्य स्वेचान्वयः |

५। एवं सति प्राप्तविरोधं परिहरति । यत्‌ पुनरिति। यचतित्य्थः । न्यायेति | vata wera तद्धिन्नेति । एयगव्यवहारविषयमिन्थथेः । यदेकेनेको ` ऽभियुक्षो मघ्नमसौ धारयतोति, तदा तस्ििन्वयवद्ारे ऽनिष्यन्ञे -न्येमान्येन चान्यया नाभियोक्ब्यः। frag तु क्रमेण तयेत्येवमेकस्य बडमिर्विवादा- भावो न लेते ay धारयन्ति श्रतमित्येवमेकस्य बङ्भिविवादाभाव दति भावः। ददं Vaated व्याख्यानावसरे als सकले- तत्प्चवयाख्यानं स्फुटौ भविव्यति ।

गन्तुमश्रक्यलवात्‌ | श्रावेद्‌ नानन्तर च तस्य युक्रलेऽपि यदि maf wat.

नाह्ानं तद्धविदनमेव निष्फलमिति न कोऽष्णवबेद्येत्‌ । तथा च प्रजापरिपालनस्येवासिद्धिरिति तेषामथेषिद्भलमित्यथेः |

७ । इद्‌ प्रमाणयति ' स्मृत्यन्तरे त्विति | नारदौये लित्यथैः। किं कायं का चेति | waar मन्युटतञ्च प्रश्नभेदः | केन क्रा कस्मिम्‌ देशे कदा काले क्मात्कारणत्‌। तयोभदस्योक्- MATE! ससभ्येतर ह्यलरिति | सुदरायणं लेस्यष्याणुपलचणम्‌ |

a @ CF. > शदो CPt Se seem, 2» |

१९ अकल्यादोनां सति संभवे sae! ख. अ. २।

८ । एवं प्रहय्थिन श्राव्हाने निषेधमा₹ | TAMAS | THU: व्याध्याद्यभिग्तः। विषमष्यः sasage:: किया- ऽऽकुलः नित्यनेमित्निकादिक्रियाययः। कार्यातिपातैति यस्यागच्छता शरतर कार्यहानिः सः । व्यसन दष्टवियोगादि- दुःखवान्‌ । दनद्ान्ताकुलग्रब्दस्य प्रत्येकं aan नृपकायांसक्तः SOUTH: | मन्तो मादकद्रयेण । उन्मत्तः उन्प्रादेन पञ्चविघेन वातपिन्सषेश्रसन्निपातयदहसमवेनोपद्ष्टः | TAM सव॑दा ऽवधान- चनः । Sal विपदादिना Aiea: |

< । @tut afatuar न्‌ दौनेति । नायां स्वजन- शोष्यामिति यावत्‌। सर्वेति | ब्राह्मणौम्‌ । तज हेतुमाह । ता इति। ताः रौनपच्लादयः न्नातिखरामिका caret

१९ । एतत्मसक्ादकल्पाद्याह्ाने पूवेनिषिद्धेऽपि प्रतिप्रसवमा । कालमिति | aa परकारद्यं शनेर्यानेरिति।

१२ । एतप्मसङ्गादादह | ज्ञात्वेति । चुद्रकार्थैषु तथा नेत्या । गुविति | वेषमाहाक्यान्तचापि विशेषमाद । अकोपेति । ` * ag न कामंधारयान्मत्व्थौयो बड्धत्रौ द्द खेत्तदर्थप्रति परत्तिकर इति निषेधात्कथमच कर्मधारयादिनिपत्यय इव्या्द्धाह । रकदेग्रौति । `

SUMMIT रकदेशौत्यादिभाव्यादुदाहसरणेष कर्मधासयादपि तदशनात्‌ चसप्राणिनो यसय पूर्वौ क्तवचनस्य क्राचिकलत्वमिति भावः | `

श्लो. ५। ` सापवाद esa | ९७.

९३ । "त्यादीष्यादिपदाद्भेवाह । श्रासेषेति | निरोधे- aa: । श्रासेधयेदिति | विवादार्थौ वादौ श्राष्डामद ग्रेनप्येनां तादृशं प्रत्यथिनं गिरोधयेदित्यथेः | |

९४ । तच्चाठुविध्यमाद । स्थानेति । रतः ्रायेधः। ( वददिष- यत्यान्तत्छतलम्‌ एवमयेऽपि) श्रये say aa दति we aay इति sat ्रस्मात्रदेशान्न गन्तयमिति Waray: | श्रासन्ध्यं ग गन्तयमिति कालासेधः। देशान्तरं प्रति न गन्तव्यमिति प्रवासासेधः। set arc न awe दतिः कर्मासेधः | श्रासिद्धः निरुद्धः । . तम्‌ wee विनेयः श्चिणौयः। अन्यथा कुवेन्निति श्रनासेधकाले आसेधः कुवन्नासेधकतां ` दण्डो भवेदिव्यथः । यद्वा wage श्रासिद्धं तं खोभादिना मुश्श्नित्याद्यथेः |

१४५ । नासिद्धस्तं विषह्य दिद्यस्य प्रतिप्रसवमाह | नदति ॥ नटोषन्तारादिनिमित्तचलुष्टयम्‌ । तद तिक्रमणे दोषाभावमन्यजा- are) निवेष्टुकाम इति | weet गन्तृकामः विवाहा- qqaa ` इति यावत्‌ । यियश्षुषष्टुमिष्डुः । तत्कालं शिष्यकाले | आयुधौयाः श्रायुधनो विनो योद्धारः । विग्रहे ama | निवं्ुकामादयोऽपि तदु क्क्षनेनापराधिनो Fee । सा मान्यनिरोधखातत्वादाह | राजेति | - ९६। ननु येषामकच्यादौनां गरनेयानेरपि श्रागभनं Tae त्र कि

^ डल्यादय्थसिदनिद्वव्यटदिपदग्रद्यमिदय्धः। 3

१८ अवैदितस्यार्धस्य संवत्सरादिषिशि्टतवेन WES: | वय. अ.२।

कायेमत राइ । HHT इति | ते एुषादवः। नियोगक्टत्‌ wrath! एतदन्यः पराथवादौ । ख व्यवहारेषु fig विविधं विगरेषेण वा ब्रुवन्‌ दण्ड्य इत्यथः ॥ ५ ॥

१। अर्थगश्ब्दस्याभिषेयपरतनिराखदारा भयोजनगपरत्वमार । porn इति । गतनिष्टालभमथेमार । पुवंमावेदनेति । किया कार्यम्‌ । नोपस्थाता समोपे म freq प्रपलायौँ प्रपलायनं प्रपलायः सो ऽखास्तोति Wares | स्मृत तोति, वचनादिति we: । इतिशब्दो Saal वा। war खेतेरित्ययेः ।

२। क्षमेति | प्रत्यधि विषये श्रासेधाद्यकरणं छमा सहिष्णता तजर थानि लिङ्गानि कारण्णनि बाद्यजडलादौनौत्यथैः |

४। तच मानमा । यथोक्कमिति | तथोक्रमिति पाठान्तरम्‌! ,

नार देनेत्ययेः | अथं वत्‌ प्रयोजनवत्‌ | धमसंयं धर्मा शणः |

अक्याचरलम्धूताथेव्नादिकसतेन सेयुक्रम्‌ । परिपूशोमध्याहारान- पेषम्‌ । अ्रनाकुलमसन्दिग्धाचरम्‌ । साध्यवत्‌ सिषाधयि- पितांसहितम्‌ | वाचकपदं awaits: गौणएलाचफिकादिपद- रहितम्‌ | प्ररुतार्थानुबन्धि पूवविदितार्याुरोधि | afar

‘Wit. । पमलंखेऽर्थवत्वादयो गुशाः। re

wtaufagagfaray | siffag पुरराद्रा्विरशद्धं पूर्वापरा- faxg प्रत्यच्ादिप्रमाणाविष्द्धं व्यावहारिकधर्माविरद्ध 4.1 निश्चितं श्र्थामरसंश्यरडहितम्‌ |) BTN साधनारेम्‌ 1 fad अगतिविखतम्‌ । निखिलाथैम्‌ भ्रनवधेधितवक्रम्‌ | देश्कालाविरोधि मध्यदे भौयक्रसुकचेने ग्रत्कालोनायफलसदसं मदोयमपडइत मित्येवमा दिश्यन्यम्‌ | वत्यादयेकपदम्‌ | प्रदे ्रपदाक- TRINA | अहः प्रतिपदादिर्वारो दिनं च । वेला प्रतरादि- बहत्तेरूपा च । देशो मध्यदेभ्रादिः। प्रदेशः Fre: खल- fave: । erate एकं पदम्‌ । वयःशब्दान्तदन्दस्य दतौया- AIT: ।. स्थानं वाराण्खादि। आवसथो ग्रामादिः शटा दिरूपस्छलविपेवो ai साध्यास विवादाखदोग्तवयस्तनाम जातिः ब्राह्मणएलारिः | श्राकारो गवाश्वादिगतो वणं दिविग्रेषः WEST: संस्यान विशेष । वयः गवादिवंयःपरिमणं बाष्याद्य- वद्याविशरवः। साध्यप्रमाणसंख्यावत्‌ , WAT! साध्यस्य प्रमाणं केजादेर्गिवर्तनादिकम्‌ संख्या रूपकादौनाम्‌ | ऋआत्मप्रत्य्धि- aera स्पष्टम्‌ । परेति प्राम्बत्‌ ¦ परः प्रतिवादो श्रात्मा prev तथो पूर्वजाः पिजादयस्ते wants राजानो षां नामभिशिलितम्‌। छषमालिङ्गात्मपौडावत्‌ wafagria यास्यातानि श्रात्मपौडा Sad तदत्‌ । कथि- तेति, प्रतिशादिना ऽधिगन्ता श्राहर्ता ` दात दायकाः, कथितौ wrecerant य सिन्वचने तत्‌ कथितप्र्यधिंसम्बन्धकमिति तरा । एतादृशं यद्रे कथ्यते तदिल्याद्ययंः |

Re सवत्सरादिखेखस्य waz | वथ, श. २।

१ पुनस । तचैव वाराणखादामेव निविष्टः निष्यादितः, संन्ना शेति । श्रधिप्र्यर्धिनोरेवेति भावः । श्रयिवसतोत्यभि- वासः बाङलकात्कतेरि घञ्‌ wie वा । अधिः समौपे were! समौपेति । तजनामान्तरमाह । छृष्णभूम इति | शष्णोदक्पाणित्यशप्रतययो वन्हेः । पिबिति SHASTA | Fare | | पितुरिति | एवमेव तच पटो वा। नामेव्यस्य सम्बन्धः । fare: साकाङ्कुलादाह | sta | यणनुकोन्त-. नातुपयोगाग्रूतलाशाइ | नामेति | इतिरधंषमाप्तौ । श्रतु- गतफलितमाह । समेति । निर्धारणे wet) रवम्‌ श्रवदित्या- दिना उक्रप्रकारेण |

ऽ । उक्तमिति। पकामासलचणमिव्यथेः। निराबाधमिति। खपोडारहितमित्यथेः । तदाह । श्रस्मदिति। निष्फलत्वख एषयक्षलादाह | अभिधेयेति तज मानुषममाणसम्मवमादा- वाइ । HRT | श्रयञुभवयच हेतुः । भुके was एव नेति

wit. ¢ | अप्रसिदादोनां पच्चाभासत्वम्‌ | श्‌

भावः । अत एव दिव्याभावमाईइ | ख्येति | विनिगमनाभावा- are पुरेति,

८ । awe Weary दितौये मानमाइ । राञ्चति | चत्यदार्थो यवहारः | WRAL अनानां नगरख्ानाम्‌ । उपसंहरति | न्ये इति । इतौ ति, पाम्बत्‌ याघ्येयम्‌ |

< । श्रप्रसिद्धारौमां पखाभासत्वमिवानेकपदसङोणेपूवेपशस्यापि ama | श्रभेकेः पदेः सङो यः पूवेपक्ः प्रतिश्चा सा न सिध्यति श्राभासद्ूपा भवतौति तदर्थ॑प्रतौतेस्तननिराकरोति | यस्वित्या- दिना । तच पदशब्दः पद्यते ज्ञायते इति sare किं, aque: उत॒ चणादानादिरूपव्यवहार विषयपरः । तच्च न वतावदाघचे पवामाखलमिल्याइ । तेति | छक्रवचने द्यैः । दितौयेऽपि | तदभावमाइ । ऋशादानादौति | निक्तं मयेति गरेषः। यत इति Raton बोध्यः । वचनानर्थक्यपरिशराय वस्याभि- मतार्थमाइ । किं त्विति | क्रियेति । स्येत्यथैः । एतावत्‌ mated इति शेषः ।

१९ । ययावेदितमयिनेत्यजार्थिंपदखारस्येन लभमथेमाह । च्रर्थोति। अर्थिनः पुचजोऽयर्थो तत्थिताऽपर्थौ आदिश्ब्दादथि- framcatafia इत्यथः । श्रत एव तेषामन्यथावादिलं face

~ पुचादौनां प्रतिवादित्वसुत्तरखरूपं च | व. अ. २।

RR

We “चो HATA AAG वचमेग। A AAMT TAS काथंलान्तलं aH तज्ियक्रस्य तु तदभावात्कथं तत्वमत श्राइ । नियक्तस्यापौति | तजन मानमाह । अथिनेति। तखेति awa तयोरिव्यख सात्यर्यायमाह | नियुक्ति |

१९ | मूलानुक्तं विशेषमाह । रतचेति | र्धिंवेदितमित्यर्थः। पाणए्डुलेखेति । खडोति भाषामिद्धः । श्रावापेति । न्ूना- धिक्यपरिहाराय । प्रेपनिष्कासनाभ्यामित्यथेः । am चेतत्‌ । अन्यया पचाप्रामाण्धप्रसङ्गापत्तेः । तच मानमा । पूर्वेति i Mra न त कलादिना। ततः तदनन्तरम्‌ तथा विश्रोधितं wa ऽभिलेखयेदित्यथः । शोधने विग्रेषमाइ । शोधनमिति | श्वेति | उम्तरेणावष्टभस्य प्रतिबद्भख्य yaace atu faa भवेदिव्ययैः। श्रोधयेदिति विधिखचितमथेमाद । पुवेपश्च- fafa रागादिति प्रागकमिदम्‌ । दत्य बोध्यमिति शषः ॥ € ॥

९। पत्यथिगो वचनस्य उन्तरले बौजमाइ । पूर्वेति । उत्तरच श्रये । ` तदौयययाकयञ्चिद्वनख्यातुन्तरलाय विगरेषमाह । vat चेति । तदिदः ववदारविदः। सार मिल्यस्ाथो न्याय्यम्‌ । तदर्था न्यायादिति | दतौयान्तानां जचाणां यद्याख्येयाथेमित्ध- जान्वधः | दुःश्िष्टेति | afwsfa waranty । fae waa थुक्म्‌ श्रदुष्टमिति यावत्‌ 4 fuentes weg दुष्टमिति यावत्‌ | विभक्तिश्च समास विभक्तिषमासौ श्रषष्टौ दुष्टौ च्वौ विभङिसमासौ च तौ, श्रध्याहारेण ae ada इति साध्याहारं,

wit. ७ | Suey सदुत्तरादिभेदाः। RR

तौ च तच्च तामि । तैरमिधानं तेनेत्यथेः । दुःचिष्टेति पाठेऽयेवम्‌ । दुःचिष्टौ दुःखेन eagt at तौ ताग्धामित्य्थाद्‌ Guat पयैवसा- मात्‌ । अदे शेति | श्रन्यदे गेति पाठान्तरम्‌ । उन्तरपदाथेमाह ^ तत्सदुत्तरमिति |

९, प्रत्यवेति | कारणेन्तरमित्यवः | मह्यमिति । धारे- रत्तमण्ठे दति wey) सत्येति । सत्यलोक्तिरिव्ययंः ¦ प्रतिपत्तिरिति | प्रतिप्तिः सम्मतिपत्तिः सत्योत्तरमित्यनर्था- मरम्‌ । नाहमिति वाचकः पूर्ववत्‌ । एवमग्रेऽपि ।

₹। दितौयभेदानाइ । तचेति | मिथ्येतत्‌ नादं धार- यामो्येक, नाभिजानामि नैव जानामौति दितौचम्‌। तदेति। तस्मिन्काले तस्मिन्देशे मम सान्निध्यमेव a feafafa हतोयम्‌ । श्रजात इति | तत्काले ममोत्पत्तिरेव म श्ितेति चतुधंम्‌। एवं प्रकारेण भिश्यो्तरं चतुर्विंधमिव्यथंः। we स्पष्टत्ात्सतिरेवोक्ना एयक सद्धोत्तेनं न शतमिति बोध्यम्‌ |

४। नाम वयँ । विनिगमनाविरदादाह । प्रतिग्रहेणेति । लेखितः wre रूपम्‌। seat afe तं पजारूढौहतमये तथा Ty तथेवाङ्गोश्तयेत्याद्यथंः। आआचारेणेति ।: wwe पराजितोऽपौत्यथः। जितः पूर्वमित्येवं ख वाच्य car) सः watfwreg i - " ;

8 मिथोत्तरस्य भेदाः। व्य, FRI

लात्खौलाभावः | TAA । कोके तवाग्ब्दयाधं । अन्धत्‌ पक्चकदेशव्या पि Gee: | पच्ेकदे निरा करणसमधौ्ः। aera | श्रसम्बह्कपदकमिव्यथेः | पश्चेकदेशव्यापिनो ऽनुत्तरत्े सकखपक्ा- व्यापिनो ऽनुत्तरलमयं सिद्धभेवेत्यव्यापौत्यन्यया व्याचष्टे । Sf | मध्येति | विन्ध्यरिमादलयोमे्येत्यथः। लिखिते इति | भन्त- भावितष्ययं मिदम्‌ । varie अवेति । ध्वनिना किमा- दिबोध्येन । angefafa wet म तु निराङ्णशमित्यभिमेव्यार | आकुलमिति | दुः्िष्टेति राम्बत्‌ । उभयोरदाररणमाइ | fufafa | पित्वं खणामियोगस्तबत्यथेः । उन्तरमाद | wet तेत्यादि इतीत्यन्तेन। sea तात्पर्थाथंमार्‌ । श्वेति । Delata | बडतोहिः। तथा च होतग्रतवचना दित्यच दुःचिष्टः ware: | सुवर्णानामित्यज श्तं VHA MATT दत्युभयोरेक- मेवोदादरणम्‌। इतौत्यस्य -faafeafafa गेषः। शृहौतमिति। तजेति शेषः। Tes यदुत्तरं तत्‌ खाथेसिद्धये नेति. दितौ यन्नोकाथः। तथा च तख सदु्तरलमेव नेति पूरवशोकंकवाक्यतेति बोध्यम्‌ | ९ । भ्रनिमतायेद्धचकतया न न्यृनतेत्याद । उत्तरमिति | TAMA लेख्य मित्य तथा निदेशाल्सङ्कोर्णत्तर स्यानुन्तरल- faa: । aq विभि्मिंलिला we निराकरण्ेम तत्छमथ- लात्कुतो ऽदुत्तरलमत श्रा₹ । अनुत्तर तवेचेति । तेनेव कात्यायनेनेव। न चेति। न रौत्यथेः। स्यादिति सम्भावनायां लिडः । वादिनोः afinafiat 1 way अन्यतरस्मिन्‌ सम्भव- तौति Ha २ स दादौ इयोः ag? wear

wo. भि्ोत्तरादिसांकामें युगपत्तेषाममुत्तरत्वम्‌ | Rv

qe! मिथ्येति | afenfiweran) भ्र्थोति । म वादिदथपरलमिति gated मिश्येति | weafad, मिथ्योत्तरे दत्यथः। पुवेवादे were, वा दिनोत्धथेः। कारणे ATI Ae | faxafafa |. तथा च ककमग्रक्यलाद्‌भयोर्गाथेसिद्धिरिति भावः। न चार्थेति etm एवेत्थं । न सेकमेत्यश्य तच्रेवो दाशरण- माह ।' कारखेति। तथोभिंथः eet faa) एवेनार्थिं्यव- "छेदः । प्राङःन्धायेति | सयोरक्राविव्ययेः । नेदं प्र्येकपरम्‌ । कारश "कारणे ufaarfea fa बिद्धलात्‌ । तस्मान्तत्छांकय्थ॑पर- मेवेदम्‌ । अत॒ एवं समासनिदेश्रसङ्गतिरपि । इतिः प्राग्वत्‌ । aaa क्रिया न दइयोरिति न प्राम्बदविरोधो ऽत श्रा । ag चेति । दितीयबङ्करे तित्यथः। भावेति | साधयितवयमेततः wage । wie दिवयपरिगदः। उत्तरचयेति । मिथा- कारणप्राङन्याधरूपेत्ययः | एवं चतुरिति | चथा waa gad शपकश्रतं वखाणि धान्यं च गएहोतभित्यभियोगे सुवणं धारयामि , इपकश्रतं न zed वश्ललाणि प्रतिग्रहेण warfa धान्यविषये पूर्वन्यायेन पराजित हति । एवं भिश्याम्राडन्यायमाचसद्कर ऽपि द्र्ट्यम्‌ ।

4

Rq SULSSY ऋमेकोत्तरत्वे MAB | =. gy. अ. 2

faaré: । उभयोरिति | मिश्याकारणशोष्तरयोरि्यैः। ceqe wee SVs | यस्य eure! तत्‌क्रियापेति | तत्साधक- कियाग्हणेनेत्य्ेः। पश्चादिति | श्र्यविषयकोन्तरषाधकक्रिय- ग्रहणेनेत्थयेः | सत्योत्तरसङरस्य पूवंमनुषन्यासे बौ जं ध्वमवन्‌ ay नियामकान्सरमाह | यथ चेति । फलाभावेन पञ्ादपि तद- भावादच पूरवंमिति atm | are! सम्पति | उक्रनियामकडमे मानमाह | यथेति | उक्मित्यजरान्बयः । दितौीयमाइ । सतं वापौति। यद्‌ उन्तरम्‌ । दितौये श्राह । य वेति | उत्तरे CT: | तच तदुत्तरमसद्ौणे श्ेयमित्यथः। श्ताऽन्धथेति | यतप्र्वतायेविषयकसुत्तरं न भवति श्रपि तु समायेविषयक, ay चोत्तरे क्रियाफलमुभयच् भवति तत्‌। Bas Talay | न्यथा प्रकारान्तरमित्य्ेः। ARI कथयन्‌ तद्थमार | सङ्खौणमिति। Tawa wei भवतोति we इति | waft सहर व्वादनुन्तरत्भमेव सर्व॑या afaad किं तु यौगपद्येन. awa शर्या दोच्छाक्रमेण तु तत्तमेवेति प्रामुक्षमेवाइ | रोच्छिकिकम्‌- fafa | acre । अ्रपे्ाक्रममिति । भरष्या्पेलाक्रमकं Mama: | पु्िङ्गपाठे तत्पुरुषः। तचेति Te) तच्च aaa दितौयोदाइरणमाद । तथेति । तस्मिन्नेवेति | अनेन gaa यक्तं वस्त्ाणि च ग्णडौतानोति Gaim एवामियोगे इत्यथैः t तानौति शेषः द्‌ास्यामोत्यस्य द्युत्तरखेति गेषः । इति चोत्तरे दत्यन्यतमोत्तरेण wed । तथा चाच दाश्यामोत्यन्तस सत्यो त्तरस्य यथाक्रमं मिथ्योत्तरेण कारणेन्नरेण प्राङन्यायोन्तरेणः

ie . -संकौगात्तरख क्षेिद्योगपयेऽप्य्रम्‌ | २७

श WET बोध्यः । Tet विषथसाग्ये hea: कमशदेषन्ये- ऽष्वधिकविषयोपादानेन प्राग्बयवहार इत्येकम्‌. । तच दितोयद्याप- बादमपि प्रसङ्गासूचयन्‌ प्ररतमाइ । सम्पति । एतदर्थमेव

तस्धिजेवाभिथोगे ce । अन्वथाऽमिथोगान्तरनेव वदेत्‌ । `

मिण्यादुशरेति । मिष्याचन्यतमोन्तरेत्यथेः |

८। एवं तादु्षङ्कोर्शेन्सरस्य ainda सवथा auc भरि शचित्मतिप्रसवमाह । यच त्विति | ङ्धियाशिक्येति | तभ्न्धयिनेत्यषेः । कथित्‌ वादौ । श्रन्धः प्रतिवादो । out मिदम्‌ | श्रादाबुत्तरलं बाधयति । इदमिति | तावत्‌ wet: लेष्वलेयो त्रलख प्रागृालादाइ । पक्षेति । awe प्रतिपाद चैति नापीति | रवेनान्यव्यवच्छेदः। तथा चसासाद्ख्वम्‌ । करिणं कारणमेव । एकदे रख गदणस्छ साद्धवेमु पंदरति । लंक्मादिति। सकारणखमिति । . भ्र कारण्खयाप्राधान्य भिंण्योन्तरख्य प्राधान्य ae तदुपपादकत्वस्यापि सम्भवात्‌ । चत छव तेज सहयोगे SAAT छता । प्राग्‌ क्वाधकस्या जाभावमाह । अअ चेति |

<. प्रतिवादिना तस्यैव छक्षमभिेत्य प्रधानन्यायादरेष wea! नम्विति। परिहरति । नेति । तज tame तस्येति | वचनतः | त्खयुक्या wet | कारणे इति । एव चनुत्- रत्मेवेतश्ेति भावः । भतु gat प्राग दाइतं प्रसिङ्क- भयेति तदभावोक्तिरवंका ऽत श्राह । प्रसिद्धेति | सत्यं eet प्रतिदकतं aid रूपे ्रागृक्रेऽपौत्ययेः |. प्रतिश्ातार्थेकेति | यदण्-

2 aes ऋ om ॥) _

a Licks amatealmat कनि क्न ) 0,

ac ARGU योमपद्येगोत्तरलस्य WAAL | श्य. अ. २।

सेत्यर्थः । नैकेति | साधारण्ण्टोत्यथः। उटाहरणेनेदं विश्रदयति। यथेति । प्ररूतोदेति | wg fare anchiaarenfe- व्यादिपूेक इत्यथः | टे शस्येति। aerdtee: चित्तथा पाः एव । विशेष इति | भिश्यासदयरितरूपतवं aes समानमिति भावः। एवसिद्धेऽधं मानमाह | Vata । वापौति । अनेन frataafa कारणमेव यराद्यमिति द श्रितम्‌ । प्रतिप्रसवाम्तरमाह। यजेति | at चेत्यथेः । vague साधिते तजशिर्वाहोपाचमाह | HATTA | मिथ्याक्ियेत्थस्य wg भिश्याविषयला दाह | प्रतौति | एतेन वादिव्यवच्छेदः। अत wae) प्राडन्यायेति । मन्दं कारणप्राङन्यायसंकरविषयतथा पवे्क्रमिति कथम प्रहत्तिरत श्राह । qafa | saufane: । तथा च satwer- wa, म च aH पद्व्यापिलादिति wae | यदा BES प्राङ्न्यायस्याभावादचने क्रियाबोधके satay कलयापि क्रियाया श्रलाभेन खवेस्यापि प्राड न्याथस्याठुत्तरलमरसङ्गो, न च AYN तच तश्य गणनात्‌ । तथा च यथा तयोस्त तख प्रटृत्तिषया कारणस्य भिश्यासषचरितरूपत्वात्‌ सां कथ vafafcia भावः | शद्पादन्याये तु वच्यति arene प्राडन्यायविधिसिद्मौ- त्विति.।

१०। ननु पचनिराकरणएषमथेस्ेवोन्तरतवे सप्रतिपन्तरदुन्तरत्व- प्सङ्गरतदभावादत we! संप्रतिपक्षरपोति | उन्रषमित्ध- were: । नो पेति | प्र्ययिनेति भावः । एवं ay प्रतिवादिन एककियाश्यशे उक्ता vee क्ियादयपरसंगो यच प्रारकरूज्

श्लो. 9 । . परतिश्चाता्थं प्रमाणोपन्यासः। ` २९

९९। निवेशिते afer. प्रा्कवयुत्पत्तराद । साध्य- बानिति | खष्टायमाईइ । प्रतौति । भावेऽर्थासङ्गतेरिष्टाणिद्धि- शार । साध्यतदति। प्रमाण लिखितादि aay gis want faces wafa | “sitar सद्यः । मिथा- faa मूलारूढलं दूवयन्ञधिंशब्दस्याज यो गिकलं a योगङ्ढलमिति खचनद्ारा न्यनत्वाभावं प्रतिपादयति Salta | वत्तेमानयत्तो पाधिकाश्तुबायत्पत्तराद । अस्तौति । श्मपिः gasqea तेन साम्यम्‌ । तुवलक्षणे । निदियेत्‌ लेखयेत्‌ । श्यर्थान्तर्भावः प्राम्बत्‌ । भन्यदप्याह । तथेति | शर्थोवेति | श्राकेपादेव कटठेलाभे तदुक्रिनियमायंति भावः | श्चतञ्चेति | गम्यते इत्यचान्यः | तावतैव तादृ MATT AAS । अच स्वे मानमाह । रतदेवेति | भर्योत्यादिमो कमेवेव्यथेः | प्राडन्यायेति | श्रष्याश्य उकः । वादौ. तु क्रियां निदिेत्‌ | सा क्रिया i oll

* कालविलम्बभमपि इति मिताच्चरास्धेन अपिशब्देन सद्य द्र्य बोध्यः । उत्तराभिधाने काणविकम्बनमङगोहृतं न तु शौ घ्रसुत्तसदानस्यान- क्ररोङार इति भावः।

Re TCL aguiv कचिद्‌ दिप्वच। ye SWRI

२। तननेवांध्ाम्‌ विभज्य gna तेति । तेषां we cee: । विप्रतिपल्लिषु उतौषु । we न सा्वेजिकल मित्याह | संप्रतौति। अनिद इतमार । भाषार्थेति । चः eee इत्ययं योज्यः । तेन क्रियापादसमुश्वयः। war चो हेतुखसुखये एष । Baa: | श्चणोऽपि । afenu we wi wa ware । faarerrafe |

` १। at निराचष्टे। owrtfa । अर्धिप्रत्य्थिनोः, wa दति te. प्रत्थेति । भनःपुन्येन विचारणस्ेत्य्थः । we व्धेभिचरितत्ादाद । - व्यवेति | श्र्यादिषम्बन्मिन uz तत्वमिति भविः ॥ ट|. |

इति साधारेणव्यवदारिमाद्का |

` १ । प्रते योगरूढ्त्मर्थान्तरनिरासाथाह। अभियुज्यते इति | दोषविषयौ क्रिथते दत्य: | थेनेति शेषः । करणे घञः शौशभ्यात्‌ । यथार्थं वा । wat दति तदर्थात्‌ । शनमित्य् कयितानु- कथगस्ेना न्धारै श्रविषयच्वारैनादेशः। श्रपराधेनेष्यस्य विग्रेषपर- ara wet यद्यपौति | स्यं weld प्रतिदन्तं रेति. कार- WATS अनेन दन्तं fed मया पुनर्द॑न्तमिल्येवं प्रत्यभियोगशूपतल-

\

we QAAUCAYIYCASAT | Re

fers: विषयमिति | तथा चाभिधोमनिवारकमेव safe att guica a तदनिवारकम्‌ । ser सत्यं fireitur- मित्यादिना शातुरविष्यकथनद्येव। सङ्गतलापत्तरेतज्जिषेधवेधश्या पर्तेख | mare अत इति | अनुपमदनेति । करणे शट्‌ निषेष दूति । मेनं sepitfa निषेध card: । तचेव सन्भवाद्‌ाद । दूदमिति | |

२। गते कमणि निष्ठायां afsent जाते तखेषटलेमासङ्गति प्रिश्रति। अअनिस्तौखंति । भावनि्ाग्लाग्छवर्थोयोऽजिति भावः । श्रन्येनेत्यद्य पूर्वाभिथोगे सम्बन्धात्‌ योग्यतया भरेव माइ । MSA | प्रतीत्य सम्बन्भायोम्यलानमपदायाइ | नाभौति |

gl गोक्मित्याुक्रिरप्यानम्तर्यादधिनं प्रत्येषेत्छाइ । किं देति । अहृनिशरष्दः खभावाथेको Tan ्रतिरित्यादौ दृष्टः । ्रङ्धितु- मेतन्तात्पथां्॑माइ । एतदिति । तथेवेति । अन्वया न्यवा- afeaa भङ्गग्रसक्गादिति भावः। इदं प्रतिपादितमधसात्‌ | च्पिः aaa equa) एवमग्रेऽपि । चत एवाह । नस्विति । तदेबेति | तथा च वस्वन्तरकथननिडत्तिस्तेन कियते रकस्मि- रपि पदे ङणादाना दिव्यवरार विषये दत्यथेः। एवव्यवच्छेधमेवाइ । न्‌ ब््वन्तरमिति | तदेवोदारणकथनेन विश्दयति। यथेति t यद्यपि शणादामे रूपकमेव व्यवहार विषथो भवति तयापि SIRNA suai वस्वन्तरोपाटाममिति afaiuee faut इति aa: दतेन were विषय्धेकलवादयुक्रमिद-

RR अभमियो्रविचारः। व्य. श्ल. २।

मित्यपास्तम्‌ । प्रागुक्तं दाय. सारयति तथा सतोति। पदान्तरागमेति | विषयाम्तर प्र्यगमनेऽपौत्यरथंः । we प्रकरणे पदग्रब्टो विषयवाचौ। इत्यनेन इत्यनेन तु । यथेति । we पक शतद् पवस्त॒न एकतेऽपि खएादामापररणरूपयोग्यव शारःविषय- योभिंशलेन तद्भमनममेन नोक्रमित्यनेन निषिध्यते इत्यर्थः । ' उक्र सेव स्यष्टाथेमुपसंहरति । तवेति | म्रत्य्धिन carded: । वेय THE तु न । "चयावेदितं, "नोक विग्रहृति'मिन्येतत्खार श्यात्‌ |

gang मानस्योकषलात्‌ fena तदाइ । wazafa: | ितोयमुक्रमेवेत्यथेः। qedafa | पदान्तरं प्रति गमनाद्‌ वस्खन्तरगमनाच्ेत्थेः। वाति पाठान्तरम्‌ । aw साधार्धमस्व बोध्यम्‌ । We तु प्रटतपरलमेवेति तच्वम्‌ । हौनवादी eq: श्या दि्युक् सविश्षं वि्रयति । wtafa | दण्ड्य एवेत्यथः। श्रत way! न प्रेति | व्दनखक्रमेणार । प्रत्येति । सिद्धासिङ्ञीति। होनवादिने ्रशतार्थासिद्धिरतथावे तसिद्धिरिव्यथेः। रन मान- माह । अत wafa | मूलृदिति शेषः । weraisd एव ee: | दटमपिं न षवचिकमित्याह । शतञ्च ति | हौनवारी दण्डय एव, न प्रहृताथाद्धौयते इ्येतदिव्यथेः। ्रर्थेति । उक्रविषयव्यवहारे uaa: | Hare त्विति | वाकृपारूषदण्डपारुगया दिव्यवहारे tae । श्रपिना qwagea: । तथा चैवं विधे aged यव- हारहानिदष्डखेति. भावः। SAE. wea -ऽभासादा₹ | अस्था इति । भरष॑पदयाव्येमाद। न मन्धुङ्तेषिति । अन्यत्र त्य स्यष्टवादेवाह । अ्रपौति। नावसौदतौत्यस यास्य

लो, १० | areal प्र्यभिबोगविधिः। BR

न पराजयते इति । agren न प्रज्ञतादिति | उन्तरादं- स्याखवद्धूवं grand च परिहरति । अथोटेति । सामान्योक्षौः विग्ेषोक्तिदुं्टा्न इति भावः । as योजयति । प्रमेति | शाष्व- दायो द्ण्डोऽपौति | उदाइरलारेवाइ । यथेति । ओेष- पूरणममयोरिति भावः | श्रत एक वाकुङ्कले इति सप्तम्यन्तच्छेदो न उतौयान्त इति बोध्यम्‌ । wa एव च वेपरौक्यशद्धा नेति गूढा कूतम्‌ । एवं शब्दमाद्याथेमुक्ता दितौयमयंपदध्वनितमाह | sata | waafa | ठतौया कं, न प्राग्बत्सप्तम्यन्तम्‌ | खूचित- ष्टोदाररणमाइ | यथाऽहमिति ॥ € ॥

१। ब्गतिमार । भोति । इत्यस्य canes तथा. च प्रह्यथिं विषये एवायमपौति wa: निमित्तेति | बहप्रौहिः। aa साहसादावपि प्रत्यभियो गासम्भवे ऽभियुक्स्य कथं तत्करणएविधिरत श्राह । प्रत्यभौति | तथा च. तदसम्भवे नेव gaifefa सम्मवा- भिप्रायकमेवेतद वनमिति भावः, खाभोति। सयमभियुक् इल्यादिः। तथा चेद साहसादावेवेति, . तद न्यविषयकं तदिति भावः। -. २। -नन्वेवंविधस्छले ्रत्यभियोगः . किमुत्तरं wera: उत प्रतिज्ान्तरं सत्‌। नाद्यः। पूवंपचनिराकरण्टणसमथेतवेना सु ्तरल्ात्‌ | मागधः | श्रमियोग एका प्रतिश्ना प्रत्यमियोगश्चान्या ।.. ततश्च खद त्तरे यथा युगपद्चावहारासम्भवादनुत्तरलमेवं प्रतिन्नान्तरेऽपि लद सम्भवस्य quar) safamed प्रत्यभियो ग विधेरेव .वेखश्यात्‌। वं ख व्दनार्थो cay दत्फप्रयेन शङ्ते। नन्वचापौति | दितौयपक्माथित्य समाधत्ते arses | aaraterecware.

9

Re ufayzuwafafu: | ख्य. श, २।

३। श्व्यवहितसङ्गत्यभावादाह । Salta | गेषं विररेषाभावा- are! सर्वेधि ति | कार्वस्य निणंय दत्य्यऽर्यासङ्गतेरार। निशंय स्येति | तस्मिन्‌ समथ इति । दिविधदाने समं card: मालजाभिन्‌ इति भाषाप्रषिद्धाऽयम्‌ । अनेनाताङृशस्यातत्वसुक्कम्‌ | प्रतिग्रशन्दो योगरूढ दत्याह । प्रतौति । प्रति; प्रतिनिष्यधेक cam) तददिति । cease) ससभ्येनेति । रषोऽव ` ग्राह्यपदान्ययानुपपन्तः । wan विगेषदयमा₹्‌ । तस्येति | मरतिः मुव इत्यथः | GATT मानमाह | Tae ia | sata | पचा- न्तरे तज समर्थं दृत्यर्थमाद । कार्येति । वादिन दति इयो- रेक शेषः । जा तावां वा एकवचनम्‌ | तेन वादिलेनार्चिप्रत्यर्थिमोः समासेन ग्रहणम्‌ । एवमगेऽपि । ररित; waa । इदमुपलक्षणं तस्यापि दति केचित्‌ । वादिवसुभयोरपोति प्रत्येकामिप्रायभेकः- वचनसित्यपरे | Gare Saw च । aegis: । चेन aay दति wey eel

Wt. १९। wet मि ्ाऽभियोगे च सदणधबदागम्‌ | RL

01 निशयका्येसुक्रूपं que षमलधति। श्रथति | किमिति । तच्व्यादिः। योग्यतयापथ्यितलाश्ाद। aaa इति । तत्सममिति | प्रङतधनसममपसापनमिमिन्तकरण्ड- मित्यचैः। आत इतोति | स इति wa) श्रमियोगादिल्यज mare घनित्याइ | भियुक्तेति। वहेदित्यस्याधः दद्यादिति योग्यतथा ACATFUTE | रान्न इति | faaracfara उक्र. न्ायमन्ययोर्तिदिश्ति । प्राङन्याये इति । तन्मकारमाह । TATA वेति | ahaa se ya पराजित इति भराडन्यायोन्तरे zea प्रतिदन्तमिति कारणोन्तरे च दन्ते yaad प्रतिदानं च प्रतिश्चावाद्येवापलपतोति ष एवापलापवादीत्यथः। भावित इति | पराजयशूपप्राङन्यायस्छ प्रतिदानस्य च साधनादङ्गोकारितो वादौत्यथेः। BE दण्डमेव । wae देयस्याभावात्‌ | मिथ्या- भियोगति | मिथावादौव्यथैः। इति हतौ, भिथ्यावा दिवेने- a दिगुणमिति । प्रटतधनेत्यादिः। धनं दण्डूपमव- freq) adie? तु नैवमतिदे्र इत्याद । संप्रेति | दण्डा- भावेति । जिद्धवाभावात्‌। acta तु देवलेनाग्यपगतमेवेति भावः |

२। विशेषमाह । एतच्च ति | fae’ भावितो दचादित्येत- दित्ययेः। पदान्तराणि दिविधानि सधनानि अ्रधनानि चं। तच सधनेव्वाह । पदान्तेति | खधनेवित्यथैः। तच तेति | एवं च विभिष्य विधानारेतश्य सामान्यस्य aa बाधादग्रहन्तिरिवि ara: | SUMAN! Byala | वाग्दण्डपारव्यादिव्यवद्ारषु प्रतधनसम-

९ faa इति वचनस्य सर्वद्यवद्ारविषयत्वोपपादगम्‌ | य. ख..२।

aware तद्धिगणदानस् चासम्भवाञ्चेत्यथेः | उपसंहरति । न सर्वेति | श्रत इत्यादिः । यदा WAS gare । न स्वेति | मनुक्रद ण्डस्य छछणादाभमाचविषयलमपि म । तचापि “ay ऽधम- faa” vasa विश्य दण्डस्य वद्छयमाएलात्‌ । अन्यया तख वेथथ्यापत्तेः | वचनदयप्रामाण्धादिकण्पाङ्गोकारे तु तदत्छवविषयता ऽपि wa स्यादितोदं arene we Taft | तत्‌ प्रकरप्ण्रतिपन्नाथंसाधगविषयम्‌, ददं ठु तदभावादप्रति- पनल्लायंसाधन विषयमिति न कोऽपि दोष coe । ` २। नलु श्रन्यच दण्डस्याभिधानेऽपि दवष्छव्यानमिहितलादुन्त- रार्धोक्तस्य विधाने सम्भवतोल्येत्रटन्तेरावश्यकतया पू्वार्धस्यानुवाद- परतया एकवाक्यतया योजनसम्भवादुणदानमाचविषयतया व्यव- स्थापनमयुक्रमत श्राइ। यद्वेति । शब्दमर्थादया तथा प्रतौल्यभावा- दाद | कथमिति । श्रत एव सामान्यशब्देन ares) ्रभियोग- स्येति। तत्सममिति | यवहारतुल्मित्यर्थः। थच as aay यो य उक्तः ष arent भवति weg विरडूलाददिसदृग्र इति भाव- We! तच तच प्रतौति | घनमित्ययिमेषणस्यान्वथः । शः कृतो लम दत्यत आह । चश्ब्द्‌ इति | मृलवचनस्थ इत्यथैः | रच प्च Wale wea aT सत्वेन arcana समुचंथाभावान्तदयकलत्वासमभवेन निपातानामनेकायेलात्‌ auaqa- मिति भावः | ४। योग्यतया धनग्रन्दाथेमाद । दण्डमिति | इत्यसुवाद्‌ इति । श्एङ्गग्राहिकया तद्वहारे दण्डस्य विशिष्य विहितेन

इलो. UV) सा सादौ सद्यं खवोत्तस्दानमन्यच कालप्रतौ च्तणं च । ge

प्राप्नलाडिष्यसंभवेन पूर्वार्धेन तस्य eae सामान्येनानुवाद इत्यथः | Radi तु we न, ततरवोत्तरार्ध॑न विशेषस्ड विधोयमानलादिति भवः) तदेव ata । अथेति | तत्छममित्ययानुषङ्गणासु- बादमाह । प्रतौति । mace दण्डमिति । विधेयमाइ । हिगशत्रिति। दिगणदण्डस्याप्राप्ततवादिति भावः। पूठेवद्‌ाह | Sarat ॥ ११ ।

arm ॒प्रतिन्नासाघधनं च *तच्ल्यादिना वक्रमयहितसङ्गत्य- भावाद्‌ व्यवहितसङ्गतिमाद । ततो ऽथौति। सेयपाडग्ययोगेवादेख SX शला ` पुनः. साहसेन समहारदन्दः । श्रत एवायंमाचमाद | सादइसमित्यादि | भिषेति। awit: | arate । वाग्द- शडेति। प्रागलुक्रला दा । वश्येति। तदभावेऽन्यच् बाधाभावादाह। । दोग्धौति | विनिगमनाविरदादाद । प्राणति | प्रागुक्रनिमि- न्ान्यनिमिन्तकोऽच AeA यादयः । . wa एव सामान्येनाइ , areata । विनिगमकाभावादार । कुलेति । उभयचर fated are । चारि जति । विर्द्धभाषणं नाथे care उत्तरमिति: maze! अर्थोति । wade) सूत इत्यस्यार्थः TH ति | भतोऽन्ययेत्नेन नार दौयेनोक्त दत्यथेः ॥ १२ ॥ १। श्रयाप्मपयुक्रमाद | दृष्टेति । Sra दिपसङ्गात्यूवेचा- , र उभेऽअतरणे उक्र amg: | स परिक ्तिंत इत्यन्तेनेति . भावः । विगरेषजिन्ञासायाः सामान्यज्चानपूरवकलात्पाढक्रमादार्थक्रमो

तच्च हिषिधं मानुषं देविक tara अस्िन्नेव प्रकरण दाविंरे ea cat |

१८ दुल्तणानि । ` व. ख. २।

वलौयानिति म्यायेन व्यतृक्रमेण anes । मनो वागिति । ate मनसेति ओओौतक्रमेण ममसः पूवनिपातः । सवे वाक्यमिति न्याये- गोक्रिश्ामर्थेन we । सखभावादेषेति | दोषखभावादेवेत्यर्थः। तेनाज्मख्भावनिरासः। तद्यावत्येमाश । न भयादौीति। आदिना क्रोधा दिपरि यदहः ara क्रिज्रित्यार्‌ । विकारमिति। feeat a विवकित zane याति गच्छतौति । *गच्छति यातौत्य्थः | अत एव स दत्यक्रम्‌ । तस्यायेमाद । असाविति । वा चार्थं । तया TBR ऽयवेत्यन्वयेनाथसेत्यर्यो बोध्यः । एकदे श्रषंयदाय तन्तात्यर्थायेमाद । न कचिदिति । मनु मनोवाक्षायकमेभि- रिव्यपदे शादे श्रान्तरमित्यादिना बयत्कमेण कर्मादिषिकारप्रदश्न- मयुक्रम्‌ । न च सान्निध्यात्‌ बयुत्कमेणेवाग्वयो ऽभिमतः एतदर्थमेव तयोक्कभिति ae । तथौष्टावित्यनेन कायविकारेण व्यवहित ल्ान्तद्ेवान्ते GM: | अत एव Bena यथावख्ितमेव व्याश्यात- fafa Gai तदुदेश्करमेणोत्तरोन्तर ष्य पूरेपूवंवाच्यलेनाग्धस्याल्यन्त- waar स्यलतमप्रक्रमेण विकारदशरेने तात्पर्यात्‌ । एव afa तथौषटा विल्यष्यापि fawafa Gata aaa, wa भेदेन agfeg तदिकारस्य wafada प्राधान्यद्चमायति बोध्यम्‌ | पयन्तौ weit) योग्यतया sre fsrafa | इ तौति । उमय- frat: | श्रत एव शमुच्चायकथो मूले । एवमयेऽपि बोध्यम्‌ । दतोयश्चः परीति are ate: | श्रविनिगमकलादाद । क्रष्णेति।

* oth faafa गच्छदिति awa लिखथाविवच्तायां तस्य गच्छ

तौति पुवं विवर्णं sew ततः यातौति प्रद्यनोयमिति ara: | / i

|

१

wt) व्रधथिनः पलायनादौ प्रकता्चदानिदंख्ख | te

एतौत्यस्य व्याख्या गच्छतो ति । aera त्रास्तवेशोषणासम्भवादाह | सगह्देति | रत एव wean ares । व्यत्स्तमिति । पुवेपरेति । श्दघुपलचणं देधादिविरद्ध्यापि । शअरषषदुतते तथालनिराखायाह | बह्धिति | भाषते भाषते wi वाकूचलु- रिति समाहारदन्दः। तदयंमाह । परोक्तामिति | पूजाप्रकार- भेदमाह । प्रतिवचनेत्यादि | wa खतो विरूतिलाभावदाह । विरूतेलिङ्गमिति | तथा चारोपितं तत्वमिति न प्रागुक्रासक्घतिः। उक्कहेतो रेवान्ते BIS | तथेति | वेव्ादि वदित्यथः। रस्य वमस्य तात्पर्यां प्रतिपादयन्‌ विगरेषमाद । तच्चेति | खाभाविकेति t wana: । विवेकस्य acai निमित्तमिति । qeaite: । एवमग्रेऽपि | wa हेतुं quar सदृष्टान्तमिद्‌ fane- यति । न Wtf । लिङ्गात्‌ यक्किञ्चिदिकारात्‌। न oti तथा च तल्छंभावनामाचप्रतिपादने AGUAS वचनस्य, न प्रागुक्त वच्छयमाणदण्डादिप्रतिपादने | acter शईदृश्रस्थलेऽपि तथा प्रसङ्गो san श्यादिति तज्निवारणतात््रयेकमिद्‌ं वचनम्‌ । एवं च दुष्टः दंभावितदोष Uta आाल्येवभिति बोध्यम्‌ ॥१३॥ १४॥१५॥

१। श्रत एवाये पुमः पराम्बदेव सविग्रेषमुक्रमित्याद्‌। किं चेति) साधकस्य सन्दे हाभावाद्ययाश्चतायानुपयत्तेः प्रपन्ञ्धले दोषाभावस्य “wa ae faery वच्छमाणलान्तात्पर्यायमाद) अधम- शेति । are wre व्याख्या साधनेति | Genser: | अत॒ एव ay smear! शओआ्आसेधादौति । शआरादयषादोक्रं पराखङ्गिकं न तु प्रहतसक्गतमिति चयि भवतोति wee भेदेन

ee ` पुवैवादिनः साच्तिणः weer: | व्य, ख. २।

धयास्यायायिमं इयं प्रहतसङ्गतं सडह ares | यश्चेत्यादि | ्रपरति- पल्लादौ gunman: संप्रतोति। wifafa we: | उभयचर facuifaage अद । पलायते इति | एवमण्ऽपि। अ्रमियोगं विना श्राह्णानासंभवादाइ। अभियुक्तं इति । अन्यच दोषाभावादाह | सदसौति | तुयेपादस्य Vay सम्बन्ध TATE । सोऽपौति। दिविधोऽपौत्यथैः। श्रत एवाह । ङ्त इति | उभयनेति wa! सम्बध्यते इति | एते जयो न Fae दुष्टा अपितु प्ररृतार्यादपि thar दण्ड्याखेति षमुदायायंः। २। ददमेव श्राद्यानुरोधेनायेऽपि उभयोक्रिख्ञार स्येन. विश्रदट-

यति । श्रभौति | afe रौनलमुकद्‌ टवरूपं भवेत्तरिं acqeraa fag रौनपदोक्रिरनयिका ऽतस्तददर्थाद्धोमलपरिन्नानेत्ययेः। माने- त्यनेन दण्डव्यदच्छेदः | एवेन दुष्टवव्यवच्छेदः | तथा ख संभवत्येक - SG वेखययस्यान्या खलात्‌ तद्‌ त्तरमस्य कथनेन दुषटस्यापि श्रतुषक्गा- warty aqeat बोध्यः -॥ १६ ॥ `

उत्तर सङ्गति व्यवहितेन कथयन्‌ तदवतरणमाद । अथेति | fate: प्त्यर्योति भमनिरासाया । भाषेति। तयोरयं गपत्ंभव- मुपपादयति। agente प्रात्तावित्यन्तन । देशन्तर- fafa कायवशात्‌ सकुटम्ब इत्यादिः, यगपदिति | देववश्रात्‌ |. धमति | धमस्थानमित्ययेः । ल तयोमध्ये । क्रियां साधनम्‌ 4

९।.षष्वन्तात्वाव विभक्रिकस्तसिरित्याह | उभयोरिति | सत्स इत्यस्य याख्या ` संभवक्छिति | सामानाधिकरण्यभमनिरासाघ

BT. १७ | क्चिदुत्तरवादिनः साचिलः Tze: | at.

रतौ कपूवकं पू्ववादिन शइ्यस्यारथान्तर मिराङ्खवेन्‌ व्याचष्टे । afaw sft i a पनरिति | ताव्रताऽपि निणेयासंभवादिति भावः | योग्यं Taare: प्रष्टव्या इति | |

२। उन्तरार्धाथंमाह | यदा त्विति | way: उक्रपूववादि- fire: | श्ननेन ब्राह्मणेन Eafe | श्रनेनोत्तरे ङ्गौ त्य- निराशतल्वादिति भावः । श्रनुषङ्ादिना ow! साक्ौति।

21 जोणोक्वयाख्यानान्तरं खण्डयितुसुत्कषेयति। इद्‌- मेवेति । aa. दावपि भाषावादिनौ तददिषयतया खयं aa- भित्धयेः । यन्त॒ उन्तरवश्रादेवायिप्रत्ययिभेदेनाबेदनक्रमेण पूर्वे वादिन उन्तरवादिनश्च afau: प्रष्टव्या इत्यस्याथे दति कथित्‌ ¦ तत्‌ खण्डयति । मिथ्योत्तरे इति | मिथ्या त्रिया yan? इति TOMA । ATTA त्विति | तचा्यादिव पूवंपचनिरामः सम्पन्न इत्याह | प्वेति | प्रतिन्नाता्थेति | wera: wae स य्याौत्य्थो wear) एवं च मिथ्योत्तरे पूववादौ ¦ साध्यवान्‌ कारणप्राडन्याययोस्तु Tarawa सःध्यवाभिति qe शराध्यवन्ता Aa साधनोपन्याख दइत्यभिप्रायकार्थस्य प्राक्‌ agate ल्ाडिति ara: | 2

४ । श्र विरोधमपि qraq व्यन्तर संवादोऽपि पूवेवयाख्याने इत्याह | पूर्वेति | एतेन दितीोययवच्छेदः। arelad खो रतं च, faz मिथेन्तरे । प्राडल्यायेति | प्वन्याचकरण- निखये वित्यर्थः । जयपच्चं anciwaq । an ख प्रतिवादिन्येव

feafa ara) शद्धप्राडन्यायविषयमिदमिति | स्पष्टमेव | श्रे 6 /

8९ खपणविवादे aud पण्ददेदोभवकाषनम्‌ | य. ख. २।

एकायंकिषये | पूवे afa । yaw काले प्रतिग्टरोतमुपभुक Gnas: | छक्रपूवेपक्लो facet येन भवेदिति aced: | अरत एव भ ama परशतेकवाक्यता च । waa विवदतो रित्यनेन स्ष्टमेवेदसुक्रम्‌ | साधकान्तरमणक्षायं ध्वनयन्तत एवाह | रतस्य चेति | water । प्राक्त थिप्रद्यधिंविषयकेत्यर्थः। श्वल्य पपाद दति केचित्‌ । सवेति पाठे प्रागक्रसवत्यथः ॥ १७ ॥

Ri wt खपदघटितेन रख्चितमेव विग््वमाह । यच पुन्‌- रित्यादि दाप्य इत्यन्तेन | Garett cartier | निमित्त- VASAT मानाभावाश्चेति भावः। दणड TSAI! अत WATE! न परमिति | aw शपणस्येवाभावादिति भावस्तदाह । सपं

इलो. .१९।२० | यथासंभवं wawyatea खकहारनिबयः कामः | 8इ

वेत्ति | परेति | श्रन्यतरस्येति wa) एतेमान्यशलब्यवच्छेदः zey वन्तैतएवेति wa: चेयादिति afea विग्रेषान्तरमादइ। सपण इति ॥ १८ ॥ |

१। wae fangranrcare मूल्‌ । किं चेति | anfeg- mW तदित्याद | प्रमादेति । खलाय वस्त्विति। नयेदिति ata: | अन्तमिति we) afer पाठ एव । तस्याकश्छकलमु- wu हेतुपरेण wines प्रतिणदयति । यस्मादिति | चनमिहितमिति। शअरथिम्रत्यर्थ्न्यतरणेति we) ear पापयोगाच्चेति करणदतोयान्तात्तसिरित्वाद । व्यबहारेखेति १ seri पएरूरयति। साश्यादिभिरिति | तथा च साच्छादिभिः कियमाणएेन व्यवहारेश तद्धोयते इत्यथः | एतेन भूतमपि wy- त्वमपि सच्ादिभिरलुपन्यस्तं खद्‌ व्यवहारतो हौयते इत्यन्य दति व्याख्यानमपास्तम्‌ । ASAT । साकाञ्खलाद्‌ाइ । तस्मादिति | we तात्पर्याथेमाइ । यथेति | aaaeare तथेति | निणेय इति । यथाथनिणेय cara

२। श्रनेन सूचितं पक्ठान्तरमाह। रथेति | wis Gaara! इत्यनुकल्य इति । स्यष्टमस्येतो ऽप्रतौतेरु् मानं नारद्माद । यथोक्तमिति । भूतेति ewe श्रनुखरति तश्छोलस्तश्नात्‌ दिप्रकार cee: | wae परेति । युक्र यदिति पाठान्तरम्‌ । wa प्रायुश्यनुरोधेमाह | aafa । नन्वस्यापि gee कुतो नात we aratfa | व्धमिच्चारेति | श्रवधाचेवादिवखारौत्ययः ॥ १९ ॥

98 सर्वेनिःवे रकदेशेऽङ्ोकारितोऽपि ste Ba दाप्यः। ख. ख. २।

१। तावन्माचस्योदाहरणत्वात्‌ पाद जयस्येकं सेषमयेमाह | नैकमिति | amea समासः। श्रत wre: शनेकमिति। लिखित मित्यस्य याख्या श्रभियुक्तमिति | प्रतिन्नाकाले ऽथिना ऽभियोगलेनाभिहितमित्यथेः | fret caw कमेलेनाण्वयोऽख्य | ma सर्वपदोक्रः सामान्येगोक्ेख॒सखारस्यादार। सवमेषेति | एकदेगेति सण्येपेति सपमौसमास ware! शकदेभे इति | ूर्वाक्रायेंकटेशङिरण्यविषये Tae: । सुवणंस्याङ्गोङृतलादाह | रजताद्यथैमिति | भरगतिप्सङ्गायाह । पूर्वेति । ठ्चंपादाथे सप्रतौकमाद । न ग्राह्य इति। freed पूरवंमित्यस्याया | भाषेति। tHawe दुण्यरि हरत्वादार | न दापयितव्य इति | | एवमंशदयेन प्रतिज्ञाकालेऽभिहित एवार्थो व्यवहारतः प्राय दत्य- wan, ऽनभिहितो न प्राय इति afatay दशितो यतोऽतो- ऽन्वयव्यतिरेकाभ्यां भूतमप्यतुपन्यस्तं ead इत्येतत्‌ दृ ढोरृतमिति तदु दाहरणएलमस्येत्ययेः |

२। विशेषमाइ । wai) fa तु युक्िरिद्धमपौति भावः। wafedare । wafafa । उक्रप्रकारेणेत्यथैः। लकौ- परेति | प्रत्ययो जानम्‌ । तक्वन्नामस्य नामान्तरं सभावनेति। एवं च तकापरनाभिका या संभावना सेव यः प्रत्यथो wa तत्छदकतान्िक्भते दति योगोश्चरवचना दित्यः । एतदूक्रिफल- माइ । शवं चवेति । wea acaz@aa Yas) तकति । तयोर faa: ।

२। श्रच मानमाह | तथा चेति | उपसंहरतोत्यचाग्वयः |

लो. Rei पूर्वाक्का्थं कात्यायगवचनविशोधपरिहारः। ४५

न्धायाधौति | arama तकं उपायस्तेन तकं arama निचित्य । ऊहते रूपम्‌ । यसिभ्विषये न्यायो योजनो यस्तत्स्यानं गमये दित्यथेः । यद्वा werent न्टृनातिरेकरदितं चथा तथा गमयेदिन्धथेः । एवं सति तकेणेव fag मूलवचनवेयथ्थ परि- we श्रते । न चैकेति । यथा भाषासमये ऽनिवे्च पञा- दधौयमानोऽ्यो नादतेव्यस्तया एकदेश विभावितः सन्नपि प्रत्यर्थ aca इति ताव्रताऽपि न ara इत्येव पादचयार्थो sq किमिति wa दाथ इत्ययं इति भावः | WHS | यज वचनं नास्ति तच तहृषटान्तमूलस्तयेव तकः Ges तु TATA तर्कासिंभवे- नैवमेव तकंसंभवेन तद थेतया वचनं सफलम्‌ इति भावः |

४। एवं .निखितेऽयं प्रसक्रविरोधं परिहरति afafa | योगेऽपौति | वेषां मध्ये इति we: 1 साचिभिरित्यसय मध्यमणि- न्यायेनान्वयः संभवात्‌ । उपलकणं सेतदन्यस्यापि । रवेनाधिकां श- व्यवच्छेदः शसो धनौ । पिति | तत्छतेत्यथैः । अर हेत्‌- माइ । तच होति । न भवतौति । टण्खान्यषटतवेनाज्ञान- स्यापि तत्र संभवेनापलापाभावादिति भावः। इतिः tat क्षच्ित्‌ कापि । अ्रन्नागसंभवात्‌। तदेवाद्‌ । निहूवेति | wai एव संग्याभावादाइ । अपेक्ितिति | वचनं तु इदं कटठंसामान्य- विषयमुककात्यायनवचनं तु विगरेषभ्रास्तस्य fast इत्यस्य विषयम्‌ । निहवोन्तर erat ऽपलापो निद्कवसतदरपसुत्तर परिदत्य परिव्यच्याश्नानोन्तरे Warrant wait इत्यथः । तथाच सामान्यविशेषशाखखयोरमयो इत्सर्गापवादव्यवस्धेति wa: |

ad विसेधान्तरपणि्िरः | a. a. 21

x1 विरोधान्तरं परिहरति नन्विति। ware | wer- ararfey) सिरेति | लिङ्गद शंनमानेणदृढद्ेतुमाऽपि सखौसं परह णादिरूपसाध्यस्य सिद्धिभेवतोति तादृ शानामस्थिरलम्‌, खशाटाना- दिशूपस्य साध्यस्य तु दढसाघनेनेव सिदधस्तेषां fae, तदपि नाका- श्रादिवदिति खिर प्रायलमिल्ययेः । भिखितमिति कियाविशेषश्म्‌ | योगे सतीति Ta: साकौति | तेषां aa carrie: | wate | ऊने rau परोक्त cereal भाविते इति । श्रधिके इति | उक्रसवपिचयत्यादिः | grain srafaae साध्यतावच्छिख- भिल्यर्थसत्फणितमाइ । सवमेवेति | तथा सति स्व॑साथा- faga ofa. सिद्धिः मृखतात्पर्यविषयग्डता । sprfatar देशेति । एकदे ्ान्तरत्यथेः | fafeafa ।. सुवर्णदिचयं ग्रहो तमिल्यभियोगे ata मया weld मिथ्येतदिति निवि छते सवेवस्तुय्हणसाधनतया कथिते: साक्षिभिः qaqa खवर्णादि धान्यं च गटहोतमित्यधिकवस्त्दएे वा निर्दिष्टे बवंमपि साध्यं न सिध्यतौव्येतत्यर कालत्यायनवचनम्‌ | fsa इति awl तु उक्ररोत्या ऽभियोगे fast ख हते yqauaquarfea: eran तेस्तावन्भाचेऽपि साकिभिः साधिते प्रहय्थो सवै दाप्यः पूर्वोक्रमित्येतत्परमिति न विरोधो भिथ इति भावः तस्य कात्यायनवचनस् | नन्वेवं तादृशे किं Baw नेवात श्राह ! तचायपौति। तदु क्रस्थलेऽपोत्ययेः | नियमादिति | Itsy स्याकगमनमिति न्यायेन प्राप्तस्य ae विधानेन निधामकलवं तस्येति भावः। स्खिरपरायेषित्यस्य प्रह्ुदाहरणमाह | साहसादौत्बिति ।

ea a a क " - - ~ "गण्याय - ~ -

WH. २९ | खनो वि योषे aida वद्या | 90

ofee: कथितेः। उपदिषटैरिति पाठान्तरम्‌ । एवं साधिते ऋव्यम्नरसवादमपाह | कात्यायनेति | तदेव वचनमाह । साध्याधांजेऽपौति | खोसंयहादिके विवादपदजये भाषावादिना अदेकार्थरूपं साध्यवेन कथितं तम्तजानेकवाध्यसाधमतथाऽमिहित- qifafa: साध्यार्थजातय्येकदेशरेऽपि -खाधिते सकलं भवेल्िध्ये- दित्यः । तथा चोक्तव्यवखा निबयूढेति सिद्धम्‌ ॥ २० ॥

१। वच्छयमाणश्लोकस्य तदाचेपनिकारकत्मिति तमाच्िपति | नन्विति | aa तथा बति । श्चप्रामाण्यं ata: एवग्यवच्छेद- ware विषयेति। acerca: परस्परम । परौति । अविरोधे संभवति विरोधो न न्याय्य इति भावः। श्रादिना विकख्पपरिगद्ः। अत एवायिमादिना तुख्ार्थोऽख्ि ति न्यायस्य सदिषयनिर्विषययो- निंविषयं aqwafeqe च परिहः। उत्सर्गेति | सामान्यस्य विशेषो बाधक इत्येवं सामान्यापवादखच्षणो न्यायस्तन््ान्तरे प्रसिद्ध cer | पञ्चम्यन्तालावं विभक्तेकस्तसिरित्याइ। व्यवद्ारादिति। प्रहतव्यवदहारशरमनिराषय तदयंमार | दृङ्ति | तत्खरूपमाद.! aaa । एतौ च साफलयासाफद्याभ्वासुपपाद्यौ | समाधि- तात्प्चा्॑मार | अतश्चेति | एवेनाप्रामाणखब्यवष्डछेदः | नेदं प्रहृत माचविषयमपि तु aafafaere | एवमिति । श्रादिना भनलप्रमा ए विरोधेऽयेवादत्वमाभित्य ययोचितन्यायानुसारे ख चोञ्छ मिति परिगण्यते |

. ९। रवम्‌ उक्रभकार स्ट । धमश्ाख्रेति। एकगिषययो विस्‌-

द्धाषेयोदिं qatfant विरोधो न तु भिश्नविषययोरविरद्धाये-

४ HUME BAIS बलवदित्येतदुदाहरयणविचारः | य. ख. २ |

wat. ofa च विरोधे प्रवद बेखभावचिन्ता। एवं च पूरवे धर्म णारखामुसारे णेव aia विदितलादौ श्नसादिनौति- श्राश्वस्य न व्यवहार विषये . प्रत्तिरत एकविषयत्ाभावादयंश्रासल- धमेग्रास्लयोः सुतरां विरोधषाभावादनयोः प्रबलदुबेलभावचिन्तममेव तावदधक्षमिति श्ङ्धा्रयः। माचौग्नसाद्ये ्रास्तधरमंश्ास्लयोस- fear, ऽपि तु घ्मेशास्त्रान्तगंतयोरेव तयोस्तशिन्तेति एकविषयतया विरोधसन्भवात्तचिन्तनं युक्रमित्य॒त्तराग्रयः। अर्थाथंमा₹ । श्र्थेति। अत एवा | स्मत्योरिति | स्ितिरित्यस्य याख्या मर्यादेति। agora । शद णाये्रास््रधमेशरा स्यो मन्वादि शूपेककटे निष्यन्ञलेन वचनखरूपगतविग्रेषाभावादनयोरपि न तच्चिन्तनं युक्रमिति ara: | प्रमेयस्येति। न तदिगरेषान्तचिन्ता, ऽपि तु घर्मश्ास्तप्रभेथस्य षद्धिधस्यापि we सुस्यतया प्रधानलादथेशास्तप्रमेयस्यायेख्य नो ति- लचणस्यासुख्यतयोपसजेनवा्रमेयगत विगरेषसंभवात्तचचिन्ता युक्रेवेति भावः । हेलसिद्धिं परिहरति । धमेस्य चेति। शस्त्रादौ ्राचाराध्यायस्यादौ | वचनार्थसुपरसंदरति। तस्मादिति |

al उदाइरणाभावप्रयुक्षं तचिन्तनवेफल्यं परितं mee किमचोदादहर णमिति | अन्योक्मुदाहरणमनुद्य खण्डयति | न तावदित्यादि युक्तमित्यन्तेन | रच, दति न तावदादौ उदा- दरणं युक्रमिति व्यवदितेनान्वयः । श्रदोषले हेतुमाइ । प्रच्छन्न fafa | यतो wate प्रकाश्रमप्रकाशं वा तं मन्यु दिगस्तोत्ययेः। तथा च मन्योरेव कदलादिना इन्तलादिति न दोष इति भावः| श्रत एव मन्यरकार्षोदिति अतिः सङ्गच्छते । मनुसुक्ता स्मृव्यन्तर-

श्लो. २९ । अर्थशास्त्र डमशास्ं wwaferagerecafeae | bk

माइ । तथेति | acreage: । aft बेदान्तपारगमिति पाटान्तरम्‌। तेन ताद्शब्राद्यणएवधेनं | मनुमेवाह । इयमिति | कामतो faa fifa feawd saan fant: कथिते- a! at श्रतुदाहरणएले हेतुमाह । अनयोरिति । यतं इत्यादिः | ye बेत्यादेर्थवादत्रेन खां प्रामाण्याभावादेकविषय- लाभावेन विरोधाभावाश्षशिन्ताया श्रसंभवेम गोदाहरणएत्मित्य्धः। gl तदेवा₹ । तथाहहौत्यादि। शस्रमिति | मनकि- रेवेयम्‌ | दृत्यक्रमिति पठे इतः yafafa शेषः । दत्यक्कति पारे तु न गेषोपयोगः उपक्रम्येति। ` a. 9 दिजातौनां च वर्णानां faga कालकारिते । इति as oma इति cata: we व्याख्यानम्‌ 1 ्रात्मरश्शे इति | बडवचनादाच्ेलाभ इत्याह दध्िणा- दौनाभिति । अरत एव सामान्येनार्थमाइ । यन्नोपेतिः। परिजराणे इत्यस्य मध्यमणिन्यायेनाषथ cane र्णे इति | - सङ्गरे दर्यस्या्थमाद । FSA | TG ऽन्वयो ऽनेन ख्चितः। एवं प्रागपि स्तो विपे्याचयेमाड | स्त्रीति | धमे Maree: | Weta | न दुखतौत्यस्य न पापाभावपरतलमित्या | न दण्डति। इतीति दत्थथंकसुक्ेव्यथेः। इमम्ेमेवाह | गृरुमिति | वद्ार्थकादत्~ कारमेवाद्‌। गुवादौनिति | तथा च केसुतिकन्याचेन qaife- भिनलानामोद्ृगश्स्ले इनन प्रशस्तमिति waa) wa: eraser वादत्वमिति भावः | नन्वेतत्‌ शर्वादिहननविधायकमेवास्त॒ तदसंभवे

एव AMPA WA TG! वाश्ब्देति | -समत्यन्तरेऽयेव- 7

५० अथगाख्ाडर्म प्रास्तरं बलवदिन्धेतदुदाहरय विचारः | य. च्च. २1

मित्याह | अपि वेदान्तगमिति । श्रयं भावः! थथा शोके cw पिश्राचो setae पिशाचो वा भवतु राखो वा भवत्‌ भतमपि भवतु प्रेतोऽपि भवलिति oat प्रौ दिप्रतिपादने aad aur sufa वाश्नब्दाषिश्रन्दयोः प्रौडिभरकं तात्पर्यमिति नदिषिष्ट- away गुरवादिहइनने न्‌ तप्पयम्‌, तथा बेदेऽपि “age Sfast देवतेति “श्रतितिष्टन्ति इ दा यएताः” “तस्मादपि वध्यं maa न” इत्यादौ वेशष्दवाग्रष्दापिशब्दादीनां विधिश्रक्िप्रति- बन्धकलस्य caammBasta arsfansgnat afafunm: प्रतिबद्ध ara गर्वादिहगनविधिः | agag श्रपि वेदान्तगमित्यादौ श्भा- वमाविषयतया क्ियागतमौचित्यमपिद्योत्यम्‌ । संभा वितौ चित्यस्य चातुष्ठानमयुक्रमिति सायं तात्पर्याभावः। Ge चेदं मश्जूषाया- भिति बोध्यम्‌ । अरत गुवांदि विषये एकर गुरं बेत्यादिव्चन- aaa इननविचेसतज्निमिन्तप्रायसिन्तविधेरिवं विश्रुद्भिरिद्यन- AMAA aaah विरोधाभावाक्कयं तद्दा- इर खत्वमिति | |

६। वगसिद्धोऽप्यमधे care) नाततायौति षाय afa खु | seat हि ब्राहमणएचार्यादिभिन्नानामेवाततायिनां वधे टोषाभावप्रतिपादनादाततायिनामपि aaeat a वध्यलमिति HE मनु आचाय चेति Aya ्राचार्याद्यपादानं wa मागतात्पयकम्‌ । तथा च हिसामाभनिषेधे तात्पर्थादखख wae गाततायिनामाचायांदौनां विधिनिषेधपशतं येन गुरमिव्यश्ेतदचम- विरोधः area ie श्राचार्यादौनामिति । दिसेति ।

Od

—

wit. २९। अर्थशास्त्रादर्मशाख्ं वलवदित्येतदुदाहरवविक्रः। ५९.

विशेषेण हिंषानिषेधेनेत्ययः 1 अन्यथा तेषाञुपारानभपशमेव स्यादिति wa) इदम्‌ आचाय चेत्येतत्‌ । हिंसेति । feer- माननिषेधस्त्यर्थः। तत्धामान्यनिषेधख्येति यावत्‌। सामन्धिति | a ददिष्यारित्थादिवचनेमेवेत्य्ः। तथा च तन्ामान्यंनिषेधस्य

खाम्रान्यदच्नेनेव सिद्धलादसिणचने आआचार्यादुक्तः खार्या गिवशा- कारणाभावाद्धिंषाविरेषनिपेषेभेवेतद चभं सफलम्‌ । सामान्यभिषेध- We तु वचनानरेेव afetue प्रा्तनात्पुगर्के निष्फलत्वं स्वात्‌

<fa भावः। ९ । मन्वेवमाचायं चे्यनेनाततायिनामपाचावादौनां हिंषा-

| निषेधप्रतिपादनान्नञातताजिवधे दोष इव्यनेन तु sraarfe-

हिवाया टोधाभावप्रतिपादभेण तेषां वध्यत्प्रतौतेरनयोवेशनयो- far विरोधापन्तिरेवात श्राह नाततायौति। तथा च भिज्नविषयवेनाविरोध इति भावः। तदन्यविषयलभेव डयनम्‌ तच हेतुमाह । यत इति | शामान्येनातत्ायिनो zim इत्य- WTS: | | 8 । माहस्ये त॒ अधिका श्रपि saree उक्राः,- गरं वा तापसं वाऽपि ब्राह्मणं वा Twa । आतवायिनमायान्तं इन्यादेवाविशारयन्‌ ॥ माततायिवधे दोषो शन्तुभेवति कञ्चन । WAH वा अकाशं वा मन्युस्तं मन्यब्डच्छति ॥ ` . . ग्टदयेना मिदम्तारस्तथा पल्यभिगामिनः। शरभ्निदो गरददयेव तथेवाभ्बदयतायुधः ॥

५२. अथपरासराडमभ्रास्ं बलोय इयस्य सिडान्तोदाहरणम्‌ । श्य. च. २।

्रभिचाराणि gatet राजगाभि च पैश्नम्‌ | एते हि कथिता शोके धर्मन्नेराततायिनः ॥ इति । खत्यन्तरमाइ। तथेति | अ्रसिविषाग्नौनां इनं शवोदयतशरष्देन

TATE: | शापो्तेत्यच् बतो हिदयम्‌ | श्रा श्राहिताग्धादि- लात्यरनिपातः | ATTA तदेदप्रतिपादिताभिशारिककर्मणा | पिशुनः. awa दशिता इति । ae सामान्येभेदाततायिनां पद थनात्तचरापि नाततायौति सामान्यपदेनेवोकेखान्ञाततायौल्यादि- Waray Wee चेत्यादि विगरेषश्रास्ब्य fave ब्राह्मण्ादिकं परित्धान्यच vada इति wa: |

८। ननु एवं fag श्राततायिनां ब्राह्मणदौनामवध्यले सति प्रमादाद्चदि तेषां हननं स्यात्तदा aw प्रामादिकलात्‌ किं इन्त- दोषाभाव एवेति चेन्नेत्याह । श्तश्चेति | यदि विपद्येरन ष्ट्य MAT: | तस्मात्‌ तदु दाइरणणसभवात्‌ |

< । खाभिमतञचदादरणए्माइ | लदुच्यते इति। हिरणश्येति। अभ्वहितलात्यवेनिपातः । प्रागुक्मौलमाह । धर्मशस्तरेति। चतुष्यादिति | ve ae च प्रागेव प्रतिपादितम्‌। विषयेति। न भवतोत्ययेः । रभ मानमार । Be Tafa । यतो धर्मशासं rammed Wilf: दभितमित्यनान्यः। धर्मेति | धर्माथेयोः सक्जिपाते एकच तच्छासलयोः wee cimerarfea cae: । श्रन्यया तदसङ्गतिः सष्टेवेति भावः । wea दर्शयति । wafefa । इति इत्यनेन । पूरव तसैव मक्राशत्वादिति भावः ॥ २१॥

wt.221 fafemetfa परमाणाजि। us

१। श्रव्यवडितेन सबङ्गत्थभावाद्‌ व्यवहितेन सङ्गतिमाद। ततो ऽथोति | wafer: श्राकाङ्धितः । प्रमितिग्यवच्छेदाय साधनपरलाय चाद । प्रमीयते इति । शचाद्ममाजनकला- भावात्‌ | दायः सवेमिति विषये agat ऽन्यथाले परण्परयाऽपि तद्भावाटाह | परोति | भमप्रमासाधारणनिश्चयः परिच्छेदः । ` कौ न्तितमिल्यच tear) मदषिभिरिति । पूर्वोन्तरतदुश्वतु- रोधेनाचानुक्रमपाहइ । तज्रेति । तेषां जयाणां मध्ये cay: Sata । पूर्वाध्यायान्ते

दला भूमिं निबन्ध वा रा Ge तु कारयेत्‌ | इत्यादिना इति wa) वश्यमाणेति । श्रमैवाध्याये लेश्यप्रकरण्ेत्यादिमा यः कञ्िदि त्यादिना इति भावः । भोलनश्य साधनस्य च व्यवच्छेदायाद । उपभोग इति । वश्यमाश- सखवरूपेति | खरूपं च प्रकारख्च तौ seat खरूपप्रकारौ ` येषामित्यथेः । ay प्रकारो भेदः दृष्टसाचिणः अतसाविणः इल्येवमादिः ।

२। ननु प्रत्यच्ाद्य्टप्रमाणन्तगेतमेव प्रमाणं नान्यदिति इयोः कथं चित्ततसंभवेऽपि yay तदन्तर्भाव दति कथं त्वमित्याश्ये- are) नन्विति | लिष्यादिने wee: स च नित्य दत्याश्रयेनाह | शब्दाभिव्यक्तीति | लिपेः स्फोटयश्चकलववत्साचिषणां ध्वनिदारा तदभिग्यश्चकलात्खरूपतस्तेषामतक्ेऽपि त्चान्त्चमिति भावः। तस्या श्रपि तदन्त्भावमाह | भुक्तिरिति । प्रमाणमेवेत्यन्वयः । केशि- दिति | श्रासेधरडितवादिविगरेषणेरित्यथैः श्रव्यभिचारादिति।

6 सिखिताधन्यदमप्रमाशाभावे दिश्य पमाम्‌ । ख. अ. २।

अनेमातुभितिसामयौ Sat) यथासंख्यमचाग्यः। कर्पयन्तौति | शबन्तप्रशटतिकम्‌ | चेषादिकम्‌ we क्रयादििग्राप्तम्‌ आ्रासेधरहितवे सति चिरकालोपसुकसात्‌ तदौोयग्टहादिवत्‌ दत्यनुमानप्रथोगः | aga yf: खलतोऽसुपपद्यमाना तादृत्रं तत्‌ कण्ययतौत्य्था- परतिर्बोध्या। एवं maret fag खामो रिक्येत्यादिवचगोपान्ते- निंथतकारकदेतुभिः aad fag भवति ।

2) उम्सराद्धथंमाईइ । एषामिति | मध्ये इति शषः । श्रय- यान्तभावेण समास रत्यार । ्न्यतमस्याप्यभावे इति | wh er भया दिषसुचयः। वश्येति | प्राम्बत्‌ । तेषां तन्तं ates वित्‌ ` व्यवस्थितभित्याइ जातौति | प्रमाएमित्यष्यानेनापि eae vay) प्रमाशमिति | wader महविंभिरिति te मानुषप्रमाणणभावमाजे दिव्थावसखर इति यथाश्चुतप्रतोयमानो म ATU: किं तु तदभावनिणेये aaa तदवसर दतौत्याह । मानुषेति | wa गमकमिदमेवो पस्थितमाह 1 श्रस्मादिति | waa एषा- ` मन्यतमाभावे दत्यस्यानयक्थं wea) याद्यमिति रषः । बेग परामा्मित्थनेनावगम्यते इत्यनेन चास्पेवायेख्यामिमतलात्‌ |

४। ननु यथाञ्रुताथेबोधकमेबेदं वरमिति म saree vane दिव्यस्येति । इष्टे सत्यदृष्टा्चयणस्यान्याय्यत्वात्‌ | दिव्यस्य तयोः शास्ेकगम्यवेनाशौ किकलेना दृष्टलात्तया war यादिति भावः। एतत्फलमाश । अतश्चेति | खष्टोऽ्ंः। करिया - मित्यस््ाये ऽवलम्बते इत्यस्य IATA: |

५। नलु यज -सवेसाध्यसाधकं क्रियादथं तच भवतु areas

wt. श२ | aiqgeraaa एव feata faa: | ५१

पद्येति च मेके शसाधनश्धता Ma wena देवो तष का OTe श्राह । यबापौति | न दैवमिति | उक्- हेतोरेवेति भावः। उदाहरति । यथेति | इत्यमियोगेति । दति योऽभिधोगस्तष्यापश्षे परेण at sata: | Te इति। ‘gen Xa प्रधानं तस्येकदे शो रणं सख्या afyw | अ्रभिमत- हृद्धिकरूपकश्रतयदणं प्रधानं वा । इत्युक्त wufang | 1पूर्वान्बयो- एमः। waa कथं सवंसाध्यधिद्धिरत are | तचेकेति | तदबिषय- mate: न्धायेनेति। anweas: श्रपि्दियसमुद्चये | सष्येति | सख्यदद्धि विशेषयोः सिद्धेरित्यधंः। व्याप्ता तस्माच साधिका । खवंखाधिका यायेति fag कव्यमि्यपेरथंः | सा रेव! रत॒ wre! न त्विति। वदतं वादिनां aa we fey इत्यथैः । देवौ किवदतामिति पाडान्तरम्‌ | |

६। एवं faa कात्यायन विरोधं परिषरति । यत्विति गृढेति | क्मधारयान्मवर्थोयः। wee । ठु Kaa पाडान्तरम्‌ । प्रातं योग्यम्‌, मानुषासम्भवे एवेति | मादुषासर्भवशत- गियमा्मभिति naa. भिम परोकचणष्यादृष्टाथंः |

* प्रधातैकदेशसाधनं मानुषं संभवतीति farce पदस्थ wee प्रधानस्येकदेश इति विग्रहः । तदनुसारेण श्चाचष्ट | भूलभूतंमिति । प्रधानमेकदेश् डत्यभिप्रायेणाष् | ` अभिमतर्ल्दिकेरि- संश्थाथां cay आानुषङ्किकत्वाद प्राधान्यम्‌ | , , ता † ग दैवमाश्रयणौयमित्वच च तस्यान्वयः । सिद्धि

ud लेख्खय।दिप्रमाशानां विषयविशेषे व्यवद्धितत्वम्‌ । थ. ख. २।

प्ाज्दाड | यद्पौति | साहसे तदासे विवादे । मानुषासम- वाच ae चलाधंधिकरणान्यक्ानि, शरण्ये इति । fafam- न्रमाईइ । न्धासेति | उपरुशररति ' तस्मादिति ।

9 । स्य owetefiaaie । प्रक्रान्ते इति । ve सवेजाग्वयः। WS सािदि ययो विकल्प विधागान्तख्ार्थामामेव पिक- ख्पान्तद पवादलम्‌ | कात्यायनोक्रिरियमपि । एवमग्रेऽपि fay |

८। प्रसङ्गात्‌ मूलानुक्रमन्यदपि किञ्चिस्िद्धान्तभूतमाह | तथेति | wer yfserfeet: परिग्रहः एवं च तचाथे- च्छिकलं नेति भावः । तचादौ लेख्यस्याह | यथेति | wesc: स्फ्टोभविव्यति । खितिमेर्यादा । तस्याः fea: ।

< । शक्रेराद । तथेति । क्ियाग्रब्दख wei भूय माणख प्रयेकं सम्बन्धः । करिया करणम्‌ BRAT were: | तेन च परिण्वदङ्गण्ण दिक खच्ते । WTI । जलवा जशनिगेममागेः। श्रादिना गेडादिपरिमाजितरजःपुश्प्रचेपस्थाना- वकरादिग्रहणम्‌ | AT इन्दोत्तरपद कदन्दलटितबडव्रोदडिः |

१०। साकिणामाह । तथा दत्तेति । बङवचनान्तयोद म; दन्ताद न्तं विद्यते येषु दन्ताप्रटानिकाख्यविवादपदेषु । दन्ते चेति दन्ते येति वा पाठान्तरम्‌ । खाभिश्त्यनिरेयासख्ये तच । विक्रयेत्यङ्खनेकं विक्रौयासग्मदानास्ये avi धनं ae, दात्‌- केति te । तच यकृ्छग्बन्ध कजरेत्यथेः । Yt wee च fra समुपस्थिते ma! एतानि च. विवादपदान्यये स्फुटोभक्ि

५। RQ kl = बः

कचो. २द।२४। सक्तिप्रमाणविषचे frac | ५७

१। उभेति। वादिप्रतिवाययुकयोः। बल्लाबस्तेति | प्रागुक्त इयथः | कायेयोः साध्ययोः | करणरूपा्निरासायार | क्रियते इति | तात्पर्याथेमाह । उत्तरेति । प्रमाणेनेति भावः। fag: sulfa । पूर्व॑ भरमाणेनेति भावः। we लच्छान्तरमा₹ । तथेति | दे afgae तत्‌ दिकं, acfatata कन्‌। निष्कश्तस्य प्रतिमासं निष्क- इयं द्धि रिव्येवं प्रथमं होला कालान्तरे तद्‌ातुमसमथ खकाये- वश्रान्तस्येव निष्क शतस्य निष्कचयं afefraplart तदेवं पर बल- aq विरोधेनोत्षरणुव्यायाः पूरवसंस्याबाधकलतवेन पूरव॑संख्याया श्रप्रस- रादित्यथः। नु याकरणे खति विरोधे we पूवंबाधकलं विप्रति- GUNA दृष्टम्‌, अण दिते च भाग्ये उकं गौणौ मुख्या चोत्तरा संस्था yat संख्यां बाधते इति, तदद च किं मूलमतस्तन्यायेनेवोभयच गौगमार । पश्चादिति | fa तु तद्वानेव परख्योत्पत्तेरित्यथैः |

` २। एकस्य निकटे। एवमयेऽपि। प्रागु क्डेतोर चासत्लमच हेतोः सत्वं च खचयन्नाई। नन्वित्यादिना | पूरवंखलादेराह तदानौ- मिति | न्धायेति vent: ष्टौतत्पुरुषो वा । एकचादिता- देरन्यजाधानकरण्णदौ खलमेव नाश्तौत्ययमेव न्यायः। afer एव स्फटतायानुदयते ऽनेन । यद्धा नेन तथा ऽयं बोधिते तददलान्तस्य पुनस्त खलत्वाभावादिति स न्यायो frog दति उभयथा ऽपि प्रृतो क्रिभिंबधिवेति भावः ॥ २३ ॥

९1 भुक्तः प्रागुकप्माणन्तगंताथाः। कैिदिति | अासेधर- हितलचिरकाणलादि विगरेषणेयक्राया cere) कार्यान्तरमिति । gaa क्रियाग्रब्दस्य कायेपरलस्याक्तलेन तदुभयान्यतर साध्यसिद्धि-

8

५८ सुक्किपरमायविषम विचारः | Fa २।

ख्पकार्या तिरिक्रकायेमित्यथेः) waa वयवदिताव्यवदहितसङ्गतिङक्रा। एकदे शिमतेन ares | परेणेति | सम्बन्धे सति दानक्रयादिषूपे परलरद्येवाभावादाह । सम्बन्धेनेति | बडगरोडहिः । weg नेति पाठान्तरम्‌ । कर्माकाङ्खाथां परत्यासत्तेराइ । भुज्यमाना भुवमिति | पश्यत इति । वादिन इत्यः । श्रव्रवत दति Some । Brae इति | तत्र कमा काङ्ग शान्तये तदयमाइ । मदौयेयमिति | ष््टोयं तस्या इति | तल्छन्बधिन्याः । परेण भुष्यमानाया wat: । स्यष्टवाय पुनराह । प्रतौति | स्ष्टवायोक्रसदहितं विंश्रतोत्यस्याथंमाह । अप्रतिरवमिति । mms यथा AMA | THAT युक्त एव । विं्रतिवेगरब्द- स्दुपभोगे लाचणिकः। awed कालाट्ञ्‌ | वषैस्याभविषतो- ्यत्तरपद टृ द्धिरेवमयेऽपि । तत्‌फलितमाह । भोगनिमित्तेति ।

२। अतुपपत्तौ हेतमाद । न हौत्यादिना । ऋप्रतिषेधा- त्छामिनः Garage तावत्पयेनत तादु शोपभोगेन खला- नुत्पन्निमाइ । नापौति | खत्वमिति | seat इति te: 1 ay हेतुमार । उपभोगस्य खल्वे प्रमाणत्वादिति | तख खलविषयकमप्रमि तिजनकलादित्यथेः । कचिह्मस्तपाठः । यथा धूमस्य ॒पवेताद्‌ावभ्निन्नापकलं न तदुत्पादकलं .तथोपभोग्यापि खप्रमेयश्डतखलन्नापकलं नोत्पादकलमतो a ततस्तदुत्यत्निरिलि भावस्तदाइ । प्रमाणेति | ननूपभोगसख न तत्ममाणलं मागा- भावात्‌ किं त्वाद्‌ कलमेवात sie रिकूथेति । तज ae Was तस्य तत्वमित्यथेः ।

Wt. 28 | afacnafaad विचारः | ५९

२। तत्रापाठटमेव दगरेयति। तथाक्लीति | #ातमवाक्य- माह । खामौति | रिग्यादिषु पंचसु wy ant भवतौति | खवेसाधारणसखलकारकडेतुपरिगणनम्‌ । श्रप्रतिवन्धो दायो रिक्‌ धम्‌ | सप्रतिबन्धो दायः संविभागः | क्रयः प्रसिद्धः । ्ररण्षा- दिष्वमन्यपरिग्टहोतदटणएकाष्टादिष्वौ करणं परिग्रहः | निध्यादि- र्तिः SPT: | अरषाधारणकारक्रेदनाह । ब्राद्येत्या- दिना । ब्राह्मणस्य प्रतियहादिना away तदधिकमसाधारण- भित्यथैः । aaa भोगरूपेण श्टतिरूपेण वा यक्षम्‌, ure दिजश्डशरूषादिना शतिरूपेण aay, तदधिकमसाधारणं खल्- जनकम्‌ | निशो तिभोगयो रित्यमरः | 7

४ । ननु एवमपि wea इति वचनमेव ATS MUTA खलरेतुवविधायकमस्त इत्याश्येन wet न चेदमिति। sata: प्राभिः। तत्र ₹हत्माइ । स्वत्वस्येति | एकशब्दो mare: | विधेरत्यन्ताप्राप्तप्रापणखभावत्ेन लोकप्रसिद्धायं yew भावादिति wma: | wadfa| तस्य तेषां च जो कषिद्धवमित्येत- दिव्धथेः । |

५ । नन्वेवसुक्रगेतमवाक्यस् का गतिरत श्राह । गोत- | मेति । श्राखपरिगणितैरेव Fah: खलमसुत्पाद्यं नापरिगणिति- रपि चौर्यादिभिरिति नियमो ऽदृष्टायेति नियमा न तु खलादि श्ास्तमाच्रसमधिगम्यभित्येवमधं मित्यधंः | यदा तैः खल- मेव arenfafa तथा नियमः |

६। खतिविरोधरूपं दोषमाह । aft चेति। दौ ब्राह्मण-

९० युह्िप्रमाशविषमे विचारः | व्य, श्च. २।

वितिवत्‌ बहनौति प्रयोगः। विर्ूध्यते इति । श्रनागमोप- भोगेन खलोत्पत्ताव पभोक्देष्डविधानमनुपपन्नम्‌ । विहितख्ठ दष्डः। श्रत एतदचनविरोधादपि न खलं तादृश्ोपभोगाद्‌- त्पद्चते दृत्यथेः ।

९ । मतु सति विरोधे तादृ शोपभोगात्छलानुत्पन्तिः ख एव नेत्याश्रयेनाइ । न चेति | खाम्यसमच्ं बड कालोपभोगेऽपि qar- मुत्पादादुपभोक्षा चोरवदण्डय इति act 1 पश्यत इति । खामिनः समकममसेधोपभोगे विं प्रतिवर्षादूष्वं तद्धानि्भवतौति उपभो गादुपभोक्रुः खलमुत्पद्यते इति तद्थेः | एवं च परोचतवा- परोचत्वरूप विग्रेषपरत्वेन न मिथो विरोधो येन तदभावः स्यादिति भावः । प्रतिन्ञामातरणार्थासिद्धेरब रेतुमार । अ्रनागममिति 1 उक्रविग्रेषं विना सामान्येन तादृग्रोपभोक्रदंष्डनिद्ान्न तथा व्यवस्था युक्रेति भावः |

C1 ननु तच सामान्योक्रावप्यच विशेषोह्या wee तस्येति युक्तैव व्यवसा ऽत are) नोपेति । उपभोगमात्रवला- देव नम॒ खलसिद्धिरित्ययः 1 तथा च कथं समचभोगेऽपि AMA खलहानिस्तदुत्प तिश्च । यदि तथा खोक्रिवते ate सामान्येनेतदचनविरोध इति भावः | नज्विदमपि परोचभोगविष- यकमेवास्तामुक्रवचनेकवाक्यतया श्रत श्राह समक्षति | चो sa aig: | wed खलत्वानपगम उपभोगेन खलतवानिष्यत्तिश्धेति ayaa हानिकारण्णभाव इति भावः | तस्मादेतदनुपपत्ति- स्तदवस्थेति सिद्धम्‌ |

= => व ee a

श्लो, २४ | मुद्िप्रमाणविषये विच्चारः। fy

< । नन्वेवं मा SMS प्रागुक्ोऽथैः कि लन्य एषेत्याइ । न चेतन्मन्तव्यमिति । दतोत्यन्तेन वच्छमाणमिल्य्थः | प्राबख्येति | श्राध्यादिषु तदपवादलेन mega vere: WTA तदपवादतया शमौ विंशतिवर्षोपभोगसहितोन्तरक्रिया प्रबला, धने तु द्‌ग्रवर्षोपभोगसदहितेति, रै श्रसखले श्राध्यादिव्वणन्तरौव क्रिया wears इत्यर्थः । wa क्रिया करणम्‌ । at विंश्रतिवर्षोपभोगाभावे धने च तादृश्रतदभावे yawararfeaaa wag, ततो न्यच तद पेष्योत्तरकालङतमेव तप्मबलमिति वयव- स्येति भावः । anes यत इति | तेषु आध्यादिषु । उत्तर- क्रियाया एव वस्ठतोऽभावात्पवेक्रियाऽपेचया mT न संभवति | सति fe धर्मिणि घम॑चिन्तनमिति भावः| are! स्वमेव होति, खल्व विशिष्टमेव हो त्यथः | तच Square न चेति। न Weare: । वा Ta प्रतिग्रहाय युष्वन्तरमपाइ । स्वस्येति |

९० । mete एवं सति याज्ञवल्क्यस्य पूर्वापर विरोधादान- थंक्यापन्तिरपि दोषान्तरमित्याहइ। तथेति i we श्लोक त्यस्य मध्यमणिन्यायेनोभयचाचयः | श्रपवाद्‌ः श्रपवादलम्‌ । श्राधौ yaa उन्तरप्राब्ये ऽनेन बोधिते ऽथिमवचनेनाधौ एतद पवाद्‌- तयोतत्तरकार्याप्ावस्यबोधने त्रैव विपरौताभिधानेन मिथो विरोधात्तदानकष्यमिति भावः । उपसंहरति | तस्मादिति | हानिरिति | aaa खरूपहानिरित्य्थः ।

१९१९ । ननु मा त्छषूपडहानिः कि तु तदनन्तरं तदिषय- ग्यवहारदानिरनेन प्रतिपाद्यते दत्यत ate) नापौति।

१२ सुक्तिप्माणविषये विचारः | य. व. २।

तावत्पर्यन्तं परोपभोगे भोग्यभोजकभावसंबन्धाभावेन वस्तुनो नष्ट- ल्वात्तदभावनिभिन्नकनुपादितवास्तवव्यवषहाराहानिरित्यथः । तच रेतुमाद | यत इति । उक्रत्यत्रान्यः। ag वादिनः। उपेचामित्यनेन शारौरव्यापार शून्यत्वं द्वष्णौभित्यनेन वाग्‌- वापारशून्यल, तेनात्रुवत दत्यथंलाभः । तिष्ठतः विद्यमानस्य | अनेन दि विधा विद्यमानलब्वचश्छेदः | तेन पश्यत इत्यस्यार्थस्य लाभः विपन््े we sens इति यावत्‌ पूर्वोक्तं संकेतिते | ग्यवद्ारहानौ मुस्यदेत॒मार | उपेक्षालिङकेति | श्रन्यथा तदि गेषणणानर्थक्यमेवेति भावः | तथा चोक्ता हेतुलभमेवास्य वचनस्यानेनोपपादितमिति बोध्यम्‌ | उपेच्चायां यानि लिङ्गानि जडत्बालत्वादौनि तेषां at ऽभावसखत्ता तज्निमित्तेवेत्यथेः | एवव्यवच्छे्यमाद । न तु awa ala | पराक्रान्तलान्तत्ंबन्धाभावकृततदभावेत्यरथैः | उपे- wfaraaq uname विपन्लवस्त॒नः सखौ थले किमित्यनेन व्यवहारो न छत दति voice वादौ निदन्तरो भवतौल्येव प्रकारेण व्थवहाराभावो नारदेनोच्यते। पेचां कुवैत caw | अन्यया AAU स्यष्टमव । at न तया वस्तुनोऽभावङतो वयव- हाराभावो वक्रं शक्य दति तात्पयम्‌ |

यत्किं चिष्ट शवर्षाणि संनिधौ प्रचते wat | भुज्यमानं पर ष्णो न स aga महति ॥

WET. २४ । सुक्तिप्रमाण विषे विचारः। dz

दति gave इति मेधातिधिः। तत्‌ धनिकरूपम्‌ । तदनं तदुत्पन्नं weeny । इति इत्येवं प्रकारेण । प्रथमपचं fared । न Tea इति । म तथा aaa Tae: ।

१२ । सवथा व्यवदहारभङ्गं नानयोस्तात्ययेम्‌, किन्तु afefac- aca इति प्रतिपादयन्नाइ। व्यवदह्ारेति | भवतोतोत्यन्तेना- चयः । वदतोत्यसख उदास्ते दतौत्यचान्वथः। We इत्यादि उपलक्षण- मन्येषामपोत्याइ । अबाल इति । अस्येति । श्रनन्तरयोगे षष्ठौ । तत्‌सूचितमाद । संनिधाविति । जुज्यते इति वतमान- शमो लडित्याद । भुक्तमिति | चकारख्मुचेयमाह। तत्रेति | भुज्यते YR! उदास्ते उदासौनः। wa Gene एवमिति |

९४ । WWM Berra: श्रध मतमिति। तादृ शोपभोगान्ञ श्म्यादे स्तददिषयव्यवहारस्य च हानिः। fa तु तख तादृशस्य व्यवदारहानिश्रङ्ा स्यादिति तज्निट्त्यथेमाखेधो विधेय इ्यासेधस्यावश्छकलेव्यतां विधत्ते इदं वचनमित्यथेः। तदपि ae दूषयति । तच्च नेति । नल aut न स्वात्मिन्युपदे्ः किम- TOG: त दृष्टेः | न तावदनधः, असंभवात्‌, व्यवहार हानिशङ्कायां सत्यां तज्िदत्य्सुपदेओ aay: | सा च कारणे सत्येव भवति नाति, तच्च कारणं विंश्रतिवषेपरिमिता -ुक्रिरतान्यत्‌ । तज नाण्यः। वचने SUR: । नाद्य TANS) समात्तंति । सरणएविषयतायोग्य- कालिकसुक्षा व्यवहारहानिग्रङ्धेव नोत्पद्ते साच्यादिरुभवादिति भावः | नाणडृष्टायं इत्याह | तूष्णौमिति | दोषदयप्रतिपादको- ऽयं गन्धः । श्रविवक्ितं खादित्यस्योभयच्रान्यः । तथा चेताव-

१४ मुक्किप्रमाणविषये विचारः | व्थ. BWR | |

ग्माजामिधिल्छायामविवकितमतु पपन स्यादित्याद्ययेः | gat नेति watwerge ae विधिवलात्कस््ये यद्यपि तथापि कलर्पनेव तावद्गरीयसौ } हिः रादष्टसत््मेव म |

बालाग्रश्रतभागोऽपि निष्प्रमाणक: |

दति न्यायात्‌ । किच व

भावमूलकतत्कन्पना ऽसंगता । एवं \

कल्यनायां बौोजाभावान्नास््मदृष्टायेत्मिति

यदा तदपि याख्यान दूषयति । तच्च नेत्यादिना चेजादिकं प्रतिथहादिकं विनो पभुङ्कं इति aca qfaaer व्धवद्ारहानिश्डुगं प्रति कारणलाभाव तदुपपदे ग्रस्ासम्मवान्तूष्णौ नेत्येतावन्प्ा जो पदेभे 4 fa

ऽनुक्रावपि सम्भवात्‌ दति ara: 1

९६ । विंश्रतोत्यस्योक्षमानर्थक्यं निराचष्टे | अथोच्यते दिना | wei विश्तेरिति शेषः । पश्यत इत्यनेन aut नेत्ये दि श्यते नाधिकं यद्यपि तथापि विग्रतौति साय॑कम्‌ । तया हि । विंश्रतिवषपयन्तं खामिशृतारेधाभावेन तद्रहितं तावत्कालं वस्तु कपटशृतशेख्यकमपि प्रत्यथिनो पयुक्तं तदा विंश तिवर्षोत्तरं तत्प

श्रो. Ra | मुक्तिप्रमायाविषये विचारः | gh

मिरदेोषिमिति पबदोषोद्धावननिराकरणायेलेन तत्छाथेकमिति भावः| श्रच प्रमाणमाह | यथाशेति । शक्तस्य . भिराकरणटे सम vel संनिधा विल्यनेना्ांनिष्यव्यवच्छेदः लेख्येन aaa | विग्रदर्षाणोत्या्षेम्‌ । कालाध्वमोरिति दितोया। qua दति भम्बत्‌ | | : | १७ । इदमपि निराकरोति । तदपि नेति। तथा ae aaa श्राध्यादिष्वपि उक्रन्यायस्य तुद्धवेनाये श्राधिसोमो- पेत्यादिमूलवचनेनापवादलोश्वसङ्गत्या पत्या मूलयोमिंयो विरोधा- पत्तेरिति भावः । ननृक्ररोत्या पश्चत दृत्यनेन सामान्यतो fia | तिवर्षोपभोगोन्तर स्वं wyq दोषोद्धावननिराकरणे प्राप्न श्राधिसौमोपेत्यनेम विग्रेषवचनेन तदविषये तथा a fa a : तदुत्तरमपि तदुद्भावनं कत्त्मेबेति बोध्यते दति अ्धक्रापवाद- ; maaan we gat विरोधो भिय दति चेन्न । वचनान्तरविरो- Cad ग्यवश्थाया दुव चलात्‌ । तदेतदभिरत्य तद्वनमाद | यथादेति। तथा च तथा setae काल्यायनादिविरोधो न्यया मियो ¢ सेयमुभयतःस्पाश्रा रब्नुरिति भावः। Safa | श्राधिसो- मापच्रथोरपि तदुत्तरं दोषोद्धावनं न श्रपि तु श्रदृष्टमेवेत्यश्येत- | बुभयप्रतिपाचलेनेतदिपरौततया मूलवचनयो्येवस्थायामेतदिरोधः। ऋः MAGN, वच्छमाणप्रकारेणा विरोधेनेवोपपत्तेरिति भावः । sa इति । निदं ्टोऽये इत्यरथः । श्रन्योऽथे इति पाठान्तरम्‌ । ` , १८ । तमेव खाभिमतमाइ। उच्यते इति । इड पश्चत ज वचने । विवक्षितेति । तात्पयत इति भावः । अरत एवोप-

9

९९ खाभिसमन्तमनाकरोश भुक्तो भ्म्यादिफलस्य नियतकालो ततरः Bez | [हानिः

nafs aaretta | निराकरोश्मितिं | छंपभोभक्रियाविभे- we । फलेति | aad anda eerie: । aq Sa भद निष्टमलुकितिमत श्राह । stetfefa) wea इति avenger: । wade वैयग्ये weta) cee न्याद्‌। परेाक्षेति ! साक्रोशे इति। फलानुषरणं लभते waaay: । श्रन हेतुमाह । अब्रवत इति । यतोऽनुवत एव फलद्ानिरतो ब्रवत watt gia: फलमस्तोति भावः । निरक्रोशे चति | फलालुखरएमिल्यस्यानुषद्गः |

१९. | ददम्ब्ययुक्रमिति wea नन्विति। फलस्येति। wea: | तङ्खानिरिति | फलदहानिरपौत्धयेः । way

_ ea तथापि विषयविग्रेषे फलहानिरपप्नेवे्थद्ङ्गि कारेण

परिहरति । बाढमिति। क फलङानिनांसि कास्तौत्धाकाङ्ायां यत्र फलं विद्यते तज हानिनै, विपरोते विपरोतमित्थाह । मस्येति | फलच्येव्ययेः | was खष्टाथेम्‌ । यदा खरूपतः सवोभेनेत्ययः । तदिति । Stars । पुगः क्कः । श्वं चायं पूवं पद्विषय इति भावः |

९० । प्रह्लतक्वनव्िषिमाइ | यत्पुनरिति | यच्तर्थः | यत्र पुनरिति पाठान्तरम्‌ | स्वत्वमाश्ष सूति | waft खरूप्टाभावाक्फवन्धघटकसखलस्य निटाक्पोत्यय; । वश्वमेनेति | weary द्रवयं स्वामिने दापचिला ततो यधा wa दण्डी wea तदन्तादुश्चोप्भोक्ार पापिष्ठं a afar तदापचिला खयं राजा दष्डेदिति तत्पवेकदष्डविधायकेन कात्यायनवकचनेनेत्यषैः।

|

श्लो. २४,२५। खाध्यादो भूम्या दि फलस्य नियतक्ालोत्तरमयि न हानिः । ६७

अपोद्यते बाध्यते । उक्तवचनवलात्फलमृच्छा दिराने प्रापे केवखं लहान चानेन विधौषते इति तदप्वादत्वमस्येति. भावः । श्र ware । दाजदकहढ इति | वदचनबोधित ce: । खलदेतुः अतियशक्रयादिरागमः। वचने तत्‌ क्रिया विशेषणम्‌ | sofa | वदद- लद्धिवके ऽप्रवादाभावाचेत्यथः । खोक्रमुपमदरमि | तक्ादिति | meatier सायराध इति arene! स्वाम्युपेति। नष्टमिति, wena इति भावः व्याष्यातमिति । उक्व्रन्तस्यापि फलषशनि- WAT सुद्ोजलात्‌ ॥ २४ ॥ |

९ | खयाशरुतपरकारग्रयेऽपनुपपन्तेरार । श्राधिशेत्यादिना | शष्वरमाच्वडस्य पूवनिपातः । श्च इन्दष्टपप्रतिपादमे तात्पर्यं नतु क्रमे । तथा च जडत्धादि संसाध्य तेन सदोप्रनिखेपादिमि- सिनिबयत्करमे fant इन्दः कायः । यथाश्रुते तु श्राधिग्रन्दख wrens निपातसम्धबेऽपि दितौयडन्दरे sare: पूमेनिपातः सयात्‌। अनिह्यलं लमतिकगतिः। श्रत ena गतिर्न्याय्या । उपनिधिना eafraqa भेदं दश्थन्नेतदभमाइ । उपनिक्षपो नामेति। कथा yea श्रद शेयिला रणाय यदहोयते स उपनिधिः | छसुद्रा द्वितयन्धिकरणमुभयनच्र समानम्‌ । श्रत एव तच भोगाभाव दति बोध्यम्‌ । श्रनोपेत्यबिवकितमिति खचयन्नाह । यथाहेति। wire यदित्घादिः। यन्न wee! विखम्भात्‌ विश्वासात्‌, अमेन SUSI सूच्यते | अ्रविश्रद्धित इत्यनेन रक्षथ gua) तथोपनिधीति fret वाक्यम्‌ । सामान्ये agar | fanaa दितौयेकवचनम्‌ । तद्विना dau: । aa Sm |

९८ ऋध्यादौ anion नियतकाभोत्तरमपि न शानिः श. ख. २।

योगा्थमाईह | उपनिधानमिति | अभ्वडितलविवच्या राज- शब्दस्य पूवनिपातः । wattle विनेत्यस्यारुषक्रो बोध्यः । wz च पूवेवाक्येन पश्यत इत्यनेनान्वेति | तथा च तदेकवाक्यता शाब्दो |

भावः । उपसंहरति । तस्मादिति । कदाचिदिति | विंशतेः ga तचानन्तरं चेत्यथः ॥ २५ ॥

WH. २१। काध्याश्यप्रहारे Laney | dé

१ । ्रा्यादिषु ्रपद्ियमाणेषु श्रव्यवहितयदण्यसम्भवे वयवहित- याभावात्‌ BETS मानामावाच्वाह । ओ्रोियेति | wwe निमित्तमाह । चिरेति | धममित्यस्यायथेमाइ । विवादेति | च्मनुवाद इति । fast भावितो रघादित्यनेनेवास्यार्थष विहितलयान्तच दानस्य विहितत्वेन दानेनेव दापनस्याप्याचिष्तलादिति भावः।

२। उतौयपादा्थमाद । दण्ड चेति । तस्षममिल्यस्य aren विवादेति । श्रतुषक्गणद । दापयेदिति | विधि- रिति | प्राङ्धिवाकादेरिति शेषः ।

2 । नग्वयमपि विधिने, fast इत्यच ue च तत्छम- भित्यनेनेव प्रजृतधनखमदण्डस्यापि विडितत्गादिति Ga तस्य णा दानमा च विषयत्वेमासवं विषथत्वेन प्रकृते sua: । सवं विषयत्वेऽपि तच तच विहितदण्डस्य ce च तत्छममित्यनेनानुवादात्‌ | mat म टोषः। प्रतिपादितमिदं ada । तदेतत्‌ ध्वमयन्नेवाद | यद्यपौति | ग्टहान्तरादिरूपदण्डदानस्यासन्भवेनाशक्यलात्‌ 1 यद्यपि शक्रस्यास्ति सम्भवस्तथापि साम्यं दुघेटम्‌। तथाचाध्यादिसवं- विषयत्मेतस्यानुपपन्नमिति भावः । श्रादिना

SIV हरणे दण्डा श्रधमोत्तममध्यमाः। (या, व. व्य. Bt. १५४)

दयत्तराधेपरिग्रहः । BUS इति | तेति रषः । तथा च तत्छममिल्यनेन तादृशे Be वच्छमाण एव मूल्यसाम्यदारा दापनौोयलेनाष्य दण्डो विधौयते इति wa) नन्वेवमनाये चैकस्येवार्थस्य विधानादन्यतरण्वा विधित्वं स्यादिति Sai वच्छ

ॐ ® च्याध्याद्यप्डारे दख्छविेषख | व्य. श्च, २।

arene seuantfafur a waceraares टराष्रनरिधि- रिव्येवसुभवच विधिसम्भवात्‌ |

४. | तुयेपादायंमाहइ | श्ूयेति | बङ्किति पूर्वान्वयि । शल्य पेशन्स्य . मर्यादामाइ | यावतेति | एतन्नाभोपायमाद | Sug इति | तेन दण्डन । दण्डेति । cae गौोतमौये careew दमनायंत्वस्यो कलात्‌ इत्यथः । तथा च तस्य यो गश््‌ढत्वेन यो गवश्नेन awafaft भावः । श्रनेवेवाधिकखेव arena विनिगमका- भावाश्षथोश्वा संग्रह cay । यस्य fafa । एवमेवानेनेव wal विगरेषान्तरमाइ | यस्य पुनरिति | we वित्यथेः । aq चिग्दण्डादैर्दष्डलमेवादाव्रबिद्ध, सिद्धेऽपि वा दण्डते तदिधिः कुतो ऽवगम्यते श्यत ame! तथा चेति | धिग्दण्डो fur धिभिति gama | वाग्दण्डः; परुषवाक्यवचनात्मकः। धनदण्डो WATT: | वध्द्णडः. WUT बन्धरोधादिजो वितवियोगान्तः।

५। एते च चतुर्विधा दण्डा व्यस्ता wan, wea दिभाश्िचतुरा वा ऽपराधातुसारेण प्रयोक्ता: । तद्र

मनुना, (अर. ८। शो. Rees)

वधेनापि यद्रा लेताज्नियोतु न श्क्कुवःत्‌ । तदेषु सबेमयेत्मयुन्ञौत चतुष्टयम्‌ ॥ इति |

वधेनापि ताडनेनापि । अपिरम्यसबुखसे | उक्करमेश पूवं- Yaar SAT: छन्तरः प्रयोक्रयः। तथा चाच प्रथमतदनन्तरटतो - यातःपर अब्दा धिम्दश्डवाग्दण्डधनदष्डवधद णडा नां मध्ये पूववा पेच- योनरोत्तरस्छाधिक्यप्रतिभादका. म. तु waa प्रथमादि

Git. शद । दर्डविग्रेषाः। St

करमेण कन्लव्यताप्रतिपादका इति बोध्यम्‌ । we पाटः AWS धिग्दष्डस्लथेति मृश संवादो ।

९ । मेधातिथिना तु आरा्थोययत्ययेन पाठं टला थो रण वानोषद्मयममेवापराधं BART स वाचा निभः, ay गुणवानसि मा gata कार्षीरिति। तथोच्यमानो यदि ततो a निवत्तते तदा भिग्दणष्डन yarfafae: परुषवचने मिष्य: | एवमयेऽपौति व्याख्यातम्‌ |

° । *नारदेन त दष्डदेविष्यञुक्षम्‌ । cafe,

श्रारोरखायेदष्डञ्च zug fafa: स्मृतः | ारोरस्ताडनादिस्त॒ मरकान्तः watfaia: ॥ काकिश्यादिखलर्थदण्डः सव॑खाभ्नस्तयैव च । इति । दिविधोऽप्यपराधानुसारणानेकधा भवति । श्राह स

स रव,

MOC दश्रधा प्रोक्तो हयंदण्डस्वमेकधा । इति।

ददं च टरण्डकयमम्‌ ब्राह्मणादिसवंविषथम्‌। मच राजा Baas जाद्युएवजेमिति गोतमाश ब्राह्यणा दण्डा इति वाश्यम्‌ । तख प्रशखा्थेलात्‌। न चेवं wafer: परियो wafa प्रागकषखो कतिवि- रोध इति वाश्यम्‌ । ्रष्ेतदव्यवदितपूरवं तनेन खेनेव, स एष बभ्रो

“sat श्लोको नारदस्रतो पररिणिदटभागे उपलभ्येते। wit शखा्थदण्डखेत्यस्योत्तराधेः शारीरो दश्रधा प्रोक्त इति ये aaa) ५९। ५९ श्लोको । श्रारौरस्ताडनादिरिति Bash पूर्वाधोत्तराधयोः विपर्मासो दृश्यते । A

SR दग्डविशेषाः। ष्य. ख. २।

भवति शोकषेदवेराङ्गविदाकोवाक्धेतिहासपुराणड श्रलस्तदपेशस्त- इत्तिखाष्टारलारि ता संस्कारः defer कमेख भिरतः षटसु वा सामयिकाचारिकेव्वभिविनौत इत्यनेन, प्रतिपादि तबहश्चतविषयल्ेन जराह्मणएमाचविषयत्ाभावात्‌ । प्रतिपादितमिदमधस्तात्‌ व्याख्यातं च। ८ | तदेतत्‌ ष्वनयविगेषमार । वधदण्डोऽपौति | ब्राह्मण- व्यतिरिक्तानां ब्राह्मणव्यतिरिक्रानां तु । कचिन्तयेव पाटः। + [अज कविद्धदण्डोऽपि शारौरो आाद्धणव्यतिरिक्रानां नवधा fia इति Ws) स च वच्छमाणाद्यवाख्यानानुकरलः। श्राद्यपाटस्तु दितौयव्याख्यानानुकूलो दग्र खानानौल्यकिखरमसिद्धः। शरौरो दश्धा stm इति नारद्संवादौ चेति बोध्यम्‌ ]। तच मानमाह । यथाहेति | fag चजिथवेश्वशद्रेषु वष थानि दण्डस्य खानानि ताजि दश सोऽ्रवौदित्ययः। ददभुपश्चख्मनुलोमादेरपि। तदेतत्‌ WAGE! Waa इति | शरौरसकलवधदण्डरहित इत्ययः । व्रजेत्‌ WHINY युरादा | USGA खानम्‌ श्रव्यवहिते- नान्धेति । श्थानश्रब्दोऽज विषयपरः। वन्तव्रदेशे पौडनोय इति maa, म च धनदण्डस्य एयम्विहितताच्छारौरभदमध्य तदुक्रिः Gata ऽखम्नद्धा चेति वाच्यम्‌ । धनहृतापराधे तदण्ड एव नान्य Waites पुमसतदुकेः | ATG Gag तन्तष्यलप्रतिपाद- नाय । यदा तत्पोडया शरौरपोडापरो ऽथमन्य एव ततो घन- दण्डादिति प्रकारान्तरमच मेधाति्थिनोक्ं तत एव बोध्यम्‌ |

*( ] र्तचिहम्यख्यः पाठः एक न्तरेऽस्ि | e

at. २९ | दण्डभेदाः | ७

< । श्रथवखानिरासायोक्रल्तात्यवेमाह । वेषां चेति। उप्थादौनां मध्ये इत्यथः | उपस्थमच स्न पुंसयोः प्रजनोत्पादकम्‌। यत्र च दण्ड विगरेषो नान्ातस्तच यस्य यत्छतापराधस asa पौडनोयः। तचागम्यागमने उपस्थनिपरहः | wierd उदर नियर श्राहार- निदत्यादिना। वाग्दण्डपारयये जिष्डायाः, स च केदः । चौं Cea: | west बलवट्ब्यतिक्रमात्‌ पादयोः । राजदारदिदृचायां qwrt: | तदनुलेपनाद्याजिघरतो नासिकायाः । राजादिरदस्यं भित्याद्यन्तरे प्रवतः AWA: । महापातकिनो मारणे दे दस्येति बोध्यम्‌ |

१० । नतु श्राध्याद्यपहारे महादोषे ्रकिश्चनस्य धिग्दण्डा- GMAT तस्य खन्पापराधविषयतवादतः तचैव पचान्तरमप्याह | कर्मेति। अच कमोऽपयेवमेव बोध्यः। मेधातिथ्युकर, श्रये ऽधकरा- Rang iw मानमाह । यथोक्तमिति । धनेति | स्वधा ` धमदानाचमं Wat waa कमं कारयेदित्यधंः। spy TAROT । ब्राह्मणादृते दत्युभयोः भेष इति ध्वमथन्नाद । Teta | Yara! श्रधिकरणस्य गरेषल्विवच्या षष्टो, प्रयोच्या- Daa कन्तयानौत्यरयो ai अटृत्ताविति | Meal दुराचारे ऽन्यायिनि ange खव्यापारनिरो धान्यायप्रख्यापनादोनि कननैया- Treat: | ब्राह्मणे दति प्ररतलाल्षथम्‌ । नारदेनापौति | उक्रो- ऋभित्यचान्वयः । वेधः प्राणविथोमानुकूुलव्यापारः । निर्वासनेत्यस्य नित्यसापेचतवेन एुरादिति विगरेषण्णव्ितलेऽपि समासः, तदङ्गेति। awa ऽपराधसदङ्गत्यथंः। वधाहते इति | एष दण्डविधिः wa दत्यस्यालुषङ्गः | तदेव विश्दयति | न वधमिति।

10 । |

02 दण्डभदाः। च्य. WR}

१९। वधारुकर्पमाहइ । शिरस दति | शरत एषं मनुः, (a. 51) BAYS: सुन्द nM दष्डमहति। (gt. १२५९ ।) मौण्ड्यं प्राणान्तिको Tet ब्राह्मणस्य विधौचते । इतरेषां लू वर्णानां Tew: प्राणान्तिको भेत्‌ ॥ (ज्ञो, Rae) न जात्‌ ब्राह्मणं इन्यात्छवेपापेव्ववखितम्‌ । राषादेनं बहिः शुर्यास्मग्रधनमदतम्‌ ॥ ( शो. ४ Ge) म ब्राह्मणवधाद्भू यानगधर्मो विद्यते भुवि । AMS वधं राजा ane ऽपि. म चिन्तयेत्‌ ॥ इति । Wt. ३८१ यमोऽपि, ` + सर्वेषामेव वर्छानामन्याग्यस्यापराधिनाम्‌ । ` श्राररं wrige दण्डं धम प्रकष्पयेत्‌ ¢ amid इन्यात्‌ ATTA न तद्धनम्‌ । ` TWAS वधं राजा मना ऽपि न चिन्तयेत्‌ #. ATA. ब्राह्मान्‌ प्राः सवंपपेव्ववसख्ितान्‌ ! - यद्यदविप्ेषुं Gus तत्तदा जा समाचरेत्‌ ॥ दति । सुमन्तुरपि, मात्तता यिवधे दोषो sea गोत्राह्मस्वघादिति | हहस्यतिरपि, महापातकयुक्रोऽपि म विप्रो वधमहति । जिर्वाखनाङ्ूने मोण्डय' तख क्ु्याक्नराधिपः ॥ इति ।

wt. २६। दखभेदाः। ey

` वधादृते ब्राह्मणश्च दण्डो भवति करिचित्‌ ।

शरव्या ब्राह्मण गावो लोके ऽभिव्वेदिको सृतिः ॥

ईति स्मत्यन्तरमपि | |

१२। पुशादिति। श्रतं एव

AY, (अ. <। शो. ३८। gad). seater असंथाज्या श्रसन्पाद्ाविवाहिनः | चरेयुः efaat दौनाः अर्वधमेवहिष्कताः ॥ ` श्ातिसम्बम्धिभिसखेते are: शतलकणाः |

निर्दया निनंमस्कारारक्मनोरमुश्रा समम्‌ ॥ इति | १३। लल्लाटे चेति | श्रत एव उदस्यतिः, | हस्ताह्िलिङ्गनयनं fret कणौ च नासिका। मोवा पादाद्भधंषन्दं ए शलाटौष्ठं ye कटिः ॥ स्थानान्येतानि cee fafesrfa चतुद । METS ब्राह्मणस्य नान्यो दण्डो विधौयते ॥ cia

९४ प्रयाशमिति | wa टव

यमः, त्राह्मणएस्यापराधेषु waa विधौयते | शिरसो मुण्डनं ee: पुरान्निर्वाशनं तथा ॥ प्रख्यापनाये पापस्य प्रथाणं Waa चं | were चाङ्करणं कुयाद्राजा यथाविधि ॥ इति ।

दितेति। मनुनेति ae) गुवति ।

oq TWA | yy. Bz |

AGM च सुराप सयो च FATT: | एते श्वे एक्‌ Har महापातकिनो ac: ॥ (श्र, ९ । २२१५) चतुर्णामपि Saat प्रावचिन्तमकुरव॑ताम्‌ | शरारौरं धनयुक्ं दण्डं धम्यं भकच्पयेत्‌ ॥ २२६ TANTS: सुरेति | सराखम्बन्धो at ध्वजः ख कायं wer । पदं एनः पदम्‌ । अशिराः कबन्धः | ब्राह्मणस्य च ब्रह्महत्यागुरुतच्यसुवणस्तेयसुरापानेषु कबन्धभगश्च- Usain ललारोऽङ्यित्वा विषयान्ते निर्वासनमिति बोधायनः, बराह्मणएस्यापराधेषु चतुष्बेडो विधोयते | AAG सुरापाणे VI HU easy ॥ ALA भगः कायः सुरापाणे सुराध्वजः | स्तेये तु श्वपदं wert शिखिपित्तन पूरयेत्‌ ॥ विशिरा: पुरुषः कार्यो were दिजघातिनः | श्रस्भायद्ठ॒ कत्तेयस्तन्मनोर नुग्राषनम्‌ ॥ इति नारदः | (प. ४२।४४।४१५।) श्रिलाश्चनं गिखियोवमित्यमरः। श्रखापवादोऽपि मनु- नोक्तः, (श्र. ९ । क्षो. ९४०। २४१) safari लु कुर्वाणाः सवं वर्णां यथोदितम्‌ | नाद्या राका ललाटे स्यदाण्ाख्रत्तमखादसम्‌ ॥ श्रागःसु ब्राह्मणस्येव कार्यो मध्यमसादसः |

at. २९. SHAT | 89.

निर्वास्यो वा भवेत्‌ cerega: सपरिच्छदः ॥ इति । परिश्छद शब्देन युबदारणश्त्यदस्श्वादिखन्पद््यते । सपरि- ग्रह इति पाटठान्तरेऽयेवम्‌ । तद ङ्गच्छे दोऽपि ब्राह्मणस्य नास्तोति प्रतिपादयन्‌ विरोधं परिहरति । यत्ति । भ्रापस्तम्बे- नोक्तमिति | ्रापस्तम्बवचनमिति पाटन्तरम्‌ | न चक्षु रुद्वरणमिति | न चचुषोरद्धरणं aed इत्यथैः । कचिन्तयेव Ws: | मनु प्रागृक्रमाइ । त इति | गोतममाद । न्‌ TIT ब्राह्मणे दण्ड इति | प्रथमादिना प्रागुकमनुगौतम- वचनान्तरपरिग्रहः। दितोयादिना म॒ लञ्गभेदं विप्रस्य प्रवदन्ति मनौषिएः | तपा चेज्यया चेव ब्राह्मणः पूयते सदा ॥ प्ति हारौतस्य, aaa जयां वर्णानां धनहारको वधबन्धक्रियारूपयोगो महत्खपि पातकेषु विवाषकरणं ब्राह्मणस्य प्रायधित्तानि वा शोचन- मपोद्यो fe ब्राह्मण इति शङ्कलिखितयोः, प्रागक्त्टतोनां च परिः | स्वेखदरणमपि ब्राह्मणस्य नासि । सद्रव्यः सपरि- च्छद Ta TAT शतवन्तस्तु पापान्येतान्यकामतः | सवंखदार मदन्ति कामतस्तु प्रवासनम्‌ ॥ दति मनक्तः । (श. ८।९४९)) | चयाणं वर्णानां घधनापहार वधमन्धमक्रियाविवासनाङ्करणं म aT WEA । तच. धनापदारः सर्व ख्ापहारो विवचितो

MNAIVERSITY OF 111011१4 1 १८९१९१८

€< SURAT: | व्य, अ.२।

वधाहचर्यात्‌ । शारोरस्ववरोधादिरिति प्राग कनारदीये वध- खवेखहरण्योः पाठाञ्चेति । तस्मात्‌ ब्राह्मण श्रारोरः सर्वाऽपि दण्डो नासि कदाचिदपि प्रागृक्सृतिकदम्बात्‌ | आचाय WHAM पितरं मातरं गसम्‌ । न fear ब्राह्मणाभ्गाञ्च सवदैव aufen: ॥ | (म. अर. grat ११२९।) दति Aaa! धनदणष्डमध्ये Tew नासि । तदन्यधन- cee! समयधनमिति तु प्ररृतसाहसविधयम्‌ । ange area: पूर्वं इति मनुक्मेवम्‌। तथा च धिग्दष्डवाग्दण्डौ aig

, afafacieut विवासनाङ्ककर णगदंभप्रयाणानि च पर्थवसि-

तानि। इदमपि प्रायिन्ताभिच्छोः। तदिच्छोस्तु तदेव नैतत्‌ | एवं बडञतश्यापि न किथित्‌। किं तु Gata भिष्कृतिं कुर्यात्‌ । सा ऽपि खल्या प्रायचिन्तप्रकरशे स्फ़ टौभविग्यति । श्रत एवापि सा्िप्रकरणे मूले उकम्‌ ; (या. अर, 81 श्लो. oe 1 BaD) Way एथक्‌ दण्डनोयाः कूटशृसाचिणस्तथा | विवादात्‌ fare दण्डं विवास्यो ब्राह्मणः सृतः ॥ यः साच्यं fant seat निन्दते तन्तमोदतः | स दाप्यो षटं दण्डं ब्राह्मण तु विवाषयेत्‌ ॥ दति । सेयप्रकरणेऽपि, (या. श्र. २। चलो. Ves 1) सचिष्डं ब्राह्मणं शला खराद्रादिप्रवासयेत्‌ | दत्युक्रम्‌ | मनुनाऽणुक्रः (अ. २८ wt. eee) कौटसाच्छं तु कुर्वाणंस्तौषव्णान्धार्मिंको au: ।

— re re

af. २९१, 29 | दष्डमेदाः। es

प्रवाबयेदष्डयिला ange तु विवासयेत्‌. ॥ इति । श्रार्थाऽये Bears we प्रवास श्रोषच्छेदन जिहा- Sea प्राणवियोअनं येति aura बोध्यम्‌ ) faaret निष्काश्नं नप्नोकरणं वा ग्टहभक्गो वेति यथायथं बोध्यम्‌ । तेयं व्यवसा । णोभारिकारणएविश्रेयरिज्चाने spate च ब्राह्मणस्यापि तच तजोक्रो Nice एवाभ्या्े aizet विवासनं च । तापि नातिद्रयासु- श्धाचचपेचया विवासनं नप्नौकरणं दरदभकङ्गो दे भ्राज्िर्वाषनं चेति

$ are gear लोभादिकारण विशेवापरिन्ञाने ऽभ्यासे चाल्य विषये | कोटभाच्छे न्ाद्यणएस्यापि खजियादिवदधंदण्ड val महाविषये तु

दे ्रालिवांखनमेव । श्रषाणन्यासे सवेषामेव मनुकं बोध्यम्‌ ।

i चअक्रिश्चनख्छ तु. तस्य निमिन्ततारतन्येन मौष््या दइकरणगदेभप्रयाण-

गिन्दश्डवाग्दष्डाः क्रमेण योध्या इति । न च सम्रधम मित्या

ब्राह्मणख्याथेदण्डो नास्तोति वाच्यम्‌ । श्रयेदण्डाभावे शारोरदण्डे

स निषिद्धं खल्पेऽपयपराधे sare नदमोकरणग्टहभश्ाङ्करणएविप्र-

वान दण्डाभावो वा प्रसच्येत यतः, चतुर्णमपोति प्राकृतः, | सष ब्राह्मणे दण्ड्यो Tat विप्रां बखाद्भजन्‌ |

aft gaat दिक्‌ । एवं क्मकारण्वन्धनागारप्रेशरावपि arg

We नेति सिद्धम्‌। तदेतद भिर्या । इत्यलं प्रसङ्गनेति ॥२६॥

१। waafeaa सङ्गत्यभावार्‌ व्यवडितेन सद्गतिमाईइ । wafer | weit Waa Casta भावः । भोगमाश्स्य केवल- wire) एवमयेऽपि। श्राद्यपादाथं शाब्दं खलो पादक हेतोर।गमस्व

भोगात्राबस्धरूपं विशिष्टभोगस्य खले प्रामाण्छमभिप्रायतो ऽभि-

ce भो गापेच्चया ऽऽगमस्य प्राबल्यम्‌ | व्य. ख.२]

Weary | स्वत्वेति | ay हेतुमाह । स्वत्वेति | भोगस्य wa marge प्रतियदहादि सापेचतया प्रतिय्ादेस्त॒ खलोत्यन्तौ भीगा- गवेचतया सापेच्चनिरपेखयो निरपेरं बलोय इति न्यायेनागमख प्रतियरा्यात्मकस्य ततो बलोयस्वमिति भावः। श्रन मानमाई । यथाहेति। यथाकथंचिदागमस्यापि न तद्धेतुलमित्याह । विशद्धेनेति। कापय्धरहितेनेत्य्ेः। ददभेव व्यतिरेकमुखेन द्रढयति | afaqeta | तदेव fauzafa a fa | न Clare: | एवं चेद मयुक्रमेवेति शङ्धा्रयः। समाधत्ते । परेति। तथा च ae तद्यभिचारिलेम त्वमिति तदुक्रमेवेति ara: | श्रनापि भारदमेवाह । श्रत रवेति | सयते दत्यचाकयः | केवलतः केवलं, सावंविभक्गिकस्तसिः। wea व्यवच्छेद्यमाह । नागममिति | कचित्‌ कवचिदपि । यदा कापि व्यवहारविषये । ` भोगेति | भोगच्छलस्यो पदे शेन क्रथनेनेत्ययथेः । कलापे गेनेत्यप- “aa, पौनरश्षापन्तेः। फलितमाइ । अतश्चेति । ae ततो बशवला चखे्ययंः। तज तावत्छामान्यत we: सागम इति। ara: विष्द्धागमखडितः | दूौर्धेति । बडत्रोदिः। एवमयेऽपि । अविच्छेदः निरन्तरः, अपरिवजितः निराक्रोशः। विच्छ दापरवोश्श्छित इति पाठे विच्छेदश्चापरवञ्च ताभ्बासुज्छितः रहितः । श्चाविच्छदो ऽपरवोष््ित दूति wag aw एव । श्रपरव . आक्रोशः विश्छेदरडितो निरन्तरः । श्रपरवरहितो निराक्रोश्रः। प्रत्य्थौति | ` यभिकरशूप्दो asatfe) apf: प्रतान्व- समुायकः।

Wit. Re | येक्रमा्रतभोगस्यागमाद्‌ प्रासम्‌ । ` ८.

९। छक्रपञ्चविगेवणानां व्थदस्छाये पूर्वावता रितक्चगश्ेव रितोथपादमभिप्रावतो ययाखातुमदतरणमाइ । कन्रिचेतिं | "कयिष्ठला धिकरण्न्याधेन वच्छमाणवाक्धकदम्नानुरोधेन. चाह कयाशामिति | नित्थसापेशलाहू न्तिः । उम्भवर्येकवाक्धले दति an@are श्रागम इति । तांत्प्थाथंमाह । स पुनरिति 1 स पूवक्रमागतो भोगख्ित्धयः । ्रगमादित्धादेस्तात्पर्था्ेमाह | श्रागमेति | Mey प्राम्बत्‌। अच WTO तञ्चरान- Acdeged, न तु तन्सन्तानेरपेशच्छटतमिति farce! तथापीति | ज्राममनिरपेख canary) Tea faa: |. त्रापि कञिदागमोऽस्तौत्यागमसद्कवन्नानाव्येचा न तु श्रयम्‌ arma इति शटङयाहिकया तेज्च्रानापेङेति भावः |

2 । शन्वेवमपे खितश्क्ामद्धके किं मागमत STE! सन्ला-- त्विति | aa पिथिष्टेगो पभोगेनेव । भन्वेवमन्योन्याख्रयग्रसन्गः | तथाहि प्रमाणभूतेन वतादूश्रभोगेनागमसन्ताऽवगतिः saa QUAN AVM प्रामाण्यावधारणमिति । WIE: । रिरकाखोपभोगानुपपस्तिरूपार्थापश्याऽऽगमसन्ताऽवगतिः। - तखा- मवगता्यां - aqageaatae प्रामाश्छनिदशय दति शाचात्रमाण- दतेन भोगेनागमसन्साया अनिखयान्नान्योन्याश्जयः । Wawa तु तद्दारकार्थापन्िरूपप्रमाफेनेवेत्धये इति भासद्गतिः। तथा. च आगमो ऽभ्यधिकं cay aed दिविधभोगस्य प्रामाण्छभमिमतं ga: . आआततेकाशिकः. wera सः | |

11

<Q Been णिकस्य भोगस्यागमापेद्यत्वम्‌ | BBR

४ । तद्भवं fawq योग्यतया थवस्छाचेमपवाद विषय- fawe विना नोत्छनं विषयनिणेय इति बयत्कमेणाह । विभेति | प्रदश्नार्थमिति | विषयेत्यादिः। तथा सति श्राद्यचकारस- दय । शरस्य तदपवादे स्तौति aed: । अत एव सामान्यविगेष- पथेवनेनादइ | श्रागम इति । दितोयचकार स्वं । WTA | सर णयोग्येत्यथः। warnafeat भोग anagafacee: स्माररैकालिकस्त श्रागमज्ञानसापेख इति भावः |

५ । Wag भोगङ्पप्रमाणस्य कचिन्ततापेचतवं afar कुतो ऽवगतमित्धतो atente साज्जिष्यार्‌ atu दितोयमेव घेतुमा₹ । तश्चेनि | उभयोरकरौत्धा विषयभेदाचेत्र्थः। aga: खत्यभाषेऽपि तचखयष्टलादार। योग्ये इति । श्रभावप्रत्ये Sagas: कारणतख्च तन्त्रान्तरे sfegarare | योग्यानु- Ufa | सरणयोग्ये काले प्रतिरहादिष्ूपस्यागमस्य प्रभिति- योग्यत्वे waft तदभावादागमाभावनमिख्यः। सिद्धि श तसख्िन्केवशभो गस्य बलात्कारेणापि सम्भबेनाप्रामा्छप्रशक्चान्तत्ापे- उत्वमादष्यकमिति भावः |

९ । Ware तादृगमादइ। ्रस्मार्त्विति | श्रसरणयोग्मे cae: । एतदिशेषण्णाभावेऽपि विग्ेवणान्तर षन्ता sofeaaare | सन्तत इति | निरन्तर दत्यर्थः। ददसुपशल्षणं Jara देरपि। awa सत्थगुपलयिरयोग्धानुपशयिः। अद्धतिथोग्य काले प्रतिग्रहादिरूपस्य -प्रमायोग्यलाभावादेव योग्यानुप wana: | अतस्तमागमो नास्तोति निखेतुं न wes । अभाव-

wit. २७ । वभशताधिकात्वादिविभिर भोगस्यागमानपेच्छत्वम्‌ । च्ड

ग्राहकप्रमाणष्य थोग्यानुपश्चमेरभावात्‌ | एवं च पूवं तत श्रागमा- भावनिखयेन चद्यपि भोगो न प्रमाणं qeafeer, तथापि waa तु श्रागमामावनिद्धयामावात्‌ मूख यिष्याभावेन तन्निर- Qeafafa तादृश्यो भोगः प्रमारमित्ध्थंः |

७ । क्रिया प्रमाणम्‌ नुगमेति । तजनिखयशागा- भावादित्ध्ंः। ये गत्यर्थास्े ज्ञानार्था इति भावः। कमात्‌ प्रपितामहा दिक्रमेए। arate परमावधिमाइ। स्मातशेति | अनुगम्य खाकाङ्कलान्तां पूरयन्‌ प्रागृक्कवाङ्यताये सप्रतौकं तत्पदं Bw | अनुगमेति | caer दति we: ।

८ । विगेषं ak विना Ware विषयं ख विग्रेषसुपसंरति । Vala | उक्रेतोचेग्यथेः। वषंति | अनेन दौ चंकाणलसुक्म्‌ | सन्ततो fac: श्रप्रतिरवः गिराक्ोशः। प्रत्येति। प्रह्य्थिन इत्यादिः । भोगस्य विग्ेषण्णन्तरमाइ । श्रागमेति। ancaenfz: | श्राकित्तेति | बहव्रोडहिः। गम इति पाठः| ततश पश्च विगरेषणमध्ये waa स्मातेकाल विषयम्‌ । श्रन्य्तुष्टयं तदन्यविषयमिति waar खिद्धा। तं विधेषमेवाह। सा्तेऽपौति।

< । 94 मानं मनुमाहइ। अत श्वेति। तस्यां wai तस्याप्रमारत्वादेवेव्यथेः | अन्यया ऽनागमोपभोगे विग्रेषेण दण्डविधानं मनूक्रमयुक्र स्यादिति ara: |

१० । मनु away श्रपिः ससुश्चये, तया शोक्रम्‌, श्रपिः सम्भावना निटत्यपेखासमुशयमरहा प्रोःखमयेग्डषणप्रस्रखिति, तथा च

we च्नानमद्धतिषरग्बराथरं भोगो ब wae). ख.

बहन्यम्द गरतान्यमिबापणापि य swe घ दण्ड्य Leanne भेकवर्षोपभोगे एव॒ Twas सम्भवो गाम्ययेत्य पिष्ष्दवकाद्र vinta aay | तथा य दृत्थाद्येकवच्ननि्हंादपि। वथा च॒ य एकञ्चिरकाखमनागममुपशुद्के स ZU TENS CES न बहरा, यपिद्परण्यरायातभोगे तु भोक्ृणासनेकला रो ges भोक्रभावेम प्रयममनागमेगोपभोक्षरेकलेन तद्देव WITTE दण्डो न दितोयारैरिति, ay भोगद् sree ऽवा- गमस्मृतिपरणन्परा्थां भोगे म प्रमाणमिति यदुर ACEH भिल्या्येन wea न चानागमं त्विति । यडा sfame: वमर्थवाचौ, खक्रह्ेतोः | तथा सानागमचिरकाललो TAR थः wae: ख एव दण्ड्यो गान्य can प्रथमच्धेव सम्लेल दितौषारैः परष्पराथातभोगले ताद्शसामर््याभावाक्रथम एव Tay Cane wet | न चेति । प्रयागात्‌ Nts) Tee AVA TEAM परत्यराथातभोगविषयम्‌ । अपिनेकमाजकटेकराने- कवर्घोपभो गुथः । WET ल्य बाधारण्लादपिना तदद्य काश्ोपभोगसमुश्चयः ।

|

९११। went fare न चैतदिति | wear:

कारणं क्रिया प्रमारमिति यावत्‌ । नारदेति । मथ्येऽपि सखागमाया एव शुक्रः .मामाश्छमोधकनारदवचनादिष्र्ः; च दत्य जोदेश्यगतनेने कल्या विवङितलाच्ेव्यपि बोध्यम्‌ । तथा चं way सागमभुक्ः प्रामाण्छमिति । दितीयादावपि निशागमोफभोगे दष्डो दुर्मिवार दृत्थनागमस्मृतिपरन्रा्थां wat भोभो Be

शशो. ९७ । fate सातं कालिके पभो गस्थप्रामाद्छम्‌ | *

प्रमाश्मिति fige । ataqadecta) तस्मादिति 1 सवच शरादौ मथ्ेऽनते Gerd: 1 एवं चापिः सम्भावने, म agua मापि शम्यं इति | बङृष्द शत्या पितेन ae भोगः शम्भाश्यते ख देज्िरागमखङिं ताद्ग्रोपभोगवानेपि पुरषो दण्ड्यः fayar- जागमाश्पभोगवाभिति तात्पर्याथंः |

१ २। नन्वस्मरणथोग्यकालिकस्य पूवंक्रमायातष्धेव ATA जागनिरपेच्य प्रामाण्यमिति यल्िद्धान्तितं तदयुक्रम्‌ | अन्यरयेनापीति वाक्ये ऽन्याबेनापि fear age तथा पूवतरेखि- मिदं AMATI प्रत्यपहारो म MN KAT <नाममोपं- भोभख्य सारणयोग्यकाशिकस्यापि प्रामाश्छप्रतौतेरित्थाज्येनाइ | यदथ्यम्यायेनापौति । अचान्यायेनापौति निरागमभोगण्थ श्रामाख्प्रतिपादक, पिचेति सरण्योग्यकाशिकस्येति भावः | खाशेकाशिकोपभोगस्य afetea न marefata sa thia परिश्रति, तदपि fear aefa श्रयं भावः। पिभा wate न rena, येन पिचपभोगष्य स्मार्भकालि- wan तादृ श्मिरागमौपभोगख्छ mre ख्यात्‌, sft a संहार्थयोग दयं ठतौधा । तथा ख fra सह पूर्यतरपुरुष्रथोप- भोगे क्रमेणाविच्छिन्ने तादृशे जाते तत्सेणादिकं तस्मादपरं ज शक्यमिति प्रागुकेकवाक्यतथा सम्भवतीति aaa Saat ऽनेकयुर्वोपभो गच्छ चिरतरकाशं विना ऽसभ्वेनासारतकाशिकोप- wre meget a face स्ाक्ंकाशिकोपभो गस्य प्रामाद्छमिति।

s¢ अद्मातंकालभोगस्यापि थागमवन्तापे तत्वम्‌ । च. SR

१३२) ae, जिषुरुषागतमित्यनेनानेकपुरुषोपभो गल्ाभेऽपि RIAA AANA ऽत श्राह । तापि क्रमादिति लच्णेति भावः । शक्याथत्यागे बोजमाइ | चिपुरुषेति। पाचा- fear खोतल्वाभावस्तचज च । एवं पूवकातौखेऽपि। प्रसङ्गादिति पाठः। प्रसङ्ग दति. पाठे चत दत्यादिः। erate निराचष्टे । तथा Bata | we अस्मातेकालिको ata: प्रमाणमिति, तथाऽपि तस्लागमसत्तासापेचवेनान्यायेनापौत्युक्तिः कथमत श्राह । च्रम्धायेनाप्यैति | शस्यं । ay बौोगमाह। श्रपोति। SUT तदानथंक्धं WAT!

९४ । नन्वस्मात्तेकालिकौ भुक्रिरागमन्नानं ated agai लपेचतणएवेत्युकमयुक्ष, यदना ऽऽममभिति वाक्ये <त्यन्तमिल्य्वा सर्वात्मना युक्तस्तन्नरपेच्छेण प्रामा्प्रतौ ते रित्याश्येन wed | यञ्चोक्तमिति | यदणक्रमिव्यथः। भ्रत्यन्तसुक्षमागमं विभेत्यग्बयः। ्रागुक्रौल्या परिहरति तथापौति । उकवाश्येऽपौत्यथेः | sfa वाक्यम्‌ । अत्यन्तम्‌ अतिशयेन । उक्रेतोः Weare | उपेति | grea: आगमखदूपमपि fata! वास्येय- मित्यस्यानुषङ्ः | wa हेतुमाड | श्रागमेति। यत इत्यादिः। अरय भावः सर्वात्मना ऽऽगमन्नानस्यास्मातंकालिकोपभोगे ऽपेलाया श्रभावादत्यन्तं सर्वात्मना osama विना ऽस्मात्तंकालि- कोपभोगे aff sqm वस्त॒ तदपाइतुं a शक्यमिधेव वाक्यार्थो न तु वस्तुत want विनाऽणुषभोगात्छतमस्तौति, येन प्रा्क्षविरोधः स्यादिति उक्रवदिरोधमजापि परिश्रयति,

wat. Ve | Ararqarquamafafaat भोगः कालान्हरे खेत्दबोधक्षः। Se

क्रमादिति । sarafafa | अर्नात्तकालो पलचकलेनोक्ाथेक- faa: | afegamanfea उपभोग श्रागमन्ञामनिरपेखः प्रमां समात्तेकालिकस्ठु तद्षापेदश्तथेति |

१४५ । तचाग्चमाङिपति। नन्विति | प्रामाण्येति | MATS FEM तद्तुपपन्नमित्ययंः। श्रनुपपन्तेः स्फटतया ऽभाषा- त्तासुपपादयति तथा होति | यमागममपेचते भोगः ख किं प्रमाणन्तरे्णावगतो ऽय वा नेति fane इदि मिधायाधे STATE | यद्यागम इति । प्रमाणान्तरेण भोगान्येन प्रत्यचा- दिना । तेनैव मानान्तरावगतागमेनेव । मानान्तरावगतवेनानुप- युक्रलादाइ । श्रागमेवेति | तथा च मानान्तरप्रमिते उभय ज्ञापकल्वासम्भवेनानुत्पादकत्वेन चाप्रामाण्ान्तत्छापेखो भोगः प्रमाए- मिति दुवंशमिति भावः । दितौये दोषमाइ । रथेति । श्रनव- गतागसेग बै शिष्चास्भवादिति भावः) प्रथमपरचादरेऽपि काल- विशेषे तद्पयोग ware) प्रमाणान्तरेति | मानाग्नरेणेवा- गमावगमो यद्यपि तथापि वादृश्रागमविशिष्ट एव भोगः प्रति- परहायु्तरभाविनि कालान्तरेऽपि खत्वबोधक इति भावः।

Ce | नतु तथाऽवगतागमेनेव खलावबोघे किं भोगेनेत्यक्ष- मेवात श्राह । शवंगतोऽष्येति | अलं war) उपसंहरति । watfa | इत इत्यत we मध्ये इति |

१७ । श्रव्यवहितसङ्गतिमाइ । श्रागमेति | प्रमाएमित्यस्य खादिति रवः स्तोकाऽपौव्यखख यास्या सखल्यापौति। बल मित्यस्य व्याख्या सम्यणेमिति | गतु श्रश्योदाहरणं किमत

Se पूर्वापरकाजापरिश्चाने भोगरद्दितागमाद्धो गसद्डिवाममस्य प्रावश्यम्‌ , श. ख. |

आह । अयमिति । दितोयचखयं । ay at aes सविक्ल्पेति । स तु Ward मरौोयमेतदित्थाद्भिवदभ- विषयकस्तष्छन्यो वा शविकच्यकश्ागरूप cya) यदा © इति fad od, वाचिकष्ठु = खोकारो यसाद्ग्रस्य frau- ARMM CNG पुमः तु। तच ख छकरूपकायिक- Wart च| करे Wes | दापयेत्‌ ca) are feu जिदक्सप्रेषणादिति प्रकारो at)

१८ । श्लुमन्छयेतेति | प्रतिप्राश्मो यदा प्राणै sears an समयस्दा तं प्रतिग्राह्य प्रतिग्रडोता अनुमन्येत, श्रसुक ल्व भदौयोऽखोति, सोऽपि saree भवदोयोखोति। यदा प्रति- angantfe. अमिवदनागजिन्चं गवादि प्राणिम्बपि कन्या 4, तद्भयं प्रतिप्रहोता ऽभिग्दगेत्‌ खयेदुक्षखधछे Woe: । प्ररत माइ | तथेति | तेषां मघे इत्यथः । पुमः ठु । तत्सहितादिति। काविकलौकारषहितागमापेषयेत्यथंः |

१५९ । भगुपभो गसदितागमा पेचयोपभोगर हितखागमस दुबे- सत्वे यत्रेकभेव खेभभेकस्याधौषशत्य पुमरन्यश्याणाधौकरोति aw. afe gay yaa भोगाभाव saute तु भोगोऽस्ति तच्रापि भोगरद्दिताममष्य <del errer चाधौ प्रतिप्रहे इति वचन- विरोधः area wre रतद्धेति | बिड्धान्तितसुक्रूपमिद्य्ेः । ania बोध्यमिति शेषः ।

९० | थद्यप्यागमो ऽ्यधिक द्यश्च पूवंमोषट्मवडित- ate erent हतं, तथाऽपि तन्न युक्त, वाखयाहदुक्रायसङ्गति-

पलो. २७, २८ | लिखितादिश्रमाशानां विषयविशेषे परबदुर्बलभावः | <€

लाभेऽपि मूलसङ्गत्यलाभात्‌। किं च प्रतिपादितार्थस्य तात्यर्च- विषयतया यथाकथञ्चित्‌ योजनेऽ्यशराब्दलेन खारस्यानावहलात्‌ | ्रतस्त्रकारान्तरेश ततोऽपि व्वहितसङ्गत्या शब्दम्यादथा ares | श्रथवेति | समवाये इति | एतेषां लिखितानां समवाये Fat दत्यथेः। सवेषां wat दति यावत्‌। ददमथेमाद्‌। श्रागम इति । प्राग्बत्‌ दितौयपादार्थंमाह | पूर्वेति | पूवक्रमायातभो गान्यभो गापेच्चया ऽऽगमो बलवा नित्यर्थः | पूवक्रमागतभोगस्य विजातौयागमापेच्चया कचित्‌ बंलवच््म्‌ | तत्तात्यय विषयमाह । स पुनरिति। स feats we एव वचने ऽन्यथाक्रमसत्वेऽपि श्रजानुवादेऽन्यथा पटितम्‌ एतद ष्वमक्रमेण दितौ याधं तात्पयेतो ares मध्यमेत्विति । ` ्रपिबेह्भो ग- सहितपरिग्राहकः | प्रतियोग्यन्तराभावेन खापेचया ` केवशखस्य प्रावश्यासम्भवेन च योग्यतया ऽभुक्रितो भुक्रः प्राबष्यममेन बोध्यत दूति भावः । पर्वाधेमेव खमवायविषयमिति ama इति व्याख्यानसमाप्तौ |

२१। श्र मानमाह । एतदेवेति | एतेन प्राग॒क्रथवष्छेदः। चत्थुरुषविषयमाद | कारण भुक्तिरिति । एवेन प्रागक्ता- गमव्यवच्छेदः। सन्तता निरन्तरा चिरन्तनौ Adare चिर न्तनेति पाठे भ्राषवाट्राप्‌ ॥ २७ ॥ |

१। तस्य तत्सङ्गतलादेव तेन उत्तरसक्गतिमार । पश्यत इति । उक्तमिति । बिद्धान्तमतेनेति भावः। तख तया सति । waa दृष्टान्तः | दशयितुम्‌ श्रनेनेव तात्पर्यतः प्रति-

12

go भियोगे खागमोडार प्रकारः | व्य, ख, २।

पादयितुम्‌ । श्रयं भावः, श्रादयेन पुरुषेण प्रतियहा दिकमेवो- पन्यस्गोयं . दितोयेना विच्छिन्ञाप्रतिरवसमच्लादि विग्रषणविशिषट भोग एवोपन्यषनौधः दतोथेन सम्षला दि विगेषणवे fie विनाऽपि क्रमागतभोगमाचमु पन्यसनौयमिति नियमस्यानेन विधै नियमा तिक्रमे दणष्डविधानमग्यथेसिद्धमेवेति दण्डव्यवश्याप्रतिपाद- कल्वसुपपश्नमेव । एतेना वचने ट्‌ण्डव्यवस्ा विध्यभावादिद- मथुक्मित्यपास्तमिति | ९। स्वौकार इति। प्रति्रहादिनेति भावः। aft युक्तः परेण । चेचादिकमिति पाटः। तथा च प्रतिग्रहादिरिति तस्योन्तरसुक्का तथा कायमिति ara: प्रतिग्हादेैरितौति पाटे Wat तमागममर्थात्‌ प्रतिग्रहादिकमित्ययः। यथाश्तार्या- VATS | भावयेदिति | प्रतिपादयेदित्यथेः। अरङ्गोकारयेदिति वा । we तात्पर्यायमाइ । नेन देति |

३ । न AQAA aT Taga सानुषङ्गण Be! तत्सत इति | wa प्रागुकविरेषणएवतुष्टर मध्ये दौधेकालत्वमगे, afgaasare । श्रविच्छिन्रेति। भोगमिति। उद्भरेदिव्य- स्यानुषङ्गः । एवमयेऽपि । विशिष्टं भोगं खोक्रम्‌ |

WI. २८, २९ । च्यारूठविवादस्य Taw ए्ादिः श्चागममुदरेत्‌ । <९

न्यायेमाद । . भ्मुक्तिरेवेति | प्रकषेस्य प्रतियो गिखापेचतवेम तत्खार सखेन GIA | तचापोौति | तयोमेष्टेऽपौत्यथेः। परम- amquare) fauatfa | we पूरव॑तः खरषतो wares aaae) GH चेति | पादचयय्योक्र wart: | भेाग्येति | अधे निस्तदनुद्धरणे दितौयदतोययोरपौत्यथः। अपिना sae समुखयः ॥ रट ॥ । १९। सङ्गतिमाह । SATA | पुनः ठु । azine श्राहवादिरिति | श्रादर्जादिरभौति पाठः । अरमियोगनिमित्त- खचमायाइनतुरुपादानं, तदसम्भवात्‌ भ्रादिना तत्पुचादि हणम्‌ । श्रायिकमद । अ्रक्लतेति | परेत इत्यस्य परमित इति । य॒त्प- निलभ्यमथेमाहइ | परलोकमिति | तदः प्रशतनुद्धिश्थपरामभि- लादाद | श्रागममिति | wang हेतुरिति, यस्मादिति शेषेण व्याचष्टे | यस्मादिति | wae aren तस्ि्ित्यादि ! श्रागमेन fata व्याख्या ऽऽगमेति। शतैत्यस्य व्याख्या साश्यादौति। न प्रमाणमिति | त इति गेषः। य्ादि- त्यस्यायेमाद | वेति | एवं चाचागमश्ानसापेचस्य तस्य प्रामा- ष्यमिति भावः | | २। तथा seta | Aum: पूर्वसमुखये । wWes- विवादस्य प्राप्रविवादस्य ब्रहारिणः प्रेतस्य saw waferat Gag सोऽयौ विवादास्पदौग्ठतः dhe: श्रागमेन संसाध्यो यतस्तम्थे भो गो न निवतेयेत्‌ प्रत्यावन्ेयेत्‌ । भोगस्तच प्रमाएं न भवतौति यावदित्यथेः ॥ Re ॥ |

९९ | श्यवहारदश्रिवां बलाबलम्‌ | थ. च. श।

gi श्रवतरणोक॒खष्टयितु agua: शतदिवि | कुट ष्टेत्यनेन वास्तवासन्तोषबोजनिरासः waa यथा चैत च चितम्‌ | eae व्यतिरेकमाह । कुलेति |

gi विशेषं quae नारदेति। पुनः al यद्यप्यज

Wt. Be, १९। प्र्वखदृङ्खबद्ारस्यापि afafreta: | eR:

var इति परितं मूले ख पूगा दति wha च तथोंदः, aw पूगखरूपभुक् सवेषां होमवर्णानां erat गणः श्रत एव पूग श्ेणिगण्णदौनामिति प्राक्‌ उक, तथापि तत्‌द्धाने मुजिद्य- प्रामाष्धादुभयो विकल्पेन यणम्‌, wa एव चतुर्णामिति वयास्थाृदुक्रिषक्गतिः | यदा गणणेति चेन तद्रे yarat समुच्चयः । मूले same चार्थस्य पूगा दत्थभान्वयेम तदये तेन तेषां aqua दति एकवाक्यतेव, नारदेन पुभरित्थादि वदता व्याख्याता maw नाभिमतमिति aaa बोध्यम्‌ । नृप इति we प्रतिष्ठा इति | बअवहारदशेनानां ` स्ानानौत्ययेः

५। तथा सतिं विशेषमाह तब श्चेति । तेषां aa Tae । सोत्तरेति । सभायां साधुः wa: उन्तरख्चासौ wag तत्छहिितेनेत्य्थः। | gaat भिननोहछष्टसभ्धय्‌ करनेति यावत्‌ | aga इति | उभयकारितपणरषदहिते cara: । अयमेव पूगाद्यथैः पूवेचापि sa ॥ ३० ॥

&8. मत्तोग्भन्तादिमोजितय्थवश्ारस्यासिदिः। BR

aw &fa) श्तांसे्यथंः। मध्यमणिन्यायेनान्यादार | निवतति ॥ ३१॥

१। पि चेति | श्रन्योऽपि कञशिन्तादृश्नो यवहारो निवर्तत दत्याहेत्यथेः | वाश्चाथंबोधायादौ पदार्थानाद । AW इत्यादि | श्रातादिभोतान्तदन्दं॑ शृत्वा पुनस्तम मन्ोन्म्त्ताभ्यां रला बङ- बो दितत्पुरुषौ कायो । करणेऽमौयर । पञ्चविधेनेत्यश्य व्याख्या वातेति | सम्भवेनेति । गहान्तपञ्चकअन्येनेत्यर्थः। कारण- भेदेन कायभेदात्तस्य पञ्चविधलम्‌। जनितभिति | एतदन्यतर- वनितमित्यथः। व्यवेति । न तु समन्धयादिरेवेति भावः। राद्रादौत्यादिपदग्ाह्यं वचने एव स्फुटम्‌ । पुरेति । पुरविर्द्धो राद्रविर्द्खेत्यथेः। यः एवं स वादसैरनादेय उदातः कथितो भवे दिल्यत्तरा धांथंः । एवं च तस्याथिंको निदत्ति्ेष्या ।

२। वाक्याथेमार | एतैरिति। श्रषम्नद्धशत दत्यंग्रमनियुक्त- पदाध्याहारेण व्याचष्टे | अनियुक्तासम्बङ़ेति | ्रनियुक्रवेना- प्रेषितलेन प्रङ्तवयवदहारासम्बद्धो YMA Cas) Ware । aatfa | दतिरथेखमाप्तौ ।

३ । मतु मन्तादिङृतव्यवहारो म विध्यतोत्यच मन्तादिषदणए- मुपलक्ण न वा। आद्ये -न्यकृतव्यवदहाराशिद्धेरपि wae cia न खत्यन्तरविरोध इति फलं यद्यपि, तथाण्येवकाराषक्गतिः | दितौये एवकारबलेनाश्य नियामकललाभेनेवकारसङ्गतिरूपफससक्वेऽपि वचनान्तरविरोध इति aa अ्रतेवकारबलेनाद्यस्य दुर्बलेन

द्वितौयमेव वाच्यम्‌ । यद्यपाद्येऽप्यादिश्रुतिरस्ि तथापि स्वया

Rit. ३२ । गरप्रिष्यादौगां कचिद्‌ यवहारः | ६५

ऽनन्यगतिकसदहेणेव तल्छाफष्ये सगतिकसङ्गन्हो नेति तत्पर्यायः । तथा afa वचनान्तर विरोधस्तेनान्यश्तव्यवहारस्यािद्धिप्रतिपादनेन नियमस्य दुव चत्वादित्याश्रयेन wx | | |

४ । यत्विति | विरोधे इति पूर्वाषयि । मिथ द्द्यत्तरा- चयि । ga: faa विरोधे लिल्यादौ सति तेषां इरभ्रियादीनां मियो व्यवहारो न सिध्यतौत्ययः। श्रपिनेतष्नातोयरत्यन्तरसमु- चयः। ae वा खः। श्रात्यन्तिकलवं प्रतिषेध विग्रेषणम्‌। कथंचित्‌ केनचित्परकारविश्ेषेण। तथा च ततर wee: सिध्यतोत्यये योज्यः | तेन सिद्धिसमुश्चयः । तयोव्येवस्था तु वच्छमाणप्रकारेण | यद्वा afiy cad we: fae मिथ एव म सिध्यति किं तु व्यवहारदर्भिभिः सिष्यतौत्य्यः। यदा एतदेखचष्यसचकस्ठ- ast एव । तथा च मूजवाक्यसेवकारस्य 9 feta योजनं aa मत्ता दितो व्यवद्ारः सर्वात्मना a सिध्यत्य 7s: रयं ance कतः सिध्यत्यन्यथा नेति । यद्वा चथाश्रुत एव सः। तदन्तं went भिन्न वाक्यम्‌ । यद्यपि वच्छयमाणरोत्या म सिध्यति तथापि प्रबलविरोधपूवंकद्‌रायहे तु सिध्यत्येवेत्यरथेः इ ते म कोऽपि दोष इति ara: |

५ । नन्वयोग्यत्वादेतेषां व्यवहार एव नोचितो {खन्भवञ्च तस्यातस्तमुपपादयति ) तथाद्यैति | तच तावत्‌ गुरूशिव्ययो- वयैवहारस्यलमाइ | शिष्यति | सूृतिव्यपेतमागेप्रदशेनाय हेतु- दयमिदम्‌ | faze. शिष्टिः श्चा वधेन savas | अशक्तो तथा कन्तु शक्यते न चेत्तदा GAT रणष्लंखण्डेन

é¢ सखामिग्व्यादोेनां च aes: | व्य. श. २।

ayaa च तच्छिवा कायां । अन्धेन उक्तभिशेन wen वेणखण्डेन च त्रम्‌ तायन्‌ TS रान्ना शास्यः frewle cad: यरोल्यनेनान्यया व्यवहारपदत्वाभावः सूचितः | एवमयेऽपि ।

९। पिताणुचयो लदा । तथेति |

wat पितामहोपात्ता निबन्धो दइव्यमेव वा । तच Bag are पितुः grea चेव हि ॥

दति वच्छमाएमूलवचनादित्थथैः । साम्ये हेतुरयम्‌ । समानि तोति ta: । धर्मेति | धमनिणंयस्थाममि्यर्ः ।

७। grata! तथेति । सम््रतौति। stance शला दुर्गादौ परबशे्निंरोधकरणं सद्मतिरोधकम्‌। नाकाम इति | प्राएक्यलान्यतमे ata tet greed द्‌ातुमनि- स्यश्च cutee: | व्यतिरेके हेत्रयम्‌ । विध्मानेत्यादि- डि .९ ॥इयेन तदभावे तदभावः सूचितः । अ्रपिभिंथः सभुषये | TS । STINT वच्यन्ते भक्रदासगभेदाखाद यस्तजाद्ये तयोखू- aml तथेति | भक्रमन्नं “भक्रमन्धोनमिति” श्रमरः | दितौये रपो स्तद्‌ । गभेति । se दिविध इत्यन्य स्पष्टम्‌ । खामिना सहेत्ययेतनेनानयः। यथ्चेषामिति । एषां गभदाषादोनां मधये यः कञ्चिदित्ययेः। विमुच्येत मोचनौयः। लमेत प्रापयेत्‌ | तस्मा दाखत्वात्‌ | नन्वेवं तस्य का गतिरत sve! तस्मादिति | प्रथमभित्युक्गिखारस्यादा₹ । श्त्यन्तेति | भ्रभ्रेयस्करले क्रोधा- 'दिनेष्टापच्यङ्गोकारे लित्यथेः ।. एवमन्यविरोधं परिहरति | -यदप्येकस्येति | वाद्‌ इत्यस्य जिभिरग्वयः प्रागृक्ेकवाक्यतवा

= क, ~

————e

TY OF

THT गिन क; = ; 9 ye, ^+