GOVERNMENT OF INDIA | DEPARTMENT OF ARCHAEOLOGY

CENTRAL ARCH/EOLOGICAL — LIBRARY

Catt. No $a 2VS2 |५०६[ cf

Acc. No |

D.G.A. 79. GIPN—S{f~—2D G. Arch. + 7 .37.--25-9 98 — 1,600,000.

MH ” ह Vy Al y TM

. ए - | = 8५१४४१४४) og TAA ’

vy yy

| । 9

+ | i

~ hall ¥

५. ॥

i | | Ys a ~~ *

॥ + ee 4 # . : ह | || |) † ॥ ५ - ] ¢ 1 af \w ष | 1 ४९" । ` . ry ie 1

ug’

~ एका. | न i

GOBHILIYA GRIHYA SUTRA

WITH A

COMMENTARY BY THE EDITOR.

a a भ 3 ™ be EDITED BY MAHAMAHOPADHYAYA

CHANDRA KANTA TARKALANKARA

VoL. I.

(Second Edition, revised and enlarged.)

oe eeu { ' )

५ + # 1

>

{

ar? OF ^

y - i स ee a gee VE

9

3 ^

र Ye ~ ऋ

| = ० अ

ino oe ॥ CALCUTTA : PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 1908.

¥ yet

EN RAL ^ (प. 0 CfA LIBRARY, NEW 3.1... ice, No

Date Bit (2८८ Call No Radha Gp toad Cha

= * » \ # च क छि & # च 4 च

PRE व Vv. — ॥ नः १ च व ॥ 1 ५, ० “2 र र ” . + ऋष ५4/53 ~ -3 a ह # |

CET ।

गोमिल-प्रणोतम्‌।

। महामहो पाध्याय प्रीचन्द्रकान्तत्कालङारभद्राचाय्यंकत-

भाष्यसदधितम्‌ |

प्रथमभागरूपम्‌ |

भाष्ये कचित्‌ क्रचित्‌ परिव्नितं परित्यक्तं ufxafsay |

asema we शओ्रौश्रस्यातिकसमाजानुमत्या `

atfey सिश्रानयम्व्रे पुनमेद्वितस्‌ं |

गोभिलोयं

TIGA |

प्रथमप्रपाठके प्रथमखण्डः |

ॐ नमः सामवेदाय । द नमो गोभिलाचाययाय ।

वेदान्तप्रतिपाद्यमेकममलं मानेरमेयञ्च यत्‌ सव्वेराश्रमधम्नेकम्मेनिकरेराराध्य WEA: । यस्मात्‌ प्राप्य यथाथेवस्तुनियतामाचाय्येवय्योन्मति यन्तत्छत्‌ पद्‌ माभ्रुवन्ति मुनयः RS नमः ॥ वन्दे पिद्पददन्दमर विन्दमिव अितम्‌ | मकरन्दमिवादातु गिखे्मधुकर रिव ॥ aefa गोभिलाचाय्यं प्रणम्य परमादरात्‌ | भावन्तद्गद्यखन्राणां यथाबुद्धि विधौयते ॥ si, - इ खल qyfeaat विबोधयिषवः सव्व एव Taye * wr ५ सन्तो वाग्य्य पार प्रतिपद्यन्ते । qTYQIg

, wt + 1

न

(4

Goovil

ya Satra, Vol. I., Fasc. I. No. 1161.

र गोभिलौयं [९ प.९ ख. |

तदचनतात्पथ्येमवधाय्यं बुभु त्सितिमथेमवनुध्यन्ते, श्रवनृध्यमानास्त- मनुतिष्टन्ति । श्रलुतिष्ठन्तख्च saa शमोडितेन संद्ट्ज्यन्ते । बुभुख्छितश्चायेः steerer स्वेषां प्राणशद्धेदानाम्‌ | Ba: युन: सुख, दुःख निटत्तिखेत्याडः । प्राणिनः ea सुखसुत्पिपा- दयिषवः जिहासव्रञ्च दःखमुपलभ्यन्ते पशवोऽपि, किं पुनर्मनुखा- विवेकश्रक्रिमन्तः | तदिदं प्रत्यात्ममभोश्ितमपि सुखं cau च निरतिश्रयमेवाग्यदहितमित्यपवगं एव॒ तावत्‌ परमोऽथैः। स खल्वनभिसंहितफलेरो श्ररषम्पिं तनित्यनेमित्तिकेः कमभि: प्र्णद्ध- चित्तस्था धिकारिणः तत्वा वबो चात्‌ wed इत्याचचते। भवति aaa: | “तमेतं वेदानुवचनेन ब्राह्मण विविदिषन्ति ana—” दति, “तपसा ag विजिन्नासख'” दति चेवमादिः। मनुरपि,- ““शअररिंसयेद्धियासङ्खर्वेदि केस व Rafa: | तपसश्चर फञ्चोयेः साधयन्तो तत्पदम्‌" + इति acta | “कषाये कष्मभिः Wa ततो ज्ञानं प्रजायते”? | द्रति च Beit पुराणेषु । श्रतएव भगवान्‌ वाद्रायण आचायः शारोरके-“सव्वेापेच्वा च यज्ञादिश्रतेरश्चवत्‌” दति qa | “तपःस्ाध्यायेश्वरप्रणिधानानि किथायोगः” दति, “समाधि- भावनाः क्तश्नतनूकरणयेञ्च" दति, तथा, “यो गाङ्गानुष्टाना- दश्रुद्धिचये क्ञानदौतिरा विबेकस्यातेः' दति, “यमनियमासन- प्राणचामप्रत्यादारधारणध्यानसमाघयोऽष्टावङ्ानिः दति, “site

सन््ोषतपःसखाध्यायेश्वरप्रणिधाभानि नियमाः” इति च पात-

[१.१ ख. | RAAF | 2

wea anf. “are: पाविश्चमुपक्रमात्‌-द्ति 4 wifwaqag |

तदेवं ध्म एव साधनतया प्रथममाच्रचणोय दरति श्फ़टतर- अवनम्यते | येषान्त्‌, बेदान्ताः कटढेदेवता दिप्रकाश्रकतयेव vare- fafa दशनं, तेषामभ्यडितत्वं wea सुतरामिति किते । श्रथे- कामावपि नान्तरेण धम्मोबुत्यश्येते | न खल्वधाभ्भिकस्यायः कामो- वाऽस्ति कश्चिदिति घम्ममेव तदुपायतया स्मरति भगवान्‌ व्यासः

“कामार्थौ लिष्यमानस्त॒ धब्ममेवादितश्चरेत्‌ | न दि waletatse: कामो वापि कदाचनः? |

इति) “धर्मादयश्च काम <fa च महाभारते तदैव- मालोच्य परमकारुणिको गोभिलाचाय्या ग्टदइस्यधकषो कन्दोगाना- सुपदि दि चमेन्न्राद्यणए-पटितानां'“देव सवितः" दत्यादिमन््लाणां विनियोगपरं ग्णह्मद्जाख्यमिदं ma रचयाश्चकार । “खच- fafa fe qut येना्ंसतदुच्यते, शास्तवश्चास्यानुशासनादिति च्िष्टतरम्‌ |

तदिदं nwa गोभिलाचाय्येप्रणोतमिति sawaqwed “खद्यासयद्ेः wea । ख खल्वयमाचायी राणयनोयानां खचकार- द्रति डहेमाद्धिः। कौथुमा safe राणयनौयप्रभेदा इति तेषा- मघयेतदेव VEGI | तथाच चरण्व्यृहपरि शिष्टम्‌ | “तत्र राणा- यनोया नाम BHAT भवन्ति राणयनोयाः शखमुयाः कालोपा- महाकालोपा लाङ्गलायनाः शादलाः कौषुमाञेति" दति । सामो- दधौ कौयुभिश्ाखाया दिपश्चाग्र्वन्धगणमायामपि hry

g गोभिलोयं ९ प्र,१ ख. |

परिगणितम्‌ । कौयुमराणायनोयादौ नामेतत्‌ स चमिति भटर नारायणोऽप्याद । “गोतमगोभिलोये (wes) इन्दोगेरेव परिग्टदोते” इति चोक्तं aaah! तदस्य गद्यसूचस्य विश्- aul इत्तिरियमारभ्यते। याचिख्यासितस्य गद्य जश्रास्तरस्येद- मादिम सूचम्‌,-

अथातो TETAS ITA: ॥ १ ॥

तचायमयशन्दो विशिष्टमानन्तय्यं प्रतिपादयति । प्रतियो गि- विग्रेषापेचं खल्वानन्नय्यं विशिष्टं भवति । तच वेदाध्ययनं तद थै- विचार श्चत्येवमादिकम्‌ । “वेद मधोत्य aaa” इति, “श्रयातो- धष्मजिन्ञासा'' दति चेवमादिग्रास्त भ्यः। तदनेनायश्रब्देन शरास्तस्यादौ मङ्गलमपि कत भवति | “ऊॐकारखायश्रब्दश्च staat ब्रह्मणः पुरा | कण्ठं भित्वा विनिर्यातौ तेन माङ्गलिकावभौ" | दति गद्यासंग्रदोक्तः। न चायश्नन्दो मङ्गलाः | श्रयान्तर प्रयुक्र- एव WINS: Bal मङ्गलप्रयोजनो भवति। अन्या ्ौपनोतमपि द धिदूव्वादिकमिवाव्लोकनमात्रेए गन्तकामस्येति। सोऽयमय ग्ब्दो- मङ्गलमयः प्रयोजनं (न पुनरभिधेयं) यस्येति मङ्गलाय उच्यते, न खल मङ्गलम्यस्यायाऽभिधेयं वाच्यमित्येतत्‌ । तथा च ब्रह्मचारिणो यथावद्ेदाध्ययना द्यनन्तरमित्ययश्नब्दस्यार्थः | VATA: | यस्मात्‌ - “श्रत: पर Vaan: कुर्य्यादारपरिग्रदम्‌”” । इति ,

Re oc पर द्यसचम्‌ | ५

“वेदानधोत्य वेदौ वा az वाऽपि यथाक्रमम्‌ श्रविश्तब्रह्मचय्या गटदस्थाश्रममा विशेत्‌ । दति चेवमादिस्मरणात्‌, यथयावदिचारग्ास््लाधिगमानन्तरं गादख्छानुसरणं Ware | यस्माच - “यस्मात्‌ चयो ऽप्ाअ्रमिणे ज्ञानेनान्नेन चान्वहम्‌ | eds Wad तस्मात्‌ Bet गहाश्रमोः | द्र्येवमा दि ग्रा स्तेभ्यस्तद्‌ ्मलमवगम्यते । “WA! एतस्ात्‌ कारणात्‌- LAW: | श्रयमपरोऽतःग्रब्दाथंः। यतो aaa बेदाध्ययनादिना Hala बोधात्तस्य कन्तेव्यवमिदानोमापतितम्‌ | तथा AWE: wear afaz:; “eet fe तस्यार्थः कर्मावबोधनं नाम दति) स्मरन्ति च, “aftarat नयः कुर्याद घौत्य श्रतिमादितः। तस्य तद्धारणं व्यथंमगन्धाया दव खजः” | दति) यतञ्चाञ्रमान्तरेषु are wea) “श्रत: एत- स्मात्‌ कारणात्‌ । स्मृतिखेयमविरक्रविषया द्रष्टव्या नातो ब्रह्मचर्यादेव प्रव्रजेत्‌” इति च्रतिविरोधः। सा fe afa— “यदहरेव विरजेत्‌, तद्‌ दरव waa” दत्येवमभिदधाना विरक्रमेव ania नान्यम्‌ । Uda “acer वा एष देवानां योऽचिमुदासयते” दति, “एकाश्रम्यन्ाचार्य्याः प्रत्यक्तविधानाद्रारंख्छयस्य' दति चैवमाद्याः श्रुतिस्मृतयोऽपि व्याख्याताः । इत्यन्यदेत्‌ |

< गोभिलोयं [श्,१९ख.|

श्रयम्यपरोऽतःब्दाथंः। यस्मात्‌ यथोक्रानन्तर, WENT प्रतिपित्छवोऽन्तेवासिनो यथावदुपसननाः, ग्रतः एतस्मात्‌

कारणात्‌ -

QE कान्दसलाद्भुद्याणि,- रहे weer साधूनि at- ग्यानि, "कर्णि weprafa, बडवचनात्‌ किंम्यन्यत्‌, 'उपदे- qa’ Rasa: |

श्रच च कञ्मेणामुपदेगशकम्मलं प्रतिजानन्नाचाय्ये्तेषां धम्मल- ममिद्योतयति | श्रमिमतश्रेयःसाधनवस्तुकथनरूपस्योपदे शस्यान्तरेए धर्लममोषामसम्भवात्‌ | न खजच्चश्रेयःसाधनमुपदिश्येते। न च AVM नाम घर्मो न भवति चोद्‌नालच्णोऽपोत्यनुसन्धेयम्‌ | तया चोक्तम्‌ । “चोदनालक्षणणोऽर्या wa” दति। “यज्ञेन यन्ञमजयन्त देवास्तानि waifu—” इति च यजतिश्ब्दवाच्यमेव धमंमा चते | श्रतएवोक्तम्‌ | उपसन्नस्यान्तेवासिनः सखगांपवगांदि- प्रात्निसाघधकपद्‌ायेकथनसुपदे ्रः- दति।

श्रयमपरो गद्याकर््राणणैत्यस्यायः। WE साध्यो; Hwa, योग्या, fear afa गद्या vat, तया सहितस्य यानि कन्तेव्यानिं कर्णि, तानोमानि ग्याकर्माण्यपदेच्छामः) स्ार्तोऽग्निवां ग्द्यश्रब्दनोच्यते। we: शला्िरावसथ्य ओपासन दति हानर्थान्तरम्‌ | कान्दसं दौचैत्म्‌ । तस्मिन्‌ we स्त्री यानि कन्तैव्यानि कर्माणि तानोव्यादि पृव्ववद्‌थंः। weal ग्टहस्थस्य ब्रतविगरेषो weet: |) तथा च अआ्रावणएविधावबुक्तम्‌ । “सामवेदे set व्रतानि भवन्ति उपनयनं गोदानं व्रातिकमादित्यव्रत-

[i 2 ख. | WGA 8

मोपनिषदं व्येष्टसामत्रतं मरानाज्िकमिति agaforifas सव्वेभौ तिकमष्टमं गद्यमिति neee” इति । तस्मिन्‌ यानि HRM RAM ase समानमन्यत्‌ |

गदयेति वा प्रस्तुतायाः खूतेरभिधानम्‌ । zafa खल्िय- मभिधौयते समृतिराचख्ेप्रणोता । तथा चाचाय्येपुतेण छतोऽस्या- एव स्मृतेः सग्रहः ““ग्टद्यासग्रहः दृत्याख्यायते, न “wWedaE:” दूति । तथाचाचाय्येुच श्राह |

“Tea: Gag कन्या जनिय्याश्चापरे सुताः, Ze दति समाख्याता यजमानस्य दायकाः ॥ तेषां ससकारयोगेन शान्तिकश्मक्रियासु च। र चाय्येविडहितः कल्पस्तस््माङ्द्या दूति fate” ॥ दति aati यानि कर्ाषटुपदे यानि, तान्यपरेच्छाम- cau) We श्रा aatuifa afu पदानि।श्रादति शब्दस्योप- दे च्छामदत्यनेन VE संबन्ध दति। श्राद्ति wee Ferd | ईषद्‌प- देच्यामः। गन्यगौरवपरि जिहौषेयाऽल्येरे वचरः दति भटरभाग्यम्‌ | Se ताडः | श्रयश्रब्दो वेदाध्ययनानन्तय्येममिधन्त। श्रत शब्दो Vata | यस्मात्‌, वेद्‌ाध्ययनादव्वोक्‌ न किञ्चिदध्येतवयम्‌,- “योऽनघोत्य fat वेदमन्यच कुरते श्रमम्‌ | स जोवन्नेव शूद्रतलमाग्र गच्छति सान्वयः ॥ दति स्मरणात्‌ । “श्रतः' एतस्मात्‌ कारणात्‌, वेदाध्ययनानन्तर, गद्याकर्बाणोत्यादि परव्वेवदयेः। इदानोमघोतवेदस्य गरद्यसते- रध्ययनसम्भवात्‌",- दति “न वेदमनधोत्यान्यां विद्यामौयौतान्यव

< गोभिलोष [rar ख. |

वेदाङ्गखतिभ्यः'" दति हारौतेन लनधौतवेदस्यापि स्मृत्यध्यथन- मनु ज्ञातम्‌ |

स चायसुपदेशः wan: सल्तादेव | afacfaemea | यया ““एषोऽत ag इविराङतिषु न्यायः दति । कचिद्धन्धा- न्तरापेतया | यथा, “Waa न्ञानस्याध्यायो भवति - -दूत्यादौ | कचिचाङ्ानादरेण प्रधानोक्या। यथा, “wet दे ब्राह्मणा ननिन्या नयुग्मानुद खा नुपवेश्व'- दरति | aged चाङ्गला- कलो क्रमित्यादिकमनुमन्धेयम्‌ |

तदनेन सतरेणभिधेयादौन्यपि श्चप्रटृ्यपयोगोनि प्रति- पादितानि। तचाभिधेय कम्म यथोक्त, Ba: प्रयोजनम्‌ । सम्ब. न्धोऽपि ययाययं सुबोधः प्रतिपाद्यप्रतिपादकभावादिः) श्रय- शब्दन चानन्तर्ययावगमादधिकार च प्रतिपादित wari विस्तरः ॥ *॥ १॥ ` ॥

त तावन्‌ माधारणकममेशेषभ्चताः केचन धर्म्माः परिभाय्यन्ते सोकर्ययायंम्‌ । प्रतिपदं खल्वमोषामुत्कौत्तनेऽनथंकमेव ग्रन्थगौरव- aga, stacy faqacfafa ) परिभाषितय्येषु खल कम्म भरेष्डतेषु धमषु रुतिसाध्यलात्‌ कमणां हृतिमतः कर्तेरेव wali- स्तावत्‌ परिभाषते ॥

यन्नो पवौतिनाऽऽचान्तोदकेन सत्यम्‌ ॥ > ॥

यज्ञोपवोत यस्यास्ति सोऽयं यज्ञोपवोतौ । श्राचान्ते, "चमु भक्तणेः-दति स्मरणात्‌ भक्षित, Vea जलं येन, सोऽयमाचान्तो-

[१५ प्र.२ ख. | RIAA i é

दकः। श्राश्नब्दो vuquea afr द्योतयति । zeraatetfa पूव्वस्मादिदानुषच्जनोयमेकल्ेन विपरिणमय्य कर्ति । तद यमयंः | aaa कम्मे वच्छमाणं, Hal यज्ञोपवो तिना, श्राचान्तोद्केन च॑, षता, ay कन्तेयमित्येतत्‌ | तदतरैकमेव कर््तारमनृद्य दयं परि- wad; यज्ञोपवोतिना, दति, श्राचान्तोदकेनः-द्ति च। कथ पुनरेकेन वाक्येन aafae परिभाव्यते? नेष दोषः। वाक्या नेकत्वो पपत्तेः | वाक्यद्र यमिह विज्नायते, यज्ञोपवोतिना aq- माचान्तोदकेन छत्यमित्यर्थभेदात्‌ । परमिह युगपदेव धम्मदय- वाक्यमवभास्ते दत्येकच

सम्बन्धसम्भवादेकलादवबोधम्टेकमिव खूचितमित्यदोषः | श्रच च “भ्यज्ञोपवोतं कुरूते इति ।

“वेणवो धारयेत्‌ यष्टिं सोद्कञ्च कमण्डलम्‌ |

यज्ञोपवौतं ay Wa रौक्मे च कुण्डले" ॥

इति दाच्ायण्णे ब्र्यद्धचो इति चेवमादिशास्तान्तर- विहितस्य पुरुषायेस्येव यन्नो पवौ तस्य कर्ममायेतामाचमनुजानात्या- चाय्या, न पुनः पुरुषार्थादन्यदिह विदधाति । कस्मादेवमवगम्यते ? यज्ञोपवौतान्तर विधाने गौरवात्‌ । यज्ञोपकोतिनेति सिद्भवद्‌प- emg | यज्ञोपवोतोति खल यज्ञो पवौतं यस्यास्ति सिद्ध, सोऽभि- wad । यथा खम्बोति aw खगस्ति सिद्धा म एवोच्यते, न यस्य सा विधिद्सितेति। तदा fe खम्बो भवेदित्येवमादिकं yaa लोकिकाः। न aaa यज्ञोपवौतौ भवेदिति, यन्ञोपवोतिना भाव्यमिति वा, कात्यायनदवाकथयदाचाय्येः। श्रपि च। न खल्वेत-

१० गोभिलोयं [शप्र.९ ख. |

देम विधोयते; वाक्यभेदप्रसङ्गात्‌ | कथं ? श्रथेभेदात्‌ | पुरुष- शतावर यज्ञो पवौ तो भवेत्‌, तेन च बता छृत्यमिति,ः- यदि दाव यथौ fafufaat, faaa afe वाक्यम्‌ । waenfg वाक्य- मेकं मन्यन्ते तान्तिकाः, न चेवमर्थेक्यं भवति । भिन्नो खल्विमा- वर्यो भवतः- घश्चापून्वैस्य यज्ञोपवोतस्य विधिः, यश्च तस्य a संयोगः+ दति) कथमेकस्य यज्ञोपवौतस्योभयार्यता ? दति चेन्न, संयोगभदो- पपत्तेः । न स्यादेकस्योभयायेता; यदेक एव संयोगः स्थात्‌ | संयो गद्य न्ति दृश्यते । एकश्च यज्ञोपकौ तपुरुषसंयो गः- “यन्नो पवोतं कुरुते दत्येवमादिशास्चेषु । way यज्ञोपवोतकम्मसयोगः-- "यज्ञो पवोतिना aaa”? दति ¦ तस्मादिह वाक्यदयेन संयोग- भेदात्‌ दघ्रददवोभयायता यज्ञोपवोतस्येतिसिद्धम्‌ । श्रतएव- “सदटोपवौतिना भावयं सद्‌ा agfrea तु! विभ्रिखोग्यपवो तश्च च यत्‌ करोति न तत्‌ छतम्‌” | दति qaiganra पुरुषाथेमेव यज्ञोपवोतसुत्तराद्धं कर्ममाये- AIHA कात्यायन श्राचायैस्येवमेवाग्रयं स्पष्टयाञ्चकार | स खल --

MATA भिलोक्तानामन्येषामपि HAUT | swatat विधिं aan enfea seta” | इति प्रतिज्ञातवान्‌ । sare) उपवोतपदमिद्‌ं विशिष्टमेवामि- धन्त-“उपवोतं aga ्रोड्धते द चिरे करे” दति । नैतदेवम्‌ । यन्नसू्मातच्राभिधायकलादस्य | यन्नख्चमात्रमेव खल्वयसु पवोत-

(९१. ९ ख. | ग्रद्यखवम्‌ | tt

शरब्दोऽवगमयति, न विश्िष्टमन्यत्‌ । कस्मात्‌ ? सड्ो चकारणानुप- wad ¦ उपवोत पदन्तावत्‌ यन्न्धचमाचरममिधत्ते, विशिष्ट- मप्यभिधत्ते, न युनविंशिष्टमेव । ““कार्पांसमुपवोतं स्यात्‌” दति, ‘asiuatd कुरते दति चेवमादिशास्ेभ्यः। यथा श्टगपदं- पप्ररसामान्यममिधत्ते, पद्ूरविगरेषमप्यभिधत्ते । तथाऽपि । तचेवं सति विशिष्टमेवावगमयिययत्यपवो तपदं न सामान्यमिन्येतस्िन्‌

सङ्कोचे कारणं नालति | तस्माद युक्तमेतत्‌ |

नन्वाचाय्येपरिभाषेव-““एवं यन्ञोपवोतौो भवति” इति कारण- मिति चेन्न, उपवोतिपरिभाषाऽभावात्‌। एवं यन्नोपवोतौ भवतोति खल्वाचाय्यः परिबभाषे, न aaquatat भवतोति, श्रथेक्यमनयोरितिचत्‌, तथापि न सद्धोचें प्रमाण भवति, उपवोतिपदमेवमभिघन्ते इति परिभाषातोऽवगम्यते चेदवगम्यतां नाम | परन्तत एव सङ्ोच इति प्रभाणं नास्ि। कर््मायां खल्िय परिभाषा- “ua यज्ञोपवोतो भवति इति, “एवं प्राचौनावोतोौ भवति इति च पुरुषाथञ्चदमुपवोतं यज्ञखचमाचम्‌,- ““सटोप- faa भावम्‌” दति । “यज्नोपवौतं axa” दति, “दाच्चा- amt agaal’ इति चेवमादिग्रास््भ्यदत्यवोचाम |

suf यज्ञोपवोतं विन्यासविगशेषविश्ििष्टं पुरुषाथंस्तदि- equa । उच्यते । नेतदस्ि- विशिष्टं यज्ञोपवोतं पुरुषाथं- दति । कस्मात्‌ ? प्रमाणाभावात्‌ । न खल्वस्ति प्रमाणं विशिष्ट यज्ञोपवोतं gear दति। यन्नखूच्रमातच्रं पुरूषाय इत्यवोचाम | अतएव जेमिनिराचाय्येः- “श्रपदेशो वा ave विद्यमानलात्‌

QR गोभिलोयं [१ प्र. ९ ख, |

दति खूचयाञ्चकार | याख्यातश्चेतदाचा्खंण शवरस्ामिना- “agen इ तिन्ञायमानस्य वचनं । स एष न विधिः- अ्रनुवाद्‌- एषः । कुतः ? wwe विद्यमानलात्‌ । प्राप्न एवा्थौ यन्निवौतं मनुष्याणां, निवोतं हि मनुष्याः प्रायशः खायं कुवन्ति, तस्मात्‌ श्रनुवादः”-- इति विशस्य पुरुषायते wae fara कुर्व्वाणाः प्रत्यवेयुः |

यद्यपि ददं पृष्वेपचकक्तायामेवाशङ्गादचम्‌, सिद्धन्ते तु निव त्रवणस्यो पवो तस्तुत्ययतामेव सखचयामास- “श्रयवादोवा प्रकरणणत्‌" दति, “विधिना चेकवाक्यलात्‌” इति च) तथापि नेतावता वस्दुनो ऽष्यन्यथालं wae वक्तम्‌ । यद्ययमथे एव नास्थास्यत्‌-- नाशद्धिब्यताचाय्याऽथंस्य विद्यमानलादिति। न खस्व- विद्यमानमपि व्िद्यमानसुच्यते वाद्कथायामपि । यदि पव्वपत्त- दइतिरृला श्रविद्यमानमपि विद्यमानं कयाचिन्मत्या समाच्चक्े, किभित्यत्तर काल न निराचक्र- "नायमा विद्यमानः, कथसु- चतेऽथस्य विद्यमानल्ादितिःः । starsat खल्वस्था निराकर ण- भित्यसचनयदाचाय्यः- “विधिखपूव्वेवात्‌ स्यात्‌" इति ) faga- चेतद्वाव्यकारेण-- “विधिरेव भवेत्‌, तथा प्रयोजनवान्‌, इतरया वाद माचमनयकं | पूव्वेवान्‌ च्नुवाटो भवति, श्रयन्पृनवी-- यन्नियमेन निवयातवयमिति"। a खल्वविद्यमानले निकोतस्य, परुषायेले वा विणिष्टस्योपवोतस्य, एतन्निराकरणं सम्भवति- नियमेन निव्यातव्यमिति । तदनेनावगम्यते-यन्ञ्ुच्रमाञ ye षाथाने विन्यासविगषविगिष्टमिति।

[९१.१९ ख. | ग्टद्यखचम्‌ | ९

यदि पुनरविद्यमानमपि विद्यमानमिन्युक्राऽशङ्धिंष्त, तच्निरा- करणएमित्थमस्ूचयि्यत- “नाविद्यमाने विद्यमानत्ववचनात्‌ इति। यथा भगवानचपादः- ““श्र्थापत्निर प्रमाएमनेकान्तिकलात्‌”-दत्यस्य निराकरणएमित्थमदचयत्‌-- “श्रना पन्तावर्थां पत्यभिमानात्‌"-दति। यथा वा “वाकूदलमेवोपचारक्ल तद विग्रषात्‌”- इत्यस्य, “a

=~ c च ~, ‘66 तदर्थान्तरभावात्‌”-- इति । जेभिनिरप्याचाय्य्तकंपादे-“उत्पन्नौ वाऽवचनाः स्यरथेस्यातननिमित्तलात्‌”- इत्यस्य त्तर मित्यमद्धचयत्‌ - "तद्भूतानां क्रियायेन समान्नायोऽयस्य तन्निमित्तवात्‌”- दति । तस्मान्न विन्यासविग्रेषविशिष्टं यज्ञोपवोतमनोपवोतशनब्दाथंः | श्राचान्तोदकेन कत्यभित्य च भिद्यते वाक्यमिति daa दोषः | “saya दिजो नित्य we: प्रतो भवेन्नरः”

दति, “चिराचाभेत्‌"-- दतिचेवमादि शास्तविडितस्य पुर्‌-

£ ~ o, षाथेस्येवाचमनस्यदानुवादादि ति नासत्यनुपपत्तिः | afaq—

“Praggad Ara तन्त्चयमधोटतम्‌ ।

चिदरतञ्चो पवौतं स्यात्तस्येकोग्रन्थिरिग्यते |

परष्ठवंग्े च नाभ्याञ्च wa यदिन्दते करिम्‌,

तद्धाय्येसुपवोतं स्यान्नातोलम्बं न चो च्छरितिम्‌" ॥

दूत्यमिधाय. “सदोपवोतिना भायम्‌'- दत्यनिधानात्‌,

यन्नखचमाचमेवास्मिन्नपवोतपदाथे दत्यवगम्यते। कस्मात्‌ ? उपक्रमे यज्ञसूचमातचे उपवोतश्नब्दद शनात्‌ ; - चिदतञ्चोपवोतं स्यादिति, तद्भास्यसुपवोतं स्यादिति ai sa fe चिदतश्चोपवोतं स्यादिति

९४ at fate १्र. १९ ख.)

खङूपमुपवोतच्यामिधाय, तद्धाय्यसुपवौतं श्टादिति च परिमाण, खदफेपवोतिना भाव्यमिति पुरूषसंयोगमस्य विधत्ते । ब Seas प्रा्चोनादोतिलादावन्यत्‌ aed परिमाणश्चास्ति। न चोप्वोत- शब्दस्य waren परित्यव्य विशेषमथं wae, तदन्य तयो- देव खरूपपरिमाण्योः सां दृष्टिकन्यायेन परिकल्यनायां किंश्चित्‌ wate aera वोपलभामद्े । येनेष प्रयासः सफलो भवति |

अतएव- सदोपवौ तिना भाव्यमिति सदा-ञ्तिरलुग्टद्यते | aaa यदा प्राचोनावोतिलादिना भाव्यते, तदेय सटा-चुति- queda । न च गोदोडेन चमसस्येव, फलचमसेन सोमस्येव च, नेमिम्तिकेन नित्यस्य बाधो न दोषाय इति वाच्यम्‌ । वेषम्यात्‌। न खलं मसारो सदाः श्रुतिरस्ति दति विषमोदृष्टान्तः। अन्यथा चोपपत्तः । श्रन्यथा चाचोपपद्यते-यज्ञखूचमाचस्योपवोतश्ब्दाय-

तया । न खल्वविशद्धं सामान्यमथेसु्ज्य, faeg विशििष्टमथं प्रकल्प्य बाधः कल्ययितुसुचितः। न खल्वविरोधेन सम्भवति वच- नाय विरोधः कल्पयितु am: |

THI यथा-“प्रेतु होतुश्चमसः -दटति wat ay wad, तेन पात्रेण ₹शोमविधानात्‌-चमने प्राप्ने सोमस्येव चमनं कर्प्यते,-पविचस्य सोमस्य wena पाचस्यानुच्छिष्टवात्तन gay ered; शस्ान्तरञ्च न विरोक्छते इति। न तु द्रवयान्तरस्यापि चमनं प्रकल्प वचनबलाद्‌ख्छिष्टेनापि पारण होम- दति शास्ान्तरस्य बाधः कल्प्यते एवमिहापि यन्नख्चमाज्- मुपवौतपदाथेः परिगण्यते, सद्‌ा-श्रतिः शास्वान्तरेण न विरो-

{९ प्र. ख.) पर द्यम्‌ । १५

waa दति । शास्ते Yanga यश्ञोपवोतपदं बडलमुष- भ्यते प्रय॒क्रम्‌ । चमसादौ त्वनाचल्या बाधः Feat न हि aaa गतिरस्ति)

सदा बद्धगिखेन इत्यचापि शिखायां सत्यां सदा बन्धन विघौयते दति aa fretsaad वचनबलात्‌, न तत्र aged | विशिखो- ब्यपवौतस्च इति श्खाऽभावेऽपि aye दशयति दति चेत्‌ । कामं दभरेयत्‌ age, न तु खद्‌ बद्धभिखेनेति सदा-ञ्रतिरूपदध्यते, sat ग्रिखायां सदा बन्धनसम्बन्धात्‌ | श्रपिषच। नेतत्‌ शिखाऽभावे age दग्र॑यति | कस्मात्‌ ? वाक्यभेद प्रसङ्गात्‌ | कथं ? विहितन्तावत्‌ जिषखा- बन्धनं सदा बद्धग्रिखेन,--रति | श्खाऽभावेऽपि चेत्‌ वेशुष्छमभि- gaa, गिखाऽपि afe विधातययेति भिद्येत वाक्यम्‌ । पूव्वेशेषत्वा - खो चरस्य । पूर्वाद्धंभेषतया ख च्वि त्तराद्धमाख्नायते- पूर्वाद्धं वि हितस्य शिखा बन्धनस्य anata ददोच्यते-दति कथं श्िखाऽभावेऽपि ayaqea: एवं fe उपक्रमोपसदारयो भिन्नायेतया दइयमणय- नयेकमापद्येत। लस्मादुपक्रमानुरोघाद्वा उपसदारोनेतययः- उपसदहारानुरोधादा उपक्रम इत्यवश्यं away) तच च-““सुख्य वा पूर्व चोदनात्‌ लोकवत्‌” दति न्यायादुपक्रम एवानुग्ररौतव्यः, नो पसंहार इति विशििखो विशिखाबन्धन इति लक्षणया कल्प्यते | यथा - “प्रजा पतिवेरुणायाश्चमनयत्‌” - इत्य पक्रमवग्रेन — ““योऽ्ं प्रतिगहणाति" -दत्यपहारो नोतः-योऽश्च प्रतियादयति-प्रच- च्छतोति। पवमिहा पोत्यदोषः |

अपिच। gaigffed जग्िखाबन्धनसुपवो तश्च वयतिरेक-

१६ गोभिलौयः [१प्.९ ख. ]

निन्दया स्तोतोदसुत्तराद्धेमिति सुवक्रमुपक्रमानुगतव्मेतस्य । “न fe निन्दा faa निन्दितुं प्रयुज्यते, श्रपितु निन्दितादितरत्‌ प्रसभितुम्‌"”-इति fe ara: | यदि चोपसदारानुरोधाद्‌पक्रमोऽच नौोयेत,-बद्धश्रिखेनेति सश्िखनेत्ययेः स्यात्‌ | बद्धपदं afe प्रमादपाठः स्यात्‌ । न चेतद्‌चितम्‌ | अपिद्ेवमबन्धनेऽग्येशुश्ं

स्यात्‌ । शिखा बन्धनस्य पुरूषाथैले शिखामाचस्य aatuasdana दोषप्रसङ्गः । तस्मादगत्या विशिख दति लच्णया विशिखा बन्धन- TIA: कल्पते | एवसुपक्रमो ऽनु ्होय्यते इति । लच्णाऽपि fe लो किक |

एतेन, acm परिशिष्टप्रकाशता-““विगि खदत्यनेन चास-

त्यामपि frat fread aang, न तु सत्यामेवे- युक्त” इ ति | तद्‌ सङ्गतं वेदितव्यम्‌ । samy तेनापि शिखाबन्धन- स्येव पुरुषार्थस्य Faia, गिखावन्धाभावे इत्यभि- Wd | न चासत्यां frat पुरूषाय बन्सनमस्ति । येन तदन्य कम्मं येतवमस्य विघधायिग्यते । wavs सम्बत्तस्मरणम्‌ | “seal waned तिष्ठन्मक्तशरिखोऽपि वा । विना यज्ञोपवोतेन श्राचान्तोऽप्यश्ररुचिभेवेत्‌”? | fai यदि चानायत्या तचोपर्ध्येता पि सद्‌ावचन, तद्येन्यचापि सम्भवन्यामपि गतौ तदुपरोद्धव्यमभिति न किञ्चिन्नियामकमस्ि | तस्मान्न किञ्चिदेतत्‌ । श्रस्येव च सूत्रस्य खल्वयं परिग्रेषः-सदोप- वतिना भावयम्‌-दत्येवमादिः । acta aa एव विगिष्ठमभि- Waa! न खल्वियं परिभाषा देवकक्षेमाचपरा, गरद्याकम्मेमाच-

Rw @]

Wass | १७

परलात्‌-दति पिदयन्ञादावस्याभावादेगु्यं वाऽऽपद्येत बाधा वा IAA | तद्‌भयमप्यनुचितम्‌ | सेयं यज्ञोपवोतञ्चतियेज्ञखच- माच पराश्टश्रति, “eraramt agent” इत्येवमादि शास्तेभ्यः | तस्मात्‌,+““एवं यनज्ञोपवौतौ भवतिः इति, “एवं wetaratat भवति” दति चेवमादिकायां सव्वेस्यामेवाव्रच्यायां यन्नोपवोत- मस्यास्तोति यज्ञोपवोतौ भवति, इत्यनवद्यम्‌ | "“यन्ञोपवोते दे ua ओओौतस्मात्तंषु TAG | दतोयद्चोत्तरोयायं aware तदि स्यते” | दति च स्मत्यन्तरं BAIA alae | कस्मात्‌ ? MAMA, waa कममसु यन्ञोपवोतदयधारणणभिधानात्‌ | उन्तराद्धं च सव्वेकश्मशेष्दतस्योत्तरोयस्य ara | तदिदं यज्ञद चद यमुत्तरोयच्च खल्विह कडममाचग्रषतया विधिख्ठित, विन्यासविश्ेषस्तु- उत्तरौ यस्येव यन्न चस्यापि ay ay तत्तदा- क्याद्‌ वगन्तव्य दृत्यभिप्रायः। श्रतएव- “प्राचोनावो तिना सम्यमपसव्यमतद्धिएण | पि्मानिधनात्‌ काय्यं विधिवद्भेपाणिना? ॥ दति कर्ाङ्गतया प्राप्तं यज्ञ तरमनुद्य, तदौयविन्यास विशेषस्य प्राचोनावौतिलस्य विधिरूपपद्यते । श्रन्यथा विशिष्टस्य यक्ञोप- वोतस्य aaa तस्य च शस्तान्तरबलात्‌ देवषटत्यमाच्रपरतया fay कम्मेष्यपूव्यं विन्यासविश्षविश्िष्टं यज्ञोपवौोतं fafufed भवति-दति भिद्येत area भिन्नौ खल्विमावयो-यज्चा पूरये

विन्याशषविश्ेषविशिष्टं यज्ञोपवोत, agra कक्सयोग इति । 2

९९ गोभिलोयं |, १ ख|

‘anya fagent ब्रद्यस्‌च मत्ययः | तदस्यास्तौति यनज्ञोप- वोतो इति च agarag |

यदि पुनः, ‘ud यज्ञोपवोतौ भवतिः caesarean teaq यज्ञोपदोतिनेत्यनेन तस्येव परामश्रौ ara इति यज्नो- पवो तिनेत्यस्य यनज्ञख्चवत्परत्े विदुषामपरितोषः। तदा परा- ग्टश्यतां स एव यन्नो पवोतौ यज्ञोपवो तिनेत्यनेन | “पिद्टयन्ञे लेव mata भवति" इव्येवमादिकन्त तद्पवाद कतया प्रवत्ति- व्यते । तावताऽपि geared यज्ञोपवोतं यज्ञदचमाचमेव, Gara युक्तेः । वस्तुतस्तु विन्यासविग्रेषविश्रष्टस्य यज्ञोपवोतस्या च पराम कालपरिभाषायानिवातच्रापि “यथाऽऽदे ग्रञ्च'?--द्ति पुनः gaia । तदकरणात्‌ प्रतिपाद्यामहे arm विन्यासविश्ेषविशिष्टस्य यन्ञो- पवौतस्य परामशे इति, किमिदं यज्ञोपवोतं >? कथञ्चाचान्तोदको भवति › दत्येतत्‌ सव्वेमाचाय्ये एवानुपदं यत्याद यिष्यति । wa चाचार्य्यानुक्ता ्रन्ये-

ऽपि sews: परि शिष्टटतः कात्यायनस्य वचनाद्‌ वगन्तव्या: | “aq दिङ्धियमो न स्याष्नपहोमादिकम्मसु | तिखस्तच दिशोज्ञेयाः प्राचौसौम्यापराजिताः ॥ तिष्ठश्नाखौनः प्रह्णोवा नियमो यच नेदृशः | तद्‌ासौनेन ana न yea न तिष्ठता” ॥ दत्येवमादयः | एवमन्येऽपयनुसन्धेयास्तन्त्ान्तरेषु ॥ * ॥ २ ॥ * ॥ ददानो कर्ाङ्गानि वक्रयानि। तच्रासाधारण्लादादौ तावत्‌ कालमेव RAAT परिभाषते।

| 3% ख. ग्द्यरचम्‌ | १६

उदगयने पुव्वपक्षेपु्येऽहनि प्रागावत्तनादहः कालं विद्यात्‌ ॥ ३ ॥

उत्तरस्यां सवितुरयनस्षम्बन्धात्‌ उदगयन प्रसिद्ध च्योतिः- शरास्तेषु । तस्मिन्नदगयने । पूव्वेपचे,-- “aq पच्ावुभो मासे ब्रएक्ञाृष्णो क्रमेण fe” | दत्यादुक्तःः Ward) Fe, शोभने विच्चादिदोषरदिते ययोक्र, wefa feat. acta राजि नानुजानात्याचाय्ये- दृत्यवगम्यते | wet वासरस्य, श्रावन्तनात्‌-क्ायायाः परिवन्ने- नात्‌ प्राक्‌ पूर्वं, Gates इत्येतत्‌ । कालं विध्यात्‌, जानौयात्‌ । ग्टद्याकम्मेणामिति सम्बध्यते । स्मरन्ति च। “mariana पूर््वाक्रोऽपराहस्ततः परम्‌” । इति । “mae qa (aa galz प्रहग्दयेः' | दरति च। न च Gate cea angied, श्रलं गरन्धगौरवे- णेति वाच्यम्‌ । wade नियन्तमश्रक्यलात्‌ । “Get 4 देवानां मध्यन्दिनं मनुव्ाणमपराह्ः fagua” दति अ्युक्र- चिधाविभक्रदिनप्रथमभा गात्मकपूष्वो हवयवच्छद कलान्चेति । यत्त शरा पूष्वैकलात्‌ TIT: आद्धस्य चोदयसन्निधौ प्रतिषेधात्तथाऽभि- घानमिति भट्भायम्‌ । afer) उद यसननिधौ आद्धप्रतिषेभे- ऽपि कश्यणः कालपरिभाषायां पूर््वाद्धाभिधाने बाधकाभावात्‌ | न खल पव्वाद्धाभिधान ययोक्रामिधानं वा aa किमपि विख- च्णसुपलभामहे दति घौमद्धिरनुचिन्तनो यम्‌ |

Qe गौभिलोयं ९. ९ ख|

विषमा सकर णमेकेकस्यानुगुष्षद्यो तनाथ, समुदितो पलमौ महा- न्यदय दति व्याख्यातारः । wat न कालविशेषनियतेषु गभा- धानादिव्वनुपपत्तिः। एकेकानुगुष्छस्य तचापि सुलभवात्‌ | यद्य- णच्ोट्‌गयनादौनां करमङ्गतेव परमनुज्ञायते, न तु दच्िणय- नादोनान्तदनङ्गताऽपि, वाक्यभेदप्रसङ्गात्‌ | तथाप्येपनयनादौ Zhe णएायनादे रनङ्गताऽपि प्रत्येतव्या, खत्यन्तरसंवादात्‌ | wad I “राचिभागः समाख्यातः खरं ग्नो दे ्षिणायनम्‌ | ब्रतबन्धादिक तस्माच्चुडाकभ् च asaq” ॥ <fa— “निषिद्धं निशि च aaa’ —efa चैवमादि ।॥*॥₹॥ *॥ ५ एवन्तह्युद गयनाद्यभावे शास््रवलादष्यनुष्टो यमानस्य पिण्डपिद- AL . यन्ञादे वश्य स्यादित्यत Ares |

यथाऽऽदेशष्च ॥ ४ ॥

श्रादिश्यते इत्यादे श्रस्तस्या तिक्रमाभावोयथादेशम्‌ । यया चादेश्रः Way, तथा च कालं विद्यादित्यनुवन्तते । शास्त्रमेव खल्वेवं विधेष्वथषु नः प्रमाणं, यया चादिश्रति शास्त्रं तथा च प्रमेयं प्रमिमोमहे, श्रादिश्ति च शास्त्रं किञ्चित्‌ कममीदगयनाद्यभावेऽ- पौति तच्रानङ्गतेवामोषामङ्गता च यथो क्तानाभित्यभिप्रायः। तदिदं “पदार्थान्तर साकाङ्खुविग्रेषमपदाय तदितर सामान्यमम्ेति"" इति न्यायमूलमपि च सुखप्रतिपिपाद विषया कारुणिक wae: प्रणिनाय -भिब्या न सुद्धयेयुरिति |

|१ प्र, १ ख.| WIAA | २१

श्रयवा । पुनरपोदं सूचयन्नाचाय्यायथादिष्टस्य कालस्य कश्य ष्याद्रातिश्यं दगेयति। तथाच सत्यामपि शयया श्रक्रुयात्‌ तथा कुर्यात्‌” दति श्रुतौ, सत्यपि च “ate वाऽयेकदेशे स्यात्‌ प्रधाने दयर्थनिदेत्तिग णमाचमितरत्तद थेलात्‌” इति सिद्धान्ते, नित्यानामपि क्ौणामादिषटकालव्यतिक्रमेण नानुष्ानम्‌ | श्रतएव Hae | “gala चेत्‌ हृतं कम्म काले तस्य पुनः क्रिया | कालातोतन्त यत्‌ gated तदिनिदिं भेत्‌” | ofa | “‘geasta च कालस्य न त्यागोऽन्याङ्खवत्‌ कुतः ? अरनुपादेयरूपत्वात्‌ काले कम्म विधो यते” ॥ दति चाभियुक्रानां वचनम्‌ । केषा्चित्त सायंप्रातदमादौना- मादिष्टेऽपि कालान्तरे प्रायञित्तं छलेवानुष्टानं भवति | “ST सषायमाडङतेः कालात्‌ कालः स्यान्‌ ATATIEA:” | दति | “गौ णेषु तेषु कालेषु कम्म चोदितमारभेत्‌ | प्राय्चिन्तप्रकरणप्रोक्तां निष्कृतिमाचरेत्‌"” ॥ दृति चेवमादिवचनात्‌ येषान्त कालोनाङ्गमपि तु निमित्त माचमितिदगशेनम्‌ । तेषामयमपि पक्लोन्यायावगतएव qu च्यते । न खल्वन्तरेण fafan नैमित्तिका नामात्मलाभः arate यथादे श्चेति वचनात्‌ सामान्यतः परिभाषितानामुद गयनादौना- मेकेकानुगण्छेन न कन्तवयान्युपनयनादौनोत्यपि ज्ञायते दत्यन्‌- सन्धेयम्‌ ॥ 8 ॥

रय गोभिलौयं Ka घ्र ख.|

कम््कालमभिधायेदानो मनुषेयानि कम्माङ्गान्याह Seater | सव्वश्येवान्वादाय्येवन्ति ॥ ५ ॥

sq, पश्चादाङ्ियते यस्मात्‌ प्रकतं कम इति, अनु, पञ्चा- aifgad यत्‌ agai naw दति चान्वादाय्यें नान्दौमुखशाद्ध दचिणा चोच्यते | तएव ग्ण्ह्यान्तरम्‌ | “aq atg कमेणमादौ या चान्ते द्किणा भवेत्‌ | श्रमावास्वां दितोय यदन्वादाथ्यं तद्च्यते"” ¦ द्रति। aaa: aatga yaaa “ग्द्याकर््ाणि"" दति सम्बध्यते । ““सर्व्वाण्छेव वच्छयमाणानि कर्म्माणि दति चैका- द्‌ शतच | श्न्वादाय्येवन्ति, श्रन्वाहाय्येमुक्त, तदद्यते येषां तानो- मान्यन्वादाय्थवन्ति, भवन्तोति वाक्यगेषः, विद्यादिति वा ave: एवग्रब्दश्वावधारणथः। मर्व्वाणि गद्याकर्श्राष्छन्वाहाय्यैवन्ेवेत्यव- भियते। न लन्यचान्वादाय्यं नि षिध्यति । श्रतो गद्या कश्चणा मन्यजापि तत्र aa wart wae faut च न विर्ध्यते। तथा श्रौ तेष्वपि ज्यो तिष्टोमादिषु | श्रयवा । सर्व्वाण्येव-श्राधानसायंप्रातरीमादौनि, aa कानि चिदैव विवाङप्रश्तोनि-(येषु स्मृत्यन्तरेण माचादन्वादायं fate तम्‌ ) - गद्याकर्श्राणि दति यथाश्रुत एवाथः । ““श्रनेकस्या गरेषत सव्वशब्दायेः"- दति fe तान्तिका मन्यन्ते)

किमथेमिदम्‌ ?- दति चेत्‌, श्रनेकस्याग्रेषताऽवगतये, दति ग्टहाण । यथा, स्व्वाणि ह वा caf ग्तान्याकाश्ादेव

[१९ १.९ @.| WIAA | रदे

षमुत्पद्न्ते"-दत्यस्यां wat दमानौति समान्नायापि सर्व्वाणो- त्यान्नातम्‌ । यथा वा,-“खादिरपालाश्रालाभे, विभोतकतिल्बक- वाधकनौवनिम्बराजदृचाल्वच्यरलुदधित्थको ATTA WAHAB TS सव्येवनस्पतोनामिश्रो यथायेशः स्यात्‌” इत्यत्र सन्वेवनस्पतोना- भित्युक्रम्‌ । एवमिद्ापौत्यदोषः | tate खल्वियमाचाय्यस । “आर्यं दृणौते, एकं ata, at gata, बोन्‌ aula, न चतुरो soa, न पञ्चातिटृणोते,” caa—a चतुरो ठणोते न पञ्चातिद्रणौते, दतिवन्नित्यानुवादो वा भविष्यति- सर्व्वाश्छेवेति | वाक्यगौरवम्‌ ?-दरति चेन्नाल्यत्ात्‌ | दति gars पश्चति,- सव्पैवचनेन वाक्यगौरवमापद्यते इति । तद्च्यते। नेष दोषः। श्रन्पलात्‌ वाक्यस्य । यस्मादेवमपि श्रल्पमेवेदं वाक्य भवति,- सव्वण्छिवान्वादाय्येवन्ति- दति | यद्येवं- किमतो भवति ? एतदतो- भवति,-सव्वेकम्मेगेषश्चलस्य sige दकिणायाश्चाल्यौयसा दषेणा- भिधानात्‌ पर वाक्यलाघवं मन्यमानः खल्वा चाय्याऽन्यदा क्यलाघव- मनाद्धिवमाणः sangre | यथा भगवानच्पादः- श्रय तत्‌- व्वैकमनुमानं तत्‌ चिविधं gaaq शेषवत्‌ सामान्यतीद्ष्टञ्च"' दूति, ‘aq जिविधम्‌-दति खचरयाञ्चकार। aga भगवता वाद्यायनेन न्यायभाये-““विभागवचनादेतत्‌ fafaufafa fas चि विधवचने, महतो महाविषयस्य न्यायस्य लघोयसा खूत्रणोप- देशात्‌ परं वाक्वलाघवं मन्यमानस्यान्यसिन्‌ वाक्यलाघवेऽना- दरः” दति | विध्यदेगेनापि शयते इति च नये, स्वेन्दोऽय- मन्वा हाखंस्तत्ययौऽपि भवति । कथम्‌ ? दृत्यं नामेदमन्वा य्य

२४ गोभिलोयं [९ प्र, १ ख.

सर्व्वाष्येव ग्द्याकर्ग्राणि-महान्यपि उपहतानि

यदनेन भवन्तौति |

स्वशब्दः श्रौ ताना मघयुपग्रदायेः- दति भटभायम्‌ । नेतदेवम्‌ । श्रयातो रह्याकर्ाण्यपदच्याम इति प्रिज्नञायेत्सृचरणात्‌ । अन्य श्ास्तपरि भाषायाञ्चान्यच्रालुपयो गात्‌ | शओ्रौतसामान्येव्वेव चा विग्ेषेण प्रसङ्गात्‌ । न च सव्वैश्रब्दोऽपि watfa ओतममभिवदितुम्‌ | कस्मात्‌ > ““सव्वेत् माधिकारिकम्‌"- दति सिद्धान्तविरोधात्‌ | wen स्मृतिः खल्वियमाचाय्यणार सत्येतश्न way! सोऽयं स्वशब्दः सव्व ग्द्याकश्पैवावगमयति, न जातुचिदन्यदरेदिकं लौकिकं वा fafafefa | श्रनथेकं सब्वेवचनमिति चेत्‌,-काममनयेकं भवत्‌, न तु ग्क्रोत्यन्यद भिधातुम्‌ । “श्रान्नायस्यायं वक्तं प्रभवामो नाज्ायं पय्येनुयोक्तम्‌"-दइति हि पदवाकप्रमाणकुश्रलानां समयः | तस्मात्‌ -““प्रणणं हृत्या सर्व्वान्‌ कामानाप्नोति दति वदाधिकारि- कमेव सब्वेवचनम्‌ |

श्रपिच। न वयमेतदिचारयामः-सव्ववचनं ane, नवा कन्तेव्यमिति । किन्ति ? - छते सब्वेवचने किमतः प्रतिपत्तयम्‌;- मर्व्वाणि श्रौतानि, उत, सर्व्वाणि गद्याकम्मण्टिवेति) तत्र च सर्व्वाणि गरुह्याकम्मण्धिव- दति व्यवस्थापितम्‌ । wag पुरस्ता द्क्रम्‌। न च वाक्यमिदं प्रकरणाद्रलवद्धविष्यति- इति वाच्यम्‌| यतो न खल्वत्र किमप्यस्ति प्रकरणं यस्माद्‌ वाक्यं बलवडविष्य- तोति मन्यसे! “कन्त्यस्येतिकन्तेखताऽऽकाङ्गस्य वचनं प्रकरण, प्रारम्भो fea ver वचनक्रियायाः, स एष विध्यादिर्विध्यन्ता-

९.९ ख, | RAGA | ५

पेचःः- दति खल्वाङः प्रकरणलचणमाचाय्याः watarfaa: पूव्वेष्यां मौमांसायाम्‌ । न चेह किञ्चित्‌ ana विहितम्‌ | न चाविदितं नामाकाङ्कति काञ्चिदितिकर्तव्यताम्‌ ! विधौ खस्षियमाकाङ्खुग भवति । तच fe कत्तेयतया चोद्‌ नाऽवगम्यते | “aq fe कन्तैव्यतया चोदना-द्ति गम्यते; aa दतिकत्तव्यता आकांच्छयते-- रति fe तन्त्रस्थितिः। प्रतिज्ञेव खल्ियमाचाय्धेम्य-- “श्रयातो गटद्याकर््ाष्युपदेच्छामःः- दति । न च वाक्यमपि भाघारणं, सव्वेवस्याधिकारिकलादित्यवो चाम |

श्रपिच । भर्व्वाणणोति तावद्िगरेषणम्‌ ¦ न चाच किञिदिशेव्य- मुच्यते । भवितव्यन्त॒ तेन । aaa विग्रेयसाकाङ्खः afc वाक्यमपय्थैवसितमेव स्यात्‌ । तस्मादस्य निराकाङ्खप्रतिपत्तये- गद्या कर््ाणणोत्यनुषन्यते । तदिदं सव्वाणि गद्या कर््माणौत्येवं पथ्ये वस्यति | न खल्वेवं पय्येवसितं var गह्याकम्मेणामन्यदिषयो- करो ति-यन वाक्यमिदं प्रकरणादलवदिति कथमसि! स खल्वय- मस्थान एवोपालम्भो- वाक्यमिदं प्रकरणणदलवद्धविय्यति-द्ति।

श्राह | व्यवेतलान्नासूयनुषङ्खो श्टद्याकर्म्राणौति । नेतदटेवम्‌ | वाक्यस्यास्य साकाङ्ग्वात्‌, WATTS चान्यस्यानुपलम्भात्‌, ग्टद्या- amine च वाक्यशपोभवितं योग्यलात्‌ । उपक्रमश्ेवमनु- रदोतो भवति | इतरथाऽ मम्भवन्नप्ययमयोऽन्य्ापि aaa | कन्पयितवय्येऽपि कस्मिंखि दाक्यगशेषे- गद्या कर्म्माणि दत्येतदेव कल्य- चितुमुवितम्‌ । कस्मात्‌ ? उपक्रमानुग्रहात्‌ । "प्रकतप्रत्ययञ्च न्याय्यः" दति fe तन्लयुक्रिः |

२९ गोभिलोयं ९ प्र. १९ ख. |

श्रपिच । न खल व्यवेतमनुषञ्यते-गद्या कर्माणो ति | कस्मात्‌ ? परतिद्षं तत्सन्बन्धावगमादलप्तसंस्कारत्वात्‌ | Wags खल्वन्वोयते nena, तच aa यथायथं विपरिणाम एव परं faye: |) न

चेतावता किंचित्‌ ead । बृद्यारो इमेव खल्वस्माकं wera | त्मादलप्रसंस्कारलादिहापि तदेव संबन्धुमदेति | श्रयातो गद्या कर्मरा्यपदच्छामःः- इति च प्रतिज्ञानात्‌ । प्रतिज्ञा खल्वियमिद्‌- मर्थेवाचाय्यैस्य- यर्‌ aaron: सव्व; परिभाषा ग्टद्याकश्मेपरा- भवेयुरिति |

यदि च-भिन्नविभक्तिवचनतया निर्दशादनन्तरेस्वपि योगेषु NNR नानुषञ्यत,- नानुषञ्येत चाचापि व्यवेतलात्‌ । तयापि निराकाङ्कव प्रतिपत्तये वचनानामवश्यमेषु aay: कल्ययितयो- भवति,- दति ग्टद्याकर््व॒वाक्यग्रेषतया कन्ययितुमुचितम्‌ | श्र चाय्येप्रतिन्ञानात्‌ खल्वागतमेव इद्‌ यं--तत्‌,- न युज्यते विना कारणमुत्खष्म्‌ | कन्पयितव्ये हि कस्मिश्चित्‌ कस्यचिन्निराकाङ्ख प्रतिपत्तये, बुद्यारो हमेव तावत्‌ कल्पयितुमुचितं- तेन चेन्निरा- aly क्रियते । स्म॒तस्यो पेता नहतात्‌ ' WIE पुरस्ताद्‌क्तम्‌ |

दृश्यते खल्वाचार्य्याणामेवमपि सम्बन्धोऽनुमतः weds पदा- यंन ॒खतेषु-“श्रभ्यपेत्य कालभेदे दोषवननात्‌” दति, “श्रनुवा- aang” इति चेवमादिष । ्रतएव व्याख्यातं भगवता वाद्छा- यनेन, “न व्याघातो wat इत्यनुवत्तंते”-द ति wafer, ““पुन- रक्रदोषोऽग्यासे नेतिप्रकतम्‌"-दइति data खतं । “तद्‌- प्रामाण्यमनुृतव्याघातपुनरक्रदोषेभ्यः” “न कम्मेकटेसाधनवेरुण्यात्‌?”

[रष्.९ख. | ग्द्यखचम्‌ ` २७

“श्रभ्यपेत्यकालभेदे दोषवचनात्‌” “waaay” दरति द्याच- चरणानि Batu) तस्मात्‌ तया “सत्सम्प्रयोगे पुरुषस्येद्दरियाणां बुद्धिजन्म तत्‌ vaquafafan’—efa ua एवानिित्तमिति कल्प्छते- “रासनं वा सव्वेेवम्मृत" दति च quam एव व्यवतिष्ठते । एवमिहापि सव्वाणि weraaifu इत्येवाथेः सम्पद्यते

न खल्‌ श्रौतानोत्यस्य वाक्यगरेषतायां किञ्चित्‌ प्रमाणएमसि | न खल्वेवं गद्याकश्खन्नादाय्य प्राप्नोति | न चेवमाचाय्येस्य सम्यग्‌ वादितं भवति । स खल्वेवमन्यत्‌ प्रतिजानानोऽन्यच्चाभिदधानः प्र्ावद्धिरुन्मत्तवद्‌ पेच्ेत ! न चेवं मति कात्यायनस्य वचनानि- गद्याकश्चविगरेषेष्वेव श्रा निषेधकानि -

“नाष्टकासु भवेत्‌ Bg न BE आद्भमिष्यते | न सोव्यन्तोजा तकश्मप्रोषितागतकम्मसु"" |

दूत्येवमा दौन्यपपद्यन्तं | नापि कम्मेस्ामान्यमेव वाक्यग्रेषतया कल्पयितु wad । कस्मात्‌ 2 मन्ध्यास्नानदानादिषु, लौकिकेषु चा विगषेण प्रसङ्गात्‌ |

तदेवं fag गद्या कम्मोभिः सम्बन्धेऽप्यस्य वाक्यस्य, सव शब्दश्चेत्‌ sade कन्पयसि-भद्यसि afe वाक्यम्‌ ! -कन्ययिव्यसि चान्यदिगरेय सर्वाणोत्यस्य निराकाङ्कग्रतिपन्तये । कथम्‌ ? गद्या- कर्वाण्यन्वाहाय्येवन्ति,- सर्वाणि भ्रौ तान्यन्वा इाय्यैवन्ति,- दति वचन- व्यक्तिभेदात्‌ | aes एवायं घौमद्धियन्न श्रास्येयः |

तदिदं श्राद्धं माटपूजा दि पृ्वंकमेव भवति । कस्मात्‌ ?

2c गोभिलोय | १ प्र र ख्ख. |

Cofaer तु fuga ate: aa Gala वेदिकम्‌ | तचापि मातरः Ger पूजनौयाः प्रयत्नतः" |

दत्येवमादिकम्मप्रदौोपद श्नात्‌ ¦

श्र प्रत्यवस्धौयते | नन्विदमेव कात्यायनवचनं वेदिकेषु श्राद्ध दशयति, अ्रचोच्यते । यदि नामेदं वचनं वैदिकेषु श्राद्ध दशं यति, तत्‌ किमस्माकमप्चौयते? न खल्ववेदिकानि गण्या कर्म्माणि श्राचाय्येः ममुपदिदेश्। ननु न नमोऽवेदिकानि गद्या कर्म्ाण्धाचाय्यैः समुपदिदेश दति) सत्यं वैदिकान्येवेतानि | परमेभ्योऽप्यन्यानि सन्ति वैदिकानि aaifa सन्तु नाम, किमतो भविद्यति › यद्येवम्‌, एतदतो भविव्यति,--स््वेन्दस्य मामान्यायेतामनेन वचनेन कात्यायनः सखपष्टयाञ्चकार- दति

उच्यते ¦ नेतावता मिषेण वेदिकसामान्यपरता सवेश्ब्दस्य ग्रक्यतेऽध्यवसातुम्‌ | कस्मात्‌ 2 क्रमपरताद्चनस्य | कात्यायन- वचनं खल्विद्‌ मनूद्य श्राद्ध, वेदिकञ्च कम्मे, क्रममनयो विधत्ते, न वैदिकेषु आद्धम्‌ । कस्माद वगम्यते? साचादेव समान्नानात्‌ | पिन्‌ आद्धेरनिष्टा वैदिकं कमं न कुर्य्यात्‌-दति mg fag- वदनृद्य वेदिकञ्च, क्रममाचमेव माक्लादिह समान्नायते। तचेवं सति यथाप्रा्तमेवानृद्यते इति न किञ्चिद नुचितम्‌ ) श्रन्येव वचन- व्यक्रिराचाय्यैस्य-सर्वाणि श्राद्धवन्तौति अन्येव च वचनव्यक्तिः कात्यायनस्य श्राद्धः पिदर निष्टा वेदिक कुर्य्यादिति । तदत्र विौ- यते श्राद्धमेकम्यम्‌, WIT च तत्‌, क्रममाचमन्यस्याम्‌ । ट्‌ शिित- grarfacan वैदिकमामान्येषु श्राद्धप्रसक्तिरिति, तदपि न

AAA । र<

Tana | वेदि कपदस्य साक्तात्‌ श्ुत्यक्रकमेपरतायामपि प्राचौन- एव दोषः परावत्तते इत्यास्तां विस्तरः |

आद्धञ्चेदं केषुचित्‌ प्रथमप्रयोग एव, केषु चित्‌ प्रतिप्रयोगमेव, केषु चिच्च नेव कन्तेव्यमित्या चते । तदेतत्‌ wa परिशिष्टक्षतः RYT वचनाद वगन्तव्यम्‌ |! ५॥ * ॥

अपवगेऽभिरूपभोजनं यथाशक्ति ॥ & ॥

क्रियायाः परिसमाभिरपवगं इत्युच्यते । तस्िन्नपवगे | श्रमि- रूपो विद्धान्‌ कतवृद्धिरनुष्ठाता Yate: | “aq विद्या च वित्तञ्च सत्यं wa शमोदमः। श्रमिषूपः स विज्ञेयः सखाश्रमे यो व्यवस्थितः? ॥

दति ग्टद्यासग्रदोक्तस्तु oe: ) तदस्यामिरूपस्यामिरूपयोरभि- रूपाणां वा, भोजनमश्नन, ययाश्क्रि; यथया शक्यते तथेव न एुनविन्त्रायेनेत्येतत्‌ | कार यितव्यमिति वाक्यशेषः । गद्याक्बसु विद्यादिति वा सम्बध्यते | यथा शक्यते, तथाऽभिरूपभोजनं गद्धा- amas जानोयादिति तचः) यथाशक्रौति खचयन्नाचाय्यैः शश्यपे्चया ऽभिरूपभोजनं कश्चोङ्गमिति दशेयति । तेन सत्यामपि ant यचामिरूपस्य भोजनं- तच वेगुण्यमवगम्यते । स्मरति च भगवान्‌ मनुः

“प्रभुः प्रथमकल्पस्य योऽनुकल्यन add | न साम्परायिकं तस्य द्‌ मेतेविद्यते फलम्‌” ॥ दति ॥ ६॥*॥

Ze गोभिलोय | र प्र, १ ख, |

सेयं संच्ेपेणाभिहिता शबव्वेक्मेसाघधारणणे परिभाषा ! ददानो- न्तानि कर्म्माणि amatfai aa प्रायेणाग्निखाध्यल्लात्‌ कश्मेणा- मन्धाघानकालन्तावद्‌ार |

ब्रह्मचारौ वेदमधोत्यान्त्यां समिधमभ्याधास्यन्‌ ॥७॥

ag वेदः, तचरति प्राप्नोति यथोक्तत्रतादिभिरिति ब्रह्मचारो प्रयमाश्रमोत्याचचते। स चोपङर्व्वाणएक एवार्थात्‌ । इतरस्यामरण- मेव गुरुकुलावस्थानाभ्यनुज्ञानात्‌ | स खल्वय ब्रद्यचारो,-

४८.

q

दानधौन्य वेदौ वा वेदं वापि यथाक्रमम्‌” |

दति स्मरणात्‌-वबेदान्‌, वेदौ, वेदं, वा wha यथावद धि- Taegu: | तदचालुपादे यतया “ग्रह aafe” दतिवत्‌ esr न faafaat । “aatut वा लक्तणएत्वाद्‌ विशिष्टं हि चणम्‌” दति सिद्धान्तात्‌ ) न खल्वत्र “GRA यजेत दत्याराविव वेद्‌ख्याध्य- यनं विधिक्सितम्‌, किन््वनूदितम, श्रनुवादख्च प्राप्तस्यैव भवति,- दति ययाप्राप्तमेवानृद्यते इत्यदोषः | तद्‌यमथंः। सायम््ातर्विंडित- समिदाधानो aged, वेदमधौत्य ब्रद्मचय्येपरिसमाश्िषमये च्रन््यां-्रन्ते ्रवसाने भवां-पशिमाम्‌,

“शआ्राचार्येणाग्यनुज्ञात श्राचार्य्याग्नो विधिर्यया |

प्रणो तेऽग्नौ समिदद्यादन्धा सा ब्रह्मचारिणम्‌” ॥ इति गद्यासयदहपरिभाषिताम्‌ । समिधम्‌,-

“aT Pete धिका गाद्या समित्‌ स्धलतया कचित्‌ |

न वियुक्ता वचा चेव न water a पारिता॥

| रप्र. ख, | पटद्यर्बम्‌ | ar

प्रादेशान्नाधिका नोना न तया श्यादिशाखिका। न सपर्णा न faatal दोमेषु च विजानताःः ॥ दति waa |) अनभ्धाधास्यन्‌, श्राभिसुख्येन म्रातराघास्यन्‌-श्रग्नौ प्रेप्यन्‌,--“श्रग्निषमाधानं gafa’—xfa परस्मात्‌ सिडहावलोकितन्यायेन सम्बध्यते । तथा च तब्रह्धचय्ये- परिखमातिसमये, ब्रह्मचारिण गदस्थाश्रम प्रविविचुण्ण या पश्चिमा समिदाघेया, सातु, “न aaa: aragat समिद्‌ाड़तिम्‌ । सखगभसंस्कियाथोंख यावन्नासौ प्रजायते” ॥ दूति ककमप्रदौोपद शनात्‌, सत्यष्यन्यस्मिन्‌ RATE पित्रा- चार््यैसमादितेऽग्नौ, तदानौमेव वच्छमाणवेश्यक्लादियो निमन्य- afyarara, तस्मिन्नाघातव्या,-दति । सत्यप्यन्यस्िन्नग्राविदानो- मन्यस्यभ्नरा धानफलन्तृपरि ्टादु पदशरेचिव्यत्या चाय्यै-- “स॒ एवास्य ग द्यो ऽप्निभेवति" दति । च्रच च, “smart न तिषठेत्त्‌ चणमेकमपि दिजः | दत्यादिखमरणणात्‌ सख एवादधोत- यस्मे yaaa काचित्‌ कन्या केनचिद्ाग्दत्ताऽऽसो दित्येतत्‌ स्पष्टयति कात्यायनः | “यस्य दत्ता भवेत्‌ कन्या वाचा सत्येन केनचित्‌ | सोऽन्यां सभिधमाधास्यन्नादघौतेव नान्यथा? ॥ ट्ति॥ ॐ * ॥ च्राघानकाण्षान्तर माद |

जायाया वा पाणि जिष्टक्षन्‌ ॥ ८ ।

३२ गोभिलोयं [१.१ ख..

यस्यामात्मा जायते सेय पाणिद्हणदिसंसकारसंख्ता नारो जायेत्यच्यते | तस्या जायायाः | भा विनि शतवदुपचारेण जायाया- care । पाणिं स्तं, जिषटचन्‌-यथा विधि ग्रदोतुमिच्छन्नित्येतत्‌ | “श्र्धिसमाधानं gata’—<fa सम्बध्यते । वा ग्ब्दः पूर्व्वकल्पा- teat विकल्पाः । तदच “भार्य्यादिरग्निः इति शास्तान्तर- दशनात्‌ भार्य्यासभ्बन्ध एक एव निमित्तमाधानस्य | तस्य च काल- द यसुक्र-्रन्याधास्यन्निति, जिटचन्निति च ॥ ८॥ *॥

श्रच चाधानं MINS CARAT: ख्ापनसुच्यति | ITs

gaa दधातेरारोपणएवाचित्वात्‌ । तथा प्रसिद्धेख । तत्‌, किं नाम VST ?-कयद्चाप्रः स्थापनम्‌ ?--दतोद्‌ मिदानौं चिभिः @acre ।-

अनुगुप्ता अप आहृत्य, प्रागुदकूप्रवणं दे शसम वा परिसमृच्योपलिष्य, मध्यतः oral रेखामुलिस्यो-

aida सहतां पश्चात्‌, मध्ये प्राचौस्तिख उल्िष्या- TT ॥ € ॥

saga अनुरचिताः-्राच्छादिताः, पतितादिभिरदृष्टा दत्ये- तत्‌ । श्रप उदकं, श्राइत्य- भ्रनिषिद्धनलाश्यादरानौोय, “ताभिः प्रचालितपा णाद्‌ वदन श्राचम्य--दति भटुभाव्यम्‌ | प्रागद्‌कूप्रव- एम्‌-प्राग्‌वा, Geta, क्रमनिन्नम्‌, देर wag) समं, प्रादङ्ोचादिरडितमिन्येतत्‌। aruezt विकल्पाः तत्‌फल्लवादमाइ गद्या सग्रहः |

| १ प. २ ख. | ग्टद्यदचम्‌ | ३ 3

“Sle ब्रह्मवचस्यमुर द्धो च यशात्तमम्‌ | fay दकिणएतो नौचं प्रतिष्ठालम्भृकं समम्‌ | दति । परिसमृद्य, परि-परितः asa दत्यथंः agg "कुशे सम्माज्येद्ूमिम्‌"--दति दश्नात्‌-ज्भेः पांश्चादि्क सम्य गत्साय्ये, उपलि, “Aaa समन्ते पय्यपलिम्यति"-इति दशनात्‌-- ‘Ma: aye Hal गामयेनेा पलिष्य च” | दति च गद्यासग्रदस्मरणात्‌, योग्यतलाच, गेमयोाद्‌केनेति वाक्यग्रेषः। देशमिति सम्नध्यते | मध्यतः, सखण्डिलाभ्यन्तरे, दचि- णांश्र एव, न तु मध्यांश्र Vas: | कस्मात्‌ ? दस्तमाचस्थणडिले- ऽ्युदग्गतेक वित्य ङ्कुलरेखाऽनुरेाधात्‌ | सप्तसप्ताङ्गुलान्तरि तप्राम्गत- रेखात्रयस्योदग्गतरेखाऽनुषक्रस्यानुराधाच्च | पठन्ति च। “श्रङ्गष्टमाज् wat त्यक्ता दचिणएतः सुघौः । उत्तरे Fae त्यक्ता पञ्चिमेऽप्यङ्गुलदयम्‌” | दति।- प्राचो, प्राग्गरतां, रेखां द्वादश्राङ्गुलप्रमाणां efaw- दस्तन- कु गरन,-उक्िष्य उदोचोञ्च, उदग्गताञ्च रेखामेक- विश्त्य ङ्गलप्रमाणमु लिख्य ।- चकारो रेखामुक्जिस्येत्यतुषङ्गायेः | तामिममुदोचौ रेखां विशिनष्टि) संहतां, want प्राखताया- दत्येतत्‌ | पश्चात्‌, पञ्िमायां । “मध्ये--उदग्गतायाः, तक्ग्रा- <fa यावत्‌ । प्राचौः,-प्रागगताः, ‘fae’ रेखाः प्रादेश्प्रमाणणः सप्रसम्नाङ्गलान्तरिताः-द्चिएत उपक्रम ग्रनादुत्तरोत्तराः, SPAS

QA! AIT HAITI: | 3

३४ गोभिलोयं १ प्र. ख |

“लक्षणे WMATA प्रमाणं दाद्‌ णङ्खुलम्‌ | THAT SAT तस्या एवं नवेान्तरम्‌ | उदग्गतायाः WaT: ईषाः प्रादे ग्माचिकाः | aren ्ुलांस््क्रा grag ममुक्षिखत्‌"' | Cfo | प्रकारान्तरमाह गद्यासंगहः। “equ तत्‌ vawifa प्रमाणं देवतश्च aq” । ` tym fags, “प्राकृता पायवो Var wmAal राणदक्‌ Far | - प्राजापत्या a tel च सौमो च प्राकृता Sar” <fa! तथा, “पाथिवौ चेव सोमो च रेखे द दादश्राङ्कले । एकविंश्रतिराग्मयो प्रादे शिन्य उभे wa | ayer: कार्य्या श्राग्रयोसंहितास्तु ताः | पाथिवायास्तु रेखायास्तिखस्ता SRTIATT: | पाधिंवौ aan areal लोडिता भवेत्‌ । प्राजापत्या भवेत्‌ Bur नौला Set प्रकौ्तिता | श्ेलवणा च मोमो स्साद्रेखानां वणए्लकणम्‌ | एष लेख विधिः प्रोक्तो NEATLY axq | BAA जवः Hal लखाम्ताः सुममादिताः | एतानि तत्वतो ज्ञात्वा गद्य का कारयत्‌?” | द्‌ति। तदनयोः प्रकारयो स्व्विल्य.। cata खश्रास््ोक्रलात्‌ | रे खादेवतवणंयोग्टद्यारुयदोक्रप्रकार एवान नवे ग्स्तचेव तदभि-

१५.२९ ख. | ग्ट हयख्च्रम्‌ | ३४

धानात्‌। न कात्यायनो क्रकन्पेऽपि, प्रमाणभावान्‌ | न चेवं HAS, गद्याकम्मेणि गद्यासयरहोक्रः प्रकारोऽन्यच तु कन्मप्रदोपोक्रःः दति । गद्याकश्मष्येव लच्तणोपदे शएाद्‌भयचर तस्येव स्पष्टो करणाच्च । तस्मा- दिकल्प एवानयोरादरणेयः। यद्यपि भधान एव wauqufes- माचा तदैव च स्यष्टोल्नतं कात्यायनेन, तथापि “agarg]ur सव्व दृत्यनुपद्मेवाचा्थंण सव्व तदतिदिष्टमिति यथोक्र- Ware: । श्रत्र चाङ्गुलिमानादिकं यजमानस्येत्याह्‌ कम्मप्रदोपः। "मानक्रियायाभुक्रायामनुक्त मानकन्तेरि । मानहृत्‌ यजमानः स्याद्‌ विद्‌षामेष नियः" |

दति) एतच्च रेखो लेखनम्‌, -यावद भिस्थापनं waxed wat

निधाय कन्तव्यमित्याइ ग्यास: | “aaj श्रमो प्रतिष्ठाप्य प्रोकिखेद्ूकिणेन तु | तावन्नोत्थापयेन्‌ पाणि यावद्ग्नि निधापयेत्‌" | tfai तदेव amar रेखा उश्िष्य,- “उत्करं गृद्ध रेषाग्योऽरन्निमाचरे निधापयेत्‌ | दारमेतत्‌ पदाचानां प्रागुदोच्यां दिशि सूतम्‌”! दृति गद्यासग्रहवचनात्‌ ;-रेखाभ्योग्टदमुत्कोणामुदरूत्य प्राग्‌ arat दिश्यरन्निमाते निधापय, ‘mage -“उच्चसेचने” इति स्मर णादाभिमसुख्येन- '“उन्तानेनेव Bea प्रोचण समु राइतम्‌ | न्यञ्चता ऽभ्यदणं प्रोक्तं तिर ख्चावो चण मतम्‌” |

a at Areata | १.९ ख, |

दृति स्मृत्यन्तरोक्रप्रकारेण, सिद्चेद द्विरिति सामर्थ्यात्‌, ययोक्रा- रेखा TY | ्रथेवसुल्ञेखात्‌ परत उत्कर ग्रदणएतन्निधापनकरणे sfeer- भयच्ेदिति भ्रूयमाणमानन्तय्थेमतिक्रम्यते ! med खल्विदम्‌--उलि- ख्यान्यचत्‌-दति। न च wed नामातिक्रमितव्यम्‌। नेष दोषः। श्रानन्तरयय॑श्रवणणाभावात्‌ | न खल्वानन्तय्धेमिरोल्लेखाभ्च्ण्योः भयते किन्तहिं ?- पन्न परो भावमाच्रम्‌ | कस्मात्‌ ? उक्ञिख्याभ्यचेदिति aaa । ganar हि क्तप्रत्यय स्मरन्ति शाब्दिकाः- 'एककटठेकयोः पव्वेकाले क्रा दति, न त्वानन्तय्य॑। न खल्दवम- wee पूत्वेकालतायामम्ति कञिद्िवाद्‌ः । येनो क्लिस्याग्युचेदिति क्राञ्रवणएमतिक्रम्येत। यया खल्वधोत्य वेद मधोत्य च विचारशास्त् खरालाऽपि, नातिक्रामति-बेदमघोत्य सायात्‌ -दूति शान्त, तयेदापौत्यटोषः | श्रतएव-“बेद मधोत्य कलाया दिति शास्न्ध्य- यनसमावन्तनयोः प्व्वोपरो भावसमानकटेकत्व VAS, न लानन्त-

aa —efa माधवाचार्य्याः |

श्रपिच। वाक्यवलात्‌ aaa asegcufes क्रियते, करम- aise प्रत्यवतिष्ठते भवान्‌ । तच्चोतद्‌नुचितम्‌ । दुब्बेलोडि क्रमः--बलवन्तर ञ्च वाक्यम्‌ । तद्‌क्तम्‌। “-ञ्रतिलिङ्गवाक्यप्रकरण- स्यानसमास्यानां समवाये पारदौ््ब॑ल्यम्ं विप्रकर्षात्‌"- दूति | तस्मादाक्यानुरोधात्‌ क्रम वाघेमदि-न क्रमानुरोधात्‌ वाक्यम्‌ | श्रपिच श्डद्‌द्धरण्णदिकं पदाथः, may पदार्थानामुपकारकोग्रुणः। न खल्‌ गृणानुरोधेन पदाय एव न कन्तेव्यो भवतोति युक्तम्‌ !

९.९ ख. | ग्रयद्यसचम्‌ | Bo

aratat पदार्थानां उत्तरकालं हि क्रमश्रापतति। यदा च पाथं प्राप्रोति, तराक्रम एव नास्ति। न खल्‌ पव्वमिद्धः पदायः पञिम- सिद्धेन क्रमेण विरोधा दकन्तेव्यो भवति |

नन्वाचा््यां नुक्रमपि च्छद द्धरणादिकं कथमस्म्राकमणभिधोयते- (यतेऽय विचारः श्रवणएमतिक्रम्यते वा, न वा श्रतिक्रम्यते इति।)- परोक्रत्रात्‌ | ्रक्रियेव खल्ियसुच्यते। तदाद कात्यायनः ।- “sfaar चिविधा प्रोक्ता मुनिभिः कम्मकारिणाम्‌। अक्रिया च परोक्ता च ठतोया चाययाक्रिया | खश्राखाश्रयमु सज्य WITHA यः | कन्तुमिच्छति दर्बेधा मोघं तत्तस्य चेष्टितम्‌" | दति उच्यते नेद्‌ श्डदुद्धरणादिकं परोक्रमाञ्रौयते। किन्त्वाचाय्थेपु्रणो क्रमित्यनुष्ठयते। न खल्‌ खशराखायां यन्थान्तरोक्र परोक्त भवति । Waa लक्षणं दयाचाय्थेपुचेण व्याख्यातमिति केयमस्याने BAAS |

श्रन्ये तु -मन्यन्ते। शाखान्तराधिकरणन्यायेनेकमेवेदं कम्मे | =\ t ~ ~, , संयोगरूप

श्रतएव जमिनिराचाय्यप्तस्सिन्ेवा धिकरणए- “एक वा -

तोटनाऽऽख्याऽविग्रषात्‌''- दति सिद्धान्तयाञ्चकार । एकत्वे च

कश्मेणो यत्न क्रचित्‌ किञ्चिद्‌ ङ्गमामनन्ति, अन्यत्रापि तदु पसदन्त्‌-

मुचितम्‌ । किमन्यत्‌ कूय्यादिय चिन्ता-खते गणोपसंहारात्‌ >

फलश्चेदमेवाभिडितमस्याचिन्ताया भगवता भाव्यकारेणाचार्ख्य॑फ च WMATA , वादरायणस्त्वा चाय्या ऽस्य्‌ मेवं प्रयोजन साखादखूच- यत्‌ शारोरके । “उपसंहारोऽयाभेदान्‌ विधिश्रेषवत्‌ समाने च'इति । भ्रतएव स्मरति भगवान्‌ कात्यायनोऽपि |

६८ गोभिलौयं | १ प्र, १ ख. |

'यन्नान्नात खशाखायां परोक्रमविरोधि च, विदद्धिस्तदनुष्टेयमग्निदोचादिकस्मवत्‌”' | दूति। या पुनरूपद्शरिता पुरस्तात्‌ परोक्रनिन्दा-"परोक्रा च'-टति। खा खल, विरोधिनोमनाकाङ्किताञच्च what क्रियां निन्दतौत्यवगम्बते | कस्मात्‌ ? “खश्राखाच्रयमुत्स॒व्य- दूति, "परो क्त- मविरोधि च-इति च समान्नानात्‌,-दति।

AQAG ग्टद्योक्प्रयोगे पार श्राखिकग णो aera | प्रयोगश्रास्तं खश्वेतद्‌ ग द्यश्रा स्तम्‌ । तत्रापि परोक्रग णो पसंहारे प्रयो गवेरप्या पत्तेः प्रयो गश्रास्वत्वाम्य इयते | तथाच Brews गद्यपरिगिष्टम्‌ | प्रयोगग्रास्त्ं ग्द्यादि न समुद्धौयते परैः | प्रयोगशास्ताहनेरनारम्भविधानतः । बङ्ल्प वा खग्टद्योक्तं यस्य कष्ठ प्रकौलन्तितम्‌ | तस्य तावति शाख््ायं कृते aq: ङतोभवेत्‌” | ट्ति। तदनेन गद्यादि प्रयोगशास््रमनारम्भविघानतः परम VENA दत्य क्रम्‌ । तयाचाङ्ः। "प्रयोगः सूकारोक्रो न समुचयमरेति | समुचये यतस्तस्य न निष्यत्तिनं च क्रमः" | ्ति। तदनेन eRe यद्‌ च्यते, तदन्यं वा भवत्‌ ay वा भवतु, तावदेव BA न aT परो क्रग णोपसंहारः Aaa दृत्यम्‌ | यत्‌ पुनः BMA नेवाश्नायते, तदेव त्वपेचितं परोक्ष acate- मिति, “यन्नान्नातं खश्राखायांः?-इत्यादिनोक्षं कात्यायनेन | बन्दोगग्राखायां खन्वद्रिरोचं नाच्नायते, विन्त न्दोगेर Beye

(हर प्र, ख. | | प्रस्यद्धत्रम्‌ | द:

ग्राख्ठापटितं तदनुष्टोयते | खशास्लोक्रम्य प्रयो गस्यान्तराऽन्तरा परोक्रस्य कस्यचित्‌ कस्यचित्‌ पदायंस्याभिनिनेशस्वशङ्गतएव | तदेतत्‌ गद्या ACTS निपुणतरमुपपाद यिष्यते ne i? # लक्षणाटरेषा सव्वच ॥ १०॥

परिसम्‌ हनाद्भ्यचणणन्तं कम्म लचणमुच्यते। तस्य aww लच्णएस्य, श्राटत्यरिपार, एषा अ्ननन्तरोक्रा न तु विपरौता, aaa aq यचाच्निः प्रणोयते aa तचत्यथः |

aa यद्यपि प्रागुरकुप्रचेण TUYPTA वा परिसमृद्य-श्ति श्त्या लचणभिदं साचाद्भूमेरूपकारकं, तथापि श्वसंस्कारदरारेव प्रणया श्रन्याधानस्याप्युपकारकं प्रकर णदित्यवगन्त्यम्‌ | “श्रि. समाधानं gala —sta fe प्रकरणम्‌ । यथा त्रौदोनवडहन्तौ- त्यवचातस्य द्ितौयाश्रत्या साचादूत्रौद्युपकार कल्वे,पि, waren क्रत्रपकारकत्वमपि प्रकरणाटिव्यते, तथयाऽचापि द्रष्टव्यम्‌ । वाक्येन वा लचएमयि प्रणयनाङ्ग भवति । ‘aqmaem waa—<fa क्रम्‌ । वच्छति च । “ढभुवःखरित्यभिमुखम्नि प्रणयन्ति”,- द्ति। अतएव aa तचा्चिप्रणयने wen वच्छत्याचाय्यैः-.उत्तराद्धं परिदतस्य लचणं wearsfy प्रश्यन्तिः-दइति । ‘gaem: we: ata छताऽ प्रण्यन्तिः-दट्ति च।

तदिद लणमाधानाङ्गम््पिप्रण्यनाङ्ग वा भ्मिसष्कारदारेति सस्जतायामपि उमावाधानाद्यङ्गतया WH Wea कन्त्व्यसेव। न

सावघातस्य BUI, संस्ते दग्रे Baws ary एव, दारबाधा- दिति वाच्यम्‌) श्ाख्लासावधारणवेलायां प्रयोजनवक्वान्ञचणष्य,

ge गोभिलोय | ९ प्र, 2 २, |

ददानोमनुष्टानत्रेलायामेव fe क्रचित्‌ प्रयोजनाभावोऽवगम्यते | SUA त्ववधातस्य शास्त्ार्थावघारणवेला यामेव प्रय)जनभावनिश्चय-

दूति वेषम्यात्‌ । तथादयक्तमभियुक्रेः। ्रास्तायावधारणएवेलायां य प्रयोजनाभावनिश्चयस्तदेव तदुपादानाटिखोपः wea: । यथा कृष्णले श्वघातादिज्लापः। ay वनुष्ानवेलायामेवालस्यादिना युरषदोषेण प्रयोजनाभावे ज्ञायते, aa प्राक्‌ प्रापितः पदायौ- नियमापूर्व माचायाऽनुष्टेय एवः- इति | याज्ञिकाश्च खल्वनुष्टानवेला - यामालस्यादि दोषवश्राद्रौद्यादिस्थाने गृहोतमपि तण्डलाद्यवदहन्ति वितुषौकुतमपि। विहिनाविहितलसन्दहे च विह्िताकरणणाद्‌- विडितकरणमेव न्याय्यमित्याचचते।

aa ताडित एवाभ्निर्नो यतेऽन्य्षिन्‌ प्रदेशे, कारणवश्ात्‌, तच यद्यपि निष्यन्नलादाधानस्य तदङ्गं लक्षणमपि न यज्यते कन्तम्‌, तथापि प्रदश्रस्य तस्य संस्काराय तचापि लचणं कन्तव्यमेव | स्यापनमाचस्य तच्ाप्यविऱषाच्च। (लच्णटटेषा aaa’ इति दयन्‌- श्रासनम्‌। ‘waw छत्वाऽगि प्रण्यज्ति- इति च दशेनम्‌। तत्व ृङ्धिरपि,-“यद्यग्मिग्धा पनानन्तर कमेकाले ठष्टवादि शङ्कया सखछता- भनिरन्य् नोयते तदा पुनश्डेसंस्कारः कन्तः" इत्यक्तम्‌ ।

न तु लक्तणमग्ररपि मंस्कारः, प्रमाणाभावात्‌ । न खल्वस्ति किञ्चित्‌ प्रमाफमपग्रेरपि संस्कारेलचणएमिति। गब्दप्रमाणकः aman कन्तव्योऽयद्च न कत्तवय- दूति, श्रयमस्यो पकरोति नाख्- दति चेवमादिः। न खल्वसि कखिच्छब्दोलच्णमग्ररुप- करोतोति। शरुत्या तावक्च्णं WRAITH, प्रकरणाचचाङ्गमाघ -

| ९ प्र. te. | प्णह्यद्धत्रम्‌ | ४२

नस्य, वाक्यादा प्रणयनसछेत्यवोचाम । न॒ खल्वग्निना wee सम्बन्ध ऽस्ति । "लक्षणं छत्वाऽभ्नि प्रणयन्ति- इत्यादौ fe श्त्या Wen: सम्बन्धो ऽवगम्यते, वाक्येन च लचणकरणस्य i न त्‌ MU Fa रन्वेयोऽस्ति | “STAM Wa Hat तं प्रणोय समिध्य च ।

द्रति कमप्रदोपेऽपि जातस्येति वत्ययात्‌ set दरष्ट्या। जाते सतोत्य्ः। “aazfa निकामतः इति द्यभिधाय "जातस्य लचणं छलाः-दरत्यभिदहितवान्‌ arava) न fe लचणेन समं जातस्य सम्बन्धोऽस्तोत्यवोचाम। न खल (जातस्य लक्षणं छवा-इति विधोयते, किन्वनुदयते | न चाप्राप्तं किञ्चिदनृद्यते! विधौयते इति चेन्न वाक्यभेद प्रसङ्गात्‌ | विधानपक्तं GRAY wat जातसम्दन्धम्तस्य विधातव्यः, छलवेति च क्रम दति भिद्येत वाक्यम्‌ । तस्मात्‌ क्रम- विधिरेवाय-“जातस्य लक्षणं कवा" दृत्यवमादिः। परस्यरया वा जा तसम्बन्धो लक्षणस्य वणनोय दति न किञ्चिदनुचितम्‌ |

ननु “समृद्यो पलिप्यो fren तयाभ्युचदेष BATT SAMA SAT wa’,—tfa wzerat wear श्रपि wa: पनः संस्कार faurizfarartragufafa चन्न, श्रनुगतेऽग्नौ सम्कारो श्यः दूत्यभिधानात्‌। सेाऽयमप्रौ स्यापयितवे संस्कारा शमेन त्व्मरेव श्रब्द्प्रमाणकः खल्वयमयंः--दत्यगोचाम। न च स्छतायामपि श्वमाव्चिप्रणयनाङ्ग लक्तणमनुचितं भवतोति ध्येयम्‌ |

श्रयानुगतोविनष्टः-दत्यनर्यान्तरम्‌ | saa, किमतो भवि- व्यति? एतदतो भविव्यति;- स्थापिते ऽग्नौ विनष्टे पुनरपि. रुणं wart

BR गो भिलौयं [१९प्र,१९ख. |

तचेवान्योऽभ्चिः स्थापनोयः-इति i किमतोऽपि भवति ? एतदतो- भवति । यदि ararfadet न तावता संस्ताऽपि ग्मिरस्ता भवितुमदति | येन we: संस्काराऽथवान्‌। श्राश्नायते च संस्कारः| तस्मादनुमौ यते,-भ्रेरेवेष संस्कारः-- इति उच्यते नंतदस्ति- WHAT सस्कारः- इति) कस्मात्‌ ? प्रमाणाभावात्‌ । न खल्वस्ति प्रमाणम्‌-श्रग्ररष सस्कारः- दति | नन्देवमनुमो यते Taw | सत्यसुक्रम्‌ | waaay तत्र किमिति vega: |

पुनव्वचनमिति चन्नाविश्षात्‌। इति agar पश्यतिः- पुनन्वं चनमेव प्रमाणमग्मिमस्कारोलच्षणमित्यज्न | श्रन्यथा खल्विट्‌- मनथकं स्यारिति। तचोच्यते। नेतदस्ति-पुनव्वेचनम्चिससकारो- छ चणमित्यस्िन्नयं प्रमाणमिति । कस्मात्‌ ? श्रविश्षात्‌ । विग्रेषा-

भावा दित्यथः। किमनेनोक्तं भवति ? एतदनेनेाक्ं भवति,- भवेदपि पुनब्वे चनं प्रमाणं नाम; यदि पुनरुच्यमानस्यास्य काचिदन्या वचनव्यक्रिः सम्भवेत्‌ । न तु सम्भवति। कस्मात्‌? अ्रविगश्रषादेव। afaur वचनव्यक्रिरस्याम््यतायां प्रमाणम्‌, afaur afer वचनव्यक्निर्नाम्ति। सद्‌ चरितेऽपयस्य या नयः, श्रतषृतवो ऽष्य॒च्चारणे तावानेवायेः प्रतोयते, न ततोऽधिक दति। तदेवमलत्यस्यमिदमुच्यते- पुनब्वे चनम्‌- इति । पुनः पुनरपि वचन नेतदवगमयितुमदेति। तस्माद्‌ भेरेवेष संस्कारः पुनरान्नायते नापे रित्यवगम्यते। भयः षस्का रवचनच्चवमान्नस्येनो पपक्छते इति। कथं नाम ? श्यः पुन- रिति खल्वेको ऽयः। तदनेनावगभ्यते,- यन्‌ किल पूवं tea तदेव पुनरपि श्स्कियते इति। श्रयेदानोमभ्निः भंस्कियते ? afe a

| शप्र. ९ ख. ` WBA | ४३

शभमिरिदानोज्चाभ्निः मस्कियते दति विषयभेदात्‌ योवचनम- समश्जसमा पद्येत | न चेतद्‌ दितम्‌ |

अ्रयापि स्यात्‌-श्रस्मादेव कारणात्‌ पव्वमध्य्चिरनेनं सं्जत- दत्यनुमास्यामहे। ततो नेष दोषो भविव्यति-दति। श्रचोच्यते। नाविमोच्वात्‌ | न खज्वेवमपि दोषादिमोचः सम्भवति। कस्मात्‌ ? भन्यला विशेषान्‌ | पव्वेमन्योऽत्रिरिदानोच्चान्योऽभरिः संखियते- द्यभ्यपगच्छतोऽपि waarfaing स॒ एव दोषोऽनुवत्तन-दत्य- विमोचो दोष दित्ययः। Tayi अप्रमाणतात्‌। न खज्वेवमनुमाने किञ्चिदपि प्रमाणमुपलभ्यति। सेयमप्रामाणिको gavage मूला RUA भ्रचाठतामनपेचणोया भवति । अन्यया चोपपत्तेः | भवेद्पि कदाचिदिय कन्पना; यदि aaa शास्वमिदं मौप- पद्येत, न तु नोपपद्यते । अनन्यथा ERRATA शास्त्रमर्थवत्‌

कथमप्रमाणमनुमानमनुग्टह्ातोति शक्यमध्यवसातुम्‌ | प्रमाएविरो-

धाच्च । प्रमाणेन च खरूषा कन्यना विरुष्यते। श्त्या तावन्ञचणं श्रमेरुपकार क, प्रकरणणदाऽऽधानस्य, वाक्यादा प्रणयनस्येत्यवेचाम । तदिदरमागमबा धितमनुमानमप्रमाणमित्यनादरणोयम्‌ |

SMHATa Wa: पुनः संख्कारोऽनयकः?- दति रेत्‌-काम-

मनयेका भवतु | Sara वचनन्यक्रिः सम्भवति । श्रपि च wea श्रपि ae: Gat कमथं भवान्‌ पश्यति? न खचज्वचापि लपन wage: कञ्चिद्‌ पकारः कियते ! वचनबलाद्‌- दृष्टम किञ्चिदनुमास्यामहे ?- इति चेदथमपि वशनबल्लादेवादष्ट किञ्चिदनुमास्यामहे । वचनबलात्‌ खल्वेवं gain: किमित्युपा-

£ ४ गोभिलोय ११.२१. |

emanfe—fafata कियते ?-दति। तस्मात्‌ खतः शद्धप्रदेगे गङ्खगपु लिनाद्‌ा विवाचापि वचनबलादेव MIT कत्तव्यम्‌। AWTS fatal पुनरन्यस्याग्नः प्रण्यनाङ्गलया प्राप्तं चण संस्कतायामपि wit कर्तव्यमिति a किञ्चिदनुचितम्‌ रगश्िति्चास्माभिः- लचफणन sang: मम्बन्धो नास्ति, रस्ति च प्रण्यनस्येति। cagizeaul: परिसमूहनादयः''- दति ककभाव्यमप्रमाणम्‌ | “परि समृ्यो पलिष्यो लिख्य इुत्यान्दुच्छाभ्निमुपममाधाय'" इति वच- नादरम्रिममाधाना्यां भवन्त परि ममूदनादयः, न जातुचिद्‌न्य- याभवितु मदन्ति |

UTS लच्णमन्धयेसुच्यते चेद्‌ चतां नाम । Wa खल्वेतत्‌ HAT WA: प्रकरणादाधानस्य ARTE प्रण्यनस्योपकरोतत्यवो- चाम प्रणयनमाधानञ्च दयमपि अ्रत्याभ्रेरुपकरोतोति पारम्पय्य - पान्धथेतायां न विवादः । तदनेन प्रबन्ेनेतदण्यवगम्यते,--यदि खष्यानख्थित var! किञ्चित्‌ saa, न तच लचणं anafafa | भटर नारायणसत्वाद--“यच् यत्नाद्चि प्रणयनं क्रियते, तच ay भुवः

मस्कार विधानात्‌ WRIT: । अनुगतेन संस्जताया शपि wa: पुनः रुखकार विधानात्‌ saat दति । तथाच गद्यान्तरम्‌ । “समृद्योपलिप्योक्षिख्योदत्य भ्यचेदेष सस्कारोऽनुगते gt wa इति) तसाद्‌भयमंश्कारः दृति faga”’ दति ॥१०॥*॥

भूभुवः स्वरित्थभिमुखमग्निं प्रणयन्ति । ११॥

“एमं पाचन्त कांस्य स्यान्तनाञ्रि प्रणयेदधः

| शप्र. २ ख. | WIAA | ४१

तस्याभावे Wan नवेनाभिमुखञ्च aq” | दूति ग्रद्यासग्रदवचनात्‌ वच्छमाणयोनिम्चि कांस्य।दिपाचस्थं त्वा, श्रभिमुख' यथा भवत्यात्मन THU, तथा, awya: खरित्यनेन्‌ मन्त्तेण ्रणयन्निः स्थापयन्ति रेखोपरोत्यथैः। यत्पनः- “शरावे भिख्लपा्े वा कपाले वोल्मृकेऽपि वा, नास्मिप्रण्यन क्ुय्याद्रा चिदाजिभयावदम्‌”' | द्रति स्मृत्यन्तरम्‌ । तद्‌ दा इतग्रद्यासयरदवचनविरोधात्‌ राणय- नोयकौयुमा दिव्यतिरिक्रविषयम्‌ । कांस्यादिपाचसद्भाबे शराव- निषेधकमिति राघवमभद्रप्रशतयः ' ११॥ लख्णादिकमभिधायायेदानो मन्यानयाधानकाल्लानुपदिशति fafa: ga:—

प्रेते वा Weal परमे्िकर णम्‌ ॥ १२॥

प्रते दति awit जिष्ठा। प्रकषण इते गते-श्रस्माल्लोकादि- quid: wa दृत्येतत्‌। वाग्नब्दादेकल्पिकोऽयमाधानकाल <fa quafa, weit weatfafa: तथाच staal “aaife- tiaearfga’—sfa 1 ““दायायकाल एकेषाम्‌” दति च गद्या- न्तरम्‌। परेतं खल्‌ गहखाभिनि दायमन्बन्धः पुचाणमिश्धते + अतएव Wad |

“Sg fray aay समेत्य भ्रातरः समम्‌ ।

भजेरन्‌ Waa wala fe जो वतोः” । द्रति,

४६ गोभिलौयं (Uh. ख. |

"“पितय्यैपरते gat विभजेयुधेन पितुः | sare fe भवेदेषां निदाषे पितरि fer” । दूति चैवमादि। कर्केपाध्यायास्ा्ः-"व्यवस्थितेऽयं विकल्पः, अरभ्राढकस्य दारकालः, भरादढमतेदायायकालः- दति | तषाम- aaa) विभागमन्तरेण शाधारणएघनस्य परित्यागासम्भवादन- धिकार एवा विभक्तानां धनसाध्येष्वाधानादिषु। sat भ्रादमतो- विभागकाल एवाधिकारः। स एव कान्ोदायायकाल दत्युच्यते- गति । श्राचास्तु "प्रते वा गरहपतौ"-दूतिसउयन्नेतदनुजानातौत्यव- nwa) a चाविभक्धनस्य कथ परित्यागस्म्भव दति वाच्य, eae तयाप्यविग्रेषात्‌ । facia पितरि faa पुजाणामखाम्यम्‌- दति खमरन्मनिः uta पितरि खाम्यमेषामनुमन्यते । नारदोऽपि स्मरति।- “यद्येकजाता TEI एयगधम्माः एयकक्रियाः । एथक्‌ कम्र णोपेता न चेत्‌ RA सम्मताः | खभागानय zoe विक्रोण्णयृरयापि वा । कुय्युययेष्ट तत्‌ मन्देमो शास्ते uaz a” । दृति। uta पितिरि दायमम्बन्धात्‌ सख एव कालोदायाय- काल दृव्यच्यते दति न क्िञ्चिदनुचितम्‌ । श्राचाखपुचोऽप्यस्मा- देनव विभागकारम्याघःन कालतमा | तथाच र द्ामग्रदः | “SUING तु VAT SAT काराः SUH Ga | aq afafasrey तभागः avafea:” | दति परमेष्ठिन दत्यनेनेतत्‌सूचोक्र श्राधानकाल)ऽभिदहितः।

fr awa ग्रद्यखचम्‌ | 89

तदेवं पेते गृपतौ, "परभेिकरणम्‌' परमे श्रे खाने तिष्टत नि परमेष्टौ अ्रग्मिरित्याचचते। तस्य परमेटिनोऽग्रेः, कर णम्‌- यथोक्रन

विधिना सखोकरणम्‌, समाघधानभित्येतत्‌ | कन्ेव्यमिति वाक्यशेषः| ५६ = ~, तच्चकाद्गेऽद्ि स्यात्‌, प्रागनधिकारात्‌"- दति भटूभाव्यम्‌ | कात्यायनस्ु- “एतद्गदपतौ प्रेते कुच्यादे काद्‌णेऽहनि | ik प्रागेवेकादश्रात्‌ BEd सद्यो जागरण्णदिकम्‌') दव्यभिधायाद- “Ae: कुय्यात्तयाऽऽधाने कनौ यां श्च विवज्ञयेत्‌ | सेकादशओेऽङ्ि Bala दादश वा faze” | दति । तदच दद्धिओ्राद्ध न भवति। RAIA ? “न तत्पु न्न यतः प्रोक्रः सपिष्डनतविधिः कंचित्‌ । afgaige लोपः स्यादुभयोरपि Teen” | दति कण्मप्रदौ पद शनात्‌ ॥ १२॥*॥

तथा तिथिनकवपव्वसमवाये ॥ १३॥

aufa वेकन्िकत्वं द्यति aganeeyat लप्तवत्‌ EA: | ""नचवश्रन्दः काकाक्िगोलकन्यायेनोभयत्र मन्बध्यते”- दति AE नारायणोपाध्यायाः | तिथिश्च नचचञ्च ति यन्मे, away प्व च नचचपन्बणे, तयोम्तयख॒ सम्वायम्तरस्सिन्निति । तिथिः पर्वतिपुनः करणात्‌ -““पौर्वापय्यं सति पूवद न॑ल्यम्‌”- दति च सिद्धान्तात्‌-पर्वेतरा शओोभना च्योतिःशरास्तानुमता, नच्चमपि

४८ गोभिलोषं २ प्र. ९ ख. |

शोभनं च्योतिःशास््ानुमतमेव ¦ aatfafuaqaat: समवाये संयोगे, “श्र्निसमाधानं कुर्वतः" दति सम्बध्यते , |

तथा, Tae माषसंज्ञः निमित्तं चिचादिकम्‌, पवं पो णंमासम्‌, तयोः समवाये स्योगे, श्रग्निसमाधानं कुर्वोत । तथत्यनुषज्यते वेकज्धिकलावेद कम्‌ | तिथिनच्चरपवेएां वा समवाये- युगपद सम- वात्‌, ति यिनचच्रसमव। ये, नच्तचपवंसमवाये चेत्यथेः |

श्रय ari तिथिनच्चयोर्ज्योतिःशास््लोक्रयोः समवाये इति यथोक्त एवार्थः । नचचपवैणोख “a वेणाखस्यामावस्या रोदिष्या मम्बध्यते, तस्यामादधोतः- दति श्रुयाधुक्रयोः समवाये caw: तद च, नकचग्रन्दस्या यंद्रयम्‌- ज्योतिः ग्रास्त्ोक्त॒श्रत्युक्तञ्च AVIA प्रामाणिकमिन्यादरणेयम्‌ | तदिदमाघानकालद यम्‌,- यञ तिथि- नक्तज्नखमवायो, यश्च नचचपवेसमवायः- दति |

द्यमप्यपरा खूचयोजना भट्रभाये दगभिता-“तिथिना पौ- मास्या यानि नचखच्राणि समाख्यायन्ते, तानि नचचाणि मघादौनि द्वादश, तेषामन्यतमस्य aur पौ णंमासेन समवायः संयोगस्तियि-

५ 99 - ० + > नचचपवसमवायस्तस्मिन्‌"-दरत्यन्तेन मन्दभण । away नये, श्रनेन wana एवाधानकालोऽभिदितः- दत्यव गन्तव्यम्‌ ॥ १ २ ॥ *॥

दश वा पौरमासे वाऽप्रिसमाधानं Hala ॥ १४॥

दर्गोऽमावस्या «Basa इत्यनर्थान्तरम्‌ । पौणेमाषः पौणमारुत्युच्यते । तदेतस्मिन्‌ दओं वा पौणेमासे वा; यक्षिन्‌ कस्िन्नपि-केवल एव-न तु नच्चमण्यपेच्छय दत्यथेः | श्रिषमाघानं

(2a. ed WIAA | ४

Sila | वाश्न्दद्यन्तुख्यवदिकन्पार्थ॑म्‌ । नच्चचयो गापेचायां काल- विलम्बो भवेदित्यविलम्बाथं दशं वा पौर्णमासे Aare | ख्यस्य विलम्बो दयनुमतः प्रामाणिकानाम्‌ | श्रूयते fei “a 4: सभुपासोत at fe मनुख्स्य श्वोबेद- दरति | स्मरन्ति च। “Maa RAY Gate चापराह्िकम्‌ | न fe प्रतौक्ते aq: aa वाऽस्य न वा छतम्‌” | समेत्य --भ्राधानं समाधानम्‌ | समेत्य-मिलशित्वा |

दति) केन ? "नेकयाऽपि तिना काय्येमाधान भाय्येया fei: | saa तदिजानोौयात्‌ sat नान्वारभन्ति aq” | दति कश्मप्रदौपवाक्यात्‌-भाय्येयेलि वाक्यशेषः | श्रग्नेः ममा- धानम्‌,-श्रत्रिसमाघानम्‌'। Wa च, कया भा्येया कथश्ृतया च मेलनम्‌, कया च न,-दृत्येतत्‌ सब्वमप्याइ कात्यायनः |

ठ ॐ, ee

“AUS FHF

alfa: सवर्णाभिश्च जन्मतः | काय्येमग्निच्यतेराभिः साध्वौभिमेयनं vay aa शूद्रां नियज्नौत न द्रोददेषकारिणणैम्‌ | ना गासनस्यां नान्यन GST च सह सङ्गताम्‌ | ततः गश्रक्रिवरा पञ्चादासामन्यतमेव या | उपेतानाद्चान्यतमा awefy निकामतः" |

दति ददञ्चाधानमनग्रावग्रजे सति न कन्तव्यम्‌,-कन्नेवयश्चा- नग्मावणग्रजे atat सत्यपि, नि्देषेऽपि तसिंस्दलमत्या,-

दृव्यष्याह कू एव) ।

मोभिलोयं (ame. ख. |

'श्राधानकाला ये उक्रास्तया याञ्चाप्चियोनयः |

तदाभित्याग्निमादथध्यादभ्चिमानयंजो यदि |

दाराधिगमनाधाने यः कय्यांदग्रजायिमः |

परिषेन्ता ख fase: परिविन्तिस्त gas: |

परि विन्तिः परिवेत्ता च नरक गच्छतो भुवम्‌ |

श्रसतौोणंप्रायशिन्तौ तौ पादोनफलभा गिन |

दे शन्तरस्यक्तौवेकटषणानसदहोदरान्‌ I

वेश्याऽनिसक्रपतितशृद्रत्ल्यातिरोगिणः |

AY TRA TT FSA ATH USAT ।

अतिदद्धानभाय्योंख रोषिसक्रान्नपम्य च ।

धनदद्धिप्रसक्ताख कामतः कारिणएस्तथा।

कुलटोन्मत्तचौरांश्च परिपिन्दन्ने द्यति |

धनवा दधिकं राजसेवकं करकं तथा |

प्रो षितञ्च valida वषेचयमपि त्वरन्‌ |

भो षितं यद्यग्रटालानमन्दादृद्धं समाचरेत्‌ |

श्रागते च पुनम्तभ्मिन्‌ पाट तच्छदूये चरेत्‌” इति :

` श्रग्रजः स्याद्‌यद्‌ाऽनश्चिर धिकाय्येनुजः कथम्‌ ?

अरय्रजान्‌मतः कय्यादयिदोच यथाविधि" afa |

“च्येष्ठोराता यदा तिष्टेदाधाने नेव कारयेत्‌ |

ATMA Hala शङ्खस्य वचनं यथया

[९.६ ख. | NIAAA i ५९

नाग्नयः परिविन्दन्ति न वेदा न तपांसि च। द्‌ारेण पारिविन्द्य स्यात्‌ suai fe ब्राह्मणाः | नाद्रयः परिविन्दन्ति न यज्ञा न तपांसि च) न च आ्आद्ध कनिष्ठस्य या च कन्या faefaa’ | दति a पितरि चानब्मावपि पुचस्याघधानाधिकारोे न याह न्यते | ACAE म एव) “पितूयेस्य च नाधानं कथं Gay कारयेत्‌ ? श्रभ्िरो्राधिकारोऽस्ति शङ्खस्य वचन ययाः | दति । आघानपरिपारो चाचार्यरनुक्ताऽपि- 'परिधायाहतं वासः arava च ययाविधिः | दत्यवमादि कश्मर पवचनेग्य एवावगन्तव्ा । न लष्वय्यैभ्यो- ग्रहोतव्या । परोक्रलात्‌ | अरक्रियेव खल्वसावस्ाकमिति ॥ १४॥ ‡॥ उक्ता MARTA: | भ्रयेदानोमथचियोनयोवक्रयाः। तास्तिभिः सूचेरभिधोयन्ते |

वेग्यकुलादाऽम्बरोषादाऽग्रिमाहत्याभ्यादध्यात्‌॥ १५। वेश्धस्ततो aay: Ug" एवाभिमतः | तस्यास्य वेश्यस्य कुलात्‌-

ग्टदात्‌, वा, Bale; भाद्रात्‌-यवादिभन्नेनपाच्ात्‌, ar, श्रध्निमादत्य ्रानोय, waar अभिमवतोभावेनादध्यादित्यथंः। व्ाष्यातौ arnt: स खल्वयमथिङडतोच्छिष्टः स्कछतो वा गद्यतेऽविग्रेषादिति कर्केपाध्यायाः॥११५॥

अपिवा agaist रवागारादाद्यणस्य वा, राज- न्यस्य वा, वेश्यस्य वा ॥ १६ ॥

ri, न्क

8 ~; 2) नदे -कं `. २१

धर गोभिलौ यं [९्र, ख. |

रपि वा--दत्यम्बरोषात्‌ पच्वान्तरसुपदिश्रति। बङभिः सोमेथेनेष्टं स॒ बहयाजौत्याचचते | qaqa बहयाजिन एव , एवकार स्तदितर यवच्छिनित्ति । श्रगारात्‌' गदात्‌ | श्रग्चिमाद त्धाभ्यादध्यात्‌-दति सम्बध्यते | कस्य बहया जिनः ?-इत्येतदार | gga वा" "राजन्यस्यः-चज्रियस्य ‘ar’, "वेश्यस्य वा" । वाशब्द चयन्तुन्यवददिकन्पा्थेम्‌ । वेश्यक्कलात्‌-दति सामान्यलोऽभिदितं, aaa वेश्वमिदानौः बह्याजितया विभि शिचुराचाय्येः gaa ग्रहणञ्चकार | नाच gaat: शङ्नोया -सामान्यप्राप्तस्य पुन- विगरेषकथयनं खल्वपुनर्क्रमेवेत्याह्ः | भवतु वा पुनर्क्रिराग्रेय- दिर्क्रिवदादरार्था | पुनरुक्रिः खल्वाचाय्येस्यानुमतेवेति नेवा किमपि चोदनोयं भवति | तथाच गटद्यामग्रहः | ““पुनर्‌क्रमतिक्रान्तं aq भिंदावलो कितम्‌ | गौभिले ये न wef न ते ज्ञास्यन्ति ahaa” | दरति --श्रन्येवा त्रियो निवेश्यद्लमबड़ याजित्वेऽपौत्येव मथ yar वे श्यक्लग्रदणमित्य्याह्ः ॥ १ ६ ॥ * ॥

अपिवाऽन्य* मथित्वाऽभ्यादथ्यात्‌ ॥ १७ ॥

प्रपि वा,-श्रयवा । श्रन्यम्‌- “mata: ग्रमो गभः प्रग्रस्तोर्वो समुद्धवः |

यायय मु मोना च] यृ यि क त-य ——— a rr

* इत्यमेव प्राठः aay BAU! भटरभाव्यत्राह्मणसत्वेखणोर ग दव्यमेवेदं शचमधारि । परिशिष्धप्रकाणे q—afa वाऽर्णिम्‌'-दइति लिखितम्‌ |

(९ प्र. ख. । म्रद्यख्चम्‌ | ५३

लस्य या प्रमुखो शाखा वोदौतचौ वोद्धंगाऽपि वा" । दूत्येवमादिकश्बप्रदौपोक्क मन्धनयन्तरम्‌-( पुंसवं॑कान्दसम्‌ )- श्ररणि वा) "परिधायादत वासः wag च यथाविधि) fra प्राङ्नुखोयन्ल्माटता वच्छमाणया"" | दत्येवमादिकया कश्चप्रदौपोक्रयेवाटता मयित्वा, श्रन्यादध्या- दद्चिमिति वाक्यशेषः मयिला श्ररणि, अन्यम्‌-परिकोन्तिता- दपरमग्निमारणेयमिति वाऽयः। ^ श्ररणिप्रदानमेके इति । “श्रारणेयमुरपुण्यकोषकामः?- इति च गटद्यान्तरद शनात्‌ Vou * 1 पुश्यस््वेवानङ्कोभवलौति ॥ १८ ॥ पुण्यः, WHA एव, प्रङृतत्वादयमारणेयोऽद्चिभेववि । न तु खद्धिजन कोऽपोौत्याइ- अरनद्धंकः* इति | द्धिरिति agagar- feaqua i af a जनयतोत्यनद्धेकः | amet वेगे्यमव- गमयत्यारणेयस्य | त्राद्यणएङ्लादियोनयः ways जनयन्ति ब्ह्मवच्दैसा दिकम्‌, श्रयन्त्वारणएयोन तयेत्यनङ्धकं इत्याह | तथा चं ग्टद्यान्तरम्‌ | “A PUPAE दयवचंमकामोऽग्निमादत्यारघोत, राज- MAMTA, वश्यात्‌ पुचपग्कामः, श्रम्बरौषाद्धनघान्य- कामः, श्रारणेयमुरुपष्छकोषकामः"-- दति । कयन्तद्यार णयो ऽत्रि- विंभिच्यतेऽनङ्ककलात्‌ | नेष दोषः | उर्पुण्यकोषकारिलाद्‌ार ण्यस्य | उरू पुष्य कोषकारो Barua एव भवतोति म एव fafuac | a खल्वारणेयोऽग्रिररूपण्यकोषं कुर्व्वाणस्तेनेव aygasefenafa AURA | तदधौनलात्तेषाम्‌ | अत एव Bad |

५९ गोभिलोयं | ९.१ ख. |

“न fe quaa: fafafay लोकेषु cana दुष्पापमपि येनात्र aye गा चिख्ुनुनाः. : दूति, erat Ganz योनिः परापौना चान्धा | देवाच्च पुनराधालयेऽप्रौ yaa योनिराश्रयितव्या भवति | "“पृन्वेव योनिः पू्व्वाऽ{इत्यनराधानकम्मेणि" । दति कात्यायनसमरणणत्‌ | “पूरव्ेवानुगतेऽग्नौ योनिः इति चं WYATT | तच च सखाघोनलादेवान्या योनिः सुलभा भवति | पराधोनानाञ्च योनौनां सुतरां द्‌लंभत्वमिति पराधोनां gat योनिमलभमानः पूनराघधाता प्रत्यवेयादिति चारण्यो विग्ि्यते | इतरेऽपि wena: कम्मेरेवाघानेन खद्धिसाधनमित्ययमारणयोऽपि are: खनिष्ट् दि साधनरोमेः शक्रोति प्रणल्या खद्धिं साघधयितु- भिन्यदोषः । श्रत एव कम्मप्रदौपे स्मरति भगवान्‌ कात्यायनः | ^“पुष्छसेवादधोताग्नि स fe सर्वैः प्रशस्यते । अन ङ्खंकलं IAC काभ्येस्तन्नौ यते श्रमम्‌” | दति । इतिरेतावत्य एवाभ्रियोनय दति द्श्यति॥ १८॥५॥

यथाकामयेत, तथा कुर्य्यात्‌ ॥ १९ ॥

सत्छेतेषु श्राधानकालेषु,-सतोषु चेताख श्रियो निषु. यथाकाम- येतेच्छेदा धानकर््ता, तथा कुर्य्यादाधानमिति वाक्यग्रषः weeny

स, यदेवान्त्यां समिधमभ्यादधाति, जायाया वा पाणिं जिष्टक्षन्‌ जहाति, तमभिसंयच्छेत्‌ ॥ २० ॥

Liars, | RAAT | ५५

स यथोक्तः कर्ता, यदेव यस्िन्नेवाय्मौ | एवकारा टि तिकन्तैवय- तान्तरव्यवच्छदः । Saat समिधमभ्यादधाति" यस्मिन्नेव वा जायायाः पाणि जिटचन्‌ जोति लाजादिकम्थात्‌ ; aafa- मभिसंयच्छत्‌, श्राभिमुख्येन धारयेत्‌, रत्तेदित्येतत्‌ |

अरथेवसुत्तर षे "सएव'-दत्यस्येवाग्रः परामर्शात्‌ प्रते वा गदपतौ'-इत्या दिकालादितानामप्नौनां wee न प्राप्नोति > नेष दोषः । यतः प्राधान्यात्‌ खल्वा चाय्येः “सएव रत्या । तत- एवारभ्य खल्वसो ग्टदस्यो भवति । अ्रन्यस्याप्यग्न मद्यत्वं वास्तवमिति- न शका निवारयितुम्‌ | aia: खल्वभ्चिरेवममभिधोयते |

परतरेण वा gata | कथं Farr यदेवान्धां

समिधमभ्यादधाति, यदेव च जायायाः पाणिं जिटचन्‌ जोति, तं डहोममभिसंयच्छेत्‌-श्रभिसुख्येन सम्यक्‌ कुर्य्यात्‌, तेन चेव होमेनास्य प्रातराहतिदहता भवतौति । सोऽयमित्यं परतरेणा- स्यामिसंबन्धः । श्रस्याञ्च वणनायासुत्तर खत “सएव- इति ya- प्रतः सर्गवोऽप्यभ्निः परामष्टेव्यो भवति । कथं पुनरतिक्रम्य wes परतरेण GaN wid? “पानव्यापच्च तदत्‌" इत्यादिवत्‌ अतिक्रान्तसबन्धस्या चार्य्थानुमतलादित्याद | कथ ज्ञायते ?

"पुनर्क्रमतिक्रान्तं aq सिदावलोकितम्‌ |

गोभिले ये न गन्ति नते ज्ञास्यन्ति गौभिलम्‌” |

द ति-ग्रद्या सङ्क हवचनात्‌ | उन्तरद्ूचरएव वा “aua’—<ia aafeatsfa सर्व्वोऽभ्निः परशष्यतामिति न किञ्चिदनु- दितम्‌ ॥ ₹२०॥*॥

४६ गोभिलोय [ १५ प्र,२ख., |

स श्वास्य शद्योऽभ्रिमवति ॥ २१ |

स aim एव न gata दत्यन्यस्िन्नग्नावस्य दोमप्रतिषधो- गद्या ्रिसम्पाद्यकम्मखन्याडिते ग्टद्योऽपोति विज्ञायते श्रस्यः- आधातुः, WE Real गद्यनामा वाऽभ्भिभेवति | सोऽयमभ्नि- रस्याधातुरेव wet भवति न पुनरन्यस्य इति वा Gary: तदेतत्‌ सव्वमाइ कात्यायनः |

"न द्याहिताप्रः खं aq लोकिकेऽपनौ रिध्ौयते" | दति,

“यस्या म्मावन्यदोमः स्यात्‌ स वैश्वानरदेवतम्‌ |

चरु निरूप्य swarm प्रायञचिन्तन्त॒ तस्य तत्‌” | दति |

‘atu इते खाथं परस्याग्मनौ डते खयम्‌” |

दति चेवमादि। we चापवादः पुरस्तादवोक्रः-त्रद्मचारो बेदमधोत्याग्यां समिघमग्याधास्यन्नित्यच i ९१॥ ° ॥

तेन चैवास्य प्रातराहतिह ता भवतौति ॥ ₹२२॥

तेनान्त्समिद्‌ाधानेनेव, न त्वन्येन । "पाणि जिषटटचन्‌"-दत्ये- afay aw, तेनेव लाजादिदोमेनेत्येतत्‌ | चस्वयंः,- रेवा दिकेऽग्नो gata मायम्प्रातस्तन््ितः | चतूर्थो कम्म शत्रेतदेतच्छा खा यने मेतम्‌” | दत्यस्मादपरोऽयं कल्पः- दति दशेयति | चवेति वा निपात- खमुदायः। ग्टद्यपरिभाषाहृद्धिरण्यक्रम्‌- “यदा whe विवाहहोमः,

| १. र ख. | WEAAA | ye

तदा सायङ्काले aca) यदा cat विवादहोमः, तदा GALT: सायङ्गले Watar”’—sfa |

“afaafes विवाहः स्यात्‌ सायमारभ्य तस्य q | परि चस्य विवादाग्रेविदघौत खयं दिजः, यदि wat विवाहाश्चिरुत्पन्नः स्यात्तया सति | BURMA: सायं परिचरेदसुम्‌” | इति च खव्यन्तरम्‌ ।-“"पाणिग्रदणादि we परिचरेत्‌” दूति च गटद्यान्तरम्‌ । श्रस्याग्मराघातुर्वा प्रातराडतिडता भवति) दृतिराधानप्रकरणपरिममासि द्योतयति ॥ ez ie ॥

सायमाहत्यपक्रम WTA BZ west दोमो- विधौयते ॥ 28 ॥

साय saa दति सायमाङतिः, सायमाड्त्या उपक्रम्यते श्रारभ्यते यः, मोऽयं सायमाङ्गत्युपक्रमः । केषा्चिच्छाखिनामभ्चि- होच यथा NAT BA म्रातरारभ्यते, सायमाङ्गत्या च निस्तिष्ठते, न तथा कौयुमराणायनौ ASA भित्येतदे वकारेण SHAM | तदत्र सायमाङ्कत्युपक्रमं प्रातराङ्ृत्यन्तमेकमिदं क्रति विज्ञायते | तदाद कात्यायनः |

""स्ायमादि प्रातरन्तमेकं कम्मं Vad” |

दूति। aay येनैव दविषा- कृतेन asada वा, दन्ना वा

पयसा वा, सायं होमः कतः, तेनेव प्रातरहामोऽपि समापनौयः |

५८ गोभिलोयं [९ष्र.१९ख. |

श्रपचारे खल्वृतस्य कृतस्य वोपास्य हविषस्तदनुकारिणणऽपरेणेव इविषा matin: कन्तैयो न पुनवेकल्िकं मुख्यमपि इदविरूपा- देयम्‌ । सामान्यं तचिकर्षा fe’—sfa, “निदे श्रान्त विकले यत्‌ प्रटत्तम्‌”- दूति च भिद्धान्तात्‌। कम्मप्रदोपे कात्यायनो ऽप्याह | ‘CRRA UY तदनुकारि यत्‌ । यवानामिव गोधूमा ब्रौदोणमिव शालयः" | ata | मेवेत्यवगन्तव्यम्‌ | सोऽय सायमाङ्गत्युपक्रम एव--श्रतः' WAT- धानकालात्‌, "ऊद्ध- परतो, ‘Raa’ यथोक्त, इयते इति "होमः “तट्‌ युक्त श्रवणात्‌ जदो तिरासेचनाधिकः स्यात्‌”-दत्य॒क्र-

श्रपवगं विदितमप्यमिरूपभोजनम्‌ प्रातराड्त्यनन्तर -

लच्णः, “विधौ यते' क्रियते । wa विग्रेषमार गद्या मंग्रदः | “aaa fang जृह्टयाद तान्‌ सत्‌ | प्रातस्ढष्णो तं वाऽपि प्रातराह्त्युपक्रमः'' | दृति ॥ ररे ॥ “॥

qa प्रादुष्कर णवेलायाः सायं प्रातरनुगु प्ता अप- आहरेत्‌ परिचरणौयाः ॥ २४ ॥

पुरा" yea । कस्मात्‌ ? प्रादूष्करणएवेलायाः-“पुराऽस्तम- यादभिं प्रादुष्कत्य"- इत्यादिना वच्छमाणायाः 1 "सायं प्रातः- चग्ाब्दः ममु चयारयालप्तवर्‌ AVA! सायं Wagers: | “अनुगप्ता- aq Ret | हृतभा व्यमेतत्‌ । “परि चरणणोयाः परिचय्येन्ते fated आचमनादौनि याभिरिति-“शत्यष्यरोबडलम्‌”-

[९.९ ख. | WIAA | ५९.

दति वचनादनौयः करणे वेदितव्यः याभिरद्विराचमनपय्थे- चणणदि परिच्येते; ता दमाः परिचरणौया श्रपः+-इति सम्यन्वेः ॥ eg ॥ *॥

अपिवा सायम्‌ ॥ २५॥

श्रपि वा" श्रयवा। “सायः ( पृवंच्रायेतदु पादानात्‌ )- सायमेव | ‘aq श्रादरेत्‌ परिचरणौयाःः-द्ति संबध्यते । सायमाइताभि- रेवाद्धिः सायं प्रातश्च परिचरेदित्यथैः॥ २५, *॥

अपिवा Farrel मणिकादा Weta ॥ २६ ॥

रपि वेत्याहरेदित्यपेचया विकल्पायेः) श्रपि वा wetar- दिति। कुम्भात्‌ घटात्‌ वा, मणिरेव मणिकः-तस्मान््मणिका- दलिञ्जरात्‌, महतोजलभाण्डात्‌ वा । वाग्रब्ददयं तच्यवदनयो- विंकल्यायम्‌। “दलो यात्‌"-प्ररुतल्वादपः परिचरणोयाः। ^निर्भिक्- करचरणमुखो vat शिष्यो वाऽऽचम्य, कुम्भारेव ्रप उद्धत्य दद्यात्‌, ताभिः परिचरेत्‌"”-द्ति भडभाव्यम्‌ ॥ २६॥ "“॥

पुराऽस्तमयादभ्रिं प्रादुष्कृत्यास्तमिते सायमाहतिं जुष्यात्‌ ॥ २७ ॥

पुरा, पूवेस्मिन्‌ काले । कस्मात्‌ ? श्रस्तमयात्‌', सवितुरर्थात्‌ ।

कात्यायनो ऽप्या । ८८.._ =€ ~ रचि ॐ खष्यऽस्तगशंलमप्राप्न षटतिग्रद्धिरयाऽङ्गुलेः | प्राद्ष्करणमद्नोनां Watery SrA” |

€ ° गोभिलोयं fe प्र, ९ ख. |

fa तस्िन्नेतस्मिन्‌ काले । “रग्नि आदित, दुष्कत्यः- प्रकरौरत्य, प्रज्वाच्छेत्येतत्‌ | “श्रस्तमितेः-सवितरि | “यावत्‌ WAS न Weed नभस्यच्ञाणि Via: | न च लोहित्यमापेति तावत्‌ सायञ्च gaa” | दति कश्मप्रदौपपरिदभ्रिते काले) "सायमाङतिं ‘as- ar ॥ ₹२७॥*॥

पूरो दयात्‌ प्राक्त प्राद्ष्छत्योदिते ऽनुदिते वा प्रात- रातिं ACA ॥ रट ॥

पुरा'-'उदयात्‌?, सवितुः । तमिमं सामान्येनाभिदितं कालं विशिनष्टि प्रातर्‌" द्रति, 'चतस्रोघरिकाप्रातररुणद्‌ य Baa” | द्रति ुश्युक्रलचणे-दत्ययेः । चतएव कात्यायनोऽपि-प्रात- भासाञ्च दग्ेनात्‌""-दत्याद | तस्मिन्न खल काले wet दिगरुण- किरणारणौृता waged । तदेतस्मिन्‌ काले-भ्राद्व्कत्यः--

प्रकान्तवाद भिम्‌ | 'उदिते-उदते रवो । ‘sags रविर्यावद्गिरिं feat न गच्छति, तावद्भामविधिः gat नान्योऽग्यदितदो मिनाम्‌" | दति कग्मप्रदोपस्यष्टौ छतकानले इत्येतत्‌ । wa, “श्रभ्यदित- दूति श्रभि्नन्दस्य सव्वतोभावायेस्योपादानात्‌ सम्पण सूय्थमण्डलद्‌्रने sfeagtat न agifeqefauanmaa’—sfa परिशिष्ट WaT: | मेवम्‌ । टेदमर्यानियमात्‌ । न खल्वच्राभेरिदमर्थत्व

[२ प्र, ख. | प्यद्यखचम्‌ | ६९१

किंञचिन्ियामकमवगम्यते | अनेकार्था; सखल्वेवमादयः weer लोके बहलमुपलग्यन्ते, ता न्तिकेश्चालुमन्यन्ते । उपादानस्य चान्यायलात्‌ | श्र खख्वभ्यदितदहो मिनामित्येतदन्यायेसुपारोयते । किमयम्‌ > तदुच्यते | तावदेव होमकालः पुण्योन पुनरन्य दत्येतत्‌ खल्विद विधिख्ितम्‌ | तस्मान्नदथमिदसुपादानं नान्यददिदधाति। यदि पुनरन्यदपि प्रतिपिपादयिषितमिहाभ्यपगम्यते, तद्ेथंभेदादा क्यं भिद्येत! wat खल्वस्य वाक्यस्य वचनब्यक्तिर नृद्यमानस्य, अन्येव विघौयमानस्य । तस्मात्‌ प्रात्तिरहितमन्याथेमुपाद्‌ानमिद मसाधक- मस्याथेस्य सन्पृणोद्येमण्डलद ग्रेन उदि तदोमः- दति |

तस्म्ाट्‌ यावद्‌ दित्योगिरिं हिला wateg न गच्छति, उदितदोमिनां तावदेव estan: guta पुनरितोऽप्यधिकं गच्छति, इत्यमुमयं खचयितु कात्यायनोऽभ्युदितदो मिना मित्या इ | भ॒ खल्वयम्‌, उदितद्योभिनां नान्यः कालः--दलि वक्रव्येऽन्यस्य कालस्यात्यन्तमननुज्ञानाथमभ्यदितहो मिना मित्या | कथन्नाम? यै तावदभ्यदितहोमिनस्तषामपि यदा यावद्‌ दित्योदस्तादद्धं न गच्छति, तावानेव ₹होमकालो न परस्तादपि, तदा किमु वक्रय- मुदितरहोमिनाम्‌ इति शोऽयमभिग्रब्दोऽस्यायेस्योपोदलको- भवति । स खल्वयमभ्यदि तहोमो ऽमन्नप्येवमथ सिद्धवज्िदिंश्यते | सन्नेव ॒वाऽनुद्यते | उदितदोमिन एव वा एवं निर्दिशन्ते- दति न fafgcafaaa | तयाचोक्रम्‌ | ‘aaa qd कञ्चित्‌ कश्चित्तमसुवन्तैते | तमेव विभिनष्छन्य saeafafaur’ |

€2 गोभिलोयं [ १५१.९ख. |

दति । sauararagau रविविम्बस्य रेखामाचदशेन एवो-

दितदहोमः कन्तव्यतयोपदिष्टः | तया च WETHTE: |

“उदितेऽनुदिते चेव समयाध्यषिते तथा |

way ana यज्ञ cate वेदिकौ श्रुतिः ।

राचः षोडश्रम भागे ग्ररनचचेश्द्‌षिते।

अनुदयं विजानोयाद्धोमं तच प्रकल्पयेत्‌ |

ततः प्रभातसमये नष्टे नचचमण्डले ।

रविविम्बं न दृश्येत ममयाध्य॒षितं स्मृतम्‌ ।

रेषखामाचन्तु दृश्येत रश्मिभिश्च समन्ितम्‌ |

उद्यं तं विजानोयाद्धोमं क्रया दिचच्णः' |

द्रति। स खल्वयमाचाय्थेपु्रः उदिते ज॒दोति safea

जदहोति समयाध्युषिते जीति” दति श्रुतिमनुसखरन्‌ प्रात मस्य कालच्रयसुक्रवान्‌ | श्राचार्येण तु समयाध्युषितकालस्यानुदितकाल- एवान्तभवं पश्यता कालदयमुक्रम्‌ । च्रतोनानयोः पितापुत्वचसो- विरोधः ग्ङ्नोयः) एवञ्चास्माकमुदितहोमो यदा रश्मिसमन्वित रविविम्बं tears इश्यते तदवोपक्रम्य रविरूदयगिरिं fear यावद्धस्तादूद्धं न गच्छति, ताव्रति काले समापनोय दत्याचाय्यै- पुचकात्यायनवचनाभ्यां fawaifa परिशरिष्टप्रकाग्रवयाख्यानमस्म- च्छास्ल विरु दधमेवेति सुधोभिरवधेयम्‌ । पां एतुषारादिमिरन्तरिते रवौ यत्‌ HMA, ATS कात्यायनः |

"रजोनोदारघूमाअषक्ाग्रान्तरिते रवौ ।

सन्ध्यासु दिश्य ज्यात्‌ त्रतमस्य न लप्यते” |

[rare | पर द्यरूचम्‌ | ६३े

दूति “श्रनुदिते--उद्‌ यमप्राक्रे, ‘ar’, रवौ, श्रातराङतिः जह्यात्‌, वाग्रन्दाद्‌ दितानुदितदोमयोवेकश्पिकलवं दयति | पकश्चाच वाशब्दः श्रूयते-श्रनुदिते वा-दति। सोऽयमनुदितौमो- नोादितदहोमेन त्ुष्यवदिकल्पते । कात्‌ ? वाश्ब्ददवाश्रवणणत्‌ | न खल ‘ei वा Tame वा-दत्येवमादिवदिह तथालावबोधकं वाग्रन्ददयमस्ति, स खल्वयसुदितहो मोऽन्यस्मात्‌ प्रशस्यते राण- यनो यकौ थु मादौ नाभित्य वगम्यते ।

यश्चानुदिते जोति, स चन्न ग्रक्रोत्यतुदिते होतु; जातुचित्‌ कुतश्चित्‌ प्रतिबन्धात्‌+श्रतिपात एवास्य प्रातराङतेभेवति, न शरक्तोऽप्युदिते जह्यात्‌ । कात्‌? उदितेऽनुदिते वा-इति विकल्यश्रवणात्‌। विकल्पे च नोभयः शास््रायेः- दति तन््स्यितिः। श्रतिश्चास्यामेव दशायामुदितदोमं निन्दति “श्यावोऽस्याङ्ति- मन्यवदहरति य उदिते जहाति” दति। “ययाऽतियये प्रद्ताया ज्ञमादरेयुम्तादृक्‌ तत्‌, यदि उदिते जति" इति चेवमादिका। त्राह च भगवानकपाद्‌.- “HIT कालभेदे दोषवचनात्‌- दूति, जमिनिरपि-“ग्रक्रमादा नियोगेनः'-दति। यस्य च प्रातराड्तेरति- पातो भवति, म प्रायश्ित्तं कचा गौणकाल्ञे तां ASAT ॥ २₹८। ` 1

दूति महामदोपाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागोग्राभटुा चा््यात्मज श्रौ चन्द्रकान्ततर्कालद्धारभट्राचाय्येस्य कतो गोभिल यग्टद्यसचभाय्ये प्रयमप्रपाठकस्य WA: खण्डः ॥ ० |

गोभिलोयग्द्यख्वे

प्रथमप्रपाठके दितीयः wae: |

8 = ee ~

यन्ञोपवौतमा चमनन्च aay कम्मणामित्येतद वगतं--'यज्ञोप- वोतिनाऽऽचान्तो दकेन कृत्यम्‌" दरत्यव | wert तदुभयमपि क्रमेण व्याचिख्यासुः ग्िवयानुजिषटच्या, यज्ञो पवौ तन्तावदाद |

यन्नोपवौतं कुरुते चं वस्त्रं वाऽपि वा FAH मेव ॥ ९ ॥

यज्ञोपवोतं कुरुते, कुर्व्वोत--धारयेदिष्येत्‌ | freer ल्‌ । कौ दृग्रन्तत्‌ ?- इत्याद-खुचम्‌ः aafafaae |

"“यज्ञोपवोतं ada सचेण नवतान्तवम्‌ ` |

दति | “faaggad काय्यं तन्तु्रयमधोटतम्‌ | चिदतञ्चो पवोतं स्यान्तस्येको aftaftaa” |

दति च गरद्यमग्रदकम्मप्रदौपोक्रलच्णमित्ययंः | we च- “gan च नाभ्याञ्च vd यदिन्दते करिम्‌ | तद्धाय्यमुपवोतं स्यान्नातोलम्नं न चोच्छ्ितम्‌ःः |

दति कन्मप्रदौपवचनात्‌ | “गो भिर्बालपविच्रण धाय्येमाणेन नत्यशः | न analy पापानि faa may fasta ।

[ १, र ख. | ग्ट ह्य खकवम्‌ | ९५

तया, “स्तना दृद्धंमघोनाभेने TA कथञ्चन | स्तनादृ दं भियं दन्ति नाभ्यधस्ताद्धनच्यः | दूति गरद्यसग्रहवचनात्‌ | '“कार्पासमुपवोतं स्यादिप्रस्योडंढत feed | श्रणस्ु मयं राज्ञो वेश्यस्याविकसौ चिकम्‌”' ॥ दरत्येवमादि समत्यन्तरेभ्यश्च विग्रेषो ऽवगन्तव्यः | Faq पच्चः, दइ वाणश्ब्दाभावात्‌ उत्तरच च वाश्रब्दान्नानात्‌-दति भटनारायण- yaaa: | यद्च-'"वाससा यज्ञोपवोतानि कुरुते, तद्भावे विदधता सखुचेण'- इति निगमपरि ग्िषटवाक्यम्‌ | तच यन्ना पवो तपद सुत्त- रोयपर तद्धश्मेविन्यासविगरेषलाभा्थेम्‌ ) यया “उपसद्धिखरिल्या मासमेकम ग्नि होत जहो तिद ति कौण्डपायिना मयनेऽग्िहो चपद्‌- afer गणम्‌ । एवमिहा पौत्यदौषः | एवं बहनि वचनान्याज्ञस्येनो पपद्छन्ते। अन्यथा श्रस्मादेव वाक्यात्तानि aar- लाभविषयाणि वक्तव्यानि । न चेतद्‌ चितम्‌ | कस्मात्‌ ? "°विरोघो यच वाक्यानां प्रामाण्यं तच waar” | दति MIU | BAVA BAe | “यथा यज्ञो पकौतञ्च धा्येते च दिजोत्तमेः । तया सन्धाय्येते यन्नादुत्तराच्छादनं परम्‌ I <fa | “Camuna इ wa waaay wag | दतो यञ्चोत्तरोयाथं वस्वालाभे afeaa” ॥

९)

६९ गोभिजञोयं [१९्र.रख. ]

दति चेवमादि। परिशिष्टप्रकागेऽणक्म्‌- “यज्ञो पवौतानौ- aaa गौणं तद्शैविन्यासविगरेषप्राप्यथेम्‌""- इति | waar | TH BI मुख्य वस्तमनु क्यः, वेपरोत्यमन्येषाभित्यरोषः | "वस्त वाः-श्ररण्धा दाबुपवोतनागर खचलाभासम्भवात्‌, यज्ञोपवोलं कुरुते | भ्रन्यथा व्यपवोतस्य मेदनाद्‌ावन्थेः स्यात्‌ । “पिवतोमेहतश्ापि भुच्नतोऽनुपवोतिनः | प्राणयामक्चिक षट्कं नवकञ्च यथाक्रमम्‌” | द्रति स्मरणात्‌ | न खल समुद्भूतवेगानाममौषां विशं चषणमपि विलम्बः सम्भवति, वेगप्रतिघातप्रतिषेधाच,-इत्यन्यदेतत्‌ | श्रपि वा-- अ्रयवा- ( चौरादिभिवंस्लस्या्यपदारेऽरण्छादौ ) 'कुशरब्नमेवः यन्नोपवोतं कुरुते, एव-गशब्दोयज्ञो पवौतकरणं trata । करममाङ्गमेव यज्ञो पवोतं मन्यमानः, तस्मादन्यचायज्ञोप- वोतो प्रत्यवेतौत्यथेः । तदच यज्ञोपवीतं विरहितं पुरुषाय, यस्य PHVA: YAM: | तदेतत्‌ RATATAT AT । “रूदोपवोतिना भाव्ये सदा वद्धश्िखिन च । विंश्िखो ब्यृपवोतश्च यत्‌ करोति न ama” | द्रति । वच्छमाणध्परिभाषितस्य यक्नोपवौतिनः कर्मार्थे वेतत्‌ पुरुषायेमाचमित्यवगन्तव्यम्‌ ॥ ९ ॥ › ॥ तस्येव खल्निदानों यज्ञोपवौतस्य विन्यासविगरेषः परिभाखति ara, विनियोगविगरेषविवच्या |

दध्िणं areqaa शिरोऽवधाय सव्येऽएसे प्रति

1 १प्र. २ ख. | ग्रद्यङ्चम्‌ | qe

छापयति दश्िणं qaqa भवत्येवं यन्नोपवोौती भवति We I

qfau waat ae ysggatian, भिरोमूद्भानमवधाय वेष्टयिला, ‘vay’ द चिणेतरे- वामे, श्रसे wa cae: । प्रतिष्ठा- पयति स्थापथति,.-यन्ञोपवोतम्‌ | (तथा सति) दच्िणं ad बाह्मूलकोटर प्रेष, श्रसु-श्रघधः, श्रवलम्ब लम्बमानं भवति- यज्ञो पवौतमर्थात्‌ ! पुरूषस््ेवमनेन प्रकारेण यज्ञोपवोतौ भवति |

सेयं परिभाषा कम्म्ार्या । न खल्वयमपूव्वेस्य यज्ञो पवो तितस्य विधिःः-श्रपि तु सज्ञाविधिरेषः “एवं यन्ञोपवोतो भवति'-दति | AR? Vaart वाक्यभेदात्‌ । waa यन्ञोपवोतित्रस्याय विधिरित्येतस्मिन्‌ we भिद्येत वाकम्‌ । कथम्‌ ? यज्ञो पवोलौ भवेत्‌, स चेवं भवति-दति वचनव्यक्रिभेदात्‌ । न च विशिष्टो विधिः सम्भवति, प्रात्तलात्‌ थन्नोपवोतस्य, श्रप्राप्रलाच्च विन्यासविश्ेषस्य विध्यनुवादवेषभ्यापन्तेः । श्त्या चेवमवगमात्‌ । श्त्या च खस्वेवमवगभ्यते-संज्ञा विधिरेवेषः-- दति । एवं यन्नोपवौतौ भवतो ति वचनमेव खल्वाच्नस्येनोपपद्यते। न qa यन्ञोपवौतोौ भवेरित्यान्नायते, किन्तदि ?-एवम्‌-श्रनया That यन्ञोपवौतौ भवति-दति)।

ननु यज्ञोपवोतं कुरूते दति पुरूषाथं यज्ञोपवोतमनुद्च aw विन्यासविग्रेषः पररिभाव्यते-^एवं anata aafa-<fa । “एवं प्राचोनावौतौ भवति'-दति च। एवन्तहि मन्प्रतमेवानजानाति

gc ग्ेभिलोयं [१ ष. श्ख, |

भवान्‌ ।--यज्ञसचमाच पुरुषाः, विन्यास विशेषस्तु कर्मायः- दति । पर मायेतोऽपि, “यज्ञो पवोतं कुरूते--द ति खू्रयिवा, एवं यज्नोप- aint भवति--इति, “एवं प्रा्तोनावौतौ भवति-दति च सूयत Wa एवायं सखरसोऽवगम्यते तदिद- afafeaaarfa:— “यज्ञोपवो तिनाऽऽचान्तोदकेन कत्यम्‌”- दूत्य ॥ ₹ ॥ ˆ ॥

सव्यं बाहृसुङत्य शिरोऽवधाय दक्िणेऽ६से प्रतिष्ठाप- यति, सव्यं कश्षमन्ववलम्बं भवत्येवं प्राचौनावौतौ भवति ॥ ३ ॥

सव्यं वामम्‌ । व्याख्यातमन्यत्‌ । यज्ञो पवोतिना कत्य भित्येतत्‌ व्या चिस्या घुराचाय्यः प्रथमं यन्नो पवौ तसु परदिश्य तस्येव विन्यासविग्र- षेण यज्ञोपवो तिलं प्राचौनावोतिवञ्चाभिदधानोयन्ञोपवोतमस्या- स्तोत्यमुमेवाथं तच्ावगमयति ) भाव्यकल्पः खल्वयं खण्डो यन्ञोप- वोतिनाऽऽचान्तो दकेन हृत्य मित्यस्य azz ॥ २ ॥ › ॥

यदयं षिन्यासविशेषः परिभाषितः स विनियोगविगरेष ददानौ- मभिघोयते |

पित्यन्न त्वेव प्राचौनावौतौ भवति ॥ ४ ॥

पिदश्यः, fagut वा, यन्ञः- “यजतिचोदना द्रव्यदेवताक्रियं समुदाये शृतायेतवात्‌”-दत्यक्रलच्णः, तस्मिन्‌ पिटयज्ने पिढ- कम्मणोत्टेतत्‌ | तुगब्दश्चग्रब्दार्योऽन्यदपि समुचिनोति azre कात्यायनः |

| १्र.२ख. | ग्द्यद्चम्‌ , gé

“दक्षिण पातयेज्जानु देवान्‌ परिचरन्‌ सरा | पातयेदितरन्नानु fuga परिचरन्नपि'" | दरति ) swat awe. पिदयन्ञादन्यत्‌ व्यवच्छिनत्ति तेनान्यच विशषशास्रात्‌ aaa यज्ञोपवौतौ भवतौति गम्यते । पिदठयनज्ञमाचे प्राौनावोतित्रमभिदधानः खल्वाचार््योऽयांटन्यच यज्ञो पवो तिलं enafa । एकः शणब्दोऽपरः खल्वायाऽप्ययो भवति, कर्म्रायञ्च॒विन्यासविशेषः पिदयन्ञेऽवकाग्रमलभमानोऽन्यच fafa- श्रते | श्र्यापत्तिरपि पञ्चमो प्रमाणानामिति fe azafefa: | Way पुरस्ताद्‌क्म्‌ | एवशब्दश्च faa कम्मेणि प्राचोनावौनिवं नियमयति । स्मरति च भगवान्‌ मनुः | “प्राचौनावौतिना सम्यगपमब्यमतद्धिणा। पिश्यमानिघनात्‌ काय्यं विधिव्रहभेपाणिना'” | दति ॥ ४॥*॥ यज्ञो पवो तिना कृत्यभित्येतडाख्यातम्‌ ¦ श्राचान्तोदकेन कत्य मित्येतदि दानँ वयाख्यायते |

उदगग्ररत्सछष्य प्रक्षस्य पाणौ पादौ चोपविश्य चिराचामेत्‌ दिः परिष्रजौत ॥ ५ ॥

STATIS सायप्रातदेांमसम्य प्र्तलात्‌-ग्टद्याकम्मेणाच्चु प्राये-

णाश्निमाध्यलात्‌, उदगग्म रित्याह | उदगन्तरतः। कस्य? WA | saute । सपेनिगंच्छतिकर्ममा । गलेव्येतत्‌ । प्रचाच्याद्धिः, wat wat, पादौ चरणौ qi Zawya fang सऋरति।

ॐ % गोभिलोयं (१ प्र, २ ख. |

"प्रथमं प्राङ्मुखः खित्वा पादौ प्रचालयेच्छनेः । उदङ्मुखो वा देवत्य पेटके दिए सुखः | दति । श्रापस्तम्बस््ाद | प्रत्यक्‌ पादावसेचनम्‌ः--दति। क्रम ॒प्रादप्रच्छालने-““सव्यं पाद्मवनेनिजे दति सव्य प्रचालयेत्‌, दकि पादमवनेनिजे दति दचिण प्रचाल्येत्‌ः-दति लिङ्ग- द शेनाद्‌ वगन्तव्यः । “सव्यं प्रचाल्य दचिणं प्रचालयलति”-दति च ग्टद्यान्तरम्‌ ।--'उपविश्य'- “अन्तर्जानु wet tn उपविष्ट उदश्ुखः | ana ब्राह्मेण तौ यन बिजो नित्यसुपस्य शरत्‌” | दति स्मृत्यन्तरोक्तप्रकारेणत्ययः | गद्यासग्रहोऽप्यार, “eta: प्रतिग्दोदान भोजनाचमनानि च | च्रवददिर्जानु कार्य्याणि स ङ्ग्ठान्येवमा चरेत्‌” | दति । जिः चिवार, "श्राचामेत्‌"- च्राचान््ोदकेन इत्यम्‌ cea परिद शकतखा--श्रप' दरति ara: | “चिः पिबद्म्ब बो कितम्‌'"- दति च gaara । अच चिराचामेदित्यभिद्धान- त्राचाय्येः-- चिर अच्चणमाचमनमन्यदि तिकन्तेव्यतेति द श्रयति मन्व्यै- बुक्तावच्यामणेवम्‌ । ‘fav वारदयम्‌, 'परिष्टजोत'- "'सरेत्याङ्गं्टमूलेन दिः प्रटज्यात्ततो सुखम्‌” | <iq सरणान्रखमङ्गष्टम्‌ लेन प्र्टज्यादित्यथेः ॥ ५। *॥

पादावभ्युश्य शिरोऽभ्य॒क्षेत्‌ ॥ € ॥

द्विरिति सामर्थ्यात्‌ । इज्चन्यत्‌ । विखमासकरणं पादाभ्य शणागेषेण शिरोऽभ्यच्षणनिषेधाथेमिति weary ॥ ई ॥ + ॥

[XRG | IAAF | ७१

इन्द्रियाण्यद्धिः सरःस्पृेत्‌ ॥ ७ |

दृद्दियाणि, इद्धियानाममूत्तेलात्‌ इद्धियायतनानि गोलकानि, शरद्धविः करण््डताभिः, उद्‌ काद्र ण ₹स्तनेत्टेतत्‌ । Waa: | संय गरत्‌” सम्यक्‌ स्मत्यन्तरो क्तप्रकारेण TIT ॥ ऽ ॥ * ॥

कानि तानि इन्द्रियाणि ?-दत्यत श्राह)

अक्िणो नासिके कणोविति ॥ ८ ॥

sfamt, qaqa । नासिके, नासाच्छिदरे । कर्णः श्रोते । “संस्पशेत्‌" दति सम्बध्यते । दतिरन्यद्पि खृत्यन्तरोक् समुचिनोति । उपन्यासभाचमेवेदम्‌ । क्रमश्च Weare एव भवति । ASE TB “gare पाणो पादौ च fa: fase वोकितिम्‌ | सदत क्ृ्टमूलेन दिः प्रटज्या तततो मुखम्‌ | wee तिष्भिः पूव्वेमास्यमेवमुपस्शरेत्‌ । ayea प्रदेशिन्या प्राणं पश्चादनन्तरम्‌ । श्रङ्गछानामिकाभ्याञ्च TERME पुनः पुनः ।

नाभिं कनिष्ठाङ्गषटेन इदयन्त्‌ तलेन वे | स््वाभिश्च शिरः पादह चाग्रेण सस्यशेत्‌"' | दूति । नन्वाचार्ययेण क्रमस्यानुक्रत्ात्‌ पाटकमेणेवानुष्टानं कुतो स्यादिति चेत्‌ । उच्यते) दच्संडिता किल परिगश्ष्टिकल्पा मृन्यन्तरोयग्मन्थानामिति तद्‌ कतक्रमगरहणं न दोषाय | तथाचोक्तं तिनेव,

92 ग भिलौयं | ९.२ ख. |

“उक्तं कम्मं क्रमोनोक्तो न कल्पो मुनिभिः स्मृतः | दिजानान्त्‌ हितार्थाय cay सखयमन्रतोत्‌” |

दूति । श्रतएव सव्वेमेतत्‌ स्पष्टयति कम्मप्रदोपे कात्यायनः | "जिः प्राश्चापो दि रुन्न्य सुखमेतानुपस्यृशेत्‌ | च्रास्यनासाकिकणां श्च नाभिवचःशिरोऽमकान्‌ | संहताभिर्यङ्गलो भिरास्यमे व सुपस्पभत्‌ | age प्रदेशिन्या प्राणसचेवमु पस्य़त्‌ | श्रङ्गष्टानामिकाभ्याञ्च Ve: श्रोतं पुनः पुनः | कनिष्ठाङ्गटयोर्नाभिं इद यन्तु तलेन वे" |

दति ॥८॥*॥

यद्यन्मोमा VAY स्यात्त्तदद्धिः सः स्पृशेत ॥ € ॥

यत्‌ यत्‌, इद्धियमन्यद्रा ऽङ्ग, 'मोमांस्यः-मोमांसा विचारः ददं Rg जातं न वेति सन्दहनिरामाय, विचाय्थं-विचारादं भवति, तत्तद द्धिरुदकेन, Wawa, न तु संश्रयनिरामाय विचारं

कुर्य्या दित्ये: ॥ < ॥ * ॥

तचतदादः ॥ १० ॥

तेच तस्मिन्नाचमने, एतन्‌ वच्छमाणमाड्क्ब्राह्मणवाक्या- नोति awe: | सुचञ्चदमाभासान्तं faa सुखावबोधा्ें भवति ॥ १० ॥ * ॥

[९ प्र,रख. | RIAA | 93

नोपस्पृगेद्रजन्‌ ॥ ११ ॥ न उपस्प शदाचामेत्‌, व्रजन्‌ । व्रजतिगेच्छतिकर््रा । गच्छन्नि- त्ययंः ॥ ११ ॥ > ॥ न तिष्ठन्‌ ॥ १२॥ न--““उपस्पष्ोत्‌”'--दृति सम्बध्यते प्रतिवाक्यमितः प्रति । ^तिष्ठन्‌'- aS सन्‌ ॥ ९२ ॥ " ॥ न हसन्‌ il १३ ॥ न, स्मयमानः- दति भटभाव्यम्‌ न we कुव्वेन्निति फलिताः ॥ १३ ॥ * ॥ न विलाकयन्‌ ॥ १४ ॥ तस्ततः किञ्चम विलो कयन्नो पस्यगेत्‌ १४} ० |

नाप्रणतः ॥ १५ ॥ उपविष्टोऽथप्रणतो ऽनवनतपृन्वेकायोनो पश्पगेत्‌, उच्छिष्टानामपा- मङ्गषु पातसम्भवादित्यमभिप्रायः ॥ १५ ° | नाङ्गलोभिः ॥ १६ | न उपस्य द ङ्गगलोभिरूद्मु टकमुन्‌किष्छत्यथेः ॥ १६ ॥ ° ॥ नातोथन ॥ १७ ॥ तोयाद्‌ाचमनायं ्रास््रगिदिताद्‌ यदन्यन्तर तौ मित्युच्यते | gaze: खल्वयं निपातः । तेनानेन पि्येण नोपस्यशेत्‌ । समरति च भगवान्‌ AA! |

98 गो भिलोयं [१.२ ख. |

“ब्राह्मेण विप्रस्तौर्थेन नित्यकालमुपस्मशेत्‌ | कायत्रेदशिकाभ्यां वा न पिश्येण कदाचन | दति । तान्येतानि atatfa— “कनिष्ठादे भिन्यङ्गृ्टमूलान्यद्र करस्य च । प्रजापतिपिषन्रद्यदे वतो यान्यनुक्रमात्‌"” | दति समत्यन्तरादवगन्तव्यानि ॥ १७ ॥ ° ॥

न सशब्दम्‌ ॥ १८ ॥ सशब्दं यया भवति, न aula” ॥ १८॥ ° | नानवेक्षितिम्‌ ॥ १९ ॥

श्रनवेचितमदृष्टसुदक ATTY । “craraaifaaarfa wefan मनोषिभिः | दति acura राच्ावेतन्नियम दति बदन्ति॥ १८ ॥ ° ॥

न ATMA ॥ २० ॥

जानुज्धां वाद्यौ-- वदिष्कतावंसौ- “्रन्तरू्व्वोररत्नौ शा facateret: faaq’—sfa कत्य न्तरदशेनात्‌- हस्तौ यस्य, सोऽयं वाद्यांसो नो पस्यश्ेत्‌ ॥ २० ॥ ° ॥

नान्तरौयैकरेशस्य कल्ययित्वोत्तरौयताम्‌ ॥ Pe ॥

श्रधःपरिधानमन्तरोयमित्याचचते | तस्यान्तरो यस्य,- एकदे श- स्यावयवस्य, उत्तरौ यतां कल्पयित्वा | एकवासा दत्येतत्‌ Ne ci ott

(१प्र.रख.] ` WAG | ७५

नोष्णामिः ॥ २२॥

न, उपस्पशेत्‌-उष्णाभिः, वद्ितक्ताभिरद्धिने पुनधेकेतप्ताभि- रपोत्ययेः । "इद्‌ केनातुराणाञ्च तयोष्णनोष्णपायिनाम्‌? | दति स्त्यन्तरद श्रनादनातुरः पुरुष इति वाक्यश्षः॥ २२॥

न सफेनाभिः ॥ २३ ॥ अद्धिरित्येव ॥ ee to ॥ न च सोपानत्कः कचित्‌ ॥ २४ ॥

चकारोऽप्ययं भिन्नक्रमो द्रष्टयः। उपानहौ प्रसिद्धे, तार्भ्या सहितः पुरषः सोपानत्क दत्य॒च्ते | सोऽय सोपानत्कः, कचिच-- केश्या खिर प्पवस्थायाम्‌ | “राज्ञां qeut देवानां न दुस्येद्‌ न्तिके चरन्‌ । राजानु पन्च चरणस्तयाऽऽचमनकरश्मेणिः | दूति स्मृत्यन्तरोक्तायामपि | नोपस्गेत्‌ | सोऽयं कौयुमादौनां विगरेषविधिः। ware fad सत्यन्तरमस्यापवादतया वणि- तम्‌ ॥९२४॥ ° ॥

कासक्तिकः ॥ २५ ॥ “faq: प्रादत्य कण्ठ वा सुक्रकच्छश्िखोऽपि वा | श्रृत्वा Weel: गौचमाचान्तो ऽप्यश्रगचिभवेत्‌” | ति ूत्यन्तरद्‌भेनात्‌- के, शिरसि, श्रासक्रिका श्रावेष्टिका

rc

od गोभिलोयं | १ प्र, २ ख. |

कृता येन, सोऽयं कासक्रिकः शतशिरोवेष्टनः । “नो पस्पशत्‌' दरति सम्बध्यते । बद्ध परिकरः FEA चेवभुच्यते दत्यप्याडः ॥ २५॥।०॥ गले FE ॥ २६ ॥ गलावललम्वितवासाः, प्राटतोत्तरासङ्ग इत्येतत्‌ । नोपस्पुश्रेत्‌"- दत्यनुवन्तते ॥ २६ ॥ ° | चरणो न प्रसा च ॥ २७॥ चरण्मै पादौ, प्रसाय्ये वितत्य । चड़ब्दः- '"नासनारूढ चरण BBWAA जपेत्‌ क्रचित्‌ | दति सखत्यन्तरोक्रं समुचिनोति तेन, तथाविधश्च, न, उपस्प्शेत्‌ ॥ २७॥ ० ॥ अन्ततः vag शु चिभवति ॥ र ॥ श्रन्ततोयथो क्राचमनात्‌ परतः, प्रत्युपस्यश्य स्पष्टोद्‌ कं पाणिना, शूएचिभेवति पुरूष tau । भ्रन्ततो मध्यत इद्धियायतनान्युपस्प श्य प्रचिभेवति, न पश्यत दृत्यन्ये ॥ es fo ॥

हदयस्य शसू्वेवाप आचामेत्‌ ॥ २८ ॥

दय याः स्पृशन्ति, ता दमा इदयस्यशर एवाप आचामेदिति दयस्यग रा पोनियम्यन्त | त्‌ शब्द खण्ब्दायेः-

“द्राभिः पयते विप्रः कण्टगाभिम्तु afar: | वेश्योऽद्धिः प्राश्तिभिश्च शद्रः स्ष्टाभिरन्ततः' | दति mamta समुच्चिनोति ॥ < ॥ ° ॥

(रप. रख. | पद्यम्‌ ` ७७

उच्छिष्टोडेवातोऽन्यथा भवतौति ॥ ३० ॥

उच्छिष्टोह किल दत्येतिद्यार्थकोऽनथंको वा निपातः। उच्छिष्ट एव ANE दत्ययः। Bats यथोक्तात्‌ विधेरन्ययाऽन्येन प्रकारे-

णाचान्तोऽपि भवति; दतिर््राह्मणवाक्यममार्ि द्योतयति pec. ol

अथ प्रत्युपस्यशनानि ॥ ३१ ॥

श्रयो पस्रगानन्तर प्रति पुनरपस्यश्चन्ते येषु निमित्तेषु, तानौ- मानि प्रत्युपस्यशेन!नि-दिराचमननिमिन्तानोत्येतत्‌ | वच्यन्ते इति वाक्यश्रषः Wee te ॥

Ta, भुक्ता, AAT, खात्वा, पौत्वा, विपरिधाय च, रथ्यामाक्रम्य, WATTS पुनराचामेत्‌ ॥ Be ॥

सुद्चा-निद्रामासेवय, भुक्ता-भचयिला,- किचचिद्धच्छमित्यर्यात्‌, चला- चतं रला, साला -- wy, पोला- पेयमुदकादि, विपरिधाय- वासः । चः समुदये । “eta भोजनकाले च सन्ध्ययोरुभयोरपि | अराचान्तः पुनराचामेदासोविपरिघाय चः'। दृत्येवमादिशूत्यन्तरोक्र ससुचिनोति । रथ्या प्रतोखौ विगरिखेत्यनर्यान्तरम्‌ । तामाक्रम्य, saat se श्रानम्‌, चका रादाक्रम्येत्यनुषज्यते | श्राचान्तः छता चमनः सन्‌ पुनश्धंय- आचामेदिति दिराचमनमेषु निमित्तेषु कन्तेव्यमन्यच कम्मेकालात्‌ |

तथाच स्मृत्यन्तरम्‌ |

७८ गोभिलोधं १९.९६ ख, |

“छते निष्टोविति af परिधानेऽश्रपातने | AHS एषु नाचामेद्‌ चिएश्रवफं Tq” | दूति | श्रतणएव, “चते निष्टौवने चेव दन्तो च्छिष्ट तथाऽनृते | पतितानाञ्च संभाषे दविणं श्रवणं स्परत्‌” | दूति ग्ण्ह्यासग्रहवाक्यमपि सङ्गच्छते ॥ 2२२ ॥ ° ॥

दति मरामहो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागे mre चार्व्यात्मज- ओषन्द्रकान्ततर्कालङ्धारस्य कतौ whats प्रथम- प्रपाठकस्य दितौयः खण्डः ॥ ० |

गमोभिलोयग्द्यसते

प्रथ्मपपाठके Sata: खण्डः ¦

amt सायंप्रातर्हामकालौ, च्रयेदानोमाटदनयो वेक्तव्ा--कथं होतव्यमिति । तामाह | अभ्रिमुपसमाधाय परिसमृद्य दक्षिणजान्वक्तो द्ि- णेनाग्रिमदितेऽनुमन्धस्ेत्युदकाञ्जलिं ATT ॥ ९ ॥

परादुष्वतमग्रिसुप समोपे aT, समाधायन्धनेन सम्यगाधाय use, परि सव्वेतोभावेन समृद्ध विचिभ्रानम्यवयवा- Ansa, मन्ल्ानुपदे शादमन्ततकमित्यमिप्रायः । यत्‌ पुनराचाय्ये- एव समन्त्रकं परिमृहनं वच्छति- “दम wtafafa चेन परि- समूडेत्‌”- दति | aca न भवति | इद मन्लानुपदे शात्‌ | चिप्र हो मवाचास्य | ATE RAAT: | “a qaiq faretag दिजः परि समूदनम्‌ | वेरुपाचञ्च न जपेत्‌ vey विकव्नेयेत्‌” | दति। fax ये san a दमे चिप्रहोमाः सायप्रातहामादय- उच्यन्ते तदनेन परि समू इनस्य निषधादाचार््येण परिसमृद्धेति करणाचामन््कमेव परिसमूदनमचर करणौय, नतु इम स्तौममिति नेति feud । म च, “eq wet न विद्यन्ते व्याइतौस्तच योजयेत्‌ |

Se गोभिजोयं । २. प्र, रे ख, |

HAUT WEN मन्त्रात्‌ Ba समाचरेत्‌” | ति गद्धासग्रदोक्रो यादतिप्रयोगः ay न भवतौति वाच्यम्‌। “ard प्रातरवेश्वदेवे fueas तयेवच | कम्बके गोमये नित्यं व्रतानां समिधासु च। चेत्य युपे त्रौ दियवे warea च याज्ञिकैः | areata प्रयोक्रदया यन्ञवास्तुक्रिया aur” | दूति aaarfeas aeafu तन्निषेधात्‌ । एवं स्तरणमप्यच न HUA | कस्मात्‌ ? दतः पर स्तरणाख्नानात्‌। इतः पर खल्वा- चाय्येः स्तरणमभिदधानः aay स्तरणमिति दशयति । azare कम्मप्रदौप एव | "यान्यधः स्तरणान्नानान्न तेषु स्तरणं भवेन्‌ | एककार्य्या यंसाध्यलात्‌ परिधोनपि asaq” | दति । ब्रद्धन्धापनमपि area कस्मात्‌ ? तदधः षमान्ना- नादेव | HAVA WTAE | “एकसाष्येष्ववदहिःषु न स्यात्‌ परिसमूहनम्‌ | नोद्‌ गासादनञ्चेव चिप्रदोमा हिति रताः" | दति चिगप्रदोमानामकमाध्यलम्‌--होटमात्रसाध्यलं दश्रयति ग्टद्या संग्रहो ऽप्याह |

“cata पिदयन्ने च ब्रह्माणं नो पकल्पयेत्‌ | # in = + भ॑ मायप्रातखं होमेषु ava बलिकम्मेसुःः | fa) न्यञ्चकरणन्तृ- द्द्‌ ्मेभेजामद दति-कर्तैसुचितम्‌ । कस्मात्‌ ? “पूर्षु चेके”-दति तस्य पकचप्राक्तलान्‌ । न खल्वेतत्‌

[2 प्र, देख. | RAGA । SR

प्रतिषिध्यते 1 परमकरणेऽपि न age भवति ; पच्चप्राप्नलादेव | एकेषां खल्वा चा्ययांणां मतम्‌-कत्तयमिति, न anafafa शचाप- रेषाम्‌ ¦ तस्मात्‌ ACU HIST: , रकरण चावेगु्छमिति सिद्धम्‌ | तत्मकारख कम्मप्रदोपे दभिंतः। “efau वामतोवाद्यमात्मामिमुखमेव तु | कर करस्य FRA करणे न्यञ्चकम्मेणः'' | दूति । दचिणजान्वक्रः,-दकिणं जानु श्रक्रम्‌-(श्रञ्चतिर्गच्छति- aa) गतं, गडमिभित्यर्यात्‌ यस्य, स efaunram: afaracfau- Manga: | स खल्वयं द्चिणजान्वक्रः, “द किणएनागनिं' दचिएस्या- मदर वत्तिन्या न्दिश्यग्नः, श्रदितेऽनुमन्यवेत्यनेन मन्त्रेण करण्ण्डूतेन मन्तं पटिलत्यथेः | “aaa कर्मादिसनज्निपातः' - दति न्यायात्‌ | 'उदकाञ्जलिः विन्यास विशेष विगि्टस्तावञ्नलिरित्या चचते | "उद्‌ क- पूरितोऽञ्जलिःः श्रन्नलेव्वां उद कमित्युद्‌ काञ्जलिः | तभिममुद- ata प्रसिच्चेत्‌ प्राग्यभित्यथेः। wy: खल दकिणस्यामदूर - व्िन्यां दिश्ययं प्रसेकः पूर्व्वाभिमुखश्च होता भवति । प्राञ्चि Safa वा क््माश्नुतिष्टरन्‌ः- दति च ब्राह्मणम्‌ ॥ १॥ * ॥ अनुमतेऽनुमन्धस्वेति पश्चात्‌ ॥ २॥ पश्चात्‌ पशिमायां दि श्म्नः- उद्‌ काञ्ञलिं प्रसिश्चेदित्यनुवन्ेते | खदगग्रमित्ययेः | गतमन्यत्‌ ॥ र ॥ * ॥ सरस्वत्यनुमन्यस्वेत्युत्तरतः ॥ ३ ॥ उन्तरत उत्तरस्यां दिश्यद्नेरुद काश्चलि प्रसिश्चेत्‌ yaaa |

जिष्टमन्यत्‌ ॥ 2 ॥ ° ॥ 0

SR गोभिलौयं [९ १, द ख.|

देव सवितः प्रसुवेति प्रदक्षिणमम्रिं पय्यश्चेत्‌ सक्लद्या चिवां ॥ ४।

देव सवितः प्रसुवेत्यनेन Aan करणण्डूतेन yefau यथा waste wad परि षिश्चेद ्टयेद्‌दकाश्नलिधारथेत्ययेः | सङृदेकवारं वा चिर्व्वार्रयं वा यथा भवति तया पथ्येचेदिति क्रिया विशेषणमेतत्‌ । पय्येत्तणश्चेदावच्येते मन्त्रोऽप्यावन्तेनोयः | करणत्वादस्य ¦ प्रधानस्य BMS तद्‌नुया यिनो्गुष्ण श्रष्यावननैन्ते। वाग्रब्टौ तुल्यवदिकल्याथौः । तदच चिरादृन्तिपच्चे weezer कल्पनौयः | TACT जघुप्रयत्नसाध्ये सकृत्‌ Gaye यावान स्तावानेव चेत्‌ गुरप्रयत्नसाध्ये प्चान्तरेऽपि स्यात्‌ ;-ख्यात्तद्ये

प्रामाधमेवा ननुष्ानलचणमस्य | कः BWI: सत्यप्यन्पोय- स्यपाये तावन्तमेवारथेसुत्पिपाद चिषुगेरौ यां खमुपायञ्ुपादन्ते। अत-

Vale कात्यायनः | “aq स्यात्‌ ृच्छ्रश्ट यस्त्वं ओ्ेयसोऽपि मनो षिण: | TIS रवते तच्च HQ अयोद्यवाप्यते” |

हति ॥ ४ ॥ ° ॥ पय्यच्चणप्रकार माद |

पग्यक्षणान्तान्‌ व्यतिहरन्रभिपय्थंषन्‌ STATA ॥५॥

दण्डरव्नुदकधारादिष्वादिरष्यन्तग्रब्दो भवतोत्याः। बह- वचनश्रुतिस्तिवे तिपच्ाभिप्राया । तदयमयैः । पय्यैफानां पय- चणोद्कधाराणमन्तान्‌ व्यतिदरन्‌ श्रभ्यन्तरतः कुव्वैन्नित्यर्थः |

[१ पर. द खः WIAA | ८३

श्रनेनेतदुक्तं भवति । पय्यचणणरम्भको टि मभ्यन्तरतोऽवसानकोरिश्च वहिः कुर्य्यादिति । वअतिहरन्‌ वय तियोजयन्‌ मिभ्रौ कुव्वेन्िति वा । ae त्वाहः- व्यतिहारो विकरः व्यतिदरन्‌ विषृष्टान्तरालान्‌ get जित्ययेः- इति । aaa होमायमुपक्गपं नो ह्यादि, श्रभिपय्ुकषन्‌ धारया Wawa: Bass: | श्रवा । were श्राभि- मुख्येन सिञ्चन्‌ auafaaaq । ‘afi पय्येचेत्‌-द ति पूर्व्ुच्य सम्बध्यते ॥ ५ ॥ ° ॥

अथ हविष्यस्यान्नस्याग्रो जुह्यात्‌ कतस्य वाऽरं- तस्य वा ॥ € |

sugary वि श्रिष्टमानन्तय्येमभिद्यो तयति | “समिदादिषु होमेषु मन्लदेवतवच्निंता | पुर स्ताचोपरिष्टाचच इन्धनाथं समिद्धवेत्‌”' | दति कम्मेप्रदौपदग्रनात्‌ पय्यैचणानन्तर awl समिधमाधा- येत्य यः | श्राचाय्यपुचोऽप्याहइ | ""सर्व्दषामेव होमानां ममिदादौ विधौयते | कर्मान्ते चैवमेव स्यात्‌ खाहां तत्र न कारयेत्‌" ॥ दृति । समिच प्रोचितेवाधातय्येत्यादापस्तम्बः । “नाप्रोकित- मिन्सनमग्रावादष्यात्‌ दति | दविखस्य दविषि साधौः- “efaay यवा मुख्यास्तदनु ब्रोदयः स्मृताः | माषकोद्रवगौ रादौन सर्व्वालाभेऽपि aia” ॥ दति meine माषकोद्रवादिवन्बस्य यवादेः। WAR

<2 मीभिलौयं | ९्र, ३ ख. |

ऋदंगोवस्य को टाद्यदृष्टतया भक्षणयोग्यस्येत्येतत्‌ । wl ww लम्बन्धाथां । “fase जडयात्‌ होममभिनिष्वेन्तेयेदित्य्थः। श्रवा । अवयवायवेयं wel gear) ₹तिय्यस्यान्नस्यावयवेन ety अभिभिवन्तेयेत्‌- इति । किमनेनोक्तं भवति ? एतदनेनोक्त भवति | गे wafay हविग्यमन्नं होतव्यम्‌ । किन्ति? श्रवयवस्तस्य हो तन्थः-ययाऽवश्िव्यते तया दो तव्यम्‌--दति। स खल्वयं wa

“हो मपाचमनादेशे द्ववद्रगये खवः समृतः ।

पाणिरेवेतरस्मिस्त्‌ सचा चात्र न ह्यते" ॥

इति |

““पाण्छाहतिर्दाद्‌ श्पन्वेपूरिका कसादिना चेत्‌ सखवमाचपूरिका । देवेन तोन च gaa दवि- agifcfu afefa तद्ध पावके" ॥ <fa च कम्मप्रदौपदशेनात्‌ | “उन्तानेनेव स्तेन इद्ष्टायेण पौ ङ्तिम्‌ | खता क्ुलिपाणिस्तु वाग्‌यतो aTeargia:” ॥ दूति गोभिलपरि शिष्टवचनाच्, यथोक्प्रमाणं यथोक्त इवि- wee यथोक्रन प्रकारेण द्चिएेन पाणिना कम्ते्यः। wa च पुनः-श्रग्नौ- दति खचयनना चायः समिद्धे वन्धो दोतव्यमिति द्योतयति । afad शखस्वाचार्यण पुर स्तादेव- “गद्येन होमो विभौयते'-दति | azre कम्मेप्रदोपः | “asafefa जरोत्यग्नौ व्यङ्गारिणि च मानवः ।

।१५१.२ ख. | WAG |

मन्दाग्चिरामयावो च दरिद्रश्चोपजायते tt तस्मात्‌ समिद्धे होतव्यं नाममिद्धे कदाचन, ्रारोग्यमिच्छताऽऽयुख भरियमात्यन्तिकौन्तथाः” ॥ दूति | समिन्धनञ्चाग्रव्यजनादिना कन्तेव्यमित्यष्याद्‌ स एव । “जद्धषंश्च ga चेव पाणिद्ुपेस्फयदारुभिः । न कुय्याद्‌ धरिधमन कुस्यांद्रा यजनादिना ॥ मुखेनेके धमन्यश्चिं सुखाद्याषोऽध्यजयत | नाभि सुखेनेति च यन्नो किके योजयन्ति aq” ॥ दूति | weraae: | “qa qu waefi न ada न पाणिना। मुखनो पाघमेदभ्नि मुखाड्ो षोऽध्यजायतः? ॥ दति Sawada aa यद्‌ भिधानोऽभ्चिस्त्र तमानय सपूज्य हो तव्यम्‌ । “सम्यजयेत्ततो वनिं CUSTER: क्रमात्‌” | इति समरणणत्‌ | “ara चेव रहो तव्यं aa यो विदडितोऽनलः'” | दति ग्णद्धयासंयदइवचनाच । यन्न चाश्भियेदमिधानो भवति ACTH ग्टद्यासमग्रहः | ‘atfaa: waatafa: प्रथमः परिकषैन्तितः | afaq मारुतो नाम गर्भाधाने विधौयते ।

पुंसवने चन्द्रनामा श्रङ्गाकश्मेणि शोभनः | सोमन्ते मङ्गलो नाम प्रगलभो लातकश्मेणि ॥

ce गभिलोयं [९ ष. ३ ख.

aha स्यात्‌ पाथिवो द्यिः प्राशने च प्रटचिम्तथा | सभ्यनामाऽय चड़ तु ANSI समुद्भवः ॥ गोदाने खय्यनामा स्यात्‌ केशान्ते द्यधिरूच्यते | वश्वानरो विसँ च विवादे योजकः स्मृतः | चतुर्थ्यान्त्‌ गश्रख नाम एटतिरग्िस्तथाऽपरे | ्रावसथ्ये भवे ज्ञयो वैश्वदेवे तु पावकः , AGI वे गाहेंपत्ये स्यादौश्वरो दक्षि तथा | विष्णराइवनोये तु श्रत्धिहोचे चयोऽग्रयः ॥ aqua च वद्धिः स्यात्‌ कोटिदोमे इताशनः ' प्रायश्चित्ते विधिश्चंव waan च area: । देवानां eaaresg faut कव्यवाहनः | पर्णाङ्त्यां aetaa शाज्तिके वरदस्तथा ॥ पौष्टिके बलदेव क्रोधोऽिश्वाभिचारिके | TNS कामदो नाम FATS तु दूतकः॥ कोष्ठे तु जठरो नाम क्रव्यादोग्टतभच्णे | समुद्र वाडवो जेयः चये मवत्तंको waa” ॥ इति । विगशेषनामासम्भवे च विश्वरूपो नामायिः सव्ये भवति | “सव्वेतः पाणिपाद्‌ान्तः सन्वेतोऽकिभ्िरोमुखः | विश्वरूपो aerafa: प्रणणैतः सन्वैकश्मसु" । दति ग्णद्यासग्रदवचनात्‌ । इविव्यस्यान्नम्येत्येत दि शिनष्टि — ‘eae’ श्रोद नादेन्वा, “श्रकतस्य' ब्रोद्यादेर्व्वां । तदाद कात्यायनः । 'छतमो दनसक्का दि तण्डला दि कतारुतम्‌ |

| रपर. ३ ख. | WIAA | =

ब्रोद्यादि wad wiafafa va चधा aaa” ॥ दति । व्याख्यातौ वाशब्दो ॥ ६ ॥ * 1

TATA प्रक्षाल्य जुह्यात्‌ प्रोदकं छत्वा ॥ ७ |

saa ब्रोद्यादि, चेत्‌ यदि, अजुहयात्‌,- तदं waa तत्‌ प्रराख्य-- “fara: प्र्ालयेदित्याहः'- दति लिङ्गदभनात्‌ दे वायेत्वाचचास्य वारचयमिति वाक्यशेषः । wage यस्ात्तदिदं प्रोदकम्‌- प्रमतोदकं BAT जह्यान्‌ | तद यमय पूव्वमेव ब्रौद्यादि प्रचाल्य WHY छवा संस्थापयेत्‌ शचौ भाजने । waa च होमकाले तस्मादेवाद्धत्यो इत्य जुह्यात्‌ | न तु होमकाले प्र्ा- लयेत्‌ | श्रप्रगतो द्‌ कतयाग्मेरपचथापन्तरित्यभिप्रायः | गन्द प्रमाण- कत्वा दस्यायेस्य न किमपि ग्रद्धितव्यम्‌ । तस्मादेव च नास्ति wae प्ररालनापेखा। न खल्वस्ति शब्दः- हृत प्रचालयेदिति ॥ ७ ॥ ° ।

अथ यदि दधिपयोयवाग्‌ वा, ayaa वा We स्थाल्या वा खुवेणवे वा ॥ ८ ।

ay त्रोडियवयोरभावे, यदि-द्धि, पयो, यवागू वा जड- यात्‌ | यवागृयेवष्ृष्टकः | स खल्वयं दध्यादिहोमानुवादो दध्यादि- दोमविधिमनुमा पयति- त्रौ दहियवयोरभावे दध्यादि ssarfefa | कस्मात्‌ > प्राषट्यनुसारिलादनुवादस्य | यथा चतुरवत्तं पञ्चावत्तं वा जहोतोति रोमानुवादो दोमविधिम्‌ । यथा वा-- “श्रसस्तप्रमोतानां त्यागिनां कुलयो घित्ताम्‌ | उच्छिष्टं भागधेयं स्यादमषु विकिर यः” ॥

cc गोभिलोयं | १ प्र. ३ ख, |

दूति दर्भेषु विकिरानुवादो दमेषु विकिरविधिम्‌। तथा चोकम्‌ । “fagrefa fafuset दमषु विकिरो यथा | द्रति । यथा वा-““यदुवा उभयं fanligtaga न्रह्मलञ्चेव- दत्युभयचिकीरषाऽनुवादस्तदुभयचिकोर्षा विधिमिति । दृश्यते I “af ब्राह्मणो यजेत, बाहस्पत्यं मध्ये निघधायाडतिमाड्ति इत्वाऽभिघारयेत्‌, यदि राजन्य रेन, यदि वेश्यो वेश्वरेवम्‌”- इति सयदिकाद्ण्यान्नानात्‌ ब्राह्मणदौनां क्रतो विधानमिति : तथाच ग्दह्यान्तरम्‌ | “mura त्रौहियवयोदृघ्रा वा पयसाऽपि ar} तदभावे यवाम्बा वा जङ्यादुदकेन ay” | fa) तदयमथयेः । यदि त्रौ दिथवयोरभावे दधि vat जड यात्‌- “खादिरे वध्नाति, पालाशे बघ्राति, feat aytfa’— दतिवदनयोरपि दपिपयमोविकल्पः। वाश्नब्दाभावश्च तुल्यवदि- aes: । तयोरप्यभावे यदि यवागूं वा जहयात्‌- तदं कंसेन कास्यभाजनेन वा ASA) “WMA चर्यं श्रते, सा चडस्ालोत्युच्यते | तया wares '“तिय्येगूड्ं afar get नातिषटदन्मखो | ्न्मय्यौड्म्बरौ वापि चरस्धालगे wea” | दति कश्प्रदोपोक्रलच्णया वा जयात्‌ । “सवेण, खवः ae रोमपाचमुच्यते- “खादिरो वाय पाल्लाग्रो fafaafe: सवः सृतः ) खम्बाडमातचा विज्ञेया aug caer: |

|९प्र, द ख.. ग्र छयद्धचम्‌ | cE

खवाग्रे प्राणवत्‌ शातं इङ्ग्टपरिमण्डलम्‌ | JET: शराववत्‌ खातं सनिव्वांह षड्ङ्कुलम्‌"” | दति कश्मप्रदौपोक्रलच्णः। तेन खवेणए वा ssarq | वे"-इति प्रसिद्धायथेकोनिपातः खवस्येवं विधेषु होमेषु प्रसिद्धिं चो्यति | कालत्यायनोऽपयाह | “हो मपाचरमनादेशे द्रवद्रवे खवः सखतः” | दूति | ततश्चाभावविकल्पोऽयम्‌ ‘Hea वा Weare वा- दति । तस्मात्‌ स्बेणेति प्रथमः कल्पः । तस्य खल्वभावे FAYE स्था्यो विंकल्य दति सिद्धम्‌ | केचिद्च शूचदयं कन्पयन्ति । तचर-“श्रय यदि दधि पयो- यवागूं वा दत्येकं, “कंसेन वा चरुखास्या वा Baa वे वा दूति aa सूुचमिति मन्यन्ते । विवर शशचेत्थं gaia: श्रथ यदि- शब्दौ प्रश्नाध्याहारा्थों। श्रय यदि त्रौहियवयौरभावः स्यात्‌ कि जयात्‌ ?- दूति watswreva: | एवं ye we-efy जड थात्‌, पयो जह्यात्‌, तयोरप्यभावे यवागू वा जयात्‌ ) न्रोद्यादे- स्तावत्‌ पाणिना ea: सिद्धः, दध्यादि केन जयात्‌ ?-दृत्यत- आद । “कंसेन वा VETS वा सवेण वे वा | उक्रायमन्यत्‌ ।

यथाश्र॒तद्चपाठेनेवोपपन्तौ किमयेमयं प्रयाम दति न खल्वधि- गच्छामि ॥ र ॥ > ॥ अग्रये स्वाहेति पव्वां ठष्णौमेवोत्तरां मध्ये चैवा- पराजितायाश्चंव दिशेति सायम्‌ ॥ € ॥

अग्मये खाहेत्यनेन मन्लण पटितेन gat प्रथमां यथयोक्र-

€ ° गोभिलोयं [१ प्र, ३ ख,

हविराहतिं ज्यात्‌ । gat yatarsfa मध्य एवाभ्मजङयात्‌- नतु दध्यादिहोमपचेऽपयग्रेरपचयाग्रङ्ां कुर्य्यादित्येवकाराथेः। दष्णमेवेत्येवकारो वागब्यापारप्रतिषेधं नियमयत्युत्तरस्यामाडतौ | सेयमुत्तराऽऽङतिमन्लदेवतयोरनादे ग्रात्‌, प्रधानाड्तितया चामन्ल- देवतताया श्रनुचितलात्‌, “तद्युक्त श्रवणाव्नद्ो तिरासेचना धिकः स्यात्‌ दति च देवतानियमात्‌, प्रजापतये खाहेति मनमेवोचाय्य मन्तं होतव्या । कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ प्रजापतये खाहेत्ययमच् Hat भवति ? “ary द्रयमनादेशे जदोतिषु विधोयते | मन्लस्य देवतायाश्च प्रजापतिरितिस्थितिः। द्रति काल्यायनस्मरणात्‌ | न खल वागब्यापारप्रतिषेधनियमे- ऽपि मनसोव्यापारः प्रतिषिद्धो भवति । तस्मात्‌ प्रजापतये खाहेत्ययं मन्तः मनसेवौचारणोयो waa “यदद्मये च प्रजापतये च सायं जहोति'-द्ति | “aq प्राजापत्यां मनसा जुहोति मनो fe प्रजापतिः दति च argua । “sna arer प्रजापतये wrer दति साय, सूर्याय wearer प्रजापतये arer

दति प्रातः,-दति च ग्ट्यान्तरम्‌ । ताञ्चेमामुत्तराडतिमपरा- जितायां दिश्यग्रजङ्यात्‌ । श्रपराजिता, प्रागुत्तरा रेश्रानौत्य- नयान्तरम्‌ | AUTY ग्टद्यासगहः | “प्रक्रमणे तयोद्राहे होमे fesad तथा | यस्यां दिशि विधि प्राहकस्तामाङरपराजिताम्‌ | दति । दृतिः ata प्रकारेण साय ज्यात्‌ ॥ ९ ॥ *

243 @,| Vaasa | EX

अथ प्रातः,--र््याय स्वाहेतिपुव्वां, तुष्णौमेवोत्तरां मध्ये चैवापराजितायाञ्चेव दिशि ॥ १०॥

श्रयतिपृ्वप्रतायेम्‌ | येनेव हविषा सायं होमः छतः कतेन वा, अकृतेन वा, दघ्ना गा, पयसा वा;-तेनेव प्रातरपि Sagas प्रतिनिधेरिति खल्ववोचाम- “सायमाह्त्युपक्रम- एवातऊङद्धं wasmt होमो विधौ यते” दत्य । भ्रातर -ययोक्त- Saw | ऊलभाव्यमन्यत्‌ | we निदे शक्रमादे वाड्त्योः पूर्वो रत्व सिद्धे पूर्न्वामुत्तरामित्यवाच्यम्‌ | श्रयोच्यते, कारण वक्रम्‌ | उच्यते । नियमाथं वचनमिदम्‌ । कथं नाम? दयमेव yal नान्या, तयेयमेवोत्तरा नान्येति | fa भवति प्रयोजनम्‌ ? इरित- गोमयदहोमस्य कम्ब कहो मस्य च समानकाललात्‌ वयतिकरोन भविष्य- तौति । प्राक्‌ fasaa श्रावापःः-दरति वचनात्‌ fasagta- दहापि प्राप्नोति, सोऽपि न भवतौति प्रवेदनायं्चोत्तरलव्चनम्‌ | पुनर्क्रि् गो भिल्ले न पय्यैनुयोञ्येत्ये तदपि न wT ॥ १०॥ * ॥

समिधमाधायानुपर्श्य तथेवोदकाञ्जलौन्‌ प्रसिच्चे- दन्वमः\सथा इति मन्त्रविश्ेषः ॥ ११।

समिधं मन्तदेवतलत्नितां प्ररतो मापवगे विडहितामिन्धना्यां- माधाय निःचिष्याप्नौ, अनुपय्येच्छाग्निं “देव सवितः प्रसुव दत्यनेन Hage: | तयैव तेनैव प्रकारेण, yalwaareal उद्काच्रलौन्‌ प्रसि्चेत्‌-शश्रदिते'-दत्येवमा दिभिमेन्तेः | “नुमन्यख'-दत्येतस्मिश्

ER गोभिलोयं [१ प्र. ३ ख.]

स्छानचये, ‘wane:—<cfa मन्लविशेषः aaw fare: कन्तेय- इति वाक्यशेषः ॥ ११ ॥ * ॥

प्रदश्िणमभिं परिकम्यापा ओेषं निनोय पुरयित्वा चमसं प्रतिष्ठाप्य यथाथेम्‌ ॥ १२ I

yzfau यथा भवति, तथयाऽभ्निं परिक्रम्यापां परिचर ण्णेयानां ग्रेषमव शिष्टं परि चरणएकम्मणः, निनो य संस्थाय । संस्था पितानामयपां पुनः सख्ापनवचनं तासामपरित्याज्यलं द शयति । swat निनय मिश्रयित्वा, श्रन्याभिरद्धिः, पूरयित्वा चममं पाचविगशषम्‌ । we मनमितिपाटेऽपि, आचम्यतेऽनेनेत्याचमनं पाचमेवायंः | तच्च पाच प्रतिष्ठाय, श्रात्मनोऽन्तिके स्थापयिता, यथायथं यथाप्रयोजनं कर््ापवगे विहितं वामदेवखगानादिकं, प्रातराहतिपश्चादिहित ag- यज्ञं वा कुर्य्यादिति वाक्यशेषः | तच प्रमाण awa: । प्रातराङ- व्यनन्तरञचेइृद्ययज्ञः क्रियते, तदा वामदेवयगानमपि तदन्त एव कन्ेव्यम्‌ । न विदानोमेव wager | "वामदेव्य गणव्वन्ते- दूति काल्यायनस्मरणात्‌ | तदिदं पुनरूदकपा चपरि प्ररणुदट्का- लम्भनाथमेव भवति | न लदृष्टायंम्‌ |

"भयस्य दृष्टं न लभ्यत तस्यादृष्टं प्रकल्प्यते" | दति afagar: सरन्ति । विहिते खल्वेतद्‌ दकालम्भनं कश्च कुव्वैतोनिमित्त विशेषेषु | तदार Raye: | "“पिश्यमन्त्ानुदरणे Walaa श्रवेण | श्रधोवायुखमुत्छग प्रहासेऽनुतभाषणो |

| ११, देख. | ग्रह्यदचम्‌ | ९३

मा्नारमुषिकस्पश WHE क्रो धसम्भवे । निभित्तेव्वेषु waa कम्मे Qa: UTA” । दति | “रो द्रञ्च राचस पिच्यमासुरञ्चा भिचारिकम्‌ | उक्ता मन्त स्पशेद्‌एप WRIA AA’ |

दति चं गटद्यान्तरम्‌ ॥ ee ॥ *॥

Waa Gg Tela जुहयादा हावयेद्वाऽजौवि- तावश्टयात्‌ ॥ १३ ॥

एवमनेन प्रकारणएणतोऽस्मात्‌ पूर्व॑ क्राद्धोमदयादृद्धे परतः, गद्येऽग्रौ-पुनरूपादानात्‌-श्रन्यान्यपि यानि नित्यनेमित्तिकानि कर्म्माणि ग्द्येऽग्नो विधौयन्ते, तेव्वपि, न पुनः सायप्रातरहौ ममाच- VAT: | जडयादा खय, सम्भवेत्‌, हावयेददा पुचादिभिरसम्भव- खेत्‌ । श्रषम्भवकारणञ्चोक्तं कात्यायनेन कन्मप्ररोपे | “सूतके च प्रवासे च samt श्राद्धभोजने । एवमा दि निमिन्तेष हावयेदिति योजयेत्‌” | दति । यदा पुनरसमया व्याध्यादिना हावयति, तदा चत्‌ ATG ACUTE स एव। "खयं होमासमयेस्य समो पमुपसपेणम्‌ | तचाप्यशरक्रस्य सतः शरयनाच्चो पवेश्रनम्‌ः' | दति । तदनेन, नायं तुल्वदिकचल्यः-जडयादा हावचेद्रा- दति ! fate 2 कात्यायनवचनात्‌ व्यवस्ितोऽय विकचः |

९8 गोभिलोयं | ९ प्र, इ ख. |

कथं नाम aaa जह्यात्‌, श्रसम्भवे हदावयेदिति यथोक्तेव व्यवस्था । ““सन्ध्याकर्म्मा वसाने तु खयं होमो विधौयते | खय Ua फल यत्त तदन्येन न जायते |

दृति च wana | तदत्राद्यं सायंप्रातहामद्रयं खयमेव ane । कस्मात्‌ ? श्रत ॒ऊद्धंम्‌- इत्यभिधानात्‌ । श्रत- ऊद्धेमिति खल्वभिदधान श्राचाय्ये are होमदये नायं विकल्पः- Baer हावयेदेति- इति द्‌ श्यति। तस्मादाद्य होमदयं खयमेव कुर्य्यात्‌ ऊङ्धैन्स्मात्‌ ज्यादा दावयेदेति सिद्धम्‌ |

तस्य॒ aaa रोमस्यावधिरुच्यते- श्रा जोवितावश्टयात्‌”- fai श्रवश्टथोयनज्ञान्त दत्यनर्यान्तरम्‌ । दह त्वन्तमाचमथंः | जो वितस्यावश्योऽन्तो विनाशः चय इत्येकोऽयः । तस्मात्‌ जौवि- तावश्यात्‌ श्रा। प्रदद्रयश्चेद्म्‌ । जौवितच्थपय्ेन्तमित्ययेः | तथाच शरूयते | “यावन्नो वमञ्भिहोच जहोति"- दति । “wag जरामय्ये as यद्‌ ग्रिदोच, जरया वा SUM TIA Aa चः" दति । “जरामय्ये वा एतत्‌ af azfaets enguaraet च, जरथा हइ वा एताभ्यां faye, aaa च दूति चेवमादि ॥ १२॥ *॥

अथाण्यदाइरन्ति ॥ १४ ॥

श्रयेति पव्वेप्रकता यम्‌ । श्रय यत्‌ प्रकृतं-हावयेद्ेति, तदस्याथेस्य

द्रडिन्ने ब्राह्मणवाक्यमष्यदादरन्ति शिष्टा इत्याभाषान्तं सूच्‌ |

॥ ?२४॥ *॥

[१ प्र, इ ख. प्यद्यसूचम्‌ | < ५

कामं DAM Vat जयात्‌ सायंप्रातदामो, TET: Val, ख दर्षोऽग्रिभवतौति ॥ १५ ॥ काममित्यनुमत्यथैको निपात" | अ्रसाम्थं wast wal जङ्- यान्‌ सायंप्रातद्दी मौ | Wasa खल्वयं होम दति vat जडयात्‌ | कस्मात्‌ ? तद्‌ च्यते। wet: Gat, एष wifawet भवति । एत खल्वग्मिं गद्य इत्याचच्ते । तथाच - एतस्मात्‌ समाख्यानात्‌ Yat SEAT | तथाच सखमय्येते | “q we wefagiEefenl ग्टदसुच्यते | तथा fe fen: wary पुरुषार्थान्‌ wad” | fai ततश्च यावता रोमनिष्पल्तिभेवति, aaa पन्नो- मध्यापयेत्‌ | कस्मात्‌ ? पन्नो ज॒ङ्यादितिवचनात्‌ | न खल्वनधोत्य Vata Val दोतुम्‌ । न च द्वष्णोभित्याह वचनम्‌। किमिव fe वचनं न garaifea वचनस्यातिभारः-दति fe तन््स्धितिः। सा खल्वियं पन्नो होतुरन्यस्याभाव एव ज्यात्‌ । कस्मात्‌ ? “fafaarfq warty परिकल्प्य विंजन्तथा | प्रवसेत्‌ काय्येवान्‌ विप्रोटथेव न fet कचित्‌” । इति कम्मप्ररौपवाक्ये लििक्ुपरि कन्पनम्याथेवत््वो पपत्तेः | “श्रसमचन्तु दम्पत्यो हातव्ं नलिंगादिना | दयो रप्यसमचन्त्‌ भवेद्धतमनयेकम्‌ | दति च तस्याः समचमेवलिंगादिना ₹होमानुज्ञानात्‌ ¦ यदपि WW “gal aa: कुमारौ वा भिव्योवापि यथाक्रमम्‌ |

ed गोभिलोयं | ९ प, ३ ख, |

gage चाभावे विदध्यादुत्तरोत्तरः” ।

इति । तरपि नास्माकं सम्भवति । कुमारौश्रवणात्‌ । न खल्व- सनाकं VMS Fara होतव्यमिति yaa) cay! खश्रास्ल- विरोधाद्‌ | खश्रास्ते खल्वस्माकं पल्याः समच्तमेवल्विगादिना रोमोऽनुज्ञा्ते इत्यवोचाम न च पत्या श्र्यग्रक्रौ तदिति वाच्य, मानाभावान्‌ | न aaa agts प्रमाणमस्ति। न च सामान्य- मपि ayaa कारणाद शेषपर कल्प यितुसुवितम्‌ ! इतश्च | खलिकूपरिकन्यनवेणथ्यात्‌ । कऋविकूपरिकल्पनं खल्वेवमनयेकं स्यात्‌ । wat: खल्वग्रक्रौ छलिजा होतव्यमिति स परिवचिकसर्पयि- fea: | खा खल्वियमनथिका कल्यना स्यात्‌ । कस्मात्‌ ? तयैव तत्सम्भवात्‌ । यदि नामाग्रक्रा vat भवेत्‌, afe तैव तदानौ- afas परिकल्पयिष्यति, किमिदानोमेव तत्परिकल्पनेन > तद श्रक्रो चान्यपरिकल्यनाऽविगशेषात्‌ । परिकन्ितस्ण पि खलिजो- saat श्रन्योऽपि विक्‌ ven परिकल्ययितब्य एव- दति ददान ऋ विकुपरि कल्पने, न कञिदिशेषोऽस्ति | ननु-“जातिन्तु वाद्रायणोऽविग्रेषात्‌, तस्मात्‌ wfa प्रतोयेत जात्ययस्या षिशिष्टलात्‌"'- दति सिद्धान्तात्‌ पन्यप्यधिकारिणौ कथमिवादितो म जङ्यात्‌ ? उच्यते | नेतदस्ति-केवलायाः पल्या- श्रधिकार इति। किन्ति? दम्पत्योः सददाधिकार दति सिद्धान्तः। तथा चोक्तम्‌ | “wat वचनादेककम्म्ये स्यात्‌”-द्ति | “wal चायं च कामे च नातिचरितश्या" दति, “सदह धश्म॑श्चरितयः' afa चेवमादि खल्वभियुक्राः सरन्ति तस्मान्नास्ति wer: केव-

| १ प्र. द ग्व, | WAC | £9

लायाः एरयगयिकारः। खदाधिकारेऽपि यावद्क्रमेव साऽधिकारोति इति तद्‌न्यचानधिकार एव तस्याः faad । “तस्या यावद्‌क्र- मा शो ब्रह्मचय्येमतुच्यवात्‌”-इ ति सिद्धान्तात्‌ | वचनबलादेवानया होतव्यमिति यथयावचनमेवाधिक्रिंयते । दग्ितञ्चास्माभिवेचनस्य तात्पथ्येम्‌--दोतुरन्यस्याभावे wat जड्यात्‌- दति । “सा चान्य होतुरभावे जङयात्‌”- इति च भट्रभायम्‌ । तस्मादन्येषामेवेष नियमः vat प्रथमं ज्यात्‌, दरति । पर शास्त्रोक्त खल्वेतदिति नास्माकं भवति। तथा waar | “पाणिग्रदणा{द्‌ गद्यं परिचरेत्‌ खयं पल्यपि वा ga: कुमाय्येन्तेवासो वाति | द्‌ तिर््राद्यण्वाक्यपरिसमाष्यथः, सायप्रातहौमप्रकरण्परिसमाप्यथा- वा\॥११५॥ ˆ ॥ उपटिष्टौ सायप्रातदी मो, सूचितश्च प्रातदहौ मानन्तर ब्रह्मयज्ञः -

प्रदकिणमभ्चि परिक्रम्यापां गेषं निनोौय पूरयिता चमस प्रति- छाय ययायम्‌'-दत्यच | स खल्वयं ब्रह्मयज्ञः पञ्चानां महायज्ञा- नामादिग्दतः । तदाद WAIST: |

“द्‌व-ग्चत-पिह-ब्रद्यम-मनुस्याणामनुक्रमात्‌ ,

महास्चाणि जानोयात्त एव हि महामखाः |

श्रध्यापनं ब्रह्मयज्ञः, पिदयज्ञस्तु awa |

होमोरेवो, afaatat, नयज्ञोऽतियिपूजनम्‌'" |

दूति | श्रतुक्रमादच्यमाणानोत्ययं दति परिशिष्टप्रकाशः। ते

खल्विमे पञ्च महायज्ञाः पञ्च स्नापापापनुन्तये ग्रहमे धिना प्रत्य

कन्तव्याः ' अतएव स्मरति भगवान्मनुः | #

Gobhilagrihya Sutra, Vol I, Fase. If, New Series No. 111

१.३ ~ गरो भिलोय | १. HR ख. |

‘agar यो aerate हापयति शक्तितः स ग्टद्ेऽपि वसन्नित्यं सूनादोषेने लिप्यते | ofa | “पञ्च स्धना ग्दस्थस्य Vat पेषण्छपस्करः | कण्डनो चोदकुम्भश्च वध्यते ary वाहयन्‌” | दति च । स खल्वय ब्रह्मयन्ञोऽध्यापनं ्रतिजपश्च | azure aaa: । “wad ब्रह्मयन्नः"" दति | ‘azafea soa शक्रितोऽदरदजेपेत्‌” | दति) “यश्च अ्तिजपः प्रोक्तः ages: स वोच्यते" |

दति च । wa शक्रित इत्युपादानाद्‌शक्तौ कियानपि श्रुतिः जयो ब्रह्मयज्ञो भवतोत्यवगम्यते । “CRAY एकं वा यज॒रेक वा मामाभिव्यादरेत्‌ः- दति च खत्यन्तरम्‌ | तदेवं छन्दोगानां खग्राखापरिभाषितोदिविधो ब्रह्मयज्ञो भवतोति परि श्ष्टप्रकाग्र- Way: | मट्भाय्य A—

“गु रावध्ययनं Haq WHS यदाचरेत्‌ | म सर्व्वा AGUA: BAA परमुच्यते" | दूति खअरणात्‌ गुरोयदध्ययनं सोऽपि ब्रह्मयज्ञ cafafeaa | तस्य खल्वस्य aga fanaa =a: काला भवन्ति तथाच अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः," दति | यश्च श्रतिजपः प्रोक्तः ब्रह्मयज्ञः स वोच्यते. दति चाभिधायाइ क्रात्यायनः | “म ॒चार्व्वाङ्गे तपेणात्काय्यः पश्चादा प्रातराङतेः |

| ९, इ ख. | ग्र ह्यदचम्‌ | 2

वेश्वदेवावसाने वा नान्येति निमित्तकात्‌"” | दति । तपंणदर्ग्बाक्‌ श्रुतिजपात्यमको ब्रह्मयज्ञः काय्यं इत्येकः al: न चाय ब्रह्मयज्ञः खवितुरूपस्थानरूप दति वाच्यम्‌ । aw AGIA प्रमाणाभावात्‌ । न खल्वस्ति प्रमाणं सवितुरूपस्थानं agen इति ' कात्यायनः खल्वादितः रखन्ध्योपासनसुक्ता Sal च तदतिक्रमदोषम्‌,-बेदमादित श्रारग्यः-द्त्यादित- आरभ्य ययाग्रक्रि वेदाध्ययनं facut 1 न चेदं सवितुरूपस्थान- ey सम्भवति । श्रादित आरभ्येत्यभिधानात्‌ | न च सवितुरूप- स्थाने श्रादित आरभ्य वेदो wad तस्मात्‌ सवितुरूपस्थानादन्य- एव कञ्चित्‌ श्रुतिजपो वचनायः। चश्च श्रुतिजप इत्यादिना च त्येव ब्रह्मयन्ञसजञ्ज्ञामभिधाय,- स चाव्वौकू aud काय्येःः- इति तस्येव तपेणदर्व्वाक्‌ कत्नेन्यतां कात्यायनः we Hi अ्रतएव स्मरति इदस्पतिः | ‘aganiufagqu fagaratfaant जपेत्‌ | जघ्चाऽय प्रणवं वापि ततस्तपेणमा चरेत्‌" | दूति । तथा च सन्ध्योपासनमभिधाय ब्रह्मपुराणे, “Rar प्रद्‌ चिणं qa नमस्छत्योप विश्च च । खाध्यायं प्राङ्मुखः Bal तपेयेदेवताशषोन्‌ |

दूति । स्याध्यायन्राह्यमणऽपि, “catfa वा पुरोनुवाके तपोग्रम- तिष्ठन्त तान्‌ प्रजापतिवैरेणोपामन्तयतः'-- इत्येवमादिना दतोये- नानुवाकेन सन्ध्योपासनमभिधाय, “wary इ वे ध्रश्नौँस्तपस्यमानान्‌ ब्रह्म॒ सखयम्भ्वभ्यानषेत्‌'"- दरति, “aq खाध्टयमधो योतेकामष्यच

१०० गोभिलोयं | १. ३ ख, |

यजः साम वा तदब्रद्मयज्ञः सन्तिष्ठते""-दति चेवमादिभिरष्टा- भिरनुवाकेः सविस्तर gata ब्रह्मयज्ञः समाश्नायते | तस्मात्‌ मवित्रूपस्थानणशूपोऽय त्रदह्ययनज्ञ दत्यप्रमाणं वचनम्‌ |

श्रयेवमाचा्ंण स्तानग्रन्धे- “श्रय नित्यवत्‌ सन्ध्यासुपासीेत उदुत्यं चिच्‌" इत्युपक्रम्य, “श्रामिकग्पिः सवितुरुपस्यानम्‌”-- दृत्यभिधाय,- "नमो ब्रह्मणे दत्युपजाय कचेत्यन्तेनाचचिस्यष्यलिति च aa मव्येनेतांस्तपयेत्‌-दत्येवमादिना तपेणमभिधाय,- “गायच्यष्टग्रतमादौ कत्वा भामे दग्रस्तोभम्‌"”-दत्यादिना,- “अररहब्रद्ययज्ञाय?- दन्य वमन्तेन तपंणानन्तर ageantsfa- fea: कथं सङ्गच्छते ?

उच्यते । नेष ete: । श्रतिमामान्येऽयथेभेदात्‌ | समानायाम- भयत तपेणश्रुतावनयोरथेभेदो भवति । भिद्यते खल्वनयोरथै- दत्यदोषः। saa: किल दथ्येपम्यानादनन्तरं स््रानाङ्गमेव तपेणमभिदधौ न वन्यत्‌ प्रधानश्वतम्‌ -"पिदयन्ञसतु तप॑णम्‌- दरति। SAAT खल्वाचाय्येस्तपणं रय्या पस्थानादनुपदमाद स्म| तदस्य तपेणस्य स्नानाङ्गतायामस्ि प्रमाणं प्रकरणम्‌, न त्‌ प्रघानतायां क्िद्धिदपि प्रमाण पश्यामः कात्यायनवाक्यखरसादप्येवमेवा- चाय्येस्याभिप्रायो ऽवधाय्येते । कात्यायनेऽपि खल्वाय्येस्याभिप्रा यस्य प्रकाग्रयितेत्यवोचामः, स च agamant aga fueanafa- दधानः सूख्यापस्थानादनन्तरं तपणं श्नानाङ्गमेवा चार्येण भिदहितमिति द गेयति | waar कथमिव खो पजोव्यग्येवा चाय्यैस्य विर्द्धमयम- facta | एवं खल्वस्येव वचस्यनाशासो लोकानां प्रसज्येत |

| र घ्रे ख. | WAR | १०२९

तस्मादा चाख्ण-““श्रयातः स्रानविधिं व्याख्यास्यामः दति प्रतिज्ञाय, “aa: शन्नो देव्यादिभिर्माजेनञ्च?- इत्येवमन्तेन स्नान- मभिधाय, तदाङ्गस्य तपंणस्याभिधाने प्रापे “wa नित्यवत्‌ सन्ध्यासु पासोतः-दति, “श्राभिच्छग्‌भिः सवितुरूपस्थानम्‌'- इति चानूद्य क्रमार्थ, तपेणमभिदहितम्‌ । तस्मात्‌ @laTy तपेणं सबि- तुरूपस्थानात्पर पिदयनज्ञस्त॒ तपण ब्रह्मयज्ञात्परमित्यविरोधः |

आदह । ननु स चाब्वाकू तपेणणत्‌ are दति काल्यायन- वाक्यस्य पिटयनज्ञरूपतपेणपरत्ये कि मानम्‌ >? उच्यते |

"पञ्चानामय सच्ाणां महताम्रुच्यते विधिः |

टृत्य॒पकम्य पञ्चमहायज्ञप्रकरणे खल्वेवमभिदित कात्यायनेन | तदच तपेणपदस्यो पक्रमोपख्ितं पिदयन्ञ एव तपंणमथंः । “afa- feat बृद्धिरन्तरङ्गाः"-दति नवायात्‌ | प्रकृतप्रत्ययश्च न्याय्यः दति चाभियुक्रवचनात्‌ । व्यक्तिवचनानाश्चामोषाम्‌ श्राग्रयोवत्‌ सन्निहितव्यक्रिपरताया न्याखलात्‌ । श्रतएव, “पिदयन्ञसतु तप- एम्‌'- दत्यचापि ख्ोक्रमेव तपेणमयेः |

तस्म! यथा “MPa श्रगनोघ्रमुपतिष्ठते"-इत्थाग्रयो पदेन प्रतो ज्योतिष्टो मसुमाश्ना तो ऽन्यच विनियुक्रोऽपि arated, न पुनर्दाग्रतया लिङ्गवन्तोऽपि मन्ता नापि तद्‌भयम्‌-दति aai- याध्याये निरूपितम्‌ । एवमिहापि प्रकृतं पिदयन्ञरूपमेव aga Riga, न aang नाप्यभयमिति | कात्यायनो fe कश्मप्रटोपे दशमे खण्डे खरानमुपदिश्च, एकादशे खण्डे गाय्रौजपःन्त

सन्ध्योपासन,-

Yor atfarata | ९. रे ख, |

'चेद्मादित आरभ्य शक्रितोऽहरहजपेत्‌”” | दति जपयन्नञ्चाभिधाय, हादे खण्ड,

“यवाद्धिस्तपेयेदृवान्‌ सुतिलाद्धिः पिदनविः | इत्यादिना स््रानसूचोपदिष्टात्‌ स्ानाङ्तपेणादिलचणमेव सपरिकर तपणमभिधाय,-

“erat ययच्छच्छरदटातपान्ते

पयः पिपासुः च्तधितोऽलमन्नम्‌ |

बालोजनिचः जननो च वालं

योषित्‌ पुमांसं quay योषाम्‌ |

तथा सव्वाणि watfa स्थावराणि चराणि च।

विग्रादुदकमिच्छन्ति सव्वभ्यद यद्धि सः |

तस्मात्‌ सदेव कन्तेयमकू्वैन्‌ महतेनसा |

युज्यते ब्राह्मणः कुव्वेन्‌ विश्वमे तदिभन्तिं हि ।

दृत्युपसंषटतवान्‌ : तदच्राकरणे दोषस्य करणे चाभ्यदयस्योप-

tur प्रधानमेवेतत्‌ तपणमिति प्रतिपत्तव्यम्‌ । न द्यत aoe aga fagtfen किमपि प्रमाणएसुपलभामहे ; येन खानाङ्- मिदं तपेणमिति प्रतिपद्येमहि । ब्रह्मयन्नसा चर्य्या पि पिटयन्न- wa प्रधानमेवावगम्यते | सा हचय्येमपि खल्वस्य नियामक- fama. श्रतएत aah, “पिदटयन्ञस्त॒ तपंणम्‌"-द्तिखान- प्रकर णनेरपेच्ये णान्नातम्‌ | मनुखतावपि. "पिदयन्नस्त तपेणम्‌”- TMA! खानस्य तदङ्गतपेणस्य वा नामापि तच न श्रयते | प्रकरणान्तरे खल्विदमान्नानं प्रकरणाधिकरणन्यायेन कम्मोान्तर-

| ९ प्र, ३ ख | RAAF | १०२

मवगमयति । तथा चक्रम्‌ ; “प्रकरणान्तरे प्रयोजनान्यत्म्‌"'- दति। तुल्यञ्च समान्नानम्‌--श्रध्यःपनं ब्रह्मयन्ञस्तपंशं पिटयन्नो- होमो देवयन्ञ दत्येवमादि नच स््नानाङ्गतपेणाद्व्वोक्‌ कन्दो- मानां ब्रह्मयज्ञो भवति ¦ स्रानाङ्गतपेणएत्‌ परत एवाचार्ययण ्रद्मयज्ञस्यो पटे शात्‌ | इन्दोगानां विडितस्येव ages aay कालविधिः- ‘a चार्वाक तपेणात्‌ काय्येः-दरत्येवमादिः। न चान्यविषयमेतद्राक्यम्‌ । न खल्वस्यैव पव्वेस्मिन्‌ परसि वाक्य- प्रवाहे कन्दोगविषये सति मध्यपटितमिदं वाक्यमकस्मादेवान्येषां भवितुमहंति। न चाद्धेजरतौयमुचितम्‌। तस्मान्न किञ्चिदेतत्‌ । खानाङ्गच्च तपेणमन्तरेण aa न भवति, भवति चेदं तपंणमन्त- रेणापि ज्ञानं रोगाद्युपद्रवेषु | “agua एचः कुर्य्यात्‌ wae स्ञातकोद्दिजः | देवेभ्यश्च छषिभ्यश्च पिटन्यश्च यथाक्रमम्‌?" |

दूति च सत्यन्तरम्‌ | तदेव सिद्धे तपेणदेते, ख्ानाङ्गतपंणं ख वितुरपस्थानात्‌ पर पिटयज्ञस्त॒ तपणं ब्रद्ययन्ञादिति न किञ्चि- दनुचितम्‌ | श्रतएव कात्यायनेन अ्रतिजपात्‌ परं तपेणमुक्रम्‌ ।

यच्च॒ तपण दवेत मभ्यपगच्छताऽपि तक्वनकारेण, सखानाङ्गतपेणन्तु प्रकतिग्रूत faarfagafaa सचराग्मिदोचस्य | तत्र खानाङ्गतपंणस्य सन्ध्योत्तरत्वे aren विह्ृतावपि सम्भवे Taq | यथा च्योतिष्टोमस्य रष्य्तर कालत्वं विहृति सो मेऽप्यति- देशरप्राप्तम्‌-दत्युक्रम्‌ । तच ब्रमः । सखत्यन्तरोक्र प्रधानतपेषं

प्रधानतपेणस्य

खानाङ्गतपेणस्य विह्ृतिभेवेत्‌ भवतु नाम । कात्यायनोक्रन्तु प्रधान-

९०४ गोभिलोयं | १ प्र. ३ ष. |

तपणं न स्नानाङ्गतपेणेन विक्रियते । कस्मात्‌ ? सपरिकराभिहित- arma) aafiaufafeat प्रकतिविक्ृतिरन्या,- इति डि सिद्धान्तः | aa कुच कस्य ध्मः प्रदिश्यताम्‌ |

अयापि भवतः शद्धामनुरुध्य प्रधानतपेण स्लानाङ्गतपेणस्य विकृतिरिति सामान्येन प्रतिपद्येमहि, तथापि “म चार्व्वाकू तपेणात्‌ काथ्थैः'- दति कात्यायनादिभिस्तस्य कालविग्रेषो पदे शात्‌ नेव चोद- केन॒ तच कालः प्रापयितव्यो भवति aaaa विग्रषौपदेगरन प्राकृतस्य चोद्कण्मपयितव्यस्य कालस्य बाधात्‌ । चोदकेन fe विप्रश्टाघौतनः कालः सबन्धयितव्यः, मननिशृष्टन्तं॒ब्रह्ययन्नो त्तरल- fafa Nuqufada ब्रह्मयज्ञो त्तरतेन विलम्बो पस्यितं सन्ध्योत्तरल्व बाध्यते | waaay वदषा कुशमयं वहिः । श्रपिच। यदि विशृतावानुमानिक चोदकप्राप्र सामिधेनोनां पाञ्चदश्यं बवाधिला, सप्तदश सामिधेनोरनुन्रूयात्‌"-इत्यनारभ्याधौतेनापि वाक्येन waza रामिधेनौनामिव्यते, तदहि, ‘a wate agora काग्येः'- एति, "ब्रह्मयन्नप्रसिद्याथम्‌"- द ति Jaarfefaaiaa: साता देव पियनज्ञविषयेः चोद कप्राप्नं मन्ध्योत्तरत्वं बाधिता पिटयन्ञस्य AUN ब्रह्मयज्ञो त्तर लं सुतरा मेष्टव्यम्‌ |

Hava Wayay साकमेधे sata पर्वणि “श्रद्मयेऽनोक- वते प्रातरष्टाकपालो, HWA: सान्तपनेभ्यो मध्यन्दिने चरः, मर्ट्रो- ग्टहमेधिभ्यः सर्व्वासां दुग्धे सायमोदनम्‌"--दति प्रातर्मध्यन्दिने सायमित्यक्कः कालेषु द्रष्टोनां समान्नानात्‌,-यथा देवदत्तः प्रातर- पूपं भक्चयति, मध्यन्दिने विविधमन्नमश्राति, श्रपराहे मोदकान्‌

| श 9.8%. | RICA | १०५

भचयति,- दत्येकस्मिन्नहनि दति गम्यते, तथाऽचापि गम्ते- दरत्येकस्मिन्नहनि दष्टौनामवगमात्‌ सद्यस्कालता विटतोनाममृषा- मिष्टोनामिति चोदकप्राप्तमानुमानिकं geared बाध्यत दृति पञ्चध्याये सिद्धान्तितम्‌। तया चोक्तम्‌ “af ar क्रमकालमयुक्रा- सद्यः क्रियेत तच विधेरनुमानात्‌ प्ररुतिधम््ेलोपः स्यात्‌" दति | एवमिदापि भविष्यति |

ननु Aaa ग्ब्टोन्रद्यमयज्ञानन्तरन्तपंण पिदयन्नः.- दति | साकमेधेऽपि afe नासि श्ब्दः-मद्यस्काला दमा eva दूति, तचायांद्‌ वगम्यते Bera इति चदिदाप्यर्यादवगम्यते age यज्ञो त्तरतेत्यविश्ेष एव । न खल्‌ वयं शब्दस्याप्रयो गमर्थाभावे हे तुमभ्युपगच्छामः | HHT तदवमराभावान्न प्रयुज्यते wee- via द्यभियुक्ताः कथयन्ति । गम्यते चान्यस्मात्‌ कारणदयमया-- यदुत ब्रद्मयज्ञादनन्तर यपिदयन्ञम्तपेणं कन्तेव्यमिति । रस्ति चाच साच्ताद्पि ब्रह्मयज्ञात्तरलावगमकं किञ्चिदचनम्‌ । तच्च पुरस्ता देवोदादतमस्माभिः |

यदि पुनः खामान्यत एव तपेणस्य ब्रद्मयन्ञोत्तरत्मान्नायेतापि तदहि तत्‌ प्रकृत्या वा गण्येत विकृत्या वा, दति भवतां इयौ गतिः स्यात्‌ । तत्र यदि प्रत्या द्यत, तद्यभयोः कालयोरन्यतरः कालः ag परित्यन्येत। यदि विृत्या zea, तच्रापि चोदकेन प्राकृतस्य कालस्य प्रापितत्ादन्यतरः कालः परित्यन्येतेव । तदैव- सुभय याऽप्यन्यतर कालपरित्यागस्यावश्यकत्वे समानेऽपि यतरः पच्लो- न्यायेनानुगटद्यते, ततरः Ta दृहाश्रयितव्योभवति । तच विरतौ

१०६ गोभिलोयं [१ प्र. रेख. |

चोट्कप्राप्रः काल ्रानुमानिक दति स त्यज्यताम्‌ i प्रतौ a षन्ध्योत्तरलकालः साचादान्नात इति न युज्यते त्यक्रमित्यसमत्‌- Ud न्यायेना नुग्टद्यते |

तएव, श्य दृष्या war सोमेन भ्राध्रयणन वा यच्छयमाणः a पौणेमास्याममावस्यायां वा यजेतः- दति मामान्यवचनेन साङ्गस्य यागस्यामावस्यायां पौणमास्यां वा करणान्नानात्‌ तस्य च ्रशृतिपरत्वे त प्रत्यचसमान्नातस्य yaa zerfa उत्तर महर्ेवतां यजेतः- इति कालम्य og. परित्यागप्रसङ्गात्‌ सामान्य वचनं विकृलिपरमिति aa चोदकप्राप्रमानुमानिकं देयदकाद्य- परित्यज्यते इति वैङतानामेन्द्रा्यारीनां सद्यस्कालत्मिति पश्च माध्याये सिद्धान्तितम्‌ |

AAG ॒ब्रह्मयज्ञोत्तरत्वान्नानं न सामान्यविषयं किन्तु पिदयज्नरूपतपणतिषयमेवेति पुरम्ताद्‌ पद शितमस्माभिः । अ्रतएव गोभिलो यतरचनदयम्‌ |

“argaa तु मप्राप्रे तपेणं तदनन्तरम्‌ |

गायत्रौन्तु जपेत्‌ पश्चात्‌ खाध्यायञ्चेव whee: | श्राञ्लवने तु मप्राप्रे गायकः जपतः पुरा, AGW Bala: पष्ठात्‌ Maka sur भवेत्‌” ! क = ४१५ * दति । तदनेन erargea तपणस्यायं काल इति सखयष्टमव-

गम्यते | कस्मात्‌ > "चा श्वने तू GAH’, -इत्युपक्रमात्‌ । ‘qiaaa aut waq’,-zfa चोपसंहारात्‌ | तस्मादियमेवावधारणा,- ears तपेण जपयन्ञात्‌ Ga RAW जपयन्ञा zante aga पिटयन्नरूपं

| ११. र ख. | ABA | Yea

कन्तव्यमिति | तदनेन तन्ता निरस्ता, कस्मात्‌ ? raat | न्थः कालः पिदयज्ञस्य augue नब्रद्धायज्ञोत्तरत्वमन्यश्च कालः खानाङ्गस्य तपेणस्य दखुय्यापस्थानो्तरत्वमिति भवति कालभेदः । “ख wag तपेणात्‌ काय्येःः-टति तपेणदव्वागनद्ययन्ञमभिद धानः ane agra पर awe flawed द श्रयति | एतेन यत्पर शिष्टप्रका शकूताऽभिहितम्‌- "म चार्व्वाकू तपेणा- area: दति यजव्वदि विषयम्‌, कन्दो गानान्तपेणात्पर ब्रह्मयन्ञा- भिधानादिति, यच्च तत्चकारेण -- ब्रह्मयनज्ञानन्तरन्तपेणं सामगेतरे- षामिति । तदसङ्गतम्‌ | पियन्ञरूपं खल्विदं तपेण- “स चार्वाक तपेणात्काय्येः- इति, खानाङ्खञ्च तपेणं ब्रद्मयन्नादर्व्वागभिहितमिति विभिन्न विषयतया विरोधानवसरात्‌ । शब्दमूलः खल्वयमर्थो- भवति-श्रनेनेद्‌ कत्तेयमनेनेदमिति | न खल्वस्ति शब्दो- ब्रह्म यज्ञानन्तरन्तपेणं सामगेलरेषा मिति | सेयमशाब्दौ पुरूषवुद्धिमूला HUA प्रखावतामनपेचणोया भवति। कस्मात्‌ ?- “धममस्य गब्द- मूलत्वाद्‌ शब्दमनपेच स्यात्‌" इति जेमिनिसूचात्‌। लाघवादेवमस्तु, दरति चेदुच्यते, न खल्‌ maa! लाघवं किमपि कन्तमरेति । पुरुषप्रटत्तौ खल्वेतद्‌ पयुज्यते | श्रल्पो यस्यदृष्टानु- मानकन्पना न्याय्येति चेदच्यते सत्यं न्याय्या -श्रल्यौय्यदृष्टानु- मानकल्यना aa fanetaatfe | ce चास्ति विश्षदेत्‌ः--“ख चार्व्वाकूतपणात्‌ काय्येःः-दूति |) प्रमाणस्य स्दस्वभावेऽन्यो यस्यपि अदृष्टा नुमानकल्यना न क्रियते,- क्रियते पुनगंरोयस्यपि सति प्रमाफे ति fe प्रमाणपरतन्त्राणं समयः । तथा चाभियुक्रानां वचनम्‌ |

१०८ गोभिलौयं (१प्र. दख. |

''प्रमाणवन्त्यदुष्टानि कल्प्यानि सुबहन्यपि | चरदृष्टग्रतभागोऽपि न कल्यो निष्यमाणकः'* | fa, अपिच । छन्दोगानां quratyfes प्रधानतपेणस्य बद्धा यन्ञोत्तरत्ं ङन्दोगेतरेषामिति वदने ugar) खग्रास््लोपदरिष्टं AMMA कन्दोगेः कुतस्यज्छते ? तेषां सन्ध्यो त्तर त्वस्य चो दक- प्राप्नलादिति चेत्‌) न। तेषां ब्रह्मयज्ञो त्तरत्वस्यापि वाक्येन प्राप्रला- विगश्रेषात्‌ | एवञ्च कतरदिद त्यक्रव्यमिति भवति विचारणा । aa चोदकप्राप्न एवानुमानिकः AMMA: साक्तादुपदिष्ट ॒नद्धययजो- रतं न युज्यते त्यक्रमित्यवोचाम | ननु Sh सामगेतरेषासुपदेशोऽख भवियतिःदति। नेतत्‌ साधूक्तम्‌ | न खल्वत्र मामगेतरे शरयन्ते famfe भवता कल्ययित्‌ मभिप्रेयन्ते | सेव कल्पना न सभ्भवतोति नमः | कन्दोगानां wae मन्ध्योत्तरत् चेत्‌ कुतखित्‌ कार- णात्‌ faq, fan एव तद्युभयोः कालयोभेवेत्‌ । न तु कन्दोगपरिश्िष्टो पदिष्टकालम्य इन्दोगेतरविषयलमिति area} कल्पना । तदपि चोदकेन सिषाधयिषितं, aq a सम्वतौ- व्युक्रम्‌ । दूतरतराश्याच्ाशिद्धिः चोदकेन कन्दोगानां प्रधानतपेणस्य सन्ध्य त्र वसिद्धावेव तदिगोघाद्भरद्धयश्नोनत्तरत्वावेद कस्य शास्त्रस्य तदन्यपरत्वं Uefa, fag च ala aaa प्रधानतपेणस्य चोदकेन सन्ध्योत्तरत्वसिद्धिरितोतेरेतराश्रयमा पद्यते । तस्मादित- रेतराश्रयाच्च न सिध्यति तदचनस्य शामगेतर विषयत्म्‌ । वैशत-

[१प्र, २ ख. | WEA १०९

शायोऽर्थादवगम्यमानश्चोदकं बाधते चोटकम्य दुव्वेललादित्य- प्यपदग्ितिमेवाघस्तात्‌ ।

श्रपि yi कन्दोगपरिशिि्टोपदिष्टं पिदयन्ञस्य aque ब्रह्म यज्ञात्तरत्व कन्दोगानां न भविष्यति, भविष्यति वन्येषामिति

कोऽयमसदावेशः परोक्तकाणामिति न खल्वधिगच्छामि) यावान्‌ खल्वश्रुतकल्यनायां दोषस्तावानेव अ्रतस्योत्सगे दति fe तन््रश्धितिः। भवतां मते त्वपहस्तितेव स्थितिरिख स्यात्‌ । अरश्रतस्य छन्दोगेतर- विषयलस्य कन्पनात्‌ इन्दोगानां saw ब्रह्मयज्ञो त्तरलस्यो- aie । न खल्वन्यग्रास्तोक्रमयपि पुरुषवृद्धया बलादन्यत्र नौति दृति युक्तम्‌ । न खल्वेवमयं धर्मी भवति |

यदपि छन्दोगानां स्तानाङ्तपंणस्य सन्ध्योत्तरतलमुक्रम्‌ | तद- युक्तम्‌ | सवितुरुपस्थानात्‌ परसेव तेष स््नानाङ्गतपेणस्य कर- णोपदेशात्‌ | न चोपम्यानान्तमेव छन्दोगानां मन्ध्योपामनम्‌, किन्तहिं ?-गायक्रौजपान्तमेव । कथं ज्ञायते? श्रटण यथा ज्ञायते | “qua सन्ध्योपासनविधिं व्याख्यास्यामः"“-दति प्रति- ज्ञाय, “श्यानयुक्रमावन्तेयेदि. पन्वा गायनम्‌" दति गायत्रो- जपान्तमभिधाय, “ay य gat सन्ध्यां नोपास्ते"-दत्युपरहर- Waa गाय्रोजपान्तमेव सन्ध्योपासनमिति दयति । wa एव स्लञानप्रकरणे--“ श्रय नित्यवत्‌ मन्ध्यामुपासोत्‌""--द्त्यभिधाय. "सखवितुरूपस्थानं, नमो ब्रह्मणं दत्यपजाय च" दत्यभिरहितम्‌ | तद च-मन्ध्याञुपासोत- दति गायचौजपान्तसेव सन्ध्योपासनं प्राप्रोतोत्यन्तरा त्पणायम्‌- सवित्‌ रपस्थानम्‌- दति वचनं सङ्ग

Ue गोभिलोयं | [१९१.३ ख. |

च्छते । तदन्तस्य सन्ध्यो पासनते तु-सन्च्यामुपासोत-दत्यनेभेव प्राप्नवात्‌-सवितुरूपस्तानम्‌- दति पुनव्वचनमाचायेस्थानथेकमेव स्यात्‌ । करमप्रदोपोऽपि ।

“sq Ge प्रवच्यामि सन्ध्योपासनिकं विधिम्‌ ।

sae: कमणां विप्रः सन्ध्याहोनो यतः समृतः? ॥ दति प्रतिज्ञाय,

"“तिष्टेटोदयनात्‌ wai मध्यमामपि शक्तितः आसोतोड्गमाचचान्यां सन्ध्या पूव्वेचिकं जपन्‌” ॥ दति गायचौोजपान्तमभिधाय,-

“एतत्‌ सन्ध्या चय प्रोक्तं ब्राद्धण्छ यच तिष्ठति |

यस्य नास्ल्यादरस्तच न स AU उच्यते ॥ दत्यपसजहार | यत्प॒नमेनुवचनम्‌- “यदेव तपेयत्यद्भिः पिन्‌, क्ञाला दिजोत्तमः | तेनेव सव्वेमाप्नोति पिदयन्ञ क्रियाफलम्‌” ॥ दूति। तत्छलालेति साङ्गस्य सतपेणस्य स्रानस्याभिधानात्‌ azafa सखो क्रमेव--"पिदयन्नस्त॒ auua’—cfa प्रधानतपेण परा- aufa | अश्रक्रावष्यन्यस्य पिदटयनज्ञस्य तघंणादैव aq पिटयन्नफलं दग्रयति) amfa तु प्राप्षश्छेव कर्म्मारय्ञानश्यानुवादः। यथा समत्यन्तरे- | ''यदादौ बेदमारभ्य खाला urr दिजोत्तमः | saad दिजान्‌ fren asa ब्रह्ममखः स्मतः? |

{eu.3&. | म्र यद चम्‌ | Ure

दत्येवमादौ । war) अत्यन्तागरक्तः eer यदेव तर्पयति सवानाङ्गमपि, तेनापि पिहयन्नफलमाप्नोतौत्येवमथं मनुवचनं भविग्यतोत्यदोषः। न चास्मादेव मनुवचनात्‌ खानाङ्गतपंणादेव प्रधानतपेणं ॒तन्तात्‌ सत्यति इति वाच्यम्‌| नेयायिक्यास्तन्ल्- तायाः कालभेदेऽसम्भवात्‌ | नेयायिकौ खल्वियं aaa a च॒ कालभेदे तन्ततान्यायोऽस्ति। न च वचनशतेनापि न्याय- अनेतु शक्यते | तस्मादश्क्रविषयं मनुवचनं वाच्यम्‌ । न च वाच्य-कात्यायनवचनमव स्रानाश्क्रविषयं किमिति न स्यादिति प्रमाणभावात्‌ | न fe मनुः क्लानाङ्गतपेणस्य faeasa समरति, किन्तडिं ? तेनेव पिटयन्ञफलप्रािम्‌ | कात्यायनस् पिदटयन्ञस्य तपणस्य जपयन्ञात्‌ परारौनलम्‌ । तदनयो विंभिन्नविषययो- व्वा क्ययोर्नास्तयेक विषयत्म्‌ | विगश्रेषवचनत्वाच्च । विगरेषवचनं खल्विदं कात्यायनस्य कन्दोगविषयं, न सामान्येन मनुवचनेनन्यिन वा सङ्गो चयितुमु चितम्‌ | विग्रेषस्य बलव्वात्‌ । “पदार्थान्तर साकाङ्- विग्रेषमपदाय तदिरच सामान्यमन्वेतिः- दूति fe न्यायः। कथं पुनमेनो दुबेलवसुच्यते ? रहस्यतिस्वस्य प्राधान्यं खरति-

“वेदायोपनिबन्धतात्‌ प्राधान्यं हि मनोः स्टृतम्‌ |

मन्वयेविपरोता यासा afay wea” | fai sated) सत्यं समरति seafate प्राधान्यम्‌, श्रये तत्‌, तच्च वयमपि नापलपामः | परमेतत्राधान्यमवष्टभ्य नात्र निणयो युक्तं दृति नमः । यन्न खल्वन्यत्‌ विनिगमनाकारण

नास्ति, समानविषयद्च समान्नानद्रयसु पलभ्यते, तत मनोः प्राधान्य-

९९१२ गोभिन्ने | १९प्र. ३ ख. |

मवष्टभ्य Wat कन्नसुचिता | सामान्यवि श्रेषवचनयो स्तु विग्रोषवचनं बलवदिति को नाम सादसिकः समुत्सहतेऽपल पितुम्‌ > एवं खल्वपदम्तितेव श्ास्मर्य्यादा wa) मव्यौणि द्‌ र॑नानि सरव च लोका; MHRA! Baa मनोर ननुमतमयपि वैश्वदेवादिक- मा चार्य्यानुमतमनुष्टो यते, मन्वनुमतन्त॒ काम्यतया क्रियते दति निप्णतरभुपपादयिव्यामः।

परमाधेतस्तु ‘aral यदेव तपेयतिः- दति, तेनैव दति च AAT) मनुरेवकारादन्यत्‌ तपेणं विनाऽपि, पिच्यबलिनेव, सलानाङ्ग- तपेणननैत्र पिद्यज्ञफलप्राि दशयति इति- तद चनमेव प्रथकूतपै- णाग्रक्रविषथं भवितुसुचितम्‌ । श्रपिच। मनुना स्नानाङ्गतपंएेनेव पिदठयज्ञक्रिया फलप्रा धिक्चनात्‌ तन्त्ततामनुमायान्ययान्‌पपन्या पिह- यज्ञतपंण्य तत्कालत्वमनुमित्सति भवान्‌ । अस्मादेव च कारणात्‌ ्द्ययज्ञो त्तरत्ववचनं स्तानागरक्रविषयमिति प्रतिपद्यते | तचैतदनु- चितम्‌ | कस्मात्‌ › दतरेतराश्रयात्‌ । fag fe सरानाङ्गतपेण- Ma प्रधानतपणस्य, द्धयज्ञोत्तरत्वचनं स््रानाशक्रविषय- मवतिष्ठते सिद्धे च ब्रद्ययन्नोत्तरत्ववचनस्य स्लानाग्रक्तविषयले प्रधानतपेणस्य तत्कालत्ानुमानकल्पना-दति दरतरेतराशथ्रयमाप- द्यत । oafa चायंविप्रकर्षात्‌ | विप्रछ्टा wear कालकन्पना, सन्निक्षटेन कालेन ब्रद्मयज्ञोत्तरत्वेन बाध्यते, श्रानुमानिकं खल्विदं सखानाङ्गतपेणका लत्व प्रत्यन्त ब्रह्मयज्ञो त्तरलं प्रत्यत्त- श्चानुमानादलोयः | यावत्‌ खल्वनुमातुसुत्सदते भवान्‌, तावदेव ब्रह्मयज्ञो त्रत्मन्वोयते- दति प्रत्यच्विरोधादनुमानसेव बाध्यते-

| प्र. ३ख. | RGA | १९३

दति युक्तम्‌ । सदाचारस्य सपत्यपेक्या दुव्बेलतायामित्थमेव कारणमभिहितं arfanafe: । तया चक्रम्‌ | “'खदाचारः सति यावदनुमातु समुत्सुकः | खतिलंगधश्रतिस्तावद्धमेमेव प्रमापयेत्‌” ॥ दति श्रपि at “तेनेव सव्वेमाप्नो ति पिदयज्ञक्रियाफलम्‌"" | दूत्यवधार यन्मरनुर श्रक्रविषयसिदमिति दशयति । ume a श्राद्धादिकरणं दशयिग्यामः। यदि ga: केषा्चिदपि शाखिनां तपेणयोः समानकाललं प्रामाणिकम्‌ । afe कामं away, मनुवचनम्‌ । तावताऽणस्माकं ब्रह्मयज्ञोत्तरत्वचनं नापचौयते । तस्म्मादस्मदुक्त VAT: समाद्रणोयः। श्रयेवमेकस्मिन्नेव दिने स्रानाङ्ग प्रधानश्चेति तपंणद्रयं ada मित्य॒क्रम्‌ । तत्‌ खल्वनुचितमेव । कस्मात्‌ ? “नावन्तयेत्‌ पुनः ay तपणदि कमन्वहम्‌ । काम्यनमित्तिके feat एकं Baa वासरे" ॥ दत्येव मा दिसमरणणत्‌ । उच्यते इदं fe वाक्ये, "एकं द्येक सरे द्त्युपसंहारादेकस्येव FAT: फलब्डमायितया पुनराटत्ति निषधो ति-सङृदनुष्ठानेनेव शास्त्रायेस्य छतलात्‌ सुतरां नाव- wa कर्ति न्यायमूलम्‌ । न पुननिमिन्तमेदेऽपि नेमिन्तिकाना- मान्ति निषेधति । सति निमित्ते नेमित्तिकम्यावश्यम्भावात्‌ । रत एवैकस्िन्नहनि प्रातमेध्याङ्धे च खानाङ्गतपंणमुपपद्यते। "काम्य- नैमित्तिके हिला-टति च निमिन्तमेदेनाटत्तो मुनेः सखरमोऽव-

क

२९ गो भिलौयं | २ प्र. इ खः |

गम्यते | श्रतएवेदमपि प्रद्शेनमाच न पुननियमायेम्‌ | न्यायस्यान्य- चाप्यविगशषात्‌ | श्रतएव- “विषुवद्दिवसे ग्राप्ते पञ्चतौर्यो विधानतः स्नात्वा AIT HU दृष्टा भद्राञ्च भो fear” p दत्येकस्मिन्नपि fea निमित्तभेदेन मैमिततिकाट्र्तिर्न्यायाव- गतेव Waa । तया | '"धश्मविन्नाचरेत्‌ ्ञानमादङ्िकञ्च पुनः पुनः तपेणं त्रद्ययन्ञञ्च वेश्वदेवं न चाचरेत्‌ ॥ दृति। इदमपि वचनं एकस्येव aa एकदेव पुनराचरणा निषेधतौति न्यायसुलमेव । वेश्वदे वसा इचर्य्याच्ैवमवगम्यते । न खल्पेकस्मिन्‌ दिने मकदेव वेश्वदेवः ane: दृति waa वक्रम्‌ । रात्रावपि पुनर्वेशवदेवस्य वच्यमाणएलात्‌ । श्रतएव॒ मामान्यतः HA | “ययान्दनाल्दिकि कम्मे मासेनेव a मासिकम्‌ | न्यूनाधिकं न AMA न aaa करियाद्रयम्‌ः ॥

sta) एकस्याः क्रियाया एकदा वारद्य विधानं न युक्तमिति हलायुधः । तस्मात्‌ तपणद्रयमविर्द्धम्‌। तदेवं शस WATE तपेणात्‌ काय्यः- इति ब्रह्मयज्ञस्येकः कालः । 'पश्चादा प्रातरा- तेः- दत्यपरः कालः। श्रध्यापन श तिजपश्चाच कन्तैखम्‌ ) तया च Wad | “fama च तथा भागे वदाभ्यामो fapaa | वेदाभ्यासो fe विप्राणां परमन्तप उच्यते |

| २.५. 3 र्व. | RAGA ' ९९१

नद्धा यज्ञः स fana: षडङ्गसददितस्तु सः ¦ वेद्‌ सखो करण ge विचारोऽभ्यसनं जपः, agrasa गिस्धेभ्यो वेदाग्यामश्च पञ्चधा" । दति, aaa च खन्येदमवगम्यते- यत्‌ गुरोरष्ययनमपि ब्रह्म asissa कन्तेव्यमिति | 9a चाध्यापनं प्रयमः कल्य दति भट भाग्म्‌ । कश्मप्रदोपोऽप्या | “न्रह्मयज्ञादपि ब्रह्यमदानमेवातिरि च्यते | द्ति। ववेश्वदेवावसाने वा'-दृत्यपरः कालः। वैश्वदेवो नाम होम उच्यते देवयन्ञरूपः | fag देवाः wae देवाः, ते aw होमस्य देवताः सोऽयं दे वयज्ञात्मको होमो वेश्वदेव TIAA | तद्वमान- मन्यः कालो ब्रद्ययन्ञस्य। तस्य खल्वस्य वेश्च देवस्यावमाने fafea- मपि वामदेवयगानं बलिकर्ममान्त एव aha ““श्रहो मकेव्वपि भवेत्‌ यथोक्तं चन्द्रद्‌ शने | वामदेव्यं गणेष्वन्तं ge वेश्च दे विके" | दति कग्चप्रटौपदशेनात्‌। म खल्वयं वामदेव्यगानरूपो ब्रद्धयज्नो- वे्रदेवावसाने बलिकम्मं कत्वा कन्व्यः- दति परिशिष्टप्रकाशः। Tam वामदेव्यमानान्तिको यो जपः म agasy:—<fa भट- भाव्यम्‌ । ते खल्विमे चयो ब्रह्मयनज्ञकाला ववख्िता बवेदितद्याः | कथन्नाम ? तपेणदर्ग्बाक्‌ श्रतिजपः। प्रातराङ्तेः पश्चात्‌ स चाध्यापनञ्चाध्ययनञ्चु। ayaa म एवेति। सा खल्वियं व्यवस्या बह्सम्मतेत्यादरण्णेया । अनियमेनेते यथासम्भवं aye यज्ञकाला दत्यपरमतम्‌ | वेश्वदेवावसाने तु Brera विव-

{rE गोभिलौयं [९ प्र. २ख. |

दन्ते। केचिदाङः--वामदेवयगानमेवाच श्रतिजप दति । we

वाष्ः-वामदेव्यगानमपि श्रन्यदष्यध्ययनमच्र श्रतिजप दति। इदमेव तावन्मतमाद्धियामदहे। कस्मात्‌ ? ब्रद्ययन्ञस्येव कालत्रयविधानात्‌ | अवस्थायाञ्च प्रमाणएविगरेषाभावात्‌। द्यान्‌ परं विशेषः । aenat क्म पवगेविदितेनापि वामदेव्यगानेन तदान स eat भवति) तमिमं दतौयं महायज्ञं वेश्वदे वमुपदि दिचराचाय्य इदमाह,

निशिते सायमाश्प्रातराग्े ब्ूतमिति प्रवाचयेत्‌ ॥ १६ ॥

निष्ठा निष्पत्तिः संजातास्येति fafea:, afafafea fags

दत्येतत्‌ । aa वाड्ः- निष्ठिते निःगेषेण व्यन्ननोपसे चनादिसद्दिते fad सिद्धे-दति। कस्मिन्‌? सायमागरप्रातराग्र, सायमाश्यते दति मायमाश्रः, प्रातराण्यते इति प्रातराशः, सच स चेति इन्देक- again मायमाग्रप्रातरागरे। सायंप्रातःग्रब्दौ खल्विमौ दिवा- राचिपरौ । कस्मात्‌ ?

“afafatecna प्रोक्तं

विप्राणां मर्यैवासिनां नित्यम्‌ |

sefa च तया तमख्िन्यां साद्धप्रहर यामान्तः'° | दति कश्मप्ररौपदगेनात्‌। wafafa प्रवाचयेत्‌, प्रकर्षेण वाचयेत्‌ । गतमिति प्रवाचयेदिति दूचयन्नाचाग्या- भूतमिति ब्रहौति प्रवाचयितुः प्रश्नोऽ्ादायात दति दशयति | कः प्रवाचयेत्‌ ?

| १ प्र. २ ख. | WUGAG | ११७

ग्टहपतिः। कसमात्‌ › प्रहृतलात्‌। कां प्रवाचयेत्‌ ? पन्नम्‌ । कस्मात्‌ ? श्रन्नपल्यां तस्या एवाधिकारात्‌ | HIATT तस्ण- एवाधिकारः ? मन्वारिसमरणणात्‌। तया च स्मरति भगवान्धनुः। ६८ र $ ० A + ॐ Dy ~, रथस्य संग्रहे dat व्यये wa नियोजयेत्‌ | ~, अ # ५५ wea waaay पारिणाय्यस्य Tan” | इति। केनचित्‌ प्रतिबन्धेन oat चेदसन्निहिता रसवत्यां, afe fa कत्तेव्यम्‌ ? Taare Basta: | ““भ्रूतमप्रवाचने vat यद्यसन्निहिता भवेत्‌ | रजोयोगादिना तच कथं gata याज्ञिकाः? ARAVA या कय्यात्छवणन्तां प्रवाचयेत्‌ । प्रणवाद्यपि वा Hata कात्यायनवचौ यथा” |

दति ॥१६॥*॥

ऋते भगया वाचा शुचिभूत्वा ॥ V9 |

wa विना, Bara श्रभजनोयया अ्रगोभनया वाचा, तां विनेति व्यत्ययेनेयं ठ तोया द्र व्या । श्रथवा । Wa Sts, तत्ाणस्या- भिधानकाण्डे पाठात्‌ | कस्मिन्‌ ? प्रृतल्ादग्नौ, बेश्वदेवायेभिति वाक्यगरेषः। भटभायये तु-'“ते गते । छ गतौ । कस्मिन्‌ ? प्रटत- त्वादन्नहोमाथेमद्चिसविधमासादिते cee: | एतस्मिन्‌ काले प्रवाचयेत्‌", दति व्याख्यातम्‌ | तथाच ग्रहपतिना मगया वाचा गतमिति र होत्येवमभिदिता पौ, श्रटचिश्येतवाऽऽचमनादिना, भगया वाचा शोभनया विस्यष्टया गतमिति नरया दित्ये

११९८ at rata [१ प्र, ३ ख. `

neue: खल्वाचान्तोदकेन छत्य मित्यनेनेव wie सिद्धमिति ए चिभ्चंवेत्येलत्‌ पन्न सम्बन्ध विवच्चयेवाचाय्यैः दखचयाश्चकारेति

गम्यते heen

Gal खल्वेवभुक्र ग्टदपतिः-

प्रतिजपत्योमित्युदेस्तस्मे नमस्तन्मास्या LITT । ॥ १८॥

» a =. $ ॐ- इत्यचः प्रतिजपति । तस्म नमल्तन्मास्या TAT -

८५. an ~

प्रनेरुचारयेन्यन््रमोषदोष्टौ प्रचालयन्‌ ।

किञ्चिन्‌ wee खय विद्यादपांष्रटः स जपः इतः" । दरत्युक्रलच्णं यथा भवति, तथा प्रतिजपतोत्यनुषन्यते

॥ ? ८! ° ॥

दति महामहो पाध्यायराघाकान्तसिद्धान्तवागो शभदट्राचार्थ्या- त्मजश्रोचन्द्रकान्ततर्कालङूमरस्य कतो गोभिल यग्द्यसूचभार प्रथमप्रपाढकम्य eater खण्डिका ॥ `

गोभिलं _ गौ यगन द्यश्च प्रथमप्रपाठक चतुयों Waar.

- “दकि श्रयेदानौसुपक्तमे नानेन वश्वदेवव लिकम्ेणे। कर्त्ये-दत्येत दाद, अथ वाग्यतो बलोन्‌ हरेत्‌ ॥ १ ॥

अयत्यानन्तर्य्यायेम्‌ | aya वेश्च र वहोमं निवेरत्याथानन्तर वाग्‌यतः संयतवाक्‌, बलोन्‌ वच्छमाणान्‌, हरेन्निटध्याद्विन्यथैः | ननु वच्यति हीमानन्तरम्‌- श्रय बलोन्‌ हरेत्‌," दरति, तत्‌ कि- भित्यस्िन्नयत्युच्थ॑ते › उच्यते दःमानन्तरं वबलोनेव eta, न चन्यत्‌ fafgq क्ययादित्येवमथंमिदमुच्यते | तदनेन वेश्वदेवाव- atafateaata वामदेव्यगानादिकं ब लिदहरणान्त एव HABA | अत एव कात्यायनोऽपि- "वामदेव्यं Wig ae वेदे विके | इति स्मरति एतन- "प्रियो वा यदिवा gat qe: पण्डितिएव वा, संप्राप्नो वंश्वदेवान्ते सोऽतिथिः खमेसक्रमः'" | दूति स्मृतिरपि great वेदितव्या ॥?॥ ˆ ॥ वाग्यत इत्यस्यापवादमाद-

१२५ गोभिलोयं [र प्. 8 ख,

भाषेतान्रससिद्धिमतिथिभिः काम सम्भाषेत ॥ २॥

भाषेत वदेत्‌, श्रन्नससिद्धिमन्नस्य सम्यकूसिद्धिं प्ररतिमित्यतत्‌ | किमिदमन्नसुपसिक्र उत न ?- दत्येवमादिकामशप्रकूति प्रति wanes ष्च्छारूपम्‌ । शअ्रन्नसंसिद्धिमन्नसंसिद्धयाथं भाषेत--दइति भटूनारायणोपाध्यायाः । अ्रतियिभिः-

भाषेत ।

“yaus fe निवसन्नतियथिन्राद्यणः wa: ) श्रनित्यं fe स्थितो यस्मान्तस्मादतियथिरूच्यते” |

दूति मन्वादिस्मरण्णत्‌ af दितौोया तिचिरस्येत्यतिथि- रच्यते । तेर तिथिभिः सह । बहुवचनात्‌ सम्भवे बहवोऽणयतिथयो- भवन्तोति दगेयति i काममिच्छया सम्भाषेत बलिहरणकालेऽपि |

्रतिथिशणएविग्रेषादिकं slat दच्छ्या सम्भाषेत वा, न वा सम्भाषेत इत्य नियमः ॥ ₹॥*॥

अथ ₹हविष्यस्यान्नस्योत्य इविष्येव्यच्जनैरुपसिच्याग्नौ ज्यात्‌ Tey पाणिनैव ॥ ३॥

श्रयति प्रतममन्तकपरि समृदनादि ममिदाधानान्त स्मारयति, RAST sare “पय्येणच्च aaa कन्तवयमदितेन्विति | श्रन्ते च वामदेव्यस्य गानं Halsey” | दति efaweraefa षष्टो सम्बन्धार्यां श्रवयवार्थां ar) Blane: wwe होमो भवति । न awa सब्वेङतवे प्रमाणमस्ति ।

| ९ प्र, ४ ख. | पररद्यरूचम्‌ | १२१

vazafasaaraa बलिर ण, weafuat भोजनश्चास्येव दति च वच्छामः | waafa च खचयन्नाचाय्या नाच चरोराट्रदस्तोति द श्रयति । स्धालोपाके-चरौ खल ararad वच्यति । न खल्व स्थालोपाकः श्रयते | मन्‌रपि-

"'वेश्वदेवस्य सिद्धस्य nasa वि धिपूव्वैकम्‌ |

ana: कुर््यादटेवताभ्यो ब्राह्यणो Hawa” |

दूति स्मरति, विश्वे देवाः सव्वं देवास्ते यस्य पाकस्य देवताः

सोऽयं वेश्वदेवो ऽहर हयेत्‌ पच्यते तदुच्यते | तद यमेः | श्रय समि दाधानान्तकर्मानन्तर ₹विष्यस्यान्नस्य GEA ग्टहौला, efaai- धैतद्‌ग्धद ध्या दि भिव्ये्ननेरुपकरणेरुपस्च्य सन्नौयाग्नौ जड्यात्‌ |

awifafa वागव्यापारप्रतिषेधान््रनमा मन्त्रसुचाय्येत्ययेः । वाग्‌- यतोबलोन्‌ ₹हरेत्‌,- इति बलिहरण एव वाग्‌ यतत्वमुक्रमितो इ होमे न प्राप्नोलोति खल्वाचाय्यरर्णो मित्याह । “पाणिनेवः जङ्-

यान्न खवादि पा चान्तर्‌ णेत्ययैः ॥ ३ । प्राजापत्या पूरव्वाऽऽहतिभवति सौविष्टत्यत्तरा ॥ ४॥

प्रजापतिर्देवताःऽस्येति प्राजापत्या प्रजापतिदेवताका gat प्रयमा राड तिभेवति । “सुः wad द्दृष्टः श्रमिलषितं करोतोति, खिष्ट- कदित्यञ्मिरुच्यते । कस्माद भ्रिरुच्यते > तद्‌च्यते | ‘and खिष्टृते खाहेत्यत्तरा पूर्ववादं जडयात्‌”-इति लिङ्गात्‌ । देवा वे अनि खिष्टकतमन्र वन्‌ :-- दयं नोवहेति, सोऽरवौत्‌ ; fa मे ततः स्यात्‌ ? दति, यत्‌ कामयसे दत्यन्रवन्‌, मोऽत्रवोत्‌ ; सत्वेेष्टिषु केवला

१८२ ग भिल्लेयं | ९ प्र, 8 ख. |

मो विष्टकतौति, तयेति, सोऽवहद्धवौःषि"-दति च ange भवति | तस्य॒ खल्वस्य खिष्टकत इयं मौ विषकृतो । मा खल्वियं सौ विष्ट- कतो fasacaarar उत्तरा दितौया श्राङ्तिभेवतोत्यनुषज्यते | अच च-प्रजापतये are, श्रग्रये favaa खादा- दति होम- मन्त: पय्येवस्यति | कसमात्‌ ?- लिङ्गद शनादेव । च्छति चाचाय्येः- "मन्त्रान्ते खादाकारः'- दूति | ``नमःख म्तिखखादहाखधाश्रलवषड़- योगे चतूर्थो दति च ण्ाब्दिकाः स्मरन्ति; “oqae खादेति जह्यात्‌" दति च ग्ण्द्यान्नरम्‌ ¦ “तस्मात्‌ प्राजापन्यां मनम जहोतिः- रति वचनान्‌ प्राजापत्याऽऽङ्तिमेनमा होतव्या | ETAT दरैवः--दति वचनादयन्तावदरव्रयज्ञो उश्वदेव इति चोच्यते, z2facrat मन्दिद्यते “च्ग्रातर्मिधन्वन्तरिविश्चेदेवाः प्रजा- पतिः fesafefa दमाः ल्ति गौतमेन पञ्च॒ श्रातयो- दशिताः। aati सुनिभिरन्यथेव होमः ममान्नातः। किमेते होमा विकन्परन्‌, श्रादोखित्‌ ममुच्ोयेरन ` यदा ममुच्चौयेरन्‌, azisfa किं खश्ाखादोमानामर्व्वागन्तरा परतो वा निविश्ररन, श्रय उ परत एवेति, किन्तावत्‌ प्राप्तम्‌ › विकन्परन्निति। कस्मात्‌ “ vata) वेश्वदे व निषेत्यथं खल्विमे होमाः wae यन्ते, `एकार्याम्तु त्रिकन्येरन्‌”- दति खल्वाचार्य्याणां समयः | श्रया) ममुख्ोयेरन्निति waa । RAIA? WABI | afea होमा भवन्ति ;-स्वश्राखाविदहितो eta: खम्येव भवति, अन्यस्तु स्वस्य चान्यस्य च-दत्यत्‌न्यबलत्वात्‌ मसु- चयेरन्निति युक्रम्‌ । ते खल्विमे ममुचोयमाना होमाः, खशाखा-

्रनूल्यवलाः

| प्र. 8 ख | ग्रद्यदधचम्‌ ¦ १२३

Sata sear मध्ये वाऽनियमेन मन्निविग्रन्ते नियमकारिणः श्रास्स्याभावादिति तावत्‌ प्रानम्‌ |

एवं प्राप्त उच्यते । विकनल्पम्तावदमोषां न मम्भवति, श्रतु बलल्वादेव । TAQ) सख शान््रपरित्यागप्रमद्धात्‌ | यदा खल्विमे विकन्पेरन्‌, तदा सखशास््रसमास्नातोऽपि eta: पक्त परित्यज्छेन | न चेतद्‌ चितम्‌ | न स्वल सखश्राखाश्रयसुत्सज्य परोक्रमुपाठोयते। तस्मान्न विकल्पः wa ममुचोयेरन्मो होमाः? एतदपि न मम्भवति | कस्मात्‌ > एकमिद्धावन्यवेयर्थ्घात्‌ | एकेन खश्रास््रोक्र- होमेन सिद्धे फले न ewan होमस्य प्रयोजनमुपलभामहे । येन तमपि मसु चिनुमः

afa च। गौतमेन प्राजापत्याङ्तेरर्व्वागन्याम्तिर BRAT: ममान्नायन्ते | ताः खल्विमाम्तिख आह्तयः कौथुमानां प्राजा पचयाड्तेरर्व्वाकु न सम्भवन्ति) कमात्‌ > प्राजापन्या परव्वाऽऽङतिः भवतोति ममान्नानात्‌ | Tawa GR नातोऽन्ट्त्ययंः) wus gafa quaiuga: एव ‘wa fepaa stag —efa वच-

नात्‌ प्राजापत्याह्कतेः परतः खिष्टशृदाङ्तेरन्नगन्यः मामान्याभिः

हितः पौरातिकादिको होमो मण्डदिश्टतदथे मौ विष्टरत्युत्तर- are: इयमेवो त्तरा नान्येति acu) श्रन्ते मन्निविश्रन्ता्मिति चन्न, qurafafeasina fag फले माघनव्यापारवयर्थ्ात्‌ | नन्वमो सामान्यदोमाः सख गास्लरोमानामन्त नित्यतया मा सन्निविशन्तां काम्यतयैव मन्निविग्रन्तामिति चेदोमिति ब्रमः)

षि $ € ९ =e सामान्येन खल्वभिदितानां मव्वेशराखिधम्मवसुचितम्‌. तस्मात्‌ मन्व

१२8 aM | ९१, 8 ख. ]

रेव तदिच्छयोपादेय मवति यदष्याह्ः। श्खान्तराधिकरण- न्यायेनेकमेवेदं कर्ति सव्ये सव्वीपसंहारो vfsafa,—efa | मिन्नशा स्समान्नानात्‌। विभिन्नेषु शास्त्रेषु

aaa चितम्‌ | खल्वाश्नातानां परस्परनिराकाङ्काणामेषां उपसंददारो न सम्भवति |

अतएव गद्यपरिग्िष्टम्‌ |

"प्रयोगश्रास्तं गद्यादि न समुच्चौयते परेः |

प्रयोगशास्लताडानादनारमभविघधानतः ॥

qe वा खग्टद्योक्त यस्य कम्मं प्रकोत्तितम्‌ |

तस्य तावति wale aad wea: छतो भवेत्‌ '” ॥

दति) afa चागणलात्‌ | उपसंहारः खलु गुणानामेव भवति

न प्रधानानाम्‌ । प्रधानानि We सामान्यसमान्नाता होमाः । श्रपि च देवताभेदात्‌। देवताभेदः खचल्विहोपलभ्यते , न च देवताभदे aa भवति । श्रपि च पव्वीत्तरलान्नानात्‌ । प्राजापत्या पूर््वाङ्ति्भवति सौ विष्टङत्युत्तरा'- दति पव्वी त्तर लमात्योर- भिदधानः खल्वाचाय्ये एतावानेव होम दति दशयति-दत्यवो- चाम। तस््मान्नामोषामेककश्चपमस्ति। तस्मादादौ मध्ये च सन्नि- वेशासम्भवात्‌ ख शास््रहो मानामन्त एवेच्छया सा मान्यहोमाः सनि- विगरन्ते। खश्ास्त्रोक्ररोमः खल्वावश्यकः सामान्यदोमोऽपि निवि- षयोमग्रदितौच्छया काममन्ते भवतु, न Ba: | ततश्च सामान्यदोमानामकरणे प्र्यवायो Aafia | करणे वग्यदयः |

“aq स्यात्‌ छच्छ्र्दयसत्वं श्रेयसोऽपि मनोषिणः |

यस्त्वं ब्रवते ततर SBI अयो ह्यवाप्यते"” ॥

[९.९ ख, | WBA | ९२५

दति स्मरणात्‌ | बलिक्च्मेण्यप्येष न्यायखिन्तनोयः । एतेन- ‘ear भोजनस्योपनोतस्याग्ममग्मौ weed, wa विवस्द्षस दति पूव्वंए, वलिञ्चो्तरेण कुर्य्यात्‌, बह्कप्ररधनधान्यो भवति" दइत्टे व- मादिश्चत्यादिसमाश्नाते काम्ये होमवलिक्श्मणो श्रपि aera | तदेतत्‌ BAAS कात्यायनः | “न स्यातां काम्यसामान्ये जदो तिवलिकश्मणौ । yt नित्य विगरेषोक्रजहो तिबलिकममेणोः ॥ काममन्ते भवेयातां न तु मध्ये कदाचन | नेकस्मिन्‌ aafe तते कर्मान्यत्तायते यतः” ॥ दति । “श्रद्निहोचदेवताभ्यः सोमाय वनस्पतये अ्र्नोषोमाभ्यां इन्द्राभचिभ्यां धावाप्रथिवोभ्यां धन्वन्तरये इन्द्राय faget देवेभ्यो- age’ इत्येवमादि कस्त पर शास्त्रोक्तो होमोवलिश्च wa कन्तैब्य- एव । atime | श्रक्रियेव खल्वसावन्येषा मित्यवो चाम । येषान्त aula होमोबलिश्च नेवोपदिश्यते, तैः सामान्याभिहित ए कञ्िद्धोमोबलिश्चोपादेयः | श्रनाहिताग्रेयत्‌ कन्नेवयन्तद्ष्याह कात्यायनः | ““श्रम्यादिर्गौतमेनोक्रो होमः शाकल एवच | अनाहिताग्ने रेवेष युज्यते बलिभिः ae” | द्ति। a: खल्वन्यादिदहामेा mata, स aA TA बलिभिः--“दिग्देवताभ्यख ययास्वं arty aagt wean: प्रविश्य ब्रह्मण मध्ये BA yeaa श्राकाशायेत्यन्तरौक्ते नक्त- Bway सायम्‌ — HITT: महित aa: कन्पः। Vy

श रर्‌ गोभिलोयं | Ue. 8 ल. |

श्राकलटहेमेदे३रतस्टेनस- द त्याद्यष्टा त्यात्मकः साम्बेदपटितः स चाग्निपुराणदयुक्रबलिभिः area दत्यन्यः कल्यः । तयाचा्मिपुराण- यो गियाज्ञवस्क्यो | ‘aq arefafa: gad इत्वा Hay UTR: | way बलिं zat ततोऽञश्नौयादनग्मिमानः' ॥ दृति । प्रणवपरिशिषटम्‌ , “ga वयादइतिभिड्कत्वा तया aay एकलः | waaay बलिं दत्वा acismealcatan:” | दति । तया श्त्यन्तरम्‌ । ‘safgag afanaa arefafa: खयम्‌ | ला शाकलदहोभेख शष्टाद्भूतबलिं हरेत्‌” ॥ र्ति) तदेवं मौोतमोक्रदोमम्तद्क्रबलिभिः महेति, wae होमोऽग्मिपुराणणचुक्रवलिभिः सहेति च निरपेक्तौ द्रौ कल्पाविति रघभन्दनादोनां मतम्‌ | तेषां मते, “शाकल एवच'- द्रत्येवका- रो ऽनन्तरोक्रकन्त्पव्यवच्छटायथेः, Wieey anes, एष दृति a प्रक्ृतवाविना मब्वनान्ना निरपेक्तं कन्पद्रयसुच्यते पिददयिता- कारादिभिम्ब-एकस्मिन्‌ प्रयोगे गौतमेक्राग्यादिहामशाकल- Stat समुचितो ल्लिखितो | तेषां मते एवेति निपातसमुदायः समु चयवाचौ | यया स्मत्यन्तर- “विश्वेभ्यख्ेव देवेभ्यो धन्वन्तरय एवच | ge चेवानुमत्ये च प्रजापतय एवच” | tfa i.

(tu. 8 ख. | फएद्यखबम्‌ 129

“feqrqtealt wet नक्तञ्चारिभ्य एवचःः | दति चैवमादौ | तया कात्यायनस्येव |

““चअरोग्यमायुर श्वय wivfa: शं बल aw: | Ma: WA Tea ay ब्रह्मण्यमे वच” ॥ sia | |

“श्रये चय्योट्‌के चेव पिण्डदाने ऽवनेजने | तन्ल्स्य विनिद्त्तिः स्यात्‌ खधावाचन एवच ॥

दति चेवमादिबह्लम्‌ । एष दति चेकवचनान््न प्रङत- वाचिना wana समुदित होमद्यमेकंप्रयोगग्चत पराश्डश्यते | एष इ ति खल्वेकवचनं विधेय विश्रेषणएतया विवक्तं भवितुमु चितम्‌ | न चाचाविवक्लायां कारणमस्ति न वेष गौतमोक्रहोमः- एष वा शणकलदहोम-द्त्याटत्तिकन्पना प्रामाणिको | न च साडित्य- वा चिद्धिवचनान्ताद्यनुक्ररनैवमितिवाच्यम्‌ । मादित्यवादिन एतच श्ब्दस्यो AA |

न च, “श्रन्नं arefafasar—<fa, ‘wafaay atfan—sfa चेवमादिभिः केवलशा कलो माभिधानान समुच्चय दति वाच्यम्‌ | अन्यार्यानामन्यचानुपयो गात्‌ | Barat: खल्विमाः खतयः- कल्पा- न्तरपरा नान्यो पयुज्यन्ते दूति कात्याथनोक्तकन्ये समुद्धयो न विरुध्यते | कन्त्पान्तरपराः खल्विमाः स्तयो भवन्ति । कस्मात्‌ ? श्रतुद्यायंलात्‌। कात्यायनेन शाकल एव होमः ममान्नातः, श्रासु च afay वयाहतिदोमः शाकलदोमश्चेति नेमौ qet कल्पा विति शक्यते वक्रम्‌ | तस्मादिमाः Was: काव्यायनोक्रकन्पात्‌ कल्पान्तर -

९२८ गोभिलोय | प्र 8 ख, |

विधायिन्यो न कात्यायनोक्रकल्पं समुच्चयं वाधितुसुन्छदन्ते। तस्मात्‌ कात्यायनवचने एवचेत्यनेन समुचय एवाद्रण्णैयः | Way तथा द शंनात्‌। wart क्रुखषटिकल्पमापन्तेः। न च तच प्रमाणमस्ति | तस्मात्‌ कौयुमादौनां कात्यायनोक्त एव कन्पः। कल्यान्तराणि तेषां नेव छम्भवन्ति। खध्राखाश्रयपरित्यागप्रसङ्गात्‌ | यच्च वयासस्मृतौ- “व्यस्ता भिर्व्यादइतो भिख समम्ताभिस्ततः परम्‌ | षड़भिदेवकृतस्येति मन्त्रवद्भखियंथाक्रमम्‌ | प्राजापत्यं खिष्टकृतं Baa दाद शाहलोः'* | दति शाकलदोमे षरसख्याव चनम्‌ | यच्च स्कन्द पुराणएवचनम्‌- “qt WAS] साच्यपुष्याचतेरय | we यादतौसिखः खादान्ताः प्रणवादिकाः | ॐ wa: खः स्वाहेति विप्रोदद्यात्तयाऽऽङतिम्‌ | तया देवछतस्याद्या ARATA षडाङ्तोः | यमाय द्वुष्णेमेकाञ्च तथा खिष्टज्नदग्रये। विश्वेभ्यञ्चापि देवेभ्यो wat carnatafea | सव्वभ्यञ्चा पि weet नमो दद्यात्तदुन्तरे । द चिणऽपि faewsy प्राचौनावौतिकोददेत्‌ | निन॑ंजकोदकानेन एेग्रान्यां यच््रणेऽपंयेत्‌ | ततो ब्रह्मादिदेवेभ्योनमोदद्यात्तदत्तरे। निवौतौ सनक! दिभ्यः frequen” | दति। तदपि कल्यान्तरपरमेवं | संख्यान्तर वचनान्‌ | संख्यान्तर खल्विदो च्यते--षडभिरिति, दादशहतोरिति, षडाहलौरिति च,

| २. ¢ ख. | ्द्यखचम्‌ | ६२९

अस्माकं खल्वघ्ठा वाहतयः शाकलहोमे भवन्ति। WBA:

aaq Caw समान्नातः। तस्मादमूषां watt काल्यानोक्रकन्पात्‌ कल्पान्लरपरत्वं कौ थमा दिव्यतिरि क़विषयत्वं च वाच्यम्‌ | श्रतएव इलायुधेन वाजसनेयिनां देवरृतस्येति षडाडत- योलिखिताः याहइतिदोमाद यश्च |

श्रा कल रोमे खल्वेतस्मिन खाहाकारमप्रयोगो नास्ति । कथयन्ति होतव्यम्‌ ? तदुच्यते । ““देवकृतस्येनसोऽवजनम सि" इत्येवमादि - भिरसिकारान्तेरे वाटा मिर्भन््ेर एाबाह्तयो होतव्याः । कस्ममादेव- मुच्यते? द्राद्यायणएसमान्नानात्‌ । तथाच द्रद्यायणस्ूचम्‌ | ““अष्टाव्टौ श्कलान्या इवनौये प्रदरेयुदेंवरृतस्छेत्येतत्‌प्रशतिभिरि- कारान्तेःःः- इति लाखायनोऽप्याचाय्ये एवमेव सूचयाञ्चकार। aq खल्िकारान्तेरिति षचयन्नाचाय्येः खाहाकारस्याप्रयोगं दग्रे यति। fanaa च खाहाकारोमन्लाम्तः स्यात्‌ न युनरिकार इति, तस्मादिकारान्तेरित्येतत्‌ खादहाकारं परिसश्चष्टे। श्रत vareraia सायणेन प्रौ ढब्राद्यणएभायये व्याख्या तम्‌ - ““श्रवयजनममोत्येवमन्त्ः न तच खादहाकार इत्यथः”-दति। होममन्त्रस्य खादाकारान्तत्व- मन्तरेणापि दशेनान्नैवाच किमपि शङ्कितव्यं भवति। तथाच wai “श्राद्िपीये इ sisal जुह्धयुरपां पुष्यमिति yi सखादहाकारेणोत्तराम्‌ः- दूति | वाचनिको खल्वेवमारिका व्यवस्था वचनमेवमनुसरतोति न किञ्चिदनुचिनम्‌ |

श्राचर्य्ेणा्मिखामिना तु लाखायनद्धचमेवं विदरतम्‌-“दका-

रान्तेरिति मनग्ान्तज्नापनाथेम्‌"-दति। तस्यापि gare एवाय 9

१३२० गोभिलौय [९ प्र,४ ख. |

तात्पय्येम्‌ | कथन्नाम ?-दकार एवान्तोनाच खाहाकारोऽस्तोति। श्रवगम्यत एव॒ खल्वमोषां मन्त्राणाभिकारान्तलमिति पुनरिका- रान्तवचनमनयंकमेव स्यात्‌-यदि न aftagaia) न च “उत्त रादि: परव्वान्तलच्णम्‌??- दति ganas मन्लाणाभिकारान्तल्न- मवगम्यते दति वाच्यम्‌ । स्तोमभागमन््लादोनाभिवामोषामपि लिङ्ादेवावसानावगमस्य सम्भवात्‌ | “यावद्यजरनादिष्टान्तान्‌ war’ दति द्चणाच्च |

दद्न्तिद वक्तव्यम्‌ ¦ “Wat areata’ दति वचनात्‌ मन्लस्यावसाने खादहाकारः प्रयोक्तव्यो भवति । सोऽयं wary मन्ते तद्‌ न्तिके प्रयुज्यते, न aet मन्लरस्यान्तोऽवयवो भवति ¦ तस्मात्‌ प्रयुक्तेऽपि स्वाहाकार मन्त्स्यकारान्तलं न वयादन्यते। समस्तस्य यजुष एकेकस्यामाह्तौ प्रयोगेऽपि मन्तलिङ्गं संगच्छत एव । aaa सति दकारान्तेः"-दरत्यवचने, खुय्यौमादिव्याभ्योनाष्ाभ्यः

पानु'-द्रत्यादिवत्‌ समस्तस्य यजुष एकमन््त्वं तेन चैकंका- आह्तयः कि न भवेयुः। तस्मात्‌, 'दकारान्तेः'-दत्यनेन मन्त्ा- णामन्तप्रज्ञापनमयेंवदेव | AAA न परिसंख्यानम्‌ | दोषचयापन्तेः। अनन्यगत्या डि तदाङ्गोक्रियते। यदेव च न्यायादिगभ्योऽवधाय्येत, तदव Wawa: सूयते, गेलो खरुवषा तचभवताम्‌ | न चदेव ““उन्तरादिः पर्व्वान्तलक्तणम्‌”- इत्यपि न दुचयितय म्यात्‌ । लिङ्गात्‌ तद्वगतेः सम्भवात्‌ | -

यावद्‌ यजुरनादिष्टान्तान्‌ मन्त्ान्‌'-दृत्यस्य तु नायं रिषयः। safes मन्त्रान्‌ यजुजनौयात्‌, तच यावत्‌ यजरिममथें

ah

(१ प्र. ९ ख. | पर द्यम्‌ | न

तावत्‌ प्रयुञ्जौत,- दति fe तस्यायंः। अतएव व्याख्यातं भगवता

ce

aaqartufgefan | “येषां aaraaantafewd तानेव

ay: wala । तेषु यावदेव यजतिषमयं तावदेव प्रयोक्रयमिति

येऽथेवादा मध्ये पटितास्तेषामुद्धारः'"- दति | एवञ्च (द कागन्तेःः- yaaa समस्तस्य यजुषो यजतिसमयंत्वात्‌ VARA यजुषा रत्येकमाज््‌तयः स्यः । तस्मात्‌ परिसंख्याने मानाभावात्‌ दकारान्तः द्रति मन्लान्तप्रज्ञापनाथेमित्याद्रणणोयम्‌ । किञ्च (दकारान्तः इत्यनेन आदिश्यत एव मन््ाणामन्तः | भगस्तु मन्यते "यावद्‌- यजुरनादिष्टान्तान्‌ मन्त्रान्‌-दत्यनेन मन्लान्तम्यावगतिसम्भवात्‌,

"कारान्तेः'-दइति वचनमनथेकं मत्‌ परिमख्यानाथं भवतौति किमन्न aa | तस्मादचापि HAT खादाकारः प्रयो क्रयः) विहिता विडितत्वसखन्देहे चा विदहितकरणमेव न्याय्यमिति चावोचाम, तयाचाभाणकः |

““सन्दिम्धेऽपि परे लोके त्याज्यमेवा प्रभं नरः |

यदि नास्ति तदा fa स्यादस्ति चेन्नास्ति दूषणम्‌” |

fa एवमना हितपरर्ेश्वदरवदोमो arena: | बलयस्तु तस्यापि

गर्यो क्रा एव भवन्ति । कथं ज्ञायते > "वसिमिः मह'--दत्यक्त तया- ऽवगतेः। fangraat fe ग्टद्योक्रभमेवान्तरङ्गत्वात्‌ गौ च्रमागच्छति द यम्‌ | श्रागच्छति चेत्‌, न aed विना कारणमुत्‌सष्टुम्‌ | fates चानुपदेशात्‌ | होमविग्रोषवत्‌ afafanedt नेवानाडि- ताग्ररुपदिश्यते | तस्मादा चाय्थीक्राएव बलयप्तस्यापि भवन्ति | न चेते तस्य प्रतिषिद्धाः। a चाप्रतिषिद्धस्य auratne

१३२ गोभिलोयं | १९ १.९ ख. |

परिव्यागोयुक्रः तत्परित्यागेन गशास्रान्तरोक्रबलिपरिग्ेऽपि न किञ्चित्‌ प्रमाणम्‌ । aurea बुद्धा रोदमेवेति तदेव गडोतव्य भवति | स खल्वयं वेश्वदेवदोमो लौकिकाग्नौ जलादावपि ae: | “लौकिके वैदिके वापि watfes जले चितौ । वेश्वदे वश्च gala पञ्च खना पनुत्तये'' | दति श्ातातप्मरणात्‌ | “Talat वा पचेदन्नं लोकिके वापि नित्यशः | यस्मिन्नग्रो waza तस्मिन्‌ होमो विधौयते" । दति च स्ृल्यन्तरम्‌ । जलकित्योः पय्यैवणादिकमपि नास्ति, श्ग्रावेव तदान्नानादिति वाचस्यतिभिश्राः। गौतमोक्ताग्बादि- होमश्राकल होमयो विंकन्पवादिनस्वाङ्ः। गौतमवचने होमारेवाग्नि- प्राप्नेरग्नियदणं जलच्ित्याधारतानिटेत्यथे, ततश्च शाकशकल्प एव साऽवतिष्टते- दति तदनेन समुच्च यपच्ेऽप्यनयो जंलच्ित्थाधारता न युक्ता तचाणन््ादिडहोमस्याविगेषादिति चेत्‌ । उच्यते। यदि नामाचचिग्रदणं जलचित्याघारतां निवन्तैयेदपि, तदि केवलगोत- मोक्राम्धादिदोम एव farted, न तु कालत्यायनोक्रे तत्समु खिते श्ाकलहोमेऽपि, तद चनस्य तचाप्रटत्तेः , सामान्येन च वचनान्तरेण तच ata) श्रपिच। नेतदष्यस्ति,-- गौ तमवचनेऽग्निपदं जल चित्या- धारतानिष्टत्ययम्‌ दति। न खल्‌ गौतमवचनेऽग्निग्रहणं जल- चित्याधारतां निवन्तयति, fate, एकदे शोत्कौत्तं नपरमभ्निपदं जलादिकमुपलच्यति | श्रतएव-

११. ४ ख. | ग्टद्धयखूचम्‌ १ ददे

“कनकालङतां दत्वा त गामवतारयेत्‌ | सामगाय चसा देया ब्राह्मणाय विशाम्पते" ॥ दूति वचनमेकदे शोत्कोत्तेनपरमिति.-““सचेरूक ष्टा काञ्चन- प्टङ्गों gst रूपचुरां कांश्योपदोहां विय टदद्ात्‌- इति मुन्यन्तरोक्तमन्यद पलच्यति,-- दति वाचस्पतिमिश्रे निरूपितम्‌ | ननु रोमादेवाद्निप्राभरग्नियदणमग्मावेवेन्टेवमयेमेव किमिति न स्यात्‌; इति wae दोषः। कस्मान्‌ > श्रश्रब्दत्वात्‌ । श्रद्रा- fafa वचनं awayt होमं शक्रोति afed. न qatafa निवत्ते fad प्रभवति । तस्माद श्ब्दोऽयमयः-श्रद्मावेव इति । ननु रोमा दवाग्नेः प्राप्रलादन्याय्यं पुनव्वेचनम्‌ 2 उच्यते। काममन्वाय्े भवतु, न तु शक्रोत्यन्यद दितम्‌ , सद्‌ खरितेऽप्यस्य यावानयेः, ग्रतकृतोऽप्यचचरिते तावानेव vated) श्रपिच। साधुः खल्वय- माचाय्यैः कथमस्य वचनमन्याय्ये भवतु | साधोव्वेचनं बह ग ऽप्य - मानं न्याख्यमेव, श्रसाधोस्तु सरृदष्यद्याखम्‌ | पुनन्वं चनस्य प्रयोजन किञ्चिद्रकरव्यम्‌ ? एवन्तदि आद रः पुनव्वेचनस्य प्रयो जनं भविय्यति । श्राद्रेणाग्नौ होमः कन्वयः-दति। श्रादरार्थमपि पुनन्वेचनमा- चार्ययाणां बड्लमुपलभ्यते ¦ परिसख्यानायंमेव gat न भवति पुनव्वेचनमिति चेन्न, अन्यथेवो पपत्तेः! न खल्िष्यते परिमंस्था सम्ध्वन्यामपि गतो । सा हि दोषत्रयदष्टा भवति। तथा चोक्रम्‌ | ‘saree परित्यागाद्‌ area कल्पनात्‌ | ane बाघादित्येवं परिरुख्या factfaar’ । दति। परिशख्यायाञ्च श्र तिरत्यन्तसुत्सष्टा भवति | यावच्च भवा-

१९९ गोभिलोयं | १५ षप. ४ ख. |

नभ्रिपदस्याखायेकल्यनया जलादिकं व्यावन्तेयितुमुत्छदते, ताव- दा क्यान्तरेण जलाद्याघारताऽन्नोयते- इत्युपरिष्टाद्‌ पजायमानोऽपि परि संख्यावाक्यायः कथयमिवान्वितमपि जलादिकं परिसञ्चरौत। वाक्यान्तर प्राप्तस्य परिसस्याने वाक्यान्तरस्य सामथ्यविरहात्‌ | वाक्यभेदश्चेवमापद्येत ! कसमात्‌ ? इति होमाः कर्त्तव्याः, ते चाग्राबेव न जलादावित्ययेभदात्‌। ua खल्विदं वाक्यम्‌-श्रग्रावचिर्ध- नवन्तरिविश्यदेवाः प्रजापतिः favafefadtar’—<fa तस्मा दग्राविति न नियमाय वचनम्‌ । च्रन्यया- “वे श्वा नर WHS] माज्यपुष्याचतैरयः' | दति। "“श्रनाडितावसथ्याभ्चिरादायान्नं एतक्चतम्‌ | शाकलेन विधानेन जड याजन किकेऽनले" | दति चेवमादिसपतौ शाकलदो मेऽपयगनेरुपादानात्तचापि जल- च्ित्याघधारता न स्यात्‌ | न स्यादेवेति चन्नाभ्यपगमात्‌ | अग्येप- गम्यते खरूवेतद्धवता- यदत शाकलकल्पे जलदत्याधारतेति | श्रपिच । गौतमः खल्वाचाय्यै-“.भार््यादिरभ्िदायादिर्व्वा. तस्मिन्‌ गद्या, देवपिटमनुखयन्ञाः'-द्त्धमिघाय, “amafar— इत्यादि वचनं रचयाञ्चकार। स खल्वयं होमो we vat मा ग्दित्येवमथं पुनर म्रा वित्याइ्‌ | तत्कयमनथंक मद्चिवचनं ?- येन परि- Wasa) श्र्रावित्यवचने खल्वयं होम. प्रते we एवाग्नौ स्यात्‌ | दोमात्‌ खल्वग्मिगेम्यते, way गटह्योऽद्िरिनि स एव गम्येत । तस्म्ादग्मात्ति जात्या gaafgar लच्यित्ा तच दोमो-

| १ प्र. 8 ख, | WIAA : १२५

विधोयते,-लो किकेऽम्नौ होतव्यमित्येवम्थे, नान्यषामाधाराणां निदत्यथेम्‌ । न खचल्वग्निपदं वय क्रिवचन, येनाग्रे योन्यायात्‌ afafea- एवाश्निरर्थः स्यान्‌ । यदि पुनरभ्निपदस्यापि yaa एवाग्मिरथ- दत्यच्यत । wg afe गौतमोयानां गद्याभ्निसाध्यएवाय दोमः, स एव त गोभिलो यस्यानाडितामग्नेः कात्यायनेन विहितः, दति गोभि- लो यस्यानाहिताद्नेराघधारविशेषानुपदेशान्न तेषामथ्यद्मावेव होमः are दति शक्यते वक्तम्‌ | होममाच्ं खर्वनाहिताभ्न विधौयते, न तु wetfuarsafafavafa गोरवादसम्भवाच्च। न खल्वना- feazgiwfaan होमः सम्भवति । तस्माद्नौतमवचनेऽग्निपदं निर ग्रेरप्याघारान्तर निवन्तेयतोत्यसङ्गतं वचनम्‌ ॥ ४ ॥ ` ॥

श्रथ atta हरेत्‌ वाद्यतो वाऽन्तव्वां सुभूमिं aT ॥ ५ ॥

येति पूव्वेप्रतायेम्‌ । अथय qquadaarad रोमावगििष्टे- नेत्येतत्‌ | कान्या यनोऽपि स्मरति | “सखश्राखा विधिना त्वा तच्छरषेण बलिं हरेत्‌” | दृति । श्रपचारे च शेषम्यान्यद्ष्येपादाय बलोन्‌ हरेत्‌ । कस्मात्‌ ?-- ""यथोक्रवसूवसम्पत्तौ ae तदनुकारि यत्‌ | यवानामिव गोधूमा त्रोहिणामिव शलयः" | दति HYAS TACT । गुणलोपे च मुख्यस्य दति च न्यायात्‌ | ge: खल्वयं afadafa प्रधानलान्‌ । न eae

Lad गोगिलोयं [ ९ प्र. 8 ख. |

नलिद्रयाथः, fate ?-पुरुषाथ दत्युपरिष्टादुपपाद यिव्यामः | पुरुषाश्च aq प्रयोजयति दव्यम्‌ । श्र्थकम्मेणि च द्रव्यविधिरयं भवति.-शषेण वलोन्‌ इरेत्‌- शेषेण बलिहरणमभिनिव्वेत्तयेदिति।

ननु waza शेषः प्रतिपाद्यते? उच्यते। सत्यं we: प्रति- पाद्यते । तत्‌ wufaz प्रतिपाद नमे कम्मंणि क्रियते-दति we नगरेऽपि नेतत्‌ परिलष्यते । कमेचोदना हि द्रव्यमन्तरेणानुपपन्ना द्र्थमाचिपति, विग्रेषश्ास्वन्त॒ नियामकम्‌, तच्चासम्भवात्‌ यदा न Wadd, तदा मा शन्नियमः, तथापि सामान्यारूपस्य वारयत्‌म- शक्यत्वात्‌ श्रम्ति प्रतिनिधिः दति खस्वमियुक्राः कथयन्ति प्रतिपत्तिरूपकम्मङ्गि एव प्रतिपाद्याभावे तननिदनिमन्‌मन्यन्ते | विहितस्य द्रव्यस्य खल्वपचारे प्रतिनिधिरूपादरेय इति च षष्ठाध्याये बिद्धान्तितिम्‌ |

“eftarat अरतिः arat यस््मादष्यलुकल्पशः'" |

दति च स्मरणम्‌ Sf चाच awefe दरव्यान्तरविधायकं किञ्चिद चनम्‌ | agtareftara: | तस्माच्छेषापचारेऽन्यद्‌पादाय बलयो हन्तवा दति सिद्धम्‌ |

कुज बलयोदन्तव्याः › तदुच्यते । ‘area वद्वा, waa TINT | तथा weenie तङ्छिस्तस्मिन्‌ प्रदेशे तन्तं बलिं हरेत्‌, योयोब लियस्मिन्‌ यस्मिन्‌ ea समान्नातः। ‘AT मध्ये वा श्रम्धगारस्य-एकस्िन्नेव प्रदे A रेत्‌ स्वान्‌ । "सुशमि शोभनां शमि “शला, यथासम्भवं सम्माष्लेनो- पलेपनादिभिरिति वाक्यशेषः ॥ ५॥ *॥

| ९.४ ख. | ग्रद्यख््म्‌ ९३७

सकूदपोनिनौय चतुधा बलिं निदध्यात्‌ सक्रदन्ततः परिषिश्चेत्‌ ॥ € ॥

सषृदेकवारम्‌ । श्प उदकं निनय निषिष्य yagi चतुषु स्थानषु बलिं बलिचलुष्टयं निदध्यात्‌ । श्रच च-“ममाचारात्‌ प्राञ्च बलि चतुष्टय मा सषृद्गहोत्वा चतुषु स्थानेषु निदध्यात्‌, बलिभित्टेक- वचनात्‌, चतुर्घनिवचनाच्च,- दृ ति वह्गुखोममटनारायणो | तच्चेदं, बलिचतुष्टयाथं waea सेकः-दत्यस्िन्‌ परे ज्ञेयम्‌ । यच्च qa fungal aie केकबच्यथं मकेकः परिषेकः पुरस्ताच्ो- afters क्रियते, न तचेतद्धवति ¦ न खल शक्यते दिनोयादि- Tea द चस्ते कुव्वेता तेनेव हस्तेन परिषक्रम | दचिणः करः खलं कष्यपारगोऽङगनुक्रावित्यवोचाम) परिश्रिष्टप्रकाग्रो ऽप्येवमेवाड। तदेव बलिचतुष्टय दत्वा, सछृदेकवार saa उपरिष्टात्‌ परि षिञ्चद्लोन्‌ | Waa: खल्विमे बलयो wife | कस्मात्‌ ? “प्राञ्चि zefe वा aateafasta”’-<fa wana) एकच निधघानपक्ते तयो पटेशाच्च, asterefrana: | afaqfrarvare HAST: । “a च।वराद्यांवलयो भवन्ति मामाश्जांर ञ्जवणप्रमाणात्‌ | एकच रत्‌ aaa भवन्ति दतरेतरससक्राखःः ॥ दृति । तच्च परिमाणमङ्गुपव्वमाचमिति भदटूभाव्यम्‌ ॥६॥ * ॥

२३८ गोभिलौयं [ , प्र, 8 ख, |

एकेकं वाऽनुनिधानसमुभयतः परिषिञ्चेत्‌ ॥ ७ ॥ "एकैकम्‌", एकमेकं वा बलिम्‌, “श्रनुनिधानंः,-निधानमनु- लच्छो छत्यानुनिधानं, प्रत्येक निहितान्‌ ala प्रटेकमेवोभयतः पुरम्ताच्चोपरिष्टाच्च परि षिञ्चत्‌ no. *॥ स यत्‌ प्रथमं निदधाति स पाथिवो बलिभवत्धथ यत्‌ दितौय स वायव्यो यत्‌ adtal स वेश्वदेवो- यच्चतुथे 4 स प्राजापत्यः ॥ ८ ॥

स यजमानः प्रथमं afacutfa इति दर्योनिधानक्रिया- विशेषणम्‌ । व्यत्ययादा नपुंसकत्वम्‌ । स यत्‌ यं बलिं प्रथमं निदधाति. a पाथिवः,-प्रथिकौ देवताऽस्येति दैवताय afga- विधानात्‌ प्रथिकदेवताको भवतीत्ययः' श्रनेनेव खुचग्रेषो- व्याख्यातः । “श्रनिरस्क्र fe प्राजापत्यम्‌, दति वचनात्‌ मानसः प्राजापत्यबलिः। तदच मन््रानुपदेशात्‌ कात्यायनोक्रोबलिमन्त् ्राद्रणोयः। तद्यथा |

“saa नम त्येवं बलिदानं विधौयते, बल्िदानप्रदानाथं नमस्कारः ङतो यतः” |

दति। श्रच, इतिः पद्‌दयकत्तेनाथंः। एवमिति क्रमायेम्‌ | भटनारायणङ्कुन्नु HAZ eT waa ति मिश्र घनन्दनप्रष्ठतिभिरपि नमस्कारान्त एव बलिमन्त्रोऽभिहितः। परिशिष्टप्रकाशे तु.--*नमो- ब्रह्मण" दूति दश्रेनात्‌ नमः प्रयिय्ये इति बलिदहरणमन्लो लिखितः, श्रमुश्ने नम दति च तन्‌ खूचविरोधादेव न क्रमपरं किन्त पद-

[2 New, | VACA | ९२८

दयकौत्तेनाभिप्रायम्‌- दति चाभिडहितम्‌। नेतदेवम्‌ | शब्दक्रम- विरोधात्‌ | दत्येवं बलिदानम्‌-दइति शाब्दः क्रमः खल्विह कात्यायनेन ममान्नातः। पाटक्रमाच वलवत्तरः स Taq | तया- चोक्रम्‌ । “श्रु तिलकच्रणमानुपूव्यं तम्रमाणलात्‌”- दति । “कम- कोयो ऽय शब्दान्यां श्रतिविगेषाद येपरत्वा-इति च।

कात्यायनवचनं पदद्यकोत्तेनाभिप्राय न क्रमपरमिति चन विनिगमनाऽभावात्‌ | कात्यायनव्चन पददयकौत्तनाभिप्रायमाचा- gaa वेत्यच न कावचिददिनिगमनेपलभ्यते, परमायेतम्ह-दटेव- मितित्रचनात्‌ कात्यायनवचनं क्रमपर भवितुमहति । किमाचाय्यः कात्यायनस्य नापजोव्यः ? क एवमाद-नेापजोव्य दति, मन्यसुप- जोव्य एवाचाय्येः कात्यायनस्य, किमत भविष्यति > यद्येवमेतदतेा- भविय्यति ;-कात्यायनवचनमु पजोव्यबाचभयादेव न क्रमपरम्‌-- x fa मेवम्‌ | नित्यवलावाचाय्येण मन्लानुपदेग्रात्‌ | दत्वं ब लि- दानम्‌- दति ware: कात्धायन श्राचाख्ेस्येवाभिप्रायं प्रकाशर याञ्चकारेति क्रियते स श्वल गोभिलेोक्रानामस्पष्टानां विधिं प्रदो पवत्‌ मम्यग्दग्रंयिष्ये- दति प्रतिज्ञातवानित्यवाचाम ' टत्ति- कारकन्पः खल कात्यायन श्राचाय्येस्य । सुन्यन्तरशचास्थ संवादे दृश्यते | दद्‌ मष्यनन्पप्रामाण्यकारण यदत सवादः- दति | WAY सन्दहे च स्मत्यन्तरसवादढादेवाथनिणंय निबन्धारोमन्यन्ते |

यदि पुनः वास्तुबलो - नमो ब्रह्मणे-दत्या चायस्य चं करम- परमिशथते कामं ब्रद्यबलावेव नमे ब्रद्धण इत्यस्तु प्रयोगस्तचेव तथान्नानात्‌, न न्यच प्रमाणाभावात्‌ । कर्ष्यता मन्यचापौ ति चन्न,

२४० गोभिललोय [९ प. 8 ख. |

नमस्कारान्तत्बोघधकशास्तरसद्धावात्‌ | न खल्वाचार्ययेणेकच नमःपदं पर्वेसुक्रमिति wae तदेव कल्पयितव्यम्‌, श्नादुत्य नमःपदा- न्तत्वबोघकानि सुनिवचनानि,- दति युक्तम्‌ । श्रय “बहना मेकधर्म्ाणामेकमस्यापि यद च्यते | सर्व्वेषामेव तत्‌ कुर्याद करूपा fe ते समृताः” |

दति वचनाटस्तु सव्वेतरेव नमःपद्‌ा दिवमिति चेद्‌च्यते | एव- मपि वाश्तुबलावेव तद्धवितुमदति, न a नित्यबलावपि। नित्य बलो HAT नमस्कार न्तवबोधक्वचनेन कल्पनानवक श्रात्‌ | वस्त॒ तस्त॒॒वास्तुबलावपि न तदचनात्‌ सव्वं नमःपटारित्व कल्पयितु शक्यत | कस्मात्‌ > ब्रद्धबलावेत तदभिधानात्‌ । soy) a सखल्वेक धरणं agree निद्धवदनूद्य किञ्चिद च्यते, ततेव तद्वचनं varia | न चार बह्ृनामेकं सिद्धवदनृद्य किञिदिधोयते। किन्नर ?- किञ्चिद शिष्टमेवेक विधौयते, तच्च किञ्चिदिशिष्ट- waa विदितं ageara एक भवति- दति awa तद चनस्याव aT: | यत्र स्दल्वेकधर्माणां बहूनामेकं घश्चिण- लब्धात््भावमनृद्य कम्यचिद्धश्मैस्य विधानं भवति, भवनि aa तस्य वचनस्यावसर दति घौमद्धिरन्‌चिन्तनौयम्‌ |

यन्त-बलिमन्त्राणामनः षां नमःपद्‌ान्तलमन्यपगम्य, ब्रह्मवलो नम-पद्‌ा दिल-नमःपदान्तत्वयोव्विकन्पम्‌- श्राद्धः | तत्र प्रमाणं नाल्ति। तरिकल्पम्य चान्याख्यतात्‌ नेषा areal कन्यना | HAUTE खल्वाचाय्येसखुचस्य, कात्यायनवाक्येन समं aw विकल्यायोगाचानुू- feast कन्यना । न खस्वष्टदोषद टो विकन्यः सम्भवनधामपि गतौ

९.४ ख. | RIAA | ९४१

समाश्रयितुमुचितलः। vasfa प्रामाण्याग््माश्चद चनस्य प्रमन्तगोतता —<fa खल्वमावगंत्या warhead | तथाचाभियुक्रानां वचनम्‌ | "'एवमेवाष्टदोषोऽपि agifeaqaranar: | विकनल््य sifsaaa गतिरन्या न विद्यते" : दति | श्रतुल्यबलत्वाख । न द्या चाय्येचस्य क्रमपरत्मभ्यपेत्य, पुनः कात्यायनवाक्यात्‌ तदिरुद्धं नमःपदान्तलं ब्रद्धबलो ग्रक्य-

मभ्यपगन्तम्‌ | न खल्वनयोस्तुलबल्वमस्ति वचनयोः. । सेय

जिरङ्ग्रलात्‌ पुरुषबुद्धोनां- कन्यना समुल्लसिता, न शास्तवला- दित्यनादरण्णैया ) श्रधिकं तु asa वच्छामः। तस्मादास्तुबला वाचाय्यैनिर्देग्वलाङ्द्यबलो नमःपद्‌। दिलमन्यच तु नमःपदान्तलं मन्त्राणए मास्येयम्‌ ॥ ८ ॥ ” ॥ |

अथापरान्‌ बलोन्‌ हरेत्‌ ; उदधानस्य मध्यमस्य दारस्याब्देवतः प्रथमोबलिभवत्योषधिवनस्यतिभ्यो- facta, च्राकाशय ठृतौयः ॥ € ॥

श्रयति पृव्वैविध्यनुकषंणा्थेम्‌ । परव्वेषाभिवामोषामपि बलो- नामुभयतः परिषेक Taye: । कम्मप्रदौपोऽप्या ₹- ““स्व्वेषामुभयतः परिषेकः” दरति । श्रपरानन्यान्‌ बलोन्‌ रेत्‌ । कुचेमे बलयोा- SUT: TIA ;-“उदधानस्य', उदकं धौयते यस्िन्नुद्कं दधाति य दूति वोदधानं मणिकं उच्यते | षष्टो चेयं समोपायां | उद धानस्य मणिकस्य समोपे, नोदधान एवेत्ययेः । मध्यमस्य दारस्य, ग्टदस्येत्यर्थात्‌ | “ग्रब्देवतः' श्राप दैवता qe, सोऽयम-

{BR गोभिलौयं | १ प्र. 8 ग्व, |

ब्देवतः, प्रथमः प्रकतानां वलमीनामाद्योबलिभेवति । म खल्वयं व लिरूद्‌धानसमोपे निधातव्यः , यश्च मध्यमस्य दारस्य समोपे निघौयते, सोऽयं दितोयोवलिरो षधिवनस्य तिग्यो भवति i ठतोयः खल्वाकाश्राय बलिभवति । स खल्वयमाकाश्रदैवतो बलििरन्तरौचे निधातव्यो भवति । कस्मात्‌ ? श्राकाशदेवतलादस्य बलेरनिर्दश्राख wae) Mane बलौ खल्वन्तरौकमागच्छति दय, तच्चानुचितं परित्यक्तं विशेषोपदेग्रविरदात्‌ | want चोप- देशात्‌ । स्मृत्यन्तरे खल्ववमुपदे शो दृश्यते, गौ तमौये,-“च्राका शा- येव्यन्तरोचे”- दति ware a—saafafeserr यच्च करु चचिन्निधेयः'" इत्युक्तम्‌ ie ॥

अथापरं बलि हरेत्‌, शयनं वाऽधिवच्चावा,* स कामाय वा बलिभवति मन्यवे aT ti १०॥

श्रयापरं बलिं दरेदित्यक्राथम्‌ | शयनं शय्येत्यनर्यान्तरम्‌ | अधिवक्चौम्‌चोचारप्ररेशः । वाश्नब्दचतष्कञ्चग्रब्दायेम्‌ | शयनञ्च vafuagy प्रति वलिं हरेत्‌| gay स बलिः, कामाय च भवति, मन्यवे च,-दइति auraga । तद यमय: । naa प्रति . योबलि- निंधौोयते a कामदेवलाकेभवति, अधिवक्चैः प्रति योवलिनिंघो- यते स मन्यदेवताकोभवति-दति i श्रधिव्च्वंमिति पाठेऽपि

ययोक्त ware: । श्रचापि, *बलिमित्येकवचनात्‌ wragafazura

—_ - - ~ "~~ [1 नन [1 ~~ ~- el ~~ Ll - ———— --- ~

~ £१ * “श्च धिवच्च a’v—afa क्रचित्‌ पाठः aa च “सान्ता अप्यदन्ताः- इति गतिः।

| श प्र. ४ ख. ` प्रद्यस्चम्‌ | १४३

वलिदयमाच सरुङ्गहोतला निदध्यात्‌"- दति भट्रभाव्यम्‌ । तदिदं प्रत्येकपरिषेकपच्ते न सम्भवतोत्यवाचाम |

न्ये त्वा्धर्वाग्र्दान्‌ विकल्पार्यान्‌ मन्यमानाः, “एकएवायं बलिः waa वा प्रति दैयोऽधिवच्चौ वा, स कामदेवत्यो भवति मन्यदेवत्यो वाः-इति। नेतदेवम्‌ । "अथय तदिन्यासः- इत्युपक्रम्य aaa, “कामाय, मन्यवे'--इति बलिदयममान्नानात्‌ | “चतु- देश नित्याः" इति च मह्यावचनात्‌ |) बलेरेकले खल्वियं सद्या लष्येत ! एतेन, येऽपयाङः,-“श्रयनं प्रति कामाय wat, श्रधि- वचः प्रत्यदनि मन्यवेःः- दति, तेऽपि निरस्ताः । प्रमाणएविशेषा- भावाच्च ॥१०॥ *॥

अथ ARTs,” स THAT ॥ ११ ॥

श्रयति विशिष्टमानन्तय्यं द्योतयति । मन्येबलिदानानन्तरम्‌, इन्द्राय वासुकये ब्रह्मण-दति बलिचय द्लाऽयानन्तरमित्ययेः | कस्माद वसुच्यते ? उच्यते, BWW एव वास्तुबलौ दशदि् दनद्रादिबलिद्‌ ्रकमभिंधायाष्त्रयत्‌, ` “प्राच्यूदधवाचौग्योऽदर हनि- ्यप्रयो गः'"- इति | प्राच्यद्धाधोदि चु खचविन््रवासु किनरद्धादे त्या - बखलयोवास्तुक्श्णि समाम्नाताः | तेषां खल्वमोषां बलनाम रहनित्यं ॒प्रयोगोभवति-दइति सखूचयन्नाचाय्येः, स्यष्टमिद माद.- AE: रन्द्रवाखुकिन्रह्मवलयो भवन्तोति । परि शिष्टप्रकाशेऽप्य- क्म्‌, RUA मन्यवलेरनन्तरम्‌- इन्रवासुकिन्रद्यादं-

` ^नस्तूपं--$ ate tie पर्क पटः

९४४ गो भिलोयं न्‌ १ प. 8 शव. }

वत्या बलयोदेयाः, तता रचःपिढठबलो" दति | ““चत्देश्र नित्याः" - इति च anata: | |

ते खल्विमे बलयः प्राद्यद्धांधो दिचू निधातव्याः । कस्मात्‌ ? र्यदा चौभ्योऽदरदनित्यप्योगः- दृति द्‌ गेनात्‌ । क्मखः- न्द्राय वासुकये ब्रह्मणे दति | कस्मात्‌ ? वास्तुबलो awe | वाम्तुवलौ खल्वादित इन्द्रबललिस्ततोवा सु किब लिस्ततोऽपि ब्रह्मबल दृश्यते | परन्तच द श्रलादलोनामन्येऽपि बलयोऽन्तरान्तरा सन्नि विष्टाः। न चेतावता किञचिदपचौयते। अतिदटश्रागतानां खल्व- मोषां वलीनां तद वगतमेव Vata wag कन्ययितुमुचितम्‌ | तदाद aa: | “मन्यवे इन्द्राय वासुकये ब्र्धणे- दति |

Rae! “एकतर Mave बलयो भवन्त्येतदचनात्‌- दति। नेतदेवम्‌। “एकच चेत्‌ aa भवन्ति” दत्यभिधा- य,-- “श्रथ तदिन्यासः-दत्युपक्रमादेकच शृत्छरलिनिधानपक्त- एषैतस्य विन्यास विगेषस्य खमाग्नानात्‌ | कल्ष्यतेऽनेकच निधान- पकेऽपौति चेत्‌ उच्यते, कल्पनोौय तावत्‌ स्थानमिति सत्यं, परन्त Guha कल्प्यते, Bae वा, दति भवति विचारण) aa ये बलयो यचाचार्खेण समान्नातास्ते तव दातुमुचिता- अतिदेश्ागता श्रप्यसति विशेषवचने | प्रा्ुद्धावाचोग्धो ऽर - इनित्यप्रयोगः"- दति च इदयमागताः प्रा्यद्धाधो दिग्रोन युच्यने परित्यक्रम्‌। श्रधिपतयः खल्विमे श्रासां दिशा मित्येषोऽसमत्‌ कल्य- नायां विग्रेषः। तरेवमिन््वासुरकिन्रह्मबलिदानानन्तर, संस््रप प्रति, “स्तूपः VHA ण पुश दिप्रेपस्थानम्‌,- उत्कर ण्डिकेति

| १. 8 ख. | ग्द्यखचम्‌ | ९४५

लोकैरभिधोयते"- दति भद्रभाव्यम्‌। तमिमं wed प्रति, बलिं हरेत्‌ । स खल्वयं बलिः रचो जनेभ्यो भवति ie cel

म | ap) ~ ai €

पमद्धिरभ्यासिच वे दक्षिणा निनयेत्तत्पितृभ्यो भवति ॥ १२॥ guys: भ्राचोनाको तिलसव्यजानुपातद्‌ चिणमुखत्वानि समार-

यति। एतद्वलिगरेषम्‌, एतद लिदानावश्िष्टमनम्‌, श्रद्धिरभ्यासि- च्याश्नाव्य। तदिदमाक्ावनं, रक्तोबच्यवशिष्टलाद्‌न्नस्य WITTY

भवति । we खल्विद मन्नं पिदटबस्यथं wafai तस्य च रुस्कारो- नानर्यकः। आञ्चावनं रच्ोबलिशेषस्यान्नस्य न किञ्चित्‌ दृष्टसुप- करोति? दति चेन्मा करोतु दृष्टमुपकारम्‌, श्रदृष्टन्त॒ करिब्यति। यथा, “ae aafe’—“afa ममा “पुरोडाशं पर्छ करोति इत्येवमादौ । तथा चोक्तं । “ठुल्यश्रुतिलाद्ा CAT: aua: स्यात्‌"-दटति। तदेवमद्धिरभ्यासिच्य, श्रवमलवि' Tre Hite: | श्रवसलविश्रन्दः खल्वयं पिदतोयेमाद । तथाच गद्यान्तरम्‌ । “प्रदेजिन्यङ्गुयोरन्तरा ्रवसलवि श्रपसव्यं वा, तेन पिहभ्योददाति'"-इति। ‘efaur efawet दिगि निनयेत्‌ | तच्चेदं निनयनं पिहभ्यो भवति । तथाच पिच्रथलान्नाच नमस्कारः प्रयो क्रयः faq fae: खेति सखधाकारेणेष बलि्दातयः | तदाद कात्यायन. | “खा हाकारवषटकारनमस्कारादिवौकसाम्‌ ।

सखघा कारः पिद्रणाञ्च दन्तकारो FT मतः | 10

१४६ गोन्िलोयं | र प 8 रत, |

खधाकारेण निनयेत्‌ पिच्य बलिमतः सदा | तदेके नमस्कारैः gaa नेति गौतमः" | दूति। एकच चेत्‌ सर्व्वं बलयो निधोयन्ते, तहि, यया निधात-

व्यन्तदाद कम्मप्रदौपः। “श्रय तदिन्यासोदरद्धिपिण्डानिवोत्तरो- तरां तुरोवलोन्निदध्यात्‌,-प्रथिव्ये, वायवे, यिश्वभ्टादेवेभ्यः, प्रजा- पतये- दति) aaa एतेषामेकेकस्यकेकम्‌,- श्रद्धाः, श्रषधिवन स्प तिभ्यः, ्राकाश्ाय, कामाय-दति। एतेषामपि, मन्यवे, इन्द्राय, वासुकये, ब्रह्मणे-द्ति | एतेषामपि, रक्तोजनेभ्धः-दति। ast zefaua: पिहग्यः- दइ लि, चत्‌ट्‌ग्र {नत्याः, आग्रस्यप्रतयः काम्याः | मर्व्वषासुभयतः परिषेकः पिण्डवच पिमा प्रतिपत्तिः दति) आअघानदधिने च वैश्वदट्‌वबलिकम्मेणो सायमाद्त्यनन्तरं राचावेव HUY! AAS कश्मप्रदौपः।

‘SH_ WIS: कुर्य्यात्‌ सायं दोमादनन्तरम्‌ |

OY

श्रदेवन्त पाकान्ते वलिकष्डसमन्वितम्‌ | agi भोजयेत्‌ पश्वादभिषूपान्‌ aula: | यजमानस्ततोऽप्रौयादितिकात्यायनोऽननरवोत्‌' । दृति। सोऽयं भूतयज्ञः “बलिभतः'- इति वचनात्‌ एतद- amt वामदरेव्यगानं Hawa | ‘aga वेश्रदे विके- दति स्मर णात्‌ । म खल्वयं ब्रह्मयन्ञस्य sata: कालः- दत्यवोचाम। BUCY ALVIN: क्तव्यः | तदाद क्ात्यायनः-“नृयज्ञो- ;तििभोजनम्‌'- दति | तथाचोक्तम्‌ । “afafaufa: काम रुमभा- षेत-दति। मनुरपि--

[९प्र, 8 ख. गर द्यख्चम्‌ | ree

“ङृलेतदलिकम्चैवमतियिं पूष्वेमा शयेत्‌ । भिचाञ्च fat दद्यात्‌ यथयावदह्द्धचा रिण” | इति स्मरति भोजनोपयुक्तस्य पय्यांप्तस्यान्नस्याभावे यथाशक्ति किञ्चिदपयननमुदधत्य ब्राच्छणय दद्यात्‌ | तदाद कम्मप्रदोपः | “saga यथाशक्ति किञ्चिदन्न यथाविधि | पिढभ्योऽय मनुष्येभ्यो दद्यादहरदिंजे | पिदिभ्य दद्‌ भित्यक्ता सखधाकारमुदोरयत्‌ | हन्तकार Hare निनयद्पः'* | दूति ¦ वस्तुतस्तु अ्रतिथिभोजनं तदसम्भवे aaa इदं enaay किञ्चिदन्नदान गोभिलौयानां खग्रास्तोक्तमावश्यक- मित्यवगन्तव्यम्‌ | श्रन्नस्या्यभावे मूलादटिकमपि दद्यात्‌ । तदाइ TAA: | “श्रहर हन द्यणेभ्याञन्नं ददयादाम्‌लफलग्राकेभ्याऽयेवं AAR यज्ञं समाप्नोति" दति “च्दरददेद्यादोदपाचादयेव्रं मनुखयज्ञ समाप्नोति दति च manna amu, अत्यन्तासम्भबे च भिक्तारानेनापि कस्याञ्चिद्‌ वस्थायां मनुव्ययन्ञो निव्वेदति । श्रतएव “भोजनं इन्तकार वाः-दृव्येवमादिक्चनेषु विकन्प-निर्दः सङ्गच्छते । भिच्कस्य Was गोभ्य दद्यात्‌, मवामप्यभावेप्नो किपेत्‌। “भिचकाभावे चाग गोभ्यो दद्यादग्नौ वा किपेत्‌"- दरति विष्णस्मर णात्‌ | अन्येऽपि नुयज्नप्रकाराः तन्त्रान्तरेषु Teall: ्रयदार्नों faa: वक्तव्यः स चानेकप्रकारः। तच तावत्‌ faarteataty मातामदारौनुदिभ्य यथोक्रन्राद्धणभोजनमिति एकः कल्पः । तदाद कात्यायनः

१९४८ mrt [ १ प. 8 ख, |

“srg वा faces: स्यात्‌ पिव्योबलिरयापि a’ | दति। “श्रेकमा श्रयदधिप्रं fieanrafaga :

ada नासि चेदन्योभोक्ता भोज्यमयापि वा") इति च । वायुपुराण | “maa भोजयेदिप्रं TATE wel | AAU: Weta THU sear” | दूति नित्यश्राद्ध a विशेषोऽभिधोचते। यया eda: | "“नित्यश्राद्खमदेवं स्या दष्यैपिण्डविवजितम्‌'' | दति। मनः| '"ककमप्याग्रयेदिप्रं पिच्य पाञ्चयज्ञिके | न चैवात्राशयेत्‌ कचिदेश्वदेवं प्रति दिजम्‌” | दति ARI | “नित्यं तावत्‌ प्रवच्छामि श्रष्योवाइनवजितम्‌ । च्रदेवं तदिजानौोयात्‌ Wad पव्वेसु सूतम्‌” | दति। लिखितजात्रकर्णो | “fagaigazd स्यात्‌ पिण्डहोम विवजिंतम्‌” | दति। भविष्यपुराणम्‌ | “BIN करणमध्येद्चावादनञ्चावनेजनम्‌ | पिण्डश्राद्ध vata पिण्डदौने faasaq) sfai यद्यप्य्येमच निषिद्धं, तयापि प्रकारान्तरेण तदपि गद्यान्तरे fafeda तयाच vata । “नेत्थिके afeewmeny

| १ प, ४ ख. | ग्यद्यदधचम्‌ | २४६

पितर॒ एतदोऽध्यैमिति पाणिनेवाद्विस्तलिमिश्राभिरष्ये दद्यादन्य- देवमाचान्तेषु faew: खधति पिदरणामचय्यमस्तिति च । सर चदश्वौयात्‌ पवेमेव सखधाऽचय्यखस्तोर भिदध्यात्‌"- दरति । एवच्च पावेएविडिते तिक तवता कमधष्यमच न भवति, भवति a ततो- ऽन्यद्‌ शरमेवेत्यस्रूतमिति | ्रसमाच ग्द्यान्तरादेवं विकल्पोऽवगम्यते, सद वाऽश्रौयात्‌ पश्चादेति । मन्वा दिभिस्तु पश्चाद्भोजनमेवोपदिष्टम्‌ | तच परतोदशयिव्यामः | वयासः । “च्रावादनखधाकार पिष्डाभ्रो करणादि कम्‌ । ब्रह्धचय्यै दि नियमं विश्वान्देवांस्तयेवच | नित्यश्राद्धे त्यजेरेतान्‌ भोज्यमन्नं प्रकल्पयत्‌ | दला च दक्िष्णं श्रत्वा नमस्कारे विसन्नंयेत्‌ | एक मप्या प्रये न्नित्यं षा मप्यन्वदं wel” | दति | सखधाकारः खधावाचनम्‌ | शातातपः | “पिण्डनिर्व्वापर हितं an arg विधौयते | सखधावा चनलो पोऽ विकिरस्तु न wad | अरचय्यद्वचिणाख स्ति सोमनस्यं तयास्िति' | दति | एवञ्च- ““निल्यश्राद्मदेवं स्याद ष्येपिण्डविवन्नितम्‌ | efaurcfea द्यतद्‌ाटभोक्रत्रतोजद्जितम्‌" | दति दचिणानिषेधोऽशक्तविषयः-दति aaa: । Bava amt दसिणाद्‌ानं व्याषः स्मरति तदिदं नित्यश्राद्ध सम्भवे बड्त्राद्धाणकमसम्भवे त्वेकनत्राद्यमणएकमपि भवति । रोऽय मुख्यः

१५० | गोभिलौयं [९ प्र. ४ ब, |

कश्यः । Hating यथाग्रक्रि किञ्चिदप्यन्नम्‌ vga free दद सखधेत्य॒चाय्थानेसम)पे उदक निनयेत्‌, तच्चान्नं ABUTS दद्यात्‌ । “manana fen’ —serfrara,—“sagey यया- प्ररि" -दत्येवमा दि कात्य।यनस्परणात्‌ । न वेदं श्राद्धविधायक- fafa वाच्य, प्रमाणाभावात्‌ | Igy पव्व॑ंण वाक्येन fafeaq—

"श्राद्ध वा पिदयन्नः स्यात्‌'- इति, ्रषयेकमाश्रयेद्धिप्रम्‌-दति च । कथमिदापि fanaa: तस्मान्‌-्रप्येकमाग्रयेत्‌"- दति वहनामसम्भवे एकब्राद्यणएभोजनम्‌- एकेनापि त्राद्यणेन आद करणए- भित्येतत्परम्‌ | ‘sage arate —sfa तु त्राह्मणभोजनोप- युक्ता a सम्भवेन राद्धा सम्भे किञ्चिदण्य्ङधत्य दे यभित्याद | भिन्नौ खल्विमौ कन्यौ भवतः-यदेकनाद्यणकशराद्ध, यच्चो इत्याल्य- मपि दैयसिति। तच्च्ृतोऽप्येवम्‌ | भट्रनारायणस्या प्येष एव खरम: | एतेन- “नित्यश्राद्धेष्वसामथ्यात्‌ Ba दावेकमयापि वा, भोजयेत्‌ पिदयज्ञाथं दद्या दुद्ूत्य दु ्बेलः'” । ति) ‘quamagga fou विधिना सदा । Tze ब्राह्मणं ददान्तत्कले वा ममपेयेत्‌"? | दति चैवमादिपुराणएवाक्यमपि व्याख्यातम्‌ । तचाण्यग्रक्तस्य योऽय श्तयज्ञे पिढठबलिर्दोयते, तेनेव faces: शृतो भवति । (पिव्योबलिरयापि वा-दति वचनात्‌ यदा कस्याञ्चिदवस्थायाम्‌- "यज्ञादेव निवत्तैते'-दृत्येवमादिकायां न हरति बलोन्‌, तदा

| २ प, 8 ख. | QUA | १४१

तपेणेनेव पिहयन्ञः छृतोभवति | सोऽयं कन्दागानां खशाम्तरपरि- भाषितश्वतुविधः पिदयन्ञः arg पिद्रनुदिश्य ब्राह्मणयान्नद्‌ानं पिव्यवलिस्तपंणञ्चेति | तदिदं तपेणं सव्वेस्यामेव द शायामावश्यकं यथाशक्रि चान्यत्‌ | इयान्‌ पर विशेषो यद्‌ शक्रस्य तपणनापि प्रत्यवायः परि इतो भवति | समुच्चयन want पच्चाणमु पदे ny शक्रतमस्येति परिगििष्टप्रकाशः। तया गौतमः | “नित्यं खाध्यायः पिटभ्यञ्ोदकदानं, यथोत्साद- मन्यत्‌"-इति | अचर च, तपणन्रद्ययज्ञयोः पव्वेसुक्रयोर पि नित्य- मित्यादिना पुनरभिधानं यनज्ञचयानुष्ठा ना शक्ता वङ्गवे कस्येनाप्यनयो- रवश्यानुष्ठेयलायंम्‌-दति कन्पतरप्रभ्डतयः ¦ Ra वेषां पराणां यथाग्क्ति समुचयपरिकन््ागाह्ः। यदा पुनन शक्रोति waa तपयितु, तदा सखञानाङ्गनापि तपेणेन पिटयज्ञफलम धिगच्छति | “यदेव तपेयत्यद्धिः पिन्‌ काला दिजोत्तमः | तेनेव सव्वैमाभ्राति पिटयज्ञक्रिया फलम्‌” | दूति मनुवचनात्‌ | सोऽयमुक्रः पिहयन्ञः । vary पञ्चमहा- यज्ञाः ॥ १२ ॥ ° tt अरयदानोसुक्रस्येव विगरषो ऽभिभौयते-

आसन LATA ACA WLS I

्रासोन उपविष्ट एव । नोद्धः, न वा प्रः ॥२३॥ ०॥ अआसोनः पितृभ्यो दद्यात्‌, यथोपपादमितरान्‌ ॥ १४॥

mata: fant बलिं दद्यात्‌ ety । ्ासौनः-दत्येतद वाच्यम्‌ ?-

CUR गोयिलौयं | १ प्र. ख. |

दति चन्न, एवं fe भ्रासौन इत्यनुषन्येत | तदेतदग्डशन्नाचाय्ये- प्रासन cael पिदभ्योदद्यात्‌ यथो पपाद्‌म्‌- इत्ययमपि सम्बन्ध- ्राग्रद्मोत, साऽप्याश्ङ्ा मण्डदिति च aw | पुनरक्रचच गौभिले ग्राह्यमिति चावोचाम । दतरान्‌-श्रपरान्‌ बलौन्‌ । कस्ममादपरान्‌? पिव्यबलेरिति न्रूमः¦ कस्मात्‌ ? प्रहटतलात्‌ । yea. खल्वत्र बलिः fam एवेति तद पेचयेवापरल्वणेनसु चितम्‌ | तान्‌ खल्विमान्‌ पित्यबलेरन्यान्‌ सर्व्वान्‌ बलोन्‌, ‘autqure’ ययो पपद्यते दानं, तथेव दद्यात्‌ न पुनरासौन एवेत्ययमस्ति नियम दत्यथंः । तेना धिवचचप्रदे शस्या एूएचितया दूरस्य एव प्रच्य ददादूद्धंः सन्‌ । एवमन्यचापि क्रचित्‌ प्रजः कचिच्चान्यादृग्र एवेति ययाययमूहनो यम्‌ ॥ र ४॥ °।

` स्वयन्ठवैतान्‌ यावदसे दलौन्‌ हरेत्‌ ॥ १५॥

wags वसेत्‌, तावदेतान्‌ सन्वौनेव बलोन्‌ न पुनः पित्यवले- रपरानेवेत्यथेः | खयमेव यजमाने हरे ज्निध्यादनलसः सन्‌ | VY वसन्‌ खल्वसौ यजमानः खयमेव बलिहरणं कुय्ये न्नान्यद्वारा दति सखचयन्नाचाय्येः, प्रवसन्नन्यद्वाराऽपि-दत्येतत्‌ सूचयति i तस्मात्‌ खयमेवेति खयं सम्भवाभिप्रायं वचनम्‌ i उपलक्षयेत्‌ लिग्रहणं दोमादौनामपोति इष्टम्‌ । any खयं करणएपच्ते फल वि शरेषं द्योतयति wean

अपि वाऽन्यो ब्राह्मणः ॥ १६ ॥

श्रपिवा, श्रयवा । श्रग्रक्रौ यजमानस्य प्रवासे वेत्यथ: । श्रन्यो-

[2 प, ४ ख. | Waa | ९५६

ब्राह्मणो, ‘ata हरेत्‌” दत्यनुवत्तते | श्रयवा। अपि वेत्येतत्‌ चज्नियविषयभाचाय्थेस्य पक्तान्तरम्‌ । सवयमेवेत्यतन्नियममननुजा- नन्ना चाय्येः-्रन्यः'- इत्याद । खस्मादन्योऽपि ब्राह्मणो राज्ञो- बलिदरणादिकं कुर्या दित्ययंः । तथाच स्मरति भगवान्मनुः । “पुरो हितञ्च gata, ेएयादेव चतिजम्‌ । तेऽस्य ग्द्याणि कम्मोणि कुय्य॒वेतानिकानि च । दूति ॥१९६॥०॥

दम्यतो शव ॥ १७॥

जाया च पतिश्-दम्पतौ, भार्स्यापतौ-ग्यदपतिस्तत्पन्नो aaa ताविमौ zat एव,-बलोन्‌ दरेयाताम्‌,-दूति सम्बध्यते ॥ १७॥

इति ट हमेधिव्रतम्‌ ॥ १९८ ॥

दूत्येवमहरदः पञ्चानां मदा यन्ञानामनुष्ठानं Wea yada, we ययो मधो यज्ञो भवति, ताविमौ गहमेधिनौ दम्पतौ- दति ब्रूमः) तयोग्टेह मे धिनो रम्पत्योत्रेतं शास्तरविदहितो नियम दरत्ययेः। तदेवं पञ्चमा यज्ञावशिष्टमन्न saat भुन्ञोयाताम्‌ |

““भुक्तवत्छय विप्रेषु खेषु wag date |

भुश्ौयातान्ततः पश्चादवशरिष्टन्त॒ eat” | दूत्येवमादिस्मरणात्‌ । मनुरपि |

“दे वानृषोन्‌ मनुय्यां श्च faa wary देवताः |

पूजयिला ततः पञ्चाद्‌ग्टस्थः शेषमु गभवेत्‌” ।

१५8 गोभिलोये [ १. ४ ख. |

fa) प्रकारान्तरं WAAR । अछा च पञ्च महायज्ञान्‌ भु ज्नतोनयोत्रेतलोपोभवलोति fanaa: गहमेधिनोरेवरैतद्भत, तावेव oa yaa प्रतयवायभागिनो भवतः। सुवासिनौप्रतयम्त प्रवमेव भोजनौयाः । तद्रादइ मनुः | “gaifadt: कुमारां ख रोजिणोगभिंणोस्तया | श्रतिथिभ्योऽय एवैतान्‌ भो जयेद विचारयन्‌'? दृति । तथा गौतमः। "भोजयेत्‌ प्व्वेम तियिक्मारव्याधित- गभिणणेसुवासिनोस्य विरान्‌ जघन्यां श्च'"- दति, “saat यस्तु एतेभ्यः प्रवे भु क्कऽपिचच्णः | स भुच्ानो न जानाति ग्रग्यप्रैजग्धिमाद्मनः' ॥ दति च धम्मश्रास्वम्‌॥ १८॥ दम्पतौ एव बल्ौन्‌ हरेयाताम्‌- दत्यक्रम्‌. Wiz कश्चिदिह विगशषोऽभिधोौ वते-

wat इ सायं प्रातः पुमानिति ॥ १९ |

at ual, इ किल । म खल्वयम्‌-टेतिद्यायेकोः;नर्घको वा निपातः | दति हो चष्द्धाः- दति हो तिद्यसुच्यते | aa "at, सादय wat, बलौन्‌ दरेत्‌- श्रमन्त्, तुष्लौम्‌ दत्यथैः । कस्मात्‌ पुनः कारणादमन्तरमुच्यते पल्या वलिदरणम्‌ > दयमेव तावन्माचं कुतो - नाध्याप्यते > उपदेशादिति qa । श्रमन््तमेव खल्वस्या afwera- सुपदि श्यते- दति नेयमध्याणते इत्यदोषः । तथाच मनोः स्मरणम्‌ | सायन्त्वन्नस्य सिद्धस्य पल्यमन्त बलिं हरेत्‌ |

[र प्र. 8 खे. | ग्द्यरूचम्‌ | २५५

वेश्वदैवं दि नामेतत्‌ साय प्रातविंधौ यते" |

दृति । तदनेन राचावपि वेश्वदेवबलिकश्मैणोर विगरेषेण कन्नंयतवं दशितम्‌ । स्याञ्च खतौ- सिद्धस्य अरन्नस्य-दृति पकचप्रप्तमनुद्यति guid, न a विधित्सितम्‌ । सायं बल्लि इरेत्‌- इत्ययमच सम्बन्धः, न सायं सिद्धस्य अन्नस्य-द्ति। तस्मात्‌-“यस्यीभय ह विरान्तिंमाच्छत्‌"- इतिवत्‌ नित्यानुवादो ऽयम्‌-श्न्नस्य सिद्धस्य- दरति । श्रय हविष्यस्यान्नस्छ'- दतिवन्म्ल्यकन्प्परि कौ न्तंनामिप्रायं वा वचनम्‌ ।

तदिदं बलिदरण्द्रव्याभिधानपर स्तं नान्यत्‌ परिरुच्रष्टे | अभावे खल्वन्नस्य प्रतिनिधिमप्युपादाय बलिहरणं कन्तमुचितम्‌ | कस्मात्‌ ? प्रतिनिधिशास््स्यायंवन्तो पपत्तेः । प्रतिनिधिश्रास्तस्य खहवेवमयंवत्तो पपद्यते | द तरया प्रतिनिधिगश्रास्लमनयंक-प्रलापमाचर स्यात्‌ । तच्योदाहरिष्यामः। न चेतद्‌ चितम्‌ श्रनौति चन्नाविरे- षात्‌ । दति चत्‌ भवान्‌ पश्यति,ः-श्रहनि प्रतिनिधिश्ास््मथंवत्‌ कथयमनयेकं प्रला पमाम्‌ THA ThA | AA BA: | नेषा कल्पना सम्भवति । कस्मात्‌ ? श्रविशेषात्‌ । विग्रेषाभावा दित्यः | sweaty, सिद्धस्य दति, श्र्नस्य-दूति च वणम्‌, श्रविग्रषेणोपलभ्यते- दृति । तत्‌ यदि रातौ प्रतिनिधिशास्तं न nant, श्रहन्यपि न प्रव्तिंष्यते, हल विशेषात्‌ | श्रप्रट न्तिहेतुः खल्वदनि wat च न विश्रिष्टते-उभयचापि समान cay) तथाचोक्तम्‌ । श्रय दतिष्यस्यान्न्यो इत्य ₹ विधेव्यन्ननेरुपसिच्ाग्मौ जडयात्‌'- इति | मनुरपि acfa |

wud गोभिलयं | ९ प्र, 8 ख. |

“वैश्वदेवस्य सिद्धस्य गद्येऽग्नौ विधिपूर्वकम्‌ | श्राभ्यः FATT देवताभ्यो ब्राह्यणो दोममन्वहम्‌” | द्ति। “'वेश्वदेवादन्नात्‌ wa जहाति" दरति च wen न्तरम्‌ । श्राह च कात्यायनः BAST | “सायं ्रातवेश्वदेवः कन्तो बलिकशम च । श्रनश्नताऽपि सततमन्यथा किल्विषौ भवेत्‌" ॥ दति। तद चानस्नतोऽपि वेश्वरे वो ब लिकश्मे च कन्तेव्यम्‌- इत्यक्तम्‌ | तस्मात्‌ दयमेवावधारणा-साय बलिं इरेत्‌-इति सम्बन्धः, न सायं सिद्धस्य- दति | श्रय मन्यसे-श्रतिश्यनुरोधेन पाकसम्भव एव ganar करणम्‌-दइति | तच्रौच्यते | नाप्रमाणएलात्‌ | न खख्वेषा कल्पना सम्भवति ;-अ्रतिश्यनुरोधेन यदा पच्यते, तदैव राजौ saga वेश्वदेवादिकं ANIA, नापचमानेन-दति । कस्मात्‌ ? श्रस्मिन्नर्थ प्रमाणाभावात्‌ | न खल पाकाथेता वश्वदेवबलिकम्मणोः श्रक्यते वरम्‌ । किं कारणम्‌? पुरषमंख्कारत्वात्‌ । कुतः पुनरनयोः पुरुषशस्कारत्वसुच्यते ? “'महधब्मेचारिणैसंयोगः, पञ्चानां महा- यज्ञान।मनुष्ठानम्‌''- दति गौतमेन पुरुषमंस्कार मध्ये पाठात्‌ । "त नेतानदरदः कव्बोतः- द ति- ‘arta त्रतर्हामेस्त्ं विघेनेज्यया qa: | महायज्ञे यज्ञेश arena क्रियते तनुः" ॥ दृति च पुरूषाथेतवावगमात्‌ | वैश्वदेवं बलिकममो च, श्रकर््वाणः पुरुषः किख्विषो भवति- इति च कात्यायनेन सुवयक्तमनयोः

[2 प, 9 ख, | ग्रद्यख्चम्‌ । १५७

पुरूषायंला भिधानात्‌ | “ay वा एते महायज्ञाः सतति प्रतायन्ते सतति सन्तिष्ठन्ते देवयज्ञः पिदटयज्ञो श्तयज्ञो मनुखयन्ञो ब्रह्म यन्ञः-द्ति चार्के तेत्तिरोये । तदेव खस्वमौषां मूलम्‌- दत्यभिय॒क्रा मन्यन्ते । तस्मात्‌ पुरूषायंवमेवामोषां महायज्ञानां, न पुनवेश्वदेवबलि करमणोः पा कार्थत्वम्‌ |

ay उच्यते-पुरुषाययोरेव सतोरनयोः पाकायेतामष्यतु- मन्यामडे'-इति | श्रचोच्यते। काममन्‌मन्यमटहि पाकाथंतामप्य- नयोयेदि प्रमाणम किञ्चित्‌ उपलभेमहि । न तु प्रमाणमिह किञ्चिद्‌ पलभामहे | तस्माद सङ्गतमनयोः पाकायंतवम्‌-इति 1 स यदि wal WAT वे ्वदेवा दिकमन्न भु पानस्य दोषश्रवणादन्न- मंस्कारत्रमनयोरनुमातयम्‌-दति । त प्रति ब्रूयात्‌ । ब्रद्मयज्ञा- दिकमष्यकृला yee टदोषश्रवणाद्नेकान्तिकमेतलिङ्ग नान्न- संस्कारतलमनयोरनुमापयितुमहति- दति । तदिदं दोषकोन्तनम्‌, श्रावश्यकलममोषाम्‌ श्रवगमयति.- दति पुरुषां श्ास्तेस्तुख्यवदे व तात्य्येम्‌ | ARTY समान्नानाच | पुरूषायंप्राये चाध्यापना दि कम्म- प्रवाहे वैश्वदेवबलिकम्मणणे समान्नायेते । तदनयोरपि पुरषाथंव- मवघाय्येते | तथाचोक्तम्‌ ! “प्राये वचनाच'"-दति |

पुरुषाथेयोरनयोरन्नसंस्कारायेलमपि, न साश्मतमभ्यपगन्तम्‌ | gaya हि द्रवयं वेश्वरेवाद्ययं भवति, श्रन्नसंस्काराथेले ware वेश्वदेवादिक स्यात्‌ । way कोदोषः ?-इति चेन्नामम्भवात्‌ न खल्वेतत्‌ सम्भवति, न्नायं वैश्वदेवादिकं, वेश्वदेवादर्थञ्चान्नम्‌,- दति ¦ कस्मात्‌ ? विरोधान्‌ । विध्यते खल्वेकस्य गुणभावः प्रधान-

९५८ गोभ्लीयं | र ~» 8 ख. |

भावश्च । न Gaal वस्तु एकमेवा पच्छ एकदेव प्रधानं JURY ufadaefa । TAQ | वाक्यभेद प्रसङ्गात्‌ । कथय वाक्यभेदप्रसङ्गः ? वचनव्यक्तिभेदात्‌ । वचनव्यक्तिः खल्वनयोभिंद्यते- इति भिद्येत वाक्यम्‌ । वेशवदेवेनान्नं संस्कर्यात्‌ - इत्येकस्मिन्‌ पक्त वचनव्यक्रिभे- वति, waa वेश्वदेवमभिनिव्वेन्तयेत्‌--द्ति चान्यस्मिन्‌ । एकं खल्विदं वाक्य -'हविव्यस्यान्नस्य जुङयात्‌*-दति। न च भङ्का वाक्यम्‌, उभया यंलं कन्पयितुमु चितम्‌ |

ae ay हंवि्यस्यान्नस्योद्धत्य॒ दविय्ेयच्ननेरुपसिच्याग्नौ जडयात्‌"-दत्यस्नाद्‌ वान्नानात्‌ द्रव्यायत्रमवगम्यते- दूति | न-दूति AA: | कस्मात्‌ ? च्रथेकर्मवद्‌ान्नानात्‌ । श्रथंकर्म्छपि सायं प्रातीमे समान्न(यते--“त्रय ₹तिय्यस्यान्नस्या्नो जुह्यात्‌ BAR वा ्रकृतस्य av'—zfal aaatafacafa आश्नायते-““दविय्यस्यानस्यः"- दति । तस्मात्‌-“ममेन यजेत" दव्येवमादिवदिदापि द्रषछसुच्यते जद्योतेरुपकारकम्‌ | मेयं Zaateat वा स्यात्‌, विशिष्टकमचोदना वा म्यान्‌, सव्वेयाऽपि द्रवयं करमायंतां नातिग्रेते । यथा खस्पचारे स-मस्य पूतिका उपादौयन्त वचनवलात्‌, एवमिहाप्यपचारेऽन्नम्य चरन्यदरप्यपादेयं वचनक्लात्‌-दत्ति न किंञ्चिदनुचितम्‌ |

न॒ awa द्रव्यस्य ई श्पितभाठः अवगम्यते | Saas ga तेन होममभिनिवेत्तयेत्‌- दति खर्व वचनव्यक्तिभेवति । कस्ात्‌ ? "ववेश्युदरेवाद्‌न्नात्‌ Tey खा हाकारजह्यान्‌""- दति ग्टद्यान्तर- avai | श्रय वा। “aaa होममभिनिन्व॑त्तयेत्‌- दृत्ययम्‌ एव श्रथः | यद्‌ाऽप्यवयवा सा षष्टोयसुच्यते, तदापि इविष्ट स्यान्नस्या -

| १ प्र, ४ ख. | Wasa | १५८६

वयवेन जङ्यात्‌- दति वचनाथंः | सव्वेधाऽपि द्रव्यमेव कर्ममयं न कमं द्रव्यायेमवगम्यते | येषामपि दविष्यस्यान्नस्य wad जुहयात्‌- दति वचनव्यक्तिः, तेषामपि न कमणः अन्नावयवायंलमवगन्तव्यम्‌ | न खस्वन्नावयवेन dada किञ्चित्‌ प्रयोजनमस्ति! तदयंञ्चेत्‌ कम्मे, तदण्यनयेकं स्थात्‌ । यः BRAVA जदहोतिना सम्बध्यते, स तेनेवो- aaa, नावतिष्ठते, यश्चावतिष्ठते, नासौ जदोतिना wawa | न च वैश्वदेवादिकमन्नस्य fafeq उपकरोति, न ख्वेवम्‌ BAVA THU शक्यते वक्तम्‌ “ay द्रवयं alae awa भतोयत, तस्य द्रव्यप्रधानलात्‌*- दृति Paw |

श्रय वेश्देवादिकमन्नस्य मा करोतु इष्टं कञ्चिद्पकारम्‌, agua करिव्यति | अदृष्टीऽपि उपकारोलाके TEMA | ग्रामान्तरात्‌ आ्रागतानं पुरुषाणां पय्य्चिकर श्न quae उपकारः क्रियते- इत्युच्यते । नदति gai न करिष्यति श्रदृष्टमपि उपकार वश्वदेगो द्रयस्य ¦ कस्मात्‌ ? तस्य शन्दमूलतात्‌ ¦ शब्दमूलं ्वल्वदृ छट भिग्यते। न न्वस्ति शब्दः, वश्वदेतो द्रव्यस्य उपकरोति,- दृति। ग्रब्दस्स्य पुर्षायतामाह-"मदहदायश्चं च-इति, "तानेतान्‌" दूति चेवमादिः। रा खल्वियं कन्यना पुरुषवद्धिमृला - इत्य- नादरणोया | तयाचोक्रम्‌ |) “waa णब्द्मृलताद ग्ब्दमनपेकतं स्यात्‌" - दति ¦ नच एकेनादृष्टेन पुरूषायंतया चरितां शास्त्र अन्यदपि श्रदृष्ट कन्त्पयितुमुचितम्‌ ¦! लोकेऽयि नात्यन्तमद्ष्ट उपकार)दुश्यते, BA चात्यन्तमदृष्ट BIRT, aa प्रमाणमपि न द्लभम्‌-दत्यनुदाहरणम्‌ |

१६ गेभ्लियं [२१ प्र. ? ख. |

स खर्वयम्‌--श्रन्नस्यः-इत्यु पदे IAW होमस्य च सम्बन्धं करोति, सम्बन्धे च सति-“द्रव्याणं कमेमंयोगे गुणएत्वेना भिसम्बन्धः"” -दति, “श्तभवयसमुच्वारण aq भयायोपटि श्यते दति चानया AMARA, FI गृएभावेन सम्बध्यते | सेयं ठतौयाय षष्ठो विभक्तिः, - दृति, RA जहोति, मारुत जोति, एककपालं जहोति"- दृत्येवमादिवत्‌ seta दथमेव कमयं, क्म तु पुरषाथेम्‌ एव, न द्रयाथम्‌- दति सिद्धम्‌ । अन एव Had | “श्रदरः पञ्चय- ज्ञाननि्वव॑पेत्‌ afa मूलपचोदकशाकेभ्यः"- दति । “श्रदरदः खारां कुर्य्याद्‌ न्नाभावे केनविद्‌ाकाष्टात्‌ देवताभ्यः, पिदभ्योमनुखेभ्यखोद- पात्रात्‌" द्रति च गट्यान्तरम्‌ । “यदग्नौ जदोत्यपि समिघ तद वयज्ञः सन्तिष्ठते, यत्‌ पिढभ्यः खधाकरोत्यप्यपस्तत्‌ पिदयन्ञः सन्तिष्ठते" दति च तेन्तिरौये ATAU |

“न चेदत्द्यतेऽननन्तु श्रद्धिरेनान्‌ समापयेत्‌"

दति च स्म्ररणम्‌ | तदेवमादि शास्तेग्यः-सुव्यक्तमिद्‌मवगम्यते; यत्‌ द्रयमेव कर््मायम्‌- दति, कमं प्रधानं पुरुषायम्‌-दति च। न टि द्र्यार्थकमेणां द्रयाभावेऽपि करणमस्ति । पुरूषाथमेव fe कमे, wages केनदित्‌ यथाकथञ्चित्‌ क्रियते, FBI TAA | RAI तु कमेणश्चोदितद्रयाभावे लोप- एव BI! न खल्‌ प्रेयङ्गवेऽपि चराव्वघातः क्रियते, नवा तदथं area उत्पाद्यन्ते । तदिदं प्रतिनिधिविधानपर शासम्‌ अन्नाभावेऽपन्यन दोममुपदिग्रत्‌ कमेनिरत्तरौण्छितितमलं दभ यति। तस्मात्‌ न कमणो द्रव्यायता। तदुक्तम्‌ “Azaj न

( ९ षर, 8 ख. | परर द्य खचम्‌ | CEL

चिकोष्टेते, तानि प्रधानभूतानि, gee amzaerq’—<fa | aatfa— ““वेश्वदेवे तु fast यद्यन्योऽतियिरात्रञत्‌ | तस्याप्यन्ने यथाशक्ति प्रदद्यान्न बलिं eta” ॥

दृति पाकान्तरेणान्नद्‌ानपचेऽपि, न बलिं इरेत्‌-दत्याचक्लाणः द्रव्यस्यैव कर्माथेतामनुजाना ति-दत्यवगम्यते । दतरथा कथमिवा- WHI A भोजनमनुजानोयात्‌ ! शआ्राचार्य्यीऽपि वच्यति । ‘agafaa काले त्रौदियवौ प्रक्रियेयाताम्‌, wate ला छतं मन्येत'--दूति, “यद्येकस्मिन्‌ we पुनः पुनरन्नं पच्यते मदे वेतदलितन्त्ं कुर्व्वोत'- दति चेवमादि |

श्रय,--"्रह्कतस्य aaa चान्नमाग्येत्‌-द्ति, ग्द्या- न्तरम्‌ श्रह्धतस्य शनं निषेधति । किमतो भविश्यति > उच्यते | एतदतो भ विग्यति,-श्रहतस्य श्रश्रननिषेधेन होमस्य aac कत्मनुमास्यामडे;--होमः BAA सस्करोति, तदभावे weeaa- मन्न नान्तवयम्‌,- दलति अचोच्यते। एवमपि, श्रन्येषामवेष होमोऽन्नार्थः स्थात्‌, Aaa) श्रपि च । नेषा कल्यना मम्भवति-्रन्नायें वैश्वदेवः दति | कुतः ? तद्‌च्यते | पञ्चमहा- यज्ञानां खल्‌ तेत्तिरौयारण्यकमेव मूलमाचच्चते । तच च पुरुषार्थत्ममोषाम्‌ अवगम्यते । तच्च पुरस्ताद्‌ पद भतम्‌ । सेयं निमृला कन्यना नाद्रणौया । तस्मात्‌ होमभोजनयोः क्रमः Te fafufea:— इत्यवगच्छामः । ge यस्य न ह्यते, तन्न श्रत्तवयम्‌-

दति, Saar वचनव्यक्त्या खल्वस्मत्पक्तोऽनग्सह्यते | श्रय a 11

१६२ गाभिले।यं | ९ प्र. 8 ख. |

श्रह्ृतस्य-दति कत्तरि निष्ठा । न Fa येन-दति वा विग्रहः. “spam प्रायखित्तम्‌-इन्धेवमादिद्गाख्ययम्‌ | दो ममङ्गव्वेलो ऽनः नास्रोयान्‌, न च श्राग्रयेत्‌- दति वचनायः। श्रत एव-श्रह्तस्य- दृति, "अन्नम्‌" -दइति च वेयधिकरष्देन पददयमुपादौयति, च्रन्यया खल्‌ “श्रहृतस्य'- दति षो वा न स्यात्‌. चन्नम्‌'-द्‌ति वा दिनैया । तदिदम्‌ एक वचनं कह्नामनुरोधान्रेय. न त्‌ एतद्‌ वष्टभ्य वह्नि वचनानि अन्यथा नेयानि- दति यक्तम्‌ | amity च। विरोधो यच वाक्यानां प्रामाण्यं तच शयमाम्‌ | तुच्यप्रमाणसत्वे तु न्याय एव nas” |

दृति | सुव्यक्तमप्यस्यान्नायेतवम्मरणं यदि कथञ्चिद्‌ पलभ्य्तापि, afe तदपि क्तुप्रञरुति{वसोधादनपेक्षण्णै धसव cara) कि पुनरङ्ग 2 सन्दिग्धाथेस्य तदानुगष्छेन वणेनम्‌ | तद्वात्‌-तरैश्वदेवा - दिकमनायम्‌ उभयाय वा,--दत्यसङ्ता कल्पना |

तदेवं सिद्धेऽपि वेश्वदेवम्य पुरुषात, अनन्य स्द्धिस्य- दति यद्यनुवादो वा सुख्यकन्त्ाभिप्राय वा न स्यात्‌, नियस्वेत तद्य न्नम्‌ । परिसञ्चचोत चान्यत्‌ gual भिद्येत तरिं वाकरम्‌ कथम्‌? रात्रौ वेश्रदेवः awa, म च सिद्धैव, - दति वचन- व्क्रिभेद्‌ात्‌ । न चेतद्पि सम्भवति, प्रतिनिधिवचनानामनर्थक- तवापत्तः । तस्मात्‌ पाकाभावेऽपि रात्रौ वेश्वदेवादिकमुरकाटि- नापि कन्तुमुचितम्‌ ¦ न खल्‌ पाकाभावे-अनस्नताऽपि राक्तो वेश्वदेवः कन्तव्यःः- दति शाम्तं न प्रवर्तते ` | तत्‌ किमिति,

(. a8 ख. | प्रद्यस्चम्‌ । १६३

अकारणमेव शास्रमिदमतिक्रम्यते'। न च md नामातिक्रमित- व्यन्‌ । (सततम्‌'-दति चाभिधानात्‌ । अनञ्नताऽपि सततं वेश्देवो- बलिकम्मे च कत्ेव्यम्‌, दरति ewlufed कात्यायनेन | सेय सततः afata खति उपर्ष्येत ! । न खर्वेवमियन्‌ अनुग्टह्यते । तस्मान्न fafaear |

यदि पुननियम्यते sa, तहिं तद यवन्तो पपत्तेः, “श्रनञ्नताऽपि सततम्‌,- दति च स्मरण्णत्‌, पुरूषाथंवाचास्य, अनस्नताऽपि ay- देवामेव पुनः पाकः क्रियताम्‌ | पाकेनेव चत्‌ वैश्वदेवः कर्तव्यः, afe श्रयमेव बलादपि पाकमानयिबखति। तस्मात्‌-यद्येव- माग्रहातिश्यं करोषि.-सिद्धेनेव वेश्रदेवः कन्तः, दति, तरिं ्रनुमन्यख् अतिश्यनुरोघमन्तरेणा पि अनस्तोऽपि पुनः पाकम्‌ | किमिति, अतिश्यनुरधेन पाकाभावे वैश्वदेवलोपं कथयसि दति न विद्यः एतेन-

“पुनः पाकमुपादाय सायमप्यवनोपते! । वेश्वदे वनि भिन्त वे aaa वलिं हरेत्‌ ॥

दूत्यवमादिकं पुराएवचनमपि वयाख्यातम्‌ । ददं fe ठचनं ्रेश्देव निमित्तं पाकमुपाद्‌ायेति वेश्वदेवनिमित्तं पाकं सुयक्तमार | अनन्यया wana wat पाकाभावे नास्ति वेश्वदेवादिकम्‌.- दत्यापतति । न चवम्‌ Tad | तस्मात्‌,+-““खयभो जनरम्भवे पाकं विनाऽपि, तदमम्भवे श्रतिशथ्नुरोधेन पाकसक्भव एव, साय व्रश्वदेव- बलिकम्मणो,--दति रघनन्दनमतमसङ्गतम्‌ | न च सखोौयभोजन- सम्भवे पाकं विनाऽपि, इत्यस्यां कलच्यनायां प्रमाणमस्ति। न चेव,

१६४ गोभिलौयं [2 mew, |

पुनः पाकमुपाराय,- दति वचनसुपपद्यते | तस्मात्‌, पुनः पाक- मुपादाय, दत्यनृद्यते, wa सिद्धमन्नम्‌ उपादाय, सायमपि, gaged कुर्य्यात्‌, दति वा वचनाः, यस्तु पुरुषाथेयोरेव सतोरवेश्वदेववलिकषीणोद्रंयार्थतलं प्रतिजानते तस्य cat पाकाभावेऽपि पुरुषायंयोस्तयोयेथाकयच्चिदनुष्टा नमावश्यकमित्यफलः प्रयासः | तस्माद्‌ समदुक्रेव वस्था शास्त्ाथैः॥ १५ te |

श्राह। तदिदं बलिहरणएमदर यत्‌ पच्यते तेनेवान्नेन कर्त न॒पुनरन्याथेमपि यत्‌ sad, तेनापि कन्तेव्यम्‌-इत्यच्यते : कस्मात्‌ ? 'वेश्वदेवादन्नात्‌ Tay जुहोति" दति, “सिद्धस्य वैश्च- देवस्य wae ₹होतव्यम्‌ः- दति, शडहोमगेषेण बलयो हन्तव्याः" दति चेवमा दि श्ास्तेभ्यः। नेत्युच्यते ¦ पुरुषां खलर्ेवमादिकं कम, यथाकथञ्चित्‌ पुरुषेण निव्वेत्तेनोयम्‌ । say खल्वयमधम्मम्‌ दयात्‌ । तस्मान्नेष नियमः-वेशवदेवेनेवान्नेन होतव्यम्‌ इति | तमिममयेम्‌ श्राचाय्येः सुव्यक्रमुपदि ग्रनाद-

के ७५, A मव्वस्य त्वेवानस्यतान्‌ Fat] हरेत्‌, पिव्यस्य वा, स्वसत्ययनस्य वा, SATA वा ॥ २० ॥

सव्वसयेवाननस्य एतान्‌ ata eta यत्‌ किञ्चिदन्नं पच्यते WANT वा, अन्यायं वा, तेनेव-बेलयोहन्तव्याः न पुनरन्नस्यास्ति ॐ Sy = ~ £ ष { ¢ कशञ्िन्नियमोऽनेनवान्नेन-- इर्तदटयेमाचाण्छः ‘aay — care | ““श्रनेकस्य BIW सव्वेशब्दस्य श्र्थःः- दति द्यवोचाम। स खर्वयमर्या विस्पष्टमुपदिश्यते,-“पिश्यस्य ar दति । fase, fae

fame ख. | प्ट द्रम्‌ | १६५

HAY WAU, श्रमावस्यादावन्ना दार्य्याद्यथेम्‌-दत्ययेः, Vary, तदयं uae! खस्ति- दति श्रभिप्रेताथंसिद्धिमाचच्छदहे। तस्या- अयनं प्रापकं यत्कश्मे, तत्‌ खस्तययनम्‌ । किन्तत्‌ ? ब्राह्मणभोजना - दिकम्‌ । कस्मात्‌ › `खेहवदमांसमन्न ब्राह्मणान्‌ भोजयिता खस्ति Sai भवति'-दत्येवमा दि वचनात्‌ । au’ अयौ घनम्‌, श्रयः प्रयोजनं, यस्य, पुरुषस्य, सोऽयम्‌ श्रथायेः-दत्यच्यते | यस्मात्‌ पुरुषात्‌ श्रे श्रा शास्यते, तदथं पक्स्य-दृत्यथेः । वैशवदेवावशिष्टेन बलिर णोपदेशात्‌ वेश्वदेवेऽपि सुतरामेषेव व्यवस्था ।

श्रय पिचाद्यथं यत्‌ पच्यते, तेनापि चेत्‌ वेश्वदे वादिकं क्रियते, aafe पाकः पित्र्या भवति । वेश्वदवाद्ययलमपि खल्वस्य विद्यत - एव ¦ उच्यते। सत्यमलोदं, यत्‌ fart aq पच्यते, तेनापि वैश्वदेवादिकं कन्तयम्‌-दति। नेतावता पाकस्य पिश्यलमपङ्धोतु शक्यते | कुतः ? यतस्तथापि ्रपणस्य पिचृदेश्यकतमस््येव- द ति, पाकः पिव्यः- इत्युच्यते । यपिटकम्मे किलो दिश्य यत्‌ पच्यते, तत्‌ पिव्यम्‌-दटति प्रतिजानोमहे।, सोऽयं पाकविग्रेषः fagura- साधारणः, दति तथा व्पदिश्वते व्यपदेशाः खख्वसाधारणएतयेव भवन्ति| प्रव्यक्त खरूबतदस्माकम्‌, यत्‌ चितिजलपवनबौजादि- समवधानजन्म्राऽपयङ्रा व्यपदिश्यते-शराद्ङ्करः- दति । कस्मात्‌ ? प्रालिबौजानामसाधारणएलवात्‌ | कित्यादिकं खल साधारणम्‌- दूति, न तेन व्यपदिश्वते। तस्मादु पपन्नमेतत्‌- “पित्यस्ये वा सखसत्ययनस्य वा श्रयथस्य 'वा"-दति |

तदेवं यस्य कंस्याप्ययथे पक्तस्य श्रन्नस्येतान्‌ वलोन्‌ हरेत्‌, न

१६६ गोगिललौयं | ९ प. 8, |

पुत्वेश्रदेवाचं पक्स्येव- दलि एव- शब्दाः | त्‌ weet ज्नलिहरणणम्य कालनग्षं aaa, कः gate कालविग्रेषः > ga, पञ्चादा- दनि ga ais विभच्छ vera । तच तावत्‌ were खस्य GUTH यत पच्यते, तेन uaa बलिहरणं भोजना दित्धारच्छदे | कस्मात्‌ 2 “ABA ATA न चान्नमाग्रयेत्‌- दति ्टद्यान्तर- वचनात्‌ । तथा BATA! दृश्यते रखल्वादितो बलिहरणं पश्चात्‌ भोजन aye | aarfeefa नदे कन्पयितुमुदितम्‌ | न गतन्ल पुरुषो च्िषटनानेन वलिदहरणम्‌-दति माष्लौ कऋस्पना wafa | यज्ञावरशिष्ान्नभोजनमेत द्युपटिग्रन्त fast: | ‘asfrpinad दतत मतामन्न तिघौयते' | दति । "यज्ञश्िष्टामरतसुजो यान्ति ag सनातनम्‌", दति चंवमादि। wa एव वेश्रदरेवाद्वीकू यदि भिकः ममाराति, तदाऽपि वेश्रदेतागमन्नमुद्धन्य,- प्रथक्‌ जला. ती श्ना दातव्या,- दति waa न तु भिक्तादानाकषण वेशदेवः कर्तव्यः- इति | तदाह व्यासः | ‘seq anda तु fags wear | ara aed fuat दत्वा faasaq” | दृति! wae! श्रगस्य tare हविनिरूप्य मरूढ्युः dufequi चकार नमिन््र एत्य परिटेत्या्चक्र'" दृति लिङ्गात्‌ | “निरूप्य ह विरन्यस्मा wag न fe saa” | दति वचनाच्च खम््ययनाद्यथं यत्‌ पच्यते, तेन ब लिदरणमश्राम््र-

(tne @. | पण्ह्यसचम्‌ | १९६७

भिति । उच्यते | नामो दोषः। कस्मात्‌ › निर्प्यदविविंषयला- जिङ्गवचनयाः | कय ज्ञायत ° कण्ठत एव तयाऽभिघानात्‌ | तस्म्ादुक्तव व्यवस्था fuses पच्यते. afe प्रवेसेव श्राद्ध, पश्च द्लिदहरणम्‌ - दति ब्रूम. । तत्‌ कन्य हेतोः? तथेव स्मरणात्‌ | तया च मनाः स्मरणम्‌ | “उच्छषणन्त्‌ afasgiafen निमज्जता: | ततो weafe कुर्य्यादिति war यत्रस्ितः'” | द्ति। न चद्‌ neyfauza— "स्वयमव रेत्‌ काम्यान्‌ ब्लोन्‌ यावद्रदे वसेन्‌ । SAT प्रवासे वा लोपो ग्टद्मलेभेवेत्‌' | sfa गद्यान्तरदणनःत्‌ काम्यवलिमाचपरम्‌-दति वाच्यम्‌ । TUS प्रमाणाभावात्‌ | तसात्‌ BE यो वलिद्रयते- ग्ट्हमेधिना यः क्रियते, सोऽयं ग्टहवलिर्च्यते। ग्टदव लिपट्‌स्य काम्यबलिमाचपरव्वेऽपि. काम्यानां await श्राद्धोत्तरकालत्वमिदं वचन ग्रक्रोति विधातु. न a नित्यानामेतन्निषट्मपि | ततश्च तेषामपि ग्रास्ान्तरात्‌ तथात्वम विर्द्धमेव । तथा च गौतमम्म्रणम्‌। "पिश्राद्धमका तु aged करोति a: | sad agad श्राद्धं पिषणं नोपतिष्ठते" | दति, “पिढपाकात्‌ समुदूत्य वेश्वदेवं करोति यः; अरत aga श्राद्ध faaut नःपतिष्टत' | ति च स्मत्यन्तरम्‌ । तथा काष्णाजिनिंस्मरणम्‌ |

१६८ गो िलोयं [ ९. ४ ख. |

“यदा ag पिटग्यश्च कन्तूमिच्छति मानवः | वैश्वदेवं ततः gaifaan पिदकश्मणि" | efi aa auzaw आद्धोत्तरत्ववचनात्‌ ततः पराचोनस्य बलेः सुतरां तयालम्‌ | तया AWA | “faa प्रणिपत्याथ पय्यैच्छाभिञ्च wala वैश्वदेवं प्रङर्वौत नैत्यिकं बलिमेव च" | दूति । श्रच्र-“नेत्यिकं बलिमेव च दत्येवमेव argue नोलाम्नरोपाध्यायाः पठन्ति । परिग्िष्टप्रकागश्र नारायणोपाध्यायो- प्ेवभमेव पठति । वाचस्परतिमिश्राणामयमेव पाटः । “afar विधिमेव w—cfa कचित्‌ पाटः) ततापि aware: । भविष्य पुराणञ्च | ‘Saal Ate महावाद्ो, arguty तिद्ज्य च । वैश्वदेवादिकं wa ततः कुर्ययान्नराधिप 1” | ति | ““विसन्नेयत्‌ प्रियाण्ठक्वा प्रणिपत्य च भक्तितः | श्रा दारमनुगच्छचा गच्छचानुप्रमोदितः। ततः नित्यक्रियां कुरखाद्धोजयेचच तथाऽतियौन्‌ | नित्यक्रियां पिद्णाद्च केचिदिच्छन्ति aaa: | न पिद्णान्तयेवान्ये शेषं पन्वेवदाचरेत्‌ ।

एयक पाकेन वेत्यन्ये केचित्‌ Bey goqaq” | दति च माकंष्डयपुराणएम्‌ । न चेवं नित्यश्राद्धमपि बलिदर- णात्‌ पूव्वेमेव प्राप्रोति-दइति वाच्यम्‌ | निव्यपाकस्य पिदपाकल्रा-

| ९ प्र.8 ख. | WAGAA | ९६९

भावात्‌ | व्यपदेशाः खख्वसाधारणतया भवन्ति-दृत्यवोचाम | वै शवदेवः- सव्व; aera पाको भवति । ए्दिपाकात्‌ समुङ्त्य, इति fe स्मरन्ति सर्व्वासु च स्मृतिषु बलिदरण्णत्‌ परत एव नित्यश्रा द सु च्यते । भ्रमोषाञ्च वचनानां पाव्वेणएश्राद्धप्रकरणे पाडात्‌ नान्यच सन्निवेशः |

ननु वाक्ये प्रकरणं बाधिग्यते > नेत्युच्यते । विखन्जंयेत्‌-दति, ्रादारमनुगच्छेत्‌- दति च, अ्रभिधाय, ततो नित्यक्रियां qata— Taras व्यक्रमिदमत्र गम्यते -विसन्नंनमनुगमनञ्च दमनित्ये यत्‌ क्रिधते, तदुच्यते, न तु निये-्रदहरदः क्रियमाणश्राद्धेऽपि-दति, afez वाक्य न श्रहरहः आद्धविषयम्‌- दति सिद्धम्‌ |

“नित्यश्राद्धे गयाश्राद्धे तौयश्राद्धे तथेव च| वेश्वदैवं छनेदादौ ततः WE समाचरेत्‌” |

दूति च स्मरणान्तरम्‌ |) रपि च । निव्वैत्य- दति, ‘war श्राद्धम्‌" दति, “विसन्नंयेत्‌- दति च, प्रज्तमेव निव्वेन्तन, प्रकृतमेव Wiga, waaaa च तिखज्जनमर्थोऽवमम्यते । व्यक्तिवचनानां खल्वमौषामग्र योन्यायात्‌ सन्निहितव्यक्रिपरतेव न्यायया-दृत्यदोषः | परमायतस्तु विश्वदेवदहोमात्‌ परतो नित्यश्राद्धविधानात्‌ कोऽय- मस्थाने संरम्भ दति न खल्िधिगच्छामि।) तस्मात्‌ wa आद पश्चाद्‌ बलिहरणम्‌ दत्यवगन्तयम्‌ |

Wale | श्राद्भोत्तरकालन्तु तद यतेव पाकस्य न स्यात्‌ । सर्वो डि way परद्र यस्य यावन््राच दत्तम्‌, तस्येवेष्टे, नान्यस्य- दति | एवञ्च सति दुचारम्भवेयथ्येमेव स्यात्‌ । तस्मात्‌ BETA पूवव बलि-

१५० गा भिलःयं | २ प्र. ४ ख. |

हरणम्‌" द्ूति। Asia BA वाचनिके न्यायानवतारात्‌ | वाच- निकः वस्वयमयेः- इत्युपपादितम्‌ | तत्किमेतं न्यायः करिष्यति - न हि वचनम्यातिभारो नाम श्रम्ति। gatas नास्ति तदयैतेव पाकस्य--दृत्यपि बर्नमनूचतमेव | कस्मात्‌ ? वचनप्रामःष्वादेत | यस्मात्‌ वचनानि श्राद्धादनरकाले वल्िहरण grata, तस्मा- दवगच्छामः- श्रस्दुत्तरकालमपि WHR तदथलम्‌- दरति |

अपि च| कस्मरादु्रकालमम्य Arta लप्यते?-दति तावदयं प्रष्टव्यः । प्रयोजनम्य ठन्तलात्‌-इति चन्न, न WTA ट्त ऽप॒ वनस्यतेम्तद थता लप्यते । पाकः सर्य पिटकमे दिश्य aai—safe fossa पाकम्य। न रखल्ववग्ि्ठान्नस्य तद्यलाभावः पाकस्य तद येत्मपहन्तः श्रक्रोति तया चोक्तम्‌ । “यमयंमधिकृत्य wand तत्‌ प्रयो जनम्‌" इति। We BM YR पाकः VITA दरि aasfa arg नेतत्‌ अन्यथयितुं waa) यथा देल्वाग्रेय- होमे छतेऽपि, पुरोडाग्रम्याग्मेयता न व्याहन्ध्ते-मत एवाग्रेयात्‌ पूरःडाग्रात्‌ खिष्टरद वद्यते, तयापि भविष्यति । मौमांसाभाय- कारेणाप्यक्त दशमस्य प्रथमे। “Caer भरिरमरा धारिन्याः स्रजः श्रिरमोऽवतारितायाः देवदत्तोयाऽमाविति sar इविदेश- निधःनादिः मस्कार ufaaat भवनि"--दृति।

प्रयोजनं gaan निर्वाहयत, तावन्द्रा्तमेव चेत्‌ तदै qua. न तदि श्रन्यायपाकात्‌ afaeru मम्भतति | न ग्वत्वेक- एव भागः आआद्धाय च उपादरयो, बलिंहरणाय च,--दति was वचनम्‌ । यद्धि तावत्‌ श्राद्धायोपादौयते, नेव बलिदहरणणय भवति,

| १. 8 एव, ] WIAA . १.९

अरय बलिरहरणायोपादौयते, न afe श्राद्धाय भवति.-दत्यग्क्य- त्वाद्‌ नुचितम्‌ | ae प्रयोजननिर्व्वादहाय यद्‌ पयुज्यते,- यत्‌ भ्रति प्रयोजनं fraigu, तदेव तदयम्‌'- दति मन्यते, तदहि निटे तेऽपि प्रयो जने, नेव GUM तदयलमपचोयते | खशूपयोग्यतामात्रस्या- विगिष्टवात-दति यथयोक्र Walt: । यच्-“श्रह्तम्य नाश्रःयात्‌'-- दति उदनम्‌, तद्तद्मतिरिक्रविषयमवतिष्टते | तस्दान्‌-“व२.देव- बल्तिकमेणणे नित्ये श्राद्धात्‌ प्व्वेमेव कन्तथे, कारून्त्‌ बलिकमं खरा द्धानन्तरम्‌”"- दत्यसङ्गतं वणनम्‌ ।

= ©

यद्प्याङ्ः-““पाव्वेणश्राद्धे Be साट्िना av

त पञ्च यज्ञान्तगतपिद्टयज्ञस्य निवेत्तितत्वात्‌ = आद्धानन्तर पि्य- बलिनित्यश्राद्धयोरनुष्टानं, रिगिश्रिना पाठेणदिनेऽपि agar पित्यवलिनित्यश्राद् कत्त्वयः-दति ¦ तदप्यमङ्तम्‌ ` पित्यवले- जित्यलान्‌ | चतुरश रित्ाः-ढइति agra एमाणविग्षा- भावात्त। यच्चोक्तम्‌- “fagasq faa quem दिजाऽधिमान्‌ | पिष्डान्वादाय्येकं कुख्यात sigfaeaa मदा" दृति मद्यपुराणवचनेऽथोाल्‌ प्राप्तस्यापि तपेणानन्तय्यंस्य पुनर - भिधानात्‌ अन्यः पिहयज्ञो नाम्ति-दति। तद्यपि चिन्त्यम्‌ | ्रानन्त्ाञ्रवणात्‌ | क्रा fe. पूवेकालतायां सखते.-दन्यत्ोचाम। तदिदं ava भिद्धवदनूद्य पूवेकालोौनन्तपंणं, इन्दुच्ये मदा कुर्य्या न्वादाय्येम्‌-दत्येतदिघत्त | न तु तपेणस्य परदकालतामपि | HRI? वाक्यभेदप्रसङ्गात्‌ एकं खख्िद वाक्यम्‌ एव॒सति

292 गोभिलोयं | १ घ्र, £ ख. |

fuga श्रपि च। ददं वचनम्‌, आद्धदिने तपणस्यावश्यकत्वमा- चष्टे, न त्वन्यत्‌ परि सश्चषटे | कथं नाम ? तपेणं निरवयव आदं gad. न तु केवलनित्यश्राद्धनेव fueast निवेत्तं त-इ ति मन्येत | "“पिहतपेणणनन्तर्य्यानुवादस्तपेणपा वणयो मध्ये पिदयन्ञाख्यनित्यम्राद्ध- ्दासयः"-दइति श्लपाणुपाष्यायाः । खवेथाऽपि न परिसच्चषटे। श्रतहहान्यश्रुतकल्पना प्तः! तदुक्तम्‌ । “श्रन्या्ेश्रयमाणा च याऽन्याथप्रतिषेधिका | परिसा a सा ज्ञेया यथा प्रोचितभोजनम्‌"॥ afal दोषश्च खयम्‌, यत्‌ श्रतस्य च उत्सगे7ऽश्रतस्य च परि- कल्पनम्‌ | प्राप्रश्चेवमन्योऽपि पिदयज्ञो भाष्येत ¦ तदिदं cae परिसद्चायामवजेनो यमाप्येत ! न चेतत्‌ युक्तमभ्य॒पगन्तुम्‌ | यदि पनः-परिसञ्चचोतापि sa पिदयज्ञं, तदाऽपि श्राद्धात्‌ पवमव परिसञ्चच्तौत, न तु परमस्तादपि। कस्मात्‌ ? तपणाख्यमेव focus गिवेच्ये-(न तु बलिहरणादिकमपि शवा-दृत्य येः)-पिण्डान्वा- wan श्राद्ध कुय्यात्‌,- दति वचनव्यक्तिसम्भवात्‌ | wei खल वचनव्यक्तौ च्रन्योऽपि fears: आद्भात्परमर्थांदवगम्यते । तस्माद- WEA एवाय श्राद्रणोयः॥२०॥० तदिद बलिदरणम्‌-

यज्ञादेव निवत्तते ॥ २९१ ॥

ast ज्योतिष्टोमादिः | तस्मात्‌ agi हेतोनिवत्तेते। यज्ञा- दिति बा सप्नम्यये व्यत्ययेन विभक्तिः पञ्चमो क्रियते यज्ञ एव

(रप. 8 ख. | प्रद्यखचम्‌ | १७३

निवन्तते-इत्ययेः | ब लिहरणम-इति च होमादेरपि उपलचणम- वोचाम ! “तस्मात्‌ रौचितो न ददाति, न पचति, न जहीति दत च ब्राह्मणं भवति | एवग्ब्देन किमिह यवच्छिद्यते ? न किञ्चित्‌ | fant तदं? होमादौनामावश्कलग्रद शेनायम्‌--दति Fa | कथन्नाम ? ag एव निवत्तते न पुनरन्यच-श्रापद्यपि-दत्ययः | तेनापद्यपि पञ्चयज्ञानामवश्यकन्त वत्व मवगम्यते | स्मरन्ति च। “श्रापद्यपि fe कष्टायां पञ्चयज्ञान्न दापयेत्‌ | खर्गापवर्भयोः wifi महायज्ञैः प्रचचते"" ॥ दलति | सोऽय सामान्यो विधिरपवादविधिभिरूपरूध्यते। न पुनरेतावता कारणेन सपिष्डमरणणदावपि कन्तव्यतेवामौषाम- द्ति भ्रमितव्यम्‌ ¦ कस्मात्‌ ? “सन्ध्यां पञ्च महायज्ञान्‌ नेत्यिकं स्मृतिकम्मे च। तन्मध्ये हापयेत्तेषां दश्दान्ते पूनः क्रिया” ॥ दति | ""पञ्चयज्ञविधानच् न कुय्यान्मत्युजन्मनोः” | दति चेवमादिस्मरण्णत्‌। यज्ञ एव निदरत्तिरिति वचनात्‌ खस्व- शौ चादावानुमानिकौ कन्ते्यताप्रतोतिः, vee निषेधगशाम्तम्‌ | भटना र यणस्वाह-“दौ चितो न जहाति, दरति ˆ fag पुनवचनं परिसद्यानायंम्‌ । कथन्नाम? यज्ञ॒ एव॒ बलिद्रणं निवन्तते, नान्यत्रेति एवश्च प्र चाद्‌ावपि सिद्धस्य पाकस्य किञ्चिदन्नं aut प्रचिप्य sat जह्यात्‌ । तच्छेषं बलिं wat atlas प्रचिपित्‌”- दति ॥२९१९॥ ०॥

१७४ गाभिलोयं | १ घ्र. ४ ख. |

द्य कस्मिन्‌ काले ब्रौदियवो प्रक्रियेयाताम्‌, अन्ध- तरस्य कूत्वा Ad मन्येत ॥ २२॥

यदि, एकस्मिन्‌-भोजनकाकल; दिवेव वा, राचरावेव ar— दत्यथेः i atfeaat, त्रौ दिश्च aay, तौ त्रौ दियवौ । श्रनयोरपा- दानमन्यदि धान्यादिकमुपलच्यति। भ्रकरियेयाताम्‌ः प्रकर्षेण, भक्करमभ्भपायमग्रष्कन्यादिभेदेन-दृत्ययः। "क्रियेचातां' कतौ भव्रेयाताम्‌, afe अ्रन्यतरस्य एकतरस्य sls: यवस्य वा, ‘war व लिदहरणम्‌, ‘aa’ "मन्येत जानौ यात्‌, न पुनः च्रन्यस्यापि कन्तव्यम्‌- दत्ययेः॥ PRU od

यद्येकम्मिन्‌ काल पुनः पुनगन्नं पच्येत, सकूदेवैतद्‌- बलितन्त्रं Faia ॥ २३॥

यद्येक म्सिन्‌ काले-दत्युक्राथम्‌। पुनः पुनः wate: ‘aya पच्येत. अतिश्यादिवाङ्कच्यवश्रान्‌, तथापि Raa एकवारम्‌, ‘vz "एतद लितन्तत' "कुर्व्वौतः न प्रतिपचनम्‌ ॥ २३ ॥

ययकम्मिन्‌ कलते TSA पच्येत; Weafaner. नमारेवेतदलितन्दं कृव्वौत ॥ Pv ॥

यद्धि 'एकम्मिन्‌ कुले णकपाकोपजौविनि भनात्रादिर्वगे 'वङ्धा भन्न पच्यत" IBY मानसेषु gafaq कारणात्‌ कदाचित्‌, भ(टपुच्चादौनां भोजनमौकर्ययायं वा, afe, एषां यो रपति; qa, "महानमात्‌' ‘uy ‘wagfaaa aafa’ न प्रतिमहहा- नसात्‌-दत्यथः | स्मरति च ₹हस्यतिः।

| प्र. 8 ख. | WAAAA ।

ye ८ |, ऋ

“yaaa वमतां पिहदेवदिजाचेनम्‌ | एक भवेत्‌, विभक्तानां तदेव स्यात्‌ VE ग्रहेः" । द्रति) कः gaia? ग्टहपतिः- दति ga | कस्मात्‌ ? yaaa | wan: awa ग्दपतिः कर्ता-दति म wa

कुष्वेत ॥ ०४ ॥ ° ॥

यस्य त्वेषामग्रतः सिध्येत्‌, नियुक्तमभ्नौ areas STRUM SAT मुञ्जीत ॥ २५ ॥

"एषाम्‌ एकपाकाथन विनां. मध्ये, "यस्य a’ ‘agar पृष्व, रठहपति पाकात्‌, ‘ford’ सिध्यति पाकः, स किञिदन्नम्‌--श्रग्नौः "नियुक्तः `छंलाः किञ्चिच्च, र्गः ब्राह्मणाय emt Hatta’ | तुशब्दो विगरेषणा्यैः। fa विशिष्यते ? श्रनावश्यकलवेऽपि वेश्च देवादोनाम्‌, ददमम्य विगियते,-वदग्नौ नियोज्यं ब्राद्रणाय च दातयम्‌-दति॥१९१५॥*॥

यस्यो जघन्यं wate वति ॥ २६ ॥

यस्य पुनजेघन्यं परम्तात्‌ गटहपतिपाकात्‌ सिध्यति पाकः, स yaaa, न gacat वा faasna, ब्राह्मणयवा दद्यात्‌, बलिं वा eta) 3—sfa पुनरथाऽपाया वा निपातः। अन्ये तु पठन्ति- “यः से जघन्यं भुच््ौतेव'- दति, तदिदमेवं विज्रियते,-यः जघन्यं yaa. स उ मुच््नौतैव-दति। सा जघन्यम्‌, दरति areata प्रयोगः| दतिः नित्यबलिप्रकरणपरिषमातिं द्योतयति

भेयं पञ्चद्चो Fae कर्मार्थतामाद। कणश पुरुषायलाम्‌ |

१७६ गोभिलोयं | १ प्र, 8 ख. |

कश्मणां sawed खख्वावेर्तत प्रतिद्रव्यं Fa) तदननुजानानः आचायः पुरुषायत्ममोषां द शयति ! द्रयायेत्े खल्वमोषां वचना- नामदुष्टायेलं HAG स्यात्‌ ¦! न चेतद्‌ चितं सम्भवन्त्यां गतौ |

तस्मात्‌ BRAVA: ॥ २७॥ * ॥

अथाप्युदाहरन्ति ॥ २७ ॥

श्रयानन्तरञ्च यत्‌ Ana, तदपि उदाहरन्ति वदन्ति ब्राद्धयण- वाक्यानि-दत्याभासान्तं gaa) waar खल्वियं गेलो यत्‌ ‘aise’ “तत्रैक WE! “श्रयो BATE त्रथायदाहरन्ति दत्येवमादौनि पदानि ब्राद्भएवाक्यानामादौ निपातयन्ति॥ eo) waa बलिदरणस्यान्ते कामं asad, भवति हैवास्य ॥ र्ट ॥

एतत्‌--दति बलिहरणं ब्रुमः । “एतस्य बलिहरणस्य, “ya

saad, “एवः काम्यानामपि वल्यैनामनन्तरम- दृत्य्थः। "कामं mata काम्यते इति कामः-श्रभिलसितिमायुरादि कमुच्यते। तमिमं काममभिलपितं ag, sata vate कथयेत लाभाय, प्राथयेद्‌ त्रिम्‌-दत्येतत्‌ | “मनो इ वे देवा मनुस्य जानन्ति" दति श्रवण्णत्‌ मनसेव द्यं प्राथेना मा ग्ठत्‌-इति प्रन्रवीतेत्याद। प्रार्थना च द्यं वामदेखगानादर्वाक्‌ ava तदाह नित्यान्‌ काम्यानपि बलोनमिधाय कात्यायनः।

“स्यष्टाऽपो वोच्माणोऽग्रिं रताज्ञलिपुटस्हतः |

वामदेव्यजपात्‌ vad प्रार्थयेत्‌ दर्‌ विणेोदमम्‌ |

[i 9.8 ख. | ZAGAT | १७७

agama घोषति: शं बलं यशः | श्रो जोवचैः Gwe Tei ब्रह्म त्राद्यण्यमेवच । सोभाग्य कम्मेमिद्धिञ्च Faas सकटेताम्‌ | मव्वेमेतत्‌ कम््साचिन्‌, द्र विणणेद्‌, रिरोडि नः" | दूति) आयुरारोग्यम्‌-दत्यादिः प्रायनमन्तः ¦ स खल्वयं प्राथितः कामो, भवतिः निष्यद्यते, ‘ua’ (इ किल, “ae प्राथेयितुरित्ययः ॥ २८॥

स्वयन्त्वेवाशस्य बलि हरेत्‌ यवेभ्योऽध्यात्रौहिभ्यः, ब्रौहिभ्योऽध्यायवेभ्यः, स amet नाम बलि- भ्वति ॥ २६ |

खयं तु एवः । aye: wei, समुचये । fa समुलि- नोति ? gata नित्यवलिम्‌-दइति भटभाग्यम्‌ । नेत्तत्‌ aaa । कस्मात्‌ ? नित्यबलौ प्रतिनिधिषखद्धावान्‌ । आगशस्यवलौ च तद भावात्‌ | WARN Gary बलिं खयमेव ररेत्‌-ट्ति वचनव्यक्तिर वगम्यते | नित्यञ्च-दति चायः | तदनया वचनव्यक्त्या sine द्व नित्येऽपि बलो प्रतिनिधिनिरस्येत। तस्मात्‌- qn: सुग्वमिकरणादिक स्मारयति- इति aa | कथन्नाम ः नित्यबलिवत्‌-सुभ्चमिकरणएम्‌ उभयतः परिषेकः-दत्ेवमा दि कया रोत्या-दति । श्राश्स्यम्‌ः आग्रस्यनामानं "बलिः (खयम्‌ “एवः हरेत्‌ न पुनः प्रवासादावपि श्रन्येन-दत्ययेः। उक्तश्चायमयः

पुरस्तादस्माभिः--“खयमेव हरे काम्यान्‌" दत्यादिगद्यान्तरेण | 12

{es गोभिलौयं [१ प्र. ४ ख. |

कोऽयमाशस्यो नाम बलिः ? Fa च दन्त्यः ?-दत्यचाह- "यवेभ्यः" दति सेयं चतूर्थो विभक्रियवानां देवतालमवगमयति | त्या गोद्‌श्यां fe देवता मा चच्छहे | चतुर्थ्यां खल्वच यवानासुदेश्य- त्मवगम्यते | anata उदाहरन्ति | ‘afgaa चतुर्थ्या वा aafaga चेष्यते | देवतासङ्ग तिस्त्र दुन्बेलन्त परम्पर म्‌”? | sfa | तस्मात्‌ यवदेवतोऽयं बलिभ॑वति | तेन-यवेभ्यो नमः- दरति प्रयोगः सिध्यति । कस्मिन्‌ काले दन्तव्योऽयं बलिः ? तद्‌- च्यते । श्रधि' उपरि i कस्मात्‌ ? "यवेभ्यः यवोत्पन्तेरित्येतत्‌ | तदच यवपद्‌ाचतुर्थ्येव प्रमाणम्‌ ¦ "“श्रपाद्‌ानमम््रदरानकरणधारकमश्रणाम्‌ | कन्तश्चान्योन्यसन्दहे परमेकं TMA” | द्रति श्रान्दिकस्मरणात्‌ । यवेभ्य उपरि-द्ति यथाश्रतेऽययं केवलमभ्यपगम्यमाने, देवताविगरेषानुपदेशात्‌ यवदैवत एवायं बलिः कन्पयितुसु चितः | अ्रतत्वात्‌ । तदुत्सगं च कारणविगरेषाभावात्‌ | अरत एव-यवेनेव द्र येणेष बलिररंव्यः-दत्यवधास्येते। अतएव च श्राज्य द्रव्यमनादेगरे ज॒होतिषु विधोयते | मन्त्रस्य दवतायाश्च प्रजापतिरिति स्थितिः | दति कम्मप्रदोपवचनाद्‌ाज्यद्रव्यकः प्रजापतिदेवताकोऽयं बलिः दूत्यपि नाद्भियते | जदो तिष"-दत्यभिधानाच्च । तया च ग्टद्ययान्तरम्‌ | “यवेयवेभ्य श्रावापो त्रौद्यत्यत्तेरधो वलिः ।

| १ प. ४ ख. | ग्य दयदचम्‌ | १७९

त्रो दिभ्यो ef: ga यवोत्यन्तजिंजो विषो; |

दति । कियन्तं कालं यावदयं बलिरहत्तेव्यः ? तद्‌च्यते । “sate: नो द्त्प्तिपय्येम्‌- दत्ययेः । एतेन--श्रौ दिभ्यो ऽध्या- धवेन्यः"- दति व्याख्यातम्‌ । स amet नाम बलिभ॑वति'। सः-दट्ति प्रस्हुतपरामणिना सब्वेनान्ना निरपेत्त बलिद्यं परा. Awd । तुशब्दो ऽन्येभ्योव लिभ्योऽस्य वेशेव्यमवगमयति । खयमेव खल्वयं बलिदेन्तव्यो लोप ware प्रवासादाविति यवोचाम । स खल्वयं वलिरेकस्मात्‌ शस्याद्‌ारभ्य wma Fea श्रागशस्यो नामः भवति nee tt

तद नेनाशस्यवलिना-

दौर्घायर्हेव भवति ॥ so ॥ \9

दौोषेम्‌ श्रायुयस्य सोऽयं दोर्घयुः, De वा we श्रायः, इ किल नून भकरत्येव । नायमन्पायभेवतौत्यरथः ise ॥

विश्राणिते फलौकरणानामाचामस्यापामिति बलि! हरेत्‌, स रौद्रो भवति स रौद्रो भवति ॥ ३१॥ * ॥

'विश्राणिति' fanwu afm, Au ata’ इति स्मरणात्‌ दत्ते अन्ने, dua cay, 'फलकरणानां' कञ्चुकानाम्‌-दति भटुभाय्यम्‌ । फलोकरणानि कणाः- दति परिगिष्टप्रकाश्रः। तथाच ग्टद्यपरि शिष्टम्‌ |

“श्राचित शकटं NEAT: स्यात्‌ कांसमानकः।

कञ्चकाश्च कणाश्चुव फलो कर णकक् शाः" |

YSo गोभिलौयं | ९ प. ४ ख. |

दृति | श्राचामस्यः भक्रमण्डस्य- ““श्रो दनायद्रवं प्राहराचामं fe मनोषिणः” | दृति स्मरणणत्‌ । “श्रपाम्‌" उद्‌ कस्य । षष्टोविभक्रयोऽवयवार्थाः | तिना भिलितमुच्यते, चोण्छेलान्येकौशृत्येत्ययेः । "बलिं हरेत्‌” दरत्य॒क्ताथम्‌ । स॒ wee वलि, रौद्रो सद्रदेवताको भवति । wat चायं बलिर्दातव्यः। कस्मात्‌ ? ‘qa चोदकं दद्यात्‌ asad इति ब्रुवन्‌ । श्रारोग्यमस्य तेन स्यात्‌, सायं सोद्रात्‌ वयेख्ठितम्‌” | दति ग्ह्यान्तरद्‌ शनात्‌ | एतस्मात्‌ च गद्यान्तरात्‌,-यत्‌ किञ्चत्‌ कामयते, तत्‌ रोद्रवलेः फलमवगच्छामः। "स रौद्रो भवति स रौद्रो भवतिः-दत्यभ्यासो महायज्नप्रकरणपरिसमानत्रि दयोतयति। त इमे श्राशखप्रख्तयः कौथुमराणायनौयादौनां खशा- व्लोक्ताः काम्या बलयो भवन्ति काल्यायनोऽप्याह । “awe प्रतयः काम्याः'-इति। मामान्यविहिताश् काम्याबलयो विष्ण-

पूराणदो FEM: VQ i

दति मदामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागो nag चार्य्यात्यज- ग्नौ चन्द्रकान्ततर्कालङ्गारस्य कतौ wh Manges प्रयम- प्रपाठकम्य WAG, खण्डिका ॥ ° i

गोभिलोयण्द्यस्रचे

प्रयमप्रपाटके पञ्चमो खण्डिका,

अथ दश्पोरौमासयोः ॥ १ i

श्रयत्ययमधिकारायथंः। दशं पौणंमासश्च,--देपोणेमामो | तयोरधिकार ददानो वत्तिव्यते-दति वाक्यग्रोषः। श्रथवा, श्रय शब्दो ऽपूव्वप्रकरणणो पन्यासायेः «RATA वा । कथन्नाम: यया सायप्रातर्दोमपरेश्वदेववलिहरणानि नित्यानि, तथा zig मासवपि॥ ९॥

तच तावद्‌ पवासपूव्वेकत्वाह्‌ शेषौ ंमामयो सुपवासव्यवस्येव प्रथम- मभिधघधातव्या । तचापि-

“cuted पौणंमासाद्यमे कमेव waa” ।

दूति कम्मप्रदौपवचनात्‌ पौणंमासादिलावगमात्कश्मैणः oto मास्याः तावन्‌ यवसा उच्यते-

सन्ध्यां पोशोमा सौसुपवसेत्‌ ॥ २ ॥

Tie: सन्धिः, मन्ध्या- “setae यः सन्धिः सय्यनक्चवजितः |

सा च सन्ध्या समाख्याता मुनिभिस्त्वदशिभिः"'

१८२ गीभिलोय | ९ प. ५ चख. |

दृति Gamage) मा खल्वियं Wa सन्ध्या गण्यते -इति aaa: | अविगेषात्‌ सन्ध्याद्यमपि सन्ध्याश्रब्दायेः- दति a uaa | तम्यां या पौ णंमास्यवच्छिद्यते;-यस्थां किल पौणं- मास्यं सन्ध्यायामेव-सवितुरस्तमयसमकालमेव पणेखन्रमाः ससुदेति, घा पौणंमासौ सन्ध्येत्युच्छते । तामिमां सन्ध्यां पौण मामो प्राप्योपवसेत्‌-तस्यामुपवास् कुर्य्यादित्यथंः उपवासः

खल्वयम्‌,--उपाटत्तस्य पापेभ्यः गुणैः षड वासो वच्यमा णोपवस- Wasa यथयोक्रकालञ्चाभोजनमुच्यते न पुनरदहोराच्रमभो- जनम्‌ । कसमात्‌ ? च्रापव्रसथिकं दम्पतौ भुन्नौयाताम्‌"- इति तदरर्भोजनोपदे शान्‌ | "“उपाटत्तस्य पापेभ्यो यस्तु वासो FU: सह | उपवामः सविज्ञेयो न ग्ररोरविशोषणम्‌' | दति च स्मरणात्‌ एके पुनः-उपास्मिन्‌ Bt यच्छमाणा देवा- वसन्ति एवं विदानभिमुपस्तणाति"-इ ति तेन्तिरौ यत्राद्मणं oxi: उपवासोऽग्याधानम्‌'- दति वणेयन्ति | “qerat fe warfa उत्तर मररदेवतां यजते""-दत्येवमा दि ntaATAYSTET PAT 2 |

उन्तरामित्येके ॥ ३ ॥

सन्ध्यां पौणेमासौमनुपोखख तद्‌त्तरां पौणेमामौमुपवसेत्‌- खण्डामपोत्ययः | दत्येक sal मन्यन्ते |

एव बा- |

उत्तरेति wea ware: प्रतिपदुच्यते। उत्तरपदं

(१ प्र. ५. | पटद्यखचम्‌ | १८३

खल्विद मव्यवहितल्रात्‌ पौणेमास्यास्तद पेक्तयेव उन्तरत्वमवगमयति, न सन्ध्यामपेच्छ, वयवदहितलादित्यभिप्रायः । तामिमासृत्तरां प्रति-

पदमुपवसेत्‌-द्ति, एकं wa शाखिनो मन्यन्ते न वयमेवं नूम- दत्य: । तथाच रौरकोयाणणं ब्राह्मणम्‌ । दे इ पे पौणेमाम्यौ दे ज्रमावय्ये,- तस्मात्‌ प्रतिपदयुपवसन्‌ यजेतापरेद्युः"- दति तस्मात्‌ पार शाखिकोऽयं पत्तः कौयुमराणायनोयादौनां न भवति॥ ३॥

fal तावदपय्यैवसितेव पौणंमासोकया, "चयः पौणमासो- काला भवन्तिः-द्त्यच qaagfafa ¦ श्रमावस्यायाः खल्वि- दानो यवस्थोच्यते-

अथ यद्‌दश्वन्द्रमा न FWA, ताममावास्याम्‌ ॥ ४ ॥

अय उभयच्रामावास्यालाभे यदहयस्मिन्नहनि चन्द्रमा न दृश्येत, नावल; WA, ताममावास्याम्‌, उपवसेदित्यनुवन्तेते। मा खल्छियं qed | asa fe चन्द्रमा न दृश्यते-दति मेवोपवस्तव्या न सिनोवालौ | तस्यां खल्ववलोक्यते प्रातः चन्द्रमाः | तस्मानाच aay | तदिदं a= उद्धमानाभिप्रायम्‌ । कात्यायनो ऽप्याद | ““वद्भमाना ममावास्यां लक्षयेद्‌ परेऽहनि, यामांस्त्ौनधिकान्‌ वापि पिद्टयन्ञस्ततो भवेत्‌" | दति ॥४॥०। कस्याचित्‌ waren: कस्या्िच्चामावास्यायाः उपवासुव्यवस्था- मभिधाय, श्रयेदानौ दश्रेपौणंमामयोः कञ्चिन्नियमः, पौणेमास्य- WAVY खरूपं वक्तव्यम्‌- दत्युत्तरो FY श्रारभ्यते।

१८४ गाभिलोौयं [२ प्र. ५ ख. |

एव वा-

कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ पौणमास्याममावस्यायाञ्च उपवामो- Vays —A पुनश्चतुदंश्वासुपोव्य तयोरेव cya ?-दत्यस्यां जिज्ञासाया मिद्‌ सचमारभ्यते-

Tara उपवस्तव्याः पशादयोऽभियष्टव्याः yy |

पच्चोऽदमासः। स च श्क्तरुष्णमेदान्‌ दिविधः। तदन्ता तिथिश्च दयौ पौणंमासौ श्रमावस्या च । asad व्यक्निमेदा भिप्रायमा- टृत्यपेच्म्‌ | तद यमयंः | पक्ञाणामन्ता शअ्वसानतियय उपवस्तव्या; | camara: प्रतिपदटखच अभियष्टययाः श्राभिमुख्येन परव्वाह्णा दि- सम्पादनेन यष्ट्याः-दत्यथेः । श्रस्मादपि कारणात्‌-पौणंमासौ- मुपससेत्‌ नोनत्तराम्‌-दत्यवधाय्यैते ॥ ५॥

आमावास्येन हविषा पुव्वपश्मभियजते पौगीमा- सेनापरपश्षम्‌ ॥ € ॥

श्रमावास्यायां THA हविस्तदा मावास्यम्‌ -दत्यच्यते । तेन श्रामावास्येन विषा yaad masa श्रमभियजते। पौणमासेन पौ ण माम्यामुपङ्गमेन हविषा रपर प्तं aT, श्रमियजते- इत्यनुषज्यते । पन्वेपचप्रतिपदिश्चा sax एव wal: ae: इष्टो- भवति, श्रपरपच्प्रतिपदिष्चा च शृत््ोऽपरपचः- दत्य भिप्रायः | mA: पौणेमाषादितात्‌ दर्णन्तलाच् पौफमास्यां यागाय यद्ध-

विरुपक्गप्नममाःस्यायामयपि तदे वो पकन्यनौयमित्य नुमन्धेयम्‌ ॥ ६!

it 94a @. | परद्यख्चम्‌ | १८५ श्रय केयं पौणंमासौ ? का वा श्रमावस्या ? तद्च्यते-

यः परमो विकषः दर्ययाचन्द्रमसोः सा पौणेमासौ, यः परमः AKT! साऽमावास्या ॥ ७ ॥

यः परमो महान्‌ विकर्षो विप्रकाखवधानं सप्नमराश्यवस्थानम्‌- दत्येतत्‌ । कयोः > सूर्याचन्द्रमसोः | सख्यं चन्द्रमाश्च, तयोः सूर्या चन्रमसोः । सा पौणंमासो पूणिमा-दत्येकोऽथः | सा-दति पौणेमास्यपे्या wad) य: ae परमः सङ्षेः सन्निकषंः-- एकराश्यवच्छदेनेकां पावस्यानं सूय्याचन््रमसोः, सा श्रमावस्या दशः सूर्यन्द्‌सङ्गमः- दत्यनयान्तरम्‌ ॥ ७ ॥

अवसिता प्रासङ्गिकौ कथा| प्ररतामेवेदानोममावस्याव्यवस्थाम- नुवन्तामहे-

यदहस्त्वेव चन्द्रमा न दृश्येत, ताममावस्यां

Fata ॥ ८ ॥

यददश्चन्रमा न दृश्येत, न दृश्यते-त्तौयते, श्रागमबलात्‌ चोणः- दृत्यवगम्यते; ताममावस्यां gata । तुन्दः, weeny: समुचचते | एवश्रन्दोऽवधारणायेः | उपवाममन्यचचच यदिडितम्‌- “अमावस्यायां तत्‌ श्राद्धम्‌ इतरदन्वाहाय्येम्‌'"--दति, तदपि तस्यामेव क्र्ववौत- दत्येवमवधियते | तदनेन,-उपवा सपिण्डपिद- यन्ञान्वादाय्यैा ानामेकम्मिन्‌ काले कन्तव्यवमवगम्यते | श्रतएव कात्यायनः श्रमोभिरेव ada: ओ्ाद्धमपि यवस्थापयाञ्चकार |

१८६ गेभिलेय | ९ प्र. ५ ठ. |

तदिदं चोणणमावस्याभिप्रायं खचम्‌ । चयश्चाज्न ata | रतो नास्ति पौनर्क्यम्‌-"च्रय यददख्द्रमा न दृश्येत ताम- मावास्याम्‌'-दृत्यनेन सूत्रेण | तेत्र खेल्ववलो कनाभावोऽयंः, ag- मानाभिप्रायञ्च वचनम्‌- दरत्यवोचाम | तदाह कात्यायनः | ""पिण्डानादहाय्थेकं राद्ध Be राजनि waa | वासरस्य satan नातिखन्ध्यासमोपतः | यदा चतुरभोयाम तुरौयमनुप्ररयेत्‌ । श्रमावस्या सौयमाणा तदेव yrgfaaa | यद्क् यदहस्त्वेव दशरनं नेति चन्रमा | ततया पच्या ज्ञेयं stu राजनि चत्यपि | दति । तथा च श्रूयते । “श्रपराह्ञं ददाति, तस्मिन्‌ ata ददालिः-दति। “एषते सोमो राजा देवानामनं यच्छन्द्रमाः, म एतां राञ्चि चौयते, तस्मिन्‌ ate ददातिः- दति च प्रातपयोये ब्राह्यणे | या चं श्रतिः--“यद हस्ते व चन्द्रमादग्रैनं नैति, ताममावस्यां कुर्व्वीत" इति, ्यदेवेष न पुरस्तान्न WAZ, श्रयेन्यो- ददाति दति चैवं जातौयिका, सा तु दग्रनाभावपरेव, न चयपरा । श्रुतिः खल्ेवमत्यन्तमुसन्येत । ““श्रुतिलच्वएण विषये च श्रति्ज्यायमो"-रत्याचच्तते । शतपयादि ब्राह्मणेषु च, त्तौ यते- दति, चौरइति चेवमादिसमान्नानात्‌ कयमाचमयेः, न पुन- रद्ग्रेनमपि | तयाविधवचनव्यक्ररभावान्‌ | तदनयो विभिन्न विषय- योर्वचनयोर्नास्त्येक विषयत्वम्‌ | तस्मान्ामोौषां वचनानामेकवाक्यता |

Reco ace WIA | १८७

न खल्वेकवाक्यलानुरोधात्‌ Baas युज्यते, MIU वा श्राश्र- यितुम्‌ | श्रतिहिं वाक्यादलौयरो, कथमिव वाक्चानुरोधादूत्‌ ` qa | तस्मात्‌-ग्रतपथश्रुतिद भेनादपराऽपि अतिः कयपरा-- दति वाचस्पतिभमिश्रादिवणेनमसङ्गतम्‌ |

सा खल्वियमपरा शतिवंद्धंमानाऽभिप्राया-दत्यवधास्येते | कुतः > परिगिष्टकारस्मरणत्‌ । म fe वद्धेमानायामपरेऽदनि wie स्मरति । अतएव, श्राचाय्येस्य सूचदरयमुपपद्यते,-श्रय यद्‌दञनद्रमा न दृश्येतः--दति, "यदहस्त्वेव wear न दुश्येत- दति च। दतरथा श्तौनामेकवाक्यतायामपि, आ्राचाय्येस्य रचदयं नोपपद्यते । न खल्‌ aay चयलचणायां कञ्चिदपि fame: waa दग्रेयितुम्‌ । वद्धंमानायामपि चैवमनुपपत्तिः। aaa च्यलचणायां खल्वनुपपत्तिवेद्धमानायां परदिने आ्राद्ध- करणस्य | कस्मात्‌ > श्रमावस्याष्टमे यामे चयाभाव्रात्‌ | प्रत्यच- श्रतिविरोधेन च स्मारत्तायाः श्रुतेरनुमाना सम्भवात्‌ ।

यः पुनरेवं समाधानं ब्रूते,-“यद्‌क्तं यदहस्लव'- इत्यनया मत्या श्रतौ ल्वणावणेना न मम्भवति, स्मृतिमपेच्छ भ्रुतेबेलव- ्वात्‌'- इति । सोऽपि mata समोचोनमाह। कुतः? यतो- भवेदेतदेवं नाम, यदि स्मृतिविरोधपरिहाराय श्रतौ लक्षणा waa । न तु तया श्रभ्युपगम्यते | शरुतिरियमनया war व्याख्यायते-दूति wat लियं वणना स्यात्‌ । न खच्वेवमियं श्रत्या विरुध्यते; येन श्रप्रमाणं स्यात्‌ । अत्या विरध्यमाण स्मृतिर- प्रमाणम्‌- इति याचते, न श्रतिदाख्यानपराऽपि | तस्मात्‌ यथा

९८८ गोभिलोयं (१, ५ख. |

श्रतिव्याख्यानपराणाम्‌--“श्रभ्यत्य कालभेदे दोषवचनात्‌“- इति, ““चरणादिति चेन्नोपलच्णायति का्ष्णाजिनिः”- दृति, “वचना्त- aust स्यात्‌" दूति चेवमादिकानामचपादवादरायण- जेमिनोयानां सूत्राणणं नाप्रामाण्यम्‌, एवमिहापि भवितुमु चितम्‌ । कथमन्यथा कात्यायनवचना दा चाय्थेष् ऽपि Wau स्यात्‌, तस्य तदु पजोव्यलात्‌ | HAVA भगवतो व्यासस्य स्मरणम्‌ | “वेद्‌ार्या यः समाख्या तस््रचाज्नानं भवेद्‌ यदि | षिभिनिशिते तच का mer स्यान्नो षणम्‌” | दृति । न चाच, यदा चतुदंग्रौयामम्‌,- इत्यत्र श्रतििरोध- परिहाराय sat लक्षणा इति नारायणोपाध्यायादिदिश्ा भ्रमि- तव्यम्‌ । रद्‌ गेनवत्‌ यस्यापि श्रौ तलाविगरेषान्‌ । तस्माद सद्‌क्र मेव समाघानमादरणोयम्‌ | Way कात्यायनेन दितः | अष्टमां wert But भवति Wear: | अमावस्याऽष्टमांप्रो च ततः किल wae” | दति । (ततः दृति श्रमावस्याष्टमयामे चयाभावं दगेयति। चयानन्तरम्‌- दरति ARI: | श्रन्स्था तत्पद्ैचर्थ्यात्‌-दति रामरुष्णोपाध्यायाः | ्रमावस्याष्टमां गे च, इति wee, व्यव- स्राऽयको वा | AAR: सप्रममंशं यावत्‌ क्षयः, श्रष्टमे चाग्रे उत्पत्तिवयेवस्था प्यते | तस्रात्‌-श्रणकालोऽपि wR एव-दृन्य- सङ्गतं वणनम्‌ । यच्च "ततः" इत्यत्र, पुनर" दति पठितं नारायणो पाध्यायेन | तद्‌ ्यनुचितम्‌ | सव्वेव्वेव aay (ततः.- दूति Wsea ana । शूलपाणिप्रश्ठतिभिः प्रामाणिकतरेश्च तयैव

[> प. ५. | WIAA | १८९

पठितत्वात्‌ | कि बहना ? तन्मतमनुजानानोऽपि वाचस्पतिमिश्रः, 'लतः"-रत्येव पठति । नापि ‘qav—sfa पाठ wea सङ्गच्छते । कुतः ? उच्यते | पुनः किल भवेदणः- त्यस्य खल्व- Vay: च्रवगम्यते-्रमावस्याष्टमां श पुनर पि- चतु देश्यष्टमयामवदेवं श्रणभेवेत्‌-दइति । पुनःश्ब्दसखरसात्‌ । सोऽपि एवमेव व्याचष्टे | स॒ खल्वयमयेः, नातौव समञ््रसः | कस्मात्‌ ? एव खल्वण पदस्य SIU स्यात्‌ | वाक्याथंश्च नोपपद्यते | कथम्‌ › यदि तावदणपद द्मणकाभिप्रायं, afe स्फ़टसेतस्य चतुद श्यन्तयामवेलक्षष्यम्‌ । पुनः शब्दश्च wea Weyd । श्रय मतम्‌-चतुदश्यष्टमे यामे चन्दरमसो- यावन्तोऽवयवाः fran, तद्भिप्रायकमणएपदम्‌, तथाच यादृश qua चतुद गेषयामे तादृश्रमतापि- इति एवन्तदिं ्रणपदस्य लच्णा स्यात्‌ | न हयचर लणाकारणमस्ति। न चैवमपि वाक्या उपपद्यते किं कारणम्‌ ? चतुदंश्यष्टमे यामे किल चन्द्रमाश्वतुय- भागोनकलावशिष्टो भवति, श्रमावस्यासप्रमयामे च Haq कोयते | “श्रचेन्दुराद्ये प्रहरेऽवतिष्ठते चतुथेभागोनकालावशिष्टः | तदन्त एव त्षयमेति छृत्समेवं ज्यो तिश्क्रविदोवद न्ति” |

दूति विश्रेषाभिधानखरसात्‌ । चतुदंश्यष्टमयामे तावत्‌ यथा- वद्वसख्ितस्य चन्द्रमसो ऽतरयवापचयादेवं वाक्यायः सङ्गच्छते । ्रमावश्यष्टमयामे तु नेवम्‌। नहि सप्रमयामे निरवशेषेण क्षौ णस्य श्रणमाचावशरेषस्य चन्द्रमसो जातुचिदपि श्रष्टमयामे श्रवयवा- पचयाचद्‌यभागोनकलावशिष्टता सम्भवति । wha तु भ्रवयवोपच- यादेव--दत्यकामेनापि वाच्यम्‌ । तयाच-उपचौयमानाव्यवस्य

॥ |

ree गोभिलोौयं [१ घ्र. ५ ख. |

चन्द्रमसः चतु थंभागो नकलावग़रेषः-दति न ग्रक्यते वक्तम्‌ । कुतः? अ्रवगरेषपदार्यासङ्तेः। भिन्नौ खल्विमावर्थो,-यश्चावस्यितस्य चन्दममोऽवयवापचयाचत्‌यभागोनकलावगषः, यच्चाणएमा त्रावगेषस्या- वयवोपचयात्‌ चतुयभागोनकलतम्‌,-द्ति घोौमद्धिरवधयम्‌ | एतेन,-दद्‌ मपि वणनमसङ्गतमेव ;-“श्रङच्छचयस्त॒रोयोनकलाऽव- श्िष्टता, माच चतुटेभोग्रषयामे भवति, रुत्छचयश्च सप्तमे

अमावम्यायामे AWA च पुनस्वुरोयोनकलावग्रषः-दइति |

तस्मात्‌ “गुनः किल भवेदणः"- दूति पाठेऽपि पुनःशब्दः पक्तान्तरार्था वणेनोयः । तेन चयात्‌ पक्तान्तर मिद मुच्यते,-श्रण- भवेत्‌ उत्पद्यते,-दति वचनव्यक्रिराद्रण्णेया । श्रतएव,-श्रमा- वस्याष्टमां गे श्रणभेवति पुनरुत्यद्यतेः दति त्वकारादिभिर्या- ख्यातम्‌ | च्रतः,--ददमपि वणेनमनाद्रणयम्‌ ;-्रमावस्याष्टम- यामे waar तिष्ठति, gaa प्रतिपदयेवः-दइति। भवेत्‌ दति च प्रमादपाठः खल्वेवं स्वात्‌ |

रपि च। पुनः किल भवेदणः- इत्यस्य परेषां वणेनाया- मपि उत्यत्िकाल एव अ्रमावस्याष्टमांशः स्यात्‌ । न चयकालः | RAI? श्रसाधारणलात्‌ | उत्पत्तिः खल्वष्टमां श श्रमाघारणणौ | मा दय्ोपदिश्वते। न च्यः व्यपदेशाश्च श्रसाघधारणएतयेव भवन्ति, इत्यवोचाम । ‘ale ददाति दृ्येतस्य च श्रसाधारण- एव च्योऽथंः। कुतः? शोत्रमुपथ्धितेः। साधारणासाधारणयोः खस्वसाधारणमेव गओोघ्रमागच्छति दद्‌यम्‌। आगच्छति उत्‌, न॒युञ्यते विनाकारणमुत्‌ खष्टम्‌ | श्रतएव,- “द ष्टिपव्वकमेवादः

| २ प्र, ५ ख. | VACA | १६१

पौणमासं दविः" दत्यग्निषोमौयः पुरोडाश एवौत्कश्यते, न पुनरुपां ्गयाजोयमाच्यम्धिषोमोयानग्निषोमोौयसाधारणम्‌ — दति सिद्धान्तः । शअ्रपिच । श्रमावस्यायाः त्यस्य व्यभिचाराभावे, न जातुचिदपि,-यदहस्वेव चन्द्रमा न gq ताममावस्याम्‌"- दति wae त्तयेण awed) व्यगरिषचचाचाय्यैः,-तस्मादनुमिमो- ay --व्यभिचरत्यमावस्या चयम्‌- इति,

द्द्मिदानौं मन्डदिद्यते। धदा प््वैस्याममावस्यायामुपवासः क्रियते, तद्‌ा पर दिने पक्वादियागः किं पव्वाह्न एव श्रमावस्यायामपि क्तव्यः ?-श्रादो खिद पराऽपि प्रतिपद्येव ?-दति। पूर्व्वाह्न एव दग्रऽपिः-दति तावत्‌ प्रतिपद्यामदहे। कुतः 2 “श्रय gale va masa तवाऽगरेणाश्चि परिक्रम्य दति वच्छयमाणसूचात्‌ । Wate एव-द्र ति-सुजयन्नाचाय्थीऽन्तरेणापि प्रतिपदं gare एव यागं दग्रंयति-श्रमावस्यायामयपि। श्रन्यया, ्रागावत्तनादद्धः'- द्रति खूचितलादनुवादापत्तेः। स खल्‌ श्रप्रत्ति विशेषकरोऽनयैकः- दत्यवोचाम । अरपराहेऽपि प्रतिपद्यव,-दइति च प्रतिपद्यामहे | क स्मात्‌ > “GTA उपवस्तव्या: पक्ताद्योऽभियष्टवयाःः- दति @- णात्‌ । सोऽयं तुल्यवदि कन्त्पः,- दति भटनारा यणो पाध्यायाः। तदेतत्‌ क त्यायनः स्यष्टयाञ्चकार |

'"पक्तादावेव Qala सदा पचचादिकं weal | gave ua gata विद्केऽपयन्ये मनो षिणः'? |

sfal मदापदमुभाभ्यामन््ति) कथन्नाम? सदा, wafmaa

पक्चादौ विद्धेऽपि, श्रापराहिकेऽपि वा. दत्यथेः। सद्‌ा, सब्वेस्मिन्नेव

VER aihuata |१५५.५ ख. ,

yate, षदशेऽपि,-दत्ययेः। तदिद सुक्र, - "वि द्धेऽप्यन्ये मणौषिणः"- इति । श्रचान्यग्रहण क्रियते,-श्रन्येषामाचार्ययाणमिदं मतम्‌ - (a पुनर स्मत्कग्पितम्‌ )-दत्यन्याना चार्यान्‌ प्रूजयितु, नात्मोयं मतं पय्थुद सितुम्‌। “अन्येऽपि मनौषिणः'- दति वा वचनव्यक्रिरादर- wat | ‘aa’ पट्‌ाद्ा नित्यस्यैव पक्लादिचरोरयं कालविकल्पः-- CHARA ऽवगन्तवयः | तद्र, "पचादावेव कुर्व्वौ त'- दूति, ‘ware ua gala’ —sfa च निरपेच्समान्नानात्‌, “खादिरे वध्राति, पालाश्र ayia, रोडितके anfa’—efa “ववेर्यजञेत, नोद्दि- भियजेत'- दति चैवमा दिवदिकल्य एव स्पटमवगम्यते । स्तेन स्वेन पद समूडेन खल्वत्र Wasi एयक प्रयगेव परिप्रण, तस्मादि- स्यष्टमयदय, विभागे च न साकाङ्खम्‌-द्ति; “eal अ्रवनेनिते, उपलराजि स्तणाति” दृल्टेतयो रिष नाख्यनयोर पि परस्पर सम्बन्धः | तथाचोक्तम्‌। “वाक्यानाञ्च ममाप्रलात्‌"“दति, “समेषु वाक्यभेदः

स्यात्‌” दूति, “wating तिकन्पेरन्‌"- दति च। ‘afaig साघनोपकारे काय्य, तस्िन्नेव उपकारे श्रन्यत्‌ साधनं विधौयते. aa विकन्त्पः"-दति च शास्ततात्यय्येविदां waa) 9a खल्वे- afaa होमे साधनतया दौ कालो विहितो, पक्तादावरव- दति. पर्वा एव,- इति च, “afamrd fang आ्रकाङ्ख पूरणे सति" |

इति च स्मरणम्‌, एवकारदयेन च प्रत्येकमवधारयन्नकरैक शरः करणमुपदिश्ति। कुर्ववोत,-दति च क्रियाभ्यासस्तावन््ाे करणा | aa चोभयमेव सम्पद्यते, तच्राष्यन्यतरो पाद्‌ानमवन्लैनोयमेव | UH

| १.५ वख. | ग्टश्चदछकम्‌ | १८९३

कश्चः अतुगुणानाश्ुद गयनादौनामिव वा, समुदितोपलम्ौ महान्‌ श्रश्यदयोवाच्यः | “anat दाभ्यां तिल-ज्रौ हि-यव-गोधृम -कल्पितम्‌ | दविः प्रजडयाललच्च वासरनेकविं्रतिम्‌ ” |

THUY स्मृतौ सति सम्भवे तिलादौनां ससुचयः, श्रसति विकल्पः+ दति विश्रेश्वरभदर्व्याख्यातम्‌ । तदद चापि वा, सम्भवा- सम्भवाभ्यां समुच्चयविकल्पौ श्रादरणोयौ । श्रतएव,-““यत्‌ पिदभ्यः gag: करोति, fieugaq ad निक्रौय यजमानो az: प्रतनुते" दति, “wath wera उन्तरमहदंवतां यजते" दति चेवमाद्याः श्रतयोऽनुग्टद्यन्ते। अन्यथा, उपवासश्राद्धयो- रेकदिनलनियमात्‌ ; परवंस्याञ्चामावस्यायां तद वधारणणत्‌ . उन्तरदिने यागमहृला, तत्परदिने प्रतिपदि तत्करणे, wae- उपरप्येरन्‌ |

न चादःपद्‌ं तियिपरम्‌-इति दतोयेऽपि दिने प्रतिपदि यागे अजतोनासुपरोधो नास्ति दति वाच्यम्‌ । श्रय यददञचन्द्रमा न दृश्येत ताममावास्याम्‌'-द्रत्येवमा दिद्धचणात्‌ सावनस्येवाङ्धो- ऽवगतेः। यज्ञादौ सावनो मतः इति च स्मरणात्‌ श्रपि च । "यददसतवेव'-दृत्येवमादिभिः सूरैरुपवासकालं यिता, श्रय यददरूपवस्थो भवति'-दत्यादिमिः प्रातङ्पवसयमभिधाय, ‘SUI एवः--दत्या दिभिस्तस्मिन्नेव दिने दम्पत्यो माजनमुक्ता, तौ खल जायन्िश्रावेव-इत्यादिना asa जागरणं विधाय,

"अय पूर्वाह्न एव mausfa sar इत्यनेन, अ्रयानन्तरदिने 13

१९४ गोभिलौयं [९ प्र, ५ख,

प्रातराडतिहोमानन्तरमेव यागस्य सूत्रणात्‌ पूवंपरसा वनदि नलमेव उपवासपकच्लादियागयोः पय्येवस्यति । ‘vag: feet निक्रोय maga: प्रतनुते'-दरतौयञ्च श्रतिः सावनाभिप्रायेव स्युटमव- nea! कुतः ? प्रातर-दरति वचनात्‌ । wa प्रातरिति वचनाच्च प्रातरेव यागः प्रतिपदभावेऽपि,-द्रति प्रतोयते ।

नापि aatafed यागः कन्तेम्‌ उचितः । तत्र fe दितोया- विद्धतया प्रतिपदः, चनद्धमसो दभनप्रसङ्गः। सं खल्वनिष्ट एव । तथाच ग्द्यान्तरम्‌ |

"“ यजनोयेऽङ्कि मोमश्चेदारूण्यां दिशि दृश्यते | तच व्ाइतिभिहला दण्डं दद्यात्‌ दिजातये ” |

दृति। “एषा वे समला arafe:’—<fa च ब्राह्मणम्‌ ag- मानायां पुनरमन्धगतेव्वेचनात्‌ नेष दोषः। तदि दमुक्र,-“विद्धे sae’ - इति ।

“ सन्धिश्ेद पराह स्यात्‌ यागः प्रातः परेऽहनि | कर्वाणः प्रतिपद्धागे त्रोयेऽपि न cata” |

दूति च ग्द्यपरिभाषादौ खत्यन्तरम्‌ | श्रच पादः प्रातः- «fa केनचित्‌ पठितम्‌ । तदनाकरम्‌ ।

न चादःपदस्य तिधिपरतायामपि नियमेन yatatfeaag- पपद्यते शआ्राद्धपक्लादिवागयोः। चतुदेश्यामपि आदु विधानात्‌ न खर्वेतदन्यच दयं श्रुतिरित्यत्न किञ्चित्‌ प्रमाणमस्ति। भ्रतिपद्युवखन्‌ यजेतापरेचुः-दत्यस्यामपि श्रृतौ, प्रतिपदयुवघन्‌-दति श्रयते, न प्रतिपदि यजेत- दति । श्रुतिः खल्वेवमत्यन्तमुत्सष्टा भवति। न

|१प्र, ५ ख. | ग्रद्यख्जम्‌ | १९५

च वाक्यानुरोधात्‌ श्रुतिर्त्‌ खट युब्धते ! “यदस्या भिधानं शब्दस्य श्रवणमा चादेवावगम्यते, स श्रत्याऽवगम्यते”--द्ति fe पदवाक्ध- प्रमाणङ्ुशला मन्यन्त । शब्द श्रवएमाचाच्चायमयोऽवगम्यते,-प्रति- पद्यवसननिति। श्रन्यस्हु- प्रतिपदि यजेत, दति पुरूषनुद्धिकच्यितः। यथा BVA दाक्यादाष्यातपदमन्यसमाच्च नामपदं wetar यो- वाक्यायेः सम्पद्यते पुरुषकल्पनामूलः, am दयमयौ मवति, श्रपरेदयुः प्रतिपदि यजेत,-दति। तस्मादयुक्रः ख श्राश्रयितुम्‌ । अतएव, दे इ वे dwar, दे श्रमावस्ये",- दति पौणंमास्य- मावस्ययो दिंलसुच्यते | तदनेन प्रतिपदोऽमावस्यालं पौणमासोल- ञ्चातिदिश्छते,- इति प्रतिपद्युपवास एव saat yan विधोयते, —efa प्रतिपद्यामहे नान्नाऽपि warfatne सप्रमाध्याये सिद्धा- न्तितलात्‌। श्रय मत, प्रतिपदि यागेऽपि, श्रमावस्यायां यजेत, पौ णेमास्याञ्च,- दरत्युपपत्तये तस्याः पौणमास्यादिलमतिदिश्वते ? afe श्रमावस्यायामपि यागोऽनेनेव नयेन ्रवगम्यते,- दत्यस्मत्यच- एवानुग्टद्ययते।

स॒ खल्वयं ॒प्रतिपदयुपवासोऽन्येषामनुमतो नास्माकम्‌ः दति ्राचार्ययैणेव उक्रम्‌,-'उन्तरामित्यके- दरति। श्रतएव, एकेषाम- लुमतामुत्तरां दभरयितुं तत्रव 3, भ्रतिपद्युपवन्‌-इतौमां ति

तत्रभवान्‌ भटनारायण उद्‌ाजहार। अपिच । परेषामेवेषा श्रति- नास्राकम्‌ । रोरुकौयाः खरूवेवमामनन्ति, न श्रसच्छाखिनः | AMAIA नासनच्छास्तमन्ययचितुसु चितम्‌ |

“yare मध्यमे वापि यदि v4 समाप्यते |

१६९ at haat [९प्,५ख. |

तदोपवाखः पूरव द्यस्तददर्यांग दश्यते | ्रपराङेऽयवा wat यदि पवं समाप्यते | उपोव्य afaaefa शओोग्डते याग gaa” | दति च रू तिमेध्यमेऽपि भागे पर्वसमाप्नौ तदिने यागमभिदघाना श्रसमद्‌ क्रमेव श्रथेमनुग्टाति। न चात्ान्या गतिः सम्भवति, मध्वम- भागपय्ेन्ते पवेखमाप्तावपि परवदयरेवोपवासस्यावश्छम्भावात्‌ । तदच gaa चोणा भिप्रायम्‌, satay वद्धंमानाभिप्रायं प्रत्येतव्यम्‌ | यङपि- “staat यद्‌ सन्िस्ततः पूवेमयापि वा । तस्मिन्नदनि यष्टव्यं परतश्चेत्‌ परेऽहनि "' | दरति स्मरणम्‌ । तच, Mana ङो मध्यभागः, दति तिष्याभट्रोक्रमादरणो यम्‌ ¦ श्रावच्येते यत्न भागे, तटावन्तनम्‌,- दति qt: सम्भवात्‌, वचनान्तरसंवादाच्च | न MATE दूल्यस्यां कल्पनायां किञ्चित्‌ कारणमस्ति । एकदेव वचने,- श्राव््तने, ततः प्रवे वा,--दत्युपादानाच्च नायमथः शक्यति वक्रम्‌ । तस्मादस्या- अपि wa: पवौ करर तिसमान विषयतेव श्रवगन्तव्या । वचनस्य यया- श्रुताय परतायाम पि, श्रावन्तनकालेऽपि सन्धौ तददर्यांगमुपदिग्रन्तौ खतिर समन्तमेव श्रनुग्हतोति ध्येयम्‌ तद्चापि तथासम्भवं चौणणावद्धमानाभिप्रायता वणनोया । साधारणश्च रू तयः,

श्रषाधारणवतचनानामनुपरोधेन नेतयाः। परमार्थतस्तु प्रायेण विभिन्नशाखिविषयाणि वचनानि भवन्ति नेतेषामविरोध- सन्पादनप्रयासेनावश्छ मनः खेदयितव्यम्‌। yaw: सन्धिश्च यदि

[twa ख. | WAAAA | YEO

पवंणस्तुरौोयो भागः, तदा व्यक्तमस्मदणेनेव श्रामिरूपदिश्वते - द्‌ त्यनुसन्भेयम्‌ | वाचस्पतिमिश्रास्त.-“दरिदरपद्त्यादौ तु fame) तथा डि, श्रा देष्योस्तावद व्यवधानेन पूर्वा पराहानुषेयलं,- ूर्वेद्यः पिदश्यो- निक्रोय प्रातदं वेभ्यः प्रतनुते"- दति we: | लोगाकिरपि,- “ual वाय were यदि पवं aaa |

sna तच पवेदयस्तद दर्यांग tad ।

BUST Base यदि पव समाप्यते |

suite तसिन्नहनि श्रोश्ते याग cea” |

समाण्यते प्राप्यते | पव श्रमावस्या। site श्रौ पवसयं विधाय |

तेनापराहगामिन्याममावस्यायां आराद्‌ मौपवसथञ्च विधाय तद्‌न्त- Ue aera दृष्टिः इति वन्तलाथेः। एवश्च agararaq सर्व॑चेवोत्तरापराह् एव साग्निना श्राद्ध काय्थम्‌ः-दति परेषां विगरेषसुपन्यस्य,-“.एतन््रते चौ यमाणपद स्य उत्तरापराहाव्यापि- त्रमयेः। खवितापदस्यापि स्भ्मिताया उन्तरापराह्व्यापने प्रथमायाः प्रतिषेधो ऽथः, तदब्यापने तु विधिरिति यवस्ितविकल्यः--दति वणयाम्बग्दव्‌ः | तदच भगवन्तो गदमिदेवाः प्रमाणम्‌ | waa मते व्यक्रमुत्तरदिने श्रमावस्यायामपि दष्िरवगम्यते । ये a—atuet पूवेश्याममावस्यायां wga, इष्टिञ्च प्रवाहे प्रतिपद्येव वदन्ति, तेषामुपवाब्ढतोयदिवसे वा यागः स्यात्‌ । आद्धोपवास्योः समान- दिनलंवा नस्यात्‌ श्रतोनां खुनोनाच्च aetna उपरोधोऽवजे- नोयः स्यात्‌| ATA तएव प्रष्टव्याः WT ॥ ° ॥

१९ ८ गोभिलोयं [| ११.५४ ख. |

यस्राचतुदेश्यामपि चन्द्रमाः stad, तस्मात्‌-

हश्यमनेऽप्येकदा गताध्वा भवतौति ॥ € ॥

दृश्यमानेऽपि चन्द्रे । तदिदं चतुद मभिप्रेत्य वचनम्‌ । श्रस्यापि खल्वमावस्याविषयत्वे पूवणैव सुण शिनोवाल्याविधानादयंतपएव तच प्रातश्चन्द्रमसोद शंनस्य प्राप्रलाद नुवादापत्तः। एकदा-एकस्मिन्‌

काले। यदा खल विग्रकृष्टायाममावस्यायामपेच्छमाणयां सन्ध्या- समो पमुह्छनं स्यात्‌, तदैव, न सर्व॑द्‌ा-दत्यर्थः। “HATA गतः प्राप्त

देवपिदलोकप्रापणाय War अनया, सेय गताध्वा प्रशस्ता, भवतिः चतुदश्य पि! तद्‌ाह कात्यायनः | “agian दृश्यमानेऽपि तचतुदंश्यपेचया | श्रमावस्यां anda तदन्ते वापि निवपेत्‌ ” | द्ति। शतिः" श्रमावस्याव्यवस्थो पसदारायेः। श्रच किञिदक्ष- व्यमस्ति। aa तावत्‌ ‘asatt चतुद ण्याः, -दत्यादिना चन्द्रमसः चय ममिधायाद कालव्यायनः। “ ज्राग्रदायण्छमावस्या तथा ज्येष्ठस्य या भवेत्‌ | विश्रषमाभ्यां aaa चन्द्र चारविटोजनाः | श्रचेन्दुरादये प्रदरोऽवतिष्ठते

चतुथभागोनकलाऽवशिष्टः | तदन्त एव चयमेति रुत्छ- मेवं ज्यो तिखक्रविदो वदन्ति य्िन्नब्दे द्वाद गेकश्च यव्य-

| प्र, ५ख. | ग््हयादचम्‌ | १९ €

तस्िस्ततोयया परिदृश्यो नोपजायते |

एव चार चन्द्रमसो विदिता

aw तस्मिन्नपराह च दद्यात्‌ ” |

दति । तदस्मादिगरेषाभिधानात्‌ मागं गौषैच्येष्टयोशत्‌दं श्यष्टम-

यामे न आद्धम्‌। aa चन्दरचख्याभावात्‌ | किन्त्वमावस्यायामेव | yafet त्वमावस्याया ware परदिनेऽपि areal श्रनन्यगते- वंचनात्‌। Yaa वाषरदतोयांगे अ्रमावस्याया अलाभेन सशया- भावात्‌ । परत्र चनद्रच्यलाभाच। उभयदिने चन्द्रच्यलाभे तु प्वे-

दिनि wal “यदा चतुदेश्रोयामःः-दति वचनात्‌। न gaa विषेषामिधानेन तदपो चते | किन्त चन्द्रक्तयस्येव विश्रेषोऽभिधो यते।

यच्चोक्तं AMAR! "मागे श्रो षेजच्येष्टयो रुभयदिने चन्द्रचयलाभे यद्यपि यदा चतुद श्रोयामभिति वचनात्‌ yates एव श्राद्धं प्राप्नोति, तथापि तद्वचनं चनद्रचयान्‌रोघमूलमिति aqua चोणएायामपि परचापराहलाभे श्राद्धम्‌) श्रन्यथेलद्धि शेषाभिधानं व्ययं स्यात्‌” दति । तदसङ्गतम्‌ । हत्छचयानुरोधे प्रमाणाभावात्‌ | ननुमाभ्चत्‌ प्रमाणे, विग्ेषाभिधानस्याथेवक्लायं कत्छृक्यानुरोधः कल्प्यते टति चेत्‌ । नेषा साध्पौ कल्यना । विगश्रेषाभिधानस्यारथेवत््वस् रव्वेमेव द्‌ ग्ितिलात्‌ । तस्मात्‌ कपोलकर्पितेन क्सरचयानुरो घेन वचनस्यो परोधः सव्वेयेवासङ्तः । वचनस्य चन्द्रचयानुरोधमूलवेऽपि छत्स्चयानुरो घमूलत्वे न प्रमाणम्‌ । तथावरे वा माशान्तरेऽपि परव्वेदिने WIE न स्यात्‌ । छत्छ्रच्याभावात्‌ ।

दद्‌ मप्यपर मिह विवेचनोयम्‌ | दिनदयसंबस्िन्यमावस्या तावत्‌

Ree गोभिशोर्यं [ ₹२ ध्र ४ स्व. |

चिविधा सम्भवति; परदिने पृष्वेदिवसोयचत्द्‌श्यपेच्तया aa कालव्यापिनो, vanreafan, अ्रधिककालव्यापिनौ च। तचाद्या atu, दितौया स्तम्भिता, तोया वद्धेमानेत्यच्यते । तथाचार्यं चन्द्रमसः उयाद शनाभ्यासुपवासादिक व्यवस्थापितम्‌ । कालत्यायमस्तु QUA GIT वद्धमानायाञ्च Weleia शआ्आद्धमुक्तम्‌ । एवश्च चौोणायां चन्द्रमसः चयो agama तस्याद्श्रेनं नियामकं सम्पद्यते | स्तमितायामाचाखण विगेषालुपदे शात्‌ चन्द्रमसः चया- द शनयोरनुरो धाच्च gaa wa वा करणमिति विकल्पएवाचार्खय-

स्याभिप्रेत श्त्यवधाय्येते । तथाच कन्चप्रदौपे कात्यायनः |

^“ संमिश्रा या चतुदृश्या श्रमावस्या भवेत्‌ कचित्‌ | खष्वितां तां विदुः केचिदगताध्वामिति चापरे”! fai केचित्‌ यजुब्वंदिनः। श्रपरे छम्वेदिनः। तदच इन्दोग- परि शिष्टकता aetna यवस्धामनभिधाय ayqafeat ऋण्बे- दिनाञ्च यवस्थामभिदघता कन्दोगानामिच्छाविकल्प एवाभिप्रेयते reamed | इतरथा खल्वपेकितमनभिद्‌ धतोऽनपेकितञ्च ब्रवतो- ऽसंबन्धप्रलापिलमनवघेयवचनलञ्च तम्या पद्यते | न त्तेतत्‌ सम्भवति | GUHA STATA: |

“ चिसुद्धत्ताऽपि aver पूर्व्वा ent च age: |

qecaata: कार्य्या ययष्टं सामगो तिभिः ” | far तस्मात्‌ ममिश्रा येति वचनं चोणायाः पूव्वैसुक्लात्‌ बद्धमानायाञ्च वच्छमाणएल्ात्‌ स्तम्मिताविषयमितितच्नकारोक्तमादर- शोयम्‌ । वचनमिद मुभयतचामावस्याप्राप्तौ कुच we कर्तव्यमिति

| र, भ. ४ ख. | AGAMA | २०६

संश्रयप्रद्‌ नार्थम्‌ दरति वा चस्यतिमिश्रादिमतन्तु न युक्रम्‌ । व्ना- रम्भवेयर्थ्यात्‌ | कौ णावद्धमानयौो मेध्ये संश्रयप्रद शेनस्यानु चितलाख |

द दमप्यपर मिद विवेचनौयम्‌ । surat यदि gafea a व्यप्नोत्यमावस्या पौ राणिकमपराह् व्याप्नोति च परदिने, तदापि qafes एव चतिसुद्धन्तंव्यापिन्यासुपवासः sigs कन्यम्‌ । awa चन््रचयलाभात्‌ | Dual qasa करणस्योपदेणच । नाति- सन्ध्यासमो पतः,- दति सन्ध्यासमोपमुहत्तं माचस्येवाचाननुज्ञानेन घामान्यविषयस्य सुहन्तंचयाननुज्ञानस्येत दि तर विषयत्वात्‌ | परदिने चन्द्र ्यालाभेनाजाप्यापद विशेषाच्च । चिमुहर्ताऽपि कन्तेद्याः- दति द शेना | यत्र च yafed सन्ध्यासमो पमुह्टन्तैमाच श्रमावस्या, तचापि मागंग्नोषेव्येष्टयोरितर च yafea एव चतुदश्यां कर्तव्यं न

परचामावस्यायामपि । चौणयां परूववै्ैव करणो पदे ्रात्‌। चतुदट्‌- ष्यामपि आआद्ध विधाना । श्रमावम्यां प्रतौच्तेत- दति च aaa दिने चतुदेश्यां करणमुपदिश्यते तच्रेवामावस्याप्रतोचा सम्भवन्तौ श्नूद्यते न तु विधौयते । वाक्यभेदप्रसङ्गात्‌ । न द्यकमेव वाक्यमुभयं विधातु शक्रोति। श्रमावस्यायाश्च valet wears faataa । सौणणयां खल्वमावस्यायां geasa करणमवगतम्‌ | तदनेन arated | किन्त asa प्रथमं श्रमावस्या प्रतौच्णोया, तदसम्भवे yaaa चतुदरश्न्ते निवेप्तव्यम्‌, दत्येतदजोच्यते। न पुनर पर स्मिन्नपि दिने श्रमावस्याप्रतौक्वा awa: ) दिनान्तरस्या- नुपस्ितेः । प्रत्यासत्या श्रमावस्याप्रतोचा-चत्‌ द शन्तनिर्व्वा पयोरे क - सििन्ेवाद्धि सम्भवासम्वाभ्यामवगतेख | तदिदं वचनं अमावस्यायां

२० गोभिलोयं | ९, ५२ |

पराप्नाया मप्यविगरेषाच्चतुषदश्यां करणं निरस्यति ) श्रतएव, "तत्‌ fa ्रमावस्यावच्चतदंश्े, इत्यत ATE! Baraat प्रतौचेत। उभय ` faa: प्राप्तौ आद्धायामावस्या प्रतोच्णोयाः -दति तत्तकारेणणपि afwaa “az विप्ररृष्टलवाद मावस्यायाः प्रतौचणे सन्ध्यासमोपं

स्यात्‌, तदा Baraat न प्रतो चेत waar प्रतौ रेत" दति वणेयद्धि- भटनारायणोपाध्यायेरपि श्रयमेवार्थोभिद्न्हरेण प्रतिपादितः |

waafe चतदं श्नोतुरौययामानुपूर एवचनमनथंकम्‌ । नेष aie: तस्यार्थवच्नो पपत्तेः | चतुद्‌ गौ तूरौययामस्य श्रमावस्याया वा अपराचमम्बन्धः खल्वनया भदा प्रतिपाद्यते तच fe wear: सौयते। सोऽयमस्यायेः) यदा same चोयमाणा तदा श्राद्धम्‌, दत्येतावन्म्ातोक्तो च न waa पव्वेसििन्‌ वा ahs श्राद्धमिदं स्यात्‌ श्रपरस्मिन्‌ वा, इति। तदिदं पूवंसमिन्ेवाङ्कि कन्तैव्यम्‌, दति प्रतिपिपादयिषया च तुरौयं warning ्रनुपूरयेदिति वचनमथेवद्ववति। तसमाचतुदेशोतुरोययामानु- पूरणवचनात्‌ waar पौराणिकापराहं श्रमावस्यालाभे परैव करणमिति निर्ग्वामना वेना ।

किञ्च उभयत्र पौराणिकापराहऽमावस्याया श्रलाभे Usa वचनात्‌ waa करणम्य भवतोऽपि सम्मतलात्‌ az खल्वस्ति तुरौ ययामानुपूरणभित्यकामेनापि aya aa चेदस्ति, श्रच नास्तोति न शक्यते ama न हाच परदिने पौराणिकापराल्ल- लाभालाभयोः कञ्चिद्‌ पयो गोऽस्ति। येन परदिनमाञ पौराणि- कापराहलाभे Gas पोराणिकापराहात्‌ परतः प्रटत्तायाः श्रमा-

| १ ५. ५ सव. | ZAI | Vez

arerar नास्ति ataararaqafe gant तदलाभे दत्य्येत । तस्मादुभयतचैव तुरौययामानुपूरणएमस्तौत्याखेयम्‌ |

शरनुखाच लच्णाथेः | स खल्वविशिष्टं एव । प्रत्युत लचणाथे- कानुपदोपादानात्‌ चतुट्‌श्ौत्रोययामं लच्ोषटत्याल्पायामप्यमा- वस्यायां पूर्वै करणमवगम्यते | श्रन्यया ATS यामं पूरयेदित्येता-

aarasam, “दन्त व्यापिनौ चेत्‌ स्यात्‌" दति वत्‌ भवन्मतेऽपि मुहहन्तै माचस्येव पूरणं प्रतौयेत । किभित्यनुपद प्रयुक्तवान्‌ | तस्मा- द नुपद सास्मदूक्रएवार्थं तात्पय्येमवधेयम्‌ ¦ एतेन पूरयेदित्यक्र तुरौययामव्यापकलवं प्रतोयते । भ्रतएवानुपूरयेदित्यक्रम्‌ । तथाच श्रतु लच्यौ जत्य पूरयेदित्ययेः | श्रनुपूरयेदिति मुख्यापराहमम्ब- न्धौति यावत्‌ दति । तुरौयमनुपूरयेदित्यपराहप्राश्युपलक्षणथेम्‌ दरति चेवमादि यदृच्छावणेनमपि निरस्त वेदितव्यम्‌ |

तस्मात्‌ “यदा waza ya दिनं समाप्यते तदा चोयमाण- पकेऽपि श्रमावस्यायामपराहे तदुत्तरदिने श्राद्धम्‌ अनुपूरयेदित्य- भिधानात्‌ प्रकृते च परव्वदिने तुरो ययामानुपूरणाभावात्‌"--दति वा चस्य तिमिश्रवणेनमाद्रणयम्‌। ननु खल भोः । यदिदं ache मनुपूरयेदि तिव चनमनुकूलं युभ्राक प्रतिकूलञ्चास्माकमिति मन्यसे, तदिदमनुकूलमस्माकं प्रतिकूलञ्च युश्राक सम्पन्नमित्यहो wate: |

प्रतएवाचाय्येः ‘Atta चन्द्रमा न दृश्येत ताममावस्याम्‌ः दत्यमावस्यां ्यविशिष्टां खुचयिला तदसम्भवे दृश्यमानेऽपेकद्‌ा दति चतुद गौमेव चयविशिष्टां सूचयाञ्चकार । तस्मात्‌ परदिने- UTS श्रमावस्याया Bars चतुद शो विधानमित्यसङ्गता कल्पना |

२०४ mM Arata | ९ mye. |

प्रमाणाभावाच्च चोणापचश्च चन््रचख्यानुरोधमूलक दति aafe- व्िवादम्‌। ga? वचन्रडयसशन्द्रादग्रेनयोराचाय्यीक्योः चौणा- वद्धमानापच्योः परि शिष्टशता निबेग्रितत्नात्‌ । च्शयस्य चौ णाप कथञ्चित्‌ सामान्यसखम्भवाच | एतच्च चन्द्र ख्यावङ्‌द्धं सोपा पकच्म्‌,- दति, यदा eae श़ौयाममिति वचनं चश््रचयानुरोधम्‌लम्‌,- दति चेवमादिकमसषृददता तत्वकारेणापि खदस्तितम्‌ । शतुदश्येष पूव्वदि नस्य परिशमाप्तो परदिने we दने BCU VAT गते-

ववचनात्‌ । न चेतत्‌ श्त्या विङ्ष्यते दति waa वक्रम्‌ । चयवद्‌- दश्ेनस्यापि श्रौतलवा विशेषात्‌ | सन्निवेशरम्ह॒ arn: स्मतिमनुखरलति न किंञचिदनुचितम्‌ ¦ (कालश्चन्द्रचयात्मकः"- इति सामान्यस्मरण- मपि तुरौयमनुपूरयेदितिविग्रेषश्रास्त्नानुस्ारेण वणनौ यम्‌ | अतएव पौराणिकापरा्ोऽपि नाचानुरध्यते, एवं खल

पुनरपि खामान्यमेव शास्तमनुख्त्य श्रस्मच्छास्मुपरुष्येत । पौरा- faatarwe च च्ौैणादिपच्तचितयसाधारणस्य सोणापचमाज- निवे श्वतश्चन्द्रचयाडु म्बेलवमणस्तयेव | स्तम्मितायाञ्च परदिने पौरा- रिका पराह मणपच्य पर्वदिने चिमुह्ृरत्तायामपि करणं स्वयमेव वणितम्‌ । परमायेतस्तु वासरदतौयां गरे श्राद्विधानान्नाच पौरा- णिकापराहस्यात्यन्तमनुरोधोऽस्ति, वासरदढतौयां श पदेापाद्‌ानेनं पौराणिकापराष्कम्य कियतोऽशम्य परित्यागात्‌ azfafiwe

कियतो ऽग्रस्याभ्यन्‌ ज्ञानाच्च । चन्द्रमसि suse च दद्यात्‌, टृत्य॒पसहारोऽपि सखो क्रचन्द्र यवत्‌ सखोक्रवासरदतोयां गरूपापराक्- परतयेव सुतरामुपपद्यते | न पुनः परोक्रापराङपरतया । ga

[रप्र ५ ख. | WIT २०५

कमोपसंहारयोः समान विषयत्वानु रोधात्‌ । श्रुतावपि ओओौतएवा- पराष्ञोवणधितुशुचितः। स च वामरटतौयांग्ररूपणवे । safe ओ्रौतमपराशसुपेच्य पौरा फिकमपराक्चं वणयन्तोन न्यायेन BEET । पौराणिकापराश्ख पूरव्ववापि न विगििख्यते परममावस्या तज मास्तोत्येतावानेव विशेषः | किञ्चातः, awa खल्वमावस्याया- नात्यन्तमपेचेति निवेदितमस्मामिः। श्रतएव दशौ निमित्तं चण््- wa: कालः दति स्मरणम्‌ । श्रनिरपि चयापराश्योः 3ng- मभिद धाना नातौवामावस्याया श्रचाद्र दति द्गेयति । “श्रमा- वश्यायामपराह् पिष्डपिद्धेयन्ञेन चरन्ति” इनोयश्च श्रतिरमा- वस्यायां पिण्डपिदहयज्स्य करणं विधत्ते न चतुद्श्यां निषेधति । TAMA] पराचौनस्यान्वादाय्यस्य wei करणोपदेशादय- मपि तच्रापकष्टेययः। “तिष्ठन्त प्ररं प्रयजति"- दति प्रयोजापकर्षं

तदन्तकर््रापकषेवन्‌ | पर्व्वापरोौभावश्चानयोः, "* पिद्टयज्चन्तु faa विप्रख॒नद्रचयेऽग्निमान्‌ | पिष्डान्वादाय्येकं श्राद्धं कुर्य्यान्रासानुमा मिकम्‌ ?' ॥ ति मन्वादिभिरन्वाहाय्य्य पिष्डपिदयन्ञात्‌ पराचौनल- ACTA | “sararat दितौयं यद्‌न्वाहाय्यै तदुच्यते ” | इति wernt चान्वाहायथस्य दितौयत्रकोत्तैनस्मरमात्‌ पिष्ड- पिद्रयज्जस्य प्राथम्घावममात्‌ । एतेन, “a cia विना श्राद्ूमाडिताग्नदिंजन्यनः” '

२०६ गोभिलोयं [ ९. घ्र, ५.ख. |

दति मनुवचनमपि area) sa तु “fawfaeay- ख॒नद्रादशेने"” इति alata कल्पद्ूवमवलोकयन्तः श्रौ तममावास्या- पदं चन्द्रचयपरमिति वणंयन्ति । नेमित्तिकं स्मात्ते वा काला- न्तरमिदम्‌ | ait न प्रत्यचश्रुतिविरोधेन तदन्ते वापि निष्वेपे- दिति खतेरप्रामाण्यमा श्रद्नो यभित्यपरे मन्यन्ते |

न॒ चाच केवलं वयमेव पय्येनुयोक्रव्याः कदाचिचतुदेश्यां करणस्य भवतोऽपि सम्मतलात्‌ । away प््थलुयोगस्या विग्र षात्‌ | भटनार।यणोपाध्यायास्त॒ ‘sara भवतिः इति vata स्च मन्यमाना teat went प्रति श्रमावस्यानामसन्पत्तिरने- नोच्यते दति वणेयाम्बश्डवुः । तदेतन्तत एवोपलश्धव्यम्‌ ¦ afar नयं नास्यनुपपत्तिले ग्रोऽपि | waza श्रमावस्यानामतया तद तिक्रमस्य वक्रमश्रक्यतादित्यवधेयम्‌ | श्रतएव “राजनि ala वासरदटतोयांग्रे श्राद्धम्‌" दति, “चन्द्रमसि खौणेऽपराह च ददात्‌ दति चोपक्रमे उपख्हारे चामावस्यामनभिधाय चयापराहयोरेव सोणापच्े आ्राद्धमुक्रम्‌ | away, यदा श्रमावस्या सौयमाणा तदेव आआद्धम्‌, CYA, न तस्यामेवेति । तदेव yafea एवेति च तक्लकारेणेव aftagq । श्रतएव, परदिनमाते पौराणिकापरा- ऽमावस्यालाभे asa करणभित्यपि कदाचिदाशङ्का स्यात्‌ कश्य- चिन््मन्दमतिः, सापि मश्वदित्येतदथं तदेवेत्येवकारः सुतरासुप- पद्यते । खण्डान्तरव्यदाख्माचन्त॒ नातौोव प्रयोजनम्‌ । | wet णाष्येवकार मेतस्यानपायात्‌ | श्रतएव, सम्मिता -बह्धंमानयो व्विगिश्य श्रमावस्यापरिकः)त्तेनमिति घोौमद्भिरसु चिन्तमोयम्‌ ॥ < ॥

| ९. ५ख.] WET | २०७

श्रवसिता श्रमावस्याकथा | श्रप्वसितामिदान पौ णंमासो- कथामनुवन्तांमहे ।-

चयः पोणेमासौौकाला भवन्ति; सन्या aise मितोदिता deal ॥ १० ॥

चयः Fragrat, जिप्रकार काः+-दइति यावत्‌ । पौणंमास्य- एव कालाः पौणमासौकालाः भवन्ति) ते खल्विमे विभ्य Hew | सन्ध्या at | सन्ध्या तावदुक्तलच्णा। सा वा । भ्रस्त भितोदिता ai अ्रस्तमिते उदितो यस्यां,-यस्यां किल पौण- मास्यामस्तमिते सवितरि guaxa: समुटेति, सेयमस्तमितो- दिता। सावा seat. यस्याम्‌ उचैः स्थिते, कलारौने aq- दिते चनद्रमसि, पश्चात्‌ मवितुरस्तमयः स्यात्‌, सेयम्‌ ga: पौ णं- मासोत्यच्यते। सावा। दयं किल चतुदे्ोभिभ्रा भवति। पुराणेऽपि दत्यमेव पौणेमामोप्रकाराः व्युत्पादिता: | तथाचोक्तम्‌ |

“राका चानुमतो चेव दिषिधा प्ूणिमा मता। पूव्वादितकला रोने पौणेमास्या निशाकर ॥ पूरणिमाऽनुमतो Far पञ्चास्तमितभाखरे | यसमात्तामनुमन्यन्ते देवताः पिभिः सद ॥ तस्मार्‌नुमतो नाम परूखिमा प्रयमा सता | यदा चास्तमिते qe graze चोद मः ॥ युगपत्‌, सोत्तरा रागात्तदाऽनुमतिपूणिमि |

२०८ मोभिल्ौयं ९१्,५ ख. |

राकान्ताममुमन्यन्ते देवताः fash: सह | रञ्जना चैव चन्द्रस्य राकेति कवयोऽत्रवन्‌ "” ॥

दति | पञ्चास्तमित-दति छान्दसः प्रयोगः| कलाहोने निशाकर gagfed सति, aa भाख्करोऽस्तमेति, सेयमनुमतोे नाम पूणिमोच्यते । इयमेव, “उचचेः'- दति सखूचिता। श्रस्तमिते Ga परणचनद्रस्योद्धमः, युगपच्च CaM: पूणंचन््रस्यो द्रमश्च,- दति इयौ राका भवति। श्रचाद्या,-श्रस्तमितोदिता, दितीया सन्ध्यत्यस्मदौयं दशेनम्‌ , एतस्मात्‌ लिङ्गात्‌, षन्ध्या quart अपि, ्रस्तमयसन्ध्यासम्बस्धिनो ग्टद्यते, न पुनङदयसन्ध्यासम्बन्वि- न्यपिः- दूति युक्तम्‌ । सेयमभिद्यमानेऽप्ययं भिन्नयो राचाय्ैयो - विभिन्ना रौतिरित्यनवद्यम्‌ ॥ १०॥।

Se: पौणंमासौ तावचतरदगोमिश्रा सुतरासमुभयदिनगामिनौ भवति, कतरा qatatatar ? aqaare |

अथ यदः पुणाभवति ॥ ११॥

श्रयेत्यनन्तरा यासुः पौएंमास्यामेष विधिरिति द्भवति, श्रयश्रब्दः सुचभेदप्रज्ञापनार्थेः। WIT YAU दूचरेणास्येकद्चना स्यात्‌,-उचेर्व्वा यदहः पूरौ भवति" दत्येके वणंयन्ति ¦ यदह यस्मिन्नहनि पणेः सक लकलो पचयाद्‌ खण्डमण्डलखन्द्रमाः भवति, AGIA TYG: ॥ ११॥

कदा पुनख॒न्रमाः सकलकलो पचयादखण्डमण्डलो भवति ? कः खल WTA ITS ?-रृव्यस्यामाकाङ्क'यासुच्यते,-

| १ प्र. ४.) WIAA । २०६

wade न्नानस्याध्यायो भवति, अधौयौत वा afeayl वा पव्वागमयेत ॥ १२॥

पयगन्य एव, एतस्य gafaafyaw ज्ञानस्य, Brat ऽध्यायः श्रधोयते-दत्यष्यायो गन्धो भवति । तच्च गन्धम्‌, अ्रधोयोत वा- खयं वा पठेत्‌, तं विवचितन्नानोपायं ग्रन्थं ये विदन्ति-त <a तद्विदो च्योतिःशास््रविद उच्यन्ते, तेभ्यः सकाशात्‌ वा पब्ब दगेपौणेमासास्यम्‌ श्रागमयेत सम्यग्‌ जानौयात्‌ । कस्मिन्‌ काले चन्द्रमाः diad ?- तदपि ज्ञानं ज्योतिःशास्रसापेचमेव,-दत्यभि- Wa: | तच ्यकालः कात्यायनेनेव च्योतिःशस््रादारख दितः, पणेताकालः परमस्माभिवक्रमवशिष्ते | पञ्चदश्यां पञ्चदगे सुक्छन्तं किल चन्द्रमाः सकलकलेापचयादखण्डमण्डलेा भवति,-द्ति ज्यो तिःशास्लरविद्‌ः कथयन्ति i ataafa उद्‌ दरन्ति। "“ पञ्चदश्यां पञ्चदशे मुद्धत्तं चन्द्रमण्डलम्‌ | यया भवति, तदत्व सदा भव, aoa!” | दूति केनचित्‌ ज्योतिःशास्रङ्ुशलेन कथिद्राजा खल्वेवसुप- attaa: | “ शाकामध्यगतश्चन्द्रः पूणं इत्यभिधोयते ” | दृति च स्मरन्ति। कालवशात्‌ पुनरतस्यान्ययाल्ं जातम्‌ । युगपरिरत्या faa कालभेटो गणितागलवस्तुषु भवति, दति ञ्छो तिविदो वद्‌न्ति। waua, ततः पराचौनेन ज्योतिःशरास््विद्‌ा

भास्करा चारण भिद्धान्तशिरोमणवुक्रम्‌ | 14

Re गोभिलोयं [९्र,४५ख, |

“ कचाचतुयस्तरणेदं WE: करणान्तरं तिख्येगिनोयतोऽनात्‌ | पादोनषर्‌ काष्टलवां तरेऽतो- दल नदृ श्यस्य दलस्य Va” |

दति॥१२॥ ° ॥

अथ यद्‌ हरुपवसथो भवति, ace: Way श्व प्रातराहतिहृत्वेतदमभ्ः स्थण्डिलं गोमयेन समन्तं पय्युपलिम्यति ॥ १३॥

श्रयेति पूव्मैप्रकृताथम्‌ | व्वेप्रते यस्मिन्नहनि उपवसयो भवति, तददस्तसिन्नदनि प्रातराह्ति Bar, yare एव, श्रग्मरोतदधिष्ृतं स्थण्डिलम्‌, एतस्य श्रधिशृतस्याग्रेव्वां स्थण्डिलम्‌ श्रम्धगारम्‌, गोमयेन गो शकता गोमयोद्‌केनेत्येतत्‌ । समन्तं चतुरसतं परि सवेतोभावेनो पलिम्पति i एतदिति रसवतौनिरासायम्‌ । तत्‌ खल्वस्य दितौ यमग्धागारम्‌ । afew लो हा दिभाण्डस्ये ait रोमनिषेधाथेम्‌ । gate एव उपलिन्यति,-दति सम्बन्धात्‌ एवकाराच «yale एव उपवसथं द्ग्रेयति चत्रश्यामपि। अन्यया, प्रागावत्तेनादिति िद्धलादनुवादापन्नेः । श्रतएव पूर्व्वाह- एव प्रातराडतिं ला, इत्यपि न वश्छेते |

भिद्धायामपि प्रातरा्तौ, प्रातराङति sar—efa वचन- मौ पवसयिके श्रहनि खयं होमकरणष्चनाथैम्‌ । कथन्नाम > इता WVHA Tit प्यपलेपनदो मयोरेकः करत्ताऽवगम्यते ।

[९.५ ख, ] ग्यद्यदचम्‌ | २९९

किमयं पुनरच सख्य दोमकरण नियम्यते ? फल विशेषा यं मित्याइ | aa डि सख्य Ha ad waza खय शृतो भवति भवति चाच aU! “एते इ वे राजौ सर्व्वाराचयः खमवयन्ति; या श्रापूय्ये- AUTEN राचयः ताः सर्व्वाः पोणंमासौ समवयन्ति, या श्रप- चखौोयमाणएपच्चस्य waa: wat श्रमावस्यां समवयन्ति, स aed विद्वान्‌ खयमु पवसयं जोति, सव्वेदा हेवास्य खयं रतं भवतिःः-दति॥१र२॥०॥ अयेष्यरानुपकल्ययते ; खादिरान्‌ वा, पालाश्णन्‌ वा ॥ १४॥ अ्रथानन्तर, श्रोयागायेमिश्मान्‌,- “greneafane प्रमाणं परिकोततितम्‌ | एवं विधाः Bae समिधः सव्वेकञ्मु | समिधोऽष्टाद शेश्स्य प्रवदन्ति मनौषिणः।

दर्शं च पौणंमासे च faery विग्रतिम्‌ °, ति कम्मप्रदौपोक्रलचणसंख्याकान्‌ । बडवचनमादत्यपेचम्‌ । उपकल्पयते, उप समोपे श्रप्रेरित्यर्यात्‌, कल्पयते श्रासादयतौ- त्यथः oar विभिनष्िःखादिरान खदिरमयान्‌ वा, पाला- रान्‌ पलाग्रमयान्‌ वा। खदिरपलाग्रौ प्रथिद्धौ । वा्रब्ददयन्त्‌ ल्यवददिकल्पायम्‌ । ते खल्विमे Ca यच न कन्नेव्याः, तदाद RATT: | ^: श्रङ्गदो मसमित्तन्लसोव्यन्याख्येषु RNs | येषाञ्चेतदु पचथक्तं तेषु तत्सदृररेषु च ।

२९२ गोभिलोयं (rua ख. |

श्रक्तभङ्गाटि विपदि जलहोमादिकम्मणि | सो माडतिषु स्व्वास नेतेिश्रो विधौयते ” |

दूति, श्रम्धायमर्थैः। faarerfenaiguat ये dared श्रङ्ग होमाः-दत्युच्यन्ते | येऽपि सर्सिद्धविष्कास्तन््होमाः । fafaur: किल होमाः या ज्निकमम्प्रदायप्रसिद्धाः,-चिप्रदोमास्तन््ररोमाख,-- दृति। तच थे faa इयन्त,-तद्मे सायप्रातद्ामाद योऽनङ्गविस्तार- gar: चिप्रदहोमा उच्यन्ते । ये तु परिसम्‌ इनवद्दिराङ्गविस्तार युक्ताः, qa तन््रस्येतिकन्तैव्यताया यथोक्ताया; संबन्धात्‌ तन्लो मा उच्यम्ते |

यश्च श्रासन्नप्रसवायाः सुखप्रसतायं सोग्यन्तोदहोमः। Fay साय- ्रातश्वरेवहा मानाम्‌, उपरि पञ्चात्‌, एतत्‌ दृश्राख्यं द्रव्यम्‌, उक्तम्‌ श्रा्नातम | तेष्वेतेषु तत्सदृशरेष्वेन्येषु च चिप्रहेमेषु । यः किल Hert यानेन पत्या नौोयमानायामचभङ्गनद्ध विमोच्ता दि विपदि Sfafaar wat विदितः यश्च, “पौणमास्यां राचरावविदा- fafa ye नाभिमाचमवगाद्याच्ततण्ड्‌लानृगन्तेष्वास्येन जु यात्‌ खा इत्युदके”-दति काम्योजलदहेमः, श्रादिपदात्‌ ay पदवत्म- होमः, याश्च सोमरसाड्तयः, तेषु एतु सवषु होमेषु दध्मो न विधौयते,-दति॥१४॥ ०॥

खादिरपालाशलामे, विभोदकतिल्वकवाधकनौव- निम्बराजटक्षशल्मल्यऽरलुदधित्थको विद्‌ार श्ेष्मातक- वजएसववनस्यतौ नाभिधरोयथाथए स्यात्‌ ॥ १५ |

खादिरपालाग्रयोरलाभे श्रसम्भवे, विभौदकादिवन्नमन्येषां

रप्र. ५ ख. | VACA | ०२९२

सर्वेषां वनस्पतोनामश्वत्य प्रशतौनाम्‌, TM, ययाथम्‌, W प्रयोजनम्‌ श्रनतिक्रम्य, स्यात्‌-श्रासादनौोयो भवेत्‌ । तद लाभे,-रत्यनभिधाय, खादिरपालाशालामे,-दति जात्या दवमुपलक्यन्ना चाय्येस्तयो-

रलाभ एव सवंवनस्पतौनामुपादान, न तु तत््मतिन्ष्योरपि कदर- पारिभद्रयोरभावे,ः- इति दशयति विभोदकादयो टच्जाति- विग्रेषाः ॥ १५॥ ° ॥

विशखानि प्रति लूनाः कुशावदहिः॥ १६ ॥

विृष्टाः ganda: शाखाः पत्राणि यस्मात्‌ थानात्‌; तानि विशाखानि-कुग्रस्कन्धप्रदे ण saa तानि प्रति लचोरत्य लूना- feat aur, वहिः वरिःस्तरणर्यमासादयिवयाः-दत्यथेः | वद्धिःसंज्ञकाः.- दूति वा व्याख्येयम्‌ | aca विधयप्राधान्धविवच्ये-

कवचनं द्रष्टव्यम्‌ । ‘afes’—efa बहवचनान्तमेव शलपाणिः पठति तदा वक्र एवार्थः ॥ २६॥०॥

उपमूलल्‌नाः पितृभ्यः ॥ १७॥

उपमूले मूलखमो पदेशे लृनाः कुश्राः, Tere: पिदकर््माथेमा- घादयितव्याः+- दति प्रसङ्गादिदोच्यते। ते खल्विमे पिचयेमा- सादयितयाः कुशाः मृलसमोपेऽप्यघोभाग एव लवितवयाः नोद्ध- भागे | कस्मात्‌ ? “ इरितायल्ञियाद भाः पोतकाः waafsar: | समूला: पिदेवत्याः कल्माषा वेश्वरे विका ” |

२९१९ गोभिक्लोयं | रध. ख. |

दति sate समूलो पदेश्रात्‌ । एके पुनरूपमृललूनानां समूखत्वा सम्भव मन्यमानाः, पिष्डास्तरणक्ुशानां च्छिन्नमूलत्व- विधायककात्यायनद्न पश्वन्तोभरान्ताः eafag पिण्डास्तरण- कुशपरम्‌- दूति वद्न्ति। तदसङ्गतम्‌! मृलादघम्ताक्ञवनएव समूलो पमूललूनलयोः सम्भवात्‌!

“ ग कणेदोर्घाश् कुशाः wat ear: समूलकाः ” |

afa तङ्कतत्रचनान्तर एव हिन्ञानामपि कुशानां समलल- CUTS । कात्या यनस्त॒ न ॒भ्रसप्सृच्कारः,- दति तृचो पद्‌ न - मत्ानुचितम्‌॥१९७॥०॥

तेषामलामे, श्रकठृणशर शौ यैवरूबजसुलवनललुण्ठ- वज्नध्सव्वेठृणानि ॥ १८।

तेषां ययोपदिष्टानां कुशानामलाभे, शूकदणादिवन्मै सब्पै- ठणानि, वदिषस्तरणाथेमासाद यितव्यानि, वदिःसज्ञकानि वा भवन्ति। तेः कुशार्थैः कत्तंव्यः-इत्यथैः। wae, शकयुतं SUA | gah फलपुव्यमन्ञय्येः। शराद यः, णजा तिविगेषाः | यत्‌ पुन- बेरखबजविधायक पुराएवचनम्‌--

“St: काशाः वल्बजाख्च तथाऽन्ये तौच्छरोमश्राः | way ग्रादलदेव षड्दर्भाः परिकौसिताः*।

fai तत्‌ कौयुमादिव्यतिरिक्रविषयम्‌ | नतौक्तरोमश्राः.-- दति बर्वजानां विश्रषण, tara तद्धतिरिक्रबस्बजानां faa बोद्धव्यः" दति नारायणोपाध्यायप्रतयः। azeg तम्‌ । साधारण-

[7° naw. | WAGAA | ९२५

वचनव्यपाश्रयेण खश्रास्तषङ्चस्यान्या यत्वात्‌ | (तथान्ये दति बरवजानां भेदेनेव तौच्एरोमश्रानामवगमाच । श्रन्यया, (तया- न्ये द्रति प्रमादपाठः स्यात्‌ । षटसद्या विरोधाच्च । षटसद्या- कन्तेनं खल्वेवं विरुध्यते । तौच्छएरोमश्रलस्य बल्बज विगेषणवे पञ्चानामेवो पलम्भात्‌ | न च- ^ पिदतोयेन देयाः स्यदूर्व्वाः श्यामाकमेव ।

द्रति तत्‌पूरवेवचनो पात्ताभ्यां दर्वाश्यामाकाभ्यां सद्या पूरणम्‌ दति वाच्यम्‌ । सप्रसह्याऽऽपन्तेः | तस्मात्‌, ततो मेरेमैव दह षला- मुपादानम्‌ | षल्ामेव वा मध्ये दुर्वाश्यामाकयोरितरापेचया उपा- देयत्वायं तयोः wi प्रातिखिकतया कौत्तनम्‌,-दति वणंनौयम्‌ । ते खल्वच श्रादलतयेव लभ्येते । यच्च.-ग्रादलम्‌- दूति दूर्वादिषड्‌- विशेषण gaged तु सप्रमापन्ते,- दति वाचस्पतिमि्रवणंनम्‌ | तदप्यतुचितमेव | विशेषणलाऽसङ्गतेः। शदलस्येकववचनान्ततया कुश्रादौनाच्च बह्धवचनान्ततया निर्दे्रात्‌ परस्रमनाकाङ्खल- wate: | मोच्जख शादलश्चेव-दति च सुञ््ादिग्यो भेदेनेव शाद्रलस्यावगतेः | पृम्वेवचनो पात्तयोः दर्वाश्वामाकयोरतान्तर्भाव- wines | षडदभाः- दति खल्वत्र परिभाव्यते, तेषामेव दू वांश्यामाक्योः विग्रोषविवच्या पूवो पादानम्‌-इत्यस्द्‌क्रेव

वणेना | श्रतएव Te पटितानामपि कुशानाम्‌- “ गोकणदोर्घाश्च कुशाः सरृच्छिन्नाः सम॒लकाः ” | द्रति प्रव्वेवचनपूर््वाद्धं परिकौत्तेनं सङ्गच्छते। तस्मात्‌ पूव्यैवचने ूर्व्वाद्धन प्रथमकल्यानां EMAAR, उन्तरारदधंन च श्रनुकल्पान्तरा-

०९६ गीभिलोय | ९ प. ५ ख. |

पेया owafenat: दूर्वाश्यामाकयोः षयगपादानम्‌-इत्या- द्रणोयम्‌॥९८॥ ० ॥

अञ्यं;स्थालौपाकौयान्‌ ब्रौहौन्‌ वा यवान्‌ वा SUAS AAU खवमनुगुप्ता AI इति ॥ ve |

wa प्रतिपदम्‌ उपकच्पयते- दति Vad | कथम्‌ ? श्राच्यम्‌ उपकन्ययते। स्याशोपाकौयान्‌ स्थालौोपाकसमर्यान्‌,- यावद्धिः सयालपाको farefa तावतो aeta वा यवान्‌ वा, उपकल्पयते । चवर्स्यालोम्‌ उक्रलच्णाम्‌, उपकल्पयते । मेखणम्‌- “° दष्रजातो यमिश्माद्धप्रमाणं मेचण भवेत्‌ | SAY क्क पए्थ्वयमवद्‌ानक्रियाचमम्‌ | uaa cal यस्तत्र विगरषस्तमदं Aa । zal इङ्कलष््वग्रा तुरौयोनन्तु मेचणम्‌ ° | दति कश्मप्रदौपोक्रलच्षणम्‌, उपकल्पयते । रूवसमुपकशर्पयते । सुवलच ण सुक्तम्‌ | BANAT श्प उपकल्पयते । दतिना, अन्यद aya दर्नवोपर्टतिकं सूचयति । उपकल्यनं चामोषाञुदगय्राण- ARV: प्राञ्चं प्राञ्चं प्रयोजनानुसारेण करणोयम्‌ । तथाश कश्मप्रदौपः । “org प्राञ्चुमुदगग्मरूदगग्रं षमोपतः | तत्तयाऽऽसाद्‌ यदर्य यद्यया विनियुज्यते ” | <fa | उपक चितानां चामोषां प्रसेको वो चणएमभ्यक्तण्ञचा द्धिः RNY | ACTS गद्यासयदः |

| ९ प्.५ ख. ) ग्य दद्चम्‌ | RYO

^ द्रव्याणासुपक्ञप्नानां etatarat यथाविधि । प्रसिश्चन्‌ atau ङुर्य्यादद्धिरभ्यच्तणं aa” | इति । तदिदं द्रव्यासाद्‌न स्ण्डिलिोपलेपनात्‌ परत एव करणोयम्‌। BAG? श्राचार्ययेण तयेव द्चरिततवात्‌ । were पुचौऽप्याद ग्यद्धया सये | “We: ae रला गोमयेनोपलिप्य च । द्व्याष्यत्तरतः By sat कुर्याद्‌ ट्डःमुखोम्‌ "" । इति। तदनेनोपलेपनात्‌ पर दव्यासादनमभिधाय, “area तत्‌ प्रवच्छयामिः-दत्यादिना लचणमरिस्थापनादिक्श्च परतो- ऽभिदहितत्रान्‌ | श्रथेवसुद ग्नद्रेयासादनं कषप्रदोपोक्त विरुध्यते | नेष दोषः। भविव्यताऽयमग्मिनोदौच्याः संबन्धोपपन्तेः। तथाच ““पुरो- डाश्रकपालेन तुषानुपवपति-दत्यतच यथा भविष्यता पुरोडाशेन कपालस्याभिसंवन्धो faufa:, तयेवाचापि भविश्धतैवाग्भिना उन्त- रस्याः संबन्धो sige.) श्र्रिस्थापनात्‌ प्व्वंमेव द्रवयासादनस्योप-

दे शरादनन्यगतेवंचनात्‌ ॥ १८ ॥ यानि चानुकल्यमुदाइरिष्यामः॥ २०॥ यानि तेलादौन्यनु कल्यं परत्यदादरिव्यामः। चशब्दात्‌ यानि च उल्खलादौन्युद्‌ा इरिग्यामः, तान्युपकन्पयते ॥ ko fo ॥ श्रयेदानोमुपवसतो ब्रतमुते,- न तदः VATS ॥ ₹२१॥ तद दस्तस्मिन्नहनि, न wey wasn त्यजेत्‌ ग्णदम्‌-

२१८ गोभिलौयं [९.५ ख.

queda । ख्ज्यतिख्यजतिक्म्मां 1 तदनेनास्य yarar- निषिध्यते प्र्ज्येत- प्रकर्षण et गच्छेत्‌-दति वा बयाष्येयम्‌ ॥ ९१॥ ° ॥ दूरादपि खहानमभ्येयात्‌ ॥ २२॥ श्रभ्येयात्‌ रा गच्छत्‌ । खय होतुम्‌ । तद्‌ रिति वन्तेते ॥ eon अबहवादो स्यात्‌ ॥२३। ae वदितुं The यस्य,- सोऽयं बहवारौ. स न भवति,- दत्यबड्वादौ, स्यात्‌, तदहरिति ana एव । तद च,- ताच्छो-

ल्यायेकनिणिप्रत्ययात्‌ wa बह्कवादौ न भवेत्‌, व्याख्यानादौ खस्वटोषएव बड कथनेऽपि,- दति दशयति vee to i

sade धनं करौणोयान्न विक्रौणौत ॥ २४ ॥

श्रन्यतः सकाशात्‌ धनं Fy RITA, नतु खयं विक्रौ- णोत waa) तदहरित्येव। तदच तुशब्दो भिन्नक्रमे योजनोयः, ्रनयको वा । “मिताचरेभ्वनयकम्‌'-दति वचनात्‌ ॥

28 ile || सत्यं विवदिषेत्‌ ॥२५॥

BATA: | सत्यं वदेत्‌, दति ama, सत्यं विवदिषेत्‌, षति दत्रयन्नाचाय्या मनसाऽप्यसत्यं ah नेनच्छेदित्युपदिश्ति । २१५॥ °॥

अथापरान रवाक्षत्योपवसथिकं erat सुज्ौ-

[ श्र ५ ख. | RAGA | WWE

यातां ; यदेनेयोः काम्यएःस्यात्‌, सपिमिश्रएस्यात्‌ $ कुशलेन ॥ २६ ॥

श्रय दश्माद्याहरणानन्तरम्‌, WIT, FATS एव दन्पतौ सुशो याताम्‌-दूति भिन्नक्रमेण योजनोयम्‌। कुतः? yalw एव खानस्यान्नानात्‌, AI च कारणविगरेषाभावात्‌। तथाच स्मरणम्‌ |

° चतुय च तया भागे स्नानां षद मादरेत्‌ | तिलपुष्यङ्शदौोनि खानञ्चाश्शनिमे जले ` |

इति । “श्रपराह् ब्रतोपायनोयमस्नौयाताम्‌?- दति च तन्त्रा न्तरे WIS एवानयो भाजनो पदे शात्‌ | तस्मार्‌ यथो क्रएवायैः ।

HIATT भागः, HT!) ततैव भुच्रीयाताम्‌,दत्येक- भोजनमनयो नियम्यते, दिभोजनप्राप्नौ भोजनान्तरब्यद्‌ सार्थम्‌ । fa भुद्धौयाताम्‌ ? ओ्रौपवस्यिकम्‌। उपवसयेन सं्ृष्ट-तचापि यद विरद्धम्‌ | तचापि एनयो दम्पत्यो यत्‌ काम्य कमनोयं रुचितम्‌- द्रत्येतत्‌ | स्यात्‌, भवति । afafas टतमिश्रञ्च स्यात्‌ । यञ्च कुशलेन सुखेन, परिणमति, दति वाक्यशरेषः। एतद्‌क्त भवति ¦ दत्यमो पवसथिकमनल्पं ystarat, यत्‌ सुक्रमनयोः सुखेन परिण- मति, न मनागपि श्रोरवेषम्यसुत्पादयति,--दइति। एवं खल्व- fava stern: सम्पत्यते,- इत्यभिप्रायः। किम्यनस्तदौ पवसथिकम्‌ ? लवणा दिवच्जम्‌,-दति त्रम: | कुतः › ग्टद्यान्तरवचनात्‌ | तथा- चोक्रम्‌ |

^“ लवणं मधु मासश्च चारं श्रो येन gad । उपवासे न ysia, नोरूराचौ च किञ्चन” |

२२० atresia | १२ घ्र ५ प्व. |

दरति। aa, seust किञ्चन न मुद्गौतः-दत्युपादानात्‌,

दिवा दैवादभोजने, रातेः प्रथमयामेऽपि भोजनं द्‌ शयति ।

^“ दिवोदितानि कर्माणि खकाले न शतानि चेत्‌ | naar प्रथमे यामे तानि कूर्यादतन्तितः ” |

दति च स्मृत्यन्तरम्‌ ॥२६॥०॥

दूति मदामदो पाध्यायराघधाकान्तसिद्धान्तवागो शभडाचा य्थात्मज- भ्रोचन्द्रकान्ततकलङ्गारस्य कृतो गोभिलोयग्टद्यस्ुखभायये प्रयम- प्रपाट्कस्य Wat खण्डिका tie ti

Tumors

प्रथमप्पाठके षष्टो alam |

श्रयेदानोमौ पवसयिकभोजननियमद्र टिम नाद्यणएमुदादरति,-

मानतन्तव्यो दोवाचाहता वा रतस्य मानुष्याहति- भवति ; य ओपवसथिकं नाश्नाति ॥ १।

मानतन्तव्योनाम कथिदाचाण्येः इ किल उवाच ) किम्‌ छवाच ? ATA | न Eat BEAT फलरदिता,इत्येतत्‌ । वे- दत्यनथैको निपातः) एतस्य, श्रौ पवसयिकम्‌ अनश्रुवानम्य मानु- खाङ्तिर्मनुव्यो पकारार्या srefa:, सायं प्रातदेमिवेश्दे वादिलक्षणा, भवति | safe arausfacsa भवति- मव्वाऽपि होमो- निष्फलो waaay: मानुव्याहतिः प्राण िदोचलच्णा वा | तथाच Waid | “ween ब्रह्मचारौ च यस्वनश्रम्तपश्चरेत्‌ | प्राणाश्चिहोचलोपेन श्रवकौर्णो भवेत्त a” । दति | ^“ श्रनडवान्‌ ब्रह्मचारो च श्राहिताग्निश्चते चयः aaa एव सिध्यन्ति नेषां भिद्धिरनन्नताम्‌ `" | दति चेवमादि | तयाचावश्यं होतव्या मानुखाडतिः प्राणि हो लक्षणा WU न इता भवतौत्ययं प्रत्यवेतौत्यभिप्रायः। एतस्य,--

RAR गोभिकौयं | ९ प्र दख. |

दति श्राचाय्यै एव विदणोति। ‘a जओापवसयिकं नाश्नाति a शुङ्कः ॥ ९॥०॥

अनौश्वरो ह क्षोधुको भवत्यकाम्योजनानां पापव- सोयसौ हास्य प्रजा भवति ॥ २॥

न ईश्वरोऽनोश्वरो इ किल भवति , सर्वव॑त्ेशव्यंमस्य areaa खस्य द्रयेऽपि,- दरत्ययंः। चोधुकः चुट्‌युक्रः,-श्रदटप्नः षदा भवतौ- व्ययः । न काम्योऽकाभ्योऽकमनो SORTA जनानां लोकानां भवति । किञ्च, पापवसोयसो पापश्ौला, ₹र किल we ओप- वपय कमनश्रुवानस्य, प्रजा सन्ततिभेवति । पापं प्रसिद्धं वसौयः पुण्यम्‌ । तद्‌ भयवत्यस्य प्रजा भ्रति,-दति वा वणेनौयम्‌ ॥२॥ ०॥

wears दोषमभिधाय, wig! वेपरौत्येनास्मवानस्य णा श्रमिधोयन्ते,-

a च्रौपवसथिकं ay ईश्वरो इ भवत्यष्षोधुकः काम्यो जनानां वसोयसौ इहास्य प्रजा भवति sh

वसौयमो कल्याणो पुण्यवतौत्यनर्यान्तरम्‌ | सुख्िरा,- दति az- भाष्यम्‌ । श्रपापवसोयसो,-दति पाटे पापवसेयसो वयाख्याता, सा न भवतोत्यपापवसोयसौ | इतभाव्यमन्यत्‌ ॥ इ ॥ ° ॥

यस्माद पवसयिकमनन्नुवानसयैते दोषाः, WAAR चेते गृणा- भवन्ति,-

९. ६ख. | WIA | ह्‌

तस्मात्‌ यत्‌ कामयेलौपवसथिकं भुश्जौयाताम्‌॥ 8।

यदौ पवस्यिकं कामयेत ग्टदपतिः, waar कामयेयातां दम्पतो, तह्ुश्नौ याताम्‌ ॥ ४॥ ° ॥

अ्रयदटानोमन्यदपि त्रतमभिधोयते,-

अध रुवेता;राचिए{शयौयाताम्‌ ॥ ५॥

Sit भ्मावेव न पन्यङ्ादौ | Beta न निषिध्यते vat उपवस्यदिवसोयां राति ण्योयातां दम्पतो। १॥

तौ खल्‌ जाग्रन्मि्रावेवेताराचिं विदरेयातामिति- Sarasa वा केनचिद्धा ॥ & ॥

लो anal) खल्चित्यनयेको निपातः। nafs जा यदवम्ब- aq खापं मिश्रयन्तो, एतामो पवसयिकां राति विदरेयातां नये- याताम्‌-दृत्यथः | कथं जाग्रन्मिश्रौ भवेताम्‌ ? तद्च्यते। <fa- हासमिस्रेण । भावप्रधानोऽयं निरः दत्यम्भावे ठतोया । दति- दासमिश्रतया--तदालो चनयेत्येतत्‌ । दनिदाममिश्रण केनचित्‌ aya वाः- दति वा aaa) श्रन्येनापि केनचित्‌

पुष्यकथयादिना वा, दत्ययमन्यपायो जाग्रन्मिश्रले " ई॥

जुगष्सेयातान्त्ववात्रत्येभ्यः AAT: ॥ 9 ॥ जग ष्येयातां निन्देताम्‌। अर्रत्येभ्यः, व्रते माधु व्रत्य, तन्न भवतौ- त्यत्रत्यः-त्रतविश्द्धमुते। तेभ्यः aaa: ग्राम्यघर््रादिभ्यः+-तानि कर्माणि त्यक्म्‌-दत्ययः। aH इच्छा वा जुगष्णोच्यते। तदा

९२४ गोभिलो य [ १५. ६ ख. |

खल्वत्रत्येभ्यः रात्मानं रचितम्‌ इच्छेताम्‌-दति ama वचनव्यक्तिः, ane: सम्भवकालं व्यवच्छिनत्ति) एवशब्दश्च, vad नियमयन्‌ व्यतिरेके ब्रतभङ्गमवगमयति । श्रतएव समस्येते, “° स्मरणं कतेन केलिः dat गद्यभाषणम्‌ । सद्धःल्पो ऽध्यवमा यश्च क्रिया निष्पल्तिरेवच | एतन्देथनमष्टाङ्ग प्रवदन्ति मनौ षिणः । श्रलुरागात्‌ कंतञ्चेव ब्रद्धचय्येविरोधकम्‌ | विपरौतं ब्रह्म चय्येमे तदे वाष्टलच्षणम्‌ ” | दृति | " उपवासे तया ata दन्ति मप्र कुलानि a | aint सम्म्े्णात्‌ स्यर्शात्ताभिः कङ्यनाद्पि। aga विपद्येत, न दारेष्वतुसङ्गमात्‌ ” । दूति चेवमादि। Ba 4, सम्मचणात्‌, सङ्गयनात्‌,-दत्यच सरागलं सग्ब्दस्यायेः, सादचर्य्थात्‌ स्पग़ेऽपि तथा, दति शलपा- GT aT: | AVA वा,-गाचनग्यङ्गाटौनि समुचि- नोति | कस्मात्‌ ? “ गाचभ्यदङ्ग शिरोऽभ्यङ्गं ताम्बलश्चानु लेपनम्‌ | AAG AA म्व यद्चान्यद्दलरागक्त्‌ ” | दूत्येवमा दि स्म्ररणात्‌ ॥ ७ ॥ ° ॥

न प्रवसन्ुपवसेदित्याहः ॥ ८॥

"नक

प्रवसन्‌ प्रवा्षमनुतिष्ठन्‌ न उपवसत्‌+-दत्याङ्रेके श्राचार्ययाः

[Xue ख. | DITA । Rey &r एतस्माद्‌ वावगम्यते, प्रवसन्नप्यपवसेन्‌,- दत्यन्ये ATTN मन्यन्ते

दति॥८॥ et यदा तु खन प्रवसन्‌ गटहपतिनेापवखति, तदाऽपि,

पत्या Ad भवतोति ॥ € ॥ पल्या व्रतमो पवसयिकं भवति, दति श्राहकराचार्य्याः ॥ < ॥

. ~ . + तदेवं प्रवसता नोपवस्तव्यम्‌,-दत्यकेषामाचाय्याणं मत, प्रव-

मताऽप्पवम्तव्यम्‌-इति चापरेषाम्‌ | एतस्मि विकन्े सति,-

यथा कामयेत, तथा FATT ॥ १०॥

छतभाय्यमेतत्‌ ॥१०॥ ° ॥ रवमेवाहिताग्रेर प्युपवसथो भवति ॥ ११॥

आहिता्चिः पञ्चाथिख्च्यते। मत्त, “‹ पवनः पावनस्तेता यस्य पञ्चाग्रयोग्टहे ” | दति Sar पवन भ्रावसथ्योऽश्भिः, पावनः watsfy: चः शनोतापनोद्‌ नाद्यं aEy देगष्पि विधोयते दति कुकभडः | तरेता द्क्तिणा्चिगाहंपत्याहवनोयलकणमग्मि्रयम्‌ । ज्व रत्‌ | श्रापासनाग्निमधिदटत्य उपवमयम्य सूचितलाद्‌ाहिताग्ररेष न प्राप्नो- तौन्ध्वमति दिश्यते॥ १९॥ ° ॥

Fara विदध्यात्‌ ॥ १२॥

आन्नायते श्रभ्यस्यते,-दृत्याख्नायो वेद उच्यते। स खल्वान्नायः 15

VRE athustta Res ६ ख. |

श्राखान्तसेयोऽपि यदन्यदिदध्यात्‌, तदपि कन्तयम्‌,-दति वाक्य. Ta: । श्र्यय्थप्रत्ययतवादञ्चिहो चस्य azrarafafed qaifeafi- qa) चः aqea, qarnaa समुचिनोति॥१२॥०॥

अथ ae खव प्रातराहति? हत्वाऽगरेणा्िं परि- क्रम्य दरशिणतोःऽग्रः प्रागय्रान्‌ दभानास्तौये ॥ १३॥

्रयापरदिने प्रातराह्कति war! सिद्धाया श्रपि yaw Ea: पुनरभिधानं क्रमायेम्‌। कथन्नाम? प्रातराह्तिं इला स्मिदा- धानान्तं विधाय amar कम कुर्य्यात्‌ । कुतः ? “surg ममिधञ्चेव ब्रह्माणसुपवग्येत्‌ ” | दति कश्मप्रदौपद्‌भेनात्‌ । “श्रभ्भिमुपसमाधाय टरिएतो- न्रह्यासनमाम्तोय्ये" दृति च ग्यान्तरम्‌ । नेतदेवम्‌। कस्मात्‌ ? ख शास्र विरोधात्‌ | AWTS WHTATS: | “ लेखनाभ्युच्णे wat निहितेऽ्नौ सुमिददेत्‌ | ततो मियं छवा Raia परिसमूहनम्‌ | ब्रह्याणसुपसंकल्प्य चर्श्रपणमारभेत्‌ ” | दूति। कमप्रदोपोक्रस्तु क्रम आधानतिष्यः। कय ज्ञायते? तचेव तद्‌ भिधानात्‌ । गद्यान्तरमप्यन्यष।मेव न AAA | ख गशास्त- विरो धापत्तेः । कात्यायनादिमिदिं तत्‌ सूचितम्‌ । ते किल काखादिग्राखिनां सूचकाराः। तथाच्च मिजप रन परमम्‌ दनञ्च Bal वच्छयमाण gatfeqaas ayaa: | afuqaa वच्छामः। तद्यमयेः | प्रातराह्ति war पन्वा एव- प्रतिप भावऽपि.-

| १.६ ख. | UGA | २२७

दत्यवोचाम । san gaa fen, sfy परिक्रम्य sfx sefaujaay गत्वा, efauat दचविणस्वां दिश्यप्रः। we विभक्रिकस्तसिल्‌ | ०८ उद्‌ ग्धारामविच्छिन्नामाग्यमारभ्य दचिणाम्‌ | दद्याद्यासनस्थाने aang नित्यग्रः ” |

afa ग्रद्यामग्रहवचनात्‌, wfafeat वारिधारां दला, प्राग- यान्‌ दभन्‌ stata, ब्रह्मो पवेग्रनारथेम्‌। निरस्यति, दरति वच्छ माणन मम्बन्ध. तच्च निरसनं ब्रह्मणः कमे,-दति वच्यामः। तल, एतर न्तं Ha याजमानिकम्‌ । कथन्ति श्रास्तरणएनिरसनयोः सम्बन्धः ? समाःनकन्तेकलाभावात्‌ | कुतः पुनः समानकन्तेकलमन्तरेण न सम्बन्ध उपपद्यते ? क्ता प्रत्ययवलात्‌,-दति चेत्‌ ;- दूति चेत्‌ भवान्‌ पश्यति क्ाप्र्ययबलारेतद्वगम्यते; ममानकत्कया कयाचित्‌ क्रियया aang सम्बन्धेन मवितव्यम्‌,- इति . श्रचःच्यते' नान्यथो पपत्तेः । >ष दोषः। कस्मात्‌ ? श्रन्ययाऽपुपपन्तेः HATA | कथयम? पूत्रकालतामाचाथतया। तचाष्यष दुष्यते, दति वच्यामः, ‘sage —efa वा वयवहिततरेण वच्छमाणन सम्बन्धो quate: | एवं faa भटनारायणादयो व्याचचकतिरे | ataygr भवति |

“ येन यस्याभिमन्बन्धौ दूरस्थस्यापि तस्य सः, अयतो द्यसमर्यानामानन्तय्येमकारणम्‌ ” |

दूति। श्रतिक्रान्तस्बन्धश्च गौमिले ग्दोतवय दति wa गो भिलपुरेण । तच्च पुरस्ताद्‌ पद्‌ शितम्‌ ॥ १२॥ ०॥

च्रथदटानोः ag कम्मं श्रभिघोयते,-

२२८ athena | १ प्र. ६ ख. |

तेषां पुरस्तात्‌ प्रत्यङ्मुखस्तिष्ठन्‌ सव्यस्य TATE छेनोपकनिष्ठिकया चाङ्गल्या ब्रह्माऽऽसनात्‌ ठृणमभि- qa eames देशं निरस्यति,-निरस्तः परावसुरिति \ eg i

तेषां यजमानाम्ततानां quar, पुरस्तात्‌ gant दिभि, wage. पञ्चिमाभिमुष्वः, तिष्ठन्‌ HE: सन्‌, Haw वामस्य, पाणेः करस्य, श्रङ्गृष्टन, उपकनिषशटिकया-कनिष्टममो परे ver अङ्लो उपकनिष्टा च्रननामिका च उच्यते, उपकनिष्टेव उपकनिशिका, तया च AKU, AB ब्रह्मतया परि कन्तिः इदटानैमपि कया- चिदिवच्या ब्रद्मया - इत्युच्यते । श्रामनात्‌-तदथ॑कल्पितात्‌ यजमा- AMAT FTAA, et दभेूपम्‌, अभि aay near, द्कङ्िणापर- दक्षिणस्याश्च श्रपरस्याश्च दिग्रोरन्तरालम्‌, श्रतएव, अष्टमम्‌ उभयदिगषटमांर, देशं दिग्विभागं ; नैचतकोणम्‌,- दृन्येतत्‌ | तं प्रति. निरस्यति प्रक्तिपति;-निरम्तः परावसुः. दूति, चरनेन मन्त्रण।

तदिद्‌ निरमनं arg क्मे-दृति विज्ञायते कुतः? नद्या, दति कटेनिर्देणत्‌। ल्ाखायनसुरणाच। स खदल्वःचाय्भ.न्यरव याज्नमानं FH ुञयित्वा, “aaa ब्रह्या द किणत SEHR: कुर्य्या ड्‌ मेभ्योऽन्यत्‌”'-दति ब्राह्यं क्म वतमुपक्रममाणः तैव प्रकरे, “ag fauat निरस्तः परावसुरिति afaut aw निरस्येत्‌, च्रावसाः मदने मोद मोत्युपविगेत्‌”-इति BAMBARA | तदनेन,

शप्र. ९ ख. WAT | ०२९

निरसन ब्राह्यं कष्य-दत्यवगच्छामः। श्रतएव तेनव “efaurg que पून्तसुपवेश्रनं प्रस्तोतुः प्रत्यु पवेश्रनं agtaanaa fate: परात्सुरिति zfawt au निरम्येत्‌, आवमोः सदने मोद मोत्युपविगरेत्‌”--दति ब्राह्यं aa निरसनमुपवेग्रन्च अन्या प्तिदिष्टम्‌ | UNMIS कारणात्‌ नाच श्रासनेन aU: मम्बन्धः, श्र पितु निरसनेनेव,--द्त्यवगन्तयम्‌ |

ये तु ब्रवते,-नाचर ब्रद्धोव्यासनेन मम्बन्धः, उपवेग्रनात्‌ पव तत्सम्बन्धाभावात्‌'--दूति ` तान्‌ प्रति वक्रम्‌ | तद्थंपरिकल्पि- तत्वादामगनस्य Bea कोऽपि सम्बन्धः-दत्यकामनापि वाच्यम्‌ | लोकेऽपि देवाद्य्थ॑परिकल्पितासनादौो देवासनादिवपदेश्नाः Want दृश्यन्ते । “लोके येष्वयषु प्रसिद्धानि पदानि, तानि सति सम्भवे तद्यान्स्व gay’—zfa खल्वनक्रमणिका शास्त्र तात्पय्येविदाम्‌ । “पुरोडाशकपालेन तुषानुपवपलि-दृति च भविष्यता पुरोडाग्रन कपालस्य वपरे ग्रो दृश्यते ¦ तस्मात्‌, यथया, “Ga रोतुखमसः"-दृत्यच, दोता यत्र चमति waafa परचमदा स दोतुखमसः,- दति चमसिनां शषभक्ताधिकरणे निर्णत, तथा चापि ब्रह्मा aa are ्रासिथ्यते श्राभिष्ट वा, तद द्यामनम्‌.- दति शक्यते वक्रम्‌ । श्रनयेव दिशा, त्रह्मामनमा- म्तोय्य,- दति, दद्याद्द्यासनस्याने, दति, ages निधाय,- दति चेवमादयः WAM: वयपरेशणाः समुपपद्यन्ते | एतावन्माते पुनर कारणेऽभ्यपगम्यमाने ब्रह्मासनात्‌-दइति aura एवार्थो वणेनोयः

स्यात्‌ । ब्रह्यासनयो रिदानोमपि सम्बन्धस्य श्रस्माभिरूपपादितलात्‌ |

@ गोभिलोय | श्‌ Lm d td, |

Ail

FG खल्वासनसम्बन्धो ब्रद्धणोऽचा वगम्यते, वाक्येन a Batya योजनया निरखनसम्बन्धथिको षितः |

कथन्ति प्रकृतेऽपि निरसनेन सम्बन्धः ? ननु श्रत्या श्रासन- सम्बन्ध एव स्यात्‌ । स्यादेतदेवं, यदि शाश्वान्नरमस्यां वणनायां कारणं न स्यात्‌ । श्रस्ति चात स्पष्टं शस्रान्तरम्‌ । च्रासन- सम्बन्धेऽपि ब्रह्मणो न ज्ञायते,-को निरस्टति?-द्ति, sama कन्त कञ्चित्‌ कन्ययितव्यः। स तावद्‌ पस्ितलात्‌ बलवच्छाम््ान्तरवलाच्च sea कल्पयितुमुचितः। न aay यजमानः कत्तं साचादुपदिश्यते, मन्निधोयते वा । Arad: ूर्न्वापरोभावमाचेणपि चरितायत्वात्‌ । स खल्वच चिकल्पयिषितः, न तु wad कल्पयितुम्‌ । यन्धान्तरविरोधात्‌ | तदपि स्वस्वस्म- च्कास्रमेव, किमिति यदृच्छाकन्त्यनया syed! | उभयमम्ब- स्म्य च वक्रमावश्यकलतवे, निरमनसम्बन्धे एव ताउद्‌ चितो वणयि- तम्‌ । गणप्रधानभावेनोभाग्णमन्वये च प्रधानानुरूपेव विभक्नि- रभियुक्तेरनुमन्यते । तस्मा दस्मदुक्रमेव सुमाधानमादरणणोथम्‌ ॥ १४॥ ° ॥

aq उपस्प्रश्याथ ब्रह्याऽऽसन उपविश्त्यावसोः सदने सोदामोति ॥ १५॥

श्रप उदकम्‌, उपस्यश्याचम्य VR वा, श्रयानन्तरं ब्रह्मा आमने यथयोक्र उपविश्रति.-श्रावसोः सदने सौदामोत्यनेन मन्त्रेण । acy सचमनवण्टश्येव,--“श्रावसोः सदने सोद.-द्ति यजमानो नुयात्‌ | एतद न्तमेव Fe याजमानिकम्‌ ¦ सोदामि,-

(eae & | WABAF | RAL

दूत्यभिधाय ag उपविग्रेत्‌ः-दति भवदेवभटकल्पना ममुल्ल- सिता॥ ११ ॥ ° ॥

स खल्वयम्‌,

अभ्रिमभिमुखो वाग्यतः प्राच्जलिरास्त आकम्बेणः पय्यवसानात्‌ ॥ VE |

afaq अभिमुखः आ्राभिमुख्येनाभिसुखः,-उदडाख इत्यथः | वाग्यतो नियमितचवनः प्राञ्जलिः प्रृष्टोऽ्जलियस्य, सोऽयं प्राञ्जलिः sasfage: खन्‌ sta) कियन्तं कालमास्ते ? श्रा

AU: पय्यैवसानात्‌ , परि समन्भ्तोभावेन AU WAT

समातिः aa: पर्यवसानम्‌, तत्पय्यन्तम्‌ | किमिदं कमं? यत्‌

करियते यजमानेन, तदिदं यागादि कमं । कुच पुनरस्य सनव्वेनो- भावेन aaa ?2 दकिणादाने- दरति ब्रूमः । कुतः? aq तददिधानात्‌ | wai खल्वेषा विधोयते । श्रदत्तायां ewet छृतमपि aa a परिश्षमाप्यते, निष्फलत्वात्‌ । श्रतएव,-'हतो- यन्ञस्वद्‌ च्िणः'- दति स्मरन्ति । are, दकिणायाः waa श्रङ्गतम्‌ केवलमुच्यते, तदभावे च कर्म॑णो वेशृष्यात्‌ भिन्देयम्‌ > ति वक्रमस्याम्‌ श्रदन्तायां कमं न परिसमाणयते, श्रपि तु दत्ताया- मेव.- दति यथोक्र एवार्थः | अ्रतएव.- श्रा वसोः सोद्‌ामि,- दति बद्धो पवे ग्नम न््लिङ्गमनु गद्यते | भटरनारायणप्रश्टतयस्तु वणे- यन्ति- कम्म, हताकृतप्रत्यवेचणम्‌"- दति ॥ १६॥ ° ॥ स खल्‌ वाग्यतोऽपि,-

> BR गोभिशौयं fra ae ख. |

भाषेत यन्नस; सिम्‌ ॥ १७ ॥ भाषेत aed, यज्ञसंसिद्धं यज्ञस्य सम्यक्‌ सिद्धयानुकूलां वाचम्‌ ;- यदा खल्वन्ययेव sat कम क्रियते, तदा यन्ञम्य सम्यक्‌ सिद्धय थम्‌,--एतदेवं छर, छवा चेतरेतत्‌ कुरू, द्रत्येवमादिलचणणम्‌ | एतद न्यच अस्य वाग्यतलम्‌-द्त्यथेः ¦ Qo ॥ तचापि- नायन्नियां वाच वरेत्‌ ॥ श ॥ sufsal यज्ञानदांमस्छछतां वाचं न वदेत्‌ । भवति चाच agua ““साधुभिभाषितय, नापभ्वंसितवें न स्तेच्छितवः--दति।॥ eG ie } यद्ययन्नियां ad वरेत्‌ ; वैष्णवौ खच यज॒व्वा जपेत्‌ ॥ १€ ॥ यदि कुतञथित्‌ कारणात्‌ श्रयज्ञियःमसकछछठलां वाच वदेत्‌,- afe amat विष्णदेवताकाम्‌ खचम्‌- दृद रिष्णविचक्रमे,- दत्य दिलक्तषणां जपेत्‌ | मुख्यश्चायं पचः, दद aU HINT | तद मम्भव, awa जपेत्‌ । यजश्च, विष्णोः शिरोऽसि-द्त्यादि- लच्णम्‌,- दति भट्रनारायणीपाध्यायाः। विष्णोररारमस्ि-

इत्या दिलच्णम्‌,-इति रघनन्दनादयः। aca भगवन्तो ग्मिदेवाः प्रमाणम्‌ ॥ १८ ॥ ° ॥

अपिवा नमोविष्णवे इति ब्रूयात्‌ ॥ २० ॥

अपिवा, छग्यज॒षो जंपासस्भवे, नमो विष्णवे इत्येवं ब्रूयात्‌ ॥ ९०॥

| १ प, द्‌ ख. | WAGAA | 238

यद्यवा उभयं featestasa रह्यत्वञ्चेवेतेमैव कल्पनं कचं वोत्तरासङ्ग॒वोदकमण्डलल ear वा ब्रह्मासने निधाय, तेनैव प्रत्यात्रज्या थान्यच्चष्टेत्‌ ॥ २१ ॥

यद्यसि ब्राह्मणन्तरे, उ वे,-दृत्यनय्को निपातौ । एवमेके। यद्यु दूति निपातसमुदायो यद्यय । एवमपरे । उभयं चिकोत्‌ कन्तभिच्छेत्‌ । तदनेन लिङ्गन विधिरनुमोयते ;- gaya उभयमपि खय क्यात्‌, दति । afecafatea- मस्माभिः, श्रय यदि दधि प्रयो वाग्‌ वा-द्टेवमादिके Ga | कि पुनम्तद्भयम्‌ ? तदच्यते । दौ होतुः कमं चेव, AYA ब्रह्मणः कम चव। afe, एतेनेव कन्येन पर्न्वाक्रयव आदता, श्रगरेणाग्रिम्‌- दन्येवमाद्कया | एवकारकरणात्‌,-श्रावमोः मदने भगेदामि,- दति मन््लोऽपि एवमेवा विक्त: पठनयः.-दृत्यवगम्यते । छायया चायते- दति कचम्‌ Ways वा, उत्तरासङ्गसुत्तरेय वा, उद्‌क- मण्डलम्‌ उद्कप्ररित HAW वा, uae कुग्ब्राह्यमण वा,- स खल्वयं दभव्रट्‌ येया नि्रातव्यः, तदाह ररद्यासुग्रहपरि श्टम्‌। ^^ ऊद्धकेणो waggl wating विष्टरः | दचिणावत्तको agi वामावन्तंस्तु विष्टरः ” | दति । अन्न च,- ०° द्धि राट्त्याय मध्ये वे श्रद्ाटच्याऽन्तरेशतः | ग्रन्थिः प्रद्‌ चिणणवक्तः स agufwasa:” | दति पुगणवाक्यमप्यनुसन्धयम्‌ । दभंपरिमाण्च्चाच नास्ति- TTS कमप्रदोपः।

२३७ गोभिलौयं १ प्रद ग्व. |

^“ यज्ञवाम्दनि garg स्तम्बे दभवरोौ तथा । द्‌भेखट्ा न विहिता विष्टरास्तर रष्वपि ” | दति | एवञ्च, ." पञ्चाण्ड्धिः anagr तदरद्धंन च विष्टरः ” | दरति वचन यदि समूल, तदा सम्भवामम्भवाभ्यां नियमानिय- amaafaat विकन्पः+- दति परिशिष्टप्रकाश्रः। श्ाख्यन्तरो- यम्‌,- दूति तक्वकारः। वस्तुतस्तु warufgal अ्रनियतसुख्यकेर्वा कु शेन्रद्या भवेदिति faa ्राद्रण्णैयः। द्वयोरेव ema उपदिष्टनात्‌ । कात्यायनः किल Hala दभवरौ दर्भसख्या a विदितेत्याद । श्राचाय्थेपुचस्तु ग्टद्यामग्रहे, “afafing wage कतिभिविष्टरः स्मृतः ? पञ्चाश्द्धिः क्गेनद्या तदद्धन तु विष्टरः | द्रति पञ्चाशद्भिः कुशेत्रद्या भवतोत्यभिदितवान । एवञ्चाचाथ्यै ु येतद चन मित्य विद्‌ ष्त्चकारस्य श स्यन्तरौ यलकन्यनं कल्पन- मेव । “gafaaafaalfa साद्धृदधितयवेष्ठितम्‌ |

ऊकारेणेव मन्त्रेण दिजः कुर्य्यात्‌ कुग्रदिजम्‌ ' |

दति सख्यान्तर कौयम।दिव्यतिरिक्रविषयम्‌ |

तमिमं ead वा, ब्रह्मामने निधाय स्थापयित्वा, तेनेव पया, येन ge परिक्रमणं ad तेनेव पया अप्रद्‌ चिखेनाम्मिं vais WA पू्वेस्थानम्‌-दत्येतत्‌ | BATH, श्रन्यत्‌ व््यमाणं चेष्टेत्‌ चेष्टेत, कुर्य्यादित्ययः |

[ead ख. ) WAGaA २३५

avs: श्रथेतिविशिष्टमानन्तय्ये द्योतयति किन्तत्‌ ? ययोपयो गमुत्तरतो ग्दरेयाणामधोमुखानामुद गग्राणं पू्वैपूव्यक्रमेण ्रासादन, atau, Weng safe: हत्वा, तदेतत्‌ । कुतः ? श्रास्वान्तरद श्नात्‌ । तथाच BAIT: |

^“ प्राञ्चं प्राञ्चमुदगग्रेरुदगग्र समौपतः | तत्तयाऽऽखाद येद्‌ द्रय यद्‌ यथा विनियुच्यते ” |

टति। सांख्यायनग्टद्यम्‌ ! “उत्तरतो प्रेयेयो पयो गमवाञि पाचा-

शधासादयेत्‌”-दति।

^ द्रव्याणा षुपक्ञत्नानां दोमोयानां यथाक्रमम्‌ |

प्रसिञ्चन्‌ atau कुय्या द द्विरग्यक्छणन्तया ” | ति च खन्यन्तरम्‌ | (zy द्रव्यासादरनाद्यनन्तर श्वमिजपादिकं Way द्रष्टव्यम्‌ । Wy तु कमणि द्रब्णासादनाद्यनन्तरमेव सरुश्रपणमाचाय्येः दख्रयिग्यति,- श्रयो न्‌ खलमुषले"-दत्यादि | ततश waza aafu, दरवयासादनाद्यनन्तर qq अनन्तरं ग्मिजपादिकं कन्तेवयम । श्रलएव, Hane loafe:. ‘fags समिन््ाचाः- इत्यादिना, ‘Qu वेणवमेवच'-दूत्येवमनेन गन्थेन

चव्वङ्मभिधाय,--द्चिणं वामतो वाद्यम्‌'-दत्याद्ना श्चमिजप-

परि मम्‌ हनहस्तविन्या सोऽभिडदितः । तस्माद्‌ ब्रह्मस्थापनद्रव्यासाद- नादिचर्श्रपणेभ्यः परं मिजपपरिसम्‌हनादिकम्‌- इति भवदरेव- भटर गोरे श्वररष्टनन्दनप्रतयः । भदट्रमाय्ये तुः मिजपं, अचेन परिसम्‌ दइनञच्च कवा AUNT कत्त्यम्‌,- दृत क्रम्‌ । सरलापरि- शिष्टप्रकाश्काराग्यान्तुः- गमिजपानन्तर चरश्रपणम्‌--उक्रम्‌ |

२३६ गोभिललैय (aud ख, |

दूदन्तिह वक्तव्यम्‌ aaa पदार्थानासुपन्यासमाच छतं न तु क्रमोऽपि aqafafea: | तच चव्वङ्गममिधाय भ्मि- जपप्रकाराभिधानात्‌ खल्वानुमानिकः क्रमः परिचिकन्त्यिषितः। म॒ चायमाचाय्येपुतोपदिष्टक्रमविरोघाद्भवित नादति) तथाच केखनाम्ुदते कना" इदि एरमादुद्इतम्‌ । तदा पु चउचनात्‌ waa awa परिसम्‌दनञ्च रवा जद्धस्यापन कत्तव्य ततश्चहश्र प्रणभियाद्रणौ वम्‌ | श्राचय्याऽपि ब्रह्धस्थापनात्‌ परं wena सूतयिष्यति। श्रन्यचष्टेदत्यनर्थकं तदि, ननु ^श्रयोनखलमुषले'- दति सुत्रयिव्यत्देव । नानकम्‌ । कथं कृतवा > सामान्यविग्रषभावो पपत्तेः। “Tae दति सामान्यतः दचयित्वा श्रयो लष्वलमुषले,- दृति विशेषतः दच्रणमु पपद्यते । सामान्यप्राप्तमत विग्रेषकथयनमपुनर्क्रमव। mia चास्मिन पुनर्क्रिरनुमतेवाराय्यै स्येति च निव्रदिनमघम्तादेव। आदरायेलाच्च। श्रादरर्थमपि पुनरूपादानं शास्त्र बद्लमु पलभ्यते | यच चरन स्ति, तच, अन्य - दाज्यमस्कारादिकमित्यभिप्रयेण वा वचनमेतसुपपादनोयम्‌ | RUBS AAT avafearat, यावदश्चिश्थापनाद्पि ya करणौयमिति पुरम्तादेव व्यवस्थापितम्‌ ` सस्यायनग्रद्यन्त नास्माकं मिव्यनुदादरणम्‌॥२२॥०॥

दति मदामदोपाध्यायराघाकान्तमिद्धान्तवागोग्रभडाचार्ययात्यज- श्रौ चन्द्रकान्ततर्कालङारस्य रतौ गोभिल यग्टद्यस्चभावये प्रथम- प्रपाठटकस्य षष्ठौ खण्डिका ॥ ° ॥

"योषणो

गोभिलोयगद्यसखचे

प्रयमपपाठक सप्तमो खग्डिका |

णी भि a, सि -

अथोलखलमुषले UAT पच्च CATS! प्रागग्रान्‌ ५ ५) दभानास्तौग्यापसादयति ॥ १॥ श्रयति mama yaaa वा । प्न्वेमासादिते उल्‌- खलमुषले खपेञ्च-दद्टलत्‌ चयम्‌- {८ ~ of ~ ™ मुषलोलग्वले ay स्वायते YTS AAT | ट्‌च्छा प्रमाणे भवतः BY देणरमेवच '” | दूति कम्मप्रदौपःक्रलक्तणम्‌, VATE, पश्चादग्नेः प्रागग्रान्‌ दूर्भा- नाम्तोय्ये तत्रोपसादयति म्थापयतौव्ययेः। ya खल्वगनरत्तरतः समामादितानां द्र्पोनखलमुषलानामिदानोमग्रेः पश्चिमतः. RIF कत्तव्य निर्वापाद्ययेम्‌ | ततो लग्वलमुषले खदिराटि य ज्ञियटक्तमये | “वारूणान्यदहो ममयुक्तानि'"- दति वचनात्‌ वारुणमयानि वा, ‘eq वेणमेवच,- दत्यच, दपं चेषिकमेवच,'- दूति केचित्‌ पठन्ति, = = “SN £ तत्ने षिकरग्रहण वणवस्याप्युपलच्तणायमिति भटभय्यम्‌ | विममास-

करणं FIR सरकारप्रज्ञापनायम्‌ ॥ ?॥ ° ॥

अथ हविनिव्विपति ब्रौहौन्‌ वा यवान्‌ वा aaa वा FRAT वा ॥२॥

श्रयानन्तरम्‌ श्रास रिते तस्मिन्नलृखले हरि निवपति प्रक्तिपति,

२३७ गोभिलौयं | शप्र. ® ख, |

vfafafaafe,—mMea वा यवान्‌ वाः। केन निवपति > तद्‌- Wa) कंसेन वा TABI वा॥ - og कथं निवपति ? तद्‌ भिधोयते-

aqua त्वा जणं निवपामोति रेवतानामादैश सरत्‌ ; दिस्त्ष्णौम्‌॥ ३॥

age त्वा जष्टं नितेपामौति aaa मन्त्रेण, देवतायाः बेद्‌- मेयत्यागोदृश्यायाः नाच ्रादेग्रः--रादिश्छते caren: समुच्चारण यया भवति, तथा सकृदेकवारं निवपति, ‘fe: वाव्दयं तरष्ेम- मन्त निवेपतो तिमम्दन्धः। तेन, “aga ला जष्टं निवपामि'-- दत्येवमा दि मन्त्ेण wafseqg amt टि रिव॑पेत्‌ | aa च aaa faa होमो faawa किद्धिचावश्िषत, तावत्‌ परिमितमेव wafecnaa aye च att न प्रत्येक- मेवानुनिर्वापौ avant, किन्त aan द्वावेवानुनिर्वापौौ सर्वेष ATMA | तदेतत्‌ मन्व कश्प्रदौपः स्ष्टयाञ्चकार। तथा चो क्रम्‌ | “aa: समग्रनोयोयम्तथा गो यज्ञकर्मणि | टषभो त्सन्जने WWI तयेवच | Wawel वा प्रदोषे यः HBA] तयैवच | कथमेतषु निर्वापाः ? कथयस्व जदोतयः ? द्‌वतार्ख्यया ग्राह्या निर्वापाञख्च yay प्रथक्‌ | aut fata ग्टह्य यात्‌ होमथ्ापि प्रथक्‌ sag) य।वता होमनिटेत्तिभ्वेदा यच alfsar |

| ९ प्र. ऽ ख. | ग्मह्यारूत्म्‌ । =€

ग्रेषञ्चेव भवत्‌ किञ्चिन्तावन्तं निवेपेचरूम्‌ ”। दति । अच, एतेषु दति, एतपप्रकारेष्वन्येव्वपौत्ययंः। प्रका- रान्तरमाद WADE: | 6s Ss = 9 चतमु Bat: कार्ये श्च तुर्णामुत्तरोऽपिवा ** | दति सुरः wafafa ग्णद्यामग्रइभायये वच्छामः॥ रे ॥ ° ॥

अथ पञ्चात्‌ प्राङ्यखोऽवहन्तुमुपक्रमते ; द्कषिणो- त्तरार्भ्यां पाणिभ्याम्‌ ॥ ४॥

श्रयेति पत्र प्रक्ृनायेम्‌) श्रय प्वेप्रकतेन श्रासादितेन सुषलेन पञ्चाटनन्तर॒ प्राङ्मुखः NAA च्रासोनः, पूवेप्ररुतानेव निरुप्रान्‌ AA वा यवान्‌ वा अवदन्तम्‌ | अ्रवदननं कण्डनम्‌-दृत्या ख्यायते | उपक्रमते WITHA! कथम्‌? द्‌किण्णेत्तराभ्यः, efau: करः उत्तरः उपरिगतो ययोः पा्योम्ताभ्यां दजिणोत्तराभ्यां पाणिभ्यां zeta मुषलेनेयथंः। “उपक्रमते दति वचनादुपक्रम एवाय नियमः) ततश्च ग्िष्येनायि पश्चाद्वहननं कारयतो न दोषः दति भट भाव्यम॥ ४" °॥

चिः फजोकताटुस्तण्ड नान्‌ दिदे वेभ्यः प्रक्षालयेदि- त्याहदि श्वनुष्येभ्यः aad fama इति ॥५ ॥

विर्वार ्रयम्‌ श्रवघातेन फलोङतान्‌-फल निष्यत्तौ- दति स्मरणात्‌ निष्यत्तोकतान्‌ तण्डनान्‌ ₹तच्छटनानित्य्या्नभ्यते | एतदुक्तं भवति । मुषलेन तथावनतं यथा वारञयावघातेनः तण्डुला निष्ययन्ते -दति । तथाच स्मरणम्‌ ।

२४० गोभिलोय [९ प्र. 9 ख. |

“ कण्डनं wage तथेवोल॒ग्वलक्रिया | waza fugui wea faa विधौयते ” | द्ति। aa त्ाङ्ः-फलै करणं तण्डलानां कंलकापनयनं कटनमिति प्रमिद्धम्‌ । सकृत्‌ कण्डनेनेवा पन) ततुषां स्त्डलान इला ततः fa: फलोकरनान्‌ कटितान्‌~ दूति । तदिदं सकृत्‌ कण्डन- वचनममङ्गतम्‌। दव जित्वम्‌-दति स्मरणात्‌ | BUT तु व्याचकते,- ‘fa aelaaa faut वितुषोद्धतान्‌ कण्डनप्रच्टनाग्यामिति प्रषः", दूति । तदेतत्‌ मनौ षिमिञ्चिन्तनौयम्‌ ¦ तानमः म्तष्डलान्‌ faaizaa Dae: yaad Caqeaatea श्राचार्य्याः। KAAA

खचग्रषाव्याप्यातः ॥५॥ ° ॥

पविचान्त हि ता८स्तएदलानावपेत्‌ ॥ € ॥

3 प्रचालिता म्तण्डनान्‌ पविचरान्तहितान्‌ | परिचम्‌ “saaaifam साग्रं ati दिदलमेवच | प्राद्र श्माचं विज्ञेयं पत्रिच यत्र कुचचित्‌ "| दति क्मभदौपोक्रनक्षणम्‌, wafed व्यवहितं येषां, तान्‌ पविचान्तददितात कृता श्रावपेत्‌ निःकिपेत्‌ चर्म्धान्याम्‌ । चरस्या- ल्यामुत्तराग्र पवि fafay तण्डलाननिःक्तिपेत्‌- दति await WAT We ° ॥ कुश्लशतमिव स्थालौपाक{अ्रपयेत्‌ प्रदशिणिमुदा- युवन्‌ ॥ ७ ॥

area: पाक-निपुणो भण्यते । तन wa पक्रमिव सथालोपाक

1 १ ष. ७ ख. | ग्रद्यखच्म्‌ | २४

श्रपयेन्‌ पचेत्‌। इवेति निपातः । कौदृशं पुनः wd कुश्लग्रटत- faa भवति ? उच्यते। श्रद्ग्धम्‌ श्रकरठिनम्‌ श्रनतिगशियिलम्‌ श्रवोतरसम्‌ किल wa करुश्लश्रटतमिव vada?) कुतः? लोकप्रसिद्धः, कश्मप्रटोपोऽप्याद । ““ खग्राखोक्रश्वरुः खिन्नो द्य दग्धोऽकटिनः Wa: | न चातिभरिथिलः पायो नच वौतरसो भवेत्‌ ”।

इति। प्रदक्षिण दकिणावन्तन यथा भवति, तथा उदायुवन्‌- ‘g मित्रणे-द्‌ त सरणान््रचणन)द्धंमो षन्दिश्रयन्नवघट्‌ यन्नित्येतत्‌ | अपये द तिसम्बन्धः | मच्णन- दति कुतो लभ्यते? “तङ्छिन्नेवाग्मौ श्रपयत्योटनचरुत् मांसचरुद्च एयडःमेचण्णभ्यां प्रद्तिणमुदायवन्‌,- CHAVA SUA hone

शृतमभिघाय्यादगुदास्य प्रत्यभिधारयेत्‌ ॥ ८ |

श॒तं पकं स्फरितं चरम्‌ भ्रमिचाय्ये श्राञ्यसखूवेणाञ्ाय उदगुत्त- रस्याम्‌ BY: Vara उन्ताय्ये प्रत्यभिघारयेत्‌ पुनस्तयाऽऽश्नावयेत्‌ | अभिघारण चेदं प्रतं पविचरान्तइितं छवा करणेयम्‌ ¦ तयाच ग्टरदहयाख््मदः 1 ° पविचान्तडितं हृत्वा चर्‌ प्राज्ञो ऽभिचारयेत्‌ | were चेव विधिना एवं aad न रूप्यते ° । दति।॥८॥ ० ॥

अभ्रिमुपसमाधाय कुशैः समन्तं परिस्तणयात्‌ ; पुर स्ताटृकिणतउत्तरतः पश्चादिति ॥ € ॥

10

२४२ गोभिलोम | १ प्र. ७ ख, |

श्रग्निम्‌ उपसमाधाय सिद्धिः समिध्य प्रन्वाद्य-दृ्टेतत्‌ | कुशः प्व्वेमाषादितेः fantetfa प्रति लने: समन्तं ममन्तात्‌ स्वेतः ष्वा दिचु cau परिस्तणयात्‌ श्राच्छादयेत्‌ विकिरेत्‌ वा। कथम्‌ ? पूवस्यां दकिएस्याम्‌ उत्तरस्यां पञ्चात्‌-इत्यनेन क्रमेण | ॥९ ॥ ° ॥ |

सव्वेतस्तिशतं WAT वा ॥ १०॥

aaa: सर्वासु दित चिद्तं aaa, Weed wat वा, परिस्तणयात्‌-द्त्यनुवत्तते ॥ १९० ॥ ० ॥

कथम्पनरेक परिम्तरण सम्पद्यते यस्य तिः पञ्चत्व वा करणु पदिश्छते | तद्च्यते,-

बहलमयुग्मसः; इतम्‌ ॥ ११ ॥

TES TESTA | WENVEA,— YY संहतञ्च य॒गसंहतम्‌- दृति दन्देकवद्धावः, तन्न भवतोत्ययुग्मसंदतम्‌, श्रयुग्ममरहतदधत्यरथः। केचित्तयव पठन्ति। श्रमहतम्‌ wey यक्‌ एथ गित्यनर्यान्तरम्‌ | तदेवं प्रतिदिग्रमयुममेः परम्पर मखलग् वड भिम्तणेरे कम्परिस्तरण सम्पद्यते, तम्य खल्वस्य चिः पञ्चरवो वा करणमुपदिश्टते- त्यथः | तक्चक्रारेण्णप्यभिडहित- प्रतिदिशं दभेच्येणादठलानि sar तेषां मूलानि तथेवाच्छादयेत्‌”-द्ति | ay दरभचथेखेति न नियमपर वाक्यम | RH? परिस्तरण दभेसख्या नियमाभावात्‌ । तच्च पुरस्ताद्‌ द्‌ इतमस्माभिः | तदिद्‌ परिस्तरणं पृवेस्याम्‌ उत्तरान्ता- द्‌डिणन्त यावत्‌, दकचणएस्यां पूर्वान्तात्‌ पञ्िमान्तं यावत्‌, यथया

[९ प्र. ऽख. | गट द्यम्‌ | २४३

दचिएस्यां तथो त्तरस्यां, यथा पूर्वस्यां तया पश्चादिशि कत्तेष्यम्‌ । कुतः पुनरेवमुच्यते? कुश्रानां प्रागयवातुरोधात्‌ । श्राचौ सोम्या पराजिता'-दति च acurfefa वदन्ति,

तदेतत्‌ परिस्तरण्खरूपप्रतिपादनपर सम्‌, - बडलभयुग्म- खंदतम्‌'-दति, नतु “चिद्तं प्ट्रतं ar—<ae विगेषाथेम्‌ | बडलमयुग्पम्‌-दत्यनुवरादापत्तेः | यच्च.-““चिदतं पञ्चटतं वा- दत्यनेनेवायुग्मले सिद्धे अ्रयुग्ममि्येकाट्रतस्यापि प्रा्यथेम्‌ । तथाच ग्द्यान्तरम्‌ | “aa चवा प्रदकिणं प्रतिदिश्मप्नेलणोति- दति रघुनन्दनादृत भटनारायणादिमतम्‌ । तदसङ्गतम्‌ । न येतत्‌ विगेषायं दू, किन्तदिं ?-परिस्तरणएखरूपप्रतिपारना्म्‌- दत्यवोचाम । न खल्वट्शिते परिम्तरण्खरूपे दितं waa वा- दृति समञ्जसं वचनम्‌ । safe fe wai कस्य चिद्त्‌ पञ्चटद्ा उपदिश्येत । तदिदमयंनः खुच- (तच्चोदकेषु मन्न्ाख्याः- दतिवदादिती द्रष्टयम्‌। तदेवं fed, श्रयुग्मम्‌-द्रत्यस्य कुत- एवानुवादापन्िः ?-येन तत्प रिदहारायेमेकाऽप्याटत्‌ परिकल्प्येत | कथमन्यया, बडलम्‌- दत्य चर श्रनुवादता परिहरण्णेया ? नित्यानु- वादतया परिहारश्चान्यचापि समानः ग्टद्यान्तरमपि प्रद्च्िणं परिस्तरणं विरधत्‌ कौमःदौनामन्यचाव तिष्ठते | "पुरस्ताद चितः उत्तरतः पश्चात्‌'-दइति खल्वाचायंः दूुचयाञ्चकार॥१९१॥ ०॥

Ragiat परिस्तरणप्रक.रोऽभमिधौयते,-

S V6 OMA HSI च्छादयन्‌ ॥ १२॥ UT: MAST: BI. पञ्चादासतेर*रग्रभदे गने मध्यरनापि

२४४ गोभिलोयं [९्. अख. |

qe: पूर्वालतानां कुशानां मूलानि च्छादयन्‌ स्तन्वन्‌ परिशटृण- यात्‌ ॥ १२॥०॥

एकस्तावदयं परिस्तरणप्रकार उकः, श्रयेदानो मन्योऽपि प्रकार उच्यते,

पश्चादाऽऽस्तौगे efawa: प्राञ्चं प्रकषति तथोत्त- रेण ॥ १३ ॥

पश्चादिश्यग्ररास्तौयं दचिणएतः प्राञ्चं प्रकषंति प्रकिरन्नयति, तया तेनेव प्रकारेणोत्तरेणोत्तरतः प्राञ्चं प्रकर्षति | उभयहस्तन gy wear द्किणदम्तग्ट दौ तेदं चरितः परिस्तणो ति मव्यहस्त- ग्दौतेरपि सब्यतः-दूति भटनारायणोपाध्यायाः ॥ १२ ॥०॥

दशिणोत्तराण्यग्राणि कुयात्‌ ॥ १४ ॥

दक्षिणानि च तान्यन्तराणि चति दकिणोत्तराणि कुशाग्राणि कुर्य्यात्‌ । द्‌ किणडम्तग्टदयेतानि कुशाग्ाप्यन्तराणि उपरिष्टात्‌- ag gaat दिभशि-दरत्येतत्‌ । अर्थात्‌ सव्यदम्तग्टदो तान्यधराणि पञ्चादि गतव्यथः |

एव वा,-

द्दिणानि च उत्तराणि च-दटूति विग्रहः । दकिणस्यामग्राणि दच्विएदिग्गतानि, उत्तरस्माञ्चोत्तराणि-उन्तरदिग्गतानि कुर्यात्‌ ॥ १४॥ ° ॥

रष परिस्तरणन्यायः सव्वेष्ठाहतिमत्सु ॥ १५॥

[ ९ प्र, ७ ख. | एएएद्यङ्वम्‌ | २४५

एषो ऽनन्तरोक्रः परिस्तरणप्रकारः सव्वस्वाङ़्तिमत्सु-यच यच Sad तच aa भवत्यन्यत्र साखप्रातर्हामादिभ्यः, स्तरणादघः Maguay ज्िप्रहोमेषु न भवति परिम्तरणए्मिति दयवौचाम | यच पुनश्चरने क्रियते, तचापि परिस्तरणं न करण्णेयम्‌ । aga aa परिस्तरणस्थानौयो भवति । तदाद ग्रद्यासग्रहः | “agra स्तरण fagrqeaa न कन्पितिः ” | दति ॥१५॥ ०1

gmat तत्मतिनिधोनाञ्च खल्वभावे,- परिधौनय्येके कुव्वन्ति शमौलान्‌ पाणौन्‌ वा ॥१६ ॥ परिधोन्‌-

“aparar परिधय saa: सत्व चो व्रणः | चयो भवन््यश्नर्णाया wet चठ्दि गम्‌ ” ! दति कर्मप्रदौपोक्रलच्णसंख्याकान्‌, एके श्राचार्ययाः कुवन्ति परिम्तरणा्यम । तानेव विशिनष्टि। शमोलान्‌ शमोमयान्‌, तदमम्भवे पार्णान्‌ पलाग्मयान्‌ वा | परिघधोनां विन्यासप्रकार- माद RAST: | ^ प्रागग्रावमितः पश्चाद्‌ टगग्रमयापरम्‌ | न्यसेत्‌ परिधिमन्यञ्ददगग्रः स पूतः” | दूति। त wa परिधयो ग्द्याकमास्ु न करणणेयाः। कुशद्य भावेऽप्यद काञज्ञलिभिरेव तच परिधिकृत्यं faded तथाच WRGAE: |

ze मोभिलौयं [ ९, ७ ख, |

“gfedtg न gala zernag याज्जिकः | उद काञ्जलयस्तिखस्ते वे परिधयः War” | दइति॥१६॥०॥

उत्तरतोऽपां FM: सुवः प्रणता ॥ १७ ॥

उन्तरतः उत्तरस्यां दिश्टग्रेरपाम्‌ उदकेन yu: सम्भृतः स्वौ - ययो क्रलच्णः प्रणता भवति ¦ तदनेन संस्कार विग्रषाटाप एवा- fied । ताभिश्च पय्युच्तणपवित्रमान्नेनादय उदका्थाः कन्तैव्याः- इत्यभिप्रायः । प्रणौैताभिरूदकायेः कायः? ट्ति च ग्टद्यान्तरम्‌ ।॥ २॥ ° ॥

भावेन वा स्यादित्येके ॥ १८ ॥

भावः सत्तेत्यनर्यान्तरम | ATA अन्यस्य महतः पारस्य, Wary रोक्तः खवः स्याद्रा श्रदृष्टायेम्‌, न वा स्यात्‌,-दत्येके श्राचा्ां- मन्यन्ते aa विदितप्रतिषिद्धा प्रणेता ग्रद्याकमेसु नोपकल्य- यतव्या | कुतः ? “ विदितप्रतिषिद्धाश्च प्रण्णैतां नो पकच्ययेत्‌ ” ` दति ग्द्यासंग्रदोक्तः ॥ ९८॥ ° ॥

विपि स्थालौपाकमासायेध्मम्थाधायाज्यःसंस्क्‌ RAW EN

afefa श्रास्तते, स्ालोपाकं चरम्‌ श्रासाद्य स्थापयित्वा, wy यथोक्रलचणम्‌ श्रभ्याधाय,

| ९ प्र, 9 ख, | गद्यदख्चम्‌ | २8

५ दृश्रोऽप्येधायमेवाग्नेहविराडतिषु खतः ” | दति क्प्ररौ पद्‌शेनात्‌, “ew सन्नहनादानं चङ्श्रपणमेवच | दब्णोमेतानि gata समस्तच्चेश्रमाददेत्‌ ” | दति गद्यासंग्रहवचनाच्च श्रमन्लकमग्मौ प्रचिप्य ्रन्यचाङ्ग-

Carlos: | wea अनेनेत्याज्यं Tad वच्छमाणन विधिना | १९ ॥ ° ॥ किन्तदराज्यम ?-दत्यत रदः

सपिस्तेलं दधि पयो यवागूं वा ॥ २० ॥

सपिर्धैतम्‌ | श्रयं तावन््रस्यः कन्ः। तदलाभे तेलं तिलकतेहम्‌ | तदसम्भवे दधि । तदभावे पयः चौरम्‌ । तस्याप्यलाभे यवागूं aT संस्करूते- इति प्रतिपद्‌ सम्बध्यते , सव्वमेतदाज्यमु च्यते, दत्यमि- प्रायः। ATH WTAE: | “sfrat चेव मन्त्रेण पवितेण च चच्षा | चतुभिरेव aq ga तदाज्यमितरट्‌तम्‌ | va वा यदि वा aw पयो वा यदि यावकम्‌, आरच्यस्ाने नियुक्रानामाच्यश्रब्दो विधौ यते ” | दति॥९२०॥ °॥

तत रव afea: प्रादेशमात्रे aaa कुरूते ॥ २९ ॥

ततस्तस्मादास्तोणे शेषादेव afes: सकाशात्‌, दति श्रन्यद्‌

z2gc गोभिलोय | र, प. ख, |

वहिराम्टतं व्यवच्छिद्यते । यम्प्ादेव वददिषः कुशमादाय श्रास्तरणं छत, तस्मादेव वदिषः,-दत्ययः। अन्ये बाङ्ः+-तत ए श्रासलता- देव वददिषः- दति | तदमङ्गतम्‌। करात्‌ ? उच्यते । न खल्वेतत्‌ सम्भवति एकमेव afe: स्तरणाय च पविचकरणायच-दटूति। न खकरूकेव Hal रन्धनाय च कर्प्छते प्रसवायच!। न चेकच्च- विनियुक्तानां वद्दिषामसति विग्षवचने aaa विनियोगः शक्यते वक्तुम्‌ । tea विग्षवचनम्‌-दति चेत्‌ । न, प्रमाणाभावात्‌ । नालति श्रव fafeq प्रमाण भवदभिमत एवा्थीऽम्य वचनस्य-दूति। wa खल्वेतदस्मा भिर्व्याग्यातम्‌। श्रन्ति च तिनियुक्तगेषं वररिति तदेव रोतु चितम्‌ । तथा चोक्तम्‌ । “विरोधे च श्रतिविगरेषाद- क्तः प्रषः“ द्रति | ततो विम्तोणष्रेषादिति च भट भाष्यम्‌ | प्रादेशमात्रे विस्तृतनव्जन्यङ्ु्टप्रमाणो | प्रमाणाय माचर्‌ । पवित कुरुते । द्विवचनं दलापेचम्‌ । प्रादेगमाचस्य वदिदंयम्य रहल्वच पविचरौकरणमुपदिश्यते। न हि facugfaae fea शक्यते वक्रम्‌ | ‘afea: प्रादे ्रमार-दरत्य भिधानात्‌ । नथाच कर्मप्रदौपः। ° अनन्तगभिंणं aig aly दि दलमेवच |

प्रादे शमा विज्ञेयं पविचरं यऽ कुचचित्‌।

एतदेव डि Use लच्ण ममु दाइतम्‌ |

्रज्यस्योत्पवनायं यत्तदष्येतावदेव q” |

दति भ्राज्यस्योत्पवनायथं दिदलमेव पविचरमार | ""समावप्रच्छि-

arnt दर्भो प्रादेग्रमाचौ ofa करोति दति च ब्राद्धंणम्‌॥

१९ ॥ ° ॥

| १ प्र. ७ ख. | VACA | २४९

अ्रोषधिमन्तधाय च्छिनत्ति न aaa पविते स्थो- वैष्णव्यावि ति ॥ २२॥

प्राषधिं ब्रोद्धादिकम्‌ saute aa छृला, "पति स्थो- वे षएव्थो'-दत्यनेन मन्त्रेण च्छिनत्ति दृश्चति। न नखेन a करजेन,-दति श्रोषध्यन्यदष्यन्तधाय च्छिनत्ति, दति दशयति) ॥२२॥ ०॥

अथेने अद्भिरनुमाष्टि, विष्णोम्ैनसा पृते स्थ इति ॥ २३॥

श्रयानन्तरमेवाविसुञ्चन्‌ एने ufas afs: प्रणोताद्भिरनुमाष्टि सव्यहस्तेन मृमप्रदेगे welar दक्िणएददरूनानुष्टजेत्‌ विष्ोमनमा पूते स्थः-दत्यनेन मन्त्रेण ॥ २दे॥ °॥

सम्पूयोत्पनात्युदगग्राभ्यां पविचाभ्याम्‌ ॥ २४॥

RAAT ZT, मन्पय-- ^ पविचमन्तरा छवा स्थाल्यामाज्यं समावपेत्‌ | एतत्‌ सम्य यन नाम पश्चादत्पवनं Waa” | द्रुक्रक्रमेण, अज्यस्थाच्याम्‌- “ आञ्यस्थालो च कत्तव्या तेजसदट्रव्यमम्भवा | महोमयो वा कन्तेया सर््वास्ाज्याङ्कतिषु च॥ MASA: KAU यथाकामन्त कारयेत्‌ | BEslaant भद्रामाज्यम्थालोँं wad” ॥ दति कन्मप्रदोपोक्रलच्ण्णयां निधाय। मक्तिकादिकमपनोच,-

२५० गोभिलोौयं [९५.७9 ख. |

दति सरला उदगग्राभ्यां पविचराग्यां पविच्रधरटकदलाग्याम्‌,- Tae: | उत्यमाति ऊद्धं शोधयति ॥ २४॥ ° ॥ कथम्‌ उत्पनाति ? तदुच्यते-

अङ्गषछाभ्याच्चोपकनिषश्ठिकाभ्याश्चाङ्गलिभ्यामभिसं- Wa प्राक्‌ शस्तिरुत्‌ पुनाति, देवस्त्वा सवितोत्‌पुनात्व- च्छिट्रेण पविकैण वसोः aaa रश्मिभिरिति aa यजुषा दिस्तृष्णोम्‌ Py |

शरङगु्टाभ्याम्‌- इत्येवमादि दिवचनं पाणिद्रयाथेम्‌ । श्रङ्कष्टाभ्या-

मुपकनिषठिकाग्याञ्चाङ्गुलिभ्याम्‌ श्रभिसग्ण्ह्य प्रकृतत्वात्‌ पवित्र welal | मूलदे शस्य सब्यरस्तेन qava तलात्‌ wa द्‌ चिणदस्ता- नाभिकाङ्ृषटाभ्यां मूले च वामहस्तानामिकाङ्गटाभ्यां गरदोला, "५ अन्तयोगे होनाऽङ्कष्ठो पकनि्टिकाग्यामृत्तानार्भ्यां पाणिभ्याम्‌ ”- दूति wera कुश्रपचयोरुद गयत्वानुरोधात्‌ yuaaw मो कर्ययायंञ्च द चिणदस्तो परिभावेनाघोमुखव्यस्तपाणिरिति भवदेव- Wess: | TAM: Fa यया भवति तया fa: वार्यम्‌ उत्प नाति saan निःकिपति , चिरित्येतदिशिनष्ि.-'देरस्वाः- tata टृतिकरणान्तेन यजुषा मष्ृदे कवार, द्वष्णोम्‌ say दिव्वारदयम्‌ weave i

अथेने ्रद्विरभ्यश्याग्रावप्यत्सजेत्‌ ॥ २६ ॥

श्रथानन्तर मेवा विसुञ्चन्नेने पविते aa zeta zfaua

| १. 9 ख. | RAAF | RU

प्रोता द्विरभ्यच्छ दचिणेनेव श्रग्रौ sage त्यजेत्‌ । श्रपि रुपसगेः ॥२६॥ ० ॥

TATA AAA TTA AT ॥ २७।

अयानन्तरम्‌ एतदनन्तरोक्तं सपिरादिरूपमाच्यम्‌ श्रधिश्ित्य Hea कत्वा VARTA BT, उद्वासयेत्‌ स्थापयेत्‌ | अव्यमिति योग्यलादाच्यपाचम्‌-दत्ययः। तदनेन श्राच्यपाचमपि संख्कियते- दति; मत्‌ स सजताज्यपाचे यद्‌ाञ्यान्तर निःचिष्यते, न Aa संस्कारान्तरापे्वा | तदाह WHTATE: | “ag सिमन्तिनौ नारौ प्व्वेगभण sear | Vania संस्कारः संखकार विधिचोदितः । राज्यस्य विषां चेव श्राच्ये परव्वेक्रियाविधिः। तस्य संपवनं प्ये चरः पय्युचण परम्‌ ? । दृति। wa च एततेलपयमामधिश्रयणं gata zy: यवा- aq विकल्पः+ दति भटनारायणः। श्राचाय्य पुरवा ग्टद्या- aay | “sagt afaactat sere fafuatied | ्रनधिश्रयण cy: शेषाणां अयण Haq ” । दूति॥२७॥ ° ॥

शएवमाज्यस्य सशस्करणकल्यो भवतौति ॥२८॥

एवम्‌ saa प्रकारेण श्राञ्यस्य सस्करणकल्पो भवति, यज awry संस्कियते तच aaa कन्तेयम्‌-दत्यभिप्रायः। दतिः

२५२ गोभिलोयं [९.७ ख, |

खण्डिका परि षमाघ्यथेः, खवादिमंस्कारसमुच्चयाया वा । तथाच गद्यान्तरम्‌ । “wa प्रत्य दभः सटन्याभ्यच्छ ga: प्रत्य निद- ध्यात्‌ इति । HITTITE | ^“ तेषां प्राकुशः कुशः area: AAT ARIAT । प्रतापनञ्च लिप्नानां प्रचाच्योष्छेन वारिण > ॥ दति ॥२८॥ ° ॥

दृति महामहोपाभ्यायराघधा कान्तसिद्धान्तवागोग्रभटाचा्य्या- MANAG रतो गोभिलौयग्टद्यस्वभाय्ये प्रथमप्रपाढकस्य सप्तमो खण्डक io |

गोभिलोयग्नद्यसवे

प्रथमप्पाठके अष्टमो खण्डिका ¦

पव्वमाज्यमपरः स्थालौपाकः ॥ १।

पूर्व्वापर दे शत्वादनयोर पि पूर्व्वापर यपदे शः । प्व्वंस्याम्‌ श्राज्यम्‌ श्रासाद यितम्‌, श्रपरस्याञ्च स्थालोपाकः आ्रआषाद्‌ यितव्यः- द्रति

UWL: | Ge खल्वगरेरत्रतः समासादितयोरनयोरिदानो क्रियासौकर्ययाथमग्नेः पञश्चिमतः पर्व्वापरभावेन ममासादनम्‌-दति बोद्धव्यम्‌ । तयाच गद्यान्तरम्‌ | “दोचम्योरन्तरा श्राज्यदविष्ठौ

श्रासादयेत्‌ yo weaa’—sfa | wat इविषः पञ्चिमतः

समासादनादेव वच्छत्याचाय्ये,-“च्रथेतद विरुच्किष्टमुद एदास्य-

दति॥१९॥ ० ॥

TV स्थालौपाक AMAA मेशणेनोपधातर्‌ होतुमेवोपक्रमते ॥ २॥

श्रदितेऽनुमन्यख, इत्येवमादिना अग्निं पय॑च्छ स्यालौपाके चरौ श्राच्यम्‌ श्रानोय प्रक्षि । ““सखवमाचमनादेे"- इति वचनात्‌ खवमा चमाच्यं चरौ प्रकिष्येत्यथेः । Fata यथोक्रन उपचातम्‌--

उपघातनामा धया भवति eta: तथा दोतुमेव उपक्रमते प्रारभते,

२५४ मोगिलौयं [raw]

विध्यर्थं लट्‌ । प्रारभेत-दत्ययेः। उपघातं होतुम्‌, उपघातनामानं होमं कनतेम्‌- दति वा वास्येयम्‌ । wa are) उपदत्यावदाय ोतुमेवोपक्रमते- दति | एवश्ष्टोऽवधारणयः , रोतु मेवो पक्रमते, नान्यत्‌ किच्चिदमिघारणादिकं कुर्य्यादिन्ययः। “चरावाच्यमानौच परपद विरूपाच्तौ जपिला समिधमाद्‌ाय ज॒ङयादेव-इति भडभा- व्यम्‌ । तदनेनो पघातदोमे श्रभिघारणादिकम्‌ sequent च न भवतोति gaara | fafau: किल होमो याञज्िजप्रसिद्धःः-उपघातः उपस्तोर्णा- भिघारितञ्च । चरावाच्यं fafaq विनेव श्रभिघारणादिकं यद्धयते, स उपघातः. यच्च सचि रूवेणाच्येन अभिघाय्यं चरमवदाय पुनराज्येना भिघाय्ये हृयते, तदु पस्तोर्णा भिधारितभित्याख्यायते | खवेण खचि aig प्रथमं गद्यते ATTN ; हविर वदा यानन्तर यदाज्यं clad तदभिघारितम्‌-द्ति ध्यपदिश्यते । यथयोपस्तो- णाभिधारितं eazy तदुपरि ्टाद्त्पादयिखखति, ययो पघातदहोभ- स्तदच्र BBA | तथाच WATE: | ^ पाणिना मेचणेनाय खवेणेव तु aga: |

ह्यते चानुपस्तोय्ये उपघातः घ उच्यते |

यद्युपघात जद्याचरा वाज्यं समावपेत्‌ |

agua तु Cay नाज्यभागौ न खिष्टकन्‌ » |

दति । तदेवम्‌, उपचातः- दति पारिभाषिकौ सज्ञा eta-

विगरेषस्य । तस्मात्‌- दिंसायीच्येककमेकादिति ठन्भेयान्ते पपरेन णमा उपघातपदगुत्त्तिरप्रामाणको | उपघातं जङ्धयात्‌-दत्यादौ

[१ ace. | WABI | २४५

ठतो यान्तापपदाभावाश्च । स खल्वयमुपघातदोमः समग्नौ यचर- पिद्टयज्ञचर्ववाः, अन्यापि astaq चरौ, अ्रन्वष्टक्यचरो च भवति | तदाद BRASIL: | °“ चरो wanna a पिदयन्ञचरो तया | हो तव्यं मेच्षणनान्यदु पस्तोर्ययाभिघारितम्‌ ” । दति | “att तु बहृदेवत्ये दोमस्तस्यो पधानवत्‌ ” । दति च स्मरणम्‌ | वच्यति चान्वष्टक्ये-“कसे we सम- वदाय मेचणनो पघात जुह्यात्‌”? दूति । तउान्वष्टक्यपिवन्ञयोः चिप्रहोमधम्मेः, wanna तु ब्रह्मो पवेग्रनादिनन्त्रध््मःः-दति भटनारायणोपाध्यायाः | एतेन, यन्‌ afazte: श्रभावविज्रल्पो- ऽयमुपस्तौणभिघारितहो मा श्रक्रावुपघातदहोमः,- दति। यन्चापर- श्राह । उत्तरद्धवादेव gage क्रस्योपघानदः मस्य प्रतिषेधोऽनु- मोयते,- दति । तदुभयमपि पुरुष |द्य्रंचामूलमिन्युपेच गेयम्‌ | टृषोत्सगदोमस्य तु बड्रेवतवेऽपि नोपघातवम्‌ । तदाद कमन Weta: | “ एतेभ्य एत्र जड्यान्म्चणेनाव्दाय च , स्च्याङतोश्रो. एय ङ्‌ मिच्चेदाज्याभिघारितम्‌ ” |

दूति |

“ चतुग्होतं छृलाऽ+ज्यमाभिखछग्मिः sag ya । खा इाकारावसानाभिजंडयादिधिवत्‌ खदा ” | इति Gi oon

Rug गोभिलैयं [१ प्, ८ ख, |

यद्यवा उपस्तौणाभिधारितं seta, आज्यभागः. वेव प्रथमो जह यात्‌ ॥ ३॥

उ वे-दत्यन्थफौ निपातै, यदि उपस्तोर्णाभिघारित यथो क्रलवणं होतुमिच्छेत्‌, तदि श्राज्यभागावेव प्रथमौ जह्यात्‌ | एवकारोऽवधारणाथेः । यद्युपम्तो्णाभिघारितं जङषत्‌, तदैव श्राज्यभागो प्रथभ्णै जड्यात्‌-दृत्येवमवत्नियते | तस्मादिमावाञ्य- भागौ उपघातहोमे न भवतः- दति दग्रयति।

भटनारायणसत्वाह+ "यच wa ब्रह्मो पवेगशनादि, ay तत्नो- भयो विकन्पयो राञ्यभागौ प्रथमो जह्य।देव'-द्ति। सेय नि्व्वासिनिका यरस्था, कस्मात्‌ › उपम्तोणाभिघारितेनानयोराज्य- भागयोरेक गाक्येववात्‌ । प्रमाणविग्रषस्य चाभावात्‌ | यद्युपम्तौर्णा- भिघारितं दोतुमिच्छेत्‌, श्राज्यभागौ जडयात्‌- दति सयषटेकवा- WAT | न खल HR वाक्यमन्यव कन्पयितेमुरितौ | sree Gay उपघातहोमे साचा दाज्यभागौ fay । तद्धोदादइतम- सनाभिः gafea दते! वच्यति वचाचाय्यैः-नाज्यभागौ न ख्विष्टकत्‌ः- दति |

केचिद च,-ज्‌डषेत्‌- दन्तच जटादिति प्रकल्प aaa कन्पयन्ति । नच Yaga उपम्तोरण्णभिघारितं ज्डयात्‌-

दरत्येकम्‌, श्राज्यभागावेव प्रथमौ जड्यात्‌-दइति चापरं | मन्यन्ते | यदयुवा-दृ रेतस्य च श्रवा - दृत्य्थ॑म। चचते ॥ २ ॥ ° | कथमाच्यभागौ FEAT > तदुच्यते |

| ९ प्र. < ख, | ग्रद्यख्चम्‌ | २५७

चतुर हौतमाज्छरएौत्वा TIA शगणाम्‌, अग्नये wean: सोमाय स्वाहेति दृक्िणितः प्राक्‌ शणेजहयात्‌ ॥ 8 ॥

चतुगहोतं चतुःछृतो een । केन श्दोतम्‌ ? सवेण | कस्मात्‌ 2? WAIT तस्य quam: कस्मिन्‌ ग्ररगेतम्‌ ?

खचि । कम्मात्‌ ? ‘AE: प्रदाने NOMA —<Tia तान्तिकसमयात्‌ | ‘qa पणमयो ssnafa नस पापञ्लोकं शरटणोति, य्य खादिरो न सोऽन्नात्‌ परि्यवते"- दति च रौरुकौयस्मान्नाये श्रवणात्‌ | तथा चोक्तम्‌ । शद्रव्यसंस्कारकन्मसु पराथ्लात्‌ फलश्र- तिरयवाद्‌ःम्यात्‌”- दूति । “sta awa set जोति" दति च गटह्यान्तरम्‌ | तदेवं BAW खचि चतुग्होतमाज्यं Lear | अश्वालम्भनमालभेत-दत्यादिवत्‌ Tafa प्रत्ययायमाचकिवच्ा |

छत्वा-दत्यथः | पञ्चावत्त पञ्च्टतवो weld तु शगणाम, चपत्य- प्रत्ययस्य रोपात्‌ खगोरपत्यानामित्ययः | शशगृणणं खगगो चा- णाम्‌'-दइति सरलाशत्तिरष्येतमेवायमाह | “गगगो चण भागेव- प्रवराणाञ्च-द्लि भवदेवभटुः । (भागेवप्रवराणम्‌'-दति भड- नारायणापाध्यायः। “"पच्चावदानानि पञ्चाचयाणम्‌"'- दति गद्या न्तरम्‌ | सरन्ति चापरे | “ जामद्ग्या वसविद्ावारिषेणसम्तयवच | | भागेवाख्यवना Brat: पञ्चावत्तिन Thar” | दृति । तदस्तु कि विस्तरेण |

सूचगेषभिदानों वित्रियति । तदेवं af me ग्डोला 17

२५८ गोभिलौयं [९ प्र. sae |

WHY खाहा-दत्यग्रेरुत्तरभागे HVA यया भवति तथा ज्यात्‌ | एवं तथेव ग्रहीता, सोमाय सखाहा-इत्यप्रेदचिणएभागे wea FSM] | श्रन्यास्ला तयो प्रमेष्यभागे होताः-दइत्यर्थादवग- म्यते । वच्छति च भाचाय्यै,-श्रग्रये खाहेति मध्ये ज॒ङयात्‌”- दूति । तथाच सांख्यायनग्द्यम्‌ | ““उन्तरमाग्रेयं दचिफे सोभ्य मध्येऽन्याङ्तयः"--द्ति ॥४॥ ° ।

अथ हविष उपस्तो्यावद्यति ॥ ५ ॥ श्रयानन्तर दविषश्चरोरवद्यति,-श्रवदाय चर्‌ wea: | fa Bat? उपस्तौय्ये -प्रशततवा दा च्यखवेणणञ्नाय, सचम्‌- इत्यर्थात्‌ ॥ ५॥ ०.1 कयमवद्यति ? तद्च्यते;-

मध्यात्‌ पृव्वाद्ाचतुरवत्तौ चेद्भवति, मध्यात्‌ पूर्व्वा खात्‌ पश्चाङ्ादिति पच्चावत्तौ agafa ॥ € |

मध्यात्‌ चरोमध्यप्रदेश्रात्‌ | पूर्व्वाद्धात्‌, चरोरित्येव । चशब्द समुच्चयार्थोलप्तवत्‌ ZEW | मध्यात्‌ पव्वाद्धाच्च- दत्यथैः । तथाच ग्ण्यान्तरम्‌ । “मध्यात्‌ परवाद्धच्च हविषोऽवद्यति- दति चतुर वन्तो, चत्वाय्येवद्‌ानानि यस्य, सोयं चतुरवन्तो-दत्यच्यते | चेर्‌ यदि चतुरवत्तौ भवत्यवदाता, afe wera gaigier वद्यति- दति गतेन सबन्धः । एवं खल्वाज्याभिधार णं चन्ब॑वद्‌ान- इय पुनरभिघारणञ्च दूति चत्वाय्येवदानानि सम्पद्यन्ते । यटि पुनः Galant भवत्यवदाता, तदा चरोमेध्यात्‌ yaigiq पश्चा-

[rasa] UGA । २५९

giq—afgargta श्रवद्यतौत्यथेः । इतिशब्दः चश्ब्दाथः सुय । दति एवम्‌ श्रवदानम्‌-इति वा व्याख्येयम्‌ । मध्यात्‌, दृत्यच मध्यमादिति केचित्‌ पठन्ति। तत्रापि मध्यमस्थानादित्ययां न भिद्यते ॥ ६ ॥ ° ॥

अभिघारयत्यवदानानि ॥ 9 | श्रभिधारयत्याज्यसखवेणाञ्ञावयति श्रवदानानि यथागति wel

तानि । बहवचनं व्यक्िभेदापेचया, वच्यमाणएचिद्ांमपच्ापेरया वा॥९७॥ ° li

प्रत्यनक्तयवदानष्थानान्धयातयामताये ॥ ८ ॥

श्रवद्‌ानानां खानान्यवदानस्थानानि । यस्मात्‌ प्रदेशादवद्यते तदवदानखानम्‌ | तान्यवदानखथानानि aaa: | बहवचनं प्रूववद्णनोयम्‌ । तानि खल्ववदटानस्थानानि प्रति, sata अरक्तानि करोति श्राच्य्वेणा्ञावयतोत्येतत्‌ । किमय्मनक्रि ? श्रयातयामताये। यागायोग्यता यातयामतेत्युच्यते | न यातयामता श्रयातयामता, तस्यै । एतदुक्तं भवति । मेचण्चतेन यातयामता चरोर्त्पद्यते, Baa पनरयातयामता तस्य भ्वति- दरति। भ्रयातयामतायाः,- दति पाठे, फलमपि हेतुरित्यक्तो पञ्चमो Zea cto ॥ एवं खल्ववदाय,-

QA स्वाहेति मध्ये जुह्यात्‌ ॥ ९ |

मध्ये श्रग्ररेव॥< ॥ ° ॥

२९० गोभिलोयं | १. = ए, |

कति जयात्‌ ? उच्यते, सदा AAA AA ॥ १० ॥

एतेन कल्येनानन्तरो क्रया श्राठता,- दत्यादरायंसुक्रम्‌ | THT faat जुह्यात्‌ । amd तुल्यदिकल्पार्म्‌ । fears च, “wat देया fast देयाः?-इत्छादिवत्‌ Bart श्रयस्व कन्पयितव्यम्‌ | अन्ये त्वा्धः,-श्रभाव विकल्पो ऽयम्‌, भित पचा श्रक्रौ महृत्‌, दति॥ १० vel

अथ स्विष्टरुत उपस्तौर्यावदय्युत्तराङपृ्वार्ात्‌ सकृदेव भूयिष्ठं, दिरमिधारयेत्‌ ॥ ११ ॥

“प्राक खिष्टरृत श्रावापः"?- दति वचनात्‌ श्रय प्रधानहोमा- नन्तरं खिष्टकूतो ऽवद्यति खिष्टकदयमवद्यति । fa ear? ga सतोय्यै-श्राज्यख्वेण सचमाश्चाव्य । कयमवद्यति ? चरोरुत्तराद्ं- पूवाद्धत्‌ | उन्तराद्धं्च पूरद्धंख तसात्‌ । श्रपराजिताया fem— इत्येतत्‌ । दिगन्तरालानि खल दिणोदिंभालच्णसाङुर्ययात्‌ पदा्थतत्ननिपुणा व्यवदरन्ति । तया चोक्रम्‌ । “तथा दिगन्तरा- लाभि" दति | sense: aera विषमां श्वाचौो । श्रपराजिता- यादिग्रञ्चेदवद्यते, afe उत्तराद्धादष्यवद्यते पूर्वाद्धादपि- दरति mega वक्तम्‌ । तस्माद पराजिताया fen: wenn ufag बहतर मवद्यति । वद्य च दिरभिधारयेत्‌ वार दयमाच्यखवेण- भावयेत्‌ । एवं किल चलाय्येवद्‌ानानि सम्पद्यन्ते ॥ ११॥ °॥

[रप्र जख. | ग्टद्धय चम्‌ | २६९

य्य पञच्चावत्तौ स्यात्‌ दिरुपस्थौय्योवदाय दिरभि- धारयेत्‌ ॥ १२॥

उ-दूत्यनथंकोनिपातः। यदि पञ्चावन्तौ भवेत्‌, afe दिराक्चाख श्रवदाय पुनदिराक्षावयेत्‌ पञ्चावदानसम्बत्ययंम्‌ | ay वा-इति ad, 3 वा-दति निपातौ, यद्युवा- दूति वा निपातसरमुदायो- यद्यथेः ॥ १९॥ °॥

न प्रत्यनक्तयवदानस्ान्ध्यातयामताये ॥ १३ ॥

खिष्टतो ऽद्य च श्रवदानस्थानं यातयामताये यातयामतामि- aaa न प्रत्यनक्ति नाच्यख्वेष्णञ्चावयति | कुतः ? fasngt- मानन्तरं तेन चरण दो मान्तराभावात्‌, दोमायमेव wT विदितत्वात्‌ | तस्मादिदानोँ यातयामतायामपि नास्ति चतिरिति न प्रत्यक्रव्यमवदानस्थानम्‌-दृत्यभिप्रायः । तदत्र यातयामताये- sfa निदत्तौ aza चतूर्थो बोद्धव्या)

यातयामतायाः- इति पाठेऽपि यातवामतां निवत्तयितुम्‌- दति म vale: | श्रय यातयामताया दति हतौ Teal |

ेतोव्वंचनात्‌ यचायातयामता द्यते, तच्रावद्‌ानस्थान प्रत्यनक्ति, द्दानोन्त सा नेयते दूति न प्रत्यनल्वदानस्थानम्‌- दति ॥ १३॥ ° ॥

ana खिष्टकते स्वाहेत्युत्तराइपूर्वाङ्गं जुह्यात्‌ ॥ १४ ॥

उन्तराद्धंपूवा BAA | कतभाव्मन्यत्‌ ॥ ९४॥ ° ॥

२९२ गोभिलौयं

Bem

मदाव्याहृतिभिराज्येनाभिजुहथात्‌ ॥ १५ । waa: खरिति महहाव्यादतवयस्िखः प्रसिद्धाः । कश्मप्रदौपो- ऽप्याह । “राद्यास्िखएवेता महाव्या इतयोऽययाः ” | ` दूति। ताभिमेहाब्याइतिभिल्ि्भिराञ्येन, द्वद्रयकलात्‌ सवेण श्रभिजह्यात्‌ श्राङ्तिच्नयम्‌। अभिरूपसर्गः | स खल्वयं महावयाइतिदहोमः Weta] परस्तात्‌ एव AIM: न तु पुरस्ता- दपि। कस्मात्‌ ? ददानौमेवोपदेश्रात्‌ । श्राज्यहोमात्त पुरस्तात्‌ परस्ताच्च कत्तव्य, इन्थपरि टादच्छयति ॥ १५॥ ° ॥ प्राक्‌ स्विष्टकत श्चावापः ॥ १६ | प्राक्‌ ya खिष्टकनः खिष्टश््धोमात्‌, श्रा उप्ते -इत्यावापः प्रधानदोमः कन्तैव्यः,- दति Bane: |) एवञ्च मुख्यहोमे aaa धदि चरुनेष्टो दुष्टो वा भवति तदाऽन्यः पाच्यः, मुख्ये कते चेन्नाग्रदटो स्यातां तदा श्राज्छनेव खिष्टछद्धोमः-दति सरला | श्र Wa | श्रय कश्मले fasastag तच च शेषस्य प्रति- पादने सत्येतदेवं स्यात्‌ । न ल्ेवम्‌ । कुतः? “एकदे शद्र खखो- त्यत्तौ विद्यमानसंयोगात्‌" इति सिद्धान्तात्‌ खिष्टरुद्धोमस्य प्रतिपत्तिलात्‌ | प्रतिपत्तेय प्रतिपाद्याभावे लोप एव sat निरूपितः | यजतिवेऽपि fanaa: प्रस्तर प्रहर णवत्‌ प्रतिप न्तिलं म॒ विरुष्यते। ग्ेषश्रतिश्च न शेषिणं प्रयोजयति। न Faq शेषिणं प्रयोजयति; न तरां ततप्रतिनिधिमपि। गेषप्रतिनि्धिं afe प्रयोजयत्‌ ? a—fa Ba: करात्‌ ? विद्यमानस्यो-

[race | SAGAT | २६३

गादेव । न खल्वेतत्‌ ग्रेषमपि प्रयोजयितु शक्रोति, प्रतिपत्तेः प्रतिषाद्यप्रयोजकतायाभसामर््यात्‌ । सति प्रतिपाद्ये खल्विये प्वन्तते | Sa wine: प्रतिपन्तेविवग्रषो न स्यात्‌ |

तस्मात्‌ यया,-स्ब्वांवदानेन Tera प्रौवाच्यात्‌ fas- Sieg नेज्यते साकप्रस्थाय्ये च, तदद्चापि गेषापचारे गरेषाभाव- स्याविग्रेषात्‌ fasaa यष्टव्यो भवति । श्रतएव,-सुख्यमानोप- योजिन्यपि ब्रोद्यादौ सति तदेवादेयं तच लोपएव रेषकार्य्याणं खिष्टरूदादोनाम्‌, न त्‌ तजिष्पादनखमयंमपि नौवारादिकम्‌ इति सिद्धान्तः । श्रतएव च,-खिष्टक दय मवन्तस्य दविषोऽपचारे न

पनरवदातव्यम्‌, osfa तु प्रतिपाद्यमानाभावात्‌ लोप एव

खिष्टकृतः स्यात्‌ दति षष्ठाध्याये निषपितम्‌ । तया चोक्तम्‌ । “sfq वा श्रषभाजां स्यात्‌ विश्िष्टकारणत्वात्‌*-इति। कथय- मन्यया तत्रापि अन्यत्‌ न प्रतिनिधौयते!। एवं शखल्वाचार्य्याणां लोपव चन प्रलापमाच स्यान्‌ | तस्मान्न किञ्चिदेतत्‌) सुख्यदोमाथेभवत्त च हषिषि नष्टे दुष्टे वा खल्वाच्येन होतव्य A पुनरवदातयय, न वा श्रन्यत्‌ was कुतः? “निदे शादा श्रन्यद्‌ा गमयेत्‌? इति सिद्धान्तात्‌) “यम्य सर्व्वाणि इवो षि नश्ययु दुश्येुर््वा श्रपदरे यर्व्वा, श्राज्येन ता दैवताः परि- सख्याय यजेरन्‌" दरति च हविषोनागशे आञ्यविधानात्‌ । “तजर खव शन्दस्य निभिन्तविगेषणएल्रना विवकिततलात्‌ aware eases

विधिः दत्यधिकरणमालायां माधवाचार्यः | aq प्रायञ्ित्ताहतयस्ता श्रपि खिष्टृद्धोमादवागेव होतव्याः-

२६४ गो भिलोयं [९ ष्र.< ख. |

CaN मन्यन्ते । तदसङ्गतम्‌ । ताशामप्रधानतात्‌। श्रागन्तुका- नामन्तएवाभिनिवेश्रस्य Weary) श्रागन्तकाः खर्टता- अ्रहतयः प्रायसित्तषूपलात्‌ । मरायथित्तातयो हि प्रतहोम- वेशुख्दोषोपग्रमनाय विधौयन्ते, दति प्रृतद्ोमात्‌ परत एव होतुमु चिताः । महाव्याइतिडहो मान्तेनेव fe प्रशतदो मनिष्यत्तिः। तस्मात्‌ महाव्याहइतिदोम war कर्मं पवग विहितां समिधमाधाय प्रायञित्ताहलयो होतव्याः । ताः awa: इविषोऽनारे शाद्‌।ज्येन श्राच्यतन्त्रण यन्ते |

स॒ खज्वयं प्राय्ित्तदोमः,- व्यस्तसमम्तमदाव्यादइति भिर्वा, श्रन्नातम्‌-दूत्यादिमन््ेण वा, प्राजापत्यमन््ेण वा Rha | ga: ? “तस्मादेतामेव जयात्‌ श्रपिवाऽन्ञातं यदनान्ञातम्‌””- इत्यवमादिकायां भरतौ विकल्पो पदे शात्‌ । व्यक्रमाद क्श्मेभदौपः। “ay व्याइति भिहेमः प्रा यित्तात्मको भवेत्‌ | sages विज्ञेयाः स्तो पाणिधदणे यथा ॥ श्र पिवाऽन्नातमित्येषा प्राजापत्याऽपिवाऽऽडतिः। होतव्या, चिविकन्योऽय प्रायञ्चित्तविधिः रू तः” ॥ इति। aga बिविकल्यः-दत्यनेन कन्यान्तरस्य प्रतिर्घो;व- गम्यते | केचित्‌ पुनरत्र, “ate नोऽ्रएनसे खादा इत्यादिकं प्रायञ्धित्तदोममाचच्ते | तदमारम्‌। दृद तस्यानुपदेज्ञात्‌ | "यदपि श्राखायनकं ुयन्यान्तरमपपाटम्तमघोयते। तदप्यप्रमाणम्‌ | श्रनाषेतवात्‌ । परिशिष्टमध्यान्तःपातिलामम्मवाचख,- दति भह

नारायणो पाध्यायाः। श्र खायनदोमस्य समूललेऽपि श्रास्यन्तरो यतम्‌

[ १.८, | प्द्यस्चम्‌ | २६५

—tfa तत्वकारः। शाखखाचयनपरितोडोमः श्खायनिनां स्यात्‌ a कौयमादौनामिति युक्रमस्य शास्यन्तरौ यवम्‌ । कौ चमादौनान्तु कमचप्ररौपोक्र एव प्रकार दति aaa fafgenaater |

एतत्‌ सव्वप्रायशित्तं चिप्रहो मवष्नं vasa स्यात्‌-दति भडू- भाग्यम्‌ । श्रुतिश्चात्र भवति । “यज्चावगतं यश्चानवगतं सव॑स्टेषेव प्रायित्तिः'"- दति wee tot TUR परिसम्‌हनमिधो वहिः पय्यक्षणमाज्य- माज्यभागो च ॥ १७॥

गणेषु एकटा क्रियमाणषु अ्नेकदोमेषु एकं परिसमूदनम्‌ | एकशब्दः परस्तादपि प्रत्येकमनुषञ्चनोयः। Bada सूजग्रेषो- व्याख्यातः । प्रत्येकं तन््विधाने प्राप्न यानि तन्त्रेण aw शक्यन्ते, तेषां तन््रभाव दृद्ोपदिश्टते । परिकयेत्नञ्च परिसमूदनादोना- मुदा दरणप्रपञ्च'यं न परससख्य।नायेम्‌ | तेन उन्‌खलमुषल।दि- कमपि एकमेव भवतोति द्रष्टम्‌ । गस्षु-दति सामान्यतोऽभि- धानात्‌ विभिन्नदे वताकेष्वपि होमेषु एकदा क्रियमाणेषु एकमेव परिममूदनादिक्म्‌-दृत्यवगम्यते | तथाच ग्टद्यान्तरम्‌ |

“* पाकयज्ञान्‌ ममासाद्य एकाच्यानेकवदिषः। vafasaa: कुर्य्यान्नानाऽपि सति aa”

इति ॥१७॥ ० ॥ सव्वेभ्यः समवदाय सकृदेव सोविष्टकतं जुद्ोति Hern

गणेषु-दत्येव | ऋजरच्तरायः। खशटदेकवार न एयक एथ-

add गोभिलोय | १ प. ८ ख. |

गित्यभिप्रायः । उपलचणमेतत्‌ मरावयादत्याद्यपि सदेव भवति- दति सरला॥१८) ° ॥

हत्वेतन्मेश्षणमनुप्रहरेत्‌ ॥ १९ ॥

एतत्‌- इति सन्निकर्षातिश्रयात्‌ सौविष्टकृतं BA: | एतत्‌ सौ विष्टतं त्वा मेचणमनुप्रदरेत्‌ at fata) सेयं कर्मास्य मेचणस्य श्रनन्तरमेव कममणः प्रतिपत्तिरान्नाता । wa लाहः+ Safa वचनात्‌ महाव्याइतिभिरपि ला मेदणएमनुप्रदरेत्‌ a खिषटर्द्धो माद नन्तर मेव-- दूति | स खल्वयं मेचणप्रच्तेपः WA केषु होमेषु प्ररोतव्यः। कुतः > wa चर्ेषस्य aw प्रतिपाद यि- AWA वच्छमाणलात्‌, अन्यच च भेरणेनेवो दधत्य तद्भो जनस्य Baud । न चानुप्रतेन मेक्षणनोद्धूरणं शक्यं क्म्‌ | तस्माद्‌ ययोक्न एवायं: । यद्यप्यनुप्रदर तियंजतिवच्नो दृष्टः, ^ श्रष्टावष्टौ श्कलान्यादवनो येऽनुप्रहरेयुः- दति सुचकारवचनात्‌ । तथापि प्रस्तर प्रहरणएवत्‌ प्रतिपन्तिरेवासौ ॥ १९ ॥ ° ॥

प्रास्य वेनेनोडत्य भुज््रीत ॥ २० |

प्रचाच्य वा सेक्षणम्‌, एनेन एतेन मेचणनो ga FENG भुच्ोत यजमानः । एनः प्ररुत्यरमेतद रः | एतेन- दति वा पाटः। अन्ये पुनर-एन ्ररत्यन्तरमविदां सो भाषन्त, प्रचा वाऽनेन, दृति पाटे प्राप्ते कान्दसोऽय प्रयोगः दति। aq oa aga- शोभयमपि सखयमेव करोति, मोऽम्य दिषयः | यत्र च gat ब्रह्मा भर्वात, तच वच्छति, श्रयेतद्धविरुच्छिष्टम्‌- त्यादि ॥ २०॥ ° A

१्र.< ख. | गद्यम्‌ age

न खवमनुप्रहरेदित्येकं BTS: ॥ २९ ॥

खवमप्नौ न च्िपेदित्येके srerat वदन्ति भ्रस्मारेवाव- मम्यते,-खवमद्नौ चिपेत्‌-ृत्यन्ये वदन्ति-दति | तस्मात्‌ खवमभरौ चिपेद्ान वा च्पिदिति दिकल्पः॥२१॥ ° ॥

आग्रेय णवानाहिताग्रेरभयोदश्पीणेमासयोः सखालौ- पाकः स्यात्‌ ॥ २२॥

satfeatfx: श्रौताश्निरदितः स्मारत्ता्निरित्येतत्‌ | खभ्वन्यत्‌ ॥ ९२॥ ० ॥ आग्रेयोवाऽग्रौषोमोयोवाऽऽहिताग्नेः पौणैमास्याम्‌ ॥ Rs ll ऋञ्वयं GAA ॥२३२॥ ० ॥ न्द्रो वेन्द्राप्रो वा माहेन्द्रो वा अमावस्यायाम्‌ ॥ 28 Il

श्राहिताप्रेरोव | ऋजरक्चराथेः। Bae विनिवेश विकर्यमाड्ः,--

Wales सोमयाजिनः, अेन््राद्मसवमोमया जिनः तत्रापि एकेन दृष्टवत अन्दर बहभिरिष्टवतो मादेन्रः-दति। wa तु-रच्छा- विकल्पमाह्ः ॥ ₹२४॥ ० ॥ अपिवाऽहिताग्रेरष्यभयोदश्पोशौमासयोराप्रेय रव स्यात्‌ ॥ २५॥ WWW RL ° ॥

२६० गो भिलोयं [१ घ्.< ख. |

समिधमाधायानुपय्य्य THAT करोति ॥ २६॥

समिधमाधायानुपयुच्छेद क्नाथम्‌ । तदिदमभिधानं प्रमाथं भवति | कथन्नाम ? सभिधमाघायानुपष्धच्छ अनन्तरं THAT एतन्नामक wa करोति ॥२६॥०॥

कयं करोति? उच्यते,

ततरुव वदिषः कुशसुशटिमादायाज्ये वा हविषि वा चिरवदध्यादग्राणि मध्यानि मूलानोत्यक्तरिदाणा व्यन्तु वय इति ॥ ₹२७॥

ततस्तद्मादास्ततादे व दिषः- दति नियमादन्यद ई वच्छिद्यते। शरोघाटेव वददिषः-दति gat न वषट्ते? उच्यते । प्रधानकर्म पवग विदितमिदं प्रतिपत्तिरेव भवितुङुचितम्‌ । श्रास्तानां वदि षामिदानो प्रतिपिपादयिषितत्वात्‌ । प्रतिपन्निप्रये aang

ष्याख्यातारखेवमेव प्रतिपन्नाः। तच awa) कुश्रमुष्टिम्‌' अ्रनियतसद्ा कम्‌, श्रादाय WA श्राज्ये यथोक्त वा, इविषि चरौ वा चिरवदध्यात्‌ वारचयमन्ञयेत्‌ satu मध्यानि मूलानि-दृति। प्रतं दुग्रसुष्टिम्‌ श्रयादिसखानरयेषु निरज्ञयेन्‌-एकेकस्यानं रतटेककम्‌ श्रञ्ननम्‌-दत्ययः। श्रक्र रिहाणा यन्त॒ वयः- इत्यनेन

मन्तरेण वार्यं पटितेन। ह्रुतः ? प्रधानानु याचिवान्‌ गणानाम्‌ ‘alga तु मन्तस्याप्याट्तिरंद्यज््नफि ” | दति चाभियुक्रवचनात्‌। aa खल्वनाटत्तिरिष्ते मन्त्राणं, mae तचोत्तरत्र दवष्णोभिति करोति, “शट्‌ यजुषा दिख्- ष्योम्‌”-दत्येवमादौ ॥ RO ॥ ° ॥

[raacw, | WAGAF | re

अथेनमद्धिरभ्यश्याद्मावप्यजयेत्‌,-यः पश्रनामधि- पतौ रद्रस्तन्तिच रोषा पश्नस्माकं माहि षौरेतदल्तु Saad Meta ॥ र८ ॥

श्रथानन्तरमेवात्रिमुच्चनननं कु ग्रमुष्टिम द्धिरभ्यच्छ wt श्रप्यजयेत्‌ fadq दादयेदा। श्रपिष्पसगेः | श्रपवजयेत्‌ दति पाटेऽपिस एवाथः | यः पश्यूनाम्‌ इत्यनेन मन्तरेण ॥ २८॥ ° ॥

शत र्‌ यन्नवास्ित्याचश्ते ॥ २९ ॥

तत॒ wi afes: इत्यारभ्य यदुक्त, तदेतत्‌ कषये यज्ञवास्तु दूत्या चति श्राचार्य्थाः । किमयं एन रि मुच्यति ? उच्यते, यज्ञवास्तु करोति tam, किमिदं यज्ञवास्तु दति न ज्ञायते, तदिद्‌मनेन निगमनेन ज्ञाप्यते । wat खस्वेतस्य दविःगषापेणमपि यन्ञ- वास्तु carne | तदिदं प्रतिपत्तिकश्च । तार्थानां वदिषामिर विनियोगाश्रानात्‌-दत्याङ्ः। तेषां, नष्टेषु वददिःख्िदं न भवितु- मेति । कम््ात्‌ ? प्रतिपत्तेः प्रतिपाद्यप्योजकत्वाभःवात्‌ | ननु unary दति समाख्यालभ्यायैसिद्य॒थं वदहिरन्यद्‌ पा- दीयताम्‌ ? श्रन्यया खल्ववाम्तयन्ञः स्यात्‌ । उच्यते। काममत्रास्तु-

यज्ञः स्यात्‌। न प्रतिनिधिः। न खल्वेतदयंकश्मे। प्रतिपक्तोनाञ्च प्रतिपाद्याभावे लोपमपो चाम | ्रपिच। एवमष्यवास्तु यज्ञः स्यादेव ।

कुतः ? तत एव वरिषः कुशमुष्टिमादाय agad, तदेतत्‌ यन्न वास्लाचचते | तस्मा दन्यस्िन्‌ वदष्टपादौयमानेऽपि नस रोमो- यज्ञवाम्तुभवति । समास्यालभ्याथसिद्यर्थेम्‌ दति चत्‌ । दृति

२७० गौ भिलोयं [१्,ज्ख. |

tga पश्यति समास्यालभ्यायेसिद्धययेमन्यद पि वददिरूपादेयम्‌- दति। तच gait नासामर्थात्‌ । नेतत्‌ सम्भवति । करतः ? तदुच्यते । नेव समाख्या वदति श्रन्यददिरूपादे यम्‌-दति। weary शिद्ययेमनुमोयते खल्वेतत्‌ । प्रत्यचन्तु श्रास्ततमेव वेददिः। न च परत्यच्चं नियममु पर्य आनुमानिकमन्यद्रहिः शक्यमुपादातुम्‌ | श्रनुमानस्व प्रत्यच्वाधाया मसामर्थ्यात्‌ | THE च समाख्या न बलवत्तरं वाक्यं बाधितु प्रभवति नियमः खल्वेवमु पर्ध्येत | श्रयेवम्‌, एतद्‌ यज्ञवा स्वित्या चचते- दरति qa: दूचणएमनथें- कम्‌? इति चेत्‌ | काममन्थकं भवतु न तु श्करोत्यन्यददितुम्‌ | सषटदु च रितेऽप्यस्य Waray: wawatsagrea तावानेव प्रतोयते, न ततोऽधिकः। समाख्या च पव्वेणापि वाक्येनावगम्यते-दति

भवतामपि पुनः सूचणएमनयकमेव्र । तदेतत्‌ युनरूपा दानं निगमन- रूपम्‌ दृत्यभिदहितमस्माभिः । तत्‌ कुत एवानयक्य मस्य । श्रवास्तु- येन्न: स्यात्‌ ? इति चेत्‌ । नेषदोषः । स्तत्यथत्वात्‌ ममाख्यायाः | न खल्वियं “यज्ञस्य aa’ । कथन्नाम › एवमयं होमो यदसौ यज्नवाम्तुरिति । मरत्यचन्तु यन्नस््यागो यजमाने ana, विष्णश्च न afaifaq । खिष्टकृदादि वच्चेतदवगन्तव्यम्‌ | यथा श भनामिल- वितकारित्स्य समाख्यालग्यत्वेऽपि प्रतिपत्तिरेतमये । यथया वा व्यतिरेकं निन्दावचनेऽपि तवापि प्रतिपत्तिरेव श्राद्धे गेषभो जनम्‌ | एवमिहापि प्रतिपन्निरेवेतदित्य विरुद्धम्‌ | aaa केवलप्रतिपन्ति- ane निरस्यते, दति चेत्‌, श्राद्धग्ेषभोजनाद्‌ावपि निरस्यताम्‌ | तयाच तत्राप्यपचारे प्रतिनिधिरापद्येत | न चेवमिव्यते । तथाच

[yaca | ग्द्यख्चम्‌ | ROY

इपि वा न ufafafa:, नियमस्यायेवत्लात्‌ । तथापि fa ae: प्रयोजनम्‌ ?--दूति चेत्‌ । श्रफलायां प्रतिपत्तौ कथं प्रवन्तंत-द्रति प्ररोचनमेव-दत्यस्तु किं विस्तरेण | wa तु मन्यन्ते,-यद्यष्येतत्‌ प्रतिपत्तिरेव, तथापि एतद्‌ यज्ञवास्लित्याचचते,- इति gure पुनरुपादानात्‌ नात्यन्तमिदं प्रतिपत्तिरिति दशयति । तस्मादप- चारेऽग्यास्ततानां विषां समाख्यालभ्याय सिद्धययमन्यदपि afte रादाय होतव्यम्‌ । इतरथा wargas: स्यात्‌-दति |

वयन्तु पश्यामः। नासौ प्रतिपत्तिः, किन््वथैकमेवेतत्‌। कुतः? प्रतिषंत्ततायां प्रमाणभावात्‌ | यद्यास्ततसेव afefte प्रतिपाद्येत, भवेदियं प्रतिपत्तिः। नतु प्रतिपाद्यते। किन्तु स्ततरेषादहिषः कु शमु दछरादौयति | कथं ज्ञायते ? व्यवहितवात्‌ सतस्य बदिषः | afafeaata स्ततगेषस्छ । निदे ग्रसामान्याच्च । किमिदं निर्दश- सामान्यम्‌ ? Saal “aa एव afer: mena पविते कुरते” दति ya निर्दिष्टम्‌ । aa च स्ततग्रषदेव वरििषःः- द्रति व्यदस्था पितम्‌ तददि दापि निदिंश्यते “ततएव afer: कुशमुष्ि- माद्य" रूति। तदिदं निर्दगरसामान्यम्‌ | तसाच प्रतिपद्यामद्े ून्वेवदिद? पि स्ततश्रेषमेव वदिंरभिप्रतम्‌+- दति। ततश्व वदिषः, ` दति निरे fe स्ततश्रेषमेव afe: पूव्वेवदि हाणा गच्छति इदयम्‌ | श्रागच्छति चेत्‌, न यज्यते विना कारणमुत्‌ स्म्‌ |

सतानां वददिषामिदानों प्रतिपिपाद्‌ यिषितलात्‌,+ द्रति चेत्‌ | दति चेत्‌ भवान्‌ पश्यति स्तानि वहौषि इदानीं प्रतिपि- पादयिषितानि। एतस्मात्‌ कारणात्‌ इदयमागतमपि स्ततगेष

२७२ गोभिलोयं [१ प.८<ख. |

वदिरुतृसुज्यते,- दति । नेतत्‌ । प्रमाणाभावात्‌ । न fe रतानि ret fe carat प्रतिपिपादयिषितानि,-दत्य्र किञचित्ममाणमस्ि। प्रतिपत्तिप्राये वचनादिति चेत्‌ । न। श्रमिद्धेः। awafafg: ? श्रप्नयारौनामप्रतिपन्तोनां सन्निदिततरत्वात्‌ । किञ्च । प्रतिपत्ति- प्राये वचनात्‌ खंल्वानुमानिक प्रतिपत्तिं परिचिकल्य थ षितम्‌ | तच्च न्यायविर)धात्‌ विनियुक्रविनियोगापत््वचनविरोधाञ्च नाति भवितुम्‌ । तथाच न्यायः । “विरोधे च ्रतिविगरेषादयक्तः we”

दति | तया गद्यासग्रदः, ^“ स्ततेभ्यो न प्रचिन्नेयात्‌ यातमामं स्ततं सतम्‌ । स्तलग्रेषात्ततो We यन्ञवास्तुक्रिया aur” | दति । तस्मान्‌ स्तृतश़ेषादेव afes: कुग्मुष्टिमादाय, दति req । यज्ञत्रास्तुक्रियां aat wea पूर्णाङ्तिरघोतया | तदपि स एवानुपटर्‌माद। “ यज्ञवास्तुक्रियां छवा विधिदृष्टेन कर्मणा | त्राज्यधारामविच्छिनां जङयात्‌ माव्वकाभिकम्‌ "| दरति पूर्णाडतिरियमिति कनो ज्ञायते ? शार्न्पुकामिकतै- fafa वचनात्‌। “प्रणत्या सर्व्वान्‌ कामानाभरोति"- दरति fe ब्राह्मणम्‌ ॥ २८ ॥ ° ॥

दूति महदामडदोपाष्यायराधाकान्तमिद्धान्तावामौग्रभटराचार्य्णा- त्मजश्रो चन््रकान्ततकालङ्कारस्य wat गोभिलोयगरह्यसचभाय्य प्रयमप्रपाठकस्य AAT खण््किा ॥ ० |

गोभिलो यणद्यखषे

प्रथमप्रपाठके नवमो खणिडिका `

ie ee क

अरथेतद्चविरुच्िष्टसुदगुदास्योज्ुत्य ब्रह्मणे प्रयच्छेत्‌ ॥ ९ ॥

श्रयत्या नन्तर्य्याथेम्‌ | प्रदक्चिणएप्रणोताविमोकोदपाचप्ररणनि Hat श्रनन्तरम्‌ दति भटरभाय्यम्‌ | "एतत्‌ः श्रमिप्रेतं, हदविः, उच्छिष्टम्‌ श्रवश्िष्टिम्‌, उदगुदास्य | एतस्माद वगम्यते रोमकालते दो चम्योरन्तरा दविषः समासादनम्‌- दति, उद्धत्य पाचान्तरे र वा ब्रमण प्रयच्छेत्‌ प्रदद्यात्‌ | एतत्‌- दति कतमदिहइ भ्रभिप्रेयते ? ममग्नोयनवयन्नवास्ढपप्रमना दिचर्भ्योऽन्यत्‌--द्रति ब्रमः । कुतः ? तच तच weer weer प्रतिपत्तेरुपदे शात्‌ । एतच्चावसरे प्रदभरंयिव्यामः) श्रनर्थकं तदं । aa तच्च प्रतिपत््यन्तरविधानादेव ह विरुच्छष्टस्य ब्रह्मणे प्रदानं न भविष्यतोति चेत्‌। न ¦ एतदित्य ant aa त्र प्रतिपत्तिदयमाश्रङौत कञ्चिदित्येतदिल्यक्रम्‌ | उच्छिष्टग्रदणनाप्राघान्यं द्योतयन्‌ प्रतिपत्तित्रमस्य ज्ञापयति | तेनाप्रद त्तएवैतस्मिन्नषटे दुष्टे वा प्रदानाथं नान्यद्धविरत्पाद्यमिति | श्रथमप्यय एतदित्यनेनोपोदस्यते | खयमुभयकरणे तु Wows खयमेव ysia, ब्राद्यणन्त्वन्नान्तरेण तपयेदिति ger ॥ १॥ ° ॥

कि ब्रह्मणे wee प्रदानमातचम्‌ ? । न । किन्तहि ?-

18

२७४ गोभिक्लोयं [१ ,€ ख, |

a तितपयिषेत्‌ ॥ २।

तं ag तपयितमिच्छत्‌ | यथा श्रषौ ष्यति, तया कन्त व्यम्‌--दत्यथेः | तपेयेत्‌-इति ama मनोविश्द्धिप्रदगरना्थं तितपेयिषेत्‌- दृत्यभिदहितम्‌ । कथं नाम? अद्भादिद्णवता मनसा ब्रह्माणं तपेयितुमिच्छत्‌ तक्छतमतिश्यविगरेषं जानानः | तथाच स्मरणम्‌ | ^ अद्धा विधिसमायुक्त aay यत्‌ क्रियते नृभिः | सु विश्न भावेन तदानन्त्याय aaa” | ofa | “° दे ग्र कालाखमकरेचद्रवयदाटमनो गणाः | सुरगशस्यापि दानस्य फला तिग्रयदेतवः ” | दति चेवमादि | अ्रद्भारदितस्य खल्वननमभोज्यमाड्राचाय्णाः | तच्चेह विस्तरभयान्‌ न प्रखयते ॥ २₹॥ ° ॥ कस्मात्‌ पुनः कारण्णत्‌ ब्रह्मणः तपेणे प्रयत्ना ति प्रयः उपदिश्यते ? तद्च्यते,-

ब्राह्मणस्य ठत्तिमनु ठष्यामोति इ यन्नस्य वेदयन्ते ॥ ३ ॥

बराह्मणस्य afsa, श्नु पश्चात्‌ wataw वा, we द्यामि, argue टौ जातायां मम द्षिभवति-दत्येतत्‌ । दति एवं इ किल यज्ञस्य ्रभिप्राय वेदयन्ते ज्ञापयन्याचार्य्याः, एतस्मात

कारण्णत्‌ तं तितपेयिषेत्‌ । सोऽयं ब्राह्मणशब्दो ब्रह्मपरोवणै- नोयः, उपक्रमानुगदायेम्‌ ॥ रे ॥ ° tt

यस्मादेवं AWAIT, तस्मात्‌ चरगेषस्य अपचारे तेन वा दष्यसम्भवे, च्रन्येनापि श्रन्नेन तं तपंयेत्‌-दत्याह.-

अथ यदस्यान्यद्नसुपसिद्ध?;स्यात्‌ ॥ ४ ॥

श्रयेत्यानन्तर्ययायम्‌ | श्रय श्रनन्तरमेव भोजयेत्‌ AIAN भोज नकालमपि प्रतोत्ेत इत्यथः । we यजमानस्य यत्‌ किञ्चि. दन्यदन्नम्‌, उप समोपे तत्कालस्य सिद्धं निष्यन्नं स्यात्‌ भवति, तेन निषिद्धातिरिक्रन a faaufaiq—zfa गतेन सम्बध्यते | प्रदानस्य प्रतिपत्तित्वेऽपि वचनप्रमाण्वादन्ान्तरसुपादे यम्‌ | चरगरेष- प्रादानादनन्तरमन्यद न्नं प्रयच्छत्‌-दति वा वणनौयम्‌॥४॥ ०॥

अथ ब्राह्मणान्‌ भक्तनोपेप्सेत्‌ ॥ ५ ॥ श्रय खपाकसिद्यनन्तर ब्रा द्मणान्‌ भक्तन अन्नेन उपेष्येत्‌ तपयितु- मिच्छेत्‌ | उपेत्ययमुपसमंः | च्रजापि गौरवं, मनसो विश्एद्धिप्रद गर नायम्‌ | gyal तावदभिरूपभोजनं विदितम्‌, aca कृतेन ्रह्मतपेणेनेव छृतं मा मंस्त,- इति पुनरिदमद्धचरयदाचासैः॥१॥ ०॥ पणेपाचो दशिणा तं ब्रह्मे दद्यात्‌ us ॥ guar: पूेपाचम्‌ । पुस्तं कान्दम्‌ । तदिदं पणपा द चिणा-द्त्य॒त्छगः । त ब्रह्मणे दद्यात्‌ । दचचिणाग्रहणं agut- HAIR saw) कथं नाम? दक्विणयम्‌- दूति za स्य

२७१ गोभिलोयं [९ १,€ ख, |

TUATHA देया । व्यतिरेके वैण्थापत्तेः । “हतो - यन्नस्वद चिणः" दति fe सरन्ति । तदाद कश्चप्ररौपः। ^° ब्रह्मणे efaur देया यच या परिकर्ता । क््मान्तेऽनुच्यमानायां प्रणेपाजादिका भवेत्‌ । विदध्याद्धो चरमन्यशेदूचिणणाऽद्खंहरो भवेत्‌ | सखयश्चेद्‌ भयं दुर्य्यादन्यस्म प्रतिपादयेत्‌ ” |

दति । प्रूणपाचादिका, इत्यादिपदात्‌ दकविणविगरेषालामे मूलादिकमपि मगह्ाति। तथाच Asrawlauftfasa | “दक्चिणाऽलाभे मूलानां भच्याणां दक्षिणं ददाति दति | तदन्न, a4 या-द्ति सब्वेनान्ना व्या्यवगमात्‌ कर्ममान्ि- दूति च सामान्याभिधानात्‌, दक्िणमाचमेव age देयम्‌-त्युपदि- ग्रति। न च प्रधानकमेदचिणानामन्यसौ दानं fradt—cta विग्रेषौ पदे श्रविरदादपि ब्रह्मण एष तेषां देयता पर्यस्यति । स खल्वयमाचाय्येस्यास्पष्टो ऽमिप्रायः aI पञ्चता स्यरोङुतः- दत्या- स्थेयम्‌ ।

न चेतद्सृ्ानुसारात्‌ कर््ान्त-इति ब्रह्ममाध्होमान्तपरम्‌-- दृ तियुक्तम्‌, एतद्विवरणरूपवात्तस्य । न हयचापि हो मद्चिणेयम्‌- दर्यच्यते, किन्तु प्रकरणादनुमोयते, वाक्यन्तु श्रविग्रेषाद्‌न्रद्धणे दचिणएणदानमुपदिग्रति | दुबेलञ्च प्रकरणं वाक्यात्‌- इत्यवोचाम | श्रपिच । इयमपि दका प्रधानस्येव कर्मणः) परजेतत्‌ होमात्मकम्‌-द्ति नेतावता किञ्चिदपरषीयते। तथाते ar दरशादियागप्रस्तावात्‌ तस्टेव efeut ब्रह्मणे देवा-दृत्यापतति |

९ प्र.€ खं. | ग्द्यखचम्‌ | 299

स चायं qaqa सामान्याभिधानबलारेव परिदन्नैव्यः। स चान्यचापि waa: |) विदध्याद्धोचम्‌-दति तु होमप्रस्तावादा प्रायेण ग्द्यकमेणां बहो मकलत्वाद्ा समान्नातम्‌ | न खल्वन्यत्रेतत्‌ निषिष्यते । एकस्मिन्नुपदेश् विशषोपदेगविरहे अन्यस्मिन्नपि कल्यनौयः- दति निबन्धारोमन्यन्ते | तस्मात्‌ श्रन्येरपि खि गि - व्विभचज्येव faut aaa न्यायस्याविररेषात्‌ |

afaq! aga aafu ब्रह्मणः सद्धावात्‌ कमदचिणायाश्च ब्रह्मणे Zasgamiq होतुः fa तच cfau नाष्ेव?-दत्या- wea, "विदध्याद्धौचमन्यश्त्‌'-दइति वचनारम्भो न्याय्य एव,- दति a किञ्िदनुचितम्‌। स खल्वयसुत्यगाविधिरिति यच स्पष्ट मन्यसे श्राचारय्यादिकाय efaufaige दानमुपदिश्यते, तच नैतत्‌ Waa) saga तु कमणि सुतरामन्यस्मे दिए दातव्या। बरह्मणे दति कमकारयिचुपलक्तणले तु प्रागेव नानुपपत्तिः । सेयं भटुनारायणादनां वह्नामनुमता वस्या | तल्तकारस्तु,-रोमद्चि- णेव ब्रह्मणे देया, कर्ममान्ते- दूति ब्रद्धसाध्यदोमान्तपरम्‌-दत्येक- चाभिदघानः, कर्मान्ते-दूति यथाश्रुतमेव ब्रद्मण-दति कमकारयि- चुपलचणम्‌ - दति पुनरन्य Fae: ग्रास्ायमाङ्रुलयाञ्चकार ।

यद्‌ाऽन्यस्मे द््विणा दौयते, तदाऽपि कुलविजे गुरवे षा देया, तयोः प्रतिग्रहवेमुख्यादिना ग्रहण्णासम्भव बहतरायां वा द विणायामन्यस्ने श्रपि दातुमिच्छायां तदनुमत्या, दूरस्थत्वे च तयोस्ताभ्यामुदिश् मनसा caq देया । ACE HAST एव |

"* कुल लिंजमपोयानं afaae Je तया ¦

२७८ at farerta [eae ख. ]

नातिक्रमेत्‌ षदा दित्सन्‌ यदौच्छंदात्मनो दितम्‌ ¦ SYA ददानौति एवमाभाग्य Daa | aatayer ददतः पाचेऽपि फलमस्ति fe ¦ दूरस्याग्यामपि grat प्रदाय मनसा वरम्‌ | दूत रेग्यस्ततोदद्यादेष दानविधिः खतः” | दति, चदय वेतत्‌, प्पूणेपाच्ो दकिण'- दरति ‘a age दद्यात्‌'-दति च। aa, ‘quart दकिण'- दत्यनेन gus दकए भवति कश्मेणामनुच्यमानायां द चिणायाम्‌,- दृत्युच्यते । कथ ज्ञायते ? श्रनुच्यमानायां द््विणयां प्ूणेपाचादिका दका भवति दति कम्मप्रदोपवचनात्‌ | "तं ब्रह्मणे दद्यात्‌" दत्यनेन age दक्चिणायाद्‌ानमुपदिश्ते । तदनेन तच्छब्देन Thang पराग्डश्यते न WISE । कस्मात्‌ ? सन्निहिततरल्वाद्‌ किणणयाः | व्यवेतल्वाच्च Guage | श्र्थवल्लाच | दक्िणादानेन fe नः प्रयोजन, न प्रणपाचदानेन । लिक्गव्यत्य- यसवन्यच्रापि समानः । ब्रह्मणे दिए देयाः दति काल्यायन- वचनाद्धेतदेवं प्रतिपत्तव्यम्‌ । स खल्वस्यष्टानां गोभिलोयानां पद्‌ा- थानां प्रदोपवत्‌ स्यष्टमुपदे छेत्यवोचाम ॥ ई ॥ ° । किमिद प्ूणेपातच्र नाम › तद्च्यते,-

aye चमसं वाऽन्नस्य पुरयित्वा कतस्य वाऽकछतस्य वाऽपि वा फलानामेवेतं पृणपाचमित्याचक्षते ॥ ७।

कसं कांस्यभाजनम्‌, चमसं वानस्पत्यं पाच वा, yaw पूर यित्व

[i ae ख, | WHAT । २७९

श्रननवयद्धेयिला । श्रन्नस्य-दत्येतदिभिनष्टि, छेतस्य वा श्रहृतस्य वा श्रपि वा sual श्रन्नासम्भवे फलानामेव-फलेरेव भोष्यरित्येव- कारकरणणद्‌ पदि शति, wag फलमभोज्यं यव च्छिनत्ति waar, एतं UTAH इत्या चच्चते श्राचार्य्याः । एतत्‌ कंसादिकं पूणपाच- माचच्ते। कथं sat? sae पूरयित्वा स्थापितम्‌-दत्ययेंः | कियग्मितस्य पुनरन्नस्य पूरणम्‌ ? तदाद गटद्यासङ्खदः। "* श्रष्टमु ्टिभेवेत्‌ कुञ्चिः कुञ्चयोऽष्टौ च पुष्कलम्‌ | पुष्कलानि च चलारि gaara विधोयते” | इति। श्रसम्भवे पुनरेतस्य परिमाणस्य यावताऽनेन बहभोकतः पुरुषस्य दिः सम्पद्यते, तावतो ऽप्यन्नम्य पूरितं wa quar भवति। तदाद कमप्रदोपः।

“यावता asainy ढिः gia जायते । ag ततः कुर्य्यात्‌ प्रणपाचमितिखितिः ” | द्ति॥ ऽ॥

बरद वे कङ्त्विक्‌ ॥ ८ ॥

द शपौणेमासप्रस्तावादिदसुच्यते | तेन सायं प्रातर्हामवेश्वदेवा- Faraageasta न चतिः। एक एव ब्रह्मा खविग्भवति। किमने- नोक्रम्‌ ? इदमनेनोक्रम्‌-एक एव AY सव्वेकमेसु खलिक कन्ते- व्योन पुनरकस्िन्‌ कमेण्येको ag भ्रन्यसिंश्चान्यः श्रपरापरस्ि- खापरापरः-दति | तदनेन, यजमानेन खलिगत्याच्यो भवतोत्यु- ufenfa | तथाच स्मरणम्‌ |

२८० गोभिलोयं १. € ख, |

“ विग्याज्यमद्‌ष्टं यस््यजेद न पकारिणम्‌ | szeafasi am विनेयौ तावुभावपि! क्रमा गतेष्वेष धमा इतेष्वलिच्‌ च खयम्‌ | यादृच्छिके तु स्योञ्यं तत्यागे नास्ति किल्विषम्‌ ”। दरति । तया मनुः | “ छलिजं aaa याज्यो याज्यश्च विक्‌ aan यः | शक्रं कमण्यद्ष्टञ्च तयोर्‌ण्डः श्रतं way”! दूति। swat) एको ब्रह्मेव छलि गिति ब्रह्मणे zfaut दाने हेतुव चनमेतत्‌ । waaay खछवि गित्या शङ्कया सुत्तर शचं nara ॥ ८॥ ° ॥

पाकयज्ञेषु Mavi भवति ॥ € ॥

पाकयन्नेषु अ्रल्ययन्ञेषु प्रश्म्तयजङ्गष वा । कस्मात्‌ ? उभयचर पाक- शब्द द गरेनात्‌। दृश्यते खल्वन्ये WHS, — Us पाकतरः- sfai a पाकेन मनसाऽपश्यम्‌-दति, war पाकेन मनसा-दति च प्रसंश्रायां पाकश्नब्दः प्रयुक्तः। स UBM खदयान्तरटन्ति- कारे निंर पितः। तत्चकारादयम्त॒ मन्यन्ते,-पाकयज्ञः-पाकाङक््क- यन्नो टषोत्स्गादिः- द्रति | वयन्तु, एकाग्रो ये यज्ञाः तान पाक- यन्नानवगच्छामः | HAA? श्रस्माकमेव ग्रन्धान्तरे समा- ज्ञानात्‌ | तथाच लायखायनद्छूचम्‌। “पाकयज्ञा दत्याचचते एकाद्मौ awa’ —sia |

[ewe ख. | ZAZA | | REV

तेष पाकथन्नेषु खयं - खयमेव होता भवति तदिदं खयमेव हीदत्व प्रशस्तम्‌-दत्यवगम्यते। कुतः? ^“ खयं होमे फलं यत्त तदन्येन न जायते ” दूति स्मरणात्‌। wat होतेव कुतो न यवच्छिद्यते ? खयम- wat पाकयन्नलो पापत्तेः। न चेतदु चितम्‌ । Tsar हावयेदा- दति सामान्यतः रणात्‌ । न प्रवखन्नृपवसेत्‌-द्ति च प्रवा द श्नात्‌ | “fafeury खदारेषु परि कल्प्य विंजन्तया | प्रवसेत्‌ areata विप्रो दयेव न fat कचित्‌ | दति च कश्मप्रदौ पवचनात्‌ । तथाच खत्यन्तरम्‌ । ° मनसा नेत्यिकं कमं प्रवसन्नप्तन्तितः | उपविश्य पटचिः a4 ययाकालमनुद्रवेत्‌ ” | द्ति॥€<॥ ०॥

पुणे पाचोऽवमः पाकयन्नानां दश्िणा ॥ १०॥

पूणपाचः- इति पुसं व्याख्यातम्‌ | पूणएपाच्म्‌ श्रवमं सव्वेनिषृष्टं पाकयज्ञानां द्चिण । नातोऽप्यल्यतरो तेषां efaut श्रस्तोत्यथेः | ९०॥ ० ॥ अपरिमितं पराड्यम्‌ ॥ ११॥ न परिमितम्‌ श्रपरिमितं बह्-इत्यभिप्रेतम्‌ । तदिदम्‌ अ्रप- रिमितं wae प्रशस्तं भवति द्चिणा पाकयज्ञानाम्‌। पराद्धम्‌- ति कंचित्‌ पठन्ति । cog खल्वन्तिमिमङ्स्थानमुच्यते गण्तिषु |

BCR गोभिलोयं | १. € ख. }

तथाच श्रपरिमितं वराडपय्यन्तमपि पाकयन्नातां दचिणा- दति AM: HULU ON

एतस्िन्रय दृष्टान्तसुपन्यस्यति,-

अपिदह सुदाः पेजवन अन्द्राग्रेन WTA पाकेन RT WAVATATT ददो ॥ १२॥

श्रपिरन्यानपि मञुचिनोति द- दत्येतिद्यार्थको निपातः शोभन ददाति- दति सुदा नामतः, पिजवनस्य श्रपत्यं पुमान्‌ पेजवनोऽपि इ किल Bega स्यालोपाकन दष्टा शतं wearfw श्रतगणितानि सहस्राणि लचम्‌-दत्येतत्‌। ददौ, दकरिणाम्‌-दति प्रकरणणा्नभ्यते। कम्य वस्तुनः wa सहस्राणि? गवाम्‌-दति

BA: | कस्मात्‌ ? सस्यामाचकोत्तनात्‌। सख्या माचकौौ न्ने च प्रायेण गा एव संख्येयतया wai याज्ञिकाः । श्तदचिणेनादं यच्छे दाद शग्रतदचिणन- दति खल्वाहः। “aera च द्किण गावः दति च द्रद्यायणरद्यूचात्‌ ॥१२॥ ०।

एवं तावत्‌ सायं प्रातर्हेोमवेश्वदेवबलिदरणद पौ एंमा साख्याजि नित्यानि satan । तेषां च खे खे काले यावन्नौविको- ear: न्यायविद्धिनिंरूपितः। एवञ्च कालस्य बङ्कलात्‌ कद्‌ादित्‌,-

अथ यदि र््े्नो सायं प्रातर्होमयोर्व्वा दशपुरो- मास्योव्वा व्यं वा होतारं वा नाधिगच्छेत्‌ ; कथं कृय्यादिति ॥ esi

श्रयेति GOAN! Wave asd कन्तव्ययोः

| ९ प, € ख. ) ग्यख्चम्‌ | QTR

सायंप्रा तर्हामयोर्न्वा, द शेपूणर्मासयोव्वा | प्रद्‌ शेनमे तत्‌ वेश्वदेवस्यापि। SUSUR कस्माच्चित्‌ कारणात्‌ दयं watts वस्तु वा, WATT इवनकर्तार वा खयमशक्रो, यदि न श्रधिगच्छेत्‌ न लभेत, afe कथं कुर्य्यात्‌। किं खखकालात्ययमात्रेण लप्यतएव तत्तत्‌ कशे, उतास्ति कथित्‌ काल्ावधिरियति काले श्रतौते दति! एवमादि संश्रयचिच्चछिदिषयेतत्‌ पृच्छते ॥ १२॥ °॥

एव पृष्ट चाद

Bl सायमाहतेः प्रातराहतिनाव्येत्याऽऽप्रातरादहतेः सायमाहतिराऽमावास्यायाः पौ णेमासं नात्येत्याऽऽपो- शेमास्या आमावास्यम्‌ ॥ १४॥

श्रा सायमाड्तेः मायमाड़् तिप्यैन्तम्‌। सेयं saarsfaq- याद्‌ safe: सोमेत्येतत्‌ | प्रातराह्तिः नात्येति नातिक्रामति । a खल्वियं खकाले seat प्रातराहतिरिदानोँ प्राय्ित्नात्मक महाव्यादइतिदोम कवा waar! प्रायित्तात्मकं मदाव्यादइति- रोमं कलेति कुत एतत्‌ ? श्रतौ विधाना दित्याद। तथाच ब्राह्मणम्‌ | होवाच fa होयखयमोति, प्राय्ित्तमिति, fa प्रायखित्तमिति, सब्वेप्रायञ्ित्तमिति, fa सव्वेप्राय्ित्तमिति, महाव्यादइतोरेवम- Rad’ — Tale ) तथाच ग्द्यान्तरम्‌ | “qalad सायमाडत्या श्रप्राप्नौ ₹ोटदहव्ययोः। पराकं प्रातराड्तेः कालः प्राय्ित्ते कते सति । WIG सायमाहतेः प्रातहामिकालाऽनतिक्रमः।

२८४ गोभिलोयं | १. € ख. |

पराक्‌ पौणंमासादगेखख प्राग्दर्श्दितरस्य a” । दति । एतेनेवसूचर्षोयाख्यातः । तदिदं प्रदरनाथं परि- कौोत्तेनं सायमाड्त्यादोनां न नियमार्थम्‌ । aa: ? याल्िक- समयात्‌ । तया चोक्तं चिकाण्डमण्डनेन | “geared यद्‌ाऽवश्य कम्ब कत्त न शक्यते | गौ एकालेऽपि कलैव गोणोऽप्यञेदृ श्रो भवेत्‌ | श्र सायमाडृतेः कालात्‌ कालः खात्‌ प्रातराहतेः।

प्रातराङतिकालात्‌ प्राक कालः स्यात्‌ सायमाहइतेः। पणमासस्य कालोऽस्ति पुरा cue कालतः | स्यात्‌ साकमेधकालोऽपि श्रा सुनामौरकालतः | सुनासौलोयकालो ऽप्याऽतेश्वदे विककालतः । श्या माकेन्न दिभिखेव यवेरन्योन्यकालतः | WIS युज्यते ऽवश्यं नेव लाग्रयणत्ययः | द चिणायनकाले या पञ्चिज्या योत्रायणे) च्रन्योन्यकालतः पूवं यष्टु aA उभे ्रपि। एव्रमागामिया गो यभुख्यकाल द घम्तनः | खकालाद्‌न्तरो WT: कालः Ga कर्मणः | यद्वा ऽऽगामिक्रियासु ख्यकालस्याप्न्तरालवत्‌ | गो णकालनमिच्छ न्ति के चित्‌ WTA a” | <fa | सनव्वेमेव प्राक्रनकम्म प्रायश्चित्तदोमानन्तरमेव गौणएकाल् HCA | सायमाडइत्यादौ तथा दनात्‌ | “mag तेषु कालेषु कम च) दितमारभेत्‌।

| १ प्र, € ख. | ग्ड छयद्धचम्‌ | र्ध

प्रायखिन्तप्रकरणप्रोक्रां निष्कतिमाचरेत्‌ ” | दति स्मरणाच्च । वेश्वदेवस्य पुनरतिक्रमे श्रभोजनमपि wer कालान्तरे तदा चरणम्‌ | तथाच ग्रद्यान्तरम्‌ | ^ वैश्वदेवे लतिक्रान्ते श्रदोराचमभोजनम्‌ | प्रायसित्तमयो wal पुनः सन्तनु याद्रतम्‌ ” | इति। प्रथमवेश्वदेवातिक्रमे दिवा श्रभोजनं, दितौयवेश्व- देवातिक्रमे च राचावभोजनम्‌- दति परिभिष्टप्रकाश्रः। वेश्वदेव- इयातिक्रमे त विशेषमाद कश्मप्रदोपः | ^ परेणाद्नौ इते खाथं wea इते खयम्‌ | पिद्रयन्ञात्यये चेव वैश्वदेवद्रयस्य च | श्रनिष्टा नवयन्नन नवान्नप्राश्ने तथा |

भोजने पतितान्नस्य चरववश्वानरो Haq” | दति । प्राक्‌ द्र्य्याम्तमयात्‌ प्रथमो वेश्वदेतो नान्येति, प्राक्‌ च wa: argiq प्रदरात्‌ दितोयः। कुतः ? यतस्तावानेव भोजन- कालः | तथाच HASTE | ^ मु निभिदिरथनं sta विप्राणं awarfaat नित्यम्‌ | aefa च तया तमखिन्यां साद्धप्रदरयामान्तः ” | दति nes ile i

रतेनैवावकागेन दव्य वा होतारं वा लिप्येत ॥ ey

एतेन- दति गौणकालपरामभैः । fata लब्धमिच्छेत्‌ । लिष्येत्‌-दति पाठे अत्ययात्‌ Wee । प्राप्रस्या्याद्राथेम-

roe गोभिलोयं [१प्र. € ख. |

सिधानम्‌ । कथं ara? तथा fata यथा गौणकालो नात्येति,

> तच्याप्यतिक्रमे कमव लप्यते,-दरत्यभिप्रायः | wea । यदा पुनरभ्यते, तदा होतव्यम्‌ | तदाह कमप्ररौपः।

° पौ णेमासात्यये ea होता वा यद्‌ हभवेत्‌ | ५ ) १ तद दजड्यादेवमामावस्यात्ययऽपिच ” |

दूति); १५॥ ° ॥

अपि वा यन्ियानामेवोषधिवनस्यतौनां फलानि वा पलाशानि वा श्रपयित्वा ज॒हयात्‌ ॥ १६ ॥

रपि वा-दति पच्वान्तरमुपदिश्यते। एतेनाष्यत्रकाग्रन हविय्य- quar यज्ञियानां यन्ञादाणामनिषिद्धानाम्‌-दत्येतत्‌। ओरोष- धोनाम्‌- “Mea: weet सुद्गा गोधूमाः सष्पास्तिलाः | यवाशो षधयः an विपदो घ्रन्ति धारिताः” | दृति कमप्रनैपोक्तानाम्‌ | वनस्पतोनां ठच्ाणच्च.- ^^ अपुष्पाः फलवन्तो ये ते वनस्पतयः समृताः "° । दत्यक्रलक्तणानां वा फलानि शस्यानि ar; पलाशानि कद नानि पत्राणि वा, यथोपपन्नानि; sofaar स्यालैपाकविधिना, ABSIT १६ ॥ ° ॥ aay रवान्ततो जुहयादिति इ स्माह पाकयन्न- श्रेडा हूतं WA १७ |

ama: सवामन्यन्तौ श्रय उदकम्‌ Why जह्यादेव, न a wh

[९घ.€ ख. | पट्च चम्‌ | २८७

श्रद्धिः कथं दोमः-दत्याश्रङ्लोत । सर्वालाभे उदकमष्यन्ततो मध्यत- amis न वन्दुपश्रमाश्ङ्कां gaifefa वा व्याख्येयम्‌ | दति इ किल AEA उवाच, नामतः WHAT: इडाया श्रपद्धम्‌ ae: afyeraa:; तमेव भवत्येवमपि ad दिश्ब्दो यस्मादयं, aqizaafa aad तमेव भवति न श्रहतम्‌- दति पाकयक्ष STEM, तस्मादप एवान्ततो जृहयादित्ययेः ॥ १७॥ ° ॥

अहतस्य प्रायित्तं भवतोति ॥ १८॥

इत- दति क्तरि निष्ठा । asa येन-दइति वा विग्रहः, च्रह्तस्य उद्‌ कस्याप्यलाभात्‌ होममक्ुवेतः प्रायित्तं भवति । कि पुनस्तत्‌ प्रायित्तम्‌ ? पुनराघानम्‌-दति qa: । कुतः ? “‹ होमद यात्यये दशंपरणेमासात्यये तथा । पुनरेवाग्रिमादध्यादिति भागवशासनम्‌ ” | दूति स्मरणात्‌ । दृतिरन्यान्यपि पुनराधाननिमित्तानि समुचि नोति । तानि च,- ^“ श्रसमचन्त्‌ दम्पत्यो नव्यं नलिगादिना | दयो रप्यसमचन्त भवेद्धतमनथंकम्‌ > | caamieifa कर्म॑प्रदौपादिखनुसन्धयानि । पुनराघान- WATC SA — “geaa atfa: yeatsseratreranata ” | caifeat कष्मप्रदौप ua श्रभिडितः॥९५८॥ ० ॥

2cG गोभिलौयं | ९ प, € ख. |

नाव्रतो ब्राद्यणः स्यादिति ॥ १६ ॥

ब्रतर दितो ब्राह्मणो न स्यादल्पमपि कालम्‌ | “मुह्लन्तमपि नाव्रतो ब्राह्मणः स्यात्‌"इति पाठे यक्त ware: । द ति्हंतौ । यस्मात्‌ नाव्रतो ब्राह्मणः स्यात्‌, तस्मात्‌ पुनराघाननिमित्ते जाते, चविलम्बमेवादध्यारित्यसिप्रायः॥ १९ ॥ ° ॥

अथाप्युदाहरन्ति ॥ २० ॥

BATA: | WEA प्रायश्चित्तं पुनराधानमुक्रम्‌, येदानो- मन्यदपि carat तच दशंयितुं ब्राह्यणवाक्योदादरणाभासूरूप सम्‌ ॥ २०॥ ° ॥

यावन्न ह येताऽभोजनेनैव तावत्‌ सन्तनुयात्‌ ॥ २९॥

हविषोऽलाभे यावन्न ह्येत इयते, श्रभोजनेनेव तावत्‌ तावन्तं कालं सन्ततुयात्‌ सन्ततमतिच्छिन्नमलप्न कुर्य्यादचित्रतम्‌- द्रत्यथेः। यावता कालेन ₹दविलेभ्यते, तावति काले ्रभोजनेऽपि aaa भवतोत्यभिप्रायः ॥ २९१॥ °॥ किमभोजनेनेव व्रतं सम्पद्यते? न । किन्तरदिं —

अथ यद्‌ाऽधिगच्छेत्‌ प्रति जुहुयात्‌ ॥ २२ I

यद्‌ पुनर धिगच्छल्ञभेत दविः, तद्‌ श्रय,-सायमादयुपक्रमलात्‌ कमेणां सायमादिकाल प्रतौच्छ, प्रति जडयात्‌ | यावन्न हृयते तावन्तं कालमभोजनेन चपयिला यदा दविरूपलभ्यते तदा

[Vue | प्रद्यद्न्म्‌ । QTE

तदानौमेव a जङ्कयात्‌, fa सायमादिकालं sate प्रति जडया दित्यः | प्रतिशब्दो होमस्य प्रकारविगशरेषद्यो तनाधेः। कतमः पुनरसौ प्रकारः ? उच्यते, whan: सर्व्वा श्रत्निदैवत्याः राहतो विविंगणएय्य तावन्ति evatfe पावे छला,--श्रम्रये खाहा- ति Vata जह्यात्‌ । एव प्राजापत्याः | एवम्‌ श्रपरापराः | तदाद कमप्रदोपः | “ श्राह्यमानेऽनश्रंशेत्‌ नयेत्‌ कालं समाहितः |

सम्पन्ने तु यया ay इयते तदिहोच्यते,

अहताः परिसद्याय aa Bassa, war |

AAT fafuager एवभेवापरा afd”; दति 1 Rete t

रवमप्यस्य व्रतएसन्ततं भवतौति ॥ २३॥

एवम्‌ श्रपि ad we व्रतिनो ad नियमः सन्ततम्‌ श्रविल भवति । तस्मात्‌ पुनराधानं न क्तयम्‌-द्त्यभिप्रायः। दतिः ब्राद्यणवाक्यावसानन्ञापनाथंः, प्रकरणपरिसमाघ्यर्या वा॥ २ २॥०॥

रषोऽत ऊद्धदविराहतिषु न्यायः ॥ २४ |

Wa ASA श्रमात्‌ परतो वच्छमाण एष न्यायो इविराङतिषु- इयते-टति शविः. श्रविग्रेषात्‌ रुमिदाच्यपश्वपूपश्ाकादिकं wiguad, तस्य ₹इपिष आडतिषु बोद्धग्यः- ईति परिभाव्यते |

19

Reo गोभिलौोय | ९ प्र € स्व. ]

पराचोनस्यापि yer सचि एतदा परामशः । न्याय्य कविदाश्नातस्यापि प्रतिषेधायंम्‌ | यथा समान्नातोऽपि aa

खादाकारः खाहान्ते wa नाद्धियते, श्रन्यायलात्‌ | तच्ोन्तरण्च

awa. | एवमन्यदपि ऊद्यम्‌ |

एवं वा-

एषोऽनन्तरोक्रो न्यायः प्रकारः- दत्येतत्‌ | WA He वच्छमाणणासु हविराषतिषु द्रष्टव्यः-दत्यक्तः प्रकारः स्वेचातिदिश्चते । न्याथ- ग्रहणेन किमुक्त भवति ? एतदनेनोक्त भवति ;- श्रत ag ये चिप्रहोमा ब्रह्मचारिसभिद्‌ाधानादयो वच्यन्ते, तेषु खिप्रदोमोक्र- एव प्रकारो भवति । ये पुनस्तन््रहोमाः वेवाडिकदोमादयः, तेषु ब्रद्मोपवेश्नादि aa द्रष्टव्यम्‌ । तया कचित्‌ प्राप्नोऽप्र्यो-

wimafaana | किमुदाहरणम्‌ ? ददमुदादरणम्‌ । राज्य aay सुषलोलखलसुर्पादयो fare, पाश्ाङतिवु मेचणखगा- दयः- दति | सोऽयं न्यायश्ब्दस्यायेः ॥२४॥ ° ॥

मन्त्रान्ते सखाहाकारः ॥ २५ ॥

हो ममन्ल्ाणाम्‌ WH श्रवसाने खाडाकारः कन्तेयः- दति सूच- we) श्रधिकाराद्धोममन््ाणमेवान्ते area: कन्तैव्यो न जपादिष्वपि । ante ये मन्त्राः खाहाकाररदिता एव पश्यन्ते, यथा श्र्रे प्राय्ित्ते इत्यादयः, तदन्त एव खाडहाकारः स्वात्‌ | न नाबातद्ञाहाकारान्तेव्वमि THT प्रथम दत्येवमा दिषु '। कनि

| ९. € ख, | प्द्यस्चम्‌ । PER

कारणम्‌ > efaermy: awa खाहाकारः-दूति srera स्ताहाकारान्तेषु aay नेष विधिरूपतिष्ठते । ay खच्वाश्नाते- नेव खाहाकारेण Var: ऊकतः-- इत्यपर स्याञ्लानमनर्यंकं भवति | तथाच तान्त्रिकाः परटन्ति | “नमोऽन्ते न नमो दद्यात्‌ area दिठमेवच ¦ पूजायामाहतौ चापि सवैवायं विधिः खतः ” | दति। यत्र च मन््लादितोऽपि समान्नातः खादाकारो दविख्या- गार्यो भवति, तच्राणप्नौकरण्डोभ मन्त्रान्ते खादाकारान्रं न कन्तेव्यमेव । न्यायस्याविग्रषात्‌ । तच्च fe खादाकारेण हवि- Gi छवा परतो मन्तः समापनौयः | तदाद कर्मप्ररोपः | “eret gate ward न चेव जङयाद्धविः |

खाहाकारेण SAT wea समापयेत्‌ ” | दूति । दोममन््राणाञ्चादौ न प्रत्येकम्‌ ॐकारः arate: | ACTS स एव | “ नो ङ्कग्याद्धोममन््ाणं ए्यगादिष कुचरचित्‌ | sary विरृष्टानां काल्लेनाऽऽचमनादिना ” | <a ॥२१५॥०॥

आज्याहतिघाज्यमेव ALATA जह्यात्‌ नाज्यभागौो न खिष्टक्चत्‌ ॥ २६ ॥

श्राव्यस्य ययो क्रख्या$ऽतिषु-यनाच्यमेव हयते-इत्य्ः | तेषु

९९२ गोभिलोयं | १.९ ख. |

चतूर्योकर््ादिषु | आच्यं dea उपघातं यया भवति तथा ज्यात्‌, द्रवद्र्यकलात्‌ BUT: । एवकारेण aya- च्छिद्यते, तद च्यते सुखावबोधा्ेम्‌ । नाच्यभागावच्र भवतः a च fevacfa natal तदेते अतिरेश्ागता दह प्रति- भिध्यन्ते॥ ee not

अआज्याहतिषठ नारे पुरस्ता्ोपरिष्टाच्च महाव्या- हइतिभिरामः ॥ 29 ॥

्राज्या्तिषु श्राज्यमाचाडतिषु, यचराज्यमेव इयते न चर्व्वादिकं तचरेत्ययंः | MBAS च, मध्यात्‌ प्रव्वाद्धादितिवच्चणन्दः समुच्चयार्थ waa द्रष्टव्यः | aa ela एव नादिश्यते उपदि-

श्यते चाग्निरवगम्यते वा किञ्चिदन्यद्भोमलिङ्ग, aa गर्भाधानपुस- वनशङ्गाकश्ममोमन्तकर एचड़ाकरणा दिप प्रधानकमश्णो गर्भाघाना- ऽसाभिमश्रणदेः पुरस्ताच्च उपरिष्टाच, श्राद्यन्तयोरित्य्ः। महाव्यादतयः fae: व्याख्याताः, ताभिरहामः कत्तवय- दूति THUG: | एवं खल्वरे रुपदे ग्रस्त तत्रायेवान्‌ भवति | दतरथा- ऽनयेको वा स्यात्‌, WEBI वा Rea) तथा च “qarene- zag दमषु""-दत्यादिना तच ततचाभ्निमुपदेच्छति ¦ मनुरपि सदो मकत्वमेषामाद | ५९ गार्भेहोमेर्जातककचौड़ मौ श्च निबन्धने: बेजिक गाभिकश्चेनो दिजानामपण्टव्यते ” |

[rime @ | Wasa | २९३

द्रति ware: | waewarerafa afe पुरस्ताचचोपरिषटाञ्च

मरहायाइतिभिर्हातव्यम्‌ ? न । तजा्मरप्ेपदे भावात्‌ | FATA, - ०‹ अरहो मकेष्वपि भवेत्‌ यथोक्तं exes” |

दूति कश्चप्रदोपेऽपि चन्द्रदशनस्यादोमकल्वमुक्तम्‌ | गभांधानेऽपि

होममवसरे उपपादयिष्यामः |

अन्ये तु वणेयन्ति,-श्राज्याहतिष्वनादेओे श्राज्याह्तयोऽपि aa नादिश्यन्ते- होम एव aa नादिश्यते-दृत्ययंः । न पुनरा- व्याङतिषु waren च-इति area युक्र, चकाराध्याहार- दोषात्‌-इति | अच ब्रूमः । ्राज्याहतयो wa नादिश्यन्त-द्ति वशनायां तचर्व्वाह्नतिष्वतिप्रसङ्गः । श्राज्याहतयोऽपि ay नादि- श्यन्त-दूत्यर्थकल्पने च BRAIN | श्राज्यपदञ्चेवमनति- प्रयोजन स्वात्‌ । श्राहूतिष्वनादेशे-दति खल्वभिप्रयते। तस्मा- दमद्‌क्रमेव व्याख्यानमादरणोयम्‌ । द्योतको fe चश्ब्दस्ता- त्पय्येखयेष्धते। adq तात्पय्येमन्यस्मादपि कारणादवगम्यते,

sfafgat तदकौरत्तनं भवति | भ्रच्याहतिषु- हति सप्तमौ- fagugad तात्प्येमु पोदलयति ; श्राच्याडतिष्वनारे ग-इति चाख- मासकरणं प्रत्यकमन्वय द्योतयति ॥ ₹२७॥ ०॥

यथा पाणिग्रहणे; तथा चुडाकम्बे्युपनयने गा- दाने च॥ रेट ॥

यया arfwaet मदाव्याइतिमिः यस्स मस्ताभिखतस शआ्रह-

२९४ गोभिलोयं Teme ख. |

तयो यन्ते | तथाच पाणिग्रदण वच्छत्या चास्ये महायाइतिभिश एक्‌, समस्ताभिशतूर्योम्‌-दति | तथा चड़ाकश्ेणि | तथा Wes: प्रत्येक म सिसम्बध्यते। तयोपनयने, तथा गोदाने च, दव्यतिदि- ष्यते 1 सोऽयमनागतातिरेशः | चड़ कमा दिव्यतिरिकरष तु तिख- एवाहतयो भवन्ति ॥ ९८॥ °॥

अपटत्ते कम्मेणि वामदेव्यगानशशन्त्यथेणन्त्य- धम्‌ ॥ २९ ॥

quan मापन कम्मणि वामदेव्यगान, कन्तयम्‌-इति परि भाष्यते | तस्मात्‌ सव्व॑घामेव कञ्मेणामपवगें वामदेव्यं साम गातव्यम्‌ | कश्मेणि-दति सामान्येनोपदे श्राच्च | agate कब्मणा- Raz करणे waa: सकृदेव वामदेय्ं may न प्रल्येकमन्ते | ATE कश्मप्रदोपः। ““ अ्रहोमकव्वपि भवेत्‌ auth शन््रदशेने | वामदेग्यं गणेव्वभ्ते Te वेशवदे विके » | इति। गानस्य श्रशरक्रावपि श्वो वारज्रयं पठनोयाः। तद्या ख एव) “ga च वामदेश्स्य गानं gatgefaw ” | इति । शान्यथम्‌- दति विदितं कामदेव्याभानमनेन wat इत्यथेवादोऽयम्‌ । उभयस्मिन्‌ विधौयमाने fe वाक्यं भिद्येत | water are, ave weed भवति--इति । तस्मात्‌,

[१ प्र, € ख, | WES | २९५

“उदुम्बरो युपो भवति ऊग वा उदुन्बर ऊक्‌ पश्र HH वास्मा- Sa पश्न्ना्नोति ऊर्व्नाऽवरुध्ये"--दतिवदिदापि स्तुतिरेव प्रयो- लनं न फलविधिः । श्रन्ये ताडः, शन्त्ययेम्‌- दति वचनान्ञातोव

aq नित्यलम्‌- इति । wie श्ान्ययेम्‌- tee: प्रपाटक- परिषमा्चिं द्योतयति ॥२८॥०॥

दति महामहोपाध्यायराघाकान्तसिद्धान्तवागो ग्रभटराचाय्थां- तमजशओ्रो चन्द्रकान्ततरकालङ्ारस्य wat गोभिलोयग्रडास्जभाय्ये प्रयमप्रपाठकस्य नवमौ खण्डिका wart ॥ ° ॥

खमात्रश्चाय AAA: प्रपाटरकः ॥ ॐ

गोभिलोयण्द्यस्वे

दितौयप्रपाटके प्रथमा खण्डिका |

एवन्तावत्‌ प्रथमे प्रपाठके श्रभिसमाधानम्‌, समाहिताग्म खावश्य कत्तं सायंप्रातर्हामादिकम्‌. दैवषवितरित्यादेञ्च मन्त्रस्य qaqa विनियोगो निरूपितम्‌ ¦ समाधानञ्चग्रर्जायायाः पाणि जिष्टच्ोरभिदितम्‌ । wut कथं जायायाः पाणिगद्यते, देखवितरित्यादेः परेषाञ्च मन्त्राणां विनियोगः,--दृत्येवम्थजातं निरूप धयत्‌ द्वितोयः प्रपाठक श्रारग्यते । प्रसङ्गागत्चान्यत्‌ | तच्च तावत्‌ “देव सवितः'-दति wares पाणियिदणएलिङ्गामन्त्रः qaa i तददिनियोगविवच्या पाणिग्रइणमेव प्रथमं निषष्यते,- पुणे AAI दारान्‌ कंव्वोत ॥ १ ॥

ga waa, awa we | “उद गयने gaqy पुण्येऽहनि” दति सिद्धलादेतदवाच्यम्‌-दति चेत्‌ । न। दारकश्मणि तिथि- वारयोगकरणापेचया नच्रस्यादरातिशयायेत्वात्‌ । दाराः गदाः पञ्चालाः--दल्येवमादयो नित्यबहवचनान्ताः शब्दाः पुलिङ्गाः | दारान सरधश्चेचारिणणौम्‌, पत्नोम्‌-इत्यनांन्तरम्‌ । वच्छमाणेन पाणियहण विधिना कुर्व्वोत ॥ १॥ ° ॥ MTU दारान्‌ FAA ? तदाह

लश्चणप्रशस्तान्‌ कुशलेन ॥ २ ॥

प्रशस्तम्‌ श्रवेधव्या दिष्चकं लच्ण चिदं येषां, त दमे प्रश्रम्त-

(रप्र. १ ख. | WEA २९

AIT: सन्तो वत्ययेन लच्णप्रशरस्ता इत्युच्यन्ते । AA) लचणेन शोभनलचणेन WMATA चष्ठान्‌- दूति वाऽथंः। दारान्‌ कुर्व्वोत- दूति द्‌ारसम्बन्ध विवचया इत्थं निद शः । कथमवगम्यन्ते लक्षणानि ? तदुच्यते | कुशलेन स्ल्ोलच्षणएविदा । aut लच्णानि एएएभाश्ए- भद्चकानि यो वेत्ति सोऽय स्त्ोलच्णविदर्‌ उच्यते | तेन परौ- जतान्‌-दृत्यथंः । तथाच स्मरणम्‌ | “सद्‌ा ग्टहो सुखं YR al लच्षएवतो यदि | aq: सुखसष्टद्ययेमा दौ लच्षएमो येत्‌ ” | दति । दयमपरा दूयोजना ¦ शक्तएविदा कर्जा लचणन

प्रोभनलचणेन प्रशस्तान्‌ अन्तभ्यतनिजयेतया प्रश्ंमितान्‌ दारान्‌ कु्व्वो त | लक्णशब्दः श भनलक्षणार्योऽन्यचापि swat ॥ २९ ॥

# के चिदेतत्‌दचानन्तरम्‌-““अनाषश्रुल्करद्धिताम्‌ दति सूचमधिकं पठन्ति `'"चखाषश्ुल्कं गोमिथनादि, तदितरश्रुल्कनौतां त्यजेत-दरति वयाचच्तते च | तदिदं छचमनाषमिति प्रतिभाति । तथाहि | पव्वं “दारान्‌ कु्वौ तः? इति सूचयित्वा, तदिश्रषगात्वविदत्तयेव च-“लच्तणपशन्तान्‌"" - ईति, किमिति “earaqencheaia’—sfa नासचयत्‌ | “तदलामै पिण्डान्‌ ' इत्यत्र खचरमप्येवं सन्यपपद्यते | तच fe तच्छब्टोन स्त्नोलच्तय- विदः परामशः रुतच्चानयोरेव खचयोरानन्तरे afas wra: न एनर न्तरा चान्तरे Yau । अपिच । अनाषश्चुल्करद्िताम-इत्यने नाषऽपि गोधियनस्य श्ुक्करूपता प्रतोयते, सोऽयमर्योा न्यायविदलो मनुविरश्द्धश्। तथाच मनुः |

पाष गोमियनं yea के चिद्‌ाडग्रषेव तत्‌ | अल्पा ऽप्यव मदान्‌ वापि विक्रयस्तावदेव स

इति | चपुस्तकेष सव्वस्वस्मदवलोकितेष सोसादटिभाव्यपुस्तकेष च

अनाषडूख्करद्िताम्‌- षति छचं न कृश्यते |

२९८ गोभिलौयं [ रप्र. १ ख. |

तदलाभे पिण्डान्‌ ॥ ३ ॥

तदिति प्रतः स््लो लच्षणएवित्‌ पराश्छश्यते । तस्य wiagufazt- ऽलाभे पिण्डान्‌ gata ॥ २॥ ° ॥

कुतो सटद मादाय पिण्डाः कन्तयाः > तदाइ-

वेद्याः सौतायाः हदाोष्ठाचतुष्पथादारेवनादाद- इनादौरिणत्‌ ॥ ४ ॥

बेदिरग्िष्टोमोदरौ विहिता सौता लाङ्गलपद्धतिरित्य- मर्थान्तरम्‌। HS चचम्‌- इत्येके | कटो ऽगाघजलाश्यो asta यः शोषं नेति। गावो aa तिष्ठन्ति तद्भोष्ठम्‌ ' चतुष्ययः प्रसिद्धः | श्राटोव्यते aa तदादेवनं यतस्थानम्‌ | श्रादद्यते II तदाद हन श्मशानम्‌ । यचोप्रं बौजं न प्ररोहति तदौरिणम्‌ ऊषरम्‌- दृत्येकोऽथेः । एतेभ्यो बेद्यादिखानेभ्यो शद मादाय vasa पिण्डान्‌ gata. vafafa कुतो aa > श्रसमासकरणादित्यार | aaa: सम्भायम्‌- इति चोत्तरचान्नानात्‌ | एवं ast पिण्डा- भवन्ति ॥४॥ ° ॥

BT: TATA नवमम्‌ ॥ ५ |

wenn वेद्या दि सानेभ्यः सो कस्तोकां a सम्भत्या इत्य क्रियते- इति sara नवमं पिण्डं gaia ॥ ५॥ on

समान्‌ RATATAT ॥ € ॥

समान्‌ समानान्‌ प्रमाणतः, छत MAT येषां तान शतचरणा

[२ प्र. १ ख. | परद्यङ्चम्‌ | २९६

पिण्डान्‌ gata wat चिक्ृम्‌- इत्यनर्थान्तरम्‌ यतमः पिण्डो- यतमस्या ग्टदस्तचचिङ् ANB वच्छमाणणयम्‌ ॥ ¶ 1 ° ॥ तान्‌ खल्विमान्‌ पिण्डान्‌-

पाणावाधाय FATA उपनामयेहतमेव प्रथमश्टतं नात्येति कञ्चनत्ते इयं प्रथिवौ भिता सव्वमिदम- सो भूयादिति, तस्यानाम रीत्वेषामेकं wera ब्रुयात्‌ WON

SRA पाणे VS BUTE शला कुमार्याः कन्यायाः उप समोपे नामयेत्‌ स्थापयेत्‌, खतमेव प्रथमम्‌-दत्यनेन मन्ल्ेेतिकारान्ते- नेत्ययः । कि हत्वा ? शरसा वित्यस्मिन्‌ wees तस्याः कुमार्या नाम रहता उच्चाच्छं। तेन “स्वमिदं गौरौदा यात्‌? दव्येवमा- दिकः प्रयोगः। एवं स्थापयित्वा, पुनः, तस्या नाम wear योग्यलात्‌ सम्बोधनविभह्या उच्चाय्य-एषामेकं ग्टहाण शति रयात्‌ । MOS! एषामेकं ग्टहाण" इत्यादिः प्रयोगः । तदिदं तस्या नाम गटहोल्वेति मध्यपटितं मध्यमणिन्यायेनोभाभ्यां saws | अतएव ग्टहाफेति सम्बोध्यमानार्यापेरो मध्यमपुरूषोऽयाश्चष्येनो- पपद्यते ॥ € ॥ ° ॥

पूवेषां watt लञन्तोमुपयच्छेत्‌ ॥ ८ ॥

पठषां चतुणां वेदि-सौता-षद-गोष्ठग्टल्निभ्वितानां पिण्डानाम्‌

३०० गोभिलोय | म प्र. र ख. ]

wand पिण्ड गन्त ( कान्दसोऽयं प्रयोगः) weala श्रादद्‌ानां कुमारोमुपयच्छत्‌ विवादयेदित्यथंः ॥ ८॥ ° ॥

सम्भाय्येमपि त्वेके ॥ € I

सम्भाय्यमपि पिण्डमाददानासमु पयच्छदिल्येके श्रा चार्थं मन्यन्ते) श्रस्मारेवावगम्यते,-सम्भाय्थेमादर दानां नोपयच्छदित्यन्ये मन्यन्ते दति । तस्मात्‌ समभाय्यमाद दानामिच्छयो पयच्छटा न वोपयच्छेत्‌ —efa सिद्धम्‌ fa कारणम्‌ ? इभाष्एभयो मिश्रम्‌ । कुतः

पुनरेतन्‌ ? प्रत्येकशः फलायवाद द शनात्‌ सम्भाय्येस्य च सब्वे-

चरितलात्‌ | नयाच ग्टद्यासग्रदः | ^“ वेदि पिण्डान्‌ क्रियावतौ dara: फलते afer: | श्र्तोभ्या च दे ज्ञेया गोष्टे भवति गोमतौ चतुष्यय प्रकरणा स्यात्‌ युतम्थाने कलिप्रिया | श्मशाने सयते ant बन्ध्या भवति wat | नवमे सव्ये एवैते कन्यायाः परिग्द्यन्ते ” | दति । शाखान्तरे ऽपयेवज्ेव प्रायः फलवादाः weed । किन्तु aa क्रिया वत्वा दिकमपत्यगतमिति fase: । तथा चोक्रम्‌ | “aera afefawy wad याज्ञिकान्‌ सुतान्‌ | सोतापिष्डन्तु VTA सुतान्‌ ते ENTS । सव्वेकामसन्डद्धांख दतोयस्य परियात | गोष्ठ पिण्डय्हाच्ापि गोमिनः सुखिनस्तथा | <agayg गन्तारः पञ्चमेनास्िताः सुताः |

| २प्र.९ ख. | Weaaq | २०१

षष्ठेन तु zelda भवन्ति यूतसेविनः | ° श्मशानपिष्डग्रदणादिघधवा जायते भ्रुवम्‌ | बन्ध्या वा विधवा वा स्याद्‌षटमग्रहणदपि। मिश्रमेतद्भवेत्‌ सव्वं यतः yatfed फलम्‌ | नवमस्य ग्रदस्तस्मात्‌ Wat वा यदि asm” | tfa neon ्रथेदानो मासन्नविदाहायाः कन्यायाः सपनमभिधोौयते,-

MARIAM षेव्वाऽऽखताः TEA सुरात्तमेन सश- ti चिरम॑च्॑न्यभिषिञ्चेत्‌-काम वेद्‌ ते नाम मरा- नामास्ति, समानयामुमिति ` पतिनाम wala, LSTA ALARA ACA ATAAT ॥ १०॥

लौ तकैः faa: चर्णोरुत्योदकेन द्रवोकृतेरित्येतत्‌ । केः ? यत्रेमपिव्वौ । यवमाषो प्रसिद्धो । वाशब्दो विकन्यायेः । “war- यवमाषाणां सचत चर्णान्येकौ रत्य“ दति भवदे वभट्रवचनमप्रमा- पाम्‌ | तदेभियेवेमाषेव्वा आसतां कछतसव्वेङ्गो दत्तनां, सुदत्‌ faa लिग्धडद यः- इत्यनर्थान्तरम्‌ । सह शरोरेण वत्तमानां कन्यां मूद्धेनि शिरसि चिव्वारच्रयम्‌ श्रमिषिश्चत्‌ | मूद्धनि तयाऽभिषे- क्रव्यं यया सव्वमेव wotafafan wala: । केन श्रभि- पिच्चेत्‌ ? सुरोत्तमेन । धरणा सुराऽररिन्दानौत्युद्‌कनामसु नेधण्टक काण्डे पाठाद्‌ दकनामेतत्‌-यत्‌ सुरेति। तदयमथंः | उदकेन

३०२ गोभिलोयं |. ars]

उत्तमेन „ फ़ोभनगन्धवर्णादियक्रेन ्रभिषिश्चेत्‌ । सुरेव कस्मान्नो च्यते › उच्यते | सुरा fe नामात्यन्तमपविचं यदस्याः घ्राणस्यश्ं- योरपि प्रायिन्तसुपदिश्न्ति। तथाच aad | ^ सुराया गन्धमाच्राय Glasses प्राश्य इएध्यति | aa प्रति चेव अहं Var तथोद कम्‌” |

दूति | “सुराख्ानषमं तेलम्‌"- दति च सुराखानस्यात्यन्तनि- sqai द्‌ शेयति | वचनबलारदोषः ?- दति चेत्‌ । न। श्रन्यथो- पपत्तः | श्रन्ययाऽपि वचनमुपपद्यते-इ ति नास्ति वचनस्य बलम्‌ | न खल्वविरोघेन सम्भवति वचनां विर्द्धमथे प्रकल्प्य वचन. बलादटोषः-दतोयं कल्पना alae भवति | श्रन्ययो पपन्नञ्च वचनं न सामान्यस्यापि wee बाधकं भवितुमदेति-द्ति चमसिनां गषभक्ताधिकरण दितम्‌ | तस्माद्‌द्‌कनेवाभिषेकः | तथाच ग्टद्यासग्रदः |

"“ स्वै यज्ञेषु विप्राणामद्धिः पूव्वं save | तस्मात्‌ Gina यापो श्रद्धिरेवाभिषेचयेत्‌ ” ॥

दृति i fa द्वष्णौमभिषिश्चेत्‌ ? न । कथं afe >? काम az ते नाम मदोनामामि-दग्येवमादिभिः खगः । कतिभिः wi: खाषहाकारान्ताभिः। sf प्रदेशे खादाकारान्ता यावत्यश्छचः सन्ति तावतौभिःः-तिष्टभिरित्ययैः। तस्मादेकेकाग्चमुश्चाय्य एकैको ऽभिषेकः कन्तेव्यः । उन्तराभ्यान्तु दाभ्यम्‌ खग््याम्‌ GIS योनि ञ्जात्रयेत्‌। wage भवति। fagfata ef: तथा भिरस्य- fata: aret यथा सव्व श्रौरमभिषिक्रं भवति, परसुत्तराभ्बा

[ २.१ ख. | VASA । 2 ०३

तथाऽभिषेक्रवय यथोपस्थो विग्रेषतः sifaat भवति- दति | श्रये- ail aa faveare । समानयासु मित्य ्र अमु मित्यस्िन्‌ मन्त्- स्थाने घमानयासुकमित्यभिषेक्रव्यायाः कन्यायाः भविष्यतः पत्यु- नाम ग्टह्ोयात्‌ उच्चारयेत्‌ | तदिद GINGA पाटक्रममनुष्त्याये- क्रम याख्यातम्‌ ॥ १०॥ ° ॥

ज्ञातिकम्मेतत्‌ ॥ ११ ॥

एतत्‌ कन्याख्पन ज्ञातेमातापिचोरन्यम्य कुलोनस्य gee: aq | ज्ञातिकम्मेवारेवेदं नातोवावश्यकमित्यवगम्यते | एवमेकं | श्यञ्चाभिषेको दौ्भाग्धालरम्यपसर्गांणां नोद्नां शाखान्तरेष्वपि पद्यते, तसमात्‌ प्रयन्नतः कन्तेयः । एवमन्ये | तदच भगवन्तो- wfazat: प्रमाणम्‌ ॥ Ue ° ॥

अ्रयटानों पाणियदणएममिघो यते,-

पाणिग्रदणे पुरस्ताच्छालाया अग्निरुपसमाहितेा- भवति ॥ १२ ॥

पाणिग्रहण कश्मेणि प्रक्रान्ते पुरस्तादग्रतः शालायाः गरदस्य- चत्वर cq: । श्रग्निरुपसमा दितः स्थापितो भवति, पूर्व्वोक्रामादतं war । अनुपदेश्रात्‌ क्तैरनियमः। तेन॒ यावदरो बधुमाद्‌ाय ग्टदा जिष्म्यागच्छति, तावदन्य एव किदन सथापयति। ्राटतमपि स एव करोति । श्रतएव सूजयिखति--“वरिषोऽन्तं ZT प्रापयेत्‌"-दति।

0

Box atfustta | = घ. १ स |

aq कन्याप्रदानं प्रतिग्रदश्च न दूचितम्‌, तयापि mag कन्यासुदक पूवो दद्यात्‌”-- दत्येवमार्दिग्द्यान्नरद गनात्‌ तदप्यादरणषौ यम्‌ । पाणियदणे श्य जिज्ञासा समुत्कटेति तन्निर- सिसिषया क्रमप्राप्रानां पाणिग्रदणलिङ्गानां मन्त्राणां विनियोग- विवचया वा खल्वाचाय्येम्तदेव GABAA, न कन्सप्रदानम्‌- दूति faaad) प्रदानञ्चेदं कन्यादातुः aa, न प्रतिग्रद्योतुः। प्रतियदोऽपि दानाघौन एव ॥१०॥०॥

अथ जन्धानामेको भ्रुवाणामपां कलसं पूरयित्वा सदोदकृम्भः प्रारतो वाग्यतोभ्म्ेणाग्मिं परिक्रम्य दकि- शत उद दखोऽवतिष्ठते ॥ १३ ॥

रथान्तर स्यापितेः्रावित्यरः। जन्याः नवोढृाज्ातयो ax-

favat वा । तेषामेकोऽन्यतमः भरवां सन्ततानां सम्यग्‌ विस्त्‌- तानम्‌, “ महानदीषु या श्रापः कौणान्याश्च हृदेषु च। £ AO गन्धवणरमंयक्रा भ्रवास्ता दति निश्चयः” ॥ दति खद्यामगरदोक्रलचणानाम्‌ । wot, ध्रवाभिर द्वि रित्येतत्‌ |

कलमं ga waar बद्धंयिता, सद उदकुसन उदकपू[रितेन कुम्भेन वत्तमानः-तमाद्‌ायेत्यथंः । weat वस््ेणच्छादितः। Baers: - Tad) वस्तुतस्तु, waa दत्यनेन प्राट्रतां सोऽभिग्रेयते | स खल्वयं गन्धमास्येश्द कुम्भमलङत्य धारयेत्‌ । तथाच रुद्यासंयदः | ६८ = गन्धमाद्यरलङकत्य सकुभभो वाग्‌यतः whe: |

, ₹२घ. ख. | ग्यद्यस्चम्‌। Roy

uarey aug viaaiat festna” ॥ दूति, ‘ameatsourfy परिक्रम्य-द्ति ङंतभाखम्‌ । afauat zcfawai fexgq: agised पग्दिच्य wzul- mat! उद्‌ड्मु वः कोतरैौदिगभिमुखः श्रवनिष्ठते agfasla | sqyafeaziacagfasat बोधयति) श्चापि वाग्यम्नलपे qaiaaa प्रायश्चित्त, कारणस्याविषात्‌-रति Zea एव- मन्यरापि॥१३/ ° ॥

प्राजनेनान्यः ॥ १४ ॥

प्राजनेन मद प्रतोदेन Bay: कुमघारिण्मेऽपरः जन्यः प्राटतो- वाग्यतो ऽधणणद्चि परिक्रम्य Shaws उदङ्नुखो -वतिष्टते ॥१ get

मोपलाशमिश्रांश्च लाजांघतुरच्जलिमाचान्‌ सपं णशोपसादयन्ति पश्चादप्रेः॥ १५॥

प्रमो afagt । तस्याः पलाशानि पाणि, नम्मिग्रान लाजान्‌- “Sadly खाः AAT WEI धाना भव्न्ति वे, weit त्रोदयो लाजा घटा ग्वाण्डिकि उच्यते? ॥

दत्यक्रल चणन्‌ । WATS aS: परिमाण्मेषाम्‌- ति चतु- र्रलिम.चान | परिमाणे माचट । यावद्िश्चलारोऽच्रल्यः pew तावन-दरेतन्‌ | दरपणोप्मादयन्ति Bua रता स्यापयन्ति GY: | Siwy कररनियमः। चः समुचये पूर्वमे समुचिनोति।॥ १५॥ °॥

2९॥

aed athyrata | रप्र यव. |

ह शत्परचच्च ॥ VE ॥ दुश्रत्‌ ग्ला Dear Hat, एच्खोपलः पेषणक्रण- खषटपः । साच स चेनिदन्दक्रवद्धावः. तद्धोपमाद्यन्ति wqred: | कुतः पुनः ga उपल इति ama? सन्निधानादिन्याद। सुनि- दित्व दुग्रज्जातिरागच्छति इद्रयमिति खव पुचस्यापि कस्पयित्‌- सुचिता। श्च क्मायि उद्‌।दरन्ति। “ प्रमिद्धाथेम्य aaa atafagi उच्यते, ततसन्निघ्ानमामय्यात्तञ्जातेेयो ऽवगम्यते ” | दृति । दुग्ज्जातौयपुचस्स्वामादन नतु Enz: पुञस्य च-ट्ति वा वयाख्येवम्‌ NPE NW ˆ | अथ यस्याः पाणि ग्रहोष्यन्‌ भवति सशिरस्का साऽऽस्ता भवति ॥ १७॥ श्रयति पूर्वाक्रःमिषकानन्तरभिदागमाञ्जवनःन्तरं द्यति, यम्याः कन्यायाः पाणि gees ग्द्योतुभिच्छन्‌ भति-ग्रद्ोषटति वरः, मा कन्या afte sar श्रविघ्रोपनोनमङ्गलदकंः पाता भवति । श्रसिश्ास्मठने. “ सवर्णा भिरनिन्द्याभिरद्धिगर aafafar: | सान चतुर्भिः कलमः स्तौभिः wat aa श्षाउनम्‌ + दति ग्टद्यास्यङ्ोक्तो विभ्षो yee: neon ° ॥ अहतेन वसनेन पतिः परिद्ध्यार्‌,-या अरहन्त- faaaaal, परिधत्त धत्त वाससेति च} ?८॥ श्रहतेन।्षष्पना वण्डितिन यन््तनिमुक्रन नत्नेत्टतत्‌ । श्राद-

( २ प्रर, ख. | RISA | ३०७

तेन-द्ति केचित्‌ पटन्ति। तद्नाकरम्‌ । वसनेन वासम, पतिः यस्याः पाणिं ग्रहोव्यन्‌ भवति तां परिदध्यात्‌ अ्रन्तभ्चूतणिजियतया परिधापयेत्‌ सयोजये- श्रतं वासम्तां परिधापयेदित्यथः । श्रत- एव परिधत्ख-टइति, परिधत्त-द्ति च मन्तरलिङ्गमन्‌ गद्यते | Wat परि धापनोपदेश्ाचमवगन्तव्यम्‌ | तच्चोदाहरिष्यामः। वरस्य परिधापनोपदेगादेव वध्वाः परिधानमप्यालिप्यते । afar तरनुपपत्तेः। श्राचाय्यैस्याध्यापनविधिनव माणवकस्याध्ययनमपा- किणते-दति यद्त्‌। या श्रक्नन्तन्निन्येतया wa, परिधत्त धत्त वासमा-द्ति मन्ल्ेण च परिदध्यादिति गतेन ama) श्रथ एतया-दत्यताच्यम्‌ ?- दति चेत्‌ । न। TAN sara | कथ नाम › एतया एरश्ुतस््र वणय व न तु यत्यम्तस्रवणये-ययेः | तदनेन सरवशेमनम्पाद्नाथमव्रग्यं यतितयम्‌--दति टरश्यति, तया चोक्तम्‌ | “ मन्तो wa: सरतो वणतो उ

मिथ्याप्रयुक्तो न तमयेमाह

स aaa यजमान हिनस्ति

यथेन्द्र शवः खरतो ऽपराधात्‌ ” ॥

ति । aa िञ्चिदक्रयमस्ति। दयो खल्वच परिधापनक्रिया-

uaa) कस्मात्‌ ? भेदे गोपदेणत्‌ । “एतया इति, शटति च दृति चानयोर्मन््रयोर्भरनोपदेणो विभिन्नकियापिनियोगं मन््तयोरउगमयति। यदि पुनरेकम्यामेव परिधापनक्रियायासुभयो-

fafaa गोऽभिप्रेयेत, ae भेदोपटे ग्रेन । तसा दस्नदयपरिधापने

२०८ गोभिलोयं (aur.

मचद्रयम्य तरिनियोगः-इत्याट्िमो मन््लोऽधतोयव्रसनपरिधापने, ऽन्तिमश्वोत्तरौयवसनपरिधाप्ने करणम्‌ दति अिखते । ग्या At चोपरेग्रान्‌ ' गद्यान्तरे च वमनद्यम्य-श्रधरौयस्य उत्तरौ- यम्य च परिधापनमुपटिश्यते-दतोदापि तयेव वणंयत्‌मु चितम्‌ | तयाच ग्टद्यान्तरम्‌। “saat ave: परिधापयति-द्ति। “शअ्रयोत्तरोयम्‌'- दति च। "" दिकच्छः HSI मुक्रकच्छस्तयेवच। एक्वामा BATATY नटः पञ्चविधः रूतः”॥

दूत्येकाससोनग्रवस्मरणाचचचतद वगन्तव्यम्‌ ॥ १८॥ °॥

raat यज्नोपवौतिनोमभ्यदानयन्‌ जपेत्‌-सःमो- द्‌ दङन्धव्वायेति tn

gaat करोत्तरोयाम्‌। कयं प्राटताम? यन्ञोपदमेतिनं धञ्जोपव्रौ निनो मिव, यज्ञो पवोतवत्‌ कतोत्रौो याभिद्.यः।

एव वा-

प्राटरतां प्रक्षेशाटताम्‌ श्राच्छादिताम्‌-“^न नाभिं दभ्येत्‌ छुलवभूगागुरफाभ्यां वामः परिदध्यात्‌ न स्तनौ fagat quia’— दूति स्मृगक्ररोत्या परिडितःधर)खरमनाम्‌-दृद्टेतन्‌ 1) यज्ञ पवौतं यज्ञोऽवोतञत्‌ विन्याभविशष्टसुत्तरौय, तत्‌ यम्या safe, सेयं यज्ञोपग निनो, ताम्‌ ' यज्नोपवौनवत्‌ परि डितोत्तरौयरमनामि- त्ययः । तद्‌ग्यां पदाभ्यां gaa खूचितयोवसिशो विन्यासविेषमिह

fe प्र, ९ ख. | WeGad । ३०९

दशयति । शक्ञोपवोतपदञ्चोत्तरोयेःपि पररच्छ्ते दिन्यासनिभ्ष- लाभायम्‌- दति पुरस्तादभिदितमस्माभिः। यज्ञो पवो तवतोौमिरेव gat न and? तद्‌मावःदित्ह। न खर्वस्ति यो वितां यज्ञोप्वोत, Garza नुमोय्तामिति रत्‌ QA, श्रस्मादे वानुवादात्‌ योषितामपि यन्ञोप्वोलमनुमोय- ताम्‌ Al श्रन्ययोपपन्तेः । श्रन्यथेवोपपन्नोऽयमनुवादो न विधि- मन्‌ मापयितुमलम्‌ । श्रनन्ययासिद्धः ख्ल्वन्‌वाटो विधिमनुमाप- यति। सिद्धवद्पदे्राचचामिद्धिः। fagaq ceazafex a यन्नोपवोतिनोम्‌-दति। fag खख्वामां यज्ञोपत्भैतग्रब्दमुत्तरौय न यन्ञोपवोतम्‌ , तस्माद सिद्धिर्योषितां यजोंपवोतस्य , तत्र Ba | यज्ञः पवर तिन) मित्यस्य यनज्ञोपदोतवत्यैभित्यय- मेवाय: शब्दस्य अवणणमाचाद वगम्यते । म खल्वयमरः श्रत्या ऽवगम्यते cia न युन्यते विना कारणमुनृरूष्टुम्‌ । यज्ञो पेतवदिन्यास- विशिष्टे SADR यज्ञोपतोतश्रब्दो MT! न चाच लद्णाकारण- मस्ति। प्रमाणान्तरावगम्था fe aa खल्वपि प्रमाणान्तराभावे सेद्धमहंति । न चात प्रमाणान्तरमश्ति। तथा चोक्रम्‌। “mua safe सामथ्ये न प्रमाणान्तरं विना। श्राविभंवति मुख्ये त शनब्दादेवाविरस्ति aq : तात्पय्येश्च खतो मुख्ये गौणार्थंपरता पुनः, प्रमाणन्तर विज्ञेया तदभावान्न fata ” ॥ sfat योषितां यन्ञोप्वोताभागदनुरादानुण्प्तिरिति चन्‌ | न । प्राट्रतामित्यनुवारेन प्रावरणस्येव यन्नोप्वोतिनौ मित्यनुत्रारन

३९१ ° गोभिलोयं रप्र. ९ ग्व, |

यक्ञोपवोतस्यापि विध्यनुमानो पपन्तः। श्रयिमेऽपि चे श्रनुवादा- दिधेरनुमाने न विवादः, अन्भ्योपपन्तेरित चत्‌ । दति चत्‌ भवान पश्यति. श्रन्यथाऽपि उत्तरौये गौ पतया ऽप्यपपद्यमानोऽय - मनुवादरो न विधिमनुमापयित्‌महंनोति i aa; गोणनःयाः प्रमाण भावेनासम्भवान्‌,- दृत्यृक्रमाद्‌वेव | एतिन सिद्धवद्‌पटेणो- ऽपि व्याख्यातः। ्रपिच पुराकल्पे किल qufaa योषितामपि यज्ञोपतरोतमासौत्‌ | are यमः, “Uta कुमारौणां मौच््नोवन्धनमिष्धते। श्रध्यापनं च वेदानां माविच्षैवचनं तथा ॥ पिता fazat भ्राता वा नेनामध्यापयेत्‌ परः। खग्टे चेव कन्याया naval विधोयते ॥ वच्छयेद जिनं चोरं जटाधारणमेवच् ” | दति । तथा acta “दिविधाः fat ब्रह्धवादिन्यः मद्योबष्वख दति । तच ब्र्मवादिनोौनासुपनयनमद्तोन्छनं वेदा- ष्ययनं ze भिच्ताच््यां दति । वधूनां qufea विवाहे कथञ्चि- दु पनयनमाच कृवा विवाहः कत्तय दूति माघवाचार्य्धः। तस्मात्‌, यज्ञो पवो तिन मित्यस्य यज्ञो प्ोतवतोमिति ansa vary श्रादरणोयः। तामिमां प्राहनां यज्ञोपवोतिनोँ वधू अ्भ्यदानयन्‌-'“पितरा ्रत्तामादाय ग्टहोवा निक्रामयति" दति ग्टह्यान्टरदशरनात्‌ करेण करे uglat ग्टदादग्ररभिमुखोमानयन जपेत्‌ पतिः मोमोददर्दित्येतं मन्तम्‌ ॥ Ute |

| २.१. | ग्यद्यस्चम्‌ | SAX

Galen: dafea कटमेवजातोयं ast पदा प्वत्तयन्तों वाचयेत्‌--प्र मे पतियानः oat: कल्यता- मिति ॥ २० ॥

पश्चादभ्रिलक्ताय्म्‌ ¦ संवेष्टितं सम्यम्नेष्टितिमधश्मोप्रि च

पाञ्च चाच्छादितमदतेन वसनेनेत्ययेः। कटं, कटः प्रमिद्धः वो रणपचग्ैश्यते | तस्य Gaya एव जातौयं दणजातो यम waar किञ्चिन्‌ ठणवेष्टकाटि. पदा चरणेन प्रवत्तयन्तों प्रपरारयन्तोम- श्रभविममोपं नयन्तौ ay वाचयेत्‌ भाषयेत्‌ पतिः । किं वचयत्‌ ? प्र मे पतियानः -द्व्येत मन्तम्‌ । गतमन्यन्‌ । अरचानुवादटादिधि- रनुमो यते.-वरबध्वोरुपवेश्रनायं कटः BB TA) कन्तश्चा- नियमः | waza भवति, वरण नोयमाना aw चरणन कटं प्रसाख्धाद्यिसभेप नयत्यु पे शनाथम्‌, Hay तत्कालमेव पठति- द्ति। aa विग्र॑षमार रटद्यासग्रदः। “gal निक्रामयेत्‌ कन्यां वरः पाणि जिष्टक्तयन्‌ | afy प्रद्षिणं छवा कटम्तण पदं नयेत्‌ | पदा प्रपद्य पन्थानं पतियान HUEY: | वर वाऽच Hua कटन्तादिति fafa: ” | efaueeotet स्वयं जपेदजपन्त्यां प्रास्याइति ॥ २१ ॥ aaa अन्यन वा केनवित्‌ कारणन तं मन्तमजन्यां gat पतिः खयमेव जपेत्‌ । तच च, प्र मे-दन्येतस्मिन्‌ AAU प्रास्या-

2G faze: काय्य ₹?? ॥ °|

BYR गोभिलौयं | 2 0, % a. }

पदा प्रवत्तंयन्तोसिर क्रम्‌ । तन्‌ कियन्ते पवर येन्‌ ? उच्यते, वदि पो.न् कटान्त प्रापयेत्‌ ॥ २२॥ व्षिः-द्ति जन्या त्रयमेकञ्चनम्‌ | a ata ऋमनानामन्त कटभ्यान्तं प्रापयेन्‌ | BIG! कटस्तया पटा प्रवरुथितव्यो बध्वा, यथा तदन्तभाग भ्रस्तः दषा किद्िद्परि स्यरिति। त्ङादव- गच्छामः,-याद्द्रामः पिधाप्य वरो वधुमाद्‌। यागच्छति, nage रास्तरण दका सन्वाऽपाट़रन्येनेव कत्व्या- इति) रघुनन्दनस्वाद--“्रन्तगरन्दौ ममौ पवचनौ, श्रास्लतवरिंषां कटस्य च सभोपं देग्र-कटव्द्िषोरन्तरारुरूपं ay प्रापयेत्‌ पतिः" दति | तदसङ्गतम्‌ । उपात्त कभ द्यमुत्ञ्यानुषङ्गन बध्याः कम्मवङगन्पनाऽनो चित्यात्‌ | नाप्न्तरालदेशं गतया बध्वा किञ्चित्‌ प्रयोजनमस्ति उपविष्टया खल्वेतखा प्रयोजनम्‌ ` “शप्राणयेत्‌- दूत्यत्र प्ररयेत्‌-दति कवित्‌ पठन्ति) तदापि तथे- वाथः॥ RR Nol एवं वरग्टहोतकरा बधूरागत्य,- qa कटान्ते दक्षिणतः पाणिग्राहस्योपविश्त i २३ ॥ पूवं कटान्ते कटस्य पूवं स्मिन्‌ भागे दकिणतोदङ्णिम्णं दिशि sufanfa । कम्य efaua: > पाणिद्रादस्य , यः पाणिमम्या- यरडोष्यति, तस्य ॥ Fane ॥ दक्षिणेन पाणिना efamay ममन्वारब्धायाः षडा- ज्याहता ज दोत्यभ्रिरेतु प्रथम इत्यतत्प्रष्टातभिः ॥ २४॥ दखिफन स्ख्तेरेणा | वामाचार aifaa:—efa श्याचरद्ते |

र प्.१ ख. | प्यद्यदधचम्‌ | Te

तस्मात्‌ सन्निडितलाच स्ययेनेवेदमन्वारम्भणं मा afefa श्ल्वा- चार्ययार्‌ चिरनेत्याद । अन्तारथायाः- दति क्रि निष्ठा । षष्ठो चेयं मम्बन्धार्या। तदयमयः। दचिण्न पाणिना द्किणमंसं Gay वरस्येत्यर्थात्‌ | अ्नचारयायाः श्रनारभमाणायां वध्वा, पाणिग्राहः षड़ान्याङतोः षट्‌ग्स्य।का श्राच्यदविष्का श्रातो ज- lia, श्रग्रिरेतु- दल्येवमादिभि. षड़भिमन्त्रः। दमस्य दरूस्या- च्यद विष्कतया श्राज्यतन््रविदितो मदायाइनिद्ोमः पुरस्तादपि भवति । श्राज्यभागै खिष्टङ्च न भवनगोत्यव्रगन्तवयम्‌ ॥२४॥०॥

AVA भिश्च TTR ॥ २५॥ महाव्ाइतिभिग्स्ताभिः, अतएव wR नानेत्यनर्यान्तरम्‌ | एकेकग्रः- दत्येतत्‌ | WNBA जदो तत्य नुवन्तं ते । एवं खल्‌ तिख- आष्डतयो भवन्ति॥९५॥ ° ॥

समस्तामिश्वतुरथोम्‌ ॥ २६ ।

समस्ताभिमेदायाइतिभिश्वतुर्थौ माज्याह्ति जोति । सेय सख्या मदायाइतिदोमाप्च्या बोद्धव्या । ताः शकरूताशनख-

श्राह्तयः षड़ाहतौनां परस्ताद्‌ भवन्ति । कुतः ? नथेवोप- देशात्‌ ॥ ९६ ' ० ॥

दति महामदो पाध्यायराघाकान्त fag ena श्रभट्रारा्य्या- मज ओओचन्द्रकान्ततकलिद्धारम्य wat गोभिरोयग्टद्यसूरभागे दितोयप्रपाठकस्य प्रथमा afieaty ° 1

गोभिलोयणद्यखवे

दित्येैयप्रपरखक fea .at aren |

हत्वोपोत्तिष्ठतः ॥ १॥

उपेति संहतरस्तत्वमुच्यते ¦ तदनेन होमानन्तर दभ्पत्यो- रष््नलिकरणमुपदि शति । विनियो गस्तु तस्योत्तरष्धञ वच्यते i इत्वा संहतदस्तौ दम्यत उललिष्टतः। 'उपः--इत्यच, 'उपेत्यः-इति केचित्‌ पठन्ति, उपेत्य च्र्ञलि बध्वा- दति Bead च; श्राह। एककर्नकलाभावात्‌ कथं लेति क्ाप्रत्ययः > afumet fe जदहोति । उच्यते । पव्वां परोभावमा तम क्ता प्रत्यायः, न लेक- कर््तंकल्वमपि । चाप्येष दृते -“्राज्याङ्ति त्वा मुख्यं धनं दद्यात्‌" दृन्येवमादौ AEWA । WA खल्वन्यो जहोति, sq ददाति । maufe जद्दोति, यजमानश्च ठदाति। होम Gara पयुरसमन्वारभमाणण बधूरपि कयाचिद्िवच्या डो मानुक्लचष्टा-

वतो भवति-दृत्यम्ति ममानकन्तकलम्‌-दृति तच्चकार | qu इत्वत्येतद वाच्यं ननचभिघानाद्‌वर तत्‌ प्राते-दति चेत्‌,

न । इला श्रनन्तरमेवोल्तिष्टतः न त्‌ तन्त्तसमापनादिकमपि

छचा-दृन्येवमर्यलात्‌ ॥ २॥ ° ॥

अनुपृष्ठं पतिः परिक्रम्य दक्षिणत उदद्युखोऽवति- wa बध्वञ््रलिं गद्ोत्वा ॥ २ ॥

ष्ठम्‌ श्रन्‌ MANAG BAG. बध्वा दत्व । बध्वा yea:

| रष. र्‌ ख. | प्र्यखूचम्‌ | ३९१५,

पञ्चिमया fem पतिः परिक्रम्ट गला, ददिएतो बध्वा एव, उद- इवो ऽ२तिष्टते ऊद्धंत्तिष्ठति रला › बध्वन्नलि celta, earafaat—tfa भटूनारायणभवदेवभटदयः) प्रन्नमन््नरलि- करणमनयोः दूचितं तद्‌भयमेवमुपयुज्यते । रघ्‌नन्दनस्वाह- ‘aaafa gfana पाणिना गटहौवादति तदच प्य रच्जलिकरणस्यायवत्तां न पश्यामः) स खल्वयमञ्लिः पाणिग्रहणपग्यन्तं स्यास्यति । पतिश्च तावन्तं कालमम्रुमच्जलिमनापत्सु न त्यजेत्‌ | AWA ग्टद्यान्तरम्‌ | ` त्वाऽऽञ्धमय जायाया श्रन्वारभ्याच्नल्ि aa: न विभुचचदनापदस्ु यावत्‌ पाणिग्रहो जपः” ॥ दति ॥२॥ ० ॥

व्वा माता लाजानादाय भ्राता वा बधमाक्रा- मयेदश्मानं दकिणिन प्रपदेन ॥ ३॥

पन्वा पव्वेदिश्यवस्थिता-दत्ययेः । यन्‌ -ूर््वामातेत्येकं पदम्‌, पूव्वेदिश्यवस्थिताया बध्वा एव माताः-दति ' नदसुन्दरम्‌। मामा- नाधिकरष्येनान्वयसम्भवे वेयधिकरण्टेनान्यानो चित्यस्य उद्धिदा- द्यधिकरणे दग्ितलात्‌ ! यच्च वण्यन्ति-ूर्व्वा बङ्कोनां माणं मध्ये या प्रथमा माता-द्ति। तदष्यमङ्गनम्‌ ¦ श्रसुख्यत्ापन्नेः | जनन्यां हि wen ati) सा ग्दल्वेकेव। aes पिद्र- Vata च लकणाप्रसङ्गः। स चान्याखः। यः पुनरेवं ममा-

धत्त-“एकमाटठकायां पूर््वपिदस्यान्थक्यप्रमद्गात्‌"-दति। मोऽप्यने-

२९ € atria | रप्र ख, |

नेव निरस्तः। fay म ताउरदविद्यमानमाटकायां मादपद- Wai पय्धनुयोक्रवयः | तावत्व व्ुष्पयौमासिखछते |

शचमिःनों योज्यते । परव्व दिश्स्वस्थिना जन्नो भाता एक- पिदजातो वा wafemafea एव) sat ar age: afaq— ट्ति भवरेवरघृनन्दनौ । a aA आअक्राम्येत्‌, fata प्रपदेन पदाग्रेरुत्ययः। किं ला? लाजान्‌ र्पेख्तान्‌ दाय BOAT) मन्न पाण्निा लाजान्‌ ala Vela zfauq वध- मश्सानमाक्रःम्येत्‌-द्ति VW | WI वाह्ः-भ्रज्नलिनेव राजानादाय वधूमाक्राम्येत्‌- दति) अश्रानमाक्रामयेत्‌ दति ae नादउगम्यते,- वध्वा agaist निधात्यः-इति॥०॥०॥

तया चाश्मन्याक्रम्यमाण-

पाणिग्रहो जपति,-रममश्मानमारोरेति॥ ४ ॥ SIT ॥ ४॥ ° `

aad संखदाोतं लाजानामञ्जलिं War वध्वज्जला- वावपति wy ॥

मृरेकवार सगहौतं मम्यक्‌ AW, यया न falas तथा गृोतम्‌-दत्यथेः | सगदोतं कृत्वा -इति केचित्‌ पठन्ति । अकि रन्‌ दत्यथः-द्ति वणेयन्ति च) (लाजानामश्रलिम्‌' श्रश्रनि- परिभितान्‌ लाजान-दृत्येनत्‌। लाजाच्नलिम्‌- दति पाटेऽपि = © & $ & 9 aware: । "वध्वन्नखौ' “श्रावपति' ददाति। कः? भ्राता माता at) कुतः? waa विकल्यश्चत्रणात्‌ । श्रभावे चान्योऽपि ब्राद्धणः'

| ₹प-२ ख. ` Waa | aS

HM? THU WUTAAT] | WA: RMA प्रधान, ASEM- गणभ। वेनो करोति, तमपि भ्राता माता aT! न खनं रणस्य गणानु रोधेन प्रधानमेव न कत्यम्‌-इति युत्रम्‌ FB ay सगणा wiq—wfa खल्वमौ गणेषु sand | मयदि गण्स्य गणा विनिपात्यति,-नास्य किड्िद्धौयते। a gat ग्ण ATT का ww: 1 श्रय यदि गणं and कुर्वाणः प्रधानं विनिपातयत्ति, सखाऽस्य होयते,-श्र्नायका se wef: सान्‌ । तखदन्योःपा- वपेदिति भिद्धम्‌ । भराता-द्त्यत्र माता भ्राञादिरन्ना- दति केचित्‌ पठन्ति, AZT BM WAN YH o 0

त : सैपस्तोणाभिधारितमभ्रौ जु होत्यविच्छिन्दत्य- व्जलिम्‌-इयं नाखपलते- इति ॥ & ॥

तं लाजान्नसिं सोपस्तोणाभिघारिनम्‌-उपस्तो णच अ्रभि- afiag उपस्तोर्णणभिघारितं तकससदितम्‌-दत्ययः । तस्मात्‌ लाजावापम्य पुरम्ताच्चःपरिष्टाच्च टतस्वेणाश्चाञयितव्यम्‌ । तच लाजानां सरछन््माचावापम्ब सुचितवात्‌ चोष्य ञ्ञावनान्पेडिनतानि चतुरउ्रल्तिनाम्‌, weary waft: चन्‌रठउलतिनां तावन्‌ पुरस्ता- VHAIVIA WRI दे MPAA! BAMA पुरस्ताःष्याञ्चदन- दयं परम्ताद्पि। कस्मान्‌ ? ferazae ay त्या दभनात्‌।

waa णाभिघारितम्‌-दत्यच्यते, न ज्ञायते, कोवा ge wag कोवा अ्रभिघारयेत्‌ ?-टूति। तद्रक्रबयम्‌ । उच्यते! माता

भ्राता दा उपम्तणयात्‌ wate” | Ae? AMI हाजा-

RLS गो भिलोय | न्प्र. रख. |

वापे ताअ्रननिटिवादमनयोः करत्वं, तस्माद्‌ पस्तरणाभि्ारणयरपि antl and कन्पयिमुचितम्‌ | लाजावापः खलु होमम्योप- करोति, उरस्तरणमयपि तस्योपकरोति अभिघारण्मपि। amt दितरच a: wal दृतरदापिम एव भवितुमर्ति। यः ERA करोति, watfa सौऽपरमपि तन्त, शक्रोति सत्‌ करिब्यतितराम्‌। न चान्यः कथिटिह मरननिहितः। वरस्तद्ि करोतु? नेत्युच्यते, कतः ? aaa) an fe वरम्योपस्तरणमभिघारणञ्च ava | किं कारणम्‌ ? Bale: खल्वेवं परित्यजेत । तच्ा- निष्टम्‌- इत्यवोचाम श्रपिच। साजान।वपत उपस्तरणमप्यया- द्‌। दिष्यते । तदिना तस्य कनुमग्.क्यवात्‌ । तत्ामान्याद्‌भिघार- णेऽपि तथा । एतेन-यत्‌ रघनन्दनाद्थो वसूयन्त,--उर एवोप- autfa श्रभिधारयति weft | तदमङ्गतम्‌ । प्रमाणाभादाचच। अच च ग़रमोपलाग्मिश्राणां लाजानां परड्सासादितानामभिघार- areal न केवलानाम्त्याद गद्यामयदहः।

“ga: safater fe लाजानाञित्य तिष्टति | विरुडमाज्यं waa नाभिघारणमर्लि। षरमोपलाग्रमिग्राणां लाजानाममिघारणम्‌ | gaint छतिश्राणणमाचाय्यः afd तथा ” ॥

द्ति। खत्गेपोव्याख्यायते । saat जेः 7ोत्युक्राथम्‌ 1 कथं ञददोति? लाजाञ्जलिम्‌ अविच्छिन्दतमे च्छटमकु३तो-च्लि- ` भदमकुर्तोत्यथेः। “श्रविच्छिन्नमन्नलिम्‌'-द्ति पाठेऽपि तथे- कायः । होमप्रकारश्च शखान्तरे Wad |

| २ घ्व. र ख. ] ग्य दय दम्‌ | २२९

“ अ्रङ्गल्यगरेनं होतव्यं तथा चाच्रलिभेदतः | श्रच्ञकगोवामपाश्च॑न लाजहोमो विधोयते ” | दति | वस्तुतस्तु, "° तया लाजान्नलिब्बेध्वा ह्यते, द्गुलिपव्वभिः ” ।

दूति ग्रद्यास्ग्रदोक्रप्रकारेणास्माकमय stat भवति, न शराषान्तरोक्तप्रक।रेण | सखग्राखाग्रयमु सज्य परग्राखाश्रयक्र फस्य | निषेधादिति द्रष्टव्यम्‌ । केन मन्त्रेण जुहोति? दयं aeIAG— दूति मन्त्रेण वरेण पटितेन-दत्छयंः |

कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ वरो मन्ते पठति? नमातानवा भ्राता नवा FULT) उच्यते) माता ताउन्‌ न पठति, रमन्त aIq । नापि भ्राता, प्रमाणाभावात्‌ | वरम्त॒ पठति शरोराड्कत- स्मरणात्‌ } “श्रद्धा दइ वा एष smal यन्नाया”दृति च वाजसनेय ब्राह्मणे ¦ witran <q क्रियते, afe खयमेव faaa—<fa Tay वक्रम्‌ | प्नोपा्यमन्लाणणमप्यस्य पाठः ममान्नायते । vat खयमेव पटतु-दति चेत्‌ । न, श्रमन्तवात्‌ | प्रमाणभावाच्च | sifagafafa चेत्‌ । न । शअन्ययोपपत्तेः | काममाङष्येत पन्या- मन््तपडठो यद्यन्यया estat नोपपदत । न a नोपपद्यते | वाक्यादिति चत्‌ इति चेत्‌ पश्यसि वाक्यात्‌ पत्या मन्तपाठः- दति। तदपि ai कुतः? वाक्याद्धि लिङ्ग बलयः । fag खल्वे रसुपरष्यते- ट्य Wad दूति) wa कस्मादियं तिरेव न भवति ;- यं नयय्युपन्रूते-दति जुहोति!-द्रति। Tawa |

होमकरणत्वमाचरं fe मन्त्रस्य श्रत्याऽवगम्यते, न तु ATTRA

३२० गो fara | र प्र, रख. |]

पव्याः पाठोऽपि i एतेन वाक्मपि व्याख्यातम्‌ । तदपि araaa EAR ना^ोवास्या मन्तरपाठमाह । तस्मात्‌ बधूरडोति, वरो- aad पठति-दति खाध्क्रम्‌। कथयमन्धे Fella Way मन्त्र पठति ? शस्तरतात्पस्बलादित्याह | TRA खल्वध्यय जोति होता वषट्ररोति। TRIGETA ava पठति-द्त्धमोमांस्कदेचन खेयम्‌ ne io ॥

अयमण नु देवं पूषरणमिद्युत्तरयोः॥ 9 ॥

SALA नजो मयः यथाक्रमम्‌ “saat नु देव ूषणम्‌- द्येतौ amt विनियोक्रब्धौ । प्रमङ्गाह्वाचवःच्च श्रत्वेत्दुच्यति। एकस्मादब fe waar पर परिण्यन्मभिधास्ट्ति, नताऽपर इोमम्‌ । “एवं चिःः-टति च दु्रयिव्यति। दोमचय्टेव faafafa चेत्‌ । न । saa) चतुरञ्नखिमाचाणां लाजा-

नमापाद्नस्य दूचितवात्‌, एकाञ्नलि माच्रावापविधानाच्च ॥ <॥ °॥

हते पतिययेतं परित्रज्य* प्रदक्िणिमग्िं परिणति WANA वाः ब्राह्म णः-कन्यला पितृभ्यः-इति ॥ ८ ॥

डते-द्‌ रेकवचनस्यो MH GHAI शान्ान्नर्पे डते-दत्ययंः।

~“ ९ = ५ अन्यरनटर्नस्क Wigs इते पटिः ales एनरागत्य । कथ

~ -* -- - See —— - — [कि

* परतिक्रम्य- इति, पर्क्रिम्य- कति च Wate { अक्दवलो Hae HAT GAY इत्थमेव पाठः| तत््वकारस्त्‌ ख भतर च्य पेच्तो "वाः-५ब्द्‌् न पपाठ,

[रप्र,रख. | WABAF | AVY

पुनरा गन्तव्यम्‌ ? aud, यथा येन॒ प्रकारेण gal-w2na <4 गतं गमन Ba पन्नौदक्विणस्यां, तयेव पन्नौ-ष्टदेगेन एुनरागन्तव्यम्‌ Taye । तदेवमागत्य प्रद्चिणं यथा भवति तथा vatafy परिणयति परि सव्वैताभावेन aafa—an: पराद्‌ चिष्येन भामयेदित्येतत्‌ । कन्यला-दृत्यनेन aaa यातौ- यम्‌ दूति मन्ललिङ्गात्‌ aa पठन्‌ परिणयतोत्यथैः। सोऽय पतिरच्नलिमविसुञ्चन्नेव gal परिणयति- इत्यवोचाम |

कस्याञ्चिच्वापदि पत्युरमामर्ये रन्यो वा मन्तवानधौतवेदो- ब्राह्मणः परिणयति | aaa वा त्राह्मणएः- दृत्येकस्मादा शन्दा- द गम्यते-जघन्योऽयं पचः दूति | ्रस्मिन्नपि कल्पे पतिरेव मन्तं पठति) कस्मात्‌ ? वया वयं दिषोऽतिगाहेमदहि- दति मन्ल्रलिङ्खात्‌ |

तस्मात्‌ मन्ललिङ्गविरोधाद्न्यो न परिण्यति- दति रघनन्दन- मतमसङ्गतम्‌ । श्रथेवत्वो पपन्ते् | मन्तवान्‌ वा ब्राह्मणः दरति वचनस्याय वत्वमेवं सत्युपपद्यते । अनन्यथाऽनयकं स्यात्‌ | यच्च aaa ब्राह्मणः पतिः- दति वणितिम्‌ । तदष्यनर्थंकमेव | न खल्वस्य विग्रेषणएस्य कमय्थेमुपलभामरे । सोऽयमनथिकां योज- नामनुजानानोऽयंवतोञ्च प्रत्याचचाणः प्रेचावतामनपेचणौयवचनो- भवति । यद्‌ पि-व्वदहारापरिग्टदोतलादन्यो न परिण्यति- दत्यक्रम्‌ । तदप्ययुक्रम्‌ । श्रापत्कन्पत्वादवे तस्य कादाचित्कत्वा-

वगमात्‌ | अनाचारशूपस्व च व्यवहारापरिगुहोतलस्य च्रप्रवत्त॑- कत्वमेव पर, न प्रटत्तिनिरोधकल्म्‌ । श्रनाचारस्य श्रतिकच्य-

८; 1

BRR गोभिलोयं [ २ प्र, २ यख. |

ना निमित्तलानुपपत्तेः। भ्राचारस्यापि wea eae वच्छयामः | sq चाद्भिप्रद्िणे लाजादौनामपि प्रद्‌ णम्‌ | तथाच स्मरणम्‌ | “STATA BA कुम्भ प्राजनाश्ानमेवच | yafautfa qatat caat a विनाऽप्भिकम्‌ t प्राजय्माहसुदग्राह ब्रदह्माणएश्टविज तथा |

एतानि वाद्यत: रला गेषाणनन्त्‌ Waray | efaut दिश्रमाखाय aataay तिष्ठतः | तयोस्तु रचणार्याय तस्माद्‌ saat वद्दिभवेत्‌ ” । दृति यायं eta परतः परिणयः सोऽय त्राहूधयादिषु विवादेषु gua: | गान्धर्व्वादिषु पुनव्विवाहेषु प्रथममेव परिणय स्ततो होमः करणीयः । तथाच ग्टद्यासंग्रहः | ^ ब्रद्यस्याषेस्य दैवस्य प्राजापत्यस्य याज्निकेः | gai दोमविधिः प्रोक्तः पश्चात्परिण्यः स्मृतः | गान्धेव्वौसुरपेश्ाचा विवादाराचसाश्च ये, तेषां परिणयः ga पश्चाद्धोमो विधोयते ” | दति। सप्वल्वयमा चार्या त्राहधादौन्‌ प्रशस्तान्‌ विवादानभिप्रत्य eta परतः परिणए्यनं सूचयाञ्चकारति शिष्यते । ब्राहयादौनां प्राश्रस्त्यञ्च, ° चतुरो agua प्रशस्तान्‌ कवयो विद्‌: ” । दत्यादिखत्यन्तर द्‌ णेनाद्वरेवम्‌ । इति ॥०॥८॥०॥

[| रष्. २ ख, |

ग्ट दछ्यदतम्‌ | 32a

परिणौता तथेवावतिष्ठते तथाऽऽकरामति, तथा जपति, तथाऽऽवपति, तथा svete ॥ ९ ॥

परिणैता वधूः, तथेव श्रनुषृष्ठगमनेन zfawergesqer- afeaa पत्या wetarafear प्राङ्मुखो, श्रवतिष्ठते ssi तिष्ठति , तथा, aut gd तेनैव प्रकारेण माचादिभिः प्रेखमाणा afawa प्रपदेन, आक्रामति sara) तथा gaaq जपति पाणिग्रादः--द्ममश्ानम्‌- दूति aaa । तथा पूर््वोक्रनेव प्रकारेण, श्रावयति बध्वच्नलौ माता भ्राता वा सकृत्‌ ae लाजान्न- faq) तथा पूव्वेवत्‌, उपस्तोर्णाभिघारित लाजाश्नलिमवि- च््छन्दतो बधूजुहोति- दयं नाय्युपन्रृते- दरति मन्लेण वरेण पटि- तेन । तथा-दति पर्व्वोक्रातिदेशत्‌ जपादोौनां प्राचोना एव कर्तारो भवन्ति- दत्यवगन्तव्यम्‌ leo we ॥ ° ॥

wa चिः ॥ १० ॥

एवम्‌ श्रनन्तरोक्त सव्वं चिः कत्तयम्‌ । एवम्‌- दति प्रधान-

तलादटवस्थानादिका क्रिया भण्यते तस्मात्‌-प्रयमेन सहेव चित्रम्‌ । उत्तरयोदंयोरेव मन््रान्तरोपदे राच जदोतोनां faa- मवगम्यते। ततसामान्यादन्याक्षसपि क्रियाणाम्‌, प्रागेव तु तदादतामपि-दत्यवधेयम्‌ । नाष्यन्यविध जितं सम्भवति- दत्यवोचाम | Va च-द्ममश्मानम्‌-दति, कन्यला पिदभ्यः-

दति च मन्ल्ावावत्तनौयो | उत्तरयोमन््ान्तरानु पदे प्रात्‌ ॥ ° ॥

॥ १०॥ ° ॥

३२४ श्रोभिलौयं [aurea |

चतुण्याञ्च वेलायाम्‌- पण गेषमप्रावोष्य प्रा गुदौ चौ मभ्यत्का मयन््येक- मिष इति ॥ 22 | ॥ सपण दपेजिङ्या | कस्मात्‌ ? “aq लाज विःगेषं हृयते सुपेजिङ्धया "` | दूति ग्या संव चनात्‌ । गेषं लाजग्रषम्‌-उपस्तोर्णाभिघारि- तम्‌-दति भवदेवभटादयः। भेषम्‌-दति वचनात्‌ सव्वावापोऽव- गम्यते, न किञ्चिद्‌ वगेग्यमित्यथः | ‘aa ' समिद्धे, ‘sate’ श्रा ga प्रचिष्य इवेत्येतत्‌ | “आरोष्यः- दति पाठेऽपि aware: । कथमिदं होतव्यम्‌ ? वरष्णोम्‌- दति भटनारायणोपाध्यायाः | कसमात्‌ ? मन्त्र- देवतयोर नु पदेशात्‌ | तस्माद खिष्टकननिवत्तते | इत्थमेव शेषस्यो - पच्यात्‌ | तया गद्यान्तरम्‌ | ““द्पेपुखनाभ्यात्म amt wwuq’— दति। चतुथेवचनादच fava स्यात्‌", दूति गाग्येनार।यणः | रुषो -वचनं प्रजापतिन्ञापनायेम्‌"- इत्यपि म एव । युक्रञ्चेतत्‌ | कुतः > ^ मन्त्रस्य देवताया प्रजापतिरिति स्थितिः | दति कश्चप्रदौपस्मरणात्‌। “विः परिण्णैता प्राजापत्यं जुहोति” दति च गद्यान्तरम्‌ | तस्माद्धूः गेषं जोति, वरश्च प्रजापतिं ध्यायति- दति faga: स्मरन्ति च। ^ दूर्पागरेणेव होतय्य aut निरवगरेषतः । तस्यां aut seat वरो ध्यायेत्‌ प्रजापतिम्‌ " | द्रति |

| २. २ख. | ग्ट छयदचम्‌ | १२५

प्रजापति Uae TEAR वरः स्मरेत्‌ |

दति चेवमादि। तस्मात्‌ “श्रम्रये fesaad खादेति लाजगेषं जुह्यात्‌” दरति भवदेवर घनन्दनादिमतमसङ्गतम्‌ | प्रमाण विग्रषा- भावाच्च | एतद्नन्तर वामदेव्यगानम्‌- दति सरलाकन्त्पनायामयपि प्रमाण न पश्यामः!

तदव Bal) गपर्व्वापरोभावमाचं क्ताप्रत्ययायः। ग्रषदोमं छृलाऽवस्यितां aya—sfa वा वणनोयम्‌ । प्राएटदौचौम्‌, श्रप- राजितां दिशम्‌, अभ्यत्तामयन्ति आभिमुख्येन वरग्टौताच्नलि- कामुत्करामयन्ति cham पादसुन्नाम्य वामन्चान्‌-नद्यन्ति-एकमिषे -द्व्येवमादिभिः सप्नरभिमेन्तैः। प्रतिमन्ल्मेकंकः पादन्यासः- Tq: बह्वचनाद्‌ नियतः कत्ता ॥ ° ॥ 227 ° ॥

सा चोत्रामन्तो-

द्शिणेन प्रकम्य सव्येनानुक्राभेत्‌ ॥ १२ ॥ qfamq पादेन ya गला, अनु पश्चात्‌ सव्येन क्रामेत्‌ गच्छत्‌ । सव्यं पादमग्रतो न कुर्य्यादित्यर्थः॥०॥१२॥ ° ॥ ताञ्च क्रामन्तों पतिः,

मा सव्येन दक्िणमतिक्रामेति ब्रूयात्‌ ॥ १३॥

मयेन पादेन दकिणं पादं मा श्रतिक्राम-श्रग्रतो वामपाद्‌- न्यास मा कुरू दति कथयेत्‌ |) sma दति पाठे, सयपादेन दचिणपादस्याक्रान्ति मा कुरु,.-दकिणएपादस्योपरि सव्यपादं मा SITY: ॥ ० Vale ti

ard गो भिलौयं [२घ.२ख. |

एवं बध्वा सक्तपदाक्रमणे शते तयैवावस्थितः पा शिगरादः,- दे क्षकान्‌ प्रतिमन््रयेत्‌ सुमङ्कलोरियं वभूरिति॥१४।

दै कान्‌ विवा इप्रचकान्‌ | प्रतिमन्णएमनुमन््रणमभिमन्लणमि- VATA | तच्चा दरंचकानवलोकयता Ana | योग्यलात्‌ | तदाह कश्चप्रदोपः। ^ स्पशन्ननामिकाग्रेण कविदालोकयन्नपि | wre ¢ cA 9 ्रनुमन््णोयं सव्व BAIT ” | दति । श्रभिमन्लयेत, - दति कचित्‌ पाटः। ऋज्चन्यत्‌ ॥०॥१४॥ ° ॥

अपरेणाम्िमदकोऽनुसंत्रज्य पाणिग्राहं मूद्धदे ओेऽव- fasafa तथेतरा! समञ्जन्त्ित्येतय्चा ॥ १५ ॥

्रपरेणािम्‌ aq: पञ्चिमया दिशा, wa सत्रज्य च्रागत्य सप्त पदौख्थानमिति भवदेवभद्रः। reat गदोतोदङुम्भः पू्व्वाव- स्थितः पाणिग्राह agen उत्तमाङ्ग श्रवसिञ्चति,-कलसम्याभि- भरवाभिरद्धिः | तथा aq प्रकारेण इतरां वरेतरां बधूमपि च्रव- सिञ्चति । समञ्नन्तु- इत्येतया we वरेण जप्यमानया-दृत्यथः | कस्मात्‌ पुनः कारणात्‌ वर एव चं जपति, न पुनरौद कः? लिद्गात्‌-रत्याद "समापो इदयानि नौ'- दति नौ च्रावयो- रित्यच्यते। न चेतत्‌ बध्वा सदौदकस्योपपद्यते |

aq ॒वणंयन्ति,-'करणवात्‌ कुभधारिणोऽयं पायः न सिच्य- मानस्य, नाविति तु युवयोरित्यथं ङान्दसो व्यत्ययः-दति ।

| २प्.२ख.। WAT | ३२७

तदसङ्गतम्‌ | प्रमाणाभावात्‌ | न खल्वौदकस्य HAUS प्रमाण- मस्ति करणएलन्त॒॒ नानन्ययासिद्धम्‌-दत्यवोचाम | वाक्यमपि दुब्बेलमेव लिङ्गात्‌ a च वाक्यस्यापि तथा wag a खल्वियं ्रुतिरित्यपि शक्यते वक्रम्‌ । सोऽयमकाण्ड एव यदृच्छया कान्दस व्यत्ययमभ्यपगच्छन्‌ agri लिङ्गमुपरुन्धन्ननभि- नन्दनोय एव । -मन्ललिङ्गाद्‌ वर एवावसिञ्चति'- दरति वौरेश्वर- मतमप्यनादरणै यम्‌ | जदकोऽवमिञ्चति- दति वचनविरोघात्‌ | मन्छलिङ्गस्य च वरपाठमाचरेण Bawa । तस्मादियमेवाव- धारणा. पाणिग्रारो ad जपति ओदकोऽवसिञ्चति-दइति। तथाच गृद्यासग्रहः |

“ विवादे यो विधिः atat मन्ल्ादाम्पत्यवाचकाः | वरस्त॒ तान्‌ जपेत्‌ सर्व्वान्‌ खलिक राजन्यवैश्ययोः ” |

दूति ददमिदानो षन्दिद्यते | किं वरस्य awry तन्त्रीवाव- सेकः उत भदेन-श्रन्योऽवसेको वरस्य gay बध्वाः?-दति। भेदेन द्रति ga) ज्रुतः? तयेतराम्‌- दरति भेदेनेवोपदेश्रात्‌ | यदि पुनस्तन््रेणेवाऽवसेकः स्यात्‌, afe स बध्वा इव वरस्यापि भवति | तच्रेतरवचनमसन्नसम्‌ श्रापद्यत | तन्त्रेण चावसेके सम- स्याभिधानं स्यात्‌ । तथा-श्नब्दाच्च । यथा वरस्यावसेकस्तेनेव प्रका- रेण बध्वा श्र्यवसेकः-दटति मेदेनेवावसेकस्तथा शब्दादवगम्यते | अ्रलएव मन्त्लोऽप्यावन्तेनौयः | प्रधानाटन्तावङ्गा टत्तये क्रा | तथाच खजान्तरम्‌ | “भेदे मन्ताठत्तिः सम्पातिलात्‌”-दति। तथा चोक्रम्‌ |

४२८ गोगिलोयं | २ प्रर ख. |

“alga त मन्त्रस्याप्याटज्तिगेद्यकश्मणि ” | टति। भ्रस्म(चावसेकात्‌ परं प्राजनिनोऽनुगमनमाइ गद्यासयदः। ^“ श्रवसिक्रं तु विधिना पाणिग्रहन्त्‌ प्राजनो । रक्षणायमनुगच्छेत्‌ BAIS अहमेववा ` | दूति । मोऽय प्राजनेनान्यः-दति सुचोपदिष्टस्य प्राजनिनौ- विनियोगः ॥ ayn °॥

अवसिक्तायाः सव्येन पाणिनाऽच्लिमुपोहद्य^ दक्ि- णेन पाणिना दश्िणं पाणिध्साङ्गन्ठमुत्तानं खदौत्वेताः षट्‌ पाणि्रहणौोया जपति-खग्नामि त-इति ॥ १६।

्रवसिक्रायाः छतावसेकायाः। नन्ेतद वाच्यं ्र्थादेवप्राप्रलात्‌ ? देगशलच्षणायेम्‌- इत्याद । तेनावसेचनदेगश्रस्थिताया एव बध्वा पाणिग्रहणम्‌ | आ्तसिक्रायाः- दति वचने श्रूयमाणे खल्व सेचन तावत्‌ प्रतोयते, तत्मतौतौ च तस्य स्थानमघयागच्छति ददय, तन्न युज्यते विना कारणमुत्स्ुम्‌ । यथा “awa यन्ति" दत्य- वश्टतेन देशं waafa ; यस्मिन्‌ देशेऽव्छतस्तं दे यन्ति-द्ति,

~अ गया = "> ~ => = ऋय ~~ 7

बबन ir अ ग्न ---------------

- उपो दद्य त्त्िप्य-इति तत्वकारः पठति । उत्च्िप्य अञ्चलि- सकाशात्‌ दच््तिणं पाणि बिच्छिद्य-दइति व्याख्याति च | पर्‌ way खच- OMAR ae भद्रुभाष्ये च "उत्‌ ्िप्य- इति परतौकं न दृश्यते | नाप्यतौव समौ चौनम्‌ | तथाहि सव्यनाञ्जल्यपो दूह गस्य Baad दत्तिण- स्ाञ्जलिसंयोग ख्व नास्ति, कुतस्तदिच्छदस्ूचरणम्‌ i प्राचौनच्ाञ्जलिग्रहण- faziat faad | दच्तिगन पाशिना-दइति प्ररप्रतकेन चास्य गतार्ध॑ता- द्र त्धवधेयम्‌ |

[शप्र ख. | ग्ट छयखचम्‌ | ETS

“दे शायां sawaafa’-cfa चतुचौध्याय निर्णत, तथा- ऽजापौत्यवगन्तवयम्‌ |

श्रवसिक्ताया बध्वा wafa सव्येन पाणिना, sige छपेति wag, उप समौपे अच््रलेः-"मणिविन्धप्रदेश'- दति भटनारायणोक्तमादरणौ यम्‌ | यच्च-मणिबन्धसमौपे दहम्‌ दति मतम्‌ । तदसङ्गतम्‌ | उपस्थितमञ्नलिमपेच्छेव मामो ्यवणे- नो चित्यात्‌ । उद्गद्य उद्धत्य गृहौत्वः ददन पाणिनि सकौ- येन, वध्वाः fan पाणि माङ्गु्ठमङ्गु्टसदहितम्‌, उत्तानम्‌ Beas, WAT, गश्नामि ते इत्येवमादिका षट्‌संष्याकाः पाणिः ग्रणोयाः पाणिग्रदणक्श्मणि विनियुक्ताः wu जपति पाणि ग्राहः | "उत्तानम्‌- त्यनेन करस्य प्रष्ठग्डण प्रतौयतेः- इति रघुनन्दनवणेनन्सा रमेव । नियमतस्तत्मरतोतो कारणविगषा- भावात्‌ । न द्यत्तानम्य करस्योपरिष्टाद्हए न सम्भवति-इति wea वक्तम्‌ । मानाभावात्‌ | “उन्तानेनोत्तानं गृह्णाति नोचेन चोनत्तानम्‌''- दति wearat चोत्तानस्यापि करस्योपरिष्टादपि ग्रणो पटे शात्‌ ॥ १ ९॥ ° ॥

समाप्ताखदहन्ति+ ॥ १७ ॥ सभाप्रासु पाणिग्रहणक्रियासु पाणिग्रहण यास्व वा रथनाश्चा-

४ ~, ~, = * सव्वष BAYA cada GAARA च wfmat waite | “guia तु-समाप्तासु-दति quae: खण्डिकासमापिश्वाचेव दृश्यते | उदद्न्ति-द्रति परदूत्रावयवतया तचोपनभ्यत। तत्वकारेण तु समस्तमेव ~. os सूचमुत्तरखचण wend लिखितम्‌ ।

१९० at frente | २१. रय. |

दिना ar बधूमुददन्ति उत्थाप्य नयन्ति वरसदायाः । समापन्ना fafa qauzaa पाणिग्रहणएक्रियायाः परिसमा्भिः wa च तन््समा पनम्‌ |

afaut चानादेश्ात्‌ yuorstfear 1 सोऽयं विवाहः | दतः परमुत्तरविवादः। केचित्‌ 'समाप्नासुः-दति खुचच्छेदं मन्यन्ते | ‘aaratg ufwaemtarg । faa? तन्तं समापयेदिति वाक्य शेषः" दति व्याचक्तते च । उद्रदन्ति- दति तु उत्तरखण्डिकायाः प्रयमसूतचरप्रतोकम्‌-दइति मन्यन्ते॥ १७॥ ° ॥

दति महामहो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागगेगभटरा चाययात्मज- श्रौ चन्द्रकान्ततरकालङ्ारस्य कृतौ गो भिलो य-गद्यसूचभाय्ये दितोय- प्रपाठकम्य fadiar खण्डिका ॥ ° |

गाभिलोयगद्यखवे

इितोयप्रपाठके zatat खरिका |

- ननन

उद हन्ति-दत्युक्रम्‌ | कु उदडदन्ति ? तद भिधौयते,-

प्रागुदौच्यां दिशि यद्ब्राह्मणकुलममिरूपम्‌ ॥ १ |

प्रागुदौच्यामेशान्यां दिशि agua argues, तपः- खाध्यायत्रतादिभिरभिरूपं canta भवति, तच उददन्ति- दति गतेन सम्बन्धः | तचाद्रिरूपसमाडितो भवतोत्यनागतेन वा । प्रा्दोच्यामभिरूपन्राह्मणएकलस्यालाभे अन्यस्यामपि दिशि अरन्य समिन्नपि ब्राह्मणकुले vate) fea आभिरूष्यञ्च त्राइणक्रुलं विश्रिंषदस्य गुणो भवति । म चेदुपादौयमाने प्रधानसुपरूणद्धि गृ णत्मस्य नावकल्पते । गणो हि प्रधानमुपकन्त्‌ व्याप्रियते, HAC ga | WAVE वेद्यामेवान्ततः कम्म कन्तेव्यम्‌ । Tae: प्रधानलात्‌ । तथाच greta । “श्रयोत्तरविवादः प्रागदौ- Baas वा ब्राह्मणकुले aaafa वेद्यां वा - दति | श्रस्मादषय- वगम्यते,-दतः प्रति उत्तर विवादसमास्यानं कम्म-दति॥ १॥०॥

तचाग्रिरूपसमाहितो भवति ॥ २॥

तच ब्राह्मणकुले श्रग्िरूपसमाहितः लक्षणं छवा स्थापितो- भवति | लचणं छकला-दूति ूबररेषतयेव केचित्‌ पठन्ति । वेद्याञ्च

२२२ गो भिलोयं [२ प्र, हख. |

करणे प्रधानमाचस्यैव कन्तैव्यता, WIE तन्त्रेणेव स्यात्‌ । कुतः ? “naa परि शमूदनम्‌”- दूति वचनात्‌ । एवञ्च वेद्यां कर एप्त एतस्यापि कश्मेणो ऽनन्तरमेव तन््रममापनं न त्‌ पाणिग्रहणकश्चणः परत एव-द्ति बौदव्यम्‌ ॥ २॥ ° ॥

अपरेणाप्रिमानडुहं राहितं war प्राकग्रौ वमुत्तर“ लेामास्तौण भवति ॥ ३ ॥

श्रपरेण। निम्‌ श्रपरस्यान्दि्यद्नः, आनदहं वषभ रहित

लो हितवणं चम्मे-इएष्कमित्ययेः | प्रागगोवं पव्वेशिरस्कम्‌, उत्तरे उपरिष्टान्नोमानि यस्य, तदि दमुत्तरलोम, श्राम्तौणें प्रमारितं wana वध्वाः । कन्तरनियमः। भ्रच्ापि, लौ हित्यस्य उपरिष्टादा लोन्रामलाभे अन्यादृश्रमपि चर्रास्तोणं भवति) VHU: प्रधानलात्‌ ॥२॥ ° ॥

तस्मिन्ननां वाग्यतामुपवेशयन्ति ॥ ४ ॥

तस्विन्‌ waft एनां ad वाग्यतां नियमितवचनां रतमौ- नाम्‌- दृत्येतत्‌ | उपवेश्यन्ति, य एव केचित्‌ ॥ ४ ॥ ° |

सा खल््वास्तणवनशचद शनात्‌ ॥ ५ ॥

मा खल्वेवमुषविष्टा वाम्‌यता श्रभुच्लाना आस्त एव athasfa,— मू चपुरोषकरणणदन्यच-द्रत्ययंः। खल्वित्यन्थंको निपातः |

« उपरिलोम- इलि तत्वकारः पठति | { आस्ततम्‌--द्रति amare: पठति |

fanaa WIAA | ९३३

अभुच्नाना-दइति कुतो awa? एवशन्दादित्याद | कथन्नाम ? ara एव नान्यत्‌ किञ्चिदपि भोजनादिकं कुथ्यात्‌-दति | कियन्तं कालमास्ते ? श्रा नचचरद्‌ शनात्‌ | नच्चस्याभिमतस्य द्‌ ंनपय्यन्तम्‌ ॥ ५॥ ° ॥

प्रोक्तं नष्वै षड्ाज्याहतौ जुंहोति-लेखासन्धि- धित्येतत्प्रतिमिः । € ॥

यस्य॒ नच्तचस्य द शेनमपेच्तितं तसन्‌ प्रोक्त--दृश्वमिदनों वस्षते- दति केनापि कथिते । म्रोद्रते-दति we उदिते- दृत्ययः ¦ षडाव्याडतोजुदोति पतिः, लेखाखख्धिषवित्येतत्‌- aufafa: षडभिमन्त्ेः । तद चाज्यतन््विदितो मराव्याहतिरीमः

युरमस्ताचोपरिष्टाच्च भवति, श्राज्यभागौ खिष्टहच न भवन्तोत्यव- गन्तव्यम्‌ | एवमन्यत्रापि ॥ ६ ॥ ° i

TEA EA सम्पातं Tafa बध्वा RIAA UO | श्राङ्कतेराङ्तेङतायाः पञ्चात्‌ सन्यततौति सम्पातः खवविग- लितष्टत विन्दृरच्यते | तथाच ग्द्यासग्रहः | इत्वा ऽऽज्यं परिगशरषेण यत्‌ द्रव्यसुपकन्तितम्‌ | wang तु तत्‌ Ue सम्पातञ्चेव तं चिद्‌: ॥ दृति तं मन्पातं। जात्यभिप्रायेेकवचनम्‌ । बध्वा मूदधनि श्रवनयेत्‌ पातयेत्‌ | अरय, BEATE: seis शक्यमवक्नुम्‌ ? मेवम्‌ । श्राङ्तेराङ्तेः-दइति सन्निहितपरिगरहात्‌ श्रनन्तरोक्तायाः षड्ाङ्तेरेव सम्यातानां वध्वाः शिरम्यवनयनं, न महाव्यादत्याद-

Bae at Rretta [२ष. ३२. |

नामपि-द्रत्येवमयत्वात्‌ । अतएव, तु-श्ब्द दतेरासामाहतोनां व्यवच्छेद्कः सुखार्यां भवति ॥ on

हइत्वोपोत्यायोपनिष्कुम्य भुवं दशयति ॥ ट ॥

इत्वा ययो क्राज्यद्ो मा दनन्तरमेव, न तु तन्ल्रसमापनादपि परम्‌-दत्यथेः। उप-दति aaa | बध्वाः समोप एवोत्यानं न व्यवधाने-दृत्ययमथेः। BAVA लोक अ्रञ्चलसन्दामनरूदिः | उपनिच्छम्य,- उप समोपे होमस्यानस्य, fam वदिगंला ya तन्ञामस्यातनचचविग्ेषं वधू दश्ेयति पतिः) ya पश्च-द्ति परेषो ऽर्थाद वगम्यते ॥ ८ ॥ ° ॥

~ © मा खल्वेवमुक्ता बधूधुवमवलोक्य--

भवमसि vase पतिकुले भूयासममुष्यासाविति पतिनाम गह्ञोयादात्मनश्च ॥ € ॥

प्रवमसि-दत्यादिक पठति | तच च, श्रसुष्य-- दति ष्यन्त- स्थाने षष्ठयन्तं पतिनाम, श्रसो- दति प्रयमान्तस्थाने च प्रयमान्त- मात्मनो नाम बधुग्टह्ोयात्‌ | श्रय वाग्यताया मन्ल्पाढो विर्‌ द्यते › न विरोद्छते ¦ ga? वाचनिकल्वादस्याथस्य । मनसेव वा मन्तं पटिष्यति । प्रतिषिद्धऽपि aang? मनसो व्यापार- स्याप्रतिषिद्धलात्‌ ॥ < ॥ ° ॥

अरुन्धतौच ॥ १० ॥

सप्रषिंममोपवत्तिनों काञ्चित्‌ दखुच्छतमां तारामरुन्धतोमाच-

(रप्र. ३ ख. ] ग्टह्यदचवम्‌ २२५

चते । ताञ्च euafa—caaana | श्ररुन्धतौं पश्य- दति प्रयोगः ॥ ९० lel वधेशारन्धरतो ger जपति,-

रुद्वाहमस्मोत्येवमेव ॥ १९ ॥

BATS: | एवमेव-दति कोथः? उच्यते एवमेव Taq, न तु yaaa ग्ह्योयात्‌ | सोऽयमस्यार्थः। va रघुनन्दनभवदे वभट्वादयः। एवमेव दरव्यनेन wes प्यरात्मनञ् नाम ग्रहोतव्यम्‌ | तच्च, qaata: दतो यान्तत्वम्‌-दृत्य यमेव विशेषः । एवं भटनारायणोपाध्यायाः | दृद मेव तावन्मतमन्‌मन्या- महे । कस्मात्‌ ? यस्मात्‌ एवमेवेत्यवचनेऽपि तावन्द्ाच्ैव पाठ: स्यात्‌ | पत्युरत्मनश्च नामग्रहणस्य प्रा पकाभावात्‌ । तङ्कावन्तनाथम्‌ एवमेव" वचनमनथेकमेव सात्‌ । तस्मात्‌ "एवमेव श्ब्दस्यार्यवच्चायं व्यवहितस्यापि नामग्रहणएस्य बुद्धया मन्निरृव्य एवमा परामशः ॥ १ ९॥

अथेनामनुमन्त्रयते भुवा चौरित्येतयर्चा ॥ १२॥

श्रथानन्तरमेव न तु तन्त्रसमापनमपि छता, yt द्यौरिति Hau एनां वमनुमन््रयते पतिरनाभिकाग्रंण स्यन्‌ । “बधु पश्यन्‌" दति भवदेवभटः ॥ १९॥०॥

अनुमन्त्िता गुरू गोजेणाभिवाद्‌यते ॥ १३॥

squads वधूरभिवाद्यते, न तु तन्तसमापनमपि प्रतौचते-दरति पव्वेवदथंः । श्रभिवारनं पादग्रदणएमित्यनर्थान्तरम्‌ |

३३६ गभिलोयं | रघ. ३ ख. |

कमभिवादयते ? TRA | क्तः पुनरसौ ? पति रिव्या | कतः ? “पतिरेको aq: स्लोणएाम्‌""- दति समरणत्‌ । कथमभिवाद्‌यते ? mau । अ्रभिवाद्नप्रयोगः परतो वच्यते | द्दभिद्‌ानोँः सन्दिद्यते fa पिदगोतरेणाभिवादयते, उत पतिगोत्रेण > पिटगोत्रेण दति ब्रूमः । कस्मात्‌ ? ददानौमपि तस्याः पदगो चल्वात्‌ | तत्‌ कस्य Vat: ? “fale चेव नित्त चतुर्यंऽहनि राविषु | एकलमागता भक्तेः पिण्डे गोते च सूतके" ॥ दूति भवदेवभटर्त मनुवचनात्‌ । लिखितमदितायामप्येतत्‌ | दच््यमा णद्टदस्यतिवचनाच्च | यत्‌ पुनर्दारोतस्मरणम्‌- ^“ खगो चाद्ुश्यते नारौ विवाहात्‌ सप्तमे az ¦ Ufamtau कन्तव्या तस्याः पिण्डोदकक्रिया › ॥ द्ति। तत्‌ मप्तमे पदे इताया अन्येन Gaara बोद्धव्यम्‌ तदरेतदाइ स Ua | “qe तु सप्तमे या तु बलात्‌ काचित्‌ इता भवेत्‌ | स्रामिगोच भवेत्तम्यास्तच्च weal विशिष्यते ॥ पेटकन्त्प्रह्तायाम्ततः पौ स्िकभर्टैकम्‌' | दति । तच स्वामिगोचं श्यः पुनरपि विगिष्यते,-द्ति saat विगेषान्तरमपि द्योतयति । तच्च प्राक्तनस्य वचनस्शेतद- चनक्र ॒पुनश्देकरणमव-इत्यवधाय्यते saw विग़्रेषस्यानुपल- म्मात्‌-इत्यवधेयम्‌ | यच छदस्यतिस्मरणम्‌- “° पाणिग्रह णिका मन्त्राः पिदगोचापारकाः

| रप्र, इ ख. | प्यद्यस्चम्‌, २९७

भदे गोचरेण acai देयं पिण्डादिकं ततः | दति । तदपि पाणिग्रहणमन्ल्ाणं पिठगोच्नापद्ारकत्माह, न तेषामेव । केषां afe> तेषां चतुर्योहोममन््ाणञ्च) कस्मात्‌ ? यस्मार्‌नन्तरमेवाद खहस्यतिः | ^“ चतुर्योदहो ममन्लेण ल्या सदयेन्दियेः | wal संयुज्यते vat तद्गाचा तेन सा भवेत्‌” | दति i श्रयवा | पाणिग्रहणिका मन्लाः-दृति वचन ana पदे गतायां बध्वामवगन्तद्यं हारोतसमाना्यम्‌ | तयाच मनुः | “ पाणिग्रहणिका मन्त्रा नियत दारलकच्णम्‌ | तेषां निष्ठा तु विज्ञेया विद्धिः ana पदेः दइति- सप्तमे पदे गतायां बष्वां पाणिग्रहणमन्त्ाणां निष्ठां सरति तदिदं पाणिग्रहणात्‌ पर सप्रपदौगमनमन्येषामेव नास्नाकम्‌ । अस्मद्‌ चाः पाणिग्रहणात्‌ परव्वमेव तत्‌ स्चणात्‌ | श्राश्वलायनपारस्कराभ्यां fe पाणिग्रहणात्‌ परं तत्‌ afaaa | यदपि शातातपसमरणम्‌- ^“ संस्थितायान्तु aratat सपिष्डोकरणान्तिकम्‌ | dea भजते wage पतिपेटकम्‌ | एकमूनित्वमायाति सपिण्डीकरण कृते । vat पतिपिदरणन्त तम्ञात्तद्नो्रभा गिन” । दति! तदपि चतुर्थौतः प्ूव्वेमेव भग्थिनायां बोद्धव्यम्‌ । सपिण्डोकरणनेकमून्तितप्राप्ेरुत्तरवचने हेतुलकगैनेनात्‌ । टन्तायां खल aaa लयेव त्वगादिमंस णदिकमर्ित yaaa निष्यन्नम्‌-

(१३.

२३२८ गोभिलोय | RW. र स्त. |

दति, gafcaray afarstarue aa हेतूत्वौपन्यासो नोपपद्यते | एवमन्यान्यपि वचनानि areata |

सपिण्डो कर णएपय्यन्त ॒यपिदगो चभजनमासुरादिनिन्दितिविवादो- ठा विषयम्‌- दति सतिमच्नरौकारादिमतम्‌ | तदपि सङ्गतम्‌ |

“° श्रासुरादिविवाडेषु पिद्टगो चरेण wafaq” |

दति टद्धग्ातातपवचनात्‌ | पर सपिष्डोकरणपय्येन्तमित्य- वधिकौत्तनमप्रमाणएम्‌ | सपिण्डोकरणएमपि तस्या न भर्वादिभिः किन्त माचादिभिरित्यपि तेनेवोक्तम्‌ । यथा ।

“ तन्म्राच्रा तत्‌पितामद्या ager वा भपिण्डनम्‌ | श्रासुरादि विवादेषु विन्नानां योषितां wad” |

दरति । तस्मादासुरादि वित्राह्ोढानां पिदगोचमेव । श्रन्यासान्त॒ सप्तमे Us बलात्‌ waar श्रप्रखूतायाः पिदगोञ yaaa: gaa | दतरासां चलथ हो मपय्येन्तं पिद्गो ततः पर भन्तं गोचम्‌ । aaa: yal मंस्थितायान्तु सपिण्डोकरणपय्यनत पिदगोचं सुपिण्डोकरणान्‌ परं भक्तं गो चमित्याश्येयम्‌ |

aq श्रासुरादिविवाडोढाया श्रयप्रजाया aarar: मयपिण्डौ- करणपय्यन्तं यपिदगोचभागिवं; aga पितुरधिकारस्मरणणात्‌, गो चक्ययोश्च युगनद्धवा दिवस्यौत्छ गिकल्ात्‌”- दति नारायणोपा- ध्यायवणनम्‌ | तन््न्दम्‌ | मरणाद्‌नन्तरमव पितुरधिकारेण स! पण्डोकरणपय्यन्तमित्यवधिकर णानुपपन्तेः । मरणात्‌ प्रागेकतर- गो तचरग्ररणानध्यवसायापत्तेश्च | कथम्‌ › यदि नामेयमप्रजैव सस्यास्यते, afe सपिष्डोकरणादूद्धं भटेगो मेषा प्रतिपत्छते । aa सप्रजा,

(2, द्‌ ख. | RVI | Bac

तदा प्व्वेमेव । न खच्वादितः wnateauifad waa,—ansi वा सस्थास्यते, sus वा-दति। तदिदानोभेकतरगोचपरिग्रडे न किञ्चित्‌ कारणमस्ति एतच्चानिष्टम्‌ । aaa व्यभिचाराच्च | श्रपुचस्य भन्तेरादितः संस्थाने खल्वेषेव तद्भनमधिकरोलि- दति भवन्मते तेव गो चच्छक्थयो यु गन्धवा हत्व व्यभिचरति | ama किञ्चिदेतत्‌ |

रपरे पुनरप्रजाया विवाहाष्टकोढ़ाया एव wal प्रेतषत्य क्रियमास afaentau कन्तवयम्‌-इति प्रलपन्ति। रधनन्दनस्तु,-- हारोतवचनमवलभ्व्य सप्तपदोगमनात्‌; रदस्य तिवचनञ्चाभित्य पाणिग्रहणात्‌ गोचापददारमभिधाय, 'सपिण्डनस्य गो चापदारिव- प्रतिपार्‌कवचन शाव्यन्तरौयं श्िष्टव्यवदाराभावात्‌- दति AMAA | तदप्यनादरणेयम्‌ ¦ श््टिव्यवदहाराभावस्य ग्राख्य- न्तरीयत्वहेतुवे मा विश्चवापत्तः। प्रादेश्िकस्य च व्यवदारा- भाव्रस्याकिञ्चित्करत्वात्‌ । मन्वादिवचनविरोधस्य तावताऽप्यप- रिडहाराच्च |

सेय शिष्टव्यवडइाराभावव्यपद्‌ शन शाख्यन्तरो यत्वकनल्पना, वचन- विराघभयात्‌ सुखपरिहारलादा समुल्लसिता, a शिष्टयवदहारा- भावात्‌ ति शिष्यते । शष्टव्यवदारस्यापि श्रौ यमयंमन्यथ- fad नास्ति सामथ्येम्‌ - इति वच्छामः। aft च | पाणिग्रदणात्‌ yaaa बध्वाः संस्थाने कतरद्गोचमेतस्या भवतामनुमतम्‌- दति

नावगच्छामः। “agai भदंगोचता"” दति सामान्यञ्चाभिधानं तिगरेषवचनमपेच्छेव wanda न खरातन्व्येण कञ्चिदयं माघयित्‌

BB गोभिलोयं | २ प्र, रेख. |

प्रभवति । विग्रेषव चनास्यानयेक्यप्रसङ्गात्‌ | श्रपि च । विवाहादपि गोचापडारः BAR पदे गतायामेव बध्वां भवति । कुतः ? “खगो चात्‌ सश्चते नारो विवाहात्‌ waa पदे |

दति वचनात्‌ । विवाहात्‌ कारणात्‌ यः सखगोचभणः, स खल्व waa पदे भवतोत्युच्यते । तत्‌ कुत एव विवाहमाचाङ्गो- aan: शक्यते वक्रम्‌ । न च भव्रत्कन्यनायां किञ्चित्‌ प्रमाण मस्ति) तस्माद सदुक्र एव वचनायंः |

यदपि पतिगोचेण पत्थुरभिवाद्नं वणितं, तदपि पूर्व्वाक्र- व चनानामनवलोकनेनेति हेयमेव | सप्तमे पटे गोचापदारवोधक- वचनस्य तु पुनश्वौविषयतया हारौतेनेव प्रतिपादनाच्च यदृच्छा कन्त्पितो ऽयमर्थः प्रमाणपरतन्त्ेरतन्त कर्तव्य एव विदद्धिरित्यस्त fa विस्तरेण tic th १२॥ ०॥

वाग्यताया बध्वा उपवेश्नमुक्रमित्येतावन्तं कालं वाग्यतेवरेयमा- aa suet योऽयं पत्यभिवादो विहितः,

सोऽस्या ATTA: ॥ १४ ॥ खजरक्षायेः । श्रचोत्तरविवादकश्मणः परिसमािः-इति भटनारायणप्रशतयो इद्धाः, कथं ज्ञायते ? wa समशन यचर- होमोपदे शात्‌ | समश्ननोयचरहोमः खलं कर्मान्तरम्‌ | “ae: समऱरनोयोयम्तया गो यज्ञकश्मणि" |

दत्यादौ गोयज्ञादि माहचर्य्यात्तयाऽवगतेः। श्रषमणन्तराल- fafed प्रक्रान्तस्य कम्मणः परिसमास्तिं द्योतयति । खकश्चैव्यापतस्य तदनुपपन्तेः । उन्तरविवादकमरेएो म्ये ब्रद्धचर्य्यादि नियम-

| रप्र. ३ ख, | ZAGAT | ३४१

विघानस्याश्चिष्टलाश्च । तस्मादिवादकमेण दवोन्तरविवाहकमणः परिसमाषिः साचादखुचिताऽयतः प्रतिपत्तया । तस्मात्‌ ae समापनमिदानों करणणौयम्‌ । दचचिणा चानुपदेश्णत्‌ पूणपा्रा- दिका देया स्यादिति केचित्‌)

श्रन्ये ATE: । नाचोतत्तरविवादकमेणः परिसमार्निः 1 प्रमाण- भावात्‌ | उन्तरष्ट> ब्रद्मचय्यादि विधानात्‌-इति चेत्‌ । एतदपि तादृगेव । न द्यत्तरविवाहकमेणः परत एव ब्रह्मचय्या दि विधा- तव्यम्‌-दत्यचापि किञ्चित्रमाणमस्ति। श्रपि च । न्रद्धचथ्यादि- खचणणदानुमागिको खल्वत्र कमेणः ufteafa: समश्नोय- चर्ग्ोषप्रति पन्तेस्तु परतः प्रत्यक्तामेव तासुपलभा मदे | न खल्वनु-

मान प्रत्यमपि बाधितुमोष्टं। अथापि स्थात्‌- तस्येव कमणः सा परिसमात्तिः न -उन्तरविवाहकमंण-दति न-द्ति ब्रूमः । कुतः >? समग़्नोयचरोर्हामस्य प्रतिपत्तेश्च qaurea तद पवगेस्य सुखमवगमान्‌ | तद्‌ यमपवगेष्ुचणस्यानतिग्रयोजनलात्‌ । तन्या परल प्रमाणाभावाच्च | तम्मादुत्तरकिवादकमेणोऽपवमेम्यान्यचाऽख- चरितलात्‌ ata सोऽपवमेः-दत्यपगच्छामः) cfs च ata सति कमेणोऽनुरूपा स्यात्‌ ! wa ददान तन्त्रसमापनं न कत्तव्यम्‌-दति । तदच भगवन्तोभ्रूमिदेवाः प्रमाणम्‌ ॥०॥९४॥०॥

ताव्‌भो aaa चिराचमक्षारलवणाशिनौ ey चारिणौ भूमौ सह शयौयाताम्‌ ॥ १५ ॥

ताबुभौ दन्तो, anufa विवादकर्मारभ्य | तदिति विप्र

३९२ गोभिक्लोयं | नप्र. २. |

कृष्टस्य विवादकष्यणः परामशः नोत्तर विवादस्य पत्यभितादनस्य वा। एवं खच्वेतदो निर्दँशः स्यात्‌ | श्रतो यदि देवान्मानुषादा क्‌तञ्िदन्तरायादिकददिने पत्यभिवादनान्तं न क्रियते, तदापि तत एवारभ्य यथामम्भवममो नियमा भवन्ति ¦

चिराचं fast राज्यो aa, चौण्यहोरा्राणि--इत्येतत्‌ | श्र्ारलवणाभिनौ, चारं राजिकादि, लवणं सेन्धवादि । चार- ashy लवणस्य ब्राद्यमण्परितव्राजकन्यायात्‌ परयग्रुपाद्‌ानम्‌ | चारञ्च eqns क्षारलवण, तन्न भवतोव्यच्ारलवणम्‌-

“MAC गोटतञ्चैव धान्यं सु द्रास्तिला यवाः | RICHI द्योते BCAA प्रकौन्तिताः ” |

दरति स्मृत्युक्रलच्ण ari श्रशरितु we ययोः, तौ श्रचार- लवणागशििनौ स्याताम्‌ । यन्त श्रच्ठारलवणमङतचरिमलवणएम्‌- इति र घुनन्दनवणनम्‌ | तदसङ्गतम्‌ । चारपदस्य छृतिमपरत्े लचणा- प्रसङ्गात्‌ । श्रय, चारण्न्िकादि कृतं लवण च्ारलवणमुच्यते > एव- मपि ल्व । श्रपि च। एवं खल्वृचिमलवणा शनसमकालमेवा- afeafa चारादावशिते दोषो वान स्यात्‌, श्ररटृचिमलवणा- दन्यद्ा किमपि न afmay स्यात्‌,

ननु ^“ हविय्यमन्न * * भुश्धौत दति aafaafa, तेनेवा- चछ्ारलवणाग्रन waa? न-दट्ति चरमः | एतस्मिन्नद्चिते fe ‘Safa सिताखिन्नम्‌' -द्त्यादि पारिभाषिकस्य हविव्यस्य,--

^“ हविष्य गोत सुख्य तदभावे q माहिषम्‌ ” | दत्येवमादिकस्य वा भोजनं स्यात्‌ न श्रचारलवणस्य | श्रत-

| रप्र. रख. | WAAR | ३४३

ददानोमिदं सूचितम्‌ । श्रन्यार्थलाश्च निर्देशस्य । तच्चोतत्तरच व्यामः | पर मायेतस्त॒ परत “ इविव्यमन्नम्‌ "दति सुचयन्नेत- देवाक्षरलवणं व्याकरोति । तथाच गद्यासग्रदः | ^ अरयुक्रमन््ञलवरेर Ia षितमेवच । इविय्थमेतद ना्यमसुरेश्चाप्यसयुतम्‌ "A दूति i अतएवो त्तर खच, दविव्यमन्नमिन्य॒क्तायंमिति भटनारा - यणेन व्याख्यातम्‌ । "ब्रद्मचारिणौ च स्यातां दम्पतौ। ‘aq ति चिरा चम्‌"- दरत्यनुषज्यते । एवमुत्तरचापि । ब्रद्धचय्यैमिर व्यवायवव्जेनमुच्यते | विवादस्य saat व्यवायः प्राप्रोति । az- हेषु च सद्य एव व्यवायो दृष्टः । सोऽयभिदानों प्रतिषिध्यते | “famed वदेत्‌ कन्यां इयां दवादश्रवाषिकोम्‌ ” | दत्येवमादिके च कन्ये व्यवायस्य नासम्भवः- दति द्रष्टम्‌ | ‘way sued ‘aw मिलिता ‘nate दम्बतो । भूमा- विति पच्यङ्कादौनां प्रतिषेधो न खस्तरकम्बलादीनाम्‌ । aE दत्येकस्स्तरनियमाथम्‌ ॥ ० ॥ १५॥ ° ॥ aru fare: ॥ १६ ॥ श्रेतस्मिन्नवसरे ByAeU वरस्य, कन्यापिचा कन्तव्य- मित्याङ्राचार्य्याः | शड्र्प्या भवन्ति-इति awfa aa यो-

विवाद्यः, सोऽयम्‌ ॥०॥१६॥०॥ प्गतेित्येके ॥ १७ ॥

विवादायंमागतमाचैष्वेवारणं कन्तव्यभित्येके श्रा चार्य्या मन्यन्ते ॥

oil १९७ ° ॥

२४४ गोभिलोयं श्प, ३ ख. |

इविष्यमन्न प्रथमं परिजपितं भुश्जौत ॥ १८ ॥

हविष्य माषकोद्रव्यादिवन्मन्नम्‌ । श्रचारलव्रणमिन्येतत्‌ | इविषि साधु दविथ-दति ag वा wats aaa दति दोमावशिष्टमेव ys) युक्र्चेतत्‌ | ^^ श्रघं स केवलं YS यः पचत्यात्मकारणात्‌ |

यज्ञ शिष्टा प्रानं ह्येतत्‌ मतामन्न विधौ यते ” ।

दूति स्मरणणत्‌ । “ केवलाघो भवति केवलादो दति च ब्राह्मणम्‌ । न चेदेवं, पृब्वेमेव वचिरात्रमचारलवणाश्ननसचणात्‌ “हविव्यमन्नम्‌'- दति पुनरूपादानमनथंकं स्यात्‌ । श्रथवा । faa मनभित्यनेन पव्वाक्रमच्ार लवणं वाख्यातमित्यृक्तमादावेव | "परि- faq’ श्रन्नपाग़न मणिना-दत्यादिना दत्यथेः। कुतः › wa रच तथा चरणात्‌ । प्रथम ysta, वरः। तदिदमस्य विवादात्‌ परतः प्रथम भोजनम्‌ । यन्त-श्चश्एरग्णहे प्रयममिद भोजनम्‌- दति वणयन्ति। तन्मन्दम्‌ । मानाभावात्‌ । श्वदररग्टदहादागत्य प्रा्चदौच्यां ब्राह्मणकुले चेदानोमस्यावम्थानात्‌ ॥ ०॥ ws ite ti

श्वोभूते वा AANA ATMA Feria ॥ १९॥

शः च्रनागतदिने श्ते- प्रभाते जाते-दठेतत्‌। वाश्नब्दो विक- wre: | रात्रौ भोजनकालाद्‌परि विवाहे, होमविधिना वा भोजनकालातिक्रमे एतद्‌ बोद्धव्यम्‌ । सम्यगगश्रनाथें क्रियते इति ममग्रनोर श्यालोपाकं Hala lot ce tie

| रप. ३ ख. | WIAA | 384

तस्य देवता अभिः प्रजापतिविवेश्वेदेवा aqafa- रिति॥ २०॥

तस्य-दति तच्छब्देन प्रव्वैदिने परदिने वा करणेऽपि स्यालौ- > ९ “ Wawa देवताः-दति दशयति | खञ्चन्यत्‌ । श्रसमासकरण

एय ङनिव्वापदोमप्रज्ञा पनार्थेम्‌ | देवतानाञ्च प्राधान्यात्‌ चिस्तण्ड- लानां प्रालनम्‌ ¦ देवताभ्यः खल्वेताभ्यो मेच्णनो पघातं Wawa |

तदिदमधस्ताद्क्रम्‌ ॥ Re ॥ ° il

Tea स्थालौपाकं ब्यृद्येकदेशं पाणिनाऽभिगथेद- aus मरणिनेति ॥ २१॥

उद्धत्य पात्रान्तरे छवा म्थालोपाकमवशिष्टम्‌ | यद्य पाचान्तरे स्थापयिवा | एकदेशं न मव्वेमपि भाण्डस्थमन्नम्‌ । स्थालोपाक- शेषात्‌ एकदे गरं पाचान्तरेणावदाय पात्रान्तरे स्थापयिला-इत्येतत्‌ | द्दिणेन पाणिना श्रभिष्टशत्‌ sage मणिनिा-दति मन्त चरयेणत्यथेः। wa ्रमावित्य्िन्‌ मन्तस्याने सम्बोधनान्त ay नाम प्रयोक्तव्यम्‌ | “अमाविति नाम ग्टहातिःः-दति चान्त रात्‌ । wa, रसा वित्य विनेव, विनेव होममग्नमा<ञ्च लिखन्‌ भवदे तोऽनादेयवचन एव ॥ ०॥२१॥०॥

भुक्तो च्छिष्टं TIT प्रदाय यथाथैम्‌ ॥ २२॥

परिजपितमन्नं पतिः किञ्चित्‌ yar उच्छिष्टं बध्ये प्रदाय ययायम्‌-दति nau: uftwarfafce विज्ञायते afeeay

३४६ गोगिलौयं (2a. aa. |

Aa समापयितव्यम्‌ | यच्चोक्तं तच्चकारेण- “यद्य शक्रः कुलाचारादा तद्दिन एव शतिददोमादि चतुयो हो मान्तं कम्मं क्रियते, तदाऽभि- मन्त्रित कदलादिकं खयमाघ्राय बधूमाघ्रापयेत्‌"- दति । तद- सङ्गतम्‌ | कस्मात्‌? AIA: खकालात्‌ Gea कश्मकरणे माना- भावान्‌ | विदितकालाच्ार््वाकू्‌ कृतस्यापि कश्मणः खल्वामते काले Qa: करणमेवान्‌ शिष्यते, ° अकाले चेत्‌ छतं कम्मं काले तस्य पुनः क्रिया ?।

दृत्यादिवचनेः। एतच्च खयमपि aftaa । तत्‌ कथयम fae रोतसुच्यते- दति स एव जानाति sung क्रुलाचारादन्यचापि ATT कश्मणः करणम्‌ › नेत्युच्यते न खल्वयमाजानिकः समा- ait: | किन्तदि? श्रालम्यादव्वोचौनानां उपरिष्टादेव प्रटेत्त- दत्यनुमोयते | न fe पूरव्वेषामयया क्रिया युक्ता सम्भावयितुम्‌ | सोऽयमाचारः चााद्यश्रनाचार Ta दुराचार एवन कुलाचारः। श्रपिच। afaqe: खल्वाचारः तया विरोधे खयमेव वाध्यते न जातुचिद्पि तां बाधितुमौष्टे) न fe पञ्चिमसिद्धेनादारेण प्ै- fag शास्त्रसुपरोद्धव्- दरति ama) तया चोक्तम्‌ |

“ सब्मतिमूलो fe saa गिष्टाचारस्ततोऽच च, Alaa सखतिः खल्या बाध्या yaaa a aT” |

दति गौतमोऽपि सरति। “ देशजातिङलधर्माथान्नायैर- विरुद्धाः प्रमाणम्‌ "दूति । aur वग्िष्ठः। ^“ देग्रधम्ेजातिघे- geal खत्यभावादन्रवौन्मनुः "दति,

येषामपि श्राचारम॒लकलवं रूतोनाम्‌- दति दगेनम्‌, तेषामपि

| २प्र,३ख. | RIAA | ३९७

रत्यक्त एव प्राक्रनाचारोऽनुसरणैयः न द्वपरिष्टात्‌ यदृच्छया प्रटत्तः-दृत्यास्येयम्‌ । पूर्वं खरटरषयः साचात्छतघर््ाणः way aa लोकस्थितिविकौषेया यमाचार प्रवन्तेयन्तिस्म, नाय- मर्व्वांचोनानामतयाभ्रतानां यदृच्छया कल्ितमातरेणचारेणणोप- रो द्धसु चितः । ^ श्रय खलृच्चारचा जनपद धर्मां ग्रामघ््माख तान्‌ विवाहे प्रतौयात्‌ ” “ad समानं तद्च्यामः दति ग्टह्यान्तरखूचाभ्यामपि गद्योक्रधर्म्राणं जनपदादिधश्माणच्च विरोधे ग्टद्योक्रघर्म्राणामेव करणम्‌- दति wear मतं विज्ञायते ॥०॥९९॥ ८॥

गैदकषिणा ॥ 2s |

ममग्रनोयचसहो मस्य,- दति केचित्‌ | उन्तरविवाडइकम्मणः,- TUB! ee tot

दति मामो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागो श्रभटाचार्य्यात्मज- श्रो चन्द्रकान्ततर्कालङ्ारम्य Bit Matar दितौय- प्रपाठटकस्य तोया खण्डिका ॥ ° ॥

SISO VASE CE|

दवितोयप्रपाटक्र aqal wfaear |

= OS

AY भटग्टदगमनाये वघ्वाम्‌-

यानमारोदन्त्यार्सुकिःसुकश्भणल्यमलिमित्येतागचं जपेत्‌ ॥ १ ॥

पाणिग्रादः--दति मम्बध्यते | ्रारोरन्त्याम्‌- एति निर्दशादा- रोहणकालोनल जपस्य । एतामितिकरण्णच रसामम्मवे अश्यादि- यानपक्तेऽपि एनाम्‌ -एवन्यूतामेत्र जपेन्‌ न विलोपनमूह वा कुय्यादित्यथेः ।॥ १ । ०

अध्वनि aquaria प्रतिमन््रयेत नदौ विषमाणि च महाहृक्षान्‌ शमशनच्च,-मा विदन्‌ परिपन्धिन- इति ॥ ₹॥

वध्वा मद श्रध्वनि मार वर्तमानः पाण्पराहः मा विद्न्‌- दृति मन्त्रेण चतुम्ययान्‌ ममे पम्याननुमन््येत्‌ अवलोकयन्‌ । एवं नटो स्चत्यादावपि ब्ाष्ययम्‌ | नद्यः “ धनुःमहस्ताणयष्टौ च गतिर्यासां न विद्यते | न ता नदौ श्न्दवदा adie परिकीन्तिताः” |

| २ ष. 8 ख, | ग्यद्यखचम्‌ | २४८

दूति कश्मप्रटोपोक्रल्लचणाः। विषमाणि भिहव्याघ्रचौरादि- भयाङ्गलानि, उन्नतानतानि ari महाद्रा श्रतिग्रृद्धास्तरवः ॥ ०॥ ॥ २॥ 3 ॥

अक्षभङ्गे astra यानविपर्यासेऽन्धासु चापत्सु यमेवाग्निं इरन्ति तमेवोपसमाधाय व्याहतिभिहत्वा- WH द्रव्यमाहत्य यकतेचिदमिभिषे-इत्याज्यगेषेणा- WaT ॥ ३ ॥

्रघ्वनि अक्तभङ्गं | ad रथचक्र, तस्य HE) aU योक्ता- दिबड्स्य श्रश्वादेरव्वां विमोचे । यानस्य रथस्य विपर्यासे श्रौ त्तरा- धय्यप्रातिलोम्ये श्रन्ययागमने aA) अन्यासु च श्रापत्सु यानात्‌ परिपतनादिकासु चौरव्याघ्रादिक्तासु वा। यमेवा्निमौपासनं सरन्ति नयन्ति.-यमेव वा कञ्चिदग्निं लोकिकं सन्निधौ MYT प्रानयन्ति | ‘aaa’ afga ‘sqaarara’ दन्धनादिना सन्धच्छ | तदेतद्‌ यथाथंमभिप्रतम्‌ । कथन्नाम ? WAGs, WT यमेव aayt श्रानयन्ति, तच्र-द्ति,

ननु यमवा्िं हरन्ति इत्येतत्‌ maaan, नित्यनेमिन्तिक- काम्य aaa fe सोऽचिरुपादो यते, च्रयोच्यते कारणं वक्रवयम्‌ ? उच्यते । “सायमाङत्युपक्रम एवात BE गद्येऽप्नौ होमो विधौ - यते दूति खूचणणात्‌ सायमाङ्गतेः पव्वेमचभङ्गादौ जाते होमोऽयं विवादाप्नौ न प्राप्नोति acu ‘aaa दरन्तिः-द्ति afaaq | ‘arefafay ्राज्येन सवेण ‘sar’ । “व्याइतिभिरिति

३५० गोभिलोयं | २प्र, 8 @. |

वचनं परिसद्यानायम्‌ | तेन चिप्रहोमः स्यात्‌ न तन्लहोमः । एवञ्च न्धञ्चकर ए पय्यृचणे छता आज्यं we समिधमाधाय प्रायञ्चिन्ताय- त्वात्‌ व्याहतिचतुष्टयं ला sawed’ Tha भहभाखम्‌ । aay “श्रन्यत्‌' wate ‘za sate, यच्छतेचिदित्यनया war न॒ ara, छछगधिकारात्‌ erafa चावचनात्‌ | शश्राज्यगेषेणः हो मावशिष्टेनाज्येन wasiq श्रभ्यञ्नयेत्‌-दत्यथः । कचित्तयव पाटः | श्रभ्यज्ञनमिद aay । se व्यक्तिभ्रच्णगतिषु-दति स्मरणात्‌ | श्रभ्यच्चणएम्‌- दत्यसङ्गता वणेना ॥ ° ॥ रे ॥ ° ॥

वामदेव्य गौत्वाऽराहेत्‌ ॥ 8 ॥

वामदेव्यं नाम साम गोला बधूसडितः पतिर्यानमारोडेत्‌ | श्रारोदयेत्‌- दति पाठे बध्‌ यानमारोदयेत्‌- त्यः ननु टृदमवाच्यम्‌ “Wan कञ्मणि वामदेव्यगानम्‌ - दति fagara | मेवम्‌ । कर्मा पवग विदिताद्वामदेयगानाद्‌ परस्यैव वामदेष्यगानसै- तदयववात्‌ | अरन्ये ववाह्कः+ सिद्धस्यापि वामदेव्यगानस्य qaqa AAI BIA अ्रनुपय्यृत्तणणन्त एव स्यात्‌-दति ॥ ° ॥४॥ ol

प्राप्तेषु वामदेव्यम्‌ ॥ ५॥

वध्वा प्रा्षु पतिग्देषु वामदेव्यं गायेत्‌ पतिः । वामदेखय गौतल्वा प्रवेशयेत्‌ दूति रघनन्दनवणेनायां प्रमाणं नास्ति | बधश- दानमपि यानसख्धितेव ana, vege खल्वेनां यानादवरोपि- यन्ति tio lh wie ॥

(aye ख. | ग्रद्यसचम्‌ | २५४१

एहागतां पतिपुचश्णैलसम्यन्ना ब्राह्यण्योऽवरोष्या- नडे चम्मेण्युपवेश्यन्ति-टइह गावः प्रजायध्वमिति ॥

He ॥ .

पतिगदागतां बधूम्‌ । VE याताम्‌-दति पाठेऽपि प्रतिग्टह प्राप्नाभित्येक war: । पतिः, gan, we agwatfe चयो- दशविधं दारौतोक्तम्‌ | एतैः सम्पन्नाः-श्रवियुक्ताः ब्राद्ण्यः, WAVY Bazaars, Wass चशरष्टपवेग्रयन्ति-द्त्युक्रायम्‌ | xe गाव दूतिमन्ल्ेण वरेण पटितनेत्ययः॥ ०॥ ६ ॥ °॥

तस्याः कुमारमुपस्य BATT: ॥ ७ ॥

तस्या आनङहे च्रेष्युपविष्टाया वध्वा उपसे उत्सङ्ग कुमारमरूतचड्‌ यं कञ्चिदालकमादध्यः स्थापयेयुः | ता एव ABU: tie ॥ O het

२ तस्म शकलेाटानञ्ञलावावपेयुः ॥ ट |

तद्तौ- दरति अत्ययेन we wel) तस्य बधूत्सङ्गो पविदष्टस्य कुमारस्याञ्जलौ शकलोटान्‌ आ्रवपेयुदं qa एव ATH: | श्राह |

क TA श्कलोटा नाम? उच्यते । wa कदमे लोरन्ति-दति प्रकलोटाः श्रारूकान्येच्यन्ते। तानि च कद्डारकरमुदनोलोत्पल- मूलानि॥०॥८॥ *॥

फलानि वा ॥ € ॥

फलानि वा चूतादौनि तस्याज्ञलावावपेयुः॥< ॥ ° ॥

३५२ गोभिलौयं | २ प्र, ४ ख. |

उत्थाप्य कुमारं भ्रुवा भ्राज्याहृतौजुदोत्यष्टाविद शतिरिति ॥ १०॥

बधत्सङ्गादुत्याप्य FAITH, सन्निघावुपवेश्यः- दति भटरनारा- यणः | yan भ्ुवफलकाः | yas fata at वध्वाः पतिगृहे जन्यते श्राभिरित्याङतयो yar द्यच्यन्ते | श्रयवा। धरुवा: च्रावश्यकाः। यद्यपि मरव्वासामप्यातौनामावश्छकलमस्ति, तथापि खगदहाग- मनात्‌ परं दचितत्वात्‌ ANT दावस्या नपत्ते एता श्राह्तयो न प्रा्रुवन्ति, दति. तत्राप्यवश्यमास्ं होतव्यवायन्तदुपादानम्‌ | श्राज्यातौजेहो ति-दत्यक्ताचेम्‌ | कियत्यः पुनम्ताः? श्रष्टौ | कथं जोति › दृह तिरिव्यष्टमि्मेन्त्ेः। अष्टाविति किमथैम्‌ ? ्राहतोनामष्टलप्रज्ञापनायम्‌ | टह ्टतिरिति कतमे ara: दहाभिप्रेयन्ते, तन्नेवाव्रधाय्येते | तस्मादष्टाविति वचनं सुखेन तद व- गमायम्‌ | MTA इवमानलान्मन््र्याहतिद्यमेकेकेन BAT माग्ददित्यष्टा वि्यृक्तम्‌'- दति भटभाव्यम्‌ |

तदच, दृह शेतिः खाहा-दत्यादिः प्रयोगः। ननु arer- योगे चतुर्थो प्राप्नोति? सत्ये प्राप्रोति, आन्नायतिरोधात्त ने क्रियते | aqui हि छकतायाम्‌- दह तिः इत्याश्नाय उपस्‌- wa | ‘aaa खादाकारःः-दइति च सूचयन्नाचाय्यैः समा- न्रायपटितस्य मन्लस्य सखाहाकारान्तलमेव विगेषो नान्यः कञि- दिति दग्रेयति। तथाच कशमप्ररीपः।

° टतिदहदोमे न प्रयुज्याद्ोनामसु तयाऽष्टसु |

[2 ae ख. | प ह्यसवम्‌ | २५१

चतूर्थो मश्यदत्यतद्गोनाजखि न fe gaa” ॥ इति॥०॥१०॥०॥

समाप्तासु समिधमाधाय यथावयसं गुरून्‌ AT WATT यथार्थम्‌ ॥ 22 |

समाप्रासु-दति, सभमिधमाधाय-दति च, इयमपि क्माय-

मुच्यते waa? मभाप्रासु yarsiay श्रन्याखपि श्राच्य- तन््रविहिताखाङ्तिषु समिधमाधायेव श्रभिवादयेत्‌ न aqua - wufenafa far ययावयम वससोऽनविक्रमेण-यो यो- awar टद्धस्त तमित्थयेः। nea विद्यागरूषिदमाढप्रश्लोन्‌ | गोचरे शअ्रभिवाद्य- दत्यक्षायेम्‌ । ततापि प्रथमं विद्यागरमेवाभि-

वाद्केत्‌ | कुतः ? “लोकिकं वेदिकं वापि तथाऽऽध्याद्धिकमेवच। आददौत यतो sla त पन्वेमभिवादयेत्‌ ” ॥ <fa | “न चानिष्ष्टो गरुणा खान्‌ गरूनभिवादयेन्‌ ” | दति च स्मरणात्‌ | पिचोस्तु प्रथम मातरमेव | “agau faga माता गौरवेण तिरिश्यते ” | दति गोरवातिरेकस्मरणात्‌ | “ उत्पाद कन्रह्मटाजोगेरौचान्‌ ब्रह्मदः पिता "" | दृति च गौरवारिरेकस्य गरोः पिदभ्यामादितोऽभिवादनच्

99

348 गोभिलोयं रप्र, १ ख. |

द्‌भेनात्‌ | तस्मात्‌ मातुर्गोरिवातिरोकस्मरणं पोषणरचायम्‌-इति मतमसङ्गतम्‌ । श्रय,- ^“ हृष्णोऽपि वसुटेवस्य पादौ जया सत्रम्‌ । दे वक्याश्च महा बाङ्बेलदे वसदायवान्‌” | दति पौराणिकलिङ्गात्‌ क्रमः करूप्यताम्‌ > उच्यते । कल्पनोयः क्रमः- दति सत्यम्‌ मच तावत्‌ aida लिङ्गन कन्पयितु सुचितः। नतु एतदनादृत्य पौराणिकेन लिङ्गन । TATA ?

समते बं लवत्वात्‌, विग्र षतस्त॒ Agee: । भगवानपि सब्वात्मा- द्रत्युपक्रम्य- '" ननाम दण्डवद्भूमौ मातर पितरन्तथा” | दति परगणन्तरगतन लिङ्गन सतप्रतिपचितलाच्। ^“ मातर पितरञ्चोभो दृष्टा gaa धम्मेवित्‌ | प्रणम्य मातर पञ्चात्‌ पितर प्रणमेङ्गुरम्‌। दति पुराण एव प्रथम मानु: प्रणामामिघानाच | तस्मात्‌- पित्रादौ पादग्रहणं ततो मातु- इति तच्चकारमतमसङ्गतम्‌ | यथायंम्‌- दति aa: परिसमािरुच्यते । तेनानुपय्येचणादि तन्लमिदानों समापयेत्‌ | द्वण चानादेशात्‌ quararfear स्यात्‌ ॥०॥१९१॥०॥ दति मदामहोपाध्यायराधा कान्तमिद्धान्तवागे शरभट्राचाय्यात््मज- ओओचन्द्रकान्ततर्कालङ्ारस्य कृतौ गो भिलोयग्रदह्यघ्ुचभाय्ये दितीय- प्रपाठकसष्य चतूर्थो खण्डिका ॥ ० ॥

wifes

द्िनोयप्रपाटक पञ्चमो खरिडिका |

अथातञ्चतुथौ कम्पे ॥ १ ॥

अ्रयेति पूव्वेप्रकतायम्‌ । श्रय faarexraal चतूर्थो राजिः

तस्यां कश्य चतूर्योकमं, वलतिव्यते- दति खूचशेषः। श्रथ, afe- हिततरधतिडहोममेवापेच्छय चतुर्थो कथंन स्यात्‌ ? तडि श्रयश्रब्दो- ऽनयेकः स्यात्‌ सन्निधानादेव तदवगतेः | aareufa faaree परामशः चतूर्थो-दति स्त्ोलिङ्गनिर्दश्राच्च चतूर्थो रा्िरित्य- वगम्यते । इतरया चतुथकर््ेति farm: स्वात्‌ | “ विवादे चैव निटेन्ते wausefa राचिषु | एकत्वमागता भन्तः पिण्डे गोजे च Baa” | afa | “ चतुर्थो होममन्त्रेण लङमांसदयेद्दियेः | wal संय॒ञ्यते पन्नो तद्रोत्रा तेन षा भवेत्‌” | दति चानयोव्वचनयोस्तात्यय्येपर्य्यालो चनथाऽप्येतदवगम्यते | कथम्‌ ? दृत्यम्‌ । भ्रच खरुवेकस्िन्‌ वचने चतुरयेऽहनि रातौ गोजक्यमनुगिष्यते। safaig तस्य सतुर्थो डहोममन्तफललनम्‌ | तस्ममादनुमिन्‌मः,- विवा हाचतुथदिने trae होमः-ट्ति। एवं वर्षन wate दृष्टार्था भवति) श्रन्यथा श्रदृष्टाथेत्लमस्याः कल्यनौयम्‌ | तच्चानिष्टम्‌ |

२५१ गोभिलोयं [२स्प्र. ५ ख. ।

श्रतःग्रन्दो हेतवथंः | यस्मादेतस्मिन्‌ कमेण्छकृते याऽस्याः पापौ लच्छोः-दत्यादयो दोषाः श्रौरादस्या नाप्यन्ति, wa: एतस्मात्‌ कारणात्‌ CEA कत्तव्यम्‌-दृत्ययंः Wo i elo ॥

अग्निमुपसमाधाय प्रायशचित्ताज्याहतौजंदोति wi प्रायश्चित्त इति चतुः ॥ २ ॥

्रभिसुपसमाघाय-दलयुक्रायैम्‌ । प्राय्ित्तलिङ्गमेन्लेराज्याड्- तयः प्रायश्चित्ताज्याङ्तयः, ताः जहोति, sa प्राय्िन्त-द्ति au कि मृत्‌ › न । कति तहिं › चतुः । wa, चतुरिति वोख्ितमवगन्तव्यम्‌ | तच हेत्‌ वच्छयामः ॥ ०॥२॥०॥

कि ममान्नायपटितमेव aq प्रायित्त-दति मन्म विगरषेण अन्यस्य चतुश्वतुररातव्यम्‌ ? ai कथयन्तहिं? उच्यते | प्रथमा तावद्‌ तिर्या पटितेनेव waa होतव्या ¦ श्रन्यासु पुनराङतिषु-

A: स्थाने वायु चन्द्ररूग्याः ॥ ३ ॥

क्रमशः प्रयोक्रव्याः- दति ean: । समान्नायपाटादेतावानेव

fae: न पुनरपरः कोऽपि । कुतः ? प्रथमस्येव मन्त्रस्याञ्निपद- स्थाने वायु-चन्द्र- सुय्येपदप्रचेपमात्नेणाभ्यासोपदेशात्‌ । तस्मात्‌, चत ्ष्वप्याङतिष पापो लच्छोः, - दति पदमेव स्यात्‌ iota

समस्य Gaal बहूवदूद्ध ॥ ४ ॥

समस्य श्रग्नि-वायु चन््र-खय्याः-दत्युचचाय्ये, बङवदृद्य प्राय- अित्तयो यृयम्‌-दत्येवमादि बडवचनमूदित्वा पञ्चमौमाङति

जहोति। श्रयमपि शचरितविग्रेषमा>ण प्रथमस्येव a7 प्रायचिन्ते- दृत्या दिमन्तस्याग्यासोपदेशः | तेनात्रापि पापौ weat—efa पदमेव स्यात्‌ । अरापि, पञ्चमो पञ्चमोम्‌-दति Tar बोद्धा |

aa किद्चिदक्रव्यमस्ि पद्यमानमन््रकाण्ड प्रायखिन्ता- wrsfafagt: पञ्च॒ ara: wad) तच, “aq प्राय्ित्ते a देवानां प्राययित्तिरसि त्राद्धाण्स्वा नाथकाम उपधावामि यास्याः पापोलच््ोस्तनृस्तामस्या अ्रपजहि"-दति प्रथमो मन्तः । "वायो प्रायश्ित्ते वं देवानां प्रायशित्तिरसि argo नायकाम- उपधावामि यास्याः पतितप्रौ तनृस्तामस्या श्रपजहि'- दति दितोयो ae. “चन्द्र प्रायश्धित्ते त्वं देवानां प्रायखित्तिरसि AACS AIHA उपधावामि ASI: WTB तनृस्तामस्या- अपजदहिः-इति ठतौयो मन्लः। “ae प्रायित्ते a देवानां प्रायित्तिरसि argue नायकाम उपधावामि यास्या श्रपसव्या तनम्तामस्या श्रपजदहि- दति चतुथों मन्त्ः। “श्रप्नि-वायु-चन्द्र- gan: प्रायित्तयो यूयं देवानां प्राय्चित्तयः ख ब्राह्मणो at- नायकाम उपधावामि यास्वाः whan: पतिप्नौ saa श्रपसव्या तनृष्तामस्या श्रपहतः- दति पञ्चमो मन्तः | एवन्तावत्‌

USAT: पद्यन्ते ।

~~ ~A ™, चि लावदाङ्‌ ति्यंयापटितेनेव Bau रोतव्या | श्रप्ने'-द्त्यस्य स्थाने, 'वायोः- इत्युक्ता तेनेव दितौया, "चन्र दृतयुक्ता तेनेव eater, ‘qa —waal तेनेव चतूर्यो, ` अभ्नि-वायु- चन््र-सर्य्याः'-दत्युाय्य

aus गीभिलोयं | रघ, ५ ख. |

बवदू हित्वा तेनैव पञ्चमौ | एवं प्रथमपटठितेनेव aan पञ्च aw: सम्पद्यन्ते, पञ्च॒ चाहतयोभवन्ति । wa मन्पञ्चक- एव पापौ लच््नोः- दति पदं स्यात्‌ | सूचितविग्रेषमाचेण प्रयम- पठितस्येव मन्लस्याभ्यासोपदे शात्‌-दत्यवोचाम |

aa च, प्रथमपटितमग्त्रस्य श्रग्निपदस्थाने एकेकश्नो वायु- चन्द्र-द्येपद प्रच्पेण ये चतारो मन्लाः सन्पद्यन्ते, धाश्च we Seam भवन्ति, तेषां चतुणां चतुर्धा ware: awa! कुतः ? चतुख्चत्रिति वौसाबलात्‌ । तत्र, चतुणां मन््ाणां weg चलारो wer: चतुभिंगणिताः षोड़श asaya) शआरङतयोऽपि षोड़गेव भवन्ति | एवं ममस्ताग्नि-वाय्‌- चन््र-सू्येपदवान्‌ बडवच- नान्तः पश्चमोऽपि मन्तः चतुधेवाभ्यसितयः, पञ्चमो पञ्चमो मिति वौष्याबलादेव | एवश्च समस्ताग्धा दि पट्वन्तो बड्डवचनान्ता श्रपि मग्न्ाश्चुत्लार एव सम्पद्यन्ते | श्राङतयश्च चतस्रो भवन्ति । एवं मिलित्वा प्रयोगकाले विंग्रतिमेन््ाः, fanfaarsaa: सम्पद्यन्ते | तथाच “व्यस्तस्य चतुष्टयस्य समस्तस्य चैकस्य wat sarah: fagr’—<fa नारा्णोपाध्यायाः |

तदेवं चत्वारि मन्लपञ्चकानि भवन्ति । eae Tyata—tfa VAN बडवचनान्तमन्ाणां पञ्चमोलानुरोधात्‌ | तन्न प्रथमं मन्नपञ्चक यथा पटितव्य, तथा पुरस्तादस्माभिदं श्रितम्‌ | उन्तर- पञ्चक चरयेऽपि प्रथमपश्चकमन््रा एवाभ्यसितब्याः । aa दितोयपश्चके पापो wat:—<cfa wena पतिप्नौ-दति परितग्यम्‌ । aaa विशेषः, श्रन्यत्‌ सव्ये परव्वेवत्‌ । एवं ठतौथपश्चके तत्रैव ena,

| २ ष. ५ ख. | प्रद्यखचम्‌ | २५८

श्रपु्या"- इति, wags aaa. स्याने. ्रपसथा-दति विशेषः । wana पूव्वेवदेव । कुतः पुनः पतिद्यादिपदप्रयोगो- वष्धेते ? न खल्वेतत्‌ सूचितम्‌ । उच्यते) मन्तसमास्नाये पतिद्यादटिपदपारवलारेवसुन्नोयते | अन्यथा तत्न मन्ल्रपञ्चक- पाटोऽनयेक एव स्वात्‌ | प्रथमपटितेनेव मन्ल्ेण पञ्चमन्ललाणां ङ तितल्वात्‌ 1 तस्मात्‌ दितौय-हतोय-चतुय मन्लपा ठः, तन्तत्पञ्चुके पतिद्यादिपदप्रचेपग्रज्ञापनायंः | पञ्चममन्लपाटस्त॒ समस्ताग्या दि- पदवति मन्ते एकैकशः पापौल्भ्यादि प्रत्येक पद पाटद्चनायैः | तदेतत्‌ सव्वं कमप्रदोपङ्ता कात्यायनेन स्यष्टौक्ृतम्‌ | “ मम्ल्ान्नायेऽग्र दत्येतत्‌ पञ्चकं लाघवाथिभिः |

प्यते, तत््रयोगे स्यात्‌ मन््लाणसेव विंग्रतिः | Bi: स्थाने वायु-चन्द्र-षय्यां बहवदृद्य च । समस्य पञ्चमो खे चठुश्चतुरिति श्रुतेः । प्रथमे पञ्चके पापौलकच््ौरिति पदं भवेत्‌ श्रपि agg aaa दति मन््रविदो विदुः | fama तु पतित्नौ स्यादपुश्येति इतोयके | चतय त्वपसययेति इद माहतिविंश्रकम्‌ ” |

fai “यद्यपि, aa ater न श्रूयते, तथापि कल्या । aaa पापौलच्छोपदाटत्या BMA: पञ्चेवातयः स्यः तदा चान्नायपरितस्य वायो दत्यादिमन्लचतुष्टयस्य बधृदोषो- पश्चमनायस्य प्राय्िन्ताङ्गस्य बाघधापत्तिः | श्रान्नायपरटितस्य सम- स्ताम्धा दियुतस्य पञ्चमस्यापि, पापौ लच्लोः-दत्या्येकं कपद व्यादारेण

ade atfrerta (x wae. |

ayaa Baa’ —Tla नाराचणोपाध्यायाः। याख्यानान् राणि परेषां न दूषितानमि गन्धगौ रवभयात्‌ ॥ ° ॥ ४॥ ° ॥

श्राहतेराहतेसत्‌ सम्पातमुदपाचेऽवनयेत्‌ ॥ ५ ॥

कतभाय्यमेतत्‌ ॥ ° ॥ ५॥ ०॥

तेनैनां सकेशनखामभ्यञ्य हासयित्वाऽऽजावयन्ति ॥६।

तेन उदकपाचस्यसन्पाताब्येन एनां बध, सकेशनखां सर Ay मदे वर्तमानाम्‌, अभ्यज्य aafaar, हासयित्वा उदन्तनादिना तदग्यश्चनमपनोख । श्रयवा। हासतिगंतिकम्मा | तस्मात्‌ प्रदे- शात्‌ प्रदेश्रमन्रं गमयित्वा । क्रामयित्वा-दति पाठे क्र एवाय- HY: | बस्तुतस्तु, Band नणरोमच्छदनं मब्वलाथाः wary इाषनमुच्यते | कय ज्ञायते?

“gen नखच्छदो रोमश्छेदनमेषच । aad मेखलायाख हासनानि fagaur:” ॥

इति गद्यासयदवचनात्‌। एतदविद्धांम एव कक्रामयिला- इति ust) श्राज्ञावयन्ति स्नापयन्ति। बहङ्वचनादनिधतः कर्ता ¦ wa चतूर्योक्मेणः परिषमाश्निः ॥०॥ ६॥ ०॥

Ce Cala we बिरावात्‌ सम्भव इत्येके ॥ ॐ ॥ प्रकतात्‌ विराजादू द्धं परतः, सम्भवत्यमेन-इति सम्भवः सम्भोगः वायः कन्तव्यः- इतके WwW मन्यन । श्रय, gafac WHAM, BNI रागत एव are: विवाहात्‌ प्रति

। रप्र. ५ ख. |

RAGA | २९९

चिरात ब्रह्मचय्यविधानाचच agg ब्रह्मचय्येनियमाभावस्यावगतेः | उच्यते उपरिष्टात्‌ खातकत्रतेषु ुचरयिखति-“नाजातसीन्या सहोपहासमिच्छेत्‌"- इति, तदपवादायमिदमुच्यते | कथन्नाम? VAM aaa पुरुषोपभोगामिलाषिणौ भवति, तहिं fares axe सम्भवितव्यम्‌ | अपि च । तुकाला दन्य रागमाचाघौनतात्‌ सम्भवस्य wtui तद्‌ भिलाषेऽपि पुंसो रागा- भावादकरण्मपि प्राप्रोति। तदनेन निरस्यते । श्रन्यया खसल्व- भिनाषपरवश्ा कदाचिद्‌ काय्यमपि कुर्य्यात्‌ । तस्मादिनाऽपि ea- काल wiut tari सम्भवितयम्‌ इति । रक्षण खल्वासामवश्य- मेव BHM | अकुव्वेतो दोषश्रवणात्‌ | तथा च मनुः | ^^ gepatsfa vege: frat र च्या विशेषतः । cafe कुलयोः शोकमावद्ेयुरर चिताः ” | दति । सोऽयं रच्णो पायः सम्भवो ऽपि नियम्यते ¦ तथाच स्मरणम्‌ | “° ययाकामो भवेदापि स्त्रोणां वरमनुखमरन खदारनिरतश्चेव स्तियो Tear यतः समृताः ” | दूति। “° तुकालाभिगमन ares पुसा प्रयन्नतः | शदेव वा, पव्वेवन्ने स्तो णामभिमतं हि यत्‌ `" । ति चेवमादि॥०॥७॥ . ॥

यदत्चमलौ भवत्धुपरतशोणिता AST सम्भवकालः ॥ ८ ॥

यदा खतुमतौ भवति | खतुर्माम गभेधार णयोग्धावस्थो पल-

३६२ मोभिलोयं [रप्र ५ख. |

faa: कालविशेषः स च श्रोणितनिःसरणदारभ्य षोड गश्राहो- राज्रात्मकः। तदार मनुः “ तुः खाभाविकः aut रात्रयः षोड्ग्र Har” | दति किंम्‌ ऋतुमत्यां सत्यामेव सम्भवकालः? न । कटा तदि? यदा उपरतश्रोणिता श्रपगतरक्रयोनिद्धारा भवति तदा घम्भवकालः पव्वेवजेम्‌ । कुतः › ““पव्वेवजं त्रनेदृतोौ'"- इति सर- णात्‌ | श्रयमप्यकरणे दोषश्रवणन्नियम एव । तथाच स्मत्यन्तरम्‌ | “ खतुमतोन्त॒ यो भाय्यां सन्निधौ नोपगच्छति | तरवाप्नोति स मन्दात्मा भूणएदत्याग्ताटतौ ” | इति । ae वण्यन्ति “eat तु गभेशङ्धिलात्‌ खानं मैथुनिनः सूतम्‌ । अनृतौ तु सदा काय्यं शौचं सुतपुरौषवत्‌ ”॥ रव्यनृतौ मैथुनिनः शौ चविगशेषो पदे शानेयं परिसंख्या, श्रपि a नियममोऽयम्‌- द्रति । तदसङ्गतम्‌ । अस्पश्स्पशेना दिवत्‌ यदृ- च्छो पनतमेथुनानुवादेन तस्य Baa । तस्माद समदृक्रादेव- हेतो नियमः | नेयं परिसंख्या भवितुमहंति । निषेघधरूपलान्तस्याः। BASSE: । त FOTIA च याऽन्यायप्रतिषेधिका | परिमस्या तुसा ज्ञेया यया प्रोचितभोजनम्‌ ” fai तथाल “सदेव वा-दरत्यादिसमृत्यन्तरविरोधापत्तेः। WATT दोषश्रवणानुपपत्तश्च | दोषचयदष्टा चसा न खल्वा- श्रयितुसुचिता सम्भवन्त्यां गतौ । तया चोक्तम्‌ |

[२प्र, ५ ख. | द्यम्‌ | ada

^“ श्रतायस्य परित्यागाद्‌श्रतायेस्य कन्पनात्‌ | प्राप्तस्य बाधादिव्येवं परिसंख्या चिदोषिका " ॥ sf. विधिम्तावदसौ न भवत्येव ated: प्राप्तलात्‌ | श्रव्यन्ताप्राप्रविषयो fe सः। तथयाचाड्कः | ^“ विधिविधायकं वाक्य Meare प्रवन्तेकम्‌ | अत्यन्ता प्राप्रविषय HAMMAR AUT” ॥ द्रति तस्माङ्रानिरेके दोषश्रवणादावश्यकल्वावगतेनिंयम एवा- यम्‌ । तयाचोक्रम्‌ । ‘wear क्रियमाण तु यचावश्यं क्रिया क्रचित्‌ | नियमः सोऽत्र विज्ञेयः आद्धे मांमाग्ननं यथा ॥ दूति॥०॥ ८ ॥ ० ॥

afawa पाणिनोपस्थमभिग्टओेदिष्णर्थोनिं कल्प- यत्वित्येतयर्चा गभ धेहि शिनोवालौति च ॥ € |

कुत्सितप्ररशरानां aaa पाणिना हत्योपदेश्रात्‌ प्रदेशस्य

चास्य कुत्सितत्वात्‌ सयेनेवायमभिमश्रैः स्यादिति द चिणेनेत्याह्‌ | दचिणेन पाणिना उपस्थं योनिमभिष्ठशेत्‌ wriq विष्णर्थौ- निभित्येतया wa गभं wan च । प्रथङनिदंग्रात्‌ प्रयगेव WI! स खल्वयं WN मन्लपाठटसमकालमेव स्यात्‌ | दतः? GATT! श्रतएव, उपस्थं aw जपति-दति भवदेवभदटरोऽपयाइस्न । त्नात्‌, मन््पाठानन्तरं स्पशेः-दति रध्‌ नन्दनमतमसङ्गतम्‌ ॥ ० ॥ < ॥ ° ॥

2९8 गोभिलौयं [२ ष्,५ ख. |

HATS] सम्भवतः ॥ १० |

ATG: | ननु, SATU sha शक्यमवक्तम्‌ | उच्यते । ममाय सम्भवत-एव नेतरत्‌ किमपि qa) इतरया क्माप- aifafed वामदेव्यगानमच स्यात्‌ः- दति भडनारायफः | नैतत्‌ सारम्‌ | कुतः? यतो न खल्वभिमशऽच कश्च, येन तदन्ते करा पवगे विहितं वामदेव्यगानं प्रसज्येत | किन्ति › सम्भवः-दति ब्रमः | कस्मात्‌ ? तयेवोपक्रमात्‌ | Wa: Bate । तत्‌ कुत एवेदानीं वामदेव्यगानं प्रमच्येत, येन तन्निरासायमेतत्‌ ख्जितमुश्यते। म्भवात्‌ परतः Baa स्यात्‌ | “ ग्भाधानवदुपेतो aa मन्दधाति "- दति श्ास्त्ान्तरमपि, गभाधानविधिना; विष्ए- योनि कन्पयविित्यादिना, उपेतः स्लियसुपगतः- दति शम्भताद- न्यदराटृदिति दशेयति । तस्मात्‌, दशरिम्रणोययोरिव arene वचनं वणेनोयम्‌ | कथन्नाम? wel समाण्य सम्भवत एव न

पुनरन्तरा किञ्चिदन्यत्‌ कुर्य्यात्‌-दति | तेन waa afaat-

ऽभिमरश्ाऽपि wat: परतो न स्यात्‌, किन्तु तत्याटसमकालमेव- दति सिध्यति । यत्त॒ तच्वकारेण, खछचोरन्ने wt वास्यायापि, ऋचो aaa wai कुरुतः न मध्ये इति वणितम्‌ । तदष्य- ayaa) = हि aad खचोरनन्तरभा विनोऽभिमर्शादपि पराच्षै- नम्य GRA GWA way: शक्यते वक्रं, येन तन्निरासायं ममाणेव-दति नियमनमथवत्‌ | तस्मा दसमदक्रैवावध्ारणा |

तदस्य गर्भाधानस्य पुरसाच्चोपरिष्टाश्च मदाव्यादतिभिरी- तव्यम्‌ । कस्मात्‌ ?

[awuae]

ग्द्द्धचम्‌ | २६५४

“aig मारूतजो ara गर्भाघाने विधौयते ›' | दति ग्द्यासग्रदोक्रस्याग्मरयेवन्तोपपन्तेः। यच्च यच aafy- SUA न होमः, तच तचैवमवोचाभ, ^ ्राज्यातिष्वनादेगरे पुर- स्ताचोपरिष्टा च मराव्याइतिमिददमःः-इव्यच | तदत yuisfaa HAY | कुतः ? “fare व्रतबन्धे च शालायां चौलकष्मेणि। गभाधानादिस्ख्कारे yuigta न कारयेत्‌ "॥ दृति स्मरणात्‌ | केचिद्च,- ^“ विवाहादि: कश्मगणो य उक्रो- गर्भाधानं AA यस्य चान्ते । विवाडहादावेकमेवा् कुर्य्यात्‌ श्राद्धं नादौ AAT: BAHU: स्यात्‌ ` ॥ दति कश्प्रदोपवचनं पश्यन्तः ate निषेधन्ति | तद सङ्गतम्‌ | यतो न खस्वेतत्‌ गर्भाधाने श्राद्धं निषेधति । ga तहिं? गभांधानादर्न्वाच्तौनेषु विवादादिषु प्रत्येकम्‌-द्ति aa: कुतः ? यम्य Fae गर्भाधानं Ata गणगद्दिग्डे तस्येव गर्भाधानस्य गणलच्णत्वावगतेः। तुकारायन चकारेण तस्य

गणवाद्यतप्रन्ञा पनाश्च | ननु यया विवादो गणान्तश्रंतएव तदादि- Aas, तथा गर्भाघानमपि तयेवान्तलचणमस्तु | नेष दोषः | उक्रादेवडेतो स्तस्य गणवादह्यतलप्रति पत्तः | वेयधिकरण्छेन चोपदेश्रात्‌। यस्यान्ते गभांधानं इश्रम-दति वेयधिकरण्छनो पदि श्वते | तेना- वगच्छामः, गणाद्‌ afezaHa सद्भर्भाधानं तदन्तलक्णएम्‌-दति |

२६६ गीभिलोयं [ २, ५ख. |

प्टश्रम-दति करणाच्च गर्भाधानस्य गणान्ते अवएमेव पर, न पुनरिदमपि तदन्तगेतम्‌,- दति दगश्गयति | सन्दिग्घश्च शास्रार्थः MMA | BSAA श्रास्त् न्तरेषु श्राद्ध सुपलभ्यते ।

“ निषेककाले सोमे च सोमन्तोन्नयने तया | दृष्टौ पुंसवने चेव WIS कर्माङ्गमेवतचत ”' | दति | “ जन््रन्यथो पनयने वित्रा पुचकन्ययोः | पिद्नान्दोमुखान्नाम तपंयेदि धिपूव्वकम्‌ | देवत्रतेष चाधानयनज्ञपुसवनेष च । नवान्नभोजने खाने ऊढायाः प्रथमा्तवे ” |

दति चेवमादौ बलम्‌ । यच्चोक्तं तक्चकारेणए । श्रन्त शब्दो ऽच गणस्या वयत्ायेः दश्रान्तः पट इति aq wala उपलक्षणं स्यात्‌ । ततश्च विगश्रषणत्वौपलचणत्वसन्देहे faiquaq ग्रहणं कायां नितलात्‌ । गर्भाधान श्राद्भविधायक वचनं कन्दोगेतर- विषयमिति । तदममोकच्तोनम्‌ | fas fe श्राद््‌विधायकवचनश्य इन्दो गे तर विषयत्व ऽन्तशन्दोऽवयवाथेः स्यात्‌, सिद्धे चावथवारथ॑ते WANA राङ्क विधायकवचनं कन्दोगतर विषयमित्यन्योन्याश्रया- पनतः | सपत्यथसन्देहे सत्यन्तरसवादादेवा्थनिणय दति च a एवाह | तत्कथमेवं ब्रवौतोति न खल्वधिगच्छानि |

TARTS गभवधिानास्यः पाच्द्ारेण स्यात्‌ । ततश्च शकृस्ते ize यो यो गभे उत्पञ्चते, सख संसत एव भवति । तस्मात्‌ सङृदेव Ure प्रतिगभेमपि । एवं पुंसवनसौोम-

| रष. ५ख, | RAAF | २६७

न्तो न्नयनयोर पि द्रष्टव्यम्‌" इति भटनारायणप्रशतयः। चयोऽप्यमौ संस्काराः प्रतिगभेमावन्तन्ते, Bq परेष्ठं गर्भाणाममस्कारः स्यात्‌"इति कर्कोपाध्यायाः । गर्भाधानं प्रतिगभमावर्तते न पुं सवनसो मन्तोन्नधने- दति विक्ञानेररः। सौमन्तोन्नयनं प्रतिगभं नावत्तंते, गर्भां धानपुंसवने श्रावत्तते एव- इति शलपाणिगाग्य॑- नारायणप्रश्तयः। किं पुनरत्र युक्तम्‌ 2 गर्भाघानपुश्चवनयोः प्रतिगभमाटत्तिनं मोमन्तकरणस्य- दति ब्रमः । कुतः पुनरियम- वधारणण ? परतो aera: | गर्भाधानमपि प्रतिगभं नावन्तते- दति तु विप्रतिषिद्धमेव | मम्भवरूपत्रादस्य। तदन्तरेण गभेस- खिितिरेवाभावात्‌ । प्रतिशतु खल्वेतदावन्तंते । “ताटतौ- दति स्मरणात्‌ | wfaan द्याटदित्यवोचाम । परमन्वाहाय्येश्राद्भख्य alata: । “ श्रमहृद्यानि कराणि क्रियेरन्‌ कभकारिणा ¦ प्रतिप्रयोगं नेव स्यर्मातरः श्राद्धमेवच "' |

दति कक्चप्ररोपवचनात्‌ | प्रतिमासकन्तेव्यदग्रंपौ णमासादौना- मिव प्रतिकतुकन्त्यगर्भाधानस्याप्यविगेषात्‌ । ‘seta: प्रथमा- न्तवे- इवि वचनाच्च eo Roos

दूति महामहो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागोग्भटूवचार्य्या- HIM चन््रकान्ततर्कालद्ारस्य कृतो गोभिलोयग्द्यस्ुचभाय्े दिलौयप्रपाठकस्य पञ्चमो खण्डिका ॥०॥

wifes

द्वितोयप्पाठक wal खिरक |

-- ०० * ---

गभांघानानन्तर पुसवनमुपदिश्जिरमाद-

तृतीयस्य गभमासस्यादिसदे मे पुरसवनस्य ATT He

गभो यस्िन्‌ मासि जायते मोऽयं गभेमासः। तस्य बस्ततो- योमासः | HAAG षष्ठौ | ठतौयो यो मभेमाशः- गर्भादारभ्य यस्ततोयोमासः- दृति वा व्याख्येयम्‌ | तदस्य श्रादिख्देगे च्रादि- ममोपप्रदेगे प्रथमे दतोयभाग- इत्येतत्‌ ¦ श्रादिमदश्-द्ति पाठान्तरम्‌ | तदा व्यक्र एवायमथंः | एतस्िन्‌ काले थत्‌ पुश्यमहः, तन्‌ पुंखवनस्य कालः। पुमान्‌ सूयते येन कम्मण तदिदं पुंसखवनमिति गभेसंस्कारकम्भेविगशेषस्य नामधेयम्‌ | WAT हि ART श्र्यक्रलिङ्ख गभे gaia करोति। ‘Gang पुसौकरोतिः- दति स्मरणात्‌ | यदि पुनर्देवान्मानुषादा कुति दन्तरायात्‌ यथोक्तकालोऽतिपतति, तद्‌ कालान्तरे प्रायशिन्तं रत्वा करणोयम्‌ | तथाच कमप्रदोपः । “ देवतानां विपय्यासे जो तिष कथं भवेत्‌ | सव्वप्रायखित्तं इत्वा क्रमेण जड्यान्‌ पुनः ।

RST श्रतिपत्येरन्‌ Aare, कथञ्चन । इत्रेतदेव कन्तेया खे द्वेपनयनादधः ” |

% (aad e@ | पह्यख्चम्‌ | ९९६९६ दति । उपनयनादधेः- रति करणात्‌ चृड़ाकरणपय्थन्तमेव सव्वंप्रायथित्तदहोमः प्रायशित्तम्‌ । उपनयनातिपाते तु व्रात्य स्तोमः शाखान्तरे पवते, स एव प्रायित्तं दोषगुरलात्‌-दत्यमि- प्रायः heh ewe

प्रातः सशिरस्काऽऽसतेदगग्रेषु दभेष्‌,* पञ्चादग्रेरु aay दभेषु प्राच्युपविशति ॥ २ ॥

प्रातः उदयसन्निघौ | अन्यया भ्रागावक्तेनात्‌- दति प्राप्नलात्‌ एुनरक्रता पत्तेः । तथाच स्मरन्ति । “प्रातःकालोमुहनत्तांस्तोन्‌'"- दति । उद गगरेषु दषु" उपविश्य सभिरस्काऽऽषृता' सतो, बधः पञ्चादग्ररुदगगेषु aig भ्राचो' प्राञ्ुखो 'उपविग्रति* दि एतः पाशिग्रादस्य , कस्मात्‌ ? “efaua: पाशिग्राहस्योपवि- शरतिः- दति दशनात्‌ ॥०॥२॥०॥

उपविष्टायां await महाव्याइतिहोमान्तं रशला-

पश्चात्‌ पतिरवष्याय दक्षिणेन पाणिना दश्िणम- समन्ववग्डश्यानन्तहितं AIAN पुमासौ मिजावरूणावित्येतयचा ॥ ३ |

पश्चात्‌" geen "पतिरवस्थाय' mee aig: fear, "दधि wy पाणिनाः aan 'दचिएमंसं' “waa स्पष्टा, “wr

erm er न

^ + ~ ~ > ee * इत्थमेव Wat पाठः ¦ Sata तु अच “उदगयषु दभषु -द्रति न दृश्यत | 24

३७० | गोभिलोयं | रप्र, ई ख, |

रितम्‌" श्रयवहितं वस््राद्यनाच्छादितम्‌,- इत्येतत्‌ | (नाभिदेश्म्‌ श्रभिम्ड्रेत्‌ः WIA, पुमांसावितिमन्ल्ेण । PRG मंसस्या मिमशेन

मन््ण नाभिदे शस्य-दति भटनारायणप्रम्टतयः | वस्तुतस्तु मन्लाना- देशे व्यादतयः प्रयोक्ता भवन्ति | तथाच गरद्याखयहः | “aq aa न विद्यन्ते व्याइतोस्तच योजयेत्‌ | मन्ाणामेवचारेभे मन्त्रात्‌ RY समाचरेत्‌ ” | दति । चरुश्रपणादिकमेव द्वष्णौं कत्तव्यम्‌ । तदष्याद स एव, “ew सन्नहनाद्‌ानं चरूश्रपणमेवच | व्ष्णौमेलानि gata समनस्तश्चे्माददेत्‌ ” | दृति । तस्मात्‌ व्यादतिभिरसस्याभिमशंन au नाभिदे- श्स्येत्यादरणोयम्‌ ॥ ०॥२॥ ° ॥

अथय यथाथेम्‌ ॥ 8 ॥

श्रयानन्तरं ययाथेम्‌-दइति au: परिसमाश्िरच्यते। तन््समापनम च कन्तयम्‌ ¦ efau चानुपदेश्रात्‌ पणेपात्रादिका- स्यात्‌ | एवमन्यच ॥ ० ॥४॥ ° ॥

अथापरम्‌ Wy |

श्रथेतस्मात्‌ पुंसवनकश्मणो ऽनन्तरम्‌, श्रपरमन्यत्‌ Geant कर्तव्यम्‌ | पाटादेवानन्तय्येलाभाद यश्नब्दः पृव्वेप्रतार्यो वा au- नोधः । पूव्वेवदिदमपि quad पव्वेप्रहृत एव काले करणौयम्‌- इत्ययः । agqafea दिनदये वा-इति a गम्यते fare)

[| रघ. € ख. | RAAT | १७१

एकदिने चेत्‌ दयं क्रियते, afe नान्दौमुखञ्राद्धमपि awa HAY | तथाच HASTA: | “sun: क्रियमाणे तु Alay: पूजन WaT । waza भवेत्‌ श्राद्धमादौ न एयगादिषु " | इति ॥०॥१५॥ ° ॥

प्रत्यु eta दिशि न्यग्रोध श सुभ यतःफलामक्ा- मामकमिपरिखप्ां चिःसतेर्यवेम षिर्व्वा परिक्रौयोत्था- पयेत्‌ ॥ & ॥

परा्चदौच्यामेश्ान्यां टिश्यवख्िता या न्ययोघस्य वटस्य UPFI- ^“ छतायरपल्लवो az: uefa परिगौयति । पतित्रता तब्रतवतौ बह्मबन्धृस्तथाऽश्रतः” ॥

Tamas, सुक लितपललवः-द्त्येतत्‌ | तामेतां शङ्गा परि ` ata mlal उत्थापयेत्‌ zeta । nyt विशिनष्टि । उभयतः- GMA, उभयतः पाश्वंदये फले यस्याः सेयसुभयतःफला | ताम्‌ । Saag sata श्शूमिपरिष्त्ताम्‌, शमिभिः परिद्टत्रा परिव्या प्रा-शरूमिपरिष्प्ना, सा न भवतोत्यशमिपरिष्प्ना। तमम्‌ । eae: प्रसिद्धाः। कियता gen परिक्रयणम्‌ > faran: चिरा- aa: wafa: । केचित्तयेव पठन्ति । एकविं शतिभिरित्येतत्‌ । यवे- मषिर्व्वा । यवान्‌ माषान्‌ वा gaze निः परिक्रयणम्‌ | एवमेके । कय टृ चचखामिनो न gaa, तेन टचखामिने यवा- माषा वा देयाः एवमपरे) ०॥६॥ °॥

३७२ गोभिलौयं [२प्र. ९ ख. |

किमिदं परिक्रयणमुत्थापनञ्च दष्लोमेव । a: कथयन्तद्धि ? मन्तः, कतमे पुनस्ते मन्ना: ? उच्यते | परिक्रयणन्तावत्‌-

यद्यसि सोमौ सोमाय त्वा ca परिक्रौणमि, यद्यसि वारुणौ वरूणाय त्वा रान्न परिक्रौणामि, यद्यसि वसुभ्यो वसुभ्यस्त्वा परिक्रौणामि, यद्यसि weit सुद्र wea परिक्रौणामि, यद्यस्यादिल्येभ्य आदित्येभ्यसत्वा परिक्रोणामि, यद्यसि weg Hegel परिक्रोणामि, यद्यसि विश्वेभ्योदेवेभ्यो विश्वेभ्योदेवेभ्यू्वा परिक्रौ- णामि ॥ ७॥

एतेः सप्तभिः क्यलिङ्गमेन्तेः प्रतिमन्त्ं यवचयेण मा षच्येण वा ANAT ॥ ° ll ७ ॥ ० ॥ ada ,--

ओषधयः सुमनसो भूत्वाऽस्यां da’ समाधत्तेयं कम्मे करिष्यतौत्युत्धाप्य at: परिधायाहत्य वैहायसं निदध्यात्‌ ॥ ८ ॥

RAY दत्यनेन मन््ेणतिकारान्तनेत्यथः | vay sare, au; परिधाय aefaar, श्रादत्य श्रानोचय, वेहायसौंः विदायःस्था- माकाश्स्यां निदध्यात्‌ धारयेत्‌ ॥०॥८॥०॥

तां खेज्वादइतां ब्रणङ्मम्‌-

[Rae ख. | RAAT | ROR

EMS WAT ब्रह्मचारौ व्रतवतौ वा ब्रह्मवन्धः कुमारो वाऽपरत्याहरन्तौ पिनष्टि ॥ ९ ॥

दुश्दं पेषणाधारात्मिकां fray पेषणकरणष्टपां sara, पिनष्टि चूर्णोकरोति । कः पिनष्टि? ब्रद्यचारौ प्रथमाश्रमो ्रतवतौ पतिव्रता योषिद्धा । गभेवतौ-दति भवदेवलेखोःऽप्रमाणः | AAU Tat व्यपदिशति न सयं ब्राह्मणतो यः, सोऽय नद्यबन्धर नधोतवेद्‌ दरहाभिपरेतः। तथा चोक्तम्‌ |

^ पतिव्रता त्रतवतो जद्मबन्पुस्तयाऽश्रतः ” |

द्रति। स वा। “श्रन्रद्मबन्धूःः- र्ति केचित्‌ पठन्ति। तदा न्मबन्धैये न भवति खः, wala बेदः-इत्यथः। कुमारी श्रना स्लो। सावा। कथं पिनष्टि? श्रप्रत्यादरन्तौ प्रत्याररणमङ्कव्व॑तो | कथन्नाम ? frag पुत्रकेण न पेषणं कन्तवयम्‌ । एवं खल्‌ va दरण पुच्रकस्य स्यात्‌ । कयन्तद्दि ? उच्छ्रितपुच्रकेण श्रादत्यात्य पेषणं कन्तव्यम्‌ | AIT) सरत्‌ प्रयोगेजनैव यथा पेषणं निर्वहति,

तया कत्तेयम्‌--इत्यप्रत्याहरणस्या्ः ॥ oll < ॥ ° ॥ Ty प्रातः सशिरिस्काऽऽखुतोदगग्रेषु Wy, पश्वादग्रेर ~ ०५८) संवि ति

ery ey" प्राकृशिराः संविशति ॥ १० ॥

mafic: पव्वेदिगवस्धितभशिरस्का । र श्रानकोणमत्तका-

[न eee ~~ ~~ —_- — ae --- —_ -—

* संस्कारतत्वेतु, ‘Ware READE दभष्‌*-इति gaia नास्ति।

७8 गोभिलोयं | २प्र. € ख. |

छतभाय-

दति भवदेवमतमसकङ्तम्‌ ¦ संविशति खपिति मन्यत्‌ ॥ ° th Wo te एवं सविष्टार्यां बर्घ्वा-

पश्चात्‌ पतिरवस्थाय दश्िणस्य पाणेरङ्गशनोप- fafa चाङ्गल्याऽभिसंख्द्य दश्िणे नासिका- सोतस्यवनयेत्‌-पुमानभ्िः पुमानिन्द्र इत्येतयन्चा ueen

agey: पतिरवस्थाय | बध्वम्योरन्तराकले-दत्यर्थः । fast yaw” wear, दचिणे सव्येतरे, नासिकासोतसि नामापुटरमश्रे बध्वा एव, श्रवनयेत्‌ चिपेत्‌ पूुमानभरिरिति- मन्त्रेण । व्याख्यातमन्यत्‌ | वस्त्रवद्धां Nyt wear faite दचिणनासापुटे रमं निचिपेत्‌-दनि भवदेवभटूः। श्रत्नापि पुर- स्ताचोपरिष्टाचच महदाव्यादतिद्ोमो दृष्टयः एवमन्यच ॥ ° ॥ Rei ०॥

अथ यथाथेम्‌ ॥ १२॥

BAM GIA bol Ve lot

दूति महामहो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागौ श्रभटा वार्या त्मजश्रौचन्द्रकान्ततर्कालङ्कारस्य कतौ गोभिलौयग्टद्यसुच्रभाय्य दितोयप्रपाटकम्य asl खण्डिका ॥ ० 1

गोभिलोयण्र दयस्व

ह्ितीयप्रपाटके सत्तमो खण्डिका ।

अथ सोमन्तकरणम्‌* प्रथमगभ ॥ ९।

अ्रयानन्तरं सोमन्तकरणं वत्ति व्यते- दति सखचगशषः; सोमान- मन्तति ayifa—sfa सोमन्तः केशर चना विग्रषः । सकन्ध्वादिलात्‌ साधु) तस्य वच्छमाणेन विधिना करणम्‌-दति कश्रणो नाम खेयम्‌ । तदिदं सौमन्तकरणं ‘quay wage ग्भ॑सति प्रयमगर्भस्तस्मिन्‌ कर्तव्यम्‌, न दितौयादिव्वपि गर्भेषु । कि arc एम्‌ › संस्कारः खल्वयं स्त्रो पाचस्य तत्‌द्वारेण च WA स्यात्‌ । कुतः? सोमन्तकरणम्‌-दइति समाख्यानात्‌ । तस्मात्‌ सहदेव कर्तव्यम्‌ । BA सखछञतपाचजातानां सब्वंषामपत्यानां खस्वेवमेव

सस्कारः सम्पद्यते । स खल्वयं way श्राचाय्येपुचंणापि द शितः, तयाच गद्यासग्रदः। “ger सिमन्तिनौ नार ganda deat) WARTS सस्कारः संस्कार विधिचोदितः ” ॥ द्ति। तदिदं सोमन्तकरण प्रयमगभं सुचयन्नाचाी गर्भा घानपुखवनयोः प्रतिगभेमाटत्तिं दग्रेयति । तया हारौतः। “gag कनसस्काराः Tana कुलस्ियः |

` सौ मन्तोत्रयनम्‌-दइति तत्वकारः vata |

२७६ गोभिलेयं | २ प्र, ७ ख. |

+ | a, ~, ¢ ? १9

यंयं गभं yam स गभः स्तो भवेत्‌ ` | ~, ¢ ~~ ~~ # ॐ . ° दति सौमन्तन सङ्ृत्छतस्सकारते saat aA waa स्मरन्‌ एतदेवाद्‌ । भ्रन्यया सौ मन्तेनेत्यानयेक्यापत्तेः | तथा श्राश्च- लायनग्द्यपरिशिष्टम्‌ । ““सौमन्तोन्नयनं wat गसं, wait कयनसंस्कारो गाभेपाचरसंस्कार इति श्रुतिरिति” । गभेश्च Way गर्भपाते, तयोरयं गार्भपाचः स चासो संसकारखति स तया, गभं उद्रस्थमपत्यम्‌ | Wa तदाधारः wil aca सौमन्तो- नयनं प्रथमे गभं" इति सुव्यक्तसुपदेश्ात्‌ ग्भांधामपुसवनयोः प्रतिमर्भमादटत्तिरवगम्यते। अन्यया Ran wages प्रमत्त गौतता स्यात्‌ । wage गाभेपा संस्कार वसुपन्यस्यन्प निरन्ययोः पाचरस्कारल नास्तोति ज्ञापयति । ‘aut सिमन्तिनौः-दत्या-

£ ~ €^ कई $

चा य्येपु वाक्येऽपि सोमन्तिन्या नार्य्याः gan संतत व्चना- देवमवगम्यते | “सौमन्तोन्नयनं प्रथमगभे'"-दइति च ग््यान्तरम्‌ | तथा waaay | ““विज्ञाते गभ faa पुंसवनं, तत्‌ ठतोये- wea गष्टेःःः-इति । afe: प्रयमगभेः- गाग्येनारायणः |

Aga, प्रयमगर्भादन्य ane मासि पुसवनम्‌-दति स्फ़टमस्य प्रतिगम॑माइन्तिः aaa) न चेतदसं्छतप्रयमगभ विषयमिति सन्तव्यम्‌ | AAI प्रमाणाभावात्‌ | ^तिखेण पुंसवनम्‌" दति श्राखान्तर विषयं स्मरणम्‌ । “तिख्ेणो पोषितायाः- त्यादि wrer- ATMA | रन्यत्र WERT माभि'- रत्यपि नादरणीयम्‌ | भाचाय्येसूच्रविरोधात्‌ | केवलमस्याटृज्तिप्रद्‌ रनाय भिदमुक्रम '

| रप्र, ७ ख. | ग्रद्यख्चम्‌ | ३७७

तस्मात्‌ गर्भाघानपुंसवनयोः गभभेसंस्कारतेव परं न तु पाच- रंस्कारताऽपि । तस्मात्त प्रतिगभेमावन्तेनये । कुतः युनगेभे- संस्कारतेव तयोने पाचरसस्कारतापि? पाचसस्कारतायां प्रमाणा- भावात्‌ | षमास्यानाचच गभंसंस्कारताऽवगतेः | “गभांधान-पुंखवन- सौमन्तोन्नयन-जा तकश्मे-नामकरणणब्धुप्राग़रन-चौोडोपनयनम्‌'- दति गौतमा दिमिः पुरुषमंस्कारमष्ये गणएनाच । तथाऽन्त । “गर्भाधान- वदुपेतो aga सन्दधाति, पुंखवनात्‌ पुंसोकरो ति"- इति । “Ffea: कम्मभिः पुण्येनिषेकादि दिजन्मरनाम्‌ | ATA, शरोरसस्कारः पावनः प्रत्यचद च । TA SAM ARAM SAS निबन्धनैः | महायज्ञे aay angie क्रियते aa” ॥ दति चेवमादि बलम्‌ । ननु, उपस्थमभिग्ठशेत्‌-दति वचना- दभिमशओे उपस्थमपि सस्करोति ? सस्करोतु नाम, किमतो भवि- afar यद्येवमेतदतो भविष्यति । उपस्यस्य agaaa सोमन्त- करणस्येव गर्भाधानस्यापि न पुनराद्रत्तिरिति। मेवम्‌ a खल्वेतावता ग्भाधानस्याटत्तिः शक्यते वारयतु, तस्य गभे- संस्कारलात्‌ सम्भवरूपताच | तदाटृम्सौ तू प्रयोगवचनेन प्राप्रलात्‌ टौचादिसंसकार।(एामिवाभिमगरेस्या पाट त्तिभेवत्येव | उल्खलादि- संस्कारवचैतदवगन्तयम्‌ । यथा हि चागसाधनानामुलृखला- fiat स्स्कारकर्श्राणि प्रोचणादौन्यपूव्वप्रयुक्तानि-दति संस्ता- ्रणृलखलादयः उपारोचमानाः प्रयोगवचनवलात्‌ पुनः प्रोणा- दिभिः संस्क्रियन्ते . यथा चावघातस्य वितुषौकर णायत्वेऽपि प्रयोग-

६७८ गीभिलोयं | रष. ७ ख. |

वचनेन प्राप्रतात्‌ तण्ड़लमष्यृपादौयमानमवहन्यते । तयाऽचापि गर्भाधानमाघनस्यो पर्यस्य संस्कारकञ्मणोऽभिमगरस्यायपूववप्रयुक्रलात्‌ गर्भाधानान्तरे म॑सतोऽप्यपस्यः प्रयो गवचनवलात्‌ गभाधानान्तरे पुनः सस्करिष्यते | तस्पात्‌, अङ्गलादेव यावत्‌प्रधानममिमरोऽप्यावन्त- नोयः- इति न किञ्चिदन्‌ चितम्‌, पुंमवनेऽप्ययमेव न्यायिन्तनोयः।

सोमन्तकरणमपि तहि प्रतिगभं क्रियताम्‌ ? ननु प्रयोग- वचनवलात्‌ द्यपि पुनः स्स्करि्यते | न- दति WA! कस्मात ? यस्मात्‌ मौ मन्तकरणमिति समाख्यानात्‌ प्राधान्येन TAIT तिकास्यावगम्यते- दति नेतत्‌ प्रतिगभें क्रियते | शास्तप्रामाण्णा | सोऽयं श्ास््लोपोदलितोऽथः शात्व्रकश्रणेरादरणोयः यत्‌ पुमदेवलवचनम्‌-

° मलञ्च सकता नारौ सव्वेग्मेषु संता | य य गभं प्रसयेत °| गभः मस्छतो भवेत्‌ aa

दति तदपि सौमन्तकरणणाभिप्रायमेव वणनोयम्‌ । सकल- वचनानां सामन्नस्यात्‌ | Va THAT नारो-दन्यस्योदृश्यानुवादक तया च यथाप्राप्रानुवादस्येव वणयितुसुचितलात्‌ | न awa सरत्‌ Hea नाय्या fafuf@aa, श्रपि तु सहरुक्छताचाः सव्वेगमषु AGAMA TYAS एवायम्‌ | तस्मात्‌ BAITS सो मन्तकरणएमेव | aq fe waa क्रियते । “स्ता नारोः-दति वचनाच्च । मोमन्तकरण्न fe सा संशिक्रियति, न गर्भाघानपुंसवना- wl दत्यवोचाम | तस्माद्र्भाधानपुखवनयोः प्रतिगभमाटत्तिनं सोमन्तकरणम्य-दूति सिद्धम्‌ |

[ रप्र. ७. | WEAF | BOE

dare सौमन्तकरणादर्व्वागेव mia पुनगेर्भोत्यत्तौ तत्‌ AU | श्रन्यथा खल्वस्य संस्कारस्याभावेन saad पाच- WAY स्यात्‌ । न चेतद्‌ चितम्‌ | शास्लान्तरबलाच । तथाच सरणम्‌ | “gay सावितो यश्च गर्भो aqraden: | fama गभसस्कारस्तेन प्रद विभौोखते । दति । तदिदं सोमन्तकरणविषय वचनम्‌ | न awa प्रति- गभेमाटृत्तिनिषिथ्यते संस्कारस्य, किन्ति ?2 प्रथमगभेविहितस्य संस्कारस्य देवादकरणे गर्भान्तरे करणमुपदिश्ते । सौ मन्तकर णञ्च प्रयमगमं विदितं, न गभाधानपुंसवने । तया स्मत्यन्तरम्‌ | “^ या नाय्यङृतसौमन्ता प्रश्धयेत कदाचन | ae निधाय तं बालं पुनः मंस्कारमरंति ” | दूति। श्रसंस्छञत गभ॑प्रसवे दितौयगमं संस्कार स प्रतबालविनाग्र- विषयो बोद्धव्यः ॥०॥९॥ ot यस्मिन्‌ काले सोमन्तकरणं AUG, तदाद-

चतुथे मासि षष्ठेऽष्टमे वा ॥ २॥

BATS: ¦ वाग्रब्देक्यान्तेते कालाम्तु्यवदि कल्प्यन्ते । तस्मादेतेषु कालेषु यचोदगयनादि मम्पद्यते, स काल दहाद- रणोयः-दइति wea! ्रन्ये लाहकः-प्रव्वेपन्वेकालासम्भवे श्रपरापरः कालः- दति ।

केचित्‌ पुनगंर्भाघधानपुंसवनयोरपि प्रतिगभमारन्तिमसदमानाः

२८० गोनिलोयं [ रप्र, ऽ ख. |

प्रयमगंः- दति पव्वैसूचप्रतौ केनास्य vRgaat कल्प यन्तो वणे- यन्ति। ्रथमगभं"-दइत्युपादानात्‌ WANA एव मोमन्तकरणे चतु्थंमासादिकालविकल्पः। aufyeaa एवेतस्मिन्‌ संस्कारे aaa, गर्भान्तरोत्पत्तौ तु नायं कालविकल्यः। किन्तु ‘Woe Dama यावन्न बालप्रसवः"-दइति शङ्खःलि- खिलोक्रकाल एव ate: | तदिदमथें प्रयमगभं-इति वचनं न गर्भाधानपुखवनकम्मेणो रादत्तिप्रज्ञा पनाथेम्‌'- दति |

तदप्रमाणएमसङ्गतञ्च । यदि तावत्‌ इयं वचनव्यक्रिराश्रोयते,- सोमन्तकरणस्य प्रयमगमं एते कालविकल्याः-दइति। तदा ग्भा- न्तरे सौमन्तकरण न प्राप्नोत्येव । कृतः ? fafeaa सोमन्तकर - णस्य WAI चतुथंमासादिकालविधानात्‌ तदपि way एवावतिष्ठते | श्क्राधिकरणन्यायात्‌ | a fe विहितकालादन्यच्र कश्मेणः करणमस्ति। सन्दिग्धोपक्रमं fe वाक्यसुपसंहारवग्ान्नो- यते- दति च पूर्व्वोत्तरमोमांसयोर सहृद्‌ पलभ्यते। तथाच सोमन्त- करणमाचरस्य प्रयमगमं विधानात्‌ सिद्धा गभांघानपुंसवनयोः प्रतिग्भमादत्तिरित्यफलः प्रयासः। श्रथ, प्रथमगभं एवते कालविकल्याः, fame तु गभं नायं कालविकन्पः--दत्यभि- प्रायः afe दितौयादिष्वपि vie कालान्तरे सौमन्तकरणा स्यारैव। तथाच दृद्धिमिष्टवतो मूलमपि ते नष्टम्‌-दत्यो प्रमादः |

स्यान्मत-ग्रास्त्ान्तरबलान्न दितोयादिषु गमेषु सोमन्तकर- णएम्‌- द ति। एवन्त डि प्रथमे एव गभं सो मन्तकरणं ग्रास्त्ार्थः- दति

[<u oe, | प्रह्यखचम्‌ | ३८९

श्रयमगभंः- दति पव्वै्ुचस्येव प्रतौकम्‌-द्ति सिध्यति । एतत्‌- खुत्प्रतौ कले खल्वभिप्रेयमाणे yaad गर्भान्तरे व्वप्यनेवंकाले नित्य- वत्‌ सोमन्तकरणएमायाति | तच्चानिष्टम्‌ | न aed एव संस्कारे प्रयमगभविनाग्रविषयं तदिति वाच्यम्‌| तन््माचयरते प्रमाणा- भावात्‌ ¦ BU, शास््रान्तरादन्यव सोमन्तकरणाभावावगमादगत्या एवं कल्प्यते । तदहि शाखान्तरे सोमन्तकरणमाचस्य wane उपदे शात्‌ ग्भाघानपुंसखवनयोः प्रतिगभेमादटत्तिरिष्यताम्‌ i न fe तयो रनाटृन्तावस्मच्छास््रमस्ि, येन तदिरोधात्‌ शास्तान्तरमना- दरणणैयं स्यात्‌ । न च परशास्तमपि तयोराटृत्तिनिषेधकमुप- लभामडे सश्स्रञ्च किच्चिदस्यायंस्योपोदलकमुद्‌ादराम | प्रथम- Waa तु विशेषश्रास््ान्तरादपरगभं तत्‌करणमुक्रम्‌ । तच्च भवता मप्यवलम्बनोयमेव | भ्रन्यया खल्वेतत्‌ मोमन्तकरणं प्रथमगभे- विनाश्रेऽपि गर्भान्तरे वान स्थात्‌, waa वा ग्भेष्वतिगरेषेण स्यात्‌ । न चैवमिष्यते |

नापि गर्भान्तरे सौमन्तकरणे कालान्तरकल्पना युक्ता । प्रयमगभेविनाग्र लाघवेनापरगभेमाजविधिपरतया शास््रान्तरस्य वणयितुमुवितलात्‌ । कालशचादृदिव a एवानुवत्लिष्यते। यदि पुनः Hua एव गर्भे एष कालविकल्यो दितोयमर्भं नेवानुवत्ति- तुमरेति-द ति निब्बेन्धा तिग्रयः करियते । तथाप्येष wa कालस्तत्र कल्पयितुसुचितः | aurea । प्रथमगभस्थाने दितौय- गभंमाचरविधानेन तदनुठत्तौ बाधकाभावाच। श्रङ्खःलिखितोक्त स्त॒ कालो नास्माकमान्नायते | केषां तरिं? Baraat सूचकारः

३८२ गोभिलोयं [रप्.ञ्ख ]

येषां वा acmcariat संस्कार ए परमान्नायते न कालः, तेषामिति aa) न च तद्चनस्छ दितोयगभेमाच विषयतायां प्रमाणमस्ति, सोमन्तोन्नयनस्य awa कालो fafea i स च प्रास्तान्तरबलात्‌ प्रथमगभविषय एव । न वेकस्य वचनस्य प्रयमगभं एकेषां कालविधायकलं, गर्भान्तरे तु तेषामन्येषाञ्च-दत्यद्धंजर- तो यसुचितम्‌ | तस्मादन्येषामेवेष कालविधिः । स खल्वयं कालो- sara fanwfafaa: | तद्र शखश्ास्लोक्र एत कल्प्यताम्‌ | तसमात्‌, शास््ान्तरानुमत खश्ास््ोपोद लितश्च खचच्छेदमननु- जानाना: श्रन्यादृशमेव यदृच्छया कल्पयन्तो न न्यायेन सङ्गच्छन्ते | तदिदं शस्त्ेकश्ररणेरनादरणेयम्‌ ic Rot

प्रातः सशिरस्काऽऽखतो दगग्रेषु HY, पश्चादप्ररुद- nay zy प्राच्यपविशति ॥ इ |

छतभावय BWA ॥ ० ॥ २॥ ° i

पश्चात्‌ पतिरवस्थाय युम्मन्तमौ दुम्बर MATS ATA माबभ्नाति अयम्‌न्नांवतो दक्ष इति ॥ ४ ॥

पात्‌ पतिरवस्थाय-दत्यक्तायम्‌ । युञ्जि युग्मानि फलानि यस्मिन्‌, सोऽय aad तं युग्मन्तम्‌ । युजश्न्दान्मतुपा सिद्धम्‌ | svat । युग्ममिति च्छदः युग्मसुभयतःफलम्‌ । तं पन्वेमादइतम्‌। उदुम्बरः प्रसिद्धः, त्र भवमौदुम्बरम्‌ । ग्रलाटु््रम्‌ । ware नोलं, OY: स्तवकः | तया चोक्रम्‌ |

| 24.9 &, | RAGAA | २८३

“met नोलमित्युक्त oy: स्तवक उच्यते ” | द्ति। ग्रलाटुश्चासौ agafa meray: तं, नोल- म्तवकभित्यथंः ¦ वध्वाः कण्डे आवधघ्राति श्रयमूर्न्नावतोटच- CAAA HAT ॥ ०॥ ४ ॥ °॥

अथ सोमन्तमूङ्मुनयति, भूरिति दभपिच्छलौमि- रेव प्रथम, श्रुवरिति! दितोय, स्वरिति दृतौयम्‌ ॥ ५॥

sufa स्थाननिवमायम्‌ । तचस्थ एव प्रतिः | मौमन्तो- व्याख्यातः | तम्‌ ऊद्धमुन्नयति ग्ररित्यनेन aaa) केन उन्नयति? द भपिच्जूलौ भिरष । ^ अननन्तर्गमभिणं सागरं ati दिदलमेवच। प्रादेशण्माच विज्ञेयं पवितं यऽ कुचचित्‌ ॥ एतदेव fe Pose GIN समु दातम्‌ | आज्यस्योत्पवनायं यत्‌ तदष्येतावदेव तु ॥ एतत््रमाणमेवेके को श्नोमेवाद्रंमन्नरोेम्‌ | meat वा गो णक्कसुमां faget परिचद्चते ” | दति कष्प्रदोपोक्रलचणणभिः । "दभपिन्लौ ग्रब्देन प्रादेश प्रमाण क्रुशपचचयं कूग्रान्तरेण वेष्ठितसुच्यते-द्ति खतन्त्ाज्ञा तु प्राज्ञेरवन्ञेयेव | कतमाभिदंभपिच्चूलोभिरुन्यति ? तिष्मि- रित्याद । कुतः ? कपिच्ञलन्यायेन बडवचनस्य तद्‌ येलस्यौत्छ गिक-

~ णि a ap = SE ee SS = — = ~~न == eee -- ———

^ ‘Se aafa’-sfa पाठान्तरम्‌ ` i ‘gq इति?-ईति पाठान्तरम्‌ |

२८४ गो भिखौयं | २ प्र. ७ ख. |

लात्‌ | तदिदं प्रथममुन्नयनम्‌ | भुवरिति दिनौचं दभेपिच्ृलो- fata. खरिति aaa दभ पिल भिरेव | तदेवं faefa- सििद्भिरेकेकमुन्नयनमित्यु्नयन्निलादभपिच्ृल्योऽपि नवेव सभ्प- दन्ते । aay तिष्भिरेकमुन्नयनं, तावतोभिरपर, तावतौभि- रेवापरम्‌- इति भवदेवभद्रमतम्‌ | श्रतएव, रिति दभेपिन्नू लोभिः-इति qafaar प्रथमम्‌ः-दति जितम्‌ यदि पुनस्तिख एव द भपिन्नूल्यः स्युः, afe श्रादित एव दभेपि- जलोभिः- दरति चयिता श्छरिति प्रथमं भुवरिति दितोयम्‌'- दूति विनियोगममषामसुचरयिष्यत्‌ ' न चैवम्‌ । तसमादनुमिमौ- az, uftfa प्रयमणएवोच्रयने तिस्रो दभ पिच्जृल्यो याप्रियन्ते। एवमुत्तरयोः | भना रायणग्रश्तयस्तु॒ वणंयन्ति,--^द भं पिच्छलो भिरित्येव- कारकरणात्‌ यावन्तयन्नयनानि तावतौभिरेव, तिष्टभिरित्यथेः | प्रयम दितौय दतोयम्‌-इति व्याइतोौनां पिज्नूलोनाञ्च एयम्बिनि- यो गाम्‌ | तथाचकेकया fase एकंकमुन्नयनम्‌'" दूति ॥ तच 9a: | यत्तावदुक्तं" प्रथम एवोन्नयने तिखोदभं faye व्याप्रियन्ते, एवसुत्तरयोः,-दटति | wwe: | यत्‌ पुनरुक्तम्‌, उन्नयनतिलादभेपिच्रल्योऽपि नवेव संपद्यन्ते,- दति | एतत्‌ नानु- areata: | किं कारणम्‌ ? “भ्रूरिति दभपिच्छूलोभिरेव प्रयमं सुव रिति दितौयं खरिति दतौयम्‌'- दति वचनादेवकाराच्च या- एव qu fase: प्रथमेनोन्नयनेन संबध्यन्ते, ता एव दितौयेन, ता एव तोयेनेति तावत्‌ प्रतोयते | प्रतोयते चेत्‌, न य॒च्यते विना कारण-

| प्र, ञख. | फएटच्चख्चम्‌ | ३८५

मुत्खष्टुम्‌ । तस्मात्‌ fra एवं दभपि्ुखयस्ताभिरेव प्रयमसुन्ञयनं ताभिरेव दितो ताभिरेव इतौ यमिति न दभपिश्नलैनां aaa ॐ yy A . न वा एककया fase एक कमसुन्नयनमिति | तयाच wereae: } “ सोमन्त दभपिच्व्यस्तिखम्ताभिस्तिर नयेत्‌ ian Tfa ho twtot

अथ वौरतरेण येनादितेरित्येतयर्चा vi

श्रयेति याख्यातम्‌ । वोरास्तरन्यनेन सयामम्‌,- दति कोरतरः

शरः-द्त्येके | वोरतरस्तर विगेषः-दत्यपरे । तथाच HASNT: | “° श्वाविष्छलाका श्रललो तया वौरतरः We” |

दति । ्रचापि वौरतरः शरःः-दत्यकेषां पाठः बवौरतर-

स्तरः" दति चापरषाम्‌ । वाजषनेयिनान्तु टच्विगरेषे शदिः |

तदत्र भगवन्तो Waza: प्रमाणम्‌ ¦ तदनेन वौरतरेण, येनादि-

तेरित्येतया wa सोमन्तमूद्धसु ज्नयति-इत्यनुवन्तंते ॥ ० ॥ ई tot

अथ TWAT राकामहमित्येतयर्चा ॥ ७ ॥

gaya चारेण तकण, सौमन्तमृद्धंसुन्नयति-दति प्रतं

सम्बध्यते | गतमन्यत्‌ ॥ ०॥ ॐ॥ ° ॥ बिश्रेतया+च शलल्या यास्ते राके सुमतय इति ॥ ट ॥

चिश्वेतया fay स्थानेषु aaa शएक्तवणेया, wee nat

a =-= ~

* इल्धमेव पाठो भाष्यपुस्तकदये । सूच एरतकेष संस्का रत्वे च “चिः श्वेतया _ इत्यश्रुदधः पाठो दृष्यत | 25

९२५८६ गोभिलौयं [eyo @.|

व्ाख्याता, तया, यास्ते-इति wan, सौ मन्तम्‌ द्ध सुन्लयति- दति च-्ब्दस्याथः ॥५॥८॥ ०॥

HAT: MMAR उत्तर एतस्तमवेक्षयेत्‌ € ॥

कमरः- “ तिलतण्डलसम्पक्रः रसरः सोऽभिधोयते ” | दति कश्मप्रदौपोक्रलक्णः। स्थाल्यां य: पच्यते सोऽय द्यालौ- पाकः । तदनेन स्यान्लौपाकाटता BATH पाकोऽवगम्यते । मिग्वे- पणन्त्वत्र नास्ति | तयाच गद्यासग्रइः। ^ चूड़ाकमेणि मोमन्ते यस्तु पाकः सदा We | विवादे चेव लाजानां नोक्रोनिवेपणो विधिः" | दति। मनु्यायवाच् दिस्तण्डलानां प्रचालनम्‌ । TAT उपरिं तं यस्य सोऽयमुत्तर तः, उपरि टन्ततः- इत्ययः । तमिमं wart स्थालोपाक श्रवेरयेत्‌ wat द श्रयेत्‌ पतिः स खल्वयं रसरः, स्यालोपाकाटता यच gafeq येन केनापि ana: | fage तम्यावेच्चणमा जस्ये सरणात्‌ | तस्माद बेचणायमेवासणसादनम्‌- दति सिद्धम्‌ । नन्‌- ^ श्राव्यं द्रव्यमनादेगे जरहोतिष विधौयते | मन्त्रस्य रैवतायाश्च प्रजापतिरिति fafa: ” | दति HANS IATA BAS देवतायाख्ानादे शाञ्च प्राजापत्य एव स्थालोपाकः कुतो न श्यात्‌ । >ेष टोषः। यत्र हि होमश्यो- पदेशो न awe न वा देवतायाः, तत्रव प्राजापत्यो मन्तः

| > प्र, 9 ख. | IFAAAA | ३८&

प्रजापतिश्च देवताति शास्त्रमर्यादा | श्रतएव, जहोतिषु- दति वचनमुपपद्यते। तदिदं वचनं मतोषु जहो तिष्ठ॒ मन्त्देव- तयोः प्राजापत्यलमुपदिश्रति न पुनजहोतिमपि रोदयति, जहोतिषु-इति भिद्धवद्‌पदेश्रात्‌ |

waa surge: त्येव कुतो न fsa? चूडाकरणे aes खचयिव्यति,- “लसर: म्थालोणाको वरयापक्रः"- दृति i तस्प्मादेव- मष्चणादस्यच स्थालोपाकस्य प्रयोजनमित्यवगच्छामः। उश्यते । सत्यमस्ति प्रयोजनं वाल पाकस्य | श्रस्मादव कारणात्‌ टयापक्रः- दति न afaqa तच्च प्रयोजन न eta: | Beau | किन्ति ? श्रवेक्षण भोजनञ्च । तथेव सू चणात्‌ | तस्मात्‌ यथोक्न- एवाथः ॥ ०॥ < he

एवं स्थालोपाकं want वधम्‌

किं पश्यसोत्युक्का, प्रजामिति वाचयेत्‌ ॥ ve |

fa wafao—<fa मन््भागं पतिरूक्ता, प्रजाम-दति मन्लभागं वधू भाषयेत्‌ । एवच्च. मन्त्रे मह्यं पत्यः दति weed वेयधिकरण्टेन सम्बध्यते | मम वध्वाः ;- पल्युः+- दत्थ: । तथाच लिङ्गस्य बलवत्वाद्ङ्का वाक्य, ‘fa पश्यमि'-इति भागस्य oy, प्रजाम्‌ दृत्यादिभागस्य च प्रतिवचने विनियोग श्रादरणयैयः | भवदे वभट्स्तु, fa पश्यसि- इत्यादि asta मन्त्रं पतिः mage सुचास्थेत्‌ । सव्वं भवदुक्तं प्श्यामि- दति बधूरनुयादित्याह | तदच खबसङ्गतिं नाव्रगच्छामः। पत्युः सव्वेमन्लतपाठे च, किं

३८९ गभिशियं | 2qg,8 w, |

पश्यसि-दत्यक्रा- दति, प्रजामिति वाचयेत्‌-दति च, एगुष- दे शोऽभङ्गतः स्यात्‌ “fH wate प्रां पशून्‌ सौभाग्यं ag दो्घायुस्ं पत्युः" इति fe मन्तः ॥०॥९०॥०॥

तसा स्वयं BAA ॥ ११॥

aaafad wet स्थालोपाकम्‌ । खल्वन्यत्‌ ॥ ० ॥ १ १॥ ०॥

वौरखर्जोवरजौवपलौति ATE मङ्गखाभिर्व्वा- ग्भिरूपासौरन्‌ ॥ १२॥

` वोरान्‌ विक्रान्तान्‌ खते- दति ata) जवान्‌ जौवतः खते- इति aa) जोवस्य saa: wat जोवपन्नो, अविधबे- ae: | वाक्यजरयेऽपि ‘a भव'- दति वाक्यरषो बोद्धव्यः| इति एवप्रकारामिमेङ्गल्या भिमेङ्लाद्नपेता भिर्व्वाभ्िर््ाह्मप्यो बधूमुपा- सौरन्‌ गायेरन्‌ श्रनुनयेयुरित्येतत्‌ | “श्रविधवाः पुत्रवत्यो नार्यो बधं वेद्यामुत्थाय कलसो दकेनाग्यच्चणादि कं मङ्गलृत्यं Fe दति भवदेवकन्पनायान्त॒ प्रमाणं न पश्यामः । कसरभोजनमप्य- स्मात्‌ परं Aah न युक्तमेव । पवेमेव तद्‌ पदेश्रात्‌ | (ददानौमेव तन््रसमापनम्‌*- इति एके मन्यन्ते | कुतः ? SATA कभ्मान्तरोपदे- ग्रेन पूरवेस्य कश्मणोऽपवर्गावगतेः | श्रन्ये तु श्रजाम्‌- इत्येतन्मन््नवा- चनात्‌ परमेव तन्तरसमापन ततः कसरभोजनमुपासनश्च'--दइति वण्ेयन्ति ॥ ०॥१२९॥०॥

[२.७ ख. ] गएद्यखचम्‌ | ३८६

अथ ATMA होमः ॥ १३॥

श्रयेत्ययमपूव्वेग्रकरणो पन्यासायेः। सो यन्तो शलायन्तो श्रासन्न- प्रसवा-इत्येतत्‌ । सुप्रस्वे-दत्यस्माद्धातोः । तामिमां सोष्यन्ती wat यो होमः, सोऽयं मोय्यन्तोदहोमः। कन्तव्यः-टति वाक्य- शेषः ॥०॥१३२॥०॥ कस्मिन्‌ काले कथञ्च Wa कन्तः ? उच्यते |

प्रतिष्ठिते वस्तौ परिस्तौ ाभरिमाज्याहतौ ज॒दोति,- या तिरथोत्येतय्चां विपश्चित्‌ पुच्छमभवदिति च॥१४॥

वस्िर्थो निद्वारम्‌। प्रतौत्ययसुपसगेः। वस्तौ स्थिते गभं सतोत्ये- तत्‌ । ‘afd परिस्तौय्ये" श्रिपरिम्तरणं arena, amar, दें ्राज्याहतो जहोति, या तिरथ्चौत्येतया खदा विपञ्चिदिव्येतया च । भदेनोपदेशात्‌ भेदेनेव होमः । wu, afi परिस्तौय्यै दति सिद्भत्ादवाच्यम्‌, श्रयोच्यते; कारणं वक्तव्यम्‌ ? परिसंख्यानायै- मित्याह | किमनेनोक्र भवति ? एतदनेनोक्र भवति | श्रभ्नि- परिस्तरणमेव न तु ब्रह्मोपवेग्रनादिकमपि-इति। तस्मात्‌ चिप्रहोमः स्यादि तिषिद्धम्‌ | परिस्तरण्मा्रमेवाचाधिकम्‌ । ननु, आञ्यपदमव्यनर्थकं, इविषोऽनादेगे खल्वाजच्येनेव हृयते ¦, उच्यते । आच्ययदणमाच्यसखकार प्रन्नापनायम्‌ | तेनाज्यसंस्कारोऽपि Ber: |; ० ॥ ९४ ° ॥

३९८ ° गोभिललेयं | २ प, ऽ ©. |

पुमानयं जनिष्यतेऽसौनामेतिनामधेयं Tatts ॥ १५ ॥

पुमानयं जनिय्यतेऽखोनाम-दत्यसावितिमन्त्साने जनिव्यमा- नस्य इद्धि afd नामधेयम्‌ | नामेव नामधेय, सखायं vac: गरहाति उञ्चारयति॥०॥९५॥ °॥

यत्तद गु MAT भवति ॥ १६ ॥

यन्नामेयं गाति, तन्नामधेयं गद्यम्‌ श्रप्रकाशमेव भवति | एवकारान्‌ स््व॑देवास्य YWA बोद्धव्या ॥ ०॥१६॥०॥ श्रयेदानों जातकर्मोपदिदिच्रिदमार-

र e यदाऽस्मे FAT जातमाचक्षौरन्रथ FAT 5 — काक्घत नाभिरन्तनेन स्तनप्रतिधानेन चति ॥ १७॥

यदा सिन्‌ काले we पित्रे कुमारं जातमाचच्ोरन्‌ fret दयः कथयेयुः, श्रय तदा श्रनन्तरं वा, पिता ब्रूयात्‌ यक्त कथ- येत्‌--उचचैरु्ारयेदिष्येतत्‌ | किं ब्रूयात्‌ ? उच्यते । ange प्रति- पालयत, नाभिङन्तनेन स्तनप्रतिधानेन च। कथन्नाम ? नाभि- saa स्तनप्रतिधानश्च मा तावत्‌ ङरुत- दरति तदिदसमुषेरु्चा- रयेत्‌ | नाभिर्नाभिलप्रा arst नाल्मित्यनर्थान्तरम्‌ ॥ ° tit lel

त्रौहियवो पेषयेत्तयैवाऽऽता यया शुङ्गगम्‌ ॥ १८ ।

Afey ary Mfeadt । ममासकरणाद्‌भावपि मिलितौ युगपत्‌ dead न त्वेकेकश्ः! तरेव Ucar पेषयेत्‌ ; यया परि पाच्चा शङ्खा gaat पेषयेत्‌ । अन्यतरालाभेऽपि तम्मतिनिधि-

[ रप्र. ऽ ख, ] WIAA | २९१

स्पादयः | नतु प्रत्यकमेवादाय Hy करणोयम्‌ | दइतरेतरयोग- स्यायवत्वो पपत्तेः | तयाच कश्चप्रदौपः। | ५ यथो क्रवसूवसन्पनत्तो ae तदनुकारि यन्‌ | यवानामिव गोधूमा ब्रौहोणमिव शालयः ” ॥ दति यच्च, 'उभयालाभे प्रत्येकम्‌ “ ययालाभोपपन्नेषु रौप्येषु तु विग्रेषतः " | दति याज्ञवख्क्यवचने पाच तया द्‌ गनेनान्यवाष्यग्रक्या तया कल्प्यते" दति रघनन्दनमतम्‌ | तदसङ्गतम्‌ | कस्मात्‌ ? यस्मात्‌ न खल UNI safe वचनान्तरणोक्रानि। नापि मिलितानां पाचराणां प्रत्येकमुपादानमनेन वचनेनोच्यते। न हि शास््ान्तरेऽपि समुचयेन पाचविधिरस्ति। वेकल्िकानां पाजाणां खल्व ययालाभो पपन्नलमु चते । त्रो हियवो area मिलिता- ुच्येते i तत्‌ कथमत दशेमं कल्पनामृलम्‌ दूति कन्पयितेव जानाति। न दचोदगयनादिवदेकेकानुगुण्द्योतक उचनमस्ति |

सेयं यदृच्छाकल्पना श्राचाय्येवचनविरोधात्‌ बृद्धिमद्धिरनादर- पोया॥०॥ VE hot

दक्षिणस्य पाणेरङ्गेनोपकनिष्ठिकया चाङ्गल्याऽभि- संय कुमारस्य ferarat निमाष्टौयमान्नति ॥ १९ ॥

faafs निश्योतयति ! व्ाख्यातमन्यत्‌ । श्राद । कुमार- बहप किंमथेम्‌ ? कुमारोनिदज्ययेम्‌ | एवमेके | तदसत्‌ | कुतः ?

३९२ गोभिलौयं | २, ऽख. |

एतयेवाटता स्तियाः- इति चंडाकरणान्तसंस्काराण्णं कुमार्या श्रपि सचरणात्‌। मन्तनिदत्यथं तदि? न। aa ‘awa दति करणात्‌ । कुमारग्रदणं तदि न कन्तव्यम्‌, श्रय fea, प्रयोजनं ame? अधिकारायम्‌-इति gat तेनोपनयना- दौनि रतानि कुमारल्येव भवन्ति न कुमार्य्यः । ननु, “म्भष्टमेषु बराह्मणसुपनयेत्‌- इति afaafa i स खल्वयं पुलिङ्गनिरदेश्रः fad व्यावन्तंयिष्यति? ai कुतः? यतो a awa ब्राद्धणो- विधिल्छितः। किम्तडिं ? उपनयनव्रतम्‌ । तदथं ब्राह्यणो ऽनृद्यते | ama जातिनिदंश्ाच्च लिङ्गमविवचितं ea) यथया ब्राह्मणो- म इन्त" इति ब्राद्यष्छपि न हन्यते । तस्मात्‌ कुमार ग्रहणम्‌ उपनयनादित्रतेषु कुमारोव्यावन्तनायेम्‌ | मनुरपि- “safaat तु कायं स्लोणामादृद श्रेषतः | संस्काराय WETS यथाकालं यथाक्रमम्‌ | वेवाहिको विधिः at संस्कारो वैदिकः समृतः, पतिसेवा गुरौ वासो रहायौऽभ्रिपरिष्किया ” | Carat वचनाग्यां जातकम्मादिसंसकारभुपनयनादित्रताभावश्च fam रश्यति। श्रयवा। प्राधान्यात्‌ कुमारयरदणं क्रियते | श्रलुपादे यलिङ्घाविवच्या तु कुमाय्येपि श्रवगम्यमाना न निरा- करियते । उपनयनव्रतादिकमपि तदि कुमार्थ्याः स्यात्‌ ? न स्यात्‌, fa कारणम्‌ ? श्रष्ययना्यानि fe तानि ब्रतानि। fear खल्व- waa नास्ति । श्वोशद्रौ नाघौयेताम्‌ः- इति fe ब्राह्मणम्‌ | पुराकन्पे चासामध्ययनमामोत्‌, तदिशेषख पूरव्वमेवाभिडहितः |

[२ प्र. ऽ ख. , WHEAT | ३९३

तदिदं जातक्ष्मे। एवमेके । श्रपरे तु 'वच्छमाणमपि सपिः- प्राशनं जातकर्ममान्तगतम्‌*- दति मन्यन्ते। तदच जातकष्मणि श्रन्वाहाय्ये्राद्धाभिधानं भवदेवस्यासङ्गतम । कस्मात्‌ ? “arsrarg भवेत्‌ श्राद्धं न we ्राद्धमिष्यति। न सोच्यन्तोजातकम्मप्रोषितागतकष्येसु ” ॥ इति कश्चप्रदो पहता निषेधात्‌ eo hte he ॥

तथेव मेधाजननं Ufa: प्राश्येत्‌ ॥ २० ॥

तथेव-द्यमाज्ञेतिमन्त्रेण, तथेव - द्‌ चिणएस्य पाणर ङृ्नोप- कनिष्ठिकया चाङ्गुल्या weld, मेधां धारणावततों बुद्धिं जनयतोति मेधाजननं खितं प्राशयेत्‌ पिता । सपिषो मेधाजननलश्चायुववंद-

प्रसिद्धम्‌ | अन्ये तु वण्यन्ति.-तन्ल्ान्तरप्रोक्र मेधाजननं ब्रोद्यादि, wfay प्राण्येत्‌" इति ॥^॥२९२०॥०॥

जातरूपेण वाऽऽदाय कुमारस्य मुखे जुदाति,- मेधान्ते मिच्ावरुणावित्येतथन्चां सदसस्यतिमद्लतमिति च॥२९॥

जातषूपेण सुवणन । वाशब्दः समुच्चये । केचित्‌ चश्ष्दमेव पठन्ति । जातरूपेण मपिरादाय । शष्वन्यत्‌ । जो तिचोदना- बलात्‌ GRIM मन्त्रयोरवगम्यते । मन््रयोभं देनो पदेशात्‌ भदे- नैव होमः, केचित्‌ पू॑दूतेणास्येकद्ध चतां मन्यमाना वणेयन्ति | "तयेव दकिणस्य पाणेरित्यादुक्रप्रकारण ग्टहोला HANA, जात-

३९ 8 गोनिमजौयं [ayo]

रूपेण वा जहोति। सोऽयं विकश्यः,-“इस्तेन वा प्रदो तयं जात- रूपेण वाः-ट्ति। परमन्ापि yw वाशब्दस्य समुद्चयाथेतेव युक्ता । कुतः ? तथेव दृत्येवकारण तन्नियमात्‌ | विकच्पपे खल्वयमुपरध्येत ! तस्ममारैकसचतापचे, द शखिणदस्तानामिका- yerat एतेन जातरूपेण तं गटहोला'- दति तक्वकारबधास्यान- HST aT | Hae वयन्ति, “्रन्नप्राश्रनस्चेतरेव ङन्दो गानाम्‌, BAIT विधानात्‌" दति) तेषामयमाश्यः। खपिंषः प्राग्रनो पदेशः ताव- दिडहोपललभ्यते। sfagraq । तस्मादन्नप्राशनमेतत्‌ ¦ तदिह कर्ान्तरोपदेशादितः पर्वमेव sana: परिखमा्तिरवगम्यते | रतो नानयोरक्यमाश्ङनोयम्‌ । ग्राख्प्रामाण्यबलादेकेना पि कश्मणा संस्कारदयनिष्यन्तावपि a किमणयनुचितम्‌ | ननु, वषष्टे- saaina मासि-दति नियतकालत्मन्लप्राश्रनस्य qed नाम- करणन व्यवडितत्वश्च | उश्यते । sara खल्विट्‌ानोमेवाश- प्रा्ननसुपदिश्यते,-दत्यन्येषामेव नियतकाललं नामकरणन aq- डहितत्वञ्च, नास्माकम्‌ | नापि नियतकाललमद्छयन्नप्राश्ननस्य | श्रत- एव यमः | “aaa ae मासि ara यथाविधि) GVRUST HAY GT मङ्गलं कुले ` ॥ दति कालदयमुपदिश्य कालानभ्तरमपि कुलानुगतमुपदिश्ति | sara: किलोपदरेष्टा इन्दो गकुलधर््ाणाम्‌ | मसुरपि- "" धष्ठेऽ्नप्राग्रनं मासि Wee मङ्गलं Be” |

(2ye@, | ग्र छयख्चम्‌ । acy

दति aaatufenta | sai तु मन्यन्ते | ˆजातकश्मरूपत्वा दतस्य नान्नप्राग्रनलम्‌ | न BRAT Te संस्कार दयनिष्यत्तियुक्ता । नियतकालत्वादन्नप्राग़नस्य नामकरणन व्यवहितलाचच प्राडना- faagaa करण न युक्रतरम्‌ | खश्राखायामन्यस्य विघाना- भावेऽपि पारशशाखिकमेवानुष्टेयम्‌ | तस्माद॒ष्वथ्येभ्यो zeta | प्रधानहोमदेवतामाचमेवा्वस्युभ्यो alae, water तिकन्तेयता - कलापस्तु aurea एव स्यात्‌- दति | तद्‌ भग वन्तोग्डमिदेवाः प्रमाणम्‌ Fo RV het

एतस्मिन्‌ कश्येणि कृते पिता-

कृन्तत नाभिमिति त्रयात्‌ स्तनच्च प्रतिधत्तति ॥ २२॥ कृन्तत नाभिम्‌-द्ति, aay प्रतिघन्त-दति च ब्रूयात्‌ ॥

०॥९९२॥०। अत ऊदमसमालम्भनमादशराचात्‌ ॥ २३॥

aq: श्रस्मान्नाभिवद्धनात्‌ स्तनप्रतिधानाच् Hy परतः, श्रस- मालम्भनमस्पगनम्‌ आ्रद्‌ग्रराजात्‌ दश्रराच्पय्येन्तम्‌ | Aa, “खततिकां स्यष्ा सेल: खायात्‌”- दत्येवमा दिष्मृतौ HATER यदभिदहित, तद स्मात्‌ nau ऊद्धमिति बोद्धव्यम्‌ ho hee Heol दति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागो मभटाचाय्या- त्मजश्रौ चन्द्र कान्ततकालङ्कारस्य sat गोभिलोयग्रद्यल्चभास्ये दितोयप्रपाठकस्य anal खण्डिका ॥ ° |

गाभिलोयग्द्यखजे

हितोयपपाठङे अशटमो खण्डिका |

जननाद्यस्तृतौयो ज्योत्‌खस्तस्य ठतौयायां प्रातः सशिरस्कं कुमारमाश्षाव्यास्तमिते ata शोहितिम्न्य- ssfaaa: पितोपतिष्टठते ॥ १ ॥

जननात्‌ जन्त श्रारभ्य eater यो ज्यौत््ः Steen: Ta: श्टक्तपचः-दत्येतत्‌ | तस्य दतोयायान्तियौ प्रातः face कमारमाक्चाव्य खापयिला | ast कर्मणो विधानात्‌ राचावेव am माश्रदित्येवमथे प्रातरितिष्ूचितम्‌ । श्रस्तमिते सवितरि, NA विगते waifefafa लो दित्ये, सन्ध्योपरमे-दत्यथः । श्रश्न- लिरतः कतो ऽञ्नलियन सोऽयमश्नलिङृतः । श्रादितान्यादिपागात्‌ शत ग्रब्दस्य परनिपातः | पिता उपतिष्ठते आराधयति चन्द्रमसं तदभिमुखः wi कुतः? पितोपतिष्ठते ** श्रभिसुखखन्रम- म्‌”-टूति लिङ्गात्‌ । यत्तः दि शोऽनाद श्नात्‌ प्राक्रुखकरणञ्चा- नादेशे दति द्चतकारवचनात्‌ IAS उपतिष्टते-द ति वणेनम्‌ | तदसङ्गतम्‌ | श्क्तदनोयायां चन्द्रमसः पञ्चिमदि गवख्ितवेन प्राक्नु- खेन यपिच्रा तदाराधनवणेनस्यानुचिललात्‌ । लिङ्गविरोधाच्च। (उतिष्ठते श्ति we चन्द्राभिसुख aefasfa—cfa यास्ये यम्‌ ॥०॥१॥ °॥

(Ras, | WACAA | २९.

अथ माता शुचिना वसनेन कुमारमाच्छाद्य दक्ि- णत Tes पिच प्रयच्छत्युदक्‌शिरसम्‌ ॥ २ ॥

श्रयानन्तरमेव माता एकिना निनिक्रन वसनेन कुमारम्‌ श्राच्छाद्य | श्रा्षर्य्यादायाम्‌ faze ari कथन्नाम ? qari च्छादयितला। दचिणतः पितुदेचिणस्यां दिशि war उद्ञ्च- quay उदकूशिरसञ्च कुमार पित्रे प्रयच्छति प्रददाति ॥०॥ ener

प्रदाय च सा,- SITS परिक्रम्योत्तरतेाऽवतिष्ठते ॥ ३ ॥

Raye पत्युः षष्टदेशेन परिक्रम्य गत्वा उत्तरतः TEA tat दिति श्रवतिष्ठते wet तिष्टति ॥०॥३॥ ०,

अथ जपति,-- यत्ते सुसौम इति; यथाप्यन्न प्रमौ- येत gar जनिश्या अधोति ॥ ४ ॥

श्रयत्यानन्तर्ययायम्‌ | परिक्रम्योत्तरतः स्थितायां तस्याम्‌ saat पिता जपति, नतु परिक्रममाणायामव। fa जपति? यत्ते सुसोम-टति aay किमन्तः पुनरयं ऋचः ? उच्यते । यथाऽयन्न प्रमोयेत wat जनिच्या sfu—caaam: | तदिदं शचस्ान्तप्रज्ञापना GAA ॥ ° ॥ ४ ॥ ° ॥

एवं जपिला श्रय कुमारम्‌-

१९ गोभिलोयं | र२्प्र,स्ख. |

Joss माने प्रदाय TATA ॥५।॥

ऋजरक्राथेः | यथाथमिति कंश्मेणः परिममािरूच्यते । तेन वामदेच्यगानमिदानौ कन्तेयम्‌ । तथाच कश्चेप्रदोपः | ^“ अरहो मकेष्वपि भवेत्‌ यथोक्तं चन्द्रदगेने | वामदेव्यं गणेष्वन्ते Ge वेश्वदे विके” | <fai तदिदं am चन्द्ररशरनमिति निक्रमणमिति qe यते । केचिदच,- “° इ हत्यत्रचुद्र प्रखस्त्यथं परि विश्यतोः | gat: कमणो येत्‌ तयोः arg a faga” | दति कशप्रदौपवचनपराद्धं पश्यन्तोऽन्वादहाय्येश्राद्ध निषेधन्ति | तद मङ्म्‌ । पूर्वाद्धानबलोकनात्‌ | रददादनानां चुद्रपशनाञ्च खस्ययनायं परिविश्यमाने aa चन्द्रमसि च ये कश्मलो aw मारो, तयोः arg नास्ति- दति खस्वर्यावचनस्य ॥ ० ॥ ५ ॥ ० ।

aq Asa Re TAT AT: प्रथमोदिष्ट रव तेषु पि- तोपतिष्ट्तेऽपामच्जलिं पूरयित्वाऽभिमुखन्द्रमसम्‌ ॥ € ॥

श्रयत्य पूर्वं कश्नीपन्यासायम्‌ | श्रन्ये तु वणेयन्ति,- श्रथ ग्रब्दो ऽधिकारानुदत्यथेः। कथन्नाम ? पृवेवदिदमपि चन््रदश्न एव'- दति । श्रतोऽसमात्‌ eater एएक्तपकादृ ड ये ज्योत्छाः शएक्तपक्ताः, तेष प्रथमोद्दिष्ट एवः प्रथमं चः काल sige: कथितः तसि. न्नव काले ठतोयायामिद्धेतत्‌ ¦ प्रयमोदित एव,-दति पाठेऽपि प्रथमसुदितः कथितो यः कालस्तस्मिन्निति स एवाथः | श्रपरे

[Rass | RAGA | ace

as:,—‘suatfee एव प्रथमोदितं एव weafe प्रतिपदि दितौचायां वा, न aargd ठतौयायाम्‌-दति | पिता श्रभि- मुखः सन्‌ सब्द्रमस उपतिष्ठते आराधयति ` किं wat? श्रपाम- facafe पूरथिला ic wen °॥

तञ्चाश्नलिम्‌-

यददशन्द्रमसौति सङृट्यजुषा दिस्तष्णौमुत्सुश्य यथाथेम्‌* ॥ ७ ॥

यददश्चन्रमभि- दूति aan सङृचनद्र मस naga श्रश्जक्िदयं ष्णौ ुत्सृजेत्‌ । ययायेमिति कश्मेणः परिषमािरुच्यते । एतच्- कमे देशान्तरस्ाऽपि gaiq । मादकुमारयोर स्मिन्‌ away लात्‌ । कियन्त कालं कुर्य्यात्‌ > संवत्सर पच्छेन्तम्‌ । कुतः ? तावतैव शतत्वात्‌ । वर्षान्तरेष्वपि तएव च्यौत््लाः तएव मासाः ava wre: पुनरावन्तेन्ते । “श्रत BE sea, ध्ये श्रत अद्ध aie: तेषु"- एति करणाञ्चैवमवगच्छामः सर्व्वनान्ना खल्दन्भ- aay ज्यौत्सेषतद्‌ पदि शते | अ्रसमाम-गस्‌-क्रमभेद पुनन्वचनार्या- पत्तयः खल्वर्थं व्रि शेषप्रतिपाद्नार्थां भवन्ति , शिष्टाशचेवमा चर न्ति ॥

of Olt ० ॥

ष्णी म ee नन Sr es ऋ 92 + >

+ एतत्‌ सूत्रानन्तरं खत He ज्यौत्‌सेष्ेतत्‌ कम्भासंवत्सरम्‌'- इति खचतयेव संस्कारतत््वेऽधारि । प्ररमस्मदवलोकितेष सर्वेषु सुग्रेष भाव्यपुस्तकदये च तददश्रनात्‌ यक्ना त्निण॑यस्य भाग्ये दर््थ॑नाच्च भाष्य प्रलोकमेव तत्‌ ।

9०० गोभिलौयं ` [ रप्र. स्ख. |

जननाहशराते BE WAC संवत्सरे वा नामधेय- करणम्‌ ॥ ८ ॥

जननात्‌ जन्मदिवसात्‌ श्रारभ्य em ष्टे च्रतिक्रान्ते, परतरा BS, संवत्सरे वा YS नामधेयकरण' नामेव नामधयम्‌, तद्य करणम्‌- दति कममणो नामधेयम्‌ । कन्तेव्यम्‌- दति Gans: | एकस्मादागन्दान्नेते कालास्तुच्यवदिकल्प्यन्ते | किन्तु थदि ear- Maal Baya WWI Be नामधेयकरणं न सत्पद्यते तदा Wats व्यष्टेः तज्राप्यसन्पत्तौ संवत्सरे we— दति ॥ ०॥८॥ on

अथ यस्तत्‌ करिष्यन्‌ भवति पञ्चादम्मेरुदगग्रेषु ary प्राङम्पविश्ति ॥ € ॥

श्रयति जातग्टहनियमायंम्‌ । कथं नाम? यक्षिन्‌ ग्ट

कुमारोजातः, तस्मिन्‌ एव गदे एतत्‌ RAM । श्रन्यथा प्रागेव चन्द्र दशनात्‌ कुमारस्य वहिगंमनं स्यात्‌ । तया चोक्तं बह्चश्ा- खायाम्‌ । "तन्मध्य ज्यान यस्सिन्‌ जातः स्यात्‌”-दति। यः- दति सामान्याभिधानान्‌ पितुरभवेऽन्याऽप्यधिकारो--इति दशे यति । यः कश्चित्‌ पित्रादिः aq नामधेयकरणं करिग्धन्‌ कन्तमिच्छन्‌ भवति, ख पथचाद्मरुदगयेषु दमेषु WES उप- विश्रति। स awuafa: शालाणरेरपि लौकिक एव बोद्धगयो न पुनः खयमाहितः । गभेसंस्कारहोमानामेव तत्रानुज्ञानात्‌ । नामधेयादौ लौ किकाग्मरुपदे शाच | तथाच weet: |

[race | WABAA ७०९

“न खेऽग्नावन्यहोमः स्यान्मुकेकां समिदाङतिम्‌ | ख गभेसत्किया्थोंख यावन्नासौ प्रजायते | afng नामधेयादौ होमे aaa लौ किकः । न हि faa समानोतः पुचस्य भवति कचित्‌ ” | दति note hon

sq माता शुचिना वसनेन कुमारम्चछाद्य दश्विणत esd कचे प्रयच्छत्यदकूशिरसम्‌ ॥ १०॥

छतभायय WAT lo ti Qo tio i प्रदाय च माता,-

ATs परिकरम्योत्तरत उपविश्त्युदगग्रेषु दर्भेषु nee

उक्रायेमेतत्‌ ॥ ०॥११॥ ° i

अथ जहाति प्रजापतये तिथये aera देवताया- इति ॥ १२॥

अरयत्यानन्तर््या्येम्‌ । कथं aa? उपविष्टायां तस्यां कुमार प्रदाय जददोति। इतरया ग्टदोतक्रुमारस्य दवनाऽसम्भवात्‌ | एवमेके | RAHAT एव जुहोति । एवमपरे | कसे जोति ? प्रजापतये जोति) यस्यां तिथौ कुमारोजातस्तस्यैे तिथये जुहोति । यस्मिन्‌ Fea जातः तस्मे AGA जोति तियेनेचचस्य च या देवता तस्ये च जुहोति | श्रनादेश्नाद्‌ाञ्यं द्रव्यम्‌ । इति-श्ब्दो होमस्य प्रकारविशेषं avafa तच तिथयः

26

8०२ गोभि कोयं | म्र घ. <= सड, |

प्रतिषदाद्याः, ताशं देवताञ्चामावसख्यापय्येन्तानां ag-ae-fay ` यम-सोम-कुमार-मुनि-वसु-पिश्ाच-धब्म-रुद्र-वायु-मन््रथ-यक्त- पितरः | पौणेमास्यास्तु विश्वेदेवाः । aw fafaeta, प्रतिपदे खाहा-दृत्यादिकः प्रयोगः। तिथिदेवताडोमे विश्रेषमाद कम्म प्रदोषः, “mana सुनि-वसु-पिशाचा assay सदा | aay पितरो देवा यष्टव्यास्तियिटेवताः | ्ति। तेन, सुनि-वसु-पिश्राच-यच्-पितरो विश्देवाश्च बड- वचनान्ता होतव्याः, शेषा एकवचनान्ताः । नचचान्यश्चिन्यादौ नि | aqaerasta विशरेषमाद स एव | ^ श्राप्मेयाद्येऽय स्पधि विश्राखाद्ये तथेतच |

श्राषाढाद्ये धनिष्ठाद्यं safer तथेवच |

दन्दरान्येतानि TEATS TSA षदा |

दन्ददयं दिवच्छेषमवशिष्टान्यथेकवत्‌ ” |

sfal afaare द नचचे, waa दे, विशाखाय ठ,

श्राषाढाद्येदे, धनिष्ठाद्यं दे, श्रश्िन्याद्ये दे-एतानि दिकानि;ः- कत्तिकाग्यः ariel, रोददिणोभ्यः खाहा- इत्या दिबडवचनयुक्रानि ज्‌ यात्‌ | Neways इन्ददय-भाद्रपदादयं फर्गुनो दयश्च — पूव्वभाद्रपदाभ्यां खाद, उन्तरभाद्रपदाग्यां खाहा, दत्यादिदिव- चनयुक्तं जुह्यात्‌ | श्रवशिष्टानि safer प्रष्तोनि नचचाणि,- स्टगशिरसे खाहा,-इत्याद्यकवचनान्तानि जडयात्‌ । तत्रापि लिङ्गनिणेयस्तन्लान्तरे |

24.5%. | WIAA । 8०३

“ इस्ता-खाति-खवणा sata aafact न पुसि स्यात्‌ | पुंसि युनव्वेसुयुष्यौ मूलन्त्वस््ौ faa: wer” |

दति । तस्मात्‌, मूलाये खादहा-दूति प्रामादिकः प्रयोगः । नच्चदेवताश्च यथाक्रमम्‌, अ्र्ि-यम-अचि-प्रजापति-सोम-रद्र- शरदिति-दरस्पति-सपे-पिढ-भग-अय्येमन्‌-खविढ-लष्ट- वायु-इन्द्राभि- मित्-टश्र-निष्छेति-श्रप्‌-विश्वेदेव- विष्ण-वसु-वरुण-श्रजपाद-श्रदि- ्रध्र-पूषाणः | नचचदेवताहोमेऽपि विग्रेषमाइ aes: |

“gaat श्रपि saa asad सर्पवखपः | देवाश्च faataa दिवदेवाश्चिनौ aur” ।

दति । तेन सपेवश्पो विश्वदेवाः पितरश्च बह्वचनान्ताद्ो- तव्याः । afar दिवचनान्तौ होतव्यौ । श्र्यादन्यादेवता एक- वचनान्ता होतव्याः सोऽयं विश्रेषः,- इतिशब्देन द्योतितः ॥ ०॥१२॥ °॥

तस्य मुख्यान्‌ प्राणान्‌ wang कोऽसि कतमोऽसौ aa मन्त्रं जपति ॥ १३ ॥

तस्य कुमारम्य मुख्यान्‌ मुखे भवान्‌ प्राणान्‌ प्राणनिगंमोपाय- तान्‌ सप्त च्छिद्र विगेषान्‌-सुखमविएै नासिके कर्णा वित्त रू पानिति यावत्‌ । dana संसयशन्‌। क्चित्तयेव पाटः । कोऽि- aia मन्तं जपति | श्चवखानोऽयं मन्त्रः ॥ ० ॥ १३॥०॥

४ ०९ भोभिलोयं [ रप्र, ८ख, | तसिश्च मन्ते,

आहस्पत्य मासं प्रविशसावित्यन्ते च aaa धोषवदाद्यन्तरन्तस्थं दोघ भिनिष्ठानान्तं ad नाम दध्यात्‌ ॥ १४॥

श्रादस्पत्यं मासं प्रविश्रासो- इत्य च श्रसा वित्यस्िन्‌ मन्थानः aa च मन्त्रस्य "परि द दातलसौ'-दत्यषाविति सव्वेनामस्थाने, नाम दध्यात्‌ wera । कौदृशं नाम? उच्यते । aa afwe, छदन्तं वा । श्रयवा । कतप्रयमान्ते, ““इादगेऽदनि पिता नाम कुर्यात्‌” दति श्रतेः faafead ati नामेव विशिनष्टि । घोषवदाद्न्तरन्तस्यं टदोर्घाभिनिष्ठानान्तम्‌ | घोषवदादि । वाणं प्रयमदिनोयाः ग्षसाश्राघोषाः, तदन्ये व्यञ्चनवर्णा घोषवन्तः | घोषवद्‌ चरमादि यस्य नान्नः, तत्‌ धघोषवद्‌ादि | अन्तरन्तस्थम्‌ | श्रन्तस्थायर लवाः | श्रन्तमेध्ये श्रन्तस्थमच्तर यस्य तदन्तरन्तस्थम्‌ | दौर्घाभिनिष्ठानान्तम्‌ । दौरघोदिमातोवणेः, अभिनिष्टानं विस- व्ननौयमच्रम्‌ | राणायनोयानां ऋकूतन्ते प्रसिद्धा विसव्नेनौय- स्याभिनिष्ठानासख्येति aaa दोघे अ्रभिनिष्टानश्च दीर्घा भिष्ठाने, ते wea यस्य तत्‌ दौर्घाभिनिष्टानान्तम्‌ । एकस्मिन नाज्नि, fee श्रमिनिष्ठानस्य च समुदधयेनान्तता सम्भवादर्था- दनयो व्विकिल्यः ;-दोर्घान्तम्‌ श्रभिनिष्ठानान्तं वा । ag यथा,- दोर्घान्तं नाम गोविन्दश्र्मा-दत्यादिरूप, श्रभिनिष्ठानान्तश्च गो विन्दः-दत्यादिरूपम्‌ ।

| rae, | WAI | ४०१

द्रति भडनारायणप्रम्टतयोटद्धाः | Wiisare | “at घोषवदच्रं यरलवान्‌ मध्ये पुनः थापये- दन्ते दौधेविसन्ेनोयसहितं नाम प्रयन्नात्‌ छतम्‌ `” ॥

दति । तया चोभयथा द गेनम्‌ । “श्रत खलनान्ने वराय" द्रत्याश्वलायनग्छद्यपरिणिष्टे । “गिरि शर्मेवसुक्तवान्‌"- दति कन्म प्रदोपे | एवमन्यच | ग्द्यान्तरटत्तिकारेरपि, इतरस्य चतुर रस्य च नान्न उदाहरणतया भवः इति fauna इति चेवमादिक लिखितम्‌ । दोर्चाभिनिष्टानान्तभित्यत्र 'दौोघांभिनिष्टानम्‌ः- इति qaqa । दौचनाचरेण श्रभिनिलिष्ठते ममायते यन्नाम azt- घांभिनिष्ठानं, यथा गोविन्द श््मा- दति याचते च ।

तदिदं ara: प्रतोकचयमादिमध्यान्तभेरेन सूचितम्‌। ये ताडः, waiztat न नामावयवलं faq नामभिन्नलं तद्‌पपद्‌- तञ्च, दति । ते तु न्यायेन न सङ्गच्छन्ते । परमप्र्तावान्‌ खल्वा- Walt नान्न श्रादि मध्यं चावयवं qafaar क्रमागतमवश्यष्च- यितव्यमन्तमवयवमुपेच्छय ara उपपद्‌ सूचितवा निन्यस्यासम्भवद्‌क्रि- कत्वात्‌ । को fe प्रचावानेवमाचच्ोत। श्रय॒गदान्तं स्त्रौणाम्‌"- दत्य यिमसूचे दाकारस्य नामावयवतस्य तेषामण्यनुमतत्ेना्ापि तयेव वणं यितुसु चितलाच । तात्पय्येमेद कल्यनस्यान्याखलात्‌ | उन्तर- aa ware दीर्घाभिनिष्टानयोरपवादरूपेण प्रटत्तस्तस्येव तयो- रपि नामप्रतोकलप्रतौतेश । पाठान्तरे तु waae aaa न सन्देदगन्धोऽपि । तथा खानसूचपरिशिष्टम्‌ |

Cats खरान्तं wae MIWA |

god गोधिलोय | रप्र,<ख. |

गोचस्तु तपेणे प्रोक्तः aut एवं न qefa | aaaq पितः प्रोक्तं पिता तपंणकश्मेणि । पितुरच्षथ्यकाले तु seat efafaeec | WHA fer काय्यं nal तपेणकम्मेणि | श्रष्मणो ऽचस्यकाले च पिदरणं दत्तमच्यम्‌ ”' | इति तदच गोचरुवन्धन्नान्नासुक्लेखप्रकारोपदेश्परे गन्धे गोचसंबन्धयो रलेखप्रकारमुपदिश्य “्षान्नर्ष्यादिके कां'- दत्याद्य- भिधानात्‌ wanes नामप्रतोकलवं स्पष्टमवगम्यते | तस्य नाम- भिन्नत्वे तद्पपदते च क्रमागतस्य Te उनलेखप्रकारमनभिधाय तद्‌ पपदस्थोष्ेखप्रकारा भिधानमसङ्गतं भवेत्‌ । न च सङ्गतं wee मसङ्गतं कन्तसु चितम्‌ | तथा मनुः | नामधेयं दग्म्यान्तु इादश्यां वाऽय कारयेत्‌ | पुष्ये fant qed वा नचचे वा शुणान्विते | मङ्ग agus स्यात्‌ wae बलाज्ितम्‌ | वेश्छस्य धनसंयुक्र UW तु जुग शितम्‌ | श्र्मवट्‌ब्राह्यणएस्य स्यात्‌ राज्ञोरक्तासमन्वितम्‌ | वेश्यस्य पुष्टिसंयुक्र axe त्रे्थसंयुतम्‌ ” | इति | नामधेयमिति विग्रेव्यसुतत्तरवचनदयेऽनुषश्चनौ यम्‌ | wpe वचनमन्यथा पठितवान्‌ । तद्यथा । “aia ब्राद्यमणएस्योक्र ania ofsaw ख । धनान्तश्चेव वेश्यस्य दासान्तञ्चा ग्यजन्द्रनः । इति । शतातपस्याष्येतत्‌ | यच्चाह यमः |

[Ruc@, | Way | 229

“sar देवश्च विप्रस्य aal चाता च भूभुजः | तिगुप्रञ्च वेश्यस्य दासः शद कारयेत्‌ ” | दति । तिदेत्तश्चेति पाठान्तरम्‌ । तदनेन val रेवसेत्य- नयो विकल्येनो त्तरम्रतोकलं विप्रनान्नामिति aw मतं wear. sims विषये मुनोनां मतभेदो पलम्भात्‌ | यथे डेव तावत्‌, "धनान्त- चेव वेश्टस्य'- दूति, “तिगे प्च वैश्यस्य" रति चेवमादि। चकारात्‌ समु खयावगनिस्हु (ब्राह्मणो arena '- इत्यादिवत्‌ सम्थनोथा | तथाच ‘ABU वैल्वपालाशौ'- दत्यच व्याख्यातं Sqn, awa: aretat वा दण्डः-द्ति वाशिष्ठे विकल्पदशनादेकष्टेव दण्डस्य धारणम्‌ | विकल्यितयोरेवेकन्ाद्यणसबन्धात्‌ समु चयो दन्देनान्‌- द्यतेः-दति। तददचापि स्यात्‌ । कसश्यचिद्धिप्रस्य sal—efa कस्यचिच्च दैवः,- इति सब्वेथाऽपि खल्‌ इयमेतदिप्रसयेव भवति न षचियादेरिति । न वेकस्मिन्‌ नानि देवश््मेणोः समु्चयः। मन्वादि विरोधात्‌ | तथात्वे व्मेचाच्रोग्ठंतिगप्षयोरपि समुश्चयः स्यात्‌ । agag मन्वादिभिः केरपि देवश्रब्दस्य नामप्रतोकलानुप- देशात्‌ प्रतोकद्वयाभिप्रायेण यमवचनं वणनोयम्‌ | मन्वादिखर- सात्‌ । तथाच waza कल, देवावनोधक-जाणावद्योतक- ग्रत्यमियन्ञक-श्ब्दानामपरप्रतैकलं तस्यार्थः | प्रतीकयोः पोर्व्वा- पय्यन्त॒ वचनान्तरालुसारे णावसेयम्‌ | विष्णपुराणम्‌ | ^ ततश्च ata gata पितेव दश्रमेऽदनि | देवपून्वं नराख्यं fe ग््मव््ादिसयुतम्‌ | Waa ब्राद्यणस्याक्रं ava waa च |

४०८ गोभिलोयं [श्प्र. ख,

गुप्तदासात्मकं नाम प्रस्तं TIAA: ” ।

दति नराख्यसमेव प्रतौकदयेन विशिनष्टि; देवपूव्वमिति, शरभवर्ादि संय॒तमिति च । तत्र च “eae श्राद्धं कुर्वत” दति “sagq यपिदणभ्योऽन्नम्‌'"- दति चेवमादिवत्‌ za: gataefa बड्धन्रोदिसमासा्रयणेन दे वबोधक शब्दस्य पून्वप्रतौ कलं गश््मवर्मा- देखोत्तरप्रतौकलं पारिगरेयादवसौयते । तथाच nefafeat | ““देवलानचचादिसवद्धं पिता नाम gaia’—efa | तया we: | ““कुलदवतासबद्ध॒ पिता नाम कुर्य्यात्‌"-दति। इदं ‘quaag देवतास्बद्ध वा-इति मदनपारिजाते याख्यातम्‌ । श्राचार्य्या- ऽप्यभिवादनोये नानि aafaafa, ““देवताश्रयं वा नच्तचा्रय वा गोचाश्रयमण्येके”- दति ।

नच देवात्‌ ya देवपूरव्वेमिति याख्यान युक्तमिति वाच्यम्‌ | पव्वलिखितश्ास्तरान्तरानुसारेण ब्त हिसमाससयेव युक्रलात्‌ aad ‘nat देवश्च विप्रस्यः-दति यमवचनानुसारेण विप्रनानन- एव दे वगब्द पूव्वैवन्िवेन वश्रदिश्च चच्रियादिनाममाचर विषयत्वेन देवपूर्वेस्य नाश्नो वर््रादिसंयुतलानुपपत्तेश्च । क एवमाइ दे वपू व्य नान्न वमा दिमंयुतलमिति, तस्य गरक्मसंयुतलकेव qa: तच्ेतद्धिप्र- विषयमिति मन्यामहे । सत्यमेवं त्रवौति भवान्‌, मन्यते चेवम्‌ । न aa वाक्यार्थो घटते। किं कारणम्‌ ? Bayes नानः शवर दिसंयुतलस्य व चनाद्‌वगतेः। किञ्च भवतां देवपूल्वैस्य नानो. विप्रविषयतया उपात्त देवपूव्वं नान्नि शश्मेयतत्वमन्वौयते इति वक्तयम्‌ | उक्रचचेवमेव भवद्भिः, एवञ्च नामान्तर स्यानुपादानात्‌

fags@. | WAGAT । god

वमा दियतलभिदानों कुचाचौयताम्‌। न द्यनन्वितमेवेदमिति wae वक्रम्‌ । तथा सति बालोन्मत्तादिवाक्यवदपायंकमे तदित्यापतति | न सैतद्चितम्‌ । न वा टत्तिशब्देकदि ्थेस्टेवमभिसंवन्धोऽनुमतः प्रामाणिकानाम्‌ | तस्मात्‌, देवपृष्वेस्य नान्न: ग्रषोवर््रादि स्यत- लान्योपपत्तये yaaa वास्या धौमद्धिराररणणया |

तदच गशम््ादिपदोत्तरभितिकारकरणत्‌ गप्तदासात्मक नामः --दति चाभिधानात्‌ तावन्म्ाचसयेव परमप्रतोकलं न देवादि- श्ब्दसमुखितस्य | तया शस्मादोनां नामावथलञ्च quem nated | तच्चकृतस्तु, (ततश्च नाम कर्व्वौँतः- इत्यनेनो पपदत् नामभिन्नलश्च प्रा टौनामिति, "गकनन््यादिके कायैः-दत्यत्न च wifeara "गो चसंबन्धनामानिः इत्येकवाक्यतया wala नाम प्रतोयते, द्रति च परस्परविर्द्धमेव किमित्युक्रवन्त दति तएव sea: ॥ ० ॥१४॥ ० i

रतदतडितम्‌ ॥ १५ |

एतदिति नानः परामशः । सूतरितनान्नस्तदद्धतवासम्भवादेत- द्‌ तद्धितान्तमिति यास्येयम्‌ । दौ्घाभिनिष्टानान्तलस्चणारेवा- तद्धितान्त सिद्धे पुनरूपादान नियमायम्‌ । एतदेव नामाऽत- द्धितान्तं न पुनर न्यदिति नियम्यते । तेन, “यत्तहुद्यमेव भवति'- दति श्रभिवादनौयं नामधेयं कल्ययिता-दति चेवमादिनान्नां तद्धितान्तत्रमपि स्यात्‌ | परवप्रतौकामिप्रायं वा चं वणनोयम्‌ । तचाप्येतदितिकरणणादन्येषां art परव्वप्रतोकस्य तद्धितान्तलम- निषिद्धम्‌ ॥०॥१५॥०॥

४१० गोभिलौयं [ २ प्र, < ख, |

HASTA ॥ १६ ॥ ्रयुक्‌ BASH, दान्तं दाकारान्त नाम Glut दध्या- दित्यनुवन्तेते | waaa fame: | सवंमन्यत्‌ पूववत्‌ । तेन, aut नाम 'गौरौदाः-दत्यादिरूपं- सिध्यति । यत्त ““देग्यन्तास्त faa: सताः" इति वचनम्‌ । तत्‌ कौ युमादिखतिरि क्रविषयम्‌ | दारयोः ससुच्थमिच्छन्यन्ये। उदादरन्ति च गरौ देवो दा- दूति ॥०॥२१२६॥°॥

माते चैव प्रथमं नामधेयमाश्याय यथाथेम्‌ ॥ १७॥

तच्च नामधेयं प्रमं ya माते wera कथययिला यथाथे- मिति क्षेणः परिसमा्धिरुच्यते तेन तन््समापनमिदानों कुर्य्यात्‌ । चशब्दात्‌ yeaa: स्तौनान्नख्च प्रथमं माते कथनम्‌ । एवशब्दो मातुरेव प्राथम्यं नियमयति । चेवेति ar निपातसमु- दायः ॥ ०॥ १७॥०॥

गोदक्िणा ॥ १८ ॥

नामघेधकरणकक्रेणः ॥ ० ॥ १य८॥ ° ॥ कुमारस्य मासि मासि संवत्सरे सांवत्सरिकेषु वा पव्वेखद्नोन्द्रौ द्यावाष्थिवौ विश्वान्देवाअ यजेत ॥ १९ ॥

जननाद्‌ यततो योच्यौत्छः -द्ति saga ब्यष्टे-दूति च जन्मनः प्रटतलात्‌ “Bare जन्म्तिथौ वच्छमा फादेवता ‘aaa’ । कियन्तं कालं यजेत ?-दत्यबाद (मासि मासि", प्रतिमासमित्यथंः।

[ruc] RAGA | ४९१

तेन qed यागः । Ss fe वत्सरात्‌ aya मासा श्राव- तन्ते | ‘dag? वा, पूर्ण इति वाक्यशेषः । श्र्ापि जन्मतिथौ यजेत.- दति इष्टव्यम्‌ | -सांवत्सरिकेषु वा wg यजेत । संवत्स- रस्य इमानि सांवत्धरिकाभि, तेषु पेसु चयाणणं खद्रनामवसान- तिथिषु-का्तिकौ फाष्श॒न्याषादुौष । श्रथवा । aaa कालविः कल्पौ । daar मासिमासि कुमारस्य जन््मरतियौ यजेत, सांवत्सरिकेषु वा aay यजेत । कतमा: पुनस्तादेवताः ? उच्यते | ‘matey । श्यावाए्रथिव्यीः । एते इन्ददेवते । 'विश्वान्देवांख' यजेत ॥ ०॥१९॥ °॥

दैवतमिष्रा fafa aaa यजेत ॥ २० ॥

जन्मतियेदेवत मिष्टा जन््रतिथिम्‌, जन्मनचत्रस्य देवतमिष्टा जन्म्रनच्चचद्च यजेत lio it eo ll o li

विप्रोष्य ्येष्ठस्य पुचस्योभाभ्यां पाणिभ्यां ala परिषद्य जपेत्‌, यदा वा पिता म इति विद्यादुपेतस्य वाऽङ्गादाङ्गगत्‌ सशश्रवसौति ॥ BPN

fate प्रवासमनुश्चय ग्टहमागतः पिता, wee पुश्य मूद्धानम्‌, उभाभ्यां पाणिभ्यां परिग्टद्य श्रङ्गादङ्गादिति षड्वक्षान अचं जपेत्‌ ' यदा वा कुमारः, रयं मे पिता जनयिता,-इत्येव विद्यात्‌ जानौयात्‌, (श्रये लिडः) ज्ञातु शक्रोतोत्येतत्‌ । तेदा वा जपेत्‌ | उपेतस्य उपनोतस्य वा कुमारस्य मद्धाम परिगण्य जपेत्‌ । त शमे चयः कालविकल्पाः ॥ ०॥२१। °॥

|

BYR mthreta | २ प्र, < ख, |

agai त्वा दिङ्धारेणभिजिध्रामोत्यभिजिश्य यथा- थेम्‌ ॥ २२ ॥

पशनामिति aan श्रभिजिश्य श्राभिमुख्येनाघ्रायः-मूद्धान- मिति प्रेतेन सम्बन्धः । यया्थंमिति aa: परिसमाश्िङ्च्यते । तेन वामदेयमिदानौं गातयम्‌ । wart we श्रसावित्येतस्मिन्‌ सवनानि सम्बोधन विभक््या पुचनाम प्रयोक्रवयम्‌ । श्रभिजिच्रामि गो विन्द शरशमेन्‌,- दति | तदिदं प्रोषितागतकशचत्युच्यते ॥०॥२९॥०॥

रवमेवावरेषाम्‌ ॥ २३ ।

श्रवरेषां कनिष्टानामणयेवमेव मूद्धालम्नन्तद भिघ्राणएच्च कर्त यम्‌ \ ०॥९२॥ °॥

यथाज्येष्ठं यथापलम्भ वा ॥ २४ ॥

यो यो वयसा च्येष्ठस्तस्य तस्य प्रथमं कन्तेव्यम्‌, ate: पते सन्निधानमागन्कति तस्य तस्य aA Woh eRe I

स्तियास्ेष्णौं मूबन्यभिजिभ्रणं qe-afafsrrey । २५ ॥ wa: । ननु aut मूद्धन्यभिजिघ्रणमिति चरणात्‌

मूद्धालम्भः समन््कः प्राप्रोति ? न । मन्त्रलिङ्घविरोधात्‌ | ०“ श्रमन्त्िका तु कार्ययं स्तोणामाटदगरेषतः |

संस्काराय शरोरस्य BUSTS यथाक्रमम्‌ ' |

| रप्र. < ख. | TAIT | ४६२

दति acme) तस्मात्‌, मूदलम्ोऽमन्लकः fag: | श्रलौ- ऽभिघ्राणएमाचस्य gute सूचितम्‌) afe स्तियाद्ष्णो मित्येव कनतैमु चितम्‌, sei मूदधेन्यभिजिघ्रएमित्यनेन ? उच्यते । एवं क्वन्‌ श्रभिघ्राणणदन्यत्‌ agai दोमादिकं षमन्तकमेव स्यादिति दशे यति । तथाच बच्यति “मन्त्रेण तु eta’ इति । तस्मान्न केवलं प्रोषितागतकर्डव fea: स्यात्‌, श्रपित्‌ जातकश्मादिकमपि-

इति सिद्धम्‌ । ननु तयाणयनयेकम्‌। मन्ल्ेण तु होमः-दट्ति qaurea तस्िद्धः। इच्यते। तस्य ॒चृड़ाकर एकम्मेणोऽनन्तर afiaarq तन्भ्मात्तविषयत्वमप्याशङ्गोत कञ्िन्मन्दमतिः कदाचि- दिति तजल्िरासार्थंमेतत्‌ सूनितम्‌ । पुनरक्र॒वेतदादरायम्‌ | पुनरुक्र खल्वाचाय्येगरन्थे विद्यत एवेत्यावेदितम्‌ | द्विवचनं प्रकरण- समाध्ययंमादराथं वा ॥ ° ॥२५॥ ° ॥

दति महामहोपाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवा गो श्रभटराचाध्यात्मज- ओचन््रकान्ततर्कालङ्ारस्य कतौ गो मिलगेयग्द्यद्चभासे दितो य- प्रपाठकस्य BAT खण्डिका ॥ ° ॥

भाभिलोयण द्यु

द्वितो यप्रपाठके नवमो खण्डिक |

ग @ क

AMAA वषे चूडाकरणम्‌ ॥ १ |

श्रथश्न्दः पूव्े्रहतायेः । श्रथ TRA जन्मनस्ततौये ae वत्तेमाने उद्‌ गथनादौनां समु चयो पलब्धौ चड़ाकरणं कन्ते्यमिति ean: । कपुष्णिका-कपुच्छलास्यःः केश्रा्यूङा इति कश्यन्ते | तासां वच्छमाणेन विधिना संस्करणं चृडाकरणएमिति कब्मणो- नामधेयम्‌ । श्रतःगश्ब्दो हेत्वथेः। यस्मादेजिक गाभिंकश्च पापमनेन कर््मणाऽपण्टज्यते, तस्मादिदमवश्थं कनेव्यमित्ययेः | यथा मनुः | ^ गा्भेहाम्जा तक कचौ ड मञ्नौ निबन्धनेः । वेजिकं गा्भिकश्चेनो दिजाना मपग्टञ्यते ” | द्ति। aa तु वणेयन्ति। श्रतःश्नन्दो Bat । यस्मात्‌ श्रत्यन्तरे अन्योऽपि पकः श्रयते: “प्रथमेऽब्दे” दूति, सोऽपि द्रष्टव्यः | तथाच मनुः | “ चड़ाकश्मे दिजातोनां स्वंषामेव win: | प्रयमेऽब्दे ठतोये वा AUG श्रतिचोद नात्‌ ” | इति ॥०)१९॥०॥

| प्र. € ख. | RAITT | ४२५

पुरस्ताद्यालाया उपलिक्तेऽग्मिरूपसमाहितो भवति ॥ २॥

व्याख्यातायंमेतत्‌ ॥ ०॥२॥.॥

तबेतान्युपक्लप्तानि भवन्ति ॥ ३ ॥

तच तस्मिन्नपलिके देओ एतानि वच्छमाणानि उपसमोपे श्रम, ्प्नानि भ्रासादितानि भवन्ति। कन्तुरनियमः॥ ° ॥२॥ ° ॥

कानि पुनस्तानि? कस्यां वा दिशि श्रग्रेरासादयितयानि? उच्यते |

र्कविशतिदेभपिष्ञू्य उष्णोदककएःस Brea: at seat वा क्षुरपाणिनौपित इति दक्षिणतः ॥ ४॥

एकविं शतिखश्िःसप्न | दभ पिन्यो व्याख्याताः | सप्त सप्न कत्वा दभपिच्खलयः स्थानचये श्रासादयितयाः | एवमेकविश्रतिस्ता- भवन्ति | कुतः पुनभंदेनासादनम्‌ ? भेदनेव विनियोगो पदेशात्‌ | उदगयाणाञ्चामूषामासादनं स्थात्‌ । प्राचौसोम्यापराजिताः- इति वचनात्‌ । उष्णमुदकं यसिन्‌ स उष्णोदकः, स wat कंषः- पाचविगेषश्चेति उष्णोदककंसः | दुम्बरस्यायमौदुम्बरः चरः | स खर्वय मौ दुम्बरः चुरस्तास्रमय एव न्‌ दारुमयः | कुतः ? "प्रद त्यप्र्छिन्दन्‌"-दत्यपरिष्टादनेन रदनस्याश्द्मानतवात्‌ । सा खल्वा श ्धैवमु पपन्ना भवति । न fe दारेण केश्च्छेदनं शक्यं

HU | तदभावे, श्रा सम्यक्‌ qua सुखमस्िन्‌-दत्यादर्शा- aut वा। gt पाणौ यस्यासौ चुरपाणिर्नापितः । दृत्येतानि

४९६ athena | रप्र, € ख. |

द चिणतोप्ररुपक्तप्तानि भवन्ति । मप्राकूसंस्थानाञ्चामोषामासादन स्यात्‌ | aa? प्राद्‌ चिण्यो पपत्तेः | एवमुत्तरचापि प्राद्‌ चिष्येना- सादनं बोद्धव्यम्‌ ॥ ० ॥ ४॥ ° ॥

MASE गोमयः HAC: स्थालोपाको TITS इत्युत्तरतः ॥ ५ ॥

AAG टठषभस्तस्यायमानडददोगोमयः, BIT स्थालोपाकः- इति G4 याख्यातम्‌ | स खल्वयं स्थालो पाको Sag: ससखकार- र डइितलात्‌, कमेण्व्याग्रियमाणएलत्वाच्च | इत्येतत्‌ दयमुत्तरतोऽग्ररासा- दयितव्यम्‌ neo Ye ll

्रौहियवैस्तिलमाषेरिति एथक्‌ पाचाणि पुरयित्वा पुरस्तादुपनिदध्यः ॥ ६ |

बोद्यादयः प्रसिद्धाः) ब्रौहियवेः-दतरेतरयोगनिर्देशात्‌ fafaa: | तिलमाषेमिंभ्रितेरेव | इतिग्ब्दादेषा मलाभे sata faa: | पक नाना, watfa—asaweraara चोणि, पूरयिला, पुरस्तात्‌ gaat दि श्वभ्र: उपनिदध्यः खापयेयुः | ०॥६॥०॥

क्सरो नापिताय सव्वनौजानि चेति ॥ ७ ॥

watt नापिताय aaa: | sadist च aw दातव्यानि, दतिना अन्यदपि पारितोषिकं देयमित्युपदिश्रति 1 सा खज्वियं

[Ry € ख. | WIAA | ४१७

प्रतिपत्तिः were बोजपाचाणञ्च प्रसङ्गादतेव सूचिता) ककम- एवायं gat न स्यात्‌ ? एतस्य प्रतिपत्तिले नापितस्य aera दृष्टायलखम्भवात्‌ । अन्यथा श्रृष्टायलमस्य Healy स्यात्‌ | तच्चानिष्टम्‌ । शते च कम्मणि तन््छदानप्रसिद्धेः कमेणोऽवसान- एवेतानि नापिताय देयानि ॥ ० non ०॥

भय माता शुचिना वस्नेन कुमारमाच्छाद्य पञ्चा दमरेरुदगग्रेषु दभषु प्राच्युपविशति ॥ ८ ॥

च्रयेत्यानन्तर्य्यायेम्‌ | श्राञ्यसस्कारानन्तर ATT: | श्रयवा । श्रथति द्रव्यासादनानन्तय्येमभिधत्ते | तथाच पूव्वेषबोक्रं सरा दि- दानं प्रति पतन्तिरेवेत्यवधाय्यते | यास्यातमन्यत्‌ ॥ ° ॥ ८॥ ° ॥

अथ यस्तत्करिष्यन्‌ भवति, पश्चात्‌ प्राड्वतिष्ठते ॥ € ॥

sufa किञ्चित्‌ gened स्मारयति । किन्तत्‌ ? "यथा पाणिग्रहण तथा चृड़ाकमेणि"- दत्य तिदे म्‌ । तेनात्र पुरस्ताच्चो- परिष्टाच्च चतस्र श्राहृतयो भवन्ति। यः कथित्‌ fuarfe: तत्‌ कमं करिष्यन्‌ भवति, स माव्याइति भियेस्तसमस्तामिश्चतख- MENSA श्रयानन्तरम्‌, गदोतज्मारायामातुः पश्चात्‌, WTS mega: ( कचित्तथेव पाठः) श्रवतिष्ठते ऊङ्धसिष्टति । ननु az: पञ्चादिष्येव कुतो न TAA? श्रानयक्यादित्थाद | एवं खल्वनथक- मेव पञ्चादितिवचनं स्यात्‌ । पञ्चादप्मरिति खच्वनुवन्तेत एव | तस्माद्‌ Sats एवाथे: ॥ ० ॥ ९ ॥ ° ॥

=, [को

४९१८ गोभिलौयं | २ष्र, <€ ख, |

अथ जपत्यायमगात्‌ सविता aaa सवितारं मनसा ध्यायन्‌ नापित प्रमाणः ॥ १ ॥

ay तथाविधावस्थानानन्तरमेव, सवितारं सूय्येम्‌, मनसा श्रद्धा दि यणयुक्रनेत्यथेः। weet ध्यानस्य मानसिकलप्रसिद्धेमनसे- त्यनयेक स्यात्‌ । ध्यायन्‌ चिन्तयन्‌, नापितं चुरपाणि प्रैकमाणे- ऽवलो कयन्‌ आरयमगादित्येतं aa जपति ॥०॥१०॥ ०॥

उष्णेन वाय उदकेनैधौति वायुं मनसा ध्यायन्नुष्णो- SHARE प्रे्टमाणः ॥ ११ ॥

वायुं मनसा चिन्तयन्‌, उष्णोदकयुक्तं कंसपाचश्चावलौकयन्‌ उष्णन वाय-दति मन्त्रं जपति ॥ ०॥११९॥०॥

दक्षिणेन पाणिनाऽप आदाय eferat कपुष्णिका- मुन्दत्याप उन्दन्तु जोवस इति ॥ १२।

दिन पाणिना प्रहृतादृष्णोदककंसादप उष्णोद्‌कमादाय mele कुमारस्य दकिणं कपुष्िकामुन्दति क्तेदयति, wet करो ति-दत्येतत्‌ । श्राप उन्दन्तु-दति मन्त्रेण । कं शिरः पुष्णाति शओौतातपादितो रच्णेन.-दति कयुष्णिका शिरसः पाश्ंदयावस्विता केश्रजटिका भश्छते ¦ तथा चोक्रम्‌ ।

“ कपुष्णिकाऽभमितः केशा मृद्धं पश्चात्‌ कपुच्छलम्‌ ” | दति ॥०॥१२॥०॥

| ₹२प्र.€ ख. | WABAA | ४१६

विष्णोदटु्रोऽसौत्यौदुम्बरं शुरं faa आदश वा॥ १३॥

प्रते श्रवलोकयति । प्रकेत इति पाठे श्रवलोकयेदित्यथः | fasaaq ॥ ० Natio ॥

ओषधे चायस्वेनमिति सत्त दभपिच्जूलौदश्िणायां कपुष्णिकायामभिशिरोग्रा निदधाति i १४॥

्आखादितानामेकरविश्रतिदभंपिश्चूलोनां मध्यात्‌ सप्र ZH fageteetar कुमारस्य efaurat agfunraa, sta चायस्ेति मन्त्रेण निदधाति स्थापयति। कथम्‌ ? gaa afafacisor:, श्िरसोऽभिसमुखान्यय्ाणि यासां, तथाविधाः ॥ ol १४॥ ०)

ता वामेन पाणिना निषद्य दक्षिणेन पाशिनो- दुम्बरं at शहौत्वाऽऽदश' वाऽभिनिदधाति स्वधिते मैनएदि्सोरिति ॥ ey i

ता. दभेपिच्लूलो द चिएकपुष्णिकाश्च, वामेन "पाणिनिः ‘faze -निःगरेषेण गदला । ‘at वामेनाभिग्टद्यः-इति पाठ- wana: । ‘efata पाणिनिः शश्रौदुम्बरं ytd ar पव्वेमासा दितम्‌, “af खवतोभावेन, ‘freufa’ way धार - यति,-खधिते मेनभितिमन्त्ेए । चुर west वा तथा निधा-

५२. गोभिलोयं ` [स्प्र.€ ख.

तथ्यो यथा सव्व faye: aaqty efauagfuaraag: स्यरित्यथेः॥ ०॥१५॥ ° । निचय च,-

येन पुषा इदस्पतेरिति चिः प्रां प्रोहत्यप्रच्छिन्दन्‌ aay दिस्तुष्णौम्‌ ॥ १६॥

जिर्व्वार त्रयं प्राञ्चं प्रागगतं प्रोहति प्ररयति-प्रसारयनोल्येतव्‌ | fa gaa? भप्रच्छिन्दन्‌ केशच्छेदनमकुव्वेन्‌ | चुरस्तथा प्रसार- यितयो यथा ant न च्छिद्यन्ते, दत्यथंः। fa व्वष्णौमेव प्रोहति 2 न । कथन्तहि ? येन पूषा दति यजुषा सष्टरेकवार प्रोहति, aul वारदयम्‌ ॥ ० hte lic ॥

अथायसेन प्रच्छिद्यानड्हे गोमये निदधाति ॥ १७॥

श्रयति पूव्प्रहृतायम्‌ । यः gene: चूरपाणिनां पितः, तदौयेन श्रायसेन लौ दमयेन चुरण, प्रच्छिद्य प्रकषण asset far सहेव zfaut कपुष्णिकां दिला, श्रानडदे गोमये waren: खमासादिते, निदधाति स्थापयति | मन््ातुपदेगश्राद्‌व्याइतिभि- fray ven १७॥०॥

VARA SAM कपुच्छलम्‌ ॥ १८ ॥

एतया श्रनन्तरोक्रयेवाट़ता परिपाखखा ques संस्र््यादिति वाक्यग्रेषः। के शिरसि पश्चाद्भागे पुच्छवत्‌ लम्बते यः केश्रपाग्रः, स कपुच्छलः-दृत्याख्यायते ॥०॥ १८।॥ ०॥

| शप्र. € ख. | ग्टह्यसचम्‌ | ४२

रतयोत्तरां कपुष्णिकाम्‌ ॥ १€ ॥

SAMI वामउचनः | वामामपि कपुग्णिकामेतयेवाटता SMA ॥ ० ॥ ९९ ॥ ° ॥

किमेतया समत्तवेवाट़ता, श्रय जपत्यायमगा दित्येवमादि कया ससखकर्य्ात्‌ ? न । कतमया तदि ? उच्यते |

sama त्वेवाभिनिवत्तयेत्‌ ॥ 2° ॥

प्राक्तन दूचद्यभनेन विश्ि्यते । उन्दनग्र्ति क्तेदनप्रशत्येव श्राटतम्‌, भ्रमि स्वंतोभावेन निवनत्तयेत्‌ manda, न पुनः सर्वाऽप्यादावत्तनोया । तसात्‌ “दविणेन पाणिनाऽप श्रादाय- इत्येवमादि कामाटतमावत्तयेत्‌, न ततः प्र्वामपोत्यर्थः। तुश्नब्टो- विग्रेषणायैः | कयन्ञाम ? कपुच्छले सुख््रियमाणे कुमारमुदमखव धारयेत्‌ ; यथा प्राञ्च Weare कत्तं wad “उन्दनप्रति दधा अभिनिर्वत्तयेत्‌"- दति केचित्‌ पठन्ति । तच व्यक्त एवायं; ॥ ०॥२०॥ ०॥

surat पाणिभ्यां मूडानं परिशद्य जपेत्‌ area HAA ॥ २१॥

Welt FATA । WAT ॥ ०॥२१॥०॥ शतयैवादता स्याः ॥ २२॥

एतया yeaa aaa fear: aa श्रधस्तनोक्राः सस्कारा-

GRR गोभिलोयं | रप्र.९ख. |

भवन्ति | न qatar: डाकरणाभिग्रायमेव वचनं वणंनोयम्‌ | कुतः ? एवकारेण व्याघ्यवममात्‌ | "^ श्रमन्लिका तु arad स्लौणामाद्रद शेषतः ” | इत्या दिवचनाच्च ॥ ०॥२२॥०॥ किमेवभ्भूतयेवादता ? न । aus ?

तूष्णौम्‌ ॥ २३ ॥ WaT ॥ ०॥२२॥ ० ॥ fa सवमेव कमे gut भवति ? a) कथयन्तं ? उच्यते | मन्त्रेण तु होमः ॥ २४॥

यो यो होमः पूवेमभिदितः, स मन्ल्ेणेव भवति । qmeg- शब्दाय समुच्चये । तेनान्वााय्येश्राद्धमपि मन््वदेव स्यात्‌ | तदन्यतो कन्तवयमित्यथेः ॥ ° ॥ ९४॥ ° ॥

उदगग्ररत्स॒ष्य कुशलौ कारयन्ति यथागोचकुल- कल्पम्‌ ॥ २५ ॥

श्रग्नेरुत्तरत BYU गत्वा कुमारं कुंश्लौ कारयन्ति नापितेन सुष्डयन्ति। कन्तर नियमः । कथम्‌ ? ययागोचङ्ुलकल्यम्‌ | कल्पो विधिरित्यनर्यान्तरम्‌ | यथा गोच्रविधि्यया च कुलविधि- स्तदनतिक्रमेणेत्यथः | गोकल्पस्तावत्‌,- “ वाशिष्ठाः पञ्चचृड़ाः स्यस्िचडाः करु ण्डपायिनः ” |

| २ प्र, € ख. | ग्रद्यखचम्‌ | ४२२

CGM: | तथा गटद्यासंयरदः । “afaurnuel: शिष्टा श्राकेयास्िकपदिनः। ्राङ्किरखः पञ्चच्चड़ा मु ण्डाश्वगोंः श्रिखिनौऽन्ये ” | दति । कुलकल्योऽपि, यथा भद्रादिव्यानामायतनसन्निधा- विति । कौयुमराणयनोयादौनां प्राक्‌ समावत्तेनात्‌ सभिखमेव वपनम्‌ । कुतः ? “केगश्श्वश्ररोमनखानि वापयोत शिखावन्नम्‌'”- इति तच विशेषोपरेश्ादर्व्वाक्‌ सरग्रिखवपनावगतेः। उक्रञ्च कश्चप्रदोपरता | “ सशिखं वपनं काय्यमाखानाद्रद्धचारिणाम्‌ | aI श्रोरविमोच्वाय aged न चेद्भवेत्‌ "` | दूति ॥०॥२५॥०॥

नडे गोमये केशान्‌ कत्वाऽर णय्हृत्वा निख- नन्ति॥ २६ I पव्वेमासादिते Mase गोमये समस्तान्‌ Awa निधाय,

रण्यं इता नोत्वा, निखनन्ति श्ररश्छएव । बड्वचनादनियतः Ha) श्ररण्य गल्वा- दति, ‘ata गलाः-दति च पाठान्तरम्‌

तच OH एवायं: ॥ ०॥२६॥०॥

स्तम्बे हैके निदधति ॥ २७।

s—cafagraat निपातः । एके किलावचार्य्याः तौहियवा- दिस्तम्बे तान्‌ ama निदधति ॥ ०॥२७॥°॥

४२8 गोभिजोय [रप्र € ख. |

यथाथेम्‌ ॥ र्ट ॥

तन्त्रसमापनं कन्त॑व्यमित्यथेः | एवमेके । HI तु मन्यन्त, “यथा्॑मिति यस्य येनार्थः प्रयोजनं स तं gaiq—cfa । away? श्ायुषमित्यादिना मूद्धेपरियहे शते saat: कु ग्रलौकारयन्ति, श्रसावपि aque समापयत्‌” इति ॥ ° ॥ Rc ॥ ० ॥

गौदंक्िणा ॥ २९ ॥

चृड़ाकरणकब्मणः ! ° ॥ २८ ॥ ° ॥

दति महामदोपाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवामोश्भद्राचारय्यात्मज- श्रौ चन््रकान्ततर्कालद्धारस्य कृतो गोभिलोयग्द्यसचभाव्ये दितौय- प्रपाठकश्य नवमो खण्डिका ॥ ° ॥

गोभिलौयणग्द्यखूचे

दितौयप्रपाटके दण्रमो खश्िका।

---क--

श्रत ऊंसुपनयन लिङ्गः मन्ल्ाः, तेषां विनियोगं विवचुरिद-

माद, गर्भाष्टमेषु ब्राह्मणमुपनयेत्‌ ॥ ९ ॥ गर्भाष्टमेषु, गभत आरभ्य गणनया ये श्रष्टमावर्षस्तिषु | बहवचनं वयक्त्वमिप्रायम्‌ | तेषु वषु वत्तमानेषु यदोद गयनादौनां समुच्यस्तदेव त्राद्मणमुपनयेत्‌ उपनयनकश्मेणा योजयेत्‌ । उप- नयनं नाम, वेद्‌ाध्ययनायेम्‌ उप समोपे (गुरोः) नयते येन कणा तदुच्यते | तथाचाडः | ^ गद्य क्रकम्मेणा येन समप नोयते yr: | बालो वेदाय तद्योगार्‌ बालस्योपनयं fag:” | दति । श्रपि ay: "° बुरोत्रेताय वेदस्य यमस्य मियमस्य च । देवतानां समोपं वा येनासौ नौयते दिजः” ॥ इति ॥०॥१९॥ ०॥ गभकादथेषु AAA ॥ २ ॥ उपनयेदि ति वतते ॥ ० ॥ २॥ °॥ गभद्वादशषु वैश्यम्‌ ॥ ३ ॥ उपनयेत्‌ ॥ ° ॥ र ॥ ° ॥

aed गोभिलोयं | २.१० ख. |

= यदि दंवान्मानुषादा कारणणदुक्रकालातिपातः स्यात्‌, तद्‌ा HUH? GIA |

आआषोड़शाद्षाद्‌ब्राह्मणस्यानतौतः कालोभवत्ा- afar छचियस्याचतुव्विशादेश्यस्य ॥ 8 ॥

खजर चरारथेः। wa किंञ्चिदक्रव्यमल्ति। श्राङशब्दोऽचाभिविधौ न मर्यादायाम्‌ । कुतः ? श्रमिविध्यथेसम्वे मर्य्यादाऽ्थंस्यान्याय्य- लात्‌ । भद्वभाणेऽयक्षम्‌ । श्राडः श्रभिविधौ । ्रसम्भवे हि मय्योदाथां AWA! यथा श्रा पव्वेतात्‌ चखेचाणि-इति। तथाच खत्यन्तरम्‌। ^“ श्रौ पनायनिकः काञ्चः परः षोड्श्रवार्षिकः | इाविंश्रतिः परोऽन्यस्य wraafanfa: परः” | दति | “fare षोड श्रादर्षात्‌ went दा विश्रतेः परम्‌ | वेश्यस्या ्टजिकादब्दात्‌ सा वि्रौपतनं भवेत्‌ ” | दूति | “^ षोडशाब्दो fe विप्रस्य राजन्यस्य दिविंश्रतिः। faufa: सचतूर्यो «awe परिकौत्तिता | सावित्रौ नातिवन्तत श्रत ऊद्धं faana” । दति चेवमादि । यद्व यमवचनम्‌- ^“ पतिता यस्य atfaat दशवर्षाणि पञ्च = | ब्राह्मणस्य विगरेष् तथा राजन्यवेश्ययोः | प्रा्चिन्त भवेदेषा stare azatac: |

[ Rw. ख. | RIAA | ४२

विवखतः खतः Stara यमो धर्मरायेतत्चवित्‌ | सशिखं वपनं Bal व्रतं कुर्य्यात्‌ समाहितः | विव्यं भच्येदन्ने ब्राद्मणणन्‌ पच्च स्न वा | एकविं श्र तिराचन्त्‌ पिबेत्‌ प्र्तियावकम्‌ | wat यावकश्द्धस्य तस्यो पनयनं स्मतम्‌ ” | दति । तत्‌ पतितसाविज्ौकत्वाभावेऽपि पञ्चदश्वर्घोपरि प्रायञित्तविग्रेषोपदेशायम्‌ ¦ न पुनः पञ्चदशवर्षोपरि पतित- सा विरो कत्वमस्याथेः | तथा विधव चनयक्ररभावात्‌ । लघृनः प्राय- fanaa ¦ पतितसाविचोकाणं डदि त्रात्यस्तोमः aa प्रायश्चित्तम्‌ | राजन्यवेश्वयोश्चा विशषात्‌ । तथा राजन्यैश्ययोः,- दति agua चतियवेश्छयोरपि पञ्चदशवर्षोपरि तत्‌ प्राय ित्तमविग्रेषष्णोपदिश्यते। तयोश्च पतितसा विचौकल्वाभावेऽपि वचनबलात्‌ तप्रायधिन्तमित्यकामेनापि वाच्यम्‌ । तत्छामान्यात्‌ न्राह्मणस्यापि तथेव वणेयितुं युक्तम्‌ । तस्मात्‌ “पतिता ae सा विच्रौ- त्यस्य यस्य साविचो रहण न सम्पन्नमित्ययम्येः | न दि an पञ्च च वर्षाणि सावित्रो पततोति शक्यते वकम्‌ । भवतामपि aggaa पतनस्यानुमतलात्‌ । विज्ञानेश्वरेणपि,- यस्यो पनयने श्रापद्भावेनं तत्कालातिक्रमस्तस्य यमोक्रप्रायसित्त- मभिघाय,-श्रनापद्यतिक्रमे तु मानवं चेमासिकम्‌, तत्रैव पञ्चदश्न- वषादृद्धमपि कियत्काला तिक्रमे agreaad ब्रात्यस्तो मोवा, इति वदता एतदेवमतमङ्गोङृत मित्यवगम्यते | तस्मात्‌, श्रस्माद्यमवचनादाडनेमर्य्यादायेतां wa शूलहस्तः

8२८ am farettar [Rote य. |

परास्तः | त्रात्यस्तोमे सखपादनवधेनूनाम्‌, श्रच तु सपादधेनु- चयाणां खयमेव सङ्लितत्ेन वेषम्यापन्तः । यान्ञवटल्क्यौ कायां यमेवा भि विध्यथैतायावणेनाच्च | पतितसा विक्ोकपरतया वणेन च चतियवेश्धयोरपि तावतैव पतितसाविच्रौकताऽऽपत्तेः) न चेवमिश्यते ।

रधनन्दनस्तु,--यमवचनस्य प्रथमन्लो काद्धं यमाचमभुपन्यस्यन्‌ पर- प्रतौ कञ्चापङ्भूवानः “एभिः षोड शवर्षोपरि यमेन पञ्चद शवर्षोपरि यत्‌ पतनमभिडित, तद्रभेजन्मप्रख्तिगणनयाऽविरद्ध म्‌" दत्यार | तद्‌ष्यनादरणोयम्‌ | पर्वाक्रयुक्या यमेन पञ्चद्‌ शवर्षोपरि पतन- स्यानभिदहितलात्‌ | गभप्रखतिगणएनयाऽपि षोड शवर्षान्तिममा सन्नय- स्याऽसंग्रदाच्च | fag) पतितशाविन्ौकलाभावेऽपि इाद्‌भ्र- षोड्ग्र विश्तोशेदतोता श्रवडद्धकाल्लाभवन्तिः-दति पेटिनसिवच- नात्‌ इादश्रवर्षादयुपरि प्रत्यवायाश्यवन्ञापनं खयमेव वफितम्‌ | तत्‌ किम्रापि तथेव न वणितिमिति स एव जानाति ! तस्मात्‌, तन्मतेऽपि इादशवर्षोपरि ब्राह्मणस्य ayaryfayta: प्राय- fana, पञ्चदश्रवर्षोपरि यमोक्तरमेकविंशतिराचत्रतम्‌, त्रात्यप्राय- शित्त एुनरतोऽषयु् भवितु युक्रम्‌ | ब्राह्मणस्य दाद्‌ शवर्षोपरि aerarefagia: प्रायधिन्तमपि खयमेवोक्रम्‌ । argue विशे- षेण प्रायञ्चिन्तम्‌- दति वदन्‌ यमोऽपि पुरस्तात्‌ सामान्यप्राय- अन्तमस्य बोधयति |

वयन्त पश्यामः | ब्राह्मणस्य द्वादश्रवरषोपरि महाव्याइतिदहोम- प्रायशिन्ताभिधानमप्यलुचितमेव | श्रष्टवर्षोपरि खल्रतत्‌ स्यात्‌

[ रघ. १० ख. | VIANA । BRE

HA कारणात्‌ ? तस्य FBR aa | कुतस्तस्य सुख्यकालत्वम्‌ ? प्रथमोपदिष्टलात्‌ । "समर्थ्य चेपायोगः- दूति न्यायात्‌ । “श्रष्टवषं ब्राह्मणसुपनयोतः- दति च श्रतेः। तस्माद्‌ ब्राह्मणशस्याष्टद्षापरि, चवचिययस्येकाद श्रवर्षोपरि, वैश्यस्य द्वादश्चवर्षोपरि महाव्याइतिरहोमः प्रायशित्तम्‌ ' तथाच स्मरणम्‌ | “may तेषु कालेषु ay चोदितमारभेत्‌ । प्रायञित्प्रकरणप्रोक्रां निष्कतिमाचरेत्‌ ” | दति । यत्त. “PENT श्रतिपत्येरन्‌ खकालाचेत्‌ कथश्चन | वेतदैव Hala ये द्वपनयनादधः ">, दति कप्रदौपे, उपनयनादधः,-इति करणादपनयनकालाति- पाते न महाव्या इतिहोमः प्रायश्चित्तमिति प्रतोयते । तद्‌ गौण- कालस्याप्यतिपाते बोद्धव्यम्‌ । कुतः? श्रविरोघात्‌ । उपनयन-

कालातिपाते च तदभावावगतेः। षोड़्गवर्षादिपय्थेन्तं ew- TANARIS उपनयनस्याचय्यणोच्यते | एतदेवेव्येवकारकरण्ण- चो पनयनात्‌ ga महाव्यादइतिहोम एव प्राय्ित्तम्‌, उप- नयने तु न तावन््राचम्‌, श्रपितु ब्रात्यस्तमोऽपौति वा वणनो- यम्‌ । Way भवतोऽनुमतम्‌ |

पेठिनसिवचनेन तु ब्राह्मणस्य दाद्‌ शवर्षो परि प्रायधित्तान्नरम्‌ | यमवचनात्‌ तु सवेषामेव पञ्चदशवर्षाप्यंकविंगश्नतिराचव्रतम्‌। उचियवेश्ययोः पुनः षोड्शविंग्रतिवर्षाद्द्धं प्रायञिन्तान्तरं पेटि- नसिवचनादुन्वेयम्‌ । eae ब्रात्यस्तोमः,- दति

४३० गोभिलोयं [ रप्र. १५० ख. |

बोद्वयम्‌ ' afay पके, पञ्चद शवर्घो परि यथा argue विगरेषेण प्रायतन्त भवेत्‌, तथा राजन्यवेश्वयोरपि विशेषेण प्रायञिन्तं भवेदिति यमवचनस्याथेः । तदनेन asada मामान्वप्रायञित्तं पुरस्तादस्ति, दति दशयति |

वस्तुतस्तु पेटिनसिवचनं शाखान्तर विषयमेव नासमश्छछाखा विष- यम्‌ । विभिन्नशाखिनः खल्वाचाय्यां भिन्नानि वचनानि रचयाम्ब- wai) तन्नास्ति सरव्वंषामेकविषयलम्‌ | श्रतएव, ्रवर्ड्धकालाः भवन्ति, त्युक्तम्‌ । भिन्नो खल्िमावर्यो,-यख कालावरोधो- यच्चाल्यप्रायञित्तम्‌- दति एवमन्यान्यपि वचनानि व्याख्येयानि | केचित्‌ पुननिबन्धारः एतदननुसन्धानाद्वा लोकप्रज्ञास्रदादा पाण्डित्य तिश्यष्यापनादा विभिन्नगशाखाविषयाणामपि वचनानां सामञ्नस्याय वङ्ायाखमकूव्वेन्त | तदस्माभिरपि aufya शाम- शस्यकरणाय हतः प्रयलः। श्रन्यथा खल्वर््वाचौनाः प्राचोननिबन्धषु बहमानात्‌ पक्षपाताच्चास्मत्ते व्याख्याने न श्रदध्यरूपालम्भश्च कुय्येरिति । wary विभिन्नविषयाणां वचनानां नाद्धेकविष- यत्वम्‌ । श्रश्क्यसम्पादश्च सव्व॑षां सामञ्स्यभिति ग्क्रमो वयं Few

यितुम्‌ । परन्तु ग्न्धगोरवभयादत् मूकौभवामः । धौमद्धिरेव तदृहनो नित्यस्तु किं विस्तरेण? ॥ ०॥४॥ °॥

अत Sg पतितसाविकौका भवन्ति ॥ ५ i

्रतोऽस्मात्‌ RIZE चयोऽप्ेते पतितसावि्ौका भवन्ति | खकाले साविच्याम्‌-गायश्यामनुच्यमानायां ये पतन्ति प्रायचित्त-

[rw ९० ख. | WAEAZ | ¢ ३१

विग्रेषभागिनो भवन्ति, a दमे पतितसाविनोका mary HUM Wot wo ti

नैनानुपनयेयुनौध्यापयेयुन याजयेयनेभिविवंव- दहेयुः ॥ € i

एनः प्ररृत्यन्तरमेतदथंः। नेतान्‌ दति केचित्‌ vata) एतान्‌ पतितसा वित्रौकान्‌ चथाणणं प्ररतत्वादडवचनम्‌ । नो पनयेयत्रात्य- स्तोमात्‌ करतो व्विना | तथाच सत्यन्तरम्‌ ।

“sq sg Baad यथाकालमसंस्लाः |

atfastafaar aren ब्रात्यस्तोमादृते क्रतोः ” ॥ दति । उपनयेयुरिति बहवचनं तत्कन्तैसंसगिंणमपि प्राय- सिन्तप्रश्चापना्यंम्‌ । तथाच स्मरणम्‌ | “malware भुक्ताऽन्नं apnea wafa | यञ्चोपनयते ब्रात्यान्‌ fafa: wey: स eta” ।

दूति । एवञुत्तरत्रापि बोद्धयम्‌ । नेनानध्यापयेचुः । नेनान्‌ याजयेयुः । श्रविग्रेषात्‌ पाकयन्ेरपि। न एभिः शह विवेयुः- विवाहं qu: | विवादयेयरिति पठे, एभिः सह विवाहं म कारयेथुरिति व्याख्येयम्‌ । उपनयनप्रतिषेधादेव way प्रतिषेधे fag यदि कनविक्ञोभादन्नानादा sear: श्यः, तथापि नेवो- तराणि कश्माशि पतितसाविच्रौौकाणां gatq—<fa सर्व्वेषां पाठः क्रियते ॥ °॥ eho |

४३२ गोभिलोयं [२्र,१० ख. |

यददरुपैष्यन्माणवको भवति प्रग wa तद्‌द- भोजयन्ति कुशलौ कारयन्त्या ्ावयन्त्यलङकव्वनत्य वाससाऽ+च्छादयन्ति ॥ ७ ॥

यद्‌ दयंस्िन्नदनि | माएवकः- द त्यनघोतवेदो भण्यते | तथा चोक्रम्‌ । “श्रनृचो माणवको ज्ञेयः द्रति । यद्‌ ₹दर्माणवक- उपेष्यन्‌ ema कार यिय्यन्‌ भवति, यस्िन्नदन्य॒पनयनमस्य करिव्यते- इत्यथः | तद दस्तस्मिन्न नि, प्रगे एव प्रातरेव, एनं माणवकं भोजयन्ति । एवकारकरणत्‌ प्रग Uda भोजयन्ति, न तु भोजनात्‌ पर कथं कम्म, दत्याश्रङ्नोयमित्येपदिश्ति | किं भोजयन्ति? चौरादिकम्‌ | कस्मात्‌ ? "पयोयवाम्वामिचादहाराः mam दिजातोनाम्‌ "दति तन्त्रान्तर दशनात्‌, दति तत्वतः |

कुश्लोकारयन्ति मुण्डयन्ति ¦ श्राञ्ञावयन्ति खपयन्ति । ae ङुव्वेन्ति केयुरङरुण्डला दिभिः | श्रहतेनाचखेनाग्टदितेन वासशा- वच्छमाणन वसनेन श्राच्छादयन्ति | वाससा, दत्येकवचननि्दश्रात्‌ श्रधरौयवसनमेवेतत्‌ | उन्तरौयन्त्‌,-उपरिष्टात्‌ यद जिनं दचयि-

व्यति, तदेव स्यात्‌ । way बहुवचनात्‌ कन्हुरनियमः | Ge ~ SX मासकरणणदुपन्यासमात्रमेवेतत्‌, न पुनरेष एव क्रमः। ज्यो तिःशास्तर- विरोधात्‌ । तत्र fe भक्स्य चौरप्रतिषेधोऽनुशरिख्यते i यया । ५ न सलातमा च गमनोन्पमखभ्डषितानां

नाग्यक्रभुक्रर एकालनिरा सनानाम्‌ ।

सन्ध्यानिशाक्‌जदिने च fant च frm

चौरं fea न नवमेऽङ्कि न चापि fama” 1

rR arte ख. | WABAT | BRR

दूति । तस्मादादौ कृश्रलोकारयन्ति, तत araafe, ततो- भोजयन्ति । एवमके । वयन्त पश्यामः । श्रसमासकर एमेकेकक्रि- यापरिसमापनानन्तरमपरापरा करिया यथा स्यादित्येवम्म्‌ | तेन पाठक्रमारेवामूषां क्रियाणां कमः प्रत्येतव्यः । ज्योतिःग्रास्लनिषेधस्तु ara निविश्रते | कुतः ? श्राचाय्येद्ुजावगतक्रमविरोधात्‌ | सामा- aurea विगशेषेतरपरताया न्याय्यलाच्च | Wawa समावत्तनेऽप्य- मुमेव क्रममद्षां क्रियाणं सूचयति |

"यज्ञो पवोतमपि ददानोमेव देयम्‌ । कुतः ? यज्नोपवोति- नाऽऽचान्तदेकेन शत्यम्‌- दूति वचनात्‌" इति केचित्‌ । तद्‌सङ्ग- तम्‌ । प्रमाणाभावात्‌ । यन्नोपवोतिना छत्यम्‌- दूति वचनञ्च पुरुषा्थसयेव सतो यज्ञोपवोतस्य कर्मार्चतामाचमुपदिश्तिन त्‌ तदपि विदधाति, दति खल्ववो चाम | किन्त॒ दिराचमनमिदानै aaa | “Sat Yat चत्वा खाला विपरिधाय च-दति वचनात्‌ । यज्ञो पवोतधारणक्रमं परतोवच्यामः ॥ ° HO ॥ ० ॥

वाससाऽऽच्छादयन्ति, दत्य॒क्रम्‌ । इदानौँं args ai वाशांसि विशेषतो विधातुमाद,-

AMMA TAT aa वसनानि ॥ EI चमा श्रतसौ, तस्या Te Sta तसरादि । ग्रणस्येदं शराणएम्‌ | कार्पाशखेदं aie) उर्णा मेषादिलोम, तस्या ददमौणेम्‌ | पश्चात्‌ दन्दसमाबः। एषां ब्राह्मणदरोनामेतानि वसनानि भवन्ति | ब्रह्मचारिणं faasfa वसनानां चतुष्टसुपरिष्टादुपपाद यिति | तदिदमधरो यव्सनदिषयं सूच्‌ ee Shel

HO

९२९ गोभिलोय (Rate ख. |

ञ्रैशेयरोरवाजान्यजिनानि ॥ < ॥

एणः FUT: FUATY HOA! GNI | तया चोक्तम्‌। “gaat माएवको FH: एणः AUT स्मृतः | रर्र्गेरम्गः प्रो क्रस्ताम्नलः शण उच्यते ” |

दति । श्रजब्कागः | एण्या दद मेणेयम्‌, `"एण्यादक्‌""- दति पाणिनिस्मरणात्‌ | एणस्येदमित्ययं तु tufafa स्यात्‌ | भटना- रायणस्तु, एणस्येद्‌ भित्येवाद | रुरो रिदं रौरवम्‌, श्रजस्येद माजम्‌ | एतान्यजिनानि चर्म्मणि यथाक्रम argureltat भवन्ति । तदिर्‌- मुत्तरौयाभिप्रायं चम्‌ । ga? “watenctarfw—<fa ग्टद्यान्तरखूचरणणत्‌ ॥ ०॥९॥ ० ॥

मुज्ञकाशताम्बल्यो THAT ॥ १० ॥

मुच्जकाशो प्रसिद्धो । aaa: wu: । कुतः ? 'ताम्बलः We उच्यते"- दति वचनात्‌ । केचित्त मुज्ञकाश्रताद्धून्यो र ग्नाः दति Gans मन्यन्ते । ताम्बलः wa उच्यते-द्त्यचापि, area: wa उच्यते, दति पटन्ति। उभययाऽप्य्या न भिद्यते । aza- al UA: मेखलाः यथाक्रम ब्राह्यणदौनां भवन्ति। तथा मनुः | “ats faaq समा शच्तणा areal विप्रस्य मेखला । तियस्य च मौर्वं च्या वेश्यस्य शणतान्तवौ | मुञ्जालाभे तु RAW ङुशाश्मान्तकवषूजैः | faa यन्धिनेकेन विभिः पञ्चभिरेव ar” | दति ॥ ० ॥९०॥०॥

| २प्र. १० ख, | WIAAA | ४२५

पाशेवैल्वाश्वत्थादण्डाः ॥ ११ ॥ पणेः पलाग्रः। विष्बाश्वत्थौ प्रसिद्धौ । ब्राह्मणादौनां यथाक्रम पाशंदयोदण्डा भवन्ति| दण्डोदघातेर्घारयतिकश्रेणः। आ्र्रापि खत्यन्तरोक्रो विशेषो zea: | यया मनुः | "^ कंश्ान्तिको ब्राह्मणस्य दण्डः काय्येः प्रमाणतः | ललाटसक्ितो राज्ञः स्यात्त नासान्तिको fam: ।

ऋजवस्ते त्‌ सव्वं STAT: TASHA: | अनुद्धेगकरा नृणां Tae नाभ्निदूषिताः” | दूति ॥ ०॥१२१२॥ oy ददानोसुक्रानां वक्षनानां विषयव्यवस्थासुपदि ति, arava वा वसनं ब्राह्यणस्य कार्पासं छचि- यस्थाविकं वेश्यस्य ॥ १२॥ Sa सूतम्‌ ॥ ० ॥ URN ON रतेनैवेतराणि द्रव्याणि व्याख्यातानि ॥ १३॥ एतेनेवानुसारेण दतराण्यपि द्रवा नि,-अरजिन-रग्ना-दण्ड- रूपाणि, arguetat यथाक्रमं व्याख्यातान्यक्रानि। तथाच, रेयमजिनं aA cra पार्णोदण्डश्च argue, रौरवमजिनं RII Tia वेल्वोदण्डख ware, श्राजमजिनं ताम्नलो THAT श्राशवत्योद्‌ण्डश्च वेश्यस्य ॥ ० ॥ १ २ ॥ ° ॥ अलाभे धा सर्वाणि स्वेषाम्‌ ॥ १४ | खखजात्यक्तवसनादौनामलाभे सर्वाणि वसनादोनि सर्वषां

भवन्ति ययालाभम्‌ ॥ ०॥१४॥ ०॥

gad गोभिलौयं | २ प्र, १० ख, |

पुरस्ताच्छालाया उपलिपतेऽभ्रिरुपसमाहितो भवति ॥ १५ ॥

रुतभाव्य GAA ॥ ° ॥१५॥०॥

aa व्रतपत इति हत्वा पश्चादग्रेरुदगयेषु दर्भेषु प्राडाचाय्याऽवतिष्ठते ॥ १६ ॥

यथा पाणिग्दणे तथा चृड़ाकम्मेष्यपनयनेः-दत्यतिदे शाद्प- नयनकम्मेणः पुरस्ताचोपरिषटटाच मदावययादइतिभिश्चतसख श्राडतयो- भवन्ति । तदाडतिचतुष्टयं gal, aq त्रतपते-इत्यादिपश्चभि- Hea: ( श्रनादेशादाच्येन) प्ञ्चाङतीञ्च डला area: पश्चाद- मेर्दगयेषु दष प्राङमुख ऊद्ध स्तिष्ठति । डला श्राचायीऽवति- छते- दरति श्रवणात्‌ कचेन्तरानुपदेग्राच्च श्राचाय्ये एव Teta । मन्तन्त॒ माणवक wa जपति । कस्मात्‌ ? aa चरिव्यामि- दइत्यादिमन््लिङ्गात्‌ |

तस्मात्‌, -करणएलाद्‌ाचाय्ये एव मन्त जपतिः-इति ब्रुवती सरलाऽनारे यवचनेव | व्रतान्ते व्रतमचार्षमित्यादेन्रद्यचारिपाटख्य खयमेव वणेनादच्रापि aaa वणयितुमुचितलाच ) ‘ad चरि- व्यामिः- दति मन्त्रलिङ्गं q खलिकस्थानौो यल्ाद्‌ा चाय्यैस्य याच्य- स्थानोयताच माणवकस्य मन्त्ेरम्या दि प्राथना ब्रह्मचारिणे नाचा- ययेस्य । तथाच, भ्यां वे काञ्चन यज्ञखव्िज श्राग्रिषमाश्रासते सा यजमानस्येव'- दत्य्यस्यान एव तस्याः मरम्भः । श्राचायैमाणएवकयोः तिग्‌ यजमानस्थानोयवे श्राचाय्येस्य मन्लपाठे च प्रमाणयेवाभा- वात्‌ | ्रधिकञ्च पूवभेवोक्रमिति नेह पुनरुच्यते |

[RW re ख. | WUGAA । ४ २७

चच, aq चरिव्यामि-दति aaa साकाङ्घुलान्निरा- काङ्खगै करणाय त्रतनामकालपरिणामयोरादे श्रः RAB ;-एतद्त- मियत्कालिकम्‌-दति । कुतः ? “TPMT HATS ब्रतनाम प्रवाचयेत्‌ | चरिष्ये यावदन्ताय सावित्रे चान्तकौत्तनम्‌"' |

दति गृद्यासग्रहवचनात्‌ We ee tel

अन्तरेणाग्न्याचा्यौ माणवकोऽच्जलिकतोऽभिमुख- आचायमुदगग्रेषु TAZ ॥ १७॥

satan मध्यवचनः। तद्योगाच्च ्रन्वाचार्ययोः-दति ॥ + ५ व्ययो £ = अ,

षष्ठ्यथ दितोया । श्रन्धाचाग्थेयो मध्यदेशं 'माणएवकः' श्रञ्नलिरृतः

छ ताञ्नलिः, च्र्ञलिश्ान्न प्रसारितो न भुकुलितः। कय ज्ञायते ?

उपरिष्टात्‌ aarat पूरणोपदे शात्‌ । श्रभिमुख श्राचाय्येम्‌, श्राचा-

ययाभिमुखः-म्रत्यङ्मु खः- दरत्येतत्‌ | sendy दमेषु श्रवतिष्ठतेः-

द्रत्यनुवत्तनोयम्‌ lot १९७॥ ० |

तस्थ दशिणतोऽवस्थाय मन््रवान्‌ ब्रा्यणोऽपाम- sate पूरयति ॥ १८ |

तस्य श्रनन्तरोक्तस्य मा एवकस्य, द चिणएतो द चिणस्यां दिशि भ द्च्चिणएपाश्चं । कस्मात्‌ ? माङ्गलिकलात्‌ । प्रत्यङमुखस्य माएव- कस्य cfauny aaa द ्िणामुखलमवस्थातुः स्यात्‌ | तच्वामङ्गलम्‌ | तस्मात्‌, प्राचो सौग्याऽपराजिता- इति परिगिष्टा- नुयाञ्च, यथो द डसुखलं भवति तयाऽवस्थातव्यम्‌ । ्रवखाय Hy

४२८ गो भिलौयं [ रप्र, १. खे. |

fear) कः? waa श्रघौतवेदो argu: किं करोति ? श्रपामद्धिरच्ञलिं माणवकस्य पूरयति | मन्ल्ानुपदे शाद्‌ व्याइतिभिः io li cohol

उपरिष्टाचाचाय्यस्य ॥ १९ ॥

उपरिष्टात्‌ माणएवकान्नलिपूरणात्‌ परस्तात्‌, आचाय्थेस्याञ्ज- लिमद्धिः पूरयति । स एव ब्रह्मणः wot ee io ॥

प्रे्माणोजपत्यागन्त्रा समगन्महोति ॥ २० ॥

माणवक Tate: श्रागन्त्ा-दति वसानं मन्तं जपति | कोजपति ? sara: | aad? खस्ि चरतादयम्‌-दति मन्ललिङ्गात्‌ i परस्मात्‌ सिंहावलो कितन्यायेनानुषद्गाच ॥ ° | Ro eo}

पिला qwe4re:,—

ब्रह्मचमागामिति वाचयति ॥ २९१९॥

ब्रह्मचय्येमिति मन्तं माणवकं पाठयति ne eet

कोनामासौति नामधेयं पृच्छति तस्याचाय्यः ॥ 22 I कोनामासि,-दति तस्य माणवकस्य नामधेयमाचाय्येः पच्छतिं ॥०॥२९॥ ०॥ किं शवा ?2- अभिवादनौयं नामधेयं कल्ययित्वा ॥ २३ ॥ अभिवादनं पादयदएमित्यन्यान्तरम्‌ । aa हितमभिवाद-

| २५.१९० ख. | RAAF | ४३९

नोय नामधेयं तद्‌ानोमेवाचाय्येः कल्पयित्वा । अ्रमिवादनौोयमिति करणात्‌ सवेन्ेवाभिवादनकाले ददमेव नामोच्चारणोयमिति- गम्यते ॥ ०॥२रे॥०॥ प्रभिवादनोयं नाम विशिनष्टि. देवताश्रथ वा नक्षाश्रयं वा ॥ २४ ॥

देवताश्रय Cuan वा, नचचाश्रय श्तपदचक्रोक्रजन्- कालो ननचचपादानुषारि वा ho WR gle i

गोचाश्रयमष्येके ॥ २५ ॥

Mame शाण्डिल्यः-दृत्यादिरूपमपि नामेके भ्रावार्य्याम- न्यन्ते | “गोचा्रयमिल्येके-दति पाठेऽपि व्यक्र एवाथः | एवञ्च, द्‌ दानोमेवाभिवादनौयनामकल्पनानन्तरं नाम-प्रच्छासूचणान््माएव- कोऽप्येतदेव नाम कथथेदित्यर्थाद वगम्यते ॥ ०॥२५॥०॥

माणवकेन श्रमुकनामाऽस्रोति नान्नि कथिते,-

उत्सृज्यापामश्चलिमाचायया दषश्िणेन पाणिना दक्षिणं पाणिटःसाङ्गश्टं शह्ाति,- देवस्य ते सवितुः Peasant पूष्णोदस्ताभ्यार TET साविति ॥ २६ ॥

श्रपामञ्जलिमुतच्य त्यक्ता were: खेन द्चिणेन पाणिना माणवकस्य दचिणं पाणि साङ्गुष्टमङ्क्ठसहित गठह्ञाति देवस्य a— इति Hau) मन्त्रपाठानन्तरं दस्तग्रदणं बोद्धव्यम्‌ । श्रसाविति घवेनामस्थाने च सखम्बोधनविभक्यन्त माएवकनाम प्रयोच्छम्‌ |

88 ° गोभिलौयं [२ प्र. १० ख. |

wi wef श्रभुकशश्मन्‌, इति । एवमन्यत्रापि श्रा वित्य संबोधन विभक्या नामग्रदणं बो द्धम्‌ । WAY, BWA माणव कस्यापि जलाश्न्यत्सगे बोध्यः । कुतः ? श्रविगेषेणो पदेशात्‌ | अतएव माणवकश्य सा द्गृ्टद चिणएपाणिग्रहणमाञ्जस्येनो पपद्यते | aga तु पूर्वापरोभावमाच्मर्यो न qatanenaafa,— द्त्यघस्तादपपादितम्‌ । श्राचाय्येस्यापि जलाश्जयत्सर्गादैककटे- aA, परमेकमाचरकदेकल्रमेव नास्ति दति न fare दनुचितम्‌ |

दानीं गहौतमाणवकदस्तस्या चाय्येसख्य, श्रभधिस्ते ₹दस्तमयदो- दितिमन््जपो भवदेवभदटरा्यनुमतः । प्रमाणन्तु BWA । मन्त बरा ह्मणेऽप्यसिन्नवसरे wets न प्ते eo Rane

2५ $ 0 c ¢ अथन प्रदशणिमावत्तयति खययस्यारतमन्वावत्त- स्ासाविति ॥ 29 ॥

श्रयति तदृ ्नियमाथेम्‌ | श्रय तस्मिन्नेव देशे प्रत्यङ्मुखमव- स्थितम्‌ एन माणवक प्रदचिण यथा भवति तथा श्रावत्तयति- पराद्‌ चिण्ेन Tega करोति, श्राचाय्यैः;ः qaufaaay । तस्िन्नेव देशेऽवख्ित श्राचाय्थे-द्ति वा वणेनोयम्‌ । श्रचाप्- सावित्यच्र पूर्ववन्नामग्रदणम्‌ ॥ ० ॥ २७॥

fata पाणिना दक्षिणमश्समन्ववग्टश्यानन्तहितां नाभिममिशगेत्‌ प्राणानां मन्धिरसौति ॥ रट ॥

sry: स्न दङिणेन पाणिना माणवकस्य द्क्िणमंसम्‌

| र प्र.१० ख, | गद्य द्धम्‌ | ४४१

waa wer व्याङतिभिरित्यथेः। श्रनन्तहित।मन्तर्धानरदहि- ताम्‌-वसनाद्यनाच्छादितामित्येतत्‌ | नाभि श्रभिष्ग्रत्‌ श्रामि- मुख्येन सयगेत्‌, प्राणानामितिमन्त्ेए । श्रचासुमितिमन्लस्याने feat- यान्त माणवकनाम ग्ररौतव्यम्‌ | एवमन्यत्रापि श्रमुमिति मन्त्रस्थाने दितौयान्तमाणवकनामयदणं AAV ॥ ०॥२८॥०॥

उत्सृष्य नाभिदेशमहर इति ॥ २९ ॥

खपेतिगेतिकम्मा | नाभिदिश्मिति fear aatoret । उत्सुष्य करं नाभिदिश्रसमो पमूद्धं नोला,-माणएवकस्योदर एवावस्था- प्यव्यतत्‌ |

एव वा-

afazufafa यत्ययात्‌ पञ्चम्यथे दितौया । नाभिरिश्रात्‌ करमु्सष्य, ऊद्धंसुदर नोत्वा-दत्यथः | परतो इद यदे शोत्सपेणस्य eau ददानो नाभिद्‌शादृद्धं ददयदेश्ाखाधस्तात्‌ करस्याव- स्थानमवगम्यते | प्रव्वेवन्नामिमित्यनमिधाय नाभिदग्रमित्यमि- धानात्‌ उल्धेतिकरणाच्च यख्िन्‌ प्रदेशे नाभिं vena नोलेति तयेवावगम्यते | तदैवं Beal, ae इति मन्त जपत्या- Way | भटनारयणोऽप्याद । ‘asx इति जाठरोऽद्रिर्च्यते | तस्मात्‌ नाभिदेशोपरि नाटराग्निखानसमुद रमालग्य जपेत्‌-द्ति। तदधिष्ठादत्नात्त ख'- दरति । केचित्‌ श्रभुरः इति पठन्ति । wy -दति वायुनाम- दति व्याचच्चते च । श्रन्ाघञ्घुमित्यत् दिनोयान्तं माणवकनामोचायम्‌ ॥ ०।॥२८॥०॥

४७२ गोभिलोयं | २१, १० ख. |

Tay हृदयदेश छन इति ॥ ३० । SQN जटरादृद्धं Wa करं नौला, -तमालश्येत्यथः | ana दति मन्त्रं जपत्याचाच्येः। anaes द यपुरूषो- Aga | तस्मात्‌ इदयमालभ्य जपति ॥०॥२०॥०॥

दक्षिणेन पाणिना दक्षिणमरःसमन्वालभ्य प्रजापतये त्वा परिददाम्यसाविति ॥ ३१ ॥

saat दविणेन पाणिना माणवकस्य द्‌ क्चिएमंसं स्पष्टा प्रजापतये दति मन्त जपति । श्रचासावित्यत्र सम्बोधनविभक्ा

माएवकनामग्रदणएम्‌ ॥ ० ॥३२९॥ ° i

सव्येन सव्य देवाय त्वा सविचे परिददाम्यसाविति ॥३२॥

प्राचाय्येः सव्येन वामेन पाणिना माणवकस्य सव्यमंसमन्वा लभ्य दवाय ला-इति मन्तं जपति । श्रचापि पूवेवन्ञामय्रदएम्‌ ॥ ° ॥

aero t

अथेन? संप्रेष्यति ब्रह्मचाय्येस्यसाविति ॥ ३३ ॥

श्रयति पूवेप्रकतायम्‌ | श्रय पूवेप्र्णतमंसयो गोतमेवेनं माण- वकं संप्रति समादिश्रति श्राचायेः। सप्रषयति, दति पाठेऽपि तयेवाथेः | किं aarfenfa ? ब्रह्मचार्यस्यसाविति | इतः प्रश्ति a ब्रह्मचायेसि, wat ब्रद्मचयंनियमं मधुमां सवजनादि कं ge wag च्यपरि समाभेरित्यथेः । श्रच्ापि पूववन्नामग्रदणम्‌ ॥ २ ३॥ ° | किमेष एवादेशः ? न । किन्तदिं ?-

[2 ure ख. | WEA । 888

समिधमाधेद्यपोऽश्णन कम्भेकुर्‌ मा दिवा स्वाष्ौ- रिति॥ ३४ ॥

यन्त॒ वच्छति,-श्रस्तर्मिते समिधमादधाति, दति; तां समिधे सायं प्रातराधेडि | यच्च ्रतावभिहितम्‌,- तस्मादा एतदन्नम- शिव्यन्‌ पुरस्ताच्चोपरिष्टाच्ाद्धिः परिदधातिः-दति; तदिदमा- दिश्यते,-अपोऽग्ान-दति । श्रप उटकम्‌ श्रशान भ्य भोजन कालात्पुरस्तादुपरिष्टाचेत्यथैः | wet तु ग्ाखान्तरादुपादेयौ- अश्टतस्योपस्तर एमसि खाहेति पुरस्तात्‌, श्रष्ठतस्यापिधानमसि खादेति चोपरिष्टात्‌ | अपर श्रः च्रपोऽगश्रान- दत्याचमन- मेव खमा दिश्ते तेष तेष निभित्तेषु"- दति । we तु, श्रापो- ग्रान-दरति पठन्तः RUST TAA कवाक्यतां मन्यमाना- वणयन्ति,-भोजनपूर्व्वापरयोजेलपानषशूपं यदापो शानं विहितम्‌, तत्‌ कं कुरु" दति । तदनाकरम्‌ | कषोपदश्चेवमनथंकं स्यात्‌ । पद्यमानमन््नकाण्डेऽपि श्रपो शान दत्येवमेवायमारेशः पदयते | तसमात्‌, wee यत्‌ किञ्चिदहितं कष-ररग् भूषा (TAIT, तत्‌ कुर, इत्यपर एवायमादेशः । भा दिवा areh:, fear arg मा कार्षीरिति रणा चेवमादिष्टो ब्ह्मचारो सन्येव वादम्‌- इति दति वा ब्रूयत्‌ | तञ्चादेश्मनुपालयेत्‌ | तदाद कममप्रदौपः।

“gerry समादिष्टो गुण त्रतकष्मेणि । area fata वा ब्रूयात्तत्तथेवानुपालयेत्‌"'।

दति wo age ॥

ade गोभगिलौयं [Rw १५० ख. |

उदगप्रेरत्स॒प्य प्राडगचाय्यै उपविश्त्युदगग्रेषु ey wey

उदगन्तरस्यामग्ररु्सष्य गत्वा । WE प्राडमुखः | चछन्नन्यत्‌ । उदडग्रेरितिपाठ उदड.मुखोऽर्थाद ग्रहत्तरतो गला प्राड.मुख उप- विश्तौति यास्येयम्‌ ॥०॥२५॥०॥

प्रत्धङ्माणवको दशिण्जान्वक्तोऽभिसमुख आचाय सुद गम्रेषेव THY se | माएवकस्तु द चिणएजान्वक्रोश्रमिगतद चिणएजानुकः श्राचार्याभि-

मुखः प्रत्यङ्मुख उद्‌ मगष quay उपविश्रति | श्रग्ररत्तरत एव ॥०॥ रे द॥०॥

sae चिः प्रदिणं सुच््रमेखलां परिरन्‌ वाचय- तोयं Tear परिवाधमानेत्युतस्य गोप्तौति च ॥ ₹७।

श्रय श्रनन्तरमेव-उपविष्टमेव, एनं माणवकं वाचयत्या चार्यः | fa वाचयति? za दुरक्रादिति wae गोप्नोति च मन्त इयम्‌ | किं gaa वाचयति ? सुश्जमेखलां तस्य कटिदेग्रे fa- प्रदचिएं afters प्राद्‌ चिष्धेन वार चयं परिवेष्टयन्‌ । परिदहरन्‌- दति वत्तेमाननिदेश्रात्‌ परिदहरणसमकालत्वं मन््रवाचनस्य । सत्यामपि परिदरणटत्तौ सषटदेव मन्त्रपाठः स्यात्‌ । कस्मात्‌ ? “Waa कर्राटत्तौ waza मन््वचनं रवा-दूति वचनात्‌ | श्रस्मिन्नवसरे प्रसिद्या यन्नोपवोतमिच्छन्ति"- इति कर्कापा- प्याया: । ““ग्टद्यानुक्तमपि यज्ञोपवोतमस्मिन्नेव समये परिधापयेत्‌ |

[Rare ख. | WABAA | ४४९५

मेखलाऽनन्तरम्‌-कार्पासमु पवोतं स्यात्‌"- दति मनक्तः । "पविच- चास्मे प्रयच्छति" दति जाद्वकर्णात्‌ । चवन्नोपवौतिनं ear— दति शंख्यायनाचे-दति AWAIT: | भवदे वभद्रप्रतयोऽषेवम्‌ । तच,- ^“ मेखलामजिनं दण्डमुपवोतं क मण्डलम्‌ | aq प्रास्य विनष्टानि awit मन्त्रवत्‌ |

द्रति भलुनो पवो तग्रहणस्यापि मन््व्वाभिधानात्‌ ze च तदनुपदे शात्‌ शाखान्तरान्बन््तसुपादध्यात्‌- यज्ञो पवोतमसि--दत्येव- मादम्‌) श्रजिनमपि दद्‌ानोमेव परिधापयेत्‌--दति भवदेवरघ्‌- नन्दनौ | वस्तुतस्तु श्रजिनधारणक्रमं ATA: ॥ ०॥ ३७॥ ० ।

अथोपसोदत्यधौहि भोः साविचों मे भवाननु्र- वौत्विति i san

श्रयति पूर्वोक्त विशिष्टानन्तय्ोतनार्थम्‌ | श्रय यज्ञो पवोतघार- णानन्तरम्‌ | माणवक श्राचायमुपसौद ति-रुताञ्नलिपुट श्राचा्थै- गतचच्रुपसन्नो भवति । श्रधो दि- द्त्यनेन । श्रधौडहि waa | भोरिति ्राचायसम्बोधनम्‌ । श्रष्ययनस्यानेकल्वात्‌ विगरेषप्रतिपनत्तये पनश्च्यते,- सा विच्रोम्‌- इति, सा विच गायनम्‌ lo FS oll माएवकेनेवमभिडितः खल्वा चायेः,-

तस्मा अन्वाइ,- पच्छो च क्‌ इति ॥ se ॥

AS माणवकाय, VATS WITHIN | श्रनुरुपसगेः । कामनु- ५

Bed गोभिलोयं | २प्र.१० ख. ।

न्यात्‌ ?-साविकोम्‌ । कथम्‌ ? प्रयमन्तावत्‌, पच्छः चः पादं पाद शला | ततोऽद्बेशः- चोद मदं Bal! ततः ऋक्‌ ग्र: सव्यौग्डचम्‌ । क्‌ पः-दृरत्यचर, Waly’ —caa केचित्‌ पठन्ति । एवन्तावत्‌ सावित्रो मनुन्रूयात्‌ ie २९॥ °।

ARTISANS विहताऽकारन्ताः ॥ ४० ॥

महाव्याइतोख श्रन्वाइ-इत्यनुषञ्यते | कथश्भूताः ? विता विशेषण इताः पथक्‌ छताः-एथक्‌ एयगित्येतत्‌ | विहताः द्रति पाठे, विदताः प्रयग्भरताः न संदताः- इति स एवाथः । विताः-- दति केचित्‌ पठन्ति । तज्रापि तथेव ्ास्येयम्‌ । ॐकारान्ताः | नकारः प्रणवोऽन्ते aret तादमा ॐकारान्ताः। महाव्याहतौः- दूति Bal ॐकारान्ताः- दरति करण त्तासामन्त एव ॐकारोऽव- मम्यते । प्यमानमन्काण्डऽपि, श्रस्मिन्नेवावसरे व्याइतोनां परत- एव ॐकारः TI) तथाच, शः ॐ, भुवः ॐ, स्वः ॐ दरत्येव मनुन्रयादिति भहनारायणौपाध्यायाः । ॐ श्ः,- इत्यादिरूप- fafa भवरिवभट्ाः । उभयमतानुरोघो TATE ॐ ग्व: ७ दूत्या दिरूपम्‌- दत्यादस्म । यद्यपि प्यमानमन्लकाण्डे fret महायाहतौनां परत एवोङ्ारः प्यते, तथापि चतुर्थो दो ममन्त- पाटवत्‌ निदशेनमाचेण तथा पाठः। कथं srad? ‘fawar ऊकारान्ताः'- द ति वचनात्‌ विद्तानामोङ्कारान्तला गतेः । श्रन्यथा विदहारोपदे ग्रोऽनथेक एव Bq) faery प्रतिव्यात्येवाङ्ारं कुव्येन्ति ॥ ०॥ ४०॥ ° ॥

| र Ute ख. | ACA | 8 8

TARTS दण्डं प्रयच्छन्‌ वाचयति- सुश्रवः सुर- वसं मा कुविति vee

ZING वाचः तं IG, प्राप्तदण्डानुवारेन प्रदानमाचवि- धानात्‌ पा्णादिरूपम्‌-दरत्ययैः । तमिमं दण्डम्‌ wa ब्रह्मचा- fiw प्रयच्छन्‌ ददत्‌ सुश्रवः-दत्येतं मन्त्रं वाचयति ब्रह्मचारि ए- सेव । चशब्दाटजिनमपि cerita प्रयच्छति | कसमात्‌ 2 “सुखव- दूति दण्ड vera श्रजिनं प्रयच्छति” दूति ख शाखाभेदै पटित- लात्‌ | तस्मात्‌-श्राचा्थंणानु पदेशा दिच्छया यस्मिन्‌ ककिंित्‌ क्रमे धारणएमजिनस्य,-दृत्यसङ्गतं वचनम्‌ । अ्रजिनधारणस्या पि मनुना मन्लवत्वो पदेशात्‌ away खग्राखायामभावात्‌ “मिचस्य चचुव्वेरुणं बलोयः'- दति तेत्तिरौयग्राखापरिपदितोद्र टयः । श्रपरे एनरेतद विद्वां सोभाषन्ते-मन्ल्ानुपदे ्रादमन््रकमजिनख धार- एम्‌- दति |

‘ASE दण्ड पयच्छन्नादिश्रति"-इत्युपरिषटाद्रोरानादिषु दष्डप्रदानारेग्योः सहोपदेश्ादिदापि ददानौमाचा्यं श्रादि- शति-दति बोद्धयम्‌ । निदेश्रसामान्यात्‌ । एतदय॑मेवोभयच तुखवज्जिदेशरः। तस्मात्तदपि चकारेण समुश्चौयते श्रविगरेषात्‌ | ते चादेश्णः परतो वच्छन्ते। ब्रह्मचारौ च aaa पूव्वैवत्‌ वादृम्‌- दति @ॐ- इति वा ब्रूयात्‌ । WA तु मन्यन्ते, खशा खाभेदे पाठादेव ददानौमजिनप्रदानं सिध्यति, ai चग्रब्दो- नातौव प्रयोजनवान्‌, तस्मात्‌ वच्छमाणादे शसमु eT एव चशब्दः -दति ॥०॥४१॥०॥

98 ख गो भिल्ोयं . | RY, te ख, |

अथ et चरति ॥ ४२। श्रयग्रब्दो विश्रिष्टमानन्तयं द्योतयति : कथन्नाम ? दण्डम- जिनन्च प्रतिग्णद्यारेगांखाङ्गोरत्य भास्करमसुपस्थाय श्रनि प्रदि- Mag श्रयानन्तर aq भिच्चाकदम्बक चरति arecfa । तथाच

मनुः | ^ प्रतिग्णद्यष्छितं दण्डमुपस्थाय च भास्करम्‌ | प्रदचिणं qdienfa asa यथाविधि | दरति ॥०॥४२॥०॥ fa यामेव काञ्चिदगे fada > न । कान्तहि?

` मातरमेवाग्रे, दे चान्ये सुहृदो, यावत्यो वा afa- हिताः स्यः ॥ ४३ ॥

मातरं जननमेव श्रे प्रथमं भिक्त । दे च श्रन्ये सुददौ- लिग्धददये wag faga । यावत्यो वा योषितः सन्निहिताः सन्निधौ fam: स्यः भवेयुः, न चैनं विमानयन्ति, तावतीव भिचेत i aura मनुः |

“मातर वा eat वा arqal भगिनौ निजाम्‌ | farda भिचां प्रथमं या चेनं न विमानयेत्‌ ” ।

दति । सननिंडिताः- इति करणणत्‌ ave एव fuga न पुनः स्थानान्तरं गला- दति बोद्धवयम्‌ ‘aaa: भिचां ने देदि- दति ब्राह्मणस्य भचचरएप्रयोगः । ‘frat भवति ! मे éfe—fa चकत्चियस्य। भिता मे देहि भवति !-दति Sze ¦

२ प्र, १० ख, | WAGAA | BBE

तयाच गह्य न्तरम्‌, “भवत्पुवें ब्राह्मणो farda, भवन्म्ध्यां राजन्यो, 2 ॐ ` ८ ~ भवदन्यं वेश्यः" दरति । गौतमोऽयाद । “श्रादिमध्यान्तेषु भव- च्छन्दः प्रयोज्यो वर्णानुपरयणः"-दति | ^“ श्रादि मध्यावसानेषु भवच्छन्दो पलचिता | aguefaafant Hawai aang” ॥

दति च स्मृत्यन्तरम्‌ ॥०॥४२॥०॥

आचार्य्याय vet निवेदयति ॥ ४४ ॥

ब्रह्मचारो-दत्येव । WALI: | HHT Fee faa- द्नमाच न पुनराचार्याय ट्‌ानमेव | कस्मान्‌ ? awrwiarse- चरणस्य | मनुरपि सरति) ^“ खमाइत्याय aR’ यावदन्नममायया | निवेद्य गरवेऽस्नोयाराचम्य प्राङःमुखः शविः ” |

दति । श्रश्रौयात्‌-द्त्यच्रापि प्रचौनमेव कम्मेपदमनुषश्ननौयं निराकाङ्खलायेम्‌ । “ag भोः'-दत्ययं भेचनिवेदनप्रयोगः । तथाच ग्ह्यान्तरम्‌ । “ag भोरित्याशार्याय ae निवेद्य दन्तं प्रति- गह्ञोयात्‌"- दति | तस्मात्‌ श्राचायः पुनर्मे AG प्रदाय कणन ma समापयेदिति बोद्धव्यम्‌ । कुतः? परतो ब्रह्मचारिण एव कर्रोपदेशादिदानोमाचायंकश्मेणोऽवसानावगतेः ॥ ० ॥ ४४॥ ० ॥

safeaquraaaa । प्राङ्गिकमिदानोँः ब्रह्मचारिणः कर्त व्यमनवर््तामदहे | स खल्वय ब्रद्यचारो,- २9

९५ ° गोभिलोयं [Rao ख. |

तिष्ठत्यहःओेषं वाग्यतः 1 By | वाग्यतः मयतवागङ्धः शेषम शिष्ठ तिष्ट ति.--वच्छयमाणकर्ग्रायम्‌ ॥ ०॥ ४४ ॥ ० ll

अस्तमिते समिधमादधात्यग्रये समिधमा षमिति ॥४६॥

अस्तमिते सवितरि, (सूत्यन्तरप्राक्न सन्ध्योपासन Bat) श्रग्रये समिधमितिमन्त्रेण समिधमुक्रलक्तणामादघानि sat प्रचिपति। दूयमेवाच प्रधानाह्तिः ततखाचापि प्रस्ताचोपरिष्टाच्च इन्ध- नाथं afagafa | तथाच कश्मप्रदौपः | ^ सभिदादिष होमेषु मन्तदेवतवजिता | पुरस्ताचचोपरिष्टाच दृन्धनायं समिह्भवेत्‌ "` । दति। स ana चिप्रदोमः स्यादिति टदृष्टयम्‌ । श्र च श्रस्त- fad ्रस्तमिते,- दति a aga) कस्मात्‌ ? समावत्तनपर्यन्त- waa समिदाघधानखय Hayat उपदेशात्‌ | तथाच मनुः | ‘ata भेकचर्यामधः शरां गरोदितम्‌ । श्रासमावन्तनात्‌ कुयात्‌ रेतो पनयनो दिजः ” : दृति । श्राचायोऽपपरि्टादच्यति,-“मेखलाधारणएभेचचये- दण्डसमिदाधानोर को पस्पग़रनप्रातरभिवादा इत्येते नित्यघर््राः

दति |

Waal कम्मेणः अरम्तमिते,-दत्ेव सूचितं न प्रातरि- त्यपि । प्रातः खल्ववगः RaW: ata सूचिते श्रसूतरितोऽपि तद्‌ पवर्गोऽवगम्यतं एव । wat लाघवाथं प्रातरित्यवचनं न प्रात-

| २.१० ख. | ग्र द्य चम्‌ | ४४१.

हेमाननुज्ञानायम्‌ | तस्मात्‌ सायं प्रातश्च सभिघमादध्यात्‌ तथाच मनुः | “° प्रातरादत्य समिध सज्िदध्याद्विदायसि | साय way जडयात्ताभिरद्रिमतन्लितः ” | इति “ara प्रातः समिधमादध्यात्‌-दति च ग्टद्यान्तरम्‌। तस्मात्‌ प्रातः समिदाधानं नास्ति दत्यसक्गत वचनम्‌ i समि- दाघानानन्तरञ्चाग्रिमाचायेञ्चाभिवाद्‌येत्‌ । तथाच र्द्यान्तरम्‌ । "'इुभयचाभ्निं समिध्य गोचनामनो प्रोच्याप्मिमनिवाद्याचायंमभिक- दयेत्‌” दति ।॥०॥४९॥०॥ sual agai भोजनकालः | कुतः ? ^“ कृताग्निकार्यो ysta वाग्यतो दयुवेनुन्ञया ” | दति स्मरणात्‌ | स खल्वयं ब्रह्मचारो उपनयनकम्मेण Bsa चिराचमक्षारलवणाशौ भवति ॥ 8७ ॥ व्याख्यात GF ॥ ० ॥ ४७॥ ०॥ तस्यान्ते साविचश्चरुः ४८ ॥ तच्छब्देनो पनयनन्रतस्य परामशः | तस्योपनयनन्रतस्य न पुन- रुपनयनकम्मेणः, न वा सन्निडिततरस्य farsa | कुतः ? तस्ये- त्यानयैक्यापनत्तेः | भरन्ते-दत्येतावतेव faster । गोद्‌ानादि- AMAIA हदोमान्तरस्य वच्छमाणलाद्‌ पनयनन्रतान्तेऽपि कस्यचिदभ्यपगन्तुसुचितलाच्च | तथाच गण्ह्यान्तरम्‌ ) “खद्प्रव- चनत्रतान्ते साविचश्वरूः गो दानारौन्यनुप्रवचनोयानि त्रतान्येष््र- स्याल पाकाग्तानि भवन्ति-इति । तस्ममात्‌-उपमयनकम्मेण-

४४२ ग भिलेयं | २ प्र, ९० ख.

खत्येऽङ्कि सावित्ौचरहोमः- दति भवदेवभटृमतम्‌, उपनय- नकमोदिन एव चार्थो माणवकाय dg प्रदाय साविचचस्‌- होमं कुर्यात्‌-दति रघनन्दनमतश्चासङ्गतमेव | ("उपनयन- रूपन्नतस्यान्ते साविचरश्चरः"- दति रघनन्दनस्य खब्धाख्याऽयेवं agua | किञ्च । स खल्वयं sara afad चरू व्याख्याय पुनरपनयनकम्मेणोऽनग्तरमेव तं वणेयन्‌ नतकश्मेणो विपिवेकम- विद्धासभिवात्मान ख्यापयति । भट्रभाखेष्यक्रम्‌- “तस्य त्तस्य न कममणः न च सन्निधानात्‌ चिरातचस्य । कुतः > WAR प्रधान- गामि, दति वचनात्‌ । श्रन्यथा श्रस्यान्ते--दति ब्रयात्‌"- इति | श्रलमति प्रसङ्गन |

सविता देवता रस्येति साविच्रञ्चरुः कन्तेवयः,- दूति प्रसङ्खादि- होच्यते । सविते ला जष्टं निन्वपामौति निर्वापः । सवित्रे खाहा- दति प्रधानहोमः॥ ०॥४य८॥ ०।

wate प्रासङ्गिको कथा । प्रकतमिदानौमलवत्तामडहे-

यथाथेम्‌ ॥ ४९ ॥

उपनयनकम्मेणः परिसमािरनेनोच्यते ॥ ०॥ we ॥ ० ।

गौदक्षिणा ॥ ५० |

उपनयनकममेण एव नोपनयनव्रतस्य | कुतः ? उपनयनकम्मणो- ऽनन्तरम्‌ ` श्राचार्याय वरोदचिण- दति ग्यान्तर णात्‌ | ware गटद्यान्तरात्‌ द्चिण्यमाचार्याय दातव्या | तस्मात्‌ A¥I- चारिणे भंचप्रदानानन्तरभेवाचायंः कमरों समापयेत्‌ इति

[RU te ख. | प्द्यखचम्‌ | ४५३

भटनारायणद्यनुमतं समोचोनमवोचाम | समिद्‌ाघनस्य प्रधान- कर्मन्तरतयोपनयनकर्म्ानङ्गत्वात्‌ श्रदःप्रषस्थितेस्तादर्थ्याच्च ॥ ° | ५० ॥ ० ॥ द्यमपरा दखूचदययोजना,- TATA ॥ ५१॥ प्रेतस्य साविचचरोरवसाने यथायं यथयाप्रयोजन यथयाप्राप्र- भित्येतत्‌ | किमनेनोक्तं भवति ? vacate भवति । उपनयन- ब्रताग्ते साविचहोमं wal, wy त्रतपते-दत्यादिमन्तेः सचयि- व्यमा एविगरेषेराज्येन त्रतसमापकोमञ्च Bal, तन्तं समापयेत्‌- दति। स खस्वयमाज्यद्ोमः waa ब्रताम्तेषु स्यादिति वच्छामः॥ ०॥१५९॥०। गौदंक्िणा ॥ ५२ र्यं द्किणाऽप्यपनयनन्रतस्येव । एतदपि परस्ताद्पपादयि- व्यामः | अस्यामपि वणेनायामुपनयनकम्नेणः प्राचोनेव परिसमािः, afam च गौरेव स्यात्‌, पूर्वोक्रकारणात्‌-दति न कञ्चिद्धिरोधः। परन्त॒ सा विचचरोः कम्मक्रमस्याख्चणात्‌ ययायेमित्यस्य कर््मापवर्म- परल्ावगते श्च gaa योजना समोचौनेति प्रतिपद्यामहे । श्रतिक्रान्त- संबन्धश्ाचाय्येख्ानुमत इत्यावेदितमधस्तात्‌ ॥ ०॥५२॥ ० ॥

दति भामहो पाध्यायराधाकान्तसिद्धान्तवागो ग्रभट्ाचार्ययात्मज- श्रो चन्द्रकान्ततर्कालङ्धारस्य छतो गो भिलोयग्रह्यसू्रभाय्य दितौोयप्रपाठकस्य दशमो खण्डिका ॥ ° |

॥ सषमाप्रथाय दितोयः प्रपाठकः ॥

we Naan eee

न ar We

NS

' L' ro १३ 4 ~-? * ९.५. र x

#

८ 8.1

98:

af

६.४० - en e oe" १ श

ae ¢ a “| ॥ + 4 च ९ = क 9 क क ५ “or <a [ष भ, ° १ ‘t 1 » ; = , श्वे ty we 8 . awa * a = बी, 96 * ॥ । = She ^ ११५११ ” : ia १, i 2, „ १ ‘ |} “ 1 ॥ ‘ ™ | 1 ब्र . a : a i - a 4 ' (1 | न्‌ चे | a ॥ श । + + A a F व be नि ग a ' se # च

ai ह म ay et 4 sdaaadipscipipepytejcavaninaieresiinagraiamidte, ड ४ q ; ४ । ~ ^ | ‘3 नी ५, न ' ® = ध्र ‘= + " a? क “

४ « न a” i, ४ 4" ५ ४ | "ay