BIBLIOTHECA INDICA:
| : A
COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

w च क
~

‘PUBLISHED BY THE
ASTIATIC SOCIETY OF BENGAL हि
New Senrigs, Nos. 215 and 252.
गोपथ-त्राह्यमणं |
THE GOPATHA BRATMANA
OF THE ATHARYA VEDA.
IN THE ORIGINAL SANSKRIT.
EDITED BY
RA/JENDRALA‘LA MITRA.

AND

HARACHANDRA VIDYA’BHUSHANA.

———SXKoSe--——

CALCUTTA.
/
PRINTED AT THE GANES A PRESS.

1872,

CARPENTIER

LIST OF PROPER NAMES

NV. B.—No references have been attached to such names as India
&o. which occur very frequently,
Aditi, peat व wee व ०.» 33
Agni, sie ६8 ००० sts ar
Agastya, == ,,, ee + ee .. 38
Aitasa, ses us ४ ee, ETT
Afigirasa, |... ee boa. “a Bi .. 142

A’figirasa, .. i ee “9 ie a

Amarvana, ,, . die Te ४ | ,,„ 84
-4 248, ae i “a5 as ... 30
Atharvan, ... ५६ <2 es ००४ 3
A‘runi, ne oe es sie eae otk

Bebhruka, ,,. be as न .. 28
Balakhilla, ... ve sug se 171, 182
Bharadv§ja, ... - Ss ५ 28 54
Bhrigu, Sa ae ४५ oe i
Brahma, .. a ae ais ,-

Budila, ve ee or Son ~- 1171
Chandrama, ... nee a 152 ,,, 60
Chilvati, .., bag Be +4 94 ,,, 28
Dadhyéigirasa, ses सि ह .. 84
Dantavala, 9 oe ध ,, 26
Dhaumra, ie 9; ane wee 0.
Divyatri, nee as gee? 4 «= 28
Gautama, nee a2 we 28, 45, 49
Glava, i sis re a ,, 16
Gosla, siege 4 दि a ae .. 171
Gufgugu, .. fie a “ie ` ,,, 6288
Indra, te re os eae

Jamadagni, ५ ee oe °, 28
818681

ध LIST

Janamejaya,.
Kabandha,.
Kabandhi,
Kasi,
Kasyapa,
Kausalya,
Kausambeya,
Krinvana,
Kuru,
Kusuravindu,
Magadha,
Maitreya,
Mandhata,
Matsya,
Maudgalya,
Mitra,
Narayana,

Panchala,
Parikshit,
Prajapati,
Prachinayogya,
Priyamedha,
Predi,
Salvya,
Safiyu,
Safhanu,
Sarpadaiishtra,
Satyahavya, .
Saunaka,
Savasa,
Silva,
Svaidayana, Saunaka,
Sv4, ae
Svayambhu,

`. Tarakshu,

` Uddilaka A’runi,

OF PROPER NAMES.

e eee
e
® * ®
e se
e 1858
e e¢
¢@
J e
ev
e6
e e
ae
® @
e
eee
eee
# ९8

LIST OF

Udichya,
Ulavrikérkshu,

Usinara, ie
Vamadeva,
Vardaha, bigs
Varuna,
Vasishtha,
Vichari,
Vishnu,

Visvamitra,

Visvedevah,
Vrihaspati,

Vrishakapi,
Yauvanasva, ५

` PROPER

eee

NAMES.

39

144,115
171,183
ee 3 0

CONTENTS
OF THE

GOPATHA BRA’HMANA.

FIRST BOOK.

Cuapter I,

Kandika. Page
1.—Brahma, wishing to create his second, perspires ४ 1
2.—Waters flow from his person, Ses => ४0
3.—His seed drops into the waters, and the ocean and Bhrigu

are produced therefrom, Pee oes sd 2
4,—Origin of Atharvan, ee es कि 3
5.—Do. of the ten Atharvana sages, of the ten A’tharvana

sages, and of the Atharva Veda, we .., 6.
6.—Creation of the three regions and of the three Vedas, ... 4
7.—Do. of Varuna ana Mrityu, ,,, ae a 5
8.—Do. of ^^ 01058, sages, Sa ५ .,„ 0,
9.—Place of the A’figirasa hymns, ,,, 9 es 6

10.—Creation of the five minor Vedas, | 53 ,„ ४.

11.—Do. of the syllable sam, sia ६ se 7

12.—Do. of the moon, stars and other objects, .. -. ५6.

13.—Brahma performs a sacrifice, .. sn - 8

14.—Expiation for flaws in the performance of a sacrifice, .. 26.

15.—Advantage thereof. + १ - 9

16.—Brahma creates Brahma, and Brahma creates Om, ,, 70.

८
i

2 CONTENTS.

Kandika.

17.—Creation of the earth &c. from Om,

18.—Do. ether 4९. do., ६

19.—Do. heaven (९. do., |

20.—Do. water &e. do., ;
21.—Do Sruti &e. do., द

22. -- 19186 of Om .
23.—Legend of the Devas giving preeminence to Om,
24.—Questions regarding the derivation of Om, ..
25.—Legend of Indra and Prajapati on the derivation of
Om,
26.—The root of Om,
27.—The syllabie instants of Om, ..,
28.—Legend on the preeminence of Om,
29.—Relation of Om to the defferent Vedas,
30.—Philosophy of Om, ् 8
31-32.—Anecdote of Maudgalya and Glava on the meaning
object and preeminence of the Gaytri, Eis
33.—The twenty-four sources and twelve couples of the
Gayatri *
34.—Meaning of the first foot of the Gayatri
35.—Do. of the second foot of do. |,
36.—Do. of the third feot of do. .. इ.
37.—Succession of the twelve great elements

ee

s छ

ee6@

38.—True knowledge of the relative importance of the twelve
elements,

ée

39.—Advantages of washing the month (dchamana) with refer-
ence to the preeminence of water,

[1

CHAPTER IT.

1.—Propriety of performing the Brahmacharya, क

2.—A Brahmachéri should overcome the seven passions, pride
of caste, of fame, of dream, of anger, of praise of beauty,
of do. for virtue, of do. for sweet odour

CONTENTS.

Kandika.
3.—The duties of a Brahmachart; collection of sacrificial fuel
for the teacher, and tending his house-hold fire morning
and evening; other service to the teacher; begging ;

abstention from carnal connection and angry words ;
thinking onesself to be a greater sinner than other

people, oes coe eee eee
4.—The five fires which abide in the two hands, the mouth,
the heart, and the genetals, should be overcome, sae

5.—Anecdote of Janamejaya son of Purikshita and two gan-
ders, pointing out the importance of Brahmacharya,

andthe time which should be devoted to it (12 to 24

years,) ae ae wb oe
6.—Legend of Brahma subjecting all creation to death
except Brahmacharis, who are to collect saerificial wood,
and house-holders to give them alms,

7.—Conduct of Brahmacharis; they are to abstain from sleep-
ing on bedsteads, from singing, dancing &८. &e. oe
8.—Legend on the propriety of betaking to a hermitage, and
of examples of different sages who did so,,,, कि
9.—The preeminence of Brahma at a sacrifice, ,,, ee
10-11.—Anecdote of Kabandhi and the officiating priests of
Yauvandsva, on the preeminence of sacrifice, and the
special knowledge with which the different priests
should perform their duties, ,,, aa च
14,—Devayajana defined, | 8 ८ —
15.—The advantages of the sacrifice with cooked rice fora
year, and those of putting sacrificial wood, a span long
each, on the sacred fire for the same period, nee
16.—Brahmodana sacrifice originated by Atharva, and the
reason why there are four mouthfuls offered in it. In

course of this a Rig verse is explained in detail, `
17.—A’treya-yajna and the reason why the first fee at a
sacrifice should be given to A’treya, ९

18.—Legend about the pacification of the sacrificial horse, the
first requirement of Agnyadhana. The horse was

Page

24

25

ab.

32

33,

ab.

34

4 । CONTENTS.

Kandika. Page
produced by speech from darksome frightful waters, and
was pacified by Kabandhi with an A’tharvana mantra
after the other Vedas had failed, ata ... 55
19.—The origin of the officiating priests ; the second
requirement of Agnyddhana described in a legend in
which Indra assumes different shapes to protect a sacri-
tice of the gods from the intrusion of the Asuras, ,,, 5९
20.—Origin of the Vaisvanara fire and of the sacrificial horse, 37
21.—Agni pacifies the horse; the offerings to be presented

to him, se ‘i act ,,५ 38
22.—Advantages of offering oblation on the Santapana fire 39
23.—The domestic ceremonies in which the Santapana fire

should be employed - 40
24,—Legend on the qualification of the priests : the hota should

know the Rig Veda ; the Adhvaryu should know the Ya-

jur Veda ; the Udgata should know the Sama Veda ; and

the Brahma should know the Atharva Veda, 24. - 2005

Cuapter III.
1.—The importance of having a Brahma versed in the Athar-

vafigirasa at a sacrifice, ue oe ,,, 4५2

2.—The impropriety of employing less than four priests versed

in the four Vedas at a sacrificc, १ ., 43

3.—Expiations for a priest speaking when officiating, oe 6

4.—The chief duties for which the priests recieve fees (dakshina,) 44
5.—Legend showing that in a sacrifice with three priests the

` fees were reduced by one half, oe 8.

6-10.—A legend of Uddalaka in which questions are propoun-
ded and answers given regarding the process of the
development of the body and the functions of its differ-

ent organs १ ०, 45
11-12.—Legend of Prachinayogya and Gotama; the former
inquires which are the different Devas with reference to
whome the different members of the Agnihota are per-

formed, and the latter’s reply thereto, 49

806 eet

CONTENTS.

Kandika.

13.—Legend continued, questions and answers about certain
accidents to the sacred fires, and expiations for the
84 1169 ००७ *° eee eee

14.—Advantage of knowing the above, :

15.—Legend of Priyamedhas of the race of Bharadvaja, on
the number of times the Agnihotra‘should be performed
daily (twice, ) sé di :

16.—Do. continued, on the origin, derivation &c. of the word
Svaha, ५९ os :

17.—Legend about certain sages of the name of Karu, who
performed on Agnishtoma with a fee of one cow, and
the praise thereof,, , a

18.—Directions regarding the distribution of the slaughtered
cow among the officiating priests &c.,. .. ar

19-20.— Ordination or dikehd and certain defects in connection
with it $ sa $ ।

21-22.—Duties which the unordained should not perform,

23.—The necessity of cooking frumenty by an ordained priest
should his wife be in season, ,,, ‘ins

(^ एए IV.

1.—Ordination of the householder, ..

2.—Do. of Brahma, a —

3.—Do. of Udgata, ies $

4,—Do. of Hota, are ae

5.—Do. of Adhvaryu and Pratiprasthata,. . ie

6.—Do. of subordinate priests and the persons to whom
they are respectively subordinate, er ys

7.—Different ceremonies belonging to different Devas, me

8.—Rewards attendant upon the performance of the different
eeremonies; the performer attains the rank of the
presiding divinity of the ceremony, ne a
9,—Origin of the year from the times devoted to certain
. Sacrificial ceremonies, . a ae a

94

oD

ib.
ib.

56
ab.

60

29
ab.
61
ab.
0b,

ab.
62
wb.

64

6 CONTENTS.

Kandika. Page
10. —Rewards attendant upon the performance of those cere-

monies —(the same as in the 8th K..\, ,,, 65
11.—Advantages of knowing the above, ae .. 66
12.—Do. of perfurming the Dasaratra as a part of the

year, we a5 oa ०, 06.
13.—Do. do. Mahavrata as do., a 4. -90/
14,.—Questions and answers regarding the performance of १०, 6.
15.—Do do., a .,„ ९,
16.—Do. do., ste ०, 68
17.—Rewards attendant on do., as .,„ ९.
18, —The two wings of the year, the two half-years, ee 69
19.—Both halfyears connected with sacrifice, .,, ab.
20.—Question and answer regarding the connection of the

Jyotishtoma &c. with the half-year, usr 10
21-22,—Connection of the year with the Atiratras &c., ,,, {70
23.—Do. with the sun 26.

24,—Legend of Predi son of Kansambi, and Uddalaka son of
Kusuravindu, on the subject of the ceremonial connec-
tion of the days ofthe year, .. wes cr |

CHAPTER श,

1.—Abhiplava ceremony noticed in connexion with the year, 72

2. —Gadhapratishtha ceremony noticed, Ss ..+ 8.
3-5.—Allegorical description of the year as a man ; its mem-
bers are represented by the different ceremonies, ... 73
6.—Advantage of performing the ceremonies after knowing
their relation to the year ५; ae . {7

7.—The succession of ceremonies; which should follow which, 2b.
.—Legend of Prajapati attaining eternal fruition by a cere-

mony which envolved a fee of a thousand heads of cattle, tb.
9.—The most important requirements of different ceremonies

to make their fruition permanent, ,,, 78
10.—A legend about the Sahasra-samvatsara sacrifice, and its
substitute, भ ee. “AD

CONTENTS.

Kandika.
11.—Legend about the qualifications of the priests, x
12.—Object of reciting certain verses in the morning Savana-

sacrifice, eo र व
13.—Do. do, midday Pavamana do., 3
14. - 0. do, A’rbhava Pavamana do., ए on
15.—Do. do. Safisthita-savana व

16-19. —Explanation af the verse quoted in the last
20.—-Advantage of knowing the above, ok त
21.—Legend about certain mystic words (vyahritis) which avert

evils from sacrifices, os a
22.—Certain sacrifices which yield equal fruits, ng
23.—Questions and answers regarding the classification of

ceremanies, and explanations of technical terms,

24,.—Creation and requirements of ceremonics,

eee

25.—The uses of the different Vedas in the performance of
ceremonies, ‘ig

eee een ee

SECOND BOOK.

+ CHAPTER I,

1.—Expiation for a slip of hay falling from the seat of
Brahma ; the necessity of silence on his part when filling
the pranita, and of surrounding the alter with a paridhi,
2-4.—Legend of Prajapatf performing a sacrifice in which
the share of Rudra was refused, and the consequences
thereof, resulting in the preeminence of Brahma, ..
5. —Dakshing forbidden on the full and the new moon ceremo-
nies, the rice coooked on those occasions supplying its
place ४ । क is
6.—The cuests of a sacrificer are of two kinds ; Ist, those who
drink the Soma juice; and 2nd, those who do not par-

take of it; or those who partake of the sacrificc, and _

those who do not. the officiating priests and the
Devas worshiped belong to the first class ; other Devas
Brahmanas and men to the second,

Page

89

90

92

ib.

8 CONTENTS.

Kandika. |
the origin of the Odana-sava or cooking
ceremony, 6 ee
8.—Origin of the Nakshatras, ८ 3

9,—Expiation necessry should the moon rise when the priest
is about to cook rice for the evening offering, a
10.—The new and full moons, and the creation of animals
therefrom, ee ase 6 दः
11-15.—Rules regarding ceremonies to be performed on the
new and the full moons, . ee
16.—Sacrifice to Indra and Agni by those whose father and
grand father have not drunk the Soma juice, an
17.—Legend showing the different cosharers of the offerings
at an Indragni_ sacrifice, spies sa
18.—Do. continued, showing the advantages of the sacrifice, . .
19.—Avantages of the Chaturmasya homa which should be
performed for four months from the full-moon of Phal-

muna, इ wee ne ae
20.—Advantages of worshiping different deities at the Agni-
soma sacrifice, =, , ae ४4
21.—Anecdote of Prajapati creating the animated world, and
Varuna regulating the same, .. ve ५4
22.—Advantages of various offerings to Indragni, Varuna
९.

23.—Advantages of offerings at various times, ..

24.—Do. offerings to the manes, $ aie ah
25.—Do. of various offerings to different deities on different oc-
casions, ६.8 oe

26.—Do. of the Chaturmasya homa, . .

CuHapter II.

1.—Offerings of flesh meat on the Mhit4gni,

2.—The gods, resolved to overcome the Asuras, devide them-
selves into five parties,

3.—They suggest different means of conquest,

ab.

94

94

20.
103

104

26.
105

CONTENTS.
Kandika.
4,—-They have recourse to the butter of the sacrifice as their
thundering arm, .. ee ००७

5.—The sacrifice should not be defective (lit. with holes,) ...
6.—They perform the sacrifice, 4 Me eee
7.—The gods fight with the Asuras, and being overcome,

seak protection of the Upasada, te an
8.—The Upasada described, a om bs
9.—Agnidhra describes the Devapatni, ea ee

10.—Praise of drinking the Soma juice at a sacrifice,

11.—Legend of the Devas’, after failing to overcome the `

Asuras, perfroming a yajna, .. ee oe
12.—Expiation for the Soma juice being accidently spilled, ...
13.—Legend of Vasishtha’s seeing Indra and getting a Brah-

mana comprising certain stomas assigned to him
14.—The stomas recited
15.—Advantage of knowing the above,
16.—A ppointment of the Agnidhra, ।
17.— Reasons for offering the Pravitéhuti ie ‘6
18.—Salutation to Prajapati,
19.—Salutation to Sadasya &c.
20-21—Specialities in offerings to Indra,
22.—The evening offering to do.,

23.—Importance of uttering truthful words, व
24.—At a sacrifice the Devas of the preceding days should be
reinvoked on the last day,

CuHapter. III.

1.—The Vashatkara recommended
—The Vashatkara identified with the thunder-bolt, the

81X seasons, &c. .., oc
3.—Different kinds of Vashat, and the rules for repeating
them, ६ ४
4,_-The Vashat to be repeated while reflecting on the Deva
for whom an oblation is taken up, ३ ae

b

10 CONTENTS.

Kandika.
5.—-The means of making the Vashat most advantageous, ,,,
-6.—The Vashat identified with speech and breath, ४६

7.—Do. do. with the seasons bas
—Repetition of a certain mantra beginning with the word

hota yakshat, &८.> ` ee Ss Bu
—Reasons for repeating the Hinkara, oss ee
10-11.—Various terms and measures appropriate for the morn-
ing, noon and evening sacrifices, स ६
12.—Legend of Prajépati and Mrityu in connexion with the
morning offering of the Ekaha ceremony, ee
13.—Mitra and Varuna’s shares of the morning offering, Bad
14.—Strya and Indra’s share at do., .. 9 ae
15.—Indragni’s do. at do : ose es

५,

9.9 ove

17.— Necessity of fee, or dakshind, at the morning and the

midday offerings १५६ ४ अ ०९
18.—The order in which fee should be given beginning with
the ^+ 91110111, .. - oe ४९
19.—Advantages of giving cows, goats, sheep, horses, gold
clothes, carriages, cooked rice &c., ae id

20.—Legend of the Sama and the Rik uniting to multiply, ...
21.—Identification of members of a sacrifice with certain
classes of mantras, date a $
22.—The above identifications explained in detail, :
23.—The god of the midday ceremony (Indra) and offerings
to him, ४.

CHAPTER. IV.

]-2-3.—Relationships of the members of the Vedas, with the
Devas, ee ee eee oe
4,—Hymns appropriate at the ceremony,

The evening offering to'be made by the Agnidhra with tlie’

Patnivata hymns, a

136

15

139

CONTENTS,

Kandika.
6,—The Sakala offering at the evening ceremony, xe
7 ,-—Different articles of offering, be sis
8.—Covering of the altar with grass and then offering barley
meal thereon, । = ee ८
9.—Cooking cakes on four,platers for the 8811814 rite, and
the mantras for offering them, he te
10.—Peculearities to be observed at the morning, the midday,
and the evening offerings and their advantages, = =,

1].—Legend showing the means the Devas adopted to prevent
the Asuras from entering the evening ceremony ; the
substitute thereof for human observance, ... = ` इ
12,—Praise of the substitute—adoration with the five vital

airs, bis ee
13.—Discussion as to how the Uktha includes the five devas
(airs) and not two (Indra and Agni,) bes or
14,—The double Gods of the Uktha, 3
15-16-17.—Different mantras for the different gods of the
Uktha, and peculearities about them, _.... es

18.—Exhortation to Adhvaryu, &c., Fi
19.—Derivation of the word Shodasi apj:lied to the ceremony,

CHAPTER. V.

1.—Legend about the origin ef the word Sarvarf as a
name of night

2.—Advantages of praying with words of different paryyayas,

3.—Hymns appropriate for the night er $.

4.—Identifications of the human body with the sacrifice, and

of the officiating priests &c. with thefive vital airs &c., , , ,
5.— Various paryyayas, appropriate, and their advantages, ...
6.—Drinking of the Soma juice, |
7,.—Sama hymns to be sun ae ६ Sui
8.—Legend about, and praise of, the Vajapeya ceremony, ...
9.—Praise of the A ptaryama ceremony, es oe

10.—Certain mantras when appropriate, ine oe

149

ib
150
1b.

151
152
153
154
155
156
ab-

12 CONTENTS.

Kandika Page
11.—Anaikahika ceremony described, ee ww. 157
12:—A’rambhaniya mantras, om $ ,,, 158
13-14.—Paridhdniya mantras, ag ar ... 00.
15.—The singing of the Achchhv4vika priest, . . .. 159

CHapter. VI.

1.—Origin of the Sampata mantras, च ,,, 161
2.—Praise of the Sampata mantras, bok ... 162
3.—Do. of the Pragatha, kastamindra kc., tes .. 163
4.—Do. of the Sampata mantras, see .- 165
5.—Peculearities about the Ahina ceremony .. ... 00.
6.—Doubts regrading the Uktha solved, a -. 166
7.—The uses and advantages of various Ukthas, +.> 160
8.—Do. of the N&bhanedishta, Nardasajisa, Pragétha, Béla-
khilya, Vihrita, Vrihati, and other hymns, ..- 169
9.—Legend in support of the above, ue +» 111
10.—Praise of the 6th. and the 7th. days, af ... 173
11.—Legend regarding the above, ... ष -. 174

12-16.—Various hymns to be muttered (safsana) in course of
the ceremony, ४; त ,,„ 175

ERRATA.

ES

Page 3 line 11 for constitute read constituted.

39

१३

9 Upanisbad read Upanishad.

5, to; refers read to refers.

»5 Professor vead Professors.

», Narayanna read Narayana.

Isvardkrishna read I’svarakrishna.

devinities read divinities.

», Fragmentory read fragmentary.

>, devided read divided,

» he read it.

> pronoune read pronoun.

9 Angarasa read afigarasah.

», austirity ; by austirity read austerity; by
austerity.

१ devided read divided.

», fragementary read fragmentary,

»5 Hgyptins read Egyptians,

+) dicussion read discussion.

9 the read this,

|

- ~ = = योः क). = ote eee
५ +. ae
naw

INTRODUCTION.

Alike in interest and in extent, the Atharva is the least im--
portant of the four Vedas. It bas none of the halo of that —
remote antiquity which recommends the Rig Veda to the
earnest attention of the scholar, the historian, and the philo-
sopher ; and its subjects are of a character which carnot but
place it in subordination to the other works of the class to
which it belongs. The Rig deals in matters which are original,
and stamped with the seal of the most primitive simplicity ; the
Atharva follows it almost as an expounder. In extent, the
Sanihitas of the Rig, the Yajush, and the-S4ma are considerably
more elaborate, comprising, according to the Vayu Purana,
8,600, 12,000, and 8,014 verses respectively ; whereas that of the
latter has only 5910 verses.* The Charanavytiha gives a
greater number of rich4s (10,000) to the first ; while the MSS.
available make the last even smaller.

Again, the former have more than one Br&éhmana, some of
considerable size, each, while the latter has an only Bréma-
na, and that of a limited extent. The number of S4khés,
Charanas and Parigishtas of the last are, likewise, limited, and
of the few which are extant the authenticity is extremely
doubtful. -

Even the claim of the Atharva to be recko.ed an integral

part of the Hindu scriptures has been questioned, and more
than one medieval Indian writer has thought its necessary to
discuss the subject at some length. The adverse opinion is

# Apud Wilson’s Vishnu Purana p. 280. I have not been able
to verify this in my MS. of the Vayu.

. A

2

INTRODUCTION.

mainly, though not exclusively, founded on the repeated men-
tion of the Vedas in ancient Sanskrit literature under the
name of Trayi-vidyd or “the threefold knowledge,” or simply
trayi “the three,” (iti vedds strayas trayt. Amarakosha.)
including the Rig, the Sdma, and the Yajush, but omitting the
Atharva. This, argue the impugners, is as plain an acknow-
ledgement as could be, of the non-existence of the Atharva
at an early period, and of its want of authority as a Veda ; and,
in support of this opinion, quote, among others, two passages

-from the Shadvifisa Braéhmana of the Sima Veda, (1 p. v. kh.)

in which it 15 said that “ Pr4j*pati created the (the first) three
Vedas,*”’ and that “he produced the Rig Veda from the earth,
the Yajur Veda from space, and the Séma Veda from the hea-
ven, (Lit. from this),+ and also a sloka from Manu, which says,
“ Prajdpati milked from the three gods Agni, Vayu, and Ravi,
the three Vedas, Rig, Yajush, and 58702 for the accomplish-
ment of sacrific

The defendants admit the premiss, but deny the conclusion
They assert that the term Trayi -vidyd, is a common name for
those parts. of the Vedic literature which refer only to
sacrifices, and as the hymns of the Atharva are not used in su-
ch sacrifices, they are very properly excluded, without in any
way impugning their authenticity or authority as scriptures.
There was, they add, only one Veda at first, and when the
hymns comprised in it were classified, those which did not
refer to sacrifices were put together, and these constitute a se-
perate class. Thus, “the Veda,” says Madhustdana Sarasvati,
“is divided into Rich, Yajush and S&ma for the purpose of
carrying out the sacrifice under its three different forms.
The duties of the Hotri priests are performed with the Rig-

* प्रजापतिवा var सरोम वेदानस जत |
+ wee: ofear यज व दौम्नरिस्ात्छामवेरोमस्मात्‌ |
t अप्रिवायरबिभ्यख we ब्रद्यसनाभनं। दु रोड यज्[षिद्वार्थक्यजःसामखहवब ण |

INTRODUCTION. 9

veda, those of the 4 व} एकत priests with the Yajur-veda, those
of the Udgatri priests with the Sdéma-veda. The duties of
the Brahman and the sacrificer are contained in all the three.
The Atharva Veda, on the contrary, is totally different. It
is not used for the sacrifice, but only teaches how to appease,
to bless, to curse” &c.,* This a gument may, at first sight, appear
more ingenious than convincing,; but, notwithstanding the
broad and remarkable facts that the Hindus themselves have
raised doubts regarding the authenticity of the Atharva,
and that it did not contribute to those ceremonies and sa-
crifices which constitute the essence of Vedic Hinduism,
the circumstances of its embracing a great numbér of hymns
which occur likewise in the Rik Safhité, and of its being
frequently named in the Bréhmanas of the other Vedas, leave
little room for doubt that it was compiled, or put together,
at about the same age when the other collections were com-
pleted. It is of course of a comparatively later date than
the Rig Safhit4, for it includes a portion of that Veda, and
its position is doubless lower ;+ but that it belongs to the same
age which resulted in the compilation of the Yajush and the
3241708, is what will scarcely be questioned. Dr. Max Muller,
after a careful consideration of the whole question has come
to this conclusion. He says, “Trayr vidy4” the threefold
knowledge, is constantly used in the Brahmanas with refer-
ence to their sacred literature. This however, proves by no
means that at the time when the Bréhmanas were composed
the songs of the Atharvdigirasa did not yet exist. It only

shows that originally they formed no part off the sacred

ॐ Apud Max Muller’s Ancient Sanskrit Literature 445.

t ८ Its proper position, with reference to the other Vedas,” says Pro-
fessor Max Muller, “is well marked in a passage of the Taittiriya
A’ranyaka (ए, 118) where the Yajush is called the head, the Rich the
right side, the Saman the other side, the Adesa (the. U panisbad) the
vital breath, and the Atharvdfgiras’ the tail.” Ancient Sanskrit
Literature, 447. ॥ न |

INTRODUCTION.

literature of the Bréhmai.as. In some of the Brahmanas, the
Artharvaigiras are mentioned. The passage translated be-
fore shows that at the time when the S‘atapatha Bréhmana
was composed the songs of the Atharvd4fgiras’ were not only
known, but had been collected, and had accually obtained the
title of Veda. Their original title was the Atharvdfgiras’ or
the Brigvafgiras, or the Atharvans ; and these very titles show
that songs which could be quoted in such a manner must
have been of ancient date,.and must have had a long life in the
oral tradition of India

According to Pur4nic account the name of the Atharva Veda
is due to a mythological personage, Atharvan, the eldest son
of Brahm4, to whom, it is alleged, it was first imparted. From
Atharvan it decended through a succession of pupils to Afgiras,
from whose name the Veda is called A’figirasa, or Athar-
vahigirasa. It is, likewise sometimes, called Bhargvén-
girasa, and Brahma Veda. The last name is accounted for
on the assumption that it belongs to the Brahmé, or the
chief priest, in the same way as the other three belong to the
Hot4, the Adhvaryu, and the Udgété. Inasmuch, however, as
it contains nothing which a Brahm4 can make use of at a
sacrifice, the ascription is probably due to a desire to raise
the Veda to a rank which it did not originally possess. The

Gopatha Br&hmana recognises all these several names, but

the details it gives (as quoted below) are totally different from
those of the Purdnas

_ Allegorically the Atharva is represented as a lean, black-
man, sharp and irascible, amorous and fond of little things
possessing power to assume any shape it likes. It is describ-
ed to belong to the family or clan (gotra) of Vaitaéna, and to
have Indra for its special divinity, and the anustubh for its
peculiar metre. Its upaveda or subsidiary branch .is said to
` {€ € science of warfare, s‘astravidyd.

* Ancient Sanskrit Literature, 446.

INTRODUCTION. 5

After its classification and arrangement by Vydsa, according `
to the Vishnu Purdé:a, “the illustrious Muni Sumantu
taught this Veda to his pupil Kabandha, who made it twofold,
and communicated the two portions to Devaderéa and to
Pathya. The disciples of Devader& were Maudga, Brahma-
bah, Saulkéyani, and Pippaléda. Pathya had three pupils,
Jéjali, Kumud4di, and Saunaka ; and by all these were seper-
ate branches instituted. Saunaka, having divided his Sathité
into two, gave one to Babhru, and the other to Saindha-
vayana; and from them sprang two schools, the Saindhavas
and Munjakesas. The principal subjects of difference in the
Safihités of the Atharva-Veda are the five kalpas or cere-
monials: the Nakshatra Kalpa, or rules for worshiping the
planets; the Vaiténa Kalpa, rules for oblations, according to
the Vedas generally; the Sahita Kalpa, or rules for sacri-
fices, according to different schools; the Afigirasa Kalpa, in-—
cantations and prayers for the destruction of foes and the
like; and the Santi Kalpa, or prayers for averting दरा. +

The account given in the Bhdgavata Purana is similar to
the above, but not without some peculiarities of its own.
Accordirg to it, Vydsa, after classifying the four Vedas, taught
the Atharvan to Sumantu, “Sumantu, the learned in the Athar-
van, imparted his Safihita to his pupil (whose name according
to the commentator Sridhara Sviam{i was Kabandha), He (Ka-
bandha) divided it in to two parts, and expounded them to
Pathya and Vedadarsa. ‘Saulkayani, Brahmavani, Modosha, and
Pippalayani were the pupils of Vedadaréa (who Jearnt it from
him). Now, Bréhman, hear of the pupils of Pathya. They were
Kumuda, Sunaka, and Jajali, the knowers of the Atharva. The
pupils of Vabhru were Angiras (Sunaka) and Saindhavdyana,
who learnt two Sanhitds, (from their tutor). SAvarna and others
(pupils of Saindhavayana) followed. The Nakshatra Kalpa,
the Sdnti Kalpa, Kasyapa, A‘figirasa &c. (other parts of the

न Wilsons Vishnu Purana, p. 285.

6 INTRODUCTION.

` Vedas, (whose teacher’s name says the commentator, are not
given). These are the teachers of the Atbarvana,”®#

The Charanavytha, which is believed by some to be an older
and more reliable authority, does not, however, support these
subdivisions. According to it, there were, originally, only nine
different recensions of the bymns of the Atharvans. But
neither the sékh4s of the Vayu, nor those of the Charanavyitha,
with one exception, are now available, and even of the nine
schools of the latter the names are in many cases doubtful.
According to Dr. Max Muller’s conjectural emendations, the
names are: 1. Paippalédas, 2. Saunakas, 3. D&modas, 4. Tot-
téyanas, 5. Jaydlas, 6. Bréhmapaldéas, 7. Kaunakhins, 8. De-
vadarsanins, 9. Chaéranavidyas.

These, however, are not all borne out by the six MSS.
which I have consulted. They give—

=e = ‘th me.| MS. with a | No. 1477 | No. 1482 =e 1479 | No. 1479
wien पल pundit. Sanskrit Do. Text. Do. com-
College. Do. ment.

1 Pippalas. |Staittas. Pippalas. |Pippalas. |Pippalas. (29100816.

2 Datas. Damodas. /|Dantas. Dantas. Damodas. |Dantas.

3 Pradapa- |Snatas. Pradantas. |Pradantas. |Ttotas. Pradantas.
las.

4 Taita. Autas. Autas Taitas. Kunattas. > tas.

5 Brahma- |Brahmapa- |Brahmapa- |Brahmada- |Brahmada- |Brahmadas.
dapalas. las. lasas pasa. asa.

6 १६081६8. [Jayalas. Jabal is Autads. Jabalas. Rasas.

7 Saunaki. |Sakunakhi.. |Sannakas. (Saunakds. |Saunakas. ,Saunaki.

8 Devadarsi.|Devadarsi. |Devadarsas. 'Vedars’. Devadarsi. |Vedadarsgi.

9 Chérana- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi-

dyas. | dyas. | dys. dyas.
# waafaa Gamay शिष्वमध्यापयत Sara |
Sfent सोपि पथ्याय बदददशायन-योक्रवाम्‌ nt
wrenrafas wafraiete: पिपपलायनिः।
वेददशेद्य faarg प्रथ्यशिष्यानथो ww ॥२॥
कुमदः Waat aya आखखिद्धाष्यथवं वित |
वशः शि्ये-थाङ्किरसः सैन्धवायन रव ey २॥
अधोयेतां संडितेद्‌ सावशाद्माखथावर।

INTRODUCTION.

Professor Max Muller puts all the names in the plural; but in
my manuscripts some of the names are in the singular, and the
Commentator observes that where the names are in the plural,
there many original teachers are implied; where they are in
the singular only one original teacher is understood: yatra
vuhuvachanum tatra vuhavah: yatratka vachanum so eka
evi. Looking to these discrepancies, it may be fairly concluded
that the names had become already obsolete when the Charana-
४ {09 was complied. ना

The exception abovealluded to;refers to the text which is now
current under the name of the Atharva Veda Sanhité, of which
an excellent edition has been published by Professor Roth and
Whitney. To which of the nine recensions it belongs I know
not. Some pandits take it to be the text of the Saunakas, but
en no reliable authority that I am aware of. It comprises twen-
ty chapters (K4ndas) of which the last two are said to be sup-
plementary. The following is Professor Whitney’s summary of
its nature and contents: “The Atharva is, like the Rik,a histor-
ical and not a liturgical collection. Its first eighteen books, of
which alone it was originally composed, are arranged upon
a like system throughout, the length of the hymns, and not
either their subject or their alleged authorship, being the
guiding principle; those of about the same number of verses
are combined together into books, and the books made up of

(9

the shorter hymns, stand first in order. <A sixth of the mass,

however, is not metrical, but consists of longer or shorter
prose pieces, nearly akin in point of language and style with
passages of the Bréhmanas. Of the remainder, or metrical
portion, about one sixth is also found among the hymns of the
Rik, and mostly in the tenth book of the latter; the rest 1s
peculiar to the Atharva. Respecting their authorship the tradi-

नखचकखपः शाग्तिख कश्यपाङ्िरिसादयः॥४॥
एते आआथबरचाय्याः

` 8 INTRODUCTION. +

tion has no information of value to give: they are with few
exceptions attributed to mythical personages. The greater
portion of them are plainly shown, both by their language and
internal character, to be of much later date than the general
contents of the other historic Veda, and even than its tenth
book with which they yet stand nearly connected in import
and in origin. The condition of the text also in those pas-
sages found likewise in the Rik, points as distinctly to a
more recent period as that of the other collection. This, how-
ever, would not necessarily imply that the main body of the
Atharva hymns, were not already in existence when the com-
pilation of the Rik took place. Their character would be
ground enough for their rejection and exclusion from the
canon, until other and. less scrupulous hands were found to
undertake their seperate gathering into an independent col-
lection. The nineteenth book is a kind of supplement to the
preceding ones, and is made up of matter of a like nature
which had either been left out when they were compiled, or
had been since produced. The twentieth and last book is a
liturgical selection of passages from the hymns of the Rik,
and itis not easy to see how it should have become appended
to the Atharva as a portion of its text.”* |

No record has any where been met with of the number
of Brahmanas which the Atharva Veda originally included. At
present the Gopatha is the only one which is accessible.

If the Atharva is thus poor in its hymnological and litur-
gical portions, it is particularly rich in Upanishads. The Rig
Veda is represented by only two Upanishads, the Aitareya
and the KauSsitaki ; the Sdma by two, the Chhéndogya and
the Talavakdéra; the White Yajush also by two, the Vriha-
dérauyaka and the Vdjasaney!; the Black Yajush, by four,
the Taittiriya, the Maitréyani, the YdAjiika,and the 86645
vatara; whereas the Atharva has no less than fifty-two affiliat-

कै Journal, American Oriental Society, 1V,.256.. .

INTRODUCTION.

ed to it, besides a number of others of more or less doubtful
authenticity. The three codices of the so-called A’tharvana
Upanishads which I have seen are all imperfect. Each of
them has a seperate order of arrangement. One of them includes
the Talavakéra of the अक्षा Veda; another the Taittiriya
of the Black Yajush; and the third, which is the most modern,
the Gopéla-taépani, the Gopichandana and other works
which are exc!uded from the other two. The fifty two, besides,
are made up by counting the different chapters of the Svetés-
vatara and other treatises as distinct works. After a care-
ful comparison of the three I have compiled the following
conjectural list ; viz

1. Garbha. 22. A’tman.

2. Prasna. 23 to 27. Mahé.

3. Brahma. 28 to 33. Kathavalll.

4. Kshurika. | 34, Nardyanna.

5. Chulika. 35. Vrihanndréyana(?)
6. A’runeya. 36. Mahénfrdéyana.

7. Prénégnihotra. 37. Sarva.

8. Mundaka. . 38. Hajisa.

9. Méndukya. 39. Paramahaiisa.
10. Yaitathya. 40. Kélégnirudra.
11. Aldtasénti. 41-42. Réma-tap:rni.
12. Nilarudra. 43. Kaivalya.

18. N&davindu. 44. 4 ६६1४.

14. Brahmavindu. 45. A’srama.

15. Amritaviodu, 46. 21118.

16. Dbyanavindu. 47. 81183.

17. Tejovindu. 48. &§11२14.
18. Yogasikhé. 49-50. Nrisitiha-t4pani.
19. Yogatattva. 51. Svetésvatara.

20. Sannydsa. 52. Garuda.

21. Kanthasruti.

The commentary of Nérdéyana omits Nos. 10, 11, 20, 28 to
B

10 INTRODUCTION,

33, 35, 36, 45, and 51, and supplies their places by Brahma-
vidy4, Sémanya, Shatchakra, Gopdla-t&panf, Vaésudeva, Gopi-
chandana, A'tmabodha, Ganapati, Krishna, Atharvaveda, and
a second Mahé, following in this respect the modern MS of |
the text.

It should be noticed, however, that, strictly speaking, the
Upanishads cannot be called integral parts of the Vedas,
for they have generally been placed in opposition to those
works. Thus Jaimini, in the Parva Miméjisa, defines the
Vedas to be “ works intended to promote ceremonial ob-
servances ; those which do not promote them are not
Vedas.”* Prabhaékara, in the same way, sys, “there 18
no part of the Vedas which is purely descriptive, and which
does not induce, restrain, enjoin, or prohibit actions." In the
Mundaka Upanishad the Vedas are condemned as teaching

“secondary knowledge” (Apar& vidy4), which is to be re-
jected in favor of the teaching of the Upanishads.”{ Narada,
in the Chhandogya Upanihsad, appears before Sanatkuméra,
and says that he has studied the Rig, the Yajush, the Sd4ma
and the Atharva Vedas, and other subjocts, but that they have
not sufficed to give him true knowledge, and he accordingly
seeks instruction in the Upanishads|| Kapila holds the Vedic
or revealed means of attaining salvation to be as ineffectual
as the temporal one ¶ ; and Isvarékrishna, working in this
light, condemns the Vedas as worthless, because the rewards
attainable by them are transient.§ The Gopatha Bré-
hamana, likewise, makes the Upanishads stand apart from
the Vedas (I,21). Seeing, further, that the so-called A’tharva-

# ware क्रिार्थत्वादानथक्यमतदथानाम्‌ १।२।९। ख क्ियार्थलादानर्थक्यमतदथानाम१।२)१९) 2S”

+ श्रष्टकषिनिष्टत्तिविधित च्छ षव्यतिर केण कंवलवस्त॒वादौ वेदभागो नास्ति
‡ अपरा waaay यजवदः सामवेदः खथवेवद्‌ः इत्यादि |

\| Chhandogya ८, p. 116.

¶ अविरेषखोभयोः।

$ दृष्टवद्‌डु्रविकः ख्य विदुद्धिचयातिसययुक्तः |

INTRODUCTION. 11

na Upanishads do not occur as paris of any extant Bréhmana
or A’ranyaka of the Atharva-veda, they may very reason-
ably be taken to be altogether independant of that Veda. It
should, nevertheless, be borne in mind that some of the works
of this class have existed from a very early period, and Manu,
Vyésa and other high authorities have recognised their
right to be thought as parts of the Sruti, and the whole of
the Vedénta depends for its authority on their authenti-
city as scriptures. Most of these tracts are theological in
their character, with a special leaning, in some cases, to par-
ticular devinities of the Hindu pantheon. But altogether
they are of so miscellaneous a character,—so inconsistent
with each other,—so dissimilar in language, style, and subject,
that they cannot be taken to-be the productions of one age,
much less of one author. For brief accounts of the contents
of these, I must refer the reader to my “ Notices of Sanskrit
MSS.” Vol. I, and to the learned dissertation of Professor
Weber in the first two volumes of the Indische studven.
Unreliable translations of these are to be met with in Duper-
ron’s Oupanikhat.

The Gopatha Brahmana is divided into two parts; the first
(Purvérdha) comprising five chapters; and the second
(Uttarérddha) six chapters. The chapters are of unequal
length, and comprise from 39 to 15 paragraphs or Kandikas
each, the longest being the first two (39 and 34); and the
shortest the last two (15 and 16); the others ranging from 19
to 26 Kandik&s. ओ

The language of the Gopatha is similar to that of the other
Brahmdnas, having all their archaisms, grammatical irre-
gularities, and elliptical and involved style; but it is at the
same time somewhat simpler. It has no pretension to rhetorical
ornament, and rarely rises to any thing like elegance of diction.
Metaphors and allegories occur in the work frequently, but
they constitute its subject, and not the ornamént of its lan-

19 INTRODUCTION.

guage. With the exception of afew quotations from the
hymns of the Rig Veda, and several anustubh slokas, the work
is throughout in prose, resembling in this respect the Aitareya
more closely than the Br&éhmanas of the Yajush and the S4ma.
This resemblance is also observable in its subject. Nothing is
treated of in it in full or in all its detail. The reader is pre-
sumed to be familiar with the rituals of the Vedas, and has only
particular topics brought to his notice which serve to elluci-
date some obscure point, or is worthy of being known as
important ; and even these are discussed in such a disjointed,
` fragmentory, abrupt way, that they entirely fail to be, to us at
least, in any way interesting. Myths, legends and parables
constitute the staple of the work; but they are short, inconse-
quential and pointless. They are intended to explain the
origin, nature and fruits cf particular ceremonies; but, being
most inartistically set forth, fail to attract attention. The
case may have been different before, but certain it is that they
have ceased to interest the people of this country since the last
two thousand years.

The work opens with the creation of the world, to which
the bulk of the first chapter 18 ` devoted. As the subject
has been treated in it with greater detail than in any other
_ Veda, and is of some interest, I shall attempt to give a para-
phrase of it here with the omission only of such eulogistic and
explanatory passages as break the thread of the narrative.

“Om! Verily, Brahma alone by itself only existed at first.
It willed. ‘I alone exist asthe highly adorable.* Ho! I must
create from myself a second Deva like unto me.’ It worked,
upon, it well warmed, it fully heated its self. On the forehead
‘of this working, well-warmed and fully heated (being) per-
spiration broke forth. Well pleased thereby, it said, ^ I, the
highly adorable, know well all that should be known.”

& AVE TY The rendering above given is doubtful.

INTRODUCTION. 13

He* worked again, he warmed himself well again, he
fully heated his self; thereupon seperate streams of per-
spiration flowed from all the pores of the body of that work-
ing, well-warmed and fully heated being. They pleased him.
He said, ‘ by these I shall support all and every thing whatever ;
by these I shall create all and every thing whatever; by these
1 shall attain all and every thing whatever.’

“ Having thus created water f he looked down, and in the
water beheld his own shadow. The seed of the beholder,
of its own accord, oozed out, and dropped into the water. He
thereupon worked and well warmed and fully heated the
water. The belaboured well-warmed and fully heated water,
along with the seed, devided into two. Thereof that which
was gross, common, very saline, unpotable, unpalatable, and
unsteady, along -with the seed in it, became the ocean;
the other which was potable, palatable and quiet, was worked
upon and well warmed and fully heated, and thereby whatever
seed was in it dried up, and because it dried up (abhrijyata),
therefore it became Bhrigu. |

“Having created Bhrigu he disappeared. Bhrigu, having
thus been created, looked towards the east. Speech resound-
ed,“ Vayu, Véyu” (wind). He turned; he looked towards the
south. Speech resounded, “ Matarisvan, Matarisvan,” (wind).
Heturned; he looked towards the west. Speech resounded,
“Pavaména, Pavam4na,” (wind). He turned ; he looked towards
‘the north. Speech resounded, “ Véta, Vata,” (wind). He re-
plied: “Iknowit not.” “No,” (said the other) ^ Look below
into the water ;’ and because he said “look below into the water”
(Atharvén) therefore Atharvan proceeded from it ; and hence

# In the first para. Brahma (neuter) is followed bythe neuter
pronoune tad (it,)but in the second the masculine sa (he) is substitued
‘without any change in the antecedent

t+ The word is in the plural number in the text.

14 INTRODUCTION.

Atharvan is called by that name. Verily, of that venerable
sage (rishi) Atharvan, the whole body with its members down
to the smallest hair and the vital airs, was like ‘that of
Brahma. To him, Atharvan, said Brahma; “ Having created
the beings of Praj&pati protect them.’ And because he
said, Prajdpateh prajé srishtvaé pdlayasva, therefore Prajépati
came into beiny, and became the lord of creation. Atharvan
verily is that Praj&pati. |

“ He (Brahma) worked upon, and well warmed, and fully hea-
ted that sage Atharvan. Out of that wrought, well-warmed and
fully heated Atharvan he formed ten Atharvana sages; one
of one riché, one of two rich&s, one of three, one of four,
one of five, one of six, one of seven, one of eight, one of nine,
and one of ten richaés. Those Atharvana rishis, he worked
upon, and well warmed and fully heated, and therefrom ten
A’tharvana rishis proceeded, the eleventh, twelveth, thirteenth, .
fourteenth, fifteenth, sixteenth, seventeenth, eighteenth, nine-
teenth, and twentieth

“He worked upon, well warmed, and fully heated those
A’tharvana as well as the Atharvana rishis, and whatever
mantras he beheld in those wrought, well-warmed and fully
heated rishis, the same became the A’tharvana Veda. He
worked upon, and well warmed, and fully heated the
A’tharvana Veda, aud from it issued forth the mind-like
syllable Om.

“He again worked upon, well warmed and fully heated his
self. From his self he created the three regions earth, ether
and heaven. He verily produced the earth from his feet, the
ether from his beliy, and the heaven from his head. He
worked upon, well warmed and fully heated the three regions,
and therefrom created the three gods Agni, (fire,) Vayu, (air,)
and A’ditya (sun). He verily made Agni out of the earth,
एप out of the ether, and A’ditya out of heaven. He worked
upon, well warmed and fully heated the three gods, and there-
from produced the three Vedas, Rig, Yajush and Sama; the

INTRODUCTION. 15

` 12 Veda from Agni, the Yajur Veda from V4yu, and the Sé-
ma Veda from A’ditya. He worked upon, and well warmed
and fully heated the three Vedas, and therefrom produced the
three great VyShritis bhuh, bkuvah and svah ; the first from the
Rig Veda, the second from the Yajur Veda, and the third from
the 84712. Veda.

“The water which encircling the seed (formed) the ocean,
flowed towards the east and the south, the west and the north,
and because it flowed (samavadravanta,) therefore is it called
samudra, ocean. It was frightened, and said, ^ Lord, we install
thee as our king.” And because encircling (vritvd) it remained,
therefore was Varana produced from it, and since Varana was
formed of it, therefore is it indirectly called Varuna, for verily
the gods are fond of indirect, and inimical to direct, allusions.

He,Varuna, seperated (amuchyata) from the ocean; he became
Muchya, and because Muchya was born of him therefore is he
called indirectly Mrityu, for verily the gods are fond of indirect,
and inimical to direct, allusions. He (Brahma) worked upon,
well warmed and fully heated that Varuna alias Mrityu, and
from all the members of the body of that wrought, well-warm-
ed and fully heated Mrityu fluids (rasa) exuded ; these formed
the fluids of his body (afigarasa), and those fluids of his body
are indirectly called Afigiras, for verily the gods are fond of
indirect, and averse to direct, allusions.

“He (Brahma) worked upon, well warmed and fully heated
that Afigiras, the sage, and therefrom proceeded the Vifisina
Afgirasa rishis. He worked upon well warmed and fully heated
the Viiisina Afgirasa sages, and therewith formed the ten
A’fgirasa A’rsheyas (sons of sages) having sixteen, eighteen,
twelve, one, three, four, five, six, two, and seven 1101188. He wor-
ked upon, well warmed and fully heated the Afgirasa sages and
the A’figirasa A’rsheyas, and whatever mantras he perceived in
them therewith he formed the A’Agirasa Veda. He worked
upon and well warmed and fully heated that A’fgirasa Veda,
and therefrom proceeded the two syllables Junat.

16 INTRODUCTION.

“It, the A figirasaVeda, remained above, leaving these regions,
therefore the reader of the A’figirasa remains above.

“ He (Brahma), looked tewards the sides, the east, the south,
the west, the north, above and below, and worked upon and
well warmed and fully heated them; and therefrom prepared
the five Vedas, Sarpa Veda, Pisécha Veda, Asura Veda, Itihdsa
Ved&, and Purdna Veda. From the east side he formed the Sarpa
Veda, or the science of serpents; from the south the Pis&cha
Veda, on the science of hobgoblins; from the west the Asura
Veda, or the science of giants; from the north the Itihésa
Veda, or the science of history ; and from above and below the
Purana Veda, or the science of ancient legends. He worked up-
on, and well warmed and fully heated the five Vedas, and there-
from formed the five great Vy4hritis, Vridhat, Karat, Guhan,
Mahat and Tat; Vridhat from the Sarpa Veda, Karat from the
Pisécha Veda, Guhan from the Asura Veda, Mahat from the
Itihgsa Veda, and Tat from the Purana Veda.

“He looked forwards and backwards, and worked upon and
well warmed and fully heated them, and formed therefrom the
preeminent syllable Sam.

“ He again worked upon, and well warmed and fully heated
himself, and from ois mind produced the moon, from his nails
the stars, from the hairs of his body herbs and trees, and from
his minor vital airs the other numerous objects.*

“He again worked upon, and well warmed and fully heated
himself ; he beheld the threefold seven-stringed and twenty-one-
membered sacrifice (Yajna). Thereof this Rig Veda verse may
be quoted: “Agni formed the threefold and seven-stringed sa-

# The word used 18 “ devan” gods, but seeing that in the Rig
Veda even pestles and mortars and leather strainers are named
devas, the word, it may be presumed, is here used in the sense merely
of created objects, and not of devine beings especially. The use of
the word anydn “ others” as opposed to herbs and trees can suggest
no other meaning.

INTRODUCTION. | ११५

crifice.” Qn that subject this supplementary sloka may also
be quoted: ‘The seven sacrifices of cooked rice, are seven-
stringed.’ ।

“ He collected it; he performed a sacrifice with it. In that
sacrifice Agni officiated as Hota, Vayu as Adhvaryu, Surya
as ८04646६, Chandramaz as Brahma, Paryyanya as Sadasya,
herbs and trees as oblation spoons; the Adhvaryu ViSvedevas
as Hotrakas, and the Atharvdfgirasas as 01014188.

“ These learned officiating priests, having completed the
sacrifice, thus addressed it, ‘may this resulting oblatory butter
make not the immortal creation heedless.’ Verily these
_ guardians are called the leaders of sacrifice sadah-prasarpakdén.
To these, says Prajdépati, plentiful fees should be awarded ;
for inefficient priests who have not observed Brahmacharya and
are wanting in earnestness, are verily enemies of the sacrifice ; the
enemies of the sacrifice injure the institutor thereof; the ene-
mies of the institutor injure the Ritvijas; the enemies of the
Ritvijas injure the fees; the enemies of fees injure the insti-
tutor with his children and cattle ; the enemies of his children
and cattle injure the institutor in this world and in heaven;
the enemies of heaven and earth injure half the resources ण
the institutor’s life: they only accomplish half a sacrifice.”

Having thus described the origin of creation the work
proceeds, after two short paragraphs on certain expiations for
flaws in the performance of sacrifices, to describe the creation
of the universe from the syllable Om. It says, “ Brahma verily
created Brahma ona lotus leaf. Of a truth he Brahma, thus.crea-
ted, was engaged in the reflection, ‘ by what single syllable can
I perceive all desirable objects, all regions, all Devas, all Vedas,
all sacrifices, all words, all fruition, all creation, whether fixed or
moving.’ He performed a Brahmacharya ; he beheld the syllable
‘Om, of two letters, four instants, all pervading, preeminent,
unchangeable, the Brahma, the Brahmi, the Vyahriti, the
gedly Brahma, From it was produced all desirable objects, all

८

18. INTRODUCTION.

regions, all Devas, all Vedas, all sacrifices, all words, all fruition,
the whole creation fixed and moving. :

“From its first letter was produced heaven; and from its
second letter vigor and the luminaries.

“ Fyrom its first vocalic instant were produced the earth, fire,
herbs, trees, the Rig Veda, the mystic syllable (Vydhriti) bhu,
the Géyatri metre, the threefold stoma, the eastern side, the
spring season, the instrument of speech—-tongue, and the power
of taste.

“From its second vocalic instant were produced ether, air,
the Yajur Veda, the mystic syllable bhuva, the traistubha
metre, the fifteen-fold stoma, the western side, the summer
season, the organs of breath—the nostrils, and the power of
smelling.

«Fyom its third vocalic instant were produced the heaven, the
sun, the S4ma Veda. the mystic syllable suah, the jagati metre,
the seventeen-fold stoma, the northern side, the rainy season,
the seats of light,—eyes, and the power of vision.

“From its consonantal instant b were produced the waters,
the moon, the Atharva Veda, the stars, the circumflex Om its
life, janat, the Afigirasas, the anustubh metre, the twenty-one-
fold stoma, the southern side, the autumn season, the seat of
knowledge—mind, and the power of knowing.

“From its consonantal instant m were produced the Itihdsa
Pur4na, speech, metrical language, nérasaiist, the Upanishads,
the commanding syllables Vridhat, Karat, Guhan, Muhat, Tat,
“and Sam, the great Vyéhritf Om, harmony of many corded instru-
ments, voice, dancing, singing, music, the Chaitraratha Devas,
lightning, light, the vribati metre, the thirty-three-fold stoma, the
upper and lower sides, the cold and dewy seasons, the organs of
hearing—ears, and the power of audition.’#@

Though the syllable is said to comprehend four instants, yet three
yocalic and two consonantal instants are here recounted ; probably the
last two are counted as one.

INTRODUCTION. 19

_ A legend now follows in which the Devas are said to have
overcome the Asuras by starting to the attack led by Om, to
which they promised every preeminence. The subsequent kan-
dik&s of the first chapter are devoted to the praise of Om,
its origin, derivation and uses, its different positions in the differ-
ent Vedas, and its place in the G4yatri, the meaning of which
is explained at length.

The account given of the G4yatri is the fullest I have met
with in the Vedas, and will perhaps be interesting to many as
containing the oldest ideas of the Brfhmanas on the subject.
The account is given in the form of a narrative, and is as
follows

“ Glva of the race of Mitra (Maitreya) repaired to Maudga-
lya, who was well versed in the (science of) eleven syllables, and,
seeing him engaged in the duties of Brahmacharya, said :
* How is this? Whatever exists in this Brahmacharya, and what-
ever Maudgalya is performing are all perishable.’ |

“A desciple of Maudgalya, hearing this, repaired to his
- tutor, and said, ‘the man who has this day become our guest
speaks ill of your learning

“*What does he know, fair youth ए enquired the teacher

“*He reads the three Vedas, sir, replied the pupil.

८“ Invite near me, fair youth, the most forward pupil of the
man who has come to question my learning

“The pupil of Maudgalya, called a pupil of Gléva, and said
to his tutor, ‘ Here he 18, sir

“(Of him enquired Maudgalya) ‘What, fair youth, does
your tutor profess 2. |

‘He reads the three Vedas, sir’, replied the youth

“ (Gléva said), ‘How do you, fair youth, speak thus of your
tutor to us who have got all the three Vedas in our mouth 2
How do good people so speak of good people? He does not
wish to reply to the question I have asked him, nor does he
know it.’

^ Maudgalya, thereupon, said to his own pupil,‘ Repair, fair

20 INTRODUCTION.

youth, to Gldva of the race of Mitra, and address him, saying,
‘instruct me, sir, and explain to me the SAvitri, (४, ९. the G4ya-
प्प) of twenty-four syllables and twelve couples, of which Bhrig-
v4figirasas are the eyes, and in which all this creation subsists.’
Should that Brahmach4ri tutor, fair youth, happen not to know
it, and to ask a Bramachéri pupil (like you) to explain the S4-
vitri, to him, then tell him, ‘as you said to Maudgalya, so are
you ill-instructed, since questioned by me you have given no
answer. You shall have to submit to privations for a year.’

^ The pupil repaired to where the other (Gl&va) was, and
asked the question (which his tator had suggested to him).

“He (Gléva) gave him no reply. Thereupon the pupil said,
‘as you sald to Maudgulya, so are you ill-instructed, since
questioned by me you have given no answer. You shall have
to submit to privations for a year,

“He, Maitreya, to his own pupils, said ; ‘ forsaking me, repair
as you list, to your homes. I said of Maudgalya that he
was ill-instructed, and yet have failed to answer the question
put to me by him; I shall therefore go and pacify him.’

“On the fallowing morning Maitreya, taking a handful of sa-
crificial wood (in token of submission) went to Maudgalya and
said, ‘Sir, I am Maitreya.

‘Wherefore are you come ?” (enquired Maudgalya.)

0 have (said Maitreya) called you ill-instructed, and yet
have failed to answer the question put by you, I have therefore
come to pacify you. _ |
“He (Maudgalya) said ; ‘ itis said that you have committed
। every sin by coming here in a conveyance. I give you this
auspicious car of mine (instruction) ; go away in it.
«The other said, ‘ what you say is neither ungenerous nor
unkind, and for it have I come to you’ Then approaching him
(nearer) enquired, ‘ Sir, to whom do wise men allude by (the
phrase) “ the adorable glory of the god Savité’? and advise me as
to what they mean by dhoya (intellect); and, should you know

INTRODUCTION, 1

it, tell me the courses through which the sun moves on (pra-
chodayat).” *

“To him said the other thus; ‘ wise men say the Vedas and
the chhandas (metres) are the preeminent parts (varenya) of
the sun ; and the glory (bharga) of that god is aliment, (anna).
1 tell you also that dhiya means duties, (karmdni) and
the courses, those by which the sun moves on.”

“ Having understood this, Glava requested him, saying, ‘ teach
me, sir, who is Savitd (sun) and what is the Savitri?’

“(Maudgalya replied),” the mind(manas)is the sun, Savitd, and
speech the Savitri. Wherever there is mind, verily there also is
speech, and wherever there is speech, there also is mind; thus
there are two sources and one couple. The fire, Agni, is
Savitdé, and the earth, the S4vitri; wherever there is earth there
always is Agni, and wherever there is Agni there always is earth;
thus there are two sources and one couple. V4yu of a truth is
Savit4, and ether, the S4vitri ; wherever there is Vayu there is
ether (antariksha), and wherever there is ether there is Véyu ;
thus there are two sources and one couple. The sun, A’ditya, is
Savité, and sky (dy), the Sdvitri; wherever there is Aditya
there always issky, and where there is sky, there also is Aditya;
thus there are two sources and one couple. Chandramas, the
moon, verily is Savité, and the stars, the Sdvitri; wherever there
is moon there also are stars, and wherever there are-stars there
is the the moon; thus there are two sources and one couple.
The day (akan) is Savité, and the night (rdtri), the Sévitrf;
wherever there is day there is night, and wherever there is night
there also is day ; thus there are two sources and one couple.
Heat(ushna) is Savit4,and cold (stta), the Sévitri; wherever there
18 heat, there also is cold, and where there is cold, there also is
heat; thus there are two sources and one couple. The cloud

# These questions include all the leading words of the sacred

Gayatri.

22 INTRODUCTION.

(abbhra) 18 Savité, and rain (vursha) the Savitr{ ; wherever there
is cloud there is rain, and where there is rain, there is cloud;
thus there are two sources and one couple. The lightning
(vidyut)is Savité, and the thunder (stanayzinu), the Savitri ;
wherever there is lightning there is thunder, and where there is
thunder there also is lightning ; thus there are two sources and
one couple. Life (prama) is Savit4, and food (anna), the S4vitrt ;
wherever there is life there 18 food, and where there is food there
also is life; thus there are two sources and one couple. The
Vedas are Savit4, and the metres (chhandas), the Sévitri ; wher-
ever there are Vedas, there are metres, and where there are
metres, there also are the Vedas; thus there are two sources
and one couple. Sacrifice (Yayjfia) 18 84९1४६4, and fee (dakshind),
the S&vitrf; wherever there is sacrifice there is fee,and where
there is fee there also is sacrifice; thus there are two sources and
one couple. These verily are the twelve couples.’ |

“Verily Brahma beheld this recepacle, the adorable prosperi-
ty, (the S4vitri alias Géyatri). Meditate on it. If it be religi-
ously held, (vrate), it abides* in truth. He, Savité, having
created Bréhmanas from the S4vitri, held 1४ within him, hence
the first foot of the S4vitri is savitur varenyam the preeminient
portion of Savit4, (a play upon the word vrata, religiously
held and thence vérenyam the preeminent.) By the earth is
upheld the Rig hymns; by the Rig hymns, Agni; by Agni,
prosperity (sri, here intended for S4vitrf) ; by prosperity, woman ;
by woman, a couple; by acouple, man; by man, work; by work,
religious austerity; by religious austerity, truth; by truth,
Brahma, by Brahma, Bréhmana; by Braéhmana, devotion; by
devotion are Br&hmanas bepraised, made voidless, and un-
broken. His thread (lineage) remains unbroken, and the
abode of his life remains undisturbed who knows this the first
foot of the S4vitri, or knowing explains it.

# प्रत्यातिष्ात्‌ The verb is in the past tense.

INTRODUCTION. 93

“* Wecomtemplate the glory of the god,’ (bhargo devasya
dhimahi) is the second foot of the Savitri. By ether is the
Yajush upheld; by the Yajush, Vayu; by the Vayu, cloud;
by the cloud, rain; by the rain, herbs and trees; by herbs and
trees, animals ; by animals,work ; by work, austirity ; by austirity,
truth ; by truth, Brahma ; by,Brahma, Brgéhmana; by Brahmana,
devotion; by devotion is Bréhmana bepraised, made voidless,
and unbroken. His thread (lineage) remains unbroken, and the
abode of his life remains undisturbed,’who knows this the
second foot of the Sdvitri, or knowing explains it.

«° He who irradiates our understanding,’ (dhiyo yo nah pra-
chodaydt,) is the third foot of the Sdvitri. By the sky is the
Séma upheld; by the Séma, A’ditya; by Aditya, light;
by the light, rain; by the rain, herbs and trees; by the herbs |
and trees, animals; by the animals, work; by work, austerity ;
by austerity, truth; by truth, Brahma; by Brahma, Bréhmana; |
by the Braéhmana devotion; by devotion is the Bréhmana
bepraised, made voidless,and unbroken. His lineage remains,
unbroken, and the abode of his life remains undisturbed,
who knows this the third foot of the Savitri, or knowing ex-
plains it. |

“By the Bréhmana who, thus knows this, is, of a truth,
Brahma acquired, digested and well understood. By Brahma is
the ether acquired, digested and well understood. By the ether
18 Vayu acquired, digested and well understood. By Vayu is
the light acquired, digested and well understood. By light is
water acquired, digested and well understood. By wateris earth
acquired, digested and well understood. By earth is food ac-
quired, digested and well understood. By food is life acquired,
digested and well understood. By life is mind acquired, diges-
ted and well understood. By mind is speech acquired, digested
and well understood. By speech are the Vedas acquired, diges-
ted and well understood. By the Vedas is sacrifice acquired,
digested and well understood. Verily these twelve great

D4 INTRODUCTION.

elements are situated in this order, and thereof is sacrifice the
highest.

“ Those who know the above think that they know it (rightly);
but in reality they know it not. Sacrifice is established on
the Vedas; the Vedas are established on speech; speech
is established on the mind; the mind isestablished on life ;
life is established on food; food is established on the earth ;
the earth is established on water; water is established on
light; light is established on wind; the wind is established on
ether; the ether is established on Brahma; Brahma is esta-
blished on Brahmanas acquainted with Brahma. Verily he
is conscient of Brahma who knows this. He achieves meri-
torious acts, and sweet odours,—he destroys all sins, and enjoys
endless grace-——who knows this; as also he, who knowing
this, adores the Upanishad which has the Sévitri, the mother
of the Vedas, for its subject.”

This interpretation differs from what is generally received
by later authors, inasmuch as it seperates the epithet varenya
from bharga, and makes the two distinct. This, however, is
more apparent than real, for itis merely allegorical, and does
not alter the sense. Otherwise it is on all fours with the
Aelief of the Hindus that the object adored is Brahma or the
universal soul, and therefore also of the sun, and not the
sun itself as represented by its rays. As the interpretation is
the oldest we possess, and was given within a short time
after the Géyatri had been composed, this facet is worthy of
note, particularly as it is at variance with the version given
“by some European orientalists, notably by the late Professor
Wilson, which makes the sun itself to be the object of wor-
ship. Itis of course impossible to say what the author of the
Gé4yatri himself had in view, but his Indian commentaters,
both ancient and modern, are at one in believing that he rose
from nature up to nature’s God, and adored that sublime lumi-
nary which is visible only to the eye of reason, and not the
planet we daily see in its course.

™

INTRODUCTION, 25

The Chapter closes witha kandik& on the importance of
A’chamana, or washing of the face before commencing a
ceremony.

The second chapter devotes its first nine kandik&s to the
duties appropriate to Brahmachéris, er religious students, in-
culcating dispassion, mendicity, chastity, devotion to the tutor,
and other virtues, and fixing the time to be devoted to
such a course of life from twelve to twenty-four years. The
rules are very much the same as those given in the Grihya
Satras, and call for no remark. A legend follows in which
a sage of the name of K4bandhi, son of Kabandha, an A’ thar-
vana Rishi, is described as an intelligent disputant, a knower
of the Miméfis4 (mimdiisaka), and self-sufficient to. a degree.
He discourses with the priests of the great king Yau-
vanésya M4ndhété, and questions them about the duties of
priests and the particular knowledge necessary for them. The
replies are brief and inconsequential. Several other legends
follow, which describe the various requirements of sacrifices.
Of these brief accounts will be found in the table of contents.
They are, as usual with Bréhmanic legends, inane, and designed
mostly to establish the preeminence of the Atharva over the
other Vedas. |

The third chapter opens with an injunction that the four
priests at a sacrifice should know the four Vedas, and that a
sacrifice with three priests versed in the Rig, Yajush, and Séma, |
is, like an animal witha less number of feet than four, or
a man with one foot, or acar with one wheel, incapable
of moving on satisfactorily. Certain expiations are then re-
commended for the offence of speaking on the part of the
priests when engaged at a sacrifice. A curious legend then fol-
lows in which questions are propounded as to why the hair grows
first on the head and then on the other parts of the body ? why
men have mustache and women have it not? why the teeth
first cut out of the lower jaw? why they shed and grow

D

26 INTRODUCTION.

again? and why and how other organs of the body per-
form their functions? and they are explained by references
to various parts of the Darsapaurnamdsa sacrifice; as
also regarding certain accidents to the sacrificial fire and
their expiations. Rassing over two other short legends
of little importance, we come to a set of rules regarding
the distribution of the sacrificed cow among the different
persons engaged in the sacrifice. According to them the Pras-
t4t4 is to receive the two jaws along with the tongue; the
Pratihart&, the neck and the hump; the Udgaté, the eagle-
like wings or briskets; the Adhvaryu, the right side chine with
the shoulder; the Upag&ta, the left chine; the Pratiprasth4té,
the left side shoulder ; the Brahmé and the wife of the Ra-
thy4,@ the right rump; the Brahmanachchhaisi, the right hip
lower down the round ; the Pots, the thigh (च्छ) ; the Hoté, the
left rump; the Maitrdvaruna, the left round ; the Achchhivéka,
the left leg; the Neshté4, the right arm, (clod) ; the Sadasya, the
left clod; the master of the house, the sirloin and some part of
the abdomen (flank? sada and anwka) ; his wife, the loin, or the
pelvic region, which she is to bestow on a Bréhman; the Agni-
dhra, the stomach (vanishtu), the heart, the kidneys, and the
tight fore-leg (véhu) ; the A’treya, the left leg ; the householder
who ordains the sacrifice,t the two right feet; the wife of the
householder who ordains the sacrifice, the two left feet; and
both of them in common the upper lip; the Gr&vastut,
three bones of the neck, (vertebre,) and the manirj&h (whatever

# afew नरोरिरयथ्यालोबद्यशः। The passage is evidently corrupt,
and I am doubtful of its import. The meaning above given is a
mere guess.

¶ Icannot make out the distinction be tween the avarasaktha “hip
lower down” and the wru “thigh.” I suspect the last to mean the
leg.

‡ प्रदपतष्ट तप्रदखः | I do not know the difference between this
person and the householder who gets the sirloin.

INTRODUCTION. 27

that be); the man who leads the cow, three other vertebra: and

a half of the perineum; the Chamasdrdhvaryu, the bladder ;

the Subrahmanya, the head ; the man who invites people to a

Soma sacrifice, the hide. These altogether make a total of thirty-

` 8 parts. Dire imprecations are hurled against those who ven-
ture to depart from this order ofdivision. The chapter is brought
to a close with some subsidiary rules. regarding dikshd or initia-
tion £ e. the formal engagement of priests at a sacrifice.

The fourth chapter continues the subject of initiation,
giving directions as to the order im which the different priests `
areto be initiated, and the several assistants who are to offi-
ciate under the chief priests. Some of the principal ceremonies
and the gods who preside over them are then named, and the
rewards due for the performance of those ceremonies are given
in detail. The latter half of the chapter is devoted to a des-
cription of the mystic connection of the year with ceremonies.

The first six kandikés of the fifth chapter continue the
subject of relation of ceremonies tothe year, and sum it up
with anallegery in which the year is represented as a hu-
man being, and its different members are formed by the different
‘ceremonies noticed in the preceding kandikdés. The seventh
gives the order which the ceremonies should successively
follow: the first is Agny4dhéna, then Purvghuti, then Agni-
hotra, then Darga and Paurnamdésa, then Agrayana, then
Ch4turmésya, then Pashubandha, then Agnishtoma, then Réja-
shya, then V&japeya, then Asvamedha, then Purushamedha,
then Sarvamedha, then Dakshin4évanta, then Dakshin4, then
Adakshiné, the last three forming parts of the Sahasradak-

ghindg.@ A legead follows in which Prajdpati is represented to
have performed all the other ceremonies and, attaining thereby
only perishable rewards, subsequently to have secured eternal

क This passage in the original text is evidently incorrect, and
my version is conjectural.

28 INTRODUCTION.

fruition by the ceremony of Sahasradakshiné (one involv-
ing a fee of a thousand heads of cattle). Passing over
some unimportant paragraphs we come to the twenty-third,
which gives some details about the classification and particu-
lar times of sacrifices. All ceremonies are devided into three
classes ; Ist including all those in which the cooking of rice or
frumenty is the most important element, hence called
Pékayajna* ;—2nd those in which the offering of clarified
butter is the most important—Haviryajna,; and 3rd those in
which the Soma beverage holds the most prominent place,—
Somya or Somayajna. Each of them includes 7 different
kinds of sacrifices. Thus—

Class, 1. Pdkayajna, comprising, 1, SAyam homa; 2, Pra-
tar homa; 3, nine kinds of Sthélipéka; 4, Bali; 5, Pitriyajna;
6, Ishtakéh ; 7, Pasu

Class, II. Haviryajna, comprising, 1, Agnyédheya, 2, Agni-

` गौ; 3, Paurnamési; 4, A’m4vdsyé or Darga; 5, the nine
Ishtis; 6, the four Ch4turmisyas ; 7, Pasubandha.

Class. III. Somayajna, comprising, 1, Agnishtoma; 2,
Atyagnishtoma ; 3, Ukthya; 4, Shodasim4n ; 5, Vajapeya; 6,
Atirstra ; प, A ptoryéma. |

The last two kandik4s of the chapter are devoted to the
creation and requirements of ceremonies, and the uses of the
different Vedas in the performance thereof.

@ Although the cooking of rice is a sine gua non in these ceremo-
nies, yet some authors are of opinion that pda here does not mean
cooking. “It signifies, according to Indian authorities,” says Max Mul-
ler ; “ either small or good. That pdéka is used in the first sense ap-

' pears from such expressions as yo mat pakatarah, “he who is smaller
than we.” But the more likely meaning is good or excellent or per-
fect; because ,as the commentators remark, these ceremonies impart
to every man that peculear fitness without which he would be exclud-
ed from the sacrifices, and from all the benefits of his religion
Ancient Sanskrit Literature, 203

INTRODUCTION. 29

` The contents of the Second Book are even more desultory,
inconsequential and fragementary than those of the first. No
subject is taken up ab initio, or described otherwise than
casually, and with reference to some particular point of doubt
only. The author of the work starts with the assumption that
the reader is familiar with the subject, and needs elucida-
tion only with reference to some abstruse point or other.
The Book opens with a direction to throw out a wisp of
hay from the seat of the Brahmé, and on the necessity of
the Brahmé4’s remaining silent when filling the sacrificial
vessel called pranitd, and of the alter being surrounded by a
strip of cloth named paridht. Then follows a legend in-
tended for the praise of Brahmé as the most important
member of the clerical staff. Itis said that Praj&pati once
performed a sacrifice without awarding to Rudra his share of
offerings. Rudra wished that since he had been cut out of
the ceremony it should not yield the desired return, and
accordingly, seizing and piercing it, cut off a portion from it.
The resulting fragment is the Prdésitra food. It was given to
Bhaga; but no sooner that divinity beheld it than his eyes
dropped out, for which he is called “the Blind Bhaga.” He
took itnot. It was next offered to Savité, who took it, but his
hands thereupon were immediately cut off, and he had to put
on golden hands, whence he is praised as the “ golden-handed.”
The oblation was next offered to Pushan, who tasted it, but
that broke his teeth, therefore he is called the “ toothless
eater of cakes.” It was then offered to Idhméfgirasa, who
likewise tasted it, and thereby lost his head: the oblation
returned to the Yajna, Thereupon it was offered to Varhi
A figirasa, who, partaking of it,had his body disjointed. The food
reverted to its place. It was offered next to Vrihaspati A’fgi-
rasa, who was frightened by the idea of an impending danger,
and repeated a mantra, which ultimately resulted in the glori-
‘fication of the Brahma as the head of € 89611066, The le-

30 INTRODUCTION.

gend. though pointless and uninteresting, is of importance
as containing the germ on which the Paurgnic tale of
Daksha’s great sacrifice has been elaborated. According
to the popular version, which is founded on that of the
Bhégavata Puréna, once on a time Daksha, the mind-
born son of Brahmé, happened to be present at a Visvas-
rig sacrifice celebrated by his father, and, on the arrival of
Siva there, was wanting in courtesy to him. A quarrel
thereupon broke out between the two, and culminated in a
curse from Daksha, who ordained that thenceforward Siva
should not be allowed a share at a sacrifice. Subsequently
Daksha himself celebrated a grand sacrifice such as creation
had never before beheld, resplendant with all that unlimited
wealth and divine command could bring together. ‘To it
assembled all the gods, with their wives, all the Rishis, and
nymphs, and Pitris and Gandharvas from the farthest parts of
the world, and the only persons designedly excluded were Umé
and her lord Siva. Umé, seated in her blissful mansion on
the crest of the Kail4sa mountain, beheld the crowds that
were moving towards her father’s house, and soon heard of the
rejoicings that were going on to which she had been purposely
excluded.

। “Wroth of heart was 11 ;

“To her lord she spake :—
«<Why.dost thou, the mighty,
“<Of no rite partake ?

“< Straight I speed to Daksha
“Such a sight to see::

“Tf he be my father,

“He must welcome thee.”

But her lord eould not be prevailed upon to go toa feast
to which he had not been invited, and so she started alone.
Mounting her favorite bull, and followed by a wild band of her
lord’s spritely attendants, she hurried through space, and ina

INTRODUCTION. 31

twinkling alighted amidst the godly company when feasting
and joy and merriment were at their height in the mansion
of her father.

“Greeting, gods and saves,
Greeting, father mine!

Work hath wondrous virtue,
Where such aids combine.

“ Guest-hall never gathered
| Goodlier company :
Seemeth all are welcome,—
All the gods but me.” |

Spake the Muni Daksha,
Stern and cold his tone ;—
< ‹ Welcome thou, too, daughter,
Since thou com’st alone.

“But thy frenzied husband
Suits another shrine;
He 18 no partaker
Of this feast of mine.

“He who walks in darkness
Loves no deeds of light ;

He who herds with demons
Shuns each kindly sprite.

“Let him wander naked,—
Wizard weapons wield,—

Dance his frantic measure
Round the funeral field.

_ “ Art thou yet delighted
With the reeking hide,

32 INTRODUCTION.

Body smeared with ashes,
Skulls in necklace tied ?

“Thou to love this monster ;
Thou to plead his part!

Know the moon and Ganga
Share that faithless heart.

“Vainly art thou vying
With thy rivals’ charms :
Are not coils of serpents
Softer than thine arms ?”*

These would be bitter words to any faitaful wife to hear
said of her lord; to (1708, who was the pattern of her sex,
and the most devoted of wives, enjoying on that account the
proud title of Sati par exellence, they proved the most poignant,
touching her to the very core of her heart. In a mighty cry
of angnish she upbraided her father, and, dilating on the merits
of her husband and the injustice that had been done him, ended
by declaring that she would no longer retain a body which she
owed to so wicked a father. Anon she became speechless with
overwhelming wrath, took her seat at the northern side of
the altar which by law belonged to her lord, and, covering
herself with the hem of her cloth, gave up her life in a fit
of profound meditation. Awe-struck and dumb the company
beheld the tragedy, without being able to make any attempt
for her rescue. Her attendants now rushed forwards; but
Bhrigu, the chief priest, in an instant poured an obla-
tion on the fire, and brought forth from the flames a
mighty host of frightful Ribhus who soon compelled them

क Waterfield’s Indian Ballads and Poems. The Bhagavata makes
Daksha utter these reproaches when he meets Siva at the festal hall
of his father, but the popular version brings them to this place.

INTRODUCTION. 33

to ran away. When Siva heard the news there was no limit
to his wrath; terrific flames burst forth from every pore of his
body, and, as in an agony of violent grief he plucked a lock
of hair from his head, it assumed the form of a most stupendous
giant with a thousand arms. Thisapparition at once went forth
to the place of Daksha, accompanied by a numerous retinue
of fiends, and dealt destruction on every side. The gods fled
in terror, and the festal hall was heaped with carnage. Bhaga
had his eyes plucked out; Bhrigu’s beard was torn; and
Pushan’s teeth suffered complete demolition; while most of
the Devas were tied hand and foot and trampled upon. But
the foremost among the victims was Daksha himself, whose
bead was lopped off, and thrown into the burning altar, where
it was soon reduced to ashes. The gods now met in solemn
conclave to devise means for putting a stop to the rapidly
increasing havoc, and besought Vishnu and Brahmé to
come to the rescue. Then they all went to Siva and most ear-
nestly supplicated his mercy, and so far prevailed on him
as to bring him to the scene of devastation. But when
that divinity beheld there the corpse of his dearly beloved
wife, his grief and wrath revived again. He stuck the
corpse on the point of his trident, and began a wild maddened
dance which threatened immediate destruction to the uni-
verse. Vishnu, at this juncture, felt himself unequal to the
task of pacifying the fury of Siva; but, knowing that as long
as the dead body of Um% would be in sight so long the surging
grief would not subside, he cut it off bit by bit with his
discus, and threw it wide about the earth.* This expedient
* Fifty-one such bits were thrown about, and the spot where each
of them fell formed a sacred pitha, which is held in the highest ve-
neration to this day. The Tantra-chudamani gives the follow-
ing account of the different parts into which the body was
divided, and the places where they fell : viz. 1, the crown of the
head at Hingulé (Hinglaj); 2, the three eyes at Sarkarara; 3,
१)

34 INTRODUCTION,

proved efficacious, and Siva was at last induced to restore the
killed and wounded to life and health. But Daksha’s head
having been burnt, it had to be replaced by that of a goat,*
which was lying handy by the altar. |
- The इता Puréna differs from the Bh&gavata in

the nose at Sugandh4; 4, the top of the neck at Kasmira ; 5, the
tongue at Jvalamukhi; 6, the right breast at Jélandhara; 7, the
heart at Vaidyandtha ; 8, the knees at Nepala; 9, the right hand
at Manasa; 10, the navel in Utkala; 11, the right cheek at
Gandaki ; 12, the left arm at Vahula,; 13, the elbow at Ujjayani :
14, the right arm at Chatt4la, Chandrasekhara ; 15, the right foot at
Tripura ; 16, the left foot at Trigrota ; 17, the pudendum at Kamagiri
(Kamakhy4); 18, the right great-toe at Yugadyé; 19, other
right toes at Kalipitha, (Kalighat); 20, the fingers at Prayaga ;
21, the thighs at Jayanti; 22, the earings at Varanasi ; 23, the back
of the trunk at Kanydésrama; 24, the right ankle at Kurukshetra
25, the wrists at Manivedaka ; 26, the back of the neckat Srisaila ; 27
the backbone at Kanchi; 28, one hip at K4lamidhava; 29, the other
hip at Narmadé,; 30, the left breast at Ramagiri ; 31, the hairs
of the head at Vrindavana ; 32, the upper row of teeth at Sichi; 33,
the lower row of teeth at Panchasagara ; 34, the left talpa (shoulder
blade?) at Karatoya ; 35,the rightdo. at Sriparvata $ 36, the left ankle, at
Vibhdsha; 37, the belly at Prabhasha ; 38, the upper lip at Bhairava-
parvata ; 39, the chin at Jalasthala ; 40, the left cheek at Godavari ,
41, the right shoulder at Ratnavali ; 42, the left shoulder at Mithilé $
43, the leg bone at Nalapati, 44, the ears at Karnata ; 45, the mind
at Vakregvara; 46, the palm at Jasora ; 47, the lower lip at Attahdsa ;
48, the necklace at Nandipura ; 49, the anklets at Lanka; 50, the toes
. of the left foot at Virata ; 51, the right leg at Magadha. How the
mind and the ornaments formed parts of the body, are Tantric
mysteries which I cannot unravel. The Bhagavata has nothing
to say about this division, as,according to it, the body was consumed
by a fire which was evolved from the Devi’s profound meditation

# Ram according to Wilson ; the Sanskrit word in the Bhégavata
Purana is ga, which means both a goat and a sheep

INTRODUCTION. 35

Many important particulars, and the Vayu differs the most.e
But they all agree in making Daksha’s refusal to recognise
the greatness of Rudra alias Siva, and Umé’s suicide as the
original causes of Daksha’s disgrace. The Vedic legend has
nothing to say about the substitution of a goat or ram’s head
for that of Daksha, but the myth on the subject must be of
considerable antiquity, seeing that we have a ram-headed
divinity among the most ancient sculptures of Egypt, re-
presenting one of the eight great gods of the country. His
hame was variously spelt Kneph, Neph, Nef, Cnouphis
Chnoubis, Noub, and, perhaps also, Nou.f Like Daksha, he
appears 1 sculptures as “a man with the head of a ram,’ and
if not the progenitor, Praj&pati, “ at least the leader, of the gods.”
Elswhere he is described as the “spirit of the god, which moved
upon the’ face of the waters.” § Daksha, however, had many
wives, while Neph had only two; and Sati, the daughter of
Daksha, became, among the Egyptians, Saté ( Juno) one of
the wives of their Jove. Anyhow there is a remarkable analogy
between the two gods, and the idea suggests itself that perhaps
they owe their origin to a common source, or one of them
is derived from the other. The Paurdnic story of the sacri-
fice and its coneequences is, however, an allegorical representa-
tion of a quarrel between the. Vaishnavites and the Sivites,
which terminated by the admission of Siva into the Hindu
pantheon, and has no connexion with Egypt. |
The second chapter begins with some detailed instruc-
tions on the offering of flesh meat on the A’hitéeni. That fire
always wishes the Yajam4na, to offer it such delectable food,
and the Yajaména who offers animals fit for Indraégni to it once

* Wilson’s Vistnu Purana p. 61.

` † Wilkinson’s Ancient Egyptisns, N. 8. I, pe 241,
t Ibid ,7, 238.
$ 70८4, I 2३6.

36 INTRODUCTION,

every six months, accomplishes the offering of his own-self to
Indra and Agni. The same offering should be made by those
who desire long life,or numerous descendants, or crowded
herds. For a prayer to Yama for long life, the offering meet is a
green parrot; and for numerous progeny the offering to Tvash-
tré should be a mare. Then follows a legend in which the
Devas issue forth under five generals to conquer the Asuras.
Agni leads the Vashus, Soma the Rudras, Indra the Maruts,
Varuna the Adityas, and Vrihaspat i the Visvedev4h ; but they
are defeated, and at last are obliged to regain their lost ground
by a Yajna. The 13th kandik 4 gives an account of how Vasishtha,
through having seen Indra in person, obtained certain stomas
for himself. These stomas are subsequently recited, and the
advantage of knowing them is explained. We next come to

-anumber of details about the appointment of the Agnidhra,
the offering of Pravitéhuti, and salutations to Prajdpati,
Sadasya and other priests. The twenty-third kandik4 insists
upon the necessity of truthfulness on the part of the priestly
staff, giving as a reason that none can like a liar.

The first half ofthe third chapter is devoted to the mystic
syllables Vashat and Hii, the advantages of repeating them
during a sacrifice, the best way 10 which, and the proper times
when, they should be repeated, and the various metres appro-
priate at the morning, the noon, and the evening ceremonies.

The most important legend in the third chapter refers to the
relation which the Rig Veda bears to the Séma. ` According to
it “at first there existed only the Rik and the S4ma, 84 was
the name of the Rik, and Ama that of the Sima. The Rik
(feminine) said to S4ma. (masculine), ‘let us unite for the
multiplication of animated beings.’ ‘Not so; replied 84102 ;
‘my greatness is higher than yours. The Rik divided
herself into two, and addressed the other ; but got no reply.
She divided herself into three, and again addressed him.
Thus she became three-fold, and because she became three

INTRODUCTION, 37

fold, therefore is he (the S4ma) praised by three Riks,sung with
three Riks, and completed with three Riks. Hence it is that
one man has many wives, but never one woman many
rival husbands. Because, of a truth, the dicussion was between
S4 and Ama, therefore was Séma produced, and hence the
Sama got the character of Séma, and by it is pacification
(sima) produced, and superiority attained. Whatever is
born, it is pacified, (S&ma); that which is S&maless or un-
appeased is condemend. Each of the two, 94702 and Rik,
-became five-fold; these five parts are A’héva, Hifikéra, and
Prast&va, first ; Udgitha, the middle; and Nidhana and Vashat
the last.” .

. The last three chapters of the Gopatha Bréhmana treat
principally of peculiarities and details regarding the morning,
noon, and evening rites in connexion with the Ekgha, the
Uktha, the Ek4shtak& and other minor sacrifices; but they
are not of sufficient importance to require fuller descriptions
than what occur in the table of contents.

In the whole range of the Gopatha there is not a single
circumstance mentioned which is calculated to throw any
light on the political condition of India at the time when the
work was composed. The only kings named are Yauvandsva
Méndhéta, Janamejaya, and Parikshit. Of other persons, we
have Angiré, Bhrigu, Vasishtha and other well known Vedic
sages alluded to, but under circumstances which afford no in-
formation regarding their lives, The places mentioned are
Kuru, Péachdéla, Kési, Magadha and other northern provinces ;
but none beyond the Vindhiyan range
` In presenting the the first edition of the Gopatha Brdéhma-
na to the public I have to express my regret that it ap-
pears under two very serious disadvantages; Ist, that it
has no commentary attached to it;.and 2nd that different
portions of it have been edited by two individuals at different
times, without consulting each other.

38 INTRODUCTION,

When the work was first undertaken it was expected that
a commentary would somewhere turn up, and that it would be
printed along with the text ; but careful enquiry at Benares, and
in the Madras and the Bombay precidencies showed that none
was extant, and a complete edition could not be accomplished.
As however several excellent and correct manuscripts of the text
came to hand in course of the search, it was thought preferable
to print the text alone, rather than drop the undertaking altoge-
ther, particularly as it was supposed that the ripe scholarship
and varied knowledge of the late Pandit Harachandra Vidy4-
bhushana, who had volunteered to edit the text and supply a
gloss, would stand in good stead of acommentary. ‘The Pandit,
however, died soon after the publication of the first fasciculus,
and the MS. of his gloss was not accessible after his death ; the
idea of printing a gloss had, therefore, to be abandoned, and
the writer of this note confined his labours to the preparation
of an eclectic text, with aJl the vare lectiones of his codiees
added in foot notes, and a free sprinkling of punctuation to
make the reading easy, the MSS. consulted having none.
_ The following are the MSS. which have been made usc of in
preparing the text for the press—

1st. @—From the Bombay Government; comprising 78
folia, each 9x54 inches, and having 9 11068 on each page.
The writing 18 clear, but not neat. There are marks of its
having been revised, It contains only the first half of the
work (Purvardha)

2nd. ¢—From the Benares College Library ; 162 folia, each
135; 5 lines on a page; dated, Samvat 1878. A carelessly
written and unrevised MS. Like the preceding, 1t comprises
only the first part of the work. A fragment of the first two
adhy4yas of the second half without pagination accompanies
this: It has 9-lines on each page, and bears marks of: having
been revised

3rd a—From the Library of the Asiatic Society of Bengal

#

INTRODUCTION. 39

a bound volume, 11 x7 inches, No.'274. It includes the two
parts of the Bréhmana, and also the Pratyafgiré Kalpa, It
is carelessly written, and not revised. Dated, Samvat 1878.

4th a—From the writer of this note; lost by the late editor.

5th @—From 40 Bah&dur Gopéla Hari-desamukha of
Bombay ; 92 folia; each 9 x 44, bearing 10 lines on each page.
Not dated, but apparently old. Badly but correctly written,
and carefully revised. It contains only the second half of the
work,

6th =—From the Bombay Govei»ment; 38folia, foolscap ;
written in the oblong puth: form, and havivg 13 lines on each
page. It has been newly copied, but not revised. It contains
the Uttarardha complete.

7th. a—From the Bombay Government; a carefully written old
MS. patched in several places, and containing the Purvdrdha.
It comprises 75 folia, each measuring 9 x 3 inches, and having
8 lines on each page. It beats a date of four figures of which
the first two are 1 and 5, and the fourth 2 ; the third is illegible.

8th w—From the Bombay Goveirment ; 59 folia, measuring
9 x 44 each, and’ having 9 lines on each page. It is carefully
written and correct. and bears date, Samvat 1795 = Saka
1660. |

9th 2—From the Library of the Asiatic Society of Bengal,
No. 760; 64 folia, each measuring 11 x 44 inches, and having 12
lines on a page. It is well and correctly written, and contains
both parts of the work. It bears date, Samvat 1746, and has
the epigraphs written in red ink.

These codices differ but slightly, and their differences. such as
they are, are due mainly to unintelJigent or negligent copyists.
The Bombay texts, for which I am indebted to the kind aid
of Dr. George Buhler, are almost alike ; and appear to be the
most trustworthy. It is to be regretted that No. 7, was receiv-
ed after the first 96 pages had been printed, and its variants,
therefore, could not be embodied in this edition,

Digitized by (4 oogle

Mr a“
Sl AA THT |
at नमौऽयववदाय।

—$S0008S:——
गोपथत्राद्मणपुव्वंभागे
प्रथमः प्रपाठकः |

श्रो ब्रह्म ह वा इदमग्र श्रासोत्‌, खयन्तेकभेव (\) तदे चतत, (९)
महद यत्त, तदेकमेवास्मि, हन्ताहं मदेव मन्‌मातरं दितीयं देवं
निमंम इति, तदभ्यखाम्यदभ्यतपत्‌ समतपत्‌, तस्य ARTS तप्तस्य
सन्तप्तस्य ललाटे सेहो यदाद्यं माजायत (९) तेनानन्दत्तमव्रवीत्‌ (५)
महद ad सुवेदमविदामह ` इति । तद्यदव्रवत्‌ महदह यत्तं
सुवेदमविदामह इति, तस्मात्‌ सुषैदोऽभवत्त वा एतं सुवेदं सन्तं
खेद इत्याचक्षते । परोक्तेण परोक्षप्रिया इव fe देवा(*) भवन्ति
प्रत्यच्तहिषः॥ १॥ | | `

स भूयोऽखाम्यद्‌ भूयोऽतप्यत्‌ WA AAA समतपत्तस्य खान्तस्य
तप्तस्य सन्तप्तस्य Tae रोमगत्तं भ्यः aA खेदधाराः प्रास्य-
vert! (९) ताभिरनन्दत्‌, तदन्रवोदाभिव श्रहमिदं wa धारथि-

९ खयक्मवेकमवेति क, ख, म, । `

२ तदेचोतद्तिख,ग,। aetwa दति क, g, |

२ यदाटुद्रियमाजाथत इति ख, घ, |

४ तदबवोदितिख,घ,। | °°
४५ caat fa &, a, |

q TTR स्यन्दन्त द्तिक,ख,ग,।

> गोपयत्राद्मणपूव्वभागे

ष्यामि यदिदं किच्चाभिवा श्रहमिंदं wa’ जनयिष्यामि यदिदं
किख्ाभिवां श्रहमिदं सवमापस्यामि यदिदं fafa तदद-
म्रवोदाभिवौ wefae wa धारयिष्यामि afee fafa, तस्मात्‌
धारा श्रभव(\सदाराणां arta’ aarg fad | aerenater-
भिव अहमिदं aa जनयिष्यामि यदिद farafa, avarerar
अभवंस्तव्नायानां AAAS यश्चासु पुरुषो जायते, TT युचः प॒त्राम-
नरकमनेकशततारं तस्मात्‌ जाति FAT Yaa प॒त्‌च्रत्व |
तव्यदन्रवीदाभिवां अहमिदं सवंमापस्याभि यदिदं fafa,
तस्मादापो श्रभवंस्तदपामघ्षमाप्रोति वै स सर्वान्‌ कामान्‌ यान्‌
कामयते ॥२॥

ता भ्रपः VETS AA, तासु खां छायामपश्यत्‌(र)तामस्ये्षमा-
शस्य aa रेतोऽस्वन्दत्तदपसु प्रत्यतिष्ठत्‌ तास्तव वाभ्यसखाम्यदभ्य-
तपत्‌, समतपत्‌, ताः यान्तास्तप्ताः सन्तप्ताः SAA रेतसा रधम
wa(®) स्तासामन्या अन्यतरा श्रतिलवशा Wal भ्रखादयस्ता
श्रशान्ता रतः WAS ठत्वाऽतिष्ठव्रथेतराः पेयाः खादयः शान्ता-
स्तास्त तैवाभ्यखाम्यदभ्यतपत्‌, समतपत्‌, ताभ्यः खान्ताभ्यस्तपाभ्यः
सन्तप्ताभ्या यद्रेत श्रासोत्तदश्ज्यत, यदण्ज्यत तस्माद्‌ wy:

९ ताभिरनन्दत्‌ तद्ब वीत्‌ wire weed wa धारयिष्यामि यदद्‌ किष्चाभि-
वो wefad सव्ये धारयिष्यामि यदिदं किद्ेति तख्मादारा अभवंसद्वाराशां धारात्व-
मिति ख, ग. चिक्रितपुस्तकदयपाठः voy मध्य afer शत्यध्यवसौयते उपक्रमे
ऋनुपात्तस्य यमिदं ws जनयि थामोत्यादिपाठ छ्य उफसंरारकाले दणेनादिनि ।

₹२ताञ्पद्ति क, घ,।

द द्रेधतममभवच्धिति ख, म, |

१ प्रपाठकः | र

समभवत्‌, तद्‌ गो गुल श्गुरिववं स सवषु लोकेषु, भाति
auq az au

WAY रुष्टएन्तरधोयत, TAY: BE: WS Aaa वागन्ववद-
हायो वायो दति, सच्रपवत्त त, स efaut दिशमेजततं बागन्ववदत्‌
मातरिण्ठन्‌ मातरिशत्निति, स न्यवत्तत(*) स प्रतीचो दिशमेजततः
वागन्ववदत्‌ पवमानः पवमान दति, स न्यवत्तंत(९) स उदीचीन्दि-
शमेजततं वागन्ववददात वाते ति,तमत्रवोत्रनविदामदह इति,नरीत्य-
यावाङनभेताखेवाप्षन्वि ata’) तद्यदत्रवोदथा्व्वाङनभेताखेवा-
ष्म जि च्छेति(*) तदथवांऽभवत्‌, तदथवं णोऽथवत्व ५) । तस्य ह वा
एतस्य भगवतोऽथवण ऋषेय येव ब्रह्मणो लोमानि यथाऽङ्ानि यथा
प्राण एवमेवास्य सवं WaT समभवत्तमधवाणं ब्रह्माऽव्रवीत्‌
प्रजापतेः प्रजाः SET पालयखेति | तद्यदत्रवोत्‌ प्रजापतेः प्रजाः
ष्टा पालयखेति, तस्मात्‌ प्रजापतिरभवत्‌, तत्‌ प्रजापतेः प्रजा-
पतित्वमघर्वा वे प्रजापतिः, प्रजापतिरिव वे स aay लोकेषु
भाति य एषं वेद्‌ ॥४॥

तमधवोणषिमभ्यखाम्यद्‌भ्यतपत्‌, CAAT AT ETAT TATE
सन्तसात्‌ दश्तयानथवं ण ऋषीभ्निरमिमते कर्चन्‌ eTateatag-
ऋ चान्‌ TIA षडर्चान्‌ सपर्चा नटचत्रवर्चान्दशर्चानिति । aT

९ waa a इति ख, |
२ सन्रपवत्तत इति ख, |
2 एताखेवाखन्विति क, घ, |
४ रताखेवाखग्विष्डेति क, घ, |
“ASAT UUs लमिति क, ख, ग, |

8 गोपथत्राद्मणपू्व्वभागे

AMAT ऋपो नभ्यखाम्यदभ्य तपत्समतपत्‌, तेभ्यः खान्तेभ्यस्तमेभ्यः
सन्तसेभ्यो दशतयानाथंवणानार्भयात्रिरमिमते कादश्णान्‌ ददादर्णा-
MAMIE शान्‌ पञ्चदशान्‌ षोडशन्‌ ससदशानष्टादशणात्रव-
दशान्‌ विंशानिति। तानथवंण ऋषोनाथर्वणांापेयानमभ्यखा-
म्यदभ्य तपत्‌ समतपत्‌ तेभ्यः आओान्तेभ्य स्तेभ्यः Taal यान्‌
-मन्त्रानपश्यत्‌ स भ्राघवंणो वेदोऽभवत्‌ तमाथर्व॑णं वेदमभ्य याम्य-
-दभ्यतपन्मतपत्तस्माच्छरान्तात्‌ तपात्‌ सन्तपादोमिति मन एवोष्-
मत्तरमुदक्रामत्‌, स य इच्छे्वरतेरथर्वभिखाथर्व रै कुर्वी येः -
तयैव तं महाव्याष्रत्या Gala! «Was वा Waa Tad भि्ाथ-
aaa छतं भवति य एवं वेद्‌ gad विहानेवभेतया महाव्याहत्या
कुरते ॥ ५॥ | |

स भूयोऽस्राम्यद्‌ भूयोऽतप्यद्‌ भूय WAT समतपत्‌ स WAA-
एव जँल्लोकान्निरभिमत एथिवीमन्तरिक्षन्दिवमिति। स खल
पादाभ्यामेव एथिवों निरमिमतोदरादन्तरि षम्‌, aut दिवं । स
तांस्वोल्लोकानभ्यखाम्यदभ्यतपत्षमतपत्तभ्यः खान्तेभ्यस्तप्त भ्यः सन्त-
awa. देवान्‌ निरभिमताग्निं वायुमादित्यमिति। स खल fy
व्या wate निरमिमतान्तरिज्तादायुन्दिवि रादित्य । सतांस्तोन्‌
देवानम्यख्राम्यदभ्यतपत्‌ समतपत्तेभ्यः अओान्तेभ्यस्तपेम्यः सन्ते

-भ्यस्तेःन्‌ वैदान्निरभिमत wad sya? सामवेदमिति, अग्ने
BAT Aga Ya दमादिल्यातसामवैद । स तांस्त्ोन्‌ वैदानभ्यश्राम्य-
दभ्यतपत्‌ समतपत्‌ तेभ्यः अान्तेभ्यस्तमेभ्यः सन्तपेभ्यः स्तिखो
महाव्याह्ृतीरनिरमिमत yy वःखरिति | भूरित्युगवेदात्‌, भुव इति
FRAC, BAU सामेदात्‌। स य इच्शेसवेर तैस्तिभिर्वरै: Fat

१ प्रपाठकः | y

येेताभिरेव तं wererefafa: कुर्वीत wae ar wela-
fafaae: aa भवति य एवं वेद aga विदानेवमेताभिर्महा-
व्याष्तिभिः कुरूते ॥ ६ ॥
ताया TH रेतः was त्वाऽतिरटस्ताः प्राच्यो दक्षिणाः
प्रतो उदोच्यः समवद्रवन्त। तवद्यत्छमवद्रवन्त तस्माव्समुद्र उच्यते।
ता भोता waa भगवन्तमेव वयं राजानं atlas इति ।
यञ्च ठत्वाऽतिष्ट स्तहरणोऽभवत्‌(*) त वा एतं वरणं सन्त वरुण दत्या-
Waa | Tay परोक्षप्रिया दव हि देवा भवन्ति प्रत्य्षदिषः |
स समुद्रादमुच्यत स मुच्य रभवत्त वा एतं सुच्यं wa aa रित्या-
wad | waa परोक्षप्रिया द्व fe देवा भवन्ति प्रत्यक्षहिषः |
तं वरुणं मत्य॒मभ्यखाम्यदभ्यतपस्मतपत्तस्य AAT तपस्य
सन्तप्तस्य Ua Ais Fal रसोऽच्षरत्‌ सोऽङ्गरसोऽभवत्त वा एतमङ्ग-
रसं सन्तमद्धिरा इत्याचक्षते । परोक्तेणए परोक्षप्रिया ca fe Gar
भवन्ति प्रत्यत्तदहिषः ॥ ७ ॥
तमङ्धिरसख्षिमभ्यखाम्यदमभ्यतपतव्समतपत्तस्माच्छान्तात्तप्तासन्त-

पादि शिनोऽङ्किरस(र)ऋषोतरिरमिमत, तान्‌ fafa sierra ऋषी-

नभ्य खाम्यदभ्यतपव्मतपत्‌, तेभ्यः खान्तेभ्यस्तपेभ्यः सन्तपेभ्यो दथ-
तयानाङ्किरसानार्षयात्निरमिमत, षोडशिनोऽष्टादशिनो दादशिन
एकचां स्त चां षतु चान्‌ पशचर्चान्‌ षड्चौन्‌ हयचान्‌ सपर्चानिति ।
तानङ्किरस ऋषीनाङ्किर सां श्ाभेयानभ्यश्चाम्यदभ्यतपत्समलपत्तेभ्यः

९ वर्णोऽभवत्‌ दति ख, ग, |
१ विशिमोऽङ्गिरसदष्तिख, 4, |

खान्तेभ्यस्तमेभ्यः सन्तमेभ्यो यान्‌ मन्ता न्यस आङ्गिरसो वेदोऽ-

—

& गोपथत्राह्मणपुव्वभागे

भवत्तमाङ्किरिसं बेदमभ्यज्राम्यदभ्यतपत्मतपत्तस्माच्छरान्तात्तप्तात्‌
सन्तसाज्जनदिति Vana व्यभवत्‌ | सय इ च व्व र तरष्किरोभि-
चाङ्किरसे ख gal येवे तपरेव तं महाव्याहत्या Gala Way वा असयै-
तेरङ्गयोभिस्ाङ्किरसेख कतं भवति य एवं वेद यथेव विहानेवमे-
तया महाव्याद्रत्या कुरुते ॥ ८ ॥

स उद्ोऽतिष्ठत्‌ स Kaine व्यटमात्‌, तस्म्रादङ्किरसोऽधोयान
उद्ं स्तिष्ठति, तद्‌ व्रतं स मनसा ध्यायेवयद वा अहं किञ्चन मनसा
ध्यास्यामि तथैव तद्‌ भविष्यति तद सख तयैव भवति |

तदप्येतदटचोक्तं । चेष्टो इ वेदस्तपसोऽधिजातो ब्रह्मज्यानां चितये
सम्बभ्रुव(*) ऋटज्यद्‌ भूत (२) यद्यत द निवेशनम दुरमस्येति ।

तावा रता श्रङ्ि्दिसां यामयो(९) यनूभमेनयः करति मेनिभि
ata य एव ene ॥

स दिशौऽन्वेचत प्राचीं दचिशं प्रतोचोसुदीचीं waragt
fafa | तास्ततैवाभ्यस्राम्यदभ्यतपत्षमतपन्ताभ्यः खान्ताभ्यस्तपताभ्यः
सन्तप्ताभ्यः पञ्च वेदाव्रिरमिमत सपं वेदं पिशाचषेदममुरषेदमिति-
हासवेदं युराणवैदमिति। स खल्‌ प्राच्या एव दिशः Wag fac
मिमत, efawer: पिशाचै, प्रतीच्या ्रसुरषेदसुदीश्या इति-
Saas, WararTar EATS पुराणवेदं(*) । स तान्‌ पञ्च वेदानभ्य-
खाम्यदभ्यतपव्छमतपत्तभ्यः शओान्तेभ्यस्तपेभ्यः सन्तपेभ्यः पञ्च

६ स बभूव «fa G, ग, घ,।

? ATT fafa षख, म, |

2 ofrcei च यामय इति घ, |

४ ध्रुवायाखोद्धायाः पुराश्बेद्मिति घ, |

१ HUSH. | ©

महाव्या ह तीनि रमिमत दधत्‌ करद्‌ गुहन्‌ मत्‌ तदिति। दधदिति
सपं वेदात्‌, करदिति पिशाचषेदात्‌,गुहदित्यस्रवेदात्‌, महदितीति-
grader, तदिति पुराशषेदात्‌, स य इच्छ ata: पञ्चभिवैदैः
कु्वीयेत्ये ताभिरेव तं महाव्याषृतिभिः कुर्वीत wae वा wea:
पञ्चभिवंटैः छतं भवति य एवं वैद यथैवं विहानेवमे ताभिमंहा-
व्याषतिभिः कुरुते॥ १० ॥

TMT WAM सत, तास्ततेवाभ्यश्राम्यदभ्यतप-
RAAT: खान्ताभ्यस्तप्ताभ्यः Wena: शभित्य FAA:
ALATA | स य इ च्छेदार्वाभिरेताभिरावद्भिखच परावद्भिख कुर्वी
येत्ये तयेव तं मदाव्याद्त्या Fala watfas वा श्रस्येताभिरावद्‌-
fra परावद्विश्च ad भवति यणवं वेद aad विहानेवमेतया
महाव्या त्या कुरुते ॥ ११॥

स भ्रूयोऽखाम्यत्‌, भूयोऽतप्यत्‌, भूय आत्मान समतप्त मनस
wa चन्द्रमसत्रिरभिमत, नखेभ्यो नत्तत्राशि, लोमभ्य भ्रोष्रधि-
वनस्पतोन्‌; TRI: प्रार्भ्योऽन्यान्‌ बहन्‌ देवान्‌। स भूयोऽखाम्यद्‌
ग्रयोऽतप्यत्‌, भूय आमानं समतपत्‌ स एत faad सपतन्तुमेक-
वि शतिसस्थं यन्नमपश्यत्‌ |

तदप्येतदटचोक्तं | श्रग्नियंन्नं चितं सप्ततन्तुमिति ।

अथाप्येष प्राक्रोडितः श्लोकः प्रत्यभिवदति सप्त सुत्या सप
च पाकयन्ना इति॥१२॥ `

तमादरत्‌ येनायजत(*)तस्याजिनर्हो ताऽऽसीत्‌,वायुरधृग्युः, स्थ

९ तमादरत्त नायजत इति ख. ग, |

र TAT AT TTA ATA

उद्गाता, चन्द्रमा ब्रह्मा, WAT: सदस्य, श्रोषधिवनस्पमतयश्च-
मसा, Toa विष्ेदेवा Prva, अथवाक्गिरसो ATTA ड स्मै
तमेवं facia: ga afar यज्नं ततं सावसाय ह स्मरादेत्यभि-
व्रजन्ति, म्य नोऽयं घर्मं उद्यतः, प्रमत्तानाममताः प्रजाः प्रसात्तो-
दिति, arq बायेतान्‌(*) परिरक्तकान्‌ सदःप्रसपं कामित्याचक्तते
दक्तिणासग्ांस्तदु इ स्माह प्रजापतिर्यं यत्नेऽकुगला(९) ऋत्विजो
भवन्तचरितिनो ब्रद्मचय्थ(र)मपराग्या वा तह awe विरिष्टमित्या-
waa । are विरिषटमनुयजमानो विरिष्यते, यजमानस्य विरिष्ट-
मन्वलिजो fatten, whant विरिष्टमनुदच्िणा विरिष्यन्ते,
दक्षिणानां विरि्टमनुयजमानः पुचपश्भिर्विःरिष्यति, पुच्तपशूनां
विरिषटमनु यजमानः सर्गेण लोकेन विरिष्यते, खगस्य लोकस्य
विरिषटमनु तस्यार्धस्य anda विरिष्यते, यस्िव्रहं यजन्त
इति ब्राह्मणम्‌ ॥.१२॥

तं ह waaa fasta ब्रह्माणं यन्नविरिष्टो वा यन्नविरिष्टिनो
वेत्युपाधावेरन्‌ नमस्ते अस्त भगवन्‌ यन्नस््र नो विरिष्टं सन्धेहोति,
तद्यतैव विरिष्टं स्यात्तवाग्नीनुपसमाधाय शाग्टदकं Het एथिव्यै
खोत्रायेति Fran warafa, चरिः पय सति, चिः कारय-
माणमाचामयति च, सम्प्रात्तति च, यज्नवास्तु च समप्रोक्तत्यघापिं
वेदानां रसेन area विरिष्ट' सन्धोयते, तद्यथा लवशेन सुवण"

१ तान्‌ वा रतानितिख, ग, च, |
»

२ यद्व THHFUAT tha ©, q, |

दे ब्रह्मचय्यामिति घ, |

भ,

2 प्रप्राटकः। €.

सन्दध्याक्षृवशेन रजतं, रजतेन लोह, REA सीसं, Wer एष्वेव-
मेवास्य awe विरिष्टः सन्धीप्रते, awa सथितिमनुयजमानः
घन्धीयते, यजमानस्य स्धितिमन्वृतिजः aad, ऋलिजां
सखितिमनुदच्तिणः acre दस्िणानां सस्ितिमनुयजमानः
युत्चपरभिः सभोयते, पुच्पशूनां सन्धितिमनुयजमानः aang
लोकेन स्नन्धीयते, wey Mara सन्धितिमनु तस्यास्य योग-
चेम: सन्धीयते, afte यजन्त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ १४ ॥

age area देवो विजानन्यन्नविरि्टानन्दानोत्यपशणम-
मरन्‌ (Nae प्रायश्चित्तिः क्रिधतेऽपि च यदु बह्विव यन्न (९) विलोमः
क्रियति नचैवास्य काचनात्तिंभंवति न च यज्नविष्कान्धसुपयात्यपहन्ति
नमं ल मपाल्येति पुनराजातिं कामचारोऽस्य way लोकेषु भाति
aud वेद wad विदान्‌ ब्रह्मा भवति यस्थ चैवं faery ब्रह्मा
दक्षिणतः सदोऽध्यास्तं यस्य चेवं विषान्‌ ब्रह्मा दक्षिणत उदरन्सुख
रासो नो यन्न भ्राज्याहतीजं होतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ १५॥
ब्रह्मवे Ted पुष्करे Tes, स खल ब्रह्मा खटचिन्ता-
AGS केनाहमेकेनाक्षरेण wae कामान्‌ सवां लोकान्‌
स्वा ख देवान्‌ ware वेदान्‌ सवख aay Wats शब्दान्‌
wate व्युष्टोः सर्वाणि च भूतानि स्थावरजङ्गमान्यतुभवेयमिति
स ब्रह्म चव्यमचरत्‌ स श्रोभित्ये acer (र) डिवणञ्चतुमौ त
सवव्यापि सवं विभूयातयामब्रह्म ब्राद्गीं व्याति ब्र्मदे वतं तया
१ यज्ञविरि्टानन्दानित्युपश्मयेरत्चिति घ, |

Ray बह्िवयन्नेदतिख,ग,।
सतु च्पभित्येतदच्चःर.पश्यदिति ख, ग,।

q

१० TTT RENT TTA

स्वींख wary सवच शोकान्‌ wate देवान्‌ wate Farq
wate यज्नान्‌ wate शब्दान्‌ wate व्युष्टीः सर्वाणि च भूतानि
ACACIA प्रघसेन वणनापखेडखान्वभवत्तस्य
facie कणन तेजो व्घोतींषन्वभषत्‌ ॥ १६ ॥

तस्व प्रथमया wear एथिवोमखिमोषधिवनस्मतीम्‌
wag भूरिति व्ाष्टतिगोयतरं (\) न्दस्तरिढठतं स्तोमं प्रप्त fea
वसन्तमरतु वाचमध्याख जिह्वां रसमितीन्द्रियाण्छनृभवत्‌ ॥ १७ ॥

we fede खरमाबरवाऽन्तरिश्े वामं aye भुव इति
arefaeed (९) छन्दः weed स्तोमं प्रती चौं दिशं चौ ममतु
प्राणमध्यासव्रासिंके गन्धघ्राणमितीद्दियाख्छनुभवत्‌ ॥ १८ ॥

तस्य .ठतीयया wars दिवमादित्वं wate सदिति
व्राहतिजौगतं इन्दः deed स्तोममुदी चः fed antag
ज्योतिरध्याम' WER THA ATTA ॥ १८॥ `

तस्य वकारमाव्रयाऽपन्द्रमसमववेबेदवबरर कया रमिति खमाः-
सानं जनदित्यङ्गिरसासानुष्टुभं छन्द एकविं स्तोमं erat
दिशं गरदख्तं मनोऽष्यास' ज्नानं ज्यमितीन्दरियाख्यनुभवत्‌ ॥२० ॥

AA HACIA ACTA वाको वाक्छगाधानाराशसो-
रपनिषरदोऽनुणासनानामिति ठधत्‌ करङुन्‌ महत्तच्छमो३मिति
Ted: खरशम्यनानातश््रीः (९) खरढत्वगोतवादित्राख्यन्वभव-
Sri दवतं वैद्य तं ज्योति तं छन्दस्तणवत्‌ यस्ति शौ स्तोमौ

१ seta मायचमिति ख, घ, |
२ व्याहृतिं se भमिति ख, च, |
द खरण्म्यनानातन््ीरितिष,म,च,।

१ प्रपाठकः! 22

warant few eaafaficaa ara शब्दखवणशमिती-
न्द्रियाख्यन्वभवत्‌ ॥२१॥

सैषैकाचरऋग्‌ ब्रह्मणस्तपसोऽगे प्रादुर्बभूव TH षेद स्याधर्वशं-
शक्रमत एव भन्तः प्रादुर्बभूवः स तु सलु मन््ाणामतपसाशसषा-
ऽनध्यायाध्ययनेन very विरिटश्च यातयामश्च करोति तद-
र्वा तेजसो प्रत्याप्याययेन्‌ wars मामभिमुखीभषैयुगेभा इव

RACHA: पुरस्तादरोहारं ASM एतयैव ATA प्रत्या

प्थाययेदेषेवं AW YA एषा Tas सर्वत waar
यज्ञस्तायते |

तदग्येतहटचीक्षं | या प॒रस्तादयुज्यत (१) ऋचोऽक्रे परमै
व्योमत्रिति |

तदेतदक्षरं areata काभभिच्छेत्‌ निराज्ोपोषितः

प्रामुखी वाब्डतो वर्िष्पविष्य arama wana (९)
सिदन्यस्याथौः सर्वकर्माणि चेति ब्राह्मणम्‌ x2 `

वैसीक्षीसणमेन्दरनगर(भन्तदकराः पथवारयन्त, ते देवा भीता
रासन्‌ क दभानेरक्षरानेप्टनिष्यतीति, त शरोर ब्रह्मणः पुतं Us
CEVA त॑मध्रवन्‌ भवता सुखेनेमानञरान्‌ जयेमेति 1 स होवाच
far & प्रतीवाद्ो भविष्यतीति बर वणोष्येति हणा इति स वरमव-
सीते नं मामनीरेथितलवा area ब्रह्म बदैयुरयदि वदेयुरब्रह्म तत्छा-
दिति तथेति ते देवा देवयजनश्योत्तरांऽसुरेः संयता श्रासंस्ता-
९ पुरस्ताद्‌ gern इति घ,

९ स्खल Ga चेदिति ध, |
द सन्दर मगरभिति ष,

१२ गोपवव्राद्मणपवभागे

नोहर म्नो MNT TEU पराभावयन्त, तदयत्पराभावयन्त
तस्मादोहारः पृवेउच्यते(१)। यो ड वा एतमोङ्कारं न बेदावशः--
स्यादित्यथ य एव वेद aw वशः स्वादिति तस्ादोड्कार ऋग्यग्‌
भवति वुषि यजुः सानि साम aa सुकं ane ब्राह्मणं श्लोके.
स्लोकः प्रणवे wea दति त्राह्मसम्‌ ॥ २२ ॥
श्रोढनर एच्छामः को धातुः किं प्रातिपदिकं किं नामास््यातं

किं लिङ कि वचनं का विभक्चिः कः प्रत्ययः कः खर उपसगे
निपातः faa व्याकरणं को विकारः को विकारी afar:
कतिवणंः कत्य्चरः कतिपदः कः संयोगः किं स्थानानुप्रदानकरणं
शिचुकाः किमु्चारयन्ति किं छन्दः को वं इति पु wat, अधो-
ततरे मन्तः कल्पो ब्राद्मणखग्यजुः साम कस्मादुद्रवादिन Wc
मादितः कुवन्ति किं देवतं कि ज्योतिषं किं निरुक्त किं खानं
का प्रतिः किमध्याममिति wef प्रश्नाः पूर्वोत्षराशां जयो
वर्गा दादणका WAST व्याख्यास्यामः ॥ २४॥

इन्द्रः प्रजापतिमण्च्छद्‌ भगवव्रभिसय ventas, पच्छ वसि
त्त्रवीत्‌, किमयमोष्गारः कस्य ge: किच्च तच्छन्दः किये तदः
जिैतद्‌ ब्रह्मा ब्रह्म सम्पद्यते तस्माद्‌ वै AMET TAA
स रितोदात्त एकार आडगर ऋग्वेटे, चे सखर्ययीदास रस्लाचर भा- `
हारो Ase, दोघेशुतोदात्त एकाक्षर FETC: सामवेदे, इस्तो-
दन्त एकात्तर आङ्ारोऽय्बबेद उदा्नोदात्तदिषदं श्र उ इत्यै च-
AA मात्रा मकारे व्यज््ञनमित्याहर्या सा प्रथमा माचा ब्रह्मदेवत्या

९ पः मथ्यते दूति{ख,ग,घ,।

१ प्रपाठकः। ` १३

रक्षा. वशन यस्तां ध्यायते निलयं स गच्छेद्‌ ब्राह्यं पद्‌, यासा
feat मात्रा विष्णुदेवत्या क्ष्णा वणन यस्तां ध्यायते नित्यं
स गच्छेद्‌. वैष्णवं पदं, यासा Sala माैशानदेवत्या कपिला
वणन यस्तां ध्यायते नित्य स गच्छे टैणानं पदं, या सार्धचत्‌र्घो
मातरा सवदेवत्या व्यक्तोभरूता खं विचरति शच स्पटिकसबिभा वर्णै
न यसां ध्यायते नित्य स गच्छ त्यदमनामकमोङ्ारस्य चोत्‌पत्ति-
विप्रो यो न जानाति तत्‌पुनरुपनयनं तस्माद्‌ ब्रा्मणवचनमादर्त..
व्य यथा लातव्यो WA ब्रह्मणः YU गायत्र छन्दः शक्तो वणः.
षसो qa रुद्रो देवता BETA वेदानाम्‌ ॥२५॥
` को धातुरित्यारधतुरवतिमप्येके रूपसामान्यादर्थसामान्यननेदी-.
यस्तस्मादापिरोङ्ारः CAAA ASAT: छद न्तमर्धवत्‌ प्रातिपदिकम-.
दर्शनं प्रत्ययस्य नाम सम्पद्यते निपातेषु चैनं वैयाकरणा उदात्त.
समामनन्ति तदव्ययोभूतमनृधेवाची wR न व्येति कदाचनेति ।

| went fag लिङ्गेषु सवासु च विभक्तिषु । वचनेषु च सवषु यत्र.
व्येति तदव्ययं ॥ को विकारी वते प्रसारणमाप्रोतिरावप्ए्प-.
कारो विकायावादित ओदारो विक्रियते हितीयो मकार एव

fara एकार श्रोमित्योद्धारो निहतः ॥ १६ i

कतिमाव दत्यादेस्तिखो मात्रा ्रभ्यादाने fe waa मकारशतु-

ut किं स्थानमित्य भावोष्टौ स्थानं नादानुप्रदानकरणौ च हय-

स्थानं सनृष्यत्तरमवणंलेशः करटो यथोक्तथेषः wat वि्वतकरण-

faca हितोयस्यषटकरणस्ितञ्च न सयोगो विद्यु त() ्राख्यातोप-

नन

९ ब्राह्छसम्यदमिति ख, ग, त्राह्मपद्मिति घ, |
९ संयोगो विद्यत इति घ `

१४ मोपघत्राहमणपुवंभागे

सर्गामुदात्तस्वरितलिङ्कविभक्तिवचनानि च संस्थानाध्यायिन (९)
्राचा््यीः wa बभू वुः यवैणादेव प्रतिपद्यन्ते नकारणं एच्छम्तय-
arcadia कविः पञ्चालच एड (९) परिण्च्छको बभूवां वु
wares भवन्तो gafiqhe तदाप्युपलक्षयेदणोच्चरपदा-
win विभक्याखषिनिषेविताभिति वाच स्त॒ वन्ति तस्मात्‌ कारणं
amt वशनामयमिदं भविष्यतीति षडङ्नविदस्त्तथाऽधीमदे |
face इति गायतं हि छन्दो गायत्री वे देवानाभेकाक्षरा
खेतवणौ च व्याख्याता दौ दादशकौ वर्गीवेतंद्‌ वँ व्याकरणं (६)
धातवर्थवचनं te (५) छन्टोवचनं चाधोत्तरौ दौ कदशकौ ait
वेदरहसिकी व्याख्याता मनः कल्पो त्राह्मणगग्यलुःसामायव -
Gm ` व्यातिचतुर्णो बेदानामारपुवणो भूभुवसखरिति are
तयः ॥ २७ ॥ | |

असमो लप्रवद्धितानि(*) सूयन्ते हापरादाहषोणाभेकदेशो टोष-
ufafce(*) चिन्तामापेदे fafa: सोमः पातव्यः समापमिव भवति
तस्माटम्यज्ञुःसामान्यपक्रान्ततेजास्यासस्तच्र म्यः परिदेवया्च-
क्रिरे महच्छोकभयं mara न चैतत्‌ सर्वे: समभिहितं ते वयं

९ सड्छित्राष्यायिनद्तिख,भ, सन्डन्नाभ्यामिन इति घ, ।
२ पञ्चालेपण्ड डइ्ति ग, |
द एतद्वेयाकरलमिति घ, |
४ Rafafe ख, ग, च, |
. ५ खसमोच्यप्रवङितानोति ख, ग, घ, | ,
९ straits इति क, | +

१ प्रपाठक, | ९५

भगवन्तमेवोपधावाम(१) सवेषामेव शमं भवानोति(९) ते aera
तृष्णोमतिषठव्रामुपसचेभ्य श्युपोपसीदामीति नोचैबंभूव : ।
स एभ्य उपनीय प्रोवाच मामिकाभेष व्यादृतिमादितः आदित.
कणष्वभित्येवं मामकाः ऋधीन्ते | |
नत्त भग्बङ्धिरोविद्यः सोमः पातव्य ऋलतिजः पराभवन्ति यज-
मानो रजसापध्वस्वति श्ुतिखापध्वस्ता विष्टतीत्येवभेवोन्तरोष्त-
रादोगात्तोक्षं तोकम्प्राध्वमित्येवं प्रतापो a पराभविष्यतीति
तथाह तथाह भगवव्रिति प्रतिपेदिर भाष्याययंस्ते TAT कोतश्योकभया
aya: । तस्माद्‌ ब्रह्मवादिन श्रोडगारमादितः qatar ॥२८॥
किन्देवतमित्यचामण्निदे वतन्तदेव ञ्योतिमीयच्र' च्छन्दः एथिदी
ara! अख्िमीले (र) परोह्दितं awe टेवमलिज । होतारं
wa धातममिल्येवमादिं कत्वा ऋम्बेदमधीयते |
यषां वायुदंवतं तदेव wife: ted छन्दोऽन्तरि्ं
स्थानं। <a (५) ate तला वायव ख देवो वः सविता प्रापयतु |
श्रेष्ठतमाय कम्मण इत्येवमादि कत्वा यलुवंदमधीयवे ।
साम्रामादिल्ो देवतं वदेव ज्योति्जागतं च्छन्दो दौ
स्थान । wat wate aad waa हव्यदातये । निहोता
सस्ति वर्दिंभीत्येवमादिं कत्वा सामवेदमधोयते |
अथव यां ` चन्द्रमा देवतं तदेव ज्योतिः

` ९ उपध्यावान दति ख,ग, |.
२ भवतोति द्तिध,।

द श्यप्रिमीडे दति ध, |

४ <u दूति ख, म, च,।

॥

१६ गो पषव्राह्मणपवंभागे ५

सर्वाणि Stam: खानं । शत्रा टेव.रभिष्टयश्त्येवमारि wat
अथवंबेदमघ्रोयते। अहयः स्थावरजश्नमो भूतग्रामः सम्भवति, तस्मात्‌
सवं मापोमयं भूतं सव ` wafers । wards चयो वेदा भ-
गूनङ्किरसः यिता इत्यविति प्रक्ृतिरपामोडङारेण Saas व्यासः
पुरोवाच भग्बङ्किरोविदा संस्क तोऽन्यान्‌ वेदानधोयोत नान्य
ससक तो (*) भृग्व्किरसोऽधोयोत श्रथ सामवेदे खिलश्रुतिः(*)
ब्रह्मचर्येण वचेलस्प्रादथर्वाह्िरिसो ह यो Fe: स Fe सर्वमिति
ब्राह्मणं ॥ २९ ॥ 7

अध्याममाकमेषज्यमामकेवल्यमोडगर आमानं निरुदय ae-
wart भूताथेचिन्ता(२) चिन्तयेदतिक्रम्य वेदेभ्यः सवंपरमा-
ध्याकमफलं प्राप्रोतोव्यर्धः सवितकं' न्नानमयमिसेतैः wr: प्रति
व चनेश्च यथाथ पदममुविचिनग्तय प्रक्ररणन्ना fe प्रबलो विषयो स्यात्‌
सवस्िन्वाको वाक्य इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २० ॥ .

एतद स्मैतद्‌विहांसमेकादशाक्तग्ौदव्यं ग्लावो मै च योऽभ्याज-
गाम स तस्मिन्‌ ब्रह्मच . वसतो रिन्नायोवाच किं .खिनमर्या
अथं तं मौदल्योऽध्येति यदस्मिन्‌ ब्रह्मचयं ` बसती ति तदि मौद्गल्य
स्यान्तेवासो. शखाव सः आचायायाव्रज्याचचष्ट दुरधीयानं वा
अयं भवन्तमवोचदेएऽग्रमय्ातिधि भवति किं सौम्य विद्वानिति ।
चर्‌ वेदान्‌ ब्रते Masha तस्य सौम्ययो विश्यो विजिगोषोऽन्ते-

॥ --- क्रिरिः मी nm amen

९ भगवङ्िगरो विदां स तोऽन्धान Ferrata नान्य संलतद्तिष. ग.।
९ २ाम्रबर्दा/स््लिश्रतिरितिक,।

६ म थेचिन्ताथमिति क, |

४ र कार्‌ शा ष्य मोद गच्यमिति च,

` . १-प्रपाठकः + १७

चासी तश्च येति, तमाजुहाव तमभ्युवाचासाबिति भोश्ति किं
सोम्य त भ्राचार्य्योऽष्येतोति, बोन्‌ बेरान्‌ रते भोरेब्ति, wy खल्‌
सोम्यासखराभिः सव्वं बेटा मुखतो wea: कथन्त एवमायार्यीं
माषते. कधं मु शिष्टाः freer एवं (९) भाषेरन्‌ यं डे नमष्ं प्रय

प्रच्छामि न तं विवच्छति म छयेनमध्येतीति। स इ मौदस्यः खमन्ते-
वासिमसुवाच, परेहि सौम्य ग्लावं मतेयसुपसीदाधोहि भोः

सवितं गायजरीख्तुवि 'तियोनिं हादणमिथुनां यस्या भण्वङ्किरः-

arquat सर्वभिदं चितं, तां भवान्‌ प्ररवीलिति स चेतसौम्य
दुरधीयानो भविष्यत्याचार्य्योवाच ब्रह्मचारी ब्रह्मचारिणे साविकं

प्रेति. वच्छति तत्तु ब्रूयात्‌ guitarra वै भवाम्‌ मौ द्गस्ध-
मवोचत्‌ सत्वाय प्रञ्रमप्राचीव्र तं व्यवोचः पुरा संवत्सशदार्भि-

माक्तष्यसोति(२) ॥ २९ ॥

स तत्राजगाम AAT बभूव, A ह पप्रच्छ स हइ न प्रतिपेदे, तं
ears दुरधीयानं तं वै भवान्‌ मौडस्षमवोचत्‌ स तायं we
qureta वं व्यवोचः yu संबत्रादात्ति मालष्यसीति(2) । ze
सैतेयः(५) खानन्तेवासिन sare यथा्थ' भवन्तो यथाण्दं यथामनी
विप्रखञ्यन्तां दुरधोयानं वा WE मौदलयमवोचं स मा यं प्र्रमप्रा-

ata तं ware aqienfa(®) शान्तिं करिष्यामीति । ag daa:

a fue wz vafafa 4,

९ मारिष्यसौति ख, ग, । माष्येसीति घ, |
8 टात्तिं माध्य सौति ख, |

BUS मोष गस <fa क, घ, |

४ Tule तिख,ग, च,।

१८ गोपष त्राह्मणपू्बनाभे

प्रातः समित्पाणिर्मौहस्यसुपससादासावाग्रष्ं(९) भो aa: किमधं-
fafa cotta वा we भवन्तमवोषं त्वं मा Tarra तं
व्यवोच त्वासुपेष्यामि शान्ति करिष्यामोति,स होवाचात्र वा उपेत
AG छतं पापकेन त्वा यानेन चरम्तमाहरधीऽयं मम कल्थाशस्तं-
ते ददामि (९) तेन aretfa । सं होवाचेतदेवात्रात्विष्चाटशंस्यख्
यथा भवानादहोपायाभिलयेव' भवन्तमिति asia a होपित्य
पप्रच्छ fafaernit: सवितुर्वरे ष्यं भर्गा देवस्य aaa: किमा-
"धियो विचच्च(२) यदि ताः wae प्रचोदयांव्विता याभिरेतीति,।

तस्मा एतत्‌ प्रोवाच बेदाग्डन्दौसि सवितुवं रेख्ं wit देवस्य
कवयोऽब्रमाइः | कमाण धियस्तदु ते त्रबरीमि(५) प्रचोद्ांखविता-
याभिरेतीति |

AHIR पप्रच्छाधीहि भोः कः सविता का साविजो ॥९२॥

मम एव सविता, वाक्‌ साविन्री, यतर WA मनस्तद्‌ वाक्‌, TA
वै वाक्‌ तन्‌मन, Lea दै योनी एकं भिथुनम्‌, अम्निरेव सविता,
एथिवी सावित्री, यत्र दयेवाग्निस्तत्‌ एथिवी थत्र वे एथिवी तदम्नि-

faa ANN

fara हे योनो एक मिघुनं, वायुरेव सविताऽम्सरि्षं साविन्री a
Wa वायुस्तदन्तरि शं, यच वा wate तदायुरितेते योनो एकं
भिथुनम्‌, आदित्य एव सविता at: सावित्री aa द्येवादित्यस्तद्‌-

aaa वे वौस्तरादित्य इत्येते हे योनो एकं मिथुनं, चन्द्रमा एव

९ उपससाटरासावा खमिति क, ष; |
२ दधामीति क, |

द fuat विचष्ट र्ति ष,।

४ भव्रवोमीति ख, ग, ष, |

१ प्रपाठकः। १९.

सविता, vente सावित्री, यतर शेव चन्द्रमास्तव्रचश्राणि यत्रवै
TATU तश्चनद्रमा, देते दे योनी एकं भिथुमम्‌, seta सविता,
राजिः सावित्री, यत्र शेवादस्तद्राजियंव वे राचिस्तदषटरिेते =
योनी एकं भिथनम्‌, उष्णभेव सविता, शीतं साविती, यव छ्य are,
तच्छीतं, थत्र वे शोतं तदुष्णभिलेति द योनी एकं मिथुनम्‌, TRAIT
सविता,वषं साविच्री,यव Warde यत्र वै वर्ष तद्डभ्रमितयेते
दं योनी एकं भिथनं, विव्युदेव सविता स्तनयिन्रुः साविषी यत्र
ह्य व विद्युत्‌ तत्‌ स्तनयिन्ः यज वै स्तनयिनुस्तदिद्युदिलेते हे योनी
एकं मिथुनं, प्राण एवं विता अन्नं सावित्रो, यत्र व प्राणस्तदनब्र
यत्र वा Wa तत्‌ प्राण द्यते दं योनो एक मिथुन, वेदा एव सविता
छन्दसि सावित्री, यत्र aa वेदास्तच्छन्दांसि यव वै च्छन्दांसि
तद्‌ ae इत्येते इ योनो एकं मिथुनं, यन्न एव सविता, दिण्णं
साविच्री, यतर शेव यश्नस्तत्‌ दकि यत्र वै द्तिणास्तद्यन्न raat
हे योनएकंमिधुनम्‌, एतद स्मैतदि्ांसमोपाकारिमासस्तब्र्म-
चारीं ते संखित cea ्रासस्तराचित इव चितो बभ्ूवाोष्याय
प्रात्राजोदिलयेतदाऽं षेद sare योनिष्वित एतेभ्यो वा भिधुनेभ्यः
waa ब्रह्मचारो मम पुरायुषः परेयादिति ॥ RR ॥

ब्रह्म Se fa प्रतिष्टामायतनमैच्चैत तत्तपस(\) यदि तदु व्रते
ध्रियेत awe प्रत्यतिष्ठत्‌ स सविता सावि ब्राह्मणं wet तत्‌-
सावितीं पयं दधात्‌(९) तत्‌ सवितुर्वरे ष्यमिति सावित्रः प्रथमः
पादः, twas समदधाटचाऽग्निमग्निना धियं, fra स्त्रियं,

९ सन्तपखेति ख, ग, |
९ पयंदध्यादिति ख, a, |

Ro गोपघत्राह्मशपूव्वभागे

fan fara, भिघनेन प्रजा; प्रजया कम, att तपस्तपसा: `
सत्यं, सत्येन AW, AWS ब्राह्मणं, ब्राद्रेन aa व्रतिनः
a ब्राह्मणः संशितोभवत्यश्यन्यो भबत्यविच्छिन्रो भवत्यविच्छि-
aca तन्तुरविच्छि्र' जीवनं भवनं भवति(९) य एवं वेद यथैवं
बिहानेबभेतं सावित्राः प्रधमं पाद व्याचष्टे ॥२४॥

भभौ देवस्य धोमरीति afaan fede: पादोऽन्तरि्तेख
यजुः समरधात्‌(र) यजुषा वायु,गायुनाऽग्भ्बमउसेख वषे ', वषं योषधि-
वनस्पती मोषधि बनस्यतिभिः पशून्‌ TORT: कच्छं RAAT तपस्तपसा
सत्यं, समिन AW, ब्रह्मणा ब्राह्मणं, ्राह्मसेन व्रतं व्रतेन वे ब्राह्मणः
संशितो भवत्सशून्यो भवत्धविद्छ्धिन्नो भवत्यविच्छित्रोऽस्य तन्तुरवि-
fed waa भवति य एवं वेद्‌ ada विहानेवमेतं साविव्रपः
हितोयं पादं व्याचष्ट ॥ २५॥
` धियोयो नः प्रचोदयादिति साबिन्रास्ततीयः पादोदिक
साम समदधा(२) सामाऽऽदित्यमादित्येन रश्मीन्‌ रश्मिभिवेषं,
वर्रलोषधिवनखतीनोषधिवनस्तिभिः पशून्‌ पशभिः कमं कम॑
णा तपस्तपसा सत्यं सत्येन ABW, ब्रह्मण ब्राह्मणं ब्राह्मणेन.
व्रतं aaa a ब्राह्मणः संशितो भवत्यशुन्या भवत्यविच्छित्रो.
मवत्यविच्छिन्नोऽस्य . तन्तुरविच्छिव्रं जोवनं भवति a एवं वेद्‌
aaa विदानेवभेतं साविब्रगास्त तीयं पादं व्यालष्ट ॥२६॥

तेन द वा एवं विदुषा areata ब्रह्माभिपच्र ग्रसितं WEE
2

९ Saad भवतौति ख, ग, | ।

२. समट्ध्यादिति ख, |
e faa at auifata ख, गम, |

१ प्रपाठकः | ` रै

्र्मणाऽऽकाशमभिपत्र ग्रसितं पराख्टमाकाथेन वायुरभिपवरोः
सितः पराख्ष्टो, वायुना ज्यातिरभिपषत्र ग्रसितं पराखष्ट , ज्योति-
षाऽपोऽभिपव्रा ग्रसिता: पराखष्टा श्रह्धिभूमिरभिपच्रा श्रसिता परा-
सटा, भूम्याऽब्रमभिपब्र ग्रसितं पराख्टमनरेन प्रणाऽभिपन्रा ग्रसितः
Uae: प्राणेन मनेऽभिपन्नं असितं परामृष्ट; मनसा वागभिपन्रा
ग्रसिता पराख्ष्टा, वाचा वेदा ्रभिपनत्रा ग्रसिता: पराषट्टा, वेद
यंज्ञोऽभिपन्रो थसितः पराख्ष्टस्तानि इ वा एतानि हादशमष्टा-
भ्रूतान्येवं विधिप्रतिदहितानि(*) तेषां ae एव परायः ॥ ३७ ॥ `

तं ह स्मे तमेवं विदहांसो मन्यन्ते विध्चैनमिति याथातथ्यमवि-
हां सोऽवं यन्नो वेदेषु प्रतिष्ठितो, वेदा वाचि प्रतिष्ठिता, ave मनसि.
प्रतिष्ठिता, मनः प्राणे प्रतिष्ठितं, प्राणोऽन्े प्रतिष्ठित, ऽग्रं भूमौ प्रति-
fed, भूमिरपसु प्रतिशिता, रापो ज्योतिषि प्रतिष्ठिता, व्योतिवयौः
ufafsa, argquara ufafsa, आकाश ब्रह्मणि प्रतिष्ठितं, ब्रह्म.
aaa ब्रह्मविदि प्रतिष्ठित, यो हवा एवं faq स ब्रह्मवित्‌, पुण्यां
च alte लभते Wats गन्धान्‌ सोऽपदतपापानन्त्यियम-
aa,’) य एवं वेद wad विहानेवभेतां वेदानां मातरं साविची-
सम्मदसुपनिषदसुपास्त इति ब्राह्मणम्‌ ॥२८॥

आपो गर्भ जनयन्तीरित्यपाङ्भः पुरुषः स॒ यन्नोऽद्धियन्नः
प्रणोयमानः प्राडःणायते, तस्माराचमनोयं yaarercata.
स यदटाचामति जिराचामति हिः . परिश्ग्भत्यायुरवर्दय पामान
निणुदल्यपसाव्य यलुषोहत्य HAT प्रयुज्यावसाय प्राचोः शाखाः -

९ एवं वेहिप्रतिष्ठितनोतिख, ग,
९ पप्‌मानन्तथधियमन्नुते इति घ,।

RR गोपघत्राह्मणणव्वंमागे

सन्धायो FACES TUATHA ATA TAC णएमस्यङ्ताय ATTA
मोति पाणावदकमानोय जोवाखेति aaa facrarafer 1a यत्पुवं-
माचामति सप्त प्राणंस्तनेतेनास्िव्राप्याययति या द्मा बाह्याः
शरोरा्मावास्तद्ययैतदग्नि वायुमादित्यं चन्द्रमसमपः पशूनन्यां
ख प्रजास्तनेतेनास्िव्राप्याययत्यापोऽगतं | स यद्‌ हितीयमाचामति
सपापानांस्तानेतेनास्मिनाप्याययति या द्येमा वाद्याः शरीरान्‌
मारा(\)स्त यथेतत्पौणंमासोमषटकाममावास्मां यषां erat यज्नं द-
्िणास्तानेतेनास्मिब्राप्याययत्यापोऽसतं | स यत्ततीयमाचामति सघ
व्यानांस्तानेते नासिब्राप्याययति या Bar वाद्याः शरोरााचरा(९)
waaay एथिवोमन्तरोत्तं॒दिवच्रचचत्राएयतुनात्तवान्‌ संवस
रांस्तनेतेनास्मित्राप्याययत्यापोऽख्तं पुरुषो ब्रह्माधाप्रियनिगमो
भवति तस्माद विदान्‌ प॒रुषमिदं युर्रीकमिति प्राण एष स
पुरि Ra सयुरिशंत इति । पुरिशयं सन्तं प्राणं पुरुष इत्याचक्षते ।
परोक्षेण परोन्ञप्रिया इव fe देवा भवन्ति प्रत्यसतहिषः। स यत्पूवं-
माचामति पुरस्ताच्ोमांस्तेनास्मिब्रवरुन्धं wae दितीयमाचामत्याज्य-
भागो तेनास्ित्रवरुन्धे, स यत्त॒तीयमाचामति संखितद्टोमांस्तेना
समिव्रवरन्धे,स यदुदिःपरिश्ग्ति तव्समिल्ंवर्िः,स यस्सर्वारि खानि
सवं टे हमाप्याययति यच्चान्यदातारं WAAAY ay स्कन्दति सर्वन्ते-
नास्िव्रवरुन्धे, स यदींपूबौन्‌ मन्त्रान्‌ we weaned
क्रतव एत एवास्य सवेषु लोकेषु सर्वेषु Say way वेदेषु सर्वेषु

१ मन्बादूति क; |
९२ ए्ररोराम्मम्ना दति a, |

२ प्रपाठकः । 22

Way Way Way कामचारः कामविमोचमं भवत्ये च न wat:
यते (९) य एवं वेद । |
तदप्येतहचोक्घ' । रापो अम्बङ्धिरोरूपमापो शग्बङ्किरोमयं |
सवेमापोमयं भूतं सवे श्ग्बक्किरोमयम्‌। भन्तरैते त्रयो वेदा
खगूनद्िन्रसोऽनुगा; ।
अपां पुष्यं सत्ति राकाशं पवि्रसुत्तम-मित्याचम्याभ्युच्या-ान-
मसुमन्तयत इन्द्र जोवेति ब्राह्मण ॥ २९ ॥

अरघव्वं ४११... ©
शति Maas गोपथत्राद्मणप॒व भागे प्रथमः प्रपाठकः ॥ १ ॥

अथ FAA: प्रपाठकः ।

ot ब्रह्मचारीष्णंशरति रोदसी उभे शत्याचाग्यमाह ।
तस्मिन्‌ देवाः सम्मनसो भवन्तोति वायुमा स wa एति
पवस्मादुत्तरं ` ससुद्रमित्यादित्यमाह दीक्चितो ` दीेश्मखुरेष
difaa एष दीघंश्मयुरेष एवाचाग्धस्थाने तिष्टत्राचाथ दति
स्तूथते, वेद्युतस्थाने तिष्ठन्‌ वायुरिति स्त.यते, Mara तिष्टव्रादित्य
दति स्तूयते ।
तदप्येतद्चोक्तं ब्रह्मचारोष्णत्रिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १।
जायमानो इ वै ब्राह्मणः सपे द्दियाण्यभिजायन्ते, TTY
ITY GAY क्रोधञ्च स्ञाघाञ् Vay पुण्यमेव गन्ध सप्तमं । तानि
इवा अस्येतानि ब्रह्मचय्येमुपेतोपक्रामन्ति, खगानस्य ब्रह्मवर्चसं
गच्छत्याचायय BAIT खप्रो वराह Haars कुमारीं रूप-

१ भवत्य नेच म प्र्मोयते इति घ, |

28 मोपय्राह्मणपू्व्वभागे

मोषथिवनसखतोन्‌ पुर्या गन्धः स यकगाजिनानि वस्ते तेन az
ब्रह्मवर्च॑समवरन्ध, यदस्य wig भवति सह खातो ब्रह्मवर्बसी
भवति स यदृषरदराचाय्यीय कमेकरोति तेन तदयशौऽवरे यद्‌-
स्याचाय्ये भवति सह खातो amet भवति स यच्छ पृ्मिंद्रान्निन-
यति तेन तं खप्रमवर्न्धे योऽस्याजगरे भवति तं इ खातं खपन्तमादः
स्वपितु मेनं बोबुधथेति स ae वाचा म कञ्चन हिनस्ति पुरुषात्‌
परषात्‌ पापोयानिव मन्यमानस्तेन तं क्रोधमवरुन्धे, योऽस्य वरा
भवति तस्य ह सखरातस्य क्रोधा Balas fant sais: सराष्यमानो न
खायात्तेन तं AAAI ASAT भवति सह खातः AAAs
Awa श्ञाष्यतेऽयेतदुबरह्मचारिणो रूपं यत्‌कुमाय्यौस्तात्रम्नान्नोदो से
देतिषैति सुखं विपरिधापयेत्तेन तद्रुपमवरुन्धे, य दस्य gare
भवति तं इ खातं कुमारोमिव निरोक्षन्तेऽये दुत्रह्मचारिण. gear
गन्धो य ओषधिवनसखतीनां तासां qe गन्ध प्रच्छिद्य नोपजिन्रे-
तेन तं पुण्यं गन्धमवरुन्ध, थोऽस्योषधिवनस्पतोषु भवति सद
रातः पुणयगन्धिभवति ॥ २॥
सवा एष उपयं खतुर्दापेत्यमिनिं Weare” wea oe
पादेन wel पादेन, स यदहरदः समिध rea सायं प्रातरभ्िनं
परि चरेत्तेन तं पादमवरुन्प, योऽस्याम्नो भवति | स यदटहरहराचा-
ala कर्म करोति, तेन तं पादमवरुन्ध, योऽस्याचाय्य भवति।
स यददरहर्रीमं प्रविश्य भि्चाभेव परोष्छति न मेधनन्तेन तं
चादमवरु य, योऽस्य we भवति, स यत्‌ aN वाचा न कञ्चन
हिनस्ति पुरुषात्‌ पुरुषात्‌ पापीयानि मन्धमानस्तेनव तं पादम-
quad, MA Tar भवति ॥२॥

™

Ryusei ` रभू

पञ्च ह वा एते ब्रह्मचारि ्छम्नयो धीयन्ते, दौ. एयग्‌घस्तयोम खे
दय उपस्थ एव पञ्चमः | स यदृक्िणेन पाणिना faa स्पृशति
तेनाहरहयौजिनां लोकमवरुन्धे , यत्सव्येन तेन प्रव्राजिनां, aaa
तेनाम्निप्रसखम्दिनां, यदद्येन तेन शराणां, TA तेन WeA-
धिना, तेत्‌ fed पराद्रत्यनग्निरिव शिष्यते । स यदहरह रा-
चार्याय कुलेऽनुतिष्ठते सोऽनुष्टाय ब्रूयादमंगु्ो (९) मा गोपायेति
wat हेन गुप्तो गोपायेति, ` तस्य ह प्रजा श्वः श्व: Saat Saat ह
भवति, धायौव प्रतिधीयते, खगं लोके पिट्बविदधाति, तान्तवं न
FAA, यस्तान्तवं वस्ते WA वदते न ब्रह्म, तस्मात्तान्तवं न वसोत A
वदतां मा चत्रमिति, नोपर्य्यासोत यदुपयास्ते प्राणमेव तदाकनेः- `
sat कुरूते यहातो बहति, अ्रध एवासोत, अधः श्योत, अधस्तिे-
दधो aed हं सम वेतत्‌ एवे ब्राह्मणा ब्रह्मचयस्रन्ति तं ह समर |
aad भ्रातरं वोपतापिनमाइरुपनयेतेनमि्यासमिदारात्‌ wt
च्न्तोऽब्रमद्यादथाह जघनमाहः, स्रापयेतेनमित्यासमिदाखन्र `
छ्येतानि aaa भवन्ति, तं चेच्छयानमा चार्य्योऽभिवदेत्‌, स प्रति-
संहाय प्रतिश्णयात्तं चेच्छयानमुष्याय तच्चेदुत्यितमभिप्रक्रम्य (र)
तं चेदभिप्रक्रान्तमभिपलायमानमेवं ह स्म वेतत्‌ Ts ब्राह्मणा ब्रह्म- |
way चरन्ति, तेषां ह स्म वेषा Gen कोत्तिगेच्छत्याह वा अरं
सोऽद्य गमिष्यतोति ॥ ४॥

जनमेजयो(२) ह बे पारी्तिती खगयाञ्चरिष्यन्‌ ह साभ्यामशित्त-

=-=

९ धमगु्तगुप्तो दति क, घ,।
२ टुतथितमयिप्रक्रम्येति ग, |
2 weary दति क, ग, ।

२९ MTA ACTA ATA

surat इति, तावचतुजं नमेजयं (\) पारीच्तितमभ्याजगाम,
स होवाच नमो वां भगवन्तो, को नु भगवन्ताविति, (२) तावृचतु-
ईलिणाभ्निख्ाहवनीयसेति, सं होवाच नमो at भगवन्तौ, तदा-
कीयतामितिद्ोपाराममित्यपि किलदटेवानरमन्तेनहिदेवान
रमन्तेऽपि चैकोपारामादेवा आराममुपसङ्कामन्तीति, स होवाच
नमो वां भगवन्तौ, fa पुण्यमिति ब्र्मचयमिति, कि लोक्य-
fafa®) ब्रह्मचथभेवेति, तत्‌ को बैद इति,() दन्ताबलौ धोस्नोऽथ
खल्‌ दन्तावलो ara यावति तावति काले पारोंश्ित जनमेजयम-
भ्याजगाम, तखा sere खयमेव विष्टरं निदधौ, तसुपसङ्गच्य
पप्रच्छाधोहि भो कि gufafa ब्रह्मचय्यमिति, कि लोक्यमिति
्रह्मचयमेषेति, तस्मा एतत्‌ प्रोवाचाष्टाचल्यारिशणदष' सवंवैदन्रद्म-
चथ, तचतुरबा वेदेषु व्युष्य दादशवषे' ब्रष्मचय्य दादथवर्षा-
ग वरा्मपि स्तायं बरेदयथाशक््यपरं । तस्मा BEET
सहखन्दटदावप्यपिकीर्तितमाचार्य्यो ब्रह्मचारौत्येक भ्राइराकाशम-
पिरैवनमयाध्याम ब्राह्मणो ब्रतवां खरणवान्‌ ब्रह्मचारी ॥ ५॥
AMS वे प्रजा त्ये सम्प्रयच्छत्‌,बरह्मचारिणभेव न सम्प्रददौ,
स होवाचास्यामस्मित्रिति किमिति यां रात्रीं समिधमनाह्त्य वसे-
तामायुषोऽवरुन्धीयेति, तस्माद्‌ TASES: समिध श्राष्त्य
सायं प्रातरग्नि' परिचरेत्‌, नोपय्युपसादयेत्‌, sa प्रतिष्टापयेत्‌ यदु-

९ जग्मेजयमिति क, |
२ भवम्ताविति ख, ग, |
a fa लोक्यसिति ष, |
४ बेद्यति इति क, |

२ प्रपाठकः | 29

TATARSTAN ATE, THA भवति, ते देवा AAT
ब्राह्मणा वा श्रयं ब्रह्मचयच्चरिष्यति gare भिक्षा इति,
गटहपतित्रू त Tea गप्रा इति किमस्या हच््रोताददत्या
इति, इटापृततं-इतद्रविकमवरुन्धादिति, तस्माद्‌ ब्रह्मचारिणः
हरहभिलां दव्याहृहिशीमामेयुरिषटापू (९) सुक्तद्रविणमव-
रुष्यादिति। समीं नातिनयेनखपमीमतिनयत्र ब्रह्मचारी
भवतिं, समिन्नं से सप्तरा्रमचरितवान्‌ ब्रह्मचारी पुनरुपनेयो
भवति ॥ ६ ॥ 7 |
नोपरि शायी स्याब्रगायनो न नत्तंनो न ATA न निषटीषेत्‌
यदुपरि शायी भवत्यभीचूण निवासा जायन्ते, यद्वायने भवत्यभी-
चण श॒ आाक्रन्टान्धावन्ते, UM भवत्यभोच्छशः प्रेता जिदं रन्ते,
TATA भवत्य भोच्छश्चः प्रजाः सं विशन्ते, afastafa wa wa
तदामनो निष्ठीवति, स चेजिष्टीषेदिवो नुमां यदत्रापि मधो
Te acuta रसस्य a इत्यामाममनुमन्वयते । यदापि मधो-
रहं निरिष्टविषमस्मतं (९) । afera तत्सविता च Yau जठरे
wai’) | यदचापि रसस्य मे परापपातास्म तं । तदिहोपद्वयामहे
तन्म आप्यायतां पुनरिति । न अशानमातिषेत्‌, स चेदभितिष्टेदु-
दकं हस्ते Wal यदीदगख्तुकाम्येव्यभिमन्वा जपत्सम्परोच्य परिक्रामेत्‌
समयायोपरि व्रजेत्‌ यदीदख्तुकाम्यघं रिप्रसुपेयिम अन्धः श्ञोण-

९ रटदफौमामोयमिष्टापुत्त इति घ, | | a y
₹ मिरष्टविषमखतमिति ख, ग, 4,1
द जठरधतामिति ख, ग,।

Ro गोपधनाद्मणपूर्व्वभागे

ष्व होयतां। मा नोऽन्वागादघं यत इति। अध हैतदहेवानां
परिषूतं यद्‌ ब्रह्मचारी | |
तदयप्येतटचोक्त' | देवानाभेतत्परिषुतमनभ्यारूढु चरति
रोचमानं तस्मिन्‌ सवं पशवस्तच यज्नास्तस्मित्रवरं ae देवताभिरिति
ब्राह्मणम्‌ ॥ ७ ॥ | |
प्राणापानौ जनयत्रिति wre मूले मदकऋषेवसिष्ठस्व
युचः एतां वाचं Tesi, शोतोष्णाविहोत्‌सो (५) प्राद्भवेयाताभिति
तथा तच्छग्बदतुवत्तं ते, अथ खलु विपारमध्ये वशिष्ठशिला नाम
प्रथम ्राखमो, हितीयः क्ष्णश्रिलास्तस्मिन्‌ वसिष्टः समतपदि-
श्वामित्जमदम्नो जामदग्ने तपतः, गौतमभरदाजौ सिंदौ प्रभवे
तपतः शुक TAS तपत्युषि्छषिद्रोेऽभ्यतपदगसयोऽगस्यतीथं
तपति दिव्यवि्ं तपति खयम्भूः MAT: कश्यपतुद्गेऽभ्यतपदुलकन्ु ~
ag: श्वा वराहवित्वटिबभ्वरकाः wea: संहनुक्षणवानाः
कश्यपतुङ्गदशं नारणएवाटात्‌ fafeiafa ar वर्षसहस्-
सर्धिवने ब्रह्मचाय्य कपादेनातिष्ठद्‌ दितीयं वषंसहस्ं मूर्चन्येवा-
मृतस्य धारामधारयद्‌ ब्राह्माखयष्टाचत्वारिंशतं वषे सहस्राणि
सलिलस्य oe शिवोऽभ्यतपत्तस्मात्तप्तात्तपसो wa एवाभ्यतपत्‌ ।
तदप्येता ऋ चोऽभिवदन्ति प्राणपानौ जनयत्िति ब्राह्मणम्‌ st
एकपाद्‌ दिपद इति वायुरे कपात्तस्याकाशं पादघन्द्रमा
दिपरात्तस्य पूवंपच्चापरपत्तौ पादावादित्यस्िपात्तस्येमे नोकाः
पादा रग्निः षटपादस्तस्य एथिव्यन्तरिक्तं व्योराप श्रोषधिवनस्म-
तय इमानि भूतानि पादास्तेषां सवषां Ger गतिरासा प्रति-

Qe ^= —

९ सदधिनशष्टस्य पतच दूति ख, ग, घ, |

२ प्रपाठकः ।॥ २८.

छिताख्चतस्र ब्रह्मणः शाखा, अधो आहुः षडिति मूत्तिं राकाशशे-
त्यचा मूर्तिर्या गतिः साममयन्तेजो शग्वङ्किरसामापे तद्‌ ब्रह्मेव
यन्न खतुष्पाद्‌ हिः संस्थित इति। तस्य भग्वद्धिरसः संखे अधो
आ्आडुरेकसंस्ित इति, agian awa: करोति ufaat ते
नाप्याययति एतस्यां दयम्निखरति | (सि

तदप्येतदट चोक्तम्‌ । -अग्निवासाः एथिव्यसि तन्ध्रिंति |

यदष्वय्यर्थजुषा करोत्यन्तरिक्तं॒॑तेनाप्याययति तस्िन्वायनं
निविशते कतम ate इति | |

तदप्येतद चोक्त । श्रन्तरिज्े ofafirstaarar (*) न निवि-
शते ates नाहः । अपां योनिः प्रथमजा ऋतस्य a fe
ज्जातः कुत अआबभूवेति |

Agata’ सास्रा करोति दिवं तेनाप्याययति aa द्यादित्यः
WR |

तदप्येतदटचोक्तं | «saad तमरुणं सुपणंमिति। ae
TMS AS: करोत्यपस्तेनाप्याययति चन्द्रमा wey चरति ।

तदप्येतदट चोक्तम्‌ । चन्द्रमा waefefa तासामो-
षधिवनस्यतयः काण्डानि, ततो मूलकारडपसं यष्यफलप्ररो-
ewan वर्ततेऽद्धिः काणि wana: सोमो
विषुयते, तदु यद्‌ ब्रह्माणं कमणि वमंश्थामन्तरयत्यपस्ते-
नानुजानात्येषो छस्य भागस्तदयथा भोच्यमाणोऽप एव प्रथममाचा-
मयेदप उपरिष्टादेवं यज्नोऽद्विरेव प्रवत्तं तेऽ ॒संस्थाप्यते तस्माद्‌

९ पथिभि रोयमान इति ख, घ, |

३० गोपधव्राह्मणपुव्वभागे

बुद्धा पुरस्ताशोमसंखितष्टामेयन्नो ands हि पुरस्ताघोम-
संखितष्ोमैयं नर परिग्टह्वात्यन्तरा हि wafirce: वेदानो ew’)
अम्बद्धिरसः सोमपानं मन्यन्ते सोमातमको Wa षेद ।

तदप्येतहचोक्षं | सोमं मन्धते पपिवानिति |

तद्यथेमां एथिवीसुदी णो ज्योतिषा धूमायमानां ae शमयले-
वम्‌ ब्रह्मा शग्वङ्किरोभिर्व्याहृतिभियं न्रस्य॒विरिष्ट' शमयत्यम्नि-
दादित्याय म श्येतेऽङ्िरस एत se स्वः समाप्र-
वन्ति, वायुरापयन्द्रमा cad गव ut ददं स्व" समा-
प्याययग्धेकभेव संख्यं भवतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ ८ ।

विचारो ह वे काबन्िः कबन्धस्याथर्वशस्य पुती भेधावी
मोमांसकोऽनुचान Wea, स इ स्ेनातिमानेन मानुषं वितं नेयाय,
तं मातोवाच, त एवेतदब्रमवोचंस्त TARY कुरुपञ्चालेष्वङ्मगधेषु
का्िकौशल्येषु Wey शवसो नरेषु दीच्येष्वब्रमदन्तीत्यय
वयं तवेवातिमाने(र) नानयाख्मो aa वाहनमन्विच्छेति स मा-
न्ातुर्यौवनाण्वस्य MAMAN रान्न: सोमं प्रस्तमाजमाम, स सदो-
ऽनुप्रविश्यलिंज ख यजमानच्चामन््वामास, तव्याः प्राश्यो नद्यो वदन्ति
aa दल्िणाच्यो arg प्रतीच्यो ara उदीचखस्ताः Tal: एधङ्नाम-
ेयोरित्याचक्तते, तासां ससुद्रमभिपद्यमानानां छिद्यते नामधेयं
समुद्र इत्याचत्तते, एवमिमे सवं वेदा निभिंताः सकल्पाः स-
रस्याः सबाद्मणाः सोपनिषत्काः सेतिषासाः सान्वाख्याताः

१ वेदान. दुद्यष्तिष,।
२ तवेनातिमानेन Taree दति क, क, |

~

र. प्रपाठकः | र

सपुराणाः TAC: ससंस्काराः सनिरुक्ताः सानुशासनाः सानु
सार्जनाः सवाकोवाक्यास्तेषां यन्नमभिपदमानानां शिव्यते
नामधेयं यन्न इत्येवाचक्षते ५ € ॥

wae वै एतदिच्छित्रं देवयजनं यदप्राकूप्रवणं यदनुदक्‌-
प्रवरं यत्‌ ara यत्मविषममिदं ह त्वेव देवयजनं यत्समं
समूलमविदण्धं प्रतिष्ठितं प्रारुदकप्रवणं समं समास्तीणमिव
भवति, TA ब्राह्मणस्य ब्राह्मणतां विद्याद्‌ Tet sera’ करोतीति
वोचे wea विन्दामो येनोत्तरमेमहीति । तान्‌ ह पप्रच्छ
किं विदान्‌ Wat हौत्रं करोति, fa विदानध्वय्ुराष्ववं
करोति, किं विदहामुहातौद्गारं करोति, किं विदान्‌ नद्या awe’
करोतीति वोचे छन्दस्तत्र विन्दामो येनोत्तरभेमहीति। ते gar
वागेव होता era करोति वाचो हि स्तोमा ख वषट्‌काराखाभि-
सम्पद्यन्ते, तें ब्रूमो वागेव ्टोता वाग्‌ ब्रह्म वाक्‌ देव इति
प्राणापानाभ्याभेवाध्वय राध्वथवं करोति, प्राणः प्रणोतानिष्

भूतानि प्राणः प्रणीताः प्रणोतास्ते ब्रूमः प्राणापानावैवाध्वय,

प्रणापानो ब्रह्म प्राणापानौ देव इति । वन्तुषेवोद्वाता श्रौत
क रोति चक्षुषा हीमानि भ्रूतानि a TYLA RAT AA
चचुदेव इति | मनसेव ब्रद्मा ब्रह्मलवं करोति मनसा हि तिक्‌ च
दिश we च यश्च किञ्च मनसैव करोति तद्‌ ब्रह्मते gat
मन एव ब्रह्मा मनो ब्रह्म मनो देव इति ॥१०॥

तदथा ह वा इदं यजमानख याजयितारब दिवं ब्रूयुः एथिवोति,
पथिवीं वाक्‌ द्यौरिति ब्रयुस्तदन्यो नानुजानालेताभेवं नानु-
जानाति यदेतद्‌ ब्रूयादथ नु कथमिति होतेत्यव होतारं त्ूयादा-

RR गोपघ्राह्मणपृव्वंभागे

गिति वाक्त, व्रह्मति ब्रह्म, दैव इति दैवमध्वय्य्‌रित्ये ara”
gag, प्राणापानाविति प्राणापानौ, ब्रह्मेति om, 2a इति देव
सु्रातेत्येवोद्गातारं ब्रूया्चक्तुरिति चच देति ब्रह्म, देव इति देवं
बह्मत्येव ब्रह्माणं Faraa दति मनो ब्रह्मेति ब्रह्मटेव इति
देवम्‌ ॥ ११॥ |

नाना प्रवचनानि = at एतानि भूतानि भवन्ति ये चैवासो-
मपं याजयन्ति ये च सुरापं ये च ब्राह्मणं विचित्र सोमयाजिनं'
त प्रातः समित्पाशथं उपोदेधुरपायामो भवन्तमिति, किमर्थमिति
यानेव नो भवांस्तां यप्रश्रानष्च्छ्यानेव नो भवान्‌ व्याचक्तौ-
येति, तथेति तेभ्य रतान्‌ प्रश्नान्‌ व्याचचष्टे, तेन ह वा इदं
विद्मानच्चाविद्य मानच्चाभिनिदधाति तद्‌ ब्रह्म तद्यो az a
बा द्मणोऽधोयानोऽधोत्याचक्त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ १२ ॥

अथातो देवयजनान्यामा देवयजनं war सेवथजनख्लि-
जो देवयजनं भौम देवथजनं तहा एतदामा देवयजनं यदुप-
व्यावच्छमानो वाऽनुपव्यायच्छमानो वा शरोरमधिवसयेषयन्न एष
यजत एत यजन्त एतदेवयजनमथेतत्‌ खदा देवयजनं यदैव कदा-
चिदादव्यात्‌ wat त्वे वेनं नातोयात्तदेवयजनमयैतदृलिजो देव-
यजनं यच कचिद्‌ ब्राह्मणो विद्यावान्‌ मन्ते ए करोति तरं वयजन-
मयेतद्गौमं Fagen यत्रापस्ति्टन्ति यत्र छन्दन्ति प्रतददन्तयददन्ति
तदहवयजनं यस्म समूलमविदग्ध प्रतिष्ठितं प्रागुदक्प्रवणं सम~.
समास्तोखुमिव भवति यस्य श्वभ्चकूर्मो वत्तः पर्वतो et UIT aT

TM देवयजनमात्र युर सतात्पवशिथेन्रोत्तरतोऽमने
पय्य पसीटेरन्निति ब्राह्मणम्‌ ॥ १३ ॥

२ प्रपाठकः। | २३

अदितिर प्रजाकामौदनमयचत्‌ तत उच्छिष्टमयरात्‌ सा गव्‌भ-
WIA, तत ्रादित्या अजायन्त, य रष ओदनः पच्यत WATT
भेवेतत्‌ क्रियते आक्रमणमेव wera: समिधो waar
at द्यात्‌मा प्रजापतिना सश्धितोऽग्नेवे या यज्ञिया ATTICS तया
समगच्छत एषा ALT AALS wa, यद्‌ तेन समिधो अनक्ति
ताभ्याभेवेनं तन्तनभ्यां wate यन्निमागेस्यादधात्यवकूत्या वे
ater क्रियते यत्रिम गं स्यादधात्यवकूत्या एव संवत्सरो वै प्रजनन-
मभम्निः प्रजननमेतत्‌ प्रजनन यत्सवत्सर ऋचाऽग्नो सभिधमादधालति,
प्रजन नादेवेनन्तत्‌ प्रजनयिता प्रजनयत्यवत्यत्त्व पुरुषो(*) न हि
तदे द यदत्तमभिजायते, यत्रत्तच्रं तदाप्नोति, य एष ea: पच्यते,
योनिरेवैषा क्रियते, wafers आधीयन्ते रेतस्तत्‌ Waa संवत्सरो
बै रेतो fea प्रजायते, ये संवतसरे पय्यतेऽग्निमाधत्ते प्रजापतिरेवै-
नमाधत्ते, इादशसु Waly पुरा संवस्सरस्याभेथात्ता हि aaa-
रस्य प्रतिमा अथो तिषष्वथो हयोरथो पवद राधेयात्‌, ते वा अभ्नि-
मादधानेनादित्या वा इत उत्तरमेष Asafa ल्लोक आयस पयि
Taal इवन्तदु यच्यमाणं प्रतिनुदन्त उच्छेषणभाजा वा आदि-
त्या यदुच्छिष्टः यदुच्छ्शिनि समिधो अनक्ति तभ्य एव प्रावाच
तेभ्य एव प्रोच्य खम aH यन्ति ॥ १५॥
प्रजापतिरथवी देवः स॒ तपस्तत्रैतच्चातुष्याश्य' ब्रह्मौदनं
निरमिमत, aqata चतुर्दवं चतुवं दं Wasi afata, चत्वारो वा
<a लोकाः प्थिव्यन्तरिक्तं area इति, ward area
देवा अग्निर्वीथुरादित्यखन्द्रमाः, चत्वारो at TA Aet ऋग्वेदो

९ प्रजनयत्यवत्तस् पुरुषः न दि तद्वेद यदन्त.मभिजायते इति क, ख, |
डः

‘

28 TAT TTT ATT

Tle: सामवेदो ब्रह्मषेद इति, चतस्रो aca seu st
araaaarera ब्रह्मत्मिति।
. तदप्येतद चोक्षम्‌ । चत्वारि were श्रस्य पादा = ag
सप्त vara wea finn बो gat रारवबीति महादेवो
मर्य आविवेश इति | 7

चत्वारि खङ्गेति षदा वा एत उज्ञाः, चयो भ्रस्य पादा इति सव-
मान्येव, द शोषं दति ब्रद्मौदनप्रवम्यावेव, wa स्तासो अस्येति
छन्दां सखेव, बधा बह इति war: कल्पो ब्राह्मणं, SEAT Matas
ह वे हषभ एष तदरोरवोति शन्न षु शस्त्राणि शंसत्यगभियं gh:
सामभित्र्ाभिरिति, महोदेवो म्या ्राविवेशेत्येष ह वे महान्‌ देवो
यदन्न णषु wer आविष । यो freee प्रवत इति प्राणानां
सप्त विद्यात्यरावत इत्यपानामाह। शिरो awe यो विया-
feaat awe शिरो waaay ब्रह्मौदनो यी ह वा एतममन्वन्तं
बरह्मौटनसुपेयादपशिरसा ह वा भस्य यज्चसुपेतो भवति aara-
न्तवन्तमेव ब्रह्मौदनसुपेयान्रामन्वन्तमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६॥

faqura आगरेयो भवतीत्यादित्यं fe तमो जग्राह, तद्‌-
विरपनुनोद तदजिरन्वपश्यत्‌ |

तदप्येतदटचोक्नम्‌ | स्त॒ताद्यमजिदिं वसुच्रिनाय दिविंत्वाऽजरि-
रधारयत्‌ सर्ग्यामासाय कत्तेव इति ।

तं होवाच at तणोष्वति, सष्टःवाच दक्तिशोया मे प्रजा
स्यादिति, तस्मादाैयाय प्रथमदक्तिणा यन्न दीयन्त दशति
ब्राह्मणम्‌ ॥ १७ ॥

प्रजापतिवदानुवाच श्रम्नीनादभोयेति, तान्वागभ्यवाचाश्वो

2 WASH: | 2%

चे सन्भाराणामिति, awry क्रराखसलिलासरस उदानिन्स्सा-
न्‌ वागभ्युवाचाश्चः म्य तेति, तथेति wade एत्योवाचाष्टम्वं
आमेयमिति तस्मा अ्रविप्ताय मद्वयं सजे, स एतां प्राचीं दिश-
WT स होवाचाश्ान्तो न्वयमण्ड इति । तं Tae रल्योवाचा-
मश्व शभेयमिति तस्मा अ्रविप्ताय wexd west, सा एतां
प्रतीचीोन्दिथं भेजे स ोवाचाशान्तो न्वयमण्व इति । तं साम-
वेद्‌ एत्योवाचाहमश्व शभेयमिति, केन नु त्वं शमर्यिंष्यसोति, ca
न्तरं नाम मे सामाघोरद्चा्रुरच्च तेनाखमभमिषटयते तस्मा
अध विप्राय तदेव मद्वयं Wes, स एतामुदोचोग्दिम्भजे,
स होषाचाशणान्तो न्बयमण्ड इति । तान्वागभ्युवा च शंयुमाथर्वणं
गच्छयेति, ते शंयुमायर्वणमासोनं प्राप्योचु॑मस्ते अस्त भगवन्न
श्म्येतेति। तथेति स खलु कबन्धस्याथवं णस्य पु्रमामन्तयामास
विचारितवरिति, भगो इति erat प्रतितं प्रतिश्खावाश्वं शम्ये तेति,
तथेति स खल्‌ WTA चकारायवं णोभिखाह्किरसोभिखातनेमौ-
डनामभिर्वास्तोष्यल्येरिति शमयति तस्य ह खरातस्याण्वस्याभ्यु्तितस्य
स्वेभ्यो रोमशमरेभ्योऽङगरा भ्राणोग्धन्त awa नमस्कार
चकार नमः शंयुमायवंसाय यो मा यन्नमचोक्तपदिति, भविष्यन्ति
ह वा श्रतोऽन्ये ब्राह्मणा लघुसम्भारतमास्त ्रादित्यस्य पद श्राधा-
स्यन्यनड््ो TAMA ATTA ब्रह्मचारिणो वा एतहा श्रादि-
त्यस्य पदं ax .भिस्तयेव पद्‌ श्राडितं भविष्यतीति सोऽग्नो प्रणीय-
मानेऽखेऽन्वारब्ध ब्रह्मा यजमानं वाचयति यदक्रन्दः प्रथमं जायमान
` ति पच्च, तं ब्राह्मणा उपवदन्ति तदुत्रद्मोपाङ्ुरुते एष ह वै विर्दा- `
wa विद्‌ ब्रह्मा यड ग्बद्किरोषिदिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १८ ॥

२६ गोपथत्राह्मणपूव्वभागे

देवाञ्चहवा अ्रसुराश्चासप्ैन्त ते देवा इन्द्रमन्रुवत्रिमन्रस्तावव्यन्नं
गोपाय, यावदसुरेः संयतामहा इति, स वै aaa रूपेण गोपाय
येन नो रूपेण भूयिष्टष्टादयसि येन Tala ara मिति, स ऋग्वेदो
भूत्वा पुरस्तात्परोत्योपातिष्ठन्तं देवा sara कुरुष्व नेतेन
नो रूपेण भूयिष्ठ छादथसि नैतेन शच्यसि गोघ्ुभिति, स यजुर्वेदौ
भूत्वा पञ्चात्परोत्योपातिष्ठत्तं देवा अब्रबच्रन्यत्तटूपं कुकष्व नैतेन
नो रूपेण भूयिष्ट areata नेतेन शक्यसि गोप॒मिति, स सामवेदो
zal उत्तरतः परोत्योपाति्ठत्‌ तं देवा श्रतरुत्रन्यदेव तद्रूपं कुरुष्व
aaa नो रूपेण भूयिष्ट छछादयसि ada शच्यसि गोप्तमिति,
स इन्द्र sala ब्रह्मवैटो war दक्षिणतः परोत्पोपातिषठन्तं
देवा अतरुवत्रं त्तदूपं कुरुष्वतेन नो रूपेण भूथिष्' छादयस्येतेन
शच्यसि गोस॒मिति, त यदिन्द्र cult aad zat दक्षिणतः
परोत्योपातिष्ठत्तद MUTATE ह्मणो ब्रह्मत्वं तदा एतदथर्वणो रूपं
यदुष्णोषो ब्रह्मा, तं shaun विश्वेदेवा उपासीरं स्तं यदृक्तिणतीं
विश्वेदेवा उपासी र स्तत्सदस्योऽभवत्तत्स दस्यस्य सदस्यत्वं Aas बा
एतद्‌ बलमुपजायते यत्सदस्य Waal वे व्रजस्य बहल तर व्रजं
विन्वन्ति,(*) घोरा वा एषा दिग्दक्षिणा शान्ता इतरास्तद्यानि स्त
तानि बृद्याऽनुमन्तयते मनसैव तानि सदस्यो जनदिवेतां व्याहृतिं
aq चेत्यातमानं जनयति नजित्यात्मानमपित्वे दधाति, तंदेवा
aqaat ठणोष्वति वणार इति, स॒ वरमघवणोतास्यामेव मां
होचायामिन्द्रभूतं ए॒नन्तस्तवन्तः शंसन्तः तिष्ठे युरिति तं तस्यामेव
होवायामिन्द्रभूतं पुनन्तस्तवन्तः शंसन्तोऽतिष्ठ स्तं. यत्तस्याभेव

९ facanta च, |

२ प्रपाठकः | 29

होतायामिनद्रमूतं पुनन्त स्तवन्तः शंसन्तस्तिठ स्त दृढा राच्च स्य-
भवत्तदाद्मणाच्छंसिनी arms सितं Vial होत्रा यद्‌ बुद्ध
णाच्छसीया, fala at aaa fa वणर इति स वरम्घस्येतःस्या-
भेव मां होरायां वायुभूतं घुनन्तस्तदन्तः श॑सन्तस्तिष्ठ युरिति
तं तस्यामेव होत्रायां वायुभूतं पुनन्तस्तवन्तः शं सन्तोऽति स्त यत्त-
स्यामेव होत्रायां वायुभूतं पुनन्तस्तदन्तः श सन्तस्तिष्ट स्तत्‌ Bars
HAUT पेतुः Nea सेषा वायव्या होवा यत्‌ पोतिथा, ठतीयं वरं
वणैष्यति gue इति स वरमहणी तस्यामेव मां Hart
मग्निभ्रूतमिन्धानाः युनन्तस्तवन्तः शंसन्तस्तिषठेयुरिति तन्तस्या-
भेव होतायामम्निभरूतमिन्धानाः पनन्तस्तवन्तः शसन्तोऽतिष्ठ॑स्त'
यत्तस्याभेव होतायामग्निभूतमिन्धानाः युनन्तस्तवन्तः शंसन्त-
सष्ठ सदाग्नोप्रोऽभवत्तदाम्नोप्रस्याग्नीप्रतल' सेषाम्नेयी दोना
यदाग्नोप्रीयेति FTHTUA ॥ १९ ॥

ब्राह्मणो वा इममम्नि' वैणष्वानरं बभार। सोऽयमग्नि्वे-
भ्वानरो ब्राह्मणेन श्ियमाण(*) द मां ल्लोकान्‌ जनयतेऽथायमो चते-
ऽग्निजीतवेदा बदहधणशहिंतीयो ह वा अयमिदमग्निवेश्वानरो
जलति हन्ताहं यद्मयि तेज इन्द्रियं वोय्येन्तदृशेयास्युत बे मा
faftaarfefa, a ्रासानमाप्याययेत्तं पयोधोक्लमिमं बाह्मण
दूर्शयिल्ाऽऽकन्यजुषोत्‌ सदितीयमासमानमाप्याथयेत्तं एतमधोक्तमिमं
ब्राद्मणं दशं यित्वा ामन्यजु्टोत्‌, स ठतीयमा मानमाप्याययेत्तदिदं
विश्वं विक्लतमन्रायमधोक्षभिमं amt दशे यित्वाऽऽमन्यजुोत्‌, स
चतुथमासानमाप्याययेत्तेन बाह्यस्य जायां विराजमपश्यत्‌

९ भ्रियमाण्दतिक, घ,

RS गोपयव्राद्मणयुषव्वभागे

तामस्मे प्रायच्छत्‌ स राला श्रपित्वमभवत्तत इममग्नि' वेश्वानरं
यरास्युवुी ह्मणोऽभ्निं जातवेदसमधत्त, सोऽयमबुवोत्‌ wet जातवेदो
अभिनिधेहि भीति तस्व दतं नामाधत्ताघोरं चाक्रुरचच, सोऽष्वोऽ-
भवत्तस्मादश्वो वदेत रथं न भवति (र) wea सादिनः, स देवानाग-
wat देवेभ्योऽन्वाति्त्‌ तस्मारेवा alge awe प्रायच्छन्त-
मेतयच्वऽशमयत्‌ ॥ २० ॥

अग्नि त्वाहर्वेश्लानरं सदनान्‌ प्रदहन्वगाः। सनो STA
fagfe मारिषामा वयन्तवैति |

तभेताभिः पञ्चभि गभिरुपाङुरते यदक्रन्दः प्रथमं जाय-
मान afar |

सोऽशाम्यत्तस्मादण्वः पशूनां जिघतसुरतमो भवति वेशखानरो
wa तस्मादग्निः wear age ददाति बुद्यणे fe vata
रसमपोडयत्‌ स रसोऽभवद्रसो Fal UT a al Ua Ta VAT
इत्याचक्षते, परोक्षेण adafiar इव fe cat भवन्ति प्रत्यक्च-
faa: स देवानागच्छत्‌ स देवेभ्योऽन्वातिष्ठत्तस्माहेवा अविभयुस्तं
TMA प्रायच्छत्तमेतय्चाऽऽज्याइत्याऽभ्यलुदोदिन्द्रस्योजो मरुता-
मनो कमिति | |

रथमभिहत्वा तभेतयर्चऽतिष्ठद्‌ वनष्यते atewt हि
भूया इति | |

तस्मादाग्न्धाधेयिक रथं ब्रह्मणे ददाति, ब्रह्मणे हि प्रसं
तस्य तत्षाणस्तनुच्चेष्टां दच्िणां निरमिमत । तां we
पश्य चि यजुषि सानि शान्तेऽथ घोरे |
` ५ तादो aaa रथिन मवति इति क,। = `

२ प्रपाठकः | ३९.

तासां इ ब्रह्मणे प्रायच्छदाचं च व्योतिख, ana धेनुज्या-
face तस्मादास्याधेयिकां चातुष्याश्या dt ब्रह्मणे
ददाति, ब्रह्मणे fe प्रत्ता पशुषु शाम्यमानेषु चक्षु्ापयन्ति
wata तदानि we at चक्तुस्तद्िरण्यं तस्मादाग्न्याधेयिकं
हिरण्य" ama ददाति, wae हि प्रत्तं तस्यामन्रधत्त तेन
MAM TATA तदाग्लाऽभवत्तराम्ला AST सा समुदं
प्राविशता समुद्रमदहत्तस्मात्सुद्रौ दुर्गिंरपि वैश्वानरेण हि
दग्धः सा णरथिवीसदेत्ा एथिवीं erat देवानागच्छसा 2ar-
महिडत्ते देवा ब्रह्माणसुपाधावन्‌ स नेवागायवाद्रत्यत्‌ सैषाग्तैषा
कारुविदा नामत वा रतमाग्लाष्टतं सन्तमाग्लाग्ध दइत्याचन्तते,
परोक्षेण परोक्षप्रिया इव fe tar भवन्ति प्रत्यश्चदिषः। य एष
ब्राह्मणो गायनो वा TAA वा भवति तमाग्नाग्घध इत्याचश्तते,
तस्माद्‌ ब्राह्मण नेव गायेव्राठले्माग्नाग्धः स्यात्तस्माद्‌ ATH
पूवं हविरपर प्राजापत्यं प्राजापत्यात्‌ ब्राद्मणमेवोत्तममिति ATE
णम्‌ ॥ २१ ॥

रधवोणच ह वा श्राङ्गिरसख शगुचक्षषो तद्‌ ब्रह्माभिव्य-
पण्यंस्तदजानन्वयं वा ददं wa युग्बङ्किरस दूति । ते देवा ब्राह्म
इवियं सान्तपनेऽम्नावनजुवरेतहे ब्राह्माः इवियं ान्तपमेऽग्नौ
इयते, एष इ तै सान्तपनोऽग्नियंद्‌ ब्राद्मणस्तस्योकच्जयोल्लं¶ देवा
श्रभजन्त सुमनस एव खधां पितरः अया खगं लोकं ब्राह्मणा-
स्तेन सुन्वन्तषयोऽन्ततः Fea: केवल WMATA वादा
उभयेन सुन्वन्ति, Te ANAT इविनं निरूप्येत दरजवः प्राजापत्य
हविषो मनुष्या जायेरव्रसो यांक्ञोकान्‌ खृणिति पिता छेष आह

गिपथन्राद्णपर्व्व hens
४० गोपथन्राह्मणपृव्वे भागं

वनीयस्य गां पत्यस्य दक्तिणमनेर्याऽग्निहोव्रं जुद्धोतीति, देवा
प्रिये धामनि मदन्ति तेषामेषोऽग्निः सान्तपनसरष्ठौ भवलयेतस्य
वाचि टप्रायामन्निस्त्॒यति, प्राणे an वायुस्तप्यति, zeit an
आदिल्यस्तप्यति, मनसि aa चन्द्रमास्तप्यति, योते ae fera-
न्तरा cafe, Gey erate, May ठमेष्वोषधि-
बनस्पतयस्तप्यन्ति, शरोरे ठभे प्रथिवी ठप्यतयेवभेषोऽग्निः सान्त-
पनः HSA: सर्वास्तां स्तपेयतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ २२ ॥

सान्तपना इदं इविरित्येष इ वे सान्तपनोऽगिनर्यद्‌ ब्राद्मसा
यस्य गभाधानयपुं सवनसोमन्तोन्रयनजातकमं नामकर शनिष्ठमणात्र-
AMAT TAT STAC TAT AT TAA fears AAT TAT hat कता-
fa भवन्ति, स सान्तपनोऽव योऽयमनम्निकः स कुमे लोष्टः, तयथा
कुम्भे लोटः ufaar नैव शौचाथाय कल्यते नैव शस्यं निर्व त्यतेव-
Fad ब्राह्मणाऽनम्निकस्तस्य ब्राद्मणएस्यानग्निकस्य नैव रवं cara
fear न चास्य खाध्यायाशिषो न यन्न आशिषः खर्गङ्मा भवन्ति |

तदप्येतद्ट चोक्तम्‌ | अग्नि दूतं aus होतार विष्वषैदसं |
अरस्य ATA सुक्रतुमिति बद्भाणम्‌ ॥ २२ ॥

श्रध ह प्रजापतिः Waa यच्यमाणो वेदानुवात्त, aA
होतारं हणोयां, era, कसुद्नातार, क बृद्याणमिति | त ऊचु-
` ऋग्बिद्मेव होतारं ads, यजुनि दमध्वथ', सामविदस॒द्नातार-
मधरवी्गिरोविदं ब्रह्माणं, तथा हास्य यन्नशतुषं लोकेषु way देवेष
्वतुषु वेदेषु चतख्षु Bary चतुष्याद्‌ यन्नः प्रतिष्ठति, प्रतितिष्ठति
yaar पशभिये एवं वैद, तस्मादभ्विदमेव Mart aia, स हि
Wa Fehrs होता, एथिवी वा ऋचामायतनमगनर्देवता गायतं

२ प्रपाठकः | ४१

छन्दः भूरिति शक्र तस्मात्तमेव होतार वरणोष्वेत्येतस्य लोकस्य
जितय एतस्य लोकस्व विजितय एतस्य लोकस्य सच्ितय-
एतस्य लोकस्यावरुदय एतस्य लोकस्य व्युदय एतस्य लोकस्य सखदय-
एतस्य लोकस्योदटात्तय एतस्य लोकस्य व्याप्य एतस्य लोकस्य
पाप्य एतस्य लोकस्य AAAI, ्रथ ॒चेतरैवंविदं होतारं वणते,
प॒रस्तदेवैषां यन्नो रिच्यते। यजुविंदभेवाध्वयः adres स द्याध्वथवं
वेद, वायुवा अध्व््ुरन्तरिततं वे यलुषामायतनं वायुदवता aw
छन्दो भूव इति शक्र तस्मात्तमेवाध्वथ ठ णोष्वेलेतस्य लोकस्येत्ये-
वाथ ॒चेब्रैवविद्मध्वध्यु awa, पश्चादेवैषां यज्ञो fraa
सामविदभेवोद्गातारं sates स द्योद्ाचर' वेदादिव्यो वा उद्गाता
ava साम्नामायतनमादित्यो saat जागतं छन्दः सरिति wai
तस्मत्तभेबोद्गातारं तणोष्वेलेतस्य लोकस्थेत्ेवाथ चेत्रेवं विदमु-
दातारं gwd, उत्तर wast यन्नो रिच्यते । अधवाद्भिरोविदभेव
ब्रह्माणं water स हि ब्रह्मत्वे वेद चन्द्रमा वै ब्रह्मा ्रापो वे wale
रसामायतनं चन्द्रमा देवता वेद्य तश्ोणिक्ाकुभे छन्दसो Afra
वणां शुक्रं जनदित्यङ्किरसां, तस्मात्तमेव ब्रह्माणं वणोष्बेत्येतस्यं
aaa जितय एतस्य लोकस्य विजितय एतस्य लोकस्य सच्जितय-
VAS लोकस्यावरुइय एतस्य लोकस्य VEIT एतस्य लोकस्य सख्दय-
एतस्य लोकस्य; दात्तय रतस्य लोकस्य व्याप्य एतस्य लोकस्य
पथ सय एतस्य लोकस्य waaay चैत्रैवंविदं ब्रह्माणं हुते,
efaua एवैषां यन्नो रिच्यते दक्षिणत एवेषां यज्ञो रिच्यते ॥ २४ ॥
दूति wage गोपथः 1 ह्मणपूव्वभाभे

हितीयः HSA: VA
च

४२ गोब्रा RATATAT

अथ ZA: प्रपाठकः |
ओं द्िणाप्रवणा भूमिर्दसिणत रापो वदन्ति तस्मायन्ना-
स्तद्ुमेररततरमिव भवति aa ख्ग्वङ्किरसो विष्टास्तद्था(*) ्राप-
दरमांललोकानभिवदन्तयेवभेव अग्बक्किरसः सान्‌ देवानभिवदन्त्ेव-
Ada Aveta: सवान्‌ वेदानभिकहन्यो रमिति eaten: fataagy-
घामोर मिति सानामोशमिति सर्वस्यादहाभिवादस्तं ह aaga<
aa facta: कुर्वन्ति देवा बृद्ाण भ्रागच्छत भरागच्छतेत्येते वे
देवा बुद्याणो यङ्गग्बक्किरसस्तानेवैतद्‌ ग्टणानांस्तान्‌ णानां
यन्तो(र) मन्यन्त नान्यो अग्बह्विरोविद्‌ तो यन्नमागच्छन्‌
यन्नस्य (२) तेजसा तेज आग्नोलयुखजेयोजौ यशसा यशो नान्यो भम्ब
क्िरोविदढतो यज्मागच्छेत्रवयन्न परिमुष्णीयादिति, average’
वल्लोऽधोत्य गां wes ब्रह्मा शग्वङ्किरोषिदठतो यन्नमागच्छेन्ने यन्न
` धरिमुष्णोयादिति, तद्यथा aratsat वाऽश्वतरो वै कपात्‌ द्विपात्‌
जिपादिति स्यात्‌, fantasy किमभ्यज्रयादिति, तस्मादग्विदभेव
होतारं sds, यजुविंदमध्वय, सामविदमुद्भातारमथर्वाङ्किरो-
विद ब्रह्माणं, तथा हास्य यन्न तुषं लोकेषु चतुर्ु देवेषु चतुर्ष वेदेषु
चतु Sarg चतुष्याद्यन्नः प्रतिष्ठति, प्रतितिष्ठति प्रजया ogre
एवं वैद यदचैवख्विजामार्लिज्यं वेद यञ्च यन्न यजनोयं बेदेति
राह्मणम्‌ ॥ ९॥

| ९ वि्टासद्‌ यथतिष,। .
AD * विः
९ तानवं तद्‌ ग्टशामस्तान्‌ वानं कयन्त इति कं, |
द यज्ञमागन्डत्रान्यस्येति क, |

रे प्रपडकः। ड

प्रजापतिर्यज्रमतनुत, स ऋ चैव होत्रमकरोत्‌, यलुषाध्वय्धवं,
सासौ दात्रमयवीद्विरोभिन्रंद्मलं, तं वा एतं महावायं कुरुते,
FEAT हो्रमक्ररोदयजुषाध्वर्यवं साम्नो द्रा्रमधरवीङ्किरोभित्रद्मत्व,
सवा एष बिभिववदैरयन्रस्यान्यतरः पः संस्वियते मनसैव ब्रह्मा
यज्नस्यान्यतरं पक्षं संस्करोत्ययमु वै यः पवते स ANAS मन वाक्‌
ष्व वत्तनिमंनसा चेवदहिवाचा च यन्ने वहत्यत एव म॑न इयभेवः
वाक्‌ सयददतास्ति विद्याद मेऽस्य यन्नस्यान्तरगादिति, तद्यथेक-
पात्‌ पुरुषो यत्रेकचक्रो वा रथो ANAT We न्येव्येवभेवास्य
यज्ञो ae न्येति, यज्ञस्य म्रेषमनुयजमानो ae न्येति, यजमानस्य
a पमन्वतिजो au नियन्ति, ऋलिजां म्रेषमनुदतिणा सेषं नि-
यन्ति, दक्चिणानां angus: पुवपशभिखषं न्येति,
Taya सओषमनुयजमानः सगेण लोकेन Ad न्येति, सर्गस्य
लोकस्य Way तस्यास्य योगत्तेमो aa न्येति, afaaw
यजन्त इति ATAU ॥ २ ॥

तदु EASE शेतकेतुरारुण्यो TOT दृष्टा भाषमाणमधैः
मेऽस्य यन्नस्यान्तर गादिति, Targa wa वहिःपवमाने वाचो-
यम्यमुपांखन्तय्यामाभ्यामथ ये पवमान उद्‌ चुस्तेष्वथ यानि च
Saye च शस्त्राण्यावषट्‌ कारात्तेषु स seat waft
भ्रूजंनदिति areca जुह्यात्‌, यदि aye अ भुवो जनदिति
afar जुयात्‌, यदि सामत श्रौ खजंनदित्याहवनीये जुष्-
यात्‌, यद्यनान्नाता ब्रह्मता अ भूर्भुवः खर्जनदोमित्याङवनीय-
एव YEA, तदाकोवाक्छस्य्चां यलुषां साम्रामधवादङ्धिरसा-
मधापि द्दानां रसेन awe विरिष्टं सीयते, तयथा लव.

Tra EAT eA
88 TATA UT TATA

रेनेत्यक्त, TIM उभयपात्युरुषो यन्भयचक्रो aT TH वर्त
मानोऽग्रेषं न्येत्येवभेवास्य ain न्येति, यन्नस्याभ्च षमनु-
यजमानोऽभ्व षर न्येति, यजमानस्याश्रेषमन्वलिजोऽभ्ने षं नियन्ति,
ऋ त्विजामस्मेषमनुदक्तिणा sig नियन्ति, दक्तिणानामम्रेष-
मनुयजमानः प॒त्तपशएभिरभ्षं न्येति, पुचपशूनामभ्च षमनु-
यजमानः VII Wears न्येति, खगस्य लाकस्याश्च षमतु
तस्यास्य यगक्ेमोऽश्चषं न्येति, यस्मिब्रहं यजन्त इति
ब्राह्मणम्‌ ॥ २ ॥

तयदौदुम्बथान्म आसिष्ट, दिङःकणेात्‌ म प्रास्तावोन्ध उदके
आसोत्‌ मे सुबद्मण्यामाह्वासोदिलयुह्वाते दक्षिण नोयन्ते, ग्रहान्‌
मेऽग्रहीत्‌ प्राचारीश्मेऽशखुवन्‌ मे समनसस्कार्षीदयाच्यीम्मेऽशंसो-
AACA TAINS होटषदन आसिष्ट, अयाची भेऽशंसो
न्मेऽवषट कार्ींन्म इति हात्र दे वयजनं मेऽचीक्षपद्‌ ब्रह्मा सादं
मेऽसो पद्‌ ब्रह्मजपा क्रेऽजपोत्‌ पुरस्ताद्ोमसंखितडोमाम्ेऽहहौषो-
दया्तोनभेऽशांसोन्मेऽवषट्‌कार्षोन्‌ म इति(९) बुद्धे भूयिषन मा
ब्रह्मणाकार्षो दित्यतङे was ब्रह्म यज्गग्बङ्किरसः, येऽङ्गिरसो येऽङ्धि-
रसः स रसः, येऽथवोणा येऽथ णस्तप्ेषजं, यद्वेषजं तदत, यदमतं
तद्‌ ब्रह्म, सवा एष पूवपाख्विजामधैभागस्यादैमितरेषामर्च
TMT इति ब्राह्मणम्‌ ॥ ४ ॥

देवाख ह वा WATS सङ्कामं समयतन्त, तक्रैतास्तिस््लो हो-
चका farsi प्रतिपेदिरे, तासाभिन्द्र उच्छानि सामानि ललोप, तानि

ज भो a te a nN,

९ वषटकारिषौनम इतीति ख, ग, ॥

इ प्रपाठकः | ४

षा चे प्रायच्छदाज्यं ह वै ₹होतुबेभूव, wT पोतु्वेश्वदेवं ह वै होतु-
भूव, निब्केवल्यं नेष्टं रुत्वतीयं ह वै होतुबेभूव, आग्निमारुत-
ATA, तस्माद तदभ्यस्ततरमिव शस्यते, यदाग्निमारूत यस्मा-
देते संशंसुका इव wafer’) रदोता पोता नेष्टाग्नीभ्रो मुमोद
वसोत तद्‌ TATA ATS तासाम प्रतिलुलोप प्रथमा TY प्र
थमपदच्ैतदक्तिणाच्ैतत्मरिशिषेदे दिति बुाद्मणम्‌ ॥ ५॥

SEMA हवा आआारुणिरूदीच्यान्‌ हलो धावयाञ्चकार, तस्य
ह निष्क उधाहितो बभ्रूव, उपवादाद्‌ बिभ्यतो यो माब्राह्यमणोऽनूचान-
उ यवदिष्यति तस्मा एतं प्रदास्यामोति, तद्योदोच्यान्‌ बाह्य णान्‌ भयं
बिभेद उदालको ह वा अयमायाति, कौरुपाखालो THT TWA:
सऊ ठतो न पर्यीदधोत केनेमं वोरेण प्रति संयतामहा इति,
तं यत एव wad दध्रे तत रवमनुप्रतिपेदिरे, तं ह खेदायनं शौन-
कमू चः, स्वेदायन लवं वै नो ब्रह्धिष्ठोऽसोति ata aia
प्रतिसयतामहा इति, तं यत णव प्रपन्न दध्रे तत एवमनुप्र-
तिपेदिरे, तं ह खेदायना इत्यामन्तयामास, सदो गोतम
पुतेतीतिदहास्मा अस्थात्‌, ` प्रतिखुतं प्रतिशुश्राव, सवे गोतमस्य
युच wy छ तोऽधावोत्‌ ॥ ६ ॥

यस्तदशंपणेमास गोरूप विद्यात्‌ कस्रादेमाः प्रजाः
शिरस्तः प्रथमं लोमश जायन्ते, व.स्मादःसःमपरमिव w-
खण्युपकक्ताण्यन्यानि लोमानि जायन्ते, यस्तदृशंपुणं मास-
area विद्यात्‌ कस्मदिमाः प्रजाः शिरस्तः प्रधमं पलिता-
भवन्ति, कस्मादन्ततः सवा एव पलिता भवन्ति, TAMER TTA

१५ WMA Fa भवन्तोति क, ॥

५९
४६ गोपधत्रा द्भ WTS ATT

योरूपं बिद्ात्‌ कंस्मादिमाः प्रजा अदन्तिका जायन्ते, कस्मादा-
सामपरमिव जायन्ते, यस्त इ शंपुणंमासयोरूपं विद्यात्‌ कस्मा-
दासां waanivaarat प्रभिद्यन्ते, कस्मादासां पुनरेव जा-
यन्ते, कस्मादन्ततः सवं एव प्रभिद्यन्ते, यस्त शं पूणंमासयो-
रूपं विद्यात्‌ कस्मादधरे दन्ताः पूवं जायन्ते, पर उत्तरे, यस्त इशं-
पूणमासणो रूपं विद्यात्‌ MHA दन्ताः अरणोयांा इसोयांसः
प्रथोयांसो वर्षोधांस उत्तरे, यस्त शंपणमासथोरूपं विव्यात्‌ क-
स्मादिमौ दौ stead, कस्माव्छभे इव जन्भ, (९) यस्तदशंपूशं-
मासथोरूपं विद्यात्‌ कस्मदिमे ओते ऽम्ततः सभे इव दीर्णे,
यस्तदर्थंपृ ॑मासयोरूपं विद्यात्‌ कस्मात्‌ पुमांसः VTA SATA:
far, यस्त ृशंपणंमासयोरूपं विद्यात्‌ कस्मादासां सन्ततमिव
शरोर भवति, कस्मादासामस्थीनि दृटृतराणीव भवन्ति, यस्तहर्थ-
पणमासयोरूपं विद्यात warerat प्रथमे वयसि रेतः fea’
न स्वति, कस्मादासां war वयसि रेतः faa’ सम्भवति, a-
स्मादासासुत्तमे वयसि रेतः सिक्त न सम्मवति, यस्तदर्शणुणंमास-
योरूपं विद्यात्‌ कस्मादिद्‌ शिश्रसुच्चश एति नोचीपद्यते कस्मा स -
कदा नम्‌ ॥ ७ ॥

अथ यः पुरस्तादष्टावाज्यभागान्‌ विद्यात्‌ मध्यतः पञ्च हवि-
भागाः, षट्‌ प्राजापत्याः उपरिष्टादष्टावाज्यभागान्‌ विद्यात्‌ अरघ
यो गायबीं हरिणीं ज्योतिष्यन्तां सवर्थन्ैर्यजमानं खर्ग' लोकमभि-
वहन्तो विद्यात्‌ अथ यः पडक्ति पञ्चपदा सप्रदशा्तरां स्वरथ नैथंज-

~~ ~~

९ Vata इति ख,॥

2 WASH. | ४७

मानं खगे' लोकमभिवहन्तीं विव्यात्‌ wet ह निष्क प्रयदववाचा-
नूचानो इ वै स्वेदायना स सुवणं" वे सुवणंविदे ददामीति तदुपयम्य
निखक्राम, तजापत्राज यत्रेतरो बभूव, तं इ पप्रच्छ किमेष गोतभस्य

पच्च इत्येष ब्रह्मा ब्रह्मपुच्च इति gare, यदेनं कथिदुपवदेतोत

मोमासेत इ वा मृष्ठा वा अस्य विपतेत्‌, प्राणा वेनं जघ्युरिति, ते
faa एब चिक्रन्देगुरविंप्रापत्राज aac बभू वुस्ते प्रातः समित्माशय-
उपोदेयुरुपायामो भवन्तमिति, किमधमिति यानेव नो भवांस्तां छ्य
प्रश्रानष्च्छद्यानेव नो भवान्‌ व्याचत्तोयेति, तथ॑ति तेभ्य रतान्‌
WATT व्याचचष्टे ॥ ८ ॥

यत्पुरस्तात्‌ वेदेः प्रथमं वहं स्तणाति तस्मादिमाः प्रजाः
शिरस्तः प्रथमं लोमशा जायन्ते, यदपरभिव प्रस्तरमनुस्तणाति तस्मा-
दासामपरमिव . म शूख्छपकक्ताख्यन्यानि लोमानि जायन्ते, यत्‌
प्रागबर्धिषः प्रस्तरमनुप्रहरति तस्मादिमाः प्रजाः शिरस्तः प्र
थमं पलिता भवन्ति, यदन्ततः स्वमेवानुप्रहरति तस्मादन्ततः
सवां एव पलिता भवन्ति, यत्पुयाजा अपुरोऽनुवाक्यावन्तो भवन्ति
तस्मादिमाः प्रजा अदन्तिका जायन्ते, यदर्व्गेष पुरोऽनुवाक्यावन्ति
भवन्ति तस्मादासामपरभमिव जायन्ते, यदनुयाजा अपुरोऽनुवाथ्चा-
न्तो. भवन्ति तस्म्ादासां सप्तवषाष्टवषाणां प्रभिद्यन्ते, यत्पबी-
संधाजाः पुरोऽनुवाक्यावन्तो भवन्ति तस्मादा पुनरेव जायन्ते,
यकषमि एथजुरप॒रोऽगुवाक्यावदवति टस्मरादन्ततः स्वं एव॒ प्रभि-
द्यन्ते, यद्रा पचयाऽनू् चिष्टुभा यजति carat दन्ताः wa
TAM WIA, TEATS यजुषा यजति तस्मादधरे दन्ता-
ण २1 प्तः yates wate वर्षसि उत्तरे, यदाघारौ दीर्ध-

gu गोपथन्राद्मणपृव्वंभागे

तसौ प्राञ्चावाघारथति तस्मादिमौ दष्टो दीषंतरौ, aq संयाज्ये
सन्छन्दसी तस्मात्‌ समे इव जम्भे, TIGA प्रयाजे समानयति तस्मा-
fea योत्र अन्ततः समे इव Ste, यञ्जपं जपितवाऽभिहिङनक्णोति
तस्मात्‌ पुमांसः waaay स्यः, यत्‌ सामिधेनीः सतत्त-
ae तस्मादासां सन्ततभिव शरोरं भवति, यत्‌ सामिधेन्यः काष्ट-
हविषो भवन्ति तस्मादासामस्थोनि दृढ़तराणोव भवन्ति, यत्‌
प्रयाजा आज्यहविषो भवन्ति तस्मादासां waa वयसि रेतः faa |
न सम्भवति, यन्मध्ये हविषां दन्ना च पुरोडाशेन च प्रचरन्ति
water मध्यभ वयसि: ta: faa’ सन्भवति, यदनुयाजा
आज्यहविषो भवन्ति तस्मादासासुत्तमे वयसि रेतः सिक्त न
सश्चवति, यदुत्तभेऽनुयाजे सक्लदपानिति तस्मादिदं शिख्रसुखश
एति, नो चोप्यते, यन्रापानेत्‌ WaT स्याद्य ख, इरपानेत्‌ सक्त
त्यत्र स्यात्तस्मात्‌ सक्तदपानिति नेत्‌ WaT स्यात्‌ Wasa
वेति ॥ < ॥

रथ ये पुरस्तादष्टावाज्यभागाः पच्च प्रयाजा हावाघारौ
हावाज्यभागावाग्नेया अआआज्यभागानां प्रथमः सोम्यो हितीयो
हविभीगानां दविद्यंव सौम्यमाग्नेयः पुरोडाशोऽग्निषोमीय उपा-
शथाजोऽग्नीषोमोयः पुरोडाशोऽग्निः favafeaa मध्यतः पञ
विभागाः रथ ये षट्‌ प्राजापत्या इडा च प्राशिचश्च यच्ाग्नो-
ध्रायावद्यति, ब्रह्मभागो यजमानभागोऽन्वाहाय एव षष्टोऽय
य॒ उपरिष्टादष्टावाज्यभा गाख्योऽनुयाजाञ्चलारः पत्री संयाजाः
समिश्यजुरटममथ या mast हरिणो ज्यातिष्यत्ता wae
य॑जमानं सरग" लोकममभिवद्ति, afeta सा, तस्य ये पुरस्ता-

` ऋ, |

३ प्रपाठकः! ` ve

दष्टावाज्यभागाः स SAT, पक्तोऽथ ये उपरिष्टादष्टाबाज्यभागाः
स उत्तरः पक्षः, हवींष्यासा, Wesel जघनमाहवनीयः शिरः,
सोवणंराजतौ wel, aster पुरस्तात्‌ wat न पश्यन्ति
तस्मादज्योतिष्क उत्तरो भवति । अथ या Teta: पञ्चपदा सप्त- `
दशाक्षरा सवेर्थननर्यजमानं खर्म लोकमभिवहति याव्येव
सा, तस्या WM श्रावयेति चतुरक्षरम्‌, We खोषडिति चतुरक्तर,
यजेति erat, येयजामह इति werat, eral वै वषटकारः,
सैषा wef: पञ्चपदा सपदशाक्षरा सरवे न यजमानं सर्ग लोक-
मभिवहति, तद्यत्रास्यैश्वय्यं स्यादय वे नमभिवहेयुरोवंविदमेव तत्र
बरह्माणं ठणोयात्रानेवंविदमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १०।

अध ह प्राचीनयोग्य(र) श्राजगामामिनिहोतं भवन्तं Te Raa
दूति, wee प्राचोनयोग्येति। किन्देबत्यं ते गवोडायां, किन्देवत्य-
qian, किन्देत्यसुपदष्टायां, faa वलसुन्रोयमानं,
किन्देवत्य' aaqaia, किन्देवत्य' cua, किन्देवत्य दुग्ध,
किन्देवत्य' waar, किन्देवन्य' दियमाणं, किन्देवत्यमधिखोय”
माणं, किन्देवत्यमधिचितं, faracn ast चमनं, किन्देवत्य-
मभ्यवजालितं, किन्देवत्यं समुदन्त, कन्दे नत्यं विष्यन्र, किन्दे-
वल्यमद्धिः प्रत्यान्धेतं, किन्देवत्यमुहास्यमान, किन्देवत्य मुद्ासित,
पिन्द बल्यसुन्रोयमानं, किन्दे बत्यसुन्नीत, किन्द वत्य प्रक्रम्यमार,
किन्देवल्य' यमा णं, किन्देवत्यसुपसायमानं, किन्देवत्यसुप-

—

[1
६ अथ प्राचोनयोग्य इति घ, |
C7)

५० मोपा aT ATH

सादितं, किन्देवव्या समित्‌, किन्देवत्यां प्रथमामाइतिमहोषोः,
किन्देवत्य' गार्ईपत्यमवेचिष्ठाः, किन्देवत्योत्तराइतिः, fave cer
val ay fracaqaa:, far वत्यं afefa ख चत्रिधायो-
श्मज्योत्तरतः पाणो निमा्षोः, किन्दे वत्य दितोयसुख्य ज्य fos
पवीतं कत्वा दशिणतः fra: खधामकार्षौः, ree बत्य प्रथमं
प्राः, fire बत्यं हितीयं, fare वत्यमन्ततः सर्वमेवाप्रा्ीः,(*)
किम्दे वत्यमग्र्षालितयोदकं सचा न्धनेषीः, किन्दे वत्य प्रचा
लितया, कन्दे वत्यमपरे णाहवनोयमुदकं eer ग्धनेषोः, किन्दे -
वत्य सुवं gre’) प्रत्यताण्ठोः, faa राजो सुग्‌दण्डमव-
मार्च, कन्दे षत्य' प्रातरुकार्चीरिखेतचेदेष्य, गोतम इतं,
चेच्यव्य॒ न वेस्याइतं त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ ११ ॥

स टो वाच, रौद्र मे गवोडायां, मानव्यसुपहतायां, षायव्यसुप-
खृष्टायां, वैराजं TAYMAATA, जागतसुत्रीतम्‌, What TATA,
सौभ्य' दुग्ध ', बाष्प प्रक्रम्यमार, यात्रा एथिव्यं छियमाणम्‌,(र)
आग्नेयमधिओीयमाणं, वैष्वानरीयमधिधितं, वैव्णवमम्य वजाल्य-
माने, मारूतमभ्यवक्ालितं, पौष्ण ayer, वारुणं विष्यत्न »
सारस्तमद्भिः प्रत्यानीतं, लाष्टुसुदास्यमानं, धाचसुहासितं, बेश्वदेव-
स॒त्रीयमाने, सावित्रसु्रीतं, वारं स्पत्य प्रकम्यमाणं, दावाष्थिव्य(“).
यमाणम्‌, रिन्द्रमुपसाव्यमानं, बलायोपसवम्‌, राग्नेयी समिद्‌, यां

*

९ wana प्राश्रौरिति च, |

र्‌ खुकश्वश्च विष, ग, च,।

द यावाश्यिगां fraarefafe ख, च, |
४ श्यावा्यथियामिति ख, ग, |

2 प्रपाठकः | ५१

प्रयमामाहइतिमदोषं मामेव तत्‌ खगे लो केऽधां, TATE wera fers
मस्य कोकस्य CAA, प्राजापत्धोत्तराइतिः, तस्मात्‌ पृणता Ae
सेव सा, at सं विरुदश्चसुतरेषं extend, यदि पिं सतुषं
निधायोख्र ज्योत्तरतः पाणो निमौच्यमोषधिवनस्यतोस्तेना-
पेषं, az दितोयमु ज्य पिवुप्पवीतं wear दक्तिणतः पिढभ्यः
` सख्धामकाषं' fre Saree, यत्‌ प्रथमभ्प्राशिषं प्राणासतेनातरषं,(९)
यद्‌ fedta गभंस्तेन,(र) तस्मादनश्न्तो गभी जीवन्ति, यदन्ततः
स्भेवा प्राशिषं विष्वान्दं वां सतेनापरेषं, यदप्र्ालितयोदकं eat
न्यनेषं सपं तरजनांस्तेनापरैषं, यत्‌ प्रक्षालितया eager
स्तेन, यदपरेणावनीयमुदकं सचा न्यनेषं गन्धर्वा्छरससतेना-
रेष, यत्‌ श्वं सुचच्च प्रत्यताप्सं सप्त्षों सेनापरेषं, यद्रात्रौ
सु्दण्डमवमाच् ' ये रात्रौ संविशन्ति दत्तिणंस्तासुत्ेष,(र) यस्पा-
aaa ये ` प्रातः प्रव्रजन्ति दत्तिणां(५स्तासु्रौ षमिति arse
णम्‌ ॥१२॥ ` | |

एवभेवेतद्धो यथा भवानाद पृच्छामि तेव) भवन्तमिति, ver
प्राचीनयोम्ये ति । यस्य सायमग्नय उपसमाहिता स्युः सवं कल~
येयुः प्रचालितानि यच्नपाताण्युपसन्रानि स्यरथ चेद्‌ दक्तिणाग्निर-
यात्‌ किं वा ततो भवमा गच्छेदिति, ल्िप्रमस्य पत्र प्रेति, यो विदान्‌

१ प्राशंसोनप्रिषमिति क, ख, |
९ ममे नेति क, ख, |

2 efawarad षमिति क, द्ःचशसतामप्नो षमिति ष; |
४ दशि लामुन्नो वमिति क, ददिखसलानुप्नं षमिति ध,।
४. इष्डासिल् बमिति ख, र, ।

भर MUSA ET TTT भागे

alfa fram adreatasrertfa, का ते विद्या काप्राय्ि-
faftfa गाहपत्यादधिदक्षिणाभ्नि प्रणोय प्राचोऽङ्गारानु-
दत्य प्राणापानाभ्यां wie जुहयादथ प्रात्थथाखानमम्नो-
नुपसमाधाय यथापुर wera मे विद्या सा wrafafe-
रिति। अथ चंदादहवनोय उद्ायात्‌ किं वा तती भयमागच्छ दितिः
fare ga: प्रेति, यो विदां जोति विद्या त्वेवाहमभिजहो-
alfa, काते विद्या का प्रायञ्ि्तिरिति गा्ंपत्यादध्याषटवनीयं
प्रणेय प्रतोचोऽङ्गारानुहत्य समानव्यानाभ्यां खाहेति जुडया-
SI प्रातथंधथाखानमम्नीनुपसमाधाय यथापुरच्छ इयात्‌ सा भे विद्या
ar urafafafefa | अथ चेद्राहंपत्य(९) उद्वायात्‌ कि वा ततो
भवमागच्छेदिति, fad षट हपतिः प्रेति, यो विदां जुहोति विद्यया-
लेवाहमभिजहोमीति, का ते विद्य का प्रायित्तिरिति सभस्न-
कमाहवनीयं . दक्िरेन दक्षिणाग्नि परिद्त्य गारपत्यस्याय-
तने प्रतिष्ठाप्य ततः आहवनोयं प्रणोय उदो चो(९) ऽङ्नारानुदधत्यो-
दानरूपाभ्यां खारहेति जहयादध प्रात धाखानमम्नो नुप-
समाधाय यथापुर जवात्‌ सामे विद्या सा प्रायधित्तिरित्यध
चेत्सवंऽम्नय (र) उदहायेथुः कि वा ततो भयमागच्छेदिति, चिप्र ग्द-
पति; सवेज्यानिच्नोयते, यो fast जोति विद्यया dares
भिजद्योमोति, काते विद्या का प्रायश्चित्ति रित्यानङ्हहेन शक्षत्‌-
पिण्डनाग्नमायतनानि परिलिप्य होम्यसुपसाद्याग्निः fade

९ अथ प्रातयथास्थानमित्य वाथ चेद्‌ mega इति ख, ग, घ, |
२ प्रयादुदोचद्तिख, ग, प्रणोयेदुदौच इति ष, |
2 अथ ए्रापयेथास्यानसित्ये वाथ चेत्‌ सवेऽग्रय इति ख, ग, घ, |.

२ प्रपाटकः। 42

प्राणापानाभ्यां खाहा समानव्यानाभ्यां Are उदानरूपाभ्यां
स्वाहेति Tye प्रातर्यथासखानमम्नीनु पसमाधाथ यथापुर-
Sear सामे विद्या सा प्रायश्चिसिरित्यथ चेत्राभिनि (९) जन-
fag wage कुतश्चन वातो वायात्‌ किं वा ततो भयमागच्छट -
दिति मोघमस्येष्टं च इतच्च भवति, यो fast जोति विद्या
लेवाहमभिजदोमोति, का ते fra का प्रायित्निरित्यानद्ुहे-
नैव शक्ततपिर्डनाग्न्यायतनानि परिलिप्य होम्यसुपसाद्यवात-
आवातु भेषजमिति Gaara जडयादथ प्रातरग्नि' निधा
यथास्थानमम्नोनु पस्षमाधाय यथापुरं जुहयात्‌ at A fret a
प्रायित्तिरिंति ब्राह्मणम्‌ ॥ १२॥

एवमेवैतद्‌ भो भगवन्‌ यथा भवानादोपायाभिले व(₹) भवन्त-
भित्येवं चेच्रावच्यो मू ते व्यपतिष्यतोति(९) इन्त तुतं तह
च्यामि यथा ते न व्यपतिष्यतोति, योवा एवविद्ानश्राति
च पिवति च arqaa ढप्यति, वाचि ठसायामग्निस्तप्यत्यग्नो
aa एथिवो aafa, vfaat carat यानि एथिव्यां ware
न्वायत्तानि तानि cafe, are ar एवविदानश्राति च पिबति
च प्राणस्तेन प्यति, प्राणे aa वायुस्तप्यति, वायौ ठकेऽन्तरिक्त
equa di maa भूतान्य न्वायत्तानि तानि
aia, a द वा एवंविद्ानञ्राति च पिबति च चक्तस्तेन
ठ थति, waa aa श्रादित्यस्त प्यत्यादिले से दयोस्त॒प्यति, दिवि
१९ अय प्रात्यथास्थानमित्ये वाथ चेन्नागरिमितिख,गष,।

२ उपायामि लं वमिति ख, 7, |
द व्पतिष्यदिति ख; ग, |

५४ गोपथव्रा्मणपृव्वं भागे

ढक्तायां यानि fefa भूतान्यन्वायन्तानि तानि safer, a = at
एव विहानश्राति च पिबति च मनस्तेन टप्यति, aafa aa
चन्द्रमास्तु यति, चन्द्रमसि ठ WTR GAY यान्य
भूतान्य न्वायत्तानि तानि ठप्यन्ति, ae a रवविद्ानश्राति च
पिबति w wa तेन aufa, maaan fewaraeura
aufa, fea चान्त्येषु च टठसेषु च यानि दिक चान्त
ओषु च भूतान्य न्ायत्तानि तानि. द्यन्ति, a ear एव
विहदानश्राति च fafa च तस्थायभेव दकिणः पाणिं हः
सव्य VY करो warsa हविः प्राणा ज्योतीँ षि wee सदा
इतं सदाशितं पायितमग्निद्धोत्रः भवति य एवः वैद aga
विद्ानम्निषटो्रं जद्ोतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ १४ ॥ . |
प्रियमेधा इह वै भरदाजा यश्नविदो मन्यमानास्ते ea न
कञ्चना वेदविदमुपयन्ति, ते सवमविदुस्ते सहेवाविदुस्तेऽभ्निषोष्र-
भेव न समवादयन्त, तेषामेकः सकद गिनिहोमलुदोत्‌ दिरेक-
स्िरेकसतेषां यः सक्वदग्निदोच मजुहोन्तमितराव्र्च्छतां कस्मै तं
जुहोषीति एकधा वा, इदं सवं प्रजापतिः प्रजापतय एवारं सायं
जुद्ोमोति प्रजापतये प्रातरिति । तेषां यो दिरजुष्टोत्‌ तभितराव-
TVA काभ्यां तं जुद्टोषोति, Waa प्रजापतय इति सायं, साय
प्रजापतय इति प्रातः । तेषां यख्िरलुद्ात्तमितरावण्च्छतां केभ्य-
स्तव ' जुदोषोत्यग्नये प्रजापतयेऽनुमतय इति सायं, ara प्रजापतये
अग्नये खिष्टक्तत इति ara: तेषां यो दिरजुहोखख arte भूयिष्टो-
ऽभवत्पुजया चेतरो fr चेतरावत्याक्रामत्तस्य ह प्रजामितरयोः
प्रजासु या तत्तुसुपेयातां तस्माद्‌ दिर्हौतव्यं, यजुषा चव मनसा च

ae

2 प्रपाठकः | WY

यामेव स॒ afeantifa(’) acetfa a एवं वेद, ययैवंविदहा-
नम्निद्ोचं जुष्टोतीति ब्राहमणम्‌ ॥ १५॥ । -
TET वे कुतः सम्भूता, केन WHAT, fa वाऽस्या Wa, war
चरा, कतिपदा, किम्प.वावसाना; कचित्‌ खस्िता, किमधिष्ठाना,
बूहि स्वाहाया यहेवतं रूपञ्च । स्वाहा वे सत्यसश्भूता, ब्रह्मणा
WHAT, लामगायनसगोता, दे TAL, एक पदं, यख वणः शक्तः
पद्मः सुवणं इति, स्वं च्छन्दसां वेदेषु समासभूतेकोच्छासा वन्ते
चत्वारो वेदाः शरोरे, षडष्ान्धोषधिवनस्मतयो लोमानि, Tet:
सूथाचन्द्रमसौ, सा MIST A Wal Var यन्नेषु aS ATA
प्रयुज्यते, तस्यां अग्निर्देवतं ब्राह्मणो रूपमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६॥
Sata कारवो ह नाम ऋषयो WIS We इममेक-
गमग्निटोमं दह शस्तमार स्तेनायजन्त ते खययुः, सय द्च्छत्‌
खशायोति(९) स रएतेनेकगुनाऽभ्निष्टोमेन यजेतेति ara
णम्‌ ॥ १७॥ ` ve
अथातः सवनोयस्य पथोवि भागं व्याख्यास्यामः । ` उचत्याव-
दानानि, eq aire प्रस्तोतः, कण्टः wage: प्रतिहतः, श्येनं
प्च उद्वातुद किणं wee सांसमध्वय्थाः, सव्यसुपगाढणा, सव्यो-
5 सः प्रतिप्रस्थातुदंस्िणा feces ब्रह्मणोवरसक्थं (र) ब्राह्म
ure सिनः, अरुः पोतुः, सव्या यओरिर्छातुरवरस कथं(*) मे वाव-
१ सषरृद्धिमार्रतोति ख, ग, घ, |
९ खयामेति क, |

द बरसक्थिभिति क, |
४ रवरसकथिमिति क, |

४५६ TTR एप्‌ नवभागे

SUS TCV, Sau Aaz:, सव्या सदस्यस्य, सदञ्चा-
amg weaaniaat पव्राास्तां सा areas प्रतिग्राहयति, व-
face दयं dat चाङ्गः ल्यानि दल्तिणो बादराग्नोभ्रस्य, सव्य आरावे
यस्य, दक्षिणौ पादौ गहपते व्रतप्रद स्य,(९) सव्यो पादौ ग्टहपन्रया-
वरतप्रदायाः,(र) सवै नयोरोष्ठस्तं गटहपतिरेवानुणास्ति afesirs
स्कन्धाम्तिख् कोकसा ग्रावस्त॒ तस्तिखथैव कोकसा ae च्चापान-
aqua Be चमसाध्वर्यणां gra: शमितुः, शिरः सुब्रह्मण्यस्य,
qa सुत्यामाद्नयते तस्य चमं तथा खल्‌ षट तिंशस्म्मयन्ते षट्‌
रिंगदवदाना गौ; षट॒चिंणदक्षरा ददती, वातो वे Gat लोकः
हत्या वै देवाः स्वर्गे लोके यजन्ते, ठहत्या Wa शोके प्रतिष्ठति,
प्रतिति ढति प्रजया पष़्भियं एवं विभजन्ते । अथ यदतोऽन्यधा-
afar वा पापक्षतो वा इतादो वाऽन्यजना वाऽपि मधोरब्रव-
Raat पश्विंमयितो भवत्यखखर्गोदिवता at = at इमां yaaa:
पशोविंभागं fergarc, तासु इ गिरिजाय बाशरव्यायान्यो मनु-
ew.) प्रोवाच, तत wane मनुष्येष्वासीदिति are
णम्‌ ॥ YEN

अयातो दीक्ताः। कस्यखिदेतोर्दो लित इत्याचश्वते, ast
धियं ्तियतोति,*) तं वा रतं दीक्षितं aa दीक्षित इत्याच-
aa, wa परोत्प्रिया इव हि टवा भवन्ति प्रत्यक्तहिषः।

९ त्रतपदस्येति ख, ग, |

९ तव्रतपदायाद्ति ख, ग,।

द अन्यो मनुष्ये मन्ये aay दूति घ, |
४ {धयं लियन्तौति a, |

२ प्रपाठकः;। - yo

कस्यखिदे तोद च्तितोऽप्रत्यत्‌घायिको(९) waarafaarga: प्रत्यस्य.
योऽभिवाद्यो ये प्रलयुष्येथाभिवाययास्त एनमाविष्टाभवन्त्ययवोद्किरस-.
स्तस्य किमाथवंणमिति, serra gata न परस्मिन्नेवं ere
णानामोदनसमानाममिन्येव(र) sata न परस्मिन्रधासखय किमाद्धि-
रसमिति, यदामनख परषां च नामानि awed ह तस्मितव्रा-
सादामनयेव(र) परेषां च नामानि न ग्न्त, विचक्षणवतीं वाच-
ara च न सितवतों विचक्षयन्ति, ब्राह्मणं च न सयन्ति(५) प्राजा-
पत्य, सेषा त्रतधुगथवाङ्किरसस्तां न्वायत्ताः, कस्यखिदेतोर-च-
तो नाश्यत्रो भवति नास्य नाम We नामस्ो भवतोत्या-
हस्तस्य येऽब्रमदन्ति तेऽस्य षपापमानमदन््थास्य ये नाम wafer
तेऽद्य नालः पामानमयान्नतेऽधापि ५) वेदानां गर्भभूतो भव-
तोत्याहस्त स्याजातस्याविज्ातस्याक्रोतसोमस्याभोजनोयं भवती-
त्याः | स दोक्षाणां wana सोमः क्रोशन्ति तस्य जातस्य
विन्नातस्य क्रोतसोमस्य भोजनीयं भवतोत्याहः । कस्य खिदेतोः
संसवा परिजिहीषिंता भवन्ति यतरो बीथवत्तमो भवति(९)स परस्य
यश्नं परिमुष्णाति। कस्य खि तोदे वे न ध्यायेत्‌ das नाधीयेतेति
संसवस्येव हेतोरिति विद्योतमाने स्तनयत्ययो वर्षति बवायव्य-

९ प्रत्य्‌, म्यायुक इति ख, घ, |

९ मोदनखवामामाद्मन्येति ख, च, |

६ तस्ित्रसादा्मन्ैषेति ख, ग, |

४ नच सयनि tfa <, ग, 1

% तथापौति घ, |

९ वीय्यं वजो भवतौति क, Pea वन्नरो भवतीति ख, ग. |

ज

भद गोपधन्राहाणपुत्वंभागे

मभिषुणुन्ति वे देवाः सोमर भक्षयन्ति तदभिषगुन्ति ब्राह्मणः
शबुवांसोऽनुचानास्तेषां सवंरसभ छाः पिढपितामदहा भवन्ति, स
दषे न ध्यायेत्‌ संस्िते नाधीयेतेति() ब्राह्मणम्‌ ॥ १८ ॥

wate wren निषेदुस्तान्‌ ह यज्ञो दीच्तिष्यमाणानां
बराद्मणरूपं छत्वोपोदेयायेष्यशचे्ोपसमवसुरंन्त TE मध्ये दी्ा-
दति, a ware त्वा विप्रः न जानीमः को Sefer
मानेन सह ॒दोिष्सोति, यविदं टोच्िष्यष्वे भूयो न दीः
सिथध्वेऽय वा उ एकन्दो्षथिष्यय सं tafe afar भोदि
श्यति वो यज्नः(९) सवं ते दीश्षयिष्यतेव्यथ वा उ एके दीक्षयिष्यथ
तेवां श्रहोनलिंजो weaaat भविष्यथ, ते aut ध्यायन्त
आसाश्चक्रिरे, सोवाच किव्र॒तष्णोमाध्वे भयो वः war:
च्छतेति, य्ररिदं दीधिष्यध्वं उपयेम एतस्मिन्‌ संवत्सरे मिथुनं
चरिष्यथ areata धिगिति होश, कथं नु दोक्िता उपेष्यामो-
नोपेष्यामहा इति, त वे ब्राह्मणानामभिमन्दारो(र) भविष्यथ रेतौ-
हवो य एतस्मिन्‌ Maat ब्राह्मणशस्तद्भविष्य(५) स्ते बोधिमता-
भविष्ययेत्यथ वा उपेव्यामो averse इति, aa दीकिता
श्रवकोणिनो भविव्यथ, न ईइ वै देवयानः पन्था प्रादुर्भविष्यति तिरो-
वो देवयानः पन्या भविष्यतीति, ते वयं भगवन्तमेवोपधावाम
यथा खस्ति CARCASS समश्रवामहा इति ब्राह्मणम्‌ ॥२० ॥

९ नाधौयोतेति ख, |

₹ सोद्िष्यथ मो हिष्षति मो यज्ञ र्ति क, |

द अभिमन्ार <i 4, |
४ ugiaatay क, मद्भिभविष्यनिति a, |

` ~

2 प्रपाठकः | €

a Wars, दादश शवे वसूनि दीक्षितादुत्क्रामन्ति, न ¥
वे Staaten जुह्यात्‌, न पौर्णमासेन यत्नेन यजेत, नामा-
वाख्येनासिन्दसोत, न पिठयन्ञेन यजेत,न त्र THAT मनसा
जिगसिषेन्रेष्या यजेत, न वाचा यधाक्राविदभिभाषेत, न fara
चरेत्‌ ATS यथाकामसु TMA, A पशबन्धेन Ata यजेत,
न तज्र गच्छेद्यत्र चच्चषा परापश्येत्‌, छष्णाजिनं वसीत, कुरीर-
न्धारयेम्‌ टोका दङ्कप्रथतथस्ति ख उच्छयेत्‌, BITE wet
aaa aaa’) यस्य दीत्तितस्य वाग्बायता स्यान्‌ सुषटोवा
विषष्टौ स एतानि जपेत्‌(९) ॥ २१ ॥

Sastry मापौणंमासञ्च यन्नः पुरस्तात्‌ प्रत्यश्चसुभौ काम-
प्रौ भूत्वा चित्या सहाविशतां, वसतिश्च माऽमावास्यख्च(र) aw: प
खात्‌ प्राञ्चमुभावितिसमानं, मनश्च मा पिदढवन्नख यन्नो दक्तिणत-
उद्ञ्चसुभाविंतिं समान, वाक्‌ च भेटि चोल्तरतो दकिणाञ्चसुभा-
विति समानं, रेतश्च माऽत्र चेत ऊद्ं्चसुभाविति समानं। च-
Wa मा पशुबन्ध यन्नोऽसुतोवोख्सुभौ कामप्रौ zwar चित्या
सहाविशतामिति। खल्‌ वे दीच्ितो य भ्रानि वसूनि धत्ते
न चैवास्य काचनार्तिभंवति, न च यज्नविस्कन्धसुपयात्यपषटम्ति
खनं त्य मयाल्ये ति घनराजातिं, कामचारोऽस्य सवेषु लोकेष
भाति य एव बेद्‌, यचैबविष्ान्‌ दीक्षासु पेतीति ब्राह्मणम्‌ ॥२२॥

weary tfa &, |
२ जयेदिति ख, च, |
इ वस॒तिख Brararerata ग, |

ge गोपधन्राद्मणपूव्वेभागे

‘wa यस्य दीच्तितस्यत्तमती जाया स्यात्‌ प्रतिञ्ावा प्रति-
खावा सारूपवश्चाया (९) गोः पयसि खालोपाकं खपयित्वाऽभि-
घयदास्योचत्याभिहिङ्‌कत्य गभवेदनपुसवनैः सम्पातवन्तं (९) क्-
ल्वा तं परैव प्राओ्ीयाद्वेतो वा wa षा हिङ्कार एवं होष्वराय
दीकितांय दोचिती जाया पुव लभेतेतये तेनैव प्रक्रमेण यजेतेति
ब्राह्मणम्‌ ॥ २२ ॥
इत्यथर्ववेदे गोपथत्ाद्मणपर्व्वभागे ठतीयः प्रपाठकः

समासः |

[र

| अथ चतुथः प्रपाठकः |

- St श्रयं वे यन्नो योऽयं पवते, ata इपसन्ति ये संवत्षराय
dra । तेषां weafa: प्रथमो दीक्ते, यं वे लोको weafa-
रस्मिन्‌ वा इदं aa लोके प्रतिष्ठितं, wean उ एव wa स्िणः
प्रतिहिताः, प्रतिष्ठाया waa तत्‌ प्रतिष्ठित्यै Shera ॥ १ ॥

अघ ब्रह्माणं दी तयति, चन्द्रमा वे ब्रद्माऽधिदवं, मनोऽध्याम',
मंनसेव तदोषधोः सन्दधाति, तद्या aaa स एव बद्मौ-
बधोस्तदनेन लोकेन सन्दघाति, तस्माटेतावन्तरेणन्यो न री-
‘Fa, स यदेतावन्तरेणान्यो दोकषेतेमं तं लोकमोषधिभिव्यापादथे-
दुच्छोषुका ह स्यम्तस्मादेतावन्तरेणान्धो न SAA ॥ २॥

९ प्रति स्नावा रूपवतर्साया इति ख, |
₹ सम्पराद्‌ वन्तमिति ख |

A --~--

४.प्रपाठकः। ` ६१

श्रयोद्ातारं दौक्षयत्यादित्यो वा उद्वाताऽधिरैवं, चत्तुरध्यास,
usar: आदित्यः, पर्जन्यादधिठष्िजीयते, afeta तदीषधीः
सन्दधाति, तस्मादेतावन्वरेणान्यो न Sala, स यदेतावन्तरेणान्यो-
दीचेतेमं तं लोकं वेण व्यापादयेदवषंका ह स्यस्तस्मादेतावन्त-
रेणान्यो न दीचेत ॥३॥

अघ Sat दीच्यत्यग्नर्वेहोताऽधिदैवं, वागध्याममन्न' ठि,

वाचं चैव तदग्निं waa सन्दधाति, तस्मादेतावन्तरेणन्यो न
दोच्ेत, स यदेतावन्तरेणान्यो aaa तं लोकमन्र a(’) व्यापा-
दधेदशनायुका इ स्यस्तस्मरेतावन्तरेणान्यो न THAT ॥ ४ ॥

अथाध्वय्य' प्रतिप्रस्याता दीक्षयति, वायुवौ अध्वय्यरधिदैवं,
प्राणोऽध्याममन्रं दहष्टिर्वायुं चैव तत्‌प्राणं चान्नेन सन्दधाति,(९)
तस्मादेतावन्तरेणान्यो Teta, स यदेतावन्तरे णान्यो sada
तं लोक प्राणेन व्यापादयत्‌, प्रमायुका ह स्यस्त स्मादेतावन्तरेश-
न्यो न टीत्तेत॥ ५॥. |

श्रथ ब्रह्मणे ब्राद्मणाच्छसिनं ctaafa | warsta प्रस्तोतारं

दोत्तथति। अघ होते मे चावरुशं दोत्तथति। ्रथाध्वथ्यष प्रतिप्रस्था-
तारं नेष्टा दीक्षयति | स ₹हैनमन्वि तरेषां वे नवानां क्तिधिरन्यतरे
कल्पन्ते, नव बे प्राणः, WIAA AMAA | श्रथ ब्रह्मणे पोतारं रीन्त-
यति। अघोद्गातरे प्रतिहत्तौर दीक्षयति | अरघ डोवेऽच्छावाक दौीत्त-
यति। भ्रधाध्वथवे नेष्टारसुत्रेता दीक्षयति । स हेनमन्वथ ब्रह्मण
आम्नोप्र' दोत्तयति | अधोद्वाचे सुब्रह्मण्यं दीक्षयति । अथ होते

९ लोकमन्येनति क, च, ।
९ चान्येन सम्दधःतोति क, च, |

री

६२ गोपथत्राह्मणपुव्वभागे

ग्रावस्त॒तं दीच्तथति । अथ AAMT ATA वा ब्रह्मचारी वा दोच-
मरति, न पूतः पावयेदिव्याइः। सेषानुपुब' दीचा, तद्य एवं
दीचन्ते दौसिष्यमाणा, एव ते सज्रिणां प्रायि न विन्दन्ते,
afrut प्रादचित्तमनु तस्यास्य योगक्तेमः कल्यते, यस्मिन्न ,
दोत्तन्त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ i

खाया वै द्वा दीच्तणोयातब्रिरमिमत, अदितेः प्रायस्धेयां, सो-
मात्‌ क्रथं, विष्णोरातिथाम्‌ ्रादित्यात्‌ waa, खधाया उपस-
दोऽग्नीषोमाम्यामौषवसणश्यमहः, प्रातव्योवह्गो देवेभ्यः प्रातरनु-
वाकं वसुभ्यः, प्रातःसवनं, रुद्रेभ्यो माध्यन्दिनं सवनम्‌, रादि
व्येभ्यस्ततोयसवनं, वरुणादवश्थम्‌ श्रदितेरुदयनोयां, frac
marae, तवसा देवोभ्यो दिविकाभ्यो,(.) देवता waite
कामादशथातिराच्र, खगं लोकादुदबसानोयां, तदा एतदग्िष्टोम ख -
जग स य एवभेतदम्निटोमस्य जन्म वेदाम्निष्टोभैनसआलास
लोको श्रूत्वा देवान्‌ श्रष्येतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ ॐ ॥
: श्रघ यरीच्षणोयया यजन्ते अद्वामेव agat देवतां यजन्त ›
mal देवो Vaart भवति, खदाया देव्याः सायुज्य सलोकतां यन्ति
च एतदुपयन्ति अथ यत्‌ प्रायणोयया यजन्तं दितिभेव तदवो देवतां
यजन्तेऽदि तिवो देवता भवत्यदित्या देव्याः सायुज्य सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति अथ यत्‌ कऋरयसुपयन्ति सोमभेव तदेवं देवतां
यजन्तं ,सोमो Vat देवता भवति सोमस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां
विभ्यो Zan, ard दिग्भ्यो दराचिकं ष्टय
` षडडभेभ्यो लोकेभ्यः, STITT संवत्सरात्‌ TART प्रजा

९ देविकाभ्य इति क, | ee ;

8 प्रपाठकः 1 £2

यन्ति य एतदुपयन्ति रथ यदातिधाया यजन्ते विष्ण भेव तदेवं 2-
वतां यजन्ते, विष्ण दं वो देवता भवति विष्णोदं वस्य सायुज्य' सलो-
कतां यन्ति एतदुपयन्ति । श्रध यत्प चग्यंसुपयन्त्यादित्यमेव तदेवं
देवतां यजन्ते, ्रादित्यो दैवो देवता भवत्यादित्यस्य शैवस्य सायुज्य
सलोकतां afer a एदद्पयन्ति। भ्र यदुपसद्मुपयन्ति खधा-
भेव तदेवीं देवतां यजन्ते, खधा Sat Saat भवति सखधाया देव्याः
सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति । श्रथ यदौपवसयः-
महरूपयन्त्यग्नोषोमावैव त्वौ Saad यजतीऽग्नीषोमौ sat Sag
भवतोऽग्नीषोमयोषवयोः सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति ।
अघ यत्‌ प्रातरलुवाकमु wafer प्रातयौव्‌श(*) एव तदेवां देवतां
यजन्ते masa, रेवा देवता भवन्ति merge देवानां
सायुज्य सलोकतां afer a एतद्पयन्ति। अथ यत्‌ प्रातः सवन-
भुपयन्ति वस्नेव तेवां देवतां यजन्ते, वसवो देवा(९) दैवता
भवन्ति वस्नं देवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
अय CAA ea सवनमुपथन्ति रुद्रानेव तदेवां देवतां यजन्ते, शद्रा-
रेवा दैवता भवन्ति carat देवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति
य रतदुथन्ति। श्रध यत्त॒तीयसवनसुपयग्यादित्यानेव aeat
टेवतां यजन्ते, आदित्या देवा देवता uaenfearat देवानां
सायुज्य सलोकतां afar य एतदुपयन्ति । श्रथ यद्वश्यसुपयन्ति
वरुणभेव तेवं देवतां यजन्ते, वरुणो देवो Saat भवति वरुणस्य
देवस्य सायुज्य सलोकतां यन्तिय एतदुपय्न्ति। श्रव ig:
९बन्वःदवोद्तिक, & |

६४ गोपघत्राह्मणयूव्वभागे

दयनोयया यजन्ते दितिभेव aeat देवतां यजन्ते, दितिदंवी
देवता भवत्यदित्या देव्याः सायुज्य सलोकतां यन्ति य एत
दुपयन्ति। श्रथ यदनृबन्धया यजन्त भिव्रावरुणावैव तरे वौ
देवते यजतो भित्रावरुणौ देवो देवते भवतो भितराबरूणयो-
San. सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति। अरघ
यत्‌ AE ण पशना यजन्तं लष्टारमेव तदेव देवतां यजन्त, ALT
देवो gaat भवति त्ष्टुद्‌ वस्य सायुज्य सलोकतां यन्ति य
एतदुपयन्ति । अथ atfaarefafitacta या -एता उपसत्‌-
सुभेवन्त्यभ्निः सोमो विष्ण रिति देव्यो ठेविका देवता भवन्ति
Sarat देविकानां देवतानां सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुप-
afer | wa यहशातिराव्रमुपयन्ति काममेव तदेवं देवतां यजन्ते,
कामो देवो देवता भवति कामस्य देवस्य सायुज्य' सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति । अथ यदुदवसानीयया यजन्ते NAT तं
लोकं देवं Saat यजन्ते Bat लोको Sat देवता भवति ख-
गस्य लोकस्य देवस्य ager सलोकतां यन्ति a एतदुपयन्ति |
तदा एतदम्निष्टोमस्य जग्म स य एवभेतदजििष्टोमस्य जग वेदा-
सुव तदगनिष्टोमं wa लोके प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति प्रजया पश्-
fat एवं वेदा भ्रम्नि्टोमेन. स आसा सलोको भूत्वा देवान्‌
श्रप्येतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ ८ ॥

अहोराचाभ्यां वे देवाः प्रायणीयमतिरावं निरमिमत अर्म
-सेभ्यञखचतुवि शमः, -बरह्मणोऽभिश्चवं, चतरात्यषटयमम्नेरभिजितम्‌
अद्भयः सखरसामानः, सु ादिषुवन्तसुत्रा WE: सखरमामान
इनद्रादिष्वजितसुक्लौ षष्टपाभिञ्चवौ मिचावरुणाभ्यां, cart

४ प्रपाठकः © ey

धतिर्महात्रतं ख्गाज्ञोकादुदयमोयमतिरात्रं तह waq संवत्‌-
सरस्य AA, सय WAAAY संवत्सरस्य WA Fe संवत्सरेण स
रामा सलोको भूत्वा रेवमध्येतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ < ॥

Ta यत्पुयणोयमतिरावरसुपयन्त्यद्टोरा्ावेव ` तदेवौ देवत
यजतोऽचहोराजौ देवौ देवति भवतोऽहारायोषहंवयोः साधुज्य' Tar
कतां यन्तिय एतदुपयन्ति | अथ यश्चतुविं शमहरुपयन्तशैमासानेव
तदेवां Saat यजन्तेऽर्दमासा देवा देवता भवन्तयबंमासानो SATAT
सायज्य सलोकतां यन्तिय एतदुपयन्ति । अध यद्भिञ्जवसुपयन्ति
ब्रह्माणमेव तदेव Saat यजन्ते ब्रह्मा देवो देवता भवति ब्रह्मणा
दैवस्य सायुज्य सलोकर्तां यन्ति य एतदुपयन्ति अध यत्‌ षष्टयसुप-
यन्ति चक्रमिव aed देवतां यजन्ते सत्रं देवो दवता भवति wae
देवस्य सायज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति । अथ यद्भिजिदः
सुपयन्यम्निभेव ata देवतां यजन्ते ऽग्निदेवो Saar भवत्यग्ने-
देवस्य सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति। अथ Tea
उपयन्त्यप एव तदहे वोद वता यजन्ते ्रापो देव्यो देवता भवन्त्यपान्दे-
वोनां सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति । ` wa यद्िषुवन्त-
मुपयन्ति सृथ्यमेव तदेवं देवतां यजन्तं सथो देवो देवता भवति
सूग्यस्य दे वस्य सायुज्य सलोकतां यन्ति य॒ एतदुपयन्ति | उक्ता
श्राउत्तांः खरसामानः। अध यदिश्बजितमपयन्तोन्द्रमेव तदेवं देवतां
यलन्त इन्द्रो देवो Saal भवतौन्द्रस्य देवस्य सायुज्य' सलोकतां
यन्ति य एतदुपधन्ति। sat एष्टयाभिश्नवावथ यद्‌ गवायुषौ उपयन्ति
मित्रावरुश(वैव तदवो देवते यजतो भिच्रावरुणौ देवा देवते भवतो
भिन्र.वरणपेःद्‌ बयोः सःयुज्य' स से,कतां यम्ति य एतदुपयन्ति। अध

भा

© क
8 गोपन्मद्मरपव्वभागं

यहशरात्रसुपयन्ति वि श्ानेव तद्ेवान्देवतां यजन्ते विष्ठेदेवा देवता
भवन्ति विवेष देवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति a एतदुपयन्ति ।
अथ यदाशराजिकं wer षडष्टमुपयन्ति दिश एव aealeaar
aaa दिशो देव्यो देवता भवन्ति दिशणान्देवीनां सायुज्य' सलो- `
कतां afer य ठतदुपयन्ति | अथ वच्छन्दोमत्‌चहसुपयन्तोमानेव
तक्षोकां देवान्‌ देवतां यजन्त दमे लोका देवा देवता भवन्ति
एषां लोकानां देवानां सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
अथ यदशममहरुपयन्ति संवत्‌सरभेव aes देवतां यजन्ते
VAR देवो देवता भवति संव्रस्य देवस्य सायुज्यं सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति । श्रथ यम्मष्टात्रतमुपयन्ति प्रजापतिमेव
aed रेवतां यजन्ते प्रजापतिषंवो दैवता भवति प्रजापतेर्देवस्य
सायुज्य सलोकतां यन्ति य॒ रतदुपयन्ति। अथ यदुद्यनौय-
मतिरातरमुपयन्ति खगंभेव तल्लोकं देवं देवतां यजन्ते War लोको
देवो रेवता भवति खस्य लोकस्य टेवस्य सायुज्य' सलोकर्ता
यन्ति य एतदुपयन्ति AS वा एतस्वल्छरस्य जग्म स य एवमेतस्संव-
त्रस्य जग वदाप्‌ तवैतस्ंवस्सरं खगे लोके प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति
प्रजया पशभियं एवं वेद संक्सरेण स आता सलोको भूता देवा
श्रप्येतोति (५) ब्राह्मणम्‌ el

सवा एष सवत्षरोऽधिदवं चाध्याम च प्रतिषितः सय
एवमेतत्‌ सवत्सरमधिद्‌ वं चाध्यातम च प्रतिष्ठितं ae प्रतिष्ठति
प्रतितिष्ठति प्रजया पशभियं.एवं वेद सवा एष संवत्सरः ॥ ११॥

सवा एष संवत्सरो बहतोमभिसम्बन्नो हावक्षरावह्ां wert.

(९) देवस्‌ अथ्येतोति ख, |

™

. ४ प्रपाठकः+ fr
हो एष्टाभिश्नवौ मवोयुषो errant wa षट्‌ तिं शत wer
द्यन्ते षट.विंशदवदाना गौः चट विं्दश्चरा दती areata
wait लोको awa वै Sai aa लोके यजन्ते हत्याः wa
लोके ufasfa प्रतितिष्ठति प्रजया पशभिय wa az a वा एष
संवत्सरः WRI

सचां एष संवत्सरस्िमहांवतश्चतविं येन॒ मात्रत विषुवति
महाव्रतं wea `एव wed तं ह -सैतभेवं विहांसः पूरवे
विंमष्टाव्रतसुपयन्ति ते तेजखिन आसन्‌ सत्यवादिनि; संशितव्रता
य WARS तथंपेयुयंथाऽऽमपाव्रसुदक Whee frost देवं यज-
माना frase रच्रुप्युपयन्तिं तथां हास्य सतेन तपसा Aaa
"वाभिजितमवरुदं भवति य णवं वेद सवा एष Maat: eal `

अथ यच्चतुविं मद रुपेत्यानुपेत्य ` विषुवम्तं महात्रतसुपेयाल्‌
कथमनाकरू्यै भवतोति यभेवासुं पुरस्तादिषुवतोऽतिरा्रसुपयन्ति
तेनेति ब्रूधादभिञ्नवात्‌ ven निर्वितः, एृषटयादभिजित्‌, अभि-
जितः खरसामानः, खरस्रामभ्या विषुवान्‌, विषुवतः खरसामानः,
खर सामभ्यो विश्वजित्‌, विष्ठजितः ए्रटयाभिश्चवौ, एयाभिश्जवाभ्यां
गवायुषो, गवायुभ्ये दशरतः, दशरा कराय महाव्रतं, महाव्रतादुद-
यनोयायातिरा्राथोदथनोयोऽतिसबःख गाय लोकांयाब्राद्यायः प्रति-
शित्येयणवंवेदसवा एष WaT i १४॥

अथ यञ्तुविंशमहरुपेत्यानुपेल्य विषुवन्त महात्रतसुपेयात्‌
कथमन कृत्यै भवतोति यमेवासुं युर स्तादिषुवतोऽतिराव्रसुपयन्ति
Aafagqarefagara एश्यो निशितः, एधा दभिजित्‌, च्रभिजितः
सरसामानः, खरसामभ्यो विषुवान्‌, विषुवतः खरसामान+, A

es गोपथत्राह्मणपूव्वंभागे

सामभ्यो विश्वजित्‌, विश्वजितः ventas, एृष्टयाभिङ्जवाभ्यां
गवायुषो, गवायुभ्य दशराज्ोऽथ देवेभ्यो महाव्रतं न तस्थे कथः
qe: स्तोमैर्िंुवन्तसुपागातां दत्ते्माभिति ति देवा ce साभिवासु-
रुप तं यन्नकतुं जानोमो य अङं स्तोमो येनेतददरवाप्रयाभेति तत
एतं हादशरावमू हं सतःमं दटृशस्तमादरंस्तेनायजन्त तत एभ्यो-
5तिष्ट स्तिष्ठति erat महाव्रतं महाव्रतं प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति
प्रजया पशभियं एवं वेद स वा एष GaAT: ॥ १५॥

wa ॒यच्वतु्विं शमद्टरुपेत्यानुपेत्य विषुवन्त' महाव्रतसुपेयात्‌
कथमनाकूत्ये भवतोति यभेवासु' पुरस्तादिषुवतोऽतिरावमुप्रयन्ति
तेनेति ब्रूयात्‌ तदाह: कति dance पराञ्धाष्टानि भवन्ति,
quate, तद्यानि wad सक्लदुपयन्ति तानि cafe, अथ यानि
नः षन र्पयन्ति तान्यवा्धि, इयेवेनां न्युपासोरन्‌ weer
हत्निमन्ब वत्तेन्ते य एवं वेद स वा एष WANT ॥ १६॥

अथ यचतुविं णमहरुपेयानुपेत्य वि उुवन्त' महात्रतसुपेयात्‌
कथमनाकू्ये भवतोति aay ुरस्तादिषुवतोऽतिराचसुपयन्ति
तेनेति ब्रूधादभिष्ववं पुरस्तात्‌ वि इवतः पूवंसुपयन्ति एष्टयसुपरि
टत्‌ पिता वा श्रमिश्ववः पुवः एशास्तश्मत्पूतरं वयसि युताः
पितरपुपजोवन्ति ter पञ्चादिषुवतः पूंसुपयन्ति afagaqu-
रिशप्मितावा अ्रभिञ्जवः ga: एश्यस्त व्मादुत्तमे वयसि garg
पितोपजोवति य णवं वेद्‌ 1: a
, तद्ये तचोक्षम्‌ । wafeg शरदो अन्ति देवा Tare
क्र¡ जरसं तनुनां। gare aa पितरो भवन्ति मानो मध्या
रोरिषकायुगंतोरितिः।

“ % प्रपाठकः। ` ge

उप हवा एनं पु वयसि ger: पितरसुपजोवन्दुपोत्तमे
वयसि युतान्‌ पितोपजोवन्ति य ut te सवा wae
AT. ॥ १७ il |

श्रथ SIT महासुपण स्तस्य यान्‌ पुर स्तादिषुवतः षर्मासानुष-

यन्ति स efau. पत्तोऽथ यानाहस्चानुपरिषट्टात्‌ षडपयन्ति स
उत्तरः पञ्चः राला वे Tanta fagaragiia पक्तौयचरवाभ्रामा
aug यत्वे Tat aera a वा ्राक। पक्लावतिरिथेते नो
पत्तावातमानमतिरिचन्त इत्येवसु sa तदपरेषां सिदितमङ्कां पर-
षाभित्यपरेषां चैव परेषां चेति gare वा एष संवत्सरः ॥ १८॥

तदाडइर्थद्‌ हादशमासाः संवसरोऽथ SATE रवाप्रुयामेति यदेषुव-
तमपरेषां खिदितमङ्कां परेषामित्यपरेषां चैव परेषां चेति gar-
दामा वे संवल्षरस्य विषुवान्गनि मासौ aa at रामा तद्‌-
ङ्गानि यत्राडगानि तदामा न वा आ्रात्राऽङ्गान्यतिरिेतं नोऽङ्गा-
न्यालानमतिरिचन्त इत्येवसु. रैव तदपरे षां खिदितमड्कां परेषा-
भित्यपरेषां चेव परेषां चेति gave वा एष संवत्सरः ॥ १९ ॥

तदादः कथसुभयतो ज्यातिषोऽभिश्नवा अन्यतरो(धज्यो तिस्यष्टय

दत्युभयतो ज्यातिषो वा इमे लोका अगनिनेता ्रादित्येना-

मुत TAA हवा एतेष ज्य.तिथं एनं प्रखदोव तपति Craw ड
बा एते wer प्रतिहिते पामानं दृहतो परि्वरेतं तवय णवं विदु-

षांदोत्तितानां पायक कोत्तपेटेत एवास्य तदेवचक्र शिरन्कन्दतो

द्शराचसुकि ष्टयाभिप्रवो wa दशरातसुशिं एष्टयाभिश्वो
चक्रे तन्त कुवा तेति ह स्माह वास्यस्तयो स्तोचाणि च शस्वाणि च

(x) अन्यतरत दति क, | ` (९ अ्तरतद्तिकः।

७५ गोपयत्राद्मणपुव्वंभागे

AACA: सच्चारथे्तस्मादिमे YRS प्राणा नाना सन्त एकोदया-
च्छरोरमधिवसति यन्न Tada प्रमायुको | यजमानः स्यादेष ¥
वै प्रमायुको योऽन्धो वा वधिरो वान चाग्निषटोमा मासि सन््रयन्ते
म वे प्राण प्राणेयन्नस्तायत एकविंश्रतिरुक्थग एको क्थः:
षोडश्यन्नं वा eH वों Meda तया eer खम" लोक-
मध्यारोदन्ति ॥ Rott । 7
अथातोऽह्ामध्यारोहः। प्रायणौयेनातिराते लोदयनौोयमतिराव-
मध्यारोदन्ति, चतुविं Ra महात्रतमभिष्ठबेन परमभिश्वं, vera
पर प्र्टयममभिजिताऽभिनजित, खरसामभिः परान्‌ खरसामानः ऽव
हेतदहरवाप्रथाभेति यदैषुवतमपरेषां खिदितमङ्कं परेषामित्य-
परेषां च परेषां चेति ब्रूया वा एष संवत्सरः ॥२१॥
्रधातोऽद्ं ware: | प्रायणोयोऽतिरा्रशतुविंशायाङ
निवहति,(९) चतुविं शमदहरभिष्चवाय, अभिञ्चवः Tera, षष्टयोऽभि-
जिते, अभिजित सखरसामभ्यः, खरसामानो विषुवते, विषुवान्‌
सखरसामभ्यः, खरसामानो विश्वजिते, विश्वजित्‌ एषटयाभिश्नवाभ्या,
पष्टयाभिङ्वौ गवायुभ्यां, गवायुषो दशरा्राय, दशराचो महा-
व्रताय, मद्धात्रतसुदयनोयायातिराचाय, उदयनोयोऽतिराचः खगाय
लोकायाव्राद्याय प्रतिष्ठित्यै य एवंवेद सवा एष सवत्र: ॥ २२॥
आदित्याञ्च हवाश्ाङ्किरसश्च खगं Masia वयं एवं खरे
ष्यामो वयं पृवं इति त आदित्या लघुभिः सामभिघतुभिस्तोमेबाभ्यां
धर ्टाभ्यां खगं लोकममभ्यञ्जवन्त,यदभ्यञ्जवन्त TAS aga oa | एवा-
क्गिरसः रुरुभिः स।मभिः सवे स्तोमैः eager: aa’ लोकमभ्य-

(९) अदन वदतीति क, घ, |

` 8 प्रपाठकः | . ७१

स्यन्त; यदभ्यस्य गन्त तस्मात्‌ TATA एतं स्थं सन्त TET
इत्या च्षते, परोक्षेण परोत्तप्रिया va हि देवा भवन्ति प्रत्यत्तहिषः।
अभिभ्रवात्‌ ven निर्मितः, एषटयादभिजित्‌, अभिजितः खरसामानः,
स्वरसामभ्यो विषुवान्‌, विषुवतः खरसामानः, खरसा मभ्यो विश्ठ-
जिदहिण्वजितः एुशयानिश्चवौ, एष्टयाभिश्चवाभ्यां गवायुषी, गवायुरभ्यां
दशरास्तानदहि वा एतानि यन्नारण्यानि यन्नक्त्तन्ाणि तेषां शतं
शतं रथानां न्यन्तरं तद्यधाऽर्ष्यान्यारूढा अशनापिपासे ते पामानं
ददतो परिभ्रवेते णवं वैते प्रभ्रवन्ते घे facta cura ये
विदां समुपयन्ति तद्या प्रवाहात्‌ प्रवाह खलात्‌ स्थलं समात्समं
सुखास्‌ खमभयादभयसुपसडक्रामन्तौ AT Fad संवस्रस्योचं
समञ्रवामद्ा इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २२॥

Bee वे कौशाबेयः कौसुरविन्द सालक seal ब्रह्मचय-
सुवाच Aare पप्रच्छ कुमारः कति ते पिता संवत्सर स्यादहान्य-
मन्यथेति कति वेवेति दशेति होवाच दण वा इति हौवाच
दणाक्तरा विराड्‌ वेराजो यन्नः कति त्वेवेति नवेति हीवाच
नव वा इति होवाच नव वे प्राणाः wet: यन्नस्तायते
कति लेवेत्वशटेति होवाचाष्टवा इति होबाचाष्टात्तरा गायती
गायत्रो यन्नः कति त्वेवेति सेति होवाच स्तवा इति होवाच
सप्त छन्दासि छन्दोभियन्नस्तायते कति त्वेवेति षडिति होवाच
षड्वा इति होवाच षद्‌ वा ऋतव ऋतुनामाय कति Bafa
uefa होवाच पञ्च वा इति होवाच पञ्चपदा wea: पाङ्क्तो यन्नः
कति देवेति wardfa fara चत्वारिं वा इति Hara

= >, 60

चत्वारो वेदा वेरे५न्नस्तायते"कति aafa Aaifa Hare

गोपच्रतराह्मणपूव्व 0. श
OQ PATA

alfa वाइति होवाच चिषवणो वै यन्नः सवनैथन्नस्तायते कति
लेेतिदधेद्ति Para & वा इति Stara fears पुरुषो fer
fas: पुरुषः gen 3 aw कति लेव येकमिति श्ोवाचेकम्‌
वा xfa होवाचाहरटरि थेकमेव सर्व' संवत्सरम्‌ (९) ॥ २४॥

दूति गोपयत्राद्मणपूरव्वभागे चतुधेः प्रपाठकः समाप्तः |

अथ पच्चमः प्रपाटकः।

| अआ अभिश्नवः षडहः षडहानि भवन्ति afar cgay
ज्यो तिरभिञ्नवः were: पच्च शे वाहानि भवन्ति यदेयव प्रथम-
महस्तदुत्तममहरभिश्चवखतुरहश्चत्वारो हि स्तोमा भवन्ति चित्‌
पञ्चदशः MASH AA एवाभिश्चवस्त्ाहस्रगहाहत्तिर्ज्योतिर्गोरायु-
गोरायुजज्योतिरभिश्चवो दहो दे a सामनो भवतो हदद्रधन्तर-
एवाभिश्नव एकाह एकाहस्य स्तामे aaa चतुण॑सुक्धगार्नां
इादणस्तेचा्यतिरिचन्तं स wishin खल्‌
सताग्निषटोमा मासि सम्पयन्ते इति ब्राह्मणम्‌ ॥१।

अथातो गाधप्रतिष्ठा WAL aT Ua प्रतरन्ति ये संवत्सराय
aaa तेषां quad प्रायणोयोऽतिराचस्तो्येन हि प्रतरन्ति
तव्या सपुदर तोयेन प्रतरेयुस्ताटक्‌ तद्ाधप्रतिष्टा चतुवि'णमह-
यथीपकक्षदघ्नं वा AWA वा यतो विखम्य प्र्रायेयुस्ताद्टक्‌ तत्‌-
प्रच योऽभिञ्चवः प्रश्रे यः एषपोगाधप्रतिष्ठाभिजिद्ययेः UHAST aT

९ दर रेत्येकमेव स्थ संवत॒सरमिति खः ग |`

Vv [|

५ प्रपाटकः। 93

करदघ्र वा यतो विम्य प्रश्रायेयुस्ताटक्‌ तमोविदघ्न एव प्रथमः
खरसामा जानुदघ्रो हितोयः इुल्युदत्नस्ततोयो दोपप्रतिष्टा विषु-
वान्यथोपकक्षदघ्नं वा AWE वा यतो विम्य प्रश्रायेयुस्तादृक्‌
ATHYTH एव प्रथमोऽर्वाक्‌ खरसामा जानुदच्नो feta नोवि-
HAA गाधप्रतिष्ठा विश्वजिदयथोपकन्तरन्न वा AWE वा
यतो विखम्य प्रश्नायेयुस्ताटटक्‌ तत्‌प्रभरे यः wer: we योऽभिश्चवः
Waal गवायुषो प्रश्रे यो दशराच्रो गाधप्रतिष्ठा महाव्रतं यथोप-
HATH a AGH वा यतो fer प्रश्रायेयुस्ताटृक्‌ तत्तेषां
लोमे वोदनौयोऽतिरातस्तोयंन Beater तद्यथा समुद्रं त्-
नोदेयुसादटक्षदथ श स्माह खेतकेतुरारुषेयः संवत्सरस्यान्वह
aa इति तस्य ह पिता मुखमुदौच्योवाच वेत्थ सुत त्वमायु-
स्मान्‌ tance गाधप्रतिे इति बेदेव्येतद स्मेतदि्ानाहेति
ब्राह्मणम्‌ ॥ २॥

परुषो वाव संवस्षरस्तस्य were प्रायणौोयोऽतिराचः
पादाभ्य हि प्रयन्ति (\) तयोयंच्छुक्तं तदष्को रूपं यत्‌ aw.
agra: नखानि मन्तच्राणा रूपं लोमान्योषधिवनस्पतौनामुरः
तुवि शमद्रुरोऽभिश्चवं wer ver शिर एव frag faad era
शिरो भवति तलगख्िमव्नामस्तिष्क' dar. weewaqen खयवे-
wat कराणि भवन्ति ata पञ्चदशं तस्मादियमाभिरणौभिः
सतोभिर्गुस' भारं (र)हरति तस्माद्रौवाः पञ्चदश उरः सस-
दशौष्ठावन्धे यर बोष्ठावन्य उरः सदशं तस्मादुरः सपदश-

(१) पादाभ्यां प्रयन्ति द्तिख, a, |
(९) गुर भरमिति ख, ग,। \

७४ गेःपथत्राद्मणपूव्वभागे

उदरभेक्विंशो विंशति वैतस्यान्तर उदरे उत्तापानि भवन्दु-
दरभेकविशं तस्मादुदरमेकविंशः पाश्वं विणवस्त्रयोदशान्याः
, पशेवोऽन्या; पाश्वं विर्वस्तस्मात्‌ one विणवीऽनूकं तयस्ि गो
दाक्रिंशतिच्धंवेतस्यां ष्टौ get उलानि भवन्यनूकं चरयस्तरि थः
तस्रादनुकं॒त्रयस्ि शस्तस्यायभेव दचिणो बाहरभिजिन्तस्ये-
भे दन्निणे चयः प्राणः सखरसामान sar विषुवांस्तस्येमे
सव्ये तयः प्राणा अर्वाक्‌ स्रसामानस्तस्यायं सव्यो बाइविशख-
जिदुक्तो एष्टाभिश्नवौ याब्रवाच्चौ प्राणो तौ गवायुषौ अङ्गानि
दशरातो मुखः महाव्रतं तस्य इस्तावेवोदयनौयीऽतिरात्री
हस्ताभ्यां wafea य एव वेद सवा एष संवत्सरः WRI

पुरुषो वाव संवत्सरः, तस्य प्राण एव प्रायणोयोऽति-
सवः प्राणेन fe प्रयन्ति वागारग्मणीयमदय यदारभते वागा-
waa वाचैव तदारभते (९) तस्यायमेव atau पाणिरभिश्नव-
wae प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनि सवनमिदं aaa
. सवनं गायता आयतने तस्मादियमस्ये sfasr तस्येदं
प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं सवनमिद्‌ं ठतौयसवनं विष्टुम-
आयतने तस्मादियमस्ये वरिष्ठा तस्येदं प्रातःसवनमिदं
` माध्यन्दिनं सवनमिद क्लोयसवनं जगत्या भ्रायतने तस्मादियमन-
योवरिष्ठा wae प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं सवनमिदं ठती-
यसवनं wes sada vafta वे पडक्षिस्तस्मादियमासां
प्रतिष्टा तस्येद प्रातः सवनभमिदं माध्यन्दिनि सवनभिदं टतौय-
सवनं विराज aaa वे खः विराडत्राद्यस्य चियोऽवरुध्यै

(९) वाखेतदारभते इति क, |

` ऋ

४५ प्रपाठकः | OY

तख[दियमासां वरिष्ठा तस्येदं प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं
सवनमिदं ठतीयसवनमतिच्छन्दसां आयतनेऽतिच्छन्दो वे छन्द- `
सामायतनं तस्मादिदं प्रतिष्ठं फलकं ade प्रातःसवनमिदं `
माध्यन्दिनं सवनभिदं टतौयसवनं सेत: सेतोऽभिश्रवः सेत प्रमा
Tel अ्वतौवाभिश्रवस्तिष्ठतौव पृष्ठाः श्रवत इव दहेएवमङ्गेस्त्ठती-
वामना तस्यायमेव दल्तिणः कणाऽभिजित्‌ तस्य यद्‌ द्िण-
मच्णः शक्तं स प्रथमखरसामा यत्‌ aw स feat यन्मण्डलं
स तोयो नासिके विषुवान्‌ मण्डलमेव प्रथमोऽवाक्‌ खरसामा
यत्‌ aw स धितौयो यत्‌ शक्त स ठतौयस्तस्यायं सव्यः कणा .
विश्वजिदुङ्ञौ ष्टाभिश्नवो याववाच्चौ प्राणो तौ गवायुषौ
अङ्गानि दशरात्रो सकं महाव्रतं तस्योदान एवोद्यनोयोऽति-
रात्र उदानेन BIE यन्तियण्वं वेदस वा एष संवस्सरः ॥५॥
पुरुषो वाव संवत्सरः पुरुष इत्येकं संवत्सरमिवयेक waa
aad, दे अद्टोरात्रे संवत्सरस्य हाविमौ युरुषे प्राणा इत्यव
तत्समं, तयो वा ऋतवः संवत्सरस्य चय इमे युरुषे प्राण-
इत्यत्र AAA, षड्‌ वा ऋतवः संवत्सरस्य षडिमे युरुषे प्राणा इत्यत
तत्समं, सप्त वा ऋतवः संवत्सरस्य waa य॒रुषे प्राण-
इत्यत्र तत्समं, दादशमासाः संवत्सरस्य दादणेमे परुषे प्राण-
इत्यत्र aaa, तयोदशणमासाः संवत्सरस्य तयोदेमे पुरुषे
प्राणा इत्यत तत्समं, चतुविं शतिर्चैमासाः संवत्सरस्य चतु-
वंशोऽयं पुरुषो विं पत्यङ्गुलि्त्‌ रङ्ग इत्यत्र तस्म, षड वि शति-
र्॑मासाः संवल्लरसा षड विशोऽयं पुरुषः प्रतिष्ठं षड्विंशे
waa aad, चीरि च ह वे शतानि ufea सवत्‌सर-

७६ गोपथव्राद्मणपूरव्वभागे

सगष्टोराचाणोत्येतावम्त एव पुरुषस्य प्राणा wea aa-
समं, सप्त च ह वे शतानि विंशतिख संवत्‌सरस्याष्टानि च
रातयश्ेतये तावन्त एव पुरुषसमाखौनि च॒ मल्नानशेत्यत्र तत्‌-
समं, चतुष्ट चह वै शतानि चत्वारिगश्च संवत्‌सरसपार्-
हाहं रात्रयशचेत्येतावन्त एव पुरुषस स्थुरामासानोत्यवर तत्‌
सममष्टाविंशतिख ह वे णतानागौतिख्च संवत्‌सरसा पादा-
हाश्च पादरा्रयरत्येतावन्त एव पुरुषस्य खावा वन्ध्या इत्यत
तत्‌ WA, ST च ह वे सदस््राख्यषटेा च णतानि WANTS ASU:
इत्येतावन्त एव पुरुषस्य पे गग्मरा इत्यत्र तस्म, यावन्तो Awl:
पश्चद गक्षत्स्तावन्तः प्राणा AIM प्राणाः पच्चदशक्षलस्ता-
वन्तोऽपानाः यावन्तोऽपानाः THM RAM TR व्याना यावन्तो
व्यानाः पश्चद शक्षत्स्तावन्तः समाना यावन्तः समानाः पश्चदश-
कलस्तावन्त उदाना यावन्त उदाना; पश्चद शक्षत्वस्तावन्त्तादौनि
यावन्सेतादौनि ATT तर्ही णि यावन्त्येत् णि तावन्ति खेदाय-
नानि यावन्ति खेदायनानि तावन्ति स्िप्रायणानि यावन्ति
सिप्रायग्णनि तावन्तो रोमकूपा यावन्तो रोमकूपाः पञ्चदश-
HAMA Wat धारा स्तदे तत्‌ क्री शशतिकम्परिमाणं |

तदप्य त्टवोक्तम्‌ | अमादन्त्र॒ परिवत्तमानशरत्वासौनी
यदि वा खपच्रपि। ब्रहोरातराभ्यां पुरुषः wea कतिक्त्वः
प्राणति चापानति wi शतं शतानि परिवत्सराणामष्टो च
तानि सुहृत्तान्‌ यान्‌ वदन्ति (९) अ्रहोराताभ्यां पुरुषः समेन
कतिषछत्वः प्राणति चापानति चेति ब्राह्मणम्‌ ॥ ५॥

(१) HATH संवत्‌ सरस्य Fens यान्‌ वदन्तोति ख, ग, |

४५ प्रपाढकः। 99

संवत्सरस्य समता afeaafa = ar war स्यरेकभेव पुर-
स्ताद्‌ विषुवतोऽतिराच्रसुपयन्येकमुपरिटाचिपञ्चाशतमेव पुरस्ता-
दिषुवतोऽग्निष्टोमानुपयन्ति तिपञ्याशतसुपरिष्टादिशतिशतभेव
पुरस्तादिषुवत उक्थानुपयन्ति विं शतिशतसुपरि्टात्‌ षडेव
पुरस्तादिषुवतः षोडशिन उपयन्ति षड्ुपरिष्टात्‌ विशदेव पुरस्ता-
दिषुवतः षडषाजुपयन्ति विं णदुपरिष्टात्‌ सैषा संवत्सरस्य समता
सय एवमेतां WATT समतां AT संवत्सरणसश्रामा सलोकीो
wat दैवानप्येतौति ब्राह्मणम्‌ ॥ & ॥

TAA TARA | अगनााधेयमग्नाधेयात्‌ पूणडतिः, पूणा-
हते रम्निहोतरमग्निहो त्रादशेपूणेमासी(*)दशपूणमासाभ्यामाय्रयणं,
आग्रयणशाचातुर्मास्यानि, चातुमासेभ्यः पशुबन्धः, पशबन्धादग्नि-
SATA राजस्यादाजपेयः, वाजपेयादश्-
मेधः, अण्वभेधात्परुषभेधः, FATA, स्वेभेधादक्तिणा-
वन्तो efawaan दक्षिणा अदक्तिणः सहस्रदत्तिणे प्रत्यतिष्ठं स्ते
वा एते यन्नक्रमाः। सय एवमेतान्‌ यन्नक्रमान्वेद ATA स-
आमा ATA Wear देवानप्येतौति ब्राह्मणम्‌ ॥ ७ ॥

प्रजापतिरकामयतानन्यमूयेति(९) सोऽग्नौनाधाय पू हत्या
यजेत सोऽन्तमेवापश्यसोऽग्निहोतेशेटाऽन्तभेवापभ्यत्‌ स दथेपूशे-
मासाभ्यामि द्राऽन्तमेवाप्यत्‌ स ्राग्रयणेने्ाऽन्तभेवापण्यत चातु-
माँस्येरिष्टाऽन्तमेवापभ्यल् UTA द्ाऽन्तभेवापण्यत्सोऽग्निष्टोभे-
AQAA राजसेना राजति नामाधत्त सोऽन्तमे-

(९) पौरुमासाविति ख, ग, |
(२) अननामन्न येति ख, ग, |

गोपयव्राह्मणपूव्व “~
ऽ भागे

वापश्यस् वाजपेयेने दहा समाडिति नामाधत्त सोऽन्तमेवापश्य-
खोऽष्वभेधेने द्रा खराडिति नामाधत्त सोऽन्तमेवापश्यत् पुरुषभे-
Sau विराडिति नामाधत्त सोऽन्तमेवापश्यतस सवमेधेनेष्टा
स्वराडिति नामाधत्त सोऽन्तभेवापश्यस्सोऽडीनेदं चिणावद्िरिद्रा
ऽन्तमेवापश्यस्ताऽङहौनेरदचिणावदिरिष्टाऽन्तभेवापण्यत्स सतेणोभ-
यतोऽतिरातेणान्ततो यजेत वाचं ह वे होति प्रायच्छत्पुाण-
मध्ववे चत्त रुद्राते मनो ब्रह्मणेऽङ्गानि Waa wart
सदस्येभ्य एवमानन्यमात्मानं दलत्वानन््मभरूयेति तव्या दक्िणा-
अनयत्ताभिरामानं निष्कौणोय तस्मादेतेन ज्योातिष्टामेना-
ग्निटाभेनासनिष्क्यणेन सदस्रदक्तिणेन एखशमनोयेन त्वरेत
यो छ्यनिष्टा एष्ठश्मनोयेन tara सो निष्कोणोय प्रेतोति
ATAU ॥ ८ ॥ .

ag dant संबसरसदो Saad कथभेषामग्निहोत्मन-
न्तरितं भवति aaafa ब्रूयात्‌, कथमेषां दर्गोऽनन्तरितो भवति
दभ्रा च पुरोडाशेन चेति ब्रूयात्‌, कथमेषां पौणमासमनन्तरितं
भवति आज्येन च पुरोडाशेन चेति garg, कथमेषामाययणमन-
न्तरितं भवति सोम्येन चरुणति ब्रूयात्‌ कथमेषां चातुमास्यान्यन-
न्तरितानि भवन्ति पयसेति ब्रूयात्‌, कथमेषां पश्बन्धोऽनन्तरितो
भवति पशना च पुरोडाशेन चेति ब्रूयात्‌, कथमेषां . सौम्योऽ-
ध्व रोऽनन्तरितो भवति ग्रहेरिति ब्रूयात्‌, कथमेषां गटदभेधोऽन-
न्तरितो भवति धानाकरम्भेरिति ब्रूयात्‌, कथमेषां पिदयन्नोऽनन्त-
रितो भवत्यौपासनेरिति ब्रूयात्‌, कथमेषां मिथु नमनन्तरितं भवति
दिङ्गारेरेति बरूयासेषा संवतरे यन्नकरतु नासुपेति स य एवभेतां

प प्रपाठकः । .. 8

संवरे यन्नक्रत्‌नासुपेति वेद ata स आता Teta
भूत्वा देवा्श्रप्य तौति ब्राह्मणम्‌ ॥ < ॥

देवा वे सहस्रसं वत्स राय feeifac, तेषां पञ्चशतानि संव-
त्राणां पयुपे तान्यासनब्रथेदं wa शद्वु स्तोमा यानि परष्ठानि
यानि शसराणिति देवा इह साभिवासुरुप तं यज्ञक्रतुं जानीमो यः
सहखसंवसरस्य प्रतिमा को हि तस्मे मनुष्यो यः सहस्रसं वत्सरेण
यजेतेति तदयातयाममष्ये यन्नस्यापश्यं स्तनायातयाम्यायापेदे
व्यु्टिरास ततां wget यजुषि सान्न शन्तेऽथ घोरे, ता-
वा एताः पच्च व्याहृतयो भवन्ति चरो ावयास्त्‌ MAT यज ये यजा-
ae वौषडिति ते देवा इह सामिवासुरुप तं anand जानोमो
यः सदस्रसंवत्षरस्य प्रतिमा को fe तस्मै मनुष्यो यः aE
संवत्सरेण यजेतेति तत॒ एतन्तापञितं सहस्रसं वत्सर स्याच्स्यमप-
We Wa स्तोमा भन्ति तानि ष्ठानि तानि शस्ताणि स wa
दादणमासां erate हादगयमासानुपसद्िदादशमासां मु-
त्याभिरय यद्‌ दादशमासां दौक्षाभिरति दादशमासानुपसदिस्तने-
तावम्नपकावाप्रोति ्रथ यद्‌ दादशमासां सुत्याभिस्तनेदं AEE RATA
वाप्रोतितेदेव। इह साभिवासुरुप तं यन्नक्रतुं जानम यः Tea
संवत्सरस्य प्रतिमा को हि तस्मै मनुष्यो यः स्सखरसं वत्सरेण यजे-
तेति तत wa संवत्सरन्तापचित्तस्याच्स्यमपण्यं स्ते दयेव स्तोमा-
भवन्ति तानि taf तानि wenfu तेदेवा इद सामिवासु-
रपत यज्ञक्रतुं BA यः सहखसंवत्सरस्य प्रतिमा को fe तस्मे
मनुष्यो यः सहसखसं वत्सरेण यजेतेति तत एतं दाद णदं सं वत्सर-
AMAA wa स्तोमा भवन्ति तानि werfa तानि श-

te गोपघतराह्मणपुम्वभागे

सत्राणि स खलु दादगाष्ं दौक्ताभिरेति हादशाष्टमुपसदिर्हीद शाश
saucy यद्‌ erenre टोत्ताभिरति दादशाष्टमुपसहिस्त-
नेतावम्नाक्रौवाप्नोत्यय यद्‌ CEU GAs ACSA
मवाप्रोतितेदेवा we सामिवासुरुप तं यन्नक्रतुं जानौमो यः
सदस्रसंवद्सरस्य प्रतिमा क्रो हि तस्मे मनुष्यो यः सहस्रसं वव्सरेण
यजेतेति तत एतं USI. USE दादशादस्वाच्ञस्यमपण्यं स्ते दयेव
स्तोमा भवन्ति तानि verfa तानि warfa a 2a इह साभि-
वास्रुप तं TAHA जानोमी यः सष्खरसवव्सरस्य प्रतिमा at fe
तस्मे मनुष्यो यः सहस्रसंवत्षरेण यजेतेति तत एतं विश्वजितं
एष्टा षड्दस्याच्नस्यमपश्यंस्ते HI स्तोमा भवन्ति तानि पृष्ठानि
तानि शस्व्राणि a देवा इह साभिवासुरुप तं यश्नक्रतुं जानौमो यः
सदखरसं वस्रस्य प्रतिमा को fe तस्मे मनुष्यो यः सद्स््रसं वत्सरेण
यजेतेति स वा एष विश्वजिद्‌ यः सदखसंवत्सरस्य प्रतिमेष ¥
प्रजानां प्रजापतियेदिश्लजिदिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १० ॥

पुरुषं वे नारायणं प्रजापतिरुवाच awa यजखेति स-
होवाच ATS यजखेत्येवं हात्‌थ माविरयश्षतेमे वसवः प्रातःसवने
नाग रद्रा माध्यन्दिनि सवन शादित्यास्ततौयसवने यन्नवास्तु-
न्येव waft यन्नवास्तमिलयेवमाभिषोऽदं वा एतदेद यन्न वसवः
प्रातःसवनेनागू रद्रा माध्यन्दिने सवन आदित्यास्तुतौयसवनें
यज्नवास्तुन्येव पथथिषो यश्रवास्त॒मित्ये वमाथिषो विष्ांसो नूनं
ल्वा याजयेगुरेते ह वा अविहांसो यत्राद्रग्विद्‌ होता भवत्ययजु-
विंदध्वयरसामविदुद्ाता शम्बक्किरोविदत्रह्मा यजस्व इन्त तु ते
तदच्यामि यथा खतरे मणिरिव सूत्रमेतान्यक्धादानि भवन्ति

५ प्रपाटकः। ८१

सूत्रभिव वा मणाविति aara एव सवेबिःस्यात्‌ तं ब्रह्माणं
ुर्वीतेष वे fre स्वैविव्रह्मा यदुग्वक्किरोविदेते ह वा
we सवस्य शमयितारः पालयितारस्तस्माइ द्या स्तते ate:
पवमाने वाचयति ॥ ११॥
श्येनोऽसि गायत्रच्छन्दा we aT ake मा सम्पारथेति स-
यदाह श्येनोऽसीति सोमं वा एतदाेष = वा अम्निर्भूलाऽस्यं
लोके संश्याययति तद्यसंश्याययति तस्मा च्चये नस्तच्छ्येनस्य श्ये-
नत्व स यदाह गायत्र च्छन्दा अनु त्वारभ इति गायत्रेण च्छन्दसा
वसुभिदंवेः प्रातःसवनेऽस्ि' लोकेऽग्नि' सन्तमन्वारभते स यदाह
स्वस्ति मा सम्पारयेति गायतेशेव च्छन्दसा वसुभिदं वैः प्रातः-
सवनेऽस्मिं लोकेऽग्निना देवेन खस्ति सम्पारयेति गायने शेवेनन्त-
च्छन्दसा वसुभि्देवेः प्रातःसवनेऽस्ि' लोकेऽग्निना देवेन
स्ति सम्प्रयते य एवं वेद्‌ ॥ १२॥
अथ माध्यन्दिने पवमामे वाचयति सम्नाडसि चिष्टपछन्दा-
अनु are afer a सम्पारयेति स यदाह सब्ब्राङसोति सोमं
वा Wages ह वे वायुभूत्वाऽन्सरित्तलोके सम्बराजति तथत्‌ स-
Bafa AMAA तत्‌ Tas सम्ब्राट्त्व स यदाद विष्टुण-
छन्दा नु त्वारम इति वेष्टभेण छन्दसा रुदरेदं वे मध्यन्दिने
सवनेऽन्तरिक्ते लोके वायुं सन्तमन्वारभते स यदाह ala at
सम्पारयेति FATT च्छन्दसा रद्र दं वे मध्यन्दिने सवनेऽन्तरिच-
लोके वायुना दषेन स्वस्ति मा सम्पारयेति चैद्ुभेणेवेनं तञ्-
mal कटर दैवेरमध्यन्दिने सवनेऽन्तरिचचलोके वायुना देवेन
सस्ति सम्पदयते य एवं AT ॥ १२॥
ट

TR गोपथत्राह्मणशपू्वभागे

` अरथार्मवे पवमाने वाचयति Sista गयोऽसि जगच्छन्दा अतु
ara af मा सम्मरारयेति स यदाह खरोऽसौति सोमं वा
एतदाहेष ह वे सूर्यो भूतवाऽसुभि लोके wel तद्त्‌ खरति
तस्मात्‌ खर स्तत्‌ ATS खरत्वं स यदा गयोऽसोति सोमं वा
waged ह वे चन्द्रमा भूत्वा wat लोकान्‌ गच्छति तद्‌ यद्‌
गच्छति तस्मादयस्तदयस्य गयत्व स यदा जगच्छन्टा अनु त्वारभ-
इति जागतन छन्दसाऽऽदिवयेदं वे स्ततौयसवनेऽसुखिन्‌ लोके सूये
सन्तमन्वारभते स यदाह Bea मा सम्प्रारयेति जागतेनेव
च्छन्दसाऽऽदिव्येदे वे स्ततौयसवनेऽमुभि' लोके स्यं ण देवेन स्वस्ति
सम्पारयेति जागतेनेवेनन्तच्छन्द साऽऽदित्येदं वे स्ततौयसवनेऽसुमिं
लोके Bart faa स्वस्ति सम्पद्यते य एवं षेद ॥ १४॥
अथ संस्थिते संस्थिते सवने वाचयति मयि भर्गो मयि महो
मयि यशो मयि सवमिति एधिव्येव भर्गो ऽन्तरिच णव महो योरेव
यश्योऽप एव सवेमम्निरेव भर्गो वायुरेव मह आदित्य एव ATT
मा एव Wa वसव एव भर्गो र्द्रा एव मह आदित्या एव यभो
विषदेवा एव wa गायतेगव भगस्तष्टुबेव महो जगत्येव यथोऽनु-
टवैव सर्वैः प्राच्येव भगे प्रत्येव मह उदौच्येव यशो दचिरेव
qa वसन्त एव भर्गो Gra एव महो वषा एव यशः शरदेव
UT SHANA, TAT एव मदः सप्तदश एव यश एकविंश एव
सर्ववधग्वेद एव भगा यजुवद एव महः सामवेद एव यथो
ब्रह्मवेद एव wa होतेव भर्गोऽध्वयुरेव मह उद्गतेव यथो
TGA TA वागेव भगः प्राण एव AETACa यशो मन ख `
स्वम्‌ ॥ १५॥

भ प्रपाठक्षः। “TR

स यदाह मयि भग इति एथिवीमेवैतं लौक्षानामादहागि
देवानां वसन्‌ देवां देवगणानां गायत्र छन्दसां प्राचोन्दिशां
वसन्तमरतनां Gad स्तोमानासग्बेदं कदानां शौच Praarat
वाचमिद्दरियाणम्‌॥ १६॥

स यदाद मयि मह दत्यन्तरिक्मेवेतज्ञोकानामाष(९) वायुं
देवानां wat देवां देवगणानान्वेष्टभं छन्दसां प्रतौचौन्दिशां
Taga पञ्चदशं स्तोमानां यजुवद वेदानामाध्वयेवं होत
काणां प्राख्मिन्दरियाणाम्‌ ॥ ९७ ॥

स यदाह मियण इति दिवभेवेतल्लोकानामादादित्यं(र)
दटेवानामादित्यां Sat देवगणानां जागतं छन्दसामुदीचोन्दिशां
वषा ऋतूनां सप्तदशं स्तोमानां सामवेदं वेदानामोहाव्रं ETA
काणां चक्ुरिद्दियाणाम्‌ ॥ १८ ॥

स यदाह मि सर्बमित्यप एैतन्नोकानामाह(९) चन्द्रमसन्दे-
वानां विश्वां देवां टेवगणानामानुष्टभ छन्दसां दक्षिणां दिशां
शरदरूतनाभेकविशं स्तोमानां ब्रह्मवेद वेदानां awa ea-
काणं मन इन्द्रियाणम्‌ ॥ ve ॥

स वा एष दशधा चतुः Waa, दण च इ वै चतुर्विंराजोऽ-
तराणि arat उपजीवन्ति ओवै विराद्यशोऽन्रायं सियभेव
तदिराजं यशस्यनत्रा ये प्रतिष्ठापयति प्रतिष्ठन्तौरिदं सर्वमनुप्रति-
ति प्रतितिष्ठति प्रजया afar एवं बेद ॥२०॥

(९) रुतं लोकानामाडति क, |
(९) एतं शछोकानामादादित्यमिति क, |
(र) रतं छोकानामारेति क, |

ts गोपधत्राञ्मश पूर्वभागे

अनर्वाणं इ वे देवं दधष्यङाङ्किरसमुपसोदं ह awe we
समश्रवाम्ा इति स॒ दध्यडनङ्किरसोऽ्रवौद्यो वे सप्तदशं प्रजा-
पतिं यन्न ऽन्वितं बद नास्य यश्नो रिष्यति न यश्नपतिं fre
इति ता वा एताः पञ्च व्याहृतयो Wait खावयास्त Awe यज
येयजामष्ट वोषडिति स दध्यङ्गङ्धिरसोऽत्रवोव्र वयं fast यदि
MMU Bi AaB सो यदि तस्य wa समी यदि नान्धस्ये-
त्यनर्बाणष्च ह वा waaay पितरः खधायामाहधायन्त वयं
वदामहे वयं वदाम १ इति सोऽवात्‌ खायश्भुवो वा Ware
वन्तो मदेयातां न वयं बदामहा ₹ इति तस्मात्पृवरे प्रत्रियमाये
वाचयेद्वा: पितर इति fret य रति संयजति स भवति यख
न ब्रूते यख न ब्रूत इति ATA AZUL

सावित्रं इ सम Ad पूवे पुरस्तात्‌ पशटमालभन्त इति भे तहिं
प्राजापत्यः यो aa सविता स प्रजापतिरितिवदन्तस्लस्माद्‌ समोऽ-
थाम्नींस्तेन Tle समानधिष्टुय एव rar सश्भरणोया या
उता सश्चरणोया यां विन्युष्याग्नोँस्तया यजेर॑स्तेनामाधिष्ा-
रव स्य॒ रदोचिणौया या shatter यां सन्धृष्याम्नों स्तेन यजर-
स्ते समानधिषया एव स्यरोदवसानोया या उदवसानौया यां
fae स्तया यजर॑स्तेनानाधिषधया एव wie यदि यज-
मानस्योपतयेत्याश्वतोऽम्नौनाघाय तावदासौत यावदग्धः स्यायदि
प्रेयात्‌खैरव तभग्निभिदहृद्‌ दण वा भ्रम्निभिरितरं यजमाना
असत इति वदन्तस्तस्य तदेव ब्राह्मणं यददः पुरःसवने
प्ढिमेध भरागिषो व्याख्याताः ॥२२॥

सयं waa स्थालीपाक नव्यः बलिख fue-

५ प्रपाठकः) ट्प

यन्नखाटका wan: पशरित्येते पाकयन्नाः। अग्नयाभेयमग्नि-
होत्रं पौणेमास्यमावासये। नवैष्टिश्चातु्मस्यानि पशबन्धोऽत्र सप्तम-
wad इवियन्नाः। अग्निष्टोमोऽत्यग्निरिम उक्था: षोडशि-
मांस्ततः। वाजपयोऽतिरातश्वा्तोयीमाचव सप्तम इलेति
सुत्या: | afaear: प्रवोवाजाः कखिदेवा अभिद्यवः | केखिहेवा
हविष्मन्तः किखिन्िगाति सुम्नयुः । ऋतव एव प्रवोवाजा
मासा देवा अभिदखवः। अदमासा हविष्मन्तस्तज्निगाति
सुग्मयुः। कतिखिद्रा्रयः कत्यद्ानि कति स्तोत्राणि कति-
wera! कतिचिच्छवनाः daacea स्तोतियाः पदा-
्षराणि ama: इावतिरातौ षट्‌गशतमग्निष्टोमा देवि
शतिशते उक्थपानां । दादशबोड़शिनः षष्टिः षडहा वैषु-
वतश्च । serra विं शतिशतानि वीख्यदेकं तावद सः ।
संवत्षरसा सवनाः सदसख्रमशोति तौणि च dara! षट्‌-
षटिश्च देच शते च भवत स्तत शस्राणामयुतं sauna!
स्तोत्रियाश्च नवतिसदस्रा दे नियुते नवतिशातिषट्‌ च।
अष्टौ शतान्ययुतानि तिंशच्चतुनवतिश्च पदान्यसय। संवस
रसा कविभिभितस्यैतावतौ मध्यमा देवमात्रा। अयुतभेकं
प्रयुतानि fave इं नियुते तथा छनुरुषटाः। अष्टौ शतानि
नव WATE MATA परमः प्रजापतेः। श्राद्ध वषय्‌-
कारः प्रदानान्तमेतमग्निषटामे wan, स.धु fad! सौभेषजं
छन्द पसन्यदग्नो चतुःतं बहधा इयते यत्‌। प्रातःसवनस्तुत-
एकविंशो गायत्रस्तोममित एक एव । माध्यन्दिनिः सप्तदशेन
क्रपसत्रयस्तिगेन सवनं ठटतौय

© अ
te गोपथत्राह्मणशपूबभागं

seat रेतस्तपसा तपसौ वेष्वानरः सिषिचेऽपत्य-
मौप्‌सन्‌। ततो यन्न लोकजिसरामजन्धा ऋषेकषिरक्किराः
सम्बभूव । warner चतुर्धिंधसा wet यः Saat लोक-
ममुं जिगाय | यस्म वेदाः ween: सोमविन्द्युक्ता वदन्ति Teel
सुलोकं । ऋ चोऽस्य भागां बतुरो वहन्युक्थशस्त्ैः प्रमुदो मोद-
मानाः। ग्रहहेविभिंख कताक्तञ्च यजुषि भागांखतुरो
वहन्ति । gedit सामघोषेण तावत्‌ सविषटुतिभिष स्तोमैः
छन्दसा सामानि भागाखतुरो वदन्ति गोत्या स्तोमेन
सह प्रस्तावेन च । प्रायितैभेषजैः सस्तवन्तोऽथवयोऽङ्गि-
Wa शान्ताः। ब्रह्मा ब्रह्मलेन TES मोदमाना भरसंख््टान्‌
भागाखतुरो वहन्ति । यो ब्रह्मवित्‌ सोऽभिकरोऽस्तु वः शिवो धि-
या धरो रक्षतु ध्ममेतं। मावः पुमत्तामख्ताच्च यन्नात्‌
wag येनानङ्किरसोऽपियासोौत्‌। मायुः दशं Areva:
पुभेष्ठा मामे aaa विदाथ लोकान्‌ । दिव्यं भयं रचत
धर्मसुतं aw कलाशस्त॒तिगोपलायनं । होता च मेचावस-
णश पाद मच्छावाकः सह ्रावस्ततेकं। ऋग्‌भिस्त॒वन्तो अरहर हः
एथिव्याः fit ae axa धारयन्ति। seer: पति-
पस्थाता नेष्टोत्रेता निहितं पादभेकं। समन्तरिच्चं यजुषा
स्तवन्तो वायु WS ब्रह्मणा धारयन्ति! सानोद्वाता चादयन्त
uaa weet स्तोभदेयः सगद्गदः । विदान्‌ पृस्तोता
facera सुष्टुतिं सुब्रह्मण्यः पृतिदत्तोऽय यन्न । सान्तरा fear
कं निहितं निस्सुवन्तः सूय "पाद ब्रह्मणा धारयन्ति । ब्रद्मारैकं
ब्राह्मणा च्छं सिनः सह Transat निदितं पादमेकं । अथव-

५ प्रपाठकः | a9

fucdsafia रुपोऽपसु we we ब्रह्मणा urefa
घोडशिकं हो्का अभिष्टवन्ति वेदेषु gat: wera aqui!
मनोषिणो दौो्तिताः खदहधाना Para zat अभिवदन्ति
at । दक्तिणतो ब्रह्मणस्ां जनदिव्येतां व्याहृतिं जपन्‌ ।
सप्तदशं wedi तं कौ्तियन्ति पुरा बिद्ः। श्र्टादणौ
रौितौ etfaarat यन्न पतौ अदधानेह युक्ता । एकोन-
विंशः शमिता aya विशो aq weofata सुन्वन्‌ । एक-
विंशतिरवेषां संस्थायामङ्किरो ae वेदैरभिष्टतो लोकी
नानावेशापराजितः ॥ २४॥

सप्त सुत्या; सप्त च पाकयन्नाः हवियन्नाः सप्त तथेकविंशति t
wa ते यन्ना अङ्किरसोऽपियन्ति नूतना arent wafer Ss च ख-
ष्टाः gat एतेष वेदेष्वपि वचेकभमेवापत्रजखतिजां
सम्भरन्ति । कूटस्तपात्‌ सचते तामशस्तं॒विस्कन्धमेनं वि्टतं
प्रजासु । निवत्तन्ते दत्तिणा नोयमानाः सुते सोमे वितते य-
ज्नतन्ते । मोघाशिपो यन्यनिवत्तेमाना अनिशटयन्ना न तरन्ति
लोकान्‌ । हादशयषे' ब्रह्मचय' एधग्बदेषु तत्‌ AAT
एवं व्यवसिता वेदाः सवं एव खकमसु । Ufa चेषां समानः:
मन्त्राः HUTS ब्राह्मणानि च । व्यवस्थानन्त्‌, awa थग्वे -
देषु तत्‌ स्मतम्‌। wage veal स्थानमन्तरिच्तस्धानो
अध्वरः । द्योः स्थानं सामवेदसंपापो eS ATTA wai । अभिनि-
द्वत We Sal यज्‌वे दो वायुदेवतः । श्रादित्यः सामवेदस्य
चन्द्रमा AIAG श्ग्बङ्किरसाम्‌ | ठ्‌ स्तोम wea दसा aa fe
पथ्चद्थेन BEART! सप्तदशेन Wade एकविश्ो ब्रह्म

स्ट GMAT HATA भागे

afar | area दसा यजां प्राण saat) weet
wate मनो म्बड्गिरसा स्मतम्‌। ऋभ्मिः सष गायतं
waaay षि. aga we wfc उशटिक्ककुब्‌भ्यां
भृ ग्बडःगिरसो जगत्या सामानि कवयो वदन्ति। ऋग्मिः एथिवोँं
यजुषाऽन्तरि क्षं सास्रा दिवं लोकजिस्ोमजख्ाः। भरषवे-
भि रङ्किरोभिश गुप्तो यश्नश्त्तष्पाद दिवसुषटटेह । afar: सुशस्तो
यजुषा परिष्क तः सविष्टुतः सामजित्‌ सोमजग्धाः । अधवे-
भिस्डगिरोभिश्च गुषो यज्नवतुष्पादिवमारुरोष्। ऋचो विदान्‌
ufaat वेद समरति यजूषि विदन्‌ ढहदन्तरिक्षं। fea
वेद सामगो यो विपञित्‌ स्वाम्‌ लोकान्‌ यद्‌ भम्बड्गिरोवित्‌ |
aia ग्रामे यांषारण्ये जपन्ति मन्धान्‌ नानाथान्‌ बुधा जनासः |
wa ते यन्ना अरङगिरसोऽपियन्ति नूतना सा हि गतित्रद्मणो याऽ-
व राध्यी । चिपिष्टपन्तिदिवनत्राकसुत्तमं तमेतया war विद्ययेति |
श्रत उत्तरे ब्रह्मलोका महान्तोऽधवेशामङ्किरसाञ्च सा गतिरथ-
बैणामङ्किरसाञख्च सा गतिरिति ब्राह्मणम्‌ ॥ २५॥
दत्यर्व्रे गोपथ ब्राद्मणपू भागे पञ्चमः प्रपाठकः TATA: ॥५॥
समासमिदं गोपथव्रा RATA त्‌ ।

at ओत्रह्मवेदाख नमः |
गोपथत्राह्मणोत्तरभाग

९ प्रपठटकः।

अथ यद्‌ ब्रद्मसदनात्तणं निरस्यति शोधयद्येवेनं तदयोप-
विशतौदमहमर्वाग्बसोः सदने सौ दामीत्यर्वाग्बसुदहं वे देवानां बरह्मा
पराग्बश्ुरसुराणं तमेबेतत्‌ ya सादयत्यरिष्टं यन्नन्तमुतादि-
त्यघोपविश्य जपति वस्य तिव्र दति avufaal ofa
देवानां ब्रह्मा तस्मित्रेवेतदनुच्रामिच्छति प्रणीतासु प्रणौयमाना-
सु वाचं यच्छत्या हविष्क त उदादनादेतद AMAT दारं तदेतद-
qa करोतौष्टे च खिश्कव्यालुयाजानां प्रसवादिलयेतदहे aM
दितीयं हारन्तदेवेतदथून्य करोति यत्‌ परिधयः परिधौयन्ते
ama गोपौधाय परिधौन्‌ परिधत्त asa waar
परिधीन्‌ date प॒नालेवेनं विमेध्यमं य इमे प्राणः पुणा-
नेवाभिजयति faefaue चयो वे लोका लोकानेवाभिजयति
चिरुत्तरा' चयो वे देवलोका टैवलोकानेवाभिजयति faa
वा जयति तयो ब देवयानाः पन्यानस्तानेवाभिजयति ते वे
दादश भवन्ति द्ादशद् वे मासाः संवत्‌सरः . संवत्सरमेव तेन
प्रोणात्यथो संवत्सरमेवात्ा उपदधाति aia लोकस्य

PAST ॥१॥
ठ

rx गोपधत्राद्मणोत्तरभागें

प॒ज।पतिर्वे az यन्नात्रिरभजत्‌ सोऽकामयत मेऽयमस्मा-
आकूतिः wateat मा यन्नातरिरमात्तौदिति। स यत्नमभ्या-
यम्याविध्य तदाविद निरक्षन्तत्‌ तत्‌ पुणशिव्रमभवत्तदुदयक्षत्त-
इगाय TASCA AAT । तसय च्चः परापतत्त स्मादाइ-
wh वे भग इस्पिहतं ने चछेद्यभिच्छति तत्‌ सविते rete
URE तस्य पाण) पृतिच्छेद ca हिरण्य मयो पुत्यद घुस्त-
स्मादिरण्य पाणिरिति स्त॒ तस्तत्पृष्णं पदर स्तत्‌ WATTS दन्ताः
परोप्यन्त तस्मादाहरदन्तकः पूषा पिष्टभाजन इति तदिष्रा-
याङ्किरसाय पयंवरंस्तत्‌ पाश्ातसा शिरो व्यपतत्‌ तं यन्न एवा-
कल्पयत्‌ स एष इष्यः समिधो इ yaaa safe cas
पहर स्तत्पा्रात्तसपाङ्ग पवांणि व्यभ्रसन्त तं यन्न एवाकल्पयत्त-
देत दहः प्रस्तरो ह पुरातनस्तद्ृषटस्तय आद्गिरसाय ETT
सोऽबिभेत्‌ वह सखतिरित्‌थं वा मा्तिमाक्षष्यसौति स एतं मन्त्र मपण्यत्‌
सूस त्वा Tae पुतौत्त दरत्यबुवौव्र हि सथ्सय we: किञ्चन
हिनस्ति सोऽविभेत्य तिग्टज्ञन्तंमाददिसिष्यतोति देवस्यात्वा सवितुः
प्रसवऽश्विनोबो इभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां war: पुशिषा प्रतिग्टह्वामौ-
तत्रव सविदप्रसूत wa तद्ेवताभिः प्रत्यग्टङकात्त दूयह्य ठणानि
प्रग्‌ द्‌र्ड' स्थण्डिले निदधाति एधिव्यासत्वा नाभौ सादयामोतिं
ufaat वान्तानां शमधिच्रो तये वेतच्छमयाञख्चकार सोऽविभे-
त्य अन्तं मादहिसियतोत्यमनेष्टास्य न प्राञ्रामोत्यन्रवोत्रह्मगने TT
fear हिनस्ति सोऽविमेत्य शितं माहिसिथ्तौतीन्द्रसय ar
जठरे सादथामोत्यत्रवोवब्रहोन्द्रस्य जठरं जखन हिनस्ति वरुण
et via a fe दङ्णस्येदर किञ्चन हिनस्तोति॥२॥

१ प्रपाठकः;। .. ९२१

अधो APA BUaNstl इत्ात्माऽस्यासनाऽऽनान मे माहि-
सोः Aas बे सर्वेषां भूतानामामा Aaa VAT GATT MA
aguaaa | योग्निढरेमणा नाम arewy प्रविष्टः तस्मिन्‌ म-
खतत्‌ इुडतमस्त॒ प्राशित्रं तम्मा माहिसोत्‌ परमे व्योमन्निति
AMRIT ब्रह्मण प्राम्रात्तत एनं नाङ्धिनत्तस्मा यो ब्रह्धिष्ठः स्यात्तं
ज्मा णुं Gila awutaa qa ब्रह्म सर्वेण ह वा WAT ब्रह्मणा
aa द्िणत उद्यच्छतेऽप एव वा एतस्मात्‌ प्राणः क्रामन्ति
य॒ आविचं प्राग्रात्यहविमीजयित्वा प्राणान्‌ dant वाङ्म
आस्यं नित्यख्तं वे प्राणा wear, प्राणानेव यघास्थान-
सुपाह्वयते तदु SH अाइरिन्द्राय पयं हरव्रिति ते देवा अन्रुबचिन्द्रो
वे देवानामोजिष्टो बलिष्टस्तस्मा एतप्थ{र हर न्तोति ata पयर
WAZ ब्रह्मणा) शमयाख्चकार TH gle Gufs यवमातं
भवति यवमात्रं वे विषस्य न fewia यदधस्तादभिघारयति
तस्मादषस्तात्‌ Wats प्रजा waa हिनस्ति यदुपरिष्टादभि-
घारयति तस्मादुपरिष्टात्‌ wacw प्रजा wea हिनस्ति ae
भयतोऽभिघास्यव्युभयतोऽभिषारि पजा अरुषघातुक स्यादच्छ-
मयाभिदरेद नभिविद्ं यन्नस्याभिविदेत्‌ ॥ २॥

अग्रेण परिहरति लतो्धनेव परिदरति वै वा एतव्यन्नम्किव्यते
यत्‌ पुशितच्रं परिहरति यदाह बुद्धन्‌ पुख्थास्यामौोति बद
afaa सवे TH स्वेणद्टवा UZ ब्रह्मणा यन्न दच्िणतः
सन्दधात्यथोऽच वा एतहि aw: चितो यतर बुद्धा तत्रैव यज्ञः चित-
स्तत एवै नमाल भे THA प्रमोयेदे पनस्य यच्छोष्णा भीषक्तिमां-

(९) तत्‌ स ब्रह्मणेति क, |

€2 गोपथव्राद्मणोत्तरभागे

स्याद्यत्त्णोमा सौदासग्प्रसतो यन्नः सयात्‌ -पु तििलयेव qurerts वै
यन्नः ितो यच ब्रद्मा ततैव यन्नःचितस्तत एवैनं सम्प्रयच्छत्या ग्नोध-
अ्रादधात्यम्मिसुखानेवतन्‌ पौणात्यथोत्तरासामाइतोनां a fate
त्या ऽथो ` समिषलयेव्र जुोति परिधौँव्सम््ाषटि yar aat waq
THY सम्भा Wea Ware यन्तुः सम्पद्तऽथो चतुष्ाद

पशवः ATH देव सवितर तत्ते Weare पुसूत्यं ददहस्मति

बह्म त्याह स fe afters: स यन्न पाहि स यन्नपतिं पाहि स मा-
म्पाहिस मां पाहि समां कमण्यं waster यज्ञाय च-यज-
मानाय च पशूनामाप ॥ ४॥

न वे पौणमास्यां नामावास्यायां दक्िणा दौयन्ते य एष-
Tea; पच्यते Sauer दौयते IAT इष्टौ वा एतेन यय-
HAH वा एतेन पूर्ती य एष Met: पच्यत एष हवा दरष्टापूत्तीं
य एनं पचति ॥ yi

हया वै देवा यजमानस्य ग्टमागच्छन्ति सोमपा अन्येऽसोमपा-
TA CASI ्रहतादोन्य एते A रेवा अहुतादो यद्‌ ब्राद्मण-
एतदेवत्य ऋषयः एुरानौजान Vet ह वा एतस्य प्रजायाः पभूना-
मो शते ते ऽस्याप्रौता TAM मादायापक्रामन्ति यदन्वाहाव्यमन्वा-
इरति तानेव तेन प्रीणाति दकतिणतः war uftedar are
दक्तिणादतेनेव . aia यजत आइतिभिरेव देवान्‌ इतादः
प्रोणाति दक्तिणाभिमंनुष्यदेवांसतेऽस्मे प्रोता cage निय-
च्छन्ति॥६॥

Zara इ वा असुराषश्वास्पदैन्त, ते देवाः प्रजापतिमेवाभ्यय-
जन्त अम्धोऽन्यस्टासव्र सुरा अनुहवस्ते देवा एतमे.द नमपश्य स्त'

१ प्रपाठकः | €3

प्रजापतये भागमनुनिरवपं स्तं भागं पश्यन्‌ warafae वानुपावत्तंत
ततो शेवा अ्रभवन्‌ परासुराः सय एवं विद्ानेतमोद्नं पचति
भवत्यामना परास्याप्रियो areal भवति प्रजापति्व sae
भागधेयानि aaa मन्यत आत्मानमन्तरगादिति स-
एत॒ मोदनमभक्त मपश्यत्तमाव्मने भागव्रिरवपत्‌ प्रजापतेवी एष
भागो परिमितः स्वादपरिभितो हि प्रजापतिः प्रजापतेभा गोसु यजे-
खान्ययखानत्तितोऽस्य fat ला wate: sqarafe
लोक इह च प्राणापानौ मे पाहि समानव्यानौ मे पाद्यदानरूपे
मे पाद्यगेस्यूजे' मे धे कुव॑तो मे ater ददतो मे मोपदसः
प्रजापतिमद्न्त्या wade समिति प्रजापतिमेव सख्कत्षखक्नोति
य एवंवेद य एवं वेद ॥ ७ ॥

ये वा दह यन्न रार्भुव॑स्ते षाभेतानि ज्योतोषि यान्यमूनि नच्च
चाणि तव्र्तताणां न्त्रतं यत्र चियन्ति दथपू्णमासौ वै यन्नस्या-
बसानदर्णोये वा अनिष्ट दशपू णंमासाभ्यां सोमेन यजन्ते तेषा-
भेतानि ज्योतींषि यान्यमूनि नच्तताणि पतन्तोव aang ar
ददमस्य्टा वसानेने्टावसा स्यसि नेहावसासयसोति नोऽनुयन्त
एवं देवे तेऽमुान्‌ WAT नो मुदयन्ते त एते प्रच्यवन्ते ॥ ८ ॥

यस्य इविनिरुपं पुरस्तान्द्रमा ्रभ्यदियात्तास्त्र धा तण्डला-
न्िभजदये मध्यमास्तानग्नये दाचेऽटटकपालान्विपत्‌ ये
स्थविष्ठास्तानिद्राय प्रदात दधति चरू ये त्तोदिष्ठास्तान्विष्णवें
शिपिविष्टाय sa चर्म्पशवो वा एतेऽतिरिचन्ते तानेवाप्नोति
तानवरुग्िऽग्निवं WANE दाता इन्द्रो तरैच्ये्ठस्य प्रदाता aes
ax पशूनां तदिष्णोः शिपिविष्टं तदेवाप्रोति पशूनेवावरुन्धे tien

€ गोपधव्राहमणोश्तरभागे

या पूर्वा पौणंमासो सानुमतिर्योत्तिरा सा राका या gat
साऽमावास्या सा सिनोबालो योत्तरा सा ङुष्खन्द्रमा एव धाता च
विधाता च यत्‌ पूर्णोऽन्यां वसत्‌ पूर्णोन्यान्तत्‌ मिथुन यत्‌ पश्य-
व्यन्यान्नान्ान्तम्मिथनं यदमावास्यायाखन्द्रमा अधिप्रजायतं ata
यनन्तस्मादेवास्मे मिधनात्‌ पशून्‌प्रजनयते ॥ १० ॥

न हे यजेत यत्‌ yaar सम्प्रति य तोत्तरवा छं वषर्‌ कुर्य्य
दुत्तरया सम्प्रति यजेत पूबेया दं वषट्‌कु्यात्रेटिभवति न यन्नस्तदनु-
होतासुख्यसुपगल्योऽजायत एकामेव यत waal sa जायते
न इत्यन्त हे यजेत यन्नु खभेव पूव मालभते यजत उत्तरया देवता-
एवं पूवेयाप्रोतौग्दरियसुत्तरया देवलोकमेव पूवं याऽवरुन्धे मनुष्यरोक-
सुत्तरया भूयसो यन्नक्रतुनासुपेत्येष ह वे सुमनानाभेश्िये मध्य
याने waa अभ्युदियादस्मा अस्मिन्‌ लःक wa
भवति nee

आम्नावेष्णवभेकाद शकपालं निवेद दशपूषंमासावारि-
पसमा शोऽग्निवे wal देवला विष्णुयन्नो देवताद्धौव aw चारभत-
ऋध्या ऋक्नोल्येवोभौ सहारम्भावित्याइरुदितु ङ्गः faa रुच्त-
इति दर्णो वा एतयो; पूवैः पौणंमास उत्तरोऽथ यत्‌ परस्तात्पौरमास-
आरभ्यते तद्यथापूवे' क्रियते तव्यत्मौखंमासमारभमाणः सर-
wa चरू निवंपत्सरस्ते दादणकपालममावास्या वे a
खतो पौणेमासः सरसखानित्यभावेवेतौ aqua ऋध्या
UTS व ॥ १२ ॥
अग्नये पथिक्ततेऽष्टाकपालं निर्व॑पेयस्य प्रन्नातेटिरिति
wad वदिष्यथ वा एष एति य्य प्रन्नापेष्टिरिति पदयते वै ऽग्नि

१ प्रपाठकः 1 ९१५

देवानां पथिक्त्तमेव भागधेयेनोपासरस्र एनं पम्यानमपि
नयत्यनङ्गन दक्िणा स हि पन्यानमभिवदति॥१२॥.
अग्ने व्रतयतपेऽाकपालं frag] य भ्रादहिताग्निः सम्प्रवसे-

Sagar एष व्रतमतिपातयति य आ्रादहिताग्निः सम्प्रवसति व्रयेऽ-
हनि fad Tafa मांसं वा अश्रात्यभिनिर्व देवानां व्रतपतिरग्नि-
ATA व्रतम गात्तस्मरादेतस्य व्रतमालम्भयते ॥ १४ ॥

waa व्रतमुतिऽ्टाकपालं fate भआदितागििरा्ति-
MAT कुब्ादानोतो वा एष देवानां य आदहिताग्निस्तस्मा-
targa न कत्तव्यं न fe ar wy कुर्बन््यम्निर्वे देवानां
त्रतशदग्निभेतस्य व्रतमगात्तस्माटैतस्य त्रतमालम्भयते ॥ १५॥

रिन्द्राग्नसुत्‌ स्रमनुरष्टमालभेत यस्य पितापितामदः सोमं
न पिषेदिद्दिथेण वा(१)एष वीर्येण व्यध्यते(२)यस्य पितापितामहः
सोमं न पिवति यदेन्द्र इन्द्र इन्दरियेरेवेनं तहं समर्दयति देव-
ताभि एष वोयपरण व्यध्यते (३) यस्य पिता पितामहः सोमं न
पिवति यदाग्नेयोऽग्निये wat देवताः सर्वाभिरेदेनन्तद्‌ देवताभिः
समध्वैवत्यनुख्ष्टो मवलत्यनुखष्ट इव दयेतस्य सोमपोयो
यसः पिता पितामहः सोम न पिवति तस्मादेष wa तस्या टेव
दाधाः पशूनां समदः ॥ १६॥

ear वा श्रोषधोषु पक्षाखजिमयुः स ual वैदाग्निवीं
Qa प्रथम उजेष्यतौति सोऽ ब्रवीयतरो नौ पूवं उज्यात्तंनौ

(२) वी-श विवृध्यत दूति ख, ग, |
(९) एष alam विध्यते ति ख, ग, |

९६ गेःपघव्राद्मणोत्तरभागे

सेति ता भ्रग्निरदजयत्तदिन्द्रो नोदजधत स रष tea:
सन्राग्नेन्द्र एका वै afe यवसा अुष्टिरासोदेका ब्रोरहेरेका माष-
स्येका तिलसय तदिश्व देवा अत्रन्‌ वय' वा एतत्‌ प्रधयिषामो
भागो नो ऽस्त्विति aga एव वेश्वदेवोऽघो प्रथयति पतेनैव पय-
सि सपाहेग्वदेवत्वाय वेश्वदैवं हि पयोऽथेमे wget नवा ऋत-
अवाभ्यामेवेतद्य यं प्रथयत मयि प्रतिष्ठितमसौ em पचति नैत-
दितोऽभ्युजेचतोति भागो नावस्त्िति ताभ्यां वा एष भागः
fara उलज्निता एवाथो ufafsan एव ये द्यावाष्टयिवौयः
सोमो्वां श्रोषधौ सोम शओ्रोषधोनामधिराजो ara aren ar--
खारण्या स्तासामेष उदारो यच्छयामाको यच्च्यामाकः सोम्य
स्तमेव भागिनं aud यदक्तलवाऽऽग्रयणं arate देवानां
भागं प्रतिक्गषम्यास्सवसराद्ा एतदधि प्रजायते यदाग्रयणं
संवत्सरं वे ब्रह्मा तस्माद्‌ ब्रह्मा पुरस्ताष्ोमसंस्ितद्ोभेष्वावपं
तेकदायनो दल्तिण स fe daca प्रतिमारेत णव हषो
प्रजातः WATS ॥ १७ ॥

अथ. दहैतदप्रतिरथमिन््रसया बाह wat हषाणावि-
त्यतेनड वा इन्द्रोऽसुरानप्रत्यजयदप्रतिद्ध भवतेयतेन यजमानो
भ्राठव्यक्नयति WA जुहयादप्रति भवतेयतेन हवे भर-
ETH: TAA WHAT स रा्टाभवव्य' कामयेत राष्टौ सादिति
तमेतेन VARA इ भवत्येतेन इ वा इन्द्रो विराजमभ्यजयडग्े
तान्वाह THAT ATS Ts बा एतेन यजमानो Wee
डके तदु SH एका दश(नूबइरेक(द यत्त वे azo Mew
वचो वजेरेपै तद्रच्तासयपसेधति दक्षिणतो वे देवानां an’ Tat-

१ Hasta 1 | 29

श्यजिघोस“+स्तान्यप्रतिरघेनापाघ्नत, तस्माद्द्या शअ्रप्रतिरघन्त्रप-
afi. agar अप्रतिरथश्नपत्नेति, यन्नस्वाभिजिव्ये caarac-
हत्ये र्तसामपहत्ये ॥ १८ ॥

अघातचातुमौस्यानां(९) चातुमौस्यानां प्रयोगः, फाल्गुन्यां
पौर्णमास्यां चातुभास्यानि weil सुखं वा एतसंवत्सरस्य,
यत्‌ फाल्गुनो WIAs, सुखम्‌ उत्तरे फल्‌ णुन्यौ, पुच्छ पूर्वे,
तद्येयाप्रठत्तस्यान्तौ PAA स्याताम्‌, एवमेवे तस्ंवत्सरस्यान्तौ
aaa भवतः। तद्यत्‌ फाल्गुन्यां पौणमास्यां चातुर्मास्यैयंजते,
Hea एवैतत्‌ संवस्षरं प्रयुङ्क्ते | अथो भेषज्ययन्ना वा एते,
यच्चातुमस्यानि । तस्मा तुसन्धिषु प्रयुज्यन्ते, ऋतुसन्धिषु वे
व्याधिव्जीयते | तान्ये तान्यष्टो हवींषि भवन्ति, अष्टौ वे चतद्णां
पोणमासोनां हवींषि wah, aaa वे पौशंमासौनां awe
समासः । अथ यदग्निं मन्यन्ति, प्रजापति वैश्वदेवं प्रजात्या
एव.९)। waa दैवं गभं प्रजनयति । अथ यत्‌ सप्दणसाभि-
Wai, सप्तदशो वे प्रजापतिः, प्रजापतेराध्ये। अथ यतस्हन्ता-
वाज्यभागावसिसन्तौति वे सदन्तो भवतः । श्रध यहिराजौ संया-
ज्ये, अत्रं वे खोविराङू, अत्रास्य भियोवरुध्ये । अथ aaa प्रयाजा
नवानुयाजा अष्टौ इवींषि वाजिनत्रवमं, तच्राक्तरौयां विराजमा-
भ्राति। sat आदष्टशनीं विराजमिति प्रयाजाजुयाजा हवीं
ष्याघारावाज्यभागाविति॥ १९॥

रथ यदग्नोषोमौ प्रथमं देवतानां यजति, अग्नीषोमौ वेदेवा

९ 2, fafeaqae चातुमाश्यानामिति वारजयपरक्षम्‌ |
९ प्रजाप्रत्ा रवति Go, Ao FI

1

eu गोपथत्रादह्मशोकसरभागे

नां मुख, सुखत एव तदेवान्‌ प्रोशाति । अथ यत्छवितारं यजति,
असौ a सविता, योऽसौ तपति, एतमेव तेन rufa भष
यत्‌ सरखतीं यजति, वाग्‌ वे सरसखतौ, वाचमेव तेन प्रौणाति |
wa यत्‌ पूषणं यजति, असौ वे पूषा, योऽसौ तपति, waa
तेन प्रीणाति । भ्र aaa खतवसो यजति, घोरा वे मरुतः
खतवसः, तानेव तेन प्रोणाति। श्रथ यदिश्वान्‌ रेवान्धजति,
एते वे faa देवाः, aaa देवाः, तानेव तेन प्रीणाति । अथ
ae द्ावाणटथिव्धौ यजति, प्रतिषे षे ararefaen, प्रतिष्ठित्या
एव । wa यद्ाजिनो यजति, aa वे वाजिनः, पशूनेव तेन
प्रोरणति । रधो ऋतवो वे वाजिनः, ऋतूनेव तेन प्रीणति ।
अधो छन्दासि वे वाजिनः, eevee तेन प्रोणाति । अधो
Sarat वे वाजिनः, अच देवाः साश्वा अरभोष्टाः Wat भवन्ति |
अथ यत्परस्तात्‌ Wasa यजते, तथा हास्य ara बैश्व-
देवेनेष्ट भवति ॥२०॥

वेश्वदेवेन वै प्रजापतिः प्रजा Tea, ताः खटा प्रसूता
वरुणस्य यवां जक्तुः(९) | ताः वरुणो TAU: प्रत्यवक्नात्‌(र), ताः
प्रजाः प्रजापतिं पितरभेत्योपावदन्‌, उप तं यन्नक्रतुं जानीहि
येनेष्टा वरूणमप्रीणात्‌। स प्रीतो वरुणो वरुणपाशेभ्यः सवस्मा-
व्पापनः(२) सम्प्सुचखयन्त इति aa एतं प्रजापति यज्ञक्रतुमपश्यत्‌,
वरु णप्रघासं तमाहरत्‌, तेनायजत, तेनेष्टा वरुण्मप्रोणात्‌ | स

~

९ वरुशस्यां यवाञ्चतचुरिति ख० | वर्णस्य वांचस्तरिति Eo we gq) वरुर्स्य
यवां चथरिति Zo| वर्णाख्यां वाचतचरिति Jo |
९ प्रत्याबन्धादिति we; र सवस्माख इति Ge | +

श प्रपाठकः fe

Wet वरूणो वरूण्पाशेभ्यः सवेस्मात्यासनः(\) प्रजाः maT ।
प्रह षा एतस्य प्रजा वरुणपाशेभ्यः WaT पानो सुच्यन्ते |
य एवं ae) अथ यद्म्नि प्रशयन्ति, यभेवासु' वेश्वदेवे मन्यन्ति(९)
तमेव तत्‌ प्रण्यन्ति। ward, तस्योक्तं ब्राह्मणम्‌ । अथ यत्‌
सप्दशसामिधेन्यः, सदन्तावाज्यभागौ, विराजौ संयाज्ये, तेषामुक्तं
ब्राह्मणम्‌ । अथ AAT प्रयाजाः, नवानुयाजाः, नवैतानि हवींषि
समानानि तेव पच्च सच्चराणि(र) हवींषि भवन्ति पौष्णान्तानिं
तेषामुक्तं ब्राह्मणम्‌ ॥२१॥

अथ यरेन्द्राग्नो दादशकथालो भवति, बलं वै तेज इन्द्राम्नो,
बलमेव तत्तेजसि प्रतिष्टापयति। अथ यदारुष्यामिक्षा, इन्द्रो वै ae:
शः, स उ वे पयोभाजनः,(“) तस्माद्‌ वारुख्यामिक्षा। अय यन्मा
रुतौ पयस्या, WH वे मरुतः चितः, anh हि पयः । अथेन्द्रस्य
वे मरुतः यितः, Ge पयः, तस्मान्मारूतो wer: अथ यत्‌
काय एककपालः, प्रजापतिर्देकः, प्रजापते रास्यै | अथो सुखस्य वा
एतब्रामघेयङ्मिति, gata तदध्यामन्धत्ते । अध यत्‌ मिथुनौ
गावो ददाति, प्रजाल्ये; Saga वाजिनः । अध aT वरुं
यजति, ख एवेनन्तदायतने प्रीणति | अथ यत्परस्तात्‌ पौणंमा-
सेन यजते, तथा हास्य पूवेपक्े वरुणप्रधासेरिषटं भवति ॥२२॥

९ सवेस्माच पराप्नन इति खर, Ho, Fo qT]

२ मन्थन्ति इति ख०, qo, Ro ख|

२ पश्च संवत्‌खराशोनि ख० । पञ्चमं संवत्‌सराणोति ग० |

४ स॒ Ua पयोभाजिन इति we | wee पयोभाञन इति ख०। सरवै पय
भोजन दूति ग० । स उवै पधोभासिम इति Ze |

१०० गीपथब्राद्मशोल्षरभागे

Del aT एष यज्चक्रतुः, यत्‌ साकमेधाः, तद्यथा महाराजः
परस्तात्‌ सेनानौकानि aed पन्ानमन्ियात्‌, एवमे वेतत्‌
पुरस्ताद्‌ देवता वजन्ते, तद्‌ यथेवादः सोमस्य महाव्रतम्‌, एवमे
वैतदिष्टिमहात्रतम्‌। अय यदग्निमिनौोकवन्तं प्रथमं देवतानां
यजति, afar टेवानां qe, मुखत एव तद्वान्‌ प्रणति । अघ
arated मरुतः सान्तपनान्‌ यजति(\), इन्द्रो वे मरतः सान्त-
पनाः, te माध्यन्दिनं, तस्मदेनानिन्दरेणोपसंहितान्‌ यजति, |
अरघ यत्‌ सायं weawaa चरन्ति,(९) पुष्टिकग्ध वे ग्टभेधीयः,
सायम्पोषः पशुनां, तस्मात्‌ सायं weadlaa wef! श्रथ
य च्छोभूते ग्टहमेधोयस्य,द) निष्कासमियेण पूर्णादर्व्या(*) चरन्ति
पूर्व्यः करोवेतत्‌ प्रातःकर्मोपसन्तन्वन्ति। अथ यत्‌ प्रातमंरुतः
क्रीडिनो यजति, इन्द्रो वे मरुतः क्रौडिनः, तस्मादेनानिन्द्र
णोपसंदितान्‌ यजति | अध यद्जिनि प्रणयन्ति, यमेवासुं वेश्वदेवे-
मन्यन्ति, तमेव तत्‌ प्रणयन्ति, यन्मच्यते तस्योक्त ब्राह्मणम्‌ । अरघ
यत्‌ सप्तदशसाभिधेन्यः, सहन्तावाज्यभागौ, विराजो संयाज्ये, ते-
Ua ब्राह्मणम्‌ | WA यन्नव प्रयाजा नवानुयाजा अष्टो हवींषि
समानानि लेव षट. सच्चराणि हवींषि भवन्येन्द्राम्नान्तानि, तेषा-
मुक्त ब्राह्मणम्‌ । अथ यन्महेन्द्रमम्ततो यजति, अन्तं वे चेष्टौ
भजते, तस्मादेनमन्ततो यजति। Www एककपालः,

९ यजन्तीति Bo |
2 चवरतोति Jo, We TI

ˆ १ ग्ट मेधोखस्येति ae, a, च|
४ परदर्येति ख |

१ प्रपादकः। १०९१

असौ वै frat, योऽसौ तपल्येतभेव तेन wera. अथ
यदटषभङ्गं ददाति, Tet ह यज्ञक्रतुः ॥ २२॥
अथ यदपराहे पिढयन्नन चरन्ति, अपराहभाजो वै पितरः,
तस्मादटपराह्े fusasa afi तदाइर्यदपरपत्तभाजो
बे पितरः, कस्म्ादेनान्‌(र) aaa यजन्तीति । देवा वा एते
पितरः, तस्माद नान्‌ पूर्वपन्चे यजन्तोति । भ्रव यदेका्सामिधे-
नोज्तिरन्वाह, wae ह वे पितरः, तस्मादेकां साभिधेनीन्िर-
न्वाह । श्रध यद्यजमानस्याषऽन्वाह(९), नेयजमानंः प्रसणजा-
alfa! sa यत्‌ सोमम्मिढमन्तं freq सोमवतः पिन्वर्हिषद
पिढनजिनिष्वान्नानित्यावाहयन्ति, न Sa खं मह्िमानमावाद्-
यन्ति,(२) यजमानस्य ष महिमेति वदत srareafeta, aa सित-
aaa महिमा भवति, ओं खधेत्याखावयति, Ta खधेति
प्रल्याज्रावयति, खधाकारो हि(*) पिम्‌ । श्रथ यत्‌ प्रया-
जानुथाजेभ्यो वहि सन्ताव्रति, प्रजा वै बर्हिः, नेत प्रजां
faag दधानोति। तेवै षट्‌ सम्पद्यन्ते, षडा ऋतवः, ऋतवः
पितरः, पिढणमाक्षय॥२४॥
अथ यजञ्नोवनवन्तावाज्यभागौ भवतः, यजमा नमेव त्नोव-
यतः। अथ यदैकस्य हइविषस्तिखस्तिखो याज्या भवन्ति, हय-
त्येबेनां प्रथमया, हितोयया गमयति, त्रैव ठतोयया यच्छति । श्रथो

` १ तस्मादेनानिति go |
“<
₹ VARA कटषन्वाद इति ख०, ao च । यजमानख्यारिष्येन्वारति qe
द इदत्यागडयति न्वद्ेकं qo मद्िमानमावादयति इति ae |
४ खधाकारवे दृति We |

१०२ MUTA शोन्तरभागे

देवयश्रमेबेनं पिढयक्नेन व्यावत्तयन्ति, रधो दत्तिणासंखो वे पिठ-
यन्नः, तमेव तदु दक्‌ सटःस्थं कुवेन्ति। अथ यद्म्निं कव्यवाषनमन्ततौ
यजति, एतत्‌ च्वि्टक्ततो वे पितरः, तस्मादम्निं कव्यवाडन-
मन्ततो यजति | अथ यदिडासुपषयावघ्राय न प्राख्रन्ति, पशवो
वा इडा, नेत्पशून्‌ प्रसणजा नोति | अध यत्‌ सूक्तवाके यजमा-
नस्याशिषोन्वाह(र), नेयजमान प्रखुणजानोति । अथ यत्‌ vate
संयाजयन्ति, नेत्‌ परत्नो परख श्जामीति । रथ यत्‌ पवित्रवति Arse -
यन्ते, शान्तिरवे भेषजमापः, शान्तिरेवेषां भेषजमन्ततो ay
क्रियते | अध यदध्वय्ुः frat निषटणाति, जोवानेव तत्‌ पिु-
ननु(९) मनुष्याः पितरोऽनुप्रवहन्ति। रधो रेवयज्चभेवेनं पिठ-
aaa व्यावत्षयन्ति | श्रधो दक्तिणसधशसो वे पिठयन्नः, तमेवैत-
TMS इवेन्ति। अथ यत्‌ प्राश्चोऽभ्यक्तम्यादित्यसुपतिष्ठन्ते,
देवलोको वा wifes, पि्टलोकः पितरः, देवलोकभेवेनं
पिढलोकादुपसखनकामन्तौति । अरय यदक्तिणाच्चोऽभ्यतक्रम्याग्नी-
नुपतिष्ठन्ते, प्रत्येव तदे वेष्वम्ततोदं' चरन्ति । अध यदुद चोऽभ्यत्‌-
क्रम्य चै यम्बकेयजन्ते, TAA तत्‌ were दिशि प्रीणन्ति । अधो
देवश्नमेवेनं पिठयस्नेन व्यावत्तंयन्ति । sweat द्तिशासर्धस्थो वें
fran, तभेवेतदुद क्सधस्थं कुवन्ति | अध यदन्तत आआदिलयेच्ा
यजति(२) इयं वा अदितिरस्यामेवेनमन्ततः प्रतिष्ठापयति । अथ

(९) यजमानखा्ेगन्वाडेति ख०, Ho, च । यजमानसखाभि Warsi च० । यज्‌-
मानद्या शिर्वेन्वादेति zo |

(२) fase इति खर, Zo, च|

(६) asralfa So |

१ प्रपाठकः १०३

IATA पौणमासेन यजते, तथाहास्य FAG साकभेधेरिष्ट
भवति ॥२५॥

तयोदशं बा एतं मासमाप्रोति, यच्छनासौ यण यजते,
एतावान्वे संवत्सरः, यावानेष चयोदणो मासः। अथ यदग्निं
प्रणयन्ति, यभेवासु' वेश्वदेवे मन्यन्ति, तभव तत्‌ प्रणयन्ति, यन्म-
ष्यते, तस्योक्तं ब्राह्मणं, यद्य न मथ्यते पौरंमासमेव तन्त भवति,
प्रतिष्टा a पौषमासं, प्रतिष्ठित्या एव ¦ wa यदायं यजति,
प्राणो वे वायुः, प्राणमेव तेन प्रौणति। अथ यच्छनासौरं
यजति, संवत्सरो वै मुनासौरः, संवत्सरमेव तेन प्रोणाति।
श्रथ यत्स यजति, असौ वे सूथः, योसौ तपति, एतमेव तेन
प्रीणाति। अथ यच्छता दक्तिणा ददाति, एतस्येव aga
क्रियते । aa यत्‌ प्रायशित्तप्रतिनिधि(\) कुर्वन्ति, खसतययन-
मेव तत्‌ कुर्वन्ति, anes शान्तियंजमानस्य मैषज्याय । तेवां
एते ातुर्मास्थेदवाः स्वान्‌ ATTA wal इष्टीः सवेमस्-
तत्व । स वा एष प्रजापतिः खतुविंश्यः, यच्चातुर्मास्यानि, तस्य
सुखमेव वेश्वदेवं, बाह वरुणप्रघासाः प्राणोऽपानो व्यान इतये-
तास्तिख इष्टयः, आसा महाहविः, प्रतिष्ठा शनासोर, सवा
रष प्रजापतिरेव daa, यच्वातुमीस्यानि, aa’ वे प्रजापतिः,
wa चातुर्मास्यानि, तव्छवरैव सवंमाप्रोति, य एवं वेद, aaa
विदां ्ातुमास्यै यजते चातुर्मास्य य जति ॥ २६ ॥
शूत्यथववेरोत्तरगोपथव्रा ह्य शस्य प्रथमः प्रपाठकः समाः ॥ १ ५

~~~ RR ~ ------ ---------------- ~~~ ~~~ का

(१) प्रायश्चित्त प्रतिनिधिमिति क० । satan: प्रतिनिधिभिति खर, to, भा,
ea |

१०४ गो पथत्राद्मणोत्तरभागे

अथ farts: प्रपाटकः |
श्रोम्‌ । मारसोयग्ति वा आहितागनेरग्नयः, त एनभेवाेऽ-
भिध्यायन्ति यजमानं, य एतमैन्द्राग्नं पश षे षठ मासे (९) ्राल-
भते, तेनेवेन्द्राग्निभ्यां ग्रसितमातसानं निरवदयते | आयुष्काम
अलभत, प्रशापानो वा इन्द्राग्नो, प्रणपानाषेवातनि धत्तो,
श्रायुसरान्‌ भवति | प्रजाकाम आलभेत, प्रणापानो वा इन्द्रगनो,
प्राणापान प्रजा अनुप्रजायन्ते, प्रजावान्‌ भवति | पश्काम ्राल-
भेत, प्राणापानो वा इन्द्राम्नो, प्राणापानौ पशवोऽनुप्रजायन्ते, पश
मान्‌ भवति | यामं शकं हरितमालभेत शट वायःकामः(र२), एता
नाम यः पिदलोके स्याभिलयेतेन ड वे यमोमुश्मिज्ञोक arate
पिढलोक एवार््नोति(२) | are’ वडवमालभेत प्रजाकामः, प्रजा
पतिवें प्रजाः waaay स दितौयं मिथनमन्वाविन्दत्‌(५), स
are बड़वमपश्यत्‌, त्वष्टा हि रूपाणां प्रजनयिता, तेन प्रजा
अखूजन, तन मिधनमविन्दत्‌ । प्रजावान्‌ ` मिथनवान्‌ भवति,
य एवं az, aaa विहानेतमालभते, योनीन्‌ वा एष काम्यान्‌
पशूनालभत, योनिष्ेन्द्राम्नेन काम्य पशमालभन्त(*) cereal:
Way १॥
पञ्चधा वै देवा व्यत्‌क्रामन्‌, अग्निवसुभिः, सोमो रुद्रैः, इनदरो

(९) षष्ठे मासे इति qo, qo |

(२) नटं वायःकाम एति Bo |

(द) एवह तौति ख, We च० ¡ णवे तरीतोति ze |

(४) भिथनन्बाविन्ददिति qo, Wo, च० | मिथुनं विन्ददिति zo |
(४, पश्एुमालभतेति zo |

२ प्रपाठकः | | १०१५

मरुद्भिः, वरु अरिल्येः, बहस्मतिर्विश्वेदंवेः। ते ठेवा अन्रवन्‌,
असुरेभ्यो वा ददं आाढभ्येभ्यो रुध्यामः, यद्यो वि्धयास्मः, या

न इमाः प्रियास्तन्वस्ताः समवदयामदहा इति । ताः समवाद्यन्त,
ताभ्यः afr sara, यो नः प्रथमोऽन्योन्यस्म दुद्यादिति । यत्तन्वः
ana, तत्‌ तानूनघुस्य तानु नसुतवं । ततो देवा अभवन्‌
परासुराः । तस्माद्यस्तानूनपरणां प्रथमो दु्यति, स आत्तिमा-

च्छति । यत्ताननमुधः समवयति, भ्वाढव्याभिभूत्यै मवति,
श्रमना परास्याप्रियो श्राढव्यो भवति ua tl

पञ्चक्षत्ोऽवद्यति, eat यन्नः, पञ्चधा हि ते ताः समवा-
यन्त। Baad ला Weratare, प्राणो वा ्रायतिः प्राणमेव
तेन प्रोणाति। परिपतये लेत्याह, मनो वे परिपतिः, मन रव
तेन प्रौणाति । तनूनघु इत्याह, तन्वो हि ते ताः समवाद्यन्त |
शाक्रायेत्याह, wars’) हि ते ताः समवाद्यन्त। शकन

ओजिष्टायेत्यादहः श्रोजिष्ठं हि ते तदामनः समवाद्यन्त । अना-
ष्टमिल्याह, wares देतत्‌ (९) । अनाष्टष्यमित्याह, wares

ह्येतत्‌ (र) | देवानामोज इत्याह, देवाना दयेतदोजः। अभि-

शस्तिपा sare, अभिशस्तिपा taal! अनभिश्स्तेन्यमिन्याह,

अनभिशस्तेनर देतदनु मे drat दौक्ापतिमन्यतामनु तपस्त-
पस्यति । wear सत्यमुपगेषां faa माधा इत्याह, यथा.

यजुरेव तत्‌ ॥ ३ ॥

१ शक्तिमिति qo | |
8 अनाटृ्टभित्याहानाष्ष्ट Gafeta wo 1 Wareufaareaes ह्येतदिति २० |
द अनाद्‌ मित्या, अनाद्यं य तदिति भा० । |

S

ar

१०९ MATAR AACA

Ua वे देवा वववं क्त्वा सोममन्नन्‌(९) | BE बाह, तस्मात्‌
स्रुचो सोमोमाइतिं नासति ¦ श्रवधोयेत सोमः, तस्मात्‌ aay
चान्य ॒चान्तिकमाहार्षीत्‌ | अन्तिकमिव खलु वा आख्ैतत्‌
प्रचरन्ति, यत्तानून सुं ण प्रचरन्ति | अशुर? WS देवसोमाप्याय-
तामिन्द्राये कधनविद्‌ इत्याह, यदेवास्यापवायते योयते, तदेवा-
स्येतेनाप्याययन्ति। आ तुभ्यमिन्द्रः प्यायतामामभिन्द्राय प्याय-
ame, उभावैवेन्द्रञ्च सोमं चाप्याययन्ति । भ्राप्याययासान्त्‌
सखोन्‌ सन्धा भेधया प्रजया धनेनेत्याह, wast वा रतस्य
सखायः, तानेवास्येतेनाप्याययन्ति। खस्ति ते देव सोमसुत्या-
सुटचमभोयेत्याह, आगिषभेवैतामाशास्त, प्र वा रतस्माल्लोका-
वन्ते, ये सोममाप्याययन्ति। अन्तरिक्षदेबत्यो हि(९) सोमः
आप्यायत TET राय णा वामानि प्रेषे भगाय ऋतमतवा-
दिभ्यो नमो fea नमः एथिव्या इति, द्यावाष्थिवोभ्यामेव नम -
स्वात्यासिह्लोके प्रतितिष्ठति प्रतितिष्ठति ॥ ४ ॥ |

मख इत्येतद्‌ यच्ननामधेयं, हिद्रप्रतिषेधसामध्थात्‌ fas खमि-
am, तस्य मेति प्रतिषेधः, मा यज्ञ fax करिष्यतोति। द्रो fe
यन्नो faa दवोदधितिखवति । ae wa fag भवति, ऋलिम्य-
जमानविमानाहापि वेषां व्यपेक्षया मन्कल्पत्राह्मणानामप्रयो MS
qaiarat वा दत्तिणानामप्रदानाद्ोनाहातिरिक्तादात्मातादट्‌ः
भूतेषु प्रायधित्तव्यतिक्रमादिति। इत्येतै wa ब्रह्मण्यपि तं |

९ सोममप्राम्‌ दति wre |
२ अन्तः SUA Sila a, इः, ०, टः इ

2 प्रपाठकः | । go

ब्रह्मेव विदान्‌ यदु शग्बङ्गिरोवित्सम्यगधौयानश्रितन्रह्म चर्य्योऽ-
न्युनातिरिक्ताङ्गः(\) अप्रमत्तो यज्ञ र्ति, तस्य प्रमादाद्यदि
वाप्यसान्नेष्याद्यथा भित्रा नौरगाधे महत्यदके TARA, मत्‌स्य-
कच्छपशिशमारनक्रमकरपुर्ड रोकज खर (९) जसपिशाचानां भाग-
धेयं भवति, waarelat चान्येषां विनष्टोपजोषिनाम्‌ । एवं
खरवपि यन्नम्डित्रभित्रोऽपध्वस्त उत्पाताद्भुतो बहलोऽथर्वभिर-
सधस्कतोऽसुरगन्धवेय्षरारसपिशाचानां भागधेयं भवति, -एव-
मादीनां चान्येषां बविनष्टोपजोविनां। तदपि ञ्लोकाः;

हिब्रभिन्रौपध्वस्तो विखुतो बहधा मखः ।

इ टापू द्रविणं ग्ह्ययजमानस्यावापतत्‌ ॥

ऋविजां च विनाशाय राज्ञो जनपदस्य च ।

संवव्सरविरिष्ट तदु यतर यन्नो विरिष्यते ॥

दस्तिणशाप्रवणोभ्रूतो am दक्षिणतः खतः |

BATH रचसाग्भागो ब्रहमवेदादसंस्वातः ॥

चतुष्पात्‌ सकलो यन्ञश्चातु्हा तविनिभिंतः।

चतुविषैः सितो मन्तेक्तििगभिववंदपारगेः ॥

प्रायचित्तेरनुध्यानैरनुन्ञानानुमन्तणेः।

Saag यज्ञविश्वं शं सवे ब्रह्मा प्रपूरयेत्‌ ॥ इति ।

तस्माद्‌ यजमानो wafeofacta ततर ब्रह्माणं ठणोयात्‌ |

स fe यन्नन्तारयतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ ५॥

९ अन्‌नानतिरिक्काङ्‌ इति qo, We, टण्व| नातिरिक्ताङ्ग इति ग०। नूना
तिरिक्काङ्ग इति we |
२ HUTT खर Ho च।

१०८ ` मोपथव्राद्मणोत्तरभाग

यन्नो वे देवेभ्य उदक्रामत्‌, न वोदमन्र भविष्यामोति । नंति
देवा waaay, waka नो भविष्यसोति | तं Sear विभेचिरे। स
एभ्यो विहतः(९)न प्रबभूव । ते Hee, न वै न इच्छन्‌ वि-
हतः(९) अलं भविष्यति, इन्तेमधः सम्भरामोति । तं सरछ्जच्तरः |
तं सम्भूलयोचतुरभ्विनौ, इमं भिषज्यतभिति । अश्विनौ वे देवानां
भिषजावभ्विनावध्वयू, तस्रादश्वयू TH स्रत । तष Tara
चतुः, ब्रह्मन्‌ THT प्रचरिष्यामः, CATIA मभिष्टहि, उदातः सामा-
नि गायेति | प्रचरत घश्यमित्यनुजानाति । ब्रह्मप्रसख्ता हि प्रच-
रन्ति, ब्रह्म दं प्रसवानामोे, सबिढप्रसूततायै wh’ तपामि,
ब्रह्म जन्ञानमियम्मिकया ue लग्र इति। घरमे ताप्यमानमुपासौत,
TWAIN श्राहावप्रतिगरवजें surah | wae awe
सख, यद्रपसखचं | यत्‌ ae क्रियमाखस्ग्यलुर्वाभिवदति, aka
तस्य यन्नस्य पारमश्र.ते । य एवं वेद, वेदमिथुने वा एतत्‌ यद्‌
घमः, तस्मरादन्तधा fe) प्रचरन्तयन्तह्दिंता वे fad चरन्तीति |
तदेतदेव भिुनमित्याचच्तते, तस्य यो घर्मः, तच्छिर, वौ शफौ,
तावार्डमो, य उपयमनौके, खोणिकपाले, यत्पयः, तद्रेत, तद म्नौ
देवयोन्यां रेतो ब्रह्ममयं धत्ते प्रजननाये। सोग्निदेवयोनिकरंङ-
मयो यज॒मेयः साममयो TATA आइतिमयः सवेन्दरियः
सम्पन्नो यजमान ऊध्व; खगं लोकमेति । तदाः, न प्रथमयत्ने

९, र fata दूति do | विदत दूति Wot
द WaUTalA Ko |

२ प्रपाठकः १०८

way कुर्वीत, अनुपनामका (९) इ वा एनमुत्तरे यन्नक्रतवो भव~
alfa कामन्तु योनुचानः(\) Saag, तस्य Teste,
आकावै स awafa विज्नायते, अ्रपथिरसा ष्वा एष यज्ञेन
यजते, योऽप्रवग्येण यजते । fat ह वा रतयन्नस्य, यत्‌
waa! तस्पात्‌ प्रवग्येवत्यैव (९) याजयेत्राप्रवग्यंख । तदप्य
षाभ्यनक्ता, चलारि WEA wu

देवाश ह वा WAAAY: संयत्ता आसन्‌ । तेषामङ्ूराणा-
भिमाः पुरः प्रखभिजिता आसन्‌, अयस्मय एथिवो, रजतान्त-
fod, हरिणो द्यो । ते देवाः सङ्घातं सङ्घातं पराजयन्त । तं
विदुः, अनायतना हि वे श्यः, खः ? तस्मात्‌ पराजयामद्य इति
एताः ता पुरः Wagaa, हविधानन्दिव ्राग्ौप्रमन्तरिक्ताव्सदः
ण्चिव्याः। ते देवा अत्रन्‌, उपसदसुपायाम, उपसदा वे AET-
पुरच्यन्तोति । त एभ्यो लोकेभ्यो निरघ्रन्‌, एकयामु पाल्लोका-
देकयान्तरिक्षादरेकया पृथिव्याः तस्मादाहः, उपसदा वे महा-
एरच््यन्तोति । त एभ्यो लोकेभ्यो निता ऋतून्‌ प्राविशन्‌ ।
ते षड्पायन्‌, तानुपसद्धिरेवतुमभ्यो निर घ्नन्‌, हाभ्यामसुभाल्लोकाद्‌
दाभ्यामन्तरिक्षाद्‌ हाभ्यां एथिव्याः। त ऋतुभ्यो निहताः
संवत्सरं प्राविशन्‌ । ते हादभोपायन्‌, तानुपसद्धिरेव daarc-
बिरघ्रन्‌, चतख्मि रसप्माल्लोकाश्चतखूभिरन्तरित्ताचतखभिः एधि-
व्या; ते संवत्सरा निता अहोरात्रे प्राविशन्‌, ते यसाय-

९ Ril तामुपनासका दूति we, ट° च|
₹२ कामं रूपोनुचान इति ख०, Ho च ।
दे प्रवग्येवतेवेति Ao, भा०"ट० च । प्रवग्येतयैवेति Ko |

११० MIAH शोतत्तरभागे

सुपायन्‌, तेनैनान्‌ cam अनुदन्त,(९) यत्‌ प्रातः, तेनाहः ।
TARE सायम्प्रातस्तनमाप्यायते । प्रातःसायन्तनन्तानुपसदह्विर-
वेभ्यो लोकेभ्यो नुदमान श्रायन्‌ | ततो देवा अभवन्‌ परासुराः ।
सर्वेभ्य एवेभ्यो लेकेभ्यो भ्राटव्यन्रुदमान एति, य एवं विहानुष-
सदमुपेति ॥ ७ ॥

न दादशामिनिष्टोमस्योपसदः स्यः waren नि ज्येरन्‌(र)तिसखरोऽ
होनस्य, उपरिष्टादयन्नक्रतुगं रौयानभिषौदेत्‌, यथागुरूभौरो ग्रौवा
नि्रोणौयादात्तिंमारंदत्‌। दादशाद्ीनस्य कुयात्‌, प्रत्य तथेव (र)
सयत्व(य। तिखोम्निष्टोमस्योपसदः स्यः, शान्ताम्निमौ गाय |
ते देवा अ्रसुान्‌(*) दमांल्लोकानान्ववेतुमाटष्णुवन्‌(*५) । तान-
ग्निना मुखेनान्ववायन्‌, यदग्निमनुषट पसदां प्रतोकानि भवन्ति |
यथा क्तेवपतिः Aa न्ववनयन्ति एवभेवे तदग्निना सुखेनेमांल्लीकाः-
नभिनयन्तो यन्ति। यो हवे देवान्‌ साध्यान्वेद, सिहात्यस्े |
TH वाव लोकाः, TATA Sas |W य एवमेतान्‌ साध्यान्वेद्‌,
सिदयत्यस्मे faeragqe । सिद्यात्यस्माल्लोकात्‌, य एवं विददालुष-
सदसुपेति ॥ ८ ॥

अथ यत्राह, TATUM CATALINA, FAW सुब्रह्मख्य-
माद्येति | तदपरेण गाह पत्य प्राङमुखस्ति्व्रनवाव्राम्नोघ्रो(%

१ शआानुरम्तति qo |

x facascfafa wo, ट० च|

द पृत्युत्रथं दति Ge, qo, BoA] पत्यु तथेवा इति म०।

४ असयानिति we | |

५ नाग्बवतमाष्टव्ण वच्चिति Wo | नान्बेतमाषटग्ण,व्निति Zo}

€ तिहञ्नत्यनननाग्रोप्र इति क० | तिषटब्रनवाननागौप्र इति गर)

—~,

२ प्रपाटकः। 222

देवपलोव्या चष्टे एथिव्यगनेः cat वाग्‌ वातस्य wail, सेनेन्द्रस्य
Val, धेना aaa val, प्या पूष्णः पतौ, गायत्री वसूनां
wal, freq रुद्राणां wat, जगत्यादिल्यानां wt, अनुष्टुप्‌
fave पत्नी, विराड्‌ वरुणस्य पत्री, पङक्तिविष्योः पत्रो, दीक्षा
सोमस्य राज्ञः पन्नौति। अतिश्राढठव्यानारोहति, नेनं भ्राठव्या
आरोहन्ति, उपरि भ्राठव्यानारोहति, य एव विद्ानम्नोध्रो देव-
षन्नोव्या चष्टे ॥ € ॥ |

यथा वै रथ एकेकमरमभिप्रतितिष्ठन्‌ THA, एवं यज्ञ TAR
तन्वमभिप्रतितिष्ठन्नेति | पुरा प्रचरितोराम्नोप्रौये होतव्या एतद्ध
वा उवाच वासिष्ठः UAE, स्कं सोम इत्यहो मा Waa

प्रचरत प्रातर्वावाद्यादं सोमं सख्यापयामोति। नास्य सोम

स्कन्दति, a एवं विदान्‌त्‌ सोमं पिवति, WE वसंहास-
न्यामासौनः Wafers Ma पिवति, अहं वाव सवतो यज्नं
घेद, य एतान्‌(९) वेद, न मामेष हिसिष्यतीति । नैनं सोमपौ-
योनपेयो हिनस्ति, य ud विदान्त सोमं पिवति । ava
qe, कस्मा्वमिद मासम्धामासोनः सक्तभिरुपमध्य सोम
पिवसीति। देवताखेव यन्न प्रतिष्ठापयामौोति अत्रवोद्राद्य-
शः | wad विदुषो यस्यैवं विदान्‌ यज्नार्तान्‌ यज्ञे प्रायाथित्त(९)
जुहोति, इेवताखेव ad प्रतिष्ठापयति । amfa प्रतिजुहयात्‌,
सयोनित्वाय | चयस्तिं शदे यज्ञस्य तन्व इतिः रएकाब्र्रिं गत्‌-

€ ANA
स्तोमभागाः, afu सवनानि, यन्नश्तुधः, स्तोमभागरवंतत्‌
| "क ाीणीणणणणणकी

९ एतामिति Go, Fo, इ०, F |
२ urafafatafa qo, ° च ।

\

११२ गोपथत्राद्मणोत्तरभागे

स्तोमभागान्‌ प्रति प्रयुङङ्, सवनेः सवनानि, THA TH, सर्वा
वा अस्य AWS तन्वः Vga भवन्ति, स्वां AAT: Wal ्रवर्डा
देवस्य सवितुः प्रसवे ह्यते स्ततेति | aad सविता देवेभ्यः
परासुवत्‌ cays, सविदढप्रस्ता एव स्तुवन्‌ way प्रध्यन्ते
ह वा अस्य स्तोमाः, यन्न ऋध्यते, यजमान Waa, प्र जाया ऋ-

ध्यते, WRT ऋध्यते, ब्रह्मणे यस्यैवं विदान्‌ ब्रह्मा भवति ॥१०॥
देवाश्च इ वा APTA, ते देवाः समावदेवा aH कुर्वाणा
आसन्‌, यदेव देवा अकुवेत, तदसुरा अ्रकुवेत, तेन व्यावत्तमग-
च्छन्‌(१)। ते देवाश्रव्रवन्‌, नयतेमं यन्न तिर उपथ्चसुरेभ्य स्तेस्वा-
we इति । तमेताभिराच्छायोद क्रामन्ति, aa fa यज्ञे समिधः
. खादेति। तन्तिर उपसुरेभ्यो यज्ञमतन्वत, तमेषां यज्ञमसुरासां
AAA, AMAA अभवन्‌ परासुराः। स य एवं विहांस्तिर ot
ACW यन्न तनुते, भवत्यासमना परास्याप्रियो आराठव्यो wala
तेरेव eae sags’) चतुभिशतुभिरन्वाख्यानं year
प्रातरनुवाकस्व APA, एतावान्‌ वै यन्नः, यावानेष away
बे, स यज्ञो भवति, AN TAT, | WALA ज॒हयात्‌, पुरस्ताद्‌
SIMS | एष इ वे प्रत्यक्तं दादणाहः, तमेव आलम्ब एतैरेव
जुहयात्‌, पुरस्ताद्‌ Saat | एषा ह वे vars Aen, ताभे-
बालभ्येतेरेवातिष्यमभिखथेत्‌, यज्ञन यज्नमयजन्त Sat इति ॥११॥
यत्र विजानाति, ब्रह्मन्‌ सोमोऽस्कत्निति । तमेतयालभ्याभिम-

९ वावत्तमगच्छत्चिति भ °, So च।
R इत्यन्न दति इ०।

२ प्रपाठकः | । ११३

न्यते, yea: सविता वन्धोनुनः८९) ददानम उपवाच्यो

af, वि यो cat wafa(’) मानवेभ्यः eat अवर द्रबिख यथा
दधदिति । ये श्रग्नयो अष्छन्तरिति सप्तभिरभिजशोति । यरेवा-

wider भवति, तदैवासतदम्नौ सखगाकरोति । अग्निहि qa-

atat(®) efaat प्रतिष्ठा । अथ विष्य वेप्रषान्‌ होमान्‌ gare,

cae । या रएवास्याभिषूयमाणस्व विप्रुषः स्कन्दन्ति,

अश्व ता रवास्यैतदाहवनौये खगाकरीति। श्राहवनौयो

argatat प्रतिष्ठा । यसे दष न्दतीति, स्तोको वै ea

यस्ते अशर्वाइच्युतो धिषणाया उपस्थादिति, बाडभिरभिच्यत-

शरपिषवणाभ्यामधिस्कन्दन्ति । अध्वर्यो qed: पवित्रात्तत्ते
जुहोमि मनसा वषट्‌ क्तमिति, तयथा, wea wrerad

हतमेव भवति ॥ १२ ॥

ऋषयो वा इन्द्र Wat नापश्यन्‌ । तं वसिष्ठ एव waa
मपश्यत्‌ । -सोऽविभेत्‌, इतरेभ्य ऋषिभ्यो मा प्रवोचदिति ।
सोऽव्रवोत्‌, aru cafe, यथा aqgafeat. प्रजाः

प्रजनयिष्यन्ते(५), Saree ऋषिभ्यो मा प्रवोचदिति। . तस्मा

एतान्‌ स्तोमभागानुवाच । ततो वसिष्ठपुरोहिताः प्रजाः प्रजा-
यन्त। स्तोमो वा एतेषां भागः, तरस्तोमभागानां स्तोमभा-

१ वन्द्योडन इति Go, wo, यच ।

९ fa at रत्राभजतौति So. Ho, Fo |
ह सुक प्ोनामिति Bo, चः, Ho च।
४ प्रजनिष्यक्तो इति ao |

q

११४ गोपधब्राद्मणो्तरभागे

aime wade wie वेति, war मनुष्याः, wae
एव यन्न प्राह । अनितिरसि सन्धिरसि प्रतिधिरसौति, ज्रयो
a लोकाः लोकेष्वेव यन्नं॒प्रतिष्ठापयति। विषटन्मोसौति,
इष्टिमेवावरन्धे | प्रावोस्यङासीति(९), मिथुनमेव करोति ।
उभिगसि प्रकेतोऽसि सुदितिरसौति, wet वसव caren
र्द्रा दादशादिल्या वाम्‌ दाचिंशौ सखरस्रयस्तिशस्यस्तिशदेवा
er एव यन्न प्राह । ओजोसि पिढभ्यस््ेति, - बलमेव. aq
पिटननुसन्तनोति । तन्तुरसि प्रजाभ्यस््वेति, प्रजा एव पशू-
ननुसन्तनोति | रेवदस्योषधौभ्यसत्वे ति, arated aw प्रति-
छापयति। एतनाषाडसि पश्भ्यस्त्रेति, प्रजा एव पशूननु-
सन्तनोति। अभिजिदसौति, वचो वे षोडशौ, व्याहत्तोसौ
वजः, तस्मादेषोन्ये व्याहत्तः। नाभुरसौति, प्रजापति wa
दशः, प्रजापतिभेवावरुन्धे ॥ १२ ॥

अधिपतिरसि धरुणोसि सध्सर्पोसि वयोधा असोति(९),
प्राणोपानः Bataan वे युरुषमकरन्‌ । प्राणनुपेति,
प्रजात्या wa चिहदसि प्रहदसि खहदस्यनुहठदसोति, भिय॒न-
मेव करोति । आरोद्धोसि प्ररोदोासि(२) सरोष्टोस्यनुरोदोसौति,
प्रजापतिरेव | वसुकोसि वस्यष्टिरसि वेषयोरसोति(५), प्रति-
गत्वं । रश्मिरसि aaa लेति, चयो वै देवाः देवेभ्य एव

१९ प्रावौखदासौति इति ae |
९ वथोधासौति Fo, Xe, च |
द प्रारोदोसि इति क० |

४ हषश्रोरसो ति He |

२ प्रपाठकः | १११५

हितिरेव ।.. अक्रमोसि सडःकमोस्यत्‌कमोस्य क्रान्तिरसोति,
ऋदिरेव(९)। यव्यदै सविता देषैभ्यः प्राख्वत्‌, तेनाश्ुवत्‌(र)
सविदप्रसता एव स्तुवन्‌ न्धुभुवन्ति (९)। sed स्तुतेति,
weufaal आद्किरसो देवानां ब्रह्मा । तदनुमल्ये at भूजेन-
दिति, प्रातःसवन ऋभ्भिरेवोभयतोथवक्किरोभिगैसाभिगुसे
स्ततेतेव ¦ ओं भुषो जनदिति, माध्यन्दिने सवने यलुभिर-
बोभयतो्रवाक्किरोभिर्मभाभिगीतेस्ततेयेव । ओं खजंनदिति,
ढतौयसवने सामभिरेवोभयतोधरवङ्गिरोभिर्गुसाभि गुं Teas ।
अथ ATA SHA: HSM वाजपेयोतिराज्ोऽपसो्यामा वा स्यात्‌;
walfa: स्वाभिरत we व्याहतिभिरतुजानाति । चों awa:
खजं नदधत्‌ RACKET महत्तच्छमोमिन्द्रवन्त Wala, Taras
गायत शेन्द्रा स्तत waa! इन्द्रियवान्‌ न्यदिमान्‌(*) वभशौोयान्‌
भवति, यं णं षेद, यथैवं विदान्‌ स्तोमभागें जते ॥ १४॥ `

यो इ वा rama प्रतियतारश स्तोमभागान्‌ विद्याच(९)
विष्र्धमानयोः सहतसतोमयोः, ब्रह्मास्यास्ततोषे स्त॒तोजं स्तुतदेवस्य
सवितुः सपे avafa वः प्रजापतिं वो वस्न्वो देवान्‌ र्द्रान्वो

[क्क रपि ५

९ ऋषधिरोवेति Go, to, Fo FI
९ तेनाध्रूवन्‌ दति ae | |
द fey ata दरति खर ग, च) azy वतोति ae |
४ वाभूजेगदिति इति ख° ग, च । <
४ रन्ियांस्सतेत्यबेन्दरियावानुद्धिमान्‌ इति खर। सेन्र्यारथेत्येबेन्दरियवान्‌
न्युधिमानिति च” |
& fasqrafa ae |

११६ गोपघव्राह्मरोत्तरभागे

टेवानादित्यान्वो देवान्‌ सराध्यान्वो देवानाष्याग्बो देवान्बिश्वान्नी
देवान्‌ wart देवान्िष्डतस्परि हवामहे जनेभ्बोस्माकन्न-
स्त॒ केवल इतः कणोतु वम्‌, इत्येते ड वा भरायताख प्रतिय
ताख स्तोमभागाः, ताश्ञन्रपययंपरि परेषां ब्रह्माणमवैन्वेत(र) |
तत रखषामधःशिरा ब्रह्मा पतति, ततो am, ततो यन्नमानः।
यजमानेऽपःशिरसि पतिते स डेगोऽधःशिराः पतति । | aferaw
यजन्ते देवाश्च हवा असुरा, सहतसोमो यजन्नावतगुताम्‌ |
aa वस्मतिराङ्किरसो देवानां ब्रह्मा, स ्रायतार्दख प्रति-
यता स्तोमभागान्‌ जपन्ुपर्यैप्यंसुराणां ब्रह्माखमषेचे-
त । तत॒ एषामधःशिरा ब्रह्माऽपतत्‌, ततो aw, AAT
दति॥१५॥

` देवा यज्नं पराजयन्त, तमाग्नौभ्रात्यनरुपाजयन्त, तदे तद्ज्न-
स्यापग्ाजितं, wera यदाग्नोभ्राधिष्णगनज्िह्रति | तत waa
खनस्तशते पराजिव्ये । अप खलु वा एते गच्छन्ति, ये वहिष्यवमानं
सपन्ति । वहिष्यवमाने qa आह Tatty, अग्नोन्वि्ठर, afe-
wee, पुरोडाशानलसूकुविति। यश्रभेवापराजित्य सुनस्त-
न्बाना भायन्त्यद्गारं च सवने विहरति, शलाकाभिस्त॒तौयसवनं
सशक्रत्राय | अधो सम्भवतेवभेवेतत्‌, दक्षिणतो वै देवानां यज्नं
रक्तांस्यजि्घांसन्‌, तान्याम्नोध्रेणापान्नत । तस्मादक्िणामुखस्ति-
छत्रम्नोत्‌ प्रलयाखावयति, यज्नस्वाभिजित्ये cra
रक्षसामपश्त्ये ॥ १६ ॥

९ ब्रह्याणमव्चते इति wo |

` २ प्रपाठकः | | ११७

- तदाइः, अध कस्मात्‌ सौम्य एवाध्वरे प्रहताइतीज द्वति, न हवि-
as इति । रक्तता वा एषा देवयज्या, यदवियेन्नः | अध Baa
ATA एषा देवयज्या, यत्‌ सौम्योध्वरः, तसात्‌ सौम्य एवाध्वरे
प्रठताहइतोज्ञद्ति | लुष्टो वाचे भूयासं जुष्टो वाचस्पतये देवि
वाग्‌ यद्ाचो मधुमत्तमं, AHA धाः खादहा वाचे GTS वाच-
WAI खाहा Alaa खाहा Waal इति, परस्तात्‌ खाहा-
कारेण जुष्टोति। AME अत TEAST यन्न वहति ।
मनसोन्तरा(\), मनसा हि मनः प्रौतम्‌। तदु हैके सपघाइतीचंन्न-
ति, wa छन्दासि प्रदत्तानि प्रतिमन्वमिति वदन्तः । यथा भेख-
ला पयस्यते fae चाभेध्यस्य च विहतये, एवं हवेते arom,
मेध्यस्य च fret यन्नस्य विव्ये । प्राचीनं हि धिष्येभ्यो
देवानां लोकाः, प्रतीचोनं मनुष्याणं । तस्मात्‌ सोमं पिवता
प्राञ्चो fram नोपसप्यीः | जनं छयेतदेवलोकं शु ध्यारोहन्ति,
तेषाभेतदायतनं Wear च, aerate च सदश्च । तद्योऽबि-
दान्‌ सञ्चरति, श्रात्तिंमाच्छति। wa यो विदान्‌, सञ्चरति,
न स धिष्णीयामात्तिमाङति ॥ १७॥ |
प्रजापति AM, तस्मिन्‌ सवं कामाः सर्वा इष्टीः सवंमख ततव |
AS SA गोप्तारः, यदिष्ण्मीयः, तान्‌ सदः प्रष्स्यन्‌(र) मस्करोति,
नमो नम इति । न हि नमस्कारमतिदेवाः, ते ह नमसिताः कत्ता
रमतिखजन्तोति। तत एतं प्रजापतिं यन्न प्रपद्यते, नमो नम

१९ मनसौत्षरामिति Po |
९ प्रपस्यत्निति ख० |

११८. WIAA णोत्तरभाग

sfai न fe नमश्कारमतिदेवाः, स तत्रैव यजमानः सर्वान्‌
कामानाप्नोति सर्वान्‌ कामानाप्नोति ॥ १८॥

यो तै सदस्यान्‌ गन्धर्वान्वेद, न सदस्यामत्तिमाच्छंति । सदः
्रखु्न्‌(रत्रूयादुपदर्ट नम इति, अग्ने KET, तस्मा उ एवात्‌मानं
परिदधाति सवमायुरेति न प॒रा जरसः प्रमौयते। य एवं वेद, .
सदः प्रप्य त्रूयादुपयोतरे नम इति agate saa, TAT उ
एवालानं परिदधाति सर्व्बमायुरेति न पुरा जरसः प्रमोयते,
एवं वेद्‌ । सदः प्रसरन्‌ ब्रूयात्‌, अनुख्यातरे नम इति, आदित्यो वा
शअनलुख्याता तस्मा उ एवातानं परिदधाति सन्बेमायुरेति न पुरा
जरसः प्रमौयते। ATA वेद्‌ सदः Weal Fara, उपद्र नम
दूति । ब्राह्मे वा उपद्रष्टा, तस्मा ऊ एवाानं परिदधाति
सर्वमायुरेति न पुरा जरसः Walaa | य एवं वेद्‌, णते वे सदस्या
गन्धर्वीः, स एवमेतान्‌ सदस्यान्‌ गन्धवानविद्वान्‌ सदः प्रसपति,
स सदस्या मार्तिमाच्छति, अथ यो विदान्‌ सञ्चरति, न सदस्या-
मार्सिमार्व्दति | एतेन इ ख वा आङ्गिरसः Wa सदः Taig’,
ते न सदस्यामार्तिमाच्छन्ति। अथ यान्‌ कामयेत न सदस्वा-
मास्सिमाच्छयुरिति। तेभ्य एतेन स्व" सदः परित्रूयात्तेन
सदस्यामा्तिमा्छन्ति। अथ यं कामधेत प्रमोयतेति, तभेतेभ्ब
Saad Walaa ॥ १९ ॥

ताडः, ACA AMA कस्मात्‌ ATAA प्रातःसवनं प्रखितानां
प्र्न्रादन्द्रोभ्यां यजतो होता चैव ब्राह्मणच्छसोच। इदं a
सोम्यं मध्विति dat यजति। इन्द्रता दषम वयमिति

१ प्रखपंस्येति ख० । प्रखपस्यत्निति Ke |

२ प्रपाठकः | ११९

ब्राह्मणाच्छंसी | नानादेवत्याभिरितर। कथं तषामैन्द्रियी
wafer’) | faa’ वयं इवामष दरति, मेतावरुणो यजति |
वरुणं सोमपौतय इति, यदै किच्च पीतवत्‌, ace रूपं, तेनेन्द्र
प्रौणति। मरुतो यस्य हि wa इति, पोता यजति।
ससुगोपातमो जन इति, इन्द्रो वे गोपाः, aex रूपं,
Aare प्रीणाति । wat पन्नोरिद्ावदहेति, नेष्टा यजति । ae
सोमपोतय इति, यदे किच्च पौतवत्‌, तदेन्द्रं रूपं, तेनेन्द्र
प्रीणति | उक्षान्नाय वशात्रायेत्याग्नीप्रो यजति। सोमण्रष्टाय
वेधस द्रति, इन्द्रो वे वेधाः, तदेनदरं रूप, तेनेन्द्र प्रौीराति।
प्रातथावभिरागतं देवेभिजन्या(र)वस्‌, caret सोमपोतय इति |
सखयं सदा अच्छावाकस्येवसु हेता Chea भवन्ति, यत्राना-
देवत्याः, तेनान्ा देवताः परौणाति । यदायत्राः, तेनाग्नेय्यः,
तस्मादेताभि स्तयमवाप्तं भवति ॥ २०॥ |
ते वै खलु सवं एव माध्यन्दिने प्रखितानां प्रत्यत्तादेन्द्रौभि-
यजन्ति, अभिढटण्वतोभिरेकेपि ati सोममभि aqaac-
इति, होता यजति। सङम्पाहि य ऋजोषो aaa इति,
नेवावरूशः | एवा पाहि प्रथा मन्दतु तेति, बाह्य णशच्छधसौ |
श्रार्वाङहि सोमकामन्लाइरिति, पोता । तवायं सोमस्बमेद्य- `
afefa, नेष्टा इन्द्राय सोमाः प्र दिवो विदाना इति, अच्छा-
वाकः भ्रापूर्णो अरस्य कलशः खाहेति आम्नोभ्रः। एवमु हेता
अभिटणवसेा भवन्ति। इन्द्रो वे प्रातः सवनन्राभ्यजयत्‌, स

९ भवतीति इति Ao |
RAM इति खण Wo, च| Bl Sha Wo so qy

१२० गोपघनब्राह्मणोत्तरभागे

एताभिर्मीध्यन्दिनं सवनमभ्यणवत्‌, तद्यदेताभिर्माध्यन्दिनि
सवनमभ्यटणवत्‌, तस्मादेता अभिटणवल्यो भवन्ति ॥२१॥
` तदाडः, यदे नद्राभवं ठतोयसवनमथ कस्मादेक एव टत यसवने
प्रखितानां प्रल्यत्तारेन्द्राभेव्या यजति । इन्द्र भुभिर्वाजवद्धिः(९)
समुल्तितमिति Waa नानादे वत्याभिरितरे कथं तेषा मेन्दराभव्यो-
भवन्ति | इन्द्रावरुणा त पाविम्रुतमिति मेत्रावरुणो यजति ।
युवो रधो अध्वरो देववोतय इति, बहनि वा ह तद्भूणशं
ङूपम्‌ । इन्द्रश्च सोमं पिवतं aeaa इति ब्राद्मणच्छसो
यजति। आवां विशन्तिन्दवः arya इति, बहनि वा ह
तदृभूणां रूपं । श्रा वो वहन्तु सप्तयो cage इति पोता यजवति।
रघप त्वा नः प्र जिगात बाहभिरिति, बहनि वाह तद्भूणा
eal अमेव नः सुहवा at हि गन्तनेति नेष्टा यजति । गन्त-
नेति, बहनि ate तदभूणां रूपम्‌ । इन्द्र(विश frat , मध्वो
अस्येत्यच्छावाको यजति । आ वामन्धासि मदिराख्यग्मवरिति,
बह्कनि वा ह तदुभूणां रूपम्‌ । दमरस्तोममहंते जातवेदस द्या
wai यजति रथमिव dae मामनौषयेति, बहनि वा इ तदभूशां
रूपम्‌ । wageat शनद्राभग्यो भवन्ति, यत्नानादेवत्वास्तेनान्या
देवताः प्रोणाति | यदु जगत्‌ प्रासाहे जागतमु वे ठतोयसवनं
ढतोयसवनस्य TAL ॥ २२ I
विचक्षणवतीं वाच भाषन्ते(र) च नसित वतीं । विचत्तयन्ति
ब्राह्मणं च न सपन्ति, प्राज(पत्य सत्यं वरन्ति। wae Aaa सत्य

९ वाजमभिरिति we |
२ भाषते दति a | 1

३ प्रपाठकः | ` ` १२१

AAA | तस्मादाइराचक्ताणमन्द्रागिति() । स यदादाद्रा्त-
भिति। तथाहास्य aeufa, ययु वै खयं वे ृष्ट(र) भवति, न
बहनां जनानामेष अदधाति । तस्माहिचक्षखवतौं वा भाषन्ते
च न सितवतीं | सत्योत्तरा दैवेषां वागुदिता भवति ॥२३॥

संठतयन्नो वा एषः, यदशेपूर्खमासो। कस्य वाव देवा
यन्नमामच्छम्ति, TAA aA! बहनां बा एतत्‌ यजमानानां
सामान्यमहः। तस्पात्‌ Gate: परिग्टह्टोयात्‌ । यो हवै
पूवदयदेवताः परिग्णह्वाति, तस्य श्वोभूते यन्नमागच्छन्ति।
त सादिहव्यस्य चतख ऋचो जपेत्‌ । anfaa हि मन्यन्ते, साम
खव सतत इति, यन्नो यज्ञन WaT ॥२४॥

इत्यधर्वषेदोत्तरमोपधत्राद्यणस्य fea: प्रपाठकः समाप्तः ॥२॥

कनि ED

अथ उतोयप्रपाठकः।

MA | Qaara बे वषट्‌ कारः | यदषट्‌ करोति, दे वपाते णेव
तषश्टेवतास्तपयति। अघो यदाभिटषन्तो रभिसंस्धं(र) तपेयति,
एवभेतरेवतास्तपयति | यदनु वषट्‌ करोति, त यथेवादीऽष्वान्वा

(at वा पुनरभ्याघारं तपयति | एवमेव तदेव तास्तपयति, यदनु

९ आचक्षशमदागितोति we |
९ रिष्टिमिति Se |
इ टप्यन्तौभिरभिखं ख्यमिति wo |
४ अश्रा वति ट० |

त

१२२ गोपथत्राद्मणोतत्तरभागे

वषट्‌ करोति | इमानेवाग्नौनुपाखत इत्या इधिंष्णयानध कस्मात्‌
पूवंस्ित्रेवाग्नौ gqufa पूवेस्मिन्वषट्‌ करोति । यदेव सोमखा-
मने वौहोति अनु वषट्‌ करोति, तेनेव वषट्‌ करोति, धिष्णयन्‌
प्रौणाति। अथ संखितान्‌ सोमान्‌ waaay: । येषां
नानु वषट करोति, तदाः, at नु सोमस्य खिष्टक्डाग इति |
यदेव सोमस्याग्ने Asay वषट. करोति, Aaa संखितान्‌
सोमान्‌ भकच्चयन्तोत्वाहइः। स उ एष सोमस्य खिष्टकद्ागः,
यदनु वषट्‌ करोति ॥ १॥ ,

व्यो वे वषट्‌कारः। wa’) feed मनसा ध्यायन्‌
वषट्‌ gong | तस्िंस्तदचखमास्थापयति । षडिति वषट्‌करोति |
षदा ऋतवः, ऋतुनामास्ये । वोषडिति वषट्‌ करोति | असौ वाव
वौ ऋतवः षट्‌, एतमेव aequreurfa, ऋतुषु प्रतिष्ठापयति |
तदु ह ae, वै त एतानिव(र) एतेन षट्‌ प्रतिष्ठापयति ।
areata प्रतिष्ठाता, अन्तरिक्ष एथिव्यां, प्रथिव्यषु, sr:
सत्येन, सत्य ब्रह्मणि, ब्रह्म तपसि । इत्येता wa तंहेवताः
प्रतिष्ठान्धाः प्रतिष्ठन्तौरिदं सवेमनुप्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया पशमिः, य एवं देव ॥ २॥

वयो वै वषटज्ञाराः, वो धामच्छदलः(२)। स यदेवोचेवेल-
वषट्‌ करोति, स॒ वखस्तम्त(*) प्रहरति feud श्राटव्याय, बधं

९ wafafa गण, qo, We FT!
२ एतानि वा इति ० |
2 धामसटक्तं इति Ao |
४ वक्रस्तन्त्रमिति wo, zo च।

2 प्रपाठक, | १२२

योस्य var, तस्मै (स्तरोतषे(९)। तस्मात्‌ स अ्ाटव्यवता(र)
वषट्‌ GS | अथ यः स यः सन्ततो निहौणच्छ (२) खधामच्छत्‌ः
तन्ते प्रजाश्च पशवशानुपतिष्ठन्ते। तसात्‌ स प्रजाकामेन TT
कामेन वषरुछत्यः। अध येनैव षट्‌ परारभरोति,() स wat
` रिक्चामाने(५) रिणक्ति यजमानस्य । पापीयान्‌ वषट्‌कत्तों
भवति, पापोयान्‌ यस्मै वषट्‌ करोति । तस्मात्तस्या शाब्रेयात्‌ |
किंखित्‌ स यजमानस्य पापभद्रमाद्वियेतेति ह स्माह, योस्य वषट्‌
कती भवति, Sadat यथा कामयेत तथा Fa कामयेत
अचैवानीजानोभूत्तयैवेजानः स्यादिति । यथैवास्य ब्रूयात्तये-
बास्य वषट्‌कु्थात्‌। समानभेवेनं तत्‌ करोति, यद्धामयेत
afar स्यादिति । उनचैस्तरामस्यचै मूयानौचेस्तरावषय्‌(९)
कात्‌ ¦ पापोय्सभेवेनं aq करोतिः यं कामयेत चयान्‌
स्यादिति। नौचैस्तरामस्यचं ब्रूयादुक्चं स्तरान्वषट्‌ Fig,
ओेयारसमेवैनं तत्‌ करोति, fra wad तच्छरियमाद-
धाति॥२॥

यस्यै देवतायै इविग्डैहौतं स्यात्‌, तां मनसा ध्यायन्‌ वषट्‌

९ योदय GHGS स्तरोतस्वे इति ० | ate स्तप्रणी wae इति मम.
Go च!

रे. भादटयाप्त दति We, ट च|

२ निद्ाश्च्छदिति a |

४ येनैव वषट्‌ TOW) ति इति 2०। येनैव षडपराप्रौतोति ग०,ब० भार च.

४ रिणशक्तधाव्मानमिति ae, ट० च|

€ नोचैखलरान्‌ वषडिति ao we co a

१२४ गोपयव्राद्म णोत्तरभागे

qa | सात्तादेव agaat प्रणति, प्रत्य्तादेवतां परि-
walla! संतत चा वषट क्त्यः सन्तत्य सन्धौयते प्रजया-
पश्भिः, य एवं asus a

TH वे वषटकारः। स उ एष wea’) शांतोदौदाय |
तस्य इ न सर्वं एव शान्ति वेद नो प्रतिष्ठां | तस्मादाप्येतहि भूया-
निव wet, तस्य हेषेव शान्तिरेषा प्रतिष्ठा, यद्ागिति । वषट्‌-
रत्य वा गित्यनुमन्तयते, वषर कार मा Ai THA AE AI WAS
बहता मन उपद्कये व्यानेन TaN प्रतिष्टामि, प्रतिष्ठां गच्छन्‌
प्रतिष्ठां मा गमयेदिति, तदु ह ane, दौर्धभेबैतत्‌ सदः
Mis! TE We दत्यलुमन््रयेत, were हइ वे wa
वषट्कार प्रियतमे तन्वौ प्रियाभ्यामेव तत्तनूभ्यां सम्ैयति ।
प्रियया तन्वा waa, य एवं वेद्‌ ॥ ५॥

TRA हवे प्राणापानौ च वषटकारः, ते वषटक्षलेवष्‌-
कते व्यत्‌ क्रामन्ति | ताननुमन्तयते, वागोजः सङ went मयि
प्राणापानाविति। वाच चेव तत्‌ प्राणापानौ च होता wats
प्रतिष्ठापयति, स्वंमायुरेति, न पुरा जरसः प्रमोयते, य एवं वेद ।
शत्रो भव द भ्रापौोत इन्द्रो पितेव सोमसूनवे सुशेवः । Waa
सख्य उरु शध्सधोरः प्रण आयुर्जोवशे सोम तारौरित्याननं
प्रल्यभिख्श्ति, ईश्वरो वा एषो wafer यजमानस्यायुः प्रल्य-
विहन्त्॑मनरिहन्माभक्षयेदिति | तद्यदेतेन प्रत्यभिखगति, ्रायु-
रेवास्मे तत्‌ प्रतिरते । श्राप्यायस्वसंते पयाध्सौति हाभ्यां चम-
सानाप्याययन्दभिरूपाभ्यां | यद्‌ यन्नेभिरूपं, तत्‌ TT € ॥

९ पराहत दति we |

र प्रपाठकः। ` १२१५

प्राणा वा ऋतुयाजाः, तद्यदतुयाजेश्वरन्ति, प्राणानेव त यज-
माने दधति । षडतुनेति यजन्ति, प्राणमेव तद्यजमाने दघति।
चत्वार ऋतुमिर्थजन्ति, अपानभेव त्यजमाने दधति । दिक्छतुने-
ति उपरिष्टाद्‌, व्यानमेव तद्यजमाने दधति । स चासुसम्भृतस्तरधा-
विदतः(), प्राणोपानो व्यान दति। ततोऽन्यत्र गुणितस्तथाद
यजमानः, सर्वमायुरेत्यस्मिक्लञोक आर्भोत्याप्रोत्यषटतत्वमस्तितं खे
लोके । A AT Ta प्राण एव, यदतुयाजाः । -तस्मादनवान(९)
ततो यजन्ति(र), प्राणानां सन्तत्ये। सन्तता इव WA प्राणः |
अधी WA वा ऋतुयाजाः | सर्टस्थानुवषटर्‌कारः | योतानुव-
षट (*) gary, असध्टस्ितादतुन्‌ स स्थापयेत्‌ । यस्तं तचत
ब्रूयात्‌, असध्टखिता़तुन्‌ समति्ठि । यो दुःखमनुभविष्यतौ-
ति ५), शत्तथा स्यात्‌ ॥ ७॥

ACTS, AAT थच्चदौता यत्तदिति, मेत्रावरुणो Ws Tar
ति, अथ कस्माददाढमभ्यः wan होवाशसिभ्यो होता यक्तदोता
यक्तदिति(९) प्रे्यतीति । ava होता, वाक्‌ सवं ऋत्िजः, वाग्‌
यत्तदा ग्‌ यत्तदिति । अथो Wa a एते सप्तदोतारोपि वा
ऋ चाभ्युदित, सपहोतार ऋतुथा यजन्तोति 1 wa य उपरिष्टाद्‌

एक्क ee ee
q विदत इति म०। fafen इति ae |
rn

₹ तस्माद्न्वानमिति We, So च।

ट यजतीति Ao |

ट योक्कानुवषडिति ग०, च>, Wo, Zo च ।

५. दुःखम भविष्यतीतोति Fo, Wo, Zo च।
६ खो वाशंसिभ्यो होता यचदितोती ae |

१२६ गोपथब्राद्मशोन्तरभागे

want, संवत्सरः प्रजापतिः, प्रजापति्यंश्नः। स योत्र मक्त्य
TA AT AM, अशान्तो भक्तो नानुवषर्‌ क्त आमानमन्त-
cara जो विष्यातौति। तथा हास्याद्यो(९) वे भक्तयेत्‌,(र) प्राणो
दादशचंजामितायै, ते वै दादश भवन्ति, दादश = वै मासाः,
भक्तः प्राण श्रामनमन्तरगादिति | तथेव इह भवति लिम्पेदिति
वाव fawua(®) त हिदेवत्येषु(*) देति, तदु aa शासन बेद-
यन्ते(५) अथ यदस व्यभिचरतो नानान्धोन्धमतुप्रपद्य ते Teta ।
तस्माटतुऋतुनौनुप्रपय्येते ॥ ८ ॥

प्रजापति यत्‌ प्रजा अजत, ता वै तान्ता अजत । ता
हिष्धारे रेवाभ्यजिप्रत्‌ । ताः प्रजा अमारन्‌(९), तदध्यते वा एत-
aM . यदवींषि पच्यन्ते । यत्‌ सोमः; सुयते, यत्‌ पश्रालम्यते,
दिष्ारेख बा एतत्‌ प्रजापतिहिं तमभिजिप्रति, यज्नस्याहतायै
Care ara वौथवत्तया इति । तस्मादु हिङ्क्रियते,
तस्मादु य एव पिता पुष्राणां सक्ति, स Set भवति, प्रजाप
fafé तमभिजिघ्रति। यच्छकुनिराण्डमध्यास्त() यत्र सूयते,

१ दखद्यद्तिङक०,य्ण्च।

९२ भकदिति we |

२ जिघ्र तनति qo, We, ट च)

४ तद्धिदेव तेषु इति a, Wo, ट०, च| तदिव तेष इति Ro |
४ तदु्रशासनं वेद्यते इति To |

q अप्वमारन्‌ दूति wo | अखमारब्रिति wo |

© यज्गस्पारततायै इति च०, We च |

८ मध्य शास्ते इति Ao |

™~.

रे प्रपाठकः | १२७

afe सापि हिड्णोति। भरथो cere, महिं वौ(\) crew
Va गेयमपश्यत्‌। तदेतद्यन्नस्याग्र गेयं, afeer! तं
eae ऋयधाह्रवन्‌, वसिष्ठोयमस्त, यो नो यन्नस्याग्रे गेयमद्रा-
गिति(९)। ataawara गेयं, यदिष्कारः। ततो बे स
देवानां अष्ठोभवत्‌। ये न वै ae. तेन वसिष्ठः। तस्माद्‌
यस्मिन्वासिष्टो ब्राह्मणः स्यात्‌, त दकिणाया नान्तरौयात्‌ । तथा
era प्रीतो feera भवति। अथ zara eat ऋषयश्च
यद्क्साभे अपश्यन्‌ । तं EAA’) अपश्यन्‌ । FIA ्प-
WA, तत Vas Wa टोहमदुहन्‌ | ते वा Ua दुग्धे यातयाम,
य ऋक्साभे । ते हिहगरे रेवाप्यायेते । हिङ्ारेण वा ऋक्‌-
सामे आपौने यजमानाय दों दुहाते । तस्मादु हिष्कत्याष्वयवः
सोममभिषुणुन्ति । हिष्क्योद्रातारः साम्ना स्तुवन्ति । डिद्धत्यो-
qn wate कुवन्ति fewaraatt awa gate
तस्मादु fefgad । प्रजापति तमभिजिप्रति | अथो खला-
डः, एको वै प्रजापतेब्र॑तं विभक्तिं गौरेव, तदुभये पशव
उपजोवन्ति, ये च ग्राम्या ये चार्था इति ॥ < ॥

टेवविशः कल्पयितव्या इत्याहः, छन्दसि प्रतिष्टाप्य्मिति ।
शध्सावोभिल्याद्नयते, प्रातःसवने ATACT | शंसावो देषैत्यध्वयुः
ufazufa । पञ्चाक्षरं तत्‌ अर्टात्तरं सम्पद्यते अरष्टात्तरा

१ मड टषिर्वेति Go, ग०, च । मद WIA We |
२ गेयमख्याद्रागिति eo |
eS wa <a |

WAG गोपथन्राह्मणीत्तरभागे

धे गायो, गायतौभेवैतत्‌(९) | पुरस्तात्‌ प्रातःसवने चीकुपता(र)
VHA ATTN, शस्त्वा चतुरकच्षरमोमुकघशा Teer:
प्रतिग्टणाति। चतुरक्षरं तत्‌, अष्टारं wea | wera
वै गायत्रो, गायत्रौमेवेतत्‌ । उभयः प्रातःसवने Sheva
(रोमघ्वर्य्यो शं सावोभित्याहयते। माध्यन्दिनि षड्क्तरेण शंसा
वो दैवैत्यष्वन्युः प्रतिष्णाति । पञ्चाक्षरं तदेकादभाक्चरं सम्प
adi एकादयाचत वै विष्टुप्‌, चिष्टभभेषेतत्‌ । पुरस्तान्‌
माध्वन्द्नि चोक्तपता(*मुक्धं वाचीन्द्रायेत्याह, शस्त्वा TAT
yA aaa: प्रतिग्टणाति | पञ्चाचरं तदेकादणाच्रं
aga । एकादशा चरा वे freq, विष्टभभेवेतत्‌ । उभयतो
माध्यन्दिने Sarre") मध्वर्यो शरुशरसावोभित्याद्यतं | ठतौ-
सवने सपा्षरे ए शटःसावो दै बेत्यष्वयः प्रतिग्टणाति | पच्चात्तरं
तडादशात्तरं सम्पद्यते | दादशात्तरा वै जगती, जगतीभेतैतत्‌ ।
प॒रस्तात्त॒तोयसवने चौक्तपता(९)सुकूषं वाचीनद्राय देवेभ्य इत्याह,
शस्त्वा नवात्तरमोमुक्घशा versa: प्रतिष्टणाति । चास्रं
तद्‌ दादभाच्चरं AMA | दाशाक्चरा वै जगतो, जगतीमेवैतत्‌।
उभयतस्ततौयसवनं चौक्गपता() मिय तदै छन्दः, छन्दसि प्रति-
छापयति | कल्ययत्येव देवविशः, य एवं षेद । तदप्येषाभ्यनक्ञा,
यद्नायत्रे अधिगायच्रमाहितमिति॥ १०॥
अथेतत्रानाच्छन्दास्यन्तरेण गती इव | Waa wae बिड

९ गायव्रमेवेतदिति FW |
52, 8,9,2 ©) चोक्लपेति Wo 1 चोक्तिञ्जति Jo |

-

2 प्रपाठकः । १२९

‘arate णव ते ताभ्यां, प)प्रतिपयते, तदत्तस्कन्दं रोहस्यरूपं ai
तदनु वा न(र) सङ्क्राभेत्‌ । wad वै प्रणवः, अख्तेनेव तत्‌
सत्यं तरति | तद्यथा मन्त्रेण वा वशेन वा गन्त सछ्क्रामेत्‌;
एवं तत्‌ प्रणबरैनोपसन्तनोति | ब्रह्म इ वे प्रणवः, TAMAS aE
मोपसन्तनोति | शदः प्रणवः स्यात्‌ प्रजाकामानां मकरान्तः |
प्रतिष्ठाकामानां मकरान्तः प्रणवः स्यादिति रेक are! | we इति
लेव सितो wife. : प्रणवः । अथात इह शध इह पूशं इति,
आदः प्रणवः are स्वानुवचनयोश्ष्य इति, इ are कौषोत-
किः। anda भति मकरान्तोवसानार्थं | प्रतिष्टा. वा अव॑
aa, प्रतिष्ठित्या एव । अ्रधोभयोः कामयोराल्या एलो वे छन्दः-
प्रवाहावरं छन्दः परब्छन्दाति प्रवहतः, तस्यायु ने हिनस्ति, छन्दसां
छन्दोति प्रौढं स्यात्‌, aaa यं feared मनसा प्रेव fea?) छन्दसां
क्रन्दते द्रवति वाचंवा शोत इति। तिः प्रथमां चिरुत्तमाम-
न्वाह, यन्नस्येव तदहिसौ नद्यति, सेने वलायाविखंसाय। safe
SE प्रातःसवने युज्येतादईचश एव तस्य wal’) गायत्रा
रूपेण । wat प्रतःसवनरूपेणेति, न वरिष्टलगत्याबेतस्िं
स्थानेरधचशस्मे यत्‌ किञ्िच्छन्दः प्रातःसवने युज्येता(५) पच्छ
एवे नयोः शस्यमिति सा खितिः॥ ११॥

९ चलिष्टेनान्तरेवत्येताभ्यामिति qo | `
२ तदनुवानमिति च, Ro, कर, Zo FI
As
@ वध्ये दूति Zot
४ श्खयामिति we |
५ यच्यतामिति we |
|

१३० गोपघन्राद्मशोत्तरभागे

अथात WTS प्रातःसवनं | प्रजापतिं = वे यज्नं तन्धानं
वद्िष्यवमान एव et TANTRA प्रत्यपाक्रामत । स आग्नेय्या
` गायत्ाज्यः प्रत्यपद्यत । werata तं पश्यत्‌(\)। प्रजापति wera
मत्‌ । तं सामाच्येष्ठसोदत्‌। स वायव्या AT A प्रत्यपद्यत | Wa
ata तं पश्यत्‌ (२)। प्रजापतिं पथक्नामत्‌ | तं माध्यन्दिने carat
सोदत्‌। स tan व्िष्टभा मरूत्वतोयं प्रत्यपद्यत | wears तं
पश्चत्‌ (२) | प्रजापति षथ्थक्रामत्‌(*)। स तेनेव द्रविणे पूवा
निव्केवस्वस्य स्तोतियमासोदत्‌, तमस्त्योत्‌ । तस्मादु य एव
पूवमारोदति, स तत्‌ Wut | विदान्‌ ऋत्य॒रनवकाशणमपा-
द्वत्‌, अश्सत्‌, इतरो निष्केवष्यं । तस्ादेकमेवोच््थ हेता
मङत्वतोयेन प्रतिप्रद्यते । निष्के वस्वभेवा्र हि प्रजापतिं खल्युव्य-
जात्‌ ॥ LR tt |

नितावरुणावत्रकोत्‌, युवं न इमं यज्नस्याक्रमनुसमाहरर्ताः
मेत्रावरूलोयां । तचेत्यन्रूतां | तै सयुजे सबलो भूत्वा प्रासहा
खत्यमत्येतां । तो हयस्वेतद्यश्नस्याङ्गमनुसमाहरतां मेचावरूणोयां (५)
तस्मान्‌ मेत्ावरूणः प्रातः नवने मै त्ावरूणानि शंसति। at we-
तद्यन्नस्याङ्गममुसमाषरतां। Ava मेतरावरुणानि शंसति, प्रति

\ खत्यवेवदेतं पञ्चम्‌ इति ४० । . खत्युवो वद्‌ Tafel ae, we |)

२, २, श्छत्युवा वदं पश्दिति wo, ट०च। waded पश्छत्निति we |

vz, fafewa-qee सं मध्यन्डिनि शृत्यादिः पयक्रामदित्यन्तः पाठः पुनर्-
UIT: | |

४ र, विग्डितिपुशके तयेतयक्रतामित्यादिमितावदकशोया मित्यनाः पाठः युनङ्-
QTM: | 7

ऋ,

३ प्रपाठकः | 7 १३२१

वां सूर उदिते विधेम नमोभिभित्रावरुणोत ear) उत वा-
मुषसो बुधिः() साकं aire रश्मिभिरिति ऋ चाभ्यनुतं ।
मा नो भितावरुणा नो गन्तं रिशादरेति, मैत्रावरुणस्य
स्तोचियातुरूपो । प्र वो मित्राय गायतेति उक्थसुखं | प्र मित्र
यवं रुणयोरिति पर्यासः । श्रायातं मित्रावरुणेति यजति । एत
Ua तहेवते यथाभागं प्रोणाति वषट्‌ कछ्षत्यानुवषट्‌करोति | प्रये-
वाभिखगशन्ते नाप्याययन्ति न छनाराणधसाः area ॥ १२॥

द न्द्रमन्रवोत्‌, तं न इमं यन्नस्याङक्मनुसमाहरन्‌ ब्राह्मणा च
सोया । केन सहेति | स्ये णेति । तधेव्यत्रूताम्‌ । तौ सयुजौ
सबलो भूत्वा प्रासहा खलत्यमल्ेताम्‌ । तो welaenreny-
मनुसमाहरतां ब्राह्मणच्छसौयां। तस्माद्‌ ब्राद्माशाच्छंसो
प्रातःसवन tafe सूयन्यङ्गानि शसति । तौ छस्येतदयन्न-
स्याङ्गमनुसमाहरतां | यद्वेव tafe सथ्न्धङ्ानि शसति,
<x पिब प्रतिकामं सुतस्य परातःसावस्तव हि पूवंपोतिरिति
ऋ चाभ्यनृक्घम्‌ । wate सुषुमाहित आरा नो याहि सुतावत
इति ब्राह्मणच्छसिन aged! अयमु त्वा विचर्षण
इति उक्थमुख | उद्ेदभिश्रुतामघमिति पर्यासः । इन्द्र क्रतुविद-
भिति यजति । wt एव तदहेवते यथाभागं मोखाति, वषट्‌-
amare करोति । प्रत्येवाभिखशन्ते नाप्थाययग्ति न छना-
TIA: सोदन्ति॥ १४॥

इन्द्राग्नो अत्रवौत्‌, JIA इमं यन्नस्याङ्मनुसमाहरताम-

९ बद्धिरितिङ°।

१२२ गोपथत्राह्य णोत्तरभागे

च्छावाकौयां। तथेत्यव्रूताम्‌। तो सयुजौ सबलौ भूत्वा
प्रासहा खल्युमल्येताम्‌ । तौ श्यस्येतद्यन्नस्याङ्मनुसमाहरता-
मच्छावाकौयां। तस्मादच्छावाकः प्रातःसवन शन्द्राम्नानि |
शंसति । तौ शस्येतद्यन्नस्याङ्गमनुसमाहरतां | यदेवेन्द्रा मनानि
श सति, प्रात्य्यावभिरागतन्देवेभिजन्या वस्‌ । इन्द्राग्नौ सोम-
पोतय इति, ऋ चाभ्यनृक्तम्‌ । इन्द्राग्नो आगतन्तोणा दवदहण
va इति, अच्छावाकस्य स्तोत्रियानुरूपौ | इद्राग्नो अपसस्मरो-
व्युकघसुखं | इरेनद्राम्नो sows इति पर्यासः । इन्द्राग्नौ अ्रागत-
fafa, यजति । एते एव तदेवते यथाभागं प्रीणाति वषट्‌-
क्षत्यानुवषट्‌ करोति । प्रत्येवाभिषशन्ते नाप्याययन्ति न छ्यना-
राशशसाः सोदन्ति॥ १५॥ |

अथ शंसावोमिति, स्तोचियायानुरूपायोक्थसुखाय परिधानौ-
याये इति, चतुशचतुराद्ठयन्ते(९)। चतस्रो वै दिशः, fea तत्‌ प्रति-
तिष्ठन्ते,र)। अथो चतुष्यादः पशवः, पशूनामाष्ये। रधो चतु-
warn हि प्रातःसवने raat: |) तस्माचतुःसं्वै गायचाणि
wafer गायत्रं हि प्रातःसवनं सवं समवतौभिः परिदधति ।
aaq समवतौभिः परिदधति, अन्तो वे पर्यासोन्त उदकः, अन्ते-
नैवान्तं परिदधति । सवं महतीभिर्यजन्ति, तदत्‌ wedi
जन्ति! सवं सुतवतोभिः पौतवतौभिरभिरूपाभियेजन्ति । यद्य-
ज्नेऽभिरूप, qaadi सवऽनुवषट्‌ कुवन्ति, fava अनु-

१ ावदयते इति Ho |
र प्रतितिष्टन्तोति ड०। प्रतितिष्ठते <fa ग |

२ प्रपाठक ।. १२२

वषट्कारो नेत्‌ खि्टक्ततमन्तरयाभेति । अयं वे लोकः प्रातः-
सवनं । तस्य पच्च दिशः परञ्चोक्धानि । प्रातःसवनस्य. स एतेः
पञ्चभिरुकयेरेताः we दिश waa: पञ्च दिश .जा-
arfa ween | |

घ्रन्ति वा एतत्सोमं, यदभिषुणवन्ति। ast ar एतदु न्नन्ति,
qefaur नोयन्ते। यज्वा एताः wafaafea, तदक्तिणानां
द््तिणालं | खगे वे लोको माध्यन्दिनं सवनं | यन्माष्यन्दिनि
सवने दक्िणा नौयन्ते, GIA लोकस्य TAS । . बहुदेयं सेतुं वा
एतत्‌ यजमानः संस्कुरुते i लोकस्याक्रान्त्ये TATA |
erat areca’) जुदोत्यध्वयैः, अस्याक्रान्तेनाक्रमयत्याग्नेव्या-
wate, Taka तेन । यन्ध्यन्दिनि सवने दक्निणा नयन्ते,
स्वगं एतेन लोके हिर्यं हस्ते भवति । अथ aala, सत्य वै
हिरण्यं, सत्येनैवेनं तत्रति अग्रेण ade जघनेन wet
न्तराग्नोप्रोयच्च Al ता उदीचीरन्तराग्नौपीयश्च wea
चात्वालच्चोतख्जन्ति। एतेन इ स्मवा afer: खगे लोक-
मायन्‌ । तावा एताः पन्धानमभिवदहन्ति ॥ १७ ॥

अग्नोभे,९) wa ददाति । यन्नमुखं वा अरग्नोत्‌, यन्नसुखेनेव `
तद्न्नसुखं समधयति । awe ददाति । प्राजापत्यी वै ब्रह्मा,
प्रज.पतिभेव तेन प्रोणणति । afar ददाति, Sat एव तया
प्रोणाति । सदस्येभ्यो ददाति, Matters निष्कौणीते। न fe
तस्मा ele arate, तया निष्कौणोयात्‌ । यां श्सूषव आः

१९ गादपेनेति भार, ड. च|
R Wy tia Roe |

१३२४ गोपथनब्राह्मखोत्तरभागे

याय ददाति, देवलोके तथार्हति) यामश्यषशरेऽनाभयाय ददाति,
मनुष्यलोके aaretia । याम प्रमाय ददाति, वनस्पत यस्तया
प्रथन्ते। यां याचमानाय ददाति, भ्राठव्यन्तया जन्यते, यां
भोषात्त्रं, तया ब्रह्मातोयात्‌। यां प्रतिनुदन्ते, सा व्याघ्रौ दलति
णा। यस्तां पुनः प्रतिष्टद्लोयात्‌, व्याघ्रो देनं भूत्वा प्रदीनोयात्‌।
अन्यया we प्रतिग्क्ोयात्‌, wa eae प्रवौनाति॥ १८॥

यहां ददाति, वैष्वदेवो वै गौः, fanaa तहेवानां तेन
प्रियं घामोपेति । यदजं ददाति, आग्नेयो वा भ्रः, wag तेन
प्रियन्धामोपेति | यदविं ददाति, आाव्यन्तेनापजयति । aca
ददाति, मासन्तेन निष्कोणोते। यदनो वा रथो वा, शरौरन्तेन ।
यदासो ददाति, seafa तेन । afece ददाति, आयुस्तेन
aga: कुरूते | wea ददाति, dar वा भ्रः, qraa तेन
प्रिथन्धामोषैति। अन्ततः प्रतिहते देयं । रौद्रो a afew,
रुद्रमेव तज्रिरवजयति । arom प्रतिहते दद्यात्‌, मध्यतो
रद्रमन्ववयजेत्‌। खभागुवा च्रासुरिः सथयन्तमसाविध्यत्‌। तदजि-
रपनुनोद। तदतरिरन्वपश्यत्‌। seta हिरण्यं ददाति,
तम एव वतिेनापङेत। wr च्योतिर्परिष्टा्ारयति, aie
लोकस्य AHN १८ ॥ ॥

अथात THAT माध्यन्दिनम्‌ | ऋक्‌ च वा LEAT साम
बास्तां(९),सैव नामा सौत्‌ | अमो नाम साम,सावा ऋक्‌ सामो-
पावदत्‌, मिथुनं सम्बाव प्रजात्या दइति(२) | नेत्यत्रवोल्ाम, ज्यायान्‌

१ चाल्लाभिति ० शसामिति ze |
२ प्रजापत्याद्तिट० | प्राजापत्याद्तिचर्भग्च्‌)

२ प्रयाठकः। १२५

वा अरतौ मम मदहिभेति। तेडभ्रूलोपावदताम्‌ । ते नप्रतिवचमं
समवदत। तास्तिखो भूल्ोपावदन्‌। यत्‌ तिस्रो भूत्वोपावदन्‌, तत्‌
तिमिः समभवत्‌ | यत्‌ तिभिः समभवत्‌, तस्मात्तिरभिः स्तव-
न्ति, तिखभिर्द्रायन्ति, तिङभिहिं साम afd भवति । तस्माद
कस्य वद्यो जाया भवन्ति, न SHAT बहवः सपतयः | यदे TAT
चामञ्च समवदताम्‌, तत्‌ स्रामाभवत्‌। aq साम्नः aaa!
सामं भवति Seat गच्छति | यो वे भवति, स सामं भवति |
असामान्य इति ह निन्दन्ते । ते वै पच्चान्यद्रूत्ा पच्चान्यद्ूत्वा
कस्पेताम्‌, हाव fers प्रस्तावश्च प्रथमा way
मध्यमा च प्रतिष्टारसोत्तमा च निधनञ्च वषटूकारञ्च। ते यत्‌
पञ्चान्यद्रूत्वा VIIA कल्पेतां, तस्मादाइः, पाछनक्षो यन्नः
wear: पशव इति । यदु विराजं दशनो मभिसम्पद्येयातां,
तस्मादाइविंराजो यन्नो दशन्धां प्रतिष्ठित इति। यदु वत्याः
प्रतिषद्यते। areal वा एषः, य एषस्तपति । तदेनं खेनरूपेख
समधयति। & fire: करोति । पनरादायं प्रजायै रूपं हाबि-
वाग्रे भवतः। तत उपप्रजायते ॥ २०॥

आता बे स्तोत्रियः, प्राजा अनुरूपः, पल्लो धाय्या, पश्वः
प्रगाथः, ग्रहाः() aa, यदन्तरामन्‌, afafad, प्रतिष्ठा परि
धानोया, अत्रं याज्या । सोस्िंश्च लोके wasafeta प्रजया
च पश्भिघ wey भवति, य एवं वेद्‌ ॥ २१॥

wars शरसति | भासा वे स्तोतियः, स मध्यमया वाचा
WIA आत्मानभेवा Te तत्‌ कल्पयति । अनुरूपं शंसति,

९ WU दति गम, BF!

१३२६ गोपथब्राह्मणोत्तरभागे

प्रजा वा अनुरूपः, तस्मात्‌ प्रतिरूषमनुरूपं कुवन्ति । प्रतिरूपौ
बासव प्र जायामाजायते नाप्रतिरूपः । तस्मात्‌ प्रतिरूपमनुरूपं
कर्वम्ति। सख उक्ैस्तरामिव das, प्रजाभेवास्य asadi
करोति ध्याय्यां शंसति, पत्नौ वे धाय्या, सा नौचेम्तरामिव
शंस्तव्या । प्रतिवादिनी vara wee पतरौ भवति, aad
बिहान्‌ नोचेस्तरान्धाय्यां शंसति । wma शंसति, पशवो वै
प्रगाथः, स सखरवत्या वाचा शंस्तव्यः | पशवो वे प्रगाथः, पशवः
खरः, पशूनामाष्यं सुक्कं शंसति । wera aa, प्रतिवोतं तत्‌,
प्रतिवौततमया वाचा शस्तव्यम्‌ । स यद्यपि ह दूरात्‌ पश्‌ -
लभते, गहानेवे नानाजिगमिषति | wer हि पशूनां प्रतिष्टा ।
निविदं शंसति, यदन्तराव्मन्‌, afafaq, तदेवास्य तत्‌
कल्पयति । परिधानो्यां शंसति, प्रतिष्ठा वे परिधानोया, प्रति-
टाया एवेनमन्ततः प्रतिष्ठापयति । याज्यया यजति, अन्नं वै
याज्धा, अत्राद्यभेवास्य तत्‌ कल्पयति । मूलं वा एतद्यन्नस्य,
ARTS याच्या | तद्यदन्राः अत्रा) दाय्याञ्च याज्याख कु्-
SHAMS TAT कुयु; | TATA: सामान्ध एव स्यः ॥ २२॥
तदाइः, किन्देवत्यो यन्न इति | न्दर इति ब्रूयात्‌, Be वाव
यन्न सति यथाभागमन्या देवता न्ववायन्‌। ता प्रातःसवने
ALAA ठटतोयसवने च | अध हेतत्‌ केवलमेषेनदरस्य, TZ" AT-
त्वतोयात्‌ । तस्म।त्‌ सवं निष्केवल्यानि शंसन्ति । यदैव निष्केव-
ल्यानि, तत्‌ खगस्य लोकस्य (९) रूपं a देवनिष्के वल्यानि, एकं

९ तन्या aq दति ० । तदान्यान्या sfa A |
-2 रूप स्यति wo |

8 प्रपाठकः। ११९ॐ

वा श्रे सवनमासीत्‌ प्रातःसवनभेव। श्रय sa प्रजापति-
रिन्द्राय ज्येष्ठाय पु्रायेतत्‌ सवनं निरमिमत,यन्‌ माध्यन्दिनं सवनं |
aaa माध्यन्दिने सवने सवं मनि्कैवल्यामि शंसन्ति। यदेव
निष्केवस्थानि, तत्‌ aie लोकस्य रूपं । यदेव निष्केवस्यानि,
याह वे देवताः प्रातःसवने sat शंसति, ताः wear होजा-
शंसिनोनुणंसन्ति। मैतावरुणं sda उभे होता शंसति, तदुभयं
Reread । मेत्रावरुणं मै्रावरणोनुशंसति | Ve ठचंप्रड
गे wat शंसति, तद्भयमैन्द्रं। De ब्राह्मशाच्छंस्यनुशंसति,
tera ein st होता सति, तदुभयमेन्द्रामं। tera
मच्छावाकोऽनुशंसति । भ्र aq केवलभेषनद्रस्य, यदूद॑मरुत्व-
तौया । तस्मात्‌ सवे निष्कोवल्यानि शंसन्ति । यदेव निष्केवल्यानि,
तत्‌ खगस्य लोकस्य रूपं । यदेव निष्के वल्थानि, यदेददेवौरसहि-
माया अधाभवत्‌ aaa? सोमो अस्थेति ऋ चाभ्य नक्तं | देवान्‌
छ यन्नन्तन्वाना अरखुररकतांस्यजिघां सन्‌ । aga, वामदेवं लं
न इमं av दस्तिणतो गोपायेति, मध्यतो वसिष्ठ, उत्तरतो
भरद्ाजं, सवाननु fafa । तस्मान्‌ मेतावरूणो वामदेवात्
प्रच्यवते, वसिष्टादाद्मणाच्छंसो, भरद्ाजादच्छावाकः, सवे बि-
श्वाभितात्‌। एत रवासन तदषयो ECAR अप्रमत्ता यन्न .
रछन्ति, य Ut Aza एवंवेद ॥२२॥

दूत्यधर्वषेदो ्तरगोपथव्राद्य णस्य SAA प्रपाठकः AAT ३१.

अथ चतुथप्रपारकः |
श्रीम्‌ | कया नित आभुवत्‌ कया त्वं न अत्येति मेश्रावस-
द्‌

शरे गोपथन्राह्मरोत्तरभागे

स्य स्तोत्रियातुरूपौ । कस्तमिन्द्र at वसुमिति area: प्रगा-
धः। तस्योपरिटटाद्वाद्मण। सद्यो ह जातो वषभः कनोन इति
उक्थमुखम्‌। एवा त्वामिन्द्र वचिन्रतेति cata: | उशबद्रषुणः(\)
सुमना उपाक इति यजति । एतामेव aeaat यथाभाग प्रौ-
शाति, वषट्‌ क्ल्याजुवषट्‌करोति | प्रत्येवाभिमशन्ते नाप्याययन्ति,
न छनाराशधसाः सोदन्ति॥ १॥ 7

तं वोदस्म खृतोषदहं war यामि शुवोथमिति ब्राह्मणा-
च्छंसिनः स्तोत्रियानुरूपौ | उदु तये मधुमत्तमा गिर इति वातः
VATA: | पशवो तै प्रगाथः, पशवः खरः, पशू नामाघ्ये । WAY मध्यं
वै सवषां छन्दसां seal, aa माध्यन्दिनि सवनानां, तख्ध्ये-
नैव मभ्यं समडथति। इनदरः पूभिद्‌तिरहासमर्षैरित्युक्थमुखं ।
उदु ब्रह्माख्ये रतखवस्येति waa: | Tales ae वचवाहुमिति,
परिदधाति | वसिढासो अभ्यर्वन्ति, अकंरिति। wa वा श्र्वः,
अन्राद्यभेवास्रे तत्परिदधाति। स न सतो वौरवहातु गोमदिति,
प्रजाञ्चैवाख्े तत्यशूशवाशास्ते | युयं पात खस्तिभिः सदा न. बति,
सख्रस्िमतो रूपसमदा | WAS AWA सखद, यत्‌ रूपसग्द्रं । यत्‌
कय क्रियमाणणग्य नु्बाभि वदति, af तस्य awe पारमश्रृते ।
य णवं वेद यैवं विदान्‌ ब्राह्मणाच्छंतो एतया परिदधाति ।:
ऋजोषो वचो वषभस्तराघाडिति यजति । एताभेव तदहेवतां `
यघाभाग wrath, वषट्‌ क्षत्यालुवषट्‌क रोति । प्रत्ये वाभिग्शन्ते-
नाप्याययन्ति, न हनाराशरसाः सोदन्ति ॥२॥

तरोभिबाविददसुन्तरणिरिस्सिषासतोति, अच्छावाकस्य स्तो-

व भमर

2 SacI दूति ग० |

A
it

7

8 प्रपाठकः. | १३९८

त्रियानुरूपौ। उदिन्वस्य रिष्यत द्रति, arent प्रगाथः । तस्वीक्षं
AGW! भूय इदा वीरय्यायेति उक्थमुखम्‌ | इमामूषु प्रतिं
सातथेधा इति, vata.) तस्य दशमोमुरति | घोरस्य वा
अङ्किरसस्येतदाषं Aad निर्दहेत्‌ शस्यमानं frat वधख तवः
खा सुतास इति यजति। एताभेव तद्वतां यघाभाग प्रोणति
वषट कव्यानु वषट्‌ करोति। प्रलेवाभिशशन्ते नाप्याययन्ति, न

श्रनाराण्साः सोदन्ति॥३॥. |
waa शटसावोमिति, स्तोत्रियानुरूपाय प्रगाघायी-
कयमुखाय परिधानोयाया इति, cae stead । पञ्चपदा
पक्तिः, eat यन्नः । सवं Daf चैष्टानि शंसन्ति । रन्द्र
fe dew माध्यन्दिनं सवनं । सवं समवतौभिः परिदधति,
तद्यत्‌ समवतौभिः परिदधति । अन्तो वे cantar उदकः,
अन्तेनेवान्तं परिदधति(९) । सवं महतौभि्यंजन्ति, तद्यत्‌ मद-
तोभिर्यजन्ति | wa सुतवतोभिः पौतवतौभिरभिरूपाभियंजन्ति।
यद्यन्ेभिरूपं, तत्‌ wae! सवेनुवषट्‌ वन्ति, खिषटक्ला
अनु वषट्‌कारो नेत्‌ खिष्टक्ततमन्तरयामेति। अन्तरिक्षलोकः
माध्यन्दिनं सवनं । तस्य पञ्च दिशः, wana माध्यन्दिनस्य
सवनस्य । स एतेः पञ्चभिरक्ेरेताः we दिश. आप्रोयेताः `

पच्च दिश श्राप्रोति॥ ४॥ | -
श्रघ यदोपासनं ठटतोयसवन उपास्यन्ते , पिद्नेव तेन प्रीण-
fal उपांशु पाढब्नौवतस्याम्नौप्रो यजति, रेतो वे पा्ीवतः,. `
उर्पांश्विव वे रेतः सिच्यते, तत्रानुवषरकरोति, Fea: faa’
९ परिदधातोति ze | |

१४० गोपथब्राह्मलो्तरभागे

अंसयापयामोति | भअसंखितमिव वे रेतः सिक्त were | Te at
एषा, यदनुवषट्‌कारः। तसख्ान्रानुवषट्‌ करोति । नेष्ट ङ्व
धिष्णयान्ते वासौनो भक्षयन्ति, पत्रौभाजनं वे नेष्टा, sweaty
घत्रीषु रेतो wa, रेतसः सिक्ताः प्रजाः प्रजायन्ते प्रजानां
प्रजननाय | प्रजावान्‌ प्रजनयिष्णुभवति प्रजात्ये । प्रजायते प्रजया
aga, य णवं वेद्‌ ॥ yn

अथ शाकलां gata । तद्ययाहिर्जीणीया सवचो निमु चेत
इषीका वा Tala, एवं Sad सवंस्मात्यापमनः qaqa,
ये णाकलां जवति ! great धाना भवन्ति, तासां हस्तेरा-
दधति । पशवो वे धानाः, ता ब्राहवनोयस्य ware निव-
पन्ति। योनिर्वे पशूनामाहवनोयः, ख WANs निरपक्रभे
निदधति । अध स व्याहतोप्सु सोमानाप्याययन्ति, तान्‌ इ अन्त-
aat सादयन्ति, afe सोमस्यायतनं । चात्वालादपरेशाध्वय्य-
खमसानदिः पूरयिल्लोरौचः प्रणिधाय हरितानि cufa व्यव-
दधति । यदा वा ्रापव्ोषधयश्च सद्गच्छन्ते, अथ Ade सोमः
सम्पद्यते | ता वैष्सव्यर्चा निनयन्ति। यज्ञो वे विष्णुः, यश्चभेषै-
नमन्ततः() प्रतिष्ठापयति । श्रध awe: प्रतिनिधिं कुर्वन्ति,
मानुषे शेवैनं AKA दैवं भक्तमग्तदरेपति ॥ ६ ॥

पूतिवां 'एषोसुभिलोकेष्वय्युञख्च यजमानच्ाभिवषटति, cata
Swale इत्यावरधसुपदरेयुः | यथा कुणप वाति, एवभेवेनं तत्‌
करोति। अघ यदेनं दघ्नानमिहत्यावश्यसुपदरन्ति, सवमेवेनं
सयोनिं सन्तनुत, सखि सम्भरग्ति । अभूदेवः सविता वन्यो

A
१ यन्न Carag इति qe |

7 भ
॥

४ प्रपाठकः ।' | १४१

aa’) इति जुहोति, सवभेवेनं सपर्वाणं सम्भर न्ति(९) | तिखभि-
faafsam द्रष्छवतोभिरभिलुष्ोति, सवंभमेवैनं wale सम्भ-
रति(९) | सौमोभिरभिजुषोति, सर्वमेवेनं स area भरति(*) ।
पश्चभिरभिज्लहोति, west यन्नः, यन्नमेवावरुन्धे । wea:
सरुषः, पुरुषमेवाप्रोति । पाङ्क्ताः पशवः, aaa प्रतितिष्ठति |
प्रतितिष्ठति प्रजया पश्मिः, य एव वेद्‌ ॥ ७ ॥ `

अग्निवीव यम इयं यमो । कुसो द (५) वा एतद्यमस्य(९) यज-
मानश्रादत्ते, यदोषधोभिवदिं स्तणाति । तां यदनुपोष्य प्रया
यात्‌, यातयेरम्रेनमेऽसुभिंजीके यमे यत्कुसौदमयमित्यमप्रतीत-
भिति(*वेदिसुपोषन्तौ (हेव सन्यमङ्ङसौ दं निरवदाय(€)अद्लो
Wat खगे लोकमेति । विश्वलोपविश्ठदावस्य त्वा सं जहा मौ-
त्याह, Barat यजमानस्यापराभावाय यदु मित्रमिव चरम्ध-
लिना aay प्रदाव्ये BRA! TE वा अग्निर्वेष्वानरी
यत्‌ प्रदातव्यः, सखस्याभेवेनं तदोन्यां सादयति ॥ ८ ॥

अनृहां विधान्धामेकाषटकायामपूपञ्चतुःरावं परत्का प्रात-
रेतेन कन्तमुपोषेत्‌ | यदि दहति युण्यसमं भवति, यदि न दहति

, \ बन्दोलुनद्ूतिग०भ० च।
२ सभ्मरतिद्तिग०,भण०यख्न्चव।
Re, स्भरन्तोति se | |
५ यम इय पञ्चमो कुसोद सोदमिति ao | यम शयं यमो यत कुसौदमिति चर ।
€ एतद्यजमानस्ये ति qo | ,
© Helznufaasatifualfa Zo! कुसोद मपमित्यमप्रतोत्तमिति qo, wes |
& बेदिमुपोषधोति ०, Zo च| |
€ निवेदायति qo, wo |

१४२ MIAH VATA

पापसंमं भवति। एतेन ew at अङ्किरसः पुरा विन्नानेन दोघ
स्रसुपयन्ति। यो इ वा उपद्रष्टारमुपय्चोतारमनुख्यातारमेवः
विडान्यजते, सममुभिंहञोक इष्टापूत्तेन गच्छते | अम्निवा उपद्रष्टा,
वायुवौ Suara, आदित्योवा श्रनुख्याता, तान्य एवं विदान्ध-
जते, सममुखिन्नोक Waa गच्छते । यत्रो नभसस्मति-
रित्याड, afaa नभसस्मतिरम्निमेव तदाह | एतन गोपायेति
सत्वनो नभसस्पतिरित्याह, aya नभसस्पतिवयुमेव तदाद |
एतन्नो गोपायेति देव सं फानेलाह (९), आदित्यो वे Sadana,
श्रादित्यमेव तदाह | एतन्नो गोपायेत्ययं ते योनिरिति, अरण्यो-
रग्नि) समारोपयेत्‌। तदाः, यदरण्ये: समारूढो नश्येद्‌-
दस्याभ्निः सीदेत्‌, षनराधेयः स्यादिति । या a अ्रमेर्यन्निया
तनूस्तया मे श्चारोह तया मे श्याविशायन्ते योनिरित्यामब्रम्नोन्‌
समारोपयेत्‌ | एष इ वा अनिनर्योनिः, खस्यामेवेनं carat
सादयति ॥ € ॥

Nea uaa सानं वेद्‌, अभ्निषटोमस्य ware
सायुज्यं सलोकतामश्रते | य एवं वेद्‌, यो ह वा रष तपदेषोभ्नि-
ष्टोम एष ATS, तं सहेवान्‌दहा सख्ापये युः, VTS वे नामैषः,
तेनासन्छरमाणाश्चरेयुः(२) यवा ददं Waal: सवनयोरसन्त-

१ संस्यानेत्यारेति ग० | सख्यानेत्यारेति €o|
२ अरण्थोरपग्रोनिति wo, Zo |
ट असलरम!णाञ्वरयुरिति ग० Zo च।

=

प्रपाठकः) १४३

र॑माशाथ्रन्ति,(९) wares to तं प्राश्यो यामता agarfaet |
अथ यदेदं ठतौयसवनं सन रमाणाखर ति,(९) THEE WAS
हो घौरण्यानि भवन्ति | यथेव प्रातःसवन एवं माध्यदिनसवन एवं
ठतोयसवने, एवसु इ यजमानो प्रमायुको Wala | तेनासन्तर-
माणाशरोयुः(२) | यदा at एष प्रातरुदैत्यथ aaa तपति,
तस्माग्मन्द्रतमया वाचा प्रातःसवने WHA! अघ यदाभ्येत्यथ
बलौोयस्तपति, तस्मा दलोयस्या वाचा माध्यन्दिने सवने Wag |
sar यदाभितरामेत्यथ बलिष्ठ तमं तपति, तस्मादलिषटठतमया
वाचा ठतोयसवने शंसत्‌ । एवं शंसत्‌, यदि वा त tua’),
वाग्‌ हि wet, ययानुवात्ोत्षरख्छो त रयोत्‌ सहेत्‌, आसमापनाय-
तना प्रतिपदयेत(५) । एतत्‌ सुणस्ततरमिव भवति, सवा एष
न कदाचनास्तमयति, नोदयति । तद्यदेनं पञ्चादस्तमथतोति
मन्यन्ते, WE एव तदन्तं गलाघासानं विपश्थस्यतेदरेवाधस्तात्‌
छंणते राजं परस्तात्‌ । स वा रष न कदाचनास्तमयति
नोदयति | त्यदेनं पुरस्त(दुदयतौति मन्यन्ते, Tata तदन्तं
मत्वाघालानं विपञस्यते राचिभेवाधस्तात्‌ awase: पर-
स्तात्‌। स वाणषन कदाचनास्तमयति नोदयतिन ष वे

. १५,२, सत्वरमाणशाखरन्ताति Mo |
द तेनासत्वरमाणाञ्वरोयरिति Ao |
४ वाच Tia Re |
४. प्रःतपद्यते इति ग°।

१४४ गोपयत्राद्मरोत्तरभागे

कदाचन निस्त्लोचति t care सायुज्य सलोकतामश्रते, य एव
वेद्‌ ॥१०॥
अधात रकादस्येव ठतोयसवनं, देवाऽररा वा एषु लोकेषु
समयतन्त। ते देवा असुरानभ्यजयन्‌। ते जिता अष्टारात्योः
सन्धिं समभ्यवागुः। HSE VAY, LH वा असुरा Welcraa:
सन्धिं सममभ्यवागुः कषादञ्चेमानसुरानम्युल्वास्यामहा इति ।
अहच्चेत्यम्निरत्रवोत्‌, अद्येति वरुणः, we Ufa वस्तिः, अर
चेति विष्णुः । तानभ्यल्थायाष्ोरावयोः समेनिलं्नः। यदभ्यु-
AMPA: सधेनिंजेघ्रः, त्ादुर्था अभ्युत्थाय इ वे fea
भ्राढव्य निर्हन्ति), य एवं वेद्‌ । सोग्निरखा भूत्वा प्रथमः
प्रजिगाय | यदम्निरश्वो war प्रथमः प्रजिगाय, तस्मादाम्नेयौभि-
रुक यानि प्रण्यन्ति। यद्््िरश्वो भूता प्रथमः प्रजिगाय, तस्मा-
aaa | यत्पञ्च॒ देवता अभ्यत्तखः(९), तस्मात्पञ्चं Saat उकथ
शस्यन्ते । या वाक्‌ साग्निः, यः प्राणः स वरुणः, यन्मनः स इन्द्रः,
wg: स seufe, sera स विष्णुः। एतेष वा wa
परच्भिः ure: समोर्योत्धापयन्‌। तस्मादु ह एवेताः पञ्च देवता.
उक्थे शस्यन्ते ॥ ११॥
प्रजापतिह्तभ्यः पञ्चभ्यः प्रार्भ्यो देवान्‌(र)सख्जे । यद्‌ चेदं
किच Wea तत्‌ ष्टा व्याज्वलयत्‌ । ते होचदवाः, WA

१९ fasatfa we) निदरदकोतिड०। `
२ अभ्यतख्यरिति wo, Se च।
द प्रारेभ्यान्यान्देवानिति wo, So |

भ,

४ प्रपाठकः 1! ` १४१

पिता मयोभुः, प॒नरिमं समोयातधापयामोति (९) स इह we
माख्यायाभ्बुपतिष्ठते(९), यदि इ वा रपि निरणिंकस्यैव कुलस्य
was यजते, सं हेवा ख्यायाम्युपतिष्ठते। यो बै प्रजापतिः स .
aa | स एतैरेव पञ्चभिः प्राणः समोयौतृधापितः। 2 eat
एनं Tala: प्राणैः समौयात्‌यापयशस्ता उ एवेताः पञ्च देवता
उक्थे शस्यन्ते ॥ १२॥
तदाः, बद्वयोदेवतयोस्तुवत इनद्रास्न्योरिति, अथ कख्माह्ूयिष्टो

देवता saa wera?) इतिं । wet at भाग्निमारुतमन्तर-
agra आ्रखिनं कनोयसौषु देवतास स्तवते, अन्तेषिति ।
अथं RAs देवता उक्थे शस्यन्त(* षति | दं दे उकथसमुखें
भवतः, AIT दे दे ॥ १३॥

अथ यदन्द्रावारुणं मे त्रावरुणस्योक्धं भवति । शन्द्रावाह-
we ब्राह्मणाच्छंसिन sa भवति । शिनद्रावेगष्णव मच्छावाक-
wad waft! इ संशस्ध॑स्त Se च वारुणद्धेकमेनद्रावारुणं
भवति। दं संशस्य स्त te’ च वारस्पत्यश्चैकमेन्द्रावारहस्पत्य' `
भवति ।. इ सं शस्यं स्त (tee च वेष्णवञ्ेकमेन्द्राबेष्णबं भवति ।
दे इं उकथसुखं भवतः, TAS इं TUL ।

अधर यदैन्द्रावारुषं मेचावसणस्यो कधं भवति । इन्द्रावरुणा
सुतपाविमं खतं सोमं पिवतं wa ्तद्रतावित्युचाभ्यनृक् ।

१ उत्थाप्रबामेतीति Fo, Zo च त
९ भ्य पगम्यते इति Ko |

2, ४, Wa इति Ao | |

५ इ शंसष्यंलद्तिक० Fame tft Gee

घ

१४६ गोपथन्राद्मस्लेत्तरभागे

महदि ढतोयसवनम्‌ । wary’) व्रवाणि ता अ्रम्निरगामि भारतं
इति नैतावरुखस्य स्तोचियागुरूपौ | चषणो wa मंघवानमुकथ-
भिवकथमुखं | तस्योपरिष्टाद्राह्मणम्‌ । अस्तायामसुरो विश्व-
कदा इति वारुणं सांशंसिकम्‌ । . अ्रहश्चेति वरुणोत्रवोहेवतयो
संशंसायानतिखंसाय i इन्द्रावरुणा युवमध्वराय न इति प्यास
शेन्द्रावारुणे । एन्द्रावारुणमस्ये तत्रित्यक्थ,९) । तदे तत्‌ खस्ि-
ब्रायतने wea प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति । इन्दं वा एत
देवता भूत्वा व्यजयन्त विजित्या एव । wa wea fara
नस्य wire सैकपादिनो(२) भवति। wafer erat
परिदधाति । यव होतुहाच्रकाणां Fara’), - तत्‌ wes
खश्वावां राजानामध्वरेवद्तत्यामिति । एवभेव केवलपर्यासं
कुर्यात्‌ । Ravan केवलसकभेवो त्रयोभवति । इन्द्रावरुणा
मथमत्तमस्येति यजति । एते एव॒ तद्ेवते यथाभागं प्रोणाति,
वघषट्‌कथामुवषट्‌करोति। प्रत्ये वाभिखशन्ते नाप्याययन्ति न
च्यताराग्साः सौोरटन्ति neu

अथ यदेन्द्रावाषस्पत्य ब्राह्मणच्छसिन उकथ भवति, इन्द्रश
सोमं पिवतं ष्हस्यतेस्िन्‌(*) यत्ने मन्दसाना हषण इत्यचा-
भ्यनूक्त Hele ठतौयसवनं । वयमु त्वामपूर्व्य यो न इदमिदं

` १ tar tian ge al ca इतिच.)
२९ wea नित्यमक्‌थमिति च० |
द खकपादिनोति we |
५ यद्मतोति ग |
५ दस्यते afafafa ae |,

४ प्रपाठकः। ` १४७

पुरेति ब्राह्मणाच्छंसिन स्तोचियानुरूपौ । प्र मंदिष्टाय वदते `
हृद्रय इत्यकथमुखं | रन्द्र जागतं, जागताः पशवः, पशूना
मास्ये जागतसमु वै हतौयसवनं ठतोयसवनस्य रष । उद्‌
प्रतो (९) न वयो रक्षमाणा दति वाह स्त्यः सांशंसिक । अह
चेति वहस्मतिरत्रवोत्‌, Baad: संशंसायानतिशंसाय()।
अच्छाम इन्द्रं मतयः खविंद इति wate 2न्द्रावारईसखत्ये ¡`
teased नित्यमुक्थं । तदेतत्‌ सस्मिन्रायतनें
wai प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति । इन्द वा एता टेवता भूत्वा
व्यजयन्त विजित्या एव, wat इन्दस्यैव मिथुनस्य प्रजाल्ये 7
aeufaa: परिपातु पञ्ादिल्येन्द्रावाहस्मत्या परिदधाति, ser
semana aw प्रतिष्ठापयति, उतोत्तरस्प्रादधरादधायो-
रिन्द्रः पुरस्तादुत मध्यतो न: सखा सखिभ्यो वरिवः कणोत्िति।
wate एव दिग्भ्य आागरिषमाशास्ते, arate काम कामयते ।
ara कामः Was य एवं वेद । यैवं विद्वान्‌ ब्राह्मणच्छंसे-
तया परिदधाति | बहस्मते युवमिन्द्रश्च ae इति यजति | va
एव aeat यथाभागं प्रोणति वषट्‌ कछषत्यानुवषट्‌ करोति । way
वाभिखशन्ते नाप्याययन्ति न छ्यनाराश्धसाः सोदन्ति ॥- १६ ॥
अथ यद न्रावैष्णवमच्छावाकस्योकूयं भवति, इ्दरावि्णु मदः
यतौ मदानामा सोमं यात द्रविणो दधानेत्यचा waa wets
ठतीयसवनं | अधाद्ौन्द्र गिवण saat we गिव ण sare:
वाकस्य स्होतियानुरूपौ । ऋतुजनितौ तस्या अपसस्यरौत्यक्‌थ-

१९ saaa षति ग न न
२ शणंसायानतिशसायेति We |

ei गोपथव्राद्मरोश्लरभागे

TS! तस्योक्ष व्राह्मणं, नुमततेा दयते स निष्यन्निति sens सां
faa avafa विष्छुरत्रवोत्‌, दैवतयोः सशसायानतिशंसाय |
सं वां कमंशा समिषा हिनोमीति cate tera! शन्द्रा-
वैष्यवमस्यैतं नित्यमुक्धं। aeaq खस्िश्रायतने wat
प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति । इन्वा एता देवता भूत्वा व्यजयन्त
विजित्या णव । अथो इन्दस्वेव frre प्रजात्या उभा जिग्यथने
पराजथेये Tawa परिदधाति, इन्द्राविष्णोरेव यन्न
अरतिष्टापयति। warfare पिबतं मध्वो अस्येति यजति। पते
एव॒तहेवते यथाभागं प्रौणाति वषट्‌क्त्यानुवषट्करोति ।
मरत्येवभिख्गन्ते नाप्याययन्ति न इमाराशश्साः सौ दन्ति ५१७५

Tawa शरशसावोभिति स्तोवियायानुरूपायो कथ-
सुखाय परिदधानोयाया इति चतुखतुरावश्यन्तं । चतस्रो वे
fem, fea तत्‌ प्रतितिष्ठन्ते। श्रयो चतुष्पादः पशवः, पशू-
aaa । अ्रधो चतुष्पर्वाणो हि ठटतौयसवने होवकाः, तस्माचतुः
सवं aed जागतानि शंसन्ति | जागतं हि ठतौयसवनं । श्रध
हेतत्‌ बरेष्टभान्धप्रतिभरूतमिव fe प्रातःसवने मरुत्वतौये ठतौय-
सबने च हो्रकाणां Ta । धोतरसं(*) वा एत्व नं, यत्त॒तोय-
waa । अध हेतदधौतरसं शक्रियं छन्दः, यत्‌ विष्टभा यातथा-
मसवनस्येव तत्‌(९) सरखताये । स्वे समबतौभिः । परिदधति,
तद्यव्समवतोभिः परिदधति । अन्तो वे qatar उदकौन्तः, स-
जाया उ इ वा अवेनायान्तेनेवान्तं परिदधति i wa महतीभि-

९ वोतरससिति ac, We, Zo च|

९ सवनदतदिति ₹०।

५ प्रषाठकः। . १४९

यजन्ति, तद्यश्नहतोभिथजन्ति। स्वे सुतवतोभिः पीतवतौभिर-
भिरूषाभियंजन्ति । cashed, तस्र । सवे लुवषट्‌ कुर्वन्ति,
विष्टा अनुवघट्‌ कारो नेत्‌ खिटकतमन्तरयामेति । असौ षै
लोकस्तु तौयसवनं, तस्य पञ्च दिशः, पञ्चोकथानि ठतौयसबनस्य |
स एतेः पञ्चभिरुक्वैः एताः पञ्च दिश शआराप्नोति। तद्यदेषां
लोकानां रूपं, या मात्रा तेन रूपेण तया मातयेमांल्लोकाः
दघ्नोतोमां्ञोकाट्क्नातौति ॥ १८॥

तदाष्ुः, fa षोडशिनः षोढशित, षोडशस्तोज्ाणि dex
शस्त्राणि घोडशभिरक्षरेरादत्ते, तेवा अक्षरे अरतिरिेते, शोड-
शिनोनुषटभमभिसम्मन्नस९) । वाचोवा रतौ स्तनो, सत्वाद्रते
वाव ते, अ्रवल्येनं सव्यं, Aang दिनस्ति, य एवं वेद्‌ ॥१९॥

` इत्यथर्वेदोत्तरगोपथत्रा ह्य णस्य चतुर्थः प्रपाठकः समाः ॥४॥

अथ पच्चमप्रपारकः |

aq अर्दे देवा आखयन्त रात्रोमसुराः। तेऽसुराः
समावहोग्यपं एवासन्‌, नो व्यावन्तन्त | सोऽत्रवौत्‌, इन्द्रः ware
चेमानशुरान्‌ रातीमन्ववेष्यामहा इति । स देषु न प्रत्यविन्दत्‌,
अविभयु Tawa | खल्योस्तम इव हि रातिः, aaa तमः,
तस्म्ादाप्येतहि ्रूयानिव agi स यावस्मावमिवाप्रक्रम्य
बिभेति, तं बे छन्दास्येवान्ववायन्‌ ¦ त खच्छन्दास्येवान्ववायन्‌,

मा A ~~,

१ age भेमभिसम्यत्रष्येति we |

१५७ गोपथत्राह्मणोश्रभागे

तस्मादटिन्द्रस्य छन्दांसि च राति वहन्ति, a निविष्यस्यतेन
पुरोरन्रधाय्या नान्धा रेवता । इन्द्रस्य Ba छन्दांसि च रावि
वहन्ति, तान्वै Tata: पयायमनुदन्त। यत्‌ wala: पाय
AACN, तस्मात्‌ wats, तत्‌ walarai wad | तान्वै
VARTA UNA: पूवरात्रादनुदन्त, मध्यमेमध्यरात्रादुत्तमैरपर-
Taq | अपिगवेथा afeadteqay | तद्यदपिशवंया afi
waaga, तदपिशवराणामपिशवेरत्वं । शर्वराणि खल्‌
हवा श्रस्येतानि छन्दांसीति इ are! एतानि var इन्द्र
रा्रयास्तमसो रखत्योरभिपत्यावारयन्‌, तदपिशवंराणामपि
श्ंरत्वम्‌ ॥ १ ॥

प्रथमेषु way स्तवते, प्रथमान्येव पदानि पुनराददते |
qeaat मनोरथा आसन्‌, तदेवेषान्तेनाददते। मध्यमेषु पर्या
थेषु स्तवते, मध्यमान्येव पदानि पुनराददते। यदवैषा-
म्वा गाव आसन्‌, तदेवेषां तेनाददते। उत्तमेषु पथथायेषु
स्तबते(९), उत्तमान्येव पदानि युनराददते। यदेवैषां वासो
हिर ख्यं मणिरष्यात्‌ममासौत्‌, तदेवैषां तेनाददरि। आ feud
वसु दत्ते, निरेवेनमेभ्यः सर्वेभ्यो लोकेभ्यो नुदते, य ua
वेद्‌ ॥ २॥ |

पवमानवदहरिव्यादः, न रातिः पवमानवतो, कथसमुभ पव-
मानवतौ भवतः, केन ते समावद्वाजौ भवत इति। यदेषेन्द्राय
मदने सुतभिद(र)वसो gana इद ह्योजसा सुतमिति स्तवन्ति

mn A

९ सततमिति Wo |

‘a शंसन्ति (\) च, तेन राधिः पवमानवतो,(९) तेनोभे पवमान-
वतौ भवतः, तेन ते समावद्गाजौ भवतः पञ्चद गस्तोचमहरि-
त्याः, न. रातिः पञ्चदशस्तो्ा, कथसुभे पञ्चदशस्तजरे भवतः,
केन ते समावद्वाजो भवत इति। दादशस्तोत्राण्यपिशवंराणि
तिखभि्दवताभिः सन्विना राघन्तरेणाणश्बिना यः waa, तेनं
राजिः पश्चदशस्तोता, तेनोभे पच्चदशस्तोत भवतः, तेन a
समावद्वाजौ भवतः। परिभित स्तुबन््यपरिमितमनुशंसन्ति,
परिमित भूतमपरमितं भव्यमपरिमितान्येवावरुब््यादित्यतिशं-
सन्ति(र)। स्तोममति वै प्रजास्यात्मानमतिपशवः(४) | त यदेवा-
स्याकानन्तदेवास्यैते नाप्याययन्ति । WH इयं वा इद सै We-
aq auwal अथ तददोरात्राभ्यामाप्षय' Geass |
TaN स्ततियानुरूपं शं सन्ति, तेजो, वै गायत्री, तमः पापा,
रातिसेन तेजसा तमःपाप्मानन्तरन्ति घ॒नरादाय(५), शंस
न्ति। एवं fe सामगाः wad, यथास्ततमनुशस्त भवति ।
नं fe तत्‌ Ga यब्रालुशस्त । तदाइः, अरघ कस्मादुत्तमात्‌
प्रतोदाराराहइय ATAT शस्तरसुपमन्तन्वन्तोति ॥२ ॥ |
. Gaara यन्नः, तस्वशिर एव हविर्धान, सुखमाहइवनौयः, उदरं
सदः, अन्तरुक्थानि, बाह Attra, या शमा

१ wate च ema ae |

९ पवमानवतोतीति Te |

९ अतिशंसतोति Ho, Wo, Zo | |
४ प्रजाख्याद्मानमितौति Ae, Fo
५ पुनरादायेनि we |

१५२ गोपघद्राह्मसोष्तरभागे

रेवतासि अन्तःसदः, सन्धिष्ठणप्रतिष्े(*) गादंपत्यत्रतखवणौ इति ।
अधापरन्तस्व, मन एव ब्रह्मां, प्राण SHIA, अपानः प्रस्तोता,
व्यानः प्रतिहर्ता, वाग्घोता, चक्तुरध्वय्युः, प्रजापतिः सदस्यः,
Sella हो ्ाशंसिनः, आमा यजमानः । तच्यदष्वय्येस्तोचमुषा-
कारोति सोमः पवत इति, चक्षुरेव तव्‌ प्राणे: सन्दधाति । श्रथ
यत्‌ प्रस्तोता ब्रह्माशमामन््यते, ब्रह्मन्‌ स्तोष्यामः प्रणास्तरिति।
मनो ग्रणोभवति एतेषां प्राणानां, मनसा fe प्रसूताः स्तोमेन
स्तयाभेति, प्राणानेव तत्‌ मनसा सन्दधाति। Wa Tw स्त॒ते-
ae रनुजानाति, मनो वै ब्रह्मा, मन एव तत्‌ ATW सन्दधाति |
श्रध यत्‌ प्रस्तोता प्रस्तौति, अ्रपानभेव तत्‌ ATS: सन्दधाति। अघ
यत्‌ ufaeal प्रतिहरति, व्यानमेव agua: सन्दधाति। wa
यदुदवातोङ्गावति, समानमेव तत्‌ प्राणे: सन्दधाति । अथ Berar
aie शस्त्रसुपसन्तमोति, We होता, वाचमेव तत्‌ are:
सन्दधाति । अघ यत्‌ सदस्यो ब्रह्माणसुपासोदति, प्रजापतिर्व
सदस्यः, प्रजापतिभमेवाप्रोति । wa यद्ोज्राशसिनः सामं सन्तति
कुर्वन्ति, अङ्गानि वे शोत्रायंसिन, अङ्गान्धेवास्य तत्‌ ura:
सन्दधाति | अथ यद्यजमानस्तोचमुपासोदति, भ्रामा वे यज-
मानः, आवानभेवास्य तत्‌ कल्पयति । तस्मादेनं afeaerar-
ावयेयुमौभ्यदियान्राम्बस्तमियाम्‌ ATK प्रतपेननेत्‌ प्राणेभ्य
्रमानमन्तरगादिति॥ ४॥ | |
प्रथमेषु पय्यायेषु स्तवते, प्रथमेषु पदेषु निनदयन्ति, प्रघमरावा-

देव तदसुरात्रिरघ्नन्ति। मध्यमेषु पय्यायेषुस्तबते, मध्यमेषु पदेषु
९ afar प्रतिष्ठ इतिं ae, qo, Ro, च।

श्र प्रपाठकः! ` "248

निनद यन्ति, मध्यभरात्रारेव azagufacatea | उत्तमेषु पर्थ्यायेषु.
Wad, उत्तमेषु निनदंयन्ति, उत्तमरा्रादेव तदसुरासिरघ्रन्ति |
तद्यथाम्याघारात्‌ Ya: पुनः पाप्मानं निर्ह रन्येवभेवेतत्‌ स्तो
तियानुरूपाभ्यामष्टोराजाभ्याभेव तदसुरातिरघ्रन्ति। ` गायत्रीं
सन्ति, तेजो वै ब्रह्मवच्चसं गायत, तेज एवास्मै तद्रह्मवचसं
यजमाने दधति। गायनी शवा जगतीं शंसन्ति, ब्रह्म हवे
MMA, AWTS तद्‌ ब्रद्मवचसं यजमामे दधति । व्याव्दयन्ते
गायनोख्च जगतीशान्तरेण, छन्दस्येव तं नानावीर्या शि कुवन्ति ।
जगतोः wet विष्टभः शंसन्ति, पशवो वे जगती, पशूनेव तव्‌
fagu: परिदध्ति। बलं वे वोय्यं fre बलभेव तदीये
म्ततः(९) प्रतिषापयति। waraal wea: qaqa: पोतवब-
afagit याज्याः सखा: TIA, Tae राजरोरूपं जाधियात्‌ |
राति aage a न वास्त्वते नवा शस्यते, तावदौश्वरा
असुरर्तांसि च य्नमनुवनयन्ति(र)। तस्म्रादाहवनयं समिध-
माग्नोप्रोयं गाहंपत्यं धिष्णा समुज्वलयते । अतिभाषयेरन्‌
ज्वलयेरन्‌ 'प्रकाशमिव वे तस्यादारे भित्र स्वोरस्तान्‌ ea:
Ser वा इति पाष्षानाभिह्ठक्तोति(२) । ते तमःघाषानमपाघ्रते
ते तमःपाष्छानमपान्नते ॥ ५॥

विष्डरूपं बे त्वाष्मिन्द्रोष्ं स तष्टा इतपत्रीभिचर णोयमपेन्द्र'

९ तदीयं न्तत इति We । तद्धोय्यं तत इति Ke |
९ यन्नमतु सनेषन्तोति we यज्नम्रनुमनयतीबि ग०। |
एअनिटकोतीति भा |

न

‘
१५४ MATA HMMA WVAT aA

` सोममाष्टरत्‌(९)। तस्येन्द्र जच्निरे | स संसछत्वा(२) प्रासहा ar
मपिवत्‌ स विष्टदाकछत्‌। तस्मात्‌ सोमो arqreaa(’) न
पातव्यः। सोमपोणोस्य दगजिको(*) भवति । तस्व मुखात्‌
TRE यौयंथांस्य्वान्युदक्रामत्‌। तानि पशून्‌ प्राविशन्‌ ।
तस्मात्‌ पशवी ata ह भवति, व ud fei adver
एतदश्विनो च सरस्वत च यज्नं शमभरन्‌.५),सो्रामलिं मेभज्धाय |
तयेन्द्रमभ्यधिच्न्‌। watt स देवानां अेष्ठोऽभवत्‌। चेष्टः
स्वानां चान्येषां च भवति, य एवं वेद यदेवं - विदान्‌त्‌ Tar
मंस्यासिषिष्यते ॥ ६ ॥

अथ सामं गायति ब्दा, UT व साम, चतणवन तदभिः
विद्ति। अधो सास्राज्च वं साम, साब्बाच्यनवनं तत्‌
साख्राज्यं गमयति wet सवषां वा ठषषेदानां रसः, यत्‌
साम, सर्वेषामेव averat रसेनाभिषिञ्चति | seat गायन्ति(९),
वदत्यां वा असावादित्यः feat प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठतस्तपति |
ert avat गायति) 1 Get वा एष यन्नक्रतुय॑त्‌ arai-
अरिः । शन्द्रायतन एष एतद्धि यो यजते, ख एवेमं तदायतमे
प्रीति wa कस्मात्‌ संश्यानानि नाम, uta सामभिदका

rp NY

९ सोममारदिति qo, He च।

2 qual tfa ae

दे नानुपड्कयतेम दूति We ।

४ Galles दति Fe |

$ सम्भरदिति qo | |

q ्डत्यां गायतौति Bose |! wet मायतीति qo ¡ ` imi :
© रत्या गायति ग० | | .

“ ‰ प्रपाटकः,। १५५.

-गदरमिन्दियेण वोरयण समश्यन्‌(९), तथेवेतद्यजम्प्रना रएतेरव
सामभिरिन्दरयेणेव tae स्यन्ति | संखवसे विखवसे सत्य-
अवसे खवस इति सामानि भवन्ति। रषेवेनं, लोकेषु प्रतिष्ठा-
waft! चतुनिंधनं भक्ति, चतसः वे दिशः, fea तत्‌ प्रतिः
तिष्ठन्ते । अथे चलुष्यादः पशवः, पशूनामापेय। तदाडः, यदै
तत्‌ साम wad, wa कतस्य स्ाजमुकषं, का प्रतिष्ठा । चये
देवा ख्कादेत्याइः, तहा एतस्य araqaaaar प्रतिष्टा ।
wafeiat ग्रह गह्ाति, are: प्रतिष्ठाय प्रतिष्ठायै ॥ ७॥
प्रजापतिरकामयत, वाजमाप्र यात्‌, खभ लोकमेति । स एतं
वाजपेयमपश्यत्‌। वाजपेयो वा एषः, य एष तपति, वाजमेतन
यजमानः स्मे लोकमाप्नोति | शक्रयत्यो ज्योतिमत्यः प्रातःसवने
भवन्ति, ast ब्रह्मवचसं ताभिराग्नोति । वाजवत्या arate
सवने खमस्य सेकस eA! अन्नवले गणवत्यः पश्मल्यस्तः
तौयसवने भवन्ति, भ्रूमानं ताभिराप्रोति। wat ares
भवन्ति(र), प्रजापतिं सप्षरशः, प्रजापतिभेवाप्रोति। हिरण्यखज
fast भवन्ति, महस एव तदरूपं क्रियते । रष Bahasa
प्रकाशोसदिति, ज्योति हिरण्यं, ज्योतिषेवेनमन्लरधत्याजिं
धावन्ति यजमानसुव्जापयन्ति, नाके रोहति, रू महसे रोदति,
विण्वमहसे रोषति, सबमहसे रोहति, मनुष्पलोकादेदैनमन्तद-
धति । देवस्य सवितुः सवं an लोकं afae नाकं रोहेयमिति
AW रथचक्र संति, सविटप्रसूत एवे नं तत्‌ समर्पयति | अरथी

ee

९ संश्यम्‌ दूति Ge ।
२ भवतोति wb

3
१५९ WIAA TATA aL

प्रजापतिर्वे बरह्मा, प्रजापतिभेवैनं वथादधिप्रसुवति, नाकस्यो-
frat वाजिनां सन्त्ये । वाजिसामाभिगायति, वाजिमान्‌
भवति। काजो वे खर्गो लोकः, aaa तं लोकं रोहति ।
विष्णोः भिपिविश्वतौषु वहदुत्तमं भवति, खगमेव तं लोकं
रूढा त्रस्य विष्टपमतिक्रामत्यतिक्रामति ॥ ८ ॥
अथातो अरपोयामाः, प्रजापतिँ यत्‌ प्रजा west, ता
वे तां ता अखजत। ताः ष्टाः पराश एवासव्रोपार्वतन्ह । ता
एकेन स्तोभेनोपाग्द्वात्‌ | ता अत्यरिच्यन्त, ता हाभ्यान्ता; सरवै: ।
तस्मात्‌ स्व॑स्तोमः, ता एकेन VATA | ता अत्यरिच्यन्त,
ता दाभ्या ताः सर्वेः, तस्मात्‌ WAGE ; | ता afafearang वार
वन्तोयेनावारथन्‌, तस्ादेषोतिरिक्ोकथवान्‌ भवतिं । तस्मादार-
वन्तोयं A ARIAT यच्छत्‌, अरतौ वा अपतोयीमाः। अघो प्रजा-
वा्ररित्याइः, प्रजानां यमन दतो हेवेतदुक्थ(१), ता afe: प्रजा
श्राधेरस्तदिं हेतेन यजते, स एषोषटाटष्ठो भवति, तद्यधान्यस्मिन्‌
aa विश्वजितः पृष्ठमनुं wat भवति, कथमेतदेवमवेति।
पितेष यज्ञानां तद्यथा येष्ठिि संवशेयुरपि विदिषाणाः, एवभेवे-
तच्छेषठिनो वशेयात्रमन्रस्यानुचेाय त्तमन्ते ॥ < ॥
तयथेवादोन्‌ह उक्धानामाग्नेयं प्रथमं भवति, एवभेदेतदवा-
arta प्रथमं भवति। णेन्द्र aa त्रोत्तरेशन्द्रेवा रते
` शनदरवेष्णवमच्छावाकस्योक्थं भवति | चतुराहावान्यतिरिक्तोक्‌-
घानि भवन्ति, चतुष्टय वें पशवः, अथो चतुष्यादः पशवः, पशूना -
मातैव | त रते स्तोत्रियानुरूपास्तचा अदईैचेशस्याः । प्रतिष्टा वा

९ इतिरेवेतदुक्तमिति ट meq) इतौ देवेतटुक्तमिति ee |

भ प्रपाटखकः। १५ॐ

अचः, प्रतिष्ठित्या एव । अर्थेतेषाभेवाख्िनानां सक्तानां
ड दे समाहावभेकेकमद्र षः शंसति, अण्डिनौ वै देवानां भिषजौ,
तस्मादाण्विनानि सक्तानि णर्सन्ति, achat प्रदद्रिदं भिष-
च्यतमिति | क्षेववत्यः परिधानौोया भवन्ति, यच दतस्तत्‌-
प्रजा Waa: पिवासम्तीः waar सखिता जासन्‌, ता दोना
एताभियथाषेवं पाययाख्चकार तपयाञ्चकार, अथो दयं दे Fa’
एथिवो, अस्यामदौ नायामन्ततः प्रतिष्ास्यामहा इति। fact
याज्या भवन्ति, aa’) हतस्तत्‌प्रजा अशनायन्तौः पिवासन्तीः
weet खिता बभूवुः, ता Saat एताभियंथोकसं व्यवसाथयाञ्च-
कार, तस्मादेता याज्या भवन्ति तस्मादेता याज्या भवन्ति॥ go

TAMARA ्व;स्तोतियमद्यस्तोतियस्यानुरूपरं कुवन्ति,
प्रातःसवनेहौ नभेव तत्सन्तन्वन्यहोनस्य Waa | तद्यथा हवा
THEA एवमहोनः स्तु तः(\), तद्ययेका हस्य सुतस्य रुवनानि
सन्तिष्ठमानानि यन्ति, एबमरहोनस्य सुतस्याहानि सन्तिष्ट-
मानानि यन्ति। तद्यण्वःस्तोचियमदस्तोतरियस्यानुरूपं gfe,
प्रातः सवनेहरेव ATH! रूपं कुवन्ति | अपरे शेव तदन्‌हापरम-
हरमभ्यार भन्ते,र), तत्तथा न माध्यन्दिने सवने । जीर्वषृष्ठानि
तानि तस्िक्नैवावस्ितानि भवन्ति। एतेनैव विधिना ढतोय-
सवने न श्वःस्तोजियमद्य स्तोचियस्यानुरूपं कुवन्ति ॥ ११॥

,ag sia Zool |

र एकाठुतमदहोमः स्त इति ० । रुकारशलत एवमरीनसुत इतिः we |
एकारसुत एवमरोनसुत इति Ho, So च| । ॐ

द WATT Tia Se |

| र्‌ १
११८ गापथनब्राह्मणत्तरभाम

अघातं WAV एव, ऋलुनोतौ नो वरुण ईति Rar-
वरुणस्य | fat मयतु faerfafa, प्रणेता वा एष eraarai,
THATATL, तस्मादेषा प्रणेतिमंतौ (\) भवति, इन्द्रं वो विश्वतस्म-
रोति ब्राह्मशाच्छंसिनः। हवामहे जनेभ्य इति, इन्द्रभेवेतया-
हरहनिं वयन्ते, a वेषां feta we वड । यैवं विद्धान्‌
ब्राह्मणशच्छस्मेतामडरहः गं सति | यत्‌ सोम ऋसतेनर इत्यच्छा-
वाकष्न | इन्द्राग्नो अजोहव्रितीन्द्राम्नो रएवैतयाहरहनिं बह -
यन्ते, न Sani विहवेऽन्य caret wea । यत्रैवं विदानच्छा-
वाकस्येतामहरहः शंसति, ता वा एताः खगस्य लोकस्य नावः
सन्तारण्यः | खगभेवेताभिर्लोकमनुसख्रन्ति ॥ १२ ॥
अथातः परिधानौोया एव, ते स्याम टेव aaa, मेजावरुणस्य |
sata खधोमहो ति(९), va वै लोक दइषमित्यसौ वे लोकः सखरिलिः
उभाव्वैनो तौ Marana | व्यन्ततरिक्षमतिरदिति ब्राह्मणा-
च्छ सिनो feed") । स्वगभेवे ताभिर्लोक विद्व णोति । मदे सो-
मस्य रोचनेन्दरो यदमिनदलमिति, सिषासवो = वा रते यदौचि-
ताः, तस्मादेषा बलवतो भवति। Sar आाजदङ्किरोभ्य आविष्कणुन्‌
गुहासतोः। ware नुनुदे बलमिति, सनिमेतेभ्य एतयावरुभ्धे।
इन्द्रेण रोचनादिवो दृढानि दंहितानि च | स्थिराणि म wade
इति, स्र्गभेवै तयाहरहर्लीकमवरुन्धे | आर सरसखतौवतोरित्यच्चछा-
TTA | TaN Talay दति, एतद वा इन्द्राग्न्योः प्रियन्धामः,

१ प्रशेविमतौीति wo | प्रणटमतोतिंः Ao |
rig खधोमदोतोति च० | cig aulaetia we |
₹ afqezafafa aol 6 faaeqfafa & |

« ह 5
1 5 “an
* ५ न्क ^

भ्र Wasa | १९९

धैद्ागिति, प्रियैरेवेनो carat समदयति | fata धाम्ना सम-
ध्यते, य एवं ATU १२॥
उभग्येः(*) होतकाणां परिधानोधा भवन्तिअहो नपरिधानोयासख-
काडहिन्धस्य(र), तत एक्राहिकोभिरव मेज्रावरूणः परिदधाति, ते
नास्माल्लोकातर प्रच्यवते | ्राहिनौकोभिरच्छावाकः wae लोक
स्यास्य, उभयौभिरत्राश्मणाच्छंसो । ` एवमसावुभो व्यन्वारभमाण्‌
एतीमच्चं लोकममुश। अ्रधोऽरो न्येकाशश्च, अ्रघोसंवत्सरद्चाग्नि-
होमञ्च, अथो मैतावरुशश्चाच्चावाकश्च, wank sara
भाण एति । श्रथ तत एकाहिकौभिरेव टलतीयसवने शोत्रकाः
परिदधाति, Aaraiatara प्रच्यवते आहिनौोकौोभिरच्छा-
वाकः खगस्य लोकस्य सम्य | कामं AKA Weg, य्च॑दोबकाः
पूरवः Wags । यदं होता तदोको, प्राणो वे होता, अङ्गानि
होत्रकाः, समानो वा श्रयं प्राशोद्गगन्यनुसख्चरम्ति। तस्मात्‌ तत्‌
काम होता शरसेत्‌, यदोत्रकाः पूवेद्यः WAY: | यहे होता aw-
तकाः, AAT वे होता, अङ्गानि होवकीः, समानो वा TAFT
नामन्ताः, TMA तत्‌ काम होता WAT! यच्ोतकाः yaar:
सशेयुः, यदह होता तद्ोवकाः . सक्घान्तहाता परिदधाति
अथ समान्य एव होत्रकाणां परिधानोया भवन्ति॥ १४॥

यः ्वःस्तोतियमथस्तोचियस्यातुरूपं कुर्वन्ति, प्रातःसवने-
sana तस्सन्तन्वन्ति, श्रष्ोनस्य waa! त एते Paw?
प्रातःसवने । . षडहस्तोतरियं wey .माध्यन्दिनेहो नसज्ञानि शंस-

९ उभय दति Ao, Fo, We, Se FT|
६ एकाटिनस्यति इ०।

१६० VATA HATA

न्ति,९) स्यो ard मधवां ऋजोपोति। सत्यवान्‌ Asses
अस्मा इदु प्रतवसे तुरायेति ब्राह्मणाच्छंसो । शासदञ्िदुःहितु-
ARTA | तदाः, क स्ादच्छछवाको कंड्िवदेतत्‌
aagquaa शं सति, सं पराच चेवाह ware देति । Tera
बा एष बहन चः, यद्च्छावाकः। वहति दवे बहृदुरःयष्यु
च्यते । तस्माद्‌ च्छावाको वह्िषदेतत्‌ amquaa शंसति, स
पराश चेवाह wary चेति । तानि पञ्चष्वहःसु स्यन्ते । चतु-
विंशेऽभिजिति विषुवति विश्वजिति werd तान्धेतान्यहीन-
सकानोत्याचकच्ते। न ay किञ्चन fad, wife शव
ठतान्यहान्यभ्यावर्चोनि भवन्ति | तसख्राटेतान्येतेव्वहःमु अस्यन्ते |
यदेतानि शंसन्ति, तत्‌ खगस्य लोकस्य रूप । -यदेवेतानि
शंसति, द्रन्द्रमेवै तै निवरहयन्ते, यथ ऋषभं वासितप्ये ते वेदेवा
ऋषयथाव्र वन्‌, समानेन aay स्तन्वामह। इति । तदः
ATTA समानमपश्यत्‌ । समानां प्रगाधां समानो प्रतिपदः
समानानि सङ्गानि। arated at walt यत्र व इन्द्रः पूवः
weafal गच्छेव aad awe सेन्द्रतायें ॥ १५।

CAAA वे दोत्तैरगोपथनत्राह्मणस्य पञ्चमः प्रपाठकः समाप्तः WAN

री

अय चष्ठप्रपादकः |

श्रम्‌ । तान्वा रतान्‌ सम्मातान्‌ विशखामितः प्रथममग्यत्‌,

९ शस॒तोति ग०, Wo So qT

ऋ

€ प्रघाठकः। १६१

एवा लामिन्द्र वचिन्रत्न यत्र इन्द्रो जुजुषे यच वटि . कथामदहाम-
-तधत्‌ कस्य होतुरिंति | तान्‌: विश्वामित्रेण दृष्टान्‌ वामदेवो खद्ध-

जत। सहे र ्ाश्चके(९) Hares यान्‌ वाहं सम्मातानद्शं' (र),

Wane अजत । कानि a fe सूक्तानि सम्पार्तां-
स्त तृप्रतिमान्‌ खृजेयमिति। स एतानि amfa सम्पाता
स्तत्‌प्रतिमाननखूजत, सदयो ह जातो Faw: कनन उदु बद्मया-
खेरत खवस्याभिते (र) वदौधया मनोषामिति विश्वामित्रः ।
इन्द्रः पूर्भिदातिरदहासमर्ैयं एक इदव्यखषंलोनां यस्तिग्मशृङ्गो
wan न भोम इति वसिष्ठः। इमामूषुप्रख्तिं सातयेधा
इच्छन्ति त्या सोम्यासः सखायः णसदङ्किदुंहितुरनैष्यक्तादिति(*)
भरद्ाजः। एति सम्पातेरेत ऋषय दमान्‌ लोकान्‌ .सम-
पतन्‌ । तद्यक्षमपतन्‌, AMAT सम्पाताः, तत्‌ ्षम्पातानां
सम्पाततवं । ततो वा एतां स्तोन्‌ सम्पातान्‌ मेत्रावरुणो विप-
ययासभेभेकमहरहः शंसति, -एवा त्वामिन्द्र वचित्रवेति प्रथमे-
नि, यत्र इन्द्रो जुजुषे यच्च वष्टोति feat, कथामहामदधत्‌
कस्य होतुरिति तीये! atta सम्पातान्‌ ब्राह्मणच्छध्सौ
विपय्यौ भेके कमहरहः शंसति, इन्द्रः पूभिंदातिरदासमर्कैरिति
प्रथभेहनि, य एक ददव्यश्चष णोनामिति इितोये, यस्तिग्मखष्गो

~ ---- --~

९ सरसाञ्चक्र दृति Ao, छः च|

२ सम्पातानटृशत्चिति च |

२ अ्रवण्याभितष्ट इतिर° च। wamifuas दति = ।
४ anieifala ao, qo, Fo, Zo. | ।

प

ववभो न भोम इति ठतोये। alaa सम्पातानच्छावाकी

१६२ MATAR ETS ATs

विपर्यासभेकेकमहरहः. णंसति, मामूषुप्रथतिं सातयेधा इति
प्रथमेषशनि, इच्छन्ति त्वा सोम्यासः सखाय इति दितोये, शास-
इङ्िदु हितुद्ेष्यङ्गादिति,र) ठतोये। तानिवाएतानि नवजीणि
चाष्रष्ःशंस्यानि। तानि हादश भवन्ति| ered इ वें मासाः
संवत्सरः, संवत्सरः प्रजापतिः, प्रजापतियन्नः, तत्‌ संवत्सर प्रजा-
पति यज्ञमाप्नोति | तस्मिन्‌ संवत्छरे प्रजापतो यत्ने अहरः
प्रतितिष्ठन्तो afer, ufafasa | इद्‌ सर्वमनुप्रतिति्ठति । प्रति-
तिष्ठति प्रजया waft, य॒ एव वैद । नान्यन्तरे णावापमराव-
पेरन्‌, अन्धूखा(र)विराजखतुधंनि, acta wea पञ्चमे,
पारुखेपो षेव यान्बन्धानि महास्तोत्राख्षटशचौन्यावपेरन्‌ ॥ १ ॥
को wa नयो देवकाम इति मेव्रावसणः | वनेन वा fare fa
चाकचिति arma at | भरायाद्चवाष््पबन्ध्रेट career
वाकः। एतानि वा भावपनानि, एतेरेवावपनेहवाखच ऋषय
स्वगे लोकमायन्‌ त्येषेतद्यजभाना एतैर वावपरेः स्वः
लोकं यन्ति। सद्यो ह जातो षभः कनौन इति मेचावसशः
पुरस्तात्‌ सम्पातानामष्हर्ः शंसति । तदेतत्‌ an, स्र्गमेतेन
ama ara ऋषयश्च खगं लोकमायन्‌ । तयैवैतद्यजमाना
एतेनैव सूक्तेन at लोकं यन्ति। तदषभवत्‌ carafe
ayaa | aes वभति, अन्नं वं पक्तिः, अन्राद्यस्याव-
aa), अरिष्टे न; पथिभिः पारयन्तिति सखगताया एवतद रहः
९ मप्नाद्गदिति ae, qo, Bo, So | |

२ WATCH ST Cit ० | अआवपेर्न्युखा Cia wo | खावपरब्रन्य्‌षाद्तिट०।
द waaay tia go |

€ प्रपाठकः | १६३

शंसति । उदु ब्रह्माणयंरतखवस्येति ब्राह्मणाच्छध्सौ। ब्रह्मण
देतत्‌ aM, Wawdda aaa Vara ऋषयश an ॒लोक-
मायन्‌ | तथवतद्यजमाना एतेनव सूतेन खग लोकं afer तदु
वं षड , षड वा ऋतवः, ऋतनामाष्य | तद्परि्टात्‌ warar-
araece: शंसति । अभितष्ट वदोधया मनोषामित्यच्छावाकी
अहरहः शसति । अभिवदति तव्य रूपमभिप्रियाणि मण श-
त्पराणोति,. यान्येव पराख्यहानि, तानि frarfa, तान्येव तद्‌-
भिमम्‌ न्तो यन्छभ्यारभमाणः। पररोवा अस्माज्ञोकात्‌(*)
सगा लोकः, खगभेव तं लोकमभिखशन्ति। wat च्छामि(र)
WEN सुमेधा इति,येडहवा अनेन पूव Ware a कवयः,
तान्यभेव तदभ्यभिबदति । यदु वं दशच, FA F प्राणाः, प्राणा-
नेव तदाप्नोति प्राणानां सन्तत्य । -यंदु वेजदट्च, द्ग व घर्ष
प्राणाः, दश स्वगा Aran, प्राणैव तत्‌ wats लोकानाप्नोति,
प्राणेषु चेवेतत्‌ way च शाकषु प्रतितिष्ठन्ता afar) wea
दश्च, TATAT विरा, इयं वे विराड्‌ इयं वे सर्गस्य लोकस्य
प्रतिष्ठा, तदे तदस्यां प्रतिष्टायां प्रविष्ठापयति । सक्तदिन्द्रं निरा-
हते, नेद््रादूपात्र प्रवत, तदुपरिष्टात्‌ सम्पातानामहरष्टः
शं सति ॥२॥ won ५

कस्तमिन्द्र ला वसु Raa अ्रतसोनां कटूकन्वस्यात' (९)

१ खसां्लोका इति we, Wo च।

२ रिच्छामोति ° | रुब्धामोति we |

द कदून्बर्स्या्ततमिति ग | कदुग्र्खारतमिति Me, ट चः। कदुन्वारखा-
तमिति Go |

१६४६ गोपथन्राद्वष्णन्तरभागे

इति कदन्तः प्रगाथा अरः शंसतिः। war वे प्रजापलिः,
प्रजापतेराध्यै । यदेव कन्तः, त॑त्‌ weer Mata रूपं । यदेवः
वदन्तः, अथे अवर दे' कं, अये अवरस्याकंरष्ये | यदेव(९)कदग्तः,
Lm. ५ > र्व ae aos ae > यदव ei tens
sat We वं क. अथा सुखस्वावरध्यं | R) कन्तः,
अथधेाषरंहव एते, गणन्तान्धहोनसलान्धपय॒च्छ्रना यन्ति, लानि
कदि ware: शमयन्ति। तिभ्यः शान्तानिकं भवम्ति(द)
तान्येताञ्‌ areata aa लाकमभिवहन्ति। चिष्टभः am:
प्रतिपदः Haq, ता Sa पुरस्तात्‌ प्रगा्धानां शंसन्ति, धाया
इति बदन्तस्तदुं तथा न कुर्यात्‌ । न्तत वे हाता, विशे हाता-
शंसिनः, aveq तदिषं प्रत्य्यामिनौदर्यः। पवमानस्य (*)
सन्तिषट्भी मा san’) सक्तः प्रतिपद इयेवं विद्यात्‌, यथा वै
. eo न श SAS LE ^ 6 | ह
WHS प्रतरेयुः, एव Baa प्रप्रवयम्से(९ ये संवत्‌सरं दादश
4 सोपासन्ते षः x रावली ara : पारकामा त
, तद्यधां सं नावं : समारोदहेयु,
एवं हेवैताख्िष्टभः स्वर्गकामः समारोहन्ति। न ह वां
एतच्छन्दौ गमयित्वा aa लोँकसुषावत्तन्ते(९) । वौषन्त'
मंहिताम्यो नाव्‌ यौत, समानं fe छन्दः, wats घाय्यां

९ यदेवेति Ao, क° च |

९. यद्वेति qo, Zo FI

द भवतोति ze |

४ पावनस्येति qo, wo च।

५ aT Tal दूति Ro, ट० च।

९ प्रण्लवंते Fo, Wo, Zo | प्रप्लवते दूति a |
ऽ लोकमुपावन्ेत tf a, क° च।

£ प्रपाठकः | १६५

करदाणीति। ata शंसन्ति(९), तत्‌ खगस्य लोकस्य रूप |
यदेैमाः शंशेन्ति(र), इन्द्रमेबेतेनिन्नयन्ते, यथ ऋषभं (र) वासि-
तायै ॥ र ॥
अपेन्द्र प्राचो मघवनव्रमिश्ानिंति, में चावरुणः परस्तात्‌ सम्मा
तानामहरहः शंसति । अ्रपापाचो अभिभूते नुदखापोदौचो
अपं शूरा धराच उरौ यथा तव wae मदेभेति, अभयस्य
रूपमंभंयभिव. ufteesfa, ब्रह्मणा ते ब्रह्मयुजा युनज्‌मोति,
ब्राह्मणच् BATHS: शंसंति । युक्तवतो युक्त इवाद्दीनो-
चनस्य रुप॑मुस नो लोकमनुमेषो ति, अ्छावाको अहरहः शसति ।
अनुभैपोत्येत इवाद्यरौनोऽङौनस्य रूप नेषोति सचायणरूप' |
ओकःसारो हेवेषाभिश्ट्रो भवति, यथा गौः wara गोष्ठ, यथा
ऋषभ(*) वासितायाः, एवं हेवेषामिन्द्रो यज्नमागच्छन्ति(५) |
न शूनं यथाहौनस्य(९) परिदध्यात्‌ । . चषजरियो इ राष्राचावति,
यौ डेव परो भवति, तेमभिब्‌हयति ॥ ४ ॥
अभातोशोनश युक्तिश्च faafea व्न्तरिचमतिरदित्यहीनं
qea । एवैदिन्द्रभिति विमुच्चति । नूनं सात इत्यह्ौनं ges!
नृते fa विमुश्चति) ure वा wat तन्तुमहति, य
एनं wag विमोक्षश्च वेद्‌, सस्व हेषेव युक्तिरेषा विमुक्षिः ।

A rg न ाा -न-

१, २, शंसतोति Se |

दे यथाषभमिति ग० |

५ यथक्छषभसिति We, qo, Wo चं |
५ यन्नमागच्छ्तीति Me |

ई न Wa यथादीजस्येति Ke |

१६६ गोपथब्राद्मशोष्तरभागे

तखत्‌ प्रथमेहनि चतुविंश णकादहिकीभिः परिदध्यः, प्रथम एवा-
नि ay संस्थापयेयुनाडोनकन्य ya.) श्रथ यदशोमः परि
धानोयाभिः afte, तद्य या gat विमुच्यमाना उल्क्रत्ेल, एवं
यजमाना उत्से एन्‌, AANA Fas! भव यदुभयोभिः
परिदध्युः, तद्यथा दो ्गाष्व उपविभमेक याज्याः, तादक्‌ तत्‌
समानौभिः परिदध्यः। तदाइः, एकया हाभ्यां वा स्तोम-
मतिशंसेत्‌, दौघारखयानि भवन्ति, यत्र बद्नौोभिः. स्तोमोति-
Tad, अथो सिग्रन्दे वेभ्योऽत्र। य सम््रयच्छामोति, अरपरिमितामि-
रक्तरयोः सवनथेाः। परिमितो वे att लोकः, खगस्य
लोकस सम्य । तद्यथा भ्रभिष्टेषते पिपासमे fer’ caer,
तादक्‌ तत्‌ समानोभिः परिदध्यः। सम्तती हेवेषामारम्धो
विखस्तो यज्ञा भवति, सम्ततख्घा वषट्‌ aa सन्तत्य सन्धोयते
प्रजया पशभिः, य एव वेद्‌ ॥ ५॥

TAY, कथ दाका होते कखक्ष एकोक्था होत्रा fea
इति । sal वे शाता यासौ तपति, सवा एक एव, तस्मारेक-
aa | स यदहिध्यातो इाविवा भवति, तेज एव भरल भा श्रपरं
शक्तमपरं छण, तख्ाद्दुमक्थः . रश्मयो वाव SIM, A ar
एकेक, तस्मादेकोकथाः । त ददेकेकस्य TAST हौ वर्को भवतः,
तस्माद्‌ fea | संवत्सरो वावष्ोता, सवाक Ua, तस्मा
देकसृ्ञः | तस्य यद्‌ carrera भवन्ति, गौतान्यन्धान्धुष्णान्य-
न्यानि, तस्माद क्‌धः। ऋतवो वाव होत्रा, ते वा एकक, तसरा-
देकोक्‌थाः। तदयदेकेकस्वर्तौ हौ हौ मासौ भवतः, TATA: |
पुरुषो वाव हाता, स वा एक एव, तस्मादेकसूज्ञः। स यत्पुरुषो

६ प्रपाठकः | १६७

भवत्यन्ययेव प्रत्य भवत्यन्यथा प्राङ्‌ (९), तस्माद्‌ THU | अङ्गानि
वाव शोत्राः, तानि वा एकेकं, तस्मादेकोकथाः। तं यदेकेकमद्ग
दयतिर्भवति, तस्माद्‌ fegat | तदाइः, यद्‌ erat होतेक-
Ga एको क्था होत्रा feqan, कं तत्‌ समं भवति, यदेव दिद
बत्याभिर्यजन्ति, wa यद्‌ fram होत्रा इति ब्रूयात्‌, तदाइः, य
दम्निष्टोम एव सति यज्ञे हे शोतुरुक्थे अतिरि्येते, wa’ तती
होत्रा न व्यवच्छिदयन्त इति । यदेव दिदेवत्याभियंजन्ति, अघो
यद्‌ हिसृज्ञा होता इति ब्रूयात्‌, तदाइः, यदग्निष्टोम एव सति
यत्ने wat दैवताः सर्वाणि छन्दस्याप्याययन्ति, अथ कतमेन
छन्दसायातयामान्यक्थानि प्रणश्यन्ति, कया देवतयेति। गायतेण
छन्द साग्निना देवतयेति ब्रूयात्‌ । र्वान्‌ ड यन्न तन्बाना WET
रचां स्यभिचेरिरे यज्नपबरं णि, यज्भेषां हनिष्यामस्ततौयसवनं प्रति
ठतौयसबने इ यन्नखू्बरिष्टो वलिष्ठः प्रतमुभेषां aw हनिष्याम
sfai ते वरुणं दच्चिणतोऽयोजयन्‌, मध्यतो व्टस्परतिमुत्तरती
विष्णुं! तेऽ ब्रुवन्‌, दकेकाः स्मः, नेदसुत्‌सद्ामरेति, स्तनो
हितौयो येनेदं ae व्यश्नवामहा इति । तानिन्द्रोब्रवौत्‌, wa
afediar खेति। ते सर्वं we हितीयाः, तस्माद न्द्रावारण-
नै न्द्रावारंस्पत्यमेन्द्रावैष्णवमनुणस्यते। दितीयवन्तो ह वा
एतेन wt भवन्ति, दितोयवन्तो मन्यते, य एवं वेद ॥ ६॥
आग्नेयोषु मे्रावरुणस्योक्धं प्रणयन्ति, वीय वा अगनिः,
वौर्थैरेवासे तत्‌ प्रणश्यन्ति, शन्द्रावारुणमनुशस्यते, वोयं
वा इन्द्रः, Aa वसणः,. पशव उक्थानि, वौय रैव तत्‌ चत्रिण

९ प्राङ्क इति Ao, Go, So GI

१६८ गोपयन्राद्ध णौत्तरभागे

चोभयतः पशून्‌ परिग्डह्वाति स्थित्या waar । tatty
areas far उक्थं प्रणयन्ति, ae बा इन्द्रः वौ ैरेवारसये तत्‌
प्रणयन्ति | शन्द्रावारई सत्यमनु शस्यते, a वा इन्द्रः, न्म वद
स्पतिः, oa उक्थानि, बोय्यरेव are Gera wae
ufezerfa स्थित्या अ्रनपक्रान््यं | Geta च्छवाकस्यो कथं
प्रणयन्ति, der वा इन्द्रः, वीय्यशेवास्ये तत्‌ प्रशयम्ति | न्द्रा
वैष्णवमनु शस्यते, वो" वा इनदरः, यन्नो विष्णुः, पशव उक्थानि,
ata रव तद्यन्नन चाभभयतः पशून्‌ Wary waar: wast
पथति । तस्मादु च्रिया भूयिष्ठं fe पशूनामौग्ले afer
प्रदाता, यस्म प्रत्ता Fer भ्रवरुद्ाः, ताग्धेलान्ेन्द्रारि। जाम-
तानि सन्ति, war एततेरेवशेन्द्र' टतीयसवनभेतेर्जागतं सवनं,
धराणि दइ ना भस्येतान्युक्‌धानि भवन्ति, यन्राभानेदिष्टो
वालखिख्यो दषाकपिरेव या मरत्‌, तस्मात्‌ तानि सारईभेवी-
ag, arte रेतः सिक्तं wer, एकधा प्रजनयामेति ।
येह वाणएतानि नानुपेयुः, या रतः fas विलम्पे त कुमारं
वा जातमङ्गशो विभजेत्ताष्टक्‌ aq! तस्मात्तानि सादंभेवोपेयुः |
साधंमिदं रेतः faa सम्दभेकधा प्रजभयाभेति। शिल्पानि
शंसति, यदेवणिल्यानि, एतेषां बै शिल्यानामनुक्षति्दिंशिल्पमधि-
गम्यते । हस्तो कसो वासो हिर ण्यमश्वतरो रथशिल्य', शिल्प
हास्य(९) समधिगम्यते | य एष वैद यदेव शिल्पानि शसति,
तत्‌ खगस्यलोकस्य रूप । यदेव शिल्पानि, आत्सस्छरतिरवे
श्ल्यान्यामामंमेवास्य तत्‌ संस्कुर्वन्ति ॥ +

९ रथशिरूप हास्यति Ge |

£ प्रपाठकः | १६९.

नाभाने दिष्टं शंसति, रेतो वे नाभानेदिष्टः। रेत एवास्य तत्‌
कल्पयति । तद्रेतोभिखं भवति, wat रेतः सच््रग्मानो निषि-
दिति (र) रेतसः waar एव । तं नाराशं संशंसति(र).प्रजा वें
नरः, वाक्‌ शंसः, प्रजासु तदच दधाति। तस्मादिमाः प्रजा
अदन्त्यो जायन्ते। तं SH पुरस्तात्‌ प्रगाधानां शंसन्ति, पुर
स्तादायतना वागिति वदन्ते, उपरिष्टादेकषे। उपरिष्टादायतना
वागिति वदन्तो मध्य एव शंसेत्‌, मध्यायतना वा इयं वाग्‌, उप-
रिष्टात्रेदौयसौव तं होता रेतोभूतं शस्त्वा मेत्रावरुणाय सस्प्रय-
wai एतस्य तं प्राणान्‌ कल्पयति, बालखिल्याः शसन्ति(र),
प्राणा तै वालखिल्याः, प्राणाने वास्य तत्‌ कल्ययति | ताविदहताः(*)
शंसति, विद्ता८५) वै प्राणः, प्रारेनापानो अपानेन व्यानः,
स पच्छः प्रथमे aa विहरति, अदचैशो eA, RATAN |
सयत्‌ प्रथमे am विहरति, वाचं चैव awa विहरति ।
यद्‌ दितौये waa, तच्छ्रो च विहरति । यत्त॒तौये प्राणं
चैव, तदासानं च विहरति। तदुपाप्ो विहरेत्‌, कामः, अन्येतु
a प्रगाधाः कल्यथन्तेति(९) ad सैव विहरेत्‌ । तथा वे प्रगाघाः
कल्पयन्ते) | यदैवातिमभे, तत्‌ are लोकस्य रूपं । यदे-

१९ अतिधिच्चतोति ae | विषि्वदितौति Zo |

९ नाराशं शंसति दति Fo, So | नाराश शंसन्ति Ae |

e शसतोति चर, Wo, Ze च।

४, ५ विकता इति ae | विना इति qe |

g Aga प्रमाथाः कल्पयन्ते दति Be | मेत प्रमाथाः कल्पन्ते इति ० |

© करप्रमे दति Fo | |
TA

१७० गेपथत्राह्मणात्तरभागे

वातिम्ं, आवा वै बहतो, प्राणः aareedl, स वडती-
मशसोत्‌। स ्रामाथ सतोदठहतीं(९), ते प्राणा wa हहतौ-
मथ सोती, तदातमान ure: परिघ्ठढन्रेति(९)। यदेवाति-
मथः, आत्मा वे हतौ, प्रजाः सतोहदहतौ, स ठदतोमशंसोत्‌ |
स॒ wary सतोव्रहर्ती, ते प्रजा अथय वहतौोमथय adiaeal,
तदामानं प्रजया परिदन्रेति। यदेवातिमे(२), आत्मा वै
बहतो, पशवः सतोढहतौ, स॒ वहतो मशसोत्‌ । स ्रालाघ
सतोत्रहतीं, ते पशवोध वदतीं, WI walaeal, तदामानं
षश्भिः परिटत्रेति। तस्य मेधावरुणः प्राणान्‌ कल्पयित्वा
ब्राह्मणाच्छंसिन सम्प्रयच्छति । एतस्य लं प्रजनयेति, gata
शसति, देवयो निर्व सुकोत्तिंः, तद्य्नियायां देवयोन्यां यजमानं
प्रजनयेति। हषाकपि शंसति, svar वे ठषाकपिः, आमान-
fare तत्‌ कल्पयति । तन्यूटख(*) इति, अत" वे ayes"),
TAIRA तत्‌ सम्प्रयच्छति, यथा कुमाराय जाताय स्तनं ।
स areal भवति, पाको ह्ययं युरुषः पञ्चधा विहितः, लोमानि
त्रगखिमच्नामस्तिष्क | स यावानेव यपुरुषस्तावन्तं यजमानं
संस्सत्याच्छावाकाय सम्प्रयच्छति । एतस्य तं प्रतिष्ठां कल्यय,
इत्येव या मरुतं शरसति, प्रतिष्ठा वा एव, या मरुत्‌, प्रतिष्ठाया

९ दडतौति ० |
२ परिष्टशब्र तीति we |
द यद्धं वाशमेमेवेति क० |
४ तन्युङ्खमिति wo |

५ yea दूति ze |

६ प्रपाठकः | १७१

एवैनमन्ततः प्रतिष्ठापयति । याज्यया यजति, wa वे याज्या,
अत्राद्यभेवास्े तत्‌ प्रयच्छति ॥ ८ ॥
तानि बा एतानि सहचरणनोत्याचत्तते, यन्राभानेदिष्टो

बालखिल्यः। दषाकपिरव या मरुत्तानि सद वा शंसेत्‌ सह वा
न शंसेत्‌। यदेषामन्तरौयात्‌(*) तदयजमानस्यान्तरौयात्‌। यदि
नभानेदिष्टं रेतोस्यान्तरौयात्‌+यदि बालखिल्या: प्राणनस्यान्तरौ-
यात्‌, यदि षाकपिमामानमस्यान्तरोयात्‌, यदेव या(२) मरुतं,
प्रतिष्टा वा खव या मरत्‌, प्रतिष्ठाया एवैनन्तरखरावयेत्‌ | Sara
मनुष्याश्च तानि सह वा शंसत्‌, सह वा न रेत्‌ स ह बुडिल(र)
आश्ितरा स्युविश्वजितो होता स harem (५), एतेषां वा एषां
शिल्ानां विश्वजिति सांवव्सरिके दे होतुरुक्थे माध्यन्दिनिमभि-
प्रयवेते। इन्ताहमिच्छमेव या मरुतं शस्ययानोति, तद तथा
शश्ययाञच्क्र । as तधा शस्यमाने Wa आजगाम। स
होवाच, होतः कथा a(*) wet विचक्र gaa इति, कि दयभूय-
feaa या मरुदयसुत्तरतः शस्यत इति । सष्ोवाच, इन्द्रो वे
माध्यन्दिनिः, are माध्यन्दिनान्यनोकसोति, नेन्द्रं माध्यन्दि-

नान्यनोषामिति€) | स होवाच, छन्दस्त्िदसु माध्यन्दिनि,
` ९चरुषामन्तीयादिति। SS
र यद्यवयादतिङक०य्०्च।
R afea दति qo |
४ सन्दोचाञ्चक्र दति गर, Go, Ho च।
४ सद्ोवाच तमः कथात इति Fo |

ई माध्यन्दिनान्यनिषासोतनैति क०। माध्यन्दिनान्यनोकसीतिभितीति Eo |
माध्यनल्दिनान्यनोयामोतोति Zo |

१७२ WIATATH UT ALATA

सातिजागतं वाति, जागतंवासडउ मारुती भैव(\) daefa |
स होवाच, अररमाच्छावाकेन्यथास्मित्रनुशासनमोषे। स होवाच,
इन्द्रमेष विष्णु न्यष्ानि(९) शंसति, श्रथ त्व होतुरूपरि्टाद्रौद्रिया
धाय्या, या पुरस्तान्मारुतस्य सुक्षस्याप्यस्यधा इति(१) । तथेति ।
तदप्येतरिं तथेव शस्यते, यथा we एृष्याहनि(*)। कल्यत एव (५)
यज्ञः, कल्यते यजमानस्य प्रजापतिः, कथमवाशस्त एव नाभाने-
दिष्टो भवति । अरघ बालखिल्या: शंसति, रतो वा अरे प्राणा
एवं ब्राह्मणाच्छस्यशस्त एव॒ नाभानेदिष्टो भवति । wa ठषा-
कपि शंसति, रतो वा Wasa, कथमत्र यजमानस्य प्रजापतिः,
कथं प्राणा अवरुढा भवन्तोति। यजमानं बा एतेन सर्वश
यज्ञक्रतुना सस्कवेन्ति, स यथा गर्भा योन्यामन्तरेवसम्भवच्छेते,
न इ वे सक्तदेवा(९) अग्रे सवै सम्भवति, एकेकं ate सम्भवति |
सर्वाणि चेत्समानेहनि क्रियेरन्‌, कल्पयत एव यन्नः, कल्यते
यजमानस्य प्रजापतिः। अथ Sa एव या मरुतं होता
शंसेत्‌, तस्यास्य प्रतिष्ठा, तस्या खवेनमन्ततः प्रतिष्ठापयति
प्रतिष्ठापयति ॥ < ॥

„~ ----.~------ ~~ ---------------

९ मारतो इदमेवेति Go | मारतो मेवा भिति Se |
२ fam remit दति Ze ।
द सृक्तस्यापिखधा इति we । सूङ्ञस्याप्यखधा इतीति we |
४ qe पष्ाखनोति Ho) we षष्टप्राहानि दति ड ml षष्ठ पष्टगरनि इति ट०।
षष्ठं श्ट पदानोति चर |
५ करूपयत एवेति क०। Resa रव यज्ञः करूपयते इति qo |
€ BBE वा इति Wo, So Fe |

€ प्रपाठकः | १७३

देवक्तेचं वे बषष्ठमडः | Sada वा एत आगच्छन्ति, ये षठम-
हरागच्छम्ति। नवै देवा अन्धोन्यस्य We वसन्ति, नत्त ऋतो
WS वसतोत्याहुः, तव्यथायथख्त्िज WASH यजन्यसम्प्रदायम्‌,
तव्यहतन्‌ कल्ययति, यथायथं जनिता । तदादः नत्तत्रेषो Taya
ARG वषट्‌ Fas, वासवा ऋतुपरेषा(९), आप्यायते वे वाक्‌ षष्े-
हनति | यदतुत्रेषो प्रेयः, यदृतुप्रेषौर्वेषट्‌ कुः, वाचमेव तदासां
शान्ताखक्षवतीं वहरावणोखच्छेयुः, अच्तादयन्नस्य BAT, यज्ञान्‌
प्राणान्‌ प्रजायाः पशुभ्यो जिद्यायेयुः, तस्माहग्मेभ्य एव प्रेषितव्य-
सट ग्मेभ्योधिवषट्‌ क्त्यः । तत्र वाचमापां शान्ता ख्क्रवतो वहरा-
वणोखच्छन्ति, नाच्यता यन्नस्य VAT, यन्नान्‌ प्राणान्‌ प्रजायाः,
पश्भ्यो जिद्यायन्ति । पारुच्छेपौ रुपदधति, इयोः सवनयोः पुर
स्तात्‌ प्रखि तयाज्यानां । रोहितं वै नामेतच्छन्दः, यत्‌ WAHT ।
एतेन इ वा इन्द्रः सप्त खगा ज्ञोकानारोदहत्‌। आरोहन्ति सप
UM लोकात्‌, य एवं वैद । तदाः, यत्पञ्चपद एव पञ्चमस्यान्‌दहौ
रूपं, षट पदात्‌ षष्ठस्य, Ta कस्मात्‌ WATT षषेहनि शस्यन्त
इति । षड्भिरेव पटः षष्ठमहरहर्वाप्रवन्ति, विच्छिद्य वे तदहः,
यत्‌ सप्तमं । तदेव सप्तमेन पदेनाभ्यारद्य वसन्ति, Wasa
ठरव्यवच्छिनर्यन्ति, य एवं विदांस उपयन्ति ॥१०॥

देवासुरा वा एषु लोकेषु समयतन्त । ते देवा षषे नानृहा
एभ्यो लोकेभ्योऽसुरान्‌ पराणदन्त । तेषां यान्यन्तहस्तानि(र)

१ ऋत्‌ प्रेष आप्यायते इति wo!) ऋतुप्रेष खाप्यायते इति ग०।
२ यान्यन्तदस्तानोति च> |

9४ गोपधव्राहयणशोष्तरभागे |

वपून्यासन्‌, ता नादायन्‌(र) समुद्र प्रारूप्यन्त । तेषां वे देवा(९)
अनुहाय तेनेव च्छन्दसा अन्तहस्तानि वसुन्याददत | तदेवैतत्‌
पट्‌, पुनःपदं। सवां कुश आकुश्चनायादिषतो वसु(९) दत्त,
निरेकैनमेभ्यः सर्वेभ्यो लोकेभ्यो नुदति, य एवं वेद । ate
देवताः षष्टठमहवहति, वयच्िंशस्तोमो tad सामाति च्छन्द्‌-
veer’) यथादे वतमनेन(*) यथास्तोमं aaa यथा्न्दः
सम्नोति, य एवं बैद । ae समानोदकं, तत्‌ षष्ठस्यानृद्ो रूपं |
यद्येव प्रथममहः, तदुत्तममहः, ACMA पदं | gary षष,
यदश्ववद्यद्रधवद्यत्‌ पुन राहत्तं, यत्‌ Yarra, यदम्तरूपं, यदसौ
लोकोभ्युदितः, यत्राभानेदिष्टं, यत्‌ प्रारुच्छेयं, यत्नाराशंसं,
यद्‌ SUS, यत्‌ सप्तपदा, यत्‌ कतं, asad, तत्तृतौयस्यान्‌हो
रूपं । एतानि वे षष्ठस्यान्‌हो रूपाणि छन्दसासु ह षषेनान्‌-
हाक्तानां रसौ निनेजत्‌, तं प्रजापतिरूदानए नाराशधस्या
गायका रेभ्या fazer पारिक्षिता जगत्या गाया अनुष्टुभा
एतानि वे छन्दांसि षषटेहनि शस्तानि भवन्ति यातयामानि,
छन्दसामेव तत्‌ सरसतया अयातयामताये | सरसानि हास्य
छन्दासि we हनि शस्तानि भवन्ति, सरसे; छन्दोभिरिष्टं भवति,
सरसैः छन्टोभिरयंन्नं तनुते, य एवं वेद ॥ ११॥

१ तान्याद्‌ायानिति Fo |

2 far: षष्ठ इति wo |

वसू दूति Mo |

४ सामानि were दूति Wo! सामानि इम्टातिङशन्द्‌ इति Zo |
४ यथादेवतमतेनेति Ko ।

a

é WISH: ? १७५

अथ यद्‌ हेपदौ स्तोतियानिरूपौ भवतः, इमा नु कं भुवनासी-
षधामेति | feare युरुषः, दिप्रतिष्ठः(९) पुरुषः, पुरुषो वै यन्नः,
तस्माद्‌ देपदौ स्तोत्रियानुरूपो भवतः । श्रथ Gallas शसति,
अपेन्द्र प्राचो मघवन्नमिन्रानिति। देवथोनिर्वे gates: , सय
एवभेतां डेवयोन्धा gatfa वैदकौत्तिः प्रतिष्ठापयति, भूतानां
कोत्तिंमान्‌ खगे लोके प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति प्रजया पशभिः,
य एवं वेद्‌ । अथ amafa शंसति, विहि सोतोरखक्तेति |
आदित्यो हषाकपिः, तद्यत्‌ कम्पयमानो(९) रेतो वर्षति, तस्मा-
इषाकपिः, तद्ुषाकपेहैषाकवित्वं कपिरिववे way लोकेषु भाति,
य॒ एवं वेद । तस्य ठतोयेषु पादेष्वा दन्तयोन्ये खनिनदी (र)
करोति, wa ैन्युखः, वलं(*) निनदेः, अनत्राद्येवाख्मे तद्‌ बले
निदधाति। अथ कुन्तापं शंसति, ga ह बे नाम कुत्सित भवति,
तदयत्तप्रति, तस्मात्‌ कुन्तापाः, तत्‌ कुन्तापानां yeaa । तप्य
न्तेस्मै(*) कुयानिति ange खगं लोके प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया ogfa:, य एवं ae तस्य चतुद शप्रथमा(९) भवन्ति, इदं
जना उपञ्रुतेति। oat; Ware शसति, यथा हषाकपिं awed
हि वषाकपेस्तन्यायमिव्ेव। अथ रेभौः शंशति, वच्यख रेभ-

९ द्िप्रतिष्टति wo!

२ कम्यायमान दति Wo |

. af षनिमदामिति Wo |

४ न्युर्षो wafafe wo |

४ तथ्यन्ते TH इति Ho |

€ aqent प्रथमा इति wo |

१७६ TIAA HAM ATA

वच्यखेति । रेभन्तो बै देवा ware खगं लोकमायन्‌, तयेवैत-
दयजमाना रेभन्त एव॒ खगं लोकं यन्ति, ताः प्रग्राहमित्ये ब |
अथ पारिचितौः शसति, राज्ञो विश्वजनौ नस्येति | संवत्सरो वे
ufifaq, संवत्सरो re aa परिक्तियतौति | अधो खल्वाडः,
अग्निव परिकित्‌ अग्नि दं सवै परिक्ियतीति। अथो wet
षुः, गाधा Vaan: कारव्या रान्न परित्तित इति | स नस्तथा
कुयात्‌, यथाङ्व्यौत्‌ (१९), गाधा एवैतास्य शस्ताभवन्ति । यद्यु वे
गाथा अमेरेव(९) गाथाः संवत्सरस्य वेति ब्रूयात्‌, यद्यु वे मन्ो-
म्नेरेव मन्तः संवत्सरस्य वेति ब्रूयात्‌, ताः प्रग्राहमियेव । अथ
कारव्याः शसति, इन्द्रः कारुमब बधदिति। यदेव देवाः कल्याणं
कमं कुवस्तत्‌ काडव्याभिरवाभ्रवन्‌, तथवेतत्‌ यजमानाः |
यदेव देवाः कल्याणं कमं कुवन्ति, तत्‌ कारव्याभिरवाप्र्‌ वन्ति,
ताः प्रग्राहमित्येव । अथ दिशां कसौः, पूवं शस्त्वा यः सभेयो
विदध्य इति । wana उत्तराः शसति, योनाक्लाक्चो waa
दूति, ऋतवो a दिशः प्रजननः, तद्यदि meat पूवं
Tet यः सभेयो विदष्य इति जनकल्पा उत्तराः शंसति,
aaa तत्‌ weafa, ऋतुषु प्रतिष्ठापयति । प्रतिष्ठन्तोरिदं
सव मनुप्रतिष्ठति (२) । प्रतितिष्ठति प्रजया पशुभिः, य एव वेद ।
ता अधेचंशः शसति, प्रतिषहित्या wal अधेन्द्रगाथाः शसति,

९ सनेद्यलद्यथा कुयोदिति wo |
२ श्चग्निरवेति qo}
दे प्रतितिष्ठन्ति दूति Zo |

६ प्रपाठकः ` १७७

यदिन्द्रोदो ठाशरान्न इति शन्द्रगाथाभिरह वै देवा अरसुराना-
ज्नायायेनानन्यायन्‌, तथेवैतत्‌ यजमाना इन्द्रगाधाभिरेवापियं
भ्राठव्यमागायाथेनमतियन्ति, तामशैर्चशः शंसति, प्रतिषिल्या
एव ॥ १२॥

अयेतशप्रलापं शंसति, एता अण्वा आ्आञ्जवन्त इति । शतशो
इ सुनिथन्नस्यायुददशे | स ह पुत्रानुवाच, FART य॑ज्नस्यायुरभि-
ददृक्ष सदभिलपिष्यामि मामा ठस(*) मन्यध्वमिति। तथेति
तदभिललाप। तस्य इ इत्यम्निरेतशायनो we: एुतोभिदु्टत्य
सुखमपि जग्राह, aa, amt नः पितेति। स होवाच, fra ar
जास्प्रापरस्य पापिष्ठान्ते प्रजाङ्रिष्यामोति। यो मे सुखं प्राग्ट-
wien यदि area a सुखं प्राग्रहोष्यः(र),गतायुषं ामकरिष्य' सह-
erga पुरुषमिति | तस्मारभ्यग्नय एतशायना ्राजानेग्राः सन्तः
पापिष्ठामन्येषां वलिदतः(२) पितायच्छं ताः खेन प्रजापतिना
सख्या देवतया | यदेतशः प्रलापः, तत्‌ खर्ग॑स्य लोकस्य रूपं |
यदेवेतशः प्रलापः, यातयामा ar चितिः, रेतजैतशः प्रलापो
यातयामा भे यन्नः सदक्तिति भे यन्नोसदिति। तं वा रेते तभ-
प्रलापं शंसति, पदावग्राहन्तासासुत्तमेन पटेन `प्रणोति, यथा
निविदः । “रच प्रवल्‌हिकाः ganar विततौ किरणौ दाविति
प्रतिराधानुत्तराः शंसति, भुगित्यभिगत दति प्रवल्हिकाभि-

१९ Zufafa wo |
Rae A ्रागरदोष्यो यदि MAA AS A gTaErel दूति Zo |
2 afeaaa दति wo! बलि्त दति ट०। sfasa इति ao |

q

१७८ गोपधन्राद्मणोष्तरभागे

€ ॐ. ०५ © ॐ ¢
Ga Sat सुराणां रसाम्प्रवत्ठहः। तद्यथानिष्टवदटेवा असुराणां
रसां प्रवरः, तस्मात्‌ प्रवल्हिकाः, तत्‌ प्रवल्हिकानां wage
तिरा , 3
काल्वम्‌। ता वे प्रतिराधैः wera | तव्यत्‌ प्रतिराधः प्रत्वरा-
(way तस्मात्‌ प्रतिराधाः, तत्‌ प्रतिराधानां प्रतिराधल्व' | प्रवल्‌-
हिकाभिरेव हिषतां area रसां प्रवल्हिकास्ता वे प्रतिराधैः
प्रतिराभ्रवन्ति, ताः प्रग्ाहमित्येव । अधाजिन्नासेन्धाः(*) शंसति,
ws प्रागपागुदगधरागिति। आजिन्नासेन्याभिद बै Zar
असुरानाज्नाय अधेनानन्धायन्‌, तधेवेतद्यजमाना अजिच्रासेन्धा-
भिरेवाप्रियं जाटव्यमागायायेनमतियन्ति। ता अर्च्यः शंसति,
प्रतिष्ठित्या एव । अरथातिवादं शंसति, वौरेमे देवा अक्रसतेति |
at अरतिवादस्तमेकर्"(९) शंसति, एकस्ता वे area वे
विरेभं(२) शसति, विरेभैः(*) faa पुरुषो वद्तोति। atat-
aw: शंसति, प्रतिषटित्या एव ॥ १३ ॥
अरधादित्याखाद्धिरसौख शसति, ्रादित्यादह जरितरक्किरोभ्यो-
दक्षिशमनयत्रिति। तदेवनोधमित्याचक्षते(५) । आआदित्याश्चदहवा
“ef ~ © @ ON bd ©
आङ्किरसख्च AT लो केऽस्पधेन्त, वय पुव ACTA वय ae इति ।
ते siete: श्वःसुत्या दटृशः। ते हाभ्निरमूचुः, परे ्यादिव्येभ्यः

९ जिन्यासेन्या नि Wo |

२ एकश्च इति No |

द fatafafa Fo |

४ facafefa qo |

४ दे बनोत्यभित्याचचते दति We |

™

é प्रपाठकः | १७९

श्वःसुत्या प्रबरहोति | अ्रधादित्या अव्यसुत्यान्दटशुः, तेहाभ्निरमू चुः,
अद्यसुत्यास्माकं तेषां aw होतासीदुपेमस््ामिति। स war:
fanaa, अथादिव्याः अद्यसुत्यामोत्तन्ते, कं वो दहोतारम-
वोचन्‌, area’) gure वयमिति। ते(र) हाङ्किरसशक्रधुः(र),
माले गमो लु वयभिति। नेतिहाम्निरुवाच, अनिन्ा वैँ माद्यन्ते
fafert हि तद्योनिन्यस्य वन्न इति । तस्मादतिदू रमत्तल्प-
भिति, यजमानस्य हवमिया देवाः । किख्विषं हि तद्योनिन्यस्य
इवत्वेति । तान्‌ हादित्यानक्किरसो याजयाश्चक्रः, तेभ्यो रोमां
ufaat दक्तिणां fre, त ह न प्रतिजग्यहुः। सा ela, निहत्तो-
भयतःशोष्णा(*)दिणाः शचाविद्धाः शोचमाना व्यचरन्‌ कुपिताः,
मानः प्रतिष्द्धोषुरिति। तस्मा एता निरदौर्यन्ते(५), य एते
प्रतरा अधिगम्यन्ते | तस्मात्रित्तदक्तिणां नोपाङुर््यत्‌(९) नैनां
प्रसजेत्रेदत्तिणं प्रण्जानोति। तस्माय एवास्य समानजन्मा
भ्राटव्यः स्याहुण्धयुः, तस्मा एनां दयात्‌ । त्रः wT’)
दक्षिण farufa, दिषति ाटव्येन्ततः शचं प्रतिष्ठापयति ।
योऽसौ तपति स ते शंसति, आदित्या ह जरितरङ्किरोभ्यो दक्षि

१ STATA TATE यन्ते, त Ro ।

२ a इति qo!

२ चक्रधूरिति ao |

४ सायं निहृत्तौभयतःश्लोव्णा इति qo ०, च|

४ रतानि निरदोयेन्त इति च० | रता विनिरदीर्थ्न्त दूति ० ¦
€ निटत्दक्िणां न्योपाकुय्यामिति qo |

७ बराच दूति Ho | प्राची दूति qe |

१८० ` गोपथवाद्मरो्तरभागे

णामनयन्‌ तां इ जरितः प्रत्यायव्रिति, न etait एथिवों प्रत्यायं
स्तासु ह जरितः प्रत्यायनिति, प्रतिहितेषु मायंस्तां ह जरि-
तनः प्रत्यग्छभ्‌शवििति, न hit एथिवीं प्रत्यष्छभ्णंस्तामु €
afc: प्रत्यग्डभ्‌णत्रिति, प्रजद्यादित्य मखटभ्‌णन्‌ न हाने
तरसत्र विचेतनानोति। णएषषवा अ्रनृहां विचेता, योऽसौ
तपति i स वै शंसति, यज्नानेतरसं न पुरोगवाम इति | एष इ
वे यन्नस्य yaaa, यदक्तिणा यथाहौमः सखस्तभितिरेतदन्तेयेष
एवैश्वर SAAT । उत Aa AHI त्वा उतोपद्याभिय्यविष्ठः(\) |
saargar नः,९) पिपर्ती्येष एव श्वेत एष शिषुप्येष(२) उतो-
पद्याभियं विष्टः(९) उतेमाशमानं पिपर्तीति, आदित्या wet वस-
वस्त नुतः(*)इदं राधः प्रतिग्टभ्‌णोष्यङ्गिरः। इदं राधो विभुः प्रभु-
रिदं राधो हहतए्थुः। देवा ददलवाख्रन्तचो We सचेतन ।
युष्मा अस्त दिवे fet प्रत्येव ग्टभायतेति५)। वद्यदादित्या-
खाङ्किरसौखच शसति, aaa णएवैतदहरहः शंसति, यथा
निविदो भूतेच्छछन्दः शंसति, त्वमिन्द्र शमं frama(’) वै
लोका भूतेच्छन्दोसुरान्‌ ह वे देवा अत्रं Vat | भूतेन भूतिन
जिषांसन्तस्तितौषमाणणस्तानिभे देवाः सर्वेभ्यो भूतेभ्योच्छादयन्‌ |

qu उतोपद्याभियविषट इति च °|
२ मागरएमानमिति Yo Zo, च।
२ fads we. |

४ नुत्त tha qe |

४ गटभायत्येति Fo |

६ शमा RUA Fe |

& प्रपाठकः १८१

MASALA देवाः सभ्या भूतेभ्येाऽच्छादयन्‌, TAA GCL
इति च्छन्दां भते च्छन्दत्वं | छादयन्त ह वापरभिमे लोकाः wat
val निरत्रनन्‌ | सबभ्या भतेभ्यच्छन्दतं, य एव वेद्‌ ॥१४॥
अघा AQ शसति, यदस्या WE Wal इत्याह, न स्याडा-
इदः स्वै प्रजातमाह, न स्यादा एतदधिप्रजायतस्येव Wea
प्रजायै | ता वै षट्‌ Waa, WET ऋतवः, ऋतवः पितर, पितरः
प्रजापतिः, प्रजापरतिराह, न स्यात्‌ तादृशं शं सेदिति। शाम्भव्यस्य
चः, दशाक्षरा विरा, वैराजो यन्नः, तङ्गभा उपजौवन्ति ।
खोदे facie, यशोन्नराद्यः faaaa तदिराज यशस्यन्रादयं प्रति-
हापयति । प्रतिष्ठन्तोरिदं सवे मनु प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया weft, य एवं ae fae श सेदिति are: । चिह-
रेतः faa सम्भवत्याण्डमल्प जरायुस्विठत्‌ Waa, माता
पिता यज्जायते, तत्‌ ठतौयं, अभूत दभेवेतत्‌, asa शं सेत्‌ |
सवी एव Wen शंसेदिति Sai कामातो वे रेतः(\) सिच्चति,
रेतसः feat प्रजाः प्रजायन्ते, प्रजानां प्रजननाय । प्रजावान्‌
प्रजनयिष्णुभंवति, we प्रजायते प्रजया एभिः, य एवं
द्‌॥ १५॥
अथ दाधिक्री' शंसति, दधिक्रावशो अकारिषमिति()। तत-
उत्तराः पावमानीः शंसति, सुतासो मधुमत्तमा इति । अन्न वं
दधिक्रा, पवित्रं पावमान्यः, तदु देके पावमानौभिरेव पूवे शस्त्वा
तत उत्तरा दाधिक्रीं शंसति । इयं वागन्नाद्याः यः पवत इति
~ ~
२ अकाषेमितौति Wo Ze, च|

TR गोपथब्राह्मशोष्रभागे

AMAT तथा न ङुर्य्यात्‌, उपनश्यति इ वागशनायतौ । स
दाधिक्रौभेव पूवं nwt तत उन्षराः पावमानौः शंसति ।
azerfamt शंसति, इयं वागा, wet वाचमवादौत्‌, तदेव-
afaaea वाचं पुनोत । स वा अनुष्टप्‌(\) भवति । वाग्वा अनु-
wu, तत्‌ खेनेव छन्दसां वाचं पुनीते । तामदैर्चशः(९) शंसति,
ufafeen wal अथ पावमानीः शंसति, पवित वे पावमान्यः,
इय वागाह नस्यां वाचमवादौत्‌, तत्पावमानौभिरेव वाचं Fata |
ताः सर्व्वा अनुष्टुभो भवन्ति, वाग्वा अनुष्टप्‌, तत्खेनैव छन्दसां
वाचंपुनोते। ता अैचेशः शंसति, प्रतिित्या एव अव cat
््टमतोमतिष्ठदिति। wa ठ चमैन्द्रावार स्यत्यं an शंसति |
अथ VACHE, तदयदेतं SUA AAT CAAA ठ चमे न्द्रा जागतं
शसति, सवनधारणभिदं qe दति azarae तथा न
कथ्यत्‌ । च्िष्टभायतनावा इयं वाक्‌ एषां होवकाणां, यदै-
न्द्रावारस्मत्या ठतौयसवने। तद्यदेतं sade
ठचमैन्द्राजागतं शंसति, ख एवैनं तदायतने प्रीणाति, सखयो-
दंवतथोः कामं नित्यमेव परिदध्यात्‌, कामं ठचस्योत्तमया |
तदादः, TAA षष्ठहनि न संशसेत्‌, कथमन्येव्वष्ःसु संगं सति
कथमत्र न संगंसतोति। श्रयो Garg: नैव संश सेत्‌, aut वे
लोकाः, षष्ठमदहरसमा ये वे खगा लोकः किदे aT लोके णमय-
तोति। तस्मात्र संगंसति। यदेव न संशंसति, तत्‌ स्वगस्य
लोकस्य रूपं । यहवेना; सशंसति, यत्राभानेदिष्टं बालख्िल्यो

सावा UAE इति qo |
२ al Waa दति Wo |

& प्रपाठकः १८३

वषाकपिरेव या मरुत्‌ । एतानिवा अत्रोक्थानि wafer |
तस्मात्र anata! tet बषाकपिः सर्वाणि छन्द।स्यैतशःप्रलाप
SUIT यदेन्द्रावाहं खल्या ठतोयसवने, तयदेतं ठ चमैन्द्रावार्ई-
wa aa शंसति, शन्द्रावाडं खल्या परिधानोया विभो अदेवो-
रभ्याचरन्तोरिति। अपरजना ह दे विथो अदटेवोः, न द्यस्या-
परजनं भयं भवति, शान्ताः प्रजाः AAT: सहन्ते, यत्रैवं विदं
शंसति यतेवंविदं शंसतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६ ॥

इत्यथवंषेदोत्तरगोपथ व्राह्मणस्य षष्ठः प्रपाठकः
समाप्तः ॥ ६ ॥

समाप्तश्चायं WT ॥