॥॥ || |||
01131132 2

1761

©
_
z
@
Cc
0
५
©
>
bh
0
(*4
w
=
<
=

||

3

UNIVERSITY OF TORONTO
LIBRARY

WILLIAM H. DONNER
COLLECTION

purchased from

a gift by

THE DONNER CANADIAN
FOUNDATION

— 1 - कि + . +
eo Ee = ~ ees

. रे
IBLIOTHECA INDICA:

A
। । — ।
COLLECTION OF ORIENTAL WORKS
= PUBLISHED BY THE

॥ । 0.+5141८ SOCIETY OF BENGAL
New Serres, Nos. 215 and 252.
गोपथ-त्रा ह्मण |
“THE GOPATHA BRAHMANA.
४ OF THE ATHARVA VEDA. +

# १. ३ = >
IN THE ORIGINAL SANSKRIT.

त ॐ EDITED RY

“RAJENDRALALA MITRA.

AND

HARACHANDRA VIDYABILUSHAN A.
————_ 2 oS
CALCUTTA.

PRINTED AT THE GAN SA गि रि.

1872.

> ह

LIST OF PROPER NAMES

NV. B.—No references have been attached to such names as Indra
&e. which occur very frequently.
Aditi, ण वका वि न्न +$ ॐ
Agni, न च ३ ‘an te os
Agastya, .., . 4 च Me o ॐ
Aitasa, ~~ म 7 = ae Te

Angirasa, ,,, 4. _ र ». 148
07017888, =, , , = ~ न न oft
Anaryana, ,,, a iis or ,,, 84

त Anga, og = क ध „०, ॐ
Atharvan, ... भ क es त ॐ
^ ^, i. — se or 7 ह
Babhruka, ,,, ai ie ज जक हि
Palakhilla, ... som भा a 171, 182
Bharadvaja, ... i. त क 28 54
Bhrigu, = 5 न Sy —

Brahma, oe ° + 7 oe ४
Budila,. .. wa ees ae ३ 911
: Chandrami, ... ee $ + 7 + ` @90
Chilvati, ,,, भ व re -_ =

| Dadhyafgirasa, — . aS: © ह mo &
Dantavala, sean it sd oA 1}

Dhaunra, : afl Tr - च + जकः क
Divyatri, van ba ` , i.e ऋ
Gautama, ee ak ४ -. 28, 45, 49
Glava, aa. wis me हः iw av
Gosla, 0; te _ = one + LM
Gungugu, .. i £ - ० मि
Indra, ४# अ $ है क $ pene

Jamadazni, ~~ ५१५ » ७ » ॐ

^

> 4 LIST OF PROPER NAMES.

Janamejaya, Say Be ; =
Kabandha, a ao By, -. to
Kabandhi, 9 ४ र ,,„ "ओ
Kasi, ae a. . a on | नो
KXasyapa, its ् ८0 —_ 28
Kausalya, eA a ll —
Kausambeya, iis ,,, ऋ
Krinvana, ae a के ,,,„ "न
वरप, +, ee : eee Je 45 30
Kusuravindu, Revs 71
Magadha, : ध 30
Maitreya, -

Mandhata, nal ध र. ,,, छ
Matsya, न 1 an ab.
Maudgalya, we ध i ,,,
Mitra, Pe | ca aie se ms om
Narayana, oe Mins ne =, श
Panchala, a as . 45 30

Parikshit, ५ B. me 2 25,176
Prajapati,

Prachinayogya, षः cmb ae we 49
Priyamedhé, «= aie A a te
Predi, ny क ates ee + eee oe)
Salvya,- - ie a | 30
Sajiyu, Jee i We ,,न =
Sanhanu, a a? 4 | == च
Sarpadaiishtra, ne $ , २९.
Satyahavya, ध छ, ०, च
Saunaka, a ४ 45
Savasa, 7. "> नी
Silva, ee | °, ना
Svaidayana, Saunaka, .. ee at, a
Sva, Bi ve seal (4 .. 28
Svayambhu, = ~ 9
Tarakshu, .. |. wee 8 me ret ab.

Uddalaka A runi, ae क > 6 TL AB

Udichya,
Ulavrikarkshu,
Usinara,
Vamadeva,
Varaha, _
Varuna,
Vasishtha,
Vichari,

Vishnu,

Visvamitra,
Visvedevah,
Vrihaspati,
Vrishakapi,
Yauvanasva,

LIST OF PROPER NAMES,

~~ 98
, 2%
: 30
,, उभ
28

28, 111 113
we 5
.. 144
,.. 150
144,115
171,183

od? MEE

'
t
CONTENTS
OF THE
GOPATHA BRA'-HMANA.
FIRST BOOK.
Cuarter I,
Kandika
1.—Brahma, wishing to create his second, perspires i
—Waters flow from his person ae ee
3.—His seed drops into the waters, and the ocean and Bhrigu
are produced therefrom, -न ष.
—Origin of Atharvan ae es é.
5.—Do. of the ten Atharvana sages, of the ten A’tharvana

ह sages, and of the Atharva Veda, # कि

6.—Creation of the three regions and of the three Vedas, ...
(.—Do. of Varuna and Mrityu, a _ अ
8.—Do. of A’figirasa sages, = a कः
—Place of the A’fAgirasa hymns, ,,, ze Se
10.—Creation of the five minor Vedas ॐ ree

11.—Do. of the syllable sam, ;
2.—Do. of the moon, stars and other objects,

3.—Brahma performs a sacrifice, .. *
| 14.—Expiation for flaws in the performance of च sacrifice,
5.—Advantage thereof, se
6.—PBrahina creates Brahma, and Brahma creates Om

८

Go we

2 CONTENTS.

Kandika.

17.—Creation of the earth &e. from Om, om ‘
18.—Do. ether &e. do., oi a
19.—Do. heaven ५८. do., पि
20.— Do. water Ke. dlo., 4 न
21.—Do. Sruti &e. do., + =
22.—Praise of Om, ae wat - on
23.—Legend of the Devas giving preeminence to Om,

24.—Questions regarding the derivation of Om, ..
25.—Legend of Indra and Prajdpati on the derivation of
Om, क al व wae
26.—The root of Om, ..
27.—The syllabic instants of Om,
28.—Legend on the preeminence of Om,
29.—Relation of Om to the defferent Vedas,
30.—Philosophy of Om, pie ee one
31-32.-—Anecdote of Maudgalya ‘and Glava on the meaning,

object and preeminence of the Gaytrt,

ee

33.—The twenty-four sources and twelve couples of the
Gayatri, a ^
34.—Meaning of the first foot of the Gayatri,
35.—Do. of the second foot of do.
36.—Do. of the third foot of do.

37.—Suecession of the twelve great elements

38.—True knowledge of the relative importance of the twelve
elements,

eee eee eee

39.—Advantages of washing the month (déchamana) with refer-
ence to the preeminence of water,

eoe8@ eee

("+ नार ITI.

1.—Propriety of performing the Brahmacharya,

2.—A Brahmach4ri should overcome the seven passions, pride
of caste, of fame, of dreain, of anger, of praise of beauty,
of do. for virtue, of do. for sweet odour,

Fe

bo
bo

९9

abstention from carnal connection and angry words ;
thinking onesself to be a greater sinner than other
people, eve eee eee eee 24

4.—The five fires which abide in the two hands, the mouth,

tS
aA

the heart, andl the genetals, should be overcome, -
5.—Anecdote of Janamejaya son of Parikshita and two gan-
ders, poiuting out the importance of Brahmacharya,
and the time which should be devoted to it (12 to 24
years,) sit si sib — eS

6.—Legend of Brahma subjecting all creation to death
except Brahinacharis, who are to collect sacrificial wood,

aca]
2.

CONTENTS.
Kandika. Page
° pide e ज e

3.—The duties of a Brahmachari; collection of sacrificial fuel

for the teacher, and tending his house-hold fire morning

and evening ; other service to the teacher; begging ;
and house-holders to give them alms, —... i
7.—Conduct of Brahmacharis; they are to abstain from sleep-
ing on bedsteads, from singing, dancing &e. &e. क

&8.—Legend on the propriety of betaking to a hermitage, and

of examples of different sages who did so,,,, pou 8

9.—The preeminence of Bralina at a sacrifice, .,, ee tie
10-11.—Anecdote of Kabandhi and the officiating priests of
Yauvandagva, on the preeminence of sacrifice, and the
इ special knowledge with which the different priests

should perform their duties, ,,, व, -„ we

14.—Devayajana defined, oe. rt Lan on
15.—The advantages of the sacrifice with cooked rice for a
year, and thuse of putting sacrificial wood, a span long

each, on the sacred fire for the same period, =. oS
16.—Bralimodana sacrifice originated by Atharva, and the
reason why there arc four mouthfuls vffered init. In

course of this a Rig verse is explained in detail, +. भ
17.—A’treya yajna and the reason why the first fee at a

sacrifice should be given to A’treya, A . अ

18.—Legend about the pacification of the sacrificial horse, the
first requinement of Agnyadhaina. The horse was

A CONTENTS.

Kandika. Page

produced by speech from darksome frightful waters, and

was pacitied by Kabandhi with an A’tharvana mantya

after the other Vedas had failed, (जन्‌ -# a
19.—The origin of the officiating priests; the second

requirement of Agnyddhanw described in a legend in

which Indya assumes different shapes to protect a sacri-

fice of the gods from the intrusion of the Asuras, ,,,
20,—Origin of the Vaisvanara fire and of the sacrificial horse, 37
21.—Agni pacifies the horse; the offerings to be presented

to him, aad 38

eee eee cee

2.—Advantages of offering oblation on the Santapane fire,... 39

3.—The domestic ceremonies in which the Santapana fire
should be employed a : ०,

24,.—Legend on the qualification of the priests : the hota should

know the Rig Veda; the Adhvaryu should know the Ya-

jur Veda; the Udg4ta should know the Sama Veda ; and

the Brahma should know the Atharva Veda, 7 च

bo

bo

(^+ एए III.

1.—The importance of having a Brahma versed in the Athar-

vangirasa at ६४ sacrifice, न Lo we a
—The impropriety of employing less than four priests versed

in the four Vedas at a sacrificc, न we 43

3.—Expiations for a priest speaking when officiating, „+

4.—The chief duties for which the priests recieve fees (dakshina,) 44
5.—Legend showing that in १ 8861066 with three priests the

fees were reduced by one half, -_ = =
6-10.—A legend of Uddalaka in which questions are propoun-

ded and answers given regarding the process of the

development of the bedy and the functions of its differ-

. “ oT =
11-12.—Legend of Prdchinayogya and Gotama; the former
inquires which are the different Devas with reference to
whome the different members of the Agnihota are per-

ent organs,

formed, and the latter’s reply thereto, 49

CONTENTS.

Kandika.
13.—Legend continued, questions and answers about certain
accidents to the saered fires, and expiations for the

sane, _ ध: क Be
14.—Advantage of knowing the above, | 1%
15.—Legend of Priyamedhas of the race of Bharadvsja, on
the number of times the Agnthotra should be performed

daily (twicé,) =... ऋ ठ च
16.—Dv. continued, on the origin, derivation ६८, of the word
Svaha, Sen रः

17.—Legend about certain sages of the name of Karu, who
performed on Agnishtoma with a fee of one cow, and
the praise thercof,. , कृ se गै

1§.—Directions regarding the distribution of the slaughtered
cow among the officiating priests &e., =. +

19-20.— Ordination or dikshd and certain defects in connection
with it, = mers ete

21-22.—Duties which the unordained should not perform,

23.—The necessity of cooking frmmenty by an ordained priest
should his wife be in scason, ,,, च

CuapTEeR TV.

].—Ordination of the householder, .. ties

2.—Do. of Brahma, Bis 9 a
3.—Do. of Udeata, र... ध -
4. - 1). of Hota, - वि :
5.—Do. of Adhvaryu and Pratiprasthata,. . a
6.—Do. of subordinate priests and the persons to whom

they are respectively subordinate,

eee ee

7.—Dnifferent ceremonies belonging to different Devas, a
»8.—Rewards attendant upon the performance of the different
ceremonies; the performer attains the rank of the
presiding divinity of the ceremony, न

9,—Origin of the year froin the times devoted to certain

sacrificial ceremonies, ms क न्क

en
|

ib.
16,

90

tb.

60

१८.

62

th,

64

6 CONTENTS.

Kandika.
10. —Rewards attendant upon the performance of those cere-
monies —(the same as in the 8th K.\, -

11,—Advantages of knowing the above, ee 7

12.—Do. of performing the Dasaratra ag a part of the
year, c ५

13.—Do. do. Mahavrata as do.,
14.—Questions and answers regarding the performance of dow
15.—Do do.,
16.—Do. do.,
17.—Rewards attendant on १०.

18.—The two wings of the year, the two half-years,
19.—Both halfyears connected with sacr ifice,

20.—Question and answer regarding the connection of the
Jyotishtoma &c. with the half-year,
1-22.—Connection of the year with the Atirdtras &c.,
23.—Do. . with the sun ध, न re
2£.—Legend of Predi son of Kaus4mbi, and Uddélaka son of

Kusuravindu, on the subject of the ceremonial connec-

tion of the days of the year, ..

os

(+वार ए,

1,—Abhiplava ceremony noticed in connexion with the year,

2, —Gadhapratishtha ceremony noticed,

3-0.—Allegorical description of#the year as a man; its mem-
bers are represented by the different ceremonies, on

6.—Advantage of performing the ceremonies after knowing
their relation to the year,

7.—The succession of ceremonies; which should follow which,
8.—Legend of Prajapati attaining eternal fruition by a cere-
mony which envolved a fee of a thousand heads of cattle,
9.—The most important requirements of different ceremonies
to make their fruition permanent,

10.—A legend about the Sahasra-samvatsara sacrifice, and its
substitute, .

Page

65
66

26.
67
20.
26.
68
ab.
69
ab.

a b t
70
2 ¢ ॥

a

78

79

CONTENTS
। wlika.
1.—Legend about the qualifications of the priests, bes

.—Object of reciting certain verses in the morning Savana-

sacrifice a 8 ॥ जः
13.—Do. do. midday Pavamana do 7
i4*— Do. do. Arbhava Pavamana do., ue =
15.—Doe. do. Sansthita-savana,
16-19.—FExplanation af the verse quoted in the last,
20.—Advantage of knowing the above, gf म
21.—Legend about certain mystic words (vyahritis) which avert

evils from sacrifices, - 4 ;
22.—Certain sacrifices which yield equal fruits a

23.—Questions and answers regarding the classification of
ceremanies, and explanations of technical terms,

24.—Creation and requirements of ceremonies, र

25.--{7]16 uses of the different Vedas in the performance of
ceremonies, “Ae

SECOND BOOK.

Cuapter I,

1.—Expiation for a slip of hay falling from the seat of
Brahma ; the necessity of silence on his part when filling
the pranita, and of surrounding the alter with a paridhi,
2-4.—Legend of Prayipati performing a sacrifice in which
the share of Rudra was x used, and the consequences
thereef, refulting in the preeminence of Brahma, ..
5.=—Dakahing forbidden on the full and the new moon ceremo-
nies, the rice coooked on those oceasions supplying its
-—The तल of a sacrificer are of two kinds ; Ist, those who
drink the Soma juice ; and 2nd, thowe who do not par-
take af it; or thowe who partake of the sacrifice, and
those who do not. the officiating prieste and the
Devas worshiped belong to the first clase; other Devas
Brahmanas and men to the second,

Page

89

90

D>
lo

tb.

ॐ CONTENTS.

Kandika.

7.—Legend on the origin of the Odana-sava or cooking

ceremony, ores ie 2 aout
8.—Origin of the Nakshatras, ~*~ ane

9,—KExpiation necessry should the moon rise when the priest
is about to cook rice for the evening offering, क्‌
10.—The new and full moons, and the creation of animals
therefrom, ae = त he
11-15.—Rules regarding ceremonies to be performed on the
new and the full moons, , 3 विः
16.—Sacrifice to Indra and Agni ए ॥1086 whose father and
grandfather have not drunk the Soma juice, 2
17.—Legend showing the different cosharers of the offerings
at an Indragni sacrifice, es wp
18.—Do. continued, showing the advantages of the sacrifice, . .
19.—Avantages of the Chaturmasya homa which should be
performed for four months from the full-moon of Phal-

guna, o 4 न र
20.—Advantages of worshiping different deities at the Agni-
soma sacrifice, ., we 1
21.—Anecdote of Prajapati creating the animated world, and
Varuna regulating the same, .. gar os
22.—Advantages of various offerings to Indragni, Varuna
&e.,

23.—Advantages of offerings at various त , .

24.—Do. offerings to the manes, ॐ,

25.—Do. of various offerings to different deities on different oc-
casions, as १

eee eee

26.—Do. of the Chaturmésya homa,..

(+ II.

1.—Offerings of flesh meat on the Ahit4gni, =.

2.—The gods, resolved to overcome the Asuras, devide them-
selves into five parties, é

3.—They suggest different means of conquest, ... 4

9+

94

95

ab.

100
101

ab.
103

104

ab.
105

CONTENTS.
Kandika.
4.—They have recourse to the bntter of the sacrifice as their
thundering arm, .. : vr च
5.—The 58610९८ should not be defective (lit. with holes.)
G —They perform the sacrifice, a + “ab
7 —The gods fight with the Asuras, and being overcome,
seak protection of the Upasada, oe +s
8.—-The Upasada described, व 1 ५
9.—Agnidhra describes the Devapatni, Ri. a
10.— Praise of drinking the Soma jnice at a sacrifice,
11.—Legend of the Devas’, after failing to overcome the
Asnras, perfroming a yajna, a. te
12.—Expiation for the Soma juice being accidently spilled,
13.—-Lezend of Vasishtha’s seeing Indra and getting a Brah-
mana comprising certain stomas assigned to hin,
14.—-The stomas recited, + न +
15.—Advantage of knowing the above, „2
15.—Appointment of the Agnidhia, a a
17.— Reasons for offering the Pravitahuti .. a
1 <. Salutation to Prajapati, = ime a.
19,—sSalutation to Sadasva &c. rT ह,
२2). 2 1 ~~ [८१111९8 in offerings to Indra, र च
22.—The evening offering to do., ve is
—Importance of uttering truthful words, on
१.4 3 aicrifice the Devas of the preceding days should be
reinvoked on the last day, क al
।
(र, 111,
1.—The Vashatkara reeommended "1
2.—The Vashatkara identified with the thinder-bult, the
SIX MeAsona, be. |, Hive ष्क्‌ ee

3.—Different kinds of Vashat, and the rules for repeatiny

them,
4.—Tho Vashat tb be repeated while reflecting on the Deva
fur whom an oblation is taken up, ws तः

©

0
{99

106
107
108

109
110
१0.

111

112
th.

113
114
1153
116
117

th.
113

th.
120

th,

121

10 CONTENTS.

Kandik+.
5.—The means of making the Vashat most advantageous,
¢,—The Vashat identified with speech and breath, sie
7.—Do. do. with the seasons, ae ee or
8, —Repetition of a certain mantra beginning with the word
hota, yakshat, ke , om a =

9.—Reasons for repeating the Hinkara, 2. व

1U-11.—Various terms and measures appropriate for the morn-

ing, noon and evening saerfices, =

12.--Legend of Prajdpati and Mrityn in connexion with the

morning offering of the Ekaha ceremony, ae
13.—Mitra and Varuna’s shares of the morning offering, a
14.—Sarya and Indra’s share at do., .. ee क.
15.—Indfaée@ni’s do. at doy - ae =
16.—Number of invocations meet at do., a -

17.—-Necessity of fee, or dakshina, at the morning and the

midday offerings, a a *.
18.—The order in which fee should be given beginning with
tie ^ 11010 <. ध om mie
19.—Advantages of giving cows, goats, sheep, horses, gold,
clothes, carriages, cooked rice &c., Ba ae
20.—Legend of the Sima and the Nik uniting to multiply, ...
%1,.—Identification of members of a sacrifice with certain
classes of mantras, १ A. ron
22.—The above identifications explained in detail, oa
23.—The god of the midday ceremony (Indra) and offerings

to him, ए +

(011. 1 *

1-2-3.—Relationships of the members of the Vedas, with thie

Devas, ott = oe ee
4,—liymns appropriate at the ceremony, a ae

5, —The evening offering to'be made by the Agnidhra with the
Patnivata hymns, an

137
139

20

।
J

CONTENTS.
Kandika.
6.—The Sakala offering at the evening ceremony, न
—Ditferent articles of offering, । -

§.—Covering of the altar with grass and then offering barley
meal thereon, गै 2 bey
9.—Cooking cakes on four platers for the Ekashtak rite, and
the mantras for offering them, o og
10.—Peculearitics to be observed at the morning, the midday,
and the evening offerings and their advantages, os
11.—Legend showing the meaus the Devas adopted to prevent
the Asuras from entering the evening ceremony ; the
substitute thereof for human observance, ... er
adoration with the five vital

12.—Praise of the substitute

airs, —_ ite क न
13.—Diseussion as to how the Uktha includes the five devas

(airs) and not two (Indra and Agni,) a क
14.—The double Gods of the Uktha, eS ie
15.16-17.—Different mantras for the different gods of the

Uktha, and peculearitics abont them, — ... -
18.—Exhortation to Adhvaryu, &c., «il ध,

19,—Derivation of the word Shodasi applicd to the ceremeny,

(वधाः, V.

l—tIadgend about the origin ef the word Sarvarf as a
name of night —_ Pac +
—Advantages of praying with words of different paryvayas
3—Hymnus appropriate for the night, “i x
4.—Identifications of the human body with the suerifice, and
of the officiating privats ८. with the five vital air &e.,
5.——Variaus paryyayas, appropriate, and their advantages,
6.—Drinking of the Soma juice, ब.
7.—Sama hymus to be sung, an +
§.—Igend about, and praise of. the Vajapeya ceremony,
9.——Praisve of the A’ptaryaina ceremony, 1. ्.
10,—Certain mantras when appropriate, bs yee

lit

ab,

145
ib.

148
149

th
150
१८१.

121
194
12)
1724
197
156

१८.

19 CONTENTS,

Kandika
11.—Anaikahika ceremony described, म
1 9,—Nrambhaniya mantras, am «a ba
13-14.—Paridhdniya mantras, Je os
15.—The singing of the Achehhvavaka priest, .. a
(^+ शकार, VI.
1.—Origin of the Sampata mantras, =e ro
2.~—Praise of the Sampata mantras, hers
3.—Do. of the Pragatha, kastamindra e., 0 a
4,—Do. of the Sampata mantras, ee ०५
5.—Peculearities about the Ahina ceremony... a
6.—Doubts regrading the Uktha solved, ध च
7.—The uses and advantages of various Ukthas, an
8.—Do. of the N&bhdnedishta, NArdsaiisa, Pragaétha, Bala-
khilya, Vihrita, Vrihati, and other hymns, व
9.—Legend in support of the above, oa am

10.—Praise of the 6th. and the 7th. days,
11.—Legend regarding theabove, ...

12-16.—Various hymns to be muttered (satsana) in course of
the ceremony, ee = * १९

Page
157
58
ib.

159

4 INTRODUCTION.

EE न क ——— ee eee i ee as = -- ~

ERRATA.

Page 3 line 11 for constitute read constitrited.
Fibs Upanisbad read Upanishad.

- to; refers réad to refers,
५ ५ „+ 12 „+ Professou read Professors.

५ 106 ,, Narayanna read Naréyvann.

,„ 24. ,, Isvarikrighna read Vsvarakrishna,.
Ti a devinities read divinities,
12 +, 12 ,, Fragmentory read fragmentary.

+ 2

. Wo. 13 +, devided read divided.

o ie # > ++ ह न्न्य it

र ow + >] +, pronoune read pronoun

= 10 ,, 29) ,, Adtwaraga read afngarawih.

» 23) ज > +, स्यो ; by austirity reed austerity, by
11141114.

o us es 2 > devided ram? divided,

or ao 2. fragementary read fragmentary.

# 35% +, 3) ,, (दपण cand Egyptians.

oy 7 +, dy. करप) vend dieussion,

३१ १ ob 29 + the १५८८ thea.

ee COONS कोक 99 9 ति COM He को OGL com OHHH = क me ह ज

पनाक the subject at some length The adverse opinion is

@ Apud Wilwon's Viehou Puriga p. 280, | have not been able
to verify thiv in my MS. #f the Vayu.

A

ig CONTENTS,

Kandika त

11.—Anaikahika ceremony described, „व
12.—N rambhaniya mantras, ध = छ
13-14.—Paridhdniya mantras, a ie

15.—The singing of the Achchhv4vaka priest, ..

Pe ont “क [=

ln

~

, INTRODUCTION.

Alike in interest and in extent, the Atharva 13 the least im-
portant of the four Vedas. It bas none of the halo of that
‘remote antiquity which recommends the Rig Veda to the
earnest attention of the scholar, the historian, and the philo-
sopher ; and its subjects are of a character which carnot but
place it in subordination to the other works of the class to
which it belongs. The Rig deals in matters which are original,
and stamped with the seal of the most primitive simplicity ; the
Atharva follows it almost as an expounder. In extent, the
Sanhitds of the Rig, the Yajush, and the S4ma are considerably
more elaborate, comprising, according to the Vayu Purana,
8,600, 12,000, and 8,014 verses respectively ; whereas that of the
latter has only 5910 verses.* The Charunavyttha gives a
greater number of richds (10,000) to the first ; while the MSS.
available make the last even smaller.

Again, the former have more than one Braéhmana, some of
considerable size, each, while the latter has an only Bréma-
na, and that of a limited extent. The number of Sakhds,
Charanas and Parifishtas of the last are, likewise, limited, and
of the few which are extant the anthenticity is extremely
doubtful.

Even the claim of the Atharya to he recko ied an integral

pert of the Hindu scriptures has been questioned, and more
than one medieval Indian writer has thought its necessary to

disenss the subject at some length. The adverse opinion is

— — — — —

@ Apud Wilson’s Vishiiu Purana p. 280. | have not been able
to verify this in my MS. of the Vayu.
A

INTRODUCTION,

mainly, though not exclusively, founded on the repeated men-
tion of the Vedas in ancient Sanskrit literature under the
name of Trayi-vidyé or “the threefold knowledge,” or simply .
trayi “the three,” (it? vedds strayas trayt. Amarakosha.)
including the Rig, the Séma, and the Yajush, but omitting the
Atbarva, This, argue the impugners, is as plain an acknow-
ledgement as could €, "ग the non-existence of the Atharva
at an early period, and of its want of authority as a Veda ; and,
in support of this opinion, quote, among others, two passages
from the Shadvifisa Bréhmana of the Séma Veda, (1 p. v. kh.)
in which it 15 said that ^ Praj%pati created the (the first) three
Vedas,*”’ and that “he produced the Rig Veda from the earth,
the Yajur Veda from space, and the 84108 Veda from the hea-
ven, (Lit. from this),+ and also a sloka from Manu, which Says,
“ Prajapati milked from the three gods Agni, Vayu, and Ravi,
the three Vedas, Rig, Yajush, and Séma for the accomplish-
ment of sacrifices.’f

The defendants admit the premiss, but deny.the conclusion.
They assert that the term Trayi’-vidyd, is a common name for
those parts of the Vedic literature which refer only to
sacrifices, and as the hymns of the Atharva are not used in su-
ch sacrifices, they are very properly excluded, without in any
way impugning their i authenticity or authority as scriptures,
There was, they add, only one Veda at first, and when the
hymns comprised in it were classified, those which did not
refer to sacrifices were put together, and these constitute a se-
perate class. Thus, “the Veda,’’ says Madhustidana Sarasvati,
“is divided into Rich, Yajush and Sdma for the purpose of
carrying ,out the sacrifice under its three different forms.
The duties of the Hotri priests are performed with the Rig-

Q < ~
* प्रजापतिवा दमा ala वद्‌ानसृजत।
† wee: पुथिव्या asd दौ न्तरिचात्सामवेदोमुष्मात्‌ ।
‡ अधिवायरविभ्यश्च खयं ब्रह्मसनातन | <ete यज्ञ सिद्धयथं खग्यजःखामलच्तण' |

INTRODUCTION. 3

veda, those of the Adhvarzn priests with the Yajur-veda," those
of the Udgitri priests with the Saéma-veda. *The duties of
the Brahman and the saerifiver are contained in all the three.
The Atharva Veda, on the contrary, 1s totally different. It
is not used for the sacrifice, but only teaches how to appease,
to bless, to curse” € ९.,* This a gument may, at first sight, appear
more ingenious than convineing,; but, notwithstanding the
broad and remarkable facts that the Hindus themselves have
raised doubts regarding the anthenticity of the Atharva,
and that it did not contribute to those ceremonies and_ sa-
erifices which constitute the essence of Vedic Hinduism,
the circumstances of its embracing a great number of hymns
which occur likewise in the Rik Sahhita, and of its being
frequently named inthe Brahmanas of the other Vedas, leave
little room for doubt that it was compiled, or put together,
at about the same age when the other collections were com-
pleted. It is of course of a comparatively later date than
the Rig Safhité, for it includes a portion of that Veda, and
its position is doubless lower ;f but that it belongs to the same
age which resulted in the compilation of the Yajush and the
Sima, is what will scarcely be questioned. Dr. Max Muller,
after a careful consideration of the whole question has come
to this conclusion. He says, “Trayi vidya” the threefold
knowledge, is constantly used in the Brihmanas with refer-
ence to their sacred literature. This. however, proves by no
means that at the time when the Bréhmanas were composed
the songs of the Atharvaéfptrasa dil not yet exist. It only
shows that originally they forme! no part of the sacred

—_ ~ ~

® Apud Max Muller's Ancient Sauskrit Literature 449

† “ Its proper position, with reference to the other Vedas,” ¢aye Pro
fessor Mex Muller, “is well marked in a paamge of the Tattirive
A ranyaka (V, 113) where the Yajneh न walled the head, the Rieh the
right side, the Siman the other side, the Adwya (the Upaniebad) the
vital breath, and the Athanvanyiras’ the tal.” Anuent Swnekrit
Literature, 447.

4 INTRODUCTION,

literature of the Bralimaias. In some of the Brahmanas, the
Artharvdfgiras are mentioned. The passage translated be-
fore shows that at the time when the Satapatha Bréhmana
was composed the songs of the Atharvdfigiras’ were not only
known, but had been collected, and had accually obtained the
title of Veda. Their original title was the Atharvafgiras’ or
the Bngvaigiras, or the Atharvans ; and these very titles show
that songs which could be quoted in such a manner must
have been of ancient date, and must have had a long life in the
oral tradition of India.”*

According to Purdnic account the name of the Atharva Veda
is due to a mythological personage, Atharvan, the eldest son
of 81411118, to whom, it 1s alleged, it was first imparted. From
Atharvan it decended througly a succession of pupils to Afgiras,
from whose name the Veda is called A’fgirasa, or Athar-
vahigirasa. It is, likewise sometimes, called Bhargvai-
girasa, and Brahma Veda. The last name is, accounted for
on the assumption that it belongs to the Brahma, or the
chief priest, in the same way as the other three belong to the
Hota, the Adhvaryu, and the Udgdta. Inasmuch, however, as
it contains nothing which a Brahmé can make use of at a
sacrifice, the ascription is probably due to a desire to raise
the Veda to a rank which it did not originally possess. The
Gopatha Brdhmana recognises all these several names, but
the details it gives (as quoted below) are totally different from
those of the Puranas.

Allegorically the Atharva is represented as a lean, black-
man, sharp and irascible, amorous and fond of little things,
possessing power to assume any shape it likes. It 18 deserib-
ed to belong to the family or clan (gotra) of Vaitana, and to
have Indra for its special divinity, and the anustubh for its
peculiar metre. Its upaveda or subsidiary branch is said to
be the science of warfare, s‘astravidyd.

——— ~ - ---~

* Ancient Sanskrit Literature, 446.

INTRODUCTION.

After its classifieation and arrangement by Vyasa, according
to the Vishnu Puraia, “the illustrious Muni Sumantu
taught this Veda to his pupil Kabandha, who made it twofold,
and communicated the two portions to Devader&i and to
Pathya. The disciples of Devadersa were Maudga, Brahma-
bali, Saulkdyani, and Pippaldda. Pathya 1114 - {11८८ pupils,
Jajah, Kumudadi, and Saunaka ; and by all these were seper-
ate branches instituted. Saunaka, having divided his Sathita
into two, gave one to Babhru, and the other to Saindha-
vayana; and from them sprang two schools, the Saindhavas
and Munjakesas. The principal subjects of difference in the
Sanhités of the Atharva-Veda are the five kalpas or cere-
monials: the Nakshatra Kalpa, or rules for worshiping the
planets; the Vaitana Kalpa, rules for oblations, according to
the Vedas gencrally; the Sathita Kalpa, or rules for sacri-
fices, according to different schools; the A’fgirasa Kalpa, tn-
cantations and prayers for the destruction of foes and the
hke; and the Santt Kalpa, or prayers for averting evil.”*

The account given in the Bhdégavata Purdya is similar to
the above, but not without some peculiarities of its own.
According to it, Vydsa, after classifying the four Vedas, taught
the Atharvan to Sumantu, “Sumantu, the learned in the Athar-
van, imparted his Sanhita to 1115 pupil (whose name according
to the commentator Sridhara Svami was Kabandha), He (Ka-
bandha) divided it in to two parts, and expounded them to
Pathya and Vedadarsa. Saulkayani, Bralhhmavani, Modosha, and
Pippalayani were the pupils of Vedadarsa (who learnt it from
him). Now, Br&himan, hear of the pupils of Pathya. They were
Kumuda, Sunaka, and Jajali, the knowers of the Atharva. The
pupils of Vabhru were Angiras (Sunaka) and Saindhavayaua,
who learnt two Sanbitas, (from their tutor). Sévarna and others
(pupils of Saindhavayana) followed. The Nakshatra Kalpa,
the Santi Kalpa, Kasyapa, A’fgirasa €. (other parts of the

# Wilsons Vishnu Purana, p. 280.

d

6 INTRODUCTION.

Vedas, (whose teacher's name says the commentator, are not
given). These are the teachets of the Atharvana.”’#

The Charanavytha, which is believed by some to be an older
and more reliable authority, does not, however, support these
subdivisions. According to it, there were, originally, only nine
different recensions of the hymns of the Atharvans. But
neither the sakhas of the Vayu, nor those of the Charanavytha
with one exception, are now available, and even of the nine
schools of the latter the names are in many cases doubtful.
According to Dr. Max Muller’s conjectural emendations, the
names are: 1. Paippalddas, 2. Saunakas, 3. Daémodas, 4. Tot-
tayanas, 5. Jaydlas, 6. Brahmapaldsas, 7. Kaunakhins, 8. De-
vadarsanins, 9. Charanavidyas.

These, however, are not all borne out by the six MSS.
which I have consulted. They give—

| 1 MS. with a} No. 1477 | No. 1482 No. 1479 No. 1479

pundit. Sanskrit Do. Text. Do. com-
College. Do. ment.

ee । ee ee | EES | ASD मम

1 Pippalas. |Staittas. Pippalas. |Pippalas. |Pippalas. |Paippalas.

2 Datas. Damodas. (Dantas. Dantas. Damodas. (16118.

3 Pradapa- /Snatas. Pradantas. |Pradantas. 'Ttotas. 'Pradantas.
las.

4 Taita. Autas. Autas Taitas. Kunattas. | Auptas.

5 Brahma- |Brahmapa- |Brahmapa- |Brahmada- |Brahmada- |Brahmadas.
dapalas. las. lasas pasa. pasa.

6 Jabalas. |Jayalas. Jabal is Autds. Jabalas. Rasas.

7 Saunaki. (Sakunakhi.. |Saunakas. |Saunakas. |Saunakas. /Saunaki.

8 Devadarsi.|Devadarsi. |Devadarsas. !Vedars'. Devadarsi. |Vedadarsi.

9 Charana- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi- |Charanavi-

vidyas. | dyas. | dyas. १४५३. | dys. dyas.

* अथववित्‌ quay frmayiaga खकाम्‌ |
dfeat सगेपि पथ्याय azarae चोक्तवान्‌ ॥ १॥
इटोल्कायनिव्रं छवनिस्नदोषः पिपपलायनिः।
वद्द्‌शस्य श्याल पय्यशिष्यानथो ष्टण ॥ २॥
HA: Waat aga जाजलिष्चाष्यथर्व वित |
ay: शिष्ये ःथाङ्किरसः सैन्धवायन एव च ॥ ३ ॥
अधोयता सदतद सावशद्ाल्लयापर |

INTRODUCTION.

Professor Max Muller puts all the names in the phiral; but in
mY manuscripts scme of the names are in the singular, and the
Commentator observes that where the nates are in the plural,
there many original teachers are tmplied; where they are in
the singular only one original teacher 1s understood: yutra

“yuhuvachanum tatra vahavah : yatraikn vachanum so eku
९४८. Imoking to these discrepancies, it may be fairly concluded
that the names had become already obsolete when the Charana-
vytitba was complied.

The exception abovealluded to;refers to the text which is now
current under the name of the Atharva Veda Sanhit4, of which
an excellent edition has been published by Professor Roth and
Whitney. To which of the nine recensions it belongs I know
not. Some pandits take it to be the text of the Saunakas, but
on no reliable authority that I am aware of. It comprises twen-
ty chapters (K4ndas) of which the last two are said to be sup-
plementary. The following is Professor Whitney’s summary of
its nature and contents: “The Atharva is, like the Rik,a histor-
ical and not a liturgical collection. 115 first eighteen books, of
which alone it was origmally composed, are arranged upon
a like syste throughout, the Jength of the hymns, and not
either their subject or their alleged anthorship, being the
guiding principle; those of about. the same number of verses
are combined together into books, and the books made up of
the shorter hymns, stand first in order. A sixth of the mass,
however, is not metrical, but consists of longer or shorter
prose pieces, nearly akin in point of language and style with
passages of the Brahmanas. Of the remainder, or metrical
portion, about one sixth is also found among the hymns of the
ik, and mostly in the tenth book of the latter; the rest is
pecuhar to the Atharva. Respecting their authorship the tradi-
नलचकर्पः शाज्िख ama rcaey. tv i

र्ते अथयवणाचाय्याः

“I

७ INTRODUCTION.

tion has no information of value to give: they are with few
exceptions attributed to mythical personages. The greater
portion of them are plainly shown, both by their language and
internal character, to be of much later date than the general
contents of the other historic Veda, and even than its tenth
book with which they yet stand nearly ‘connected in import `
and in origin. The condition of the text also im those pas-
sages found hkewise in the Rik, points as distinetly to a
more recent period as that of the other collection. Tris, how-
ever, would not necessarily imply that the main body of the
Atharva hymns, were not already in existence when the com-
puation of the Rik took place. Their character would be
ground enough for their rejection and exclusion from the
canon, until other and less scrupulous hands were found to
undertake their seperate gathering into an independent. col-
lection. The nineteenth book is a kind of supplement to the
preceding ones, and is made up of matter of a like nature
which had either been left out when they were compiled, or
had been since produced. The twentieth and last book is a
liturgical selection of passages from the hymns of the Rik,
and itis not easy to see how it should have become appended
to the Atharva as a portion of its text.”*

No record has any where been met with of the number
‘of Bréhmanas which the Atharva Veda originally included. At
present the Gopatha is the only one which is accessible.

If the Atharva is thus poor in its hymnological and litur-
gical portions, it is particularly rich in Upanishads. The Rig
Veda is represented by only two Upanishads, the Aitareya
and the Kaugitaki ; the Sama by two, the Chh4ndogya and
the Talavakdra; the White Yajush also by two, the Vriha-
déraunyaka and the Vajasaney!; the Black Yajush, by four,
the Taittiriya, the Maitrdyani, the Y4jiiika,and the Setas
vatara; whereas the Atharva has no less than fifty-two affiliat-

= भ @ । क वा

# Journal, American Oriental Society, 1V, 256.

INTRODUCTION.

el to it, besides a number of others of more or less doubtful
authenticity. The three codices of the so-called A'tharvana
Upanishads which I have seen are all imperfect. Each of
them has a seperate order of arrangement. One of them includes
the Talavakara of the Sdéma Veda; another the Taittiriya,
of the Black Yajush; and the third, which is the most modern,
the Gopdla-taépani, the Gopfchandana and other works
which are exciuded from the other two. The fifty two, besides,
are made up by counting the different chapters of the Svetds-
vatara and other treatises as distinct works. After a care-
ful comparison of the three I have compiled the following
conjectural list ; viz:

1. Garbha. २२. A’tman.
2. Prasna. 23 to 27. Mahé.
3. Brahma. 28 to 33. Kathavalli.
4. Kshurika. 34. Nardyanna.
5. Chuhka 35. Vrihanndrayana(?)
¢. A’runeya. 36. Mahdndrayana.
7. Praéndgnihotra 37. Sarva.
8. Mundaka. 38. Hansa.
0. Mdndukya. 39. Paramahaiisa,
10. Vaitathya. 40. Kaldgnirudra.
11. Alatasdnti. 41-42. R&ma-tapani.
12. Nilarudra. 43. Kaivalya.
13. Nadavindu. 44. Ja dala.
14. Brahmavindu. +, A’srama.
15. Amritaviodu, 46. Pinda.
16. Dhyanavindu. 47. 91115.
17. Tejovindu. 49. Sikha.
18. Yogasikha. 49-50. Nrisinha-t4 pani.
10. Yoatattva. 51. Svetasvatara.
20. Sannyasa. 52. Garuda.

21. Kanthasruti.

The commentary of Naréyana omits Nos, 10, 11, 20, 28 to
B

10 INTRODUCTION.

33, 35, 36, 45, and 51, and supphes their places by Brahma-
vidy4, Sdémanya, Shatchakra, Gopdla-t4pan{, Vd4sudeva, Gopi-
chandana, A’tmabodha, Ganapati, Krishna, Atharvaveda, and
a second Mahd, following in this respect the modern MS of
the text

It should be noticed, however, that, strictly speaking, the
Upanishads cannot be called integral parts of the Vedas,
for they have generally been placed in opposition to those
works, Thus Jaimini, in the Parva Miméiis4, defines the
Vedas to be “works intended to promote ceremonial ob-
servances ; those which do not promote them are not
Vedas.”* “Prabhakara, in the same way, says, “there is
no part of the Vedas which is purely descriptive, and which
does not induce, restrain, enjoin, or prohibit actions.”"+ In the
Mundaka Upanishad the Vedas are condemned as_ teaching
“secondary knowledge” (Apard vidy4), which is to be re-
jected in favor of the teaching of the Upanishads.” Narada,
in the Chhandogya Upanihsad, appears before Sanatkumara,
and says that he has studied the Rig, the Yajush, the S4ma
and the Atharva Vedas, and other subjects, but that they have
not sufficed to give him true knowledge, and he accordingly
seeks instruction in the Upanishads|| Kapila holds the Vedic
or revealed means of attaining salvation to be as ineffectual
as the temporal one 1; and Isvardkrishna, working in this
light, condemns the Vedas as worthless, because the rewards
attainable by them are transient§ The Gopatha Bré-
hamana, likewise, makes the Upanishads stand apart from
the Vedas (1,21). Seeing, further, that the so-called A’tharva-

tt ——_

# आम्नायस्य क्रियायल।दानथक्यमतदथानाम १।२।९।

+ प्रहटत्तिनिरेनिविधितच्छ षव्यतिरकंण कंवलवस्तवादी वेदभागो नास्ति,
‡ अपरा ग्वेद यजवदः सामवदः अथवंवद्‌; cafe |

|| Chhandogya U, p. 116

¶ खअविर्ेषद्योभयोः |

$ दष्टवदाटुघ्रविकः सद्य विदुद्धिचयातिस्ययुक्तः |

INTRODUCTION. - 11

na Upanishads do not occur as parts of any extant Bralimana
or A’ranyaka of the Atharva-veda, they may very reason-
ably be taken to be altogether independant of that Veda. It
should, nevertheless, be borne in mind that some of the works
of this class have existed from a very early period, and Manu,
Vyasa and other high authorities have recognised their
right to be thought as parts of the Sruti, and the whole of
the Vedgnta depends for its authority on their authenti-
city as scriptures. Most of these tracts are theological in
their character, with a special leaning, in some cases, to par-
ticular devinities of the Hindu pantheon. But altogether
they are of so miscellaneous a character,—so inconsistent
with each other,—so dissimilar in language, style, and subject,
that they cannot be taken to be the productions of one age,
much less of one author. For brief accounts of the contents
of these, I must refer the reader to my “ Notices of Sanskrit
MSS.” Vol. I, and to the learned dissertation of Professor
Weber in the first two volumes of the Jnadische studien.
Unreliable translations of these are to be met with in Duper-
ron’s Oupanikhat.

The Gopatha Braéhmana is divided into two parts; the first
(Purvaérdha) comprising five chapters; and the second
(Uttardrdidha) six chapters. The chapters are of unequal
length, and comprise froin 39 to 15 paragraphs or Kandikas
each, the longest being the first two (39 and 34); and the
shortest the last two (15 and 16); the others ranging from 19
to 26 Kandikdas.

The language of the Gopatha is similar to that of the other
Brahmanas, having all their archaisms, grammatical irre-
gularities, and elliptical and involved style; but it is at the
same time somewhat simpler. It has no pretension to rhetorical
ornament, and rarely rises to any thing like elegance of diction.
Metaphors and allegories occur in the work frequently, but
they constitute its subject, and not the ornament of ats Ian-

9 INTRODUCTION,

guage. With the exception of a few quotations from the
hymns of the Rig Veda, and several anustubh slokas, the work
is throughout in prose, resembling in this respect the Aitareya
more closely than the Bréhmanas of the Yajush and the S4ma.
This resemblance is also observable in its subject. Nothing is
treated: of im it in full or in all its detail. The reader is pre-
sumed to be familiar with the rituals of the Vedas, and has only
particular topics brought to his notice which serve to elluci-
date some obscure point, or is worthy of being known as
important ; and even these are discussed in such a disjointed,
fragmentory, abrupt way, that they entirely fail to be, to us at
least, in any way interesting. Myths, legends and parables
constitute the staple of the work; but they are short, inconse-
quential and pointless. They are intended to explain the
origin, nature and fruits cf particular ceremonies ; but, being
most inartistically set forth, fail to attract attention. The
case may have been different before, but certain it is that they
have ceased to interest the people of this country since the last
two thousand years.

The work opens with the creation of the world, to which
the bulk of the first chapter is devoted. As the subject
has been treated in it with greater detail than in any other
Veda, and is of some interest, I shall attempt to give a para-
phrase of it here with the omission only of such culogistic and
explanatory passages as break the thread of the narrative.

“Om! Verily, Brahma, alone by itself only existed at first.
It willed. ‘TI alone exist asthe highly adorable* Ho! I must
create from myself a second Deva like unto me. It worked,
upon, it well warmed, it fully heated its self. On the forehead
of this working, well-warmed and fully heated (being) per-
spiration broke forth. Well pleased thereby, it said, “I, the
highly adorable, know well all that should be known.”

ॐ ave ay The rendering above given is doubtful.

INTRODUCTION. 1

^ [रह workel again, he warmed himself well again, he
fully heated his self; thereupon seperate streams of per-
spiration flowed from all the pores of the body of that work-
ing, well-warmed and fully heated being. They pleased him.
He said, ‘ by these I shall support all and every thing*whatever ;
by these I shall create all and every thing whatever; by these
J shall attain all and every thing whatever.’

“Having thus created water f he looked down, and in the
water beheld his own shadow. The seed of the beholder,
of its own accord, oozed out, and dropped into the water. He
thereupon worked and well warmed and fully heated the
water. The belaboured well-warmed and fully heated water,
along with the seed, devided into two. Thereof that which
Was gross, common, very saline, unpotable, unpalatable, and
unsteady, along with the secd in it, became the ocean;
the other which was potable, palatable and quiet, was worked
upon and well warmed and fully heated, and thereby whatever
seed was init dried up, and because it driedup (abhrijyata),
therefore it became Bhrigu.

“Having created Bhrigu he disappeared. Bhrigu, having
thua bem created, looked towards the east. Speech resound-
ed,“ Vayu, Véyn” (wind). He turned; he looked towards the
south. Speech resounded, “ Matarisvan, Matarnsvan,” (wind).
He turned; he looked towards the west. Speech resounded,
“ Pavamdéna, Pavaména,” (wind). He turned ; he looked towards
the north. Speech resounded, “ Vata, Vata,” (wind). He re-
plied: “IT know it not.” “No,” (said the other) “ Look below
inte the water ;” and because he said “look below into the water”
(Athartdn) therefore Atharvan proceeded from it ; and hence

@ In the first para. Brahma (nenter) is followed bythe nenter
pPrononne ti (it,)bat in the second the masculine ea (he) is suletitued
without any change in the antecedent.

t The word is in the plural number in the text.

14 INTRODUCTION.

Atharvan 15 called by that name. Verily, of that venerable
sage (rishi) Atharvan, the whole body with its members down
to the smallest hair and the vital airs, was like that of
Brahma. To him, Atharvan, said Brahma ; “ Having created
the beings of Prajépati protect them.” And because he
said, Prajdpateh prajé srishtué pdlayasva, therefore Prajapati
came into being, and became the lord of creation. A tharvan
verily is that Praj4pati.

“He (Brahma) worked upon, and well warmed, and fully hea-
ted that sage Atharvan. Out of that wrought, well-warmed and
fully heated Atharvan he formed ten Atharvana sages ; one
of one प्ली, one of two richds, one of three, one of four,
one of five, one of six, one of seven, one of eight, one of nine,
and one of ten लाः, Those Atharvana rishis, he worked
upon, and well warmed and fully heated, and therefrom ten
A’tharvana rishis proceeded, the eleventh, twelveth, thirteenth,
fourteenth, fifteenth, sixteenth, seventeenth, eighteenth, nine-
teenth, and twentieth.

“He worked upon, well warmed, and fully heated those
A’tharvana as well as the Atharvana rishis, and whatever
mantras he beheld in those wrought, well-warmed and fully
heated rishis, the same became the A’tharvana Veda. He
worked upon, and well warmed, and fully heated the
A’tharvana Veda, aud from it issued forth the mind-like
syllable Om.

“He again worked upon, well warmed and fully heated his
self. From his self he created the three regions earth, ether
and heaven. He verily produced the earth from his feet, the
ether from his beliy, and the heaven from his head. He
worked upon, well warmed and fully heated the three regions,
and therefrom created the three gods Agni, (fire,) Vayu, (air,)
and <A‘ditya (sun). He verily made Agni out of the earth,
Vayu out of the ether, and A’ditya out of heaven. He worked
upon, well warmed and fully heated the three gods, and there-
from produced the three Vedas, Rig, Yajush and Sima; the

INTRODUCTION. Ld

Rig Veda from Agni, the Yajur Veda from Vayu, and the छत्‌
ma Veda from A’ditya. He worked upon, and well warmed
and fully heated the three Vedas, and therefrom produced the
three great Vyshritis bhuh, bhuvah and svah ; the first from the
Rig Veda, the second from the Yajur Veda,and the third from
the Sama Veda.

“The water which encircling the seed (formed) the ocean,
flowed towards the east and the south, the west and the north,
and because it flowed (samavadravanta,) therefore is it called
samudra, ocean. It was frightened, and said, ^ Lord, we install
thee as our king.” And because encircling (vritud@) it remained,
therefore was Varana produced from it, and since Varana was
formed of it, therefore is it indirectly called Varuna, for verily
the gods are fond of indirect, and ininical to direct, allusions.

He,Varuna, seperated (amuchyata) from the ocean; he became
Muchya, and because Muchya was born of him therefore is he
called indirectly Mrityu, for verily the gods are fond of indirect,
and inimical to direct, allusions. He (Brahma) worked upon,
well warmed and fully heated that Varuna alias Mrityu, and
from all the members of the body of that wrought, well-warm-
ed and fully heated Mrityu fluids (rasa) exuded ; these formed
the fluids of his body (angarasa), and those fluids of his body
are indirectly called Afgiras, for verily the gods are fond of
indirect, and averse to direct, allusions.

“He (Brahma) worked upon, well warmed and fully heated
that Afngiras, the sage, and therefrom proceeded the Viiigina
Angirasa rishis. He worked upon well warmed and fully heated
the Viiisina Anyirasa sages, and therewith formed the ten
A’‘igirasa A’rsheyas (sons of sages) having sixteen, eighteen,
twelve, one, three, four, five, six, two, and seven richds. He wor-
ked upon, well warmed and fully heated the Afigirasa sages and
the A’igirasa A’rsheyas, and whatever mantras he perceived in
them therewith he formed the A’igirasa Veda. He worked
upon and well warmed and fully heated that A’figirasa Veda,
and therefrom proceeded the two syllables Junuat.

16 INTRODUCTION.

“It, the A’igirasaVeda, remained above, leaving these regions,
therefore the reader of the A’fgirasa remains above.

“He (Brahina), looked towards the sides, the east, the south,
the west, the north, above and below, and worked upon and
well warmed and fully heated them; and therefrom prepared
the five Vedas, Sarpa Veda, Pisdécha Veda, Asura Veda, Itihdsa
Veda, and Puréna Veda. From the east side he formed the Sarpa
Veda, or the science of serpents; from the south the Pis4cha
Veda, on the science of hobgoblins; from the west the Asura
Veda, or the science of giants; from the north the Itihdsa
Veda, or the science of history ; and from above and below the
Purana Veda, or the science of ancient legends. He worked up-
on, and well warmed and fully heated the five Vedas, and there-
from formed the five great Vyéhritis, Vridhat, Karat, @uhan,
Mahat and Tat; Vridhat from the Sarpa Veda, Karat from the
Pisécha Veda, Guhan from the Asura Veda, Mahat from the
Ttih4sa Veda, and Tat from the Purdna Veda.

‘He looked forwards and backwards, and worked upon and
well warmed and fully heated them, and formed therefrom the
preeminent syllable Sam. |

“ He again worked upon, and well warmed and fully heated
himself, and from 018 mind produced the moon, from his nails
the stars, from the hairs of his body herbs and trees, and from
his minor vital airs the other numerous objects.*

“He again worked upon, and well warmed and fully heated
himself ; he beheld the threefold seven-stringed and twenty-one-
membered sacrifice (Yajna). Thereof this Rig Veda verse may
be quoted: “Agni formed the threefold and seven-stringed sa-

#* The word used is “ devin” gods, but seeing that in the Rig
Veda even pestles and mortars and leather strainers are named
devas, the word, it may be presumed, is here used in the sense merely
of created objects, and not of devine beings especially. The use of
the word anydn “ others” as opposed to herbs and trees can suggest
no other meaning,

INTRODUCTION. 10

(110८९. On that subject this supplementary sloka may also
he quoted: ‘The seven sacrifices of cooked rice, are seven-
stringed,

“ He collected it; he performed a sacrifice with it. In that
sacrifice Agni officiated as Hota, Vayu as Adhvaryu, Surya
as Udgataé, Chandramas as Brahmé, Paryyanya as Sadasya,
herbs and trees as oblation spoons; the Adhvaryu Visvedevas
as Hotrakas, and the Atharvangirasas as Goptaras.

“ These learned officiating priests, having completed the
sacrifice, thus addressed it, ‘may this resulting oblatory butter
make not the immortal creation heedless.’ Verily these
guardians are called the leaders of sacrifice sadah-prasarpakdn.
To these, says Prajapati, plentiful fees should be awarded ;
for inefficient priests who have not observed Brahmacharya and
are Wanting in earnestness, are verily enemies of the sacrifice ; the
enemies of the sacrifice injure the institutor thereof; the ene-
mies of the institutor injure the Ritvijas; the enemies of the
Kitvijas injure the fees; the enemies of fees injure the insti-
tutor with his children and cattle; the enemies of his children
and cattle injure the institutor in this world and पो heaven;
the enemies of heaven and earth injure half the resources of
the institutor’s life: they only accomplish half a sacrifice.”

Having thus described the origim of creation the work
proceeds, after two short paragraphs on certain expiations for
flaws in the performance of sacrifices, to describe the creation
‘of the universe from the syllable Om. It says, “ Brahma verily
created Brahma ona lotus leaf. Of a truth he Brahma, thus crea-
ted, was engaged in the reflection, ‘ by what single syllable can
1 perceive all desirable objects, all regions, all Devas, all Vedas,
all sacrifices, all words, all fruition, all creation, whether fixed or
moving. He performed a Brahmacharya ; he beheld the syllable
Om, of two letters, four instants, all pervading, preeminent,
unchangeable, the Bralima, the Bréhint, the Vydhriti, the
godly Brahma, From it was produced all desirable objects, all

८

Us INTRODUCTION,

regions, all Devas, all Vedas, all sacrifices, all words, all fruition,
the whole creation fixed and moving.

“From its first letter was produced heaven; and from its
second letter vigor and the luminaries,

“ From its first vocalic instant were produced the earth, fire,
herbs, trees, the Rig Veda, the mystic syllable (Vydhri ti) bhu,
the Gayatri metre, the threefold stoma, the eastern side, the
spring season, the instrument of speech—tongue, and the power
of taste.

“From its second vocalic instant were produced ether, air,
the Yajur Veda, the mystic syllable bhuva, the traistubha
metre, the fifteen-fold stoma, the western side, the summer
season, the organs of breath—the nostrils, and the power of
smelling.

“From its third vocalic instant were produced the heaven, the
sun, the Sama Veda. the mystic syllable svah, the jagati metre,
the seventeen-fold stoma, the northern side, the ranly season,
the seats of light,—eyes, and the power of vision.

“From its consonantal instant b were produced the waters,
the moon, the Atharva Veda, the stars, the circumflex Om_ its
life, janat, the Afigirasas, the anustubh metre, the twenty-one-
fold stoma, the southern side, the autumn season, the seat of
knowledge—mind, and the power of knowing.

“From its consonantal instant m were produced the Itihdsa
Purana, speech, metrical language, nérasaiisi, the Upanishads,
the commanding syllables Vridhat, Karat, Guhan, Muhat, Tat,
and Sam, the great Vyéhriti Om, harmony of many corded instru-
ments, voice, dancing, singing, music, the Chaitraratha Devas,
lightning, light, the vrihati metre, the thirty-three-fold stoma, the
upper and lower sides, the cold and cewy seasons, the organs of
hearing—ears, and the power of audition.” #

a

seThough the syllable is said to comprehend four instants, yet three
९०९३11९ and to consonantal instants are here recounted ; probably the

last two are counted as one.

INTRODUCTION. 19

A legend now follows in which the Devas are said_ to have
evercome the Asuras by starting to the attack Jed by Om, to
which they promised every preeminence. The subsequent kan-
dik&s of the first chapter are devoted to the praise of Om,
its origin, derivation and uses, its different positions in the differ-
ent Vedas, and its place in the Gayatri, the meaning of which
is explained at length.

The account given of the Gdyatri is the fullest I have met
with in the Vedas, and will perhaps be interesting to many as
containing the oldest ideas of the Brahmanas on the subject.
The account is given in the form of a narrative, and is as
follows :—

“Glaéva of the race of Mitra (Maitreya) repaired to Maudga-
lya, who was well versed in the (scieace of) eleven syllables, and,
seeing him engaged in the duties of Brahmacharya, said :
° How is this? Whatever exists in this Brahmacharya, and what-
ever Maudgalya is performing are all perishable.’

“A desciple of Maudgalya, hearing this, repaired to his
tutor, and said, ‘the man who has this day become our guest.
speaks ill of your learning.’

“«What does he know, fair youth ?' enquired the teacher.

^ ° We reads the three Vedas, sir,’ replied the pupil.

८८ ° Invite near me, fair youth, the most forward pupil of the
man who has come to question iy learning.

“The pupil of Maudgalya called a pupil of Glava, and said
to his tutor, ‘ Here he is, sir.”

“(Of him enquired Maudgalya) ‘What, fair youth, does
your tutor profess ?,’

‘He reads tho three Vedas, sir’, replied the youth.

“ (Glava said), ‘ How do you, fair youth, speak thus of your
tutor to us who have got all the three Vedas in our mouth ?
Mow do good people so speak of good people? He dow nat
Wish to reply to the question T bave asked him, nur does he
know it.’

“Maudgalya, thereupon, said to his own pupil,‘ Repwir, fair

J
१८५५ INTRODUCTION.

youth, to Glava of the race of Mitra, and address him, saying,
‘instruct ime, sir, and explain tome the Sévitn, (2. ९. the Gaya-
tri,) of twenty-four syllables and twelve couples, of which Bhrig-
vangirasas are the eyes, and in which all this creation subsists.’
Should that Brahmachdri tutor, fair youth, happen not to know
it, and to ask a Bramachéri pupil (like you) to explain the Sé-
vitri, to him, then tell him, ‘as you said to Maudgalya, so are
you ill-instructed, since questioned by me you have given no
answer. You shall have to submit to privations for a year,’

“The pupil repaired to where the other (Gléva) was, and
asked the question (which his tutor had suggested to him).

“ He (Glava) gave him no reply. Thereupon the pupil said,
‘as you said to Maudgulya, so are you ill-instructed, since
questioned by me you have given no answer. You shall have
to submit to privations for a year,’ |

“He, Maitreya, to his own pupils, said ; ‘ forsaking me, repair
as you list, to your homes. I said of Maudgalya that he
was ill-instructed, and yet have failed to answer the question
put to me by him; I shall therefore go and pacify him!

“On the fallowing morning Maitreya, taking a handful of sa-
erificial wood (in token of submission) went to Maudgalya and
said, ‘Sir, I am Maitreya.’

‘Wherefore are you come? (enquired Maudgalya.)

‘I have (said Maitreya) called you ill-instructed, and yet
have failed to answer the question put by you, I have therefore
come to pacify you.’

“He (Maudgalya) said ; ‘it is said that you have committed
every sin by coming here in a conveyance. I give you this
auspicious car of mine (instruction) ; go away in it.’

“The other said, ‘what you say is neither ungenerous nor
unkind, and for it have I come to you.’ Then approaching him
(nearer) enquired, ‘Sir, to whom do wise men allude by (the
phrase) “the adorable glory of the god Savita”? and advise me as
to what they mean by dhiya (intellect); and, should you know

°

INTRODUCTION. 21

ul, tell me the courses through which the sun moves on (pra-
chodayat).” *

“To him said the other thus ; ‘ wise men say the Vedas and
the chhandas (metres) are the preeminent parts (vurenya) of
the sun ; and the glory (bhurga) of that god 15 aliment, (ani).
1 tell you also that dhiya means duties, (karmdni) and
the courses, those by which the sun moves on.”

“ Having understood this, Glava requested him, saying, ‘ teach
me, sir, who is Savita (sun) and what is the S4vitri?’

“(Maudgalya replied),” the mind (manas)is the sun, Savita, and
speech the Savitri, Wherever there is mind, verily there also is
speech, and wherever there is speech, there also is mind; thus
there are two sources and one couple. The fire, Agni, is
Savita, and the earth, the Savitri; wherever there is earth there
always is Agni, and wherever there is Agni there always is earth ;
thus there are two sources and one couple. Vayu of a truth is

` Savité, and ether, the Sévitri ; wherever there is Véyu there is
ether (antartésh«), and wherever there is ether there is Vayu ;
thus there are two sources and one couple. The sun, Aditya, is
Savitd, and sky (dyvu), the Savitri; wherever there is A’ditya
there always is sky, and where there is sky, there also is A’ditya;
thns there are two sources and one couple. Chandraimas, the
moon, verily 15 Savitd, and the stars, the Savitri; wherever there
ig moon there also are stars, and wherever there are stars there
is the the moon; thus there are two sources and one couple.
The day (ahan) is Savitd, and the night (अदीन), the Savitri ;
wherever there is day there is night, and wherever there is night
there also is day ; thus there are two sources and one couple.
Heat(ushna)is Savitd,and cold (séta), the Savitri; wherever there
is heat, there also is cold, and where there is cold, there also is
heat; thus there arc two sources and one couple. The cloud
a eee
@ These questions include all the Wading words of the ५५८1५]

Gayatri.

oD INTRODUCTION.

(06114) is Savitd, and rain (vursha) the Savitri ; wherever there
is cloud there is rain, and where there is rain, there is cloud;
thus there are two sources and one couple. The lightning
(vidyut)is Savité, and the thunder (stanayiinw), the Savitri ;
wherever there is lightning there is thunder, and where there is
thunder there also is hghtning ; thus there are two sources and
one couple. Life (préna) is Savité, and food (anna), the S4vitrt ;
wherever there is life there 1s food, and where there is food there
also is life; thus there are two sources and one couple. The
Vedas are Savita, and the metres (chhandas), the Savitri ; wher-
ever there are Vedas, there are metres, and where there are
metres, there also are the Vedas; thus there are two sources
and one couple. Sacrifice (Yajiia) 15 Savité,and fee (dakshind),
the Savitri; wherever there is sacrifice there is fee,and where
there is fee there also 15 sacrifice; thus there are two sources and
one couple. These verily are the twelve couples.’

“Verily Brahma beheld this recepacle, the adorable prosperi-
ty, (the S4vitri alias Gdyatri). Meditate on it. If it be religi-
ously held, (vrate), it abides* in truth. He, Savita, having
created Br4hmanas from the S4vitri, held it within him, hence
the first foot of the Savitri is savitur varenyam the preeminient
portion of Savitd, (a play upon the word vrata, religiously
held and thence vdrenyam the preeminent.) By the earth is
upheld the Rig hymns; by the Rig hymns, Agni; by Agni,
prosperity (sri, here intended for Savitri) ; by prosperity, woman ;
by woman, a couple ; by a couple, man; by man, work ; by work,
religious austerity; by religious austerity, truth; by truth,
Brahma, by Brahma, Brahmana; by Bréhmana, devotion; by
devotion are Bréhmanas bepraised, made voidless, and un-
broken. His thread (lineage) remains unbroken, and the
abode of his life remains undisturbed who knows this the first
foot of the Savitri, or knowing explains it.

ॐ प्रत्यातिष्ठात्‌ The verb 18 in the past tense.

INTRODUCTION. 23

५८ Wecomtemplate the glory of the god, (bhargo devasya
dhimahi) is the secoud foot of the Savitri. By ether is the
Yajush upheld; by the Yajush, Va4yu; by the Vayu, cloud ;
by the cloud, rain; by the rain, herbs and trees; by herbs and
trees, animals ; by animals,work ; by work, austirity ; by austirity,
truth; by truth, Brahma ; by,;Brahma, Bréhmana; by Brahmana,
devotion; by devotion is Brahmana bepraised, made voidless,
and unbroken. His thread (lineage) remains unbroken, and the
abode of his hfe remains undisturbed,’who knows this the
second foot of the Savitri, or knowing explains it.

““He who irradiates our understanding,’ (dhiyo yo nah pra-
chodaydt,) is the third foot of the Savitri. By the sky is the
Sima upheld; by the Sima, A‘ditya; by A’ditya, light;
by the light, rain ; by the rain, herbs and trees; by the herbs
and trees, animals ; by the animals, work; by work, austerity ;
by austerity, truth; by truth, Brahma; by Brahma, Brdlimana;
by the Braéhmana devotion; by devotion is the Bréhmana
bepraised, made voidless,and unbroken. His lineage remains
unbroken, and the abode of his life remaims undisturbed,
who knows this the third foot of the Sdvitri, or knowing ex-
plains it.

“By the Bralimana who, thus knows this, is, of a truth,
Brahma acquired, digested and well understood. By Bralima is
the ether acquired, digested and well understood. By the ether
is Vayn acquired, digested and well understood. By Vayu is
tle light acquired, digested and well understood. By light is
water acquired, digested and well understood. By water is earth
acquired, digested and well understood. By earth is food ac-
quired, digested and well understood. By food ts life acquired,
digested and well understood. By life ts mind acquired, diges-
ted and well understood. By mind is speech acquired, digested
and well understood. By speech are the Vedas acquired, diges-
ted and well understood. By the Vedas is sacrifice acquired,
digested and well understood. Verily these twelve great

2a INTRODUCTION.

elements are situated in this order, and thereof is sacrifice the
highest.

“Those who know the above think that they know it rightly);
but in reality they know it not. Sacrifice is established on
the Vedas; the Vedas are established on speech; speech
is established on the mind; the mind is established on 112;
life is established on food; fool is established on the earth ;
the earth is established on water; water is established on
hight; light is established on wind; the wind is established on
ether; the ether is established on Brahma; Bralima is esta-
blished on Braéimanas acquainted with Brahma. Verily he
as conscient of Brahma who knows this. He achieves meri-
torious acts, and sweet odours,—he destroys all sins, and enjoys
endless grace,—who knows this; as also he, who knowing
this, adores the Upanishad which has the Sévitrf, the mother
of the Vedas, for its subject.”

This interpretation differs from what is generally received
by later authors, inasmuch as it seperates the epithet varenyu
from bharga, and makes the two distinct. This, however, is
more apparent than real, for it is merely allegorical, and does
not alter the sense. Otherwise it is on all fours with the
belief of the Hindus that the object adored is Brahma or the
universal soul, and therefore also of the sun, and not the
sun itself as represented by its rays. As the interpretation is
the oldest we possess, and was given within a short time
after the Géyatri had been composed, this fact is worthy of
note, particularly as itis at variance with the version given
by some European orientalists, notably by the late ‘Professor
Wilson, which makes the sun itself to be the object of wor-
ship. Itis of course impossible to say what the author of the
Gayatri himself had in view, but his Indian commentators,
both ancient and modern, are at one in believing that he rose
from nature up to nature’s God, and adored that sublime lumi-
nary which is visible only to the eye of reason, and not the
planet we daily see in its course.

INTRODUCTION. oF

The Chapter closes witha kandika on the importance of
A’chamana, or washing of the face before commencing a
‘ceremony. |

The second chapter devotes its first nine kandikds to the
duties appropriate to Brahmaché&ris, or religious students, in-
culcating dispassion, mendicity, chastity, devotion to the tutor,
and other virtues, and fixing the time to be devoted to
such a course of life from twelve to twenty-four years. The
rules are very much the same as these given in the Grihya
8६४४३, and call for no remark. <A legend follows in which
a sage of the name of Kaébandhi, son of Kabandha, an A’ thar-
vana Rishi, is described as an intelligent disputant, a knower
of the Miméiis4 (mimdiisaka), and sclt-sufficient te a deerce.
Ife discourses with the priests of the great king Yau-
vandsya M&ndhété, and questions them about the duties of
priests and the particular knowiedge necessary for them. The
replies are brief and inconsequential. Several other legends
follow, which describe the various requirements of sacrifices.
Of these brief accounts will be found in the table of contetts.
They are, as usual with Brahmanic legends, inane, and designed
mostly to establish the preeminence of the Atharva over the
other Vedas.

The third chapter opens with an injunction that the four
priests at a sacrifice should know the four Vedas, and that a
sacrifice with three priests versed in the Rig, Yajush, and Séma,
is, like an animal witha less number of feet than four, or
a man with one foot, or acar with one wheel, incapable
of moving on satisfactorily. Certain expiations are then re-
commended for the offence of speaking on the part of the
priests when engaged at a sacrifice. A: curious legend then fol-
lows in which questions are propounded as to why the hair grows
first on the head and then on the other parts of the body ? why
men have mustache and women have it not? why the teeth
first cut out of the lower jaw? why they shed and grow

D

26 INTRODUCTION.

again? and why and how other organs of the body per-
form their functions? and they are explained by references
to various parts of the Darsapaurnamdsa sacrifice; as
also regarding certain accidents to the sacrificial fire and
their expiations. Passing over two other short legends
of little importance, we come to a sect of rules regarding
the distribution of the sacrificed cow among the different
persons engaged in the sacrifice. According to them the Pras-
tét& is to receive the two jaws along with the tongue; the
Pratiharté, the neck and the hump; the Udgaté, the cagle-
like wings or briskets; the Adhvaryu, the right side chine with
the shoulder; the Upagata, the left chine ; the Pratiprasthata,
the left side shoulder ; the Brahmé4 and the wife of the Ra-
thyd, the right ramp; the Brahmanachchhaiisi, the right hip
tower down the round ; the Pota, the thigh (leg); the Hoté4, the
left rump; the Maitravaruna, the left round ; the Achchhavaka,
the left leg; the Nesht4, the right arm, (clod) ; the Sadasya, the
left clod; the master of the house, the sirloim and some part of
the abdomen (flank? sada and anwka) ; his wife, the loin, or the
pelvic region, which she is to bestow on a Bré4hman; the Agni-
dhra, the stomach (vanishtu), the heart, the kidneys, and the
right fore-leg (véhu) ; the A’treya, the left leg ; the householder
who ordains the sacrifice,t the two right feet; the wife of the
houscholder who ordains the sacrifice, the two left feet: and
both of them in common the upper lip; the Gravastut,
three bones of the neck, (vertebra,) and the manirj4h (whatever

~~

# दक्तिणा afecaraiagy: | The passage is evidently corrupt,
and I am doubtful of its import. The meaning above given is a
mere guess.

{ Icannot make out the distinction be tween the avarasaktha “hip
lower down” and the wru “thigh.” I suspect the last to mean the
leg.

+ geqaeaxee: | 1 do not know the difference between this
person and the householder who gets the sirloin.

INTRODUCTION. 9

that be); the man who leads the cow, three other vertebra and
a half of the perineum; the Chamasardhvaryu, the bladder ;
the Subrahmanya, the head ; the man who invites people to a
Soma sacrifice, the hide. These altogether make a total of thirty-
six parts. Dire imprecations are hurled against those who ven-
ture to depart from this order of division. The chapter is brought
to a close with some subsidiary rules regarding dikshd or initia-
tion ह. €. the formal engagement of priests at a sacrifice.

The fourth chapter continues the subject of initiation,
giving directions as to the order in which the different priests
areto be initiated, and the several assistants who are to offi-
ciate under the chief priests. Some of the principal ceremonies
and the gods who preside over them are then named, and the
rewards duce for the performance of those ceremonies are given
in detail. The latter half of the chapter is devoted to a des-
cription of the mystic connection of the year with ceremonies.

The first six kandika&s of the fifth chapter continue the
subject of relation of ceremonies to the year, and sum it up
with anallegcry in which the year is represented as a hu-
man being, and its different members are formed by the different
ceremonies noticed in the preceding kandikds. The seventh
wives the order which the ceremonies should successively
follow; the first is Agny&dhana, then Purvéhuti, then Agni-
hotra, then Darsa and Paurnamasa, then Agrayana, then
Chéturmdsya, then Pashubandha, then Agnishtoma, then R4ja-
stiya, then V4japeya, then Asvamedha, then Purushamedha,
then Sarvamedha, then Dakshinadvanta, then Dakshiné, then
Adakshin&, the last three forming parts of the Sahasradak-
shind.e A legend follows in which Prajdpati is represented to
have performed all the other ceremonies, and, attaining thereby
only perishable rewards, subsequently to have secured eternal
@ This pastage in the original text is evidently incorrect, and

my version is conjectural.

ri

मो सा चः रषी

28 INTRODUCTION,

fruition by the ceremony of Sahasradakshin&é (one involv:
ing a fee of a thousand heads of cattle), Passing over
some unimportant paragraphs we come to the twenty-third,
which gives some details about the classification and particu-
lar times of sacrifices. AJl ceremonics are devided into three
classes ; Ist including all those in which the cooking of rice or
frumenty 18 the most important element, hence called
Pékayajna* ;—2nd those in which the offering of clarified
butter is the most important—Haviryajna,; and 3rd those in
which the Soma beverage holds the most prominent place,—
Somya or Somayajyna. Each of them includes 7 different
kinds of sacrifices. Thus—

Class, I. Pdkayajna, comprising, 1, SAyam homa; 2, Pré-
tar homa; 3, nine kinds of Sth4lipéka; 4, Bali; 5, Pitriyajna;
6, Ishtakah ; 7, Pasu.

Class, II. Haviryajna, comprising, 1, Agnyddheya, 2, Agni-
hotra; 3, Paurnamdsi; 4, A’mavdsyé or Darga; 5, the nine
Ishtis; 6, the four Chéturmdsyas; 7, Pasubandha.

Class. III. Somayajyna, comprising, 1, Agnishtoma; 2,
Atyagnishtoma ; 3, Ukthya; 4, Shodasiman; 5, Vajapeya; 6,
Atirdtra ; ध, A’ptoryéma.

The last two kandik4s of the chapter are devoted to the
creation and requirements of ceremonies, and the uses of the
different Vedas in the performance thereof.

# Although the cooking of rice is a sine gua non in these ceremo-
nies, yet some authors are of opinion that péka here does not mean
cooking. “It signifies, according to Indian authorities,” saysMax Mul-
ler ; ^ cither small or good. That दध is used in the first sense ap-

। pears from such expressions as yo mat pakatarah, “he who is smaller
than we.” But the more likely meaning 18 goou or excellent or per-
fect, because ,as the commentators remark, these ceremonies impart
to every man that peculear fitness without which he would be exclud-
ed from the sacrifices, and from all the benefits of his religion.”

Ancient Sanskrit Literature, 203.

INTRODUCTION. 20

The contents of the Second Book are even more desultory,
inconsequential and fragementary than those of the first. No
subject is taken up ab initio, or ‘described otherwise than
easuially, and with reference to some particular point of doubt
only. The author of the work starts with the assumption that
the reader is famihar with the subject, and needs elucida-
tion only with reference to some abstruse point or other.
The Book opens with a direction to throw out a wisp of
hay fromthe seat of the Brahmd, and on the necessity of
the Brahmd’s remaining silent when fillimg the sacrificial
vessel called pranitd, and of the alter being surrounded by a
strip of cloth named paridhi. Then follows a legend in-
tended for the praise of Brahmé as the most important
member of the clerical staff. Itis said that Prajapati once
performed a sacrifice without awarding to Rudra his share of
offerings. Rudra wished that since he had been cut out of
the ceremony it should not yield the desired return, and
accordingly, seizing and piercing it, cut off a portion from it.
The resulting fragment is the Prasitra food. It was given to
Bhaga; but no sooner that divinity bebeld it than his eyes
dropped out, for which he is called “the Blind Bhaga.” He
took it not. It was next offered to Savité, who took it, but his
hands thereupon were iminediately cut off, and he had to put
on golden hands, whence he is praised as the “ golden-handed.”
The oblation was next offered to Pushan, who tasted it, but
that broke his teeth, therefore he is called the “ toothless
eater of cakes.” It was then offered to IdhmAfgirasa, who
likewise tasted it, and thereby lost his head: the oblation
returned to the Yajna. Thereupon it was offered to Varhi
A figirasa, who, partaking of it, had his body disjointed. The food
reverted to its place. It was offered next to Vrihaspati A‘fgi-
rasa, who was frightened by the idea of an impending danger,
and repeated a mantra, which ultimately resulted in the glon-
fication of the Brahma as the bead of the sacrifice. The le-

30 INTRODUCTION.

gend. though pointless and uninteresting, is of importance
as containing the germ on which the Paurénic tale of
Daksha’s great sacrifice has been elaborated. According
to the popular version, which is founded on that of the
Bhégavata Purana, once on a time Daksba, the mind-
born son of Brahma, happened to be present at a Visvas-
rig sacrifice celebrated by Ins father, and, on the arrival of
Siva there, was wanting in courtesy to him. <A quarrel
thereupon broke out between the two, and culminated ina
curse from Daksha, who ordained that thenceforward Siva
should not be allowed a share at a sacrifice. Subsequently
Daksha himself celebrated a grand sacrifice such as creation
had never before beheld, resplendant with all that unhmited
wealth and divine -command could bring together. To it
assembled all the gods, with their wives, all the Rishis, and
nymphs, and Pitris and Gandharvas from the farthest parts of
the world, and the only persons designedly excluded were Uma
and her lord Siva. Umé&, seated in her blissful mansion on
the crest of the ९411882, mountain, beheld the crowds that
were moving towards her father’s house, and soon heard of the
rejoicings that were going on to which she had been purposely
excluded.
^+ “Wroth of heart was Um4;

“To her lord she spake :—

< ° Why dost thou, the mighty,

«८९ (){ no rite partake ?

“<«Straight I speed to Daksha

“Such a sight to see:

“Tf he be my father,

“He must welcome thee.”

But her lord could not be prevailed upon to go toa feast
to which he had not been invited, and so she started alone.
Mounting her favorite bull, and followed by a wild band of her
lord’s spritely attendants, she hurried through space, and in a

। INTRODUCTION. ol

twinkling alighted amidst the godly company when feasting
and joy and merriment were at their height im the mansion
of her father.

“Greeting, gods and saves,
Greeting, father mine!
Work hath wondrous virtue,
Where such aids combine.

^ Guest-hall never gathered
Goodlier company :

seemeth all are welcome,—
All the gods but me.”

Spake the Muni Daksha,
Stern and cold his tone ;—
“* Welcome thou, too, daughter,
Since thou conr’st alone.

“But thy frenzied husband
Suits another shrine ;
Heis no partaker
Of this feast of mine.

“Efe who walks in darkness
Loves no deeds of light ;

He who herds with demons
Shuns each kindly sprite.

“Let him wander naked,—
Wizard weapons wicld,—

Dance his frantic measure
Round the funeral field.

“Art thou yet delighted
With the reeking hide,

32 INTRODUCTION,

body smeared with ashes,
Skulls in necklace tied ?

“Thou to love this monster ;
Thou to plead his part!

Know the moon and Ganga
Share that faithless heart.

“ Vainly art thou vying
With thy rivals’ charms :
Are not coils of serpents
Softer than thine arms ?”*

These would be bitter words to any faitaful wife to hear
said of her lord; to Oma, who was the pattern of her sex,
and the most devoted of wives, enjoying on that account the
proud title of Sati par exellence, they proved the most poignant,
touching her to the very core of her heart. In a mighty ery
of angnish she upbraided her father, and, dilating on the merits
of her husband and the injustice that had been done him, ended
by declaring that she would no longer retain a body which she
wed to so wicked a father. Anon she became specchless with
overwhelming wrath, took her seat at the northern side of
the altar which by law belonged to her lord, and, covering
herself with the hem of her cloth, gave up her life in a fit
of profound meditation. Awe-struck and dumb the company
beheld the tragedy, without being able to make any attempt
for her rescue. Her attendants now rushed forwards ; but
Bhrigu, the chief priest, in an instant poured an obla-
tion on the fire, and brought forth from the flames a
mighty host of frightful Ribhus who soon compelled thena

म

% Waterfield’s (१८4८1, Ballads and Poems. The Bhagavata makes
Daksha utter these reproaches when he meets Siva at the festal hall
of his father, but the popular version brings them to this place.

INTRODUCTION. 30

fo runaway. Whien Siva heard the news there was no limit
to his wrath; terrific flames burst forth from every pore of his
body, and, as in an agony of violent gricf he plucked a lock
of hair from his head, it assumed the form of a most stupendous
giant with a thousand arms. Thisapparition at once went forth
to the place of Daksha, accompanied by a numerous retinue
of fiends, and dealt destruction on every side. The gods fled
in terror, and the festal hall was heaped with carnage. Bhaga
had his eyes plucked out; Bhrigu’s beard was torn; and
Pushan’s teeth suffered complete demohtion; while most of
the Devas were ticd handand foot and trampled upon. But
the foremost among the victims was Daksha himself, whose
head was lopped off, and thrown mto thé burning altar, where
it was soon reduced to ashes. The gods now met in solemn
conclave to devise means for putting a stop to the rapidly
increasing havoc, and besought Vishnu and Brahma to
come to the rescue. Then they all went to Siva and most ear-
nestly supplicated his mercy, and so far prevailed on him
as to bring him to the scene of devastation. But when
that divinity beheld there the corpse of his dearly beloved
wife, his grief and wrath revived again. He stuck the
corpse on the point of his trident, and began a wild maddened
dance which threatened immediate destruction to the uni-
verse. Vishnu, at this juncture, felt himself unequal to the
task of pacifying the fury of Siva; but, knowing that as long
as the dead bedy of Umé would be in sight so lony the surging
erief would not subside, he cut it off bit by bit with his
discus, and threw it wide about the earth.* This expedient

ee me a क

* Fifty-one such bits were thrown about, and the spot where cach
of them fell formed a sacred pitha, which is held in the highest ve
neration to this day. The Tantra-chudamani gives the follow-
ing account of the different parts into which the body was
divided, and the places where they fell: viz. 1, the crown of the
head at Hingula (Hinglaj); 2, the three cyes at Sarkarara, 3,

L

34 INTRODUCTION,

proved efficacious, and Siva was at last induced to restore the
killed and wounded to life and health. But Daksha’s head
having been burnt, it had to be replaced by that of a goat,*
which was lying handy by the altar.

The Kalik& Puraéna differs from the Bhé&gavata in

the nose at Sugandha; 4, the top of the neck at Kasmira ; 5, the
tongue at Jvalamukhi; 6, the right breast at JAlandhara; 7, the
heart at Vaidyanatha ; 8, the knees at Nepala; 9, the right hand
at Manasa; 10, the navel in Utkala; 11, the right cheek at
randaki ; 12, the left arm at Vahula ; 13, the elbow at Ujjayantf ;
14, the right arm at Chattala, Chandrasekhara ; 15, the right foot at
Tripura ; 16, the left foot at Trisrota ; 17, the pudendum at Kamagiri
(Kaémakhyd); 18, the right great-toe at Yugddy4; 19, other
right toes at Kélipitha, (Kélighat); 20, the fingers at Prayaéga ;
21, the thighs at Jayanti; 22, the earings at Varanasi ; 23, the back
of the trunk at Kanyasrama ; 24, the right ankle at Kurukshetra >
25, the wrists at Manivedaka ; 26, the back of the neck at Srisaila ; 27,
the backbone at Kanchi; 28, one hip at Kalamddhava; 29, the other
hip at Narmada, 30, the left breast at Ramagiri ; 31, the hairs
of the head at Vrindavana ; 32, the upper row of teeth at Sachi; 33,
the lower row of teeth at Panchasagara ; 34, the left talpa (shoulder
blade?) at Karatoya ; 35,the rightdo. at Sriparvata ; 36, the leftankle, at
Vibhasha; 34, the belly at Prabhasha ; 38, the upper lip at Bhairava-
parvata ; 39, the chin at Jalasthala ; 40, the left cheek at Godavari >
41, the right shoulder at Ratnavali ; 42, the left shoulder at Mithila ;
43, the leg bone at Nalapati, 44, the ears at Karnata ; 45, the ming
at Vakresvara ; 46, the palm at Jasora ; 47, the lower lip at Attahdasa ;
48, the necklace at Nandipura ; 49, the anklets at Lanka; 50, the ४०९७
of the left foot at Virata ; 51, the right leg at Magadha. How the
mind and the ornaments formed parts of the body, are TAntriec
mysteries which I cannot unravel. The Bhagavata has nothing
to say about this division, as,according to it, the body was consumed
by a fire which was evolved from the Devi’s profound meditation.
# Ram according to Wilson ; the Sanskrit word in the Bhagavata
Purana is ja, which means both a goat and a sheep.

INTRODUCTION. 32

20 important particulars, and the Vayu differs the mooue
But they all agree in making Daksha’s refusal to recognise
the greatness of Rudra alias Siva, and Umda’s suicide as the
original causes of Daksha’s disgrace. The Vedic legend has
nothing to say about the substitution ofa goat or ram’s head
for that of Daksha, but the myth on the subject must be of
considerable antiquity, secing that we have a ram-headed
divinity among the most ancient sculptures of Ikgypt, re-
presenting one of the eight great gods of the country. His
name was variously spelt Kneph, Neph, Nef, Cnouphais,
Chnoubis, Noub, and, perbaps also, Nov+ Like Daksha, he
appears in sculptures as “aman with the head of a ram,” and
if not the progenitor, Prajdpati, “at least the leader, of the gods.”
Elswhere he is described as the “spinit of the god, which moved
upon the face of the waters.” § Daksha, however, had many
wives, while Neph had only two; and Sati, the daughter of
Daksha, became, among the Egyptians, Saté ( Juno) one of
the wives of their Jove. Anyhow there is a remarkable analogy
between the two gods, and the idea suggests itself that perhaps
they owe their o1igin to ॐ common source, or one of them
is derived from the other. The PaurGnic story of the sacri-
fice and its consequences is, however, an allegorical representa-
tion of a quarrel between the Vaishnavites and the Sivites,
which terminated by the admission of Siva into the Hindu
pantheon, and has no connexion with Egypt.

The second chapter begins with some detailed instruc-
tions on the offering of flesh meat on the A’hitégn.. That fire
always wishes the Yajamdna to offer it such delectable food,
and the Yajaména who offers animals fit for Indragui to it ence

* Wilson’s Vishnu Purana p. 61.

+ Wilkinson's Ancient Egyptisns, N.S. 1, ps 211.
‡ Je¢ 1, 8.

§ /b°1, I 236.

30 INTRODUCTION,

every six months, accomplishes the offering of his own-seif to
Indra and Agni. The same offering should be made by those
who desire long life, or numerous descendants, or crowded
herds. For a prayer to Yama for long life, the offering mect is a
green parrot; and for numerous progeny the offering to Tvash-
{78 should be a mare. Then follows a legend in which the
Devas issue forth under five generals to conquer the Asuras.
Agni leads the Vashus, Soma the Rudras, Indra the Maruts,
Varuna the A’dityas, and Vrihaspati the Visvedevdh ; but they
are defeated, and at last are obliged to regain their lost ground
by 2 Yajna. The 13th kandik4 gives an account of how Vasishtha,
through having scen Indra in person, obtained certain stomas
for himself. These stomas are subsequently recited, and the
advantage of knowing them is explained. We next come to
anumber of details about the appointment of the Agnidhra,
the offermg of Pravitéhuti, and salutations to Prajdpati,
Sadasya and other priests. The twenty-third kandiké insists
upon the necessity of truthfulness on the part of the priestly
staff, giving as a reason that none can like a Har.

The first half of the third chapter is devoted to the mystic
syllables Vashat and Hin, the advantages of repeating them
during a sacrifice, the best way in which, and the proper times
when, they should be repeated, and the various metres appro-
priate at the morning, the noon, and the evening ceremonies.

The most important legend in the third chapter refers to the
relation which the Rig Veda bears to the SAma. According to
it “at first there existed only the Rik and the Sama. SA was
the name of the Rik, and Ama that of the Sama. The Rik
(feminine) said to Sama (masculine), ‘let us unite for the
multiplication of animated beings.” ‘Not so; replied 84108 ;
‘my greatness is higher than yours. The Rik divided
hersclf into two, and addressed the other ; but got no reply.
She divided herself into three, and again addressed him.
Thus she became three-fold, and because she became three —

INTRODUCTION, Rye

fold, therefore is he (the S{ma) praised by three Riks,sung with
three Riks, and completed with three Riks. Hence it is that
one man has many wives, but never one woman many
rival husbands. Because, of a truth, the dicussion was between
88 and Ama, therefore was Sama produced, and hence the
Sama got the character of Sama, and by it is_ pacification
(5102) produced, and superiority attained. Whatever 13
born, it is pacified, (Sima); that which is SAmaless or un-
appeased is condemend. Each of the two, Sdma and Rik,
became five-fold; these five parts are A’hdva, Hifkéra, and
Prastéva, first ; Udgitha, the middle; and Nidhana and Vashat
the last.”

The last three chapters of the Gopatha Brdhmana treat
principally of peculiarities and details regarding the morning,
noon, and evening rites in connexion with the Ekdha, the
Uktha, the Ek4shtaké and other minor sacrifices; but they
are not of sufficient importance to require fuller descriptions
than what occur in the table of contents.

In the whole range of the Gopatha there is not a single
circumstance mentioned which 18 calculated to throw any
light on the political condition of India at the time when the
work was composed. The only kings named are Yauvandsva
कक्षात्‌, Janamejaya, and Panikshit. Of other persons, we
have Angir4, Bhrigu, Vasishtha and other well known Vedic
sages alluded to, but under circumstances which afford no in-
formation regarding their lives. The places mentioned are
‘Kuru, Pafchdéla, 45, Magadha and other northern provinces ;
but none beyond the Vindhiyan range.

In presenting the the first edition of the Gopatha Bréhma-
na to the public I have to express my regret that it ap-
pears under two very serious disadvantages; Ist, that it
has no commentary attached to it; and 2nd that different
portions of it have been edited by two individuals at different
times, without consulting cach other.

238 WTRODUCTION,

When the work was 078८ undertaken it was expected that
2 commentary would somewhere turn up, and that it would be
printed along with the text; but careful enquiry at Benares, and
in the Madras and the Bombay precidencies showed that none
was extant, and a complete edition could not be accomplished.
As however several excellent and correct manuscripts of the text
came {0 hand in course of the search, it was thought preferable
to print the text alone, rather than drop the undertaking altoge-
ther, particularly as it was supposed that the ripe scholarship
and varied knowledge of the late Pandit Harachandra Vidyé-
bhushana, who had volunteered to edit the text and supply a
gloss, would stand in good stead of acommentary. ‘Tne Pandit,
however, died soon after the publication of the first fasciculus,
and the MS. of his gloss was not accessible after his death ; the
idea of printing a gloss had, thercfore, to be abandoned, and
the writcr of this note confined his labours to the preparation
of an eclectic text, with all the vare lectiones of his codices
added in foot notes, and a free sprinkling of punctuation to
make the reading easy, the MSS. consulted having none.

The following are the MSS. which have been made usc of in
preparing the text for the press—

Ist. @—From the Bombay Government; comprising 78
folia, each 9x54 inches, and having 9 11068 on each page.
The writing is clear, but not neat. There are marks of its
having been revised. It contains only the first half of the
work (Purvdardha)

2nd. a—From the Benares College Library ; 162 folia, each
13x5;5 lines on a page; dated, Samvat 1878. A carelessly
written and unrevised MS. Like the preceding, it comprises
only the fixst part of the work. A fragment of the first two
adhy4yas of the second half without pagination accompanics
this. It has 9 lines on each page, and bears marks of having
been revised. |

ॐत a—From the Library of the Asiatic Society of Bengal ;

INTRODUCTION. 39

a bound volume, 11 > 7 inches, Nv.274. It includes the two
parts of the Braimana, and also the Pratyafigiré Kalpa, It
is carelessly written, and not revised. Dated, Samvat 1878.

4th a—From the writer of this note; lost by the late editor.

5th €a—From Rao Behadur (गोत Hari-desamukha of
Bombay ; 92 folia; cach 9 x 44, bearing 10 nes on each page.
Not dated, but apparently old. Badly but correctly written,
and carefully revised It contains only the second half of the
work.

6th €—From the Bombay Gove..ment; 38folia, foolscap ;
written in the oblong puthi foim, and havirg 13 Ines on each
page. It has been newly copied, but not revised. It contains
the Uttarérdha complete.

7th. a—From the Bombay Government; a carefully written old
MS. patched in several places, and containing the Purvardha.
It comprises 75 010, each measuring 9 x 3 inches, and having
8 Jines on cach page. It bears a date of four figares of which
the fixst two are 1 and 5, and the एफ" ch 2; the third is “legible.

Sth w—From the Bombay Goveis nent ; 59 folia, measuring
0 x 44 cach, and having 9 lines on each page. It is careful'y
waitten and correct and bears date, Samvat 1795 = Saka
1660.

9th 2—From the Library of the Asiatic Society of Bengal,
No. 760; 6+ fol’a, each measuring 11 x 45 inches, aud having 12
lines on a page. It is well and coisectly written, and contains
Loth parts of the work. It bears date, Samvat 1746, and has
the epigeaphs written in red ink.

These codices differ but slightly, and their differences. such as
they are, are due mainly to vuintell'gent or neghgent copyists.
The Bombay texts, for which I am indebted to the kind aid
of Dr. George Buhler, are almost alike ; and appear to be the
most trustworthy. It is to be regretted that No. 7, was receiv-
ed after the first 96 pages had been printed, and its variants,
therefore, could not be embodied in this edit*on,

Bl नमो ARN |

Hi नमोऽयवंवदाय।
—~4g0008—

गोपथव्राह्मण्प्‌व्व॑भागे

प्रधमः प्रपाठकः.
चीं ब्रह्म ह WTA आसोत्‌, खयन्छेकमेव (*) तद्‌ सत, (र)
मदद यच्च, तदेकभेवास्मि, ware wea मनूमातरं ata देवं
fauna इति, तदभ्ययाम्यद्भ्यतपत्‌ समतपत्‌, तस्य यान्तस्व तप्तस्य
सन्तप्तस्य ललाटे VA यदद्य माजायत (२) तेनानन्दत्तमव्रवोत्‌ (*)
महद ad सूवेदमविदामह इति । तद्यद्व्रवीत्‌ महद यततं
सुवेरमविदामह इति, तस्मात्‌ सुषेदोऽभवत्त षा एतं Bae सन्तं
सेद इत्याचत्तते। परोत्तेणए परोक्षप्रिया इव fe टेवा(*) भवन्ति

प्रत्यक्तहिषः॥१॥

स श्रवोऽयाम्यद्‌ VASA: भूय आतान समतपत्तस्य खान्तस्य
तप्तस्य WAH सवभ्यो रोमगत्त भ्य: एधक्‌ खेदधाराः प्रास्य-
zea! (९) ताभिरनन्दत्‌, तदव्रबोदाभि्वां अहमिदं सब' धारयि

पा ` ता पा" प — क — —_
~~ ———_—

९ म्वयस्मरवकमवति क, स्व, ग, |
3१ ^~ fi
2 तदक्तषोतदटतिख,ग,। aclea tia aw, a, |
> यदादुद्वियमाजाथत इति चख, घ, |
४ तदब्‌वोदिनि ख, च, |
५ दबताद्तिख,म,।
ब प्राक B27 इतिक, ख,ग, |

R गो पथत्राद्मणपूव्वंभागे

ष्यामि यदिदं किञ्चाभिवा श्रहमिदं सवं जनयिष्यामि यदिदं
किच्चाभिवां श्रहमिदं सवंमापस्यामि यदिदं किच्चेति। तद्यद-
aatetfuat अरहमिदं wa धारयिष्यामि यदिदं किति, तस्मात्‌
धारा अभव(*स्तडाराणां wera’ aay faa | तद्यदब्रवोदा-
भिव sefac aa जनयिष्यामि यदिदं किञ्चेति, waren
अभवस्तज्जायानां HAAS ABTS पुरुषो जायते, यच Fas Yara
नरकमनेकशणततार तस्मात्‌ चाति पयुच्चस्तत्‌ Jaa पुत्‌ चत्व |
तद्यदव्रवोदाभिवां श्रहमिदं सवंमापस्यामि यदिदं fafa,
तस्मादापो श्रभवंस्तदपामघमाप्रोति वे स सर्वान्‌ कामान्‌ यान्‌
कामयते -॥ २॥

ता अपः खष्टाऽन्वैत्तत, तासु खां छायामपश्यत्‌(र)तामस्ये ्तमा-
णस्य खयं रेतोऽस्कन्द तदप सु प्रत्यतिष्ठत्‌ तास्त ते वाभ्यखाम्यद्‌भ्य-
तपत्‌, समतपत्‌, ताः खान्तास्तप्ताः सन्तप्ताः ATRAA रेतसा BUA-
भव(र) स्तासामन्या अन्यतरा अतिलवणण अपेया श्रखाद्यस्ता
अणान्ता रेतः समुद्रं व्रत्वाऽतिष्ठत्रघेतराः पेयाः Wet: णान्ता-
स्तास्ततेवाभ्ययाम्यदभ्यतपत्‌, समतपत्‌, ताभ्यः खान्ताभ्यस्तप्ताभ्यः
AMER यद्रेत आआसीत्तदशज्यत, यदशज्यत तस्माद्‌ wy:

९ ताभिरनन्दत्‌ तद्ब वौत्‌ wie अदमिद्‌ं स्वे धारयिष्यामि यदिद किञ्चाभि-
वो अद्धमिद्‌ं सव्यं धारयिष्यामि यदिदं किद्चेवि wena अभवंसतद्राराणां धाराल-
निति ख, ग, चिद्छितपुस्तकद्वयपाठटः परन्वयं मध्य खण्डित दरत्यध्यवसोयते उपक्र
wayne यदमिदं सव्व जनयिषयामोत्यादिपाठष्य उपरुदारकाल्े दर्भनादिति।

R at ary ifs aw, च,।

द द्रैधतममभवच्धिति ख, म, |

१ प्रपाठकः | ६4

समभवत्‌, तद्‌ भगो भगुत्व' ्गुरिववे स सवषु लोकेषु भाति
य एवं वेद्‌ ॥२॥

AY ख्ट्टाऽन्तरधोयत, Ww: SZ. WS Had वागन्ववद्‌-
Stal वायो इति, waren त, स craut दिगभेजततं वागन्ववदत्‌
मातरिश्वन्‌ मातरिश्वव्रिति, स न्यवत्तत(*) स प्रतो चँ दिशमेजततं
बागन्ववदत्‌ पवमानः पवमान ईति, स न्यवत्तं (र) स उदीचीन्दि-
शमेजततं वागन्ववददात वातेति, तमव्रवोत्रन्व विदाम इति, नरीत्य-
घावाङेनभेताखेवाष च च्छति (२) तद्यदत्रवोदयाव्वाङेनभेताखेवा-
ष चि च्छेति(*) तदथवऽभवत्‌, तद्थवं णोऽघवत्व' ५) । तस्य इ वा
एतस्व भगवतोऽथवंण ऋषेय घेव ब्रह्मणो लोमानि यघाऽङ्गनि यथा
प्राण एवमेवास्य सवं आतमा समभवत्तमघर्वाणं ब्रह्माऽत्रवोत्‌
प्रजापतेः प्रजाः Bel पालयखेति | तदयद्रवोत्‌ प्रजापतेः प्रजाः
Sul पालयसखेति, तस्मात्‌ प्रजापतिरभवत्‌, तत्‌ प्रजापतेः प्रजा-
पतित्वमधर्वा वे प्रजापतिः, प्रजापतिरिव स aay लोकेषु
भाति य एव वेद्‌ ॥४॥

तमयर्वाणषिमभ्य याम्यदभ्यतपत्‌, CAAT AT SET AAT TATE
सन्तप्तात्‌ दगतयानथवं ण ऋषी त्निरमिमते कर्ान्‌ हगचांस्त॒चां तुः
ऋ चान्‌ पञ्चचान्‌ पडर्चान्‌ सपर्चानर्चात्रवर्चान्दशर्चानिति | ता-

९ स्रवत ति ख, |
२ सन्नावत्तत दूति ख, |
2 एताक्ववान्विदति क, घ, |

४ एताखेवाश न्विच्छति क, घ, |
५ तदयवैरु(जबेलभिति क, ख, ग, |

Q ~
४ गोपधव्राह्यणपू व्वभाग।

नथवण ऋषोनभ्ययाम्यदभ्य तपत्समतपत्‌, तेभ्यः यान्तेभ्यस्तततेभ्यः
सन्तमेभ्यौ दशतयानाथंवणानाप्रयात्रिरमिमते काद शान्‌ दादरशण-
स््रथोद णां घतुद्‌ णान्‌ पञ्चद णान्‌ पोडशान्‌ सपदगानष्टादशणन्रव-
दशान्‌ विंशानिति। तानधवंण ऋषोनाथवे णं घापयानभ्यया-
म्यद्‌भ्य तपत्‌ समतपत्‌ तेभ्यः खान्तेभ्य स्तप्ेभ्यः Waal यान्‌
HAIG स आधवंणो वेदोऽभवत्‌ तमाघवंणं वेद मभ्य यास्य-
द्भ्य तपव्छमतपत्तस्माच्छान्तात्‌ TAT सन्तप्तादोमिति मन एवोडु-
मच्तरसुदक्रामत्‌, HA इच्छेसवरेतेरथवमियाथवंरैख कुर्वीयेसे-
तयैव तं महाव्याद्रत्या कुर्वीत । स्वह वा अस्यै तैरथर्वभिशाध-
quy छतं भवति य एवं वेद्‌ यथैवं विदानेवभेतया महाव्या्त्या
कुस्ते ॥५॥

स भ्नूयोऽखास्यद्‌ भूयोऽतप्यद्‌ भूय आत्मान समतपत्‌ स आत-
एव ॒चौंल्लोकान्निरमिमत थिवी मन्तरिच्चन्दिवमिति। स खलु
पादाभ्याभेव ufaal निरमिमतोदरादन्तरि चम्‌, ग्ड दिवं । स
तास्तौल्लोकानम्यखाम्यद्भ्यतपत्समतपन्तेभ्यः ान्तेभ्यस्तप्त भ्यः सन्त-
awed देवान्‌ निरमिमताभिनिं वायुमादित्यमिति। wea ofa
व्या एवाग्निं निरभिमतान्तरिच्ादायुन्दिव fea । स तांस्तीन्‌
देवानभ्ययाम्यद्‌भ्यतपत्‌ समतपत्तिभ्यः यान्तेभ्यस्तपि म्यः Wade
waa वैदान्िरमिलत wae aqgad सामवेदमिति, अग्ने
ऋ मेर, AA Ya दमादित्यासामवेदं । स TAN वेदानभ्याम्य-
द्भ्यतपत्‌ समतपत्‌ तेभ्यः यान्ते्यस्ततेभ्यः सन्तसेभ्यः Feet
मद्ाव्याहतीर्निरसिमत भशवःखरिति । भूरिलम्बेदात्‌, भुव इति
युर्वदात्‌,खरि(त सामषेदात्‌। स य RMAC तेच्तिभिवद Tat

ण

णिक

१ प्रपाठकः | ५

येत्ये ताभिरेव तं महाव्याह् तिभिः कुर्वीत wae वा waa-
fafuae: कतं भवति य ua वेद्‌ aaa विहानेवमेताभिममहा-
व्याहृतिभिः कुरुते ॥ € ॥
ताया अ्रम्ू रेतः समुद्र वलाऽतिषटस्ताः प्रायो efaare:
प्रतीय Veta: समवद्रवन्त। तदययस्मवद्रवन्त तस्माव्ससद्र Fad |
ता भोता अव्रवन्‌ भगवन्तमेव वयं राजानं हणोमह इति ।
यच्च छत्वाऽतिष्ट स्तदरणोऽभवत्‌(*) त वा एतं वरण सन्त वरूण इत्या-
aaa) wid परोत्तप्रिया इव हि eat भवन्ति प्रत्य्तहिषः |
स समुद्रादसुखत स मुच्य रभवत्त वा एतं सुय स त ब्य्‌ fra
चक्षते | परोक्तेण परोक्षप्रिया इव fe देवा भवन्ति प्रत्वन्नदिषः।
तं वरुणं खत्यमभ्य ाम्यद्भ्यतपत्समतपत्तस्य चान्तस्य तसस्य
सन्तप्तस्य सवभ्योङ्गेभ्यो रसोऽन्नरत्‌ सोऽङ्गरसोऽभवत्त वा एतमङ्ग-
रसं सन्तमङ्धिरा इत्या चत्तते | परोक्तेण परोत्तप्रिया va fe Zar
भवन्ति प्रत्यन्नदिषः ॥ ७ ॥
तमङ्गिरससृपिमभ्ययाम्यदभ्यदपत्सम तपत्तस्माच्ान्तात्तप्तासन्त-
atfe गिनोऽङ्किरस(र)ऋषो निरमिमत, तान्‌ वि गिनःऽङ्गिरस ऋषो-
नभ्ययाम्बद्‌भ्यतपत्षमतपत्‌, तेभ्यः खान्तेभ्यम्तपेभ्यः सन्तपेभ्यो दथ-
तवानादङ्किरसानापयान्रिरमिमत, पोडभिनोऽ्टादगिनो हाद्गिन
एकचां स्त चां यतुकऋं चान्‌ THR डन हयचान्‌ सपर्चानिति ।
तानङ्किरस ऋषोनाङ्किरसां घापंवानभ्ययखाम्यद्भ्यतपत्मतपत्तभ्यः
यान्ते AAT: सन्तपेभ्यो यान्‌ मन्वा नश्च आङ्गिरसो वेदोऽ

— - a >>>

१५ aTM Naa tha w, a, |
९ विशिमऽज्गिरम दूति a, ग, |

é गोपथत्र (BOY SH Ta

भवत्तमाङ्धिरसं FEMA ANAS AIA AAT A AAT AAT
सन्तप्ताव्ननदिति बै मन्तरं व्यभवत्‌ | सय द्‌ च्छतवर तरङ्किरोभि-
ङ्िरसै ~ ~ >>, * =~
याद्किरसै य कुर्वो येत्ये तयेव तं महाव्याद्त्या Fala Way वा अस्यै-
(=.
तैरद्गसयोभिष्ाङ्किरसेख sa भवति य एवं वेद्‌ aaa विदानेवभे-
तया महाव्याहृत्या कुरुते ॥ ८ ॥ ।
कत | fe e
स Bg islasq स LAIMA ATA, तस्मादङ्किर सोऽधोयान
ऊं स्तिष्ठति, तद्‌ व्रतं स मनसा ध्यायेद्‌ वा अदं किञ्चन मनसा
A a
ध्यास्यामि aaa तद्‌ भविष्यति तद स्म aga भवति |
तरप्यतदचोक्तं | येष्ठो ह वेद स्तपसोऽधिजातो ब्रह्मज्यानां चितये
सम्बभरूव(*) ऋज्यद्‌ Wa (र) यद्‌ रज्यत द निवेशनम्ण दुरमस्थति |
तावाएता अङ्गिरसां यामवो() यनूमेनयः करति मेनिभिः
वथ य एव वेद्‌ ॥९ ॥
स दिशौऽन्वेत्तत ural दक्तिणं प्रतोवोसुदीचीं warggt
fafa । तास्तवैवाभ्यखाम्यद्भ्यतपत्समतपन्ताभ्यः यान्ताभ्यस्तप्ताभ्यः
~ Qn ® ~ च
सन्तप्ताभ्यः पच्च बेदाव्रिरभिमत सप वेदं पिशवचषेदमसुरषेदमिति-
हासवेदं पुराणवेदमिति। स खल प्राच्या एव दिशः wag निर
मिमत, efawear: पिशाचवेद, प्रतीचया अरसुरवेदसुदीच्या इति-
हासवेद, Wararargrara एुराणवेदं (*) । स तान्‌ पञ्च वेदानभ्य-
खाम्यद्‌भ्यतपन्समतपत्तभ्यः सखान्तेभ्यस्तपेभ्यः सन्तप्तेभ्यः पञ्च

९स बभूव <fa G, 4, घ, |
₹ चग्युगभूत मितिख, ग, |
३ अङिरसां च यामय दतिष,।
~ है ~
४ भ्रुवा्ाख्ोद्धायाः पुराणवद्‌्मिति घ, |

१ प्रपाठकः | (>)

महाव्या हतो निरमिमत Fay करद्‌ Yea महत्‌ तदिति । षदिति
सपं वेदात्‌, करदिति पिगाचवेदात्‌,गुहदित्यसुरवेदात्‌, महदितोति-
हासबेदात्‌, तदिति पुराणवेदात्‌, स य इच्छ त्सवं रेते: पद्छभिर्वरै:
कुर्वो aa ताभिरेव तं महाव्याहृतिभिः gala wae षा waa:
पञ्चभिवदेः छतं भवति य एवं वेद्‌ qaa विदानेवमे ताभिमंडहा-
व्याहृतिभिः Had १० ॥

स आवतद्च Wand चत, ताम्ततरेवाभ्यय्ाम्यदभ्यतप-
व्मतपत्ताभ्यः यान्ताभ्यस्तप्ताभ्यः सन्तप्ताभ्यः मित्य इं aT
सुदक्रामत्‌। सय इच्छेव्सवाभिरेताभिरावद्‌्भिश् परावद्‌भिश कुर्वो-
यव्ये तवैव तं महाव्यादत्या gala सर्वभिदं वा अस्मैताभिरावद्‌-
भिख worafsa छतं भवति य एवं वेद ययेवं विहानेवमे तवा
महाव्वाहत्या Had ॥ ११॥

स भ्रूयोऽयाम्यत्‌, भ्रूवोऽतप्यत्‌, भूव ्रात्ानं समतपत्स मनस
एव चन्द्रमसत्रिरमिमत, agar नक्षत्राणि, लोमभ्य श्रोषधि-
AAMT, ARMA: प्राणेभ्योऽन्यान्‌ बहन्‌ देवान्‌। स भरूयोऽयाम्यद्‌
waaay, qa ्रात्ान समतपत्‌ स ua वितं सप्ततन्तुमेक-
वि गतिसस्थं यन्नमपश्चत्‌ |

azaaeda । sharia चितं सप्ततन्तुमिति |

अधाप्येष प्राक्रोडितः aa: प्रत्वभिवदति सप सुत्याः सप
च पाकयन्ना इति ॥ १२॥

तमाहरत्‌ येनायजत\९)तस्याजिनर्हो ताऽऽसीोत्‌ 'वायुरधृच्;, सथः

= — - ——

९ तमदरन्ननायजत दति ख. a, |

© क
ट TAA SII Ta

उद्गाता, चन्द्रमा AM, पञ्नन्यः सदस्य, ्रोषधिवनस्पतयश््‌-
मसा, Tea विद्धिटेवा होचका, अथवाङ्गिरसो Ward ह स्मै
तमेवं विदांसः ga fat यज्नं ततं सावसाय ह arate
व्रजन्ति, मा नोऽयं घमं उद्यतः, प्रमत्तानामख्ताः प्रजाः Ware
दिति, तान्‌ वायेतान्‌(*) परिरत्तकान्‌ सदःप्रसपे कानित्याचक्षत
दच्विणासगदांस्तदु ह स्माह प्रजापतियंहौ यन्नेऽकुशला(र)ऋ विज
भवन्त्यचरितिनो ब्रह्मच्ध(र)मपराग्या वा तह यज्ञस्य विरिटमिव्या-
dad | यत्नस्य विरिषटमनुथजमा नो विरिष्यते, यजमानस्य बिरिष्ट-
मन॒विजो faa, want विरिष्टमनुदक्तिखा विरिष्यन्ते,
दक्िणानां विरिटमनुयजमानः यपुत्तपटभिरविंरिष्यते, yaar
विरिषटमनु यजमानः खगंणं लोकेन विरिष्यते, खगस्य लोकस्य
विरिषटमनु तस्यादस्य aaa विरिष्यते, यस्मित्रचं यजन्त
इति ब्राह्यणम्‌ ॥ १२॥

तं द स्मेतमेवं fasta ब्रह्माणं यन्नविरिष्टो वा यन्नविरिष्टिनो
वेत्युपाधावैरन्‌ नमस्ते अस्त भगवन्‌ यन्नस्य नो विरिष्टं सन्धेहीति,
तच्यदेव विरिष्टं स्वात्त्ाग्नीनुपसमाधाय शाग्टदकं कलवा Bat
खोच्रायेति चिरेवाग्नीन्‌ सम्प्रोत्तति, चिः प्य ति, चिः are:
माणमाचामयति च, सम्प्रोर्तति च, यज्नवास्त्‌ च समूप्रोत्तत्यधापि
वेदानां रसेन ana विरिष्ट सन्धोयते, तद्यथा लवखेन सुवण"

१ तान्‌ वाणतानितिख,ग, घ, |
२ ay THAT दूति ख, ग, |
2 व्रह्मचय्यामिति घ, |

१ प्रपाठक. | é.

AEA MATA TAA, रजतेन AMF, AVA GA, सोमेन way
मेवास्य awe विरिष्टं सन्नत, यज्ञस्य सग्वितिमनुयजमानः
सन्धोयतं, यजमानस्य सन्ितिमन् तिजः सन्योयन्त, ऋलिजां
सन्ितिमनुदत्तिणः सन्भेयन्ते दत्तिणानां सन्ितिमनतुयजमानः
quay: walaa, पुच्चपशूनां सन्ितिमनुयजमानः aan
लोकेन सन्धोयते, AI लोकस्य सन्ितिमनु तस्यास्य वोग-
aa: सन्योयते, यस्मिन्न यजन्त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ १४ ॥

तदु ह स्प्ाहाघवां देवो विजानन्यज्ञविरिष्टानन्दानोत्यपणमः-
येरन्‌ (ax प्रायथित्तिः क्रियतेऽपि च वदु दद्धिव वन्न (२) विलोमः
क्रियते नचैवास्य काचनात्तिभंवति न च यन्नविष्कन्धसपयात्यपन्ति
पुनम व्व मयाल्येति पुनराजाति कामचारोऽस्य सवेषु लोकेषु भाति
aud वेद्‌ qaqa विदान्‌ ब्रह्मा भवति यस्य रेवं विदान्‌ ब्रह्मा
दच्चिणएतः सदोऽध्यास्तं वस्य चेषं विहान्‌ ब्रह्मा दित उदडःमुख
arta वन्न आज्याहतीजंहोतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ १५॥

ब्रह्म ह वे ब्रह्माणं Yat सूओ, स खन ब्रह्मा खृ्टचिन्ता-
Hae केनाहमेकेनात्तरेण सवाय कामान्‌ सव।य लोकान्‌
सर्वा देवान्‌ सर्वाय वेदान्‌ waia amy wala गब्दान्‌
सवाय व्युष्टः सर्वाणि च भूतानि खावरजङ्गमान्यनुभवेवमिति
स ब्रह्म चर्गयमचरत्‌ स Tifa तद्‌ चरमपण्यद्‌ () हिव तुमा चं
सर्वव्यापि सर्वविभूयातयामब्रह्म ब्राह्नीं व्याहृतिं ब्रह्मदेवतं तया

क श । ——— —E — = र री पाष

९ यज्ञविरिष्टानन्दानिन्दुपशमधथरच्रिति ध, |
२ शख afea यज्ञ दति ख, ग,।
सतु भित्यतर्‌क्षरमपश्यदिति श, म, |

g

© as
१० TIAA UTS Aa

aia कामान्‌ सर्वं लोकान्‌ सवाथ देवान्‌ स्वा ख वेदान्‌
सर्वां ख यन्नान्‌ सवां WRI Wala व्युष्टीः सवाणि च भूतानि
स्थावरजङ्गमान्यन्वभवत्तस्य प्रथमेन वणेनापसेहान्वभवत्तस्य
दिंतीयेन वणेन तेजो ज्योतीष्यन्वभवत्‌ ॥ १६ ॥

तस्य॒ प्रथमया सखरमातरया एथिवोमग्निमोषधिवनस्यतीन्‌
wag भूरिति व्याहतिगायतं (९) छन्दस्िठतं स्तोमं प्राचीं दिशं
वसन्तस्तुं वाचमध्यामं जिह्वां रसमितीन्द्रियाखनुभवत्‌ ॥ १७ ॥

तस्य॒ fede स्वरमारयाऽन्तरिक्ं॑वायुं यलुवदं भव इति
व्याहतिस्रेषटुभं (२) छन्दः पञ्चदशं स्तोमं प्रती चौं दिशं भ्रौ सखतु
प्राणमध्यासन्रासिके TAHT UTA ATA AT ॥ १८ ॥

तस्य ठतीयया सखरमाचया दिवमादित्य aade खरिति
व्याहृतिर्जागतं छन्दः सप्तदशं स्तोमसुदीचीं दिशं वर्षाक्छतं
ज्योतिरध्या' चक्तुषो दशं नभितोन्दरियाख्यनुभवत्‌ ॥ १९ ॥

तस्य वकारमात्रयाऽपशन्द्रमसमयवबेदव्र्तच्रारेा२ मिति खमा-
ara जनदित्यद्गिरसामानुष्टुभं छन्द एकविंश स्तोमं दक्तिणां
दिशं शरदखतुं मनोऽध्या ज्ञानं न्नेयमितीोद्धियाण्यनुभवत्‌ ॥२० ॥

AQ MATa तिहासपुराण वाको वाक्यगाधानाराशसी-
रुपनिषटोऽनुशासनानामिति वधत्‌ करद्हन्‌ महत्तच्छ मोरेमिति
व्याहृतीः सखरशम्यनानातन्ोः (२) खरद्रत्यगीतवादि चाखन्वभव-
चै चरं दै वतं वरै तं ज्योतिवाहंतं छन्दस्तरण्वत्‌ यस्ति शौ स्तोमौ

१ व्यादतिं गायचमिति ख, घ, |
२ व्याहतिं aa fate ख, घ; |
३ खरशंम्यनानतन््ीरितिख, ग, घ,।

१ प्रपाठकः | १९१

ware दिशं हेमन्तगिभिराहत्‌ योचमध्वाक गब्दयवणमितो-
न्द्रियाखन्वभवत्‌ ॥ २१ ॥

सैवैकाक्तरऋग्‌ ब्रह्मणस्तपसोऽग्र प्रादुबं भूव ब्रह्म द स्यायवं णं
शक्रमत एव Heal: प्रादुब॑भूवः स तु खल्‌ मन्वाणामतपसाश् यूषा
ऽनध्यायाध्ययनेन वदूनञ्च॒विरिष्टञ्च यातयामञ्च करोति तद्‌
mau तेजसा प्रत्याप्याययेन्‌ मन्वा मामभिसुखोभवेयुगंभी इव
मातरमभिजिघांसुः पुरस्तादोङ्गार प्रयुडःक एतयैव GSAT प्रत्या
प्याययेदेषेव यत्नस्य पुरस्ताद्युज्यत एषा पञ्चात्‌ सवत एतया
यन्नस्तायतें |

तदप्येतट चोक्तं । या पुरस्ताद्य॒ज्यत (*) ऋ चोऽ त्तरे परमे
व्योमव्रिति |

तदेतदक्षरं areata काममिच्छेत्‌ चतिरात्रोपोषितः
प्राङ्मुखो वाग्यतो वर्हिष्यपविश्य सहस्रकृत्वा waa (र)
सिदन्त्यस्याथौः सवंकर्माणि चेति ब्राह्मणम्‌ ॥ २२ ॥

वसोद्धाराणमैन्द्रनगर(र)न्तदसुराः पयवारयन्त, ते देवा भोता
आसन्‌ क इमानसुरानपहनिष्यतोति, त ग्रोद्धारं ब्रह्मणः एतच ज्येष्ठ
ददृशुस्ते तमब्रवन्‌ भवता सुखेनेमानसुरान्‌ जयेमेति | स होवाच
fa मे प्रतीवाहो भविष्यतोति वरं छणोष्येति हणा इति स बरमह-
सोत न मामनोरयित्वा ब्राह्मणा ब्रह्म वदेयुयं दि वदेगुरव्रह्म तव्छा-
दिति तयेति ते देवा देवयजनश्योत्तराहऽसुरोः संयता ्रासंस्ता-

~~. ek ee eg ne ~ ee te

९ परस्ताद्‌ युज्यन्न दति ष,

२ मृदखष्टत्व यावत्त यदिति घ, |
कि ~

द मन्द्र नगरमिति 4,

१२ गोपघत्राद्मण्पूवभगे

नोङ्ारे णागनो भीयादेवा असुरान्‌ पराभावयन्त, तद्यत्पराभावयन्त
तस्मादौह्ारः पूवेउच्यते()। यो ह वा एतमोङ्ारं न वैदावशः-
स्यादित्यथ य एवं कैद ब्रह्म वशः स्यादिति तस्मादोद्गार ऋग्ग्‌
भवति युषि यजुः सामि साम सते aa व्राह्मण ब्राह्मणं नोक
स्लोकः wus प्रणव इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २२ ॥
ओ्ओडगर एच्छामः को धातुः कि प्रातिपदिक fa नामाख्यातं
किं लिङ्ग कि वचनं का faufa: कः प्रत्ययः कः; खर उपसगा
निपातः faa व्याकरणं को विकारः को विकारी कतिमाचः
कतिवणः Haat: कतिपद्‌ः कः dara: किं स्ानानुप्रदानकरणं
शि्तुकाः किसुच्वारयन्ति किं छन्दः को वणं इति पूर्व प्रशा, अथो-
त्रे मन्वः कल्पो ब्राह्मणखग्यलुः साम कस्मा इुह्यवादिन WET
मादितः कुवन्ति fa देवतं किं ज्योतिषं किं निरुक्त fH स्थानं
का प्रकतिः किमध्याकमिति vefara प्राः पूर्वोत्तराणं यो
वग दादण्का TACIT व्याख्यास्यामः ॥ २४ ॥
इन्द्रः प्रजापतिमषटच्छद्‌ भगवत्रभिसूय एच्छामीति, ae वससि
ana, किमयमोद्धारः कस्य ga किच्च तच्छन्दः किञ्च तदणः
कि्चै तद्‌ ब्रह्मा ब्रह्म सम्पद्यते तस्माद्‌ वे तडद्रमोङ्ार TAA
स्वरितोदात्त एकाक्षर भ्राङ्ार ऋग्वेदे, चे खर्वय दात्त एकात्तर ओ्रा-
दारो यजुवद, दोघश्नतोदात्त एकार अ्राद्ारः सामवेदे, HE
दात्त एकाच्र श्राङ्गारोऽघववेद्‌ उद्‌ात्तोदात्तदिपद्‌ अ उ इत्य च-
तखो माचा मकारे व्यच्लनमिव्यादुया सा wal AAT ब्रह्मदेवत्या

९ पव म॒च्यते दूति ख, ग, घ, |

१ प्रपाठटकः। १२

tat वणन यस्तां ध्यायते faa स गच्छेद्‌ ara पद्‌,(*) यवासा
दितोया मावा विष्णदेवत्वा कषणा वणन यस्तां ध्यायते faa
स गच्छेद्‌ वेष्णवं पद, यासा तोया मावेशानटेवल्या कपिला
वणन यस्तां ध्यायते नित्यः स गच्छे देशान पद्‌, वा सा्चत्‌र्ो
मात्रा सवदेवत्या व्यक्तोभ्ूता खं विचरति शदस्फटिकसत्रिभा वर्गे-
न यस्तां ध्यायते नित्य स गच्छः त्पदमनामकमोड्ारस्य चोत्‌पत्ति-
विप्रो यो न जानाति तत्‌ पुनरुपनयनं तस्माद्‌ ब्राह्मणएवचनमाद्‌त्त-
व्य यथा लातव्यो Wal aww: Gal waa छन्दः शक्तो वणः
पसो वत्सो रुद्रो देवता AS वेदानाम्‌ ॥२५॥

को धातुरित्याणर्घातुरवतिमप्येके रूपसामान्याद्य सामान्यत्रेदी-
वम्तस्म्ादापि रोक्गारः सव माप्रोतोत्यथः छद्‌ न्तमघ॑वत्‌ प्रातिपदिकम-
दर्शनं प्रत्यस्य नाम Ua निपातेषु चैनं वेयाकरणा उदात्त
समामनन्ति तदव्ययोभ्रूतमनृथेवाची शब्दो न व्येति कदाचनेति |

uen fay लिङ्गेषु सर्वसु च विभक्तिषु । वचनेषु च सवपु यत्र
व्येति तदव्ययं ॥ को विकारो चवते प्रसारणमाप्रोतिरावार्प-
कारो faararafea ओङ्कारो विक्रियते दितोयो मकार एवः
हिवर्ण एकाक्षर ओभित्योद्ारो faaa: ॥ १६॥

कतिमाचर इत्याटेम्तिस्रो मावा अभ्यादाने fe श्रवते मकारयतु-
at fa स्थानमित्यभावोष्टौ स्यानं नादानुप्रदानकरणौ च हय-
ख्यानं सन्‌ध्वत्नरमवणलगः करटो वथोक्तगेषः एर्वो विदतकरण-
शित य हितोवस्यष्टकरणस्ितय न संथीगौ fra’) आख्यातो

१ aiquraefafa a, ग, ब्रह्मपद fafa घ, | । चः

९ सोभ चिद्धन इति a. |

१४ गोपघन्राह्मणपव भागे

सगपनुदात्तखरितलिद्गविभक्तिवचनानि च संस्थानाध्यायिन (*,
आचार्याः पं बभूवुः खवणादेव प्रतिपद्यन्ते नकारणं ए चछन्द-
धापरपक्तोयाणं कविः पञ्चालचर्डः(*) परिषटच्छको बभ्ूवां 4
फ्गु्तोयदोषान्‌ भवन्तो श्रुवन्तिति तदाप्युपलक्तये द crac
इः शो विभक्याखूषिनिषेवितामिति वाच स्त्‌ वन्ति तस्मात्‌ कारणं
नमो व्णनामवमिदं भविष्यतोति षडङ्गविदस्तत्तथाऽधो महे ।
face इति गायतं हि छन्दो गायची वे देवानामेकत्तरा
सेतवण च व्याख्याता दौ दादणकौ वरगवैतदु वेव्याकरणं (र)
धात्व्ध॑वचनं Aa (*) छन्दोवचनं चाघोत्तरौ दौ शदशकौ air
वेदरहसिकी व्याख्याता मन्तः कल्पो ब्राह्मणमग्यजलुःसामाथव -
रधेषा व्याहृतिखतुणां वैदानामातपूषणभूमु वस्रिति are
तयः ॥ २७॥

असमी त प्रवद्धितानि,४) खयन्ते दापरादाद्षो णभेकटेशो टोष-
ufafce(®) चिन्तामापेदे fafa: सोमः पातव्यः समाप्तमिव भवति
AM (टग्यजुःसामान्यपक्रान्ततेजांस्या सस्तत महषयः परिदटेवयाञ्च-
क्रिरे मह च्छछोकभयं प्रा्ाखो न चैतत्‌ wa: समभिहितं ते वधं

९ सञ्छ्व्राध्यायिनद्तिख,ग, सञ्छन्राध्यायिन इति घ,।
2 पञ्चालपण्ड दति ग,।

र एतद्धैयाकरणमिति घ, |

४ रेक्तसिति ख,ग, घ, |

५४ असम)च्छप्रवह्ितानोति ख, ग, घ, |

€ दो षपतौदह इति कं, |

१९ प्रपाठक. | १५

भगवन्तमेवोपधावाम(*) सवषामेव wa भवान।ति(र) ते तथेत्युक्ता
तृच्ोभतिष्ठतरानुपसत्रेभ्य शत्यपोपसोदामोति नो चेवभूव्‌: ।
सं एभ्य उपनोय प्रोवाच मामिकामेव व्याहृतिमादितः आदितः
कणष्वमित्येवं मामका आधीयन्ते ।
नत्त wafydlfaar: सोमः पातव्य ऋविजः पराभवन्ति यज-
मानो रजसापध्वस्यति अति यापष्वस्ता तिष्ठतोव्येवभेवोत्तरोत्त-
राद्योगात्तोक तोकम्प्रणाध्वमित्येवं प्रतापो न परराभविष्यतोति
तथाह तथाह भगवव्रिति प्रतिपेदिर आप्यायय स्ते तवा बोतगोकभया
बभूव :। तस्माद्‌ ब्रह्मवादिन ओङ्गारमादितः कुवन्ति ॥२८॥
किन्देवतमित्यचामग्निद्‌ बतन्तटेव ज्योतिगोयच्र च्छन्दः पएथिवो
स्थान। अग्निमील (र) एरोहितं awe टेवमत्विजि । Fiat
रन्न धातममित्यवमादि क्षता ऋग्वे दमधोयत |
यजुषां वायुदेवतं तदेव ज्योतिः aay कन्दोऽन्तरित्त
खानं । re (५) ais ता वायवस्य eat a: सविता प्रापयतु |
Sean क्ण इत्येवमादि wal यजुवद मधोयते |
साम्नामादित्यो देवतं तदेव ज्योतिजीगतं च्छन्दो द्यौ
स्यानं । अग्न आयाहि aaa ग्टणानो हव्यदातये । निहोता
afa वर्हिधोेवमादिं war सामवेदमधोयते |
अरधवंगां चन्द्रमा cad तदेव ज्योतिः

-----------= ----)

—————

१९ उपध्यावाम tia a, म, |
x भवतोति र्ति घ, |

2 ग्िमीडर्तिष,।

४ <u दतिख, ग, घ, |

१६ गो CAAT RTI वभ Tai

सर्वाणि छन्द्‌ंस्यापः स्थानं | Wal | देव.रभिषटय दूव्येवमादि क्षता
अथर्ववेद मधोयते | अद्धा; स्ावरजङ्गमो भ्रूतग्रामः सम्भवति, तस्मात्‌
सवमापोमयं मूलं सव ` भृग्बद्गिरोमयं । अन्तरेते चयो वेदा भ-
गूनङ्गिरसः यिता इत्यबिति प्रक्षतिरपामोङ्ारेण चेतस्माट्‌ व्यासः
परोवाच खन्वङ्गिरोविदा संस्क तोऽन्यान्‌ वेदानधोयोत नान्यत्र
ससक तो (*) भग्वह्गिरसोऽधोयोत अथ सामवेदे खिलद्ुतिः(२)
THIN चेतस्मादथवीद्गिरसो इ यो केदः स Ae स्वमिति
व्राह्मणं ॥ २८ ॥
अध्यात्ममात्भैषज्यमातकेवलमोद्धार आत्मानं निर्दय we
ममां भूता्थचिन्तां(२) चिन्तयेदतिक्रम्य वरेभ्यः सर्वपरमा-
ध्वात्मफलं प्राप्रोतोत्य्धः सवितकं' ज्नानमथमिलेतैः wr: प्रति-
वचनैश्च यथायं पदमनुविचिन् प्रकरण्ना हि प्रबलो विषयी स्यात्‌
सवंस्मिन्वाको वाक्य इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २० ॥
एतद स्मेतद्‌विहांसभेकादशत्तम्मौ द्रव्यं ग्लावो मैच योऽभ्याज-
गाम स तस्मिन्‌ ama वसतो भिज्नायोवाच किं खिन्‌मर्या
अयं तं मौहल्योऽप्येति यदस्मिन्‌ ब्रह्मचयं वसतीति तदि मौद्ल्य-
स्यान्तेवासो DTI सः आ्रचायायाब्रज्याचचष्ट दुरधीोयानं वा
यं भवन्तमवोच दे ऽयमव्यातिधि भवति किं सौम्य विद्वानिति |
चोन दान्‌ व्रते भोरेइति तस्य सोम्य यो far बविजिमोषोऽन्ते-

= ` == - --- ~ `= ~~ ~ ~~ - ----- -~---
- ee

१ भगवङ्गिरो विदं स्त तोऽन्यान्‌ वदानधोयौत aya संस्ततद्ूतिख, ग, |
२ स्ममवद्‌गिखिलग्र तिरिति कं, |

र भ 71थचिन्ताथमिति क,

४ एक्राद्‌ श्यं मोद गल्यमिति घ

१ प्रपाटकः | १ॐ

वासी तन्मे wala, तमाजुहाव तमभ्युवाचासाविति भोदति कि
सौम्य त आचार्य्योऽष्येतोति, ata वेदान्‌ ब्रूते भोरेद्रति, वनु खनु
सौम्यास्माभिः सव्व वेदा मुखतो ग्टहोताः कथन्त एवमाचार्ययो
भाषते कथ नु शिष्टाः श्ष्टिभ्य एवं (\) भाषेरन्‌ यं द्य नम्ह wa
प्रच्छामिन तं विवच्यति न द्येनमध्येतोति। स sax: waar
वासिनमुवाच, परेहि सौम्य ग्लावं मेत्रेयसुपसोदाधोहि भोः
साषिचीं गायती तुधि ` शतियोनिं हाद गमिधुनां वस्या भग्बङ्गिर-
सथन्ञर्य स्यां सर्वमिदं fad, at भवान्‌ प्रव्रवोलिति स Fara
द्रधोयानो भविष्यत्याचार्व्योवाच ब्रह्मचारी ब्रह्मचारिणे साविीं
प्राहेति वच्छति तत्त॒ sara दुरधीयानन्त' वै भवान्‌ मौ द्‌ गल्य-
मवोचत्‌ सलत्वायं प्रश्रमप्रात्तोत्र तं व्यवोचः पुरा संवत्सरादात्तिः
माक्तष्वसोति(*) ॥ २९ ॥

स तचाजगाम यत्रेतरो बभूव, तं इ पप्रच्छ सद न प्रतिपेदे, तं
होवाच द्रधीयानं तं वे भवान्‌ मौद्रल्यमवोचत्‌ सत्वायं प्रय
aorta तं eared: पुरा संवत्सरादात्ति माक्लष्यसीति(२) । सदह
सैतेवः(*) स्वानन्तेवासिन उवाच यथाथ ' भवन्तो TINTS यथामनो
विप्रखज्यन्तां दुरधोयानं वा अहं मोद्रल्यमवोचसमायं प्रश्रमपरा-
ala तं ware तसमुपेष्यामि(\*) णान्ति करिष्यामीति । ae aaa:

0 — —

पणवी — षो

१ faa w द्दसितिष,
२ मारिष्वभोति ख,ग, माण्यमीति ष, |
> दानि ata मौतिख, |
eae मौदगन्य इति क, घ, |
५ उपच्ताम fa a, ग, च, |
ब्‌

१८ गोपथ व्राद्मणपू व्व पगे

प्रातः सभित्पारि्मौँद्रल्धसुपससादासावाग्रदं(\) भो aaa: किमर्थ
मिति दुरधोयानं वा we भवन्तमवोचं तं मा यम्प्रश्रमप्राच्चीर्् तं
व्यवोच त्वासुपेष्यामि शान्तिं करिष्यामोति,स ₹होवाचाच वा उपेत
WAY छतं. पापकेन त्वा यानेन चरन्तमाहरघोऽयं मम कल्याणस्तं-
ते ददामि (२) तेन याहोति । स होवाचैतदेवाालिषच्ादरशंस्यच्च
यथा भवानादहोपायाभित्येव' भवन्तमिति तं होपेयाय a Auer
पप्रच्छ किखिदाइर्भोः सवितुव॑र खं भर्गो देवस्य कवयः किमा-
इधियो विचच्छ(२) यदि ताः प्रेष्य प्रचोदयांसविता याभिस्तीति।

तस्मा एतत्‌ प्रोवाच वेदाग्डन्दांसि सवितुवं रेष्यं wit डेवस्य
कवयोऽवमाहुः | Hatha धियस्तदु ते त्रवीमि(*) प्रचोदयां सबिता-
याभिरेतीति।

तसुपसङ्गच्य पप्रच्छाधोदहि भोः कः सविता का सावित्री ॥२२॥

मन एव सविता, वाक्‌ सावित्री, यत्र व मनस्तद्‌ वाक्‌, यच
बे वाक्‌ तन्‌मन, Tala दे योनी एकं faray, अग्निरेव सविता,
ण्धिवो सावि, यत्र दछ्येवाग्निस्तत्‌ एधिवी यत्र वै पृथिवी तद्ग्नि-
रित्येले दे योनो एकं मिथुनं, वायुरेव सविताऽन्तरिचं सावित्री यत
ह्येव वायुस्तदन्तरि क्तं, यतर वा अन्तरित्त तदायुरिलेति हे योनी एकं
भियुनम्‌, आदित्य एव सविता at: सावित्री यत्र द्ेवादित्यस्तद्‌-
aaa 4 द्ौस्तदादित्य saa दे योनी एकां मिथन, चन्द्रमा एव

९ उपससादासावा Wefafa क, घ, |
२ ट्धामोति क, |

२ धियो विचष्टद्तिष,।

४ प्रत्वोमीतिख, ग, घ, |

१ प्रपाठक. | १९

सविता, नक्षचाणि सावित्री, यत्र हेव चन्द्रमास्तव्रत्तच्ाणि यत्रवै
नच त्राणि तचन्द्रमा, Cad दे योनो एकं मिथुनम्‌, ्रहरेव सविता,
राधिः afaat, यतर दे वाहस्तद्राचिवंत्र वे राचिस्तदहरिव्येते दे
योनो एक मिधनम्‌, उष्णमेव सविता, wa साविती, यत हये वोष्णं,
तच्छीतं, यच वे शोतं तदुष्णभिलेते दे योनी एकं भियुनम्‌, अभ्व भेव
सविता,वधं साविची,यत्र eared यत्र वै वषं तद्डभ्मितये ते
दे योनी एक भिधनं, विदय देव सविता स्तनयित्नुः साविचरी यत
ह्य ब विद्युत्‌ तत्‌ स्तनयिल्ञः यच वे स्त नविलरुस्तदि्युदिल्येते दे योनी
एकं मिथुनः, प्राण एव विता अत्रं सावित्रो, यत्र दयेव creed
यच वा Ta तत्‌ प्राण इल्येते दे योनो एकं faa, वेदा एव सविता
छन्दासि सावित्री, यत्र ga वेदास्तच्छन्दांसि यत्र वे च्छन्दसि
तद्‌ वैदा श्त्येते इ योनो एकं मिथुनं, यन्न एव सविता, दक्तिणा
साविचो, यत्र aa यन्नस्तत्‌ दक्षिणा यत्र वे द्तिणस्तदान्न waa
दे योनोएकंमियुनम्‌, एतद स्मतदिदांसमोपाकारिमासस्व्र ह्य
चारो ते संसत cada भ्रासस्तराचित इव चितो वभूवाधोष्याय
्ात्राजोदिल्ेतहाऽं वेद Aare योनिषित एतेभ्यो वा fra:
सम्भूतो ब्रह्मचारो मम पुरायुषः warfefa ॥ ३२ ॥

ब्रह्म हेदं faa प्रतिष्ठामायतनमे त्त तत्तपख(\) यदि तद्‌ व्रति
fuaa तत्सत्वे प्रत्यतिष्ठत्‌ स सविता सावित्रा ब्राह्मणं रुष्टा तत्‌-
सावित्रीं पयं दधात्‌(९) aq सवितुवेरे खमिति सावित्राः waa:
पादः, पयिव्य्व समदधाटटचाऽभ्निमग्निना ययं, चिया स्रियं,

९ TRIG GA,
९ पय दध्यादिति ख, ग, |

२० गोपथत्राह्मणपूर्व्वभागे

fam fara, मिथनेन प्रजा, प्रजया कर्म, कर्मणा तपस्तपसा
सत्य, स्येन ब्रह्म, ब्रह्मणा ब्राह्मणं, ब्राह्मणेन ad aaa
a ब्राह्मणः संगितोभवत्यशून्सो भवत्यविच्छित्नो भवत्यविच्छि-
त्रोऽस्य तन्तुरविच्छित्र stad भवनं wafa(’) a एवं ae यश्चैवं
विहानेवभेतं सावित्राः प्रथमं पाद व्याचष्टे॥ ३४ ॥

भगो देवस्य धोमरहीति सावित्रा दितीयः पाटोऽन्तरिक्तेण
यजुः समदघात्‌(>) यजुषा वायु ,वायुनाऽङ्भ्मञ्भ्रेण वषे वघ णौषधि-
वनस्पमतोनोषधि वनस्पतिभिः पशून्‌ asf: कन्य कर्मणा तपस्तपसा
सत्य, स्येन ब्रह्म, ब्रह्मणा ब्राह्मण, ब्राह्मणेन ad ada वै area:
संशितो भवत्यशून्यो भवव्यविच्छिग्रो भवत्यविच्छछित्रोऽस्य तन्तुरवि-
fea जोवनं भवतिय एवं कद्‌ यथैवं विदानेवभेतं सावित्रा
दितोय पाद व्याचष्ट ॥ २५॥

धियोयो नः प्रचोदयादिति arfa areata : पादो दिवां
साम समद्धा(र) त्सास््राऽऽदित्यमादित्येन रभ्मोन्‌ रश्िभिर्वर्षः,
वपर णौषधिवनस्मतोनोषधिवनस्पतिभिः पशून्‌ wate: कर्मकर्म
U तपस्तपसा सत्यं सत्येन ब्रह्म, ब्रह्मणा ब्राह्मणं alga
व्रतं aaa a ब्राह्मणः संशितो भवत्यशृन्या भवत्यविच्छित्रो
भवत्यविच्छित्रोऽस्य तन्तुरविच्छन्नं जवनं भवति य एवं ae
यथैवं विहानेवभेतं सावित्रगस्ततोवं पाद्‌ व्याचष्ट ॥ २६ ॥

तेन हवा एवं विदुषा ब्राह्मणेन ब्रह्माभिपन्न ग्रसितं पराखष्ट

क

१ जौवनं भवतौति ख, ग, |
२ समदध्यादिति ख,।
३ fear ar eutfeta ख, गम, |

१ WETS: | २९

ब्रह्मणाऽऽकाशमभिपत्रं ग्रसितं पराख्टटमाकागरेन वावुरभिपन्रो
afaa: पराङष्टो, वायुना ज्यो तिरयिपनत्र ग्रसितं पराब््ट, ज्योति-
घाऽपोऽभिपन्रा ग्रसिता: परागष्टा अह्धिभंमिरभिपन्रा ग्रसिता परा-
ष्टा, भूम्याऽत्रमभिपन्रं ग्रसितं परादष्टमन्नेन प्राणाऽभिपनत्रे ग्रसितः
पराखरष्टः प्राणेन मने(ऽभिपन्र ग्रसितं पराख्ष्ट, मनसा वागभिपत्रा
ग्रसिता परामष्टा, वाचा वेदा अभिपन्ना ग्रसिता: az, वेदे
यंज्ञोऽभिपन्नो श्रसितः पराखष्टस्तानि ह वा एतानि दादशमहा-
भ्रूतान्येवं fafanfatsarfa(’) तेषां यज्ञ एव परादै: ॥ 20 ॥

तं ह स्मै तमेवं facia मन्यन्ते विद्येनमिति याघातथ्यमवि-
दांसोऽथ यन्नो वेदेषु प्रतिष्ठितो, वेदा वाचि प्रतिष्ठिता, वाङ्‌ मनसि
प्रतिष्ठिता, मनः प्रा खे प्रतिहतं, प्राणोऽत्रे प्रतिष्ठितो, sa भूमौ प्रति-
fed, भरूमिरपसु प्रतिष्ठिता, आपो ज्योतिषि प्रतिष्ठिता, ज्योतिवावौ ..
प्रतिदितं, वावुराकाणे प्रतिष्ठित, आकाश ब्रह्मणि प्रतिष्ठित, an
ब्राह्मणे ब्रह्मविदि ufafea, ar ear एव वित्‌ सब्रह्मवित्‌, gai
च ata लभते सुरभीं गन्धान्‌ सोऽपहतपापानन्त्ययियम-
श्त.९) व एवं वेद्‌ यथैवं विदानेवमेतां वेदानां मातरं साविची-
सम्पद्‌सुपनिषदमुपास्त इति ब्राद्यणम्‌ ॥ २८ ॥

श्रापो गर्भ जनयन्तोरित्यपाद्गभः पुरुषः स यज्नोऽद्धिय ज्ञः
प्रलोयमानः प्राङणायते, तस्मादाचमनोयं पूवमाहारयति
स यदाचामति िराचामतिदहिः परिश्ग्यल्यायुरवसरद्य पापान
निणदत्यपसाद्य यललुषोहत्य wary प्रयुज्यावसाव प्राचोः गाखाः
> 1 va afesfafenaifa a, 7, |

९ पःपमामनायिचमन्रुन इति घ,।

RR गोपयत्राह्मणपुव्वभागे

सन्धायो निरङ्गछ पाणावखतमस्यश्तोपस्तर णएमस्यखताय लोपस्त
मोति पाणवुदकमानोय जीवस्येति aaa वरिराचामति | wae
माचामति सप्त प्राणंस्तानेतेनास्मिन्राप्याययति वा ar वाद्याः
शरोरान्माचास्तद्यथेतदम्निः वायुमादित्यं चन्द्रमसमपः पशूनन्यां
ख प्रजास्त नेतेनास्मिब्राप्याययत्यापोऽख्ते। स यदु दितीयमाचामतिं
सप्तापानांस्तानेतेनास्मिनाप्याययति या BAT वाद्याः शरीरान्‌
माचा(\)स्त यथेतत्मौ णंमासोमषटकाममावास्यां यदां sai यज्ञं द्‌-
च्िणास्तानेतनास्ित्राप्याययत्यापोऽसतं | स यत्ततीयमाचामति सघ
व्यानांस्तानेतेनास्मित्राप्याययति या sar वाद्याः शरीरान्माचा(र)
स्तद्ययेतत्‌ एथिवोमन्तरो चं॑दिवन्रत्तराएयत्‌ नान्तेवान्‌ wae
रांस्तानेतेनास्मित्राप्याययत्यापोऽखतं पुरुषो ब्रह्माथाप्रियनिगमो
भवति तस्माद विदान्‌ युरुषभिदं युणडरीकमिति प्राण wa
परिशेते सपुरिगत इति । पुरिशयं सन्तं प्राणं पुरुष दरत्याचक्ते |
aia परोक्षप्रिया इव हि देवा भवन्ति प्रत्यत्तहिंषः । स यत्पूव-
माचामति पुरस्तादोमां स्तेनास्मिन्रवरुन्प vas दितीयमाचामव्याज्य-
भागो तेनास्त्रवरुन्धे, स यत्त॒तोयमाचामति संखितद्ोमांस्तेना
स्मिब्रवरुन्धे,स यद्दहिःपरिशश्ति तत्समिस्वर्िः,स यत्सवणि खानि
सवं टे हमाप्याययति यचान्यदातारं मन्वकाय' यन्न स्कन्टति सर्व॑न्ते-
नास्मित्रवरुन्य, स यदोँपूर्वान्‌ मन्तान्‌ प्रधुर्क्त॒ आसर्वभेधारते
क्रतव एत एव स्य स्वेषु लोकेयु way देवेषु सर्वेषु षेटेषु way

^

९ Heater क; |
२ WUT दूति क, |

२ प्रपाठकः | 23

~ “6 क मोचनं “Lh
way सवषु सत्वेषु कामचारः कामविमोचनं भवत्यदच न प्रमो-
यते(\) य एव ae |
तदप्येतह चोक्त । श्रापो शम्बङ्धिरोरूपमापो शग्वङ्किरोमयं |
© मयं ( Oo AN ~
सव मापोमयं भ्त सवे ग्बद्िरोमयम्‌। Weta चयो वेदा
शगूनङ्धिरसोऽनुगाः |
अपां पुष्यं मूत्तिंराकाशं पविच्रसुत्तम-मित्याचम्याभ्य॒च्या-त्ान-
मनुमन्वयत इन्द्र जोवेति व्राह्मण ॥ २८ ॥

«fa ्रथव्वंवेटे मोपधव्राह्मणपुव भागे प्रथमः प्रपाठकः ॥ १ ॥

अथ दितौयः प्रपाटकः ।

त्रा ब्रह्मचारीष्णंयरति रोदसो उभे cara
तस्मिन्‌ देवाः सन्मनसो भवन्तीति वायुमाह स wa एति
पूवस दुत्तरं समुद्रभित्यादित्यमाह दीचरितो दीषेश्म्रुरेष
aifaa wa दीषंश्मश्ुरेष एवाचायस्थाने तिष्ठत्राचाय इति
Wad, zamena तिष्ठन्‌ वायुरिति wad, areata तिष्टत्रादित्व
द्रति स्तूयते ।

तदप्येतदटचोक्त ब्रह्मचारोष्णव्रिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १।

जायमानो इ वे ब्राह्मणः सपेन्द्रियाखभिजायन्त , ब्रह्मवच्च सञ्च
यण AVE AVA स्राघाञ्च aq पुण्यमेव गन्ध ana । तानि
इवा अस्थेतानि ब्रह्मचय्यमुपेतोपक्रामन्ति, खगानस्य ब्रह्मवज्चसं
गच्छत्याचाथ वशोऽजगर खप्रो वराह क्रोधोपश्चाघ' कुमारं रूप-

~¬ प्ण पिरे न

ne = त r.
९ भवत्यदनचन Ta Cia, |

28 गो प्राह UTS ATA

मोपञिवनस्पतोन्‌ पुण्या गन्धः स यन्म॒गाजिनानि वस्ते ta तदु
ब्रह्मवच्वसमवरुन्धे, यदस्य wig भवति सह ea ब्रह्मवर्चसी
भवतति स वदुहरहराचार्य्याय कमंकरोति तिन तद्यशोऽवरभ्े यद्‌-
स्याचाय्यं भवति सदह eral यशसो भवति स यतस Tu far ar fara
यति तेन तं खघ्रमवरुन्धे योऽस्याजगरे भवति तं ह ata खपन्तमाद्धः
alag मेनं बोबुधथेति स aN वाचा न कञ्चन हिनस्ति परुषात्‌
पुरुषात्‌ प्राषोयानिव मन्धमानस्तेन तं क्रोधमवरु्धे, योऽस्य वराद
भवति तस्य इ स्नातस्य क्रोधा स्राघोयसं fama saris: ्ाघ्यमानो न
खरायात्तेन तं ATT AAT यास्या भवति सह खातः APIs.
aq स्राव्यतेऽयेतद्‌ ब्रह्मचारिणो ea AAPA A AAA TAS कते
efaafa सुखं विपरिधापयेनेन तद्रूपमवरुन्ध, य दस्य Haat
भवति तं ह ale कुमारोमिव निरोन्तेऽयेदुत्रह्मचारिणः ey
गन्धो य ओषधिवनसखतोनां तासां qe गन्ध प्रच्छि नोपित
तेन तं YW गन्धमवर्न्धे, योऽस्योषधिवनसख्रतोषु भवति ae
ala: पुखयगन्धिभंवति ॥ २॥

सवा एष उपयं चतुद पेव्यभ्निं wearers” aaa यामं
Wea wel पादेन, स यदररदः समिध आहत्य सायं प्रातरस्निं
परिचरेत्तेन तं पादमवसम्, योऽस्याग्नौ भवति। स यदहरहराचा-
याव कमं करोति, तेन तं पादमवरन्प, Aswrare भवति।
aagetema प्रविश्य भिक्तामेव wala न मैथुनन्तेन तं
पाद्मवरु् , योऽस्य ग्रामे भवति, स चत्‌ Wt वात्ता न कञ्चन
हिनस्ति पुरुषात्‌ पुरुषात्‌ पापीयानि मन्यमानस्तेनव तं पादम

वरु, योऽस्य सत्यौ भवति ia

२ WASH. | २५

पञ्च ह वा एते ब्रह्मचारिख्वग्नयो धोयन्ते, हौ एवग्‌घस्तोम्‌ ख
हदय उपस्थ एव पञ्चमः । स यदस्तिणेन पाणिना faa स्यगति
तेनाहरदर्याजिनां लोकमवरुन्धे , aaa तेन प्रव्राजिनां, यन्मखेन
तेनागनिप्रस्कन्दिनां, यदद्येन तेन शूराणां, यदुपस्थन तेन ग्टहमे-
धिना, aaa fea पराहरत्यनग्निरिव शिष्यते । स यदहरदरा-
aaa कुलेऽनुतिष्ठते सोऽनुष्टाय रयादमं गसो (र) मा गोपायेति
Wal Sa UM गोपायेति, तस्य ह प्रजा श्व: श्वः वसो Saal ह
भवति, wera प्रतिधीयते, खगे लोके पिट च्निदधाति, तान्तवं न
वसोत, यस्तान्तवं वस्ते AA Aa न ब्रह्म, तस्मात्तान्तवं ATTA FA
वर्डतां मा aafala, नोपर्व्यासोत यदुपयास्ते प्राणमेव तदात्मनः-
sat कुरुते यहातो वहति, अघ एवासोत, अधः Tata, अघस्तिष्ठे-
दधो aad ह स्म वैतत्‌ va ब्राह्मणा ब्रह्म चयञ्चरन्ति तं yw
तत्पत्रं भ्रातरं वोपतापिनमाइरुपनयेते नमित्यासमिदारात्‌ स्वरे-
च्यन्तोऽब्रमद्यादघादह जवनमादहः, स्रापयेते नमित्यासमिहारान्न
wala व्रतानि भवन्ति, तं चेच्छयानमा चार्ययोऽभिवदेत्‌, स प्रति-
संहाय प्रतिखणयात्तं चेच्छवा नमुष्याव तच्चेद्‌ तृथितमभि प्रक्रम्य (र)
तं चेदभिप्रक्रान्तमभिपन्ायमानमेवं ह स्म वेतत्‌ aa ब्राह्मणा AR-
aay चरन्ति, तेवां ह स्मर वेषा gen को्तिंगंच्छत्याह वा ad
सोऽद्य गमिष्यतीति ॥ ४॥

जनमेजयो(र) ह वे पारो्ितो गया ञ्चरिष्यन्‌ हसाभ्यामयि त

९ धमगप्तगभ्न इति क, घ, |
२ दूतथितमधिपक्रम्यति ग, |
> ज्ज्य दति क, ग,।

€) *
२९ गोपथत्राह्मणपूव्वभागे

amare इति, तावुचतुजं नमेजयं (र) पारोक्तितमभ्याजगाम,
स होवाच नमो वां भगवन्तौ, al नु भगवन्ताविति, (र) तावृचतु-
दस्िणाग्निशाहवनोयसेति, स होवाच नमो वां भगवन्तौ, तदा-
कोयतामितिदहोपारामभमित्यपि किल देवा न waa a fe far a
रमन्तेऽपि चेकोपारामादेवा श्रारामसुपसङ्ामन्तोति, स होवाच
नमो ai भगवन्तौ, fa gufafa ब्रह्मचय्थमिति, कि लौक्य-
fafa®) ब्रह्मचथमेषेति, तत्‌ को वेद्‌ इति,(*) दन्तावलो धौस्नोऽथ
खल्‌ दन्साबलो घोसो यावति तावति काले पारीत्तितं जनमेजयम-
भ्याजगाम, तस्मा seta खयमेव विष्टरं निदधौ, aqua
पप्रच्छाधीहि भो किं पुण्यमिति ब्रह्मचथमिति, किं लौक्यमिति
ब्रह्म चयमेवेति, तस्मा एतत्‌ प्रोवाचाष्टाचत्ारिं शदर्ष' waders
चथ, तद्चतु दां वेदेषु व्युद्य॒दादवषं' ब्रह्मचय्य ` दाद्शवर्षी-
रय वरा्मपि स्तायंखरेयधाशक्यपर । तस्मा उहस्य॒षभो
सहस्न्ट्‌ दावप्यपिकीत्तितमाचार्य्यौ ब्रह्मचारीलेक श्राहराकाशम-
धिदैवलमथाध्यास' ब्राह्यणो व्रतवां थरणवान्‌ ब्रह्मचारी ॥ ५॥
रह्म ह वे प्रजा सत्ये सम्प्रयच्छत्‌, ्रह्मचारिखमेव न सम्प्रददौ,
स रहोवाचास्यामस्मिननिति किमिति at cal समिधमनाहत्य वसे-
तामायुषोऽवरन्योयेति, तस्मार्‌ ब्रह्मचायदरष्हः सिध आद्त्य
सायं प्रातरगिनि' परिचरेत्‌, नोपग्ुपसादयेत्‌, अथ प्रतिष्ठापयेत्‌ यदु-

11

Me

१ जन्मेजयमिति क, |
२ भंवन्नाविति ख, ग, |
द fa लोक्यमितिघ,।
€ वेदयति इति क, |

हि प्रपाठकः | २७

पय्यैपसादयेन्नी मूतवर्षो तदहः, Teall भवति, ते देवा अन्रवन्‌
ब्राह्मणा वा अयं ब्रह्मचय््चरिष्यति gave भिक्त इति,
गटहपतिव्रू त teat weaan इति किमस्या दश््ोताददत्या
दूति, दृष्टापुत्त सुकूतद्रविणमवरुच्यादिति, तस्माद्‌ ब्रह्मचारिणेऽ
हरह्भिक्ञं दवयादहिणीमामेयुरिष्टापृत्तं (९) सुकछृतद्रविणएमव-
eeatiefa | सप्तमं नातिनयेकसपमोमतिनयत्र ब्रह्मचारी
भवति; समिद्धं a सप्तरावमचरितवान्‌ ब्रह्मचारी पुनरुपनेयो
भवति॥ ६ ॥

नोपरि शायो स्याव्रगायनो न aaa न सरणो न निष्ठीवेत्‌
यदुपरि शायी भवत्यभोकच्ण' निवासा जायन्ते, यद्वायनेा भवत्यभी-
णश श्राक्रन्दान्धावन्ते, Tua भवत्यभोच्छशः प्रेतानि रन्ते,
यत्सरणो भवत्य भोकचणएशः प्रजाः सं विशन्ते, afastafa मध्य एव
तदामनो fastafa, स चेब्रिष्टीवेदिवो नुमां यदत्रापि मधो
रह यद्वापि रसस्य म ॒इत्यामानमनुमन्वयते। यदापि मषो-
रहं निरिष्टविषमस्प्रतं (२) । अग्निश तत्विता ayaa जठरे
wai’) | यद्वापि रसस्य मे परापपातास्म त | तदि द्ोपद्वयामहे
aa श्राप्यायतां पुनरिति | न श्मशानमातिष्ठेत्‌, सचेदभितिष्ठेद्‌-
दकंदस्ते कत्वा यदीदम्तुकाग्येत्यभि मन्ता जपत्सम्मोच्य परि क्रामेत्‌
समवायोपरि व्रजेत्‌ यदौ दख्तुकाम्खघं रिप्रसुपेयिम war: स्चोण-

— >

९ उरदक्णोमाम) ara ugh स्ति घ, |
२ निरष्टविषमस्प्रतमिति ख, ग, ध,।
२ जटठटरधतामितिषख,ग,।

+ गोपघ्व्राह्यणपूव्व॑भागे

द्व होयतां। मा नोऽन्वागादषं यत इति अथ ₹ तदे वानां
परिपूतं यद्‌ व्रह्म चारो ।
तदप्येतद्ट चोक्त | देवानामेतत्परिषृतमनभ्यारुढ चरति
रोचमानं तस्मिन्‌ सव पशवस्तच यज्नास्तस्मिन्नत्रं सह देवताभिरिति
ब्राह्मणम्‌ ॥ ७॥
प्राणापानौ जनयत्रिति wee मूले महक्छषेर्वसिष्ठस्य
Ga: एतां वाचं Bas, शोतोष्णाविहोत्‌सौ (\) प्रादुभवेयाताभिति
तया तच्छग्बदनुवत्तते, चरथ खल fore वशिषटशिला नाम
प्रथम आखमौ, दितोयः कंष्णरिलास्तस्मिन्‌ वसिष्ठः समतपदि-
प्वामित्रजमदग्नो जामदम्ने तपतः, गौतमभरदाजौ सिंहौ प्रभवे
तपतः FFT Tae ere Fars Perea eT STAT
तपति दिव्यति तपति waar: कश्पः कण्यपतुद्गऽभ्यतपदुलहकन्तु-
तरन्तु; ध्वा वराहविल्वयिवब्वुकाः wages: संहनुलण्वानाः
कश्यपतुङ्गद्‌ ए नात्षरण्वाटात्‌ fafeiafa ब्राह्मग॒वर्षसहसख-
ufaat ब्रह्मचासकपादेनातिष्ठद्‌ दितीयं aware मूरन्येवा-
सतस्य धारामधारयद्‌ ब्राह्याखष्टाचलारिंणतं वधंसहखाणि
सलिलस्य we शिवोऽम्यतपत्तस्मात्तपात्तपसो भूयं एवाम्यतपत्‌ |
तद्प्येता ऋ चोऽभिवदन्ति प्राणापानौ जनयत्निति व्रा द्यम्‌ ॥७॥
एकपाद्‌ ददिपद इति ` वायुरेकपात्तस्याकाशं पादखन्द्रमा
दिपात्तस्य पूव॑पक्तापरपच्चौ पादावादित्यख्िपात्तसयेमे लोकाः
पादा अग्निः वट्‌पादस्तस्य एथिव्यन्तरि क्त व्योराप चोषधिवनस्-
तय इमानि भूतानि पाद्ास्तेवं सवषां वेदा afacrar प्रति-

[री

~ -+~-- ~~~ === -- ee ne ete ~ a =

९ मदिवणिष्ठस्य पुच इति ख, ग, घ, |

२ प्रपाठकः | २९

हिताञ्लतसो ब्रह्मणः शाखा, अथो arg: षडिति मूृत्तिराकाशे-
त्वचा मूर्तिर्या जुधी गतिः साममयन्तेजो शग्बङ्गिरसामापे तद्‌ व्र यैव
यन्न चतुष्पाद्‌ fe: सुखित इति । तस्य शग्बङ्किरसः सस्थे रधो
आ हरेकसस्ित इति, agtaat awe: करोति प्रधिवौंते-
नाप्यायवति एतस्यां हयग्नि्रति |

तद्प्येत्ट चोक्तम्‌ । अग्निवासाः एचिव्यसि तन्युरिति ।

amiga करोत्यन्तरिक्तं॑तेनाप्याययति तस्मिन्वायनं
निविशते कतमच्च ate इति |

तदष्ये तद चोक्त । अन्तरिते पयिभिदद्धोथमाणो (*) न निवि-
गते wane नाहः sat योनिः प्रथमजा ऋतस्य a fe
ज्जातः कुत अआवभूवेति |

agetat सामरा करोति दिवं तेनाप्याययति aa ह्यादित्यः
शक्रयरति।

तदप्येतटचोक्तं। wad तमरुणं सुपणमिति। az
ह्याचा काण्डः करोत्यपस्ते नाप्याययति चन्द्रमा ह्य्‌ चरति |

तदप्येतद्ट चोक्तम्‌ । चन्द्रमा अष्ृन्तरिति। तासामो-
पधिवनस्प्रतयः काण्डानि, ततो मुलकार्ूडपणणष्यफलप्ररो-
हरसगन्यैर्यन्नो adasts: कश्ाणि प्रवत्तन्तेऽदह्धिः सोमो
विवृते, तद्‌ यद्‌ ब्रह्माणं कमणि कम॑र्ामन््यत्यपस्ति
नानुजानाव्येषो द्यस्य AMAA भोच्यमाणोऽप एव प्रधममाचा-
मवेदप उपरिष्टादेवं यज्ञोऽद्विरेव प्रवत्तंतेऽफ संखाप्यते ame

— = = ~ 9

९ पथिभिरोयमानदतिख, घ |

२० गोपधत्राह्मणपुव्वभ गे

TS पुरस्ताहोमसंस्ितहोमेयन्नो वत्ततेऽन्तरा हि पुरस्ताद्ोम-
संस्थितहोमेयंन्न परि ग्य ह्वात्यन्तरा हि अग्वङ्गिरसः वेदानो ee)
waste: सोमपानं मन्यन्ते सोमालमको ह्ययं वेद्‌ ।

तदप्येतह चोक्तं | सोमं मन्यते पपिवानिति |

तद्यधेमां एथिवीसुदौणं ज्योतिषा धूमायमानां व HTS
वम्‌ ब्रह्मा भग्वद्भिरोभि्व्याहतिभियंन्नस्य विरिष्टः शमयत्यग्नि-
रादित्याय म इव्यतेशद्विरस एत इदं wa समाभ्र-
वन्ति, वायुरापथन्द्रमा waa waa एत इदं aa समा-
प्याययन्त्ेकभेव Te भवतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ ट |

विचारी ह वै काबन्िः कवबन्धस्याधर्वणस्य पुतो मेधावी
मोमांसकोऽनूचान आस, स ह स्वे नातिमानेन मानुषं वित्तं नेयाय,
तं मातोवाच, त एवे तद्‌ त्रमवोचंस्त TARY कुरुपञ्ालेष्वङ्मगघेषु
कारिक शल्येषु WAAAY एवसडणो नरेषु दौचयेष्वत्रमदन्तीत्यघ
aq तवेवातिमाने(र) ararara aa वाहनमन्विच्छेति स ar
न्धातु्यौवनाण्वस्य सावंभौमस्य WH: सोमं TAHT, स सदो-
ऽनुप्रविश्यलिंज थ यजमानच्रामन्वयामास, तद्या: प्रायो नद्यो वहन्ति
ag द््तिणच्ो ara प्रतीच्यो ara veteran: सवाः एथङनाम-
धेयीरित्या चत्तते, तासां ससुद्रमभिपद्यमानानां छिद्यते नामधेय
समुद्र इत्या चत्तते, एवमिभे wa वेदा निभिताः सकल्पाः स-
रहस्या; सबाद्मणः सोपनिषत्‌काः सेतिहासाः सान्वाख्याताः

१ वेदान. दुह्य दति घ,।
२ तवैनातिमानेन नानाय्यास्म <fa क, ख, |

२ प्रपाठकः | ८८

सपुराणाः सस्वराः ससंस्काराः सनिरुक्ताः सानुशासनाः सानु-
माजंनाः सवाकोषाक्वास्तेषां यन्नमभिपद्यमानानां दिव्ये
नामधेयं वन्न इ व्येवाचच्तते ॥ < ॥

भूमेहं a एतदिच्छित्र देवयजनं यदप्राकप्रवणं यदनुदक्‌-
प्रवणं यत्‌ alan यत्मविषममिद ह त्वेव देवयजनं यत्समं
समरूलमविदग्धं प्रतिष्ठितं प्रागुद्‌क्‌ प्रवणं समं समास्ती मिव
भवति, यच ब्राह्मणस्य ब्राह्मणतां विदयाद्‌ बह्मा awa करोतोति
वोचे छन्दस्ततब्र विन्दामो येनोत्तरमेमहोति। तान्‌ इ पप्रच्छ
किं विदान्‌ होता हौत्रं करोति, किं विदहदानध्वययुराष्व्वं
करोति, fa विद्वानुद्वातौद्‌ गां करोति, fa विदान्‌ ब्रह्मा ब्रह्मत्व
करोतीति वोचे छन्दस्तन्र fren येनोत्तरमेमहोति। तेत्रूमो
वागेव होता होत्रं करोति वाचो हि स्तोमा य वषट्‌काराय्याभि-
सम्मदयन्त, a gal वागेव होता वाग्‌ aw ara देव इति।
प्राणापानाभ्यामेवाध्वथ राध्वयथवं कराति, प्राणः प्रणोतानिदह
भूतानि प्राणः प्रणोताः प्रणोतास्ते व्रूमः प्राणापानावेवाष्वयय
प्रणावानौ ब्रह्म प्राणापानौ देव इति । चच्तुपेवोद्राता रद्रा
करोति waa होमानि भूतानि पष्टन्त्यघो VACA ETAT Vea ह्म
waa इति । मनसेव व्रह्मा ब्रह्मत्वं करोति मनसा हि तिक्‌ च
दिश aq च यञ्च किञ्च मनसेव करोति तद्‌ ब्रह्मते ब्रूमो
मन एव ब्रह्मा मनो ब्रह्म मनो टेव दति॥ १०॥

ATM SAU इद्‌ यजमानश्च याजवितारब fea qq: एथिवोति,
ष्थिवों वाक्‌ दोरिति ब्रूयुम्तदन्यो नानुजानात्ये तामेवं नानु-
जानाति देतद्‌ qarea नु कथमिति होतेत्यव होतारं ब्रूघादा-

२ गोपयब्राह्मणपूव्वभागे

,रि्ये aa
aud, प्राणापानाविति प्राणपानौ, बद्धेति व्रह्म, टेव इति टेव-
स्ातेतयेवो ्नातारं ्रूवाचच्तुरिति चकु Ria ब्रह्म, देव इति द्वं
बरहमतयेव बरह्माणं garry इति मनो adhe ब्रह्म देव इति
देवम्‌ eeu

ताना प्रवचनानि हवा एतानि भूतानि भवन्ति ये Saray
मप याजयन्ति ये च सुरापं ये च व्राह्मण विच्छित्र' सोमयाजिनं
त प्रातः समित्माखध उपादेधुरुपायामो भवन्तमिति, किमर्थमिति
यानेव नो भवांस्तां waza षच्छद्यानेव नो भवान्‌ व्याचन्त-
येति, तथेति तेभ्य एतान्‌ WT व्याचचष्ट, तद्येनहवा इद्‌
वियमानच्चाविदययमानच्चामि निदधाति तद्‌ ब्रह्म तद्यो वेदरस
न्रा द्मणाऽधोयानोऽधोत्या चक्षत इति ATMUF ॥ १२ ॥

अथातो टेवथजनान्यामां देवयजनं खदा देवयजनमवि-
जो देवयजनं भौमः agua तदा एतदामा देवयजनं यदुप-
व्यावच्छमानो वाऽनुपव्यायच्छमानो वा शरोरमधिवसलेषयज्ञ एष
यजत एतं यजन्त Waar नमयेतत्‌ यद्या देवयजनं यदेव कदा-
चिदादद्यात्‌ यद्वा @ad नातोवात्तदेवयजनमवेतटटत्िजो देव-
यजन यच कत्तिद्‌ ब्राह्मणो विद्यावान्‌ मन्तेण करोति तदं वयजन-
मयेतङ्गोमं देवयजनं यत्रापस्तिष्ठन्ति यत खन्दन्ति प्रतदहन्त्यदन्ति
तदेवयजनं यत्समं सम्रलमविद्‌ग्ध' प्रतिष्ितं प्रागुदक्प्रवणं सम-
समास्तोणुमिव भवति यस्य MARA त्तः पवतो नदी पन्या वा
aes टेवयजनमाच' एर स्तात्मयथवशिये ्रोत्तरतोऽभने:
wea पसीदेरन्निति are णम्‌ ॥ १३ ॥ ।

गिति वाचं, avifa ae, देव दति टेवमष्वय्य

2 प्रपाटक.। २२

श्रदितिव्व प्रजाकामौदनमपचत्‌ तत उच्छिटमग्रात्‌ सा Tay
मधत्त, तत आदित्या अजायन्त, य एष ओदनः पच्यत WITT
मेवेतत्‌ क्रियते आक्रमणमेव wena: समिधो waar
at द्यात्‌मा प्रजापतिना सन्धितोऽभ्नेवे वा यज्ञिया तनूरष्वत्‌े तया
समगच्छत एषा स्ब्टत्या AAAS wa, यद्‌ तेन समिधो अनक्ति
ताभ्याभेवैनं तन्तनूभ्यां समदंवति यच्रिमौ ग॑स्या दधात्यवज्त्या वे
ata क्रियते यत्रिर्मा गं स्याद घधाव्यवकूत्या एव संवत्सरो वै प्रजनन-
मन्निः प्रजननमेतत्‌ प्रजननं यत्सवत्सर ऋ चाऽग्नो सभिधमाद्घाति,
प्रजननाटेवेनन्तत्‌ प्रजनयिता प्रजनयत्यवत्यत्तवं पुरुषो(*) न हि
तदेद्‌ यद त्तमभिजायते, यन्रत्तचं तदाप्नोति, य एष sea: पच्यते,
योनिरेवेषा क्रियते, वत्समिध आधोयन्ते रेतस्तत्‌ प्रीयते संवत्सरो
बै रेतो हितं प्रजायते, ये संवत्सरे पय्यतेऽग्निमाधत्ते प्रजापतिरेते
नमाधत्ते, seme Waly पुरा संवत्मरस्याधेयात्ता हि स'वत्स-
रम्य प्रतिमा way feral दयोरघो पृवयुराधेयात्‌, ते वा अग्नि-
मादधानेनादित्या वादइत satay Asafa ara wae पथि
Tae Tame यच्यमाण प्रतिनुद्‌न्त उच्छेषणभाजा वा आदि-
ataefese यदुच्किष्टेन समिधो अनक्ति तभ्य एव प्रावाच
तेभ्य एव प्रोच्य aa 'त्नोक' यन्ति ॥ १५॥
प्रजापतिर्वा देवः म॒ तपस्तघेतच्चातुष्णाण्य' ब्रह्मौदनं
निरमिमत, Wanita चतुदटवं चतुवंदं चतुर्हौँत्रमिति, Ware ar
द्मे लोकाः पथिव्यन्तरिक्तं ari इति, चत्वारो ach
टेवा अग्निर्वायुरादित्य न्द्रमाः, चत्दारो वा एभेवेदा ऋग्वेदो

=f ~ fi = ¢
९ प्रजनयत्यवन््न,च पक्षः a fe age यदत्त.मभिजायतद्तिक, ख, |
S

२४ गोपयत्राद्मणपूर्व्वभागे

यलतुवंदः सामवेदो ब्रह्मवेद इति, चतस्रो वा इमे ar ste
माष्वय्थवमोद्ाच्र ब्रह्मत्मिति।

तदप्येतद चोक्तम्‌ । चत्वारि खड्ग स्तयो अस्य पादा दें Wa
सप्त ex अस्य । विधा वड़ो amit रारबीति मरोटवो
awit आविवेश इति।

चत्वारि sayfa वेदा वा एत उक्ताः, चयो अरस्य पादा इति सव-
नान्येव, दे शोषं इति ब्रह्मी दनप्रवर्यावेव, qa हस्तासो अस्येति
छन्दां स्येव, विधा बड़ इति मन्तः कल्यो ब्राह्मण, awit रोर वी्येष
ह वे हषभ एष तद्रोरवोति यदाज्ञेष॒ शस्त्राणि शंसत्यग्‌भियंजुरभिः
सामभित्रेद्मभिरिति, महोदेवो wat ्राविवेशेत्येष ह वै महान्‌ देवो
यद्यन्न एषु मच्यी' saad) यो विद्याव्सप्त प्रवत इति प्राणानाह
wa विद्यात््ररावत इत्यपानानाह। शिरो यन्नस्य यो विद्या-
दिव्येतदै are शिरो यन्मन्वान्‌ ब्रह्मौदनो यो ह वा एतममन्वन्तं
ब्रह्मौदनसुपेयादपशिरसा ह वा अस्य यन्नमुपेतो भवति तस्माग्ब-
न्तवन्तमेव ब्रह्मौ द नसुपेयात्रामन्ववन्तमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६॥

faquas आवयो भवतीत्यादित्यं fe तमो जग्राह, तद्‌-
विरपनुनोद्‌ तद्चिरन्वपश्यत्‌ |

तदव्येवटचोक्तम्‌। स्तताद्यमचिर्दिंवमुन्निनाय दिविल्राऽजि-
रधारयत्‌ स्यामास्य waa इति ।

agua at auafa, ana दक्तिणोया मे प्रजा
ufefa, तस्म्रादाचैयाय प्रथमदक्तिण ai daa इति
ब्राह्मणम्‌ ॥ १७ ॥

प्रजापतिवंदानुवाच अगनीनादधोयेति, तान्वागभ्युवा चाश्वो

२ WISH. | २५

बे सम्भाराणामिति, agree क्रूराव्लिलात्सरस उदानिन्धस्सा-
न्‌ वागभ्युवाचाग्वः शम्ये तेति, तथेति aaa एत्योवाचाहमण्व
शमेयमिति तस्मा Wasa मद्वयं Wea, स एतां प्राचो दिग-
aa स होवाचाशान्तो न्वयमण्व दति । तं यजुवद एत्योवा चाह
wa गमेयमिति तस्मा अविषप्ाय aesd Wea, सा एतां
प्रतोचीन्दिगं भेजे स होवाचाशणान्तो न्वयमण्व इति। त साम
वेद एत्योवाचाहमण्व शमेयभिति, केन नु त्वं गमर्विष्यसोति, ca
न्तरं नाम भे सामाघोरच्चाक्रूरच्च तेनाश्वमभिष्टयते तसा
aq विद्य तदेव महद्वयं सजे, स॒ एतासुदी चोन्दिगस्ब जे,
स होवाचाशान्ते saw इति । तान्वागभ्युवाच शंयुमाघवरं
गच्छेति, ते शंयुमाथर्बणमासोनं प्राभ्योचुत्रेमस्ते WA भगवतरप्य
शग्येतेति। तथेति स खलु कवन्धस्याघवं णस्य पुमामन्तवामास
विचारित्रिति, भगो इति ere प्रति य॒त प्रतिश ्ावाश्व शम्ये तेति,
तथेति स खल्‌ शान्त्युदकं च कारायर्वणोभिथाङ्गिरसोभिथातनेर्मा-
हनामभिवीस्तोष्पत्येरिति शमवति तस्य ह सख्रातस्याण्वस्याभ्यु्तितस्य
Haat रोमगमरेभ्योऽङ्गारा AIM सोऽ्वस्त्॒टो नमस्कार
चकार नमः गंगुमाथर्वणाय वो मा वन्नमचोक्पदिति, भविष्यन्ति
ड वा अतोऽन्ये ब्राह्मणा लघुसम्भारतमास्त ्रादित्वस्य पद्‌ ्राधा-
स्यन्त्यनङहो वत्स स्याजस्य BITS ब्रह्मचारिणो बा एतदा आदिः
त्यस्य पद य x मिम्तवेव पद्‌ आहितं भविष्यतीति सोऽग्नौ wera
RASTA ब्रह्मा यजमान वाचयति यदक्रन्दः प्रदम जायमान
इति पच्च, तं ब्राह्मणा उपवदन्ति तद्ब्रह्मोपाङ्रते एष इ वे विहां
wa विद्‌ ब्रह्मा ax गवद्धिरोविदिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १८॥

२६ TATA RUT SS भागे

CaS ET AQUA ते देवा इन्द्रमन्नवन्निमन्रस्तावद्यज्गं
गोपाय, WAHL: संयतामहा इति, स वै waa रूपेण गोपाय
येन नो रूपेण भूविष्ठ `छाद्यसि येन wale wre मिति, सकग्वेदो
भूत्वा पुरस्तात्परीत्योपातिषठन्तं देवा अत्रुवत्रन्यततदूपं कुरुष्व Aaa
नो रूपेण भूयिष्ठ areata daa शच्यसि गोप्षुमिति, स यजुवद
भूत्वा पद्यात्परोत्योपातिष्ठत्तं देवा अन्रुवत्रन्यततदरूपं कुरुष्व नैतेन
नो रूपेण भूयिष्ठ छाद्यसि नेतेन शच्यसि गोपुमिति, स सामवेदो
भूत्वा उत्तरतः परोत्योपातिष्ठत्‌ तं देवा अन्नुत्रन्यदेव तद्रूपं कुरुष्व
नेतेन नो रूपेण भूयिष्ठः छाद्वसि नैतेन wala गोस॒मिति,
सन्दर valet await war efawa: परोत्ोपातिष्ठत्तं
देवा अरबरुवन्नेतत्तदरूपं कुरुष्व तेन नो cau भूयिष्ठ' छादयस्येतेन
गच्यसि गोप्मिति, तद्यदिन्द्र॒ उष्णीषो amas भूत्वा दक्तिणतः
परोत्योपातिष्ठत्तदद्याऽभवत्तद णो AWE तहा एतद्र्वो रूं
यदुष्णोषो ब्रह्मा, तं दचिणतो faatar उपासीरस्तं यदचिणती
विश्वेदेवा उपासोरस्तव्सदस्योऽभवत्तत्स दस्यस्य सदस्यत्वं Tae वा
एतद्‌ बलमुपजायते THT आमयतो वै व्रजस्य बहल तरं व्रजं
विन्वन्ति,(“) घोरा वा रषा दिग्दक्तिण शान्ता इतरास्तदानि स्त-
तानि बृद्धयाऽनुमन्तयते मनसंव तानि सदस्यो जनदित्येतां व्याहति
जप चेत्यातान जनयति नजित्यात्मानमपिल् दधाति, a ear
अन्रुवन्वरं दछणोष्वति gue इति, स वरमघरणोतास्यामेव ai
होचायामिन्द्रभरूतं पुनन्तस्तवन्तः शंसन्तः तिष्टेयुरिति तं तस्यामेव
होचायामिन्द्रभरत पुनन्तस्तवन्तः शसन्तोऽतिष्ठस्त॒ यन्तस्यामेव

विदरन्तोति घ, |

२ प्रपाठकः | २७

होत्रादामिन्द्रभूतं पुनन्तस्तवन्तः शसन्तस्तिष्ठस्त ट्डाहःराच्च स्य
भवत्ता ह्य णा च्छं सिनो दृ] हःराच्छ सित्वं Heat रोता यद्‌ बाह्ध-
च्छ सोया, feqia वर रष्वं ति रारे इति स ate दस्त स्या-
मेव मां होत्रायां वायुभूतं एनन्तस्तदन्तः भर्‌न्तस्ति्ठ युरिति
त तस्यामेव हो वायां वायुभूतं पुनन्त स्तवन्त: सन्तो ऽतिष्ठ स्त यत्त-
स्यामेव होरायां agua पुनन्तस्तवन्तः शसन्तस्तिष्ठ स्तत्‌ Wars
भदत्तत्‌ पेतुः Nea dar वायव्या हदा यत्‌ पोविया, ठतीयं. वरं
ठणीष्वेति वणार इति स वरमदठणीतास्यामेव at होचाया-
मग्निभ्रूतमि्यानाः एनन्तस्त॒दन्तः गं सन्तस्तिषटेयुरिति तन्तस्या-
मेव होचायामग्निभरूतमिन्धानाः पुनन्तस्तवन्तः गशसन्तोऽतिष्ठं स्त'
यत्तस्यामेव होदायामगम्निभ्रूतमिन्यानाः पुनन्तस्तवन्तः शं सन्त-
स्विष्ट स्दाग्नोभोऽभवत्तदाग्नोध्रस्यागनीप्रत' सेषामनेयो at
यदाम्नोध्रोयेति ATAU ॥ १९ ॥

ब्राह्मणो हवा इममग्न वैश्वानरं बभार। सोऽयमग्निवं-
भ्वानरो ब्राह्मणेन शिवमाण(१) इ मां त्नोकान्‌ जनयतेऽधायमी त्तते-
ऽग्निर्जातवैदा वबुाह्यणदितीयो = वा अवमिदमग्निवेश्वानरो
जलति हन्ताहं वद्वि तेज इन्द्रियं वोव्यन्तदशंवाम्युत वै मा
बिञ्ियादिति, स॒ अआ्आमानमाप्यावयेत्त पवोधोक्तमिमं arma
दशं वित्वाऽऽमन्यनुद्धोत्‌ सदि तीयमात्मानमाप्याययेत्तं टत मधोक्तमिमं
ब्राह्यं दग विचा MATS, स ठतीयमामानमाप्याययेत्तदिद
विश्वं विल्लतमवरा खमधोक्तमिमं वाहं दग यिताऽऽ्न्य जुहोत्‌, स
चतुथं माता नमाप्याययेत्तेन aT जायां विराजमपश्त्‌

१ fuynin दति क,घ,1

ac गेःपयत्रा UIA

तामस्मे प्रायच्छत्‌ स ate अ्रपित्वमभवत्तत दममग्नि वैश्वानरं
परास्युब aa sha जातवेद्समधत्त, सोऽयमबृवो त्‌ we जातवेदो
अभिनिघेहि मेरीति तस्य fa नामाधत्ताघोर चाक्रुरच, सोऽष्वोऽ-
भवत्तस्मादण्वो वहेत रथं न vata’) wea सादिनं, स Satara
च्छत् देवेभ्योऽन्वातिष्ठत्‌ तस्मादेवा अबिभयुस्तं बृ हणे प्रायच्छत्त-
मेतयच्चांऽशमयत्‌ ॥ २० ॥
.अग्नि' तादर्वेश्वानरं सदनान्‌ UVM: | सनो टेवचा-

fagie मारिषामा वयन्तवेति |

तभेताभिः पञ्चभिक्छग्‌भिरूपाकुरुते यदक्रन्दः प्रथमं जाय-
मान इति)

स)ऽणाम्यत्तस्मादण्वः पशूनां जिघतुसुरतमो भवति बैष्वानरो
aa तस्मादग्निः were gat ददाति gaa हि wae
रसमपोडयत्‌ स रसोऽभवद्रसोहवाणष तंवा एतं रसं सन्तं रघ
इत्याचत्तते, परोकच्तेण परोक्षप्रिया इव fe देवा भवन्ति प्रत्यत्त-
fea: सदवानागच्छत्‌ स देवेभ्योऽन्वातिष्ठत्तस्मादेवा अविभयुस्तं
बुह्मणे प्रायच्छ त्तमे तयचीऽऽज्या दव्याऽभ्यजुह SCA मरुता-
मनोकमिति |

wafrgat तमेतथच्ाऽतिष्ठद्‌ वनष्मते alert हि
भूवा इति |

तस्मादाग्न्याधेयिक रथं ब्रह्मणे ददाति, ब्रह्मणे हि प्रत्त
तस्य तक्ताणस्त नूज्येषठां दत्तिणां निरमिमत। तां we
पश्यट चि यजुषि साम्नि शान्तेऽथ घोरे ।

क ~

९ THIS ददेत रथिन भवति दति क, |

2 प्रपाठकः | ३८

तासां Sawin प्रायच्छदाचं च ज्योति, ava धेनुज्या-
तिहिरण्यं तस्मादाग्न्याधेयिकां चातुष्याण्या धेनुं ब्रह्मणे
ददाति, ब्रह्मणे हि प्रत्ता पशुषु शाम्यमानेषु चत्तहापयन्ति
sata तदात्मनि धत्ते यदै चन्तुस्तदिरण्य तस्मादाग्न्याधेयिकं
हिरण्यः ब्रह्मणे ददाति, ब्रह्मणे हि प्रत्तं तस्यात्मत्रधत्त तेन
प्राजलवद्‌ यत्राधत्त तदाग्लाऽभवत्तदाग्ला भूत्वा सा समुद्र
प्राविशता ससुद्रमदहत्तस्मात्समुद्रौ दुर्गिंरपि वैश्वानरेण हि
दग्धः सा एरथिवोसदेत्ा एथिवों व्यद हत्सा देवानागच्छत्ा टेवा-
नदिङत्ते ठेवा ब्रह्माणसुपाधावन्‌ स नैवागायन्रारत्यत्‌ सेषाग्लैषा
कारुविदा नाम तं वा एतमाग्नाहतं सन्तमाग्लाग्टघ इत्याचक्तते,
परोक्तेणए परोन्नप्रिया इव हि देवा भवन्ति प्रत्यक्तदिषः । य एष
ब्राह्मणो गायनो वा qual वा भवति तमाग्लाग्टध इत्याचन्नते,
AMS ब्राह्मणि नेव गायेत्राढ्रलेन्माग्लाग्टधः स्यात्तस्मादट्‌ ब्राह्माः
Ga हविरपरं प्राजापत्यं प्राजापत्यात्‌ ब्राह्मणमेवोत्तममिति are
शम्‌ ॥ २१ ॥

अथर्वाय ह वा श्राङ्गिरसख् श्गुचत्तघो तद्‌ ब्रह्माभिव्य-
पथ्यंस्तद्जानन्वयं वा इद्‌ सव यद ग्बङ्किरस इति । ते देवा ATH
हविर्यत्सान्तपनेऽग्नावजुवरेतदे ब्राह्माः हवियं त्लान्तपनेऽग्नौ
वति, एष ह त्रै सान्तपनोऽग्नियं दु ब्राह्मणस्तस्योज्नयोज्नं देवा
अभजन्त सुमनस ta सधां पितरः यदवा aA लोकं ब्राहमणा-
स्तेन सुन्वन्त षयेऽन्ततः faa केवल आत्मन्यवारुन्धत वाद्या
उभयेन सुन्वन्ति, यै यन्न ara हविर्म निरूप्येता तृजवः प्राजापत्य-
इविघो मनुष्या जायेरत्रसो यांल्नोकान्‌ अणिति पिता ह्येष आह

© ~
Bo गोपयन्राद्मण्पृव्वेभागे

वनोयस्य गाहंपत्यस्य दक्तिणामनर्योऽग्निरहोतें जुहोतीति, Zar
प्रिये धामनि मदन्ति तेषामैषोऽग्निः सान्तपनयेष्ठो म त्येतस्य
वाचि ठप्ायामगिनिस्तप्यति, water वायुस्तप्यति, wag aq
आदिव्यस्वग्यति, मनसि ca चन्द्रमास्तप्यति, सोते ठत दिशथा-
aT ठप्यन्ति, सेहेषु ठसेष्वापस्तप्यन्ति, ay ठसेष्वो षधि
वनखतयस्तप्यन्ति, WL ठे एथिवो ठप्यलेवभेषोऽग्निः सान्त
पनः ABH: सवां स्तपरंस्तपंयती ति ब्राह्मणम्‌ ॥ २२ ॥

सान्तपना इदं हविरिव्येष ह वे सान्तयनोऽग्निर्यद्‌ ब्राह्मे
यस्य गभाघानपं सवनसोमन्तोत्रयनजातकर्मनामकर णनिष्ठमणाव
प्राणनगोदानचूडाकरणोपनयनाम्नवनाभगिदहोत्वरततर्व्यादीनि छता-
नि भवन्ति, स सान्तपनोऽघ योऽयमनम्िकः स कुम्भ लोष्टः, तद्यघा
ga लोष्टः प्रक्तिमनो नेव शौचाधाय कल्यते नैव wei निर्व्तवलेव
fad ब्राह्मणाऽनग्निकस्तस्य ब्राद्मणस्यानम्निकस्य नैव og zara
पिता नचास्य खाध्यायाशिषो न यन्न आाभिषः खर्गङ्गमा भवन्ति |

तदप्येतद्टचोक्तम्‌ | afta दूतं amas होतारं विण्वदेद्सं |
श्रस्य यज्ञस्य सुक्रतुमिति बाह्यणम्‌ ॥ २२ ॥

अथ ह प्रजापतिः समेन यच्यमाणो वेदानुवाच, कं वो
होतार छणोयां, HAT, HARA, कं बृद्धाणमिति । त Hy
ऋ भ्बिदमेव होतार छ णोष्व, यजु दमध्वथ, सामविदसुद्गातार-
मधवाङ्गिरोविदं ब्रह्माण, तथा हास्य यन्न यतुं लोकेषु way टेषेषु
चतुषु वेदेषु चतरूषु VAY चतुष्पाद्‌ यत्नः प्रतिष्ठति, प्रतितिष्ठति
प्रजया Ufa एव वेद्‌, तस्मदृग्द्भैव होतार aug, सदि
हौत्रं ३ेदार्निवं होता, एधिवी at ऋ मायतनमग्नर्दवता गायकं

२ प्रपाठकः | ४९१

छन्दः भूरिति शुक्रं तस्मात्तमेव होतारं छरष्वेत्येतस्य लोकस्य
जितय एतस्य लोकस्य विजितय एतस्य लोकस्य afar
एतस्य लोाकस्यावरुदयणएतस्य AAA व्युदय एतस्य लोकस्य समदय
एतस्य लोकस्यादात्तथ एतस्य लोकस्य व्याप्य एतस्य लोकस्य
gana एतस्य लोकस्य समाप्तये, अथ Wadfad होतारं ठणते,
न> + ~ Cow Ce amt ya
पुरस्त।देवेषां यज्ञो रिच्यते । यजुवि दमेवाध्वय्‌ aaa स Brea
az, वायुर्वा अध्वयुरन्तरिक्तं वे वजुघामावतन वावुदेवता age
छन्दो wa इति शक्र तस्मात्तमेवाध्वये तर णोषेव्ेतस्य लोकस्येत्ये-
= A = क QO, es aD ° ~
qq Madaewaa णते, पश्चादेवेषां यज्ञो रिच्ते।
सामविदभेवोद्नातारं sara स alata वेदादित्यो वा उद्राता
गाव Ao ~ . . 4
ala सान््रामायतनमादित्यो देवता जागतं छन्दः स्वरिति शक्र
तस्मा त्तमेव)द्‌ गातारं व णोष्वेव्येतस्य लोकस्येत्येवाय चेदेव विदमु-
® (+ च्वि + ~ ¢ ~
द्वातारं छणते, उत्तर एवां यन्नो रिचयते। अथवाङ्रोविदमेव
१९ न A A
ब्रह्वाणं aia स हि ब्रह्मत्वं वेद्‌ चन्द्रमा > ब्रह्मा ्रापोवेशम्व fe
रसामाधतनं चन्द्रमा देवता वैद्यतञ्चोखणिकाकुभे छन्दसो ahaa
वां शक्र जनदित्यङ्किरसां, तम्मात्तमेव ब्रह्माणं ठणोष्वेत्येतस्य
नाकस्य जित एतस्य लोकस्य विजितय एतस्य लोकस्य सच्ितय-
एतद लोकस्यावरु इय एतस्य लोकस्य व्यय एतस्य लोकस्य सख्यः
एतस्य लोक स्ये दात्तय एतस्य लोकस्य व्याप्रय एतष्य लोकस्य
cama एतस्य लोकस्य aaa चेवैवं विदं ब्रह्माण aud,
efama एवैषां यन्नो frad दत्तिणत एवेघां यन्नो रिच्यते ॥२४॥
sf made गोपथ; ह्मणपूव्वे भा
इतीव; प्षाठॐः BAM: |
च

Q “~,
४२ गोपध्रत्राद्य णपृव्व॑भागे

अथ FAA: प्रपाटकः |

ai दक्तिणाप्रणा भ्ूमिदंक्तिणत रापो वहन्ति तस्मा यज्ञा-
स्तह्तमरुत्रततरभिव भवति यत्र शग्बङ्गिरसो विष्ठास्त यथा(९) आप
इमां ल्लोका नभिवदन्तयेवमेव शग्वद्किरसः सर्वान्‌ देवानभिवहन्तयेव-
मेवेषा व्याहृतिः सवान्‌ वेदानभिवहन्त्यो र मिति हर्वामो ९मिति यजु
avait fafa सान््नामोश्मिति सवेस्याहाभिवादस्तं ह स्मैतदुत्तरं
au fasta: कुवन्ति टेवा बुद्धयाणए आगच्छत आ गच्छतेत्येते वै
देवा वुद्याणो यद्ध ्ङ्किरसस्तानेवे तद्‌ गटणानांस्तान्‌ दानां
waa’) मन्यन्तं नान्यो शग्बह्गिरोविद्‌ छतो यक्नमागच्छन्‌
ave (९) तेजसा तेज आप्रोलयच्जयोर्जा' यशसा यशो नान्यो भग्ब-
्गिरोविदद्तो यन्नमागच्छेत्रेयज्नं परिमुष्णीयादिति, तद्यथापूर्वः
वत्सोऽधोत्य गां wea ब्रह्मा ग्बङ्गिरोविद्घततो यज्ञमाग च्छते यज्नं
परिसुष्णोयादिति, तयथा गौर्वाऽष्बो वाऽखतरो बैकयात्‌ feura
त्रिपादिति स्यात्‌, किमभिवहेत्‌ किमभ्यश्रयादिति, तस्माटग्िद्मेव
wart adhe, यजुविदमध्वथ', सामविदसुद्वातारमयर्वाङ्किरो-
विद्‌ ब्रह्माण, तथा हास्य यन्न तुषु लोकेषु ad दवेषु चतुर्षु वेदेषु
चतखषु हाचासु चतुष्याद्यज्ः प्रतिष्ठति, प्रतितिष्ठति प्रजया ofa
ma वैद यथैवख्लिजामार्लिज्यं वैद यश्च यत्ने यजनीयं वरेति
ATTA ॥ १ ॥

=== ------~ -*--- ~~ ~ ` `~“ -

१ विष्टाम्तद्‌ यय ति घ, | ह

aA ८ i
र तान वतद्‌ UA aT awa Ha ha क, |
द यज्तमागच्छन्नान्यम्यनि क, |

रे प्रपाठकः | ४३

प्रजापति्ंन्नमतनुत, स ऋचैव हौ चमकरोत्‌, यज्लुषाध्वय्यव,
RTARTA faa wa, A A एतं महावाद्यं कुरुते,
qaqa होचमक्ररोयजुषाष्वर्थवं सासन हाचमयर्वाङ्गिरोभिन्र we,
सवा एष तरिभिवंदैर्यन्नस्यान्यतरः पत्तः संस्यते मनसैव ब्रह्मा
यन्नस्यान्यतरं TH संस्करोत्ययमु वे यः पवते स यन्नस्तस्य AAT वाक्‌
च वर्तनिर्मनसा aa fe areal च यन्ने वहत्यत एव मन इयमेव
वाक्‌ सयहद्त्रास्ति विद्याद मेऽस्य यन्नस्यान्तर गादिति, aaa क-
पात्‌ पुरुषो यत्रेकचक्रो वा रघो वत्तमानो भ्रेषं न्येध्येवमेवास्य
यज्ञा wa न्येति, यन्नस्य श्चेषमनुयजमानो भेष न्येति, यजमानस्य
खर cata जो wa निवन्ति, ऋत्विजां सेषमनुदत्तिणा सवेष नि-
यन्ति, दक्तिणानां स्रेषमतुयजमानः पुचपणभिभ्चषं न्येति,
युचपशरूनां सरेषमनुयजमानः खग ण लोकेन Gy न्येति, aia
लोकस्य aaaq awa योगक्तेमो गेषंन्येति, afaaz
यजन्त इति बुद्ध णएम्‌ ॥ २॥

तद्‌ ह स्माह ग्वेतकेतुरारुणेयो FATT दृष्टा भाषमाणम्चैः
मेऽस्य यनज्ञस्यान्तर गादिति, Taree स्तते उदिःपवमाने वाचो-
यम्बमुपांशन्तर्य्या माभ्यामघ ये पवमान उद्‌ चुस्तेष्वथ यानि च
स्तोचाणि च गस्वाण्यावषट्‌ कारात्तेषु स॒ seal भ्वषत्रियच्छ दीं
भूर्जनदिति mea जुहवात्‌, यदि aye arya जनदिति
द्िणाग्नौ agama, यदि सामत भ्रा खजंनदित्याहवनीये जुह-
यात्‌, यद्यनान्नाता ब्रह्मता At भूश॑वः खजंनदोमित्याहवनोय-
एव जयात्‌, तद्ाकोवाक्यस्यच्च यजुषां स।्रामथरवाद्भिरसा-
wary femt रसेन ane विरिष्टं सन्यते, तद्यथा लव.

िपथत्राह्नरय 6 ~
४४ Ti 2 व्वभाम

गोनेव्यक्त, तद्यथा उभयपात्युरुषो aqua at रथो वन्त
arises aera यक्तोऽश्चेषं न्येति, award षमनु-
यजमानोऽ्च ष न्येति, यजमानस्याश्रेषमन्व लिजोऽग्वं षं नियन्ति,
र त्विजामस्बेषमनुदक्तिणा sag नियन्ति दक्िणनामभेष-
मनुयजमानः पुत्तपश्भिरन्रष न्येति, पुचपशूनामभ्य gag
यजमानः BAU लोकोनाग्धषं न्येति, ale tens षमनु
तस्यास्य योगक्तेमोऽश्ववं न्येति, यस्मित्र यजन्त इति
ब्राह्मणम्‌ ॥ २ ॥

तद्यदोदुम्बथान्म आसिष्ट, हिङकणात्‌ मे प्रास्तावीन् sear
आसोत्‌ मे सुबह्यण्यामाह्वासो दिव्युदाते द॑ङिणा नीयन्ते, ग्रहान्‌
मेऽग्रहोत्‌ प्राचारी मेऽशखुवन्‌ मे समनसस्कार्पीदया ची मेऽशांसो-
Usa इत्यष्वथवे होषद्न आसिष्ट, अया at SRY
नेऽवषट्‌ का इति BF देवयजनं Atte ब्रह्म सादं
मेऽसी छद्‌ ब्रद्मजपान्मेऽजपोत पुरस्ताोमसखितदहोमाग्मेऽदहोषो
दयात्तोनमेऽशांसोग्धेऽवषर कार्पोौन म afa(’) aaw भूयिशेन मा
्रह्मणाकाषो दित्येतद ae aw यङ्ग्वङ्किरसः, येऽङ्गिरसो ashe-
रतः स रसः, WANT येऽथवाणस्तमेषजं, TAs तदमृतं, Tea
तद्‌ ब्रह्म, सवा एष पूवषारुलिजामदईभागस्यादईमितरेषामद्'
ब्रह्मण इति ब्राह्मणम्‌ ॥ ४.॥

देवाश्च हवा HAUT सङ्कामं समयतन्त, तत्ैतास्तिसतो a
चका जिह्म प्रतिपेदिरे, तासामिन्द्र उच्छानि सामानि ललोप, तानि

न ^ ~न nr ~~

९ वष्ररकारिषौन्‌म इनीति ख, ग, ॥

2 WTS: | ठ

चे प्रायच्छद्‌ाज्य ह प होतुवंभूव, wT पोतुरेष्वदेवं ह वै होतु-
बभूव, निष्केवल्यं नेष्टमेरुत्वतीय ₹ह वे होतुवंभूव, आग्निमारुत-
माग्नोधस्य, तस्मादे तदभ्यस्ततरमिव शस्यते, यदाग्निमारुत यस्मा-
देते agar इव भवन्ति() रदोता पोता नेष्टाग्नीध्रो मुमोह
बसोत तद्‌ बुह्ेयसामिवास तासामदच प्रतिलुलोप प्रथमाहं शच्च प्र
यमपदचैतदत्िणाच्चेतत्परिगिषेदे दिति बुद्धम्‌ ॥ ५॥

उदालको हवा आरुणिरुदोच्ान्‌ ठतो धाववाञ्चकार, तस्य
ह निष्क उपाहितो बभूव, उपवादाद्‌ बिभ्यतो यो माब्राद्मणोऽन्‌ चान
उ प्रवदिष्यति तस्मा एतं प्रदास्यामोति, तदो दोच्यान्‌ बाह्यणान्‌ भय
बिभेद उदालको इह वा अयमायाति, कौरूपाञ्चालो व्रह्मा ब्रह्मपुचः
म जङ्ग ततोन cardia केनेमं aw प्रति संयतामहा इति,
तं यत एव waa eu तत एवमनुप्रतिपेदिरे, तं ह खै दायनं शौन-
कन्मूच्‌:; स्वेदटायन त्वं वै नो afmunatfa aan alta
प्रतिसयतामहा इति, तं यत एव प्रपत्रं दध्र तत waaay
तिषेदिरे, तं इ सखेदावना इत्यामन्ववयामास, स हो tana
प॒ते तीतिहा स्म! said, प्रतियुतं प्रंतिशुय्ाव, सवे गोतमस्य
Ga ऊहं छतोऽधावोत्‌ ॥ ६ ॥

वस्तदशएणंमासगोरूप विद्यात्‌ क्ादिमाः प्रजाः
face. प्रधमं लोमशा जायन्ते, व.स्माद्‌.सःमपरभिव ग्म
गरुपकन्ताठन्यानि लोमानि जायन्ते, वस्तदणपणमाम-
area विद्यात्‌ कंश्दिम्मः प्रजाः शिरस्तः प्रधमं पलिता-
भवन्ति, कम्मादृन्ततः सर्वा एव पिता भवन्ति, वम्त दशं OT ATE

Luna दृव भवनानि क, ॥

४६ गोपथव्रा ह णणव्वभागे

यारूप विद्यात्‌ कस्मादिमाः प्रजा अदन्तिका जायन्त, कस्मादा-
सामपरमिव जायन्ते, यस्त दशपू णंमासयोरूपं विद्यात्‌ wen
दासां सपवषाष्टवर्षाणां प्रभिद्यन्ते, कस्मादासां पुनरेव aT
यन्ते, कस्मादन्ततः सर्वं एव प्रभिद्यन्ते, यस्तदर्भय यमासयो-
रूप विद्यात्‌ कस्माट्धरे दन्ताः पवं जायन्ते, पर उत्तर, यस्तहश-
पूणमासयो रूपं विद्यात्‌ कस्मादधरे दन्ताः अणोयांसा salaia
malate वपो्ांस उत्तरे, यस्त पूर्णमा सयोरूपं विद्यात्‌ a
स्मादिमौ get दोघतरो, कस्मात्समे इव aay, (९) यस्तदर्शपरण-
मायारूपं विद्यात्‌ कस्मादिमे ओोचेऽन्ततः सभे इव दीर्णे
यस्तहग पृण मासयोरूपं विदात्‌ कस्मात्‌ युमांसः श्मशुवन्तोऽग्मसयवः
faa, यस्तदशपूणंमासथोरूपं fear कस्मादासां सन्ततमिव
शरोर भवति, कस्मादासामस्थीनि दृृतरारीव भवन्ति, यस्त ह
पूणमासयोरूपं विद्यात कस्मादासां प्रथमे वथसि ta: तिक्त
न सम्भवति, कस्मादासां मध्यमे वयसि रेतः सिक्ता सम्भवति, क-
स्माद्‌ासासुत्तमे वयसि रेतः faa न सम्भवति, यस्त दशपुणमास-
योरूपं विद्यात्‌ कस्मादिदं शिश्रसुच् ग एति ated कस्मा ख -
ASA ॥ ७ ॥ :
wy a: परस्तादेष्टावाज्यभागान्‌ विद्यात्‌ waa: पच्च efa-
भगाः, षट्‌ प्राजापत्याः उपरिष्टाद्टावाज्यभागान्‌ विद्यात्‌ ay
यो गायत्रीं हरिणीं ज्योतिष्पत्तां सवर्वनर्जमानं aa लोकमभि-
वहन्तो विद्यात्‌ अध यः पडनक्ति पद्धपद्‌ सपद गाचर। aaa gee

` "~ ee ee ees HE a रमम

१ FH THY दूति ख, |

2 प्रपार्क. | 89

मानं aa लोकमभिवहन्तीं वियत्‌ श्रखे ह निष्क प्रयक्छन्नवा चा-
नूचानो हवै खवेदावनास HIT वे सुवणं विटे ददामीति तदुपयम्य
निखक्राम, तचापत्राज यत्रेतरो वभूव, तं ह पप्रच्छ किमेष गोतमस्य
qa cay ब्रह्मा ब्रह्मपुच्च दति होवाच, यदेनं कञ्चिदुपवदेतोत
भोमाकलेत ह वा मू वा अस्य विपतेत्‌, प्राणा वैनं जच्युरिति, ते
faa एव चिक्रन्देयुविंप्रापव्राज यचेतरो बभू वुस्ते प्रातः समित्पाणव-
उपोदेयुरुपाय्ामो भवन्तमिति, किमथमिति यानेव नो भवांस्तां ह्य
परश्रानष्टच्छद्यानेव नो भवान्‌ व्याचत्तोयेति, तथति तेभ्य एतान्‌
WaT AAT ॥ ८॥

यत्पुरस्तात्‌ वेदेः प्रथमं वहिंस्तणाति तस्मादिमाः प्रजाः
शिरस्तः प्रथमं लोमगा जायन्ते, यदपरभिव प्रस्तरमनुस्तणाति तस्मा-
दासामपरमभिव भ्म गूर्युपकक्ताण्न्यानि लोमानि जायन्त , यत्‌
प्राग्बर्हिषः प्रम्तरमनुप्रहरति तस्मादिमाः wat: fae प्र
थमं पलिता भवन्ति, यद॒न्ततः सवमेवानुप्रहरति तस्मादन्ततः
स्वा एव पलिता भवन्ति, यत्पुयाजा अपुरोऽनुवाकयावन्तो भवन्ति
तस्प्मादिमाः प्रजा अद्‌ न्तिका जायन्ते, aectia पुरोऽनुवाक्यावन्ति
भवन्ति तस्मादासामपरमिव जायन्ते, यदनुचाजा अपुरोऽनुवाश्चा-
वन्तो भवन्ति तस्मादामां सप्तवपाषटवषाणां प्रभिद्यन्ते, रत्‌पल्लो-
Barat: परोऽनुवाक्यःवन्तो भवन्ति तस्मादासां पुनरेव जायन्ते,
यत्षमि टयज्‌रपरोऽनुवाक्यावद्ृवति ठस्माद्‌न्ततः सवं एव प्रभिः
aa, वद्गा चाऽनृय frat यजति तस्मादधरे दन्ताः पव
जावन्तं WIN, यद चाऽनृच्य यजुषा यजति तख दधरे दन्ता
१.1: ३ सोरसः प्रथोयंसो वर्पीयिांस उत्तरे, यदाघारौ दीधः

gt गो पयत्राह्मणपव्वेभ गे

तरो प्राञ्चावाघ!(रयति तस्म्रादिमौ दं्टौ दीषंतरौ, aq संयाज्ये
Wea तस्मात्‌ समे इव जम्भे, यचतुथ प्रयाजे समानयति तस्मा-
fea खो अन्ततः समे इव टो, aad जपित्वाऽभिहिङः क्षणोति
तस्मात्‌ पुमांसः श्मश्युवन्तोऽश्मग्रुव स्वियः, यत्‌ साभिधेनोः सततत
त्राह तच्मादासां सन्ततभिव शरोर भवति, यत्‌ सामिधेन्यः काष्ट-
हविषो भवन्ति तस्मादासामस्थोनि esata भवन्ति, यत्‌
प्रयाजा आज्यहविषो भवन्ति तस्मादासां प्रथमे वयसि ta: सिक्तं
न सम्भवति, यन्मध्ये हविषां दध्ना च पुरोडाशेन च प्रचरन्ति
तस्म्रादासां मध्यमे वयिः रेतः faa’ सम्भवति, यदनुथाजां
आज्यहविषो भवन्ति तस्मादासासुत्तमे वयसि रेतः faa न
सम्भवति, यदुत्तमेऽनुयाजे सक्लदपानिति तस्मादिदं fren
एति, नोचीपद्यते, यत्रापानेत्‌ VHA WITH हरपानेत्‌ TH
aa waa सङछद्पानिति नेत्‌ WHA स्यात्‌ WA
वेति ॥ < ॥

अथ ये पुरस्ताद्‌ष्टावाज्यभागाः पच्च प्रयाजा इावाघारौ
दावाज्यभागावाग्नेया आज्यभागानां «Waa: सौम्यो दहितीयी
हविभीगानां हविर्यव सौम्यमागनेयः पुरोडाशोऽग्निषोमीय उपा
शएयाजोऽग्नोषोमोयः पुरोडाणोऽग्निः favafeaa मध्यतः पच
हविभांगाः aa ये षट्‌ प्राजापत्या इडा च प्राशिचञ्च aera
घ्रायावद्यति, त्रह्मभागो यजमानभागोऽन्बाहाथ एव asisa
य॒ उपरिष्टादष्टावाज्यभागास्वयोऽनुयाजा्लारः पतमीसंयाजाः
समिषटयजुरष्टममघ या गावची हरिणो ज्योदिष्यक्ता स्वर्यते
यजमानं खर्ग' लोकमभिवहति, वेदिरेव सा, तस्य ये gear

2 प्रपाठकः | pial

दष्टावाज्यभागाः स दक्तिणः पन्नोऽघ ये उपरिषटटाद टावाचज्चभागाः
स उत्तरः पक्तः, हवींष्यासा, गाह पत्यो जघनमादवनोयः भिरः,
#गोवरगाजतो e e
सोवर्णराजतौ wat, त्द्‌ दिव्यं पुरस्तात्‌ पय्यन्तं न पश्यन्ति
तस्परादज्योतिष्क उत्तरो भवति | अय या पडक्तिः पञ्चपदा सप-
ae on © + Qe ~
दशाच्तरा सबयं ज्ञेयं जमानं खगं लोकमभिवहति याज्येव
सा, तस्या at वयेति चतुरन्नरम्‌, We Alafefa चतुरच्तर,
यजेति erat, Janae इति पञ्चाक्षर, दय त्षरो वे वषट्‌ कारः,
=, Aro ॐ © ° 6,
सैषा पङ्क्तिः पञ्चपदा सष्द्शा्तरा सवयज्ञ यजमान सग लोक-
a ©» AN fi ~ Ns
मभिवदति, तद्यचास्यैश्वय्ये स्यादय वे नमभिवहेयुरव विद मेव तच
ब्रह्माणं ठ णोयान्रानेव विदमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १०।
अय ह प्राचीनवोग्य{(*) आजगामाग्निहोतं भवन्तं TSE Raa
दति, पुच्छ प्राचोनयोग्येति। किन्देवत्यं ते गवोडायां, किन्देवत्य-
quam, किन्देत्यसुपरूष्टावां, किन्देवत्य व समुत्ोयमान,
किन्देवत्य वत्समुग्रीतं, किन्देवत्य' दुद्यमानं, fara दुग्ध,
किन्देवल्य' प्रक्रम्यमा णं, किन्देवन्ये' दिवमा णं, किन्देवत्यमधि खोय-
मारं किन्देवत्यमधिथितं, किन्देवत्ट मभ्यव जा खम.नं, किन्देवत्य-
मभ्य वजा लितं, किन्देवत्यं समुदान्त, किन्द्‌ वत्य विष्यत्र, किन्द-
नमद्भिः प्रत्यानीतं, किन्देवत्यमुदास्यमान, किन्देव त्च मुदासित,
शिन्दे वत्यसुन्नोवमाने, fare बत्यसुव्रोत, fare वल्य प्रक्रम्यमाण,
fanaa यमा णं, कन्दे वत्यसुपसाद्यमानं, किन्देवत्यम्‌ प-

=== — a व

५ अथ प्राचोनयाग्य दृति ध, |
57]

५० TTA STAT ATA

सादितं, किन्देवत्या समित्‌, किन्देवत्यां प्रथमामाइतिमहौषोः,
किन्देवत्य' गार्हपत्यमेचिष्ठाः, किन्देवत्योत्तराहतिः, किन्द बल्यं
हत्वा ay feacwgqad:, किन्दं वतयं afefa स॒चनत्निधायो-
ममज्योत्तरत ; पाणो निमौत्तोः, fare qa’ दितीयमुन् ज्य पिचुय-
पवोतं लत्वा efaua: faaw: खधामकार्षोः, fare वत्य प्रधमं
प्राणीः, कन्दे बल्यं दितीयं, fare वत्यमन्ततः सवेमेवाप्राशोः,(*)
किन्द वत्यमप्र्तालितयोदकं सरुचा न्यनेषोः, किन्दे वत्य war
लितया, कन्दे वत्यमपरेणाष्टवनोयमुदकं सचा न्यनेषीः, fare -
ad सुवं aaa’) प्रत्यताप्ठीः, किन्द बल्यं रात्रौ खुग्‌द्‌ णडमव-
ara, कन्दे वत्य प्रातरुन्रार्तोरित्येतचेदेष्य, गोतम इतं,
चेदयद्य न वेष्याइतं त इति ब्राह्मणम्‌ ॥ ११ ॥

स दहो वाच, Ve मे गवोडायां, माननव्यसुप तायां, वायव्यसुप-
Bui, वैराजं वन्ससुत्रीयमाने, जागतसुत्रीतम्‌, What दुह्यमानं,
सौम्य दुग्ध , बाई स्पत्य प्रक्रम्यमाणं, दयावाणधिव्यं ह्ियमाणम्‌,(२)
आगनेयमधियीयमाण, वैष्वानरीयमधियितं, वेष्णवमभ्य वजुाल्य-
मानं, मारुतमभ्य वजालित, पौष्ण' ससुदान्त, वारूणं विष्यन्न ,
सारस्वतमद्धिः प्रत्यानं, लाष्टसुदास्यमानं, wrayer fad, वेष्वदेव-
स॒कीयमानं, साविचसुतीत, वाहं सखमत्यः प्रक्रम्यमाण, दयावाणएधिव्धं(*)
यमाणम्‌, शेन्द्रमुपसाद्य मानं, बलायोपस नत्रम्‌, आग्नेयो समिद्‌, ai

९ sana प्राौरिति घ, |

२ aay fa G, ग, घ, |

द यावा्यिव्यां हदि यमाणमिति ख, घ, |
४ दावाएयिग्यासिति ख, ग, |

र प्रपाठकः ॥। ५९१

प्रथमामाइतिमदोषं मामेव तत्‌ स्वगं लो केऽधां, यदाह फत्यमवेक्तिष-
मस्य लोकस्य सन्तत्यै, प्राजापत्योत्तराहतिः, तस्मात्‌ TTA मन-
सेव सा, यदत्वा ख॒ चं विरुद सुतरेषं रुर स्तेनाप्रेषं, यदह धिं ae
Frama ज्योत्तरतः पाणो निमीच्यमोषधिवनस््रतोस्तना-
प्रेष, यद्‌ दितोयसुन्म ज्य पिलुप्पवीतं war दक्तिणतः पिढभ्यः
सखधामकाषं पिद are, यत्‌ प्रथमम््राशिषं प्राणास्तेनापरेष,(*)
यद्‌ fadta गभांस्तेन,(र) तम्मादनय्रन्तो गभा जोवन्ति, यदन्ततः
सवभेवा प्राशिषं विश्वान्दे वां स्तेनाप्रेष, यदप्रत्तालितयोदकं सुषा
न्धनेषं सपं तरजनांस्तनाप्रेषं, यत्‌ प्र्तालितया सपं पुणखयजनां-
स्तेन, यदपरेणाहवनोयमुदकं BM Way गन्धर्वाष्छरसस्तेना-
रेष, यत्‌ अवं Bay प्रत्यताप्‌सं सपतकूषोंस्तेनापरेषं, agrat
Bawa FU संविशन्ति दक्षिणां स्तासुतेषं,(२) aq
तस्माच्छ" ये प्रातः प्रव्रजन्ति दत्तिणां(*स्तासुन्रो षमिति are
णम्‌ ॥ १२॥

एवमेवेतद्खो यधा भवानाह पर च्छामि aa(*) भक्न्तमिति, च्छ
प्राचीनयोग्य fa | यस्य सायमग्नय उपसमाहिता स्य: सव Ta
aq: प्रत्ञालितानि यन्नपात्राख्युपसत्रानि स्यरथ चेद्‌ दक्तिणाग्निस्‌-
हायात्‌ किं वा ततो भवमा गच्छेदिति, Fame पन्नो प्रेति, यो विदान्‌

oo te -

९ प्राणंस्तेनाग्रेषमिति क, ख, |

९ गभस्तमेति क, ख, |

६ efewenad viata क, द्‌-चदणांसतामप्नौ मिति ष, |
४ दण स्तामघ्रोषसिति क, <a [म्तामुप्रौ षमिति घ, |
५ एच्छामित्न विति ख, ग, |

५२ गो\पघत्रा ्णपुव्वं भाग

जोति विद्यया लेवाहमभिजुहोमोति, का ते विद्या काप्राथधिः
faftfa गाहंपत्यादधिदत्तिणाभिनि प्रणेय प्राचोऽङगारालु-
दत्य प्राणापानाभ्यां wets agarea प्रातयंयास्ानमग्नो-
नुपस्माघाथ यथापुर sear मे faar सा प्रायञित्ति-
रिति। अध चैदाहवनोय उदायात्‌ कि वा ततो भयमागच्छ दिति
fanwa ya: प्रैति, यो विदां जुहोति faaat त्वेवादहमभिजुह-
मोति, काति विद्या का प्रायशित्तिरिति गाहंपत्यार्ध्याहवनीयं
प्रणेय प्रतोचोऽङ्गारानुदत्य समानव्यानाभ्यां खादेति जडया
द्य प्रातर्थथास्थानमम्नीनुपसमाघाय यथापुर हयात्‌ सा मे विद्या
ar प्रायित्तिरिति। अथ चेद्राहंपत्य(९) उदायात्‌ fa at ततो
भयमागच्छेदिति, far खहपतिः प्रेति, यो विहां ज॒द्ोति विद्यधा-
वेवाडमभिजोमोति, काते विद्या का प्राय्ित्तिरिति aaa
कमाहवनोयं दक्तिरेन efaufa परिहृत्य areca
तने प्रतिष्ठाप्य ततः आराहवनोयं प्रणेय उदो चो(र) ऽङ्ग रानुदुत्यौ-
दानरूपाभ्यां स्ादेति जहयादथ प्रात थास्ानमम्नोनुप-
समाधाय यथापुर जयात्‌ सामे विद्धा a प्रायधित्तिरिव्यध
चेव्छवंऽग्नय (२) उद्ायेधु; किंवा तलो भयमागच्छेदिति, चिप्र we
पतिः स्वज्यानिच््ोयते, यो fast जहोति विद्यया लेवाहम-
भिजुहोमोति, काति fear का प्रायधित्ति रित्यानद्हेन wag
पिर्डनाग्नयायतनानि परिलिप्य डोम्यसुपसाद्याग्नि निमा

~~~ ~~ --- ` ---=-~----- RRS, TC TT TT NT
~ का

१ अथ प्रातयथास्थानसिव्ये वाथ चेद्‌ गादेपत्य इति ख, ग, घ, |
२ ware slaw, ग, प्रणीखदुदौच दति घ, |
द अथ द्रातय॑यास्थानमित्ये बाथ चेत्‌ सवेःग्रच दूति, ग, घ, |

3 प्रपाठकः | ५३

प्राणापानाभ्यां सखाहा समानव्यानाभ्यां खहा उद्‌ानरूपाभ्यां
asia जाद प्रात धास्थानमस्नीनु पसमाधाय यथापुर
चयात्‌ सामे विद्या सा प्रायित्तिरित्यध चेन्नाग्नि() जन
वितु maga aaa वातो वायात्‌ किंवा ततो भयमा गच्छ -
दिति मोघमस्येष्टं च हतच्च भवति, यो विदां जोति विद्यधा
सवाहमभिजुोमोति, का ते विद्या का प्रायचित्तिरित्यानदुे-
नैव शक्षत्‌पिर्डनाग्यायतनानि परिलिम्य होम्यमुपसादयवात-
आवातु भेषजमिति सूङ्ञेनान्येव जहयादघ प्रातरग्नि fanart
यथास्यानमग्नोनु पसमाधाय यथापुरं जयात्‌ a a frat सा
प्रायधित्तिरिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १२॥

एवभेव तद्‌ भो भगवन यथा भवानाहोपायामित्५वर) भवन्त-
faa चेत्रावच्यो Aer ते व्यपतिष्यतःति,र) इन्त qa az
च्यामि am ते न व्यपतिष्यतोति, योवा एवविदानख्राति
च पिबति च वाक्तेन ढष्यति, वाचि ढप्रादामग्नस्तप्यत्यग्नौ
au ufaat gata, पृथिव्यां carat वानि एथिव्यां ware
araatfa तानि cafe, यो ह वा एवंविदानग्राति च पिबति
च प्राणस्तेन ढष्यति, “णे ठप वायुम्तध्यति, वायौ ठक्षेऽन्तरिच्त
टप्ययन्तरिन्े aa - परन्तरित्ते भतान्यन्वायत्तानि तानि
aaa. = at एवंविदानश्राति च पिबति च चक्तस्तेन
वि, चलो an ्आादिव्यस्तम्यलादित्य cu योस्तप्यति, दिवि

२ अथ प्रात्यधाम्ययानमित्य वाथ चेत्राग्रिसमिति ख, ग, च, |
e उपायामि त्व वमिति ख,ग. |

हे पतिण्यटिनि ख. ग. |

५४ गोपधत्रा ह्य UTS भागे

aarat यानि दिवि भ्रूतान्यन्वायत्तानि तानि ठप्यन्ति, at = at
एव विदानखाति च पिबति च मनस्तेन ठप्यति, मनसि oa
चन्द्रमास्त प्यति, चन्द्रमसि aa ATTA CATT ATT
भ्रूतान्य न्वायत्तानि तानि cufa, ate a एवंविद्ानस्राति च
पिबति च alta तेन टप्यति, सोते aa दिशखान्तदं शाञ्च
लप्यन्ति, दत्त॒ चान्तदंशेषु च cay च यानिं feq चान्तदे-
गेषु च भूतान्य न्वायत्तानि तानि लप्यन्ति, योद वा एव
विदानश्राति च पिबति च तस्यायभमेव द्तिणः पािजह्ः
सव्य wo करटो भुवाऽत्न हविः प्राण ज्योत षि eee सदा
तं सदारितं पायितमग्निदोतर भवति थ एव बैद aaa
विद्ानमगिनिहोच' जहोतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ १४ ॥

प्रियमेधा ह वै भर हाजा यन्नविदो मन्यमानास्ते हस्म न
कञ्चना वेद्विदसुपयन्ति, ते सवंमविदुस्ते सहे वाविदु स्तेऽग्निहोच-
मेव न समवादयन्त, तेषामेकः सक्लद ग्निहोचमलजुदोत्‌ दिरेक-
स्विरेकसतषां यः सकछदग्निहोच मजुदहोत्तमितरावषच्छतां कस्मै a
जुहोपोति एकधा वा, इदं wa प्रजापतिः प्रजापतव ware सायं
जुदहोमोति प्रजापतये प्रातरिति । तेषां यो दिरलुहोत्‌ तमितराव-
para काम्यां वं जुहोषोति, अग्नये प्रजापतय इति सायं, wana
प्रजापतय इति प्रातः । तेषां यस्िरजुहोत्तमितरावण्च्छतां केभ्य-
स्त्व जुहोघषोत्यग्नये प्रजापतयेऽनुमतय इति सायं, स्थाय प्रजापतये
अग्नये fazed इति प्रातः । तेषां यो दिरजुहोतस arate भूयिष्टो-
ऽभवत्यृजया Fatt frat चेतरावत्याक्रामत्तस्य ह प्रजामितरयोः
WATS aT तत्तमुपे यातां तस्माद्‌ festa, यजुषा चवं मनसा च

2 WISH: | ५५

यामेव स॒ ऋदिमार्भाति(\) ताख्प्रोति य एवं वेद, येवं विदा-
नग्निदहोचं जुहोतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ १५॥

स्वाहा वें कुतः सम्भूता, केन प्रकता, किं वाऽस्या गोत, कल्य-
रा, कतिपदा, किम्प. वावसाना, क्रचित्‌ खिता, किमधिष्ठाना,
बरूहि स्वाहाया यदैवं रूपञ्च | स्वाहा वे सत्यसम्भूता, ब्रह्मणा
प्रता, लामगायनसगोता, दे अन्तरे, UH पदं, ATA वणः War:
पद्मः सुवणं इति, स्व च्छन्दसां वेदेषु समासभूतेकोच्छासा वर्णान्ते
चत्वारो वेदाः Wt, षडङ्गान्योषधिवनस्परतयो लोमानि, चक्षुषो
सूशावचन्द्रमसौ, सा ATM खधा सेषा any वषरकारभूता
प्रयुज्यते, तस्या अ्रग्निदेवतं ब्राह्मणो रूपमिति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६॥

Tafa कारवो ह नाम ऋषयो AMSA Wea इममेक-
गमग्निष्टोमं दट॒ एस्तमाहर स्तनायजन्त ते Sy, Wa Tse |
खथथायोति(ः) स एतेनेकगुनाऽग्निष्टोमेन यजेतेति are
शम्‌ ॥ १७॥

maa: सवनीयस्य पभोवि भागं व्याख्यास्यामः । उदत्याव-
दानानि, इन्‌ स fae प्रस्तोतुः, कण्टः सकाकुदः प्रतिहन्त :, श्येनं
पत्त उद्वातुद्‌ चिणं पाण्व ` सांसमधष्वय्याः, सव्यमुपगाढ णां, सव्यो-
$ सः प्रतिप्रस्थातुद्ं्निणा ग्रोणिरघःास्ती ब्रह्मणोवरसकथं (र) ब्राह्य-
aren faa, ऊस: पोतुः, सव्या यो रि्हातुरवरसकधं(*) मे वाव-

ee

१ मरृद्धिमाश्रातोति ख, ग, घ, |

=>

९२ स्यामेति क, |
2 वरमकथिभिति क, |
४ रवरमकथिमितिक,।

= 0 `
५६ ग्‌। पदत्रय wire: भाग

रणस्य; रुर च्छावाकस्य, Chau दोन्टः, सव्या सदस्यस्य, WIT
any ग्यहपतेजाघनो wala सा ब्राह्मणेन प्रतिग्राहयति, व
face रयं an we ल्यानि chat areca, सव्य आत-
यस्य, efaat पादौ रपति त्रतप्रदस्य,(९) सव्यौ पादौ ग्हपलया-
ganar’) सडैवैनवोरोष्स्तं ग्हपतिरेवानु शास्ति मणिजिश्च
स्कन्धाम्तिखथ कोकसा ग्रावस्त॒ तस्ति थैव कीकसा अड सछापान-
ओेन्नेतुरत we चमसाध्वयु णां क्तोमा; शमयितुः, शिरः सुब्रह्मण्य स्य,
यश्च सुत्यामाह्ययति तस्य चमं aa खल षटतिंशत्सम्पव्यन्ते षट्‌
चिंगशदवदाना गौः षट॒चिंशद क्षरा ती, areal वे सवर्गा लोकः
aval वै देवाः Sa लोके यजन्ते, ठहत्या खगं लोके प्रतिति,
प्रतिति डति प्रजया पश्भियं एवं विभजन्ते । श्रथ यदतोऽन्यथा-
शीलिको वा पापक्षतो वा इतादौ वाऽन्यजना वाऽपि मधीरत्रे व-
Rant पशविंमधितो भवत्यखर्गोदेवता यो ह वा इमां खुतक्छषिः
पशोविंभागं विदाञ्चकार, तामु ह गिरिजाय बाथ्व्यायान्यो मनु-
सेभ्यः(र) प्रोवाच, तत wae मनुष्येष्वासोदिति are
THN ९८ ॥

अथातो दीकच्ाः। कस्यखिदेतोदीं्तित इत्या च्तते, Bet
धियं ्तियतोति,४) तं वा एतं ofaa सन्त elfaa इत्या च-
aa, परोत्तेण परोत्तप्रिया safe देवा भवन्ति प्रत्यचदिषः।

-----------~ ~ -~----- ~~ -- ~ ~ =
- ------ > + mas

१ त्रतपदस्यतिख, ग, |

२ व्रतपद्‌ायादति ख, J, |
2 अन्यां मनुष्य मनुष्य मनुष्यभ्य दति घ, |
४ धिप faaanfa घ, |

२ प्रपाठकः | ५७

कस्यम्विहेतोर्दी सितोऽप्रल्त्‌यायिको(९) भवत्वनभिवादुकः wae
योऽभिषाच्ेः ये प्रलयुल्येयाभिवादास्त एनमावि छटाभवन्त्यवाीङद्धिरस-
स्तस्य किमायर्व णमिति, यदात्न्येव जुह्वति न परस्मित्रेवं हायवं-
शानामोदनसमानामात्मन्येव(र) जुह्वति न परस्मिन्रधास्य किमाङ्धि-
रसमिति, यदात्मनय परेषां च नामानि awed ह तस्मित्रा-
सादामनयैव(2) परेषां च नामानि awe, विचच्चणवतों वाच-
ara चनसितवतीं विचक्तयन्ति, ब्राह्मणं च न सथयन्ति(*) प्राजा-
पत्य , सैषा व्रतधु गघवाङ्गिरसस्तां छ्यन्वायत्ताः, कस्यखिदे तो a
तो नाश्यत्नो भवति नास्य नाम गह्न्त्यन्नस्थो नामखो भवतीोल्या-
हस्तस्य येऽत्रमदन्ति तेऽस्य पाप्मानमदन्ल्वधास्य ये नाम ग्टह्न्ति
तेऽस्य ara: पासानमपाघ्ररेऽथापि (*) वेदानां गभभूनो भव
तोत्वा हस्त स्याजा तस्या विन्नातस्याक्रोतसोमस्याभोजनोयं भवतो-
त्वाहुः । स दोत्नाणां प्रातजीयते सोमं क्रोणन्ति तस्यं जातस्य
विन्नातस्य क्रोतसोमस्य भोजनोय भवतोत्याह्‌ः । कस्यख्िदेत)ः
संमवा परिजञिहीषिंता भवन्ति यतरो वोबवत्तमो भवति (<) स परस्य
वन्नं परिमुष्णाति | कस्य खिद तोदं वे न ध्यायेत्‌ संस्विते नाधीयेतेति
संसवस्येव हेतोरिति विद्योतमाने स्तनयत्यधो aufa वायव्य

ee - ~= - — — ह प्रणाशय न धै बरक .

९ अप्रतय,व्यायक Tia a, 3, |

२म]दननवान।माद्मन्येति ख, 4, |

ट afmanieimaya a ख, ग, |

eae yufe tifa @, ग, |

५ तथापीति, |

€ बीय्यं वन्तो भवतीति कं, वोय्य वत्तरो wadifa ख, ग. |
जं

yc गोपना ह्मणपृव्वंभागे

मभिषुणन्ति बे देवाः सोमञ्च भत्तयन्ति तदभिषुणुन्ति ब्रा हणः
yaar चानास्तेषां सवेरसभत्ताः पिलपितामदहा भवन्ति, स
ea न ध्यायेत्‌ संखितेनाधोयेतेति(%) ब्राह्मणम्‌ ॥ १९ ॥

समाहत्त आचाथा निषेदुस्तान्‌ इ यन्नो दोीक्तिष्यमाणनां
त्रा द्मणएरूपं छत्वोपोदेयायेष्यञ्चेदोपसमवस न्त वोऽहं मध्ये eA
दूति, a अनुर्नेव त्वा विद्यः न जानीमः at रीदविन्नाय-
मानेन सह fafa, afae fara भूयो न दीः
्तियध्वे.घ वा उ एकन्दोत्तयिष्यथय सं वे तहिं afeaa मोहि-
ष्यति वो यन्नः(२) सवं ते दी ्विष्यतेत्यथ वा उ एक टीक्तयिष्यध
तेवा अरहोनलिंजो रटहपतयो भविष्यथ, ते aut ध्यायन्त-
आसाञ्चक्रिरे, सहोवाच faa त्ष्णोम ra wala: Tapa:
ण्च्छतेति, यत्रं cifras उपयेम एतस्मिन्‌ daat मिथुनं
चरिष्यथ नोपेष्यथेति धिगिति होचुः, कथं नु elfaat उपेष्यामो-
नोपेष्यामहा इति, ते वे ब्राह्मणनामभिमन्दारो(र) भविष्यथ रेतौ-
= aa एतस्मिन्‌ संवसरे ब्राह्मणस्तद्‌भविष्य(*) स्ते बोधिमता-
भविष्यथेत्यथ वा उपेष्यामो नोपेष्यामहा इति, ते वे दीक्िता
santa भविष्यथ, न ह वे देवयानः पन्या प्रादुभंविष्यति तिरो-
वो देवयानः पन्था भविष्यतोति, ते वयं भगवन्तमेवोपधावाम
TMT सस्ति मवससरस्योटच समश्रवामहा इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २० ॥

—_—

१ नाधोयोतति ख, |

rR सोददिष्यथ मदिष्यति मो यज्ञ दति क, |
द अभिमन्तार दति घ,।

४स्द्धःवयमिति कं, तद्भिभट्ष्यिनतिष,।

२ प्रपाटदक्ः। ५९.

स होवाच, sen हवे वसूनि cifaarcamiafa, न =
वे दीत्तितोऽग्निहोच' yeaa, न पौणुमासेन aaa यजेत, नामा-
वास्ये नास्मिन्वसोत, न fuera यजेत,न तच गच्छे यत्र मनसा
जिगभिषेन्रेय्या यजेत, न वाचा यथाकथाविद्भिभाषेत, न मिधनं
चरेत्‌ नान्यस्य यथाकामसु Aa, A WANA ANA यजेत,
न तत्र गच्छेद्यत्र चक्षषा परापश्येत्‌, छष्णाजिनं वसीत, कुरोर-
न्धारवेम्रटोकुषयादङ्ठग्रतयस्तिघल BRAG, BAR wee
aaa कषेताघ(*) यस्य दीक्ितस्य वाग्वायता स्यान्‌ get at
विष्टो स एतानि जपेत्‌(\) ॥२१॥

अगििहोञ्च मापौणेमासश्च यज्ञः पुरस्तात्‌ प्रत्यञ्चसुभौ काम
प्रो भूत्वा faa सहविशतां, वसतिश्च माऽमावास्यय(र) यज्ञः ध-
खात्‌ प्राञ्पुभावितिसमान, मनय मा पिहटवन्नश् यन्नो efaaa-
उद्‌चमुभाविति समान, ताक्‌ च Afearacal दत्तिणच्मुभा-
विति समान, रेतच माऽत्र चेत ऊडइंच्चसुभाषिति समानं। च-
च्य मा पश्वन्धश्च यन्नोऽमुतोवां्सुभौ कामप्रो zat faa
सहाविशतामिति। खल्‌ ह वे difaal य ्रात्मनि वसूनि धत्ते
न चैवास्य काचनात्तिंभेवति, न च यन्नविस्कन्धसुपयात्यपहन्ति
यन त्य मयाल्ये ति पुनराजातिं, कामचारोऽस्य सवेषु लोकेषु
भाति व एव वैद, वयेवविदान्‌ दौक्तासुपेतोति ब्राह्मणम्‌ ॥२२॥

९ कखतायद्तिकं,।
९ जयेदिति श्छ, घ, |
९ वसतिख सामावास्यद्तिम,।

bo TIAA STG व्वभाग

अथ यस्य eifaaauadt जावा स्यात्‌ प्रतिस््रावा प्रति
art सारूपवत्साया (९) गोः पथसि खालोपाक खपयिलाऽभिः
घेद्‌ स्योदत्याभिदिङ कत्य waaay सवनःसम्मातवन्त(९) Fe
al तं परैव प्रागीयाद्धेतो वा अत्र हषा द्िङ्कार एवं aT
दोलिताय दोक्तितो जाया ga लभेतत्य तेनेव WHAT यज तेति
ब्राह्म णम्‌ ॥ २२ ॥

इत्यथर्ववेदे गोपघत्राह्मण्पव्वभागे ट तीयः प्रपाठकः
समाप्तः |

अथ चतुथः प्रपाठकः |

भरं अवं वै यज्ञो योऽयं पवते, तमेत इपसन्ति ये संवत्सराय
atu । तेषां गहपतिः प्रथमो दोचते, यं वे लीको weafa-
रस्मिन्‌ वा इद्‌ सवं लोके प्रतिष्ठितं, रहपता उ एव सव सतिः
प्रतिद्िताः, प्रतिष्ठाया एवैनं तत्‌ प्रतिष्ठित्ये staat ॥ १ ॥

अथ ब्रह्माणं रो क्तयति, चन्द्रमा वे ब्रह्माऽधिदेवं, मनोऽध्यात,
मनसैव तदोषघोः सन्दधाति, तव्या अओ्रोषधीवंद्‌ स एव ब्रह्मी-
पघोस्तदनेन लोकेन सन्दधाति, तस्माटेतावन्तरेणन्योन दीः
न्ते, स यदेतावन्तरेणन्यो दोक्तेतेमं तं लोकमोपधिभिव्यापादये
द्‌ च्छोपुका ह स्यस्तस्मादेतावन्तरेणन्यो न WAT 2

~~~ ~
~~~ ~= -

प्रति स्नावा रूपव्रल्मःय) दति ख,।
2 सम्पाटर्‌वन्तमिति ख |

8 प्रपाठकः | £2

रघो द्रातार दीत्षयत्वादित्यो वा उद्राताऽधिदे वं, तन्तुरध्वात्म,
© © ट econ ट [ #
पच्जन्यः आदित्यः, पजन्यादधिघ्वटिजावते, afeta aero:
सन्दधाति, तस्मादेतावन्तरेणान्यो न दीक्तेत, स यदेतावन्तरेणान्यो-
aad तं लोकं वेण व्यापादयेदवघेका ह स्यम्तस्म्ादेतावन्त-
Tura a saa 2
® Ae 9 1
अरघ होतारं दोत्तयत्यग्निवहोताऽधिदेव, वागध्याममच्र' टिः,
वाचं चैव तद्ग्निं waa सन्दधाति, तस्मरारेतावन्तरेणान्यो न
दोच्तेत, स यदेतावन्तरेणन्यो etada तं लोकमत्र न(\) व्यापा-
दयेदशनायुका ह स्यस्तस्म रेतावन्तरेणान्यो न AA ॥ ४ ॥
Qe ~ © © A 9
aaa प्रतिप्रखाता etaafa, agar waa fred,
प्राणोऽध्वात्ममन्नर' हष्टिवायं wa ततप्राखं yaa सन्दधाति,(र)
तस्माटेतावन्तरेणन्यो न दोक्तेत, स यदेतावन्तरे णन्यो दीन्ेतेमं
तं लोक प्राणेन व्यापाद्येत्‌, प्रमायुका ₹ह स्युस्त स्मादेतावन्तरेणा-
ala टोत्तेत॥५॥
रथ ब्रह्मणे ब्राह्मणाच्छसिन दोत्यति। अधोदाते प्रस्तोतार
दोन्नयति। अघ होक मेवावरुणं दोत्तथति। aaa प्रतिप्रस्था-
nN a = 9 DA ° ~
तार नेष्टा etaafa 1 a दहेनमन्ितरेषां वं नवानां fafacaact
HUA, नव वे प्राणाः, प्रारेवंन्नम्तायते | अघ ब्रह्मणे पोतारं दीत्त-
यति। श्रयोद्वाते प्रतिहत्तीर टोत्यति | अय होवेऽच्छावाक दीत्त-
वति। अव्राध्ववै नेष्टारमुन्रेता eteafa | सरैनमन्वघ ब्रह्मण
आग्नोध्र टोत्तवति | अथोद्राते gawd दीन्यति । अघ होते

४ आ आ क

९ न्कमन्यनति क. घ. |
२ चान्येन सन्दधःतीतिक, घ, |

६२ गोपयत्राह्मणपव्वभागे

wad दौक्तयति | अथ तमन्यज्ञातको वा ब्रह्मचारो वा ete
यति, न पूतः पावयेदिव्याइः। सेषानुपूव' दोक्ता, तद्य णवं
दीत्तन्ते दीत्तिष्यमाणा, एव ते स्चिणां प्रायित्तं न विन्दन्ते,
सचिणां प्राय्ित्तमनु तस्यास्य योगक्तेमः कल्यते, यस्ित्रबं
gram इति व्राह्मणम्‌ ॥ & ॥
aera वै eat रीत्तणोयान्निरमिमत, अ्रदितेः प्रायस्धेयां, सो-
मात्‌ क्रथं, विव्णोरातिधगम्‌ आदित्यात्‌ प्रवग्य', aura उपस-
दोऽग्नीषोमाभ्यामौपवसश्यमहः, प्रातय्योवद्गी देवेभ्यः प्रातरनु-
वाकं वसुभ्यः, प्रातःसवनं, रुद्रेभ्यो माध्यन्दिनि सवनम्‌, आदि-
eI तोयसवने, queasy अदितेरुद्यनोयां, fare
णभ्यामन्‌जन्धां, ALS ष्टु देवोभ्यो fefaarear,(*) देवता हवीषि,
कामादशातिराच, स्गंलोकादुद्‌वसानोयां, तह! एतदगिनिष्टोम य
जन्मस व एवभेतद्गिनिष्टोमस्य wa वेदाग्निष्टोमेनस ATA स
लोको Wat देवान्‌ अध्येतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ 9 ॥
अथ यदीत्तणोयया यजन्ते यद्वाभेव तदवो देवतां यजन्ते,
सदा Sat देवता भवति, Baral टेव्याः सायुज्य सलोकतां यन्ति
य एतदुपयन्ति रघ यत्‌ प्राथणोयया यजन्ते दितिमेव तद्देवो देवतां
यजन्तेऽदि तिवो देवता waafeat देव्याः सायुज्य सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति अथ यत्‌ क्रथसुपयन्ति सोममेव तदेवं देवतां
यजन्ते सोमो Sat रेवता भवति सोमस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां
विभ्यो देवेभ्यः, aa दिग्भ्यो दणराच्रिक yer
पडदमेभ्यो लोकेभ्यः, छन्दामभ्यहं संवत्‌सरात्‌ द्‌ एममहः प्रजा

श ट्‌विकाभ्य दूति क, |

४ प्रपाठकः | &रे

यन्ति य एतदुपयन्ति अघ यदातिवावा वजन्त विष्ण मेव तदेवं दे
वलां यजन्ते , विष्ण दे बो देवता भवति विष्णो द्‌ वस्य सायुज्य सलो-
कतां बन्ति एतदुपयन्ति | अरय यत्प ५ग्बमुपयन्त्यादित्यभेव तदेवं
देवतां यजन्ते, (दिव्यो देवो देवता भवत्यादित्यस्य देवस्य सायुज्य
सलोकतां यन्ति यव एद्‌ दुपयत्ति। अथय यद्पपतदमुपयन्ति खधा-
मेव aeal देवतां यजन्ते, aut Gat देवता भवति खधाया टेव्याः
सायुज्य सलोकतां यन्ति a एतदुपयन्ति। अध यदौपवसथा-
महरुपयन्तयम्नोषोमाबेव Atal Faq यजतोऽग्नोषोमौ Sat देवते
भवतोऽग्नीषोमयो द वयोः सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
wa यत्‌ प्रातरनुवाकमु पयन्ति प्रातर्याब्‌ण(*) एव तदेवां देवतां
यजन्ते प्रातयावाणो, देवा दैवता भवन्ति प्रातथाव्‌णशा देवानां
सायुज्य सलोकतां af a एतदुपयन्ति अथ यत्‌ प्रातः सवन-
सुपयन्ति वसूनेव तदेवां देवतां यजन्ते, वसवो टेवा() देवता
भवन्ति वसूनां देवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
अययव्माध्वन्दिनं सवनमुपयन्ति रुद्रानेव तदेवां Saat यजन्ते, सद्रा-
Zar टेवता भवन्ति रुद्राणां टेवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति
व॒ रएतदुवन्ति। अथ यत्त॒तोयसवनमुपयन्त्यादित्यानेव तदेवां
देवतां यजन्ते, अदिव्या देवा देवता भवन्त्यादित्यानां देवानां
सायुज्य सतोकतां यन्ति व एतदुपयन्ति। अथ यद्‌बश्यमुपयन्ति
वर्णमेव तदेवं देवतां यजन्ते, वरुण Sal Saat भवति वर्णस्य
देवस्य सायुज्य सलोकतां यन्तिय एत्द्पग्न्ति। अघ ts
र प्रतथाबाकेदवोदतक्,र,। =
९ब.ब,दव]दतिक, रू, |

€ on
६४ TATA MUG aa BT

द्यनोयया यजन्ते दितिभमेव agat देवतां यजन्ते, fefaeat
देवता भवत्यदित्या देव्याः सायुज्य सलोकतां यन्ति a ua
दुपयन्ति। अश्र यदनूजन्या यजन्त मित्रावरुष्णवेव ae बौ
देवते यजतो मिचावशरूणौ देवौ देवते भवतो भिव्रावरुण्यो-
दंवयोः सायुज्य सलोकतां यन्ति a रतदुपयन्ति। अथं
यत्‌ लाट ण पशना यजन्तं लष्टारमेव तदेव देवतां यजन्त , ALT
देवो देवता भवति तष्ट द वस्य सायुज्य सलोकतां धन्ति य
एतदुपयन्ति । अथ यरे विकाहविभिंखरन्ति या एता उपसत्‌-
सुभवन्त्यग्निः सोमो विष्ण रिति देव्यो देविका देवता भवन्ति
देवोनां देविकानां देवतानां सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुष-
यन्ति। sa वदगातिरात्रमुपयन्ति काममेव तदेवं Saat यजन्ते,
ala eat देवता भवति कामस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति | अथय यदुद्वसानोयया यजन्ते खगंभेव तं
Ma Sat देवतां यजन्ते खर्गोलोको gat दवता भवति ख-
गस्य लोकस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां यन्तिय एतदुपयन्ति |
तदा एतद्ग्निष्टोमस्य waa व एवभेतद्‌मगिनिष्टोमस्य wa वेदा
संब तद्गनिषटोमं wa लोके प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति प्रजया पश्-
भियं ud वेदा अग्निष्टोमेन wore सलोको भूत्वा देवान्‌
अप्येतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ ८ ॥

अरहोराचाभ्यां वे देवाः प्रायणोयमतिरातरं निरमिमत अद॑म-
रेभ्यथतुवि'शमहः, ब्रह्मणोऽभिश्चवं, चतरात्यष्टामम्नेरभिजितम्‌
अद्वयः सखरसामानः, सूयाहिषुवन्तसुक्ता आत्ताः खरमामान
इन्द्रादि ्बजितसुक्ौ venfasat मित्रावरुणाभ्यां, गवायुषी

४ प्रपाठकः | ६५

पतैमंहाव्रतं सखगाल्लोक।दुदयनोयमतिरातं तदा एतत्‌ संवत्‌-
सस्य AA, सय एवमेतत्‌ सवत्‌सरस्य BA वेद्‌ संवत्सरेण स
आत्मा सलोको War टेवमप्येतीति ब्राह्मणम्‌ ॥ < ॥

aq वत्पुायणौयमतिराव्रमुपयन्दहोराावेव तदेवौ देवत
यजतोऽदहोरातौ देवौ देवते HAASE AIA ead: Aa सत्तो
कतां यन्तिव एतदुपयन्ति | अथ यच्चतुविंगमहरुपयन्त्यदैमासानेवं
तदेवां देवतां यजन्तेऽचचमासा SA देवता भवन्दमासाना SATAT
सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति | अध यद्भिश्चवमुपयन्ति
ब्रह्म [णमे तदेवं टेवतां यजन्ते ब्रह्मा Sal दैवता भवति ब्रह्मणो
देवस्य सायज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति | अघ यत्‌ weTAu-
यन्ति aaaa तदेवं Saat यजन्ते wa देवो Saat भवति WAS
देवस्य सायुज्यं सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति । श्रध aefafac-
सुपवन्त्यग्निभेव तदेवं देवतां यजन्ते ऽग्निदेवो Saat भवलत्यमने-
fae सायुज्यं सलोकतां वन्ति य एतदुपयन्ति। अध TACIT
उपदन्त्यप एव तदेवोद्‌ वता यजन्ते ्रापो देव्यो SAAT भवन्त्यपान्द
वोनां सायुज्यं सलोकतां यन्तिव एत दुपवन्ति | अरव यदहिपवन्त-
मुपवन्ति quae तदेवं देवतां यजन्तं ait देवो देवता भवति
सव्यस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां यन्ति य॒ एतदुपयन्ति । उक्ता
श्राउत्ताः खरसामानः। श्रथ यदिश्वजितमुपवन्तोन्दरमेव तदेवं Saat
वजन्त Vel ea देवता भवतोन्द्रस्य देवस्य सायुज्य सलोकतां
यन्ति a एतदुपवन्ति। उक्तौ cemfagaraa वद्‌ गवायुषौ उपयन्ति
faaraquraa तदहेवौ देवते यजतो भिचावरूणो Sar देवति भवतो
asta an: age स तकता यन्ति य एतदुपयन्ति। अघ

भ

© _ _
रप {गि
६६ गोपघत्राह्यण्व्वे भागे

वद्‌श राचसुपवन्ति वि धानेव aeareaat यजन्ते विदे वा देवता
भवन्ति विष्वेषां देवानां सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
aq यदहाशराचिक wer षडहमुपयन्ति दिग ua तदेवीदवता
यजन्ते दिभो देव्यो देवता भवन्ति दिशन्देवोमां सायुज्य सलो-
कतां यन्ति य एतदुपयन्ति | श्रथ यच्छन्दोमत्‌रदसुपयन्तोमानेव
तत्लोकां देवान्‌ देवतां यजन्त इमे लोका Sar देवता भवन्ति
एषां लोकानां carat सायुज्य सलोकतां यन्ति य एतदुपयन्ति |
अथय यद्शममडरुपयन्ति संबत्‌सरभेव तदेवं देवतां यजन्ते
संवत्सरो देवो देवता भवति संवस्षरस्य देवस्य सायुज्यं सलोकतां
यन्ति य एतदु पयन्ति। aa यम्महात्रतमुपयन्ति प्रजापतिमेव
तदेवं देवतां यजन्ते प्रजापतिदवो देवता भवति प्रजापतेदंवस्य
सायुज्य सलोकतां यन्ति य uaguafal अथ यदुद्यनोय-
मतिरासुपयन्ति खर्गनेव तज्ञोकां देवं देवतां यजन्ते खरग लोको
eat देवता भवति खस्य Was टेवस्य सायुज्य' सलोकतां
यन्ति य एतदुपयन्ति तद्‌ वा एतत्संवत्सरस्य TH स य एवभेतत्संव-
त्रस्य TH वेदापदेतद्संवल्लर ai सोके प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति
प्रजया पश्भियं एवं वैद संवव्रेण स आता सलोको भूत्वा रेवा
अप्येतौति (४) arma १०॥ .

सवा एष संवस्सरोऽधिरैवं चाध्यात्मम अ प्रतिषितः सय
एवमेतत्‌ संवत्सरमधिटेवं yng च प्रतिष्ठितं वेद्‌ प्रतिष्ठति
प्रतितिष्ठति प्रजया पषण्भिय॑ एवं Se सवा एष संवत्सरः॥ ११॥

सवा एष संवत्सरो हदहतोमभिसम्पनत्रो दावन्नरावद्धां west

(१) देवम्‌ अथेति रू |

४ प्रपाठकः | ६७
a

el पृष्टयाभिस्रवौ गवायुषो दशरात्रस्तथा खल uzfana aw
द्यन्ते षट चि श्दवदाना गौः षर विंणद्‌ चरा दतो aredt वे
स्वर्गो लोको seat वै देवाः खगं लोके यन्ते ठहत्याः स्वगं
लोके प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति प्रजवा पशुमिव एव dea वा एष
स वत्सरः ॥ १२॥

सवा एष संवत्रस्विमहाव्रतश्चतुवि रेन महाव्रतं विषुवति
महाव्रतं महाव्रत एव महाव्रतं तं ह Wada fasta: ya
चिमहाव्रतमुपयन्ति ते तेजखिन आसन्‌ सत्यवादिनः संशितव्रता
य एनम तथ .पेयुवं धाऽऽमपात्रसुदक आसक्तं favor eq यज-
माना निशज्ये रन्रपय्यपयन्ति तथा हास्य सत्येन तपसा aaa
चाभिजितमवरुद भवति य एव de a ar एष संवत्सरः ॥ १२॥

अथ यच्चतुविं गमहरुपेत्यानुपेत्य विषुवन्तं महाव्रतसुपेयात्‌
कथमनाकू्ये भवतोति यमेवासुं पुरस्तादिप्रुवतोऽतिराचमुपयन्ति
तेनेति ब्रूधादभिश्चवात्‌ cen fafaa:, एष्टयाद्भिजित्‌, अभि-
faa. खरसामानः, खरसामभ्या fayara, विषुवतः खरसामानः,
खरसामभ्या विश्बजित्‌, विश्वजितः venfigal, cenfuganat
गवायुषो, गवायुभ्य TNA’, द्णरात्राय महाव्रतं, महाव्रतादुद-
वनोयायातिरा्रायोदयनोयोऽतिरातःख गय लोकावान्राद्याय प्रति-
fea gq ua Fz सवा एष सवसरः॥ १४॥

रथ यच्वतुरविंणमरहरपेत्यानुपेत्व विषुवन्त महात्रतसुपेवात्‌
कथमनाङलये भवतोति वभमेव।सुं पुरस्तादिएुवतोऽतिरात्रमुपयन्ति
तेनेतिन्रूवादभिश्नवात्‌ tet निशितः, एटा द्भिजित्‌) अ्रभिजितः
सखरसामानः, खरसामभ्यो विचुवान्‌, विद्ुवत; खरसामानः, AT

gc गोपथव्राद्यणपू व्वभागे

सामभ्यो विश्वजित्‌, विश्जितः venfagit, tenfaganai
गवायुषो, गवायुभ्यां द्‌णराचोऽध हट वेभ्यो महाव्रतं न तसे कथ-
ae: स्तोमेविंषुवन्तसुपागातां त्ते मामिति ति देवा इह सामिवासु-
रप तं यज्ञक्रतुं जानोमो य जद स्तोमो येनेतदहरवाघ्रयामेति तत
एतं दादगराचमूडंस्तःमं ददृस्तमाहरंस्तेनायजन्त तत एभ्यो-
ऽतिस्तिष्ठति ह स्मे महाव्रतं महाव्रतं प्रतिष्ठति प्रतितिष्ठति
प्रजया पभय ws Fz a aT एष संवत्सरः ॥ १५॥

अथ यच्चतुविं शमदरूपेत्यानुपेत्य विषुवन्त' महात्रतसुपे यात्‌
कथमनाकृूव्ये भवतोति यभेवासु' पुरस्तादिषुवतोऽतिराचसुपयन्ति
तेनेति ब्रूयात्‌ तदाहुः कति संवसरस्य पराञ्चहानि भवन्ति,
कव्यव॑च्ि, तद्यानि aaa सञ्दुपयन्ति तानि पराञ्चि, अथ यानि
एनः पुनरूपयन्ति तान्यवांच्चि, इयेवेनां न्युपासोरन्‌ षड्यो्या-
हत्तिमच।वत्तेन्ते य एवं वेद्‌ सवः एष संवत्रः॥१६॥

अथ वचवुवि शमह रूपे य(नुपरेय वि ुवन्त' महाव्रतसुपेात्‌
manage भरतोति यमेवा पुरस्तादिषुवतोऽतिसयाचमुपयन्ति
तेमेति ब्रूधादभिश्चवं guard fagaa: पूवंसुपयन्ति एगुपरि-
ziq पिता वा अभिषवः ya: ware सत्यु वयसि yar:
पितस्पुप्रजोबन्ति एठा पयादिपदुवतः पूवपुषघन्ति afugaqa-
रि एत्पिता वा अभिश्ववः पुवः germane वयसि पुच्छान्‌
पितोपजोवति य एव az

तदप्य तह चोक्तम्‌ | गतमिद्र शरदो अन्ति देवा यत्रानश्च-
क्रा ALA तनूनां। पुसो aa पितरो भवत्ति मानो मध्वा
रोरिषतायुग॑तौरिति।

४ प्रपाठकः | ६<

उप दवा एनं पृ वयसि ga: पितरसुपजो वन्त्य पो त्तमे
aafa gam पितोपजोवन्ति य एव वेद्‌ सवा एष aa
त्रः ॥ १७ ॥
अध हेष महासुपणंस्तस्य यान्‌ पुर स्तादिषवतः षर्मासानुप-

यन्ति स दक्तिणः पत्ताऽय यानाह्रत्तानुपरि्टात्‌ षड्पयन्ति स
उत्तरः Ta: आत्मा वे संवसरस्य विपुवानङ्गानि Tal aa वा AAT
तत्पत्तो वचर वै wal aera a वा आत्म पत्तावतिरियेते नो
पत्तावात्ानमतिरिच्न्त इल्येवसु हेव तदपरेषां fafeansi परे-
पामित्यपरेषां चैव परेषां चेति बरूयात वा एष संवत्सरः ॥ १८॥

तदाहयंद्‌ हादशमासाः संबसरोऽघ हे तद्हरवाप्रुयामेति यदेषुव-
तमपरेषां खिदितमङह्वां परेषामित्यपरेष चैव परेषां चेति त्रूया-
erat वै dance विषुवानङ्गनि मासौ aa at आरामा ae
ङ्गानि वत्राङगानि cera a वा arise talatcaid नोऽङ्गा-
न्यासम(नमतिरिचन्त इल्येवमु va तद्परेषां खिदितमङ्कां परेषा-
भिल्यपरेषां चेव परेषां चेति ब्रूधातस वा एष Mallee

तदाः कवमुभवत। ज्यातिपोऽभिष्षवा अन्वतरो(*ज्यो तिखष्टा
इव्युभवतो ज्यातिषो ar इमे dar अभ्निनेता अआदित्येना-
सुत इत्येष ह वा एतेषं ज्य.तिय एनं प्रमदोव तपति ई वचक्रि ह
वाते षष्ट प्रतिहिते arma eval परिप्रवेते तद्य एवं faz-
ai दो त्ति तानं पापक कोत्त {टत एवास्य तद्ेवचन्री शिरन्छन्दतो
दगराचमुडि wertiamal wa दगरावसुिं एश्पाभिप्नवो
चक्र तन्च कुवा तेति इ स्माद Tawa स्त्राणि च varia च

(\) अन्तरत दूति के, |

wt TIAA AUS ATT

AUT: स्चारयेत्तस्मादिमे पुरुषे प्राणा नाना सन्त एकीद्या-
च्छरोरमधिवक्षति यत्र सच्ारयेत्‌ प्रमायुको ह यजमानः स्यादेष ह
वै प्रमायुको योऽन्धो वा वधिरोवान चाग्निष्टोमा मासि सम्पद्यन्ते
न वै प्राणा प्राखेन्नस्तायत एकविंतिरुक्घगा एकी कधा;
qiead वा vat da Meda तया eet wa लोक
मध्यारोहन्ति॥२०॥
अयातोऽ्ामध्यारोहः। प्रायणोयेनातिरार णोद्यनोयमतिराच-
मध्यारोन्ति, चतुविं Ha महाव्रतमभिञ्चवेन परमभिश्चवं, ्टेयन
पर प्रष्टयमभिजिताऽभिजित, खरसामभिः परान्‌ खरसामानः ऽध
रै तददरवाप्रृथामेति वदहैषुवतमपरेषां खिदितमह्ं पंरेषामित्य-
परेषां च परेषां Via gare वा एष WaT: ॥ २१ ॥
saraisst ware) प्रायणोयोऽतिराचशतुविं शायाङ्क
निव हति,(?) wafa णमदहरभिप्नवाय, afaga: Gera, एष्टयोऽभि-
fad, अभिजित खरसामभ्यः, खरस्रामानो विषुवते, विषुवान्‌
खरसामभ्यः, सखरस।(माना विश्वजिते, विश्वजित्‌ vemtaganat,
यृष्टाभिद्ववौ गवायुभ्य, गवायुषो दशराचाय, दष्राचौो Awe
व्रताय, महहाव्रतमुद्यनोयायातिराचाय, उदयनोयोऽतिसाच्रः Gata
लोकायान्रादययाय प्रतिष्ठित्यै य wt Az A Al एष संवत्सरः ॥ २२॥
आदित्याय हवाञआद्धिरसय aa Masada वयं एवे खरे
ma agua इति त त्रादिल्या लघुभिः सामभिखतुभि स्तो मे हभ्यां
णृश्याभ्यां खगं MHA ATARI तस्मादभि्रवोऽन्रञ्च एवाः
feiai गुरुभिः सामनि सवे Wim: सवखषयः aq लोकमभ्य-

ann

(१) अद न वदतीति क, घ, |

8 प्रपाठकः | १

स्यन्त, AVATAR THA WARM एतं TI सन्त VET
Taraad, परो ण परोक्तप्रिया इव fe देवाभवन्ति प्रत्यत्तदिषः।
अभिश्नवात्‌ gen निभिंतः, एष्टयादभिजित्‌,अभिजितः खरसामानः,
स्वरसामभ्य। विषुवान्‌, विषुवतः सखररसामानः, TATA विष्व-
जिदिश्वजितः ए श्यानिष्ववी, venfaganai गवायुषघी, गवायुभ्यां
दगराचस्तानदहि वा एतानि यज्ञारण्यानि यन्नलत्तन्ताणि तेषां गतं
शतं रयानां MAC तद्यथाऽरण्यान्यारूटा अशनापिपासे ते पाप्मानं
दहतो परिष्वेते एवं हवेते प्रप्नवन्ते ये विदांस उपयन्््य ये
विहांसतुपवन्ति तद्यया प्रवाहात्‌ प्रवाह खलात्‌ खलं समासमं
सुखासुखमभवादभयनुयसल्‌ क्रामन्तोलेवं wad संवत्सरस्यो्टचं
समग्रवामहा इति ब्राह्मणम्‌ ॥२२॥

प्रेदिहं वे कोगाग्वेवः कोसुरविन्द्रुदालक आरुणे AWA
मुवाच तमाचाथः पप्रच्छ कुमारः कतिते पिता संवत्सर स्याहान्य-
मन्धेति कति aata द्रति होवाच em वा इति होवाच
दयात विराडवेराजो यज्ञः कति देवेति नवेति Ware
नव वां दति Sart नव वै प्राणाः wat: यज्नस्तावतं
कलि वेथेचषेति Bara a इति हेवाचाष्टात्नरा गायतो
गायतो वन्नः कति aafa समेति होवाच an at इति Stara
an छन्दसि छन्दःभियन्नस्तायते कति aafa षडिति होवाच
षड्वा इति Wars we वा ऋतव ऋतुनामापिय कति Rafa
Cala होवाच oy AT इति Para पञ्चपदा पडक्तिः weal यन्नः
कति स्वेति च्त्वारौति Fara चत्वारि वा इति Fara
चत्वारो o Aer वेद“्नस्तायते कति aafa Dafa होवाच

© कय
OR गोपच्र्राद्यणपूव्वभागं

च्रोरि वा इति होवाच िषवण्णो वै यन्नः सवनेन्नस्तायते कति
Ss tafe Mara द वा इति Para fears पुरुषो दिप्र
fre: परुषः पुरुषो वै aw: कति लेवेयेकमिति होवाचेकम्‌
ar दूति होवा चादर हरि खेकभेव wa संवत्सरम्‌ (*)॥ २४॥

दति गोपथत्राद्यणपूव्वभागे चतुः प्रपाठकः समाप्तः |

अथ पञ्मः WASH: |

ओ अभिनवः षडहः षडहानि भवन्ति ज्योति्गौरायुगौरायु-
ज्यौतिरभिञ्चवः पञ्चाः पच्च Baretfa भवन्ति aera प्रघम-
महस्त दुत्तममदरभिश्चवधतुरहश्चलारो fe स्तोमा भवन्ति हत्‌
पञ्चदशः wen aay एवाभिद्वस्तरादस्तादादठत्तिर्ज्योतिगोौरायु-
गतैरावुर्ज्योतिरमिष्वो इहो हं दयेव सामन भवतो हहद्रथन्तर
एवाभिश्नव एकाद UNA Va स्तायते चतुणंसुक्थानां
दादश सि चाणखतिरिचयन्ते स सप्तमोऽग्निषटोमस्तथा खलु
सताभ्निष्टोमा मासि सम्पद्यन्ते डति ब्राह्मणम्‌ ॥१।

अथातो गाधप्रतिष्ठा ARE बा एते प्रतरन्ति ये संवत्सराय
Jaa तेषां dada प्रायणौयोऽतिराचस्तौथन हि प्रतरन्ति
तद्या समुद्रं daa प्रतरेयुस्तादक्‌ तह्वाधग्रतिष्ठा चतुविं Was
यथीपकच्षदघ्रं वा AWE वा यतो वियम्य प्रग्रायेयुस्ताहक्‌ तत्‌-
प्रे योऽभिप्रवः प्रश्रे यः एम गाधप्रति्ाभिजियघोपकचदघ्र वा

९ अदर रत्येकपरिव स्वे संवत्‌सरमिति खःग।

५ प्रपाटकः। 93

Swe वा यतो विम्य प्रश्रायेयुम्तादृक्‌ adifaey एव प्रथमः
स्वरसामा जानुदघ्रो दितोयः कुल्युदघ्रस्ततोयो दोपप्रतिष्टा विषु
वान्यथोपकत्तदघ्र या Awe वा यतो विखम्य wedges
तत्ङ्कल्यु घ्र एव प्रयमोऽवौक्‌ सखरसामा जानुद्प्नो दितौोयो atfa-
दघ्रस्त ara गाधप्रतिष्ठा विश्वजिद्यघोपकक्तदघ्र वा कर्ठद्घ्न वा
थतो विस्य प्रग्रायेवुस्ताटक्‌ ततप्रभ्रे यः wer: wy योऽभिश्चवः
Waal गवायुषौ प्रश्रे यो दशरात्रो गाधप्रतिष्ठा सहातव्रतं यथोप-
HATH AT करणदघ्रंवा यतो विम्य प्रग्रायेयुस्ताटक्‌ तत्तेषां
तौथंमे बोदनौयोऽतिरातरस्तोधन weafa तद्यथा wax तौय-
ने'देयुस्ताटकदश् ह स्माह ेतकेतुरारुणेयः संवत्सरस्यान्वहं
erat दति तस्य ह पिता सुखसुदौच्योवाच aaa सुत त्वमायु-
सान्‌ संवत्सरस्य गाधप्रतिषठे शति वेरेवेतच स्मेतदिदानादेति
ब्राह्म णम्‌॥ २॥

पुरुषो वाव संवत्सरस्तस्य पादाषेव प्रायणोयोऽतिराच्रः
पादाभ्य fe प्रयन्ति (\) तयोयच्छक्तं तदद्को रूपं यत्‌ क्ष्णं
तद्रात्रेः नखानि waaay रूपं लोमान्योपधिवनस्यतौनामुरू
चतुकिंशमहरुरोऽभिश्रवं एष्ट cer: गिर एव faaq faaa हाव
faa भवति लगखिमज्जामस्तिष्क' Par. weenaqen रेयवे-
तस्यां कराणि भवन्ति वोच पञ्चदशं तस्रादियमाभिरणोभिः
सतोभिर्सं भारं (रोहरति तम्माहौवाः पञ्चदश उरुः aA
दणौष्टावन्ये यच वौष्टावन्य उरः सदशं तस्माद्र: सप्दग-

— oe ——

(१) पादाभ्यां प्रयन्तिद्तिख,ग,।
(२) aw भरमितिक,ग,।

७४ गोपत्राद्मणपूव्वंभागे

उद्रमेकविंगो विंशतिद्यंवेतस्यान्तर उदर उत्तापानि भवन्लु-
द्रभेकर्विंशं तस्मादुदरमेकविंशः पाश्वं चिणवस््योदशान्याः
परैवोऽन्या; पाश्वं तिण्वस्तस्मात्‌ पाश्वं वरिणवोऽनूकं तयस्वि शो
दाविंणतिर्खवेतस्यां एष्टौ कुण्डी उलानि भवन्त्नूकं चरयस्ति शः
तस्मरादनूकं त्रयस्ि णस्तस्यायमेव दचिणो बादहुरभिजिन्तस्य-
मे efat चयः प्राणः सखरसामान आत्मा विषुवांस्तस्येमे
सव्ये तयः प्राणा अवाक्‌ खरसामानस्तस्यायं सव्यो बाइविष्ठ-
जिदुक्तौ एष्टाभिश्चवौ याववा्चौ प्राणो तो गवायुषौ अङ्गानि
दशरात्रो मुख महाव्रतं तस्य हस्तावेंवोदयनौयोऽतिरात्री
wana द्युयन्ति य एवं वेद सवा एष संवत्सरः ॥ २॥

पुरुषो वाव संवत्सरः, तस्य प्राण एव प्रायणोयोऽतिः-
रात्रः प्राणेन fe प्रयन्ति वागारम्भणोयमहयेवयदारभते aa
रन्ते वाचैव तदारभते (९) तस्यायमेव दच्तिणः पारणिरभिश्नव-
wae प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं wanfae acta
सवनं waar आयतने तस्मादियमस्ये sfast तस्येदं
प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं waafae ठतौोयसवनं fae
आयतने तस्मदियमस्ये बरिष्टा तस्येदं प्रातःसवनमिदं
माध्यन्दिनं सवनमिदं ल्तौयसवनं जगत्या आयतने तस्मादियमन-
योवरिष्टा तस्येदं प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं सवनभिदं ढती-
यसवनं wea आयतने परुरिव वे पडज्ञिस्तस्मादियमासां
प्रतिष्ठा तस्येदं प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनि सवनमिदं ठतौय-
सवनं विराज आयतनेऽत्र' वै योः विराडन्राद्यस्य चियोऽवरुध्ये

(१) वाचैतद्‌ारभते इति क, |

५ प्रपाठकः | ७५

तख्मादियमासां वरिष्ठा तस्येदं प्रातःसवनमिदं माध्यन्दिनं
सवनमिदं ठतीयसवनमतिच्छन्दसां आयतनेऽतिच्छन्दो वे छन्द-
सामायतनं तस्मादिदं प्रतिष्ठं फलक तस्येदं प्रातःसवनमिदं
माध्यन्दिनं सवनभिद्‌ं ठटतौवसवनं Ga: सेतोऽभिश्नवः Sa आता
Tet: ्रवतौवाभिश्चवस्तिष्ठतौव एष्ट: प्रवत इव हावमङ्गेस्ति्ठती-
वात्मना तस्यायमेव दक्षिणः कणाऽभिजित्‌ तस्य यद्‌ दक्तिण-
aa: शक्र स प्रधमस्ररसामा यत्‌ aw स दितौयो यन्मण्डलं
स ठतौयो नासिके विवान्‌ मशर्डलमेव प्रथमोऽवाक्‌ WATT
यत्‌ कष्ण स दितौयो यत्‌ ga स टतौयस्तस्यायं सव्यः कणा
विष्वजिदुक्षो verfixal याववाञच्चौ प्राणौ at गवायुषौ
अङ्गानि दगराो सुखं महाव्रतं तस्योदान एवोद्यनौयोऽति-
रात्र उदानेन ere afar gud वेदस वा एष संवत्सरः ॥५।
पुरुषो वाव संवत्सरः पुरुष waa सवत्सरमित्येक इत्यत्र
aad, दे wera संवत्सरस्य ्टाविमौ पुरुषे प्राणा इत्यत्र
तत्समं, व्रयो वा ऋतवः संवत्सरस्य चय इमे पुरुषे प्राण-
इत्यच तत्समं, षड वा ऋतवः संवत्सरस्य षडिमे पुरुषे प्राणा इत्यत
तत्समं, सप्त वा ऋतवः संवत्सरस्य सेमे पुरुषे प्राण-
ead तत्समं, दादशमासाः संवत्सरस्य ESTA पुरुषे प्राणा-
इत्यव तत्समं, तयोदगमासाः संवत्सरस्य वत्रयौदभेमे पुरुषे
प्राणा इत्यत्र तत्समं, चतुवि गतिरदमासाः संवत्सरस्य दतु-
विंभोऽवं पुरुषो वि गत्यङगुलि तरङ्ग इत्यत्र aan, षड.वि शति-
ware: संवत्षरसा पड़ विगशोऽयं पुरुषः प्रतिष्ठे षट्विभे
इूत्यच तत्समं, चोणि च ह वै शतानि पट्टि संवत्‌सर-

७६ गोपघत्रा ह्य णपूव्वे भागे

साादाराचाणोलेतावन्त एव॒ युरुषस्य प्राणा इत्यत्र तत्‌
समं, सप्र च ह वै शतानि विंशतिश्च संबत्‌सरस्याहानि च
रात्येखेतावन्त एव युरुषसप्रास्यीनि च मञ्नानशेत्यतर तत्‌-
समं, चत चह वै शतानि चत्वारिंशच्च संबत्सरसगा-
हा यः च रात्रयथेलेतावन्त एव पुरुषसाम स्थुरामासानौत्यत् तत्‌
सममश्टाविंशतिख ह वै शतानयभौतिख् संवत्सरसम पादा-
हाय पादराचयधेलेतावन्त एव युरुषस्य स्नावा seal Wa
तत्‌ समं, दण च ह वै CEST च एतानि TATA HEU:
दू सेतावन्त एव पुरुषस्य GTA इत्यत तत्समं, यावन्तो महत्त,
पच्चद यक्ञतस्तावन्तः प्राणा यावन्तः प्राणाः पञ्चदगकलस्ता-
वन्तोऽपानाः यावन्तोऽपानाः VISTAS TA व्याना यावन्तो
व्यानाः पञ्चद क्षल स्तावन्तः समाना यावन्तः समानाः पञ्चदश
छत्व स्तावन्त उदाना यावन्त उदाना: पञ्चदं शक्ल स्तावन्ट्तादोनि
यावन्त्ेतादौनि तावन्ये तर्ही खि यावन्छ्े तदी णि तावन्ति सखेदाय-
नानि यावन्ति खेदायनानि तावन्ति चिप्रायण्णनि यावन्ति
्तिप्राद्रणानि areal LRAT यावन्तो रोमकूपाः WEA
ललस्तावल्यो वर्षतो धारा स्तदेतत्‌ क्रौश्शतिकम्परिमाणं |

तदप्य तदृचोक्तम्‌ । अमादन्यत परि वत्तमानथरत्वासौनो
यदि वा quate! अहोरात्राभ्यां पुरुषः णन afana:
प्राणति चापानति च । wa तानि परिवत्सराणामष्टौ च
शतानि मुह्सीान्‌ यान्‌ वदन्ति (५) अहीरादाभ्यां पुरुपः समेन
afaaa, प्राणति चापानति चेति ब्राह्मणम्‌ ॥ ५॥

(१) शतान सवत्‌ मरस्य मृदूनान यान्‌ वदन्तोति ख, ग, |

५ प्रपाढठकी. | 99

संवत्सरस्य समता वेदितव्येति = AI Fal स्यरेकमेव YT
स्ताद्‌ विषुवलोऽतिरावसुपयन्त्वेकसुपरि्ाच्िपच्चाणतमेव पुरस्ता-
दिषुवतोऽग्निष्टोमानुपयन्ति तिपञ्चागतसुपरिष्टादिशतिशतमेव
युरस्तादिषुवत उक्घानुपवन्ति विंशति गतमुपरिष्टात्‌ पड़व
पुरस्तादिषुवतः षोडशिन उपयन्ति षड्परिष्टात्‌ लिश्षदेव पुरस्ता-
दिषुवतः षड्हानुपयन्ति वविं गदुपरिष्टात्‌ सैषा संवत्सरस्य समता
सय एवभेतां संवत्सरस्यसमतां वेद संवत्सरणस आत्मासलोको
yar देवानप्येतौति ara ॥ ६ ॥
अथातो TARA. | अग्नाघेवमग्नाधेयात्‌ पू णणंहतिः, पूर्ण -
इतेरग्निहोतरमग्निहो त्राह पूमासौ()दशपूणमासाभ्यामा ग्रयण,
आग्रयणाचातुमस्यानि, चातुमास्यभ्यः waa, पष्वन्धाद्‌ग्नि-
टोमोऽग्निष्टोमाद्राजसूयो राजसयाहाजपेयः, वाजपेयादण्व-
मेधः, अ्रष्वभेधात्परुषमेधः, पुरुषमेधात्वमेधः, स्वभमेधादसिर-
वन्तो efauaan efau अदत्तिणाः सदसख्रदल्निणे प्रत्यतिष्टं स्तं
वा एते यन्नक्रमाः। सय एवमेतान्‌ यन्नक्रमान्वेद्‌ AWA स-
आता सलोको भूत्वा टेवानप्येतौति व्रा द्धम्‌ ॥ ७ ॥
प्रजापतिरकामवतानन्त्यशगरूयेति(२) सोऽग्नौ नाधाय पूरणी हत्या
यजेत सोऽन्तभेषापण्यसोऽग्निहोवेशेष्टऽन्तमेवापश्वत्‌ स दपु म
मासाभ्यामिष्टाऽन्तमेवापण्यत्‌ स श्राग्रयणेनेष्राऽन्तमेवापण्यतस चातु-
मास्ये रिष्टाऽन्तमेवापण्यतस पश्व सेने ्ाऽन्तमेवा पण्यत्ोऽग्निष्टोभे-
ने ्वाऽन्तमेवापश्चत्ष राज स्येनेष्टा राजति नामाधत्त सोऽन्तमे-

पप — 8"

(१) पौणंमामाविति ख, ग, |
(2) अनन्तमश्र्‌ थति ख, ग, |

------- > मनि

~ गोपथत्रा हयरपूव्वभागे

वापण्यत्ष वाजपेयेनेष्टा watfefa नामाधत्त सोऽन्तमेवापन्ब-
त्लोऽ्बभेषेने ष्टा खराडिति नामाघत्त सोऽन्तमेवापश्यत्स पुरुषभे-
Sher विराडिति नामाधत्त सोऽन्तमेवापश्यत् TATA
सईराडिति नामाधत सोऽन्तमेवापथ्यसोऽदौ नेदंसिणावद्विरिष्टा
<न्तमेवापभ्यत्ताऽहोनैरदचिणावद्विरि ्टाऽन्तमेवापश्यत्स सतेणोभ-
यतोऽतिराचरेणन्ततो यजेत वाचं ह वे Wa प्रायच्छत्युगण
wag चच सत्रा मनो बरह्मणेऽङ्गानि होतकेभ्य AAA
सदस्येभ्य एवमानन्तमात्ानं दत्वानन्दमग्रूयेति तद्या eta
अनयत्ताभिरामानं निष्कौीरौय तस्मादेतेन ज्योतिः -मेना-
म्निामेनामनिव्कयरेन सदहस्रदचिणेन ष्ठशमनौयेन ata
वो aire णष्ठ्ननोयेन बरैत्वालानं सो निश्कौणोय प्रेतोति
त्रा णम्‌ ॥ = ॥

यदै संवत्सराय संवस्रसदो Baad कथमेषामणिनिहोवमन-
न्तरितं भवति व्रतेनेति ब्रूयात्‌, कथमेषां दर्ीऽनन्तरितो भवति
gut च पुरोडाशेन चेति ब्रूयात्‌, कथमेषां पौरमासमनन्तरिं तं
भवति आज्येन च पुरोडाशेन चति Fala, कथमेषामाय्रयखमन-
न्तरितं भवति सौग्येन चरुेति gare कथमेषां चातुमास्वान्यन-
न्तरितानि भवन्ति पयकतेति व्रूयात्‌, कथमेषां पबन्धोऽनन्तरितो
भवति amar पुरोड!शेन चेति व्रूयात्‌, कथमेषां सोम्यो
ध्वं रोऽनन्तरितो भवति ग्रहेरिति ब्रूयात्‌, कथमेषां रट हभेधोऽन-
न्तरितो भवति धानाकरम्भेरिति व्रूयात्‌, कथमेषां पिटयक्ञोऽनन्त-
रिती भवत्योपासनैरिति ब्रूयात्‌, कथमेषां मिथुनमनन्तरितं भवति
दिङ्ारेरेति quar संववरे यञ्नक्रत्‌ नासुपेति स य एवमेतां

|

५ प्रपाठकः | €

संवसरे यन्नक्रत्‌नासुपेति वैद यन्नन स आतमा सलोको
Wat देवाछअप्य तोति ब्राह्मणम्‌ ॥ < ॥

देवा ह वे सहस्रसं वत्स राय दिदौसिरे, तेषां पद्धगशतानि संव-
त्राणां पयुपे तान्यासन्थेदः wa एदुवुयं स्तोमा यानि पृष्ठानि
चानि शस्वाणित देवा दह साभिवासुरुप तं यज्ञक्रतुं जानीमो यः
सहसखसंवसरस्य प्रतिना को हि तस्मे मनुष्यो यः सहस्रसं वत्सरेण
यजेतेति तद्यातयाममध्ये यनज्नस्यापश्यस्तनायातयाम्यायापेदे
च्छुष्टिरासोत्तां पञ्चस्वपष्य्टवि यजुषि साम्नि णान्तेऽय घोरे, ता-
वा एताः पच्च व्याहृतयो भवन्ति जं AIA योषड़. यज ये यजा-
महे वौषडिति ते देवा इह सामिवासुरुप तं यन्नक्रतं जानौमो
यः सहखसंवत्सरस्य प्रतिमा को हि तस्मै मनुष्यो यः ae
संवत्सरे ण यजेतेति aa एतन्तापथितं सडखसं वत्र स्याच््स्यमप-
श्वस्ते ह्येव स्तोमा भवन्ति तानि verfa तानि शस्वाणि स खल्‌
gtemarat टौोक्षाभिरेति दादगमासानुपसद्धिदादणमासां सु-
त्याभिरथ वद्‌ हाद्णगमामां दोक्ताभिरति दादश्मासानुपसदिस्तने-
तावग्नापकवाप्रोति MA वद्‌ हाद णमासां सत्याभि स्तेनेद महदुक्घाम-
वाप्नोति ते car इहसाभिवासुरुप तं यन्नक्रतुं जानौमोयः तदस
aaaca प्रतिमा को हि तस्मे मनुष्यो यः सहखसं वत्सर ए यजे-
तेति तत॒ wa संबत्रन्तापयित्तस्यान्ञस्यमपण्यं स्त दयेव स्तोमा-
भन्ति तानि पृष्ठानि तानि शस्वाणि तेदेवा ve साभिवासु-
रुपतं यन्नक्रतुं जानोमो वः सहखसं वत्सरस्य प्रतिमा कौ fe तस्र
मनुष्यो वः सहसस वत्सरे ण यजतेति तत एतं दाद गाह सं वत्सर-
स्य ज्ञस्य मपश्वंस्ते ह्येव स्तोमा भवन्ति तानि पृष्टानि तानि श-

Ze गोपवत्राद्यणपुत्वंभागे

स्ताणि स खल्‌ दादशाहं दौ च्तभिरेति दादगाहमुपसद्विदौ द शाहं
सुत्याभिरघ यद्‌ दादृशद्ं टोत्ताभिरेति दादणाहसुपसद्धिस्ते-
तै तावम्नाक्रीवाप्रोव्यध यद्‌ द {द्‌ णाहं सुत्याभिस्तनेदं महदुकथा-
मवाप्रोतितिदेवा इह सामिवासुर्प तं यज्ञक्रतुं जानोमो यः
सदहखसंवत्सरस्य प्रतिमा को हि तस्मे मनुष्यो यः सहस्रसं वत्सरेण
यजेतेति तत एतं ष्टण; षडहं TEMPE स्ते दयेव
स्तोमा भवन्ति तानि एृष्ठानि तानि शस्राणि ते देवा इह साभि-
वासुरुप तं यज्नक्रतं जानोमो य सदस संवत्सरस्य प्रतिमा को हि
aa मतुष्यो यः सहस्रसं वत्सरेण येतेति तत एतं विश्वजितं
ण्ठा षडहस्याच्रस्यमपथ्यस्ते BI स्तोमा भवन्ति तानि एष्ठानि
तानि wart त देवा इह सामिवासुरुप तं यज्ञक्रतुं जानौमो यः
सहस्रसं वत्सरस्य प्रतिमा को हि तस्मे मनुष्यो यः सहसस वत्सरेण
aaafa स वा एष विश्वजिद्‌ यः सखसंवत्सरस्य प्रतिमेष ह
प्रजानां प्रजापतियेदिष्वजिदिति ब्राद्धणम्‌ ॥ १० ॥

परुषं ह वै नारायणं प्रजापतिर्वा च यजस्व यजस्वेति स-
होवाच Tae यजखेसेवं हात्‌धमातिरयचतेभे वसवः प्रातः सवने-
नाग रद्रा माध्यन्दिनि सवन आदिव्यास्ततोयसवनं THATS
aa पथथशिषो यन्नवास्तमित्येवमाशिषोऽह वा एतद्द्‌ यज्ञ वसवः
प्रातःसवनेनाग रुद्रा माध्यन्दिने सबन अआदिव्यास्ततौथसवने
यन्नवास्तग्येव पथशिपो यन्नवास्तमित्येवमाश्िषो विदहांसो नून
त्रा याजयेुरेते ह वा अरविदांसो aarafag होता भवत्ययजु-
विदष्व्ैरसामविदुद्भाता शग्बक्किरोविदव्रह्मा aaa इन्त तु ते
तदच्यामि यथा aa मणिरिव सूत्रभेतान्यक्‌थाहानि भवन्ति

५ प्रपाटकः। ce

aafaa वा मणाविति तस्माद्य va wafacera तं ब्रह्माणं
वोतेव ह वे विदान्‌ wafaam वद्ग्बङ्धिरीविरेते इ वा
अस्व सवस्य शमयितारः पालवितारस्तस्मादद्या स्तते afe:-
पवमान वाचयति ॥ ११॥
भ्ये नोऽसि गायत्रच्छन्दा अनु त्वारभे ake मा सम्पारयेति स-
यदाह श्येनोऽसोति सोमं वा waerea ह वा अभनिर्भत्वाऽस्िं
लोकं सश्याययति तय्संश्याययति तस्मा च्छोनस्तच्छयेनस्य श्ये-
नत्व स यदाह गायचरच्छन्दाअनुत्वारभडइति गायचेण च्छन्दसा
वसुभिदं वेः प्रातःसवनेऽस्मि' लोकेऽग्नि' सन्तमन्वारभते स यदाह
स्वस्ति मा सम्मारयेति गायचेरेव च्छन्दसा वर्भिदतरेः प्रात
सवनेऽस्मिं लोकेऽग्निना देवेन सवस्ति सम्मारये ति गायते रैवैनन्त-
च्छन्दसा वसुभिदं वेः प्रातःसवनेऽस्मि asta देवेन
सस्ति सम्पमयतेय एवं वेद्‌ ॥ १२॥
अय माध्यन्दिने पवमाने वाचयति सम्राडसि चिष्टपछन्दा-
aq त्वारभे खस्तिमा सम्मारयेति स यदाह सम्ाडमौीति सोमं
बा एतदादहेष ह वे aqua सम्ब्ाजति तव्यत्‌ स-
स््राजति तस्माव्षस््राट्‌ तत्‌ WAITS Valea स यदाह विष्टप्‌-
छन्दा अनु त्वारभ इति agua छन्दसा मद्रे वे्माध्वन्दिनि
सवनेऽन्तरित्ने लोक WA सन्तमन्वारभते स यदाह खस्तिमा
सम्पारयेति चरष्टभेरेव च्छन्दसा रुदं वे माध्यन्दिने सवनेऽन्तरि्त-
लोकै वायुना देवेन स्वस्ति मा सम्ारयेति वैष्ट॒भेगबेनं तज्छ-
zal रुद्रं वै माध्यन्दिनि सवनेऽन्त(िच्नलोके वायुना saa
स्वस्ति सम्प्रय व एवं वेट्‌ ॥ १२॥
ट

GR AAT ATTA

saad पवमाने वाचयति tisha गयोऽसि जगच्छन्दा अनु-
ann aha मा सम्पारयेति स यदाह खरोऽसौति सोमं वा
एतदादेष ह वे सूर्य्यो भूत्वाऽसुि लोके स्वरति तचत्‌ सरति
तस्पात्‌ BIL स्वरस्य खरत्वं स यदा गयोऽसोति सोमं वा
cages ह वे चन्द्रमा भूत्वा wa लोकान्‌ गच्छति तद्‌ Ag
गच्छति तस्माद्यस्तस्य गयतव स यदाह जगच्छन्दा अनु ATCA
इति जागतन छन्दसाऽऽदिवयेदं बे स्तलौवसवनेऽसुखिन्‌ लोक सूय
सन्तमन्वारभते स यदाह aia मास म्पारयेति जागतनव
च्छुन्दसाऽऽदिलयैदं बे स्ततौयसवनेऽसुमि लोकं TIT देवेन स्वस्ति
सम्पारयेति जागतिनेवे नन्तच्छन्दसाऽऽदिवयेदं बेस्ततौयसवनेऽमुसि
लोके सूयण देवेन खस्ति UA य एव बद्‌ ॥ १४॥
अथ संख्िति संस्थिते सवने वाचयति मयि wit मयि महौ
ata यभो मयि सर्वमिति थिवयेव भर्गा afta एव महो योरेव
योऽप एव सर्ममग्निरेव भर्ग वायुरेव मह आदित्य एव TAA
mua ey वसव एव भर्म रुद्रा एव मह अदिव्या एव वशो
विदिदेवा एव AT TAA भगस्तष्टुबेव महो जगत्यव त्येव यशोऽनु-
तवेव सर्व प्राच्येव भगैः प्रतोयेव मह उदौच्येव aM efawa
af वसन्त एव wat ma एव महो वषा एव यथः Alea
aq ठदेव भमः पञ्चदशं एव महः WAT एव यन एकविश्र एव
qaqunae एव भगो AIT एव महः सामवेद एव यगो
ब्रह्मवेद एव सव हातव भर्गोऽध्वयुरव मह उद्गातेव यशो
Ada सर॑ वागेव भर्गः प्रण एव महय॒त्तुस्व AM! मन एव
सर्वम्‌ ॥ १५॥

५ प्रपाठकः | a3

स यदाह मविभर्ग इति एधिवोमेवेतं लोकानामादहामिनि
देवानां वसन्‌ देवां देवगणानां maa छन्दां प्राचोन्दिगां
वसन्तसतनां dad स्तोमानाख्ग्बदं वेदानां होत होव्रकाणां
वाचमिन्द्रियाणाम्‌॥ १६॥

स यदाह मयि ae दरत्यन्तरिक्तमेवेतज्लोकानामाह(१) वायुं
देवानां रुद्रां देवां देवगणानान्ेष्भं छन्दसां प्रतोचीन्दिशां
wraaqai पञ्चदशं स्तोमानां यजुवद वैदानामाध्वयवं Ha-
काणां प्राणमिन्द्रिवाणम्‌ ॥ १७॥

स यदाह मविवश दति दिवभेवेत्लोकानामादहादिव्ं(र)
दे बानामादित्यां देवां देवगणानां जागतं छन्दसासुदोचौन्दिशां
वषं ऋतूनां AAT स्तोमानां सामवेदं बेदानामौहावं दहो
काणां चक्ञुरिन्द्रिवाणाम्‌ ॥ ६८ ॥

स यदाह मवि सवमित्यप एवे तन्नोकानामाह(र) चन्द्र मसन्द्‌-
वानां विश्वां देवां देवगणनामानुष्टभ छन्दसां दक्िणं दिशां
शरद्सतूनानेकविगं स्तोमानां ब्रह्मवेद वेदानां awa होद-
काणां मन इन्द्रियाणाम्‌ ॥ १८ ॥

सवा एष दणधा चतुः सम्पद्यते, दग च ह वै चतुविराजोऽ-
त्राणि तङ्ग्भा उपजोवन्ति योव विरादयशोऽब्रादययं यियेव
तदि राजं anwara प्रतिष्ठापयति प्रतिष्ठन्तौरिद सर्ममनुप्रति-
ति प्रतितिष्ठति प्रजया पशुभिये एवं वेद्‌ ॥ २० ॥

[र प
~क

(१) एतं ल] कानामादति क, |
(२) रतं लाकानामादादित्यसितिं क, |
(९) रतं लोकानामरंतिक,।

~ © ~
८४ गोपघव्राद्मणपूबभाग

अन्वयं ह वे देवं दष्यडाङ्गिरसमुपसौदं इ awe युटि
समयवामद्ा इति स ॒दष्यङाङ्गिरसोऽ्रवीदो वे सपद भं प्रजा-
पतिं यद्ग ऽन्वितं वेद नास्य यन्नो रिष्यति न यज्ञपतिं रिष्यन्तं
दति ता वा एताः पच्च व्याहृतयो भवन्त्य खा वयास्त योषद्‌ यज
येयजा सद्र वौषडिति स दध्यङाङ्किर सोऽब्रवौत्र वयं विद्मो यदि
त्र दण स्मा यद्यत्राह््ण स्मो यदि तस्य ऋषे स्मो यदि नान्यस्ये-
दनकणश्च हइ वा ऋतावन्तश्च पितरः खधायामाहषायन्त वयं
वदाम वयं वदामद्दा१ इति सोऽयात्‌ ख [यभ्भवो वा चऋता-
दन्तौ मद्थातां न वयं वदामहा २ इति तस्म्ात्पुवर प्रत्रियमाण
वाचयेदेवाः पितर इति तिखो य एति संयजति स॒ भवति aa
a qa यञ्च a Aa इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २१ ॥

सावि द स्मर वतं पूर्वे पुरस्तात्‌ Barada इति मे ate
प्राजापव्य' ar wa afaat a प्रजापतिरितिवदन्तस्तस्माद्‌ समोऽ-
घाग्नीं सेन gate समानधघिष्टयएव स्युरोषा सम्भरणौोया या
उष्‌] स्मरणीया ai बिन्यप्याग्नौस्तया यजेरंस्तेनानाधिषा-
एव स्य यादोचिणोया या रौचिणौया यां सन्यप्यागनों स्तन यजर-
सते समानधिषया एव स्यरोद्वसानौया या उद्वसा नीया at
विन्यप्वाग्मौं सदया यजेरसेनानाधिष्ा एव स्युरथ यदि यज-
मानस्योपतयेत्पाश्तोऽग्नौनाधाय तावदासौत MALT, स्या ददि
प्रवातसवेरेव तमग्निभिदददट्‌ दय वा सिनिमिरितरं यजमाना
सत इति वदन्तस्तस्य तदेव ब्राह्मण यददः पर सवनं
प्लिमेघ श्रःजरिषो व्याख्याताः ॥ २२ ॥

सायं wiadtal relat नवश्चयः। बलिश्च पिट-

५ प्रपाठकः | cy

यन्नथाषटका सप्तमः पशरित्येतं पाकयनज्ञाः। अग्नााधेवमग्नि-
होत्रं पौणमास्यमावास्ये। नवेष्टियातुमा स्यानि पशबन्धोऽत्र सप्तम-
Tad हवियन्नाः। अन्निषटोमोऽत्यग्निषटाम sam: पोडशि-
मांस्ततः। वाजपयोऽतिरातश्वाप्तोयामाव सप्तम इत्येते
सुत्वा; | कखिदेवाः प्रवोवाजाः केखिदेवा अभिद्यवः । केखिदेवा
हविष्मन्तः किखिज्जिगाति सुमरयुः। waa एव प्रवोवाजा
मासा देवा अभिद्यवः। अदमासा हविग्मन्तस्तज्जिगाति
way: कतिखिद्राचयः कत्यद्ानि कति स्तोत्राणि कति-
Targa) कतिचित्सवनाः संवत्सरसा स्तोत्रियाः पदा-
चराणि कत्यसा। दावतिरात्रो षट्‌शतमन्निष्टोमा दवि
भरतिशते waarat! दाद्णएषोडभिनः षष्टिः weet वेषएु-
avg! अहान्यसा विंश्तिणतानि वौखहयैक तावदसः।
daar सवनाः सचखमशौति alfa च संस्ततस्य । षट्‌-
ufea देच WAM भवत स्तत शस्तराणामयुतं GAA!
स्तोत्रिया नवतिसहखा दे नियुते नवतिद्ातिषर्‌ च।
अष्टौ गशतान्ययुतानि चिंश्चतुनवतिश् पदान्यसा। संवत्स-
रसा कविःभभितस्यैतावतौ मध्वमा देवमाव्रा। अरयुतमेकं
प्रयुतानि fame दे नियुते तधा दयतुखुष्टाः । अष्टौ गतानि
नव WAC तावानात्मा परमः प्रजापतेः। आद्य वषट्‌-
कारः प्रद्‌ानान्तमेतमग्नि्ामे पवग; स.धु fed! सोभेषजं
छन्द ईपसन्यद्ग्नौ चतुःगतं वद्धा इयते यत्‌ । प्रातःसवनस्तृत-
wafast गायव्रस्तोममित एक Ua! माध्यन्दिनि; सप्तदशेन
aa afatta सवनं cata

य गोपथब्राह्मण पूबेभागे

यदायं रेतस्तपसा तपसी वेष्वानरः सिषिचेऽपत्य-
मोप्‌सन्‌ । ततो यन्न लोकजिक्षिमजग्भा चेक पिरङ्गिसाः
सम्बभूव । warner wafdwer wat यः Baal लोक-
ममं जिगाय | यस्मै वेदाः wear: सोमविन्दयुक्ता वहन्ति सुता
मुलोकं। ऋचोऽस्य APTA वहन्टुक्‌थगस्तः प्रमुदो मोद-
मानाः। weetafia कताक्ततथ aafa amiga
वहन्ति। ओदुम्बध्यां सामघोषेण तावत्‌ सविष्टुतिभिश्च स्तोम
छन्दसा। सामानि भागाखतुरौ वहन्ति wer स्तोमेन
सदह प्रस्तावेन च। प्रायशचित्तैभषजैः सस्तवन्तोऽघर्वाणोऽ्गि-
THA WAU | ABT THAT TAA मोदमाना असंखषटान्‌
aniraqa वन्ति । यो ब्रह्मवित्‌ सोऽभिकरोऽस्तु a: भिवो धि
या धीरो Taq घममेतं। मावः पुमत्तामरुताच्च यज्ञात्‌
aia येनानङ्किरसोऽपियासौत्‌। ag दशं मारूगस्ताः
पञेष्ठा a ayaa विदहाथ लोकान्‌ । दिव्य भय रचत
qaqa at कलाशस्त॒तिगोपलायन | होता च मचावस्‌-
णश्च पादमच्छावाकः सह ग्रावस्ततेकं | ऋग्‌भिस्तुवन्तो अहरह
fuer, aft पादं aga धारयन्ति। seer पति
पसाता नेष्टात्रेता निदितं पादमेकं। समन्तरिच् यजुषा
स्तवन्तो तायु पादं ब्रह्मणा घारयन्ति। सान्नोद्राता च्छाद्यन्त
aad ओदुम्बर्व्या स्तोभदेयः सगहदः। विदान्‌ पुस्तोता
facera सुष्टतिं सुब्रह्मणयः पतिहत्ताऽघ यन्न । सागरा दिव्ये
a निहितं निस्तवन्तः aa ae ब्रह्मणा धारयन्ति। तब्रह्माहकं
ब्राह्मणा च्छं सिनः सह पोत्राऽऽग्नौप्रो निहित पादमेकं। अथव-

५ WASH: | ८9

भिरङ्रोभिय गुप्तोऽपस चन्द्र पादं ब्रह्मणा धारयन्ति।
पोडिकं होत्रका श्रभिष्टवन्ति वेदेषु युक्ताः प्रवक्‌ चतुर्धा ।
मनोषिणो दोक्िताः दधाना होतारो गुप्ता afuaefa
यन्न । द्तिणतो ब्रह्मणसां जनदित्येतां व्याहृतिं जपन्‌ ।
angen सदस तं कौत्तियन्ति पुरा विदुः, अष्टादभौ
दोत्तितौो दौसितानां वन्न val यद्धानेह gat! एकोन-
fan: शमिता बभूव विशो यज्ञं ग्टहपतिरेव सुन्वन्‌ । एक-
विंगरतिरेवेषां संस्यायामङ्किरो agi वेदरभिषटतो लोको
नानावेगापराजितः॥ २४॥

सप्त सुत्या; सप्त च पाकयज्ञाः हवियन्नाः सप्त तयेकविंगति |
wa ते यज्ञा अङ्गिरसोऽपियन्ति नूतना areca खजन्तिये च ख-
ष्टाः पुरालेः। एतेषु वेटेष्वपि चेकमेवापत्रजसतिजां
सम्भरन्ति! कूटम्तपात्‌ wad तामगस्तं॒विस्कन्धमेनं विष्टतं
प्रजासु । निवत्तन्ते दक्तिणा नोयमानाः सुते सोमे वितते य-
saa) मोघाशिषो यन्त्दनिवर्तमाना अनिष्टयज्ञा न तरन्ति
लोकान्‌ । wren ब्रह्मचय्य' पथग्वदेु तत्‌ way!
एवं व्यवखिता वेदाः wa एव wang) cha चेषां समान.ः
wat: wary ब्राह्मणानि च! व्यवस्थानन्त्‌, aga पयग्ब -
देषु तत्‌ way! ware एथिवौ स्थानमन्तरिक्षस्ानो
अध्वरः | दोः खानं सामवेदसपापो शग्बङगिरसा स्पत | श्रमिनि-
दवत Wa TAI यजवे दो वायुदेवतः। श्रादित्यः सामवेदस्य
चन्द्रमा aaa भग्वङ्गिरसाम्‌ | हत्‌ स्तोम wea दसा यज्‌ fe
Gaina स्ह जन्निरे, सप्तदगेत सामवेद एकषिगो ब्रह्म-

र्ट गोपथव्राद्मण्पूब भागे

सन्धितः । वागध्यात्र्ग्वे दसा यजुषां प्राण उच्यते। चक्षषौ
waza मनो wari स्मतम्‌। whi सह गायतं
जागतमाहयेजू षि avaa we wet उश्टिक्‌ककुब्‌भ्यां
श ग्बडगिरसो जगत्या सामानि कवयो बदन्ति। afta: एधिवों
यज॒षाऽन्तरि त्तं erat दिवं लोकजित्सोमजम्भाः। अध
मि रङ्ग तेभिख am aman feaqete | afer: सुशस्ती
यजुषा परिष्क त: सविष्टुतः सामजित्‌ सोमजम्भाः । अवे
भिरङूगि तेभि gal यन्नतुष्ादिवमारुरोह । ऋ चो विदान्‌
ufaat वेद सम्प्रति यजूषि विदान्‌ हहदन्तरित्तं। fea
वेद्‌ सामगो यो विप्ित्‌ सवान्‌ लोकान्‌ यद्‌ शग्बड्गिरोवित्‌।
aig यामे ata जपन्ति मन्वान्‌ नानाधेान्‌ बहधा जनासः |
सरवे ते यज्ञा ्ङ्गिरसोऽपियन्ति नूतना सा हि यतिब्रद्मणो याऽ
atnal | चिपिष्टपन्विदिवन्राकमुत्तमं तमेतया चय्या विद्येति |
अत उत्तरे ब्रह्मलोका महान्तोऽघवेणामङ्गिरसाच्च सा गतिरथ-
वणामङ्गिरसाच् सा गतिरिति ब्राह्मणम्‌ ॥ २५॥
दूत्यथर्व ३ गोपघ AMUN पञ्चमः प्रपाठकः समाप्तः Uy I
समासमिदं गोपना ह्य ANZA. 7 |

at श्रत्रह्यवेदाय aa: |
गोपथत्राह्मरोत्तरभागे

१ प्रपःठकः।

अय यद्‌ ब्रह्मसदनात्तृणं निरस्यति भोधयव्येवेनं तदघोप-
विगरतोद्‌ महमर्वाग्बसोः सदने सोदामीत्यर्वग्बसुह वै टेवानां व्रह्मा
पराग्बुरसुराणं तमेवेतत्‌ ya सादवत्यरिष्टं यच्नन्तनुतादि-
त्ययोपविश्य जपति हहस्य तिव्रं दधति दद्स्यतिदा आङ्गिरसो
देवानां ब्रह्मा तस्मिन्नेवेतदनुज्नामिच्छति प्रणेतासु प्रणोयमाना-
सु वाचं Tae हविच्क त उदादनादेतदे THA दारं तदेतद्‌-
शून्यः करोतौष्टे च खिटलव्यानुयाजानां प्रसवारित्येतदे यज्ञस
fama दारन्तदेवेतदगृन्य करोति aq परिधयः परिधोयन्ते
ar गोपोघाय परिधौन्‌ परिधत्ते ana सामत्वाय
ufone dare garaa a विमेध्वमं चय दमे प्राणाः uray:
नेव{भिजयति faefaue रयो वे लोका लोकानेवाभिजवति
चिरत्तराई' चयो वै देवलोका टेवलोकानेवाभिजयति त्रिरूप
वा जवति तरवो बौ देवयानाः पन्यानस्तनेवाभिजयति ते वें
दादग भवन्ति दाद दह वे मामा, संवत्‌सरः संवत्‌मरमेव तेन
प्रोशाव्ययो संदत्मरमेवात्ा उपदधाति खगसा लोकस्य
समटेय॥१॥

fo रोपघत्राद्यणोत्तरभाग

पज।पतिवं रुद्रं यक्ञात्रिरभजत्‌ सोऽकामयत मेऽयमस्मा-
arama, सण्दिर्यो मा यज्ञातरिरमात्तौदिति। स यत्नमभ्या-
यम्याविष्य तदाविद्व farang तत्‌ पाशित्र मभवत्तदुद्‌यक्तत्त
गाय पय्येददरंस्तत्पृतौक्तेत । तस॒ चच्चुः परापतत्त ARTS
ah त्रे भग इत्यपिहतं ने च्छे्यभिच्छति तत्‌ सविते प्यद्रस्तत्‌
पल्यखह्यात्‌ तस्य पाणो पतिच्छेद तस्मे हिरण्य मयो acy
स्रा डिरणख पाणिरिति स्त तस्तत्पष्णे प्यहरस्तत्‌ प्रा्रात्तस्य दन्ताः
परोप्यन्त तस्पादाहरदन्तकः TAT पिष्टभाजन इति तदिष्या-
areca पर्वरं स्तत्‌ पुाश्रातसा शिरो व्यपतत्‌ तं यन्न एवा-
कल्पयत्‌ स एष इष्यः समिधो इ पुरातनस्तददहय आङ्गिरसाय
परथचद्धरंस्तत्पा्रात्तसयाद्गा पवाणि व्यखसन्त त यन्न एवाकल्ययत्त-
देत दरिः प्रस्तरो ह पुरातनस्तद्रदस्यतय आङ्गिरसाय पद रत्‌
सोऽबिभेत्‌ द सखतिरितूयं वा मात्तिंमाक्लप्यसौति स एतं मन्व मपभ्यत्‌
aia ला चचषा Fala दत्यबवोन्र हि सूथ्थसय चत्तः किञ्चन
हिनस्ति सोऽबिभेत्प तिग्ह्न्तमादिसिष्यतोति देवस्यात्वा सवित
प्रसवेऽग्विनोर्बी हभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यां प्रसूतः पुशिषा प्रतिग्यह्यामो
लत्रवीव्विटप्रसूत wad तदेवताभिः प्रत्यग्टहात्तदूयृह्य auta
प्राग दण्ड स्थण्डिले निदधाति एधिव्यास्ा नाभौ सादयामोति
ofaat वान्तानां शमयित्रौ तय वे तच्छमयाच्चकार स' ऽविभे-
ल्य 7य्रन्तं मादहिंसियतीत्यमेष्टास्ये न प्रा्मामो्यत्रवोच्ग्नं सास्य
feaa हिनस्ति सोऽबिमेत्पगशितं माहिसि ्यतोतौन्द्रसया ल्वा
जठरे सादयामोत्वव्रवोव्रहन्दरस्य जठर किचन हिनस्ति वर्ण-
स्योद्र इति न fe वरुणस्येःद्र किञ्चन हिनस्तोति ॥२॥

१ प्रपाठकः | <१

अधो आदत्रीद्यणसोद्र इत्यात्ाऽस्यात्नाऽऽत्ान मे माहि
सो; सख(हेत्यत्ं वे सवेषां भूतानामात्मा ते नेबेतच्छमयाञ्चकार प्राशि
मनुमन्वयते। योग्निदेमणा नाम ब्राह्मणेषु प्रविष्टः तस्मिन्‌ म
एतत्‌ सुद तमस्त्‌ प्राशित्रं तन्मा मारहिसौत्‌ परमे व्योमत्रिति
तत्सव ब्रह्मणा प्राग्रात्तत एनं नाहिनत्तस्मरादयो afau: स्यात्तं
ब्रह्माणं कुर्वीत awufaa सवं ब्रह्म सवण ह वा एतद्‌ ब्रह्मणा
qa दत्तिणएत उव्यच्छतेऽप एव वा एतस्मात्‌ प्राणः क्रामन्ति
य आविदं प्राग्रात्यह्विमीजयिलवा प्राणान्‌ wand are
आस्यं निव्यख्तं वे प्राण अखतमापः प्राणानेव यघाखान-
मुपाद्वयते तदु हेक आहरिन्द्राय पय॑हरन्निति ते देवा aaah
वे देवानामोजिष्ठो बलिष्टस्तस्मा एतत्परिहरन्तौ ति तदस्मे पयं हर-
WHE ब्रह्मणा.) शमयाञ्चकार तस्म्ादाहरिन्द्रो, ब॒ हति यवमात्रं
भवति यवमाव्रं वे fauna न हिनस्ति वदधस्तादभिघारवति
तस्मादघस्तात्‌ प्र्तरणं प्रजा अरुन हिनस्ति यदुपरिष्टादभि-
घारयति तस्मादुपरिष्टात्‌ watt प्रजा wea हिनस्ति ae
भवतोऽभिघारयत्यभवतोऽभिघारि पजा अर्घातुकं स्यादयच्छ-
मयाभिहरे द नभिविद्खं यज्नस्थाभिविदेत्‌ ॥ २॥

aay परिहरति तोधनेव परिहरति वै बा एतद्यन्नर्किद्यते
यत्‌ attra परिहरति वदाह बृद्धन्‌ पुस्यास्यामौति ae
स्यतिर्वे सर्वेः वद्य सर्वेण हवा एतद्‌ ब्रह्मणा यन्न॒ दत्तिणतः
सन्दधात्यथोऽच वा एतहि am: चितो यत बुद्धया तत्रैव यन्नः थित-
स्तत एवे नमालभ मे वदस्तेन प्रमो येदेपनस्या दयच्छोष्णा गीध॑क्तिम-

_— — el

(९) तत्‌ स AQUA क, |

२ गोपथत्राद्यणोत्तर भागे

स्यायत्तष्णोमासोदा सम्प्रत्तो यन्नः सयात्‌ पुतिष्ेल्येव ques 4
यन्न; वितो यच ब्रह्मा aaa यज्नःयितस्तत एवेन सम्प्रयच्छत्या ग्नोध्र-
आद्‌ धात्यग्निमुखानवतन्‌ पीणात्यघोत्तरासामाहतोनां पतिद्ि-
at sat समिदत्यैव जुहोति परिधौवसम्माटि gare वना Tad
सकत wate पराडब Wate यन्न्तु, सम्पद्यतेऽघो चतुष्पादः
पथवः पशू नामातप देव सवितरेतत्ते Yeare TES हस्तिः
वरस त्यादह स हि ब्र्धिष्ठः स यन्न' पाहि स यक्तयतिं पाहि a aT
area मा पाहि समां कर्मं पारीत्याह यज्ञाय च यज-
मानाय च पश्रूनामातै ॥ ४॥

न वे पौर्मास्यां नामावास्यायां दक्षिणा caer य एष-
ओदनः waa shader Gad area इष्टौ वा एतेन यद्य
Sasa वा एतेन पूर्ती य एष ओदनः पचत एष हवा इष्टापृर्तौ
य एनं पचति ॥ yt

दया तरै वा यजमानस्य ग्टहमा गच्छन्ति सोमपा अन्धेऽसोमपा-
अन्ये GATS AAS एते वे देवा अहुतादो यद्‌ ब्राह्मण
CASA ऋषयः पुरानौजान एते इ वा एतस्य प्रजायाः पशूना
Ant ते carat दपमूर्व मादायापक्रामन्ति यदन्वाहाय्यमन्वा-

त तामेव तेन wuts दच्िणतः war परिहन्तवा आड
द्चिणाघछठतगव यज्ञेन यजत arefafata टवान्‌ Pare
प्रोखति eeuttqatatesa प्रोता इषमूञं निव
Hea Wg ॥

Sarg ह वा असुदादशखरन्त, ते देवाः प्रजापतिमेवाभ्यय-
जन्त -अन्दोऽन्यस्टासन्न GU अ्रजुहदस्त SAT UAH SANTA स्त

१ प्रपाठकः | <३

प्रजापतये भागमनुनिरवपंस्तं भागं पश्यन्‌ प्रजापतिद वानुपावत्तंत
ततो देवा अभवन्‌ परासुराः सय एवं विहानेतमोदनं पचति
भवत्याकना परास्याप्रियो wie भवति प्रजापति्वे देदैभ्यो
भागषेयानि व्यकल्यथत्छःम मन्यत आआतमानमन्तरगादिति a
Ud मोदनमभक्त मपश्यत्तमात्मने भागव्रिरवपत्‌ प्रजापतेवा एव
भागो परिमितः स्वाद्परिजितो हि प्रजापतिः प्रजापतेर्भागोसू जं
खान्यवखानच्तितोऽस्य fat ता wade असुचारुमिः
लोक इ च प्राणापानौ मे पाहि समानव्यानौ मे पाद्यद्‌ानरूपे
मे area जं ` भे घेहिकव॑तो भे माक्तेढाः। ददतो भे मोपदसः
प्रजापतिमडन्तया waa समिति प्रजापतिमेव wea
q एववेद्‌ य एवं देद्‌ ॥ ७॥

ये वा इह यन्न राभवस्त षाभेतानि ज्योतोपि यान्यमूनि aT
चाणि तव्र्षव्ारां नन्नत्यं यत्र सियन्ति दभपूर्णमासौ वै यन्नस्या-
TMAH ये वा अनिद्रा दशपू णमासाभ्यां समेन यजन्ते तेषा-
भमेतानि ज्योतींषि aaafa नत्ष्ाणि पतन्तोव तद्यघादहवा
दद्‌मस्य्टावसाभेनेदहावरा स्यसि नेहावसासयसोति नोऽनुदयन्त
एवं हवे तेऽसुष्ान्‌ लोकान्‌ नो न्यन्ते त एते प्रच्यवन्ते ॥ ८॥

वस्य हविनिरुपं पुरस्ताचन््रमा अरभ्यदियात्तास्व धा तर्डला-
न्विभजेद्ये मध्वमास्तानम्नये दातेऽ्टाकपालानििवैपेत्‌ यें
खविष्ठास्तानिद्राय प्रदात दधति we ये क्षोदिष्ठ स्तान्िष्णवि
शिपिविष्टाव खे चर्म्पणवो वा एतेऽतिरिच्यन्ते तानेवाप्नोति
तानवसन्धिऽग्नि्वं मध्यमसा दाता इन्द्रो वैज्वेष्ठस्य प्रदाता यदेवेदं
ax पशूनां afew: गिपिविष्टं तदेवाप्रोति पशूनेवावरुन्धे tien

८ गो पथव्राह्मणोेत्तरभागे

या पूवा पौणमासो सानुमतिर्योत्तिरा सा राका या gai
साऽमावास्या सा सिनौबालौ योत्तरा सा कुह्ृशन्द्रमा एव धाता च
विधाता च यत्‌ पूर्णऽन्वां वसत्‌ पूर्णीन्यान्तत्‌ मिथुनं यत्‌ पश्य
त्यन्यात्रान्यान्तम्मिधुन यदमावास्यायाशन्द्रमा अधिप्रजायते ata
थनन्तस्माटेवास्मे मिथनात्‌ पशून्‌ प्रजनयते ॥ १० ॥

नदे यजेत यत्‌ पव्या सम्प्रति यजेतोत्तरया ढं वषट्‌ Falter

दुत्तरया सम्प्रति यजेत पूबेया | वषट्‌ कुर्या त्रे fedafa न यन्नस्तदनु-
होतासु ख्यसुपगल््मोऽजायत एकामेव येत wast Sa जायते
न इत्यन्त दे यजेत यन्नमुखभेव पूवे मालभते यजत Sata देवता-
एवं पूबेयाप्रोतीन्द्रियसुत्तरया देवलोकमेव WAAC मनुष्यलोक-
TACT YAR यन्नक्रत्‌ नासुपेलेष ह वे सुमनानाभेष्ियै मध्वे
यानं wat अभ्युदियादस्मा असन्‌ लोक आश्वं
vata nee

आग्नावेष्णवभेकाद्‌शकपालं निर्वपेद्‌ दर्णपूणमासावारि-
प्‌समा शोऽग्निवे सर्वा Saat विष्णुर्यन्नो देवता शौव aw चारभत-
ऋध्या ऋध्ोत्येवोभौ सहारम्भा विव्याहरुदिनु ङ्घ eat सुच्यत-
इति दर्भो वा एतयोः पूवैः पौखंमास उत्तरोऽथ रत्‌ परस्तात्पौ स॑ मास-
sta तद्यधापूवे क्रियते तद्यत्यौरमासमारभमारः at
स्त्ये चरुः निर्बपेत्रखति दाद्ग्कपालममावास्या वै सर-
खतो पौणमासः सरखवानिद्यभावेवेतौ रहारभत ऋध्या
UG व ॥ १२॥

अग्नये पथिहतेऽष्टाकपालं निर्वपेद्यस्य प्रज्नातेष्टिरिति
पद्यते वहिष्पथं वा एष एति यस्य प्रन्नातेष्टिरिति पद्यते वै ऽग्नि

2 प्रपाठकः | ९५

देवानां पथिक्रत्तमेव भागधेयेनोपासरत् एनं पन्यानमपि
नयत्यनङ्ग efau स हि पन्यानमभिवदरति॥ १२॥
अग्नये व्रतपतयेऽ्ाकपालं निवपेद्‌ य श्राहिताग्निः सम्प्रवसे-

द्‌ azar एष त्रतमतिपातयति a आहितागिनिः सम्प्रसति aais-
हनि faa वचैति मांसं वा अश्रात्वगिनिवं देवानां ब्रतपतिरग्नि-
मेतस्य व्रतम गात्तस्मादेतस्य व्रतमान्म्भयते ॥ १४॥

अग्नये व्रतभृतेऽष्टाकपालं निवपेद्य आहिताग्निरात्ति -
aay कुथादानोतो वा एष देवानां य आहिताग्निस्तस्मा-
देतेनाय न॒ ada न हि देवा अशु कुर्बन््यग्निवं देवानां
व्रतश्द्ग्निमेतस्य ब्रतमगात्तस्माटेतस्य त्रतमालम्भयते ॥ ११५॥

रेन्द्राम्नसुतख्रमनुखुटमालभेत यस्य पितापितामहः सोमं
न पिकेदिन्द्रिवेण वा(१)एष बोय्य॑ण व्यध्यते(र)यस्य पितापितामदः
सोमं न पिवति वदैन्द्र इन्द्र इन्दरियेरैवेनं तदहीर्ययणसमदयति देव-
ताभि्वा एष वोय ण व्यध्यते (२) यस्य पिता पितामहः सोमं न
पिति यदाग्नेयोऽग्निये wat देवताः सर्वाभिरेवैनन्तद्‌ देवताभिः
समश्वत्यनुख्ष्टो भवव्यनुखु्ट इव दयेतस्य सोमपो
यस। पिता पितामहः सोमं न पिवति तस्मादेष एव तसा @a-
तावाः पशूनां ABT: १६॥

देवा षा ओओोषधोषु पक्षाखखजिमयुः स इन्द्रो वेदाग्निवी
वेमा: प्रधम उज्नेषतौति सोऽ व्रवौीद्यतरो नौ ya उज्यात्तं नौ

(९) <feuw y afa श, |
(2) oq विबध्यत दति ख, ग, |
(द) एष वयश विषटध्यते दति a, a, |

६ गे पयत्रा ह्य णोत्तरभागे

सहेति ता अ्रग्निरुदजयत्तदिन्द्रो नदजयत स एष Ue:
सत्रारनेन्द्र एका तै तदहि यवसा गुटि रासोदेका AISTAT माष-
Sat तिलस तद्व देवा अव्रुवन्‌ aa वा एतत्‌ प्रथविषामो
मामो नो ऽद्त्िति तद्म एव वेदेवोऽघो प्रथयतयत नव पय
fq सादैषदवलाय वैश्वदेवं हि पयोऽथमे अब्रूतां नवा चत
अ(बाम्याभित्रैतद्य यं प्रययत मयि प्रतिठितमसौ cen पचति नेत
दितोऽभ्य जेयतोति भागो नावस्त्विति ताभ्यां at एष भाग
faaa staan एवाथो प्रतिष्ठिता wa ये दावा धिवौय
सोमोवा ओषधी सोम ओषधोनामधिराजौ याश्च ATT वाः
यारण्ा स्तासभेष उदारो यच्छामाको यच्च्यामाकः सोम्य-
स्तमेव भागिनं ATA यदकल्वाऽऽग्रयण नवस 7शलोयाद्‌ देवानां
सायं प्रतिक्तष्मव्यात्सवत्सराद्ा एतदधिप्रजायते यदाग्रयण
Sant वे व्रह्मा तस्माद्‌ ब्रह्मा पुरस्ताद्धोमसख्ि तो मष्वावप
> कदहायनो ददिष स fe सवस्रस ufaat ta एव STAT
प्रजातः WATS ॥ १७ ॥ |
अथ डैतदप्रतिर्घमिन्द्रसम बाह सखविरौ aaratfa-
Sia zal इन्द्रोऽसुरानप्रत्यजयदप्रतिह भवतप्रतन यजमानो
grasa सङ्घामे अडइयाट्‌प्रतिद्ध भवतेव्रतन BA भरः
ela, पतरनं समनद्यत्‌ स राद्टुमवद्य कामयत राण सादिति
तमेतेन सत्रचद्रा्टो ह भवलेतेनदहवा इन्द्रो विराजमभ्यजयदश
तानाह earau fats TT वा एतन यजमानो Misa
्ञे तदु SH एकादभान्‌बाहरेका(दगाच्ख व ठु चैष्टभो

वज्रो वज्ेणवं तद्रत्तासरपरघ।त ददिणतो वे देवाना aa TAL

१ प्रवाढरकी, | € ॐ

स्यजिषांसः~+म्तान्यप्रतिरघनापाघ्रत, तस्माद्रा अप्रतिरथञ््रप-
afai aga अप्रतिरधच््नपदरेति, यन्नस्याभिजिव्ये रत्तसामप-
इत्ये रत्न सा मपदत्ये ॥ १८ ॥

अघातश्ातुमौस्यानां(*) चातुमास्यानां प्रयोगः, फालगृन्यां
पौणमास्यां चातुर्मास्यानि प्रयुच्ौत | सुखं वा एतत्संवत्सरस्य,
यत्‌ फाल्गुनो पौणमासौ, सुखम्‌ उत्तरे फल्‌ गुन्यौ, पुच्छं पूवे,
तद्यथाप्रहत्तस्यान्तौ समेतौ स्याताम्‌, एवमेवेतत्संवत्सरस्यान्तौ
समेतौ भवतः । त्यत्‌ WANA पौणमास्यां चातुरमास्येयजते,
Haq एवैतत्‌ संवत्सरं प्रयुङूकर | अथो भेषज्ययन्ञा वा एते,
यच्चातुमौस्यानि। तस्मादृतुसन्धिषु प्रयुज्यन्ते, ऋतुसन्धिषु घे
व्याधिज्नायते | तान्ये तान्यष्टो हवींषि भवन्ति, अष्टौ वे wae
पौणंमासोनां vatfa vata, aaa वे पौणंमासोनां वेष्वटेव
समासः अव वद्ग्निं मन्यन्ति, प्रजापतिर्वे वैश्वदेवं प्रजात्या
एव,र) । अधेनं दवं गभे प्रजनयति । अथ यत्‌ सप्तदणसामि-
Wai, मप्दगो वे प्रजापतिः, प्रजापतेराध्ये। अथ यत्सदन्ता-
वाज्यभागावसिसन्तौति वे सहन्तो भवतः | अरव affect संया-
ज्ये, अत्रं वे योविराङ, अत्राद्यस्य थियोवरुष्ये | अथ aaa प्रयाजा
नवानुयाजा अष्टौ हवींषि वाजिनव्रवम, तब्रात्तरोवां विराजमा-
प्राति। अग्रो areenat विराजमिति प्रचाजानुयाजा हवीं
ष्याघारावाज्यभागाविति॥ १८ ॥ |

WA यद्ग्नोषोमौ प्रघमं टेवतानां वजति, अग्नीषोमौ वेदेवा

ti ~

१ ट, विकितपुक्नकं चातुमास्यानाभिति वारजयनक्रम |
? प्रजाप्रत्या ण्वति Go, गन च!

Ss

€ गोपथत्राद्मस्णोन्तरभाग॑

at aa, मुखत एव तदेवान्‌ प्रोणाति | अध यत्सवितारं यजति,
असौ तै सविता, योऽसो तपति, एतमेव तेन प्रौणाति | अध
यत्‌ सरस्वतीं यजति, वाग्‌ त्रे सरस्वतो, वाचमेव तेन प्रौणाति |
sq यत्‌ पूषणं यजति, असौ वे पूषा, योऽसौ तपति, एतमेव
तेन प्रीणाति | अथ यन््रुलः स्वतवसो यजति, घोरा वै मरूतः
qaqa, तानेव तेन प्रीणाति । अध यदिश्ान्‌ देवान्यजति,
यतिं बे विचि देवाः, awa देवाः, तानेव तेन Mata! अथ
थद्‌ ararefaatt यजति, प्रतिष्ठ त्रै दावाण्रधिव्यौ, प्रतिष्ठित्या
एव । अथ यद्ाजिनो यजति, पवो त्रै वाजिनः, पशूनेव तेन
aanf 1 wat ऋतवो वै वाजिनः, ऋतुनेव तेन प्रीणति |
अथो छन्दारसि वरै बाजिनः, छन्दस्येव तेन प्रोणाति। अथो
Sarsat वै वाजिनः, Wa देवाः साण्वा अभोष्टाः प्रोता wate |
अय यत्परस्तात्‌ पौणेमासेन यजते, तथा हास्य पूवपन्च am
टेवेनेष्ट भवति ॥२०॥

े्वदेवेन वै प्रजापतिः प्रजा अरूजत, ताः रुष्टा अप्रचता
वरुणस्य यवां जक्तः(९) | ताः वरुणो वरुणपा गैः प्रत्यबश्नात्‌(र), ताः
परजा; प्रजापतिं पितरभेलयोपावदन्‌, उप तं यज्नक्रत जानोहि,
ater वरुणमप्रीणात्‌ । स प्रीतो वरो वरुणपा शभ्यः सवस्मा-
त्माप्मनः(२) सम्परसुच्यन्त इति | तत एत प्रजापतिं यन्न क्रतुमपण्यत्‌,
वरू णप्रघासं तमाहरत्‌, तेनायजत, AAI वरुणमप्रोणात्‌ | स

९ aque यवाच्चतच्तुरिति Go | वर्णस्य वांचक्तरिति Eo wo ql, वरूणस्य
यवां चक्षरिति ० । वरणायां वाचतच्चृरिति ae |
२ प्रत्याबन्धादिति wei सवसा इति Ge |

१ प्रपाटक्रः। <€

प्रोतो वरुणो वरुरपाशेभ्यः सवस्मात्पामनः(\) प्रजाः प्रामुञ्चत्‌ |
प्रह वा एतस्य प्रजा ANU: Waa पानो मुच्यन्ते ।
य एवं वेद्‌ । 3 यद्मिनं प्रणयन्ति, यमेवामु' ata मन्यन्ति(र)
तमेव तत्‌ प्रणयन्ति। यन्मथ्यते, तस्योक्तं ब्राह्मणम्‌ । अथ यत्‌
सप्दगसामिषेन्यः, सदन्तावाज्यभागौ, विराजौ सयाज्ये, तेषामुक्तं
ब्राह्मणम्‌ । अथ AAT प्रयाजाः, नवानुयाजाः, नवेतानि हवींवि
समानानि त्वेव पञ्च सञ्चराणि(?) vatfa भवन्ति पौष्णान्तानि,
तेषामुक्तं त्राह्मणम्‌॥२१॥

अथ वदेन्द्राग्नो हादशकपालो भवति, बलं वै तेज इन्द्राम्नोः
बलमेव तत्तेजसि प्रतिष्ठापयति अय यद्ारुण्यामिक्ता, इन्द्रौ वे वस
शः, स उ वे पयोभाजनः,(*) तस्माद्‌ वारुखामिक्ता । अरय यन्मा
रुतो पयस्या, अष वे मरुतः थितः, आपो हि पयः । अघेन्द्रस्या
वे मरुतः यितः, Oe पयः, तस्मान्मारुतौ पयस्या । अथ यत्‌
काय एककपालः. प्रजापतिर्दे कः, प्रजापतेराष्यै | अथो सुखस्य वा
एतब्रामघेवङ्मिति, सुखमेव तदध्यात्मन्धत्ते | अथय यत्‌ faust
गावौ ददाति, प्रजातये; रूपसुक्ष्या वाजिनः । अश्च यदष्त वरुणं
यजति, सख एवैनन्तदायतने प्रीणति | अथ यत्परम्तात्‌ पौणमा-
सेन यजते, तथा हास्य पूवपक्ते वरुणप्रघासेरिष्टं भवति ॥२२॥

१ सवसा पाप्मन इति Go, Ho, qo q|

२ मन्यन्ति <fa खर, qo, Bo च।

द पश्च स्वतृखराोनि ख० | TWH संवतसराणोति me |

४ म उवे पथोभाजिन इति we मर्वे पथोभाञजजन vi we | सरत षयो
भोजम दति ग०। Hae पथोभाभिन दति zo

१०० जोपयन्रा द्भ MATA

Tl वा एष यज्ञक्रतुः, यत्‌ साकमेधाः, AZIM महाराजः
पुरस्तात्‌ सेनानोकानि BEIM पन्यानमनज्वियात, एवम वं तत्‌
पुरस्ताद्‌ देवता यजन्ते, AZ यवाद सोमस्य महाव्रतम्‌, एवम
्ैतदि्टिमदहाब्रतम्‌ । अय यदगम्निमिनौकवन्त प्रथम देवतान
यजति, ahaa देवानां मुषं, मुखत एव तद्वान्‌ प्रौणाति | अथ
यन््ध्यन्दिनि मरुतः सान्तपनान्‌ यजति(९), दनद्रो वे मरुतः सान्त
पनाः, रन्द्र माध्यन्दिनं, तस्म्देनानिन्द्रेणोपसहितान्‌ यजति, |
अथ यत्‌ सायं स्टहमेधोयेन चर न्ति,(र) पुशटिकन् वे wea,
सायम्ोषः पशूनां, तस्मात्‌ सायं ग्टहभेधोयेन तरन्ति । अथ
यच्छोभूते ग्हमिधौ यस्य.द) निष्कासमियेण पूणदव्या(*) चरन्ति
पूवयः कश्णेवेतत्‌ प्रात कर्मोपसन्तन्वन्ति | रथ यत्‌ प्रातमरुतः
क्रौडिनो यजति, इन्द्रो वे मरुतः क्रोड्नि तस्माटेनानिन्द्र
रोपसंदितान्‌ यजति | अथ veer प्रणयन्ति, यमेवासु व श्वद्व
मन्यन्ति तमेव तत्‌ प्रणयन्ति, aad तस्योक्तं ब्राह्मणम्‌ । अथ
qq सप्तदशसामिघेन्यः, सदन्तावाज्यभागो विराजो Wasa, ते
घासुक्त ब्राह्मणम्‌ । WA aaa प्रयाजा नवानुयाजा अष्टो हवोंषि
समानानि aa षट सञ्चराणि हवींषि भवन्दन्द्राग्नान्तानि, तेषा-
qa ब्राह्मणम्‌ । अथ यन्महेन्द्रमन्ततो यजति, wet FT Bet
अजते, तस्मादेनमन्ततो asta! अथ यदेश्वकस्ण एककपाल

१ यजन्तीति Go |

₹ चरतोति qo, We च।

a गट AMIGA खर, ग ° च ।
e af

४ पणेदव्यति Go |

१ प्रपाटकः। १०९१

~ ~~ ~ गो
असौ वे विश्वकगप्रा, योऽसौ तपल्यतमेवतेन प्रौणाति। अथय
यद्टषभङ्गां ददाति, tel इ यन्नक्रतुः ॥ २२॥
~ ~ न्ति A
aq autre पिलयन्नन चरन्ति, अपराहभाजो वे पितरः
~ “~ ©
तस्मादपराह्ने पिलयन्नेन चरन्ति तदाहयेदपरपक्तभाजो
वै पितरः, कस्मादटेनान्‌() vaca यजन्तोति। gat ar एते
[ © न~ 8, 7. [+
पितरः, तस्मादेनान्‌ TAT यजन्तोति । अथ यदकाश्सामिधे-
नोज्विरन्वाह, wae ह वे पितरः, तस्माटेकां सामिधेनोन्विर-
aS ~ *
न्वादह । अध यद्यजमानस्याषःऽन्वाह(र) AQHATA प्रमृणजा-
alfa | अय यत्‌ सोमभ्पिठमन्त freq सोनवतः पिटन्वहिषद ।
AN ~
पिद्धनग्निष्वात्तानिल्यावाहयन्ति, न क ख मह्िमानमावाह-
a ~ कि हयेदि ~

. afea.(®) वजमानस्यष महिमेति वदत आवाहयेदिति, aa faa-

~ नि ~~ _ waufa
amaa महिमा भवति, at सखधेत्यायावयति, अस्त .
प्रत्याय्रावयति, सधाकारो हि(“) पिद्णाम्‌ | अथ यत्‌ प्रया-
जानुवाजेभ्यो वहि सन्तावद्रति, प्रजा वै वर्हिः, नेत्‌ प्रजां
faay दधानोति। तेवै षट्‌ सम्मयन्ते, UST ऋतवः, ऋतवः
पितरः, पि सामात्य ॥ २४॥

अथ यज्जोवनवन्तावाज्यभागौ भवतः, यजमानमेव तज्जोव-
~ > र

aa: | 4a यदेकस्य हविषम्तिखस्तिसरो याज्या भवन्ति, इय-
~ ॐ + नोयया a
aaat प्रधमया, हितोवया गमयति, wa ठतोयया वच्छति | अधो

aa `

Lamieaifata qe |

२ यजमानस्या Wie दति खण, ग० च। यजमानस्यारिष्येन्वारति a |
> दत्यागथति AEA qo महिगानमावादयति दति No |

४ स्रधराकारुं वे दति भार |

१०२ WMATA BU ACA

दटेवयन्नमेवे नं foeasa व्यावत्तयन्ति, अघो दक्िणसंखो वै पिढ-
यज्ञः, तभेवैतदु दक्‌ सधस्थ कुवन्ति! अथ यदग्निं कव्यवाहनमन्ततो
यजति, एतत्‌ खिष्टक्ततो वे पितरः, तस्माद्ग्निं कव्यवाहन-
मन्ततो यजति | wa यदिडासुपहयावघ्राय न प्राखन्ति, पशवो
वा इडा, नेत्पशून्‌ प्रसृणजानोति | अथ यत्‌ सूक्तवाके यजमा-
नस्याशिषोन्वाह(*), नेयजमान प्रसृण्जानोति | अध यत्‌ vata
संयाजयन्ति, नेत्‌ पल्लीं प्र णजानीति । अध यत्‌ पवित्रवति arse -
यन्ते, शान्ति भेषजमापः, शान्तिरेवेषां भेषजमन्ततो यन्न
क्रियते । waaay: पिषभ्यो निष्णात, जौवानेव तत्‌ पिढ्‌-
aa’) मनुष्याः पितरोऽनुप्रवहन्ति। अधो टेवयज्नभेवेनं पिठ-
यज्ञेन व्यावत्तयन्ति | रथो द्किणासरस्थो वे fuera, तभेवैत- .
दुद्‌क्छरःस्छं कुवन्ति । अथ aq प्राञ्चोऽभ्यक्घम्यादित्यसुपतिछन्त,
देवलोको वा आदित्यः, पिद्लोकः पितरः, टेवलीकमेवेनं
पिढलोकादुपसछनक्रामन्तौति | अथ यदक्तिणाद्चोऽभ्यत्‌क्रम्याग्नी-
नुपतिषठन्ते, thea तदेवेष्वन्ततोद्धं चरन्ति । अथ यदुद च्चोऽभ्यत्‌-
क्रम्य चै यम्ब केयंजन्ते, रुद्रमेव तत्‌ सस्या दिशि प्री रन्ति । अथो
टेवन्नमेवेनं पियक्तेन व्यावत्तंयन्ति। अथो दृक्तिणासश्स्यो वै
पिटयज्ञः, तभेवेतदुद्‌ कसशस्थं कुवंन्ति। अध यदन्तत आदिव्येच्चा
यजति (र) इयं वा अदितिरस्यामेवेनमन्ततः प्रतिष्ठापयति । अघ

—

(१) यजमानस्याषेन्वादति ख०, ग०, च । यजमानस्याशि पेन्वादेति Geo | यज-
मानसा शिषन्वादति So |
(२) पिचरननु दूति Go, Zo, च|
(३) यञजजन्तोति ख०।

१ प्रपाटरकः। १०३

x

वत्परस्तात्‌ पौणमासेन यजते, तथाहास्य yaaa साकभेधेरिष्ट
भवति ॥ २५॥

तयोद्शं बा एतं मासमाष्रोति, यच्छनासौय्येण यजते,
रतावान्वे संवत्सरः, यावानेष चयोदशो मासः। अध aefea
प्रणयन्ति, यवभेवासु aed मन्यन्ति, तमेव तत्‌ प्रणयन्ति, यन्म-
व्यते, dala ब्राह्मणं, यद्य न मथ्यते पौणमासमेव तन्त्रः भवति,
प्रतिष्टा वे पौणंमासं, प्रतिष्ठित्या एव । अथ aera यजति,
प्राणो वे वायुः, प्राणनेव तेन प्रौणाति। अध यच्छनासौर
यजति, संवत्सरो वे सुनासोरः, संवत्सरमेव तेन प्रोणाति।
aa यतृ यजति, असौ वे सूथः, योसौ तपति, एतमेव तेन
प्रीणाति । अघ यच्छता द्तिण ददाति, एतस्यैव aga
क्रियते । अरय वत्‌ प्रावचित्तप्रतिनिधि(*) कुवन्ति, स्वसत्ययन-
मेव तत्‌ कुवन्ति, यन्नस्येव शान्तियं जमानस्य मैषज्याय aat
एते बातुर्मास्येद वाः सर्वान्‌ कामानाप्रुवन्‌, सर्वा इष्टीः सवमस्-
तत्व | सवा एव प्रजापतिः यतुविशः, यचातुर्मास्यानि, तस्य
मुखमेव asa, बाह वरुण्रघासाः प्राणोऽपानो व्यान इत्ये-
तास्तिख इष्टः, आत्मा महाहविः, प्रतिष्ठा शएनासोर, सवा
एष प्रजापतिरेव संवत्सरः, aqiaquiaifa, aa बे प्रजापतिः,
aa चातुमस्यानि, तत्सवंगेव सर्वमाप्नोति, य एवं वेद्‌, aaa
विदां थातुर्मीम्ये यजते चातुमास्मैयजतिं ॥ २६ ॥
इत्यघ्ववेदोत्तरगो पथत्रा ह्य णस्य प्रधमः प्रपारकः AAA i १॥

(१) प्रायिक प्रतिनिधिसिति eo) प्रयश्धित्तः प्रतिनिभिमिति ao, ao, भान,
2° 4)

१०४ गोपघव्राद्यणोत्तरभागं

अथ दितोयः Wass: |

aq मा्सोयन्ति बा आहिताम्नेरग्नयः, त एनभेवाग्ेऽ. .
भिष्यायन्ति यजमानं, य एतमैन्द्रागनं OM षे षे मासे (९) आल-
भते, तनेवेन्द्राग्निभ्यां ग्रसितमात्मानं निरेवदगत। अआयुष्काम
आलभेत, प्राणापानौ वा इन्द्रार्नो, प्राणापानावेवात्मनि धत्तो,
आयुष्मान्‌ भवति । प्रजाकाम arava, प्राणापानौ वा इन्द्रग्नौ,
प्रणापानो प्रजा अनुप्रजायन्ते, प्रजावान्‌ भवति | पशुकाम आल-
भेत, प्राणापानौ वा इन्द्राग्नो, प्राणापानौ पशवोऽनुप्रजायन्ते, पशु-
मान्‌ भवति | यामं एकं हरितमालभेत शठं वायःकामः(र), एता
नाम यः पिढलोके स्याभिवयेतेन ह वे यमोसुभिल्लोक आरभत्‌,
पिढलोक एवारध्रौ ति(२) | ate वडवमालभेत प्रजाकामः, प्रजा
पतिवे प्रजाः सखक्षमाणः स दितोयं मिथुनमन्वाविन्दत्‌(*), स
are बड़वमपश्यत्‌, तष्टा हि रूपाणां प्रजनयिता, तेन प्रजा
असजन, तन मिधनमविन्दत्‌ । प्रजावान्‌ मिधुनवान्‌ भवति,
य एवं वेद्‌, यथैवं विदानेतमालभते, alata वा एष काम्यान्‌
पशूनालभत, योनिष्टनद्रामनेन काम्य पशमालभन्त(*) इ ष्ालम्भः
सख्ध्ये॥ १॥

पञ्चधा वै देवा व्यत्‌क्रामन्‌, अग्निवस॒भिः, सोमो रुद्रैः, इन्द्रौ

----- ----~ ee eee

(९) षष्ट मासं दति Go, ग० च|

(२) नटं वायःकाम दति Bo |

(३) wag तोति Ge, We च । एवे प्रौतोति ze |

(४) सिथुनन्वाविन्ददिति ae, कर, च० | [मिथुनं विन्द्दिति ee |
(५, पश्रमालभतेति Ze |

२ प्रपाठक. | con

मरुह्धिः, वरुण aifea:, दहस्यतिर्विशेदेवेः। ते देवा अव्रवन्‌,
असुरेभ्यो वा इदं भ्राठग्येभ्यो रष्यामः, यद्धिघो fava, या
न इमाः प्रिवास्तन्वस्ताः समवव्यामहा इति | ताः समवाद्यन्त,
ताभ्यः सत्निक्च्छात्‌, यो नः प्रधमोऽन्योन्यस्मे द ह्यादिति । यत्तन्वः
समवाद्यन्त, तत्‌ तानूनपुस्य तान्‌ नघुतवं । ततो देवा अभवन्‌
परासुराः। तस्ायम्तानूनपुण प्रवमो दह्यति, स आत्तिमा-
च्छति । यत्ताननघरु समवदाति, भ्राटव्याभिभूल्यै भवति,
आत्मना परास्याप्रियो श्चाटव्यो भवति॥२॥

परञ्च त्वोऽवद्यति, पाडको यन्नः, पञ्चधादहधि ते ताः समवा-
दयन्त । आयतये ला खह्वामौल्यादह, प्राणो वा ग्रायतिः, प्राणमेव
तेन प्रौणाति। परिपतये वेत्याह, मनो बे परिपतिः, मन wa
तेन प्रौणाति । तनूनघु इत्याद, तन्वो हि a ताः समवाद्यन्त |
णाक्ररायेव्याहः nay’) हि ते ताः समवायन्त। शक्न
ओ्ओजिष्ठायेव्याह, ओजिष्ठं हि ते तदामनः समवादययन्त। श्रना
छषटमिल्ाह, Warez Baa (६) । अनाटष्यमित्याह, अनाप्यं
द्येतत्‌(२) । देवानामोज इत्याह, देवाना Fadia: । अभि
गस्तिपा gare, अभिशस्तिपा gaa! अनभिगम्तेन्यमित्याह,
्रनभिगन्तेन दयेतदनु Reba दौन्नापतिमन्यतामनु तपम्त
पस्यति । waa सत्वमुपगेधां स्विते माधा दत्वा, यघ्रा
यजुरे वे तत्‌ ॥ ३ ॥

२ wimfafa qo |
२ warezfaareiaive wafefa wo. Waeefamreiarze mafefa ze |
६ अनाट्‌ष्यभित्याह, wae gafzfa भ. .

ट

१०६ गोपथत्राद्मणेत्तरभाग

Ba वे देवा वज कछला सोममघ्नन्‌(९) | Gat बाह, तस्मात्‌
aw सोमौमाइतिं नासाते ¦ अवधोयेत सोमः, तस्मात्‌ सुचौ
चाज्य॒चान्तिकनाहार्धीत्‌ | अन्तिकमिव खलु वा आस्यैतत्‌
प्रचरन्ति, यत्तानूनघु ण प्रचरन्ति | चरर we देवसोमाप्याय-
तामिन्द्रायैकधनविद्‌ इत्याह, यदेवास्यापवायते यन्मीयति, तदेवा-
स्येतेनाप्याययन्ति। आ तुभ्यमिन्द्रः प्यायतामालमिन्द्राय प्याय-
खेत्याह, उभावेषेन्दरञच्च सोमं चाप्याययन्ति | आप्याययास्मान्त्‌
Walt सन्या Ayal प्रजया घनेनेत्याह, ऋत्विजो वा एतस्य
सखायः, तानेवास्यैतेनाप्याययन्ति। af ते देव सोमसुत्या-
सुदचमभौ येत्याह, आआशिषभेवेतामा शास्त, प्रवा एतस्मा्लोका-
चावन्ते, ये सोममाप्याययन्ति। अन्तरिक्षदेवत्यो हि(र) सोमः
आप्यायत णा रावणा वामानि प्रेषे भगाव ऋतसतवा-
दिभ्यो नमो fea aa: एधिव्या इति, दावाणटधिवोभ्यामेव नम-
स्कत्यास्मि्लोके प्रतितिष्ठति प्रतितिष्ठति ॥ ४ ॥

मख इत्येतद्‌ यज्ञनामधेयं, हछिद्रप्रतिषेधसामथ्यात्‌ छिद्र खमि-
aa, तस्य मेति प्रतिषेधः, मा यज्ञं fax करि्तौति। fagr हि
यज्ञो भित्र दवोदधिर्विंखवति 1 az खल द्र भवति, ऋलिग्य-
जमानविमानादहापि वेषां व्यपे त्तया मन्वकल्यत्राह्मणनामप्रयो गादः
यथोक्तानां वा दक्तिणानामप्रदानादौनादातिरिक्तादात्माताट्‌ः
yay प्रायधित्व्यतिक्रमादिति। इत्येतै सर्वं ब्रह्मण्यपि तं |

९ सोममघ्रान्त दति ae |
२ अन्तत TIA! Tilq] Ao, कः, ०;यख०्च्‌।

2 WISH: | 209

ब्रह्मेव विदान्‌ यद्‌ ग््गिरोवित्सम्यगधौयानथरितत्नद्यचर्य्योऽ-
न्यूनातिरिक्ताङ्गः (\) श्रप्रमत्तो यन्न रक्षति, तस्य प्रमादाददि
वाप्यसात्रेष्याद्यया भित्रा नौर गाधे महत्वदके BARAT, मत्‌स्य-
कच्छपशिशमारनक्रमकरपुर्डरोकजखर() जसपिशाचानां भाग-
धेयं भवति, एवमारौनां चान्येषां विनष्टोपजोविनाम्‌ ! एवं
खखपि यन्नचज्छिव्रभिन्रोऽपध्वस्त उत्पाताद्मुतो बहलोऽघवेभिर-
सस्व तोऽसुर गन्धववन्तरात्तसपिशाचानां भागधेयं भवति, एव-
मादीनां चान्येषां विनष्टोपजोविनां। तदपि श्लोकाः,

छित्रभिन्रोपष्वस्तो fagat बद्धा मखः |

दष्टापूत्तद्रविणं ग्टद्ययजमानस्यावापतत्‌ ॥

ऋतिजां च विनाशाय राज्ञो जनपदस्य च।

संवत्सरविरिष्ट तद्‌ aa am विरिष्यते ॥

दक्तिणाप्रवणोभ्रूतो यज्ञो दक्षिणतः स्मतः |

होनाङ्गो रत्तसाम्भागो ब्रह्मवेदाद्‌सं स्वतः ॥

चतुष्पात्‌ सकलो यज्ञयातुर्ह तषिनिमिंतः।

चतुविधैः सितो मन्ते कंतिग्‌भिवेंद्पारगेः ॥

प्रायचित्तेरनुध्यानैरनुज्ञानानुमन्तणैः।

waa यज्ञविभ्वंगं wa ब्रह्मा प्रपूरयेत्‌ ॥ इति ।

तस्माद्‌ यजमानो म्बङ्किरोविदमेव aa ब्रह्माण amiara |

स हि यन्नन्तारयतोति ब्राह्मणम्‌ ॥ ५॥

९ अननानतिरिक्रक्र दूति qo, भारःटण्च | नातिरिक्ताद्गद्तिगर। नूना
तिरिक्ाङ्ग इति ae |
२ HVC Go, Ao q|

१०८ गो पघव्रादहाणोत्तरभागं

यज्ञो वे देवेभ्य उदृक्रामत्‌, न वोहमनरं भविष्यामौोति । नेति
Zar aqaa, अनव्रभेव नो भविष्यसौति | तं देवा विभेधिरे। स
एभ्यो विहतः(र)न प्रबभूव । ते Bae, नवे न इच्छन्‌ fe
हतः(२) अलं भविष्यति, हन्तेमध स्रामोति। तं asta ।
तं सम्भल्यो चतुरश्विनो, इमं भिषज्यतभिति । अण्िनौ वे देवानां
भिषजावश्िनावध्वयू, तस्मरादध्वयू घमं स्मरत । तष सम्ृतयो-
चतुः, ब्रह्मन्‌ घमंण प्रचरिष्यामः, होतघंम मभि हि, sata: सामा-
fa गायेति । प्रचरत घनश्यमित्यनुजानाति | ब्रह्मप्रस्ता हि प्रच-
रन्ति, ब्रह्म हदं प्रसवानामोशे, सविटप्रसूतताये wh तपामि,
व्रह्म जज्ञानमियम्विकया us aa दइति। घमं ताप्यमानसुपासौत,
शस्ववदर्धच॑श ्रहावप्रतिगरवजं ease | Tas यज्ञस्य
सखद, URINE | यत्‌ an क्रियमाण ग्यजुर्वाभिवदति, खस्ति
तस्य यज्ञस्य पारमभ्रते। य एवं वेद, वेदमिथनं वा एतत्‌ यद्‌
घर्मः, तस्मादन्तर्घा हि(२) प्र्रन्लन्तर्िंता वे भिथुनं चरन्तीति ।
तदेतदेव मिथुनमित्याचच्ते, तस्य यो घमः, afer, यौ शषौ,
तावार्ड, य उपयमनौके, खरिकपाले, यत्पयः, तद्रेतः, तदग्नौ
टेवयोन्यां रतो ब्रह्ममय धत्ते प्रजननाय । सोगिनर्देवयोनिक्रङ-
मयो यज॒ मयः साममयो ब्रह्ममयोऽखतमय त्राहतिमयः wate’
सम्पन्नो यजमान ऊध्व; खगं लोकमेति तदाहः, न प्रथमयज्ञे

९, २, विरत दति Go| विदत दति we |
र अन्तधायेति Ro |

र्‌ प्रचाटक.। १०९

wae Hala, अनुपनामका (\) ह वा एनमुत्तरे यज्ञक्रतवो भव-
न्तोति। कामन्तु योनुचानः(\) योत्रियःस्यात्‌, तस्य WET,
आत्मावे a यन्नस्येति विज्नायते, अपभिरसा हवा एष यज्ञेन
यजते, वोऽप्रवग्यण यजते। शिरो = वा एतद्यज्ञस्य, यत्‌
Wawa) तस्मात्‌ प्रवग्येवल्येव (र) याजयेव्राप्रवग्यंण । तदप्य
पाभ्यनक्ता, चत्वारि गङ्गेति ॥ ६ ॥

SAA ह वा ऋपयथासुरेः संयत्ता आसन्‌ | तेषामसुराण-
मिमाः पुरः प्रल्भिजिता आसन्‌, अयस्मय ufaat, रजतान्त-
रिं, हरिणो दयो । ते देवाः सङ्घातं सङ्घातं पराजयन्त । त
विदुः, अनायतना fe a श्यः, स्मः? तस्मात्‌ पराजयामहा इति
एताः ता पुरः प्रत्वकुवं त, हविधनन्दिवि आग्नोध्रमन्तरित्तात्सदः
vias: | ते देवा अन्रुवन्‌, उपसदसुपायाम, उपसदा वे महा-
यरच्नवन्तौति। त एभ्यो लोकेभ्यो निरघ्रन्‌, एकयासु माह्नो का-
देकवान्तरिन्नादेकया एधिव्याः। तस्मादादः, उपसदा वे महा-
पुर्ञयन्तोति । त एभ्यो लोकेभ्यो निहता waa प्राविशन्‌ |
ते षड्पायन्‌, तानुपसद्धिरेवतुम्यो निर घ्रन्‌, दाभ्याममुष्राललोकाद्‌
दाभ्यामन्तरिक्लाद्‌ दाभ्यं एधिव्याः। त ऋतुभ्यो निहताः
संवत्सर प्राविशन्‌ । ते हादगोपायन्‌, तानुपसद्विरेव संवत्सरा
त्रिरघ्रन्‌, चतरूभिरमुष्माल्लोकाचतरूभिरन्तरित्ना्तखूभिः पृधि-
व्याः। ते संवब्लरा निहता aes प्राविशन्‌, ते aan.

१ कुव तामपनामका इति we, ट०° च|
2 कामं रूपोन्‌चान दति Go, Ao च|
€ As €^ = fi
ट प्रवग्यवतेवति Wo, Mic, So @ | qamgayata We |

११० TIAA इ शोत्तरभागे

सुपायन्‌, तेनैनान्‌ राता अनुद्‌न्त,(*) यत्‌ प्रातः, GATS |
तस्मादौः सायम्प्रातस्तनमाप्यायते | प्रातःसायन्तनन्तानुपसद्धिरे-
वेभ्यो लोकेभ्यो नुदमान आयन्‌ | ततो Sat अभवन्‌ परासुराः |
सवेभ्य एवैभ्यो लकेभ्यो भ्राटव्यन्नदमान एति, य एवं विहानुप-
सद्सुपैति wou :

न दाद्णन्निष्टोमस्योपसदः स्यु, अगान्ता निखज्येरन्‌(र)तिसोऽ
Haw, उपरिष्टादयज्नक्रतुगं रौयानभिषौटेत्‌, Taare Bar
नियोरीयादात्तिमारदत्‌। हाद णाहीनस्य कुर्य्यात्‌, प्रत्यु तथेव(र)
सयत्व(य । तिस्रोगिनष्टोमस्योपसदः स्यः, शान्ताम्निमा गाय |
तें देवा असुचान्‌(*) इमांल्लोकानान्ववे तुमाष्टष्णुवन्‌(५)। ara
ग्निना सुखेनान्ववायन्‌, यद्ग्निमनुष्टपसदां प्रतौकानि भवन्ति |
यथा त्तेत्पतिः केने नवनयन्ति एवमेवे तदग्निना सुखेने माल्लोका-
नभिनयन्तो यन्ति। यो ह वै देवान्‌ साध्यानेद्‌, सिदत्यसमे |
द्मे वाव लोकाः, BATA Sas | सय एवमेतान्‌ साध्यान्वेद,
सिदयत्यस्मै fastaqu । सिद्धयत्यस्माल्लोकात्‌, य एवं विदानुष-
सदसुपेति॥८॥

अय यताह, अध्वय्‌रग्नोद्‌ेवपलोव्याचच्छ, सुब्रह्मण्य सुत्रह्मणय-

areata | तदपरेण गाह पत्यं प्राङ्मु खस्तिष्ठन्रनवान्नागनोप्रो(र)
१ अआअआनुटन्तेति qo}
५५ निरमन्धेरत्रिति Wo, Zo च |

ॐ A
र पुत्युत्तथं दति Go, Go, Ko च | पत्यु त्वा दूति ao |
©
४ असृयानिति Ke |
a Es
५ नान्ववेतमाषटव्ण ata fei Wo | नान्न॑तमाटव्ण्‌.वद्रिति ट०।
६ तिष्ठस्नत्यननत्तागरोभ इति ee) तिष्ठत्रनवाननाग्रोधर दति म)

२ प्रपाठकः | १११९

देवपलौव्यां चष्टे, एथिव्यग्नेः vat वाग्‌ वातस्य पल्लो, सेनेन्द्रस्य
पल्लो, धेना हहस्पतेः पतौ, पथ्या पूष्णः val, गायत्रो वसनां
vat, चष्टुप्‌ रुद्राणां पल्लो, जगव्यादित्यानां wat, अनुषटप्‌
fara पल्लो, विराड्‌ वरुणस्य val, पडकिविष्णोः vat, दीत्ता
सोमस्य राज्ञः पल्लौति। अतिश्वाठव्यानारोहति, aa भ्ाटव्या
आरोहन्ति, उपरि श्वाटठव्यानारोहति, य एव विद्ानम्नौध्ौ देव-
पलौव्या चष्टे ॥ < ॥

यधा बे रधएकेकमरमभिप्रतितिष्ठन्‌ वत्तंते, एवं यन्न एकोकां
तन्वमभिप्रतितिष्ठन्नेति | पुरा प्रचरितोराग्नोघ्रोये होतव्या एतद
बा उवात् वासिष्ठः Uae, we सोम waa मा aaa
प्रचरत प्रातवावाद्यादं सोमं सस्छापयामौति। नास्य सोम
स्कन्दति, a एवं विद्ान्‌त्‌ सोमं पिवति, WE वसीदहास-
न्यामासौनः सक्गभिरुपमथ्य dia पिवति, अहं वाव सवतो यज्ञं
वेद, य एतान्‌(९) वैद, न मामेष हिसिष्यतोति । नैनं सोमपौ-
घोनपेयो हिनस्ति, च एवं वदान्त सोमं पिवति । तंह स्म
यदाह, कस्मा्वमिद मासन्यामासोनः सक्रभिरुपमध्य समं
पिवसोति। देवताखेव an प्रतिष्टापयामोति अव्रवोद्राद्य-
शः । यस्यैवं विदुषो यस्येव विहान्‌ यज्ञा्ीन्‌ यज्ञे प्रायाचित्त(\)
जुहोति, देवताखेव यज्ञं प्रतिष्ठःपवति । यज्ञात प्रतिजुहयात्‌,
सयोनित्वाय | चथस्तिगहे ane तन्व इति, एकात्रिं गत्‌-
स्तोमभागाः, त्रीणि सवनानि, यन्नथतुघः, स्तोमभागेरेवेतत्‌

१ एतामिति ख>, च., ©, च|
२ पायञ्िभिलिति qo, रः च।

११२ गोपथत्राह्मणशोतत्तरभाग

स्तोमभा गान्‌ प्रति प्रयुङ्के, सवने; सवनानि, यज्ञेन यज्ञ, सर्वा ह
वा अस्य यज्ञस्य तन्वः प्रयुक्ता भवन्ति, सवी आप्ताः सवी अ्रवरुदा
देवस्य सवितुः प्रसवे छहस्यतये स्ततेति । यदै सविता देवेभ्यः
प्रासुवत्‌ तेनाश्रुवन्‌, सविढटप्रसूता एव स्तुवन्‌ पर॒ध्रुवन्‌, Wad
हवा अरस्य स्तोमाः, यन्न ऋध्यते, यजमान ऋध्यते, प्रजाया ऋ-

ध्यते, WHI ऋध्यते, व्रह्मणे यस्थेवं विद्यान्‌ ब्रह्मा भवति ॥१०॥
Sara इ वा AGU AMMA ति देवाः समावदेवा aH कुवा
आसन्‌, यदेव देवा BHAA, तदसुरा Asa, तेन व्याहत्तमग-
च्छन्‌(*)। ते देवात्रव्रवन्‌, नयतेमंयज्न तिर उपयथसुरेभ्य Sar
az इति । तमेताभिराच्छायोदक्रामन्ति, यजू पि यज्ञे समिधः
स्वाहेति। तन्तिर उपय्सुरेभ्यो यज्ञमतन्वत, तमेषां यज्ञमसुराणा
न्ववाय., ततोनदेवा अभवन्‌ परासुराः। स य एवं विहांस्िर उप-
Awl यन्न तनुते, भवत्यात्मना परास्याप्रियो wraany भवति।
एतेरेव Yea ्ठतयन्ने(र) चतुभिश्तुभिरन्वाख्यानं पुरस्तात्‌
प्रातरनुवाकस्य जयात्‌, एतावान्‌ a यज्ञः, यावानेष यज्ञस्तं
हङ्के, स यज्ञो भवति, WAR इतरः, | WALA जयात्‌, पुरस्ताद्‌
दाद्‌ णाहस्य | एष इह वे VA दाद्णहः, तमेव आलभ्य एतैरेव
जुहयात्‌, पुरस्ताद्‌ Shear | एषा ह वै प्रल्त्तं रीका, ताभे-
वालग्येतेरेवातिष्यमभिखरेत्‌, यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवा इति ॥११॥
यत्र विजानाति, ब्रह्मन्‌ सोमोऽसकन्निति । तमेतयालभ्याभिमः-

१ वावत्तमगच्छन्रिति He, र० च।
२ टत्तयज्न दति we |

२ प्रपारकः। ११३

mad, ayer: सविता बन्योनूनः.९) reales उपवाच्यो
atu, fa वो रबा भजति(र) मानवेभ्यः Seat अव द्रविणं वघा
दधदिति । वे अम्नयो अष्बुन्तरिति सप्तभिरभिजहोति । यदेवा-
arama भवति, तदेवास्येतद्ग्नौ सखगाकरोति | अग्निहि aa-
तोनां (२) efaai प्रतिष्ठा | अथ fae वेगप्रषान्‌ होमान्‌ जुह्वति,
gamete! या रएवास्याभिपूयमाणस्य विप्रुषः स्कन्दन्ति
ATat ता एवास्येतदादहवनौये खगाकरोति। आहवनोयो
द्याहतौनां प्रतिष्ठा । वस्ते aw स्कन्दतौति, स्तोको वे ea |
यस्ते श्रशर्वाहच्यतो धिषणाया उपस्थादिति, बाहभिरभिचतिं
शरधिषवणाभ्यामधिस्कन्दन्ति। seagtar पण्पेः पविच्रात्तन्ते
जुहोमि मनसा वपट्‌ क्तमिति, तद्यथा, वषर्‌ छतं खाहाकछतं
हतमेव भवति ॥ १२॥

ऋषयो वा इन्द्र प्रत्यत्नं नापश्यन्‌ । तं वसिष्ठ एव naa
मपश्चत्‌ । सोऽविभेत्‌, इतरेभ्य कऋपिभ्यो मा प्रवोचदिति।
सोऽव्रबोत्‌, ब्राह्मणन्ते वच्यामि, वथा त्वत्पुरोहिताः प्रजाः
प्रजनचिष्न्ते(*), waa ऋपिभ्यो मा प्रवोचदिति। तस्मा
एतान्‌ स्तोमभागानुवाच। ततो वसिष्टपुरोहिताः प्रजाः प्रजा-
यन्त। स्तोमो वा एतेषां भागः, तत्म्तोमभागानां म्तोमभा-

१९ बन्दयोनुने दति Go, wo, Zo FI
> fa at रच्नाभजतोति Go. Wo, Go |
2 पुनप्रोनािति ख०, च>, We च।

४ unfaaa इति we

q

११४ गोपघनब्राद्यणोत्तरभागे

यन्न प्राह । प्रेतिरसि wha afa, wat मनुष्याः, aqua
एव यज्ञ प्राह । अनितिरसि सनिरसि प्रतिधिरसोति, चयो
वे लोकाः लोकष्वेव यन्न॒ प्रतिष्ठापयति विषटखोसौति,
हष्टिमेवावरन्धे | प्रावोस्यद्वारसीति(९), मिधुनमेव करोति ।
उशिगसि प्रकेतोऽसि सुदितिरसौति, अष्टौ वसव waren
रुद्रा दाद्शदित्या वाग्‌ दा्िंशौ खरस्रयस्विशस्तयस्विंशदेवा
देवेभ्य एव यज्ञं प्राह । ओजोसि पिदभ्यस््वेति, बलमेव तत्‌
पिट नलुसन्तनोति । तन्तुरसि प्रजाभ्यसत्वेति, प्रजा एव पश्‌-
ननुसन्तनोति। रेवदस्योषधोभ्यसत्वेति, ओषधौ ष्वेव ay प्रति-
छापयति । एतनाषाडसि पशुभ्यस्त्वेति, प्रजा एव पशूननु-
सन्तनोाति। अभिजिदसोति, वजो वे areal, व्याहन्तोसौ
वजः, तस्म्ादेषोन्ये व्याहत्तः। नाभू रसति, प्रजापति सप्त
दशः, प्रजापतिभेवावरुन्धे ॥ १२॥

अधिपतिरसि धरुणोसि सधसर्पोसि वयोधा असोति(र),
mana, योतमित्येतानि वे युरुषमकरन्‌ । प्राणालुपेति,
प्रजात्या एव । faaefa प्रहदसि खहदस्यनुदसोति, मिथ॒न-
मेव करोति आरोदहोसि प्ररोहोसि(*) सरोहोस्यनुरोदहोसोति,
प्रजापतिरेव वसुकोसि वस्यष्टिरसिवेषयोरसोति(५), प्रति-
गत्वं । रश्मिरसि aaa तेति, चयो वै देवाः, देवेभ्य एव

2 प्रावोखदहामीति दति ae |
२ वयोधासौति So, Ro, च
द प्रारीदसि दति कर |

४ Bacal fa ae

2 WIS: | ११५

हितिरेव । आक्रमोसि सड क्रमोस्यत्‌क्रमोस्यक्तान्तिरसोति,
ऋदिरेव()। यद्यदे सविता देवेभ्यः प्रासुवत्‌, तेनाभ्ैवत्‌(र)
सविप्रसता एव॒ स्त॒वन्‌ quate (९) । award स्तुतेति,
हहस्यतिवां आङ्गिरसो देवानां ब्रह्मा । तदनुमल्ये वौं भूजन-
दिति,(*) प्रातःसवन ऋभ्मिरेवोभयतोथवाङ्किरोभिगौसाभिग॑े
स्ततेत्येव | ओं भुवो जनदिति, माध्यन्दिने सवने यज्ुभिर-
बोभयतोयरवाङ्गिरोभिगुषाभिगेपे स्ततेलेव । ओं खजंनदिति,
टतौयसवने सामभिरेवोभयतोधवा्गिरोभिगु्ाभि गु स्ततेत्येव |
अध यद्यहोन उकष्यः HST वाजपेयोतिरात्रोऽप्तोयामा वा स्यात्‌,
सर्वाभिः सर्वाभिरत ag व्याहृतिभिरनुजानाति । ओं भूभवः
खजं नहधत्‌ करदुहन्‌ महत्तच्छमोमिन्द्रवन्त wala, शेन्द्रााप-
गायत चेन्द्रा स्तुत इत्येव । इन्द्रियवान्‌ न्य॒हिमान्‌(*) वभौयान्‌
भवति, व एवं वेद्‌, waa विदान्‌ स्तोमभागैय जते ॥ १४ ॥
योहवा aaa प्रतियता्श् स्तोमभागान्‌ विदययाच्च(<)
विष्पधंमानयोः सहतसो मयोः, ब्रह्मास्यास्ततोपे स्तृतोज WATTS
सवितुः सवै avafa व: प्रजापति वो वस॒न्वो टेवान्‌ रुद्रान्वो

९ ऋधिरवति Wo, Ho, Fo च|

९ aay aa दति ae |

द fcy afer xia a>, ae, च। azy वनोति ao |

४ वाभलनदिति र्ति ष्ठः गर, च।

५ सेद्ि्यात्सुतेत्येवेन्दरिथावानद्धिमान्‌ इति Ge, | सेन्द्रियांस्तथेत्यबन्दरियवान
न्युधिमानिति च” |

¢ fava fa ख. |

११६ गोपयव्राह्यग्णेत्तरभागे

देवानादित्यान्वो टवान्‌ साध्यान्वो देवानाष्यान्वो देवाज्वि्वान्बौ
देवान्‌ सर्वन्वो देवािष्वतस्परि हवामहे जनेभ्योस्माकम-
स्त॒ केवल इतः ATG वौयम्‌, wid ह वा आयताश् प्रति
ताश स्तोमभागाः, ताच्जपन्रुपथ्युपरि परेषां ब्रह्माणएमवै्तेत(९) |
तत एषामधःशिरा ब्रह्मा पतति, ततो यन्नः, ततो यजमानः।
यजमानेऽधःशिरसि पतिते स रेशोऽघःशिराः पतति । यस्मित्रधे
यजन्ते देवाश्च हवा असुराश्च, सत्ततसोमो यज्ञावतनुताम्‌ |
aq avafaufeca टेवानां aun, स आयता प्रति-
यता स्तोमभागान्‌ जपन्ुपय॑पयसुराणं ब्रह्माणएमवेत्ते-
त । तत रषामधःशिरा ARISTA ततो TM, ततोऽसुरा
दति॥ १५॥

देवा यज्ञ पराजयन्त, तमाग्नौप्रात्मनरुपाजयन्त, तदे तदयज्न-
स्यापराजित, यदाग्नौध्रं यदाग्नोघ्राधिष्णान्विहरति। तत waa
प॒नस्तनुते पराजित्य | अप खलु वा एते गच्छन्ति, ये वदिष्यवमानं
सपन्ति | वदहिष्मवमाने wa त्राह अग्नीत्‌, अग्नोन्िहर, वर्हि
स्तौहि, पुरोड़ाशानल्कुविति। यज्नमेवापराजित्य य॒नस्त-
न्वाना आयन्त्ङ्गारेह सवने विहरति, शलाकाभिस्ततौयसवनं
सशुक्रत्वाय | अधो सम्भवत्येवभेवेतत्‌, दक्तिणतो वै देवानां यज्ञं
रक्तांस्यजिघांसन्‌, तान्याग्नोप्रेणपाघ्रत । तस्मादकिणसुखस्ति-
sama प्रल्ायावयति, यन्नस्याभिजित्ये रक्षसामपहत्यै
रत्षसामपहत्ये ॥ १६ ॥

१ ब्रह्याणमकत्ततं दति we |

२ प्रपाठक, | ११७

तदाः, अघ कस्मात्‌ सौम्य एवाध्वरे प्रताहतोजद्नति, न हवि-
aa इति । sacar वा एषा देवयज्या, यद्विय ज्ञः । अघ za
aqal एषा देवयज्या, यत्‌ सौम्योध्वरः, तस्मात्‌ सोम्य एवाष्वरे
प्रतताहतो जुह्वति । जुष्टो वाचे भूयासं जुष्टो वाचस्यतये देवि
वाग्‌ यदाचौ मघमत्तमः तस्मिन्ना घा; स्वाहा वाचे खाहा वाचः
wad स्वाहा Waa Bet aaa इति, पुरस्तात्‌ AIST
कारेण Gelfa! तस्मादाग्‌ अत ऊह्खसुत्‌खुष्टा aw वहति ।
मनसोन्तरा(९), मनसा हि मनः प्रौतम्‌। तदु हैके सप्राहतीजंद्न
ति, wa छन्दासि प्रत्तानि प्रतिमन्वमिति वदन्तः । वया मेख-
ला wad मेध्यस्य चाभेष्यस्य च विद्ते, एवं हवेते न्यन्ते,
मेध्यस्य च fara awe विहल्ये। प्राचौनं हि freuen
देवानां लोकाः, प्रतोचौनं मनुष्याणां । तस्मात्‌ सोमं पिवता
प्राञ्चो धिषणया नोपसर्प्याः । जनं द्येतदेवलोकं ह्य ध्यारोहन्ति,
तेषाभमेतदायतनं चोद्यनं च, यदाग्नोघ्रं च सद्श्च। aaisfa-
दान्‌ सञ्चरति, आत्तिमाच्छति। अथ यो विदान्‌, सञ्चरति,
न स धिष्णोवामात्तिमाति ॥ १७॥
प्रजापतिरवे वन्नः, तम्मिन्‌ सवं कामाः स्व इष्टोः सवंमम तलं ।
तस्य Sa गोप्तारः, यदिष्योचः, तान्‌ सदः प्ररूप्स्यन्‌(२) मस्करोति,
नमो aa इति। न हि नमस्कारमतिदटेवाः, ते ह नमसिता; कत्ता
रमतिखजन्तोति । तत एतं प्रजापति यन्न प्रपद्यते, नमो नम

१ मनसोन्नरामिति |@ |
२ प्रखपम्यत्रिति Go |

११८ गोपयत्राह्य णोत्तरभाग

sfai न fe नमस्कारमतिदेवाः, स तत्रेव यजमानः सर्वान्‌
कामानाप्रोति सर्वान्‌ कामानाप्रोति॥ १८॥

यो वै सदस्यान्‌ गन्धर्वान्वद, न सद स्यामत्तिमाच्छंति। सदः
पररुष्ठन्‌(्रूयादुपद्रष्ट नम इति, अग्ने द्रष्टा, तस्मा उणएवात्‌मानं
परिदधाति सवमायुरेति न पुरा जरसः प्रमोयते। य एवं Az,
सदः Waa ब्रूयादु पोत्रे नम इति ! agate उपयरोता, तस्मा उ
एवातानं परिदधाति सव्वमायुरेति न पुरा जरसः प्रमीयते, व
एवं वेद्‌ । सदः प्रसपंन्‌ व्रूयात्‌, wala नम इति, आदित्यो वा
अनुख्याता तस्मा उ एवात्मानं परिदधाति सव्वेमायुरेति न पुरा
जरसः प्रमोयते। य णवं वेद सदः प्ररतो व्रूयात्‌, wee नम
fal ब्राह्मणो वा उपद्रष्टा, तस्मा एवात्मानं परिदधाति
सर्वमायुरेति न पुरा जरसः प्रमीयते! य एवं वेद्‌, एते वे सदस्या
गन्धर्वाः, स एवमेतान्‌ सदस्यान्‌ गन्धवनविद्वान्‌ सदः प्रसपति,
स सदस्यामार्तिमाच्छति, अथ यो विदान्‌ सञ्चरति, न सरस्या-
मात्तिंमार्च्छति | एतेन इस्मवा आद्किरसः सब्बे सदः पर्याहुः,
तेन सदस्यामात्तिमाच्छंन्ति। अथ यान्‌ कामयेत न सदस्या-
मा्निमाच्छयुरिति। तेभ्य एतेन सवं' सदः परितरूयात्तेन
सदस्यामात्तिंमाच्छन्ति। अथ यं कामयेत प्रमोयतेति, तभेतेभ्य
Baa प्रमोयते ॥ १८ ॥

तदाः, WSR THT कस्मात्‌ aaa प्रातःसवने प्रसितानां
प्रत्यक्तारैन्द्रौभ्यां यजतो होता चेव ब्राह्मणच्छसोच। इदं a
सोम्यं मध्विति fat यजति। इन्द्र at षभ वयमिति

९ प्रखपेस्येति wey प्रखपृम्यत्रिति go |

२ प्रपाटकः। ११९

ब्राह्मणाच्छसौ। नानादेवत्याभिरितरे। कथं तेषामैन्द्रियो
wafer’) । faa वयं हवामह इति, मेवावरुणो यजति |
वरुणं सोमपोतय इति, यदै किञ्च पौ तवत्‌, तदेन्द्र॑ रूप, aa
प्रोणति। मरुतो यस्य हि aa इति, पोता यजति।
ससुगोपातमो जन इति, इन्द्रो वै गोपाः, aes रूपं,
तेनेन्द्रं प्रौणाति। अग्ने पलोरिहावहेति, नेष्टा यजति । त्वष्टारं
सोमपोतय इति, यदे किच्च पौतवत्‌, aes रूप, तेनेन्द्र
प्रौणाति। उक्ञात्राय वशाब्रायेत्याम्नोपघ्रो यजति। सोमप्रष्टाय
वेधस इति, इन्द्रो वे वेधाः, तदेन्द्रं रूपं, तेनेन्द्रः प्रीणति |
प्रातथावभिरागतं देवेभिजन्या(र)वस्‌, इन्द्राग्नौ सोमपौतय इति।
स्वयं समदा अच्छावाकस्येवसु हेता Gear भवन्ति, यत्राना-
saan, तेनान्या देवताः प्रोणाति। यद्ायक्ाः, तेनाग्नेयः,
तस्मादटे ताभि स्वयमवाघ् भवति ॥२०॥

ते वै खल सर्वं एव माध्यन्दिने प्रखितानां प्रत्त्ताटेन्द्रौभि-
यजन्ति, अभिटण्वतोभिरेकेपि वा। सोममभि यसुग्रतदं-
इति, होता यजति। स्ईम्पाहि य ऋजोषो तरुत्र इति,
मैत्रावरुणः | एवा पाहि प्रतरथा मन्दतु तति, areata |
mate सोमकामन्त्रादइरिति, पोता । तवायं सोमस्त्रमेद्य-
afefa, नेष्टा । इन्द्राय सोमाः प्र दिवो विदाना इति, weer
वाकः आपूर्ण अरस्य कलः सखारेति arate | एवमु हेता
अभिटण्वत्वो भवन्ति। इन्दरोवे प्रातः सवनव्राभ्यजयत्‌, स

— a!

2 भवतोति दति No |

२ जन्या दति Go, गर, च| BH tha Wo zo 4

१२० गोपयब्राह्मण्णोत्तरभाग

एताभिर्माध्यन्दिनि सवनमभ्यलणवत्‌, तदयदटेताभिमोध्यन्दिनं
सवनमभ्यटणवत्‌, तस्मादेता अभिटणवत्यो भवन्ति ॥२१॥
तदादः, SAMA ठ तोयसवनमध कस्मारेक एव ठतोथसवनें
प्रखितानां प्रल्त्तादन्द्राभव्या यजति। इन्द्र ऋभुभिर्बजवद्धिः(१)
समुक्तितिमिति होतेव नानादेवत्याभिरितरे कथं तेषा मेन्द्राभव्यो-
भवन्ति | इन्द्रावरुणा ₹तपाविमधसुतमिति मेत्रावरुणो -यजति ।
युवो रथो अध्वरो देववोतय द्रति, बहनि वा ह agai
रूपम्‌ lang सोमं पिवतं हस्त इति ब्राह्मणच्छसो
यजति । आवां विगज्तिन्द्वः arya इति, वहनि वा =
तदभूणां रूप । आ वो वहन्तु सप्तयो tame इति पोता यजति।
wag at नः प्र जिगात बाहभिरिति, बहनि वा ह तद्‌भूणा
रूपं । अमेव नः सुहवा आ हि गन्तनेति नेष्टा यजति । गन्त-
नेति, बहनि वाड तद्भरूणां रूपम्‌ । इन्द्रविष्ण पिवतं मध्वो
अस्येव्यच्छावाको यजति। आ वामन्धासि afecramfafa,
वह्नि वा ह तद्‌ भूणां रूपम्‌ | इमरुस्तोममहते जातवेदस इत्या-
warn यजति रथमिव dae मामनौषयेति, वहनि वा = तटम्‌ गणां
रूपम्‌ । एवमुहेता Geran भवन्ति, यत्रानाटेवत्यासेनान्या
देवताः प्रणति | यदु जगत्‌ प्रासादे जागतमु वे टतौयसवनं
लतोयसवबनस्य AAI 22 I
विचक्षणवतीं वाच भाषन्ते(र) च नसित वतीं । faaaafa
बराह्मणं च न सपन्ति, प्राजापत्य सत्यं वद्‌न्ति। vat मनुधेषु सत्यं

— -~ न्न

२ वाजमभिरिति भ
२ भाषते दूति Qe |

२ प्रपाठक, | RRR

qaqa: | तस्माद्‌ाहराचक्ताणमन्द्रागिति(*) । स यदाहाद्रा्त-
fafa तथाहास्य यदधति, aq वै aq वे दृ्ट(र) भवति, न
बहनां जनानामेष यदघाति । तस्मादिचक्षणवतों वाच भाषन्त
च न सितवतीं | सल्योत्तरा sani वागुदिता भर्वति ॥२३॥

सहतयज्नो वा एषः, वदशपूणमासो। कस्य वाव Sar
यज्नमागच्छन्ति, HAA A! बहनां वा एतत्‌ यजमानानां
सामान्यमहः । तस्पात्‌ पूबयदे वताः परिग्टहलौयात्‌ । य हवे
पूवदयद वताः परिष्टह्वाति, तस्य॒ श्वोभूते यन्नमागच्छन्ति |
तस्माहिहत्यस्य dae ऋचो जपेत्‌ । यन्नविदौ हि मन्यन्ते, सोम
एव aad इति, यज्ञो यज्ञन सत्ततः ॥२४॥

इत्यधवकवेदो त्तर गोपघव्रा ह्य णस्य feats: प्रपाठकः समाप्तः ॥२॥

अथ ठतोयप्रपाटकः।

Na | Sars वे वषट्‌कारः। azaz करोति, दे वपातेणेव
तदहेवतास्तपयति । अघो यदाभिटव्यन्तोरभिसंखं(२) तपयति,
एवभेतदेवतास्तपयति | यदनु वषट्‌ करोति, त यथेवादौऽण्वान्वा
(“at वा पुनरभ्याघारं तपयति | एवमेव तदे वतास्तपयति, यदनु

~ = न _ ~_ —_— प्ण णि

९ अचचश्मदानितोति we |
e रि्टिभिति Zo |
ए दप्यन्तौभिरभिम खवसिति eo |
४ खश्रावेति ze |

त्‌

१२२ गोपयत्राद्मणोत्तरभागे

वषट्‌ करोति | इमानेवाग्नोनुपासत इत्याहरधिंष्णानध कस्मात्‌
पूवं स्मित्रेवाम्नौ जुति पूवस्मिन्वषट्‌ करोति । यदेव सोमस्या-
मे बोहोति अनु वषट्‌ करोति, तेनेव वषट्‌ करोति, frag
प्रणति । अध संखितान्‌ सोमान्‌ भक्तयन्तौत्याहः। येषां
नानु वषट्‌ करोति, तदादः, कोनु सोमस्य खिष्टलद्नाग इति ।
यदेव सोमस्याग्ने बोहोत्यनु वषट करोति, तेनैव संखितान्‌
सोमान्‌ भत्तयन्तोत्याहः। स उ एष सोमस्य खिष्टकद्वागः,
यदनु वषट्‌ करोति॥ १॥

वजो वे वषट॒कारः। wal’) हिष्यात्‌ तं मनसा ध्यायन्‌
वषट्‌ Gad | तस्मिस्तहञ् मा स्थापयति । षडिति वषट्‌करोति |
del ऋतवः, ऋत्‌नामास्ये | वौषडिति वषट्‌ करोति । असौ वाव
बौ ऋतवः पट्‌, एतमेव azqureufa, ऋतुषु प्रतिष्ठापयति ।
तदु ह स्माह, वे त एतानिव() एतेन षट्‌ प्रतिष्ठाधैयति ।
यौरन्तरिक्ते प्रतिष्ठाता, अन्तरिक्तं थिव्यं, एथिव्यस््‌, आपः
सत्येन, सत्य ब्रह्मणि, aw तपसि। इत्येता wa तदेवताः
प्रतिष्ठान्याः प्रतिष्ठन्तोरिदं स्वमनुप्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया पशभिः, aud ST Qi

तथो वै वषट्‌काराः, वज्रो धामच्छदक्रः(२) 1 स agaaaa-
वषट्‌ करोति, स वच्रस्तन्त(*) प्रहरति दिषते areata, ad

९ खयमिति Ao, Go, MoT!
२ valfa वाद्ति Fo |
द धाममटक्तं दूति Ae |
४ वच्चसन््रमिति भं, ट° च,

ज

२ प्रपाठकः | १२३

योस्य त्यः, तस्मे (स्तरोते(\) । तस्मात्‌ a भ्ाटव्यवता(र)
वषट Aa | अथ यः स यः सन्ततो निहाणच्छ(२) खधामच्छत्‌,
तन्त प्रजाश्च पशवथ्ानुपतिष्ठन्ते। तस्मात्‌ स प्रजाकामेन TH
कामेन qa | अध येनैव षट्‌ पराररोति,(*) स wait
रिक्तयात्मान(*) रिणक्ति यजमानस्य । पापौयान्‌ वषट्‌कत्ता
भवति, पापोवान्‌ यस्मे वषट्‌ करोति) तस्म्रात्तस्याशन्नेयात्‌ |
fafaq स यजमानस्य पापभद्रमाद्वियेतेति इ स्माह, योस्य बषट्‌
क्ती भवति, Wada यथा कामयेत तथा wena कामयेत
ययेवानी AS fe EN €+ a
जानोभूरत्तथेवेजानः स्यादिति । यथेवास्यचं qaraa-
° ~ A? ~
वास्य वषट्‌ कुयात्‌ । समानमेवेनं तत्‌ करोति, यडगमयेत
A *
पापौयान्‌ स्यादिति। उच्चेस्तरामस्यचे त्रूयाननौ चेस्तरावषट्‌ (९)
Faq) पापौवश्समेवेनं तत्‌ करोति, यं कामयेत येयान्‌
f A Qe ~»
स्यादिति, नौचेस्तरामस्यच gags स्तरान्वषर्‌ gang,
येवासभेवेनं तत्‌ करोति, यिथ wad तच्छिवमाद्‌-
धाति॥३॥
A A a © sia ४ é
यस्ये देवताये हविग्टहौतं स्यात्‌, तां मनसा ध्यायन्‌ वषर्‌

~ I - -- -- —— + 1 —

A = fi ~
\ योख aaad सलरोतस्तवे इति eo) ate HRI तरोतबे दति A,

qo चं ।

२ weary दति Me, टः च|

३ fagrawefa wo |

2 yaa वषट्‌ पराश्चीति दति zo; येनैव चडपराभ्रातोति No, क०, We च,
५ रिणक्राद्मानमिति qo टः @ |

९ Mears wis च, क ८० च।

१२४ गोपथत्राद्यणोत्तरभागे

gua | साक्तादेव तदेवतां प्रीणाति, प्रत्यक्तादेवतां परि
खह्वाति। संततखचा वषट्‌क्षत्य सन्तत्य सन्धोयते प्रजया-
पशुभिः, य एवं वेद्‌ ॥ ४॥

वरो वे वषट्‌कारः। WT एष प्रहतः(*) शांतीदौदाय |
तस्य ह न सर्वं एव शान्ति वेद्‌ नो प्रतिष्ठां | तस्मादाप्येतहिं yar
निव wat, तस्य डैपैव शान्तिरेषा प्रतिष्ठा, यद्ागिति । बषट्‌
कत्य वागित्यनु मन्यते, वषट कारमा मां प्रसक्तौ माहं त्वा प्रस्तं
हता मन उपह्वये व्यानेन शरोर प्रतिष्ठामि, प्रतिष्ठां गच्छन्‌
प्रतिष्ठां मा waafefai तदु ह स्माह, दौर्घभेवेतत्‌ सदः
प्रभोजः। सह ओज इत्यलुमन््येत, ओजश्च ह वे सदश्च
वषट्कारश्च प्रियतमे तन्वौ प्रियाभ्यामेव तत्तनूभ्यां समर्यति।
प्रियया तन्वा समृध्यते, य एव Aen yn

वाक्‌ च हवे प्राणापानौ च वषट्‌कारः, ते वषट्‌क्ततेवषट्‌-
aa व्युत्‌क्रामन्ति। ताननुमन्वयते, वागोजः सह ओजो मयि
प्राणपानाविति । वाच चैव तत्‌ प्राणापानौ च होता आब्नि
प्रतिष्ठापयति, सवमायुरेति, न पुरा जरसः Walaa, य एवं वेद ।
गत्रो भव हद्‌ आपौत इन्द्रो पितेव सोमसनवे सुशेवः। सखेव
सख्य उरु Mya Me प्रण ayaa सोम तारौरित्यातनं
प्रत्वभिख्श्ति, Hatt वा एषो प्रल्भिखष्टो यजमानस्यायुः प्रत्य-
विहन्तम नरिहन्माभक्तयेदिति। तद्यदेतेन प्रत्यभि शति, ata
Tara तत्‌ प्रतिरते। आप्यावस्वसंते पयाशसोति eat चम-
सानाप्याययन्त्यभिरूपाभ्यां | यद्‌ यन्नभिरूपं, तत्‌ सखद ॥ € ॥

१ प्रात दूति इ ० |

२ WASH: | १२५

प्राणा वा ऋतुयाजाः, तद्यटतुयाजे रन्ति, प्राणानेव तयज
माने दधति । षडतुनेति यजन्ति, प्राणमेव तद्यजमान दधति ।
चत्वार ऋतुभियं जन्ति, अ्पानभमेव त यजमाने दधलि। दिक्छंतुने-
ति उपरिष्टाद्‌, व्यानमेव तद्यजमानं दधति । स चासुसग्भूतस्तेधा-
विदतः(*), प्राणोपानो व्यान इति। ततोऽन्यत्र गुणितम्तधाद
यजमानः, सवंमायुरेल्वस्िन्नोक आर्घाल्याप्रोल्यखतत्वमत्तितं स्वगं
aia | तेवा Ua प्राण एव, यदतुयाजाः । तस्माद्‌नवान(र)
ततो यजन्ति(द), प्राणनां सन्तव्ये। सन्तता इव होमे प्राणः |
अघो ऋतवो वा ऋतुयाजाः | सस्थानुवपषट्‌ कारः | योतरानुव-
षट (५) gary, असशखितादत्‌न्‌ ससथापयेत्‌ । यस्तं तच
ब्रूयात्‌, saufearada समतिष्ठि । यो दुःखमनुभविष्यतोः
ति“), ग्वत्तघा स्यात्‌ ॥ ऽ ॥

तदाः, Talat यत्दोता यत्तदिति, मैत्रावरुणो होते प्रेष्य
ति, अध कस्मादहोढभ्यः सद्व होवाशससिभ्यो होता यक्तदोता
यच्तदिति(९) प्रेष्यतोति | ava होता, वाक्‌ सवं ऋविजः, वाग्‌
यचद्वाग्‌ adfefa अधो सवेवा एते सघहोतारोपि वा
ऋ चाभ्युदित, सपहोतार IAT यजन्तोति | अघ य उपरिष्टाद्‌

„न

९ विद्धत इति ae विदित <fa ae |
₹ तश््रादन्वानमिति wc, ट च।

क~~

३ यजतोति To |

४ योक्तानुववडिति गर, a2, भ०, Zo च।

५ zee भविष्यतोतोति qo, Wo, र०्च।
६ Varwifyat er यक्षदिनौती गर |

१२६ गोपयनत्राद्मणोत्तरभाग

संवत्सरः, संवत्रः प्रजापतिः, प्रजापतियनज्ञः। स योत्र भक्तये
aa तच gad, अशान्तो भक्तो नानुवषट्‌क्रत आ्आत्ानमन्त-
wa जोविष्यातोति। तघा इहास्यायो(९) वै भक्तयेत्‌,(र) प्राणो
दाद्‌ गचजामितायै, ते वै stem भवन्ति, दादश ह वै मासाः,
भक्तः we आनमन्तरगादिति। तथेव ह भवति लिम्येदिति
वाव जिश्रैत्तत्र(र) त हिदेवल्येषु(*) देति, तदु aa णासनं वेद्‌-
यन्ते) श्रव यद्सू व्यभि चरतो नानान्योन्यमनुप्रपदयेते अध्व |
तस्माटतुकतुर्नानुप्रपयेते ॥ ८॥

प्रजापतिर्वै यत्‌ प्रजा अजत, ता वै तान्ता wea! ता
हिङ्ारे शेवाभ्यजिप्रत्‌ । ताः प्रजा अमारन्‌(९), aged वा एत-
amt यदवोंषि पच्यन्ते । यत्‌ सोमः सयते, यत्‌ पशरालभ्यति,
हिह्ारेण वा एतत्‌ प्रजापतिहिं तमभिजिघ्रति, यन्ञस्याहताै
Carne यज्ञस्य Arana इति । तस्मादु हिङ्क्तियते,
तस्मादु य एव पिता पुत्रां aafa, स येष्ठो भवति, प्रजाप
तिहि तमभिजिघ्रति। यच्छुनिरार्ड मध्यास्ते(*) aa aaa,

९ दखस्यदयदृतिक०, co gq |

२ भचदिति we |

रे fax तत्रेति qo, we, zo च,

४ तद्धिदेव ay दूति म०, Mo, Zo, च| तद्भिदेव तेष दूति Ro |
४५ तदुत्तरणणसनं वेदयते दति Ao |

९ अश्वमारन्‌ tia xo | अखमारच्निति ao |

° यज्नस्परादतताये दूति च०, Wo च |

८ मध्य आस्ते दति भक |

रे प्रपाठकः १२

तदि सापि fegetfa | अथो खल्वाहुः, महपिंर्वा,९) wage
aa गेयमपण्यत्‌। तदेतद्यज्ञस्याग्र गेयं, afeatul a
eae ऋययान्रुवन्‌, वसिष्टोयमस्त्‌, यो नो यज्नस्याग्रे गेयमद्रा-
गिति(र)। तदेतद्यन्नस्यायरे गेयं, यद्ङ्ारः। ततो वे स
देवानां येष्टोभवत्‌। ये न वै यष्ठः, तेन वसिष्टः। तस्माद्‌
यस्मिन्वासि्ो ब्राह्मणः स्यात्‌, a दक्तिणावा नान्तरौवात्‌ । तथा
era प्रोतो fesra भवति। अथ tara हवा ऋषयश्च
यद कंसाभे AVA! त ह स्मेने(र) अपण्यन्‌ । ते aa अप-
श्यन्‌, तत waa सवं दोहमदुहन्‌ | ते वा एते दुग्धे यातयाभे,
य ऋक्सामे । ते हिङगरेरोवाप्यायेते । festa वा ऋक्‌
सामे आपोने यजमानाय दोहं sea | तस्मादु हिङ्व्याष्वय्यवः
सोममभिषणन्ति । हिङ्त्योद्रातारः सारा स्तर्वान्त | हिडइत्यो-
qan ऋचा लिवज्यं वुवंन्ति । हिङ्त्याघवौणो awa कुर्वन्ति ।
amare हिङ्धियते । प्रजापतिहि तमभिजिध्रति | sat qa
दः, एको वै प्रजापतेव्र॑तं विभक्तिं गौरेव, agua पशव
उपजौवन्ति, ये च याम्याय चारणवा इति॥<€॥

टेवविशः कल्पयितव्या इत्यादडः, छन्दसि प्रतिष्टाप्यमिति |
श+सावोमिव्या द्यते, प्रातःसवने त्रात्तरेण | शसावो aaa:
प्रतिग्टणाति | पञ्चान्नरं तत्‌ अ्टात्तरं सम्प्दयते। अष्टात्तरा

2 मच कट {घिन ति चत. गर, च । मर कहयनंति भौ? |
९ गयमश्याद्रागिति ङः |

As
द ड्‌क्मत र्ति,

१२८ गोपघनब्राद्मणोत्तरभागे

बे गायत्र, गायतोभेवेतत्‌(९) | एुरम्तात्‌ प्रातःसवने Dara)
सुक्थं॒वात्तोत्यादह, Wel चतुरक्तरमोमुक्यशा इत्यध्वर्खः
प्रतिखखणाति। चतुरक्षरं तत्‌, अर्टाक्तर सम्पति । aera
वे गायवो, गायत्रौमेवेतत्‌। उभयः प्रातःसवने नौक्लपता
(<) मध्व्यो शंसावोमिव्याहयते । माध्यन्दिने षडक्तरेण शंसा
वो gig प्रतिखणाति । पञ्चात्तरं तरेकादणाच्तरं war
adi एकादशाक्षरा वे विष्टप्‌, चिष्टभमेवेतत्‌ | पुरस्तान्‌
माध्यन्दिनि चौक्पता(*)मुक्‌थं वाचौन्द्रायेत्याह, शस्त्वा WAT.
Ayam waa: प्रतिग्टणाति | carat तदेकाद्शा चर
सम्पद्यते । एकादगाच्तरा वे fagu, विष्टभमेतरैतत्‌ । उभयतो
माध्यन्दिनि चोक्तपता(*) मध्व्यो शर्छशधःसावोभित्याद्वथते | ठतौ-
यसवने सपाच्तरेण गशसावी द षेत्यष्वयः प्रतिख्णाति | पञ्चात्तरं
ACISMIAL सम्मदयते | ASMA बे जगती, जगतौभेैतत्‌ ।
रस्तात्त॒तोयसवने चौक्ञपता(९)सुक्‌धं वाचौ न्द्राय देवेभ्य इत्याह,
सत्वा नवात्तरमोमुक्थणा wera: प्रतिग्टणाति । चत्तरं
तद्‌ दाद्शात्तरं सम्पद्यते | दाशाक्तरा वै जगतौ, जगतीमेवैतत्‌।
उभयतस्त॒तौयसवने चौक्तपता(*) भिवे तदै छन्दः, छन्दसि प्रति-
छापति | कल्ययत्येव टेवविशः, य एवं वेद्‌ | तदप्येषाभ्यनूक्ता,
यद्गायत्रे अधिगायच्रमाहितमिति ॥ १०॥
ग्रयेतत्रानाच्छन्दांस्यन्तरेण Wal इव । अयति was बलिर
ee = क =

१ गायतच्रमेवेतदिति wo |
85%, 8,9,2,9, चोपति We | atfasfa Zo |

२ प्रपाठक. | १२८.

नान्तरे णव ते ताभ्य,\)प्रतिपद्यते, aware रोहस्यरूपं स्वगे
तदनु वा न(\) सङक्राभेत्‌ | Wad वै प्रणवः, अगतेनेव तत्‌
aa तरति । तद्यथा मन्वेणवा ait वा गत्तं सङ्क्रामेत्‌,
एवं तत्‌ प्रणएवेनोपसन्तनोति । ब्रह्म ह वे प्रणवः, ब्रह्मणेवास्मै तद्व
द्मोपसन्तनोति | डः प्रणवः स्यात्‌ प्रजाकामानां ARITA: |
प्रतिष्ठाकामानां मकरान्त प्रणवः स्यादिति SH आहः! शद इति
तरेव स्थितो मौमांसितः प्रणवः । अधात दूह शद इह पूणं इति,
Ue प्रणवः स्याच्छस्व(नुवचनयोश्यध्य इति, इ स्माह कौषोत-
fa: | तथाःसं हतं भति मकरान्तोवसानाथं | प्रतिष्टा वा अव
aa, प्रतिष्ठित्या wal अथोभयोः कामवोराष्या एतौ वे छन्दः-
प्रवाहावर छन्दः परब्छन्दोति प्रवहतः, तस्यायुनंहिनस्ति, छन्दसां
छन्दोतिप्रोटं स्यात्‌, aaa यं हिग्यात्तं मनसा प्रैव faa’) छन्दसां
क्रन्दने द्रवति are ar गोध्त इति तिः want चिरुत्तमाम-
ale, यन्नस्येव तदहिसौ नह्यति, सेर वलायाविखसाय । यद्यपि
ee. प्रातःसवने युज्येलाईचगश एव तस्य we’) गायता
रूपेण । अयो प्रतःसवनरूपेणेति, न वरिष्टजगत्यावेतस्ि
सखानेधचगस्ये यत्‌ किचिच्छन्दः प्रातःसवने युज्येत) पच्छ
एवे नयोः गस्यमिति सा fafa: nee i

९ बन्निष्टनानरवत्येताभ्यामिति qo |
> तदनवानसिति qo, ०, भौ? Lo चं।

rn =
वध्ये दति zo |

vaifafa wm |

ष्ट

«<

uma ifafa » |

ध

_ = = ~~ ~ --

१३० गोपयव्राह्मणोत्तरभागे

अथात एकादस्य प्रातःसवनं | प्रजापतिं ह वे aw तन्वानं
वदिष्पवमान एव Ha HAUT प्रत्यपाक्रामत । स आग्नेय्या
गायत्रााज्य प्रत्यपद्यत | मल्युवाव तं पश्यत्‌(\)। प्रजापति पय्यक्रा-
मत्‌। तं सामाज्येष्ठसोदत्‌ | स वायव्याप्रउग प्रत्यपद्यत | we
aia तं पश्यत्‌ (२)। प्रजापतिं पथक्रामत्‌ | तं माध्यन्दिने पवमानं
सोदत्‌ । स ta विष्टुभा मरुललतौयं प्रत्यपद्यत । खल्युवाव तं
व्वत्‌(२) | प्रजापतिं पथक्रामत्‌(*)। स तेनेव द्रविणे gar
asa स्तोतिवमासोदत्‌, तमस्तणोत्‌ । तस्मादु य एव
पूबमासाद्ति, स aq स्तरते । विदान्‌ खल्युरनवकाणमपा-
द्रवत्‌, अशरसत्‌, इतरो निष्केवल्यं । तस्मादेकमेवोक्‌थ होता
मरुत्वतोयेन प्रतिपद्यते । निष्के वल्यमेवा च हि प्रजापतिं wae
ASIAN १२ ॥
मित्ावरुणावव्रवोत्‌, युवं न दमं यन्नस्याङ्गमनुसमादर्ता,
मे त्रावरुणोयां | तथेव्यव्रूतां | at ager सबलौ भूत्वा प्रासहा
खल्यमल्ेतां | तौ दयस्येतदयन्नस्याङ्गमनुसमाहरतां मे चावरुणौयां (५)
तस्मान्‌ मेतावरुणः प्रातः नवने मैत्रावरुणानि शंसति। तौ we
तदयन्नस्याङ्गमनुसमाहरतां । यदेव मेत्रावरुणनि शंसति, प्रति

१९ खत्यवोवदंतं पश्चन्‌ दति wo | wade पश्चदिति ग We FI

२, द, ्ल्युवावद्‌ प्यदिति भ०, ट० च| waded पश्चत्निति ee |

ve 2, विन्दिति-पुस्तकं तं मध्यज्टिनि इत्यादिः पथक्रामदित्यन्नः पाठः पुनर्-
UIT |

चि = ~ प >
५ ट, विग्दितपुलकं तयव्यव्रृतासित्याद्मिवावरुशौयाित्यन्तः पाठः पुनरू-
‘
पात्तः।

२ प्रपाठकः | १२३१

वां सूर उदिते विधेम नमोभिभितावरुणोत हव्येः । उत वा-
quar वधिः(*) साकं aaa रश्मिभिरिति ऋचाभ्यनूक्त |
मा नो मित्रावरुणा नो गन्तं रिगादसेति, मेच्रावरुणस्य
स्तोचिवानुरूपौ । प्रवो मित्राय गायतेति उकथसुखं । प्र fat
योव रुणश्योरिति पर्यासः । आयातं faaraaufa यजति । एत
एव dead यथाभागं प्रोणाति वषट्‌ छत्यानुवषट्‌ करोति | wa
वाभिखश्न्ते नाप्याययन्ति न ह्यनाराश्थसाः सोदन्ति॥ १२॥

इन्द्रमव्रवोत्‌, त्वं न इमं यन्नस्या ङ्गमनुसमाहरन्‌ व्रा ह्य णा च्छ-
सोवां। केन सहेति । सूय णेति । तथेव्यत्रूलाम्‌ । तौ सयुजौ
wat भूत्वा प्रासहा खल्यमल्येताम्‌ । तो हयस्येतदयन्नस्याङ्ग-
मनुसमाहरतां ब्राह्मणाच्छसोयां। तस्माद्‌ त्राह्माणशच्छसौो
प्रातःसवन tafe सून्न्यद्गानि शसति । तौ द्यस्येतव्यन्न-
स्याङ्गमनुसमाहरतां | यदेव tela सूथन्धङ्गानि शसति,
इन्द्र पिब प्रतिकामं सुतस्य प्रातःसातस्तव हि पूवपौतिरिति
ऋ चाभ्यनृक्तम्‌ | safe सुषुमाहित आ नो याहि सुतावत
इति ब्राह्यणाच्छंनिन स्तोचियानुरूपौ । अयमु त्वा विचषेण
इति उकघमुखं | उदेदभिुतामघमिति पर्यासः । इन्द्र क्रतुविद-
मिति यजति एते एव॒ तदेवते वघाभाग प्रोणाति, बषट्‌-
छत्यानुवषट्‌ करोति । प्रल्येवाभिमणन्ते नाप्यावयन्ति न छ्यना-
रागःसाः मौदन्ति ॥ १४॥

SHIM अव्रवोत्‌, युवत्र इमं यन्नस्याङद्गमनुसमाहरताम-

— ~ ~~ ~ — —— ——— == —_

~ — 2

ह arafcta Go|

१३२ गोपघत्राद्य णोत्तरभाग

च्छावाकोवां। तथेत्वव्रूताम्‌। तो सयुजौ सबलो भूता
प्रासहा खत्यमल्येताम्‌ |! तौ द्यस्येतदयज्नस्याङ्ग मनुसमा हरला-
मच्छावाकोयां। तस्मादच्छावाकः प्रातःसवन शिन्द्राग्नानि
शंसति । तौ हयस्येतव्यज्नस्याङ्गमनुसमादहरतःं। यदेवैन्द्रागनानि
शसति, प्रातर्य्यावभिरागतन्देवेभिजन्या aa इन्द्राम्नौ सोम-
पोतव दति, ऋ चाभ्यनृक्तम्‌ । इन्द्राग्नौ आगतन्तोशा ASAT
हव इति, अच्छावाकस्य स्तोचियानुरूपौ | इद्राग्नौ अपसस्परौ-
त्यक्थमु खं | इहेन्द्राग्नो Tae इति cata: | इन्द्राग्नौ आगत-
मिति, यजति । एते एव तदेवते यथाभागं प्रौणाति वषट्‌-
कत्यानुवषट्‌ करोति | प्रलये वाभि्गन्ते नाप्याययन्ति न wat-
arava: सोदन्ति ॥ १५॥

aq शंसावोमिति, स्तोचियायानुरूपायोक्थसमुखाय परिधानौ-
याये इति, चतुश्तुराह्वयन्ते()। चतस्रो वे दिशः, fea तत्‌ प्रति-
तिष्ठन्ते.) अयो चतुष्ाद्‌; पशवः, पशूनामाष्यं। अधो चतु-
warn हि प्रातःसवने Saat) तस्माचतुःसवं गायचाशि
शसन्ति। गायत्रं हि प्रातःसवनं सवं समवतीभिः परिदधति ।
त्यत्‌ समवतोभिः परिदधति, अन्तो वे पर्यासोन्त उदकाः, अन्ते-
नैवान्तं परिदधति । wa मदतीभिर्यजन्ति, तद्यत्‌ महतीभिर्य-
जन्ति। सवं सुतवतोभिः पौतवतीभिरभिरूपाभिर्यजन्ति । वद्य-
ज्ेऽभिरूप, तत्सश्डं। सवऽनुवपट्‌ कुर्वन्ति, fava अनु-

SG —— — he

९ आआवद्यते दृति ao |
२ प्रतितिहन्नोति wel प्रतितिष्ठते दूति ae |

2 प्रपार्कः। १२२

वषट्कारो नेत्‌ खिष्टक्लतमन्तरयाभेति । अयं वे लोकः प्रातः-
सवनं । तस्य पञ्च दिशः पञ्चोक्धानि। प्रातःसवनस्य स एतेः
पञ्चभिरुकवेरेताः पच्च fen आप्रोत्येताः पञ्च दिग आआ-
प्रेति॥ १६॥

घ्रन्ति वा एतत्स,मं, वद्भिषुणवन्ति | asi at एतद्‌ घ्नन्ति,
qefaupatad | य्न्नंवा एताः aafaafa, तदक्तिणानां
efama | सवगा वे लोको माध्यन्दिनं सवनं | aarafen
सवने दक्जिणा नौयन्ते, खगस्य लोकस्य Tae । TEST सेतुं वा
एतत्‌ वजमानः संस्कुरुते खगस्य लोकस्याक्रान्त्ये प्रजाक्रान्तय ।
दाभ्यां area’) जुहोत्वध्वय ;, अस्याक्रान्तेनाक्रमयत्याग्नय्या-
ग्नोप्रोये, waka तेन । यन््ध्यन्दिनि सवने दज्िणा नोयन्ते,
am एतेन लोके हिरण्यं हस्त भवति । अघ नयति, wa वे
हिरणं, सत्वेनेवेनं aaafa अग्रेण गाहपत्व जघनेन सदो-
न्तराग्नोघ्रौयच्च Hee! ता उदौचोरन्तराग्नोध्रौयञ्च सदश
चात्वालञ्चोत्‌खजन्ति। एतेन ह समवा अङ्गिरसः ai लोक-
मायन्‌ | तावा एताः पन्यानमभिवहन्ति॥ १७॥

amt’) अग्रे ददाति । यन्नसुखं वा अग्नोत्‌, यन्नसुखेनैव
तद्यन्नसुखं समधयति । awe ददाति । प्राजापत्यो वै ब्रह्मा,
प्रज.पतिमेव तेन प्रौणाति | alana ददाति, erat va तया
प्रोणाति | सदस्येभ्यो ददाति, सोमपोधस्तवा निष्कौणोते। न हि
तस्मा ग्रहति सोमपीधः, तवा निष्कौणोयात्‌ । वां WANT आप

¢ ज्ञ ण
१ गाद्पन्यनति भप ट , च|

— ------- ` पि क
निः)

e Wy fa wo aq |

-

१२४ गोपथत्राह्यणोत्तरभागे

याय ददाति, देवलोके carga! यामशयूषवेऽनाभवाय ददाति,
मनुष्यलोके तवार्डोति । याम weave ददाति, बनस्तयस्तया
प्रवन्ते। यां याचमानाय ददाति, राढटव्यन्तया जिन्वौते। at
भोषात्ततं, तवा ब्रह्मातोयात्‌। यां प्रतिनुदन्ते, सा arat efa
णा। यस्तां पुनः प्रतिल्लोयात्‌, व्याघ्रौ Ba भूत्वा प्रव नौयात्‌ ।
welara A १।
अन्यवा सह प्रतिग्टह्लोयात्‌, अथ हेनत्र प्रबौनाति॥ १८॥
# fe A ~ ay fa > ~ Ne :

यद्वां ददाति, amacat वे गौः, विेषामेव aearat aa
प्रियं धामोपेति। यदजं ददाति, भागनेयो वा अजः, अगनेरेव तेन
प्रिवन्धामोपेति | यद्वि ददाति, आव्यन्तेनापजयति । acama
ददाति, मांसन्तेन fama! यद्नोवा रधो वा, शरीरन्तेन।
यदासो ददाति, aeufa तेन । यिरण्यं ददाति, आसेन
वर्पोवः कुरुते | ae ददाति, सोया वा अश्वः, ahaa तेन

पे * (~~ ऋ + 6 से ~

प्रियन्ामोपेति। अन्ततः प्रतिहत्र देय । रद्र वै प्रतिहत्ती,
aaa तवत्रिरवजयति । यन्मध्यतः प्रतिहते दद्यात्‌, मध्वतो
रद्रमन्ववयजेत्‌ । खभानुवा ्रासुरि; स्यन्तमसा विध्यत्‌। acts
रपनुनोद्‌। तद्विरन्वपण्यत्‌। यदाचैयाय हिरणं ददाति,
तम एव तेनापहेत । अथो ज्योतिरुपरिष्टाद्ारथति, खमस्य
लोकस्य AAT १८ ॥ ।

अथात एकाहस्येव माध्यन्दिनम्‌ | WR च वा इद्मगरे साम

+ a Q पो
वास्तां (.)संव नामगासोत्‌ | अमो ATH ATH, Al aT ऋक्‌ सामो-
पावद्त्‌, faqa aaa waar इति(२) | नेलयत्रवोलाम, ज्यायान्‌

~ —
—. a

१ चान्तामितिदक०। शस्तासमि(त ट०।
२ प्रजापत्यादूति ट| प्राजापत्या इति चर, कर; च।

२ प्रपाठकः | १२१५

aaa मम महिभेति। तेदभूत्वोपावदताम्‌ | तेन प्रतिवचन
समवदत। तास्तिखो भूत्वोपावदन्‌। aq तिखो भ्रूत्लोपावदन्‌, तत्‌
तिखभिः समभवत्‌ | यत्‌ तिरूभिः समभवत्‌, तस्मात्तिखभिः स्त॒व-
न्ति, तिभिर्‌ द्रायन्ति, तिखभिहि साम afaa भवति । तस्मादे-
कस्य TH! जाया भवन्ति, न SHA बहवः सपतयः | यदे तत्सा
चाम समवदताम्‌, तत्‌ सामाभवत्‌। तत्‌ साम्नः सामतं |
सामं भवति येष्ठतां गच्छति । यो वे भवति, स सामं भवति |
असामान्य इति ह निन्दन्ते ते 4 पञ्चान्यद्नुला पच्चान्यदूत्वा
कल्पेताम्‌, आहाव हिद्ारय् प्रस्तावश्च प्रथमा चोन्नौधय
मध्वमा च प्रतिहारश्चोत्तमा च निधनच्च ance | A यत्‌
पञ्चान्बद्ूत्वा पच्चान्यद्नला कल्यतां, तस्मादाहुः, Weal यन्नः
पाङ्क्ताः पशव इति । वदु विराजं द्‌शनोमभिसम्पद्येयातां,
तस्मादाइविंराजो यन्नो दगन्यां प्रतिष्ठित इति। ag हत्याः
प्रतिपद्यते। areal वा एषः, य एषस्तपति । तदेनं खेनरूपे ण
स परधयति। दं तिखः करोति । पुनरादायं प्रजा रूपं हावि-
aa भवतः | तत उपप्रजायते ॥ २०॥

आता वे स्तोचिवः, प्राजा अनुरूपः, पल्लो धाय्या, पशवः
प्रगाय, ग्रहाः(\) सूक्त, यदन्तरामन्‌, afafad, प्रतिष्ठा परि-
धानोया, अत्र वाज्या। सोस्मि लोके भवत्वमुमिध azar
च unfua wey भवति, य एवं वेद्‌ ॥२१॥

स्तोच्रियं गश्सति | areata स्तोच्विवः, स मध्यमया वाचा
शं स्तव्य आत्ानमेवा wa तत्‌ कल्ययति। अनुरूपं शंसति,

जनका -

१ ग्रहा ष्ति गर, इः च|

---~

१२६ गोपघनब्राद्यणोत्तरभागं

प्रजा वा अनुरूपः, तस्मात्‌ प्रतिरूपमनुरूपं कुबन्ति । प्रतिरूप
हेवास्य प्र जायामाजायते नाप्रतिरूपः | तस्मात्‌ प्रतिरूपमनुरूषं
कुर्वन्ति। स उच्तैस्तरामिव waa, प्रजामेवास्य तच्छेयसीं
करोति। ध्याय्यां शंसति, wat वे धाय्या, सा नौचेम्तरामिव
शंस्तव्या | प्रतिवादिनो हेवास्य wea पतौ भवति, यदैवं
विहान्‌ नोचेस्तरान्धाय्यां शंसति | sma शंसति, पशवो वै
प्रगाघः, स सखरवत्या वाचा शंस्तव्यः। पशवो वे प्रगाघः, पशवः -
au, wate सूत शंसति । wera aa, प्रतिवोतं तत्‌,
प्रतिवोततमया वाचा शस्तव्यम्‌ । स यद्यपि ह दूरात्‌ पश्‌ -
लभते, ग्द्ानेवेनानाजिगमिषति | wet हि पशूनां प्रतिष्ठा ।
निविद्‌ शंसति, यदन्तरामन्‌, afafaq, तदेवास्य aq
कल्पयति । परिधानोयां शंसति, प्रतिष्ठा वे परिधानोया, प्रति-
टाया एवैनमन्ततः प्रतिष्ठापयति । याज्यया यजति, अन्नं वै
याज्या, अत्राद्यभेवास्य तत्‌ कल्ययति । मूलं वा एतद्यज्ञस्य,
वदाव्याञ्च AANA | CAAT: Bar’) Wars याज्या Far
उन्ूलमेव ATT FA: | तस्मात्ताः सामान्य एव स्वः ॥ २२॥
तदाह, किन्देवत्यो यन्न इति | Ge इति घ्रूयात्‌, शेन्द्र वाव
वज्ञे सति यथाभागमन्या देवता न्ववाथन्‌ । ता प्रातःसवनं
मरुत्रतोये ठतो यसवने च | अरघ देतत्‌ केवलमेवेन्द्रस्य, यदू मरू-
त्वतोवात्‌ । aaa सव निष्केवल्यानि शंसन्ति | यदेव निष्वोव-
ल्यानि, तत्‌ खगस्य लोकस्य (र) रूपं । य देवनिष्के बल्यानि, एकं

A > ना 2 >=

१ तदन्या ay tia fo) तदान्यन्यादृति ae |
९ रूपस्येति इ० |

8 प्रपाठकः | 229

हवा अग्र सवनमासोत्‌ प्रातःसवनभेव। wa sa प्रजापति.
रन्द्राय ज्येष्ठाय पुवायेतत्‌ सवनं निरमिमत,यन्‌ arated सवनं |
तस्मान्‌ माध्यन्दिनि सवने सव निष्केवल्यानि शंसन्ति। यदेव
निष्केवल्यानि, तत्‌ wre लोकस्य रूपं । यदेव निष्के वलयानि,
वाहवे देवताः प्रातःसवने होता गंसति, ताः शस्त्वा Har
शंससिनोनुशं सन्ति मेवावरुणं ayy Vat होता शंसति, तदुभयं
मैावरुणं । मेवावरुणं मेचावरुणोनुणंसति । i cigs
गे होता शंसति, aguas) te ब्राह्मणाच्छंस्यनुशंमति,
tei ठचंप्र उगे होता शसति, तदुभयमेन्द्राग्नं। tera
मच्छावाकोऽनुशंसति । अथ देतत्‌ केवलमेवेन्द्रस्य, यदू ंमरुत-
तोया । तस्मात्‌ aa निष्केवल्यानि शंसन्ति | यदेव निष्केवल्यानि,
तत्‌ खगस्य लोकस्य रूपं । यदेव निष्केवल्यानि, यदे ददेबोरसहि-
माया अधाभवत्‌ केवलः सोमो अस्येति ऋ चाभ्यनृक्तं । देवान्‌
ह यज्ञन्तन्वाना अ्रसुररत्तांस्यजिघांसन्‌ । तेऽब्रुवन्‌, वामदेवं लं
न इमं यज्ञं efanart गोपायेति, मध्यतो वसिष्ठ, उत्तरतो
भरदाजं, सवोाननु विश्वामित्रं | तस्मान्‌ मेत्रावरुणो वामदेवाव्र
प्रवति, बसिष्टादाद्मणाच्छंसौ, भरदाजादच्छावाकः, wa विः
श्वाभिचात्‌ | एत एवास्मैतदषयो हरहनमगा WAU TH
रक्षन्ति, य एवं वेद्‌ य एवं वेद्‌ ॥२२॥

दत्व वेदो त्तरगोपघव्राह्म णस्य ठ तोयः प्रपाठकः समाप्तः॥२॥

अथ चतुथप्रपाटकः।
म्‌ | वाया नयित भुवत्‌ कया लं न लेति मैत्रा
द

१३८ गोपघब्रा द्य शोत्तरभागे

we स्तोत्रियानुरूपौ | कस्तमिन्द्र त्वा वसुमिति area: wat
a. | तस्योपरिष्टाद्राह्मण। सद्यो ह जातो षभः कनोन इति
उक्धमुखम्‌। एवा त्वामिन्द्र वचित्रतेति wate: | उशद्रषुणएः(९)
सुमना उपाक इति यजति । एतामेव aeaat यथाभाग at
खाति, वषट्‌कछव्यानुवषट्‌करोति | प्रयेवाभिख्श्न्ते नाप्याययन्ति,
न ह्यनाराश्थसाः सोदन्ति॥ १॥

तं वोदस्य ख्तोषह तत्वा यामि सुबोधमिति ब्राह्मण-
fea: स्तोतरियानुरूपौ | उदु वये मधमत्तमा गिर इति बाहंतः
Waa: | पशवो वै प्रगाघः, पशवः खरः, पशूनामाघ्ये | अतो मध्यं
वै सवषां छन्दस! हतौ, aa माध्यन्दिनं सवनानां, त्म्ये
नैव मध्यं समडयति। इन्द्रः पूभिद्‌ातिरदासमरक्गरित्युक्‌थसुखं |
उदु ब्रह्माख्येरतयवस्येति पर्यासः | एषरिंद्धं छरणं वज ब्राहमिति,
परिदधाति वसिढासो अभ्यर्चन्ति, अकेरिति। aa वा अर्काः,
ग्रन्राद्यसेवास्मै तत्यरिद्धाति। सन स्तुतो वौरवदातु गोमदिति,
परजाञ्चैवास्मे तत्पशूवाग्यास्ते | युयं पात खस्तिभिः सदा न इति,
सखस्तिमतो रूपससुदा | WAS यज्ञस्य VBE, यत्‌ रूपसखद्वं । यत्‌
कश्मर क्रियमाणखग्यजुरवाभिउदति, afr तस्य यज्ञस्य WITHA |
य॒ एवं aq यथेयं बिहान्‌ ब्राह्मणाच्छत्तो एतया परिद्‌धाति।
जोष) वज्रो छपभस्तराषाडिति anf एतामेव तदैवतां
यघाभाग प्राति, वषट्‌ छल्यातुवषट्‌करोति | प्रत्ये वाभिख णन्ते-
नाप्याययन्ति, न Barca: साद्न्ति॥२॥

तरोभिवाविदहसुन्तरणिरिस्िषासतोति, अच्छावाकस्य स्तो-

~~ ~ cD

eee -----~ ee —— a ’ श

९ उश्व्रषण्‌ दूति ao |

[1 a ~ fi
उपांशिववं ta: सिचत, तत्रानुबषट्‌ करोति,

8 WOTSR. | १२८

चियानुरूपौ। उदिन्वस्य रियत इति, aleat Waa: | तस्योक्तं
ABW Wa vataa वो््यायेति उक्थमुखम्‌ । इमामूपु wai
सातयेधा इति, पयासः। तस्य दशमोमुद्रति। घोरस्य वा
आङ्किरसस्येतदाषं aad निर्दहेत्‌ शस्यमानं पिवा ave तव
at सुतास इति यजति। रएतामेव aeaai यथाभाग प्रोणाति
वषट्‌कव्यानुवपट्‌ करोति। प्रयेवाभिश्गन्ते नाप्याययन्ति, न
ह्यनारागसाः सोद्न्ति॥२॥

अघाष्वय्या गश्सायोमिति, स्तो्रियानुरूपाय प्रगाघायो-
कवसुखाय परिधानोवाया इति, पञ्चत्व आच्नयन्तं । पञ्चपदा
पङ्क्तिः, पाडको यज्ञः । ad Gaia चैष्टभानि एसन्ति । oe
हि चैष्टभं माध्यन्दिनि सवनं । सवं समवतोभिः परिद्धति,.
तद्यत्‌ समवबतौभिः परिदधति । अन्तो वे पयासोन्त vem,
अन्तेत्रैवान्तं परिद्धति(९)। aa महतौ भियंजन्ति, तद्यत्‌ मदः
तोभिर्वजन्ति | सवं सुतवतोभिः पोतवतोभिरभिरूपाभिर्यजन्ति।
यद्यन्नेभिरूपं, तत्‌ wae! सर्वेनुवषर्‌ कुवन्ति, खिष्टल्वा
अनु वषट्‌कारो नेत्‌ खिष्टकतमन्तरवामति। अन्तरिन्षलोको
माध्यन्दिनि सवन । तस्य पच्च दिशः, पञ्चोक्थानि माष्यन्दिनिस्य
waa! स एतेः पञ्चभिरुकयेरेताः पञ्च fen आप्रोल्ेताः
पञ्च fen ञआ्ाप्रोति॥ ४॥

aq वदोपासनं ठतोयमवन उपास्यन्ते, पि्नेव तेन what
fal उपांशु पान्नोवतस्याग्नोघ्रौ यजति, रेतो वे पातीवलतः,
mal

ea. fam

FED वत~

९ परदधातति fo |

१४० गो पधव्राद्यरोत्तरभागं

संस्थापयामोति | असंस्ितमिव वे रेतः सिक्तं wae | WaT ar
एषा, यदनुवषट्‌ कारः । तस्मात्रानुवषट्‌ करोति | Ae
fauna वासौनो भक्तयन्ति, पलौभाजनं वे नेष्टा, अग्नौत्‌
qaly रेतो ua, tae सिक्ताः प्रजाः प्रजायन्ते प्रजानां
प्रजननाय | प्रजावान्‌ प्रजनविष्णुभवति प्रजात्यै । प्रजायते प्रजया
पष्ठमिः, य एव वेद्‌ ॥ ५॥

अथ शकलां लुहति । तव्यघाहिर्जोर्णया स्व चो निमुचयेत
द्रपोका वा FAA, एवं Sad सवस्मात्मापमनः wagered,
ये शकलां जुव्हति । द्रौएकलशे धाना भवन्ति, तासां हस्तेरा-
दधति । पश्वो वै धानाः, ता आहवनौयस्य ware निव-
afer! योनिरवे पशूनामाहवनौयः, ख एवैनंस्तद्ोे निरपक्रसे
निद्घति | अघ स व्याहतोपसु सोमानाप्याययन्ति, तान्‌ ह अन्त-
वदयां सादयन्ति, तदि सोमस्यायतनं । चाल्लालादपरे णाष्वय्थे-
यमसानङिः पूरविल्योदौचः प्रणिधाय हरितानि cufa व्यव-
द्घति। यदा वा भापश्चौषघयथ सङ्गच्छन्त, अघ Ade: सोमः
सम्पद्यते | ता बैव्णव्यर्च निनयन्ति। यज्ञो वे विष्णुः, यन्नमेवै-
नमन्ततः(\) प्रतिष्ठापयति । sa यदत्त; प्रतिनिधिं कुर्वन्ति,
मानुषेरैवैनं तदकेण दैवं भक्तमन्तदटेधति ॥ ६ ॥

पूतिवां एषोसुभिंघ्लो के्वय्युञ्च यजमानच्चाभिवहति, aed
दध्रानभिहत्यावभरमुपहरेयुः | यथा कुणप वाति, एवभेवेनं तत्‌
करोति। अय यदेनं दघ्नानभिहत्यावशयमुपदरन्ति, सवंभेवेनं
सयोनिं सन्तनुते, wafe सम्भरन्ति, अभूदेवः सविता वन्द्यो

(>
९ यन्न एवतमन्तत दति ae |

४ प्रपाठक | १४९१

aa’) इति जुहोति, सवमेवेनं सपर्वाणं सम्भरन्ति(?) । तिख्भि-
स्विद्द्धियन्नो दरखवतोभिरभिजुहोति, सवंमेवेन सर्वाङ्ग सम्भ
रति(र) | सौमोभिरभिजुद्ोति, सर्वमेवेनं स श्रातानं भरति(*) |
पञ्चभिरभिलहोति, Weal यन्नः, गन्नमेवावरुन्धे । पाङ्कतः
पुरुषः, पुरुषमेवाप्रोति । पाङ्क्ताः पशवः, पशुष्वेव प्रतितिष्ठति |
प्रतितिष्ठति प्रजया पशुभिः, य एवं वेद्‌ ॥ ७ ॥

अग्निर्वाव aa इयं aati कसोद्‌(*) वा एतद्यमस्य(९) यज-
मान आदत्ते, यदोषधोभिवदिं स्तणाति । तां वदनुपोष्य war-
यात्‌, यातयेरत्रेनमेऽसुभिन्ञोके यमे यत्कुसोदमयमित्यमप्रतोत-
भिति(*ोवेदिसुपोषन्तौ(?) हेव सन्यमडकुसौ दं निर वद्‌ाव(<)अक्णो
भूता खग लोकमेति । विश्वलोपविश्वदावस्य त्वा सं जहामौ-
त्याह, हातादा वजमानस्यापराभावाय वदु भिग्रमिव चरन
लिना सक्तन्‌ प्रदाव्ये जुहयात्‌ । एषह वा अ म्निर्वेग्वानरो
यत्‌ प्रदातव्यः, सखस्यामेवनं तदयोन्यां areata ॥ र ॥

अनृहां विधान्यामेकाष्टकायामपूपञ्चतुःशरावं पत्त्का प्रात-
रेतेन कन्मुपोषेत्‌ | यदि दहति yaaa भवति, यदि न दहति

१ वन्दोनुनदूति ao, we a

२ म्भ्मरतिद्ति Ao, wo, ट>च।

au, सखरनमेति च> |

४ यम दयं पञ्चमो कुम}दमोद्‌्मिति ao | qu Ty यमो यत कुरोदमिनि ae |
€ एतद्यजमानस्यति a |

कुमोदम्पभिन्यप्रलो ifuatfa Zo | कुमोदगपमित्पमप्रतोचमिति qo, भः च|
८ वदिमप।वधोतिभ०,य्०्च।

८ निवदायनि चः, wo |

१४२ गोपथत्राद्य णोत्तरभागं

पापसमं भवति। एतेन हस्म वा अङ्गिरसः प॒रा विज्ञानेन Ste
सत्रमुपयन्ति। यो ह वा उपद्रष्टारसुपयोतारमनुस्यातारमेव
विदान्यजते, सममुसिंज्ञोक इष्टापूत्तंन गच्छते | अभिनि उपद्रष्टा,
वायुवां उपखोता, आदिव्योवा अनुख्याता, तान्य एवं free
जते, सममुषिनोक इष्टापूत्तंन गच्छते. यत्रो नभसस्यति-
frag, अभिनव नभसस्मतिरम्िमेव तदाह | एतन्री गोपायेति
सत्वं नो नभसस्पतिरित्याह, aga नभसस्पतिवायुमेव तदाद |
एतन्नो गोपायेति टेव सं फानेव्याह(*), आदिव्यो वै टेवसंस्फानः,
आदित्यमेव तदाह | एतन्नो Todas ते योनिरिति, aca
रग्नि.) समारोपयेत्‌। तदाहः, यदरण्ये: समारूढो नथ्येदु-
दस्याग्निः सौदेत्‌, प॒नराघेयः स्यादिति। या ते अनेर्थीज्ञिया
तनूस्तया मे Be तया मे ह्याविशायन्ते योनिरित्वालन्नगनोन्‌
समारोपयेत्‌ । एष ह वा अगिनर्योनिः, खस्यामेवैनं तदोन्यां
areata wei

Tea ahaa wae वेद, रगििष्टोमस्य ware
सायुज्य सलोकतामश्रते। य एवं वेद्‌, यो ह वा एष तपल्येषोग्नि-
ष्टोम एप ATS, तं सहवान्‌ हा संखापयेयुः, WAP वै नामैषः,
तेनारुन्वरमाणाथरेयुः(र) यच वा दरद्‌ पूर्वयोः सवनयोरसन्त्व-

१ संस्यानेत्यादेति to | सख्यानेत्यादेति Ko |
२ अरण्णोरग्रोनिति we, zo च|
द असलरम।णखरयुगिति No, ट° च।

8 प्रपाटकः। १४३

रमाणाय्यरन्ति,(*) warez त प्राचो ग्रामता बहनलाविष्टा।
अध वेदं ठतोवसवने सन्त्ररमाणाद्रति,(र) तस्मदेदं way
हो्घौीरण्यानि wafer | aaa प्रातःसवन एवं माष्यदिनसवन एवं
हतोयसवने, एवमु इ यजमानो प्रमायुको भवति | तेनासन्त्वर-
araracg:(*) | यदा वा एष प्रातरदेत्यघ मन्द्रतमं तपति,
तस्म्ान्मन्द्रतमया वाचा प्रातःसवने THA! अघ यद्‌ाग्येव्यय
बलोयस्तपति, तस्पादलौयस्या वाचा माध्यन्दिनि सवने wea |
अथा यदाभितरामेत्यघ बलिष्ठतमं तपति, तस्मादल्िष्ठतमया
वाचा ठतोयसवने waa! एवं wea, यदि वात ईगत(*),
वाग्‌ हि 1a, यवानुवात्तोत्तरण्यो ्रयोत्‌ सहेत्‌, आसमापनाव-
तना प्रतिपदेत(*) । एतत्‌ सुशस्ततरमभिव भवति, सवा एष
a कदाचनास्तमयति, नोदयति । तद्यदेनं पद्चादस्तमयतोति
मन्यन्ते, WE एव तदन्त गत्वाघातानं विपथस्यतेहरेवाधम्तात्‌
छणते cat परस्तात्‌ । स वा एष न कदाचनास्तमयति
नोदयति | तद्यदेनं पुरस्त(दुद्‌यतौति मन्यन्ते, Tata तदन्तं
गत्वाथामानं विपयस्यते राविभेवाधस्तात्‌ कणतेऽहः पर-
aq) स aus कद्‌ाचनास्तमयति नोदयतिन ह वे

‘

१,२, मल्वरमाणशाखरन्तोति Ae |
ड तेनासत्वरमाका्यरगरिनि Ho |
४ ate t waite wo |

५ प्रतपद्यतं इनि ae |

१४४ गोपथव्राद्यण्णेत्तरभागं

कदाचन निग््लोचति। एतन्सह सायुज्य सलोकतामय्मते, व एषं
तेद्‌ ॥ १०॥
अथात एकादस्येव ठतोयसवनं, SAG वा एषु लौकेषु
समयतन्त। ते टवा असुरानभ्यजयन्‌। ते जिता अदोरएव्रयोः
सन्धिं समभ्यवागुः। W SE उवाच, TH वा असुरा अ्रहोरात्रवोः
सन्धि समभ्यवागुः कथाहञ्चेमानसुरानभ्युत्धास्यामहा इति |
अहञ्चेयग्निरत्रवोत्‌, अ्रहच्चेति वर्णः, ae चेति हस्तिः, अं
चति fay: त नम्यत्यायाहोरात्रयोः सन्धनिजंघ्रुः । यद्भ्यु-
TMA: समेर्निंजष्रः, तस्मादुरथा अभ्युत्याय ह वे feud
area fasta’), य एवं वेद्‌ । alfa भूत्वा प्रथमः
प्रजिगाव। यद्म्निरण्वो zat प्रधमः प्रजिगाय, तस्मादाम्नेयौभि-
रुकव्रानि प्रण्यन्ति। यद्ग्निरण्वो भूत्वा प्रथमः प्रजिगाय, तस्मा-
AAA | यत्पञ्च रेवता अभ्युत्तखः(र), तस्मा त्पच्च देवता उक्थे
गस्यन्ते | या वाक्‌ साग्निः, थः प्राणः स वर्णः, यन्मनः स इन्द्रः,
यचन्तुः स॒ तहस्रतिः, wera स विष्णुः। एते ह वा एतान्‌
पञ्चभिः प्राणे; समोर्योत्थापवन्‌ । तस्मादु ह एवेताः पञ्च देवता
उक्थे शस्यन्ते ॥ ११ ॥
प्रजापतिद्यतभ्यः पञ्चभ्यः प्रारेभ्यो देवान्‌(रोसजे। वदु चेदं
किच पाङ्क तत्‌ ष्टा व्याज्वलयत्‌ | ते Paar, म््ानोयं

१ निदन्तोति eo) निददन्तोति Zo |
र अभ्यतस्थ॒रिति Ro, Zo च|
दे प्राणेभ्यान्यान्यवानिति Ro, रच |

४ प्रपाटकः) २४१५

पिता मयोभूः, पुनरिमं समोयात्‌धापयामोति (*)। स ह सत्व
माख्यावाभ्यपतिष्ठते(९), यदि = बा रपि निशिक्स्यैव कुलस्य
सब्धयन्नेण यजते, Wa दवाख्यायाभ्युपतिष्ठते । यो वै प्रजापतिः स
यज्ञः। स एतैरेव पञ्चभिः प्राणैः समोयात्‌धापितः। चे हवा
एनं वञ्चभिः प्राणै; समोयात्‌धापवधस्ता उ एवेताः पञ्च टेवता
THA शस्यन्ते ॥ १२॥
तदाहुः, वदवोदवतयोस्तुबत इन्द्रास्योरिति, अध कस्माह्ूविषटो

देवता उक्थे waa?) इति । अन्तो वा आग्निमारुतसन्तस-
कथान्यन्त आख्िनं कनोयसोषु देवतासु wad, अन्तेषिति ।
अथ कस्माह्ूयिष्टो देवता उक्थे शस्यन्त(“)इति | दे दे उक्‌थमुखे
भवतः, AIS द दे ॥ १२॥

अथ वदैन्द्रावारुणं मेत्रावरुणस्योकधं भवति । शन्द्रावाहं-
wa ब्राह्मणाच्छंसिन wad भवति । शेन्द्रावेष्णवमच्छावाक-
ari भवति । हे सं शस्यंस्त Oe च वारुणद्धेकमेन्द्रावारुखं
भवति। Sanwa te च वाहस्मत्यज्चेकमेन्द्रावाहंस्पत्य
भवति । दे संगस्यंम्त (te च वैष्णवद्चैकमेन्दरावेष्णवं भवति |
दे दे HAS भवतः, तद्यद्‌ दे दे॥ १४॥

अध यदैन्द्रावार्णं मे्रावस्‌णस्योक्थं भवति। इन्द्रावरुणा
सुतपाविमं सुतं सोमं पिवतं मद्य तत्रताविल्यु चाभ्यन्‌क्त ।

१ उतथाप्रथामतौति qo, Zo च|

९ अभ्य पगम्यतं इति ₹०।

द, ४, Waa दति Mo |

५ द सस्यं timo) द षंथरणस्त इति ae |

|

१४७६ गोपथन्राद्यणोत्तरभागे

९७

महदि टतोयसवनम्‌ | रएल्यदु() ब्रवाणि ता अग्निरिगामि भारत
दति मेवावरूणस्य स्तोचियानुरूपौ | चषणो तं मघवानमुक्घ-
मिव्यक्थमुखं | तस्योपरिष्टाद्राह्मणम्‌ | अस्तम्नादयामसुरो fa
वेदा इति वारुणं स¡शसिकम्‌ । अहञ्चेति वरुरेव्रवौदेवतयोः
संगसायानतिशसाय | इन्द्रावरूखा युवमध्वराय न इति पर्य्या
रन्द्रावारुरे | एल्द्रावारुणमस्ये तत्नित्य कं *) । तदेतत्‌ सखस्मि-
दायतने स्वस्यां प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति इन्दं वा एता
देवता yar व्यजयन्त विजित्या एव । "ष्ठो इन्दस्यैव far
नस्य usta सेकपादिनो(र भवति। एकपादिन्धा Pat
परिदधाति। यत होतुहाचकाणां gata’), तत्‌ सख्दन्तदे
खल्ावां राजानामध्वरेवव्त्याभिति । एवभेव केवलपर्य्यासं
TAT! RIT केबलसूकमेवोत्तरयोभवति | इन्द्रावर्णा
मध्मत्तमस्येति यजति । एते wa ॒तदेवते यथाभागं प्रौणति,
वषट्‌कव्यानुबषर्‌करोति। प्रत्य वाभिमरणशन्ते नाप्यावयन्ति न
द्य ारागध््साः सौोदन्ति ॥ ११ ।

अथ यदेनद्रावाहस्पत्य' ब्राह्मणाच्छंसिन vat भवति, इन्द्र
सोम पिवतं हस्यते स्मिन्‌(*) at मन्दसाना हषण इत्यचा-
wan महद ठटतौयसबनं। वयमु त्वामपूर्व्य यो न इद्भिदं

"भ कय

re _ a SSS

९ wey sf Se a) uaa x fa च०।
२ wad निव्यमुक्‌थमिति च० |

६ सयकपादिनोति we |

५ सञ्चतौति To |

५ दस्यते afafafa ae |

४ प्रपाटक* | १४७

पुरेति ब्राह्मणाच्छंसिन स्तोच्रियानुरूपौ | प्र मंहिष्टाय हते
ददद्रथ Tamaya । ye जागत, जागताः पशवः, THAT
ae! जागतमु वे ढतोयसवनं टलतौवसवनस्य रूप । उट्‌
प्रतो (९) न वयो रक्षमाणा इति वाहस्यत्य' सांशंसिक । अह-
af ठहस्पतिरनब्रवोत्‌, रेवतयेःः संशमावानतिशसाय(र) |
STA इन्द्रं मतयः. afae इति पर्यास उन्द्रावार्ईस्पत्ये |
टेन्द्रा वाह स्यत्यमस्येतं नित्यमुकथं । तदेतत्‌ स्बस्मिन्नायतने
स्वस्यां प्रतिष्ठावरां प्रतिष्ठापयति । इन्द वा एता Saar भूत्वा
व्यजयन्त अिजित्या एव, अथो हन्दस्येव भिथ्नस्य vate |
छह स्यतिनः परिपातु पच्वादित्यन्द्रावाहस्यत्या परिदधाति। इन्द्रा
छहस्यत्योरव aw प्रतिष्टापयति, उतोत्तरस्माद्धरादघायो-
रिन्द्रः पुरस्तादत मध्यतो a: सखासखिभ्यो वरिवः कणोत्विलि।
सर्वाभ्य एव॒ fem ्रारिषमागाम्ते, नात्वविं काम कामयते।
Ma कामः Ad A एव ae यव विदान्‌ ara.
aa परिदधाति | aeaa थुवमिन्द्रख वख इति वजति । एते
एव तदेवे यथाभागं प्रोणाति वषर्‌छत्वानुवषट्‌करोति | प्रयै
वाभिखगन्ते नाप्याययन्ति न द्यनाराण्माः मोद्न्ति॥ १९॥
aq वद्‌ न्द्रावैष्णवमच्छावाकम्योकथं भवति, दृन्द्राविष्ण ae
यतो मदानामा सोमं यातं द्रविणो टधानेत्यचा was arfe
लतोयसवनं | अरघाहोन्द्र गिवण cam इन्द्र गिवका इत्वच्छरा
वाकस्य स्तोच्रिवानुरूपो । ऋतुजनिव्री तस्या ग्रपमस्यर त्यक््-

een eee _— _
a = ~ =
——

९ sea tfa ae |
२ TAA AP YyTY A WH |

१४८ गोपयव्राह्य णोत्तरभागे

e e “08 ~ (१ 9 9 6
सुखं । तस्योक्त ब्राह्मण, नुमत्ता द्यते स निष्यत्रिति says साशं
सिकं। अहञ्चेति विच्णुरतव्रवौत्‌, टेवतयोः संशसायानतिशसाथ |
न ४ QO Cc ~ a ~ ~
a ai कमणा समिषा हिनोमोति vata शन्द्रादष्णवे। wer
वैष्णवमस्यैतं नित्यमुक्धं। तदेतत्‌ खस्मित्रायतने खस्यां
प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति । इन्द वा एता देवता भूत्वा व्यजयन्त
> । ©
विजित्या एव | अधो हन्दस्यवं fare प्रजात्या उभा जिग्बघनं
AN x a) © A ~ 2
पराजयेथे इत्यन्द्रावष्णएव्यचां परिदधाति, इन्द्राविष्णोरव ay
A =~. as
प्रतिष्ठापयति | इन्द्राविष्णु पिबतं aa अस्यति यजति । एत
एव॒ तदेवते यथाभामं प्रौणाति वषट्‌क्ल्यानुवषट्‌ करोति !
प्रव्येवाभिखणशन्ते नाप्याययन्ति न हानाराण्थधसाः सोदन्ति॥१७॥
अथाध्वय्या शटशथसावोभिति स्तोत्तियायानुरूपायो क्ध-
नो (र »
सुखाय परिद्धानौोयाया इति चतुशतुरावहयन्त । Wael a
दिशः, fea तत्‌ प्रतितिष्ठन्ते। अथो चतुष्याद्‌; पशवः, पशू-
नामास्य | अघो चतुष्यर्वाणो हि ठलतोयसवने होवकाः, तस्माचतुः
>, ° कि * fi + < |
सवं ace जागतानि शंसन्ति | जागतं हि टतौ यसवनं । अथ
faq लेष्टभान्यप्रतिभरूतमिव हि प्रातःसवने मरुल्रतोये ठतोय-
सवने च होचकाणां We । धोतरसं(*) वा एतत्सवनं, यत्ततौय-
सवनं | अथ हेतद्घौतरसं शुक्रियं छन्दः, यत्‌ विष्टभा यातथा-
> ९ >= ~< भिः ie &
मसवनस्येव तत्‌(२) सरष्वतायं |) सव समवतोभिः परिदधति,
तद्यत्समवतौोभिः परिदधति । अन्तो वै पर्य्यासोन्त उद कान्तः; स-
a“ = 9 Cane मो
जाया ड हवा अवंनायान्तनेवान्तं परिदधति सव महतोभि-

१ वोतरमसिति ग०, We, Zo च|

२ स॒वनस्धैतदिति Ko |

५ प्रपाठक. | १४८

वंजन्ति, तद्यन्महतो भियजन्ति। सवं सुतवतोभिः पौतवतोभिगर-
भिरूपाभि्यंजन्ति | ययज्ञेभिरूपं, त्समृदं। सवे नुवषट्‌ कुवन्ति,
faze अनुवषट्‌कारो नेत्‌ खिष्टक्लतमन्तरयामेति । असौ वे
लोकस्तु तोवसवनं, तस्य पञ्च दिभः, पञ्चोकधानि ठलतोयसवनस्य |
स एतेः पञ्चभिरुक्येः एताः पञ्च fen आघ्रोतति। तद्यदेषां
लाकानां रूपं, या मात्रा। तेन रूपेण तवा मात्येमांल्लोका-
दृध्नोतोमांल्लोकादप्च(तोति ॥ १८ ॥

तदादः, fa षोडशिनः पोडशित्वं, पोडगस्तोचाणि tren
naa पोडशभिरच्षरेरादत्ते, तेवा अक्षरे अतिरि चेते, शोड-
शिनोनुषटभसमिप्म्मन्रसस(“) 1 वाचोवा एतौ स्तनौ, wana
वाव ते, Waa सयं, नेनमच्रतं हिनस्ति, व एवं दद्‌ ॥ १९॥

इत्यघर्व वेदा त्तर गोपथव्राह्य णस्य WAT: प्रपाठकः समाप्तः isi

AY पच्व्मप्रवाडकीः |

ओम्‌ । अह्वे देवा ara रावरौमसुराः। तेऽसुराः
समावदहोय्या एवासन्‌, नो व्यावत्तन्त । सोऽ्रवौत्‌, इन्द्रः कथाह
चेमानसुरान्‌ राव्ीमन्ववेष्यामहा इति । स देवेषु न प्रत्यविन्दत्‌,
अविभय्‌ राठम्तमसः | मत्योस्तम इव fe रादिः, aaa तमः,
तस्म्ादाप्येतहि भूयानिव ami स यावन््ाद्रमिवाप्रकरम्य
विभेति, तं वे छन्दांस्येवान्ववायन्‌। तद्यच्छन्दास्रवान्बवायन्‌,

त ॐ —

९ यनु समभिमण्यच्रस्यति eo |

१५० गोपथत्राद्यणोत्तरभाग

तस्मादिन्द्रस्य छन्दांसि च राति वहन्ति, न निविच्छ स्यते न
पुरोरन्नधाय्या नान्यादेवता। sew Ba छन्दांसि च राति
वहन्ति, तान्वै पर्य्याये; पधायमनुदन्त। यत्‌ पयाये; पथाय-
मनुदन्त, AAA Wala, तत्‌ walarai पञायत्वं। तान्व
VARTA पर्य्यायः पूवेरात्रादनुदन्त, मध्वमैमध्यराचादुत्तमैरपर-
trata | अपिगवेया अपिस्म्सोत्यत्रुवन्‌ | तद्यद्पिश्वंया अपि-
स्मसोल्यन्ुवन्‌, तद्पिशवराणामपिशबेरत्वं । शर्वराणि खल्‌
ह वा अस्येतानि छन्दांसीति ह स्माह । एतानि ear इन्द्र
uaa रखत्योरभिपल्यावारयन्‌, तद्पिशवंराणामपि
शर्ज॑रत्वम्‌ ॥ १ ॥

प्रघमेषु waaay स्तवते, प्रथमान्येव पदानि पुनराददते |
वदेवैषां मनोरथा आसन्‌, तदेवेषान्तेनाददते। मध्यमेषु पर्य्या
येषु स्तवते, मध्मान्येव पदानि पुनराददते, यदेतैषा-
मण्वा गाव आसन्‌, तदेवेषां तेनाददते। उत्तमेषु wag
waa’), उत्तमान्येव पदानि मुनराददते । यदेवैषां वासो
हिरण्यं मणिरिध्यात्‌ममासौत्‌, तदेवैषां तेनाद्ददे। आ feud
aq दत्ते, निरेवेनमेभ्यः स्वेभ्यो लोकेभ्यो नुदते, य ua
विद्‌ ॥२॥

पवमानवदहरित्याहः, न रातिः पवमानवतो, कथमुभ पव-
मानवतौ भवतः, केन ते समावद्वाजौ भवत इति यदेवन्द्राय
मदने सुतभिद्‌(रोवसो सुतमन्ध इदं Wasa सुतमिति water

SE ET SR etme i oe aS ALAN NS gai neertee-— ee
oe eee at

२ ra afafa MO |

५ प्रपाठकः | १५१

च शंसन्ति (*) च, Gata: पवमानवतो,(र) तेनोभे पवमान-
वतौ भवतः, तेन ते समावद्वाजौ भवतः पञ्चदगम्तोचमहरि-
त्याः, न Ula: पञ्चद्ग्रस्तोत्रा, कथमुभे पञ्दशम्तोचे भवतः,
केन ते समावद्वाजौ भवत इति! दादशस्तोचाणपिशवंराशणि
तिषमिर्देवताभिः सन्धिना राथन्तरं णाग्बिना यः wad, तेन
राजिः पञ्चदगसम्तोत्ा, तेनोभे पञ्चद्शम्तोत्रं भवतः,तेन a
समावद्वाजो भवतः । परिभित स्तुबन्परिमितमनुगंसन्ति,
परिमित भ्रूतमर्परमितं भव्यमपरिमितान्येवावरुन््यादित्वतिग्‌-
सन्ति) | स्तोममति वे प्रजास्यातानमतिपणशवः(४) | तद्यदटेवा-
स्यात्मानन्तटेवास्येते नाप्याययन्ति | अथो दयं वा इद्‌ सवं लेह-
aq तत्तजय्। अथ तददोराव्राभ्यामाप्रय' खरेहतेजसोराष्यं |
गावचौ' स्त,तिवानुरूपं शंसन्ति, तेजो, वै गायत्री, तमः पाषा,
राव्रिस्तेन तेजसा तमःप्रापानन्तरन्ति पुनरादायं(*), गंस-
fai wa हि सामगाः wad, वथास्ततमनुगम्त भवति |
न fe aq Wa यब्रानुगस्तः। तदादः, अथ कम्मादुत्तमात्‌
प्रतोहारादाद्य सास्रा गस्वमुपमन्तन्वन्तोति ॥३ ॥

पुरुषा वै यन्नः, तस्य गिर एव हविधानं, मुखमाहवनौयः, उद्र
az:, अन्तस्क्थानि, बाह माज्जालोवथाग्नौपभ्ौयश्च, वा इमा

- ~~ ज व= का य

९ स्तवतिच ्रमतोति ग |

® पवमानवततीति qe |

ह अनिकंमनतोति गन, Mo, Zo च|
४ प्रजाद्धाद्ानमिनौति गर, Ao q)
५ पुनगाटाभ५नि wo |

१५२ WIAA WA ATCA

देवतास्त अन्तःसदः, सन्धिष्ठााप्रतिष्ठे(*) गाह पत्यव्रतयवणौ इति ।
अयापरन्तस्य, मन एव ब्रह्मा, प्राण SHIA, अपानः प्रस्तोता,
व्यानः प्रतिहन्ता, वाग्घोता, चक्तरध्वयुः, प्रजापतिः सदस्यः,
अङ्गानि होाणसिनः, आता यजमानः | तद्यदष्वय्युस्तोचसुपा-
कारोति सोमः पवत इति, Wate aq wrt: सन्दधाति । अथ
यत्‌ प्रस्तोता ब्रह्माणमामन्वयते, ब्रह्मन्‌ स्तोष्यामः प्रशास्तरिति |
मनोग्रणौभेवति एतेषां प्राणानां, मनसा हि प्रसूताः aa
यामेति, प्राणानेव तत्‌ मनसा सन्दधाति। अथ ager स्तत
त्यच्च त्य रनुजानाति, मनो वं ब्रह्मा, मन एव तत्‌ प्राणे; सन्दधाति |
अथ यत्‌ प्रस्तोता प्रस्तौति, अपानभेव तत्‌ प्राणैः सन्दधाति। अय
यत्‌ प्रतिहत्तां प्रतिहरति, व्यानमेव acura: सन्दधाति। ag
यदुद्ातोहायति, समानभेव तत्‌ प्राणैः सन्दधाति । अथ wear
सास्रा शस््मुपसन्तनोति, ava होता, वाचभेव तत्‌ ure:
सन्दधाति। रथ यत्‌ सदस्यो ब्रह्माणसुपासोदति, प्रजापतिर्वै
सदस्यः, प्रजापतिमेवाप्रोति | अथ यद्ीचाश्सिनः सामं सन्तति
qife, अङ्गानि वै होत्राशंसिन, अद्गान्येवास्य तत्‌ प्राः
सन्द्धाति। अथ यद्यजमानस्तोचमुपासोदति, आत्मा वै वज-
मानः, आतानमेवास्य तत्‌ कल्पयति । तस्मान्नैनं वहि यभ्या- `
यावयेवुनोभ्युदियात्राभ्यस्तमियान्‌ नाधिष्े प्रतपेन्नेत्‌ प्राभ्य
आतमानमन्तरगादिति॥ ४॥
प्रधमेषु पर्यायेषु स्तवते, प्रथमेषु परेषु निनदयन्ति प्रघमराचा-
देव तदसुरात्रिरघ्रन्ति। मध्यमेषु प्यायेषुस्तवते, मध्येषु पदेषु
१ सनिः परनि इतिग्चरकू चा {11

५ प्रपाठक | १५२

निनदन्ति, मध्वप्नरराव्रादेव तदसुराविर्त्रन्ति। उत्तमेषु पर्य्यायेषु
स्तवते, उत्तमेषु निनयेन्ति, उत्तमरात्रादेव तदसुरात्निरघ्नन्ति |
AMARA पुनः पुनः पापानं निहंरन्त्येवमेवेतत्‌ स्तो
तिवानुरूपाभ्यामहोरात्ाभ्य(मेव तदसमुरात्रिर्रन्ति। गायं
शंसन्ति, तेजो वै ब्रद्मवच्सं गायतो, तेज एवास्मे तद्रह्मवचसं
यजमाने दधति। गायनौ ae जगतीं शंसन्त, ब्रह्महवे
जगतो, ब्रह्मणेयास्मे az ब्रह्मयचसं वजमाने दधति । व्यावहयन्ते
गायत्रो जगतोश्ान्तरण, छन्द स्ये तं नानावोय्या णि कुवन्ति |
जगतोः शस्त्वा रिभ: शंसन्ति, पशवो वे जगतो, पशूनेव तत्‌
विष्टभः परिदधति। बलं बै वोय्यं विष्टु, बलमेव तदीये
न्त तः() प्रतिष्ठापयति । अन्त्यो महत्यः सुतवत्वः पोतव-
त्व्ि्टभो याज्य(ः सषा: PAA, एतद राचोरूपं जा्रियात्‌ |
राति यावदुहवं न वा स्तवते नवा शस्यते, तावदोग्बरा
अ्रमुररन्नंसि च वन्नमनुवनवन्ति(२)। तस्मादाहवनोवं समिध
माग्नोभ्रोवं गाहपत्य feat समुज्वल्तवते। अतिभापयेरन्‌
ज्वलयेरन्‌ प्रकाशभिव वे तस्यादारे भित्र सुवोरम्तान्‌ हात
येष्ठो वा इति पाष्मानानिहक्नोति(*) | ते तमध्पापानमपाच्नते
ते तमःपाष्ानमपाच्नत ॥ ५॥

विश्वरूपं वे लाशमिन्द्रोदं a az हतपुत्लोभिचरणोयमपेन्द्र"

Lazia न्तत दति भा तद्रौय्यंलत दति we |
= यज्ञमनु मनयन्नोति we | यज्ञमनुमनयतीति To |
3 अभिरकतीनि we |

न

१५४ गोपघत्राद्यणेत्तरभाग

सोममाहरत्‌(*) | तस्येन्द्रो aac) waar) प्रासहा सोम-

मपिवत्‌ स विष्टद्ाछत्‌। तस्मात्‌ सोमो नानुपद्कतेन(२) न

पातव्यः। सोमपोधोस्य इग्रडिको(*) भवति। तस्य मुखात्‌

[प पो Q #

प्रारभ्य; ओौयेश्वंस्यध्वान्युदक्रामत्‌। तानि पशून्‌ प्राविशन्‌ ।

तस्मात्‌ पशवो adam ह.भवति, य एवं sei aarear

रतदखिनौ च सरखतौ च AW समभर न्‌(*),सौचामणिं सेवज्याय |

~ = ~ $ Ss r~
तयेन्द्रमभ्यषिञ्चन्‌। ततोवे स देवानां येष्ठोऽभवत्‌। Be:
$ क, 6 ee 24, +

खानां चान्येषां च भवति, य एव वेद्‌ aaa विदान्‌त्‌ सौवा-

मरखाभिपिच्ते ॥ ६ ॥
eX ADA +
अघ साम गायति ब्रह्मा, त्तच वे साम, न्षतरवन aefa-
# xy NA =a °

पिच्चति। अथो arate वं aa, सास््ाज्येनवंन तत्‌

साम्राज्यं गमयति । अधो सवर्षां वा एष वेदानां रसः, यत्‌

साम, सर्वेषामेव तदे दानां रसेनाभिषिच्चति | reat गायन्ति(९,

हत्यां वा असावादित्यः frat प्रतिष्ठायां प्रतिष्टतस्तपति ।

Qari avai गायति) । न्द्रो वा एष यज्ञक्रतुर्यत्‌. सौता-

१ © ~~ = + ~

afa: | शन्द्रायतन एष wate यो यजते, ख uaa तदायतनें

+ २२.०२८ NO
Mufa | अध्र कस्मात्‌ संष्यानानि नाम, एतंव सामभिदेवा

~~~ ~~~ ~~~

९ सोममारदिति do, we च|

R gaa <fa Ae |

२ argusa तेन इति भक° |

४ ्स्यर्दयुदधिक दूति Fe |

५ म॒म्भरोदिति To |

q ददव्यां गायतीति oso च। ददत्या गायतोति ao |
© छृदत्या गायतौति Ao |

५ प्रपाटकः। १५५
-द्रनिद्दरियेण व्ण समग्यन्‌(*), तथवतदाजमाना Tata
~ ~ > “~ ^ ® रि “~
सामभिरिन्द्रयेरेव Raw avai | सयवसे faaae सत्य-
~ क ~n A + के
यवसे aaa इति सामानि भवन्ति wage लोकषु प्रतिष्ठा-
* x»
पवति। चतुनिंधनं भवति, weet वं few, fea तत्‌ प्रति-
~ x ~
तिष्ठन्ते | अयो चतुष्यादः पशवः, GATATAT! तदादः, यदे
तियत » ° ~
तत्‌ साम wad, अथ क्तस्य सा््रसुक्घ, का प्रति्ठा। AAT
देवा एकादशेत्वादः, एतदा एतस्य सास्रसुक््घमेषा प्रतिष्ठा ।
o 6 e (~ । A
aafean az ग्टह्ाति, सास्रः प्रतिष्ठावं प्रतिद्ाये ion
Qo ry
प्रजापतिरकामयत, वाजमाप्रयात्‌, खगं लोकमेति | WTA
वाजपेयमपश्यत्‌ | वाजपेयो वा एषः, य एष तपति, वाजमेतन
यजमानः सखम लोकमाप्रोति | शुक्रदव्यो ज्योतिषखल्यः प्रातःसवने
~ 0 $ हिप न्दिने
भवन्ति, तेजो away ताभिराप्रोति। वाद्या ara
सवने BUY AHA WAM! अन्रवयेा WAI! प्ठमत्य स्त-
तोवसवने भवन्ति, भूमानं ताभिराप्रोति। सवः ares
ar
भवन्ति(), प्रजापतिव सप्तदशः; प्रजापतिमेवाप्रोति । fecwara
ऋत्विजो भवन्ति, महस एव तद्रूपं क्रियते । एष मेसुखि्लोके
म = न * AD fi ,
प्रकाभोसदिति, ज्योतिव हिरणं, चज्वोतिपेवेनमन्तद्‌ धलत्याजिं
धावन्ति वजमानमुज्नापयन्ति, नाके रोहति, स महसे रोहति,
© ~ न्द €
fans रोहति, सवमह रोदति, मनुष्वलोकादेवेनमन्तद-
धति । देवस्य सवित्‌: सवं aan लोकं वपिष्ठं नाकं रोहेवमिति
e © >, ९ €
ब्रह्मा रघचक्र सपति, सविप्रस्‌त एवन तत्‌ समपेवति । way

१ मंग्यन्‌ दति चर |
२ भवतौति म” |

१५६ गे पथव्राद्भा खात्तरभागें

प्रजापतिर्व ब्रह्मा, प्रजापतिभेतैनं वजादधिप्रसुदति, नाकस्यो-
faa वाजिनां wat) वाजिसामाभिगायति, वाजिमान्‌
भवति। वाजो वे खर्गो लोकः, anata तं Rat रोहति ।
विष्ण. शिपिवि्वतौषु हहदुत्तमं भवति, सखगंमेव तं लोकं
eel ave विष्टपमतिक्रामव्यतिक्रामति॥८॥
्रथातो अपोर्यीमाः, -प्रजापतिर्वे यत्‌ प्रजा अख्जत, ता
a at at अख्जत। ताः Set पराच एवासन्नोपार्वतन्त। ता
एकेन MAAR | ता त्रत्यरिच्न्त, ता दाभ्यान्ताः स्वैः ।
तस्मात्‌ सवस्तोमः, ता एकेन ग्षटे नोपाह्वात्‌ | ता अत्यरिचन्त,
ता दाभ्यं ताः सर्वेः, तस्मात्‌ सस्पष्टः। ता अतिरिक्ञोकथ वार
वन्तोयेनावारयन्‌' तस्माटेपोतिरिक्तौक्घवान्‌ भवति । तस्मादार-
TAT ता TSTAT यच्छत्‌, अतो वा अप्तो्यामाः। अघो प्रजा
वाघ्ररित्याहः, प्रजानां यमन इ तोहेवेतदुक्‌थ(९), ता वहिः प्रजा
्रायेरस्तहि हतेन यजत, स रपोष्टाष्षठो भवति, तद्यघान्यस्मिन्‌
ax विश्वजितः णष्ठमनु सञ्चरं भवति, कथसमेतटेवमतिति |
पितेष यज्ञानां तद्या येषिनि संवशेयुरपि विहिषाणाः, एवभेवे-
aspfeal वशेयात्रमनस्यातुचथाय चषमन्ते॥ < |
तवयथेवादोन्‌ह उक्‌घानामान्नेयं प्रथमं भवति, एवमेवैतद्‌ ता-
प्याम्नेयं प्रथमं भवति Ge वाव aarat Gear wa
ORS MANHATTAN भवति | चतुराहावान्यतिरिक्तोक्‌-
धानि भवन्ति, Waza वे पश्वः, अथो चतुष्याद्‌ः पगवः, पशूना-
माति | त एते स्तोत्रियानुरूपास्तचा अद्ैचग्स्याः । प्रतिष्टा वा

~ A = ते nN
९ दतिरेवेतदुक्तमिनि द्र, We च। Tal डैवेतदुक्तमिति we |

५ प्रपाठक. | १५७

aoa, ufafear wai अ्धेतेषामेवाणश्डिनानां सूक्लानां
डे डे समाहावमेकेकमहरहः vata, अश्विनौ वें देवानां भिषजो,
तस्म!दाश्विनानि खक्रानि गधसन्ति, achat प्रददुरिदं भिष-
ज्यतमिति | ने्रवत्यः परिधानोवा भवन्ति, यत्र हतम्तत्‌-
प्रजा अगनायन्तोः पिवासन्तीः सरदा feat आसन्‌, तादौना
एताभिवधान्तेवं पायवाञ्चकार तपयाञ्चकार, अधो vag Fa’
एधिवो, अस्यामदौनायामन्ततः प्रतिष्ठास्यामहा इति। fazer
याज्या भवन्ति, व(२) camara अगनायन्तौ; पिवासन्तौः
तंसबाखितावभूवुः, ता saat एताभिययोकसं व्ययसाववाद्च-
कार, AMSAT याज्या भवन्ति तस्मादेता याज्या भवन्ति॥ १०॥

च्रघातोनेकादिकं शःस्तोहिवमदयस्तोतियस्यानु रूपं Gate,
परातःमवनेहो नमेव तत्सन्त वन््होनस्य मन्तव्ये । तद्या हवा
एकाहहस्तत एवमहोनः स्त॒तः(२), तव्ययेका हस्य सुतस्य सवनानि
सन्तिढमानानि यन्ति, एवमहोनस्य सुतस्याहानि सन्तिष्ट-
मानानि यन्ति। तद्य्वःप्तोचिवमय्यप्तोचियस्यानुरूपं aa न्ति,
प्रातः सवनेहरेव ATH! रूपं कुबन्ति | अरपरेणेव तद्‌न्‌हापरम-
हरभ्यारभन्ते.र), तत्तथा न माध्यन्दिने सवने। योर्वेष्ष्ठानि
तानि तस्मित्रेवावस्थितानि भवन्ति। एतेनैव विधिना ढतोय-
पवने न ्वःम्तोचिवमद्यम्तोपविवस्यानुर्‌पं कुवन्ति ॥ ११॥

_ os ध क
- -

14 उ tia Zo |

२ ए्क।रसुतेमरोनः aA दति Go| एकं Tag एदमरोनरुत इति Eo |
शकादसुत ण्वमदोनसुन इति Mo, ZS? a |

ह भ्यरभ्यनाद्ति Se |

~ an ~
१५८ VTA FAT UT ACH Ta

अयात BCAA एव, कलुनोतो नो वरुण इति Far-

वरुणस्य | fast नयतु विदानिति, प्रयेता वा एष होचकारं,

यन्मेतावस्णः, तस्मादेषा प्रणेतिसमंतो (९) भवति, इन्द्रं वो विश्वतस

रोति ब्राह्मणाच्छंसिनः। हवामहे जनेभ्य इति, इन्द्रभेतैतया-

हरहनिवहंयन्ते, न हेवेषां विदवैन्य इन्द्र wea । aad विदान्‌
व्राह्मण WATTS: Tafa | यत्‌ सोम आसतेनर इत्यच्छा-
वाकस्य । इन्द्राग्नी अरजोहवुरितोन्द्रागनो एवै तयाहरह निं वहं
यन्ते, न Sani विहकेऽन्य इन्द्राम्नो aea | यतेवं विद्वानच्छा-
वाकस्य तामहरहः शंसति, ता वा एताः खगस्य लोकस्य नावः

सन्तारय: | खगभेवेताभिर्लौकमनुसच्चरन्ति ॥ १२ ॥

अघातः परिघानोयाएव, ते स्थाम देव वरुणेति, मे चावरुरस्य |

guia सखधोमहौ ति(९), अयं वै लोक दरवमित्यसौ वे लोकः खरितिः

उभादेवैनो तो लोकाचारभते | व्यन्ततरिक्मतिरदिति ब्राह्मर-
च्छसिनो faaed() | खर्गभेवे ताभिर्लौक विवणोति । ae सो-
मस्य रोचनेन्द्रौ यदभिनदलमिति, सिषासवो = वा एते यरौल्ति-
ताः, तस्माटेषा बलवतो भवति। उद्वा चाजदङ्गिरोभ्य आविष्कणुन्‌
qeraat | wate नुनुदे बलमिति, सनिभेतेभ्य एतवावर्‌यि।
इन्द्रेण रोचनादिवो दृढानि chara | दिराणि न पराण्द्‌
इति, स्रममेबेतवादहर हरल HAAG | आहं सर खलती व तोरित्वच्छा-
CT AAD । TRINA AW दरति, एतद al इन्द्राग्छोः प्रियन्धामः,

aoe ~~~

१ प्ररख्चिमतोति इ० | प्रण्टमतोति च |
२ दषंय खधोमरोतोति च | दषं खधोमदोति क |

५ WISH: | १५९

वहागिति, प्रियेरेवेनो agrat समद्धवति | fata धाना सख-
ध्यते, च एवं वेद्‌ ॥ १३२॥
उभग्यो(*)होकाणां परिधानोया भवन्ति,्रहोनपरिधानोयाने -
atfeqa®), तत एकाहिकोभिरेव मेचावरूणः परिदधाति, तें
नास्माल्लोकान्र waaa | आहिनोकभिरच्छावाकः स्वमस्य लक
स्यास्य, उभवोभि््राह्मणच्छंसो । एवमसावुभौ व्यन्वारभमाण
एतोमच्च लोकममुञ्च। अरधोऽहोनद्धेकाहच्च, अथोसंवत्सर चाग्नि
BAY, अयो मेत्रावरुणच्चाच्छावाकङ, एवमसावभौ व्यन्वारभ-
मार एति । अथ तत एकाहिकौभिरेव लतोयसवने होत्रकाः
परिदधाति, तेनास्मज्ञोकान्रे प्रयवते। आहिनौकौभिरच्छछ-
वाकः सर्गस्य लोकस्य समघ्य | कामं Aga WaT, वहदो्रकाः
१ = rN 7 ॐ
yay: aq: | यद होता तहका, प्राणो ब होता, अङ्गानि
हो चक्राः, समानो वा श्रयं प्राणोङ्गान्यनुसच्चरन्ति। तस्मात्‌ तत्‌
कामं होता श देत्‌, यचोत्रकाः yaar: way: । ae होता तद्यो.
तराः, AAT बे हाता, अङ्गानि होत्रकाः, समानो वा TART
नामन्ताः, AMA तत्‌ कामं होता शंरेत्‌ । वदहोत्रकाः gaa:
संशयः, यदे हाता agian: खक्रान्तहाता परिदधाति,
अध समान्य एव होवकाणां परिधानोया भवन्ति॥ १४॥
यः वःम्तोत्रियमद्यस्तोचियस्यानुरूपं कुर्वन्ति, प्रातःसवने-
हो नमेव naman, भ्रहोनस्व सन्तत्यै । त एते होत्रकाः
प्रातःसवने पडहस्तोचियं गस्वा माध्वन्दिनेहोनसूक्रानि णस

—— —- — I ब्रं "कै चा > ~~ जज क

% उभ्यद्ति ग०चर,भृ०,ट०च।
९ एकाटिनस्यति we |

१९० गपवनब्राद्यसात्तश्भा

न्ति,(*) सत्यो यातु मघवां ऋजोवीति। सत्यवान्‌ मेचावर्शो
अस्मा FE परतवसे तुरायेति ब्राह्मणच्छतो। rashes fea
नघ्यगादिल्च्छ(वाकः | तदाः, कस्माद्‌ च्छादाको वङ्किवदेतत्‌
सूकमुभयवर शंसति, Tara चेवाह wala चेति । Aaa
वा एष वहन चः, AEH | वहति ह वै वह्के दरः, यासु यु
ज्यते | तस्माद्‌ च्छावाको वज्किवदेतत्‌ सूक्तसुभयत शंसति, स
परान्न ware wala चेति। तानि पञ्चहःसु शस्यन्ते । चतु-
वि शेऽभिजिति विषुवति विश्वजिति महाव्रते तान्येतान्यदीन-
सूक्ानोव्याचत्तते। न दयेषु किञ्चन होवते, पराञ्चि हवा
एतान्यहान्यभ्यावर््तोन भवन्ति | तस्म्ाटेतान्येतेष्वहःसु शस्यन्ते |
यदेतानि शंसन्ति, तत्‌ सर्गस्य लोकस्य wai यहेवैतानि
प्राति, दन्द्रमेतेतेनिवरहंथन्ते, यथ ऋषभं area ते वेदवा
ऋषयथाव्रवन्‌, समानेन HY सण्तन्वामहा इति। तदे
AGHA समानमपण्यत्‌ । समानां प्रगाधां समानो प्रतिपदः
समानानि सूक्ानि। श्रोकःप्तारोवा इन्द्रो यत्र वा इन्द्रः पूरः
गच्छति । गच्छेव तत्रापरं वज्नस्येव रेन्द्रताये ॥ १५॥

इत्य यवं वे टोत्तरगोपथनब्राद्मणस्य पञ्चमः प्रपाठकः समाप्तः ॥५॥

न~~ ee ~=

BAY Yeu Sse: |

HA! ताना एतान्‌ सम्पातान्‌ विग्वामिवः प्रथम्रमग्यत्‌,

१ फ़गतवि 7०, Wo र०्च|

एम

€ प्रपाठकः | १६१

वा त्वामिन्द्र वचित्रत यत्र इन्द्रो जुजुषे यच्च afe कथामदाम-
aaq कस्य हातुरिति। तान्‌ विश्वामित्रेण दृष्टान्‌ वामदेवो अ
जत। सदे रक्ताञ्चक्रे(र) विश्वाभिचो वान्‌ are सम्पातानद्शं' (र),
Maren wesai कानि a fe aaa सम्पातां
स्ततप्रतिमान्‌ रूजयमिति । a uafa सूक्तानि सम्पातां
म्तत्‌प्रतिमाननरूजलत, स्यो ह जातो षभः कनोन उद्‌ बह्मा
ररत यवस्याभितटे (२) वदोघवा मनोषाभिति विश्वामित्रः |
इन्दः पूभिदातिरदासमर्ेयं एक इदव्यवर्पणोनां यम्तिग्मम्गो
वषभो न भोम इति वसि्ठः। इमामूषुप्र्ति सातयेधा
इच्छन्ति त्वा सोम्यासः सखायः शासदङ्किदुहितुनंष्यङ्गादिति(*)
भगदाजः। WaT सम्पातेरेत ऋषय इमान्‌ लोकान्‌ सम
पतन्‌ । तद्यव्षमपतन्‌, तम्मात्‌ सम्पाताः, तत्‌ सम्पातानां
सम्प(तत्वं | ततो वा एतां ma aaa मेत्रावरूशो fac
ची मभेककमहरहः शसति, एवा त्वामिन्द्र वचित्रवेति waa
हनि, यत्र इन्द्रो जुजुषे यच्च वष्टोति दहितोये, कथामहामद्धत्‌
कम्य होतरिति ठतोये। चोनेव waa armies
विपर्व्वी पभेकेकमहरहः गंसति, इन्द्रः पूर्भिंदातिरदाममर्केरिति
waaefa, व एक इदव्ययषंणोनामिति feara, यस्तिग्मशरङ्गो
व्रवभो न भोम इति ढतोये। व्रोनेव सन्मातानच्छावाको

"य — — annem

१ मदेत्ताञ्चक्र टति मर, ङः च!
० मम्पातानदटणद्चिति च |

> अवण्याभितष् दति रच । अवश्याभितष्ट दति कर|
४ anlwifela ao, qo, wo, Z> च|

प

१६२ गोपघव्राद्य णोत्तरभागे

विपर्वासमेककमहरहः शंसति, मामूषुप्रशतिं सातयेधा इति
प्रथमेहनि, इच्छन्ति त्रा सोम्यासः सखाय इति दितौये, are
दङ्किदुःहितुन्ंष्यङ्गादिति(*) aaa तानि वा रतानि नव fw
चाहरहःशस्यानि । तानि दादश भवन्ति । ested हवे मासाः
संवत्सरः, संवत्सरः प्रजापतिः, प्रजापतियंन्नः, तत्‌ संवत्सरं प्रजा-
पति यज्ञमाप्नोति | तस्मिन्‌ संवत्सरे प्रजापतौ यन्ने अहरहः
प्रतितिष्ठन्तो यन्त, प्रतिति्ठन्ते | दद्‌ स्वमनुप्रतितिठति । प्रति-
तिष्ठति प्रजया पशुभिः, य एव वेद्‌ । तान्यन्तरेणावापमाव-
पेरन्‌, अन्ध खा(र)विराज्तुयहनि, वेदौ weal पञ्चमे,
पारुक्तेपौ षेव यान्यन्यानि महास्तो ता ्यष्टर्चन्या वपेरन्‌ ॥ १ ॥
को अद्य नयो देवकाम इति मेवरावरुणः | वनेन वा यो्न्यधायि
चाकत्रिति ब्राह्मणाच्छसौ। आयाह्यवांडःपबन्धरेष्ट इत्यच्छा-
ara: | एतानि वा ्रावपनानि, एतेरेवावपनेहेवाश्च ऋषयश
खगे लोकमायन्‌ | तथंवेतद्यजमाना रएतरेवावपनैः स्वभ
लोकं यन्ति। सदो ह जातो aaa: कनौन इति मेचावरुणः
पुरस्तात्‌ सम्पातानामहरद्हः शंसति । तदेतत्‌ सक्त, सखर्गमेतेन `
सूक्तेन देवाय ऋषयथ स्वगं लोकमायन्‌ । तयेतरैतदयजमाना
एतेनेव waa wi लोकं यन्ति। तटटषभवत्‌ पश्ठमद्गवति
पशूनामास्ये | तत्ञ्चचै' वभति, अनं वे पक्तिः, अतराद्यस्याव-
रुष्ये(र), अरिष्टन; पथिभिः पारवन्तिति स्वगताया एवैतद हरः

९ नप्राडगदिति Ao, Fo, Fo, so qj}
Barca ar दूति we | ATC aT दूति Ro | अवपरब्रनय्‌.षा दूति ट° |
द waaay दति Ro |

£ प्रपाढक. | १६३

9 Xv ~ ति
भसति । उदु ब्रह्माख्रत वस्यति ब्राह्मणाच्छरसौ । ब्रह्मण
~ . ससरमन्न ~ ~ Ge
देतत्‌ Ga, समृदमेतन aaa cara ऋषय an लोक-
AA AN ~ Q. नक
मायन्‌ | तघरबेतद्यजमाना एतेनव Gaia खग लोक यन्ति। तदु
a Go >
व षडच , UE वा ऋतवः, ऋत्‌ नामास्य | तदुपरिष्टात्‌ सम्पाता-
“ न) घामिन्यच्छाद्ाकौ
araete: शंसति । अभितष्ट वदौधया मनं
° >,
अहरहः शंसति । अभिवदति तत्वे रूपमभिप्रियाणि मर्म श-
त्यराणोति, यान्धेव पराणयहानि, तानि प्रियाशि, तान्येव तद्‌-
भिममु यन्तो यन्त्यभ्यारभमाणाः। परोवा अस्माह्लोकात्‌(*)
सगा लोकः, सखगभेव तं लोकमभिमशन्ति। Hal ऋ च्छामि(र)
~ ~ a“ be प्रोतास्त A
सन्द्णे सुमेधा इति, ये ह वा अनेन पूव प्रोतास्त ब॒ कवयः,
(~ ce >
तान्यभेव तदभ्यभिवदति | यदु वे ST) SM SF प्राणाः, प्राण-
~ + र A me ~ ` =
नव तदाप्रोति प्राणानां सन्तत्य । यदु aed, द्यवे पुरुष
~ e ~ €$ क [प्राति
प्राणः, दश सगा लकाः, प्राणंयेव तत्‌ wats लाकान |
ऋ AA © ~n N तिति्ठन्ता EN
प्राणषु चव तत्‌ खगषु च लाकषु प्र यन्ति। यदु व
©. „ > 2 ©
द्‌ शच, दणाच्तरा fare, इय व विराड, इय वे स्वगस्य लोकस्य
प्रतिष्ठा, तदे तदस्यां प्रतिष्ठायां प्रतिष्ठापयति | सक्तदिन्द्र निरा
nN ~ भद
हते, amiga प्रवत, तदुपरिष्टात्‌ सम्पातानामहरहः
Tafa ॥२॥
कमग्तमिन्द्र त्वा वसु Raat ्रतसोनां कटूकन्वस्यात (२)

~ च a a tg gy -- ~ ~ - —_—__==—

९ अर्का दति we, we च।

२ रिच्छामोति wo) सुच्छामोति we |

ढे कट्न्वरम्या्तमिति "=. Sy र्यारुतमिति we, zs || कटन्वारस्या-
छतमिति Wo |

१६४ TIAA AACA

दति wea प्रगाधा अदरः शंसति । car वे प्रजापतिः,
प्रजापतेरास्ये | यदेव कन्तः, तत्‌ Baa लोकस्य रूपं | यदेव
कन्तः, अथा अन्नं वे क, अया अत्रस्यावरुषध्यैः । यदे व(\)कदन्तः,
अथा सुखं वं कं, अथो सुखस्यावरुध्य | यदेव(र) wean,
अधाहरहवा एते, गान्तान्यहोनस्‌कान्यपयुच््ञाना यन्ति, तानि
कदद्धि; प्रगाधेः शमयन्ति। तान्येभ्यः शान्तानिकं भवन्ति(र),
तान्येताञ्‌ च्टान्तानि सगे ज्ाकमभिवहन्ति। चिद्टभः सूज्ञः
प्रतिपदः शंयुः, ता SH पुरस्तात्‌ प्रगाधानां शंसन्ति, धाय्या
इति बटन्तस्तदु तथा न कुर्यात्‌ । न्च वे हाता, विश ear
शंसिनः, araq तदिषं प्रवयुद्यामिनीङर्युः। पावमानस्य (५)
सन्तिष्टुभौ मा इमा(५) an: प्रतिपद्‌ इयेवं विदात्‌, यथा वै
WHE प्रतरेयुः, णवं Sad agar) ये संवत्सरं erence
वोपासन्ते, तद्यघा सेरावती नावं पारकामाः समारोह यु,
एवं हेवेताखिष्टुभः स्वर्गकामाः समारोचन्ति। न हवा
एतच्छन्दौ गमिता wa aqua’) । वीवन्त'
महिताभ्यो नव्याबृहयोत, समानं हि छन्दः, अधोऽन्ये धायया

९ यदेवेति Go, Ro च |

२ qeafa च०, ० च।

२ भवतोति zo |

४ पावनस्येति qo, भकः च|

५वादूमा दति Bo, So च।

९ प्रष्लवंते Ao, भो०;+ख०्च। प्रप्लवते दूति a |
° लोकमपावन्तेत दूनि a, इ० च।

६ प्रपाठकः | १६५

करवाणणैति। aga शंसन्ति(९), तत्‌ ae लोकस्य रूपं |
यदेते नाः गंसन्ति(र), इन्दरभेवेतेनिंह्वयन्ते, यथ ऋषभं (२) वासि-
तायै ॥ ३ ॥

अपेन्द्र प्राचो मघवत्रमिच्रानिति, मेचावरणः पुरस्तात्‌ सम्पा-
तानामहरहः शसति । अपापाचो अभिभूते नुदम्बापोदौचो
अप शूरा धराच उरो वथा तव wag मदेमेति, अभयस्य
रूपमभवमिव हान्विच्छेति, ब्रह्मणा ते ब्रह्मयुजा युनज्‌मौति,
ब्राद्मणाच्छस्येतामहरदहः शसति । yzaaal युक्त इवाह्यहीनो-
हौ नस्य रूपमुरु नो लोकमनुनेषौ ति, अ्छावाको अहरहः शसति |
अनुनेषौत्येत इवाद्यहौ नोऽदहौनस्य रूपं नेषोति सत्रायणरूप' |
Taare हेवेषामिन्द्रो भवति, यथा मौः प्रन्नातं गोष्ठ, यथा
ऋषभं(४) वासितायाः, एवं हेवेंषामिन्द्रो यज्नमागच्छन्ति(*) |
न शूनं यथाहोनस्य(९) परिदध्यात्‌ । aaa ह राष्टाचावति,
यो हेव परो भवति, तमभिब्‌ हवति ॥ ४ ॥

saad युक्तिश्च विसुक्तिय व्यन्तरित्तमतिरदित्यह्ोनं
qea | एवेदिन्द्रमिति faqufa | aa a a इत्यहो नं Fea |
नृष्टत इति विमुच्चति। wae वा ald तन्तुमहति, य
एनं aay विमोक्तञ्च वेद्‌, तस्य हेपेव वुक्तिरेषा विमुक्तिः |

१, २, शंमतोति रख |
दे यथाचषभ मिति ग० |

५ यथङ्टषभमिति No, qo, wo च।
५ यज्ञमागच्छतौति Ao |
९ ama यथारोनभ्धति wo |

१६६ TATA A ACT

तव्यत्‌ प्रधमेहनि चतुविश एकाहिकोभिः परिद्ध्यः , प्रधम एवा-
हनि यन्न संस्थापयेयुनांहोनकम्म कुय;। अथ यदरहौनः परि
घानौयाभिः परिदष्यः, तद्यथा युक्तो विमुच्माना उत्छलेत, एवं
यजमाना BRAC, नाहौनकमे Fat! अथ यदुभयीभिः
परिदध्युः, तद्यथा ciara उपविमाकं याज्याः, तादृक्‌ तत्‌
समानौभिः ufc ail are, एकया दाभ्यां वा स्तोम
afaneq, दौघारण्यानि भवन्ति, यच बह्वीभिः स्तोमोति-
शस्यते, अथो चि प्रन्दे वेभ्योऽन्रा यं सम््रयच्छामोति, अपरिमिताभि-
रुत्तरयोः सवनयोः | अपरिमितो वे ait लोकः, स्वगस्य
लोकस्य समश्य । तद्यथा अभिहेषते पिपासते क्तिप्र' प्रयत्‌,
तादक्‌ तत्‌ समानौभिः परिदध्यः। सन्ततो हेवेषामारब्धो
विखमस्तो यज्ञो भवति, सन्ततख चा वषट्‌ aa सन्तत्य सन्धीयते
प्रजया पशभिः, य एव वेद्‌ ॥ ५॥

तदाइः, कथं STRAT Sanaa एकोकथा sar feat
इति । aaa Stat योसौ तपति, सवा एक एव, तस्मादेक
aa: | स यदहिष्यातो दाविवा भवति, तेज एव मण्डल भा अपर
VHA कण, तस्माद्दुमक्थः। रश्मधो ara होचाः,तेवा
एककं, तस्मरादेकोक्थाः । त दयदेकेकस्य TST हो वर्णा भवतः,
तस्माद्‌ दिसक्ताः। सवत्‌सरो ala Prat, सवा एक एव, तस्मा-
देकसूक्तः | तस्य यद्‌ हयान्यहानि भवन्ति, शौ तान्यन्यान्युष्णान्य-
न्यानि, AMER । ऋतवो वाव होत्राः, ते वा एकेकं, TAT:
Salma: | त्यदेकेकस्यर्तौ हौ हौ मासी भवतः, तस्मादहिसक्ताः |
पुरुषो वाव हाता, सवा एक एव, तस्मादेकस्क्तः । स यत्पृरुषो

€ प्रपाठक | १६७

भवत्यन्ययेव TAS भवत्यन्यधा प्राडः(९), तस्माद्‌ area अङ्गानि
वाव होत्राः, तानि वा एकेकं, तस्मादेकोक्थाः। तं यदेकेकमङ्ग
दयुतिभवति, तस्मादु feaqat | तदाहः, यद्‌ erat होतेक-
सक्र एको क्था होत्रा हिसकाः, कथं तत्‌ समं भवति, यदेव दिदे
वत्याभियंजन्ति, अथो यद्‌ faa erat इति ब्रूयात्‌, तदाइः, य
द्ग्निष्टोम एव सति ant होतुरुक्थे श्रतिरि चेते, कथ ततो
होत्रा न व्यवच्छिद्यन्त इति । यदेव हिदेवत्याभियजन्ति, अधो
यद्‌ हिसा होत्रा इति ब्रूयात्‌, तदाः, यद्ग्निष्टोम va सति
यज्ञे wat देवताः सर्वाणि छन्दस्याप्याययन्ति, अथ कतमेन
छन्द सायातयामान्यकथानि प्रणयन्ति, कया देवतयेति। गायत्रेण
छन्दसाग्निना देवतयेति व्रूयात्‌ । देवान्‌ ह यन्न तन्वाना असुर-
रक्नांस्यभिचेरिर यज्नपवंणि, यज्नभेषां हनिष्यामस्त्‌ तोयसवनं प्रति
ठतौयसवने ह यन्नसत्वरिष्टो बलिष्ठः प्रतनुभमेषां an हनिष्याम
इति। ते वरुण द्ज्निणतोऽयोजयन्‌, मध्यतो ठहस्पतिमुत्तरतो
विष्णुं तेऽ ब्रुवन्‌, एकंकाः स्मः, नेदम॒त्‌सहामहेति, स्तनो
दितौयो येनेदं सह व्यश्रवामहा इति । तानिन्द्रोत्रवौत्‌, सवं
महितोया afi त सवं इन्द्र दितौयाः, तस्मादेन्द्रावारुण-
मन्द्रा वाह स्पत्यमेन्द्रावष्णवमनुशस्यते। दितौयवन्तो = वा
एतेन स्वा भवन्ति, दितोयवन्तो मन्यते, य एवं वेद्‌ ॥ ६॥
आग्नेयौष मे वावसणस्योक्‌थं weal, ster वा अग्नि,
agra तत्‌ wafer: शन्द्रावारुणमनुशस्यते, aa
वा इन्द्रः, Wa वसगः, पशव उकधानि, वौयलेव aq wan

या-क +

CC A

९ oe दति No, Go, Sa

१६८ गोपघत्राद्यग्णोत्तरभागे

चोभयतः ona परिग्टह्ाति स्थित्या sacar | | testy
त्रा ह्य णा च्छ faa sag प्रणयन्ति, Ta वा इन्द्रः वोशेवास्मै तत्‌
प्रणयन्ति | रन्द्रावाहं यत्यमनुशस्यते, ae वा इन्द्रः, ब्रह्म हह
स्पतिः, पशव उक्धानि, data तद्रह्मणा चाभयतः पशून्‌
ufezerfa fear अनपक्रान्यो | शनद्रोष्वच्छावाकस्योक्थं
प्रणयन्ति, dar वा इन्द्रः, वीयं रवास्मे तत्‌ प्रणयन्ति। शन्द्रा-
वेष्णवमनु शस्यते, Tae बा इन्द्रः, यज्ञो विष्णुः, पशव उक्थानि,
qa td तद्यन्नन चाभभयतः पशून्‌ afore Alaa: प्रतिष्ठा-
पयति । तस्मादु चत्िया भरथिष्ठं हि पशूनामौग्ते याधिष्टाता
प्रदाता, यस्म Wal वेदा अरवरुदाः, तान्येतान्येन्द्रारि | जाग-
तानि शंसन्ति, अथा एतरेवशेन्द्र' ठतीयसवनभेते्जागतं सवनं,
धराणि इवा अस्येतान्यक्‌्यानि भवन्ति, यन्राभानेदिष्टौ
वालखिल्यो हषाकपिरेव या मरत्‌, तस्मात्‌ तानि सा्मेवो-
ag, सामिदं रेतः faa समद, एकधा प्रजनयाभमेति ।
येह वाएतानि नानूपेयुः , यथा रतः सिकं विलम्प त कुमारं
वा जातमद्गशो विभजेत्ताटक्‌ तत्‌ । तस्मात्तानि areata: |
साघमिदं रेतः faa सख्दमेकधा प्रजनयाभमेति। शिन्यानि
शंसति, यदवशिल्यानि, एतेषां वे शिल्यानामनुक्ततिहिं शिल्यमधि-
गम्यते । हस्तौ कसो वासो हिरण्यमश्बतरौ waive’, fw’
हास्य(९) समधिगम्यते | य एव ae ada शिल्पानि शंसति,
तत्‌ स्वगेस्यलोकस्य रूपं । यदेव शिल्पानि, आमसंस्छर्तिर्व
शिल्पान्यात्मानमेवास्य तत्‌ सं स्कावेन्ति ॥ ७ ॥

१ रथशिरूप्र दास्यति a |

é WUISH: | १६८

० + * ~ > [ऋ ~

नभानेदिष्ट nafa, tal बं नाभानेदिष्टः। ta एवास्य तत्‌
कल्ययति । तद्रे तामि भवति, च्छया रतः मच्नग्मानो निषि-
दिति(*) रेतसः agar wa तं नाराश संगंसति(र)प्रजा वे
नरः, वाक्‌ गसः, प्रजासु as द्धाति। तम्मादिमाः प्रजा

Nn a~ e AN e r रि
Seal जायन्ते। त SH पुरस्तात्‌ प्रगाथानां शंसन्ति, पुर
स्तादावतना वागिति वदन्त, उपरिष्टारेके, उपरिष्टादायतना
वागिति वदन्तो मध्व एव WHA, मध्यावतना वा दवं वाग्‌, उप
रिष्टात्रेदौवसोव a होता tala गस्त्वा मैवावरुणाय waz
च्छति । एतस्य त्व प्राणान्‌ कल्यवति, बालखिल्या; शसन्ति(र),
प्राणा वे वालखिल्याः, प्राणानेवास्य तत्‌ कल्पयति | ताविहताः(*)
[| y A > क [नं ~
प्रमति, fagar(*) वं प्राणाः, प्राणेनापानो अपानेन व्यानः।
~~ € © नोत
म पच्छः प्रथमे qa विहरति, seam feat, ऋक्‌गस्ततोये |
ज ~ - A व
सयत्‌ प्रथमे सूक्तं विहरति, वाच चेव तन्मन विहरति ।
वद्‌ दितलौये waaa, awit च विहरति । यनत्ततीये प्राणां
चैव, azrara च विहरति। तदुपापो विहरेत्‌, कामः, अन्येतु
> ० ¢ Ce. ~ a~ > क
वे प्रगाव्ाः कनल्यघन्तति() an समेव विहरत । तघ्ावंप्रगाधाः
“~ a eC. © + ~

कल्ययन्ते(?) । aatfaant, तत्‌ स्वगस्य लोकस्य रूप । यह-

१ afafwedifa ae | विपिश्चवदितोति Zo |
2 नाराश शंमति दति ae, Zo | नाराश शंमन्ति ae |

३ waaila च^. Wo, Zo च
y 4 विदा इति ae fama <fa qe |
< qa प्रगाथा कल्पयन्ते इति Ke | नेतु प्रगाथा: कन्पनत दति Mo |
© Ba दृति So |
फ

१७० गापघतव्राद्यणात्तरभागे

वातिमभं, आत्मा बै वहतो, प्राणः सतो्ठहतौ, स व्रहती-
मशसौत्‌ | स आता सतोदठहतों,*), ते प्राणा अध agat-
मध सतोहदतीं, तदात्मान प्राः परिठठन्नेति(र)। यदेवाति-
मशः, आरामा वै दहतो, प्रजाः सतोहहतौ, स वहतौमशंसोत्‌ |
स आबाध सतोत्रहतींः ते प्रजा अथ वहतोमघ सतोद्ठहती,
तदातानं प्रजया परिटत्रेति। यदेवातिमश(र), आत्मा वैं
हतो, पशवः walaeal, स॒ वहतोमशसोत्‌ । स ्रामाथ
सतोढहतीं, ते wala दहहतीं, अथ सतोत्तहतीं, तदातानं
पशभिः परिठटवेति। तस्य मेत्रावरुणः प्राणान्‌ कल्पयित्वा
ब्राह्मणाच्छंसिन सम्प्रयच्छति । एतस्य लं प्रजनयेति, gather
शसति, देवयो निवे सुकोत्तिः, तद्यज्नियायां देवथोन्यां यजमानं
प्रजनयेति । वरषाकपि शंसति, आता वै हषाकपिः, strata
मेवास्य तत्‌ कल्ययति । तन्यूख(*) इति, अत्र वै न्युरखः(५),
अत्रा दयभेषास्मे तत्‌ सम्प्रयच्छति, यथा कुमाराय जाताय स्तनं |
स पाङ्क्तो भवति, पाडनक्तो ह्ययं पुरुषः पञ्चधा विहितः, लोमानि
त्रगखिमज्जामस्तिष्क' | स यावानेव पुरुषस्तावन्तं यजमानं
संस्छत्या च्छावाकाय सम्प्रयच्छति | एतस्य त्व प्रतिष्ठां कल्पय,
दत्येव या मरुतं शसति, प्रतिष्टा वा एव, या मरत्‌, प्रतिष्ठाया

१ दृदतोति Go |
२ परिृणच्र तीति ge |
द यद्र वाशमेमेवेति we |
४ तन्युङ्खमिति इ०।

५ न्युङ्ख दूति ce |

६ प्रपाठकः। १७१

एवै नमन्ततः प्रतिष्ठापयति । याज्यया यजति, अव' वे याज्या,
अत्राद्यमेवास्मे तत्‌ प्रयच्छति ॥ ८ ॥

तानि बा एतानि सहचर णानोत्याचत्तते, यत्राभानदिष्टो
बालखिल्यः | दषाकपिरव या मरुत्तानि सह वा शसेत्‌ सह वा
न शंसेत्‌। वदेषामन्तरौवात्‌(\) तद्यजमानस्यान्तरौयात्‌ । यदि
नाभानदिष्ट रलोस्यान्तरौयात्‌,यदि बालखिल्या प्राणानस्यान्तरौ-
यात्‌, यदि हषाकपिमात्ानमस्यान्तरोयात्‌, यदेव ar’) wad,
प्रतिढा वा एव वा मसत्‌, प्रतिष्ठाया एवेनन्तरावयेत्‌ | देव्या
मनुष्याश्च तानि सह वा गसेत्‌, सह वा न weg सह afea(®)
आख्ितरा स्यविग्वजितो होता स दौक्ताञचक्रे (५), एतेषां वा एषां
गिल्यानां विश्वजिति सांवत्सरिके दे होतुरुक्थे माध्यन्दिनिमभि-
प्रवेते। हन्ताहमिच्छमेव या मरुतं गस्ययानौ ति, तइ तघा
शश्यवाञ्चक्रो । तद तथा शस्यमाने Wa आजगाम। स
होवाच, होतः कथा ते) शस्तं विचक्र प्रवत इति, कि ह्यभूय-
दित्येव या मरूदयमुत्तरतः शस्यत इति सहोवाच, इन्द्रो वे
माध्वन्दिनिः, aa माध्यन्दिनान्यनौोकसोति, नेन्द्रं मा्यन्दि
araatarfafa(®) | स होवाच, wefeacq माध्यन्दिनि,

षै क == -------- ----------~ ------- ---- ------

` =-=

t च एषामन्ततीयादिति Zo |

2 4a a a दृति wo, zo I

: afea <fa qo |

४ मन्दौच्ताञ्चक्र इति ao, Go, He च।

a8 Bae तमः Bal a दति wo |

¢ माध्यन्दिनान्यनिषामोतीति wo: | anafearapnad fafadifa we |
माध्यन्दिनान्वन) यामतोति Zo |

१७२ गापघत्राह्मणान्तरभाग

सातिजागतं बाति, जागतं वास उ मारुतो मेवं(\) संरुषटेति |
सहोवाच, अरमाच्छावाकेन्यथास्मि्नुशासनमौषे। स होवाच,
इन्द्रमेष विष्णु न्प्रङ्गानि(र) शंसति, अथ लं होतुरुपरिटाद्रौद्धिया
धाया, या परम्ताम्मारुतस्य सक्तस्याप्यस्यधा इति() । तघेति ।
तदप्येतहिं तथेव शस्यते, यथा we एश्याहनि(*)। कल्यत एव(*)
यज्ञः, काल्यते यजमानस्य प्रजापतिः, कथमताश्स्त एव नाभाने-
दिष्टो मवति ¦ अध बालखिल्याः शंसति, रेतोवा अग्रेय प्राणा
एवं ब्राह्मणाच्छस्यशस्त एव॒ नाभानेदिष्टो भवति । अव aur
कपि शंसति, रेतो al Taare, कथमत्र यजमानस्य प्रजापतिः,
कथं एणा अवरुढा भवन्तोति। यजमानं at एतिन daa
यज्ञक्रतुना Tei, स यथा गर्भो योन्यामन्तरेवसग्भवनच्छेते,
न इ वे waar’) अग्रे सवै सन्पवति, एकेकं are सम्भवति।
सर्वाणि चेत्समानेहनि क्रियेरन्‌, कल्पयत एव यन्नः, कलयति
यजमानस्य प्रजापतिः। अथ हेव एवया मरुतं होता
शंसेत्‌, तस्यास्य प्रतिष्टा, तस्या wana प्रति पयति
प्रतिदापयति ॥ < i

~ च --- ~ ---- --- ~न --- -- -- -- er ~

९ मारुतो इमेवेति Yo | मारुतो मेवा सिति zc |
र fam areata दूति ट०।
र मक्तखापिखधा इति क ° । सूतसखाप्यखधा दूतीति Re |
४ qe qeirea fa ग० | षष्ठ weyrerfa दूति wo । षष्ठं qeyeta दति ze |
षष्ठ एषट्राद्ानोति FP |
५ करूपयत एवेति ऋ०। कर्पयत एव यज्ञः करूपयते दति zo |
ई WHE वा दति We, So च |

६ प्रपाठकः | १७२

Zaaa वे पष्ठमहः | cada वा एत आगच्छन्ति, ये use
हरागच्छन्ति। नवे देवा अन्योन्यस्य we वसन्ति, नत्त ऋतो
खे वसतोत्या दुः,तव्यधायधर्ल्िज RAMA यजन्त्यसम्प्रदायम्‌,
awed कल्ययति, वयायथं जनिता । तदाहः, नत्त प्रेषो प्रेयेयुन-
URI वषर्‌ कुव :, वावा ऋतुप्रेषा(९), आप्यायते वै वाक्‌ we-
हनोति | aequel Weg:, यदृतुप्रेपौवंषट्‌ कुः, वाचभेव तदापां
गान्ताखक्रवतीं वहरावणौखच्छेयुः, अच्यताद्यज्ञस्य BATA, THT
प्राणान्‌ प्रजायाः पशुभ्यो जिद्यायेयुः, तस्माहग्मेभ्य एव प्रेषितव्य-
ख ग्मेभ्योधिवघय्‌ कत्य | तत्र वात्तमापतां गान्तामृक्रवतौ वहरा-
वणौरच्छन्ति, नाच्य॒ता वन्नस्य MAC, यज्ञान्‌ प्राणान्‌ प्रजायाः,
पशभ्यो जिद्यायन्ति । पारुच्छेपो रुपदटधति, दयोः सवनयोः पुर-
म्तात्‌ प्रसितवाज्यानां। रोहितं वै नामेतच्छन्दः, यत्‌ पारक्छेपं ।
एतेन ह वा इन्द्रः सप्त स्वगा ल्लोकानारोहत्‌। आरोहन्ति सप्त
aul Aad, व एवं As! तदादः, यत्पञ्चपद्‌ एव पञ्चमस्यान्‌हो
रूपं, षट्‌ पदात्‌ षष्ठस्य, अथ कस्मात्‌ सप्तपदात्‌ पटेहनि शस्यन्त
इति । षड्भिरेव पट: षष्ठमहरहरवाप्रवन्ति, विच्छिद्य वे तदहः,
यत्‌ मप्नमं । तदेव सप्तभेन पदेनाभ्यारुद्य वसन्ति, सन्त्ये स्वा
हरव्यवच्छितेर्यन्ति, य एवं विद्ांम उपयन्ति ॥१०॥

देवासुरा वा एषु लोकेषु समयतन्त। तें देवा षष्ठेनान्‌हा
एभ्य नोकेभ्योऽसमुरान्‌ पराणद्न्त । तेषां यान्वन्तहस्तानि,९)

२ ऋत IT आप्यायते दति क) | ऋतुप्रेष याप्याथतद्ति ao |
२ यान्यन्तहम्नानौति चः |

१ ७४ गोपथव्राह्य णो्रभागे |

व प्रन्यासन्‌, तानादायन्‌(\) समुद्र प्रारूप्यन्त । तेषां वै टेवा(र)
अनुहाय तेनेव च्छन्दसा अन्तह स्तानि वसून्ाददत | तदेवैतत्‌
पद्‌, yas | सवां कुश ्राकुञ्चनायाददिषतो वसु(र) दत्ते,
निरेवेनमेभ्यः सव॑भ्यो लोकभ्यो नुदते, य एवं वेद । ate
देवताः षष्टमहव हति, वयस्तिंशस्तोमो tad सामाति च्छन्द्‌-
ea") यथा दे वतमनेन(*) यथास्तोमं यधासाम ware:
सख््नोति, य एवं वेद्‌ । यदे समानोदके तत्‌ षष्टस्यानृहो रूप |
यद्येव प्रथममहः, तदुत्तममहः, तदेवैतत्‌ पदं | yaad षष्ठ,
यदश्ववद्य दरथवद्यत्‌ पुनराहन्त, यत्‌ युननिंठत्तं, यदन्तरूपं, यदसौ
लोकोभ्युदितः, यत्राभानेदिष्ट, यत्‌ प्रारुच्छेयं, यत्राराशंसं,
यद्‌ हेपदा, यत्‌ सप्तपदा, यत्‌ wa, asad, तत्त॒तौयस्यानृहो
रूपं । एतानि वै gear रूपाणि छन्दसासु ह षषेनान्‌-
हाक्तानां रसो निनेजत्‌, तं प्रजापतिरुूटानए arava
TAA Var चिष्टभा after जगत्या गाथया अनुष्टुभा
एतानि वे छन्दांसि षषे हनि शस्तानि भवन्ति अरयातयामानि,
छन्दसामेव तत्‌ सरसतया अ्यातयामताये। सरसानि हास्य
छन्दांसि षष्टे हनि शस्तानि भवन्ति, सरसे: छन्दोभिरिष्टं भवति,
सरसे; छन्दोभिर्य॑न्नं तनुते, य एवं वेद्‌ ॥ ११॥

१ तान्याद्‌ायानिति qo |

2 Sar: षष्ठ दति Ro |

दवमू दूति Ao |

४ सामानि इन्द-ग्छन्द्‌ दूति Mol सामानि इन्टातिदन्द्‌ इति Zo |
५ यथादेवतमतेनेति Ko |

€ HUSH: 1 १७५

अथ यद्‌ हेपदौ स्तोविवानिरूपौ भवतः, इमा नु कं waaay:
षधामेति | fare पुरुषः, दि प्रतिष्ठः(९) पुरुषः, पुरुषो वै यज्ञः,
तस्माद्‌ SUS! स्तोत्रियानुरूपौ भवतः | अथ galley शसति,
अपेन्द्र प्रतो मघवव्रमित्रानिति। देवथोनिरवे gatfa:, सय
एवमेतां देवयोन्या सुकोत्तिं वेदक त्ति प्रतिष्ठापयति, भूतानां
कोत्तिमान्‌ स्वग लोके प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति प्रजया पश्भिः,
यएव वेद । अथ ठषाकपिं शंसति, विहि सोतोरखू्तेति |
aifeata ठषाकपिः, तद्यत्‌ कम्पयमानो(र) रेतो वर्षति, तस्मा-
इषाकपिः, तहषाकपेदहषाकवितवं कपिरिववे सवेषु लोकेषु भाति,
य॒ एवं वेद्‌ । तस्य ठ तोयेषु पादेष्वाद्यन्तयोन्ये खनिनदी (र)
करोति, अरं वेन्युखः, बलं(*) निनदे, अन्रा द्यमेवास्मे तद्‌ वतते
निदधाति। wa gard शंसति, ga इ वे नाम कुत्सितं भवति,
तद्यत्तपरति, तस्मात्‌ कुन्तापाः, तत्‌ कुन्तापानां कुन्तापत्व । तप्य
न्तेस्पै(*) कुयानिति तप्कुयः खगे लोके प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया पशुभिः, य एवं वेद्‌ । तस्य चतुद शप्रथमा(९) भवन्ति, इदं
जना उपग्रुतेति। ताः प्रग्राहं शसति, यथा तषाकपिं aed
हि षाक्पेम्तन्य्रायमिव्येव। अरघरेभौः शंगति, वच्यस्व रेभ-

— a

१ faufas fa wo |

2 कम्याधमान दति Ao |

द्‌ aj षनिनद्‌ामिति Wo |

४ yay बलमिति ato |

५ तन्ते aw इति wo |

< चतुद प्रथमा रति wo |

१७६ गोपथत्राद्यणोत्तरभागे

वच्यखेति | रेभन्तो वै देवा ऋषयय खगं लोकमायन्‌, तयेबेत-
दयजमाना रेभन्त एव खगं लोकं यन्ति, ताः प्रग्राहमिव्ये व |
अथ पारिक्षितो; शंसति, राज्ञो विश्वजनौनस्येति | संबत्‌सरो वे
ufefaq, सवत्‌सरो होद्‌ सवं परिक्तियितोति अथो खल्वाहः,
afaa परिक्चित्‌ afadl द्‌ af परिक्चियतीति। अथो खच्वा
Si, गाधा एवेताः कारव्या राज्ञः ufefaa sfa स नस्तथा
garg यथावुर््यात्‌(\), गाथा एवैतास्य शस्ताभवन्ति। यद्यु बे
गाया अगनेरब(९) गाथाः सवेचरस्य वेति ब्रूयात्‌, यद्यु वे मन्वो-
मनेरेव मन्तः संवत्सरस्य वेति ब्रूयात्‌, ताः प्रग्राहमिलव। अथ
कारव्याः शंसति, इन्द्रः कारुमवुबुधदिति । यदेव देवा; कल्याणं
कमं FIR कारव्याभिरवाप्रुवन्‌, तथेवैतत्‌ यजमानाः |
यदेव देवाः कल्याणं कम॑ कुवन्ति, तत्‌ कारव्याभिरवाप्र वन्ति,
ताः warefaaa अथ दिशां Mat, A शस्त्वा यः सभेयो
विद्ष्य इति । जनकल्या उत्तराः शंसति, योनाक्तात्तो अनभ्यक्त
दूति, ऋतवो a fem. प्रजननः, तद्यदि शाङ्क्लसौः पूवं
Teal यः सभेयो विद्ध्य इति जनकल्पा उत्तराः शसति,
ऋतूनेव तत्‌ कल्यवति, ऋतुषु प्रतिष्ठापयति | प्रतिष्ठन्तोरिषदं
सथमनुप्रतिष्ठति(र) | प्रतितिष्ठति प्रजया पश्भिः, य एवं वेद्‌ ।
ता अर्धचशः शंसति, प्रतिष्ठित्या wal अधेन्द्रगाधाः शंसति,

१ सनेद्यलद्था कुयाटि ति ऋ० |
२ अग्निरवति Fo |
3 प्रतितिष्ठन्ति दति wo |

€ प्रपाटकः १७७

यदिन्दरोदो दागशरान्न दति। इन्द्रगाश्राभिहं वै देवा असुराना-
ज्ञायायेनानन्यायन्‌, तवैतत्‌ यजमाना इन्द्रगाथाभिरेवाभियं
्राटव्यमागायायेनमतिवन्ति, तामदच॑शः शंसति, प्रतिष्ठित्या
एव ॥ १२॥

अ्रथेतशप्रलापं शंसति, एता अण्वा आ्रवन्त इति। शतशो
ह सुनिथन्नस्यायुदंदगं | स ह पुतरानुवाच, पुवका यन्नस्यायुरभि-
दटरत्तंस्तदभिलपिष्यामि मामा ठक्ठ(\) मन्यध्वमिति। तथेति
तदभिललाप | तस्य ह इत्यग्निरेत गायनो ज्येष्ठः पुद्रोभिदुहटत्य
सुखमपि जग्राह, aa, cat नः पितेति । सहोवाच, fua ar
areca पापिष्टान्ते प्रजाङ्रिष्यामोति। at & सुखं प्रागट-
iat यदि जाल्ममेमुखप्राग्रहोष्यः(र),गतायुषं यामकरिष्य' सह-
खायुषं पुरुषमिति | तस्माद्भ्यग्नय एेतगायना आजानेवाः सन्तः
पापिष्ठामन्येषां बलिद्तः.र) पितायच्छं ताः खेन प्रजापतिना
स्ववा टेदतया । यदेतशः प्रलापः, तत्‌ खगस्य लोकस्य रूप |
वदेवेतगः प्रलापः, यातयामा वा fafa:, शेतमैतभः प्रलापो
यातयामा मे aa: wefafa मे aarafefa a ar Taman
प्रलापं शंसति, पदावग्राहन्तासामुत्तमेन पटेन प्रणोति, यथा
निविदः । अच प्रवन्‌हिकाः ganear विततौ किरणौ दाविति
प्रतिराधानुत्तराः शंसति, भुगिव्यभिगत इति प्रबल्हिकाभि

१ टप्रभिति wo |
2 मखंनप्रायोष्यो यदि wah aa a प्रायद्दौष्य दृति Zo |
द बल्लित्वत <fa ड वन्निदत <fazo| afaxa <fa ao |

q

१७८ गोपध्ब्राद्यणोत्तरभागे

हं उ देवा असुराणां रसाम्प्वहदः। तद्यथाभिह वे देवा असुराणां
रसां प्रवत्रहः, तस्मात्‌ प्रवल्हिकाः, तत्‌ प्रल्हिकानां प्रवल्‌हि-
कात्बम्‌। ता वैप्रतिराः प्रत्यराभरुवन्‌। तद्त्‌ प्रतिराधेः प्रत्यरा-
Way तस्मात्‌ प्रतिराधाः, तत्‌ प्रतिराधानां प्रतिराधल्व । wag
हिकाभिरेव दिषतां श्राटव्याणं रसां प्रवल्हिकास्ता वे प्रतिराषैः
प्रतिराध्रवन्ति, ताः प्रग्राहमिव्येव । अघाजिन्नासेन्याः(*) शसति,
इच्छ प्रागपागदगधरागिति। आजिन्नासेन्याभिहं वै देवा
असुरानाज्ञाय अयैनानन्यायन्‌, तथेवैतदयजमाना अजिक्ञासेन्या-
भिरेवापियं ख्राटव्यमागायायैनमतियन्ति। ता अदैचणः शंसति,
प्रतिित्या एव । sarfaare शं सति, बौ रमे देवा अक्रसतेति |
ओवा अतिवादस्तमेकर्"(९) भ्रंसति, एकस्ता वे सीस्तां वै
विरेभ(२) शंसति, विरेभैः(*) fat पुरुषो वहतोति । ताम
ax: शंसति, प्रतिदहित्या एव ॥ १२॥

अथादिव्याश्चाङ्गिरसौश् शसति, आदिव्याह जरितरङ्गिरोभ्यो-
द्दिणामनयत्रिति। तद बनोघमिव्या चक्षते) । आदित्या ्च ह वा
आङ्गिरस स्वग MaMa, वयं पुवं ALITA वय aa इति।
ते हाङ्किरसः श्वःसुत्यां दद्श्ः। ते हाग्निरमूचुः, परेह्ादिव्येश्ः

१ जिन्यासन्या दति Mo |

२ Une दति ग० |

3 विरेमसिति qo |

४ facafefa च०।

५ ट्‌ वनौत्यमित्याचचते दति We |

& प्रपाठकः १७८

waa wgetfa | अधादित्या अद्यसुत्वान्दह शुः, तेद्ाग्निरम्‌ू चः,
अद्यसुत्यास्मराक तेषां AR’ होतासौोदुपेमसत्वामिति। स रएत्या-
ग्निरुवाच, अधादित्याः अरदयसुत्यामौत्तन्त, क वो होतारम-
वोचन्‌, बाद्ववयन्ते^) यु खाक ववमिति । ते(र) हाद्गिरसयक्रधुः(र),
मात्वगमोनु वयभिति। नेति दहाग्निरुवाच, अनिन्दा वे माहयन्ते
किल्विषं हि तद्योनिन्यस्य हवत्र इति । तम्मादतिदूरमन्तल्प-
fafa, यजमनस्य हवमिया टेवाः । किल्िषं हि तव्योनिन्यस्य
हवत्वेति । लान्‌ हादित्यानङ्गिरसो याजयाच्चक्रः, तेभ्यो wai
एचिवीौं दक्षिणां निन्युः, तं ह न प्रतिजग्डदः। सा eta, निहन्तो-
भयतःगोष्ण।(*)दक्तिणाः शचाविहाः गोचमाना व्यचरन्‌ कुपिताः,
मानः प्रतिग्टदयोषुरिति। तस्मा एता निरदोर्यन्ते(*), य एते
प्रतरा अधिगम्यन्ते। तस्मात्रित्तदक्तिणां नोपाकुर्व्यात्‌(ई) नेनां
प्रसृजद्वेदस्िणां wounds! तस्माय एवास्य समानजन्मा
VISA. स्याद णुह्युः, तस्मा एनां दद्यात्‌ । तन्नः परानौ(*)
दल्तिणा faaufa, feafa भ्राटबव्येन्ततः शच प्रतिद्दापयति |
योऽसौ तपति स वे शंसति, आदित्या ह जरितरद्भिरोभ्यो दत्ति

— = ~ ल~
=

7 CATCH TATE AA a Fo |

> त्व <fa ol

दे चक्रधरिति भी० |

९ मायं निदट्ोभयलतःछगेष्णा इति qo Ze, च।

४ एतानि fatale tia a> | var विनिरदौप्यन्त <fa we |
€ निष्टन्द्क्तिणां न्वोपाकुश्यमिति ae |

ogre र्ति wo | प्राचो इति ae |

wer गोपघव्राद्य णोत्तरभागे

शामनयन्‌ ai ह जरितः प्रत्यायत्रिति, न हौमां एथिवी प्रत्यायं
स्तास्‌ ह जरितः प्रत्यायत्रिति, प्रतिहितेषु मायस्तां ह जरि
त्नः प्रत्यग्टभ्‌णन्रिति, न होमा एथिवों प्रत्य ग्टभूणंस्तासु =
जरितर्मः प्रत्यब्टभ्‌णत्निति, प्रण्द्यादित्यमग्टभ्‌णन्‌ न हाने
area विचेतनानोति। रष ह वा aqet विचेता, योऽसौ
तपति । स वै शंसति, यन्ञानेतरसं न पुरोगवाम इति | एष इ
Fare qed, afew यथाहमः खस्तभितिरे तदन्तेत्येष
एवेश्वर उत्रेता । उत श्वेत आशुपत्वा उतोप्याभिग्येविष्टः¶) |
उतेमाशमा नः.२) पिपर्तील्येष एव शेत एष शिषुपव्येष(२) vat
पद्याभिर्यविष्टः(*) उतिमा मानं पिपत्तो ति, आदित्या रुद्रा वस-
वसति नुतः(*) दद्‌ राधः प्रतिग्टभरोहाङ्किरः। दरदं राधो विभुः प्रभु
रिदं राधो छदहत्‌ण्थुः। देवा ददल्वासुरन्तदो अस्त॒ सचेतन ।
शुषा अस्त दिवे दिवे प्रत्येव ग्टभायतेति(*), तदादित्या
याङ्किरिसोख शंसति, खमग्गताया णएवेतदहरहः शंसति, यथा
निविदो भूतिच्छन्दः शंसति, त्वमिन्द्र शमं रिणेतोभे(९) वे
लोका मरूतेच्छन्दासुरान्‌ F वे देवा अत्रं BART | भूतेन भरतेन
जिघांसन्तस्तिती्षमाणस्तानिभे देवाः सवभ्यो भूतेभ्योच्छा दयन्‌ |

aan

8 उतोपद्याभियविष्ट दति च|
२ साग्यमानसिति Go Zo, च।
2 fanudat ay |

४ नुत्त दृति च |

४ ग्टभायत्येति Fo |

ह श ऋएतोति Ae |

£ प्रपाठकः १८१

तद्यदे तानिमे देवाः सवभ्या भूतेभ्येऽच्छादयन्‌, AAA DT
इते च्छन्दं भूते च्छन्दत्वं | छादयन्ति ह वापरमिमे लोकाः सभ्यो
भूतेभ्ये निरघ्नन्‌ | सवेभ्या भूतेभ्यच्छन्दते, य एवं FTN १४॥
wae war: शसति, यदस्या अंह भेद्या इत्याह, न स्याहा-
इदं सर्वं प्रजातमाह, न स्यादा एतदधिप्रजायतेस्यैव सर्वस्याष्यं
प्रजाल्ये। ता बै षट्‌ Wea, षडा ऋतवः, ऋतवः पितरः, पितरः
प्रजापतिः, प्रजापतिराह, न स्यात्‌ ated शंसेदिति। शाम्भव्यस्य
बचः, दशात्तरा विराड्‌, वैराजो यज्ञः, ayat उपजोवन्ति |
योव विराड, aime, faata तदिराजं aneara प्रति-
हापयति । प्रतिष्ठन्तौरिदं wang प्रतितिष्ठति । प्रतितिष्ठति
प्रजया पशुभिः, य एवं वेद । fae शं सेदिति वात्छः। faa
ड रेतः faa सम्भरवत्याण्डमल्य जरायु सित्‌ प्रत्यव, माता
पिता वज्ञायते, तत्‌ ठतौय, अभूत, यभेवेतत्‌, वज्चतुर्थी` शं सेत्‌ |
सव एव षोडग शंसेदिति Sai कामाता वे रेतः.) सिञ्चति,
Tae: सिक्ताः प्रजाः प्रजायन्ते, प्रजानां प्रजननाय । प्रजावान्‌
प्रजन चिष्णुभेवति, प्रजातये प्रजायते प्रजया पशुभिः, य एवं
वट्‌ ॥ १५॥
aq दाधिक्रो गंसति, द्धिक्राव्‌गो अकारिषमिति (र)। aa-
उत्तराः पावमानोः wafa, सुतामो मधुमत्तमा इति। अन्नः पै
दधिक्रा, पवित्रं पावमान्यः, तदु हके पावमानोभिरेव एवं शस्त्वा
aa sau etfuat शंसति। इय वागन्राद्या, यः पवत इति

१ faca इति wo |
२ अकाषभिनतोति Wo Zo, च|

यर गोपघत्राद्य AT ALA a

वदृन्तम्तदु तथा न कुर्य्यात्‌, उपनश्यति हह वागशनायतौ । स
द्ाधिक्रौमेव पूवं शस्त्वा तत उत्तराः पावमानौः wafer
तद्यदाधिक्रौं शंसति, इयं वागाहः नस्यां वाचमवादौत्‌, तदेव-
>~ * नो 9५ ९ :
ufaawa वाचं पुनौत। सवा ्रनुष्टप्‌(*) भवति। वाग्वा अनु-
AA + ° nN © $

Bu, तत्‌ स्बेनव छन्दसां वाच पुनते । ` तामदैचशः(र) शं सति,
ufafsar tal अय पावमानीः शंसति, पवित्र वे पावमान्यः,
इयं वागाह नस्यां वाचमवादौत्‌, तत्मावमानौभिरेव वाच Fala |
ताः Wal ATEN भवन्ति, वाग्बा अनुष्टुप्‌, तत्खेनैव छन्दसां
वाच पुनोते। ता अद्ैचंशः शंसति, प्रतिष्ठित्या एव wa cat
अशुमतोमतिष्ठदिति। एतं लचमैन्द्रावारस्पत्यं सूक्त शसति ।
(~ ९ * ~ + EN 0 9 a 9
अध देतदुसुष्ट, तद्यटेतं ठ चमे न्द्रा वाहं MAA ट चम न्द्राजा गतं
शसति, सवनधारणमिद yar इति वदन्तस्तदु तथा न
कुष्यीत्‌। चष्टभायतनावा द्यं वाक्‌ एषां होत्रकाणां, यदे
न्द्रावार्रस्पत्या ठतोयसवने। aged ठचमेन्द्रावार्ईस्पत्यमन्त्य
लचमैन्द्राजागतं शंसति, सख एवेनं तदायतने प्रीणति, खयो-
wana. कामं नित्यमेव परिदध्यात्‌, कामं टचस्योत्तमया।
तदादः, संशंसेत्‌ usela न Uda, कथमन्येष्वहःसु संशंसति
+ > %\, "आ ac =,

कथमव न संगंसतोति। अथो खलाः, नेव सशंसेत्‌, सगा वं

~ Dd 06 ॐ 70 न्य)
लोकाः, पष्ठमहरसमायेवंस्रगालोकः Alas aT लोकं शमय-
व र स्न ७

तोति। तस्मात्र संशसति। यदेव न संशसति, तत्‌ खगस्य
लोकस्य रूपं । यदवेनाः संशंसति, यत्राभानेदिषट बालखिल्यो

कन ~ -

९्सावाअलुर्‌भ दूति qo |
2 al Wade इति Wo |

é प्रपाठकः Ce

हषाकपिरेव या waqi णतानिवा अव्रोक्‌यानि wate |
तस्मात्र सगशसति। रन्द्रो हषाकपिः सर्वाणि छन्दस्येतगःप्रलाप
उपाप्तो यदेन्द्रावार्हस्त्या ठतोवसवने, तयदटेतं waaay.
aa’ aa शंसति, टेन्द्रावार्हस्यत्या परिधानीया fast अटेवो-
रभ्याचरन्तोरिति। अपरजना ह ३ fam aah, न ह्यस्या-
परजनं भयं भवति, शान्ताः प्रजाः AT: सहन्ते, यतेव विद्‌
शसति यतरेवविदं शंसतौति ब्राह्मणम्‌ ॥ १६ ॥

इत्यथव वेदोत्तरगोपथन्राह्मणस्य षष्ठः प्रपाठकः
समाप्तः ॥ ६ i

समाप्तश्चायं गयः ॥

Gopatha brahmana
The Gopatha Brahmana

PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

(३)