

HARVARD 
COLLEGE 
LIBRARY 


सिह 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


Tndi 212. (02 
< 


ध 


Harvard (णापर 


Library 


THE BEQUEST OF 


Chorts RLanman 
PROFESSOR OF SANSKRIT 
1880-1926 


THE ne 


INSTITUTES OF NARADA 
(०४० 500 19.—prtG, Recto + Abe pp. ~> 


TOGETHER WITH COPIOUS EXTRACTS 
FROM THE 


NARADABHASHYA OF ASAHAYA AND OTHER STANDARD COMMENTARIES, 


EDITED BY 


JULIUS JOLLY, Pu. D. 


PROFESSOR OF SANSKRIT AND COMPARATIVE PHILOLOGY IN THE UNIVERSITY 
OF WURZBURG. 


CALCUTTA : 
PRINTED BY J. W. THOMAS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 
AND PUBLISHED BY 


THE ASIATIO SOCIETY, 57 PARK STREET. 
1885. 


Vy गन 9 _ 
pes Ro. £22 1 


HARVARD 
UNIVERSITY 


LIBRARY 


PREFAGE., 


——— 


Tie MSS. on which the subjoined editio princeps of the Narada- 
81111101 or Naradiya Dharmasgastra is founded may be briefly described 
as follows: 

1, A., the text of the Naradasmriti together with Knlyanabhatta’s 
revised edition of the ancient Commentary composed by Asahdya. 
This MS., which was kindly lent to me by Professor Biihler, is a 
modern but careful transcript, in the Devandgart character, of a 
modern Deccan Collego MS. 1४ extends to the 21 para. of the fifth 
title of law only (p. 145) ; nevertheless it is by far the most valuable 
MS. of all, as far as it goes. In it, and its codex archetypus, the larger 
version of the Naradasmyiti has been preserved, whereas all the other 
MSS. that have been used for the present text contain the minor 
version. ‘There can be little doubt as to the larger version being the 
entlier one of the two, especially as a number of glokas which are 
attributed to Narada in the standard Commentaries and Digests of 
Law are traceable to the larger version, whereas they are omitted in 
the minor one.! Other arguments showing the superior antiquity 
and authenticity of the larger version have been adduced in my 
volume of Tagore Law Lectures, p. 65; and the inference drawn 
from these arguments bas been approved of by Professor Biihler, — 
in tho “Indian Antiquary”™. A. has therefore been made the 
foundation for the present work, as far as this MS. goes, and all 
deviations from it have been carefully noted in the critical foot-noter, 
The text, as given in A., exhibits a number of serious blunders and 
omissions, and the insertion of several spurious verses shows that it 


? Seo o. g., pp. 27-37, 111-128. It is true that the minor version contains 
in its turn a fow verses which are attributed to Narada in the Commentaries, 
whoreas tho large version does not contain them. Thus 6. g,, a floka identical 
with Manu VILL. 16 is attributed to Narada in such an early work as 
KshirasvAmin’s Commentary of the Amarakosha. See Profossor Aufrecht's 
remark in the Journal of the German Or, Bociety, XXVIII. 106. ‘This गछ 
occurs in the minor version only. 


1 


( £ ) 


has been tampered with by interpolators, of which Kaly anabhatta, 
the revisor of the work, may have been one. Fortunately, the 
copious Commentary by which the text is accompanied in A., 
renders it easy to discover and correct the majority of these mistakes. 
Further aid has been derived from the MSS. of the minor version, 
which agrees with the larger version to a very considerable extent, 
and from the numerous quotations from Narada that are scattered 
throughout the Commentaries and Digests of Law. It was but 
rarely, therefore, that I had to resort to conjectural emendations of 
the text as given in A. Wherever all the MSS. of the minor version 
agree, their common reading has been designed as Vulg.,i.e., Vulgata 
in the critical foot-notes. Of the discrepancies between Vulg., or 
some only among the MSS. of this class, on the one hand, and A. 
on the other hand, the more important ones only have been noted ; 
and the vv. ll. of the MSS. of the minor version have been omitted 
entirely in the section on Ordeals where they are too numerous to 
admit of even adducing the more prominent discrepancies only. It 
will be seen from the Critical Notes how these principles have been 
worked out in detail. An asterisk * has been added to those Slokas 
which ere attributed to Ndrada, or to some other minor Smriti 
writer such as Brihaspati, Vydsa, etc., in the Commentaries and 
Digests of Law.! Those glokas which are marked out by an asterisk 
may, therefore, be said to possess a special claim to be considered as 
genuine and authentic, which is absent in the others. It will be 
observed that a very considerable portion of the larger Narada has 
been embodied in the authoritative compositions of the more recent 
jurists, and that this work has thus become to a very wide extent the 
foundation for the law and judicature of later times. ‘The numerous 
vy. 11. which the quotations exhibit have asa rule not becn quoted, 
as it is a well-known fact that these quotations were mostly made 
from memory. The Viramitrodaya—sometimes quoted as Viram. or 
Vir. in the foot-notes—is particularly abundant in quotations from 
the Naradasmriti. Other printed works of this class which were 
used in preparing the present text are the following: Vijiidnesvara’s 


1 The compositions of these several writors are frequently confounded in tho 
Commentaries. 


( > ) 


Mitikshari; VAchaspatimigra’s Vivadachintimani; Nilakantha’s 
Vyavahdramayfikha. Of unpublished Dharmanibandhas I have used 
the following: Aparirka’s Commentary of the Yajiiavalkya-smriti ; 
Nandapandita’s Vaijayanti; Devannabhatta’s Smritichandriké ; Ka- 
malikara’s Vivadatandava; Jaganndtha’s Vividabhangarnava ; Me- 
dh&tithi’s Manubbishya ; Vachaspatimisra’s Vyavaharachintimani } 
Dalapati’s Vyavahirasira. For the four last-named works, MSS. 
from my own collection have been uscd; for the others I have been 
able to avail myself of MSS. from the Deccan College and from thé 
India Office, which were kindly placed at my disposal by Mr. 
Chatfield and Dr. Rost. 

For the latter portion of the Naradasmriti, extending from V. 22 to 
the end of the chapter on Prakirnaka, the MSS. of the minor version, 
which were used as a secondary source only in the first part of the 
work, have served as foundation. The loss of the latter portion of 
the larger version may be regretted, however, there is every reason to 
suppose that the two versione did not differ so much in this part of 
the work, as in the previous chapters. The Intter portion of the 
valuable table of contents which Agahiya-Kalydnabhatta gives in his 
Commentary (VyavahdramAatyiké, I, 21-25, p. 10 foll.) agrees very 
closely with the contents of the corresponding sections of the minor 
version. Moreover, the number of those texts which are attributed to 
Narada in the corresponding chapters of the Dharmanibandhas or 
Digests of Law, without being traceable to this part of the minor 
version, is very small. Although, therefore, the larger version may 
have been somewhat fuller than the other one in this part of the work 
as well as in the preceding chapters, the additional matter that may 
have been contained in it is not likely to have been of much im- 
portance. I will now proceed to give some account of each of the 
six MSS. of the minor version, which have been designed collectively 
as 77४14. 1. 8. Vulgata, 

2, B., the second out of the eight MSS. available for the present 
text, is a transcript, in my possession, of an undated Benares MS., 
in the Devandgari character. This Devanagari MS. which is very 
neatly written and corrected in many places is very valuable, though 
the final Slokas of the Sabhaprakarana and the 10 first glokas of the 
first Vyavabdrapada have been omitted accidentally. I owe this MS. 


( 4) 


to the kindness of Dr. G. Thibaut, Principal of the Government 
College, Benares. 

8, B., a Devandgari transcript, in my possession, of another un- 
dated Benares MS., likewise in the Devandgari character, which was 
the property of a well-known Dharmasastri, the Inte Balagastri, of 
the Government Sanskrit College, Benares. ‘The transcript was 
kindly procured for me by the late lamented Dr. Blochmann, then 
Philological Secretary to the Asiatic Society of Bengal. It is 
corrected throughout and belongs to the same class as B., but it is 
complete and an excellent check on B., though it exhibits a number 
of mistakes peouliar to itself. 

The four MSS. which will now be noticed agree in omitting, in 
various places,*certain slokas which are given in the other MSS. and 
apparently genuine, and have a number of other mistakes in common. 
Occasionally, however, their readings, as shown by the sense or by tho 
quotations in the Dharmanibandhas, are decidedly preferable to tho 
readings of the other MSS. 

4, L.,an India Office MS., in the Devanigart character, from 
Colebrooke’s collection, dated Samvat 1857, (A. D. 1800-01). This 
MS. is perhaps the best representative of this class, and appears to 
have been the MS. referred to by Colebrooke when quoting from the 
Niradasmyiti. 

6, O., a Devanigari transcript, in my possession, of a Bengali MS. 
belonging to the Government Sanskrit College, Calcutta. ‘This MS. 
omits several glokas that are found in all other MSS., and exhibits 
many other blunders; nevertheless it has proved serviceable in many 
cases. 

6, b., a8 modern Devandgart MS. in the R. Library of Berlin. 
This MS, is on the whole the least reliable one of all the MSS. con- 
sulted, as it abounds in omissions and serious blunders of every sort. 

7, ए, (sometimes printed Y.),a Devandgari copy, which was kindly 
lent to me by its owner, Professor Biihler. It is dated सनं १९७६ ate 
which date corresponds to A. D. 1869, as has been pointed out to me 
by Professor Biihler. I have designed this MS. by the last letter 
but one of the alphabet, because it came into my hands later than any 
of the other MSS. except the Nepalese MS. of which I shall have to 
speak presently. It was not received till pp. 1-8 of this work had 


( 9 ) 


been printed. It agrees, perhaps, more closely with O. than with 
any other MS., and is a very fair representative of its own class. 

The Dharmanibandhas have proved even more useful for editing 
the second portion of the Naradasmyiti than they have been for 
editing the previous chapters, in which the assistance afforded by 
these works was generally rendered superfluous by the copious Com- 
mentary of Asahidya. ‘Though I have tried, as much as possible, 
to adhere to the authority of the best MSS., it has seemed advisable, 
in more cases than one, to substitute a good reading of the Dhar- 
manibandbas for an unmeaning or faulty reading of the MSS. 
Several other works of this class were used for this part of the 
Navadasmriti, especially for Chapter XIII, besides those previously 
mentioned, viz., Jimitavihana’s Diynbhiga, Nandapandita’s Dat- 
taka-mimamsd and other works on inheritance and adoption. 

When I undertook to print the Naradasmyiti from the ample 
materials hitherto described, I could not disguise from myself the 
fact that other valuable MSS. of that work might turn up any day. 
Thus, a short time before I went to press, I had actually been made 
acquainted by Dr. R. Rost with a curious India Office MS., in the 
modern Grantha character, which is called Nadradasmriti in the colo- 
phons. This Naradasmyiti, however, which belongs to Dr. Burnell’s 
collection, turned oué to be an altogether different work from the 
law-book here edited. It consists of three Adhyayas, of 149, 98 
and 76 glokas respectively, aud deals exclusively with dckdra and 
prdyaschitta. It is possible that some or all of the five Naradasmritis 
noticed in the recently published second volume of Professor G. 
Oppert’s Catalogue of Sanskrit MSS. in private libraries of Southern 
India may be identical with Dr. Burnell’s Grantha MS., which 
comes from the same part of India as these MSS. 

8, N.,a Nepalese MS.—At a much later period, when nearly the 
whole of this work was in print, Mr. C. Bendall, M. ^. of the British 
Museum, showed me in London a palm-leaf MS. of the Naradasmriti, 
in the Nepalese character, which had been discovered and purchased 
in Nepal by himself, a short time ago. This MS., which was most 
kindly and liberally placed at my disposal, is dated, at the close of 
the wholo work, (Nepalese) Sanvat 627 = A. 7, 1407, aud is 
therefore the earliest available MS. of the Naradasmriti, if indeed 


( 6 ) 


the date is 98 old as the remainder of the work. This 18 doubtful, 
but the character of the writing seems archaic,®? and a comparison 
of the contents of N. with the Indian MSS. proves it to be an 
excellent copy and a highly valuable check on all the MSS. of the 
minor version. Unfortunately, the first portion, up to V. 12, has 
been lost and replaced by a fragment of an altogether different work, 
on Nydya. This loss is made up for to some extent by the addi- 
tion, at the close of N., of two long chapters, on Theft and on 
Ordeals respectively. The first chapter, on Theft, has been printed 
at the close of the present text. There is every reason to consider 
it as the genuine production of Narada, or whoever else was the 
author of the Niradasmyiti, though it comes in after the last 
Vyavaharapada, and is omitted in the other MSS. and not included 
in Asahdya’s table of contents of that work, as printed in the gloss 
on Vyavahdramatyika, I. 21—25 (pp. 10—12). Several texts from 
this chapter are quoted by Mitramiégra, the author of the Virami- 
trodaya, and by other Commeutators, who attribute these texts 
either to Narada himself or to Bryihaspati. Moreover, the ninth 
Adhyaya of the Code of Manu contains a precisely analogous section 
on Theft which is inserted at the close of the section on Vyavahira 
and tacked on to the eighteen Vyavabdrapadas, exactly as 18 the case 
with this chapter on Theft in the Nepalese MS. of the Naradasmriti. 

The second additional chapter in N. is even more copious than 
the first. It is. divided into seven sections, treating respectively 
of ordeals by balance, fire, water, poison, sacred libation, Taptama- 
sha (fishing a coin from a vessel filled with a boiling liquid), and 
of the choice of the various ordeals according to the value of the 
stolen chattel. It commences rather abruptly with three s'lokas 
taken from the customary admonition of a judge to the witnesses 
to speak truth when called upon to give evidence. The last colophon 
but one is remarkable: इति मानवे wawie नारद््राह्वायां संहितायां यव- 


1 The date seoms to be written in another hand than the text of the Narada- 
smriti. It may have been copied from the close of the first portion of N., a 
Nyaya work, which contains the same date (Samvat 527). 

3 See tho tablo of letters in Mr. 0. 2५1411५ Cutaloguo of Buddhist Sanskrit 
MSS. (Cumbridgo 1883). 


( 7 ) 


षहारप्रकारणं माम समापनम्‌ । This colophon points to the close connexion 
between Manu and Narada. The last colophon is preceded by the 
following statement of the author of the Nepalese Commentary : 
्दमल्पधियां wut दुर्विज्ञेयं यथोदितम्‌ | नारदौयं यदस्ोड rare मदाथेवत्‌ ॥ 
wey शिष्यते टौका स्यष्टा Acree । इमां Fare भूपाद्याखरन्तु न्यायवत्मेना ॥ 
“The highly important law-book of Narada, which is difficult to 
understand for slow-minded persons, has been promulgated as above. 
Of that work, a clear Commentary is written here in the Nepalese 
language. Kings shall study it and (having done so) shall fol- 
low the path of righteousness.” Though there can be no doubt 
that the chapter on ordeals has formed an integral part of the 
Naradasmriti as commented on by tho Nepaleso Commentator, it 
could hardly have been included in the original composition of 
Narada. It is true that it agrees to a very considerable extent with 
the section on ordeals as printed in the present work (pp. 108—128), 
whereas another portion of its contents agrees with the minor version 
of Narada, and a third portion is identical with texts usually at- 
tributed to Katyayana, Pitimaha and other minor Smriti writers. 
However, the subject of ordeals forms part of the law of evidence ; 
and as, in the present text, it has been treated in its proper place, 
there is no reason why it should again be treated at the close of 
the work. I have, therefore, refrained from printing the text of 
this chapter, as given in N., especially as it is full of copyist’s mis- 
takes which make it very difficult to establish the true readings 
everywhero without the help of other MSS. Of the chapter on 
Theft also I should have been quite unable to prepare a readable text, 
but for the assistance afforded by the analogous rules contained in 
the Code of Manu, and by the quotations from Narada in the Com- 
menfaries. 

In the previous portion of the work also, the Nepalese MS. ex- 
hibits a considerable number of blunders ; nevertheless, as mentioned 
before, it is extremely valuable for that part of the Naradasmriti. 
It may be presumed that a good copy of the Ndaradasmriti was 
brought into Nepal at an early period. I subjoin a list of the more 
important varie lectiones of N., as opposed to the readings of the 
Indian MSS, It will be noticed that, in © number of cases, the 
corrections suggested by N. have been anticipated in the present 


text. 


( 8 ) 


The sign of an asterisk * has been added to those readings 


which are confirmed by the quotations from Narada in the Com- 
mentaries and Digests of Law. A few minor copyist’s mistakes in 
N. have been corrected. 


Inpran MSS, NeEparese MS. 
$, 11, यथाकारूमधौयोनत यथाकाङमधौयानेा 

४. 18. शखविधिनाथवा agi or यख | अवधेनाधवा इन्याद्‌ 

WAY WT WE | 

४, 22. Ha उक्तमो मध्यमो ऽधमः।* , CE VHATYAAWAT: | 

V. 26. अनाकारष्डते लेके WAaWeAIGTS 

V. 29. प्रमाद्‌।ङडनिने प्रमादात्खामिनेा* 

ए. 81. gufad यदु भिचे+* संवधिंतख shia 

V1. 4. क्रिथेपकरपं चेषां., -यतयत्यु- । कर्मौपकरणं चेषां. प्रति यद्‌ाद्तम्‌ | 

दाद्तम्‌ ।* । 

ए, 5, 6. Seep. 151. काले पपू त्यजन्कमे wf sa 
तारेति । खाभिदाषादपाक्रमन्यावत्छ- 
तकमेम्ुयात्‌ ॥* ग्टतिषडभागमादद्या- 
त्पथि युग्यतं त्यजन्‌ । शवद्‌दत्कार- 
faa gy कमेवान्सेोदयाग्टतिः+ 

VI. 10. गोपे d2teqte Tih GSTS Ale 

VI. 11. arama ता गावः | 

Vi, 18. वैदुमरेति गोपस्तां विनय॑ गोपस्तनापराध्रोति ख च तद्वोदमरंति॥ 

sity राजनि ॥* 

VI. 14, N. inserts the following sloka 
here: बाललाखमापरे eal बलिखा- 
यूनि रोचनाम्‌ दद्यत्पश्मते स्वे 
गतेष्वद्ूंख दणयेत्‌ ॥ See Manu 
VIII, 28-4. 

VI, 15. अजाविके तथारदे...।...न | अजाविके तु dam... पाले तत्कि- 

urea किदिवपो ॥ बिबषं भवेत्‌ ॥ Seo Manu VIII. 
235, After this Ssloka, N. 111. 
serts the following: तासां चेवा- 
निर्डनां चरन्तोनां भियो 441 या 
BY टके खन्यान्र पालस्तच कि- 
बिवो ॥ See Manu VILL 236. 
VI. 16. खाभिनश्चापि wefan aifaa: wae शंसति ॥* 


VI. 17. 
VI. 18. 
VI. 19 
VI. 20. 
VII. 2. 
VIL. 4. 


VII. 6. 
VII. 6. 
VII. 7, 


VIII. 2. 
VIII. 3. 
VIII. 4. 
४111. 5. 
४111. 6. 
VIIL. 7. 
VIII. 8. 


VITT. 9. 


VIII. 10 
४111. 11. 
1X, 1. 
1X. 4. 
IX. 6. 
iX. 6. 
ix. 9. 


1X. 10. 
12. 1. 
1X. 15. 


Inpraw MSS. 


पाल्य wifsatmny ॥ 
दिखदान्रुयात्‌। 
। 


दणकठेटकादिकम्‌ ॥* 

रषः क्रम।त्‌ ॥ 

न गृेतागमं *.,. wfe- 
WR... 


लौके shafeefrd द्रव्यै 

गशितं तुलितं 

क्रोचे., WARY 

युक्तसेदपसोयेल 

See p. 168, notes. 

Uw J | 

सथान्यरस्ते विक्त, . fay 
Sa दाजनि॥ 

क्री तं५..,। विक्र शानस्तद्‌- 
aa विक्रेता नपर 
यात्‌ ॥ 

विधिरेव... समये 

सटा स्ाभायमासाख 

क्रौोतानु शय इत्येतद्‌ 

MA or Ma 

afuamiaarerat.., 

RUTIZ... रकारानज्ञार 

अधेक्रयस्‌.,, at जोणे- 
स्यानियमः चये ॥१ 

सर्वेषां हेतुरप्मिक्रिया विधौ। 

शतम्‌ ॥ 

ua 

2 


NepaLese M8. 


qweaigifeagyd नात्‌ ६० 

दिखम।वरेत्‌ | 

Omitted, 

व्यनेतयबैमथापि वा ॥ 

CUI we 

wugyad.,. Wiaca® N. inserts 
the following after 4: खता 
saifawar यकु क्रये विक्रयरव च। 
यशतः स तु विभ्भवा अवदारेजििधं 
चिति 9° 

तत्लतय्‌ | 

Cyr 

These two élokas are inverted in 
position, 

xy तु feed ae 

गजिमं qfad* 

नोतुर०,,, च्य वरस्य ye 

अयेखेदपसौयेतन 

खपशन्येत* 

qa 

लथान्यडस्ते famta®.., विनयं arate 
चम a 

क्रोत्वा..,। स CUTS भवैरोषो विकरेतुनै 
प्रयच्छतः ॥* 


विधिरेष, ,, समयान्‌* 

छथ लाभो saareig® 

marae ad 

क्रोता* 

म॒क्तवञ्चप्रबालानां*.. 

द््राहः+ एकाडो Bre 

अ्ंर्यातु*,,, Ne adr न arate 
तयेत्‌ ॥ 

भाष्डानां पुनरावधेनं छतम्‌ | 

सतम्‌ ॥ 


नव 


( 10 ) 


Inpran MSS. 

1X.16. पश्छानामागमं तथा॥ 

श. 1, 2 पाषष्डि* 

अ. 8 येषाम्‌ 4 

X.4. waged 

XI. 2. WATT ॥ 

X18. aaantfirny 

1.4. emqreq 

XI.10. waifears 

XI.18, 14.° 

XI. 16. 

ॐ. 17. wag Sq प्रतिषिध्यते।* 
मद्ागुणो ऽश्यवाधस्चन 

ॐ 18. ददिविषः sm... तच्चि. 

| नात्‌ ॥* 

1.19. wating 

+. 20. भस तत्फलललमाम्‌* 

1. 20. w qirquq* 

ॐ. 27. राजम्रसादादन्यब BART 
परं नयेत्‌ ॥ 

XI. 29 

1. 80. भरोच्ो वाजिकुञ्चरोौ ।* 

1.81. दो माषौ मदिषपीं तथा + 

XI. 82. अदण्यमम्नको ate खति- 
का वामिसारिणो॥ 

XI. 88 

XI. 84, सब्रायां द्विगुणः TaN वस- 
मां g चतुर्ण । #७७6 
wal षाम्‌ ॥ 

XI. 87.* 

X1. 88. See note, p. 171. 

XI.43. wweay दष्टे दे वासद्वु 

31. 48. इदिदेतुमतः 


NEPALESE MS. 


पद्यानां यस्य aie 4 

पाषष्ड०* 

Uy wy 

afage* 

SAT: tl 

वममोचेराः ॥* 

गकपालाख्धिर 

समप्रयेत्‌ ।* 

Omitted. 

Omitted, 

मध्येन सेतुने भ्रतिदन्यते। at श्पबाधी 
SAU | 

दिविषा जेयः*.., तच्चिवारणात्‌ ॥ 


'्वभ्यदके सति 

न तस्य फलभाम्‌ 

तत्चचम्‌ 

राज्ञः प्रसाद्‌ादन्यजन तं भोगं निवतंयेत्‌॥ 


Omitted, 

मटरिष।जाञ्कुञ्चराः। 

महिषो द्विगुणं ततः। 

acai गभिपौ ate प्रङताखाभिषा- 
frat ii 

Omitted, 

Sit तु fefivarat वसतां त॒ चतुगु 
णम्‌ 1. BATA ॥ 


Omitted. 

सामनमानुमवे* N. inserts the 1०011०५. 
ing here: ख्य नृष्डेदस्प्र विरहारमाङः 
WIA Way । CII नश्यन्ति 
at विङ्मनुविष्यति॥ See Manu 
IX. 44; Narada XT. 22, 

We ad च विन्नेयं वासतुः 

इदि देतुसमः, 


XII. 


XII. 
>+ 11. 
XII. 
XII. 
XII. 


XII. 
AIT. 
XII. 
All. 


XII. 
XIT. 
XII. 
XII. 


XIT. 
XI. 
XII. 
X{I. 
XII. 
+ 11. 
AIT. 


XIf. 


XII 


XJ1. 


— 


© ® ® wb 


80. 
40. 
41. 
43. 
4:3. 
52. 
63. 


66. 
68. 
60. 


( 


Ixpraw MSS. 


च कौत्येते* । स्नोपंसथाग- 
नानेतयुः 

संस्कारा ऽथ 

पाणिग्रदणमन्तरख 

faa जन्य सिख एव तु ॥ 

परोच्छः पर्षः पस्य 

पुवडजघनजान्वःस्य, , ° Sco 
note, p. 174. 

See note, ibid. 

मासमाचरेत्‌ ।* 

वतरा" प्रतोरतु ॥ 

्न्यजोवालाख्याभिदपाच- 
रेत्‌ ॥ 

पितामरो 

समाभयः ॥ 

ले स्य॒धृषदभिः warn 

ददानोति 


दन्श्रकायां 

प्रजापत्यो विधिः सतः ॥ 
वसगोमियनभ्यां त॒ 
दाच्तसस्तथा tl 
पुप्रपरमनोपगमतत्‌ 
ATT... GT AT 


WelqR 
Gaya | 
ci च Say 


11 ) 


Neparese MS. 
प्रकण्पते | सपृ खयेगसंश्नं wee 


चछ संस्कारा 

पाणि्रणमन्त्रभ्यां 

तिकः पलो ऽवराः कुताः॥ 

परीच्छ wa पसे 

Ors naa Sy +. Qsacgy- 
fas विलग्रगतिसुखरः ॥ 

fava सवते ary 

त Vaatq | 

वार SIN FW 

मत्वा सोबालाखाभिखपाखरत्‌ ॥ 


भातामद्ो 

SHA: ॥ 

सर्वेः भृणचनेः समाः ॥ 

द्द्‌ामोति. N. inserts two élokas 
here: Bqagq vauy सौमो wa 
sy येषितः। प्थेषधारस्त्‌ गाग्भवी 
canary: प्रकौतिंतः॥ तस्मादब्यञ्जने- 
पैतमरजामपयेधराम्‌ । quart 
सेमाद्येदेद्यादुडितरं पिता॥ 

पाप्रश्कर्कायां 

प्राजापत्यो विधौयते ॥ 

वल्रगोमिथुनं Tal 

रत्तसो बुदः॥ 

सुप्र मत्तापनिगमात्‌ 

वान्धमैर,,, चतु धै* 

सेरिपौनां घतदटणां सा Fer दूत्तरोत्तरा | 
विकण्पं तदपत्यानां रिक्यपिष्डोदका- 


दिष्‌ ॥ पनभ्वेमेषतु विधिः खेरिणोनां 
प्रकी तितः | Vat Tar लचन्याखां बेष- 
स तूभरोात्षरा ॥ 

प्रकोयेने 

प्रमुच्यते | 

cd संपदं 


Inpraw MSS. Neratese M8. 
XII. 61. wfiay 4 1° wifure च। 
XII 62. संप्रणक्रमाः॥ GIVI: क्रमात्‌ A 
XII. 68. we सरलं Gay ॥ WIG Vows भवेत्‌ a 


XII. 61—69. l, ot 2, ugar यदिवा भीष्येवल- 
। माल्येखयेव ख | diqaviag सवः 

sawed सातम्‌ ॥ 2, 69. 4, G6 Slo- 

- kas 64, 66 ure omitted. 
XII. 72. gaa way 


ॐ. 76. पश्ययेानो vem सम्‌ पश्एयेन्यामतिक्रामम्‌* 

X11. 78. निनलाभिनो निष्क।सिनौ* 

XII. 81. संकरः faga:* 

XII. 88. a. Omitted here * 

XII, 86. b. 87. HF सदवद्येषे त॒ dary न कामतः। 


fag गर्भिगेद्डेद्‌ चाढभायां यवो. 
यसः ॥ अअविष्यमने त॒ मुरो रान्ना 
TY FUT) सतस्तदवनादू गन्डे- 
दन॒थिष्य लिया खड ॥ Tara विधा- 
भेन aat Goat शएचिम्‌ । षदा 
, गमैधानाद्ा एते ae Sta सा ॥* 
ऋ. 88. fram श्यादतो ऽन्यथा ॥* | किदिवपो स्मादनुप्रात्‌ | 
ॐ. 98. fest निवे सयेङडात्‌ ॥* faz निवेसयेदुषः ॥ 


1 96. fat नान्यस निमा बान्यम्‌ 
XII. 97. महे* गते 
X11. 100, 101. ग शक्रया Ya: कारो भग च धमेवयति. 


क्रमः | federal svar: संवत्स॒र. 
परा fete y sensed भूतानां 
हष्टिरेषा yeaa: | safe बूयमाणे 
त Wize feat विधिः॥ 

XH. 108—106. OU पारश्वश्ेव निषादद्ामुलोमतः। 

- उकमेभ्यस्तु पतिभ्यः RTT: प्रकौ- 
लिंताः ॥ ब्राद्धण्या पि चाण्डालः 
ष्ढतबेदेरकावपि | अपरेभ्यसु त पति- 
wl विक्थाः प्रतिलोमतः ॥ east 
मागधसेव शक्ता च चजियापरुतः। खा- 
गुखोम्येन यको द्रो at प्रतिलो- 
मनः ॥ TINS TST चयवनाया- 


( 18 ) 


Inpran MSS. 


अ. 109 b, 110 a. 
XII. 118 ण. 


XIN. 2. विभलेरन्यननं क्रमात्‌ .* 

11.98. निषत्ते वापि 

XIIL. 8. चाहनप्राहपिदढषरान्नं 

11. 17. मुढा्यां* 

XIIL. 80. बङातन्त्ामतस्तासां भरना 
पतिरकण्पधत्‌ ॥ 


XIII. 40, 44, 48. 
2111. 40. चा Wale. कनोयान्‌ 
रिक्थमरेति ॥ 
XIII. 52. ब्रद्यषेभ्यः Gre 
ष. 2. ° 
1९. 16. रैवब्राह्मशवषन qunt ष 
RBATAT ॥ 
ए. 19. wat wwataw 
XIV. 20. ® 
XIV. 22. qrearard 
XIV. 23. विविक्ते at aa संनिपते- 
श्पदम्‌। 
ear नेन प्राया safe- 
ara | 
च षरित्कुयुवेरि्यराः ॥ 
Waar 
न्यद्ग्युतम्‌ * 
भखा।दोभासुपचेपेर्‌ 


XIV. 26. 
XIV. 26. 
X1V. 27. 
XV. 1. 
XV. 4. 


Neparese MS: 


लवावपि। sifted यथैको et 
न्ेयावमु लोमतः ॥ खताद्या, swfirewi- 
भाः we लाताः प्रतिरोमजाः | ते 
संस्काराश्च पाकाद्यल्तेषां जिःसत्तको 
मखः ॥ 

Omitted. 

UY ऽपरे थथा लाथते वणेसंकर। | 
Hagin विधेवेष Ghar वकंसंक- 
रात्‌ ॥ 

विभजेयुषेनं fag: । 

face wife 

भदत्त पिदम्य खन 

ल रिश्थां 

TINT तु राजा भता ल्या, 
ae सद्या भरणं कुर्यत्रिग्रौ- 
धात्पयद्यताम्‌ ॥ खातन्तादिप्रणश् - 
नि ga जाता अपि fara: | ख्खा- 
लन्तामतस्तासां प्रलापतिरकण्ययत्‌ ne 

Omitted, 
AAT loo जघन्यस्लद्वाभ्ुयात्‌ ॥ 


ब्रद्यणा्नां त 
Omitted. 


देवत्रक्षदरान्नां व! Rt RATA ॥* 


Ware ये vtwRe 

Omitted 

पादे मान्वेषणं 

विवोते वा यज संनिडितस्येदम्‌। 


भवेद्यब Seas ऽश्एकिजनः । 


त बदिः पाशा प्रलैषु च 
तस्मिन्‌ 

ग्यङ्गसंडितम्‌ | 
भसमदिभिच पचतं 


Inptaw MSS. 


XV. 7. 


XV. 11. अपाकमेद्‌ 
XV. 18. यमेव दयतिवर्तेत ate 


XV. 20. 
XY. 23. 
XV. 26. 
XV. 28. 
XVI. 2. 
XVI 8. 


XVI. 4. 
XVI. 7, 


वध्यो 
MIA CUTS ti 
स्फिचौ वास्यावकतंयेत्‌ ॥ 


दादिकायां 


दशकं च | 
frugal... यदयचवेदिनः। 


लयं तस्यापरस्ययाङः कि- 
सवस्य पराजयम्‌ ॥ 


त्स 
8.* 


XVII. (6.9. । 
XVII. 9. यदन्येन Ua दानं छतं 


XVII. 10. 
XVII. 11. 
XVII. 18, 
XVIT. 20. 
XVIT. 22. 
XVII. 23, 
XVII. 25. 
XVII. 28. 
XVII. 80. 
XVII. 83. 
XVII. 37. 


XVII. 88. 
XVII. 89. 


XVIT. 40. 
XVII. 41. 


aq | 
गिच्यद्रय।णि शख्पिनाम्‌। 
UY... कारवः॥ 
14. 
रालेति 
fade... प्रजापतिः ॥ 
2.४. 
चासां तद्‌ाचया ॥ 
परान्‌ 
दैवखतः परतः ॥ 
खत्थानं च AHA ॥ 
°पुष्यादकादोनां दयसेयं स. 
परिप्रदरम्‌ | अनपेसः 
वा णिख्यायां भवेत्‌ च्ितिः॥ 
नापराधो AE इाविचूदे 
च Waa ॥ 
fafafan 
परिपरो treat सवेषां 


19 


NEPALESE MS. 


The following gloka 18 inserted 
here: पाद्ये संभवे iay ससा क्रड- 
Hsin 1 ख न्यते यः चमते दण्ड्यो 
थे म निवतेते॥* 

ऋअपाकषण्ड०* 

यमेव दय तिवर्तेरत्रते* 

च्यदश्यो 

परद्रस्या्टदशङ्लः ॥ 

fauew वा विकतंयेत्‌ ॥ 

नाश्िकियां 

awa तु* 

ददिरभ्यस्तात्‌ ,,, wquefaa: | भयो 
ऽस्या, WLS: कितवस्य पराजयः॥ 


तेषां 

Omitted. 

These three glokas come after 11. 
तु दण्डन राक्नन्नानेन+ यत्छतम्‌ । 


वाद्य दोग्बद्यजोबिनाम्‌ ।* 
UW... काङ्काः ॥* 

14 b is inserted after 13 a, 
राज। नाम 

fara... नराधिपः ॥ 
OQiunitted. 

चेषां तद्‌ रयात्‌ ॥ 

पर 

२वखतौ यमः ॥ 

खदानसेव वर्धनम्‌ ॥ 
°पुष्येदकारेषु सेयमपरिप्रदात्‌ | GATT: 


न च्चे दाणिष्यमस्य तत्‌ ॥ 
मापराध्रोति दइाविचु पश्च सृरुकम्‌ ॥ 


afar 
परिपरो राश्च(मन्येषां 


Inpran MSS. NeEpaLese MS. 
XVI. 42. sant wate रचतोः ॥ प्रजाधमेभिरछणात्‌ | 
XVII. 44. Omitted. 
XVII. 48. संज्नितम्‌। संन्ितात्‌। 
XVII. 49. न तस्यददररणं न AGU” 
AVIL. 52. सम्यक्‌ Bq: 
XVII. 53. कथचन ॥ द्विजातयः ॥ 
XVII. 54. तथयाष्टमः॥ ose Ua F Ii 
XVII. 55. तथास्यायुः Tada ॥ AMAA रीयते ॥ 


It may be gathered from tho above table of vv. Il. in N. that this 
MS. is highly serviceable for discovering interpolations, as well as 
for detecting false readings and omissions, in the Irdian MSS. 
Thus ९. g., the XIII. title of law, the chapter on inheritance, con- 
` tains one gloka—XILI. 48—which is not quoted in the Commentaries 
and Digests of Law, and evidently spurious. It is a significant fact 
that this very éloka is wanting in N. 

The Commentary of Asahdya or Kalyanabhatta has been given, as 
far as it has been preserved, in the second series of foot-notes to the 
present text, at the bottom of each page. Kalydnabhatta has stated 
himself, in the introduction to his work, that it is a recast of 
Asahaya’s ancient Commentary, which had been spoiled by careless 
scribes.) The date of Kalyanabhatta is unfortunately unknown, 
neither can it be established by internal or circumstantial evidence, 
as his work contains hardly any reference to other law-books or to 
other works of established date. As for Asahdya, there can be no 
doubt about his being a etandard author and one of the earliest 
writers in the province of Indian Law. It has been shown elsewhere’, 
that he must have preceded Medhatithi even, the earliest Commen- 
tator of the Code of Manu. The value of Asahiya’s work, revised by 
Kalyanabhatta, is on a level with its early date, and it throws a great 
deal of new light on many difficult passages in the Narada-smriti. It 
deserves special praise for its brevity and the entire absence of the 
numerous unnecessary quotations with which the Indian Commen-— 
tators of law-books are in the habit of adorning their compositions, 
It is only every now and then that Asahdya has indulged in digres- 

1 Seo p. 1. of the present text. 

9 See Jolly, Outlines of an History of the Hindu Law (Tagore Law Lectures, 
1883). Calcutta, 1886, Thacker, Spink and (10. 


( 16 ) 


sions from the main purport of his work. These digressions, as well 
as a small number of passages which could not be made out from 
the only one MS. available, have been omitted in the present work. 
Clerical errors have been corrected, but occasional violations of 
Samdbi rules left as they are, wherever they tend to exhibit the 
meaning of tho Commentator more clearly. 

The only extant MS, of Asah&ya’s valuable composition extends to 
the middle of the fifth title of law only, as mentioned before. In 
order to supply this deficiency, it has been thought advisable to give 
extracts from various other Commentaries both published and un- 
published, in the foot-notes to the remainder of the present text. 
These extracts consist of the glosses, by which the quotations from 
Narada are accompanied in the following works: Jaganndtha’s 
Vivadabhangarnava; Mitramigra’s Viramitrodaya; Apararka’s Com. 
mentary of the YaAajiiavalkya-smriti; Vijiidnesvara’a Mit&kshard; 
Vachaspati-migra’s Vividachintamani ; Kamalakara’s Vividatandava ; 
Nilakantha’s Vyavahéramayikha ; Rudradeva’s Sarasvativilasa; Ji- 
mitavahana’s Dayabhiga. Jagannatha’s ample Digest, for which I 
have been able to use a good MS. in the Bengali character belonging 
to myself, has proved specially useful, as it abounds in quotations from 
the Naradasmryiti and in copious glosses on the same. Where the 
texts are easy or the glosses of the Commentators of no consequence, 
their remarks have not been quoted. 

Those terms 10 the Narada-smyiti which seem particularly import- 
ant for the purposes of Sanskrit Lexicography have been communicated 
by myself to Dr. O. Bohtlingk, and will be found in the new Petera- 
burg Dictionary. The minor version of Narada has been translated 
into English by myself ten years ago.! A translation of the present 
text is ready for the press and will be published shortly. It will be 
accompanied by copious notes, the substance of which has been taken 
from the gloss of Asahiya and other Commentaries. 

In conclusion I have to express my thanks, in the most cordial 
manner, to Dr. R. Hoernle, Philological Secretary of the Asiatic 
Society of Bengal, for his kindness in undertaking the fiual revision 
of the proofs. 


J. JOLLY. 
Warzburg, February 16th, 1886. 


' The Institutes of Narada, translated by J. Jolly. London, Tiiibuer & Oo., 
1876. 


Page. 


CONE oO ७ & ६ NS 1 


( 


CORRIGENDA. 


17 ) 


1 1 ne. 


10 


12 


we 
४ © @ € © 


Le 
me नं ग 
@ ४ £ WNW = ॐ ॐ ॐ 


हि 


wre Oe @ ४ <© € ~ ७ = 


थि ग 
N > = 


jt pat 
@ = 


from below 9०9 coe 


from above ... ... 
from below १०००००४ 
from below oe oes 
from below ... .. ८ 
from below ... ... 
from above ०११ ००१ 
from above ... ... 
from below ... ».. 
from below ... ... 
from above eee eee 


, 11 from below .., 


from below ०११०१, 
from below १००००११ 
from above ०००००, 
from below ooo eee 
from below ०००१००१ 
from below ००१००११ 
from above ०० ,,, 
from above ... ०० 
from below ... ० 
from above ... ... 
from below १०११०, 
from below ... ०० 
from above... . 

from below eee vee 


from below ooo ees 


from above ००००१, 
from below १००००, 
from below ०००००. 
from below ००११०, 
from below eee eee 
from above eve eos 
from below ११०११, 
from below ००५११, 


, for 


सतुशविति 
्मधोयन्ते 
तस्मिम्णत 
WHA 
प्रजापतिव्रह्मा 
राध्यायं 
कतव्य . - - 
पराजये. - - 
प्रववैते . . . - 
Wis द्भ iy 
हणादिषु ` ` ` 
छट, ४७, ४९१ 
४९ 

मार 
wares: 
शाप्त्या 
सम्यग्न्याय० 
तामुखवे° 
परतिप्रदम्‌ 


पैतामहे 


छतब्डण 
मावौकसं° 
यसो 
यत्‌ ल्लोधमं 
लस्मिन्‌ग्ते 
only 
om a ददिष्व @ 
सौ विते 
wifsatfa ta 
og 
BIBI 
@ RY [| 
स्यादुद्रगय° 
०शिष्टवेा 
सदुप्रष्टद्‌° 


read. 
wafanta 
ward 
afasare 
परान्नायत 
प्रजापतित्रक्षा 
राध्याथ 
कतेग्य 
पराजयेन ` 
Ware 
रोकपश्चि०. 
करणादिषु 
Wo, Be, ya 
४९ ह 
भ्रं 
छतनिखयः 
शास्यो 
सम्यहः न्याय 
तासुङरे° 
प्रतिपदः । 
पेत(मदं 
छतब्धणं 
नावेक्‌ संग 
यतो 
यत्‌ स्रौधनं 
तस्मिन्‌ सते 
Wie म 
ग्कमेादिष्व० 
जोवमासेवं 
शआआवितादिति 
° T- 
खपस्ामे 
णदू Ryo 


नि Raye 
ध | 


सदुद्रषद° 


Page. 
92 


94 

96 

98 
104 
106 
110 
111 
120 
123 
124 
182 
188 
184 
185 
136 
189 
145 
146 
151 
153 
156 
161 
162 
163 
168 
183 
189 
192 
198 
198 


line. 


न क 
~~ @ न्व @ 8६2 


छी 


= 
© @ ॥* ।-* NWO NOGA @ # “द € £3 COON SD BP 


from below eee ०७७ 


from below oes eee 
from below ... e+ 
from above ... ००, 
from below ... ०, 
from below ... ००१ 
from below १०००१, 
from below eos ove 
from below १००००, 
from above ०००००, 
from below ०००००, 
from below १००१००१ 
from below ०००१००१ 
from above ००५०१११ 
from below ... .. ४ 
from below ... ०० 
From above ... ००, 
from below 
from below 
from below ... ... 
from above 
from above 
from below ... ... 
from below 
from above 
from above ... ... 
from below 
from below 
From above ,०* ००. 
from above 
from below 


eee cfs 


eae e806 


18 ) 


for 

waaay 
खवयितग्य 
मतमारायिष्यनि 
०काञ्चाकर 
om 
dele 
विनयस्य (धमव 
२४९. 
करयेदिति 
९९९० 

शाङ्ग 
ofafirata 
श्यन्यनापि 
यस्यनेद्‌ ° 
afay 

dele 
waa 
परसेना 
ग्तिभावः 
भागकम्टरोता 
पुमांस्ियम्‌ 
खमष्यभे 
गदायसेा 
धर्मश्‌ 
ग्मनममा० 
०दांश्ये , 
निष्कानिनो 
aya 


read. 
waaay 


श्रावयितबः 
मतमारापयिष्यनि 
०्काकाङन 
om. 
the first A. 
विनयस््ाधैमेव 
२४९ 
कारयेदिति 


पदूसेनां 
off भावः 
भारकप्ररोमता 
qaifraay 
खमप्यथं 
Zag 
YANG 
०मैगम।° 

० इ श्ये 
निष्काषिनो 
aya 
पठितं 
०मरेतोत्यादि 
कुयादिति 


नारदस्मृतिः 


रीकासदहिता। 


इह हि भगवान्मनुः प्रथमं सवंभूतानुग्रहाथमा- 
चारस्थितिहेतुभूतं शस्त्रं चकार । यच लाकषष्टिभरुत- 
प्रविभागः सदश्प्रमाणं पषल्ल्षणं वेदवेद्‌ाङ्गयश्नवि- 
धानमाचारा व्यवद्ारः कण्टकशाधनं राजटत्तं वणा- 
खरमविभागै विवाहन्यायः स्तीपुंसविकल्यो दायानु- 
क्रमः आआङविधानं शौचाचारविकल्यो भश्याभश्यल- 
au विक्रेयाविक्रेयमीमांसा water: सखगेनरकानु- 
eta प्रायशित्तान्युपनिषदा रदस्यस्थानानि । वं 
चतुश्विंति प्रकरणानि । १। तदेतद्‌ च श्रोकशतसदखेण 


इति © स्माह भगवाम्मनः प्रजापतिः ade Vulg. भूतप्रविभागस्तदेश ° 
b L. परि षल्ल्तणं Vulg. वशंधमै(श्रमप्रविभागो Vulg. दायादानुक्रमः 
Vulg. शोचकल्पो Vulg. स्वगंकारानुदश्रंनम्‌ A. tt तदेवेतचङ्ोक ° 


यः संस्थाखवहारविस्तसगतौ यो ऽखादश्स्यैः पद दैचिंशरच्छतमेद- 
भिच्रपदकेशक्तख तत्रिशंयः। सा ऽस्िभ्ेव मषिनार ददते शास्त्रे परः 
मापरे कल्याणो ऽवददेतद् भुवने ऽप्यधा विधायाक्ुलिम्‌। दृष्ासष्टावर- 
चितं नारुदभा्य कुलेखकेभेषटं कल्याणेन क्रियते प्रत्तनमेतदिभोध्य पुनः ॥ 
1 


र्‌ | नारदस्प्मतिः। 


साशोतिनाध्यायसदसेण च भगवान्मनुरुपनिवध्य 24- 
षेये नारदाय प्रायच्छत्‌ | स च तस्मादधीत्य महत्वा- 
न्नायं गन्धः सुकरा मनुष्यैरेव धारयितुमिति ere 
 श्राभिः ava: संचिध्ेप तं च महषये माकण्डेयाय 
प्रायच्छत्‌ । ₹। स च तस्मादधीत्य तथेवायुःशक्तिमपेश्य 
मतुष्याणामष्टभिः ava: संचिक्षेप तं च सुमतये 
भार्गवाय प्रायच्छत्‌ । ३ । सुमतिरपि भागेवस्तस्मा- 
aie तथैवायुह्ासादल्यीयसी शक्तेम॑नुष्याणामिति 
चतुर्भिः awa: संचिक्रेप iat तदेतत्पिठृमनुष्या 
द्यधीयन्ते विस्तरेण भतसदखं टेवगन्धवादयः | तचा- 
यमाः Ba | आसीदिदं atta न प्रान्नायत 
किं च न। ततः खयंभभेगवान्प्रादुरासीचतुमुखः। ५। 
BR; atagine Lb. स्ञोकशतसदखमासीत्तनाध्यायसखेण मनुः 
प्रनापतिरपनिबध्य ए पा. aq सुमतये भागेवाय प्रायच्छत्‌ Vulg. 


LR ।..-तयेवायङ्कसादल्पीयसी मनष्याणां शक्तिरिति men चतुभिः 
ave: संचिच्ेप । ४1९. । ३ । Para. 4 is omitted in Vulg. 


तस्मिम््रतसदखोपनिनदे मन्थयाणशौ खादयः Brat ऽयं याख्यायते। 
श्यासीदिदं तभामूतमिव्यादि | त्र खासीदिति भूतकालप्र्ययेन प्रागवस्ा 
जगते निर्दिश्यते | तमेभूतमित्लच्तरूपत्वात्‌ ।... इदमिति जगदनिसंब- 
ध्यते । च्यमुमेवाधं ae चिकोषु राह | न प्रश्नायत किंचनेति | तसिंस्तमेा- 
भते जगति खयंग्धभगवान्परादु रासीचतुमुख इति स च खयंश्धुरता यत- 
स्तस्योत्पत्तेः कता कञथ्िदन्धो न वतेते । भगवानिति पुजापदम्‌ | प्रादुः 


मारदसू्मतिः। R 


इत्धेवमधित्य कमात्मकरणात्मकरणमनुकान्तम्‌। तच 
नवमं प्रकरणं व्यवहारा नाम यत्ेमामादै देवपिना- 
रदः खचीोयां Alsat चकार | अस्यायमाद्यः BTR! eh 
धमँकतानाः पुरुषा यदासन्सत्यवादिनः । 
तदा न व्यवदारे ATA SAT नापि मत्सरः॥ १॥# 
ae ua मनुष्याणां व्यवद्ारः प्रतते ।* 
द्रष्टा च व्यवहाराणां राजा दण्डधरः स्मृतः WRU 


ataqafand मनुष्या अधीयन्ते Vulg. यच्रायमा्चः Bar भवति 
Vulg. । ५। maven प्रकरणात्‌ A. यस्येमां देवधिनोरदः great 
माटकां चकारेत्यस्याभिमुखम्‌ | Vulg.i¢ । 


प्रकाशार्थः। ्ासीदिति भूतकालपयायः | प्रादुसासीत्काश्र शासीदिति | 
चतुमुख इति रूपनिरदँश्रः। स च खयं प्रजापतितब्र्या । स चारयाच्नात- 
तमसान्धस्य जगतक्लत्छवमश्री तिगशतसरखं धमेव्यवस्थास्थितिच्लापकं we 
BM सदाचार संव्यवहारपकाश्कमुद्योतकमकरोात्‌ तस्ाच्छा्त्ाद्यव हा- 
राध्यायं रवायमिति सप्रपचितेा safes: | सवल्केपकारित्वात्‌ । नार- 


दमहर्विणा | 
खस्यायमाद्यः ज्ञाकः॥५॥६॥ 


तच धर्मैः श्रुतिख्ब्यदितः शिद्धा चारलच्तशख्च | धमे रखकताने येषां ते 
धमैकतानाः। ATM बलवाची...। तेन धर्मैकनला धमेकप्रधानाख 
पुरवा यदा श्मासद्विति यदा भवन्‌ । तदा म व्यवहारे अन देषो नापि 
wae । तस्मिन्‌काले wat चयामामप्यसंभवहेतुरयमेव . प्रथमः | धर्मस्य 
व्यव हारदेषमत्सरैः Ve व्छायातपविरोाधः। ata! न च्छाया यथ 
च्छाया AA नातप | यदा MART न व्यव दार देषमत्सराः । यद्‌। पुमरिमे 


| नार्दद््मतिः। 


लिखितं साक्षिणश्चैव दौ विधी परिकोतितो । 
संदिग्धाथैविशुद्यधः दयाविवदमानयेाः ॥ ३॥ 
सेत्तरा ऽनुत्तरेव स विज्ञेया दिलक्षणः | 
सेत्तरा ऽभ्यधिकेा यज विखेखापृवेकः पणः ॥ ४॥*५ 


Vulg. inserts the following verse before 1. ज्ञाकससत्त- 
ada धर्मसंस्यापनाय च । राच्रां देवर व व्यवहारः प्रकीतिंतः ॥ ९ ॥ 


तदा न धर्म शयेतदर्चमेवेदमभिदितं भगवता नारदेन । धर्मैकतानाः पुरुषा 
यदासन्घत्यवादिनः। तदा न व्यवदारा Gay देषो मापि AT ॥ ९। 

aa वादिप्रतिवादिनोः परस्परः विवदमानयारेकतरस्यापि Qa A 
gh संदिग्धो aa) तस्य संदिग्धार्थस्य frag स्मरटीकरणायं लिखितं 
साच्िणस्धेव aaa विधी मुनिना प्रकीर्दिते ।... ॥ दे ॥ 

SY भाव्यम्‌ | व्यवहार इधनुवतेते। व्यवहार रकः सोत्तरा quer 
aque इति दिलच्तयो Gat) से ्तरलच्तणं wea सञोकस्योत्तराधन 
द्याख्यातम्‌। Batt safest यच्च विक्तेखापृवकः पण इति । सच च 
व्यवहारस्य Bares पणाधिक्य केचिदपरिन्ञानादेव ब्रुवते । यत्किल 
दभ्यद्रवयादधिकः पणो यच भवति | स रव सोत्तर उश्यते | यत्युनलेभ्यगरव्या- 
दधिकः पणो न भवति सा saat इति | तदिदमसमञ्चसं व चनम्‌ 1... fa 
au मुनिनार्दान्तगंतभाव रौ ऽयमेवेग्बेवात्तरेषु लच्छते । यदेकं ताव- 
mua श्थवद्ारसंदेह ua स्थितं fasda दितीयं पुनरिदं यदनषिता 
ब्रादी प्रतिवादी वा रवं विधरभ्धतग्नवयव्यव हारे ऽपि शतदयमात्रं तकमा 
बार्ध॑ग्रतमाचमपि यावत्रिजविभवानुसारेण गरष्यसुपन्धस्यति स रखवाभ्यधिकः 
प्रणो दस्रिस्य | अतः पगापिक्छमेतदहितीयद्रयोपन्यास रव aga 4 
पुनरनबस्ापरसक़ो गष्याधिकाविषय इति । तधा घे क्तमेवान्येसपि a 
वादी बा प्रतिवादी वायः समधेः खतारये। Kaj विन्तानुसारैण कशेति 


मारदस््मतिः। , 6 


विवादे Aras दयेयस्तच Waa | 
a ण्व fe पथं दाप्यो विनयं च पराजये ॥५। 


धँ नष्टे मनुष्येषु ४1९. दृटा Vulg. ॥२॥ art Vulg. संप्र 
कीर्तिता पपा&.॥६३॥ स पणं gad 73080; स पशं aad L. 


स पयः qa au किमन्येनायमभ्यधिकः game प्रणशंसायामेव 
संबध्यते | यथा समस्तयुक्तव्थवहाराणां मध्ये स रखवाभ्यधिक्ा व्यवहारा 
यच्च विलेखापुवकः पश इति | यथेक्ताम्‌ । सा ऽपि प्रणो यदि विक्ेखापुवैकेा 
भवति तदा BU यवहार उच्यते। न्यथा पुमरनुत्तर रव । खस्य 
निगमः। लेखा क्ञेखनम्‌। विशेषे Bor faders तत्पर्वकः पयः कतच्य 
इति। अवापि सुनिभावाथा ऽयम्‌ । यदि विलेखासिखिताद्रमिबन्धपवंः 
पणो भवति तदा Qratr व्यवहारा ऽसा । यदि waargns रवानिबडडा- 
चतरा मुक्तवचमेजस्ित र्व न WBC निबड्धस्तदा age wear ऽपि खषटत- 
वदुः । थते ऽनक्षरोर्निव् wat नियेयकाले अभिचरयेव । इति । 
दानीं सात्तरनियेय उश्यते ॥ 8 ॥ 

च्य तावत्यणोपन्धास रव निरूप्यते | येन घमिकेनयिकपाश्चं दरव्यं लभ्यं 
तेन दव्यप्राथनमाचेव भाषा करणीया...। तदा भाषायामधिकप्ाथनाराषः। 
ता यदा प्रतिवादी स्यां ऽपि तस्य fautud ददाति । तदा धनी 
श्वस्धावद्भखरीकरगाचंमणिकस्यामषादधिकद्र्यवाहमा्थै चच दरतीयपारे 
स्थितः पशमुपन्यस्य त्रियेपन्यासमपि करोति तदा रष वादिनः करिये- 
प्न्यासकालः | प्रतिवाद्यपि यदासन्तमेवाभियागं दन्तमान्मना जानाति तदा 
भाषानन्तरमेव faulted दक्वा तसेधोत्तरस्यावदंभनिच्या्ं वादिनः 
ष्वामधोत्‌...्यवाइना्ये wales करोति ca प्रतिवादिनः पशोपन्या- 
सकालः। GT चयः पो वादिप्रतिवादिनेरेकतरेशापि रोषामधौदुपन्यस्तः 
स सेन्नरशब्दनेाचते। तेन ae Ar वादः स सोत्तरपमः। तस्मिन्विवादे 


१. मारदस्मतिः। 


सारसु व्यवहाराणां प्रतिन्ना समुदाहृता | 
तद्खानै दीयते वादी ACHAT MA भषेत्‌ ॥ ६ ॥* 
कुलानि ओशयश्चेव गणाश्चाधिते पः | 
प्रतिष्ठा व्यवहाराणां गुर्ेभ्यस्तृत्तरात्तरम्‌ ॥ ७ ॥* 
स चतुष्या्तुःस्थानशतुःसाधन रव च । 
चतुरदिंतश्चतुव्धापी चतुष्कारी च कीन्यते ॥ ८ ॥* 
ACTH ऽ्टादशपदः एतशाखस्तथेव च । 


The latter reading is mentioned as a ए, ], in the 
Commentary. ॥ ५ ॥ गवेवासुत्तयोत्तरम्‌॥ ए; qad ूत्तसोत्तरम्‌ 


सत्तरपये य ण्व कच्चिद्लीयते अवसाय पाप्नोति सर्व हि पराजयेग 
भिश्यावादिलादिशुणं च creat दाप्य इति । खचर Bra केचित्पाठान्तरं 
पठन्ति | यथा स पयं खतं दाप्य इति | रवमप्य न किंचिद्ष्यते...॥५॥ 
...तथा चोक्तम्‌ । TA वादी क्रियाकाले सवंसिडिमुदीरयेत्‌ । faa 
तां खरीक्म्सा प्रतिना पकीतिता ॥ ६ ॥ 
यदा व्यवद्वारप्रतिष्टार्थिप्र्य्थिनेाः परस्परं सचिरमपि विवदतेनं 
निर्मया भवति वदा कुलादयसत्नयः पदाथा वयव हार परतिष्ाहेतवः। उत्तरा- 
रगे त्वेते समुदिद्धाः। तच्च कुलानि कतिचिन्युरषाट हीतानि। Sara: प्रधा- 
नवखिकप्रतिनडाः waa | गा ब्राद्चयादिसमुदः। खधिष्ठते धमाधिक्षरे 
नियुक्तः प्राश्रिवाकः। पः खयमेव प्रजापालः । . रुतेषु BAG यवदाराां 
निष्पत्तिः प्रतिामुडेनेव मवतोति। गुर्ेभ्य्तृ्तरेत्तरमिति | रभ्यः स्धानेभ्य 
उत्तशत्तरं व्यवहार निष्यत्तिस्थानं गुड प्रधानमित्यथेः ॥ ७ ॥ 
 श्न्ानेन श्योकदयेनापि अव हारस्य संस्यापृवेकः सं च्राद्धनोषन्यास खव 


नारदसुरतिः। ॐ 


चिथेानिद्यभियागश्च fart दिगतिस्तथा ॥ ९ ॥* 
ध्मश्च व्यवहारश्च VATS राजशासनम्‌ | 
चतुष्याद्यवद्ारा ऽयमुत्तरः पुवबाधकः ॥ १०॥* 
तच सत्ये सिते धमे व्यवहारस्तु साश्िषु । 
चरिचं पुस्तकरणे राजान्नायां तु शासनम्‌ ॥ ११ ॥* 
L. porte pom. ^. See, however, below, and the Comm. 


and Viramitr. 7. waaca ABB; प्रन्रकस्ये LbO; तु 
खीकरये MAdhaviya, Viramitr. The Viram. refers to the 


wat) सविल्तरा्प्रतिपत्तिविवरं aermagafcaagrn: शास्त्रकार 
रव करिष्यति॥<॥€॥ 

zd चतुष्पादा ऽयमभिदिता व्यवहार खस्य चैवं निर्दिचनतुष्यादस्य 
चतुगामपि पादानां विवरणद्योके $यमनुगत रव भवति ॥ १०॥ 

asa aa स्थिता wa इति। यदा धनिकणिकयेरेकाम्तव्यवहारे ऽपि 
परस्पर सत्याश्चलमं नासि तदासौ eae उच्यते । तस्मिन्सत्यसं- 
व्यवहारे सा्ताडमे रव fea) स च व्यवहारचरिचराजशासमामाम- 
दन्तावंकाश्रखरूपतवेन BAT व्तमानधम Cea । व्यव हारस्त साच्िधिति 
यदुक्त तच धनिकर्मिंक्यारेकतरदाषादपि सत्यधर्मचलनग्रङ्गोत्पत्ते संजा- 
तायां सा्िप्र्यया यः संव्यवहारः प्रतते स व्यवहार casa! स 
चेत्तरपूवेस्य बाधयेत्यननस्तेन पृवनाधक इति | यश्चरि तरं पुकरण cae 
त्वरि षमिति प्चकश्धेचीरकसंपुटिकादिषु साच्िखहस्तसनिबडं त्वा 
ये व्यवहारः aaa स चरि ्रमिग्यु्यते | स च पुवंवाक्छादुत्तरः पुवबाधका 
इति । यस्त॒ रान्ना समावेदितो व्यवहारः स राजशासनायत्तः स्वंषामप्ये- 
तेषामधिकः PUT | यत KIM! ग्रामे दृः पुरे याति पुरे ceq 


ख | muerte | 


सामाध्यपायसाध्यत्वाचतुःसाधन उच्यते । 
चतुणामाश्रमाणं च रघछणात्स Waf|ed: ॥ १२॥* 
AAA साक्िणश्च सभ्यान्राजानमेव च । 
व्याप्नोति पादशो यस्मा्तुव्यापी ततः स्मृतः ॥१३॥* 
YARIS ART ओाकपक्तेस्तथेव च | 

अतुणों करणादेषां चतुष्कारीति Aras ॥ १४॥* 


reading qwaca as being countenanced by Chandcs’- 
vara. १२ om. A. See, however, the Comm. कट यलं L OC 
Db; कटंयलस्ा° BR ॥१६९॥ wa Lhe. चतुष्कारी प्रकीत्यैते ॥ 


राजनि। राक्षा दृष्टः geet at नास्ति पोनर्मवेा विधिः॥ तदेवायं 
चतुविंभागरूपत्वाचतुष्यादेो व्यवशारः | तदा तदत्र लाकसंयव हारः संव्यव- 
छार cred) स च दिविधः प्रयाजनापेच्तया प्रवर्तिता ऽपि देश्रकाल- 
TWIT ॥ ११ ॥ 

साममेदोपपरदानददैखतुभिंरपि साधनेोपायेयैधावसरपयुक्तेः साध्यते तेन 
चतु'साधन उक्तः| रवं चायमर्ब्रजितप्रटत्तधमा ध्यव हारः ,., चतुगामपि 
वणानामाश्माणां च रच्चणात्परिपालनाचतुहिंते भवतीति ॥ १२॥ 

स च सुदो भवति ततश्छतुरेाऽप्येतान्पादशो wate व्याप्नोति | 
य geet भवति । ततस्तानेव पापरूपेण व्याप्रोति। स्ति चतु्ी- 
ice eee 

लेकपद्धिजेनानरागः। शेषं प्रसिद्धम्‌ । रतेषां चतुगेमपि करयाच्तु- 
ष्कारोति ॥ tet 


नारदस््मतिः। 3 


राजा सन्पुरुषः सभ्याः शास्त गणकश्ेखको | 
हिरण्यमभ्रिरुद्कमष्टाङ्गः समुदाहृतः | १५ ॥# 
ऋणादानं woffa: संूयेत्यानमेव च | 

दत्तस्य पुनरादानमशुश्रुषाभ्युपेत्य च ॥ १६ ॥# 
वेतनस्यानपाकमं तथेवाखामिविकयः। 
विक्रीयासप्रदानं च क्रीत्वानुशय खव ख ॥ १७।४ 
समयस्यनानपाकमें विवाद्‌ः सेचजस्तथा | 
TAA संबन्धा दायभागे ऽय साहसम्‌॥ १८४ 


न 
Vulg. ॥ ९९ ॥ स्पुरवः Bb BL; सपुरुषः 0; पुरषः ए. eat: 
स उदाहतः Vulg. ॥ १५ ॥ तेषामेव waar न्यः शतमद्ो त्तर र्तम्‌) 

तच CHA दुखावकाटनाथं तस्यामवसरे राजकीय चच्तभते राच्च 
नियुक्तः प्रात्रिवाकः। पुरषः स उभयात्सकः सत्यख रालपुरषख | तथा 
सभ्या उपरि TAMA | तया We मनृनारदविग्डरूपात्मकम्‌ | 
सत्यासमं शतभेदव्यवहारदण्डनियमसंरेदविच्छेदकारकम्‌।... तथा लेखकः 
स्थानप्रतिबद्धः । भाषोत्तरक्रियाजयपन््ादिक्तेखनेपयागी । हिर णयमनि- 
सदकमिति। रतान्यपि श्रीशि प्र्यत्तदेवताखरूपाणि । इग्येतान्यश्टावप्य- 
चलनि यदा सभायां संनिहितानि भवन्ति। तदा दिव्यादिग्बपि ya 
साच्तादेव तीथंसत्यासत्थयेविभक्तिं परिस्पटीकरेति । surerenue- 
सुते तस्य BAA ॥ १५ ॥ 

रवं चघामद्ाद्श्व्यवहारपदानां मध्ये यस्य यस्य पदस्य ये ये निरू्पाचीा 


व्यवदहारभेदा मुनिना TAG तस्यव ते ते संस्यापृवकाः संयोव्यसंतत- 


१० miata | 


वाक्पारुष्यं ALATA दण्डपारुष्यमेव च । 

ga प्रकीणंकं चेवेत्यष्टादशपदः स्मृतः ॥ १९ ॥* 
रषामेव प्रभेदा ऽन्यो दाचिंशदधिक शतम्‌ | 
करियाभेदान्मनुष्याणां शतशाख निगद्यते ॥ २०॥* 
ऋणादानं पच्चविंशति षडोपनिधिके स्मृताः | 
संमरुयेात्ये चये भेदाशतुदं्ताप्रदानके ॥ २१। 


Vulg. ; प्रमेरेनः L. ॥ २०॥ २०--२५ om. Vulg. and Vir., etc. 
It must be owned that the style and language of these 
verses has a very suspicious look. In ey, A reads रव- 
मेकदभेदानामेतद्दाचिंग्रच्रतम्‌ ॥ १५ ॥ शङ्घातत्वाभिदश्रेनात्‌ । ... हाणा- 
भिदश्र॑नात्‌ ॥ ४०1९. ॥ २७॥ 


प्रकरणस्धिता खव दाचिंशन्भाघ्ा aft सविस्ञरमभिदिताः। रष सकल- 
श्ास्रा्॑सं यद्वः | तेषां च यथाक्रमख्ितिमेदसहितानामश्टादशव्यवदार- 
पदानामनुलम्मा ण्व fader भविष्यन्ति । तेन व्यवदारभेदा ष्यपि wife 
दधिकद्रतपरमाणाः wenden संच्ेपविततर संख्योपलच्िता इहा 
पि लिख्यन्ते | तच तावत्छंच्तेपसंस्येयम्‌ RUC ॥ १२७ ॥ १२८ TRE I 
इदानीमियमेव deen प्र्ेकतासुदिद्व्यव हारपदश्राखामेदेः सविस्ल- 
सादभिलिख्यते । aa ऋणादाने देयादेयादिभेदाः Rat | wae wave 
qrnqarearefa: | परमाणमेदः। कुसीदवाधुधिकमेदौ । प्रतिभूमेदः | ar- 
धभेदा लेख्यभेदः। च्यसाच्छिमेदः। पुवोत्तरसाचिनियमः। घद्विवादपदक- 
साच्तिनिन्दा | साक्तिप्रद्यदधारः | कूटसाच्िकम्‌ । साच्यधिश्ावणा | साति- 
बलाबलम्‌। रेखखयसाच्यभावविधिः। धटविधिः। अभिविधिः | उदकविधिः। 


arczarfa: | ९९ 


नवभेदा अशुश्रूषा वेतनं स्याचचतुविधम्‌ । 
अस्वामिविक्रये तु दौ विक्रीयादानमेकधा ॥ २२॥ 
क्रत्वा मुक्तं चतुर्भेदं समयाकायमेकधा | 
AAMT दादशधा स्त्रपुंसेभेदर्विं शति ॥ २३॥ 


विषविधिः। केश्रविधिः। इति प्चविंशतिभेदम्टणादानं भवेत्‌। तथा 
Duffey ware | ज्चैपनिधिकम्‌। याचितकम्‌ । न्वादितकम्‌। शिल्पि- 
eunafafa मेदाः षट । wage सामवायिकम्‌। ऋतििग्याज्यम्‌। 
प्रो स्किकं चेति मेदचयम्‌। दन्ताप्रदानिके देयमदेयं दत्तमदत्त चति भेद- 
MASA! यशु शूषाभ्यपगमे WT | अगु भकममेदः । भिष्यडन्तम्‌। 
यन्तेवासिकम्षम्‌। ऋधिकमछदुत्तम्‌। खामिप्रसादादास्यविमेच्तचखेति भेदा 
मव । वैतमस्यानघाकर्मणि भ्टतकवेतनम्‌। गोपालादिकम्‌। परथस्त्रीशरुख्क- 
विधानं | भाटकविकन्यश्ेति भेद चतुटयम्‌। चसवाभिविक्रये खखामिविक्रया 
निधिलाभच्ेति मेददयम्‌। विक्रीयासंप्रदाममेकमभेदम्‌। क्रीत्वानु शये कालमेद्‌ः। 
परिसुक्तवासानियमः। धातुक्तयमेदः। तान्तवसंस्कास्खेति भेदचतुदटयम्‌ | 
समयस्यामपाककमेदम्‌। तथा VAY च्ेववादे Wears | उद्यामवादेा 
निपामवादः | आयतनवादे ग्रामवादश्वतुष्यथादिश्षघगप्रतिषेधः। सेतुविधानं 
खिलविषयः | wera सस्यटदिष्ेतुविधानम्‌ । स्त्रीपुंसयोः संबन्धे 
पस्वपरीच्ता | कन्धादाननियमः) कटविग्बयतिक्रमदेएषः। कन्ादागकालः। 
कन्धावस्यारदुखदूषणापराधः | विवाहविधिः ।. खेरियादिविधामम्‌ | 
पत्य ताविवेकः। संग्रदणविधानम्‌ | स्तीव्यतिक्रमदग्डः। शुरुतस्पलच्तणम्‌। 
पञचादिगममदेषः। vara ऽपन्विधिः। जारजातविधामम्‌। नियक्ता- 
नियक्तापरगमनविधिः । दुस्त्रीपुरषविधानम्‌ । परोषितभट कानिगेयः | 
संकेतलच्तगं चेत्येवं विप्रति मेदाः i दायभागे रिक्यभागविषेकः | 


RR मारदद्तिः। 


दायभागे तु रकेाना मेदा दादश सारसे | 
वाग्दरण्डपारुष्ययास्तु दयोर्भेदास्वयः स्मृताः ॥ २४॥ 
yaw Sane wets तु vata । 

एवमेषां प्रभेदानां दाचिंशच्छतमेव वे ॥ २५६१ 
कामात्कोधाच शाभा चिभ्यो यस्मात्मवतेते | 
fata: aaa तेन चयमेतदिवाद छत्‌ ॥ २६ ut 


सद्धागनिरूपगा | च्यविभान्यनियमः | स्त्रीधननिरूपणा । स्तिया अभावे 
स््रीधननिरूपणा । भ्नाढद्रद्यविधिः । माताप्िद्पुच्तविभागः | अच्चातपिट- 
प॒चिकादिविधिः | खनियुक्तपिद्टविधानम्‌ । दीरधैतीत्रामयादिपवरांश्विधिः। 
संुष्टिपु्रविभागः | पेतादिमाटदरवयलब्यविधिः। कुटम्बायं युक्तायासादि- 
विधिः विभागसंदेदनियंयः। पुत्रसंख्यानियमच्ेति मेदानामेकेनविंशति | 
साहसे साशसलच्छगम्‌ | सासदण्डविधामम्‌ | आाधिच्छलस्तेयम्‌ | 
च्तदरद्यमध्यमेत्तमविधानम्‌ + द्िविधतस्क स्लच्तणम्‌ | तस्करस्य व्यव- 
aaa | भक्तावक्षाणदानादि | areata: । साहइसस्तेयदर्डः । पदेन 
तो खन्धेषखविधिः | चोराभावे चेारादिव्यापनयनं चेति दादश भेदाः, 
HAMAS तद्भेदः | WENA] तद्धेदः। उभये णडलच्गं चेति भेदचयम्‌। 
दयुतसमगृयमेकभेदम्‌ | THAR राज्ञा खयं वणा खमपालनम्‌ | राजेाप- 
बणनम्‌। साजत्राद्धणटत्तिः। खदव्यदाने Tat Sy | ब्राद्धणकम॑डत्ति- 
निरूपणम्‌ । च्रटमङ्कलकविधानमिति षड्भेदाः। रवमेतेष्वदादश्प्रधान- 
व्यबद्वारपरैव्वन्तगंतव्यवदारपदमेदा दाचिंश्रदधिकश्रतम्‌ । Karat चिया- 
न्धादि कमुच्यते ॥ २९ ॥ २२॥ ०९५ RBH २५। 

HAAN यस्माव्मवतन्ते तस्ाच्िये निरेव य वद्ार उच्यते । ed । 


नारषद्मतिः। रश 


दयभियेागच्तु fara: शङ्कातश्वाभियेगतः | 
शङ्धासतां तु संसग हाढादिदशंनात्‌ ॥ २७॥* 
पक्षदयाभिसबन्धादिदहारः समुदाहृतः | 
पुवेवादस्तयेाः पक्षः प्रतिपक्चस्तदृत्तरम्‌ ॥ २८॥* 
भूतच्छलानुसारित्वाहि गतिः स उदाहृतः | 

भूतं तच्वाथेसंयुक्तं प्रमादाभिदितं लम्‌ ॥ २९ ॥* 


Vulg. inserts the following verse before २९ सुमिखित- 


तच दिप्रकार रखवाभियेागा aafa र्कः शरङ्कमभियेगे हितोयस्तत््वा- 
ftir) रखुतयाख eee लच्षणमेकस्येव स्ञेकस्यार्धंनाभिदितम्‌। 
WET सदा खसत्संसगादिति। want ये प्रसिडाश्चौ रक्मटत्तयः। तथा 
वेश्यायुतव्थसनं चासत्‌। रतेषु यस्य सदा अ्यासक्तिटश्यते तस्य ग्टहमेद- 
स्योपरि माद्धिकस्य पुरषस्य महती शङ्खम समुत्पद्यते | तेनार्थचलनं तस्या- 
wafer मादिका ऽभियेगं यं ददाति। स शङ्कगभियेाग उश्यते । यस्त॒ 
ततत्वाभियेगः स हेाएादिदशंनाद्धवति । खकीयं व्यं यत्नः तडधाएमुचखते | 
f eer ar sft: परस्य दीयते स तत्त्वाभियेाग sae | तत्र शङ्खाभि- 
यागस्य देवकुलं निर्णयस्थानम्‌। तत्त्वाभियेगस्य राजकुलमिति ॥ २७ ॥ 

84 द्वारेण वयवहारः प्रविशति | दितीयं दार sfarafaa out 
वादी यानि वदति तेन दारेण प्रविशतीति ॥ २८॥ 

व्यवहारा यथा प्रवेशकाले दिदारः। तथा निगमनकाले ऽपि दिगेतिः। 
तज्न श्व्ारस्येका गतिर्ध्मन्यायतत््चभ्रूताचनिर्ययेम भवति । Fadia 
प्रमादाभिदहितभिगेयेन ।...॥ REO 


१९ मारदङ्तिः। 


दिव्यान्यष्यप्रमाणानि नीयन्ते वाक्यवश्चकेः । 
देशकालप्रमाणादावप्रमादा भवेदतः ॥ So | 

तच शिष्टं बलं राजा मर्षयेब्ञमसाधनः। 

भूतमेव प्रपद्येत धममृला यतः भियः ॥ ३१॥ 
YACSTAT TA व्यवद्ारान्छतात्मनः | 
संभवन्ति गुणाः सप्त सप्त वहेरि वाचिषः ॥ ३२॥ 
धर्मार्थ कति खाकपक्तिरुपग्रहः | 

प्रजाभ्यो बहुमानं च स्वगे स्थानं च शाश्वतम्‌ ॥ ३३॥ 


बलादानस्वर्थ खाथप्रचादितः। ले खयेतपरव कायं च कतकार्यविजि्ययः।॥ 
३० 011. Vulg. | वजेयेडर्मसाधनः। 0 ॥ ३१ ॥ After ae Vulg, 


aa धेयमीदभ्री छृलगतिवीदिनः प्रमा ददेाषात्बपद्यते | तच तस्य खच- 
यौवसितस्य वादिनः किं करोतु राजा किं सभ्याः।...॥ ३० ॥ 
, व सुनिमतमिदम्‌ | fart fafas: | तस्य चलम्राहिणा प्रतिवादिना 
वा कुलमारोाप्यते। तद्राजा मेयेन गएङ्णीयादित्थः । तं वादिशिटः लं 
राजा मर्षयेदर्मसाधनः। च्तमयेदि्यंः | उन्तराक्रान्तभाषाद्ज्तेन war- 
यनां कुयात्‌ ।...॥ २९ ॥ | 

धग व्यवद्ारान्पश्यतो at यावद्केः प्रतापिनः afar | तथा 
तस्यापि पतापाङ्ग्छताः AA गुणाः संभवन्ति Ga के के तदुच्यते ॥ ३२॥ 

तच ज्तोकपद्धिर्जनानुरागः |... णते च वङग णान्मस्प संभवन्ति ॥ ३३ ॥ 


arcearfa: | Uy 


तस्माङमासनं प्राप्य राजा विगतमत्सरः । 

समः स्यात्सवभरूतेषु farsa व्रतम्‌ ॥ २४॥ 
VATS पुरस्कृत्य प्राड्विवाकमते स्थितः । 
समाहितमतिः पश्येद्यवदाराननुक्रमात्‌ ॥ २५॥* 
ATA: HAA AAT व्यवहारपदं ततः । 
चिकित्सा निणंयश्चेव द शनं स्याचतुविंधम्‌ ॥ ३६॥ 


inserts अथौनचावुभौ बद्धा धमी च तावुभौ | Tama सषा 
पश्येत्कार्वणि faa विवित्घा निययचखेतदशनं Vulg. ॥ ३९ ॥ 


तस्मादेवंविधमद्ा्यलाभाद्वाजा विगतमत्सरा रागदेषविवजिंतौ वेवखते 
यमा Bats | तस्य व्रतं लकानां ama तदिभूत्वा 
धारयन्‌। धमासनं धमाधिकरणं पाप्य सवभूतेषु समः स्यादिति ॥ १९ ॥। 


धर्मास्त पुरस्य यत्किमपि ea: पा ङ्गिवाकसदितिरव धारितं तदेव oT- 
ब्रिवाकमते खितः sata समाहितमतिरेकवित्तः। तच स्थितः परिः 
हतगीतग्टव्यक्रियासक्ती राजा व्यवहारान्‌ पश्येदनुक्रमादिति भाषोत्तर- 
करियानियेयचतुःपादानुक्रमादि थः ॥ ९५ ॥ 


ana संबन्धः। तत्तटणादानादि agent मध्ये कतमदिदः 
व्यवदहारपदानां मध्ये कतमदिदं वयवहारपदम्‌। तस्यापि मध्ये...तदीयण- 
खाभेदः। इति अवष्ारस्य नाम करणोयम्‌। ततक्तस्य चतुष्पादक्रियाभिवे- 
हादिकरव्याधिरिति चिकित्घा करणीया । ततः प्रमागपरीत्तान्‌सारेय 
तस्य व्यव दारस्य नियः कायव्यव हार दनं स्याचतुविधमिति oad i 


र्‌ मारदस्मतिः। 


धमशास्ाथ॑शास्त्राभ्यामविराघेन यत्नतः | 
संपश्यमाने निपुणं व्यवदारगति नयेत्‌ ॥ Sol 
यथा खगस्य faq व्याधा Aa नयेत्‌ | 

aa ओाणितपादेन तथा wars नयेत्‌ ॥ et 
यच विप्रतिपत्तिः स्याइर्मशस्राथेशास््रयाः | 

अथं शास्त्ोक्तमुत्सृज्य धमशास्त्रोक्त माचरेत्‌ ॥ ३९ ॥ 
धर्मशास््रविरेषे तु युक्तियुक्तो विधिः स्मृतः। 


मागतः Vulg. समीक्तमाणो निपुगो Vulg.; नियतं 7 ; नियुतं 8. 
॥३९॥ इ३८ 011. Vulg. धरमेग्रास््ारि रोधेन युक्तियुक्त विधिमेतः।.. .तेना- 


विंचिडमग्रास््ोक्तम्थश्ासत्रविरद्धं भवति | किंचित्पृनर्यश्रास्नोत्तं घमै- 
weafaag भवति । तयेारितरेतस्तामाली चनेन यथाल्ञाकाच्ारस्विबं 
न भवति । तथा ससभ्या ऽपि राजा व्यबहारगति मयेत्‌ ॥ ३७॥ 

कच्तं area! यथा तस्छिन्यनग्ने fem am daw दुरानेया 
भवति | wi परमाथधमा ऽपि daw दुरानेयः। तस्य faze व्याधौ 
wan were दुलंभमपि तन्माजंप्रहारनिगेमस्धानं daar 
खितपातेन पदं तावन्नयेद्यावदग्रतः पतितः स खव wat caGa) णवं 
राजापि way: करियामामोनुसारेख तावडम॑पदः नयेद्य।वत्परमा्थ॑धमे रव 
ठ इति ॥ Reh | 

तथा च धमगास््नोक्तम्‌। saat गार्वेनुच्चाते देवरः पुधकाम्यया | 
पसषपिण्डयो वा सगोधो वा ताभ्यक्त ऋतावियात्‌ । तथा च। ae wa 
प्रव्रजिते ala च पतिते पतौ । agar नारीशां पतिरन्यो विधीयते | 
इ्यादिकधमशास््रोक्तमपि लकाचारब्यवदारे च परित्यक्तम्‌ । मातुष 


नारदद्यतिः। te 


व्यवहारा हि बलवान्धमेस्तेनावहोयने ॥ ४० ॥ ` 
wan fe भगवान्धमंः परेाघा दविचारणः । ` 
अतः प्रत्यक्षमार्गेण व्यहारगतिं नयेत्‌ ॥ ४१॥ ` 

 यात्यचौरा ऽपि चौरत्वं चौरथायात्यचौरताम्‌ | 
SANTA प्राप्तो माण्डव्यो व्यवहारतः ॥ ४२॥ 
स्त्रीषु TA बरिग्रामादन्तर्वे्मन्यरातिषु । 


भिहीयते॥ ए. 8. ©. ; तेनाभिधीयते b. L. tee y याता Vulg. 
at bom. Vulg. seta सखीषु wat च बकिभिरनर्वेष्मनि ofa | 


संबन्धस्त॒ धमशास््रपरिढता ऽपि दाकिबह्ृते ऽपि परिहाय खव । ads 
न वतेते | ख्ानपानभोजनाद TARA ऽप्याहतम्‌ । खतो ऽच युक्तियुक्तो 
विधिः स्मतः | Bau रखवमेव वच्माशम्‌ | देये देशे य खाचारः पारप 
क्रमागतः। स शाखां बलाग्रेव TPA: कदाचन ॥ ४० । 

OR ऽस्य मागे लेङ्किकमनुमानम्‌ । अभासभानसकम्‌ । स॒खदुःख- 
सुपमुज्यत इति | समस्तागमसमचितभिदम्‌। quar sadara: । विषे- 
किसाधुविशिपुवेप्रा्चामागेः | तेन ध्मेगतिं नयेदिति + ४१॥ 

wd भगवान्धमौ दुर्विचारणः। येन चोरः चिप्तरिक्यमाचदर््नात्‌ | 
च्यविच्चातधर्मेपरमा्थपतिपाखादचेपरो ऽपि मदधिंमाखव्यो मेोमत्रततपः- 
खिता ऽदक्मे्तरत्वाचोरतां घाः । खतः कारणत्मात्रापाचपवीजचनापि 
निपुखतया कतर्थेति ॥ ४२ ॥ 

wifafa vatefeedinn | aaa स्त्रीभिरेव वहारा za: | 
राच्राविति राचिः शयनाय। नतु Baya तस्यां argiza प्रमाड- 
व्यवहारासंभवः। बदिग्रामादि्रणछ इति । eats wea | 

3 


९८ area fa: | 


व्यवहारः BAT SY पुनः कर्तव्यतामियात्‌ ॥ ४३॥५ 
गडइनत्वादिवादानामसामण्यात्सतेरपि । 

शादिषु इरेत्कालं कामं तच्ववसुत्सया ॥ ४४ ॥* 
गेाभूदिरण्यस्त्रीस्तेयवाग्‌दण्डात्धयिकेषु च | 
साहसेष्मिशापे च सद्य रव विवादयेत्‌ ॥ ४५ ॥* 
अनावेद्य तु या रान्न संदिग्धे ऽथे waa | 


0. ©. L. ॥ 9३॥ Vulg. inserts the following verse aftor 
॥ ४४ ॥ अभियुक्तो न Magnet (वध्यो) caTE waa: | न चेद्धिपन्तात्य- 
yaaa एति प्राजितः ॥ वाग्दण्डान्ययिकेषु च| A, corrected acc- 
ording to Viram. 189, where this verse is quoted. 
Vulg. has पारवष्यदयकेषु च ।.. खभिशापेषु --.॥ ४५ ॥ Vulg. inse- 
rts the following" verse after ॥ ४५ 4 सद्यो वेका पश्चाद UE वा 
शडलाघवात्‌ शभेतासौ Faas वा eae वा ऋगदिष्‌॥ खनिवे्य Vulg. 
रातिषु Way! Taq प्रदेशेषु व्यवहारः छता ऽपि न ufafsa | तेन 
पनः षर्तब्यतां प्राप्नोतीत्यथेः ॥ दे ॥ 

विवादानां गश्नत्वात्‌ Ararat च व्यतया चिरटत्तप्रयननस्मरणस्या- 
साम्यात्‌ । ऋबदिषु व्यवहारेषु उन्तरवादिन उत्तरकालं Za) काम- 
मेवमपि भवति । तत््वबुध्त्सया सद्धावबोधायं बोडमिच्छा qua ॥ ४४ ॥ 

wafea मध्यपतितत्वादेग्वपि areca प्राप्रे तदपवादः क्रियते | रुतेषु 
पुम्यवहार विशेषेषु ay caret दापयेदिति ॥ १५॥ 

सात्‌ स्थानाद्यदि त्वमद्य गच्छसि तव राजकीयाच्ना च्य ख्यानासेध 
उश्यते । saan कालं यावद्यदि गच्छसीति यं कालत 


नार दस्मतिः। १९ 


प्रसद्य स विनेयः स्यात्स चास्याथ न सिध्यति ॥४६॥* 
वक्तव्ये ऽथे न तिषठन्तमुत्कामन्तं च तद चः | 
आतेधयेदिवादार्थी यावदान्नानदशंनम्‌ ॥ ४७ ॥* 
स्थानासेधः कालकछषतः प्रवासात्कमंणस्तथा | 
चतुविधः स्यादासेषे नासिङ्खस्तं विलङ्गयेत्‌ ॥ ४८ ॥* 
नदीसंतारकान्तार ददे शरापक्षवादिषु | 

fase परासे धसुत्कामन्नापराध्रुयात्‌ ॥ ४९ ॥* 


and Viram. 102 ॥ 8६ ॥ ५० om. Vulg. या ऽतिवतते। Vulg. 


(सेधः । a उश्चलितस्तच् यदि यास्यसीति प्रवासादासेधो ऽयम्‌ | 
स्मिन्‌ करमणि यदि लगिष्यसे।ति कम॑ण असेधो ऽयम्‌ | खवमयमा सेधतु - 
विधो भवति | तेषामेकेनापि प्रकारे व्यारम्भक्े..-म व्यतिक्रमेन्नमासेधम्‌। 
न्यया राजापराधपतितः संभवेदिति ॥ १६ ॥ 

मदीसंतारस्तारगमनम्‌ | कान्तार भयानकं वनम्‌ । Sea: कुप्रदेशः | 
उपक्ञवो देशभक्कः | शओाकादयुपक्ञवा वा। ete प्रदेशेव्ववसरेषु च । 
च्यासिड aad व्यतिक्रामचरुपस्यापराधप्राप्तो न भवति ॥ ४७॥ 

चयं Brn same ऽपि मृलयरन्थं ext लिखितः । यानि कालि 
art प्रयच्टृद्ानि anfa यानि च सुदत्संवन्धिनान्धवेटदानि । परं 
यानि हिगुखदण्डप्राप्तानि । दिगुखपशेन दितीयवारं eae पुनर्ड- 
रेत्‌।... ॥ ४८॥ ` 

ये we निषिद्धा खासेधकालास्ेविंना सुख्कालख्िता य आसेधो 
यथाप्रयोाजनं संबध्यमाना य खासिङ्धः | aad न गणयति क्रामग्येव 
SUM खकीयप्रतापरस्याखण्डना्यं विनेयः । विनयं gre) खथ कदा- 


Re mIcaazfa: | 


 “ . [राजप्रत्यशदष्टानि qeedtafararara: । 
प्राप्तदिगुखदण्डानि कायाणि पुनरुद्रेत्‌ ५ ५०॥ ] 

` आसेधकाल श्चासिड आसेधं या व्यतिक्रमेत्‌ | 
स विनेय ऽन्यथा कुवन्नासेधा दण्डभाग्भवेत्‌॥५१॥> 
निर्वे्टकामे रागा यियक्षव्य॑सने सितः | 
अभियक्तस्तथान्येन राजकायाद्यतस्तथा ॥ ५२॥* 
गवां प्रचारे गापालाः सस्यारम्भे रंषोबलाः । 
शिल्पिमश्ापि तत्कालमायुधीयाश्च विग्रहे ॥५६॥* 
अप्राप्तव्यवदहारथ्च FAT दानेन्मुखे व्रती | 
विषमस्थश्च नासेध्यो न चेतानाद्येन्रुपः॥ ५४ ॥* 


स विनेय न्यया शुवेच॒त्कामन्‌ Vulg. ॥ ५९ ॥ Gear b. L.; सस्य- 
बन्धे 7. 8. 0. ‡.॥५३॥ चिन्दृद्धेडुमहति ४ "1६.॥ ५५॥ ५६ is 


eer A किया माक 


चिदासेधदातापि च urafafaaata वा प्रयाननसंबन्धरद्िता ऽपि ar 
एवमेव राजाच्या कस्यापि खासेधं करोाति। तत र्वमन्धया कुर्वन्स 
खवासेधा WALA ॥ ४९ ॥ 

figgara परिणेतुमुद्यतः। तथा tara) यियत्ुयन्नारथमुद्यतः | 
व्यसनाभिभूतच् ये भवति । तथा न्येन य afer) तथा गेषु 
शेप्रचारस्यिता गेपालाः। सस्यारम्भज्ञाते Bataan | अमि प्रतिशटा- 
ma खायुधधारिणो वियहकाले। खप्राप्तयव हारः पागण्धः । राज- 
करयीद्यतः। खन्यतीरितकाय दूता वा । दानेन्मुखः पवेनिमित्तकाले | व्रती 
निमिन्तव्रतस्यः। विषमस्थश्च तत्काले राजदेविक्षाभिण्टूतः। रुते स्वे ऽपि 
रवं स्थिताः. ..मासेधनीयाः।..॥ EWR HWE | 


भार्र्स्रतिः। Rt 


नाभियक्तो ऽभियुच््ीत तमतीत्वाथेमन्धतः । 

न चाभियुक्तमन्येन न fre बेद्ुमहंति ॥५५। 
यमथैमभियुश्ीत न तं विप्रकतिं नयेत्‌ । 
नान्यत्पश्षान्तर' गच्छेद्च्छन्पुवात्स हीयते ॥ ५६ । 
न च मिथ्यामियच््ीत दषे मिथ्याभियेागिनः। 
यस्तच विनयः पराक्तः से ऽभियेाक्तारमाव्रजेत्‌ wor 


given quite incorrectly in Vulg. faunfararaa: | Vulg. 


वादिना प्रतिवादी ar ऽभियुक्तः स तं बाद्यभियेागमन्ते ऽनीत्वा परि- 
समात्निमनोत्वा तमेव वादिनं a प्रत्यभियुञ्चीत । दयेवोदिनेारेककालम- 
निगेयगमकत्वात्‌ । तं च खकीयाभियागं निवेद्य यदि aata किमपि 
तस्य खकीयमभियागक्रार्शमप्य्ति | ततः स रव प्रतिवादी तस्य वादि. 
मत्तत्त्तणमेवभियेगं दत्वा खयं वादी भवति | यच्ान्येनाभियुक्तः प्रारन्य- 
व्यवहार ल्तिषति | तमपि नाभियुञ्जीत। यते न विद्धं बेद्धुमहति। येन 
व्याधेम we परथमं fra) तं यदि हितीया ऽपि विध्यति तस्य शयाश्चमः। 
प्रयमसयेव तच्राधिकारा न तीयस्येति ॥ ५१५ ॥ 


,..परथमं MR जनं प्रायंयित्वा दितोयवेलाया मधिकं प्रार्थयते | ष्यधिका 
वा प्रथममुक्ता जनं वदति। इमां सवंयापि अथं विप्रति विनाग्रतां विप्र- 
afd न नयेत्‌। तथान्यत्पच्तान्तरं गच्छेदिति । प्रयमं खकीयसुबणस्य विंश- 
तिगद्याशकप्रायनां gen हितीयवेलायां वदति। मदीयपुचस्यानेन दातव्यमस्ति 
FAN | रतदन्यत्पक्तान्तर मुच्यते | तं म गच्छेत्‌ । यते डितीयपत्ता- 
न्तर HGTV होयत इति । ५६।॥ 


RR arczazfa: | 


सापदेशं हरन्कालमन्रुवंश्वापि संसदि | 

उक्ता वाचा विब्रुवंञ्च हीयमानस्य लक्षणम्‌ Wye ॥ 
पलायते य BRA: प्रातश्च विवदेन्न यः। 

विनेयः स भवेद्रान्ना दीन रव स वादतः ॥५९॥ 
सम्यकूप्रिदितं चार्थं we: सन्नो ऽभिनन्दति । 
safe च या देश्यं पुनस्तमनुधावति ॥ & ० ॥ 


॥५७॥ सापदेशं इरेत्कवालम ० ४1६. ॥ ५८॥ creat दीन खव विवादतः। 
Vulg. ॥५€ ॥ Vulg. omits ge, yx. These two verses 


तच्रापदेशा व्याजः। सव्याजं कालष्रगं कुवन्तावदपटु रम्‌ | तावद- 
सुचिरम्‌ | नोत्तर प्रयच्छामि | तया च । यच सभ्येः WET न त्रवीतीति । 
aq प्रथमं व चनमुका पच्वा्ूवीति । न मया तदुक्तम्‌ । इ येते चिन्देस्तस्य | 
waaay waa चेयमिति ॥५८॥ 

यच्च Crees aaa | तथा पलायमाने ऽपि पुरुषेयैलादानीतः। 
तथ प्राप्तः। प्रचाद्यमानेा ऽपि किंचिन्न वदेत्‌। स विनेय रान्ना भवति। 
यति Wa रव स तस्नाद्वादत इति ॥५९॥ 

सम्यककारयेन करये प्रथममावेदितमपि | sae ए्टस्लावत्तमेव 
नाभिनन्दति । न समर्थयतीत्यथः। तथापदिश्याथमलपित्वा पुनस्तमेवान्‌- 
धावति। ्स्यायमेवा्ैः। सभ्यैः ver किं तव साच्िणो लिखितं च किंचि- 
दस्ति । रवं ष्ट प्रथमं वदति । न किंचिदस्ति | खवमपदिश्य पुनस्तमेव 
वदति । नुधावति । यथा बिद्यते मम लिखितं साच्िब cafe) से 
$पि हीयमानः we 


नारदद्पतिः। RR 


सन्ति न्रातार xara festarnt feat यः 

ute कारणैः सर्वधमेहीनाख्विनि्दि भेत्‌ Wee A 
निगिक्तव्यवदहारेषु प्रमाणमपफलं भवेत्‌ | 

लिखितं साक्ठिणा वापि पुवेमाषेदितं न चेत्‌ ॥ ६२॥* 
यथा TRY धान्येषु निष्फलाः प्राखषेा गुणाः । 
निशिक्तव्यवहाराणां प्रमाशमफलं तथा ॥ ६३ ॥*# 
अभ्रूतमप्यमिहित प्राप्तकालं परोश्येत्‌ । 

यत्त प्रमादान्नोच्येत तद्वतमपि हौयते ॥ ६४॥ 


are nearly identical with Manu. VIII. 53, 54, 57. ६२ 


aed वदति यथा लिखितं मम विद्यते साच्तिणो at) तच्छत्वा सभ्ये 

शक्तम्‌ । यदि wate: सन्तिते fen खावेदयेत्यथेः। यावता न दिशति 
न तथागयति । रुताग्वौनप्येतेल॑दगेधंमदीनाजिनिदिंेत्‌ ॥ eh | 

नेन दुङ्णिकेन मम रव्य दातच्यमल्ि | त्च साचिप्रमागसहित 
तथापि न ददाति। शता ऽयं मम राजकुले समपंशीय इत्यादिपुवेजल्पावसरे 
यदि afar क्चिदपि नावेदितं म कोतितं मवेत्‌ | तते निखिक्तं 
वहारे तत्पच्छादुपन्यस्समपि न प्रमाणं मवति | यदि पुनरेवं तत्पूवंमावेदितं 
यद्यपि देवयेगादा कररानसभाक्ेमादा मतिविभमादा वादिना एतीय- 
पादे ane! तथापि प्रतिश्चुपयेन्तमििक्तव्यवहारे ऽपि यावदद्यापि 
करां तयेव तिष्टति । तावत्तेन तत्पमाशमुपन्धस्तम्‌ | ea: परीच्छ प्रमा- 
गीकरणोयमेव |... WARE 
` प्ाप्तावसर यदुपन्दस्त भवति तत्दुसाशछ्िकं परीच्छ परि इरेत्‌। यत्पन- 
रतिक्रान्तखकोयावसर ARIA TA वादिप्रमादान्तश्य म्थिद्कटितदर्य- 
मिब त्देवापर्टरेव aga प्रबरटम्‌ I... ae A 


२8 arcaaafa: | 


तीरितं चानुशिष्टं च या मन्येत विधमतः । 

दिगुणं दण्डमास्थाय BATS पुनरुदरेत्‌ ॥ ६५॥* 
दृशे व्यवहारे तु सभ्यास्तं दण्डमाप्तुयुः | 

न fe जातु विना दण्डं afer ऽवतिष्ठते ॥ Ee ॥* 
रागादज्नानते वापि Braet AT ऽन्यथा वदेत्‌ | 
सभ्यो ऽसभ्यः स fara तं पापं विनयेन्नुपः ॥ ६७ ॥ 


aom. Vulg. भावितं चामृशिष्धं च (0. ॥ ५ ॥ यातु विना दण्ड 
afaea Vulg. The reading of A. is supported by Vir- 
am., 123. विनयेद्धशम्‌ Vulg. ॥ ६७ ॥ 


क -------------------- 


यत्तीरितभिनयक्गं तद्यवारस्य चतुधंपदनिशयावसरे वादिप्रतिवादिनेः 
ससैरेकवाग्धतयाश्चरितजयपराजयमाचप्रकटीक्तनिगंयम्‌। रतत्तीरितमि- 
क्म्‌ । खनि टं पुनरुच्यते | ata तदनन्तरमपराधसारासारपया- 
ज्ञाचनतया निगदितदग्डं तदनुशि्धम्‌ । ... कतमे प्रदेशे ऽपि ferat 4 
wad विधर्मखा युन्धायेन पराजितं मन्येत्‌ । स रण्व तच्च खित एव 
राजन्ते fequewafer scam पुनर डरेदिति ॥ ९५॥ 

,..खयुक्तनि यदोषः सभ्यानासुपरि चरति । ततः सभ्या पि तं cag 
प्राश्रयुरिति i... ॥ ६६॥ 

CANTATA । ्यन्नानता मृखैत्वात्‌ | ल्तभादुपचासात्‌ |... 


या न्यथा वदेत्‌ । न्यायविपसीतमि्यधेः । स सभ्यो ऽसभ्यो fasta 
समायाग्यो न मवतीव्यथैः |... WON 


भारदसख्मतिः। Re 


कितु राक्ता विशेषेण quaagqraat | 
मतुष्यचित्तवेचित्यात्परीश्या साध्वसाधुता ॥ ६६। 
पुरुषाः सन्ति ये खेभात्मत्रयुः साष्यमन्यथा | 
सन्ति चान्धे दुरात्मानः FZVTARAT जनाः ॥ ६९॥ 
अतः परोद्यमुभयमेतद्रान्ना विशेषतः|. ` 
लेख्या चारेण लिखिनं साश्या चारेण साक्ठिणः ॥७०॥ 
असत्याः सत्यसंकाशाः सत्याश्चासत्यसंनिभाः । 
हश्यन्ते विविधा भावास्तस्मायुक्तं परीक्षणम्‌ ॥ 9१॥* 


aud परिरच्तता। नरां Vulg. ॥ ९८॥ ते लेमाये ag Vulg. 
॥ ६९ ॥ Vulg. inserts the following verse aftere> ज्ेख- 
मालेखयवत्वेचिल्चिखम्ति कुला a wat न लेखयसामणीत्विडिरे- 


2 RAT मनुष्यचित्तवेचिन्यस्य व्थास्यामाइ Nee 

waa सोकद्येन पुरषचित्तवेचिन्यं दशंयित्वा साक्तिप्रमाशयेारपि प्रमा- 
शादरा दर्धिंतः। यथोक्तं रेस्याचारेश लिखितं arate aes 
इति | तदग्रता शेखयाचारपरीच्ता साख्या चार्परोक्ता च सविस्तर भवि- 
व्यति | तेनेभवाकारप्रकारेयोभयमप्येतत्परच्छमि न्यक्तम्‌ । Ta व्याम 
इति ॥ १९ ॥ pect 

श्च यथया GWAR भूतसवद्श्यते । पर टृश्यमाने ऽपि ततर भूतलं 
मास्ति | यथा च खद्योते वङ्किस्फकिङ्सदटे ऽपि दृश्यमाने aa वङ्किनाल्ति। 
तथा क्चित्प्ररषव चने ऽपि सत्याभासे टृण्यमाने ऽपि aa न भवति । तस्मा- 
्रतयच्षटृद्ो ऽप्यथैक्तात्पयेतः wis युक्तः। यत खव दृश्यन्ते विविधा 


7 € 
भावास्त र्व परीच्छ क्रापयत्रयाघ्न परिदह्यते ॥ ७२। 
4 


शद नारदस््मतिः। 


तलवदुश्यते व्योम STAT इव्यवाडिव | 

न तलं विद्यते anfa न खद्योते इताशनः ॥ ७२ ॥# 
aaa ऽपि य॒क्तमथेः परोधितुम्‌ | 
UU Waals धमात्परिद्ोयते ॥ ७३॥# 
णवं पश्यन्सद्‌ा राजा व्यवहारान्समाहितः। 
वितत्य यशा दीप्तं परत्याप्रोति जिविष्टपम्‌ ॥ ७४ ॥* 


कान्तिकी मता ॥ aaa vata Vulg. ॥ ऽद ॥ ब्रघ्या्नोति विपम्‌॥ 
Vulg. ॥ ७8 ॥ 


इत्यसङहायनारदमाय्ये केण्वभद्रप्रोत्ाहितकल्याशभटुषरि चधितव्यवदा- 
रमादकायां प्रथमे ऽध्यायः समाप्तः 


मारदद्मतिः। Re 


afafaarerurawaat खार्थप्रचादितः। 
खेयेतपूरवप्षं तु कतकायेविनिशचयः॥ १॥ ` 
पूवेपश्श्रुता थतु धन्यर्थी तदनन्तरम्‌ | 
पूवेपक्षार्थसंबन्धं प्रतिपक्षं निवेशयेत्‌ ॥ २॥४ 

श्रो लेखनं वा स AAAS सप्ताहमेव वा | 
र्थी ठृतोयपारे तु युक्तं सद्यो भुवं जयी ॥ ३ ॥ 
मिथ्या संप्रतिपत्तिवा प्रत्यवस्कन्दमेव वा | 


२. १--88 om. Vulg. 2, १ is however inserted after 


aut que लेखयेत्‌ । भाषामित्यथेः। स चाथप्रचादितः। न रान्ना 
प्रचोदिता न वैरिणा। खकतीयेनेवार्यन ofa: | तथा शतक्षार्वविनि- 
यः । यावदिद प्रारुन्पप्रयाजन मयान्ते म नीतं तावदन्धन्न करोमीति 
wafea: | रुतदधिंकतंग्मुक्तम्‌ । खतः प्रय्धिंकर्यमुच्यते ॥१॥ ` ` 

तथा धनी अर्थो्क्तः। ऋणो पर्य्य चसिहितः। तथा भाषायाः पव॑- 
Waa | तदुत्तरस्य प्रतिपत्तसन्ना | यिना लिखितपुबपच्च्चतायंस्त्‌ 
पर्य्थीं तदनन्तर पुवपच्तायसबन्ध प्रतिपत्त निवेश्येदुत्तर द्ादित्यः॥ २॥ 

ष्य सेकेन पुवं उत्तरवादिनः कायुक्तम्‌। उत्तरार्धेन पूववादिनः। 
तद्यथा | अनन्तरोाक्तः प्रत्यर्थी यद्युत्तरकालं प्राथयति तत अगामिदिवस 
उच्यते | ततः at लेखनमागामिदिवसे ज्ेखम वा स लभेत्‌ । Guar ae 
TATE व! । उन्तरकालस्तस्य दातव्यः । खर्यी हतोयपादे quan न 
mia | सद्यो भ्रुव जयं लमते | तत्यवेवादिलिखिताचद्य क्रियादारेण खरी 
करगसहदितमिति। १। 

संप्रतिपत्तिसत॒ भाषाथस्य NAAT | प्रल्यवस्कन्द्नं वादिन रवं 
सकारणं प्रद्यभियेगवादिमः। प्राङ्न्यायविधिसििः ममायं पुवेमेवास्मघ्र्ये 


ac मार ददतिः 


प्ाङ्गयाच्रविधिसाध्यं at gat स्याच्चतुर्विधम्‌ ॥ ४॥४ 

मिथ्येतन्नाभिजानामि मम तच न संनिधिः 

MITA तत्काल रवं मिथ्या चतुविधम्‌ ॥५॥* 
मिथ्या च विपरीतं च पुनःशब्दसमागमम्‌ | 

पूवंपश्षाथैसंबन्धमुत्तर' स्याच्चतुर्विधम्‌ ॥ ६। 

भाषाया Sat यावत्प्त्य्थी विनिषेशयेत्‌ | 

अर्थां तु खेदयेत्तावद्यावदस्तु विवक्षितम्‌ ॥ ७॥ 


१, एद्‌ in ए णाह. पक्ञापाश्चयवजितम्‌ ॥ A. This false reading 
has been conjecturally altered in the text. ॥ ९९ ॥ निन्द्‌ 


यीः क्ण पोषि a. a pe गयां 


सुकामुकरकुलजस्याये पराजित इति । प्रतिवादिव चनम्‌ । तचतुविंधोत्तर 
waa दशिंतमिति | खय पारकीयद्चाकेा saa मृणयरय्ये लिखिता ez | 
साः ऽपि चतुविधोत्तर्वादी avarerre भविष्यति । तथापि लिख्यत 
इति।॥ । व : 
` विपरीतमिति मिथ्याया विपरीतं संप्रतिपच्युत्तरः भवति । पुनरपि 
बादिन णव प्रयवस्कन्दनेत्तरमिवय्यः। चतुधें चोत्तरं शब्दसमागममुक्तम्‌। 
as द्लितामिप्रायेणप्तपदेभ्रः शन्दसमागम se | तेन पुबराप्तोपदे्- 
शब्दः समागमः प्राङ्न्यायात्तर सुक्तम्‌ | Vat चतुणां यदि पुरवपत्तायसंबद्धं 
भवति तत्तदुत्तर प्रतिवादिना दातव्यमिति ॥ ¢ ॥ 

अर्थी भाषायां waite विवच्ितं वस्त॒ तावदेव लेखयेत्‌ । यावन्रधर्यीं 
gut न निवेश्रयेत्‌। उत्तराक्रान्तभाषायां तु तस्य विवत्तितवस्तुनस्लस्यापि 
श्ये केख्याधिक्रारे नास्ति ॥ 9 ॥ 


नारदस्मतिः। Re 


अन्याथमथेहीनं ख प्रमाणागमवजिंतम्‌ | 
Vea हो नाधिकं ae भाषादेषास्तुदाहताः ॥ ८॥* 
लब्धव्यं येन यद्यस्मात्स तत्त्माद्वाघ्रुयात्‌ | 
न त्वन्योन्यमथान्यस्मादित्यन्यायेमिदं far ॥९॥ 
मनसादइ मपि ध्यातस्वन्भितेणेह TAT | 
अते ऽनया ASTANA त्वमिहावेदिते मया॥१०। 
द्रव्यप्रमाणदीनं यन्पलाकाञ्रयवजितम्‌। ` 
प्रमाणवजितं नाम BUSTS तदुत्सुजेत्‌ ॥ ११॥ 
श्रागमवजिनं दषं Taare विवजयेत्‌ | 

 खकस्य बहुभिः सार्थ पुररा्विराधकम्‌ ॥१२॥ 
निन्द्माचविदहीना वा पदवथेविदुष्टा वा | 
इीनाधिका भवेद्यथा तां यनेन विवजेयेत्‌ ॥ १३ ।॥ 


माच्रापदवगेखेज्राविशिद्धया। ^, (sic) The reading above given 
is supported by an analogous text of Harita. 43 4 


तच्रान्याचादया भाषादेषा, प्रोक्ताः | ते च पधेकं प्रकाश्ाचाः क्रियन्ते । 
तचान्यायेमिति॥ < ॥ 

इत्यन्यार्यदेषखरूपं प्रथमम्‌ । अया्यदहीगम्‌ ॥ € ॥ 

caesar डितीयः। प्रमाणवलिंत उच्यते ॥ ९० ॥ 

इति तीयम्‌ । प्रमावजिंतमुच्यते । ११ ॥ 

इति चतुथः | होनाधिकमुच्यते ॥ १२॥ 

चत्र दाषदयमुक्तम्‌॥ VR 


Re नारदस्मतिः। 


we तु दुःखितं यत्स्याज्नलतैलादिभिहतम्‌ | 
भाषायां तदपि स्पष्टं विस्यष्टार्थं विवजंयेत्‌ ॥ १४ । 
सत्या'भाषा न भवति यद्यपि स्याद्मतिषिता | 
` बहिशेद्ु्यते धमान्नियताद्यावारिकात्‌ ॥ १५॥ * 
गन्धमादनसंस्थस्य मयास्यासीत्तदपि तम्‌ | 
व्यवदारिकधमस्य बाद्यमेतन्न सिध्यति ॥ १६ ॥ 
अन्याक्षरनिवेभेन अन्याथैगमनेन च | 
आकुलं च क्रियाद्‌ानं क्रिया चेवाकुला भवेत्‌ ॥ १७॥ 
रागादीनां यदेकेन कापितः करणं वरेत्‌ | 
तदाद तु लिखेत्सवें वादिनः फलकादिषुः ॥ १८ ॥* 


` इ्येतत्सप्त भाषादाषाः। TSA उच्यते १४॥ ` ` ` 
विवर्णोदादहस्यमिदम्‌ uty | 
rae ऽयं भाषादेाषः। wadacefacfe देवरविवर्जिता भाषा 
area भवतीति ॥१९१॥ 


यदा वादी अन्याटश थेस्या्तर निवेशं कत्वा चवष्ारकाते अन्यादृशमेव 
प्रश्ुततराथात्पादकमथंसुपन्धस्यति तदा करियादानमाकुलं भवति ।...यदा 
च प्रथमवादये दितीयेन दितोयप्रथमेन ware errata aaa: | 
तदाचापश्चा क्रियापि व्याकुला भवतीति ॥ १७। 

रागादीनां कामक्रोधलेभानां मध्ये येनैव भावेन केापिते वादी करग- 
ama वदेत्‌ । तदेव पलकादिथ्िति फलकप््दजेसंपुटिकाकुदेष्वपि 
यथासंभवं तत्‌च्चणमेव लेखके लिखेदिति ।.*.॥ १८ ॥ ` 


नारदसतिः। Rr 


राजकुल।वभाधाय wae: सुविचारितम्‌। 

` तस्मादन्यद्यपेाद्यं स्यादादिनः फलकादिषु ॥ १९ ॥ 
वादिभ्यामभ्यनुन्नातं शेषं च फलके स्थितम्‌ | 
ससाक्षिकं लिखेयस्ते प्रतिपत्ति च वादिनः ॥ २० ॥ 
वादिभ्यां लिखिताच्छेषं यन्पुनवेादिना स्मृतम्‌ । 
तत्मत्याकलितं नाम खपादे तस्य लिख्यते ॥ २१॥ 
अर्थिना संनियुक्ता वा प्रत्यथिप्रहितेा ऽपिवा। 


तेषु फलकादिषु यत्किमपि वादिनः सक्तं प्रथममेव लिखितम्‌ । तस्माद्य- 
दन्यदभ्यधिकमपि aaa: सुविचारितं etre शखपनेतव्यमित्यथेः | 
तच्च किमथं राजकुलावने धायं वादिनचखेति ॥ १९ ॥ ` | 

खयं Ba वादसख्यानकप्रस्धाने a निवरणाय | तच्च वादिभ्यामभ्यन्‌- 
mafaaa arma td च फलके स्थितमिति दितीयम्‌। ससात्िकां 
लिखेयुसत इति तीयम्‌ । प्रतिपत्तिं च वादिनारिति -चतुचेम्‌ ।...के 
लिखेयुः कारणिकाः। किं लिखेयुः । यत्किमपि वादी भाषाप्रयमपादे 
स्थिता बदति। ते फलकर्ितं लिखेयुः । awa tea च लिखेयुरिति | 
तदिह भाषा यावत्फलके ऽभिलिसख्यते यावच्च सेात्तरेणावरटभ्यते तावत्स 
$पि भाषावादिनामेव खकीयपादे feat बादी यदि किमपि विद्ध्य 
कुले खितं प्रसाधयति | gad च स्यं च लेखयति | तत xe तस्य प्रद्या- 
कलितमुच्यते | पच्वादाकलितमित्येः।...॥ २० ॥ 

तथ वादिभ्यामिति ददिवचनमनिदशः छतस्तद्ितीयस्योत्तरवादिनेा ऽपि 
प्र्याकलितस्थायमेव विधिदटः। यश्च ससाच्िकमुक्तं तच्च afafien- 
Re हतीयपादे ऽप्ययमेव fateteer | यच्वानुक्लातमिन्यक्तं तदाभ्यामपि 
वादिभ्यां खुतधारिभ्यां दयारपि यथासंभवं लिख्यत इति ॥ ey y 

यदि कदाचिच्छरीरापाटवादा खयं वहतु निष्यत्ादार्चिमा प्रद्र्धिना 


RR | मारदस््मतिः। 


या यस्यार्थे विवद्ते तयेाजं यपराजये ॥ २२ ॥* 
ata aa ae fort a पुता न नियागकृत्‌ | 
पराथवादी दण्डयः स्याद्यवद्ारे ऽपि विद्नवन्‌॥२६॥* 
पवेवादः परित्यज्य ये ऽन्यमालम्बते पुनः 
वादसंक्मणाञ्तरेया हीनवादी स वै नरः ॥ २४॥* 
_ सर्वेपि विवादेषु वाकदलेनापद्ीयते | 
पशुस्त्रीभूम्यणादाने शास्यो ऽप्यथान्र हीयते WRU 


वापटश्रसीरेण ncaa खयमेव नियुक्तो भवति। wager यथा शस्य 
येन मम जयः} पसाजयेन पराजयः | अथवा पटशरोरेग wefyang 
तस्यापि प्रधानप॒रषस्य wa संदिश्य यः केऽपि प्रहिता भवेत्‌ । ख 
तयार ्चिप्रतिदस्तकयाः करणाय प्रतिरूतेवैस्यायं विवदते | तस्य जयपसा- 
नयाविति ॥ २९२॥ . 

SAR पुरषाः कामक्राधलाभग्रस्ताः TCH CATANIA सपि 
afiaer चपि धनिकत्वं हृत्वा परान्विदेषयन्ति | तच्निवास्णाय खोक 
डति॥ een 

या बादी पर्वपादलिखितखप्रतिश्नाथं क्रियया निवाइयितुमसमयः। 
न्यपादाभितमभियेागमवतस्यति । स ॒तस्ा्संक्रमबाडीनवादीति Rar 
वक्तव्य KITT ॥ Ro | 

नयेषु सर्वेषु विवादेषु Tee | नापीयते । मावसायं प्राप्रोति | यव 
वरनगमददिष्यादिपसवादः। यख स्त्रीविषयसंबध्यमाना या बादः। तचा WA 
च्ेषादिकेा वादः । या afar | यच्च पञ्चविशतिभेदभिन्रसादानवादः। 
खतेघ॒स्वैष्वपि प्रधानव।देषु केन।पि दिरुक्तवाकडलमाच यावस्ताय न 
प्राप्नोति | शाप्यो ऽपि विनयं प्राप्नोति । तस्माद्क्रान्तलकायान्नाव दीयते | न 
पररिच्यवत ध्ति॥ २५॥ 


नारदङ्तिः। QQ 


अभियक्ता ऽभियोगस्य यदि कुयाद्पडवम्‌ | 
अभियेाक्ना fetes प्रत्यवस्कन्दितेा न चेत्‌ ॥ ९२६ | 
पुवेपारे हि fafert यथाक्षरमशेषतः | 

र्थी तृतीयपादे तु क्रियया प्रतिपादयेत्‌ ॥ २७ ॥ 
कयापि दिविधा प्रोक्ता मानुषी faa तथा । 
मानुषी लेख्यसाश्िभ्यां धटादिदे विकी स्मृता we Ut 
दिवा aa कायंविधौ ग्रामेषु नगरेषु वा। 

संभवे साश्िणां चेव दिव्या न भवति क्रिया ॥ २९ ॥ 
अरण्ये निजने राचावन्तर्वेश्मनि साहसे | 


अभियुक्तः प्रतिवादी यद्यभियेागस्यापञवं मिथ्या करोति | तदा खभि- 
योक्ता वादी देष्यं दिरेदिति । कियामागयेदित्यथेः। यदि awa Te 
प्रतिवादिना प्र्यवस्वान्दनेान्षरेगाभियक्ता भवति | तज च प्र्वच्छन्दनो रे 
प्रतिव।द्येव मानयेदेष्यमिति ॥ दं ॥ 

यदर्थिंमा पुेभाषायां लिखितं तत्तेन हतीयपादेन क्रियया खरीकषरमी- 
यमित्ययेः ॥ २७ ॥ 

faon gaa: प्रतिवादिनः साधनां किया दिप्रकारा cer मानवी 
द्विकीच। तच मानी लेख्साचिरू्पा । दविको घटो ऽभिरदकं चेव 
विषं Faure waa: | इेवमादिकेति ॥ २८॥ 

याजि fear शतानि कायाकि भवन्ति तेषु ओताये Ree संभवन्ति | 
लिखितमपि संभवति । तेनेतेषु पदेथेषु मानुष्येव क्रिया परमां न दैविको। 
तथा सभवे साचिलामिति। यच्च ससासिकमेव wate ea तक 
साधिसभव wa विद्यमाने दिव्या किया म भवति॥ eet 


CCG वनमध्ये पत्तने वा निजेन प्रदेशे राजौ च मानुषासंभवे रकान्त- 
6 


ae aTcaaafa: | 


न्धासस्यापडहवे Sa दिव्या संभवति किया ॥ ३०॥* 
` ` कारणप्रतिपक्या च पुवेपघ्ठे विराधिते । 
अभियुक्तेन वे भाव्यं विज्ञेयं पुवपश्षवत्‌ ॥ ३१ ॥ 
` पलायते य WTBAT मोनी साक्िपराजितः। 
स्वयमभ्युपपन्रश्च अववसन्नञ्चतुविधः ॥ ९२ ॥# 
अन्यवादी क्रियादेषी नेपय्थाता निरुत्तरः 


QUAY वा। तथा सासे व्यवहारे । तथा Masa | Tay प्रदेथे- 
स्वेषु च मानुधोक्रियामावे दिव्या संभवति क्रियेति ॥ ६० ॥ 

ea कारशप्रतिपत्तिरिति carta ay सप्रतिपत्तिः। प्रत्यवस्कन्दनेा- 
तरमित्य्थेः। Bas कारणोत्तरे प्रतिवादी संप्रतिपत्तिं छत्वा कारं ्रवोति। 
अतस्तेन MCMC पुरैष विराधिते भावाय निर थंकीते। खभि- 
युक्तेन ` प्रतिवादिना are भावनीयम्‌। तक्छकीयं कारणमुपन्धसतं खरौ- 
कर ीयमित्यथैः । vata fred पूव॑पक्चवत्‌। gard वादित्वं प्रति 
प्राप्तम | तत्छकीयं कारणं क्रियया खरीकरयोयमित्य्यंः ॥ Bry 

enw: खाकारितेा ऽपि creamed: पर्ततच्यवहारखेटना्थे पलायते | 
स खवसन्नः प्राप्तावसाय उच्यते । मौनीति वः WEA! खकीयं प्ाप्ता- 
बसर charger ऽपि ग वदति। मौनी gait स्थितस्िरति | खय- 
मप्यवसायं प्राप्नो दितीयः। तथा च साच्िभियेः परानयं प्रापितः। खय- 
मप्यवसन्नसतृतीयः। तथा Beas खकीयमन्धायं यः खयमेव 
प्रतिपद्यते । स खयमभ्युपयन्नखतु्थी ऽवसायं प्राप्तः ॥ RR ॥ 

en ये समनन्तरपुवेक्ोके दभ्िंताखत्वारः प्राप्रावसाया उक्ताः पुम- 
cfg मनी ascent च हीमवादित्वनियममाेवानुग्टद्य 
पुनरपि (बादयोग्यत्वमापादिते | ततक्तेषाखतुण। मध्ये निचितो दावेवाव- 

स्ने प्राप्नावसायौ प्रतिष्ितान्तौ । रुका यः साच्िभिः पराजिते fear 


मारदद््मतिः। au 


STRATA च हीनः पथ्चविधः TA: ॥ Be 
मणयः पद्मरागाद्या statute हिरण्मयम्‌ । ` 
मुक्ताविदमशङ्खाद्याः Weer: स्वामिगामिनः॥ ३४॥ 
गन्धमाख्यमदन्तं तु भूषणं वास ण्व वा | ¦ 
पादुकेति राजाक्रं तदाक्रामन्वधमति ॥ ९५ ॥ 


ayer पादुकेति राज्ोक्तो ऽयं वधत ॥ 4. See, however, the 
Comm. and Yajiavalkya II, 303. ॥ ३५ ॥ 


यः खयमभ्युपपत्रः खकीयमन्धायवादित्वं प्रतिपन्नः | ता ये Waren 
प्राप्ता विमयमाच्राक्राटमाः। म तु प्राप्नावसायाः पुनरपि वादयेाग्धा भव 
न्तीति । ते arated | त्र खन्यवादी या मतिभ्वंशाककिचिदन्यददति | 
यख ॒क्रियादषादुषग प्रयच्छति । aq राजद विकादिना Amend ॥ 
Ha | यख ॒ततच्तशमेवेात्तरमदक्वा उत्तरकालं प्राथयति | यख खकोय- 
वेरिशं दानयहणिकं वा दषा तद्धयान्रपलायनः। र्ते wets wate WAG 
प्राप्रावसाया म भवन्ति| तत्च्शमाचवादद़्ीनाः पनरपि बादयाग्या 
WIAA: ॥ RS A 

यग्येतेषां वस्तूनां खामी शतानि जातिविशञानि गिदाषाणि afar 
विक्रीशति। area ऽपि तत्र्ययादेव aa दक्वा ग्हाति । यावदन्यच 
छदृरमपि गत्वा परीच्तापयति । तावत्कुतिमाजि कूटानि यदि भवन्ति | 
ततस्तानि खामिगानि भव्ति । aa तेषां खामिना तानि हीतवा खन्धानि 
वा शुशप्रयक्तानि द्वा परिताषणेया orem | ae वा समपशणीय- 
मसे! ॥ १४ ५ ¢ 

watfa वस्तनि राजकीयानि ये दपत्छवमाक्रामति । स Trey सका- 
णकादधमडतीति ॥ ९५ ॥ $ os Gwe ~ 


aq arceazfar | 


Pera तिन्धासे दण्डो यच्चावहारकम्‌ । 
इथादानािकपणा वर्धन्ते नाविवध्िताः ॥ ३६ ॥# 
मिश्याभियेागिने ये स्युददिंजानां श्रद्रयोनयः। 
तेषां farwt समुत्कत्य राजा Fa विधापयेत्‌ ॥ gop 
अन्ना रेखः पटकः शासनं वा 
चाधिः पन्नं विक्रया वाक्यो AT | 


wae विक्रीतक्रयागकमृल्यम्‌ । भ्टतिः कमकरडत्तिः। न्यासः ख्याप- 
निकमुक्तं बब्यम्‌ । दण्डो दाषविनया राजकुले । अव हारकम्‌ उच्छिघ्रकां 
RGA डथादानं यश्चारयादीनां प्रतिपन्नम्‌। agate दयुतारित- 
त्रयम्‌ । रते पथाः दघधिस्कालागतेनापि धनिना सामकाः खरूपस्थिता 
ग्रहीतव्या णते अषि चारिता खविवच्िता न वर्धन्त rare: ॥ दद्‌ ॥ 

दिजानां अू्रयोनयः पेषणाकारिख णव वििताः। यदा पुनस्ते रव 
भूता दिजानामेव मि्याभियेाभिने ये स्युः भवन्ति| दपौदा निजदुर्वच- 
नाविच्ेपकारिगो भवन्ति । तद्‌ तान्‌ भरूबान्‌ राजा खष्ठितजिङान्‌ इत्वा 
qa निधापयेत्‌ । ततस्तेन wa म real न्यया शिद्धपालनायें 
दुर्नियष्ठाथं कर्रादिणो निर्मित्य रान्न ख स दाषश्ति॥द३७॥ 

या रारे पुवेमावेदयति तस्य caret Ga) अक्षा । तेन राजाक्चा न 
गणिता | लेखः प्रभ्रसक्तलेखेनाय प्रार्यः | पदकः । अनेन दासी मदौ- 
याब्रन्या प्रटुकणिखितम्‌। शासनम्‌। यं मदीयं शासनग्राममबदभ्य 
dm । मभेद | प्रासनं fasta afc) वमाधिः प्रथमं मम ऋणिकेन 
Bae) तत्केन a | VR! खव मम यज लशिखितद्टहोतमपि xe न 
Wega | Ha) कस्य इलाद्भाणड मया क्रतं मूल्यं च दन्तम्‌ । भारं 


नारदस्तिः। ge 


TWH कुथान्पवैमाबेदनं य- 

स्तस्य Ha: पूर्वपश्चः विधिन्चैः ॥ ३८॥ 
साक्िकटू षे कायं पुवसाक्िविभाधनम्‌ । 

शेषु साक्षिषु ततः पशचात्साश्यं विभाधयेत्‌ ॥ ३९ ॥* 
साश्ठिसमभ्यावसन्नानां दूषणे दशनं पुनः 
खचर्यावसितानां तु नासि पोनभवो विधिः॥४०।१ 
सखयमभ्युपपन्नो ऽपि खचयावसितेा ऽपि सन्‌ | 


मम arate) इत्यादिकानि पुवेपच्यस्य भाषावादिने वावेदनोदारवानि. 
उक्तानीति ॥ श्ट ॥ 

यदा प्रतिवादी सादिकदृूषयं प्रयश्डति। तदा पुर्वे साहिविश्चधनं 
साच्िप्रकरशोक्तन्धायेन nie) यदि चादुदूषसं कराति ततः किया. 
देषिषोनवादिविगयं aver | ततः शुद्धेषु सादषु साच्िव चमं विशाध्यम्‌ | 
wai निव्याजं चेति a १९ ॥ 

ये साचिभिवौ खसाच्येगावसाये प्राप्ताः। ये च सभ्येरवसायं प्रापिताः। 
faufaat awa! तेषां तीरितानृशिन्धायेन राजेन्तरकरणस्यावधि- 
feat sen पुनव हारदश्रनं कुयादिति | ये पुनः खचयावसिता भवन्ति| 
कूटसाक्तिप्रपश्चकरणेन बा Adar | खयमेव खकीयसंबद्धा' प्रपश्यन्ते | 
तेषां गाति chiar विधिः पुनच्यवहारदद्रनं waranty eon 

खवावसद्नात्रया ऽभिहिताः। रकः खयमभ्युपपन्नः। खमुखेन प्राप्रा- 
बसायः। fedta: खचयावसद्नः। कूटलिखितसाच्तिपपय्ेन प्रपश्चकार खेन 
खकीयदुक्ःचयया दुखरिषे गावसन्नः । ade उदिषटसाच्तिभिरेवावसायं 
प्रापितः। यं चिविधो ऽप्यवसघ्नो crear खेच्छया विधृत्य दण्डनीयः | किं 


Rs: arceazfa: | 


कियावसन्नो Sawa पर सभ्यावधारणम्‌ ॥ ४१॥ 

Vasa तु सभ्येः कायौ विनिश्चयः सदा । 

अनत्सारितनिणिक्त. विराधः प्रत्य चेह च ॥ ४२॥ 
` सभ्यैरेव जितः पशाद्रान्ना शास्यः MTA । 
 लयने चापि देयं स्याश्चथावञ्जयपच्कम्‌ ॥४३॥ 
` व्यवहारम॒खं चेतन्पूर्वसुक्तं खयं सुवा । 


सभ्येरेव wea: A. See the Comm. ॥ 6a ॥ 


1 


तचिं परः सभ्यावधारणं सा ऽप्यत । किमुक्तं मवति । यावतसभ्ेदश्डाव- 
धारं निगदितम्‌ | तावन्न धारणीया ऽसाविति ॥४९॥ 

, यदा . fauna भवति wer | तदा वादिप्रतिवादिने पत्तेः aed: 
च्गसंबध्यमानकैः सह CATS Sra कलं्ः। यदा पुनः खनुत्सा- 
fanaa प्र्च्वयारेव सभ्या निय प्याजाचयिल्वा प्रयच्छन्ति । तदा 
तयारेवेकः MATH |... cr कारयिकानां च तेनेव विन्नेनायंनाग्रा 
Steafatra | दुनिग्रहशिदप्राणिपाल्या्च पारचिकविधः प्रपद्यत 
इति ॥ ४२॥ 

a व्यवहारे यः कखित््मप्तावसाया भवति। स सभ्यैः wafsa zat 
निगदितदय्ड KU: | रान्ना श्रास्त्रानसारवच्छास्यः | यच्छ धाप्रजये भवति 
तस्मे gare दातव्यमिति ॥ ४९॥ 

या ऽयं व्यव दारमाटकानामाध्याय उपचित रुतत्छवेव्यव ALF मुखम्‌ | 
सर्व्॑यवद्ारा्धव्यापिल्वात्‌। Gaya ब्रह्मखासिहितमनया प्र्श्चयरतव्यवडा 


नारदस्मतिः। Re 
qaqa हि qfe: स्याष्यवहारस्य माग्धथा ॥ ४४। 


इति नारदौयमाद्कायां दितीयेऽध्यायः ॥ २॥ 


रमुखशुडिः स्यात्‌। gaat तु चङिव्यैवहारस्य खयं छवा कीरतिंवेति ॥ 
॥ 89 ॥ 
इति भारदोयमादटकायां fedtar ऽध्यायः। 
इति मारदव्यवहारसंहितायां कल्याकभटपरिगओाधितासशायभाष्यय्यव- 
हारमाटका समाप्ता ॥ २॥ 


ge नारदद््मतिः। 
नाजियक्तंन वक्तव्यं व्यवहारे कथं च न। 
नियुक्न तु वक्तव्यमपश्षपतितं वचः ne Ww 
अनियुक्ता नियुक्ता वा शास््रन्नो tae fa । 
eat स वाचं वदति यः शखमनुजीवति wR We 


want... शस्त्रम॒पजीवति ॥ Vulg. ॥ २॥ Vulg. inserts 8 


इदानीं वहारविधिख्च्यते ।... च्यव राजसभाव्यवहारकाके लेक्राचा- 
रलन्यप्तपच्ता्यस्थिता Tear जका वादिप्रतिवादिभ्यां सह घनीधि- 
करणमागच्छन्ति। तच केचिज्‌च्नामिनः केचिदक्लानिनः केचिज्‌न्नानाभि- 
मानिनः। यदि aared निषिडा न भवन्ति। ततस्ते सभ्यानेवानेकप्र- 
मादवाचयेर्वित्तोभ्य अावयन्ति परस्परः वादकलदकारियो भवन्ति ।...इति 
जञेकयुवधनानियुक्तवक्तवथाकाटनाभिदिता | उत्तरां निय॒क्तामामपि सैव 
दर्धिता। यथा नियक्तेेव वक्तव्यमपच्चपतितं वचः | नियुक्तेन तु waa 
धमासनख्ेन केवलं धममूर्तिंमेवावस्यापयता किमपि wrest 
नियंयव चनं तदेव वक्तव्यम्‌ । न पुमवोदिनेएरेकतमस्थापि प्ठपाताखितं म 
वक्तव्यमिति ।॥९। 


्स्यायमथेः। यदि कथमपि सर्वेऽपि सभासद वद्धित्त गाग्डास्नायं 
विद्ध । Guat लेभादिना कार्येन शास्त्रोक्तं न्यायमा्मसुत्न्य व्थव- 
हारस्यान्धाययुक्त faa sem भवन्ति । तच्र च प्रसङ्गतः कचित्‌ 
स्प्रतितन््यवष्टारमागन्नो ana: sagfwefa । तेन शास््नोक्तवचन्‌- 
पाठपुवकं प्रतिघेधनीयाः सभासदः | रवं प्रनोधयतस्तदतस्तस्य we नालि | 
अनियक्तो ऽपि ्राद्नच्नो aA | यतः Wel नाम देवभाषा ॥ २। 


नारदस्मतिः। et 


युक्तरूपं ACMA नाप्रयादेषकिर्बिषे | 
बरुवाणल्वन्यथा सद्यस्तदेवाभयमाप्रयात्‌ BW 
राजा तु धार्मिकान्सम्यान्निर्थ॑ज्यात्सुपरोकितान्‌ । 
व्यवहारधुर वोढं ये शक्ताः सद्गवा दव ॥ ४ ॥# 
धर्म शास््राथेकु ्लाः कुलीनाः सत्यवादिनः | 
समाः शचो च मिरे ख पतेः स्युः सभासदः॥ ५॥१ 


Slokas after 2 : व्यवहारेष्‌ सर्वेषु नियेक्तब्या बङश्रुताः। शखवतल्पि 
नेकस्मिग्वि्वसेदि frag: a दश वा वेदश्ासत्रच्राख्रयो वा वेदपारगाः | 
UAT WAG स धमा धमेसाधनम्‌॥ धमय संश्यच्छे्ा राजा च सध- 
राधिषः | तस्मान्न वाच्यमेकेन वचनं तु ससश्यम्‌॥ सभ्यस्तदे° ४1९. ॥ ३॥ 
नियुघ्नीत परीचितान्‌ Vulg. ॥ ४॥ द om. ४. L. After € Vulg. 


शास्नाचाराविरड्धं यन्षदयुक्तरूपमुच्यते | शवविधं वाक्य ब्रुवम्‌ सभ्यो 
mag षक्षिरिनषे | शैहिकामुध्चिकनधे xara युक्तवादी सभ्य हद- 
लेकानाधाकरः ज्ताकदेषम्‌ । परलेकनबाधाकरः च fafead मा्रुयात्‌ । 
्न्यथ। ब्रुवाणः सद्यस्तत्‌ च्णात्तदेवामयमाभ्रुयादिति ॥ ३॥ 

FT व्यवहारधुरः वेषं शक्ताः सद्वा इव शस््राचारलेकाचारदृदपरं- 
पराः प्रौएमतयेा ये तान्धािकान्‌ राजा भियंग्धात्ुपरीच्ितान्‌ BAA ॥४।॥ 

aq सभासन्लच्चणमभिहितम्‌। इद wa सतितन्सांकेतिक- 
श्रम्दगूढ चेदु रवनेधानि सुनिव चनानि बाल्येन भवन्ति। तेषु. --वचना- 
चैषु... मन्दमतये म सम्यग्न्यायदग्डप्रमानिशेयविदः सभासदः सभायेोग्या 
म मवन्ती्येतदथेमिदमभिदितं धमेशास्त्राथकुश्ला इति । कुलीनाः कुल- 
माहाढ्यात्पत्तपातविक्शति न भजन्ते। सत्यव।दिनः खभावादेवा्तादुदिः 


शन्ते ।,*.॥ ५॥ 
6 


Be arceaafa: | 


तत्प्रतिष्ठः समृता धम धममूलश्च पाथिवः। 

सह ARCA राजा व्यवहारान्विश्णोधयेत्‌ ॥ € ॥ 
शुद्धेषु व्यवहारेषु शुद्धिं यान्ति सभासद्‌; | 

श हिश्च तेषां धरमीद्धि धममेव वदेत्ततः ॥७॥ 

यच धमी WIA सत्यं यवाद्तेन च । 

इन्धते प्रेसषमाणानां CATA सभासदः WC | 
विद्धा धमी दयधर्मेण सभां यचोपतिष्ठते | 

न चास्य wal छन्तन्ति विड्ास्तच सभासदः ॥ € ॥\ 


inserts two verses= Manu. VIII, 16,17. After ७ Vulg. 
inserts another verse सौति घर्मः सभामध्ये भिद्यमाने ऽ्तेषुभिः। 
धमेमयतः रत्वा वध्यो ऽप्येष दुखात्सभिः॥ After €, Vulg. inserts a 


 तल्मतिष्ठ इति । रवं लक्तयोक्तसभ्यपरतिरिते धमो nate) पार्थिव 
भममृलः | चतः कार खात्‌। ay सद्भिः सभासद्धियेवहारविराधनं कु 
यात्‌ ।..॥ ¶ ॥ 
ˆ यदा राजा ्वद्ारान्विोधयेत्‌। तदा शुद्धेषु व्यवहारेषु सभासदः 
शुदि ornate |. ७ ॥ 

अच्च धर्मन्धायाचारस्य FS सभ।सद्‌ णव ।...तेन तान्‌ प्रति पुनरिद- 
मुक्तम्‌ ।*,.॥ < ॥ 

aa यथा am: श्रस्त्नाभिघातपीडिते वेयपाखचमागच्छति । तच्च चते 
quay तद वस््मधमेस्याधमेस्याडर्यव्यापारनियुक्ताधिकास्णि ऽपि बदा 
AMS म छन्तन्ति। नापनयन्ति। तद्‌. .ङश्िकविषेणेव । उपेचित- 
प्रापश्चव्येन | ते णव सभासदेए विद्धा भवन्ति। अतः कारणादिलयक्तम्‌ ॥ & । 


areata: | eR. 


सभायां न प्रवेष्टव्यं AMA वा समञ््रसम | 
अन्रुवन्वित्रवन्वापि नरा भवति किस्विषो ॥१०॥ 
ये तु सभ्याः सभां प्राप्य तृष्णीं ध्यायन्त रासते | 
यथाप्राप्तं न ब्रुवते सर्वे ते ऽन्टतवादिनः ॥११॥ 
पादा sume कतार पाद्‌ः साक्िणब्च्छति | 
पादः सभासदः सवैन्पादेा राजानष्च्छति । १२॥४ 
राजा भवत्यनेनास्तु मुच्यन्ते च सभासदः | 


verse = Manu. VIII, 16. सभावान प्रवेष्टव्या Vulg. ite 4: 
Vulg. places ९५ before ॥ ९३ ॥ यन्त्रयुक्तितः Vulg. aed ॥. 


इत्य सस्यैः सभायामेकरकालमेव ग प्रवेष्टम्‌ । न पुगरधर्मन्धाययुक्त- 
faad: । तया तस्यां sie: सभ्यो अग्रव्निवेयप्राप्नावसरख विवद्रुम्‌ ।. 
धरमन्यायविपरोतं ब्र षन्किषिबधी मवति auroras ॥ १० ॥ 

ये सभ्या ष्यधमेविच्छेदश्यानभूतां सभां प्राप्य वादिप्रतिवादिनेः संदे 
featur अन्यकायव्या सक्ता इव किंचिदन्यदेव marae ध्यायन्त 
इव galt तया खासते तिषन्ति। caw जयं हितीयस्य परानयमवसर- 
प्राप्तमपि न Aaa! तत्ते सवे ऽपि खद्तवादिसमाना राच्ना RM: | 
खन्तवादिविमययेग्या इत्यथः ॥ १९ ॥ 

खतच्छरकदयमपि संततांमिगमप्रतिनडल्वादेकवैवेोक्तम्‌ | यदत्र at 
वादि प्रतिव।दिनौ श्वडहारमत्छरारूपएौ wfercagufet | तते इावपि 
सत्यौ म चापि caer | तयोर व्यमेकेन स्येन मवितय्यम्‌। qatar 
स्येन | तदास्धस्येव समासदेा जयं प्रयच्छन्ति । पराजयं तु TAS | तदा 
तस्य टृष््यवषारस्य यत्पापमेनःब्देनोाक्तम्‌। Tagua भवति | 


98 नार्दस्मतिः। 


रने गच्छति कतार निन्दा यच निन्द्यते us 
अन्धा मत्स्यानिवाञ्राति निरपः सकष्टकान्‌। 
पराक्षमर्थ वेकख्याद्धाषते यः सभां गतः ॥१४॥ 
तस्मात्सभ्यः सभां प्राप्य रागदेषविवजिंतः। 
वचस्तथा विधं FATA न नरकं AAT ॥१५॥ 
यथा शल्यं भिषग्विदानुडरे दयन्लशक्तितः | 
प्राङ्गिवाकस्तथा शल्यमुङरे दयवदारतः ॥ १६ ॥* 


सस्य पापस्य पादा गच्छति कतारः पादः साच्तिकः पादः सभासदः सवीन्पादे 
साजानगग्टच्छति। राजानं गब्छतोत्यथंः। यदा पुननिंन्दाष्े णव निन्दते | 
Wary पराजयः क्रियत इत्यथेः। तदा राजा भवत्यनेनाः। खपापाः 
सभासद ऽपि तस्मात्पापादिसुष्यन्ते। तत्सवेमेवेनः कतारमेवेकं प्रतिपद्यते । 
चन्धायकतोरमिग्य्यैः PV wR ॥ 

ae watched भवति निमेलं च । स वक्तजिङाताकभेदिना aa 
कणटकामपनीय मल्छयानेवाश्नाति। यः gata: सकराटकातिव्याप्तान्तदपन- 
यमासम्यंः। निर्पेच्तः सकरटकान्मद्छानन्राति । wd meray: | परो- 
GALANT | अर्यासामथ्यैत्‌ | भाषते यः सभां गत इति ॥ १४ ॥ 

तस्मादेतत्सवंमवधाये सभ्यः समाख्यानं प्राप्य रागदेषविवजिंता wear 
तादृश्रमपच्वपतितं वचे AA) यथा नरके न गच्छेत्परकीयदाषसमचेन- ` 
प्ातक्षादिति॥१५॥ 

यथा AMAA दुगखादधरणीयमपि भिषग्वेयः स च विद्धामि- 
ति। शल्योडरग प्रयोगकुशलः। बप्रकारः यन््तन्लप्रयागयुक्तिभिः शल्य- 
मुडरेत्‌। was wigan पापशल्यं व्यवद्ारान्तगतमनुपलच्यमपि व्यव- 
चारयुक्तिभिदडरेदिति 1 १९ ॥ 


मारदश्प्रतिः। ७५ 


यच सभ्यो जनः सवैः साध्वेतदिति मन्यते | 
स निःशल्यो विवादः TRAM: स्यादत ऽन्यथा WY OU* 
a aT Val aa A Afar sar 
Za a a 2 a वदन्ति धर्मम्‌। 
नासी धमी यच AT सत्यमस्ति 
न तत्सत्यं यच्छशेनानुविङ्खम्‌ ॥ १८॥ 


LMA श्यवहारदग्रमागता शाकः PIAA जनशब्दादवगम्यते। Wt 
श्व हारे निष्पन्ने सवं सभ्याः। तथा सवा ऽपि सभ्यजनः साधु तद लेका 
$पि सध्वेतदिति मन्यते लानाति। स रव व्यवहारो निःशख्यो War) अता 
ऽन्यथा विपरीतखरूपः सशख्य रखवावमन्तद्यः ॥ १७ ॥ 

रतत्सभालच्श मभिहितम्‌ ॥ ९८ ॥ 


दानीं प्रयम्‌ व्यवहारपदम्दखादानमारभ्यते ॥ 


oq नारदद््मतिः। 


ऋणं टेयमदैयं च येन यच यथा च यत्‌ | 
दानग्रहणधमेभ्याणटणादानमिति स्मृतम्‌ ॥ १॥* 
पितयथ॑परते gat wa दद्ययेथां शतः | 
विभक्ता अविभक्तावायावा तामुञ्जरेद्रम्‌ WR 
पिदव्येनाविभक्तन भाचा वा यहणं कतम्‌ | 

माचा वा यत्कृ ठम्बा्े ददयस्तद्विक्थिने ऽखिलम्‌ ॥३॥* 
कमादव्याइतं TA पुष त्रणेमुदतम्‌ | | 


यक्तामुददते धुरम्‌ . Vulg. ॥ २ । cued रिक्थिनः ^. ॥ ९ ॥ 


ane निगम उक्तः| इदानीं येन यच यचा च यच्च 
तदेयमरेयं चेग्धादिकं सविस्तरवच्यमागपदाथे दानधमयषहगधमीभ्यासुप- 
ufgd यदादानं व्यवहारपदं पश्चविं ग्रतिव्यव हारभेदभित्नमभिधीयते ॥९॥ 

ws येषां पित्रा छतग्टयं स यावव्नीवति ताबव्छयमेव दद्यात्‌ । तस्मित्त 
पितबुंपस्ते eX तदग तत्पुरा णव ददुः । यदि विभक्तास्ततः wine <a | 
अथाविभक्तास्ततः सामान्यमेव दद्यः। ये वा तामुडवेदधरमिति | खवैतदुक्तं 
भवति | यदि aie: सृचिरदूरमवसितेा भवति । कुरृच्तयपातकषादिभिर- 
याग्यो भवति | तदा यः के ऽपि पिषटधनभार्स्य धुरमुडरेत्‌ a कनिष्टो 
$पि पिद्ङतम्टणं दद्यादिखथः॥ २॥ 

इत्च पितुखाता पिटरद्यश्नन्दनोाच्यते । तेन पिदव्येनाविमक्तेन aed 
WAT | अथवा मात्रा नात्रा वा कुटुम्बे यदयं छृतं भवति । ये केचित्त- 
fara सवं तत्वमिति | यदि विभक्तास्ततः खां शते दद्यः । अथवा 
विभक्तास्ततः सामान्यमेव दद्युरिति ॥ ३॥ 

xafaregra तथायते दितीयद्ञोके ऽपि चतुथेपुषो ऋणदायक्षः |... 
तेनेवदुक्घम्‌ | खयमङतये रपि संततिगुखदाप्येः पुेयेचयंमु तं anata ये 


ncaa far | a@ 


दद्युः पेतामदं पोचास्तश्चतुथान्निवर्तते ॥ ४ ॥* 
इच्छन्ति पितरः पुवान्सवा्थं हेतेायेतस्ततः | 
` उत्तमणाधमरेभ्यो मामयं माचयिष्यति ॥५॥* 


मेचयिष्यन्तियेदिनः एपाट्‌. ॥५॥ Vulg. has the following 
8110128 instead of दः wa: पुचेग जातेन खार्चसुत्सल्य ama | पिता 
चटणाग्मो चनीया यथा म मरकं ब्रजेत्‌॥ तस्मादधिकमादाय खामिने म 
ददाति यः। स AT STA wa स्त्री परवा नायते WB ॥ A omits 
७, =, This, however, appears to be due to a mistake 


Tat खयमहतधनदायकाः | तेषामेव खकीयपितामष्ानां खयमहृतयं- 
दायकानां सत्तां ay! तस्ादेव कमादय्याइतं घप्र तदेव ददुरिति।, 
तश्चतुधादिति wi तेभ्यः संततिगुणदायकेभ्यः gaat यखतुर्धः। तस्मा 
दणसंबन्धो निवतते | मूकस्य पञ्चमल्वात्‌। यः पुनमूलिकचतुचेः स पि- 
पितामदप्रपितामङहानासुत्तमफौ ऽधमयंदाता सव॑मुनिभिरपि समितः 
तथा चायमपि हितीयज्ञेकेनेततिःसं दिग्ध" waar: प्राह ॥ 9 ॥ 
 इत्यस्मिन्हितीयक्ञोक उत्तम्याधमययारेकयेागमिरदर ऽयमेतदयं wa | 
येन र्कयागनिदिद्धानामयिंनां सद वा cafe: ae वा निढत्तिभेवति | 
यथा मूलिकचतुधेपिदपितामदप्रपितामहानां चयालामपि Geared 
प्िपिण्डोदकादिक्रं ददाति। तचा हिरणयधान्यादिकमधमगेमेतेषां चया- 
खामपि ददाग्येवेत्यथेः। तथा च ढृडधप्रपितामदा ऽप्येतदा ॥ ५॥ 
aaa sitet इति । खतीताः पिदपिताम हप्रपितामहास्त्रया 
$पि चतु्थकेनेत्तमाधमये देयोारपि निक्ंणोकतव्यास्त्येा saa इति | 
तेनेव aquaa पवपोनरप्रपौचासत्रयेा somata waaay. 


es नारदस्तिः। 


पुजनीयास्ये SHAT उपजीव्यास्वये ऽग्रतः । 
रतन्पुरुषसंता ARTA: स्या्चतुथेके ॥ ६ ॥ 


of the copyist, as the Comm. on ¢ 18 incomplete. Vulg. 


भेव उपजीग्धा इति ।... चतुथं पुरषे सवंहतिषृत्तमगाधम्ेद्‌ायकं सपति- 
छितमपि । ये ऽधमेदानबाद्यं कुवन्ति ते मन्दमतयो aren factat स- 
कय्टकमद्छयाशनपापमाजेा भवन्तीति कः संदेदः।.. -यच्ासिन्रथ पाटल्िपुच- 
ङत्षमुपाख्यानमभिलिख्यते । ओीपाटजिपुधनगरे area: धरो माम व्यव- 
Wee | तेन खसंततिसदहितस्यात्मनोा वर्तनार्थमतिज्ञेग्राजित धनं वखिग्‌- 
देवधरमान्नः. -दिकश्रतमासकलान्तरलामटद्या War भम्मावां दश सद- 
wife | ततस्तस्येकमासे गते देवधरेड कलान्तरे MIKE दन्तम्‌ । याव- 
दितीयमासः प्रविदः । तावदेवधर, स्या्चिपातदेषान्मुतः | देवधसरस्य Fat 
विदधचिकाग्टतः | देवधरस्य outst महीधरो बालल्तिकति | स दूतमद्य- 
वेश्याव्यसनी | उलभिमीतुजेः प्रतियादितः। ते ऽपि qragdcaren 
जराद्मणेनागत्ाभिहिताः। वथा व्यवहारकश्च]धरस्य रूपके ऽपि न eas | 
षं वः उ्दयाचारेख खानमध्ये ऽपि र्तयिष्यामि। तेखोक्तम्‌। ययेवं 
तता गम्मसदखमेकं लश्चपात (?) दास्यामः । वयं भवद्भिरेव संतुष्टाः | णवं 
तेषां परस्परं निष्पन्ने दितीयमा्े च परिपुये संजाते व्यव हारकशरीधरेण 
ते मददीधस्कुटम्बधुरखधया मातुलाः कलान्तरेव ग्रम्म्रतदयं प्रार्थिताः | 
तेखोक्तम्‌। तव मूलमपि नात्ति । कुतः कलान्तरम्‌। ब्रा्गस्नातदु्धेरेय 
कथितम्‌। तच्चतुधोच्निव्तेत इति । तच्छत्वा ac अटृद्मदररवाताभिधात 
इव मृच्छोमधिगम्ब न्यचवेतनः सकुटुम्बपरि वा रखजगपरि वतः श्रालामधिगम्य 
धर द टमुद्रवाताभिघातडन्तान्तेन देवधरप्रपौ चरं महीधरः समातुल- 
AIBA । उमयपश्ते ऽपि न्यायाविचलौ प्रतिभ्चवौ weet महोधरमातुन्ा 
set) tae कलान्तरं nad प्रयच्छतः । तेख. ..त्राद्यण्दुधंयेा 


भारदसपतिः। | ee 


याच्यमानं न दीयेत we वापि प्रतिग्रहम्‌ । `. 
awa वधते ताषद्यावत्कोरिशलं भवेत्‌ ॥७॥* - 
काटिश्ते तु daa जायते तस्य वेश्मनि | 
छणसंशोधनाथायं eat जन्मनि जन्मनि ॥ ८ *॥ 
तपसी खाभ्मिदाचो च ऋणवान्‌ व्रियते यदि । ` 
तपैवाभ्रि हां च aa तद्ठनिनां धनम्‌ ॥ ९ wt 
न पुण पिता दयादद्यान्पुचस्तु पटकम्‌ । 
कामक्रोधसुराद्यूतप्रातिभाष्यरतं धिना NRO 


reads याचमानं । in ७, Ine, Vulg. reads धनिने धनम्‌ ॥ 


नियुक्तः । तेन Ara) रते वणिजे ऽसमाकं पूर्वअपारपयं यं मिचश्याने । 
तेनाहं ब्रवीमि। किं न शतं भवद्भिरिति मारदवचनम्‌। दु" Garay 
पौवारतथतुथौ वतत इति । तेन देवधरपपौषो भरीधरखतुर्यै। म ददाति। 
रतस्समार्तदुधंरवचनमुपरस्य ...दत्तसमस्तमद्ागमानुमतिः ... परि शोतसक- 
सश्रास्रपरमाया HE! BASE गाम aw हे cde भवाम्‌ सतिः 
श स्त्रवाक्धायेविभागेषु न सुखः । म चापि werent |...aqaice 
खधरसक्तमेव धनं दशसहखमाज् खरूपस्धितमेव तिष्टति | तजि मासं- 
कलाम्तरितमेव शष्धापचारलाभाचीधरस्योदाणितुमिष्डसि ।: भ भैव्नसी- 
त्यक्ता स्मातेदुधरस्याबसायः॥ ६॥ 
व्य्ानन्माप्मिहेच्रपालनमखणखिततपःसमाचस्यं चातिक्षष्टेन निषोा- 
Wa | इयमप्येतदपि महाफलम्‌. -सवं च anfanaa भवति । afa- 
कारयेति ॥ € ॥ : 
TETAS छतम्‌ । यत्ु्स्यापरि क्रोधान्धेन कंतम्‌। तथा यतुरा- 


पागव्यसनान्धेन WAT! तथा यद्युतश्चसना्धेन - केतम्‌ । तचा यत्परस्य 
7 


qo. arcaqufa: | 


पितुरेव fade: कुटुम्बभरणाय वा | 

` ऋणं वा यत्क तं च्रे दयानत्पुचस्य तत्पिता ॥ ११॥* 
शिष्यान्तेवासिदासख्ीपरेष्यरकर ख यत्‌ | 

| Hereafter दातव्यं तत्कुटुम्बिना ॥ १२॥५ 
ग्राहका यदि नष्टः स्यात्कटुम्बे च छता व्ययः | 
दातव्यं न्नातिभिस्तम्य विभक्तरपि तदणम्‌ ॥ १३॥ 


ex om. A. See, however, the Comm. Instead of x2, 
Vulg. has the following: देवं भावोकृतग्टयं WAT पुचेण | 
मादकम्‌ । After ९९, Vulg. inserts the following: याभि- 
वाग्मत्तदरडानां . war, दी्ैप्रवासिनाम्‌। warded ast जीवतामपि 


प्रतिश्बाद्धितेन कृतम्‌ । शुतावन्न. दद्यात्‌ । थव कुटम्बभरयाथ छतम्‌ 
qua कवचिदपि प्राणन्तिकलृे यत्कृतम्‌ । तव्यृच्रह्णतमपि पिता दयाः 
Fema ॥.९० ॥ ९९ ॥ 

इत्च न केवखमीटभं पुच्धतमेव पिता दद्यात्‌ । कुटुम्बे तात्‌च्तिप्नम्‌. “ 
कुट्म्बिना . देयम्‌ । . त्न feet विद्यार्थी । अन्तेवासी लल्षितक्तालावधि-: 
aval fran | दासा wee: क्रीता वा। खरी पल्ली मातावा। वेया. 
saat: | AUS भावे त्रेयारक्धम्‌ | wag ज्रीलमस्येति वेवाग्यकरः | 
qarmcartand: | रतेरपि genre wand कुटुम्बिना दातव्यमिन्य 
MANA! 

gaara waft wa येन केनापि कुटुम्बार्थं Waa... स 
यदि देशान्तरं गता रोगादिना azar) तता ववहारकस्य aca 
श्ातयचविभकतैरपि दातथ्मिनुकषम्‌ ॥.६३॥ 


arcearfa: | ५९ 


नावाकसंवत्सरादिंशात्पितरि प्रोषिते सुतः। ` 
ऋणं दयान्पिद्ब्ये वा ज्येष्ठे भरातर्यथापि वा॥ १४॥* 
दाप्यः परणैमेको ऽपि जीवत्छवियतेः छतम्‌ । 

प्रेतेषु न तु ATA: परणं दातुमंति ॥१५५॥ 

न सती पतिकूतं दद्याहशं पचतं तथा | 
अभ्युपेताहते यदा सह पत्या रतं भवेत्‌ ॥ १६५॥ 


दापयेत्‌ ॥ १५ om. A. See, however, the Comm. In १९ 


LPF ENS यके 


इत्यव यानि कुटुम्बव्ययज्चछहतादीनि वानि देवादिभिरपि कछतानि 
विभक्छदायादेरपि ग्यकहारकाणां निर्विकल्प दातव्यान्येकेति । तत्कथमपि 
तेषु कालहरणं नात्ति । यदा पुनः. „ पिता वा पिदट्ो वा eet भाता 
वा जलवन्भना स्यलवन्मेना वा दूरे देशान्तरगता भवति | न चागच्छति 
लीवमानश्च श्रूयते । अस्मिन्विषये mae एरतिमादषीत्पितरि wheat 
gat | इग्यादिकं साथकम्‌ ।...दाप्यः पर यमके eae Aer यथार्थे 
व्याख्यानं विधिक्चमविषयं चेति । उन्तराधं तु भिषेधविषयं ष्याख्यायते | 
aq तेषु सामान्यगाहकेषु लाकान्तरीग्डतेषु यथा पिता तथा at ऽपि 
ग परं दातुम्ति | खकीयां शमाचमेव दददिशरध्यतीययुक्तम्‌ te ॥ १५॥ 

यच Gl खम्युपेताटत इति । खयं प्रतिपद्न विना पुचक्ृतन्टं म दद्यात्‌। 
प्रतिपत्रं तु दद्यात्‌ । यता रिक्यम्टश aati खत या सन्नो विधवीभूता 
maar च तथ सेव यदि भौ भियमाणेन निरूपिता । ततः पतिष्छतम्दं 
दद्यात्‌ । अथवा सेव रिक्थग्राही wa दद्याव्रतिपन्नं तु दद्यादि | 
तथा ae प्रता छत विना परतिक्ृतमपि ग दयात्‌ ¦ स्रीसहहतं तुद्य 
fama Kam ॥ २९ ॥ | 


धष लारदस्मतिः। 


द्‌थादपुविधवा नियुक्ता वा मुमूरषुंणा | 

`, योवा तद्विक्धमादत्ते यतो रिक्थं ततः ॥ १७॥ 
न ख भायाङ्तष्टणं पत्युर्वापि कथं भवेत्‌ | 
आपत्कताहते पुंसां कुटुम्बार्थे हि दुस्तरः ॥ १८५। 
अन्यच रजकव्याधगोपशौणिडिकयोषिताम्‌। 
निषां तत्प्रत्यया त्तिः कुटुम्बं च तदाश्रयम्‌ ॥ १९५ I 


Vulg. reads सद ताभ्या. ये वा तनरिक्धमापाद्य Vulg. ॥९७॥ 
कथंचित्पव्यरापतेत्‌ Vulg. we दापयेत्‌ 0 ; प्युरातरेत्‌। Viva- 
dachintamani, p. 15. कुटुम्बं च तथाखवम्‌ ॥ Vulg. acer 
fe दुर्तरः । A. L. and Vivad. loc. cit. ॥ १८ ॥ Para. re 


च्च या wal विधवीभूता खपुच्रा च । तच्र यदि पत्या faaaraa fae- 
पिता | तत, परतिष्छतग्टवं दद्यात्‌ । अथवा सेव रिक्धगाहिबी ऋणं 
दद्यात्‌ | अथवा तस्यायाग्यत्वात्‌ | दायादा रिकं wef | तते य ण्व 
रिक्थ ग्हृति। स wa wa ददाति। amt रिक्थ संचरति तत 
ऋगमपीन्युक्तम्‌ ॥ १७ ॥ 
SS aad पन्धुनं संबध्यते | श्रापत्वुताहत शति । पतिपुच- 
 दुद्िच्रादिकुटम्बस्य च्यापदुदरणाचं तु पन्नीतमपि चयं कुटम्बपतिरद॑यात्‌। 
प्रतः FSU Fe FHT |. ९८॥ | 
- ee रजकः प्रसिडधः। ए्ौखिके वरदः । रतेषां रजकादीनां स्त्रीप्य- 
यमेव adage बतनं जोवनं च । कुटुम्बमपि तदीयस्त्रीसमा श्नयमेव | 
तेवां Sift aaa कुटुम्बस्य प्रायरोतम्‌ । Goad विना | नित्मेव 
रजकादयस््रयेा विनिकख्प' दशुरिति ॥ १६ ॥ 


नारदद्भतिः। we 


पुचिशो तु aqrasa ge eM यान्यमाभ्रयेत्‌। 
तस्या TA STAT Sal निःसवायाः पच रव तु॥२०१ 
या तु सप्रधनैव स्री सापत्या चान्यमाश्रयेत्‌ | 

सो ऽस्या दद्यादृणं भतुरुत्सनजेदा तथैव ताम्‌ ॥ २१*॥ 
BA छ पुरस्य खतस्योपेति यः स्त्रियम्‌ | 


om. Vulg. A is faulty. See, however, the Comm. 
and Vivdd. loc. cit. तस्या धनं eta Vulg.; तस्या द्यं 
हरेत्सोऽन्यो A.; तस्य wa uta Viramitrodaya, p. 356, 
Vyavahéramayakha, p. 72, etc. ॥ ९० 4 Vulg. inserts 
two 81०1८83 after २९ : Hat खषा प्रख्षा च भावायाख प्रतिग्रद्ः | 
रतान्दर रुवं दाप्यो भमिं यच्ोपजोवति ॥ दार मूलाः क्रियाः सवा वयनाम- 


थ या स्त्री विधवा qd च क्रमागतस्त्रीधनवती च कषामान्धा 
प्‌ चसुत्स॒ल्य त्यक्ता न्धं भतारमाश्रयेत्‌ । स््रंधनखकीयसदितापि तस्या 
यत्‌स्न्नीधनं तत्सो ऽन्ध खव भता WINN FAT | या पुमनिःखा स्नोधम- 
रहिता भटेधमसहितान्दं याति | तडधनमन्यो भता म लभते । तस्य पिदट- 
धनस्य YA: खामोति ॥ २०॥ | 

अच यातु St विधवा बालयपु्रवती च भटंसक्तधनसद्िता चान्यं भतै- 
THAT! सा ST ख्व भता तदीयपूवेभटछतम्टणं दद्यात्‌ । प्रधन- 
कादितदीयपरिम्रदप्रतिपादितवात्‌ |... तथेवाविनागितप्रधमकासुत्सुजग्वि- 
शुध्यति ॥ २९ ॥ | 

व्यथ यस्य पुरुषस्य wa ATE धनं दायारैराक्रम्य ए हीतम्‌ | 
पी च fri पुत्रमप्युत्युव्य wae पटहे प्रविष्टा Gat ऽपि धनमाड- 


२४ § नारदस््मतिः। 


स भजेष्टणं वोदुः सेव तस्य धनं यतः ॥ २२४॥ 
` ` धनदौ हारिषुचाणाख्णभाग्यो घनं इरेत्‌। 


मुपुवेशः। या यस्य रते Teg तस्य रते घनम्‌ ॥ 866 xa. In २२, 
Vulg. reads ऋणं 31 स भजते सेव तस्य धनं Baas २५, and the 


विदीनः केवलस्तिष्ठति । तदा व्यवहारकस््नयाशां मध्ये fave कस्य धनं 
गातु । केन च तदातव्यमिति । carte निगमार्थ॑मेतदुक्तम्‌ । wat 
मध्ये ऽपि ऋणभाग्यो धनं इरेत्‌ । घनस्य प्राधान्धात्‌ । ward ऋणं 
दद्यात्‌ | तस्मिग्विद्यमाने नान्यः कश्चिदिति । यस्य तु सक्टणस्य गतस्य 
yaa धनरयाभावान्र धनहारी कच्िव्नातः। स्तिया खप्यभावान्न ख्री- 
हारो afacfa पिटटमाटधनवजिंतः qa: केवलस्तिति । तदा सतः 
स्त्ीारिणोः पृ णव नीजसंभवसंबन्धात्िढङृतग्य्यं प्रयच्छति । इति यस्य 
तु धनस्य शारी न कथिरस्ति। न पवो विद्यते । wala धनपचविद्दी- 
नान्यस्य गदे lsat) तदा धनषारिपुच्रयारसतास्विद्यमानयेः eet 
ga दद्यादिति | चयाखामपि धनस्।हारिपुवागं समुदितानामपि मध्ये 
येन ऋणं देयं तद्भिंतम्‌ । तथा । इयारभावे waa येन wa देयं 
तदपि dawns दशितम्‌ ।...यस्य पुमनिंधंनत्वाडनं नालि + Tet च 
विद्यते | तदा तयाः स््रीङारिपुच्चयादयार्मध्ये केन ऋणं देयमित्यवापि | 
द्धौपत्तितारतम्धापेच्तया यदि रूपयो वनसंपन्ा काममदेाद्धता प्रधाना- 
भिमता UE तस्य तदा स््रीषारी wa दद्यात्‌ । यतस्तदेव तस्य 
धनमिन्यक्तमेव | अथवा सापि et कमेकारिलयासमाचभोजना | ततः 
qat saan स््रीधनिनारिति न्यायात्‌ | gt रुव ऋणं दद्यात्‌ । इति 
विस्फटीक्कतमिदम्‌ ॥ २२ ॥ 

वयं प्रस्थकार खतः खेरिण्णो वच्यति । तिखः gale: | (११. ४६, ve) 
शतयेरन्तिमेत्तमयेोः खेरिणीपनमवीः fete स ग्रहो ग स खव aa 


मारद्स्तिः। WW. 


UAT ऽसतेाः खीधनिनेः खीहारो धनिपत्रयोः॥२६५॥ 
अन्तिमा स्वैरिणीनां या उन्मा च पुनभुवाम्‌ । 
ऋणं तयोः पतितं दद्या्यस्ते समश्रुते ॥ २४५॥ ` 
WAT FATS शत्या च भायायाञ्च परिग्रहः । ` 
रतावद्धिेणं देयं afd यश्चोपजीवति ॥ ९५॥ ` 
[विभक्ता भातरो ये स्युः एथग्दारक्रियाधनाः। 

यो द्यपुचो सतस्तेषां तत्पत्नी तत्समश्रुते॥] 
स्तीरतान्यप्रमाणानि कायान्याहमनीषिशः। 


bracketed portion om. Vulg. As to v. २४, see before. 
‘The bracketed verse seems a marginal gloss which has 


पतिर्ृतम्टशं दद्यादिति समुदायाः | विग्रेषार्॑चखायम्‌ | खथ उत्तमशब्दः 
सर्वसाधारणः | ण्तासां सप्तानामपि मध्ये येव काचिद्धाग्यसोभाग्यगओै- 
सत्तमा | तस्या रव सहीता तत्पतिक्णतम्दस दद्यान्न as. इति विष. 
नियमात्‌ ॥ २४॥ 

सथ भायाखषादीमामेतेषां Neat मध्ये येनेव तत्कट्म्बायं Baa. 
aq देयम्‌। च्पश्राखातनग्तरणदाषसभवे afta | खय प्रथमः पत्तः | हितीयः. 
yaaa | यदि तेषां. मध्ये येनेव कुट॒म्बाथं यदु डर गार्य gaz age- 
पतिना दायादवा दातव्यमिति | Guar र्तेषां मध्ये य रव कच्िन्तत्क-- 
टम्बश्चमिमु पजीवति-। स रव gawd प्रयच्छव्येध edie: प्त इति ॥ २४। 

इति ऋणादाने देयादिभेदः ॥ २५॥ ee | 

ualgtezqunfaaaetinat सवार्पि arate खप्रमाणानि । 


FY माप्दस्मतिः। 


विशेषतो गद बद्‌ानाधमनविक्रयाः ॥ VE | 
एतान्येव प्रमाणानि भता यद्यतुमन्ते । ` 

पुः पत्युरभावे च राजा च पतिपु्रयोः ॥२७॥ 
wit प्रीतेन यदत्तं ferd तसिन्‌खते ऽपि तत्‌ | 
सा यथाकाममश्रीयाददयादा स्थावराहते ॥ २८ ॥# 
तथां sea कायमरूतं परिचक्षते । 

अन्यच स्वामिसंदेशन्र दासः प्रभुरात्मनः ॥ २९*॥ 


been inserted in the text by a copyist. कावाणाडस्ना- 
पदि। Vulg. ॥ ९६ ॥ Vulg. inserts the following after 
२६; गाधिकारा भवेत्‌ Stat दानविक्रयकैमेचच | यावत्संजीवमाना स्यात्ता- 
बद्धोगस्य सा प्रथः ॥ In ee, Vulg. reads रुतान्यपि ..-पुचः पन्य॒र- 
भाते बा राजा वा. २९ & 0101. Vulg. After xe, Vulg. inserts 
the following: तयादितमविच्चेयं च्ेवादिकषमनादह्ितम्‌ | In ae, 


स 
qaenfit कतान्यप्यक्लतानीव ब्र्व्यानि। deat ग्टङ्ठेचदाग विक्रयाः | 
प्रमागङतानि बलवन्तो खर्थंः ॥ २९॥ 

,..स च यद्यनुमन्धते | ततः छतान्यपि सवंकायाणि प्रमाखानि | WaT: 
भावै gat वा य्यनुमन्यते । पतिपुच्यारभावे राजा वा यद्यतमन्धत 
इति ॥ २७ ॥ | 
gs यत्किमपि war परितुष्टेन cea तश्च गव्य यथाकाममन्रीया- 
ददयादा गएदस्ेवादिख्ावरवजिंतमिति ॥ २८॥ 
यथा Glad तदा दासक्नतमपि कायंमहृतभेव परिचल्तते ब्रुवते गुरवः | 
यदि पनः स ख्व खामिसमादेश्ात्वराति | ततः सवे तत्कुतमपि ware: 
मेवेति ॥ Ret 7 | 


नारदस््मतिः। we 


पुषेणापि at कायं यत्स्यादश्छन्दतः faq: | 
तदप्यतमेवाहदा सः FU तत्समौ ॥३०॥ 
अप्राप्तव्यवद्ाश्चेत्‌ Bawa ऽपि fe नशभाक्‌ | 
स्वातन््ये हि स्मृतं ज्येष्ठे जये quae: कतम्‌ WS RH 
चयः स्वतन्त्रा राके ऽसिन्राजाचा्यस्तथेव च | 
प्रतिवशं च सर्वेषां वणानां स्वे णहे ze ॥३२।* 


The correctness and authenticity of the reading 
preserved in a is proved by the quotations in the 
Mitakshara and other Commentaries. खतन्त्ो Vulg .yart 


पिवुरसंमतात्यत्ेलापि यत्कृतं कायं तदष्यज्नतमेव ब्ररब्यम्‌। यता यथा 
दास चखतन्त्रत्तया gat ऽपि पितरि जीवति। खविभक्तभाग Geary 
इति॥ Ren | 

च्छच किल पितरि. aa ga: खतन्त्रः स्यात्‌। स च ऋकभागयपि संभवति | 
तत्रिषेधायंमाह | प्राप्रवयवहारेा यावत्पोगणड डत्यर्थः | तावत्छतन्ला ऽपि 
खच्तमत्वाटणभासम संभवति | खतन्तवव व्ये भवति । व्येव शुरीवैयसा च 
छतं भवतोति ॥ ३२ ॥ 

च्छस्मिन्‌ लाके रते ata $पि खतन्त्रा उन्तराधर्विशेषापेच्चया | 
तद्यथा | राजा खतन्त उत्तर ग रनिरपे च्त्वात्‌ । प्रजावरत्वापेत्तया | खा- 
wat ऽपि शिव्याधसापे्तथा | तथा सर्वषां वैनामपि खज्ञोये aay 


ग्रहे ग्रहो अधस्परिग्रहापेत्तया खतन्त LAMA | RR ॥ 
8 


gs" भारदस््मति,। 


AAA प्रजाः सवः aaa: पृथिवीपतिः । 
HATA! स्मृतः शिष्य ्राचायें तु खतन्ता WS" 
अस्वतन्त्राः faa: yar दासादिश्च परिग्रहः | 

` खतन्लस्तच तु शद यस्य यत्छयात्क्रमागतम्‌ ॥३४॥* 
गर्भष्यसदशो HA अष्टमादत्सराच्छिशुः | 

“बाल ST घोड़शादषीत्योगण्ड इति शस्यते ॥३५॥* 

परता व्यवहारज्ञः aa: पितरौ विना । 

 . जीवतेरस्वतन््ः स्याज्जरयापि समन्वितः ॥३६॥* 
तयेारपि पिता ओेयान्बीजप्राधान्यदशनात्‌ | 

भावे बोजिनो माता तदभावे तु पुवजः ॥₹७॥* 


‘erates ufcae | ४1९. ॥ ३४ Waar Vulg. ॥ ३७ ॥ frre: | 


# 


ea सञेकादये ऽपरीतरेतरापेच्चया qaqa च vefatafa- 
FRR TREE 
' कावैकारग्योग्यत्वापेच्तया Wage | ष्यष्टमात्सं बत्सरादवक्‌ | W- 
AT WAIT | अदटम्यात्मरतः शौ चाध्ययनच्तमः। बाल Ta 
qa | पागण्डख व्यव द्ारत्वात्तमः। च्या वोडशादत्सरादिति wah 
। तावत्य ऽपि दडत्वमपि पराप्त अपिभक्तभाग अखतन्त खवेति ॥ ९६ 
` तथोरपि मातापिचोः पिता अयान्‌ । बीजपाधान्यात्‌ | बीजिन अभावे 
'माता मातुरुमावे AIIM श्रेयान्‌ | उत्तरोत्तरापेच्चया चाधरस्याखतन्तत्वे 
तदनुदशितम्‌ ॥ RO I 


गारदस्मतिः। we 


WAT! सर्वं TAN परतन्त्ेषु सवेदा । 

अनुशिष्टौ विसर्गे च विक्रये बेश्वरा मताः॥ हे८्* 
यदालः कुरुते कार्यमस्वतन्त्रस्तथेव ख । 

अतं तदिति प्रादर्धमशास्विदोा जनाः ॥३९॥* 
स्वतन्ल्ो ऽपि हि यत्काय कुयादप्ररुतिं, गतः.। 
छतं तदपि प्राहरस्वातन्त्यस्य हेतुतः ॥४०॥४ ` 
कामक्रोाधाभिभूतानेभयव्यसनपोडिताः। 
रागदेषपरीताञ्च न्ेयार्वप्रकतिं गताः ॥४१॥४ 


a ea ee OREO ee ee nese 
Vulg. ॥ ३८॥ we शास्त्रविदेा जनाः Vulg. 1 Ren खखतन्तः स हेतुकः 
A. See, however, Raghun Vyavahdratattva p. 63 
॥ 8० ॥ कामक्रोधाभियक्तार्त Vulg. See Raghun. ibid. ॥ १९ ॥ 
क a cea epee RE Ae em 


रते USN खतन्त्रा राजाचायंग्ट द पतयः | ते सवे ऽपि खकौय- 
खकौयपरतन्लेव्वेव सव॑दा | तद्यथा । राजा PAT प्रजाञ्च । परतन 
ate खतन््ता अनुशि्ौ atest ताडने। विसगे परित्यागे पिकय- 
मपि यावदीराः प्रमव KAT ॥ ३८॥ 

खचर खतन्तो ऽपि बालः श्ि्त्काथ कुरते | तया Trot ऽपि दासा- 
दिरखतन्त्ा यत्करते | तत्कुतमपि खअक्लतमाडङधंम TTT AT दति ॥ ३९ ॥ 

aa किल पितुः परीच्छ ज्येष्टपघकायकरये प्रमाणम्‌ । यावत्तवाप्यय 
हेतुरपमाणो दष्टः | यदसावप्रह्ृतिं गतः कुयात्ततकुतमप्यकतमाङः | यप 
छतिं गत दति । भूतण्ट ौतो वा चुतादिव्यसनग्रहौतो वा खभावप्रक्षति 
प्ररिक्तः। अनेम हेतुना खतना saat । स awl तेनापि 
दानाधमनविक्रयादि काथ छतमप्यक्नतमेव श्््यमिति ॥ ४०.॥ . 

अपरृतिंगतलक्तणभिदमुक्तं सप्ताकारमिति ॥ ४९ ॥ . . . 


¢° मारदस्मतिः। 


FA येष्ठस्तथा Be: Walaa या भवेत्‌। 
तत्कृतं तु छतं प्राहनोासतन््रकतं छंतम्‌ ॥४२॥ 
धनमृलाः क्रियाः सवा यलस्तत्साधने मतः। 
रक्षणं वर्धनं भाग इति तस्य विधिः क्रमात्‌ ॥४३॥ 
तन्पनस्तिविधं Fa शुक्त भशवलमेव च । 

aa च तस्य विन्नेयः प्रभेदः सप्तधा पथक्‌ ॥४४॥ 
अतभौयेतपःकन्याशिष्ययाज्यान्वयागतम्‌ । 


AHA स्यात्कुतं काय Vulg. ॥ ४२॥ तत्साधने समृतः Vulg. ॥ द्‌ ॥ 
ae ए ०1९. ॥ ९ ॥ शडसुदयेा ऽप्यस्य तदिधः Vulg. ॥ ४५॥ पाच्िवं 


ष्य HR TANASE उक्तः । यः कुले Ir वयसा 
श्री । तथा जेः संदवद्ारपरतिष्ायुक्तः | प्रकतिखच् विभुतचित्तः 
पुरषो यो मेत्‌ । Qe तु छं Rael... इति ऋणादाने छताटृतमेदे 
facta: ॥ ४२॥ 

धमार्यकामक्रियाः सव॑ चपि waa | waar उद्यमः 
waa: | तत्साधनोपायश् धिविध sa | प्रथमं cao दिपदचतुष्पदा- 
fem | ततश्च aia छृषिकलान्तरवाणिव्यादिभिः। तदनन्तरं भोगः। 
शेडिकामुभ्मिकखार्थनेति | धनभेदाधिकारः स्ञोकसंबन्धः ॥ ७३ ॥ 

धनमेकं waqua | fadta शबलं टरतीयं छष्णमिवयेवं तावल्िविध- 
face | ura एथगिति | waa सप्तसप्तभेदभिन्नं भवतौति ॥ ४४ ॥ 

ae अतागतं विदन्तापाप्तम्‌। शौ यगतं परषकारप्राप्तम्‌ । तपसा- 
गतं यमनियमकाम्याकाम्यकमंयथेक्त विध्यन्‌ STATA । कन्धागत 
कन्याविवाइनिमित्तप्राप्तम्‌। तथा याज्यप्राप्रम्‌। तचान्धयागतम्‌। Tae 


नारदद्मतिः। qt 


धनं सप्तविधं शुक्छमुदयोागस्तस्य afer wy* 
कुंसीदकृषिवाणिश्यशुल्क शिल्यानुटत्तिभिः। 
BATRA ख TAS समुद्‌ाहइतम्‌ sn” 
उत्कोचदुतदौत्यार्तप्रतिरूपकसारसेः । 
व्याजेनोपाजितं यच्च छष्णं हि तदुद्‌ाहतम्‌॥४७॥५ 
तेन क्रयो विक्रयश्च दानं ग्रहणमेव J | 

विविधाश्च प्रवर्तन्ते क्रियाः संभोग रव ख ॥४८॥ 


दयूतचौयीर्तिप्रातिरूपिकसा हसे । Vulg. ped प्रे चेद cera, 


कुलक्रमघाप्तम्‌। रुवं सप्रश्धानागतं धनं खुक्लमिन्यच्यते। उद्योगे ऽप्यस्य 
तथाविध इति | वियोगफलपाप्िस्तस्य ओयस्कारिगी ea दर्व्या ॥४१॥ 

aa कुसीदं ङृदिप्रायः। af कर्षणम्‌ । वाणिज्यं भाग्डकविक्रयः। 
शुल्कं कन्यासं प्रदाने धम्यं चाधम्धं च । शिल्यमलेख्यादिविन्नानम्‌ | wr 
त्तिः सेवाराधनम्‌। छतोपकार' प्युपकारः | तेः सप्तभिः पकारे. 
ज्रद्यगस्य धनं यद्भवति | तच्छबलमिुच्यते | मध्यममित्यथैः ॥ ४९ ॥ 

तत्रोत्कचो लब्धे पचारः | द्युतमन्तादिक्रीडा | ket Saws | शातः 
कचखिद्धे।गातेग व्यसनी | तचा प्रतिरूपकं सुवणेरणतादीनां कूटप्रतिप्रच्चा- 
विकरणम्‌। साहसं atari । व्याजं कलम्‌ । रतेः सप्तभिः प्रकारैर्धनं 
aqua मवति तत्कु षामिन्धच्यते। अधममि्ययेः। वं सुक्तशवल- 
छृष्णसं ्नाभिस्त्निविधं घनमेकेकश ख सप्तप्रकारमप्यभिशितम्‌ ॥ 8९ ॥ 

esa sate क्रचित्वीट ेनापि तेन विविधेन रकविंशतिभेदभित्रेन 
क्रयो विक्रयख दानं महणं च विविधाश्च कमेक्रियाः प्रवतंन्ते। विषिध- 
संभोगाखेति ॥ ४८ ॥ 


+ 9: नारदद्मतिः। 


यथाविषेन द्रव्येण यत्किच्चित्करुते नरः | 
तथाविधमवाप्रोति स फलं प्रेत्य चेद ख ॥४९॥ 
तल्पुनर्द दशविधं प्रतिवणीश्रयान्स्मतम्‌ | 
साधारणं aifafad शेषं नवविध fag: ॥५० 

; क्रमागतं प्रोतिद्‌ायः प्राप्तं च सदह भायया | 
अविशेषेण वणानां सवेषां चिविधं शुभम्‌ nye 
वैशेषिकं धनं Ta ब्राह्मणस्य शुभं चिधा। 
प्रतिप्रदेण यल्लब्धं याज्यतः श्ष्यतस्तथा ॥५२॥ 
चिविधं सषियस्यापि शुद्धं वैशेषिकं घनम्‌ । 

` करा्युदधोपलब्धं च दण्डाच व्यवहारतः WRN 
वैशेषिकं धनं ज्ञेयं वेशस्यापि चिधा शुभम्‌ । 
छपिगेारश्वाणिज्येः श्रद्रस्येषामनुग्र दात्‌ WBN 

B. 8. ॥ 9€ ॥ ५० om. A. See the Comm. घनम्‌ for qua 


Vulg. ॥ ५९ ॥ arama चिलच्तणम्‌ Vulg. ॥ ५२॥ प्राङव्ेषिक 
धनम | यद्धापलब्धं areca [काये] cea व्यवहारतः ४1६. ॥ ५द॥ 


व 
रते शुक्ञाए्वलक्ृष्णा भेदा धनस्येतदथै दशिताः। येनेतेषां विनियोग 
ददसोकपरलोकफलानां चयाणामपि art यच्छुभं तत्स॒ववर्णसाधारणं 
चिविधं भवति ॥ ४९ ॥ 
aut वे विग्रेषखुभलिविधधनशरेषं नवविधं . भवति | waa द्ादश- 
विच्मणि शुडधनं निगमब्थास्यातैः क्ञेकेरिदानीमुच्यते ॥ ५० ॥ 
., शतत्सव॑व॑ समाप्तं चिषिधं THAT ॥ ५९. ॥ 
निजनिजवर्यडत्तिविद्धितो चनागमो wat भवति | विषयेयाच्चन्येन्य- 


मारदसखमतिः। qe 


सर्वेषामेव वशानामेष YA धनागमः । . 
विपयंयादधम्यैः स्यान्न बेदापङ्करोयसी ॥५५॥ 
saat sagas विधीयते | 
वेश्यटत्तिस्ततश्चाक्ता न जघन्या कथंचन ॥५६॥ 
न कथंचन कुर्वीत ब्राह्मणः कमं वालम्‌ | 
CAG? कमे न ब्राह्मं पतनीये हि ते तयोः wo 
उत्कृष्टं WIRE च तयोः कमं न विद्यते | 


बेश्ठस्यापि वचिलच्वणम्‌ |... ूजसेम्यस्वनुय हात्‌ | ए 18. ॥ ५8 ॥ Sag 
वापरृष्टं वा Vulg. ॥ ५८ ॥ waza ati Anes 


वशंङृत्तिसमाचरणादधम्येः स्यात्‌। दति ऋणादाने बङप्रकारधनभेद- 
स्ततीयः। इदानीमापदुब्राद्मणविधिरच्यते ॥ ५२ ॥ ५३ ॥ ५8 ॥ ५५ ॥ 

बराह्मणस्य wey खकीयटच्या कुटम्बवतंनपौडाछ॒ अगन्तरटत्ति- 
रविरद्धा। च्षचियरु्तिरि्यथेः। तथा weet कुटम्बावतंनपीडास्च 
quent ततो वैश्यदत्तिरक्ता। न ` जघन्या कथमपि मूदत्तिगं 
तस्येति bud ॥ 

ङषलण्ष्देन YR उच्यते। तस्य कमं Baller सवंविक्रयत्वं च । Ta- 
Se कमं ब्राद्यणः कथमपि आपदुगतो ऽपि न Raa! तथा ब्राह्मणस्य 
TAR गूढः सन्यश्ञापवीतवेदाध्ययगव्याहृतिदामादि न कथं च न कुर्वति | 
पतनौये fe ते तयोः। दतरोतरविर्दधकमंणा । तयोतब्राद्यणड्षलयोः | 
पतनौये भवत इत्ययः ॥ ५७ ॥ 

मूलस्य त्राद्यमुत्कुं AUT WAAAY | तत खव तयो 


qe नारदस्रतिः। 


मध्यमे कर्मणो हित्वा सर्वसाधारणे हि ते॥५८५* 
आपद्‌ ब्राद्यणस्तो त्वा सवटन्यजितेधनेः। 
eran aaate तां छत्वा पावनमात्मनः ॥५९॥ 
तस्यामेव तु AT इन्नो ब्राह्यणा रमते सद्‌ा | 
RUSS AT मागादपाङ्गेयः प्रकीतितः uso 
वैश्यटन्या चाविक्रेयं ब्राद्यशस्य Vat दधि | 

तं मधु मधूच्छिष्टं लाक्षाक्षाररसासवाः Ug aI 
मांसौदनतिलघ्ौमसेामपुष्पफलापलाः। 
मनुष्यविषशस्त्राम्बलवणापुपवी रुधः ॥६२॥ 

चे लकंेशेय्चमास्थिकुतपैकशफा WE | 
उदश्ित्कशपियाकशा ATS TIAMAT ॥६३॥ 


प्राकान्योषधयस्तथा ॥ Vulg. ॥ €2 Wi 


aaa fier! येतु मध्यमे दे कर्मणो qusfiawetaal रते 
ब्राद्यणस्यामि कचिदापत्कवाले fafet) मूढस्यापि क्चिदधिकस्यापत्काले 
विदिते इति ॥ ५८॥ 

यदा शआापदा ब्राद्यणः त्तचियदत्तिं कारितः। तामापदः तत्व तां 
| चचियदढत्तिमुत्यु जेत्‌ | छत्वा पावनमात्मनः । ब्राद्येष प्रसद्य प्रायच्ित्तं 
भवतीव्यथंः ॥ ५€ ॥ 

यः पुनस््वरैव रतिं बध्राति । स ब्राद्यणः anges इति | खगाचयवते 
ऽसौ पिदरखादकमददिष्वपाह्केयः प्रकोतिंतः ॥ ९०॥ | 


नारद्सखतिः। ९५ 


बराह्मणस्य तु विक्रेयं शुष्कं दारु ठृणानि च। 
गन्धद्रव्येर कावेचतु लमुलकुशाहते ॥६४॥ 

स्वयं शोणं च विदलं फलानां बदिरेङ्करे । 

wy कापासिकं at adefaad भवेत्‌ ॥६५॥ 
अशक्तो Bae यजन्नहेतास्तथैव च । 

यद्यवश्यं तु विक्रधास्तिला धान्येन तत्समाः vd 
अरविक्रयाणि विक्रीणन्त्राह्मणः प्रच्युतः पथः | 


neue त्वविक्रयं 8 ॥ ९४ ware ऽपि तथेव च Vulg. weds 
विक्रीणानस्वविक्रेयं Vulg. ॥ 4७ ॥ Vulg. begins a new 


es प्रसिद्धानि प्रतोतानि। मधृच्छि्ट...मदनं च तदुच्यते। arr | 
FSI | रसा इततेलाद्याः। आसवः gel sar कूरः क्षौमं 
AAT! सेमे TAI! उपलाः Waa | मनुष्यः पुरषः | Gey 
पानीयम्‌ | BAG: THA Seat गर्मलतादयः | aitite पटखषम्‌ | 
कुतपमगासभ्रतम्‌। रकशफा रखकसततखुरा खश्चसमाः। उदश्िन्तक्रम्‌ | 
केशाखमराद्याः | fara खलः | शाकानि खाढ(घघयः | Taqarqa- 
स्याविक्रयम्‌ । सोकचयेदिटमिति ॥ ९९ ude ॥६३। 

ब्राह्यणस्य तु वे्यत्षावपि वतेमानस्य सुष्कदारखि धयामि च सुष्कोाजि 
विक्रेयाणि । तच गन्धद्रयसुशीरबालकमुस्ताद्यम्‌।...॥ ६8 ॥ 

aa खयं शये च यदन्धद्पि फलं किंचित्यतितं भवति । तथा विदलं ,.. 
मु्रमाघाटकीबक्लाद्यम्‌ | फलानां मध्ये बदिराबीङकुदानि च... तचा | 
कापासेद्धवं wl तद्यद्यविष्तं सक्त म भवेत्‌। रतानि ब्राह्मणस्य विक्रया- 
गोति ॥ ६५ ॥ 


aa तिला aqua विक्रयम्‌ | aaa $पि fae धान्यसमा ण 
9 


qq नारदस्मतिः!। 


ATT पुनरवस्थाप्यो रान्ना दण्डेन भूयसा Wow 
प्रमाणानि प्रमाणस्थेः परिकरप्यानि aa: | 
सीदन्ति fe प्रमेयाणि प्रमाशेरव्यवस्यितैः ॥६८॥# 
लिखितं साश्ठिणा भुक्तिः प्रमाणं चिविधं समृतम्‌। 
धनसख्ीकरणे येन धनी धनमवाप्रुयात्‌ wee 
नाकरिष्यद्यदि कष्टा लिखितं चश्षुरुत्तमम्‌। 
तजेयमस्य शाकस्य नाभ विष्यच्छुभा गतिः noon 


Chapter here. yaw L. परिपाल्यानि यन्तः । सीदन्ति 
fe प्रमाणानि Vulg. पुरुषस्यापसाधतः ॥ L. ॥ d= ॥ धनखीकरणां 
Vulg. ide) ec—og-om. Vule. atrej यस्य arava A. 


MURATA | GIA amt anes मेवा वेति । ९६॥ 

aq ats afaanfa निर्दिंदानि तानि विक्रीय्त्राद्ययो माग्युता 
भवति। ख च रान्ना पुनरपि मागे संख्यापनीयः। महता Bafa | इति 
चादाने च्यापदुन्राद्ययटत्तिखतुर्थः ॥ ६७ | 

च्छत्र यत्किमपि vad वस्त॒ प्रकषंण मेयं प्रमेयं तक्त्वते Safad | 
तत्सम प्रमाणे परिच्छिन्नं स्फुटीभवति। वथा गणितं संख्यया। मेयं 
समापनेन ।,..तथाघापि दािंश्च्छतमेदापलच्िते। खअद्ादश्पदव्यवकारः 
sana लिखितसाचिभुक्तिदिव्यप्रमायेः परिच्छतरं ae भवति । च्यते 
मतानि प्रमाणानि same yaa साधुन्टपतिसभ्यादिभियेलतः परि- 
aia 4.. यतः प्रमाणेव्यंवस्यापरिष्बषैः सद्धियौनि प्रमेयायि संदिग्धी- 
कतुमभिप्रेतानि। तानि सीदन्ति fate न प्रान्ुबन्तो्यतः wage 
यल उपन्यस्त इति ॥ est 
` तच्च तावल्िखितप्रशसा ॥ ७० ॥ 


भारदस्मतिः। 4७ 


टे शकालफलद्रव्यप्रमाशावधिनिश्चये | 

सवे संदेह विच्छेदि लिखितं चक्चरुत्तमम्‌ ॥७१॥ 
सहोत्वापि wa द्रव्यं याऽपहवितुमिच्छति। 
स्थापितः साश्िभिमौर्गे स दुःसाध्योऽपि साध्यते॥७२॥ 
लिखित स्याददच्छिद्रं साक्षिणि नाजरामराः। 
मुक्तिरूव नर्थसंबह्धा संततेवाथं साधक ॥७३॥ 
तदेतल्िविधं ज्ञेयं प्रमाणाय न साधितम्‌। 
संदेहमागतमपि धनी धनमवाप्रुधात्‌ ॥७४॥ 
लिखितं बलवन्नित्यं जीवितश्चैव साक्षिणः | 
कालातिहरणादुक्तिरिति शखरविनिश्चयः joy 


॥ ७°॥ दृटहीत्वापि wt ^.॥ ७९॥ इति शस्त्रेषु निखय'॥ Vulg. 
॥ ७५ ॥ grea? Vulg. ॥ ऽद ॥ मेाहादुपेच्तते । प्रयस्तं Vulg. 


खय साक्तिप्रणंसा ॥ ७९ ॥ 

अथ भक्तिप्रणसा ॥ ७३ । 
श्व बलाबलप्रमाशं facut) यदेतल्षिखितं भाम agaa- 
रचितं सन्भृतेष्वपि धनिकणिकसाच्िषु पुचपौ वप्रपौचसंततिसंबध्यमाग- 
अव्यस्सोभयपत्तसंभावितसंयवहार स्य प्रतिरापविष्टं गर्यप्रमागसंदेशविच्छेद्‌- 
कारकं भवति । साच्तिस्तु जीवन्त णव प्रमाणमिति । जीवतां चैतदपे- 
wa लिखितं बलवत्निय मिदयक्तम्‌ | यदा पुनः क्षालातिहरणं भवति । तद्‌! 
चतुथेपश्चमपुरषोपरिादपि खपरिमितकालादपि संततभुततयेव . धनी धन- 
waaay | इति शास्रस्य निचयः | रुतत्ममायबलाबणमुक्तम्‌ ॥ OV ॥ ` 


। नारदेस्मतिः।. 


चिविधस्यास्य दष्टस्य प्रमाणस्य यथाक्रमम्‌। 
पूर्व पूर्व गुर नेयं मुक्तिस्तेभ्यो गरीयसी ॥५६॥ 
विद्यमाने ऽपि लिखिते जीवत्छपि fe afer 

` विशेषतः स्थावराणां यन्न भुक्त न तत्‌ स्थिरम्‌॥७७॥* 
भुज्यमानाम्परेरथोन्यः खाग्भोख्या दूपेश्षते | 


॥ ७८ ॥ Vulg, inserts the following verse after ee stat 


an qd पूर्व॑ शरुते fates लिखितप्रमायस्येवा धिकमुपपद्यते | 
उन्तरोत्तर तु सक्तोमीन््गौरवव्यास्यागमागच्छति । पुनख्ास्मत्रेव सेक- 
चतुर्थपादे ऽभिदितम्‌। भेक्तिरतेभ्यो गरीयसीति। भक्तरेवातिगौर्वमा- 
पादितम्‌। तत्कथमेत द्योालनीयम्‌ | चोच्यते । स्थावरविषये नियागमाया 
दर्बणावं दम्‌ । यथोक्तमचैव | संभोगो दश्यते यच न दृश्टेतागमः कचित्‌। 
चागमः कारयं त्न न भोगस्तच कारणम्‌ । खवमनागमाया YAS बलत्व- 
मात्रं प्रति्ते । तस्याः ya प्रमायं साच्तिण उक्ताः। ते च यदि aac 
स्यागमप्रतिष्टाकास्णि भतन्ति। तते सक्तिः प्रतिष्टते । नान्यथा । णवं 
भक्तः पूव॑साक्छिप्रमास्य गु रत्वमान्नम। तवच्वागमदारेेव afer 
लिखितं खेय इति । णवं चागमप्रतिष्िता सती मृक्तिकभ्यः साचिलिखित- 
feat गरीयसीति याजितभिदम्‌॥ ७4 ॥ 
eag साचिलिखितयार्पि प्रमाणयोर्यक्तिप्रमाणं विना दुबेलल्वमुप- 
दर्भिंतम्‌। ... कैक प्रमागमप्यप्रमाणम्‌ | यदुभयप्रमाणसंपन्नं वस्त॒ तद्‌- 
विलं प्रमाणमिति ।*."॥ eon 
खक्रीयानयौन्दिपदचतुष्पदख्धावरादिकाग्प्रीतिसमपिंतबलात्कारगटदीत- 
भून्याक्रान्तादिप्रपचैः परेज्यमानानुपेक्तते | तस्य लीवते ऽपि चिरकाला- 


नारदस्मतिः। ९९ 


aaa जीवते ऽप्यस्य तान्भुक्तिः कुरूते वशे ॥७८।* 
यत्किंचिदश वषाणि संनिधो प्रेते धनी । 
भज्यमानं परैस्तूष्णीं न स तलब्भुमहति ॥७९॥* 
अजड्श्चेदपेा गण्डा विषये चास्य भुज्यते | 

भ्रं AAS भाक्ता तञ्ञनमदंति yoo" 
आधिः सीमा बालधनं निष्ेपापनिधी स्ियः। 


कुर्वतन्लस्य तू षीं भूतस्य तितः | काले ऽभिष्तने पर्वे क्ता व्यवहारा न 
सिध्यति ॥ भक्तं ^. ॥ ०० ॥ नेपभोगेन नीयते ॥ ४ 1९. ॥ oe ॥ म संभोग 


तिक्रान्ता सुक्ति्लाग्पराणामेव वशीकुरुते । were प्रापयति । किं gazed. 
स्येति ॥ ७८॥ : 

यदि पुमे ्रकालबलापेच्तया dare प्रातु" awa प्रतिवचः प्रति- 
दिनं प्रतिमासं ofaad च करेति | ततः कालान्तरे $पि तत्तस्य म प्रग- 
प्यति | व्यव हार SUC लभत इत्यथंः॥ ७€ ॥ 

यदि ढो न भवति । दी्॑तीत्रामयम्रस्तमुकान्धबधिरोा ऽपि वा। यदि 
चापोागणनबालः । प्रत्य ्ततेा ऽस्य सक्त स्थावरादिक. . वंश्यापरेण तु सज्यते | 
तता sdufafsd बव्यब्यवष्ारेय तदभक्तं या भोक्ता स ण्व तदनः 
मद्ेतीति ॥ ८० ॥ 

afafaefiad वस्त॒ aqfata weary तेन Ram wat! न 
भोगेन प्रणश्यति । तथा परसीमा चिसाक्रान्तापि खश्यभूते देे पुमरभ्यते 
म yaa | तथ्या मातापिषोः परेात्तं येन सधन बालः परि्ड़ीततस्त- 
दालधनं त्विरभोगेनापि म प्रणण्यति | तथा निच्तेपा न्यास उपनिधिमि- 
quay अन्तदिंतसारन्र्म्‌ । तथा सत्री निच्ठेपथूता या BAT! तथा 


Se mca fa: | 


` राजसं ओवियद्रव्यं न atta प्रणश्यति ॥८१॥* 
प्रत्यक्षपरिमेागात्त खाभिने दिदशाः समाः| 
अध्यादीन्यपि जीयन्ते स्री नरेन्द्रधनाहते ॥८२॥ 
स्ोधनं च नरेन्द्राणां न कथंचन जीर्यते | 
अनागमं भुज्यमानं वत्सराणां शतेर पि wesn* 
संभेगेा दशते यच न दश्येतागमः कचित्‌ | 

` चागमः कारणं तच न भागस्ततर कारणम्‌ ॥८४॥ 
स्ागनेन विशुड्धन मेने याति प्रमाणताम्‌ | 
अविशुदधागमेा भागः प्रामाण्यं नैव गच्छति ॥८५॥५ 

भोगं केवलता यन्तु कीतंयेन्नागमं कचित्‌ । 
भा गच्छलापदेशेन स विज्ञेयस्तु तस्करः ॥८६॥* 
अनागमं तु ये भुक्तं बह्कन्यब्द्‌ शतान्यपि | 
चोरदण्डेन तं पापं दण्डयेन्पुथिवीपतिः ॥८७॥* 

डति स्थितिः ॥ Vulg. ॥ <e ॥ डति स्तिः ॥ Vulg. ॥ ८४ ॥ म तद्ध क्तं परः नयेत्‌ ॥ शपा. ॥ coy 


cramer श्ूमिरक्ता आओओचियखशब्देन गावे ऽभिदिताः। रतेषु 
सविशरेषन्धासाच्िरकालाविक्रमे ऽपि न नायन्तीति ॥ ८९॥ 
छाध्यादीनां यः Wal तस्य प्र्यत्तं...दिदश्ाः समाः विंशति वासि 
येन सक्षानि त्येव तानि sive) परिणतिं arate) स्रीधनं 
quay) नरेन्रधनश्ब्देन पयायेण तु भूमिरक्ता। किल atta 
भूमिरेव धनमित्यतः स्त्रीनरेन्रधने तु विंशरतिवर्ैर्पि न नश्यत इति Se 
- wat मिरन्तरभोगेन न प्रणण्यति । मुनिवचनर्िदादेणादिति ॥ ८३॥ 
वंतु पुनरजागमरेव arerag’ दभिंतमिति॥ ८४ ॥ 


नारदस्मतिः। ७९ 


भुज्यते ATTA यत्तु न ARTIS नयेत्‌ | 

पेते तु माक्करि धनं याति तदं शभेग्यताम्‌ wey 
साते काले क्रिया मुक्तः सागमा भक्तिरिष्यते । 
sara लिखिताभावे कमान्तिपुरुषागता ॥८९॥* 
्राइतेवाभियक्तः स्ान्नाथानासुद्गरेत्पदम्‌ । 
शुक्तिरेव विशुद्धिः स्यात्राप्ता या पितृतः कमात्‌॥९०४* 
अन्यायेनापि age पितुः पूवेतरोस्रिभिः। 

न तच्छक्यमपाहतु कमाच्िपुरुषागतम्‌ ॥९१॥* 


८€ 0110. A. भूमेः Vulg, See Viram. 204. area at b. y. 
L; arwaart 3.8.60. प्राप्ता या पितः Vulg; प्राप्तानां fuer A 
See the Comm. ॥ € ० ॥ faa पृवतरेग वा। Vulg.; पिषा पर्व 
तर स्त्रिभिः | Ragh. 52, Viram. 204. ॥ €९॥ कालावदटन्प° ए पाष 

G4 aragiet नवति तावदमागम भुष्यमान परकोय भवति | यया- 
तया रस्पोडरगसंभवे भवति । यदा पुमरत भोक्तापि andr cq 
म्टतः। तदा तदस्त तदीयवंश्यभोग्यतां याति । यता नेपेशशीय- 
मित्य; ॥ sy 

कश्ित्यरकीयाथानामाहती स ware: धनिना खार्थसंचिता्थमारम्भ- 
गीयः। स areas तेनाभियुक्तः सन्तम परतिषापदं नयेत्‌ | तस्िग्पुनसा- 
wate wa तदीयसंततेरपरतिण्िक्रमागता सुक्तिरेव प्रतिषाविश्ुडिका- 
fxm [म] मवति॥€०॥ 

यत्किमपि वस्त॒ ङृडधपितामहेमाहृतमन्यायेनापि विनागममपि ततश्च 
प्रपितामहेनापि ga तदमन्तरः पितामहेनापि । वमनेन पुरषपारपये ख 
पितुः पूवैतर खिभियंदक्तं तत्पितुः कमात्तिपुरषागतं चल्स्यिरादिकरं वस्त॒ 
तत्केनाप्यपदतु न एष्यम्‌ । स्च भाषायामुद्धाममित्यचंः ॥ ९९॥ 


OR नारदस्मतिः। 


salted इतं न्यस्तं aaa चितम्‌ | 
अप्रत्यक्षं च यदुक्तं षडेतान्यागमं विना lene 
तथारूढविवादस्य प्रेतस्य व्यवदारिणः। 

Gay सा ऽथः संध्या न तं मागपदं नयेत्‌ ॥९३॥# 
सन्तो ऽपि न प्रमाणं स्युमेते धनिनि साश्िणः। 


॥ €२॥ न तं भोगो निवतयेत्‌॥ ४1९. ॥ ९३॥ Vulg. inserts the 
following a fty ९३ यदिनागममत्यन्तं aa र्व स्तरिभिर्भवेत्‌ । न तच्छ- 
व्यामपाददुं क्रमाश्िप रषागतम्‌ ॥ वितं aaa Vulg. yee ॥ सादि 


| aa wafeafafs यत्किमपि असार प्रतिवस AATCC 
वस्त॒ कायां एएदौतम्‌। तथा तं यत्तस्करन्यायेन तथा यदिश्ास्य 
न्यस्तम्‌ | तथा यद्भलात्कारेगावद्न्यम्‌। तथा यत्कायौथं याचितम्‌ | तथा 
यदेश्ान्तरगतस्य Vag सक्तम्‌ । रतेः Tele: प्रकारे पापं यदहं तदिना- 
गमं सक्कमिदयुष्यते। तेषु क्तिसप्रमागेत्यथः॥ eR ॥ 

खवभमेतेषां प्रकाराणामेकेनाप्यन्धायेन yt wae किदं 
धनिना न्याया went खनिष्यन्नवयव हार खव प्रेतीभ्रूतः | तस्य सक्तः स 
AA खव व्यवहारः पुचेग Sip) सा sw frenraynat ततो न 
भवतीत्यर्थः ॥ ९९ ॥ 

wa धनिनि यदि कखिददति | मम धनिनामुकामुकगौ म॑दिषी बलि- 
वटौ वा। च्मुककेदारा वा। श्यमुकप्रयाजने qata प्रतिपादितः तथा 
aga स।धवः afaat नाम विद्यन्ते । wat $पि यदि कचिददति | 
तव fast मम दम्मश्त दातद्यम्‌। च्यमुकामुकसाच्िणः। ततो wa 
धनिनि म्टतान्तरे सन्तो ऽपि साधवः साच्िणो न प्रमागं स्यः। खन्यत 
स्वयं शववितादिति। यदा पुनस्तेनेव धनिना area कथंचित्सा- 


मास्दस्तिः। OR 


MS श्राविताद्यसात्खयमासन्नष्न्युना ॥९४* 

न fe प्रत्य्थिनि प्रेते प्रमाणं साक्िणां वचः, 
साकिमत्कारणं तच प्रसाणं तस्य जीवतः ॥€५॥ ` 
आ्आवितश्वातुरेणापि seat धर्मसंहितः | 

मते ऽपित साच्यं स्यात्षरसु चान्वाहितादिष्‌॥९६॥* 
यदणादिषु सर्वेषु बलवत्युत्तरा क्रिया । 


निखये ॥ Vulg. ॥ €५ ॥ खावितेऽनातुरेखापि Vulg. ॥ €4¶ ॥ करियायो- 


च्तिणमचैव खसुखेनेव के sad: ahaa स्यात्‌ । wae असौ qe 
केमापि धिना जख्पयितः। तेनापि समासद्नम्ट्यना सा sr खमुखेन 
प्तिपन्नः। ततस्तस्िन्मुतेऽपि संल्िणः प्रमाखनिति yee a : 

aa auf धनी उच्यते i vert ऋणो | तस्िग्प्र्यधिनि ऋणिके पती 
भूते साचिणां ae वनम fe प्रमाणम्‌। यतः सास्िमत्कारण तस्य 
जीवत way म ग्टतस्येति ews 

च्छन्न च्यातुरेगापि पिता gaat sft at sur anemia 
Uta: ख।वितः स प्रमाणः। तथा षटसु चाग्धाहितादिषु | faq 
समुपस्थिते संनार्तपश्चात्तापा ददति साक्िपुरतः। वथा मया असुक- 
पागात्छारममुकं वपं असारप्रतिवं्तृना ्यन्वाहितं तद्पणीयम्‌। ` तथा 
च्पमुकासक्तकं वस मया इतं तन्मोक्तव्यम्‌ । . तथा श्यमुकेमामुकं aq मम 
fafa | तदप॑ णीयम्‌, । तथा अमुकं मया बलादवरमं तम्भोक्तेयम्‌ | 
तथा wan याचितम्‌। तदपंणीयम्‌ । मुकं परोत्तं सक्ताम्‌ । water 
च्यमिति। wat षदप खन्वाहितादिष za ऽपि afererfga: प्रमा- 
खानि॥ ९६॥ eo 


ऋणादिष व्थवद्ारपदेषु स्वव्वपिया या Suc ahaa क्रिया Kay 
10 


ry atczaafar | 


प्रतिग्रहाधिक्रीतेषु पुवी पूवा बलीयसी ॥९७॥ ` 
स्थानल्लाभनिमिनं हि दानग्रहणमिष्यते। 

तत्क सोदमिति प्रोक्तं तेन्‌. र्तिः कुसीदिनाम्‌॥९ ८५» 
ufasfafeat eff सजेदिलविवधिनोम्‌। 
अशीतिभागं ज्ञीयाच्छते मासश्च वार्धुषी ve en* 


दिषु Vulg. pee ॥ € ९--९०९ om. Vulg. १०४ ais placed 


ufaufiwefaaa भवति । तया तया पञ्िमा बाध्येत । सा उन्तरात्तरा 
प्रमाशम्‌। प्रतिग्रहे gaia प्रथमं यामो ware प्रमाणम्‌। येन पश्ा- 
ware न प्रमाखम्‌ । खाधिरपि यस्य पुवाधिकस्य प्रमाणम्‌ । पच्ात्वु- 
ताधिसप्रमाणम्‌ | क्रीतमपि येन पुवं क्रीतं तस्य प्रमाणम्‌ । पच्चात्क्रीत- 
प्रमाणम्‌ । र्वमेतेषु परतिग्ाधिक्रीतेषु थवदारपदेवु पूव किया नल- 
बतीति। इति ऋणादाने प्रमायमेदः qe) खतः कुसीदवाधुंविकभेदौ 
भवतः | € ७ ॥ 
: न्न arameat गव्याभितः खख्थानाशितः परदेशात xara: | 
तद्यथा । स्थानस्थितस्य खविनद्टद्रव्यपिग्डस्य या afer | तथा खस्थाने 
AT व्यवहारकस्य या लाभः | तथा शाने स्याने 2a या डिक्रमाचारेख 
Sat तस्य स्यानचाभः | तस्य fafa दानं ata aw azfang 
` तस्येति ` दानग्रहयमिष्यते । wae प्रयाग्यदामम्रहयं स्तिसमयशब्देन 
कुसीदमिति नाम पोक्तम्‌। तेन कुसीदेन प्रायाग्येन कुसीदिनां प्रयाज- 
कानां इत्तिरिति॥€८॥ = 

रकश्रतस्य WANA मासे HR ऽभीतिमागण्ड्या सपादे अम्मो भवति | 
इयं वसि विदिता खतिधमेवती afe: | रां ङडिं वित्तविवर्धिनीं प्रया- 
णकाः खजेत्मवतेयेदिति ॥ << ॥ 


मारद्स्मतिः। थ 


दिकं fra चतुष्कं च पथ्चकं च समं स्मृतम्‌। 

मासस्य दिं खज्ञोयादणानामनुपूरवेशः ॥१००॥* 

दिकं शतं ता खङ्कीत सतां टत्तमनुस्रन्‌। 

दिकं शतं हि ज्ञान न भवत्यर्थ किर्विषी ॥१ ०१४५ 
कालिका कारिता चैव कायिका च तथापरा। 

चक्रटचिश्च शास्त्र ऽस्मिन्वु fader चतुविधा ॥१०९॥* 

प्रतिमासं wait या ददिः सा कालिका सृता। ` 


before १०३ in Vulg. wamaararfe कायिका | B. 0. 8. 0. y. 
and Mitaékshara etc.; परयारन्धा तु L. wwarat...2arercfa- 


च्च Meg प्रयागडडौ दिकं तं wa । च्चियेषु fat वेष्छेवु ` 
चतुष्कं TAY पश्चकम्‌। इयं मासमासशटडिवंशामामनुक्रमेखेति ॥ १०० ॥ 

थवा सवेवसैम्वपि साधुपुरसेभ्यः सकाणाहिकमेव शतं wet! 
र्तत्य॒तां ङत्तमिग्येवं MUL) रखवममया ढ्या प्रयाजके ऽयेकिखिविधी ब 
भवति ॥ ६०९१ ॥ 

aa सोके चतुविधढडिनामचतुषटयमिदसुक्तम्‌। wea तिविदसु- 
चते ॥ १०२ ॥ | ` 

चनेन ज्ञोकडयेन चतुविधापि डडिव्याख्याता ।...खतीतकालडडिः फलं 
यस्यां प्राप्यते। सा काशिका डि च्यते । sftarach: खवन्ती afx: 
BAIT | सा च शास्त्रोक्ता TIAMAT पद्चक्रतमवधियृता दद्य 
या पुना ऋ णिकेमेव ्वपाचभूतेन अथवा पाचभूतेनेव सविगेवातिवथात्छ- 
मुखेनेव दशेकादधिका करड्धिवे छता । डः सा कारिता नाम afa- 
केन खयं छतेति। अथ mated |... Rafe RATT | तस्याविरा- 


| मारदस््रतिः। 


fa: सा कारिता नाम यिंकेन खयं wrth RNY 
कायाविराधिनी खसपणपादादिका क्रमात्‌। 
इदेरपि पनंदखिशक्रट्चिरुदाष्ता ॥ १०४ ॥* 

` अथानां सार्वभोभै ऽयं विधिदडिकरः स्मृतः | 
या देशवस्थितिस्वन्धा यणंमवतिष्ठते ॥१०५॥* 

` दिगुणं faqa वापि carers चतुगुणम्‌। 
` तथाष्टगुणमन्यसमिन्देयं देशे ऽवतिष्ठते ॥ godt 


तिख्वन्या Vulg. ॥१०५ ॥ १०६ 011. Vule. हिर्णवस््रधान्यानां 


भिनी . मृलबरद्मकायद्य्याविनाभििनी । सा चः. खखपरिमाग्पादादिका। 
किमुक्तं भतति । ऋणिकस्येपरि ये अब्यपिणकाया दिवसभादकटद्या- 
चारेण खः खो दिनप्रतिदिनं पणः पणा देयः। पादः पादे वा Sa: | 
इत्यनेन क्रमेय तं पशं पादुः वा प्रतिदिनं गता धनिकस्य सचिरकाले- 
मापि मूखग्रवयका यमध्यात्किचिन्न पतति | चअपरिमितव्रद्यपरवेश् इति । यदा 
कदा, स ब्रद्यपियहकाय ऋटणिकेनाखगिहत.ण्व खपु देयः | aa क्षाया- 
विरोधिनी zfs: कायिकेति नामोच्यते | खत्चक्ररडिख्च्यते। यस्यां पुन- 
Sal रके जम्म्‌ः प्चप्तेन दत्तः |. तच विंशतिभिमीसेनैतं xe | रते ऽपि 
wafaafifera xs | पादन्े्विश्रतिभिजैीता x Xd | पुनर्ये Wi 
xa efaxt पुगदिङष्यते ।...॥ ९०३ ॥ १०४॥ | 
अधीना, efencfafs सवेधरूमिसामान्यो ez) न्धा तु देश्रावस्थिः 
निवी या सच प्रसिद्धा सा wag यचर॑मप्यवतिदते व्यवहारतः ufasd 
९१४ e ८.4 : | | 

. wfgifaet दिशाखवधिटद्धिरेव aafy cafeqauqyane 
णापि. waritagfasa ted ॥ 


मारदख््मति,। se 


दिरण्यधान्यवखाणं efafefraqqat । ` 
रसस्याष्टगुणा दडः Muga च संततिः ।॥ १०७ 
न दङ्धिः प्रीतिदत्तानां स्यादनाकारिता कचित्‌। 
अननाकारितमष्युध्वं वत्सराधाग्मवधते ॥१०८॥* 
Wise तु यत्किंचिन्न तदधंत्ययाचितम्‌। 
 याखमानमद्‌त्ं चेदधते पञ्चकं शतम्‌ WY ee 


a aS ४. अअम ु ुमु्् 9 


Vulg. ॥९००॥ The following three verses arc inserted in 
Vulg. after ॥ ९०७ 1 इवक्रपासकिरानां, चपुणः सीसकस्य च । wT 
~ € xn. ~e „ >= 
ध्रानां च सवेषां चम णस्तास्रलाश्याः ॥ खन्येषां चव सवघामिदटकानां तथव; 
च । wen छडिरेतेषां ममुराड प्रजापतिः| तेशामां चेव. स्ववां मद्यानां 
मधुसर्पिंषाम्‌। इदिर्ङ्गुणा Wat गुडस्य लवणस्य च ॥ ee om. 


हिरण्यं यया कयापि द्या गट़्ीतं। तथा तावदेव वधते यावद्धिगुशे- 
भूतम्‌। धान्यं जल्पितङ््या तदीयमानं पतिग्माद्यं ताव दधते यावलिश्ुम्‌। 
वस्त्र MANA AIBA | रसस्तावद्यावदर्द्यणो wa | Shoat, 
च समाधत्तानां a संततिरत्पद्यते सा द्रम्मधनिकस्य भवतीति ॥१०७.॥ 

 ख्षामनन्तरेाक्तामां saat पीतिसंब्यवद्दारेण दत्तानामविच्ारित- 
डिनातस्ि तावद्यावन्सएसं ततःपरं त्वकारितापि छदिः षगमासादुःपरि 
भवतीति ॥ ९०८॥ . 7 

प्री तिदन्त यत्किमपि भवति तत्तावन्न वधते यावत्र याचितम्‌। यदा 
पुमयाच्मानमपि म दीयते तदा घण्ासादवागपि तदिवसादारभ्य WET 
WATE वधते WLS 


ec मारदस्मतिः। 


रष टदिविधिः fra: प्रीतिदलस्य कमणः | 
Shae योक्ता धान्यस्य वा्धुषं तद्दाहृतम्‌॥११ ०४ 
आपदं निस्तरेदेश्यः कामं वार्धुषिक्मणा | 
अपत्सपि हि कष्टासु ब्राह्मणस्य न वार्धुषम्‌॥१११।*४ 
ब्राह्मणस्य तु यदेयं सान्वयस्य न चासि सः, 
निश्िपेन्तव्छकुच्येषु तदभावे ऽस्य बन्धुषुः ॥११२॥* 
यदा तु न सकुल्याः Ba च संबन्धिबान्धवाः | 
तदा दद्यादहिजातिभ्यस्ते्ठसत्खप्ु निधिपेत्‌ ॥११३॥४ 


Vulg. धम॑तः Vulg. ॥ ११० oman स्यार वार्धषी Vulg. ॥९९९॥ 
देयमद्य were नास्ति Aq) A. निर्वपेत्‌ Vulg. ॥११२॥ खजा- 
तिभ्यस्‌ Vulg. ॥ ११३ ॥ यदि नेपजिखेदन्तग्टणं वावैदयेच्र यत्‌| 


खघ विधिः पीतिदन्तस्य कम॑ण sfee | कमेशब्दः ब्वचिडिर णयपयैीय- 
वाचको oil या yaaa ठदिभवति ततो वार्धुषिकं नाम adara- 
मुच्यते WAR ॥ 
` किल छषिगोर च्तादिरृत्तिर्वश्यस्य weafafeat श्ास््ोत्पादकेव | तत्यृन- 
wigan तस्याप्यनिषिद्म्‌ । तेनेतदुक्तम्‌। यदि काचिदापद्ध- 
वति ।` ततल्तामापदं काममिच्छया वा्धुषिकमंणा निस्तरेत्‌ | ब्राह्मणस्य 
पुनरिदं वाधिकं च azteca न विदितमतिनिषिडतलवादिति ॥९९९॥ 
- खच ब्राह्यणस्य यत्किमपि येन दातव्यं विद्यते । तस्य ब्राह्मणस्यापि यदा- 
भावस्तदा तदीयखकुल्येष॒॒नित्िपेत्‌। कुल्यान्यस्धीन्यु्यन्ते | तान्येकानिं 
समानि येषां ते सकुल्याः पिद्टपिद्टयतत्मुतादयः। तेषु सकुल्येषु fafatq | 
तदभावे बन्धुषु माटमगिनीमागिनेयादिष्विति ॥ UVR | 

AAG: BR | FSW च ब्राद्यणस्यो यत्वं ट्टम्‌ ॥११३॥ 


मारवदस्मतिः। o¢ 


ण होत्वोपगतं दद्याहणिकायादयं धनी | 
WRU AAA शेषहानिमवाप्रुयात्‌ ॥११४॥४ 
यदिन शेखयेहत्तसृणिना चोदिता ऽपि सन्‌। ` 
कणिकस्यापि वर्धत यथेव धनिकस्य तत्‌ ॥११५॥* 
Be दद्यादिशुद्णे तदभावे प्रतिश्रयम्‌ | 
धनिकणिकथेोरेवं विशयः स्यात्परस्परम्‌ ॥११६॥४ 
वि्म्भहेत्रू दावच्र प्रतिमूराधिरेव च, 
लिखितं साध्िणश्च दे प्रमाणे व्यक्तिकारके ॥ ११७ # 
eee ee 
धनिकस्यैव ada cea यत्न केखितम्‌ Vulg. ॥ १९१५ ॥ १११ is 001 


before १९१५ in Vulg. परतिख्वम्‌ । Vulg. ॥ १९९ ॥ Vulg. 
inserts the following after ११८ fra: प्रातिभाव्यं waa 


यदि पविष्टधमसुपगतोपरि usta परयच्छति धनी | ततो यथा घनिक- 
अयं वर्धेते तथेव ऋणिकस्यापि तदिति ॥ ११५॥ ` 
यत्किचित्य्षलिखितम्टणं afrtd धनिकस्य ऋणी दद्यात्‌ । तदभावे 
प्रतिश्चयमिति | इतप्रणद्धाद्यपायबाङ्ल्यात्तदभावे लेख्याभावे घनी ऋणिकस्य 
धरतिश्चयं fesfara com) wd धमिकणिकयेाः परस्पर विगुडि- 
भेवति ।...इति कुसीदवाधुधिकमेदः षष्टः । aa प्रतिभूभेदेा भवति 
॥ २९६ ॥ | | 
डिलाभारथप्रयोगस्य कियमाणविश्वासमृलहेतू इवेव प्रतिभैव दिती- 
यमाधिः। तेषां च ब्यडद्धिप्रमागपतिम्धाधोनां चतुयमप्यक्ानां व्यक्ति 
कारके सदे प्रणा एनं इयमेव प्रमाणम्‌ | लिखितं साचिगणखेति ॥ then. 


So नारदसख्मतिः। 


उपस्थानाय दानाय प्रत्ययाय तथेव च। 
` चिविधः प्रतिमृदृष्टस्तिघेवार्थेषु खरिभिः ॥११८्५ग 
ऋ णि्रप्रतिकुवेत्सु प्रत्यये वापि हापिते | 
 प्रतिभुस्तदणं दशथादनुपश्थापयं स्तथा ॥११९॥४ 


Req या भवेत्‌ । याच्यमानं न दत्तं चेददधिं पत विनिदि रेत्‌ । प्र्ययेना- 
विताधतः A.; प्रसवे व।पियाचिते Vulg., corrected according 
to Viramitrodaya ॥ ११९ ॥ After wre Vulg. inserts the 


णिक ace Sia पिष रप 


कमय 


ea यदा धनिकेनयिकषी विष्टत ख्व qa यथा मया तव किंचिन्न 
दातव्यम्‌ । धनिकल्त qa यद्याचारेण प्रतिष्ठापयामि ततो sy एएटहनि | 
न्धायकर णसेवापख्ानप्रतिशवं देडि | cage ऋणी धनिकस्य यं पतिभुवं 
प्रयच्छति | agar यथा aaa fe ते मया न्यायापस्थानं करणीयम्‌ | 
च्यसिन्नय त्वं मयास्योपस्धानप्रतिभरूद | wage स पुरषो यथा सितौ 
ufaaa waite तदासौ scar प्रतिभूरि॒च्यते। xa 
दानप्रतिश्ख्यते |: स च यदा धनिकपाग्रौगव्यम्टयिक्ेा यदीतुमु्तेा 
डितीयं dla वा पुरुषं सामान्ययादकं खाग्रदायकं वा पाठयित्वा प्रति- 
सुवं प्रयच्छति । तदासौ गव्यदानघतिभूः fem इ्यष्यते । अयं च हितीयः | 
तथा यदा धनिकेगणिंके विष्टत वं ब्रते । यथा मया तव विंचिन्न era: 
मासीत्‌ । तत्तदा काल णव से मया परवैशनितमिति . कास्योत्तरं cash 
मिथ्येत्तरं वा ददाति | ततश्च धनिके. वदति । यद्येवं afe...ufayga 
प्रयच्छ । Wage ऋणी श्यक्िन्र्थे यं पुरुषं प्रव्यपक्ारणाय तस्य प्रयच्छतिं 
स प्र्यप्रतिभूरिःयष्यते | इति तिविधो som इति ॥ १९८॥ ` 

. . च्धवातिव्यात्या ऋणिकभयच्ासनननार्थमेव मुनिना प्र्येपख्यानप्रति- 
garcia ऋणदानविधिरक्तः |... ॥ ९१९ ॥ `. 


--------- - ~~~ ~~ ~~~ ~~~ गम 


नारद्स्एति,। < 


अहटवशचेश्रतिभुवे YR ऽथ यथारुतम्‌ | 

अर्थे विश्रेषिते छेष धनिनग्छन्दतः क्रिया ॥१२०॥* 
यमथ प्रतिभरूदयादनिकेनेापपीडितः 

ऋणिकस्तं प्रतिभुवे fequ प्रतिदापयेत्‌ ॥१२१॥४ 
YAY व्यवहारेण च्छसेनाचरितेन च । 


following ददन पतिमूयेच wa प्राख्मयिकाऽपि वा। ग तत्पुत्रा wal ददुः 
देद्युदानाय ये शिताः ॥ ९२० om. A. See however, the Comm, 


awqaafaga: स्थिताः खकीयखकीयां शमु परस्थितं द्यं wefia । ततस्ते 
TUM तथेव Vials ददुः । खथ सामान्या हकत्वेन VET दाप- 
नी यत्वेन समस्थायकत्वेनाजीवतः खेष्टगामित्वेनाची विधिता भवति | वतौ 
धनिकच्छन्दतः क्रिया तेषां मध्ये यथ सुलभं धनं wit पष्यति | तमेव विष्ट 
weifa | तथा चोक्तमेव ` सामान्ययाहप्तल्लणवि्ारपरकरणे कल्याल- 
भद्रेन | ये जीवन्ति रतानां हि ये खषा जीवितामपि | धमी ताम्खेच्छया- 
दत्ते लीवण्दरेष्टामुगामिनः॥ तथा चायमेव मद्धिनोरद' परः तदा fawe- 
मिमं वच्छति। दाप्यः परर्णमेका ऽपि नीवक्छवितेः छतम्‌ । पेतेषु नतु 
AT परग दातुमङति ॥ १२. 
यदा धमिकेनापपीखय प्रतिभूरेव धनं grea | तदा ऋलिकः ,, प्रतिभुवे 
feqga प्रतिदापयेत्‌ ।...खथ ऋकिनः - प्र्रस्याप्यविदितमप्यपीडितेा 
ऽपि प्रतिशररेव साध्याददिगुशकामात्छयमेव धब ददाति । सत ऋटखिक्लतस्य 
तत्सममेव zag fea ...॥१५२१९॥ 
सच WM सामभदेपप्रदामददडाच्त्वार रव कायसाधनोापाया 
Sat | त्रापि त रव चत्वारः केवलमन्यनामभिधंमव्यवहारण्छलबलसं च! 


fata । अधिकमचाचरितम्‌ । अभोजनम्‌ । तच्च ऋ णोदुयादइणविषयः 
11 


sR arcegafar t 


प्रयुक्तं साधयेदथे WAH AIA च ॥६९२॥* ` 

- यः aa साधयेदथैमुत्तमशी ऽधमणेकात्‌ | 
नस रान्ना निषेधव्य रेडिकामुक्मिकाथतः ॥१२६९॥५५ 
अधिक्रियत इत्याधिः स विन्या दिलक्षणः | 


ere, tae om. Vulg. १२०--१२९ om. Vulg. After 150 


मेव Baan न स्व॑चिकम्‌। acm wae sara पियधमंस्मरमाय 
प्रथममथ साधयेत्‌ | तेनासिथ्यमानं भेदेन रानकीयसभामयदश्रनेन ब्यव- 
इारेख । तथा पदानकताभं wifeer लेन । तथा द्येन खकीयवलिनेव 
धादबन्धनाचा सपरत्तेपादिना। vata: सामादिभिर्धमौदिभिशपायेः खकी- 
अमं साधयेत्‌ | चयेतदा चरितसुक्षम्‌। त्रिं तिभच्तबयोरिव्यस्य घातेा- 
अच्तगा्च॑रूपमिदम्‌ | चरितं भक्तितम्‌। a चरितमभच्ितम्‌। चखभो- 
erie | तद्धामोगनं तस्येव साधनां यः परकोयधनं Whe म 
परयब्छति । यः पुनर्धनी खकीयमर्थमुद्यादयति तस्याभोजनेम orate 
मास्ति । ` केवशं,. .बालस्याप्यपराधनाथं areca) प्ाडान्तिकभयदण् 
माधे बा। धनी खकीयभ्ट्यपुचेयाभोजनं कारयति खयं करोति वा। 
च्धयमेवेङधा विषये घनिमः खयं भोजनेन सर्वघति ॥ १२२२ ॥ 

ये शटा Fer परकीयं धनं ग्टहीत्वा मच्छयित्वायुध्यमाग साजासिता 
भूत्वात्मानं रच्चयितुमिन्छन्तो निषेधं कारयन्ति । खच्छन्देम व्यवश्ारेख 
crear धनी खमथं साधयन्न निषेधव्यः। रेडिकामुधिकार्थतः। xafe- 
MUSTAPHA | व्ासुद्धिकायं साधुवतेनमङ्पातकभयात्‌ | इति 
प्रतिभेदः समाप्तः ॥ १५२९ ॥ 

च्ययिक्रियत अप्यधनिना संबन्धाधिकारमानीयते। xenfs 1 सच 
हिविधः। चलाधिः खिसादिखखसेा $पि दिलच्तणो fa) रकः छतका- 
mae | दितीये याबद्येद्यतः। तन्न छतकाज्ञापनेया वः दिप्रकारः | 


भारदस्मतिः। ४ 


छतकाशेपनेयश्च यावद यो यतस्तथा ॥१२४॥ 

स पुनर्दिविधः पक्ता Ara माग्यस्तयैव च | 
उपचारस्तथेवास्य लाभहानिर्विंपयये ॥१२५॥१४ 
प्रमादाइनिनस्तददाधौ fanfare | 


zat दीयमाने घने प्राप्कालावधौ चाधिपाजेः समर्पडोयः । fede 
च्यतिपुष्यमाओो धनिना र्वं विचायं ग्रट्धते। यथा पञ्च वालि ow at 
यन्तं A... मे चनीयः। तत्परता eR । यमपि छतकानोपनेय 
उच्यते | wa दिविधो ऽपि arena | areas sat) अ्मिन्दिवसे 
ग्टहीतं ग्यम्‌ । तद्िन्नेव eleanituana समर्पितः । यावरेयं धनं 
नातं तावदेवं arga समपिंतः। यथा यावदयं धनं तिति तावदपरि- 
भितक्रालमपि मोक्तव्यः | ata ata य उद्यतः समर्पितः स यावदेयेाद्य- 
ताधिरच्यते। रवं छतकाज्ञापनेयेा यावद्येएदतखाधिदिंविधो ऽपि सविस्तरं 
य्थाख्थात इति ॥ १२४ ॥ | 

स पुनराधिरन्यप्रकारोग fare | रको गोप्यो...रछगोय इत्यर्थः 
fear भोग्यः। प्रकाशन रव zwaenfe | उपचार सलयेवाय्येति | यस्य 
दिविधस्याप्याध्प्रस्य कालान्तरोपश्रयोप्ारः | मोग्यस्य पक्ापश्रयाप- 
wre! विपयेये पफलष्ानिरिति। विपरीताया विपयैय sea) यता 
Tere मोगः कियते ततस्तस्य कालान्तरे areata | अथ प्रकाशस्य 
भोगः कियते । ततस्तस्य सस्यमिवासादिफलक्ानिर्भ॑वति। त्येवं विपरयय 
इति ।॥१२५॥ ' . = | 

खन यथा लाभङानिविंपयये मवति तदडनिनः प्रमादाधिनाशे मूलनाभ्रो 
$पि भवति । तत्र प्रमादः। चलादिङषभादिकस्याकालवारनमतिषोदहनं 
चेत्यादि Mads धनिक्षप्रमादः पकाशमाचनम्‌। इदथादिना धमिपमा- 
देन afm संजाते विक्ततिंवा प्रापि काणकूटमम्रादौ मलना 


sg. arcear far | 


विने FATT! ATSATTARATEA ॥ १२९ ॥* 

न मोक्तव्या बलादाधिभुश्जानेा द दिमुत्खभेत्‌ | 
मूज्येन तषयेचेनमाधिस्तेने ऽन्यथा भवेत्‌ ॥१२०॥* 
यः खामिनाभ्यनुन्नातमाधिं ae ऽविषक्णः | 
 तिनार्धदृदिमेक्चव्था तस्य भागस्य निर्ष्कुयः ॥१२८॥ 

` न त्वेवाधौ सोपकारे कैसीदीं ठडिमाप्रुयात्‌ । 
न चाधेः कालसंरोधान्निते ऽस्ति न विक्रयः waren 
 रश्यमाणेा ऽपि way: कालेनेयादसारताम्‌ | 
तचाधिरन्यः कतेव्या देयं वा धनिने धनम्‌॥१३०॥* ` 


भवति । यदा पुनः प्रकाशं सराजदेविकादाधिनाश् भवति तदा धनिने 
मूलनाणे मास्ति । राजिकं यथा खस्पापराधे ऽपि रानग्ट हीतसवंखेन सद 
तन्मध्यस्थाेन॑रस्य तथेव चौ रापदतस्यापि खाधेनैलना्ो area 
क्षम्‌ ॥ ६२९ I 4 3 

. कतकाापनेया य waifa स...बलावदटम्भेम न मोक्तव्यः | खथ कथमपि 
way) ततः कालान्तरं परि ग्जेत्‌ । यच्च मृव्यमाधिलभते तेन 
मृख्येनाधिधनिनं परिताषयेत्‌ । न्यथाधित्तेनदेषं प्ाभ्रुयादिति॥ ६२७ ॥ 

` अस्य माग्यम्‌। खच यः सोपकार wifey: सशृडिफलभोग्य ख तस्मिन्‌ 
Bane wal कौसीदीं asa कश्िदाप्रुयात्‌ । aay विधारित- 
 कालावधि SUG न चालनीयः। तावदवान्तर वाधनं तस्य इचिदान- 
afer म विक्रय डति॥१९२९॥ 

ae धनिना प्रयन्नसच्यमाणाधिः कालेन णीणतामसारतामाभ्राति। 
aafaaa धमिकस्याधिरन्यो ऽधिकतव्यः। थवा धनमेव दातव्य 
fafa ।॥ ९६३० 


Arcee far | | 


अच ufafadia: स्यादणी कालविपयंयात्‌। 
शक्त यपेश्म्‌णं दाप्यः कारे ATS यथादयम्‌॥१९१॥* 
कणिकः GUAT यस्तु दौरात्म्यान्न प्रयच्छति । 
रान्ना दापयितव्यः ATH ETAT पञ्चकं शतम्‌ ॥१२२॥* 
सखवाकसंप्रतिपत्तो तु ऋणिकं दशकं शतम्‌ । 
विनयं दापयेद्राजा दिगुणं तु पराजितम्‌ ॥ १३३॥ 

न स्यादद्रव्यपरीमाणं काञेनेदर्णिंकस्य चेत्‌ | 


Vulg. inserts a verse=Manu. VITI. 168. Vulg. places 
tax before ९१६१. treat दापयितव्यः wgwtatt तु fawn | 
Vulg. and Viram. (82 ॥ १६३ om. Vulg. नण्येद्यपरिमाशं 


ay कदाचिदट्यी ऋन्यमचयाधिं कतुंमशक्तः | धनमपि दातुमशक्तः | तता 
यथाशक्तयनुसारेण Baar काले काले यथोदयं AM धनं दाप्य 
इति ॥ ९३९ ॥ 

खयमुदू हश {गम्कुये पञ्चकं शत गरटहत्वेति ॥ ९६२ । : 

धनिना धारणक खावेदितः सन्यदि खवाचेव qufaqwaca प्रति. 
पद्यते । यथा aafacafe | ममास्येतदातष्यभिति | ततः खवाकप् ति. 
पत्ररणाग्खयमेव धनिकस्याप्रतिपादर्मदाषाच्च साना whan दापयेदग्क- 
मेव रतम्‌ अथासौ...धनी च यथासंभवं कियाभिः खधमं लभ्यं खरी 
करोति । तदा तन्टणिकं cata राजा तमेव दशकश्तविनयद्धिुश 
प्रतिदापयेत्‌ | विंशतिद्रम्मेण कशतमिव्यथः ॥ tee ॥ : 

ea पराजितस्य ऋणिकस्य यदि समत्लद्रव्यपुरणपरिमायं न स्यात्‌। 
तते देशकालानुसारेण Sars सिखापनीय whan | wate सेव 
साधितं द्यं मवति। जातिसंल्ञाधिवासानां लेख्यत ona इति यदुक्तं 


= मारददख्तिः। 


जातिसंन्नाधिवासानामागमे VATA. स्मृतः We BV 
‘we तु fefad नेयं aware तथा । 

अ साधिमत्साक्िमच् सिह द्‌ शस्थितेसयोः ॥१३५॥* 
` देशचाराविरुदं यद्यक्तावधिविलक्षणम्‌ । 

तत्प्रमाणं स्मतं लेख्यमविलुप्तकमाक्षरम्‌॥१३६॥* 


ए. ॥ ९३४ ॥ व्यक्ताविकतिलसणम्‌। ४ "1६ .; ग्यक्ताधिविधिच्तयम्‌। 
Vulg. यक्तावाधि Mitaksharé, Viramitrodaya. ९३७ om. 


TAGSTIAA | गवाकुसंपूखंमागमगशन्देन afuaq| atra तचिषष्टि- 
लेख्यपक्षरणकारककल्यायमटरेन | तत्काणिकरानधनिकयिंकसादल्दिकल्तेखक्षेर- 
ङः vaca: पत्तं aqed भवति । तया च कालप्रदेशधनिकणिंकविन्त- 
सं ख्यासापाश्नय्णिंकमतसाच्िसलेखकान्तेर केरोभिस्प्यचलक्रमसेः कल्याय- 
भदरुगदितं भवतीह anal इति ऋणादाने अाधिमेदा sea चय 
Heyer भवति ॥ ९१४ ॥ 

चत एवं aenad दिती यमन्यषस्तजलिखितम्‌। wa तावहि विधमेवा- 
क्षम्‌ । Waar यत्छ इस्तणिखित सत्साच्तिभिविनापि wary | यत्वन्य- 
wafafsd aaifaated प्रमाखम्‌। ख्स्तलिखितस्येतम्मादहाक्य' af<- 
जरापि सान्तिभिस्तत्ममाशमेवेति। atid) fafsenfaaeareea- 
चारमादाव्य' दरिंतम्‌ । यस्िन्देशे या देशस्ितिरालेख्यसिदिरिति way 

eq तेख्यप्रमा णमुक्तम्‌। तदिह यन्ञेखयमदेयदानक्ेखनेन । खलखतन्लो- 
परि णिखितादिना च | देशाचारविरोधेन afd यत्तर्‌शाचाराविरद्म्‌। 
यथ लेख्ये य्यक्तमाधिप्रतिभूसख्यलच्तणं ay पचछ्लजिखितक्रमः । अविल 
च्धविनद्टः । यक्ाच्चराणपि विलपामि | लेख्यं प्रमागमिति । तथा चाह 
meat ऽपि । लिखितं wera युक्तिन्यायेकवन्सना | च्यते म्रम्थतच्ेव 
मन्तव्यमय्यभिचासत्‌ ॥ १९ ॥ | 


मारर्स्मतिः। <9 


मत्ताभियुक्रस्तरोबालबलात्कार छतं च यत्‌ । 
तदप्रमाणं लिखितं भीतेापपिकरूतं तथा ॥१३७॥* ` 
मृताः स्युः साश्िणा यच धनिकशिकले खकाः | 
तदप्यपाथं लिखितं न चेदाधिः स्िरा्रयः ।१३८॥ 
श्राधिस्तु दिविधः पाक्त जङ्गमः स्थावरस्तथा । 
सिद्धिरबेभयस्यास्य मेने यासि नान्यथा॥१३९॥* 
दशितं प्रतिकालं यत्माधिंतं आवितं तथा | 

we सिध्यति सवच wants हि साक्िषु ॥१४०॥* 


A. See, however, the Comm. Vulg. inserts the 
following after १३८ यदि लब्धं भवेतिविंचित्मक्ञपतिवी छता 
भवेत्‌ । प्रमाणमेव लिखितं wat यद्यपि सास्िणः॥ यकच्रावितं स्मा- 


aq मत्तम लिखितं तथा ब्रह्महत्या द्यभिश्स्तेम यत्‌। स्त्रिया यत्‌ । 
जालेन च छतं यत्‌। तथा व्यथं संबन्धेन विनेव बलात्कारे कारितं यत्‌ । 
तयेव भीतापधिक्छतं यत्कारणमिति ।.. .तत्कारयमप्रमागमिति ॥ ९९७ ॥ 

ay पते धनिकार्थिंकसाश्ितेखकाः सवं ऽपि wat: | सदप्यप्रमाखं 
किलान्यचा aren: wate कूट प्रपश्चढतेर्विग्ासः संभवति । wazy- 
anal यच तु लेख्ये च्याधिक्तिसद्ितः स्थिरोकरबचियूतस्सिति | 
wae स्वष्वपि तेष्वपि प्रमाशमेवेति ॥१६८॥ | 

यस्सि्रत्र AKA: MAL वा पक्रार दयमध्ये खारू wafer तु मुक्तः। 
ततो भोगेन विना तथयालिखितमाध्राधिचिश्यास्पि सिडिरपि नास्तीति 
॥ ९६३९ ॥ ॑ 
as धनिकसंतल्या ऋशिकसं ततेयत्मतिकालं दभिंतम्‌। यदा यदा 
किंचित्फलं प्राते । यथा ` यत्मतिकालं अ।वितं sient न्ध्व वा 


प्ट नारदस्मतिः। 


अटष्टाथंमथरुताथ व्यवहारा्थ॑मागतम्‌ | 

न लेख्यं सिहिमाप्रोति जीवत्स्वपि fe सासिषु igen 

Ve देशान्तर न्यस्ते दग्धे द्‌ लिखिते हते । 
 सतस्तत्कालषरणमसते द्रशदश्रनम्‌॥ १४२ ॥ 


fed तथा । Vulg, ॥ १६४० ॥ अघ्नतायंमविन्नातं Vulg, ॥ eer ॥ 
wi BRC ॥१७९॥ इतेम्मिषट (|e) agafafer च | 


ava! awa wifaata wae भूयः afaaa) तदेवम्यिकसततेः 
संतानारूएप्र्यमेव र्टतेग्बपि हि arenfes सरेम्वपि प्रमाणकेवेति॥१७०॥ 
 यन्युगर्ँख्यम्टिकसंततेः खयमदृदाथं खकीयपूवजेभ्यः सकाशादश्ुता- 
Gal केवलमाचारब्यवहारार्च॑मेवागतं Tey रवं विधं न लेख्यं सिदि- 
माप्नोति | नीवत्छपि fe सातिषु a १९१ ॥ 

च्छस्य स्चोकस्याया इयारपि वादिप्रतिवादिनेः साप्योगः। वादिन- 
स्तावत्‌। यदा वादिना प्रतिवादी लिखितद्रव्यसंबन्धे ve) म च तत्पं 
तस्य WH! ऋणी च वदति। दण्यंयतु ममायं weal यदि विद्यमानं 
स्यात्‌...तदानयनाय धमाधिकरयेनावणिद्धवा कालदरं देयम्‌। quad 
पलं दग्धं इतं वा । तदा असत विद्यमानस्य सद्गु दभभितमधि साधु- 
ननसाच्यपेच्वया प्रमाणम्‌। ते चते ग्रषटार, साल्िल्तेखकाः साधवे यदि 
जीवन्ति] यवा केचिदुदासोना खागता tafe टम्‌ | ्वि- 
द्यमानं पक्लमानीतं च । वादिना किंतु यावद्या्चते | तावदङ्कगटल्वादच्तर- 
VIA शसत्पच्लसं देहमागतं तदा Aiwa ये तत्काललिख्य- 
मानस्य साच्तिलेखकडदासीनादयेा xe: केचित्‌ | ते ङ्ग्नान्त्यपनादने 
माम aaa वा प्रमाणं भवन्ति। रखवमयं वादिसंबध्यमानः 
स्ञोका ऽभिदितः। इदानीं प्रतिवादिसंबध्यमाना ऽयमेवेाच्यते। यदा... 
पत्तारूएषिदढरनामजातिद्रवपरमायणिंमतसाचितेखायकुपरिपुणंलिखितबलात्‌ 
कचिदणो ध्माधिकरयमानीतः। तेन चेात्तरकाल्ते ऽभिदहितम्‌ | 


meena ¦ | ce 


यच स्यात्स शयो VS YaTaaaa कचित्‌ | 
तत्खहस्तक्रियाबिह्धयुक्तिप्रात्तिभिरुडरेत्‌ ॥१४३॥ 
लेख्यं य॑चान्यमामाङ्क हेत्वन्तर छतं भवेत्‌ |. 


यथा. aafacater | मया care लिखितमासीत्‌ । कितु.-.मया Ray 
न ट होतम्‌। पतं च प्रमादात्पाश्च खित्वा मया म पाटितम्‌। तावत्कति- 
पयदिवसागमेनेवास्य fear SAT se यथा तत्वदीयमद्छहीताधं we मया 
afeaa दिने खनादरेख बहिरेव aaa किल निर्थंकतवात्‌ | afa- 
प्रच्लेनान्वेवयतापि मया तक्कचिन्न दृद्टम्‌।..-खतेा ऽहमेव विशुडिपत्च 
प्रद्यच्छामि । Zager तेनास पित्रा तत्काल णव मम प्रणद्िविखदिपचच 
za तच्च मयातिप्रयलेन तत्काले ऽमुक्षायतने वसता तचेवासुकपाम्ं धवल- 
गर इमन्नुषार्यां स्थापितम्‌ | इत्येवं प्रतिवादिनेान्तरे दन्ते तदा...तदाना्ं 
तस्य CATANIA देयम्‌ । खसतस्तदृद्रखुद्रनं प्रमामित्धादिकं प्रति- 
वादिने ऽपि सापयागाथेमिति ॥ yee ८ भ 

यच्च लेख्ये भूताभूतक्नते ऽ्यं॑विप्र्ययेा भ्नान्तिभवेदिति। -तत्परीच्छं 
स्व हस्तप्रियाचिड्युक्तिप्रा्िभिरिति | खदस्तप्रतिविशखासकेन कियाया तदा- 
रूढसात्तिभिखिङकेन जेखकलिपिचिङ निरूपणेन | युक्तया चानया युज्यमान- 
ताता युक्तिरयुक्तिस्तदिपयेये । पृशषस्य दारिते अम्मलच्तधनिकलवात्‌। 
प्रात्नि्दिधा । रका कथमनेन पन्लमिदं प्राप्तम्‌ । द्दितीया न्यतः सान्तोभ्य- 
arate at) neue प्रिस्िादि भ्रूताभूतक्ञेख्यस श्रयमुद्धरेदिति 
॥ ९४३ ॥ pe अ 4 | 
व्च अन्यनामरूप GH यख Fwy तदन्यनामाङ्गसुच्यते ।...यस्य agi 
दर्यं भवति awa ate लिखितं किंतु तस्य ura किमपि कतं wal 
वा | तस्य तद्‌ ब्रं aaa: | तत्मच्तमन्यनामाङ्कं भवति ।... चच च संन- 
न्धागमहेतूनां saat परीक्तापदकानां कल्यायक्लतं क्षोकचयमिदमलति। 


12 


९० गारद्समुतिः | 


विप्रत्यये ache तम्संबन्धागमरहेतुभिः ॥१४४॥ 
लिखितं लिखितिनेव साक्षिमत्साकिभिहंरेत्‌ | 
साकिमभ्यो लिखितं रये लिखितान्न तु साक्िणः॥१४५॥ 
धिन्रभिन्र्ठते ष्टनष्टदृलिंखितेषु च | 

कतव्यमन्य जलसं स्यादेष शेख्विधिः स्मृतः ॥१४६॥१ 


णण कणणीणगणणषिीीिषशषशषीषयीषीषषषगिणाणणणणगगणणगणिणीि षष 


तथ संबन्धः। खन्वयजातिवेवाद्या मे्येकब्यवद्ारतः। युज्यते बव्यसंबन्धोा 
निःसंबन्धो न युज्यते ॥ खथागमः | कन्वयत्रीतमाधत्तं लसियप्रीत्याप्तिलच्चणेः। 
amd wefata: स्यादिनावववेर्निरागमम्‌॥ खय हेतुः । fran च 
निमित्ते च ेतुण्ब्दः प्रयज्यते | प्रमायं संशयात्तीणें सनिमित्तं न चान्यया 
.,,॥१९४४ ॥ 

„+ .धमिकस्य cafes धने तेनेव दस्ती्ठतेन ऋणी तम्टणसं बन्धं नि 
रेत्‌ । यदि पुनधंनी तस्य क्षिखितस्य शृतनष्टदुग्धादि कार णमुपन्स्यति | 
ततस्तदीयं प्रण्टविश्वुदिपक्लं याद्यम्‌। अत exam fated लिखितेनेव 
हरेदिति | तच पुनः प्रथमसंव्यवहारकरणं साच्िमत्संजातम्‌। खच wa 
विप्रोध्यमाने तेरेव afafin प्रयच्तीकते्तटगं निर्ैरेत्‌।...॥ १९५ ॥ 

` „तेषु दग्धभित्रहतच्डिन्रनददुलिंखितदेषेरवसत्रभूतेषु पुनरपि काला- 
न्तरे कालदायकयाहइकद्रदयपलप्रमाणादीनामविसमरणाथं कर्त॑व्यमन्धक्ञेखय 
स्यादिन्यु्तं मदषिणा। तश्च तेन निशितं कतंव्यमिति धनिकणिकयेवि 
Taare न छतं यत्‌। यथासंभवषछतक्ञेख्यप्रमाणायं यदि walt 
garg णवं fasta! तदासौ धनिनान्यकञेख्यकरयाय विधारयः | तेना- 
प्यवष्यमेव करणोयमन्धज्ञस्धं स्यादिति 1 .. यद्यसौ ऋणो समागतस््तसुता 
 वावदतिन मयेतत्कृतं TR कूटमन्धेन कारितम्‌ । तदास्येव से कस्योत्तरा- 
धंमाख्येत्‌। इति ऋणादाने Beet मवमः॥ १४९। 


मारदस्मूतिः | €१ 


संदिग्धेषु च कार्येषु हथाविंवदमानयेोः | 
शरुतदष्टानुमूतार्थात्साछिभ्यो व्यक्तिदर्शनम्‌ ॥ १४७॥* 
समक्षदशनात्सा्षो विन्नेयः TATA: | 

MIA यन्परे ब्रूते चषुषेोरदंशेनं स्वयम्‌ ॥ १४८ ॥ 
रकादश्विधः साक्षो शखहष्टो मनीषिभिः | 

छतः पञ्च विधस्तेषां षड्धा swat उच्यते ॥ १४९.॥# 
लिखितः स्मारितश्चैव यदच्छाभिन्न रव च। 
गृढश्चोत्तरसाक्षी च साक्षी Waray: करतः ॥ eyo 


aaa b. L. y. 0;.कायेकमेवत्‌ । B. 6, ॥ ९४८ y wre Vulg. 
॥ २४९ ॥ wea Ufyueet छूरिभिः परिकौर्तिंतः। aa: पुनरमिर्दिंदाः 


यानि कानिचित्संदिग्धानि कायोणि तेव दयेवीदिप्रतिवादिनेरपि 
विवदतेारिति..-विवादं शवेताः साक्विभ्यः सकाश्ात्काययक्ति दनं स्टी- 
भवति | यतचे उदासीनाः श्रुताथैत्वादनुभूता यत्वा दा यत्सा च्िकाक्े किमपि 
तवते । तस््ा्यक्तिदशनं कायेनिगेयेा भयतोत्यथः॥ १४७ ॥ ` 

पर्यच्तदशमात्साच्ती | तचाष्ठणोर्यत्तधां प्रतिपत्तिसानभवं प्रयेाजनं 
तत्म्यच्तम्‌। तेषां च खोचस्य यच्छब्द अवश तत्सत ्यसानभ॑वम | यत्त 
चच्तःसान्‌भव तव्छश्मवायदशनसानमवमिति॥१४९॥ 

Sanaa साच्तिणो ese तेषां च oy साच्तिः छता भवन्ति। 
ते च प्र्येकमुच्यन्ते ॥ १४९ ॥ | 

लिखितः Tees: | स्मारितः saafaa: | यदच्छाभिक्त ऽन राधिता- 


गतः Hal Ast कुट॒यन्तरितश्रोता। उत्तरसात्ती erfaafeastar | 
रुव पञ्चविधः साच्ती छते भवति ॥ १५०॥ 


ER नारद्सतिः । 


षडेते qaafeet: साश्विणलत्वकताः खयम्‌ । 
ग्रामश्च प्राह्किवाकख राजा च व्यवद्ारिणाम्‌॥१५१॥* 
कार्येघभ्यन्तरा यः स्याद्थिंना प्रहितश्च a: | 

Fear: कुलविवादेषु भवेयुस्ते ऽपि साक्षिणः ॥१५२॥४ 
कुलीना WHA शुद्धा जन्मतः कर्मता CAA: | 
BATT: साकिणा ऽनिग्द्याः शुचयः शुद्धबुद्धयः WLU 
ब्राह्मणाः छचिया वेश्याः War ये चाप्यनिन्दिताः। 
प्रतिवर्णं भवेयस्ते स्वे सर्वेषु वा सृताः ॥ १५४। 


साच्तियः समुदाषताः ॥ uray etc. ४०1९. ॥ ut naag Vulg. 


षडेते yaaa पि 'साच्तिणो भवन्ति। तद्यथा याममध्ये न्तप्रये- 
जनस्य याम खव Bel | धमेाधिकरणदत्तस्य प्राब्रिवाका ware | 
सान्न; परतो SHY राजा । ता यः कावेसटाध्वन्तरः। तया कायोथं- 
afiar यः प्रडितः। तथा कुलविवादेषु कुलष्रकमेव (?) सान्ती | रते 
weft साद्िण want शपि भवन्ति । णवं छताद्धतमेदेनेकादश्रविधः 
SUA: ॥ १५९ ॥ 

कुलीनाः QAI) ऋजव श्वाजवखभावाः। तथा जन्मतः कमेत 
quay शुद्धा ये भवन्ति। सुष्या ये aaa | श्डधबुदधयः ofafse- 
शरा्रब्धयः। श्यनिन्द्ा लेकप्रसिदधाः। रविधा, साच्विणो भवन्ति । 
्रयायामधो दावेको वा उभयानुमतः। खधिकास्त॒ भूवादे। अन्यच काये- 
विस्तरानुसारेल ॥ ९५२॥ LVR ॥ 

रते चतवारा ऽपि वी, खक्षीयवमैसाचिो भवन्ति। अथवा सववयें घ 
सँ वथा भवन्ति ॥ १५१ ॥ 


नारदस्मृतिः | € 


Aug अेणिपुरुषाः स्वेषु वर्गेषु afta: | 
बहिवासिषुबाद्याःस्युः स्ियः ety च साक्ठिणः॥१५५।* 
श्रेण्यादिषु च सर्वेषु कश्िचेदष्यतामियात्‌। ` 

तेभ्य रव न साच्यं स्यादृष्टारः सवं रव ते ॥ १५६ ॥» 
असाश्पि fe शास्ते ऽसमिन्द्ष्टः पञ्चविधो ae: | 
वचनादेषते भेदात्खयमुक्तिनेतान्तरः॥ १५७॥* 
श्रोचियास्तापसाददडाये च प्रत्रजिता नराः। 
FAA वचनान्नाच देतुरुदाहतः ॥ १५८ ॥* 


देष्टताम्‌ L; दिप्यताम्‌ B. 1. 8. 0. y. ॥९५६॥ mag Vulg. igus 
Vulg. inserts the following after ११७ आोतियाद्या वचनतः 
स्तमाद्या देषदरशनात्‌ | भेद द्दिप्रतिपत्तिः स्यादिवादे सात्तिणां यतः ॥ खय- 
सुक्तिरनिर्दिटः खयमेव ये वदेत्‌ । arate धिनि घेते सुमूषुश्चाविता- 


any खद्ादशप्रक्तिनिबद्धास ये खेणिपुरुषास्ते तन्मध्यपतितल्वान्तादश्णा 
ख्व साच्तिणः। पमाणं खेषु वेषु भाटवरगेषु भाटिका इत्यादयः | wear 
fag अन्यजातिषु बाह्या ख्व । स्त्रीषु च व्यवहारोत्यत्तौ fea खव ats 
त्वमदन्ति | तेषु साचिपरीच्ता नास्ति॥ १५१५ ॥ 

च प्रेण्ादिषु वेषु यदि कचिद्राजगामित्वात्‌ | वाकुपारष्यदणडप।रष्य- 
Vara) देष्यतां गच्छेत्‌ ते बवे ऽपि देद्ुलात्तस्य ata नादन्ति 
यतो Fare स्वै ण्व ते तस्येति । इति wat afar द्रमः 
ate | 

खयमुक्तिग्डेपान्तर इत्यादि ते प्रयेकं व्याख्यास्यन्ते॥ १५७॥ 

इत्यत्र व्याख्यानं बवता सुनिनेव परि सखटं व्याख्या छता । Fas war. 


€9 नारदङ्घतिः । 


स्तेनाः साषसिकाश्चण्डाः कितवा वधकाञ्च ये । 
असाश्िणस्ते दृ ्टत्वात्तेषु सत्थं न विद्यते ॥ १५९॥* 
रान्ना परि्दीतेषु साध्िष्रेकाथनिश्चये | 

qua यख भिद्येत ते स्यभेदादसाश्ठिणः॥ १६०॥ 
अनिदिष्टस्त्‌ afad खयमेवेत्य ये वदेत्‌। 
asia स weg न स साक्ित्वमदति ॥ १६१ ॥* 
यो ऽथः आ्रावयितव्यः स्यात्तसमिन्न सति चा्थिनि। 

क तददतु साश्ठित्वमित्यसाघ्षो मतान्तरः ॥ १६२॥* 
दयाविवदतारथे' दयोः सत्सु च साध्िषु | 


mat ख विस्फटौकरगायेसु दाद र्गमा च्यते ।...य ऽथेः खावयि- 
aq: साच्िणो भवति | णवं यया त्वया प्रदो मम प्र्यक्मेते म्मा 
zeta | waded ahaa at तसित्नसति च्ार्धिंनि at 
कस्याये बदतु। तदा afanafa त कूटसाच्यदातारः को दणयतु। 
अस्नादनवस्थाभयान्मुतान्तरसाक्तौ GTA उक्तो मुनिना |... ॥ १५८॥ 
We ॥ ९९ ° ॥ १९६९ ॥ ९६२॥ 

,,.यदा कश्ित्समागयेवं वदति । यथा या ऽयं cama” तिति | 
स मदीयं edt वर्वते। मत्सक्षाशाश्चौ रो्तस्यानेन सद सप्त गोरूपाणि 
गतानि । तानि यदि तव med कभ्यानि। तथा च रक्तवरंएुखुकचमर- 
प्छशुक्ञपादाद्यमिन्नानस्यष्टीकतं चतुर्भिः साच्तिभिरत्मीयमद्ं संभाव- 
यामि | ager दितीयेनाभिदितम्‌ । इ प्रजापतेः ष्टि कुवत ्यने- 
कानि दिपद चतुष्यदानि समानाभिन्नानानि भवन्ति। यदि सदष्ाभिच्नान- 
Aaa लभ्यते ततः खकीयपल7ः...यान्यभिन्नानानि श्रक्नासिकाच्तिदन्त- 


मारदस्मृतिः | ey 


Tau भवेद्यस्य भवेयुस्तस्य साश्िणः ti ess i* 
aud पूर्वपक्षस्य यस्मिन्नर्थे वशाद्भवेत्‌ । 

विवादे साक्िणस्तच प्रष्टव्याः प्रतिवादिनः ॥ १६४ ॥# 
न परेण समुदिष्टमुपेयात्साक्िणं रहः | 

Rear न चान्येन दोयेतेवं समाचरन्‌ ॥ १६५॥ 
साश्य॒दिषट यदि प्रेयाहच्छदापि दिगन्तरम्‌ | 
TRACT प्रमाणं स्यः प्रमाणं wea करिया ॥१६६॥ 


टते॥ अधमं Lb. ©. ‡ ; eu B. 3. qu Vulg. प्रति वादिता ॥११९॥ 
Vulg. inserts the following after ९६४ र्था fe यदा ari 
veut प्रतिपद्यते। खन्टतस्यापदेग्रेम तदाधयं प्रचच्तते ॥ जानन्ननधेने लेख- 


जिङ्ादस्तपादादिक्षानि तानि 'परस््नीष्वपि खा कसमात्छण्टह म प्रवेश 
यामि। तदेष इषभो सजाता वधते यस्मिग्परामे स्थितसलस्ाङ्ामादश्- 
मपि सा्तिचचवुदयमानोय खकीय सभावयामोति। इत्यच पुवकालः पच्ता 
यस्य भवति तस्य साच्तिणः प्रमाणनि भवन्ति।...॥ १६६ 

SUVA लाघवमसाध्यमानत्ंपुवैपन्तस्य यस्िन्भवति विवादे उत्तर- 
परतो गरीयान्‌ साध्यास्तदा साच्िशः। प्रतिवादिना प्रटव्याः।...॥ १९१४ ॥ 

तयः atife साच्िगं रहसि संभाषेतासो दीयेत मेदयंख तर्जुन- 
भत्ेमादिमा लौ किकमभेदेन ष्यर्थसंपदानेनेति ॥ ११५ ॥ 

ea यदि avgfest fart देशान्तरं वा गच्छेत्‌ । तस्य quate 
यासावौ तदथं एष्टस्याथिना उदेश््रताथस्य वा खयं विश्रावयतेा वचनं 
श्तं येते उत्तरसाक्िणः weer इति । अयं च प्राकख्चस्धानेोक्त उत्तर- 
साच्ती TST WL ॥ | 


९१ नारदस्मृतिः। 


सुदीर्धेणापि काजेन लिखितः सिहिमा्रुयात्‌ । 
Riana लिवेज्नानन्र चेदन्येन लेखयेत्‌ ॥ १६७॥* 
अष्टमाद त्सरात्सििः समारितस्येह arfera: | 

श्रा पञ्चमात्तथा सिदियंदच्छापगतस्य च ॥ १६८॥* 
आ ठृतीयात्तथा वधोत्सिद्धिगृढस्य साक्िणः | 

आ संवत्सरतः सिच्चिवदन्यत्तरसाष्िणः ॥ १६९ u* 
अथवा कालनियमेा न दष्टः afar प्रति। 

सत्यपेक्षं हि सासित्वमाहुः शस विदे जनाः ॥१६७०॥* 
यस्य नाप्ता बह्व: स्मृतिः ale च साक्षिणः । 
सुदी्घेणापि कालेन स साक्षो साश्यमदंति ॥ १७१ ॥* 


येत्‌॥ L. 1. 8. $ ; ऋअजानंलत॒ न लेषयेत्‌ ॥ B.C. ॥१९७॥ Instead of 
ads, ९९९, A has व्ाढ्माद्रत्षराल्विडिः सारितस्यह साक्िणः। सखा 
पञ्चमात्तथा सिदिवदन्दुत्तरसास्तिगः 1 ९९०-१७० om. 7 पुंसः सुतिः 
aaa atau | A; बदिः सतिः stata नित्यशः | ४ "12. ro 

तच[सौ पञ्चविधः प्रार॒क्तसात्ती तस्य मेद फलविवच्ताये दमुच्यते। सदी 
णापि कालेन लिखितस्य साच्तित्वं तेन च लिपिसमये तेनातमनेव खनाम 
लेख्यम्‌ । यथा कस्मिंश्चिद्‌ भे साच्तिणः खदस्तेन मतमारायिष्यन्ति। इति | 
लेखकेन विलिखिते arama fadeary arch देवदत्त इति। न चेश्िपिन्न- 
Walaa शेखयेत्‌ । तस्य कालान्तरं faeqaafasra भवतीति i १९७ ॥ 

इति mar नियम्यते। र्तावताऽवधेः प्रख्रकालनियमो a ce: साच्तिगं 
प्रति ॥ ९९८ HUE Leo ॥ | 

साभ्यामपि कालनियमप्रतिषेधः सा्तित्वस्यानृस्मरणत्वकालेन क्रियते | 
,..॥ १७१ ॥ 


भांरदरम्रतिः। ` &y 


warfanaareaa afgarer: प्रकीतिताः। 
ल्षणान्येव Ufa येधामाहर्मनीषिणः।॥ १७२॥# © 
उल्काइस्तो ऽभ्रिदेा Ha शस्त्रपाणिकतु घातकः। 
केशाकेशोषहोतञ्च युगप॑त्पारदारिकः ॥ १७३ ॥# 
कुदालपाशिर्विज्ञेयः सेतुभेत्ता समीपगः। 

तथा कुटारपाणिश्च वनच्छेत्ता प्रकीतिंतः॥ १७४॥*# ` 
प्रत्यक्षचिह्धा विन्नेया दण्डपारुष्यछन्नरः | | 
शअरसािप्रत्यया Ga पारुष्ये तु परीक्षणम्‌ ॥ १७५॥*५ * 
कं्चित्कत्वात्मनश्चिह् देषात्परसुपद्रवेत्‌ | 

दे त्वथंगतिसामर्थ्येस्तच aa परीश्चणम्‌ ॥ १७६ ॥ 
नाथंसंबन्धिने नाप्ता न सष्टाया न वैरिणः | 


पारजायिकः Vlg. ॥ १७ ॥ समीयतः। A. समीपगः | Vulg. and 
Viramitrodaya 223, Raghunandana 54. ॥ १७४ ॥ व्यग्र 
fast Vulg. ॥ १७१५ ॥ हेतूपगति° A. ॥ १७६ ॥ कतवा म वयाध्याती मं 


` शत्र विनेव afatifamica वच्छमारोषु षट्सु विवादेषु विनये 
भवति WLR I 
प्र्च्तचिहत्वा्च विभेव साच्छिभिः प्रत्यये ot दाष इति । ered 
त्वच Fas ऽपि पारष्यपरीच्तणमेव न्याय ततः ॥ १७९ ॥ १७४ ॥ ९७५ ॥ 
. निगदव्याख्यानक्ञोकः हेतुः कारं aqua परीच्ता BAST ॥ १९७६॥ . 
,,.न च वाकुपारब्यविषंयेव केवलमपि साक्तिणां साधुता विवच्िता। 
13 


ey गारदरम्टतिः | 


न हष्टदेाप्रा; प्रष्टव्याः साक्षिण; प्रतिदृषिताः॥ १७७ w 
SMA AAT इदडस्तीबालचाक्रिकाः। ` 
मत्ताग्मन्नप्रमन्तातकितवग्रामयाजकाः ॥ VOT Ws 
महापथिकसामुद्रवणिकप्रव्रजितातुराः। 

व्यङ्गकओओ विया चार हीनक्छी कुशीलवाः ॥ १९९ ॥# 


(यणी किमक मिपषयिषषयणिगिणणिणरिर " 


दुषिताः॥ Vulg.. The same reading is found, Manu 
VIII. 64,4 २७७ ॥ Vulg. inserts the following after 
९७७ न सातौ पतिः कायान कारककुशीलवौ | See Manu VITI. 
65. दासनेकतिकशान्त ° Vulg. The Viramitrodaya (p. 157) 
has गकाश्रान्त, like A. प्रत्रजितान्तगाः | Vulg. ॥ १७९ ॥ रकखाली- 


fag य यथ सा्िप्रमासावतारः। तच्रापि stream चर्च॑संबन्धिः 
प्रश्रतयः साच्िणो न भवन्ति|... पापतः. ~ RAMANA | तथा Peay 
इति रकाथसश्रूयकारि णः | वरी शत्रः । TSAI अन्यकायषु कूटमाच्ि- 
ज्ञादिनापि ward |...) ९७७ ॥ 


तच दासा WEAN | नेछतिकः इलब्यवद्ारी | wns न भाद्धमश्ै- 
बीति। दुबंलादिढ डः । संव्यवष्टारायेोग्यो लुप्त यादिकस्यत्रात्‌ | उन्मत्तो 
यायुदाषात्‌। प्रमत्तः प्रमादशौलः। ares व्यसनातंः। कितवे AAT | 
mane ` य्ामविविक्‌ । महापथिकः दीघोध्वगः । सासुरी वणिक्‌ 
समुद्धयाचानिरतः। प्र्रजिते free) आतुरा रोगी । यङः ata } 
खकः रक रव | Bla छान्दसः | Macks: wee खधमीत्‌ | सवः 
HAG! । परक्ननाससयेः। कु्रौलवन्रारण इति ॥ १७८ ॥ १७९ ॥ . ,. 


भारददश्तिः। a 


नास्िर्व्रात्यदाराद्मित्यागिने ऽयाज्ययाजकाः। 
रकस्थालीसहायारिचरन्नातिसनाभयः ॥ yoo y* 
प्ाग्हष्टदषशेलूषविषजीव्यदहितुर्डिकाः | 
गरदाम्मिदकोनाश्रुद्रापुचोपपातिकाः ॥ १८१ ॥* 
क्तान्तसादसिकश्रान्तनिधनान्त्यावसायिनः । 


स्ायाखै वरक्नातिसनाभयः C.y.L.b.B; ग्जाति° B. ॥ १९<०॥ पादु 
देषः Vulg. मूडापुचोपनायिभः 13. 9, 8. ©, $ ; न्पातिताः L } श्रीः 
पुक्तोपयाजिकाः A. See, however, the Comm. yx ee | fingers 
ए. B.y; fayarene L. b; निधौन्तान््या० A. See the Comm 
तच मालिक मिथ्यादृष्टि, | प्रायो ऽल्तसंस्कारः। दाराभिदाणिने 
धममायेवेतानापिव्यागिनः। खयाज्यथाजके निन्दितियाजकः। Tenet 
स्टभोजमः सद्धायः। ater wy) चरा राननियुक्कः। warfare | 
सनाभिः सादय दति ॥ १८० ॥ 
. तच प्राग्दाषो यस्य क्ष प्राग्टङ्दाषः। प्राग्नन्मासुभदोषकर्मपियाम- 
प्रा्रागचिहृः।..*स्तेनादिदटटदेषो ऽपीति । weit नट इति । विषजोवी 
विक्रेता विक्रेता at) खादहितुणिकः सपादिदन्दग्रकय्राहो। गरदो 
देषसंबन्धादिषस्य दाता । afar गटहादिदाहकः। कीना्ः भूजः कदर्यैः 
AU) Warp Aga: | खोपपातिकः उपपातकसंयागात्‌॥ १५१ ॥ 

¦ तच are fer | सादइसिकः परसद्यायुक्तकारी । आन्तो निःसङ्गः | 
निधने. दयूतादिग्यसनदेषादतसवखः | च्न्त्यावसायौ चाग्डालः। feat 
भिथ्याटष्टिः। Tea AT ब्रह्मचारौ प्राक्‌ नात्‌ | जडो Fhe Eee» 


६९० गारदस्मतिः। 


भिन्रहत्तासमाटस्जडतेलिकमुणिकाः ॥ १८२॥* 
भूताविष्ठन्टपदिषटवषेनशचदषवकाः | | 
अधशंस्यात्मविक्रेठद्ीनाङ्गभगदटत्तयः ॥ १८३ ॥# 
कुनखी श्यामदन्त्च निबध्रक्श्दशौण्डिकाः। ` 
रेनद्रनालिकलुव्धोग्रश्ेणीगणविराधिनः ॥ १८४ ॥* . 
aaa eg: पतितः कूटकारकः । 

FUR प्रत्यवसितस्तस्करा राजपुरुषः ॥ १८५ ॥# 
मनुष्यपशरुमां सासिमधुक्षी राम्बसपिंषाम्‌ | 

विक्रेता ब्राह्मशश्चेव दिज्ञा वाधुषिकश्च यः ॥ १८६ ॥* 


म्‌ ew oe 
b. श्यावदचिकि° Vulg. ॥ ९८९ ॥ Vulg. places १८८ and १८६ 


ता नाम्ना 


तेलिकः चक्रादितेलिकचाक्रिकः। मृलिको मूलग्रव्यविक्रयजौवन xfer ॥ 
UR 

las ` भूताविष्ट, wae) पदि राजदिषः। वषं नच्चद्धचकः 
सां वत्यरखचकः। श्यघशंसी पापरता शिखे वा। श्चात्मविक्रेता धनेन 
दासत्वसुपगतः। हौनाङ्ो बाडपादद्धौनः | भमगदत्तिः स्न्नीजोवनः । मुख- 
भगो वा WALTZ I : | 

¦ उः जरः । चचियादा भूायां जातः। वधकः सौ निकः। चिच- 
शक्ञेख्यक्रियोपजीवौ ।,:.परतितः पातकी | कूटकारकः कूटलेख्यककाषे- 
पणादिकतै। कुषको मन्लोषध्यादुपाखयादश्रौकरणादिकत | पव्यवसितः 
WASTE! | तस्कर रः | राजपुरुषः सेवक इति ॥ १८४ ॥६८५॥ 

¦ . निगदव्यास्थाव्याख्यातौ Gat) स्तनावकल्त॒॒मम्माचायंजातीवः |, 
॥ ६८६ UATE 


नारटस््मति'। Roe 


च्यतः GUAR स्तावकेा हीनसेवकः । 

fas विवदमानश्च भेदरचेत्यसाक्िणः ॥ १८७॥*# | 
safaar ये निदिष्टा दासनेक्तिकादयः। 
कायजैरवमासाद्य भवेयुस्ते ऽपि साक्षिणः ॥ श ८८ ॥ 
सादसेषु च सर्वेषु स्तेयसंग्रशेषु च । ` 
पारुष्ययाश्चाप्युभयानं परोघ्चेत साक्िणः ॥ १८९ ॥* .. 
तेषामपि न बालः स्यान्न Gl नैका न RAT | 

न बान्धवा न चारातितब्रुयुस्ते साश्यमन्यथा ॥ १९०१. 
बाला जन्नानाद्‌सत्यात्स्लो पापाभ्यासाच्च Freie । . 
वित्रूयादान्धवः खेहादेरनियातनादरिः ॥ १९१ * 
उभयानुमतेा यः स्यादयाविवदमानयेः 

रसाक्िकोा ऽपि साक्ित्वे प्रष्टव्यः स्यात्स संसदि ॥१९२॥* 
AMM AAAS इव TA | 
खानात्श्यानान्तर TRLAT चानुधावति ॥ ves w* 


after १९९२. असाच्छेका ऽपि Vulg. arena ogemtee Vulg. 
and Viramitrodaya. ९९ ह b. om. A. कासत्य ° L and Viram- 


` श्ञाकावेलौ निगदव्याख्यातौ दासनेकछतिकादिष प्रतिषेधोत्सगंस्य गौर- 
वाद्यपेत्तया विवत्तिताथाविति ॥ १९ ०॥ १९९ 

` श्यवेकस्योभयानमतस्य विश्शिषटविषयस सदि जनप्रत्यद्च॒प्रव्यमनम्‌- 
WAT ॥ १८ २॥ 


yor मारदरम्दतिः | 


क्रामत्यनिखतेाऽकस्मादभीषटणं निश्रसत्यपि | 

भूमिं लिखति ena are वासे धुनाति च ॥ १९४॥५ 
भिद्यते सुखवण ऽस्य ललाटं खिद्यते तथा | 
ग्राषमागच्छतशोष्ठावुध्वं तिर्यक्‌ च वीष्ते ॥ १९५।* - 
त्वरमाण इवाकस्मादप्र्टो बहु भाषते। 

क्रटसाक्षी स विन्नेयस्तं पापं विनयेन्नपः ॥ १९६॥* , 
आवयित्वा तथान्येभ्यः afar यो विनिहते | 

a विनेय शशतर' कूटसाख्यधिके हि सः ॥ १६७॥* 
BEA साक्षिणः प्रच्छेन्नियम्य .श पथेग्डेशम्‌ | 
समस्तान्विदिताचारान्विन्नाताथेन्प्रथक्‌ पएथक्‌॥१९८)॥* 


itrodaya. ॥ १९५ ॥ विनयेद्भषम्‌ Vulg. ॥ १९९ ॥ After res 
Vulg. inserts three or four defective verses, which are 
in the main identical with Manu VIII. 118—121 


श्वच प्राद्विवाकस्य व्यवद्धास्दप्रंनमुपदिश्यते | सा्िप्रन्नकाल उपस्थित 
हङ्किताकारादि waa न केवलसुक्तदोषदृ धित wa wards | वंजरियो 
ईपि न weer कूटस त्तौ स दति... ॥ १९९३२ ॥ १९४ ॥ ९९५ ॥ ९९६ ॥ | 
“ यश्ान्येभयो ऽपि aera खावयित्वा प्रपद्य च । पुनः सच्छप्रदानकाले 
न्यथा ब्रूयात्तस्य AAT दण्डः कर्तव्यः, ,.कूरटसाच्िभ्या ऽधिको wary 
हति ॥ १९७ ॥ 

~ साद्रमाद्वय afar समस्तान्दु ्छेत्युव ुताथानेकं कशे विश्चाता- 
चारानधथवा समस्तान्विदिताचासनन्पच्छेद वि TAT ATLA aw | अप्ति- 
दूषिता छ्यविच्नावाचारा खमि । प्रश्नो भययापि sar | . नियम्य wory- 
भ्रेष सुतरामिति ॥ १५९८ 


भारद्रुम्टतिः |: ९०१ 


सत्येन शापयेदधप्रं छचियं वाहनायुधैः | 
गेाबीजकाश्चनेवेंभ्यं WS स्तु पातकैः ॥ १९९ ॥ 
पुराशेधम॑वचनेः सत्यमादात्म्यकोननैः। 
अन्टतस्यापवादैशख शशमुन्नासयेदिमान्‌ ॥ Roe ye 
aM मुण्डः कपारेन भिक्षार्थी सषुत्पिपासितः। 

अन्धः VATE TST: PTAA वदेत्‌ ॥ २०१॥ 
AN! AW कपाणेन परदारे Tafa: | 
अमिचान्भूयशः पश्येद्यः साश्यमन्टतं वरेत्‌ ॥ २०२॥ ` 
यां राचिमधिविन्ना स्त्री यां चेवाश्पराजितः। 

यां च भाराभितप्ताङ्गो दुविवक्ता स तां वसेत्‌ ॥ २०३॥ 
Ural साश्ये ससुददिशन्गाकणेशिथिलं वचः | 

UES वारुणान्पाशान्सुक्ते स बन्धनाद्धवम्‌ ॥ २०४॥ 


खावयेद्धिप्रं ^. ॥ १९९९६ ॥ उच्लासयेदपि Vulg. ॥ २००॥ after 200, 
Vulg. inserts the following खभावष्येलादेन्यच्र दु ख्यजा प्रकति- 
ata | and another verse == Manu VIII. 81. कपासी च 
Vulg. ॥ २०१ y After Rex, Vulg. inserts two verses = 
Manu VIII. 82, 89. नगरे प्रतिरुडः सन्‌ बदिद्दारी qatar |. 
Vulg. ॥ २०२ ॥ are wager ^. afgagqen .. चात्मनि प्रति; 
मुख्ति ॥ Vulg. ॥ २०४ ॥ पाण रकः ... स यदा पापनिभुक्तस्तदा Ae, 


rats Brae | ९९९ ॥ ` 
PRAT TT ATA कोकः ॥.२०० ॥: 


९०8 मारदरस्म्टतिः। 


तस्य ATTA GA पाश रव प्रमुच्यते 

तदा पाशादिनिभुंक्ः स्वी संभवति मानवः ॥ २०५॥ 
रवं संबधनात्तस्मान्मुच्यते नियताच्च सः | 
पशुगेाऽशपुरुषाणां हिर यं भूयथाक्रमम्‌ ॥ २०६ 
यावत बान्धवांस्तस्मिन्दन्ति सायै sea वदन्‌ | 
तावतः संप्रवश्यामि खण सौम्यातुपुबेशः ॥ २०७॥ 
पथ्च पश्वन्टते दन्ति दश हन्ति गवान्टते | 
भ्तमश्वान्टते इन्ति ATS पुरुषान्डते ॥ २०८॥ 
इन्ति जातानजातांश्च हिरण्याय ऽन्तं वदन्‌ | 

सर्व yaaa न्ति मास्म भूग्यन्टतं वद्‌: ॥ २०९॥ 
रएकमेवादितीयं तत्माहः पावनमात्सनः | 

सन्य खगस्य Arata पारावारस्य नौरिव ॥२१०॥ 
श्वमेधसदहखं च सत्य च तुलया शतम्‌ | 
अश्वमेधसदसरात्त सत्यमेव वि शिष्यते ॥ २११॥ 

वर कूपशतादापो वर ATA MATA: । 

वरः क्रतुश्तात्पुचः सत्यं पुवशतादरम्‌ ॥ २१२॥ ` 


„_ _-----------------------------------------------` `‡` `~ 


तु wefan Vulg. ॥ २०५ ॥ नियताः समाः | Vulg. weed ge 
तावतः संख्यया तस्य प्रवच्याग्यनुपूवेशः ॥ Vulg. ॥ २०७ ॥ Vulg.. 
inserts the following verse after २०७ च्वद्रादटते जग्म. 
न्ति दे वा wud तथा। wife aaa इन्ति चतुथं ate 
aed ॥ ATH भूयो ऽन्तं वदेत्‌ ॥ B.C. b. ॥ २०९ ॥ २९९ BOM 


मार दस्प्तिः। १०४ 


मूधारयति सत्येन सत्येनादेति भास्करः । 

सत्येन वायुः AAA सत्धेनापः खवन्ति च ॥ २१६॥ 
सत्यमेव पर दानं सत्यमेव पर तपः। | 
सत्यमेव परा धमी लाकानामिति नः BAT ॥ २१४॥ 
सत्यं देवाः समासेन मनुष्याकूबद्छतं स्मृतम्‌ | 

इडेव तस्य देवत्वं यस्य सत्ये सिता मतिः ॥ २१५॥ 
सत्यं Twat त्यक्ता सत्येन खगमेष्यसि | 

उक्तान्टतं महाघारं ATH प्रतिपत्स्यसे ॥ २१६॥ 
नरकेषु च ते श्ज्निद्वासुत्कत्य दारुणाः । 

असिभिः शातयिष्यन्ति बलिना यमकिंकराः ॥ २१७.॥ 
WIAA चाक्रम्य कोशन्तमपरायणम्‌ | 

अवस्थितं aaa Aula त्वां इताश्ने ॥ २१८॥ 
अनुभूय च तास्तोत्राश्चिर नरक्वेदनाः। 

इह यास्यसि पापासु शभकाकादियानिष्‌ ॥ २१९ ॥ : 
न्नात्वेतानच्ते दाषाञ्न्नात्वा सत्ये च THU | 

सत्यं ATU नात्मानं पातय BAF ॥ २२०॥ 
0 1५. २९४ & 0111, L. b. They insert २१५ 1 २११९६ & after 
२१९९ ६. त्यक्ता स्यं महाघोर ४८1९.॥२११॥ अवस्थितं समुत्छ् क्तिष्खन्ते 
ग्रदेषु च ^. ॥ Rash अनुभूय चिर दुःखं तास्ता नरकवेदमाः |. 


arate Vule. ॥ २९९ ॥ ताग्युखान्‌ । Vulg. सत्यं वदेत्सदेयुक्तो 


नात्मानं पातयेत्‌ L. 0. पातयिष्यति yA. ॥२२०॥ धारयितुं इस्तं Vulg. ॥ 
14 


Rog नारदस्मतिः) 


न बान्धवा न सुहृदा न धनानि महान्त्यपि | 

अलं धारयितुं शक्तास्तमस्युगरे निमञ्नतः ॥ २२१॥ 
पितरसू्ववलम्बन्ते त्वयि साक्ित्वमागते | 

तारयिष्यति कित्वस्मान्‌ किं चायं पातयिष्यति॥ २२२॥ 
सत्यमात्मा मनुष्यस्य सत्ये स्वं प्रतिठितम्‌ । 
सत्यमुक्तात्मनात्मानं BART संनियेाजय ॥ २२३ ॥ 
यस्यां राचावजनिष्ठा यस्यां राचौ मरिष्यसि | 

SAT तदन्तरं तुभ्यं areal चेदन्यथा रथाः ॥ २२४ ॥ 
AAS तु ये लाका ये च स््रीवालधातिनाम्‌। 

ये च शाकाः छतघ्नस्य ते ते BHAA TAT ॥ २२५॥ 
नासि सत्यात्परो धमा नाद्तात्यातकं परम्‌ | 
साश्चिधर्मे विशेषेण सत्यमेव तदेत्ततः ॥ २२६। 
पुराशेाक्तौ दौ ATA भवतः। 

यः परार्थे प्रिणुयात्खां वाचं पुरुषाधमः | 

sae करि न कुर्यात्स पापना नरकनि्भयः॥ २२७॥* 


RRL ॥ उताहो पातधिष्यति पषा. ॥ BRA ॥ २२९ , om. A. यां 
राचिमननिद्ात्वं यां afta मरिव्यसि। वुधा तदन्तरं ते rare 
चेदन्यथा छतम्‌ ॥ Vulg. ॥ २२४ ॥ २९५॥ om. Vulg. पुसयोक्तौ 
तथैवा स्लोक्तो दौ मवतः. शुभौ Vulg. weefa L. 0. ऽप्रति 
0. B.B. y. पापं Vulg. ॥ २२७ ॥ BH चेव विनियता waa A. ॥ 
aren A. श्ुचिमत्तयाः Vulg. ॥२२९॥ सुखिमत्‌ Vulg. मूल्यत्वात्‌ 4.4 


मारदद्मतिः। ६०७ 


वाच्यथा नियताः सरवे वाद्मुला वाग्विनिशिताः। 

या feat waders स सव॑स्तेयक्न्नरः । २२८ ॥ 
साश्िविप्रतिपत्तो तु प्रमाणं बहवे यतः। 

TRU शुचये MAMA स्मृतिमत्तराः ॥२२९॥ 
स्मृतिमत्सा्िसाम्ये तु विवादे यच दश्यते | 
खश्सत्वात्साक्षिधर्मस्य सारथ्यं MAT ततः ॥ Ve ॥ 
स्रसाश्िवजिंतेा यत्तु रैवादादी कथं चन | 

VIC तस्य नेच्छन्ति दिव्येनापि मनीषिणः ॥ २३१ ॥ 
निदिषटेषथजातेषु साक्षी tare ्रागते। 

न ब्रूयादक्षरसमं न तन्निगदितं भवेत्‌ ॥ २९२ ॥* 

दे शकालवयेद्रव्यप्रमाणाङकूतिजातिषु | 

यच विप्रतिपत्तिः arated तदपि चान्यथा ॥२३२३॥ * 
agony २३१ 010. A. साच्यम्‌ L. 0. च्चागतः Vulg, ॥ २२२ ॥ २९३ 


अमी स्ञाकाः प्रपयस्यमाहाव्याग्टतनिन्दाया निगदञ्चबोधा. इति न 
थाख्याताः ॥ २०५--२९८ ॥ 

तस्मात्छतिमत्ाच्िसाम्बाद्यावतते साच्मनस्मरणसक्तं म मवति. |... 
aay तच्निमिक्तोत्यब्रस्य साच्छस्याभाव wife | साच्छं ्याव्रतंते aria 
खवते म भवन्तीति। रण्वं च aa प्रक्प्रतिक्नातमेदादसाल्िण xfs 
समर्धिंतं भवतीति ॥ २२९ ॥ २६० I 

यदि waren aaa निविष्टाच्तरसममेव.मे ace जाने दति नापि 
विवादे दे कालादीनां साच्तिवचनात्साम्यं तदपि ang fais fae 
ula: | विश्रांसो विखमायं। असाच्छभेव तदिति ॥ २१९. ॥ 


१०७ नास्दस््मतिः। 


ऊनं वाप्यधिकं वायं प्र्रुयुयच साकिणः। 

तदप्यनुक्तं विन्तेयमेष साध्यविधिः स्मृतः ॥२३४४५ 
प्रमादाङनिना यच A SAS न साक्िणः | 

र्थ WRN वादी तचाक्तस्त्िविधा विधिः ॥२२५॥* 
azar प्रतिकालं च युक्तिखेशस्तथेव च । 

AMA: शपथः प्रोक्तस्तेरेनं साधयेन्कमात्‌ ॥२२६॥* 
भीषश्णं चाद्यमाने यः प्रतिहन्यान्न तदचः | 

चिश्चतुः Usa वा परते ऽथं स दापयेत्‌ ॥२२७॥* 
बेादनाप्रतिघाते तु य॒क्िलेशेस्तमन्वियात्‌ | 
देशकाला्थेसंबन्धपरिमाणक्रियादिभिः wesc 
युक्तिप्यसमथासु शपथेरेनमदंयेत्‌ | 


om. A, प्रतिपद्येत A.; पतिदन्यान्न Vulg. and Viramitrodaya. 
॥ २३७ ॥ तमन्वियात्‌ । ए पा. and Viramitr.; तचान्वियात्‌ A. 


[व "षि व 


aa चोदना साच्िप्यक्ते प्रयाजने साच्तिणाग्टणिकस्य प्रतिकालं संस 
रणम्‌ | युक्तिले्ः पुवदत्तस्य न्यस्य युवसंप्रतिपत्ति्॑स्य वा wee | 
तीयः WIM | दत्तशुदछटतनाग्रतर्डलकेश्रादिकैरपायैरेनमचौपडविनं 
साधयेदिति ॥ २६३५ ॥ २३६ । 

eae व चनं बडश्ः wigan ऽपि ऋणी यदा तदीयं वचः 
कथमपि न धपद्यते। तदा चेादनाया, परत चखन्यमुपाचरेत्‌ | युक्तिरेश्या- 
दिक. तथा च वेच्छति ॥ २३७॥ 

अन्न चोदनाप्रतिघाते सामान्यव चनष्टच्छाया सप्रमिपत्तौ ofa: 


नारदद््तिः। १०९ 


देशकालबलपेक्षमग्न्यम्बसुकूतादिभिः॥२३९॥* 
यमन्तधारयन्न्यापे दीप्तो ऽभरिन दहत्येव | 
प्ाययत्यभिश्पं तं किल्विषी स्यादते ऽन्यथा ॥२४०॥ 
अरण्ये निजने राचावन्तर्वेस्नि साहसे । 
न्यासस्यापहवे चेव दिव्या संभवति क्रिया ॥२४१॥* 
स्त्रीणां शोलाभियेगेषु स्तेयसादस्थारपि। 

रुष शव विधिं ्टः सवाथा पड्कवेषु च ॥२४२॥* 


pracy A. inserts three verses, relative to the word- 
ing of an oath, after 3a¢. Unfortunately, these verses 
are not given correctly, nor are they explained in the 
Commentary or quoted in the modern compilations. 
For 29°, ए प्राह, has another verse, = Manu VIII. 115. 
Ilowever, Vulg. inserts the following after १४१९ atca- 
व्यभिशापान्तं किरिबिघधी स्याद्धिपयेये | २४१ om. A. Vulg, inserts 
the following afcer २४२ sufcera vata ददिवयानां तु यया- 


स्तयाज्वियात्‌ । अथ कैततेदशकालाधं संबन्धपरिमाखक्रियाभि्वयाक्रमं खयं 
सतैलस्य स्मारिते रिति ॥ २९८॥ 

ये पुरषमुदकदिव्यविधिभिक्िप्तमाप अन्तधास्यन्ति aaa धारयन्ति 
परशदिव्याधि अवशाय | दस्त्र हीतो दीपे ऽभिने दहेत्‌ । शाययत्यभि- 
wie तमन्यया faferat पापौ मवति ॥ २४०॥ 

यदा स्रीणां शीले wes ऽभियोगो भवति । तथा स्तेयसाहसाभियोगो 
भवति। तथाये केचिदयोस्तेषामपड्वेषु faorg cifrada महाभि 
योगेषु रष मदा दिव्यविधिद टः शएपधादिरिति॥ २४२॥ 


ro नारदस्मतिः । 


भ्रपथा ह्यपि देवानादषीणामपि च सृताः । 

वसिष्ठः शपथं रेपे यातुधानेन शङ्कितः ॥२४३२॥* 

सत्र्षयस्तयेन्द्रेण पुष्करार्थेन शङ्किताः | 

श्रोषुः शएपथमव्यग्राः परस्पर विशुद्धये ॥२४४॥ 

अयुक्तं साहसं छत्वा प्रत्यापत्ति भनेत यः । 

saree वा सदिति तस्याधविनयः स्मृतः ॥२४५॥ 
x 

गृहमानस्तु वेचित्या्यदि पापः स जोयते । 


विधि। चतुणां तु विष्ेषेण मन॒ना परिकीतिंतम्‌ ॥ ... च महात्मनाम्‌।... .. 
यातुधाने तु कीरतितः ॥ Vulg. ॥ २४९॥ तयेन्द्राय पु्कराथं तपेधनाः । 
Vulg. ॥ २४९ ॥ Vulg. omits २९५--२५२ and places 248 


यातुधानेन रच्तसाभिशङ्गितो avfadies: wot छत्वा विखुद्ध इति 
॥ २६२ A 

महदिदं एरायोपास्यानं विं तेन । धायं समुदायाथः। यद्येव AE- 
ffmafe शृदणानि शङ्काप्रयाजनानि शपयप्रेयशुदिप्रयोजनानि रन्त 
gata किं पुनमेनुष्याणामिति ॥ Ree | 

अचायुत्त वियुक्तं fred किमपि कस्यापि इत्वा अथवापि चौ वैदिकं 
areata कस्यापि छवा तेनापेदितः सन्धमाधिकरगस्याम्र यः प्राप्ति 
करोति faut न कराति। तस्याधममध्यमेत्तमानुसारेण यः we 
विदितो cas: | तस्य विनयस्याधंमव विनये ईस भवतीति । अनावेदितो 
$पि यः खयमेव प्रतिपत्तिं करेति। तस्यायमेव क्रम इति ॥ २४४॥ 

यदि पनस्युक्तसादसादिवं छत्वावेदितो $पि faut करोति | ware 
दिव्यादिक्रियाभिः पराजीयते च । तदा यस्य तस्य सभ्या कुपिता भवन्ति | 


मार्ट्समतिः। १६९ 


सभ्यास्तस्य न तुष्यन्ति तीनो दण्डश्च पात्यते ॥२४६॥ 
यदा साक्षी न विद्येत विवादे वदतां णाम्‌, 

तदा feat: परीधेत शपथेश प्रथग्विपैः ॥२४७1* 

सत्य वाहनश्स्ताणि गाबीजकनकादि च। 
देवतापिषपाद्‌ाश्च दत्तानि सुरुतानि च ॥२४८॥* 
महापराधे दिव्यानि द्‌ापयेत्तु await: | 

अल्पेषु तु पश्रेष्ठः शपथेः आवयेन्नरम्‌ ॥२४९॥ 

इत्येते शपथाः परोक्ता मनुना खल्यकारणे ।# 
पातकेष्टाभियोगे च विधिदिव्यः प्रकर्तितः ॥२५०। 
संदिग्धे ऽथे ऽभियुक्तानां प्रच्छन्नेषु विशेषतः | 

दे वं पच्विधं प्तेयमित्यादइ भगवान्मनुः ॥२५१॥ 

धटो ऽभरिरुदकं चैव विषं केशश्च aaa: | | 
उक्तान्येतानि दिव्यानि विशुदयर्थं महात्मनाम्‌ ॥२५२॥* 
before aur. दूषितानां विशोधने ॥ Vulg. ॥ २५२॥ ऽभिशएस्तानां पयै- 


` तीव्रो eee तस्य दिगुणादिक इति। इति ऋणादाने जेस्यसाच्याभाव- 
विभिभेद ॥ २९१ ॥ 
प्रकटा्थेक्ञोकः॥ RSs | 
Va वशानुृसारेण पुरघानुसारेख च प्रपथपकारा दर्धिताः॥ २४८ ॥ 
व मस्िच्छरोकदये ऽपि शपथदिवययेविंषयविभागे afta: | २०९-२५०॥ 
येषां महति संदेष्ायं ऽभियेणगेा भवति। दि्ेषतः प्त्रे ऽथे । तेरा 
प्रशपरकारः देवमिति दियं विशिधनं केयमिति | मगवान्मनुराहेति ॥६५१॥ 
यदुक्तं Tale देवं तत्येतानि पश्च दिव्यानि नामतः कौरतितानीति॥२५ 


९९९ नारदस्मतिः। 


संदिग्धे ot ऽभियुक्रानां विशुद्धये दुरात्मनाम्‌ 
Rata नारदेनेह सत्यातविशुद्धये ॥२५६॥५ 
वषासु वह्िरित्युक्तः शिशिरे तु धटः समृतः | 

ग्रीष्म सलिलमिन्युक्तं विषं काले तु शीतले ॥०५४॥* 
नातानां तेयशु्धिः स्यान्न विषं पित्तरोगिणाम्‌। 
श्रिन्यन्धकुनखीनां च नाग्नि शुद्धि विधीयते ॥२५५॥* 
सत्रतानां शतानां व्याधितानां तपस्िनाम्‌। 
स्त्रीणां च न भवेदिव्यं यदि धम॑रत्ववेश्यते ॥२५६॥* 


MNT महात्मनाम्‌ । नारदेन पुरा stat सथासव्विभवना ॥ Vulg. 
॥ २५३ ॥ Vulg. has the following instead of २५ ४-२५९.; 
धटादया ये मुनिभिः समयाः परिकीतिंताः। वादिने ऽनुमते चेतान्कार- 
येबरान्यधा पः ॥ अन्यया कियमाणेषु प्राप्तः स्याश्चौरकिख्िषम्‌ | वर्षासु 
शपे afs: शिथिरे तु धटः waa ite तु सलिलं पोतं विषं काले 
सभीतक्ञे | aver धटो देयः च्तचियस्याभिरच्यते ॥ aa तु सलिलं देयं 
विषं अद्रे प्रदापयेत्‌ । न ब्राद्यणे विषं cera Ste BSA etary न 
तेये विषे चैव परीर्ेताजिंताच्नरान्‌ । बालद्धातुरांखेव परीक्तेत धटे 
सदा ॥ न शीते sayfa: areata ऽभिराधनम्‌ | a mate विषं 


दुरात्मत्वादिशद्यथं स्याच्टतपरीच्चया | तान्येतानि werfa दिव्यानि 
मारदमहपिंखा पोाक्तानीति ॥ २५३ I 

रतानि दिव्यानि रुते्वेव कारेषु प्रयोक्तव्यानि। न त्वपरेख्िति ॥ ३५७ ॥ 

रतेषामेतानि दिव्यान्यपथ्यरूपत्वादसामण्याच निषिद्धानि । २५५ ॥ 

यद्यपि दिव्यशब्देन सवंदिव्यसुच्यते। तथाप्यवानन्तराक्तविधिप्रतिषेध 
हति | सत्रता दीच्ितास्तेषामभिदिव्यमेव निषिडम्‌ ॥ २५९। 


arczarfar | ALR 


श्रितो यदा न स्यात्तदा feat न दीयते | 

कारणः सहितं Ria न दिव्यं चार्थिनाणाम्‌॥२५७॥ 
तत्प्न्नेन विनीतेन धामिंकेन विजानता । 

उभयानुमते देयं feat सर्व प्रयन्नतः॥२५द् 

न शीते तायशुच्धिः स्यान्नाष्णकाजे ऽगप्रिभाधनम्‌। 

न mele विषं दद्यात्रवाते न तुलां णम्‌ ॥२५९॥* 
विचार्यं धम॑निपुशैः सर्वधर्मविशारदः | 

इदं सवतुंकं परोक्तं पण्डितर्धटधारणम्‌ ॥२६०॥* 


दद्यान us चातिमारते ॥ कुट्टिनां वजंयेदन्मिं सलिलं ख।सज्गासिनाम्‌ | 
पित्त्ेश्रवतां चेव विषं तु परिवजेयेत्‌ ॥ One of these verses is 
found in A.as well, but ina different place, at the end 
of the Section on Ordeals. As for the remainder, the 
supcrior authenticity of the version preserved in A is 


यदेतदिव्यं नाम रतदभिशापादिकास्णं faa a भवति | खतो ऽभि- 
श्रापाभियेागस्य ये दाता शिरडपस्यायो यावन्न भूतः। तावदियं a दीयत 
इति॥ २४७ ॥ 

ऋतः कारशात्‌। ख्वंविधेन Cra प्राश्रुवाकेन वा उभयामुमते यदि 
वादिप्रतिवादिनेः प्रत्यच्छसं मते दिव्यं देयं मान्ययेति । २५८॥ 

waat तोयादिदिब्यानामेते काला निर्डत्वा्िषिडाः ॥ २५९ ॥ 

एतेषामग्न्यम्बुविघाणां दिव्यानां देशकाशयानच्रादीनां बङविरोधाम्टहू। 
सर्वधमविशारदैः परितरिदमेव सर्वतुकालाविरडं धटधारणादियं ez. 


fafa ॥ २९५० ॥ 
15 


१९8 नारदद्मतिः। 


हस्तदयं तु निखेयमुक्तं मुण्डकयेोः सदा | 

षड्स्तं तु तथेष्टं प्रमाणं परिखाः ॥२६१॥* 
तुस्ता धटतुला पादौ चापि प्रकीर्तितो | 
पादयारन्तरं इस्तो भवेदध्यधंमेव च ॥२६२॥* 
Tt धटतुला काया खादिरी तेन्दुकापि वा । 
water fafa: स्थानेर्धटककंटकादिभिः ॥२६३॥* 


proved by internal evidence and by its specially close 
agreement with the verses from Narada in the Com- 
mentaries and Digests. Of the Section on Ordeals by 
Balance, Fire, etc., प पाह. has an entirely different 
version, which however is evidently less complete 
and authentic than the version preserved in A. In 
some cases, the copyist’s mistakes, which occur in A, 
have been corrected from the quotations in the 


नेन श्लोकचयेण धटन्धासखरूपमुक्तम्‌। aye मुण्डका . .भवन्ति। 
तेषां भूमिनिवेशच्तेव' yaa इस्तचतुद्धयं दक्िणोत्तरतः साधंन्तं 
तस्मिन्ततेच . . दयार प्यन्तयात्लोर दयम्‌ | तेषां च मुण्डकानां च fed 
RGA शस्त दयसूक्तम्‌। तता मध्यमतस्तोरण्याखतुद्धस्ता धटतुला | 
SAAMI हमयशिक्यदयाधार शूतमु णडकदयसदिता मध्ये च धं दस्तविल- 
म्नितला दष्टख्लकच्छसदितशोलिका भवतीति धटप्रमायनिवे्रः ॥ २६९ ॥ 
२६२॥ २६२ । 


नारदैस्मतिः) Ue 


खादिरं कारथेत्तं च fata शुष्कवजिंतम्‌। 
Wind तदभावे तु शालं वा केाटर्विना ॥२६४॥५ 
रवं विधानि काष्ठानि धटार्थे परिकल्पयेत्‌ | 
सभाराजकुलदारे सुरायतनत्वरे ॥२६५॥* 
निखेय निश्चलः काया गन्धमाल्यानुकेपनः | 
दध्यक्षतदविगेन्धकषतपावनमङ्गःलः ween 
रस्ाथेमाद्तैलीके जाकपालेरधिष्ठितः। 

सवदा स तु देयः स्यात्सवेलाकस्य पश्यतः ॥२९७॥ 
अहहा राच षिते लाते श्राद्रवाससि मानवे। 
Tare सवेदिव्यानां प्रदानमनुकीतितम्‌ ॥२६८॥# 
शिरापश्यायिनि नरे शअभिथेाक्तयुं पस्थिते | 


Digests and Commentaries. सवेदा waza: A. ॥ ९९७ ॥ मानवा 


धटस्येतानि दारूणि पर मुख्यः प्रधानः खदिरः । ततस्तिग्दुकः |. . तद- 
मावे शिषः | तदमावे एणङच्दार । रख्तान्यपि शुव्ककाटरवभिंतानि 
कायाणि।. .२६8॥ 

र्ते प्रदेशा धमेदेवतावतास्याग्धा भवन्तीति । RWI 

ष्यं च यदा प्रथमं निखेयः। तदा खतिराभनदिमलम्रल्लताभिकायै- 
दिजवेदमङ्गलनिधषशब्देन दध्यत्ततशविगेन्धधुपाच्ततपावनेञचेति॥ २९९ ॥ 

स च यदा शुद्धं कस्यापि Pawar धमर च्णाथें लाकपालेराङ्तेरधि. 
fear स्वेदा स्वकालं देयः | Saar पश्यतः | न पुगरेकान्त KAT | 
२९७ ॥ 

यो ऽसौ खभियोक्ता मरः | तस्मिम्डिरोपस्थानस्थिते fae विदि 


ved नारदद्प्मतिः। 


दिव्यप्रदानं विहितमन्यच दपं सनात्‌ ॥२९६९॥ 
अशिरांस्यपि दिव्यानि राजा शत्येषु दापयेत्‌ | 
अभियेागाभियुक्तानामन्येषां तु यथाकमम्‌ ॥२७०॥* 
fred समासज्य धटककंटयेा्ढम्‌ । 

wad शिवय पुरुषमन्यच तुलयेच्छिलाम्‌ ॥२७१॥* 
धारयेदुत्तरे पाश्वे पुरुषं दध्िणे शिलाम्‌ | 

पिटिकां पुरयेत्तसिन्ि्टक लेष्टपां शुभिः ॥२७२॥# 
प्रथमारापणे Are प्रमाणं faga: ae | 

तुला श्िलिभ्यां तुल्यं च तारणं न्यस्तलक्षणम्‌ ॥२७६॥ 
सुवशेकारा व णजः कुशलाः कास्यकारकाः । 
अवेक्ेरन्धरतुलां तुलाधारणकेाविदाः ॥२७४॥* 


A. ॥ २९८ ॥ तच टद्िकालाष्धपांडुनिः॥ A. ॥ २७२॥ कन्तां Me धटस्य 


तम्‌। wast पडि सनात्‌ । यदा पुनः zat काचिदिसा कता भवति 
तदा शिरेपख्यानं विनापि fear दातव्यम्‌ ॥ २९९ ॥ 
 रानाभियोगेनाभियुक्ताबामशिरांस्यपि दिव्यानि दापयेत्‌। खन्येषां तु 
यथा क्रमो निदितस्तया दापयेदिति ॥ २७०॥। 

sata स्लोकचतुद्धयेन प्रथमं पुरुषपाषाणपिटिकयोस्तोलनसमानधा- 
स्य।धारबायं विधिः । तच्च च... पुनरिदसुक्तम्‌ | छवणंकारा वण्जिः 
कास्यकारादयस्तल।धार णसमानप्रमा यच्चा उमयशिक्ययोः समानत्वमन्वेचते- 
TAFT ॥ २७६ ॥ २७२॥ २७२ ॥ BO ॥ 


नारदस्मतिः। ws 


तुलयित्वा at ud fox रत्वा धटस्य च ।* ` 
कक्षास्थाने यद्‌ तुल्यमवतायं AAT धरात्‌ ॥>७५॥ 
समयः UCIT पुनरारापयेन्नररम्‌ | 

निवाते दष्टिर हिते शिरस्याराप्य waar ॥२७९॥* 
तस्मिन्नेव समारूढे त्वा कक्षां दिन वरत्‌ | 
धमपयायवचनेधंट इत्यभिधीयते ॥२७७॥ 

त्वं वेत्सि सवभूतानां पापानि सुकूतानि च । 
व्यवहाराभिशस्तो ऽयं मानवस्तुल्यते त्वया ॥२७८॥* 
देवा सुरमनुष्याणं सन्ये त्वमतिरि च्यते | 

[त्वं तुले सत्यधामासि पुरा देवविनिर्मिता ॥२७९॥५ 
तत्सत्यं वद्‌ कल्याणि संशयान्मां विमेाचय | 

यद्यहं पापकमास्मि तदा त्वं मामधा नय ॥२८०॥* 
qe चेव विजानासि तत ऊर्ध्वं हाण माम्‌।] 


च । ^. ; विह wer धटस्य च । पपा. ॥ २७५ ॥ रहिते स्िरव!र- 
पितपलकम्‌ A.W २७९ ॥ धटद्रन्यभिधोयते ^. ॥ २७७ ॥ २७९ D—Rey 


खवमनेन प्रयत्नेन मर परथमं तुलायां पिटिकया समं समानतुलितमुष- 
MII | यदा naa सलिलप्रत्तेथसमत्व प्रसिडं भवति | तदा धटा- 
त्मरुषमवतायं ॥ २७५ | 
. FAG पुरषं गटद्ोतसमय सछतसत्यश्ाव णं हतदेवताङानं शिखासोपित- 
यथाढ्त्तान्तामियोगसव्याग्डतवि चारपन्नकं पुनरपि तुलामासोपयेत्‌ । वात- 
रच्छुपपातवर्जिंते काले ॥ २७६॥ 


ars mceatar | 


तदेनं संश्यारूढं धमतस्तरातुमद् सि ॥२८१॥१ 

इत्यादि कछतश्रावशं लाकपालेः सुरैश्च वे | 

पुरुषं पुनरारूढं सम्‌ त्य निरीक्षयेत्‌ ॥२८२॥ 

तुलिते यदि aia स शुद्धः स्यान्न संशयः | 

समा वा हीयमाना वा Bfawqay भवेन्नरः ॥२८३॥* 
AAMAS CAAT धटककं टयेास्तथा | 

TSS HUT च मूतितः शुचिमा दिशेत्‌ wecen* 
अतः परं प्रवश्यामि विधिमम्रस्तथेात्तमम्‌ | 
SMHS प्राहमण्डलान्मण्डलान्तरम्‌ ॥२८५॥* 
अष्टभिमणडलैरेवमङ्गलानां शतद्यम्‌। 
षट्पश्चाशत्समधिकं भूमेस्तु परिकल्पना ॥२८६॥* 
seems to be an interpolation, from the Smriti of 
Yajiavalkya. इत्यदि सलाकपालांकानकलछलतश्रावण । A. ॥ २८२ ॥ 


दा चिंश्ग्मण्डलान्यार्मगडलं ^. ॥ २८५ ॥ षट॒पच्चाश्तमास्यातं ^. ॥ २८९॥ 


waza ऽपि gia... र्वं विमलपुरुषस्योध्वंयमनादिगुदधिरिति 
सिद्धम्‌|... अधो गच्छमानस्वविश्रुद्धो भवेन्नरः ॥ २८२ I 

aa वाचनिका सुदधिः। इति ऋणादाने धटविधिः ॥ २८४ ॥ 

wea सलोकदयेन च्यमिदिव्यविधानमधिक्त्य ग हीतदिव्यः पुरुषो यावन्माच् 
गच्छति तदुक्तम्‌। रकं मण्डलक दािंशदकुलप्रमाणं भवति | तेन gaa 
मादो मण्डलानि भवन्ति । तेष मग्डलेष्यपि aay ayaa एत- 
इयं षटपथ्वाशदधिकं भवति | cata भूमिप्रमागमभिदितम्‌॥ २८५ ॥ 
esd i 


मारदख्तिः। wre 


सप्ताश्चत्धस्य Tata अभियुक्तस्य हस्तयोः | 

रत्वा Va Tafa सप्तभिः खचतन्तुभिः ॥र८्७॥* 
WAI शादकारा यः कुशलश्चाग्रिकर्मणि | 
ष्टयेगश्ान्यत्रापि तेनाथ sa प्रतापयेत्‌ weecy* 
श्रप्रिवशेमयःपिण्डं सस्फलिङ्गः सुरक्तिकम्‌ | 
पञ्चाशत्पलिकं भूयः aad तं श॒ चिदिंजः were 
ठतोयतापतत्तं नं ब्रूयात्सत्यपुरस्कूतः | 

श्रुयतां मानवे धमी खाकपालेरधिष्ठितः ॥२९०॥* 
त्वमग्ने सवेदेवानां पवित्रं परमं सुखम्‌ | 
त्वमेतत्सवभ्रूतानां fefear वेत्सि चेष्टितम्‌ ॥२९१॥* 
सत्या्ते च जिच्वायात्वत्तः समुपजायते | 
वेदादिभिरिदं tra नान्यथा कर्ुमदंसि ॥२९२॥* 
अनेनायमिद्‌ पराक्ता मिथ्या चेदमधात्रवीत्‌। 

सवथा च यथा मिथ्या afi धारयाम्यहम्‌ ॥२९३॥।* 


ee = ee 


wet न्यस्यातियचेन A. ॥ २८७ ॥ प्ट गोकु A. ॥ २९० ॥ स्यादत च 

स्पर्ायमिदमुक्तम्‌ | Ve ॥ 

यो लोहकारः पुरषः पारपयेकुशलो जातः। लो इकमशि संततङता- 
भ्यासः। न्याप दिव्यदानटद्टकमा । तेनास प्रतापयेत्‌ | म ॒पुमरवा- 
न्तर शिचितः कर्मगेष इति ॥ २८८ 

Ba wines विधिरयम्‌ । मुं पिण्ड प्चाशत्पलिक्षमभमिवम वारथय- 
तापितं सस्मुलिङ्कं भूयो भूयः छरक्तिकं ला खुचिर्दिंज रवं ब्रुयात्‌ ॥ 
९८९ ॥ २९० ॥ 


१२० मारदस््मतिः। 


रष धारयते च त्वां सन्धेनानेन ATAA | 

तदस्य सत्यवाक्यस्य शोतो भव इताशन ॥ 
सृषावाक्यस्य पापस्य दह wen तु शापितः ॥२९४॥* 
अमुमथं च पन्नस्थमभिलिख्य यथाथैतः | 
श्रावितस्यैव aah तस्य देयं यथाक्रमम्‌ ॥२९५॥* 
खातश्च Away ततः AIA पावकम्‌ | 
स्यित्वैकस्मिन्तता ऽन्यानि ब्रजेत्सत्त शनैः शनैः ॥२९६॥* 
पातयेन्न तमप्राष्य या afa: परिकल्पिता । 

अष्टमं मण्डलं गत्वा तत्य sft विदनेन्नरः ॥२९७।* 
यतु पातयते चासादग्धो वा न विभाव्यते । 

पुनस्तं धारथेदभ्भिं स्थितिरेव eet कता ॥२९८॥* 


यन्नासात्वतः ससुपजायति ॥ ^. ॥ २९३ ॥ सन्मूतनिं ^. ॥ २९९ ॥ कियन्त 
~ 
दति anighvaqeta धममस्य श्रावणात्तस्य देय raat इस्तयोरयं 
पिण्डपावकः ॥ २९९ ॥ २९२॥ VER ॥ २८४ ॥ 
यथाक्रमशब्देन प्रथमं wags मूं ददयात्यखादयःपिष्ड कसयेरिति 
॥ २९५ ॥ 
qa भूमिक्रमणाभिक्तेपविधिः स्पष्ट ण्वाभिदितः ॥ २९९ ॥ २९७ ॥ 
qa चासात्मातितपिद्डे दिव्ये दग्धादग्धसंश्येन न जयो नापराधो न 
पराजय शर्धः | aS नर Tafel धासयत्निःसंश्यायेभिति mest 
aa wares ऽपिया विधिरक्तः fae: a TI... इति ऋण।दाने 
efafafaas: REE ॥ २०० ॥ ९०९६ ॥ ६०२ ॥ २०२ । 


मारद्स्मतिः। TV 


मण्डलस्य nae तु कुयात्तत्पदसक्षितम्‌ t 

न मण्डलमतिक्रामेन्नाप्यवाक्‌ स्थापयेत्दम्‌ ॥२९९॥* 
अनेन विधिना काया हताशः समयः सदा | 

ऋते AAAS युक्तः काशे ऽन्यच सुशोतखे ॥३००॥ 
CMA सर्वेषु कुयात्काकपदानि ख | 

तान्येव पुनरवेेब्स्तो बिन्द्विचिचितिा ॥२०९॥* 
ayaa विभाव्यते दग्धावेतो करौ तदा | 
MUI यनेन सत्त वारांस्तु मद्‌ येत्‌ ॥३०२॥* 
afedafe ने दग्धः mate विनिशितः | 

मोच्यः स शुः सत्कृत्य दग्धो दण्डयो यथाक्रमम्‌ ॥₹ ०६४ 
अतः पर प्रवश्यामि पानोयविधिसुत्तमम्‌। 

ह मन्तकालादन्यतै शिशिरा यथाकमम्‌ ॥३०४। 
नदोषु नातिवेगासु सागरेषु वदेषु च। 

Bey देवखातेषु तडागेषु सरःसु च ॥३०५॥# 
नातिक्रुरेण धनुषा प्रेषयित्वा शररैयम्‌ | 
पानीयमज्जनं कायें fame विपशितः ॥३०६॥ 

करूर धतुः सप्तशतं मध्यमं षट्‌ शलं स्मृतम्‌ | 

विपञ्िषेः॥ ^. ॥ १३०६ ॥ ३०७ om. A. This para. has becn 


ae हेमन्तर्तुमागेपौषौ शिश्िप्तुमाषफाष्यानौ |... तन्मा स चतुष्टये 


जशदिव्यस्य वजंनमिति ॥ ३०४ ॥ 
16 


PRR arcaafa: | 


नाभिमाचे AY स्थाप्यः पुरुषः स्तम्भवदलो | 

तस्योरू UVM निमन्नेद्भिशस्तवान्‌ ॥९०८॥* 
शरप्रधेपणस्थानादयुवा जवक्तमन्वितः | 

गच्छेत्परमया शत्या यच MIATA शरः ॥३०९॥* 
मध्यमं तु शर खद पुरुषो ऽन्यस्तथाविधः | 
प्रत्यागश्छेत वेगेन यतः स पुरुषा गतः ॥२१०॥५ 
आगतश्च ATI न पश्यति यदा जले। 

VA यदा सम्यक्‌ तदा शुद्धिं विनिदि भेत्‌॥३११॥५ 
अन्यधा न विशुद्धः स्यादेकाङ्गस्यापि दशनात्‌ | 
WMATA गमनाद्यस्मिन्पवं निवेशितः Ws er 

न मनज्ननीयं alate धमशास्त्रविश्णरदः 
रागिणश्चापि cara पुमांसा ये च दुबलाः ॥३१३२॥५ 
निरत्सादान्रनाक्किष्टानातांश्च न निमज्जयेत्‌ | 

सदो भरियन्ते मज्नन्तः खल्यप्राणा हि ते समृताः ॥३१४॥४ 
सादसेनागतानेतानेव तथे निमज्जयेत्‌ | 

न चापि साधयेदभधिं न विषेण विशाधयेत्‌ ॥३१५॥ * 


supplied from Vulg. तस्यौरसं szyra A. See Viramit- 
rodaya. ॥ ३०८ ॥ aaart A. See Viramitrodaya. ॥ ९९६९ ॥ 


qa षडभिः स्ञोकेजंलदिव्यविधिर्भिदहितः। ween किचिद्याख्यान- 
AMIDA ॥ Rog ॥ ३०८॥ ALU ३१० ॥ ६९९. WAR 

अनेन Maa Garena atant निषेधः tages a 
A धम॑देवताघधमश्रावणा भवति ॥ RNR! WANA 


aca fa: | १२९३ 


सत्यानृतविभागस्य तायाम्री स्पष्टत्तमो । 
अद्धाश्चाभरिरब्रयस्मात्तस्मात्तोये विशेषतः ise die 
करियते धर्मतच्न्नदषितानां विभ्नाधनम्‌ | 
तस्मात्सन्येन भगवच्ञलेश चातुमर सि ॥३१७॥* 
अतः ut प्रव्यामि विषस्य विधितुत्तमम्‌ | 
यस्मिन्काले यथा प्रोक्तं यादशं परिकोतितम्‌।३१८॥* 
यावन्मात्रं vated धर्मतच्नाथेदशिभिः। 
तुलयित्वा शरत्काले देयमेतच्धिमागमे ॥३१९॥* 
नापराज्ञे न संध्यायां न मध्याह्े तु धर्मवित्‌। 
शर द्रोष्पवसन्तेषु वर्षासु च विवजंयेत्‌॥३२२०॥ 
भम्र च चारितं चेव धूपितं भिश्चित तथा । 
कालक्रटमलाबु च विषं waa वजंयेत्‌ ॥३२१। 
लंबं A. See Viramitrodaya. ॥ ३२९ ॥ शाङ्ग Sage we A.. 
aaa स्लोकदयेन जलदेवताधिवासनमुक्तम्‌ ॥ ३१६ ॥ २९७॥ 
इति ऋणादाने उदकदिव्य विधिभेदः | 
विषदिव्याधिकास्मावाथा ऽयं स्लोकः ॥ ३९८ ॥ [र 
ष्ममिशस्तपुरषस्य सव्यासत्यपरीन्ताथं यवप्रमाणं विषं देम्‌ । तच्च 
शरत्काले अ्वयुक्तात्तिकमाखयेा, | तथा हि माघमाग॑शोषयेरिति ॥९१९॥ 
अच पूरवटदातेा ऽपि शरत्कालः युनरपवाददद्रंनादिवर्जितः। श्रद्‌ 
मीक्मवषैभिधानव सन्तविवजनाचेत्रादिकं कात्तिकपर्यन्तं मासाङकमपि वि- 
घस्य वजितभिति ॥ ३२०॥ 


त्र चारितमम्मधुपितमिसितानि क्तपकारण'दजितानि। काकक्रूटा- 
लानुविषे च अतिरौदरजातिवशरादर्जिते ॥ ३२९१ ॥ 


१२४ मार दस््मतिः। 


We 8 मवतं शस्तं वशगन्धरसान्वितम्‌ । 

अभिन्नं तत्प्रदातव्यं छवविरश्रद्रये निषु ॥३२२॥* 
विषस्य पलषद्धागाद्वागा विंशतिमन्तु a: | 
तमश्टभागदीनः तु MIT AT शतसुतम्‌ ॥६३२३॥४ 
वपासु षड्‌ यवा माचा ग्रीष्मे VI यवाः War: | 
हेमन्ते सत्त TT वा शरद्यस्यापि नेष्यते ॥३२४॥*# 
त्वं विषं ब्रह्मणः पुचः .सत्यधमव्यवस्थितः | 
Mae AT पापात्सत्येनास्याखतीभव ॥३२५॥* 
द्ायानिवेश्ति रश्यो दिनशेषमभाजनः। 
विषवेगक्तमातीतः शुद्धा ऽसौ मनुरत्रवीत्‌ ॥९२६॥* 
aa: पर प्रवश्यामि केशस्य विधिमुत्तमम्‌। 
शास्त्र विद्धियेथा प्रोक्तं सवैकालाविराधि यत्‌ ॥३२७॥* 
See Viramitrodaya. ॥ ६२२. ॥ पलघषद्धागो भागो वि शतिमस्तथा। 


A. See Viramitrodaya. ॥ ३२द ॥ alfaafaat cat A. Sco 


faa wey विषमकछतं नान्यत्‌ तच्च ब्राद्यणवजंच्तचियादिवगेच्रयस्य 
कायमिति ॥ १२२ ॥ 


चनया भागपरिक्षल्यनया . भागमाच्ो भवति । स विषविषये cat 


यवै > wea: | तं च विषं waged दद्यान्न ख्खामिति ॥ ३२३। 


च्छच यवमाच्रप्रमाखबलापेच्चया वषम्रीश्महेमन्तास्रया Sad waar 


welat इति ॥ 228 ॥. | 
विषदेवतास्वाधिश्वावण। ॥ {zu t 
इति ऋणादाने विषविधिभेदः ॥ २२९ ॥ 
क्ाग्रविधिदिव्याधिकारः Brat ऽयम्‌ ॥ RRO ॥ ` 


मारदस्मतिः। १९२५ 


Tae सेापवासस्य AAMAS च । 

सश्च कस्याव्यसनिनः के श्पानं विधीयते ॥३२८॥# 
यद्क्तः at ऽभियक्तः स्यात्तदवत्यं तु पाययेत्‌ | 
अभ्यच्यं वतां खाप्य जलस्य प्ररतिचयम्‌ ॥९२९॥* 
सत्तादाभ्यन्तरे यस्य दिसत्तादेन वाशुभम्‌ | 
yaaa तु दृश्येत सैव तस्य विभावना ॥३३२०॥* 
ऊध्वं यस्य दिसप्ताहान्महदष्यश्ुभं भवेत्‌। 
नाभियेज्यः स केनापि रतकालव्यतिक्रमात्‌ ॥३३१॥# 
मद्ापराधे निर्धर्म aad ज्तोबकुत्सिते। 
नास्िकव्रात्यद्‌ासेषु award विवजंयेत्‌ ॥२३२॥* 
यथोक्तेन विधानेन पश्च दिव्यानि धमवित्‌। 


ma यावेतौ geet afsat तौ इावपि सवीवस्धतवादेवताभिः पूवैपरि- 
इतौ | तेन मिर्दैवलौ तौ के शरदिव्ये वनिंताविति | भ्रेषं खबोधम PARSE 

ay पानविधिः ॥ ३२९ ॥ 

चतुद ्दिवसमध्ये यस्य राजकदेविकं विंचिदशरभं दश्यते | तस्याञ्चडस्य 
सेव भावना उपरलच्तणमित्ययः ॥ १९० 

छतकालमध्ये दवर्सितत्वादिति ॥ ९६९ ॥ 

ABUL Aaa) इव्यादयो दासपवन्ताः सवावख्यनिदेवत्धा 
कोश्याग्या म भवन्ति ।॥ ९६२ ॥ 

ATT प्रच्छप्नपापकारिणः पुरुषा अथवा खुद्धमाचारा TT शङ्गा 
माचरदेषाभिशाषदुःखिताः। तेषां स्यासव्यपदीक्तायमेतानि (eats मुनि- 


१९६ नस्दस्प्रतिः। 


दक्वा राजाभिशस्तानां प्रत्य Te च नन्दति ॥३३३॥ 
ग्रीष्मे तु सलिलं ia विषं काले सुशीते | 
बराह्मणस्य धटो देयः छचियस्याभिर च्यते ॥३३४॥१४ 
वेश्य तु सलिलं देयं विषं az प्रदापयेत्‌ | 

न ब्राह्मे विषं दद्यान्न खां छवियो हरेत्‌ ॥३३५॥* 
काशान्तानि तुलादीनि गुरुषरथेषु दापयेत्‌ | 

शतां दापयेच्छुदचावशु धा दण्डभाग्भवेत्‌ ॥३३६॥ 
तण्डलानां प्रवस्यामि विधिं भक्षणचेादितम्‌ | 

wa तु तण्डुला देया नान्यचेति विनिखयः ॥३२३७।* 
तण्डुलान्कार येच्छुक्ाञ्छाखेनान्यस्य कस्यचित्‌ | 
Wa भाजने इत्वा भास्करस्यायतः शुचिः ३३८॥* 
 स्ञानादकेन संएक्तान्वाचो तचेव वासयेत्‌ | 

प्रभातायां रलन्यां तु चिः छत्वा प्रमुखाय च ॥३३९॥ 


Viram. ॥ शरद्‌ ॥ दद४ aud ३६५ & om. A. This portion has 
been supplied from ए पाह. wygt om. A. ॥ ३६६ yaa A 


een em ces Daas a यो 


—— 


भिस्वतारितानि ।.* प्र चेह च नन्दति | EVAR WAH चार्थसम्टदि- 
संपन्नो भवतीति | इति नारदीयकल्यागभट्कछतमाय्ये परचदिव्यविवस्यम्‌ 
॥ RAR । 
TAT तत्मणानां प्रायः UMMA! TE पराजये दण्डः स 
wa उक्तं ण्व इति कोशपानविधिः॥ eed y 

इति तद्डलदिद्याधिकारः स्लोकः ॥ RRS | 


मार्दस्मतिः। १२७ 


लाताय सापवासाय दयादेवाचेकः स्वयम्‌ । 

Ws कार्यं AYE सत्यासत्यपरीश्षे ॥३४०॥ 
awaits: तु wa निष्ठीवयेत्ततः। 
अश्वत्यपन्नाभाषे तु IAI ततः स्मृतम्‌ ॥३४१॥* 
दृश्यते शाणितं यस्य दन्तजालं च सीदति। 

गां च कम्यते यस्य तमशुद्धं विनिर्दिशेत्‌ ॥३४२॥* ` 
अतः पर प्रवश्यामि तत्तमाषकलष्णम्‌ | 
शभाशभपरीक्षाये ब्रह्मणाभिहितं खयम्‌ ॥२४९॥ 
सौवर्णे राजते Wa ्रायसे was ऽपि वा। 

fart एतमुपादाय तद्रा सयापयेच्छु चिः ॥३४४॥* 
सौवर्णी" राजसीं ताम्रीमायसीं वा सुशेमिताम्‌। 
afaaaraadiat fafatas सुद्विकाम्‌॥९४५॥* 
भरमत्पतितायामन्तः स नः स्पशसुभोषणः। 
AMAA मन्त्रेण तं तद्भिमन््रयेत्‌॥₹४६॥* 
ut पविचमगम्तं तं त्वं यन्नकर्मसु | 

SUG यद्ययं पापे हिमशोतं शुचौ भव ॥३४०* 


Sce Viram. ॥ 38% ॥ 


इति तख्ुलविधिः प्रकटाये खव ॥ RSS ॥ 


ARs area fa: । 


प्रदेशिन्यक्षता यस्य संस्यष्टायां Wag | 
यदि विस्फाटका नस्युः शुद्धा ऽसावन्यथा न हि॥९४८॥* 


इति तप्तमाषकविधिः we wai इति acca कल्याख- 
मदुश्ोधिते wart नाम व्यवहारपदं प्रथम्‌ पश्चविंशतिक्तहितं समा- 
प्तम्‌। खयेपमिधिः षडभेदा भवति ॥ ३४८॥ 


नारदस्भतिः। १२९ 


स्वं द्रव्यं यच विश्रम्भान्नि्िपत्यविशङ्धितः। 
निक्षेपा नाम तत्रोक्तं व्यवहारपदं बुधैः || १ Wx 
कुलजे sada yrs सत्यवादिनि | 

महापक्षे धनिन्यार्ये निष्टेपं fafartey: ॥ २ ux 
या यथा निक्िपेद्धस्ते यमथ यस्य मानवः। 

स तथेव ग्रहीतव्यो यथा दायस्तथा ग्रहः ॥ ३ ॥* 
न चेदद्यात्त नि्ेतुस्तद्‌ द्रव्यं तु यथाविधि । 
wud दाप्यो ऽसौ दिव्यादिभिव्यवस्ितः॥ ४॥ x 


z-8 070, Vulg. See Manu VIII. 279-284. crat भवति 


खमिति शखकौयं xe ये निख्िपति तस्य नित्तेपः संबध्यते ।*..यचा- 
feararegt मवति ast साच्िलिखितय्हणविर डित at ऽपि वराटक- 
मपिन ददाति। aa प्नवि्ासाचिःशङ्कः पुरषो भवति । तथ साक्ति- 
लिखितम्रहणकवनिंतमेव छवयंसहखादिकमपि निच्तिपति ।**॥९१॥ 

रमिः सप्तभिस्पि ga सपत्ने परमे fray निक्छिपेद्धधः। स काला- 
miata विप्रतिपत्तिं न गष्तीति ॥२॥ 

यः पुशषो यस्य इत्ते aay येन प्रकारेण निक्षिपेत्‌ । तेगेव परुरषेय 
तस्व WHY TAU: तेनेव प्रकारेण यदीतः | यथा awa प्रह इति 
वचनात्‌ ॥ १॥ 

qu नित्तेपयादी ari गच्छति निचे खद्‌ इवय न प्रयच्छति तदावेदितो 
art suey दिव्यादिप्रमाखसाधितो दिगणदण्डाकेटितः छते 


दाप्यः॥ 8॥ 
17 


१६९ नारद्स्मतिः। 


अन्धद्रव्यव्यवदहितं द्रव्यमव्धाद्ृतं च यत्‌ | 
fafaora ace तदौपनिधिकं स्मृतम्‌ ॥ ५ ॥* 

स पुनर्दिंविधः प्रोक्तः साक्िमानितरस्तथा । ` 
प्रतिदानं तथैवास्य प्रत्ययः स्यादिपर्थये ॥ ६ ॥* 
याच्यमानस्तु या दाचा निक्षेपं न प्रयच्छति | 
SE स रान्ना दृष्टात्मा AS दाप्यश्च तत्समम्‌ ॥७॥* 
य॑ ara साधयेत्तेन निकेत्तुरननुन्नया । 


wal दाप्यश्च तत्समम्‌ ॥ Vulg.; दण्डः स तु भवेत्तं च अयं साद्‌ 
यमावहेत्‌ y, instead of ©, b 8 ८ ॥ तं च सादयमावडेत्‌ 


| निच्तेपलच्तशमभिदहितम्‌। इदानीमौ पनिधिकलच्तणमुश्यते | Sax 
व्यवदितमिति म्चिष्टापाटलमध्ये विश्रतिगद्याणकम्रयििवद्वा। aaa ata 
fact यथा वश्त्रमध्ये मौक्तिक शारः | तदभ्यन्तरसागगर्यं तदव तस्यापि 
ज कथितम। ` तथा. इस्ते निचिप्रमेवं स्थितं xe यत्नि्तिप्यते । तदौप 
निधिकमिन्यच्यते । तदपि यथा स्थितं ग्र्यिमुनिवमेव प्रदेयम्‌ । ग्रन्थिभदे 
यरोतुदाषो भवतीति॥५॥ 

या frau साच्तिप्र्यत्तो aM | Sanaa सा्तिप्र्च्तमेव cat 
wma) यःपनरसाच्तिमान्छ far afaficuata: | इत्यस्य दिविधस 
fata: au विपये fraceituftar हानिभिश्या भवति । तदनं 
तदतुसारेय प्रत्यया दिव्यश्पथादिकेा भवतीति ag | 

प्रकटाय ण्व स्लोकः | विद्रेषो ऽयं याचिते ऽमपिते। रानदेविक ग्री 
qa faaatcta ॥७॥ - 

यदि याक निन्तेपद्रयेख तेन कं चित्छाय खेच्छया साधयति | निक्ष 


मारदस्मतिः। ११९ 


त्रापि ep स भवेदाप्यस्तच्चापि सदयम्‌ ॥८॥* 
ग्रहीतुः सह या sda नष्टो नष्टः स दायिनः | 
देवराजकृते तद्ग चेत्तन्निह्यकारितम्‌ ॥९॥* ` 
स्वयमेव तु ये AMAT प्रत्यनन्तरे । . , ` 

न स रात्नाभियेक्तव्यो न निष्टेतु बन्धुभिः ug oy 
अच्छरेनेव चान्विच्छंततमथे प्रीतिपूव॑कम्‌। ~ 

वि चायं तस्य वा et सानेव परिशेाधयेत्‌ nen, 
Wed जले मग्रमम्निना दग्धमेव च। ` 

न दद्याद्यदि तस्मात्स न सं दरति किंचन ॥१२॥ ` 


Vulg. ॥ 5 ॥ Vulg. inserts the following after <4 खने- 
कायाभियुकतेन Taderefeat | विभावितेकदे्ेन देयं यदभियुव्यते ॥* 


TAAMA खसमतेम तदा द्यः स भवेत्‌। तं च साधितमर सोदयं 
सेपाञ्रय दाप्य डति ॥ ८॥ 

"**जिख्कारिते fifa भिरेापस्धानेन सह साधनमर्चस्येति ren 

निच्ेपदातुग्डेतस्य यः प्र्नन्तरत्तदीयगव्याधिकासी तस्य खयमेव गत्वा 
स्राहके ऽयाचित रखवान्नाता वा Mum समर्पयति। स तेन 
साधनेम तदीयबधरुभिः शेषोपनिभितंस्योपरि wafer नाभियेक्तयो न 
राद्चेति ॥९०॥ 

यदि तस््ात्युननित्तेपाकिविंचिद्‌ ग्ण्डौला के ऽपि नियोगः छतः स प्रत्ययः 
संभाद्यते | तदा भाविनि चौरजलाग्न्युषरवे तद्दादसाविति॥ १२॥ 

AMAT या मिथ्यावादी Kaen मवति। स cre चौरद्‌- 
च्छास्यः | RYH च दण्ड दाप्यस्ति।॥१९१॥। 


ARR नारदद्तिः। 


था निप नार्पयति यश्चानििष्य याचते | 
तावुभौ चौरवच्छास्यौ दण्डं दाप्य च तत्समम्‌॥१३॥* 
रष शव विधिर याचितान्वाहितादिष | 

शिष्ये चापनिधौ ana प्रतिन्यासे तथेव ख ॥१४॥* 
प्रतिष्टह्काति trae यश्च सप्रधनं AT: | 

तस्याण्येष Waa Tea विधयः समाः ॥१५।* 


१०-१३ om. ए पाह, faferaafaut Vulg. ॥ १४ ॥ ये गण्डं Vulg. 
या <a Jagannitha. निधयः समृताः Vulg. ॥ ut afafes a a 


च्या ऽयं विधिन्यासापनिधिव्यवद्ारपदकयेारपि सविस््ार $भि- 
हितः रष रव यावितान्वाहितश्िल््योपनिधिजिति। ea याचितं 
‘eared प्रार्थयित्वा यदानौतम्‌ 1... खनु वयादितमुनयादितमिति | fred 
गिख्विहस्ससंव्कर अमुक्तो we च्थाचच्तते। प्रतिन्यासस्त कस्यापि चन्ते 
निच्िपति व्यम्‌ । सा ऽपि कायकालापेच्चया यदन्यस्य we निच्िपति स 
प्रतिन्यासः।...॥ १७॥ 

य नायं बालं सप्रधनं areas प्रतिर्ह्वाति यस्यापि पर्वीत्त सैव 
fafuseeri षडेते विधयः। षडेते विधयः समा इति | याचितविधिः। 
च्न्वाहितविधिः। शिस्िदस्त्गविधिः। न्यासप्रतिन्धासविधिः। पोगण्ड- 
विधिखेति। aga विधयन्ल्या agar! इति नारदीयकल्याणभाय्े 
` घडृव्यव हारपदमेदसदहितमुपविधिन॑म दितीयं व्यवहारपदं समाप्तम्‌ इदानीं 
चिभेदं संभूयसमुत्थानमुच्यते ॥ १५ ॥ 


नारद्स्ेतिः। ARR 


afuaqnyaay यच कमं संभूय Hae । 
तत्संभूयसमुल्थानं व्यवहारपदं स्मृतम्‌ ॥ १ Wx 
फलदेतेरुपायेन कमे संभूय कुर्वताम्‌ | 
आधारभूतः प्रक्षपस्तेनात्तिष्ठेयुर शतः ॥२॥* 
समे ऽतिरिक्ता हीना वा तचांशो यस्य ASW: | 
छयव्ययो तथा इदिस्तच तस्य तथाविधाः ॥६॥# 
भाण्डपिण्डव्ययेद्खारभारसारान्ववेश्षणम्‌ | 
Fed ऽव्यभिचारेण समये स्वे व्यवस्थिताः ॥४।* 
प्रमादान्नाशितिं दाप्यः प्रतिषिडकछरतं च aq | 

अ संदिष्टश्च यत्कुयीत्सर्वसंभूयकारिभिः ॥५।* 


aya uns मिजित्व( सब्यव हार प्रति यत्तदुत्थानं नाम यवशारपद- 
सुच्यते॥ ९॥ 

यदणिग्भिमिलित्वा द्रम्मस्खं पिण्डे वाणि्यं प्रारन्धभ्‌। तकैकेना्धँ पञ्च 
warts निक्तिप्नानि | Gait yA शतदयम्‌ । sway श्रत दयमेव | 
BULA AMAT एतमेकम्‌ । खतेवां खां शप्रच्तेपो लाभव्यययोराधार्भूतः 
॥ २ ॥ 

तच्रायग्ययौ खक्ीयखकीयांशावतारेण संबध्येते y sy 

यः प्रथमारम्भे समयः छतः | तच्रव्यभिच।रेय asia भाग्डपिख- 
व्ययेाडारमारसारान्ववेच्तणानि खांशानुसारेण Aaa ॥ ४॥ 

तेच सर्वैरपि सामदाथिक्षैः समपितं geet await | स तत्ना- 
far दाप्यः । ufafes a) ष्यसंमतक्तं च यत्किमपि शछानिकारि मवति। 
तदपि दाप्य रषेति॥ ५॥ 


१६४ नारदस््मतिः। 


दवतस्कर राजभ्य व्यसने समुपस्थिते | 
AMAL TAA तस्याश दशमः समृतः Wed 
VHA बेतस्याद्यसनं दायादा ऽस्य तदाप्रयात्‌ | 
अन्या वासति दायादे शक्ताशेत्सवं खव वा ॥७॥४ 
ऋत्विजां व्यसने ऽप्धेवमन्धस्तत्कमं निस्तरेत्‌ । 
लभेत द्िणाभागं स तस्मात्संप्रकल्पितम्‌ ॥८॥* 
ऋत्विग्याश्यम दुष्टं यस्यज्ञेदनपकारिणम्‌। 

अद्‌ टं वरत्विजं याज्या विनेयौ तावुभावपि ॥€॥># 


gar Vulg. ॥ ५ ॥ यत्तत्छशत्या रुच्येत 4. ॥ ९ ॥ सक्ताखेत्‌ $ ॥ 9 ॥ 


` देवाव्मदीपने दश्यमानं यः कच्िदेक खव cafe | तथा तख्छारडन्दात्‌। 
 सथेोन्मार्गभितयदहणोद्यवसाच्चः wae खक्गीयेन प्राखब्यायामेन aat- 
मान्यभाग्डं cata | तस्य दग्रा ज्ञेफठे भवति ads 
तेषां संभूयकारिबां मध्ये ययेशस्य कस्यापि wep स्यात्‌ । तदा तदी. 
ata पु्ादिदायादा खधिकारिखत्तदाश्रुयुः | सति दायादे तेषाभेकतमेा 
aaetaga we! अथवा यदि warea तदीयां्नं सवं एवते 
गटह्कीयुरिति | इति संभूयसमुल्थाने सामवायिकमभेदः प्रथमः॥ ७॥ 
चट त्विजामपि cared संश्रये प्रचरतां यद्येकस्य कस्यापि श्य सनं भवति | 
aa तदीयकमधरमन्यः कचिभ्रिवाशयेत्‌। दचत्तिशभागमपि agqafea 
निवाकः रव wag ॥ < ॥ 
. ्वटटमपि अनपकारि मपि ae यदि ऋत्विक्‌ कमारूए़ी ऽपि क्रोघ- 
लोभादिना अवान्तर ण्व त्यजति | अथवा wafers याज्य खव जति | 
ततः प्राप्त्यवदासयेादेयारपि तयेदाषवाम्स खव रान्ना विनयं VST: hen 


नारदस्तिः। १३५ 


कत्विक्‌ तु चिविषो दष्टः पूवैजुष्टः खयं छतः | 
यदृच्छया च यः कुयाद्‌ात्विज्यं प्रीतिपृवकम्‌॥१०॥* 
करमागतेच्ेष धम इतेधुत्विक्‌षु च खयम्‌ | 
यादच्छिकेषु याज्यस्य await नास्ति किल्विषम्‌ ॥११॥* 
Genera वणिक्‌ प्राप्तः शुल्कं दद्याद्यथादितम्‌ | 

न तद्यतिहरेद्रान्ना बलिरेष प्रकोर्तितः॥१२॥* 
शुल्क स्थानं परिष्र तरकाल ऋयविक्रयी t 

fara ख परिमाणं दाप्यो ऽटगुणमत्ययम्‌॥१३॥* 


gate: Vulg. ॥ १०॥ प्राप्य Vulg. तच्लातु wtast Vulg. 
॥ ९२ ॥ मिच्यावादी च संख्याने Vulg. खगुणमन्वयः $. ॥ ९३ ॥ १४-१५ 
om. Vulg. 

एतश्च चिविधत्वभेतद य दितं यत्‌ ॥१०॥ 

य ऋत्विजः पूरवेसेविताः क्रमागताः । तथा ये खयै डता भवन्ति | तेषां 
धागे ऽयं युक्तपरित्यागविनयविचारा eet) यस्म पूवो म च शयं 
wa) यद्व्कयागतः प्रीतिपुवेकमाविवग्यं करशाति । तस्य तत्कुव॑त अन्यः 
कश्चिदूशातिरि क्तः खेहातिरिक्तो वा समागतो भवति | तदा तं .यदच्छया 
nd परित्यजतस्तं खेष्ातिरिततं तदीयकमैधिकारयतो रल्िशाभागं च 
तस्य ISA ASH STATA Aceh ।...अथ wi श्विके भेदो 
भवतोति HV A 

UBS नाम TA crt बिः प्रवतनभागः। तं व्यतिक्रम्य | वशिभ्र 
व्यतिहरत्‌॥९९॥ | | 

ee wena विमयस्य स्थानवयमुदिषटम्‌। रका शुल्कस्थानं 
परिहादन्तशरुष्का्ेत्र वखिजेा गच्छतः | दितीयमदसश्चर्कमाखस्य अकाल 


Lee Arcee la: | 


सदा श्रे।चियवश्याणि शुर्कान्याहुः प्रजानता । 
सदहापयोगि saat न तु वाणिज्यकमणि ॥१४॥ 
प्रतिग्रहा दिजातीनां धनं र ङ्गापजीविनाम्‌। 
सकन्धवाद्यं च यद्‌ द्रव्यं न AAA प्रदा पयेत्‌ WY 
क्िचेत्सं चरन्देश्णान्प्रेयादाभ्यागते वणिक्‌। 
राजाय भाण्डं TAA यावदायाददशनम्‌ ॥१६॥* 
दायादे ऽसति बन्धुभ्यो च्रातिभ्यो वा समपंयेत्‌। 
तदभावे सुगतं तद्वारयेदशतीः समाः ॥१७॥* 
अस्वामिकमद्‌ापादं दश्वषख्ितं ततः। 

राजा तदात्मसात्क यादेवं धमा च हीयते ॥१८॥* 


कयविक्रये gaat | एतीयं भाष्छपरिमायं मिश्या जगस्य कथयतः | रखतेव्व- 
पराधेषु पतितो विक्‌ श्रस्काट्ग गमव्ययं दं दद्य दिति ९३। 

wa मोनियग्रन्देन ara: परिग्टद्डीतः aware यत्किमपि ग््हप- 
यामि ज्यं भवति तदजं राच्रां शस्कम्‌। अथ सो ऽपि वाणिज्यं बुर्वन्वि- 
मयत्धानयति बा ततः गुच्कं ददाति ॥ १४॥ 

ब्राद्ययस्य प्रभूतमपि यत्‌ प्रतियहधनं | तथा रङ्गोपनोविनामपि नटगा- 
बतादीनाम्‌। तथा च सव जनसामान्यमपि quay यत्किमपि वाहना- 
रूएमेतच्िविधमपि say राना BER म दापयेत्‌ ॥ १५ ॥ 

, इति संभूयसमुत्याने ` शोष्विकमेदस्तृतीयः | समाप्तं चेतत्स॑भूयसमुट्थानं 

तीयं व हारपदम्‌। ददा नीं aque दत्तस्यादानं नाम चतुथं व्यवहारपदं 
भविष्यति ॥ १९९१ ।१५७॥ ९९८॥ 


भारदस्मतिः। ARS 


4 द्रव्यमसमभ्यग्यः पुनरादातुमिच्छति ।. 
दत्ताप्रदानिकं नाम तदिवादपदं स्मृतम्‌ ॥ १॥* 
अदेयमथ देयं ख दन्तं खादस्षमेव च। 
व्यवहारेषु विज्ञेया दानमाग्चतुविंधः ॥ २॥१ 
तचरेदाष्टावदेयानि देयमेकविधं स्मृतम्‌ । 

दक सप्तविधं न्नेयमदत्त षोडशात्मकम्‌ ॥ ३ ॥* 
अन्वाहितं याचितकमाधिः साधारणं च यत्‌ । 
निक्षः पुचर्दारं अ ade aad सति ॥ ४ ॥* 
आपत्छपि fe कष्टासु वतमानेन देहिना। 
अदेयान्याहइरा चाया यान्यस्मै प्रतिश्रुतम्‌ ॥ ५।* 
कुटुम्बभर णाद्‌ द्रव्यं यत्कि चिदतिरिच्यते | 

तदे यमपह्त्यान्यत्कुटुम्बी VTIATHATA ॥ € ॥* 


SAAT LAAT श्लोके ऽयम्‌॥१॥ 

देयं AT दानविषये अदेयं च दत्त He कीटशमदन्तं चेत्यं दानमार्भ- 
खतुविधो ऽपि श्यवद्ारे विष्धेयः। २॥ 
तचाद्प्रकारमदेवम्‌ | देयमेकप्रकारमेव | BANAT TNA! अदन्त 
atenoanica) रतानि परति पदमुच्यन्ते ॥ ३॥। 
aI परस्य सामान्यक्षायकरवमा धं किंचिदस्त समरणं खअतिसविशेष- 
कायेकर च्तमवस्तञ॒ ततः समानीयते । खन्‌ waa! खन्वाद्दितमेतदादौ 
छता । अन्धत्सुबाध सवम्‌ | रतान्धद्ावदेयानि दत्तान्यपि चलन्ति ॥ 8 ॥ 
कुटुम्ब कुट्म्बिनावषएनेव Heats cary व्याद्यकिंचिदतिरिष्यते, तदेव 


2 


१.९७ Arca far 


यस्य Safaa fad caret yearend । 

afya वापि विद्येत स ata पातुमषेति uo ॥ 
पण्यमूल्यं CAT जेहात्प्रत्युपकारतः 
स््ोभक्यनुग्रहार्थं च दत्तं सल विधं स्मृतम्‌ ॥ ८ ॥ ४ 
अदत्तं तु भयक्रोधदेषभाकरुगन्वितैः। 
तयेत्कोचपरिहासव्यत्यासच्छलयागतः ॥ € ॥* 
बालमूदुाखन्त्रानपत्तोमत्तापवजितम्‌ । , 

क्ता ममायं कर्मेति प्रतिलाभेच्छया च यत्‌॥१०॥* 


तद्यमविद्दिस्यान्यन्यान्यथ न्यायं समाश्रुयात्‌ ॥ ४1९ तदेयं BATA 
स्मातकटम्नौ दाषमाश्रयात्‌ ॥ A, See Viramitr. ॥ € ॥ $ om. ४ 1६ 
See Manu XI.7, स्नीशच्का° ४०1९, i = ॥ ` ऽकोधोकावेग° 


दातव्यम्‌ । ग्रकाविधमेव coq यत्यनदींग्रमानं कुटम्बपोडाकारि aera 
दषमान्नयाच्र पण्यमिति ॥ ९॥ 

way कुट॒म्बभर विन्तप्रमाणसुक्तम्‌। यस्थाधिकमस्ि स सीमानं यन्न 
wy कतुमद्ति विप्र इति no) 

रतेषु सप्तख्यविरडय्ानेषु aed तदेव दत्तमिनयुच्यते। शेषं पुनः 
चो दश्व्रिधमदत्तं fawn | aged ॥ ८। 

दुन ayes प्राप्नो safes: | बरमा श्रतं ददासि तता जौवसि 
wu भ्वियश्े। at $पि मयाद्दति। दास्यामीगेतदधबरप्रतिश्ुतमदस, 
मिति विक्ैवम्‌ | तदेकम्‌ । {तथा ग्यश्यो दृर्देणागतः BRET पद्या 
क्षासने प्रतिप्रादितै करो धाद गषपरि दष waged sata | ब्रामण 
 धकादीयम्रशे विंन्िदासनशएयनीयादिक च्र aga तत्सवं मया तव TAH! 


मारट्स्मतिः। ९१९ 


अपाचे ovata काये वा wa fee । 
यदत्तं स्यादविन्नानाद दन्नं तदपि स्मृतम्‌ ॥ ११॥* 


Vulg. ॥ € ॥ wae Vulg. ॥ १० ॥ स्याद वन्ञानादु Vulg. ॥ aR ॥ 


इ यत ऽपि कोधदेषदनत्तमदत्तमिति विच्वेयम्‌ । रत दितीयम्‌ तथा खव्- 
न्तेटमरणच्छोकार्ति वदति । Me वनं यास्याग्यदयेव खर्ट तु मया त्रा 
णेभ्यो दत्तमिति। रवढतीयं चेयम्‌ ( तथा usta: संनिपाततेा 
वदति। AGM मया तव Gand दन्तम्‌। रतद जाज्ितदत्तमदन्तं चतु- 
म (; तथा Bawa यः सभ्य वदति} यदि मम जयं ददासि तते se 
पणशतं दास्यामीग्धेतदुत्को चप्रतिश्वुतं दत्तमप्यदन्त पद्मम्‌ ( तथा हास्येन 
यदत्तं तत्परि हासदत्तमपि ष्यदत्तं ष्टम्‌ ॥ तथा यस्य कामुकस्य TAA 
माम वेष्टा प्रागप्रियतरा...तिंग्रद्योजगख्ितठक्कूरस्य समपिंता । तं च 
विर हाभिदीप्रं किदागत्य वदति । aay तव॒ चुतमन्नरीं दशंयामि ततः 
कि ममाकूलोयकं ददासि। सच वदति। sa प्रयच्छामि। अयंच 
तव faa) इति प्रच्छम्रा प्रकटा चुतडच्तसत्का मन्नरी दशिता | 
इति व्यत्यासच्छलयेगते दत्तमदत्त सप्तम्म { व्यत्यासः व्यपरेशः | तत्सुडितं 
च्छल य्यत्थासच्छलमिति । तथा बालेन दत्तमदन्तम्‌ ( तथ्या AGA दत्त मव- 

॥ तया अखतन्त्ेण दत्तं दश्रममदत्तम्‌ | तथा देशका मदीपुरणीयमान 
gat यददति। यामां सियमाणं caafa तस्यां सुवणंशतं दास्या- 
मीति ufasa ऽपि aaa दत्तमदत्तमेक्षादशम्‌। सघ रामत्तेनापवर्जितं 
दत्त परिनयक्तमदनत इादशम्‌ | उन्मत्तेन सग्रहेण quia दत्तमदत्तं 
चयेदशम्‌ { तथा कता ममायं wala किंचिदमागतमेव समर्पितम्‌. 
waza प्रतिलाभेच्छया दत्तं चतुदंम्‌ | तथा WR यच्चोपवोत दृ 
GRITS MUM दानं दत्तमेतदपाचमिटुतते दत्तमदन्तं NEMA | 
तथा देवाचकवणेमुखकेष्देष्यपणोभायं जं यदत्म्‌ | यावता दृतवेग्ला- 


६४० मार्दस्मतिः 


WEIS या शाभायशादेयं प्रयच्छति | 
अटेयदायके दंद्यस्तथादसप्रतीष्छकः ॥ १२ ४* 


द्यधर्मैब तदिनाणशितुमुद्यतः। रणे कायं वा ध्मंसंडिते दत्तमदत्तं ats 
WEP ९॥९०॥९९१॥ | 

अथेवमेतत्पोड़श्रप्रकारमपि दन्तमदन्तमुक्तम्‌। तद्यो लामाव्रतिग्रहाति। 
यच्चाद्प्रकारमप्यदेयं प्रच्छयति | णतौ दावपि देयदायका खदत्तप्रतौग्छका 
aren दग्डठाविति। इति नास्दौयसंडितायाः कच्याखपिवस्ये दन्नाप्रदा- 
fast नाम अवहारपदं चतुथं चतुभ॑दम्‌ । दानीं शूषाभ्युपगमेा नवभेद 
उच्यते ॥ १२ | 


नास्दस्तिः। Yer 


अभ्युपेत्य च शुशरषां यस्तां न प्रतिपद्यते | 

अशु ख्रूषाभ्युपेत्येतदि वादपदमुच्यते ॥ १ ॥* 
शुश्रुषकः पथ्चविधः शास्ते दष्टा मनीषिभिः। 
चतुर्विधः कममकरस्तेषां दासास्तिपञ्चकाः ॥ २ ॥* 
रशिष्यान्तेवासिषतकाश्चतुर्थस्वधिकमेछत्‌ । 

VA BART HAT दासास्तु जादयः॥ ३ he 
सामान्यमसखतन्रत्वमेषामाहर्मनोषिणः | 
जातिकमरूतश्चोक्कोा विशेषो efata च ॥ ४ ॥* 
कमपि दिविधं Raa शुभमेव च । 

अशुभं दासकमीक्तं शुभं कमता स्मृतम्‌ ॥ ५॥* 


शिष्यत qaqa ४1९. ॥ ५ ॥ खये त्रति। A. ॥ ७ ॥ खथधःपाल्यनद- 


तामु खुघाभ्युपेल्य यवङारपदस्य माम लच्तगामाच्रमिदमुदिटमधिकार- 
लोके ऽस्मिचिति॥९॥ 

व्यचर GAM पञ्चप्रकारा TS | चतुःपकारः' RANT! । पञ्चदश्प्रकारोा 
दासदति॥२। 

ष्च शिष्यचान्तेवासौ च म्टतकखाधिकमैकछचेते चत्वारो ऽपि कम॑क्षरा 
उक्ताः । ये पुनः Wel दासास्ताग्दासौजातमयरे छत्वायतः सविस्तरं 
वच्यति ॥ १॥ | | 

येषां च खुखरुवककमेकर दासानां स्वेषामपि waa सामान्यं यस्तु 
fate: स जातिवश्यादेषां त्तिख कमानसारिगी | इति aac 19 

कमे Quran दिविधं ext तत्र aa कर्मकराणामगुभं दासाना- 
fafa nat 


VSR नारदस्मतिः। 


हदाराशुचिस्थानरथ्यावस्करशाधनम्‌ । 
गुद्याङ्गस्यभनेच्छिष्टविएधग्रहणाऽद्यनम्‌ | ६ ॥* 
CUA? सखामिनश्चाङ्गेरुपस्थानमथो ऽन्ततः। 
sai कम वित्नेयं शुभमन्यदतः परम्‌ ॥७॥* 
ar विद्याग्रहणाच्छिष्यः शुभूषेत््रयतेा गुरुम्‌ | 
तदत्तिगुरुदारेषु Faye तथेव च ॥ ८ He 
बरह्मचारी चरेद षछषमधःशाच्यनलं कतः | 
जघन्यश्णयी सर्वेषां FATA गुरेाणेहे ॥ € ॥* 
नासंदिष्टः ufaga तिष्ठेदा गुषणा क्रचित्‌ | 
संदिष्टः प्रतिकुर्वीत शक्तथेद विचारयन्‌ ॥ १० ॥* 
यथाकालमधीयीत यावन्न विमना गुरः | 
्रासीने ऽपे गुरः पाश्च फलके वा समादहितः॥११॥ 


aa) 0; guwergan! 2. 8. ©. 14. ए. ॥ € ॥ नासंदिग्धः 
ॐ. 8. 0. A. कमे कुर्वत ४1९. ace ॥ आसीताधो ate aa 


निगदव्याख्यातौ Bat | चअसुभकमंमेद ॥ ९ ॥ ७ ॥ 

यावदिद्यायद्णसमार्भि्तावच्छिव्यो गुरं सुश्रुषयेत्‌ । Teast गुरुपुच 
च तद्देवेति ॥ ८॥ 

जघन्याय पखाच्छायो | शेषं प्रसिडम्‌॥ € ॥ . 

चछनादिष्ो न ween तिषेत्‌। यश्चादिरृस्तदविघार्यन्‌। यदि wer | 
ने चेत्छरूपं निवेदयेत्‌ ॥ १० ॥ 

स्प्टा्या ऽध्ययनविधिः॥ १९॥ 


arczaafa: | aR 


सखोतावदहेव सवच विद्या निम्रानुस्ारिणी | 
निम्नवरतो HAMAS सवेदा गुराः॥१२॥ 
अनुशास्यश्च गुरुणा न चेदनुविधीयते | 
अविधिनाथवा ब्धा रज्ज्वा ASIA वा ॥१३॥१॥ 
wi न ताडयेदेनं ATHATE न वक्षसि | 

अनु शास्याथ विश्वास्यः शस्यो रान्नान्यथा गुरुः॥१४॥ 
समारृत्तश्च गुरवे प्रदाय गुरुदश्छिणाम्‌ | 
प्रनीयात्छख्हानेषा शिष्य हृत्िरुदा हता ॥१५॥* 


Vulg. कलक A. neti १२ om. Vulg. च्यध्ययनाथं शास्यः (se y) 
स्यादव्न्वा Vulg. wan अनुशास्य च विश्वास्य Vulg. ॥१४॥ इत्वा A. 
॥९६९॥ हि य area परि्यभेत्‌ Vulg. ॥९८॥ In the gloss onyx, 


alae मदी am a निघ्नामुसारिणौो तथा बिद्यापि। तस्मायो 
विदार्य तेन सव॑दा प्रणतेन भवितव्यमिति ॥१२॥ 

यदि गुशरादैश्कारी न भवति। तते aaa तिरर गौय | 
बद्धा रज्वा वंशावयवेन wearer | च्पविधिनेति निदुरमित्यः ॥ १९ ॥ 

कुपितेनापि गुरणा म भ्टणं तादयः frre | नेत्तमा़ तादयो न Tala 
ताडिता ऽप्यनन्तरसुक्छासमीयः। यदा पमरतिक्रोधादधिकं ताडनं गसः 
कराति। तदा स गरः शिष्येण विदिता um शास्यो दण्डनीय 
इत्यथः ॥ ९४ ॥ 

यदा च शिष्यः aareat भवति समा्रवि्यः। तदा aca दच्िणं 
दश्वा ग्ड प्रतीयादिति।॥१५॥ 


१४४ नारदद्मतिः। 


सखशिल्यमिश्छन्ाहतुं बान्धवानामनुत्तया। 
चायस्य वसेदन्ते कालं Bear सुनिश्चितम्‌ ॥१६।* 
चायः शिष्षथेदेनं aay दत्तमाजनम्‌। 
न चान्यत्कारयेत्कमं पुषवज्चेनमा चरेत्‌ ॥१७॥* 
frag’ य area संपरित्यजेत्‌। 
बलादासयितव्यः स्यादधबन्धो च At ऽहंति॥१८॥* 
faferar ऽपि कृतं कालमन्तेवासौ समाप्ुयात्‌ | 
तच कमं च यत्क यादाचार्यस्यैव तत्फलम्‌ ॥१९॥* 
स हीतशिर्पः समये छत्वाचार्यप्रदक्षिणाम्‌ | 
 शक्तेतश्चानुमान्धेनमन्तेवासी निवतते ॥ २०॥५ 


A. inserts a number of spurious verses treating of 
persons unfit to be instructed. eftafaeqaad...fafa- 


aa fuenfefrarfrara भवति स काशं निखितमवधिं war... 
Wee वसेदिति WA 

श्या चारयेख तेन न्तेवासिना तदेव शिल्यकम कारयेन्रान्यत्ग्ट हे दन्त- 
भोजनं गि च्तयेत्‌। Taq कमंकरवत्‌ ॥ १५ ॥ 

यस्तु भ्यो मद्ापातकाद्यदु गुरं शित्तयन्तं परि ्यजेदसौ तेम गरणा 
, बलाद्वासयितव्यः | वधबन्धौ च सा ow ॥ ९८॥ 

Tey फलं न शिष्यस्य किंचित्‌ ॥१९ | 

शित्तितख् शिष्यः सपुशितशिल्यकालसमयस्तं गरममुन्ां वाच्य प्रदच्तिणी- 
छ्य च गुरग्टहात्निवतेते Gee प्रेयादिति ॥ २० ॥ 


< 


गारदस्तिः। १४५ 


वेतनं वा यदि कतं rear शिष्यस्य कौशलम्‌। 
अन्तवासो समादयान्न चान्यस्य गृहे वतेत्‌ ॥२९॥ ` 


भुतकस्तिविधेो Sa उत्तमा मध्यमे ऽधमः | 
शक्तिभक्तयनुरूपा स्यारेषां कमाश्रया भतिः ॥२२॥१ 
उत्तमसू्वायुधीयो ऽ मध्यमस्तु RTA: | 
अधमा भारवाहः स्यादिन्येष चिविषेा war ॥२३॥* 


TATA A. ॥ २० ॥ २९१ om. Vulg. स्यादेषा B. b. 8. L; 


qu शिष्यस्य farranind cyt yam ae किंचिदेतनं जस्यितं 
भवति । ततः श््यिक्लदादद्यात्‌। न aan? वसेदिति । शवन्तेवासि- 
ana इति नारदीयधमशास्त्रे कल्यागभटलतभाष्ये अन्तेवासिप्रकरणं 
SAA ॥ २९॥ | | 


भक्तिरपचारः। sacar कमनिबन्धना । इति carat | तया च 
यस्य WANA Tew वेतनं तदनुरूपेख कमंगो निष्यत्यनसारेै । Efe 
यावद्धतिदातच्या | यथाके ऽपि खपराक्रमेण शतं पर्सेना वारयति। 
काऽपि र्कं परसेमा वारयति | तत्र तयाः maT भ्टतिः। उपचारः 
कमगतविशेषः। स च खयमेवोक्तः। उन्तमश्लायुधीये sas इति यदा 
च्याय॒धीयानामपि प्रधानाप्रधामकमविवे चमया इति यथाग्रेयाधी gar 
धीत्यादि। णवं wera डणादिसमवधामक्षवो च इत्यादि | 
wat कमेनुरूपेख wey Jagannitha’s Vivadabhan- 


earnava, 111. 1, ०8 ॥९२॥ २६। 
1४ 


Led नारदस््तिः। 


अर्थेधधिङृता यः स्यात्कुटुम्बस्य तथापरि | 

सऽपि कर्मकरा Ka: स च कौटुम्बिकः स्मृतः ॥२४॥* 
श॒भक्मकराल््वेते चत्वारः समुदाहृताः | 
जघन्धकमंभाजस्तु NAT दासास्िपन्वकाः ॥२५॥*५ 


स्यादेषां C. $. and Vivadachintémani, etc. mafsrat b. B.y. 
॥ २२ ॥ वढवाग्डतः B.B; च उदातः ¢. y. २८॥ ये वेषां Vulg. 


aug कार्येषु अनये दये रप्यधिकमकरको ट्‌म्निकसं चं व्व हाराय | 
दति Carnes | तथा च राजादेः प्रजापालनादिरूपेषु तत्करय्रहगादि- 
कार्य॑षु॒युद्धोपयुक्तेनारच्ताप्रतिपालनादिरूपेषु वा इतरेषामपि भमि- 
गवसस्यामयनादिक्रीतन्रवयसंग्र्ादिष्वपि अधित Kay) wi वादे नि- 
युक्तो ऽपि ang: | कुटुम्बस्योपरि। आधिद्टतस्त॒ gua इति तेन नोक्तः | 
कुद्म्बभक्तवसनसमवधानादिषु या stra | सो ऽपि कमकरो शेयः ॥ 
Jagannatha, IIT. 1,25 ॥ २४ ॥ 

चत्वारः शिष्यान्तेवासिभ्टताधिकरम्लतः | waa शिष्यादिचतु्टयस्येति 
रत्नाकरः | तथा च शिष्य!दिना एएदश्योधनादिक न कार्यितव्यमितिभावः। 
saat ऽपि पदग्नोधनादिकं म कुयादिति शब्दत ऽवगम्यते ॥ Jagann- 
Atha, III. 1,26. ॥ २५ ॥ | 
, अदे दास्यां जाते eT | क्रते मूल्येन । wer प्रतिग्रहादिना | 
दायादुपागतः पिचादिदासः। क्रमेय पुश्रादिप्राप्तः। अनाकाबम्तः खा 
सम्यक्‌ कालः सुभिच्तकालः। तददिपरौतेा sree दुभिंच्तकालः तदानीं 
azar Ga दक्वा ये रच्ितप्राणः। fea: खामिनाधानयषहणायं धनिके 
धीनतः खदासः afenafa धनिकस्य दासः | मोचिता agra 
मते धनात्‌ . धनिकसकाग्ने मोचिता दासत्वमभ्युषगतः। zante 
समरे प्ाणसंग्रये अस्रः दास्यखीकारेण रच्तितप्राणः विना aH | 


नारदस्मतिः। १४७ 


VS जातस्तथा BAT लो दायादुपागतः । 
अनाकालण्ता Bla आहितः खामिना | a: ween* 
भेश्ठिता महतश्चणात्प्राप्तो Faray जितः | 
तवाहमित्युपगतः प्रव्रज्यावसितः कतः ॥रअ# 
भक्तदासश्च विन्नेयस्तथेव वडवाहतः। 

विक्र॑ता चात्मनः शस्त्रे दासाः पञ्चदश स्मृताः ॥२८॥* 
तच पूवेश्चतुवगे दासत्वान्न विमुच्यते । 
प्रसादाब्निनेाऽन्यच दास्यमेषां क्रमागतम्‌ ॥२९॥* 
यश्चेषां स्वामिनं कशिन्म्ोक्षयेत्प्राणसं शयात्‌ | 
दासत्वात् विमुच्येत पुचभागं लभेत च ॥३०॥# 
अननाकालग्तेा दास्यान्मुच्यते गायुगं ददत्‌ । 
संभ्धितं यदुभि न तच्छध्येत कमणा ॥३१॥* 


80 11818791, etc.) ० ॥ wafad तु aga 7. 3. b. ©. $. 


पणे जितः यद्यस्मिज्विवादे पराजिता भवामि तदा तव दांसोा मवामौति 
प्रतिक्ञावशात्मराजितः। तवादइमिन्युपगतः तवां दास इति छताभ्युषगमः 
धनगादिलामात्‌ | प्र्रज्याश्य॒तः | छतः HAMA: | रतावन्तं तवां दास इति 
छतसमयः। इति यावत्‌ | विक्रेता चात्मन इति | यश्चात्मागं विक्रीते | 
दति प्रञ्चदशपकारा दासा मारदेनाक्ताः। इति विन्ाने्छरचण्डेन्वर- 
वाचस्पतिमवदेवानुसारेण व्याख्यातम्‌ ॥ Jagannatha, ITT. 1, 29, 
॥ २६ ॥२७।॥२८॥ | 


१४८ नारदक्तिः 


छादिता ऽपि धनं द्वा खामी यद्येनमुद्वरेत्‌ | 
ऋअथापगमेदेनं स विक्रीतादनन्तरः ॥३२॥ 

ऋणं तु ated दश्वा कणी द्‌ास्यात्ममुच्यते | 
छतकालब्यपगमात्क तके ऽपि विमुच्यते ॥६३॥* 

तवा इमित्युपगते ध्वजग्रा्तः पणाजिंतः । 
 प्रतिशीर्षप्रदानेन मुष्यते तुल्यकम णा ॥३४॥* 
रान्नामेव तु दासः स्यात्प्र्रज्यावसिता नरः । 

न तस्य fanarar ऽस्ति न विशुङ्धिः कथंचन ॥*॥२५॥ 
भक्षस्यापेश्षणात्सय्ोा भक्तदासः प्रमुच्यते। 
निग्रहादडवानां तु TAA वडवाहतः ॥३६॥* 


See Mitaksharaé, etc. ॥ ३९ ॥ यदेपगमयेदेनं 0. L.C. $. See 
Vivadachintamani, etc. ॥३२॥ पणाल्नित, 0. .॥ Ren वढवाम्टतः 


ert यस्य दासः स पिता वा खयमेव वा यद्येनं दासमुद्धरते तदा 
enfeat ऽपि दासौ मुच्यत wah) क्त अथेत्यादि यसिन्रादिते 
-दासत्वमेव यदि यायेत्तदा कीतादनन्तरः क्रौतादविश्ि्टो भवतीति 
रताकरः। धनरूपमृच्येन खामिना विक्रौतत्वात््रौत ण्व भवतीति | 
श्यात्मविक्गेता च त्वतः क्रौत Cafe ततच् अनयाः खामिप्रसादतत्राण- 
दच्ताभ्यां विना न दास्यमेत्त इति भावः ॥ Jagannatha, IIT. 1, 45. 
॥२२॥. कः 

ae यः कर्मकरः सो ऽपि aware इयथः | इति fra | 
POUT आच्छेदात्‌ बडवा दासी इति रलाकरः। दासेन स 
संभोगनिराधादिलेः। दति मिताक्षरा । वडवा दासौ तस्या निग्रह 


भारटस्तिः। १९९ 


विक्रोणोते य आत्मानं Ga सन्नराधभमः। 

स जघन्यतर स्तेषां नेव द्‌ास्यात्ममुच्यते ॥२७॥*# 
चोरापहतविक्रीता ये च दासीकरता बलात्‌ | 

रान्ना माक्षयितव्यास्ते दासत्वं तेषु नेष्यते ॥३८॥*# 
वणानां प्रातिम्येन दासत्वं न विधोयते | 
स्वधमेत्यागिने ऽन्यच दारवदासता मता ॥३९॥* 
तवाहमिति चात्मानं य aaa: प्रयच्छति | 

नस तं प्राप्ुयात्कामं पूवस्वामी लमेत तम्‌ ॥४०॥* 
अधनास््रय CATH भाया दासस्तथा सुतः। 

यत्ते समधिगच्छन्ति यस्य ते तस्य तद्नम्‌ ॥४१॥* 


fara e as ny वस्कः # गिति 
Vulg. 866 २८ ॥ ad ॥ तेषां यत्किंचन व्यं तत्छद्यं प्रकोतितम्‌ ॥ 
0. L.C. y. See Manu छा, 416. ॥ ex ॥ 


@ @ 
eit: | तदनन्तरं खामिकमं करत्वं निवर्तत cert: | इति विवादचिन्ता- | 


मणिः ॥ Jagannitha, III. 1, 48. Nagn 

wae सखामिप्रसाद्‌ विना दासस्य खयं गमने बोध्यम्‌ | अखतन््ः दासः 
परयच्छति अन्यं पुरषं दास्याय गच्छति | तच तं दासं went खव लमेत 
परखामोतुत परिग्टह्ृ्रपि न wtf! खामिप्रसादे तु विस्य 
दास्यमेत्तो मवतौति वक्तयम्‌ ॥ Jagannatha, III. 1, 39. ॥ 8 * ॥ 

Waar सतुद्टः। रखतदुपलच्तणम्‌। खामिपापदादेदस्यमाच्- 
WIN तच्रान्यप्रकारदास्यमोच्तणाकथनात्‌। अथवा खामिप्ाण- 
प्रदादेदास्यमोच्तणमपि प्रीतमागसेनैव खामिना कर्तव्यमिति मावः। 
स्छान्धादादायेति रतेन तस्य जषिष्णनिरतति afaat | sprrestreets 


१५० नारदद्घ्मतिः। 


, स्वदासमिच्छ्यः कतुमदासं प्रीतमानसः | 
स्कन्धादादाय तस्यासौ भिंयात्कम्भं सहाम्भसा ॥४२।॥* 
aaah: सपुष्याभिमधन्यषिरवाकिरेत्‌। 

क्स इति Wipf चिः प्राद्मुखं तमथेोत्मृनेत्‌॥४३॥५ 


सर्वदासकमं नित्तिः शाब्दबलादवमीयते | पुष्पाच्ततयुक्छजलपातनं च 
aye दास्यमोच्तयाङ् श्राब्दीयम्‌। अयमदास दति चिरक्तिरपि दा- 
grat) णवं प्राङ्मुखतेन विसजेनमपि मङलं शास््रीयमङ्कलम्‌ । ततः 
प्रभ्टति स खाम्यमग्रपालित इति वक्तव्य दति Carat: ॥ Jaganna- 
tha, TIT. 1, 60, ॥ 8२॥ 8३२॥ 

इति नारदौये धर्मशास्त्रे टीकासदिते ऽसुशरूषाभ्युपेत्य नाम पञ्चमं 
BACLT समाप्तम्‌ ॥ 


नारदस््मतिः। १५९, 


शतानां वेतनस्याक्ता दानादानविधिक्रमः। 
वेतनस्यानपाकमं तदिवादपदं स्मृतम्‌ ॥ ९॥* 

खलाय वेतनं दद्यात्कमंस्वामी यथाक्रमम्‌ | 

आदौ मध्ये ऽवप्ताने वा कमे यदिनिशितम्‌॥ २॥*४ 
शेतावनिश्चितायां तु दशभागं समाप्रुयुः । | 
लाभगेावबीजसस्यानां वणिग्गोपकूषोवलाः ॥ ३ ॥# 
क्रियो पकरणं चेषां क्रियां यत्मत्युदाहतम्‌ | 
तत्स्भावेन कुर्वीत न fe eA समाचरेत्‌ ॥ ४॥* 
कमकुवेन्प्रतिश्रुत्य कार्यो द्वा whet बलात्‌ । 

vais ख हीत्वाकुवाओे दिगुणां खतिमावदहेत्‌ ॥ ५॥* 
ग्टतिषड़भागमाद्यात्पण्यं युग्यक्ततं त्यजन्‌ | 
अददत्कारयित्वा तु सेादयां भुतिमावहेत्‌ ॥ ६ ॥* 
DAT Saal तु भाण्डवान्यानवादइने | 

दाय्यो भृतिचतुभागं सममधंपये त्यजन्‌ ॥७॥* 
अनयन्वादको ऽप्येवं भतिद्ानिमवाप्रुयात्‌ । 
faqui तु भतिं दाप्यः प्रस्थाने विचघ्रमाचरन्‌ ॥८॥* | 


वजिग्मोगः Vulg. See Viramitrodaya, etc. ॥ ९ ॥ एएडोत्वा- 
कमाणो C. ॥५॥ अनयं खखापि तदेश भ्टतिङानिमवा्रुयात्‌ ॥ Vulg. See 
Jagannatha. ॥ द ॥ खद्‌दत्कास्यित्वा तु दणधान्यादिकं घनम्‌। ४1६. 
806 Jagannitha. ॥ ७ ॥ दिशता (विशता) wrt Vulg. See 
.माटयिल्वा भाटकेन VAT । भाणडवाग्खामौ | यानवाइने खश्वादि- 


ङषादिरूपे arent भाटकग्रद्धीता इति चण्डेश्रः ॥ Jagannatha, 
LIT, 1, 89. you sa 


wR मारदद्भतिः। 


भाण्डं व्यक्तनमागच्छेद्यदि वाहकदाषतः। 

स दाप्यो यत््रणष्ठं स्यादेवराजकछताहते ॥ € ॥* 

गवां छतादत्सतरी पेतुः स्याहिशतादुतिः। 

प्रति संवत्सरं ATT TeTearea ऽहनि ॥१०॥* 
उपानयति या गापः प्रत्यदं रजनीक्षये | 

चोणाः पीताश्च ता गेपः सायाहे प्रत्युपानयेत्‌ ॥११॥१ 
सा बेद्रोव्यंसनं गच्छेद्यायच्छेत्तव Ase | 
अशक्तस्तृणं मागम्य स्वामिने तन्निवेदयेत्‌ ॥१२॥* 
अव्यायच्छन्नविक्राशन्खामिने चानिवेदयन्‌। 
वेदमदंति गापस्तां विनयं चापि राजनि ug eu" 
नष्टविनष्टं छमिभिः aed विषमे सतम्‌ | 

Sta पुरुषकारेण पालयेव निपातयेत्‌ ॥१४॥* 
अजाविके ANTE St: पाले त्वनायति। 

यां प्रसद्य टको इन्य(त्याले तत्किङ्विषं भवेत्‌ ॥१५॥* 


Viramitrodaya, ete. ॥ १० parent प्रतिपन्नं तु Vulg. See 
Viramitrodaya, etc. ॥ ९९ ॥ wala पालस्तत्र faferdty Vulg. 
See Manu VIII. 281. yay स्यात्पालसख खामिदधनात्‌ ॥ ४1९. 


माणं भ्टतकव्यापायंमाणं Rey) व्यसनं विघटनं वाकदाषतः ग्त- 
कजगदाषतः। दति रन्ाकरः। तथा चेदं वच्चनं न कोवलं वाषकपरर 
किंतु सरव॑म्तकपरमिति भावः ॥ Jagannatha ITI. 1, 82. ॥ < ॥ 


मारदस्तिः। ९४९ 


विधष्यापहतं Sta पाले egret | 

यदि 2a च काले च खामिनश्ापि wate ie dix 
अनेन सवेपालानां विवादः समुदाहृतः, 

मतेषु च विशुद्धिः स्यादालश्रङ्गादिद शनात्‌ ॥१७॥* ` 
शसं गहीत्वा पण्यस्तरो नेच्छन्तो दिस्तदाप्रुयात्‌। 
श्प्रयच्छंस्तदा शुल्क मतुभूय पुमांस्ियम्‌॥ १८१ 
अयानो वा समाक्रामेदहमिवौापि वासयेत्‌ | 

शुल्कं AT ऽष्टगुणं erent विनयं तावदेव तु ॥१९॥* | 
पराजिरे एदं छत्वा KITA दक्वा ANA यः। 

स तद्गुदीत्वा निगच्छेत्तणकाे्टकादिकम्‌॥२०॥* 


See Vivadachintamani, Jagannitha. ॥ १९७ ॥ त्यक्ता सवेमयोा- 
धितम्‌॥ 8. 8.॥२०॥ स्तामं विना या निवसेत्परभूमावनिख्ितम्‌। 2. 8. 


sari सुखादौ | समाक्रामेत्‌ मेनं कुयदात्माथं भाटयिल्वा बङमिः 
quagmire: | द्रति चण्डेरः | चेष्या खुख्कमद्गुणमिति राज- 
दण्डं च तथा दद्यादिति च fa | सुख्कमप्रयच्छन्रदददखो कुवन्‌ खीकार- 
मपरतिपालयन्नपि च्तियमनुचूय सक्ता Ere कलादिनेयथैः । अद्गुण- 
मन्यपु भेण mentee दीयमानस्याद्यणमिदयेः ॥ Jagannitha, 
IIT, 1, 95—97. ॥ १८॥ cen 

स्तोमं वासमुल्यमिति carne | माटकमिति यावत्‌ । परभूमौ arg: 
भूतायां खायासेन ख धनव्ययेन wy छत्वा यो वसति a af wear 
ददाति तदा ततः प्रयाणकाले खकीयकारुभिततिमन्येटकादिकं प्रभ्राति | 


भित्तिमपि युक्तत्वादिक्रतुः शक्रोति । यदितुस्तामं कथंचिदभि न दत्त- 
20 


od 


इ .॥ । म।(रदस्प्मतिः। 


स्तामं विना वसित्वा तु परभूमावनिच्छतः। 
निग्डस्तृणकाष्ठानि न शङ्कीयात्कदाचन ॥२९॥*४ 
स्तोमवाहीनि भाण्डानि पृशकालान्युपानयेत्‌ | 
ग्रहीतुरा भवेद्धम्र नष्टं चान्यच सं शवात्‌ ॥२२॥* 


॥ २९ ॥ Zeta 0. L. 0. ए; xwtqt 2. 6. 866 Viramitro- 
08.52. ॥ २२ ॥ 


वान्तदा टण्काण्ादिकमपि ewig a प्राप्रोति। xan | ग्डभाटकःं च 
राजनगरादौ प्रसिदमन्य्ापि कस्यचिद्भा्चणारेभ्मौ वसतः प्रजाज्षाकस्य 
करसखरूपमं यद्यवङ्कियते तदपि भाटकमेव तस्य फलतः करत्वाभावात्‌। 
षरांशादेरेव करत्वादिति विभावनीयम्‌ ॥ Jagannatha, III. 1, 
9१. ॥२०।२९॥ 

Gat वेतनं Seat राजदेविकम्‌ | तेम राजरैवतमन्तरेण घटितं wee 
टादि uvtata समाधेयं स्यादिति ॥ Jagannatha, III. 1, 104. 
HRI 


इति नारदीये aaa वेतनस्यानपाकमेति HS थवारपदम्‌ | 


नारदस््मतिः। १४४ 


निधिप्तं वा परद्रव्यं ae लस्ध्वापहृत्य वा | 
विक्रीयते saver यदिक्ञेये ऽस्वामिविक्रयः॥ १॥* 
द्रव्यमख्वामिषिक्रोतं प्राप्य खामी समाप्रुयात्‌। 
प्रकाशविक्रये शुहिः केतुः स्तेयं रहः कमात्‌ WR 
अस्वाम्यनुमतादासादसतञ्च HAZE | 
इीनमूख्यमवेलायां कौणंस्तदो षभाग्भवेत्‌ ॥ ३॥* 
न गृहेतागमं क्रेता शुद्धिस्तस्य तदागमात्‌ | 
विपयेये तुल्यदाषः स्तेयदण्डं च सो ऽति ॥ ४॥* 
विक्रेता खामिने ऽर्थं खं करते मूल्यं च तत्समम्‌ । ` 
दद्यादण्डं तथा रान्ने विधिर ख्वामिविक्रये ॥ ५॥* 
परेण निहितं लब्ध्वा राजन्युपषरेन्निधिम्‌ | 
राजगामी निधिः सवः सर्वेषां ब्राह्मणाहते ॥ ६॥ 


विक्रौयेता० b. L. $. C. nen तलाद्रदः 1. $. C.; बलाद्रदः L; 
sag: B. 3. and Viramitrodaya, Vivadachint&émani, 


fafarawd याचितायानामुपलच्तणाथम्‌। aad खामिन दति 
पेषः ॥ Viramitrodaya, p. 304. ॥ ९ 4 

स्वामिना असामिविक्रीतं aie वस्तु यत्छमीपे ददं sens area 
Viramitrodaya, p. 876. ॥ २॥ 

सखाम्यन्‌ मतात्छाम्बनु मतिष्ीनात्‌। दासग्रइश समानन्यायत्वादखतन््राणां 
बालादीनासुपलच्तणायम्‌ ॥ Viramitrodaya, p. 376. ॥ RI 


cud नारदद््मतिः। 


ब्राह्मणे ऽपि निधिं शम्ध्वा fen राते निवेदयेत्‌ | 
तेन दत्तं च Qala स्तेनः स्यादनिषेदयन्‌ ॥ ७॥ 
स्वमप्यभं तथा नष्टं लब्ध्वा TA निवेदयेत्‌ | 
सङ्कीयात्तच तं YAY स्यात्तत ऽन्यथा Wet 


इति नारदीये ध्ेशास्तन ऽखामि विक्रयो नाम सप्तम वयवद्धारपदम्‌ | 


Jagannatha. yan न प्एदेतागमं 2. b. 0. Fe 1, ॥ ४॥ 
erfatt 23. 8. $. ॥ ५॥ fwd 1. $, सवे 7. ॥ ६। 


भारद्स्मतिः। १४७ 


विक्रीय पण्यं मूल्येन MT यन्न प्रदीयते | 
विकीयासंप्रदानं तदिवादपदसुच्यते ॥ १॥* 

ara ऽस्मिन्दिविधं द्रव्यं जङ्गमं यावर तथा | 
कयविक्रयधरमष सवे तत्पण्यसुच्यते ॥ २॥* 
षड्िधस्तस्य तु बुधेदानादानविधिः समृतः । 

गणिमं तुलिमं मेयं क्रियया रूपतः भिया ॥ ३॥* 
विक्रोय पण्यं मूव्येन क्रे या न प्रयच्छति । ` 


विक्रेय b. C. $. मत्या for पणं ए. 8.॥ ९ ॥ सावर 1५. ॥२॥ गणितं 
तुलितं Vulg. 800 Viramitrodaya, Jagann&tha. ॥ ३ ॥ स्थाव- 
- यद्‌ व्यं न दीयत इत्यन्वयः | अथवा यदिति कियाविश्ेषणमिति दिक्रोया- 
संप्रदानं विवादपदसुश्यत इत्यथ! | विक्रीयासंप्रदानं यस्य अथवा धिक्रीयेत्य- 
समस्तम्‌ । wea aan विक्रयानुशयत्वे नाभिमतम्‌ | Jagannitha, 
III. 3, 17. ॥९१॥ 

तथां च मल्यक्रीतमपि गवादिकं दायभागप्रकरयादौ दायादिश्ब्दनाः 
लिख्यते क्रयविक्रयविवादे तु पण्यश्रब्देन । खव च रतत्मकरणे aU 
sfawa तेन ween यद्‌ अये करयविषयकविवाद्‌ उपस्थितस्लद्‌ अरवयमेव 
जेाघनीयमिति संकेतः छतः ॥ Jagannatha, IIT. 8, 1. ॥२॥ - ` 

गणिमं पुगादोति रलाकरः। रतश्च पुगादेगं शनायेव क्रयविक्रयव्वहार 
इत्यनुसारेल | च्यादिश्ब्देन कपंदकचुदकाणादेः Saw | तलिमं खवयादि 
aq ॒धान्ादीति carne: |) रखतदपि धान्यादेः पाथ्यादिमानेन क्रयविक्रय- 
व्यवद्टार इत्यनुसारेण | क्रचि्धान्यमपि तुल्िम भवति । मेयं तु wenfear 
वस्त्रादिकमित्यपरे | atta भारवदनादिः करिया froma डषभादीति 
CART! | ङ्गनास्री रूपतः। बणे वि्रेषात्‌ । प्रलरादीत्यपरे | Prat Der 
कियमायं मुक्तादीति carne: ॥ Jagannatha, III. 3, 8. yay - 


gas मरद्सप्मतिः। 


स्थावरस्यादयं दाप्यो अङ्गमस्य क्रियाफलम्‌ ॥ ४॥* 
अर्धशेदपश्वीयेत सदयं पण्यमावहेत्‌ | 

स्थायिनामेष नियमे दिम्लाभे दिग्विचारिणाम्‌ ॥५॥* 
उपदन्धेत वा द्रव्यं दद्येतापिथेत वा | 

विक्रेतुरेव at saat विक्रीयासंप्रयण्छतः ॥ ई ॥# 
facia दशयित्वा तु सदोषं यः प्रयच्छति | 

` मूल्यं तु दिगुणं दाप्यो विनयं तावदेव च ॥ ७॥* 


- र्स्य देयं . 5. 0. ॥४॥ यक्तखेद्पचीयेत C. y.; य॒क्षचखेदपचीयेत B. b. 
8. 1,; wary चेदपच्चीयेत Kalpataru ; खचौचेदवद्धीयेत Vivida- 
chintimani, Jagannatha; खचंखेदवद्ीयेत Viramitrodaya. 
wifanaa B.b.B.y.C.; ख्ायिनामेष L. and Viramitrodaya, 
etc. wi उपद्ठायं यदा b.; उपष्ा्यँ यदा $. 0.; उपायै न वा 2. 8.॥६॥ 

प तु Vulg ; मूर्यं तु Jagannatha ; स मृल्यादिग्चयं Virami- 


°" क्रिया भारवाहनादिः॥ पलं च्तीरादोति रन्नाकरः॥ Jaganna- 
tha, IIT. 3, 18. ॥ ४॥ 

ma cent चेत्तेगादत्तमथादव दीयते न्युनमूल्यं कमेण ay तदा 
मख्यहामिसद्धितं we देयम्‌। दिग्विचारिनां देशान्तरगमनश्रालिनां 
देशरान्तरगमने या लामः Tata दद्यादिति वाचस्पतिमिश्रः | र नाको 
ईप्येवम्‌॥ Jagannatha III. 8, 19 yyy 

असंपयच्छतः प्राने ऽपि खनु शयं विना विकरे ऽसंप्रयच्छतः रानदे- 
Sand विना उप्तं पर्छ किं वाप्रा्थने ऽसंपयच्छतः राजदेवाभ्यामुपद- 


तमपि विक्रेतुरेवानर्थ॑मुपपादयति frase देयमितय्थैः ॥ Jagannitha, 
III. 8, 27. ।९॥ 


ace fa | १५९ 


तथान्यहस्तविक्रीतं AT न्यस्मे संप्रयच्छति । 

at ऽपि तददिगुणं दाप्यो विनयं चैव राजनि ॥ ८ ॥# ` 
दोयमान न ख्क्लाति करीत पण्यं च यः क्रयी | 
विक्रोणानस्तदन्य् विक्रेता नापराध्रुयात्‌ ॥ ९ ॥# 
ena पण्यस्य विधिरेव प्रकीतितः। 

Wen ऽन्यच समयान्न विक्रेतुरतिक्रमः॥१०॥* 
ania वणिजां que क्रयविक्रयः | 

स च MAT ऽधमासाद्च महाम्मवति वान वा॥११॥* 
AMISH च काशे च वणिगध समाश्रयेत्‌ | 

न जिह्मं च प्रवर्तेत Baad वणिक्पथः ॥१२॥*॥८॥ 
trodaya. ॥ ७॥ म प्रयच्छति 1. 8.॥८॥ समयं L.C.y.; समये ए. 84 
समयान्‌ Vivadachintimani, Viramitrodaya. ॥९०॥ सदा लामा- 


यमासाद्य Vulg. See Vivadachintamani, Jaganntha. ॥९१॥ 
वशिगथं b.L.C.y. faa L. b. ©. $; जेद्धये Jagannitha. ॥ १२॥ 


GU मूल्यसंवादं RET तदस्तुनस्तते! PUR TVG नति सा ऽपि 
तद्टिगुणं वस्त॒ विनयं च तावन्तं दाप्य इत्यथेः। इति राकरः। खच पूर्वक्रयोा 
बलवान्‌ । MAT प्रतिग्रहे क्रीते पवौ तु बलवत्तरा। इति ATTEN | 
खव ag दिगणं देयमिल्याखयेश क्रीतं वस्त॒ ग लभ्यते TA KATA 
arma) Jagannftha, ITI. 8, 89. ॥ <4 | 

मूल्यमव्यवस््ाप्य कीते देशकालामृसारेल gras वखिक्‌ प्रकमेत 
अनुरूपं He परकल्ययेत । A Sear कुटिलतया प्रवतत । उचितमूर्यं म 
wud fray इति weary Jagannitha, IIT. 8, 88. ॥ २० ery 

ala Ay AMS rela AALS चवहारपदम्‌ ॥ 


११० मारदस््मतिः। 


करीत्वा मूल्येन यः पण्यं RAT न TE मन्यते | 
क्रीतानुशय दत्येतदिवादपदमुच्यते ॥ १॥* 
करत्वा मुख्येन यत्पर्यं दुष्कीतं मन्धते क्रयो । 
विकेतुः प्रतिदेयं तत्तस्मिनेवाद्यविक्षतम्‌ ॥ ₹२॥१ 
facta ऽहि ददत्करेता मुल्याचिंशंश्मारेत्‌ | 
दिगुणं तु तृतीये ऽहि परतः केतुरेव तत्‌ ॥ ३॥* 
केता पण्यं TCA प्राक्‌ स्वयं गुणदेषतः। 
परोष्याभिमतं कोतं विक्रेतुनं भवेत्पुनः ॥४॥* 
त्यहादोद्यं UA पण्बाहादाद्यमेव तु | 
मणिमुक्ताप्रबालानां सप्ताहः स्यात्यरीक्षणम्‌ ॥५॥* 
दिपदामधमासः स्यात्पसां तदिगुणं flea | 


॥ १॥ 010. 3. See Mitékshara, Viramitrodaya, cto. ॥ २॥ 
क्रोवा पणय b. L. ¢. र, प्रकतं b. ए. ©.; ota 2. 8.; प्राक्‌ 
wa L. See Mitakshara, etc. परीच्ताभिमवं B. B ॥ ४॥ सप्ता 
खात्‌ Vulg. See Viramitrodaya, etc. ॥ ५ ॥ तद्द्र णात्‌ Vule. 


सूल्याछिश्णंश्ं मूल्यादधिकं चिंग्रत्तमभागमिवय्थः | cae बीजान्यभोग- 
विनग्रवस््नादिविषयमिति स्न्नाकरः। aut तु क्रेता यदि हितीये ऽङि 
ददद्भवति तदा विक्रेता मूल्यात्‌ मृर्धमध्यतः विं शांशमाक्ुयादिन्याङः | 
दिगुखमिति चिंशत्तमभागस्य fega पश्चदश्भागमित्यपरेषां मतम्‌ ॥ 
Jagannatha ITT. 3, 5. ॥ २॥ ॥ ३॥ 


नारदस्रति, | ९.६१ 


दशाहः स्व॑बीजानाभेकादा सादवाससाम्‌ ॥ ई ॥* 
परिभुक्तं च यदासः fared मलौोमसम्‌ | 
सदाषमपि तत्कौतं विकरेतुने भवेत्पुनः ॥ ७॥* 
मल्याष्टभागे हीयेत सकछब्खातस्य वाससः । 

fa: पादस्िखिभागसतु चतुःकत्वो ATT ॥ ८ ॥ 
अर्धक्षयात्तु परतः पादांणपचयः कमात्‌ । . _ .  . 
यावत्क्षीणदशं जीण जीणस्यानियमः शये ॥€ ॥* 
साहानामपि सर्वेषां हेतुर प्मिक्रिया विधो | 

क्षयः संख्कियमाणानां तेषां eur ऽभ्रिसंगमात्‌ ॥१०॥ 
सुवशस्य war नास्ति राजते feast शतम्‌। ` 
शतमष्टपलं Re यस्तु चपुसीसयाः ॥ ११॥ 

ara पष्वपलं विद्यादिकारा ये च तन्मयाः। 
तद्खात्रूनामनेकत्वादायसे ऽनियमः AA WAR | 
तान्तवस्य च संस्कारे AATSt उदाहृते | 
हबकाासिकाणानां दिद णएपलं शतम्‌ ॥ १३॥ 


See Viramitrodaya, etc. दशादात्पवैवीजानामेकादाल्लो इव - 
ससाम्‌ Vulg. See Viramitrodaya, etc. ॥ द ॥ दीयते 1. L. 
॥ ८॥ अधेक्रयात्त॒ Vulg. See Viramitrodaya. पादशो यः क्रमात्‌ 
सेत्‌ 1. L. Cy. nen 

21 


१९९ meee fe | 


wera तेषां मध्यानां TT शतम्‌ । 

fare तु सखणश्साणामेषा ददधिरुदादता ॥ ९४॥ 
विंशंश Ware wa कमकृतस्य तु । 
कैरेयवल्फलानां तु सेव उदधिने च छयः॥१५॥ 
क्रीत्वा नानुशयं कुयादणिक्‌ पण्यवि चक्षणः । 
इदिक्षयौ तु जानीयात्यखानामागमं तथा ASN" 


mead म कुयादिन्य्थः। गन्‌ ततिविं समाधैसमये awe क्रीता 
Saget sitet करीत्वा साधु मन्येत । इत्यत ere) च्तयमित्यादि | 


तथा च Hat ब्यपरीच्तणं च कयात्पूवंमेव कर्तव्यमिति भावः ॥ 
Jagannatha, III. 3, 10. ॥ ९६॥ 


इति गास्दीये WANTS क्रोतानुश्ये नाम नवमं व्यवहार पदम्‌। 


arceazfa: | ९९९ 


पाषण्डिनिगमादौोनां खितिः समय उच्यते | 
समयस्यानपाकम तदिवादपद स्मृतम्‌ ॥ १॥* 
पाषर्डिनेगमभ्रेणीपूगत्रातगणादिषु | 
ALAA राजा दुगे जनपदे तथा ॥२॥* 

ये धमः कम यचचेषामुपस्थानविधिश्च यः | 
Taal दत्युपादानमनुमन्येत तत्तथा ॥३॥* 
ATTA च यद्राजा प्रजत्यवमतं च यत्‌ । ` 
बाधकं च यदथानां तत्तेभ्या विनिवर्तयेत्‌ ॥ ४ ॥* 
मिथः संघातकरणमदहितं शस््रधार णम्‌ | 
परस्परापघातं च तेषां राजा न मषंयेत्‌ ॥५॥* 


पाखण्डि° 3. 8.॥९१॥ श्पुगा° b. y.C. ॥२॥ प्रक्यवमदं च यत्‌ 
0.0. yuu nana छेते दयुपरेक्िताः b ; व्याधिं ये tether L. ¢. 


पाषग्डासत्रयीबाद्याः । नैगमाः पौराः । च्ादिश्ब्दो TMT aay 
विवच्तया | स्थितिः पारिभाधिकधर्मेयंवद्धारः । arated supatata 
रलाकरः। तथा च अस्माभिर्भिलिता चौ रनिग्रहः Ade इव्यादिरूप- 
सकेताह्लष्धन संविद्यतिक्रम इति ॥ Jagannitha, III. 8, 8. ॥ ९॥ 

मिथः quanta प्रछ्लतिसं घात प्रतिक्ूलावान्तरामलकक्षर णम्‌ । श्यह- 
तेभेयादिहतुमन्तरेण शस्त्रधरणम्‌ | पर स्परापघातं पर स्पररानिदकषर णम्‌ | 
तेषां नार दयपुक्तपाषण्डादीनामिति रल्नाकरः ॥ Jagannatha, III, 
8, 26. ॥ ४ ॥ 


ds | मारद्स्मति\। 


धथम्गणां श्च ये भिंदुस्ते विनेया विशेषतः | 
अवहेयुभयं धार व्याधिवत्ते wafer: ॥ ६ ॥* 
दाषवत्करणं यत्स्यादनानायप्रकल््पितम्‌ । 
प्रदत्तमपि तद्राजा Barat निवतेयेत्‌ ॥७॥* 


y+; afd यक्ते qifaar B. 8. See Viramitrodaya, Jagan- 
natha. ॥ ¶ | | 


प्र्णत्यवमतं खभावतेा गदितम्‌। खथानां बाधकं दयृतादि । देषवत्करयं 
निष्फला frat) खनान्नायप्रकल्पितमागमाप्रसिडम्‌ । तेभ्यः पाषण्डादिभ्य 
हति came | खेदं निवेच्यम्‌। घाषण्डादिभियो या संवित्‌ मिलित्वा 
तासा सार्व धेदच्तमीया तदतिक्रमे तुते रान्ना दग्डयास्तदा वयं सवे 
TIA प्रजानां करदामं वारयाम इति सनाभिः सवदा नम्रेभाव्यमिति 
qd चरिव्याम इति वेश्यां रमयिष्याम इति राजपथे सवेगं धावाम इति 
प्राखटकस्मलं पुजयामेगयेवमादि ofa खपि वश्यं रच्यन्तामिति त्वि 
दासाय वच्चनमिदमिति॥ १8६६97४8 III. 3, 28.॥ sand ७ ॥ 


हति नारदीये wae समयस्यानपाकम्‌ दशमं विवादपदम्‌ ॥ 


ff 
मारदस्मतिः। १६५ 


सेतुकेदा रमय दाविकछलष्टाकष्टनिश्चये | 

Safar यत्तु स्यादिवादः ase सः ॥ १ ॥* 
ेचसीमाविवादेषु सामन्तेभ्योा विनिश्चयः | 
नगरय्ामगणिना ये च CAAA नराः I 
मामसीमासु च बहि स्युस्तत्कृषिजीविनः | 
गेपशाकुनिकव्याधा ये चान्ये वनजीविनः ॥ ३॥* 
समुन्रयेयुस्ते सीमां लक्षणेर्पलसिताम्‌ | 
तुषाङ्गारकपालेशच HATTA: ॥ ४ ॥ 
अभिन्नातेश्च वल्मोकस्थलनिम्नोत्रतादिभिः। 
केदाराराममागेश्च पुराशैः सेतुभिस्तथा ॥५॥ 
निमनगापहतेत्सुष्टनष्टचिह्ासु भूमिषु | 
तत्प्रदेशनुमानाच् प्रमारेभीगद शनैः ॥ ६ ॥* 

अथ Wear ब्रूयुः सामन्तास्तदिनिश्चये | 

सवे पथक्‌ एथग्दण्डया रान्ना मध्यमसाहसम्‌ ॥ ७ ॥# 


निन्नगापडतट ° y.C. See Viramitrodaya, etc. परारेभाग- 
दशनः Vulg. Scc Viramitrodaya ॥ ई ॥ que b. area नान्त 


SAN सेतुजंलप्रवाहनबन्धः। केदारः च्तेचम्‌। मयादा Mar! ast 
लाङ्कलप्रहता देशः । श्यछ्दट्रूब्रहितः | तेषां fraa aa विवादे wa 
च्तेचाधिकारः च्तेत्रविषयका विवादः wa उच्यत इति ॥ Viramitro- 
daya, p. 451. hud 


१६९ भारदस्तिः। 


गणड हाद यल्वन्ये दण्डं दाप्याः VAR TAF | 
विनेयाः प्रथमेन स्युः साहसेनान्डते खिताः ॥ ८ ॥* 
नेकः ससुन्रयेत्सीमां नरः प्रत्ययवानपि | 

गुरत्वादस्य कायेस्य कियेषा बहुषु सिता ॥ ९ ॥*# 
रुकशेदु न्नयेत्सीमां सापवासाः समाहितः | 
रक्तमाल्याम्बरधरः क्ितिमारेप्य मूधेनि ॥ १०॥४ 
यदि च न स्युन्नातारः सीमायाश्च न लक्षणम्‌ | 
तदा राजा दयाः सीमामुन्रयेदिष्टतः खयम्‌ ॥ ११॥* 
रतेनेव खाद्याननिपानायतनादिषु | 

विवाद विधिराख्यातस्तथा म्रामान्तरेषु च ॥१२॥ 
सीमामध्ये तु जातानां carat Aware ar: । 
फलपुष्यं च सामान्यं सेचस्वामिषु निदि गत्‌ urs 
अन्य्ेचापजातानां शखाल्त्वन्यत संस्थिताः |. 
स्वाभिनस्ता विजानोयादन्यघ्ेचविनिगेताः ॥ १४ ॥* 
अवस्करस्यलश्चन्रभरमस्यन्दनिकादिभिः। 


Lesa € 01. ©. धरस्य ए. ४,॥€॥ सीमायां चन ए. 8. and 
Vivadachintémani ॥१९॥ स्यन्दवाजिभिः B.C. ए. ; स्यन्दनवाजिभिः 


स उमयानुमतधमेविद्यतिरिक्तः ॥ Viramitrodaya, p. 458. yey 
xem इच्छया सावेविभक्तिकस्तसिः ॥ Viramitrodaya, p. 
460. ॥ ९९ ॥ 


by 

नारदर्तिः। १९७ 
चतुष्यथसुरस्थानरण्यामागोन्न WHAT ॥ १५॥* 
राधयन्ति तु ये मेहादलाद्यापि कथंचन | 
दण्डयेत्तादशन्ाजा साहसेनेत्तमेन च ॥ १६॥ 
WAI मध्ये तु सेतुनं प्रतिषिध्यते | 
महागुणे satay दद्धिरिष्टा aa सति ॥ १७॥* 
सेतुस्तु दिविधः परोक्तः Vat बन्धयस्तथेव च । 
तेयप्रवर्तनात्वेया बन्धयः स्यात्तन्निवतनात्‌॥ १८॥* 
नान्तरेणाद कं सस्यं नश्येद्भ्युदकेन तु । 
य रुवानुदके दाषः स रवाभ्युदके स्मृतः ॥ १९ ॥* 


L.; सखन्दनकादि भिः B.C. See Viramitrodaya. a १५ ॥ बाधयन्ति 
0. $. argu बन्धः Ley. ५. ॥ १८ ॥ यच वानुदके 2. ©. ए.।॥१९॥ 


wae पुरीषम्‌ । रटहादिश्ाधमाथं पांशचसमूह इति हरिहरादयः | 
we वेदिका । शखभ्ं गतेः । wat नलनि्गममाभेः। स्यन्दनिका पटल- 
प्रान्तः | अन्यदपि खादिषशब्देन तादशं OMA! CUA राजमार्गः | 
नतु चतुष्पथ इति nas | न चतुष्ययसाजमामयारमेद इति शङ्कनीयं 
तयेर्भदात्‌ ॥ Viramitrodaya, p. 464. ॥ १५॥ 

चये wfaart ऽपि यदि इधिर्दि तदान प्रतिषिध्यते ange 
sa इत्थेः ॥ Vivadatindava ॥ चये aaa सत्यपि ङडियेत 
इष्टा Gal महागुणः PAs ऽपि उपकारको ऽस्रे षश्ेत्तदा म प्रतिषेडव्य 
इत्ययः ॥ Viramitrodaya, p. 467. ॥ १७ ॥ 

BA बङ्जलनिगम।थं खमनम्‌। खागतेादकमिराधायम्रदा बन्धय दव्ययंः। 
Viviidatandava. ॥ २८ ॥ ९२९ ॥ 


३ नारदद्तिः। 


पर्वप्रव्तसुत्सन्नमष्रष्ठा खामिनंतुयः 

सेतुं प्रवर्तयेत्कवशिन्न स तत्फलभग्भवेत्‌ ॥ Re ॥ 
aa तु खामिनि पुनस्तदांश्ये वावि मानवे। 
राजानमामन्त्य ततः प्रकुयात्तेतुकमे तत्‌ ॥ २९॥* 
अते ऽन्यथा क्तेशभाक्‌ स्यान्भृगव्याधानुद्‌शनात्‌ | 
दूषवस्तस्य नश्यन्ति यो विद्गमतुविध्यति ॥ ee ॥* 
अशक्तप्रेतनष्टेष सेचिके्निवारितः 

Sed चेदिकषेत्कश्िदश्चवीत स तत्फलम्‌ ॥ २३ ॥ 
विहृष्यमाणे सेच {ahaa पुनराव्रजेत्‌ | 
विशापचारः तत्सवं TAT BA बमाप्ुयात्‌ ॥२४॥* 


~ 
पुवं B .॥२०॥ च्व b ©. 1. ए. व्यतत्फलं b.C. $.॥२३॥ स aa 
B.C.y. ween ठत L पाणि B.y.; पालि ©.॥२८॥ aawe 0.॥२< ॥ 
eel 

जौमौनामन्यदीयसेत्वादीनासुडारा ऽपि तत्खाम्याद्यनुक्चा ग्रहीत्वा कायं 
EATS नारदः ॥ Viramitrodaya, p. 468. ॥ २० 

यस्त प्तेच्खामिनः सामथ्येवेकल्यादिनाधोलाधवावस्या प्राप्त चन खाम्य 
निवारितः सग्खयमेव तत्कर्मादिकं करोति तदा स च्ते्रखाभिने फलं 
न दापनीयः | कितु तस्य फलं खयमेव Weary नास्दः प्रता WAT | 
aon gana इति चिर्मपरिचिताः। च्तेचिकेष च्तेचखामिषु | तेन 
quafaat तत्पुवादिना वा समागतेनेवं विधाय कषादिखिलभन्ननाय 
बयं दैव खीयं Ba य्राद्यमिति ॥ Viramitr ०१४१२ pp. 469 


— 470. ॥२२॥२४। 


मारदसय्मतिः। wee 


तदष्टभागापचयाथावत्सत्त गताः AAT | 

GAR त्वष्टमे वषं भुक्तं सें लमेत a | २५॥१ 

संवत्सरेणाधखिलं खिलं तदत्सर सिभिः। 

ष्च वषावसन्नं तु स्यात्घेचमटवीसमम्‌ ॥ २६ ॥# 

ast चिपुरुषं यत्स्या ङ्गं वा स्यात्कुमागतम्‌ | 

राजप्रसादादन्यब्र न ARIAT: UT नयेत्‌ ॥ २७॥ ` 

wa तु इतिं यच सस्यघाति गवादिभिः। 

पालः शास्या भवेत्तच न Base निवारयेत्‌ ॥ २८५५ 

समुलसस्यघाते तु तत्छामी सममा्षुयात्‌ | 

वधेन पाख मुच्येत दण्डं खाभिनि पातयेत्‌ ॥ ₹९ #* ` 

गौः प्रता SATE च AVIAT वाजिकुञ्ञरौ | 

निवाया स्यः प्रयन्नेन तेषां खामी न दण्डभाक्‌ ॥३०॥* 

 रुकवर्पुपतितमर्थं खिलं चिवर्षपतितं fod पञ्चवर्पतितमर पसम भव- 

aaa ॥ Vivadachintamani, p. 65. 4 rd 4 | 
ङतिरावरशमिति wage... पालः शास्य इति मन्वेकवाक्यत्वात्‌ 

mag: | न चेन्निवारयेत्‌। तथा च तिमः maak ga निवासयति 

wat qa tre) wm इति खरसात्‌ atrag संसगकामुकस्य तदानीं 


faatcawaart म दाषः। रवमन्ययापीति वद्न्यपरे ॥ Jagannftha, 
Ill. 4५30. ॥ २८॥ | 


वधेनापराधानुरपेग HAA | समुलसस्यमाशस्तु Vlad पुनः Geet 
a मवति a xee: इति awe-at: | Jagannftha III. 4, 49. ॥२९॥ 


वाजिकुञ्नसौ प्रजापालनेापयक्ताविति रनाकरः ॥ Jagannatha III. 
4,65. ॥ ३० ॥ 
22 


१७० नारदस्प्मतिः। 


माषं गां दापयेदण्डं चौ माषौ महिषीं तथा | 
अजाविके सवत्से तु दण्डः स्यादधमाषकः ॥ ३१॥* 
अद्‌ण्डया दस्तिनेा sata प्रजापाला fe ते aan: | 
अदण्ड्यागन्तुकी गोश तिका वाभिसारिणो ॥३२॥ 
नष्टा भग्ना च AAT च टषभः HATA: | 

tra तु च्छित्रनासायां वसन्त्यां तु चतुगुणम्‌ ॥ ३३ ॥ 
सन्नानां fequ: पक्ता वसतां तु चतुगुंणः। 
प्रत्यक्ष्ारकाणां तु चोरदण्डः AAT णाम्‌ ॥ ३४॥* 
या नष्टाः TIAMAT गावः SF यद्‌ापुयु; । 

न तच गामिनां दण्डः पालस्तं दण्डमद्ंति uy ix 


दि्रमाषायां Bc. ॥ द६॥ सब्रायां Vulg.; सत्वानां Jagannitha, 
Vivadachintimani, yarg Vulg. ॥ ३४ ॥ परात्रुवः B. 68. 
॥ ३५ ॥ Vulg. inserts | the following in 89, सस्यं विना- 


कक = मस म षयवा 


सत्वानां (sic) सस्मच्छगमनान्तानाम्‌ । वसतां तरेव चरित्वा नीतरा- 
चिकानाम्‌। तदेतद्पत्त्तचास्काभिप्रायकम्‌। sack ary 
प्र्यच्चचारकाणां तु चौरदण्डः स्ता Ta | प्र्यच्तचारकाः Afra 
समन्तमेव बलेन चारका दद्याद । विन्तामखिर्प्येवम्‌। aq aq 
भच्तयित्वा उपविश्नति। तदुत्तर quest पुनभैच्तयति cd रीत्या 
कालयाने इत्यथः । Bat समच्मेवेति किमथेसुक्तमिति न निखिनुमः। 
प्रास्य पर्सस्यमच्तणमनगम्यमानस्य समच्तमिन्धुक्षो च्तिविरडात्‌ ॥ 
Jagannatha III. 4, 46. y a8 4 | 


मारदस्मतिः। ९९७६ 


राजग्रादष्टदहीतेा वा वज्राशनिहता ऽपि वा । 

अथ सर्पेण दष्टा वा Tartar पतिते भवेत्‌ ॥ ३६ ॥*. 
व्याघ्रादिभिहंता वापि व्याधिभिवोष्युपदरुतः 

न तच देषः पालस्य नख दाषः ऽस्ति गोमिनाम्‌॥ ३७॥* 
Tifa भितं धान्यं या नरः प्रतियाचते। 
सामन्तानुमते देयं धान्यं यत्त भधितम्‌ ॥ इट ॥* ` 
गावस्तु गामिना देया धान्यं तत्कपिकस्य तु । 

रवं हि विनयः प्रोक्ता गोपः सस्यावपातनात्‌ ॥ Se ॥* 
ग्रामेपान्ते च areas विवीतान्ते महापथे | 

Blea Aaa न पालस्य व्यतिक्रमः ॥ ४० ॥* 


wagrar दण्डः कल्पिता यतः. This is an interpolation. See 
Viramitrodaya, Vivddachintamani, Jagannatha. सट- 
waa समा देयं C.; सटस्तस्य समे देयं 1. $. शाद स्तस्य समो देयं 
B. 83. See Vividachintimani, Viramitrodaya. ॥ as ॥ 
mae गामिनां देया B. b. ©. y. B. गवलं गामिना देयं L. and 
Jagannftha, गोपैः सस्याधंपातनात्‌ 7. B. ९. b. ए. ॥ See 
ibid. ॥ ३९ ॥ चेत्‌ om. 0.॥ ४० ॥ वितिः 0. $; zhu 12. 8. 


ma यदि रान्ना क्मकर्णायं ग्डोतः Kana वा wea: | तदा 
TMV BAT पालस्य न दाषः। वष्वाश्रनीति तयोर्विेषः 
कथंचित््रकारमेदादिनाफ़ीकतच्यः | वच्चाशनिताडितस्थापि कदाचिष्नीकनं 
भवति ॥ १५९०००४४ III. 4, 52. vad ।॥ ३७॥ 


ASR नारदद्यतिः। 


पथि सचे रतिः काया यामुद्रौ नावलाकयेत्‌ | 

म शयेत्पशुवाश्ो म भिनग्दयाथां च सकरः ॥ ४१६५ 
दष्टे च दष्टे दे eae कुटुम्बिनाम्‌ | 

तस्मात्ते नाल्किपेद्राजा तच्चि मूलं कुटुम्बिनाम्‌ ॥४२॥ 
षडे जनपदे रान्ना ध्मः केशश्च वधते | 

Waa होयमाने च टदधिदेतुमतः येत्‌ ॥ ४३॥ 


रितिः ©. वावङ्गौनौवक्ञाकयेत्‌ 0.0. y.; यामुद्रो गावक्ाकयेत्‌ 8. 8. and 
the commentation. डडिर्जनपदे राते 0. ठडिननपदे creat B. 
B.y ४8 ॥ 


हति नारदीये घर्म शासे सीमाबन्धो माभेकादणरं यवदारपदम्‌॥ 


नारदस्मतिः। eR 


faarerfefaty: खीणां यच Yat च कीर्त्यते । 
स््ीपषुंसयागनामेतदिवादपदसुच्यते ॥ १॥* 
स्रीषुंसयेासतु सबन्धे वरणं प्राग्विधीयते | 
AUTRE पाणेः संस्कारा ऽथ दिल्षणः ॥ २॥ 
तथारनियतं tit वरणं दषदशनात्‌ | 
पाणिग्रहणमन््रश्च नियतं दारलक्षणम्‌ ॥ ३॥ 
ब्राह्मणस्षचियविशं श्रद्राणं च afte |. 

सजातिः श्रेयसी भाया सजातिश्च पतिः स्याः ॥ ४॥ 
ब्राह्मणस्यानुखम्येन faa sanfera खव तु | 
WRT: प्रातिशेम्येन तथान्ये पतयस््रयः ॥ ५॥ 

चे wa छचियस्यान्धे वैश्यस्येका प्रकीर्तिता | 
वेश्याया दा पती श्नेयायेके न्यः छवियापतिः ॥ ६॥ 
ST सत्तमात्पन्चमादा बन्धुभ्यः पितृमातरतः। 
अविवाद्याः सगोाषाः स्यः समानप्रवरासतथा ॥७॥ 
परीश्यः पुरुषः Yar निजेरेवाङ्गलक्रीः | 
पुमांशचेदविकल्येन स कन्यां लब्धुमहंति ॥ ८ nx 


यथा for यच Vulg. See Mitakshar4. ॥९॥ सस्कारा ऽयं 1, b. 
॥२॥ प्रतिलोमेन ए. 6.; प्रतिलोम्येन ५. y. ॥ ५ ॥ मुबद्धनघनजान्वश्ि 


wre uae जु ग्रीवाख्न्धयेः संधिः। met dar war 
दागः ॥ Apararka, ॥ ९ 4 


१७8 नारदद््मतिः। 


सुबडजवुजान्धस्थिः सुबद्ांशशिरारुहः । .. 
स्थूलधाटस्तनुरुत्वगविलप्रगतिखरः ॥ ९ ॥* 

रेते sateaaa ary wife मूच च फेनिलम्‌ । 
पुमाभ्स्याञ्लक्षणेरेनेविपरीतेस्तु षण्डकः ॥ १०॥* 
"वतुदंशविधः शास्रे षण्डो हृष्टा मनीषिभिः | 
बि कित्स्यञश्ाचिकिसस्यश्च तेषासुक्ता विधिः कमात्‌ ॥११४* 
निसगेषण्डो वभिश्च पष्टषण्डस्तयेव ख । 
अभिशापाहुरा रागादेवक्रोधात्तयेव च ॥ १२॥* 
ईष्याषर्डश्च सेव्यश्च वातरेता मुखेभगः | 


छासित्तो माघबीजश्च शलीने ऽन्यापतिस्तथा ॥१३॥* 
Vulg. See Aparfrka’s Commentary, सयलघातातन्‌जच B. 8.; 
समूलघ्रतेतनूजख 1.. ; स्परूलवयातनूयख्च b. ; खूलघाटोतनूयश्च C.y. ॥ € ॥ 
रतोस्योश्चवते arg $. ; रेतस्योक्चवते ay (~. ; रेतस्योज्ञवते arg b.; 
रेतसोल्ज्ञवनेनाप्यु 2, 8. ; teary waa 1८.; रेता ऽ wa नास्य 
Apararka. विपरीतस्त्‌ 1. C. Apararka, ॥ १० ॥ arg L. y. 1. ; 
awa 13. B.; वख 01.; वत्र Apararka. ॥९२॥ ई वौषरख b. 0. y. 
निसम॑घरछो लिकुढषद्दोनज्वेत्पन्नः। वभिर्गलिताग्डः। पच्तषगः पन्ता- 
न्तरिता यस्य रतिश्क्तिः। गुशर्भिशापादेव देवको धाभिन्दादेव ननित- 
क्रोधात्‌ ॥ Apararka. ॥ १२॥ 
 ईव्याघण्डः तत्स््नौविषये भगकाये करति (>) | आअक्तिप्तरेता विसर्ग 
समये यस्य रेतः प्रत्यक्‌ खवते | Maem यस्य गभाधानसम्थरेता न 
भवति। शालीना यस्य स्ीसंनिपाताच्िङ्कसंनिपातः। अन्धापतियेसख भावा- 
व्यतिरिक्तायामेव याषिति Waray ॥ Apararka. ॥ ९१ ॥ 


arcaaafar | ९.९४ 


तचाद्यावप्रतीकरो VATS मासमाचरेत्‌। ` 
अनुक्रमात्तु यस्यास्य कालः संवत्सरः स्मृतः ॥ १४॥* 
दष्याषण्डादया ये. ऽन्ये चत्वारः समुदाहृताः । ` ` 
त्यक्तव्यास्ते पतितवत्छषतयेान्या अपि सिया ॥१५॥*. 
आध्ित्तमेघबीजाभ्यां कते ऽपि पतिकमंणिः। : ` ` 
पतिरन्यः HAT नाया वत्सराधें प्रतीष्य तु ॥१६॥१ 
शलोनस्यापि CHAMPA ध्वजः। : 

तं होनवेगमन्धस्त्रीबालाद्याभिरुपाचरेत्‌ ॥ १७॥५. ` .. 
अन्यस्यां या मनुष्यः स्यादमनुष्यः खयाषिति।. ; ` 
लभेत AT भतारमेतत्कायं प्रजापतेः ॥ १८ ॥१ 
अपत्याय faa: wer स्त्री as बीजिने नराः | 

aa बीजवते देयं नाबीजी छोचमहंति ve 

पिना दच्ात्छयं कन्यां भाता वानुमते पितुः। 
पितामहा मातुलश्च सकुल्या बान्धवास्तथा ॥ २०॥ 
माता त्वभावे सर्वेषां प्ररतो यदि वर्तते | 
तस्यामप्रुतिदखायां दद्युः कन्यां सनामयः ॥२९१॥ - 
॥१३॥ Carew जन्ये B. b. 8. y. ॥ १५॥ भावौ for मायौ BB. 
diag 1. C. y.; पतीच्तेत 7. 6. ॥ ६९६ ॥ तं हौनविषमं तु स्त्री वषे 
च्तिप्तान्यमाश्रयेत्‌ Aparirka ॥ ९७ ॥ स वीजि b. ©. $. ; सवीजी L. 
a वीजे Aparfirka. ॥ १९६ ॥ मातुलाख b. C. फ. ॥ २०॥ aaa: 


मासमाचरेश्मतीत्ततेति ॥ Aparirka. ॥ ९९ ॥ 


९७९ भाररस्मतिः। 


यदा तु नेव कथितयात्कन्धा राजानमाशरयेत्‌। 
WINAT तस्य वर प्रतीत्य वरयेव्छयम्‌ ॥ २२। 
सवथेमतुरुपं च कुली लवयःशरुतैः | 

aw धमं चरेसेन प्रजां चेोत्यादयेत्ततः ॥ ९ ३॥ 
प्रति्ह्य च यः कन्धां वरा देशान्तर ब्रजेत्‌ | 
चान्धत्रन्समतिकम्य waned वरथेदरम्‌ ॥ Be | 
कन्या AGHA बान्धवेभ्यो निवेदयेत्‌ | 

ते चेन्न eget भके ते स्युभूखदभिः समाः ॥ २५॥ 
यावन्तश््तवस्तस्याः समतीयुः पनिं विना | 
MATT यृणत्याः स्युस्तस्य यो न ददाति ताम्‌ WR hy 
अतः Ted रजसि कन्यां दथात्पिता सत्‌ | 
महदेनः स्पुशेदेनमन्यथेवं विधिः सताम्‌ ॥ २७॥ 
was निपतति सछत्कन्या प्रदीयते | 

सकृदाह ददानीति चीण्येनानि सतां सक्त्‌ ॥ २८ ॥ 
ब्राह्मादिषु विवाहेषु पथ्चस्वेष विधिः स्मतः | 
quate भवेहानमामुरादिषु च fag ॥२९॥ 
कन्यायां दत्तशुल्कायां ज्यायां शेदर अव्रजत्‌ | 
धमाथैकामसंयुक्तो वाक्यं तचान्दतं भवेत्‌ | Be ॥ 


1. ¢. ; °वत° 0. y. wean अथे aaa 1, 1. ; चये प्रत्त ॥ २७ ॥ 
away Vulg. ॥ २९ ॥ Saigac ए. "सयुक्त 2. ; संयुक्ते L. b. B. 


areata: ९७७ 


नादृष्टं दूषयेत्कन्यां नादृष्टं दूषयेदरम्‌ | 

दषे तु सति गागः स्यादन्योन्यं त्यजतेस्तयेः 132 tt 
दत्वा न्यायेन यः कन्यां वराय न ददाति ताम्‌। 
अदृष्टे रान्ना स दण्ड्यस्तच चौरवत्‌ ॥ ३२॥ 
यत्तु देषवतीं कन्यामनाख्याय प्रयच्छति | 

तस्य कुयान्रुपे दण्डं पूवंसाह सचादितम्‌ ॥ Vz lt 
श्रकन्येति तु यः कन्यां ्रयाद्षेण मानवः | 

स तं MYA तस्या दाषमद शयन्‌ ॥ २४॥ 
प्रतिष्टद्य तु यः कन्यामदृ्टामुत्सुजेन्ररः | 

स विनेयसत्वकामे ऽपि कन्धां तामेवं चाददेत्‌ ॥ ३५॥* 
दीषंकुत्सितिरागाती व्यङ्ग संखष्टमेथना। ` 
दृष्टान्यगतभावा च कन्यादाषाः प्रकीतिताः॥ ३६॥ 
उन्मत्तः पतितः BAT दूभगस्यक्तबान्धवः। 
HAMA च यो GAT WT दोषगणा वरे ॥ ३७। 
अष्टौ विवादा वशानां dens प्रकीर्तिताः | 
ATS प्रथमस्तेषां प्राजापत्यस्तथापरः ॥ ३८ ॥ ` 
आाषेश्चेव fe Sag गान्धवैशचासुरस्तथा । 

राक्षसा ऽनवरस्तस्मान्पेणाचर्वष्टमः स्मृतः | ३९॥ ` 


(0 + e A 
८. $४.॥९२०॥ कन्धामदद्छाम्‌ B. ॥ २५॥ सस्पुरुमयुमा 9. B. L. y. 


एद्टान्यगतमावा C.; दृद्टान्य° b. ॥ ag ॥ राच्सानवरोल्तस्मात्‌ b. y. ; 
28 


१५८ नारदद्प्मतिः। 


सत्छत्धाह्ृय कन्यां तु दादुद त्वलंरताम्‌। 

सह धमे चरेत्यक्षा प्राजापत्यो विधिः समृतः ॥ ४०॥ 
वस्तरगाभिथुनाभ्यां तु विवाहरूवाषं उच्यते । 
अन्तर्वेद्यां तु देवः स्याहत्विने कमं कुर्वते ॥ ४९ ॥ 
इच्छन्तीमिच्छतः प्राहुमीन्धवे नाम TTA | 
विवाडल्वासुरा AA? शुर्कसंव्यवष्ारतः ॥४२॥ 
प्रसद्य इरणादुक्तो विवाहा TAHT | 
सुत्तप्रमन्तोपगमात्पेशाचसरूवष्टमेा ऽधमः ॥४९॥ 

रुषां तु ARTA ब्राह्याद्ाः समुदाहृताः | 
साधारणः स्याद्गान्धवखरये ऽधम्यास्ततः परे ॥ ४४ ॥ 
परपुवाः स्तरियस्वन्धाः सप्त प्रोक्ता यथाकमम्‌ | 
पुनभरंखितिधा तासां सखेरिणो तु चतुविधा ॥ ४४॥* 
कन्येवाक्षतथानिया पाशिग्रहणदूषिता | 

qa! प्रथमा प्रोक्ता पुनः संस्कारमदंति ॥ ४६॥* 
कमार पतिमुत्सृज्य या त्वन्यं परुषं खिता । 

पुनः पतयु हमियात्सा दितीया प्रकीर्तिता ॥ ४७ ॥ * 
असत्सु देवरेषु स्त्री बान्धवेया प्रदीयते । 

सवणाय सपिण्डाय सा तीया प्रकीतिता ॥ ४८ ॥* 


यत्तसानवरस्यात्‌ 1, ॥ ae ॥ चमा B.C.b.B.yeen खन्या सा 
Vulg. See, however, ३, २४ (अन्तिमा खेरिणीनाम्‌) and Mita- 


भारददख््मतिः। | ROE 


स्त्री प्रखताप्रख्छता वा पत्धावेव तु जीवति | 

कामाद्या संश्रथेदन्यं प्रथमा सखेरिणीतुसा॥४९॥* 
wa UAC संप्रात्तान्देवरादीनपास्य या | 
उपगच्छेत्परः कामात्सा दितीया प्रकोतिता ॥ ५०॥* 
प्राप्ता देशङ्गनकरोता क्षुत्पिपासातुरा च या । 
तवाहमित्युपगता सा ठृतीया प्रकोतिता ॥ ५९१॥* 
देशधमानपेश्य स्रो गुरुभिये प्रदीयते | 
उत्यन्रसाइसान्यस्मे अन्त्या सा SCA स्मता ॥ YR WE 
gaat विधि्ूवेष स्वैरिणीनां प्रकोतितः | 

पुव पवा जघन्धासां ओ्रेयसी व्रत्तरात्तरा ॥ ५२॥* 
अपत्यसुत्पादयितुस्तासां या शुल्कता इता | 
अशुल्कोपहृतायां तु Afra तत्फलम्‌. ॥ ५४॥ * 
छे चिकस्य send Fa बीजं Wetaa | 

न तच बीजिने भागः सछेचिकस्येव तत्फलम्‌ ॥ ४५ ॥ 
अधवाताहतं बीजं BI यस्य प्रराहति | 
AQAA ATH न बीजी फलभाग्‌ भवेत्‌ ॥ ५६ ॥ 


kshara, p. ¶ (चतुर्थी) ॥ ५२ ॥ च्चियसयेव b. चचिकस्येव youn ॥ 
Qraqrared b. L. y. See Manu IX. 64. तत्त्वं 8. 8. ॥५९॥ 


उत्पत्रसाहसा उत्न्रयभिचास ॥ Mitikshara, p. 7 -H¥Rt 


gre नारदसू्मतिः। 


महाक्षो जनयेदत्सान्यस्य गेषु ae चरन्‌ I 

तस्य ते यस्य ता गावे ATS स्कन्दितिमाषंभम्‌ ॥ ५७॥ 
धेचिकानुमते बीजं यस्य We समर्प्यते | 

तदपत्यं ALT बीजि्ेचिकयाम॑तम्‌॥ ५८ y 

न areas विना सस्यं न वा बीजं विनास्ति तत्‌ । 
अते ऽपत्यं दयेारिष्टं पितुमतुख धर्मतः nye wt 
नाप्यपन्यं uae संयुक्तस्य धिया aw | 

ee संग्रहणं तज्त्तेनागतायाः खयं ae ॥ ६० pt 
अदुषटत्यक्दारस्य क्तोबस्य Asay च । 
सेच्छातुपेयुषे दारान्र दाषः साहसे भवेत्‌ ॥ ६१॥* 


भाघ, 8.1. ; arab. C. y,S8ee Manu IX. 50 pysy च्चियानुमते 
b. ©. y.; ataerqaat 8.1. 6. ॥ ५९ ॥ दष्टं च संद तच्नैना० 
Vulg. See Vivadachintamani. ॥ द ०॥ पदु ए 716, खेच्छया- 
पेयुषो b. L. ए. ¢. ; खेच्छानुपेयषो ए. 3. See a text of Vishnu, 
as quoted in the Vividachint&imani, p. 112. ॥ ९९ ॥ SRT 


` पितुबींजिन cae) तत्न मादटसंबन्धादेव माटखामिनः संबन्धः | 
तत्र च ग्तिपुश्रफ़लदासा इति कालिकायु राणात्पृचविषये दुष्िचिपेच्चया 
मावौया बलघरत्वादादौ गृणोत्यन्नो ऽधिकार ततः कानीन इति यान्नवदक- 
मतम्‌ ॥ Jagannatha, ४, ५, 256. ॥ ye ॥ 

प्रतित्यक्तान्वा ज्ञीवपतिकान्वा च्यकच्तमपतिकान्वा परदारान्सेच्छान्तङ्गुह 
$पि संग्टङृता ऽभिग्रच्छता वा न दण्ड Karey: ॥ Vivadachintamani, 
p. 119, ॥ ९१॥ 


¢ « 


मारदसूतिः। १८१ 


परस्या सदाकाले SAH वा भवते faz: | 

स्थानसंभाषणामेदास््रयः संग्रहणक्रमाः ॥ Fe 11* 

नदीनां संगमे तीथेचारामेषु वनेषु च । 

age यत्समीयातां तच्च संग्रहणं स्मृतम्‌ ॥ ६३॥* 

दृतीप्रस्यापनेवापि लेखसंपेषशणेरपि | 

अन्येश्च विविधंदापषेगराद्यं संग्रहणं वधैः ॥ ६४॥ 

स्यं स्पृशेददेशे यः स्पष्टा वा मषेयेत्तथा | 

परस्परस्यानुमत सव सग्रहणं स्मतम्‌ ॥ ६५ ॥# 

उपकारक्रिया केलिः WAT भ्रुषणवाससाम्‌। . 

सदखद्गसनं चैव स्वं संग्रहणं स्मृतम्‌ ॥ ६६ Ix 

पाणो यच्च निश्ह्भी यादेण्यां aaa ऽपि वा । 

तिष्ठ तिष्ठेति वा ब्रुथात्सवं संग्रहणं स्मतम्‌ ॥ ६७।* ` 

AURA: WANA च | 

संप्रेष्यमा शेगेन्धेख वेद्यं संग्रहणं बुधैः ॥ ६८ ॥#. 

1. $.; aa. 6. ५ ¶५॥ ९६ 01. 0. L. C. $, See 1.011.010 5 0१86 

` संगरयं सम्यमाद्ते तदनुरज्ञतया प्रमीयते च्य येन aA |... येम तत्सय्रहणम्‌।,,, 

ation ata नि्ज॑नादौ । ama रान्यादौ । स्थाममवस्थितिः। 

aaa: utter: ॥ Vividachintémani, p. 109. ॥ ¶२॥ 
उपक्षारक्रिया दिताचर्गत्रिया। उपचार डति afar) तत्र 


तान्बूल्ादिपरेषणमः। केलिः ममे । संग्र यमु त्ममितिष्येषः | खदेर सना- 
at Vividachintéimani, p. 110 ॥ ६५॥ वृष्‌ ॥ 


९९ भारदसप्मतिः। 


दपादा यदि वा भेाहाद्धाघया वा खयं वदैत्‌। 
ममेयं सुक्तयुर्वेति तच्च संग्रहणं स्मृतम्‌ ॥ ६९॥* 
सजात्यतिशये Yat दण्ड उत्तमसाहसः | 
मध्यमलूवानुशाम्येन HAA प्रमापणम्‌ ॥७०॥ ` 
कन्यायामसकामायां द्यङ्गलस्यावकतनम्‌ | 

उत्तमायां वधश्वेव सवसं ग्रहणं तथा Wr tt 
सकामायां तु कन्यायां संगमे नासत्यतिक्रमः | 
किंत्वलंछत्य सत्कृत्य स एवेनां समुददेत्‌ ॥ ७२ ॥* 
माता मादसा अशरुमातुलानी fewer | 
पितृव्यस्खिशिष्यस््री भगिनी तत्सखो सुषा ॥ ७३ ॥* 
द्हिताचायेभाया च सगा शरणागता । 

Tat प्रब्रजिता ATM साध्वी वणोात्तमा च या॥ ७४॥४ 
अआसामन्यतमां गत्वा गुरुतल्पग उच्यते | 
शि्नस्यात्कतनं तस्य नान्धो दण्डा विधीयते ॥७५॥* 
पशुयानावतिक्रामन्विनेयः स दमं शतम्‌। 


357. त्वेव L. 0. ॥ ७१ ॥ प्रत्तः स Vulg. अतिक्रामन्‌ Vivida- 


arama जननीव्यतिरिक्ता पिदटपल्नी | area विश्तेरन्यतमागमने शिर 
च्छेदः| गप्तविषयमेतत्‌॥ Vivadachintamani, p. 118. ea ॥ ७8 ॥ 
॥ ७५ ॥ 

चतिक्रामन्मेयुमं वुर्वग्पयश्रतं cag: ॥ Vivadachintamani, 
p. 121. 19d ॥ 


भारदस्ति। । Usk 


मध्यमं Tee गेषु तदेवान्त्यावसायिषु ॥ ७६ ॥* 
अगम्यागामिनश्चाल्ि दण्डा रान्ना प्रचादितः। 
प्रायशचित्तविधानं g पापानां स्यादिशाधनम्‌ ॥७७॥* 
स्वेरिश्यव्राह्मणी वेश्या दासी निष्कासिनी च ar 
गम्याः Bugera fear न प्रतिलामतः yor ix 
आआस्वेव तु भुजिष्यासु दाषः स्यात्यरदारवत्‌ | | 
गम्या अपि fe नाचेया यत्ताः परपरिग्रहाः ॥ ७९ ॥* 
अनुत्यन्नप्रजायाक्तु पतिः प्रेयाद्यदि fear: । 

नियुक्ता गुरुभिगच्छेदेवर' पुचकाम्यया ॥ ८० ॥* 

स च तां प्रतिपद्येत तथेवा पुषजन्मतः। ` 

ya जाते निवर्तेत संकरः स्यादत ऽन्यथा ॥८१॥* 


chintémani. ॥ ७६ ॥ निखाभिनी B. L.b. 8. y.; fararfaat 
C. See प्कश, Viramitrodaya ॥ ७९ ॥ यतस्तस्य परिग्रहा 
1. $.; यतस्ता स्य॒ परिग्रहाः C.; यतस्ताः सपरिग्रहाः B. 8.; यतस्तास्य 
परिग्रहाः L. See Mitikshara, Viramitrodaya. 4 ee ॥ 


नष्कानिनी खाम्यगवरडा दासो । ननु च सरि ण्ादीनां साधारणतया 
गम्यत्वाभिधानमयुक्तम्‌ । न हि जातितः शास्त्रता वा काखन लेके साघा- 
क मे fi e 
wa स्त्रिय sued | तथा हि । खेरि ण्यो दास्यख तावदसंस्त्िय Tq 
खेरिणी या पतिं हित्वा सववश कामतः श्रयेत्‌ । वणोनामामुजञोभ्येन दासं 
म प्रतिल्ामत इति स्मरयात्‌। म च वग॑स्नीणां पत्यो जीवतिम्खतेवा 
परवाम्तरे(पभोगो घटते ॥ Mitakshard, p. 346. ॥ ७८ ॥ ee ॥. 


१८४ मारदद््मतिः। 


एतेनाभ्यज्य गाचाशि तेलेनाविहृतेन वा । 

मुखागुखं परिहरन्गाषेगाचाण्यतंस्यशन्‌ ॥ ८२॥५ 
कुजे तद्वरेषे हि संतानार्थ न कामतः | 

खियं पुचवतीं वन्द्यां नीरजस्कामनिच्छन्तीम्‌ ॥ ८६ ॥* 
न Teahiet निन्दयामनियुक्तां च बन्धुभिः ।` 
अनियुक्ता तु या नारो देवराज्ननयेत्सुतम्‌ ॥ ८४ ॥* 
जारनातमरिक्थीयं तमाह््रह्यवादिनः। 
तथानियुक्ता ये भायां यवीयाञ्ज्यायसेा ब्रजेत्‌ ॥८५॥* 
यवीयसा वाया ज्यायानुभौ तो गुरुतल्पगे | 
नियुक्तो गुरुभिगेच्छेदनुशिष्यात्ियं च सः ॥ ८६ ॥# 
qaraa विधानेन स्तां पुंसवने शुचिः | 

AAT गभाधानादा छते WH तथेव सा Wo lx 


गाचाण्यसंस्पुेत्‌ B. 8. ॥ Skt 3. 8. omit. <3 a and insert it 
after रूद्‌ 8. They read कुरे azafae तु. Kullika, Jaganna- 
tha and the other Commentators agree with L. b. C.y. 
वन्ध्यां Vulg. ॥ ८३ ॥ atat or खाता for qat Vulg. Sco Ja- 
gannatha, «son राजद्धेतुक्े B. 8. 1 se ॥ ward Vulg. See 


नियेागावश्यं araret fraaente faze धमंज्ञापः। adenta- 
array sasenty | खनुशिव्यात्पस्पुरुषगमने sua fat धमे च 
fadfeae | gat खषानुगां म्नाटरमाव॑मिदथेः ॥ Jagannatha, 
IV. 4, 147. ॥ seg <a ॥ ८२ ॥ ८३ ॥ ८४ ॥ ८५ ॥ स्ट ॥ SOY ८८॥ 


# 


नारदख्तिः। १८५ 


BA ऽन्यथा वर्तमानः पुमान्श्ली वापि कामतः । ` 
निनेयौ सुष्डशं रान्ना विक्लवः स्यादते ऽन्यथा ॥ ८८ ॥* 
ईष्याश्यसमुत्ये तु संबन्धे रागहेतुके । 

दम्पती विवदोयतां a sifag न राजनि ॥ ८९ ॥* 
अन्योन्यं त्यजतारागः स्यादन्योन्यविरुडयेः | 
स््रीपुंसयेनिगृढाया व्यभिचाराहते feat: ॥ ९०॥* 
व्यभिचारे fear मौश्द्यमधःश्यनमेव च । ` 

कदन्नं वा FATA कम चावस्करेाज्छनम्‌॥€१॥* 
स्ीधनयष्टसवंखां गभविखंसिनीं तथा | 

भतुशच वधमिच्छन्ती स्तियं निवीसयेत्पुरात्‌ ॥९२॥* 
AAI सततं तथेवाप्रियवादिनीम्‌। 

पूवाश्िनीं च या भर्तुः fat निवासयेद्हात्‌ ॥ €३॥* 


Jagannatha. ॥ €. ० a वध्यां ०.म दाषभा b L.; म देषभाक्‌ y- 


aim पापमिति रलाकरः। तथा च fern face यनेन गपि; 
ताया व्यभिचारं विना परस्पर त्यजते स््रीधुंसयेः पापं भवति | ्यभि- 
चारिणी्यागे तुन पापमिव्यथः। इति केचित्‌। ahaa भं arg 
यस्याः सा तथेति THAT | यस्याः स्नीधनत्वेने्ये steer | स्नौधन- 
त्वेन भंप्रितं wad ata | इति काण्पदरूमः। गडात्निवास्येदिति 
प्रधागग्टहात्रिवोस्य खकुटीमध्ये णव स्थापयेदिति केचित्‌ ॥ Jagan- 


nitha, IV. 1,. 68. .॥ €०॥ €२॥ 
24 


श्‌ नारदस्रतिः 


बन्धयां सवीजननौं निन्द्यां ufaget च सवेदा | 
कामता नाभिनन्देत कुर्वन्नेवं स देषभाक्‌ ॥€९४॥*४ 
श्रतुक्रलामवाइष्टं दक्षां साध्वीं प्रजावतीम्‌ । 
त्यजन्भायौमवस्थाप्यो रान्ना दण्डन भूयसा ॥९४॥*५ 
श्त्तातरेषेणोढा या निदीषा नान्यमाच्रिता | 
बन्धमिः साभियेाक्तव्या निबबन्धुः खयमाश्रयेत्‌ ॥ € ई | 
नरे wa प्रव्रजिते ata च पतिते पतो । 

पथ्चस्वापत्सु नारीणां पतिरन्धो विधौयते ॥ ९७॥ 
श्रो व्षाण्युदीषेत ब्राह्मणी Wifes पतिम्‌ | 
GUAT तु चत्वारि परते ऽन्यं समाश्रयेत्‌ ॥€८॥ 
छबिया षट्‌ समास्ति्टेदप्रहता समाचयम्‌ | 

वैश्ा प्रहता चत्वारि इ वषं त्वितरा वसेत्‌ Wee ॥ 
न श्रूद्रायाः स्मृतः काल रुष प्रोपितयेापिताम्‌ | 
जीवति श्रूयमाणे तु स्यादेष दगुण विधिः ॥१००॥ 


„~~~ 


yes ॥ saga 1. 14. ए. ॥ €८॥ aa ]. $. ॥ €< ॥ प्रजापते for प्रना 


Ran wat अभिचारे नाते मुग्डनमधःप्रयनं च साधयेत्‌ । कदन्नं 
कुवास मरणां दद्यात्‌ । व्यमेध्यद्धनरूपरं कमं कासयेदित्ययेः ॥ 
Viramitrodaya, p. 520. ॥ ९९ ॥ 

 शुणन्वितां पल्ीमन्टस््नीव एताधन्नल्वादिना aaa Tae 
jee | भूयान्दण्डख्नौ दणड, ॥ 28६08118, IV. 4, 69. ॥ ९५ ॥ 


4 « 


नारदस्ब्मतिः। १८७ 


अप्रहत्तो तु सूतानां दृष्टिरेषा प्रजापतेः | 

अते ऽन्यगमने स्त्रीणामेष दषा न विद्यते ॥ १०९१॥ 
्रानुखम्येन वशानां ween स विधिः स्मृतः | 
प्रातिलेम्येन यज्जन्म स क्था वेसंकरः ॥१०२॥ 
अनन्तरः समृतः FA YA THAT | 
PATA तथेव प्रतिज्ामतः ॥ १०३॥ 

उग्रः पारशवश्चेवं निषादश्चानुजामतः। 

अम्बो ATTA AAT च छंचिथात्मजः ॥ १०४॥ 
आनुलोम्येन AIA द नेयौ प्रति मतः 

PATA: प्रतिमाः स्युरतुलामास्विमे स्मृताः ॥१०५॥ 
सस्काराश्चरूपाकाद्यास्तेषां चिः सत्त बे मताः| 
सवणा ब्राह्मणोपु्ः सछचियायामनन्तरः ॥१०६॥ 
अम्बघ्ोग्रो तथा Farad छचियवैश्ययाः । 
रकान्तरल्तु WAT वेश्यायां ब्राद्मणत्सुतः ॥ १०७॥ 
श्रद्रायां छवियात्तदन्निषारा नाम saa | 

WRT पारशवं ते ब्राह्मणा दृत्तर सुतम्‌ ॥१०८॥ 
अनुखाम्येन वशानां yar wa प्रकोरतिताः। 


पतेः 7.8. tony सव्नन्म b.y.; aera 1५. ; सजन्म 0 ॥१०२॥ पच 
om. 0. y. ॥१०३॥ परसर खव 1. ; पाराशरखेव B.B.C. पारश्सैव 
$. ॥ १९०8 ॥ तरका B. 8. ॥ ९०५ ॥ ससंस्काराखच पाकाद्यास्तेष तिः 


शर्ट जरिदस्मतिः 


GAA मागधथेव पुचावायागवस्तथा ॥ १०९ ॥ 
प्रातिशम्येन vara सत्तवेदेहकावपि । 

अनन्तरः सृतः छते ब्राह्मण्यां छचियात्सुतः ॥ ११०॥ 
मागधायथागवौ वदद FAT वेश्यश्रुद्रथाः। 
ब्राह्मण्येकान्तर TATA वेदे हकं सुतम्‌ URAL A 
सत्तार छचिया श्रद्रान्पुचमेकान्तर तथा | 

qa प्रातिलाम्येन पापिष्ठः संकरे सति Were 
चण्डाखा जायते श्रद्राद्राद्मणौ यष मुद्यति। 
तस्माद्रान्ना विशेषेण स्तरिय Tae संकरात्‌ ॥११३॥ 


सप्काखतः ए. 8. area: L. 0. 0. y. चेष्नन्तो B. 6. ॥ १०७ ॥ 
च्तचियेदेहकावपि ए. 8. ॥ ११० ॥ दान्तर + पा. ॥ ९९२ ॥ care 
1. 0. $. ॥ ९९३ ॥ 


दति नारदीये Tamra सपु सयागेा माभ दादर यवश्वारपद्‌ समाप्तम्‌ I 


arczaafa: | १८७ 


विभागे ऽथैस्य पित्यस्य Gare प्रकस्यपते । 
दायभाग इति पर्त तदिवादपदं ge: ॥ १॥*५ 
forges गते प्रा विभजेरन्धनं कमात्‌ | 
मातुदु feat ऽभावे दूडितृशां तदन्वयः ॥ २॥* 
मातुनिदन्ते रजसि wag भगिनीषु च। 
faa वापि रमणे पितर्युंपरतस्पहे ॥ ३॥* 


जिन्त L. रमणो b.y. ॥ ३ ॥ वयसि faa B. b. L. B.; वयसंस्धिते 


पिचोध््दं भेन्यम्‌। ददं खलत्वनिमिस्तसंबन्धिपरम्‌। ge पौच- 
ग्नाटरपु चादिपरम्‌ | दाया विमागाहं xen! चअन्यदीयं र्यं खाभिसंबन्धि 
गामी, | विभागा पिदद्रवयं दायमाङमेनीषिय इति निघण्टः ॥ 
Vividatindava. ॥ ९ ॥ a 

यत्त दुिदमावाधिकारा्थ मौतमवचमम्‌। सनी धन दुदु णामपतता- 
भामप्रतिष्ितानां च । यश्च नारदस्य मातुदु हितरोा ऽभावे दुहितां तद्‌- 

maa |... तानि पुवक्तदेवलवचमविरोाधेग यौ तकबग्यविषयाणि | खत एव 
मनुः । मातुततु यौतकं यत्छात्कुमारौमाग wa सः ॥ Dayabhaga, pp 
181, 182. (Colebrooke, IV. 2, 18) दौदहिश्ौणामप्यमाते 
दौहिषा धनारि णः | यथा मारदः। मातुदहितरा ऽभावे दुहितां 
तदग्बयः। इति तश्छब्देन संगिहितदुदिटपरामण्रात्‌ | Mitakshara, p. 
229 (Colebrooke, I. 11, 18). ॥ २॥ 

विभागं चेत्पिता कुयादिति यदा पितुविमागेच्छा स तावदेक्रः कालः| 
SU ऽपि जोवन्धेव पितरि उच्यनिष्युहे निङत्तरमणे मातरि च fren- 
creat पितुरनिच्छायामपि पृजैच्छयेव विभागे मवति | यथोक्तं arc 
देन । अत Se. ॥ इति दशिंतः। अथ पजा धनं समं fate 


१९० नारदद््मतिः। 


पितेव वा खयं पुचाग्विभभेदयसि सितः | 

sag वा शेष्ठभागेन यथा वास्य मतिभेषेत्‌ ॥ ४॥* 
बिष्डयादेच्छतः सवाज्ज्येष्ठा खाता यथा पिता। 

भाता Wan: कनिष्ठो वा Wate: कुले भियः ॥५॥* 
Marra चेमे यच्च विद्याधनं भवेत्‌ । 
चीग्येतान्यविभाज्यानि प्रसादा यश्च पतृकः ॥ &॥* 


y. See Viramitrodaya, Jagannatha. ॥ 8 ॥ पिता यथा B. 8. 
॥५॥ ए्योव॑भावाधनं 1. 0. ए. खविभव्यानि b.y. ॥ १॥ तस्यापाष ए.॥ ७ ॥ 


सि्थिनुषव्यते ॥ Mitékshara, 10. 115, 176 (Colebrooke, I. 
2, 1). nen 
- तथा mee) पितेव वा... ॥ Se सेमागमभिधाय पुनर्वा 
वास्य मति्वेदित्धनेग wet न्युनाधिकविमागे पितुः पूर्ौक्तकारणा- 
त्वत॑द्यमतिमैवेदिवि एथगभिधानात्‌ श्ेषटमागादन्य ware न्युनाधिक- 
विभागः प्रतीयते ॥ Dayabhiga, p. 94. (Colebrooke, IT. 81, 
82). ॥ 8 5 
यदि तु व्येष्टपुचो योग्यः मध्यमे Sat वा योग्यः तच स खव सवौ. 
fuera प्रतिपाणन्षमल्वात्‌। यथाह शत्यपेच्ता कुले fafa: | शक्तिं 
पररिजनप्रतिपालनच्तमतमपेच्छ ते श्क्रयपेच्ता इति | तया च वये ase 
नावग्धयकमिति मावः ॥ Jagannatha, V. 1, 16. ॥ ५॥ 
मावाप्रा्ठिकाले Tah माय धनगम्‌। आोदाहिकमिल्थः | रतानि व. 
यित्वा अन्धडविमजेदित्यनुवतंते वाक्धान्तरीयम्‌ ॥ Dayabhiga, p. 169 
(Colebrooke, VI. 1. 12, 13). ॥ ¶१॥ 


मारदस्मतिः। १९९ 


माचा च स्वधनं दन्नं यस्म स्यात्रीतिपुवंकम्‌। ` 
तस्याप्येष विधिदंष्टा मातापि हि यथा पिता ॥७॥* 
अध्यगन्यध्यावदनिकं भवं दायस्तथेव च | 
भ्राठ्माद्पिवृप्रात्तं षड्धिधं खीधनं स्मृतम्‌ ॥ ८ ॥# 
ahaa तदपत्यानां भर्तेगाम्यप्रजासु तु | 

ब्राह्मादिषु aqurye: पिदृगापीतरेषु च ॥ € ॥* 

कुटुम्बं बिग्धयाद्ातुया विद्यामधिगच्छतः | 

भागं विद्याधनाज्रस्मात्स लभेताश्रुतेा ऽपि सन्‌ ॥ १०॥* 


The following clause is added in B. 8. दत्तं च प्रीतिकर्मणि 
पिटमादद्ठतप्राप्तमिति पाठान्तरम्‌ See Manu IX. 194. asa 
तरासु चङ.॥ € ॥ वेदे वेद्याय b.C.y.; at वेद्याय B. B.; वेद्या 
ऽवद्याय L. The last reading is supported by the Com- 
entaries. ॥ ९० ॥ owlfate जावेष्व ° b. ©. ए, Jagannitha has 


बक्रिधत्वमपि न्युगत्वाभिभवाथेम्‌। तेषां खरूपमा aera | विवा्- 
काले wet दौयते हयभिसंनिधो । तदध्यभिक्नतं सद्भिः स््रीधमं 
परिकीर्तितम्‌ ददमेव यौतुकं गाम। यत्युगलंमते गारी गौयमागा पितु- 
Wu) अध्यावडनिकं नाम स्नीधमं तदुदाहृतम्‌ ॥ wet दन्तं तु 
यत्किचिच्छशा वा gto वा । पादवन्दनिकं चेव प्रीतिदत्तं तदुच्यते ॥ 
Sort कन्यया वापि wer पिटटग्र्हे ऽपि at) भातुः सकाश्ात्िवोवा 
लब्धं सौदायिकं मतम्‌ ॥ Vivadatindava. ॥ = ॥ 

भिभ्डयादिगयेकवचनमिरेण्द्यदि विद्यामभ्यस्यता नातुः कुटम्बमपरा 
श्नाता खधमव्ययश्रीरायासाभ्यां संवधयति। तदा तदिद्योपाभिंतधने 
तस्याप्यधिकारः ॥ Diyabhaga, p. 170 (Colebrooke, VI. 1, 
14, 15) wre 


१९२ मारदद्तिः। 


वे ऽवेद्याय नाकाम SNS GAT धनात्‌। 

foal द्रव्यं caries न Ata तदाद्कतम्‌ ॥ ११ ॥* 
दावंशो प्रतिपद्येत विभजन्नात्मनः पिता | 
समांशभागिनी माता पुजाणां स्यान्मृते पती ॥१२॥* 
ष्येष्ठायांभेा ऽधिके नेयः कनिष्ठायावरः स्मृतः । 
समांशभाजः शेषाः स्युरप्रत्ता भगिनो तथा ॥१३॥* 


` पिन्यपदं साधारणधनपरम्‌। तदनाभिव्याभिंतम्‌। वैद्यो ऽषिद्याया- 
fren दद्यात्‌ tae विदुषे पुनः साधारणमन्तरेषाप्यनितं दद्या- 
देव ॥ Dayabhaga, pp. 170 171 (Colebrooke, VI. 1, 
16.) ॥ १९ ॥ 

तथा erdat प्रतिपद्येत विमजन्नात्मगः पितेत्येतदपि खा्भिंतविषयम्‌॥ 
Mitaikshara, p. 187 (Colebrooke I. 6, 7). विमजनग्पिता 
qram श्यात्मसंबन्धिनौ दावं गौ कु्वदि्चैः | रतदचनं पितु, खाभिंते 
ut भूयिष्टमादाय वसेदिति वचनेन केवलीछ्छते ऽवलम्बनमलभ्यमागं परैता- 
मङधनमेवालम्बयतोति ॥ Jagannatha, V. 2, 96. ॥ १२॥ 

वयन के चित्त परस्यरतु्यगणयागि किंचिच्युगशणकनिष्टभाढसमुदाय- 
स्या्यण्यधनविभागविषयकमिदमेकनथरूपादारदानासामथ्यौत्‌ | SHT- 
मागदानेमैव तसंबन्धनं निग यत्वेन apres निट्टभागदानं कनिष्ठाये- 
त्याः | wapace धिको ऽशः विभागे यां ऽश लभ्यते तस्मादन्यः 
व्ये्त्वनिबन्धनं देयः | कनिष्धायावरः दति aap तत्पादानस्तदधं तत्पादा 
at) xe च कनिषस्य qua शयं विविच्यैव देयभिव्यभिपैति | शेषा 
मध्यमा fagqar asain समांशं गुणादि निबन्धनाधिक्छरदिते$े 
भागः भजनं खाभित्व येषाम्‌ । प्रदत्ता भगिनौ खअंशभागिनी न तु 


मारद्स्प्तिः। LER 


छेचजेषपि पेषु तदज्नातेषु धर्मतः । 

वशणेवरे घं शषानिरूढाजातेष्रतुकरमात्‌ ॥ १४॥* 

fasta तु विभक्ता ये डोनाधिकसमै्धनेः | 

तेषां स एव धमः स्यात्सवेस्य हि पिता प्रसुः ॥ १५॥* 


हानिरएानातेष्ब ०, like the rest of the MSS. 1x89 स रष 7. 
सर Y. ARM गग्क्तमानस y.0RA A गृएमाटकः b.C.y. 1; AGATEn 


समांशमागिनौ तस्याः समांशित्वनिषेधस्य वच्यमाणत्वात्‌। यदा समां श्‌- 
भागिनी आधिक्यरदहितमाग्खामिनौ यया । समस्त विभागः स्यादिति 
स att वच्यमागखतुथंमागः। प्रकाणकारेण तु कनिष्ायावसर इति 
wat शेषाय च वर दति ufed व्याख्यात च प्रथमेत्यद्नस्यांशदयं Be 
ुटुम्बकमैर पयुक्तः तस्य वर श्रेष्टं किं चिदेयमिति । श्चौरसेष॒ यदुक्तं 
च्तेचजेष्वपि रष व्यवद्धारः ्तिदे् cate च्ेवजेष्विति। धमता 
नातेषु च्तोषजेषु तददौ रसपुचरवत्‌ | तथा च या या वस्था atcart 
उक्ता wert च्तेवजेव्वपि सति संमवे तास्ता ग्राह्या दति 
भावः ॥ Jagannatha V. 1, 71.122 428 8 

हस्पतिः। समन्दुनाधिकमागाः fra येषां wafer | तथेव ते 
पालनीया विनेयान्ते स्यरन्यथा ॥ र्वं चेतद चनं च पुचविनिमौकेण पिच- 
जिंतपरं न्ातुशामिति मनुवचनं च सवपु चक्षहकारेण पिवरजिंतधन विष 
यकमता न विराध इति चण्डेशखरादौनां मतम्‌। पुचाणां विभाग प्रार्थने 
ख्व मनुवचनं नेयं पितुः Gears wa ड हस्परतिवचनमिति नीमूतवा- 
इमादीनां मतम्‌। मारद्‌ः । पितैव तु... ॥ इति गारद्व चनम्‌। न्युना- 
धिक्षविभक्तागां धमः facta wa इति याश्ववष्क्धव चनं च ट हइस्पति+ 


व चनसमानविषयकमेव मन्तव्यम्‌ ॥ Jagannatha, ४ . 1, 31-33. yeu 
25 


Les नारदसप्मतिः। 


व्याधितः कुपितश्चैव विषयासक्रमानसः। 
अन्यथाशास्त्रकारी च न विभागे पिता wy ॥ १६॥१ 
कानीनश्च visa गृढायां यश्च जायते | 

तेषां वेढा पिता Tat च भागहराः स्मृताः ॥ १७॥* 
अन्नातपिद्का यश्च कनीने जनुढमाठृकः। 
मातामहाय दद्यात्स पिण्डं रिव्यं हरेत च ॥ १८॥* ` 
जाता ये त्वनियुक्तायामेकेन बहुभिस्तथा । 

अरि क्धभाजः सवे स्यर्बजिनामेव ते सुताः ॥ १९ ॥* 
ददुस्ते बीजिने पिण्डं माता चेच्छुख्कतेा हता । 


Viramitrodaya ° नृण्माटकः B. 83. पितामहाय for मातामहाय 
B. 8.॥ ९५ ॥ वीजिनो b.y.C. इताः b.y. 0.॥ ९०॥ घटितः पाणडव” 


; , तथा च वातादिरूपव्याधिजन्धमेदक्रोधजन्यमे इकामादि रूपविषयसेवा- 
वश्रीकतच्िन्ततादि वशात्‌ अयथाशास्त्रकारी पिता विभागे aga इति | 
तथा चैतदेवास्याप्रशत्वम्‌ | यत्तत्टछतविभागस्यासिडिः अनधिकारिछतत्वात्‌ 
श्रू क्ृतसथ्यावन्दगवदिति भावः। खत रव पितामदचस्याः। व्याधित 
इत्यादि नारदवचनेन प्रस्व्ितिदेशादखामिक्छत इव खाजितधने ऽपि 
वयाध्यादिष्ेतेः fanfrenfaae ऽपि विषमविभागादिनं स्िध्यति। 
Sayan wes बाधक ्रास्त्रमतिक्रम्य न्यूनाधिकविभाग- 
कारी॥ Jagannatha V. 1, 28. ॥९६॥ 

नियुक्तायां खेरि खाम्‌ । अरि क्यभाजः च्तेचिरिक्यं न भजन्त इति 
Tae: | माटच्तेविकमातामद्कानां न रिक्यं मनन्त इति प्रकाश्ः। 
बाजिनामेवेत्येवकारेय माटमातामहादेरेव व्यादत्तिरिाण्यः। बीजिना 


/ 


नारदस्मतिः। १९९५ 


अशुर्कोपगतायां तुं fraser Agta ते ॥ २०॥१ 
पिठ्दिद्‌ पतितः षण्डो यञ्च स्यारैपपातिकः | 

Start अपि AA sat GATTI: कुतः ॥ २१॥* ` 
दीधंतीत्रामययस्ता जडान्मत्तान्धपङ्गवः । 

भतेव्याः स्यः कुले चेते तन्पुचास्वंशभागिनः ॥ ९२॥* ` 


b. L. ©. ए. घटितः art B. ॥ २१ ॥ °तीत्रमय° b. y. ©. ॥ ९२ ॥ 


धनयग्रहणम्‌ । न केवलं पिण्डदानमपीद्याह दद्य॒रिति। यदि aw मल्य 
चि दत्वा च्छपव्योत्पादमाथ माता क्रीता तद्‌ TA क्रयाभावे माद 
विवादहकतुरेव fuaer इति र्लाकराणशयः॥ १8८६1978 ४. 4, 
342. HE ॥ २०॥ | ee 
पितर ये ef a fuefer | देष पितरि मारणादिमवः। BAT 
aqena उदकादिदानाभावसरूपः। च्पपाचितः राजवधादिदेषेण aa- 
घटापवजेनः। Ste cremate तीव्रं कुष्ठादि भर्तव्याः treater कुलस्यं 
माचादेस्ति रल्लाकरः। प्रकाशता तु उपपातकौति परित्वा उपपात 
कौत दरति MAL! जीमूतवाहनर घुनन्दनाभ्याम्‌ च्योपपातिक इति प्रठितम्‌। 
उपपातकैरयक्त. इति तदथः । कल्यतरौ तु अपपाचित इति पाठः। asta 
पा चितस्य मागानत्वं शश्भुलिखितवचनेन व्यक्तम्‌ । उपपातकिने भागान- 
waa Tal उप्रपातकषेदिति बवचममुपन्यस्तम्‌ । पातिन्यं चानु 
प्रातकादावेव इति Saaz! fuefefeata आडादिपसांमु खस्यानंशित्व- 
कथनात्‌ | zwar तिनेकवाक्चत्वम्‌ | चर दानादिनानाद्रुखवतेा $पि 
ओआद्धादिपरामुखतवे भागानडत्वमित्यवधघेयम्‌ |... विवादचिन्तामणौ तु जहो- 
गात्तान्धपष़व इति प्राठः | जडो निविवेक इति gre च । तत्प्रा 
प्रभागिन इति . तथा चेतेव पाः पोचरविषया भागं zeta. | खव तत्यु- 


red areata: | 


दिरामुष्यायणा eyinat पिण्डादके पथक्‌ । 
“feared समादयर्वीजिेचिकयेोस्तथा ॥ २३॥१ 
dara तु या भागस्तेषामेव स इष्यते | 

अनपत्या $शभाग्योा ऽपि निर्बोनेधितरानियात्‌ ॥ २४॥* 
सातृणामप्रजाः परेयात्कश्िचचतप्रव्रनेतत्‌ वा । 
विभनेगन्धनं तस्य शेषास्तु स्रीधनं विना ॥ २५॥४ 
भरणं चास्य कुर्वारन्स्तीणामा जोवितघ्षयात्‌ | 

रछन्ति शय्यां भतुखेदाच्छन्रितरामसु च ॥ २६ ॥* 
या तस्य दुहिता तस्याः पित्यों sit भरणे मतः । 

चा संस्कार भनेर स्तां परते विग्टयात्यतिः ॥ २७॥* 


ऋरक्यादू ष्व 1. 0. ए. ॥२६॥ अनपत्या ्रताग्यो $पि ॥. ए.॥ २४॥ BAMA वा 
0. ए,॥२५॥ जातस्य ए. 0. ए. तस्या 0. 6. ए. faerat L. मर्यो 1.0. y. 


च्रायामपि तादृशत्वे तत्पौ चाणां प्रपौ चविषयांश्याह्ित्वं तेषामपि area 
तत्पराणां म खच्यते । खचर च पतितस्य wat aid प्राप्रयादिव्याह ॥ 
Jagannftha ४, 4. 320. ॥ २९॥ २२॥ 

एथगिति लिखनात्िणडदयदानं दाभ्यं पिदरभ्यां at क्रमस्यानक्षता- 
दिष्छाविकल्पः। रलाकरः | aa नीजिन atcar ऽस्ति स्ेलिणो ऽपि 
कयंचिदोग्सोा जातस्लददिषयभिदम्‌ । etre दयेारपि रृत्खमश् 
मशोयादिति ॥ Jagannatha V. 4, 242. ॥ २द॥ 

पननीसद्धावे ऽपि नातृणा धनग्रहण पीनां च भर णमा नारदेनोक्तम्‌ ॥ 
Mitakshar4, p. 208 ( Colebrooke, II. 1, 7). ॥ २५॥ २९ । 


मारदस्मतिः। YES 


सते भनरयपुायाः पतिपक्षः प्रसुः स्तियाः । 
विनिथागात्मरघ्षासु भरणे च स इश्वरः ॥ र्ट ॥# 
ufcena पतिकुरे निमे णुष्ये निराश्रये | 

तत्सपिण्डेषु वासत्सु frre: प्रभुः स्याः ॥ २९॥* ` 
सखातन्त्यादिप्रणश्यन्ति कुले जाता अपि स्ियः। 
RAT AAAI प्रजापतिरकल्पयत्‌ ॥ ३० he 


॥ २७॥ uy b.C.; mz $.॥ २८॥ प्रधु faaC.y.; vy fear ०.॥२९॥ 
80 a is omitted inall MSS. It has been supplied from 
Jagannitha and Viramitrodaya ॥ g°¢ 4 मली न स्याद्यथा 


पतिपक्तः oy: पिद्वंग्माटवंगो खासत्तिकमेख विभियेगेा इव्यदा- 
नादिः। श्यात्मर्च्ता कुप्रसङ्निवार्णम्‌। भरणं नीवनेापायक्षारणम्‌ । 
तचा च तदनुमतिं विना न कसेचित्‌ किंव्िदद्यात्‌ | न रूपरसगन्धादौ 
yaya | मोजनेपायाभावे स va निरतिं ga निमेशुष्ये सदसन्न- 
सङ्विवैचनादियेाग्यमन्‌ष्यह्ौने। निराश्रये प्राणधारणोपायादिसाधन- 
पुरषाभावे तत्घपिण्डष्वसत्सु कथं चित्छब्‌ येव धमं प्रारच्तां विधाय TYR 
fuzquat aufafa ख्यापनन खं बान्धवन्वं पकाश्य सित्यसभवे पिटपच्च- 
मे वाश्येत ॥ Jagannitha, [V. 1, 18. ॥ २८॥ २९ ॥ 

कुले सत्कुले इति carat: | प्रणश्यन्ति खधमेत्‌ माम्यन्ति श्यभिचासा- 
दिदेषयुक्ता भवन्तो्यथः | तथा हि शास्नाध्ययनानधिकारिलवाच्छास्न- 
मावोपजीविधमोधमंन्चानामावात्‌ खातन्तपवतेमानन्वेन पुरषपारतम्या- 
भावात्तेनो पदेशासं मवा । टदसुखजनके परपुरषसंमोगादौ खवणं धमी- 
दिकमपहाय पुनः पनश्ित्रदशंनादौ च प्रवतत इति भावः। रवं च 
मटपारतन्यमसंमन्यमानमा यदि खातन्त्यज्च्छति तदा We Tat 
खयं धम Manat इति मन्तव्यम्‌ Jagannatha IV. 1, 4, ॥ ३० y 


१९ नारदस्मतिः। 


पिता रक्षति कौमारे भवी र्ति यैवने | 

Uae स्थविरे भावे न स्त्री खातन््यमदंति ॥ ३१॥* 
यच्छिष्टं पिठदायेभ्या caw पैठ्कं च यत्‌ | 
साठृभिस्तदिभक्तव्यणो न स्याद्यथा पिता ॥ ३२॥* 
येषा तु न कताः fost संस्कार विधयः क्रमात्‌ | 
कतेव्या भाठृभिस्तेषां चैट्कादेव ते धनात्‌ ॥ ३३॥* 
अविद्यमाने foal ऽथे aire gar वा पुनः | 


0. 6. ; sat 4 स्याद्यथा B. 8. L. y. The latter reading ig 
supported by the commentaries 4 ax ॥ तेध॑नात्‌ 0. $. L. 
॥ ३ ॥ frataing C.; पिये wing 7.;॥ ३९ ॥ भवनीयेा ए. 


` यत्तु पारतन्यवचनं न स्त्री -पारतन्दुमदैतीव्यादि । agg wea 
धनखीकारे तु के विराधः ॥ Mitakshara, p. 212 ( Colebrooke, 
11. 1, 25). pares 
fuera: fast परतिश्ुतम्‌ | Vyavaharaémayikha, p. 47, 
( Borrodaile 1४. 6, 2). ॥ ९२ 
qu? तु सांटृष्टिकन्यायेनाग्या भगिनीसंस्कवारा ऽपि खा्जिंतेनेव संपा- 
 दनीयः। अन्यथा कन्धासंखाराभावेन पितुम हन्दोषः wel सांटृद्ि- 
कन्धाययख दायमागपकरथे लीमूतवाहेनेव। खतः ॥ Jagannitha ए. 
8, 128. ॥ ६३ | 
पिन्यधनामावे खाजितेन भिच्तादिलब्धेन च अवष्यं संस्कार वुर्यदिति 
न ॒वाच्म्‌। जोमूतवाइनेन तथा नङ्गीकासत्‌ । तथा fe Tara: | 


नारदस्मतिः। १९९ 


अवश्यकाय संस्कारा भातणां Tada: ॥ ३४॥* 
कुट॒म्बायेषु यओ्ोाक्तस्तत्कायं कुरुते चयः 
भ्राठ्भिभरणीये ऽसा ग्रस्छादनवादइनेः ॥ Sy u* 


येषां तु न Rat... ॥ इति येषां तेषामिति पंलिङ्पदघटितवच्नेन भाट- 
संस्कारस्यावष्यकतवमुक्का पेटकधनाभावे भ्ाटसंस्कार निवहायसुपायकथनं 
नारदस्य | तथा च म्नाटसंस्कारोपकमलत्वात्‌ उपसंहारे ऽपि माटसंस्कार 
श्व विषयः। न तु भगिनीसंखकारः। इति नारदीयवचनयोाभभावः ॥ 
Jagannatha ४. 3, 127. ॥ ३8 ॥ 

तेघामयमाश्यः। यदि afafenama eae छतवा - मागं नाग्ड- 
wife उत्तरकालं च भागमाकां्तते ace पनविभागं ad भिखयितान्‌ 
कुयाक्कितु तद्धागपूरणनुसारेण खखभागांशमुदत् agi पुरयेदिति। 
तया च तेनेव प्रकारेण सवे खव वचनाथा अदरणीयाः। ay प्रकाश्‌ 
भिश्वयास्यं are | पुच्तत्वादिसबन्धस्येतन्मा हात्मयं विभागकाजे ईशाय 
उत्तरकालं खयमेव पुत्रेण वा इच्छतावश्यं भागपरा्निरिति रल्नाकराश्यस्त 
वच्छते ऽनु पदम्‌। कुटुम्बेषित्यादि तदर्॑मुषयुक्तः सन्तत्काथं कुटम्बभरयोप- 
qa कायं gaa न तु पिग्यधनं weifa स उत्तरकालं मागमाकांच्तमाशः 
TART हनेदपलच्तणीभूतेख अन्येनापि धान्यरूप्यप्तवयलंकारादिना 
दं हगीयः वधनीयः पृण्भागः wae Karn इति मिश्रादयः। रलाकर- 
कारस्त। कुटम्बायष Bag इव्यादि ग॒ णवद्धाटविषयमा इ | यथया भातशां 
खस्य च कुट्‌म्बभर णाय सुदयक्तः सन्तत्कायं कुरते छष्यादिकं दवयक्रयविक्रया- 
दिक कुरते सा <न्येः ताटशकमाकुवे द्विभ्े।ट भिदं हणोयः संवध॑नीयः। तथा 
च कुटुम्बभरणोद्योगरूपगु णवत्तया sat ऽननवसत्रवाइनादिदानमिति 
भावः | जोमृतवाहनादयेा ऽप्येवम ॥ Jagannatha V. 3, 108, 
॥ ९५ ॥ 


Ree नारदद््मतिः। 


विभागधर्मसंदेहे दायादानां विनिशेयः | 
भातिभिभागलेस्ै च परयक्षाय प्रवर्तनात्‌ ॥ ३६ ॥*# 
भचातणामविभक्तानामेका धमः DAA | 

विभागे सति धम fe aut भवेत्पथक्‌ पथक्‌ ॥ ६७ ॥ 
दानग्रडणपश्चन्रह सेचपरिग्राः 

विभक्तानां धग्‌ च्रेयाः पाकधमागमव्ययाः WRT ॥न 
wifad प्रातिभाव्यं च दान ग्रहणमेव च । 

विभक्ता धातरः ज्र्थनाविभक्ता परस्परम्‌ ॥ ३९ ॥* 
येषामेताः क्रिया Bra waded खरिक्थिनाम्‌ | 
विभक्तानवगण्छेयर्लेखमप्यन्तरेण तान्‌ ॥ ४० ॥१ 


॥ ३५॥ दायादाने $. काये C. cada 8.४ १६॥ ३७ 8 om. y. खता क्रियाः 
सकक्यनां y.b. ॥ ०॥ वासयुये y. एचक्िया ०.0. ए.॥ ०६५०९, ५२ 


तीनां कीतेनं तेषु सत्सु नान्धसाल्तियषवमियेतदयम्‌ ॥ Daya- 
bhaga, p. 359 ( Colebrooke, XIV. 1). ॥९द्‌। 

चरयकष्यादिकार्वप्रवतेनं एथक्पद्चमहायन्नादिधमानुषानं च ` गारदेन 
विभां गलिङमुक्तम्‌ ॥ Mitakshara, p 233 (Colebrooke, IT 
12.3) Ren 

दानये चण्विषये | ते र्व दानय्र हे दितीयन्नोके saat We- 
तायैम्‌। पश्चादिप्रतिग्रदा विभक्तानां एथक्टयगनुद्िता र्व खत्वोत्या- 
दकाः। च्यविभक्तानां त्वेकेन छता; परस्यापि खत्वजनका इचः | दान- 
eat Rank| waar मूलकलाप्रवेशादिः ॥ Vyavaharama- 
yikha, p. 61 (IV. 1, 34. Borrodaile). ॥ १८॥ ३९ ॥ ४०॥ 


| 
नारदस्प्मतिः। Re 


वतेयुये दशाब्दानि एथग्धमाः wala: | ` ` 
विभक्ता भ्रातरस्ते तु विन्नेया इति निश्चयः ॥४९१॥* ` 
यद्येकजाता बहवः एथग्धमोः एथक्रियाः। | 
षएथक्षमगुणोपेता न ते छत्येषु संमताः Wee i* 
सखान्भागान्यदि eyed विक्रोणीरन्रथापि वा। 

कुय॒ यथेष्टं तत्सव मोशास्ते खधनस्य तु ॥ BB ix 

ऊध्वं विभागाज्नातस्तु पित्यमेव eta | 
संखृष्टास्तेन वा ये स्युविभजेरन्निति स्थितिः ॥४४॥* : 


a om. C. यद्यक्गनातो b. owt y.; wt BB. exy विक्नीवीयुरयापि 


aaa दव्याभाव दन्तनिःखानां धमं विभागः wen | विभागे धमै 
डः स्यादित्यादि waa: | तख पिदटद्रवदयविरोघेम दशवर्षपर्यन्तं ये 
एयग्धमाः एयक्कियाः विभक्ता wa) धमविभागस्य इतराभ्यनन््ामन्त 
रेणापि waite Ang wef मारचिना ॥ Sarasvativildsa, 
para. 843, 844. peta 

धमा वेधाः पञ्चमहायन्लाद्याः। किया वाणिग्याद्या लौकिक्धः | कमै 
Tue कमसाधनानि गहेपस्करादीनि। रतेषां पाथेकोन विभागे लच्छते। 
ते विभक्ताः परस्पररानुमतिं विनापि दानविक्रयादिकुरयुरि्धैः॥ Vya- 
vahdramayfkha, p. 51 (४.7, 86 Borrodaile). ॥ ७२॥ 994 

यदि पिता पुषान्विभज्य खयं च Gael मागं गहीत्वा पुतरैरसं्ष्ट 
ख्व wa तदा विभागानन्तरं जातः frewata xing खव तस्य 
wT | खथ Regs: सह wee: पिता ग्रतः तदा संदम्यो aril 
गग्ोयत्‌ ॥ Dayabhaga, p, 208 (Colebrooke, VII. 1 ). ॥ 9४। 

26 । 


RoR भारदद्प्मति,। 


सरसः से्जस्ेव पुचिकापुच रव च। 

कानीन ARITA गृडेत्न्नस्तथेव च ॥ ४४ ॥१ 
पनभवे ऽपविङश्च war: क्रीतः रतस्तथा । 

स्वयं Aaya: पुषा दादशेत उदाहृताः ॥ ४६॥१ 
wat षड्‌ बन्धुदायादाः षडदायादबान्धवाः । 

पवः पूरवे; स्मृतः श्रेयाश्ञधन्यो या य उत्तरः WO NY 
(fant डे AI संदे यच जायते | 

लेख्येन भागविह्धिवा साक्ठिभिवा समाहरेत्‌ ॥४८॥] 
करमाद्ते प्रप्येरन्मृते पितरि वा धनम्‌। 

ज्यायसे START sara कनीयान्विक्यमदहंति ॥४९॥* 
पुाभावे तु दुहिता तुल्यसंतानकारणात्‌ | 

पुष दूहिता चेभौ पितुः संतानकारको ॥५०॥१ 
अभावे तु दुहितृणां सकुल्या बान्धवास्ततः । 

ततः सजातिः सवेषामभावे राजगामि तत्‌ ॥५१५१ 


0. $. 0. ॥ 0g ॥ fata स taw ॥ 9४ ॥ पुचिकापुमेव . ए. 0. 
acters 3. ॥ 8५ ॥ Maz ए. ॥ 8६ ॥ उत्तमः b.y ४७ ॥ zeae C. 
y- The genuineness of para. 48 is quite doubtful. 


म तु बन्धयाविधवादुदिचोः खसत्तया खजन्यसत्तया च पाव॑णपिगडदाना- 
भावात्‌ | GT ख्व MTT | Yana तु दुहिता तुल्यसंतागदश्रनात्‌ ॥ 
Diyabhiga, p. 130. (Colebrooke, IV. 2, 10). ॥५०॥ 


नारदस्मतिः। ReR 


अन्यच ब्राह्मणेभ्यः स्याद्राजा धमपरायणशः। 
AMA जीवनं दद्यादेष दायविधिः सूतः ॥५२॥* ` 


॥ ८॥ च्यायसोलाभ. $. ॥ ९ ॥ सजाति 1. ए. ॥ ५९ ॥ ब्राक्मगभ्य b. 
ए. ¢. ॥ ५२॥ | 


तदवशडस्त्री परम्‌ | पलीपदाश्चवशात्‌ ॥ Vyavahéramayiikha, 
p. 52 (IV. 8, 5, Borrodaile). ॥ ५२॥ | 


इति नारदीये WMA SIAM नाम AMM यवहार पदम्‌ ॥ 


०8 गारदस्रतिः। 


ससा क्रियते कम यत्किंबिदलदपिंतेः। 
तत्साहसमिति प्रोक्तं TUT वलमिरहाच्यते ॥ १॥५ 
मनुष्य मारणं स्तेयं परदारामिमशेनम्‌ । 

पारुष्यं दिविध sa सासं च चतुविधम्‌॥ २॥* 
तत्पुनख्ि विधं न्नं प्रथमं मध्यमं तथा | 

उत्तमं चेति शास्तेषु तस्याक्तं लक्षणं पथक्‌ ॥ ६ ut 
पफलमुलादकादीनां छ्ेचापकरणस्य च । 
भङ्गारपापमदादयः प्रथमं सारसं स्मृतम्‌ WB le 
वासःपश्चन्नपानानां श्डापकरणस्य च | 

रतेनेव प्रकारेण मध्यमं सासं सृतम्‌ ॥ ५॥* 
व्यापादो frame: परदाराभिमशनम्‌। 
प्राणापराधि यच्चान्यदुक्तमुत्तमसाइसम्‌ ॥ ६ ॥५ 
तस्य दण्डः क्रियापेक्षः प्रथमस्य शतावरः | 
मध्यमस्य तु शास्न्ञेदंष्टः पथ्चशतावरः ॥ ७॥# 


सद्दो दि बलमुच्यते 7. 3. L.; eet बलमिहोच्यते b. 0. $. The 
latter reading is supported by the Commentaries 
॥१॥ गरद्ोपसकर गस्य 7. 3. ॥ ५ ॥ urate L. ॥ € ॥ < 2 0111. 0. L. 


ay: पलादि खरूपनाशनम्‌ । साच्तेप GATT । वाक्तिर्खारणमिति 
धावत्‌। उपमदः खरूपावग्रेषेण पीडनम्‌ ॥ Viramitrodaya, p. 
499. ॥ ४ । 


ace fa: | Roy 


WAR सादइसे दण्डः सुहस्रावर इष्यते | 

वधः सवेखहरणं पुरान्निवासनाङ्घने । 

तदङ्गच्छेद इत्युक्ता दण्ड उत्तमसादइसे ॥ ८॥# 
अविगरेषेण सर्वेषामेष दण्डविधिः स्मृतः । 

वधाहते ब्राह्मणस्य न वधं ब्राह्मणे ऽति ॥ € ।* 
शिरसे मुण्डनं दण्डस्तस्य निवासनं पुरात्‌ 
ललाटे चाभिशस्ताङ्कः प्रयाणं गद्भेन च॥ १०॥* 
स्यातां संब्यवदायँ तै तदण्ड तु पूर्वयोः । 
धृतदण्डा ऽप्यसंभाष्या TA SHARES ॥ Ve ॥# 
तस्यैव भेदः स्तेयं स्यादिगेषस्तच दश्यते । ` 


0. y. The genuineness of this hemistich seems doubt- 
ful, though it is quoted in the Mitakshara and other 
Commentaries. ॥ = | °संभाव्यो, cate: B. .॥१९॥ दिके 


MUI तु महव्यपराधे एरौरदग्डाभावमाहइ स ख ॥ Viramitro- 
daya, p. 499. ॥ € ॥ 

तदयं संच्तेषः। SMW धनस्यापडरये विनाशने वा एतायो बमः 4 
च्तेचसेत्वादेचर्येण साहसेन वा विनाश्रने विनाश्ितधनं चौरः सादसो 
वा धनखामिनि दाप्यः । हौनपुरषत्त दिगुणं cay) उत्तमसाष्सी तु 
दग्डेन विशोधितोऽपि व्यव हारादिरूपान्संबन्धान्याकायै इति ॥ Viva- 
dachintémani, p. 97. ॥ ७ ॥ = | १९१ ॥ | 

रच्तितुच्चने स्येव बलेन व्याधि पीडनं यत्तत्ाहसं eta qemar 
वरणेन य ्राधियेत्ीडनं तत्त्ेयमिदयर्चः ॥ Vivadachintémani, 


Reg acca fa: | 


wife: साहसमाकम्य स्तेयमापिणग्डणेन तु ॥ १२॥१ 
तदपि विविधं प्राक्त द्रव्यापेक्षं मनीषिमिः। 
शछद्रमध्योत्तमानां तु द्रव्याणामपकषंणात्‌ ॥ १३ ve 
मद्वाण्डासनखङ़सखिदारुचमेदणादि यत्‌ | 

शमी UTR छतान्नं च दरद्रव्यमुदाहतम्‌ ॥ १४ ॥* 
वासः RATA च गावजं पशवस्तथा | 

हिरण्यव् are च मध्यं व्रीहियवा अपि ey ae 
हिरण्यरलरकोशेयस्तीपंगेागजवाजिनः | 
देवत्राह्मणरात्तां च fasts द्रव्यमुत्तमम्‌ Wee Wx 
उपायैविविपै, सर्वैः कल्ययित्वापकर्षणम्‌ | 
सुत्तप्रमत्तमन्तेम्थः स्तेयमाहमं नीषिणः ॥ १७॥ 
सदाढग्रदणात्स्तेयं हाढमत्युपभागतः। 

द्धा त्वसन्नमेकत्वादन्यायव्ययतस्तथा ॥ १८॥ 

2. 6.; चाधि कलेन 9.0. ए.॥९२्‌॥ गकरं. B.B.O.y.; L. The 
latter reading is supported by the Commentaries. 4.24 
ware b. Len creat च रान्नां (creat) च ब्रद्यमन्तमम्‌ Vulg. Bee 


Mitaksharé, Viramitrodaya, Mayfkha. ॥ १९ ॥ कस्त्ययितवा 
b.; कालयिता B. 3. ॥ ९७ ॥ 'होएमप्युतभोगतः ४. ए. ॥ १८ ॥ दातार 


‡. 90. चाधिः पीडा धनापषटरणादिदारा Gena way परस्य कियमाणः 
aw Beet क्तेयम्‌ । दलेन कियमाय anf: केवलस्तेयमित््ः y 
Viramitrodaya, p. 490. ॥ १२ ॥ 


नारदस्प्मतिः। Res 


भक्तावकाश्दातारः स्तेनानां ये प्रसपंताम्‌। 

शक्ताश्च य उपेक्षन्ते ते ऽपि तदाषभागिनः Wve wx 
saat जनानां च हियमाणे धने तथा । 

श्रुत्वा ये नाभिधावन्ति ते ऽपि तदाषभागिनः॥२०॥* 
साहसेषु य रवेाक्तस्िषु दण्डा मनीपिभिः। 

स णव दण्डः स्तेये ऽपि द्रव्येषु चि्नुकरमात्‌ Vee We 
गवादिषु प्रणष्टेषु द्रग्येघ्रपहृतेषु वा | 

पदस्यान्वेषणं FATT मूलात्तदिदे जनाः WN 
ग्रामे व्रजे विविक्तं वा यच संनिपतेत्पदम्‌। 

Asa AAA न चेत्सा ऽन्यच तन्नयेत्‌ ॥२३॥ 
पटे nae भग्ने वा विषमत्वाज्जनान्तिके । 
यसूवासन्रतरा ग्रामे ART वा तच पातयेत्‌ Wy I 
समे ऽध्वनि दथेायच्र तेन प्राया ऽशुचिर्जनः। 
पूवापवादेद् वा संरुष्टा वा दुरात्मभिः ॥ २५॥ 


by. पसप प्रसपं 1. शक्तौ वधसपे्न्ते.1,. 0. ए. ; शक्तौ arse B. 3. 
Seo Mitikshara, Vividachint4imani, etc. y १९ I त्वौ b. y. 


ये मक्ताद्न्यतमं चौराय ददति ये वा धारणच्तमा अपि चौरं नइति 
ते ऽपि तदोषमाणिनः॥ Vivadachintamani, p. 93. ॥ १९ ॥ 

चवनुक्तविेषेपूत्तममध्यमाधमेष्‌ वस्तुषु दयं व्यवसा ॥ Vivadachin- 
timani, p. 90. ॥ २२ ॥ 


०८ नारदस््मतिः। 


TAURI FITTS: | 
राचिसंचारिणेा ये च बहिः कुयबेदि्राः ॥ २६। 
स्तनेघ्लम्यमानेषु राजा दद्यात्छ कानु हात्‌ | 
उपेक्षमाणेा BAG धमादथाच्च डीयते ॥ २७॥ 


॥ २० ॥ यच वोक्तस्तिषु b. ‡.॥ २१॥ संशियते पदम्‌ 0. ; संनियते पदम्‌ 
0. $,॥ २३ ॥ प्रपो 1. ॥ २५ 


इति नारदीये धर्मशास्त्रे सासं नाम चतुरं Bawa | 


भारदस्मतिः। । ०९. 


देणजातिकुलादीनामाक्राशन्यङ्गसंयतम्‌। 

यदचः UAHA वाक्पारुष्यं तदुच्यते ॥ १॥५ 
निुराश्चीलतीत्रत्वात्तदपि चिविधं सूतम्‌ । 
गोरवानुक्रमात्तस्य दण्डो ऽप्य HATTER ॥ २॥* 
aad. frat नेयमश्षीलं न्यङ्गसंयुतम्‌ | 
पातनीयेरूपक्रोशेस्तीतरमाहर्मनोषिणः ॥ ३ ॥# 
परगाबरे्मिद्रो दा दस्तपादायुभादिभिः। 
भस्मादीनामुपष्ेषेदंण्डपारुष्यमुच्यते ॥ ४॥ 
तस्यापि दष्टं चेविध्यं खदुमध्या्तमं कमात्‌ | 
धवगे1रणनिःशङ्पातनकछषतद शनेः ॥ ५ ॥* 


ससाक्राण 3.8. ॥९॥ waqcae Vulg. See Mit&kshara, 
Virmitrodaya faye 0. L.C. ए. faraye B. B. See the 
Commentaries. °दश्रने, B.; देशनेः B. ॥ ५ ॥ faafa Vulg 


QUAI च्यात्तेपो भत्स॑मम्‌ | न्यफुं निन्दा । कल पिया गौडा दति देशा- 
कोणः | श्य्न्तलोलुपा विप्रा दति लातेः। क्रूरा गगा इति कुलस्य ॥ 
Vividatindava. न्यङ्गमवद्यं तदुभययुक्तं यदुदेगजननाथं वाक्यं तत्पा- 
wafaae | Viramity odaya, p. 482. ॥ ९ ॥ : 

धिद्यखे जाल्म cafe साच्तेपं भाषया freca| न्यङ्कसयतमवद्यं भि 
न्यादिगमनसंयतम्‌ | sat uate सुरापानादिभिरुषाक्रो शस्तं 
वाक्पारष्यमित्ययेः ॥ Viramitrodaya, p. 482. 4a ॥ .. 

gam ताडनाद्यद्योगः | निश्शङ्गःपातमं निःश्ङ्प्रहरणम्‌ | Awa 
साहसानि चिप्रकाराण्ेव arwaqatts दण्डपारुष्याणीत्यथः ॥ Virami 
110099२ p. 471. wan eae 


Ro मारदस्प्मतिः। 


हीनमध्योत्तमानां तु द्रव्याणामपकषंणात्‌ । 

चो र्येव ATA EAT कण्टकशाधनम्‌ ॥ ६ ॥* 
विधिः पष्विधस्तुक्त रतयेारुभयेारपि । 
विशद्धिदंण्डभाक्तं च तच संबध्यते यथा ॥७॥* 
TRAST SANTA AS AAT: । 

fanqaa दृश्येत विनयः स्यात्समस्तयेः ॥ ८॥१ 
पूवमाक्षारथेग्यसतु नियतं स्यात्स दाषभाक्‌ । 

TATE: से ऽप्यसत्कारी पूवे तु विनये गुरुः We vx 
ANT AAAT MATIN यः पुनः | 

स तथादंण्डमाप्रोति FAT वा यदि AAT: ॥१०॥* 
आपाकमेदचण्डालब्यङ्गेषु AUT | 
इस्तिपत्रात्यदासेषु गुवाचायातिगेषु च Re Wx 


See the Commentaries ॥ ७ ॥ पुव तु विनयेङ्गुरम्‌ B. 8. ; qa तु 
विनयो aw b. C. L. ए and the Commentaries ॥ € ॥ सारेषु 
quae y.; सरेषु or wag quia 7. ( 1“ 9. See the 
Commentaries. y tu मयोत्त C. ए. ; marae b. ॥९२॥ यामेव 
तथा पु wae प्रनतस्य दगु रत्वम्‌ । TTY YEE वे रानुसंधातुरेव 
द्ण्डभाक्षम्‌। तथा तयोदंयोस्पराधविश्ेषापरिच्चाने सम ण्व दशः ॥ 
Viramitrodaya, p. 472. ॥४८॥ < ॥ ६० ॥ 
पाक इति sat ्तचियाच्नातः उगाञगाल्च्षतियायां जातः 
त्ता चत्त सयाया जातः AAT? | षण्डः ज्ञीबः। चाण्डालो ब्राद्षण्यां ART- 


नार्दसू्मतिः। REL 


मयादातिक्रमे VAT धात रखवानुश्ासनम्‌ | 

न च तदण्डपारुष्ये स्तेयमाहमेनीषिणः ॥ १२॥# 
यमेव छयतिवतेत नीचः dasa zy । 

स खव विनयं Hara तदिनयभाडः पः ॥ १३॥* 
मला छते मनुष्येषु धनमेषां मलात्मकम्‌ | 

अपि तान्धातयेद्राना AMSA दण्डयेत्‌ ॥ Vs We 
शतं ब्राह्मणमाकरुश्य छवचियेो दण्डमदंति । | 
वेश्यो CUT शतं दे वा WR वधमर्ईति ॥ १५॥ 
UIA TAU दण्ड्यः छचियस्यामिशंसने | 

वेश्य स्यादधपश्चाशच्छुद्र दादण्केा TA ॥१६॥ 

AHA दिंजातीनां Sea व्यतिक्रमे | 

वादेव चनीयेषु तदेव दिगुणं भवेत्‌ ॥ १७॥ 
काणमप्यथवा Garay वापि तथाविधम्‌ | 

B. 8. faq Vulg. See Viramitrodaya, and other B. 8. faq Vulg. Seo Viramitrodaya, and other Oom- 


mentaries. ॥ ६३॥ मलाखेते L. ren च्तवियो saga B. 
B. देया B. B. ॥ ९१ ॥ कालामप्यथवाभ्यञ्चम ° b. ; कालामप्यथवा खन्नम५ 


sta | वधकरत्ति्लनको घौवरादिः। हइस्तिपो दस्तारोष्टकः । ब्रात्यः 
प्रसिद्धः | दासष्ेटकः | घातस्ताडनं ay यथापराधम्‌ ॥ Vivada- 
chintamani, p. 78. तया खपचादिभिरायाणमपराधे छते Bert 
खव aaa अधिकारिणत्तेषामशक्यत्वे तान्राजा घातयेदेव नाथं 
ग्टक्णीयादिति ॥ Viramitrodaya, p. 472. ॥ ९९॥ १२॥ २३ ॥९०॥ 
़्॥१८॥ २२ om. B. 8. See, however, Manu VIII. 270, 


२९२९ meet: | 


तथ्येनापि ब्रवन्दश्डयो रान्ना काषोापणावरम्‌ ॥ १८। 
न किंल्बिषेणापवदेच्छास्रतः कतपावनम्‌ | 

न रान्ना धृतदण्डं च दण्डभाक्तद्यतिक्रमात्‌ ॥ १९॥ 
जाके ऽसमिन्दाववक्तव्याववध्यो च प्रकीर्तितो | 
ब्राह्मणे राजा च AT हीदं भिता जगत्‌ ॥ २०॥ 
पतितं पतितेत्युक्का चोर चोरेति वा पुनः। 
वचनात्तृल्यदेाषः स्यान्मिथ्या दिद्‌षतां व्रनेत्‌ ॥ २९ ॥* 
रकजाति्दिंजातींसतु वाचा दारुणया छिपन्‌ | 
जिच्वायाः प्राप्रुयाच्छेदं जधन्यप्रभवे हि सः ॥ २२॥ 
नामजातिग्रहं त्वेषामभिद्रोहेण Fan: | 

निखेय Mas: शङ्ुज्वलन्नास्ये दशा ङ्गलः VS 
धमेपदेशं. दपण दिजानामस्य कुर्वंतः | 

तत्तमासे AAS वक्ते MIA पार्थिवः ॥ २४॥ 
येनाङ्गनावरवणे ब्राह्मणस्यापराध्रयात्‌ | 

तदङ्ग तस्य च्छेत्तव्यमेवं शुद्धिमवाप्रुयात्‌ ॥ २५॥ 
सद्ासनमभिप्रेषुरुत्कष्टस्यावकष्टजः। 


॥ २९॥ नामजातियदास्लेषामतिद्रोहेय ४०९. See Manu VIIL. 
271. लिखेयो b.C. y.; निषायौ B.; निषोगयो 8.॥९९॥ धर्मे B. 8. 
४२४ ॥ येनाङ्गेनावसे वणौ Vulg. ॥ २५॥ Awad 6. चखभिपेशुर 


सत्यदोषाभिधाने ऽपि वाकपार्ष्यदग्डो sea! त्याच नारदः। 
पतितं ...॥ Viramitrodaya, p. 488. ॥ २९ ॥ 


fw 
नारदसप्रतिः। RE 


wat are निवास्यः स्फिचो वास्यावकर्तयेत्‌॥ २६॥ 
अवनिष्ठीवता दपाद्दावेाषठा ठेदयेन्नपः 

अवमूचयतः शिञ्नमवशधंयते गुदम्‌ ॥ २७॥ 

केशेषु THAT दस्त ैदथेद विचारयन्‌ 
पादयेदाडिकायां तु शरीवायां ठषशेषु च ॥ २८॥ 
MHASH: शतं दण्डयो लादहितस्य च ewe: | 
मांसभेत्ता तु षरिनष्कान्प्रवास्यसू्वश्िभेद कः ॥ २९ 1 
उपक्रश्य तु राजानं कमणि स्वे व्यवसितम्‌ । 
जिच्चादेदाद्वेच्छडः TARE वा ॥ ३०॥# 
राजनि प्रहरे्यक्तु छतागस्यपि दमेतिः। 

Wa तमभ्नोा विपचेद्रह्महइत्याश्ताधिकम्‌ ॥ ३१॥ 
पुचापराधे न पिता नाश्वे न शुनि दश्डभाक्‌। 

न मकंटे च तत्खामी तेनेव प्रहिता न चेत्‌ ॥ ३२॥* 
8. Fey 0. कुटाङ्गगे ऊ. ॥२६॥ मवसर्धयते 7. ; °मवशरधयते (0 ए. ॥२७॥ 


छेदयेदवधारयन्‌ B. 8. ॥ २८ ॥ suey 3. 0. 8. 0. y.; उपाक्रुय L. 
च्छव कश्य Viramitrodaya. ॥ ९० ॥ 


सापराधे ऽपि राजनि कछतप्रद्वार seated arated: | 
ब्राद्यणेतर विषयमेतत्‌ ॥ Vivadachintimani, p. 75. छतागसि 
छृतापराधे | ग्रूलमासोपयेत्सं नयेत तच्छल्यम्‌ | Viramitrodaya, 
6, p. 47. ॥ ३९ ॥ 


इति नारदीये धमशास्त्रे वाक्पारष्यं दणडपारष्यं च weet 
व्यवद्ारपदम्‌॥ 


९७ मार्दस्मतिः। 


अषम्रध्रशलाकायैददेवनं जिद्यकारितम्‌। 

पणक्रोडा वथाभिश्च पद्‌ TATA WAT We 
सभिकः कारयेद्‌ Ut देयं दद्याच तत्कतम्‌। 
दशकं च श्तं SMA स्याद्‌ युतकारिणः॥ २॥* 
ददिरभ्यस्ताः पतन्त्यक्षा म्ल दे यद्य्वेदिनः। 

जयं तस्यापरस्याहुः कितवस्य पराजयम्‌ ॥ sh 
किंतवेध्ेव तिष्रन्किलिवाः संशयं प्रति। 

त णव तस्य द्रष्टारस्त रुव Ve साश्िणः wei 
अशुद्धः कितवे नान्यद्‌ा्रयेद्‌ चूतमण्डलम्‌ | 
प्रतिहन्यान्न सभिकं द्‌ापयेत्तत्छमिष्टतः ॥५॥ 
करटाक्षदेविनः पापान्निहंरेद्‌ चयूतमण्डलात्‌। 

कण्ठे ऽक्षमालामासज्य स दयेषु विनयः स्मृतः ॥ ६ ॥* 


जित्तकारित 0. ; जिम्भकासितं C. aut aa यं दद्याच 7. ¢. ए.५९॥ 
दिरभ्यस्ता 3. L. B.C. $. तस्यापरस्यादइ b. © ; तस्यापिर्स्याह ए. 
॥ १॥ र्स्युख्साच्तिणः 1. ; a9 वा स्यु साच्तिबः 0.4५ ॥ सभिके 7. L. 


BA UN | त्रध्राखमेपट्टिकाः AAA | चखाद्यपद्‌।चतुर सतु. 
cents | तेदंवनं पणपूवै। करोड़ । वयोभिः पर्िभिः gare पारावतादिभिः 
चशब्दान्मह्लामेषादिभिख पयपूविका क्रोडा च क्रमेण yaad चेत्येक- 
वद्धावः॥ Vivadataindava. ॥ तदुभयं यथाक्रमं द्युतसम।वास्थं वव- 
हारपदभित्यथेः । दूतं च समाय च दयुतसमाङ्यम्‌ ॥ Viramitro- 
daya, p. 718. 12 4 

निवासने faitaarg नारदः ॥ Viramitrodaya, p. 721. 1¢4 


¢ ¢ 


गारदस्तिः। RE 


afafgeeg ये रान्ना चतं कुर्वीति मानवः । 

नस तं प्राप्रयात्कामं विनयं चेव से ऽति ॥७॥* 
अथवा कितवा cra दश्वा भागं यथोदितम्‌, 
प्रकाशं देवनं कुर्युरेवं दषा न विद्यते ॥८॥* 


¢. y. दापयेत्छमितः b. ©. ‡.॥५॥ खभिदिंटतया ant Vulg. 
Seo Viramitrodaya, Vivaidachintamani ॥ © ॥ 


्नियुक्तयुतकारिगे दण्डमाह नारदः ॥ Viramitrodaya, ibid. 
॥ ७ ॥ | 


इति नारदौये धमश्रास््र दयूतसमाङ्ये नाम stew व्यवदारपदम्‌ ॥ 


Rte भारदङ्तिः। 


TRUS FAT AT व्यवहारा aA: | 
रात्नामान्नाप्रतीघातस्तत्कर्मकरणं तथा ॥ १॥* 
पुरप्रदानं संभेदः प्रतीनां तथेव च | 
पाषण्डनेगमश्रेणो गणधर्मविपयेयः ॥ २॥* 
पितापुचविवाद्श्च प्रायिन्तव्यतिक्रमः। 
प्रतिग्रहविखापञ्च केप arafaarafa ॥ 3 y* 
वणंसंकरदाषखच तदुत्तिनियमस्तथा | 

न इष्टं यच्च पूर्वेषु तत्सव स्यात््रकोरके ॥ ४॥* 
राजा त्ववदहितः सवौनाश्रमान्परिपालयेत्‌ | 
उपायः शस्त्रविदहितेशतुभिः प्ररतीस्तथा ॥५॥ 
थो या व sawtaa या य उद्रेकमाप्ुयात्‌। 
तं तं et खते मागोत्प्रच्युतं स्थापयेत्पथि ॥ ६ ॥ 


पाखण्ड° B.B.uR a वगसंकरदासख b. प्रकीर्णकः (1. 0. ए. प्रकौर्के L. ; 
प्रकीयंकम्‌ B. 8. ven स््ापयेदपि ¢.॥ ¢ ॥ crater Vulg. 866 


प्रतिघातो ay aaa सिंदहासनासोषणादि राजकम्‌ | पाखण्डादयः 
yaaa व्याख्याताः | welts विवादपदे ये विवादा राजाचोन््कनं तदा- 
winca तत्वमं रच्तयादि विषयात पसमवायिन णव । तच समयाचार 
व्यपेतेन aaa वर्तमानां प्रतिक्ूलतामासाद्य प खव ववहारनियंयं 
कुयेत्‌। णवं वदता या पायो व्यवह्ारल्तं प्रकोगेकभिदयु्तं भवति ॥ 
Viramitrodaya, p. १०३. ॥९१॥२॥९॥४। 


मारदसतिः। Rare 


अरशस्तेक्तेषु चान्येषु पापयक्तेषु कमसु । ` ` ` : 
प्रसमीश्यात्मने राजा दण्डं दण्डयेषु पातयेत्‌॥७॥ . : 
अुतिस्मृतिविर्ं agararated च यत्‌। 

न तत्मवतयेद्राजा प्रत्तं च निवर्तयेत्‌ ॥ ८ ॥ 
AAT यदन्येन TATA ART भवेत्‌ । 
तदप्यन्यायविदितं पुनन्धाये निवेशयेत्‌ ॥ € ॥* 
श्आयुधान्यायुधोयानां शिल्पद्रव्याणि शिल्पिनाम्‌ । ` ` 
वेश्यास््रोणमलं कार वाद्याताद्यादि तदिदाम्‌॥ १०॥* 
यच्च यस्यापकरणं येन जोवन्ति कारवः | 

स्वखदरणे SATA राजा इर्तुमरंति ॥ ११॥*. 
अनिर्देश्यावनिन्द्या च राजा ब्राह्मण खव TI 
दीत्िमत्वाच्छुचित्वाच्च यदि न स्यात्पथच्यतः ॥ १२॥ ` 
रान्ना प्रवतितान्धमीन्यो नरा नानुपालयेत्‌। . 
द्यः स पापा वध्यश्च लापयन््ारजशसनम्‌॥ १३॥ 
यदि राजा न सर्वेषां वशानां दण्डधारणम्‌। ` 


Mitakshard ॥ € ॥ वेष्यास्ीयाम० 8. वाद्यातोयानि Vulg.; वाया- 
तेद्यादि Mitikshara. ॥ १० ॥ सवस्य इरा 1. 0. $. ॥ १९॥ दीसि- 
मत्वाच्छु* L. ॥९२॥ trata वजितान्धमौन्‌ Vulg. See = ॥ १३ ॥ 


सवेखइरणमसाधारणं यद्यस्य जोवनापकरकं तदतिरिक्तविषयम्‌ ॥ 
Viramitrodaya, p. 724, ॥ २० ॥ १९६. ॥ 
२४ | 


ats mrceertar | 


कुयात्पथे व्यपेतानां विनश्येयुरिमाः प्रजाः॥ १४॥ ` 
ब्राह्मण्यं ब्राह्मे जद्यातस्षबियः साचसुत्सृजेत्‌ | 
WS मत्स्यानिवाञ्जीयुदबलान्बलवत्तराः ॥ १५ ॥ 
WAR HHA Ax: सवे विशेषयेत्‌। ` 
राजानश्चेत्राकरिष्यन्प्रजानां दण्डधारणम्‌ ॥ १६। 
सतामनुग्रहा नित्यमसतां निग्रहस्तथा । 

रष धर्मः GAT रान्नामथंशामिचयपीड़नात्‌॥१७॥ ` 
न लिप्यते यथा विदे दच्छश्चदपि प्रजाः | 

न लिष्यते तथा राजा दण्डं BUSY पातयन्‌ ॥१८॥ 
प्रत्ना तेजः पाथिंवानां सा च वाचि प्रतिष्ठिता | 

ते यद्यु सत्सदा स धम व्यवहारिणाम्‌ ॥ १९ ॥ 
राज्ञेति संचर व्येष भूमो साक्षात्स इह क्‌ | 

न तस्यान्नामतिक्रम्य संतिष्टेरन्प्रजाः afar ॥२०॥ ` 
रसाधिकारादीशत्वाद्धतानुग्रहद्‌शनात्‌। 

यदेव कुरुते राजा तत््रममाणमिति fafa: ve | 
faaar ऽपि यथा स्त्रीणां पूज्य रव पतिः सदा । 
प्रजानां विगुखे ऽप्येवं पृज्य खव प्रजापतिः ॥ २२॥ 


न्धारणाम्‌ 3, ॥ १४ ॥ जले मद्छानिवा° B. 83. See Manu, VII. 
20 ॥ ९५ ॥ त्वामिच्पीडनात्‌ ए. 8. ॥ yen या ब्रुयुर° 1. qua व्यव- 
चारिणा b. O.y.; स धमौ यवदारिणा 1 ॥ १६९ ॥ तपभकीता C. ए. 


मारदस्मतिः। २९९ 


रान्नामान्नाभयायस्मान्न च्यवेरन्पथः प्रजाः। ` 
व्यवदारादते न्यं GTA राजशासनम्‌ ॥ २३॥ 
स्थित्यथ एथिवीपालेशरिैविषयाः wat: | 
चरिवेभ्योा ऽस्य तत्प्रा BATA राजशसनम्‌॥ 2B I 
तपःक्रीताः प्रजा रान्ना प्रभुरासां AAT नृपः | 
ततस्तदचसि स्थेयं वाता चासां तदाश्रया ॥ २५। 
पञ्च रपाणि राजाना पारयन्त्यमिताजसः | 
BATRA सोमस्य यमस्य धनदस्य WHR" | 
कारणाद्निमित्तं वा यदा कराधवशं गतः। 

प्रजा दहति ्पालस्तदाभरिरमिधीयते ॥ २७। 
यद्‌ तेजः समालम्ब्य विजिगोषुर्दायुधः | 
अभियाति परानाजा ASR स उदाहतः ॥ र्ट ॥ 
विगतक्रोधसंतापेा हृष्टरूपा यदा नृपः। 

प्रजानां ewe याति सेम इत्युच्यते तद्‌ा॥ २९॥ 
धमासनगतः ज्रीमान्दण्ड' धत्ते यदा नृपः। 
समः सर्वेषु YAY तद्‌ TAA: स्मृतः ॥ ३० y 

यद्‌ा त्वर्थिगुरप्राज्नश्चत्यादीन्पुयथिवोपतिः। 
VIVE दानेन तदा स धनद्‌ः स्मृतः se li 


array, B. 8. ॥ २५ ॥ राजानां b. y. ॥ २९ ॥ विगतः b. $. ॥ २९ ॥ 
` त्वथ ° .॥ २९॥ नाको विग्रषयेत्‌ 2. 8. 1/. 1.5. म।को ए विषेषतः, 


RRO मार दस्प्मतिः। 


तस्मात्तं नौवजानीयान्नाक्राश््च विशेषतः 

आज्नायां चास्य तिष्ठेत aay: स्यात्तद्यतिकमात्‌॥ seh 
तस्य घमः प्र॑जारघ्ा दद्धप्रान्नापसेवनम्‌ | 

दशनं व्यवषशाराणामुत्थानं च स्वकमंसु ॥ ६३ ॥ 
ब्राह्मणानुपसेवेत नित्यं राजा समाहितः। 

संयुक्तं ब्राह्मः Ae मलं लाकाभिट ये vee ॥ 
ब्राह्मणस्यापरोदार राजन्यासनमग्रतः | 

प्रथमं दशनं प्रातः सवेभ्यश्चामिवादनम्‌॥ By tt 

अग्रं नवभ्यः सप्तभ्यो मागदानं च गच्छतः | 
HAVAL परागारे प्रवेश्वनिवारितः ॥ ३६ ॥ 
समित्पुष्मोदकादौनां wed सपरिग्रहम्‌ | 

अनपेक्षः परेभ्यश्च संभाषश्च परसिया ॥३७॥ . ` 
नदीष्वेतनस्तारः पृवसुत्तारणं तथा ।. ` ; 
तरेषशुख्कदानं च afasaat भवेत्शितिः॥ इट ॥ ` 
वतमाने ऽध्वनि खान्तो ए्नननशनः खयम्‌ । 
ब्राह्मणा नापराधी स्याद्‌ दाविक्षू दे च मूलके ॥ Re ॥ 
नामिश्स्तान्न पतितान्न दिषो नापि नास्तिकान्‌ | 


- ©.॥ २२॥ Re b and ३५ & 010. 0. L. 0.॥ ३५॥ नवम्यः सप्तभ्य 0. € 


` \.3 नवम्यः ससभ्य 1. नवेभ्य सप्तभ्य 3. 8. ॥ २६ ॥ भवेव्व्च्क ° 3. qty 


gene B. B. 1sy दारित ते .; दाविचुत्‌ दे 8.; दाविच्च.त्र Cy. 


भार देस्मतिः। 


नेपप्तन्नानिनिमित्तं दातार न प्रपीय च॥४०॥ 
अथिनां भूगीभावाच्च देयत्वाच महात्मनाम्‌ । ` 

ओ्यान्परिग्रहा Wat सर्वेषां ब्राह्मणाटते॥४१॥ 
बराह्मणश्चेव राजा च दावप्येता दृढव्रतौ | 


fo: 
५ 8. 


RR 


नानयारन्तरं किंचित्मजा धर्मेण रक्षतः ॥४२॥ `: 


YALA RATA TATA शासते SST ` 


MIRA धनं प्राहस्तीश्णस्यापि महोपतेः ॥ ४३॥ 


या रान्तः प्रतिटज्ञाति लुखस्याच्छास्त्रवतिनः | 
स पययेण यातीमान्नरकानेकर्विंशतिम्‌ ॥ ४४ ॥ 
शुचीनामशुचीनां च संनिपाते यथाम्भसाम्‌।. 


समुद्रे समतां याति तद्द्रान्ना धनागमः॥४५॥ 


यथा wal स्थितं दीपे शुद्धिमायाति काश्चनम्‌ । 


शवं धनागमा सवे शुदिमायान्ति राजसु ॥ ४९॥.. ~" 


य रव कश्ित्छद्रव्धं ब्राह्मणेभ्यः प्रयच्छति | 
तद्रान्नष्यनुमन्तव्यमेष धमः सनातनः ॥४७॥ 


अन्यप्रकारादु चिताद्धुमेः षडभागसंन्नितात्‌ । ~ . ` ` . 
बलिः स तस्य विहितः प्रनापालनवेतनम्‌ ॥ ४८ ॥ . 


॥ ३९ nama 7. 0. ; गेपसघ्नात्र B. p. ॥ ४० । Areata 1. ४. 
॥ ४२ ॥ महीयते । 3. ॥ ४३ ॥ नरकानेकविंशतिः 0. $. ॥ ४४ ॥ faa ए. 
6.॥ ४६॥ तचानच्नाप्यन्‌ ° ए. ©. $. ॥ ४७॥ भूम्या यद्रागसंचितम्‌ 7.8. 0. y. 


RRR MCG: | 


Wal तत्युनराहतुं TH ब्राह्मणसात्कतम्‌। 
ब्राह्मणेभ्यस्तु AEH न तस्य UTA पुनः ॥ ४९ ॥ 
दानमध्ययनं यन्नः HATTA चिलक्षणम्‌ | 
याजनाध्यापने इतिस्तृतीयश् प्रतिग्रहः ॥५० ॥ 
सखधमे ब्राह्मणस्तिषेदत्तिमाहारयेनच्रपात्‌ | 
नासद्धाः परिष््लोयादणेभ्यो नियमे सति ॥५१॥ 
ऋअशुचिर्वं चनाद्यस्य शुचिभवति मानवः | 

शु चिश्वेवाशुचिः सम्यकथं राजा न दैवतम्‌ ॥५२। 
विदुयं.रव देवत्वं Te द्यमिततेज सः | 

तस्य ते प्रतिश्ह्कन्तो न लिप्यन्ते कथञ्चन ॥५३॥ 
चाके ऽसिन्मङ्गलान्यष्टो ब्राद्यशे गोर्हताशनः। 
दर्यं सपिरादित्य श्राप राजा तथाष्टमः ॥ ५४॥ 
रतानि सततं पश्येन्नमस्येद चयेत्छयम्‌ | 

प्रदकिणं च कुर्वीत यथास्यायुः प्रवधते ॥ ५५ ॥ 


॥ ४८ ॥ कमे 8, 8. परसियरहः b. y. ॥ ५०॥ व चनादस्तु b. 0. ए. ware 
wad for सतत 8. ॥ ५५॥ खद्ाद शं for area b. 0. y. 


मिव 


इति Breas yaaa प्रकौयेकं नाम व्यवहासप्रदं सप्तदशम्‌ ॥ 


समाप्तं चेदं नारदीयं धमशा स्त्रम्‌ ॥ 


[ २९९ | 


अध परिणिष्ठम्‌। 


दिविधास्तस्करा ज्ञेयाः परद्रव्यापहारिणः | 
प्रकाशश्ाप्रकाशाश्च तान्विन्द्यादात्मवानुपः॥ १॥ 
प्रकाश्वश्वकास्तु ते क्रुटमानतुलाथिताः। 

उत्का चकाः सादतसिकाः कितवाः प्ण्ययाषितः॥२॥ ` 
प्रतिरूपकराश्चेव मङ्गनला दे शटत्तयः | 
इत्येवमादये KAT: प्रकाशा कतस्क राः ॥ ३॥ 
sua विज्ञेया बहिरभ्यन्तराश्िताः। 

मुष्यां WARTS नरा सुष्णन्त्याक्रम्य चैव ते॥४॥ . 
देशयामश्दघ्राश्च THA ग्रन्धिमाचकाः।! 
इत्येवमादये HAT अप्रकाशश् तस्कराः WYN 

न त्वहाढाज्विताश्चोरा वध्या रान्ना अ्जनागसः। 
सदाटान्स्तेयकारणाल्छिप्रं चारान्प्रशसयेत्‌ ॥ & ॥ 


1 This chapter, which forms a sort of Appendix to 
the main portion of the Narada-smriti, is found in 
the Nepalese MS. only, but it is probably authentic. 
See Preface. 

तां विन्द्ादा० MS. oe 8 उत्काटाक्षाः साहसिकाः MS. ॥ २। षरा 

1 | 


RRB परिशिषटम.। 


सखदेशधातिने ये स्युस्तथा यन्नावराधिनः । 

तेषां सवखमादाय भूयो निन्दां प्रकल्पयेत्‌ ॥७॥ 
अङाटान्विष्डशेचोरान्गर हीतान्यदि WHAT | 
भयेोपधाभिधिन्ताभिग्युस्तथा यथा रतम्‌ ॥ ८॥ 

देशं कालं दिशं जातिनाम वा सप्रतिश्चरयम्‌। 

त्यं कमेकरा वा स्युः प्रष्टव्यास्ते विनिग्रहे ॥ € ॥ 
वणेसखराकरभेदात्संसदि त्वनिवेदनात्‌ | 

अदेशकाल त्वादासस्याप्यविशाधनात्‌ ॥१०॥ 
असहायात्पवकैायादसत्संसगेकारणात्‌। 
लेस्येरप्यवगन्तव्या न हाढेनेव केवलम्‌ ॥ ११॥ 
qe यदि नरे शङ्का VITA ऽपि वा | 

यदि स्पृशेत लेशेन कायेः स्याच्छपथं ततः॥१२॥ 
चाराणां भक्तदा ये स्य॒स्तथाग्न्युदकदायकाः। 
्रावासदा देशिकाश्च तथेवेत्तरदायकाः ॥ १३॥ 
क्रेतारथेव भाण्डानां प्रतिग्राहिण ख a) 
समदण्डाः स्मृतास्तु ते ये च प्रच्छादयन्ति तान्‌ NWN 
Tey राष्राधिरुताः सामन्ताश्चेव चादिताः। 
PITTA तु मध्यस्था यथा चैरास्तथेव ते ॥१५॥ ` 


मव्यन्त्यक्रम चेव ते MS. ॥ ७॥ वित्ताभिर्‌ MS. ॥८॥ ्यसंसगख कारणात्‌ 
MS. ॥१९॥ दण्यटत्तं 4 8.॥ ६२ ॥ ताः॥ MS. ॥ १४ ॥ नट्ट न्येततिषा- 


परिणिद्टम्‌। १५ 


AMT यस्य सुष्येत तेन चैराः naar | 

BMT दाप्या ऽन्यथा मेषं पदं ale न निगेतम्‌॥१६॥ 
fata तु यदा यस्िन्नष्टे ऽन्य न पातयेत्‌ 
सामन्ताम्नार्गपालां श्च दिक्पालां शेव दापयेत्‌ ॥ १७॥ 
हे वे मुषिते राजा चैरप्राहांस्तु दापयेत्‌ | 
अआआरक्कान्ाद्रिकांखच यदि चरा न लभ्यते ॥ १८॥ 
यदि वा दाषकरतेष तस्मिन्म्रोषेतु संश्यः। ` 
मुषितः शपथं wT मेषे वे शुहिकारणात्‌ wee | 
अचरा बाधिते माषं चेरा वै शुद्यकारणात्‌। 
चारे लब्धे aged दिगुणं प्रतिपादिताः ॥ २०॥ 

चैर हतं प्रपदयेव सरूपं प्रतिपादयेत्‌ | 

तद्भावे तु मूल्यं VTS दाप्यश्च AMAT! २१॥ 
काष्ठकाण्डत्रणादीनां न््यानां तथेव च। 
वेशुवैणवभार्डानां बेतसस्याख्िचमशोः ॥ २२॥ 
भाकदरितमूलानां हरणे वृण पष्ययाः। 
गारसेष्विकाराणं तथा लवशतैलयेाः ॥२३॥ 
पक्रान्नानां छतान्नानां म्यानामामिषस्य च । 

VAT AMAA AL मृल्यात्पथ्वगुणा दमः ॥ २४॥ 

तयेत्‌ । सामन्ता मागंपालाख दिकूपालाखेव दापयेत्‌॥१६९॥ cfs षा दाप्यक 


तेषां MS. ॥ १९ ॥ चौरे हतं प्रपन्ने MS. ॥ २९॥ वतखाद्यद्धिचमेवोः 
MS. ॥ २२॥ शाकं MS. geen पकं नानाहतान्रानां MS. ॥ दयः MS. 
| 29 


| २९९ परिशिषम.। 


तुलाधरिममेयानां गणिमानां च सवेतः। 
रभ्यस्तृत्छष्टमृख्यानां मृल्यादष्टगुणा दमः ॥ २५॥ 
धान्यं दशभ्यः कुम्भेभ्यो हरता ऽभ्यधिकं वधः। 
न्ुनं वेकादशगुणं दण्डं दाप्य ्रवीकातुः ॥ २६॥ 
सुवणरजतादीनासुत्तमानां च वाससाम्‌ | 
Talat चैव मुख्यानां शतादभ्यधिके वधः ॥ २७॥ 
पुरुषं इरतः पात्यो दण्ड उत्तमसादसः | 

aaa स्त्रीं तु रतः Beat तु रते वधः ॥ २८॥ 
ACTA नयता दण्ड उत्तमसादइसः। 

मध्यमा मध्यमप्र पुवः शुद्रपश्ुं इरन्‌ ॥ २९ ॥ 
चतुर्विशावरः wa: परश्च्णवेति भवेत्‌ 
चतुःतपरे यश्च मध्यमे दिशतावरः॥ ३०॥ 
Ava TAT HA: परः पथ्चशतावरः। 

चिविधः साष्सेषघेव दण्डः प्रोक्तः सखयंभुवा॥२१॥ 
प्रथमे ग्रन्यिभेदानामङ्कल्यक्ग्टयेवंधः। 

दितीये चैव asia दण्डः gay साहसः ॥ ३२॥ 
गेषु ब्राह्मणसंस्थासु स्थूरायाग्कंदनं भवेत्‌ | 
दासीं तु इरत नित्धमधंपाद विकर्तनम ॥ ३३॥ 


॥ २४ ॥ वकादग्युयं MS, ॥ २७ ॥ दणमत्तमसाहइसम्‌। MS. yee ॥ परे. 
घशबति भवेत्‌ | शतानि यख्तुसो 1/18.॥ ९० खकारायाज्छेदनं भवेत MS. | 
See Manu. VITI 825. ॥ ३३ । येन येन fanaa रेनांसेन विचेदते। 


परिशिदटम.। RRS 


येन येन यथाङ्गेन स्तेना खषु विचेष्टते । ` 
तत्तदेवास्य BA तन्मनारनुशसनम्‌ ॥ ३४ ॥ 
गरीयसि गरोयांसमगरोयसि वा पुनः। 

स्तेने निपातयेदण्डं न यथा प्रथमे तथा ॥ ३५॥ 

दश स्थानानि दण्डस्य मनुः खायंभुवा sata | 
विषु वशेषु यानि स्यु्राद्यण अक्तः सदा NSE 
उपस्थमुदरः fw दस्ता पादो च पश्चमम्‌ | 
चश्षनासा च AT च धनं देदस्तथेव च ॥ ३७॥ 
अपराधं परिन्नाय देशकालो च तत्वतः | 
सारानुबन्धावाशक्य दण्डानेतान्प्रकल्ययेत्‌ WSS 
न मिचकारणाद्रान्ना विपुलादा धनागमात्‌! 
CTRL! साइसिकस्थक्तात्मा मनुरब्रवीत्‌ ॥ 8९ ॥ 
यावानवध्यस्य वधे तावान्वध्यस्य ATH | 
भवत्यधमे पतेधर्मस्तु विनियच्छतः ॥ ४० ॥ 

न जातु ब्राह्मणं इन्यात्सवपापेष्पि सितम्‌ | 
निवास्य कारथेत्कामभिति wat व्यवसितः ॥ ४९॥ 
VIS वा WAIN चतुथ वावशेषयेत्‌ | 

TR STATA प्राजापत्यमिति fala: ॥४२॥ 


तदेवास्य uaz MS. See Manu VIII. 884. ॥ ३४ ॥ स्तेना 
MS. ॥ ३५ ॥ ब्राह्मण र त्ततः सदा ॥ MS. ॥ ag ॥ न तेभ्यो ऽनृ स रन्धम 


RRs ufcfusa_ 1 


ब्राह्मणस्यापराधेषु चतुःसवङ्को विधीयते । 
TRA सुरापाने स्तेये ब्राह्म णदहिसने ॥ ४३॥ 
MEAT भगः कायैः सुरापाने ध्वजः स्मृतः | 
स्तेये तु ich a. | ॥४४॥ 
अशिराः पुरुषः काये। ललाटे ब्रह्मघातिनः | 
ऋअसंभाष्यश्च कतव्यस्तन्मनेार नुशसनम्‌ ॥ By | 
राजा स्तेनेन गन्तव्या मुक्तकेशेन धावता। 
WIAA तत्स्तेयमेवंकमास्ि शाधि माम्‌॥ ४६ I 
अनेना भवति तेन खकमप्रतिपादनात्‌ । 
राजा ततः स्युशेदे नमुत्सुजेत्त छकिटिबषम्‌ ॥ yo 
राजभिधुतदण्डास्तु कत्वा पापानि मानवाः । 
निमलाः ख्गमायान्ति सन्तः gafaat यथा ॥ ४८॥ 
शासनादा faararar eat मुच्यति किस्विषात्‌ | 
अश्ासनात्त तद्राजा स्तेनस्याप्नोति किरिषम्‌ ॥ ४९ ॥ 
गुरुरात्मवतां शासा शस्ता राजा दूरात्मनाम्‌। 
अतः प्रच्छनक्रपापानां शास्ता वेवखतेा यमः॥५०॥ 
अष्टापाद्यं तु Aza स्तेये भवति किर्बिषम्‌। 

eX 


दिरष्टापाद्यं are हाजिंशन्कछचियस्य qi yet 


(2) MS. ॥ ४२॥ ब्रा गस्यापराधे तु MS. ॥ ४३॥ शिखिषित्तेन कुदुयेत्‌ | 
(?) MS. een शिशिराः पुरषः MS. ॥ ४५॥ खा चच्तायेन Gea MS. 
॥ 8९ ॥ Stata! MS. ॥ 8७ ॥ शुदरात्मवतां aren सजा MS. 


ufcfasa_| Rae 


ब्राह्मणस्य खतुःषटीत्येवं खायंसुबा ऽत्रवीत्‌ | 
विद्यापि च विशेषेण विद व्छभ्यधिकं भवेत्‌ ॥५२॥ 
शारीरशाथेदण्डश्च ewe दिविधः wa: 1 
WUC दशधा पराक्तमथैदश्डसत्वनेकघा ॥ YS I 
काकण्यादिरूबथैदण्डः सवैखान्तस्तथेव च। ` 
TUT संनिराधादिर्जीवितान्तस्तथेव च ॥५४॥ 
ATAU gay ये दण्डः स तु माषावरः A | 
माषावराचो ऽयं प्रोक्तः काषोापणपरस्तु यः WAY A 
काषापणावराथ्तु चतुःकाषोापणावरः । 

QA ऽषटापरखान्यस्यवरा दाद शेत्तरः ॥५६॥ 
काषापणो दक्षिणस्यां दिशि Tier प्रवतेते ।* 
पशेनिबद्धः पुवस्यां विंशतित्तु पणाः स तु ॥५७॥ 
माषो विंश्तिभागस्तु ज्ञेयः काषापशस्य तु | 
काकणी तु चतुभागे माषस्य च पलस्य च ॥ ५८॥* 
पाच्वनद्याः प्रदेशे तु सन्ना या व्यावहारिको। 
काषौपणप्रमाशं तु faaafaw नेतया ॥५९॥ 
काषापणा ऽख्डिका गेया ताश्चतख्स्तु धानकः। 
ASTM Gatley दीनाराख्यः स शव च ॥ ६०॥ 


॥५०॥ catty MS. ॥ ५२॥ काकण्यादिष्वथेदण्डः... शारीरः संनिधा- 
घादि° 2/8.॥ ५७॥ eur for रोप्यः MS. See Viramitrodaya. 
पयोविंबडः MS. ॥ ५७ ॥ संश्रया MS. gue ॥ दोमार खित कस्य च MS. 


२९० ufcfarsa_| 


arnt तु यां wore दण्डनीतिम्‌ 
 राजातुवर्तेगमतताप्रमत्तः । 

इन्धाद्‌पायेनिपुणेखंहीतान्‌ 

तयेव शास्तेव निखद्य पापान्‌ We 


दति नारदप्राक्तायां संहितायां बैरप्रतिषेधा 
नाम प्रकरणं समाप्तम्‌ ॥ BATH बेदं 
नारदीयं धमेशस््म्‌ ॥ 


. 866 Viramitrodaya. ॥ ० ॥ इद्यादुपायेत्निपुके गट दीन्य॒रेव सारूव 
faze: पापान्‌ MS. ॥ ६९ ॥ 


( २६९ ) 


अथ अरीनारदस्मत्यनुक्रम णिका ॥ 
प्रकरणम्‌ | ष्ाङ्क | 

थ श्थवडारमादकायां TAT ST! are 4 eee x 
व्यवहारमा्कायां दितोयोऽष्यायः ae sis ea ९७ 2 
सभाप्रकरणम्‌ १०१ 9 ० १,०४.८. छि पाः ता . 
ऋणादानं नाम प्रथमं ग्थवडारपदम्‌ ००१ ove ४6 | ४९ 
खपमिधिनेम fealty यवरहारपदम्‌. aes ius ००, ११९ 
संभूयसमलत्धामं नमि हतौ यै यवहारपदम्‌ ०१७ Ses ००७ रद 
दकाप्रदानिकं नाम AFH व्यवड।रपदम्‌ ००, ध ००, १९० 
खष्एनूषाभ्युपेत्य नाम पञ्चमं HARI ०,, ०७७ ‘es ९४९ 
वेतनस्यानपाकर्म नाम WS ATVI ०, see ००, १४९ 
अखाभिविक्रथे नाम ond ्वहारपदम्‌ °,, ००९ ००० रष 
विक्रौयासंप्रदानं नामा्टमं TETRA १, ai vee १५० 
क्रौोतामश्यो माम मयम ववडारपदम्‌ भ oes ००, १९१० 
समयस्यानपाकमं नाम दशमं वरारपदम्‌ ,,, ‘as ०० १९९ 
सौोमावन्धो AAA यवडारपदम्‌ ry re ००० १९१४ 
MITT माम TH यवशारपदम्‌ ie ०१७ ०० १९९ 
दायभामो नाम ANTM AICI ०, ००७ ve we 

सारसं नाम चतुद शं यवडारपदम्‌ ‘ri ie ००५ ROB . 
वाकपारष्यं TUTITG च माम TERM TTT. ०० १०९ 
YAMBA माम VIM खवहारपद्म्‌ = «ne ००७ ००० ९९४ 

WANTS नाम THT ्यवदारपदम्‌ ००५ ००५ ०० ९९९ 


परिणिि चौरप्रतिषेधो नाम यवडहारपदम्‌ ०, ००७ ०० ९९९ 


Digitized by Google 


This book is a preservation photocopy. 
It was produced on Hammermill Laser Print natural white, 
a 60 # book weight acid-free archival paper 
which meets the requirements of 
ANSI/NISO Z39.48-1992 (permanence of paper) 


Preservation photocopying and binding 
b 


y 
Acme Bookbinding _ 
Charlestown, Massachusetts 
aa 


1996 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


— 


Digitized by Google 


Digitized by Google 


1 


2044 025 031 311