C
BIBLIOTHECA INDICA: _~

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

काषीतकिब्राद्यरापनिषत्‌

श्रडःरानन्दकछृतरीपिकासददिता।

Vere

THE

KAUSHITAKI-BRAHMANA-UPANISHAD

WITH THE

COMMENTARY OF SANKARANANDA,
EDITED WITH
AN ENGLISH TRANSLATION

By E. B. COWELL, M. A.

CALCUTTA :
PRINTED BY C. ए. LEWIS, BAPTIST MISSION PRESS.
1861.

PREFACE.

CoLEBROOKE, in his essay on the Vedas, gives a brief account
of the Kaushitaki Brahmana Upanishad, of which however he
had only seen a small fragment among Sir R. Chambers’ MSS.,
besides an abridgement of'it in Vidy4ranya’s metrical para-
phrase of twelve principal Upanishads. The Upanishad itself
has always been highly esteemed by the Hindus, and S’ankaré-
charya frequently quotes it in his commentary on the Vedanta
Sutras. It appears, however, to be now but rarely met with ;
there is, I believe, no copy of the original in any of the libra-
ries of Europe, and for some time I failed in my search for
copies in India. At last I succeeded beyond my hopes, and
the following is the list of the MSS. from which the present
edition has been prepared.

A. Anold MS. of the text only, 22 foll. Asiatic Society’s
Library.*

B. An old MS. (73 foll.) of S‘ankarénanda’s commentary,
containing the Kaushitaki-Bréhmanopanishad-Dipiké in four
adhydyas, and the Kaushitaki-Braéhmanopanishat-pada-yoja-
niké. The latteris continuously numbered from the former as
the fifth to the ninth adhydéyas,—the ninth is unfinished, and
the work has no proper close.t As. Soc.

* This and the next two were found in a puthi numbered 701 and
called in the Catalogue Upanishad-Dipiké. 1४ contains, besides these
three MSS., S’ankar4nanda’s commentary on all the Atharva Upa-
nishads, besides a commentary on several of them by another author.

+ It is evident from this change of title as well as from S ankara-
nanda’s remarks in his introduction, that the Kaushitaki Brahmaga

1V Preface.

C. A MS. (foll. 874) of S/ankarfnanda’s Dipika only ; this,
however, seems only a less accurate transcript of B.’s original.
As. Soc.

D. <A modern but good copy of the text and the Dipiké
only, borrowed, through Professor Griffith, from a pundit of
Benares

KE. AMS. (47 शा.) of the Dipika, in the Tailinga character,
given by Walter Elliot, Esq. C. S. to Dr. Réer, and which
the latter kindly left with me on his leaving India. It is a
recent transcript and generally agrees with B. C. with one
very important difference, viz. that it agrees with D. in noticing
certain various readings, which are everywhere omitted in B
and C.*
` ?. AMS. (7 foll.) from the Benares College Library, con-
taining the text only of the third and fourth adhy4yas.

Upanishad ends with the fourth adhyaya. He commences his intro-
duction to the fifth adhydya, Sanhitopanishad uttarasminnadhydye
vakshyate; tatrddau bhagavatt Srutir dtmana evdptatwam vadantt
mangalacharanam karott. The Upanishad commences (after the well-
known formule ritam vadishyami, &c.)

wera: dfeara उपनिषत्‌ थिव पूवेरूपं arenced वायुः संहितेति

माण्डकय आकाशः सं हितेत्यस्य Awa वद्‌ याश्चक्र
thus far it agrees with the beginning of the third part of the Aitareya
Aranyaka quoted in the Ind. Studien vol. ii. p. 212, but after this it
seems to differ, but it is very difficult to determine the readings from
the illegibility of the MS. The first words of the other adhydyas
are—

एा.- प्राणे वंश दति द are स्थविरः शाकल्यः

VIL.—aa खवितुष्टेणोमद्

ए्ाा-खथातोाऽध्याद्मकं

1ए.--प्रजापतिवा इमं पुदषमुद्‌श्त्‌

# Thus in p. 4, 1. 13-15 B.C. omit खन्यमद्ा ® साक इत्यथः ; and simi-
larly elsewhere, as €. g. p. 49, 1. 19—p. 50, 1. 3; p. 50, ll. 19-21;
p. 56, 1. 20; p. 68, 1. 19 ; p. 70, 1. 20 (the omission here extends to
p. 71, 1. 11); p. 84, 1. 4.

Prefaée. ष

७. An inaccurate transcript from a Tailinga MS. belonging
to Babi Rajendraldla Mitra; this, like F., has only the text
of the third and fourth adhydyas. |

I also had a copy of the MS. of the Dipika and Padayoja~-
niké in the Benares College Library, but it was too inaccurate
to be of use for my collation. It was in fact an inaccurate
copy of an inaccurate original, as I have since found by a sigh;
of the MS. itself.

I had not long commenced my collation, which at first
mcluded only the MSS. A. B. C., before I discovered an unex-
pected difficulty, viz. that my three MSS. represented two
different recensions of the original text; and the fresh MSS.,
which I subsequently procured, only made the fact more

evident. The text, as given in A. and D., represents one
- recension; and the MSS. of the commentary B. ©. D. E.,
represent another, which is also given, with a very few verbal
differences, by F. and G., so far as regards the third and fourth
adhy4yas.

That the former recension is a real 981६118 is proved by the
fact that many of its more important variations are noticed
in two of the MSS. of the commentary, though, as I before
observed, two MSS. (B. and C.) omit all these allusions. Dr.
Weber also, in his Catalogue of the Chambers MSS. in Berlin,
gives an account of an imperfect MS. of the Kaushitaki Ara-
nyaka, containing two books and a short fragment of a third,
by which it appears that the third book was the commence-
ment of the present Upanishad, and its fragment, as printed
by Dr. Weber, follows the recension of A. D.* Similarly
S‘ankaracharya, in his commentary on the Vedanta Sutras, fol-

* The first book commences प्रजापति व संवत्स॒र स्तस्येव, the second
tegrew प्रतिपद्यत रतदुकथे. The fragment of the third is as follows,
चिता इ ने गाङ्य्यायनियेच्यमाण weft वत्र सड ys श्वेतकेतुं प्रजिघाय
याजयेति तं हाभ्यागरत पच्छ गतमस्य Tease लेके ale मा षास्यस्य-
न्यतमा वाश्वा TY मा लाकं घास्यसौीति स॒ B—(Catalogue, ए. 20).

vi Preface.

lows the same recension in his quotations from this Upanishad.*
Under these circumstances, I have given the text from these
two MSS., adding at the foot of the page the more important
various readings of the other recension as followed by the
commentary. It 18 not always easy to decide the exact words
of the text which S/ankardnanda had before him, as he often
covers each word with such a cloud of interpretation, and I
have therefore not attempted to give a copy of his recen-
sion for the first two books ; but I have added, at the end of the
Upanishad, the text of the third and fourth books, according to
this recension, as found inthetwo MSS. F. and G. The differ-
ences are seldom more than verbal, and the commentary will
generally serve to explain either recension, so far as regards
the meaning. I may add that there exists a third recension of
the fourth book, as given in the first chapter of the second
book of the Brihad Aranyaka; and this is more than once
alluded to by S’ankardnanda (e. g. p. 112, 1. 14) as s/akhan-
tara. |

I have edited the commentary from a careful collation of B.
and D.; C. and E. (especially the latter) have been used as
ancillary, but neither gave much help except in occasional
difficulties. Of the former two, D. presented the best readings,
but in several places the words of the original appear to have
been altered in the commentary to suit the recension of the
text of the Upanishad, as in this text D. agrees with A. In
the first adhydya, I sometimes admitted these into the com-
mentary and gave the readings of B.C. E. at the foot (as in
p. 17), but maturer consideration has convinced me that this was
an error, and that in nearly every case the latter should be
advanced to the text of the comm., and the reading of D.
relegated to the foot-note.

The origin of these two recensions and the source of the
Upanishad itself, are questions which I cannot solve; and the

* €. £. compare infra p. 125 with Vedanta Siitras, p. 379, (Bibl.
Ind. ed.) | ।

Preface. vii

MSS. only make the matter more difficult. I have followed
the reading of D. (in its text) and, perhaps, the commentary of all
the MSS. in calling the Upanishad the first four books of an
Aranyaka, but I am by no means certain that this is correct.
The MS. A. gives these four books as the sixth, seventh, eighth
and ninth books of an Aranyaka,* (its concluding line is
(दूत्यरण्यके waatswra:); while F. gives the third and fourth as
the fifth and sixth of the Kaushitaki Aranyaka (दति केषोतश््यरणष्यक
षष्ठोऽध्यायः). G. only gives them as the third and fourth books

* of the Kaushitaki Brdahmana Upanishad. It would at first seem
as if F. agreed with the Kaushitaki Aranyaka of the Berlin

‘library, as it is not improbable that, if complete, this would
have given the four books,of the Upanishad in its third and
three following adhydyas. But here we are met by the diffi-
culty that these two belong to different recensions; while A.,
which does give the recension of this third adhy4ya of the
Berlin MS., calls it not the third but the sixth book of the
Aranyaka.

The same difficulty applies to the name ; no MS. calls if the
Kaushftaki Upanishad, except A. and F. and even there it is
only inserted in a later hand and ink, at the end of the MSS.
The commentary every where calls it the Kaushitaki Brahmana
Upanishad, but how it obtained this name is doubtful, as the
proper Kaushitaki Brahmana, containing thirty books,t+ has
no trace in it of this Upanishad. Vinayaka Bhatta in his
commentary to the Kaushitaki Brahmana frequently refers to
the Mahaé-Kaushitaki-Brahmana, and Dr. Weber conjectures
that this may be the Br&hmana, to which our Upanishad

* This would partly agree with Poley’s addition to his translation
of Colebrodke’s Essays (Ind. Stud. i. 392), where he speaks of the
Kaushftaki Upanishad as forming the first, seventh, eighth and ninth
books of the Kaushitaki Brahmana. |

+ If Dr. Weber’s conjecture be correct (Indische Stud. i. p. 146) the
commentary to Panini v. 1, 62, proves that it never had more than
thirty adhydyas.

vill Preface.

belongs. Most probably there were two different recensions
of the Kaushitaki Aranyaka, and from these come our two
recensions of the Upanishad.* S/ankarAnanda calls it Kaushif-
taki-Bréhmanopanishad, as the Jnénakénda is one part of the
Brahmana portion of the Veda.+

The Kaushitaki Upanishad is placed by Dr. Weber in his
first or oldest class of the Upanishads. It was one of those
translated from the Persian by Anquetil, who calls it Kokhenk.
The Persian translator has generally followed the recension in
S’ankarénanda, whose remarks he often interpolates in his text ;
but occasionally he seems to have taken his notes from another
source. The Bengal Asiatic Society has a MS. of the Persian: `
translation, which I have occasionally consulted; the style is
much simpler than Anquetil’s barbarous jargon; but the
mixture of Sanskrit words, marvellously disguised, makes it
difficult.

The Aranyakas appear to belong to a class of Sanskrit writ-
ings, whose history has not yet been thoroughly investigated.
Their style, if we may judge from that of the Taittiriya and
Kaushitaki, is full of strange solecisms which sometimes half
remind us of the gathads of the Lalita Vistara. The present
Upanishad has many peculiar forms, some of which are com-
mon to both recensions, while others appear only in one. Such
aro fafirg in p. 10; प्रेति for प्रयि 70 p. 51; संयश्यन्‌ in p. 56;
येति for यति in p. 78; Wee? in p. 89; &c.

In the Sarvopanishadarth4nubhutiprakas’at by Vidydranya-

* The two before-mentioned commentaries on the Atharva Upani-
shads contain similar discrepancies in their respective texts.

† argwata fafad विषिशूपमथेवादरूपं तदुभयबिलल्षण्श्च--विष्यथेवा-
eiwafaqaw लु वेदान्तवाक्ये। Madhusidana’s prasthdna-bheda.

+t This work contains twenty chapters and gives analyses of the
twelve following Upanishads,—1. Aitareya, 108 841. ; 2. Taittiriya, 150
811. ; 8—5. Chhandogya, 330 841. ; 6. Mundaka, 99 811. ; 7. Pras’na
100 8/1. ; 8, 9. Kaushitaki, 171 s/l.; 10. Maitrdyanf, 150 81. ; 11
Kathavalli, 121 811. ; 12. S’wetas’watara, 119 8/1. ; 18—18. Byihad-

Preface. ix

muni,* we have an analysis of the last two chapters of the
Kaushitaki Upanishad, as the Pratardana-vidy& and the
Ajatas’atru-vidyé.

From his analysis of the fourth chapter, we find that Vidy4-
rapya followed the recension of the commentary, as he gives
the following order of Bél&ki’s assertions of adoration, after
the first (or Aditya), of pp. 1385-138.

ws विद्यति मेषे खे वायावग्र जरटेऽपि च |
दमे वशे wy शायाछतावपि ॥
दे an द्चिणेऽचिष्यपि वामेऽत्रवीत्‌ कमात्‌।
सवच राजा भ्युक्ञो विभरष्णौमवस्थितः ॥
As this analysis is in fact a second commentary on the
Upanishad, I have added it as an Appendix.

franyaka, 1193 81. ; 19. Talavakéra (Kena), 100 81. ; 20. Nrisin-
hottaratépanfya, 153 811.

* Colebrooke calls Vidyaranya the preceptor of Madhavdcharya,
but Dr. Hall, in his excellent Catalogue, p. 133, identifies them as
the same person. The whole question of the relation of Madhava and
S4yana, and the authorship of the different works under their respective
names, as well as the various spiritual teachers of each, has never
yet been thoroughly investigated. Dr. Hall, in his Catalogue, p. 98,
mentions S’ankara Ananda as the guru of Madhava Achérya,—he
may probably be the author of the present commentary.

,

39

VARIOUS READINGS OF THE
COMMENTARY.

Page 81.12. watfrard B.C.

101. 10. weoewear B.C. ए, -
16 11. 5, 7. अम्बायवः B.C. for अम्बायकीः, -यः, . `
18 1. 8. wet B.C. for tat. .

221.9. ` मश्चकाधारमाजस्य 2.6. ए. = er न

——116.. weg 7.

= >
e
39

39

931.5. सखशामलकमिप 23. 0. | |
24 1. 6. काल्वात्कन मया GA कालः मम कालक्नः तथा
ताद दश्नाभेदेन भारत्चिख्तः 1). | (

—— 11. 9, 11. उपासनकारशात्‌ B.C. ४.

99

27 1. 16. प्राणेन and च्राणेन fre here and elsewhere fre-
quently confused in the MSS. of the commentary

801.14. सवेनियम्मलं 1).

81 1. 4. विनेयख्च B.C. E. उपासकख 1).

481.12. ससम्भारं सुवशादि चषकं B.C. E.

49 1. 15. अमावास्यायां were रा grag —B. 0. E.

561. 15. द यपुष्डरोकस्य आनन्दाव्मनि fea fated B.C. E.

61 1. 8. fafaufa D. for विनश्यन्ति,

621.16. तै च पवतो fanwraneuan Fang नेत्या B.C. 7.

661. 11. जलरूपात्‌ (query अन्यरूपात्‌ ?) B.C. for तनु रूपात,
E. corrupt.

67 11. 17, 20. सम््रतिकमे ८. ५. garftte E. सम्पत्ति”

75116 नन fa तव maa तवान्य्मात्‌ यदि कञ्चनातिश्या
भवत्‌ D

791.15. भपय ब्रह्म B.C. प्रपश्चत्रह्म 2.

82 1. 9. warqg B.C. E. तद्‌ ्यघ्च D.

95 ll. 11, 17. भ्रन्नपयेतां B.C. E

96 1. 8. ए. €. E. end Section 7 here at नावगम्यत दून्यथः and
in ll. 19, 18 read बद्धेरमावः wee tare: | इन्द्रियैः
सड IAAT! AH त मामायुः &e. (correct @
into तं in the printed text)

Page 102 1. 12.

99

39

93

33

103 1. 13.

104 1. 15.
118 1. 18.

122 1. 11.
1231. 9.

1. 15.

Various Readings.

D., after लाकाधिपतिः, reads पिजादिवदविर्रेषेश
wefan लशोकाधिपतिः तथापि सङ्ुचितमञ्यमख्
स्यात्‌ राजादिवत्‌ इत्यत ख्या एष Se लाकाधिपति
Wan: Faq &€

सखवसन्‌. Query संवसन्‌.? ^. 1). F. G. have waya,
but B. 1४8 संलन्‌, C. waa, E. वसन्‌

All the MSS. have here Wasafa, though they
all have Waqq in I. 12.

ससाधनायाः D

सतनबारकारो B.C. E. (cf. Raghuy. ii. 53.) च जना-
शकारो D .

खपधानानन्द्‌- ए. ¢. for उपाघावानम्द्‌- .. कि

नखाग्रह्रौरात्‌ ब्दिमेतकष्टान्‌ ८. 0. ए. .

In Adhy. i. ए. C. end § 2 at वदेत p. 10, 1. 5; § 5 at va: p. 25, 1.
16 ; § 6 closes in p. 30.—In Adhy. ii. they join together §§ 1, 2;
§§ 7,8; §§ 9, 10; and §§ 12, 18,

कोषौतकिबृादनणोपनिषत्‌।
दौपिकासहता ।

WI

ॐ नमो WHS |

श्रानन्द्‌ ata खिरजङ्गमाना-

awa विज्रसमद wae |

कोषीतकिन्राह्मणमात्मविषां

पदावलेाकात्‌ प्रकटीकरोामिं॥ ९॥

समधिगतमेतज्िचर्षणादौनां कमणां ange दव्यस्ा-

wuz: श्द्धिरेठलं तथा चाग्मिराजादीन्यश्वमेधान्तानि |
क्माखि तेजसस्यान्तःकरणस्य wfstan, "विषिदिषाषाध-
गलस्य श्ुतित्ाऽप्यवगमाच्च । अपि च we: कमेफलसय
सखुखविगेषरूपलान्षस्य चामःकरणमप्रसादापरपयायलात्‌ क
भिंभिरपि क्मणामन्तःकरणग्रद्धिडेतुलमङ्गोछतं यतस्तता-
ऽतिमदता सन्दभंण प्रथमताऽभिधायेंदानीं ब्रह्मविथां ayy
waraatt अतिः प्रवदते । तज fest इवे angrafafe-
व्यादिका य एवं वेरेव्यन्ता चतुरध्यायी कौषीतकिब्राह्मण-

* विविदिषन्ति waa दानेन तपरसाऽना्टकेगेति खतिः।

४ कषी तकिब्राद्यणा पनषत्‌ | [१ अध्यायः।

पनिषत्‌ । श्राद्येनाध्यायेम पयद्धविदयां षदकिणात्तरमागोन्तां,
दितीयेन प्राणवि्थ्यां तदिदख्च बाद्याध्याद्मिकानि कमि
फलविशेषसिद्धये, दतीयचतु याभ्यां चात्मविद्यामाह । यद्यपि
प्रतदंना दत्यादिकमेव प्रथमतः पठनोयं तथापि weau-
MTG निगेणे ब्रह्मण्यभयेऽपि प्रथमता ब्रह्मखभावमजानत्‌
भयं urge गर्भ॑खप्रोषितपिढका युवेव ष्हृत्तखः प्रय
मतः पिदरदशने। तताऽख भयनिराषाथेमन्तरमागायमेत-
स्ेकस्यराजादिवत्‌ ब्रह्मलाकस्यं सगुणं ब्रह्म प्रथमत उक्त
वतो । तच व ख श्रागच्छत्यमिताजसं wig ख प्राण दति
भाणस्य Wa प्रथमेऽध्याय उक्तं । afar प्राणे भवति ओ-
aut जिक्नासा किमयं खासमाचं प्राणः arerfad विवि-
wafaye दति । wer जिज्ञासाया निद्त्यथे प्राणोपासनं
दितौयेनाध्यायेनोपक्रान्तं । तथा च लयथावसराष्तरच ब्रह्म
विदा मुक्तवतोत्यराषः। aa ब्रह्मविद्यायाः सगृणाया शपि
महद्धि तमश्वेतकेलादिभिरणमानिलादि गेगुंरमुखारेवाव-
गतिः wat यतस्लताऽमानिलादिगुणेराधनिकंरधिकारिभिः
सगुणा निगणा च ब्रह्मविधावगन्षयेवयेतदयंमाख्यायिका।

१ अथध्यायः।] दीपिकासश्िता। र्‌

ॐ चिचोा इ वे गाञ्चायनिर्यश्यमाण श्रारुसिं वत्र
स ह पुचं sand प्रजिधाय याजयेति a इाभ्यागतं
पप्रच्छ गोतमस्य पुचाऽसि* संहतं लाके यस्मिन्‌ मा

faa: चिचनामकः कञ्िच्ैवर्णिका इ faa प प्रसिद्धः
श्रते सतत्कालोनामा ञ्च 1गाद्यायनिः Wye युवापल्यं गाज्जा-
यमि. यच्यमाएः कञ्चित्‌ व्यातिष्टामादिकं यागं करिव्यमाणः
ARG ्ररुणस्यापत्यं वत्र सदस्यपप्रदशान्यतमर्लिङ्गेन वरणं
शक्र तवं मे प्रधानश्रता यक्ष याजयिता भवेति। सः गाद्या-
अनिमा चिचेण त आरुणिद् प्रसिद्धः Fant उद्‌ाखक-
नामा, U4, पितरं पाञ्मनः प्लान नरकात्‌ चात द्यो-
रसस्तनय इत्यथैः, तं ओतकेतुं शेतकेतुनामानं प्रजिघाय
प्रहदितवान्‌। तप्परेषणमाह याजय ईहे श्वेतकता fas यागं
कारय इत्यनेन yatta, तं चिचग्रहमागतं पिचा प्रहितं
श्वेतकेतुं इ प्रसिद्धं saat अभिमानिनं प्रवादणादिभिः
संवादकतारमासोनं चिचदत्ते महत्यासमे खपविष्टं पप्रच्छ
wa waa fea) प्रञ्रमाईइ गेतमस ga हे गेतमगे-
जयस्य Sica श्रस्ति विद्यते dad सम्बगादतं गुप्तं खानं
बदहिमखेरन्नातमाटत्तिश्एन्यमित्य यः । लाकेऽसििन खि रजङ्ग-
मनिवासे। यस्मिन्‌ ded खाने मामां प्रष्टारं afmuad
# गोतमस्य प्ास्लोति टीकासम्मतं मूलस्य पाठान्तरं |

† गाग्थायनिः aa युबापत्यमिति सर्वच तेलिकुप लके कुज धिश्च

8. ©. Gamat: ats: |
B2

3 arhtafanrearufaga | [१ अथ्यायः।

*"धाखखस्यन्यतमोा वाध्वा तस्य मा लाके धास्यसीति
स हावाच नाहमेतदेद VATU ए्च्छानीतिस इ

जेयम्‌

धास्यसि लं याजयिता were स्थापयिग्यकति। तत्रापि अन्य
सव॑स्माष्णगतोा भिन्नं उत सवंजगदात्मश्तं मां घास्यसोल्येकः
पक्ता बह्िरेवावगन्तव्यः। Wel सम्बोधने | श्रन्यवपक्ते दोषं
द्रयितुः धारणे गतिमाह। वाघ्वा बद्धा aaa कां
मिःसन्िबन्धनं जतुरष्ललाहादिभिः way wa मां धा-
स्यसील्यन्वयः | अन्यश्नब्दाऽयं तन््ेणाखारिता लिङ्व्यत्यासे-
मावगन्तव्यः, तलेऽस्ति dd स्थाममन्यद्धा। श्रन्यस्छामपश्े
श्राह तस्य तस्िन्नसंटते ara ar at राज्यादिवन्ं कञ्चि-
त्कालं परतन्फलभेोक्रारमुक्रं सोके धाशडसोति व्याख्यातं ।
CAAA प्रकारेण बुद्धिपरोचायें पितुः aquarfaara-
परिषहाराथंवा राजा पप्रद्छेत्यन्वयः। श्रन्यमहा वाध्वा तस्ेति
पाठे व्याख्येयं । श्रन्यतमेा वाऽष्वा तख्छेति पाठे धूमार्चिषारन्य-
तमा वारघ्वा मागंसतस्य सम्बन्धिनि लाके इत्यर्थः । सः गा-
तमपचः अेतकतुथिचष्ष्टः इ ग्रसिद्धः उवाच उक्रवान्‌।
शेतकेद्वक्तिमाह नारमेतद्धेद wt श्चेतकेतुरोतदुक्तं ara
, संटतमसंटतं वा खानं लामाधेयमनन्यतेनान्यतलेन वा बद्धा-
sagt वेति न जानाभि, wa ₹दषंसम्बोाधने, तलस्रस्ननिमिन्तं
ममापेतदवगतं भविव्तोव्य्थंः। aera aay सर्वशास्ता

* धास्यस्यन्वमहा वाध्वा इति Ste |

१ अध्यायः || दोपिश्षास{डिता। ५

पितरमासाच पप्रच्ेतीति माप्रास्ोत्‌ कथं प्रतित्रवा-
शीति स हावाचाहमप्येतन्न वेद्‌ सदस्येव वयं खा-
ध्यायमधीत्य WAT यन्नः परे eat गमि-

चस्य ज्नातारमनष्टातारमाचारे खापयितारश्च पितरं एच्छा-
Tifa wa करवाणि पितुगंममात्‌ wi fawfadnra तच
गला Wa करिब्यामोल्यर्थः। इत्यनेन प्रकारेण उवाचेल्यन्वयः।
सः faatarat: श्ेतकतुः इ प्रसिद्धः पितरमाचार्य-
मारूं जनकमासाद्य Gary पप्रच्छेति अनेन aga
प्रकारण TH हतवान्‌ । तक्मस्नप्रकारमाइ दति माभराक्ीत्‌
मां खेतकंतुं गेतमखेत्यादिना धास्यसोत्यन्तनेत्यमेन वाद्येन
भख्रमकरोत्‌, कथं प्रतित्रवाणि wa wa कन प्रकारेण
WHAT वदा मोत्यथेः | इत्यनेन प्रकारेण पप्रच्छेत्यग्वयः। षः
wage आ्रारुशिः इ प्रसिद्ध उवाच उक्तवान्‌ श्रहमपयेतन्न
aq, वेदा चायं7ऽप्यदमारुणिरेतचिचष्ष्टं न जानामि बद्‌
स्येव चिचस्य गाङ्ायनेः खभायामेव न awa aqarefe-
शेतकेतुप्रखतयः खाध्यायमधोत्य एतदर्य॑प्रतिपादकं वेदभागं
साथंमधिगम्य विचात्‌ गाञ्ायनेरहंरामरहे शअ्रधिगच्छामः।
वद्यसनात्‌ कारणात्‌ नोऽस्मभ्यं गातमादिभ्धोाऽपरिदहा्यंभ्याऽ-
वयथ पक्रमेभ्यो याचकंग्यः परे धनविद्यादातारः ददति
प्रयच्छन्ति afest न cradfa wera करणया cad:
Ue आगच्छं चित्रं प्रति उभा ufaara: wat arera:,

ष RAT RATA पनिषत्‌। [१ खध्यायः।

ara इति स इ समित्पाणिथिचं marta प्रतिच-
कम उपायानीति त॑ हावाच ब्रह्ममाद्यसि' गातम यों
न मानमुपागा Ue व्येव त्वा ज्रपयिष्यामीति ॥१।

वायन

इत्यनेन प्रकारे उवाचेत्यन्वयः। ख आरुणिः सपुरः ₹
भ्रषिद्धः समित्पाणिगंरुदशर॑नाथे समिद्धसः fed चिचना-
मानं गाञ्चायनिं ange vara प्रतिचक्रमे उपायानोति
at विभिष्टविद्चाविदं fea गलेन उपागच्छामि wratseit-
wa) tara प्रकारेण प्रतिचक्रमे प्रतिचक्राम समीपं
गतवान्‌, तं भिब्यलेनात्मानं प्राप्नमारुणिं इ प्रिद्धं उवाचा-
क्रवान्‌। विचाक्तिमाद ब्रह्मार्धः ब्रह्मणे दिरण्यमभभस्य परस
ब्रह्मणा वा wh श्रये पूजा दति यावत्‌ तद्यस्य स ABS:
ब्रह्मवत माननीय इत्यर्थः, we भवसि गातम डे गोतमगा-
Wa, ततर कारणमाह ये वेदविद्‌ामग्रणोमेम गरुग्धता
याजकः खन्‌ मया युच्दारेण ys: न मानमुपागा मां
भ्ग्यश्डतं wy समागता भवान्‌ गतु किमनेन शिव्यन्डतेन
Vata गतवान्‌ । एदि श्रागच्छ व्येव ला wafaar-
मीति at mad विज्ञापयिव्याम्येव we बेाधयिव्यामिन
त सन्दहादिकं जनयिग्यामीति श्रनेन प्रकारेण प्रतिन्नाम-
करोादिति शेषः॥९॥ |

न्क

> ब्र्माघाऽसीति ete |

१ अध्यायः || दौीपिकासहिता। ®

स दावाच ये वे AMAA प्रयन्ति चन्द्र
मसमेव ते सर्वे गच्छन्ति तेषां प्राणैः पूर्वपक्ष ्राप्या-
यते तानपरपश्षेख, प्रजनयत्येतदे खगस्य शाकस्य
दारं WRATH यः Vane तमतिरजतेऽथयोा न

सः विजः रतप्रतिन्नः ₹ प्रसिद्धः उवाचेाक्रवान्‌ | म्रथम-
asad स्थानं भेददर्थिनां कभिंणामादये वे Fy Gay
Safest: प्रसिद्धाः श्रभ्निहाचादिकमोनुष्टातारः wera
WAS सखाकादवलाकनयोग्यात्‌ जवणिंकरेदात्‌ प्रयन्ति
अपसप॑म्ति वियन्त दत्यर्थः। चन्रमसमेव ते सवं गच्छन्ति, ते
विमुक्ररेहाः कमिणा निखिला धूमराजिषष्णपक्द चिणाय-
नाकाश्चाम्‌ गल्वानन्तरं HARM सखगापरपयायं wra-
we गच्छन्ति न लादिद्यादिकं। तेषां खगिंणां कर्मिणां
भारैरिद्धियेः प्राणापानादिखदहितेः yas was श्राणा-
यते आ्रघ्ायनं गता भगवति wear: राजण्त्यकरादिभि-
रिव राजा, तान्‌ कभिणः प्राणान्‌ अपरपक्ते छष्णपक्ते न प्रजन-
यति नोत्पादयति । श्रयमथंः । चौणगत्यस्टेव रान्न: परिचा-
रान्‌ न जनयति carers, एवं चनः चोणः खगिणां दरिं
a अनयतीति। नमु खगंकामोा जुयादिति aed न
चण्रमण्डलकाम TIA We एतदुक्तं wane वे प्रसिद्धं
शअर्टतरूपं सर्गस्य लेाकस्य खगाख्यस्य qr दारं एड

* तानपस्पच्चे मेति Sto |

(1 कौषीतङ्धित्राद्यणापनिषत्‌। [९ खध्यायः।

wane तमिह दृष्टिभूत्वा वर्षति स इह कीटो वा
पतङ्ग वा मत्स्या वा शकुनिवा सिंहे वा वरादावा
UAT वा LFA वा पुरूषो वान्यो वातेषु तेषु

सेवाः वेशमा्गः, एतच्छनब्दाथमाइ यः प्रसिद्धः wear:
TQ संतं स्थानं विवक्षुराड तं wead cfevarire
योऽभिका्यमानिलादिगुणः प्रत्याह निराचष्टे अ्रहमेतसिन्‌
सन्ततसम्पाते न गमिय्यामीति तं निराङतचनरमसमतिश-
जते चद्धमसमतोत्य बिद्यृदाद्यातिवादिकषु जते उत्पादयति
उपासनासङ्कत्या ब्रह्मलाकं नयतोत्ययः । अरय पच्चान्तरे चः
कर्मो खगाभिखाषवान्‌ एनं wad न प्रत्याह न निरा-
we ममिव्याम्यदं खगेमिति सङस्पवानिद्यर्थः। तं कामिनं
स्तर गेनिवासमिद्दाख्िन्‌ लोकं रमणोयारमणोयचरणफल-
ते ठृषिश्वा कर्मफलोपमेगनियमेऽनुशयसडितेा वषं-
धाराभावे प्रा वंति Hargett Maret षानु-
यिनं मुच्चति। ख ठषटिरूपेणागतेा ग्डखाकमनुश्यी यदि
STITT UIST efaaravariag इहास्मिन्‌ लाकं कीटो
वा कीटो वज्ञसारसमानोऽच्पकाया जौवविशेषः वाशब्दात्‌
पिपीलिकादिः, पतङ्गा वा पतङ्गः दोपतेजाविरोाधी चुद्रो
जीवः वाशब्दात्‌ खद्योतादिः, श्कुनिवा waft: पशो वा-
शब्दादानरादिः, WEST वा WIS TG: वाशब्दाच्छ्‌-
करादिः, feet वा feet गजचातका नौोवविशेषः वाशब्दात्‌

[१ खथ्यायः। दीपिकासदहिव।। €

स्थानेषु प्रत्याजायते यथाकम यथाविद्यं तमागतं
च्छति asia तं प्रतिन्रूयादिचश्णाहतवे रेत

खरभादिः, मसो वा मद्या मीनो वाशब्दात्‌ मकरादि,
परश्चा वा परश्चा इन्दभूकविशेषः वाथब्दाहृ्िकादिः।
यदा कपुयरमणोयोभयचरणः तदा परुषा वा पुरुषो नरः
AMAA नपुंसक ञ्च परुषस्यापि रमणोयचरणोयबाड्ये
ब्राह्मणलादिकमवगन्तव्यं | एवं ्एभाग्रुभचरणमभिधाय पुनः
wad कपुयचरणं संक्तपेणाह अन्यो वा उक्रभ्याऽन्ण दुःख
भागो जङ्गमः वाशब्दाद्छयावरः। एतेषु Garey कोटादिषु
aay Giang ky अ्रनुश्यवान्‌ प्रत्याजायते खगात्‌ भ्र-
qa षमन्तादुत्यद्यते। उत्पन्नौ fafaware aurea
` यादृशं quand व्यामिश्रं वा कमं, यथाविद्यं यादूशो wr-
स्लीयाश्स्तोया व्यामिश्रा वा विद्या, कमविद्यानृसारेण wa-
aya व्यामिश्रं च शरोर भवतील्यथैः। एवं कर्मणां गतिं खग-
नरकोाभयाल्मि्कां वैराग्याथैमुपदिश् गृरभरिखयोाः करणीयं
fare: प्रथमते गुरोः करणोयमार तं नरकादिव खमादपि
fara [विज्ञातनरकंसगं गतिं चिविधतापसन्तप्तमानसममानि-
लादिगणं शिग्यमागतं wanganat कमभ्यां. खगोत्‌ लोकं
प्राप्याल्युत्कटेन Tet कन चिदात्मानं werd एच्छति ae
णारखपृणेदयोा वेदा न्तार्थयाथाढ्यवित्‌ ग॒रुखलक्षण सम्पन्ना
गुः प्रशं करोति TAG: | गरो; WATE कः प्रशन

Cc

ve कषोतश्तित्राद्यओापनिषत्‌। [१ अध्यायः।

arya पच्चद शात्‌ waaay पिच्यावतस्तन्मा पुंसि
कलर्थेर यध्वं Tet कचा मातरि मा fafess स जाय

श्ररीरोन्धियादिशूप श्रादाखिन्तदिलक्षणः safe भवसि इत्यनेन
प्रकारेण एच्छतीत्यन्वयः, तमेवं wea ant शिया गरप्र-
प्आामन्तरं प्रतिन्ूयात्‌ प्र्युत्तरं वदेत्‌ । fra देहादि संदतमा-
व्मानमुररीरृत्या विचक्षणात्‌ बह़विधभागद्‌ानकुशलात्‌ ख-
यंसुपुन्नामाडोदूपाखन््रमस तवः ताग्सन्ताद्युतुखरूपात्‌, न
fe चब्रमखमन्तरेण चछतवः, ta: अद्धारेमट्श्चन्ञपरिणामर्चं
wa area रतःसिचि परुषाद्रौ देवेरन्नाङतिप्रचेपेण खापित,
पञ्चदशात्यञ्चदशक्लात्‌ पश्चद्शकलात्मकात्‌ श्क्तछष्णपचद-
तेरित्य्ः, अद्धतात्‌ सायं प्रातरभिदाचातिद्यात्युवपरप-
्रौयश्रद्धातः Vela सोामप्ररतिविकाररूपाद्वा, *पिश्यावतः
पिदमतः पिदलेकखरूपादित्ययेः, aew रेता मा मां aw
ey मयानशयिना सदहितमित्यथः, पसि रोतःसिचि कतरि
Waa एरयध्वं खमन्तान्नानाङ्गेषु वत्तं मानमेकच
इदयग्रदेशे प्रेरयत प्रेरणं कृतवन्त दत्यर्थः, यद्यय कती का-
ऽपि न प्रतीयते प्रेरणे तयाण्थलाभात्पश्चाग्मिविद्यागता देवा
एवावगन्तव्याः। पसा रेतःसिचा निमिन्तश्छतेन कच ग्राम्य
भरश्मौगुष्टाचा मातरि पञ्चमाद्निरूपायां साषिति मामां
tau उडिलमनग्रयिनं 1यिषिञ्च सेचितवन्तः देवाः । सख्योा-
` गणिनवतदति BCE |
+ fatwa रति 2. €. 9.

[१ अध्यायः | दीपिकासषश्िता। ११

उधजायमानो *दादश्चयोदभापभासे दाद श्वया-
दशम पिचाऽऽसं तदिदऽहं प्रतितदिदऽहं तन्म ऋत
fafa रेतदूपेण सिकराऽनुश्यी we जाये जनने श्राविभीरवं-
भिमित्तमित्ययंः, samara: रेतःसेकभभ्‌ खकर्भ॑संमीपे
शरोर ग्टह्ानः, दादशचयादशः दादेशसङ्धया विशिष्टः खभा-
वतः कदा चित्तयादशसह्यथा पिश दादशचयादशः, उप-
मासः मासानां समोपे ada यस्य साऽयमुपमासः संवत्सरः,
संवत्सरकालेापलकितजी वनलादनुश्रग्यपि इादश्चयादशं sy-
भास दत्यविर्द्धं। दाद्श्चयोादगेन उक्ररीत्या दादशचयारंश्-
मासात्मकसंवत्छरोपशलितेन पित्रा रतःसिचा जनकेन area
Mead गतेाऽश्वं Taare तदिशे तख ब्रह्मणि wrars
सति भाग्यये गे, eta त प्रतितदिदे तड़ेदनस्य प्रतिकूलन्ा-
नाथे, अर खगीद्धु्टाऽमु शयी शास्तृ fe: तत्‌ तज्रवं स्विते तस्ता
वा, मे ay acufaad:, waa war wnat sag
साक्ात्कारं जीवममित्य्ः, अ्रमल्यवेऽमत्योय ब्रह्मज्ञा न॑परिपूरतंये,
श्राभरध्वंदे देवाः षमम्ताद्भारयष्वं। तेन विचच्शादित्यादिना
CAT सत्येन यथाथंवचनेन, तेन चनद्रनिवासमारग्य श्रायाजि-
निगंमनेनं तपसा क्तेशेन,खतुः उक्ररोत्या संवत्सराद्यात्मकोा AA
त्ययः, afa भवामि, sida: was: प्रक्रशारितशरोरा-
त्मक इत्ययः, श्रि भवामि। एवं ware चेच्छिरःकम्पदसवि-
धुनभादिना निवारयसि afe कथय कः प्रखर कायंकारण-

* इादशचयादण्या मासदडति.^.। इादण्च्रयेादश् उप्रमासङडतिटीग।
20

१२ कषीतकित्राद्य यपनिषत्‌। [१ mara: |

वेऽखत्यव श्राभरध्वं तेन सत्येन तेन तपसा WAT-
-स्म्यार्तवाऽस्मि *कोऽसि त्वमस्मीति तमतिरूजते ॥ २॥

विलक्षणः को नामाहमस्मि भवामि। एवमृक्े वच्छमाणाध्याच-
इयोक्ते ्रातमन्यपरिषटे पुनः काऽखोति ve fra ्राहववंममेा-
पेष्टा भणप्रज्ञात्मावस्थाचयातीतः सगृणतेन Wwe समा-
ara: ofa भवामि। fawaurgat: पञ्चदभाद्मषतात्पिटमतः
श्रश्चते TAT GWT रे देवाः पसि कन्तंरि मरेरितवन्तः। ततः
dar कल्ला निमिन्तन मातयंपि मां सेशितवन्तः। दाद श्र TATA
पिज्रा Vey गत We संवत्छरोा इदादश्चयोादश उपमासस्त-
fat प्रतितदिदे जाये उपजायमानो वन्तं इति यतः ततो
मेऽमत्याय ब्रह्मन्नानपरिपल्टयग्टतुरूपमायुर भरध्वं | यस्मादेवं
SATA देवान्‌ प्राथये तेन सत्येन तेन तपसा WA रस्म्यार्तवा-
ऽस्मीति सम्बन्धः। विदचणादित्यारग्याभरष्वभित्यन्तं tae उपोा-
इातमयेम, श्रता म व्यधिकरणत्वशदङ्ापि। प्राथंनायामपि शब्द
ता खभ्यमानानाग्डट्रनां वा प्रा्थना। असख्िन्‌ पत्ते लेवं व्याख्येया
मन्तः, हे विचक्षणा waa: यताऽदं ब्रह्मन्नानार्थो aw मां
हे ऋतवे डे म्यैवे म्टन्युहेतवः। समानमन्यदवपकते | इत्यनेन
अकारेण, प्रतिन्रूयादित्यन्वयः। तं विचच्वणादादि लमशोत्यन्तं
ware मरकादिव चन्द्रमसाऽपि भोतं ब्रह्मविदमतिजते संसा-
रादतील्धात्णदयति ब्रह्मविद्यया विमायतील्यथंः ॥ २॥

ह * afar काऽसीति Se | |

[९ sara: | दीपिकासहिता। १

स रतं देवयानं पन्धानमापद्याभिलोकमागण्छति
स वायुलाकं स वरुणलोकं स इन्द्रलोकं स प्रजापति-
लाकं स ब्रह्मलोकं तस्य इ वा रतस्य लाकस्यारा

सः सगण ब्रह्मवित्पयंङा चन्यतमविद्यावान्‌ प्राणभ्रयाणस-
मये प्राज्ञेनात्ममेकीगश्ठतेा इदयायप्रद्योतनेन प्ररशिंतसुषुखा-
दारः, एतं वच्छमाणं देवयानं दवेरर्चिरादिभिरुद्यमाने-
नोापासकेम प्राप्यत इति देवयानस्तं पन्थानं माग॑मापद्य सुषु-
arent मूद्धानं भित्वा निगंतः ara प्रयममञ्निलाकं, श्रये
देवथानमार्गँ पक्रमे सगणब्रद्मविदे गचतीत्यभ्निः स चासा लोकः
प्रकाश्रखाग्निलाकः, तमर्चिरमिमानिनीं रेवतामिव्यथंः, श्राग-
च्छति प्राप्नाति। ततः अरहरापुयंमाएपक्ताद गयनषणमास-
संवत्छरदेवल्लोकाभिमानिनीरदेवता यथाक्रमेण प्रा्यामन्तरं सः
भाप्देवलाकेा वायलेकं वायुदेवतां । श्रागच्छतीत्येतत्‌ वच्छ-
मा णेव्वप्यनुषज्यते। स वायुलाकात्‌ प्राप्तादित्यचन््रविद्युलोको
विद्ुक्षीकादमानवेन परषेण गोयमाना वरुणलाकं EUS AAT |
स वाथुद त्रथचक्रद्धिद्रोपममागेा वायुलोकादनन्तरं आआदि-
त्यलाकमादित्यदेवतां उम्बराकाशसमानमागंदाचीं Wray:
पूवेभाविर्नीं । स अ्रमानवेन पुरुषेण नयमानः वरुणात्‌ प्राप्तस-
रायकोा वरुणलाकादनन्तरमिद्धलाकमिद्धदेवतां। षः प्राप्रेद-
सद्ायकस्ततः प्रजापतिलोकं प्रजापतिदेवतां विराड्रूपा स

१४ कोषीतकित्राह्येा पमिषत्‌। [१ अध्यायः।

दा मुता afew विरा नदीख्या Ta: साख्यं
संस्थानमपराजितमायतनमिनद्रप्रजाप्ती दारगेापो

भ्ाक्नविराट्खदायकः ततः ब्रह्मलोकं शिरण्यगर्भलाकं श्रमा-
madara । तं ब्रह्मलोकं वणंयति। तस्य अ्रमानवपुरुषन-
यनेन प्राप्तस्य, इ शास्त प्रसिद्धस्य, वे ब्रह्मविद्धिः खअयंमाणस्य,
एतस्य प्रत्यव प्र्तलेन ब्रह्मलोकस्य fecumifaateq
WIT दः प्रथमं त्रह्मालाकप्रवेे ब्रद्यलाकमागेनिराघकः ष-
मद्र श्तसमानगाम्भीयाऽजसमोलजलाऽरिभिः कामक्राधादि-
भिविरचितलेनार दतिनाभा इदः । तखेव्यादि aware-
व्वप्यभुवन्तेते) आरष्ररस्य परपार yeaa: Await
चरिकादयकालाभिमानिमा car) atfafsafa afer:
far ब्ह्यप्रा्यां tee ब्रह्मलाकामुकूलमृपासमं काम-
कराधादिग्रटच्त्पादनेन प्रन्तीति येषटिदाः, विजरानदी
विगता जरा aewatfeat सेयमुपासनक्रियेव तन्नाली
नदो। Tar sa: इला एथिवी तद्रःपल्ेन Tea दूतिनामा
तरः, यमन्यचाश्चत्थः WAIT इत्या चकते) सालज्यं संस्थानं
सालदचसमाना च्या धनषां गणा दव वस्त॒ यत्रापतीरं त-
WIA संसानं, अनेकष्ूरसेव्यमानारामवापीकूपतडा गसरि-
दादिवि विधनलपरि पृणंमित्यथः , संस्थानमनेकजननिवासङ्पं
पन्तनमित्ययः, श्रपराजितमायतनं न कनचित्पराजितमनेक-

* afew cfa A.
† aaaqefefcufafa B.C. E.

[१ ware: | Cifanrefyar | १५

विभुप्रमितं विचक्षणा सम्द्यमिताजाः cae: प्रिया च
मानसी प्रतिरूपा च खाक्षुषी पुष्याण्यादायावयते" वै

खयसमानलेनेत्यपराजितं ब्रह्मणो निवासस्थलं टिरश्छगर्भ॑स्य
राजमन्दिरमित्य्थंः। तस्मिज्ञपराजितनाग्यायतने इन्र प्रजा-
पती waferawaa उपणकिता वावाकाजञो इनरप्रजा-
पतिनामागेा दारगेापो EITC SAT द्वारस्ताविव्यथेः, विभू-
प्रमितं waaay श्रदद्धारस्वरूपं श्रहभिद्येव सामा-
न्येन प्रमितं विभुप्रमितं, ब्रह्मणः सभाखखलमेतन्नाम। विचच्णा-
wat विचकच्णा कुशला बुद्धिमंदकत्वमित्यादि शब्दाभिघेया
gray षभामध्ये वेदिः। अ्रभिताजाः wie: श्रमितमपरि मितं
प्राणसंगद्‌ादा प्रसिद्धमाजेा बलं यस्य साऽयममित्नजाः प्राणः
प्रयङ्कः ब्रह्मण Barwa मञ्चकः सिंदाखनं । प्रिया च मान-
सी मनसः कारणता प्रकतिमंनोगताद्धादकारिणो भाया
चकारस्तख्या ्रलङ्रणशादिकमपि सैवेव्येतदर्थः। ufaear च
Wee चललःप्रृतिश्धता तेजसी प्रतिरूप प्रतिच्छाया, चकारः
प्रतिरूपालङ्करणारेरपि चाचुषीलसक्गहार्थः। पुष्पाष्याद्‌ायावच-
at बे च जगानि जगन्ति चतुर्विधानि शतानि warader-
भानि पष्पाणि कुसुमानि वे प्रसिद्धानि पष्यसमानधमलेन न
वशं पुष्याथि जनानि किन्तु रवयत च श्रा समन्तात्‌ तन्त्‌-
सन्लानेन निष्यादिते पटावप्याच्छादनपरिधानरूफि, अनयेा-

* पुष्माणादायावयताविति टी°।

ue कवीतकित्राह्मणेापनिषत्‌ | [१ rere: |

च HATA ाम्बायवीखाप्सर सेऽम्बया नद्यस्तमित्थं-
विदागच्छति तं ब्रह्माहाभिधावत मम यशसा विजरां
वा रयं नदीं प्रापन्न वा अयं जरयिष्यतीति ॥ ३॥

रपि wa: सद्धाचविकाशादिसामान्यमवगन्तव्यं। श्रन्ाख्चामना-
यवोखाप्यरसः, आम्ना जगव्जनन्यः Aaa: | भ्रम्नायवा न विद्यते
ऽम्बोाऽभ्यधिकोाऽयवश्च न्यूनो यासां ताः अ्रम्नायवाः T_T: |
श्रम्बायवा एव श्रायः Bad ga: | श्रष्एरसःसाधारणयाया-
faa: | चकारावृभयोरपि प्रत्येकमर स्वयो गाथी | अम्बया नयः
श्रम्बमम्बकं BIW ब्रह्मज्ञानं यान्तीत्यम्बयाः उपासनाः नघा
वारां प्रवाहधारिः पुरायतनादिवािलाकभाग्याः। aay
HOUR BCT दद इत्यादिना wear नद्य दत्यन्तेन इत्थं विद्‌
SRT प्रकारण वच्यमाणेन वा पयंङ्कस्यन्रह्मवित्‌ ्रागच्छति
समन्ता्ाप्नाति। तममानगेन परुषेणानीयमानमृदिश्च AT
हिरण्य गभं राद ब्रूते खपरिचारकान्‌ च्ष्यरसख। ब्रह्मोक्ति-
माद अभिधावत पर्यङ्विद्याविदं समन्ततः ware धावत
गच्छत मम यशसा मदौीयकीत्या, ममाद सम्भारं खीरत्य
मन्मतिपत्या oat Ata: | wa भवानजरोाऽयं भवता
विपरोतः कथं भवतः पूजामदंतीत्यत श्राह । विजरां जरा-
हारिणं सायेकनामधारिणों वे प्रिद्धामस्नदादोनां श्रयं
पथं विद्यावित्‌ नदीं सिन्धुं प्रापदवाप्तः। न वै मेव श्रय प्राप्त
विजरः जरिव्यति वयारामिमवाद्यति cata प्रकारणा-
त्यन्वयः ॥ २ ॥ | ।

१ Sara: || दीपिकासहिता। १७

त पञच्चश्तान्यग्सरसां प्रतियन्ति शतं फलहस्ताः
शतमाञ्जनहस्ताः शतं माल्यदस्ताः शतं वासोादहस्ताः
छतं चुणंस्तास्तं ब्रह्मालङ्धारेणलङधुवेन्ति स त्र-
यालङ्धारेणालङता ब्रह्मविदान्‌ ब्रह्माभिप्रेति स

एवं AYU उश्मनन्तर अनेकब्रह्मसभावजनेः समं तं ब्रहम
लाकमागतं पर्यद्धविद्याविदं पञ्चश्तानि पञ्चशतसद्याकानि
अप्सरसां ूपयेावनमसम्पन्नानां मनारमाणणं सतनजघनभारवश्री-
कृतमध्यदेशानां मदममदमोामद्ममानदि गन्तराणां साधारण-
स्तीणं प्रतिधावन्ति aad श्रागच्छन्ति तद्श्रनलालसानां।
संविभागेन सस्नारानादह, श्तं शतषश्याकाः AACE: श्रने-
कवणंविचित्रगन्धपुष्यदामकराः, भ्रतं WAAR: अर श्चनद-
स्ताः अअरच्ननापयागिद्रव्यमाश्चनं RUTH CH दधोखकतेला-
दिकराः, शतं WAIATAT: चुणस्ताः इरिद्राकषरकुङ्मचन्द्‌-
मादिचुणंकराः, श्तं श्रतसद्याकाः वासारस्ताः विविधदुक्रला-
दिकराः, शतं ्तषष्याकाः *फलरस्ताः विविधाभरणडस्ताः,
तं श्रनुन्तोणारद्दं प्रापतब्रह्मलोाकं ब्रह्मालङ्कारेणालङ्कवन्ति
हिर्यगभंयोग्येन मण्डनेन मण्डयन्ति। स पय॑ड्ुःविद्याविद-
राभिनब्रह्मालङ्कारेणलङ्तः Ws ब्रह्मविदाम्‌ डिर्छगर्भन्ना-
नवान्‌ ब्रह्योवाभिप्रेति दिरण्छगभंरूपमेव सवैतः प्राप्रोति,
न त्वन्यत। ब्रह्मप्राप्तो क्रममाह, स प्राप्तब्रह्मलेकोऽ्ठरोभि-
ब्रह्यालङ्कारेणालङ्कतः, ताभिः सभाजने सद आगच्छति
gee BOB

१८ कोषो तकिन्राद्यणिपनिषत्‌। [१ अध्यायः |

च्रागच्छत्यार इदं तं मनसालत्येति तमित्वा सम्ुतिवि-
दा मञ्जन्ति स च्रागच्छति cea येष्टि्वां सेऽस्ाद्‌-
पद्रवन्ति स ्रागच्छति विजरां नदीं at मनसेवा-

प्राश्रात्यारं ददं रनामानं द,ते BIC दं मनसा
नावाद्यनपेक्तः केवलेनान्तःकररोनात्येति wate गच्छति | यक्तं
द्येतत्‌ । न दारः कामक्राधादिदटृत्तिभेदः खातिक्रमणे मनो-
व्यतिरिक्तं साघनान्तरम्पेचते। ये fe ब्रह्मविद्याश्चून्यास्तेषा-
मनथेमाद, तं ait दं दला कनचित कमणा प्राप्य सम्प
निविदः ्रात्मनः प्रतिकूलं वैषयिकं सुखं तन्सभ्यक्घोनानु कूल-
aa जानन्तीति सम्पतिविदः wat cau, asta भिन्न-
TAT दव समुद्र WUT: श्रपनरद्धारं Har wafer) साऽति-
ATAUTES BARA प्राप्रोति agar येष्टिदान्‌ afe-
देतिनामकान्‌ BEAL ते Agr: ataarafeaw-
त्पादकाः श्रस्मान्मनसातिक्रान्तात्‌ sora श्रपगच्छन्ति
खप्राणएपरोष्छवेा दतदिरणयकशिपोानुंसिंहादिव विप्रचित्ति
WAG सः खद शनेनापद्रवितमुह्ृन्तः आगच्छति प्राप्नोति
विजरं नदो fantfa arat wet. तां विजरां नदीं मनसैव
साघधनाम्तरनिरपेच्तेणान्तःकरणेनेव sata श्रतिगच्छत्येव, न
त॒ आरद्देान्तारवन्यह्त्तादिद्रावणं किञ्चित्करोति। नन
सुरुतमष्यस्ति waa विजरोात्तार द्यत श्राह, awa
श्ररोरपरित्यागावसरे उपाख्मानसाच्तात्कारावसरे वा सुल

९ अध्यायः |] Ata arafear | १९

त्येति तत्सुकतदृष्कृते धुनुते वा तस्य प्रिया न्नातयः
सुकतमुपयन्त्यप्रिया दुष्कृतं तद्यथा रथेन धावयन्‌
रथचक्र पर्यवेष्ेतेवमदाराचे परयवेश्तेवं सुरतदुष्कुते
ASAHI VOI धुनुते वा wy Ta रोमाणि कन्पनेन सुकृतद्‌-
maar: परिपाकञ्ञानेन परित्यजति। ननु सुरृतदुव्क्ृतयोः
सताः कथं परित्याग दत्याश्द्यु यथाभ्मिना eat काष्ठानां
दा दस्तयेति परमं परिहार परित्यज्य प्रसङ्गात्‌ ब्रह्मविदुषि
Waza: फलं विवचब्े्यविद्यां «fa, तस्य ब्रद्मविदुषः
श चमिचादिखषमवृद्धेः frat: Wid कुवाणाः ज्ञातयः Ta
पलक्तिता aver: gad Tenuate प्राभ्रुवन्ति विष्णोरिव
प्रियाः, श्रप्रिया ब्रह्मविदुषि देषं कुवाणा दुष्कृतं पापं उप-
यन्तोत्यनुवन्तते। ननु टूदमतिचिच्रं ar हि यत्करोति न स
तस्राभ्रोतील्याग्रद्य दृष्टान्तेन समाघानमार, awa कारयितु-
रलेपे, यया दृष्टान्ते श्रयं दृष्टान्तः, रथेन निमित्तश्तेन कर-
Qa वा धावयन्‌ शमे प्रेरयन्‌ रथचक्रं रथाङ्गे Vaasa WAT
संयो गविभागफलवतो रथचक्रे समन्ताद वलाकयेत, मतु तत्फलं
भराश्नुयात्‌ | एवमनेन प्रकारेणान्तःकरणगरौोरारिकताद्ष्टनि-
fad प्रवन्तमाने श्रहाराते राच्यदनो पयवेचते समन्तादव-
लोकयति, एवं यया राच्यदनो wa तथा सुकृतदुष्कृते
पुण्यपापे | न कवलं ते एव पितु सवाणिचडन्दानि काया-

* धनुवात इति ^. waa इति B.C. E,
1

Ro केषीतकित्राद्धणापनिघत। [१ खध्यायः।

सबाणि च दन्दानि स रष faquar विदृष्कृतेा
ब्रह्मविद्दान्‌ ब्रह्मवाभिप्रेति॥४। |
स MTA Sa तं ब्रह्मगन्धः प्रविशति स च्रा-
गच्छति. सालज्यं संस्थानं तं ब्रह्मरसः प्रविशति स AT-
गच्छत्यपराजितमायतनं तं ब्रह्मतेजः प्रविशति स ्ा-

तपश्चोतोष्छसुखदुःखादोनि निखिलान्यपि cafe पयवेक्चते
मतु तत्फलभाग्भवति। न Vifsag: फलं BAUS: द्रष्ुमथ्य-
VG दुःखस्यादश्रनात्‌। स उपासक एष प्राप्त्रह्मलाको ब्रह्म
Sank: yaaa विसुहृते fageya: अपगतपुण्छोऽपगतपापः
जद्धाबिदधान्‌ ayarfatfa व्याख्यातं ॥ ४॥

स waren: उत्तीणंविजर ्रागच्छति प्राप्नेति ca
au दखयनामानं S| तं प्रापरेल्यट्क्तं ब्रहागन्धः श्रगनुन्धतपुवेः
खव॑सुरभिगन्धातिशायो ब्रह्मगन्धः, येनाघ्रातेन ब्रह्मलाकव्य-
तिरि क्रलाकेषु सुगन्धेव्वपि दुगेन्धबद्धिभैवति argu, fa
चराहाणामिव मनब्यजकमन्याच्रातचम्पकादिगन्धोा विगन्ध
दुगन्धबुद्धिजजमकः, प्रविशति च्राणद्ारेणान्तंदयकमलमुकुल-
मागच्छति स श्राघ्रातव्रह्मगन्धः श्रागच्छति प्राग्नोति सालज्यं
संख्यानं साखज्यनामकं पत्तनं तं प्रात्रसालच्यं ब्रह्मरसः श्रना-
खादितपृऽन्यरसडहेयतावुद्धिजनको ब्रह्मलोक एवासक्रिजन-
कोाऽपूवरसा रसनाद्ारेण प्रविशति qrend) स श्राखादि-
तब्रष्रसः Waeagfa प्राञ्नोति अपराजितमायतनं श्रपरा-

१ खध्यायः|| दौपिकासदहिता। RY

गच्छतीन्दरप्रजापती दारगोपा तावस्मादपद्रवतःसच्चा
गच्छति विभुप्रमितं तं ब्रह्मयशः प्रविश्ति स च्रागच्छ-
ति विचश्षणामासन्दीं TEAL सामनो TAT पादी
A A ~ A A A A ~ ~
श्येतनोाधसे चापरो पाद्‌ वेरूपवेराजे HAS ATAT-

जितना मकं aged तं प्राप्तापराजितं ब्रह्मतेजः weed
सवेतेजसां न्यक्षारकारकं ब्रह्मलाक एवासक्रिकारकं चचद्धारा
प्रविशति व्याख्यातं। a प्रविष्टब्रह्यतेजा श्रागच्छ्ति प्राग्नोति
दन्द्प्रजापती SITATAT द्रप्रजापतिनामाना दाररक्ाकारको
SAILS ते दृष््प्रजापती दारस्य WHA प्राप्त्रह्मगन्धरस-
तेजसः ब्रह्मण दव दभ्नमात्रण बद्धाञच्नलो परित्यक्रासनोा दार-
मरदेशात्‌ सरभसं जय जयेति अब्द मुष्वारयन्तो WIAA: अपस-
रतः। स श्रपद्रावितेद्प्रजापतिक areata प्राप्रोति विभुप्रमितं
विभूमामक प्रमितं ened) तं प्राप्तविभु प्रमितं ब्रह्मयभः ब्रद्या-
हमदख्मोति ब्रह्मकोत्तिंर द्धारो Arar दारेण प्रविशति यास्या-
तं। स प्राप्तब्रह्मयश्रा श्रागच्छतिप्राज्नोति विचकच्षणामासन्दीं वि-
तच्एतिमाभिकां वेदिकां at विचक्षणासन्दी प्रज्ञा मदत्तत्व-
खूपिणौ बुद्धिः तस्या ATVI: प्रकारमाह हदद्र यन्तरे सामनी
WET: wat पादो MATA सामनी AAT WITT पादो वैरू-
पवेराजे खामनी WaT was दक्िणा त्तरे wa शाक्रररेवते सा-
भनो असखास्तिर सो पृवेपिमे। सा WETS वेदी HT! तचा-
गतस्य फलमा, aya fe विपश्यति fe sarees प्राप्तः

RR कोषीतविब्राद्यणा पनिषत्‌ | [१ अध्यायः |

taa facet सा asm wae fe विपश्यति स ्आाग-
च्छत्य मिताजसं wae स प्राणशस्तस्य भतश्च भविष्यञ्च
पवा पादा AA चापरा भद्रयन्नायन्नीये शोष॑णे
इ इद्रथन्तरे ATA Way सामानि च प्राचीना-

तस्नाम्रन्नयात्मबद्या विविधं विश्वं पश्ति। स प्राप्तप्रज्नश्राग-
च्छति प्रा्नाति श्रमितीजसं पयद्धम्‌ श्रमिताजानामकं Gag,
स श्रभिताजाः पय॑ः प्राणः West: सब्वद्धि येभ्थोाऽभ्यधिकः
क्रियाश्रक्तिः। तस्यामिताजसः प्य॑द्धस्य शतञ्च ufaae पूर्वी
पादो मस्तकाचघारगाचस्याधस्तादरत्तमानो प्राच्यां दिशि च-
ररी श्रतीतं भाषिच fad) चकाराबेकौकस्येकंकपादलाथी।
MIT चापरो, दूरा TH, पादगाचसवाधस्तादन्तंमानै पञशि-
मायां दिशि war पादै wat: धरणो च। चकारौ पूर्ववत्‌
हृषद्रयन्तरे श्रनूच्ये दचिणत्तरयार्दीधं age श्रनूच्यसजज्
हदद्र यन्तर सामनी, भद्र यज्ञायज्ञीये MIG पूवप्चि मयेद्धखे
UTI MITE MEY ते भद्रयन्नायज्नोये सा-
मनो। -एवं कोष्टचतुष्टये पादचतुष्टयेन fawa ofsar-
मार्‌ weg सामानि च प्राचीनातानं प्राकप्रत्यगुपयधो-
भावेन वत्तमाना frat: afgat: प्राचीनातानं, तद्चख सा-
मानि च। चकारौ खक्‌ सामयारघऊ द्धं भागनिवमाथी । यजु-
षि तिरञ्चीनानि यजुषि प्रसिद्धानि दचणित्तरयालियक्‌-
पटिकारूपाणि | सर्मांगव उपरूरणं | सेोमकिरणा; खका-

र अध्यायः |] दौीपिकासह्िता। RR

तानं यजंषि तिरश्चीनानि सोमांश्व उपस्तर णमु
द्रीथाऽपरश्च यः ओ्रीरुपवबहणं। तस्मिन्‌ ब्रह्यास्ते तमि

त्यंवित्य Aad ® ~
jeaara आराहति a ब्रह्मा एच्छति; ats-
सीति तं प्रतित्रूयात्‌ ॥५॥

मलकशिपखरूपं | BRIT Bas: Vela सामभक्तिविशेषः
खपस्तरणस्योपरि श्रापाद्‌मस्तकं प्रिण्माणं कोरर ग्टद्‌-
तरं वस्तरमृपश्रीः ATH, श्रोरुपबदंणं उच्छोष॑कं wants,
यद्यपोयं पादत्वेन waar तथापि cdr afar तु
वेदिकोति विभागादपृनहक्रिः। तसन्‌ प्राणपर्यद्ध waa
रभ्य शओ्रोरूपबदणमिष्यन्तेनाक्रं ब्रह्मास्ते fecunigey ख-
ताद्‌ाव्येनापास्यमानं उपविष्टं वत्तते। तं ब्रह्मण श्रासन-
` श्तं aga दृत्यंवरित्‌ उक्तपयङ््धेन ब्रह्मणा तादाव्यवित्‌,
पादेनेव चरणेनेव, नतु weaved प्रतिय जघनकरा-
द्यारोपणेन, ग्र wana: श्रारोारति श्रारोादणं करोाति। a
Weta उक्तपयङःमारोादन्तं प्रियं wafaa पिता ware
दिरण्छगभ gai ब्रद्मोक्तिमाद, कः Wa चरसि भवसि cata
प्रकारेण श्रतिः शिच्यति त काऽमोति न्रवाणं ब्रह्माणं प्रति-
WIA प्रत्यत्र वदेत्‌ ॥५॥

# पाचीौनातानानीति A.
† उदराच Sash श्रीरुपबद्धण्मिति ste |
{ त्र्या इ एच्छ्त।ति D. नद्धादेति गो. |

२४ वी षीतकित्राद्चणापनिषत्‌ | [१ ्ध्यायः।

ऋतुर स्म्यातवोऽस्म्याकाशद्‌ योनेः सम्भूता "भा-
याये. रेतः संवत्सरस्य तेजा भूतस्य भृतस्यत्मा भू-
तस्य भूतस्य त्वमात्मासि यसूबमसि सेऽइमस्मि त-

वक्तं प्रद्यत्तरमा द, Sati वमन्ताद्युतुखद्पे भवामि |
कालात्मकल्वे उपपतन्तिमाद, श्रातंवाऽसि तुसम्बन्धी भवामि
कालात्मकन मया सम्बन्धात्‌) मम कालात्मनसया ताद्शे-
नाभेद प्रात्ति्यतस्ततः कालः कालसम्बन्धौ च भवामोत्यथेः।
afe fa यया चन्द्रमसः समागतः स Watlaay aay
नेत्याह, आआकाश्ादव्यारताच्योनेः उपादानकारणात्‌ समत
उत्पन्नः । tara भायाः खयं प्रकाशाद्भद्मणः। श्रयमर्थः।
न कवलं जडमुपाद्‌ानकारणं किन्त Gina ब्रह्म श्वल-
fafa, {रेतः संवत्छरस्य तेजो शतस्य श्टतस्यात्मा तस्य ग
ag | नन्‌ कथं भाया च्राकाश्राद्यानेः सम्भूतः RUG रातं-
qaqa WY, शतस्य श्रतीतस्य शतस्य BAIA कारण-
पस्य way चतुविधचेतनाचेतनात्मकस्य AAU पञ्चमदा-
anne, afe संवत्सरमन्तरेण चतुविधानि waa
wy uate Baga, संवत्सरस्य वसन्ताद्यनेकतुखरूपस्य
{रेतः संवत्सर प्रवतंकमन्तवंददिवैतंमानं तेजो दी्िखरूपं मद्ु-
द्भिपरकाशकं wan wafa प्रत्ययव्यवहारयेोग्ये संवत्सर

* ara भावा इरति टो. B. C. E
+ भावये मायाया इति D.
t zaq संवत्स॒रस्येति 3. ©. 2.

१ अध्यायः।] दीफ्क्रासहिता। Rt

ae कोाऽहमस्मोति सत्यमिति ब्रूयात्‌ किं त्यत्सत्य-
मिति यदन्यदवेभ्यश्च प्राणेभ्य तत्सदथ यदहेवाश्च
प्राणाश्च awd तदेतया वाचाभिव्याहियते सत्यमित्ये-

च तत्कार्यस्य च मयि खयंप्रकाश्रखरूपेऽध्यस्तवात्‌। . *यदा-
प्येतत्सेवत्छ रस्य शरस्य संवत्छरस्य तेजेग्डतस्य तेजःखङूपस्य
्रादित्यादितेजसः प्रवत्यंमानलात्‌ wa व्यवद्ारयाग्यस्य
चेतना चेतनात्मकप्रपञ्चस्य तस्य कारणस्य was कार्यस्य
stan श्रसिष्टागश्डत दूति व्याख्येयं तदापि तुलमातवलं
चाविशुद्धं कालस्यापि कारणस्य समानलात्‌। नन्‌ कोऽयमा-
Waa श्राह, लं पयस्या ब्र्मात्यासि श्रात्म्रष्दप्र्ययभाग
भवसि। यद्येवं fa तवेद्यत श्रा, यः प्रसिद्धः vigeqafa
wet मत्पुरतः स्थितोऽसि स त्वच्छब्दप्रत्ययालम्बन उक्तः अ्रद-
afa अ्रसच्छब्दप्रत्ययालम्बना भवामि cara प्रकारण
प्रतिन्रूयादित्यन्वयः। तमेवं वदन्तम॒पासकमा ड WETS ब्रह्मा
ब्रते कः WH मसि, यस्वमात्मासोति भवताक्रः स RISE
ब्रह्मा भवामि | इत्यनेन प्रकारेण ब्रह्मणा पमः एष्ट उपासका
ब्रह्माणं प्रति सद्धं सल्यश्रब्दाभिधेयाधिष्टानं इति ब्रूयात्‌ ्रनेन
प्रकारेण aga एवमुक्रे Tang एच्छति किं wy ayaa
यद्भवतः प्रसिद्धं सत्यं सत्यशब्दाभिधेयं | इत्यनेन प्रकारेए AY-
शा ष्टः पमः प्रव्युन्तर ब्रूयात्‌ यत्मसिद्धमन्यदेवभ्यञ्च प्राणे-

* प्ाठान्तस्य्याख्यास्म्भः।

Re STC EL CMEC Le [१ अध्यायः
तावदिदं सर्वमिदं सर्वमसीत्येवेनं तदा इ *तदेतच्छा-
कं नाभ्युक्तम्‌ Ws ॥

यजुदरः AAMT असाटङ्मुतिरव्ययः स ब्रह्मे
ति fata afar महानिति तमाह कन

wa दद्दियाचिष्टादभ्याऽन््ादिभ्यः cfs: सप्राणेभ्या
व्यतिरिक्रं। खकारो वाखाकाश्राभ्यामष्यन्यदित्येतद्थैी | तत्‌
उक्रमिद्धियप्राणएव्यतिरिक्ं खत्‌ सच्छन्दासम्बनं । श्रय पच्चान्तरे
यत्सिद्धं देवा प्राणाञख्च अन्यादय इन्द्रियाणि सप्राणकानि
ATATRTHT च पव्वेवत्‌ TEM देवादिकंत्यं MPa |
ASH सचराचरं विश्चमेतया उक्षया सत्यद्टपया वाचा वचने-
नामिव्याद्ियते सवंत उच्यते | एतच्छब्दा यमा ड सत्यं सत्य शब्द -
ख्यं, दति सल्यानकरणायः । एतावदि यत्परिमाणएमिदं प्रत्य-
लादिप्रमाणगम्ये स्वे निखिलं जगत्‌ । दरदानीं afarre xz
adafa ददः प्रत्यचादिप्रमाणगम्ये सवे निखिलं ्तमैतिका-
त्मकं जगत्‌ He लं भवसि, cadet तद्‌ । तदा तस्िन ब्रह्म-
णा मश्चकसमोपागमनमकाले इत्येवोक्तनेव प्रकारेण न तन्येम,
एनं WATTATY उपासकः समागते aa) 1 तदेतत्‌ स्नोकेना-
भ्यक्रम्‌ ॥ ९ ॥
रत्याप्येतद्रद्मणः सवात्मलमुक्रमिल्युपासकः खछतिमदाद-

रति। तमुपासकं खात्मनः सवीत्मलं gare आइ ब्रह्मा बरूत,

* तदेतटटकू्ञोकेनेति A.

+ aeafcente उदाङरतीव्बशषं 23. ¢. E. peag मालि |

र awe: |] टीपिकासदहिता। - Re

मे tienfa नामान्याप्नोषीति प्राणेनेति ब्रूयात्‌ केन
नपुंसकानोति मनसेति कंन स्व्ीनामानीति वाचे
ति केन गन्धानिति प्राणेनेति केन रूपाणीति चक्षु

कन करण्ण्डतेन GAY वा, मे मम ब्रह्मणः सवा त्मनः, पेंस्तानि
पिङ्गसम्बन्धोनि नामानि नामधेयान्यान्नोषि arate) इत्य
मेन प्रकारेण ब्रह्मणा षष्टे प्राणेन पञ्चटरच्यात्मकन arfye-
विकेन करके रूपेण वा इति ब्रुयात्‌, WIA प्रकारेण प्रत्युत्तरं
बदेदु पासकः) UAW एच्छति केन करणेन पेण वा स्तो-
नामानि स्तोखिङ्गनामधेयानि श्राप्नाषोत्यज्र वच्छमाणेषु चान्‌-
aaa | इत्यनेन प्रकारेण ve वाचा प्राणएनिष्याद्यया वणा-
भिव्यक्रिरेतुश्डतया इत्यनेन प्रकारेण त्रूयारित्यनुवतंतेऽचर
वच्यमाणेषु च, पनः च्छति कन करणेन रूपेण वा नपुंस-
कामि मर्ुंसकलिङ्गनामानि। इत्यनेन प्रकारण एवं we
उन्तरमार मनस? अन्तःकरणेन साधिरैविकेन इति अनेन
WAITS पुनः एच्छति कन करणेन गन्धान्‌ एथिव्येकगृणान्‌
दति waa प्रकारेख। उत्तरमाह प्रणेन साधिदविकेन
Kaa ब्रूयात्‌ आननेन प्रकारेण वदेत्‌ ब्रूयादिव्यगुवर्तते, दृत्येत-
zu मध्येऽपि यह्छमन्ते च गरहीग्यति। एवकारः Tue
दिरभिधानं कथं करण्णोयमितिश्रङ्ानिवारणायः। पनः एच्छ-
ति कंन करणम रूपाणि तेजेाऽबन्नगणन्डतानीत्यनेन प्रकारेण |
sear नेजेन साधिदैविकेन करणेनेति Gia प्रकारेण । केन
सम

* wiaaeafa cto | भ्रागेमेति.^..
E2

RS RATS शपनिषत्‌। [१ अध्यायः:

षेति कन शब्दानिति ओचेशेति केनात्र सानिति
जिदयेति aa कमाशीति इस्ताभ्यामिति कन
Gees इति शरोरेखेति केनानन्दं रतिं प्रजाति-

सपशान्‌ त्वचेति प्रश्नोत्तर वहिरोवावगन्व्ये। पुगः एच्छति कन
करणे शब्दाम्‌ घ्वगिवणंपदवाक्यादिरूपाम्‌ cata प्रका-
रेण । खउन्लरमार ओजेण शब्दापलसिकरणेन साधिदेविकेन
इत्यनेन प्रकारेण। पनः Vala कन करणेन VATA WAS
अद नोयस् लेडदापेयचोग्य चव्यमेज्यस्य Cy कटुकाग्बती -
छवणकषायमधुराम्‌ रसान्‌ TAA मकारेण। उकलरमारजि-
या रसनेङ्धियेण साधिदेविकेन इत्यनेन अकारेण, एच्छति
केन करणेन क्मा्ादातव्यानि इत्यनेन प्रकारेण । उन्नर-
मार स्ताभ्यां ₹दस्तदयदरूपेण करणेन साधिदेविकन दतिं
अमेन प्रकारण । च्छति केन करणेन सुखदुःखे अनुकूख-
भतिकूले Arta इत्यनेन प्रकारेण उकरमार शरोर
स्थल च्छा स्थेन पण्यापधसदरताश्नानदेतुमा Sk इत्यमेग
प्रकारेण | Wels कन करणनानन्दं मेथमावसानसमुल्यं GS,
रतिं मेथ॒नरा गजं सुखमामेय॒मावखानं या षिदालिक्गनसुखमा-
रभ्य, प्रजावतीः प्रजाः कन्यासुतादिषूपाः इत्यनेन प्रकारेण,
SUTATY उपस्थेन उपसथास्येन करणेन स्तीपंलिङ्गभेदेम
भिन्नेन साधिदोविकन इत्यनेन प्रकारोण। च्छति कन कर-

णेन LAT: गत): इत्यनेन प्रकारेण । उकमरमार Wert

१ खध्थायः।] दौपिक्षासहिता। RE

faquecdfa केनेत्या इति पाद्‌भ्यामिति केन धियो
विन्नातव्यं कामानिति प्र्षयेवेति ब्रूयात्तमाह श्राप
वे खलु मे लाकाऽयं तेऽसाविति सा या ब्रह्मणा

पाददयास्येन करणेन साधिदेविकनेत्यनेन प्रकारेण। च्छति
कन करणेन *धिये बुद्धिटत्तोः, विज्ञातव्यं धियां विषयज्नान,
कामान्‌ विविधेष्छापरपयायरूपानित्यनेन yatta) SAT
मार प्रभ्नया खयंप्रकागेमात्मबाषेन। यद्यपि सवंमिदमनये-
वाप्यते तथापि वागादिकं atargarat सालात्करणमस्ि
व्यवधायकं न a4 बुद्यादै किञ्चिदस्ति, यथपि सुख-
<q श्रपि प्रज्ञेकवेद्ये तथापि मम पादे सुखं जिरसि ख
दुःखमित्यादिप्रत्ययानुखारेण शरोरेणलयुक्त। यद्यपि नाम-
AAA करणं वाक्‌ प्राणच्च जोवनमन्तरेण म करणं, ममख
स्वौपलसिसाधारणकरणं तथापि स्तोपुंवयक्रिवत्‌ इटित्येव
नपुंसकव्यक्रेवीदयकरणेः प्रत्ययानुदयादस्ति । नपंसकाधिगमे
मनसेाऽभ्यधिकोा व्यापारो यतस्त SM मनसा नपुंसखकानोति,
प्राणस्य जोवनमन्तरेण श्रकरणस्यापि वाग्यापारसहकारिला-
दाकप्रारौ नामाग्नी करणं waa: | खितेच करणले प्राणख
URGES: ATS वाकप्राणयोविभागेन करणत्वमवि-
Gz | YACATURTA च ATHATVATATATHT करणत्मथाद-
wafa यावदा इत्यादिना (्र०२।ख ०५) Tha व्रयाद्माख्यात।त
पादन पयंङद्धःमारूढमक्रान्तरवादिममार पयस्या ब्रह्मा Ba |

Be a ee
* भियो बद्धरति).

Re areal तकित्राद्धशापनिषत्‌ | | [१ अध्यायः
जितिया afemt जिति जयति तां “व्यष्टिं व्यश्नुते य॑
खवेद यरणवंवेद्‌॥७॥

इत्यार ण्यके कोषीतकिब्राद्मणापनिषदि प्रथमोा-
ऽध्यायः WATT ॥ * ॥
ब्रह्मोक्रिमाद, रापः अपशब्द्ाभिधेयान्यप्पृधानानिं पञ्चौरत-
पश्चमराश्चतानि सभेातिकानि, वे प्रसिद्धानि लाकवेदयोाः,
खलु निशितमनुपचरितमित्यथैः, मे मम सरव॑खष्टुहिरण्ष-
aaa परब्रह्माभिन्नस्य, fe यस्मात आपी मम तस्मादसौ
श्रमाय मदौयाऽनेककाटियाजनविस्तोणंः सर्वसुखश्चमिः श्रयं
प्रव्यक्त मन्निवासः ते तव ममेापासकस्य मदभिन्नस्य लाकं
ब्रह्मलाकः, यावन्मदोयं तावत्वदोयमित्र्थः, इत्यनेन प्रकारेण
तमा त्यन्वयः । इदानीमुक्तापासनश्य फलं संचेपेण ्ुतिराइ
खा शास्वेकवेद्या श्राप दत्यादिमा weaat या प्रसिद्धा ब्रह्म
विदां ब्रह्मणः प्॑दस्यस्य fecumfe जिति्जयरूपा सवा -
fantfaafaad:, या प्रसिद्धा afsarfa: सवात्मकलमि-
त्यथः, avant जितिं जयरूपां जति खाधीनां atria
तामक्ां व्यष्टिं arti यश्रुतेव्याप्नाति। व्याप्तारमाहयःप्रखिद्धः
उपासकः एवं वेद TMA प्रकारेण VASA ब्रह्मपार, य एवं
वेद व्याख्यातं वाक्याभ्यासोऽध्यायपरिषमाष्यर्थः॥ ७ ॥

दति ओरीशङ्रानन्दभगवतः war कौषीतकित्राह्यणापनि-
धटीपिकायां प्रथमोऽध्यायः TATA: ॥ * ॥

* afefafa aaa D.

२ Myra: |] दीपिकासद्िता। RR

MU ब्रह्मेति इ स्माह ` काषीतकिस्तस्य ह वा एतस्य
प्राणस्य ब्रह्मणो मनो Fa VTA Blt संश्रा वयित

प्रथमेऽध्याये पर्यङ्कविद्याक्रा तच Vw सश्रागच्छत्यभिते-
नसं पयद्धः स प्राण दत्यादिना प्राणस्य महाप्रभावं उपा-
away मन्दमध्यमोत्तमभेदेन चिविधः, aa यः सकृदुक्रं सोपप-
faa werfa स उत्तमः, यस्तु ्रनेकश उच्यमानमात्मानं गरं
त मंजञश्य Lelia स मन्दः, यस्त TEA Vat खचिन्तं निरोद्धु-
मशक्रः स मध्यमः, सतु ARIAS वान्यस्य वा उपदे गेन चित्त-
aa विविधर्वदि कैरूपायेनं तव्य इति न्यायमाञअ्रयन्तौ भगवती
शतिः प्राणापाखूनं चित्तश्येय॑कर मनेकफलकल्यद्रुमरूपं तदि-
दञ्चवाद्याध्यात्मिककमाणि विविधफलानि ay दवितौयमध्याय-
मारभते। तच प्राणो ब्रह्मत्युपा खनं faay: प्रसिद्ध स्यं मेतमाद।
भाषा याऽयमास्छेऽन्तः wash: ag सत्यज्ञानानन्दादिष्पं
जगत्कारणं। इति = Are, & शेतिद्धे a प्रसिद्धा care एव-
मुक्रवान्‌ कोाषोतकिः। कु कु्छितं निन्द्यं देयमित्यथैः, सोतं we
शीतलं warts सुखं यस्य स कुषीत एव कुषौतकः तस्यापत्यं
काषीतकिः। ननु ब्रह्म महाराजापचाराह प्राणस्त न तथे-
give प्राणेऽपि मदहाराजच्िद्धानि काभिरित्छन्पादयति,
तस्य “aw, इ प्रसिद्धस्य, पै सर्यमाणस्, एतसय प्रत्यकतख्येव
मृखविले वर्तमानस्य wee पञ्चटन्तेः, बद्मणः ब्रह्माभिन्नख

* केणोतकिरिति D.

RR areata यपनिंषत्‌ | [र्खध्यायः।

वाक्‌ Ufa SATE AT रुतस्य प्राणस्य ब्रह्मणे AAT
दूतं वेद्‌ दूतवान्‌ भवति aware गोमान्‌ भवति
यः ओं संश्रावयित संश्रावयिवरमान्‌ भवति यो वाचं
परिवेषं परिवेष्रोमान्‌ भवति तस्मै वा wae प्राणाय
ब्रह्मण रताः सवौ देवता याचमानाय बलिं इर न्त्येवं

मनः सङ्ल्यविककपात्मकमन्तःकरणं दूतं महाराजसेव afar
विद्यकारिख्छत्यवदतमानं। वाक्‌ ताल्वादि खखानख्मिश्ियं परि-
an परिवेषणस्य कर्ज मशाराजस्य विश्चासमोया arfafea |
चक्लः रूपेपलयिकरणमिश्छियं “airg गाभ्ब्दवाच्यानामिद्धि-
याणां Tes महाराजस्येव गण्डमेः र्का aw त्रां
शब्दा पलसिकरणं संश्रावयिद्र सम्यक अवणकारकं प्रतोदार-
SU) AA AT WAG प्राणाय ब्रह्मणे कतं व्याख्यानं, ₹का-
रषघ्यारभावे विशेषः । श्च चतुर्थी तु बखिग्रब्दयागाथी।
एता SRT AA: सवा निखिला देवता देवताश्ब्टवाच्याः
अयाचमानाय इद मद्यमाररन्तिति प्रा्थनामकुवाणाय बलिं
गर्भंदासा दव राज्ञः करमपेकितमयंजातमित्यथैः, रन्ति श्रा-
VUf WAM: | तयो एव अपि तथेव न वन्या, Wa
प्राणोापासकाय wefe निखिखानि तामि खिरजङ्मानि
अयाचमानायेव te मे प्रयच्छन्तु दति प्रार्थनामकुवाणायेव
मतु कुर्वाणायापि, बलिं ₹रन्ति व्याख्यातं, we षति य

* गामिति E.

२ अध्यायः || दीपिकासङडिता। ae

Carer” सर्वाणि भूताग्धयाचमानायेव बलिं रन्ति
य रवं वेद तस्यापनिषन्न याचेदिति तद्यथा ग्रामं
भिकित्वाऽलब्ध्यापविशन्नाहमतेा दत्षमस्नोयामिति त
रवेनमुपमन्नयन्ते ये पुर स्तात्‌ WATS धमा
उक्रस्तमार, यः प्रसिद्ध उपासकः एवं वेद BAA प्रकारेण
उपास्ते तस्य प्राणस्य wy मने दूतमित्यादिनेापासकस्
उपनिषद्र दस्मत्रतं न याचेत्‌ प्राणात्ययेऽपि याज्ञांमक्ुयात्‌।
दति उपनिषत्कयनसमाद्ययैः। भ्रयाज्जायां दृष्टान्मार, तत्‌
तचायाञ्ञायां Cala, यथया दृष्टान्ते यामं ब्राह्मणादिसमा-
arg देशविशेषं भिक्षिला faard ufazd war अलब्धा
एकमपि सिक्यमप्रा्य sufaia तते farararst farce:
सननुपवेनं कुयात्‌ ACHAT सञ्चातक्राधः, एवं खड ल्यवान्‌।
भिलुकस्य सङ्कल्पमाद, नामत द्त्तमस्नोयामनेन TAY
सिलितेनाभिलितेन वा दन्तं समर्पितं नास्रीयामदं भोजनं
न करवाणि ae faqa: | इत्यनेन प्रकारण we" वत-
मानेऽस्मिन्‌, य एवाद्‌द्रलेन प्रसिद्धास्त एव न त्वन्ये, एनं
स्स्माद प्राप्तभिक्तं खेभ्यो विगतस्युदं ये पुरस्तात्‌ yaaa
खद्धल्पात्‌ प्रत्याचकरीरन्‌ गच्छाखन्ता म दास्याम इति
निराकरणं कयः, त एव प्रत्याख्यातार एव न॒ aa
एनमया चकं तन्यखावलोकनपर्‌दुखमुपमन्तयन्ते उपमन्लणं

* तथा carer रति ठो> |

as कै, घ तकिब्र द. पनिषत्‌। [२ Sara: |

+ऽया चते 1भवत्यन्नदात्वेवेनमुपमन््रयन्ते ददाम त
इति॥ eu |

प्राणा बद्धेति द स्माह पेञ्चस्तस्य वा we प्रा-
णस्य ब्रह्मणा वाक्‌ परस्ताचचक्षुरारन्धतेः चश्षः पर
स्ताच्छाचमारुन्धते BIT परस्तान्न शआ्रारुन्धते मनः

कुवन्ति ददाम दानं करवाम ते ae पवंमस्मप्रार्थंकाय
ददानोभपगताशाय इत्यनेन प्रकारेण। एष भरत्या दीन-
वक्लादिलचणा wat गृणविग्रेषा याचता याचकस्य भवति
स्पष्टं । Wasa, तुशब्द: क्ता न्तरे, अन्यसान्निः स्पृहः प्रसन्न-
वदनः BY एव श्रयाञ्चायामेव म तु यज्जायां यदि ada
तदा एवेममुपमन््रयन्ते ददाम त tia व्याख्यातं। एवं या-
जायाञ्जयेगंण्दोाषान्‌ पयालच्य न याचेदित्यर्थः॥९॥
यथा कौषोतकिखद्रत चैञ्नामापि शषिरित्याद प्राणे
ब्रह्धोति इ स्माद पैद्स्तस्य हइ वा एतस्य प्राणस्य ब्रह्मणः,
चैञ्चनामा चैज्ागोजा वा, व्यास्यातमन्यत्‌। ननु मनोदूत-
लादिलकच्षणेन aga प्राणस्य यद्यपि तथा्प्रत्यक्तादब्रद्धल-
मपीत्यत We वाक्‌ वागिद्धियात्‌ परात्‌ परतः च्तुखचु-
रिद्धियमारन्धे समन्तादादृत्य तिष्टति। वाचश॒चुरान्तरं am
दृष्टेः भारेण विसंवादाभावात्‌ । चक्तृख्च्रिद्धियात्‌ पर-
* afaa डति B.C. £. याचत इति D. Ztart |

+ भवत्यन्यतस्लेवेति टी ° |
t gray इति सवच टीक्षा। आरध्यत इति तु समीचोनः ura: |

२ Sara: |] दीपिकासङिता। `. au

परस्तात्‌ प्राण ATMA Ta वा Va प्राणाय ब्र-
ह्मण रताः सवा देवता अयाचमानाय बलिनं दर न्त्येवं
CA Vala भृतान्ययाचमानायैव बलिं हरन्ति य
रवं वेद तस्यापनिषन्र याचेदिति तद्यथा मामं भिक्षि-
त्वाऽलब्ध्योपविशेन्राहमते दत्तमन्नीयामिति त रखेन-
मुपमन््रयन्ते ये पुरस्तात्‌ प्रत्याचक्षोर न्नेष धमाऽयाच-
Al भवत्यन्रदात्वेवेनमुपमन्लयन्ते ददाम त इति ॥२।

AIAN Ws Baths, व्याख्यातमन्यत्‌ | TIT
sifmat रजतवत्‌ पश्यन्ति न ad sraafagara surfa
तता युक्तं चक्ष श्रान्तरलं ओचस्य। Bs ओचेद्धियात्‌
परस्तान्न; सद्धुकर्पविकच्यात्मकमन्तःकरणं, व्याख्यातमन्यत्‌।
मनसः सावधानले ओर चे yaw, तता युक्तं भ्रोचादान्तरलं
मनसः। मनः AAT परसतात्‌ परतः आन्तरः प्राणः Taw,
प्राणबन्धनं हि मनः प्रसिद्धं, wed समन्ताराड्य तिष्टती-
wana पण्डितषूपैः | एवमान्तरलेन ब्रह्मलं aA AG वा
TAR प्राणाय ब्रह्मण एताः सवा देवता अयाचमानाय बलिं
हरन्ति, तया Vara Varia तान्ययाचमानायेव बलिं दरन्ति
य एवं वेद तस्योपनिषन्न याचेदिति तद्यथा यामं गि्तिलाऽल-
ना पविशेन्नाहमतेा दन्तमओ्रोयामिति य एवेनं पुर खात्‌ म्रत्या-
VATE एवैनमुपमन्लयन्ते ददाम त TAG Wal याचता भव-

त्यन्यतस्त्ेवेनमुपमन्लयन्ते TIA त दरति BBA ॥ २ ॥
¥ 2

Re केवीतजित्रादगेापनिषत्‌। [२ खध्यायः।

थात रकधनावराधनं यदे कधनमभिध्यायात्‌
परलमास्यां वामावास्यायां वा शद्धपष्ठो वा FU नक्ष
श्तेषामेकस्मिन्‌ पर्वण्यभ्निसुपसमाधाय परि समृद्ध
ufcene vam दिशं mara लुवेणाज्याहती-

प्राणविद्यायां सत्यां कर्तव्यतामाह, श्रय प्राण-
ब्रह्मज्ञानानन्तरं श्रता यस्रादिच्छा जाता च्रस्मात्‌ कारणा-
देकधनावराधनं एकधन इति प्राणस्य नामेयं जगत्यसखि-
सेक एव धमङूप WHT: | wig सततं रच्ेदारेरपि
धनेरपीति व्यायेन प्राणस्य परमघमलात्‌ तस्यावरोधनमेकव
श्चापममेकधना वरोध, श्रयम्थः। सल्यामर्यच्छायामर्यीप्रात्ता
ष्यासिप्तचेतसा न प्राणब्रह्मचिन्तनं, वच्छमाशेनापायेनार्यप्रात्ची
प्रखल्चेतसः प्राणचिन्तनस्य सम्मवादिदमेकधनावरोधनं स्यात्‌
यर्‌ यद्येकधनं प्राणमभिध्यायात्‌ सर्वता ध्यानं कूयीदर्यष्ः
तदाथावाष्या ददं कुयादिति ओेषः। swat एकमनन्यलभ्यं धमं
waaay प्राद्युपायः तद्धने चिते । एवमपि यद्ेकधन मभि-
ध्यायात्‌ प्राणापासकः तदा पैाण॑मारस्छां ararararat वा,
वाशब्द दच्छाविकसख्पाथेः WEA! WEIS वा Wars
Bae: दष्णपप्ठविकण्याथेः, Wa धन्ये, श्रात्मनाऽनुकरूले
इत्यथः, मचत्रेऽश्िम्यादा शास्त्रविहिते । अभिम॒पसमाधाय
afi ओतं qa वा खशाखेोक्रक्रमेण कुण्डखण्डिलारौ
wifey परिखमूद्य वमन्तात्‌ दणादिकमपनोच, afte

र ST: |] दोपिक्षासद्िता। as

जाति वाङ्गाम देवतावराधनी सा मेऽमुष्मादिदम-
ARAMA IVT प्राणा नाम देवतावराधनो सामे
ऽमुष्मादिद मवरुन्धयात्तस्ये स्वाहा WRATH देवताव-
रानी सा मेऽमुष्मादिदमवरन्धात्तस्ये खादा Bre
नाम देवतावराधमी सा मेऽमुष्मादिदमवरन्धयात्तस्ये

a LT ON,

खमन्ताद्‌ भानवकीयं, ww मन्तपूतेन वारिणा समन्तात्‌
परिषिच्य, उत्पूयान्यं खग्टद्याक्रप्रकारेणेत्यवनसंसख्कारण सं-
चत, दचिएं mare दक्षिणं जाधोा निपात्य, eae वा
"वमनेन वा कंसेन वा, खुवचमसो प्रसिद्धो याज्ञिकानां, कंसं
कास्यदव्यादिकं तेन करणेन, वाचयं तु प्राप्रोच्छधारनियल्य at
एता वच्छमाणाः आरज्याङतोराच्यभागविगेषान्‌ जहाति
जुङयात्‌ । होममनग्नानाइ वाङ्गाम देवता वागभिधामा देव-
लाऽवराधनी उपासकाभोष्टाथंसम्पादिका शा war देवता
मे मम waa श्र्थच्छारमश्नात्‌ मदभो्टायेखा-
fan: सकाशादिदःं मदभीष्टमर्यंजातमवरुन्ध्यात्‌ श्रवरो-
चनं कर्तां सम्पारयत्वित्यसंः। तस्ये waaay देवताये
खाहा रामाङतिमेतदथप्रधानां Matra awed खीक-
रातु प्राणो ATA देवतावरोधनो सा मेऽमुश्नादिदमवरन्ध्या-
WH QT! चचनाम देवतावरोाधनी सा मेऽमृश्नादिदमव-
रण्ध्या न्तदे QT । ACT नाम देवतावरोधनो सा मेऽमग्ना-
` | भ्कवयंडामिति 2.6.४2.

gc काषीतकित्राद्यणे परिषत्‌ | [९ अध्यायः |

ET AAT नाम देवताषराधनो सा मेऽसुष्मादिदम-
वरुन्यात्तस्यै स्वाहा प्रत्ना नाम देवतावराधनी सामे
HUMINT स्वाहेत्यथ भूमगन्धं प्रजि-
भ्रायाज्यलेपेनाज्गान्यनुविषज्य वाचंयमोऽभिप्रत्रज्या्थं
बूयादूतं वा प्रहिणुयाल्लभते इव ॥ ३ ॥

दिद मवरुन्ध्या त्तस्य GIST | AAT नाम देवतावरोधनोषामे
ऽसुश्नादि द मवह्न्ध्यात्तस्ये ATT | WAT नाम देवतावरेाधनी
सा मेऽमुश्नादि द मवरुन्ध्यान्तस्ये Tet | भाणो नामप्राणाभि-
धानात्‌ घाणग्रहणञ्च तन्त्रेणावगन्तव्यं, तेन चूाणाभिधानेति
मन्तान्तर मनुक्रमपि सिद्धं भवति। आत्रं नाम आओआत्राभिधा-
ना | WWE चमनःप्रज्ञामन्ता MAMAS! THAT
aga Uw इति मन्त्परिसमाष्यथेः। श्रय हामानन्तर
धूमगन्धं दामधूमगन्धं प्रजिघाय प्रतिघाय श्राघूाणं war
अञ्यलेपेन ₹रामावशिष्टाज्यलेपेन श्रङ्गान्यन्‌ विम्डज्य हे मधूम-
away सर्वगाचाण्ठुपलिण्य वाचंयम मानौ अभिप्रतरव्य
Vatu क्राप्यवखितमर्थखामिनं गला श्रयं खाभोष्ट-
ay ब्रुयात्‌ gata ददं मे वन्त warfefa वदेत्‌। We
wifatt दूरदेभ्रावन्धाने दूतं वा प्रदिणयात्‌ खब्डत्यसता-
दिकं दूतं प्रेरयेत्‌, श्त्या यभावे वाचं ठेति विरेवावगन्तवय ।
लभते डेव प्रसिद्धमथे arid खात्मदूतवाक्यानामन्यतमेन
गतेन प्राप्नेल्येव नतु A VHA uz | |

२ ध्यायः |] दीपिकासहिता। Re

Waa देवः स्मरा यस्व प्रियो बभषेद्यस्यै "वा
ॐ 4 9 JZ तेषाम वेकस्मिन ae he 8 A A
येषां वा यासां वेतेषामेवेकस्मिन्‌ यंवारतेता
श्राज्याहतीजुहाति वाचं ते मयि जुहोम्यसो खहा
प्रां ते मयि जुहाम्यसो SET चक्षुस्ते मयि जुा-

एवमयापायमृक्ता वश्छोपायमादापासकस्य, श्रय प्राणब्र-
न्ञानाननम्तरमतः यस्मादात्मनः परियस्येच्छा श्रस्मात्कार-
णात्‌ रवः देषैवागादिभिः सम्पाद्यः सरोऽभिलाषः सम्पन्ना
भवति यया तथा कथ्यत दूति we: | यस्य ade व्यक्तिविशे-
षस्यात्मन्यनु राग्जन्यस् प्रियो gaia प्राणवत्‌ frat भवितु-
मिच्छेत, यस्यै यस्याः स्तियाः ३ प्रसिद्धाया राजादिपल्याः, येषां
WIAA राजादीनां Maat waegenat वे ufagrat,
यासां वान्यस्ी्णां, तेषामेव वागाद्यधिष्ठाठणामन्ादरोनां
म त्वन्येषां । अच वाशब्दाध्याहारेण याजनीोयं, we ar प्रियो
wid, येषां वा प्रियो quia, याखामेव वा प्रियो बुग्धषेत्‌ |
uafaa पवंणि दश्रपणंमासयोारन्यतरस्िन्‌ PL
वा पण्ये wea पवंदिवमे श्र्मिमृपसमाधाय व्यास्यातं। एतयै-
वाता उक्तेन प्रकारण परिसमूृह्यत्यादिना. एताः वच्छमाण-
स्याका श्राच्याङतीजंदाति व्याख्यातं । वाचं वागिद्धियदूपां
ते तव मयि प्रीतिं afcea: मयि प्रोतिविषये तवाप्री्यो-
दासोन्ययेारन्यतरेन्धनसन्दीपनऽग्रा जामि प्र्तिपाभि, wat

न a a rr क-

* बाष््राने a इवि ete |

ge को वीतकिग्राह्यणेपजिषत्‌। [२ waa: |

Wat Bret ओकं ते मयि जुदाम्यसो खाहा मन-
स्ते मयि जुषाम्यसो aret unt ते मयि जुराम्यसो
स्वाहेत्यथ धूमगन्धं प्रजिघ्रायाज्यलेपेनाङ्गान्यमुवि-
ग्ज्य वा चंयमेाऽभिप्रवज्य dawn जिगमिषेदपि वा-

एतक्नामाहमयं कामा वा मम सम्पन्ना भवतु, MTR मदौोया
वाक्‌ ममेतत्कामिन श्राच्याङ्तेरनर््नां प्रयच्छतु । प्राणं ते
मयि जराम्यसो खादा, wae मयि जराग्यसो aren,
ओजं ते मयि जदाम्यमेा खारा, मनस्ते मयि जहाम्यसो
are, प्रज्ञां ते मयि जुहोम्यमा खाहा, प्राणचशुःखाषमनः-
VATA वाद्म््रवडाख्येयाः। दत्यय धूमगन्धं प्रजिधुा-
याञ्यलपेनाङ्गान्यन्‌विग्डच्य वाचंयमोाऽभिप्रत्रज्य व्याख्यातं । सं-
स्पे जिगमिषेत्‌ ख साध्यसट dan गन्त॒मिच्छेत्‌ गच्छेदित्ययंः।
श्रय खसाध्यस्य मदाविन्धत्यादि मलेन स्यश्च; BEAN! तदा
पक्तान्तरमाद रपि वातादा सम्भाषमाणस्िष्टेत्‌ श्रपि वेति
पक्तान्तरे साध्यस्छ स्यश्राभावे तेन सह वातां gaa तिष्ेत।
सम्भाषणस्यापि कतुमशक्यले वाशब्दः पक्षान्तरमाह वातात्‌
fata खशरीरवातसंस्यशा यथा भवति तयावयस्थानं कुया-
feat: श्रयवा वाताह्ृम्भाषमाणस्तिषटेत्‌ खकोयाः शब्दा
यथा वाय॒नास्य Bata स्थानं कुवन्ति तथा कुयादित्यथंः।
एवं कति Gware प्रियो ta भवति ड प्रसिद्धः Vee साध्यस्य
प्रिय एव भवति न तभरियः, न aad प्रियवमाचं खसन्निघोा

२ Segre: |] दीपिकषासहिता। Bt

तादा तिष्ठेत्‌ सम्भाषमाणः प्रियो हेव भवति सरन्ति
Sas ॥ ४ ॥ _

अथातः संयमनं प्रातदनमान्तरमभ्रिदाचभित्या-
Waa यावद पुरुषा भाषते न तावत्‌ प्राणितुं श-
क्राति प्राणं तदा वाचि जुहोति यावद पुरुषः प्राणिति

किन्त स्मरन्ति रेव श्रस्िन्‌ यामान्तरादिगते इ प्रसिद्धा
राजादयाऽस्य साध्याः, Wa Acasa a तु faacfa पिचादे-
रिव पचादयः श्रयञ्चतान्‌ सवान्‌ ₹न्तकामानिवासक्नि्न्यः
स्यात्‌ प्रक्िपेत्‌ यच काष्यसय विधेया ञ्च भवन्तीत्य: ॥ ४ ॥
इदानीं प्राणोपाखकस्याग्रिदोचफलं विवच्तराध्याल्मिकम-
प्िदाचमाह, श्रय प्राणब्रह्मापासनानन्तरं, wat यस्माद-
भ्िदाच्रफलस्ेच्छावान्‌ वाद्यम्भ्िहोचमनष्टातुमशक्ताऽनिच्छुवा
AAA कारणात्‌ संयमनं सम्यग्यमनमिंसादिकं यत्‌* तत्‌
संयमनं, प्रातदनं प्रतदनेन रेवादासिनानृष्टिततेन तन्ना
alfed waza, श्रान्तरमद्मिदाचमिति waa आ-
न्तरं वाद्यसाधननिरपे्मग्निदाचनामाद्धितं कर्मं द्व्याच-
ते ननन प्रकारेण कथयन्ति। चकारोाऽ्चिदाचान्तर-
त्वयाः प्रत्येकं मिलितयोरपि सजन्नालसमृचखयायैः। facia
यदान्तरमित्या चक्तते ay वाक्प्राणयोारमितया पारकर्ढरव-
माह, यावद्यत्परिमाणं, वे प्रसिद्धं पुरुषः पुरूषाकारश्रौर-

* यत्‌ सम्बन्धि तत सांयमननिति 2. ¢. E.
@

|
a write xara tere | [२ अध्यायः
न तावङ्ाषितुं शक्रोति वाचं तदा are seat

अनन्ते AAA AEA जाग्रच्च ATA सन्ततं जुशा-
व्यच या अन्या आह तयोऽन्सवत्यस्ताः कर्ममय्यो fe

धारो जनतः भाषते वाग्यापारं करोति भ तावत्‌ प्राणितुं
शक्रेति वाग्द्ापारपरिमाणं प्राणव्यापारं कतुं न शक्राति।
यवा वाक्प्राण्योाः समकालं व्यापारं वारयति यावदि-
त्यादिना । afer पके यावन्तावच्छब्दा काणलपरे व्याख्येयो |
प्राणं वाग््यापारे wfa खव्यापारश्रूल्यं वाचो न्यूनव्यापारं
दधिपयःसमानं, तदा तस्मिन्‌ वाग््यापारकाले, वाचि व्यापा-
रत्वेनाधिकायामभ्रिषमानायां जहाति दामं करोाति। वाक्‌-
समा नघममंलं WE प्राणसमागधर्मलं वाचश्चाह यावद पुरुषः
प्राणिति भ तावद्गाषितु शक्ताति वाचं तदा प्राणे जहाति
स्फष्टं fag fe aca खिति असन्न रते रेति waste |
CEIMAATIATS एते वाक्प्राणर्ूपे VA, अनन्ते श्रसञ्चा-
तव्यापाराधारे परस्पराग्री प्रविशश्याव्यच्लोणे वा, श्रग्टता-
डती अन्तवद्धि fagd यताऽन्तप्रून्ये ततेाऽग्टतरूपे areal
अम्टतत्फलद्ेतु लादा श्रम्टताडतो। जाग्र खपंश्च जायति
खभ्रे च, चकारा जाग्रत्छप्रयोारि तरेतरयो गाथी । सन्ततं नि-
रन्तरमागभ॑निगमनारात्तरश्चासं श्रव्यवच्छिन्नं भोाजनाच्छा-
दनादिव्यवधानण्रएन्य, न डि वाकश्चसमयोारन्यतरेण ye:
काला Man, लहेति eri करोति हामबृद्धिं कुयादि-

२ ध्यायः | | दीपिकासहिता। TY

भवन्ति "aE तत्‌ पुर्वे विदां साऽभ्रिहाचं न जुहवा-

ष्यतु: ॥ ४ ॥
उक्थं ब्रह्मेति इ साह शष्कशटङ्गगरस्तहगित्धुपासीत

त्यथः । एतद ग्रा चं स्तातुमन्यं निन्दति। श्रय पलान्तरे याः
प्रसिद्धाः पयादध्यादिद्रव्यषाध्या war वाकप्राणाडतिन्यां
व्यतिरिक्ता श्राङतयः असेचनान्ता देवतामुदिग्व द्व्य
त्यागाः, अ्रन्तवत्यः weaq फखताऽपि नाशवत्यः। तच
स्तमार ताः वाकूप्राणाङतिभ्यामन्यत्रेन प्रसिद्धाः, कर्ममयः
शरौोरव्यापारसाध्याः Bast: फलतः weary fe vara
तस्माद न्तवत्या भवन्ति ad) wearfetrae wit सर्वसङ्ग
परित्यागखच्णसद्यासमार₹ wag वे ua facta: ड ufa-
द्धाः, वे सर्यमाणाः, पूर्वेऽतोताः, wafeatar वाचि witr
भाषणव्यापारवत्यां प्राण wre निःखासाच्छरासव्यापारष्रून्यो
यते, प्राणे चाग्ने निःशासेच्छासव्यापारवति वागाच्यं भाषण-
व्यापारश्ूल्या छयत दत्येतत्‌ ज्ञानवन्तः, अ्रग्निदचं म जड
वाश्चक्रः श्रद्मिद्ाचरामं न कृतवन्तः सवंसङ्गपरित्यागलखच्णं
Sas कृतवन्त इत्ययः ॥ ५॥

प्राण वा saufafa कावादिश्ाखाद्धक्यश्ब्दस्य प्राणे
प्रसिद्धत्वात्‌ at प्रसिद्धिमनुङन्धाना श्रुतिः प्राणमक्यशब्देन नि-
feu तचखगादिदृष्टीर्विधातु, sa ब्रह्मवे कोाषोतकिपेञ्चु-

G 2

* aw वे पुवं दति ete

४8 कषीतकित्राद्य गापनिषत्‌। [२ अध्यायः

सवशि हास्म भूतानि turers तद्यजुरित्यु-
पासीत सवाणि era भूतानि Sara युज्यन्ते तत्सा-
मेत्युपासोत सवाणि erat भूतानि Bara सन्नमन्ते
` तद्ीरित्युपासीत तद्यश इत्युपासोत तेज इत्युपा-

वत्‌ ब्रुष्कग्डङ्गारसक्मतिमाद, उक्थं उक्थशब्दाभिधेयः प्राणः
ब्रह्मेति इ स्माह व्याख्यातं श्टुष्कष्छङ्गारः एतन्नामा मनिः,
सत्‌ उक्थं गिति श्छग्बद्या उपासत । यावत्‌ प्राण खगि-
ति खमाकारो भवति तावद्धिजातीयप्रत्य यष्ून्यं सजातोय-
WHATS कुर्वीत । प्राणे wags छताथां फलमाह सर्वाणि
निखिलानि इ प्रसिद्धानि wa प्राणे उक्थे wrfgad
watfa ख्िरजङ्गमानि अष्टयाय भ्रश्रस्यतमलाय waa
aaa: पूजां कुरवेन्ति। तद्यज्रिद्यपालोत adife हासो
wate See युज्यन्ते। agenda स्वणि we
wait See सन्नमन्ते खग्बुद्या TAS यजुःसामनवुद्धोः।
य्॒यन्ते sonia wala, सन्नमन्ते सम्यक्‌ प्रह्णीग्धतानि भव-
न्ति, way रतव्याख्यानं । wana” पादबद्भाविव-
चितच्छन्दस्कप्रगीतमन््ात्मकानां भरसिद्धलवान्न श्छगादिपदस्य
व्याख्या छता, तच्छरौरिद्युपासौत age ट्व्युपासीत तत्तेज
दृल्युपासीत | मनुवयादेविग्डतिः Mi: कीतिचंशः, भाखर मका-
शादिकारणं च्यातिरतेजः, व्याख्यातमन्यत्‌ । ओ्रीय शस्तेजे बद्धौनां
सदृष्टान्तं फलमाह, तज खीयशरूजेवुद्धिषु फले दृष्टान्तः,

२ अध्यायः |] दीपिकासदहितः। ७५

सीत तद्यथेतच्छ्ीमत्तमं यशस्ितमं तेजसितममिति
way भवत्येवं हेव स सर्वेषु भूतेषु ओ्रोमत्तमोा यश-
खितमस्तेजस्ितमोा भवति य र्वं ae तदेतदेश्टिकं

यथा दृष्टान्ते, एतदाकणपुणं गृएनिबद्धष्ं एथुतर सुवणपटि-
काटृतसवंगाजं षयाए्रसमघन्विकरस्यं वमदङ्किमण्डलग्ररस-
मृषटष्टिकरं धनुः श्स्ताणां खर्गपटिश्तामरग्र्चषिगदाभि-
न्दिपालचक्रल्रिकायमदंष्रादीनां ओमत्तममतिश्येन चिग्ड-
तिमत्‌, म WEE waa: gaze fafa दघाति धन्वी
चेन॒रगाङूढा जयत्येकाऽपि afenfafa प्रसिद्धेः। यश्खि-
तममतिशयेन anand, विशिखा इव राजन्ते धनुषः सग्‌-
शादिव। निगेताः शस्तसन्वाताः शराणां लधयोधिनामिति
प्रसिद्धेः तेजखितममतिशयेन तेजः सम्पन्नं यद्यपि Arey स्तेषु
तेजखितमलतवे प्रसिद्धं तथापि सम्प्डारावसरोऽन्यान्यपगत-
सोवणीद्यावरणानि भवन्ति, धनुस्तु तस्िन्नणवसरे gad-
मणिर न्नादियुक्रमिति तेजख्ितमं, ufary ओ्रोयप्रसतेजांसि
प्रसिद्धानि पाथारेभवन्ति Us तयो एवं उ श्रपि धनुवेदेव
न॒ लन्यथा एवं विदान्‌ प्राणः ओ्रीवग्सेजेाबुद्धौनामाल-
म्ननमिति maa, शओ्रीयश्रसतेजबद्धिरुपासकः इत्यथैः । a
वेषां तानां fafaerat खिरजङ्गमानां मध्ये ोमन्नमेा
यश्खितमस्तेजखितमे भवति qd ददानो चयोविद्यानां
छतसंसारफलान्तवैतिनामपि `प्राणविश्चानं भेचसाधनमित्याइ

द को वीतकित्राद्च योपमिषत्‌ | [२ खध्यादः।

कर्ममयमात्मानमधभ्वयेः THU तस्िम्‌ यजुर्मयं प्र
वयति AAA WHT हाता WT साममयमुद्गाता

aad खगादि बुद्धा लम्बनं एतं मखविला न्तव्त-
मानं wwafaa tan इएकासम्बन्धिरूपमेषटकं कमंमयं
कर्मखद्टपमात्मागमध्वयुं शब्द प्रत्यया लम्बनं WIT faa:
muggy संस्करोति संस्कारं करोति योपितमिवाभ्भिबुद्या |
श्रयमर्थः याऽयनमिष्टकासु दचिताऽग्चिः कमसाधनः साऽपि
प्राणक्मक एव प्राणस्य खगात्मकलात्‌, wag warf<-
साध्यकर्मनिष्यादकः, BEY तत खगादमकः स्वात्मा प्राणे
ssafa श्रयमश्चिख मदात्मकः tara संसछकरोतोति।
तस्िन्‌ were संछतेऽन्धभिन्ने श्रात्मनि यज॒मेयं यजः साध्य
क्मवितानं कूविन्द ta प्रवयति भक्षेण कर्ममन्ततन्तुभि-
विस्तारयति । यजुम॑ये यजःसाध्ये कमंविताने ced सति
WUT बा ऋणदुपुयं Garey कमवितानं प्रवयति ₹हाता
wfafaaa:) wae ware कर्मणि sae सत्णाधारणश्डते
बा साममयं waar क्मंवितानं प्रवयति उद्गाता कलि-
म्बिशेषः। ख अध्वर्युः संस्कार तुः प्राणः, एष मुखविलान्तः-
स्वः wae wear निखिलायास्तयीविद्यायाः जयी कग्यज्‌ः-
सामदूपा या सेव विद्या तखा ्रात्मा Were: कती श्रोर-
स्येव Wa | उक्रन प्रकारण उक्रमाख्यामं wyafenare
एष उ एव श्रपि मृखविलान्तःखख एव न तलन्यः, अखाता VAT

२ Quis |] eifuaratear | ४७

स रष *बय्ये विद्यायाः Brae उ रखवेतदिन्ध्रस्यात्मा।
भवति य wa वेद्‌ ॥ & ॥

अथातः सर्वजितः केषीतकेस्वीण्युपासनानि भ-
वन्ति स्वजि स कोाषीतकिरु्न्तमादित्यमुपतिष्ठते

QA उक्रायास्तयथा AA उक्रः। टदानीौमेतन्न्ञामे फल-
मार एतदात्मा भवति प्राणद्पोा भवति यः ufag: कर्मणि
खलिग्यजमानादिः एवं प्राणवुद्या twa अध्वयुंरूपाग्नौ यज्‌-
मंयमध्व ययज॒मंय WHA हाता WHA खाममयमुङ्गातेति वेद
जानाति एतदाद्मा भवतोव्यन्वयः॥६॥

WU WEA कोाषोतकिपैश्ग्रुष्क गट ङ्गारमतेः सापपन्ति-
KUN, तच च खगादिदृष्टयः। a fe wwe ary srenfa-
कद्च। arg आधिदेविकः पुचारिरूपख श्रधिदेविकस्ादित्यः
स चाग्रोषोमात्मकः। तचाधिदेविकं menting फलविप्रेष-
fag प्रथमतः कानिविदुपासनान्याद, wa प्राणे बद्धेति
कथनामन्तरमता यस्मात्‌ फलान्तर सखापोच्छछापासकस PATA
कारणात्‌ सर्वजितः सखवणाअरमाचारेजिंखिलांस्तेव॑शिंकाम्‌
जयतीति सवेजित्‌ तख केाषीतकेः कुषोतक्रख्छापत्यस्य wife
जिखद्याकानि उपासनानि श्राधिदविकख swe ज्ञानानि
भवन्ति ada काषोतकिदृष्टानि कथययिय्यामीतव्य्थः। यज्ञा-

+ सर्वस्य Ta इति टी ° |
† रष उ Carer Tazraifa Ste |

gc aralafaarearataraa_| (aera: |

यक्तापवीतं रत्वोदकमानीय चिः प्रसिच्यादपाचं वभा
ऽसि पाप्मानं मे दृडधीत्येतयेवाइता मध्ये सन्तमुदभी
ऽसि पाप्मानं म उहङधीत्येतयेवाटतास्तं यन्तं संवा
ऽसि area मे संटृडधीति तद्यददाराचाभ्यां पापम-

e AN

पवीतं छता यज्ञापवोते विधाय, यद्यपि चैव्णिंकल्ेमेव यज्ञोप-
वीतं urd तथा्पसव्यादिविकारनिवारणायंमिदं sex | श्प
WI स्पष्ट, अ्रपामाचमनमपि यज्ञापवीतवस््राप्रं तथापि ल-
रादिनिमित्तमिवारणा्थमवगन्तव्यं तेनोभयच नियमः fast
भवति। जिच्िवारमृद पातं क्वणे राजतं तां वा चषकं
प्रसिच्य we: खच्छंजंलेः vagy सेचनं विधाय उद्यन्तं
उदयं गच्छन्तमादित्यं श्रदितिपुतरं भास्करं उपतिष्ठेत जा-
जग्यामवनिं गत्वा TAATTANT TE VIHA ZA समन्तम॒प-
स्थानं कुर्यात्‌ । HAA at: सवंमिदं जगत्‌ अआात्मबाधेन
दणएवहृक्घः परित्यजतीति वगः, असि भवसि, ward aa-
मागामि ख पापं फणलसखख्पेणेव मे मम समन््रकेणार्धणादि-
त्यमृपसातुः टडःचि वजंय विनाशयेत्ययैः, दति मन्त्रसमात्री |
एतयैव उक्रयेव यज्ञोपवोतमित्यादिना न लन्यथा Great
प्रकारेण मध्ये Ua Hae वतंमानमादित्यमृपतिष्ठेत । उप-
स्धानमग््माइ उदगाऽसि ww म उहृङ्धीति उदुत्क-
षाः अतिश्रयेन नाशयेत्यर्थः, व्यास्यातमन्यत्‌। एतयेवाटताल्तं
यन्तं संवगाऽसि qr मे षंटडधोत्यसतं यन्तमस्तं गच्छ

२ ध्यायः] दीपिक्षासशहिता। gé.

करात्‌ सं AEE तथा waa विदानेतयेवाइतादित्य-
मुपतिष्टठते यदहाराचाभ्यां पापं करेति eae ॥
॥ ७॥

छथ मासि मास्यमावास्यायां SA पथाचन्द्रम-
सं दश्यमानरुपतिरेतैतयैवाता इरितदणे वा प्रत्य-

न्मपतिष्टेत समित्यादि मग्लेण, सं म्यगथेः । व्याख्यातमन्यत्‌ |
9 a € +

एवं जिवारमादिव्यख्याघं कुवतः फलमा यत्सिद्धं दृष्टफल-
मदाराचाग्यां wefa राता चपापं करोति ae, षं तह
AMIN क्म फलतः संट्रद्कः सम्यक परित्यजति पापफलं ग
प्राज्ञोतीवत्य्थः। एकमिद मुपासनं कमी त्मकं ॥ ७ ॥

ददानो दितीयमार, wa पूवस्मात्‌ कमरूपादुपासनमात्‌
प्रूतादथादग्निरूपादादित्यादनन्तरं कर्मरूपमुपाखनाम्र-
मादित्यस्य वाद्ुप्राणएसय सुषुम्णानाङोरूपसामात्मकं मासि
मासि प्रतिमासमभ्यासबलादासंवद्छरमिति निखोयते, war-

4 > ९

वासायां ्रमाख्यरश्षा शमस्य निवाखदिवसे पञ्चाख्रमस-
मादित्य पञिमभागे सुषुम्णास्ये रन वतमानं सामं दृश्व-
मानं अखताऽवलेाक्यमानमुपतिष्टेत वो इरगसंवगेमन्लः उदये
HWS अ्रस्तमये च उपस्थानं कुयात्‌, एतयैव यञ्ञोपवोत-
मिव्यादिकयेव न AMA श्राटता प्रकारण । अमावास्यायां

* वाख्याने वाचमिति zt |

५० काषोतकित्राखमणे पनिषत्‌ | [२ खध्यायः।

स्यति aa सुसोमं हृदयं दिवि चन्द्रमसि fad aa
इइ मां तदिदांसं ary पुल्यमघं रुदमिति न स्मात्‌

autafafa पटे दितीयार्यां weed दति व्याख्यानं।
aa विग्रेषमाद हरितदणाग्यामश्रुष्काभ्यां दू वाङ्कुराभ्यां सद
श्रघानन्तरंः वाचं aw दत्यादिमन्त्ररू्पां प्रत्यस्यति खशद्धमसं
प्रति रस्ति faufa च्विपेदित्यथः। वाचं मन््रूपामाद
यत्‌ प्रसिद्धं योषितां खनमण्डलाधारं ते तव सामादि
कायाः Wid: सोमं भ्राभनमयोद्‌ावत्‌ च्रारित्यात्मकपरुष-
स्येकदशरूपं इदयं want पञ्चच्छिद्रमधोमृखं aie
खण्डं wa तदयति गच्छति यद्‌ानन्दात्मखरूपं aq दयं
शरचिचदधमसि fad चन्रमण्डलं स्तनाकारमधिकृत्य faa वर्त
ala | तेन GRA चन्द्रमण्डलसंस्येन दयेन रेतुना श्र्टत-
त्स्यानन्दरतिप्रजातिषूपस्य निरतिशयानन्द भिव्यक्रिरेतूलेन
च्छ निरपेचस्य मात्स्य शाने & नियण्ि माहं traad
रुद, we सामाद्सिका स्तो wera: पृमानिति ज्ञात-
वान्‌ we पापं निरूपमदुःखकर पुचसम्बन्धि पुचस्य प्राक्‌-
प्रच्यसाभावाभ्यां शारोरव्याध्यादिना सन्तत्याद्यभावेन च ad
Gra मा रुदं रोदनं मा Hat तवेशानायाः प्रसादत दति
शेषः । दति मन्लपरिसमाध्यर्यः। मन्ते पाठान्तरं aq सुसोमं
wee fafa wate fad मन्येऽदं मां तदिदास ary प॒ञ्चमघं
ङ्दमिति। तद्‌ादं मां तख wea fazid मन्य va: |

२ च्ध्यायः।] दीपिकासदहिता। ' yr

पूवीः प्रजाः प्रैतीति नु जातपुषस्याथाजातधुषस्या-
प्यायस्व समेतु ते सं ते पयांसि समु यन्तु वाजा यमा-
दित्या अशमाष्याययन्तीत्येतास्तिसख कचो जपित्वा

न Waa: प्रजाः मरेतीति। अ्रस्मादुक्मरकारिणा द प्रसि-
Qlq उपासकात्‌ पूवाः प्रथमत एतन्मरणमन्तरेणत्यथैः, प्रजाः
पचादिूपा म प्रेति न प्रयन्ति नचियन्तेःश्तिनु एवं खलु श्रयं
अकार TAU, WATTS उत्यन्नसुतस् न तलनत्यन्नसतस्य |
AY AAAS उपासन कथयनानन्तर अजातयृजरस्य श्रनुत्पन्नतन-
थस्यापासनप्रकारः कथ्यत दति Ta: | श्रजातपनरो जातएचवत्‌
aaa सम्पाद्य दरितटणे खोक्ृत्य यान्मन्तान्‌ जपेत्‌ ताना,
WMI WAIT गच्छ, समेतु सम्यक्‌ गच्छतु, ते तव लयो-
त्यथः, WARN: Yat प्रतौकल्रेन पठितः । एतादक्षादे
ufcfaat, विश्वतः सेम ged भवा वाजस्य axe | विरतः
सवतेाऽग्चिरपात्परूषगाचात्‌ दे सोम स्तीरूप TU TM: पर्‌-
षस्य CAMA ग्टक्रमाग्रेयं तेजः वाजस्यान्नस्य wy भवा ara
भव। श्रयमथः, पचेत्य्तिदरारा पिणं पिण्डाद्यन्नदो भवेति।
प्रजासम्पत््या Ale टष्ण्यमाप्यायनं विश्वतः समेतु, ag fagar
वाजस्य सकङ्माय भवेति ara: इदानों मन्लान्तरप्रतीकभ्चूतं
पादान्तरमादसं ते पयांसि सम्‌ यन्तु वाजा Thal तेतवसेमा-
fanart: wad: सं पयांसि सभ्यक्‌ च्ोराणि सनेन्दुमचमण्ड-
लस्थानि खम्‌ aq वाजा; उ श्रपि वाजाः वाजिनोाऽन्नो पजोविन-

H 2

५२ क्षी तकित्राद्सशापनिषत्‌। [२ खध्यायः।

मास्माकं प्राणेन प्रजया पशुभिराप्याययिष्ठाः Ats-
स्मान्‌ दे्टि यञ्च वयं दिष्मस्तस्य प्राणेन प्रजया पशु

स्तनयान्‌ Gam wR इदमपि पठित war, शिष्ट
पादचयं, संटरष्ण्यान्यभिमातिषादः । श्रापयायमानोा Away
साम दिवि अ्र्वास्येत्तमानि धिष्व । संदष्ण्यानि सम्यक पुरूषोा-
पकारोणि, अ्रभिमातिषादः वैरिसाहः । पुचप्रटृद्याच्तोराणि
धैरिणामभिभवकारोणोत्य्थैः। हे सोम weara अग्टत-
लाय पुचोत्यत्यथैमित्यथः, श्राप्यायमानः खेन प्रियेन च तेजसा
mae sree गच्छन्‌ दिवि खरे अरवाशटत्तमानिं
squats परयांसि Grete धिष्व धत्ख । एतोयमन्लरस्य
प्रतीकं पादमा, यं ठतीयं प्रसिद्धं संवात्पत्तिकारणमादित्या
WAST: Vata: Ay यस्य सेषुम्णं किरणं सामं eed
श्राप्याययन्ति च्राह्ादयन्ति। मन्ल्स्यापरितं श्रुत्या wes |
aafaaafaae: पिबन्ति तेनना राजा वरूणो हृषस्पतिराष्या-
ययन्त्‌ सुवनख गोपाः । यं सामं राजानं प्ररुतिरूपं खयं सुषु-
म्णानाडोरूपण श्र्ितिमच्षीणं अ्रस्ितयः saya ्रादित्या-
दयः परुषाः पतिपृत्रलादिना वतमानाः पिबन्ति. लावण्य-
दुग्धारिरूपेणए पानं कुवन्ति, तेनंष्रनाऽचितदूपेण सुवुन्णा-
AMAA: | नोाऽस्नान्‌ शामस्यापासकान्‌ Yara गापा Gras
रचकः प्रजापतिः हडस्मतिवंरुणा राजा चाप्याययन्तु च्रानन्द-

२ ध्यायः|| दो पिकषासद्िता। ५२

भिराप्याथयस्वेत्येन्द्रीमादतमावते आआदित्यस्यादतम-
न्वावतं इति दशिणं बाहमन्वावतेते ॥ ८ ॥

यन्त, tfa मन्त चयप्रतौकपादचयपरिसमष्य्थः | एता उक्रपा-
दचयाद्यास्तिखः चिसद्याका wa पादबद्धान्‌ मन्त्रान्‌ जपिला
वाचनिकं जपं विधाय sata वच्छमाणेन मन्त्रेण सोमाभिम्‌खं
दक्तिणं स्तं निःसार्येद त्या मास्माकं प्राणेन प्रजया पत्ररभि-
राप्याययिष्ठाः sara सोमेापासकानां मखविलान्तःसश्चारिणा
वायुना प्राणेन पुतरादिषूपया प्रजया गवादि रूपैः पद्भिः च्र-
सात्माएप्रजापश्चभावेनेत्ययः, माप्याययिष्ठाः असच्छचुनानन्दं
मा नयेथाः, fa यः प्रसिद्धोऽखद्रषो अस्रान्रमापासकान्‌
दि देषं करोति, यञ्च छतापकारमकतापकार वा प्रविद्धं प्रति- `
कूलं, चकारोऽस्मा सु sau: Ga च समखयायः, वयं सामोापा-
सका fear दषं कुमः, ae श्रस्माभिरक्ञातसख च वैरिणः प्राणेन
WHAT WIAA la | ्रायाययसख अरस्रानानन्दयेति। एव-
मेतन्मन्तरार्थरूपां देवों देवेन भवता सम्पाद्यामाडतं सञ्चरण-
क्रियां आवतं समन्तादर्तनं कुवे, श्रादित्यख श्रग्रोषामात्मकस्य
श्रातं सश्चरणक्रियामन्वावतं भवतः समस्य प्रसादमन्‌ श्रा-
वर्तनं कुव । इति मन््परिष माघ्य्थः, Taare: दच्चिणं
ae दकिणसुजं wa सोमाभिमुखं नोतं अन्वावतते मनल-
meas निःसखारयति॥ ८॥

५७ कषीतकितब्राद्यणापनिषत्‌ | [२ mama: |

अथ पोाणेमास्यां पुरस्ताच्नन्द्र मसं दश्यमानमुप-
तिषटेतैतयेवादता सोमा राजासि विचक्षणः पञ्च-
सुखोऽसि प्रजापतिन्रीद्यणस्त wi मुखं तेन मुखेन
URSA तेन मुखेन मामन्नादं कुर UST A TH
सुखं तेन मुखेन विशेाऽत्सि तेन मुखेन Aras कुरु
श्येनस्त TH मुखं तेन सुखेन पश्ठिशेाऽत्सि तेन मुखेन

उपासनद्यमक्रा दतीयमुपासनं पुनः Wary, अय
श्रमावासापासनाप्महृतादुपासनान्तरं कथ्यत दति Ty: | चर्ण
wet पञ्चदण्णां षोडशकलचन्द्रसदितायां परस्ताचन्रमसं
quae खस्याभिरृखे न प्रत्यदं षोडग्रकलं सेममुपतिष्ेते-
तथैवादढता पूववद्याख्येयं । उपस्ानमन्लमाडइ सेम उमया
विश्चप्रखत्या सद वतमानः प्रियदश्ंनः सामा वा, राजा
दीक्िमानसि भवसि, विचक्षणः सवैलाकिकवैदिककार्यकुगशलः,
पञ्चमः पञ्चवदनेऽसि भवसि, प्रजापतिः प्रजानां स्थिरजङ्ग-
मानां पालयिता । पञ्चापि मुखानि विभागेन प्रार्थयते, त्रा
aur दिजान्तमः ते तव draw एकं मुखं एकं वदनं, तेन
मुखेन GMA वदनेन राज्ञः राजजातोयान्‌ चदियानल्सि
भक्तयसि, नेन मखेन उक्रन वदनेन मां सोमोापाषकमन्नादः कुङ्‌
स्पष्ट राजा त एकं सखं, तेन मुखेन विशेऽस्सि तेन मुखेन माम-
नादं FU WAG एकं मुखं, तेन aaa afeursfe तेन qa

२ अध्यायः) ` दीपिकासहिता। ५५

@

मामन्नादं Fane TH मुखं तेनेमं लाकमत्सि तेन
सुखेन मामन्नाद्‌ कुरु त्वयि पञ्चमं सुखं तेन मखेन
सवाणि भूतान्यत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुर मा-
साकं प्राणेन प्रजया पश्भिरपश्छे्ठा योऽस्मान्‌ Efe
यश्च वयं दिष्मस्तस्य प्राणेन प्रजया पशभिरपक्षोय-

(नाना

मामन्नादं कुर । अरद्ष्ट एकं मुखं तेन मुखेनेमं लोकमल्ि तेन
मुखेन मामन्नादं ui त्यि पञ्चमं मुखं तेन मुखेन सुवीफि
श्तान्यल्खि तेन मखेन मामन्नादं FCI राजा मृद्धाभिषिक्तः
चचियः। विशे वेश्वप्रधानाः प्रजाः। श्येनः पक्चिमांसाशो क्रूरः
पच्च afeu: कपेातादौन्‌ विदङ्गमान्‌ । श्रभ्निः प्रसिद्धा ere-
पाकग्रकाशनदेतुः BUTT: | इमं लोकं प्रत्यचादिप्रमाणगम्ं
अवाय्वाकाशं fag, afa aa राजनि पञ्चमं ब्राह्मण
राजश्येनाग्यपेक्षया पञ्चस्यापुरणं | सवाणि शतानि निखि-
लानि खिरजङ्गमानि। गेषं ब्राह्मणएपयौायवद्राजणश्येनाञ्चि-
शा मपयायेषु व्यास्येयं। मास्माकं प्राणेन प्रजया पष्भिर-
वचेष्ठाः योऽस्मान्‌ इष्टि यश्च वयं दिश्मस्तस्य प्राणेन प्रजया
पष्एभिरवक्तषोयसखेति देवोमादटतमावतं श्रादित्यस्ाटतमन्ा-
वतं दति दिशं बाङमन्वावर्तते, wader अ्रखइन्धूनामव-
चयं मा कार्षीः, अवक्लोयस्त असदैरिबन्धूनवच्चयं नय, अन्य-
wae । श्रयवाया यनावचये भाविश्रक्तकष्णपच्ापे-

५९ कोषीतक्ित्राद्यणापमिषत्‌ | [२ Sara: |

स्वेति देवीमाटतमावर्तं ्रादित्यस्याटतमन्बावतं दति
दश्िशं बाहु मन्वावतंते ॥ € ॥ |

AY संवेश्यन्‌ जायायं हृदयमभिगष्टेत्‌ यत्ते सुसीमे
हृदये थितमन्तः प्रजापत तेनाखतत्वस्येशाने मा तवं
पुव्यमधं निगा इति न यस्याः पूवीः प्रजाः प्रेतीति॥१०।

चया चन््रनिष्टो व्याख्येयो | तथा Yaad TW खात्मना ठ-
द्धिवैरिणा नाशखेति फलमप्रात्तिरथाद्‌ क्रा भवति॥ < ॥

श्रय Ud सामप्रार्थनानन्तरं संवेश्न भाया we सम्य
गानन्द्रतिम्रजात्यथ वेश्न्‌ उपवेशनं site जायायै जा-
याया दयं स्तनमण्डलाधारदेश्मभिग्टशेदद्छयमाणेन aay
सवतः स्यश्रेत्‌। मन्तमाइ यत्प्रसिद्धं शरोराकरकारणं सुखं
ते तव सेमरूपायाः स्तिया: सुसोमे F शाभनगातचरे डे सुसोम-
fafa वा, श्रथता सप्तम्यन्तमिदः इदयविश्रेषणंशाभना सीमा
पुरुष्छ केदार रूपा य्य तत्‌ सोमं, afan wed इदय-
पुण्डरीकाख्ये श्रानन्दात्मनिवासे चरितं निहितं चनद्रमण्डल दूवा-
Ba श्रन्तर्मण्छे प्रजापते प्रजापालके Waal प्रजापत प्रजा-
पतिना GET aaa: | मन्येऽहं मां तदिदास WE सामापास-
कस्तव पतिस्तद्कं प्रजापतिना निहितं मां शोमोापाखकं facia
समस्तशास्तायंविदं मन्येऽवगच्छामि, तेन सत्येन are पौ चमघं
रुदमिति । तेनाम्टतवस्वेशाने मा लं capers fara इति पाठा
वा। न दस्मात्पूवाः प्रजाः प्रेतीति TEM ॥ ९० ॥

२ अध्यायः] टीपिक्रास्रहिता। as

अथ प्रोष्यायन्‌ पुचस्य मुधानमभिजिपरेत्‌" | अङ्गा-
द ज्गात्सम्भवसि हृद यादधिजायसे। आत्मा FF ना-
मासि स जीव शरदः शतमिति नामास्य दधात्यश्मा
भव Tong दिरण्यमस्त॒तं भव तेजो! वे 78 नामासि
स जीव शरदः एतमिति नामास्य खज्ञात्यथेनं परि-

Tea] WAT सामोापाक्षकस्य पनः छृत्यान्तर मा, WY
सेमा पासनानन्तर WY यामान्तरं देश्रान्तरं A AAT श्रायन्‌
श्रा गच्छन्‌ श्रागतः सन्नित्यथेः, wae पितुर: खनिवारकसख वा-
WS प्राणस्य qs मस्तक मभिष्शेत्‌ करेण dig सं स्पशं
ARMAS श्रङ्ादरङ्गात्‌ गाचात्‌ गाचात्‌ गिरःपाण्ादिभ्वः सवे
श्या गाचभ्य tau: सम्भवसि निगच्छसि इदयादधिजायसे
aaar गाचेभ्यो निगेता इदयादधिकं प्रकटोभवसि श्रात्मा
AMET, पच हे पुर त्वं Vara निरयात्‌ मामामाविय aa
रच्चणं तवाम्‌, ख मम र्षकः जोव प्राणान्‌ ATT ATT:
श्रतं अतं संवत्सरान्‌ HET एतन्नामा CAAA HAUS नाम
गह्णाति we yaa araued करोति पिता। नामयदणे
पमर्म््नान्तरमा ह, WAT भव पाषाणा भव । रोगेरनुपदरुतः
वद्धसारशरोरोा भवेत्यर्थः, Wa कुढटारवदेरिटचकूदकरो
भव हिरण्यमस्तृतं भव श्रसतुतमासृतं waa: परि लतं कनक-
वत्सरवप्रजाप्रियेा भव, तेज वै पुव नामासि वे प्रसिद्धं खव-

॥ अअ अ =

* afaznfafa ete | + वेदो at डति A.
I

ax कवीतकित्राख्यो पनिघत्‌ | [२ अध्यायः।

ज्ञाति येन प्रजापतिः प्रजाः पर्यग्रज्ञाचदरिच्ये.तेन त्वा
चरिरह्काम्यसावित्यथास्य eat करं sae प्रय
fr मधवन्रुजीषिन्नितोन्दर ओष्ठानि द्रविणानि घेदीति
wat art seat मा व्यथिष्ठाः" तं शरद आयुषो
जीवस पु ते नाम्ना मुधानमभिभिभामीति चिरख

WANT यत्तेजः संसारदटकवोजं agqrar ae भवसि। ₹
पज खजव शरदः शतमसाविति नामा गद्ाति ब्याख्यातं।
हतीयनामयदणे ठ तीयं मन्लमाद येन प्रसिद्धेन खयंप्रका-
शेन तेजसा प्रजापतिः प्रजानां पालको धाता प्रजाः खसन्ता-
मन्ता: खिरजङ्गमास्याः पय॑खक्ात्‌ सवेत: खीहटतवान्‌ श्र
fr प्रजानामविनाशनाथें तेन प्रजापतिप्रजायदणेन तेजसा
at लां पत्रं परिग्ह्ामि सर्वतः सखीफरोमि। रसाविति ना-
मास्य गाति व्याख्यातं, ware दकिणे ay पिता जपति wat
wafer मघवन्नुजीषिशिति, इन्दर श्रेष्ठानि xfaurfa चेरीति
Uae सव्ये कणं पिता जपति इदानीं मुज ware मन्तरमाह
भा Sat: aguas माकार्षीः, मा वययिष्टाः शरोरखि-
थमनेभिव्यंयां मा गाः । wd रद ्रायुषो जीवख शरदः
शतमायुषा जोव शतं संवत्सरान्‌ जीवेत्यथः। पच डे पुष
ते ae तव पुचश्याभिधानेन देवद्ादिलच्षणेन qua
मसतकमवजित्रामि आघ्राणं करोमि अ्रसावेतन्नामादहं तव पिता,

# माभव्यामा यतिषार्ति A.

२ अध्यायः.।| Sfrarafear | ५९

भूधानमभिजिष्रेत्‌ गवां त्वा दिङ्धारेणाभिदहिडङ्रोमी-
ति चिरस्य मूभानमभिदिङ्ुयात्‌॥ ११॥

अथाते Sa: परिमर Ware ब्रह्म दीप्यते यद्भरि-
ज्वेलत्यथेतन्धियते यन ज्वलति तस्यादित्यमेव तेजा

दरत्यनेन मन्त्रेण चिः fart मूधानमवजिचेत्‌ aw ware
Hula cera हिद्धारमन्वमार्‌ गवां कामधघेनादीनां सव-
erat घटोभ्रीनांला लां पुत्रं रिङ्कारोण वत्घाकारणाथं गोभिः
क्रियमाणः खरो feegre: तेनाऽभिरिङ्रोमि स्वता हिद्का-
रणाकारयामि, इत्यनेन मन्त्रेण चिः चिवारं मृधानमभिदिङ-
यात्‌ सवेता मृभिं हिमिति शब्दं कुयात्‌ ॥ ९९॥

एवं कोषोतकंस्तष्टुपा खनान्यक्वा प्रकतं प्राणस्य ब्रह्मलं संव-
गं विद्यारूपेणान्तहितं विवकचतुः फलाम्तशाय नामान्तरम्‌, रय
प्राणस्य ब्रह्मलकथयनानन्तर, Wa: यस्मात्‌ खवेरिणे मरणस्ये-
च्छा श्रसम्मात्‌ कारणात्‌, देवः देवानां वागादीनां सम्बन्धौ
दैवः, परिमरः प्राणं परिता faa अम्धाद्या वागाद्यास्ेति
म्राणा weer: परिमरः कथ्यत एति Fa: | ama वे
प्रसिद्धं ब्रह्म प्रणोपाधिकं सत्यज्ञानादिषपं Aaa प्रका-
waa, यद्यदाऽग्रिदा पाकप्रकाशदेतुः शशानु्वंलति दी्तिमान
भवति, श्रय तदा wage ब्रह्म faad प्राणं मुञ्चति यन्न
ज्वलति ucifadifaara भवति, तख दीरिश्चूल्यस्याग्रेः wW-

दिव्यमेव भाखछरमेव न aa तेजा गच्छति Sta: Arata,
12

qe केष तकिग्राद्धणापनिषत्‌| - [wera |

गच्छति वायु प्राण we ब्रह्म दीप्यते यद्‌ादित्योः
हश्यतेऽथेतन्शियते यन्न दश्यते तस्य चन्द्रमसमेव
तेजा गच्छति वायं प्राण रुत ब्रह्म दीप्यते यज्चनद्र-
मा दश्यतेऽथेतग्ध्रियते यन्न हश्यते तस्य विद्युतमेव
तेजो गच्छति वायुं प्राण wae ब्रह्म दोप्यते यदिदयुदि-
दयाततेऽथेतन्धरियते यन्न विद्यातते "तस्या दिश wa
तेजा गच्छति वायुं प्राणस्ता वा रताः सवौ देवता

वायुमाधिदैविकं प्राणं प्राणः प्रकषण चष्टादेतुवाता गच्छति।
एतद ब्रह्म दीयते यत्‌ Gaga | आरादित्यो Twa भाखकरो
नयनपथयमागच्छति अथेतस्धियते यत्‌ waged, न दृ छते
नयनाभ्यां न fata, तसखादृष्टस्यादिव्यस्य चनद्रमसमेव साम-
मेव न लन्यं तेजो गच्छति वायु प्राएः। एतद ब्रह्म. दीप्यते यच-
नमाः दृ श्छतेऽयेतन्बियते यन्न Twa तस्य विद्युतमेव तेजा ग-
च्छति वायुं प्राणः | Uae ब्रह्म दीप्यते Gear: सामः तख
चन्रमखा विद्युतमेव सोदामिनौमेव न aa) अन्यत्‌ पूर्ववद्या-
we । विद्युत्‌ शोदाभिनो विद्योतते विद्योतनं कुरते दृ श्यते
Tau: अथेतन्‌चियते चन्न विद्योतते aw वायुमेव तेजा
गच्छति वार्यं प्राणः, न विद्योतते न दृते, aw विच्युद्रुपस्य
तेजःप्राणो वायुमेवाधिगच्छतः। wa Wage । ता
emt वै प्रसिद्धा एता अरम्ादित्य चन्द्रम वि्ुदरपाः wat

# तस्य वायुमेवत्ज डति ete |

२ ध्यायः || दीपिकासहिता। ९१९

वायुमेव प्रविश्य वाया “aa न wed तस्मादेव
पनरुदीरत इत्यधिदेवतमथाध्यात्मं ॥ १२॥

wae ब्रह्म दीप्यते यद्वाचा वदत्यथ तन्स्रियते यन्न
वदति तस्य चक्षुरेव तेजा गच्छति प्राणं प्राण we
बरह्म दीप्यते wean पश्यत्यथेतन्सियते यन्न पश्य-

निखिला देवताः देवताशब्दाभिधेयाः वायुमेव ava प्राणमेव
न त्वन्यं प्रविश्छ प्रवेशं छता, वायावाधिदैविके प्राणे wart we
गतान weer a विनश्न्ति वायुताद्‌ाक्येन, तस्मादेव उ ्रपि
ततत एव वायोनं ANA पनरुदीरते श्य उद्यमागच्छन्ति,
इत्यनेन प्रकारेणाधिदेवतं देवता श्रधिरव्याक्रं ्रधिरैवतं॥९२॥

श्रयाधिर्‌वतकथयनानन्तरं अध्यात्ममात्मानमधिषत्याक्षम-
Qa एतद्रे ब्रह्म दीप्ते यद्वाचा acauafeaqaa aq
वदति aq deta तेज गच्छति प्राशं प्राण wae ब्रह्म
दीप्ते य्चच््षा पश्छत्यथेतन्बरियते wa wala तस श्रोाच-
मेव तेजा गच्छति प्राणं प्राण wae ब्रह्म दीयते यच््रोचेण
श्टणेाल्ययेतम्ियते यन्न प्रणति तख मन एव तेजा गच्छ
ति प्राणं प्राण wae ब्रह्म दोष्यते यन्मनसा ध्यायत्ययेतन्बि-
यते यन्न ध्यायति तस्य प्राणमेव तजे गच्छति प्राणं प्राएस्ता
वा एताः स्वा देवताः प्राणमेव प्रविश्य प्राणे wal न रटव्छ-

इति ete! far ae xfa art प्ता डति कचित्‌ पाठान्तरः | पखात्‌
चयेादशतमे BE Ret न wea इति A.D. अतकषदेवात्र मुद्राङ्ित।

६२ कषीतकित्राद्यणोापनिबत। [२ ware: |

ति तस्य ओचमेव तेजा गच्छति प्राशं प्राख wae
ब्रह्म दीप्यते यच्छोचेण श्णात्यथेतन्वियते यब्र
waif तस्य मन रव तेजा गश्छति प्राणं प्राण
WAS ब्रह्म दीप्यते य्ननसा ध्यायत्यथेतन्खियते यब्र
ध्यायति तस्य प्राणमेव तेजा गच्छति प्रां प्राणस्त
वा रताः सवी देवताः प्राणमेव प्रविश्य प्राखे दत्वा न

न्ते तस्मादेव पुनरुदौरते वाचा चच्लषा श्रोत्रेण मनसा चेग्दियेण
बदनमवलाकनं BAY ध्यानञ्च यथाक्रमेण कुर्ते सेटोपनं, न
Wate | अद्रेवोगादित्यस् woygae: याच विद्युता मनो
वायोः प्राण cara faire: | श्रन्यत्‌ यवेवद्या स्थेयं | रैव-
परिमरश्ञानस्य फलमाह, तत्‌ तस्मिन देवे परिमरे ज्ञाते
यदि पन्तान्तरे श्रसम्भा वितमिदं wu कथश्चिदवार्‌ भवेत्‌, ¥
प्रसिद्धाः, वे खअयमाणा एवं विद्धांसः उक्रन प्रकारेण देव-
परिमरज्ञानवन्तः, उभा डा पवता गिरी अभिप्रवर्तयातां
अभिप्रवरतंयेरन्‌ सर्वतः प्रत्तं इन्दयद्धेरिवात्यतनाघेग्डमि-
प्रवेभादिकं कारयेयुः। ता च fa पवतावल्यावेकदे श्यो,
नेत्याह, ^*तुख्छषमाको ददिणथ॒ उत्तरच आस्तरणं कवार
दकि एकस्तादुश्योन्तरः,चकारो दकिणान्तरयेोस्तुस््रषंमाण-
पदखम्नन्धा्थी | अयमथः । उन्रपुवादि देशस्य एकः अपर ख
भारतखण्डादिस्थः उभावपि भाखकरगतिनिरोधका एथिवों

* तुतूषमानाविति पाठान्तरः।

२ अध्यायः || दोपिकषासदिता । ` दद

खष्छन्ते तस्मादेव पुनरुूदीरते Hale ह वा णवं विदां
समुभो पर्वतावभिप्रवर्तयातां दकिणखोत्तर च तुस्तू-
Q aA ॐ, $ ® e
षेमाखा न देनं स्तृणठोयातामथ य wa दिषन्ति यां
स्वयं दे्टि त रवेनं परिभ्ियन्ते ॥ १३ ॥
अथात निःश्रेयसादानमेता इ वे देवता अह-

१ गयि

पादपौडनेन पातालं नयन्तो विश्वावकाशं खद देन व्यवस्यन्ता-
विति न देनं qutarat एनं एतान्‌ विदुषः इ प्रसिद्धं नैव
ewan मेव ढद्यातां मेव ferat अतिक्रमणं नेव दुर्वी-
यातां यदुक्रमेभिखदेव कुया तामिव्यथैः। wed सकलदैवपरि-
मरल्ञामानन्तर ये देवपरिमरश्नामद्रूल्या गतभाग्या एनं दैवप-
रिमरश्चानवन्तं दिषन्ति श्रसद्दिष्णवेाऽपकारान्‌ gaat न बड
मन्यन्ते। थां ख प्रसिद्धान्‌ गतभाग्यान, चकारः पूवषामपि wR
यायः, खयं देवपरिमरश्चानवान्‌ दष्ट न aed कुतञचिदभा-
म्थयोगाष्त एनं शवे परिलियन्ते, एनं देवपरिमर ज्ञानवन्तं ते
एतस्मिम्‌ देषिण एतस्य tary संवे निखिलाः रुपुचपद्ररुबान्धवा
cau: परिलियम्ते सवेता निधनं ग्छन्ति॥९२॥

अथ परिमरगुणापासनानन्तरं WaT यस्मात्‌ फलान्तराप-
चाऽसमात्कारणान्निःग्रेयसादामे, निः खेयसं सवेसमादुत्कष॑खूपो
गणता मोचविश्रषः, तहुषविग्िष्टख प्राणस्याद्‌ानं Ware:
क्रियत दति भेषः। तच प्राणो भिःओ्रेयसमिति नाविचा्य
सेदादिना Wad fear महता ardu विचारितं, एतदर्- .

६४ काषीतकिग्रादयथापनिघत्‌ | [२ wana: |

श्रेयसे विवदमाना च्साच्छरोराद्‌चकमुस्तब्वाप्रा-
णत्‌" शुष्कं Trea श्येऽथेनदाक्‌ प्रविवेश तदाचा-

माख्यायिकामाद, सवा निखिला इ किल a प्रसिद्धा देवता
देवताग्रब्दवाश्या वागाद्याः, WEAA श्रहवादेनात्मनः ओय
आधिक्यं, acu विवदमानाः मामन्तरेण का भवत्य दति
wafafter: पराल्तिरस्कर्वत्य इत्यथैः । खयं निचयं ada
शक्रा: प्रजापतिं पितरमेत्योच्भगवम्‌ at नः ae tia, स
fe प्राणे जेष्ये जानन्लपि खसतानां दुःखं दातुमश्रक्ाऽम्‌-
HAUS प्रत्यपद्यत, यस्मिन्‌ व उत्क्रान्ते ददं शरोरं पापिष्ठं शद-
समानं भविद्यतिस वः ष्ठ com तथेव च्रेषट्वनिधौरणायं
क्रमेणात्र मणं BAIT इत्या, श्रस्मा प्रत्यचाच्छरीराव्मनुया-
दिरेदादुखक्रमुवागादयः क्रमेण उत्रमणं WH) तत्‌ Se
शरगेरं वागादीनां प्रत्येकमृत्क्रमणे वद्नादिव्यापारमङुवत्‌
खितं । यदा पनमुस्यप्राण उत्का न्तस्तदा दारुष्धतं चिताकाष्ट-
समाभमस्पुश्यं सवेव्यापार faa शयनं छृतवत्‌। एवं व्यति-
रकेण निखये सम्पन्नेऽप्यतिस्पधावश्रादन्वयमम्तरेण निखयमन-
धिगच्छ न्ताऽन्वयमष्यनु षटि तवन्त इत्याद, अरय WTA दारुग्-
तस्य श्रयमानन्तरं एतच्छरीर वाक्‌ वागिद्धियं प्रविवेश्र प्रवेश
छतवतो । तत्‌ शरीरं वाचा वागिद्धियेण वदत्‌ वदनव्यापारं
कूुवेत्‌ श्रिव्य एव शयनं छृतवदेव । न दूल्थितवत्‌ । वाक्‌-

* तद्खाप्राणत इति 7). तद्रवाक्णत डति A. wae |

2 ध्यायः 1] दीपिक्षासहिता) 2

वदच्छिष्य रवाथेनचक्षुः प्रविवेश तदाचा वदच्क्षषा
पश्यच्छिष्य रखवाथेनच्ोचं प्रविवेश तदाचा वदचक्षषा
UTR ण्वच्छिष्य रवाथेनन्मनः प्रविवेश तद्वा-
चा वदच्क्षुषा पश्यच्छराचेण श्ण्ठन्मनसा ध्यायच्छिष्य
रवाथेनत््राणः प्रविवेश तत्तत रव WANT ता वा
रुताः सवा देवताः प्राणे निःश्रेयसं विदित्वा प्राणमेव

मवेश्रानन्तरं waftiga प्रविष्टं ततञ्चावलोाकनं वदनच्चान्डत्‌।
wat श्राचेद्धियं प्रविष्टं तञ्च ्रवणावलाकनचद्‌ नान्यग्डवन्‌ ।
अनन्तरं मनः प्रविष्टं aay च्यानश्रवणावलाकनवदनान्या-
खन्‌ न तु श्रौरम॒त्थितवदित्येतत्पयायचयेणार, श्रथेन-
wa: प्रविवेश तद्वाचा वद चचुषा पश्छच्छिग्य* एव, श्रयेनत्‌
ओजं प्रविवेभ्र तद्ाचा वदचचुषा पश्छश्छरोचेण भ्टण्ठच्छिव्य
एव, Way मनः प्रविवेश तद्वाचा वदषच्षा पश्चच्छरोचेण
श्टष्न्रनसा ध्यायच्छि्य एव साष्ट, अरय वाक्‌्चचुःश्राचमनः-
प्रवेशानन्तर मेतच्छरोरं वदत्‌ पश्चत्‌ WU ध्यायत्‌ प्राणा
मखविलान्तवर्तीं पञच्चटल्तिवायुविश्रेषः. प्रविवेश्र प्रवेशं कत-
वान्‌, तच्छरीरं तत एव तस्मास्राणप्रवेशाद्रेव म AVA
BAT wag कृतवत्‌, ते च वागादयः परित्यक्ता
भिमानाः देवाः देवशब्दाभिधेयाः माये भ्ररीरोत्थापन-
डता प्रृष्टचेष्टावति निः रे यसं स्वेभ्यो वागादिभ्य उत्कर्षणं
* सवं मूले दयेोद्धोकयोाख (B. 1).) fae, खपराद् तु fra

९१ केवोतवित्राश्षयापनिषत्‌ | [= अथ्याथः।

पर्ात्मानमभिसम्भुय सरेवेतेः सर्वरस्माच्छरोराद्‌-
WENA वायुप्रविष्टा* MATA: ACSA
wad विदान्‌ are fasiad विदित्वा प्राखमेव
मात्मानमभिसम्भूय aah: स्वेरस्माच्छरीराद्‌-

विदिता प्राणमेव प्रङृषटचेष्टावन्तं न aR प्रक्नात्मानं प्र
चात्मना शख उपासिश्तं प्रसादं, swat sre सति
waar दशंनादसति चादश्ना्राण्ख्य प्रञ्ञात्मलभविर्दम-
fafed, प्राणमेव प्रज्ञात्मानभिति afwaye सवेतः सम्भव
भ्रान्तिं रुला, Bead: स्वरवः प्रालापानव्यामसमानेादामे-
fafee: av, यथा प्राणटन्तिभेद्‌ा अध्याज्मिकपरिच्छेदश्यु-
ग्धा खद्दर गादयोाऽपोत्यर्थः, असनात्‌ प्रत्यचाह्धाकात्‌ ASAT
भरोराखचखराद्यमिमागादित्यथः, Sa: उत्करमणश्चक्रुः। ते
प्ररित््क्रतदभिमानाः वागादयः वायप्रतिष्टा वाचावाधि-
देधिके are प्रतिष्ठा मारो निः अयसमिति ज्ञानमाओअयों
येषां ते वायुपरतिष्टाः, च्राकाज्राद्यामः आकाश्चवत्सवेगत wart
येषां ते श्राका्रात्मानः We: खः खगमन्यादि खरूपमीयः
युग तवन्त Taye: | तथा wa अपि तद्देव यथा देवाः 7
ama, एवं विद्वान्‌ उक्तम प्रकारेण प्राणे निःश्रेयसं जानम्‌
सवषां श तार्नां निखिलानां शिरजक्तमार्म प्राशमेव प्रज्ञात्मा
ममभिसम्भूय सहैबेतेः SAAT ATA शरौराच्छरोरा-

* बायुप्रतिदा स्ति टी. |

रे अध्यायः |] दीपिकासदिता। ॐ

त्क्रामति सष वायुप्रविष्ट* ्राकाशत्मा खरेति सं

† तद्गच्छति ata देवास्तत्प्राप्य wean देवास्द्‌-

wat भयेति य रवं वद्‌ ॥ १४ ॥ |
अथातः faaraata सम्यद्‌ाममिति wreea

a र रां ् ं म क्य क

भिमानादुत्कामति उत्तिष्ठति शरीराभिमानं परिव्यजती-
we स वायुप्रतिष्ठ ्राका्रात्मा खरेति व्यख्यातं | उपासक-
खौकलादेकव चमं fade: । एवं प्राणो ब्रह्मैतयुपासनं खाथत इति
तत्फल मा, खं: खगे प्राणं ब्रहमज्चानत्पादमदारानन्दाद्मामं
वेति । खरेतीद्येतद्माकरोाति, स खपाखकस्तहवति ew प्राण-
eed भवति। तच्छब्दायंमार, खज afar प्राणसखङूपे एते
देवाः एते वागारयोऽम्बाद्ात्मका रेवशब्दाभिधेयाः । नव
वागादोगामन्धाद्चा्िलचणमग्डतलं त्प्राप्तो, उपासक पनः
ana किं स्यादित्यत आह, तस्राणखरूपं प्राण ware ac
wa: तत्‌ सर्वपरिष्छेद परन्यमग्टतलं यस्य ख तदग्टतेः मवति
wae, aaa: अत प्रसिद्धं सव्परिष्छेद्‌ ्ुम्यमम्डतल येषां a
UTA रेवा वागाद्याः॥९१४॥

ददानो प्राणविदः भम्पस्तिकमोाच, wa प्राणपासवान-
न्तर, Wat यस्मामरणमवभश्चंभावि अस्मात्कारणात्‌, पिता-
पजोयं frat प्राय Saar पितापुजोर्य, सग््रदानं सम्यक्‌
भदीयत दति सम्प्रदानं सम्परज्तिकर्मव्यर्थः,। दति चाचचते

# वायुप्रविरड्तिद्यै*। 1† agaatfa to) *

K 2

gc काघोतकिव्राद्मणापनिषत्‌। [२ अध्यायः

पिता ua प्रे्यन्नाश्चयति नवेस्तृणेरगारं संस्तीयाभि-
मुपसमाधायोद कुम्भं *सपाचमुपनिधायाइतेन वास-
सा सम्यृच्छन्नः † पिता शेत रत्य पु उपरिष्टादभिनिप-
wa इन्द्ियेरिन्दरियाणि संस्पृश्यापि aren ्ासीना-
याभिसुखायेव सम्यृदध्यादथास्मे सम्युयच्छति वाचं मे

अरनेनेव प्रकारण कथयन्ति। पिता पृतं ta कुत्ित्नि-
मित्तात्‌ मरिव्यामोति fafga@aed:, पिता जनकः carat
रसं तनयमाङयति श्राकारयति सम्प्रत्तिकमाथं। आआका-
रणे दतिकर्तव्यतामार, नवेसृणेनंवीनेः कुश्ादि भिस्तृणेर-
गारं संखोयं खृदमाच्छाद्य श्रभ्रिमुपसमाधाय. तस्मिन्‌ we
Sri खाते वाग्भि संखाप्य wheats: पवतेः वा vega
खपातरमुपनिधाय Ate qe wai Mfeqdarsafed
समोपे संस्याप्य Wey वाससा wy Ae मवोनेन aaa
संतः, खयं श्येतः Ba: सितमाख्याम्बरधर इव्यथः, एत्य आगत्य
आङ्यतीत्यन्वयः, पुत्रे aaa तनये उपरिष्टादुपरिभागे
अभिमिपद्यते सवता नितरां प्राश्नाति। श्रभिनिपदनेतिकतं-
व्यतामाह, दद्धियेखचुरादिभिः खकोयेरस्य me इदि
याणि चक्ल्रादीनि dq सम्यक्‌ aie विधायाभिनिपद्यत
Tas: | यद्रा पिता wa पुत्राऽभिनिपद्यत ईति पाटाद-

* सपाचमुपतिनोयेति ए. ¢.
+ खयं श्रयेत रति टे° |
* ‡ पि वास्याभिमृखत रव ख्पसौताथास्मा इति टी°।

२ अध्यायः |] दीपिक्षासदहिता। ९९

त्वयि दधानीति पिता वाचं ते मयि द्ध डति पुः
प्राणं मे त्वयि दधानीति पिता प्राणं ते मयि दध
इति पुच्र््षम त्वयि दधानोति पिता waa मयि
द्ध दति पुः ओं मे त्वयि दधानीति पिता ओकं
ते मयि दध इति पुचोऽन्ररसाग्मे त्वयि दधानीति
पिताच्ररसांस्ते मयि दध इति पुचः कमाणि मे त्वयि
दधानीति पिता कमाणि ते मयि द्ध इति पुषः"

न्वयः । पक्ताम्तरमाष्, रपि वा च्रथवाऽखख पृचस्ाभिमुखत
एव स्यखत एव न वन्या, उपरिपदसय खाकगदिंतलादि-
त्यथः, श्रासोत उपकविकेत्‌। श्रथानन्तर मस्मै Tae सम्परय-
च्छति सम्यक्‌ प्रयच्छेत्‌ वच्छमाणेन विधिना खवागादीन्‌
दखछादित्यथैः, वाचं बागिद्धियं मे मम पितमुमूषाः लि पुज
ममानुस्य विधातरि दधानि धारयाणि, cata प्रका-
रेण पिता जनक आ्रारेति शेषः, एवं fasta वाचं वागिद्धिर
ते तव पितर्मयि 9a दधे धारये cata प्रकारेण पुचस्तनय
श्रारेति ` शेषः । प्राणं मे तयि दधानीति पिता, प्राणं ते मयि
दध इति पुचः। wou यि दधानोति पिता, woe मयि दध
दति पुचः। ard मे वयि दधानोति पिता, ari ते मयि दध
दूति qa. श्रन्नरसान मे afa curaifa पिता, श्रन्नरर्षास्ते

* श्रारीरः a त्वयि दधानीति पिता श्योर तेमयि दधडति पच
इति A. wera समधिकः aia: |

च्छ

90 वौषीतकिब्राद्यशोपनिधत्‌। [२ खध्यायः।

सुखदुःखे मे त्वयि दधानीति पिता quae ते मयि

द्ध इति पुः श्रानन्द रतिं प्रजाति मे त्वयि द्धा-
नोति पितानन्दं रतिं प्रजाति ते मयि द्ध इति पु
इत्यां मे त्वयि दधामीति पितेत्यां ते मयि द्ध इति
Tat मनो a त्वचि दधानीति पिता मनस्ते मयि
द्ध इति पुः um a त्वयि दधानीति पिता wat

मयि cy tfa ga: कमाणिमे लवि दघानोति पिता, कमी-
fa a मवि दधति 93:1 खुखदुःखेमेलयि दधानोतिपिकता,
सुखद्ःखे ते मयि ददति ga: आनन्दं रतिं प्रजातिं" मे
त्यि दधानोति पिता, ware रतिप्रजातिंतेमयि cu cf
यथः! | cat मे af दधानोति पिता, cat तेमयि दधति
ua: | धियो विज्ञातव्यं arava लवि दधानीति पिता, fear
विज्ञातं arate मयि cy इति ga: | भणं wie were
WTS । WERT UF) अरन्तरसाश्रधुरादीन्‌। पूवे ATTA
WU, Ta आरम्य faqqaey, उभयत्र acufaraqar: सम-
Gury Hae चरादातव्यानि। Ses शरीरोपभेग्ये।
आनन्दः रतिं प्रजातिं Ayres श्रानन्दसतः प्रातिः.
ततः प्रजातिः Tara: | Tat गतीः । धियेऽन्तःकरणट कीः,
विजच्चातव्यं ताशां fava: कामानिच्छाविशेषाम्‌ | श्रन्यन्नवख्ठपि
पयायेषु वाकपयायवद्या स्थेयं | पाठान्तर cai ते मयि दध

* प्रजातीरिति 8. C- 7

९ ध्यायः ।] ` दीपिकासदहिता। ` Or

ते मवि cae पुचो ay a उधाभिगद्‌ः स्यात्‌
समासेनेव ब्रयान्ाणग्मे त्वयि दधानीति पिता
प्राणास्ते मयि द्ध इति yaa दष्ठिणाटद्पनिः
grata तं पितानुमन््यते यशे agree कीर्ति
ल्वा जुषतामित्यथेतरः सब्यमन्बं समभ्यवेश्छते पाणि-
नान्तद्गाय वसनान्तेन वा प्रच्छाद्य खगान्‌ लाकाम्‌

tf we दत्थमन्तरं मना मे खयि दधागोति पिता are
मयि <u दति ow: wet a लयि द्धानोतिपिता wat a
मचिदधद्तिपुचष्ति। यथ्युवा उपाभिगदः प्रत्येकं ama
way: Taare saree लयि दधागोति पिता प्रा
wate cu tia पुच दति, ्रथानन्तरं दशिणाट़त्‌। पितुः
प्रदखिणप्रकारेण wre प्राच्यां दिशि उपनिषक्रामति fare
मौपदेन्राहदिगं च्छति, तं gt पिता जमकः च्रनुमन््रयते पाल्‌
THT बूते । श्रगु मन्तणवा MATE, UM: लोकिको TATA
fou: कोतिंः, ब्रह्मवचेसं ब्रह्मतेजः, WATE WA तदाचच्च
TATE, कोतिं WN यथः, ला लां पृतं जतां सेवतामित्य-
गेन प्रकारोणानमन््रयत इत्यन्वयः | WI एतदनमन््ष्ागनर्‌,
दतरः पचः सव्यं वामं असं AT WAS खस्ाग्ववेखते पाद व-
Saad | अवलाकनप्रकारमार्‌, पाणिना acurandra
व्यवधाय ACATHMAM वा, AWE: TAT सहे च्ाविकशर्पाथः, F-

खर्‌ कौषीतकिब्राह्मण पनिषत्‌। [२ अध्यायः।

कामानाप्नुहीति स यद्चगद्‌ः Brea पिता
वसेत्‌ परि वा wae वे प्रेयात्तथवेनं समापये-
युयंथा warfare भवति यथा समापयितवोा
भवति॥ १५॥

इत्थारण्यके कोाषीतकिन्राद्यणापनिषदि ददितीयो
ऽध्यायः समाप्तः ॥ *॥ |

च्छाद्य श्राच्छाद्य पितर प्रत्याह, खगान्‌ लाकान्निरतिश्य-
प्रीतिजनकान्‌ देशविशेषान्‌ कामान्‌ satay, तत्रख्ितान्‌
चा भोगानाक्नडि प्राुरि, इत्यनेन प्रकारेण बृयादित्यनुष्ग ¦ ।
एवं wae ad ख पिता यदि कथञ्चिदगदः arent
ware तनयस्येश्वयं विभवे पिता जनका वसेत्‌ निवासं
gumatfeaq zeae किमपि नानसन्दध्यादिव्यर्थः। परि
वा व्रजेत्‌ वाण्ब्दः पचचान्तरा्थैः, यदि वैराग्यं तदा परि-
त्यजेत्‌ सवैसक्गपरित्यागं कुयादित्यथः। ay वे श्रपि कथञ्ित्म-
fag प्रेयात्परलाकं गच्छेधदेव प्रसिद्धमेव वागारिकंन लन्य-
देतं ua प्रति समापयति सम्यक्‌ प्रापयति, तथा तद्भदेव
समापयितय्यो मवति सम्यक प्रापणीया भवति सर्वैः कामैरिति
ओेषः। तथा समापयितब्यो भवति व्याख्यातं | वाक्याभ्यासा-
ऽध्यायपरिसमष्यर्थः 1१९१५ tl |

दति शओ्रीणद्धरानन्दभगवतः छत्र कैषोतकिब्राह्मणप-
-निषहौपिकायां दितीयोाऽष्यायः समाप्तः ॥*1॥

इ Bara: |] . दीपिकासंहिता। cy |

` प्रत्दना इवे देवोदासिरिन््रस्य परियं धामोप-
जगाम BEA च परुषेण च तं न्द्र उवाच प्रतदंन

यस्या दताः पर्यद्कापासना प्राणापाना च विविधग्‌-
णाक्ता तां ब्रह्मविद्यां faay: तस्यामास्तिक्यं जनयिन्त wage
काश्यं टेवेग्याऽग्यधिकबल्लद््धयादिमन्तं ब्रह्मविद्यार्सिनं fra
देवराजश्च सष्यपाशनिबद्धं मनब्येषु ब्रह्मविद्यां वक्तुमनिच्छ-
न्तमपि गरं सन्पाद्यरख्यायिकामाद, प्रतदनः wate तदं
यति भत्छंयत्यभिभवति खशचूनिति .खाथेकनासा wee, ¥
किल रैवादासिः दिवादासस्य काशिराजस्य पचा दैवोदासिः,
द्रस्य देवराजस्य परमेशं सम्पन्नस्य fre धाम त्रियं स्थानं
aifafa यावत्‌, उपजगाम प्राप्तवान्‌ । तक्रात्ी कारणमाह,
युद्धेन च परूषेण च समरयज्ञेनानेकभट पश्चाङतिदीष्यमान-
शस्त्राग्निना परुषसम्बन्धिनोत्छाश्न च खगंममेपरिज्ञानेनेत्ययः।
चकारावुभयोारपि कारणत्वसम्‌ यार्था । तं समरभेाण्डम्‌त्सा-
fed खगंमागतं प्रतर्दनं इ किल इन्द्रः युद्ध पोरुषाभ्यां परितोषं
Wal देवराज उवाच उक्तवान्‌ इन्द्रोक्रिमाद, प्रतदन ह
प्रतर्दन वरमभिलषितम्थे ते तुभ्यं प्रतदवाय मत्परिताष-
कारिणे ददानि प्रयच्छानि ददामोत्य्ैः, टत्यनेन प्रकारेण
उवा चेत्यन्वयः! स cea: इ किल उवाच प्रतदनः We |
तदं नो किमा द, त्वमेव aura: feat दितादितज्ञा देवराजे
न त्वन्या मे मद्भयं प्रतर्दनाय दिताथिने मद मित्यर्थः, ava
feafad ava मआर्थयख | प्रा्य॑मानं वरमा, यं प्रषिद्ध-

L

७8 कषीतकित्राद्ययेपनिषत्‌ | [३ अध्यायः |

“at इशीषरेति स हावाच प्रतदंनल्वंमेव मे णीध यं
त्वं मनुष्याय हिततमं मन्यस इति तं न्द्र उवाच न
वै † वरेाऽवर स्मै णीते त्वमेव दणीषेत्यवरो वै ;किल
मभीष्टम्ये लं सर्वज्ञा देवराजः मनुष्याय अनज्ञानकानना-
म्तवंतिमे जेकब्रभाग्ुभव्यामिश्रकमंफलदा वाद्निसन्तप्तगाचाय
मनुग्यजातियुजे हिततममतिश्येन हितं नातः परं डितभित्ययैः,
मन्यसे निधिनोषि, इति श्रनेन प्रकारेष। तमिन्द्रं प्रत्येव
वादिनं प्रतर्दनं इ किल wat देवराजे wafsat दातु-
मश्रक्र उवाच उक्तवान्‌ लोकिकं नयं। warfinare, म वे
` वरः परख SAA प्रे प्रसिद्धं, WTR अन्याये, वरो at न छणो-
ASAT न प्रार्थयते यत एवमतः UT at तमेव इणोग्वेति
खष्टं। एवमिद्धेषोक्न wat: at ददागोति प्रतिज्ञाय भव-
ता निदिटाऽ्या दत्तः सादिति श्रवः, वै प्रसिद्धा area
srTatzagfeat मया याचितः afe तदा fae निखितं a
ae हिताडितन्ञानश्एून्यायेति rare vada: इ किल एव-
मुक्रवान्‌ WAHT देवराजं, Tar वरोाऽयमिति। war अथ
भ्रतदं नवाक्यागन्तरं we fafgafax: सत्यवादि नामयगण्या
देवराजः क्यात्‌ at ते ददानीति खप्रतिज्ानात्‌ यथायंवच-
मारव नेयाय नापजगामैव प्रतदंना्थे वरदातापि खयं खद
वरं यावितवाश्नतु लेाकिकं नयमङ्गोचकारेव्यन्वयः। सत्या-

* वरं ते ददानीति ete. 7. ©. पुस्तकयाख |
† वरः परस्मारतिगी०. E.G. + afe किलेति ete. F. G.

२ अध्यायः|| दोपिक्षासदहिता। |

मेति! हावाच प्रतदंनाऽथा खल्बिन्द्रः स्यादेव नेयाय
सत्थं † होन्द्रस्तं इन्द्र उवाच मामेव विजानीोद्येतदेवाद
मनुष्याय हिततमं मन्ये oat विजानीयाल्िशीर्षाणं

दनपगमने कारणमाह, सत्यं YVR: सत्यं यथया्थखरूपं
यत्किञ्िदधागर्थखरूयं war देवराजे fe यस्मात्तस्रान्ञेया-
qaqa: | स aqumfuag cat द किल उवा उक्र-
वान्‌, प्रतद्‌नार्थमात्माजं वरं याचितवानित्यय. । शरद्धा क्रि
माद, मामेवास्मस्रत्ययव्यवदहारयोाग्यमानन्द्‌ात्मानमेव न Bal
विजानोड्ि श्रवगच्छ सा्तात्कुवित्य्थः। एतरेवमे ज्ञानमेव
न aad, WE भवते ATA दाता याद्िता च, मनुव्याय
दिततमं व्याख्यातं मन्ये निखिन्वे। एतच्छब्दाथमाद्,
यत्प्रसिद्धं वेदान्तेषु ब्रह्मविदाप्नोति परमित्यादिना मामृक्र-
मानन्दात्मानं विजानीयात्‌ arera कुर्यादित्यर्थः, यमां
विजानोयादेतदेव हिततमं मन्य इृत्य्यः। भनु तव ज्ञाने
awe वा यदि कखनातिश्याऽ्त्‌ afe तद्धितत्तमं मन
लन्यथेतिशचद्ाया मदेतज्ञानं गरमादबधमप्रमुखपापेन्दरूलकं, श्रत
आदह, fame faite त्वां लदुरपत्यं विग्व्पमहनम्‌
निपातितवान्‌, अर्खान्‌ यतीन्‌ Teg: वेद्‌ाभ्ययनं
तेन उपनिषद यंविचारो ब्र्ममोमांसापरपयाया wea, त-
देषां मुखे नास्ति ते wear: तान्‌ यतीन्‌ प्रयन्नवतखचतु-
थाश्रमिणः सासलादटकन्यः सालादटरकाणां अपत्यानि साला-

*मडहति। इतिटी.. FG. 1 Wim a te xfs ete. 2. 0.
L2

७९ काघीतकिब्राद्यशापमिषत्‌। [द अध्यायः।

त्वाष्रमहनमरुश्ुखान्‌ यतीन्‌ *सालादटकभ्यः प्रायच्छं
बहीः सन्धा श्रतिक्रम्य दिवि 1प्रह्नादीयानठणमह-
मन्तरिक्षे Tear wat ;कालकाश्जांस्तस्य मे

Hat: सालाटका इति यावत्‌ तेभ्योऽरखश्वभ्य TAU,
प्रायच्छं प्रकंण age शतधा विभज्य दत्तवानद्यापि च
तेषां मस्तकविपाकाः करीरा दृश्वन्ते। wera: ae-
पतः सद्यातख war: सन्धोनिल्य्थः, अतिक्रम्य az, दिवि
खगं प्रज्ादीन्‌ प्रष्वादिनः प्रह्णादेन नित्यसम्बल्धिनः श्रनेक-
कोारिसष्योाकान्महामायाननेकच्छिद्रघातिनोऽखुरान्‌ WEIE-
परिचारकानित्यथैः, seu दिंसितवान्‌ श्रहमात्मन्नानी-
RG वरस्य दाता wales Yaara पोलामान्‌ पलाम-
सम्ब न्धिनाऽसुरविगरेषान्‌ ast: सन्धा अतिक्रम्य ्रहणएभमि-
व्यनुवन्तंतेऽच वच्छमाणे च । wfuat लाकं *कालका-
इयान्‌ कालकश्चसम्बन्धिनोाऽसुरान्‌ wat परस्यरसम्बन्ध-
स्या वश्धभाविलात्‌ कालकश्चा एव कालकायाः तान्‌ । ननु
fa प्रकते तावतेत्यत ATE) तस्य गर्ब्राद्मएवधस् कतुः सन्या-
सिनाञ्च भ्या दातुलाकचयेऽपि यज्नादिसम्पन्नमरामाया-
सुरसहस्यापसंदतुंरात्मज्ञानिनोाऽन्येन मनषापि कतुंमश्रक्यं कमं

* grate डति D. टौकषायाच्च gatas |

+ प्रकादीजिति F.C. प्रङादीनिति B. E.

‡ कालकाड्द्यानिति 3. ¢. कालखन्नानिति D. कालकञ्यिति £.
§ कालखञ्नाम्‌ कालवन्नसम्बन्धिन इति D.

१ अध्यायः || दीपिकासदहिता। | ७७

तच +न लाम चनामीयतसयोामां वेदन डवै तस्य
केन चन कमणा लाका मीयते न स्तेयेन न मरुणद-

~

कुवतो A मम TRE तवोपदेशकस्य तज afaafant
कमंणि क्रियमाणे ब्रह्मबधादिलक्षणे न लाम च मा मोयते
न लोमापि west aw इत्यथः, मा मोयते न मीयते
न रिस्यते उक्तेन कनचित्कमंणा। ननु एतत्‌ भवत एव न
लस्मदादेरितव्यत श्राह, स मदन्यो मन््ानो प्रसिद्धः यः यः
कथिदेवा avant ar at वेद ्रानन्दात्मानमिन्धं विजानौयात्‌
च्रहमानन्दात्मास्मीति ATS कुर्यात्‌ ATS केन च RATT
लाका MAG BU मामानन्द्‌ात्मानं WIA कुवेतः, केन च
वच्यमाणेन श्वृणएदत्यादिना कमेणा पातकेन शास्तनिषिद्धेन
यापारेण लोकः कृतस्य करिव्यमाणस्य च Vara फलं Aw
दके न waa न दिस्यते। fears कमीण्छेकदेगेन दश्॑य-
नाद्‌, न मादबधेन न पिदढबधेन न स्तेयेन न TEMA, माता-
पितरौ प्रसिद्ध तथेन॑सो प्राणत्यागानुकूलव्यापारो लाक-
दयभ्वशरेतुः प्रत्येकं प्रसिद्धः, स्तेयं सुवणंपरिमितसुवणेख्य
तताऽप्यधिकस् वा afar, area तेन, AUT वेदस्य
वेदयेोर्वदानां वाधिगतार्थेन श्र्ययनेन सद वतंमाणा fasir-
WH TAU, तस्य AAA वाचा कमणा वापराधश्ुन्यस्य
खदस्तादिना बधे wera तया । कमंसामान्यस्च विशेषा

*न लामचमामीयतेसयोामां विजानीयाच्राखडतिटी०.?. ©.
( मामीयेति B. ) |

७८ केषी तकित्राश्मणापनिषत्‌। [a Sara: |

त्यया न मादृबधेन न पिट्‌ बधेन नास्य पापं चक्रषा
मुखान्नीलं वेतीति ॥ ९ ॥

स हावाच प्राणोऽस्मि प्रत्ात्मानं मामायुरण्तमि-
त्युपाखायुः प्राणः प्राणा वा ज्रायुयावद्यस्मिच्छरीरे
ऽयमिति दर्शयितुं पर्यायचतुष्टयेऽपि नकारचतुष्टयं। are
पापं WHat मुखान्नीलं वेतीति किं aware मदात्मन्ना-
faa: पापं चन WaT: पापमपि कठुमिच्छाः मुखात्‌ वदनात्‌
नीलं सुखकान्तिखरूपं नीलं नीलिमाञ्रयखरूपं वा मुखात्क-
ण्टजिद्छादि वदनात्‌ न वेति न व्येति नापगच्छति, इतिशब्दः
प्रतन्रद्यज्ञानम्दुतिपरिसमाघ्यथैः ॥ ९॥

एवं ब्रह्मज्ञानं War wai ब्रह्मणः खरूपं विवचः
aux ह किल उवाच उक्तवान्‌, प्राणः प्राणश्ब्दाभिषघेयः
प्राणापाधिकोा asta भवामि aura बुद्धि टत्िप्रतिफलित-
प्रज्ञामैकसखभावः तं प्राणं प्रन्नात्मखरूपं मामानन्दात्मान-
fag ware: सवेप्राणिनां जोवनकारणं प्राणापानव्यतिरिक्रं
प्राणापानयाराश्रयश्तं wad atu षड्ावविकारश्यू-
न्यमित्यर्थः। इति प्राणः प्रन्नात्मद्धः श्रायुरब्टतमस्मोत्यनेन
ख्पेण उपाख यावदात्मसाच्तात्कारं विजातोयमप्रत्यय-
Ws सजा तीयप्रत्ययप्रवादं कुर्‌ । Wasa भवत दन््ख
प्राणः प्रज्ञात्माऽऽयुरष्टतमिति गणाः किमित्याशद्चेतेत्याद,

#* सप्राणः प्रावा आयुः was वा aed वावद्यस्मित्रति
टी. F. G.

ई अध्यायः] दीपिकासह्िता। €<

प्राणा वसति तावदायुः प्राणेन *द्येवास्िंज्ञाकेऽगटत-
न्वमाप्रोति UIA सत्यं सङ्कल्पं स यो †मामायुरब-
` तमित्युपास्ते सवेमायुरस्मिंज्ञोक रत्याप्नोत्यग्तत्वम-

_——-

भ्रायुरुक्रं यत्‌ सप्राण उक्तः। ननु श्रायुषः प्राणएलेऽपि न
प्राणस्यायुदं यथा सास्लाया areasfa न गाः साख्ञालमित्यत
आर, प्राणे वा श्रायः प्राण एवायुः न त्वङ्गङ्गिगणगण्या-
दिभेदः। न ल्ेतदायुष एव किन्वण्टतवस्यापील्याद प्राण
ख वा wad श्रम्टतमपि mw एव। प्राणस्यायटूमम्टतव-
चो पपाद यति, यावत्‌ यावन्तं कालं fe यस्मात्‌ afar
yas अरोरे शोणावयवे कलेवरे प्राणा वसति तावदायुः
तावन्तं कालं स्यष्टमन्यत्‌। इदानीमग्टतव्मुपपादयति, ` प्रा-
णेन दव यस््माप्माणेनेव न तु श्रौरेणापि safay परो
लाके GMT ward सुखं प्राप्नोति शष्ट! ननु प्राणस्य
क्रियाश्रक्रभंवतः fa प्रश्चयेत्यत श्रा, प्रज्ञया ज्ञानश्रक्रिरूपेणं
सत्यं सत्यवचनं निष्रपश्चं ब्रह्म वा सङ्ल्पभिदं मे स्यादित्येवं VG
मनसः प्रचारमधिगच्छतीति TT) एवं प्रन्नादीनामुपयोग-
स॒क्रायद्दा्टतलोपासनयोः फलमाह, स प्रसिद्ध उपासका यः
यः कञ्चि मम इन्द्रस्य प्राणात्मनाऽष्रयग्डडतमायुरम्टतमिति
व्याख्यातं उपास्ते स्पष्टं, य उपास्ते स Tyas, waaay
लाक एति निखिलं शतसंवत्छरमायुराप्रेति। श्रायुरुपासनख

* ोवामुस्िचिति ete. 7.७. + म खायुरिति दर. 7,

ce काषीतकिन्राद्योपनिषत्‌ | [१ waa: |

शिति खर्गे लोके aga श्राहरेकभूयं वे प्राणा गच्च
न्तोति न हि कञ्चन WHAT AAA नाम प्रन्ना-
पयितुं Wea रूपं BIT शब्द मनसा *ध्यानमेक-
भूयं वे प्राणा ।भूत्वेकंकमेतानि सवाणि प्रन्नापयन्तीति

फलमक्राम्टतलोपासनस्य FGA, श्रान्नोात्यम्टतलमक्चितिं
खगे खा कऽत्तयमण्डतलं स्यमन्यत्‌ | Wass: WTAE श्रवा
प्राणानामिद्धियाणामेकलवं खयमवगतं प्रसङ्गात्‌ प्रच्छति, तत
तच प्राणानामनेकत्वे सति ड किल एकं afafaata ars:
कथयन्ति, एक्श्डयं वे एकभावमेव प्राणा इद्धियाणि गच्छ
न्ति Ws, इत्यनेन प्रकारणाडरित्यन्वयः। प्राणानामेकमावे
उपपत्तिं यां कथयन्ति तामा, न fe aya शर्गुयात्‌
fe यस्मात्‌ कोऽपि न शक्रुयात्‌ सङृदेकवारं य॒गपदित्यथेः,
वाचा नाम प्रज्ञापयितुं चेषा रूपं ओरोतरेण wed, वागिद्धि-
येण नाम anfafa रषः, प्रन्नापयितुं श्रवगमयितुमवगन्त-
fafa aad, एतशकतुःज्रोचाभ्यां सम्बध्यते स्पष्टमन्यत्‌, मनसा
ध्यातुं मनसा wa कतुमित्यनेन प्रकारेण एककाले व्यापा
राभावेन vad वे प्राणः व्याख्यातं, पनरभिधानं निगम-
नाथं। उक्तं देतु facta, एकेकं रूपरसादिकं सवाण्ठेव
निखिलानि, एकैकमेवेत्यनेन सम्बध्यते, सष्टमन्यत्‌, एतानि
प्रज्ञपयन्ति प्रकषण निष्यादयन्ति गमयन्ति च। एकैकमेव

* ध्यातुमिति eto, F. ©.
+ रकेकं सवाखयतानि प्रन्नपयन्ति। इति ete. G.

₹ Sqr: |] दौपिक्षासहिता। खर.

वाचं वदन्तीं सर्वे प्राणा ्ननुवदन्ति चक्षुः पश्यत्‌ स्ये
प्राणा अनुपश्यन्ति ओचं वत्‌ सर्वे प्राणा श्नु-
seta मनो ध्यायत्‌ सवं प्राणा अनुध्यायन्ति प्राशं

प्रज्ञापयन्तोत्य॒क्र शटङ्गग्रादिक्याद, वाचं वरन्तों वागिद्धियं
खव्यापारं gaq wa प्राणा निखिलानोद्धियाणि राजान-
भिव वदन्तं स्वं समागता श्रनुवदन्ति पञ्चाददनोापलचितं
` सखव्यापारं कुवन्ति भ्रनमादन्ते वा न लेकदेलया व्यापार
HAMA | यथा वाचो व्यापारे दतरेषां खव्यापारादुपर-
AGA चचुः्राचमनःप्राणानां खव्यापारेऽपोत्येतदाडइ पया-
यचतुष्टयेन, WS: पश्यत्‌ सवं प्राण श्रनुपश्न्ति जातं प्रत्‌
सवे प्राणा श्रनुश्णखन्ति मनो ध्यायत्‌ स्व प्राणा श्रनुष्या-
यन्ति प्राणं प्राणन्तं सवं प्राणा भ्रनुप्राणन्ति Ue, श्रननाने-
कावधानान्येकस्मिन्‌ काले खन्मखधच्ययेए श्रतपचसदसूपचवेध-
नवद स्पष्टविभिन्नकाललानि व्याख्येयानि । इति प्रतरंनप्रञ्जपरि-
VATU: | प्रत्दंनप्रञ्रखेन्रोऽङ्गोकारेणेव उत्तर मक्रवानिल्या ह,
एवम्‌ दत्थमेवेकरेलया न स्वं प्राणाः खखव्यापारवन्तः, x
प्रसिद्धं सखवजनोनानुभवेन, एतदेकदेलया स्वेद्धिवाणं ख-
खव्यापाराकरणं, दति = एवं किल Te उवाच GI 1.47
सवषां तवेपाधितवे समाने कः पचपातस्तव प्राणाऽखीत्यभि-
मान इत्यत we, श्रस्ति aa, तुशब्दः शद्धानिराकरणाथंः,
प्राणा fe ममनिःग्रेयमात्मन उपाधिर्निःश्रेयसरूपः, प्रसिद्धं हि

घ्र काषीतकिब्राद्धणे पमिधत्‌। [२ aware)

प्राणन्तं सर्वे प्राणा अनुप्राणन्ति wag हेतदिति इद्र
उवाचास्ि त्वेव प्राणानां निःओेयसमिति ॥ २॥

जीवति वागपेत मूकान्‌ fe पश्याम जीवति
चक्षरपेतेाऽन्धान्‌ हि पश्याम जीवति ओओचापतेो
वधिरान्‌ fe पश्यामा “sitafa मनोऽपेता बालान्‌
हि पश्यामा † जीवति argfaat जोवत्युरुदिन्र दत्वं

तस्य निः यसं प्राणएसंवादादो,न च तदासोद्धविव्यति वा किन्त
HAI वतत एव न तु कदाचिन्न ada प्राणानां प्राणस्य पञ्च-
awit निः ख्रेयसं शरोरधारणेत्थापनादिकं तद्‌ा्यञ्च खग-
areafea दति निः खेयसवतंमानव्वप्रतिन्ञापरिसमाध्ययैः॥२॥

म चेतत्‌ fasted वाक्चकषुःश्राचराणएामपि भवतीत्याह
पयायचयेण सरेतुकं, जीवति वागपेता मूकान्‌ हि पश्चामोा
जीवति चक्तुरपेताऽन्धान्‌ fe पश्यामो जीवति Brardar बधि-
रान्‌ दि पश्यामः US, वाक Vea Sea रहिता जीवतीति
प्रतिज्ञा, Wa तुः मृकान्धबधिराणणं दशमं WAG |
दद्धियाणां कार्येकगम्यलात्‌ कायाभावे तद्भाव दति। Rafa
बाडच्छिने जोवत्युरच्छिनः स्पष्ट wages दखूपादरदितख
जोवनमृच्यते, इति प्रकृतपयायपरिसमाण्ययथः। एकरेलया भयत
Vaare, एवं fe quia: fe यस्मादेवं ङिन्नरस्तपादार्ना
जीवनं पश्छामाऽवलेाकयामः न च दृष्टेऽनुपपन्नं नामेत्यथंः,

* जोवति मन इत्यादि F. ©. टीक्षायाख् aria |
† खथ खल्‌ जोवतीति F. ©.

द्खध्यायः।] STRAT =k

fe WTA TAT खलु प्राण रव प्रन्नात्मेदं शरोरं प-
रिद्यात्थापयति तस्माद तदेवोक्यमुपासीतेति “eat
Wa सवात्िया के WI A ON a वाप्रन्ना सं

द्त्यनेन प्रकारेणाङ्गोरृत्य दति ex उवाचेत्यन्वयः। शअ्रय-
वाद्य दतिशब्दाऽक्गेकारार्थः अन्यस्तु प्रकारार्थद्ति। न Ba-
ननिःखयसमस्घेवेत्यस्िनयं wu saa, अथ यस्मात
खल निखितं सवप्रत्यक्मिति यावत्‌, प्राण एव प्रन्नात्मा
क्रिया्रह्वुपाधिक एव ज्ञानश्रहयुपाधिकोा न लन्यः, दद प्रत्यकं
wot ZTE परिगम we ममेति वा Maw उत्थापयति
शयनासनादिभ्य Gg नयति। इदानीं प्रशङ्गादुपासनान्तरं
श्रुत्यन्तर प्रसिद्धं आणे स्नारचति, तस्मात्‌ यत दद शरोरमत्था-
पयति WIV एतदेव उत्थापने तुश् तमेव न लन्यत्‌, उकं
उक्यशब्दाभिधेयमुपासोत व्याख्यातं । ननु यदि प्राण उक्यले-
नापास्यस्तदिं पश्चटृत्तिमाचं विवलितं न परमाद्मोत्यत
ATE, या वे प्राणा य vary प्राणश्रब्दाभिधेयः सा प्रसिद्धा
प्रज्ञा सर्वबाधषाक्चिणो संवित्‌ या वा येव प्रज्ञा उक्तास
प्रसिद्ध प्राणः प्राणापाधिकः परमात्मा। नन कस्मादेतदेक-
मेव तवोपाधिग्छतमित्यत we, we fafear fe यस्मात्‌
Wat warner अ्रस्िन्‌ शरीरे we, वसतो निवासं कुरूता
जोवने, we भिखिला उत्क्रामतः असराच्छरोरादुत्करमणं कुरुतो

QE वसवः सददात्कामतततस्येतैव efefefa य" 2. 9.
3 2 |

८४ कौषीतकिव्राद्च गापनिषत्‌ | [३ खध्यायः|

प्राणस्तस्येषेव हष्टिरेतदिन्नानं यचेतत्परुषः सुप्तः aH
न कञ्चन पश्यत्यथास्मिन्‌ प्राण Waa भवति तदेनं
वाक्‌ सर्वेनामभिः सहाप्येति चक्षुः सर्वैः रूपैः We
मरणे पाठान्तरयोा A WIG: | AT VT al WT सप्राण
Sfai तस्य प्राणापाधिक्स्य एषैव दयमेव awarur दृष्टिः
दशंनापरपयाया श्रवगतिः, श्रश्यामवखायां प्राणएश्रब्दाभिधे-
याऽवगन्तव्य tau: एषैव दृष्टिरिति mata एतदि-
शानं यदेतत्‌ सुषुतं तदोवात्मनः प्राणत्वविन्नभ्चिकारणं । एत-
च्छब्दायमार्‌,यच यद्यामवस्थायामेतन्सर्व विशे षने aya यथा
तथा पुरूषो aga: प्रिपरएऽपि पुरिशयः सुप्तः शयनमधिगतः
Gy जाग्रदराखनाङरूपं VATU न कञ्चन Wala कमपि नाव-
लेाकयति श्रय तदा खभ्नानवलाकनकालेऽसिखयुखनासिकाष-
wifcfa facqasrawar प्राण एव क्रियाशक्रावेव न त्वन्यत्र
एकधा भवति uaa गच्छति ws, प्राणापाधिकः प्राणश्न्दादः
परुषा Hamas: । ननु तदा वागादीनि करणानि क्र
द्ाम्तीत्यत WE, तत्‌ ACHAT प्राण एकधाभवनकाले एनं
भ्राणपाधिकमात्मानं वाकचचलुःञ्राचमनांसि सविषयाणि लयं
गच्छन्तोति प्रयीयचतुटयेनार, वाक्‌ स्वेना मभिः werafa
We: सर्वै रूपैः सदापेति Bra as: we: werafa मनः
सर्वष्यानेः सदाप्येति We | "नन प्राणे लीनानां तेषां wag ट्व
सरितां कुतः पनरुत्पत्तिरित्यतश्राद, म प्राणापाधिकः परषोा

* गमु प्रागेन्नपातेषु कुतः पुग उत्पत्तिरिति B.

8 Sara: | |] eifwarafeat | cl.

प्येति art सर्वेः wee: सदाप्येति मनः Wawa:
सदाप्येति स यदा प्रतिबुध्यते 'यथाग्रेज्वलतः “aay
दिशे विष्फुलिङ्गा विप्रतिष्ठेरन्रेवमेवेतस्मादात्मनः
प्राणा यथायतनं विप्रतिष्ठन्ते प्राणेभ्यो देवा देवेभ्यो
लाकाः! स रष प्राण रव प्रन्नात्मेदं शरीरं परिण-
द्यात्थापयति तस्मादेतदेवेक्यसुपासीतेति सेषा प्राणे
यदा यस्िन्‌ काले प्रतिबुध्यते जागरणं गच्छति जागरणावसरे
एतस्मादुत्यत्ता दृष्टान्तमाह, यथया दृष्टान्ते श्रद्रेजेातवेदसेा
जाञ्वखछमामात्‌ विस्फुलिङ्गाः चुद्रा श्रप्िकणा विप्रतिष्ठेरन्‌ वि-
faurg दित निगेच्छन्ति एवमेव अननेव प्रकारेण न लन्यया
एतस्माक्राणापाचधिकादात्मन ्रनन्दात्मनः प्राणा वागाद्या
यथायतनं agi खानं fase तदुदिश्छ विप्रतिष्ठन्ते fa-
विधं निगच्छन्ति, area वागादिभ्यो देवा श्रन्यादयः, विप्र
तिष्टन्त दत्य नवतते WA वच्छमाणे च, देवेग्योऽन्यादिन्यो लाका
नामादयो विषयाः। Maa: प्राणेोपाधिकलमृक्ता मरणेऽपि प्रा-
णापाधिकलमाह, तस्य प्राणापाधिकसखछ एषैव मर णावस्थारूपैव
न ल्न्या सिद्धिः प्रसिद्धिः। माणल एषैव िद्धिरिति व्याकरोति,
एतन्छरणं wage fama विज्ञायतेऽनेनेति विज्ञानं प्रमाण-
मिति यावत्‌। एतच्छन्दाक्रं मरणमा र्‌, यज यस्यामवखायां यदा
वा एतत्पुरुषः श्रयं पमान्‌ WHAT मनुग्यलाद्यभिमानो अता

गिण SNS eA

* सवा feat F. G. टी° afa |
+ स za rate & sta डत्धन्तं 7. ©. टी° नाल्ि।

= केषी तकित्रा द्ध यापमिषत। [ ३ अध्यायः,

स्वाप्तियी वे प्राणः सा WAT AT वा WAT सप्राणस्त-
ॐ ॐ fata + az an

wua सि्धिरोतदिन्नानं यचतत्पुरुष आता मरिष्यन्ना-
बाल्यमेत्य सम्मोदमेति" तमाहरुदकमीचित्तं न शणा-
तिन पश्यतिन वाचा वदति न ध्यायति अथास्मिन्‌
प्राण खैकधा भवति तदेनं वाक्‌ स्वनामभिः AET-
ufa चक्ष; सव रूपः सहाप्यति ATS Wa: शब्द्‌

सहाप्येति मनः सवः ध्यानैः सहाप्येति! ta यदा-

जराव्याध्यादिना पञ्चलदुःखं wit मरिवयन्मरणं करिय्यन्‌
आसन्नमरण दत्यथः, श्राबल्यमबलस्य दुर्बलस्य भाव wad
हस्पादाद्यवश्वमित्ययेः, न्येत्य नितरामागत्य are बच्ध्वाद्य-
परिज्ञानलच्णं न्येति नितरामागच्छति, तत तदाडङ्ः समोप-
चाः कथयन्ति | समीपस्योक्रिमा दः उदक्रमीत्‌ उत्करमणएमकरोा-
fati az: | चिन्तात्रमणे fayiats: न श्टणाति न पश्यति
न वाचा वदति नथ्यायति स्पष्ट, इत्यनेन प्रकारणाडङ्रित्यन्वयः।
wafer प्राण एवैकधा भवति तदेनं वाक्‌ सर्वैः नामभिः
सहाप्येति चकुः सर्वैः रूपैः सहाप्येति Ars सर्वैः शब्दैः सहाप्येति
मनः सवैष्यैनेः सहाप्येति ख.यदा अतिनृभ्यते यथाप्न्ज्बलतः
सवा दिशे विस्फुलिङ्गा विप्रतिष्ठेरन्‌ .एवमेवेतस्मादात्मनः

* अबल्यं न्येत्य सम्मा न्छेति तदाडरिति ete. 1. ©.

+a यदा प्रतिबध्यते यचाग्रेविष्फःलङ्ग cafe दवेभ्या लाक्षा
इत्यन्तं पुवपठितं ete. 1. ©. पुश्तकेघु वतते, तदन्ते च इ चिङ्‌ |

{† स यदास्मा्छ रीरादुत्कामति वागस्मात्‌ सवायि नमान्यभिवि
zaa इति cto. 7. ©

१ अध्यायः।] दीपिकासदह्िता। <9

सच्छरीरादत्क्रामति Weta: सर्वैरुत्करामति ॥ ३ ॥

वागेवास्मिन्‌ सवाणि नामान्यभिविज्यन्ते वाचा
सवाणि नामान्याप्नोति प्राण रखवास्मिन्‌ सर्वे गन्धा
श्रभिविरूज्यन्ते प्राणेन सवान्‌ गन्धानाप्नाति चक्ष-
माणा यथायतनं विप्रतिष्ठन्ते भाएेभ्या देवा ava लोका; ।
श्रयवा तदा तस्मिन्‌ मरणकाले, प्रतिबध्यते उत्पद्यते शरीरा-
नरग्रदणं करोति, तस्मिन्नपि शरीरे मेषहाद्धिमुक्रो न भव-
MAG | वयाख्यातमन्यत्‌॥ zh

एवं मरणकाले मृच्छायामिद्धिवाणां लयमभिधाय शरो-
रादुत्कमणे तस्मिन्नेव खये विशेषमाइ, स मुमूषुयंदा यस्िन्‌
काले श्रस्मात्रत्यक्तात्‌ शरीरात्‌ शोणावयवात्‌ रेदादुत्क्रामति
We गच्छति तदा सरेवेतेः सर्वरत्करामति | वाक्‌ वागिद्धियं,
Tara स्वामिनः, सवाणि निखिलानि नामानि खविषय-
तानि afafaena सवतः परित्यजति, विषयव्यापारात्‌ सवं-
परमं प्राय wantin न ्रयच्छतोत्यचैः। ननु यदि वा-
ङ्ग मान्यभिविषजनते श्रस्मान्तद्यन्येन तप्प्रा्चिरस्छ इत्यत श्रा,
वाचा सवाणि नामान्याभ्राति we 1 श्रयवा atat परित्या-
Team करोति तथा च खयं प्राणे विलीना खविषयर-
हिता स्यादित्यत are, वाचेत्यादि। श्रयमयः, न वाङ्माकरं
प्रलोयते प्राणे fara प्रणो वाचा सह सर्वाणि नामान्याग्नोति,
ag खविषयदहरिता प्राणे प्रलीयत इति। यथा वाक्‌ तयाः

* प्रायोऽस्नात्‌ सवान्‌ गन्धान्‌ अभिविंखजत इति (ara xfa टी)

<< कायी तकिब्राद्यणे पनिषत्‌ | [ ३ अध्यायः।

रेवान्‌ सवीणि रूपाण्यभिविदज्यन्ते चक्षुषा
सर्वाणि रूपाण्याप्रति ओचमेवास्मिन्‌ सव शब्दा
अभिविदज्यन्ते srw सर्वींच्छब्दानाप्रोति मन
रवास्मिन्‌ सवाणि ध्थानान्यभिविङज्यन्ते मनसा स-
वाणि ध्यानान्धाप्राति ‘ae छ्योतावास्मिच्छरीरे वसतः

घाणचुःज्ाचमनांसोति पयायचतुष्टयेनादइ, ब्राणाऽस्नात्‌
सवान्‌ गन्धानभिविष्जते, घ्राणेन सवान्‌ गन्धानाग्नोति। चकत
रस्मात्छवाणि रूपाण्छभिविषजते, wast सवौणि रूपा्ठाभ्ना-
ति। ओचमस्मात्छवान्‌ शब्दानभिविष्जते, ओत्रेण सर्वींच्छन्द्‌ा-
नाप्नाति। मनोऽस्मात्छवाणि ध्यानान्यभिविष्टजते, मनसा सदालि
ध्यानान्याक्नाति । वाक्‌पयायवत्‌ घ्राणचन्षःओाचमनःपयाथाः
सविषयाः व्याख्येयाः at प्रसिद्धा एषा सं यदेत्यादिनाक्रा,
प्राणे प्राणोापाधिके परमात्मनि सवा्िः.विषयेदधियादि लक्षणस्य
aaa aif: । न चायं प्राणः पञ्चटृन्तिमाचं किन्त्‌ क्रिया-
ज्ञानशक्यपाधिक श्रातमतयेतदुक्रमथे सारयति, यावे राणः सा
WAT Al a प्रज्ञा स प्राणः सर Warafaa शरीरे वसतः
सदात्कामतः व्याख्यातं। नन्‌ प्राणे सरवैषां श्तानामेकयेभाव
SMT नतु प्रज्ञायां, तत्कथं प्राणप्रज्ञयाः स्वीत्ममैक्यमिल्या-

शद्ध प्रज्ञाया aly प्राणवत्धावाद्रयं वक्तमाद, श्रथ AWE सावी-
ee anne ete ene nee ete ee
* सेवा ote सवाक्तिया वेप्राणःसाप्ल्ायावाप्रन्नास प्राण
सह दयतावस्िच्छरोरः वसतः सङहात्क्रामताऽय खल यथा varar
सवाय ग्ूतान्यक भवन्ति area: |e | इति यी. F

३ अध्यायः |] दीपिकासहिता। ce

सहोत्कामतेाऽथ TITS UTA सर्वाणि भूतान्धेकं
भवन्ति तद्याख्यास्यामः ॥ ४ ॥

वागेवास्या रकमङ्गसुदृ ल्हं* तस्यै नाम परस्तात्म-
fafafeat भूतमाचा प्राण LATA THATS
तस्य गन्धः पर स्तातप्रतिविहिता भरूतमाचा चक्षुरेवा-
स्वा रकमङ्गमुटृख्हं तस्य रूपं परस्तात््रतिविहिता

त्यकथनानन्तरं, wa निशितं यथा एवमनेन प्रकारेण
प्रज्ञायां ज्ञानश्रक्री Yaa साल्लिणि सवीणि शतानि निखि-
खानि amet सविषयाणि खिरजङ्मश्ब्दाभिषेयानि
एकं भवन्ति प्राणवदेकघा भवन्ति, तत्‌ तथा ATSTATA:
विसष्टमासमन्तात्‌ कथयिययामः ॥ ९ tl

एकं भावं प्रतिज्ञाय प्रथमतः प्रज्ञाया विभागमाद, तं वक्तु
वागेव वागिद्धियमेव प्रसिद्धं न लन्यत्‌, WIT ग्रज्ञायाः
एकमङ्गं एकं भागं गेरिषैकं स्तनं age श्रदूदुइत्‌ खाधौनं
ङतवतोल्य्थैः । AA तखाः दुग्धेकभागप्रज्ञायाः वाचः नाम
वक्तव्यं शब्दगतं परस्तात्‌ विषयलेन परस्मिन्‌ बदहददे शे भरति-
fafear निर्मिता खतमाचा तभागः, मोयत दति मात्रा,
तस्थाः विषयत्वेन प्रतिविडिता खतमाचा नामत्यन्वयः। यथा
वाक्‌ प्रज्ञायाः एकमङ्गमदूदु दत्‌, यथा च AQT: परस्प

* उदटूरहमिति प्रायशः, sgefata च क्रचित्‌ A. उद्र हमिति
szufafa च D. azutafa 2. ete.

N

&e केषोतकिग्राद्यडापमिषत्‌। [३ ध्यायः,

भृतमाचा ओचमेवास्या रकमङ्ग सुद्‌ रहं तस्य शब्दः
परस्तात्प्रतिविहिता भृतमाचा जिद्धेवास्या रकमङ्ग-
AGE तस्या अन्नरसः पर स्तात्मतिविडिता भूतमाता
इस्तावेवास्या रकमङ्गसुद र्हं तयोः कम पर स्ताव्मरति-
विदिता भूतमाचा शरीर मेवास्या रकमञ्गमुदू र्हं तख
सुखदुःखे परस्तात््रतिविदिता भूतमाचोपस्थ TTT
रकमङ्गसुदूल्हं तस्यानन्दा रतिः प्रजातिः परस्ता-

fafafeat waarat नाम एवं प्राणचच्लःओ्राचरसनदस्त-
शरोरोपश्पादबद्धिख्थसंविद एकंकमङ्गमदू द्‌ दन्‌, रासां यथा-
कमं परस्ताक्तिविदिताः शतमाजाः गन्धरूपशन्दान्नरस-
कमंसुखद्‌ःखानन्दरतिप्रजातील्याविज्ञातव्यकामा दति पया-
UATAATE, प्राण एवास्या एकमङ्गमदृटढं तस्य गन्धः पर
winfafafeat शतमाचा, चक्तुरवास्या एकमङ्गमदूढं तख
eq परस्तात्मतिविदहिता शतमाचा, ओआचमेवास्या एकमङ्ग
age तस्य wee: परस्तातरतिविहिता शतमाचा, जिङकेवाखा
एकमङ्गमदूढं तस्या श्रन्नरसः परस्ताप्मतित्रिदिता saat,
हस्तावेवास्या एकमङ्गमदूढं तयोः कमं परस्तात्रतिविदिता
Waals, शरीरमेवास्या एकमङ्गमदूढं तस सुखदुःखे पर-
wiafafafeat ्डतमाजा, उपस्थ एवाखा एकमङ्गमदृटं
तस्यानन्दा रतिः प्रजातिः परस्ाप्रतिविदहिताग्तमाचा, पा-
दावेवाख्ा एकमङ्गमदूढं तयोरित्याः परस्ताम्रतिविदहिता

३ खध्यायः |] aiftarafeat | ra

afatafent भूतमाचा पादावेवास्या रकमङ्गमुदृल्हं
तयोरित्याः परस्तात्मरतिविहिता भूतमाचा “मन एवा-
स्या रकमङ्गसुदू र्हं तस्य धोः कामाः परस्तात््रतिवि-
हिता भूतमाचा ॥ ५॥

प्रज्ञया वाचं समारुद्य वाचा सवाणि नामान्या-
प्नोति प्रन्नया प्राणं समारुद्य प्राणेन सवान्‌ गन्धा-
नाप्नोति WHA WE: समारुद्य चक्षुषा सवाणि

शतमा चा, प्रन्ेवास्या एकमङ्मदृढं तस्यै धियो विज्ञातं
कामाः परस्ता्रतिविहिता शतमात्र | वाक्पयायवचल्षरा-
दिषयायाः नकापि व्याख्येयाः ॥५॥
एवं Ware विभागमक्वंदानोमविभागमा, प्रज्ञया वाग्‌-
| दुग्धयोाक्रया संविदा ary वागिद्धिवं समारुह्य waa ता-
दाव्येलच्णेन सम्बन्धेनारोदष्ं छता, शरदं वागस्मीव्यभिमानं
Wage, वाचा उक्तप्रज्ञाभिन्नेनाक्ेनेद्दियेण wate fa-
खिलानि नामानि awenfa aratfa वाचाधिरूढा war
प्राप्नाति Baad, न प्रक्ञामन्तरेणाक्तमिद्ियं नोाक्रभिदन्दि-
यमन्तरणाक्रविषयप्रा्तिः, तते यद्यदिना न भवति नोापलभ्वते
वा तत्तद्‌ात्मकं, यथा तन्तून्‌ विनाऽनुपलभ्बमानः पटस्तन्ना-
क्कः, यथा श्ुक्रिकामन्तरेण चानुपलभ्यमानं रजतं श्ुह्षा-

* gear रखकमङ्मदू@ तस्ये धिया विच्चातयं कामाः प्रसा
व्रतिविद्िता waarafa 7. 0. Ste.

N 2

हश ` केषीतकिब्राद्धओषनिषत | [३ wears)

रूपाण्याप्राति प्रत्या BIST समारद्य WIT स्वीं-
च्छन्दानाप्राति Wa fret समार्य जिद्या स-
वानन्नरसानाप्रोति ANA इस्ता समारुद्य इस्ताभ्यां
सवाणि कमाखाप्रोति प्रत्या शरीरं समारुद्य
रोरेण सुखदः खे आप्रोति प्रर्नयोपस्थं समारुच्योा-
पस्थेनानन्दं रतिं प्रजातिमाप्राति प्र्तया पादो समा-
wa पादाभ्यां सवा इत्या आप्राति “Muar मनः

त्मकं, तथा चोक्मिद्धियमन्तरेणाविद्चमानेोऽनुपखभ्यमानो वि-.
वय Shia, उक्तं Axed प्रज्ञामन्तरोणानुपलभ्व्रमानं
प्रन्ञात्मकमिति। यथा वाङ्ामनी wear भेदरदिते णवं
प्राणमन्ये चचृरूपे जि्कान्नरसै दस्तकर्मारि अरीरसखदुः-
खानि उपस्थानन्द्रतिप्रजातयः पादगतयः प्र्नाघोविज्ञा-
तव्यकामाखेत्यार, WAT प्राणं समारुद्य प्राणेन सवान
गन्धानाप्नोाति, म्रज्ञया WS समार्य चच्षा सर्वाणि रूपा-
च्याप्नोाति, प्रज्ञया BTS समारुह्य राते सवान weerararfa,
waat fast समारुद्म जिया सवानन्नरसानाभ्राति, wear
स्ता समारुह्य Carat सवाणि क्माष्याप्नाति, awa was
समारुह्य अरीरेण सुखदुःखे श्राप्नाति, way ware-
दया पस्येनानन्द्‌ं रतिं प्रजातिमाग्नाति, प्रज्ञया पादौ ware

AN e EN ~ e
* प्र्नयव faq समार्य wade faa faara कामाना-
aifa ug y दति. G. ete. |

३ अध्यायः |] दीपिक्षासहिता। €

समारुद् मनसा सवशि ध्यानान्याप्राति ॥ ६ ॥

न डि प्रत्नापेता वाङ्म किश्चन प्रज्षापयेदन्यव
मे मनोऽभूदित्याह नाहमेतन्नाम प्राज्नासिषमिति न
हि प्रन्नापेतः प्राणा गन्धं aa प्रन्नापयेदन्यव मे
मनोऽभूदिव्याइ नाहमेतं गन्धं प्राज्नासिषमिति न

पादाग्वां wat दत्या श्राभ्नाति, waa धियं wag
प्रज्ञयैव धिया विज्ञातं कामानान्नाति। वाक्प्यायवत्प-
यायनवकमपि व्याख्येयं ॥ ६ ॥

ननु किं प्रज्ञया यावता,वागादिभिरोव खः खाऽयौऽवगम्यते
Taqwa वागादीनां प्रन्नारद्ितानां सत्यपि खाथैसम्बन्े त-
दवगमहेतुलं मेति स्वेजनोनान्‌भवेना । न fe मरज्ञापेता
वाङ्ाम किञ्चन प्रन्ञपयेत्‌। fe यस्मात प्रश्ञारहितं वागि-
fxd किमपि ama खंपरं वा नावगमयेत्‌ प्रज्ञारहितावाक
खव्यापारं न कुरते, कुर्वत्यप्यविवकितार्थमसम्बद्धाथें वा कू-
यादित्यथः। मनु प्रन्ञारदडिता न प्रज्ञपयेदित्यसिन्नथं किं
प्रमाणभिल्याशद् सवंजनोनमनुभवमभिनयेन प्रमाणयति,
अन्यच विषयान्तरं मे ममेद््ियखा्भिनः मनः अन्तःकरणं
धोटत्तिजनकं प्रज्ञासाचि meq Baad द्याह एवं Aa |
मनसेऽन्यचावस्थाने fa खारित्यत are, नादमेतन्नाम
प्राज्ञासिषमिति । श्रदमिद्ियखामो एतत्‌ लया कथ्यमानं

€9 कैषीतकित्राद्यणेपनिषत्‌। [३ खध्यायः।

fe प्रन्तापेतं चक्षुरूपं farsa प्र्तापयेदन्धच मे मनो
ऽभूदित्याइ नाहमेतद्रपं पराक्चासिषमिति न हि प्रन्नापेतं
BT शब्दं कच्चन प्रन्नापयेदन्यच मे मनाऽभूदि-
are नाहमेतं wee प्रान्नासिषमिति न fe प्रत्नापेता
जिद्धान्नरसं कश्चन प्रन्नापयेटन्यच मे मनेऽभूदित्याद
नाहमेतमन्रसं प्रान्नासिषमिति न fe प्रन्नापेत
इस्त कम किच्चन प्रन्नापयेयातामन्यच AT AAT
ऽभूदित्याहइतुनावामेतत्कम प्रान्नासिघ् इति न fe प्र

माम ama afafxaa विषयमित्यथः, म प्राज्ञासिषं न
अकण ज्ञातवान, Mara वा, उक्तमपि विशदवणेविव-
जिता aferdita वेति, दति अनेन प्रकारेण श्रादेत्यन्‌-
Ue. । अयमथः, परन्नानाश्नानयोरप्रत्यचलवेऽपि परस्य तद-
चनलिङ्गनानमातु Wad | तथा च प्रन्नारदितमृक्तमिद्धियं
न॒ खव्यापारच्चममिति। यथा वाक्‌ तथा प्राणचक्तुःत्राच-
जिद्ादस्तशरीरोापखपादप्रश्चा इति पयायनवकेनाद, a fe
WMI: प्राणे गन्धं कञ्चन प्रञ्चपयदन्यच मे मनाऽग्धदित्याद,
ना दमेतं गन्धं प्राज्ञासिषमिति) म हि प्रज्ञापेतं weed कि-
छन wwe मे मनोाऽज्छदित्यार, नाहमेतद्रपं प्राज्ञा
सिषमिति। afe wad ara शब्दं कञ्चन भज्ञपयेदन्यच

~

*eaaqa मे ansufcare areaama प्राज्ञासिषमिति F.
G. यी,

३ ध्यायः |) दीपिकासश्िता। éy

Mad शरीरं “GG aoe किथ्चन प्रन्नापयेदन्यच
मे मनोऽभुदित्यादइ 1 नाहमेतत्सुखं न दुःखं प्रात्नासि-
षमिति न fe asda उपस्थ was acti a
` प्रजातिं काश्चन प्रन्नापयेदन्यच मे मनेाऽभूदित्याहइ
नाहमेतमानन्दं न रति न प्रजातिं प्राज्ञासिषमिति न
हि प्रज्ञापेता पादावित्यां काञ्चन प्रन्नापयेयातामन्यच
iat मनोऽभूदित्याइतुनावामेतामित्यां प्रान्नासिष

मे मनोऽग्धदित्याह, aredd wed प्राज्ञासिषमिति। a fe
प्रन्नापेता fasrate कञ्चमप्रज्ञपयेद न्यच मे मनोऽग्दिल्यार,
नारमेतमन्नरसं प्राश्नासिषमिति। न fe प्रभ्नापेत wer. कमं
किञ्चन प्रन्नपयेयातामन्यच मे मनोऽग्डदिव्याद, नादमेतत्कमं
प्राज्ञासिषमिति। न fe प्रज्ञापेतं wit सुखं न दुःखं
faut प्रज्ञपयेदन्यच मे मनोऽग्धदित्याह, नाहमेतत्‌ सुखं न
दुःखं प्राज्ञासिषमिति। न fe भ्रन्नापेत उपस्थ श्रानन्दं न रतिं
न प्रजातिं काञ्चन प्रश्चपयेदन्यच्र मे मनाऽग्डदित्यार, area-
aaa a रतिंन प्रजातिं प्राज्नासिषमिति।न fe प्रक्ञापेता
पाद्‌ावित्यां काञ्चन प्रनज्ञपययातामन्यचर मे मनेाऽ्डदिव्याद,
नारमेतामित्यां प्राज्ञारिषमिति। वाक्पयोायवत्पयायाष्टकं
area, विज्ञातव्यकामयोवृद्धि मन्तरशानु पल मभस सवज-

* न सुखमिति D. = + नाहइमेतत्न छखमिति D.
‡ अन्यत्र मे मनोऽग्रूदि्यादि पूववत्‌ 7, 0. ete.

द. कौषघीतकित्राह्यणा पनिवत्‌ | (३ अध्यायः।

इति न fe warden धीः area सिध्येत प्रन्नातय्यं
प्रन्नायेत VO |

न वाचं विजिन्नासीत वक्तार विद्यात्‌ न गन्धं fa-
जिज्ञासीत arent fara रूप विजिन्नासोत द्रश्ार"

नीनलाद्भियमेवाररोकृव्यार, न fe waa धीः काचन
सिध्येत्‌ कापि विज्ञातव्यकामादिभेदभिन्नाकारान्तःकरणल-
न्तिः, प्रभ्नापेताऽसाक्िका न सिध्येत्‌, न प्रज्ञायते नावगम्यत
vad: मन्‌ भिखाऽपेकावतामिद्धियतदिषयप्राणप्रज्ञानां त॒-
द्यलात्कथं प्राणापाभिका wears नियम carry
प्रभ्ायामेवान्येषां afaaaare, न प्रभ्नातव्यं प्रभ्ञायेत म्रज्ञा-
तव्यं धिये विषयस्रूपं न प्रज्ञायेत भावगम्बते योग्यानुप-
लब्धया FFTUTA TAU: ॥ ७ ॥

cfea: सह प्र्नाया श्रभेदश्येत्‌ तरिं लं मामायुर-
न्टतमिल्यपाखेव्यत्र वाचनिकया rat वागेवोापाखा स्वादि-
त्यत श्राह, म वाश्वं विजिश्ञासेत are afafea उपा-
wad न विजिज्ञासीत न विचारयेन्नावगच्छेदित्धथः । afe
किमवगम्यमिव्यत are, वक्रारं वागिद्धिप्रेरकमानन्दात्मानं
सवंकरण ठन्तिसाक्तिणएमित्यर्थः, विद्यात प्राणोऽसि प्रज्ञात्मा
वक्ायुरम्टतमित्यवगच्छछेत्‌ । श्रथवा प्राणाऽसिि प्रज्ञात्मा
वक्तेत्येवावग च्छत्‌, श्रत्रेवायरग्डतयोरन्तभंगवात्‌। FATT राण

# eufaufafa F. G. ete,

३ खष्छायः।] दीपिक्षास्रहिता। é9

विद्यान्न wee विजिन्नासीत stint विद्ाब्नान्ररसं
विनिन्ञामोतान्ररसस्व विज्ञातारं विद्यान्न कम विजि-
भ्रासीत कतारं विद्यान्न सुखदुःखे विजिन्नासोत सुख-

Wy सर्वव्यापिन्यावङ्गोरत्य सह द्योताविल्या दुक्त, पुव न वाच
विजिक्ञासोमेति करशनिपेधः छतः, अन्ते च न मनो fafa-
wimafa aga निषेधं करिव्यति, तेनाद्यन्ताभ्वाभिद्धि-
यनिवेधः ्र्वद्धिया पलचणाथं, wa पयायाष्टकन विषयं निषे
ot ~ nN iW । ~
ufa ुञ्रयारपि विषदयनिषेधापलचणा्यं। न चाचानेकन्च
हद्धिचप्राये शरोरसय पाटाच्छरोरमपोद्धियमिति aaa,
करणत्वस्य विषयो पलग्भे विवचितलात ae च भागायतबेऽपि
wat चथाक्थश्चिदपि सम्पादयितुं सुश्रकलात्‌। श्रयेवमवि
प्रायपाटस्याद्यषः। afe शरोरशब्देन afifeaags न चेवं
संखदुःखयोरविषयल्वं विर्ध्यते, ताभ्या मृषलकतितस् aaa
ca ° ~
wads कल्पयितुं अक्यत्वात्‌, एवञ्च कल्यनागारवेऽपि प्राय-
पाठा न बाधितो भवति। पयायाष्टकविषयं निविश्य तत्त
feufaw एवावगम्यत्वमाद्‌, न गन्धं विजिज्ञाषीततघ्रातारं fa-
ara, न ed विजिन्नासोत शूयविद्यं विद्यात्‌, न wee विजि-
जासोतश्रातारं विद्यात्‌, नान्नरसं विजिज्नासोतान्नरसख्य वि-
ज्ञातारं विद्यात्‌, न कमं विजिज्ञासीत ast विद्यात्‌, म
* अथय वागादिभ्यःप्राणा मुख्यः इति प्राये ब्रद्याग्टतत्वापासनं सम-
पितं, खधुना वक्तयात्मनि प्राणस्यापि wa ब्रद्मारतत्वब द्धिपदिश्वते
इति रहस्यमिति खथिकः पाटः D.

@

éc काषीतकित्राश्षणे पभिषत्‌ | [इ अध्यायः,

दुःखयोर्वित्नातारं विद्यान्नानन्दं न रतिं न प्रजातिं

विजिन्नासीतानन्दस्य रतेः प्रजातेर्वित्नातारं fren-
Sai विजिन्नासीतेतारं विद्ात्र मनो विजिन्नासीत
मन्तारं fare वा रता दशेव भूतमाचा अधिप्रत्ं
दश प्रन्नामाचा अधिभूतं यदि भूतमाचा न स्युनं

सुखदुःखे दात खखदुःखयोाविन्नातार विद्यात्‌, नानन्द
म रतिं न प्रजातिं विजिन्नासीतानन्दस्य रतेः प्रजातेविंन्ञातारं
विद्यात्‌, tat विजिज्ञासीतेतारं विद्यात्‌ । खूपविद्यं खूपविद,
wart गन्तारं | खष्टमन्यत्‌। श्रादाविदधियं निषिध्येियः-
खामिना यथा Waa तथान्तेऽप्याद, नः मनो विजि-
maa मन्तारं विद्यात्‌। वाकषयायव्याख्थेयं । wa सवे
frafaraarfaar श्ानमभिधाय मअसङ्गाल्वानयमृलं संषार-
क्रमिद््रियविषयाग्यामितरेतर सापे्तार्भ्यां yada, अन्यत
राभावे च न vada दव्यमिप्रायवानाइ। ताः wear:
संसारचक्रस्य मूखश्धताः, वै प्रसिद्धाः एताः प्रत्यक्षा अ्रनुमे-
arg, दरव दश्सञ्याका एव न लधिकाः, शरीरे ay: सुख-
दुःखयोः WIG wad amy सवेद्धियेषु ange
च way विषयेषु, waarar:: aware विषयाः, श्रधि-
wi प्रञ्चाभिन्नानीद्धिया्यधिहत्य वर्तन्त इति अ्रधिप्रश्ं,

*प्रजापतिभिति कचित्‌ vaya |

३ अध्यायः] दैपिक्ासहिता। | ce

प्र्नामाषाः स्युर्यदा HATA न स्युने भूतमाचाः स्युने
छन्यतरता रूपं किष्चन faust रतन्नाना त-
अथा रथस्यारेष afactiar नाभावरा afte

CN GHIA: प्रभ्ामाचाः वागादरोगोदियाकि अरधिणतं
waarat वक्रव्याश्चानि तामि तानि विक्यलेनाधिषछल्यं
adm tated । यत्‌ यदि, fe प्रसिद्धाः, waarar:
मामादिषूपाः, स्यः नेति वहिरोवावगन्तव्यं, मग भवेयुः न
प्रन्ञामाचाः स्यः, उक्रानोद्धियाणि म wan, न हि निर्वि
wafafxd भवति, यत्‌ यदि वा पल्लान्तरे प्रज्ञामात्राः
उक्रानीद्छियाणि न स्यः ग भवेयुः न MARTA: स्युः उक्ता
ग्तमाच्रा न WAG | तत्र हेतुमाह, न WaATAa we
किञ्चन सिध्येत्‌ । अन्यतरतः एकस्ात्‌ प्रभ्नामाच्राण्डेतमाचया-
मेध्ये fe यसमात्‌ किमपि विषय इृद्धियं वा न सिध्येत्‌ । अघ-
मथयंः। न fe विषया विषयेणेड्ियं वेद्धियेणावमम्यते, fa-
न्तरं इद्दियेए विषया विषयेएेद्ि यमिति। ननु यदि विष
येन्धिवमितरेतरसापेक्लं aga परस्परं विभिन्नवात्‌ प्रज्ञाया
्रष्येतन्निमित्तो विभेदः स्यात्‌, तया च यथा प्रज्ञायां
wife wars भवन्तीति प्रतिज्ञा areat खादिल्यत
Bl, ना एतन्नाना एतत्‌ प्रज्ञामाचाण्रतमाजाखूपंनानाना
न भेदवत्‌ नानात्वाभावं प्रतिज्ञाय तदुपपादयितुं दृष्टा-

# waraat afta मूले नासोदिति प्रतीयते|
02

१०० कषषोतकिब्राद्यणा पनिषत्‌। [३ ध्यायः।

रुवमेवेता भूतमाचाः प्रज्ञामाचास्वर्पिताः प्रन्नामाताः
प्राणेऽपिताः स॒ रुष प्राण रव प्रन्नातमा नन्दा SAT
ऽता न साधुना HAUT भूयान्‌ ! भवति ना रुवा-

न्तमा, तत्‌ तत्र यथा दृष्टान्ते रथस्य रथचक्रस्य अरेषु
भाभिप्रतिष्ठितेषु तोक्ांयेषुं arty नेमिः att afe-
दंभरवतिं वेतुलं काष्ठं अर्पितः, अर्पिता श्रराधारा वर्तन्त
Cae नामे श्रन्तःकाटे अ्रत्ताधारच्छिद्रवति ade, श्रराः
दोघाणि तीच््णानि काष्टानि, afdar: प्रतिहिताः, एवमेव
तददेव न AMY, एताः उपलभ्यमानः waarar: विष-
याः नेमिखानीयाः प्रज्ञामाचासु दद्धयेषु श्ररस्थानी-
येष श्रपिताः प्रतिष्ठिताः, प्रज्ञामाचाः दरद्धिवाण्यरभ्डतारनिं
प्राणे सखनामिकासच्चारिणि माभिग्यानोये श्रपिताः प्रति-
हिताः । स प्राकापाधिकः, एषः प्रज्ञात्मकघीटन्तो प्रतिफलखितः,
प्राज्ञः प्रज्ञया नित्यया खयंप्रकाशया युक्तः, BAT च्रस्म-
परत्ययव्यवदारयोाग्यः, श्रानन्दः सुवेकखभावः, WIT:
जरारहितः, Baa: arurfea: सखयंप्रकाशविन्ञानानन्द्‌ा-
त्मखरूपः सवविक्रियाष्टून्य rae) नन्वेवंरूपस्यापि साध्व-
साधुकम्भ्यामःधिक-्युनतेः स्थातां Wag ख्वेन्दद यारूमया-
भ्यामित्यत We, न सादना कमणा wary साधुना श्रा

* gaia xfa D. † waaifa ?. ©. टय ° नाल्ि।

४ आध्यायः || दीपिकासदहिता। Rok

साधुना कनोयानेष* Wa साधु कर्म कारयति तं य-
ea लेाकेभ्य उन्निनीषत रुष उ रखवासाधु कमे का-

स्ल विहितेन saat पण्छरूपेण न यान्‌ नाधिका भवतोति
He) ना एव नेव श्रसाधना शास्त्प्रतिषिद्धेन कमणा कनी-
यान्‌ कनिष्ठे न्यृन द्यः, भवतोति शेषः | श्रमः । विक्रि-
यावता wfawat दृष्टः समद्रादः, न तु विपरीतस्य ane
तद्द्शमादिनति। साध्वसाधुकर्मणो एमं न Una दृत्यस्ििन्नयं
Saary, एष wa fe यस्मादेष एव प्राण प्रभ्नापाधिकः एव
नलन्यः, एनं शरोरा्याव्मलाभिमाभिनं साघु कमं शास्तविदहितं
कमं WHEY कारयति अनिच्छम्नमपि ्रनष्टापयति, तमिव
कस्यचिच्छरोर्‌ श्राविष्टं खयं निव्थापार्‌ सत्‌ शरोराभिमामिमं
विविधान्‌ व्यापारान्‌ कारयति, तं एनं प्रतं वच्छमाणं यं
प्रसिद्धं स्वमाथिनं श्रन्धानुनेषति श्रात्मानमनु पञ्चादाबम-
न्तास्‌ ननेषत्ति निनीषते we नेतुमिश्छतोत्यथैः। एष उ एव
श्रपि उक्त एव aay, एमं श्रीराद्यभिमानिमं श्रसाधु कमं
शास्त निषिद्धं कमं पातक्द्पं कारयति श्रनिच्छन्तमण्यनु-
छापयति तं प्रियसुखमनया्थिनं यं प्रसिद्धं पातकिनं एभ्यः
Wasa: Waa: मन्ब्यादिनिवासेभ्यः aaga निनोषते

+ खघ wad ayaa कारयति तं यमन्वानुनेषग्येव उ वनम

© ° “ALN NR EN ~
साधु कमं कार्यतितं यभ्ग्या लाकभ्या Tawa TE लाकपाल TA
~ es Gz
लाका{घरपतरेष aan: a a wiata विद्यादिति F. ©. ट|

९.५ कोषीत कित्राद्यशाषनिषत । [= era: |

रयति तं यमधा निनोषत रष लाकपाल रषं ला-
काधिपतिरेष mam: सम mata विद्यात्‌सम
sata विद्यात्‌ ॥ ८॥ |

इत्यारण्यके कोषीतकिब्राह्मणोपनिषदि satan
ऽध्यायः समाप्तः ॥ *॥

श्रध नेतुमिच्छतीत्ययः | सा्वसाधुकमंकारयिदटटलं खगंनरक-
नयना येमिल्युक्तं तद्यस्य प्रसुलादुपयन्नमिल्याद, एषः aa-
मरकयोा्नता लाकपालः लोकानां साधूनां सुखेनासा धनां
दुःखेन च पाका र्का SATs: | तथा च लाकपा-
ललं मन्त्यादिवद्यादिव्यत wy, एषः om: लाकाधिपतिः
लोकानां साधूना मसाधूनां चाधिष्ठाय पालयिता मारा
जवल्लोकाधिपतिः। तथापि महाराजवत्‌ कांसिदेव लोकान्‌
म्रव्यभिपतिलं स्यादिद्यत sre, एष उक्तः सर्वेशः सर्व॑स्य
निखिलस्य ग्डतभोतिकस्येशा नियन्ता सर्वशः। स उक्र
सवेशल्ादिगुणः मे ममेन्रस वक्रः श्रात्मा श्र्मप्मव्ययव्यव-
हारयाग्योा मामेव विजानोदीति मयोक्तः दति विद्यात्‌ एवं
जानोयात्‌ स a aaa विद्यात्‌ arena) वाक्याभ्यासाऽध्या-
यपरिसमाघ्यर्थः॥ ८॥ |

इति ज्रौग्रङ्रानन्दभगवतः छत कौषोतकित्राह्मणाप-
निषदोपिकायां eatarsara: ॥*॥

et भ च कण पण च न च = च न ^ चा च न चा

8 अध्यायः |] दीपिक्षासहिता। १०४

"अथ इ वे गम्या बालाकिरन्‌ चानः WUE! नास
सोऽवसद्शीनरेषु CATHAY कुरूपष्वाखेषु काशि-

पुवाध्याये प्रणापाधिक aaa च भवति wale
दुद्धिभ्रमः माण एव चेतन्यविशरिष्ठ ्रानन्दादि गणकः श्राति,
तद्भुमनिवारणाथें प्राणात्‌ खबुक्नावखाद पगतचेतन्यात्यरं चेत-
ममामन्दा्मानं fare: पवाकलरपक्ताभ्चां wyfaurar श्र-
मानिलादिगशमन्भरेानरंतेति दुलंभनं दग्यितुमास्या-
faarary, गाग्यैः wire: एतन्लामा वा इ किल F
असिद्धो eter Farat बालाकिः बलाकष्डापत्यं we
चागः अन्‌ WTS वदन्तमनगु खयमणुचारयतोत्यनूचानः
अधोतवेद इत्यर्थः । dae: waaay: सर्वच प्रथितकोतिं-
रित्यथैः, श्राख Bra) सः प्रकृता are अवसत्‌ जिवा-
समकरोत्‌, उश्रीनरेषु उश्चोगरसभ्भ्कषु Sey सवसन्‌ सञ्च-
रम्‌ सखकोर्तिंकामः सवेच पयरक्नित्य्थः | aay सक्यसञजञ-
ey देशेषु, अवसदिति wa वच्छमाण्युग्मदवे चानुवतते,
कुरुपञ्चालेषु कुरुयञ्श्ञकषु पञ्चालसञ्ज्ञकषु च कुर्पञ्चालेषु,
काभोविरेदेषु काश्यपलचितेषु विदेदशञ्ज्कषु च काशोविदे-
देष, इति एवं प्रकारेव्वन्येव्वपि चेवशिंकनिवा सदेशेष्ववसदित्य-

e ce

G21 स मामारेश्रवासो sufuamfararar गाग्यैः « किख

* गागा © a बालाकिस्ति 7.6. ete, + dae इति A.

१०४ कषीतकितब्राद्ययापमिषत्‌ | [9 ख्यायः,

विद्‌ हेधिति स errand * काश्चमाव्रज्यावाच ब्रह्म
ते ब्रवाणोति तं हदावाचाजातशचः awa icy

्रजातश्च्ुं न विद्यते जात उत्यन्ना यदपेक्षया wae: साऽयं
सार्यनामधारो aaa समबृद्धिः श्रजातश्चः, ते AT काशोद्‌-
शाधिपतिं एत्य कदाचित्‌ खमौपं प्राप्य उवाच उक्तवान्‌ ।
गाग्याक्रिमाद, ब्रह्म श्रनुपचरितब्रह्मशन्दाभिघेयं ते तुम्ब
मजातश्चवे ब्रवाणि, यदि भवताऽनन्ञा तदा वदानि, इति
MAT प्रकारेण उवाचेत्यन्यः। तं एवं वदन्तं गाग इ किल
उवाच उक्तवान्‌ ANAT: WATATAATAT राजा। श्रजा-
तथच्रुक्रिमाद, सदलं गवां WES दद्मः वयं राजानोऽच्येऽपि
कायं wid प्रयच्छामः किमतास्िन्नय लाद श्रानामित्ययः, ते
तुभ्यं ब्राह्मणाय ब्रह्मविदे दानपाचाख। नेयं ब्रह्मविद्यायाः
दक्चिणा किन्तु एतस्यां ददानीमुक्रायां वाचि ब्रह्मते त्रवा-
णोत्येव॑शूपवाङ्ा चनि मिन्तं । जनकः जनकनामा मियिकलेश्च-
रोाऽच ब्रह्मविद्यायाः सधनाया दाता जनकः स एव
ब्रह्मविद्यायाः प्रति्रद्ोता, दृद्यनेन प्रकारेण मामन्ञाला,
वै प्रसिद्धाः उ श्रपि जनाः Safar: ay धावन्ति गच्छ-
न्ति । waa: 1 ब्रह्मविद्यायाः सापायायाः दाता वक्ता ख
पितेत्थेवं वदन्ता अजना fafusataa गच्छन्ति, शपि मां

* काश्यमेवयोवाचेति 7. G. ete |
+ efa a xatfa D. <q (<a: xfa ete) a रतस्यामिति7?. ©. zo)

9 खअथध्यायः1| दौपिक्ासह्िता। — Rey

इत्येतस्यां ats जनका जनक इति वा उ जना धा-
वन्तोति ॥ १॥

*आ्रादिलत्ये डह्न्द्रमस्यन्नं विद्युति सत्यं स्तनयो
शब्दो वायाविन्द्रो वेकुण आकाशे gaan विषा-

तादे तताऽयनभ्यधिकं ar म जानन्ति, इत्यनेन प्रकारेणा.
वाचेत्यन्बयः ॥ ९ ॥

सः om: ह किल vary उक्वान्‌ बालाकिः वलाक~
wa, अ एव प्रसिद्ध एव न त्वन्यः, एषः AEWA प्रत्यत्तः,
रादित्य ्रारित्यमण्डले परुषः परषाकारद्येतनः तमेव उक्र-
waaay न aa, श्रं aT wefaq उपासे विजातीयः
प्रत्य यश्न्वेन सजातोयप्रत्ययप्रवारेण ब्रह्मेति Beara,
इति श्रनेम प्रकारेणावचेत्यम्वयः। तं wa ब्रुवाणं गामे,
इ किख, उवाच उक्वान्‌ श्रजातशचः एतन्नामा, दससञ्न्ञया
निवारयन्‌, मा मा श्राबाधा्ां दिर्व॑चमं माङः, एतस्मिन्‌
उक्रयुरुषे उक्रपरुषो पदे्रनिमित्तमि्ययैः, श्रावयेज्जाने सः
माने सति समवादयिष्ठाः लं गुरुरदं शिवय दति wefwar-
fred संवादं मा कारव, एतस्मिन्‌ कायंमाणे वयं बाधिताः
wai ननु यद्यपि त्वं जाबोषे एतं ged तथापि तहु-
शानुपासमाफलश्च न जानीष दत्यत We हन्‌ च्रग्य-
धिकः पाण्डरवासाः शक्तगणेदकवन्तः, द्रमः खर्यसु-

* दित्य cate सव्यखेव्नन्तं . ७. ete afte `
र

{og काषीतकित्राह्शे पनिषत्‌। . [8 mara

afefcary तेज इत्यधिदेवतमथाध्यात्ममा दरे प्रति-
रूपग्ड्ायायां हितीयः प्रतिश्रुत्कायामसुरिति शब्दे

पुानाडोरूपलादेता wrerat सामगो qusufaegr,
‘afast: सवाणि शतान्यतीत्य तिष्ठतोल्यतिष्टाः, सर्वेषां
मतानां गिखिलानां खिरजङ्गमानां agr awa, cf
अनेन प्रकारण, पै प्रसिद्धः सवषां ब्रह्मविदां facfaar-
frat अहं श्रजातश्चुः एतं Bah पुरषं उपासे उपासनया
area, दति उक्तपुरुषगणसमाष्यथः। खः प्रतः यः प्र
fag: उपासकः, इ किल, एतं उक्रगृणकं पुरुषं एवमपासे
खक्रगणोापासनया साच्ातकुर्ते, खः अतिष्ठाः सर्वेषां गतानां
Wet व्याख्यातं भवति ad, ay ब्रह्मोपासते खयमपि त-
Hu भवति ॥२॥

स हावाच बालाकियं एवैष wxafe पुरुषस्तमेवाह-
ware tfa i तं हावालाजातश्चमौ मेतस्िम्‌ समवादयिष्टाः
शोमा राजान्नष्वा्ेति वा अहमेतमुपास xfa a at हेत
मेवम्पास्तेऽख्लखात्मा भवति wan सडवाच बालाकिर्य was
विद्यति पुरुषस्तमेवाशमृपाख दति तं हवाचाजातश्नजमा
Safar, खमवाद चिष्ठा सेजस्या देति वा श्ररमेतमुपास इति
स खा. हैतमेवमुपास्ते तेलस्यात्मा भवति ॥४॥ ख देवार
बालाकियं wae wafedr पृरुषस्तमेवारमुपास दति । तं

* fast: अतिषा डति B.C. E.

6 अध्यायः | , दीपिकासशिता। १०७

Wa: खप्रे यमः शरीरे प्रजापतिदंकिणेऽधिणि are:
सव्येऽ्िणि सत्यस्य ॥२॥

होवाचाजातश्रजुमा Rafer समवादयिष्टाः शब्दखा्मेति
वा श्रहमेतमुपास tia खयो हेतमेवमपासते शब्दस्वातमा
मवति॥५॥ स हवाच बालाकियें एवैष श्राकाशे परूष-
खमेवारमुपा् cf तं रावाचाजातश्रज्जमा मेतस्िन्‌
समवादयिष्टाः wayafa ब्रहेति वा श्रहमेतमुपास दति
र यो हदेतमेवमुपासे परते प्रजया पश्टुभिन एव we
नाद्य प्रजा पराकालाप्रवतते॥ ६ ॥ | Rare बालाकियं
एवैष वाथा पुरुषस्तमेवाहमुपाख tial तं हवाचाजात-
waat तस्मिन्‌ समवादयिष्ठा इन्दर वेङकष्डोाऽपराजिता
सेनेति वा श्रहमेतमुपाख दति स या ₹ेतमेवमुपास्ते जिष्णु
*वाऽपराजयिष्णुरन्यतस्यजायो भवति ॥ ७॥ ख हावाच बा-
लाकियं एवेषाऽग पृरषस्तमेवादमुपास इति । तं हावाः
wars मैत्िन्‌ समवादयिष्टा विषासहिरिति वा
अमे तमुपाख दति सयो हदेतमेवमुपारते विषासदिरहेवाग्वेष
भवति ca खरावाच बाखाकियं एवेषोऽष्ु प्रषस्तमेवा इ-
ame द्रति। तं हावाचाजातश्रच्रमौा मेतसिन्‌ समवादविष्टा
माद्धात्मेति वा श्रहमेतमुपाष दति ख या ₹देतमेवम॒पासत
near भवतीत्यधिदेवतमयाध्यात्मं॥€॥ ख Bare

* वाऽपसजिष्युरिति 2. 0.
४ 2

Ker कोषीतकिब्राद्णापनिषत्‌ | [8 Sema: 5

सहोवाच "बालाकिर्य रवेष श्रादित्ये पुरुषस्तमे-
वाइमुपास इति तं हावाचाजातशचुमी tanta

बालाकियं एवैष area पृरुषस्तमेवाहमुपास इति। तं ₹हा-
वाचाजातश्चचुमौ मेतस्िन समवादयिष्टाः प्रतिरूप इति
वा अरषमेतमुपास दति सयो ₹ेतमेवमुपासते प्रतिरूपे इ-
वाख प्रलायां एच श्राजायते नाप्रतिूपः-॥ Vol @ Vays
घालाकिये way प्रतिश्रुत्कायां पुरुषस्तमेवाम्‌पास दति । तं
हावाचाजातश्रचरमौ मेतस्िन्‌ समवादयिष्टा दितीयोऽनपगः
षति वा श्रदमेतमुपाख इतिस यो इहेतमेवमपास्ते विन्दते
दितोयान्‌ ‡दितीयवान्‌ भवति॥ १९॥ स Stare. बालाकि-
यं एवैष शब्दः पुरुषमन्वेति तमेवादमुपास इति, तं ear
चाजातथ्वमा मेतस्िन्‌ समवादयिष्ठा श्रसुरिति वा अहमेत-
ama इति स या हेतमेवमृपास्तेनोा एव खयं are प्रजाः
यरा कालात्‌ शग्मा रमेति ॥९२॥ ख रोवाच बालाकिर्य एवैष
दा यापुरुषस्तमेवाहमुपास दति। तं हावाचाजातश्चमी मे-
तस्मिन्‌ waatcfaer waftia वा श्रदमेतसमुपास दकि
ख या देतमेवमुपास्ते ना. एव खयं नास्य प्रजा पुरा कालान
Wad ney सहोवाच बालाकियं एवैष शारीरः I
स्तमेवादमुपास इति । तं हावाचाजातथत्ञमा safer,

* वालाकिरि्नेकच पाठान्तरं + aafea समवादयिद्धा
खन पाश्डर्वासा तिषा efa F..G. ete (atarfaar xfa F.) +
{ tectatfeta ete |

8 ध्यायः ||] दीपिकासहिता। १०९

संवादयिष्टा इहत्याण्डुरवासा अतिष्ठाः सर्वेषां भू-
तानां मेति वा श्रहमेतमुपास इति स यो हेतमेव-
मुपास्तेऽतिष्ठाः सर्वेषां भूतानां sar भवति us

समवादयिष्ठाः प्रजापतिरिति वां अहमेतमुपाषदति षयो
देतमेवमुपास्ते प्रजायते प्रजया wf ९४॥ ख Rare
बालाकियं एवैष प्राज्ञ आत्मा Baan? खभ्नया चरति
तमेवाहमुपास tf तं दावाचाजातश्चुमौ Hafez
समवाद्यिष्ठाः यमो राजेति वा श्रदमेतमपाखद्ति षया
हैतमेवमुपास्ते सवे Rarer ददं Fara यम्यते ॥९५॥ स
हावाच बालाकीयं wae द्चिणेऽ्तन्‌ पुरुषस्तमेवाहमुपाश
efi तं ईदावाचाजातशचमा मैतस्मिन्‌ समवादयिष्टा
माख त्मा श्रग्रेरात्मा ज्योतिषं श्रात्छेति का श्रदमेतमुपाष
दति स यो हेतमेवम॒पास्त एतेषां सवषामात्मा भवति ure
ख दावा बलाकियं एवेष स्येऽचम्‌ परषस्तमेवादमुपास
दरति। तं हावाचाजातश्नचमीाः मेतस्मिन्‌ समवादयिष्ठाः
सत्यस्ात्मा विद्यत stat तेजस आत्मेति वा श्रहमेतमुपास
xfa सयो ईेतमेवमुपास्त एतेषःमात्मा भवतीति ॥ ९७॥
खन््रमसि चद्रमण्डले, सामा राजा प्रियदशंना दी्ि-
मान। WHA चतुविधसादनोयस्यात्मा कारणं खरूपं
वा फलेत: तत्‌खरूपस्तदान्‌ भवतीति वा व्याख्येयं ॥ ₹॥

* gufata ए.

Are Rea hare argh Te | ` [¢ nara

स Sars बालाकियं we चन्द्र मसि पुरुषस्तमे-
वाइसुपास इति तं हवाचाजातशचुमा मेतस्िन्‌
संवादयिष्ठा अन्नस्यात्मेति वा अहमेतमुपास इति
स या हेतमेवमुपास्तेऽन्नस्यात्मा भवति ॥ ४ ॥

स हावाच बालाकियं way विद्युति पुरुषस्तमेवाइ-
सुपास इति तं हावाचाजातशुमौ मेतस्मिन्‌ संवा-
afar: सत्यस्ात्मति वा अमेतसुपास इति सयो
छेतमेवमुपास्ते सत्यस्यात्मा भवति ॥ ५॥

स होवाच बालाकिर्य रवेष स्तनयिलन पुरुषस्त-
Haque इति तं हावाचाजातशचुमा मेतस्मिन्‌
संवादयिष्ठाः शब्दस्यात्मेति वा ्दमतमुपास इति
स या ईतमेवमुपास्ते शब्दस्यात्ा भवति ॥ € ॥

विद्यति सेदामिनोमण्डले, तेजस्यात्मा तेजसः कारणं खरूपं
वा ॥४॥ wafaat मेचमण्डले, शब्दस्यात्मा प्वनिवणोदि-
भेदभिन्नश्य शब्दस्य कारणं खरूपं वा॥५॥ श्राकाशे गगमे
sarea वा, yt परिपणे, ्रप्रवतिं क्रियाश्एन्यं, ब्रहम हरत्‌
वसा द्भ्यधिकं, पूर्यते प्रजया पद्भिः, पृणगृणापाखनफलं
पच गवादिपरिपूरतिः | श्रप्रवतिंगणोपासनगफलमा ह, ना एव खयं
aS प्रजा परा कालात्‌ ada, शतसंवत्छरात्का खा तपे

¢ अध्यायः |] दीपिकासदहिता। ` १११

के

स rare बालाकियं रवेष वायो पुरुषस्तमेवाह-
मुपास इति तं area मेतसिन्‌ संवाद्‌-
frat इन्द्रो वैकुण्ठाऽपराजिता सेनेति वा अमेत-
मुपास इति स यो रेतमेवमुयास्ते forme वा अप-
राजयिष्णुरन्यतस्यजायो भवति ॥ ७ ॥

स हावाच बालाकियं ae WATT पुरुषस्तमे-
वादइमुपास इति तं हावाचाजातश्चुमा मेतसिन्‌
संवादयिष्ठाः पुशंमग्रत्ति ब्रह्मेति वा श्रहमेतमुपास
दति स यो हेतमेवसुपास्ते पूरयते प्रजया पशुभि्येश-
सा ब्रह्मवचसेन स्वर्गेण खाकेन सर्वमायुरेति ॥ ८ ॥

खयसमृपाख्कः गे एव नैव vada प्रमोयते, श्रखापासकस्छ
प्रजा प॒जादिका पुरा कालाप््मप्रवतत Tara i ६॥
बाच पवने, TE: परमैशर्यंसमन्यल्नः, वैकुण्ठः विगता gut
परेण faarrur awe fage:,, fag एव agu:,
अपराजिता सेना न ge: पराजिता सेना श्रपराजिता Aart |
रृनद्रगणफलमाह, जिष्णुं वा जयनभोखः fe प्रसिद्ध वा-
शब्दः एवकाराथैः। च्कुष्डगणफखमाह, अपराजयिष्णुः
अपराजिष्णः परेजंतु मश्रव्यभोखः। शअपराजितसेगा गणफल-
माद, अन्यत खजा यी Waar भवेऽन्यतख्छया वैरी तणष्णयखचणं

श्र ` कोषीतविब्राद्या पनिबत्‌ | [8 wera: |

स इावाच बालाकियं Tats पुरुषस्तमेवाद-
सुपास इति तं दावाचाजातश्चुमौा मेतस्मिन्‌ संवा-
दयिष्ठा विषासदिरिति वा अहमेतमुपास इति सयो
देतमेवमुपास्ते विषासदिष्टं वा अन्धेषु भवति ॥ ९ ॥
स होवाच बालाकिर्य एवेषोऽपु पुरुषस्तमेवाइ-
aurea इति तं हावाचाजातश्वुमौा मेतस्मिन्‌ संवा-
दयिष्ठास्तेजस श्रात्मेति वा अहमेतसुपास इति स
या हेतमेवसुपास्ते तेजस sat भवतीत्यधिदेवत-
AANA ॥ १० ॥

शोल मयेत्यन्यतच्छजायी ॥ 9 ॥ wat जातवेदसि, विषासहिः
विविधसहनश्ोले दुःखदा वान्ये, देवान्वेष भवति, प्रसिद्ध
एव न aM, उपासनमनु एष उपासको भवति ॥ ८॥ BY
जलेषु, ACA ASG AA Weal कारणं qed वा
भवति । म च शाखान्तरप्रतिरूपगणेन विराधः, afe fe a-
EQ area agar, तया fe घर दति वस्तु चट इति नामेति
वात्यन्तसादृश्छरोपलन्भा त्‌ | दत्यधिदैवतं, अनेन प्रकारेण देवत-
मधिक्ृत्यो क्रमधिदेवतं । wy श्रधिदेवतापासनकथयमानन्तरं ्र-
WS रात्मानं शरीरमधिङ्ल्योच्यमानमुपासनमथाद्मं ॥ < ५
MIT दर्पणे माखरद्रये cae: | प्रतिरूपः सदृशा रोाबि-

8 Sure: |] aifuarafeat | CUR

स होवाच बालाकियं Way श्रादे पुरुषस्तमेवा-
मुपास इति तं दावाचाजातश्वुमा मेतसिन्‌ संबा-
द्यिषठठाः प्रतिरूप इति वा ्रहमेतज्रुपास इति यो
हेतमेवसुपास्ते प्रतिरूपा Paral प्रजायामाजायते
नाप्रतिरूपः ॥ ११॥

स trae बालाकिर्य Wa qrarat पुरषस्नमे-
वादमुपास इति तं हात्राचाजातश्चुमा मेतस्मिम्‌
संवादयिष्ठा दितीयोाऽनपग इति वा Awaaqura
दूति स at हैतमेवमुपास्ते विन्दते दितीयात्‌ दितीय-
वान्‌ fe भवति u १२॥

afta: | प्रतिरूपो शेवास्छापासकस्य wee: प्रसिद्ध एव,
प्रजायां प्रजासन्ताननिमिन्तं, पुः स्पष्टः, श्राजायते उत्पद्यते,
नाप्रतिरूपः न विखच्चणः ॥ ९० ॥ प्रतिगत्कार्यां अत्‌ श्रवणं,
श्वं प्रत्यधितिष्ठति प्रतिश्रुत्का दिक्‌, तस्यां fate: ि-
सष्चपूरणः श्रनपगेऽपगमनश्एन्यः | दितीयगृण्ख फलमा,
विन्दते लभते दितीयात्‌ भायाशरोरात्‌ दितीयमिति शेषः |
अनपगगृणस्य फलमाह, द्वितीयवान्‌ भवति श्रनपगपच-
पैतचादिभवतीत्यर्थः॥ ९१९॥ शब्दः परुषमन्वेति गच्छन्तं पुरषं
याऽयं ष्वेन्यात्मकः we: पखाद्रच्छति। wg: जोवनदेतुः,
ware मरणं, एति गच्छति । नो एवेत्यादि कमाकाश्रपयाये
Q

११8 कैषीतकिब्राद्यणापनिषत्‌ | [४ अध्यायः,

स होवाच बालाकियं वेष प्रतिश्रुत्कायां पुरुष-
स्तमेवाहसपास इति तं हावाचाजातश्वुमौा मेत-
सिन्‌ संवाद्यिष्ठा असुरिति वा अहमेतमुपास इति
सया हेतमेवमुपास्ते न पुरा कालात्‌ सम्मोदमेति।
॥ १३॥ |

स हावाच बालाकिये वेष शब्द पुरुषस्तमेवाइ-
aurea इति तं हावाचाजातश्चुमा मेतस्मिन्‌ संवा-
दयिष्ठा उखत्युरिति वा श्रहमेतमुपास इति सये
हैतमेवमुपास्ते न पुरा कालात्प्रतोति ॥ १४ ॥

स होवाच बालाकिर्य रवेतत्पुरुषः सुप्तः खप्रया"
चरति तमेवाहमुपास इति तं दावाचाजातशचुमा

ee A I --- ----~-~ ~~~ ~~ ~~~ ~

व्याख्यातं ॥९२्‌॥ कायापरुषः दायारूपः परुषः, wa
रणदेतुः। ना एवेत्यादिकमाकाश्पयाये वयाख्यातं, प्रमीयते
निधनं गच्छति ॥ ९३ ॥ ade: wt भवः, प्रजापतिः
प्रजायाः पालकः, प्रजायते प्रजया पष्रभिः प्रजापश्डुटड्ि-
भेवति ॥ ९४ wang: नित्यया प्रज्ञया युक्तः प्राणापाधिकः,
श्रात्मा आत्मशन्दप्रत्ययालम्बनी, येन प्राज्ञेनात्मना TAA:
एतत्छभ्रदशंनष्धपं शयनं प्राप्तः खभ्रया चरति qaqa ग-

* दखष्ययेति A.

९ अध्यायः 1] दीपिकासदित। १११

मैतस्मिन्‌ संवादयिष्ठा यमो राजेति वा AVA
इति स यो इडेतमेवमुपास्ते सर्व हासा इदं aa
यम्यते ॥ १५॥

स होवाच बालाकियं vey शरीरे पुरुषस्तमेवा-
इसुपास इति तं हावाचाजातश्चुमा मेतस्मिन्‌ सं-
चाद्यिष्ठाः प्रजापतिरिति वा चहमेतमुपास इति स
या हेतमेवसुपास्ते प्रजायते प्रजया पशभियशसा
ब्रह्मवर्चसेन BAY लोकेन सवेमायुरेति ॥ १६ I

स Sara बालाकिययं way दक्िणेऽश्िणि पुरुष-
तमेवाहमुपास इति तं हवाचाजातश्चुमा मेत-
स्मिन्‌. संवादयिष्ठा वाच आात्माप्ररात्मा ज्योतिषं

च्छति qua Gade: 1 यमे राजा franaetaetfa-
ara wa निखिलं, ह प्रसिद्धं, wR श्रखापासकस्य दृद प्रत्य-
सादिप्रमाणेरवगम्यमानं, भरेघटवाय अधिकलाय यम्यते ॥ १५ ॥
द चिणेऽच्न्‌ दकिणेऽङिणि दक्षिणे चक्षि, नाच श्रात्मा aur-
त्मकस्य कारणं खरूपं वा, श्रग्रेरात्मा छग्रानोाः खरूपं, ज्योतिष
आत्मा प्रकाश्रमाचसख खरूपं, एतेषां पृवाक्तानां नामिव्यो-
तिषा सर्वेषां निखिलानामात्मा खरूपं भवति ॥९९॥ स्येऽचन्‌
वामे.चचृषि सत्यस्यात्मा विद्युत श्रात्मा तेजस आत्मा सत्यस्य वि-
यते च्यातिमाजस्य खरूपं, एतेषां सत्य विदुत्तेजखां खवंषा माद्या

Qa ४

Qt | काषीतकित्राद्यशपनिषत्‌ | [8 अध्यायः।
sata वा चअहमेतसुपास इति स at हतमेव
पास्त रतेषां सर्वेषामात्मा भवति Wo |

स Sara बालाकियं way सग्येऽक्िणि पुरुषस्त-
मेवाहमुपास इति तं हावाचाजातशचुमा मेतसिन्‌
संवादयिष्ठाः सत्यस्यात्मा विदत Ata तेजस च्चा
त्मेति वा शरहमतमपास इति स या इत्मवमुपास्त
रतेषां सवषामात्मा भवति ॥ १८॥

भवति diet wed भवति । गेषपयायपञ्चद केऽपि प्रथम-
पया चवह्या स्थेयं । इति परूषापदे्परिसमाघ्यथः ॥ ९७॥
‘am. सव्ये चत्तुषि पुरुषस्य निराकरणानन्तरं, उ एवं
तदनन्तरमेव हइ किल बालाकिः बखाकस्यापत्यं aura
ममौ ब्द, तं तृष्णीम्भूतं बालाकिं हवाचाजातश्नचुः
व्याख्यातं | राजोक्रिमाह, एतावत्‌ दयत्परिमाणं नु faaa,
उतान्यदपोत्यर्थः। Barats रहे बालाकं जुतिभ॑त्छंनाया
यद्य्ययोग्यं ब्राह्मणस्य vse तथापि गर्वपरि दाराथें क्रिय
माणं म विरद्धं, गवा Wa महान्तं पुरुषार्थे नाशयन्‌ पर-
मकण्टकः कण्टकादरण्छ राज्ञा करणोयमिति न्याया-
*arfea दहन्‌ पारःरवासखन्द्रमसि सामा राजा विद्यति ते
नसो wafaar न्दस्याकाण् प्यं वायाविद्धेा{मो faarafecy
THAT प्रतिरूपः प्रतिर्क्काय। fede शब्दे{सश्यायायां wae

WG: प्रजापतिः wt यमो राना दलिगेऽचत्रान्नः सव्येऽच्तम
सत्यस्य | इति F. 0. fara carat atte

+

४ अध्यायः |] दीपिकासहिता। २१७

तत ङ इ बालाक्िस्तृष्णोमास तं हावाचाजातशचु-
Wray aerate इत्येतावदिति होवाच बालाकि-
सतं होवाचाजातश्चष्टेषा वे खलु मा संवादयिष्टा
ब्रह्मते जवाणीति att बे बालाक रुतेषां पुरुषाणं

दविरुद्धं, इति अनेन प्रकारेण राजोवाचेन्यन्वयः। एवे
राज्ञाक्ताऽपगतगर्वः, एतावद्धि यदेवेाक्रं नानाऽधिकमदं
किञ्चन ag वेद्मीति रेषः। इति etary बालाकिः एवं
किलाक्वान्‌ बलाकस्यापल्यं | तं श्रपगतगवै बालाकि,
होवाचाजालशरच्रः व्यास्वातं। मा मामजातशचुं रषा वै
वितथमेव, किल fafad समवादयिष्टा ब्रह्य ते त्रबा-
षीति व्याख्यातं। Wal पुनबालाकंरधे वदनस्य WAT
जडस्छापगतगरबस्यानुयष्ाथे, सोऽजातश्नचः इ किल उवाच
sware बालाकिं प्रति। राजेक्रिमाड, यः तया प्रस्ता
वित ब्ह्मवेन वे प्रसिद्धः सत्यज्ञानादिलच्शः, बालाक
हे बालाकं wast श्रादित्यादिखानां पृरषाणणं लयोाक्रानां
परंषाएां कता उत्पादकः, यच्छ वा aw सिद्धस्य वेदान्तेषु
aT wee : darmagrare: किमल्पाभिधामेनेत्य्यः, एतत्‌
व्तभातिकङ्पं विश्वं कम क्रियत दति येनात्पाद्यत इत्यर्थः,
खः त्वदुक्रपुरुषेः सडह विशस्य कती वे प्रसिद्धः सत्यज्ञानादि-
wow: वेदितव्यः खाच्चात्करणीयः अवणाद्युपायेः, दति wars

* समदादयिष्टादति 2.७. ete) † स ema a xia FG. eho

१९१८ Raa AT ETAT पनिषत्‌ | (9 ware

क्ता यस्य वे तत्कर्म स वे वेदितव्य इति तत उड
बालाकिः समित्पाणिः प्रतिचक्रम उपायानीति त हा-
वाचाजातश्चुः प्रतिलामरूपमेव * तन्मन्ये यत्‌ शछषचि-
यो ब्राह्यणमुपनयेतेदि। व्येव त्वा ज्नपयिष्यामीति तंह

प्रकारणावाचेत्यन्यः तत उ तत Ua राजोक्तेरनन्तरं द
किल बालाकिः बलाकस्यापत्यं ag जिज्ञासुः समित्पाणिः
समित्करः प्रतिचक्रमे प्रतिचक्राम राजानं प्रति ब्रह्मपदे
BIS ग्ट्ोतोपायन आ्रजगामेत्यरथैः। वाचा चेवं व्याङरत्‌
उपायानि यदि भवतेाऽनुज्ञा तदा भवन्तं गृरुलेन समीपे
शआरगच्छानि, इति श्रनेन प्रकारेण, प्रतिचक्रामेत्यग्वयः। तं
श्रपगतगवें ABW दरोनतमामवर्स्यां wa इ किल उवाचा-
MATa: उक्वान्‌ राजा, प्रतिलोमरूपमेव विपरोतर्ूपमेव
म लनुखूपं स्यात्‌ भवेत्‌ यत्‌ यस्मात्‌ क्रियः न्यनवणेः चत-
चाणकारी ब्राह्मणं Gaaw द्विजान्तमं उपनयेत्‌ ब्रह्म
विद्यायै दोचयेत्‌। मा चते भयं azar राजा न वच्छती-
व्येवमाद, ufe अस्राव्ननसमन्तादेकान्तमागच्छ, व्येव ला
ज्नपयिथामिलालवां we विश्चपयिग्धान्येव, यष्नानामि तत्तु
भ्य वदन्न वञ्चयिव्यामीत्यर्थैः। इति श्रमेन प्रकारणोाक्तानन्तरं
तं बालाकिं ब्रह्मविद्यार्थिनं इ किल पाणावभिपद्य करे ष-
GE Wal प्रवव्राज सभादे्ादेशान्तरं जगाम राजा। ता

* स्याद्यदिति 7, 6. ete; + उपनयेदे हीति F. G. ete) `

४ ध्यायः |) दीपिकासहहिता। ११९

पाणावभिपश् प्रवव्राज AT इ सुत्तं *पुरुषमाजग्मतु-
स्तं डाजातशचुरामन्लयाच्क्र ! ह इत्याण्डरवासः साम
राजन्निति स उ इ शिष्य रवः तत उ हेनं यश्चा
विचिष्ठेप से तत रव समुत्तस्थ तं होवाचाजातशचः
क्ष रतदालाके पुरुषाऽशयिष्ट Raza रतदा-

राजबालाको इ किल GH पर्वं अ्रनेककर्मञ्रमाकुलं श्यानं
राजपरुषं कच्चिदीयतुः प्राप्तवन्त । तं ei परुषं इ किल
अजातज्चः एतन्नामा राजा श्रामन्लयाञ्चक्रे, वच्छमाणेना-
मभिः सम्बोधयामास | सम्बोधननामान्याद, षन्‌ टे सवं-
स्मादग्यधिक प्राण, पाण्डरवासः पाण्डरा; आपो वाससौ wa
प्राणस्य तत्सम्बोधनं हे पाण्डरवाषः, साम सामात्मक प्राण
` राजन्‌ रे दी्तिमन्‌ प्राण, इति सम्नोधनपरिष्माघछयर्थः। षः
हृदन्नित्यादिना सम्बाधितः प्राणः, उ इ श्रपि प्रसिद्धाऽवस्धा-
म्र ्रत्मलेन द्रष्यीमेव मैनेमेव fe’ शयनं wei तत
तदनन्तरमेव इ किल एनं शयानं परुषं यश्चा वेष्वादितर-
area aifafada श्रासमन्तात्‌ ताडितवान्‌ खः ware:
परुषः प्राणाद्रतिरिक्रा यष्टिघातसश्चातवेदनः, तत एव ` त-
दानोमेव न तु कालान्तरे CAMS सम्यगत्थानं तवान्‌ ।

* yas कचिदीयतुरिति ?.0. Ste) 1 ददन्‌ इति ?.6.टी०।

{सड इ तूष्णीमेव faa (श्ष्यडति B.D.) रति F. G.
टो०। § शिष्य रति 8. D. (एष्यति च ख.१।ख०१४। प दते | )

९२० केघोतकित्राह्डापनिषत्‌। [8 यथ्वायः'

गादिति तत उ ह वासाकिने विजन्न" तं हावाचा-
आतशचु्यचेष रतदालाके पुरुषोऽशयिष्ट WATT
रतदागादिति !हिता नाम पुरुषस्य ना इदयान्पु-
रोततमसिप्रतम्बन्ति तद्यथा सदखधा कशा `विपा-
रितस्तावद्‌र्व्यः पिङ्गलस्याणिन्नाः तिष्टन्ति rere ङ-
ष्णस्य पीतस्य लोडितस्य च तासु तदा भवति यदा
सुप्तः GW न कच्डन पश्यति ॥ १९ ।

तं रदेावाचाजातश्रचरः, a प्राणात्मवादिनं बालाकिं, ब्या-
ख्यात मन्यत्‌ | राजेक्रिमाद, क्र कुच एषः प्राणद्मतिरिक्रः
शयानः, एतत्‌ सवचेतन्यशन्यं यथा तथा, बालाके हे बालाक
घर्षः wat, प्राणादीनां खामी ्रश्यिष्ट waangea,
क्र कर्षिन्‌ प्रदेशे एतत्‌ उक्तं शयनं wa जातं। एकः WA:
परुषविषये, श्रपरोाऽवस्था विषये | पुरुषश्रयनयोदे रं टा परुष-
स्यागमनदेशं च्छति, कुतः कस्मादेशात्‌ एतत्‌ sar
भ्रति एतङागमनं वा, रागात्‌ श्रागतवान्‌, gfafaercerer
विचायं कथयेव्य्थः। इति अनेन , प्रकारेण प्रश्नमकरोदिति
शेषः । तत उ ्रपितदर्‌ान्ना षष्टं, इ fae बालाकिः बलाक-
स्यापत्यं न fang न विज्ञातवान्‌ ac it
* तदु बालाकिनं fare ici इति 7. ©. |

+ हिता नाम हदयस्य नद्याहदयादिति 7. ©. ete |
‡ faufaa डवि F.G. eto) ऽ खखिग्धाखिषन्तोति A.

8 खध्यायः |] दीपिकासदहिता। | ९२९

अथास्मिन्प्राण Vang भवति तदेनं वाक्‌ सर्वेनौा-
मभिः सदष्येति चक्षुः सर्वः SU: Maa fa AS सर्वैः
शब्दः सद्ाप्येति मनः Wala: सदहाप्येति.स यदा
तं waaay बालाकिं दोवाचाजातश्रचः way एतद्वा-
लावो परुषेऽशयिष्ट यत्रेतदश्द्यत एतदागात्‌ व्याख्यानं,
किमः स्थले acisaerad विशेषः । खयं तं देशमाइ राजा,
fear नाम प्राणिनां हितकरणाद्धिता दव्यभिधानाः, इद
चस इद यपुण्डरी कसम्बस्धिन्यो द यपुण्डरीकाज्िगेता इत्य-
थः, नाद्यः गिराः दयात्‌ इदयपण्डरोकान्निगंत्य परोततं
श्रान्तं इदयवेष्टनं श्रभिप्रतन्वन्ति सर्वतः uate fire
रयन्ति वेषटयन्तीत्य्थः। तद्यथा यावत्यरिमाणमित्य्यंः,
सदसखचा dat विपतितः* बालः सरसखप्रकारेण विविधं 1पति-
तः, केशस्य षसं दत्यथेः। तावत्‌ तत्यरिमाणाः qua:
wat, पिङ्गलस्य चिचरवएसय afear श्रणतमेन रसेनाति-
छष्मणेव्यथः, तिष्ठन्ति पूणा वर्तन्ते । सामान्यतो advair
विशचेषतेा aura, Rae aw, श्रणिन्नेति सवैषु aqua-
नुवतते, छृष्णस्य कालस्य aw सुवणवण॑ख् लोाहितस्
रक्रस्येत्येवंप्रकारस्य वणान्तरस्छाप्यणिखा रसेन पृणासिष्ट-
न्ति। तासु इदयवेष्टनपुरोतप्रतिष्ठितासु इदयगमनमागं-
ताख सामीप्येन तदा भवति afer अयनकाखे वर्त
ते। खभ्नो wy वर्तमानख् भवतीत्यथैः। खप्नखान-
# fautica xia D. ‡ पाटिव डदि), ।

ARR कषीतकित्राद्यओे पनिषत्‌ | [9 अध्यायः ।

प्रतिबध्यते *यथा्ज्वेलतः सवे दिशे विस्फुलिङ्गा वि-
प्रतिषेरन्रेवमेवेतस्मादात्मनः प्राणा यथायतनं विप्र

मभिधाय सुषुप्तम्धानं सजागरणमादह, यदा यस्मिन्‌ काले
सुप्तः WHT कञ्चन पश्त्यथास्मिन प्राण एवैकधा भवति,
तदेनं वाक्‌ स्वनामभिः werata, चचतः सर्वेः Sa: सदापयेति,
ओजं सर्वैः अब्दैः awafa, मनः सरवैध्यानैः werafa, ख
यदा प्रतिबुध्यते यथाघ्नेविस्फुलिङ्गग विप्रतिषटेरन्नेवमेवेतस्रादा-
त्मनः प्राणा यथायतनं विप्रतिष्ठन्ते प्राणेभ्यो tar; Tawar
लाका; व्याख्यातं। अयमथः । नाडोदारा पुरीतदेष्टनेऽनेक-
माडोकारशे इदयपण्डरौके खिताका्ान्तव॑रतिक्रियाशह्यपा
धघावानन्दात्मनि सषुक्घिं प्रा तत एव जागरणमागस्छति
यः साऽपगताघधाराधेयभेदो ब्रह्मशब्दाभिधेयः न तु भव
दभिमतः भाकादिरधिदैवतमध्यात्मं चेति। कथमसे ब्रह्म
wifes way waa दति बाखाकंडंदयगतामा-
अद्धमपाकरिव्यम्‌ दृ्ान्तपुरःसरमाद, तत्‌ तच उपलभे
इष्टाम्तः यथा दृष्टान्ते BT: तीच्णाग्रः असिद्धः स्ेएरकम॑छि
सुरधाने BIT wad यिन्‌ पात्रे तत्‌ लृरधानं तिन्‌
wafea: प्रशिप्तः स्यात्‌ waa) we ददयपृण्डरीकं भरी
THT ATIGAT दृष्टान्तः इदानीं wat उपलब्य्-
दृष्टान्तमाह, विश्वम्भरो वा fawatisfy: वाशब्द दृष्टा
mime, विश्भरकुखाये safes wearer, एवमेव अरने-
. * यथामरबिस्ृकिङ्ा इति FG. ete 1

9 खष्यायः।]. दीपिकासषश्िता। URR’

तिष्ठन्त प्राणेभ्यो देवा SHI लोकाः “Awana
WIAs शरीर मात्मानमनुप्रविष्ट च्रालामभ्य रान
सभ्यस्तद्यथा क्षुरः क्षुरधाने ऽवोपदडितोा विश्वम्भरो वा
नेव प्रकारेण एषः AB ते warwifa यो भवता भरतः
प्राज्ञः नित्यः खयंप्रका्ः WHEN: Wat च्रसप्मत्ययय-
वहारयोग्यः, ददं twat दमं wht ad, एतच्छरीरंः
सेद्धियमित्यथैः, आत्मानं अत्मश्न्दप्रत्ययालम्बनं अनुप्रविष्टः.
wena प्रवेशनं कृतवान्‌ । प्रवेशावधिमाडइ, श्रालामभ्ब श्रा
नखेभ्यः Gaga, नखाद्रण्रोरबददिमतकेशाकूक्कता समये
शरोर THU: | खप्नसुषुत्तिजागरणर्षु प्राणाडातिरिक्मात्मा-
नमभिधाय तस्य च aaa wot दये च सामात्य
विशेषान्यां afi, serif aga wit विवकुदृ्टाम-
पुरःसरमार, तं श्रालामन्यः WAI, WIT war
faterai अविष्टं एतं afgafae sma श्रसप्मत्ययव्यव-
हारयाग्यमानन्दात्मानं एते श्रपगताधिदेवभेदा श्रधयात्म-
WIG इव ्रत्मानः वागाद्याः श्रम्ववस्यन्ति ्रात्मना
निखयमन्‌ पञ्चानिसिन्न्ति) aa Tera, war Tarr
aft श्रेष्ठः Bead yuTad सः wet qarfa wa
a, a प्राघधान्यवन्तं कुटुम्निनमित्ययंः, खाः खसम्नन्धिनोः
श्ञाव्य॒पलक्तिता उपजोवकाः अन्ववस्वन्तोत्यनुवर्तते | निखये

* सं uy carte खानखेभ्य rai 7. 6. टीर नाल्ति।
+ अवहितः स्यादिति F. G. t wicicfafa B. C.

ॐ 2

१२९. कोषीतकित्राञ्षशापनिषत्‌ | [8 खध्यायः।

विश्वम्भरकृलाय रखवमेवेष *प्रन्नात्मेदं शरीर मात्मान-
मनुप्रविष्ट MIT श्रानखेभ्यस्तमेतमात्मानमेत
Maas यथा अशिनं खास्तद्यथा Wet

प्राघान्यमुक्का भागेऽपि प्राचान्ये am दृष्टान्तमाह, तत्‌
तच भोागप्राधान्ये दृष्टान्तः, यथा दृष्टान्ते अष्टो Few
खे: ज्ञात्यादिभिः षद aE अन्नमत्ति, यथा वा यदत्‌, वाशब्दः
प्रकारान्तरेण दृ्टान्ताथंः, अष्टिनं प्रधानकुटुभ्निनं TAIT
श्रस्नमिव खाः ware: भुश्छते अदन्ति, एवमेव भ्रनेनेव
भकारेण A AVA, एषः AY Wal व्याख्यातं, ज्ञान-
क्रियाश्रक्छपाधिरि्यथै., wa: प्रतिप्राणिव्यवख्धितेः श्रात्म-
भिः श्रसच्छष्दप्रत्ययालम्ननेः वागादिभिः सद ae ata
अथवा दृष्ान्तदाष्टन्तिकयेाखृतोया करणारा a fe नि-
Wawa कुटम्बिना दव्यवतोाऽपि भागः सम्भवति परद्र
QI: सम्भवात्‌ | एवमसङ्खाद्‌ासीनसय वचितिखभाव-
स्यात्मनोाऽपि विना करणादिकंनमभागः, eat ae S: are |
स्थातं, GUA कायं प्रधानकुटुम्बी येन प्रकारेण urfa-
nufafa: सह पयालाच्याग्बवस्यति, एवमतेरात्मभिरय-
सात्मेति बदहिरोवावगन्तव्यं । adamanafaqe प्रपञ्चार्थ-
माद, एवं वे अनेनैव यथा भ्ेहठिनं खादति वच्छमारेनैव
nate तं इदड्धियाणामधिष्टातारं ्राद्मानमेत श्रात्माना-

# प्रान्न्‌ aiafa F. ७. से|

8 अध्यायः | | दीपिकासहिता। < | १९५

सभङ्ग यथा वा "खाः ओश्ठिनं मुश्नन्त्येवमेवेष ।प्रत्ता-
mating ‡रवमेवेत आत्मान रतमात्मानं
Wafer स MAT वा इन्द्र रतमात्मानं न fare ता-

ऽन्ववसखन्ति यथा afer खाः, व्याख्यातं । अ्रचाद्यन्तपयाययोाः
सामान्यविशेषाभ्यां पनरुक्रिपरिदारः। श्रथवाययावा ओेष्ठिनं
खा tae दाष्टान्तिक va वा इत्यादि, भ qraat निखु-
यमन्तरेषणान्या मागः कतः शक्यः, Wass यथा At खैः
यथा श्रेष्ठिनं खा दति वचमदयं निगमनाथंलेन व्याख्येयं)
अरयवा निख्याऽध्यात्मका भवति, श्रापत्कालोनाऽनापत्कालो-
मख | तचापत्कालोनः प्रधानबुद्यनुसारौ यया राजबृद्यनषारो
निश्चये म्टगयायां मणिणां, तादृशं इदि निधाय तमेतमा-
त्रानमिति waaay | $अ्रनापत्कालीनस्त बन्धुभिः सर कुटु-
faa: कुटुम्बिना ay बन्धूनाञ्च विचायं भवति, तादृग्मङ्ो-
SAM VIBE खेरेवं वा cari, भ्रस्िन्‌ ws यथावा
मष्ठिनं खा भुञ्जत TAG एवमात्मानं प्राणा Yaa Tale
बद्दिरवावगन्तव्यं। श्रस्छात्मनोा ज्ञाने we किंफलं जात-
fafa बालाकिश्रदड्ं व्यावतेयितुमजातश्रचरार, खः प्रसिद्धः
प्रतदंनस्य गरः यावत्‌ यावन्तं कालं इ किल श्रुतमस्माभिः

*+ओ[नंखाभ्द्यतेदति7?. ©. Ze) tera mala F. Get |
taut Bal खेरेवं बै तमात्मानमेत खात्मानेऽन्दवस्यन्ति वया
afea स्वाः स यावदिति F. ©. ete |
§ अवापि खापतालीन इति सव॑पुल्तकेषु वतते । .

XR areata fare arafiren | [9 weara:4

वदेनमसुरा अभिवभुवुः स यद्‌ा faniss wara-
रान्िजित्य *सवषाश्च दवानां सवेषाश्च भतानां We
सखाराज्यमाधिपत्यं 1पयन्तथोा खववं विदान सवान

uae इत्ययः, वे प्रसिद्धः प्रजापतिभिव्यः एकाधिकश्रतवरष॑-
ब्रह्मचारी wea, cx: परभेग्वर्यसम्पन्नस्तिलाकोपतिः,
एतं ware श्वद्धियेापजोव्यं श्रात्मानं श्रानन्दात्मानं
न विजज्ञे विेषेणायमसाविति न ज्ञातवान्‌ । तावत्‌ ता-
वन्तं कालं एतं श्रा्मश्षानश्रून्यमिन््र sage: wafafa
gure वागादयो विरोचनादयोा वा भ्रभिब्छवुः श्र
भिभवं पराभवं चक्रः शाऽसुरेरभिण्डतः यदा यसन
काले, य Aaa विजरो विग्टद्यविशाकोा fafsregr-
ऽपिपासः सत्यकामः सत्यसङ्कस्पः साऽन्वेष्टव्यः स विभिन्ञासि-
तव्यः ख स्वां लाकानाक्नाति vty कामान्‌ यरूमात्मा-
नमज्िद्य विजाभगातीति प्रजापतिवाक्यं सभायां केनापिप्रकारेख
शरुलानन्तरं विजज्ञो, य watsfafe पुरूषो gaa दत्या-
देः प्रजापतेरुपदेशाद्धिग्रेषेणा यमाविति ज्ञातवान्‌ सात्तात्ल-
तवान्‌ दृत्य्थः । च्य तदा wat निपात्य wy शास््र-
गिषिद्धप्रटृन्ताम वागादीन्‌ विराचनादीन्‌ वा fafa
विलयं प्रा चिलाकों खाधोनां विधायेत्य्थः। सवषां निखि-

* सर्ववां देवानां खेद्यभिति 7. G. ete |
+ परोयायेति 7. G. Ste |

8 अध्यायः || दीं पिकासद्िता। ARO

पा्ननाऽपदत्य सर्वेषाच्च भूतानां Wel स्वाराज्यमा-
धिपत्ये पर्येति य रवं वेद य रवं वेद ॥ २०॥

लानां देवानां अ्रन्यादीनां Hed Sead प्राधान्यं, खाराज्यं
खरान्यस्य भावेऽप्रतिहतत्वं खा राच्च, श्राधिपत्यं गभेदा-
सानिव सवानधिष्ठा्य पालयिदहत्माधिपत्यं परीयाय सवंता
गतवान्‌ । तथा एवापि तद्वदेव a लन्यया, एवं विद्वान्‌
श्रवस्या चयातोतः म्राणादिभिराञ्रयणोयाऽसङ्गादासौोनखभावः
श्राकाशवत्छवगताऽपि शरीरे च दये च सामान्यविरेषाभ्या-
मुपलभ्यमानत्तेतन्याऽपगतसवधमं श्रानन्दात्मादहमसखोत्येवं WT
तवान्‌, सैषां गतानां जये खारान्यमाधिपत्यं तानां
खिरजङ्गमानां, व्याख्यातमन्यत्‌, पर्येति प्राप्नति। यः
शमादिसाघनचतुषटयसग्यतनः, एवं वेद इन्द्रवदुक्रमात्मानं
जानते एवं वेद व्याखातं। वाक्याभ्यां उपनिषत्परिसमा-
Was ॥ ९९ ॥ |

कौाषीतकिन्राह्यणमात्मविद्या

गृढापि सम्यक्‌ wae AAS |

परोपकाराय मचा श्रुतीनां

पदावलाकंकपरेण नित्यं ॥

war wuafetay तद- `

द्यवा प्रसिद्धा ce लोकमध्ये)

९२८ कैषो तकिब्राद्णेा पनिषत्‌ | [9 खध्यायः।

इत्यारण्यके कौषीतकिब्राद्मणापनिषदि चतुथा
ऽध्यायः समात्तः ॥ + ॥

अता मयाकारि पदावलाक-

स्तेषां aasfaa faa एतु त॒ष्टं ॥

गङ्गादयः शौतलनोरपुरा

नै वाभितासेत्सरिताऽल्यभाग्यैः |

न्यूनलमासां fafaara zara

ममापि तदत्कृतयः प्रदत्ताः ti

्रत्मावबोाधाच मदुक्रिवारां

भटत्तिरेषापनिषमुदे ।

विबुध्य सन्तः सततं खचित्तं

प्रक्तालयन््त्र विमुक्तिकामाः॥

aq न सवस्य fea fue ar

gafed येन लभामदेऽदः।

प्रिया डितास्तेन विमुक्तिभाजां

पदावलाका विडितास्तताऽमो॥

दति ओ्रोमत्परमदंसपरि त्राजका चायानन्दात्म पूज्यपादभ्रि-

ग्य श्रोशङ्धरानन्दभगवतः कते कौषोतकित्राद्यणापनिषदो-
पिकार्यां चतुधाऽध्यायः समाप्तः ॥ ° ॥

शस्या उपनिषदः पाठप्रालीदयं वद॑ते | तयोरेकाम बखमग्येतन्भूकं
मदितं इदितीयामवलम्येव टीका मदधिता | खाद्याध्यायदयश्य प्रणालो-
que कवलं टीकायां ष्टव्यं, उत्तराध्यायदइयस्य तु विपरीतपाठ-
DIA मुलखण्डः कायारम्भात्परःं AA CS समायातः। तः सरव
विदत्समाजावलाकनाय एयक प्रकाष्यते। EF. G. चिशापलच्ितं
पुस्तकदयं काशीतः समायातं तदेवेतस्यादण्ेखरूपं जातं |

wae दवै देवादासिरिष्धख प्रियं धामोपजगाम युद्धेन
@ परुषेण च तं fe उवाच vata at ते ददानोति ष
Tay प्रतदनस्लमेव मे wits यं लं azarae feaad
मन्यस इति तं न्द्र Gare न* वे वरः UTR णीते BAT
ठ णीव्ेत्यवसे वे afe faa a द्रति trare प्रतद॑नोाऽया
खस्विद्रः सत्यादव नेयाय सत्यं WE: स द्ध उवाच मामेव
विजानीद्येतदेवादं मनुव्याय feaad मन्ये यन्मां विजानोचात्‌
fare लाषमदनमरुक्मखान्‌। यतीन्‌ सालाटकेग्यः प्राय-
च्छ न्को सन्धा श्रतिक्रम्य दिवि प्रटारोनदणमदहमन्तरि्
area vfuat {कालक्ञ्यान्‌ तस्य मे तत्र वलाम च
न्ना मीयते सयो मां विजानीयान्ाख केन खन कर्मणा

# नमे ac परस्मै tata इति ©.
tT अहनं तसरग्नखानिति F. मत्लमखानिति ©
{ कालकासखनिति G.

B

९३० केवीतकित्राद्योपनिषत्‌।

लाका मीयते न मादबधेन न पिढबधेन न स्तेयेन न भरण
त्यया ATS +पापं WT Harare वेतीति।९॥

स हावाच प्राणाऽसि प्रज्ञात्मातं मामायुरण्डतमित्युपा-
खायः सप्राणः प्राणे ar wry प्राण डवा wea या्वद्य-
सिंच्छरोरे प्राणो वसति तावदायुः प्राणेन दयेवामृञ्जिज्ञाके-
उम्टतलमाज्नोति प्रज्ञया सद्यं सङ्कल्पं {स या मामायरग्टत-
भिल्युपासते सवंमायुरस्िज्ञोक एत्याप्रोत्यशटतलमकितिं ait
लाके ASH ्राह्रकभ्चयं वे प्राणा गच्छन्तोतिन fe कखन
्रक्तयात्‌ सरदाचा नाम ‡प्रन्नपयितुं waar रूपं भ्ओातेण wes
मनसा ऽध्यातुमित्येकश्चयं तै प्राणा शवेकेकं सवाण्ठेतेतानि
मरज्ञपयन्ति वाच वदन्तीं सवं प्राणा भ्रनुवदन्ति Ve: पश्चत्‌
सवै प्राणा श्रनुपश्वन्ति चं प्रण्ठत्‌ सवं प्राणा अनुश्रएठन्ति
मना ध्यायत्‌ स्वं प्राणा श्रनुध्यायन्ति प्राणं प्राणन्तं सवं
प्राणा श्रनुप्राणन्ति एवम्‌ vafefa दद्र उवाचास्ति त्वेव
प्राणानां fa. saafafa ue

जोवति वागपेत मूकान्‌ fe warat जीवति चक्लुर-
पेताऽन्धान्‌ दि पश्यामा जीवति च्रोचापेता बधिरान्‌ fe
पश्यामो श्रय खलु जीवति arsfear जीवत्यूरङिन्न wa
हिपश्यामडहइति प्राण ua aera शरीरं परिग्द्चात्थापयति

* wit चनेति G.

+ सयाम arafefa F.

‡ प्र्नापयितुमिति G

§ ध्यानमिद्येकभूयं बे प्राणा Tae सर्वीखयेतानि wari 6.

meta PRAT aaa | ६६१

तस्मादेतदेवाक्यमुपासीतेति यो वा प्राणः खा प्रज्ञा या
वा प्रज्ञा स प्राणः सडह देतावसिञ्छरीरे वसतः सहा-
maaweda दृष्टिरोतदिश्ञानं यजेतत्परुषः सुप्तः WH न
कञ्चन पश्चत्ययाख्िन्‌ प्राण एवैकधा भवति तदेनं वाक्‌ सर्व
नामभिः सहाप्येति eq: सवैः रूपैः सहाप्येति ard सर्वैः
शब्दैः सहाप्येति मनः सर्वध्यानेः सदहापेति स यदा प्रति-
बुध्यते यथाप्ेज्जलतः विस्फुलिङ्गा विप्रतिष्ठेरकेवमेवेतसमादः-
त्मनः प्राणा यथायतमं विप्रतिष्ठन्ते weer देवा देवेभ्यो
लोकाः aada सिद्धिरोतदिज्ञानं यतरेतत्पृरुष श्राति मरि-
व्यन्नाबल्यं न्येत्य ware न्येति acreacaafan न प्टणेाति
न पश्यतिन वाचा इदतीति। अथासन्‌ प्राण एवेकधा भवतिं
तदेनं वाक्‌ सर्वेनामभिः सदाणेति we: सरवै रूपैः सदाणेति
Sd सर्वैः we: सदाप्ेति मनः सवैः wrt: सदाप्येति
ख यदा प्रतिबुध्यते यथाग्नविस्पलिङ्गा विप्रतिषठेरनेवमेवेतसञा-
दात्मनः प्राण यथायतनं विप्रतिष्ठन्ते प्राणेभ्य देवा दृवेभ्या
QUT २॥ |

स यदास्राच्छरौरादुत्रामति aaa सवाणि नामान्य-
भिविषधजते वाचा स्वणि नामान्याप्नोति प्राणाऽस्नात्‌ सवान्‌
गन्धानभिविद्धजते प्राणेन सवान्‌ गन्धानाप्नोाति WTA
सर्वाणि खूपाण्छभिविष्टजते चच्ुषा स्वणि रूपाण्छात्नेति
ओचमस्मात्‌ सवान्‌ शब्दान्‌ sfufaana Brau wai-

च्छब्दानाप्रोति मनोऽस्मात्‌ सवाणि ध्यानान्यभिविषटजते
8 2

: |
ARR केोषीतकित्रा्यशापनिषत्‌।

मनसा सवाणि ध्यानान्याश्रोति सैषा प्राणे सवत वै प्राणः
सा WAT aT aT Wat सप्राणः षड द्योतावर्सिच्छंरोरे वसतः
साका मताऽ खल यथा प्रज्ञायां सवाणि श्डतोन्येकं भवन्ति
तद्ाख्यास्यामः ॥ ४॥

वागेवास्छा शकमङ्गमर्दूढं ae माम परस्ताप्रतिविदहिता
WARTAT WY एवास्या एकमङ्गमदूढं AG गन्धः परस्ताप्र-
fafafeat श्डतमाचा watarar एकमङ्गमदूढं तस्य रूपं
परस्ताश्मतिविहिता शतमाजा श्रोा्मेवास्या एकमङ्गमदृढं
ae शब्दः परस्ताप्रतिविदहिता waarar जिद्केवास्या एकम-
Fase तस्या श्रन्नरखः परस्ताप्मतिविहिता शतमाचा ₹रस्ता-
Rarer एकमङ्गमदृढं तयोः कमं परस्ताप्रतिविहिता wa-
भात्रा शरौरमेवास्या एकमङ्गमदूढं ae सुखदुःखे परसा-
पपरतिविदितौ तमार्ोपश्च VTA एकमङ्गमदूढं तस्यानन्दो
रतिः प्रजातिः परस्ताप्रतिविहिता तमाचा पादावेवास्या
शकमङ्गमदूटं तयोरित्याः परस्ताप्रतिविदिता waarar प्रज्ञ
वाच्या एकमङ्गमदूढं ae धियो विन्नातव्यं कामाः पर स्ता-
wfafafear खतमात्रा॥५॥

प्रज्ञया वाचं ATTY aver सलाणि नामान्याप्नोति weer
प्राणं PATTY प्राणेन सवान्‌ गन्थानाभ्नोति प्रज्ञया we: समा-
श्य waar vale खूपाण्याप्नाति waa Ars षमारुह्य्रा-
चेण सवां च्छब्दानाभ्राति प्रज्ञया fast समार्य जिया war-
भक्षरसानाप्नोति प्र्नवा रसतो समारुद्च weet सवाणि कमै-

कधी तकिब्राद्य य पनिषत्‌ । र्दे

ष्याप्नाति WHAT WOT समारा शरीरेण सुखदुःखे श्राप्रेति
प्रज्ञसापस्वं सभारुद्यापस्येनानन्दं रतिं प्रजातिमाग्राति war
पार सभार्य wWereast ear cart wratfa प्रश्षयेव धियः
समार्य प्रश्चयेव धिये विक्नातययं कामानाग्रोति॥ ६॥

न डि प्रज्ञापेता agra किञ्चन प्रञ्पयेदन्यच्र मे मना-
$श्दिल्याद areaaara म्राज्ञासिषमिति न fe awa:
प्राणा गन्धं WEA प्रन्पयेदन्यच मे warfare are-
Wa wa भराभ्चासिषमिति न हि प्रज्ञापेतं wed किञ्चन
परज्ञपयेरन्यच मे मनेश्धदित्याइ नादमेतद्रपं प्राज्ञासिष-
fafa a हि प्रज्ञापेतं Bra शब्दं कश्चन प्रञ्ञपयेदरन्यच मे मनोा-
gifzare aread wet म्राज्ञसिषमिति न fe प्रज्ञापेता
fagiard waa प्रक्ञपयेदन्यच्र मे मनोऽग्दित्याह ATe-
मेतमन्नेरसं प्राज्ञासिषमिति a fe प्रज्ञापेता दसौ wa
किश्चन प्र्षपयेयातामम्यच मे मनोऽग्डदित्याड नाहमेत-
wma प्रान्ञोसिघमिति a fe awd wat gq म
दुःखं frgqa प्रन्नपयेदन्यज मे मनो्छदित्याद नाहमेतत्‌
सुखं न दुःखं प्राश्नासिषमिति न fe ota उपखखश्रान-
न्दं न रतिं न प्रजातिं काञ्चन प्रन्नपयेरन्यत्र मे मनोऽग्रदि-
त्याह नादमेतमानन्द्‌ं म रतिं म प्रजातिं प्राज्ञासिषमिति म
fe wma wetfaat काञ्चन प्रभ्ञपयेयातामन्य्र मे
मनोऽश्धदिल्याद नाहमेतामिल्यां प्राज्ञासिषमिति न fe
भ्रञ्चापेत धीः काचन सिध्येन्न ayaa प्रज्ञायेत॥ ७॥

“QRS कषीतकित्राद्यणापनिषत्‌।

न वाचं विजिन्नासोत वक्तारं विद्यात्‌ न. गन्ध विजिक्ा-
wa wart विद्यान्न र्णं विजिज्ञासीत eafay विद्यान्न
शब्दं विजिन्ञासोत ओतारं विद्यान्नाक्नरसं विजिन्नासोतानर-
aw विज्ञातारं विद्यान्न कमं विजिज्नासोत कतारं कद्यान्
सुखदुःखे विजिज्ञासीत सुखद्‌ःखयेो्विंश्ञातारं विद्याश्नानन्दं
a रतिं न प्रजातिं विजिक्ञासोतानन्दस्य रतेः प्रजातेविज्ञा-
तारं विद्यान्नेत्यां विजिक्ञासीतेतारं विद्यान्न मना विजिन्ञा-
सोत मन्तारं fagrar at एता cia waarat श्रधिप्रज्ञ
दश waar afead यद्भि waarat म स्यनं प्रज्ञामा-
चाः BAST मन्ञामाचा न स्न BARTS: WA WAT
at रूपं किञ्चन सिध्येन्न एतन्नाना तद्यथा रथस्यारेषु नमि-
रपिता नाभावरा श्र्पिता एवमेवेता गतमाचाः मरज्ञामा-
चाखर्पिताः waratat: प्राणेऽपिंताः सएष प्राण एव भ्रज्ञा-
AAT ऽजरोऽष्टतो न साधुना BATT यान्‌ AT एवा-
साधुना कनोयानेष Wat साधु कमं कारयति तं यमन्ा-
नुनेषत्येष उ एवेनमसाधु कमं कारयति तं यमेभ्यो Sra
नुनत्सत *एष लोकपाल एष लोकाधिपतिरेष सवशः स म
आत्मेति विद्यात्‌॥ cu

1 दत्यार प्यके पञ्चमोऽध्यायः ॥ #॥

~~~ ~ तोयया

* रष लाका लाकपालेा लोकाधिपतिरेष सर्वेश इति F.
PAN aN ~
† इति काण्येतकोब्राद्यणापनिषदि catatgata इति G.

केषोतकिन्राद्यणापनिषत्‌। १६५

गाग ₹वे बालाकिरन्‌चानः dae रास शऽवषदुशो-
नरेषु waaay कुरुपञ्चालेषु arfufacefafa स हाजा-
amd काश्यमेव्योवाच wy a ब्रवाणीति तं दावाचाजात-
Wa: सदखं दद त waa वाचि जनका जनक इतिवा ज
जना धावन्तोति॥ ९॥

स tare बालाकियं एवैष रादित्य पुरुषस्तमेवारम्‌-
पास दति तं दावाचाजातशचुमा मेतस्िन्‌ समवादयिष्ठा
हन्‌ पाण्डरवासा श्रतिष्टाः* सर्वेषां शतानां Agfa वा च्रद-
मेतमुपास दति सयो हदेतमेवमुपास्तेऽतिष्ठाः सवेषां तानां
Wet भवति॥ ९॥

स Bare बालाकियं एवैष चन्द्रमसि परूषस्तमेवाद-
ware दति। तं हावाचाजातश्चमौ मेतञ्िन्‌ समवादयिष्ठाः
रमा राजान्नस्यात्मेति वा अरदमेतमपाम इति सया ₹रेत-
मेवमुपा स्तेऽन्रस्छात्मा भवति ॥ र ॥

स trae बालाकिय vag विद्युति पुरषस्तमेवाहमुपास
tfai तं रावाचाजातशत्रुमा मेतस्िन्‌ समवादयिष्टासते-
जस्यात्यति वा शअ्रहमेतमुपास इति स यो हैतमेवमुपास्ते
तेजस्यात्मा भवति ॥ ४॥

स Grae बालाकियं ude स्तनयिल्नो परुषस्तमेवाह-
मुपास इति। तं हावाचाजातथचुमोा fafa समवादयि-

* प्ाण्डरवासातिषाडति F.

Lad केषीतकिब्राद्मणापरनिघ्रत्‌ |

ष्टाः श्रब्दद्धात्मोति वा अरदमेतमुपास् इति स यो Sanaa
पास्ते शब्दस्यात्मा भवति॥५॥

स Vary बालाकिथं एवैष आकाशे परषस्मेबा रमुपास
दति। तं हावाचाजात्रचुमा मेतस्षिन्‌ खमवाद्यिष्ठाः पृण-
मप्रवतिं ब्रहेति वा ्रहमेतमृपाख इति स ये दैतमेवसुपाले
पते प्रजया पप्रुभिना एव GI ATS प्रजा परा कालागर-
aaa ai

a trae wretfaa एवैष वाथो एरषस्तमेवाइमुपाष
vfa तं हवाचाजातश्रचमा Safar waargfaer eat
वेकु्डाऽपराजिता सेनेति वा अ्रदमेतमुपाष cf a a देत
मेवमुपा से जिष्णदिं वाऽपराजिष्णुरन्यतस्यजायो भवति ॥ ७॥

स दावाच बालाकियं एवेषोऽगनो पृष्षस्छमेवाहमु पास इति।
तं इावाचाजातथन्रुमा मैतस्मिन्‌ waarefaer विषाखहिरिति
वा श्रहमेतमपास दति सयो Cadena विषासद्िर्देवा-
an भवति॥पच॥

ख rare वालाकियं एवेषोऽषु पुरषर्तमेवादइमपास ThA
तं हावाचाजातश्रन्रमौ मैतस्मिन्‌ समवादचिष्टा arwerafa
वा श्रहमेतमुपास इति सयो हेतमेवमरुपाखते AMAA भव-
तीच्यधिदेवतमयाध्याद्मं॥<॥

ख trary बालाकिचं एवेष श्रादश्ं पुरुप्रसमेवादभुपाय
fa. तं हवाचाजातग्चुमा Rafer समवाद्‌विष्ठाः प्रति-
ख्पद्ति वा श्रहमेतमुपाख इतिस at हतमेवमुपास्ते प्रति

कैषोतकित्राद्यणापमिषत्‌। . - . १६७

Sar are प्रजायां ge राजायते माप्रतिरूपः॥ ९० ॥

स दावाच ब्रालाकियं एवेष प्रतिश्चत्कायां परूषस्तमेवा-
म॒पास दइति। तं हावाचाजातशचरमा Rafe खमवा-
दयिष्ठा दितीयेऽमपग दूति वा अ्रइमेतमुपाखद्तिखषख या
रेतमेवमुपास्ते विन्दते दितीयान्‌ दितीयवान्‌ भवति ॥ ९९॥

स Ware बालाकियं एवेषं शब्दः पुरुषमन्वेति तमे-
वाहमृपास दति तं इावाचाजातश्चमा मेतसिन्‌ समवाद-
fast असुरिति वा अ्रहमेतमपासद्तिसया हेतमेवम्‌पास्त
ना एव खयं नासय प्रजा पुरा कालात्‌ सम्मोहमेति॥ ९२॥

स हावाच बालाकियं एवैष दायापरुषस्तमेवादमृपाख
द्ति। तं हावाचाजातश्चमा मेतस्िन्‌ समवादयिष्टा wa-
रिति वा श्रहमेतसपास इति सया देतमेवमपास्ते ना एव
खयं ATS प्रजा पुरा कालात्ममौयते॥९२॥

स Grave बालाकियं एवैष शारीरः पुरुषस्तमेवा ATT
xfai तं हावाचाजातथचुमा मेतस्िन्‌ खमवाद्चिष्ठाः मरना-
पतिरिति वा अ्रहमेतमुपास दति स था ₹ेतमेवमुपाे
प्रजायते प्रजया aya: ॥९४॥

स Rare बालाकियं एवष प्राज्न ata aan’
waar चरति तमेवाहमुपास दूति तं दावाचाजातश्रचमा
भैतसिन्‌ समवादयिष्ठा यमा राजेति वा श्रहमेतमुपाख

*gufafa ©. weet पतितं । can दति टी°।

१६३० कोवीतकित्रोश्चशपमिधव्‌ |

श्ति. स था रेतमेवभवोश्ते धव Barer ex Fane
यम्यते ॥ ९१५.॥

स rare वाललाकियं cae द चिणिऽचम्‌ परुष कमेषादम्‌'
पास श्ति। तं हावाचाजातशचमौं मैतस्िने सभवेादचिष्टा
भश श्रोता sire व्थेतिषे आत्मेति बा अ्रहभेतम्‌
पास tfa a at देतमेक्मवासत एतेषां सर्वेषामाद्मा भवेति।
1 ९६ ॥

ख रावा बांलाकियं एवैष सदयेऽ्ौन्‌ यंरुषं शीमेवाद-
aie दति तं हावाचाजातशजेमा मैतसिन्‌ aware:
Fast: सत्यस्यात्मा विद्युत श्रात्मा तेजस अति वा at
भेतसमुपास दति स ये हेतमेक्मुपास्त शतेषामात्मा भवति
Hen

श्रादित्ये sea +पाण्डरवासायेश्मेसि समा cre fe
शति तेजसो स्तनयिक्षि भेष्दष्याकाशरे पशं वीयाविन्रोऽरौ
. विषाखदिरे्य भाचस्याद्थे मरतिरूपः प्रतिश्रुत्कायां fete:
शब्दाऽसुण्डायायां we शारीरः. प्रलापतिः wT भभ
राजा दचिणेऽचन्नाखः सथऽशभ्‌ wre) तत ख XT

लाकिदढर्णीमास नं रोवाचाजातश्रञ्चरोतावन्न बाखाकार
-इत्येतवकद्धोति Stare षाशाक्तिस्सं डवाचाजांतश्नचरण्टैवा q
faa भा waarcfast wy a त्रवाणीति ख rats
ar वै बालाक एतेषां पुरुषाणं कतौ qe त्रै तत्कमं

# -पाणरवास दति 7,

|
|

केधोतभिजराद्यशपनिषत्‌। ११९ ,.

प्रे तेरितव्य एति तत खड बालाकिः समित्पाणिः प्रतिर्च-
कम उपाचानोति तं हावाचाजातश्रन्ुः प्रतिलेमरूपमेव खात्‌
यत्‌ छचिथेप ब्राह्जणमृपमयेदेडि व्येव ला श्चपयिग्यासीति तं
इ पाणठाबभिपद्य म्रमन्राज तो इ Ge परुषं कश्चिदीयतुखं
UMMA ददन्‌ पाण्डरवासः सम राजननि-
ति ख खड्‌ quia faa aa उ Oa aa विचिश्ेपस तत
एव BAMA तं रहोदाचाजातशच्रुः कष एतषा लाके पएरूषो-
sufas कैतदश्त्क्त एतदागादिति तदु इ नालाकिनं वि-
THT ॥ ९८॥

तं हावाचाजातश्चर्यवेष एतद्वाखाकं पुरुषाऽशयिष्ट यत्रै-
तदग्द्यत एतदागाद्धिता नाम WIN माद्या इदयात्प्‌-
रोततमभिप्रतखभ्ति यथा सहखधा कथ विपतितस्ञावद यः
पिक्गलस्याणिखा ` तिष्ठन्ति na ae पीतस्य लारित-
देति तासु तदा भवति यदा सुप्तः aT न कञ्चन पश्यति,
श्रयासख्िन्प्राण एवैकधा भवति तदेनं वाक्‌ सर्वेनासमिः सषा
Gf we: wa: रूपैः सहेति ओत सर्वैः शब्दैः सन्टा-
afa मनः सर्वैष्यानेः सहाप्येति ख यद्‌ प्रतिबुध्यते यथाग्रे
विस्फुलिङ्गा विप्रतिष्टेरनेवमेवेतस्मादात्मनः भाणा यथायतनं
विप्रतिष्ठन्ते प्राणेभ्य देवा Saat लेोकास्तद्यया चरः क्षुर-
घानेऽवदितः स्याटिश्वमभरो वा विश्वमभरङ्लाय एवमेवेष प्राञ्च
MMe शरीरमात्मानमनुप्रविष्ट Wes च्रानखेन्यस्तमे-

तमात्मानमेत श्रात्मानोाऽन्ववसखन्ति चथा Bet खास्तद्यया
8 2

९३० कषीतकित्राहयापनिषत्‌।

श्रेष्टो BYE यथावा अरिगं खा मुश्चतं waaay प्राज्ञ
ओ en a“ AN eo ~
WMHRATIAAYE BI BH Gla वै तमात्मानमेत श्रा-
त्मानोऽग्बवस्यन्ति यथा अओषठिनं खाः ख यावद्धवा इद्ध एत-
मात्मानं म *fangt तावदेनमसुरा श्रभिबश्डवः स यदा विज-
स्वथ त्वा सुराग्विजित्य सवषां देवानां Wel खा राच्यमा-
धिपद्यं परोयाय तयो एष्रैवं 1 विदान्त्छ्वेषां तानां Sey
खाराञज्यमाधिपत्यं प्यति य एवं वेद य वं वेद ॥ ९९ ॥

tefa कोाषीतक्यारण्यकं षटाऽध्यायः॥ # ॥

* विजिन्नाविति वु पुतकयोः पाठः |
† विदान्‌ सवान्‌ पाप्रनाऽपरव् सवंवाख भूतानामिति G.
+ इति कश्िकी (कौण्यीतकी ? ) ब्राह्णापनिवत्‌ समाप्ता। इति ©.

TRANSLATION.

Digitized by G O Og le

गप्रष्ठ `

KAUSHI'TAKI-BRAHMANA-UPANISHAD.

S/ANKARANANDA’S INTRODUCTION.

17.18 well known that such actions as rubbing, &c., produce purity
in substances like mirrors, &c., capable of reflecting light; and
similarly the round of actions, commencing with the Agnihotra
and ending with the As’wamedha, produces purity in the under.
standing, capable as it is of reflecting the divine light ;* it is also
understood from a passage of the S/ruti that sacrifice, charity and
penance are the means of the desire to know. And again, since
heaven, &c., which are the fruits of actions, are a kind of happiness,
and this is a synonym for the serenity of the understanding, there-
fore even those persons who are devoted to ceremonial actions, allow
that actions do produce purity in the understanding. Hence the
S’ruti, having declared the system of works at great length, now
takes the occasion to declare the knowledge of Brahma. Here
follows the Kaushitaki Brahmana Upanishad in four chapters, com-
mencing with the words “Once on a time Chitra, the son
of G4ngya,” and ending with “who knoweth thus.” In the
first chapter, it declares the knowledge of Brahma’s couch, with
the northern and southern paths; in the second the knowledge
of prdna, and certain external and internal actions of him who knows

* Taijasa, the “ brilliant” or “ reflecting,” is the Vedanta term for
the understanding (antahkarana), as it is said to reflect the soul
or chaitanya, as the image of the Supreme. Thus S’ankara Acharya
says—“ सखाभासकेा द्‌ पणे EMA मखलात्पथक्गन varia वस्त । चिद्ाभा-
सका धौष stata तद्त्‌ स नत्यापलब्थिखरूपेऽडमात्मा ।''

144 S'ankardnanda’s Introduction.

it for the attainment of various blessings; and in the third and
fourth the knowledge of soul. Although this latter portion, com-
mencing “ Pratardana verily,” ought properly to be read first, yet
even the purified understanding, not knowing the true nature of
Brahma, would feel fear before the unconditioned Brahma even
though it really causes no fear, just as even a virtuous lad, whose
father had left his home on a distant journey while he was yet un-
born, might well be afraid at the first sight of him. Hence to re-
move his fear and to lead him to the northern path, the S’ruti first
describes the conditioned Brahma sitting in the world of Brahma
like a king in this world. In the first chapter, therefore, by the
passage, “he comes to the couch of unmeasured splendour ; this is
Prféya,” it is declared that Prana is the couch of Brahmé. At the
mention thereof there arises in the hearers a desire to know,—is this
Prana only breath, or is it endowed with various supernatural
powers? ‘To satisfy this desire, the worship of prdna is commenced
in the second chapter ; and afterwards, having thus made a good op-
portunity, the 8 प proceeds to declare the knowledge of Brahma.
And since here, too, even the conditioned knowledge of Brahma was
only attained from the mouth of the teacher by such great saints,
endued with humility, as Gautama, S’wetaketu and others, hence the
conditioned or the unconditioned knowledge of Brahma can be alone
attained by modern students who are likewise endued with humili-
ty. With this object in view, the following narrative opens the
Upanishad.

THE

KAUSHITAKI-BRAHMANA-UPANISHAD.

FIRST CHAPTER.

Once on a time Chitra, the son of Gangya, being about to
offer a sacrifice, chose Aruni* as his priest. He sent his son
S'wetaketu instead, ^ Go thou and offer the sacrifice.’ When
he came, Chitra asked him, ^^ Thou art the son of Gautama,—is
there any secret place in the world where thou canst set me,
or is there one of two roads,t which leads to a world where
thou canst set me?” He answered, “ I know it not; well, let
me ask my father.” He went to his father and asked him,
“thus and thus did he ask me,—how should I make reply ?”
He answered, ‘‘I also know it not. We will go to his house
and read the Veda there and gain this knowledge from him;
since others give to us (he too will not deny us). Come, we
will both set out.” So he went, asa pupil, with fuel in his
hand, to Chitra the son of Gangya, saying, ^^ Let me come
mto thy presence.” He answered, ‘Oh Gautama, thou art
worthy to receive divine wisdom, in that thou hast not been
too proud,—come, I will make thee to know all.’ (1.)

He saidf “ All who depart from this world, go to the moon.
` ® Soil. Uddélaka, the son of Aruna, Cf. Brihad Aranyaka, VIL 2.

+ For the two paths of fire and smoke which respectively lead by the day,
the bright fortnight, &c., or the night, the dark fortnight, &c., to the world of
Brahma or that of the forefathers, 866 Brihad Arany. VI. 2. The other recen-
sion has * Oh son of Gautama, is there any secret place in the world, where
thou canst set me unconnected, having fixed me there (as wood united by glue) ;
or is there some other place where thou canst set me ?”

‡ The S’ruti first describes the unconcealed (agupta) home of those who
know not Brahma. S’. |

146 The Kaushitaki-Brahmana

In the bright fortnight the moon is gladdened by their spirits ;
but in the dark fortnight it sends them forth into new births.*
Verily the moon is the door of Swarga. Him who rejects it,
it sends on ‘beyond ;+ but whoso rejects it not, him it rains
down upon this world ; and here is he born either as a worm
or a grasshopper or a fish or a bird ora lion or a boar or a
serpent or a tiger or a man or some other creature, according
to his deeds and his knowledge. Him, when he comes, the
Guru asks, ^ Who art thou?” Let him thus make answer;
“Seed was collected from the wise season-ordaining moon,f
the ruler of the bright and dark fortnights, the home of the
ancestors, itself produced from the daily oblations,§—that
seed, even me, the deities placed in a man, by that man they
placed it in a woman,—from her I was born, in mortal birth,
of twelve months, of thirteen months, identical with the year, ||
—I was united to a father of twelve and thirteen months, to
know the knowledge that is truth and to know the knowledge
that is against the truth ; uphold, then, O gods, the due times
of my life that I may win immortality. By my words of
truth, by my toils and sufferings, I am time, Iam dependent
on time.” ‘Who art thou?” “Iam thyself.” Then he lets
him proceed beyond. (2.)

He* having reached the divine road, goes to the world of
Agni, thence to the world of Vayu, thence to the world of
Varuna, thence to the world of Indra, thence to the world’ of
Prajapati,+ thence to the world of Brahmaé.{ Verily in that

* The other recension has “ it gladdens them not.”’

+ Thisis thesecret (Samvrita) place, concerning which Chitra had asked S’we-
taketu.

व The Brihad Arany. VI. 2 is a complete commentary on S’ankara’s explana-
tion of this passage,

§ Cf. Brihad Arany. VI. 2, 9 and S’ankaracharya’s commentary.

|| By the year is here understood “ life

नी The guru sees that he is equally afraid of swarga and of hell, each involving
only a new succession of births ; and so causes him by his knowledge of Brahma
to obtain final liberation

* When the student dies, who knows the conditioned Brahm, his soul goes
forth through the door of the coronal artery, by the light of the entrance of the
heart. Cf. Brihad Ar, IV. 4, 2 t Virat व Hiranyogarbha

Upanishad. 147

world of Brahma. are the Lake of enemies ;* the sacrifice-
destroying moments ;¢ the Age-less river ; the Ilya tree ;{ the
Sflajya city ;§ the impregnable Palace ;|| Indra and Prajépati{]
the door keepers ; Brahma’s hall Vibhu;* his throne Vichak-
shan&;+ his couch of unmeasured splendour; and his wife
(nature), the cause of the mind, and her reflection, the cause
of the eye, who weave the worlds like flowers; and the
Apsarasas, the mothers of all,t the undecaying;§ and the
streams that roll on to the knowledge of Brahmé4.|| Onward the
knower advances $ Brahma cries to his attendants, “ Run and
meet him with the glory due to me; he has gained the age-less
river, he shall never grow old.” (3.)

Five hundred Apsarasas go to meet him, one hundred
with fruits in their hands,’ one hundred with perfumes in
their hands, one hundred with garlands in their hands, one
hundred with garments in their hands, one hundred with
pounded aromatics in their hands; they adorn him with the
adornment of Brahmé.* He, adorned with the adornment of

* The lake that stops the entrance into the world of Brahma, its depth
equal to an hundred oceans, and its dark waters ever flowing, —named Ara, as
composed of the enemies (ari) desire, wrath, &c. 98’.

+ The woments, as producing desire, wrath, &c., destroy the sacrifice or
proper adoration for the attainment of Brahma. Dr. Weber proposes to explain
yeshti as an irregular form for yashfi, instead of adopting S’ankara’s forced
derivation yd ~ ishfi.

t In the Chandogya Up. p. 559 we have similarly the ara and nya seas, the
Airamadiya lake, and the nectar-dropping Peepul (as’watthah somasavanah).
There is a doubt whether the word should be ¢élya@ or ilpa, but I have chosen

the former as the Tailinga clearly reads y. The Persian translation has Jf

—Dr. Weber compares the Yggdrasil of the Edda, but in fact every mythology
has its reminiscence of the “tree of life.”

§ S’ankara’s interpretation is simply etymological—“a city on the river, where
along the bank are bowatrings, as large aa a Sal tree, and a place abounding with
water in various forms, rivers, lakes, wells, tanks, &c. and gardens inhabited by
many heroes.”

|| The Chand. Up. has “ the impregnable city” (apardjitd pir).

ब Vayu and ‘Akasa. ’S.

* Scil. egoism.—The Chand. Up. has “a golden palace built by Brahméa,”
prabhu-vimita,

+ Intellect, the mahat of the Sankbya.

t Scil. the ‘Srutis.

§ The knowledge of the ’Srutis.

|| Or perhaps “ the maternal (creative) waters.”

{J The other recension reads piana for phala, which the comment explains by
* ornaments.”

* The adornment worthy of Hiranyagarbha. ’S.

148 The Kaushitaki-Brahmana

Brahma, knowing Brahma, advances toward Brahmé* every-
where. He comes to the lake of enemies, he crosses it: by his
mind.t When they who know only the present, come thereto,
they are drowned. He comes to the sacrifice-destroying moments,
they fly from him: He comes to the ageless river, he crosses
it by his mind, then he shakes off his good and bad deeds [as
a horse shakes his mane.{] His dear kindred obtain his good
deeds, his enemies obtain his bad deeds.§ Just as one driving
swiftly in a chariot looks down on the two wheels revolving, ||
80 too he looks down on day and night, on good deeds and bad
deeds, and on all the pairs ;¶ he, free from good deeds, free from
bad deeds, knowing Brahmé4, advances toward Brahmé. (4.)
He comes to the Ilya tree, the odour of Brahma reaches
him ;* he comes to the Sélajya city, the flavour of Brahma
reaches him ;† he comes to the impregnable Palace, the splen-
dour of Brahmé reaches him ; ¶ he comes to the door-keepers
Indra and Prajapati; they fly from him ; he comes to the hall
‘Vibhu, the glory of Brahm4§ reaches him; he comes to his
throne Vichakshané, the Sdémas Brihad and Rathantara|| are
its eastern feet, the S4mas S’yaita and NaudhasaG its western
feet, the Sémas Vairtipa and Vairaja its edges north and south,
the Samas 8’4kwara and Raivata its edges east and west; this

* Brahma in the form of Hiranyagarbha. ‘S.

+ The Ara lake, being the different passions, desires, &c. wants no boat but
the mind to cross it. ’S.

{ This illustration (4vaxa:tl{w) is added by thecomm., the vd of the original
being expanded into dswa iva. The MSS, differ much in the word. I have adopt-
ed the dhunute of D. which seems meant also by the dhunvate of B. C. E.

§ To him friends and enemies are alike, but this is said to declare the impor-
tance of kindness or hostility shewn to him who knows Brahma. /S,

|| He sees them rolling round, their different parts successively coming in con-
tact with the ground,—he himeelf having no such contact.

q Light and shadow, hot and cold, &c. ‘S.

* By the nose.

+ By the tongue.

{ By the eye.

§ The glory of Brahma i. e. the feeling of pride that I am Brahma, reaches
him by the mind. ’S.

|| With this curious mystical description compare that of Vrdétya’s throne in
the Atharva Veda xv. (Indische Studien, vol. i. p. 122.) |

नू These are the names of hymns in the Sama Veda.

Upanishad. 149

throne is knowledge; by knowledge 16 sces it all. He comes
to the couch of unmeasured splendour; this is Prana.* Past
and future are its two eastern feet, prosperity and earth its
two western; the Saémas Bhadra and Yajnéyajniya are the
short bars east and west, at the head and foot; the S4mas
Brihad and Rathantara the long bars north arfd south at the
sides; the Riks and Sdmas are the cornices east and west,t}
the Yajush verses the cornices south and north; the moon-
beams the cushion, the Udgitha the coverlet, prosperity the
pillow.t Thereon sits Brahmé.§ He, knowing the truth, first
mounts thereon with one foot. Brahm4|| asks him, ^ Who art
thou?’ Let him then thus answer: (5.)

‘1 am time, I am what 18 in time ; I am born from the womb
of space, from the (self-manifesting) light of Brahma ;{ the seed
of the year, the splendour of the past and the cause, the soal of
all that is sensible and insensible,* and of the five elements.
Thou art soul. What thou art, that am I.’”’+ Brahma says to
him, ^ Who am I?” Let him answer, “ Thou art the Truth.”
“ What is the truth?” ‘ What 18 other than the gods (who
preside over the senses) and the vital airs, that is being (sat) ;
what is the gods and the vital airs, that is that (tya) ; all this
is called by the word sattya, the Truth; such is all this (uni-
verse) ; all this art thou.” Thus he speaks to him. This is
also said by a verse of the Veda. (6.)

* The vital air (prdna) with its five operations, the power of action, superior
to the senses. /S.

+ Pattikd appears to be the Bengali कोक, the moulding roynd the edge of the
frame. :

‡ Worldly prosperity was one of the feet, transcendental or Vaidic prosperity
is now the pillow. /S.

§ The neuter Brahma, identified with Hiranyagarbha.

|| Scil. Hiranyagarbha. ^3.

@ Brahma is here called by the Commentator S’abala which ep pears to mean
saguna as opposed to nirguna. The Comm. on the Maitrayanf Upanishad simi-
larly says of Prajapati or Hiranyagarbha, ^ Sat-s'abda-cdchydd ajndna-sabaldt
prathamam utpannah.” The Supreme Being is called S’abala when he first unites
himself with ignorance to produce the creation; Prajdpati is his first mani-
festation after that union.

क Sc, the four classes, jardyuja, andaja, swedaja, and «dbhijja.

+ In the original this is an obscure passage, and the obscurity is increased by
the uncertainty of the readings of the MSS, As printed in the Sanskrit text, it

150 The Kaushitaki-Bréhmana

‘‘The Yajur his belly, the Sima his head, the Rik his form,
—this is to be recognised as the indestructible Brahm&,—the
great Rishi identified with Brahmé.”

Brahma says to him, ‘‘ How dost thou obtain my male names ?”
८ By the breath.” ‘ How neuter names?” “ By the mind.”
< How female names?” “ By the voice.” ^ How smells?”
८८ By the breath.” ‘‘ How forms?” “By the eye.” ^^ How
sounds?” ‘ By the ear.” ^ How the flavours of food?” ^^ By
the tongue.” “ How actions?” ‘ By the hands.” ‘ How joy
and sorrow?” ‘By the body.” ^“ How pleasure, dalliance,
offspring ?” ^^ By the organ of generation.” ‘ How journey-
ings?” ^ By the feet.” ‘ How thoughts, that which is to
be known, and desired?” ^ By intuition alone.”’* Then
Brahmi says to him, ‘The waters (and the other elements)
are mine, therefore this world is thine.’ Whatever victory be-
longs to 01911018, whatever extended power, that victory he
wins, that extended power he obtains, who knoweth thus, who
knoweth thus. (7.)

would appear to mean ‘‘ born from the womb of space as seed from a wife; the
splendour of the year, the soul of the past and the cause; thou art the soul of
the past and the cause; what thou art, that am I.” The Comm. MSS. (except
D.) read etat for retas and they all have bkdyai for bhdrydyai; in the above
translation I bave followed the Comm. If 1 understand the Comm. aright, there
are two readings mentioned there; dékds'’dd yoneh sambhito bhdyai retas samvat-
sarasya tejo bhitasya biuitasydtmd, and 4८45 दव yoneh sambhito bhdyd etat sam-
vatsarasya tejobhutasya bhiitasydtmd. # The etat read by B.C. K. in the first
reading must be wrong, as otherwise the irregular form bhdyat, which all read
and explain by bkdydh, would have become bhdyd by Sandhi before etat.

* Although properly every thing is obtained by intuition (prajnd), still speech
&e. are intermediate instruments in the obtaining of names, &c. but in the case of
thoughts, &c. there is no such intervening agent. Although pleasure and pain
also are properly perceived by prajna, still the S’ruti says ‘ by the body’ in accor-
dance with such impressions as ‘I have a pleasure in my foot,’ ‘I have a pain in
my head,’ &c. Although also speech is the instrument in the obtaining of all
names, and breath without life is no instrument, and the mind is a common
instrument in all perceptions,—astill as the external organs do not immediately
gain the impression of what is neuter as they do of what is male or female, we may
allow that mind has a peculiar influence in regard to neuter names. Although
too breath without life is no instrument, yet as it helps the voice in its functions,
breath and voice may be called the instruments in the obtaining of names. Prana,
peing masculine, obtains male names, and speech, being feminine, female names,

8 e

Upanishad. 151

SECOND CHAPTER.

नै Préna 18 Brahma,’+ thus said Kaushitaki. Of this préna
identical with Brahma, the mind is the messenger, the eye the
guard, the ear the doorkeeper, the speech the tirewoman. He
who knows mind as the messenger of préna which is Brahma,
becomes himself possessed of the messenger; he who knows
the eye as the guard becomes himself possessed of the guard ;
he who knows the ear as the doorkeeper becomes himself pos-
sessed of the doorkeeper; he who knows the speech as the
tirewoman becomes himself possessed of the tirewoman. ‘To
him, this 0718708, identical with Brahma, all these deitiest bring
offerings, though he asketh not; thus to him (the worshipper),
though he asketh not, all creatures bring offermgs. Whoso
thus knows, his is the secret vow, ‘he will never beg.’ Just
as when one, having begged in a village and received nothing,
sits down (saying), ‘I will not eat hence even if they give it,’
then the others forthwith invite him who had before rejected
him. This is the character of him who asketh not, but the
alms-givers invite him (saying) ^ Let us give to thee.’ (1.) =

^ Prana is Brahma,’ thus said Paingya. In this prana, iden-
tical with Brahma, after the speech, the eye envelopes ;§ after
the eye, the ear envelopes ; after the ear, the mind envelopes ;

* In the first chapter was described the knowledge of the Couch and by the
words, ^ He goes to the Couch of unmeasured splendour,—this is prana,”—
hereby is declared the great power of prana. The worshipper is three-fold, good,
० and bad; 16 who understands it with the proof, on once hearing, is
the good ; he who understands it only after hearing many times and after giving
himeelf and his guru much trouble, is the bad; he who understanding what his
guru says, cannot control his mind is the middling. He, either under his guru’s
instruction or another’s, is to be led by various means to firm conviction,—hence
the S’ruti commences the second chapter, to declarethe worship of prana which
produces unwavering conviction in the mind, and is a tree of life with innu-
merable fruits, and to announce certain external and internal works with various
effects for one who knows it.—S’.

¢+ The vital air which resides in the mouth, with its five functions, is Brahma,
who is true knowledge and joy, the cause of the world.—S’.

‡ Mind, speech, &c. considered as deities.—S8’. ;

§ The singular form drundhafe is not easily explained, especially in prdna
drundhate. The Comm. reads drundhe except in the last clause where it seems

to alter it to prdna drudhyate. A’rundhate would seem to be the 3rd sing. either
in 8 passive sense (= érudhyate,) or as meaning ‘ surrounds, envelopes.’ Anque-

162 . The Kaushitaki-Brdhmana

after the mind, prana envelopes.* To this prana, identical
with Brahma, all these deities bring offerings, though he asketh
not; thus to him (the worshipper), though he asketh not, all
creatures bring offerings. Whoso thus knows, his is the secret
vow ‘he will never beg.’ Just as when one, having begged in
a village and received nothing, sits down, (saying) ‘I will not
eat hence, even if they give it ;’ then the others invite him who
had before rejected him. This is the character of him who
asketh not, but the alms-givers invite him (saying) ‘ Let us give
to thee.’ (2.)

Next follows the attainment of some special wealth.¢ If a
man meditates on some special wealth ; then, on a full moon or
a new moon,.or a pure fortnight, or an auspicious constellation
—on one of these holy seasons, having placed the fire, swept
the sacrificial floor, strewn the sacred grass, sprinkled the holy
water,—kneeling on the right knee, let him offer the oblations
of ghee with the sruva,{ (saying)—‘ The deity named speech is
the obtainer, may it obtain this for me from that man; swaha
unto it ;—the deity named préna§ isthe obtainer, may it obtain
this for me from that man ; sw&h4 unto it;—the deity named
the eye is the obtainer, may it obtain this for me from that
man ; swaha unto it ;—the deity named the ear is the obtainer,
may it obtain this for me from that man; swahé unto it ;—the
deity named mind is the obtainer, may it obtain this for me
from that man; sw4hé unto it ;—the deity named knowledge
(prajné) is the obtainer, may it obtain this for me from that
til has “ prani, qui forma 70४ Brahm est, cum loquelé et visus ejus conformi-
tatem facit (congruit, idem est),” which is, at least, as difficult as the Sanskrit.

* The sight is more internal than speech, as the sight generally informs with-
out contradiction ; similarly the hearing than the sight, as the eye may convey
false impressions (as of the mother of pearl as silver), but the ear never hears
a non-existing sound; similarly the ear only exercises its functions with the aid
of the mind’s attention, and similarly the mind depends on prdna or life.

Prana is therefore Brahma, as being the innermost of all.—8’. .A’ntara is defined
in p. 41, as Vahya-sddhana-nirapeksha.

. ¶ The Comm. explains this as meaning either prana itself, or material wealth,
the want of which would distract the worshipper’s coneentration of thought ; in
this latter meaning eadhana is the wealth not to be attained by another.

{ The other Recens. reads, “ with a sruva or chamasa or kansas.”
§ Prana here is taken as including the organ of smelling.

_ Upamshad. 153

man; sw&haé unto it.’ Then, having inhaled the smell of the
smoke and having anointed his limbs with the ghee, let him
go forth, restraining his speech, and declare his request to.
that man, or send to him a messenger. Of a truth he obtains
it. (8.) -

Next comes the divine desire (Daivah Smarah).* If (the
worshipper) desires to be beloved by any man or woman or by
any men or women, then in the name of these same deities, on
a sacred day, let him offer the oblations of ghee in this (afore-
mentioned) manner, (saying) ‘I here offer thy speech in
myself,t sw&h&; I here offer thy prina in myself, swahé; I
here offer thy eye in myself, swihi; I here offer thy ear in
myself, swahé; I here offer thy mind in myself, sw4h4; I here
offer thy knowledge in myself, sw&h4.’ Then having inhaled.
the smell of the smoke, and anointed his limbs with the ghee,
let him go forth (towards that person), restraining his speech ;
let him seek to touch him, or else let him stand addressing
him by his breath. Of a truth he becomes beloved, they.
remember him even in absence. (4.) |

Next comes the self-subjection of Pratardana; they call it
‘the inner Agnihotra.’? As long as 8 man speaks, so long he
cannot breathe, then he offers the breath in the speech; as long
as @ man breathes, so long he cannot speak, then he offers the
speech in the breath. These are the two never-ending im-
mortal oblations; waking and sleeping, he continually offers
them. All other oblations have an end and possess the nature
of works. The ancients, knowing this true sacrifice, did not use
to offer the Agnihotra. (5.)

‘Ukthaj is Brahma,’ thus said S/ushkabhringéra. Let him
worship it as the Rik; all beings adore (rich) him for his excel-
Pies a desire, to be accomplished by fire, &c, the presiding deities of speech,

+ Lam the fire to burn the fuel of thy dislike or indifference.—S’.

‡ Tho 8’akha of Kanwa (Scil. Brihad Arany. V. 13,) declares prana to be Uktha ;
the S’ruti now carries this on and declares Uktha to be Brahma. 8’. Uktha is a

kind of hymn, which is recited, and not chanted ; it is also the name of a special
hymn in the Mahavrata.

154 The Kaushitaln-Bréhmana

lence. Let him worship it as the Yajur; all beings are joined
(yuj) to him for his excellence. Let him worship it as the Sama ;
all beings bow (sannam) to him for his excellence. Let him
worship it as beauty, let him worship it as glory, let him worship
it as splendour. Just as this (bow) is among weapons, the
most beautiful, the most glorious, the most splendid,—so he
who knoweth thus is, among all beings, the most beautiful, the
most glorious, the most splendid. This same préna,—connected
with the sacrificial bricks, endued with the character of works
and of a truth himself,*—does the adhwaryu purify. In it he
weaves what has the character of the Yajur, in the Yajur the
hotri weaves what has the character of the Rik, in the Rik the
१९६४1 weaves what has the character of the Sama. He this
adhwaryu (préna) is the soul of the three Vedas,+ he of a truth
is the soul of Indra who knoweth thus. (6.)

Next} come the three forms of worship§ of the all-conquering
Kaushitaki. The all-conquering Kaushitaki adores the rising
sun, having put on the sacrificial thread, and brought water
and thrice sprinkled the sacred cup (saying) “ Thou art the
scatterer, || scatter away my sin.” In this way he adores the
sun at high noon, ‘ Thou art the utter scatterer, utterly scatter
away my sin.” In this way he adores the setting sun, ^ Thou
art the complete scatterer, completely scatter away my sin.’
Whatever sin he has committed by day or by night, he complete-

This fire laid on the bricks, which is the means of sacrificial works, is also
identical with prina, since prana is identical with the rik and this fire performs
those works which are to be accomplished by riks, &c.; and I by it am identical
with the rik ;—I am the general soul prana, and this fire is I’—thus does the

dhwaryu purify himself.—S’

+ The other recension reads sa esha sarvasyai traytvidydya dtmd, esha u
evdsydtmd. The Comm. appears to explain the latter clause as “the soul of the
three narratives of Kaushitaki, Paingya and ‘Sushkabyingara.” ‘Sringagrdahika
is a phrase meaning ‘ taking one by one,’ as a cowherd puts his cattle one by one
in their stalls. It occurs again, in p. 81

{ Prana is external and internal. The external depends on the presiding
deities, as a child; the sun also depends on the presiding deities, and it is also
identical with Agni and Soma. The S’ruti first takes the external prana, and, to
establish certain fruits therefrom, mentions certain kinds of worship.—S’

§ These are three kinds of knowledge of the adhidaivika or external prana

|| i. €, thou flingest away the world as stubble, through thy knowledge of the
soul.—S

Upanishad. 155

ly scatters it away. So he who knoweth thus, in this way adores
the sun, and whatever sin he commits by day or by night he
completely scatters away. (7.)

Next, month by month, on the day after the new moon,*
, let him in this same way adore the moon when seen to the
west of the sun, or let him throw towards it two young blades
of grass (saying,) ‘ That fair-proportioned heart of mine placed
on the moon in the sky,t+ I hold myself as the knower thereof ;
may I never weep for evil concerning my children.’ His
children die not before him. Such is the worship for one who
has children born to him. Next isthe worship for him who has
no children. (Let him say) ‘ Increase, O Soma, may vigour
come to thee;’t ‘ May the milky juices flow round thee, may
the sacrificial offerings§ ; ‘That beam (named Sushumné)
which the Adityas gladden.’ Having muttered these three riks,
let him turn his right arm round|| (saying), ‘ Gladden not by
our breath or children or cattle, him who hates us and whom
we hate; gladden us by his breath, his children and his cattle.
Thus I turn the turning of Indra, I turn the turning of the
sun.’ (8.)

Next on the day of the full moon let him in this same way
adore the moon when it is seen in front of him, (saying),
‘Thou art Soma, the brilliant, the wise, the five-mouthed, the
lord of creatures. The Bréhman is one mouth of thine, with
that mouth thou eatest kings, with that mouth make me to
eat food. The king is one mouth of thine, with that mouth
thou eatest common men, with that mouth make me to eat

* The other recension has only amdvdsydydm—‘ Seeing the moon on the first
day to the west of the sun in the so-called Sashumné ray.’ (For this ray, see
Sayana on Taitt. Sanhita, vol. ii. p. 338.) The Comm. notices the reading fol-
lowed in the text.

+ In this and many of the subsequent verses there runs a continued latent
allusion to an implied comparison between the husband as the sun or fire, and
the wife as the moon. ।

t Rig Veda, i. 91, 16.

_ § Ibid i. 91,18. S’ankarananda explains vdjé by vajinah = tanayan, “ chil-
dren living on food.”

|| He brings his right arm opposite to the moon and then turns round as the
words are uttered,

156 The Kaushitali-Bradhmana

food. The hawk is one mouth of thine, with that mouth thou
eatest birds, with that mouth make me to eat food. The fire
is one mouth of thine, with that mouth thou eatest this world,
with that mouth make me to eat food. The fifth mouth is in
thee thyself, with that mouth thou eatest all beings, with that
mouth make me to eat food. Destroy not our life or children
or cattle; whoso hateth us and whomso we hate, destroy his
life, his children, his cattle. Thus do I turn the turning of
the deities, I turn the turning of the sun.’ He, thus saying,
turns his right arm round. (9.)

Next wishing to lie with his wife, let him touch her heart
(saying)* “ As joy is placed in thy heart, the lord of progeny,
O fair one, so, O mistress of immortality, mayst thou never
have sorrow concerning thy children.” Her children die not
before her. (10.) |

Next, when returning after an absence from home, let a man
smell his son’s head+ (saying), ‘ Thou arisest from me, limb by
limb, above all art thou born from my heart; thou art verily
my soul, my son; live thou an hundred years ;’ he then gives
his name. ‘ Be thou a stone, be thou an axe, be thou as wide-
ly scattered gold ;+ thou art verily called splendour, my son ; live
thou an hundred years;’ thus (saying) he calls him by his
name. ‘Then he embraces him, (saying), ‘As Prajdpati em-
braced his creatures for their weal, so I here embrace thee.’
Then he whispers in his right ear, ‘O Maghavan, O on-rusher,
give to this one.’§ ‘O Indra, bestow the best riches,’|| thus
(saying), he whispers in his left ear. ‘ Cut not off my line (of
posterity), vex not thyself, live thou the hundred years of hfe;
I smell thy head calling thee by thy name,’ thus (saying) let him

* This ‘sloka and a corresponding one in Section 8, are confused in the two
recensions.

+ See Wilson’s Hindu Drama, vol. ii. p. 45.

व On the commentator’s authority I take astritam as an irregular form of
dstritam,—otherwise it would have been more natural to take it as ‘ unscattered,
hoarded $° or it might mean ‘ unconcealed.’

§ Rig V. iii. 36,10. The text of the R. V. has Aeme ‘to us.’

|| Rig V. 11. 21, 6.

Upanishad. 157

thrice smell his head. ‘1 greet thee with the lowing sound of
the cows,’ thus (saying) let him thrice make a lowing sound
(hing) over his head. (11.)

Next préna is called the death of the deities, (Daivah pari-
marah).* ‘This Brahma shines forth when the fire blazes, it
dies when it blazes not ; the splendour of the fire goes to the
sun, the [ण goes to the wind.t This Brahma shines forth
when the sun is seen, it dies when it is not seen; the sun’s
splendour goes to the moon, the prana to the wind. This
Brahma shines forth when the moon is seen, it dies when it is
not seen ; its splendour goes to the lightning, the prana to the
wind. This Brahma shines forth when the lightning flashes,
it dies when it flashes not forth; its splendour goes to the
quarters of space,{ the prépa to the wind. All these deities
having entered into the wind only, and having died in the wind,
die not, therefore they rise again. Such is the topic of the
deities,—now follows that of the soul.§ (12.)

This Brahma shines forth when it speaks by the speech, it
dies when it speaks not; its splendour goes to the eye, the
-prina to préna. This Brahma shines forth when it sees by the
eye, it dies when it sees not; its splendour goes to the ear,
the prana to prina. This Brahma shines forth when it hears
by the ear, it dies when it hears not; its splendour goes to
the mind, the 7६98 to prana. This Brahma shines forth when
it thinks by the mind, it dies when it thinks not; its splen-
dour goes to préna, the préna to préna. All these deities,
having thus entered into prana only, and having died in prana,
die not; therefore they rise again. Therefore if both moun-
tain ranges, the Southern|| and the Northern, should close in

* Scil. they all die round it. Cf. the last chapter of the Aitareya Br. trans-
lated by Colebrooke.

+ Pr&na is here the internal cause of effort, chesh{d-hetu, i. e. volition. The
wind is the external prana, dependent on the deities, of Section 7.

‡ The other recension has “its splendour goes to the wind,” which carries
out the idea much better. Otherwise the quarters of space must be taken to
represent the wind.

§ The S’ruti now takes up the internal prana, dependent on the soul, of § 7.

|| Was the Vindhya still, in the author’s time, the unpassed boundary of
7 ०६८०४८८१) to the Hindus ?

158 The Kaushitaki-Bréhmana

_ on him who knoweth thus,* threatening to destroy him, they
would harm him not. Then those who hate him and those
whom he himself hates, die round him on every side. (13.)

Next comes the accepting the pre-eminence (of prana).
These deities,t contending each for his own pre-eminence,
went out from this body. It lay breathing not, dry, a very
log of wood. Then speech entered into it; it spoke by speech,
still it lay. Then the sight entered into it; it spoke by speech,
it saw by sight,—still it lay. Then the hearing entered into it ;
it spoke by speech, it saw by sight, it heard by hearing,—still
it lay. Then the mind entered into it ; it spoke by speech, it saw
by sight, it heard by hearing, it thought by mind,—still it lay.
Then pranaf{ entered into it,—it rose up from its place. All
these deities, having recognised the pre-eminence to be in
prana, having honoured prana as alone the soul of knowledge,
went out from this body with all these.§ Then they went to
heaven|| lost in the wind,{ identified with the ether.* So too
he who knoweth thus, having recognised the pre-eminence to
be in préna, having honoured prfna as alone the soul of know-
ledge, goes out from this bodyt+ with all these (five vital airs).
He goes to heaven, lost in the wind, identified with ether ; he
goes to that, wherein those deities abide. With the immor-
tality of the deities, doth he become immortal who knoweth
thus. (14.) |

* Dr. Weber remarks that the vidhwdnsa of the other recension is only an
irregular form for vidhwansam. The commentator, taking it as the nom. plur.,
has been driven to great straits to explain the grammatical construction.

+ Speech and the rest.
t Prana, 1, e. the five vital airs.

§ Speech, &c. no longer rested in their own individuality, but acknowledged
that there was no distinction between them,—the several organs are really one
as the five vital airs are one.—S’.

|| Identified with fire, &.

थू The external préna, dependent on the deities,

* The Comm. reads vdyupratishthah, i. ©, abiding, as in a refuge, in the
thought of the pre-eminence of prana. He explains dkds'dtmdnah, “ whose soul
is all-pervading as the ether.”

+ He abandons the self-consciousness connected with bodily existence.

Upanishad. 159

Next follows the father’s tradition* to the son. Thus do
they in truth relate it. The father, when about to die, calls
his son. Having spread the house with new grass, and duly
laid the fire, and placed} a vessel of water with a pot of rice,
—clothed with an unworn garment, the father lies (awaiting
him). The son having come approaches him from above,t
having touched all his organs with his own organs; or else let
the father perform the tradition with his son seated in front of
him. Then he delivers the organs over. ^ Let me place my
speech in thee,” saith the father; “I take thy speech in me,’’
saith the son. ^" Let me place my breath in thee,” saith the
father ; “‘I take thy breath§ in me,” saith the son. “Let me
place my sight in thee,” saith the father; “I take thy sight in
me,” saith the son. ^^ Let me place my hearing in thee,” saith
the father ; ^ take thy hearing in me,” saith the son. ^^ Let
me place my flavours of food in thee,” saith the father; “I
take thy flavours of food in me,” saith the son. ^ Let me
place my actions in thee,’’ saith the father $ “‘I take thy actions
in me,” saith the son. ‘‘ Let me place my pleasure and pain in
thee,” saith the father ; “I take thy pleasure and pain in me,”
saith the son. ^^ Let me place my enjoyment, dalliance and
offspring in thee,” saith the father ; “ I take thy enjoyment, dal-
hance and offspring in me,” saith the son. ‘ Let me place my
walking in thee,” saith the father ; “ I take thy walking in me,”
saith the son. ‘Let me place my mind|| in thee,” saith the
father; ^ take thy mind in me,” saith the son. “ Let me
place my knowledge in thee,” saith the father; “I take thy
knowledge in me,” saith the son. Or if the father be unable

* Cf. Brihad Arany. i. 5, 17.

t The Comm. adds “ to the north or east of the fire.”

‡ The other recension reads, ^ 011 the son’s coming the father, clothed in
white, meets him from above, having touched, &c. ;” the Comm. notices the read-
ing in the text.

§ The organ of smell.

|| The other recension reads, instead of the tradition of the mind and know-
ledge, that of the thoughts, what is to be known and the desires, cf. i. 7.

The other recension also omits the alternative in the case of the father’s being
unable to speak, as the various reading, quoted in the Comm., extends from p. 70
1. 20 to p. 71, 1. 11,—this passage being, as usual, omitted in the MSS, 8. ©.
but given in D. E,

160 The Kaushitaki-Brdhmana

to speak much, let him say at once, ^ Let me place my
vital airs in thee,’’? and let the son say, “I take thy vital
airs in me.” Then the son goes out, having walked round
his father, keeping his right side towards him, and the
father cries after him ‘May glory, holiness and honour
attend 166. Then the son looks back over his left shoulder,
holding his hand or the end of his garment before his face,
(saying,) ^ Obtain thou the swarga worlds and thy desires.”
Should the father afterwards recover let him dwell in the
authority of his son (as a guest) ; or let him become a wander-
ing ascetic. If he dies, thus let them cause the son duly to
receive the tradition, as the tradition is to be given.* (15.)

THIRD CHAPTER.+

Pratardana verily, the son of Divod4sa, went to the loved
mansion of Indra, by (the sacrifice of) battle and by manly
valour ;{ Indra said to him, ^ Oh Pratardana, choose a boon.”
Pratardana answeréd, ‘ Choose thou for me what thou thinkest
best for man.” Indra said to him, “The superior§ chooses not
for the inferior; choose thou for thyself.’ Pratardana said,
९९ Let not the inferior (choose).’’|| Indra swerved not from the

* Anquetil adds as a note, “hoc testamento pater ens suum totum ad filium
suum transfert, in illum transfundit et sic in eo et deinceps in filii filio vivit,
unde opera religionis, que: perficere non potuit, & filio absoluta, sedes beatas patri
aperiunt. His vinculis paternus amor et pietas in parentes quasi indissolubili
modo astringuntur, et continué serie in duobus mundis, inferiori et superiori,
homines ex uno orti in unum resolvendi sibi invicem connectuntur.”

+ The 8/ruti now proceeds to describe that knowledge of Brahma, for the
sake of which the conditioned paryankopésana and pranopasané have been before
described. To establish a belief in its reality, a story is related, where the pupil
is Pratardana of Kas’i, endowed with power, glory, &९, superior to the gods, and
desiring this knowledge of Brahma, and the teacher is Indra, bound with the
bond of truth, though himself desiring to conceal this knowledge from men. 8’.

‡ Cf. Bhagavad Gité, 11. 37.

§ The Comm. takes varah as irregularly put for the accusative, and renders it
८६ 0116 chooses not a boon for another.”

|| It might also mean “Let not the boon become no boon.” The Comm.
takes avarah as meaning the previously promised boon and reads me for md,

Upanishad, 161

truth, for Indra is truth; Indra said to him, “ Verily know
me ;* this I think the best for man, that he should know me.
I slew the three-headed son of Twashtri;+ I gavet to the
wolves the devotees the Arunmukhas ;§ violating many a treaty
I slew the hosts of Prahlada, (I slew) the sons of Puloman in
the sky and the Ka4lakénjas on the earth, and not one hair of
my head was harmed. Whoso knows me, by no deed soever
is his future bliss harmed, not by theft, not by a Bréhman’s
murder, nor by & mother’s murder, nor by a father’s murder ;
nor, if he wishes to commit sin, departs the bloom from his
face.”’|| 1.)

Indra said, ^^ I am prana.{ Worship me as identical with know-
ledge, as life,as immortal ; life is prina, préna is life. While prina
abides in this body, so long does life abide. By prana a man
obtains in this world immortality ;* by knowledge he obtains
true resolve. He who worships me as life and immortal, reaches

* Me who am alone worthy of the title of ‘I.’ 8.

+ Cf. Indische Studien, i. p. 410.

व The following passage from the Aitareya Brahmana (VII. 28) is the best
commentary on these words of Indra.

‘When the gods excluded Indra from the sacrifices, (saying) ५ he has slain
Vis’wardpa the son of Twashtri, he has slain Vritra, he has given the devotees
(i. e. ‘asuras in that disguise,’ Sayana) to the wolves, he has killed the Arur-
maghas (i. e. ‘asuras in the form of Brahmans,’ Sayana) and he has contradicted
the words of his guru Vyihaspati,”—then was Indra debarred from drinking the
soma juice and after him were debarred also all the Kshatriyas. At length Indra
regained the right of the soma juice (by seizing) that very Twashtri’s Soma, but
the Kshatriya caste remains excluded to this day.’ ;

§ The Comm. explains the Arunmukhas as those in whose mouths the reading
of the Veda is not,—they and the Arurmaghas of the Ait. Br. are equally ob-
scure. He adds that “they were broken in pieces by Indra’sthunderbolts, and
their skulls were turned into the thorns of the desert (karérdh) which remain to
this day!’ Anquetil renders Arunmukhé “% Saniasani qui domini cognitionis
noc fuerunt et intuitum super sensibilibus habebant.” In the Mahabh. vol. i.
p. 644, we have “the great city called Hiranyapura, inhabited by the Paulomas
and the Danavas the Kélakanjas.”’

|] Scil. the knowledge of the identity of the individual and Supreme soul
obliterates every sin.

In the original nélam == mukhakénti. May we compare Statius’ "^ natat ignis in
ore Purpureus ?”’—The phrase is probably taken from a passage in the Taittiriya
Sanhita, (iii. 1, 1.) sted छ nilam na haro vyett. Sdéyana, however, there gives a

different explanation a krishnam pdpam bhavati, na tejo vigatam bhavati.
q Prana =the active power, kriyds’akti; prajna =the cognitive power,
jnanas’akti.

* The Comm. has a different reading “by prana he obtains immortality in
the next world.”

162 The Kaushitalni-Bradhmana

his full life* in this world, and in heaven obtains immortality
and becomes indestructible.” (Pratardana said) “ Therefore
say some, the prénast become one, for none at the same time
can make known a name by the speech, a form by the eye, a
sound by the ear, a thought by the mind; the pranas, having
become one, make known all these one by one. Thus when
speech speaks, all the prénas speak after it;{ when the eye
sees, all the 0741088 see after it; when the ear hears, all the
prénas hear after it; when the mind thinks,’ all the pranas
think after it ; when the breath breathes all the pranas breathe
after 1.7 Indra answered, ^ Thus indeed it 18, but the highest
weal belongs only to the pranas.§ (2.) |

“One lives bereft of speech, for we see the dumb; one
lives bereft of sight, for we see the blind; one lives bereft
of hearing, for we see the deaf; one lives bereft of mind, for
we see infants; one lives bereft of arms and bereft of legs, for
we 866 it thus. Hence verily prana is identical with knowledge
(prajn4).|| Having assumed this body it raises it up, therefore let
men worship this as Uktha ;4 this is why we find everything
in prana. What préna is, that is knowledge ;* what knowledge
is, that is prana.—This is the only true vision of prana, this its
true knowledge. When a man‘is so asleep that he sees no
dream soever, then he becomes absorbed in this prana.t
Then{ the speech enters into it with all names, the eye
enters into it with all forms, the hearing enters into it with all

* “ A hundred years is the life of man.” —S’ruti.

+ Scil. the organs of sensation and action, indriydni.

व Scil. each performs its proper function after an interval, however impercepti-
ble; by “speaking, hearing, &c. after it” is meant that the proper fuuction of
each is subordinated to the leading one in each case.

§ This is intended to answer the objection that if each organ has its temporary
superiority over the rest, why do we give such a superiority to prana? The
pranas here mentioned are the five functions of préna.

|| The so-called power of action is also the so-called power of knowledge.

{An etymological play on words. Uktha quasi uttha.

* Knowledge (prajnd) here means the Supreme Soul; this and the individual
prana (panchavrittih pranah) are identical.

† The power of knowledge is hidden and the man only exists in the vital air,
as the power of action.

‡ The organs are absorbed with their objects in the soul.

Upanishad. 168

sounds, the mind enters into it with all thoughts. When the
man awakes, as from blazing fire sparks go forth in all direc-
tions, 80 from this soul* all the prénas go forth to their sever-
al stations ; from the prénas go forth the devas,t from the
devas the worlds. This Prana is alone identical with knowledge,
having assumed this body it raises it up, therefore let him
worship this as the true Uktha. Thus do we find all in
Prana. What Prana is, that is knowledge, (Prajn4) what
knowledge is, that is Prana. Thist{ is the final proof thereof,
this its true understanding. When yonder man, sick, about to
die and very feeble, falls into fainting, his friends (standing
around) say, ‘His mind has departed, he hears not, he sees
not, he speaks not with his speech, he thinks not;’ then he
becomes absorbed in this préna; then the speech enters it
with all names, the eye enters it with all forms, the hearing
enters it with all sounds, the mind enters it with all thoughts.
When he departs from this body, he departs with all these.§
(8)

८.५1] names,|| which are verily speech, are left in him, by
speech he obtains all names; all odours, which are verily
prana, are left in him, by prana he obtains all odours ; all forms,
which are verily the eye, are left in him, by the eye he obtains
all forms ; all sounds, which are verily the ear, are left in him,
by the ear he cbtains all sounds; all thoughts, which are verily
the mind, are left in him, by the mind he obtains all thoughts.
Together they two { dwell in this body, together they two

* Scil. the universal soul, which is itself joy,—concealed under the disguise of
prana.—The pranas are speech, &c.

¶† Agni, &c. presiding overJspeech, &c.—The worlda are here names, &c,

‡ Having shown that the living man is really prana, he proceeds to shew tha
in death too the dying man is to be called prana.

§ Scil. to another body.

|| The other recension reads this differently, ‘ verily speech dismisses all names
from him, by speech he obtains all names ;’ and so on in the other clauses. Tho
Comm. explains it, “ not only is speech absorbed in prana but prana with speech
obtains all names—speech is not absorbed without its object.”

{| Praga and prajna—the general soul as conditioned by the powers of action
and knowledge. |

164 The Kaushitaln-Bréhmana

depart from it. Now will we explain how in this same know-
ledge (Prajn4) all beings are also absorbed. (4.)

^ Speech verily milked¥ one portion thereof; its object, the
name, was placed outside as a rudimentary element; the vital
air verily milked a portion thereof; its object, the smell, was
placed outside as a rudimentary element ; the eye verily milked
a portion thereof; its object, the form, was placed outside as a
rudimentary element; the ear verily milked a portion thereof ;
its object, the sound, was placed outside as a rudimentary
element ; the tongue verily milked a portion thereof; its ob-
ject, the taste of food, was placed outside as a rudimentary
element ; the two hands verily milked a portion thereof; their
object, action, was placed outside as a rudimentary element ;
the body verily milked a portion thereof ; its objects, pleasure
and pain, were placed outside as a rudimentary element; the
organ of generation verily milked a portion thereof ; its objects,
enjoyment, dalliance and offspring were placed outside as a
rudimentary element ; the feet verily milked a portion thereof ;
their objects, walkings, were placed outside as a rudimentary
-element ; the mind verily milked a portion thereof ; its objects,
thought and desires, were placed outside as a rudimentary
element. (5.)

८९ Having mounted+ by Prajn4 on speechf, he finds by speech
all names; having mounted by Prajn& on the vital air,§ he
finds by the vital air all odours; having mounted by Prajna

# [have followed the Comm. in taking WES as = WE दुहम्‌, but I prefer
the reading of the other recension Vz WW, the past participle of कद or A¥,—

* speech, &c. were portions, severally lifted up from prajna,”

+ ‘The organ of sense cannot exist without prajna, nor the objects of sense be
obtained without the organ, therefore,—on the principle, when one thing can-
not exist without another that thing is said to be identical with the other,—just
as the cloth being never perceived without the threads, is identical with them,
or the (false perception of) silver being never found without the mother of pearl
is identical with it, so the objects of sense being never found without the organs
are identical with them, and the organs being never found without prajna are
identical with prajné.” ‘S.

‡ The Comm. renders it here and in the other clauses “ by Prajné mounted on
speech, (Prajna) by speech finds all names.” I prefer making ^ the man” the
subject of dpnoti.

§ 4118 is here used, as it often is elsewhere, for the organ of smell.

` Upanishad. 165

on the eye, he finds by the eye all forms; having mounted by
' Prajné on the ear, he finds by the ear all sounds; having mount-
ed by Prajné on the tongue, he finds by the tongue all flavours
of food ; having mounted by Prajné on the hands, he finds by the
hands all actions; having mounted by Prajné on the body, he
finds by the body pleasure and pain ; having mounted by Prajna
onthe organ of generation, he finds by the organ of generation
enjoyment, dalliance and offspring ; having mounted by Prajna
on the feet, he finds by the feet all walkings ; having mounted
by Prajné on the mind, he finds by the mind all thoughts. (6.)
. “Verily, bereft of prajn4, the speech can make known no name
soever,—‘ My mind,’ it says,* ‘was elsewhere, I perceived
‘not that name.’ Verily, bereft of prajn4, the vital air can make
known no odour soever,—‘ My mind,’ it says, ‘ was else-
where, I perceived not that odour.’ Verily, bereft of prajné, the
eye can make known no form soever,—‘ My mind,’ it says, ‘ was
elsewhere, I perceived not that form.’ Verily, bereft of prajné,
the ear can make known no sound soever,—‘ My mind,’ it says,
‘was elsewhere, I perceived not that sound.’ Verily, bereft
of prajné, the tongue can make known no flavour of food
soever,—’ My mind,’ it says, ‘ was elsewhere, I perceived not
that flavour.’ Verily, bereft of prajné, the hands can make
known no action soever,—‘ Our mind,’ they say, ‘ was elsewhere,
we perceived not that action.’ Verily, bereft of prajna, the bodyt
can make known no pleasure, no pain soever,—‘ My mind,’ it
Bays, ‘ was elsewhere, I perceived not that pleasure nor that
pain.’ Verily, bereft of prajn4, the organ of generation can make
known no enjoyment nor dalliance nor offspring soever,—‘ My
mind,’ it says, ‘ was elsewhere, I perceived not that enjoyment
nor dalliance nor offspring.” Verily, bereft of prajn4, the feet
can make knownno walking soever,—‘ Our mind,’ they say, ‘ was
elsewhere, we perceived not that walking.’ Verily, bereft of

* The other recension makes the man, not the organs, say this, Hence in
the case of the hands, &c , it reads ¢ My mind was elsewhere,” &c.

+ The body is here inserted among the organs, since it in a manner does
receive external impressions ; or more probably it here implies the skin, the
organ of touch. ‘8.

166 The Kaushitaki-Brdhmana

prajné, no thought can be completed, nor any thing known
which should be known. (7.)

‘Let not* a man wish to knowt the speech, let him know
the speaker ;¶ let not a man wish to know the smell, let him
know the smeller; Jet not a man wish to know the form, let
him know the seer ; let not a man wish to know the sound, let
him know the hearer ; let not a man wish to know the flavour of
food, let him know the knower; let not a man wish to know
the action, let him know the agent; let not a man wish to know
the pleasure and pain, let him know the knower of the plea-
sure and pain; let not a man wish to know enjoyment, dalli-
ance nor offspring, let him kriow the knower of the enjoyment,
dalliance and offspring ; let not a man wish to know the walk.
ing, let him know the walker; let not a man wish to know
the mind, let him know the thinker. Verily these$ ten rudi+
mentary || elements depend on prajné; and the ten rudiments
of prajn&é depend on the elements. Were there no rudimen-
tary elements, there would be no rudiments of prajna; were
there no rudiments of prajné, there would be no rudimentary
elements ; from either alone no form would be accomplished.
There is no division of this union; just as the circumference
of a-wheel is placed upon the spokes and the spokes upon the
nave, so the rudimentary elements are placed upon the rudi-
ments of prajné, and the rudiments of prajn& are placed upon

* If Prajna and the organs are identical, then since there is a previous command
‘Worship me as life, immortal, &c.’ (see above Sect. 2,) does this intimate that
speech only is to be worshipped and known ? This doubt is now answered: “3.

+ The jijndsd is the keyword of Hindu philosophy,—the wish to know in
order to obtain emancipation,—knowledge in this sense being indeed ^ power.’

t The speaker, sc. the soul, the witness of the activity of all the organs, itself
identical with joy. ‘8.—The Comm. adds that speech and mind here stand for all
the organs ; while the eight intermediate clauses represent all the objects, including
those of speech and mind. : 1.

§ The different sets in §§ 5, 6, 7 represent the ten organs (indriyani) and m ind,
and their several objects, as the body stands for the skin, and pleasure and pain
for touch ; as only ten are mentioned here, mind is now omitted, but it is under-
stood as included in the organs, and its object may'be similarly understood aa
included in their objects.

|| The various objects, as the thing spoken, &c.

¶ Speech, &e. । । :

Upanishad. ` 167

prana.* This’ Pranat is verily prajnd, it is joy, it is eternally
young, and immortal; it is not increased by good deeds, it
is not decreased by bad deeds. Verily him it causes to do
good deeds,t whom 1४ desires to uplift from these worlds;
while him it causes to do bad deeds whom it desires to sink
down. ‘This is the guardian of the world, this the king of the
world, this the lord of the world, this is my soul. Thus let a
man know, thus let a man know.” (8.)

FOURTH CHAPTER.§

Now]| Gargya, the son of Balika, was renowned as a reader
of the Veda. He wandered about and sojourned{ among the
Us'‘inaras, the Matsyas, the Kurus, the Panchiélas, the 43/13
and the Videhas. He came to Ajétésatru, the king of the
Kas‘is, and said, ^^ Let me tell thee Brahma.”’ Ajatas’atru said
to him, “I give thee one thousand cows for these words of
thine. Many are the persons who run hither (foolishly) cry-
ing,* ^ Janaka, Janaka.’” = (1.)f

* The vital air, proceeding through the nose and mouth.

+ The true Prana, which developes itself in the thought that is identical with
prajna,—endowed with eternal self-manifesting prajna,—the soul, which is alone
worthy of the name of “ego.” ‘S, =, _

+ Even if the man himself be not willing,—just as a demon, possessing a per-
son’s body, itself remaining without action makes the owner perform various

actions, ‘S. । । sais ;
§ This chapter is also found with some variations in the second Book of the

Bribad Aranyaka.
| A doubt may arise in the hearer’s mind,—“ Prana alone is the soul dis-
tinguished by consciousness and possessing the qualities of joy, &c.” To remove this
error, the Sruti proceeds to describe another conscious Being, identical with joy,
beyond Prana, which loses its consciousness in deep sleep. At the same time 8
legend is told to show how hard it is for the self-conceited to attain the know-
ledge of Brahma. ’S. ; . i i
भु The curious form सवसन्‌ may be irregular for छ वसन्‌ (cf. वेति for यति, iii.
1) ; the construction can hardly admit of ¥ वसन्‌, The MSS. of the Comm. vary
Very mnuch in writing it, though the texts in both recensions agree. |
* They cry, ‘Our father Janaka is a giver and speaker of the knowledge of
Brahma with the means thereto,’ and they run to me, knowing not whether I
am really such or no, ‘S. — |
+t I omit the second Sect. (cf. § 18 of the other recension) as it is merely a
recapitulation and only intelligible in the ortzinal. .

168 The Kaushitaki-Brahmana

The son of Balika said, ^ [ adore him who is the spirit in
the sun.” Ajdtas‘atru said, “ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the vast one, clothed in white
raiment,* all-excelling, the head of all beings; whoso thus
adores him, excels all and becomes the head of all beings.’’+ (2.)

The son of Baléka said, “ I adore him who is the spirit in
the moon.” Ajdtasatru said, “ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the soul of food; whoso
thus adores him, becomes the soul of food.” (8.)

The son of Baléka said, “J adore him who is the spirit in
the lightning.” Ajatas’atru said, ^ Speak not proudly, speak
not proudly of this; I adore him as the soul of truth वुं whoso
thus adores him, becomes the soul of truth.” (4.)

The son of Balaéka said, “I adore him who is the spirit in
the thundercloud.” Ajatas’atru said, “Speak not proudly,
speak not proudly of this; I adore him as the soul of sound ;
whoso thus adores him, becomes the soul of sound.” (5.)

The son of Baladka said, “ I adore him who is the spirit in
the wind.”§ Ajata’satru said, ^ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as Indra, whom none can stay,
whose hosts are unconquerable; whoso thus adores him, be-
comes a conqueror, unconquerable by others, and himself con-
quering others.”’ (6.)

The son of Baléka said, “‘I adore him who is the spirit in
the नल.” Ajatas‘atru said, ^^ Speak not proudly, speak not
proudly of this ; I adore him as the full and actionless Brahma}
whoso thus adores him, is filled with progeny, cattle, fame,
holiness, and swarga, and accomplishes his full life in this

world.’’|| (7.)

* The Comm. refers tothe Brihad A. as giving these qualities to the Purusha
in the moon; as the moon is the Sushumna ray of the sun, tlre is no incon-
sistency in their being also qualities of the sun.

+ Under whatever qualities he adores Brahma, he himself becomes possessed of
those qualities. ‘S.

t The other recension has “ the soul of splendour.”’

§ The two recensions often differ in the order of the dialogue as well as iu
other points; thus the second recension transposes § 7 und § 6, and reads §§ 10
~—15 in the order 10, 12, 13, 11, 15, 14.

|| One hundred years. ’S.

Upanishad. 169

The son of Baléka said, ‘I adore him who is the spirit in
the fire.” Ajadtas’atru said, “ Speak not proudly, speak not
proudly of this ; I adore him as the irresistible ; whoso thus
adores him, becomes irresistible among others.”’* (8.)

The son of Baldka said, “I adore him who is the spirit in
the waters.”” Ajatas’atru said, ^“ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the soul of hght;+ whoso
thus adores him, becomes the soul of light.”” Thus far the adora-
tion depending on the deities,—now that which depends on the
soul. (9.)

The son of Balaka said “I adore him who is the spirit in the
mirror.” Ajatas‘atru said, ^^ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the reflection; whoso thus
adores him, is born truly reflected in his children, not falsely
reflected.” (10.)

The son of Baléka said, ^^ I adore him who is the spirit in
the shadow.” Ajatas’atru said, ‘ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the double and inseparable ;
whoso thus adores him, obtains (offspring) from the double,t
and himself becomes doubled.§ (11).

The son of Balaka said, ^“ I adore him whois the spirit in
the echo.” Ajatas/atru said, “ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as the life; whoso thus adores
him, faints not before his time.”’ (12.)

The son of Balika said, “I adore him who is the spirit in
sound.” || Ajatas‘atru said, “ Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as death; whoso thus adores
him, dies not before his time.”’ (13.)

# The other recension reads anv-esha for anyeshu, ९८ 116 follows the adoration.”

+ The other recension has “ the soul of the name.” The Schol. noticea the reud-
ing of another S’akha (i. 6. Bribad Arany.) pratiripa.

{ i. e. the wife.

§ In his children, grand-children, &c.—The other recension puts this close in
§ 12, and here has “I adore him as death ; whoso thus adores him, his children
die not before their time.”

|| In the other recension, % [ adore him who as sound follows the spirit. Ajatae
s’atru said, Speak not proudly, speak not proudly of this; I adore him as life ;
whoso thus adores him, neither himself nor his children faint before their time.”

170 The Kaushitaki-Brdhmana

The son of Balaka said, “I adore him who as that sleeping
spirit, goes forth by sleep.”’* ‘Ajatas’atru said ` ^^ Speak not
proudly, speak not proudly of this ; I adore him as king Yama ;
whoso thus adores him, to him all this (world) is subdued for
` his weal.” (14.)

The son of Baléka said “I adore him who is the spirit in the
body.” Ajatas’atru said, ‘‘Speak not proudly, speak not
proudly of this; I adore him as Prajépati; whoso thus adores
him, is multiplied in children, cattle, glory, holiness, heaven ;
and accomplishes his full life.” (15.)

The son of Balaéka said, “I adore him who is the spirit in
the right eye.’ Ajdtas‘atru said, ^ Speak not proudly, speak
not proudly of this ; I adore him as the soul of speech, the soul
of fire, the soul of splendour ; whoso thus adores him, becomes
the soul of all 686. (16.)
` The son of Baldka said, “I adore him who is the spirit in
the left eye.” Ajatas’atru said, “ Speak not proudly,spe ak
not proudly of this; I adore him as the soul of truth, the soul
of the lightning, the soul of light; whoso thus adores him,
becomes the soul of all these (17.)

Then verily the son of Balika became silent. Ajdtas atru
said to him, “ Thus far only (reaches thy knowledge,) O son
of Baléka?”? “Thus far only,’’ he replied. Ajdtas‘atru said,
‘Speak not proudly without cause, (saying) ‘Let me tell
thee Brahma.’ 0 son of Baléka, He. who is the maker of
these spirits, whose work is all this, He verily is the Being to
be known.”” Then truly the son of Balaéka came up to him
with fuel in his hand, saying, ^^ Let me attend thee (as my
. guru).” Ajatasatru said to him, “ This I consider contrary
to nature that a Kshatriya should instruct a Brahman.t Come,
I will tell thee all I know.” Then having taken him by the

* The Comm. interprets this as swapnayd (swapnena) charati; otherwise it would
have seemed more natural to take it as swapnay (swapne) dcharati, The other

recension has, “I adore that wise soul, by whom this sleeping man goes forth by

sleep
+ This is contrary to the remarkable passage in the Chhandogya Upanishad,
v. 3.7

Upanishad. ` 171

hand, he set forth. They came to a man* asleep. Ajdtas‘atru
called him, (saying) ‘Oh thou vasi one, clothed in white rai-
ment, king Soma.’”’+ The man still lay asleep. Then he pushed
him with his staff, and he at once rose up. Ajdtas‘atru said
to the son of .Balika, ^ Where, O son of Bal&ka, lay this spint -
asleep, where was all this done, whence came he thus back ?”
Then the son of Balaka knew not what to reply. Ajatasatru
gaid.to him, “ This is where, O son of Balaka, this spirit lay
asleep, where all this was done and whence he thus came back.
The vessels of the heart named Hitd,t proceeding from the |
heart, surround the great membrane (round the heart) ; thin
as a hair divided into a thousand parts; and filled with the
minute essence of various colours, of white, of black, of yel-
low, and of red. When the sleeping man sees no dreams
soever, he abides in these.§ (18.)

“Then is he absorbed in that Prana. Then the speech enters
into it with all names, the sight enters with all forms, the hear-
ing enters with all sounds, the mind enters with all thoughts.
When he awakes, as from blazing fire sparks go forth im all di-
rections, 80 from this Soul all the pranas go forth to their several
_ stations, from the prfnas go forth the devas, from the devas the
worlds. Thisis the true Prana, identical with Prajndé; entering
this body and soul, it penetrates to the nails and hairs of the skin.
Just as a razor placed in a razor case, or fire inthe home of
fire, || thus this Soul, itself Prajna, enters this body and soul*
to the hairs and nails. The inferior souls follow this Soul as the
household the householder. As the householder feeds with his
household, and as the household feed on the householder, so

* Purusha has here an undermeaning as the soul or spirit as distinguished
from prdéna.

+ These are all epithets of Prana. .

t Hité as doing good (Aséa) to living creatures. Cf. Bribad Ar. iv. 8. 20.

The other recension has no division of sections here. The Comm. reads it,

५९ Then the sleeping man abides in these vessels. But when he sees no dreams so-
ever, then he is absorbed in that Prana.”

|| i.e. As fire in a forest. Cf. Brihad Ar. 1, 4.

{ The eternal self-manifesting knowledge-endued Sou], alone worthy of the
appellation of.‘ego.’ ’S.

* Sc. the body and the organs. ’S.

172 The Kaushitaki-Brahmana Upanishad.

this Soul, itself Prajn4, feeds with those souls* and thus those
souls feed on this Soul. As long as Indra} knew not this Soul,
so long the Asuras overcame him. When he knew it, then
having conquered and slain the Asuras, he attained the pre-
eminence of all gods and all beings, he attained sovereignty
and empire. Thus tooisit with him who hath this knowledge,
having destroyed all sins,—and he attaineth the pre-eminence
of all beings and sovereignty and empire, who knoweth thus,
who knoweth thus.” (19.)

* The Soul, conditioned as the 44 of action and knowledge, enjoys together
with these inferior souls (speech, &c.) which pretend to the appellation of ‘ ego.’
Or it may mean, it enjoys by their means. ‘S.

+ See this legend at full length in the concluding chapters of the Chhandogya
Upanishad.

Me

~

I have added, as an Appendix, Vidyfranya’s Analysis of the third and fourth
chapters of the Kaushitaki Brahmana Upanishad, (from the Sarvopanishadar-
thénubhitiprakas’a,) as it throws some light on the connection of the different
parts. The text is edited fromtwo M8S., one, A, in the Sanskrit College Library,
and the other, B., in the Asiatic Society’s Library (No, 716).

ए, 2. ©.

== न = ~ = ~ ० + . वि <. Ss ~ ~~ = * ~ य क a

सर्वौपनिषदथामुभूतिप्रकाशीयाष्टम -

नवमाध्यायो । ,

| tI
Vata तैन्तिरीये कान्दग्येऽय्वेणे च यत्‌।
त्वं चतुरवैद विद्याप्रकाश्चे तत्समोरितं।॥ ९॥
अनन्धतिप्रकाशेऽथ कोषीतक्चादिनामसु।
चतुवंदगग्राखासु त्तत्वं तदुदीर्यते॥ ९॥
ऋम्बेदस्यितशाखा या काषोतक्यभिधाद्भ्िता।
तस्यां प्रतद नाचेन्रः प्राहात्मानुभवं | ॥ द ॥
aaa हिततमं ay TA WAST: |
fea feaat चेन्द्रा मेने हिततमं feat ign
fea खगंसुखं मल्धसुखादधिकत्तः।
agra हिततरं यागाद्यायासवर्जंनात्‌ ॥ ५ ॥
खात्मनाधा हिततमो नित्यानन्दानुष्धतितः।
दति wax area frei जानोहि मामिति ॥ \॥
सरसाराऽहमिल्युक्रमंदेद इति चेरणात्‌।
अरस च्छन्दो वपस्तस्य खामिनं वा ब्रवौत्ययं ॥ ७ ॥
सरसा चवपुस्तेन FE lat तु ATA!
न द्रष्टुं शक्यते लिङ्गात्‌ पुरवानुमितः खल ॥ ८॥
सह सखाचवपः खामियक्रं स्याद्य वटतः ।

` मच्डरोरवदित्थेवं बालेनाष्यवबृथ्यते॥ < ॥
2A

१७६ अनुभूतिप्रकाश |

श्रते बुद्धिमता बोद्धुं येग्याऽखच्छब्दलचितः ।
faafua: afgce दति fasw निखितं॥९०॥
अले किकात्मा Hasyg तद्दिन्ानेन किं we ।

दति Sz: खसम्बन्धरारहित्यं त्चचीफलं ॥ ९९ ॥
तस्नाद्धिततमं ज्ञानं दुःखाभावेाऽच Twa |
सच्खचे TATE दुःखं रोगादिजं BIg vez
खामिन्यसिन्‌ खच्मदे द TINIE भयं |
व्वादादीनां बेऽणासीद्घयं नेव चिदात्मनः॥९३॥
ag: wat विश्वरूप श्रासीदेवपुराडितः।
खाभिट्रोदं चकारासा तं ATS दतवानदहं ॥ ९४ ॥
कतंर्यश्वद्रद्यरत्या न लसङ्ग चिदात्मनि।
वेदान्तन्ञानदीनानां यतीनां नने तथा ॥ ९५॥
waaay बहविधानसुर्‌ान्‌ Taare | |
चिदात्मनेऽस्य मे तचरनेव लामापि हिखते॥ ९६ ॥ `
मादाक्रे aa Faq स्यात्‌ किन्त ज्ञानस्य तद्भवेत्‌ ।
श्रन्याऽपि at चिदात्मानं वेत्ति चेत्‌ तत्फलं लभेत्‌ ॥ ९७ ॥
वाचावा मनसा माटबधादीन्‌ कुरते यदि।

तथापि ज्ञानिना arat न देतेविनिवार्यते॥ ९८ ॥
पापं BAAN मखे waa न डि ।

म मुक्तिनश्वतीष्येवं wave विनिखवः ॥ १९ ॥

ननु मूढस्यापि नास्ति चिन्मात्रे पापलेपनं ।

ततः कोाऽतिग्रयसत्वविदः स्यादिति Sari Re i

wayfarnra: | १७७

च्रदङ्कर्ढंगतं पापमज्ञातलाऽऽरोष्यते Fafa |

तेन म्लानिमुखे भाति जक्मापि मरकं भवेत्‌ ॥ २९॥
arta कर्मणस्तस्य वीजभावो विनश्ठति।
जन््प्ररोद नेवाखील्येवं निधित्य wafa tl ee i
दग्धवीजं यथा लाकंन प्ररोदच्मं AUT |
SMTA यत्कर्म न ASAT भवेत्‌॥ Vz It
afe avfaz: Ser मूढवन्नियमेन तत्‌।

कुतः पापं त्यजन्तीति चद्रदस्यमिद्‌ं wo २४॥
यद्य्यामश्चिको हानिनस्ययाथैडिको तुसा,
महतो विद्यते तेन पापं यत्नेन व्ंयेत्‌ ॥ २५ ॥ |
शिष्टास्यजन्ति पापिष्ठं प्रव्यक्त aca: a fe 1
तनिन्दकस्तख्य पापं WHAT नरकं व्रजेत्‌ ॥ Re I
स्तता कर्मी ठु संसगात्‌ खयमणाचरेन्तथा।

ca दाषचयं ser श्ट: पापं व्यजन्ति fen een
किञ्च Tata: पुव ज्ञानमाप्नाति नान्यथा ।
URIS तद्वासनया TAA करोत्यसा ॥ Re

fa बह्ृह्या तत्चविदो न भयं पारलाकिकं) `
उपदेशसदखयाञ्च तथाचार्येरदीरितं।॥ २९ ॥
परलोकभयं यस्य नासि aquest तया ।
तस्यात्मज्ञस्य WaT: स्यः GABA BINA: ॥ ३० ॥
मां जानोद्ीव्येवमिद्धः खात्मन्नाने wag ai `.

पराणाऽखमोल्यादि वाक्येन AG तत्त मवा चत ॥ st Il
242

8 >

aaata प्रकाशः |

mung क्रियाज्ञानभशक्तो दं लिङ्कद्‌दगे।
तदधिष्टामरूपलात्ताभ्यामात्मापलचितः ॥ २२१
प्रभ्ञात्मा प्राणद्पाऽस्मोत्येवं तस्माद्वा चत |
श्रामन्दाऽजर इत्यादि निणंयस्तस्य aaa i ९२ ॥
sara नास्ति कञथिदुपाधिमृुपलच्क |
विनात्मवाचकः weet यस्मान्न कापि वीच्छते॥२४॥
लाकं गणक्रियाजातिदूढयः शब्ददेतवः।
नात्मन्यन्यतमाऽमीषां तेनात्मा नाभिधौयते॥ ३५ ॥
उपाधिष्वपि सर्वषु सामौप्यात्रत्यगात्मनः |
WUBI योाग्यमत्यन्तं तेन waa ॥ Re ॥
प्राणशनब्दाऽभिधादत्या वायै चेष्टकमाइ दि।
प्रभ्नाग्न्दो wate बुद्धिं वक्ति खशक्तितः॥ eet
तद्वान्यधिष्ठानतया तद्धे तुलोपचारतः।

ताग्यामात्मा लच्यमाणे ज्ञेयः शाखाग्रचन्द्रवत्‌॥ दए ॥

देरेन्ियादयोा भावा ज्ञानादिव्याषएतिच्तमाः।

यस्य सन्निधिमात्रेण साऽदमित्यवधारय॥ २९ ॥
श्रजडात्मवदाभान्ति यत्ान्निध्याव्जडा siti
देरेद्धिवमनःप्राणाः शऽ₹मित्यवधारय ॥ ४०॥
उपाधिलचितं av यदि ag न WHAT: ।
तद्ुपाधिदयेपेतमुपाख wad ॥ ४९१॥
्रयु्मम्टतलश्च गुणो ATS सयते ।

SUG: प्राणतः खगं चाग्टतलमिति स्पुरं॥ ४२९ ॥

मुभूतिप्रकाशः | १७९

सत्यसङल्यता प्रज्ञागृणे ध्यानानुसारतः।
फलमाग्राति कामो चेश्िष्का मस्तक मोत्तते ॥ 82 tl
उपास्येकाग्यमाश्ञाव्य ad वीक्रितुमादितः।
्रज्ञाप्राणावपाधी ते विविच्येतां ययातयं ॥ ४४॥
BTS ARIA जिह्वा चरणे धीद्भियपञ्चकं |
वाक्पाशिपादपायूपस्ाः कमेद्धियपञ्चकं ॥ ४५ ॥
दद्धिया्णा प्रदन्तिः स्यातमज्ञालाचनपूिका ।
भराणशवायप्रेरिता Waa लाकं व्यवखितिः॥ ४६॥
तच मूढाः कंचिदाङयगपचचुरादयः |

सर्वेऽपि खसखविषये प्रवर्तन्त इतोदृशं ॥ ४७ ॥

तद सन्निपणेाऽ्यत्र न शक्रः खक्छमोचितुं ।
कालाक्पलेन सञ्छाद्य क्रमं धूता विडम्बयेत्‌ ॥ ४८॥
प्रज्ञाप्राएसदायेन विना नैवेद्ियं कचित्‌ ।
yada सष्ायस्तु क्रमभावीति निञ्ितः॥ ४९ ॥
saat निखिलं वेदं wat Gage पठेत्‌ ।

या प्रज्ञाप्राणयेरंत्तिः सा स्यादा ग्वुत्तिवत्कमात्‌॥ ५० ॥
प्रज्ञा प्राणानुग्रदेण वाग्यदाइ तदेतरं |

VICI युपर तास्तामनुन्रवते खलु ॥ ५१. ॥
सखव्यापार प्रठत्ताखद््मज्ञाप्राणानुकषंणात्‌।

वाचा विघ्ना भवेदिघ्नवारणं द्यनुवादिता॥५५२॥
एवमन्यचापि योाज्यमतः सवेऽपि Tear: |

एकक विषयो दक्रा व्यवहारः करमाद्धवेत्‌ ॥ ५२॥

Yoo अनुभृतिप्रकाश्नः |

क्रमभावी fafeatse व्यवदहारखिरात्मना।
येनैक ने च्यते सेाऽयमन्यः स्वेभ्य reat ॥ ५४॥
प्राणवागादयः सवं fa wart उत विद्यते।
्रष्टसेव्विति VATU: अटा Marsa: ॥ ५५ ॥
तस्मादुपेच्छ वागादीन्‌ प्राणपाभिः समाभितः।
अत्मवेाघाय किञ्चायं प्राण उल्थापयेद्पुः wwe it
नन्‌ सु्तावयं प्राणे TY नोत्यापयल्यमं |

fam जागरणे aaragara प्रयोजिका ॥ ५७॥
चतुभिंरुद्यते यस्मात्‌ BMT WITS |
लायते तदेवाहन्धियाऽऽत्रातमितीच्छते ॥ ५८॥
सत्यमेव ततः ्रज्ञापाधिं प्राणवदाितः।
प्रज्ञात्मा प्राण एवेका मिलिलापाधिरि्यते।॥५९॥
दयेत जीवने च सहभावात्‌ तदेकता।
उत्थापकलादुक्थे तदिल्यैकाग्याय चिन्तयेत्‌ geo ॥
तचैकाच्ये DAT afgatg awaifau भवेत्‌ ।
जगद्धेत॒ तयाण्येष प्राणः खात्मोपलक्तकः ।॥ ah i
एकादणेद्धियाण्छेषां विषयाख्च जगत्‌ खल ।

Bal सवे Hata प्राणापाधिक आत्मनि ee
इद्धियाण्छेव लीयन्ते विषया नेति चेन्न तत्‌।
प्रातीतिकस्य लगते भानाभावेा GAT मतः ॥ ६९॥
प्रातीतिकलवं वेद्‌ान्तसिद्धान्ते जगतः स्फुटं ।

Wa: BA WAM प्रवेघे जायते पुनः॥ ६४॥

अनुभूतिप्रकाश) १८१

प्राणप्रतीतिरथयसय Bar नास्तोति चेन्तदा।
प्राणोाक्रिरन्यदुष्येव प्राणेनात्मोपलच्यते ॥ ६५ ॥
प्रबोधे खात्मनेाऽचाणि नायन्ते विस्पुशिङ्गवत्‌।
तेभ्याऽभिमाजिदेवाः wear विषया इमे ॥ ६६ ॥
gfeefefaat ब्रह्मानभवो बड मन्यते ।
खग्रबोधात्छसंसारोा MAA खश्रवद्यतः 11 ६७॥
न्यायेनानेन मरणे मृच्छायां चो य्तां wa: |
लीनस्य VARTA व्वद्ारक्रमं WT es ti
प्राणापाधिकजीोवात्मा at व्यवजिद्ोर्षति।

तदा वाक्‌ जते शब्दं Mar वाचा ब्रवीतितं।॥६< i
एवं aaa fave प्राणे सवार्चिरोरिता।

प्रज्ञा प्राणादभिन्नाऽतः तस्याः सवो्विरुच्यते | Oo ॥
वाक Waa एकमंशमभिमानाखस्यमाच्चरिता)।
भरज्ञाभिमानवश्रतः शब्दोचारणश्क्तियुक्‌ । ७९ ॥
शरीरगा AIAG शक्ताऽण्डत्‌ WUH सुखे।

रतै प्रजातावायन्दे चापरः शक्िमानग्त्‌ ॥ ७२९ ॥
क्रोडा चेत्थापनं वीर्यमाक्तसाक्तमिदं ze |
WSF च काम्याद चित्तं wa TT ऽद 1
सवेन्दरियेषु प्रज्ञाया अ्रभिमानोाऽवधार्यतां ।
अन्वयव्यतिरोकाभ्या मृदा दा्याऽखिलेष्वता ॥ ७४ ॥
WHAT वाचमारद्य जोव नामानि वक्रि च।
अन्यचित्ताऽभवं तेन नावे चमिति चाच्यते।॥ ७१ ॥

९८२ खनभूतिप्रकाशः।

वच्छामीत्यमिमानेाऽयं वागारोह दतीयते। `

ष्यास््ामीत्यभिमानान्त्‌ चिन्तारोदस्तया भवेत्‌ । ७६ ॥

अरभिमानोऽपि wrafa: सापि पूवे भवेदथ |

धिया थ्यानादिरित्येका धोः क्रमात्कुरुते इयं ॥ ७७ ॥

यथा प्राणे जगत्छवे warqwraafad |

warat च तथा स्वे खितिकाले व्यवखितं ॥ ७८ ॥
WEA तते मुख्योपाधी खात्मावबेाधने।

agieuraargar Mararsset विवेकिना ॥ ७८ ॥

वाचा नामाभिवदनं QUIT RSI ।

क्रियालात्कुषिवत्‌ wat चादमित्यभिधोयते ।॥ ८० i

शब्दा दि विषयेऽहन्धीः केनापि afe शंक्यते |

दे हेद्दियेव्वपि तया मदीयलावभासनात्‌।। ८९ ॥

्आानखाग्रमदङ्कारो वपुव्याप्यावतिष्ठते।

वचिद्धिस्ब प्रतिविम्बाभ्णं ararset कटां अ्रजेत्‌ ।। =२॥

क्रियावांखेतमः कताऽददड्ारस्ताद्‌अ्रसतः।

कत्ता श्लाऽखिलैरकतेवयापारान्‌ कुरुतेऽखिलान्‌ i ८२ ॥

जीवात्मानं विविच्येत्यं चेतनं प्राणधारिणं |
विविच्यात्‌ परमात्मानभानन्द NeW ८४ ॥।

प्रतिबिम्बादद्कुतिभ्यां fad fase साक्षिणं ।

ब्रह्मेति विद्यात्स तसिन्ञारोापितत्वतः।। «५ ॥

चक्रस्यारेव्वाशिता ख्ान्नेमिनाभावरासखया।

ayy विषयास्तानि चात्मनि प्राणएलक्िते ॥ ८६ ॥

अनुभूतिप्रकाशः। | tcR

चेष्टाकल्यमदेतुलाप्राणेा धीकल्यमस्य च।.

तुतेन way ततस्वानन्द्‌ एव हि ॥ ८७ ॥
परमरेमास्पदतया सर्वेषां ar विभाव्यसे,
नित्यानन्दः परात्मा स्याल्लरामरणवजनात्‌ ॥ ८८ ॥
न प्छेन भवेदेवेा न पापेन पश्ुभवेत्‌।
चिच्छायावानशद्कार एव स्यात्प्छपापभाक्‌॥ Te ॥
AS पुण्यपापे दे TEST ATTA |
सखात्मन्यारोपयेन्भुटस्तते देवादिजन्मभाक्‌ । € ° ॥
आरोपे बाधिते बाधात्कमं स्यादुग्धवोजवत्‌।

तते जग््ाङ्कुरो नास्ति frat परमात्मनि ॥ <९॥
कार्चापाघेरभावेऽपि कारणापाधिमक्वतः।

कर्मो स्वादिति Seta: कमाध्य्ा न HAT ee
कारयित्वा पण्यमेष कतार खगंमापयेत्‌ |

पापं तु कारयिला तं नरकं WIV aT Nes
पज॑न्यवत्‌ प्रेरकल्ान्नास्छ वेषम्यमापतेत्‌।

media teu दष्टिवोापयदिषमापि ties i
उत्तमाघधमभावेाऽच AAA कारितः)

तारतम्यं YMA खखवाषनया कतं ।॥ € ५॥
मादवत्पालयेज्ञोकं शिचयेत्पिदवत्रभः।

खामी स्ाद्राजवत्‌ BWss ममात्मेत्यवगस्बतां ॥ ९६ ॥
मायेपाधेा fea aw मिग्याले बुध्यते ततः ।

संसारो जोववन्नेशः खानन्देकरसा Ws uncon `
। 2 8

९८७ | अनमूतिपकाङः ।

श्रखण्डेकरसानन्देए HAI खात्मदृष्टितः।

संसारद्च्छा aaa इति विद्धि म्रतदन॥९२८॥

दन्रानग्रहतः VIA BAR: WAS: |

एतद्यास्यानतस्तुवा दि द्यातीर्थंमदेश्चरः ॥ ee ॥

दरति ओविद्चारश्छम॒निविर चिते उनुश्डतिप्रकाञ्चे काषीत-
कंयुपनिषदिवरणे प्रतद नविच्याख्योऽष्टमाऽध्यायः ॥ स ॥

राजा बालाक्ये wre विप्राय ब्रह्मवेदनं |
काषोतकास्शाखायामच स्यष्टोकरोमि aan ei
qa बालाकिरपरब्रह्मवित्‌ स कदाचन,
अजातश्चज BME बुबेधयिषुरागतः॥२॥
राजन्‌ TYGI तुभ्यं षरं Ay Ravers |
दत्युक्रादित्य परुषं ब्रह्मो पा खेत्यवो चत i 2 ॥
राजा निवाय तं ore फलं ध्येयगणानपि।

एवं VEEN ब्रह्माश्छण्चासाववेाचत ॥ 8 ॥
नरे विद्युति मेघे खे वायवश्च जलेऽपि च |
Wet श्रवणे गन्तृशब्दे कायाङतावपि । ५ ॥
देड खभ्रं द्चिणेऽिष्छपि वामे ऽत्रवीत्रमात्‌ |
ada राजा wert विपरस्॑व्णीमवस्वितः।। ६ ॥
परं ब्रह्म॒ वदि यामीदुक्किस्तव सटषाऽभवत्‌ |

जगतः पुरुषाणाञ्च कट ब्रह्मेति बध्यतां । ७ ॥

अर्नुभूतिप्रकारशः। ` Ly

बालाकिः परविश्ायं राजानम॒पसन्ञवाम्‌ ।

राजा गाङ्गोचकारतत्‌ खजातेरधमलतः। ८॥
wea नाल्ि मे तुभ्य wy विन्ञापयाम्बदं।
‘war पाणिना विप्रमादाधान्तःपुरं मतः।॥ < ॥
खचादौव परं WH प्रा जीव दतीदृ्नः।
चाखाकेनिंखयस्तख व्याटत्ये सुत्तमागती it eo 11
BI WAT WaT ज लीगश्चलृरादिवत्‌।

जीवेत्‌ प्रतिबध्येत समाहतः खनामभिः 1 ९६॥
दति मलाहयप्राणं शास्तीयेस्तस्य नामभिः |
नास्ये स पुमान्‌ किन्त fry एवात sas tk ॥
VAIN ताडितः GA सम॒न्तस्यै ache: |
यथा AATSAT AeaTaaT TAA तया 1! Ve I
प्राणे नात्मा SUNT चरवद्यस्तु बुध्यते।
दद्दियेः afear भोक्ता Mase चेतनत्वतः॥ ९४ ।+
दा सुप्ति wag चेतने इावदीरिते।
तयोरन्यतरो मक्राऽनखनन्यः प्रकाश्रते।॥ ९५ ॥
चिच्छायावानदङ्कारो व्याक जागरणे पमान्‌ |
दृद्धियेविंषवान्‌ युद्धः तं मोक्तारमनुध्यत ॥ १६५
भ्राणात्मवा चले भे कूब सेगेवातिविसितः।

द्धं घ्रह्योति सन्तष्टो नान्बत्रषुमपेचते ॥ ९७॥
भपयिणेऽदमिव्येवं' रान्ना तको प्रतिश्रुतं |

fad arufad aad प्रश्रं चकार घः॥१८ ॥
222

Reg Snfarara: +

मन्दधीरपि यः ओता श्रद्धाणुर्विंनयाजितः।
अष्षटेनापि amar ag विद्येति शास््रघीः ॥ १९ ॥
या भाक्ताऽतेल्ितः साऽयं काऽशयिष्ट UT aT
wagitfeat ofa: gat वाऽऽगादयं पुनः॥ ९० ॥
बालाकिना न विज्ञातमिदं सरव॑भिति wa

fatgqa faavere निरयं स्य्टमत्रवीत्‌॥। ९९॥
इदयं कमलाकारं देदमध्येऽस्यधामखं |
नाद्यस्तस्माद्धिनिगेत्य प्राश्रुवन््यखिलं वपः ॥ ९९ ॥
शदद्ारोापाधिरात्मा Mar war दि सितः।
नाडोभिः Vea: Assay जागरणे खितः॥ ९३४
वाद्यभोगप्रदं कमं यदा MG तदा Ta: |
वाखनाभेगदे HATS खप्नभाग्भवेत्‌ ॥ २४॥

Ga नाडोव्ववेच्याय कमंणाऽस्यापि सङ्खयात्‌।

इदि wgrearaifa सा सुषुत्िरितोय॑ते। २५॥
माडोमृलानि WIG पुरोतदे्टिते ऽवसम्‌ ।

यानि तेषु प्रविश्वान्नलींयते परमात्मनि॥२६॥
परमात्मा खतः WW: सचिद्‌ा नन्द लचणः |
सेाऽदङ्ारपरि च्छला जोवलारोपवान्‌ भवेत्‌ ।। २७॥
अज्ञानकायाऽदङ्कारोाऽवख्ितः फलभुक्रये ।

HUIS कमणि NG Haase खकारणे॥ ec
पुणे ेक्यमवाप्नोति परिच्छिन्ने यया ae |

we तद्‌ काश्च Va विता aval ब्रजेत्‌ ॥ २९ ॥

We ATH: |

यदा न कश्चन VY पश्येत्‌ सुप्रसदाखिलं।
विषयेद्ि यातं यत्तत्‌ प्राणे प्रविलोयते॥२०॥
प्राणशब्दो वायुमा परमात्मानमणसे |
प्रर्टचेष्टादेत॒लमुभयचापि विद्यते ॥ ३९ ॥

वायो खासक्रिया षवंखष्टिस्त॒ परमात्मनि।
दृष्टिभेदाद्योखाचलयो am हि शक्यते ॥ ६२॥
सुप्तस्या चलयः म्राणवायाविति acer: |

अदेते इई तविलयं मन्यते सुप्त उत्थितः ।। ३९॥
सु्नाभिप्रायमाश्रिद्य परात्मनि area: |
FAUT पुवाक्रप्रश्रयारुकसरं भवेत्‌॥ २४ ॥
केषेऽशयिष्ट ova सुत्िस्तचान्तरं कमात्‌ |
परात्मन्यशयष्टाञग्दच्नाने सुत्चिरिव्यदः। २५ ॥
परिच्छिक्लस्छ पूणात्मताद्‌ व्यं शयनं भवेत्‌ |
सादद्धार्‌स्य जगता विलयः qaqa १६ ॥
कुत श्रागादिति प्रञ्रस्योक्रं दुश्यताभिरं।

WMIAAT STATA पृणादागच्छति परात्मनः ९७ ॥

यदा प्रबुध्यते सुक्तस्तद1प्रविस्फुखिङ्गवत्‌ ।

प्राण यथायथं तस्माष्नायन्ते परमात्मनः ॥ ssi

प्राणभिमानिदेवानामन्ारोनां जनिस्ततः।
लाक्यन्ते विषया श्रचेस्ते देवेभ्यः समुद्गताः ॥ ९८ ॥
सवंसाचारणः सगं एकः प्रातिखिकोा ऽपरः।

१९८ a

TIMIUTfeMATSTE: प्राणादिक्रमता SUT: ॥४०॥

{cc नुभूतिप्रकाग्रः।

सर्वेषां प्राणिनां कमंचये स्यात्‌ प्रलया wera
पनः SHIRA तेषां स्यात्महाखुषटिरीञखरात्‌ ॥ ४९॥
एकस कमणि HI लयः खात्‌ सुक्तिनामश्टत्‌।
पुनः HATHA AS खष्टिः ख्याव्नागराभिधा ॥ set
श्र ततत््बेधाय इष्टिः सवै कथ्यते |
WU सा मती ase aad विबुध्यते ॥ ४३ ॥
WSS राजगेष्सय दारं स्यात्‌ Var Awa!
षष्ठताऽन्तःपुरदारं ATAU BAF 1 ४४॥
AWAIT स्सा दुखंभं राजद शनं |
जनसम्मद बाङष्यार्‌ दाराणाश्च बह्लतः ॥ By ॥
अल्यद्वारे खामिभक्रा दटाद्राज्ानमोचते।
इष्िङष्याऽमुग्धव्यर्यी वेत्यात्मानं तथा waran ve i
AVG तन्पदाथमादो न्नाला तथा पुनः |
due ओेधयिला वाक्याद्ाधा विलम्बते ।। ४७ ॥
तस्माद हाजातश्च्रबालाकंरविलम्बतः।
परव्यग्ब्रह्मात्मबेधा्थे दृष्टिखष्टिमया दत ॥ ४८॥
सुप्रावासीद्यरज्ञानमदद्ारलयाऽ टि।
VSCRTT: कमभागकाले सात्पुनरदतः। Be ॥
तेनावच्छ्िन्न आत्मापि कत भोक्तापि पुवेवत्‌।
भोक्ररात्मन उत्पन्नं भागसाधनमिद्धियं॥५०॥
cantar देवानुग्रहः खत उद्गतः,
अकन्याऽनुग्टद्योतेभ्था लाका भान्ति समङ्गताः॥ ५९॥

नभृतिप्रकाशः । ` tse

सेयं प्रातीखिको छष्टिस्तस्ाव्नाता वतः aa
HATHA WIAA चण्डालोऽपि बुध्यते vz tt
Sati afearoa: साऽखन्व दति arear ।

धोमर्तां facarect वियदादिक्रमस्ततः।। 48 11

fa aemIsey या काचित्‌ ष्टिः खा मायिको ततः।
्रदितीयानन्द्‌ Ball सुवु्तावनग्डयते॥ ५४॥
seg मायिकोा यख्छदवच््डिन्नचेतनः |

चर्मा जागरणे छत्रं मना ATPASE ॥ ५१ ॥
गृढोऽभधिररणे व्यापौ तथा gar चितिवपुः।
व्याप्रोत्यविद्यचा गूढा जागरे yeaa खिता ॥ ५६॥
नापितख चराधाने Gar भान्ति एयक चराः । .
चच्तरादिषु fete: war भान्ति ए्यक्रया ॥५७॥
सर्वेऽपि करखात्मानः कजात्मानमिमं सदा।
श्रनत्येव तिष्टन्ति श्रेष्ठिनं खजना दव ॥ ५८ ॥
यचमितादिभिः GB: साधे Bet धनो सद्‌ा ।

भुङ्के तेऽपि तदिष्टं gaat माजयन्ति तं॥ ५९ ॥ `
एवं जीवः खकीयाक्तेः साधं अन्दादिकान war |
मुद्खेऽच्ाफि च शब्दादीन्‌ ग्टन्ति खामितष्टये ॥ ६०.॥।
यत्र. तिष्ठति Hemet gat जागरणे oa: |
यस्मादुदेति asta: परमाद्मेति gaat ॥ ६९॥
दत्यमद्ेतनाधाथंमदद्धारे TTT: |
welqufafaarosicta श्रुत्यन्तरे wan ६९ ॥

Yeo wa farara: |

यावददैतमाव्मानमिद्धा मैव विजञ्जिवाम्‌।
सुरा वहिरन्तःसास्तावदभ्यभवल्िमं॥ ६१॥
afe:et agit खगं सखितमेनं बबाधिरे |
WAT AGUIAR कामाद्या दुःखदायिनमः। ६४॥
यदा विजन्ञावात्मानमसुरानखिलां स्तदा |
ता जयेन देवानां Wey खाराव्यमाप्तवाम्‌ । ६५ ॥
चअजातश्नचतामेमि जातब्रह्मात्मबाधतः।
अन्तबेदिदा कः शचमंम wires: ६६॥
WEA: खावरान्ता ये प्राणिनि मम ते a: |
कामक्रोधादयो दोषा MATH कुताऽन्यतः।। ६७॥
श्रसुरा्णां खात्मताप्नच्श्रलं इतं waa
RIA RAGS देवेषु BoA ततः ॥ ६८॥
्रदेतमपराधोनं रार्‌ BAA alata
आत्मानं बेघयिवैषामधिपोाऽधिकपालनात्‌ | ६९ ॥
नेतदिन्रख्य माहाव्यं किन्त ज्ञानस्य aaa: |
aaa तमात्मानं वेत्ति चेदि वद्धवेत्‌ ॥ ७० ॥
अजातश्चुनालाकिं विप्रभित्यमनृबुधत्‌।
तथेवात्तमतागव त्यक्ता sata बुद्धिमान्‌ ॥ ov tt
विद्रानप्युपसन्नाय दद्याद्िर्यां मदादरात्‌। |
देयात्ताभ्यां खभावं तं विद्यातीथमदेश्वरः।॥ 08
दति श्रोविद्यारण्छम॒निविरचितेऽनग्डतिप्रका्रे केषीतकि-
विवर णोऽजातश्चचवि्याख्यो नवमोऽध्यायः ॥ < ॥

शदधिपचम्‌ |

WUE |
चनुवाते
दारगापा
पिंखाजि
उपासक
STS
afagared |
तथवेनं
सालाटकभ्यः
वाक
रिता
ata
ae.
काशो०

XR

We ।
धुनुवाते
SCAT
tiantfa
विनेय
WII
efgarsa
तयेवेनं
सालारकेयेभ्यः
वाक्‌
<fear
ata