tol 8) te =. १५

BIBLIOTHECA INDICA; | COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF THE

नी भी PIP ^-^ ND

/ ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. | । New Series, No. 380. | em REN IL | a ~~ a | | ~ ^ > व्क eS Sod ee ¬ > ५4 11 Th ) | † fi ५ fr Wit 1 (1 | | ॥:^ ८4 +> | = । | ॥ i hi ns | | i | a a) | 7700 = =| | 1‰ | छ | [ॐ ५ | श || ड = Bo, | || ||| =| =| || | ॥ || ( | (§ a 8 |! ~| ^. | 1 = =-= > | rs ५ mist „~> ने ze ~ we (४117) | ॐ ¢ च | ॐ ५१५ | (९ ॥|@। | = § £ 4 | | =) = as 1 ॥ 12 wt ==>. ~ ~= >

ANT AR RA AAR RRA = +

AUTEM: ओ्ओदणश्ड्याचायविरचितः ओओप्रेमचन्रतकवागीशरूतमालिन्यप्राञ्छनोनामक- रीकासहितः

THE KAVYADARSA OF SRI DANDIN, "EDITED WITH A COMMENTARY BY PANDITA PREMACHANDRA TARKABAGYS’A. Professor of Rhetoric in the Sanskrit College, Calcutta. FASCICULUS I.

| 44

१ 0१ 0 ८/५ 00.0.08 0१ (७०८00 ४१८०२४०३. ८१२३००६./०७ APD ८०५५

पि 8११८७ ०0 क कक क कक ककर क oa.

e rate यकाया

CALCUTTA : PRINTED BY C. ए. LEWIS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 1862.

^ नि A re SN Ne ern re nnn ^ PRPS रि LPL LPL IL LPP LN OP NPI LAPP POPOL LL AL ALPAL AG AIA IOP ALOALAL APA ALAIN ca WI © गी PPL LOLOL Pg VR N AA, NINA, ne NPR INAN LL: id || ~

SANSKRIT WORKS PUBLISHED, 1N THE NEW SERIES

The Vais’eshika 80185, with Commentaries, by Pandita Jaya Narayana Tarkapanchanana. Complete in five Fasc. Nos. 4, 5, 6, 8 and 10 The Sandilya Sitras with Swapnes’wara’s Commentary. Edited by

Dr. J. R. Ballantyne, LL. D. Complete in one Fasc. No. 11 The Kaushitaki-Brahmana Upanishad with S’ankarénanda’s Com- mentary, edited with a translation by E. B. Cowell, M. A. Complete in two Fasciculi, Nos. 19 and 20 A translation of the Stirya Siddhanta and Siddhanta S‘iromani, by Pandita Bapi Deva Sastri, under the superintendence of Arch- deacon Pratt. Nos. 1, 13 and 28

SANSKRIT WORKS IN PROGRESS. The 4812 Rupa with the exposition of Dhanika. Edited by F. ४. Hall, D. C. L. Fase. I. 11. Nos. 12, and 24 The eee Pancharatra. Edited by Rev. K, M, Banerjea. Fasc. I, No, 1

BIBLIOTHECA INDICA,

A es

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

Nos. 30, 33, 38, 39 and 41.

THE KAVYADARSA OF SRI DANDIN, EDITED, WITH A COMMENTARY, BY PANDITA PREMACHANDRA TARKABAGI’S/A. Professor of Rhetoric in the Sanskrit College, Calcutta.

५

/ Ss ˆ FASCICULUS V. |

CALCUTTA : PRINTED BY C. B, LEWIS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS.

1868.

in of a wo vr - य १ ष a भ ध CA + ~ + ~ yj ois Sd Py ५.४. -१ ५

3 ; a OLA

AR BTS.

काव्याद गशेः।

महाकवि ओरीदख्याचविरितः।

आभियाटिकमेसादटीसमाख्यसभासमादेशेन गवखंमेष्ट कलिकातासंक्तविच्यामन्दिराखङ्राध्यापक

ओप्रेमचन्रतकवागोशभङाचाय्येविरचिति

माजिन्यप्रोष्डनौनामकटीकाखह्डितः।

कलिकाता राजधान्यां भिखन्‌पेषयन्ते मुद्रितः ॥

WATT १९७ ८४ ti शोहाब्दाः १८ १९२ ॥

wr

aon

भूमिका | 9 क

काब्यादश्रस्यास्य रचयिता किल कविक्रुलव्यः seagrass कस्मिन्‌ दशं कस्मिन्‌ काले वा जात इति भिखेतुं न wed किन्त प्रबन्धेऽस्मिन्‌ वदब्भमागस्य faact प्रश्रंसगेन तम्भार्गानसारि- गुणालङ्गारोदारर्यप्रदशनेन Tahoma विदग्भ॑रेशजाऽयमिति सम्भाव्यते “जाते जगति वास्मीको कविरित्यभिधाभवत्‌। कवी इति तताव्यासे कवयस्वयि दण्डिनि" इति dvd प्राचोनतरः कवि. वरखायमिति मार सन्देहः।

wry कलापरिच्छेदण्डन्दोविचितिप्रग्टतीन्‌ grea प्रबन्धान्‌ नि- नबन्ध, तेषु चायं कायाद दश्कुमारचरिचष्च waste द्र ऽस्मिन्‌ पर प्रचरति।

xy खलु दिविधमेवालङ्कारिकप्र्यागमीच्छते, aaa मनिभिरप- दिष्टं प्राचीनं येन भोनराणप्रग्टतयः समचरन्त, खन्धदनिनव- गुप्नादिभिस्द्धाविवमभिनवं बेन च मम्मटभट्प्रभ्टवयः प्रतख्िरे |

अच तु पाचौनमेव AAMT UPA गुशालङ्कमरादय- wut निरूपिताः यथास्िन्नध्वनीनानां नवीनपदवो कंमदुगं प्रतिभाति |

प्राचीनतस्स्यास्य Ure सपरिगिडपुर्तकं प्राये दुष्परापमा- सीदिति कलिकातासंसखवतविद्यामन्दिराध्यक्तेसाध्यस्तोकतसं खत शास्त्र कलापन BAA काशारलसाष्ेवेन वारागस्यादिदेशतः कतिचित ए॒स्तकान्यामाय्य मं दत्तानि, मयाच तानि aay सम्यगविविच्य च यथामति परिशाधितोाऽयं प्रबन्धा मन्ये मदमाधास्यति सद याना-

fafa | . STAG शम्मा।

Digitized by CG O OS le

RTA TH

a ae

प्रथमपरिच्छेद नि्ंण्टपजम्‌।

मकुलाचरशम्‌.. 6. we ee वाक्सामान्धस्य प्रशसा -. °. कास्य प्रशंसा .., .* ** दुर्काच्स्य निन्दा ,. = °.

काव्यमोमांसाग्रास्त्रच्चानस्या बश्यकत्वम्‌

MIS TATA पयोाजनम्‌,. .

RITA Te @ @ 66 ee क श TAA: ee 9 @ ee | : RAL IC fk Ce ® @ ee ध

गदयकाव्यभेदाः.. == र. निखकाय्यमेदाः ,, =. .. RTA संख्वुतादिभेदान्तर णि .. कथयाठहत्वययेःभाषाविवेकः ,. सोतिषु वेदग्भीगेध्ाविंवेक शेषादिगमाः ॥ क्ेषग बस्य WIAA .. .- °. प्रसादगणस्य श्वम्‌ समतागुणस्य TAA

माधुग्यगु खस्य लच्वगम्‌ ,, .. प्रसङ्ादनप्रासनिरूपशम्‌ ., °. यमकलद्यगम । Tyee माधु्यप्रति बन्धकत्वम्‌ , ,

> सोकुमाय्येगुशस्य TIAA .

च्थथव्यक्तिग बस्य लच्तबम्‌ .. .

उदार्त्वगखस्य ल्कम्‌ DATA TIAA कान्तिगुखस्य TAWA समाधिगुखस्य लच्तशम्‌ काव्यस्य कार्खानि .. परथमपरिच्छेदखमा्िः

दितीचपरिष्छेदस्य निध्रण्टपचम्‌।

दितो वप्ररिच्छेदारम्भः, अलङ्रसामान्धलत्तबम्‌ च्व्योालङ्खगरविभागाः . . --

सवभावः. . ae

उपमासामान्यलच्चमम्‌ USITAT .. =. SE .. -.

विपय्धासापमा ..

अन्यान्धे पमा... नियमापमा .. र. अनियमेापमा.. सम॒चयापमा ... अतिग्योपमा.. उब्मेच्ितापमा, .

अद्धतापमा .. -*

मेददापमा संश्सोापमा निसखेयापमा

€६ श oo Rok ९०५ ९०७ १९६० ure ९९९ RRR RR १६९४ RRR ars ९९४ Aaa ९.९५

WE

डेषापमा =, ,,८ ,, रन ,, समानापमा ce .. .. .-.* ,^ निन्देपमा .. ,, we .. प्रशंसापमा .. .. ,.. ee पाचिख्यासापमा .. ., °.

विसश्ापमा eee ee eed ee # ®

PGC: LLC -, ,. ,, ,, च. a | ++ = = = , वंत्याख्यानापमा ws ,, =, ०, च्पसाघास्माप्मा ,, ,,+- .*` .. अमूतापमा.. =° ., =, =. असम्भावितापमा | „= ००. ** ० ०, विभ्ियोपमा os

ATATWATL 6. ,* ,, ce ee

वाष्ार्चापमा.. ,., .. .* प्रक्तिवस्तूपमा ., *=* ° =° ०, बुल्ययोगापमा. .,.., = ,, WIWAT ww .. ...

उपरमादोाषविचरः .. ,.. .* .. उषनानाधकण्न्दाः 6. ee ° `. रूपकसामान्यलखयखम्‌, समस्तरूपकष , , खस्तरत्पकम्‌ ,. ० ,, ० ,, समन्तव्यस्तरूपकम्‌ .. .. -* °. सकशरू्पक्चम्‌,, .. ८ ० र, अबयवस्प्रकम्‌ - -* „५ ० अवथविकू्पकम्‌ ,.१, =. र. रकाक्ादिरू्पकम्‌ ,.. .-. =... .. Ck ,.+ .„ == “= जअयक्तीरूपकम्‌, ° ००. ** *=* **

TEE: १९६ १९७ ut १९८ CVE १९९ १९६९

१९० oe RO ०० ९२०

RRR oe रषे ०, RRR oo. रर्‌ oe CURR os, १२४

„ १२५ . . १९९७ „ १९७ „ १२८ ०» रद्र ., १९५ ., URE ,, Ree ०, १४० ,., UBL „ ९४ ,. १४४ ०, ९४४

१४४

STH:

Vc RE | , e RR RR

विघमरूपकम .. सविश्रेषणरूपकम्‌ विश्डसरू्पकम्‌

देतुरूपकम्‌ ,*

खिद रूपकम्‌

उपमारूपकाद्यतिरेकरूपके ..

्ाच्तेपसरू्पकम्‌ . समाधानरूपकम्‌ सूपकरूपकम्‌

तत््वापडवरूपकम्‌ दीपकम्‌ .. =. मालादौपकम्‌ .. विरडाथंदीपकम्‌ ,. रकायदीपकम्‌ .. विदटाथंदीपकम्‌ .. ाङत्तिसतद्धेदाः . . SINE ., WMG... UTI ..

HCAS .. कायाच्ेषः..

GATT .. प्रभत्वाच्तेपः ,, SQA: .. qatar TAT T: परषच्येषः.. .. साचिद्याच्तेषः

UAHA .. oe परवश्ाच्तेषः

उपाया्तेपः

WEI": १४४ ९.४४ ९९५ १९९ १४७ १8७ ९४८ १४९ १४९ ९४० ९५२ as que

१६० ५६६

९९२ ९६४ १९९८ ९९८ Reo ९०१ ९०१

` १७

६७९ १५७४ २५५

. १५५

Qo

. ९७७

९७९

९ 09

१५०९

१९९ WR ६९९ ९२० ९९७ VRE ९९ ९९४ १.१५ ९२० Ree ९९१ Ask १४५ ९४७ १९४९. १४१

11

रोावात्तेपः... . म॒च्छाच्तेषः Re. 2 - BARU .. .. ° ख्िखत्तेपः .. ww .. च्छनुष्रायाच्तेपः QUIT: = .. अथयान्तराक्तेपः .. .. ४ त्वाच्तेषः oe ee ee ee Se यन्तरन्धासः .. ह ~ अथान्तरन्धासभेदाः .. .. .. व्यतिरेकः .. .. क

रुकव्यतिरकाः

उभयव्यतिरेकः ..

~ faz सद्येषव्यतिरकः ..

क ~ ~ EN साच्तपसद्धेतुव्यतिरका.. प्रतीयमानसादटश्यव्यतिरेकः .. सदश व्यतिरेकमभेदान्तरायि .. विभावना.

~ समासा क्तिः समासाक्िमेदाः.. खपुव्वसमासोक्किः afamaifa: .. . 2. se afanaifaswar उनत्रच्ता .. .. उन्पे्ता यञ्चकशन्दाः Wasser दखचाः.. लेशः. . क्रमः... ह क ae 8 On @ e प्रेयारसवदूज{खनां लच्णानि

ee

पय्यायोक्तम्‌ oie ee Sar kyl eee -2 RES समाडितम्‌ ,. .. eee re -- RE उद्‌ात्तम्‌ .. -- = == te te "~ RO च्पहतिः .„ .. च . -- > °" २७३ अध 6s Ge अ de a. Me २७७ सघभेदाः ce. ee Gee BG “ae Jee cae . 2 famatte: .. .. we =-= .-. .-. २८७ तुल्ययोगिता .. = -.~ = -* "~" र्र्‌ विरोधः .. .. .- .. -* “+ == ६8 ऋप्रस्ततषशंसा .. -- -* -* te °" RES व्याजस्तति ue "4 spy «tac अ = Ree निदश्नम्‌ “am. Be =. SE ae. et सदहाक्तिः ufeafos .. -. -* -- ee ३०५ THT .. .. -- + == ~ -.* ROE सङ्गेखम्‌, .. -. -- -- = -.- ` RAR सङ्कीखेमदो .. .. ~ -- -- -. RRR भाविकम्‌ .+ .. = ~ -* = “" ३१५ भाविकमेदाः .. „~ -. =-=" -* "" ३९५ दितीयपरिच्छेदसमाप्तिः -- -- ˆ" we ३९१८

दतौयपरि च्छेदस्य निघेण्टपचम्‌।

दतीयपरिच्छेदारम्भः, यमकं, तद्भेदाः, .. .. २२० गामलिक्ा.. .. ~ .~ “+ = ~" ५५ चसद्धम्नमः, सव्व ताभव्र्च, .. -* «+ ˆ`" RV खरख्यानवसखंनियमाः -- -- we ˆ“ - ३८० प्रहेलिकाः .. ++ = ^ ~ ~ Bre प्रदेलिकाख्यानानि ,. .. we .. -* RRO समागता प्रदेलिका, वलिता प्रहेलिका .. - REO द्यत््रान्ता, प्रसुधिता .. -- -~ -- - ९१

समानरूपा, परुषा

सङ्काता, प्रकल्पिता नामान्तरिता, निभ्टता समानशब्दा, TAG .. परिदारिका, रखकच्छत्रा उभयच्छत्रा, TFTA .. दोषविभागाः .. .. .. अपार्थत्वम्‌ ...

quay ध रखकार्यत्वम्‌ .. -* -- ससंग्रयत्वम्‌

HaHa: Ma nas “Ae शब्ददीनत्वम्‌ .. kk afasia: .. .. °, टत्तभङ

विसन्धित्वम्‌ देणएकालकलालाकन्यायागमविरोधा दशविराधादाशस्णम्‌ .. .. कालविरोधोादाषस्गम्‌ कलाविरोाधोदाइस्णम्‌ लाकविरोघादाषङर्णम्‌ न्यायविरोध्ादाइस्णम च्छागमविरोधोदाहइरग्म्‌ .. देश्विरोाधस्य गृणत्वम्‌ .. .. कालविरोधस्य गुणत्वम्‌ -- ° कलाविरोधस्य गुणत्वम्‌ -- . लाकविरो घस्य गुणत्वम्‌ न्यायविरोाधस्य गुणत्वम्‌ च्छागमविराधस्य गणत्वम्‌ ग्रसमार्षिः

ISIE:

RER ६९२ RCR RER BEB ace god god ४९१० ४९ ४१६ ४१९ ४२९ ९२५ ४२८ 8३० ४ दर

. ४३९।१३५

४२५ ४२७ ४२९ 88० gsr 88R

` RUNG

STATE: ३ © @ or RoR Lok १,०४ Roe ९२५ १९६८ ९२९ १३५ ARE १४४ १४८ ९५द्‌ १५६ que ९६२

१६०।९६८ ९७० ज ९७२ -- ९.७8 |१,७४५. १,७७१.७९ १८० — = Ise ">

Digitized by CG O OS le

ओ्रोगणेशाय नमः।

काव्यादगशेः।

——2-059{00————

व चतर्मखमुखान्मोजवनरंस्धू्मम | मानसे रमतां निलयं TAT ATA ॥ ९॥ CQ सब्वौनधाम्‌ छते कामपि wees निटतिं तमते। वाम्देवो, तां सन्तः खादरवन्तः खदा भजत ॥९॥ गणा MATT सन्मदयनी पदे पदे ष्वनिभिः। wafaufufa: सरसा ae 4 at मानसं दरति॥२॥ दविजश्रीप्रेमच्द्रस् व्याख्यानप्राच्छनाधिते।ः काव्याद सुदशेऽसिन्‌ सन्तः सन्त्‌ समकला: ॥ द॥ निखिलश्रास्तपारावारपारौोणः खददयधुरोषः कविनि- AVA: ओदण्डयाचाय्यः केनापि काव्यरदस्यं बुभुलुना नुप तितनयेन wana: उविनयमनुरुष्यमानः, किमनया पर- प्रबन्धाध्यापनया खरदितमेवाभिनवमलद्धारप्रबन्धमिममथा- पयेयमिति मन्यमानः काव्यादश्रनामकं काव्यालद्धारादिनि- खूपणाप्रबन्धमिमं निर्मीय तमध्यापयामासेति किंवदन्ती । तच तावत्‌ खदाचारपरिपालनमनुर्न्धागः सरखत्या मननलच्णं मङ्गलमाचरंति। चतुम्‌खेति। सरखतों वाक्‌-

R WITS! |

VE भगवता विष्णोर्मृत्तिंमम मानसे चित्ते wae षरा विशेषे faa] सर्व्वदा रमतां विदरतु, faa मम मानस- ज्ञानविषयोष्ता खती विलसवित्यथैः। ननु सरखल्यदोाषा सदेाषा चानश्यते तच सदोषाया मानससन्निहितलप्रार्थन- मनुचितमिति व्िषणाभ्यां at fafwafe, wader ब्रह्मा तस्छ मुखान्येव श्रम्भोजानि cat वनं समूहः, टक्तादिसमष्टा- वेव वनशन्दस्य ख्ढलात्‌ तदर्वच्छिन्नप्रदेणे तु लाच्तणिकलतवात्‌, तच Waals, ब्रह्ममुखानमोजविहारिणो वेदादिरूपा सरखतो यथा परिष्द्धातादूक सरश्वतोमे araaafafear भवतु न तु दालिकादिमृुखवसतिः स्देषेति भावः। अ्रतएव aay Wea: खरूपताऽयंतख wart निम्बला निदाषे- व्यथं; पदपदांश्रवाक्यायंरसगतदेषर हितेति यावत्‌, चरथ च धवला, एतन AIVEW सरखतील्यायातं भवति सदोषाया विग्ररुद्धकाव्यलानङ्गोकारात्‌, काव्यरूपायाः सुर खल्या भगवन््रू fia) यथा विष्णुपुराणे, काव्यालापाख ये केचिद्‌गोतकान्य- खिलानि च। भब्दमृत्तिधरस्येते विष्णोरंशा मषात्मनः॥ रति, यज्यते च तद्‌पासनाख्पं मङ्गलाचरणं Tags, उपासमा चादानः अवणमनननिदिध्यासनष्पा, मानसे रमतामिल्यनेन च तितयदूपाणुपासना कृतेति प्रतोयते मानसबयापारविशेष- ष्टपलाचास्याः। Wa षरखत्यां दंसवबधूवारोपं प्रति चतमुंख- मुखे श्रमोजवनलत्वारोपस देत॒लात्‌ परम्परितरूपकमञिष्ट- गरन्दनिबन्धनम्‌, भ्रम्भाजवनलारोपेणेव तदुपपत्तौ माने मा-

प्रथमः परिषद) | ह

नखारोपकरणन्त न रचिरं सरःप्रतीतिष्हु यश्चगयेति यक्घ- मत्पश्चामः एकान्ततद्‌ायदे तु लिष्टालिष्टशब्टनिबन्धनयोाखयोः सङ्करः अन्यापि दंसबधूः wager ्रम्परोजवने विरति मानससरसि च रमते। नित्यभित्यच दी्॑मिति कचित्‌ पाठः Ste सुचिरं प्रारिण्एितथन्धसमाप्िं यावदिति तदर्थः। सरखतो वागधिष्ठाची देवतेति केचित्‌, AMA तस्या ब्रह्ममख- धम्बन्धाऽधिष्टेयाधिष्टाजारभेराङ्गोकारात्‌, waaay षति बाघे सद्धा चस्यादरणीयत्रेन सर्व्वपदस्य करचरणतलाधर- नयनादिभिन्नाङ्गपरलादुपपन्नमिति ध्येयम्‌ । मम सरखतो मानसे श्व्याणणां इदि रमतार्मिति array ९॥

€ = ~ | wed TAMA संहत्य प्रयोगानुपलभ्य च। यथासामय्यमस्नाभिः क्रियते काव्यलक्षणम्‌ ॥ ९॥

भनु ATMS काव्यरूपा सरखतो यस्या उपासनयाति- महातमा विष्वुतमित्यनुयज्यमान दव awed तावत प्रति- जानीते । पूर्वेति । पुष्वेषां भरतादो्गां अस्ताणि कावयनिर्‌- quar संत्य dea श्रतिविस्तुतानामेतेषा मत्यन्तानुपा- देयां्रपरित्यागेनेपादेर्यांशान्‌ ssa, तथा प्रयोगान्‌ महाकविप्रणीतान्‌ काव्यप्रबन्धानुपलन्य च सम्यगालोच्य च, उपल च्छ चेति कचित्‌ पाटः, एतेन प्राचोनम्रणोतमपि भासं परयो गविङद्धदचेदगुपादेयमेवेति न sae पूर्वश्राख्लानुखारेण

8 ।

8 WITT |

किन्त प्रयोागानुचारेण चास्माभिरेतत्‌ क्रियत इति चितम्‌ । अख्छाभिर्ययासामण्ये यथाशक्ति, चचीद्धत्यवारणाथेतत्‌। का- 9a, wed ज्ञायतेऽनेनेति, लच्णमितरमभेदानमापकाऽ- साधारणा wa cau, क्रियते ट्ार्थव्यवच्छिन्ना पदाव- लीति वच्छमाणवाक्येन प्रतिपाद्यते। एतेनाभिधेयं दभितं काव्यं fe ayaa प्रतिपाद्यं प्रयाजनश्चानन्तरमेव वच्छते सम्बन्धस्तु यथायथं खयमृडहनोयः। एतेषां गन्धा दाववश्व- वक्व्यलं यथा, ज्ञातां ज्ञातसम्बन्धं ओतु जाता प्रवत्त॑ते। अन्धादै तेन ane: सम्बन्धः सप्रयोजन tia निरूपयिग्ध- माणानां गृणादीनान्त्‌ उपेद्रातखङ्गव्युापितलात्‌ काव्यनि- षूपणप्रतिन्ञयेव म्रतिन्नाततया न gaa प्रतिज्ञा छता ॥ २ ॥

इद शिष्टानशिष्टानां शिष्टानामपि सव्वधा | वाचामेव प्रसादेन SPRATT VATA ॥ ३॥

<a प्रतिन्नया वाग्विशषषपस्य काव्यस्छ ग्न्धप्रतिपाद्यव- मक्ता प्रजाच्यत्यत्तिरूपं ग्रन्यप्रयोजनं a प्रथमं तावत्‌ Bra- इयेन वाकसामान्यस्सापादेयतलमाद। दरति दृद संसार fad: खिरबृद्धिभिः, न पाणिपादचपलो न नेचचपलेा मुनिः । न ख वागङ्गचपल दति frau लकचणमिति महदाभारताक्र- सक्तणवद्धिम॑देश्वरे्र चन्र पाणिनिवररदप्रखटतिभिरनुभिष्टानां प्रृतिप्रत्ययविभागादिना बयत्पादिवतानां संताना प्राकृता- नाशचेवयर्थः, तद्वि तयच्छेवानुशासनसब्भवादिति भावः। तथा

प्रथमः GCSE: | "

शिष्टानामपि एतद्रयावशिष्टानाञ्च दे भोनामिव्ययः, तासामन्‌- शासनाभावादिति भावः। शिष्टानां खतः faatat सज्ञा- श्टपाएामिति कचित्‌। tat चिविधानां वाचामेव प्रसादेन साचिव्येन सर्व्वथा wag प्रकारेण लाकानां देवादिपाम- रान्तानां याचा व्यवहारः प्रवन्तंते प्रकषण भवति। तजात्त- मानां संक्छतया मध्यानां प्राकृतया नीचानाश्चदटदेश्चा वाचा BART ₹॥

द्‌ ट्‌ मन्धं तमः Fea जायेत भवनचयम्‌ | यदि शन्दाह्यं ज्योतिरासंसारं न दौप्यते ॥ ४॥ न्येन वाचां जवपपपथो गिलका व्यतिरेकण तदेव

द्रखयति। इदमिति i शब्दाह्वयं वागासख्यं ज्योतिः, प्रकाशक- aaa इव संसरत्यनेनेति संसारः wfaftae: श्रासंसारं ्ष्टिकालमारभ्य, यद्वा संसरत्यस्िन्निति संषारो जगत्‌ श्रा- संसारं जगद्मिव्या् यदि न दीप्यते न स्फुरेत्‌ तदा इदं Rea सव्वं जगत्‌ तद्गतलाकजातमिन्यर्थः, तमा arerar- कारमयं सत्‌ रन्धं चक्लविकलमिव maya जायेत, wal तमे गाढष्वान्तवयाप्तमिति वा, ष्वान्ते गाटेऽन्धतमषमित्यमर्‌ः। यद्रा ददमिद्धियासन्निरृष्टं BE जगत्‌ श्रन्धं तमा गाढान्ध- काश्कवलितमिवाज्ञातं जायेत, यथा च्छातिषि खर्यंऽदीष्य- माने जगदन्धकारमयं सदश्चातं भवति तथा शब्दाभावेद्व्य- यः, वेदाप्तवाश्चैरेव सर्वेषां च्ाबसम्भवादिति ara: vt

€ |. ice oe

ol

; x ८. al 69 श्नादिराजयशाविम्बमाद्‌ शं प्राप्य वाद्यम्‌ | तेषामसन्निधानेऽपि न खयं पश्च नश्यत ॥ ५॥

Te वाक्मामान्यस्य व्यवदारमूललेनापादेयलं प्रदश्य aaa गणालद्ारादिभिरुपख्छततया काव्यषूपतामापन्नये- पादेयलमाइ । आदिराजेति श्रादिकालोना ये राजान द्च्चाकुप्रश्तयस्तेषां ured fad प्रतिरूपं कायेत्यर्थः, वा- ge कविगणछतकाव्यप्रबन्धरूपमादशे cde प्राय इदानीं तेषां रान्नामसुन्निधानेऽपि न नश्यति न विच्छिद्यते दति खयं पश्च विचारय, श्रप्रामस्याद्यन्तपरिदारायेतत्‌ श्रतएवाच | न गदितलं दाषः। ्रन्यसिन्नाद्भं fe afafeararaa fad पतति aa त्रसन्निहितानामपोति व्यतिरेकः, एतेनातोतानां UU काव्यस्य प्रयेजनमक्तं, एतष्वोपलच्णं काव्य कन्तस्तद् दख यशःप्रषतोन्यपि प्रयोजनान्तराणि श्ोयानिं यदुक्तं, प्रकाश्छता, काव्यं यशसेऽथष्टते वयवद्ारविद्‌ शिवेतर- aad सद्यःपरनिदध॑तये कान्तासम्मिततयोपरेश्यजे। इति। सव्वं च परुषाया एतस्नाव्नायन्ते, यदुक्त, धनचर्थक्राममेरेषु Fase कलासु च । करोति कोतिं प्रीतिञ्च साधुकावयनि- षेवणमिति ॥५॥

AY Al स्थते ॐ TA: कामदुधा सम्यक्‌ प्रयुक्ता GTA Fe दुष्ययुक्ता पुनगालं प्रयोक्तुः सुब शंसति ॥ ६ ॥

काव्यस्यापादेयलमक्ता तस्य गणालद्ारादिभिहपखारे

Waa: परिच्छेदः । शे

जिदेाषतायाञ्च यतमोयमित्याद। गोरिति। गेवीणौ सम्यक्‌ HEMT दाषाभावन गणालङ्कारादिसद्धावेन च कविना Hay निबद्धा सतो कामदुचा सर्नवकामप्रपूरिका गोर्धनरिव बुधः, सामाजिकैः Wad QUIT वाणी कामधेनृवत्‌ सव्य॑काम- प्रिका भवतोति wad तथाच Bia) एकः शब्दः सु- प्रय॒क्रः सम्यक्‌ QA: खगं लाकं च कामधुम्भवतीति। वेष- Va Beare सेव गोः पृनदुष्रयक्रा सदाषतया रचिता खतो Tam: Hara टृषभलं मुखलनिव्यर्थः, शंखति खच- यति, एतेन दोषाभावे गृणालङ्ारादिसद्नपे च सन्तया यतनोयमित्येव मअरतिपादितं न त॒ स्दाषस्याकाव्यवमिति श्ये थम्‌॥ ६॥

तद्‌श्पमपि Ae काये दष्टं कथञ्चन | AAG: सुन्दरमपि शिचरेेकेन दु्गम्‌॥ ७॥

चर्‌ तदिति। तन्तस्मात्‌ ्योाक्ररविन्नतासख्यापकलादिन्य्थैः

aTq श्रस्यमपि पदपरदा्रमाचगतमपि दुष्टं दाषः कथयन Artal सव्वथा तत्परित्यागे यतनोयं । ननु गृणालङ्कारादि- ना सुन्दरतरे तिन्‌ तिष्ठतु नामाल्पोयान्‌ दोषः किं fa- waa तनेव्यचाडइ सुन्दरमपि लावण्छहाराङ्गदादिना रम- णोयमपि वपुः एकम केवलेन एकावयवखितेन वा fave कषटभेदेन cat निन्दितं खात्‌। एतेन दषाः कायय्याप- कषंमाचजनका मतु कावयलविधातका इति चितं दृश्यन्ते

सत WAT |

~

ख महाकविप्रयोगेषु केषुचित्ते ते दोषा इति wafam- पनाथेमेव प्राचां तददोषौ शब्दायाविति werd गणवत्‌ काव्यमिव्यादि काव्यलक्षणेषु दोषपदोापादानं नतु शति aar- काव्यताग्रतिपादनाथंमिति Tea) उक्रञ्चान्यव कोटान्‌- विद्धरल्लादिशाधारण्छेन काव्यता। दुषटेव्वपि मता यच रसा-

Ura: QB xia ti ७॥ ~ rf ot . ba e ke भ गुणद्‌षानशस्लच्नः कथं विभजते जनः | किमन्धस्याधिकाराऽस्ति ूपभेदोपलब्धघु ॥ ८ ॥

इत्यञ्च काव्ये दषणं देयलोाल्या गणानामुपादेयवम- arem भवति देयापादेयानाश्च warut परिज्ञानसख णा- स्तापदेशसापेचतया तत्र खक्रियमाणशास््रस्यापयागितां दभं- न्नाद्‌। गुणेति। अश्नास्तन्नः काव्यमोरमांखागशास्तानभिन्ञा जनः, ग॒णा उपाद्‌ यधमा वच्छमाणाः सेषप्रसादादयः श्रनप्रासो- पमाद्यलङ्धाराओ् श्रलद्धाराणणं काव्यशाभाजनकलेनापादरेय- लवात्‌, देाषाः श्रतिकटुलादयश्च, तान्‌ कथं विभजते fade भजते विभक्ततया जानातोत्यथैः, wafata ज्नानायः। ददिश्चवैर स्जनकलेन गणदाषाणां किचचित्परि्ञानख खतः सम्भवेऽपि विशेषपरिन्चानं शास्त्रादेव जायते waa निपणाभिनिवेधादिना तत्तदिशेषद्धावनादिति विपरोापा- दानं। दृष्टान्तेनेदं geafa रूपाणि दइवयगशविशरेषा- स्तेषां भद खउत्छषटटवापषष्टलदूपः Raataarfeatr ar

प्रथमः yfcwee: | ९

विशेषस्तस्योपलसिषु प्रत्यखेषु अन्धस्य wafdawe किमधि- कारो योाग्यतीास्ति नास्येवेत्ययंः, तस्राच्छास्तापदशेनेव जना. हेयेपादे यज्ञामवन्ता भवन्ति acy एव ममायमारम्म दति aia: ८॥

अतः प्रजामां ब्युत्यन्निमभिसन्धाय रयः | वाचां विदिचमागाणां निबबन्धुः क्रियाविधिम्‌॥ ¢ ॥

श्रत दति। wa: गणदोाषविभागादेः ज्ास्तसापेक्तलादि- त्यथः, BTA: पण्डिता भरतादयः प्रजानां लकानां waft वा गव्यवदारनेप्यमभिसन्धाय feu, विचिद्ा asfaur वेदभगेडादिदूपा मागा रीतयो यासां तादृभोनां वाचां काव्यवाक्यानां क्रियायै करणाय, उपलच्णद्ेतत ज्चाना- यापीत्य्थः, करणवज्त्ानस्यापि यथ्नःप्रखतिजनकलात्‌, विधि- विधानं धरडिधबाविभागादिना निरूपणमित्यथः, तं निबबन्धुः निबन्धेन पराचः । एतेन तद्गतानुगतिकतया ममापि प्रजा- दयत्पत्यथ्ेमेवायमुद्यमानतु प्रतिष्ठामिति चितम्‌, aa यन्यस्यास्य प्रजाव्युत्पत्तिः प्रयाजनं गन्याभिधेयस्य काव्यस्य भ्रयेजनन्त॒ यथायथं कविबोद्धगतं चशःप्म्डतिकरं athe ज्ञेयम्‌ ॥ < ॥

तैः शरोरश्च काव्यानामलङ्भयराश्च Saat: | शरोर तावदि ्टाथेव्यवच्छिन्ना पदावलो ॥ १०॥ wu wife ज्ञाते warut देयापादेयता ज्ञायते घिं

ve | काव्यादश्रः।

चास शरीरः तदेव प्रथमं निरूपयन्नार । तेरिति 1 तैः पूज ख.रभिः काव्यानां शरोरञ्च waa रसादिव्यङ्गस्छ TUIA आश्रयश्च तथा ATOM दशिताः। चदयम्‌- भयमप्राधान्यद्यातकम्‌। काव्यानािति वजवचनं मृक्रकादिमे- देन काव्यस्य व्रहविधत्वखचनाय। अ्रलद्ारपदशञ्च we क्रियते अरृ्टोक्रियतेऽनेनेति Raa इेषप्रसादादि गुणानामनुप्रासे- पमाद्यलङ्काराणाञ्च प्रतिपादकं गुणानामपि काव्यश्राभा- जनकतया तेदंश्ितलात्‌। भेदद्चानयोरये दशंयियते। यद्वा अरोरद्चेति चकारोभिन्नक्रमे तेखेत्य्थः। च्रलङ्ाराखेति च- क्रारोऽनक्तसमदयाथः, रेन च गणानां दाषाणञ्च परियद्ः तद्भितयानामपि निरूपिततादित्यवगन्तव्यम्‌। दिता इत्यत्र वज्व चनं पुस्वञ्च wage tia परप्रयुक्रापेच्तया, कति [श- करविभक्यारित्यन शासनात्‌ । दृत्यं प्राचां संवादं प्रदश्यं तन्मता- नुसारेरेव खयं GWE काव्यरोरं निरूपयति । शरोर तावदिति। तावदिति वाक्यालङ्कारे दृष्टाः सददयद्या- खमत्कारभूमच इत्ययः, येऽथाः तेव्येवच्छन्ना विलच्तणोता पदावली पदसमृडः काव्यस्य Waa: | wea चम- त्क1रभू[मतव, चमत्कारख लाकात्तराह्वादः तद्भूमिस्तव्ननकः, लेकात्तरत्वच्चाह्नादगतं सुखलव्याणेाऽनुभवसाकिका जाति- विशेष; रिपस्ते wa: wae जात इत्यादि वाक्यास्ज्ञानजन्या- इारस्य.न रेकेत्तरत्वमिति न तच काव्यत्प्रसक्िः। तादु- WIGS प्रत्ययानां कारणताचव्यञ्तैथिष्येम दाषासमानाधि-

प्रथमः परिश्छेदः। ११

करणगृणालङ्कारमद्धावसम्यादितचार्त्वेन च सम्भवति, Taya च तेन काव्यस्य भेदत्रयं, तथाहि व्यङ्ावेशिश्वजन्या चमत्छति- यंच वाच्यचमत्छतेरत्यधिका aa ध्वनिरिति चवहारः यचच व्यद्खमु चमत्छतिवेच्यचमक्तेः कुचिनिरोना aa गृणोभतव्यश्च- fafa व्यवहारः, चच च व्य्भचमत्कतिनं स्येव वाच्यचमत्छति- रव परं ada aa {चच्रमिति व्यवहारः, cal विविधं काव्यमन्टेर्क्रमनसन्तव्ये, यदि च वाच्ययञ्चचमत्छतिनिरपेक्तः शब्दोऽपि गणालङ्कारोपटतश्चमत्कारं जनयति तस्यापि काव्यलमन्येरङ्गतं, यथा, सुपां तिङाञ्च ब्त्यत्तिं वाचां ar- =ढन््यलङ्कतिम्‌। तदेतदाह सेशब्द नाथर्त्पत्तिरोदृणोति, तदा देति wun पद्‌ पदावलोविशेषणं मन्तव्यं, विशिष्ट विशे- Ware EN घटोाऽनित्य Taet रूपघरयारनिव्यलप्रतो- तिवदथ॑पदयेदयोारपीष्टलम्रतोतिः arg शब्द्चिचमथंचि- चञ्चति विचरसख भेददयम्‌। उक्रञ्च प्रकाशता शब्दचित्रं वाच्य चिचमव्यद्खपं sat wafafa, चित्रमिति गणालङ्कार- माचय॒क्तम्‌। एतेन लक्णेऽनुदिष्टानां गणालङ्कारदेषार्णां कथमय facut कृतमिति चोद्यस्य नावकाशः दृष्टपरेन तेषा- मुदेशादिति ध्येयम्‌ श्रचाथा वाच्यलच्छ्यद्कतया चरिविधः तचाभिधयेोापग्य्टा वाच्यः लक्तएया WB: वञ्चनया ayy दति व्यञ्चकताच शब्दानां सव्वषाम्थानाश्च, तेषां ayS- पि वस्वलङ्ाररत्थयादिभेदाचिविधः, aq वस्ललङ्ारष्-

पर्य्य जन्यचमत्कारः संलच्छक्रमः रत्यादि यञ्चजन्यचम- ० 2

RR WT: |

त्कार रसादिपदव्यपदेश्याऽसंलच्यक्रम tia saa विर इति faq wa निषूपयिय्यते। पदानि असमासाङ्गसुप- तिङन्तानि तघ्गन्तानि च, प्रारुतादिपदानान्त खंछ्तखानो- यतया तदन्तताख्येव। निराकाङ्गु्पदानां काव्यवाव्वदहा- रात साकाङ्खंति पदावलोविशेषणं देयं तेन प्रदावलो वाक्य- भिल्येवाथः। इत्थञ्च Ware वाक्यमेव काव्यश्ररोरं नत वाक्यमर्थञ्च दाविति, काव्यताया उभयपय्यीन्नते काव्यम प्यते काव्यादयाऽवगम्यते काव्यं WARY a agra carfe- विश्चजनोन बघवदार विरोधात्‌ लक्षणाभ्युपगमख Wawa प्रत्ये कपय्थाप्तले च URL पद्ये काव्यदवव्यवहारापत्तेः तस्माद्वाक्यमा चस्यैव शरीरत्वमिति Gem । शरोरमिन्यनन WOT Woy शरोरो चाच चिच्रकायये गणालद्ारोपछता वाच्यां एव ध्वनिगुणौभूतबद्येऽस्तु वस्लल्ङ्ाररषादिर- पा ATU! SHY ध्वनिकृता । BE: सद्द यद्चाष्यः काव्यात्मा ये व्यवस्थितः वाच्यप्रतोयमानास्यै तस्य भेदावभा खताविति, न च रसस्येवाङ्कगितमन्येर्क्रमादरणोयं नोरसानामपि वस्वल- ङारव्यन्ञक्रानां गृणालङ्धारमाचापर्कतानाश्च कायतया स- कलालद्ारिकेरङ्गोरृतानामकाव्यतापत्तेः न च तचापिकथ- चित्‌ परम्परया रसर्ेऽस्तोति as एवेविधरखसम्बन्य गैः शेते षगाधावतोत्यादोनामपि काव्यतापत्तेः पदार्थमाच- स्यापि विभावानुभावदख्मभिचारिभावान्यतमलात्‌, न च रस- स्यानात्मले विनयानाम्‌न्मुखोकारासम्भवः काव्यस्य प्रयाज

प्रथमः परिण्छेदः | शष

fe acurafaaarat सुकुमारमतीनां रसाखादसुख्पि- WAIT छारल्यप्ररत्तिनिदटच्पदेश्र दति वायं चम-

त्कारजनकवाच्यायथादिनापि ततमम्मवादितिदिक॥९०॥ «~ व्मत [यत a गद्य मिश्च तन्निधेव waa | |

पद्यं चतुष्यदो तच वृत्तं जातिरिति दिधा॥ १९॥ काव्यस्य शरोरमक्रा तद्धेदान्‌ wWaure । पद्यनिति। तत्‌ काव्यं पद्यं गद्यं मिश्रश्चेति fata विप्रकारमेव व्यवसितं भ्रा चोनेनिंष्टपितम्‌। एवकाराचातुर्विष्यादिकमस्य नास्तोति खचितं। तच पद्यलच्तणमार) पद्यमिति चदसं पदानां समाहारश्चतुव्यदो पादचतुष्टयात्मकं wy ura दिपद्यादि- कन्तु वेद्ादिष्वेव नियतमिति लोाकिकश्रास्तेषु तदभावाखतु- ष्यदोल्यक्तं, वस्तुतस्तु कन्दानियतं वाक्यमेव पद्यं, महा- काव्यादौ प्रायेण पादचतुष्टयात्मकानामेव निवेशनोयलाच- ठष्पदील्युक्रं | ais: | छन्दानियमवद्राक्यं पद्यमित्यभि- धीयत इति न्दा बद्धपदं पद्यमित्यादिच। तच पद्यं ad atifagfa fauri तचाच्तरसद्यातं इन्तमक्याल्यक्थारिकं

माचासद्याता जातिरायय(दिः॥ ९९ we Ware 11 at

कन्दे।विचिव्यां सकरलस्तत्‌प्रपच्चानिद शितः। वि DY ¢ «3. ® सा विद्या AAG Ut गन्भीरं का्यलगरम्‌ ॥ १२ ॥ छन्द द्ति। ढन्दांसि विचीयन्ते निर्ष्यन्तेऽतेति .छन्दाविचितिः शेषादिहतच्छन्दोयन्थः कन्देविदितिनामकः ह तू ~~ ~

~~

क

aa कायादरः |

QAVH aI वा तस्यां सकलः तयेटत्तजत्योः Wrst विस्तारो facta: समद्धंसमविषमलेम उक्यात्युक्यादिना च टन्तभेदाः ्राय्यागोद्धुद्गोतोत्यादिना जातिभेदाञ्च fre- पिता इत्यर्थः wa से्रानभरोलनोया यन्थबाड्ल्यभिया तत्‌ waaa नाक्रमिति भावः) कवोनां छन्दाज्ञानस्यावश्च- कत्वमाद। सा विद्या कन्दाज्ञानं कन्दोविचितिविद्या वा गोरं विविचच्छन्देानिबद्ध्‌वाक्यव्नोयरसभावादिभिनिंवि- डम, श्रथचागाधं काव्यमेव सागरं तितोषुणणं करणेन ज्ञानेन च तत्पारं जिगमिषुणाम्‌ श्रथच खिलङ्चिषृणां नोः पातदूपा । तितीषणामित्यच विविच्चणामिति क्रचित्‌ पाठः सागरं प्रवेटमिच्छनां यथया नानावस्तुपस्ा नार्पयोगाय भ- वति तथा काव्यं वख्यितुमनशोलयितुं वा छतयनानां छन्दा.

विचितिविद्येत्ययः ॥९२॥ a ~ काप

स मुक्तक कुलकं AT संघात इति तादृशः सग बन्धाङ्पत्वाद नृक्तः पद्यविस्तरः ॥ १३॥ ^ मप | (८१ । ५५

एवं चिविधेषु काव्येषु पद्यमयस्यान्येरुक्रानामवरान्तरभदा- नां प्रदथ्नमनतिप्रयाजन{मिति दसन प्रधानप्रभरं मदहा- कायं प्रदश्यतुमुपक्रमते। सक्रकमिति। इतिशब्द एवमे, QRH कुलकं काषः सवात Tai तादृ श्स्तत्सजातोये- ऽपरञ्च यम्मकादिरित्ययः, wer: पद्यविस्तरः श्रन्येहक्तः पद्यमयकाव्यभेद समूहः सगवद्धाङ्गरूपलात्‌ निरूपयिव्यमाणः-

प्रथमः WCW: | 4 |

मदाकाव्यर्ूपगप्रधानमेदेकदेशखखरूपलादगुक्रः Taarwafa- या श्रप्रद्िंतः यन्थान्तरेषु देदितव्य दति शेषः, एतेन प्र तिषेधनजा कथं तत्परष दति Waa नावसरः श्र्याइतख न्थ न्तरवेदि तव्यलस्छ विधेयलेन aw पर््यदामलात्‌, श्रन्येतु खादृश्यायकपर्ुदासमजा YAW उक्रप्राय एवेत्य TAS: | तच BMH साकान्तरसम्नन्धेन परित्यक्रमेकपद्यात्मकं, तथा चाग्नये । HER सोक एवेकश्चमत्कारच्तमः सतामिति कु- लकं पञ्चान्यनद्याकात्मकम्‌। GRY, “ArT युग्मं सन्दानितकं चिभिरिव्यते। कलापकं चतुर्भिंख॒ पञ्चभिः कुलकं uaa’, इति। श्रपरे तु पञ्चात्मकसय वाणावलोति संज्ञामाङ्ः। यथा, “एकः WaT म॒क्रकं सात्‌ sat घुगलकं waa । चिभिगणवतो प्रोक्ता चतुभिस्तु प्रभद्ररकम्‌। वाणावली पञ्चभिः स्वात्‌ षडडस्ठ करदाटकः। इति। काषः परस्परनिरपेत्तः चाकसमृदः। UTM, “नष: स्नोक- षमृरस्त स्यादन्योन्यानपे्कः। ब्रज्याक्रमेण कथितः स एवातिमनोरमः””) दति। त्रज्या च सजातोयसमूदः। चच प्रत्येकं परिषमान्नर्थैः पथैः कया समाण्ते स संघातः। UH! यत्र कविरकमथं ठन्तेनेकन ववति ara सं- घातः स निगदिता इन्दावनमघदूतादिरिति। दत्यमक्रल- BU AMAT महाकाव्येकदेशरूपलान्न एयग्‌लक्तिताः, काषसंचातावपि महदाकाय्येषु तत्तदुखावचवष्वने BAIA एदे- त्यनुसमस्धेयम्‌ ॥ ९२ ॥

६१ TTT: |

सगेबन्धा म्ाकाव्यसुच्यते तस्य VITA | MUTA HM वस्तु नदे भण वाप तन्मखम्‌॥ १४॥ TARR १तिदासकयथेाद्‌ धतमितरदा सद्‌ाश्रयम्‌। SANA चत्‌ रद्‌त्तगायकम्‌ ॥ १५॥ नासत नगरावशेलन्तचन्द्राकौद यवष्यने उद्यानरलिलक्रर्डमधपानरमितसत्र ॥ १६ ॥ विप्रलम्भे विवादे Tarte यवष्छनेः HAT तप्रयाणजिनायकाभ्यदयरपि [| १७॥ BAHAR ररुभावनिरन्तरम्‌। सगरनतिविस्तोखः ABI सुसन्धिभिः।॥ ९८ ॥ aaa भिन्नवृत्तान्तेरुपेतं साकर्धकम्‌। काव्यं कल्यान्तर खायि जायेत सद लति ॥ ९९ ॥

BSA संगेबन्धः यदङ्रूपवान्मक्रकादये न Vay ल- faat दत्याकाङ्कायामादइ। सर्गबन्ध दति। महाकायं सर्ग Wa: तस्य सर्भर्गिबध्यमानलात्‌। तदपि किंखदूपमिति तक्कच्तणं तावत्‌ प्रतिजानोते। उच्यत tia) तस्य महा काव्यस्य लक्षणं खरूपमच्यते श्रनन्तरमेव निरूप्यते । श्राशी- रित्यादि श्राज्ीरिष्टजनस्य quite, नमस्या खापकषं- बोधानुकूलव्यापारविशेषः सच wad वागबिशेषात्मकः aw वाचिककायिकमानसिक्रत्रेन चेविध्यात्‌। तया बसति भखुतटन्ता न्ताऽस्मिन्निति वस्त॒ प्रवन्धनायकः WITT वा तत्‌-

पचमः UCB: | Re

सम्बन्धी, तस्य fate उपन्यासः, arwarfand, म॒खमा- दिभागः, श्राज्रीःप्रषडतीनामन्यतमं तस्यादिभाग rca: AAMT: कोचकबधाद, नमद्किया weds, seine: शिग्रपालबधादा 1 es

दतिष्ठासेति। इतिहासा रामायणमहाभारतादयः ते- वामन्यतमखं कथया. रामयुधिष्ठिरादिदटकान्तेन BRA निबद्धम्‌ LACE Wawel, खन्‌ सखत्यभताटत्तान्त AIA दत्याञ्रया awa यच aq सदाश्रयभित्यनेन कल्यितटन्नान्तस् महाकाये वणंनं ufafeg 1 तथा चती धम्ार्थकाममेल्लाणां Wega: aay फलेन भरथो जने- नेपेतम्‌, एकच WOT फललास्मवात्‌ सर्य पनर्व्नोयाः परन्तु अन्यतममेव फलमिति ममव्यम्‌। उक्रञ्च, चलारसज वगाः स्॒स्तेव्येकश्च फणं भवेदिति। तथा चतुरो खवदहार- FMT उदान्ताधोरोदाश्ो गायकः कथाव्यापी प्रधानयुरूषो यच तत्‌) यद्यपि व्याग छती कुलोनः सु्रोकारूपयावना- QO दखाऽमुरक्रलाकस्तेजवैरग्ध्यभ्नीलवान्नेतेति नायक - लते दत्तवेदग्ध्यपदापादानेन चतुरलसछ खचणचटकतया प्रा- प्रवात्‌ एयक चतुरेति मायकविश्रेषणमफल मिव्यसन्ताषस्तदा चतुरोादा्पदस्य धीरोदात्त waar: awa: चतुरधो- TWAT, पग्यायलात्‌। धीरोदात्तख्षणं यथा। ““श्रविक- त्यनः चमावानतिगन्भी रो महासत्वः, स्येयान्निगूढमानेा- ोरादान्ादृढत्रतः कथितः इति। अयञ्च नायकः afe-

D

te HTATT IC: |

देकादेवः, were: aden सत्यः, कचिदा एकवंशजा ava: चस्तियाः, यदुक्तं । तचेकेानायकः खुरः “दंशः efaarafa धीरोदात्तगणान्ितः) एकवेशभवा wT: कुलजा वदवाऽपि वा” दति तचान्यस्यादादरणं रघु- वंशः ॥ ९४ ॥ | AVISTS नायकटत्तान्नवणनमाचं म कवीनां VE au: दतिष्टासादिभिरेव तत्परिश्चानसिद्धेः किन्त प्रास- क्िकतन्तदुचावचवणंनया काव्यशाभासम्पादनमिति वणनो- यान्‌ विषयान्‌ निदिश्ति नगरेत्यादि qrati दतोया- न्तजातस्या लड तमित्यनेनान्वयः। चनद्राकेदयेति चद्राको- स्तमनेापलक्षणम्‌ । Wea उद्यान सलिलयोद्रयोर घन्वेति | रतातव्छवः सन्मोमध्रङ्गारः स च विप्रलम्भवर्णनात्‌ परमेव वणंनोयः । wwe न मिना विप्रखम्भेन सम्भोगः ofeaqa cf. faneaifcfa बवचनेन ae पृव्वैरागमानम्रवास- करुणात्मकतया चतुव्विधलं खवचितम्‌। कुमारोादयः पत्राः fa: मन्त्ोविपकच्चजयाद्यथं मन्त्रणा । दूतः कार्परः ख च जिष्ष्टा्यमिताथषन्देण्डारकल्वेन चिविधः। ward यद्धा्रथेया चा । श्राजियुद्धम्‌। नायकखा गुद योरि पुजया- दिः। मन््रादिपञ्चकं afar, तथा fe प्रयमं मन्लणा तता दूतप्रेषणं ततः प्रयाणं तता युद्धं ततश्च रिपुज्यादिरूपा- wea: | श्षं स्पष्टम्‌ | एतानि श्रपिना चान्यानि च साङ्गापा- gift महाकाये वषनीचानोत्यथः । यदुक्त, “बन्ध्याद्य्ेन्दु

प्रथमः परिणष्छेदः। | te

रजनो प्रदोषध्वामवासराः। Wad waTaTae वनसा गराः। सम्मोगविप्रलक्मी च म॒निखगेपराध्वराः। रणप्रथा- शोपयममन्त्पजदयादयः। AWAIT यथायोगं साङ्गापाङ्गा रमो दहः | दति॥९६॥९७॥ | safed wafaacurai, aerate हि quarse SEN VEIT aga भ चमत्कारं पष्छाति, तद्यथा, 'दामादशरयाष्जातः प्राप्रविश्चख्च कोशिकात्‌। भिथिललायां wag मेयिलीं परिणीतवान्‌” xf रषाः शटङ्घारा- दयः, भावाः प्राधान्येनाभिव्यक्रा व्यभिचारिणः seg- माचाः शायिनः रेवादिविषया रतिख, तैनिंरनरमभि- व्याघ्रं, तच श्रटङ्गारवोरशान्तानामन्यतमाऽङ्किलेम wa तु रषा भावा वा अकङ्गलेन, यदुक्रमन्यज, श्टङ्गरवीरत्रा- न्तानामेकाऽङ्गोरस श्ष्यते इति। सर्भेरिति उणेतमित्यने- नान्वेति, सूगाऽवान्तरदनान्तसमापेनौम, बङवचनम्टान्य्‌ मल्जिंशदनधिकलयेबेाधकं, अटसगानतु at निंशतख- are नाधिकम्‌ । मर्ाकाव्यं प्रयोक्तव्यं महापुरुषकीन्ति- यगितीश्ानसंडितेाक्ेः । वस्हतस्हु प्रायिकमेतत्‌ वेपरीत्या- ऽपि दरनात्‌। श्रनतिविस्तोर्णेरिति चिंशदन्येगदि्त्यनधिक- पद्यात्मकंरिव्यर्थः। यदुक्रमोभानसंदितायाम्‌ । गात्यन्त- विस्तरः vafeiwatar नचानता। दि्रत्यानाधिकं कार्य मेतत्‌ पद्यस्य सलचेणमिति। अयदटत्तेरिति दतटत्ततारि-

दारषपरिद्यागेन माधव्यादिगुणसद्धावेन च वैरसानावर- D2

Re | ATTA: |

afaguzesicad: | यदुक्तं afer श्रुते च fore acd, म च द्यता। तानि वख््यानि पद्यानि प्रसिद्धि- wea चेति। swore weet कचिदायादेरपि दर्शनात्‌ gafafa: सुदिष्टसन्धानेः भाविसगं सापेचैरि- we) यदुं, aia भाविसगंष्य कथायाः चनं भवेदिति। यदा सन्धयो नाटकलच्णाक्रा म॒खम्रतिमुखं- ग्भ॑विमर्थनिर्व्वहमास्याः VY! THY सव्व नारकसन्धय दति) तषां सुचिष्टवश्च साङ्गानामेतेषां यथाक्रमं fafa- वेशः, अङ्गानि रोाप्चेपादीनि दशदूपकाद्‌ावुक्तानि ज्ञेयानि, fHATUTA: ए्यकणषटयगवानरकयाप्रकाश्रकेः.यदा भिन्नं TA श्थकङन्द निबद्धः चछकोाऽन्तेऽवसाने येषां तेः, एकेन छन्दसा ai निग्माय डन्दाऽन्तरेण समाघयेदित्यथः, उक्रश्च, एकट- waa: पदयेरवसानेऽन्यटत्तकेरिति। एकट्षमयलश्च सगाणां आयिकं मानाटृत्तमयस्यापि कस्यचिद््रनात्‌। THY, नाना- gwaa: क्रापि a. कञ्चन दृश्तश्ति। यथा शिष्ररुपाल- बभे चतुर्थः ais weg सत्यः शब्दा यंशेाभाजनन- . दारा रसापकारिका श्रलद्धुतये यमकापमादया यच तत्‌ । Te लक्षणमुक्का प्रशंसति लोकरश्जकमिति, एवं waa कायं qantas सामाजिकगणविनेदक, सत्‌ कच्यान्तरस्थाचि म्रलयकालावधिखायि जायेत तदिनेाद लालुपेय॑नता रचणोव- व्वादितिभावः। श्रचान्तरणश्न्दाऽन्तावध्य्थैः | एतेनानपायिकी- ज्तिपरत्याभ्रया कविभिरच यतनोयमिति चातितम्‌ ॥ ९८॥ ६९ ॥

प्रथमः Ufc: | RY

्युनम्यच येः कोखिदङ्गः ATA न दुष्यति । यद्युपात्तेषुं सम्यत्तिराराधयति AA: ॥ Bo I दत्थ खच्णसूपतयाक्रानां warat केषाञ्चित्‌ खण्डका- व्यादौ सम्भवेनातिव्यात्तिकूद्ारणाय समुदायस्य लक्णला- भ्युपगमे कुरचिदापतन्तीमव्याश्चिं वारयति । न्यूनमिति) श्र एषु निरकरेषवङ्गेषु मध्ये यैः कंथिल्लचणचर कैरङ्रनयनं ₹ोन- मपि ara न दुख्यति लचणालचितलान्निन्दितं न भवति। यदि उपात्तेषु थथा लाभं वर्णितेषु सम्पश्तिः रसपरिपाष- wfaz: काव्यञ्ञान्‌ श्राराघयति खन्ताषयति। एतदेवोक्रं भेाजराजेन, नावर्णनं मगय्थोादृदाषाय, विदुर्षां मनः। यदि भेल त्त॑राच्यादे वंणनेनेव ठव्यतोति। यद्युपान्तार्थसम्यत्तिरिति पाठे उपात्तानामयानां सम्य्तिः समब्डद्धिराराभयति चम- त्कारमग्धान्‌ करोति। एतेन चमत्कारविशेषजनकलमेव महाकाव्यलक्षएमिति फलितं नगरादि वर्णगघरितलन्त्‌ परि- चायकमाचं, चमत्कारख महाकाव्यखण्डकाव्यया विभिन्न इति ararafaatfargta Baa २०॥

गुणतः प्रागुपन्यस्य नायकं, तेन विदिषाम्‌ | निराकरणमिलयेष मागः प्रकृतिसुन्दरः ॥ ९९ ॥ वंशवीय्यश्रुतादोनि वणंयित्वा LATTA तन्जनयान्नायकेत्कषंवणेनच्च (HAA नः ॥ Re ॥

नाचकप्रतिनाथकयोरुत्करषापकषौ काव्यस्य प्रतिपाद्यो, तद

RR ATI: |

UF प्रकारदयमाइ। गृणत इति। गृणतेागुणवत्वेन प्राक्‌ प्रथमं नायकमुपन्यस वणंयिला तेन गुणवता नायकेन, fa- द्विषन्ति साधूनिति विदधिषः श्रन्याय्यपयवत्तिनः प्रतिनायका- स्तेषां, बडवचनमनगाभिप्रायेण, निराकरणं पराजयः, द- त्येष मागारीतिः प्रतिखुन्द्रः सखभावतारम्यः yaad asfuaea दूत्यः, श्रयमथंः नायकस्तावत्‌ सश्चरिचतया म्रतिनायकसासचरि तया वणनोयो, तथाविधयोाख्च aar- जेयपराजये सर्वषां ब्ररश्रषणीयो भवत fas यथा राम- रिते पिचाज्ञापरिपाखनादिसत्क्ंवता रामेण परस्तीदर- एाद्यसत्कभ्रंवतारावणस्य पराजय दति | गृणत इति नायक सामान्यगुणास्छागादयः पूर्वमुक्ताः, विषाः Beene” TATA, यथा, “Aratfaarar माधु गामी Fel- तेजसे । लखितदायंमित्यष्टो wae: Gres गणः” इति॥ २९॥ | वेति । रिपोरपि वंशः सत्कुलता, Hat बलं, शरुतं विद्या, श्रादिना दानादिपरियदः। एतानि वणयिला तज्जयात्‌ तया ग्तरिपुकम्मकपराजयात्‌ नायकेात्कर्षवणनञ्च, Yau, नाऽ- स्मान्‌ धिनोति प्रणयति । यथा दयग्रोवबधे दयग्रौ वस्य ख्गं- विजयादिवणंनं । न श्त्यनेनास्िन्नेव कल्पे खस्याभिर्चिः a चिता, न चधीरोद्धतः पापकारौ यसनी प्रतिनायक इति प्रतिनायकलचणविरद्ध मेतदिति वाच्यं परपीड़नादिदाषसा- मानाधिकरण्ेनेव तेषां गुणवणंगखाचित्यात्‌ एकान्तगृणवता-

प्रथमः परिच्छेदः RR

wiftine पराजयेग च नायकखोत्कषासश्भवात्‌ wer निन्द्‌- नीयत्वप्रसकङ्गादिति ध्येयम्‌ ॥ ९२॥

अपादः पदसन्तानागद्यमाख्यायिका HA |

ALD ~ | दति तस्य प्रभेद्‌ दा, तयोराख्यायिका किल ॥ २३॥ नायकेनेव वाच्यान्या नायकेनेतरेणवा। ` खगुणएणविष्छियादोषो नाच भूतार्थशंसिनः ॥ २४ ॥

उद्शक्रमप्राप्ं गद्यं निरूपयति ware <fai arar- चर प्रतिनियतलदूपः परिच्छेदः पादः तच्छून्यः पदसन्तानो NGA) BM च तादृ; पादः प्ये, यथा गः ज्रः, गा स्तीत्यादिः, खक्छेतसक्तगणा दत्यादिख wey चुएंका- दयोभेदा मुक्तकादीनां महाकवय इव अआस्याविकादा- वन्तभावान्न यग्‌ लविता, ते च यथा, चृण॑कात्कलिका- ma श्राविद्धं त्तगन्षि चेति। श्राविद्धख्याने मृक्रकमिति विश्नाथः पठति, तच, चूणकमस्पसमासुं दीचंखमासमुत्कलि- काप्रायम्‌। समासरडितमाविद्धं इउत्तभागावितं इत्तमन्धी- fai म्राचौगमतमनुसरन्‌ गद्यस्य प्रधानमेददयं दशंयति। श्राख्यायिकंति। अख्यायिका कथा चेति तस्य wee डा Wat | एतयालंचण मन्येरुक्रं यथा। “कथायां eta वस्तु पद्ैरेव fafafad: क्विदच भवेदाग्धा क्षचिदत्रापवक्रके। Wal पथेनेमसकारः खलादटत्तकोतन्तंनमिति'ः। यथा, का- दम्बबथादि | “श्राख्यायिका कथावत्छात कवेवेंशादिकीतत्तनं।

Re ATTA: |

अस्या मन्यकवीनाञ्च ot गथं कचित्‌ कचित्‌ । कर्थां्रागां व्यवच्छद Ware दति बथ्यते। श्रागावक्तापवक्राणांङन्दसा येन॒ कंमचित्‌। श्रन्यापदेशेनाश्चासमुखे भाव्ययंद्धचनमिति' | यथया षंचरितादिः। एतंश्तणदयाक्रपरसरभदकधम्री- णां प्राचीनप्रबन्धेषु व्यभिचारमाकलय्य तचाश्रहचानेावक्ु- वैलच््यषटताऽनयेर्भेद इति मतं दूषयित मुत्यापयति ) तथेो- रिति। तयोः कथास्यायिकयार्मध्ये श्राख्यायिका किल नाच- केनेव वाच्या गायक एवास्यायिकायाभितिटत्तवक्रव्यर्थः | यदुक्तं उत्तमाख्यायते vet नायकेन सखचेष्टितमित्यादि एवकारेण वक्वन्तरव्यवच्छेदः। अन्या कथा पुननैौयकेनेतरेण वा वाच्या, श्रच वाशब्टख्चायं कचिश्नायकस्य कचिन्तदितरस्य च वक्र लमि्यथः | दृश्यते च काद म्बी चन्द्राधोडस्य नायकस्य महाखेतासंलापादौ BRA! अन्यथा मायक्वाच्यायां कथा- यामास्यायिकालप्रसक्या दुःरपने यातिव्याक्चिः स्यादिति वि- भावनोयम्‌ । नन्वाख्यायिकायां नायकवक्नृवनि यमे तचात्म- गुणकथनस्यापि सम्भवेन नायकस्यादात्तलव्यास्यात इत्याज HIE) खगणेति। wa नायकवक्रुकले, भूताथशंसिनः सत्या वादिना नाचकस्य खगृणाविक्किया निजगृणात्कषंख्यापर' दषो न भवति, असव्यभूतानाकाङ्कितिख गृणकथनस्येव देाष- त्वात्‌ ॥ ९९। VB

खपि त्वनियमोदृष्टसचाप्यन्धेरुदीर णात्‌ अन्धावक्ता खयम्बेति EFA भेद लस्षणम्‌॥ २५॥

प्रथमः परिष्डेदः | Re

Ta प्राचोनमतमनुद्य दूषयति) श्रपिलिति। afa gq faa तच श्रार्थायिकाल्ेन प्रसिद्धे प्रबन्धे अन्येरण्टदीर- रात्‌ मायकभिस्नवक्रुकलस्यापि दशनात्‌ भ्रनियमेानाथकमाज वक्रुकलवनियमव्यभिचारोदृष्टः, aaeufaraue दति नैवं भेदकरणशमादरलोयमिति भावः। ननु यत्र नायकभि- qaqa तस॒ कथावमेवास्त॒ च्राख्यायिकालप्रसिद्धिरबेाध- मुलेत्य वाड । wa tia अ्रन्योनायकनिन्नः, खयं नायका वा वक्तेति भेदकरणं aga न किमपि, खरूपगतवैखचष्यस्यैव भेदकलवरत्‌ वक्तवेलच्ष्यहट तमेदेऽकिञ्चित्कर cas: ॥ २५ ॥

वक्घश्वापर वक्व से च्छरासत्वच्च भेदकम्‌ | चिङमाखयायिकायाखेत्‌ प्रसङ्गेन कथाखपि ॥ २९ ॥ आाय्थादिवत्‌ प्रवेशः किं न वक्कापरवक्कयाः।

भेद दणालन्भादिरुच्छासेवास्तु किं ततः ॥ २७॥

इत्यं वक्कूवेल्च्यष्टतभेदं fate प्रकारान्तरेण खजुधियां भेदकरणं दुषयितुमुत्थापयति । awefai वक्घापवक्ते =- न्दविशचेवौ । aw नाद्यान्नसा खातामभेयाऽनुष्टुभि ख्यातमिति वक्घलकणं | श्रयुजि ननरलागुरुः खमे तद्‌ पर वक्रमिदं नजे- जरावित्यपरवक्लचणम्‌ | वेतालोयं पुष्पितायाश्चेच्छन्यपर- वक्रकमिति च । उच्छासः कथांशव्यवच्छंदस्य संज्ञा, कचि दाश्चास इति Dadi तत्छहितलश्च। भेदकं कथातेा- मेद साधकमेतच्तयमास्याथिकायाडिङमसाधारणेाघम्मः,कथया-

द | ATT: |

यान्त नेतन्तरयमस्तीति चेदत्यन्तं खजधियां मतम्‌ । ay व्वा पवज्रष्टतभेदं दूषयति, प्रसङ्गनति। खूतस्यानुपे्षणो- यलं प्रसङ्गः, श्रयमाश्यः यदि कथयायामायाकरणे प्रदत्तः कविव॑क्रमपरवज्जम्बा wat निवेशयति aq किं कमपि दोष- Haag तस्याः कथानं विघातयेत्‌ afy g fa तदभाव- चटितकथालकच्तणस्य कना्यनुक्रलात्‌ yaa तन्निवेशाभ्यनुज्ञान- स्यापि कुचचिद्‌ शनात्‌, vem कथालचणमधिरत्य । आआया- वकच्तापवक्राणां छन्दसा येन aafafefa | तस्मादविचारवि- जम्मिताऽयं भेदकरणप्रयास दूति सच्छरासत्वस्य भेदकत्वं दूषयति । भेदसेति। लम्भः कथापरिच्छेदस्य संज्ञा, afar उल्लासादीनां vet, मेदभिन्नः, वाश्रन्दखायं, लम्भादिरू- च्छराससेति विभिन्ननामा कथाख्यायिकयोः परि च्छदादृटाऽस्त ततः fa, संज्ञाया विभिन्नवान्न किमपि, न fe घटकलसेति संज्नाद्येन ease भेदः शक्यते ay, खरूपवेल लण्य- स्येव भेद कत्वात्‌ यथा घरपटरयेरिति, दृष्ट इति कुचचिदि- तिशेषः कादम्बयादौ लम्भकस्याप्यनिवेशात्‌ ॥ २६॥२७॥

तत्कथाख्यायिकेत्येका जातिः संज्ञादयाद्भिता | अचेवान्तभविष्यन्ति शेषाशचाख्यानजातयः ॥ रेट ॥

श्रव खमतमाह। तदिति) एका जातिरकजातोया aga यलश्पेकधम्मवत्वारे कैवेत्यथंः। संन्नादयाद्धितेति चरकलस- संज्ञाद्यवत्‌ कथयास्मायिकासंज्ञाभ्यामेक एवाः प्रतिपाद्यत:

प्रथमः परिश्छदः | Re

CHU: इत्थं प्रधानमेदयारभेदः प्रतिषाद्य टतरभेदानामषय- WIAA तन्तद्धेदकधकं मप्रयानकं मन्यमानस्तान्‌ सामान्य खूप -एवान्तभावयति । weafal पुप्रधानवणनमास्यानम्‌, अआखानजातयः आ्रास्यानलरूपषा मान्यध्म॑वन्तः खण्डकथा- दयः। अच श्रचेवान्तभंविग्यन्तीतिभाविप्रयोगात्‌ गरीडिवादेना- भेदम्रतिपादनं ग्न्य्ता मतु वस्हतः, ्रामाणिकतननेमुनि- भिरपि तत्तद्धेदाभ्युपगमात्‌। war aaa) ^“श्रास्ययिका कथा खण्डकथा परिकथा तथा। कथालिकेति मन्यन्ते गद्य- काव्यञ्च पञ्चधा? tfai एवं कयाख्यायिकयारणभिनवप्रति- पाद नमेतन्पृलकमेवेति मन्तव्यम्‌ ॥२८॥

कन्याददर णसंयरामविप्रलमरादयादयः। सगेबन्धसमा एव नेते वेशिषिका गुणाः ॥ eit

वणंनोयभेदेन कथास्यायिकयेभेदं व्रृवतामपि मतं दृष- यति। कन्येति। कन्या अरजातापयमा परषान्तरे प्रतिषाद्‌- नाय छतनिञ्या तस्या इरण यद्धादिना aed राच्तसविवाड दत्यथः। राच्षसायद्धदरणादिति wa: विप्रलम्भः lan रागमानप्रवासकरूणात्मकतया चतुविविधः, स च सम्माग- सापलक्षकः, विप्रलम्भानन्तरं सम्मागवणंनस्यावश्चकलात्‌ | उदयः सूव्याचन्द्रमसाः नायकस्पाभ्यदयेा वा, आदिना पर. परव्वतकाननमादयः। एते श्राख्याचिकाया fdas: परैर्‌-

च्यन्ते | यथास्यायिकामुपक्रम्याइ YAS कन्यादरणसंग्राम- ड 2 `

ac MIATA: |

विप्रलस्मादयाज्िते्यादि | सगबन्धेति। सगंबन्धषमाः महा- काव्यसाधारणा एव, का क्था कथायां, AErarasaa वरन्ते तस्मान्न वेेषिका गणाः ग्यवच्छेदका WAT: | मचा- ख्यायिकायामेषां नियतलमन्यत्रानषङ्गिकलमितीद मेव मेर- कमस्िति वाच्यं कथञ्चिदपि साधारण्यवतां भेदकला- नङ्गोकारात्‌ ्रसाधारणानामेव तथावेचिल्यात्‌ उक्रञ्च, अय- मेव fe भदामेदरुतुव्बा ufecguarara इति॥२९॥

कविभावछृत Pasa न दुष्यति) मुखमिष्टाथेसंसिद्ो किं ड न स्यात्‌ छृतात्मनाम्‌ ॥ ३०॥

ननु कवेरभिप्राहृतेरङ्गेरदिता कथयेति wae rT कथायां fafafes निवेशनीयं तदेवानयोभंदकमिति मतं दूषयति । कवीति। कवेभावोऽभिप्रायस्तेन हृतं fee । थथा farses सगान्तस्लोकंषु ओशब्दः, किराताश्लुनीये च waa: | तदन्यज्रापि न दुग्यति श्राखायिकायामपि निवेश्रनोयं fee दुष्टं न भवति तस कवेरिच्छाघोनवेना- निचतलात्‌ । एतदेवाद । मुखमिति , दष्टाय॑संसिद्धे afa- प्रेतायेखम्पादमे मङ्लाद्येमित्यथेः कतात्मनां रुतयत्नानां fa fe मृखंकः ATTA नस्यात्‌ उव्वमेवेच्छया प्रारमणीर्य भवेदित्यंः। मुखमित्यच सुखमिति पाठे सुखं सुखद मप्रति- बद्ध मित्यर्थः nee ॥ |

प्रथमः परि्ेदः| Re

मिश्राणि नारकादीनि, तेषामन्धच विस्तरः | गद्यपद्यमयो काचिच्चम्पूरित्यभिधोयते । wt 11

manta मिञ्रकाव्यमाडह। सिश्राशीति। गारकादीनि दृश्यकाव्यानि मिश्राणि गद्यपद्याभयमिश्रितलान्‌ मि्रसंज्ञ- कानि यागा्थबखादेव wouata: | श्रादिब्रब्दात प्रकरणा- दिदूपकाणां नारिकाद्युपरूपकाणाश्च परिग्रहः । गारका- दि खक्एजिज्ञा्धन्‌ wate) तेषामिति । तेषां मारकादी- नामन्यज् भरतादियन्धेषु विस्तरः प्रपञ्चः, तस्मादस्माभि- ्वफल्यभियाज arf तत्रैव ज्ातव्यानीत्यर्थः। तानि च नामता यथा | “ATSHAY प्रकरणं भाणव्यायागसमवका- tfeat: | शदाग्टगाद्धवीश्यः प्रसनमिति euarfa cq | नारिका चारकं WIS VER नाखरासकं। प्रथानोाल्ला- प्यकाव्यानि syed Tea तथा । संलापकं wale भिख्यिकश्च विलासिका <afeat प्रकरणो दलोगाभा- णिकेत्यपि | wean प्राहरुपरूपकाणि मनीषिणः” इदति। इ ष्टकाव्यस्य मिश्रवमक्रा अव्यकाव्यस्यापि acre, गद्य पद्यमयोति | अत्र गद्यमयलं प्मयलश्चाधिक्येन शैयम्‌। श्र- न्यथा आ्रख्यायिकाद यत्किञ्चित्‌ पद्यसद्धावेन भिश्रलं प्रस- aai काविदिति नतु सव्व तेन गद्यपद्यमय्या राजसुते विरद संज्ञान्येरका ज्ञातव्या यथा | “गद्यपद्यमयी राजस्त- तिविरूदमच्यत इति ॥ ३९ ॥

Re कायादणः,

तदेतदराङ्वयं भ्यः संस्कतं प्रातं तथा | अपंग AVA STAI TA ॥ ३९॥

एवं गद्यादिभेदेन काव्यस्य चैविध्यरुक्का पुनरपि भाषा- विभेदेन चातुव्विष्यमाड तदेतदिति। वाद्यं काव्यप्रबन्धः। संतं संछ्छतभाषामयम्‌, एवमग्रेऽपि, fas सं्कतादिनानाभा- षामयम्‌। एवे भाषाणां नानालात्‌ कवयः खे च्छा वशेन एक- या दाभ्यं तिषटभिर्वह्णोभिवौ भाषाभिरितिदन्तं वणयेयुयं- दाद माजराजः। ““संछछतेनेव कोऽप्ययः प्रारछृतेनेव चापरः | | शक्यो वाचयितुं कञ्िद पभंगेन वा पुनः। पैशाच्या ओारसेन्याच मागध्यान्यानिवध्यते | दिच्ाभिः काऽपि भाषाभिः सव्वाभिरपि कञ्यनति॥ २२॥

e e LN ¢ | USA नाम दवो वागन्वाख्याता मदषिभिः | तद्वसतत्समेदशेलयनेकः MHA ॥ ३३ ॥

damit लचणमाह । संछ्ञतमिति । रवी दैवतस- स्कारसन्यत्न? देवेरुचाग्य॑माणा वा वाक्‌ Belay: पाणिन्या- दिभिः, नामेति प्रसिद्धा, संस्कारसम्यन्नलात्‌ संखुतमना- स्याता संस्वुतेत्यास्यया पञ्चाद्मवता, उदश्याधोनलात्‌ Way अनुपदप्रयोगाश शब्द्नित्यतावादे खरसः सवितः, पाणिन्यादया fe aagratwas: प्रङतिप्रत्ययादिविमा- गपरिकल्यनया नित्यायाः संख्मतवाचः प्रतिपत्यथे faa

परथमः परिच्छेदः | Re

णां संस्कारोपायः प्रदशिंतः गतु वाकसम्पादिता fearar एवान्बाख्यानसम्भवात। प्रातं नि्वक्रि। aga इति। प्रा छता नौ चास्तत्म्बस्थिलात्‌ प्रातम्‌ । अ्रन्व्थवलादेव wey- लाभः। संछछछतरूपायाः प्रकृतेरत्यन्नत्वात्‌ प्रारृतमिति कञ्चित्‌ । तस्य क्रमाव्यवस्था रंस्वतोत्यन्नलेन संस्कंतसदृ शतेन तत्तटे ्र- व्यवह तत्वेन चानेकोबहविधः, तत्र सात्तात्‌ संखतात्पन्ना AVI भाषा, रसेन्याद यः THATS: श्रपराञ्च aw- दे शविलखिताः, केचित्त देश्रीनामपि संखकतसादृ वात्‌ दा- वेव भेदाबाड्ः। चया, “श्रारात्यमार्षतु स्यश्च दिविधं wad विदः” इ्ति। agag सव्वोसामपि प्राङृतमाषाणं संख तात्पननलात्‌ क्रियाकारकान्वयादि मत्तेन संस्कुतसादृश्वात्‌ म- हाराडइादितन्तद श्व्यवहइतचरलाखेकचेव संस्कतभवलादि ध- अचयमस्तोति FAA ॥ ९६ ॥

मदाराद्राखयां भाषां wane प्रातं fare: | सागरः Baraat सेतुबन्धादि यन्मयम्‌ | ३४ ॥

पराङृतस्यात्कषौपकषौा दशंयति। मदाराद्राञ्रयामिति । मदा राद्रदचिणापथवर्ती, दे शविशेषः » तदाअ्यां प्व तच- व्यजन व्यवहतां ABUT भाषां प्ररृष्टमृत्तमं प्राकृतं विदुः पण्डिता जानन्ति, साक्तात्‌ संख्कतात्पन्नलेन संस्वतयच्छ्रादणां ्रतिसुखजनकल्वात्‌, चतएव प्राक्तनाः कवयोाऽनया भाषया Gaga चमत्कारकारिकाव्यमरबन्धान्‌ निमृरित्याइ\ erat

RR WITT! |

दति सखक्यश्मत्कारजनकववचनान्येव रल्नानि तेषां सागरः सागरदूपामिलयः सेतुबन्धः प्रारतकाव्यविधेषः तदादि, श्रादिना द्श्मृखबधादिपरिग््ः, aaa: चया AMT रचितः॥ ३४॥

RATA च गोड TTY चान्या च तादृश | याति प्रारछनमित्ेवं व्यवदारेषु सन्निधिम्‌! २५॥

अन्यान्यपि प्राकृतानि दशंयति। शारसेनीति। श्एरसे- नोमथुरासन्निदितदे विशेषः, are: कोकटवङ्गयोर न्तराल- देशः, लाटा दक्षिणदे विशेषः, एतदेशचयव्यवइतयपु्वौ भाषा, ओारसेनोप्रश्तिः तथा तादृशौ तत्सजातीया तत्तटे शनामेाप- ufaat sat श्रावन्तीमागधीप्रतिख, प्राकृतमित्येवं प्रा तेति नाला व्यवहारेषु नाटकादिवणनोयतत्तदे श्रौ यजनोाक्ति- भल्युक्तिषु सन्निधिं याति कविभिनिवेश्ठते, areata देश्ननामेापलक्तिताः BAT एव भाषाः प्रारतसं ज्ञयेच्यन्त दति खचितम्‌। ताञ्च प्राच्यावन्तीमागध्यद्धंमागधीद्राविडीवाङ्गी- कीप्रषतयः। जाल्यादिनामेापलत्तितानान्पम्चशलमित्यनन्त- रमेव वच्छते॥ ९५ ॥ आमोरादिगिरः Haare इति सुताः | शास्तेषु संस्कतादन्यदंशतयोादि तम्‌ ॥ ३६ ॥ sua निरूपयति । श्राभीरारौति | काय्येषु नाटकादिषु श्भोरादिगिरः ्राभीरोप्रष्तये गापचाण्डालश्कारादीनां

प्रथमः ufcwe: | 28

व्यवहरशोया भाषा aww दति इताः agaTaTs भाषा निरूपकर्मिंरपिताः । काव्येचित्यश्च व्याटत्तिं दशयति । शा- wfafai शास्तेषु वेदादिशास्ताक्रयश्ादिषु। श्रतरएवाक्न, म म्लेच्छितव्यं यज्ञादाविति। संस्छतादन्यदिति। aa प्रारत- स्याप्यपभंशलमिव्यथैः | प्रसङ्गादिदमकम्‌॥ ९९ ॥

संस्कलं सगेबन्धादि प्रातं स्कन्धकादि कम्‌ | आसारादोन्यपंशा नार कादि तु मिश्रकम्‌ ।। ₹७॥

एवं संस्कतप्रारृतापभ्पर्नाम्‌ लक्षयिला यथादेशं रचणो- यस्य मिश्रस्य योगशा मानाभाषामिजितलदपलचणखाभात्‌ निरथकं तत्मदश्रंनमिति तत्परिल्यञ्य संप्रति नियमाय सब्वषां wearfe प्रदशचयति। संस्छतमिति। सगंबन्धः सगेनामकेः परिच्छदेबेष्यमांनः प्रबन्धेमहाकाव्यमिल्यथैः, afar रेवस्तु- त्यादि खण्डकाव्यपरिग्रहः, संस्कतं संस्कतभाषामयमेव । श्रत- एवाभ्रेये। सगंबन्धामहाकाव्यमारथं wear यत्‌। तद्भवं न विश्चन्त्र aga नापि किञ्चनेति दत्थञ्च aware संस्तलजियमात्‌ तच मौोचाभामपि संख्तप्रयागेा न दोषाय, भाषाणां वक्रविशेषगतल्नियमस्त माटकारिमिश्रकाव्य एवेति qara: । अआरकतमिति। qaa दन्दाविशेषः श्रादिना गखितकारीनां ew UWE SET स्कन्धकेनेतत्‌ कचिद्‌ गलितकेरपीति। खन्धकारिच्छन्दोबद्धं कायं प्राशृतमयमेव भवतीव्ययः। यथा सेतुबन्धादि । एतदुपलकषणम्‌, उपर-

६.8 aan yp

पकान्तगंतसटरकस्यापि प्राङतमाचजमयलं Wet यदाद) VER प्राछताण्ेषपायं स्यादप्रवेशकमिति। न्धकादिकमि- aa सकन्धकादि यदिति कचित्‌ पाठः। ज्रासारादीनीति। च्रालारादीभि छन्दाविश्रषाः afaag काव्यमपभेश्मयमेवं कर्तव्यमित्ययं; | तच परिच्छदस्य. कंडवकसंक्ञा, यदुक्तम्‌) अरपभशनिबद्धेऽसिन्‌ सगाः कड्वकाभिधाः। तथापभ्धेण- याग्धानि इन्दासि विविधानि चति। यथा कणेपराक्रमारि, mzatfefafa तुरेवार्य, नाटकाद्ेवेत्ययेः, श्रादिना प्रकर- णादिरूपकाणां ware नारिका्ुपरूपकाणाश्च Tee | तच खूवकाणि दश, उपरूपकाश्ष्टाद्श, VEN, नारकमय प्रकरणं भाएव्यायागसमवकारडिमाः। ईदाष्टगाङ्वोश्यः अदसनमिति रूपकाणि cw “नाटिका चारकं गोष्टी सट्क माखखरामकम्‌। VA AIA Hye रासकं तथा| संलापकं श्रीगदितं fafeag विलासिका। दुंक्िका प्रक रणी ₹हल्लोभा भाणिकत्यपि । श्रष्टारश प्राङृरूपरूपकाणि मनी- fou.” इति । एषां लक्षणानि. दशरूपकादे ज्नातव्यानि। मिश्रकमिति, नानाभाषात्मकलान्मिश्चखंज्ञकमित्य्थः। ख्या शरभिन्नानग्रकुन्तलमालतौमाचघचकादि। नानाभाषाद्मकलश्च न । SHAT तन्तदक्ुणणं तन्तद्धाषाभिरेवेक्निग्रल्युक्रिनियमात्‌ | यदुक्तं नारकाद्यधिकृत्य। “ुरूषाणामनीच्मनां dad खात्‌ SUA) शारसेनो प्रयोक्तव्या ताद्शीनाश्च योषिताम्‌ । आसामेवतु गाथासु ACT रयोाजयेत्‌ । अ्रवोाक्रा मागधी

परथमः परि च्छेदः| (|

भाषा राजान्तःपुरचारिणणाम्‌ । चेटार्ना राणयन्ाणां चर fear- चाद्धंमागधी | प्राच्या विदूषकादोनां धु्लानां स्यादवन्िका १ याधनागरिकादीनां दाचिणाद्याहिदीव्यताम्‌। श्काराणां शकादीनां WTA संप्रयाजयेत"" इत्यादि ॥ १७ ॥

कथा हि सव्वेभाषाभिः संस्कुनेन च बध्यते । भूतभाषामयों MSRM इदत्‌कथाम्‌ ॥ Be ॥ मिञ्रस्छोदारणान्तरं दशंयति। auréifa कथा ae- काव्यविग्रेषः पृब्वौक्रः। हीति यकाद, यतः कथा सव्व॑भा- घामिनंध्यते wa: सापि मिश्रमित्ययैः। Wears श्रपोति पारे, कथापि मिश्रं यतः सा सव्वेभाषाभिर्बेध्यत इति ₹रेतुहेतु- मङ्भावेनान्वयः | ननु कथालेन प्रसिद्धे कादम्नयीरौ सब्वे- भाषामयतवं नास्तोत्यचाइ | VAT Vai अयमाश्रचः, सर्व्वभाषामयलं कवलसंखतमयत्वञ्चेति कथायां प्रकारदयं, aa पव्वाक्षप्रकारे मिश्रलमिति। कथाप्रसङ्गेन दृरदत्कथां लचयति। गतभाषामयोमिति। गतभाषा पाची भाषा, शरहमुताथा महु तरसव्यश्िकाम्‌ । पे्राच्याञ्चापभंशरूपलादप- HURTS दत्कथेति श्यम्‌, यथा दटरत्कयाषरित्छागरः। ददत्कथयासरित्छागरषारम्ह॒ संस्कुतेन तस्यानुबाद रूपः aes i लास्यच्छलितशल्यादि प्रद्याथमितरत्युनः। ` RAGA सेषापि दयो गतिर्‌दाइता ॥ ve

एनरपि इृश्यश्रव्यलमदेन काव्यस्य भेददयमाद। खा- ¥ 2 |

दद काव्यादशंः। '

afr स्तोजनष्टतं श्रक्गाररसप्रधानं AM शास्य । ATS | लासः स्ीपुसयोभावसद दं तत्र ee वा। ere, मनसिजे- want Bayes) देव्ये देवापदिष्टलात्‌ प्राय ¦ स्तोभिः प्रयुज्यत दति । भरतञ्च । “कोमलं मधुरं are श्टङ्गाररस- संयतम्‌ । गेरौताषकरञ्चापि स्तीनुल्यन्त॒ तदुच्यत cia | कलितं dai acres पंनुत्यं कलितं प्राहरिति । श्या, भाले इस्तं समावेश्य नृत्यं wafa कौन्तिंतमिलयक्रखक्षणा | WHIT WHA पाठे, साम्यं गोतवाद्यलयषमयनृत्यमन्येरा- सकनाखा पटितम्‌। “च्रादिना ताण्डवहन्नीशरासानां यद wa’) उक्तञ्च । “awe ताण्डवश्नेति कलितं waar सड | खलीश्कद्च Tey svat wead” cia) arwanga- पुनृ्धं, यथा, वौररोद्ररसाधारमुद्धतं शङ्रभियम्‌। पस- पेण qa Taj ताण्डव मुच्यत” इति । श्रन्यच्च। “sam महेशस्य शाषनात्तष्डुनादि तम्‌ । भरताय, ततः ख्यातं लोके ताण्डवसंज्ञया" wa Vwi मण्डलाकारेण स्तीखमृ नृत्यं, यथा, “मण्डलेन तु यत्‌ स्तीर्णां नृत्यं रलोशकन्त्‌ तत्‌। aa नेता भवेदेका गेपस्तीणां यथया दरिः इति। दल्लीशमेव तालबन्धविशेषयुक्तं रासकम्‌ । Te लास्यादिषहितं काय्यं TAG पच्छः सामाजिकंदृष्ठाऽर्थः नटैरामाचवस्थानुकरणेन प्रकाश्छमानं का्यप्रतिपाद्यं यत्न तदिति व्युत्पत्या लचणलाभः; तच्चाभिनयप्रधागं नारकादिकम्‌। अव्यमाद्‌। इतरदिति। इतरत्‌ ग्रेच्छाथकाव्याद्भिन्नं मुक्तकादिकं श्रव्यमेव रवण

प्रथमः परिच्छेदः | Re

माचविषयतावत्‌। अवणमाजविषयलं = aaerqufanyy:, ALTE माजराजः। Be तत्काव्यमाशर्यन्नच्ते माभिघधोचते । ओच्यारेव सुखदं भवेन्तदपि वद्धिधमिति। एतन मार- कारा दश्रनविषयवामानाधिकरष्छेन अषणविषयलाश्न श्रव्य- त्वप्रसक्तिः। afew अव्यमेवेव्येवकारेण गेचलारिना परश तानां अव्यभेदागां निरासः तः तेवाम्म्मते शरव्यषएवाग्त- भावादिति वदन्ति इति इत्थं सा प्रसिद्धा भराचोनैरङ्ोरते- त्यथः, एषापि, श्रपिः qerigeaea, cet गति; पन्या दिवि- धाभेद इव्यथः ॥ ९६ ॥

अस्यनेकागिरां मागः ष्डभेदः TTT agai तच AAAS TRA MASP AT ॥ Bo ॥

दत्थ सप्रभेद काव्यशरीरं निरूप श्रलद्धाराख दर्भिता सत्यनेन निरूपयितययेषु गृणालङ्ारेषु प्रथमं aragura निरूपयितुं वाचां विचिचमागाणामित्यननाटृद्धितां Afa- माइ । wean दति मागः पदविन्यासप्रणाली रीतिरि- व्यर्थः aaa tf. Ws aap पाञ्चालो चेति जिविध ट्ति वामनः | सारीसदितास्ता दति चतुविंध इति विश्व नायप्रब्टतयः। afee दति भेाजराजप्रतयः। यथा “a<- दरंचायपाश्चालो गैडीयावन्तिका तया। लाटीया मागधी चेति षोढा रीतिनिंगद्यतःः इईति। श्रस्तोति प्राचां ग्च्छेषु जिषूपित दति शेषः। अस्ति चेत्‌ भवतापि निङ्पतामित्य-

ac MINT: |

जाइ aafa i परस्परं wa: प्रणिधानगम्यः sar Tae: भेरोयस्यसः। तथाहि पाञ्चाली, azafarerea- रालवत्तिनीति तद्भयर्ूपैव, एवं लाटी aeaifargrer- रिति तद्वव, एवमन्या ्रपि बोध्याः । श्रत किश्चिद्धेदवतां quay गन्थपल्लवनमप्रयोजनमिति तत्सव ग्न्थान्तरतावे- दि तव्यमिति भावः इत्यं पाश्चास्ादिव्वसग्मतिं प्रदश्यं वेद- Gfargrta निरूपणं प्रतिजानीते। तेति । तच तेषु मा- Wy मध्ये। वते cay Va: प्रस्फुटान्राविति, खकुमार- विकरात्मकलेन त्य न्तविसदृ शा वित्यर्थः, ईद्‌ शानामेव vafy- षटपणमृचितमिति भावः ॥ ४०॥

सेषः प्रसादः समता ATTA सुकुमारता | अथेव्यक्तिरुदारत्नमाजःकान्तिसमाधयः॥ ४९ ॥ इति बेदन्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः सताः | एषां विपर्ययः प्रायो दश्यते गोडवर््मनि ॥ Be ॥

प्रतिज्ञाते acafarer क्रमेणा । देष दति । गृण: श- ब्दाययारुत्कषाधायकलाङ्णशब्दवाच्याः दोषादिसमाध्यन्तादभ ayaa वेदर्करोतिमत्काव्यबन्धस्य प्राणाः प्राणवदुच्ली- वकाः ताम्‌ विना तत्र निष्याणदेदे देदिव्यवहारस्छेव वेदकः Marat काव्यव्यवडारस्यानङ्गोकारात्‌। इत्यञ्च सेषादिगुण- वती पदरचना चैदर्गीति लच्णमायातं भवति, wa च सखच्यप्राणएचरवत्वादिसामानाभिकरण्धेन गुणानां लशच्चणएलम-

प्रथमः परिच्छेदः | te

वगन्तव्य तादृश्रसामानाधिकरण्यस्यापि तचजावश्यं faawar- दाद रुद्रटः | “श्रसस्तेकसमस्ता युक्ता दथभिर्गरेख वेदर्रीं । वगद्धिती यबह्ला खल्यप्राणएाच्राच सुविधेयाः इति । नव्या- wera: जयोदीनामिव-रसस्य valet माधुर्याजःप्रसा- दानामेव गृणलं न तु शब्दाथैमाचट्त्तीनां Beat दश्ानामिद्याङसत्माचौनसम््रद्‌ायविर्द्धमिति खचयनार, खताद्ति प्राचोनेरान्नाता अवश्यं मन्तव्या इत्यर्थः जाङडो- माह) एषामिति । गेाडवर्त्मनि गेाडरोते, wat हेषादि- दशगणानां विपय्ययावेपरोत्यं, स च कषिदत्यम्ताभावरूपः afacaia सम्बन्धरूपख, प्राय दृ्यनेन च कुचिदेद्रोशयोाः साम्यमपि ada दति खचितं । साग्यञ्च गुणविरद्धासम्बन्धात्‌ किञ्चिद्धणसम्नन्धाख, च्रतणएवोक्रमसमस्तगणणा गेाडीति। दत्यच्च वेद कँ विद्ध धम्मेवतो पदर चना गेङोति लक्षणमुक्तं भवति, ता- sufaqguaany दीधंषमासादिना बन्धवेकच्यष्पं | azry परषान्तमः बह्तरखमासयुक्ता GACTATUTSTT च Aster । रोतिरनुप्रासमदिमपरतन्त्राऽस्ताभवाक्या चेति ॥ ४९॥४९॥

=>, शिष्टमखुषटशथिल्यमल्यप्राणश्षरेत्तरम्‌। शिथिलं मालतोमाला लालालिकलिला यथा ॥ ४३॥

क्रमेण हसेषादिगणानां खरूपमाद। रिष्टेति। we: राण उच्यारणप्रयन्नोा येषां ताडूग्ान्यच्तराष्यत्तराणि प्रधा- नानि, सुबहनोत्ययः, यच तत्‌, अ्रस्पप्राणाख्च खरा वर्मीया-

pe RTATT VL: |

amaut यरलवाख। श्रतएव भिथिलम्‌। अ्रचापिकारोऽध्या- इन्तव्यः। fafawaft श्रनुद्धतमपीत्य्ः श्रसयष्टमप्रकाञचितं शेथिख्धं यस्य aq, विन्यासविशेषेण भियिललेनाप्रतीयमान- मित्यर्थः तादृशं वाक्यं fee केषाख्यगृणवत्‌ | इत्यञ्च We प्राणवणंचरितलेन भिथिलस्यापि विन्यासविशेषवभ्रेनाभिथिल- त्वेन प्रतिभासनं केष इति wed ज्नातव्यम्‌। aw दशं- यति । माशतोति। लोाखैरितसखतः पतद्भिरलिभिः कलिला STAT) अचर मकारादयावणा wae, तद्वरितमपि वाक्ये सानुप्रासविन्यासमदिन्ना fafaxrefaa प्रतिभाति। ्रन्येतु बणएंमाचचघरितानामपि बहनां पदानां गाढतारतु- दोघंसमासर हि तलेऽपि विन्याखविशरेषे ैकपद वद्धासनरूपमगै- यद्यं सेषः तादृ शज्ञेवश्च गाद्यामपि सम्भवतीव्याङः | तस्या- दारणं यथा । “उन्मच्लव्नलक्ुश्जरेन्ररभसस्फालान्‌बन्धा- इतः स्वाः पव्वतकन्दरोादरभुवः कुर्व्वन्‌ प्रतिष्वाभिनीः। उथ्ेरुचरति ध्वनिः श्रुतिपोश्माथी यथायं तथा प्राचः WHIT वेलेयमुङ्च्छति' इति । wa बन्धवेक- चाद्धा दयेव | AWA श्रण्पप्राणाचरघटितस्यापि बन्धस्यान्त- रान्तरा महाप्राणाच्रविन्याखेनम किञचिद्गाढतं Sa दति क्रमदोखरोक्मादर णीयं यथा, श्रख्पप्राणेषु वर्षु विन्यासा- ऽ्यन्तराम्तरा | भषहाप्राणएस्य ख Hata warrafa- रिति। waar देषस्यानुप्राखादिचरितल्े तहटितवच्छमाणे माधु्यादयमिन्नलापन्तिरिति Gay ४९॥

प्रथमः परिण्डेदः | my)

SMUT TS बन्धगेरवात्‌ | वैदर्भ्र्मालतोद्‌ाम लङ्धितं AACA ॥ Be

उक्रखकच्तण्ः Qe: कचिद्‌ गाडेरप्याद्धियतद्त्याद । we प्रासेति । आअगुप्राखावणेटसिरूपः शनब्दाखद्धार विभरेषः aw धिया श्ागेग, बन्धगोारवात्‌ रचनाया गाठलन्नानात्‌। गेा- छ्ाडरे्रोयकविभिः, तत्‌ तथाविधं मालतीमाला रालालि- क्रलखिणेत्यादि स्षादाररणम्‌, इटमिति भै डानामनप्रास- प्रियलादिति भावः। एवश्च परूषोन्लमारिशतगेडोखशे सुमहाप्राणालरेति विशेषणं भआआायिकाभिप्रायेणेति gaa । नन्वेवं वेदी गाख्यारोक्यमापतितमित्यज्ाद | धेदकरिति। इतीति cated: अनुप्रासञ्न्यमपि माखलतीदामेत्यादि- वाक्यं विदङ्रेग्रीयैः जिष्टलेनषटमित्यर्थः, छ भरिदमपरास- सद्धवेऽपि wasn तदभावादगुप्रासविरदिष्यपि वेदद्माणां चेषाङ्ोकारान्न azyfire: समानविषयल्मिति भावः, श्रस्ति चायास्यषटरेयिच्यतं खद यान्‌ भवषिद्धम्‌ । ws मका- राणां जयाणां लकारयाखकारयाख् दयारादन्तावपि यव- दितख्ितल्ेन चमत्काराजननालानुप्राससम्भवः, वच्छति च Garrat यद्यदूरतेति। way देषः शष्द- मृषः । Wine: Bre क्रमकाटिद्धागण्बशलेा पपन्तियाग- खूपघटनात्मकोऽग्येर्क्रान्ञातव्यः, तज क्रमः क्रियासमतिः, करिष्यं विदग्धचेष्टितम्‌, अरनरवणतलमप्रषिद्धबणंनाविर दः,

G

de MTSE

उपपन्तिरूपपादकयक्रिविन्यासः, एषां योगः संमेखनं स एव रूपं यस्या चटनायास्तद्ाएत्मकः। यथा, ““दृटैकाषनमंख्ि- ते भियतमे पञ्चाद्पेत्यादरादेकच्या मयने पिधाय विदित- करीडानुबन्धच्छलः। रैषदक्रितकन्धरः सपुलकः प्रेमेलस- RATAN सलसत्कपालफलकां धूताऽपरां waa” | अच दर्शनादयः क्रियाः, उभयसमर्थनरूपं Hise, लेाक- व्यवहारङूपमनुल्वणलम्‌, एकाषनसंखिते, पञ्चादुयेत्य, नयने निमील्य, ईषद्वक्रितकन्धर दति चेपपादकानि, casas यागः॥ ४४॥. |

प्रसादवत्‌ प्रसिद्राथेमिन्दोरिन्दोवरद्युति। SA GAT तनेतोति प्रतोतिसुभगं वचः ॥ ४५॥

प्रसादं खक्तयति। प्रयादवदिति। प्रषिद्धाथं प्रसिद्धार्थं प्रतिपादकम्‌, उभयायकश्नब्दस्या प्रसिद्धां प्रयोगे freate- लरूपदेषापत्या प्रसिद्धार्थं प्रय॒क्रमिद्य्थैः, तथा प्रतीता सुभगं Gay, अधिकपदत्वकष्टलादि दोषाखम्बन्धेन afe- व्यर्थापशयापकभित्यथः | ईदृशं वचो वाक्यं प्रसादवत्‌ war- दाल्यगणयक्तमित्यन्यः, एवञ्च दाषाभावङृतमर्थस्य वमलं असाद इति wee, तस्य बाक्यगतलं परन्परयेति बोध्यम्‌, ्रस्यादादरणं दशयति, इन्दारिति। इन्दीवर दुति wra- लम्‌, SH कलङ्कः अ्रचेन्दिन्दोवरादयः शब्दाः प्रसिद्ध GRU WMT: अतिमाचतयार्थबोाधकाः।॥ ४५॥

प्रथमः ufewe: | se

युषयन्नमिति गोडोयेनतिरूढमपोव्यते | यथानल्यन्जुनाल्ञकसदत्ताङ्धोवलक्तगुः ॥ ४९ ॥

अस्य fret विष्यं दश्न॑यति। व्यत्पल्ञमिति । ग- We: पननतिरूढमपि श्रगतिप्रसिद्धमपि निदतार्थलादि देषक्दपीत्यथंः seat व्यत्पन्तिमत्‌ बन्धगीरवप्रतिभाषनेन चेचित्रवदित्यर्थः, cad मला cma अयं भावः, Bree fe भिथिलबन्धे are, निषहताथेलादिदोषाम्‌ aways परन्त यच गाढेाषन्धस्तदुषटमपि वैचिजवदिरभिव्याद्वियन्ते इति। ययेति। अ्रनत्यच्छंनमनतिधबलं fafettefaad: acer इन्दीवरं तस्य सदृत्तस्तस्याऽङः कलद्धावस सः, बलक्ता- धवलो गाः किरणोयस्य सः चद cad) अरचाव्जुनशब्दः कान्तंवीखपाण्डवविशेषयोाः प्रसिद्धः, प्क्तवणं लप्रसिद्ध इति faa, अनन््मशब्दख्च न कमापि प्रायेखात्यल्ल Wa दत्यप्रयुक्रः, एवमृपमितिगदङबडव्रीदि्ेव शाद warwaaya सदु च्वअम्द्‌ चाधिकः श्तिकटुख, एवं बल्वशन्दाऽप्रयक्रः अुति- कटुख, गेश्रब्दद्च wearer प्रष्द्धिः किरणे anfag इति निरतार्थः, किञ्च अनत्यत्नंनानमोत्यच सन्धो aes, तरेवं दषबड्लमपि वाक्यं Wwiateaafear गडः काव्यलेना- Fifa दति aret जिरक्रप्रसादाभावाद्वेदर्द्मीतिभेदः। ages वेद शंपत्तपातितया गन्धहतेवमुक्तं॒गगडानाभपि

दाषाणामनङ्गीकारादिति Bay ¦ श्रयश्च प्रसादेाऽथवेमचख- G@ 2

88 MATT: |

ख्पाऽर्थगणः, शब्दगुणः प्रसादस्ह॒श्राजामिितशेयिच्यात्मा t aay श्या चः wa faut खभुजगङूमदात्‌ पाण्डवीर्ना चमूनां यावः पाञ्चालगोत्रे भिष्ुरधिकवया werent गतेा ati यायस्तत्क्मंसाची सरति afa ce यख यख प्रतीपः क्राधान्धस्तस्म तस्य सखयनिह जगतामन्तकसखान्तकाऽहम्‌'” sf ४६॥

समं बन्धेष्यविषमं ते श्दुस्णुटमध्यमाः। बन्धाच्दुस्यं रान्मिञख्रवणेविन्यासयोनयः (1 BS

समतां लक्षयति । सममिति। बन्धेषु dazarg अवि- षममविभिनश्नम्‌, उपक्रमापसंडारयावबंन्धगतवेषम्धाभाववदि- qu: ईदृशं वाक्यं खमं समतास्यगखवत्‌ | इत्यञ्च येन बन्धे- नो पक्रम्यते तेनेव बन्धेन समापनं समतेति weu Wawa, बन्धास्तावत्‌ कतिविधा carte a इति। तं बन्धाः, wq: कामलः, werfanc:, मध्यमखदुमयात्मकः, त- दात्मकाः, बन्धानां शटदुलादिकमपि कथमित्याह । we- स्ुटोद्धिश्रवशविन्यासयानय दति, wat इखखरवगः- न्तद नघयश्चनस्हपाः, स्पुटाविकटा दौधंखराष्टटरढशषडहा- Bi एतच्छेषा sia मध्यमाः, एतेषां विन्यासोयोभिः कारशं येषां ते। wa वशब्दः श्रसमासमध्यमसमासरीर्ध- श्मावानामृपलचकः, यद्‌, “श्ववमास, VATA मध्यमेन

प्रथभः BCE: | | Be

ख अपिता सथा शोघंसमासेति faut शद्टमोारिता” ति urg fafawadenranfearat बन्धानां भेविधयातै तद्गता समतापि जिविधेति भवः। र्यश्च घमता अष्द्गणः, wera त प्रक्षाभप्रत्ययाधविपय्याङेनायश्य विधम्बादिता- face: स्च प्रक्रमभङ्गाख्यरोषाभावरूपः श्र्येदक्नेाश्चातव्यः। au, उरेति श्विता araara warwafa चद्यारि॥ ॥ ४७॥

केकिलालापवा चाले मामेति मलयानिलः! SAH ACTS ANCA LTA ॥ ४८ ॥ चन्दनप्रणयोद्रन्धिमन्दामलयमारतः |

EA REAR AM वररामामुखानिलेः | ४ ॥ दत्यनासाचख वेषम्यमर्थालद्धारडम्बयो ।

पेश्षमाणा TZN परस्या काव्यपद्तिः ॥ ५० ॥

ca बन्धजविध्येग fafaut समरतं क्रमेण साद्धंसीकन vata काकिशेति । एति पीडयितुमा गच्छति । अच ग्द्‌- बन्धेनोापक्रानख्य सन्द वख गटदुबन्येनेव समापनमिति षदु- बन्धगता समता । स्याटबन्धगतां द्रयति। उच्छलदिति। STATE ASU: WRT GS तत्‌, तथा अच्छारप- wgafafradé यन्निर्मरामस्तस्स कोरकितः fam dae tay, wate मलयानिलोामामेतीत्यनवङ्गः । अजर स्फुट बन्धेनपक्रामख तेनेव खमापनमिति स्फुडवबन्धगता ॥ ४८॥

९६. ` काथांदश्ंः।

मध्यमषन्धगतां समरतं दशंयति। चन्द्नेति। wea प्रणयखन्द नैवमसंषगस्ेन उदधिकोागन्धायस्य a1 -श्रयं. हि भिश्रवणंमध्यमसनासघटितलाश्मध्यमेाबन्धः। उपक्रमापसंहारा च तेनेवेति मध्यमबन्धगतेयं समता। कचित्तु काकिलाला- पेत्यादिक्ञाकदयमिदं समतायाः म्रव्यदाहरणं प्रतिक्षा कमुप- क्रमापसंदारयोाविभिनवबन्धकलादिल्याङस्तन्न UIA, उ- दारणं दशरंयिलेव प्रत्युदाहरणदशेनाया भरैचित्यात्‌, दूत्यं खमताचयं लच्तयिला गेद्यामेतद्िपयंयं alfa प्रथमं वेषग्यप्रकारं दभ॑यति । wea इति । विरद्दिण उक्ति- रिथम्‌। wa मलचमारुत इति कर्ढपद मध्याइन्तंयम्‌ । TZ सम्मितं मम fat येन सः मामधोर कुर्वन्नित्यर्थः, वररामाः पद्मिनीखियः, तासां मुखानिलः aga ततसडूशो भवति समा नसो गन्ध्यवच्वादिति भावः। श्च प्रथमपादे स्फुटाब- न्धः दितीयेत॒ ग्टदुरिति विभिन्नबन्धकलान्नास्ि समता॥ ॥ ४९ ॥ ।

निरक्रसमतायां नेडोयानामनास्थां दशयति । . दव्यना- लाच्येति। wad ` खद्धंतदत्यादिक्ञाकाद्ंप्रदर्भिंतं वैषम्यं स- -मताविपय॑यअन्यराषमनालाच्य wylad, अरथा wefa- करटमध्यमशूपाः काव्याथाः, BART श्रनुप्रासापमादयः, तेषां डम्बर" उत्क, अतियो गिदधिलाद्धिव चनम्‌, wearer -अरथविपेषानुरोध प्रयुक्ता गणन रपेखेणा!ऽल दार छतवेचिश्चान्‌- रोधमयुक्ता Fad, रस्या गाडदेधीया काव्यानां पद्कति-

प्रथमः परिश्डेदः। 89

माभ वद्धे af गवा, saa दति पाठे प्रत्ता जा- डानामयमाश्चयः | अथामुसारिणे हि बन्धाः, WT” ग्टदु- विकर मध्यमात्मकाः, aa यदि प्रथमं दुर्थयः अवसाने च विकटः तदा गटदुबन्धेनोपक्रान्तमपि विकट बन्धेन समापभोयं बन्भानामयौनुगतलनियमात्‌ एवम्बिधस्यसे समतापरिल्यागेा गुण एव । यथा सारङ्गाः किम्‌ वसिते; किमफलेराडम्बरेजै- wat मातङ्गा महिषा मदं wea किं इएन्येऽय शूरा म के केपाटोपसमुद्धटोत्कटश्टाकेोरटेरिभारेः शनेः सिन्धुध्वाजिनि- हद्धुते स्फुरति यत्‌ agferd गच्विंतमिल्यादवन्तराद्धं F- पितसिं दरूपायस्सडतलात्‌ खुकुमारबन्धत्यागे गुण एव । अजायपदञ्च MTU तेन वक्ताद्योचित्यवशादपि बन्ध- वेषम्यं युच्थते, कृते च स्यद्धंते रुद्धमद्धैयं इत्यच श्टङ्गारि- णोऽपि वक्ुर्धेयैरोधेन वायं भ्रति कुपितलात्‌ कुपितवाक्यस्य चे द्धत्येः चित्यात्‌ gra विकट बन्धः । वररामामुखाभिनले-. faa त कोापाभावात्‌ श्टङ्गाराङ्गख्य वररामापदवाय्य- नायिकाश्पाथंस्य ware weary दति waaay एव, Bava waquadaterasty कचिहुणलमक्तं | यथा । चश्चह्ुजभ्रमितचण्डगदाविघातखश्चुणितारुय॒गखस्व सुयोधनस्य । स्यानावनद्धवनणशाणितथेणएपाणिरन्तंसयिव्यति कर्चांस्तव देवि भीम, cara चतुर्यपारे सुकुमारा्थतया wearer गृण एवेति । Fayre गृणपक्तपाति- तथा . विसदृश्ाथकेऽपि agi उपक्रान्तनन्ूत्यागेा रेष

9 | WITT st! |

एवेति मन्यन्ते दश्यगधेोर्विंपय्ययः । weertia ae समानासिकरणाएवालङ्ारा रसात्कषंका नतु तज्िरपेखा दति वेदभाणां मतं, गेडानाश्तु तन्निरपे्ा श्रपीति भेदः।. यथया च प्रकते खद्धते इत्यादा उपमानुप्राषयाः dele: एतश्च प्रसङ्गाद्क्रम्‌, शर्थवेपरोध्येन Fret बन्धवेवम्या- Flaca प्रस्हठतलादित्यवधेयं। कोचिकु wirergre उप- मादिः, उम्नरोाविकटवणंता at ्रपेचमाशा इत्यादि ar- अच्तते, Ay सङ्गतं गाडानामनुप्रासारः अरब्टाखङ्कारस्याऽपि भियतमलेनापेच्छमाणलात्‌ बेदभीाणाञ्चायाखलङ्ारौदासोन्य- WIFSITATH Nl ५० ॥

मधुरं THAT, वाचि वस्तुन्यपि रसखितिः। येन माद्यन्ति धोमन्ता मधुनेव मधुत्रताः ॥ ५९ ॥

माधे weafa 1 मधुरमिति । रसवद्वाक्यं मधुरं मा- धू्गुणवदित्यन्बयः। नन्वेतावता रस एव माधुखगण इत्या- aa, तच्च प्राचीनानां नवीनानाश्चं aafaeg, गणानाम- कद्र वच्छनब्दा्थनिष्टतया रसेापकारकलखख प्राचीनैः, सा- साद्र सधर्मस्य च नवीनेरङ्रृतलात्‌ रसाल्मकलख्छ त॒ न केना्युक्रलादित्य्ाद । वाचील्यादि । वाचि वाक्यघटक- तक्षदलारो, तथा agate वाक्यप्रतिपाचतत्तदरये च, रसाः WFIU रखनधश्मयागिलाद्भावतरामासारयसच,

परथमः परिष्छेदः | ४९

तेषां खितिर्य॑श्नक तया सम्बन्धः view भवति वा क्यस्य रसव्यञ्ञक वणादि मत्वे ताद्‌ शाथैवत्वञ्च माधु्यास्यागण इति । तच्राखषमासा अल्यसमाखावा ब्टदुवणाः प्टङ्ारकरुणान्तार्ना, विकरवण सङ्तदीघ॑समासाञ्च वोरबीभत्छरोद्राणां, मध्य- वणा मध्यसमासाख हाख्याह्ुतभयागका्ां waar: । श्रशा- ख॒ तन्तद्रसीयविभावानुभावव्यभिचारिभावरूपासन्द्र सव्यञ्- काः । रथानां रसव्यश्नकल्श्च रत्यादिस्थायिभावव्यश्- कलरूपं, यदुक्तं प्रकाशछ्ता, व्यक्तः स तेविंभावादयेः खायो भावो रखः खत इति । नमु रसमेव तावन्न जानोमस्तत्कथं तद्र कवणादीनां माधुययंग्यश्च कल्वमव गन्तव्यमिति रसप्रकारं नि्वक्रि। येनेति। धीमन्तः सामाजिकाः मतु निरब॑द्धयो- हालिकादयः, येन माद्यन्ति मत्तप्राचा भवन्तिस रस द्त्यर्थः, एतदुक्रं भवति, Maat मन्ततादेतुस्तावत्‌ काव्यायानुभ्रोलनोदु- दइशखमत्कारापरपय्धायालाकात्तराद्वादःस एव रस TAU: | वेषयिकानन्दस्ह ब्रह्मानन्दनिदेतानिव न तानु्मदयति । अ्रत- warm । “काव्यश्रास्तविनोादेन . कालेागच्छति धीमताम्‌ | व्यसनेन ठु मृखोणां निद्रया कलद्धेन च इति। रएतदेवा- पमया विश्रदयति, मधुनेवेति । अन्ये त्राः ष्रथक्पदत्वं Wye तच्च शब्दगुणः, यथा श्वासान्‌ Hala wae विलृठति लब्रागंमालोकते इत्यादि । उक्रिवैदिचद्धपन्त॒ माधय्यंमथे- गणः, यथा, “भानुः PALIT TE एव राचिन्दिवं गन्धवहः प्रयातिः" इत्यादि ॥ ५९॥

H

yo RIBS Ws |

यया कयाचिच्छुलया यत्छमानमनुम्धयते | तद्रूपा दि पदासन्निः सानुप्रासा रसावदा ॥ YR MI

area sfarr पदशो; wig दभंचितं प्रथमं वेद्य नुकरलतया “वाचि रसखितिः" इत्यनेन क्तं त्यन्‌ परासक्दणसं चस्य रसव्यश्जकलमा₹ । ययेति । अूयतेऽनयेति ्ुतिरुचार टः करणे क्रिः,यया कयाचित्‌ HUTA TAT अ्रपरया वा शरुत्या server, यदिति क्रियाविशेषणं, समानं पृत्वी चरितव्य च्जनस- दुशं यद्नुग्डयते, हीति निखये, axa area ayaa विषयव्यश्चनवती पदासस्तिः अव्यवधानेन तादुशपदानां प्र यागः सानुप्रासा ुल्यनुप्राखवती, ठेव vara रसव्यश्िका । QUAY, कण्डतास्वाेकस्थानाशार्णल्न व्यञ्चनानां wey अव्यम्‌ प्रासः, Ure विश्चनायः। उच्वाय्यलाद्‌ यदेक खाने ताषरदादिके। TER aay अत्यनुप्रास उच्यत दति, अरयश्चानप्राखाविभिन्नवणविषया वैदभाणामतीव श्तिसुखा- बदहः । एकवणंविषयस्त॒ छेकषन्तिसंज्ञोगाडानां अतिखुखावद द्रति avai तद्युक्रव्यश्जन वदाक्यं रसावहमिति, अस्ति चेवंविधस्यले काव्यजाभाकरोमाधुयगणः | उक्तञ्च । “यथा BATT WISH यथा लावण्यमङ्गनाम्‌ | अनप्राषस्तया काव्यमलङ्तमिद चमः टति। शन्दालङ्धारस्यानप्रासखा- खद्गरनिदूपणप्रकरणे लच्णोयलेऽपि मागेविभागप्रसङ्गाद्‌ च wae छतं, वच्छति च । “काचिन््मागंविभागायमुक्ताः प्रागण- लद्धिया' इति॥५२॥

प्रथमः परि च्छेदः| ar

एष राजा यदा SAY प्राप्तवान्‌ ब्राह्मणप्रियः | ¢ लाके के लतः प्रषठेति MS लोकेऽसिचुष्छवाऽभवत्‌ ॥ ५३॥ उदाहरति ष दति wal राज्य्चियं | ब्राह्मणाः प्रिया यस्य सः ध्म॑स्यातखव दति दानादिना usa प्रवन्त यामासेत्यथः। श्र षकाररकारयारोकशिन्‌ मूद्धंनि, wa जकारयकारयोास्तालेा, दकारलकारयाश्च दन्ते, उशार्यमा- wala साम्यमिति शुत्यमुप्राखः सच धष्मंवोरपरिपुष्टख राज- विषयकरतिभावस्य व्यञ्जक इति माधुय्ंसङ्भावः॥५द॥ [| 9 ॐ, ॐ, MS नादं गडरनप्रासस्तु तत्प्रियः ।

~A DQ AC

अनुप्रासाद्पि प्रायोवेदभरिद मिव्यते॥ ५४ ॥

अचं वेदङ्भिद्योर्विपर्ययं दशयति दतीति। इतिप पद्यसमा्धिखूचकम्‌ । ददमगमरोक्श्रत्यमप्रासवत्‌ WY गा-. डेनादृतं म माधुर्थंगण्वत्वेनाङ्गोहतं समानञ्चतिकवणानां रणेपकारकताविशेवाननुभवादिति ara कलत तैसया- त्वेनाङ्गोक्रियते TTY श्रनुप्रासस्तिति। अनप्रासाऽय- मनन्तरवच्छयमाणा arefwea:, तत्ियः तेषां गेडानां रशोपकारकलत्वेवादरणीयः। श्रमुप्रासादपोति। वच्माख- वर्णादन्तिशपादिल्यर्थः। wa श्रपेच्छेति पदस्यान्तश्डं तलेन यज्गभलात्‌ पञ्चमी ददं मिरक्रश्चुत्यनुप्राखवत्‌ काव्यम्‌। श्र श्रपीति प्राय दति पदाभ्यां वैदभौाणामपि कामलवणा- इत्यनप्रासेऽप्यादरः सूचितः, Wala टत््यनप्रासप्रस्तावे का-

2H

५२ काव्यादश्ः।

QUATH, माधुय॑वयज्ञकैवैर्णैरुपनागरिकेग्यते | च्राजःप्रकाञ्ज- FSA परुषा, कामला पररिति, मधरवणानप्रासवद्न्धखो- पनागरिकालमुक्रम्‌। उपनागरिका वैदर्भी, परुषा गाड, कोमला पाञ्चाली, श्रव वेदभण्णं श्ुत्यनुप्राखमात्रेगाडानाञ्च वणौ टल्त्यनुप्राखमाते वैचिचाभ्युपगमे तेषामनुभव एव प्रचा- जकः ॥ ५४ ॥ |

वणीव्रन्तिरनुप्रासः पादेषु च पदेषु च । पृव्वानुभवसंस्कारवोधिनी यद्यद्‌ रता ॥ ५५॥

गाडानां भ्रियमनुप्रासं weafa । वणाटठत्तिरिति। पा-

रेषु च पदेषु चेति चदयमुभयप्राधान्यद्धचकं, पादमता पद- गता वेत्यर्थः। श्रच पादेषु चेति प्रथमापादानेन बडव्चनेन “= साकव्यापिन्या एव वणटन्तेवैचिचजनकलमिति प्रथमः कल्य; चितः, अतएव पतत्‌प्रकषंताया दाषल्वनिव्वंचनं सङ्ग- च्छते यथा, कः कः कुच नचुधुरायितघुरील्यादि । परेषु चेति, एतद शक्रा पाद्‌गतेषु कंषुचित्‌ पदेष्वपि सा निवेशनीयेति कल्पान्तर दर्भिंतम्‌। वणादटत्तिरिति वणंपदमच व्यञ्चनवण॑- परं, सखरमाचस्य waged न. वैचिचरावहमिन्युपेक्ितमभि- gai ade वण्यारवणानान्बा श्राटत्तिः पुनरुचारणएमन्‌- आखः पनरुखारणेन सादृश्यप्रतोतिरनुप्रा इत्ययः सादृश्य प्रतोतेरेव वैचिचजनकलेनालङ्कारत्वात्‌। उक्तञ्च अकाश Bat | वणंसाम्यमनुप्राख दति । wg” विभिन्नयोारेव सन्ध

प्रथमः परि च्छेदः| ५३

वतीति उश्चारणकालमभेदन एकस्यापि ava मेदोाबेाध्यः। श्रचासन्तेषे areca awe पुनरुचारणेन प्रत्यभिज्ञा- प्रत्यय TATU पुमःपनःश्रवणसंमवायजन्यायाः प्रत्य- भिक्ञाया रपि वैचिच्रजनकलात्‌। आ्रटत्तिञख्च grefra- स्वरषद्दितद्ैवेति नियमे म वाच्यः खर बेषन्येऽपि वेचिचस्यान्‌- भविकलात्‌, तद्‌ विश्वनाथः | अनप्रासः शब्दसाम्यं वेषभ्येऽपि स्वरस्य यदिति। fren खादु-श्वम्रततेः प्रत्यभिज्ञाया वानुप्रा- सत्वं सयति । पुब्येति। पुष्य प्रथमे खरि तवर्णस्यानुभवः ्राव- पप्रत्यच्तस्तष्ननिता यः संखारो भावनाख्यस्तस्य बोधिनो उदा- धिका ्रदूरता दितोयवणंस्य सन्निषृष्टकालोनता यदि भवति तदा वणाटत्तिरनुप्राख Tae | श्रयमयैः, संस्कारानदाषे सादृश्यप्रतीतेः प्रत्यभिज्ञाया वा ्रसम्भवात्‌ दितीयादि वणज्ना- नमाचस्य च वेचिश्याजमकलात्‌ वेचिचस्ेवालद्ारतात्‌ दि- तीचवणज्ञानेदुद्धसंस्कारजन्या सादृश्यप्रतीतिः प्रत्यभिज्ञा at विषयतया वणंगता अनुप्रासव्यपदेशदेतुरिति। तादृ शसंस्का- Tey एकदिजिविसद् श्वणव्यवधानेऽपि सम्भवति as- वर्णव्यवधाने तु ब सम्भवतोत्यनम्तरं प्रलुदाहरणेन दशंवि- wai ्रयञ्चानुप्रासण्डटेकटत्तिगतलेन द्िविधः। यदाह प्रकाशकारः। केकटत्तिगतेाद्िधेति। तच व्यश्जमषद्सख खर्ट पत; क्रमतख VAAN केकानुप्रासः। तया व्यश्नसहृख BRIA एव सषदषरृद्ा साम्ये Gea च खरूपतः क्रमतस्चास- शत्साम्यम्‌, एकस्य व्यञ्जनस्य सष्टदसषछटच साम्ये ठत्यनुप्रासः।

“9 RIISW: t

यदाद विश्चनाथयः। “earagaapa सरत्छाम्यममेकघति | रने कस्येकधा साम्यमसलद्ाप्यनेकधा। एकस्य Waray ठत्य- ware उच्यत दति शब्दार्थयोः पोनरुक्ररूणलाटामुप्रा- सोाऽप्यन्येरक्रा ATS wal Bary विश्वनाथः। “wegr- थयोः पानर्क्रं मेदे arqaaraa” | लाटानुप्रास Tam दति। यथा, 'स्मेरराजोवनसने नयमे fai a मीलिते। पश्च निख्निंतकन्दपं कन्दप॑वशगं प्रियम्‌” इति॥ ५५॥

चन्द्रे शरन्निशेन्तंसे कुन्द सवकंविश्वमे |

इ द्रनोनलनिभं Ge सन्द धाल्यलिनः FAA ५६ ॥ चार्‌ चान्द्रमसं भर्‌ fed पश्येतदम्बरे । मन्मनेमन्थाक्रान्तं निदं यं दन्तुमुद्यतम्‌ ॥ YS It

अस्यादाषटरणं दशंयति। wx ईति) ` शरन्निधान्तंसे शरल्िशायाः शिरोग्षणायथमानै, cata श्यामलं, GA TUE: | रच प्रथमे ws श्कारयेोः, दितीये ककार- यवैकारयाशख्च दतीये च नकारयालेकारयाखानतिदूरा- इृ्तवेन साम्यप्रतीतिरिति दत्त्यनुप्रासः। चतुथेपादे त दध त marcel दन्यलादेदभपरियः श्रत्यनुप्रासः। उभय विधनानेनापक्तः wee: Soar ष्टङ्कारोदेपनविभाव- aa चन््रमुपद्छलत्य भर्गा र मुपस्करो तीति चब्दनिष्टं माधुर्यम्‌ | अत्रेव च रूपकापमानुप्राणितया निदशंनया पुरश्छतस्तादु भ वाश्याः WHTT पष्णातोत्ययनिष्टञ्च ॥ ५६॥

प्रथमः परिच्छदः ५५

ईत्थं खरवठेसादृभ्मेनान॒प्रासं cifaat खरसादृ ्ेनाखा- Haas स्यापवित्सुदादरणान्तरं द्ंयति। चाधः ति। मानिनीं प्रति कामिनं उक्तिरियम्‌ fad ae- लम्‌। WA प्रथमे पादे चाकारयोः रुकारयाख साम्यादृत्य- नु प्रासः, दितीये aa: सकृसाम्बा च्छेकानुप्रासः, ठतोये च मन्ममग्रयोरपि तथालाच्छेकानुप्रासः। Ue तु दकारथा- स्तकारयेद्च खरवेखादृश्येन साम्याद्टत्यनुप्रासः। sia पदेऽपि शब्दायाभयगतं माधग्य॑मस्ि अर्थाऽपि शब्द्रविम्ब्ड विरडिनिदं यदननेाद्यमासम्बन्धेऽपि तत्कश्पनादतिशयोवप्- ता. विप्रलम्भं पष्णातीति रसावहः। एवं खरसाद्ष्छवेसा- दृश्धाग्यामनुप्रासे भवतोल्युदा इर ण द्वयेन चितम्‌ ॥ ५७ ॥

` इत्यनुप्रासमिच्छन्ति नातिदू रान्तर अुतिम्‌ | न तु रामामुखाम्भाजसदशशन्रमा दति ॥ ५८ ॥

अनुप्रासलच्षएकारिकायामदूरतापदस्य प्रयोजनमन्वय- व्यतिरेकाभ्यां दश्रयनाइ। शत्यनुप्रासमिति। श्रतिदूरमत्य- धिकमन्तरं व्यवधानं. warm afads स तथा तद्धि- मित्येवं पूव्वकषोकद्वयप्रद्भिंतप्रकारमनुप्रासमिच्छन्ति शाडा दूति wa) गलिति। wacart इति माकारश्रवणदखयाति- qt चन्द्रमा दरति. ararce रतिरिति पृव्वैवशंसंसकारोदधा- धाभावात्‌ द्त्येवंविधखले न त न पनरनुप्रासभिच्छन्ती- SAG | रत्र सखरसादृष्धटितखेवानप्रासस्याभावः नत

५९ AUT: |

ata wea, विभिश्नखरयोः USNS ARTTATE- त्तरपादे दकारयोश्चानतिदूरस्थयाः स्वेन क्यमुप्रासस्धाम- पलपनीोयत्वादिति ध्येयम्‌ ॥ ५८॥

स्मरः खरः खलः कान्तः कायः BTW नः Hw | च्युतामानेऽधिकारागे मेदाजातेऽसवागताः ॥ ५८ ॥ सानुप्रासा रसावहेत्युक्रं | यचानुप्रासः सन्तमपि रसं दाष- सद्धावान्नोपकरोति न तत्र माधुख्ंमिति दर्थयति। wr दइति। नायकेपेत्तया गलितमानाया नायिकायाः qarat- पवणेनमिदं । खर उयश्ासनः। खलः प्रण्यभङ्गात्‌ RT: I काप ईव्यामानः, मानः स्खीपु मान्यता, च्ृतद्तितासां वचनाकरणादितिभावः, Baa: प्राणा गता गतप्रायाः | श्रच Vals रकारयोाः खक्रारयोाः ककाराणाश्च साम्याहुत्यनप्रासः। उन्तराद्ध च तकारारोनां दन्ार्नां तथालाच्छ्रत्यनप्रासः। एवं द्विविधोाऽष्यनप्रासारोषसध्रीचीनः सुपरिष्छदः afsafaa विगप्रलभम्भश्टङ्गार AIHA ॥ we ॥

इत्यादि बन्धपारुष्यं शयथिल्यश्च नियच्छति | अतानेवमनुप्रासं दक्षिणात्या; AAT ॥ ६० ॥ चर दोषं तावद्‌ श्यति । दत्यादीति। श्रादिशब्दः प्रकार- वचनः, दत्यादि एवंप्रकारकमनुप्रासवद्धाक्यं TAS पारं भेथिच्यञ्च नियच्छति वेधयति, तत्र ya", पारुबथमुत्त- राद्धं tee aaa माधय्य॑मिति भावः! तजर पारय

प्रथमः परिच्छेदः | १७

तिकटत्वै तख बङविसगंशरुतिजनितम्‌ | owe) अनुखार- विषमी तु पारुग्याय निरन्तराविति। शैयिद्धमाहतविषगं- तया बन्धस्यागाडलम्‌, आआदतविसगता च ज्रालप्राप्नविस्ग॑ता एषाञ्चासरतप्रचोग एव रोषः अत cafe एवं दाष- समानाधिकरणं, दाचरिणात्या वैदद्माः, वस्तुतस्तु दाषाणं रसपरिपन्थितया मेडानामपि परिषशटरणोयलार्‌गरन्धछता वेदद्मपक्चपातितया feat caw, wa तु वक्ता्ा- चित्यवश्रात्‌ UKM रसामुकूखता, . AT घानुप्रासे माध सद्धावाऽव्यादत Wal यदाडइ। "वक्तरि कर धसंयुक्रे तया वाच्ये समुद्धते । WRIT त॒ रसेऽ्यन्तं gad गृणाभवेत्‌° दति । wed Saud नास्तोति दोष एव ॥ ६०॥

Safe वणसङ्गतगोचरां यमकं विदुः | AY नेकान्तमधुरमतः पञ्चादिधास्यते ॥ ६९॥

नन्‌ वणाटत्तेरसावहवखीकारे AWA यमकमष्पचैव निरूपणोयं स्यादित्यजादह) श्राटरत्तिमिति। adayra: q- sefctartangran मे चरो विषये यस्याखादृश्रीमाटन्तिं एनरुखारणां यमकं विदुरालङ्करिका आनन्ति। wa वणंस- FAIS खरव्यञ्जनसमदायपरम्‌, अनु प्रासवत्‌ सखरपेषादृश्े यमकलाभावात्‌।' यातु चातु किमनेन तिष्ठता ae ay सखि सादरं aq दत्यादावेकार्थपदस्याटन्ता चमकलंनाखीति विभिन्ायंकति वणंखहगतविग्रेषणं देयं, तथालेच सार्यकया-

I

ge काव्यादण्ः। `

रेव यमकलप्राप्ना ससुरभिं सुरभि सुमनाभरोरित्यारो रिं सुरभिंखित्यादरा निरर्थक्यारपि यमकलदशंनाद्थसद्धाव एव विभिन्लार्थकत्बविश्ेषणएं qua, आटन्तिखच विभिन्नक्रमे CH सर CAST यमकलाभावान्‌ पुववक्रमवती बाध्या, सर्वश्चेत्‌ weed विश्चनायेन, यथा, “aay एथगरायाः सर व्यश्चनसंदतेः। क्रमेण तनेवाट्तियमकं fafanga’ इति। एवमेव यमकानुप्रासयाविवेकाज्नातव्यः। तच्तिति । तत्‌ निरुक्रयमकवद्ाक्धन्तु नेकान्तमधुरं नातिश्येन माधुग्य- गणवत्‌ शअरथौनुसन्धामव्यय्रतवा रखप्रतोते व्येवहितलेन तदुप- स्कारकलवाभावादिति भावः, ANTI अरथानुसन्धानमन्त- रेव afte शब्दमलङ्ुव्वन्‌ रसं पुष्णातीति तत्र मा- धर््यद्धावः, निरथंकयमकऽप्ययंस द्धा वन्दे देनैव भवति विल- म्नोरसाभिव्यक्तरिति नास्ति माधुयम्‌। ननु यमकस्य रघानप- RTS BUATHITS शब्दायाऽन्यतर्ाभाजननद्ारारषा- UATTHIAMIUANTAE Ta उक्रमेकान्तेति, यमक- वति ard ada एव aay अनुप्रासखवन्नात्यन्तमिति)। पद्यादिति च्रखङ्ारनिरूपणम्रस्तावे इत्यर्थः, विधाखते प्रपञ्च- faua | वर्णेत्य ज एवेति पाठा म रुचिरः ॥ ६९॥

कामं स्वीऽप्यलङारे। रसमर्थे निधिच्चति । तथाप्ययास्यतेवेनं भारं वदति WAT । ६२ ॥

एवं wend aye दथेयिला वसुन्यपि रष्खिति-

प्रथमः UFCwWE: | ५९

रित्यनेन छचितमर्थगतमाधग्ये द्चयति। काममिति। wash, अपिशब्देन यथाकयञ्धिद थैषम्बन्धवतां पनरक्र- वदाभास्ज्रन्दश्ेषादीनां afctay:, wagre उपमादथ्याल- रः, कामं प्यानं यथा तया अर्थेषु वाच्यलच्छव्यङ्यात्मक- भब्टप्रतिपाद्यविभावादिवस्तुषु रसं निषिञ्चति faawafa उत्कषकतया खाञ्रयाथेगर्तां रसव्यच्जकताम्‌न्ेजयतीत्ययंः। इत्यञ्च सखाखङ्ारतया रसव्यञ्चकोाऽथा मधुर दति प्रतिपादि- तम्‌। एवं दिविधमाधुयौनुभवं प्रति दाषमाच्धेव प्रतिबन्ध कत्वेऽपि याम्यतादोषस्य विग्रेषेण प्रतिबन्धकत्वं दर्शयन्नाह) तथापौति, तथापि रसात्कषंकस्याखङारख्य सद्भावेऽपि, या- मोणरालिकादिजनव्यवदइतः अरब्दाऽर्थख्च ग्राम्यः तद्धिपरोते विद ग्धजमव्यवदताऽयाग्यस्तस्षेव यषा ABA एनं रस- जिषेकरूपं भार वहति ्रयाम्यतासमानाधिकरणा एवाल- दारा रसं निषिश्चम्तीत्यथः, एतच्च अ्रनचघ्ोखतादोनामुपल- चकं याम्यतावदद्लोखलत्वादोनामपि रप्रतिबन्धकलात्‌। या- म्यताया रसप्रतिबन्धकत्वञ्च विदग्षवाक्येष्वेव, श्रधमवाक्येषुतु तस्य गृणलमेव, SHY गए LITT, ग्राम्यल मधमोाक्रिधिति ग्ड यसेत्यनेन अद्येव बाडङ्च्येनेपयागेाऽलङ्ाराणाकु यथा कथञ्चिदिति खचितं, निरलङ्मरयारपि विष्डुद्धणब्दायंयाः खत एव रसव्यञ्जकतासम्भवात्‌॥ ६२॥ कन्ये कामयमानं मां न त्वं कामयसे कथम्‌ | द्रति HASTA FTA प्रकश्पते 1 ६२॥ 1

qe कथादशंः।

अच प्रयममर्यस्यायाम्यलश्ञानाय तद्रतं Ww दरण्यति। कन्ये इति। wa विदग्धावक्रा, श्रविदग्धसाक्री याभ्यताया गशलेनेष्टतवादिद्य॒क्ं, कन्ये इति सम्बोधनं हि पुनोखानोयानामेवं व्यते नायिकानान्त्‌ सुन्दय्यादिपदेग, तदच वेरस्मदयादथेख aaa, नचाच शब्दस्यापि तथा, विदग्धानामपि कुवित्‌ कन्यापदप्रयोगसम्रवात्‌ यथया, ““कन्टेयं कलपसातक7मलर्चिः कोतिं नातः पराः इत्यादि। यामिकजनमाचप्रयाज्यकय्या- दिशब्दानामेव fe भराचीनेग्ाम्यलम्‌क्रं। कामयमानमिति) सुरताभिलाषरूपः कामा हि गृड एव UY खच्यमानः कामिनीकुचकलगश्वखमत्वारमावदति स्यषटशन्देनाभिधोयमा- गस्तु सामाजिकानां ल्नामाविभावयन्‌ रसाखादवेमुख्यं जन- यतति याम्य wal wa मायिकाकामं प्रति नायककाम- प्रकाशस्य इेतुवात्‌ सति च age war तादृश्काचानुदया- दिशेषाक्रिरलद्धारः, तदयुक्राऽप्यनुप्रासवदाक्याऽ्या याम्यतया faadiaa: खन्तमपि seyret नेपक्रुरुत दति areas: एतदेव दशयति । इतीति । इत्येवमयं याम्ये याम्यतास्यदोष- वान्‌ श्र्थस्यात्मा खरूपं वेरस्याय रसानुभवप्रतिबन्धाय प्रक- wa भवति, तस्मान्ना माधय्यंसद्धाव इति शेषः ॥ ६२॥

काम कन्दपचाण्डालो मयि वामाति निर्दयः | त्वयि Prarie ष्येत्यथाम्याऽथार सावदः । ९४ ॥

दूत्यं ग्राम्यं दर्शविला तदिपरीतमग्ाम्यमथे दशयति)

प्रथमः परिषदः | १९

atafafa | Wa वामे मनोश्च वक्रे वा faut wer र्ति agian वामाखीति खब्द्धि पदायै विदग्धजनमेाचितः ना- यिकाशिन्दयं प्रकाशकतया चाटुकारद्याभिमरेतसन्यादनखाम- श्यादित्यय्ाम्य एव । एवं कन्दर्पदाण्ड़ाला मयि facaefa त fase दति वाक्याभ्यां त्वयि कामपराधोनाऽसि am मां नेच्छसोति yaaa एवार्या भञ्ा खचित cara एव गृढतया WIAA चमत्कारजनकलतेन वक्वेदग्ध्य- व्यश्चकतया सहदयद यहारिलात्‌, तस्माद व॑विधोाऽग्रान्यो- यारसावरः TIARA माधुव्येगृणएवाम्‌ ॥ ६४ ॥

शब्देऽपि य्राम्यतास्त्येव सा सभ्येतरकीन्तनात्‌ | यथा यकारादिपद्‌ रत्युव्छवनिष् पणे ॥ ६५॥

अर्थगतमाधुयंख्य प्रतिबन्धकं तद्गतथाम्यलं दश्रयिला त- थाविघं शब्दगतमप्यार्‌) शब्देऽपोति। खाश्ब्दगता याभ्यता, सभायामृचारणयाग्यत्ेन साध सभ्ये तस्मादितरदसभ्यं afa- कद्ासिकादिमाचप्रय॒ज्यमागमित्ययः तस्य aria प्रयो- गाद्ववति। यथेति । Tawae निरूपणे बोधने । यकारा- दिपदमिति। चकार wat यस्य तादृशं पदं यभ्मेयुमदष्ति यभघातुमिष्यन्नं पदमित्य्यैः। तादुशपद्‌ानां fe aa प्रयोगः प्रयाक्तयामिकतयोापहसनीोयत्वमुद्धावयम्‌ Weary” खव्नामव्नागरयन्‌ रसाखादमन्तरयतीति न तत्र AYA | सद्धावः। निधुवमादिपद्ानान्त॒ विदग्धेरपि प्रयुज्यमानलान्न

५२ MIATA: |

ग्राम्यलम्‌। अतएव माघे, “afaiagafacrar रागिणां स- aud नवनिधुवनलोलाः कौठुकेनाभिवीच्य carer निधुवनपद प्रयागः ।। ६५॥

पद सन्धानचृत्या वा वाक्यार्थत्वेन वा पुनः | दुष्प्रतीतिकरं याम्ये यथा या भवतः प्रिया ॥ ६६ ॥ खरं प्रहत्य विग्रान्तः पुरुषो बी््यवानिति । एवमादि न शंसन्ति मागथारूभयेारपि ॥ ६७ ॥

अन्येरक्षश्यान्चोललदेषस्यापि माध्ैपरतिबन्धकलात्‌ ख- मते तस्यापि ques ग्रदणएमिल्याह । पदसन्धानेति। प- दानां सन्धानं साकाङ्कतया विन्यासो यतेति पदसन्धानं वाक्ये, पदसहातेति पाठे | GRIST: DSU, तहृत्या वा, तथा वाक्यार्थलेन वाक्यार्थगततेन वा, दुनिंन्दिता ब्रीडा जगप्ाऽमङ्गलव्यश्िका प्रतीतिदुष्मतोतिः तत्करं, वाक्यस्य वा- BI वा तादृभदुश्रतोतिकरव्रूपमश्चोखत्मित्यथैः | az- पि are ग्राम्यपदेपलकितलेन arya परित्याज्छमित्यथंः। aq वाक्यगतं ब्रीडावयञ्जकलषरूपमश्मीललमुदादरति । यथे- ति। या भवतस्तव प्रिया प्रणयिनोति प्ररतायंबाधानन्तर्‌ भवतः, यामे मैथुनं, wader tae घणि ed, तद्धि- शिष्टस्य frat मेथुनसाघनतेन प्रोणएयिचीत्यसन्या येयश्नेन सा- माजिकानां त्रीडात्पादनादाक्यमिद्‌मद्यीलमिति नामार्धं ग्यसम्भवः | श्रस्लोललस्य च पदपद्‌ंशपदार्थगतलसमवेऽपि

प्रथमः परिष्छेदः।| ११

ष्यापकलत्वाभावेन न तचात्यन्तपरैरस्समिति तद गणयिक्रेव वाक्ध- AWA SAAT AAT याम्यतवमुक्रं॒प्रन्यङतेति Waa नच यथा यकारादिपदमित्यनम यभधातुनिष्यन्नपदप्रयोागे मुख्य याम्यलमुक्, याभवतः प्रियेव्यच च तदेव भवितुमर्दति तत्कयमहलौललद्पातिदिष्ट्ाम्यवसद्‌ा दरणलेनेद मुपन्य लमि- ति वाच्यम्‌ श्रभिघया इत्या अखभ्यायौपस्थापकभरष्द सेव मुख्य- ग्राम्यत्वेन या भवत TANT तदभावात्‌ व्यञ्जनयैवाचासन्यार्थ- द्योतनात्‌, समानेऽपि याम्यलाहोललयारसभ्यार्यप्रकाशकल- खूपस्वरूपे ठभन्तिभेदरतेपखापकलभेरेन भेदाङ्गोकारादि्य- वधेयम्‌ ॥ ६ ६ i

वाक्यार्थगताक्ीललरूपथाम्यवमुदाररति । खरभित्यादि। वीर्यवान्‌ मशस्तवलशालो परुषः afar: खर मुद्गरं प्रहतं रिपृनाइत्य विश्रान्तः विश्रामं a इति प्राकरणिकार्थः शाब्दबाधविषयोभवम्‌ वक्वादिवैलच्त्छप्रतोतिसप्ोचोनयाथी व्यञ्जनया वीय्यवान्‌ Wea पुरुषः कञिद्युवा खर wea सुरतप्रहारं छवा विश्रान्त दत्यसभ्यायेद्यातकतया ब्रीडा- व्यञ्जक इत्यच्लोलः | TWIT WANA TAA एकार्थमाच- wefaarat खरमित्यादिवाक्यघटकपदानां शाग्धा व्यश्चना- चा अनाञ्यलेनासभ्या्यापस्नापकलाभावात्‌ वाक्या्य॑सेव ख वक्गारिवेभिश्सचिवयाथ्या wera दितीयायौपसापनात्‌ पदानां परिटस्िसदलेन च दोषल तद्तलासस्मवात्‌ घ्वनि- गण्ड तव्यश्देषगणारङ्धारार्णां हि शन्दार्थगतलव्यवस्थायां

९ काथादश्रेः। =

तद्न्वयव्यतिरेकानु विधायिलमेव हेतुरिति प्राचीं सिद्धान्तः; यच fe भाग्या व्यश्जनयाऽसभ्यायेवाधस्तज्रैव शब्दगतमस्योललवं शाब्दी च व्यश्जनानेकाथंशब्दनिष्टा, Gem प्रकाशछछता | “रने. कार्यस्य शब्दस्य वा चकते नियन्तिते। संया गाद्ेरवाच्यार्थधो- agrufacgaa”’ tfa नचाच वीय॑पदं बलब्ररक्रयाव चक- तथा मानार्थे, बलस्य भ्रुक्रमाचजन्यलेनेकलाङ्गोकारात्‌ वी- Suz परिन्तावषयद्चोललस्यानपायना्थेगतलस्या वश्ास्धपेयला- त्‌। एषां विपर्ययः प्रायो दृश्यते भैडवत्मनीत्यतच्र प्रायः पदस्य प्रयोजनं दश्रयति। एवमादीति। एवमादि निरुक्त- ाम्यतादाषवप्मषति, श्रादिना शअरनुदितार्थतविर्द्धमतिका- रितल्वादिदाषवतां गहणम्‌, उभयोरपि गेडवैदग्याः, न wef नाद्धियन्ते। एतेनानुप्रासकृतवेलचण्टेऽपि याम्यता- परिद्ारे इयोः समानतेति खचितम्‌।। ¢o i

भगिनोभगवल्यादि स्व॑वेवानमन्यते | विभक्तमिति माधुय्यमुच्यते सुकुमारता ॥ ec ॥

अरसन्यार्थप्रतिपादक्स्यापि सब्वंजनव्यवइतख्यादुष्टलं प्रति- saa भगिमोति। श्रादिना योनिलिङ्गादीर्नां ceva) Tas व्यवहारेषु काव्येषु च, waa सर्वैरद्षटतया खी- क्रियते, सब्वेजनपरिग्टदोतस्य हि प्रयोगे दषानुसन्धानायागान्न ओदजनवेम्‌ ख्यसम्भव दत्यदाषः। यदुक्रं । ‘aaa fe लाकं shaq रषान्वेषणं मम्‌ fxafaye dart कद्यान्यल्‌-

प्रथमः परि्छेदः | ९५

भावन मिति | खम्बौतसखादुषटतयाङ्गोृतस्य | एतदु पल चणं गत- लक्वितयोारप्यदुषटत्वं Hal यदुक्रं। याम्यं चृणावदद्नोलाम- गलाथ. यदौरितम्‌। तत्सम्बीतेषु गुप्तेषु लक्ितेषु न दुय- तोति। गुप्तानि शअसन्या्यैऽप्रिद्धानि यथा, ward सङ्टायं प्रसिद्धं wifes लप्रसिद्धमिति। खकितानि लचणयाऽसभ्यार्यबाधकानि, यथा जनश्मिपदं लचणया स्तौ विक्बाधकमिति। किञ्च सुरतारम्नगेच्यां शान्तबोभ- CITT च Uy अह्लीललं न दोषः waa गृण Ua क्रमेण यथा, “aftwea aware प्रविश्यान्तविंलाडते। उपसपन्‌ ध्वजः पसः साधनान्तर्विराजतःः cf श्च करिस्तादिशब्दा श्रसभ्यायाः, ca fe सुरतप्रसङ्षभायां कस्छचित्‌ कामिन उक्रिः। “उन्तनेच्छुनमण्डूकपारि- तादरसन्निभे। क्तेदिनि aaa सक्रिरक्रिमेः कस्य जा- aa” इति अत्र शान्तारसः। उक्छत्यात्छत्य af? प्रथ aay प्रयूच्छाय्यांसि मांषान्येसस्फिक्‌प्रष्ठपिण्डाश्चवयव- सुलभान्यग्रपूतीनि जग्ध्वा । Weis: प्रकटितद- रनः प्रेतरङ्कः करद्मदद्ख्यादख्थिसंस्थं खपट गतमपि क्रय- ' मव्यय्यमन्ति । wt नोमत्छो रसः, माधुय्यमपसंहरति | विभक्तमितीति । विभक्तं रसु्चटितलाद्िशेषेण दशितम्‌, चरनुप्रासक्ृतवेलचष्टश्च वैदद्गेाडयेविभक्रतया द्भितमिति वा । क्रमप्राप्तं waar निरूपयति। उच्यते इति ॥ heat

dd ' काव्यादशः|

अनिष्टरात्तरप्रायं SHAM ATA | AAMAS दर्शितः THATS ॥ ee I

अनिष्टरति। fagtife भुतिकटूनि तददिपरोतानि का- मलान्यक्षराणि तेषां प्रायोाबाहल्यं नतु BAG यत ATT वाक्यं BHAT चोकुमा्थयंगणवत्‌ । एतदेवेक्तं क्रमदीश्वरेण | Sraaravarsa वदन्ति सुकमारतामिति। प्रायपद्‌- gaat दर्भति! बन्धरेयच्छेति | संव्वैकामले सव्वंकामला- quan वाक्ये तु बन्धस्य जेयिल्यदूपादेषोादर्भितः मयेव, मालतोमाला लोलालिकलिला waa प्रकाशितः, दाष- fear दोषादीति पाठे fers प्रायपद प्रयागं प्रयुत्त-

द्ंवाक्छस्य देतत्वं॑बाधयति, तस्मात्‌ कामलात्तरा्णां बह्धनामन्तरान्तरा परूषात्तर विन्यासेन माक्रिकडारस्यान्तरा- न्तरा माणिक्यनिवेशनेव बन्धस्य VTA साक माय्यमित्ययः। aad सेषसाक्‌माय्ययारभदः लचणच्येक्यादिति वाच्यं केष- स्याऽल्यप्राण मदाप्राणाक्तरघटि तलेन aaa च काम- लाकोामलवर्णघटिततेन इयाविभिन्नलात्‌ नचाल्यप्राणत्वमेव मलल मदाप्राणलमेव च परुषलम्‌ अरचयप्राणस्डाऽपि वणवि- शेष संयागेन परुषल्सम्मवात्‌, यथा, “चक्ति विरहात्या सा | लत्कोज्तिश्रुतिमङ्गना' दूति, SA ककारतकारावल्प्राणा- वपि रकारसम्बन्धेन UTA भजतः, एवं मद्ाप्राणाऽपि fa- न्यासदिेषेण कोमलत्वं भजति | यथया, ˆ मधुरया मधुबाधित- - माधवीमधुसण्डद्धिसमेधितमेध्या । मधुकराङ्गनया FECT

प्रथमः UFC: | ६

दष्वनिष्धता निश्टताक्तरमुष्मगे' टूति। अरर धकारा महदा प्राणा रपि विन्याखमदिख्ला मधृरतां argafa इयञ्च सुकुमारता अब्दगणः, श्रयगुण््डता तु श्रथस्ापारग्यद्पा | पारुव्य ञ्चा यंस्यामङ्गलव्यश्चेकवरूपाकश्लीललम्‌, अतएव नवीनाः श्रतिकटुलस्याद्नोलत्वस्य च देषलाभिधानेन परित्याज्यलात्‌ फलबलादेव तद्धिपरीतस्य भेक्माय्य wet aw गणत्- केतनं प्राचामनुचितमिति acter ९< ॥

HUST वराणि ASAT: | कलापिनः प्रनृत्यन्ति काले जोमूतमालिनि ॥ ७०॥

उदाहरति । मण्डलोटल्येति। मधरा गोतिर्गीं तिद ज्- केकारवा यज तादृशैः कष्ठेरगलेः, मधुरगीतिरूपेः. कष्टैः कण्टस्दररिति वा, उपलक्षणे दरतीया। जीमूतमालिनि काले प्रा्षि, श्रन्येऽपि नत्तंका मधुरं गायन्तानु्यन्तोति कलापिषु नत्तंकव्यवदारप्रतीतेः समासोक्रिरलङ्कारः। श्रव मकारादौनां कौमलानामन्तरान्तरा टवर्ग ययुक्रयुक्रान्तरूप परुषवणंनिवेग्ेन बन्धाऽयं कामपि चार्तामावदति॥ ७०॥

इत्यनूञ्जित THA AAR तादृशः सुकुमारतयवेतद्‌ारेएदति सतां मनः ॥ ७१॥ नन्‌ वर्णविशेषविन्यासात्मकस aqua न गृणएवम॒चि- तम, श्रथालङ्ारछृतवेचि मन्तरेण खतख्मत्कारजनकवा- भावादिति नवोनानां मतं दृूषयन्नाद। दृत्यन ~त एवां

K 2

ge RIAU |

fai tafe auwtadateis, श्रयः कलापिनुत्य- Sa श्रनूच्लित एव रससन्पकभा वाच मत्काराव्यञ्जक एव, तथा BASU: समासात्यनप्राणितः quater, नापि तादृशः न चमत्कारजनकः। तथयाेतत्पद्यं सुकुमारतयेव लकुमाैगणसम्बन्धमाचेरीव सतां सामाजिकानां मन श्ररोा- ₹ति चमत्कारमुग्धं करोति। एतच गणकतवेचिच्यमनङ्गे- Haat म॒खमुद्रणायाक्तं वस्तुतस्तु शब्दायालङर कतवेचि- चाणां विभिन्नलात्‌ सत्यथथालङ्कारयोारौल्नित्ये तदनसन्धा- नात्‌ प्रागेव wees सामाजिकानामनुभवपयमवतरति, श्रत एवोक्त, “तया कवितया किम्बा तया वनितया च किम्‌ । पद्विन्याखषमात्रेण यया नापतं ममः दति! यत्र च गण- Sfea नास्ति aq सदणप्ययालङ्ारपेचिचं न area - पुष्णाति । यदाद भेजराजः। “श्रलद्कुतमपि च्रे न काव्यं गृण वच्जितम्‌'” इति aut च । यदि भवति वचश्युतं गणेभ्यो वपुरिव योवनबन्ध्यमङ्गनायाः । अपि जनद्यितानि cine नियतमलङ्धरणानि संश्रयन्त दूति। एतद यमेव गन्धकता, प्राणा CAAT: खता इत्यनेन गृणानां प्राणएलमक्तम्‌ ॥ ७१॥

। ॐ € ~ दौोप्रमिल्यपरभ्वम्ना HBA बध्यते | न्यक्तेण Var: ws aaarat कणादिति ॥ ov 1

साकमाय weacwyarfaqad qeaaq~e) दीत्तमित्य- परेरिति। Afacrafagh: varefcaatria चित्तस्य

प्रथमः परिच्छेदः | ९९

दोर्घ॑प्रायलमित्यर्थः जनकतया afafrd दीघं वीररोद्रबो- भत्छरसादिरूपमाजखि व्यज्जुमिदव्ययंः, aca ada दति ar श्डन्नातिश्येन हच्छरोद्यमपि श्राजखिव्यद्धयश्जनानक्ू- waar परुषवणंघटितलात्‌ कष्टेनाशार्यमपि वध्यते विन्य- स्यते casas: | श्रयमर्थः wef, aa, वीररसादिरूप- मोजखिव्यञ्ं तच परषवणे सतद्माञ्जनस्यावश्छकतया सकुमाये नाद्धियन्ते, acarg तचापि सैक्ुमाये प्रवेशयन्ति यथा, छतमनुमतं दृष्टं वा यैरिदं गुरुपातकं मनजपद्ुभिनिर्मय- रेभवद्धिरुदायधेः । नरकरिपृणा arg तेषां सभीमकिरोरि- नामयमरदमख्ड्ेदा्मांसेः करोमि दिशां वलिमिति। wa Trasfa रसे नात्यन्तमुद्धतावणौः। Frerat चकुमार्य- वच्लनमुदादरति। न्यक्तेणेति। न्यञ्चन्ति विप्रवधादिरूपनीच- कषमं Hama we कात्तवोयास्तान्‌ स्यति नाश्यतोति न्यत्तः WNT: | श्रन्यादेः स्ठदादाविति षलं। wa WET रसः, Bay सुकुमारबन्धत्याग उचित cia are awa | न्यक्चेणान्धेन शतराद्रेणेति केचित्‌, तन्न रुचिर vatiecai- fada चल्िथच्यात्‌ करूणरसषम्वेन तच गेडानामपि बन्धपारुग्यानाचित्यात्‌ ॥ ७२॥

अथव्यक्तिरनेयत्वमथस्य, LITA | भः खुरक्ुखनागाड गलादितादुद्‌ धेरिति ॥ 98 1 अर्येव्यक्रिं निषपयति । श्र्यव्यक्रिरिति। श्र्थस्यानेय- लमकल्पनोयलम्‌ उपात्तशन्दादेवापख्ित्तिरिलत्यर्थः, यावन्ता-

७० काव्यादशः |

दौ श्रन्यापयेागितया श्रपेच्छन्ते तदाधकतया तावतां पदानामपादानमिंति निगलितोऽथः। Wawa क्रमदौोखरः, या वद्धा च्याभिघानं यत्तद थव्यक्रि लक्तणमिति । दयद्चाथन्यक्ति शब्दगणः, ्रयगुणण्छता त॒ वस्तु खभावस्पुरोकरणएदूपा, श्रत- एव तस्या; खभावेोत्यलङ्ारण परि यह दूति नव्याः, यदा- इः, अर्थव्यक्तिः खभावोक्यलङ्कारेण तथा पुनरिति । पदानां दरिया पश्थापकत्वं शब्द गता यव्यक्रिरित्यन्ये, यद्‌ाङ्ः, श्रथ afm, पदानां fe इटित्यथैसमपंणएनिति। उदारति | दरिः रत्यादि । रिणा वरादरूपिणएा, श्रचाप्रसिद्धसेदधिलेारि- ae वर्णने कथिद्धेतुरवग्यमपेच्छते सच Sawaya: खरे- त्याद्यपान्तभ्रब्देनैव प्रत्याय्यते नतु कथञ्चित्‌ कसयत दृत्ययस्छ hq व्य्चनादयव्यक्तिः। यच प्रसिद्धिरस्ति तच दतुना- Gaga, यथा, “सम्पति सन्ध्या समयचक्रदन्दानि विघटयति दूति, अच सन्ध्यायां चक्रवाकमिथुनविघटनसछ प्रसिद्या न ड- ल्वाकाङ्का, Baya न तज निर्दतुताया द्‌षलं, यदुक्तः निद- तता तु ख्यातेऽ्यं दाषतां नेव गच्छतोति। भेाजराजेनापि, श्र्यादहारादिगम्याथं नेयाय प्रागुदाइतम्‌। स गम्यते भरसिद्धि- सन्न तदाषतयेव्यत इति॥ द॥ मदो मदावरादेण लोदितादुदतादधैः। इतोयल्येव निर्दि नेयत्वमुर गाड जः ॥ ७४ ॥ श्रने यल मयव्यक्किरिद्युक्तं नेयलन्त are fafaetare प्र- ल्युदाषरति । मदीति। इयति एतावन्मात्रे खरक्लखनागा-

प्रथमः परिष्छेदः। Or

खगित्यश्ं uftasy लादितादिति विशेषणमाते दत्यर्थः, निर्दिष्टे उक्ते सति उरगाखटजानेयलमध्याहारादिना au- नीयत्वम्‌ । उदधिगतलारित्छस्योपाधिकलादु पाधिपदप्रयाग- मन्तरेण ` तस्यासङ्गतलप्रतोतेरवश्चमेव क्यञ्चिदुपाधिरध्यार- रणोय इति नास्यचार्थव्यक्रिः। यच लन्वयबेाधात्‌ प्राग्बा- धादिज्ञानेन लच्णया्यान्तरोपस्थितिसत्रायथव्यकरिः सम्मव- त्येव, WHI लच्तणयाण्युपस्ाप्या यस्या वयबेाधविषयतायामवे- SIG अ्रन्यवाधानन्तरममुपपश्चुदयेग कच्यनोया्थरोव नेयलात्‌। परन्त्‌ यर रूढिप्रयाजनाभावेऽपि लचणास्थपगमः अयेक्तुरखामथ्यै द्योतयति aaa नेयलमिति नाथैव्यक्तिः, अतएव तथाविधलाच्चणिकपदस्य नेयाथवास्यदरोषद्‌ टवम- भियकरैरक्तं, तथाच मेयार्थलव्याकारे प्रकाश्कारः। निरूढा लक्षणाः काञश्ित्‌ सामथ्यादमिधानवत्‌। क्रियन्ते साम्प्रतं का- faq aifaaa त्वशक्तित इति चन्निषिद्धं लाक्षणिकमिति ॥ ॥ ७४ ॥

नेदटशं Is मन्यन्ते मागेयारूभयोरपि। न डि प्रतीतिः सुभगा शब्दन्यायविलङ्धिनौ ॥ ७५॥

BATA पूव्वीक्तप्रायःपदप्रतिपाद्ं जाडवेदर्भयोाः साम्यं दभंयति। agufafa ईदृशं नेयार्यकवाक्यम्‌, उभयोरपि AMANISATAAT: | म TE मन्यन्त इति रच देतुमाह नहहीति। शब्दन्यायः wena नियमः टक्युपस्था-

७२ RIAA: |

स्ाप्यानामेवाथानामन्यवेाध Tae: तं विखद््यत्यतिक्रा- मतीति तादृशौ, च्रध्यादाराद्युपखितार्थविषयेत्य्थः, प्रतीति- रन्वयबोाधः, न हि सुभगा समोचीना, श्रथापत्याद्युपखापि- ता्थ॑प्रतीतेस्त॒ A WRI तदुत्तरमेव AG: सद्भावात्‌ एवं तात्पय्यपय्यालोचनयाथान्तरप्रतोतिरपि शाब्दबापात्तर- कालोनेव, यत्रतु ait दारमित्यारौ लरादिना पिषेदी- त्यादिसाकाङ्पदान्तरानुपादानेन शाब्दवाधासम्मवान्तद्ं ्ताथापत्या तादृ्पद्‌ाध्यादहारः तच्नाध्णडइतपदेऽपि शक्तिग्र- ाभ्यपगमेन aye टच्युपस्थाणयलान्न तन्नियमातिक्रमः 1 एतच विशिष्टश्रक्रिवादमभिप्रेत्योक्रम्‌, उपाधिश्रक्तिवादिभिष् आरेपगम्याया रपि aa: णाब्दमाधाभ्वुपगमान्निरक्रनियमेा- नाद्धोक्रियते इति विभावनचम्‌॥ ७५ ॥

SHAT गुणः किद्‌ यस्िनुक्ते प्रतीयते | ATER, तेन सनाथा काव्यपद्रतिः ॥ ७६ ॥

sera निरूपयति । उत्कषंवानिति। afer वाक्ये उक्ते सति उत्कषंवान्‌ वणंनोयसखेात्करषंजनकः कञ्चिदिलच- णोगणस्या गशेग्यादि खूपोधग्मः प्रतीयते व्यच्ननया बध्यते त- दाक्यम॒दाराङ्यम्‌ उदारलगुणएवल्वेन कथितनित्यचयः, दत्य- च्च वाक्यानां वणनोयस्योात्कषंजनकमणव्यश्चकतवमुदारत्मिति लक्षणम्‌, उत्कवंवानित्यनेन च श्रपकषंजनकधर्मव्यश्चेकतस्् a निरक्रगणत्वं, यथा, हे रेलाजितनाधिसत्च वचसां कि

waa: afcwe: | eR

विसरेस्तायसे नासि लल्दूच्रः परः acfearera weta- AA | दव्यतपान्यजनोापकारघट नावेमख्यखभथायशेभारपद- wa करोषि BIE साहायकं GATT: | अचर तायधेरप- कर्षंजनकोऽपेयपागोयलदपधन्नव्यञ्य दति नादार्ययषद्धावः। वस्तुतस्त॒, उत्कषंवान्‌ vy प्रतिपाद्यलेन चमत्कारजनकः गणः GRASS वा वणंनोयधनरं इत्येवाथः, एवश्च ्रपकषंजनकोऽपि WAT यच व्यच्यमानद्यमत्कारं जनयति तदपि वाक्यमदारभिति तेन इ रेलाजितेव्यादावादा्ग्यम- स्येव, अतएव क्रमदीश्वरेण, तदुदार, गणः काऽपि यसि- लकते प्रतीयते, दति wad छता, यथा तावच्छरीरं मे या- avi पिहिता गनेत्युदाहरता वंगो यस्या पकर्षजनकव्य ञ्य श्च- कलेऽपयदारत्मङ्गोकृतं। तादृ शव्यञ्चकता च वाक्यस्य वाच्यार्थ दारा तेनाथंगतमिदं, wana विकटललक्तणं, विकटलञ्च पदानां गृत्यत्‌प्रायलं, यथा, खचर णविनिविषटेनुपुरेनंन्तकी- at afefa रणितमासीन्तच कलश्चेति। तेनेति । तेनारा- रलेन काव्यपड्ति्गाडतेदकरूपा काव्यरीतिः। एतेनादा- TA गडवेद करयोः साम्यं efi. सनाथा साश्रया सोत्करषै- व्यर्थः ॥ ७६ ॥

अर्थिनां छपणा दष्टस्लन्मखे पतिता sar |

तदवस्था FAST नान्यस्य मुखमीसते ॥ ७७ ॥

इति त्यागस्य वाक्येऽसिन्ुत्कधः साधु लच्ते ।

अनिनेव पथान्य् समानन्यायमृद्धताम्‌ ॥ ७८ ॥

२

88 MTR: |.

sarraaarecfa । भ्र्धिंमाभिति । aver दना, पुन- UTI दीना सती, नान्यस्य मृखमीच्तत इति wats छता- यानामपरोपसर्पणासमभवादिति भावः। wa वणंनीयसय Tew: भरग्डतदानखूपधर््मः प्रतिश्टहीढणां दाचन्तरापसर्पणाभाव- Sua व्यज्यमानः कमपि चमत्कार विशेषं जनयति ॥ oon

दृदमेव दश॑यति। दतीति। इत्यसिन्‌ ae are भदा Beara व्णनीयराजदानस्य उत्कर्षं ख मत्कार विरेष- जनकलं साधु शाभनं लच्छते सामाजिरकैश्चौयते। afwars खं स्विति केचित्‌ पाठः । खल्‌ यता ल च्यते, अत दृदमेादा्यं- गुंशवदित्यर्थः । श्रमेमेवेति । अरनेजेव पथा एतत्‌पद्प्रदजिंत- या Vat समानः सदृशोन्यायो यवखितिर्यस्छ तादृशमुदारल मन्यत्र पद्यान्तरेऽपि ऊ दतां खयं विभायताम्‌॥ ८ ॥

>, | aA A (रं EN नां | सार्थं विशेषण्युक्तमुदार ase) यथा, NAGS, ATT, चमाङ्गदाद यः ॥ ७९ ॥ `

अत्र मतान्तरं द्यति काधयैरिति। साधरविशेव्यायी- त्वरष॑कलेनाभिपेतार्थनोाधकलात्‌ सडदयप्रणंसनीयैः, विगेषशे- रिति बहवचनाद्‌कदिविशरेषण्योगे म चमत्कारातिश्य दति खचितम्‌। युक्तमिति वाक्यभित्यथैः) उदारमदा- रलगुणवत्‌। कंचिदित्यनेन साभिप्रायविगेषणवक्तख्यापष्टा- थेवदेषाभावरूपतलादन्येः परिकरालङ्ारलेनाक्तवाखच न गुएलमुचितर्मि्यसिन्‌ ae खसाखरसः सूचितः । उदा-

प्रथमः UCT | ०४;

चरति) . ज्ोखास्तुजेत्यादि। खीलान्बृजमिल्युक्ते wee नो सेति विभेषणालीखा पयेाभिलेन वणाकारतेरम्धाप्रतिश्रवः प्रतौक्ते, एवं कोखासर Taw सरसः क्रीडापयागितयाः कर मघ्कुम॒दरजलचर विहङ्गभाभितखच्छसादुजलवत्यादिकं, हे भराङ्गदमित्यच च इेममयलेनाङ्गदस दुद्‌ बलवबजह्मुल्यला- fea कचित्तु ्रग्राम्यलमथंगृणमुदारत्वमाङसतन् . सम्यक्‌, samara माधुयंप्रवेन साधुर्थदार्गयोरभिन्रतापन्तैः, शद्रा क्रमदोश्रः, खानुप्राखत्वमय्ाम्यभावश्च मधरोगुष इति, माधय्य प्रस्तावे ग्रन्धहद्पि, तथा्यग्माम्यतेवेनं भारं वदति wa- रेति ॥ ७< ॥

अजः समासभ्चयस्वमेतद्‌ गयस्य जीवितम्‌! पद्येऽप्यदाक्तिणात्यानामिद मेकं परायणम्‌ ॥ ८० ॥

ज्रौ जे लक्तथति । राजं cf समासः पदानामेकोभावः qa wae eae wef: परैः समास इत्यर्थः, तदोजः; एतत्‌ VARIAN, WG गच्यप्रबन्ध विश्रषस्य उत्क- लिकाप्रायात्मकचछेत्य्यः, चृणंकादे दीर्धषमासलाभावात्‌। जीवितं जीवितवत्‌ सारश्तम्‌। इदञ्च मागेदये समानं। विप- Haare | पद्येऽपोति । warfaararat डानाम्‌ श्रपिना WAU: | CS समाखन्डयस्वरूपमाजः। एकमदितीयं पृरायण़मवलंम्ननं, गोाडानां बन्धगाद़ताभिवलेन तश्मुलतयानु-

प्रासवद्गर्चसमासद्ापल्यम्तमपेचणीवलात्‌ | TQ: ब्रब्द- 2 ।

Og MTT: |

गणः समास्यस्तरूपतया शब्दमाचगतलात्‌। अन्ये तु, BTS: त्रारि; साच पञ्चविधा यथा, “पदां वाक्यरचनं वाक्याथ च पदाभिधा | पराडहिवाससमासा च साभिप्रायत्मस्य च" ci | तज पदा वाक्यरचनं, यथा, चन्द्र washes पदाथ awa अरचेनयनसमुत्थं ज्योतिरिति वाक्यरचनं | वाक्यां पदाभिधा यथा, निदाचश्तलदिमकालेष्णश्रोरा सुकुमारी बरया- fafefa arate ana वरवणिनोति पदाभिधानम्‌ | एव- मेकस्य are किञ्चिदिगेषाभिधित्छया बह्वाक्येरभिधानं व्यासः, बड्वाक्यप्रतिषाद्ययेकवाक्येन प्रतिपादनं समासः, ए- त्तु विधगरोटिरूपमोजः शब्दगणः साभिप्रायरूपन्तर्थगण इत्याहः ॥ So tt

| _ ARSC लघुना बाड्ल्यार्पत्वमिश्रणे | उच्चावचप्रकारं AT दृश्यमाख्यायिकादिषु ॥ ८१.॥

तदिति। तव्छमास्श्यस्वमष्ावचप्रकार . नानाविधं, कथ- मित्याह । गरूणामित्यादि। कचित्‌ समासाङ्गपद घटकानां गरुवणानां बाल्येन लघुवणानामरपलेन, कचिद्‌ गुरूणाम- war ayy बाल्येन, कचिच्च दिविधानां तेषां भिच्र- णेन साम्येन च। तश आ्राख्यायिक्रादिषु प्राचां रचितेषुगद्य- मबन्धविश्ेषेषु। श्रादिना चम्पूविरदादी्नां गणं, दृश्य खयमनुभवनीवम्‌, एतख वेद कमतान॒सारेणेोक्तं गाडानां पद्यमयेव्बपि तलद्धावाभिमतेदकलात्‌, - यथा बुरय॑शतकादौ

प्रथमः परिष्टेदः | ee

पद्यमयेऽपि दीधंसमासाः 1 आस्याचिकेत्युपादानात्‌ कथायां राद्रादिरसेऽपि न दीर्घंसमासोविधेय दृत्यवघेयम्‌। warcfa- qa प्रकारेणेति दृश्यमित्यज च दृष्टमिति क्रचित्‌ are: | अन्यत्र च दवितीयतदिव्यत्र सदिति are: i ८९॥

अस्तमसतकपर्ययससमसाकीप्संसरा | पीनसनस्थितातास्रकस्रवस्त्रेव वारुणो ॥ ८९॥

गोडामामभिमतं wear चरसे- fal श्रकाऽस्लाचलस्तस्य मस्तकं LY तच war: परितः पतिताः समस्ताः सायं तन्माजटत्तिलात्‌ सकला येऽकीा- शवः सायंकालीनलादारक्राः मुव्यकिरणास्तेः FAT श्राव रणं Varese वारुणी पञ्चिमदिक्‌ Nae खितमातानरं कम्रं शेाभनं वस्तं यस्यास्तादुशी काविन्नायिकवेव्यन्वयः। ८२॥\.

दति पद्येऽपि परस्या बघ्नन््याजखिनोर्मिरः |

` न्ये त्वनाकुलं इद्यमिच्छन्तयजेा गिरां यथा ce ॥ पयोाधरतरात्छङ्गलग्रसन्ध्यातर्पाप्रका | कस्य कामातुरं चेतो वारुणौ न करिष्यति ॥ ८४ ॥

दतीति। tree aren, ज्राजखिनोः समाष्डडयस्व- खूपेाजागुणएवतो | श्रपराभिमतमेजा लचयति। अन्ये लिति। गिरां वाक्यागामनाकुलमनाकुलत्म्‌, उद्वटसमासादिना ओदबुद्धराकलोभावात्‌ तद्र दितलमित्यथः; तया इदयं was

ee ` कचविदैन्नः `

पादग्यद्र चियाभावेन खड्द्‌ यद यहारिलमिंत्यथः wiE- माज teeta) अयमथः दीचंसमासः GaAs: earar- भाषेवाख्ड चस्मिन्‌ चते जओाहणणं बुद्धेरनाकुललं अतिषुखञ्च भवति amare इति । एतदुदाहरति । यथेति । पचोधरो- मेव एव wart: स्वनः, सिष्टङ्पकम्‌, तख तरख प्रान्त ABT GU सन्ध्यातप एर्वाग्टकमारक्रवसनं यस्यास्तादुभ्रौ। कामातुरमिति ्रारक्रवसनाच्छन्नस्तनतटनायिकासाग्येनाद- क्रलादिति भावः। Wa erga दीधषमासवदपि श्रस्तमस्तकेत्या दि साकवाक्यवन्न ओष्ण बुद्धिमाकुलचति.भ्र- द्युत शालिल्येन अवणसुखमादध्राति, उत्तराद्धवाक्षे त॒ का- मातुरमित्यस्यसमासः अन्यच समाषाभावश्च, तयापि तत्‌ किञिदगाढतया लालिल्येन च प्रतीचमानं Brea यति oe ८४॥

कान्तं सव्बजगत्कान्तं लोकिक्राथानतिक्रमात्‌। . | ¢ वणनाखपि न ` तच्च वरात्ताभिधानेषु पे दश्यले ॥ ८५ ॥

कान्तिं लक्तयति। कान्तमिति। लाकिकाथेस्् लाकप्र- सिद्धवस्माऽनतिक्रमादपरित्यागात्‌ लाकप्रसिद्धवस्हुवणंना- दित्यथैः सब्बेजग्तां देवादिमनुब्यान्नार्नां कान्तं कमनोयं बाधाद्यनदयङ्ता्थंबेधसोाकयण चमत्कारजनकतया YE- णोयमित्ययेः, cee वाक्यं कान्तं कान्तिगृणवदिव्यवयः,. श्वश्च ल्ोकलिद्धवस्दव्यनं कान्तिरिति aw | म्वंजगत्का-

परमः BCwe: | च्रे

म्तमिति तु प्रशंसनें। यदाह क्रमदीश्वर) वेर्शनालकिभ्- न्याया सा कान्तिरभिधोयत इति) दयश्च काज्तिरथेगणः अथानु सन्धानप्रागनुपलम्भात्‌) ओश््वलरूपा ते अब्दगणः ओञ्न्वच्यश्च हालिकादिपद विन्यासतेयरी्येनालाकिकथाभा- भ्राखिलम्‌। wa त दीप्तरसलरूपमर्थगतं. कान्तिगणमाङ्ः। कान्तेविंषयं दर्बथति। तथेति । तत्कान्तिमदाक्चं। वार्त्ता. जिधानेषु अनामयप्रियालापप्रस्तथेषं । श्रनामयमियासापोा- वत्तिंवान्ता च कथ्यत cam: | प्रियालापे fe लोकप्रसिद्ध वख्बभिधानमेवेचितम्‌, wa g वात्ताभिधानेष देतिहा- सवनेष, दतिदासानां ययावद्वथंग द्धोखत्यात्‌ ्रयथावणंने -अख्त्यताप्रतिभारेन विनेयानां म्रटत््यसम्भवात्‌ प्रबन्धस्य रा- मादिवत्‌ प्रवन्तिंतव्यं न रावणारि्युपदे शपय्वखायिलान पपन्त- frars: । वणंनाखिति। वण्नाखु वम्हसखदरूपनिरूपणेषु, तत्रापि यथयावद्र्णनस्याचित्यात्‌, एताभ्यामन्य्न तु न नियमः, अतएव व्यश्ञकार्थस्य खतःखम्भवित्वेन wefafagar च नव्यानां काव्यभेदकरणं सङ्गच्छते। ATM प्रकाशता, श्रथ शन्वद्धवोाऽ्यथा व्यञ्जकः सम्भवी खतः। मराढोाक्तिमातचात्‌ सिद्धा- वा क्वेस्तेनाम्मितसय वा tf ui ८५॥।

दाणि नाम तान्येव तपाराशिभवादशः। सम्भावयति यान्येव पावनेः पादपांरभिः ॥ ८९॥

aq वा्ताभिधाने कान्तिमुदादरति। eeretfa

ce MITT! |

मामेति सम्भावनायाम्‌। तान्येव wzetfe sweety, ग्टदपद मच WAS लात्तणिकं प्राणस्यातिश्यञ्च ay”: श्र- तएवेद मथा न्तर संक्रमितवाच्यं नाम लचणामूलघ्वनिकाव्यं भ्रक्य- तावच्छंदटकलच्यतावच्छंदकयाः सामान्यविशेषभावात्‌। तपोा- राशिसखयाबड्लः । सम्भावयति areca प्रापयति, wa तरी ढोक्रिमन्तरेणापि सत्पुरुष चर एसम्पकेण स्थानस्य प्रस्ततादूपा- वणंनोयाथालाकमप्रसिद्ध एव, इयञ्च प्ियालापदूपा वात्ता ॥ wren

अनयारनवद्याङ्गि सनयोाजेखमाणएयोः |

अवकाशो न TART बाडलतान्तरे ॥ ८७ ॥

वलेनायाम॒दाहरति । च्रनयारिति । जुमरमाण्योदद्धिं

गच्छता, बाहलतान्तरे वक्षसि, अ्रवकाभ्नः सथानं न पयथाप् mwa: श्रतिपीनोन्तुङ्गी सनै चुद्रायतने वक्षसि ससम्बाधा- वेव add इत्यर्थः Ws स्तनव्ंनायां स्तनयोः पीनोन्तङ्ग- यो वं्चसि खखम्बाधावखितिलाकप्रसिद्धेव afear ॥ ८७ ॥

इति स॒म्भाव्यमेवेतदिशेषाख्यानसंस्कतम्‌ | कान्तं भवति Ma लाकयाचानुवत्तिनः ॥ ट ८ ॥

waa कान्तिं सङ्गमयति । इतीति इति वात्तावसं नाविषयकञ्चाकदयम्रतिपाद्यं सम्ाव्यमेव लेाकम्रसिद्धतया स- waaay aaa श्रस्पवद्पि कल्पनीयम्‌ । एत विशेष श्राख्थायतेऽनेनेति वि शेषाख्यानमुत्कषंबेा धकविरेषणं तेन

प्रथमः ufcwe: | ष्र्‌

सं्तमलङ्कतं सत्‌ लोकयाचानुवर्तिनो लाकव्यवहारमनुर्‌- न्धानस्य लाकव्यवदारजनितसंसकारषन्पन्नस्येव्य्थः। wig ज- नस्य कान्तं aad भवति, तस्मारेतदर्थप्रतिपादकवाश्छं कान्तिगुणवदित्य थः | विशेषा ख्या नसंस्तमित्यनेनेतद्‌क, लाक- प्रसिद्धवस्तुवएनमातेणेव म कान्तेः समवः WaT, Acai बलोवद चाघमत्ति सुखेन स, दृत्यादेरपि aragarra- बलोवदकठंकघासभक्तणएरूपवस्तुवणनया कान्तिमिचेन काव्य लापत्तेः, किन्त उत्कर्ष॑बेधकविगेषण विन्यासेन Beasts तया, afada गणालङ्ाररूपलात्‌, waa च परहाशि नाम तान्येवेत्यादिपद्यद्रये तत्तदिशेषणशछततेविचं स्फटमेवेति विभावनीयम्‌ ॥ ac `

लोाकातोत इवा्यथ॑मध्यारेप्य विवक्षितः | योऽथस्तेनातितुष्यन्ति विदग्धा नेतरे जनाः ॥ ८८ ॥

गोडमागं निरुककान्तेर्विपय्ययं दर्शयति लाकातीत इवेति । इवायं याऽयीाऽत्यन्तं लाकातीताऽपि लाकप्रसि- द्धिमतिक्रान्ताऽपि श्रध्यारोष्य उपचयं faafaa:, तेनार्थेन विदग्धा विदग्धं मन्यमाना. rer इत्यथः, सोषुष्टनाक्तिरि- यं । विगतं दग्धं दादाऽसम्वययानुभवक्तमनमःक्तेगे येषां ते fa at ्रत्यतिश्येन quia, दतर जना वेदद्माः पुननं तुष्यन्ति श्रध्यारो्येति। नच योग्यतायाः weedy ₹दतु-

त्वाद्‌ रोपिता्थ॑खायोग्यलेनावयबेधोऽपि कथमिति वाच्यं M

sR RTT: |

रूपका चल दारसछालङ्ारिकेः सर्ववरोवाभ्युपेयवेन ब्राब्दमते- रा दाय्थंलस्यावश्छवक्रव्यलखेन योाग्यतायाखत्रयाजकलानङ्ोका- रात्‌, श्रतएवेा कम्‌, अव्यन्ता सत्यपि wa ज्ञानं शब्दः करोति Wiis cen

दृवधिष्ण्यमिवाराध्यमद्यप्रष्टति ने Tea | युकातपादरजःपातधोतनिःओषकिल्विषम्‌। ८० II

वान्ताभिघाने कान्नेर्विप्य॑यं दशयति) देवधिष्ण्यमिति। कष्टं स्थानं | किलिषममङ्गलम्‌ । Wa महापुरषचरणरजः- QUAY VEY Wad लाकप्रसिद्धा, देवावासषाग्येनारा- WAT ठु प्रीराह्याध्यारोपिता॥<०॥

€ = ॐ aw Bey निम्पितमाकाश्मनालोच्येव वेधसा | इद मेवंविभं भावि भवत्याः सनजुन्रणम्‌ ॥ ९१ ॥

वणंनायां विपर्ययं दभ्रंयति। अस्पमिति । भवत्याः सन- जम्भणं खनयोारुपचितिरेवं विधं बंङ्वकाञ्रव्यापि भावि भवि व्यति इदमनालेाच्छैव वेधसा watwaw निख्वितमित्यग्वयः। अच विधाठुरनालेचनयू्वंकाख्पाकाश्रनिश्भाणकवंनेन शनयोः पोनोन्लङ्गतप्रतिपादमं चाटुकार स्या्युक्तिविजुभनितं, तथा अतिमरताऽप्याकाश्स्याश्यतं, सब्वश्नश्यापि विधातुरनाला- anya रष्टिः, विच्वकेा लङ्ग त खयारपि खनयामेरमन्द्र- दिसालघादिभिगिंरिवरैरण्युव्यमारेऽतिमरत्या काशे षसम्बा-

प्रथमः परिच्छेदः, cR

aafefafraay a लाकप्रसिद्धिमतिन्नान्तमपि व्यमा प्राक्रर्परसनीयतामाविभौषयतीति न कान्तता aS ॥ ॥<९॥

TAA क्षिरित्युक्तमेतद्गाडापलालितम्‌ ।

RET प्राक्‌ प्रणीतन्त्‌ सारमन्यस्य AAA | LP It

उपसंहरति दृद्मिति। द्दमेवेविधं araarmaaie- रिल्युक् मल्युक्किरिति नाना ्रालद्ारिकेः कथितम्‌ । चथा भोजराजः, “लाकिकार्थमतिक्रम्य प्रस्थानं यत्र aed | तदल्यु- क्रिरिति परोक्तं गेाडानां मनसा ae” इति। इदभित्यच् द्यमिति कचित्‌ पाठः गेडेपलालितं गेाडेखमत्कार- जनकतया व्यवदतम्‌। WI वेदद्मीणामनादर CATH! प्र स्थानमिति । प्राकप्रणीतं WaT लोकसन्भायवस्तवणेनखूप- मन्यस्य वर्त्मना वैदर््मागेखखय सारमुपारेयं, तदयं कान्त गैाडवेद इअयोर्विंपर्यययः ee vy अन्यधगसतेऽन्यच लोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधोयते यच स समाधिः HAT यथा ॥<३॥ कुमुदानि निमोलन्ति कमलान्यन्मिषन्ति च । दति नेचक्रियाध्यासान्ञन्धा तद्वाचिनो श्युतिः॥ ९४ ॥ . समाधिं खक्यति। sau इति । अन्यखाप्रस्ठतख्य sufagair गणक्रियारूपः, ततससाद्धर्िणाऽन्यच कसि खित्‌ wad लाकसोमानरोधिना sarang

छद

cs ATTA! | .

वक्रा यच ARTY सम्यगाघोयते गएशब्द प्रयोगेण साध्यव- MARTY लक्षणया उपवचय्यैते स वाक्यार्थः समाधिः समाधया- स्यगणवान्‌ सूतः, wigs afafa पाठे क्रियाविशेषणं, यत्‌ समाधीयते स खमाधिः सम्यगाधानद्धपः समाध्यास्यो गण इत्यथैः | उपचारञ्चाचादाययौभेदप्रतोतिरूपः स च लक्णा-. याः WAHT: लच्षणाजन्यसादृशप्रतोतेरनन्तरमेव तच्यूल- व्यञ्जनया तस्य प्रतोतिषम्मवात्‌ । उक्तञ्च प्रकाशता गाण- लक्तणग्रस्तावे, मेदेऽपि ताद्रु्यप्रतीतिः सव्वथेवाभेदावगमश्च प्रयोजनमिति खच्चणण चाच साध्यवसानरूपा साच विषयस्या- जृपादान एव सम्भवति तेन च विषयेापादाने सारोपगेण्षां न समाधेः सम्भवः | इत्यश्च प्रसतस्य ua fate तच सदू- WAU श्रप्रसतुतघम्भस्य ताद्‌ाव्याष्यव्ानं खमाधिरिति लक्ष णम्‌। धर्मोत्यनेन घम्विणाऽध्यवसयने नायं गृण इति खचितं यया, लतामृले लीनो दरिणपरिदोना हिमकरः स्फुरत्ता राकारा गलति जलधारा कुवलयात्‌। धुनोते बन्धूकं तिल- कुसुमजन्ापि पवनो वदिद्ारे पण्यं परिणमति कस्यापि a तिनः, इत्यादे warer ufafe घिंणश्चद्रादेरध्यवसानम्‌, अत्रातिश्याक्तिरलङ्ारः। लाकसोमानुरोधिनेत्यनेन खेच्छ- या विषदूशघक्षाध्यासेन लाकविरोषे न समाधिषम्भवः। यथा दन्ति मशका यच तच निद्रा सुदुलंभेति, aa dfed करि ` गख्जितमिद्यभिधानात्‌ करिधर्सख दंदणस्य मशकर तेऽध्यव- सानं लाकविर्द्धम्‌। उदादरति ययेति, ्रचाप्रसतुतसख चचुषो

प्रथमः ufc: | c¥

war निमीलने wea: कुमृदकमलयेोदंलसष्धो च- विकाश रूपधग्मतादात्येनाध्यवस्िता, इदश्चाध्यवसानं ग लाक- विरूद्धं विषयविषयिणारनयाः सादृश्यातिशयवत्ेनाभिन्न- प्रायलात्‌, तथालेन चानयोारेक्ब्दप्रयोगप्रतिपाद्यलं, यथा चचर्निमोलति gauze निमीलति चचुरुन्धिषति कमखमुश्ि- षतोति, इदमेव दशयति । दूतीति। नेचक्रियाध्यासात्‌ twa क्रियान्यां निमीलनेागेषाभ्यां सड तादाव्थारोपात्‌ कुमद- RAGA दलसङ्कचविकााभ्यां तद्वाचिनी afar नेचक्रियावाचकः शब्दः खप्रतिपादकतया मराप्तः, पदाथाना- मेकलेने क शब्द प्रतिपाद्यलेचिव्यात्‌ यथा wet घट इति विभि- ga त॒ विभिन्नश्ब्द प्रतिपाद्यत्वं यया धटः पट दति, wag खमाधिरर्थगुणः we श्रयान्तरारोपखंखूपलात्‌। कंचिन्न, श्रयोान्यन्यच्छायायेोनिङ्पद्िविधाथदृष्टिरूपमयगणं ससाधि- माङः, तज्नायोजिरथंः कविसम्पदायपरि्रोलितपद्भति- मन्तरेण खबुद्धिविभवमाजम्राद्‌भावित उपमानेापमेयभावा- दिखूपः । यथा, सद्यामुण्डितमत्तह् नचिवकप्रस्पद्धिनारङ्गक- fafa | अज नारङ्गकस्य SAI सदापमानापमेयभावेा a कंनापि प्राक्रनकविना agfia: केवलमेतत्‌कविभेव Big प्रादुभावितः। अन्यच्डायायोन्यथेख प्राक्रनकविपर- ग्पराव्यवदतः किञचिद््‌भञ्चन्तरषख वणितः। यथा, ‘fas- नयनप्रतिविन्वैरम्बनि बहशः प्रत(रिताकापि। नीलात्पले- ऽपि fazafa करमपंयितं कुसुमलावी" इति। श्र नयन-

wf ATTEN |

नोलात्यखयोः wage कविसम्प्रदाचप्रषिद्धं विच्छितन्तिविरेषे- णाच निबद्धम्‌ शब्दगृण्तः समाधिस्तु artreratrena- खूपोऽन्येरुक्रा ज्ञातव्यः! तत्र आआरोदाऽनुप्रासादिना उत्कर्षः अवरोहस्तदभावादपकषः तयाः MAT वेरखानावद्ा विन्यासः वया, चश्चद्ुजभ्रमितचष्डगद्‌ाविघातेत्यादि | wa पादचयं अन्धस्य गाढता चतुर्थपादे लपकषंः साऽपि तोत्रप्रयन्नाशवायं- तया गाहायमानेो ava न जनयति wer wes i

निषूतेद्ोणैवान्तादि गोणरत्तव्यपाश्रयम्‌ | अतिसुन्दर,मन्यच याम्यकसषां विगादते ॥ YU

समाधौ णलचणामूलकले प्रकटयति। निष्यते द्चैत्या- दि। निष्टतद्गीर्षवान्तादिपदं गैगणट्ति्यपाञ्नयं गोणएलक्त- शामृलकं गोणएलक्षणया खमस्य थसदृशोऽयं प्रयुक्तं सरित्यथैः। अतिख॒न्दरं सददयददयषहरलेन समाधिगृणएवत्‌। श्राय WWE शब्दगतलं परम्परयेति वेध्यम्‌ श्रन्यत्रेति। Are- उत्तिव्यपाश्चयलाभावेन मुख्याय एव प्रयोगे इत्ययः, WA aati विगाहते याम्यवङूपरोाषदुतां भाग्नाति। were went निष्टूतादिपरं न परं गुणवत्‌ aga देएषवदपि are- त्या त॒ गृणवदेवेति खक्णाफलब्डतताद्‌ाव्यारोप Tala हेतुरिति विभावनीयम्‌ आच गाणटत्तिपदं सम्भावनाया उपलचकं तेनात्रे्तायां मस्ययापि टत्याञ्चीलपदम्रयोगे गृणएव एतच्चागिमस्षाक दग्रयियामः॥ <५॥

पर्चमः परिष्डेदः | <®

पदान्यकरांएनिष्टुताः पीत्वा पावकविप्रुषः | wal THAN मरे रग्ीणारुणरेणुभिः ॥ LE ॥

एतदेव दश्यन्नुदादरति । पद्मानीति। सायन्तनसमोर- सङ्गरूललत्परागपद्मवर्णंगमिद म्‌ । अरकं ष्ठनिषताः छयंकिर- रैनिंलिक्ताः पावकविप्रषो बह्किकणाम्‌। उद्गीणारणरणभि- रिति पावकविन्दुवमनोाप्र्ायां tai अनच्रदेरान्तःकफादि- fasqa wa}: fafeargurarfagaarary लत्तणा सामान्य शब्दस्य विशेषार्थपरत्ववदिरेषार्थकस्यापि सामान्यपरले तवद- भ्यपगमस्योचित्यात्‌, खाच शक्यायंलच्याचयाः सादृश्ाद्गाणी सादृश्यञ्च कफनिचेपा विप्रडनिचेप cata विभिष्टनिक्तेपया- स्तयो विंभिन्ललात्‌ | वमन्तीवेत्यच त म WIT श्राहायंवत्‌ सम्भावनायामपि बाधादयस्ाकिञ्डित्करलेनान्यबाधामप्रति- बन्धात्‌, खचशाफलोग्डतताद्रष्यप्रतोतेरिव सम्भावनाया श्रपि चमत्कारजनकवेन गुणत्वं युज्यते, तस्नात्‌ पूवव गेएढत्ति- पदस्य सम्भावनोापलत्तकतवं सुषटक्षम्‌, एवम्‌, Wary निरवशेषं विर श्विधूनां agit मांसानि । कर कामिषेण मन्ये निष्ठीवति नीरदऽखीनि, दत्य सापड्वेाप्रेचायां निष्टीवतीव्यचर म खच्णा॥<६॥

दति इद्यमडदयन्त निष्ठोवति बधूरिति। युगपन्नेकधग्भाणामध्यासञ्च खता यथा ॥ <७॥

इतीति दति पूष््॑चाकगतं नैषटन्िव्यपाश्रयं निषूता-

ट AAT! |

दिपदं wey सददयडदयडहारिगाणाथंप्रतिपादकलात्‌ समा- भिगणवत्‌। अद्यन्त्िति याम्यवरूपद षद्‌ एमित्यथेः। नि- Wafa मुखेन कफादिक नििपति। wa िवधातुरभिधया मुख्यां प्रयुक्ता जुगुष्ठां यनक्ति, बधुपद्‌ प्रयोगख बध्वाः श्टङ्गा- UPA WHIT बीभत्घाङ्गग्डतकफवमनपरिग्रहाऽत्यन्तान्‌- चित इति य्राम्यतां सातिश्यमल्ला्षयति । agaaaaaer- न्यजारोपः समाधिरित्युक्तं तच्च बहनां तेषामारोपे चार्‌- atfawa care युगपदिति नैकधम्मीणामन्यदीयानेक- गणक्रियाणां, युगपदेकदा नतु कालभेदेन, श्रध्यासा विषय- निगरणेनाध्यसानं, wa दूति वैचिचातिश्यादुत्छष्टसमाधिलेन BISA STA इन्यर्थः ।। ९७ ॥

गुरुगन्भभर क्रान्ताः VAT ATES: | अचलाधित्यकेत्छङ्गमिमाः समधिशेरते ॥ ५८ ॥

गुव्विति । aT जलपूरसम्बन्भेन महत्यः, अन्यच yUT- AMA स्थूलाः । तथा AWA अन्त गतजलस्य भरेण क्तान्ताः मन्दाः | तएव कालिदासः, Haart घन तुलयितुं ना- निलः शच्छति लां fem: wer भवति दि लघुः पूणता arr वाय दूति। अन्यच्च भ्रूणस्य भरण अन्ताः, विशेषणयोः कर्मधारयः SATA नारवपदस्य ग्जोरवमित्यर्थकते गव्विति गञ्मविग्रेषणं । तथा WaT गर्व्जन्यः, अन्यच कुन्धन- शब्दं Fig: श्रचलसाधिल्यका agate, लिङ्गसाम्यात्‌

प्रथमः परि्छेदः। we

सखीरूपेत्ययः तस्या say मध्यम्‌, अन्यच क्डम्‌, श्रधिकरणे दितीया, wa जलदपङ्क्षु तन्नद्धग्बनिगरणेन गर्विणेधग्मा- 1 e e ~A

Ut awa गारवादौर्नां युगपदध्यासाच्ार्लातिशयः, wa- wafanariaqe: सखम साश्यलङ्कारः es I

FUT सख्याः सननं गारवं कमः। TAA TAM TVA दर्शिताः ॥८८ ॥

एतद्‌ शयति । wag स्तननमिति, मच स्तनितं गच्जितं मेघनिधषे रसितादि चेव्यमरोत्या स्तननं जलदप- HUI Tia गिंणोधम्लमुक्रमिति ae way इति wwe शब्दमाजाथकमैवादिकस्तनधातुनि- ष्मन्नतलेन तादृशस्तननस्य afser श्रपि खम्मवात्‌ afera- वच्छन्दान्तरेऽपि तस्य प्रयोगदशनात्‌ Hava, मश्ोरादिषु रणितप्रायं पच्चिषु च कूजितप्रति। स्तनितमणितादि सुरते मेघादिषु गच्छितप्रमृखमिति केषान्तरेण स्तनितश्ब्दस्व सुरत- शब्दवाचकत्वमुक्रं, तस्मात्‌ स्तनधातानं मेचग््लनमाचवाचक- लनियम दति। मच तथापि न तचेष्टसिद्धिः weararda- सनधाते गेच्जंनसयापि वाचकलप्रा्या wag दत्य गद्धंलोध- योध्यासयोगादिति वाचम्‌, श्रसाधारणगरणोधाणामत- ङ्श्यनादीनामन्तःपतितलेन ayaa च स्तननस्यापिं ग्मिणोघर्मरूपले चित्यात्‌ वेचिच्ररैव च काव्यजोवातुशत- तयाऽवश्यमपेचणोयलारि त्यवघेयम्‌॥ ९ < ॥

N

९० काव्याद शः |

वटतत्कान्यसब्वेखं समाधिनाम यगुणः | RTT: VALI तमेनमनुगच्छति ॥ १०० tt समाधिमुपसंहरति । तदेतदिति । award पू्ववप्रदर्भिं-

तमयेन काव्यस्य चार्लातिशयजनकल्वादित्यथः । समाधिनौम यगुणः, एतत्‌ काव्यस्य WAG काव्येऽवश्वमपेचणीयमित्य ग्यः | समयेऽपि गडा वेदरङ्ऽपरोवापि, तमेनमनुगच्छति ara afqaura यतते। एनमित्यचर एकमिति कचित्पाठः, मृख्य- मित्यथः, प्रशंसना येतत्‌ सर्गथषामेव प्राणलेनोक्रत्ात्‌ । दति quer निरूपिताः, एषु च क चिद्‌ाषाभावरूपाः केदिषाख- STS श्रपि माचा मतमनुरन्धानेन यन्दकृता गृणलेनोा- क्ताः, MATS मतेऽसिन्ननादरवन्तामाधुरवाजःप्रषारास्यं रस- गतं गृण चयमेषेच्छन्ति यथा प्रकाशकारः। माधरचानःप्रसा- दाख्याख्रयसते A UAHA ९०० ॥

दतिमागंदयं भिन्नं तत्घद्पनिष्पणात्‌ | ARTY न शक्यन्ते वन्तं प्रतिकवि खिताः ॥ १०१९॥

तच व्रैद्ंगिडोयैी waa प्रस्फुटा न्तरावित्यनेन प्रतिन्चातं नेडत्रेद सये विंभिन्ञतया निरूपणमुपसंहरति। दतीति। दति पुीक्तप्रकारेण तयेोभीङेदरमयोः, खरूपनिरूपणात्‌, इति भदद्ममार्गख प्राणाद्भगणाः रताः, एषां विपर्ययः प्रायाड्श्छते गेङवत्मनीत्यनेन गणबद्धावाभावङतखद्ूपप्रति- पादनादिव्यथेः। भिन्नमल्यन्तविषद्श्ं। नन्वन्येऽपि लाट-

प्रचमः wee: | ९१

पाञ्चालादिका मार्गमेदाः afer तेऽपि निरूप्येरन्नि्याञ्ज- चरा ager इति, गेडवेरद्माभ्यां faaree काव्यमा- aq भेदा लाटपाञ्चाखादयः प्रतिकवि सिताः तत्तद श्रजातः कविभिराद्ताः। न शक्यन्त दति, मेदाः सत्यं सभ्येव परमं श्रनेकत्वेन वक्तमशक्यलाल्न निरूपिता cad: । ARE गेड- बेददब्मयेारवान्तरभेदा ofa at i qor ti

इ कतरिरगडादोनां माधुर्यस्यान्तरं मदत्‌ | तथापि न तदाख्यातुं सरखल्यापि शक्यते १०६ ॥

yaaa yaa दउढयति। इ्चिति। आदिना भधुरमाज्ना्णां aed) wet मेद्‌ः। मरदिति ad मतीय- मानलादनपलपनोयमित्यथेः। तरम्तरम्‌। WAIN तन्तन्ना- areas fags सर खल्थाऽपि का कथान्वेषां arafyerar देव्यापि, न शक्यत tf असद्त्वादिति भावः। मधृरवद्नां माधुर्यंभेद्‌वत्‌ काव्यमागोणं मेदाऽनिव्वंचनोयण्वस्माद्‌ भेद इय- मेव zag vefiafafa भावः॥९०९२॥

नेसर्िको च प्रतिभा श्रुतच्च बड़ निग््लम्‌ । TARTANA: कारणं काव्यसम्यदः ॥ १०३ ॥ एवमस अरर मुक्ता कारणमाइ। भेसगिंकीति। नेष-

fiat खाभाषिको प्राक्रनजनासिद्धेत्यर्थः प्रतिभा शक्तिः सं. स्कारविगरेष cad) तथा बह अनेकं ढन्दाव्याकरणकाष-

क 2

é2 MSTA: |

कलाचतुवेगगजतुरगखन्गादिलचणात्मकमित्यथैः, frat #z- पदेशेन भिःसम्देदतयाधिगल्य सम्यक्‌ परिशोलितमिव्ययः, wi weg बहनिश्मंलग्रास्तानुश्रोलनजनिता व्यत्पत्तिरि- चयर्थः, एतदु पलक्षण लाकद शंनजनितापि व्यत्पत्तिः काव्यका- रशं, तया Raa अभिये गाऽग्यासश् काव्यन्ञेोपदेेन पेनःपुन्येन प्रटत्तिरित्यथः, एतन्ितयं समुदितं ve व्यस्तम्‌; Sar गिर्क्रशरोरायाः काव्यस्य Wat: eA: कारणं का- व्यसष्टद्धिरृतिन्नघ्येंतुः करणएवज्त्ागस्यापये तन्तितयजन्यलात्‌ | कथञ्चिचिरपरिचिन्तनया श्रप्रतिभादिमतामेकदिकाव्यकरणे- ऽतिप्रसङ्गवारणाय TIT TARA) BA कारणता व्यासक्ता मतु प्रत्येकपय्यात्ता च्रययुत्पन्नञानामयतमानानाश्च बालादोनां कवलप्रतिभया काव्यानुद्यदश्चनात्‌ तेषामेव च कालान्तरेण ग्यत्पत्यग्यासवतां काव्यदर्भनात्‌, तथा यृत्पन्नानां यतमाना- भाश्च केषाञ्चित्‌ प्रतिभाभावेन तद्दशनात्‌ तथा यतमानानां तेषां दर्शनादयतमानानाश्चादर्भनादित्यन्वयव्यतिरेकाभ्यामेष निखयः । ददमेवेक्तं प्रकाशता, शक्रिनिपएता लाकभर- स्त्र काव्या दयवे्णात्‌ | काव्यज्ञशिल्षयाभ्यास इति ₹ेतुसदु द्वे इति, व्यास्यातश्च तेनेव, इति चयः “समुदिता न तु खस्ता we काव्यस्माद्भवे निग्माणे wad च देतुनंतु saa” इति। अन्ये तु प्रतिभेव काव्यस्य कारणं, व्युत्पन्तिस्स्य चारवरेतः अन्याखस्‌ द्धिः) प्रतिभा च क्रबित्छतः प्रसरति कचि देवताद्यनुगडात, भाविकविल्ानां बालानां सत्यामपि प्रति-

प्रथमः परिच्छेदः शह

मायां काव्यानुद्यात्‌ कालस्य तत्छदकारिवमङ्गीका्यमि- व्याः, यथा, “afad जायते शक्रेवंद्धतेऽज्यासयागतः | तस्य चारूत्निष्यन्ता ्यत्यन्िखतु area” इत्यादि ! मते चासन्‌ काय्यंभेदाल प्रतिभ(दिजितयगता कारणता arent! वय- न्त, प्रतिभापरपय्याया afata काव्यहतिन्ञत्निहतः श्क्िख संस्कार विशेषरूपा, श्रतिरिक्रा वा मण्ादेदाहिकारिवत्‌, at 4 WIM Verna च, तच प्राक्रमो fagafe ददानो- aN तु ्ास्काव्यशोकदश्रनादिजनितविखलषणुत्त्या नि- यताग्यासेन च परूषे जायते कारणलञ्चानयाद्‌ण्डचक्रादिव- fafaatita, अव्यत्पन्नागां बालादौमामेडिकथ्रल्यभावेन यु- त्पन्नानां यतमानानामपि कषात्‌ प्राकनश्रह्यभावेन काव्या नदयदशनादिति BA ॥९०२॥ |

न विद्यते यद्यपि पूव्ववासना गुणानुबन्धि प्रतिभानमङ्तम्‌।

शरुतेन Tara च वागुपासिता

wa करे त्येव कमप्यनुयदम्‌ ॥ १०४ ॥

प्रतिभादिजितयं काव्यषभ्यद्‌ः कारणमिनल्युक्तं तच यदि वयुत्यतत्यभ्याखवन्त स्ततम्पादनमप्रहत्ता अपि कृताया न भवन्ति afe किं ते प्रतिभाया अ्रभावनिञख्येन तस्मादधिरमेय्‌- afe amine: म विद्यत cfai श्रह्ुतमनगेलकाव्य- IAW THAT YS, eater जन्मान्तरीणसंखकारर्टपं

९8 MAT: |

तथा गणानुबन्धि काव्यसम्पत्‌सन्पादनेनेत्कषा तिश्रयजनकं प्रतिभानं प्रतिभा यद्यपि न विद्यते। यद्धा वासना वाज्का, वासनाविषयोागणा वासनागृणः सब्वप्राथमोयकविलकीत्वै- दिङूपगृण tae, ज्राकपार्थवादिलान्‌मध्यपदलापिकर्बधा- Ta) पूवेषां प्राहृनकवोनां वाखनागृणस्तस्यानुबन्धि जनकं ्रतिभानमित्यग्बयः। saat तथापि म विरम्वतामि- mara wat प्रतिभायां कागएस्तक्यासेनेव्या- शद्धायामाइ। ख्ुतेनेति । श्रूयत दति रुतं अवशं मराक्रन- काव्यप्रबन्धानुशीलममित्ययंः तथा यतेन तत्करणप्रयासेन च, उपासिता निरन्तरमाराधिता खती, waaay ya करोत्येव way किंश्चित्‌ काव्यसमन्पादनसाम्ये जनयत्येव, श्रत भरवेवेतिशब्द दयेन व्यभिचाराशङ्धा निरस्ता। tere प्रतिभा- दिषमुदायः काव्यसष्डद्धिं waa Ya: fafa य॒त्यत्यभ्ा- साभ्ामपि भवतीति न पूव्वीपरविरोधः ॥ ९०४ ॥

तदस्ततन्देरनिशं aan

FAITE खल्‌ कोत्तिमोसुभिः।

छशे कवित्वेऽपि जनाः ATA

विद्‌ गेष्टोषु विद्तुमोशते ॥ १०५ II इत्याचार्य्यद्ण्डिनः छते काव्याद मागंविभागोा नाम

प्रथमः परिच्छेदः ॥ १॥

पव्वीक्तमृपसंदरति । तदिति । तत्तस्मात्‌ । अ्रस्ततद््रेरन-

प्रथमः परिच्छेदः | ९५

Be: | अमात्‌ अममङ्गीत्य | उपास्या श्रमगोलनोया । कीति BANAT य्न; । फलान्तरमाद । भे इत्यादि, छे अल्पे कवित्वेऽपि काव्यस्य करणे ज्ञाने च, विदग्धगोष्ठीषु कविसामाजिकसभासु। विदन्तमोशते समादरं wera fea, एतेन कोत्तिंसमादरौ कविलशामाजिकत्योः फललेन प्रति- पादिते तल्षिष्मुभिरवश्यमेवाच सततं चतनौयमिति चितम्‌ । खन्प्योरष्यनयोः खगादिसाधनलं अतिरप्याह qari एकः शब्दः सुप्रयुक्तः सम्यगन्नातः खगं लाकं च कामधुम्भवतोति। एक दृत्यचापिकारोनेष्यः, THIS: | सम्यगृश्चात Cary च वाकारः, सम्यगृन्ञातेावेत्ययंः ९०५ ॥

इति ओमरेमचद्धतकवागोश्मटहाचायंविरचितायां मालि- न्यराञ्छनीसमाख्यायां काव्यादशंटकार्यां waa: परिच्छेदः ॥ ॥ ९॥

काव्यादशः। टि. दितोयः परिकछेदः।

काव्यशोभाकरान्‌ WATS प्रचक्तते | ते चाद्यापि विकल्यन्ते कस्तान्‌ leet वच्छति 11 ९॥

श्रय oufafe निरूपिते waret दयापादरेयता ज्ञायत इति प्रथमपरिच्छदे शरोर तावदिष्टायैवयवच्छिन्ना पदावली- त्यनेन धम्मिश्टतं काव्यशरीरं निरूष्य, काव्यं कल्पान्तरस्थायि जायेत सद्लङतीत्यनेन प्रशंखनादुपादेवधम्मानलद्धाराननि- ` खूपयितु दितीयपरिच्छेदमारभमाणस्तच लक्तयितव्यानां तत्त दिशेषालङ्धाराणां निदपणं सामान्यलच्णनिरूपणानन्त- रमेव सुम्रतिपादभिति . प्रथममलङ्ाराणां सामान्यलक्षणं निरूपयति काव्योभाकरानिति। काव्यस्य द्टार्थव्यव- च्छिन्ना पदाबलोत्युक्तलक्तणस्य काव्यशरीरस्य शाभा स्ेषादि- MURATA तश्च चमत्कार विगरेषजनकन्नानगेाचरत्वं तत्क- रान्‌ तद तिश्यदृद्धन walt शन्दा्थंगतान्‌ वणाटतच्यादिषा- SUIT अलङ्कारान्‌ waa Wagrtfaarear प्राञ्चो- व्यवहरन्ति यथया हदारादयः शरोरस् रूपयैवनादिकत- Tat पृष्णन्ताऽलङ्ारपदवाच्यास्तया शन्दाथरूपस्य काव्य- शरीरस्य कछेषादि गणष्टतवेचिचं पुष्णन्ताऽनुप्रासोपमादय दति

Ci रमा क ^ mer

38

aad ~P ON PL ti Oe ory 2. ।

a ; । )

PID AI नौ 9

BIBLIOTHECA INDICA COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL, ae NEw Series, No. 33

|

FRA) BAU 177 EE SAE < 77777 SREB As ha bd a te Se 4 र

| HT ty (८4. es + पित ०,८१.५. ४ PSE = + it 1777 om =o SS =-= c : Ser Fi Hil ] ee a. = ‘cv? ec? = + नि =< 2 ee kr) ; १ if | | | 17 mt || | |||. । | ||| । . yf ||| | | | | 1/1 ह ` (111 M iyi Ny | | । ||| | | pal ¢ (^> = mm) || aaeee 7 ॥/१71); i | HHT ) — ` । + ॥ ॥ ii व | | = aT AW A me eS 1@ ||| || iN ||| b =) Sass ha ae | Ee | | =a i ॥ = = | | 8. ||| ||| | ॥ | =|. =^ ~+ || । | if | ॥/- -॥| | 1 ®^ | =+ ||| ||| 3 \. । 4 ~ क, । 1. aoe the. | aS = | + {~ 4.६1 >~ — eS 8 ~. 1 == Se ————————_____ , Uy च सम्म === ~~ ------ SSS ID a ~ ~~~ + ~ x Vi ++ त्थ EY ११८ = ९, (=> » # (=x \ ad Loo 2

$ | a}, + - SA | | = ` कथ. ॥ 11/41 aia

| f ॥ | — 1 Hl ie xt Ao ; >; “fi

—

— WITH A COMMENTARY, BY PANDITA PREMACHANDRA TARKABAGITS’A, essor of 2200726 in the Sanskrit College, Calcutta, FASCICULUS II,

wn.

CALCUTTA PRINTED BY 0, B. LEWIS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS.

| 1 | | | | THE KAVYADARSA oF Sri DANDIN. | | । 1862, |

SANSKRIT WORKS PUBLISHED, ३ IN = NEW SERIES‘

The Vais’eshika Sutras, with Commentariesyby Pandita Jaya Narayana Tarkapanchanana. Complete in five Fasc. Nos. 4, 5, 6, 8 and 10. The Sdndilya Stitras with Swapnes’wara’s Commentary. Edited by

Dr. J. R. Ballantyne, LL, D. Complete in one Fase. No. 11. The Kaushitaki-Brahmana Upanishad with S’ankarananda’s Com- mentary, edited with a translation by E. B. Cowell, M. A. Complete in two Fasciculi, Nos. 19 and A translation of the Stirya Si ry Pandita Bapi Deva Sastri,/under the superintendence of Arch- deacon Pratt. Nos. 1, 18 and 28.

¢

SANSKRIT WORKS IN PROGRESS. The Das’a Ripa with the exposition of Dhanika. Edited by ए. E. Hall, D. C. L. Fase. L., 11. Nos. 12, and 24. The Narada Pancharétra. Edited by Rev. K. M. Banerjea. Fase. I., II. Nos. 17 and 25. The Kavyadars’a of S/ri Dandin, edited, with a commentary, by Pandita Premachandra Tarkabagisha, Fasc. I., IL. Nos, 80 and 33.

Digitized by G O 0९ le

हितीयः afew: | £9

मते WAY गणानामलङ्राणाशञ्च शब्दाथगतलम्‌, इत्यश्च काव्यश्ाभायाः कल्लरोगण्ास्तदतिन्रयरेतवस्वलङाराद्तिग्‌- ाखङ्कारयोाविवेक दूति वामगादयुक्रमादरणोयं। न्यास्ह रस- सेव walt माध्यौजःप्रसादास्तय एव गणाः, दारारिवद्ाच्य- वाचकलखणाङ्गगताः खाश्रयगाभाजगमदाराङ्धिगारसस्य शा- भाजमका TCT: गुणालङ्ाराशां विभिक्नाश्रयत्वारेव च भेद इत्या ङः, नेतत्‌ समोचीनं मधुरारस दत्याद्यनुभवसिद्धानां रसखश्ूपविगरेषकाणां माधुग्यादीनां गणलाङ्गोकारे यन्धकदंणां काव्ये तादूशगणनिवे्राभ्यगु न्नागवेफल्यात्‌ सर खलवप्रतिपादमा- MTNA तदमभ्यगुन्चागषिद्धेः तादृश्रगणानां रषाव्यभिचा- frara, गणाभिवच्चकशम्दाथप्रयोगाच तदिति चेत्‌ तरहिंता- दृशव्यञ्चकताया एव गणलं amafed सेोन्दग्धादेराद्मोत्कषेक- लवत्‌ तस्या एव रसोत्कषेकलात्‌ उत्कर्षंकसमेव च गणलात्‌, ता- दूशव्यशच्चकता च द्ेषादिधर्मवत्वरूपेव ततश्च सिद्धं इषादीनामेव गणत्वं शब्दाथगतल्श्चेति | एवं SHAM भाजगनद्वारा रसओा- भाजनकत्वमलङारलमित्यष्यविचारविजुभ्मितं नव्यानां, नोरसे- ऽपि सकलालद्धारिकेः काव्यतया खीकृते danas fea चापमादीनाममलङ्धारतापन्तः न चेष्टापत्तिः, गयेरपि तच तेषा मलङ्कार लेनेष्टवात्‌। यथा AYR | IY वाल- ङुतिष्ीपि agerssr व्यनक्ति यत्‌। वस्वलङ्धार मथवा तेनाभे दादाक दति। अरब्दचिचं arafwaaay लवर Wai चिरमिति गृणालद्धारयुक्रमिति। यच तु नासि रखस्तजे।क्ति-

0

1 कायादणंः।

्ेचिचमाचपर्ण॑वसायिम दत्यादिषन्दर्मख्च। न च क्वापि कथञ्चित्‌ परम्यरथा रसस्पभाऽणीति are तदि सर्ववतेवे- दशर ससद्धावेनासंखच्छलापत्त्या aut निरङक्रभेदकरडाभा- चित्यात्‌। न च नीरसखले रखापकारयोग्बलमेवालङ्कारष- afefa वाच्यं योग्यताया निव्वक्तमशकलात्‌ कारणताक्चछ- ayaa तथाले च तादृश्जधम्माणामननुजमात्‌, THA Seq खूपयावनादय दव श्ब्दाथयोः Bag एव FUT: चान्दर्ापञ्तस्यात्यन्तात्कर्षजनकादारादय ट्व PITTA यास्ताः शाभातिश् यजमका अनुप्राखोपमादयेऽखङ्ारा दति भ्ाचां मतमेव साधीयः समद्वषतीति खुधीभिविवेचनोयम्‌ । उक्तञ्च, यदि भवति वच्युतं गुेभ्थावपुरिव येवनबन्ध्यमङ्गना- याः । अपि जनदयितानि cant नियतमलङ्करणानि संश्च यन्ते दति | इत्यं सामान्यखचणएमभिधा य amay विभ्रेष लक्त- ay खस्यासामथ्थे प्रकाश्रयन्नैद्धत्यं परिदरति। ते चति। कः पष्डितम्भन्यः, तानखलद्धार विशेषान्‌, AeA खन्पुणंतया सम्रभे- दानित्यथः, वच्छति am शच्छति, भाविप्रयोगेन get न कोा- saaraa ave न कोऽपि वक्रं श्यतीति सर्व्वथा ते कालेन asia दति खचितम्‌। यतस्ते चालङ्कार विशेषा अद्यापि विक- खून्ते विविसेन भणितिभङ्गोप्रकारेण seq गवीनेरद्धा- ga प्राचीमाक्रलक्णा एव ते किश्िद्वैचिचमद्गावयय बडलीक्रि- यन्त इत्यथैः | श्रत: कल्यनाया श्रविरामात्‌ इयत्तया निरूपणं खदूरपरादतमिति भावः ॥९॥ |

दितौीयः परिण्डेदः। ry

किग्तु वीजं Prenat gaara: प्रदर्शितम्‌ ।

तदेव परिसंस्कार्तुमयमस्मत्‌परि खमः॥ २॥

afe faawercfarat भवता न निरूपणोवा दग्या- waqry । किज्तिति। किन्त विकचपानां नवीने विंकश्यनी- चानामलङ्कारभेदानां TH सामान्यलचणर्पं मूलं पन्वा wal; मदर्भिंतं, चथा नवीरनैरद्धावितानामृपमाभेदानां वोज- तं पू्ीचार्येः ahhh सादृश्ठमुपमेल्युपमासामान्यलकणं तद्पजीग्यैव भेदानां प्रवर्तितलात्‌ एवं रूपकादिमेदाां रूप- कादिषामान्यलच्णमिति। अद्ञरितमित्यच च प्रायेणेति बाधं नवीनैरद्धावितानां कंषाञ्चिदलद्धारविक्षाणणं सामान्यख्लच- णस्य पम्वाचार्यैरनक्रलात, यथा fraareercar यवीगा- BRITT: प्राचीनेरनक्लच्णणः। तदेवेति । विकल्यमलग्छतं पव्वाचाययाक्रं सामान्यलच्णमव परिसंसन' स्फर शब्दा भिधा- नादिना विश्रदयितुम्‌। अयमस्रत्यरिश्रम tf सामान्यल- लणान्येव मया विश्रदीक्रियन्ते। कशचिदेचिचेण भेदाः सम्भवन्ति चेत खयमंदनोया इति भावः। एतच्ैद्धत्यपरि दा रार्थमे- am खयमेवापमादिभेदानां निदूपयिव्यमाणलादिति ध्ये यम्‌ २॥

HUTA AAMT AL ATTA: | साधारणमलद्ारजातमन्यत्‌ प्रद श्यते ॥ २ ॥

अलद्ारनिद्पणम्रतिनज्नया पभ्वेनिरूपितानां खल्यनप्रा- Q 2

१९० ATRIA! |

सादीनामपि पुननिंरूपण प्रसहा निरूपितानां निरूपणं पि- पेषणवदिफलमिति मन्वमानस्तद्धिन्लानां निरूपणं प्रतिजा- Ta काञ्चिदिति। मागंविभागायं गडवेदङ्ममागयोः प्रस्फ- टान्तरलम्रतिपादना्थे। काचिदलङ्कियाः ुत्यनपरासच्छेकट- स्यनुप्राखथमकङ्याखद्धाराः | उक्ता दति! यया कयाचिष्छ- त्या यत्‌ समानमनुष्धयत दृत्यादिना श्रुत्यनुप्रास उकः, तथा वणोटस्तिरनुपराय इत्यादिना केकटत्यनप्रासावुक्ती | श्रान्तिं वण॑सद्धातगेाचरां यमकं विदुरित्यनेन यमकञ्च। अता वैफ- wraa पुननिंरूपयिग्यन्ते दति भावः । अन्ये तेभ्याभिन्नं । सा- धारणं गाडवेदद्मयाः समानं, खभावाखानादीनां दयारपि मागेचेोर्निंवेशनोयलात्‌ । अुत्यनुप्रासादयस्वसाधारणा एव गुणनिरूपणम्रकरणे waa: | तीयपरि च्छेदे यमकस्य पन- निंदूपणन्त प्रभेद प्रद शं नार्थमेवेति बेध्यम्‌॥ an

खभावा ख्यानमुपमा SIH दौपकावती | अक्तपाऽथान्तन्यासेो व्यतिरे काविभावना ॥ ४॥ समासातिशयेोत्‌प्रा देतुः SATA: कमः प्रयारसवदू ्नेखिपय्यायाक्तं समादितम्‌ ॥५॥ उद्‌ात्तापड्कतिक्षेषविशेषास्तुल्ययोगिता। विरेधाप्रसतुतस्ताचे व्याजस्तुतिनिद शने ॥ ९ ॥ Safer: argent aca भाविकम्‌ | इति वाचामन्तङ्धारा Tate: पुववे्धरिभिः ।\ ७॥

दितीयः परिष्डेदः। ६०१

म्रति्ञातमखङ्ारजातमदि भ्रति, खमावाख्यानमिल्यादि। खभावाख्यानं खभावाक्िः । दीपकाहती इति, srefacr- त्तिः । आडयुष्वात्‌ दु वर्तने श्व्यसमाद्‌ ब्रूजादिलादिग्र- त्ययः । समासः समासाः, श्रतिश्योाऽतिश्रयाक्रिः। warfed समाधिः। अप्रस्ठतस्ताजमप्रस्ततप्रश्सा i इति पश्चजिंश्त्छञ्मकाः। वाचां काव्यवाक्याननां, खभावाख्यामादरीमामेषां प्रायेणायनिष्ट- त्वेऽपि ARITA KITS शब्द तद यया स्ता दा व्याङ्गोकारात्‌, यदाद पातश्चलदचभाय्ये भगवान्‌ व्यासः, खितोाऽख्य वाचकस्य वाच्येन सद्धाभेदः सम्बन्ध दति । पृब्वे्षरिभिदं भिता vata एतागेव परिसंस्करोमि नलन्यान्‌ नवोगेरद्धावितान्‌ निख्योकेखादीम्‌, ताङ्शयत्किशिद्धैचिजावलम्बनेना7लद्ाराम्तरकसख्यने YBSI- स्तद्धदसमभवादिति Bean ४।५।६॥७॥

mate पदाथानां Si साश्षादिव्रष्छनो | खभावेक्तिख जातिखेलयाद्या साल्तियथा ॥८ ॥

तच प्रथमं सकलश्ास्तकाव्येव्यो णितलेगाभ्यडितवात्‌ खभा- वास्यानमुदिष्टं, तदव लक्तयति। मानावस्थमिति | सा श्रल- ereg प्रसिद्धा ara मथममुदिष्टा wegia: खभावोाक्रिख जातिखेति नामदयवतीद्यगयः। खशरूपमाइ कीदृशो नाने- त्यादि। पदाथानां जातिक्रियागृणद्रव्यार्णं नाना अनेका अवसा विशेषो य्य -तत्‌, रूपं वणंसंखानाद्यात्मकमसाधारणं धर्वामित्धयेः साचाद्धिटलती खच्मलादु लंलमपि प्रत्यचमिव दभ-

९०९ | STE `

यन्ती । इत्यश्च Werte awn: BEA aTY auiafafctia wemai मालाच्शैमित््रनम wuraway- कपवशेगे भ वेवचिचातिश्य इतिं नालद्रता, यक्ष, “WaT दमुदितं दृष्टा सङा wate afee” दति अच नन्तंनमाचं afeay रूपमिति feergwed । wea प्रकाअछृता। खभावेाक्तिस्ठ feare: खक्रियाङरूपव्नमिति) coq ख्पं सहटलमागन्तुकञ्च | GER! सभाव एव भावानां खरूपमभि- प्रीयते। भिजमागन्तकश्चेति दिविध तदुद्‌ाइतमिति। षेत्‌ बस्तु खभावस्फुरोकर णर्पामयेव्यक्तिमथंगृण माछलते्षवां मते ख- भावके गणवमेव नाखष्धारलमिति नेष्यं । भोजर्‌ाजस्ठ Vrs HRY AVES मणलमागन्तकखाखङ्भारल मा दइ । यथेति उदादरणदणशगसङ्गतिः॥८॥

तुण्डेराताखङ्रिलेः THULE | जिवणंराजिभिः aes 2A eRe: KORE ॥ ९॥

स्ञाकचतुषटयेन करमेण जात्यादिचतुष्टयरूपस्युरीकरणम्‌- दाररति। तण्डैरिति। वण्डेमुखेः अताम्नाणि करिलानि वक्राणि चेति तैः, विशेषण्याः क्मधारयः। एवमन्यज । ₹रिताः पालाशवणाः कामला a: | जिवणा दरितरक्रधृसरवणवती राजी रेखा यच A: स्वेन उपलच्णे ठतोया । श्रचाता्रङ्- रिलतुण्डलादिकं ब्रटुकजातोनामसाधारणं st संस्यानश्च खद्रभिः क यश्चिदमवधानात्‌ पुब्वेमलक्ितमपि करिविणेनया

दितीधः परिष्डेदः। १०६

साक्षादिवागैग्यते। ` बटुकानामनेकर्काच्छनब्ब्देाजातिषा च कः१॥९ ५. : | |

` कलक्रणितगन्भ॑ण कण्डेनापूर्पितेश्षणः | पारावतः परिभम्य रिरसुशुम्बति प्रियाम्‌ ॥ १०॥

क्रियागतखभावास्यानमुदा हरति । कलेति। कण्टेनेति उपलक्षणे adler, तेन yaaa प्रागेव awe कलक्षणि- ana चम्बनकाले तद्भावात्‌ चुम्बतीति पारावता हि एवंविधा wart चुन्बन्तोति पारावतचुम्बनक्रिया खभावाऽयम्‌ 1 ॥ ९० ॥ |

बपन्ङ्षु रोमाच्चं gay मनसि निषंनिम्‌ । नेच चामीलयन्नेष प्रियासः प्रवर्तते ॥ १९॥

गुणएगतमुदा रति | वध्रज्िति। aw जनयन्‌। भिटंति- मानन्दातिश्यम्‌ ।. अमरोलयन्‌ मद्रयम्‌। म्रियास्पभरं दति VHS गुण लाद्ूण गताऽयम्‌ ॥ ९९ ॥

कण्ठेकालः करस्थेन कपालेनेन्दु गोखरः | जटाभिः ल्लिग्धतान्राभिराविरासीद्धषध्वजः ॥ १९ ॥

दव्यगतमुद्‌ादरति। कण्ठेकाल cf, कण्टेकालपदम- खुक्खमासनिष्यन्नं। कपालेनेति जटाभिरिति च fated

१०४ WTS VL: ।

दतीया | अन इवष्यजश्ब्दायादृच्छिकः संज्ञायां wefaa: asa xa संज्चासं्जिनारमेदाचख dsp शिवोऽपि xa aq च कण्ठेकाललादिकमसाधारणं रूपं yzacttaafafara- गताऽयम। ९२॥ |

जातिक्रियाग णद्रव्यखमभावाख्यानमोदशम्‌ | शस्तष्वस्येव साम्राज्यं काल्येष्वप्येतदौ सितम्‌ ॥ १३ ॥

सखभावेक्रिमृपसं दरति । जातीति । wa द्रव्यपदं वेयाक- रणपरिभाषितेकव्यक्रिवाचकश्ब्दप्रतिपाद्यरूपद्रव्यपर aq 3- भेषिकोक्रचित्यारिद्व्यपरं तेषां जातिपदेन ग्रहणात्‌ जाति- क्रियागण्द्रव्याणां खभावाख्यानमसाधारणषरूपस्छुटोकरणमी- ढ्‌ शमेवं विधं waa yg टयप्र शितया दिशान्यचापि ज्नातय्- मित्यर्थः । जातिक्रियागृणद्रव्येरिति दतोयान्तपाठे पूरवव्ञाक- चतुष्टये क्रमेण सविगशेषणएतयो पन्यस्ेजातिक्रियागृणद्रन्येः Fat सखभावाख्यानमीदृशं बेद्व्यभित्यन्वयः। शास्तेखिति शास्तेषु पदाथैखदूपनिरूपणप्रधानेषु वेशरेषिकदश्नादिषु पुराणेतिदा- सादिषु च सासराच्यं बाङस्यम्‌। Teale एवकारेण WaT रान्तराणां way नात्यन्तापयाग इति खवितम्‌। निजा- wart द्‌ श्यति काव्येव्वपौति, एतत्‌ खभावाख्यानम्‌, ईैणित- मिति श्रलङ्कारान्तरापेक्तया wastes fe विलचणमेवेति UTA TAA: ti WV

दितीयः परिच्छेदः १०५

यथा कथश्ित्‌ सादृश्यं aay प्रतोयते। । | निद्श्येते उपमा नाम सा, तस्याः प्रपञ्चोऽयं निदश्यते ॥ १४॥

उपमां लच्यति । यथेति । यच वेचिते यया कथञ्चिद्‌ Za सादृश्यं प्रतोयते, सा वेचिचरूपा उपमा नामेत्यन्वयः। येति विषये सप्तमी विषय प्रतिपाद्यरूपः। इत्यञ्च वे- चिचजनकं सादृश्यमुपमेति wed, वेचित्रं प्रस्ततोत्कषंजन्य- तमत्कारस्तन चमत्कारस्याजनकं सादृश्यं नापमालद््ारः यथा गोरिव गवय दत्यादौ, ्रतएव रसगङ्गाधरे, सादृश्यं सुन्दरं वाक्याथापस्कारकमृपमालङतिरिष्युपमालचणे सन्द- रमिति खादृशविधेषणमपन्यस्तं, Grea चमत्छत्याधायकलवं तमत्छतिरानन्दविशेष इति व्याख्यातञ्च । यथया कथयञ्धि- दिति, येन केनापि wale गुणेन क्रिययान्येन वेत्यथैः। यथा सीव धवला कोत्तिरित्यादो धावल्यरूपगणेन, सलो- लभियमायाति बधूगेजबधूरिवेत्याद्‌ावागमनक्रियया, श्रा- काशः काशतेऽत्यथै शिववद्धिधुण्डषण carer च विधुूप- द्रव्येण सादृश्यम्‌, एवमन्यत्रापि बेध्यम्‌। एते च गुणा- दयाधन्माः कचिदुपात्ताः, कचिदनुपात्ता safe सामथ्ी- वसेयाः, AAA पृव्वादाररणानि। श्रनुपादाने यया, “मृखमिन्दुयथा पाणिः waar wa: frei वाचः सुधा wee विम्बतुल्योमनेोऽश्मवत्‌" दत्यादि, wa मुखेन्दु- WaMat स्फटवादृश्यानां मनोाश्नलादयोाधम्मौा Grae

ए

१०६ RIBS |

afa सामथ्यादवसीयन्ते। sgafaf प्रस्णुटमित्य्थः, प्रस्णु zayq वेचिचान्तरानिगोणवैचित्रजनकलवं, ततश रूपकादेा साद्‌ श्छग्रतोतिजन्यवेचिरमस्येव wy तत्‌ ताद्रप्ादिभ्र- तौतिजन्य्वे चिचस्य कुक्षिनिलोनमिति न तचापमालप्रसक्रिः, श्रतएव शूपकदोपकाद्‌ावृपमाया गुणोग्धतलमुक्रं विश्वनायेन, ष्वनिकारेणापि, श्रलद्धारान्तरस्यापि ्रतोत्ती यत्र भाखते। तत्यरत्वं न काव्यस्य, नासा मार्भाष्वनेमत, दत्यनेनाप्रधाना- लद्कारस्य ध्वनितं प्रतिषिद्धं। एवश्च व्यतिरेकं दवादि- शब्द प्रयागेम सादृश्यस्य स्फुटं प्रतोयमानलेऽपि नोापमा- व्यतिरेकयाः agaa, मेद्‌ प्रतोतिजन्यवेचित्रेण सादृश्छप्र- ती तिजन्यवेचिचस्य तिरोादितलात्‌, शङ्गा ्गिभावसाङ्ग्यस्यले त॒ सादु श्वजन्यत्ैचिचरं न तिरोधीयते, awa पय्थालाच- नया प्रधाननिब्वादकवतग्रतौत्या पञ्चादङ्गतेन प्रतीयते इति विवेचनोयम्‌। सादृ श्यमिति। सादृश्यमतिरिक्रः पदार्थं दति केचित्‌ साधमयभित्यन्ये, way उपमानोापमेययारे कध्यै वत्त्वम्‌, WARY धम्माणां कविदस्त॒ताऽभिन्नलं कचिदरेकजाती- यलं कचिदेकशब्दप्रतिपाद्यलं क्चिदेकध्मव्वश्च, तच गण- क्रियायदृच्छानां arma प्रथमं, तेषामभिन्नलस्य वेयाकर- शेरङ्गोरुतलात्‌, तदुक्तं प्रकाशछता, गणक्रियायदृ च्छानां वस्तुत एकरूपाणामाश्रयभेदाद्खेद दव लच्छते यथेकस्य मुखस्य खड्- म॒क्रतेलाद्यालम्बनमेदादिति, द्वयसामान्यादौनां aura दि- तोयम्‌, एकजातोयलञ्च एकजाति मत्तं जातिपदच्चोपाध्यपल-

प्रथमः परिच्छेदः। १०७

at किष्टपदेपस्ाष्यले ढतोयं, aa wees, सकजलकणम्य- रमेतन्जातं सम्प्रति सुधां ग्एविम्बमिवेद्यादि aa खषकलकलप- दस्य कखकलसहितं, कलासमदाययुक्ञचेत्यथैः, एवमर्थशचेष- ऽपि । विम्बानविम्बतायां चतुथं, यथा भल्लापवच्जितेलेषां शिरोभिः च्रुखेमदीम्‌। “तस्तार सरघाव्यापरैः स्क्षाद्र- पटलेरिव'' tae, wa श्रुखलसरघायाप्नतवयेधंमयार- कषृष्णत्वादि गणयो गादेकलम्‌। इत्यं सवं समश्चसं । waa दस्य सद्‌ शधब्मवच्वार्थकलते तु श्रात्माञ्रयापन्तिदव्वारेति सुधो- भिविंभावनीयम्‌। इदञ्च सादृश्यं दयारेवेति न नियमः एक- खेत्रपमानोापमेयलरूपस्यानन्वयस्योपमातेन ग्न्यहताङ्गीकरि- BAVA एकस्य तथालश्च ata समर्थयिग्यामः। एवं वाक्यदयगता उपमेयोपमा च खमते उपमेवेति तदे सादु श्यस्य वाक्येकगतत्विशेषणं न देयम्‌ प्रतोयते इति श्रभिधयै- वेतिन नियमः, खत्षणया व्यज्ञनया वा प्रतौयमानख सा- दृष्यलापमात्वाग्युपगमात्‌ रूपकाद्‌ावतिव्याघषिस्त पुव्वीक्रयुक्षा परिहरणीया, aa इवादिप्रयोगे asi तदप्रथागे af<- ae कचद्ध ञ्यमिति खब्बमेतद च्छमाणादा हरणेषु स्फटीभवि- afal तखा दति, श्रयं वच्छमाणप्रकारः प्रपञ्चोविस्तारः नानाविघलत्वमित्ययंः, निद श्व॑ते उदाद्धियते। १४ ॥

BARAT मुग्धे करतलं तव | इति WAT MATS शंनात्‌॥ १५॥

P 2

१०८ MTSE: |

अय प्रतिज्ञातमपमाप्रपञ्चं क्रमेण सोदाहरणं निरूपयन्‌ प्रथमं साधारणघकांलोपादानानुपादानप्रयुक्तं धग्मवस्द्रपमा- मामकं मेददयं Bazar दशयति । wareefaafa | BMITY BRAS तखेवातासरलसम्भवात्‌। श्रम्मोारदमिवेति पदं समस्तम्‌, इवेन नित्यसमास विभश्नलापः पृवंपदप्र- रुतिखरत्वञ्चेत्यन शासनात्‌ । WATCCITY श्रम्भारुदसदृश्र लाच्णिकम्‌ इवशब्दः सादृश्धद्योतक इति कंचित्‌ एतन्मते WEG लचणागम्यम्‌। WY तु इवशब्द एव षष्टोवदुपमानोप- मेययाः सादृश्यलच्तणं सम्नन्धमभिधया बाधयति area चापमानेापमेययारब्रोारुदकर तलयोः प्रतियोगिलानयागिला- म्धामन्वयः, ततख श्रम्मोरुदप्रतियागिकसादृश्वानुयागि करत- लमित्यन्वयमेधः इवस्य षष्टोखानोयतया च तदथं सा- SU उपमाने पमेययेो रन्वये, नामार्थयाभेद सम्बन्धेनान्वयेाऽ- व्युत्पन्न इति नियमेन प्रतिवक्नाति सादृश्ठस्य विभक्षयस्था- नीयलात्‌ इारीभूतेन तेन चापमानस्छापमेयेन wera निबोध एव, निपातातिरिक्रलेन वा निरुक्रनियमवाक्य- घटकनामपदं विग्ेषणीयमित्याद्याङ्कः । wa प्रतियागिला- नुयोागिलयाभोनं संखगंमय्ाद्या, न चापमानान्तरविभक्ति- रेव प्रतियोगिलं बाघधयलिति वाच्यं तादृशविभक्तेसतद्थं fa- धानख्ानुशासनाभावात्‌ नज्िवपद्सख सादु श्यवाचकल्ाभ्युपगमे तदयं BTA BAM ward wx ca ad भाति चन्द्रमिव मुखं carta weta मुखेन शाभसे caret

दितीयः ufcwe: | १९०६

उपमानोापमेयपदयोाः कथं समानविभक्िकवम्‌, श्रभेदा्य- wa एव विशेषण विशेव्ययोाः समागविभक्रिकलगियमात्‌, wa- urate तु तयोरमेदोनाग्वयात्‌ सम्भवत्येव तदिति चेन्न श्रमे- दावयस्थलवद्‌पमानापमेयभावस्थलेऽपि समागविभक्रिकल्स्य AAA, Vem, विभक्रिः Tatar स्यादुपमानोापमेययारिति। WA VUTUYIMAATAAS प्रथममुपमेयग्डतकर तलेनेवा- MQ: न दपमानश्डतेनाम्भाररेण, तस्य समस्तेकदेशपद बोाध्य- ald, तद्‌गतलेन प्रतोतिस्ह पग्यालाचनयागन्वयबेाधोाश्तरमेव, wala धर्मस्य साधारणत्म्रतोतिस्तयेव च वेचित्रमिति प्रसङ्का- EMA) Califa) Tad साधारणधम्मप्रयोगक्छले | घ्चापमे- ति WalTaTeTAAaaqIaT श्रते धश्मापमेत्ययेः। WA देतुमा₹ साच्वादित्यादि | arata शब्देन प्रतिपाडितखख तुल्यस्य सा- धारणस्य धर््स्यातासलस्य प्रदशनात्‌ ज्ञानात्‌ अ्रचेवशब्द- प्रयागश्चवणमाचेणापमानापमेयगतसादृश्यलच्णसम्बन्धप्रतीतेः Ria, उपमानापमेयसाधारणएचम्मसादृश्यवाचकानां Ware MAMA FAT चेयसुपमा, उन्तरक्लाके धम्मानुपादानाच् Tala नयानां भेदकरणं, तस्माचीनेरनङ्ोरृतमिद्यनादृत्य यन्धक्ृता प्राचीनमतानुसारेणेव भेदाः प्रदश्ंताः। तयाचाप्रेये, यत्र साधारणा धर्मः कथ्यते गम्यतेऽथवा | ते घष्वस्तप्राधान्या- दग॑वस्त्रपमे उभे इति। एवमन्येषामपि दभयिययमाणमभेदानां मूलमनुसन्तवयम्‌ ॥ ९५ ॥

१९१० काव्यदशंः।

राजीवमिव ते aa नेचे नोलोत्पले इव | दयं प्रीयमानेकधग्ौ वसूपमेव सा ॥ १९ ॥

राजोवमिति। प्रतौयमानोा गम्यमानः वाचकशब्देना- प्रतिपाद्यमान इत्ययः एकः साधारणा war मनोान्ञवादि- का यच सा, श्रता वद्ढपमेव वस्तुनारूपमानापमेययारवापा- दानेनेयमपमा awa! स्युटसादृश्चानां साधारणध- प्रयोगमन्तरेणाण्पोपम्यप्रतोतिसम्भवादिति भावः। Wa प्र तीयमानलश्च भाब्दबेाधानन्तरं सादृश्यनिवादकतयापेचणो- यलात्‌ नहि wai विना साधम सम्भवति। wa arg aed तच धञ्मापादानमन्तरेण नेपमानिन्वौदः चथा सकलकलं परमित्यादिप्रागुक्रक्षके सकलकलमित्यंभानुक्ता, नहि सुधां शविम्बपरयालाकप्रसिद्धं सादृश्यं किमष्यस्ति श्रत- एषैवंविधसयले उपमाया श्रनचितार्थलदोषकवलितलं नव्ये रभिदहितं यथा यथ्चामि कावयश्रगिनमित्यादि। सकलकले- त्येपादानेनेव तु ततूप्रतीतेः, तस्मादेवंविधखले न वद्रपमायाः सम्भव दूति विवेचनीयम्‌ ॥ ५६ ॥

तवाननमिेन्निद्रमरविन्दमश्वदिति। सा प्रसिद्िविपग्यासादिपय्यासापमेष्यते ॥ ९७॥

विपय्यासपमामाइ । तवेति । प्रसिद्धिविपय्यासादिति ्रस्ठतलेन वणनीयानां मखादौीनामुपमेयलं तदुत्करंकतये पन्य

दितीयः ufcese: | १११

स्तानां चब््रारविन्दादीमामुपमागल्मिति प्रसिद्धिः तस्ावि- aaa वैपरीत्यम्‌, श्रद्यत्करषंप्रतिपादना्थें मृखादीनामुपमा- नलं चन्द्रादीनामृपमेयलमित्ययेः तस्मादिपय्ीसापमास्येयमुप- aaa: ante श्राननभिवेत्य् दवान्तरोापमानलनियमा- दाननस्ट तयालेनोापमानलप्रतील्या प्रसिद्धेविंपय्याखः। नव्यास्‌ यच प्रसिद्धापमानमपि प्रस्त॒तलात्‌ प्रसिद्धापमेयेनेापमोयते तत्र नापमा किन्तु प्रतोपख्याऽलद्धार ईत्याङः, aure वि- अनाथः! प्रसिद्धस्यापमानस्यापमेयतप्रकल्यनम्‌ | निष्फलत्वा- भिधामम्ना प्रतीपमिति कथ्यत इति। यथा यच्चन्नेचखमान- कान्ति सलिले ad तदिन्दोवरं मेधेरन्तरितः faa तव म॒खच्छायानकारौी शरभो । येऽपि लङ्गममानुकारिगतयतस्त राजरंसागतास्लतसादृष्टविनेाद मामपि ना देवेन न म्यते द्ति॥९७॥

तवाननमिवाेजमम्भाजमिव ते सुखम्‌। दत्यन्याऽन्यपमा सेयमन्योऽन्येत्कषेशंसिनो ॥ YE ॥

श्रन्याऽन्योपमा माद | तवेति | श्रन्याऽन्यत्कर्षशालिनीति च्र- नजखापमानतया मुखस्यात्कषः म॒खस चेापमानतायामेज- aerate aia, श्च दयारेव मुखाम्मोजयोाः प्रस्ठतलं बाध्यम्‌ श्रम्भाजस्याप्रस्ततले तदुत्कषेप्रतिपादनप्रयास- वैफष्यात्‌ म्रस्हतात्कषग्रतिपादनार्थमेव Guat गणालङ्ार- निवेभनाग्यनुन्ञानात्‌। नन्‌ न्यून मृणेनापमेयोनोपमोयमानस्ापि

UR काव्यादशः।

गणाधिकस्यापमानस्योत्कषंः कथमिति चेन्न ्रन्याऽन्यस्यापमा- नापमेयलेना नन्यसदु शतवप्र तपत्या तक्षाभात्‌। इतीति । इति Ta Wa द्ध परदशितप्रकारे णेत्यर्थः, तेन पय्धायेशापमानापमेय- त्लाभः aaa वैचित्रातिश्रयजनकलात्‌ sata मुखमनम्भोजच्च aufagizr परस्परस्यापमानामेयलप्रती तावपि वेचिचाभा- TATA: सम्भवः, पय्यायापम्यञ्चैकवाक्ये न सम्भवतीति वाक्य दयगतत्वमस्या वेध्यं नव्यास्तु प्यायोपम्ये उपमेयोपमेति नामकमलङ्ारान्तरमिच्छन्ति Bure विश्वनाथः, ““पय्या- येण इयारेतदुपमेयोपमा aa” इति । चाननं मुखमिति परकरमभङ्गः प्राचां निरङ््शलात्‌ साढवयः॥९२८॥

wae कमलेनेव तुल्यं नान्येन केनचित्‌।

दूत्यन्यसाम्यव्यावृत्तरियं सा नियमोपमा ॥ we. ॥

नियमोपमा माइ | त्नमुखमिति। कमलेनेवेत्येवका र व्यव-

ey नान्येन केनचिदिति। श्रन्यसाम्ययाटत्तेरन्यषाम्ययाट- निजनित्रैदिचात्‌, बहृपमानयद्धावा fe प्रस्हतस्य निकषे ख्यापयति तद्या क्त्या प्रजष्टतमेनेकेन साम्यप्रतिपादनन्त॒ प्रक- घातिशयमिति वेचित्रातिश्यः wee ॥

पदं तावत्तवान्वेति मुखमन्यच् तादृशम्‌ | असि चेद स्तु तत्कारोत्यसावनियमेपमा ॥ २०॥

नियमे पमानन्तरमनियमेपमां दशयति । पद्ममिति | पदं तावत्तव मुखमन्वेति सदृशोकरोति WIS तादृशं पद्म

दितीयः afcege: | ULB

वदतिसुन्द्रं ae चन्द्रादिकं तत्कारि वलश्खानुकारि रस्ति चेद स्लित्यवयः | canara अरमुकारकर्टंनियमाभावादिल्यर्थः। wa पद्ममिति adit मुखमिति कर्णापद तेन च मुखखयाप- aaa तत एव वेचिचातिश्यः tata तु न तयेति प्रसिद्धा पमेयस्थापमानल एवेयम्‌पमेति बाध्यम्‌ ।।२०॥

समुचयेापमाप्यस्ति, न कान्तेव मुखं तव । ह्लादनाख्येन चान्येति HATS मिनद 11 २१॥

समुयापमामाद | समृखयोापमेति | कान्येव कंवलं ATT | चकारः समुष्ठयद्यातकः | कणा क्रियया च । ws गृणक्रिययोः समयः, एवं कवल गणसमखये कवलक्रियासमचयेऽन्यसाधा- रणधर्समुखये च समच्वयोपमा ज्ञातया ॥ ९९॥

त्वय्येव YS ष्टं दश्यते दिवि चन्रमा: । इयत्येव भिदा नान्येत्यसावतिश्रयोपमा ॥ BE ॥

श्रतिश्योपमां दर्थंयति। लययेवेति । पुष्वीद्धं मुखचद्र- मसेोर्विभिन्नाञ्रयतप्रतिपादकम्‌। तस्मादि यद्येव भिद्‌ area माचरतामेदः। मान्यान गृणक्रियादिष्टता | दत्यस्मादतिश्र- योपमा, च्रतिशयः प्रखुतस्छात्कषाधिक्यं स च गणक्रियाकारा- दिभिः सत्यपि मरति भेदे मान्येत्यनेनाभिनलाध्यवसानप्रति- पाद्यः दृ भरातिष्यख भेदान्तरेषु ना खीव्येतद्धेद aa तथालेन

व्यपदे्ः। अच साम्यं वाख्कशब्द्‌ प्रया ASAI Waa Baa Q

१९१ AU |

च वक्रवेभिषसचिवया मेससेदप्रतीद्या पराप्तप्रसरा, FY द्टप- awafata भिन्नाञ्जद्मलेन age स्ुठतया प्रतिपादितलात्‌ wife व्यतिरेकः उप्रमानादुपेवस्वाधिक्रतायामतात्पथ्ात्‌ तस्मादु पमेवे्मिति विवेचनम्‌ ॥ २२॥

मय्येवास्या मुखशरोरित्यलमिन्दर्विकत्यनेः | TAG सा यद्टेवेत्यसायुतप्रहितापमा ॥ २२ ॥ उस्मेकितिपमां दभंयति । मयेवेति । मुखश्रोमखश्रीसजा-

तोया ओरिति निदशंनागर्दयमुक्तिः। विकल्यनैरात्मक्ञाघनैः, सा मुखश्रीः | उतपेचितापमेति, Femara Fe reer परमा- Gar नास्येव केवलं wizartu सम्भादनया कल्यिता सम्भावना SIH ST तन्मूललादि यमुक्रचितापमेत्यथ । श्चापि साम्ये a- ऋनागम्यम्‌। एवमग्रेऽपि बोध्यम ॥ ke

यदि किच्चिहववेत्यद्मं aq विधान्तलोचनम्‌। तन्ते भुखसियं धत्तामित्यसाव्ह्ुतापमा ॥ ९४ ॥ ` अद्भुतापमां दशयति । यदीति । तत्तदा, श्ुतेपसेति वि- कान्तन्ना चनलाद याधम मुखस्येव तप््रतियामिनि wy g तेषां RATATAT मिथयःखादृश्ठस्नातनाखमत्कारातिशय इत्युपमाया WEIS, तया WH सनेाप्रमेयधकाः स्युद्पमानेऽधिरोपि- at: | चमत्कारविधाना्थे तामाङ्गरहुतापमाभिति। Fare चद्ययेवलेनान्यधन्धंखान्य न ATS SALTASH IT fae fei चदुकमतिश्यान्निप्रस्तावे प्रकाङ्रता\ निमीगी ष्वव-

दितीवंः षरिच्छदः। ११४

खागन्त॒ WHA परेण यत्‌। प्रणतस्य यरम्यलं व्याक च कल्पनमिति ॥ ee i

| TNS neal eae त्वशमुखाशया। इन्द्‌ भष्यनुधावामोत्येषा मोदपमा BAT ॥ PI मारहापमामार | शभीति। लश्ुखं शीति wie wats श्रभिन्तलेम ve रमविषयीर्येष्य्थः wt अजिनं दृषा agama लन्मखमिदमिति wat seats wamarfet KE स्यहयाभोत्यन्वयः। मेहापमेति Arenarfer: cera- @aa anrafaad: तेन साद्श्छद्ातनादियं मेहांपमेत्य्थः। wwe) म्रतियागिगमारोषय तदमेरन alia | उपमेयस्य eareraaer भान्तिमदच इति । एतेन नवीभेरङ्कोरुतय्य भ्राभ्तिम॑दलङ्कारस्य प्राचामुपमालेन संग्रह दति बेध्यम्‌। we चापि शशीति दद्दिति प्रक्रमभङ्गः पूर्व्वाक्ररीत्या साढब्यः॥९५॥ किं पद्ममन्तभन्तालि किन्ते Stead सुखम्‌ । मम दोलायते चिक्षमितोयं संश्योपमां ॥ २९ ॥ संश्यापमामाहं। किमिति, दोलायते संश्यामं भवति संशयस्य WTI अ्रान्तालिललेलेकणलयेविम्बानुविम्बता । संया पमेति संशयस्य सादृ डपर्यवसायिलादिति भावः। दत्य Sadar: सन्देहालङ्कारेाऽपि भाचामुपमेवेति न vue निरूपंचिय्यते उपभानेपमेयविषथकश्येव सं भयस मवीनैरंल-

ङ्रत्वाग्येपगमादिति बेष्यम्‌॥९६॥ 2 ५

१९१ RATA |

च anafaqaimagr मेदारेदप्रतील्या पराप्तप्रस्रा, नच दूप- कष्यनिरयं faqs age स्फुटतया प्रतिपादितलात्‌ ज्ञायि व्यतिरेकः उप्रमानादुपुमेयस्याधिकतायामतात्पव्यात्‌ बस्मादुपमेवेयमिति विवेचनीयम्‌ ॥ २९॥

मय्येवास्या मुखरोरित्यलमिन्द विकत्थने; | TAT सा यद्‌स्टेवेतयसावुत्प्रक्ितिपमा ॥ २३॥ उस्मेकितिापमां दश्र॑बति। मयेति । मुखरो मुखश्रीसजा-

तीया जओ्रीरिति निदशंनागर्यमुक्तिः। विकत्थनैरात्सस्नाघनेः, सा Heat: | saifaaraafa, fagmarart fe rear परमा- War नास्येव केवलं चाटुकारेण सम्भावनया फल्यिता सम्भावना WHAT तन्मूललादियमुलेचितोपमेत्यरथः । ्रचापि सान्य॑व्य- अना गम्यम्‌ एवमग्रेऽपि बे ध्यम्‌ ॥ २द॥

यदि किच्िद्नवेत्यद्ं ay विभान्तलाचनम्‌। AH मुखभियं धत्तामित्यसावद्धतापमा ॥ ९४ ॥ | अह्भुतापमां इशयति । यदीति । तत्तदा, ख्ुतेापमेति वि- करान्लज्ाचमलाद याधम मुखस्यैव तत््रतिचेमिनि vy ठ तेषां सजऋाव्रनया मियःस्ादृश्छग्रोतनाचदमत्कारातिगख इत्युपमाया अतत, तथ्या WH सजे पमेयधकाः स्यङ्पमानेऽधिरोापि- aT: | चमत्कारबिधानाथे तामाङर हुतो पमाभिति। ग्यास दद्य यंदलेनान्यधग्प खान्य न्‌ कज्यतेऽतिश्रयेएल्षाख्यमख इ रमिच्छ- fea \ aqmafanarfanera प्रकारता । नि मोगी ्व-

दितीवंः परिच्छदः | ११४

सामन्त WAY परण Val WAY थदम्यलं यथथक्रा चं कल्यनममिति ॥ ee i

WTA तन्वङ्गि HS SYST | इन्दुभव्यनुधाषामोत्येषा मोदापमा BAT AL मेरहापमामार | भशीति। लश्ुखं wif cite wate श्रभिन्तलेन va भ्रमविषयीर्यष्य्ः want afd दृषा ayaa लन्पखमिदमिति war दृन्दुमपि अनुघावाभिं दरु स्यहयाभोत्यषयः। मेदापमेति मेदसाभ्तिः इन्दोम्‌ खलेन श्ानमिद्यर्थः तेन साद्श्द्ातनादियं मेापमेत्यथः। emg प्रतियागिनमारोाणय तदमेरेन कीन्तंनम्‌ | sae wareramar भाभ्तिमदच दति एतेन नवीभेरङ्रारुतय्य भ्राज्तिमेदंलङ्कारस्य प्राचामुपमालेन dae इति बेध्यम्‌। अर चापि भभीतिदृद्दिति प्रकमभङ्गः Gara साटव्यः॥२५॥ किं पद्ममन्तथीन्तालि किन्ते See मुखम्‌। मम दोलायते चिक्षभितोयं संशयापम। ॥ Fe ॥ संश्यापमाभाड। किमिति दोलायते संशयामं भवति संशयस्य रेतुर च म्रान्तालिललेालेचणत्यो विम्बानुविम्बता | संशयेपमेति संशयस्य सादृ पर्यवसायिलादिति भावः। इत्य- शच नवीनोक्तः सन्देहालङ्कारोाऽपि प्राचामुपमेवेति न gus नि रूपंयिव्यते उपमाने पमेयविषयकश्छेवं सं्यस्य मवीनेरंल-

डर ल्वाग्येपगमादिति बेष्यम्‌॥२६। 2a

१९९ RTS: |

` न पद्यन्द्‌ नि्ादास्ेन्दु रष्नाकरो TA: अतस्वनमुखमेवेदमित्यस निणयोपमा । ₹७॥

fawdiqarate । नेति। यस्नादिन्दुनियाद्यसय इन्दुना aaa we दन्द लंव्नाकरी द्युतिनंस्ति निग्टदीतखय — नियाहकत्वाभावात्‌, WA ददं aaa, एवकारान्न पद्ममि- व्यर्थः । ` निर्णये पमेति उपमेयस्य fadaay साद्‌ ्य्योातना- दिति भावः, निणयस च संश्येोत्तरकालोनलात्‌ प्रथमभमिदं aH पदमम्बेति सं ्रयोबे व्यः संशये न्तर स्येव निणंयस्ाल- ष्कारलात्‌। यदुक्रमभ्रिपुराणे, उपमेयस्य संशय्य frgarfe- खये पमेति। यथा, शिश्टपालबपे । किन्तावत्‌ सरसि सरोज- मेतद्‌ारा दाहा खिन्मुख मवभासते aca: | tra चणमिति fafgara कथिदिव्योकंवकसदवासिनां परोक्तेरिति। wag विश्वनाथादिभिरङ्गोतेा निखयालङ्कारोऽप्यपमेव नालङ्ा- रान्तरमिति बोध्यम्‌| २७५

शिशिरराश्प्रतिरखक्ं ओमलसुरभिगन्धि च श्रम्भाजमिव ते वक्घमिति ASIA BAT ॥ RE ॥

, शेषापमामाद fafacifafas शिभिरांश्टः ufawest विरोधी au तदित्यम्मोजविशेषणं | amc तु शिशिरांशोः भतिच्यद्धिनी न्यक्षारजनिकाया aaa सेषोापमेति। श्रच सेषपद मरहेवपरं शब्दद्ेषस्त॒॒वच्छमाणसमानेपमाविषयः |

दितीयः afew: | ११० `

अच च प्रतिख्यद्यारिग्रष्दपरिवर््तनऽपि स्रेषत्यानपायाद्य॑स्नेष ua, शब्द परि वत्तंनासचले तु शेषस्य शब्द गतलं यथोादादरि- Ba) आअजाखद्धारान्तरस्य Bru सद्भावेऽपि न awa व्यप- देशः दसेषवेचिचस्य प्रधाने argwaates निखीगतयथा व्यप- देश्कलाभावात्‌ प्रधामेन व्यवदेशा HIATT ।। २८ ॥

सदूपशन्दवाच्यत्वात्‌ सा समनापमा FAT | नालेवोद्यानमालेयं सालकाननशोभिनो ।। २९ ॥

समानापमामार सरूपेति | समागमं वामेदाद्धिन्नमपि fasatafaa प्रतीयमानं रूपं Aneta खरूपं यसय ता- दृ यः WOT WIAA साधारणधर््दधापस्थायवात्‌, यद्या यगपद्ध दये पस्थापनद्ारा HAAG, सा समानोाप- मेति aa feowea साधारणधर्ौपस्थितिः सा समानापमे- aus, चित्‌ सद्पोपमेति ara: | बालेव युवतिरिव। साल- काननश्राभिमीति. सालक सचणकुन्त लं यदाननं तेन शा- भिनोन्युपमान विशेषणं | सालस्य सच्छटचस्य काननेन शाभि- नोत्युपमेय विशेषणम्‌, wa भिनक्लयेरष्युपमानोपमेयधन्मयोाः स- मानणब्दवाच्यत्गात्‌ साधारण्यमिति पूर्वमेवोक्तम्‌ | इत्य ञ्चाय- जेष मूलकले छेषा पमा PAM अन्दस्षमूलकले तु समानापमे- त्यनयाभंदः | एवञ्च पूव्वे्चोके शिथिराप्एपरि सपर त्यच शब्द - सेषः ओ्रमल्सुरभि गन्धि चेत्यत्रायक्ेष दति कषाञ्चिनिन्बचनम- नवबाधविजुभ्नितम्‌ ॥ २८ ॥

११८ काथादर्ः।

पदं ASCH: HA ताभ्यां तवाननम्‌ | समागमपि सेत्सेकमिति निन्दोपमा BAT ॥ Be ॥

भिन्देापमामाडइ | पद्ममिति । बङ्रजां बह्परागम्‌ WAY रजे गण्ण्डयिष्टं, wat aay लयिष्णुः अथच चंयरोगवान्‌। खमानमपि गणान्तरेण ठुख्यमपि तवाननं ताभ्यां पद्मचद््राभ्यां शाक्छेकमधिकं रनखलल्यिलाभावात्‌ सात्कषंमिद्ययंः । ता- भ्यामिति पञ्चम्यन्तम्‌ । दृद्युपमाननिन्दापूव्वंकलाल्निन्दापमा | war वतिरकः साथ्यमाचरपय्यवसायिलेन are भेदे ता- AAMT चज मेद्‌ एव तात्पग्थे तज व्यतिरेक इति वच्यते ॥ nee |

नह्मणोऽणुह्वः OSPR: HLT TTA: ते तुल्ये STAAL सा प्रशंसेपमे ते ॥ २९ ॥

प्रशंसापमामार। AY दति । उम्र वत्यस्मादिद्युद्धवं उत्पत्तिस्थानं | सव्वेजगतामुद्धवस्धापि ब्रह्मण उद्धवः, श्यना शिरसा मेतङ्गान्तरेण ya इति पद्मचनद्रयांमंदंती प्रशंसा तवा च प्रस्हुतमृखस्यापि प्रशंसेति प्र्सोपमेयं | किञ्च ATA च स्धावित्यज मखस्मापमानतया प्रसिद्धापमेयलविपय्यासादि- पथीसोपमापि तदनयेः सङ्करः | wa पद्म दति पलिङ्गपद्म- शब्दा न बभिः vam दत्य प्रयुक्षलं Wiad सहनीयं, पंश्च- मिति पाठः सम्यक्‌ ॥ २९॥

fea! फरि केदः | १९९

चन्द्रेण OHS त्ख्य मित्याचिष्डया सु मे भन | स गुण्ाषासतु दे षेवे्याचिस्डयासपमां विदुः ॥ we 1

्रविख्यासापमामाह | चनद्रेणेति। शराचिष्यासु, शरास्या- ठमिच्छु । सश्राख्यानाभिलाषः गणोवा Satay श्रनेन च इङ्धतभावप्रकटनया भारद्यद्यातनाखाङ्लातिश्यः। ३२॥

WAT UCT दानममितिचयम्‌ । परस्परविराधोति सा विरोधोपमा मता ॥ ३६ ॥

विरोासापर्मां दशंयति। श्तपचमिति। अतपच ogi पद्म चनब्द्रयेविरोधोाविभिलकाखलीगगभाभ्ालिलदसूपः, ताभ्यां aware विरोभामनोाश्नलादेकधम्मैवत्वरूपः, विराधस्य च साम्यवर््यंवसानादियं विरोघापमा।॥ ee i

न जातु शक्तिरिन्दोस्ते मुखेन प्रतिगन्तुम्‌ | क्रलद्धिनेज्ञडस्येति प्रतिषेभोपमेव सा ॥ ३४॥

प्रतिषेधोपमां दशंयति। नजालिति। ufanferd वि- रोद सदुश्गेभवितुमित्यर्थः, यतः कलद्भिनः तथा जडस्य Wars way aa, सादृश्छप्रतिषेधेन तद तिश्नयदयोतना- देषा प्रतिषेधापमा । भिन्दपमाचां मरतिषेषा नास्तीदल्यनया- भदः, मेदतात्पभावाच व्यतिरेकात्‌ HRB ॥

१२० WITT UL |

AGUS ते वजन AMA: WM । तथापि सम एवासे नेोत्कर्षोति चयूपमा । ३५ ॥

चटपमामाद | टगेक्षणाङ्मिति । गटगेचणाङ्ध ग्टगस्याव- यवविशेवाभ्या मोचणाभ्यामद्धितं | ग्टगेरोवाद्धिः तः ईचणाद्यव- यवसमुदायवता सम्ूणंन्टगशरौरे णेव वचिद्कितः। सम एव तुल्या- इादजनक एव, एवकारव्यवच्छेदयं दशंयति, नोत्कर्षं नाधि- काह्वादजनकः। चदुपमेति vz: प्रियोक्रिरूत्मतिपादितलाच- - SUAT| अरचात्कषंकारणे सत्यपि arene दति विशेषाक्तिगग्- AAR वक्तव्यम्‌, अन्यथा सबव्वैचा्यपमाभेदषु चटसत्वाखटप- माला पत्तेः ॥ ३५ ॥

न पदं मुखमेवेदं न ay TET दमे । इति विख्टसादश्यात्तच्वाख्यानेपमैव सा ॥ BE I

तत््वराख्यानेापमामाइ | न पद्ममिति । मुखे पद्मलेन श्वान्तं भरल्युक्रिरियं । विखष्टसादृश्यात्‌ भ्रमयुदासेन सादृश्यस्य faw- षेण सखष्टोकतलात्‌ न द्यसदृ शे घान्तिर्भवति। तच्वाख्यानेपमेति। भ्रमनिरासार्थे भमविषयस्य तत्कथनं ane तम्मयक्रला- देषा तच्वाख्यानापमा । निणयापमायाः संशयपूब्बेकलमस्यास्ह भान्तिपव्वैकत्वमिल्यनयाभंदः॥ ९६ ॥

चन्दरारविन्दयोः कान्तिमतिकरम्य सुखं तव | ्त्मनेवाभवनत्तुल्यमित्यसाधारणोपमा ॥ BO ॥

feria: ufcwe: | VA

श्रसाधारणापमामाह। चद्रेति।. कान्तिमतिक्रम्य खका- भ्या निषृीरत्य । आ त्रनेवाभवन्तुस्यभिति चन्धारबिन्दे एव ` मुखस्यापमानतया जगति प्रसिद्धे, तत्कान्तेरतिक्रमे तु उप- मागान्तरासम्भवाद्‌ात्ममाचतुद्धलवमिल्यभिप्रायः, wary भि- नरयादयोः साम्यमुपमा एकच्योपमानोापमेयले त्वनन्वयास्येऽख- षार TATE | नचापमा बाऽनन्या वा भवतु एकसाप- मानोापमेयत्वमेव कथमिति वाच्यम्‌ अमन्यसदृश्लप्रतिपिपाद- यिषया काच्यनिकभेदाभ्यपगमेन तस्य विव्धितलात्‌ यथा आत्मानमात्मना वेत्सीत्यारौ लभिन्नाभावारेकख्ड परमात्मना वेन्तुवेयलादिकमिति। अरसाधारशापमेति प्रतियेम्यमावात्‌ खाग्यस्येकमा चटस्तिलेन साधारण्छाभावादरिति समास्या |i ROU

सर्व्वपदाप्रमासारः TATA टव कचित्‌ | त्वदाननं विभातीति तामश्तापमां विदुः ॥ शठ ॥

श्रण्तापमामाड। सव्वति। कचिदेकच स्थाने विधात्रा MATYAS GVEA: सर्व्वां पश्मानां प्रभासार ta तदाननं विभातील्यम्बयः। तादश्रप्रभासारसमाररणस्य वस्तताऽग्डत- ल्वादिमामश्तेपमां विदुः। Wawa षम्भावनार्थकलता- दसम्भविनख प्रभासारमयलस्य षम्भाव्यमानलादुतपेचेवेयमिति बहवः अ्रभासारमयलसम्भावनया पद्याननयाः साम्बप्रतीते- सुप्मवेति प्राञ्चः, एवश्च यच प्रस्ततेऽप्रस्हतस्य wfau: समा- वना AMARA, यजतु धर्मस्य सम्भावना तयाचप्रस्ुताप्रस्त-

BR

१२९ WTI: |

तयोः साग्यप्रतोतिस्ततापमेवेति प्राचामभिप्रायद्ति arera Naan

चन्द्रविम्बादिव विषं चन्दनादिव पावकः। परुषा वागितोवक्रादित्यसम्भावितापमा ॥ ३९ ॥

शरसम्भावितापमामाद। चन््रति। wa निःसरणक्रिया- ध्याद्ारात्‌ पश्चमी चयम्‌। श्रसन्भावितापमेति उपमानयोार- सम्भावितलेनापमेयस्यासम्भावितलप्रतीतेरियमसषम्भावितापमा। किद्यकस्य बद्धपमानसद्धावादच्छमाणबह्धपमापि। ३८ ॥

SAARI ्एचद्रकान्तादिशैतलः | स्यभ्सवेत्यतिशयं बोधयन्त ARIAT ॥ ४०॥

बह्पमामाद। चन्दनादकंति। पुन्वीद्धँ, उपमानानां सामान्यवाविभिरिति कम्मधारयः। wae WIG शोतल- लाय चन्द्नादीनां बह्ननामृपमानानामुपन्यासादियं बह्पमा। मन्वे कनेवेापमानेन Masa Wala उपमानान्तरोापादानमनः यकः स्यादित्यत श्राह, श्रतिश्यमिति, श्रतिशयं शीतललस्या- fam, यथा बहनां मधुरवरछनां सक्रलनादाखादस्याधिक्यं तथा बह्कनामुपमानानां सम्लनादुपमेयध सोखाधिक्यमित्ययेः।

नव्यास्तु मालापमामिमामाडङः tl Be tt

afr fgateant पद्मगम्भादिवेद्रुतम्‌ | तव aa बदनमित्यसे विक्रियोपमा ॥ ४१॥

दितीयः परिच्छेदः | CRE

fafaaraarare: चद्धेति। fafearvafa, अरज्रापमा- mat चन्द्रविम्बपद्मगर्ौ प्रती AVATAR TASTY वदनं विकृतिः, safafaaare waaeafa विक्रियया उपमाम- विक्छतलेनेयमुपमा, यदुक्रमागप्रेये, उपमानविकारेण तुलना विक्रियोपमेति। ्रन्यच च । उपमेयस्य यच स्सादुपमानविका- रता | म्रहतेविंशतेः साम्याक्ामाङविक्रियोपमामिति। waite पम्बेवद्ध माये इत्की णले द्ध तलयारत्मेचया Use: wey तीतिस्तजचैव च विश्रान्तिरिव्युपमेव प्रधानं म amefa मे- ध्यम्‌ ॥ ५९ ॥ ` पष्ण्यातप LATENT पूषा, AAA वासरः । PRATT AA मालोपमा मता ॥ Be Ut

ATSTTATATE | Gea दति । माशापमेति। यथा, मालायां पुष्पादीनां प्रथमस्य द्वितीयेन दितीयस्य तीयेन ae च चठुयनेत्येवं क्रमेण सम्बन्धस्तथाचाणुपमानवाक्यघट काना- मेकस्यापरण तस्य चापरोण सम्बन्धाम्‌ मालापमासमाख्या, AUT fe waar यथा uf ga लच्लोमादघाति, पृषा यया अधि, ्रदयया arfa, तथा विक्रमस्वयि wenaurfata पृष्णाऽङ्ि seq व्योचि सम्बन्धः, एवं विन्यासचा तुर्ये शेव वेचिजातिश्व- स्तेन च बह्ृपमातेऽस्या मेदः AAU उभयचाणुपमानबडङलात्‌ एयग्भेरकरणमसङ्गतं स्ादित्यवधेयम्‌ । नव्या भयजापि मा- लापमालं वदन्ति तजनिरूक्रवेचिचविश्ेषागवलाकमविजुभितम्‌,

अत्र वासर दति प्रक्रमभङ्गः पूर्ववत्‌ साढ्व्यः॥ ९२॥ B 2 |

१1) MATH |

वाक्यार्थेनैव वाक्यार्थः केऽपि यद्यु पीयते । एकानेकेवशब्दत्वात्‌ सा वाक्या्थापमा दविधा ॥ ४३॥

वाक्याापमामाह | वाक्यार्यनेवेति। वाक्याथ विशेषण विशेब्यतामापन्नः पदाथंखमूरस्तेन arge: काऽपि प्राकरणि- कता ARG यद्युपमीयते सा वाक्यर्थयारुपमानो पमेयलादा- कधार्यापमेत्यन्यः, इत्थञ्च साङ्नाप्रस्तुतवाक्यप्रतिषाद्ेनाङ्िना- साङ्गस्य प्रस्तुतवाक्यप्रतिपाद्यस्याङ्धिनिः साम्यं वाक्यायापमेत्यर्थः tava हि वेचिचरातिशयः+अन्यथा यथा arta विधुभाति तथा wat म॒खं तवेत्यादौा वाक्यार्चयोर्विंधुमुख याः साग्यादाक्याथा- पमालापत्तेः न चेष्टापन्निविधुरिव मुखभित्यादाविव वैचित्र विशेषानपलम्भरात्‌ ada च भेदकलात्‌। सा चापमा दिधा तच रेतुरकानेकेवश्रब्टलादिति, saan: य्ेकेकस्येकेकस्िन्‌ खाम्यस्यान््यनासे aaa तज्रानेकवश्नब्दप्रयोागः यतर तु fa- भिष्टस्यान्वयवेधानन्तरं पय्यालोचनया विग्रेषणानां साम्ब भतीतिस्तत्रेकवश्ब्द्प्रयोग दति। साङ्गापमायाश्च प्रायेण कवि- भिरिवशब्दः प्रयुज्यते, wa द वथब्दचटरितलमुक्तम्‌ ॥ oR tt

त्वदाननमधोराक्षमाविर्दशनदीधिति। भम्ुङ्गमिवालच्छकेसरं भाति TERA ४४॥

AUS ~ ~e sS तचैकवञ्जब्द प्रयोगे वाक्याथापमासुद्‌ारति। लदाननेति। अधोरे चञ्चले afew यच तत्‌। अविराविभंवन्तो विः

facia: परिण्डेदः। १२५.

fafqurgqarar दशनानां दोधितिर्यच तत्‌। श्रा Krag: कसराः किश्चस्का यस्य तत्‌। अजाकिदब्रनदीधितिरूपा- yaarstet are wWeeeceqyaafeat wes साम्यमिति तस्व बङ्पदार्थरूपवाक्धार्थगतलादाक्धाथापमा । qq वि्चिष्टयारषापमानापमेयलप्रतोतिरिव्येकवश्रब्यप्रयागः। अचेवशब्दस्या पमाने न्तर प्रयक्रलनि यमखह्नं प्राचां भिरङु- शरलविज॒म्भितमिति waa es ॥

नलिन्या इव ATA: पद्मभिवाननम्‌ | मया मधुब्रतेनेव पायं पायमरम्यत ॥ ४५॥

अनेके वशब्द प्रयोगे तामुरादइरति। नखिन्या इति) ग- far नलिनस्तम्बः मलिनखमृदः गखिनयकं तडागादिकंवा। पायं पायं पृनःपृनः पीला । अरम्यतेति भावे खडः । wa शब्दा स्यः प्रयुक्ताः, तेन च तनञ्ादीनां Aaa गखिन्या- दिभिः साम्यं शाष्दबोधविषयीभवत्‌ कमपि चमत्काराति- श्रयं जगयति, पृव्वादाररणे त॒ विशिष्टयोरूपमानेापमेय- योः साम्यस्य aay जाते varfetqurat प्याले चनया षाम्यप्रतीतिरित्येकतानेकेवणब्द प्रये गहतेाभेदः ॥ ९५ ॥

वस्तु किंश्िदपन्यस्य न्यसनात्‌ तत्‌सधग्भमणः। सा्यप्रतोतिरस्तोति प्रतिवस्तूपमा यथा ॥ ४९ ॥ AAS त्वादशोऽद्यापि जायमानेषु राजसु |

ननु Pama नास्त्येव पारिजातस्य पादपः ॥ ४७॥

a meet: |

प्रतिवस्छपमामाङ । afeafai किञ्चित किमपि wad ay उपन्यस्य उत्कर्षयापकवाय वा पूर्वं वाक्येन प्रतिपा तत्घमर्थनाय तस्य सधम्जणेाऽप्रस्हतवस्व न्तरस्य न्यसना दाक्यान्त- tu प्रतिपादनात्‌ खाम्यप्रतोतिरस्ति इवाद्यभावेऽपि यश्चनया सादृश्यावगमाभवति इति Vat: सा वस्तुनोावाक्यायेसयापमान- त्वात्‌ प्रतिवसढपमेव्यन्वयः। aguaiu दरति सघश्मण एक- धर्मवत tau: सच ua: कथितपदत्रस्य दुष्टलाभिधानात्‌ भिश्नवाचकतया निहँ्रनीयः। तदुक्तं प्रकाशता । प्रति- वस्तपमातुखा। wary fataa यत्र वाक्यद्रये fafa- रिति। साग्यप्रतीतिरस्तोतिदेतुमन्िगरेन प्रतिवस्तपमाया नवी- नेरुक्रमलदडूरान्तरलवं प्रतिषिद्धं साम्यप्रतोत्या उपमालसम्भवे- भालङ्गारान्तरलाश्युपगमस्यानै चित्यात्‌ । उद्‌ादरति यथेति। लाय मानेखिति maaan जातेषु जायमानेषु ख राजसु मध्ये एकोऽपि लादृश्रस्वत्‌सदृ भो नास्तीत्यन्वयः । पा- रिजातेति पारिजातयपुष्यखेत्य्थः, यद्वा राहा; भिर दत्या- दि वद्धदविवच्या षष्ठो, wa खदृगानास्ि दितोयोानास्तोति साधारणधर्म वस्त एक एव पानरुक्रनिराषाय शब्दभेदेन निदिष्टः। दयं वेधदधयैणापि मवति यथा, “wate एव चतु- राखद्धिकापानककंणि। विनावन्तीनं निपुणाः सुदृशेारतन- afar” दृत्यादि, श्च चातुय्यंसातु्यभावै वाक्यार्थयोः साम्यं प्रयोजयतः ॥ 9६ 11 8७ ॥

feata: ufcwge: | १९७

अधिकेन समृत्य शोनमेकक्रियाविधै |

यर्‌्वन्ति सरना सेयं VATA यथा ॥ ४८ ॥ ` दिवे जागत्नि tare पुलोमारिसवा भवान्‌। असुरास्तेन इन्यन्ते सावलेपास्वया AT I ४९॥

तुल्धयागापमामाह । श्रधिकमेति। एकस्या एकजाती- यायाः क्रियाया विधौ करणे Wie न्यनगुणम्‌ अधिकन गृणा- धिकरन ita, wa set wear yy इत्यादिवद्‌ भराक्षाले क्ता, समीकुव्वन्नित्यः, anata, afeaqad सक्त- wat यच वेचिचे यदेचिचनेाधायेत्ययैः ब्रवन्ति कवयेाव्यन्ति सा तादृवेविचखूपा ठच्यागात्‌ क्रियायामधिकडोगयोः समानसम्बन्धादुपमेयमिति तुद्य गेापमेव्यवयः। एकजातोय- क्रियाकरणेन प्रह्ताप्रृतयेाः साग्यप्रतिपादनं तुखयेागेपमे- व्यर्थः | प्रङृतानामप्रष्टतानां वा एकधम्मंसम्बन्धङूपा नवीनेर- क्गोङता Gaara विते भिन्नैव खषूपभेरात्‌। उदाषरति यथेति । पलेमारिरिद्धेदिवारकषाये जागत्ति, भवान्‌ yar Tae जाग्नि, तेन पलेमारिणा ्रसुरा न्यन्ते, त्वथा च सावलेपा खगव्वौ नृपा इन्न्ते शृत्येकजातोयाभ्यां जागरण- इननक्रियाग्यां Wray प्रस्तुतस्य राज्ञा गृणाधिकेनेन्रेण साम्नं वणंनया प्रतिपादितम्‌ ॥ ४८।।४९ ॥

कान्त्या चन्द्रमसं, धाना Sal, Yara चाणैवम्‌ | राजन्ननुकरेषोति सेषा VATA मता ॥ ५० ॥

१२८ काव्यादर्शः | `

देठपमामारद्‌ । काज्येति। wa काग्यादिभिरतभिश- स्ादिसाग्यप्रतीतिरिति ददत्यापितलवारेषा देढपमा ॥५०॥

न लिङ्गवचने भिन्ने न दोनाधिकतापिवा | उपमादू षणायालं ASAT न घोमताम्‌॥ ५९॥

ta सप्रभेदामुपमां निरुप्य प्रसङ्गात्तदीयदेषेषु वक्रयेषु aa, हीनाधिकलवं वचनलिङ्गभेदो विपर्ययः । अ्रसादृश्यासम्भवे च दोषाः सपतीपमा गताद्ति प्राचोनोक्रानां सप्तानां दा- षाणां मध्ये खमते विपय्ययादिरदाषचयखापमालचणे सादु- श्यस्याद्धूततलविश्रेषणेनेवाप्राप्रावसरलं प्रतिपाद सम्पति सम्वि- नाऽवथिष्टदाषचतुष्टयस्यापि gaa सार््वचिकत्वं परिद- रति। न लिङ्गवचने इति। लिङ्वचने दति प्रथमादिवच- ` नान्तं। faa दति उपमानापमेयपदयोाः yaaa cad: | शोनाधिकतापि वेति उपमानसेवेति नेयम्‌, उपमेयापेक्चया उपमानस्य जातिगतं प्रमाणगतश्च न्युनलमधिकलम्बेत्ययैः | उपमादूषणायालमिति Ws तचेति बोध्यम्‌ उत्तरवाक्ये यत्रेति श्रवणात्‌ | Vaan इति vem: भ्रतीतिमान्य्ये स च fay- वचनभेदस्थले साधारणधर्स्याभयान्वधाभावेन साम्यस्य सम्य- गनिब्वौडात्‌, Vaasa चोपमानस्यापृष्टलन्नानेन az- पमितस्छ प्रस्ह॒तखात्कषानु पलम्भात्‌, श्रधिकताखले चाधिका- पमितस्य द्रोपमेयस्यापडस्नोयत्वल्लानाख जायते सचय न भवति तत्र सन्धण्येतान्यपमादूषणाय qe समयानि न भवन्ति।

डितीयः परि्केदः। १९८

तथा fe खिङ्गवचनमभेदेऽपि aa साधारण्घन्मस्ामयाग्वसे बाधाभावः, होनताभिकतयाख नाद्यग्तिकलं तज न रोष दति यथाद्‌ारिग्यते। ware काणलपुरुषविध्यादिभेदस्याणु- पमादूषकतामाङः। क्रमेण चथा “कानिख्या तयेोरासीदट्र- sat: ्रद्धवे्याः । हिमनिच्क्तयोर्यागे चिचाचच्मसेारिव” दति । अश्र चिचाचन््रभसारभिसख्या न खणश्वामीदपि तु षष्वै- दापि भवति। खतेव राजसे afa दति, अच लता रजतेलं राजसे दति। चिरं Haq ते. खनुमाकणष्डेयमनिर्ययेति। अज्र माकंष्डेय मुनेर्जीवगं न. खलु विधेयमिति । एतेषाञ्च gad qe प्रतोयमानमपि प्रायेण कविभिनं गणितमिति प्रन्बरता- पपेकितम्‌ ॥। ५९ ॥

wala गच्छति षण्डऽयं, THAT स्तो पमानिव,। प्राणा दवे प्रियोऽयं मे, विद्या धनमिवाज्निता ॥ ५२ ti

लिङ्वचनभेदच्यानदेगकरलं दशंयति। स्तीवेति।. श्र wag गच्छतीति धक्रीति च तिङन्तपदप्रतिपाद्स्य frare- पसाधारणधम्मसाभयज्रान्याज्तिङ्गमेदोा न ग्रोदढणामुदेगं न- नवति । 'एवमुभयाग्वधयेोग्धक्रियथा वचनमेदस्य दूषकवा- भावे चथा, “तदगभाऽखदूगाऽन्वाभिः स्तीभिम्षरताशतः। qua watt शाभां तदीधा fawaar xa” दति, अजधादध- धातुग्वामेकवचभबडवचननिष्यन्ना दधते इति क्रिया िष्टले- नाभयान्वथयोग्या । यच प्रकताचितसिङ्गव चने पथ्य यश्ब्दान--

१६० कायादः।

राभावान्नियतलिङ्गवचनपदेरेवापमानोपमेयभावाऽवश्ं पिधे- यस्तचागत्या व्यव्ययेनान्वयसिद्धा. ara शति दर्शयति WUT इवेत्यादि, Wa प्राणपदं waa चकलान्नियतबज्वच- नान्तं घनपद श्च नियतक्तीवलिङ्म्‌, अनयाख प्र्टताचितलि- कुव चनपय्यायान्तरमप्रसिद्धं तस्मात्‌ प्राण यथा प्रिचास्तयायं faa इति, धनं यथा श्रख्नितं तथा विद्याख्निंतेति विपरिणा- मेनान्वयाऽगत्याकन्तंव्य इति नेदधेगः, एवंस लेादकाश्भस्तेव सन्नपि न Mamata महाकविप्रयुक्रानि बह्कन्येवं वि- धानि द्रष्टयानि, तथा चन्द्रेण -तुखखममलाङ्गि ad त्वदेयं मत्कात॒काम्टतपयानिधिद्द्धिकारि इत्याश तल्यादिशब्दप्र- योगे, मधुरः सुधावदधर carer वदादितद्धितप्रयोगे, wx द्व मखमित्यादा साधारणधम्भाप्रयोगे वस्द्रपमायामेवंविधे- ऽन्यत्रापि च लिङ्गवचनभेदस्यानदेगकरलं वोध्यम्‌ ॥ ५२॥।

भवानिव AIT देवराजो विराजते । AGAQAT HAAS तेजसा नुपः 11 ५३॥

उपमानस्य हीनलाधिकवयोरनदधेजकलतं दर्थवति। भवा- निवेति। दवान्तखापमानलनियमात्‌ भवच्छब्दवाच्या राजा- च्रापमानं तस्य च मनव्यलादेवराजापेच्चया Wana परन्त रान्ना लेोकपार्लांशसम्भूतलान्नात्यन्तं तदिति न म्राद- बुद्धि माङ्गलयति तथा, यया चण्डाल दव राजासे संग्रामेऽधि- कस! स इत्यादा वतिनिशृष्टसख चण्डालस्यापमानतार्या | गन्‌

दितीयः ufcegz: | १३१

विषग्यासपमाथामरस्यां वलंगोयसय cry उत्कषातिज्नवा्थ॑मे- वापमानलप्रतिपादनं want ठपमेयवमेव प्रतेयत इति safe, उत्सङ्गितकु रङ्गा ऽयम्टलमण्डछ मध्यगः | विधुब्याच्र दवा- भाति wa विरददुबंलाजित्युदाहरणमचन बोध्यम्‌, अज fasfatauafeer frageatia व्याघ्रस्यापमामलं area जन- यति। uae जातिगतन्यूनतायां, प्रमाणगतायान्तु, वासवा- wae भाति विधुखन्दगविन्द्बदिल्युदादरणम्‌, wa विध्व- पेया चन्द्गविन्दाः प्रमाणगतन्युनवेऽ्यस्ि कञिषमत्कारा- तिभ्यः येम न्युनलहृताद गस्िरोाधीयते । अखमिति । अरज मनुव्यविश्रेषसय न॒पस्यापमानमंग्रुमान्‌ जात्याधिकः, श्रधिकले- मेव चापमागलम्‌ अन्ययापमायाविलपप्रसङ्गात्‌ निरृेनाप- मोयमामतार्यां प्रस्ठतस्यात्कषप्रतीत्यमुपपन्तेः तसमारत्यधि- कत्व एवेदेगः, चथा इरवन्नोखलकणष्ठेाऽयं विराजति जिखाबख दति, wa ufeu: श्रिखाबलस्प्ात्यधिकाइर उपमानम्‌, एत- खाधिक्यं जातिगतम्‌, प्रमाणगतन्त कुम्भाविव कुचावेताविद्या- दो, अच कुचापेचया Hae माल्यधिकलभिति नोदेगः, ve- गख, ताखोफलमिदं भाति MS नोलाचथापमनिल्यारोा, उप- मानस प्रमाणताऽत्यधिकलात्‌ ॥ ५द॥

इत्येवमादो सौभाग्यं न जदात्येव जातुचित्‌

अस्त्येव क चिदुद्धेगः प्रयोगे वाजिदा यथा ॥ ye

SMA WAI, सरांसोवामलंनभः।

भढभक्तोभटः शेव, खद्योता भाति मानवत्‌ ॥ ५५॥

8 2

१३२ ` काद्यादशंः।

Tes वञज्धेते सद्धिः, कारणं तच चिन्त्यताम्‌ । गुणदोषविचाराय खयमेव मनीषिभिः ॥ ५९ ॥

qaaaca fragt खयमेव दशयति । दत्येवमादा- विति। वभागं न जरात्येवेति, aa सिङक्वचनमेदा हीनाधि- कता चेति कटपदमूद्यं। सभाग प्रस्ठतख्छात्कषं न seria a अतिबन्नाति। aaa न भोमतामित्यच्र यत्रेत्यनेन क्रचि- दढ गाऽणस्तीति खचितं तदु भगाय श्रस्येवेति, कचित्मयोगे बराज्विदामृदेगेाऽस्येवेत्यन्वयः | इंसोवेत्यादि, wa प्रथमपादे खपमानेपमेयपदयालिंङ्ग मेदः, fata वचमभेदः | ठतीये उ- पमार Wl Brat चतुथं चाधिकता, एतेषामुदेगजमकलं Taam ॥ ५४॥५५॥

ईैदृशमिति। सद्धिनिपुणकविभिः। aa क्विदज्ज्यति कचिद्‌ वज्ज्यले च कारणम्‌दधेगानुदगरूपं, गणटेषविचाराय मनीषिभिः माप्रबृद्धिभिः खयमेव चिन्त्यतामित्यन्वयः, एतेन मणदेाषाः खयमेव सुबुद्धिभिज्ञायन्ते,. wrest साकल्येन प्र- दश्नया गरन्थबडलोकरणमप्रयाजनमिति fegqraaa दभरित- fafa खचयता Ga wre परिइतम्‌ ॥५६॥

THAME समाननिभसन्निभाः | तुल्यसङ्गाश्नोकाशप्रकाशप्रतिङ्पकाः ॥ ५७ 11

डिवीयः परिषदः | VRQ

प्रतिपश्चप्रतिदन्दि प्र्यनोकविरेधिनः। सदटक्सदशसंवादि सजातौयान्‌वादिनः ॥ UE It प्रतिविम्नप्रतिष्छन्द सष्धपसमसम्मिनाः | सलक्तणसटसाभसपन्तापमितेपमाः ॥ ४८ ॥ HTS श्रोयदेश्यादिः प्रख्यप्रतिनिधो अपि | TATA शब्दो ये चान्यूनायैवादि नः ॥ ९०॥ समासश्च TEAS शशाडूवद नादिषु |

War जयति SS दरु द्धति प्रतिगव्नति ॥ ९१॥ SAAMI कदथंयति निन्दति। विडम्बयति सन्धत्ते CINTA ॥ ६९ ॥

तस्य मुष्णाति सोभाग्य तस्य कान्ति RETNA तेन साद्व from तुलां तेनाधिरे दति ॥ ge i तत्पदव्यां पदं wa तस्य कस्तां farsa | तमन्बेल्यनुबन्नाति ANS तन्निषेधति ॥ ६४॥

तस्य चामुकरेातोति शब्दाः AAS IR: | उपमायामिमे प्रोक्ताः कनां AVE ॥ ६५ ॥

उपमाखच्णे प्रतोयत cara प्रतीतिरभिधया wewer aera च भवतोल्युक्तं, तज वाचकादिग्ब्दान्निदिशति, इवेत्यादि, वदिति तद्धिता वतिप्र्ययः ख च तच तसखेवेत्य- aa कचिदिवायं विदितः, तेन ae क्रिया चेदतिरिव्यनेम

१६३४ MTT |

च कचित्तुख्याथं fafea: | वा इति वशब्दस्योपलत्तकः तस्या- fa सादृश्यवाचकलात्‌। निभादयः कंचित्‌ समासमध्यगता एव प्रयुच्यन्ते। कल्यदेशोयदेश्ाः प्रत्ययाः | अन्यूना येवा- दिनोाऽदीना्थंवा दकाः | समासेति बहव्रीडिः क्मधारयोा- पलचकः यथा शस्तीश्लामा, पुरुषव्याघ्र इत्यादो | शग्राङ्वद- नादिष्िति शग्राङ्सदृभंवदमं यस्या दति बह्व्रोहा पव्वैद्धं सम्बद्धेा्तरपदस्येत्यादिना सदृश्पदलापः। सन्धत्ते was ven इति मृष्णातोव्यजच पृष्णातीति कचित्पाठः। az म॒ष्णाति मैभाग्यमिल्यादिवाक्यप्रयोगदशनया प्रोढोक्या सो- भाग्यादिमाषणादिसापेच्चतयेव सादृश्छप्रतीतिनोन्ययेति ख- चितम्‌ अतएव चरो धनं मुष्णतीत्यारौ न साम्यप्रतोतिः। wary तच्छब्द उपमानपरः। get तेनाधिरोारतीति तेन सह तुलां waa खसमीकरणायाधिरोादति। तुलासा- इश्यमानयोरिति मेदिनी। नद्धपर्मा, aura श्रधिरोाद- तील्युपादानवेफस्यात्‌ तुलाशब्देनेव साग्यप्रतीतेः, तयोगे तेने- व्यच दतीयानुपपन्तेखच, श्रतएवाच तुलो पमावव्लेनान्च्या- थेरित्यादिना दतीयाया WTA’ सदार्थविवन्चया दतीयेति गे यो चद्धस्य प्रयासा विफल ta प्रतिभाति । तच्डोलमि- aa, तच्छौखति परिचिनेातीति तस्य शीलं qatar यजेति वा विग्रहः नतु ada Me यस्येति, तथाले समास बड्- त्रीडिरि त्यनेनैव सिद्धो विशेषेणापाद्‌ानमनर्थेकं स्यात्‌ त- निषेधति उत्कषकल्लायां प्रवेष्टुं वारयति। सादृ चकाः

दितीयः परिष्छेदः। १३५

सादु श्यस्य बाधकाः वाचका Waar व्य्जकादत्यर्थः। तज वादयो बाचकाः, WEA द्व्यादया लक्तकाः weifeura- नां सादृष्छे सङ्कतिलाभावात्‌, तस्य awifa ओभाग्यामि- व्यादये PSA: | Beat care वाचका इति wee a मनारमः Veet वाचकलाभावात्‌। वाचकश््देषुच इवादि- प्रयागे ओती, तष्यारिप्रयागे लार्थद्यिपमाभेदा मवोनैः प्र- दर्भिंतः | उपमायामिमे दत्याद्यद्धे न aa पस्तकषु दृ श्यते ॥ ४७।।५८।।५८॥ ६० ॥ ६९॥ ६२६२ evn evn

इतयुपमाचक्रम्‌ ।

` उपमैव तिरेग्तभेद्‌ा STATE | यथा बालता, पाणिपद्मं, चरणपल्ञवः ॥ ६९ |

su sua weafa: उपमेवेति। तिरोड्धताऽप्रकरः सन्नपि प्रतिबन्धकत्वसंकाचात्‌ खेन्तरकालोनेनाभेदरेन नि- KANT इत्यथः, मेदः प्रस्ठताप्रसततयेभेदयहा यच तादृशी उपमैव सादृश्यमेव रूपकमब्यत इत्यन्वयः । प्रस्ह॒ताप्रसहुतयोः सादृ श्य प्रत्ययजन्यमेद VA AIM GT नाभेद प्रती AIA as S- पकमित्यथः दयश्चाभेदप्रतौतिराराययषूपा, wqwyyraeg सत्यपि बाधे प्रमातुरिच्छाप्रयोज्यलं प्रतिबध्यतावच्छेदक- कारावनाहार््यत्स्य निवेश्रनोयलेन तादृशामेदप्रतीतेबीघा- प्रतिबध्यत्वात्‌ सादृष्यघ्चाच गाणसारोापलचलणागम्य बाध्यं तेन

१३१ RATT: |

भासाध्यवसानलकणावोाध्यसादृएमृखायामतिण्याकी भाति- aifa: मापि चणश्शद्शं मुखं wx दत्यार शब्दवाच्यसाद्‌ we यरा राभेदयदेऽतिप्रसङ्गः, WHA तु नेदं नभोामण्डल- मखुराशिरित्यादे ग खक्षणाजन्यसादृ प्रती तिपूष्वैकलममेदा- भ्यवखानस्छ, at मृखसिदं we दृत्धाद्‌ावक्ेलायामपि न तथालं नाप्यादहायात्मकवं सम्भावनायाः इत्यन्यत्र च निर्क्र- दिशातिप्रसङ्गानिरसनीयः। प्रकृते मखं we इत्यादो प्रथमं लच्णया चन्दरपदात्‌ WaT Arafat wag स॒ख- मिट्यन्वयमाधः, तदरन्तनरमेव च लचणाङषया BAA च- न्धो मुखमित्यभिन्नतया मुखचन्धयाः प्रतीतिः साच सद्य एव विदव्ननददयेन््ादकरं किमपि वेचिचमुद्धावयति येन च सादृश्वप्रतो तिजन्यमपमावेचिचं wae fafeud ततद ना- चेापमारूपकयेोः साङ्धव्य॑मिति पव्वंमेवाक्रम्‌, दयश्चाहाया- द्मिकाऽमेद प्रतीतिखंचणायाः प्रयोजनश्टता लच्तणाजनितसा- दृश्यप्रकारकश्राब्दबोधानमरस्णरणात्‌। SHY प्रकाशता): भेदेऽपि ताद्रुष्यप्रतीतिः सर्व्वथेवाभेदावगमञख प्रयोजनमिति |: खक्तणाजन्यसादृ प प्रतीत्यनन्तरेत्यन्नाया एव ATTA विचातिशयजनकल्वादे तद लद्धारतल्रमिति wale कण्डा- भरणे यथा, “्यदेपमामश्नब्दानां गाणडन्तिव्यपाश्रयात | उ-. पमेये भवेह स्तिरतदा agen fag.” दति । भारीरकमीमां- साभाव्धव्याख्याने वाचस्यतिभिभ्रैरपि उपमानन्रब्दस्वापमेयदटना गाणएलच्णाया ₹ेतुलमक्रं यथा, Bay AU: परब

दितीवः afew: | ११७

खच्छमाणगृण्यागेन ana tf. विश्वमायस्त॒ सूपकार WAG VPS, रूपकस्य च गेाणीमूलकत्वमा₹इ, तत्‌ खवषनड- येनैव प्रमादप्रतिपादनादुंपेच्वणीयम्‌। उपमेवेतयेषकारेण बनव- न्धान्तेरव्या न्तिः, तेनं ्रायधैतमिण्यारे लेशणाजन्यकायका- रणभावादि प्रत्ययेन भिन्नयारभेदेा न Sawa रन्ाकरस्तं साद्‌ श्तप्रयकरः लम्बन्धान्तर प्रयुक्ता वा धावान्‌ faye: चामा- नाधिकरण्छनिदेशः सं स्वीऽपि रूपकं, सारोपलचणा मूलक- विर तुल्यलेन सादृश्तप्रयुक्स्छ ताद्‌ात्थश्येष सम्बन्धान्तर प्रय. marly ताद्‌ाक्येखख सं्रीतुमाचिल्धात्‌, त्मादुरायद ward भराचासपमानेवमेयारमेरोशूपकं म कार्णकारणारिक्यो- रितीत्याह | अपरे च कायेकारणयारमेरारेललङ्ारः, उप- मानापमेययेश्मेदोारूपकं, सम्नन्धाकरवतारमेदस्त वेचिभजा- जननान्रालद्धार इत्धाश्ः नवोमतरस्तु रूपकस्य शादूश्य- परती तिपूब्वेकल्मेव, तश्च सादृश्ये प्रव्यल्लादिप्रमाणन्तरगम्य, नतु जाएसारोापलघखणया शब्दप्रमाणगभ्य, तच BTU शब्द वेद्यलादुपमैव, WAUATHa, उपभानस्य ad यदुपमेये त॒ Sua । गणानां समर्तां दृष्टा eam माम तद्िदुरिंति। अच दृषेतयुक्त, तसात्‌ WEVA प्रमाणान्तरवेद्यल एव रूपकं । लखणास्थसे तु शक्तणाफललेनाग्यपगताऽणयभेदबद्धिरदोच्य- बाघधतया शाब्दबाघविषयतां गतस्य शादूश्यस्य तत्काल एवं परत्तम्‌पमाव्यपदेशं न बयादम्तुमीषटे प्रटत्तलात्‌ तस्य, नि नि- बाधं सब्धसन्ताकं ay कालाम्तरोयेण प्रतिडनधिगान्ययाकन्त

T

Uae RTA: |

wea दरति वदग्ति। tat रूपकस्य सामान्यलचणएमभिधाच तच्पमेदान्‌ दशंयन्‌ aw समस्तव्यस्तशगन्दमतत्वेन दिविध AG प्रथमं समस्तगतल्सदादरति। यथेति । बाञ्लतेद्या- दि, बाह्धरेव लता, wfata पदं, चरणं एव yaa इति मयुर व्यंसकादि लात्‌ कर्बाधारयः, We बाङ्लंतेत्यादिव्या्वा- क्वत्‌ समा सवाक्येऽपि wad भाणलचणया लतादि पदात्‌ at सादृश्छप्रतोतिसद्रशेन च समृद्धिषन्या वञ्चनया ताद्रुणप्र- तीतिरिति aa) नव्यास्तु व्यस्तूपकस्यैव गेाणीमूलकलं न समस्तङ्ूपकखछ, समस्ते लभेदप्रतीतिमा चमिति वद्न्ति। कं- fea बाडलतेवेति उपमितं व्याघ्रादिभिः यामान्याप्रचोम्‌ इत्यनेन कर््मंधारयमामनन्ति तन्न चिरम्‌, दवादिवत्‌ ता- दूशकर्रधारयस्यापि साभ्यवाचक्ल्वेनापमायाः सम्भवात, Wa- एवेवं विधस्छले साधक बनाधकाप्रयोगे wma: area- मपो च्छन्ति तदन्यतरप्रयोागे लन्यतरमेव, यथया मुखचन्द्र चम्ब- MM चम्बनमुपमेयमुद् एव सम्मवनील्युपमासाघकं तेना- अ मुखं चन्द्र श्वेत्युपमितिसमाषः “श्रान्तरं मे तमादन्ति मखचन्र स्तव fra? इत्यादे तमादननमुपमानचन्रसेव We इति रूपकस्य साधकं तेनाज मुखमेव चन्द्र दति रूपकसमासः | मुखचन्द्रः HAA CAST त॒ दयोरपि ओभासम्भवात्‌ एकतर- साघकबाधकाभावेनोपमादरूपक्याः VET: तेना म॒खं चन्र दवेति मृखमेव we cia च समाश्डयाश्रयणम्‌। एवं Get वदनामबुजभिल्यारै सामान्यधशमपरयोगे उपमितिखमासाभावात्‌

दितीयः षरिष्डेदः। १९९

सुन्दरमिति Same साधकं, तेन वदनमेवाम्बुजमिति रूप- कसमासः। येतु समासस्य वाचकतां नाङ्गोशुष्वेन्ति तेषां मते WI इत्यादे व्याप्रादिपदं व्याघ्रादिसदृघ्रे लात्तणिक- मिति खसखणाजन्यवादृ ष्बाधागन्तरं तयारभेदारोपे रूपकं खक्नवत्येव, परनन तदाखङ्ारिकराद्धान्नविर्द्धमेव मन्यं, WHA तु बाङरतेत्यादे MQM सद्र एव, प्रद्धादाद- CUA, तव बालता ATS पप्यिता नखरभ्रियेत्यादिक बेष्यम्‌, wa पध्ितवमुपमानखताचा एव धक इति रूपकस्य साध- कम्‌॥ ६६ ॥

TFA: पल्लवान्यासन्‌ कुसुमानि ASH: | बाड लते THA AS नः प्रत्यश्च चारिणी ॥ ९७ 1

व्यस्तस्टपकमदाइरति। wre इति। लं वसन्तश्रोरिति, गन्वस्फुटसादृ श्ययानायिकावसंन्तत्रियोाः कथं विषयविषयि- भाव इति aged तदुभयटत्तिवस््रन प्रथमं विन्बप्रति- विनम्बतया विषचविषयिभावं द्‌ भ्र॑यति aye: पहवानोत्यादि, aa वाक्धजयेऽपि विषयविषयिणाविभिन्नलिकुत्प्रदश्र॑मया रूपके खिङ्गमेरो न दुषणायेति खचितं, कचिद्चनभेदेऽपि यथा शास्तराणि च्नंवमित्यादा, wa भ्ास्ताणोति बडवचमेगे सकख न्ना स्तज्ञानवच्वश्चापमाखमत्कारातिश्यः, wares

o Sra va यया मुखं पद्मानोति ॥ ६७॥ 2

१४० ` क्ाश्यादण्रः।

दरत्येतद समस्ताखयं समसतं THETA | सितं सुखेन्दोज्यारसेति समसब्यस्तदरूपकम्‌ | ९८ ॥

| दर्येतदिति। एतद्रुपकमसमन्तश्रन्द गतलाद समस्हास्यं |

पम्पां बा ङखतेत्धा दि पृव्वक्षाकप्रदभिं तरूपकं समस्त ॒सम- खशब्द गतलात्‌ समस्तनामकम्‌। उभवगतलाद्‌भवश्ब्दघरि- तनामकमप्याइ | सितमिति । समसव्यसष्टपकमिति मुखेन्दा रित्यच समासः fad areas च व्याषः॥६८॥

ताम्राङ्लिद लश्रेणि नखदोधितिकेसरम्‌।

त्रियते aly धपालेभवज्चरणपङ्जम्‌ ॥ ९८ ॥ AFA द सादितं, पाद्‌ चार्य पद्मनाम्‌ | तद्याग्यस्थानविन्यासादेतत्‌ स॒कलरूपकम्‌ | ७० |

VSAQITATY | तावाङ्ुलोति, vaya एव दलानि तेषां श्रेणि aq नखानां दधितय एव कसरा यज तत्‌। दलादिल्ं दलल्ादि) तद्याग्यस्थानविन्यासादिति। वस पङ्जघारणस्य योाग्यस्थानं मृध तस्य विन्यासात्‌ शब्देन ufa- UA, यदा AG VETG येोग्यखाने मुद्भि faarargr- CU aT वणंनादिद्य्थैः। waara: मद्धि ur- रणं पड्धजस्पेवेचितमित्युपमानमात्रगतलवाद्रपकखय साधकम्‌ उपमेये च चरणेऽसम्भवादु पमायावाचकम्‌, एतदनक्ता तु सा-

हितीयः परिष्डेदः। १४९

धकबाधकाभावात्‌ पृष्ञक्तदिणा HET एव स्वादिति श्क- लद्ू्पकमिति चरणष्य पद्ुजलेन रूपणे तदम गणतया चर- णावयवेष्वपि पड्कजावयवार्मां खूपणात्‌ सकलरूपकता । टद्‌- मेव नव्याः साङ्गखूपकमाडः। यथा cue, “afgar यदि साङ्गस्य GIT साङ्गमेव aa” दति, उदाइतञ्च यथा, “रावणा- वग्दक्तान्तभितिवागण्डतेन सः Base ACG ष्णमेघ- fatizd” दति॥ ६८ ॥७०॥

अकस्मादेव ते चण्ड स्परिताधरपश्चदम्‌।

मुखं HM धते घम्डराम्भःकणमश्ोः ॥। ७१॥ HAA TH, THN VIA | नान्यथा कतमचास्यमताऽवयवद्हपकम्‌ ॥ OF ॥

अवयवरूपकमाद) शरकस््मारेवेति। दे चण्डि! कोपने! wita अकम्पिताऽभर एव पषडादलं aw तत्‌ ते aa मृक्तारुचो मुक्राकारा GATT कणा एव AAA किकेाप- रिखगुलिका tae: ता अकस्मादेव धन्त दत्यन्वयः ॥ ७९ ॥

मच रौह्येति । अच पशम aaa चम्माम्भःकणान्‌ मश्चरोकत्य मश्चरो लेनारोष्य, Want vasa च भास्य- मबयविश्डितं Hey नान्यथाङ्ृतं विषयग्यम्तरानिनतया ना- रोापितम्‌, अतेाऽवथवमाजरूपणाद्‌ वयवरूपकमिद्‌ मित्यन्वबः। श्च UGA मखे पद्मलारोपोऽथबर्ार्‌वखेयः, श्रतएवेदमेकरे-

१७२ TRH: |

शअविंवन्िंरूपकमित्याङमंव्याः। यथा दपंणे, “aq refs द्‌ थ॑लमेकटे शविवत्तिं aa” इति ॥ ७२ ॥

वर्गितभु गलद्मजलमालेोदितेसणम्‌। विद्रृणति मदावस्धामिद वद नपड्जम्‌ ॥ ७३ ॥ alae मुखाङ्गानि मुखमे वारविन्दताम्‌। आसैीद्गमितमचेद मताऽवयविष्पकम्‌ । ७४ ॥

श्रवयविरूपकमा इ | वलितेति । aferay चखितभ्ृधुगम्‌ । मद्‌ावस्थामिति मदा मघ्ोपयागजनितविकारः ख च सदोादा- ATAU TAT AG पया गज THRE, तखा वरां प्रादुभावं | वद्‌ नपडजसिति, waa वदनमेव पद्धजमिति रूपकपरि- ग्रहे किं विनिगमकम्‌, उपमानपङ्जमाचान्वयिधम्भान्तरा- नुपाद्‌ानात्‌ प्रयत वखिगितभुलादोमा सृपा्ताना मपमेयवदन- माचसम्बस्िलेनापमाशाधकलादु पभमैवा् भवितुमतीति च- त्तद वद नमम्बुजमिति व्यस्तमेव पठमोयमिति ॥ ७३ i

श्रविषत्येति। wa मखस्याङ्गानि भूमग्ड तीनि ्रविषृत्य उपमानान्तराभिन्नतया नारो मृखमेवारविन्दतां गमितं पद्जलेनारोपितमासोत्‌ ्रतेाऽवयविने7 मखमाचरैव तादू- भपद्धणलेन रूपणाद वयविरूपकमिदम्‌। श्च wa उपमानं दलं, WAAAY मकरन्दः, लाहितेचणस्य च परागपिज्ञरभम- राऽनुपा्तः, ददं निरङ्गपकमिति नव्याः ॥ ७ ॥

दितोयः afew: | १४द्‌

मदपारलगण्डेन रक्तनेजात्यलेन ते |

मुखेन सुगः AUG जनेरागमयः कतः ॥ ७५॥ एकाङ्गखूपकच्देतदेवं दिप्रटतीन्यपि ।

अङ्गानि STATA, येगायोगो MTA ॥ ७९॥

पूम्वाक्राषयवद्ूपकस्त भेदान्‌ CHAM प्रयममेकाङ्गरूपक- भेदमाह मरेति। एष जना AWG: रागमयः अनर ग- wee: श्रय च लाडहित्यमयः। एकाङ्रूपकमिति रक्रनेजा- त्पलेनेत्यत्रैवारोपात्‌, मदपारलगण्डेनेत्यच च तदभावादेका- ङमाचरूपणनेदमेकाङ्गरूपकाख्यम्‌। एवमिति wa fenw- तीन्यप्यङ्गान्येवं खूपयन्ति, तेन च yews व्यङ्रूपकमित्या- दीनि नामान्यवयवषूपक्सय श्चेयानि। तेषु च fatarary, योगायै भिदाकराविति, याग आ्रारोयमाणानां wat युज्य मानः सम्बन्धः, श्रयोगस्तद्भावः at भिदाकरोा azar, दिप्रष्टत्यक्गारोपेषु श्रारोाप्यसाणानां परस्यरसम्बन्धासम्बन्धार््यां य॒क्ररूपकमयुक्रूपकमिति च भेद दयमित्य्थः 1) ७५।॥ ७६ ॥

सितपुष्याज्चलं लालनेचश्ङ्गमिद मुखम्‌ | इति पुष्यदिरे फणं सङ्गत्या युक्तरूपकम्‌ ॥ ७७॥

तजर प्रयमं युक्रष्ूपकमुदादरति। सितेति। fanaa पुष्यं तेनाज््वलं, लोले नेचे एव WH यत्र तत्‌। wa मृख-

६९४ कायाद ।

स्ावयवयारेव सितनेचयेः पृष्यश्धङ्गाभिन्नतया रोापणादवय- वद्ूपकम्‌ । श्रवयवलञ्चाघेयलं, तथालञ्च fare विद्यत wal दतीति, पथ्यद्धिरोफाणां सङ्गत्या सम्भवंता परस्रयेगेन TAY fatarut सम्बन्धस्य युक्तलेनेत्यथैः युक्ररूपकनामकमिदम्‌॥

NSS II

इद मादर सितञ्चोत्लं खिग्धने चेत्यलं सुखम्‌ | दरति ज्योत्स्ञोत्यलायोगाद्‌युक्तं माम STH ।। ७८ ॥

अयुक्ररूपकमद्‌ाररति। दृदमिति। आद्र सरसं सित- मेव arent यत्र तत्‌। च्योत्ोत्यलायेगादिति, व्येतलञात्य- लयारारोयमाण्यारयोागात्‌ उत्पले ज्योत्त्लायोागस्याभावाद- य॒ुक्रदूपकमिदम्‌ li OF it

सपणाद ङ्किनेाऽङ्गानां SAUTSTUTAATA | quai विषमं नाम ललितं जायते यथा ॥ ७८ ॥ मदरक्तकपोलेन मन्मथस्लन्मखेन्द्‌ ना | नर्तितथुलतेनालं मदि तु भुवनचयम्‌ | ८० ॥

विषमस्पकमाद। रूपणारिति। अङ्गिनारूपणात्‌, तथा अङ्गानां खूपणारूपणाश्रयात्‌ कस्यचििदङ्गष्य रूपणात्‌ कसय- बिदरूपणाशचेत्यर्यः | आश्रयपदं भावसाधितम्‌। एवं खूपणा- स्टपणरूपवेषम्याद्विषमदूपकमिदम्‌ ti ७९ ॥

हितीयः परिच्छेदः १४५

उदाररति। मदरक्रति। मुखेन्दुनेत्यत्र मृखस्याङ्गिनोाख्‌- पणम्‌ । अङ्गयोस्त॒ सुकपेलया मध्ये भुवोरूपणं, RITTATET- णमिति वेषम्यम्‌ ॥ ८० ॥

STATS शिरालग्रजह्कन्याज AIA: | जयत्यसुरनिःशङ्सुरानन्दोच्छवध्वजः ॥ ८९ ॥ विशेषणएसमयस्य रूपं केतायं दौदश्म्‌ | पादे तदपणादतत्‌ सविशेषणरूपकम्‌ ॥ ८२ ॥ सविशेषणश्ह्पकमाद | दरिपाददति। fat: पादस्यष्व- जस्य चाग्रभागः, तत्र aT जन्ुकन्याया मन्दाकिन्या जखमेवां- प्क VATA यस्य सः, watt faiwer बलिदमना- निर्भया ये सुरास्तेषामानन्दात्सवस्य ध्वजः केतुदरवामनस्य पादा वामचरणः॥८९॥ विशेषेति | विेषणसमग्रस्य विगेषणविगिष्टस्य, कतेर््व- जस्य, विशेषणश्चा च शिरोलग्रेत्यादि श्रसुरनिःश्डूत्यादि च॥ ॥ ८ ॥ न मोरयति पद्मानि न नभेोऽप्यवगादते । त्व्म खेन्दुममाखनां दरणायेव HUA ॥ ८३ I अक्रिया चन्दरकाय्योाणामन्यकाय्यस्य च क्रिया | अच सन्दश्येते THRE नाम दूपकम्‌॥ ८४॥

विर्द्धरूपकमार नेति। मानिनं प्रति नायकस्याक्रि-

U

Ved ATAU: |

fea न मीलयति न agreafal seat ecuraata विप्रलम्मोटोपकल्वादिति भावः। कल्यत इत्यच aurifa क्षचित्याठः, यस्यति aad ll ce ll

श्रकरियेति। चद्रस्यारोष्यमाणस्य काव्याणि पद्ममौलन- नमाऽवगादनादीनि, अन्यस्यारोा्यमाणचन्रभिन्नस्य यमस्य का- य्यमसुदरणएरूपम्‌ | विर्द्धमिति, उपमानाभिन्नतया रूपि- तखापमेयस्य पमानकाय्ैकरणएमेवो चितं तदकरणात्‌ waa तदन्यकायैकरणाच विरोाधप्रतिभासादिरुदरूपकमिदः, विरो- धाचानाचित्यङूपः ॥ ८४॥

गाीयेण VARY गारवेणासि पव्वेतः |

कामद्‌ त्वाच्च लाकानामसि त्वं कल्पपाद्‌पः॥८५ गासीप्रमुखेरच VAR: सागरागिरिः। कल्प मश्च करियते तदि द्‌ चेतुपकम्‌ UTE it

देत्रूपकमाद | गाग्र्य रेति। गाम्मीयं मकच्भ्याश्यलं, गारवं सारश्रालिलं। ठतीया पञ्चमी चाच Carl sy

गा्नीयंप्रमुखेरिति । क्रियते wea राजनि श्रारोष्यते। wa गाम्नीययादिसाधारणधम्माणां ₹ेत्‌तयोापादानेन समु- द्ाद्यारापणाद्धेतरूपकमिदं। विश्चनाथादयस्तु waa प्रस्त तख गान्मोययादि विषयभेरेमानेकधेक्ेखादुल्ेवालद्ारोऽयमि- UB: ८६ ॥

दितीयः परिण्डेदः | १४७

| (| क ४९] (२. राजदंसेपभेगादं अमरप्राथ्यसोरभम्‌। सखि ! वक्ताम्बजमिदं तवेति श्िषटद्टपकम्‌ ॥ ८७ ॥

चिष्टरूपकमाइ | राजदरोपमेा गामिति | राजदसागु- uss: पक्चिविग्ेषञ्च, भ्रमरः कामुकाष्ङ्ख। “राजरसस्त कादम्ब कणदसे मुपे त्तमे, दति । मरः कामुके शङ्गे दति च मेदिनी। faseuafafa साधारणधर्मस्य सेषनिष्यन्नला- दिति भावः। साधारणधश्मप्रयोगाखाच् वक्तमन्बृजमिवेद्युप- मितिखमासाभावान्नापमाश्रङ्का ॥ so ॥

इटं साधम्न्यवेधम्ैदशनाद्‌ गेणमुरख्खयेःः। उपमान्यतिरोकार्यं ्पकदितयं यथा ॥ TE ॥ अयमालादितच्छाया मदेन सुखचद्धमाः। सन्नदधादयरागस्य सुखस्य प्रतिगन्ज॑ति || ८९ ॥ चन्द्रमाः पीयते देवमया लन्मुखचन्द्रमाः। असमयेऽप्यसे। श्चद्‌ यमापष्ठेमण्डलः ॥ ९० ॥

उपमारूपकव्यतिरेकरूपके क्रमेणा । दषटमिति । गणः. गृणसम्नन्धादारोषयमाणशद्रादिः, मुख्य श्रारोपविषयेा मुखा- दिः, तयाः साधगण्ेद्शंनादुपमारूपकं वेधम्येद शं नाट्मतिरेक- खूपक्श्च इष्टं कविभिरभिखलपितम्‌ | क्रमेणादादरति। यथे ति। wafafa मरेन मद्यपानेन ्रालाहितनचछायः किञ्चि

ज्ादितकाम्तिः। wag: स्फुरनुदयराग उदयकालोभलोारिल्यै vu 2

१७८ MITTS WE: |

थस्य, तस्य चन्द्रस्य nfaneifa समानरागवक्वात्‌ Wea नतु , सदु शीभवतोत्ययेः, तथा सल्युपमाया विश्रान्तिधामतया प्राघा- न्यात्‌ तया frida म॒खचन्रमा tas सतेाऽपि eure व्यपदेश्रकत्वाभावेन भदकरणानाचित्यात्‌ चनद्राभिन्नं मुखं खन्रसदृ शमिति प्रतीत्यसङ्गतेख । वस्तुतस्त्‌, रक्तं तव मुखं चण्ड साक्तात्‌ सन्ध्येन्दुमण्डलमित्युदाररणएमस्य बाध्यम्‌, अच The HAMA AGA: साघमरैमिल्युपमारूपक- भिदं। न चेपमाया wader कथमुपमारूपकमितिखमास्या- लाभ Tia वाच्यं, तस्य SMEMA: साघमयेसद्धा वश्पतया पारिभाषिकल्वात्‌। चन्द्रमा इति। war दवेः पोयमान- खुन्दर श्दसमगाऽसन्पः › श्रयं मया पौयमानस्लश्मखचनद्- माः पुनः waives दति मृख्यगाणएयोमंखचन्द्रमसेोः ee aT सन्पुखलर्पवेधमय्रयो गाह तिरेकरूपकमिद व्यतिरेक- खात्रापमानादुपमेयसखात्कषंः। नच वच्छमाणएव्यतिरेक एवा- यमिति वाच्यं, सादृ्दप्रतोतिपूव्वेकभेद पच्यवसानाभावात्‌, यथा वच्छति । शब्दापान्ते AAA aT सादृश्ये वस्त॒नादयाः। तच यद्धदकथयनं व्यतिरेकः सउच्यतदडति॥प्८॥ ce Nee I

मुखचन्द्रस्य चन््रत्वमित्यमन्यापतापिनः। न ते सुन्दरि ! संवादोल्येतदाक्तेपपकम्‌ ॥ ०९ It

श्राकेपरूपकमाइ | मुख चनद्रस्येति । इ त्यमितिपदं वाक्य- स्यास्य कमलसद्धाचनटठतचद्रनिन्दागाधकवाक्यानन्तय्धै दइच-

दितीयः ufc: | १४९

यति। इत्थं कमलसद्काचनेन अन्यापतापिनः परपीखयतुः, यदा दत्थमेवमतिनिद्‌ यमेवे्यथ॑ः, श्वन्यो पतापिनेा मादूशविर- हिजनतापकस्य wea चन्द्रलं तव मृखचग्रस्य न संवादि म यज्यते सव्वेषामाद्वादकलेन परपीडकधद्मध्यासायोगादिति भावः। विलच्षणमवेदं anaexe चन्रवमित्यथः। श्रा- सेपद्टपकमिति area: -प्रतिषेधाक्तिः तदुपादाननियतला- ` दा्तेपरूपकमिदं । न चायं fate: सादृश्छप्रतीव्यभावात्‌, aqua: भ्रस्हतस्यानिषेधात्‌ चन््रवस्यारोण्यमाणतया प्रस्तु ततल्लाभावात्‌॥ £9

` मुखेन्द्‌रपि ते चडि ! at निदं दति निद यम्‌। bay AN भाग्यद्‌षान्ममवेति तत्‌ PATI ASIA ॥ LP U1

समाधानरूपकमाइ । मुखेन्दुरपोति। अपिना fae es- स्यात्यन्तायोाग्यलं खचितं । ae खयं समाधत्ते भाग्यदोाषा- नमेवेति नद्यघटनघटनायां भाग्यस्यातिभार दूति खयम्‌- त्यापितानुपपन्तिसमाधानसदहतलात्‌ समाधान रूपकमिदम्‌॥ ॥ ९२॥, |

मुखपद्जरङ्गेऽसिन्‌ भूलतानत्तकी तव । RAIS करेतोति रस्यं पकद्टपकम्‌ ॥ cd I

खूपकरूपकमाइ । HUE | मुखमेव पङ्कजं तदेव THT नाच्याल्लय दरति समासदयम्‌, एवं भरेव लता सेव नन्तं-

Wo RTMNTU: |

alfa: रूपकरूपकमिति एकेन रूपितस्यायपरण खूपणा- दिति भावः। यथा प्रथमं मखस्य IFAAT रूपणं ततश्च Ty- लेन रखूपणमिति एवं भ्रूलतानत्तकौद्यतचापि, ददद् समास- गतमेव, व्यासे त॒ एकस्य THATS दटठपादाने गाग्मीयंण समुद्रोऽसि गारवेणासि पन्त दृत्यादौ देतरूपकं पूर्वम तदनुपाद्‌ाने मालावयविरूपकमिति। aur Freeza तर- few, तरूणिमेात्करषंस्य दवद्मः, कान्तेः काणक, नवर दखसाम्‌ल्लासनावासन्डः। विद्या वक्रगिरां, विधेरनवधिप्रावोण्य- साच्वात्क्रिया, वाणः पञ्चशिलीमृखस्छ, ललनाचृडामणिः सा प्रिया, «fai रम्यमिति, यच बङ्कभोषरूपणे रम्यता न भवति aq नेदं यथा, नारौबाङलतावयालीपरिरः, कुतः खुखी- त्यादि, श्रच बाह लतालारोपे न कापि रम्यता, अपकरष॑- प्रतिपादनस्येव प्रस्तावात्‌, प्रृते तु मुखस्य पड्जलारो पेणेात्कषं- भ्रतिपादनं युज्यत एव ॥ ९३ ॥

नेतन्मुखमिदं wal न नेते भमराविमे ।

एतानि केस्राण्येव नेता दन्तार्िंषसतव ।। ९४ ॥

मुखादित्वं निवत्यव पद्मादि त्वेन खूपणात्‌ । उद्वावितगणेात्कषं तक्चापड्कवद्पकम्‌ ॥ ९५ ॥

त्वा पङ्कवरूपकमाद | नेतदित्यादि । मुखादिलं मखला- दि, निवर्तैव ufafaga, पद्मादिलेन पद्मलादिना प्रस्तुतस्य पणात्‌ उद्भावितः खूपकान्तरेभ्यः स्फुटतया वयश्जितेागुण-

हितीयः परिष्डेदः | १५९

HE ताद्‌ाव्रधारोपरेतप्रष्ठतगणाधिक्यं यज तत्‌, अ्रतण्वेदं AMY प्रस्ठतस्ररूप्छा प्कवेगाप्रस्ठतसखरूपारोपात्वापङ्व- रूपकं, रूपकान्तरेष्‌ सामानाधिकरणयादिना उपमेयस्यापमा- नाभिन्नतया प्रतिपादनाद्‌ चावाम्‌ गुणात्कर्षः aw तु प्रति- पेधपृव्वंकारोपेण ततोाऽ्यधिक दति सददयसंवे्यं । नचापङु- तिरेवेयं घ्भिधन्मगतलेन इयार्विभिन्नविषयलात्‌, रूपकं इखिन्‌ भ्रस्ठतस्य धरणः प्रतिषेधेन ध्यन्तरारोापः, BRAT प्रस्ठतस्य धघन्मप्रतिषेषेन धण्माकरारोप इति। विभागख्चाय- मुदाष्रणदशंनाद्‌ वसोयते, तथाहि रूपकेऽसिम्‌ मेतश्मखमिद पद्ममित्यारै qereufaie: प्रतिषेधेन wate पद्मादे- रारोपः, न पञ्चेषुः रसस्य wee पजिणामितीव्यपड्हल्यु दारणे खरस्य धरणः पञ्चवाणताध््े प्रतिषिध्य सडस- वाणतारूपधम्मान्तरारोाप इति बहवः अन्ये त॒ सादृश्ठप्रतीति- पृव्वकारोपेाष्पकम्‌, WEA न तथा, प्रहृते मरतिषेधेऽपि सादृश्छप्रतौतिरस्ेवेत्या S: | नवयास्दरभयचाप्यपङ्ुतिमेव वदन्ति सत्य प्छवे खूपकायागात्‌, Bava दपणटता, खूपकं रूपि- तारोपाविषये निरपङ्कवे इति भिरपद्कवेति विषयविग्ेषण- मुपन्यखम्‌ Wes ney tl

न पय्यन्ताविकंश्पानां ख्पकेापमयोरतः। fears दितं धोरेरनुक्तमनुमोयताम्‌ ti ८६ ॥ ॥ इति SARAH II

१५४ काय्यादग्ः।

रूपक मपसं दरति न पर्यन्त इति । विकस्पाः fafe?- विचमालच्छ भेदकल्यनाः तेषां पथन्तः शेषसोमा । अनुक्त- भिति तथा fe परम्यरितमपि खूपकभेद्‌ एव यथोक्तं प्रका- श्छता, नियतारेपणपायः सखाद्‌ारोपः परखखयः। तत्‌ परम्परितं fas वा चके भेद भाजि वेति । सिष्टवा चके यया “fa- दन््रानसदं सवैरिकमलासद्े चदीप्तद्य॒त' दत्यादि, भेदभाजि यथया “iat seagate दृशद्‌ां सेतुविपद्धारिषेः इत्यादि ददश्चाधिकाष्टढवेगिश्चमपि। यथा, “ce वन्त साच्ादिरडहितकलङ्धः शशधर” इत्यादि, क्षविद्ैयधिकर- wsfa यथा, विदधे मधुपभ्रेणोमिह wearer विधिरिति। चचिदैधर्म्येऽपि, यथा, शजन्याम्बमरुखलो, सु चरि तालेख्य- दयुभित्ति,गणज्यो त्लाृष्णचतुद्‌ शो, शर लतायेागश्चपुच्छ RT | येरेषापि दुराशया कलियुगे राजावलो सेविता तेषां प्एलि- नि भक्तिमात्रसुलमे सेवा कियत्‌ कौशलमित्यादि । एवमन्येऽपि मेदा नवीनेरद्धाविता ज्ञातव्याः | सितेनापायनं दूरादागतसख छतं मम । सूनापपीडमाद्धेषः छते चूते पणस्लयेत्यादो नवीोने- tran परिणामस्तु न रूपकेव्वन्तभवितुमदति गणल चणा- मूलकलाभावात्‌ रूपकस्य च॒ तन्पूलकलस्य प्रतिपादितलात्‌ तस्मादतिरिक्र एवायमलङ्कारः वेविचविशेषस्य ae प्रतोय- मानलादित्यवधेयम्‌॥<\1॥

जातिक्रियागुणद्रव्यवाचिनेकच वर्तिना | सव्ववाक्यापचारथ्ेत्‌ तमाडर्दोपकं यथा ॥ ८७ ॥

दितीयः परिच्छेदः CUR

अय Sua waufa mania एकज afar waaraza afaifazafaa आदा मध्येऽन्ते वा ara fear जाति- क्रियागुणद्रव्यवाचिना जात्याद्यन्यतमवाचकन पदेन यदि स- व्वैवाक्योपकारः TUS वाक्याम्तरा्थान्बयस्योापपन्तिभवति, तदा तदौपकम्‌, एकान्तःपातिनोऽपि दौपवदाक्यानरोदोपक- वादौपकाख्यमखद्ारमाङरित्यन्वयः। STI यथा एकदेन्र- खिताऽपि रेशान्तरीयपदाथाम्‌ दीपयति तथैकवाक्यगतमपि भात्या दयन्यतमवा चकपद्‌ं काकाशिन्वायेनागुषङ्ण तदादि- सब्वनाच्रा चकारादिना वा वाक्यान्तरे wre षत खार दारा तद्थीण्वयं सन्पादयतीति। दव्थद्चेकवाक्योपानलपद- प्रतिपाद्यस्य marae ata जनितान्वयतया निरा- काङ्कस्यापि पनरनुषङ्गादिना वाक्यान्तराथानितलं दीपक- fafa नि्ंखिताऽथंः, च्रतणएवाखाथाखङ्ारलं यथा sara श्ब्दालद्कारता स्यादिति बाध्यं। प्रस्ठताप्रस्ठतयारेकघरमस- मन्परूपमपररङ्गोरतं दीपकमप्यनेकवाक्यगतले निरकदी- पकलचणलक्तितमेव यथा, “किवच्ाणं धणं ward फण- मणी कसरादं सीहाणं। कुखवाखिश्राएं त्यणश्रा gar auf श्रमिश्राणं' caret | एकवाक्यगतले तु भिन्नप्रकार- aq तदिति बाध्यम्‌ । एवमुपमारूपकयेाः ` साधारणधर्ला- भयावयिवेऽप्यनषङ्गादिपराण्टष्टपदेपशचषष्यलाभावान्नातिव्या- far: सव्वव्राक्यापकार दति जात्यादिपदं यस्य वाष्यथान्त- गेतं चच च पराण्टष्टं तचोादयेोवाक्ययेारपकार इत्यथः |

x

१५8 काव्यादर्शः |

एतेन चेकस्िन्‌ वाक्येऽस्य न सद्धाव दति खचितम्‌ ॥ ९ ७॥

gare fam: पणं जणं दरति Thea | स॒ Wasaga मानभङ्गाय कल्यते || <८ ॥

एवं जात्यादिगतवेन चतुविंघेऽस्िन्‌ प्रथमं जातिगत- मुदादरति। पवन इति। जीणभित्यनेन पवनस्य मान्दं खवि- तम्‌। अच पूव्वेवाक्येोपात्षस्य पवनस्यान्तरवाक्ये स एवेति तच्छब्देन परामर्भः, तेनेव च acuraafaare: 1 पवनश्र- ब्दस्य बङ्व्यक्तिवाचकलाव्जातिवाचक इति जातिदौपकमि- दम्‌॥९८॥

चरन्ति चतुरम्भोधिवेलोद्यानेषु दन्तिनः | चक्रवालाद्िङ्च्ेषु कुन्दभासेगुणाश्च ते ॥ << ॥

कियादीपकसदाश्रति। चरन्तीति। दन्तिनिदिक- रिणः। चक्रवालाद्िलाकालाकाचलः। कुन्दभाषः War, गणा र्शांसि। तव चर्थांसि ब्रह्माण्डव्यापकानीत्ययेः | च्च च- कारेण पराश्ष्टायाः पूवववाक्यगतचरन्तोतिक्रियाया उन्त- रवाक्यगतेन गणा दत्यनेनाणन्वय दति क्रियादौपकमि- दम्‌॥८९॥ - |

श्यामलाः प्रादृषेण्यामिदि ATA TT | WAY सुकुमाराभिनेवशाद्लराजिभिः ॥ १००॥

fedte: परिष्छेदः। १५५

गुणदीोपकमदादरति। श्यामला दति। प्राट्षेष्छाभिः मादृडभवाभिः | AST एन्य TANNA: | नवशादलरा- fafa: नवटणदटरि तोषृतप्रदेशरेः। wafa qagfa चका- रेण WHIT श्यामला इति गुएवा चकपद्स्छ परा मजं दति गुणदोपकमिदम्‌॥९००॥

विष्णना विक्रमस्थेन दानवानां विभ्रतयः। HUNG NAL, कुतेाऽप्यासन्नानोता देवतद्ंयः ॥ १०१ ॥

द्रव्यदीपकमुदादरति। विष्णुनेति, विक्रम्येन पादवि- चेषं gaat, दामवानां बलिप्रषतोनां । रेवतद्धय दग्रा दीनां fra: कुतेाऽप्यानीता श्रासन्नित्यशवयः। wa विष्णा- रेकलवादिष्णनेति दव्यपदं तश्च चान्तरवाक्ये काकाचिन्याया- दनुषङ्गाद्वा पराम इति द्व्यदौीपकमिरम्‌॥ Yor ॥

द्‌त्यादि दीपकान्युक्तान्येवं मध्यान्तयोरपि | TRAST ANA: कानिचिन्तानि तद्यथा ॥ १०९॥'

wa जाल्याटिचत॒ष्टयगतवेन चतुर्विधस्यास्य पनरपि जा- त्यादिपदानामादिमध्यान्वाक्यगतलात्‌ Sf द्रंयन्नार।

en = श

इत्यादीति tay way पृत्व्केषु आरादिदौपकान्यक्रानि पराग्टश्यमानजात्यादिपदानामादि वाक्यनिवेभितलात्‌। एव- भिव्यादि एवम्‌, श्रादिवाक्य इव मध्यान्तयोरपि वाक्यया-

दौपकानि काजिचविहभेयिव्यामः, कानिचदिति यन्धबाङख-

x 2

१५९ ATMA! |

भिया नतु warty: | aqafa तानि यथेत्यर्थः, तत्‌ क- घाञ्चिहूर्धनं यथेतिवा॥१९०२॥

न॒त्यन्ति निचुलोत्सङ्गं गायन्ति च कलापिनः | घ्रन्ति च पयेदेषु दणेदधाशरुगन्भिणोः॥ १०३॥

नत्यन्तीति | faye: ख लवेतसद्रुमः aay तल प्रदे | गायन्ति केकाध्वनिं क्रव्वेन्ति। शवाश्चगद्धिंणीरानन्दाश्ु पृणाः । श्च कलापिन इति जातिपदं चकारेण वाक्यान्तरे ऽपि पराश्टष्टं, तख मध्यवाक्यमतभिति जातिगतं मध्यदीपक- मिरम्‌॥९०२॥

मन्दागन्धवददः सारे, ASCOT जायते । चच्चोचन्दनपातश्च MATA: प्रवासिनाम्‌ ॥ १०४ It

मन्दद्ति चारः चाररसोाद्रारो HAART TAY: | WET सजलवस्त्रनां fad: तद्रुपश्चन्द नसम्पातः | WA जायत इतिं मध्यवाश्चगतया क्रियया सन्ववाक्यदीपनभिति क्रियागतं मध्य दौपकमिदं, किञ्चाज ङूपकमपि, तदनथोाः सद्धरः । एवं wager जातिगतं क्रियागतश्च मध्यदीपकमदाइते, गुण- TIAA मध्यदीपकं खयमृदनोयम्‌। क्रमेण यथा, “तडि- द्विवारिवादाणं यागः, स्तीभिः प्रवासिनाम्‌ लताभिः पाद- पानाच्च समायाते चनागरमे" इति) wy यागः Part: खच गणः, मध्यवा क्यगतेन च तेन स्व्ववाक्यदीपनाहुणगतं

Carita: परिष्टेदः।| १५

मध्यदोपकनिदम्‌। “asda desta विभल्ति च मुखररिः । मृङूख नागरं नयति बालक्रोडनके तको" cf चर हरिद्र तख मथ्यवाक्यमतभिति Fara मध्यदीपकम्‌॥ Veg it

जलं जलधरेण कलं गृदशिखपिडनाम्‌। चलच्च तडितां Cla, बल कुमुमधन्वनः ॥ १०५॥

अरन्तदोपकमुदाहरति | जलमिति । we सेन्यं तख जाति- वाचकमन्तवाक्यगतदश्चं सत्‌ वाक्यजयेऽपि विधेयमिति arfa- गतमन्तदीपकमिदम ॥९०५॥

त्वया नीलोत्पलं कणे, ALU शरासने | मयापि मरणे चेत.स्लयमेनत्‌ समं छतम्‌ ॥ १०९ ॥

करिया गतमन्तदौपकमुदाइरति। लयेति। मानिनीं wey क्रिरियम्‌। wy कतमित्यन्तवाक्यगतं कियापदं वाक्यत्रये- safaafafa क्रिव्रागतमन्तदीपकमिदम्‌। एवं aera सखयमूदनोयं, क्रमेण यया, “ईद मुष्णुम्भते विम्बं भानेस्ठा- ufad जगत्‌) ममैव इदयं चण्डि खञ्च तव सादितम्‌"" ॥ श्रचान्तवाक्यगतं atieafafa wag? वाक्यदयं दौोपयति । ‘aaj fag समपति aay कर्षति वै रषान्‌ । aatfa g निड- मीति प्राथैनोयोदयेा रविः” ॥ अच रविरिति द्रव्यपदं ख ब्नीणि वाक्यानि दीपयति॥९०६॥

१५८ MICS! |

‘Tom शेताचिषेवृद्धो TH, TITY सः।

सच रागस्य, रागेऽपि Tat TEA: | ९०७ 1 इत्यादि दोपकत्वेऽपि पव्वपव्व्येक्तिणो | वाक्यमाला प्रयुक्तेति तन्मालादीपकं मतम्‌ ॥ १०८ ॥

ca जात्यादि चतुषटयस्यादिमथ्यान्तवाक्यगतवेन दाद- शविधं दीपकं प्रदश्यं ततैव किञ्चित्किञ्िदेचिचाद्धावनेन प्रभेदान्तराणि दशयन्‌ सम्प्रति मालादीपकं दध्यति । wai दति। na पचः खेताविषश्न्रस्य ag भवति, स Ka: पक्त: पञ्चशरस्य, सच पञ्चशरो यूनां रागस्य, स रागेाऽपि तेषां रला- त्वव्चिय इत्यन्वयः | स्वव Sa दत्यस्छानुषङ्गः। इत्यादि दीप- कल्वेऽपि agi दत्यस्यानुषच्यमानपदस्यादि वाक्योपात्तलादादि- दौपकलसद्धावेऽपि प्यैषन्वैव्यपेकिणी खो पकार कलेन yi पृतयै- AIGA वाक्यमाला उत्तरोत्तर वाक्यसमृहः TIM Tat धैचित्रादिदः मालादोपकं मतमित्यन्वयः, इत्यञ्च पू्वपव्व- सापे रोत्तरवाक्येषु जात्याद्यन्यतमपदानुषङ्घामालादोप- कमिति लच्णम्‌। तादृ शानुषज्यमानपद च्च सापेचवाक्वेक- तमनिष्टमेवेति न नियमः वाक्यान्तरगतेनाप्येतत्छम्मवात्‌ | अ्र- तएव प्रकाग्रता, संग्रामाङ्गनमागतेन भवता चापे षमारोपितें देवाकणंय येन येन सहसा यद्यत्‌ समासादितम्‌ | कोदण्डेन अराः शरेररिशिरस्तेनापि श्छमण्डलं तेन तं भवता च की- न्तिरतुला क्ती च लाकचयम्‌, दृत्यचरासादितेति कि

feata: परिष्डेद्‌ः | १४५८

यापदस्य निरपेक्तवाक्यगतलवेऽपि मालादीपकमङ्गोशतम्‌॥ ॥९०७॥९०८॥

` श्रवलेपमनङ्गस्य Teal वलाकाः | कंयन्ति तु TH मारुतोदूतशोकराः ॥ ९०९ ॥ अवलेपपद्‌नाचर वलादइकपदेन च। करिये ag संयुक्ते, तदिरद्वाथदौपकम्‌ ॥ १९०॥

विरद्धार्थदौपकमाद। श्वलेपमिति । atafea ad कु- ata, aie dre, मारतोद्धतग्रीकरा स्ल्युभयन Va: ॥ ॥ ९०९ ॥

शअरवलेपेति। अ्वलेपपदेन वसाहकपदेन चेति बद्धंनाकशं- नाक्रिययोाः कब्डन्डतेन कर्ठभ्तेन चेत्यथैः। किये बरद्धनाकंना- eu, विरुद्धे दति ्रचापिबाध्यः, विर्द्धे afa श्रसमागाभि- करणे अपोत्य्ः, dae सामानाधिकरण्यं प्रापिते। अनाय- मर्यः, निरुकरक्रियादयफलण्डते afgyiar विरडधावपि एक- सिन्‌ कश्वं्यवलेपे वन्तंमाने वपित । एवं तत्फल कक्रिया- इयञ्चेकस्िन्‌ कन्तरि वलादकं वर्फितिमिति । wafaricrer- sage विरोाधप्रशमनम्‌ । विरद्धक्रियया्ानयोारेकस्िन्‌ कर्काणि adie च सम्बन्धेन वरैविचविगेषोपलम्भादिरद्धाथदी- पकमिदम्‌। इदश्चादिदीपकम्‌ श्रारिवाक्यगतयोः कम्मेकट- पदयारवणशेपवलाडकयेरुक् रवाक्येऽनुषङ्गात्‌ | तदपि चाव-

१९० WATT: |

Gre गणवाचकलाद्गृणगतं, वखा दकस्य जातिवाचकला- व्नातिगतश्च ATMA: सद्ःरोाऽयम्‌॥ ९९० ॥

दरत्याभागमाशानां ग्लाति ज्योतिषां गणम्‌ | SATA चाद मे प्राणानसो जलधरावसी ॥ १९९ ॥

अनेकशब्दोपादानात्‌ कियेकैवाच दीप्यते | यते जलधरावल्या तस्मादेकाथेदौपकम्‌॥ YR Ut

छकार्यदोपकमाडइ | दरत्यामागमिति | aravrt fear- माभोगं विष्ठारं 1 च्थातिषां गणं qwreqaaTa ॥ ९९९ ॥

श्रनेकेति। अनेकशब्दापाद्‌ानात्‌ उपात्तेदंरक्तिरशाल्या- <u शति fafa: परेरुपस्थाणेत्ययैः, वस्तुतस्तु आअमेकअष्दा- पादागेति प्रथमाना एव पाठः सम्यक्‌, WH: अन्देरुपारान- area यस्याः Far: । usta शअर्थताऽभिक्धेव fear जखधरावद्यया अन्तवाक्धगतेन नखलधरावलीतिकठंपरेन यता- faa निर््युढाग्वयः feed, तस्मात्‌ अरमेकपद प्रतिपाद्यस्वा- पकारस्य दीोपनारेकाथदौपकमिदम्‌। wiafrareraa- कारकलशूपं मव्येर क्गगेरतं दीपकन्तिते भिन्नमेव, यथा दूरं खमागतवति लयि जीवभाथे भिन्ना मनाभवन्नरेण तपखिनी ati sfasfa खपिति वाषग्टहं लदीयमायाति याति सति असिति wos, टति। अचोात्यानादिक्किया भिना ua WR I

feria: afcwe: | १९१

WMATA STF TAT AMAA aT:

दिवि भ्रमन्ति जीमूता भवि चते मतङ्गजाः ॥ १९३ ॥ अच धम्ममरमिन्नानामन्धाणं दन्तिनां तथा। भमणेनेव सम्बन्ध दति सिष्टार्थदीपकम्‌ ॥ ११४ ॥

चरिष्टायेदीपकमाह | इदेति। warsagar गन्धवा वा- gaa ते इति जीभूतविशेधणम्‌ | इथं गन्धे मद्डारभं ay- न्तोति मतद्गजविश्रेषणश्च ।। ९९३ ॥

अचेति । धर्मोरभिन्नानामभिन्नधम्मेवताम्‌, अरभिन्नवश्च ध- भ्माणामेकश्ष्दप्रतिपाश्यलं IIA एकरूपलश्च, तच इद्यगन्धवहा Tas प्रथमम्‌, was दितीयं। भमणेनेव सम्बन्ध इति षा- मान्यलच्षणसङ्गमना यमिदम्‌, भमन्तोतिक्रियाया वाक्यदयेऽपि योजनात्‌ । feeridiaafafa शिष्टयोः सिष्टशब्द प्रतिपाद्य- धर्मवतेरर्थयोर्जीमूतमतङ्गजयेः करौ भेमन्तोति क्रियया रौ- पनात्‌ शिष्टा्थदरोपकमिदं । श्ेषखातच्र शब्द सेषाऽथंसेषख बाध्यः ततर WIAA इत्यत्र शब्दसेषः, श्रन्यचार्यहेषः ॥ ९९४ ॥ `

अनिनेव प्रकारेण शेषाणामपि दीपके! विकल्यानामवगतिर्विधातव्या विचक्षणः १९५ ॥ द्रति दोपकचक्रम्‌ । ` दीपकमुपसंहरति। श्रनेनेषेति। प्रकारोश वैचित्रविभे- षेण । शेषाणामक्रावञ्िष्टानां विकल्यानां भेदानां जात्या दोना दिकादिगतलेन समलदौपकानामावलिषंपटप्रतोा-

XY

Uz काव्यादश्ः|

TAGs: | तचावलिदौोपकं यथा, aang सामस्वमसि पवनस्ं ङ तवदृस्छमापस्तं व्योम aa धरणिरात्मा लमिति च। इत्यादि, श्राति क्रियया वाक्याबलिर्दीष्यते। एवमन्यदपि श्ञेयम्‌॥ ९९५ ॥ `

HUSA: पद्‌ावृत्तिरुभयाव््िरेव च दौपकसान एवे्टमलङ्ार चयं यथा ॥ १९६॥

श्रय दीपकमिषरूपणानन्तरं तत्सजातोयमाटत्यलदूरं fa- सूपयति । श्रथाटृत्तिरिति। अर्थः वाक्यान्तरीवपदप्रतिपा्यः, तस्या टत्तिवाक्यान्तरे तदर्थकपद्‌ान्तरश्रवणेन पुनरुपलयि- रित्येकः। तया पदस्य वाक्यान्तरोयस्य श्राटेत्तिवक्यान्तरे पनरुचारणमिति दितीयः। -एवमेकतराभयोर्थपदयाराद- न्तिरिति दतीयः। इत्यलङ्ारज्रयं दीपकस्य स्थाने सम्भव एवे- टम्‌ । श्रयमर्थः यत्र वाक्यान्तरे तन्तत्पदस्यानपादानेऽपि वाक्यान्तरीयपदस्यानुषङ्गादि नान्वयनिव्व दादी पकसम्भव स्तचैव तदर्थकपदान्तरस्य AUS वा पनरुपादानेऽयमा टत्य- weit दति, एतेन पदादत्तेयंमकादावतिप्रसक्गः af tea: तच दितीयपदानुपाद्‌ाने वाक्यान्तरौयपद्‌ानुषङ्गस्यायोग्यतलेन विवक्ितान्वयानुपपत्तेः, aga वा निर्क्रविषयगततलनियमे नास्यापवादतया तद्ाघकत्वादित्यवगन्तव्यं। दीपकस्यानमे- asfafa पारे तु दीपकस्य स्थानं fafa: सम्भवा यत्रेति समाः ari “"चिविधा्याटृन्तिर्दीपकस्येव ae”

4

दितोयः परिण्डेदः। Lee

TQS । यथा दौपकभेदप्रसावे, “wurefer: wrefaqa- याटृत्तिरावलो। daz रसना माला चक्रवालच्च तद्विदा” दति । एतन्मते वाक्या करौोयपद्‌ पदाथये वाक्या न्तरोऽमुषङ्गा- दिना वा साक्ात्पुनःप्रयोगेण वाऽवगमादीपकमिति। श्रत्रा- ठत्तिरर्थपदयेः पृमरावन्तनमित्यान्तिपदस्य यागाय एव खत्तणमवगन्तवयम्‌ ॥ ९९६ I

विकसन्ति कदम्बानि स्फुरन्ति कुटजद्र माः | उन्मोलन्ति च कन्दल्यो दलन्ति ककुभानि च ॥ १९७॥

क्रमेणाटन्तिचयमुद्‌ाहरति । विकसन्तीति। कदम्बानि कदम्नमुकरुलानि एवमन्यच्च | Rea गुरूमभेदाः, कन्दलोश्- ब्दस्य इरीतक्यादिपाठात्‌ प्रष्वेऽपि Gta | कक्भान्यस्णुन- ठक्षमक्लानि। प्राटषीत्यधिकरणमत्र aa) wa विक-

सन्तीत्यादिक्रियाचतुष्टयं विभिन्नखरूपमणे कार्थमेवेत्यथेखेवा- THATS TSP ATID NWO ॥

उत्कण्डयति मेधानां माला वृन्दं RTA | TATA SAAT मानसं मकरध्वजः ॥ WT ॥

उत्केष्टयतीति । कलापिनां टन्दमुत्कण्टयति खदिदृच्या उद्भवे करोति। यूनां मानसमुत्कण्डयति मेषसादोपकलाद्‌- wa करोति | Wa पद्‌ माचरटेवा त्तिनं लयं, इयाविभिन्ना-

येकलात्‌। ९८॥ x2

१६४ काष्यादशः |

जित्वा fad भवानच विदरत्यवरेधनेः। विदरत्य्एराभिसते float दिवं गतः ॥ १९८ ॥

जिलेति। अवरोधनेरन्तःपृरिकाभिः । दिवं गत दृति युद्धमरणादिति भावः | अचर विदरतीति ize तदर्थस्य चेा- aaa श्राठेत्तिः, वाक्यद्येऽपि इयारेका्यलादित्युभया- afm, नच तथात्वे कथितपद्लदोाषापात इति वाच्यं त- स्या टे श्प्रतिनिदें व्यतिरिक्रविषयलयात्‌, उद शप्र तिनि श्यता- यान्तु प्रत्युतेकशब्द प्रयो गसतैव युक्रलात्‌ | यथा उदेति सविता ताघस्ताञ्च एवास्तमेति चेत्यादि । उट श्प्रतिनिर श्ल चच, एकोा- gua विधेयस्य उदेश्यान्तरेऽपि विधेवलम्‌, एकविधेयसम्‌- दिष्टस्य विधेयान्तरेऽण्यदं लं, एकविधेयसमदि ष्टस्य उदे खा- न्तर विधेयलमिति fafana, प्रहृते च राजेादशन विधेयस्य

वि

faxqwa रिपवभाद्‌श्नापि विधेयलमिन्युद श्य प्रतिनिदें wa- भिति य॒च्यत एवेक शब्दप्रयोगः ॥ ९९ ॥

दू त्याव्रन्तिगणः।

प्रनिषेधोक्तिरात्तपस्तेकाल्यापेश्षया चिधा । अथास्य पुनराक्तेप्यभेद्‌ानन्त्याद्नन्तता ॥ १९० ॥ `

sured लक्यति। प्रतिषेधोक्तिरिति। प्रतिषेध उक्ति हक्रिसाचं aq aga: प्रतिषेधः तालिकप्रतिषेधस्छ afear- जनकलेनालङ्कारवाभावात्‌, प्रतिषेधरभाख WIT इत्यथैः,

दितीयः परिषदः, १८१५

प्रतिषेधोक्रिख विश्रेषविवखानिबन्भनेति बाध्यं तत्व हिवे- दिजातिशयः, प्रतिषेध corded श्रनिष्टप्रतिषेषे वेचिकच्ाभा- वात्‌, सर्व्वश्चेतदुक्रमाप्नेये) यथा, प्रतिषेध cage यो favar- भिधिन्धया । तमां ब्रवन्तीति । उकरिरिति प्रतिपादनमि- च्यः, मतु वाचकग्रब्देनाभिधानं, व्यश्जनादिनापि मरतिषेध- अतोतेराच्तेपवाभ्धुपगमात्‌ । अन्याभ्यवसानामावान्नास्यापङ्कूता- afaney: | स साचेपस्तेकाख्यापे्या प्रतिषिध्यमागजैकालि- कवस्तुगतत्वेन टत्तवन्तंमानवन्तिव्यमाणवस्द्रनां प्रतिषेधप्रति- ये गिलेनेव्यथेः, प्रथमं faut भवति । ware प्रतिषेधकन्तः सखेाक्रखवद्छयमाण्यारेव प्रतिषेधाङिराक्तणा न वस्तषामान्य- सत्या ङः | चविष्यश्चैतत्‌ Gai दृ टवा, WAMU यलमे- मत्या । wafa, श्राचेयाः प्रतिषेध्यासतेषां मेदा waufaar- ग्यकारणादयस्तेषामा गन्यादममप्रतियागिकस्याप्याचेपस्य पन- CAMA अ्रसष्येयतमित्यन्वयः ॥ ९२० ॥

अनङ्गः प्चभिः पुष्यविशर व्यजयतेषभिः | LAMM PAA विचित्रा वस्तुशक्तयः (1 १९९ ॥ दूत्यनङ्गजयायोगनुद्िद॑तुबलादि द | HINA ACUI TAIT FLEW 11 Ye I कमेण चिविधमाक्तेपमुदाडरति। अनङ्ग दति। पृच्यैरर- विन्दादिभिःः यदुक्तम्‌, श्ररविन्द्मथेकश्च we नवम- feat) नोलात्यखञ्चं पश्चेते पञ्चवाणस्य सायका! दति we

wd MIST |

म्भाव्यमिति श्रमुपपत्या अविश्वसनोयमित्यर्थः, तथाहि विजेता तावदङ्गरदितः, ary Tea, तेच पुष्याणि न लायसाः, विजेतव्यञ्च fax ब्र रादि धीरवीर पुषं समस्तं जगदिति aaa विजयो ऽशरद्धेय इत्यनपपन्तिखि री कतं विजयासम्भाव्यलं प्रतिषेधति, श्रथवेति, वसनां शक्तयः कार्यसम्पादनयोग्यताः ` fafaat दुबाधाः, अरन्वयव्यतिरेकादिना तकयितुमश्क्या TAU | तस्मात्‌ सभवत्येवानङ्गस्य पष्यवाएकरणएकवि श्च विजय दरत्यसम्भाव्यत्वबद्धेः प्रतिषेधः 11 ९९९.॥

श्रच eared सङ्गमयति । दत्यनङ्गेति | vata द्ब्वौर- DAR WAU, अनङुजयस्यायेा गाऽसम्भाव्यलं aT बद्धः, देतुबलात्‌ वस्तुशक्रोनां fafeaaeuarcuafear दृद यदाच्तिप्ना प्रतिष्द्धि स tent उन्ताक्तेप दत्यन्वयः। Wa. वा चकश्रब्दाप्रयोागात्‌ प्रतिषेधो ayy एव, विशेषाच जन- Alaa कामपरतन्तता, तप्रतिषादनेच्छयेव aera भ्र- यागात्‌, एवमन्यचापि बाध्यम्‌ ९९२॥

कुतः कुवलयं कणं करोषि कलभाषिणि ! | किमपाङ्गमपय्यीप्रमसिन्‌ कम्मण मन्यसे ॥ Ves It सु वन्तमाना्तेपाऽयं कुव्वेत्येवासितोत्यलम्‌ |

कण्‌ काचित्‌ प्रियेणेवं चाटु कारेण रुध्यते 11 १२४ ॥

aa दइति। कुवलयं नीलोत्पलं, करोषि धारयसि, अपयाप्तमसमथंम्‌, VA THY कषभाभासम्पादने। WT

दितीयः परिषदः, ६९७

HY कुवलयकरणस्य कुत दत्यनेम कमर्न प्रतिषेधः न कुर्व्वि- WA UW ९९९॥ | |

ख दटति। tse वत्तंमानाच्चेपः, यतेाऽसितात्पलं कर्शं कुर्व्वत्येव काचित्‌, एवं कुत इत्यादिवाक्येन, frau cad अतिषिष्यते, दति ₹रेत॒रेतुमद्धावेनाश्वयः | Wa कु्व्वत्येवेत्येव- कारेण नतुरतवती मनवा करिव्यन्तोति प्रतिष्ेधस् करण- समानकालीनताप्रत्यायनया वन्तंमानप्रतियोागिकलवं खचितं) विश्रेषखाज श्रपाङ्गकुवलययोारतिसाम्यप्रतिपादनेन मायिका- सन्ताषणम्‌। १२९ 11

सत्यं Tafa, न त्वं मां RE वल्लभ ! TAS । TORTS ANAC HT STA ॥ VEY II सोऽयं भविष्यदाक्तपः, प्रागेवातिमनखिनेो | कद्‌ाचिदपराधोऽसछ भावोल्येवमरन्ध यत्‌॥ १९६ ॥

सत्यमिति । द्रष्टुमिति, ज्ञादिभियुकरादक्रियाथायाचेति तमङः। दश्नमित्यथः, at द्रष्टुं न awe न द्रच्यषीत्य्यैः, तत्‌ कुत इति wofafrate, श्रन्येति, भ्रन्यख्या खुम्बनेन सङ्खग- न्ता तदधरतः सङ्कमिव्यन्तोी या लाता तयेव रकेन Bife- तोभविव्यता श्रयचानुरक्रौभविग्यता। wa लस्य इति प्रधा- क्रियाया भविव्यत्काखबेधकलात्‌ सङ्कन्तेति रक्ेतिक्रान्त- क्रियादइयस्यापि भविष्यत्काखबेधकतल्मेवाप्रधानलात्‌, acm जमरनन्दिना, हद्‌ादिभिख्िडम वा विदितं कटेलाद्युक्रलादि

Ags RATT! |

ष्व कालविशेष परम्परमाप्याकाङ्काविरो धेन प्रधानलात्तिडम बाध्यत इति ॥ ९२५॥

सोऽयमिति । श्रतिमनखिमी सुप्रशस्तमनस्का सनिपणे- त्यथः । अ्रपराधोा नायिकान्तराभरागरूपः, wey प्रतिषि- qu, wa सत्यं त्रवोमीश्यादिवाक्यभन्ा नायकस्य वत्ति माणनायिकान्तरानरागस्य प्रतिषेधात्‌ व्तिव्यमाणाक्षपाऽयं। विरेषखाच नायकस्य fat wat खापनम्‌॥ ९२६॥

तव तन्वङ्गि ! farsa ख्ूटमङ्गष्‌ मादवम्‌ | यदि सत्यं श्दू न्येव, किमकाण्ड रुजन्ति माम्‌॥ ९२७॥ WATAUGA AAA ATT AAS बम्‌ ।

DV o € | कामुकेन यद चवं कमणा तदि PAA ॥ १९८ ॥

दत्थ माचेपस्छ स्यूलभेद चयं द्रयिला, आेणमेदानन्या- दनन्ततेत्यनेन तप्रभेदानामशक्यनिषूपणतलमुक्तापि शयया किञ्चित्तत्मकारोपदेशाथं कतिचिद्धंदान्‌ दभ्वति। तवेति | खदून्येवेत्यच श्रङ्गानोति विव्यम्‌ । wares निष्कारणं रुजन्ति तापयन्ति। wgat तापकलासम्मवान्न तालिकमेषां मादंव- मिति प्रतिषेधः ॥९२९७॥ uaraarsatata । तद्विरोधिना माद वविरुद्धेन। ककण तापद्‌ानक्रियया HARSH सुन्दे सा नवेत्येष विवेकः केन जायते। प्रभामाचं हि तरलं दश्यते न तदाश्रयः ॥ १९९ ॥

facta: परिण्डेदः। ६९६९

धम्म्याक्तपाऽयमाकिपा WAL, Wal प्रभाहयम्‌ | ATM AI GTA FATA ॥ Ve I

wRraway! सुन्दरोति। aw श्रचेति विद्यत cfs Sarees) getige मायिकत्यर्थः नतु सेन्दर्यवतीति qa सेन्द्ग्य॑धर्शद्येव प्रतिषेधेन धश्मारेप एव सखात्‌। ततचचैवमन्वयः, अनसा सुन्दरौ नायिका विद्ते वा इत्येषः, aay एवेति शेषः | विवेकः नायिका विद्यत इति निश्चयः पनः केन कथं जायते। वस्हतस्त॒ “सा सुन्द्रीयिद्येष' cays पाठा लिपिकरप्रमाद्‌ादन्यया जातः सङ्गतल्ात्‌। यथाश्रते सं्रयप्र- दभ्ना निष्यूयोजना way नम सम्यक्‌ सङ्गच्छत इति बेध्यम्‌। मन्‌ प्रत्यत्तविषयं कथयमपलपसोल्यजाइ । म्रभामा- चमिति, हि यतस्तरलं चञ्चलं समन्तात्‌ प्रसरदित्यथः प्रभा aa दृश्यते नतु तस्याः प्रभाया च्राश्रयाऽधिकरणं नायि- केति, नदि प्रभामाचरस्य प्र्यचचेण तदाश्चयनायिकासद्धावः शक्यते ज्ञातु, प्रभायाः प्रतिनियताञ्चयलाभावात्‌ तसरान्ना- विकानिखयेोदुरपपाद दति प्रभारूपधम्भं संसखेव तदू्भिं- भूताया नायिकाया एव प्रतिषेधाद्म्म्याचेपः॥ ९९८ ॥ | अचर धर्मिणः प्रतिषेधं सङ्गमयति । धमयेोक्ेपाऽयमिति। garg रूपं प्रभाधिक्यव्पनेन नायिकायाः सैन्दययाति- श्रयं विवच्तता प्रतिपिपादयिषता चाटुकारेण प्रभाङ्यं घञ मनुज्ञायेव श्रनमन्येव श्रप्रतिषिश्वेत्यथः auargat नाचि- HRI BSAA AR चचेपाऽयमित्यन्वयः ॥ ९२० ॥ .

Z

-१७४ es Ce

FAT तव CHA, ACT: |

Bal चमरो, न तथाप्यदुषटस्यासि मे भयम्‌ ॥ १६९! स॒ एष कारणाल्ेपः प्रधानं कारणं भियः।

खापराधो FARIS यत्‌ प्रियेण परयसा | १९९॥

कारणाेपमाद, Wal टति। रज्यते खयं TH भवतः। ATU नायिकान्तरानुरागादिरूपदेाषाभाववतः। प्रधान- fafa, साचाव्ननकलाद््यमित्य्ः ता दू शजनकलश्च खापरा- WSS, चलुरागादीनान्तु कोपव्यञ्चकानामपराधोद्धप्वनद्वारा परम्परया, एतेन प्रधानकारणाभाव एव ACGIH विषयः श्रप्रधामकारणाभावस्॒ वच्छमाणविभावनाया दृति खचितम्‌। अन्यया carci समानविषयलेन भेद व्यवखाया- ममल्पः प्रयासाभवेदिति ata किञ्चाच न भयमस्तीत्यनेन भयदूपकार्यंप्रतिषेधात्‌ काग्याक्तेपाऽपीति इयाः सङ्रोऽयं | ्रद्धादादरणन्त्‌। Wars सखि वाससीन रव्वरे यवरेयकं ने- sae at वक्रा गतिरुद्धतं न दसितं नैवास्ति afaae: 1 कि- न्तन्येऽपि जना वदन्ति सुभगोऽप्यस्याः प्रियो नान्यतो दृष्टि निक्तिपतीति विश्वमियता मन्यामहे दुःखितम्‌, इति। श्रचा- राद्ध वयञ्स् वशीग्तपतिकल्रूपकार्थयस्व वासेारविरलादि- दपकारणान्येवा चिप्रानि॥ ३९॥२२॥

दूरे प्रियतमः, साऽयमागते जलदागमः । दृष्टाश्च फुल्ला निचुला, न सता चासि, किं न्विदम्‌ ॥१३८्‌॥

Ferra: afcge: | १७१

PRAT: स, कथ्स्य मरणस्य निवर्तनात्‌ 1 सत्कारणमुपन्यस्य TT HITT । १३४ (1

काय्यासेपमाङ | दूर दति! सोऽथमिति wefan ज- छदागमस्य प्रधिद्धदुःखदलं खवयति 1 ` जखदडानमः प्राठर- काणः, कयमस्यागमनं ज्ातमित्यनड gerefa, ax wed फल्लनिचलदशनमरणाभावखाः सामानाधिकरण्ठं माध- यति, wawaaafaare fa facfafa, शदः भिद्कषा- मग्नाधिकरणष्छं किं मु अल्यसम्मवमित्यथैः#९दद॥

काय्यं तेप इति । जिवनंनात्‌ प्रतिषेधक वनात | तत्कार- शमिति । aq विरद्िमारकलेन प्रलिद्धमिल्ययः, गतु ae कारणमित्यर्थः sumefa क्कान्तक्रियाघटि तस्या त्तरद्धंस्य या- जनया पूव्वीदधंद्पलेन तद न्तवंन्तिना तच्छब्देन मरणपरा- मशंखम्मवात। एतेन ख प्रसिद्धकारशेापन्यासेन कायाभाव- वणएंनेऽयं काय्याकेषः, अप्रसिद्धकारणापन्यासेन तु fawarfe- रिति दये भदोाऽपि प्रतिपन्नः, कारणस्य प्रसिद्धताप्रिद्लार््यां भेदस्य द्ुवचलादन्बया तदथं दुरवस्था aie ध्येयम्‌। agag निवत्तंनादित्यज् fartafafa तरित्यच यदिति पाठः सम्यक्‌ । एतत्पाढ़े तु विश्रेषोक्रितेभेदाय कारणपदमग्य प्रसिद्धकारणपरलं AMAA ॥ ९२४ ॥

न्‌ चिर मम तापाय तव यारा भक्िव्यति; यदि यास्यसि यातन्यमलमाशङ्याऽ ते ॥ १३५॥ .

2 £

१७९ TST |

TEMA Sag कान्तस्या्िप्यते गतिः | मरणं SIFT AIT WTI उच्यते ।। १९६ ॥

अनुज्ञाच्चेपमाद। म चिरमिति चाचा विदेश्रगमनं। न fet तापायेति विरश्वेदनया इरितिमरणसम्भवेन चिर लीवनाभावादिति भावः। Wa याचायाम्‌। श्राशद्कयेति मदोयविरतापस्येति शंषः ॥ ९९५ i

Catia अरनुश्चामुखेनेव गमनानुमतिद्वारेणव नत मिषेधार्थकण्नब्दादिना। गतिराल्िप्यत cara fa: मरणं खखयनग््येवेति अनिष्टस्य विधेचल्रासम्भवेन प्रतिषेधपय्यवसाना- दिति भावः। चअनन्ञाेप इति नन्वाक्तेप्यभेदानन्यादनन्तते- व्यक्ते राचेष्यभेदेनेव व्यपदे शाय॒ज्यते कथमजानुज्ञाकपेति व्यप- zu इति चेन्न श्राक्ेप्यभेदानां भेदकरणं प्रत्येव तत्र देतुल- स्याक्षत्ात्‌, नतु yew प्रति, व्यपदेश्स्त्‌ श्राच्चेपात्थापकान्‌- श्चादिनापिभवतीति बाध्यम्‌। नव्यास्तु एवंविधस्यले विध्याचेप CATS: ॥ ९२६ ॥

YAY बह लभ्यं ते सुखं Fay al! न चमे प्राणसन्देदस्तथापि प्रिय AA गाः ॥ १३७॥ इत्याचक्ताणया देन्‌ प्रिययाचानुबन्धिनः। ्रमुत्ेनैव रुद्रस्‌ प्रभत्ा्तेप उच्यते ॥ YE ॥ भभुलारेपमाद । धनश्चेति। चकारो भिन्लक्रमे खखमि- AAMC याच्यः यद्वा सुखमनायासेनेत्यथः, wefafa

दितीयः परिष्डेदः। Lor

fata इति शेषः, तथा वत्मंनि शेमञ्च facunaaaanfa निरुपद्र वमित्यर्थः। तथा नच मे प्राणसन्देरः, तव घधनलाभा- दिना त्वरितागममसम्भावनया वा प्राणान्‌ धारयियथामी- ae | तथापि धनमसखाभादिसद्धावेऽपि ara गाः देभाग्तरं मा गच्छ ॥९३७॥

दत्य चलाणयेति। cafaa सके, प्रियस्य याचायाः श्नन्‌बन्धिनाऽगुकूलान्‌ अ्रवश्कन्तंव्यताबेाधकानित्यथः, रदम्‌ धनलाभादोन्‌ श्राचल्ताणया उपन्यस्यनयापि, च्च प्रत्याचक्ता- wafa पाटस्ठ न सम्यक्‌ रुद्धा गममान्निवारितः fra cia Iq: | श्च रेतुसद्धावादवश्करणीयमपि गमनं प्रभुवेनेवा- चिप्तमित्यारेपस्य प्रभुलप्रयुक्रलात्‌ प्रभुलाचेपः। ग चाच VAT न्यासेनावश्वक्व्यतयाग्यनन्नातस्य गमनस्य प्रतिषेधे विरद्ध- रेलशरानुपादानाननिर्हेतुलरोषापात दति वाच्यम्‌ अनुरक्त नायिकाया गायकविदे्चगमनाभ्यनुन्ञानस्य ठेतुसाधितखा- मभिमतत्ेन WITT IAT ततप्रतिषेधाप्रतिबन्धकलत्ात्‌ खतःसिद्धायमागस्य च प्रतिषेधस्छ विधानस्यानुवादङूपतया हलपेशाभा वाचेति गाध्यम्‌ ॥ LRT Hi

ARAM बलवतो धनाशा TEI मम ।

गच्छ वा तिष्ठ वा कान्त STAT त्‌ निवेदिता ।१३९॥ श्रसावनाद राक्ता यदनाद्‌रवद्चः।

प्रियप्रयाणं AAT प्रयुक्तमिद रक्तया ॥ १४० ॥

१७४ STATE: |”

शरनादरासेपभाद। Mfaarvfa Wfaarar बश्जवसीति aa सान्निष्येन fet mtfaafauia, तव विरेश्रगममे तु मरिव्यामीतिध्वगिः। खावस्था लदिरेक्नममनिबन्धनममरण- SAT ९२८ ॥ | |

असाविति श्रनादरवदवः wee वा fas वेव्यगाखाव- “Tai । Caan, जोविताशा बखवतोति वाक्यव्यश्चखमरण्प्रति- पादेन प्रतिषेधन्या॥९४० ॥

गच्छ गच्छसि चेत्‌ कान्त, पन्धानः सन्त्‌ ते शिवाः | - ममापि जन्म तचैव भरयाद्यच गते भवान्‌ ॥ ९४१ ॥

TENM VTA ASMA | खावस्थां खचयन्त्येव कान्तयाजा निषिध्यते ॥ १४९॥ `

आश्रोव्वैचनाक्तेपमाद्‌। गच्छेति! ममापि जनेति, तव गमनानन्तरमेव मरिव्या्मि मरणानन्तरञ्चावश्यं जन्म भवेत्‌ त्च त्वदौोयगन्तव्यदेगे भवतु तथा सुति पुनस्वद्‌ शंनं प्रा्या- MAG UW ९४९ ॥

इत्या शोग्वचनाक्तेप दति श्राग्रीव्वादवत्मना श्राग्नोव्वाद्‌- प्रकाश्ननदारा, WATE पन्थानः सन्तु ते शिवा caq- मेन । यदा श्राशोराशंषा साच प्रियार्थस्य प्राप्तोख्छाद्पा, त्या वादः ममापीत्याचुत्तराद्धंन प्रकाशनं, तद्रारेषशेव खा- aati म्ाविमरणषपां awa सद्या कान्तस्य याजा निषि

दितीयः efcwe: | १०४.

wa दूत्याजोग्वैदगख् भाषिखमरक्ङ चनदारा प्रियथाना- रेपकत्वादाधीष्वेचनारेपाऽयम्‌ ॥ ९४२ ॥

यदि सत्येव यात्रा ते, काप्यन्या म्यां त्वया । TRAD GH रन्धपिततेण SAA ॥ Ve I इत्येष पर्षाक्तेपः TEMA | कान्तस्याकचिप्यते यस्मात्‌ प्रस्थानं प्रेमनिघ्रया ॥ १४४॥

परुषारेपमाह | यदीति । काण्यन्या प्रियतमा ग्दग्यताम- विष्यतां । ननु wader मे प्रियतमा, किं मन्ययेत्यचा इ, श्रह- मथवेत्यादि, रभापेचेण दिटद्रागुसन्धायिना, रन्रान्डषणब्टलयु- मेति क्चित्याठः। रम्रञ्चा्र तव विदेशगमनं दारं। द्द्धास्मि आक्रान्ता भवामि॥ ९४९॥

cae दति । पर्षा कलर पृम्वेकं, काष्यन्या गडग्यतामिति a चेव agar रद्धाश्मीति कटारवाक्यप्रये गपुरःसर्‌ । प्रेमनि- प्रया प्रण्यमाचावलम्बनजोवनया 1) ९४४ UI

गन्ता VHB ठर, ते क्तौ यान्ति पुरा रवाः | आत्तन्धुमुखोज्गीखोः प्रयाणपरिपन्धिनः॥ १४५॥ साचिव्याक्षेप Way यद्‌ च प्रतिषिध्यते | प्रियप्रयाणं, साचिव्यं कुव्वल्येवानुर क्तया ॥ WE ॥ साचिव्याक्तेपमाइ्‌। गन्तेति। गन्ता भाविगममवान्‌, भविव्यति ze) कथमियं तेमां गमयितु ataare क्था-

VO" काय्यादशेः।

रिल्यादि, रवाः मन्मरणवोधका वसाः ते क्श पुरा यान्ति याखन्ति, परायागे afaafa खर्‌ । यतः मअ्रथाणपरिपन्थिनोा याचाप्रतिकूलाः॥ १४५ ॥

साचिव्याचचेय इति साचिव्यं कुव्वत्येव ad गच्छत्यनेन प्रयाणे खसदायतां द शेयन्येव यत्‌ प्रयाणं प्रतिषिध्यते खम- रणयोातनया निवाते wa एष साचिव्याेप इत्यन्वयः ॥ ॥ ९४६ ॥ |

गच्छेति वक्तुमिच्छामि त्वत्प्रियं, मत्‌प्मियैषिणो | निगच्छति मखादाणौ मागा इति, करेमि किम्‌॥१४७॥ यल्नाक्तेपः स, यल्नस्य छतस्यानिष्टवस्तनि विपरोतफलेत्यत्तेरानथेक्योपद शनात्‌ ॥ १४८ ॥

यल्नाक्ेपमा इ | गच्छेतोति । लत्‌प्रियं धनलाभादिप्रयोजक- लात्तवानुकरूलं गच्छेति way वक्तमिच्छामि, किन मत्‌- प्रिेषिणी मागा दति वाणो मम मृखान्नि्गच्छति, किंकरो- मीत्यवयः। wa मतप्रियेषिणीत्यनेन तव ड एव चिराव- स्थानं aa fad, तत्‌ सव्वेया मा गच्छंति घ्वनिः ॥९४७॥

यन्नाचेप ईति। ्रनिष्टवस्हनि गच्छेतिगमनविघानष्पे Me AUN, यलस्य fad चत्‌ फलं मागा दूति वाणीनिःसरणरूपं तस्यात्पन्तेर्द तो रानथक्योपदर्थनात्‌ गमने ऽनथंसम्भावनाखचनात्‌ गमनमातिक्तमिति sted यन्नाकेप दत्यखयः॥ Use ॥

हितीयः परिष्डेदः। toe

IU SHAAN TAY TY कुप्यतः | Bea: प्रयाणं त्वं gfe, मया तस्ये्टमिष्यते ॥ १४८ ॥ साऽयं पर क्शास्षेपा यत्‌ प्रमपरलन्या | तया निषिध्यते याचेत्यन्या्थस्योपद्‌ शनात्‌ ॥ WYO I

पर वशाच्तेपमार्‌ । क्षणमिति । प्रयाणेऽनुन्ञां प्रार्थयन्त प्रति नायिकाया उक्रिरिखं। ad ara दश्नखय विघ्नाय प्र तिबन्धेकाय। कंचित्‌ चणदशेनेति समस्ते एवं पाठः । पर्छ- स्थन्दाय कुप्यतः प्छस्यन्दमष्डमानस्य few: प्रयाणं खोय- विरेशयाचां ब्रूहि निवेदय । Hew इति कर्थलाविवक्लायां सम्ब- न्धविवक्तया षष्टी । प्रेमाणमरनुञ्जपयत्यर्थः। मभु लामेवानुन्ना- पामि किं प्रन्णोऽनुज्ापनयेत्यजाह, Bais । यते मया तशय Rea taafaaafaad अ्रभिमन्यते, प्रेमपरवशास्िं War यदभिमतं तदेव ममाभिमतं, तव ward प्रेन्णाऽभि- मतश्चेत्तदनष्टोयतां, नाच प्रतिदरूलाचि्ये पर न्त्‌ चणविच्छेदा- सदिष्णना परेम्णा तन्नानुमंस्छते दति भावः ॥ ९०८ ॥

सोऽयमिति । प्रेमपरतन्तया खस्य प्रमपरवश्रतवं प्रतिपाद- यज्या सत्या दति AIT पष्वीक्रप्रकारण अन्यास म्रमामु- म॑तिग्रदणस्य उपद्र नादुपदेभ्ात्‌ याजा निषिध्यत दति arse परवश्राकेप Taya: | तस्याथेस्येव खचनादिति कचिखतु्य- पादः, तच तसा यस्यैव या तानिषेधस्येव खचमात्‌ THRU

कुत दति मेमविश्रेषखेन व्य्जनादित्ययेः ॥९५० ॥ ZA

१७८ ATT: |

सद्ि्ये face नाथ! देद्यटश्या्छनं AA |

यद क्तनेचां कन्दे TET मां न पश्यति ॥ ९५९॥ दुष्करः जोवनेपायमुपन्यस्योपर्ष्यते |

पतयः परसानमित्याड्रपायाक्तपमोदशम्‌ ॥ ९५९ ॥

उपायात्तेपमाह। afea दति । श्रटृश्याञ्नमदूग्यता- जनकपिद्धकष्नलविगरेषं | मम मद्यं । Vata येनाञ्ने- ara सक्तिते Ta यस्यास्तां । पश्यति पश्येत्‌! तव प्रयाणाद्यमे कन्दर्पप्रदारश्द्धेव परं मां व्याकुलयति, सा यदि निवार्थत. afé face art ्षतिस्ततरुखेन गम्यतामित्यथेः ॥ ९५९ ॥

दुष्करमिति दुष्करं दुघरं। जोवनेपायं कामप्रहार- निवारकसिद्धाञ्जमदानश्ूपम्‌। उपरुध्यते तादृ ब्राञ्जनद्‌ाना- सम्भवात्‌ प्रतिषिध्यते ॥ ९५२ ॥

प्रवन्त प्रयामोति वाणो वल्लभ! ते मुखात्‌।

अयतापि त्वयेदानीं मन्दप्रेम्णा ममास्ति किम्‌ १५३ ॥ रेषाक्तपाऽयम्‌द्रिक्तस्तेदनियन्तितात्मना |

संरब्धया प्रियारब्धं प्रयाणं यन्निषिध्यते ॥ १५४ it

रोाषारूेपमा | प्रटन्तेवेति। WA एवकारेण क्रप्रत्ययेन चातिविख्मयो ध्वन्यते । ईदृशे प्रेम्णि तव wera प्रयामोति वाणीनिःसरणमतिविस्मयनीयं स्वया प्रेमानुरोधस्लया fa- यिलोरृतस्तस्मादि दानीं मन्दप्रेम्णा श्रयतापि गच्छतापि त्वया

feata: परिच्छेदः | ९०८

किं मम प्रयोजनमखोल्यन्यः। श्रयतेति, caafaere परस्मैपदिनो भावादिकस्य STA walt | रोाषाक्तेपाऽयमिति। उद्िक्र उद्रेकं गता यः सेषः परेम aa निर्यन्तिता विवशीकत श्रात्मा मनो यस्याः सा तथा तया अतएव staat ्रयतापील्यादिना प्रकाशितरोाषया सत्या, fagge vu: रूवलितमविषद्ध हि भवतोति प्रेमभङ्गे यज्यत एव TIT NWS ॥ मुग्धा कान्तस्य याचेक्तिखवणादेव AGA । बुद्धा वक्ति प्रियं cer किं चिरे णागते भवान्‌ ॥ १५५॥ इति तत्कालसम्भूतम्‌ष्ड TAA गतिः। कान्तस्य कातराच्छा यनान्छातपः स LEM: ॥ १५९ It मूच्छातेपमाद। मुग्येति | बुद्धा मृच्छापगमात्‌ भप्त संशा, Tala क्रान्तपाठे संज्ञां लन्घा | साकदयमिदं ग Tey पस्लकषु gad, श्रधिक्नतु प्रविष्टमिति सङ्गतमिति चाच ग्टदहदीतम्‌ ॥ ९५५ ९५६ ॥

नाघ्रातं न छृतं कणं ATA नार्पितम्‌ ।

त्वहविषां दोधिंकाखेव fate नोलमुत्यलम्‌ ॥ १५७ ॥

असावनुकोशात्तपः ATA शमिवेत्पले |

NAR कम्म तद्योग्यं शेच्यावस्थोपदर्शनात्‌ ॥ १५८॥ अनुक्राशाक्तेपमाह। नाघ्रातमिति। मधुनि मघे । लद्धि-

षामित्यस्य काकाल्िन्यायात्‌ स्तीभिरित्यनेनः दीधिकाखित्ध- 242

{se काव्यादषः।

नेव च waar) विशोषमिति भ्रनुद्धततया परिणामेन टु- ष्कतामुपगतमित्ययः, feat पलायनादिति ara: ॥ ९५७ ॥

श्रप्ाविति। उत्पले खानुक्राशमिव waqufaa यथा RIAU तस्सत्यलश्य Bw ay स्तीजनकट्रंकात्राणादिकं arn प्रतिषिध्य arya श्नु पमेगपुन्जंकविक्नीखता AQ उपदश्नात्‌ मरकाश्ननात्‌ अ्रसाबनुक्राच्ाचेष Tea: | श्राचेपस्यानक्राश्रजनकलादनकरो्राक्तेप TMU | VIA नी- लेत्यलानुक्रेभरेन afer न सन्तीत्यादेपद्चनादनक्राश्ा- चेषः, व्यपदृश्रकस्य व्यपदेश्डं परति साच्वात्परश्परया वा इतुता- सद्धा वस्या चित्यादिति ध्येयम्‌, द्रत्यनक्रोश्नाकेप द्रति कवित्‌, काचिच खागुक्राशाऽयमाचेप द्रति as: ९५८॥

EAHA, पद्मानां salt racy | Baral तव HAI किमिन्दना ॥ Que इनि qereriiee गृणाम्‌ गेणेन्द बन्तिनः। AMAT द शयित्वेच स्चिष्टारेपस्तथाविधः ।\ Yeo ॥

fasrauare | अ्रखटतात्ममोति i ्रस्डतात्मनि aaa वात्मा ्रह्वाद्‌कलखरूप्ं यस्य afer श्रन्यचाण्डतमये, तथा पद्मानां देष्टरि VEN, Was सङद्धाचकं। तथा few तारकं अचचःकनोनिके we तस्िन्‌। sax fer: Taras तारका अञ्धिन्धादयोा य तसिन्‌। sia qeer म॒ख- रूपे we षति च्रपरणेन्द्ना किंस मा तिहठविष्यचेः॥ ९५९ ।

दितीवः परिष्छेदः। १८१.

TH | ABA मुख्येन्दुगणसदृज्ान्‌। WE META डिषकशन्दप्रतिपाद्यलं । नेरेन्दुभौणल्षणयेन्दुप प्रतिपा & ae लदतन्तिने गणान्‌ श्रता्मतादोन्‌ दग्रयिा म्येन्द्‌- tifaat निष्मयाजनलेन प्रतिषिद्धः । िष्टाकेप इति जिष्टपद- मरतिपाद्यधमद्नपूव्वकलारिति भावः ॥९६०॥

अथा म Baya: कश्चिन्न विद्या काचिदन्निता | न तपः afar किञश्चिद्तश्च सकलं वयः॥ १६१९ ॥ असावनुशयाक्पो यस्लाद नुश्यो्तरम्‌ | अथाज्जनादेव्याठर्तिद्‌ भि तेद गतायुषा ॥ YER ॥ अनुशयाखेपमाद | अथं टति। अर्था धनं कथित्‌ gad- रजतन्दम्याद्न्यतमः 11 ९६९ ॥ असाविति। श्रनुग्योन्तरं are यथा तथा यस्माद्‌ UMTS CAAT दभिंता अताऽषावनु्याकेप इत्य- थः । ९६२॥ किमयं शरदम्भोदः, fai षा दसकदम्नकम्‌। स्तं मूपुरसंषादि शयते तन्न तोयदः 11 VV I इत्ययं संश्यात्तेपः संशया यन्निकत्यते। WHY दंसतुलभेनासुष्टवनजातिना ॥ १९४॥ dwardgare | किमयमिति। शरदम्भोदः शरत्का- Wis. Vat मेचः। इंसङदम्बकं शरन्छमयान््यानादागच्डतां Naat म्रेणो। नूपुरसंवादि मुपुरगिज्जितसदृश्रम्‌॥९६९॥

१८२ MITT: |

क, किः ON

दतव्ययमिति । श्रस्पुष्टघनजातिना मेघेभ्य वया ठन्तेन, दंस- खलभेन ंसमाचगामिना धर्मण नुपुरसंवादिरुतेन । संग्यो ufaawa इति, संभ्रयस्याक्तेपः संशयाच्ेप इति षष्टीतत्प- रुषः ॥ ९६४॥ चिचमाक्रान्तविश्वोाऽपि विक्रमस्ते, न शम्यति । कदा वा दश्यते ठधिरूटौषस्य दविभेजः ॥ १९५ ॥ अयम्थान्तरास्षपः प्रक्रान्ता यन्निवाय्येते। विस्मयो,ऽथान्तरस्येद THAT 11 VE ॥ श्रयान्तराच्ेपमाह | faafafa । श्राक्रान्तविश्वाऽपि fay arqaafa ते विक्रमः प्रतापो न शाम्यति विषयान्तराक्रमणे- च्छायान विरमति एतचिचमह्भुतमित्यन्वयः | ्रथान्तरोपन्या- सेन विचलं प्रतिषेधति, कदावेति । कदा वा नेवेल्यथैः ॥९६५॥ श्रयमिति। तत्छधश्मणा विक्रमसद्शस्य श्र्यान्तरस्छादोखं- वङकेसतष्यभावरूपस्य दशंनादशंनातः, णिङम्तमिद, प्रक्रान्तः प्रस्ठतिचमितिपदप्रतिषायेः विस्मये afsareia, अताऽथा- न्तरोण प्रकतस्ाक्तेपादथान्तराक्तेपाऽयम्‌ ॥ ९६६ ॥

न स्तूयसे नरेन्द्र ! तवं ददासोति कदाचन ।

खमेव मत्वा Daler यतस्वद्नमथिनः ॥ १९७ ॥

इत्येवमादि रात्तेपो Carag इति Bar |

अनयेव दि शन्योऽपि विकल्पः शक्य ऊदितुम्‌ | १९८॥ इत्याक्षेपचक्रम्‌ ॥

इितीयः ufc: | {ck

VATETATE | 4 ae इति। खमेव मला खस्य खत्वा- स्दमेव बुद्धा । एतेन दातरोदाग्यातिश्रयो wfaa: 11 ९६७ ॥

दत्येवमादिरिति। खमेवेत्य दि हेतुपन्यासेन प्रस्हतच्य मरो- द्र स्तवस्याचेपा दधता चेपाऽयं । पव्वेसुक्तः कारशाकेपस्तु कारण- दैवाक्तेपा नतु कारणेनाखेप दति नानयारोकर्ष्यं। विकल्पा भेदः ॥९६८॥

ज्ञेयः TMA, वस्त प्रस्य कच्चन । तत्साधनसमर्थस्य न्यासे येाऽन्यस्य वसुनः ॥ १९९ ॥

शरथायाम्तरन्यासं weafai da दति। किञ्चन fa- मपि वस्तु वाक्यां WSR प्रह्ृतलेना पन्य, तस्य UWA: साधने ्प्रामण्याषम्भवशद्ूानिरासाय सापपत्तिकलसन्या-. दने समर्थस्यान्यस्य कस्यचिदप्रस्ततस्य वस्त्मा वाक्यार्थस्य ar न्यासः साऽयान्तरन्यासे BHA दत्यन्वयः। Wa प्रस्तुत्येति क्रा- प्रत्ययेन प्रथमं समथनीयस्य प्रस्हतस्यपन्यासः पञ्चात्‌ षम- चंकस्याप्रस्हतस्त्यायातम्‌, wae प्रायिकं वेपरोव्यस्यापि <- vata, यथा शिष्ररुपालबधे। प्रतिकूलतामुपगते fe fath विफललमेति बहसाधनता। श्रवलम्बनाय fea पतिग्यतः करखहसमपि' | TT सन्ध्या व्ंनस प्रसतलादुत्त- राद्धंवाक्या्थैः WRUNG पृत्वी द्धंवाक्यायस्त॒ wala: | भाज- tinea विपरोताथान्तरन्यासख Care | tary प्रस्त॒तवा- कया थखाग्रस्ततवाक्यायेन सम्थनमयोन्तरन्यास दति लचणां

१९४ MATE: |

aq | अच च समथ्यसमयैकयोाः सामान्यविशेषभाव जाद्‌ THe, सच कचित्‌ साध्मर्ेण कवििद्धेधक्छेणं च भवति। तदुक्रं प्रकाश्छता। “arated at fawdr वा तदन्येन सम- Ba | चत सेाऽयौन्तरन्यासः साधर्म्यलेतरेण av दति केचि काण्छकारण्योारपि समथ॑सम्येकलेऽयान्तरन्यासमाङः यथा, खि fact भव भुजङ्गम ! धारयेनां लं कूबरा! तदिदं दितयं cuter: 1 सिकच्छराः ! कुरुत तल्लितये दिधीषोमायः करोतु दर काग्युकमाततच्यम्‌" | अत्र कारण््तं इरका्थाकात- तज्योकरणं एथीखेयीदेः कार्यस्य aan, ‘azar विद- धीत न क्रियामविवेकः परमापदां पदम्‌। awa fe faz श्यकारिणं गणलब्धः खयमेव सन्पदः'। दत्य सन्पदरणं काणे ससा विधानाभावस्य विन्टश्यकारितलरपस्य कारणख खमयेकम्‌ | श्रयन्तु वच्छमाणएदेवलङ्ार एवेत्यन्ये | यत्न त॒ ATU सामान्यविशेषभाव नवा काययैकारणभावस्तंन साधारणध््मयारभिन्नले प्रतिवस्ठपमा, भिन्नयेस्तयोाविम्वान्‌- विम्बले दृष्टान्त दति area क्रमेण यथा श्धन्यासि वैदद्भिं) गणेरुदारेयंया समाङ्व्यत नैषधाऽपि । इतः whe: का खलु "वद्धिकाया यदभिमणत्तरलो करोतिः श्र खमाकषणमन्तर- खीकरणञ्च त्रिया एकंवेति प्रतिवस्द्रपमा । शश्रविदितगृापि सत्‌कविभणितिः कलेषु वमति मधुधाराम्‌ । अ्रनधिगत्परिम- सापि fe cia दृशं मालतीमाला श्रत्र कणे मधधारावम- we ने्रहर णस च साम्यमेव नलेकर्प्यमिति Tara: ॥९६६॥

दितीवः परिच्छेदः | toy

विश्वव्यापी विशेषस्थः gerfaat विरेाधवान्‌। अयुक्तकारी युक्तात्मा युक्तायुक्त विपर्य्ययः ॥ १७० | दत्येवमाद ये भेदाः प्रयोगेष्वस्य लक्िताः। उद्‌ाचरणमालषां SVT el निद श्यते ॥ १७१॥

enn

एवमयान्तरन्यासस्य सामान्यल्तणमक्ता समर्थकार्चमेदेन कतिचिद्धेदान्‌ दभंयन्नाद। विश्चव्यापीति। विश्चव्यापी सर्य संम्भवयेाग्यः। विशेषस्योाऽसर्ष्वविषयः। सेषाविद्धः लि्टविभ- षणसम्पश्चः । विरो धान्‌ विरद्धघकांदयवाम्‌। श्रयुक्रकारौ सखभावत एवासत्कर्कन्ता । युक्तात्मा Shade युच्यमान- स्वरूपः, aay इति कचित्पाठः। युक्रायुक्तः युक्ताऽप्ययुक्र- कारो | विपय्ययः श्रयुक्रकाय्यादिचितयविपरोतः श्रयुक्रः सन्न- युक्रकारीत्य्यः। एते चाष्टविधाः समयकाथमेदाः । श्रादिना भोाजराजाद्युक्तानामनोकप्रल्यमौकादीर्मां गणम्‌ । एषाञ्च योागा्यवलादेव सलक्षएलाभ दति लस्षणमटलेवादाद्रणानि . दर्भयन्नाद उदाहरणमालेषामिति। रूपव्यक्रा खरूपप्रदश- नाय ॥ ९७० ॥ VOR ॥ | |

ॐ, ~ € भगवन्त जगन्नेचे खय्थाचन्धमसावपि। पश्य गच्छत एवासं, नियतिः केन लङच्यते ॥१७९॥ क्रमेणादादरति। भगवनम्ताविति। भगवन्त रेशर्यवीर्या-

द्यतिशयवन्तेर, aaa लगप्रकाशको । नियतिरिति, wa 28

Ved MISS: |

ब्रह्मादि कोटपर्थन्तानां नियत्यधीनत्मिति समर्थकखतुर्थ- पादाय विश्वव्यापो, तेन च सामान्येन पादचयगतविश्रेषार्थः सापपल्तिकः छतः ॥ Vor ॥

पयोमुच परौतापं दरन्त्येव शरोरिणम्‌। नन्वात्मलाभामदतां परदुःखोपशान्तये || VS I पयोामृच tf परीतापमिति, (प्रारे्धणि बलमिति) Qa: । श्रात्मलाभः WTAE: | wa महतामेवेतादुश्री- Qfat प्राणिमाचस्येति विश्ेषखता। श्रचापि सामान्येन विशेष्षमयनम्‌ ॥ ९.७२ ॥

उत्पाद यति लोकस्य प्रोतिं मलयमार्तः। | ननु दाकिण्यसम्यन्नः Garey भवति प्रियः। १७४ ॥

उत्पादयतोति। दािण्यसन्पन्ना cfaufemaa: श्र- थच सारल्धादिगुणवान्‌ इति हेषावषटमेनेवात्त राद्धः सम- यक इति aatfag:, श्रचापि समर्थवम्यकयोाः सामान्य विशेषता ॥ ९७४ ॥ |

जगदानन्द यल्येष मलिनेऽपि निशंकरः | BATE दि परान्‌ सदेषोऽपि द्विजेश्वरः ॥ १७५॥

अगदिति। मलिनोऽपि कलङ्धितेाऽपि। श्रनग्टहाति श्रनुदेणोापकरेाति, सदेाषोऽपि दृषणवानपि, दिजेश्वरोा

दितीयः परिच्छेदः | १८०

ब्राह्मणश्रेष्ठः, निशाकरख्यापि दिजराजलेन सामान्यरूपाऽयं समर्थकः | एष च सदाषल्ानयरेापकारकल्वरूपविरद् धर्ंदय- वान्‌, नहि सदोषा जमा उपङ्कव्वन्तोति विरधात्‌। wa सदेाषोऽपौतिपदस्य सराचिरपि सदूषणाऽपीत्य्यदइयेन शेषस- म्भवात्‌ द्ेषाविद्धलमाश्रङ्धितमन्येः तन्न fet तादृ ष्रशधेषस्य मरृतानुपयोगिलेनानभ्युपगमात्‌ मखिनलखदूषणलयोरव खम- थेसमर्यकयाः AWA ॥ ९७५ ॥

मधुपानकलात्कण्ठान्निगंतोऽप्यलिनां ध्वनिः। कट भवति कणंस्य कामिनां, पापमोदशम्‌ ॥ १७९ ॥

मधुपानेति। मधुपानेन कलात्‌ Gara कष्ठान्निगता- ऽपि तादूश्रकष्डनिगतवाग्मधुरोाऽपोल्यर्थः । कामिनां विरडि- णाम्‌ | पापमीदृशमिति, ईदृशं सुखदवस्नाऽपि दुःखदलस- WHA | WT सामान्यस्य पापदूपसमयकार्थखख मधुरस्वा- $पि WALA, कटुत्वखन्पादनादयक्रकारिता ॥ ९७६ ॥

अयं मम द चत्यङ्गमम्भजद लसंस्तरः। इताशनप्रतिनिधिददात्मा ननु युज्यते || ९७७॥

अयमिति | अ्रम्ाजदलसंस्तरः श्रमोाजदलकस्िता war | गेतद य॒क्षमिल्या इ ङतागश्नप्रतिनिधिरिति, दास्तापकता जा- त्मा खभावा यस्य सः। Wa Barwanfafauzrenaqar-

वायत दति समर्थकस्य यक्रात्मता ॥ YOO ॥ 2B 2

yr काच्यादशः।

शिणातु कामं शोता्रः किं वसतो दुनाति माम्‌ | मलिनाचरितं कमम सुरभेनेन्वसास्मरतम्‌ ॥ ९७८ ॥ चिणालिति। च्णितु fey, शोतशिः कलङ्धिलात्‌ परददिंसनं य॒क्रमित्यथैः । वसन्तः पुनः fat कथं दुनाति Fag ufafa सामान्यार्थैन द्रढयति मलिना चरितमिति मलिनेन कणद्धिना श्रयत पापिना, सुरमेर्विस्यातस्य अथच वस- WE | तथाच, मभौ कामदुचायाश्च विख्याते सुरभिददयेारिति कोाषः। श्रसाम्प्रतमयुक्रम्‌। श्रताकछषटस्यापि सुरभेरपरषट- ककोकरणाद्‌युक्तायुक्तता। किञ्चाज मलिनसुरभिशब्दयाः fa- लात्‌ केषाविद्धतापि तदनया; सङ्करः ॥ ९७८ ॥

, कपुढान्यपि दादाय, किमयं कमलाकरः। । नदन्दुः्धषूयषु BATE द्भवेत्‌ ॥ १७८५ ॥ दूत्यधान्तरजन्यासचक्रम्‌ |

कुमृदान्यपोति । ज्रपिना शीर्ताश्टनेोधितलेन शौतलानां दारकल्मत्याखर््मिति ष्वनितं। किमयमिति ancres- खय्यंबाधितवतेन द्‌ाइखभावस्य कमलाकरस्य facfenaere- कलं AQAA: | कमलाकरः कमलानीत्य्थः कुमृदा- मीति प्रक्रमात्‌ । नरीन्दुग्टद्येखिति। we: we: (पदपव- परतन्त्रेषु यद दति क्यः) श्रज श्रयुक्रस्ेवायुक्रकन्मकरणमिति अयक्रकारि, युक्तात्म, युक्राय॒क्रेतिजितवादहिपय्येयः। एताभि साधर्म्येणोदादरणानि, ( awe यथा, "दत्थ माराध्य-

Feta: परि्डेदः। १८९

भागेऽपि क्ििञ्चाति भुवनचयम्‌। wea प्रत्यपकारेण नाप- कारेण sein.” chi अचाराघधनापकारयोाः समथ्यसम- थेकधम्मायाविंरोाधिलं, प्रदे्रस्ताख्योाऽयं भेदः esta साब्वै- चिकत्वाभावात्‌॥ ९७९ ॥

META प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनादयोः, तच यहेदकथनं व्यतिरेकः स॒ कथ्यते ॥ १८०।

अथ व्यतिरेकं awafa | श्ब्दापा दति इयेवस्तुना- पमान पमेययोः सादृश्ये शब्दोपात्ते साधारणधग्मैवाचक- प्रब्दप्रयोगेण इटितिबेाधिते तथा प्रतीते वा शाधारणधर्म्मवाच- कस्यानुपादानात्‌ पय्यालोचनयावगते वा सति, तचेति, न तच करुणा ₹रेतु,रित्यादिवन्‌ षश्ययं सप्तमी तयेारि त्यर्थः, तयोरूप- मानोापमेययेोय॑देदकथयनं केनचिदसाधारणधम्मान्तरणेपमा- नादुपमेयखेोत्कषयापकषाय वा वेधमयप्रतिपादनं स व्यतिरेकः HVA इत्यन्वयः अ्रसाधारणधष्मानरश्च उत्कषापकषंरतु- wi तख afecord कचिदमुपा्ञ्च भवति तेन व्यतिरेकस्य भेद चतुष्टय मन्येरकं Ha, तथा waey मुखं तछा न SET विधया, इत्यादौ ्रकलङ्धत्कखङ्धिलरूपरेतुडया- पादानारेकः, प्रत्येकामुपादानात्‌ दा, समुदायानुपादाभादेक दरति चलारोाभेदाः। भेदकथनश्च कटिन्नजादिवाचकप्रयोा- गेण क्चिदिरुद्धधश्चपाद्‌ानमाचेण च arg सम्भवति, कचि पयणाले चना TAA, एतच वच्छमाराद्‌ाहररेषु खष्टोभविव्यति।

१९५ कावयादशः।

इत्थद्चापमामाद्‌ पमेयस्ात्कैऽपकवा वा वेचिचविशेषजनक- तथा प्रतिपाद्यमानोव्यतिरोक इति खक्षणम्‌, तत्रात्कषव्यतिर- कस्य वच्छमाणादाहरणानि, श्रपकर्षव्यतिरेकस्य यथा, sy: चीणाऽपि श्रो श्येश्धयाऽभिवद्धते fraa विरम प्रसीद सुन्दरि! योवनमनिवन्तिं यातन्तुः। अ्रचापमेययेवनस्छापमान- चन्द्रा पेत्तयापकर्षंः। यथावा हनु मद्‌ादयेय॑शसा मया पन- fant इपेदूंतपथः सितोहृतः' । wa यग्खिडनुमद्‌ चपेचया रोाव्यफलासम्यादकतया मलस्यायशखिलादपकषंः॥ ९८० ॥

भे्थ्थलावण्यगामी यप्रसुखेस्लपुदन्वतः | AN es AA AN गुणेसल्याऽसि, भेदस्तु WEA ते ॥ १८१ ॥ दतयेकव्यतिरेकेाऽयं, VHC वर्तिना | प्रतोतिविषयप्रापरेभ द स्योभयवत्तिनः 11 १८९॥

दृत्यं व्यतिरोकस्य सामान्यलच्णमृक्ता बह्कप्रमेदस्यास्छ प्रथमं भब्दापात्तसादृश्यम्रभेदान्‌ क्रमेण दशंयन्नेकव्यतिरेकमाइ | dafa fa पाण्डित्यमन्‌ख्धितवेललश्च, लावण्यं सन्दे लवणाक्तजलमयतश्च, Wala दुव्बाधाश्यलं गभोरलश्च, गा- waa मादा व्येति कचित्पाठः। ay aera मद्ाशरयलं विपलल श्च । भेद स्विति भेदोावेधमयम्‌, ईदृ रेन अतिसुन्दरकर- चरणादिमता। wa धेवयादिसाधारणधमप्रयोगात्‌ were WIA उपमेयमात्रनिष्टेन च शाब्देन विशक्तणवपुद्मलध्ं-

णाप्रस्तुतात्‌ VARTA AGA रश्च SHI ॥ ९८९ ॥

दितीयः परिच्छेदः | ter

द्येक ति । इत्यस्मिन्‌ ta एकच afiar एकस्िश्पमेय एव वत्तमानेन धर्मेण खुन्दरवपुश्मलरूपेण उभयवन्तिंग उपमानेपमेयनिष्टस्य भेदस्य उत्कषा पक्षं रूपवेध सर्थस्य उप- मेयो त्कर्षस्य उपमानापकर्षंस्य aye: प्रतीतिविषयप्रापेः प्रतीयमानलाद्धतास्यमेकव्यतिरेक दव्यन्वयः। ay विषयपदं विषयल्परम्‌। एकमाचनिष्टधर्यणाभयोामिंयायतिरिश्यमा- नत्वादेकव्यतिरेक इति aware: ॥ ९८२ ॥

अभिन्नवेलोा गमरीरावन्बराशि्भवानपि | असावश्जनसद्ाशस्वन्तु चामौोकरदयुतिः ॥ १८३॥ i Ane A ॐ. उभयव्यतिरे केाऽयमुभयेभेद क गुणे | काष्ट पिशङ्गता चमे यतु यग्‌ दर्शिताविद्‌ ॥ ९८४ ॥

उभयव्यतिरेकमाह श्रमिल्रवेलाविति। श्रभिन्नवेला श्रनु हहितम्यादेा । श्रसावम्बुराभिरञ्जनषड्ाश्ः Waals मलिनः, वन्तु चामीकरद्युतिः खुवणकान्तिः । wa भवानिति लमिति च प्रक्रमभक्तः सेाटव्यः॥१८्२॥ उभयेति | अओन्रापमानापमेयोाभयगतावेव निकषोात्कष- बोधका श्रश्चनसङ्काशवचामोकरद्यतिवरूपभेदकावपात्तावि- व्युभयव्यतिरोकाऽयम्‌ ॥ १८४ ॥

तवं समुद्रश्च TAU ACA BATT | अयन्तु युवयोभेदः स जडात्मा पयर्भवान्‌ ॥ १८५ ॥

१९२ ` कायाद्रैः। `

स॒ एष ISI AAG इति गृद्धाताम्‌। MAI सेतुञ्च Twa तदपि दयम्‌ ॥ Wwe ॥

ससेषव्यतिरेकमा₹ | लमिति । दुव्वीरावित्यादि, दुब्ी- रतलमनभिभवनीयल्रमवा्यंपूर तञ्च, a गुणविशेष स्तिमिप्रश- fang, तेजः प्रतापेावाडवाभ्रिञच, जडात्मा जखमयलात्‌ शोतललभावेोमृखंख्, weiter निपुणश्च ॥ ९८५. ॥

स एष tia) arava जडात्मेतिपटुरितिखिष्टभ- दकधर्मदयसम्पादितलात्‌। न चाच दुव्वारावित्यादिषाधा- रणएविशेषणानामपि शिष्टलेन सन्ेषत्मस्येति वाच्यं तादश विशेषणानां सादृष्यनिव्वादकतया शब्दायान्यतरदेषाव्यभि- चारितेन सर्व्वच्ापि सक्ेषलापत्तेः तख्ाद्‌मेदकविगेषणए- सेव BBWAA सक्षेषत्व्यपद्‌ शः। WA प्रसुताप्रस्ठतयोार्त्क- घकापकर्षंकविशेषणद्रयसेव feud, कषिदेकतरनिष्ठविकेषणस्व सिष्टलेऽप्यं भवति यथा waqueaa, तथापि भवतः act जडात्मा नायमदंतील्युत्तराद्धं पाठे, VAIATAATAMA जडा- त्मेति दष्टविगेषणम्‌। te भेदकविगेषणएस्येकगतलेनाभय- गतलेन शिष्टलेन च भेदचयमुक्का पनरपि भेददयमाद। साक्तेपखेति। आआकेपः विरद्धघश्भान्तरोापन्यासेन सादृश्प्रति- षेधः agfea: 1 सरेतुकः देद्रपन्धारेन साध्यमानः, दतु- खाच रेलर्थविडितपश्चम्यादि विभश्वन्तपदप्रतिपाद्यद्ूपः च्रत- एव हेतु विशेषणप्रयोामे न सदेतुक्तिरेकः ॥ ९८६ ॥.

hs 0, 20 (२

BIBLIOTHECA INDICA :

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL Ny -¥ New Series, No. 38

PO ५. LL ll LL Lal ie PL PAL Li te te in tte 9.०१. CLL LL ALL lai LLL LL POOP APA

Ra ana रीका पडत

THE ८ ADARSA OF SRI DANDIN, ध: BDITED, WITH A COMMENTARY, BY PANDITA PREMACHANDRA TARKABAGI’S/A Professor of Rhetoric in the Sanskrit Oollege, Calcutta

<< a aaa PS LLL LOLA LN, Pe te tie

FASCICULUS III = १५ ॥ C A ¦ # Cc T T

PRINTED BY C. B. LEWIS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS 1863

a 8

wld

VIQILZ > ॥ 7 = - ee A

SANSKRIT WORKS PUBLISHED, IN THE NEW SERIES. The Vais’eshika 80798, with Commentaries, by Pandita त Narayana Tarkapanchénana. Complete in five Fasc. Nos. 4, 5, 6, 8 and 10. The 8६00117० Sutras with 9 Commentary. Edited by Dr. J. R. Ballantyne, LL. D. ५ 1606 in one Fase. No. 11. The Kaushitaki-Brahmana Upanis with S’ankarénanda’s Com- mentary, edited with a suite by E. B. Cowell, M. A. Complete in two Fasciculi, Nos. 19 and 20. 3,

A translation of the Stirya Siddhanta and Siddhanta S‘iromani, by Pandita Bapi Deva S‘dstri, under the superintendence of Arch- deacon Pratt. Nos, 1, 18 and 28. fe Pie

+ ~ ———

SANSKRIT WORKS IN 4 The Das‘a Rapa with the exposition of Dh nika,. Edited by F. E. Hall, D. 6. L. Fase. I., If. Nos. 12, and 24. pares. The Narada Pancharatra, Edited < ev. K. M. Banerjea. Fasc. I. II. IIL., Nos. 17, 25 and 34. The Kavy4dars’a of S/ri Dandin, edited, with a commentary, by Pandita Premachandra Tarkabdgisha, Fasc. I. II., Nos. 30 and 33. The Maitri Upanishad, with the commentary of Ramatirtha, edited, with an English Translation By ए, 8, Cowell, Esq. M. A. fase. I. No. 85. / ~ ।

é

4

१ ov <a ASSES 711, 1

व. Google

हिवेयः परिष्डछेदः। १९४

खितिमानपि Stile रलनानामाकराऽपि सन्‌, तव Heat न यात्येव मलिमेामकरालयः 11 १८७ 11

क्रमेणाद्‌ादरति। स्थितीति। wa मलिनलद्ू्पविर्द्ध- धम्मप्रयक्षसादृष्टाचतेपेण म्रस्ठतस्यात्कषं दति साकेपव्यतिरोकः, नचाक्तेप एवायमिति वाच्यं तख्याचाङ्गतया व्यपदेशकलाभा- WAN ATO |

वदन्नपि Ae कल्ला सशेलदोपसागराम्‌ | भढेभावाहजङ्गानां RIT MARA ॥ YET ॥

वडक्नपोति । युजङ्गानां सपाणाम्‌, were विटाः । नि- waa गिशृष्टौभवति। aw दति शा्याद्धौयत इत्यादिवद- पादानसंश्ञकस्याऽपि adafarear fanaa दति करमणि अयोगः | wa भटंभावादिति पञ्चम्यन्तपदप्रतिपाथेन Saar म्रस्हुताप्रस्त॒तयेादत्करषंनिकर्षबाधद्ति सरेतुव्यतिरेकः lec,

श्ब्दापादानसादश्यव्यतिरे काऽयमोदटशः। प्रतोयमानसादण्याऽप्यसि सेऽप्यमिषौयते ॥ ९८० ॥

इत्थं शब्दापाकसादृष्यव्यतिरेकमुक्का प्रतीयमामसादृश्ध- व्यतिरेकं THIRTY | श्ब्दापादानेति। शब्दस्य साधारण- धब्प्रतिपादकपदस्मापादानेन यत्‌ Wey तत्पृष्वैकोव्यति-

रेक ten: जिरुक्रसखदूपः। शब्द उपादानं प्रतिपादका यस्य 20

१९8 TATTLE: |

तादृशं aE यतेति कचित्‌ witaarafa, प्रतीयमानं साधारणूघाप्रागेऽपि सामखाद्‌ वगम्बमानं VER यतस साधारणध्॑प्रया गाभावेऽपि प्रसिद्धषाद़श्वयारुपमानोापमेय- योभंदकथनखप Tay: | तादृशे afatarsufa सम्भवति, रोऽप्भिधीयते श्रनन्तरमेव Twa ॥ ९८८ ॥ |

HE RATA दयोरप्यनयेभिंद्‌ |

कमलं जलसंरादि TAS ATTA ॥ १९ ० ॥ अभूविलासमश्पुष्टमद रागं ग्टगे्तणम्‌।

इ दन्तु AAA तव तद्ग णण्डषितम्‌ ॥ १८१ ॥

warefafa i इतीति fuera विशेषणम्‌ एपेत्ययः, जखसंरोा दि सलिलोत्यन्न म्‌, तदु पाञ्चयं aarafreg । विभि- चे पादानला्लन््रखकमखयोभेंद CNS! WA साघारण- धा प्रयोमान्मखकमखयाः साद्‌ श्वमश्राब्दभमयपि भसिद्धलात्‌ प्रतीयते॥ ९९० ॥

शअरभ्नूविलासमिति। अ्रसप्टमद रागमप्राप्तमद्यपानरृतलेा- चव्यं । गेचणं are चकुः aguafed तिभूविलासा- दिभिर्गुणेरखङ्कतम्‌ । अरचापि faaquaaranarara सादू- रमारयम्‌॥ ९८९ ॥

पव्वेसिन्‌ भेद माचेक्तिरस्िन्नाधिक्वद शनम्‌ सदृशव्यतिरेकश्च पुनरन्यः प्रद्श्येते ॥ WLP I

facta: परि्छेदः। १९५

उदादरण्दयद्शनायाः Aart tials, पूव्वैसखि- fafa । पव्वंस्िन्‌ लन्ुखमित्याद्युदाहरणे, भेदमाताक्ति- रिति नतु भ्रस्ततस्यात्कषाक्रिरित्यथंः उत्करष॑बाघधकवेधमीा- FUTSTATT AAU BSAA भावः। भेदखाचकारण- मेदरूपः । उक्रञ्च, waar fe भदोामेदर्तुग्वा यदिरड- चश्बाष्यासः कारणमेदसखेति । AW जखसंरोारोत्यख जड- रोवे तिसिषटतशा जडापादानात्‌ कमलादरजडापादानस्य मृखच्धात्कर्षः अब्दादेवापस्ित इति कथं acaraifafea- कमिति वाच्यम्‌, तात्पर्याभावेन जलपङ्स्य अडायैबाधक- लाभावात्‌ AWAD जलसंरोदीत्यच नीरसंरोरोत्छेव पठनी- aa sfafaia श्रसिन्ननन्तरोक्े ्रभूविलासमित्यादिपये, ्रधिक्यद्रंनम्‌ उपमानापमेयनिक्वीात्कषंबाधकविशेषणेरुप- मेयस्यात््र्षसा चग्रतिपत्तिः गतु खाधारणविकरेषणमरिष्रा सा- दृश्यप्रतिपत्तिरिति। मेदश्चान carfaegudawar प्रती- अते गतु ख्फुटशन्देनाभिधौयते। ce विरद्धषश्मप्रयोगेण नजादिवाचकश्ब्देन वा स्फुरभेरव्यतिरोकं we सद्श्रध- धंमाचग्रयोमेफासुट भेद व्यतिरेकं दशंयति। wowafata- सेति, सदृशेन बदुशधमांमाचप्रयोगेण व्यतिरेक आधिक्यं सदृशव्यतिरक इत्ययं; Wee it

त्वन्मुखं पुण्डरीकश्च Fa सुरभिगन्धिनो | VAGUS सञाखनेचं मुखन्त्‌ ते i १५३॥

2९2

१९९ काव्यादशः |

सदृ शव्यतिरेकाऽपि सादृश्यस्य शब्दापात्ततेन प्रतीयमा- नलेन च दि विधसतच शब्दोपादानसादृश्ठभेदमदाइहरति। agefafa: wed स्मितथेभितलं विकसितलश्च । श्रव Saas aaa: MUTA BAER शन्दापान्तं। मदिति, भमङ्भु रत्वं setae” WASUAATYTTY- मपि विभ्बानुबिन्नतया wquda नतु विद्धं, तेन च HAT WANT: प्रतोयत एव परन्तु विरद्धघ्छापादानेन चचा | स्छटतरः, नात्र तयेति युज्यत एव भेदविधानम्‌ wa रमरा- Gear नेचस्तात्कषं; पर्यालोचनया प्रतीयत दति qaarfa- क्या क्चणसमन्वयः ॥ ९९ ३ ॥

चन्राऽयमम्बरेत्तसेदंसेाऽयं तेयभ्रषणम्‌। नमभोनक्तचमालोदमुत्फ्‌ लकुमुदं पयः॥ १०४॥ प्रतीयमानो कादि साम्ययेशन्रदंसयेोः।

छतः TARAS भेदोाऽस्मिन्‌ वियदम्भसेः ॥ ९५ ॥ GAA शब्दवत्साम्यसुभयच्रापि ALAA |

ग्टङ्गनेचादि तुल्यं, तत्‌ सदृशव्यतिरेकता ॥ ९९६ ॥

म्रतीतसादृश्यं सदृशव्यतिरकमृदादरति। we दति, इदमिति काकाक्चिन्धायान्नभःपयसाविशषणं । मभा नच्च माखिदमिदमत्कमृदं पय इत्यपि aise: ॥ ९९ ४ ॥

अच प्रतीयमानसाद्श्लं सदूशवयतिरेकवश्च सङ्गगमयति।

तीयः ufcwe: | १९७

प्रतीयमागेति। afar we प्रतीयमानं वाचकाभावेऽपि प्रसिद्धलादवगम्यमानं यत्‌ arene आदिमा सितपन्ा- भितलारीनां awd तेन are ययासादृत्रयोखदरसषया- रुपमानेपमेयण्डतयोः, तचा प्रतीता श्ुद्धि्विम्बाम्‌बिम्बल- बाधिका wear यथयास्तथाविधयेार्वियदमशाख शआ्रा्रय- तया उपमानापमेयधर्णग्धतयारिल्यथैः, भेदः रतः प्रद्‌- भित दव्यन्वयः । saad: साधारणशधश्ाप्रयागात्‌ प्रतीय मानसादृष्ययाखन्ररंसयाः खच्छतासाधर्यंण aanat विय- zareufafaqudnat वयतिरे चमं ucfrafafa प्रतोय- मानषाद्श्यव्यतिरोकस्छ सदूश्रव्यतिरेकास्योाभेद इति । अच पृव्वाद्धान्ते वियदन्मसारिति, खउक्राद्धान्ते चश्रदंसयारिति UST A AAT ULEAD

waste | Nab तन्मखमिव्यादिक्ञाके शब्दवत्‌ wezfafad साम्ये पुषे इति सुरभिगन्धिनी इति च साधारणधम्ममाधक- शब्दाभ्यां मुखपुष्डरीकयोाः age प्रतिपादितमिति weer- पादामसाद्श्याऽयं सदूग्थ्यतिरेक tad: उभयचर सदुश व्यतिरे कलं सङ्गमयति उभयचापीति, उभयन्रापि ज्ञाकदयेऽपि aa शष्णलादिना खच्छलादिना ख प्रणिधानगम्यषादुश्चं खङ्गनेचादि श्रादिना faacaeried, भेदकम्‌ उपमाने पमे- धयोर्भिंश्नलप्रतिपादमेन निकषोात्कषं बाधकं, तत्त सात्‌ TEW- व्यतिरेकतेत्यन्यः | wa लेवंविध सले उत्कषंनिकषयाः q- भतौतेरभावात्‌ तदा एवच व्यतिरेकव्यपदेश्ख जीवातुग्डत-

tex RTT: |

ara व्यतिरेकलमुचितं किन्त धर्थाविंलवानुकन्बिलाद्‌ पमा- ष्वभिरेषाचमिति बदन्ति। ९६ ई it

अरल्नालाकसंदाय्यमवायं खय्यरभ्सिभिः। दष्टिरिधकारं gat योवनप्रभं तमः ॥ १९७ ॥ सजातिव्यतिरेकाऽयं, तमेजातेरिद्‌ तमः | दृश्िरोभितया तुल्व, भिन्नमन्येर दिं त्‌॥ १९८ ॥

व्यतिरेकचक्रम्‌।

सजा तिव्यतिरेकमादह | श्ररव्राखाकति। दृषिरोाधकर- fafa, इरिखचशानञ्च, तमेसोाहाऽन्धकारख, Frans तमःपदेनापमानेापमेयग्डततमोद्यप्रतिपादनात्‌ खामःएन्यखक्व- शवमन्वयः, BAU उचमानतमःप्रतीतेरज कतिरेक दति कचित्‌ । wa इटिराधकरमितिविगरेवशसोमयट्स्ित्ात्‌ BES US | च्ररतरालाकंल्यए्दिविशेवर्डवद्चपमेयमाच- afuargeaa, एतदेव दश्रयति enfaafecarafafa समाना जातियंख सं asifa: ख्जातिताश्यतिरे चनं चजातिव्य- तिरेक THU: | TS FON यावनप्रभवं तमः, तमेाजानेन्चान- अकिबन्धकल्रष्पतमस्वघम्मवताऽप्रसतुततसःसामान्क्सय efsrr- नित्या इृषटिराधिलरूपवाधारणधममसम्नन्ितया ge, तथा रेः अरब्रालाकत्याद्यसाधारणधर्यरभिन्रञ्च war अददि तन्‌ सजातिव्यतिरेकेाऽयमित्यग्ध्यः । अच waftfa बड-

दितीयः ufewez: | eee

aetna अरा राषषन्तिस्वादोनां ufcae: aera faeg- अर्वीदय देवे पादानादडवयनानपपक्तेः | भिखमित्यमेनाग्धये ष्व तसाजातेरित्यस्थ गिपरि शमेन vera wraat, 2a wm wana इति लिष्टरूपकमिङरं विकशूडधमभापादागा- दथिमा्ठवेरिष्यभिष्या्ः 1 ९९ ७।।९९२ ८॥।

प्रसिद्रेतुव्यादृत्या यत्किञ्चित्‌ कारणाग्तरम्‌,। यच खाभाविकलम्ना विभाव्य, सा विभावना ॥ १९८ ॥

विभावनां खंश्षयति प्रधिद्धति i wafa बेचिखे cere: | शअरसिद्धष्य लाभाग्यतालाकविल्यातख नग ठ तालिककारल- लैपपन्नख रतेशाटत्वा असद्चावप्रदशेनेय aftafag fant कीर श्र यज बैचिके विभाव were निप दाभिनिवेशेनानेसन्धानीर्व, तथा सौ माधिकलम्बा निषुणानु- VAAN कारणान्तराम्रतोतेः WHE सवतः सष्वयमान- avr निभायं, सा द्िविधकैचिजरूपा विभावनेति याजना, इत्यश्च fan प्रसिद्धडहतमत्पन्नस फल गढकारष्णन्तरवि- . भावमजन्ये कार्णाभशएभुपसव्था बसमिंकत्मनिखयजन्धं वा afas विभावनेति weu, aay कारणान्तरं खाभाविकलं वा विभाव्यतेऽस्यासिव्यधिकरणम्रत्ययान्त armed fa- भावनाशब्दः श्रलद्धारसंक्ञानां प्रायेण यागरूढत्वात्‌। न ay कारश्ाभावे फलेात्पस्तिवर्णवं विभावनेत्याङः तच विभाषमेतिसं्ाया गाण्वथं तेति नेतत्‌ रम्यक, we कार

Roe MATS: |

VIMY कविच्छाब्द, यथया, “अनायासं aware रखे दृशा । अन्ठषणमने हारि वपर्वथसि सुभ्वः” । दति, अन वयोरूपं कारणामरमक्तं तस्य च कारणतयाऽनिदेः्ादिभा- wei weed, यथोादाररिब्यते अपोतसीवकादम्बमि- व्यादि, AI शरत्कारूरूपकारणाकरमनुपा्लं विभावनोय | खाभाविकत्मपि क्रचिच्छाब्दं यथा, वक्तं निसगंसुरभीत्यादि afeery यथा, श्रनश्ितासिता दृष्टिरिल्यादि। असिद्धका- रणाभावश्च कवििश्छाब्दः, यथा, श्रपौतच्छीवेत्यादि। ae wey यथा वक्रं निसगत्याडदि। wag कारणविरद्धसद्धा- वेन कारणाभावप्रतिपादनं तजापौयं भवति परन्त्‌म स्फुट. तरा, यथा, यः कौमारररः ख एव टि वरस्ता एव चेचचपा- @ चा्रोलितमाखतीसुरभयः भरढाः ककम्बानिंलाः। सा Safa तथापि aw सुरतव्यापारलीखाविधोा tartrafe वेतसोतर्तले चेतः waa । इति, अ्रनात्कण्टारूपकाय्यंसख ufagtaat पव्यभावादौीनामभावेाविरद्धेम प्ादिसद्धावेन भतिपादित दरति नाच स्फुटत्रमद््ाः अरत एवाच प्रकाब्रह्टताः अचर स्फ़टोम कथिदरलङार Tam ॥ ९८९ ॥

अपोतसोवकादम्बमसग्टष्टामलाम्बरम्‌। अप्रसादितय्एद्राम्नु जगदासीन्मनेदरम्‌॥ २०० ॥

तच कारणाक्तरविभावनामृद्‌ादरति। शरपोतेति। श्र पीताः मधून्यपीतवन्ताऽपि चीवा मनाः कादमाः कलहंस

दि तोयः परिष्डेदः | Rov

यच तत्‌। श्रपीतेति, asada पिवतेः कर्त्तरि कः। तथा sdagaty ्रमखमम्बरं यज तत्‌। श्रप्रसादितं कत- कादिना प्रखाद्मप्रापितमपि ne खच्छमम्ब यज aq अच पानं च्ोवत्वस्य, माख्णनममललस्य, प्रसादनं Wea, प्रसिद्धं कारणं तदसद्धावेऽपि कीवत्वारिफलात्पत्तिरिति प्र सिद्धकारणाभावः शाब्दः, तादृशफलेत्यत्तिख प्रिद्धकार- फाभावेऽपुपनिबध्यमाना WAIST कारणान्तर मपेच्त दूति शरत्कालशूपं कारणान्तरः विभावयति, azar का- रणान्तरम्‌॥ २०० ॥

अनञ्जिताऽसिता दृष्टिभूरनावञ्जिता नना | अरश्जितोऽरुणश्चायमधरस्तव सुन्दरि ॥ ०९ ॥

स्लाभाविकल्विभावनामुदाहरति। श्रगञ्ितेति। अ्रम- feat श्रश्नननालिन्नापि efacfaar श्वामला। तथा श्रनाव- ष्जिता भ्रनारृष्टकेटिदयापि ater वक्रा, च्ररश्िते लाका दिभीरागमप्रापिताऽपि श्रधरोऽरुणः। अच afqaaafe- तत्वस्य, Wasa नब्रतायाः, tHaaaquae प्रसिद्धं कारणां, तन्निटत्तावप्यत्यद्यमानमसितलादि ate कृटकार- णान्तराभावादिधिनिर्िंतवलरूपसखाभाविकलवं विभावण्ति | तच खाभाविकल्वमिह गम्ये | प्रसिद्धकारणभावशख wre: i

॥ २०९ i 2D

Ree WITS: |

यद्‌ पीतादिजन्यं स्यात्‌ रोवत्वादयन्यदेत जम्‌! अद्ेतुकश्च तस्येद Tse ॥ ०९ ॥

उदाहरणद्वये निर्क्रलच्ण्दयं सङ्गमयन्‌ कारणाभावे कथं कार्यैत्यन्तिरिति विरोधं वारयति। यदपोतारीति। पोतं पानं भावे क्रः , श्रादिना उत्तरश्चाकगतानामप्न- ख्ितलादौनां परिग्रहः, एवं चीवलादीत्यादिना श्रसित- त्वादीनाम्‌। अ्रपोतादिजन्यं पानाद्यजन्ये किन्तु श्रन्यदेतुजं शरत्कालरूपकारणान्तरजन्ये, तथा श्रदेतुकश्च कारणमन्त- रेण सखतःसिद्धश्च यत्‌ चोीवत्वादि स्याद्धवति तस्येद fara दत्यतोाऽविर्द्धता व्यभिचाराभाव इत्यन्वयः, waad:, दणा- ` रणिन्यायेन प्रत्येकप््थाप्रकारणतायां वभिचारापत्या कायं गतं पजात्यमवश्यमङ्ोकरणेयं, aay yaa पानादिजन्यं चीवलादिकमन्यत श्रत्कालजन्यमन्यदिति पानादिकारणा- भावेऽपि utara विजातीयमिद्‌ चीवल्ादिकं तस्मान्न व्यभिचारसम्भवः, एवमञ्जनलेपादिलाकिककारणएजन्यमसित- त्वादि कमम्यत्‌ खभावसिद्धश्चान्यदिति नाचापि व्यभिचार- wefa, वैचिचन्तु विभिन्नानामपि चीवलादीनामेकताश्यव- सानेन श्रा असत्यपि कारणे कामिति चमत्कारोादया- दिति विवेचनोयम्‌॥ २०२॥

aah निसगेसुरमि बपुरव्याअसुन्दरम्‌। अकारणरिपुश्वनदरे निनिमिन्ताऽसहत्‌ AT ॥ २०२ ॥

हितीयः afew: | RoR

मिसगादिपदेर देतुः सासाज्निवर्तितः | SHY सुरभित्वादि फल, तम्‌ सा विभावना ॥ २०४ ॥ ॥ इति विभावनाचक्रम्‌ ॥

जाष्दं खाभाविकत्वमुद्‌ाइरति । वक्रमिति। निसर्गेष भावेन, wg केनापि करपूरादिगन्भवम्ठगा सुरभि । अव्याजे- नाकपदठेन GR, नतु वखनाभरणारिना हजिमपेोन्दरयवत्‌। अकारणरिपुः विरोधादिकारणं fara fatfeut are ara i एवं निनिमिन्ताऽसुददिति। wa सुरभिलादीनां araifaad निसगादिपदबेाध्यमिति weeata) wea प्र सिद्धदेतुव्यादत्वभावात्‌ कयं खखएसमन्वय teary, faa मोदिपरेरिति। षालान्नजादिवाचकन्नब्दवत्‌। सुरभिलादि- फलं सरभिलादिफलष्य खाभाविकलम्‌, emg बेधितञ्च, निषमादिपदानि रतसद्धाबं निवर्तयन्ति, सुरभिलादि- फलस्य च Vasant बेषयनीत्ययः। तनलसमात्‌ कारणा- भावफलखाभाविकलयोः waaay: i खा मिर्क्ृल्सणप विभावना अच ata tea: तता cars तस्मादिति कचित्‌ पाठः॥२०९॥२०४॥

वस्तु किंच्चिदभिप्रे्य तन्तुल्यस्यान्यवस्तुनः | | ` उक्तिः ITE TTT सा समासे क्तिरिव्यते ॥ २०५ ॥ अथय समासकि सशश्रति' बख्छिति। किञ्चित्‌ किमपि प्रशं

2) 9 |

Res erate | `

ag श्रभिग्रेत्य चमत्कवारिलप्रतिपिपादयिषया व्यश्चनया ्रतिपादयितुमभिलब्य तन्तुल्यस्व तदुपमानग्डतस्यान्यवस्हुनः कस्यविदप्रस्हतस्याक्तिः शब्देन प्रतिपादनं सा समासाक्रिरित्य- aq.) wet प्रतिपादनापेच्या व्यश्नया वस्तुनः प्रतिपा- दनं दि चमत्कारविशेषं जनयति, यदुक्र ध्वनिता वाच्यो- Sal न तथा खदते प्रतीयमानः सएव ययेति, संज्ञावीज- माद, सं्तेपरूपत्वादिति समासः संच्तेपः, संक्तेपख एकस्य प्र- यागेणाभयप्रतीतिः, प्रतेच प्रस्तताप्रस्हतयादंयारेकस्याप्रस्त- तस्य प्रयागेण प्रस्तुतस्यापि प्रतिपल्तिरिति। एतेनापमाना- "छाब्दादतिप्रसिद्धेरुपमेयस्य प्रतीतिः समासेक्रिरित्य्थः। AGN माजराजेन, "यन्ापमानादेवेतदुपमेयं प्रतीयते| अ्रति- अषिद्धेस्तामा्ः समासकि मनोषिणः। प्रतीयमाने ara वा Tew सोपजायते | Brat गरामम नोभे तदुपाघोन्‌ भ्र “aaa विशेव्यमाचभिन्नापि तुल्याकारविशेषणा | अ्रस्यसा- वपराप्यस्ति तुच्छातुल्यविशेषणा । सुपणा च्यते यस्मात्‌ स- मासोक्रिरियं ततः सेवान्याक्रिरनन्याक्रिरभयोक्रिख् कथ्यते" sfal वब्तस्त॒ समासाक्तावस्यामुपमानसधेव वाच्यलमुपमेय- सेव गम्यलमिति म निचमः उपमेयादय्युपमानप्रतीते तद- ग्युपगमस्येचित्यात्‌। यथा, व्याधूय VIIA चनाया quar, कनकक्ुम्मविलासभाजोः | श्रालिङ्गसि प्रसभमङ्ग- मशेषमस्माद्धन्यस्वमेव मलयाचलगन्धवाहः efa 1 Wa शाब्दस्य मर्यानिलस्योपमेयलं wee च दटकामुकस्टोपमागलमिति।

दितीयः परिष्डेदः। Roy

अतएवाग्नेये उपमा नमुपमेयं वानम्भागेव wed ad यथा, नयता क्राद्गम्यतेऽन्यार्थस्तत्समानविशेषणः । सा समासाक्रिर- दिता संेपा्ेतया ga: इति। ware प्रस्हतादप्रस्हत- aaa समासोक्तिः, श्रप्रस्ठतात्‌ प्रस्ठतप्रतीतावप्रस्ततप्र्रसे- QUES: | ATS प्रस्ठतेऽप्रस्ुतव्यवडहारसमारोापः wararfw- रिति विश्चनायादयः। खमते समासाच्यप्रस्ततप्रशंसयाभद- मप्रस्त॒तप्रशसाप्रकरणे विवेचयिव्यामः॥२०५

fray यथाकामं BAT: HATES |

अप्यसन्नद्वसारमभ्यं पश्य GA FAA । Poe It

इति प्राढाङ्गनाढद्वरतिलोलस्य रागिणः

कस्याञ्िदि द बालायामिच्छादृत्तिविभाव्यते ॥ ०७ ॥

अच वाश्याद्रञ्चप्रतोता तयोः का्यंलिङ्कविधेषणानामन्य-

तमस्य साम्ये Cacia प्रथमं azarae उदाहरति पिव- ननिति। असन्ञद्ध सारभ्यमसश्नातमधगन्धम्‌। wad सङ्गम- यति। इतीति इतीह इत्यस्मिन्‌ पे, बालायामनुद्धिल्ल- arama, wearin: खुरताभिलाषप्रठत्तिः, विभाव्यते कायं साम्येन VY) ्रचाप्रस्ठतस्य VATS कायं फुलपङ्ज- मधुपानपवंकपडङ्जकारकमधृपानेच्छा, प्रस्तुतस्य कामुकस्य च ्रढाङ्गनारतिली लापुरव्वकबाला सुरतेच्छा तयोश्च विम्बानुवि- म्बता स्वेति खाम्यमेव तेन चाप्रखताद्भरमरात्‌ प्रसृतस्य काम्‌ु- कख प्रतीतिः॥९०६॥२९०७॥

Reg काद) |

विशेव्यमाचमिन्नापि तुल्याकारविशेषणा | अस्लयसावपराप्यसि भिन्नाभिन्नविशेषणा ॥ ₹०८ ॥

विशेषएसाम्यनि बन्धनां ware ewe विशरेषणाना- witaaa भिलाभिन्लेन च dzcaare । विशेष्येति। favaard विशेव्यपदमेव fad स्ेषानवष्टम्भारेकमाचबेाधकं यच खा। माचपद्‌ाद्‌विशेषणएभिन्नव्येदासः। अपिना पू- व्वाक्रकाय्यंसाम्यसमासाक्रिसम्‌चयः। विशेव्यपदस्य fast त दयोः WAS सेषालङ्रः, एकस्य तथाले तु शब्दशक्तिमूला ध्वनिरिति बाध्यम्‌ तुखेति, तुख्याकारं हेषावष्टेन वाच्य व्य्ञामयघर्यमाधकं विश्नेषणं ay सेव्येका, wa Baaw- देकाकारग्रष्दग्रतिपाद्यलेन विशेषणधन्धाणां साम्यम्‌ श्रपरा- प्यस्लीति। safe विद्नेव्यमाजभिन्नेत्ययवज्यते। भिज्लमेक- माजगामि च्रनिन्नमुभयगामि चै विशेषं चज ari भिष- विशेषणस्य gaquay विम्बप्रतिविम्बतया eee इत्यश्च लिष्टविशेषणा सिष्टादिष्टविशेषणा चेति दै भेदा विष्यर्थः। शे- Gara शब्दट्गतेाऽयंगतदेति दिविघा बेष्षसतनापर रक्गोषतं विेषरषाधारष्यगद्मेदाग्तरं VST वक्तयम्‌ अयंदेषाव- विशेषणस्यैव साधारण्यात्‌, war "जिसमंसोरमाद्गान्त मङ्ग apiantfan । उदिते बासराधोश स्मेराजनि सरोाजिनोः। we निषरगेव्यादि विशेषणं साधारणं तेन ख नायिकाप्रतोतिः। केचित्तु श्रोपम्यगरमलेन ख विशेषप्यसाम्यं भवति, च्रीपम्यग्म-

दितीवः wire: | शण्डः

aq खउपमारूपकतत्पदरम्दावस्स्वं तेग च fatquera भेदज्यान्सर waaay: aq «et तथयाविघणखे एकरेशविवन्युपमातादृ्ररूपकयेरेवाङ्गीकार शो चिल्यात्‌ अ- न्यथा, “VX धनः पाष्डुपयोधरेण शरद धानाद्र नखकताभम्‌। भमेदयन्तो सकलद्मिन्दु तापं रवेरप्यधिकं चकार” द्त्वा- द्‌ावाद्रनखसताभेष्रधगधारषशरूपविगेषकस्य नायिकाया अरस- मवेन विशेषणसाम्याभावात्‌ कथ नाचिकाप्रतोतिः तस्मा देवमा दावेकदे य विवन्तिग्बुपमेव, एवं “लावण्यमधुभिः पृंमा- स्वमस्वाविकस्सरम्‌। लोकल चमरोाखम्बकदम्बेः कें पीयते", दत्यादावेकदे श्विवन्तिंरूपकमेव ॥ २०८॥ Saye, फलभर पुष्णन्ननिशमर्थिनः | सान्द्रच्छायो मदावृ्तः सोाऽयमासादितेा मया lod tt BAAS: फलपुष्यसण्डद्धिमान्‌। | TH PAA] देवादेष लब्धो मया ZA ॥ Belt उभयच पुमान्‌ कश्चिद त्वेनापवणितः | सं साधारणा WA TIAA तु दयम्‌ ॥ २९९ ॥ क्रमेणोदाहरति। खूढमृखलद्ति। श्ढं neg मखं fae, श्रन्य् WW यद सः। फलभर: अख्वातिग्येः, way UTAH: THT! सङा बहला काया च्रातपाभावः, waa कान्तिर्यस्य सः । asd प्रसिद्धः । wa मूलादिषन्दा- नामनेकार्थलेन विकेषणानामभिन्नवं। तथाच मेदिनी ‘aw

ges TAS: |

ग्रिफाद्ययाः, मृलविन्तेऽन्तिके वा नेति। फलं जातीफले we दत्य वष्टिलाभयारिति। काया खछाद्‌ातपाभावे प्रतिविम्ना- कयोाषिताः। पालनेोत्काचयोाः कान्तिसच्छाभापद््षु स्ति- याम्‌? tfa च। मद्ादटकच्पदन्तेका्थंमेवेति वाच्यव्यद्यवाक्या- येये विव्यं भिन्नमेव ॥ २०९ ॥ अनल्ेति। waar विटपस्य श्राखाविस्तारस्याभोागः पू- Gat यख सः फलानां शस्यानां पुष्याणाश्च सण्टद्धिः म्रा चयं विद्यते aaa) Wa UNMET फलपदस्य शस्यमाच- वाचकलेमे कालमेव । खु च्छायः पल्लवनेविद्यादधिकातपाभा- a धराभनकान्तिः। सखधेय्यंमविचलितमूललम्‌, अन्यत्र सत्यपि विक्त व्यवसायाद्‌ चलनं, aarti दैवाद्‌भाग्यात्‌॥ ॥ २९० ll उभयत्रेति | उभयत्र पद्यदये, कखित्‌ WIAA: पुमान्‌, ठच- लेन उपमानग्तदलस्थो पमेयलेन, suafda: विभ्ेषणया- धारण्छात्यापितया eae बाधितः) wea पद्ये स्वँ घना विश्रेषणण्डूताः साधारणा; शिष्टपदप्रतिषाद्यवेनेकरूपलाद्‌- भयान्वयिवेनाभिन्नाः | was परचपद्येतु दयं सुच्छायत- सरयवत्वधग्मेये युगलं चिष्टपद प्रतिपा लाद भिन्नं । विर पफल- पुष्याणान्त्ेका थेपदप्रतिपाद्यलाद्धिन्नलमेव, तेषां साधारण्छन्त्‌ भ्रतीयमा नपरुषगतैम्तत्छजा ती यध: we ॒विम्नप्रतिविम्बतयेति बोध्यम्‌ VU तेषां व्यश्चनानत्यापकत्वेनापुष्टतदोाषापन्तेः | अयश्च yaaa: वेविचविशिषाजनकत्वाननब्येपेल्तितः ॥ 292 1

दितीयः परिच्छेदः | २०९

निचत्तव्यालसंसगा निसगमधुराशयः।

अयमग्भानिधिः कष्टं कालेन परिप्यते ॥ २१९ ॥

इत्यपव्वसमासे क्तिः पूव्वधर््ीनिवन्तेनात्‌ |

समुद्रेण समानस्य FAT AMA AST |! २१३ ॥ ॥ दति समासेक्तिचक्रम्‌॥

अभिन्नविशेषणसमासोक्त रूढमृल दत्याद्युदाइरणप्रद- waa विशेषणानां afand प्रतिपादितं सम्पति विपरीत- धर्म्रोपेण भेदान्तरं दशयन॒दारति। निदत्तेति। निन्त व्यालानां सखपाणाम्‌, waa खलानां संसग यस्मात्‌ a: | तथा AIT मधुराश्यः खुखादुजलाधारः, अन्यच सदयद्‌- दयः, कालेन समयविशेषेण अन्यच यमेन, परिग्रुयते नि- जंलीक्रियते Bas विनाश्यते । wa व्यालसंसगिंल्लवणाश्य- ले एवाग्र निधेः wifaguat तन्निवत्तंनेन तद्धिपरीतव्याल- संसमाभावनिसगं मधुराशयवधर्को वाच्येऽम्मोनिधावारोपिक्तो, ag च ताचिकावित्यभिन्नोा, ततञ प्रस्ठतपुरषविशेषप्रतीति- रित्यपून्वेबमासेोक्रिरियम्‌, एतदेव सङ्गमयति । इत्यपू्वति । mada हेतुः पूत्वैधब्भनिवत्तनादिति, qauair पूष्वसिद्ध- Wal व्यालमसंसर्मलवणाश्यतवरूपा तयानिवत्तनादपलापात्‌ तदपलापेन तद्धिपरोतधम्बोध्यासादित्यथैः। समासेाक्तिसद्धावे देत: समुद्रेणेत्यादिः। इत्थं कार्यविगरेषणयोः साधारण्लतभेदा

द््चिंताः। लिङ्गसाधारण्यभेदोा यथा, “श्रसमाप्तजिगीषसखय स्लो- ट

२९० HATH: |

चिन्ता का मनख्िनः। अनाक्रम्य जगत्‌ ee ना सर्न्ध्ां भजते रविः। श्रचाष्तराद्ध स्तोपुंलिङ्गसाधारष्येन मायक- नायिकाप्रतीतिः, एवमन्येऽपि समासोक्रिमेदा भेजराजादि- भिर्क्तासेषां WAAR WATT: ॥२९२॥ २९३॥

विवक्ञा या विशेषस्य लेाकसीमातिवर््िनो | असावतिशयोक्तिः स्याद्‌ लङ्ारेत्तमा यथा ॥ HW ॥

अयातिश्याक्तिं लक्षयति । विव्रशेति । विशेषः प्रस्ठ॒तवषस्तुन BRI: तस्य या लाकसौीमातिवन्तिंनी लाकमय्याद्‌ातिरिक्रा श्रत्यधिकेव्य्चः, farer उक्तिः भङ्गा प्रतिपादनमित्य्थः, श्रसावतिण्याक्रिः स्यादित्यन्वयः) faadfa ख्यं सन्‌ द्‌ च्छा- या अखङ्गारत्वाभावात्‌। विवक्ताया लाकसोमातिवत्तिंवश्च परन्परया वि्रेषस्येव साकसोमातिवन्तिंखेन प्रतिपादितस्य यमत्कारजनकलरात्‌। स्पष्टमृक्रमाग्रेये, लेकसीमातिट््तख बस्तु घास्य RUA | भवेदतिश्योा नाम सम्भवाऽबम्भवे fear इ्ति। वस्ठुधम्मख प्रस्ततवस्तना गुणा द्याधिक्यरतात्कषस्सेत्य- Ui कचि लाकषोमातिवत्तिंन waa पाठः इत्थञ्च भ्रस्तुतवस्ठनोाऽत्यधिकोत्कषेाङ्रिरतिश्रयोक्रिरिति खच्ठणखम्‌, भ्र तिशय उत्कर्ष॑स्तस्याक्रिरित्यन्व्थता एवश्च खाकसोमाति- afaae fate एवा ्यात्‌ प्रस्तवस्तुनि चाबन्यान्ना् काज्तिगलवस्वाभावशङ्धा, प्रस्ठतवस्ठन एव तथाले कान्तिम- च्वायागात्‌ षाच्लाभिघानाद्‌ावेव वा काज्तिसद्धावनियमेनान्यत

दितीयः पटिष्छेदः। VL

तदभावे दोषाभावात्‌। एवमपि वच्यमाशद्‌ात्तेमास्या 7 समानवपिषयत्वम्‌। wa प्रस्हतात्कषातिश्यप्रतिपादनञ्चाप्रस्ह- तामेद्‌ाध्यवसानादिना। श्रतिशयोक्तिं प्रश्ंसति। श्रलङ्कारोात्त- मेति सव्वालङ्ारजोवातुश्धतलाद संनोयाथात्कषं तिश्रयबेाघ- कत्वेन चमत्कार विशरेषजनकल्वाशत्यर्थः 1 २९४॥,

मल्लिकामालभारिण्यः BaF Ue चन्दनाः | SATE न लच्चन्ते ज्यातल्ञायामभिसारिकाः ॥९११५॥ saretia ) मल्िकेति । मालाग्ब्द्खेष्टकादिलात्तद-

न्तस्य चेति we: ईदृशं सामान्यालद्धारमिच्छन््यरे। ag SAI AANA प्रस्हता, तथ्या; Afaar मलिकामाला- दिकृतनायिकाश्चेतिमाभिन्नतया वयनादत्यधिकतेन म्रतो- यते, यदा lanl रजन्यां तादृश्ाभिसारिकाणामलच्यलम्या- सम्बन्धेऽपि तत्‌कल्पमात्‌ प्रस्हतच्यात््ायाः Bfaarend: प्रती- यते | २९५ I

TRIN बाड्ल्यमुक्तमृत्कर्षवत्तया।

संशयातिशयादोनां व्यक्तो किच्िन्निदश्यते ॥ re ॥

रच लक्षणं सङ्गमयति। चनद्रातपसछेति | चन्दरातपस्य प्रस्त॒त- BAA उत्कषंवत्तया उक्छष्टलप्रतिपाद नाथे qe गाढ- त्वमृक्तम्‌ श्रमिसारिकाणां ताद्‌ श्रखेतिखा सहाभिन्रवप्रतिपा- दनेन सत्यपि लच्यव्वेऽल च्यलप्रतिपादनेनं वा नाधितमित्य्चः ॥

भेदान्तराणि प्रदश्यन्नाइ। संश्येत्यादि। dwaarfa- 2 & 2

RLV RTT: |

शयः प्रस्त॒तात्कर्षः। आ्रादिना निर्यादिपरिय्दः। व्यक्रा प्रकाञ्ननाय, निमित्ते सप्तमो किञ्चिद्धदान्तरं ग्रन्धबाडल्य- भिया नतु बडवा मेदा इत्यथंः। २१९६ ॥

सनयेोजंघनस्यापि मध्ये मध्यं प्रिये तव । असि नास्तोति सन्दे दा न मेऽद्यापि निवर्तते ॥ SPO

स्तनयोरिति। खूनयारतिख्धुलयाः, एवं जघनस्ातिख्ु- लस्य, श्रपिर्भिन्नक्रमे aa वत्तंमानमपि, श्रपिना सन्देदा- सम्भवः खचितः। तथापि asafaquaa समभ्यगल च्छलात्‌ सन्देदावतारः। Wa तयाविधसंश्रयस्यासम्बन्धेऽपि agaa- कल्यनेन मध्यस्य छृश्लातिश्रयः प्रतिपादित दति संभयाति- शयेाकिरियम्‌ ॥ २९७ ॥

fad शक्यमस्तोति मध्यं तव नितम्बिनि । अन्यथा नोपपद्येत पयोाधरभरस्थितिः ॥ २९८ ॥

निषयातिश्येक्रिमदादरति। निखतुमिति । तव मध्यम्‌ असीति fag waa, wat मध्यसद्धावं विना पयाधर- भरखितिनापपद्येत, निरवलम्बनस्य aqaga: खितेरसम्भवा- दित्यन्वयः। अन्यथानुपपत्येव पयाधरभरस्थितेरिति क्रचित्‌ us: | श्रव निरवलम्बनपयाधरभरस्यित्यनपपन्तिरतमध्या- स्तित्रनिखयस्या सम्बन्धेऽपि तत्कन््यनेन मध्यस्य छश्रलातिश्या- केनिखंयातिश्नयेक्तिरियम्‌ 1 २९८ i

दितौयः ufc: | २९३

अददा विशालं भूपालभवनचितयेदरम्‌। माति मातुमशक्योऽपि यश्नोराशियंद च ते ॥ SE I

अआञ्रयाधिक्यातिश्योक्रिमृदारति। wet fa wer शरद्ुतमत्यन्तमित्ययेः, मातुमशक्योऽपि श्रपरिमितेऽपि। त्राख्जयग्डतस्य भुवनचितयस्याधिक्यप्रतिपादमेनाभितस्य य- . शेाराशेराधिक्याक्तराश्रयाधिक्यातिश्योाक्तिरियम्‌। श्रतएवा- चधिकालङ्ःारमिच्छन्तिनव्याः) एवमस्या प्रस्त॒तस्य निगर- णेनाप्रस्तुताध्यवसानादुत्कपोक्रा चमत्कारातिशयः, यथा (लता ` मूले लीनो दरिणपरिषदीना हिमकरः स्फुरत्ताराकारा ग- लति नलधारा कुवलयात्‌। धुनीते बन्धूकं तिलकुखुमजन्ना- पि पवनो afeart पण्यं परिणमति कस्छापि afar । श्च मखादौनां निगीलोनां दिमकराद्यष्यवसाननोत्कषोातिश्रयः । नव्यास्तु कायकारणयोः पेव्वौपर्य॑विपय्यं येऽ्यतिशयोाक्िमि- च्छन्ति, यथा ‘ycaafufsaarel माल्याः कुसुमचाप- वाणेन | चरमं रमणोवल्लभ लाचनविषयंत्वया भजता' टत्या- ZT) GAARA वच्छयमाणएदेललङ्कार एव ॥ ९९ ॥ अलङ्ारान्तराणामप्येकमाडः परायणम्‌ | वागोशमदितासुक्िमिमामतिशयाहयाम्‌ | ९९२० ॥ ॥ इत्यतिशयोक्तिचक्रम्‌ । HUT RATT AA व्याकरोाति। wagrefai वा- awafeat seafaat(a प्रशंसितां बास्मीक्यादिमडहाकवि-

२९९ ATMA: |

भिरादृतां वा इमामतिश्या$यामुक्रिमतिश्याक्तिम्‌ च्रलद्धा- रान्तराशामप्येकमदितीयं परायणमवलम्ननमाड्धः प्राक्रन- निबन्धार इति te: मस्तात्कषतिशयरूपाया wer एव वैचिचरूपतवात्‌ सव्वै्राव्यभिचारिवाख श्रलद्ःारान्तराणएामप- जोव्यलम्‌ एतद भावे च वैचिचाभावेन विद्यमानानामप्युपमा- दीनां नालङ्धारलं, यया शओोारिव गवय इत्यादो यदुक्त | @q aaa वक्राक्तिरनयाथी विभाव्यते। यनाऽस्यां कविना काय्य; कोऽलङ्ारोाऽनया विनाः दइति। wae, "कस्याप्यति- श्रयस्याक्तिरित्यन्वथविचारणात्‌। प्रायेणामी अ्रलङ्धारा भित्रा मातिश्याक्रितः दति। एवं स्व्वत्रैवातिश्रयोक्रिसद्धावेऽपि वैचिचान्तरणालङ्ारान्तरव्यपदेशः, वेचिचान्तराभावे afa- श्योक्रिव्यपदश्र इति बोध्यम्‌ श्रलङ्धारान्तरामपीत्यपिना उक्तादाहरणगतालङ्ाराणां समुचयः, तथादि afanrar- लभारिष्य द्यारी सामान्य, स्नयार्जघनस्यापीत्यारो स- we, fatd शक्यमस्तोत्यादोा faga: संशयनिश्चययोार्‌- पमानेापमेयविषयकलवा भावेऽप्यलङ्कार लवं ` बङ्भिर्वेचिचजनक- लाद ङ्ोछतम्‌। wer विशालमित्यादावधिकम्‌। एते चाल इरा HUTA WAT: ॥ २२०॥

श्न्ययेव स्यिता वृत्ति्ेतनस्येतरस्य वा | अन्ययेत्परच्छते यच तामुतपरक्ा SAAT ॥ २९९॥

श्रयाप्ेखां खलसयति अरन्यथेवेति। चेतमसख्येतंरस्या चेतनख

दितीयः परिण्ेदः। | २१५

वा प्ररत॑तविषयस्ान्यया खाभाविकलेनैव खिता टन्तिगंण- क्रियादि वन्तंनं यथावत्खरूपञ्च, अनन्यथा प्रकारान्तरे श्रप्र- स्ततखरूपलेन ख यच वै चिच, चदेचिचयाधायेत्धर्थः, उलेच्चते सम्भाव्यते तां तादृज्वेचिचरूपामुतप्रेकां विदुरिच्यष्वयः। अ धिकरणसाधनोऽयमन्म्ाप्रम्दः | afta पाठेतु क्रियाविभे- षणं AZT भावसाधनः। ATM ABABA, सब्यावनमयोात्म- चेतिः 1 aaa चोत्करकोारिकः संज्रयः, अरप्रण॒तकाटेर- way प्रसतृतकोटेनिंगरणेन, गिगरणञ्च कचिदनुपादानेन ऋचिदुपान्स्याप्यधःकरणेग- ख । यदुं “विषयस्यामुपादाने- ऽ्युपाद्‌ा नेऽपि Ta: | अधःकरणमाजरेण faites प्रचचते स्ति, उपमेये उपमानसम्भावनमेवेप्रेरेति waqn तत्राचो- नानामनभिमतमित्यये सफटोभविग्यति | श्रस्यासोप्ररचणोया- थानां जातिक्रियागणद्रयात्मकलेन ary भावाभावाभि- मानेन जात्यादिचयस्य ख खरूपफलरेतुरूपतेन TUAW ख रूपमाचगल्न च उ््र्ानिमिन्तस्य गृणक्रियारूपत्वेन एवं प्रकारान्तरेण च बद्वा भेदा श्रन्येरुक्रा गन्थगारवभियाच नाक्राः सखयमनुसन्धातव्याः ॥ २२९ ॥

मध्यन्दिनाकंसन्तप्नः सरसों ATTA गजः |

मन्ये ATU TENT TENA 11 BSP It aid पातुं विसान्यत्तु करिणे जलगाचनम्‌ | तदेरनिष्छरयायेति कविनेत्परच्छ TA ॥ २९३॥

२९६ | RINT: |

चेतनस्येतरस्य वेल्युक्तं तच देतनट्त्यप्रेचामुदा दरति म- ध्यन्दिनाकंति। मात्तंण्डबछद्याणि gre wa, पद पक्च- परतन्लेषु ae इति क्यः। उद्धनतुमुम्भृलयितुम्‌, अच ख्यं ava Vary गजस्य लानपानाद्यथकतया feat सरस्यवगा- हननक्रिया सर्यपक्तपदोद्धरणार्यकलेनेात्मेक्िता, तच्च मध्य- न्दिनाकंसन्तत्त इति मध्यन्दिनाकंकटंकसन्तापक्रिया निमित्तं, मन्ये इति पदमतरक्ता्योतकम्‌। उप्मेल्लाविषयखाच ary सरोाऽवगाइनमपान्तं | किञ्चाच सन्तापकस्य Bae प्रतीका- राशक्रन गजेन खय्यपक्चपद्माद्धरणादन्येरक्तः WEST TET रोाऽपि। यदुक्तं, प्रत्यनोकमशक्रेन प्रतिकारे रिपार्यदि। तदोयस्य तिरखारस्तस्येवात्कर्षंसाधकः' इति) तदनयेः स- ET ॥ २२२ ॥ |

aq waw wraafa i सखातुमिति। वैरनिष्क्रयाय सन्तापकत्वादै(रणः BV प्रत्यपकाराय।॥ 222 I

क्स्य श्रषणएमिदं ममायतिविराधिनः। इति TTS प्रायस्तव दश्वा ATA ॥ ९९४ ॥ अपाङ्गभागपातिन्या दृ्टेरप्एुभिर्त्यलम्‌ | waa वा नवेत्येवं कविनेत्प्र्छ वण्यते ॥ २९५॥ अदेतन टत्यत्र्ामृदादरति । कस्येति दद मुत्पलं मम ्रयतिर्दर्धता तस्या विरोधिनो निवारकस्य कंस श्ूषणम्‌ दति श्रस्मद्धेताः। प्राय इत्यत्र्ञा्ोतकं। दृष्या चचृषा

दिवोयः ufcape: | RLS

विल ते खां श्सन्पकंणेत्सार्येत इव । wareaararzetyat afafeaaa Berge ira गृणः कसात्पलाक्छारणालेनं सम्भावितः स चातरानपात्तः॥९२२४॥

अपाङ्गति । श्रपाङ्कभागपातिन्या ्राकसान्तविश्रान्तायाः। qua वा नवेत्यमेन श्रसन्नपि विषयञ्चमत्कारप्रतिपिपादयि- war विषयिणा केनचित्‌ कविभिरुत्रे्णीयोा भवतोति ख- चितम्‌) एवमुदाहरणदये चेतनाचेतनयोः प्रस्ठ॒तयाः क्रिया- गुणे उस्परचाविषयो, प्रस्हतखरूपस faved चथा, “ऊः करङ्कद्श्खद्चलचेलाश्चला भाति। सपताकः कनकमयो वि- HAGA: WTS | अज्र प्रस्ततस्यारोाः वखरूपमेव विषयः मतु गृुखादिः, विषयीच विजयस्तम्भः, नचेयमुपमा सरसम्ब- न्पिविजयस्तमखाप्रसिद्धलेनेा पमानलाभावात्‌ प्रसिद्ध सेव तथा- त्वात्‌ उपमाद्यातकेवशब्दस्य चापमानेात्तरत्वनियमेनाच तद्‌- भावात्‌ सम्भावनाया एव स्फुटं प्रतीयमान वेनो पम्यप्रतोतेर- भावाख। इयश्चोत्रे्ा शओातकाप्रयोगेऽपि afegafa यथा तन्व्याः Wasa मखं न प्रकटीह्लतम्‌। हाराय गुणिनि सानं न दत्तमिति wera’ | अच सनयोारचेतनतया लज्ना- या श्रसम्भवेन लव्ल यवेत्यु््ता, दयं प्रतोयमानेत्रचेत्याङ्- ` विंखनाथादयः ॥ २९५ ॥

` लिम्पतोव तमोऽङ्गानि वर्पतीवाश्जने नमः । दतोदमपि भ्रयिष्ठमत्पर्ालक्तणान्विनम्‌ ॥ २९९ ॥ 2

RLS काथ्यादश्रः।

क्ेषाच्िद्पमाधान्तिरिवश्रुतयेड जायते । ` नेपमानं तिङन्तेनेत्यतिक्रम्याप्रभाषितम्‌ ॥ २९७ ॥

मन्ये शङ्कं दत्यादिपदप्रयोागएवाख्र्ला इवप्रयोगे तु सव्वं चाप्युपमेवेति प्रत्ययमेद पर्यन्तमन्यरा जुधियः, उपमेखे उपमानखेवात्करः संय उत्मेचेत्यन्ये, मतद्यश्चेतदूषयन्नाद। लिम्पतोवेति | खाकाद्धमिदं ग्टच्छकरिकप्रकरणोयम्‌, अस्छा- न्रा दन्तु, “श्रसत्परुषसेवेव दृष्टिविफलतां गता" दलि । इ ती- दमपोति म्राचोनपद्याद्धंमपोत्ययंः। afasafaati, नलां- भ्रिकल्रेन । saqraqufaafafa, तथाहि श्रचेतनस्य तमा व्यापनङ्पा विषयो लेपनत्वेन सम्भावितः, एवं वषंतोवा्नं नभ इत्यत्र निरालेाकप्ररृत्तस्तमसः सम्पाता नभःकरटढका- श नवषरणलेनेति, उभयच् विषयस्यानुपाद्‌ानम्‌॥ ९२६ ॥

केषाश्चिदिति।,. केषाच्चिदृजधियां मत॒ wate, उद- माभ्नान्तिरिचापमालद्भार इति भ्रमः, तच Va: द्वश्रत्येवि कमलमिव मुखसित्यार्‌ाविवाचापौवश्ब्दस्पमाद्योतकल्ादि- ति भावः। नन्वत्तापमाप्रतोतिस्तालिक्येवास्तां कथं भजन्ति fraare | नापमानमित्घादि। तिङ्न्तेन तिङ्न्तचद प्रतिषा- द्येन कला उपमानं कस्यचित्‌ प्रस्त॒तस्यपमितिनं अवति, तिङन्तपद प्रतिपाद्यस्य साध्यलात्‌ धिद्धरेवापमानलषम्भवादि- व्याप्तभाषितम्‌, AAT: मामाणिका भाग्यकारार्‌यसेषां वचन- मतिक्रम्य were उपमाभान्तिजयत इत्ययः \ तदुक्त ।

दितीयः परिष्छेदः | | ९१९

सिद्धमेव समानमायंमुपमानं विधीयते। तिङन्नार्थस्ठ साध्यला- द्पमामं म जायत दति। अयमाशयः, प्रते fe उपमानाप- मेयतायामुपमेयस्य वखेनोयत्वेन श्रब्दो पात्तलस्यावश्टकतया श्र. भपात्तस्य प्रस्तुतस्यापि व्यापनस्यपमेयलाभावेनोापा स्य तमं एव तथाल्स्यावश्वक्रयलात्‌ तस्य लिम्पतोति faery खप- भानमिति uema तस्तिङन्ताथस्य सघाध्यतेमापमामत्वाभावप्य प्रामाशिकवचन्‌प्रतिपन्नलाद्विशारविजुभ्ितमिति ॥२२७॥'

उपमानेपमेयत्वं TSAI | लिम्पतेसमसखासै WH: BIST समीच्छते ॥ ९९८॥

दत्य मपमाग्धेपगमे वचनमप्रमाणविरोधं म्रतिपाद्य युक्ति fatruafa दभ्रंयति। उपमानोापमेयलमिति। त॒ख्यध््न- व्पेचया अस्तताप्रसहतयोाः समानगणादिरूपधषासापेतया उपमामेापमेयलं भवति अन्यथातिप्रसङ्गः सादिति, waa तदभावं दशंयति। fawafcfa fea: लिन्पतीतिति- eave, पदस्यापि नामलामुकरणात्‌ वष्टो । लिम्यतेलिंप- धातारित्य्यंस्त॒ न खम्यक्‌ AMPs घातारन्धकारोापमान- लखान्धेनापि वक्रमयेग्यत्वात्‌ | ASA समोच्छत इति म काऽपीत्यथेः । तस्मात्‌ तमेलिम्त्यथयोः साधारणधघग्माभा- वात्‌ कथमपमेयापमानभाव दति ॥ RRS I

यदि लेपनमेवेष्टं लिम्पतिनाम कऽपरः। सएव धर्मा धर्मी चेलयन्मन्ताऽपि न भाषते ॥ ९९९ ॥

2४ 2

श२० MAS: |

ननु तमेालिम्बत्यथयालंपममेव साधारणधर्माऽस्ह तम- साऽप्यावरकतया Wawa धयोर्विम्बप्रतिविम्बतया ख साधारण्याभ्यपगमादित्याश्रश्ाष। यदोति। यदि लेपनमेव ce साधारणधस्तयाभ्यपगतं afe लिम्यतिसिंन्यतिपदप्रति- पाद्याऽपरो विशेव्यतामापन्नोा धभ्चिश्रताऽथैः कः म काऽपोत्यर्यः, वेयाकरणनये व्याप्रारदधैव विदव्यतया निङन्तपदप्रतिपाद्य- AIA) तदुक्तं फलव्यापारयोाधातुराख्रये त॒ तिडः War: | फले प्रधानं व्यापारस्तिडगयंस्तु विश्रेषणएम्‌ दति) तथाच बाधः, देवदत्ताद्याश्रयकलेप्संयागफलकलेपनमिति। एव- छात्र धमयैन्तराप्रतीतेलंपनस्यैव ufad नतु घर््मलमिति। श्चापि लिम्पतिरित्यनुकरणे प्रयमा। ननु प्रामाणिकप्रयोागे ऽस्मिन्निवपदप्रतिपादिताया उपमाया faareywarana- तया एकस्येव लेपनव्यापारस्य धरमलं घभ्मिवश्चासतु यथाऽ- नन्वयापमायामेकस्यापमानत्रमुपमेयलश्चेत्य चाड । स एवेति, सएव लिग्यतिरेव लिन्पतिपदप्रतिपाद्यलेपनव्यापार Taye: | saan उन्म्त्तेरष्येकस्िन्नेकस्य wid धर्मिवञ्च ना- च्यते, का कथा सदद्यानाम्‌, अनन्वयापमायान्त्‌ एकस्या पमानापमेयलमनन्यसदृश्रलप्रतिपाद्‌ना्थें वैवचिकम्‌। सदन नितान्तनिवद्धिलविशितम्‌ । तस्मादच धम्माभावात्‌ सेव दुरवस्था जागद्ूकति भावः Ree ॥

कन्त यद्युपमानंस्यान्यगग्रताऽसे क्रियापदे | खक्रियासाधनव्यग्रा नाखमन्यद्‌ पेश्चितुम्‌ ॥ Pee I

fedta: ufcwe: | RRL

wag भाम धर्िवमेव सेपमव्यापारस्य, कन्तुरप्याश्रय- तया fast बोधितलान्तनैवेपम्यनिर्व्वीडा जायतामिद्यजाह। कन्तति। कन्ता तिडप्रतिपाघ्ा व्यापाराश्रयः यदि उपमानं स्यात्‌ तमस उपमानवेनाच्येत तिं तदपि म सम्यगिति शेषः यतेाऽसा कत्ता क्रियापदे लिन्यतोतिक्रियापदेन विश्ेव्यतया प्रतिपाश्ये खेपनव्यापारे wa wea: तिङर्थस्तु विग्रेषण मित्युक्तेः | सेपनव्यापारे विश्रेवणतयणज्वितस्य कन्तुः कथमुपमानतया तमसा सहान्वयिलमिति भावः। मनवस्तु नाम कन्तः खव्यापारे विशरेषणतयाज्विततम्‌ एकचानितस्यान्य- चाज्वितत्वस्य ayy दश्रनादित्याश्रद्याडइ। खक्रियेति । खक्रिया खाञ्रयकलेपनव्यापार स्तस्याः wea fefg: fateaat बाघ Tae: तच व्यगराव्याष्तः प्रकारतामापन्ल इति यावत्‌, तादृशः सन्‌ अन्यत्‌ पदाथान्तरम्‌ fed खप्रकारकान्वयवेधे विगरे्यले नाका ङ्कि्तुं पदायान्तरविशेव्यकबोधे पनः प्रकारौ भवितुमिति यावत्‌ नालं न aay: | अयम्भावः एकता- जितस्यान्यचाशितलं युज्यतएव, परन्लेकच विगेषणतयावित- स्वान्यचापि विग्रेणए तयेवाग्बया न aga दति, प्रते त॒ खब्या- पारे fatquanfaae कन्तरुपमानलवाश्युपगमे उपमेये तमस्छपि विगश्रेषणएलेने वानज्ितलमभ्यपेयमिति नेतद्ुज्यतएव | waza दीधितिहृता (दतर विगरेषणत्ेनापस्ितस्यान्यच- विशेषणतेनान्वयायो गात्‌ इति | तस्मान्नाज कन्तुरण्युपमानव- fafa भावः॥ eee ti

RRR MTSU: |

या लिम्पत्यमुना cel तम इत्यपि ste: | शङ्गानोति न VTE साऽपि ग्यः TAT गुणः । Sait

ननु माभद्यापारविशेव्यकान्वयनबेाधवादिषैयाकरणनये कन्तरुपसजंन तयापमानलं प्रयमान्तमुखयविशेव्यकावयनेाघवा- दिताकिंकनये त खादेवेत्याश््यार्‌। ata या faa म॒ना तुल्यमिति। wa यद्द्‌;ःपदयाः प्रयोग उपमानेोप- मेयभावस्फटोकरणाय, वस्ह॒तस्त खेपमकन्तेव तम इत्येव बाधः, अन्यथा वाक्यभेदापत्तेः प्रकृतप्रयोगेच UTI TAIT TATA उपात्तश्ब्दायानामेव शाब्दबाघविषयत्नियमात्‌। इत्यपि रसत शति अच, मते दत्यध्यादाय्यम्‌, इति deat वदता भतेऽपीत्य्यैः, agiifa न सम्बद्धमिति श्रङ्ानीति कर्मपदं ग सम्बद्धम्‌ उपमेयतमःकटेकतदन्वयापयागिक्रियान्तराभा- arquaaiasfad न भवति। नन्यङ्गकर्बाकलेपनकर्तेव तम taa बाधाऽस्त॒ किमङ्गानीत्यस्यापमेयतमस्यनन्ितलचिन्त- नेनेत्यच्ार, साऽपि wa समोगण इति साऽपि कश्मताप- न्नाङ्गरूपा गणा Asha समः साधारणलेन ग्ग्याऽग्ेष्टयः अवश्यं वक्तव्य इत्ययः, अनन्यथा साधारणधम्प्रयोगेण साध- waa: कथमुपमानोापमेयभाव इति भावः। तमोगुण fa पाठे तमेगृणस्तमेाधर्मलिन BA CHa) नचाङ्ग- कम्मकलेपनमेव दयाः साधारंणएधन्भाऽसत तस चेापमार्नाभे मुख्यलमुपमे्ागे तु awe विन्बानुविन्बतयापि wae सा-

दिवीयः परिषदः - RRR

धारण्याभ्यपगमादिति वाच्यं, तादूज्रलेपनस्यापमागकचंपस- व्लनतेनेापमेयतमस्यन्वयायोामात्‌। श्रपिच साधारणा fe गण- क्रियादया wait: प्रथममुपमेयगततेमेवाखयबेाधविषयता- मापद्यन्ते पव्यालाचनया द्वपमामगतेलेन प्रतोयन्त इति तेषां साधारण्यं, प्रृते ठपमानगतत्ेन लखेपनस्यान्वयवाघ दृन्युप- मानतावच्छद्कतयेपमानश्ररोरत्मेव नल्ूपमानापमेययोः साधारणधम्मतलमिति विवेचनौयम्‌ ॥ २३९॥

यथन्द्‌ रिव ते वक्घमिति कान्ति प्रतीयते । न तथा लिम्पतो रेपादृन्यद्‌ च प्रतोयते ॥ २९९ It ननु मण्डदच लेपनस्व साधारणध््मलवं घम्माप्रयोगाल्ु-

ोपमेगेयमस्लित्यचाद । यथेन्दुरिवेति । इति was कान्तिः साधारणधर्ब्तं Brea यथा प्रतीयते वाचकाप्रयोागेऽपि eaten प्रसिद्धस्यन्देारुपमानलाङ्गम्यते, तथा, लिम्पता लिन्पतिषद घटितप्रयोगे लेपनकन्तर््ुपमाने सतोति वा, लिन्पतेरिति पाठे तु लिम्बतोत्युपमानपद्‌प्रयोगादित्यथंः। लेपनादन्यत्‌ उपमितिप्रयोजकसाधारणधम्मान्तरं न प्रतीयते, उपमानतावच्छदकतया ज्ञायमानलेपनस्य तु उपमानमाचा- ज्वितलान्न साधारणधरमवमिति weds! श्रयम्भावः साधारणधग्पप्रयोगेऽप्येपमितिरभ्युपगम्यतएव, परन्तु AFT पमेयोपमानयोः स्णुरखादृ श्वल मपेहणोयं अथेन्दुरिव ते वक्त- मित्यादौ, waa ह तमेखेपमकरर्म aurafafa खाधारण- धकाभावानानेापमाश््मवद्ति॥ ९२२)

२२९ MATT: |

तदुपश्चेषणा्थाऽयं लिम्पतिध्वान्तकटं कः | TRA च पंसेवमुतमच्यत दीव्यताम्‌ ॥ २३३ ॥

इत्थं विपच्चमते देषदानम॒पमंदरन्‌ aad दइढयति। तद्पेति | तन्तस्मादेवमृपमाभ्युपगमस्य सदाषवादि त्ययः, अ्- waar aur wimaear लिम्यतिसिंम्यतिपदप्रतिपाद्या लेपनक्रिया dar कविनिवद्धेन वक्रा उत्ेच्छते सम्भाव्यते दति द्व्यतामकामेना्यङ्गोक्रियतामित्यन्ययः, मनु विषयाभावे विषयिग्तायास्तथाविधविशिष्टलेपन क्रियायाः कथमुप्रेचणो- यत्वं संश्यविगेषदूपाया उपमायाः कारिदयविषयकलत्नि- यमादिति विषयं दभेयन्‌ विषयिष्छतं लिम्पति fafuafe उपक्षेषणायं इति उपश्चेषणं तमःकरटकव्यापनम्‌ श्रथः «fa षयिकाप्रे्ाया विषयो चस्य a) श्रयमथेः, प्रस्तताऽय- स्तावदिषयः तच सम्भाव्यमानेोऽध्यवसोयमानेा वाऽप्रसतताऽयौ विषयी, प्रकृते तमः कटं कोऽङ्गव्यापनमुत्प्रक्षायाविषयस्तादृ श- लेपनं विषयीति ततखाच प्रसतं तमाव्यापनं तादृश्रलेपन- लेने त््ेच्छते न तृपमानेन तेनोापमीयते इति। wiwa दत्यच afacafuafafa क्वचिष्टाप्रेकितभिति पाटद्वयं न सम्यक्‌॥२९२द॥

मन्ये Te वं प्रायो ननमिल्येवमादिभिः

GAA व्यज्यते शब्देरि वशन्दाऽपि तादशः ॥ PS ॥ ॥ LETTE ।

#

दितीयः परिषदः | २२४

भन्‌ माग्धदतापमा, Tavera कथमप्मच्चापोल्यचाइ | मन्य दति । व्यज्यते trea, age eter tan: 1 दचातका- येगे ठु अन्यबेाधानुपपत्या सम्भावनोत्यामे प्रतीयमानो- Rafa पुव्व॑मक्तम्‌ ॥ ९६४ ॥

देतु SVAN च वाचामु्मभ्रषणम्‌। RATT VS ते चानेकविधो यथा २३५ ॥

रेत॒ः; Galas: क्रम दल्यमेनादिष्टानां रेतुखूच्खवा- नामलद्ःारलं भामदप्रतयोा नेच्छन्ति यथा ‘Way aq- GAT च मालदूमरतया मताः। सम्‌दायाभिेयस्य are भिचागतःः दति। तेषामयमभिप्रायः fatqarar दाषल्रा- ` भिधानाद्धेतरेत॒मद्धावेऽन्बयेपयोागितया सुतरामपेलणोय इति मास्याखद्ारतम्‌ । एवमिक्खिताकारान्यामभिपेतार्थ- प्रत्यायमे वाच्यस्य कञखमत्कार इति gaara areerca | तथा wana प्रकाशितस्य पुननिं गृहनेऽपड्भूतिरेव किं षथग- खेगरस्यालङ्धारत्मिति, ददमन्‌भवसिद्धवेचिचविशेषानवषा- धनिवन्धनं प्राचोननिबन्धविर्डधञ्चेति मतमेतत्‌ कटाच्यन्‌ चयाणामेकच निदे waa वेवि चविरेषात्मकलादरलङ्गारात्त- मलमाडइ | ₹रेतुखेति । लेशा लवसंश्चयादशवाक्ये vw: | SUA मतु गडषणमाज्म्‌। swafa faverurag- इदयत्प्रतिपादनाय। यखान्तमालद्धारलवं तस्यालद्ारलं सिद्ध मेवेति भावः। तच प्रथममुदेशक्रमप्राप्रलाज्िरूपणोययख

2a

२२९१ काष्यादशः।

रेल लङ्ारस्वातिप्रसिड्कलासक्तणमनमिधाय भेदान्‌ दशं यति । कारकजश्चापकाविति। लक्लणन्तृक्तमाभ्नये। “सिषाधयि- faarda रेतूर्भवति साधकः । कारका ज्ञापक्र दति दिघा- साऽ्युपजा यते | WANA कारकाख्य प्राक्‌ पात्‌ कायज- waa yea शेष इति स्यातस्तयारव विशे्यता। काय्य- कारणभावादा खभावादा जियामकात्‌ | श्रविनाभावनियमा- दविनाभावद्भनात्‌। ज्ञापकस्य च भेदोक्तिविंद्या पृव्वाक्रि- दशनात्‌ इति। एवञ्च सिषाधयिषितार्थसाधकादेतुरिति सच्तणं, सिषाघधयिषिताऽथैख क्रियादिषूपं aq wrerafa fafau: 1 तच Uae साधकः कारकः, दितीयस्य ज्ञापक ` इति, कारकंज्ञापकयोलंक्षणमक्तं भोजराजेन) “यः waht भिटत्तिञ्च प्रयक्रिञ्चान्तराविश्न्‌ | उदासोनाऽपि वा gira कारकं तं weed दितीयाच ठतीयाच चतुर्थी सप्तमो aq क्रियानाविष्टमाचष्टे wat ज्ञापकश्च सः" दति। शननयारपि प्रभेदा बद्व उदादरणेषु न्नातव्या इत्याह तै चा- नेकविधाविति। sata ₹दललद्ूारणा न्यैदक्तस्य का व्यलिङ्गस्व, का्ैकारणभावेऽयान्तरन्यासख्यानु मानस्य च संग्रह इति न ते एयग्‌ दशंयिव्यन्ते। विश्वनाथ हेतुहेतुमतेारभिन्नतयोप- न्यास Satay) यथा ्रमेदेनाभिधा रेतूर्दतार्तुम- ता aw इति, अयश्च रेतः खमतेऽतिश्याक्रिरेव ॥ ९२५॥ अयमान्दोलितप्रोढचन्दनटु मपल्ञवः | उत्पाद यति TAY प्रीतिं AAPA ॥ २६९ ॥

दितो यः'परिष्छदः | | RRO

परोयु्याद नयोग्यस्य ख्पस्याचेोपठ़ंदणम्‌। अलङ्ारतयोदिषट, निवृत्तावपि AAA | PV ॥

तच कारकदेतुमदाइरति, wafafa 1 श्रान्दोलिता मन्दमन्दं लालिताः Ret: वसन्र््पः परिणामेन बङलोश्ताः श्रपोटेति पाठे वसन्तप्रारम्ेणाङुःरंप्राया इत्यथः, चन्दन- दरमाणां पल्लवा येनं सः अनेन मलयमारुतसख are सो- wei fay प्रतिपादितम्‌। wa मखयमारतः प्रीद्यत्पा- दमक्रियायाः कारकः तस्य चान्दाखिते्धादिविखल्षणवि- ओेषण विजिष्टतया निरशाखमत्कारातिश्यः सडदयद्दया- नुभवसिद्ध दत्यणङ्ारता अन्यया न तथालमिति यथा गै- खरति waar धावतीश्यादा। विपकलाणान्वच स्फुटमपि प्रती- चमानं वेचिजमपश्तां गजनिमो लिर्कवेच्येतरेवा₹ । म्रोद्युत्पा- दनेति। sua कठुखयाविधविश्िष्टखरूपस्य उपदंदणं वैचिव्रजनकतयेपन्यासः। अरखद्ारतयादिटमिति afew ee प्रतीयमागलादिति भावः। श्दश्चोत्पादगक्रियायाः प्रहृत्तावंदाइतं निटत्ताणेवमुदा इन्तव्यमित्याइ । निदंत्ताव- if तत्समं कियाप्रल्िसमानं । यथा मुग्धे तकं मुखा- मादलालुपो मधुपो way कथिकाकमलं पुलमपि नाभि- सरत्ययम्‌ | अ्रचाभिसरणक्रियाया fret: | wa प्रयुक्ताव्‌-

HAA ATE बोध्यभ्‌॥ VRE W RAO | 2a 2

२२१ MTSU: |

रेललङ्धारस्यातिप्रसिङ्कलालक्तणमनभिधाय भेदान्‌ दश- यति। कारकज्ञापकाविति। ख्तणन्तृक्तमाप्रेये | “सिषाधयि- faarde दतूर्भवति area: कारका ज्ञापक दति दिघा- शऽप्यपजायते | प्रवन्तते कारकाख्यः प्राक्‌ पञ्चात्‌ काययंज- waa yea शेष दति ख्यातस्तयोारोव विशेव्यता। काय- कारणभावादा खभावादा नियामकात्‌ | श्रविनाभावनियमा- द विनाभावदशनात्‌। ज्ञापकस्य च भेरातिर्विद्या पुन्याक्ति- quate इति। एवञ्च सिषाघधयिषितार्थसाघधकादेतुरिति सक्तणं, सिषाधयिषिताऽथंख क्रियादिषरूपं aq srrgfa fafau: 1 तच Uae साधकः कारकः, दितीयस्य ज्ञापकं ` इति, कारकंक्ञापकयेलंलणमृक्तं भेजराजेन। “यः प्रटत्ति faafog प्रय॒क्रिञ्चान्तराविशम्‌ । उदासोनेऽपि वा कुयात्‌ कारकं तं awed दितीयाच ठतीयाच चतुर्थी सप्तमो aq क्रियानाविष्टमाचष्टे wat ज्ञापक सः इति। शअननयारपि प्रभेदा ALA उदादरणेषु न्नातव्या cary तैाचा- मेकविधाविति। श्रनेनेव इहललद्ूारणान्यैरक्रस्य काव्यलिङ्स्, काैकारणभावेऽयान्तरन्यासखानुमानरस्य च संग्रह दति न ते यग्‌ दशयिययन्ते। विश्चनायस्त॒ दतुहेतुमते रभिन्नतयाप- न्यासा रतुरित्याद। यथा ्रमेदेनामिधा रेतूर्हतारतुम- ता ae दति, अयश्च रेतः खमतेऽतिशयाक्रिरेव ॥ २२५ ॥ अयमान्दोलितपरोढचन्दनदुमपल्ञवः | उत्याद् यति VAG AN मलयमारुतः 11 २३६॥

दितो यः'परिष्छदः | २९७

परत्युत्याद नयोग्यस्य पस्याचोपञ़ंदणम्‌। अलद्धारतयोदिष्ट, PTAA तत्समम्‌ ।। २९७ ॥

तच कारकदेतुमृदाइरति, wafafa 1 श्रान्दालिता मन्दमन्दं चालिता: प्रोढाः saree: परिणामेन TER TAT: श्रपरटेति पाठे वसन्तप्रारमेणाङ्कुरप्राया इत्यथैः, चन्दन- द्मार्णां पल्लवा 4 सः | अनेन मलयमारुतख मान्दं सो- गन्ध्यं त्यच्च प्रतिपादितम्‌। wa मणलयमारतः प्रीद्यत्या- दभक्रियायाः कारकः तस्य शान्दोाखितेव्यादिविश्कल्षणवि- शेषणएविशिष्टतया fat urwaercufawa: सङदयचदया- भुभवसिद्ध इत्यलङ्ारता अन्यया न तथालमिति यथा गे- खरति wat धावतीण्थारेा। विपक्षाणाग्बच स्फुट मपि प्रती- चमानं वेचिजमपश्चतां गजनिमो लिर्केवेल्येतरेवा₹ । ग्रील्युत्पा- दनेति। “om कठखथाविधविशिष्टखद्पस्य उपट्ंदणं वैचित्रजगकतयेपन्वासः। श्रखङ्ारतयादि सिति aera स्फुटं प्रतीवमागलादिति भावः। द्दश्चोत्पादनक्रियाचाः प्रन्तावृदाइतं निठत्ताणेवमुद्‌ा इन्तव्यमिल्यार । निदंत्ताव- fai aed क्रियाप्रटत्तिसमानं । यथा मुग्धे तवं मृखा- Aaah मधुपो way) कथिकाकमलं फलमपि नाभि- सरत्थयम्‌। अचाभिसरणक्रियाया frat: | , एवं प्रयुक्ताब्‌-

दासीनतायाश्च बोध्यभ्‌॥ VIEW VBE Il 2a 2

Rec | TSS VL! |

चन्दनारण्यमाधूय YR मलयनिज्मरंरान्‌। पथिकानामभावाय पवनेाऽयमुपस्ितः ॥ Sse ॥ अभावसाधनायालमेवन्भूता चि मास्त | विरदन्चर सम्भूतमद्‌ नागन्यातुरे जने ।। ९३८ ॥

पुब्वीदादरणे MAMTA MAA: साधकस्य saa दशित, तत्‌ कि was क्रियाया एव साधके देतुरिति wet निर- स्यसनुदादरणान्तरं दभ्यति। चन्दनेति! चन्दनारण्छमा्रूय ई्षत्कम्ययिल्वा, एतेन सागन्ध्यं मान्यश्च प्रतिपादितं। wer मल यनिज्छंरानित्यनेन च शैत्यम्‌ | श्रभावाय ध्वंसाय ॥२९८

श्रभावेति | एवम्भूतः शोगण्ध्यादिगुणयुक्तः, तेषामेवोद्‌ी- पकतया पथिकाभावं प्रति कारणएतावच्छेदकत्वात्‌। हि यतः विरडञ्वरे सम्भृतः प्रादुभंवन्‌ यो मदन एवाभ्रिस्तेनातरे TF जने, म तज करुणा देत॒रित्यादिवदच षष्यथं saat तस्याः प्रतियोागिलम्थैः तस्य चाभावेत्यनेनान्वयः। श्रभावसाघधना- याखमिति We योग्यः, उपस्ितिद्वारेति शेषः, ततखामाव- स्यापि साधको रेतुभ॑वतीति भावाभावसाधकतया sare विष्यं माष्यम्‌, एतेन क्रियायाः साधका देत्रिति यद्‌ भा- जराजेन क्रियाया एव Waa तनाद्रणोयम्‌ अ्रभावा- देरपि साध्यलसम्नवात्‌ अतणएवाग्नेये “सिषाघयिषितायख देतु- भ॑वति साधकः दत्यनेन स्िषाधयिषितायलेन सामान्यतः पदार्थमाचस्यापि साध्यमानलं द्भरितमिति कचित्‌ । वस्तु

दितीयः परि्छेदः | २९९

ag श्रभावायोापख्ित इति नमिमित्ततयाऽभाववि्जिष्टाया उपस्थितिक्रियाया एव साध्यलम्‌ श्रभावसाधनायेव्यभावखय साथ्यलाक्रिस्त्‌ साध्यतावच्छदकतया परव्यरया, aa g fwar- पदः नास्ति तच तदध्याभ्ंव्यमेव क्रियारदहितखछ वाङ्यलाभा- वात्‌ Swe “यचान्यत्‌ क्रियापदं न श्रुयते तजास्तिभेवन्तोपरः vara. इति। एवच्च wie aay प्रा्यकाणिष क्रियाया एव कचित्‌ केवलायाः afefafagrar: साध्यं भेयम्‌॥ २९९ ॥

निर्वे च विकार्ये च देतुत्वं तदपेक्षया | प्रापये तु कमणि प्रायः क्रियापेकतेव VAT ॥ २४० ॥

एवमुदाइरणदये कियापेचयेव toa दर्भितं alow क- अपे्तयापि भवतील्याहइ। fad सेति। भिवं्यच विकार्येच कणति wai तच निरः qsinega कर्तुः क्रिययेा- agar, सदेव anseafad प्रकाश्वमाममिति दिविध, यथा az करोति पुचं प्रते दति। विकायये कन्तुः क्रियया षदेव ` VAST STATIS वा च्रवस्थान्तरमापाद्चमानमिति दिविध, यथा काष्ठं दरति कुण्डलं करोतीति | aga "यद्‌- UTA पूर्वे जन्मना यत्‌ रकाशते । afar, विकारश्च wa Zur व्यवखितम्‌। प्रुदुच्छेदसन्भृतं किचचित्काष्टादि waad | fafaguratiqer खवसादि विकारवत्‌ इति। तदपेचया निवंच्यैविकाव्यापेक्चथा तयोरेव तच areata,

fs

ane ` क्रा्यादशैः। -

निदं न्ति विकारापे्षयेति केदित्‌। wa acaedafa न नि- यमः क्रियाया afa जन्यलेन ₹ेतुतानिरूपक्लात्‌। प्राणे लिति कन्तः क्रियया arfaard यच प्रतीयते न निष्यन्तिनंच faafawa प्राणं । यदुक्र "क्रियाकृता विप्रेषाणां fafgda a गम्यते। दशनादनुमानादा तस्माणमिति awa’ दति, क्रियायेक्ेवेति क्रियाया अपेचा यत्र सा, क्रियापेच्छेवेति षय- कारपाठे क्रिया waar निरूपकतया ्रपेक्णोया यतेति वि-

` ग्रहः, Waa जन्यलाभावेन निरूपकलामावात्‌ क्रियामा-

चनिरूपितेत्य थैः | ज॒मरनन्दिप्रष्डतयस्ठु अ्रनोश्ितमपि कमम भेर मिच्छन्ति यथा पापं द्यजतौति तचापि क्रियापेचितमेव त . ।

तुलं, अयश्च frafafara: i eve ti

देतुनिवेत्तमीयस्य Sie, शेषयो्दयोः | दत््नदाचरणदन्दरं ज्ञापके THAT ।। २४९१॥

रेतरिति। <fia इति श्रयमान्देलितेत्याद्युदादरणे दत्य्यः, तन Miers कमणो निर्वत्तनीयलात्‌। येषयोा- दया विकाय प्राप्ययोाः। wa हेत॒रित्यनुषङ्गः। उदादरण्डन् र्वा उपन्यस्य देतुदश्यिब्यत इतिशेषः, अनन्तरञ्च Wear Vaated दत्यन्वयः। यद्वा Head: शेषककंदयय- रटितवबाक्या्य॑दयगतदेलारिव्यर्थः। प्रतिश्चा चेषा faarei तृात्काजिंकात्कणष्ठानिवारणायेति ध्यम्‌ ॥ २४९ ॥

हितीयः परिषदः | RRL

उत्प्रवालान्धरण्यानि वाप्यः GHAI | चन्र TRG कामेन पान्धदृ्टेविषं छतम्‌॥ २४२ ॥ तच विकाय्यंकग्मरेतुमुदाहरति। उत््मरवाल्लानोति। ्रच प्रृतिग्डेतमत्रवालारण्यादिजितयं पान्थानां दृषटेखचुषो दा- waatfad ad विषौभावषूपविकारं नीतमिद्यारोपितः प्रति विङतिभावस्तत एव चमत्कारातिशयः तालिके त॒ तसिं तदभावात्‌, GAT सवणे कुण्डलं करो तीति॥ २४२॥

मानयोग्यां करेामोति प्रियस्थानस्यि्तां सखीम्‌ | बाला यूभङ्गजिष्यारी पश्यति स्फुरिताधरा ॥ Be I

मा्यकष्पेदुमुदा हरति । मानयोग्यामिति । मानयोग्यां मानाभ्यासम्‌ | “WTS: STM योमग्ये्यमरमाखा' प्रियखाने- feat प्रियलेनारोापितां करोमोत्यभिप्रेव्येति ta: | बाला प्रगल्भा तस्या एव मानशिक्लासमभवात्‌। wa षखोमिति प्राप्यं कथं तद्धिषयकद््॑नक्रियापेचयेव बालाया kaa तच तथाविधाभिप्रायषदछृतभूभ ङ्गव्यादि काल्नि कविश्ेषणएयुरक्तं सख मत्कार विशेषं पष्णाति ॥२४द॥

॥ ae ae गतोऽस्तमकाभाीन्द्‌ यान्ति वासाय पक्षिणः । TATA साध्वेव कालावस्थानिवेदने ॥ २४४ ॥

अथ ज्ञापकदेतुम॒दादरति। गत cia वासाय वास- sara, गत्यर्थयोगे कश्मणि चतुर्थो, इतीदमपि wefaar-

RRR MTA: |

कौादिकमपि कालस्यावस्था fang: प्रते सायसन्ध्येत्यर्यः तस्या निवेदने साध्वेव पय्याप्तमेव, अ्रचासमिताकादया ज्चापकाः सायसन्ध्याच WUT, Way क्रचित्‌ प्रतीयमानलं क्रचिख शब्देनेापादानमिति car गतिः, अतु प्रतौयमानलम्‌, अतएव साध्वेवेत्येवकारेणानुपात्तस्य न्नाप्यस्य ay ज्ञापको भवतोति wet facets सम्प्रति सन्ध्या awa tapar वै- चिचाप्रतीतेनिरक्रन्ञापकमखेन सन्ध्याप्रतिपादनेच तत्प्रतीते रस्यालङ्कारता॥२४४॥

अवध्येरिन्दुपादानामसाध्यशवन्दनाम्भसाम्‌।

SRAM: सुबोधं ते सखि कामातुरं मनः ॥ २४५॥ ज्ञापयापादाने ज्ञापकमदादरति। श्रबध्येरिति। अवध रविनाच्ेः, अ्रसाररप्रतिकार्येः, रेहाग्नभिर्दहतापेः। सुबोधं सुखेनानमेयं । कामातुरं विरदव्याङ्लम्‌ । wa मनसः SAG WIAA तस्य देदतापा न्नापकाः, तेषाञ्च विशेषणदयेनातपल्नादिजन्यलव्यावत्तंनेन विरहासाधारण- प्रतिपादनभद्ा वैविचातिश्यः।॥२४५॥

दति Sea प्रयोगेष रम्या ज्ञापकदेतवः | अभावदेतवः केचिद्वाद्धियन्ते AATEC ॥ २४६ ॥ दतौति। LAIST रम्याख्चमत्कारजनकाः प्रयोगेषु

प्राचां प्रबन्धेषु ज्नापक्द्पा Saar Sal: खयं ज्ञातव्याः, एवं कारका च्चापकाञ्च भावरूपा एव देतवादशिताः, श्रगन्तरं

दितोयः परिण्डेदः। RER

कचिदभावहेतवः श्रभावरूपारेतवे ष्याद्धियन्ते sama दत्य न्वयः ॥ २४६ ॥

अनभ्यासेन विद्यानामसंसर्गेण Tas | Sasa Wat जायते व्यसनं नणाम्‌ ॥ ४७ ॥

HATAY प्रागभावप्रध्वंसान्यान्योन्याभावाद्यन्ताभावभे- देन चतुर्विधाः, maw तेषां शेत॒लमदादरति। श्रनभ्यासे- नेति। धमतां ज्ञानिनाम्‌ श्रत्ताणामिद्धियाणाम्‌। अनि- ग्रडेणासंयमेन । व्यसनं स्तोपानन्टगयाद्यासक्रिः | wa याव- दिद्चामामभ्यासा घोमद्धिख संसभाऽच्ताणाञ्च निया म क्रियते तावह्मसनं लायत इति विद्याग्वासादीनां भ्रागभावा एव व्यसमं प्रति हेतवः ॥ even

गतः कामकथोग्भादे। गलिते योवनज्वरः।

गतो मदच्युता TUL छृतं पुण्याश्रमे मनः ॥ २४८॥

गत दृति) yard पृष्छाश्रमगमने प्रत्रज्यावमि्ययः। अच पृष्वेमृत्यन्नानां BABIN प्रध्वंसाः पष्णाश्रमे- aatfaura प्रति Yaa. wasn

वनान्यमूनि न खदाण्येता नद्या न योषितः। DA इमे न द्‌ायादास्तनमे नन्दति मानसम्‌ ॥ २४८ ॥

वनान्वमूनौ fa । ग्दाथ्माडिरञ्य वनं गतस्यानन्दाकिरि-

चम्‌। श्रमूनि वनानि यथेष्टा दि एन्बान्यपि न र्दाणि * QaH

२३९ RAT: |

दुःखातिश्रयद्‌ादग्टहभिन्लानि तस्मे मानसं नन्दतीत्यन्यः, एव- मगरेऽपि, wa वनादिषु एहादीनां भेदा वनं गतस्य मानसन- न्दने हेतवः, देतुलश्चेदं न खरूपषत्वेन faq ज्ञायमानत- येति बोध्यम्‌ । अच सादृश्यातिशयदेतुकाभेदप्रतोतिपूव्वैक- मेद प्रतिपादनद्यैव चमत्कारजनकल्वादनग्टहादीनां साद्व मस्येव पर न्त तदविवच्षणान्नाच निषंयापमा ॥ २४९ ॥

श्रतयन्तमसद्‌ाय्थाणामनालाचितचेष्टितम्‌ | अतस्तेषां विवदन्ते सततं सव्यसम्यदः 11 २५० ॥ श्रत्यन्तमिति। अनालावचितचेषटितमविष्टष्ठकारि वम्‌, ्रत्य- न्तमसषद्‌ विद्यमानं ्रनालवितचे्टितं arated: | श्रतस्तेषा- मिति, अ्चानालावितचेषितस्यात्यन्ताभावः सन्यदिदद्धो Vain ॥ २५०॥

उद्यानसदकाराणामनदधिन्ना न AAT |

देयः पथिकनारीणां सतिलः सलिलाञ्जलिः ॥ २५९ ॥

पष्वीद7दर ण्य भावप्रतियागिकानामेवाभावानां दतुलं दभिंतं संप्रत्यभावप्रतियोगिकस्वाष्यभावस्य देतुलं दशय दादरति | उद्यानेति। मञ्जरी भ्रनुद्धिन्ना न भवति उद्धिननेव भवतोत्यर्थः अतस्तस्या उदीपकलात्‌ पयिकनारोणणं सतिलः सलिला लिदेयः मरणमुपख्ितमित्य्थः खतानामेव तर्प॑णा- लिदानविधानात्‌, अच सहकारमन्नय्यद्धेदाभावस्याभवे विरद्दिणएणीमरणरेतुलेन वितः, VAR प्रागभावाभावः, वस्तुन

दितीयः ufcwe: | REG

उत्पादो दि प्रागभक्वाभाव उच्यते तेम ATI सदकारम- खरोणामृद्धेदस्य पथिकनारोणां मरणे कारणत्वं | प्रध्वंसाभावा यथा, ‘ase गभीरनाभि निशत मध्ये गखखस्तनं पा- यादः परिरथमिदुहितुः कान्तेन कान्तं aw’) खावा- सानुपघातजिर्टेतमनास्तत्कालमोलहगे यसै सेऽच्युतमाभि- पद्मवसतिवेंधाः शिवं शंसति। wa नारायणनाभिपद्मरूपा- वाषस्थानस्यापघाताभावेा ब्रह्यमनोानिदेतिं प्रति रेतुः, aes वस्ठनाऽवस्थानमव प्रध्वंषस्याभाव उच्यते। श्रव्यन्ताभावा- भावा यथया, श्रत्यन्तमसदाय्याणामित्यारोा, श्रचालाचनत्ेष्टि- तस्यात्यन्ताभावाभावः सम्यदिदद्धो VG: | एवमन्यान्याभावा- भावाऽपि बाध्यः | श्रचाभावाभावानां प्रतियोाग्यादिखषरूपला- नभ्यपगमान्न ATAWTS बेष्यम्‌॥ २५९ ॥

प्रागभावादिद्पस्य हेतुत्वमिद वस्तुनः | भावाभावखद्पस्य HATA TA प्रति । २५९ ॥ एवम भावस्य भावमभावश्च प्रति देतुलेन erat भव- तोति प्रतिपादचन्नभावदेत॒मुपसंदरति। प्रागभावादीति। भावाभावखरूपस्य भावखरूपस्याभावखरूपस्य चेत्यर्थः, तच qaaay भावान्‌ मरति इेतुलम्‌, अभावं प्रति ₹ेतवन्तृद्यम्‌, यदा उद्यानेत्याच्युद्‌ाहरणे तयालं ज्ञेयं काय्ग्धतस् यज्यमान- मरण प्राणएवायोदं दसंयो गनाश्ररूपत्वात्‌ | एवमक्रेादाररणेषु भावानां कारकहेतत्वं दशितं ज्ञापकहेतु वन्तु खयमूदनोयम्‌॥

॥ २५.२॥ 2H 2

९३९ ATTA! |

STRATA EH: काय्थानन्तरज्ञस्तथा | TAMA MAA चेत्यसड्खाशिचदेतवः ॥ २५६ ॥ AGA प्रयोगमार्गेषु Arua eA | अल्यन्तसुन्द रादृ्टास्तद्‌ द्‌ाहतयो यथा ॥ २५९ ॥

एवं दताः कारकलज्ञापकत्वाभ्यामभावद्ूपत्वेन च चेवि- wan, सम्प्रति feats भेदान्तरमाह। grata दइति। दूरं देशतः कालत Fas काय्य यस्य सः | ATEN: का- AU सदेव जातः | HAMM: काय्यं जाते पञ्चाव्नातः। तथा अयक्तमनुचितं युक्रमुचितञ्च कायं eae, अयुक्तका- यायुक्रकाय्यसेत्ययः। WET बहुविधाः । चिचदेतव दूति चिचसंज्नका देतव दृत्यथैः, दूरकायलादिनाशचखंविषयलादन्- Wat, AM मैजराजेन । क्रियायाः कारणं Va: कारका HAW; श्रभावसिचरतुख चतुविच दरेग्यते' ofan ॥ २५द्‌ ॥

तेऽमी इति । नाणटत्तिर्भौणो waar साच सारोपास्िका साध्यवसानायां प्रस्ततानृपाद्‌ानात्‌, सेव व्यपाश्रयः खविषय- काप्रस्हुतामेदप्रतीतिजनिका येषां ते wa गोाणदत्तिवखपा्- aa कचित्‌ काय्स्यापि भवति यथा पञ्चात्‌ प्यस्येत्यादि वच्यमाणाद्‌ादरणे WITT Cys, श्र ₹रेतास्तथालश्च परम्परयेति बोध्यम्‌ । कचिदुभयेारपि यथया राज्ञां wart विन्दानीत्यादौा। तस्मात्‌ गणदन्तिव्यपाश्रयादिति पञ्चम्यन्त

डितीयः परिष्डेदः। RRS

पाठः WAR | एतच्चापल्तणं रूप्यरूपकभावाभावेऽ्यष्यवसाय- मा चविषयवे देतनामत्यग्तचमत्कारजनगकतवं बाध्यं यथा, ्रा- विभवति नारेणामित्यादिवच्छमाणादाहरणे । अ्द्यन्तसु- न्द्रा दृष्टा एत्यदाइरणदशनार्यां Sa: tl २५७ ॥ त्वदपाङ्गाह्यं जेचमनङ्गास्तं यदङ्गने | मुक्तं तदन्यतस्तेन सेाऽप्यदं मनसि क्षतः ॥ २५५॥ क्रमेण दूरकाययीदीन्‌दादरति। लवदपाङ्गाकृथमिति। रे VPA प्रशस्ताङ्गवति तदपाङ्राहयं वदपाद्गदूपं तेना सारोपा शाणी, अन्यतः पुरुषान्तरे, तेन लदपाङ्गरूपेणानङ्गास्तेश | ख awa: परुषः, श्रपिभिंलक्रमे अ्रलच्छग्रताऽहमपोत्ययः । च्र- चास्तदूपकारखस्य ल च्यबेधरूपकाय्येमेव निकर वस्तिं, अलच्य- मेदरूपम्त्‌ दूरवत्थवेति का्खवंख्धाचदेशतेदूरस्यता। कालता यथा, meget aay चुगेपमानमलबभमेर्व्वीकिणलाञ्छनेन । अस्पषटखब्गत्सरुणापि चासीद्रच्वावती aq भुजेन श्मिः । अच बाख एव यावगकाययश्मिरच्ाकरणाद्धतेदूंरकाग्येता ॥ २५५॥ आविभेवति नारोणां वयः पर्स्तशेशवम्‌ | सदेव विविधैः पंसामङ्गजान्मादविभमेः ॥ २५९॥ आआविभ॑वतीति। पर्यस्तं निरहतं शेशवं येन तद्यो या- वनमित्यर्थः । श्र्गजेमनसिअः, अङ्ग मनस्येपाये च प्रतीके चा- प्रधागके। अङ्धादेश्रविशेषे स्यादङ्ग सम्बोधनेऽव्ययमिद्युक्रैः। aa छत waar मनोाविकारविभेषशत्छतेर्विभरमेविंलासेः, सरेवा-

२३८ RTA: |

frianfa aa नारीणां यैावनरूपं कारणं काय्छतेः पुंसां विभ्रमैः सदेव जायत इति कारणव्याश्टुकाय्येकारिता प्रतिपादनाय कायेप्राकत्तणएवल्तिंलापद्कवोवेवच्िकः Uy विभ्रमाणां पञ्चादत्पद्यमानलवं प्रागुत्पद्यमानलेनाष्यवसितमि-

त्यध्यवसायव्यपाञ्रयाऽच देतु खमत्कारातिश्यजनको नतु गेो- | Waar दूति बोध्यम्‌ ॥ २५६ ॥

PaaS ACU चन्द्रमण्डलम्‌। प्रागेव दरिणरेणामुदोलारागसागरः ॥ २५७॥ पञ्ादिति। किरणान qweafauy उल्सिपदित्यर्थः। पञ्चादुदौणमुदि तमित्यवयः | प्रागेव चड्रमण्डलादयात्‌ पूवे मेव, उदीणं उच्छलितः, eas दति afeare:, रागः कामाभिलाष एव VAT: | HAVA कायैस्येव गाणटन्ति- व्यपाश्रयलं, AQAA ष्वन्रमण्डलादयरूपकारणस्य चिप्र कार्यकारिताप्रतिपिपादयिषया रागसागरोच्छलनश्टपकारयय॑ख पञाद्वाविता पव्वेभा विलेनाध्यवसिता, तेनात्राध्यवसायमल एव चमत्कारातिश्यः॥ २५७॥ राज्ञां दसारविन्दानि कुद्मलोकुर्‌ते कुतः। देव त्व्चरणदन्दर रविबालातपः स्पृशन्‌ २५८ ॥ रान्नामिति। लखरणदन्दमेव रवेबालातपः। Tatas रागेति बङ्षु पाठः तच त्वश्वरणद्न्स्य रागे लेाददित्यं सएव बालातप उद्यदादित्यरश्षिरित्यथः, Wat दस्ता दस्तदन्दा-

हितीयः ufc: | RRE

न्येवारविन्दानि तानि कुद्यलोक्रुते afgatia करोति, अज प्रणामाय WAI: WTA कुञ्चलोभावाध्याससत एव्र चम- त्कारातिश्रथः। अच बालातपरूपरेताररविन्दकुद्मलोभाव- रूपकाय्यमयक्रम्‌ ॥ RUT I

पाणिपद्मानि श्पानां सद्धोचयितुमोशते |

त्वत्पाद नखचन्राणामच्चिंषः कुन्दनि्मलाः | ५९८ ॥

पाणिपद्मानीति । कुन्दनिभ्मलाः कुन्दकुसुमवद्धवलाः, fanqufad नखानां चनद्रलारोापे Yq: । wa चन््रकिरणङूप- डताः पद्मसदधो चनं काय्यं युज्यत एव ॥ ६५८ ॥

दति देतुविकल्पानां दर्शिता गतिरीदशो | ॥ दति दतु चक्रम्‌ । इ ङ्गिताकारलच्छोऽयैः से चयात्‌ SAH इनि सुतः २९० ेतुमुपसंहरति । ईतोति। इतेविकल्पारनां प्रमेदा्नां। गतिदिंक्‌। afaafa अनया दिशा श्रपरोऽपि Yanda: खयं ज्ञातव्या इत्यथः । श्रय aa लक्षयति । tfeafai दङ्कितमनभिप्रायबाधक- चेष्टा विष्करणम्‌, इङ्गितं इद्रताभाव इति विश्वः, च्राकारोा- रत्यादिदधचकमृखरागादिः, स्ादाकारोऽङ्गवेङतमिति वापा- faa. ताभ्यां aw wafaq याग्याऽर्थैः श्रमिलाषाद्यभ्य- न्तरविषयः ररःक्रियमाणवदहिविंषया वा aa: खच्माख्याल- रवान्‌, खच्छसंन्ञाया wadat प्रतिपादयितुं देतुमपन्य-

२४० MITA |

स्यति aragiefa अ्रयस्येङ्किताकारान्यामेव च्छलेन खच्ञ- मतिवेद्यलादिव्यर्थः। दत्यञ्चाथखेङ्गिताकारान्यां निपषमति- SUA Gal नामालङ्कार Taye) zara इङ्गते माकारण वा afaaa Gane निघणमतिना कन चिद्धञ्च- न्तरेण यद्मृचनं AHS नामालङ्ारः छच्छा य॑ चनस्येव चम- त्कारजनकतयालगरत्ादित्याङः । तथाचोक्तं प्रकाशता, ‘garste ular: खच्माऽपय्थेऽन्यसमे VATA WAT कन- चिद्य aga परि चक्तते' इति । कताऽ्याकारादिङ्गितादे- au: द प॑ंणषतापि. “संलक्तितस्त॒ gard श्राकारेणेङ्गितेन वा| कयापि Baad NPT यच, Bal तदुच्यते इति ॥ २९०॥

कदा नो सङ्गमोभावीत्याकीरसे TARTAR |

AT कान्तमबला AAI न्यमोलयत्‌ ॥ २६९ ॥ पद्मसम्द्रीलनाद च टचितानिशि सङ्गमः। ्राञ्नासयितुमिच्छन्त्या प्रियमङ्गजपोडितम्‌ । २६९ ॥

तचरङ्गितलच्छयाथेमृदादरति । wef ना आ्रावयोः। WHE जनबहले देशे, लोलापद्क्रोडायकमलम्‌ | न्यमी- जयत्‌ समकाचयत्‌। पद्मसश्मोलनादिति। खचितालकितः। नायिकाया श्रभिप्रेता निश्नाभाविषक्गमर्ूपः खक्छाऽयेः पद्म नीोमीलमश्पेद्गितेन fafguiaa दति खमते लच्णसमन्नयः। मव्यमते तु arane जिज्ञासितः षद्धतकालरूपः खष्ा- sume भ्ूचेपादिनेङ्गितेन नायिकया लक्षयिला निश्नासमय-

दितीयः ufcwe: | Rar

जंसिकमसलनिमोलमलोखलया varfaa इति। wa च वेचिब- विशेषस्य सब्बौलङ्कारविखकच्षणतया खद यानभवबिद्धल्ारख- ुःारत्वमेव ॥ ९६९॥ ९६२९ ॥

मदपितदृशसतस्या गोतगेश्यामवडृत | उद्ामरागतरला चाया कापि मुखान्लुजे । २६९ इत्यनृद्धिन्नरूपत्वादरत्यद्यवमनेारथः। AARC SHAMITA व्यवसितः । २९४ ॥

। ॥ दति SERA II

अआकारलच्यायमृदाइरति। मद्पिंतति। उद्‌ामाऽव्य- धिको रागा रद्युल्छवाभिलाषस्तन तरला AATHT उद्‌ाम- रागव्यन्जिकेत्यर्थः, कापि विलक्षणा काया कान्तिः श्रच नायिकाया रत्युकुवाभिलाषरूपायस्य म्‌ खच्छायावेललण्णर- खूपाकारेण किञथचिहच्यलं प्रतिपादितम्‌। नव्यमतेऽप्य च ता- दूग्राकारसंखङितस्य ATARI तादृश्वचनभञ्ाः बन्धे समीपे खचनमिति लक्षणसमन्वयः, Way wud wa- वेति न नियमः तस््ान्याद्‌श्यकत्वस्यापि सम्भवात्‌ अतएव भ्काशल्लता खष्मलचषणे अन्यस Tania, मद पिंतेव्यच त्वद- पितेति क्वित्पाठः॥ २६३२५.

ननु पुष्वादादरणे पद्मनिमोलनात्‌ प्रतीयमानस्य निभि- सङ्गमस्य च्छलं AAD च्च तु तादृग्रमृुखच्छायारूपा-

कारः स्फुटतरमेव रल्युत्छवमनेारथं लचयतोति कथमथ 21

२९२ TAIT! |

खच्छलमित्याशङ्को पपादयति। इत्यनुद्धिनषूपलादिति। ta त्वमनोरथाऽनुड्धिनरूपत्वात्‌ श्राकारलकितव्ेन स्फुटतर- प्रतोयमानदूपलाभावात्‌ छकच्छलमनु खद्धो वा परित्यञ्येवाच व्यव- fear वणित ऽश्दित्यन्वयः । श्रचाप्यवस्थित दति कचित्याटः, श्रयमयेः, उद्‌ामरागतरला मुखच्छाया तावद्‌ त्यु्वमनेरथय- स्येवानुभाव इति न नियमः विषयान्तरमनोारथादिनापि तत्सम्भवादित्यनेकान्तिकलान स्फुटतरं तादृ ग्रमनारथं ल यति wefan तु खोयविलच्णसदयतासभीचोनृया तया कथञ्चि खरत्तयतौति च्व मेव रत्युत्छ वविष यस्येति ॥ २६४॥

लेशो लेशेन निभिन्नवस्तरूपनिगूदनम्‌ । TETSU एवास्य रूपमाविभेविष्यति २६५ ॥

श्रयोादटश्वाक्योक्रलवेतिनामान्तरं लेशं लस्यति ww दति। खेथेनाल्यतया fafa प्रकाशितं यत्‌ वस्तुना रूपं weg तस्य faqed संवरणं Ge: रोमेद्धेदाद्यङ्गविकारा- दिना किञ्चित्‌ प्रकाशमानस्य गेाप्यविषयस् केनचिद्‌ व्याजेन iit लेशनि्भिन्नवस्हनि गृहनद्टपलयाप्रेशालङ्ार इत्यथः दममेव नव्या व्याजोक्ति वदन्ति। यथा वव्याजोाक्तिष्डद्मना- द्विननवस्त॒रूपनि गहनम्‌" दति । वच्छमाणाप्ड्ुता तु न लेश निर्मिंन्नवस्ह॒नो व्याजेना पड्कव इत्यतेाऽस्छ मेदः! गेयनिभ॑दस् कचचङ्गापयितुरनवधानवचनेनापि भवति तस्य निगृनमपि कंचित्‌ द्वेषेण क्चिदद्धेषेण qi क्रमेण यथया, काले वारि-

॥ 1

डदितोयः परिषदः | २8९

धराणामपतितया नेव शक्यते aaa, उत्कण्ठितासि त- ve नहि महि सखि पिच्छिलः पन्थाः । अरजापतितयेति पतिं fata: खयमेवाभिडितः पतनाभात्रप्रतिपादनेन नि- गूदितः। ‘ce पुरोऽनिलकभ्यितविग्रहा मिखतिका ज arafa- मालता। स्मरसि fa fe) काम्तरतेात्छवं नहि चनागमरोति- qarear । श्रचापि खवचनेनेव खचिता पतिसङ्गमेष्छा चना- गमसखभाववसंनया निगूहिता । दयमण्यपक्कूतिरिति विनाथ: ननु लेशनिभिन्ननि गृहने कखमत्कारो येनाख्ाखङ्ारलमि- त्याश्डयार। उदाहरण एवाख्येति । रूपं वेचिजात्म कलम्‌ ॥ ॥९६५॥

राजकन्यानुरक्तं मां रामेद्धेदेन CTA: |

HANSA रा श्नात्‌ मदा शोतानिलं वनम्‌ ॥ २९९ ॥

नि्भिंन्ननिगृदने द दद्र अरनिष्टसम्भावना, wet चेति तच्राजिष्टसम्भावमायामुदाहरति । राजेति । अवगच्छयुरि- त्याशंसायां fae: मावगच्छयुरिति कचित्पाठः। अवगच्छ युरिलव्यन्तमनिष्टशद्धचकम्‌, wat निगुहनापायं चिन्त- यन्नाद। श्रा ज्ञातमिति। ar दति स्मरणे, ज्ञातं निगृहन- कारणं fafgafaae: | तदेवाह wer इत्यादि, रोमेद्धेदस्य भोतानिलजनितलगप्रतिपादनेनानुरागे निगूदितः।॥ ९२६६ ॥

आनन्दथु परवृत्तं मे कथं SSA कन्यकाम्‌ । अक्ति मे एुष्यरजसा वातेषूतेन दूषितम्‌ ॥ २९७ ॥

21 2

298 HTS: |

खव्नायामदाइरति। आ्रानन्दाश्िति। कन्यकां विवा- हाय गेाष्टयामानीतां कन्यां दृष्टैव कथमानन्द्‌ाभ्रप्रटत्तमिति कन्यादर्नमाचेणेव आनन्दाश्रणानुरागव्यक्िलव्नाकरीत्या- wy संटृणाति) afea इति। श्रचाश्रणाऽचिदूषणजन्यल- प्रतिपादनव्याजेनानुरागेा निगूहितः। wa वस्ठनिभेदख कचिदाश्रद्धितः कवित्तालिकः, तत्राध्ङ्ायामतद्‌दाररण- waa ताच्िकते यथा, शे खेन््प्रतिपाद्यमानगिरिजारस्ताप- गढालसद्रो माच्नादिविसंष्टलाखिलविधिव्यासङ्गभङ्गाकुलः। राः taj तदिनाचखस्य करयेारित्यूचिवान्‌ ससितं जेलान्तःपुर- माटमण्डलगणेदृ्टाऽवतादः faa’) awa साच्िकतया रोा- माच्चादरीनां परिज्ञानं तचत्यानां जातमेव, अतएव afaa शेलान्तःपरमादमण्डलगणेदृ्ट TAMA ॥ REO N

इत्येवमादिस्थानेऽयमलङ्ारेाऽतिशोभते | लेशमेके विद्निन्दा स्तुतिं वा लेशतः छताम्‌॥ Pee

अरस्याखलङ्धारलमुपपादयति। इत्येवमादीति । श्रतिभाभते चमत्कार विशेषजनकतया काव्यमुपस्कुरुते, तसाद स्या लद्धा- रलमनपलपनोयमित्यर्थः। RAAT व्याजस्तुत्यलद्धारोऽपि MA एवेत्याइ । awa इति। लेशतः स्त॒तिच्छलेन शतां निन्दां, तथा निन्दाच्छलेन छतां afi वा एके लेशं विद्‌- frase: | यदुक्ं TTS Gt गणोभावे दोाषीभावेा गुणख यः सलेभः स्छान्तता मान्या व्याजस्हठतिरपीव्यत दति। यथा

हितीयः ufcwe: | २९५

लेशनिभिंनवस्तनिगदने लेशनामालद्ारलं तथा खेशरत- स्ठतिनिन्दयारपोति किं व्याजस्ठतोत्यलङ्कारान्तराभ्युपगमेन पल्लवीकरणमिति साऽपि लेश एवेत्य; ॥ eri

Bag गुणवावाजा योग्यस्ते पतिखञ्नितः |

रणोत्सवे मनः सक्तं यस्य कामे्सवाद्‌पि । २९६२ ॥ वोरीत्करषस्तुति्निन्देवासिन्‌ भावनिवरत्तये। कन्यायाः कल्यते भागान्निविविक्तानिरन्तरम्‌ ॥ २७०॥

तजर स्ततिव्याजेन निन्दामुरादरति। aaa द्ति। खयं वरगेाष्यां कस्यचिद्रा न्नः समोपमुपखितां कन्यां प्रति सस्या उक्तिरियम्‌ । ara: पतिः पतिलेन atigafea:, wa ea: रणात्सवे इति, अतिवोराऽचं त्रियतामित्यापाततेा बाधितं, पय्यवसाने तु Wael रणव्योाऽयमनेन ते कामसुखं cea तन्न faaatfafa रणाक्छवे मनः सक्रमिति स्ततिवययाजेन नि- न्दैव प्रतिपादिता॥ ९६९ ॥

एतदेवाह । वीयात्करषंस्ठतिरिति । afar प्ये भागान्‌ सुरतात्छवान्‌ निरन्तरं निविविशारूपभाक्रमिच्छाः कन्याया भावा वरणाभिप्रायस्तस्य निटठन्तये राशा वोरयीात्कषस्तति- fava कल्यते निन्दादूपेणेव परिणमतीत्यन्वयः ॥ २७० ॥

AUST निह यश्चासो जनः किन्तेन मे सखि । आगःप्रमाज्जनायैव चाटवो येन शिक्षिताः ॥ २७१ ॥

Reg MATICAL! |

SATA गुणः केऽपि दशितश्चाटुकारिता। मानं ससीजनेदिषटं RA रागाद्‌ शक्तया । २७२ ॥ ॥ इति लेशचक्रम्‌ ॥

निन्दाव्याजेन स्ठतिमुदादरति । चपलद्ति। मान एव मनखिनोनां गारवदतुस्तदन्तरान्तरा प्रेयसि मानो विधेय दति वदन्तीं सखीं प्रति नायिकाया उक्तिरियम्‌ चपलो tas खिरप्रेमा, निदः परपीडानभिन्नः) तेन युभ्राभिरूपदि- टेन मानेन | च्रागःप्रमाज्ननाय च्रपराधविस्मारणाय, चारवः प्रियवादाः॥ २७९॥

दोषाभास दति। सुखीजनेरुदिष्टमुपदिष्टं मानं रागात्‌ प्रेयस्यन्‌रा गाधिक्यात्‌ कन्त मशक्तया नायिकया काऽपि स्त णशामतोवडहद यङ्गमखादटुकारितारूपा गृणः, STATS: प्रथमं दाष दवाभासत इति तादृशे दशितः, civaa कथित इत्ययः | तस्नाद च निन्दाव्याजेन स्हतिद्िंता ॥ ९७९॥

उदिष्टानां पदाथानामन्‌द्‌ शे यथाक्रमम्‌ | TARA प्रोतं TA कम इत्यपि ॥ २७३॥

aq क्रमं लत्तयति। उदि षटानामिति। उद्दिष्टानां प्रथ- मसुक्तानां पदाथानां यथाक्रममनृदणः पञ्चादुटेशः पादुः पदार्थः क्रमेणान्वय इत्यथः ययासञ्जमितीति ननु Sa: खच्छा खवः क्रम इत्यु शवाक्ये लवानन्तरं क्रम vases

दितीयः परिच्छेदः २४७

कथं यथास्छ्यस्य faquufagqary स्यानं क्रम दत्यपोति यथासङ्खं VET wa tia चयः पय्याया दव्यथंः॥ २७३॥

yard चारिता तन्वि farang: | AGAMA: कुमुदे त्यलपद्धजैः ॥ २७४ ॥ ॥ दूति ara:

उदाहरति । भरुवमिति। स्मितेचणमुखद्युतिरिति जात्या- अयत्वादेकवचनम्‌। चारितेति किञ्चिद पतेव्यथेः समदाय- हरणे नायिकायां तदसत्लप्रतिपस्या वैरस्यापन्तः। अम्भः प्रविष्टया इति अ्रन्नःखितानां कुम॒दादीनां चैे्थंक्रियाया उपपादकम्‌। उत्पलं कुवखयम्‌। wa faaufa: कुमुदेन, देचणद्युतिरत्पलेन, aaufa: पजन, चारिता इति क्रमि- काणां क्रभिकंरन्यः। अजालङ्कारामरविच्छिन्तिमूखतया परा ह्याच atqatfawa: २७४॥

प्रेयः प्रियतराख्यानं, रसवद्रसपेशलम्‌। ऊञ्जेखि SACS, FRUITS तत्तयम्‌ ॥ २७५ It

संख च्यक्रमाणं वस लद ररूपव्यञ्ानां वाच्यार्थस्य शा- | भाजनकतया समासाक्रिरूपकादिनाल्रालद्धारत्वमक्रम्‌ श्रसंल- च्यक्रमाणां रसादिव्यच््चानामपि तथालेनाल्ा रत्वम॒चित- भिति सम्मति तद्रपं प्रेयारखवदूष्वंखिमामकमखलद्धारचय- माड । प्रेय इति। जयाणामेवासंलच्छक्रमलरूपेकधर्ष्पवष्वा-

२७४८ HIT: |

zaa निवेशः। तच प्रियतरं भावाभिव्यक्या बादव्यसखय प्रोध्य- तिश्रयकरं वक्वा प्रोत्याधिक्यद्धचकमाख्यानं प्रेयः प्रृष्ट्रिय- लात्‌ प्रेयो नामालङ्कारः। भावाख्च देवादिविषया रतिः प्रधानलरेनाभिवयक्रा व्यभिचारिण । यथा काय्यप्रकाश, °रतिद्‌वादिविषया व्यभिचारी तथाञ्जितः। भावः Few’ द्ति। विभावाद्भिरपरिपुष्ट उदुद्धमाचः स्थायो च भाव दति विश्नाथादयः। waaay देवादिविषयकरतिभाव- व्यश्ञकमेवाख्यानं प्रेयोाऽलद्ारतयाभिमतमिति वच्छमाणादरा- हरणदशंनादवगम्यते। AABIBIAGW GA व्यज्यमानोद- वादिविषयकरतिभावावाच्यस्य शओाभाजनक्तया प्रेयोानामा- Set दति चणम्‌ तथा रस्पेशलं रसाभिव्यत्या सषड- दयदयङ्गममाख्यानं रसवत्‌ रसवन्नामालङ्ारः श्रास्याम- सातूयंण व्यज्यमानारस एव वाच्यस्य शाभाजनकतया रसव- दलङ्कार TAU: | रसस्रूपञ्च gona नोक्तमिति किञ्चि- दुच्यते । खमुचितसन्निवेशाभिना काव्येन तत्तदभिनयेन वा समपितेः सददयददयं प्रविष्टैस्तदीयसहदयतासप्रीचीनेन भावनाविश्नेषमदिन्रा विगलितरामरमणणेलादिभिरलेोाकिक- विभावनादिव्यापारवन्तया विभावानुभावव्यभिचारिशब्दव्यप- दश्छेःसीतादिभिरालम्बनकारणेखद्िकादिभिरुदोपनकारणे- रश्रुपातादिभिः कर्थेखिन्तादिभिः सहकारिश्च सम्भूय प्रादु- भावितेनालाकिकभ व्यापारेण तत्कालनिवत्तिंतानन्द्‌ांशावर- खाश्ञानेनात एव प्रमृषटपरिमितप्रमादलादि aE प्रसाजा

feata: परिष्टः | 28९

खप्रकाशतया वास्तवेन निजखरूपागन्देम षड गे चरोक्रिय- माणः प्रागविनिविष्टवासखनाङरूपः सिरतया वत्तमानलात्‌ स्थायिश्नब्दव्यपरेश्चो रव्यादिरेव Te | तथा चाः “aM: स तेविभावादयेः सखायौ भावो रसः खतः इति व्यक्ता afm विषयोकतः, व्यक्िद्च भद्रावरणा fea, यथाहि शरावादिना पिहितो दीपस्तन्निटन्तो afafeary verry प्रकाशयति सख्यश्च Walaa, एवमात्मचेतन्यं विभावादिषंवलिताम्‌ रत्था- दग्‌, अन्तःकरणधक्माणां साकिभास्यलाभ्येपगतेः, विभावा- दोनामपि खभ्रतुरगारीनामिव रङ्रजतारोनामिव च सा- क्िभासयत्वमविरद्धं, व्यच्जकविभावादिचव्वणाया श्रावरणभङ्गस्य वा उत्पन्तिविनाश्राभ्यामुत्पत्तिविगाशो te उपचते वि- भावादिचव्वंणावधित्वादावरणभङ्स्य, facurat तस्यां भ्र काशस्याटठनलाद्धिद्यमामोाऽपि Beal म प्रकाश्रते इतीदम- भिनवग्तादिमतसखारस्येन | भटनायकप्रष्टतयस्त्‌ तार्येन रसप्रतोतावनाखराद्यलम्‌ श्रात्मगतलेन तु प्रत्यये दुर्घटः सीतादौनां सामाजिकान्‌ प्रत्यविभावलात्‌ विना विभाव- ANG रत्थादरप्रतिपन्तेः नच काम्तालं साचारणं विभावतावच्छेदकमचाप्यस्तोति वाच्यम्‌, श्रप्राम्निखया- मासकन्दिता गम्यालप्रकारकश्चानविरदस् विशेव्यतासम्बन्धाव- च्छिन्नप्रतियागिताकस्य विभावतावच्छंदककाटाववश्छं निवेश्य- लात, तस्मादभिधया निवेदिताः पदाथा भावकलव्यापारेणा-

गम्यालादिरसविरोधिभ्चागप्रतिबन्धदारा कान्तालादिरषान्‌- 2

Rye MII T |

FIAT पुरखकारेणावस्थाणयन्ते, एवं साधारणीरूतेषु रामसोता देशकाखवथोऽवस्थादिषु पङ gaeracafefe ठतीयस् भा गरृच्वव्यापारस्य afear निगोषखंयारजस्मसार्द्रिक्रसत्व- जनितेन गिजचित्स्लभावनिदरतिविश्रान्तिलणेन साल्ात्का- रण विषयोशता भावनापनोतः साधारण्या रत्यादिः स्यायो रस TITS: | नव्यास्तु काव्ये aray कविना नटेन च प्रकाशितेषु विभावादिषु व्यञ्जनाव्यापारेण रामाद सी- तादिरते गडीतायाम्‌, च्रनन्तरश्च सषदयतेाल्ासितख्य भा- वनाविश्ेषरूपदेषस्य afear कल्यितरा मला दयवच्छादिते खा- manasa श्एुक्तिकाशकल टव रजतखण्डः समुत्पद्च- मानोाऽनि्व्ववनीयः साक्िभासयः सीतादिविषयकरत्यादिरोव रसः wag कार्ये दोषविशेषस्य गाश्च तदुन्तरभाविना GAMBIT भेदाग्रहात्‌ सुखपदव्यपरेश्यश्च भवतोति भ्रारिव्येतत्‌ ws पण्डितराजेन विश्रदौहृतम्‌। सोतादि- विभावादिभोरामादिनिष्टतयानमोयमानोा रत्थादिखाचि- भावा वासनासन्निकर्घेण सामाजिकैः साचात्ियमाणे रस दरति ओश्रङ्कुकप्रष्डतयः । agag विभावादिव्यच्यमान- रत्थादिस्थायिभावजन्यचमत्कार्‌ एव रसग्रब्देनम व्यपटिश्रे aquaa पलवनमिति बोध्यम । रत्यादय रतिहास- शाकक्राधात्साहभयजगुस्ाविस्मयाः क्रमेण प्टङ्गारशहास्यकरुण- रोद्रवीरभयानकबीभत्छाद्ुतरसानां waar, शान्तख ठ wat faady वेति awed) रत्थादोनां qerg दश्र-

fadta: afew: | RAL

SUAS जेयं । श्टक्ारादोर्गां खरूपञ्चान्यज faar दति Frei aw इ्टक्कारोऽपि सममागविप्रलम्मभदरेन f<- विधः । वीर दानघन्ब॑दयायुद्धमन््ादिभेदेन बहावधः॥ तया रूढः प्रादुंतः प्रधानतयाभिग्यक्र इत्ययः, तादृ- श्राऽच्ङ्ारोा WAT यच ताबृज्नमास्यागमृष्णखि, श्रास्थान- चातुर्येण प्रधानतयाभिव्यव्यमागो गब्वीस्यो afaefcara ऊच्छसिनामालङ्ार CI | गव्वेख, WAT मदः प्रभाव- ओर विद्यासत्कुलतादिजः, इत्युकरशक्तणः, Way प्राधान्येनाभि- व्यक्रा भाव एव, व्यभिचारो aufaa दति प्रकाश्कारोक्रः। एषामलङ्रव्ययदशे देत मार । य॒क्तोत्कषं खेति | यकरऽलद्ग- रव्यपरेणापयक्र GRIT वाच्यगाभा यस्मात्तत्‌, सादृश्रादये यथा वाश्यायश्ोभाजमकल्ादुपमाद्यलद्धारतया व्यपदिश्यन्ते भावादयोाऽपि तथा वाश्यशाभाजनमकत्वसाम्यादिल्ययं;ः। मते चास्मिन्‌ निरसुक्रभावेषु मध्ये दवादिविषयकरतिभावख परेयो नामालङ्कारलं गव्वीस्थभावस चाष्णंखिनामाखङ्खारवम्‌, एत- द्िन्नानान्त्‌ भावानां तया रसाभासभावाभासभावशान्ति- भावेादयभावशवलतानाश्च रसपेशलमित्यच रसपदख रस्य- मानपरत्वेन रसवदलङ्कारत्म्‌ एषामपि काव्यश्चाभाजनक- त्वाविज्ेषेशालङ्कार ले चित्थादिति बाध्यम्‌, उक्रञ्चान्य्र “रस भातौ तदाभातै भावस्य प्र्मोद्या। सन्धिः Wawar रेति सम्पैऽपि रखनाद्रखाः, इति। एते च रसादयः श्रङ्गिवेना-

yar वाभिव्यच्यमाना अ्रललद्धारतां प्राश्नुवन्ति अ्रङ्ग्दताना- 2 ६ 2

Rye काथादभः |

मपि काव्यग्रोभाजनकलवाविशेषात्‌, aqfeat रसादेरख- wat कथमलद्ूारतलमिति avai, खमते शब्टायात्म- कस काव्यस्येवा लङ्का यतेम तदुपस्कारकस्य WRYATASATT- ारव्यपरेश्यलात्‌, काव्यशोभाकरान्‌ घश्मानलद्कारान्‌ प्रचचते इत्य लद्धारखचणे शब्दा्थश्ररौरस्य काव्यस्येवालद्धार्यलप्रति- पादनात्‌। प्वनिकारप्रश्टतयस्तु श्रङ्िना रसादेरलङर्ययत्वमङ्क- WAG तस्या लदा रलमा ङः। यया “प्रधानेऽन्यच वाश्चार्यै यचा- जरन्त रसादयः | काव्ये afaaagrer रसादिरितिमे मतम्‌, दति। तच रसानामङ्गत्े रसवदलद्मारः भावानामङ्ले प्रेया- SARL: रसाभासमभावामासयोारङ्गले ऊन्नंखुलद्कारः भाव- शान्तेरङ्गते समाहितालङ्ारः भावादयभावसन्धिभावश्रवल- तानामङ्गतवे तत्तन्नामकालङ्धाराः। ASM विश्चनायेन, ^रसभा- वा तदाभास भावस्छ प्रशमसतया। गृणीश्डतलवमायान्ति यदा- खद्धतयस्तद्‌7 । रसवत्‌ प्रेयऊच्जंखि समादितमिति क्रमात्‌। भावस्य wea सन्धो भिश्रलेच तदास्यकाः' दति | wa a AAMT: प्रष्टव्याः fa प्रधानतया प्रतीयमानस्य व्यञ्जमाचस्येवालद्ा- ययैत्वमत तथागतस्य रसादेरोवेति तच म तावत्‌ प्रथमः स- मासेाक्प्रस्तुतप्रशुसापयायोाक्रादो प्रधागतयेवाभिव्यज्यमानानां बस्वलद्धाराणां तेरष्यलङ्धारलाभ्युपगमात्‌ नच तच वाच्या Vea प्रधानत्वं प्रतीयमानानां वस्लङ्काराणान्तप्रधानलम्‌ ्रप्रधानानान्वलङ्कारलम्‌चितमेवेति वाच्यं, तच AT व्यद्धाना- मेव प्राघान्वद्यान्‌भवसिद्ध तयान पल पनोयलात्‌, नापि दितीयः

हितीयः परिच्छदः RUB

सामान्येन कावयाद्मकतयाभ्टपगतार्नां ARTS HILT ALI T- at मध्ये वख्लद्धाराणामलङ्ारत्वं रषादीनामेवाखद्ग यत्व fafa faanatiaar मच रमादिव्यङ्कस्दैव प्रधान काव्यात्मलादलद्धा्यलं न वस्वखद्धारयारिति विश्वनायाक्र- मादरणीयं, ‘adragat प्रमदाजमानामभ्खिहः जाण- मणीमयुखः, सन्ध्याम प्रात्तवतामकाण्डेऽप्यनङ्गनेपथ्य विधिं व्यधत्त इत्यादो तेनाणङ्गग्तेन प्टङ्गारेणेव काव्यव्यवडाराश्च- पगमात्‌ संलच्छयक्रमव्यञ्चरूपष्वनिमेदस्य सर्वलङ्का रिकंरभ्य- WAT रसादेरेव काव्यात्मलप्रतिपाद्गस्य बहे दूषितलाचख, तस्माड्ङ्तवाऽविशिष्टानां वस्लद्ाराणां रसादीनांवाका- व्यशाभाजनकतथालद्धार लं य्॒यनभवप्रतिपन्नमिति, प्राचां सर- fata साधीयसी | wary रसस्यालङ्रलमुक्त, TTY "मधुर रसवदाचीत्यादिना गुणलसक्रं तत्कथमेकस्य गणतल्मल दार ल- शेति चाद्यस्य समाधानं खयमेव य्न्धकारोऽये करिष्यतीति सव्वेमवद्‌ातम्‌ ॥ २७५ ॥

अद्य या मम गोविन्द ! जाता त्वयि Tard | कालेनैषा भवेत्‌ प्रोतिस्तवेवागमनात्‌ पुनः ॥ ROE ॥ इत्याद युक्तं विदुरो नान्यतस्तादशो Yi भक्तिमाचसमाराध्यः प्रोतश्च ततो दरिः ॥ २७७ ॥ तच प्रथमं प्रेय sarecta । श्रद्येति । विदुरस्य खग्टदागतं Rew प्रति सानुरागोाक्रिरियं। दे गाविन्द श्रद्य लयि wera

२५४ RTA: |

मदौयभवनं प्रापे सतिममयाप्रीतिजता कालेन समयान्त रेख तवेव पुगरागमनादेषा प्रीतिभ॑वेत्‌ भविखखति नतु लवि गते त्वदितरमाधुसमागमादिना ईदृशो प्रोतिभ॑वि्तीत्य्थः। दतः प्रतिनिटन्तस् ते यावन्न पनरागमनं aa: aaa खा- सखामोति भावः। मेषा काले भवेत्‌ प्रोतिरिति ase म मनारमः। wa विदुरस्य वाक्यभ्लाभिव्यज्यम्रागोा भगव- दिषचरतिभावा भगवतः प्रोत्यतिश्यजनमेन वाच्यख ओा- भातिश्यं पष्णाति। Based 'खन्नानबहमानप्रीतिविररे- तरविचिकिल्छामडिमसख्यातितदयंप्राणस्थानतदौीयता सव्वतद्धा- वाप्रातिकूख्यादौीनि च ara बाड्ल्यात्‌' इति wifwe- खजोयपरोव्युदा इर णएतया ख्ेश्वरा चारणे पन्यस्तस्य,"्या Wie: पण्डरीकाच्च तवागमनकारणात्‌। सा किमाख्यायते तुग्यमन्त- रात्मासि देदिनाम्‌' इति मददाभारतीयोाद्योगपव्याक्रविदुर- वचनस्य प्रतिरूपः ॥ २७१५ ॥

दत्यारति। ama अरव्यभिचारिभगवद्धक्रिरचकतात्‌ ष मोचनं, युक्रमित्य्र वाक्यमिति कचित्पाठः। ana हेतः मान्यतस्तादूशो टतिरिति यतेऽ विदुरस्य अन्यता भगव- द्वि विषयेभ्वस्तादङृशो धतिः सन्तो न प्रतिपन्नेति ta तवैवागममात्‌ पुनरित्यनेन विषयान्तरेभ्यो विदुरस्य प्रोतिनं भवतीति efaafage: | अतएव भक्तिमाचेश श्रनन्यसाधा- रणानुरागेणेव समाराध्या श्रिः खुप्रोतश्चाण्डदित्य॒हेश्सस्य ग्रोतिकर माख्यानमिति प्रेयाऽखलङारः ॥ २७७ ॥

दितीयः ufcwe: | R04

सेमः SAN मरद्रमिव्थाम दातानखा जलम्‌ |

दति ङ्पाण्यतिक्रम्य त्वां द्रष्टं देव ! के वयम्‌ ॥ २७८॥ इनि सा्तात्छते देवे राज्ञा यद्राजवम्भणः | पीतिप्रकाशनं तच प्रेय इ त्यवगम्यताम्‌ ROE ॥

am: प्रीतावदाहरति। सोम दति हाता यजमानः। श्तिरूपापि सेमादिस्युलदूपा wet मूर्तोरितिक्रम्य खच्ल- खर्ूपेण वत्तं मानं सखिदानन्दात्मकं at ce साचात्कन्तै वयं कं ्रयाग्या एव, afe यद्ृटाऽसि तच भक्तानुकम्पितेव हेतुरिति ura: ) wa निष्कलस्य परब्रह्मणि जन्यप्रोतेरभा- वात्‌ वक्तुसद्विषयकप्रोल्येव WAT ॥ २७८ ॥

दतीति। देवे महादेवे, Tray: राजवग्म॑मामकस्य। प्रीतिप्रकाशनं मदादेवविषयकरतिभावद्चनं, तख तदपि, प्रेय इत्छवगम्यतामिति एतेन ane प्रत्यभिव्यक्ा area zara: प्रोतिः, केवला wwea रेवादिविषयिका प्रोतिबा ग्यञ्यमागा प्रेयेऽलङ्कार दति चितम्‌ । च्चाकदयेऽस्मिन्‌ देव- विषयकरतिभावेा <faa: 1 मुनिविषया यथा, ‘eras सम्प्रति, ₹ेतुरव्यतः Nae, पूर्वौ चरितः कतं श्एुभैः। शरीर भाजां भवदोयदशनं व्यनक्ति कालजितयेऽपि याग्यताम्‌ः। द्यं fe भारदंप्रति ओररटष्णस्याक्रिः। श्रव्युखाः परितः @- रन्ति गिरयः स्फाराख्तयाम्भाघयस्ञानेतानपि बिभ्रती किमपि न क्तान्तासि तुभं wa) wee asas: स्ठतिभिति

२५६ काव्यादश्ेः।

मरसतोमि यावहुवस्तावद्िभ्रदिमां खतस्तवसुजे वाचस्ते म- feat’ 1 wa wag भ्चविषयः, उन्तराद्धं राजविषयः। ‘wate वत्स रघुनन्दन was चम्बामि मूद्धनि चिरश्च परि- ष्वजे लाम्‌ | आरआरोणवा इदि fearfawagerfa वन्देऽथवा चरणपुष्करकदटयन्तेः | श्र यचविषयः, Wa वत्छलाख्यो रस इत्यन्य, एव मन्यविषयेोऽपि रतिभावः प्रेयाऽलङ्घारतया वाध्यः कान्ताविषया तु रतिर्व्यक्रा प्रटङ्ारतां प्राप्नोति aa रसव- दशङ्कार इत्यनन्तरमेव दश्यते ॥ २७९ ॥

सतेति प्रलय सङ्गन्तुं यया मे मरणं मतम्‌ |

VHT तन्वो मया लब्धा कथमेव जन्मनि ॥ ९८० ॥ प्राक्‌ Relea सेयं रतिः श्ङ्गारतां गता | SIT HAA तदि द THATS: 11 २८१ |

अच रसवदलङ्ारं दश्यन्‌ तच Tare श्टङ्ारादिभे- देन ayfaur इति तेषु ब्रह्मारिकीरपय॑न्तानामादरणषेयले- माभ्य्ितत्वात्‌ प्रयमं श्टङ्गारमुदादरति। ब्टतेतीति। wai मदालसां पृननैगार्नां प्रसादेन प्रव्युष्लीवितां प्राप्य तस्याः az: कुवलयाश्वस्याक्रिरियम्‌ । wafa waafafa निशिव्य यया ae प्रेत्य परलेाक सङ्गन्तुं संयागं प्राप्रुम्‌। रखतेऽभिप्रेत्य सङ्ग ज्त्ितिपाठे तु इत्यन॒तापे aq मरणे खति, भावे क्रः, यया परलाकगतया स सङ्गमभिप्रेत्याभिलस्येत्यथः । मे मया मरण aafad, सेषा तन्वो कथमत्रैव जन्मनि विना मरणं लभा,

हितीयः परिच्छेदः | ९५७

कथमिति विस्मये । सेधा तन्बीव्यच सेवावन्तीति कचित्पाठः, तच श्रावन्ती श्रवन्तिदेभाद्धवा वासवदन्तेव्यथंः, वाख्वदन्ताया दादप्रवादेन दुःखितस्य पनसां प्राण वत्छराजखानन्दाकिरि- यम्‌। अज सम्मोगब्ङ्गारास्या रसः सच 'दशनस्पशंनादोनि निषेवेते विलासिने। यचामुरक्रावन्याऽन्यं सम्मोगाऽयमुराइतः' दत्धक्रलच्णः | wey विप्रलम्भाननम्तरं प्रतिपाद्यमानः पुष्ट भराज्नातीति विप्रलम्भानम्तथंणाच afta: 1 तदुक्तं, ‘a विना विप्रलम्भेन सम्भोगः पष्टिमस्मुते। कषायिते fe वस्ताद a- याम्‌ रागा विवेद्धंतेः efi विप्रलमञ्च ‘aw तु रतिः weer नाभोष्टमुपेति विप्रलस्मोाऽसावि्युक्षलचणः' शओ्रयश्च पव्वैरागमामप्रवाषकरुणात्मकतया चतुबिंधः, विप्रलम्भञ्चायं मदालसापके करुणात्मकः, TEM ्यूनारेकतरस्मिन्‌ गतवति साकान्तर पुनलंभ्ये। विममाथते यरेकस्तदा भवेत्‌ करूण- विप्रलम्भाख्यः इति ॥ ate ॥ | नन्वचापि मायिकाविषयिणी farsa तत मरेयाऽल- HITT काभेद दत्याशद्ायामाइ। प्रागिति। प्राक्‌ पूर्व दर्भिते श्रद्ययेति सामः wa इतिच क्ञाकदये प्रीतिर्द॑भि- ता संप्रयोगद्रून्यवाद्रतिः प्रीतिः प्रेयाऽलदङ्ारतया दर्शिते द्यैः, प्रीतिपरेयः wile, age, “मनेऽनुकूलेव्वर्थेषु सुखर्सवेद मं वचः । असंप्रयो गविषया सेव प्रोतिनिंगद्यते' दति। संप्रयोगश्च विभावादिभिः परिपोषः स qa ata tare

सेयमिति, सा तादृशी टरेवादिविषयकरतिसजातीयेद्यर्थः, 2 1,

२५८ ATI: |

रतिः “रतिमनोाऽनुक्रलेऽयं मनसः प्रवणायितम्‌" दत्युकल- चणा प्रृते कान्ताविषयकाऽनुराग TAU, रूपस्य PETS बाल्यं विभावानुभावव्यभिचारिभिः परिपोषः तस्य योगेन सम्नन्भेन श्रङ्गारतां गता अलोकिकचमत्कारजनकतया तत्परिणामेन वा wetted प्राप्ना, तत्तस्मादिदं वचा रसवत्‌ रसवदलङ्ःारवत्‌, एतदुक्तं भरतेन 'विभावानुभाव- व्यभिचारि संयो गाद्र सनिष्यन्तिः, इति। wa निरुक्तनायिका विभावः, सदित्यवचनवद्‌नखेरतादयोाऽन्‌भावाः, दषविस्- यादयेव्यभिचारिणएः, एतेरभिव्यच्यमानः पृष्टं नोतार- aig: स्थायिभावा रसतामापद्यते। रसादाधे च विभावा- दीनां चयाणां समुदितानामेव Yas चत्र तु एकस्य दयोा- वौ सद्धावस्तचान्यतमस्यचित्यादाकतेपेण wafead Fra यथया दोघां शरदिन्दुकान्ति वदनं बाह नतावंश्योाः सं- fad निविडेान्नतस्तनमुरः पाश्च wed द्व । मध्यः पाणि- भिता faafa जघनं पादावुदयाङ्गली कन्दोनन्तयितुय्यैथेव मनसः VW तयाखा वपुः” । wa मालविकामभिलषतेाऽभ्नि- मिचरस्य मालविकारूपविभावमातरवखनेऽनुभावानां नयनवि- स्फारादीनां अभिचारिणाश्चतुक्यादीनामै चित्यादेवाक्तेषः | एवमन्याच्ेपा बाध्यः, यच तु ABUTS तु दाष wa) यथा “परिहरति रतिं मतिं aad wafaatt परि वत्ते च ्छयः। दति वत विषमा दशशाख te परिभवति प्रसभं किमच कुम्भः wa रतिपरिषशारादीनां करुणादावपि सम्-

दितीयः ufcwe: | २५९

वात्‌ कामिनीरूपोविभावः wegretea: | एतच प्रसङ्गा दुक्रम्‌ ॥ २८९ ॥

fray ANAS छष्णा VTA मम | सेऽयं दुःशासनः पापोलब्धः जिं जोवति सणम्‌॥९८२॥ इतयारुहय परां केरी कधा रोद्रात्मतां गतः | भोमस्य पश्यतः शचुमिल्येतद्र सवद चः ।। SEs | रोद्रमुदादरति। निष्दयेति। कंशेविन्यवच्छदे सप्तमो । BUT द्रौपदी | परां काटीमारुद्य विभावादिभिः परिपुष्ट प्राय, क्रोधः स्थायिभावः खच प्रतिकूलेषु तेच्यस्यावनाधः ay द्यते TEMA, wa प्रत्यपवचिकोषाया उद्रेकः wry दव्यथैः, रोद्रात्मतां गता रौद्ररसलं प्राप्तः तथाद्धत् दुःशासन श्रालम्बनविभावः तख छष्णाकेशाकषंणादि चेष्टित- मृदोपनविभावः पाप दृल्यधिचेपवचनमनुभावः प्रतीयमा- मा गन्वादयो व्यभिचारिभावाः, एतेः पष्ट नीतः क्राघय्था- यिभावेा रोद्ररखतां गतः। रसवत्‌ रसवदास्थालङ्ारवत्‌ ॥ ॥ ९८९ NRT ॥ अजित्वा सार््वामुर्व्वीमनिष्टा विविधे्मखेः। ETA चार्थमर्थिभ्यो भवेयं पार्थिवः कथम्‌ ॥ २८४ ॥ TENS: THC तिष्ठन्‌ बीरर सात्मना | रसवत्त्वं गिरामासां समर्थैयितुमोश्वरः ॥ ९८५ ॥

21, £

२९० काव्यादर्शः |

वीरमुदादरति । श्रजिलेति। श्रजिला युद्धे शचरपराजया- दलन्धा। अच क्तान्तवाक्यचयेण क्रमेण युद्धधम्पदानविषया waren: चिताः । तेना AAT WATT दानवी- cafe वीररखचयम्‌। दयावीरो यथा, “शिरामुखेः सखन्दत- एव रक्रमद्यापि ददे मम मांसमस्ति। efi न पण्यामित- वापि तावत्‌, fa wauret विरता गरुत्मन्‌" । श्र जीमूत वाहनस्य गरुडभुक्तावशिष्टनागान्‌ प्रति द्यायामुत्धादः। एव- aust मन्ल्ादिवोराः सम्भवन्ति ते च मद्राराच्सादौज्ा- तव्याः ॥ २८४ ॥

THE इति। GATE: “HAUNT, संरम्भः स्येयान्‌- त्सा उच्यतः दव्युक्रलच्तणः। FTA SIM: | ग्रष्टात्मा तत्तदिभावादिभिः परिपृष्टः, वीररसात्मना तिष्ठन्‌ वीररसलं भाभ्रुवन्‌, Teas Teagan wufag सम्पादयितुम्‌, ईश्वरः aad: | aa ag विजेतव्याः, wa wah, दाने याचका उत्छा इस्यालम्बनविभावाः, प्रतीयमानाः सदायान्वेषणादया- ऽनुभावाः दष्॑टतिमल्यादयोव्यभिचारिणः एतेरभि्यक्त उ- WTR वीररषतां मजते॥ २८५ ॥ `

यस्याः ङुसमशय्यापि RAMA सज्ञाकरो | साधिशेते कथं तन्वो डताशनवतों चिताम्‌ ॥ २ ~€ ॥ इति ARGH RANGE AM सतम्‌ |

तथा परेऽपि बोभद्पद्ास्याहूतभयानकाः॥ PAO ॥

दितोयः परिच्छेदः २९१

करुणमद्‌ाहरति। यस्या इति ates देवोति कचित्‌ UIs: श्तीति। कारण्यं करुणरसस्थायिभावः wa: स चख दषनाश्ादिभिखेता ane गाकशब्दभाक्‌' renee, चेत- खे dae दुःखविधेष cau: उद्धिक्तं विभावादिभिः परिषष्टं सत्‌ श्रलद्कारतथा Wa करूणरसीश्य काव्यश्नाभाजनना- द्रसवदलद्धारलेन श्ञातमिव्ययेः। wa Tree गतप्राणा am आशम्बमविभावः कुसुमश्य्यापीत्यादिमा जोवनग्धास्ष- स्याः सुखावस्थास्मरणएमदोपनविभावः करुफवचमममुभावः कयमित्याचिपताशिन्तादयोा अभिचारिणः एतेः परिपष्टः wt- काख्यः स्थायिभावः करुणरसत्वं भजते॥ तथेति। यथा पूरौदाहरणचतुषटये रतिकरधोत्ाद- णकाः स्थायिभावारहन्तदिभावादिभिः परिप॒ष्टाः श्टङ्राररो- दवोरकरूणरसीष्डता दशितासूया वच्छमाणार्‌ाहरणेव्वपि जगप्याहासविस्मयभयदूपा; wait विभावादिभिः परि- पृष्टाः सन्ता बोभत्हा्याह्ुतभयानकाख्या रसा भवन्तीति न्तातव्यमित्यथंः ॥ २८६ ॥ २८७ ॥

पायं पायं तवारीणां शोणितं पाणिसंपुटैः | कौणपाः सच SALA कवन्धेरन््भ्षणाः ॥ SOE ॥

तच बौभक्छमृदाइरति। पायं पायतमरिति। पायं पायं घनःएमः पीला। काणपा Wer: | कबन्धेनिमंस्तकक्रि- यपयुक्तकलेवरेः FEL we पुरीतत्‌ तद्ुषणं येषां ते।

२६२ ATT: |

wa जगा स्याचिभावः सा च, ‹दोषेचणादिभिगेहा HAG विषयोाद्धवा द्युक्रल चणा, तस्याः पाणिषंपुटेः शाणित- पायिनोऽन्वश्षणशाः RUG श्रालम्बनविभावः प्रतोयमाना निष्टोवनास्ववलनादयोाऽनभावाः, मोहापश्चारादयेा व्यभि- चारिणः, एतेः परिपुष्टा sare बीभत्सरसलं भजते, बी- years राजविषयरते गृणोश्तः तादृश्ररतिख वसनी- यप्रीतिकरलात्‌ प्रेयोाऽलङ्भार इति प्रेयोरसवताः सङ्रोा- ऽयम्‌ ॥ २८८ ॥

इद मन््ञानमानाया लग्नं सनते तव | RIAA नवं नखपदं सखि ॥ ८९ ॥

हास्यमृदादरति। दृदमिति। सखीसमक्तं मानं, प्रका्न- यन्तीं Tey कान्तेम सह कतक्रोडां नायिकां प्रति सख्या उपरहासेाक्रिरियम्‌। अरन्लानाऽपय्यषितः अ्रस्दभ्य्थेनाशतेना- प्यपरिक्त द्यः तादृशामानोा यखास्तथाविधाया श्रपि तव स्तनतटे नवं नतु म्राचोनं नखपदं wi दृश्यते एतत्त मानिन्यास्ते नायकसङ्गाभावरेनासम्भवमिन्युत्तरोयेण का्ता- मित्यन्वयः। Wa दासः सथायिमावः स च ‘armfzaaa- खताविकाभादास उच्यत" इत्युक्रलच्तणः, विकाश उपदषनोय- लेन न्नानं। निर्क्रमानवतीो नायिका तस्छालम्बनविभावः नखच्ततमद्रीपनविभावः तादु श्रसेद्ुष्ठमवचनमनुभावः अ्रती- यमाना श्रवदहित्थादया व्यभिचारिणः, एतेः परिपुष्टा निरक-

तीयः परि्ेदः। Rie

Qaaifayrar रदास्यरसतां AAA | अन्लाममानाया Cas ्रन्बानमालाया दतिपाटठान मनोरमः ॥ ९८८ ॥

शरश्टुकानि प्रबालानि पुष्यं दारादि श्रषणम्‌ | शाखाश्च मन्दि राण्येषां Fas नन्दनशाखिनाम्‌॥ २००॥

श्रहुतसदाहरति। श्रद्ररुकानीति। प्रबालानि = faw- wa नन्द्नध्राखिनां कल्पद्रुमाणाम्‌। We विस्रयः स्ा- यिभावः स च (विविधेषु पदायेषु शाकषीमातिवन्तिषु। विस्फारद्येतसो ag स विसय satya इत्युक्लचणः विख्फारोाविस्तारः स च दृष्टरेतुग्याऽसषमवित्रज्ञानन रेलम्त- रानसन्धाने मनेव्यापाररूपः। तस्य च श्रलाकिकमन्द्न- शाखिन ्रालम्बनविभावः तेषामंप्ररुकादिमल्वरूपगरणमदहिमा उदोपगविभावः प्रतीयमानाः स्तमखेदादयाऽनुभावाः वित- कौदयोाव्यमिचारिणः एतैः परिपुष्ट विसखयेाऽदुतर खलं भजते ॥ २६९० ॥

इ दं मघोनः कुलिशं धारासन्निदितानलम्‌। सरणं यस्य STATA कंल्यते ॥ २८१ ॥

भयानकमदादरति। रदमिति। wa दत्यस्तीणां भयं स्थायिभावः ae ‘tiguen तु जनिते चिन्तवेक्तवयदं भयम्‌" दत्युकषलचणम्‌ । रोद्रगरह्या शाजवादेरनिष्टजननसामथ्यन, विन्तवेक्कव्यद वित्तवेक्तवयजगकखानिष्टतकणं । तस्य मघवा

२९९ कायाद श्रः |

श्रालम्बनविभावः निरुक्रूपं कुलिश्मदौपनविभावः गद्म॑पा- तेाऽनुभावः प्रतीयमाना श्रावेगसस्मोदादयेा व्यभिचारिणः एतः परिपष्टो भयस्यायिभावेा भयानकरसतवं भजते। इत्येते WHITITASIT रसा दर्भिंताः, रसानामष्टमाचसंख्यकलश्च नाच्यामिप्रायेण श्रष्ट AT रसाः Wal TEM, BAAS शान्ताऽपि रसः सम्भवति aH, “TWA =o न सुखंन चिन्तान देषरागा नच काचिदिच्छा | रसः सशान्तः कथितो aire: way भावेषु wanes’ इति, सचाप्रदर्भिंताऽपि HI: यथा, “MRT वादारेवाकुसुमशयनेवा दृषदि वा मरा नाले वा बलवति frat at सुददिवा। eu at ae aT मम समदृशा यान्त्‌ दिवसाः कदा पुण्येऽरण्ये शिवशरिवशिवेति प्रलपतः | श्रच शमानिव॑दा वा स्थायिभावः वस्तुमाचस्यानि- aa भगवान्‌ शिवेावा आलम्बनविभावः पृण्णारण्मदापुरुष- ayiza उदौपनविभावाः, रोामाच्चादयोाऽनुभावाः, इदर्ष- सूतिमतिन्देतदयादयाव्यभिचारिणः। एवं देवादिविषयक- | रतिप्रधानीग्दतगव्वमिन्नभावानां रसाभासभावाभासभावाद्‌- यभावशान्तिभावसन्धिभावश्वललानाच्च रस्यमानलाद्रसवद- लद्धारलमिति तेषामुदाहरणानि पहवनभिया नोक्तानि खयं ज्ञातव्यानि ॥ २९९ ॥

वाक्यस्या्ाम्यतायानिमैधु्ये PATS इ च त्वष्टरसायत्ता रसवत्ता स्मता गिराम्‌ ॥ PLP ॥ रसवच्चक्रम्‌ ॥

दितीयः परिच्छेदः | २९५

ननु माध्यगुणनिङूपणे मधुरं रसवदित्यमेन Tea] माधय्यं गुणत्वमक्रम अच वलङ्ारतवमिति कोाऽमयेोभर्‌ दव्या- Wee | वाक्यस्येति । wa वाक्यस्येति वाच्यस्यापखकल्तकं 'वस्तु- न्यपि vafefaftam: । श्रग्राम्यता ग्माम्यलदेषाभावसमा- नाधिकरणाखङ्कारादिमन्तेत्यर्यः सेव यानिर्वयंश्िका यस्य सः। दशित इति "कामं सब्ीऽणयलद्धारो रसमर्थे निषिश्चति। तथाप्यय्ाम्टतेवेनं भारं वहति waar casa: | दर लिति गिरां विभावाद्युपस्थापकवाक्यानाम्‌ अष्टरसायत्ता रट क्राराद्यष्टरससद्धावाधघौना रसवत्ता रसवद्‌ लङ्गा रवन्ता War, ATAU: रसव्यच्चकग्राम्यत्वाभावसमानाधिकरणलङ्ारादि- मलस्य माधुरय॑गृणलं PHY दृद तु रसानामेवालङ्ारलव- मता न माधग्यरसवतारभेद दरति। warefa परिचयाय नतु अ्तापयोगाय रसमातरापादनेनेवापयेागसिद्धेरिति बोध्यम्‌ ॥ २९२ ॥ )

अपकत्नादमसख्मोति दि ते मास AHA |

विमुखेषु न मे Gy: THY जातु TSAI २८३॥

एवमुक्ता परे JS निरुद्धे दपेश्णलिना ।

पंसा केनापि तजन्ञेयमूच्जस्वोत्येवमादिकम्‌ ॥ २८४ ॥ ॥ ऊज्नेखि ॥

ऊच्जंख्यदादरति। wai) युद्धे पलायमानं ay प्रति कष्विदोरस्याक्रिरिथम्‌। GA युद्धवोररसस्य WTS"

2

२६६ काव्याद

व्यभिचारिभावः खायिभावमत्छादं निगोगयाद्विक्षतया व्यक्त द्युष्णंखिता ऊर्ण बलप्रकाश्नम नास्तोति BTA: THAT यमपि भाव एव व्यभिचारो तयाच्ित दति प्रकाशङ्दुकरः, परन्तृष्णेःप्रकाज्चानादुच्जंसोति विशेषनाच्ना व्यपदिश्छते। यज त्वयमेव ाथिन्य॒त्छा रे निलोयते aa वीरो TH, ष च THT meager व्यपदिश्यते, यथया ‘aan warada विज- fea इरयः ! चश्करेभकुम्भा य॒श्रदेरेषु wart दधति परममी सायका निष्पतन्तः। साभि! तिष्ठ, wa तमसि afe रूषां मन्दं मेघनादः किञचिहंभङ्गलोलानिय मितजलधिं राम- मन्धेषयामिः । wa पादचयेणद्भिकतया व्यञ्यमानोाऽपि ग्व खतुय॑पादव्यञ्छस्य रामजयाह्छाहाख्यस्थायिभावस्य ger fa- MIA अतएवेदं प्रकाश्छता वौोररसादाष्रणतयेनेापन्यस्ं AGT रस्वदणूद्धारणएव | नव्यास्त॒ रसाभासा भाव्राभासोा वा रसान्तरादेरङ्गलवमापन्नः सनव्नं ख्लङ्धारो भवतोच्याच चते तन्न रुचिरं तथाते ऊष्नेखिसंन्नाया अन्वयंतानुपपत्तेः ्रलङ्कारसं ज्ञानां तयालस्ैव नियमात्‌ । विमु खेख्िति | तथाच इन्यादित्यन्‌ दन्तै मनुः "नायुघव्यसनप्राप्तं ara नातिपरि- चतम्‌ । न भोतं न पराटत्तं तां ध्मनुसमरन्‌" इति | ॥२९द॥ +

एवमक्वोति | एवमादिकमिति aura वीरव्यभिचारौ 74 छ च्छ स्तिलेना कस्या रखान्तर्यभि TTT SST: ॥ ॥ २९४ ॥

दितीयः ufc: | ९७

अर्थमिष्टमनाख्याय VITA सिद्धये | यत्‌ प्रकारान्तराख्यानं TEMA A तदिष्यते ॥ २९५ ॥

श्रय पव्यायाक्ं लयति । चर्थमिति। इष्टं faafeaae वक्रवैदग्ध्यभङ्गापत्या साचादाचकशब्देनानास्यायाप्रतिपाय् त- सेव विवक्ितायेस्य सिद्धये सचमत्कार प्रतिपकषये यत्‌ म्रका- रान्तरास्थयानं प्रकारान्तरेण वैदग््ययोातकवाक्यविङ्ेषोपन्यास- भदा wera प्रतिपादनं तत्‌ पर्यायेण तदथैकश्ष्दाम्तरेण विवचिता्थखाक्लात्‌ पर्यायाक्रमिग्यत दत्यन्वयः। पययायता च शब्दा नामेकार्थप्रतिपादकता, तादृ शप्रतिपादकता च waa टत्येति न नियमः त्यन्तरेणापि तदर्यप्रतिपारकले पयथा- यतानपायात्‌, विवकितार्थखाच कचिदाश्यायनियतसम्बन्धि- लात्‌ वक्कादिवैशिष्प्रतीतिमन्तरेणापि इटिति प्रयुक्रणब्देन aya कविश्च वाच्यएव प्रकाराकरेण व्यज्यत tae द मेरी, एवमस्य व्य ञ्चमुशकेभ्याऽखङ्ाराकरेन्य मेरो गाङ्गः तेषु निरक्रङ् पला भावात्‌, न च "गच्छ गच्छसि चेत कान्त पन्था- नः सन्न्‌ ते feats) ममापि जक aaa ATES गता BATA” इत्यादा वाच्यव्यञ्चयोगैमनागमनयोनिंयतसम्बन्धिवात्‌ कथ- मारेपादस्य भेर tia वाच्यं वाच्यभियतसम्बस्थिमेाऽपि गममा- भावरूपव्यञ्यस्य वक्रवेभिश्चपय्याले चनया लयि गतेऽदं मरि- यामीति दितीयादंदयञ्चपग्यालोचनया च प्रतीयमानत्वेन द्य

टिति व्यच्यमागलाभावात्‌। तच प्रथमसादादरणं “TUR 2 # 2

२६८ काद्यादशः।

aqua इत्यादि, waaat दश्ंयियते। द्वितीयस्य यथा ‘a aw चिररूढापि निवासप्रोतिरूच्िता। मदेन रावणमुखे मानेन ETA दरः, । WA शक्रैरावकी मानमदसुक्ताविति ayy तदेव च प्रकारान्तरेण वाच्यमिति । केचित्त पय्यायेो- Asay दइयेरोव वाच्चयञ्चथाः wad समासक्ता वाच्यशटेव भ्रस्ठतलम्‌ श्रप्रसहुतम्रशंसायां age weaataaat भिधा- भेद cats: तत्‌ प्रसिद्धादादरणएविरद्धमिल्युपेचितम्‌॥ २९५॥

ENA WHA सदकारस्य ABAA | mare वारयिष्यामि युवाभ्यां खेरमास्यताम्‌ ॥ REE ॥ सङ्गमय्य Wal यूना VHA ALATA | निरवत्तयितुमिछन्त्या कयाप्यप्धतं AFA: 11 २२७ ॥

॥ इनि पय्यायोक्तम्‌॥

तच वाच्यव्यज्योनियतसम्नन्धिले पय्थायाक्रमृद्‌ाषरति। दशत्यसाविति। दशति दशनेन विनष्टं कराति, सकारस्येति कश्ादददिःप्ररूढसेत्यर्थः, तत wa amt वदिगेममखम्भवात्‌ वारयिवग्यामि निवारयेयं, सखेरमास्यतां सविश्रमभं खोयताम्‌ | ma जनवत्‌प्रदेशे सुरतोत्सवः सप्रतिबन्धे इति gar खस्यापसरणं सख्या दष्टं तख च दताऽदं गच्छामीति वाषचक- शब्देन प्रतिपादने amt आ्रवेदग्ध्यं न वा चमत्कारः श्रतः परषतवारणप्रकारेण तद्‌ व्यक्तिं नीतमिति वेचिचातिश्नयः, श्च वाच्यं दूरस्थस्य UTA वारणं प्रतीयमानगमनं विना-

दितीयः परिच्छेदः | २१९

augefafa वाच्यव्यज्ञ यानियतसम्नन्धिलं ततञ्ावयवेाध- | समकाल इव BAYS गमनस्य प्रतीतिः। wa “Warear- नन्दने शच्याः केश्रसम्भागलाखिताः । say पारिजातस्य agqat यस्य सेनिकौः"। wa waaay खगा विजित दति विवखितेाऽयं सन्नियतसम्बज्धिना तव्सेनिकानां पारिजातमश्ज- रोखावन्ञस्यशनरूपेण वाच्यार्थेन afeaa व्यक्तिं मीत इति YAMA ॥ २९६ ॥

Ware प्राकरणिकाथैमप्रतिपाद्य खलकचणसमन्वये cary दति तं विशदयति। सङ्मय्येति। युमा कामुकेन सदः BEA सद्धतस्थाने, तद्रताचवं aan सुरतात्छवं निर्व्व॑न्तयितु खापसरणव्यश्जनेन निख्जनतया सविश्रम्भं सम्पादयितुम्‌ ॥ ॥ ९९ ७.॥

किच्विदारभमाणस्य काय्यै देववशरात्‌ पुनः | तत्ाधनसमापत्निया ACTS: समादितम्‌॥ LE ॥

अरय समाहितं ल्तयति। किञिदारभमाणस्येति। कि- चित्‌ का्ययमारभमाणस्य किमपि सखरूपयोाग्ये कारणमवलम्न्य कन्तुमुद्यतस्य BAGS AAS यत्‌ साधनं तत्कायेपधायक- कारणान्तरं तख या रेववध्रादकसात्‌ पनः समापत्तिः स- म्यक्‌ alfa: दैवात्‌ कारणान्तरप्राष्या अक्तेगेनारथकाणस्य यत्‌ समाघानमित्ययैः तत्‌ काय्यसमाधानङ्ूपलात्‌ समाडहित- माङरित्यन्वयः। ware दमं समाधिनामकं, भावश्ाज्तिमत

2.3० TIA: |

समाडहितगासमिकामाडङः, FA MAAS साधनान्तरपरं तत एव वेचिच्यं वेध्यं, wean प्रकाशता. (समाधिः gat काये कारणान्तरयोगतः" दति । श्रलङ्कारलवश्चास् वर्यं मान- लेन वाच्यभराभाजगकलाद्वाष्यम्‌ | wa दंववश्रादिति न नि- यमः बुद्धिपूष्वे कारणान्तरावखम्ननेन कायंसमाधानेऽप्यख भावात्‌) ATA भाजराजेन "काव्यारन्मे सहाया्भिदँवादैव- wae ati श्राकस्िको बुद्धिपूव्वीभयो वा, तत्समाडहितम्‌ ईतिधै्८्॥

मानमस्या निराकन्तँ पादयोमे पतिष्यतः। (२.

उपकाराय दिश्ेतद्‌ दोषे TANIA | २८८ ॥ ॥ समादितम्‌॥

उदाष्रति। मानमस्या cia मानिन्याः पादयोः पत- नमपि माननिराकरणस्य कारणं, aga “साम भेदश्च ray मल्युपेक्ते रसान्तरम्‌ । तद्धक्गाय पतिः कुव्यात्‌ षड्पायानिति क्रमात्‌" दति । परम्त॒ नेतदुपधायकं तेन मानमभङ्गाभावे उपे- wath amare, चनगगच्जिन्तुपधायकमेव AQAA CIARA AYIA पादपतनरूपकारणमवलम्बयु मानभङ्गाय TEE देवादुदीखंग waafeianeay कार- णान्तरेणाक्ञोभन मानभङ्गरूपकाब्य॑समाधानमिति TAT TTT ॥ ॥ ९६९९. ॥

facta: परिष््ेदः। २८७९

आशयस्य PTA PUTT ATT |

TATA नाम तं MSTCHSTL मनोषिणः ॥ Boe ॥

रया दान्तं खच्यति। आश्यसटेति। श्या मनाया- पार विशेषः अ्रभिप्राय cf यावत्‌ | आराश्यः स्यादभिप्रायदति मेदिनो । ae, तथा विश्ठतेः arta यदनुत्तमं are- तमं यस्मादिति लाकातोतमिव्ययंः, aware aeia दति शेषः तमखङ्ारमुदा ताथैव नरूपवादुदान्तं नाम म्रा इरि ्यन्वयः। व्येनोयस्य aqua खाकातिच्नयसम्प- त्तिवषंनं वा दिविध उदााखङ्ार Taw) ATS भ्र स्ठतस्याङ्गतेन aaa मरतां चरितमणुरान्तं वदन्ति, यदाङः यदापि म्रस्ठतस्याङ्गं मरतां चरितं भवेत्‌ इति। यथा "नाभिप्रभिन्नाख्बरुडासमेन PRIA: प्रथमेन धातचरा। श्रम य॒गान्ताचितयोागनिद्रः संहत्य लोकान्‌ पुरुषेाऽधिगरेते' । WT AGA समुद्रस्याङ्गलेन भगवता लेक संद रणापुव्येक- श्यनमदूपचरितं वखितम्‌, इदमपि weae माहदाव्णातिश्य- VARA शछाकातोतविण्धतिवखगरूपमेवेति एयक लेनाप- न्यास TUBA म छतः i geo ii

YU शासनमल्येतं न शशाक स॒ राघवः | य राबणशिर भढ THAT TATA । ३०१ ॥

तजाश्यमहत्वमदारति। ग्रोारिति। at रावश्ख देवा- रिभिरजेचस्य्ापि निश्ाचरपतेः भिरग्डेदष्ूपं यत्‌ कायं तदू

ROR TST VL |

पाभारोानिन्ाह्यं WRATH तचाप्यविक्तवेाऽव्याङ्लः स राघवः गुरोः पितुः शासनं राच्यं विशाय वनं गच्छत्यान्नाम्‌, अल्येतु- मतिक्रमितं, न शशाकेति ाजस्तुतिगर्यमृक्तिः, wa रा- वणवधदूपासाध्यसाधनेऽप्यच्ख रामे यद्राज्यच्युतिकर fag: शासनं AGA शशाक तेनाख धर्णपरतन््तया लाकातोता मराश्यता प्रतीयते॥३२०९॥

रलभिन्तिषु agra: प्रति wage: | MA THA छच्छा दाशखनेयेन तत्वतः ॥ Sed ॥

विग्डतिमदत्वमृदादरति । रनभित्तिखिति। रनभित्तिषु संक्रान्तेः प्रतिफलितेः, छच्छादतिक्टेन, waar दनूुमता, तत्वत Barada, aww weace ताल्िकत्रग्ररे प्रति- faquagad देतुः। श्र रावणस्य वासन्टहभित्तौनां म्रति- विम्बय्ादिरनमयलवसंनेमातिमदतो fafa: प्रतीयते॥२०२॥

ववै चाप्रयमादाव्यमचाभ्युद यगोरवम्‌ | सुव्यञ्जितमिति प्राक्तमुदात्तदयमप्यद्‌ः ॥ ३०३ ॥ ॥ उदात्तम्‌ ॥

aa लाश्रयाधिक्ये उदात्तं नाद्धियन्ते and दूषयन्लख द विष्याभ्यपगमे देतुः दशंयति । पू्व्॑रेति । qa गुरोः शास- नमर्टेतुभिल्युदादरणे, wa रतभित्तिषु सक्रान्तेरित्यारा। maga विण्तिमदल्लं gated सखष्टतया aia गौ-

दितीयः परिच्छेदः | ७३

तम्‌, दत्यसाद्ेतारुदा खय इयमपि माक, ओक्रमित्यज व्यक्तमिति कचित्पाठः स्फुटं प्रतीयमानमित्यर्थः। विषयद्ैवि- ध्येन वेचिचस््ापि दविध्यादलङ्ारस्यास्य दविध्यप्रतिपादनं य॒क्रिषिद्ध मेवेति भावः॥ ३०३ ॥

अपड्भुतिरपड्ुलय किंञ्चिदन्याथद शनम्‌ । न पञ्चेषुः सरस्तस्य Vee पविणामिति । ३०४ ॥

श्रया पुति लच्यति । ्रपक्कुतिरिति। किञ्चित्‌ किमपि wae गृणक्रियादि रूपधकं मपङ्कृत्यापलण श्रषत्यतया प्रति- neat, wade धष्मौन्तरदूपारो्यमाण्श्य दर्थ॑मं gay- लेन ॒व्यवस्थापनमप्कुतिरित्यन्वयः। अत्र vauwfaay- USAT धम्मान्तरारोपः, खूपकसामान्ये तु ग प्ररतधर् निषेधः, aaa तु धम्मिणमेव vad निषिध्य धमयैन्तराराप दति खूपकादस्य भेदः, एवमक्ेक्षातिश्योल्यारौ न weary निषेध दति तेन्याऽसख भेदो बेाष्यःःयदि च "यदेतशन्रा न्तजंलद - जलवलीलां वितनुते तदाचष्टे लाकः णक tia At मां प्रति तया । अ्रहच्तिन्दुः मन्ये त्दरिविरदाक्रान्ततरुणोकरास्ता- ल्कापातव्रणकिणकलङ्काड्भिततनुम्‌"। WA yaw शरशका- feaaea प्रतिषेधेन तादृ्रकिणकलङ्काङ्कितलप्रतिपादनात्‌ मन्येश्ब्द प्रयो गाञ्च प्रहृतनिषेधयपृव्विकात्ेचाभ्यपगम्यते तदा प्र- Mandate बेाध्यस्तथारि उम्मेायां प्रतीतिः qarr-

वनाक्मिका अच लाहायील्मिकेति, waaraa fatuyars ग 2N

ROE काश्याद्षः।

लारोपः। प्रञ्ठतनिषेधञ्य मजादिवाचकशब्दवच्छलादि शब्दे मापि, यथा !उपवनसदकारोाद्भासिर्ङ्गख्छलेग प्रतिविशिख- मनेनाहृङ्धितं कालकूटम्‌" दति, तथा धमं दधत्‌ प्रकटला- उ्कन कं तवेनेत्यादि, क्चिग्मयरुप्रत्ययेनापि, यथया (ताराम- यास्तच च फणभङ्गा' इत्यादि, एवम्‌ श्रमृभभिन्‌ लावणा- ग्टतस्रसि नुनं ब्टगदृश्रः WT: Ways: एयुजचनभागे निपतितः। यदङ्गाङ्गाराणां प्रश्मपिग्रना नाभिकुहरे fa- खाधूमस्वेयं परिणमति रेामावलिवपुः* । श्र वपुःअ्ब्देनापि रोामावखिनिषेधः, एवं प्रकारान्तरेण व्यञ्जनया च निषेधा area: एतानि च नवोनाभिमताया weet उदा- हरणानि, खमते लेषु तत्वापङ्कवङूपकमेव धणं प्रतं निषिध्य धन्बयन्तरख्यारोपात्‌ BATT एवापह्भुतिविषयतायाः qe वयवस्ापितलात्‌। उदादरति। न पञेषुरिति। दषु पच्चकमाचेणेदृश्रपीडाजनकल्वासम्भदादिति भावः । yfaut वाणानां ae wawqaadifa शेषः, अज्र WTS धियः पशचेषुताधन्भे प्रतिषिध्य सदसखवाणता रू पधश्मा न्तरा- रापः BoB ti

चन्दनं VA मन्दा गन्धवादश्च दक्षिणः | सेयमग्रिमयो खषटिमेयि, शोता परान्‌ प्रति ॥ ३०५॥ शेशिय्यैमभ्युेत्येव परेष्वात्मनि कामिना । ओष्णयप्रकाशनात्तस्य सेयं विषयनिश्कतिः ॥ Boe ॥

feata: afcege: | Roe,

क्रमेण भेदान्‌ दयन्‌ favareefaate चन्दनमिति | परान संयागिनः प्रति Mar शीतला, सेयं चन्दनादिरूपा wfexfa विरहिणि afgan श्रग्मिवद्‌ाहिकेत्यन्वयः ॥

भजियंमिति। अच waaw चन्दनारेभिंषेष्यारोणय- धमयाः शेत्यतापकलयोर्व्यवखितविषयलप्रतिपादनादियं वि- षयनिद्भूतिरविंषया प्कुतिः। अज गजाश्चप्रया गाच्छत्यस्य नि- षेधो व्यश्ः॥२०५॥द०६॥

अम्ठतस्यन्दिकिरणखनद्रमा नामत मतः |

अन्य एवायमथत्मा विषनिष्यन्दि टौधितिः ॥ ३०७॥ ॐ, € ९

दमि चन््रत्वमेवेन्दा निव्त्याथान्तरात्मता |

उक्ता सरात्तनेत्येषा खपापड्कतिमेता ॥ ३०८ ॥

सखरूपापङ्कूतिमाइ । अग्तेति। चश्मा नामतः संज्ञायां चन्द्रादिसंज्ञामाचप्रटन्ये इत्यथः, श्रग्टतसछन्दिकिरणा मतः श्रम्टतस्यन्दिकिरणेराद्धादकलेन भ्रमविषय इव्यर्थः, न त्यतः, तस्वाग्टतस्यन्दिकिररीराह्कादकलवे त्ता नास्ोत्यर्थः, wa- मथः भरब्दमाचस्य व्यत्पल्तिषिद्धलवमतेन चद्धचद्रमःप्रति- संज्ञाशब्दानां wefa किरणेराहादयतीति wr: wx: सन मस्यति परिणमत इति चन्द्रमाः दृत्यादिद्यत्पत्तिनिबन्धमं प्रटत्तिमाचं न तु तजतरेषां शक्तिः यथा गदादिवाचकार्नां मण्डपादिशब्दानां मण्डपानकतरादो, तस्मादिन्दा watfe-

प्रयोगा रूढ एव न यौगिक दति, एवं चन््रष्याग्टतसयन्दि- 2n2

ROY काव्यादशः।

किररोराद्कादकल्खष्ूपं निषिध्यश्रारोप्यं दशयति | wa एवा- यमिति wit चनदरादिपदस्य समदायश्रक्तिप्रतिपाद्याये- भूताऽयमन्य एव ताटृश्ाह्वादकभिन्न एव, ACT: स इत्याह विषनिव्यन्दिदीधितिरिति विषनिब्यन्दिकिरणएत्वमचारोां तस्मादनापि धर्मरैव निषेधा ध्मान्तर शेव चारोप इति तच्वा- पड्छवरूपकाद्धेदः | ATA AT मतदतिपाढेतु नामेति प्राका- wa, ना इति निषेधे, चन्रमसाऽग्टतस्यन्दिकिरणलखष्हपं प्रवा- दषिद्धमप्यन॒भवाकलितलवान्नास्दवेत्यथेः | न्य एव WITS एव किं तत्‌ खरूपमित्या इ श्रयात्मेति । श्रतराखये्यध्यादाय्यम्‌ शस्य श्रता aga श्रात्मा खरूपं विषनिवखन्दिरोधितिः विषनिव्यन्दि दीधिलमस्य ater सखरूपमित्यथः, श्रय वास्तविक श्रात्मा wet यद्धेति aemifeut श्रथोत््ेत्यय- मिल्छस्य विशेषणं वा ॥ द०७॥

दूतोति। चन््रवमग्टतसखन्दिकिररीराह्वादकलसखदूपं चदि श्राह्कादे दति चदधातुना चन्रपदसिद्धेरिति भावः। wa- कारस्य निवर्त्यत्यनेनान्वयः निषेधानन्तर्यरोवारो पस्य वेचि- चजनमकल्वमितिप्रतिपादनायावधारणएम्‌, एतेन क्चिदपड्हव- usa श्रारो पः आरो पपुच्वंक खा पक्व दति केषाञ्चिद्‌ भेदक- रणं प्रतयक्तम्‌। अ्रयान्तरात्मता विषनिखन्दकिरणएलरूप- खद्पान्तरवत्ता, उक्ता आरोपिता | सखरूपाप्भूतिरिति @ णतेऽनेनेति aed नेसर्गिंकगृणएक्रियादि रूपेधम्मः तनि. पेधपूव्विकेयमपड्भुतिरित्यन्वथेता, कचित्तु श्रयान्तरात्म तेत

डितीयः ufewe: | Ree

श्रयान्तराद्यमेति Sasa च उक्रमिति ae: तच उक्तमिति भावप्रयोागः।॥३०८॥

SUTRA: TATA दशिता । इत्यपड्तिभेद्‌ानां Teal TAG विस्तरः ॥ ३०८ ॥ ॥ अपङ्कतिचक्रम्‌ ॥

उपमापन्भुतिरिति। उपमायाः खादृश्यस्यापड्हुतिरूप- AEA सादृ श्यापड्धवपुन्वंकसादृ श्ातिश्यस्ापनरूपेत्ययः, suarea दगितेति ‘a जातु शक्िरिन्दोस्ते मुखेन प्रति- गख्लितुम्‌। कलङ्किना जड्ख्येति प्रतिषेधापमेवषखा' इलयु- पमामेदेषु मध्ये प्रतिषेधोापमायाभित्यथैः, wafe इन्दुप्रति- यागिकस्य यत्कि्ितसादृ श्यस्य प्रतिषेधेन सादृश्धातिश्रयस्य स्थापनम्‌ | तत्ता प्छवदूपकन्त्वप्भुतिता भिन्नविषयमिति तत्रेव प्रतिपादितम्‌। इतीति waar दिभ्रा अ्रपज्भूतिभेदानां वि- स्तरो VII लच्छः खयं ज्ञेय दत्य वयः | उपमापड्भूतिवद- लड्ारान्तरप्रतिभोत्यत्तिरेतवेाऽपरेऽणयपकतिमेदा IFAT दत्यथः, AT उप्रेचापल्भुतियया श्र्रच्छलेन द्धा इत- पावकधूमकलुषाच्छाः। wy मानमङ्गं विगलति लावण्- पुर द्रवः दूति, एवमन्येऽपि बेध्याः॥ ३०८ ॥

क्िष्टमिष्टमनेकाथमेकरूपान्वितं वचः। तदभिन्नपद्‌ भिन्नपदप्रायमिति feat ॥ ३१०॥

Roc WTS: |

ay शब्दा्थेगतलेन दिविधं देषमेकनेव लच्तणेन we- यति। जिष्टमिति । श्रनेकाथमभिधया ger युगपदनेकार्थ- प्रतिपादकपदवत्‌ तथा एकशूपाज्ितम्‌ श्र्थभेदेन भिन्नवेऽपि यगपदुश्ारणएविषयतामापन्नेनेकन BEIT युक्तं वचा वाक्यं fag श्येषालङ्गारवदि त्यन्वयः, दृष्टमिति वक्राक्किरूपेषु प्रायः सर्व्वव्वप्यलङ्कारेषु ओाभातिश्यजनकतया कविभिरभिलषित- मित्ययः, यथा वच्यति शेषः wary पुष्णाति प्रायो वक्राक्गिषु भियम्‌। भिन्नं four खभावोक्तिवक्राक्रिखेति वाद्यम्‌" इति। BI एकतावभासदरेतु निरन्तर सम्बन्धविशेषः स च प्रते we ब्दयारोकप्रयत्नोखाखंतरूपः, श्र्थयाखेक प्रयते खार्यमाणशब्दे- मैककालमाध्यलरूपः, शब्दयाजंतुकाष्टन्यायेनाथैयोेकटन्त- गतफलदयन्यायेन BI TAA! स्ेषद्रयद्चैतदेकचेव सम्भवति तथा हि यच शब्दस्य aaa तचार्थयाः fava विद्यतएव शब्द स्यापयर्यमेदेन शब्दभेद इति नयेन विभिनलाच्छब्दयारमि -खिष्टलम्‌, BAVA शब्दक्षेषस्यास्य शब्दा लङ्ारतया शब्दा- लङ्रमध्ये लखयितु मा चित्येऽप्यथंक्षेषात्रिनाभाविलेनायाल- Sivas frend छतम्‌, न च नानार्थकशब्दश्चेषे शब्दस्येव वेचित्रमोधोापायलेन मुख्यलाच्छनब्द्ालद्कारमध्ये निरूपणम्‌- feafafa वाच्यं श्ब्दस्यार्थद्रयप्रतीतिमाधायेव वैविचरलनक- लेनार्यषापेकच्तया खतो वेविच्राजनकतेन Beara शब्द स्यानेकार्थवश्चाभिधया war य॒गपदनेकायेप्रतिपादकलवं तख यचानेका्थसद्धंतितस्यापि शब्दस्य शक्रिसद्धाचकानां

दितीयः परिच्छेदः | २०९

संयागविप्रयागादीनामभावस्तत्रेव waafa uw तु तेषां सष- qiaea तेरभिधायाः सदे चितलेन य॒गपदथंदयप्रतीतेरभा- ara सेषः, omy संयोगा विप्रयोगख areqa: विरोधिता, अर्थः प्रकरणं fay शब्दस्यान्यस्य सन्निधिः | सामथमाचितो Zu: काला व्यक्िः खरादयः, शब्दा यस्या मवच्छेदे विगेषखूरति- हेतवः । इति यन च संयागादिप्रतिरोाधितयाभिधवा एक- Saye प्रतीता जातायां पञ्चाद्ाश्जनथा यन्तर प्रतोतिस्तचापि म क्ेषः अभिधया युगपद थंदयप्रतोतेरभावेन वैचिचाभावात्‌, तथाविधस्यले तु ध्वनिलमेव यथा भद्रा दुरधिरोादत- नोविंश्रालवंगेान्नतेः हतजिलोम्‌ खसं ग्रस्य । यस्यानुपडनगतेः परवारणस्य दानाग्बसेकसुभगः खततं करोऽन्डित्‌'। WI प्रक- रणएसद्धा चितया WAT कवलं वणांनोयः पुरषः प्रव्यायते GATS व्यश्जनया तु स्तीति ara Bo: | तादृश्रा्थस्यानेकतश्च afazaa: कचिदेकरूपलेऽप्यनेकसम्बस्िवाख तचा शब्द देषः, दितीयेऽर्थदेव दति नव्याः, wager यथा ‘era न्रतिमायाति स्ताकनायात्यधोागतिम्‌। wer ससदृशो टत्ति- Baas: खलस्य च" दति, श्रतरास्नतिरधोगतिखेकेव wa सम्ब न्िमेदाद्धिन्नलेन प्रतीयते, sata सम्बस्पिभेदेनान्नत्य- WAAC कलत्वान्तद्राचकपदयोारप्यनेकत्मिति खमते लक्तण- समन्वयः । श्रस्याभङ्गसभङ्गतेन प्रथमं भेददयमाड। तदभिन्न- पदमिति। aaa: श्रमिन्नपद शक्यतावच्छेदकस्येकले ATATA aT श्रभिन्नप्रहठतिप्रत्ययसमासघरि तलेनाभिन्नपद्‌ वत्‌ तथा भिन्न-

Rte MATS: |

पदानां विभिन्नप्रङत्यादिवत्यदार्नां प्रायो arse यच तत्‌। तचाभिन्नरपदकं वाक्येऽभङ्गसेषः भिन्नपदकं सभक्तसेषः wqay- ao एवाधिकचमत्काराधायकलात्‌ कविभिबोङ्कच्छेन vasa दति प्रायपदोापन्यासः। श्रन्ये तु वणप्रव्ययादिगतलेनास्याष्ट- विधत्माङ्र्यथा 'वणंप्रत्ययलिङ्गानां प्रकृत्याः पदयोारपि। सेषादिभक्तिवचनभाषाणामष्टधाचसः' इति) तत वण॑द्ेषोा यथा ्रतिकरूलतामपगते fe विधौ विफलवमेति बहसाध- नता । श्रवलम्बनाय fea पतिव्यतः करष्डखमपि'। aa विधाविति विधिविधुणब्दयेरिकारोकारयोाः सेषः, एवं wears at बेाध्यः॥३२१९०॥

असावुद्‌ यमाङ्ढः कान्तिमान्‌ रक्तमण्डलः | # ° oN राजा दरति लाकस्य हदयं VTP: AT ॥ ३१९॥

श्रचाभिन्नपदमृदादरति। श्रसाविति। उदयमृन्रतिमुद- aay, कान्तिमान्‌ कमनोयः रश्मिमांख, रक्रमण्डलेाऽन्‌ रक्रप्रृतिकः श्रालादितविन्बश्च, राजा TEx", wefa- रनद्धगकरेः भोतलेख, करोराजग्राद्यभागेः किर । अतर अकरणादिनियामकाभावात्‌ द्वावपि नुपचनद्रे वादो, उद्‌- यारिपद्‌ानि च प्रतिप्रत्ययारीनामभिन्नलादभिन्नान्येवेत्य- भङ्गस्ेषः ॥ ३२९९ ॥

दोषाकरेण सम्बश्नन्नसचपथवत्तिना | रान्ना, प्रदोषो मामित्यमप्रियं किं न बाधते ॥ ३१२९॥

दितीयः रि्छेद्‌ः। २८६

भिश्नपदमृदादरति। द्‌ावाकरेणेति। प्रदोषे रजनोमुखं प्रङष्टदोाषर्वांख कचि्राकरणिकः, अप्रियं frarfacfea Zerg, मामित्थमेवं fa कस्मान्न बाधते यता दोषाकरेण fawrar: प्रव- MAA दावस्याकरेख च, तया नखजपयवन्तिना ्राकात्रशितन तल्ियपये अपचूपातव्यवद्ारे न वच्लमानेन च, THT Vey श्रय च नुपेण WaT सम्बन्धं प्राज्ञवम्‌ । We दाषाकरणेत्यादि- पदानि दोषां राजिं करोतोति दषस््ाकर इत्यादि व्यत्पश्या प्रतिप्र्ययसमासानां मिनवाद्धिलान्येवेति super: TrH- Wa ANY एव तदयं सभङ्खाभङ्गाक्मकः, श्यमपि ema- मेदा नवोमेरङ्गोक्रियते, यदुक्तं “प॒नख्िधा सभङ्गाऽथाभङ्गल- दभयात्मकः' इति। TART TTI थुका्ंखर पाच म्षितमिःेषपरिअनं देव। विशखत्करोषागरनं संप्रति षम- मावयोाः way tf अन एथुनां कालसराखशां खाना, yusrat शिश्रूनामान्तंखरदय च पाचं। षिता wegar:, भुवि sfaarg निःजेषपरिजना चच तत्‌, विलब्धिः at- णभिदंसिभिः, विले सौदन्तोति विलसत्का मूषिकास्तेषां ty- भिख aeafafa सम्बेषामेव चिष्टपदानां विभिनप्रहु्धादि- घटि तत्ाद्भि शनत मेव ॥ ११२ ॥

उपमाङ्पकार्तेपन्यतिरेकादिगोचराः। प्रागेव द्भिताः छेषा TIA HIATT ॥ ३१९॥

दत्यमुरादरणड्ये प्राधान्येन व्यपदेग्रयाग्यः सेवा दभि;

0

Ree WIT: |

GUMISTCEMATITIAAS चार्तासन्यादक CHa त qvuare । उपमेति । खपमा चात्र साधारणध््प्रयोागवती, तज साधारणधमस्याभिन्नवे श्रम्मारदमिवाता मित्यादि धन्च- पमारेषापमाद वथेद्चेषः, वाखवाद्यानमाक्ञेयं साखकानगजा- भिनौति समानेोापमायान्त॒ चब्दद्ेषः। रूपकमपि बाधारण- ध्मप्रयोगवत्‌ सिष्टरूपकादिकम्‌। आपद्य श्रम्टतात्मनि पद्मानां safe लिग्धतारके। weer तव सत्यस्िन्नपरेण किमिन्दुना, इत्यादि सिष्टारेपः। व्यतिरेकाऽपि षाधारणधम्म- प्रयोगवाम्‌,न च ^त्वं समुद्रञ्च दुव्वाराविन्यादिसच्चेषव्यतिरेक एव व्यतिरेकप्दनोाच्यत दति वाच्यम्‌ एकव्यतिरेकाद्‌वपि साधा- रणधम्मसद्धावेन स्ेषस्यानपायात्‌। wafzar अथान्तरन्याष- समासोहपादीनां परियः, दशिता इति उपमादोनां जिष्व- कतया अङ्गतवेन दशिता दत्यर्यः। केचमेति Hegre रेव्वङ्गतामापन्ना अङ्धिग्डतावेत्यथः॥ २९३ ॥

Safran: कंचिद्‌ विर्इक्रियेऽपरः। RRA TTT दोषा नियमवानपि ॥ ३१४॥ नियमान्नेपष्डपाक्तिरविरोधो विरोध्यपि | तेषां निद शनेष्वेव खपमाविभेविष्यति ॥ ३१५॥ तान्‌ क्रमेणाददिशति। अस्यभिन्नकरिय इति । तेषामभि- खक्रियादिसेषाणा, निदर्भनेषु वच्छमाणादादरणेषु, रूपं ख- पम्‌ ॥ १९४ ॥ -३९५ ॥

facta: ufewe: | ह्‌

वक्राः खभावमधुराः WI TTT |

शो दूत्यश्च कषेन्ति काम्तामिः प्रेषिताः प्रियान्‌ ere

तजाभिन्नक्रियद्ेषमुदादरति । वक्रा इति। वक्रालिग्यक्‌ चाखिताः कुटिलभाषिष्छच, समावेन मधुराः स्युदणोयाः अरच्तवादिन्यख, उस्वणमत्यधिकं रागं गायिकाया wrest way: Bway: sume, कान्ताभिः प्रेषिताः fear: SITUA प्रयुक्ता, Teale, दूत्यः सखीप्रतयः दूत्यः स्वोनटौ दासी धाज्यो प्रतिवेशिनो। बाला प्र्रजिका कारः शिख्िन्याद्चाः खयं तथाः Taw: | कर्मन्ति आवजेयन्ति, wa aatfafanaetat दिष्टता, विश्रेव्यश्धतानां gat garg क्ंणक्रिया एकं वेत्यभिल्नक्रियलं, Sra तथात्वश्च परग्ररया सखाश्रयविजेषश्चानां विशेव्ययेोदृ गद्ये रोककर्षणकरियाव्वात्‌, अच च वच्यमाणखषशूपायास्हच्ययागितायाः सद्भावात्‌ चषा- ऽयं तस्या मिष्वाइकलादङ्गम्‌, एकया क्रियया वाक्यदयदीप- गाद्विद्यमानसछ दीपकस्याङ्गमित्यन्ये ॥ ९९६ ॥

मधुरा रागवद्विन्यः कामलाः कोकिलागिरः। श्राकण्यन्ते मद कलाः शिष्यन्ते चासितेक्तणाः ॥ ३१७॥

अविङ््करियद्धेषमुदादरति। मधरा एति। मधुराः खर- HUAI: AWA SAYRE TAY, Away “न्वा वखाविग्रेषेषु Aye रमणोयता' दत्युक्षलचणं, रा गवद्धिन्यः

SERA प्रणयप्रवाबनाच.गरागं AE, कामलाः 202

Res कायादश्ः |

सुरायाः BIWYA, मदकलाः वसन्तप्रारम्भेण मदान्मत्ताः साभाग्याद्चवलेपजविकारोशत्ताख, मदस्य ‘ast विकारः षा- भाग्ययोवनाद्यवलेपजः Tamed: | अच काकिलागिर ्रा- aaa श्रसिते्णाख कियन्त इत्याकलंनस्ेषणक्रिययारेक- कालोमतलखम्भवेनाविरोाधः, शेषस्य तादुभ्क्रियासम्बन्धख्ाचापि प्ररम्यरया, खाश्रयविेषण विश्व्या काकिलाखापासिते्तण- याः कमलेन विरद्ध क्रिया दयसम्बन्धात्‌। चापि Ga त॒च्य- येागिताया wyaa afed कोकिलागिर इत्यसितेच्णा- विशेषणम्‌, असिते्वणा दति च afed wae विरष्िजनं tet यत्रेति व्युत्पत्या काकिलागिर इत्यस्य विग्ेषणमि- व्याह; ॥ २१७ ॥

रागमादशयन्नेष वारूणोयागवर्धितम्‌। तिरोभवति घम्म श्एरङ्गजसत विजते ॥ दे९८ ॥

विर्द्धक्रियादयसेषमुदाषरति । रागमिति । वार्षी पञिमदिक्‌ मदिरा च, AAI यागेन सम्बन्धेन उपयोगेन च afgd, रागं लदित्यम्‌ श्रनुरागच्च, Wailea प्रकाशयन्‌ वद्धंयं ख, चर्मी प्रः खय॑स्िरोाभवत्यस्तं गच्छति, BET: कामस्तु विजम्भते उद्रेकं गच्छति । wee श्रादशेयन्निति हेते शदः रादशंयितुमिल्य्थः। भ्रच तिरोभवनविजम्भणक्रिययोविरोाधः, शेषे च पृच्यैवत्‌ परन्यरया तत्सम्बन्धः । तुलयोगितेवाच् भधानम्‌ ॥ BUTI | । |

दितोयः परिषदः | acy

निस्तिंश्त्वमसावेव धनष्येवास्य वक्रता | शरेष्वेव नरेन्द्रस्य मागंणत्वश्च TA ॥ Be ॥

सनियमसेषमाह ) निस्तिंशतल्मिति। fafeiwe चिंशद- ङ्गुखखधिकपरिमाणवत्‌खङ्गलं निगेतस्िं्तेऽङ्ुःलिभ्य दति व्यु त्पन्तेः, निदयलश्च “श्रय fafein: खञ्ज ना fara fay दति मेदिनी 1 Barada a ANTS) वक्रता श्राक्चंणनाशरलता वामता च धनुयेव नतु व्यवहारे, aud ays याचक- त्वञ्च भरेव्वेव 4 ला्मनि, ्रत्रैवकारर्निस्तिंश्रतादिपदानां दि- Hardt व्यवच्छेषु निषिद्धतया प्रतीयन्त दति सेषसद्धावः, सचेवकारेण नियमद्योातनान्नियमवान्‌, नियमख क्चिद्यात- काभावेऽपि सषामण्यादवसीयते, यथा 'यस्िंख राजनि जित- जगति पाशयति महो चिचकव्म॑सु व्णषद्कराचापेष्‌ गणच्छे- av vente, wa 4 प्रजाखित्यारि्वच्छद्यानां qs प्रत- यमामल्वारेवकाराभावेऽपि विचकम्मखेवेत्यादिनियमः प्रतीयत इत्ययमपि eat नियमवामेव, wa चपरिसञ्ालद्ारः प्रधानं सच यन्यृतानुक्रोऽपि स्फुटवेचिजेऽन्येरक्राऽभ्युपगन्तयः, GEA प्रश्नादप्रञ्नतेा वापि कथितादइस्हना भवेत्‌। तादृगन्यव्यपा- इखे्छाब्दश्रा्थाऽथवा तदा। परिरद्याः दति। svar तदङ्गतया प्रतीयते! न च "दिधिरत्यम्तमप्रातते नियमः पालिक सति । तच चान्यचच प्रापे uftegfa mad इत्यनेन नि- यमपरिषद्ययाभंद्‌ावगतेः परिसश्याभ्यपगमे कथमसख सनि-

acd WITS: |

यमतलमिति वाद्यं, मतेऽसिन्नन्यव्यपादप्रतोतरेव afcagrar- म्टपगमात्‌ व्यणादख् चात्र स्फुटं प्रतीयमानलात्‌ ॥ Bre ॥

पद्मानामेव दण्डेषु कण्टकस्वयि Ta) थवा दश्यते रागिमिथुनालिङ्गनेष्वपि ॥ ३९० ॥

नियमाकतेपरूणेक्ति्रेषमुदा हरति । wararaafa । पद्मा- नामेव दण्डेषु नतु तव दण्डाख्यापायेषु, कण्टकसीच्छाया- वयवविशेषः चद्रगतरूरोमाच्चख, ‘ars UHI च तरोा- TH च कण्टकः" cam: त्वयि रति मदं पालयति सति। अथवेति रागिमिथमस्यानुरकस्तीपुंखयाराखिक्गमेष्वपि कण्टका दृश्यत Tas: | wa पदश्मानामेवेति नियमस्यायवेल्यादिना निषेधस्तदेधकाक्तिय॒क्रोऽयमिति नियमासेपरूपाकि्ेषः। च्च garg uftega प्रधानम्‌, श्रद्धंदये च एकच निदितख्य कष्ड- कस्य वाक्यदयेदटोपनादोपकं प्रधानमिति शेषस्य तदङ्कता॥ ॥ २९२० ॥

मदोष्टद्‌ शरिकटकस्तेजसी नियनादयः | द क्तः प्रजापतिश्चासोत्‌ SAA शक्तिधरश्च सः ॥ Be I

अविरोधिन्ेषमदाहरति। महोष्ठदिति। महीश्टद्राजा परव्वतख, ufcazar ase: fawefaaay । तेज- wi प्रतापवान्‌ facaaty, नियतादयोऽव्याहइतलम्यस्तिः प्रति" दिवं नायमरानेद्गमञख। दवः कुरो सनिविभेषंखः प्रजा

हितीयः afcwe: | Rce

यतिः प्रजापाशकः wfeattw खामो प्रमुर्वि्ाखय, खामो प्रभुविश्राखयारिति मेदिनो, शक्किघरः wararare- मन्वजसामथ्यवान्‌ wala च। we मरीगदादि- चिष्टपदाथंदयस्य ग्डरिकटकादिचिष्टपदाथदयेन ay सम्बन्धे विराधाभावाद्विरोष्य्यं शेषः सचा प्रधानम्‌ ॥ १२९॥

अच्युतेऽप्यृषच्छेदो राजा‹प्यविदितख्चयः। ` देबोऽप्यविनुधे जनने शङराऽप्यभुजङ्गवान्‌ ॥ BVP ॥

॥ OWA ॥

विरोधिद्धेषमुदाहरति। wea इति । अच्युतः सत्पथा- च्युतिरडता विष्ण॒ख, sired टषभासुरख। राजा नरा- धिपञ्चन्धख, चयः सम्य्तिक्ोणता यक्छरोगख । देवा राजा ava, विबुधाविगतपण्डितः faq । शङ्रो AFUE शिव, gay: fag: agi श्रचाच्यतादिपददितीयाये fanaa टषच्छे्यादिपदद्धितीयार्यखाभादाविरद् दति fatreefear- ऽयं सेषः सच विरोधाभासस्ाङ्म्‌ 11 १२२ ॥

गुणजातिक्रियादौनां यत्त वैकल्य दशनम्‌ ॥ विशेषद शनायेव सा विगेषोाक्तिरिष्यते ॥ Bee ॥ अरय विशरेषोङ्किं लक्षयति। गणेति। विशेषो व्ंनीयखा

वीर्या दयुत्कषं शलस्य दशनाय प्रतिपाद्मायेव गुणजातिक्रियादी- at बर्चंनोयस्छ प्रारिश्ितकमसाघने उपकरण्ग्ुतान{म्य्चः

Rte WIT! |

श्रादिना द्रव्यादिपरिग्रदः' यद्वेकल्यदशनं कारव्यसिद्धावनुप- यागिलेनानपेच्णोयत्वप्रतिपादनं aneafa पाठे ष ware: सा fatara गणादिवेकल्यकषिरूपत्वादिग्रेषाकरिरिव्यत दत्यन्वयः। गुणादीनामिति मेदकयनाय नतु खरूपनिव्वाहाय, पदा- थ॑माचरगतवेकल्याक्तेरोवास्याः खरूपलात्‌ । पुष्वाक्रातिश्या- क्रिरयि वलंनोयात्कषीक्रिरूपेव परन्तु न तत्र गणादीरनां वरेकष्यप्रतिपादनमित्यनयोभदः | विभा वनाताऽसाभेदस्ढरदा- इरणव्याख्यानावसरे cifaad | wa गणजातिक्रियाः कचि- SUMMA कचित्तदीयापकरणगताख बोध्याः, गणादिवेक- स्यश्च व चिच्छाब्दं कचिद्‌ गम्ये, विगेषदशंनायेवेत्यवधारणं कथ- सपि विगरेषदनाभावे ल्यपि गुणादिवेकल्ये aver: सम्भव दति खचनाय) नव्यास्तु सत्यपि कारणे कायाभाव क्शिषा- faftars: तचालङ्ारसंज्ञानामवयेतयेव प्राचोनेः प्रय॒क्- त्वेन रेतुसमानाधिकरणकाव्याभाववष्षेने विश्रेषप्रतोतेरभावा- दिशेषोक्तोति dura देतु: प्रष्टव्यः, नच विशे षोवेचिचं तख सत्यपि कारणे कायाभाव पनिबन्धे विद्यत -एवेति विश्रेषाक्ि- संश्चाया wauaafa वाच्यम्‌, भ्रलङ्कारमाचस्धेव वैचिा- त्मकलेनापमाद्‌ावपि विश्षोक्रिसंज्ञायाः प्रष्डमत्‌, श्रय खति Var काच्छाभावम्रतिपादनजन्ये स्फुटं प्रतोयमानमपि sfeq . व्यापि कथं संन्ञान्रेणालद्धारतया न संग्टद्दीतसिति Vara तचास्माकमतिश्योक्तेरग्यपगमात्‌ कार्थकारणपेव्वपययंविषय्ं- यवद्‌ जाप्यतिश्याहयभ्युपग मस्ाचित्यात्‌। तस्माद्गणदिवैकलय-

| Professor of Rhetoric in the Sanskrit College, Calcutta

{ pRiyrep BY ९, B. LEWIS,

(॥ | () y" 2 0 (38)

“eee

BIBLIOTHECA INDICA

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL

New Series, No. 39

hi tl —

jill

मालिन्यप्राञ्छनोनामक- कासदितः |

| | वणर KAVYADARSA OF SRI DANDIN | : = fe > EpITED, WITH A COMMENTARY, BY | | paNDITA PREMACHANDRA TARKABAGI’S/A

- FASCIOULUS IV.

CALCUTTA: AT THE BAPTIST MISSION PRESS.

1 3 : 1863. | eerie et ec ag cane een Ainge Oe OT — J a | भ = र न क ५५ : ॥ कूः = ॥, ( 4 १2 . = ष 4 eae . : - i * # = A“ ~ वि 9 शै Vem. 4 aes न + ‘ 2 4 १ कू

ill: Digitized by ere < | €

दितीयः परिष्दः| Ree

waa व्॑नीयस्य विशेषकयनमेव विरेषाकिरिति SAAT | afaaa यज्रेति कचित्याठः aw वे चिच carey: ॥ २२९॥

न कडार न वा तोदएमायुधं पुष्यधेन्वनः | तथापि जितमेवासौद सुना भुवनजयम्‌॥ BPs II

तच गृणवेकच्यविपेषोकरिमृदाहरति। न कटोारभिति। a wert नवा तीत्तएमिति श्रायुधस्य युष्यमयलादिति भावः, अचायुधस्य कटारतवं As गणममपेच्येव कामेन भुवन- चयं जितमिति Sq: कामस्य sae: प्रतीयते। श्रना- यधगतकडिरलादिगृणएस्छ yaad प्रति प्रसिद्धरेतुवाग्युपगमे तद्भार्या तादृ शकाय्ंवसंने उपधायककारणान्तरस्य का- यखाभाविकलत्वस्य वा विभावनोयलते तात्पव्याभावान्न विभाव- नायाः सम्भवः, विनापकरणं क्रियानिष्यादकतया कतुंरत्कष॑- प्रतिपाद नद्धेवाज तात्प्विषयलादित्यमयेोभेडा बध्यः । अ- चापकरणगतगणस्य वेकश्धम्‌ ॥ २२ ४॥

न देवकन्यका नापि गन्धब्बेकुलसम्भवा | तथाप्येषा तपोभङ्गं विधातुं षेधसे<प्यलम्‌ ॥ ३९५ ॥ जातिवेक्छविशेषेक्रिमदादरति। न देवेति। wa देवलं गन्धव्वैत्व्च जातिविशेषः तन्नेरपेक्ेण तपाभक्गसाम्य॑वखंनाद्‌- संनोोयनायिकायाः सेन्दय्यादि विशेषः प्रतिपादितः, देयोा- गन्धे aig कुर्वन्तीति पराणप्रसिद्धिः। wa वलनोय- गताया जातेर्वेकल्यम्‌ ॥ १२५ ॥

2 2

२९१ RTT ae |

न बदरा alee Barca: | न च रक्ताभवु टिजितञ्च दविषतां बलम्‌ ॥ Vee I

faaranefaaarfmacrecta न बद्धेति । श्रचप्राक- रणिकः क्िदीरेोवर्णमोयः, saat ate क्रिया, Taam गृण एव, तदच क्रिया मृणवैकल्यप्रयुक्रयो विशेषेम; सद्धरः । षरटदधक्रियात्रैकस्यादाहरणन्तु Aa नवा दानं बन्धूनां भरणं wary तथापि गुरुतां धत्ते नर्णां संरधितं घनम्‌' दति। श्रतापभेागादिक्रियामाचवेकल्छम्‌ | waa च दिष- Sa क्रोघकाय्याणां भूुकुरिबन्धनादौनामनपेकच्तणोयलम्रतिपा- दनेन aimee aus मदावीरलदूपविशेषः BIA, अतएवाक्र रद्र प्रस्तावे "रक्ाखयनेचता चास्य भदिनो- युद्धवोरतः' sa are

नरयानच AAT. 1 या नच TAT: | स्तीणामपाङ्गदश्येव ओयते जगतां चयम्‌ ॥ ३९२७ I!

द व्यवेकल्ययिग्रेषाकरिमृदाहरति। न रथा इति, wret रथादीनि जयखाधनानि म सन्ति तथापि ताभिरपाङ्गदूष्येव केवलेम BIT Baas जोयते दव्यन्वयः, अचर रथादि- दइव्या्णं वेकस्य, wet श्रादिपदग्दीतद्रव्यश्च वेगेषिकमताक्- ZU नतु वेयाकरणमतेक्तद्रव्यं रथादिशब्दानामेकव्यक्रिवा- चिलाभावात्‌। एवमभावादिवेकष्योदाइरणं मेध्यम्‌ vara गृणादिवेकष्यस्य WAI उदाररणानि।॥९९७॥

हितीयः परिष्डे्ः। CER

एकचक्रारथो, यन्ता विकला, विषमा Cat: |

आक्रामत्येव AHA) तथाप्यकानभस्तलम्‌ ॥ ३९८ ॥

सेषा देतुविशषाक्तिसेजखोतिविशेषणात्‌ |

अयमेव क्रमे<्येषां भेदानामपि HET ॥ ee ॥ ॥ विशेषोक्तिचक्रम्‌ ॥

ANN

tai गणादिवैकल्येग विशेषोाक्रेभंराम्‌ दर्शयिवा प्रकारा- न्तरेषान्येऽपि भेदाः सम्भवन्तोति प्रतिपादयन्‌ तेषां दिग्‌- quay देतुविशेषाक्रिमृदाइरति। एकचक्र इ्ति। यन्ता सारथिरर्णः विकलेाऽङ्गविकलः श्रगूरुवारिति भावः। वि- घमा: सप्तसद्धयाः अशगिखितवलादुद्धताख्च। मभस्तलमतिविसो- शंमाकाश्चमागम्‌। अज जगन्नयमिति कचित्पारटस्तु म सम्यक्‌ पाताला खर्यप्रयाणस्याप्रसिद्धः। अन्येषामतिविस्तो्ंमा- WAVY बह्धसक्रारयाऽविकखाङा amt श्रविषमाहयाश्चापे- च्यन्ते Ge ठ तकन्तेरपेच्छेण्टापि चिकीोर्षिंतसिड्धि रिव्यत्कषा- fawa: तच. च रेतुख्तेजस्लोति ग fe तेजखिनः खार्थमाधन उपकरण मपेष्तन्े, अज तेजसखीतिहतुगर्दविग्रेषणापन्यासेनं व्छंनोयद्र्यस्व॒विञचेषप्रतिपादनाद्धेतुविज्ञेषोक्रिरियम्‌। अरज च रथादिगतवङचक्रलारिधमाणां Ine गम्यम्‌ ॥ १९८॥

Safa, तेजस्ोतिविशेषणणात्‌ तेजखोतिदेत॒गञ्मविक्रेषणा- दिव्यर्थः। ₹ेतुविशेषोाक्रिरिति दत्रपन्यासे वखंनीयगतवि-

सेषप्रतिपादनादग्वयता ॥ 2 ९ 2

RER MATT A: |

अयमेवेति । अयमेव क्रम ईदृश्येव fea aarafaa- दारणे यथा ₹देललङ्ारसम्बन्धेन विशषोक्रिभेदरूया श्रल- इारान्तरसम्बन्भेनापरेऽपि भेदा बेद्धवयया caw, तथाच श्रतेलपृराः सुरतप्रदीपाः, ga हिनाम श्रसिंदासनं राज्य मित्यादि way रूपक्यागः, gaa परिणाम इति विश नाथः ॥ २२८९ ॥

विवक्षितगुणोत्छष्टेय॑त्‌ wae कस्यचित्‌ | वौत्तेन स्तुतिनिन्दाथं सा मना तुल्ययोगिता ॥ ३३०॥

अथ तुल्ययागितां लक्तयति। faafsafa । विवक्षिताः agafasaa प्रतिपादयितुमिष्टायेगुणः afazaar नि- न्दारेतवा वा धश्मारतेर्त्छष्टा विख्यातासतेः समोरृत्य समकची- हत्य Siar way निन्दायं वा कस्यचित्‌ प्रस्त॒तख यत्कीन्ततं सा प्रस्हताप्रद्धतयोस्हच्यगृणयागिलप्रतिपाद नरूप- लान्तुल्छयो गितेव्यन्वयः । विवधितगुणेत्कर्षैरिति we त faafeanaqend: स्या तिर्चषामिति बह््रोदिः । अच ब्ध वचनमविवच्चितं दाग्यामेकन वा समोकरणेऽस्याः सद्धावात्‌। एवं विवचितगणेात्छषटैर प्रस्तेरवेति न निवमः प्रस्हतेन समो- करणेऽणस्याः AAT यथा, कटारा मधुरालापा विलासास्ते चते एमे । जगष्नये VETS कन्द पस्य मददलम्‌' श्च कटा- चादयः सर्वेऽपि प्रस्ठता, एतेन प्रस्हतयारेवाप्रस्हठतयेरेव वा एकधम्मभिसम्बन्धस्ह खयो गितेति कंषाश्चिन्मतं प्रत्युक्रम्‌, are

हितीयः afew: | REZ

दृश्रनियमाभ्युपगमे प्रथोजनानुपलमेः वेचिचस्य च षव्र समा- नत्वात्‌, नच प्रस्दुताप्रस्हतयो रघेकधन्मसन्बन्धेन तुच्ययागिता- भ्यपगमे दीपकस्य विषयापहार; स्यादिति वाच्यं खमते वाक्या- न्तरोयपदस्यान॒षद्गगदिनाखाथदारा वाक्यान्तरार्थीदौपकलस्ेव दीपकालङ्ारलवात्‌ तत एव च दौपकसंज्ञाया अन्वर्थवात्‌ | ्रयोपमालङ्ारेऽपि Way frre ar विवचितगुणेाङषटेन प्रस्ततस्य समीकरणं साम्यख चव्य्तायामुपमाङ्गोकृता तद- नयोः सखमानविषयतापत्तिरिति wad प्रतोतिमेदेनेवागये- भेदात्‌ तया दयुपमायां wes व्यद्स्य वा सादृ श्वस्य प्रतोतिः meat 'दिवाजागत्िं रक्तायै पलामारिभुंवेभवान्‌। श्रसुरास्तेन न्यन्ते wader नपा" इत्यादित॒च्ययोगापमादावपि वअञ्चनयोापखितस्यापि सादृ्स्य टत्तिवेद्यलेन शाब्द बेाधाभ्यप- यमात्‌, व्यञ्जनाया टत्तिवस्य चाखलडारिकसिद्धान्सिद्धवात्‌ waa TT तथा, स्वेषां खमकच्चतया विवकितगणागयिले- नेव शाब्द्बोाधविषयलात gaara तु सादृश्यप्रतोतिरिति, इत्यञ्च विवक्तितिगणवन्तया प्रसिद्धेः शद्ाप्रसिद्धस् aimee समकक्षतया तादृश्गणान्यिवकोतेनेन प्रशंसनं निन्दनं वा तुच्छयागितति नि गंलितालच्णाथंः। श्रन्ये तु स्त॒तिनिन्दयोा- Tara प्राधान्येन प्रतिपाद्यत्वं सादृष्सन्तुपसनव्नंनग्धतमित्य तस्हु- च्ययागापमाताऽसखय भद इत्याहः ॥ ९२० ॥ यमः FIC वर्णः JRA भवानपि | विभल्यनन्यनिषयां लाकपाल दति तिम्‌ ॥ ३९९१ ॥

२९४ काय्यादणः।

तच स्तुतावदादरति। यम fai Wa लाकपाललष््पेा ग्ावर्लनीये राञ्जि anfaz: तेमात्छचेयमादिभिः we सम- कक्ततया तहहुणभागिलकीन्तनेन राजा Da UV ॥

सङ्गतानि गाक्छोणां तडिदिलसितानि च | तणद्यं न्‌ तिष्टन्ति घनारब्धान्यपि खयम्‌ ॥ रर ॥

॥ त॒ल्ययेगिता ॥

निन्दायामदादरति। सङ्गतानोति। सङ्गतानि सक्गमाः। augd न तिष्ठन्ति चणमात्रं तिष्ठन्तीत्ययेः । खयं खस्यान्‌- wads नतु परानुरोघेन घनं निविडं aq सक्थं यया तया आरयान्यपि, aaa स्तनाभ्यासित्यादिवत क्विदन्यवा- यौति तत्पुरुषः WUT ate: खयमार्धान्यपि । हेष मूल- कलेनाच चार्तातिश्य टृतिप्रतिपादनाय शिष्टविशेषणेप- न्यासः । ्रचाचिरावस्या:यलगृणो वनय ग्ड गाक्तीसङ्गमे विव- faa, azua प्रसिद्धेस्तडिदिलसितेः we तुल्यतया तहुण- खम्बन्धवर्णनात्‌ स च सङ्गमानिन्दितः॥ २२२॥

विरुदानां पदाथानां यच संसगद्‌् शनम्‌ ~ € OS विशेषद्‌ शनायेव स॒ विराधः सुतायथा ॥ Bss I श्रय विराधं weafa विरूद्धानासिति। fawerae-

Meas दश्चनायेव, विर्द्धानां fatreaat, विरो- सानेसमिंकासामानाधिकरण्छं परस्परसामानाधिकरण्छश्एून्या-

हितीयः afc we: | २९५

मनामित्ययैः पदाथानां यच afea संसगदर््रनं सामानाधि. करश्छप्रतिपादनं स विरोधप्रयाजकलादिरोाधः खत दत्यग्वयः। विद्धानां संसम॑स्तत्चता भ सम्भवतीति विर्द्धानां वष्ठता- विराधाभारेऽणापातते विर्द्धत्ेन प्रतिभाषमामानानिदल्यचैः, स्पष्टमुक्रं प्रकाश्ररृता "विरोधः शाऽविरोधेऽपि faqgaa wey’ <fa varias जातिगणक्रियादरव्याणामिल्यथैः तच जातेजात्यादिभिखतुभिंविरोधः, awe गुणादिभिच्िभिः, क्रियायाः faarzarat treat, इव्यस्य द्रयेणेकेनेति विराधस्य TW भेदा BACH WATT: | अयमेव शब्दश्नेषमिबन्धनयखेदि- रोधाभाष उच्यते यथा पपूथ्वीदाइते अ्रच्युताऽयट्षच्छेदी- व्यार, एष च Bana वाच्यस्तदप्रयागे ayy: li Vaz ॥

कूजितं राजदंसानां बहते मदमञ्जुलम्‌ | तीयते च मयुराण शतमुत्‌कान्तसेष्ठवम्‌ ॥ BRB ॥

कूजितमिति। अरजेकस्मिन्‌ शब्दरूपे क्तरि विरुद्धयोरपि afgvafaaar: संसगेद शनं, सम्बन्पिभेदेन शब्दयेोर्भिन्नवाद्‌- विरेधप्र्मनम्‌, नेन च AEM शरत्काले एकजातोययोरपि बलाबलकारितया विशेषः प्रतीयत CATH STAT 1 eas प्ादरषेषेजैलधरेरम्बरं दर्दिंनायते। रागेण पुनराक्रान्तं जायते जगतां मनः ॥ Bey

परादषेष्छेरिति। दुर्दिंगायते श्यामलं भवति । रागेणा-

Red HITT: |

नुरागेण लोादित्येन च, श्राक्रान्तमित्यच उस्सिक्रमिति afte MIS: । श्रचामुरागस् लेादित्येनामेदाष्यवसायाच्छयामल- ~ ९ क्ष, क e ta, विराध लादित्यगृण्यार कजलधरनिष्याद्यतरूपसं ष गवसनेन : तस्य च प्ेषवश्चात्‌ WANA! अनेन च aaa प्राटृटकालं कशिदधिशेषः प्रतीयते॥२३२१५॥

° ~ A \ तनुमध्यं प्रुश्राणि र क्ताष्टमसितेस्षणम्‌। नतनाभि वपुः स्त्रीणां क न दन्तयुन्नतस्तनम्‌ ॥ ३२६॥

यनरण्येकत् बहनां गणयुग््ानां विरोधा पन्यासे वेचिचा तिश्च श्तिन्नापनायतादृशरं गणविरोधमुृदादरति। तनु मध्यमिति, कंन दन्तिन व्याकुलयति! wa तनत्वष्थुवयोाः, रक्तलासित- लयाः, नतत ज्ञतलघेोर्गुणयेर्विंरोधः, तेषाश्चाञ्रयभेदात्‌ तत्य- रिदहारः। अनेन च व्नोयानां wut विग्नेषः प्रतोयते। TAIRA, नततेन्नतलयोख्च परिमाणङ्ूपलाद्रुएलम्‌ ॥ ॥ २९६ ॥ |

BUTTS रम्भार्‌ पद्यात्यलमुखेस्षणम्‌ | अपि ते खपमस्नाकं तन्वि तापाय कल्यते ॥ २२७॥

ग्टणएणलेति। अपीति पृ्वाद्धंगतविशेषण चयेऽन्वेति । रूपं वपुः । रच स्णाखवच्छोतसलो WE यत्या द्यपमितिगरबंब्- MR शोतलत्वगणतापक्रिचयो विरोधः, are एव arg यते- त्यादिरूपकगङ्बह्व्रोदा त॒ गखणालादिभिगेाद्ादीनाममे-

दितीयः परिषदः | २९७

दाध्यवसाचात्‌ ग्टणाललरम्भालादिजातिभिस्तापक्रियाया fa- राधः, वक्कुविरद्दित्ाख प्रभ्रमगम्‌ ॥ २९७॥

उद्यानमारतोद्रूनाश्ूतचम्यक रणवः | उद अयन्ति पान्धानामसखुशन्ताऽपि BIA ॥ Beez

एषु भावाभिमामे क्रियादिविरोाधा <faat:, संप्रत्य भावाभिमाने क्िधाविरोधमदाइरति। जद्यानेति। उद- mata उड़तवाष्ये Bate | अचास्पृशन्ताऽपीति स्य्रमाभा- वेन उदश्रयणक्रियाया fatra:, खशंगाभावख स्यश्रनकियाप्र- तिथागिकलाक्कियात्मक एव मतेऽसिन्लभावानां प्रतियागि- ufsaty| विरोधमर्रमगद्चात्र ुसुमरेषटूना मदोपकलात्‌ ॥ ॥ १९८ ॥ |

कष्णान्जैनानुरक्तापि दृटिः कणावलम्निनो । याति विश्वसनोयत्वं कस्य ते कलभाषिणि ! ॥ ३९९ ॥

ष्योति। ते gfecert पार्थैऽनुरक्षा war द्रौ पद्यपि तद्र पापीयः कलावलम्बिनो राधेयाश्रया इति रष्णारूप- व्यस्य राधेयावखम्बमक्रियया विरोधः, AMMA जेषवश्ात्‌ यथया ष्णा असिता VAT ST अनु पञ्चात्‌ प्रान्तभाग TAU: रक्ता च अवणएपयन्तगाभिनी खेति ॥ see ॥

इत्यनेक्रप्रकाराऽयमलङ्ारः प्रतीयते | ॥ व्रिराधचक्रम्‌ ।।

2a

Rex काव्यादणः। अप्रसुतप्रशंसा स्याद प्रकान्तेषु या स्तुतिः ॥ ३४०॥

उपसरति दत्यनेकति। श्रनेकप्रकारः पृष्वाक्रयत््ा दश्रविघः। प्रतौयत इत्य श्रतिशाभत दति क्चित्पाटः॥

श्रथाप्रस्तुतप्रशंसां waafal श्रप्रस्ततति। श्रप्रक्रान्तेषु अप्रस्ततेषु, Ta सप्तमी, बव चनमविवकितं, या स्तुतिरिति अरस्हतस्य निन्दार्थमितिः te: ततएव वेचिचादयः। ततञ्चा- WYAR स्तुत्या WAT निन्दनीयलद्धचनमप्रस्ट॒तप्रशंसेत्यथेः | guarafaadfarca कचित्पाठः तच ्रप्रस्ठतस्य Theat अ्रस्त॒तदरषादभिमता स्तुतिरप्रस्ठ॒तप्रभंसेति स way, कञथित्त शममेव पाठं Val अ्रप्रकरान्तेनाप्रक्रान्तवखनेन ईश्ितस्य प्रस्ठ- तस्य स्त॒तिर््षनं वाच्यस्याप्रस्तुतसय वनद्ारा प्रस्तृतश्चेद्‌ गम्यते तदा श्रप्र्धतप्रशंसा स्यादिति व्याचष्टे तदेतद्वन्धस्याखछ पाना पर्यमनाल्ा चयते नवीनमतानु शोलनविमुग्धबुद्धिवविलसितं, नदीनादि श्रप्रस्हताद्राच्यात्‌ प्रस्ठ॒तप्रतोतावप्रस्त॒तप्रशसा, प्रस्तु ताद्ाच्यादप्रस्तृतप्रतीता समाराक्रिरिति विषयविभागेनाल- EITZIATS:, एतच्च प्रङतविरुद्धं vad fe श्रप्रस्ततवणनेन ्रसतुतस्य waar समासेक्तिरगभ्युपगता गन्धक्ता, चया "वस्त॒ कि- चिदभिप्ेव्य तन्तुच्यस्यान्यवस्तुनः। उक्तिः संकतेपषूपलात्‌ सा समासाक्रिरिष्यते, दति तस्मादलङ्ारयारनयोारापद्यमान- मप्यमिन्नविषयलं वयाख्यातुरस्य दृक्पथं नावतीणंमिति खम्ा- व्यते। wa प्राचौननिदूपिताया श्रप्रसतप्रशंसेतिसंञ्ाया

हिवोयः ufcwe: | २९९

अन्वयतारकणस्यावश्कतया प्रसतनिनिन्दिषयाऽप्रसुतख प्रणं- सगमेवास्याखलङ्का रस्य विषयः, श्रप्रखतात्‌ प्रखतमप्रतीतिख्त्‌ षमा- से केविंषयः, wane विषयापदारापन्तेरिति युक्रमत्पश्वा- मः । नच वाच्यव्यद्ुयार्पमानापमेयत्व एव ware: अन्य- चाप्रस्ततप्रशंसेत्ययमेव विषयविभाग इति वाच्यं सुखंजोवनी- त्याद्यप्रस्तुतप्रशंसादादरणेऽपि इरिणाः सखेन जोवन्तीति वयं दुःखेन Mara इति च वाच्यव्यञ्चयेर्वयतिरोकगद्म पम्बस् स्फुटं प्रतोयमानतया TARY: प्रमादापन्तेः, सेयमप्रसतेवाच म्टग- SPH: प्रशस्त दत्युदाहरणव्याकारोन संन्नाया अन्व्थलाङ्गो- कारे ग्नन्यकतु; खरखख Us प्रतोयते तस्मादप्रसृतस्य प्रजं सायामेवाप्रख्तप्र्रसा मतक्तिमाजेद्ति निष्कषः। किश्चाप्रस्‌- तात्‌ प्रस्ततप्रतीतिवत्‌ प्रकतादप्रस्ततप्रतीतिरपि समासोक्रिवि- WaT: एततसंग्र्ायालदरान्तरानिरूपणात्‌ वैचिचस्व च॒तुद्यरतयोपलम्भादेतख व्व्याधूय यद्खगमन्नजले चनाया दवयुदादरणमद्धरद्धिः पूष्वमेवाक्तमस्माभिः॥ ६४०॥

सुखं जोवन्ति रिणा वनेष्वपर सेविनः। अन्नेरयनसलभेसतृणदभाङ्रादिभिः ॥ BE ॥ सेयमप्रसतेवाच AGM: प्रशस्यते | राजानुवन्तेनक्तेशनि्व्वि खेन मनखिना ॥ Be

॥ अप्रसतुतप्रशंसा॥

2५2

१०० कायादशेः।

उदाश्रति। सुखमिति। प्रभुरेवाविरक्रख्याक्रिरियम्‌। श्रपरसेविनेा Maas परसेवाजन्यद्‌ःखानभिन्ञाः। चअन्नेरिति गोणप्रयोगः STA एवान्नपद्ख्य भ्रक्रलात्‌॥ २४९१॥

सेयमिति | श्रप्रसततेवेत्छेवकारेण प्रस्तृताप्रसतुतयेोदयोः परश सायां नायमलङ्ार दति afed यथा, "याते मखचिरान्नि- दाचमिदिरण्वालाशतेः eat मन्ता कं प्रति पान्यसन्तति- रतै सन्तापमालाकुला। ईत्थं यस्य निर न्राधिपरलेनिदलयं वपः चीयते धन्यं जीवनमस्य मार्मसरसाधिम्बारिधीर्मां जनुः", WAIT मागंसरसः WHA च दातुः प्रभ॑सेति नाप्रस्छत- aia far समासोक्तिरेव) राजानुवरत्तनेति अनगुवन्तंनटन्तेः श्टृत्तिरूपतया निन्दलादिति ara) उक्रञ्च मनुना सेवा टृन्तिरास्याता तस्मात्तां परिवजंयेत्‌' इति। मनखिना प्रत्र WAAVA ॥ १४२ ॥ |

यदि निन्दन्निव सोति व्याजसतुतिरसे सृता | दोषाभासा गृणा एव लभन्ते BTA सन्निधिम्‌ ॥ Svs I

श्रथ व्याजस्तृतिं wats यदीति । यरोति यदव्य क्रियाविशेषणं, निन्दन्निव यत्‌ स्तैति wat व्याजेन जिन्दा- च्छसेन स्ठतिव्य्चनद पलाद्माजस्ततिः Wagaya: | निन्द- faafa दवपदेनापातत एव निन्देति निन्दाया: प्रस्लखद्रुप- तया प्रतिपादनं खचितं) नन निन्दा हि निरृष्टलस्यापनं ay दाषेद्धषणमन्तरण न सम्भवति सति चख दोषे कथंस्तु-

दितवीवः ufcwe: | १०९

तिपर्य्यवसानमिव्याशद्धयोपपारयति दाषाभासा इति दोषा द्वाभासन्ते वस्तुता गणा एव tee wa wa सन्निधिं लभन्ते भिवे्नोया भवन्ति निन्दन्निव सातीत्यज च प्रत्य- यव्यत्ययेन wafea निन्द तोल्यग्वयेाऽपि aga: तेन afa- च्छलेन निन्दोक्रिरपि व्याजस्ठतिरोव वेदि्रसाम्यात्‌, तच 4 व्याजरूपा स्तति््थाजखुतिरिति dures) स्यष्टमुक्तं भका खता ्व्याजसुतिर्मखे निन्दा खतिवा रूढिरन्यथा" इति wat निन्दाया wae तदह कमुदाषरणं यथा “हे ₹दलाजित बाधि सत्व वचां fa विस्तरेस्तोयधे मास्ति agge परः परहिताधाने Wawa: | दब्यत्‌पान्यजनापकारघटनषेम्‌- स्यलमभायजशामारपराददहने करोषि कपया साहायकं यश्मरोाः, tii अत्र wae स॒तिव्याजेन निन्दाप्रतिपादनाशमत्का- रातिश्रयः GS एव । Bsa it

तापसेनापि रामेण जितेयं भतधारिणौ । त्वया राज्ञापि सेवेयं जिता, माभूद्‌ सतव ॥ ३४४ ॥

उदाहरति। तापसेनापौति। तापसेनापि ताषसलात्‌ करितुरगादिजयसाघनरह्दितेनापि रामेण परणष्ररामेण, wWa- धारिणी vfaat: wants राजवात्‌ प्र्धतकरितुरगादि- जयसाधगवतापि । सेव तापसजित्ैव गलतिरिक्रा। श्च वर्घनो- यस्व राज्ञे तापसजिताजयिल्वप्रतिपादमेनापाततानिन्दा, तया ख साच्ङ्कगवदवतारेण महादेवदन्तपरष्रना परश्डरामेष

RoR NTIS: |

यावती भ्रूमिजिंता तावतो त्रया मनुब्येणापि जितेत्यतिमरती- ` स्लतिवंणनीयस्य प्रतोयते ॥३४४॥

पुसः पुराणदाच्छद्य Meat परिभुज्यते | राजन्निच्लाकुवंशस्य किमिदं तव युज्यते ॥ ३४५ ॥

इयश्चालङ्रान्तरसंखगें णातिचमत्कतिग्डमिरितिप्रति- पादनाय तच केषमूलां व्याजस्हतिं tay शेषस्य च शन्दायं- waa Saute ्रथमम्हेषमृलामुदादरति। पुंस दति। carga कथचिद्राजानं प्रति चाटुकारस्याक्तिरि्यं। परा- णाद्‌ाद्याहृद्धाख,ओलंद्मोः सम्पन्तिख। इच्छाव स्येति qaqa विशेषणम्‌ दइ च्छाकुवेगेपवं र प्रवन्तंकपुरुषोा यस्य स तथा aT वं्छस्येति सयकारपाटः सम्यक्‌। श्रचाद्यपरुषादाच्छिन्नाया- Sag: परिभोाग दचवाकुवेशोयसख तेन योाग्यद्ति निन्दा, तया चातिप्र्ता ते सम्पत्तिरिति स्तुतिः प्रतीयते । wa g- राणपदे ओपदे च सेषः सचार्थयाराद्यटद्धयो्ल्छमीषम्पत्याख awa एकलाद्थगतः | किञ्च परिभेागसाग्यात्‌ feat स्तीव- प्रतोतिरिति समासाक्तिरपि॥ ९५ ॥

भुजङ्गभागसंसक्ता RIF तव मेदिनो | अदद्कारः परां कारिमारोडति कुतस्तव ॥ ३५६ ॥

शम्ददोषमृलामुदारति। भुजङ्गेति। सुजङ्गभागसंसक्रा- धिङ्गानामुपमोगेऽनुरक्षा HAC eat च, कलत्रं भाया

feta: परिष्छेदः। Ree

Wears, Wa भुजङ्गादिश्ब्दानाममेकार्यंषङ्कतितवता च्छन्द दस्ेष- मृलेयम्‌ ॥ २४६ ॥

इति छेषान्‌विद्वानामन्येषाश्चापलच्छयताम्‌ । व्याजस्तुतिप्रकाराणामपय्यन्तस्तु विस्तरः ॥ ३४७ ॥ ॥ व्याजस्तुतिः ॥

उपसंहरति । इतीति, दति पूमीक्रप्रकारेण हेषानुवि- erat तयान्येषाश्चालङ्कारान्तरामु विद्धानां व्याजसतेः प्र- काराणां प्रभेदानामपर्थन्ताऽसीमाविस्तर उपलच्यतां ख- Tal ज्ञायतामिव्यन्वयः॥ ego i

अथान्तरप्रवृत्तेन किञ्ित्तत्‌सदृशं फलम्‌ । सदसदा निदश्येत यदि तद्छा्निद शनम्‌ ॥ ३४८ ॥

aq facta लयति श्र्ान्तरति। surat faz- भनोयादन्यस्मिन्‌ काय्थविशेषे vada केनचित्‌ यदि त्या्था- न्तरस्य सदृशं Uwe, श्रसदपषषटम्ना फलं facia प्रति- uaa तन्िदशंनं नामालङ्ारः स्यादित्यन्वयः, यदीत्यच यिति तद्याज्निदशंनमित्यच सास्यान्निदर्णनेति कवचित्पाठः, निदशनेति संज्ञायाः wey बभिरङ्गोक्रियते। yaard- प्रत्तस्य ततद शाप्ररताथान्तर ज्ञापनं निदश॑नालङ्ार दति SITY: | दयं समावद्स्तुसम्बन्धनिवन्धना निदर॑नेति नव्याः, एतदु पलम्‌, श्रसम्भवन्नपि वस्तसम्बन्धो यच सादृश्यं निद-

६०8 काश्चाद्‌ शः |

wafa तचापि निदशंनाचश्मवः afore स्फुटं प्रतोचमान- लात्‌ WEAN प्रकाशता “Tay वसुसम्बन्ध खप्रमापरि- ama’ इति | अ्रस्यादादणएरमनन्तर दशंयिष्यामः, अन्ये लयं दितोयानिदर्भनाप्रकार उपमायामन्तर्भवतीति TARA नोक्तं TANS ॥ ६४८ ॥

उदयन्नेष सविता पदोष्वपयति HAA fara फलं सुहदनुयदम्‌ ॥ २४९ I तच सत्फखनिदशेनमदादरति उदयन्रिति) उद यश्द्‌-

गच्छन्‌ छदं anges, fd trat सन्यत्तिच्च । खुददगुद बन्धुष्वानुक्खर्ूपम्‌ ऋ्धीनां सम्यत्तौरनां फलं विभावयितु सत्धाद्टद्धौ बन्धूनामानुकरूलयं adafafa श्चापयितुं पदषु भरियमपयतोल्यनयः। अच TAY ओवितरणप्रटत्तेनादयभाजा विचा युडद्पकाररूपमुदयफलं निदग्द॑ते फलश्चेतदुक्ष्ट मव Red ॥

याति चन्दर एभिः सटा ध्वान्तराजी पराभवम्‌ | सुदयाराजविर्ट्रानां SATAN दुरन्तताम्‌ २५० ॥ ॥ निद शनम्‌ ॥

श्रसत्पलनिदशनसदारति । यातोति। पराभवं नाग्रं | राजविरुद्धानां नृपतिप्रतिङ्रलानां चद््रप्रतिकरूखानाञ्च। दुर wat निन्दितावसानल्म्‌। 34 axisgha: परण्यमाण-

दितीयः परिच्छेदः | ३०५

ध्वान्तराजी राजविरोधिनां परिणामदुःखरूपं फलं निद्र यति तश्च पांश मखदेव । एवम्‌, “Sad पदमवाण यालयरईल- थैव स पतेदिति waa) भरैखभ्रेवरगते दृषत्कणश्चार्मारत- Wa: पतल्धधः'। शरन भेखश्ेखरादधःपतमगप्रटको दृषत्क- शालघोरन्नतपदप्राप्रस्छं ततेाद्यटितिपतनश्टपमसत्फलं निद- शयति । एषु चं तथाविधसवितादौनां तत्तदर्थ॑न्चापनसम्बन्धः सम्भ वत्धेव। लशणशस्ापलचकतया प्राप्नायास्वसम्म वद स्त॒सम्न- न्धनिबन्धननिदश्रनाया उदारर्णं यथा, ‘a दर्यत्रभवेवंघ्रः क चाच्यविषया मतिः तितीवुदुरं मोाहादुड्पेगास्ि साम- रम्‌" । WH खगयंवं्रवर्णगप्रटृन्ते कवे उड्पकरणकद्‌ सरषा- मरतरणेच्छायाः सम्बन्धाऽसम्भवम्‌ ATA सुर्य॑वंशवर॑गे च्छा Beta सागरतरणच्छेवेलयुपमां निदर्शयति, यथा वा “उद्‌ - यति विततेोद्खरश्मिरव्जावदिमर्चे feaurfe याति चास्तम्‌ | बहति भिरिरयं विलम्बिधष्टादइयपरिवारितवारशेद्रली- लाम्‌ । श्रजान्यर लोलां कथयमन्यावडलिति तसद्गोमिन्युप- मायां पणंवखानम्‌। मालारूपाणेषा चारुतातिश्यं पुष्याति यथया ‘erat तितीषंति तरङ्कवतोभुजङ्गमादातुमिख्छति करे दरि ण्ण द्विन्बम्‌ । मेरं लिखन यिषति प्रैवमेष रेव ae TOT गदित॒म्॒यममादधातिः। wera सन्बन्धमृणवणना- दतेऽसम्भवन पूवेवदुपमाचयं निद्शयति॥ २५० ॥ स दातः सदभावेन कथनं गुणएकग्मणाम्‌। अथान या वेनिमयः प.रकृत्तिस्तु सा सता ॥ ३५९॥ ५

Ree काव्याद्‌ शः |

su auf लक्तयति। षरेाक्तिरिति। गुणकर््मणा- fafa wa कम्मशब्दः क्रियावाची, बडवचनेन द्रव्यादिपरि- यदः | गणादीनां सद्भावेन साहित्येन aay सा सहा- क्रिः, सरभावस्येति कचित्‌ षष्ठयन्त पाठटः। सम्बस्िभेदेन भिन्नयोरपि गण्याः क्रिययोरपरयोवा सार्थस्य बलादेकेन वाचकेन यदेककालीनतया प्रतिपादनं सा सदाक्तिरिति निष्कष्टाऽथः। एतदेकं TIAA “खदहायस्य बलादेकं यत स्यादा चकं दयाः सा सदाक्रिरिति। अचमभ्रोटोक्तिमन्तरेण वैचिचाभावात्‌ तश्भूलकल्मस्् बोध्यं तेन “लच्छणेन समं रामा गनं काननं यथो Carat यया विव्येकेन पदेन रामलच्छण- या गमनक्रियया: प्रतिपादनेऽपि ग्रोदाच्चभावेन वैचिच्राभा- वान्नायमलङ्कारः we ufsat गृणादिभियुगपदन्वय इति तु व्ययोागिताताभेदरः॥

इत्थं पञ्याद्धेनेव सरक्रिलचणं पयथाप्तमिति पञ्चपूर णस्या - वश्यकतया सदाक्वदादरणान्यद शं यिलेवान्तराद्धंन परिटत्व- BEIT लक्षयति | श्र्यानामिति। विनिमयः प्रतिदानं ति- लान दत्वा माषग्रदणमित्यादिरूपं । विनिमय waa समख अधिकेन न्यूनस्य न्युनेनाधिकस्य च ग्रदणमिति चिविधः, श्रय- मपि Rida प्रयुज्यमानञख्चारुतामावदति। भा जदेवस्त य- व्ययमपि परिटत्तिमाद ‘aqaragatag यावा विनि मयोामिधय'दत्यादिना, व्यत्यय कस्यविदेकस्धानाद न्यच स्थापनं यथा, दुमद वन मपञ्चि श्रौमद मजषण्डमिल्यादा ॥ २५९ ॥

डितीयः ufcwe: | ३०७

सड दधा मम WALA: संप्रति राचयः। पाण्डुराश्च ममेवाङ्गः स ताञनरश्रषणाः ॥ २५२ ॥ तच प्रयमोदिष्टं सरदाक्रिमुदादरम्‌ प्रथमं गृणसहभाव- खूपामुद्‌ादरति | aw दोधा tia विरहिण्या उक्िरियं। सम्प्रति भ्रियविर समये गतु पू, राचयादोधौ दति दुःख- बड्लतया दुःचेपणोयत्वादिति ara: | ता रात्रयः, पाष्डुरले- देतखग्रष्षणा इति wae इत्ययः, रच Teas पाण्डुर लश्च गण तोच सम्बन्िभेदेन वसुताभिन्नावपि सहार्थवला- दीघौ इति पाण्डुरा इति चेकेनेव पदेनेककालीनतया कथि- ati ममु शश्राविभ॑वति नारीणां वयः पय्यंस्तशेशवम्‌ । सेव विविधैः पुंसामङ्गजे्ाद विथमैः' इति पूव्बद्र्भितका॑सडजवि- जरेतूदाश्रणेऽपि क्रिययाः सहभावे gad तद मगयारभेदापातं दति Sad सदभावसाधारणष्णेऽपि काय्यकारणभावस्येव चि- जमियामकलात्‌ wad त॒ रोधंश्चाषदोर्घराव्यानं काययेका- रणभावः Tata विरदजन्यलात्‌, एवमग्रेऽपि बेष्यम्‌॥

neve i

aaa VE पान्थानां HBA चूनमश्जरो | पतन्ति च स॒मं तेषामस॒भिमलयानिलाः ॥ २५२ ॥

क्रियासदहभावदूपां सरेकरिमदाहरति। aga द्ति। पतन्ति गच्छन्ति, असुभिः प्राणवायभिः कचिद्श्रुभिरिति

पाठः। aa aga vary क्रिये। श्र्ापि मृच्छाद्द्धि- 2४ 2

Res MIU |

WARVNT:, अदपतनमलयानिखपतनयाख वसन्तज- न्यलान्न मिथः कांकारणभाव दति ग चिभ्ररेतुना ares | यदिच चुतमश्नरोटद्या मृच्छाटद्धिः मशयानिखपतनेन चा- सुपतनमिल्यभिगप्रायस्तदा श्णद्धादाहरसं ‘ay मणिवलएहि बादधारा गलन्ति, We भाष्ठान्‌ प्रयातः ae रिपभिरयं संद्धियनन्तां बलानोत्धादिकं बाध्यम्‌, we न सड्गतयोादंतु- डेतुमड्धावः॥ Bye tt

केकिंलालापसभगाः सुगन्धिवनवायवः | यान्ति Me SAS She सुरभिवासराः ॥ ३५७ ॥

काकिलालापेति। सराक्रीतिसंन्ञाञ्रवणात्‌ सदशब्दप्र- याग एवायमलद्ार इति भरमनिरासाय षार्थकसाद्धंपद- घरितमिदमुद्‌ारणमुपन्यसतम्‌, एवं सदहा्थकशनब्दान्तरोषा- दाने तदन॒पादानेऽपि "गम्बमानेख सहाथैरित्यनेन fafearat दरतीयायाम्ना सहाक्तिबाध्या । wag इद्धं यान्तीत्यचर या- मक्रियायाः सहभाववत्‌ गृणात्मिकाया दृद्धेरपि सहभावः प्रतीयत दति गृणएक्रिययारोकच स्भावदशनार्थम॒दादरण- भिदं cfiafaars: तच खद्धेगणएले आनन्दस््ापि aurea गृणसछ गुण टत्तिवापाते प्रतोकारशिन्यः ॥९५४॥

दल्युदाहतयोद त्ताः सदोाक्तेरच BTA | Setar कियते परिडृत्तेख किच्चिद्रुपनिद शनम्‌ । द५५।

fedta: प्रि च्छेदः| Ree

दृषटदाइतय tia काञचगेति गणङ्कियासहभावविषया दणशिताः, अनया रत्या अन्डविषथापि aetifmargaare:n

क्रियत इति । किञ्चिद्धुपभिद जनम्‌ यन्बाङूखभिया एक- माजाद्‌ाररणेन किञ्चित्‌ खरूपप्रकाग्नम्‌ ॥ २५५॥

WAN CLA भजेन तव भमुजाम्‌। Facer इतं तेषां यशः कुमुद पाण्डुरम्‌ ॥ ९५९ ॥ ॥ परिव्र्तिः ॥

अस्तप्रहारमिति। अच न्यूगेमाधिकस्य ग्रहणरूपा विनि- मयः) एवं ‘TMT ASTHRUTS] जग्राह इदयं aA!) मयातु इदयं दत्वा VHA मदनज्वरः | WI पू्यीद्धं समेन सम्य, sag afar wre विनिमयः ॥ २५६॥

आश्रोनामाभिलघिते वस्तुन्याशंसनं यथा | पातु वः परमं ज्योतिरवाङमनसगोाचरम्‌ ॥ ३५७ ॥ ॥ आशोः ॥

अयाश्यःसंज्ञकमलङारं खक्यति। आश्ननैनामेति। अभिखपिते ve वस्तनि शआ्राशंसनं प्राप्तीच्छाप्रकाश्चनं यदा अभिलषिते प्रिये वरुनि जने Gwent cad: ्राशंसनं ब्रटुभा- भ्य्थनमाण्ोगामालङ्ार CAA | अयमलङ्ूारो वेचि ` विश्ेषात्मकलाभावान्न बङभिरङ्गोक्रियते, कंचिन्तु स दद्यल्या-

Be काव्यादशः।

पनेन वैचिचं विद्यत एवेल्यङ्गोक्रियते, यदुं च्रा्ोरिति श केषाञ्िदलद्कारतया मता | Breqerfatrarar warits- स्याश्च तादृशः इति। wae न्या एवास्ाञ्चमत्कारजनक- त्वमिति नाखालङ्ारतेनाच्यते यथया शच्राशीराक्रन्दकपटाच्- माग्नाद्यमाञ्रयाः इत्यारभ्य, (इति नाखालङतयोा नाख- ग्षणद्ेतवः इति, तत्छतमस्या wary श्राशोरिषएटजनाशंसेति, यथा wea “ययातेरिव ufaer पल्युबेहमता wat ya वमपि सराजं सेव पूरुमवाभ्रु्ि' दति । wat त॒ प्रयोऽल- इारस्येवायं मेद इत्याहः उदाहरति पालिति। warg- नसगा चरमिति वाक्‌ च मनते Fret प्रतिपादकं ae तत्तया तद्भिन्नं "यतावाचा निवर्तन्ते sora मनसा सरेति श्रुतेः? । वाचामनस दृत्यत्समासान्तः ॥ ३५७ ॥ |

अनन्वयससन्दे TATA द शिते । उपमाद्पकच्चापि VIHA दर्शितम्‌ | ३५८ ॥

इत्यं सखभावास्यानाद्याशोःपय्यन्तानलङ्ारानुटे शकमेण लक्षयित्वा संप्रति प्रा्रावसरतया amie लक्षयितव्ेऽपि qa रक्तानां कतिपयालङ्धाराणएामनिरूपणेन खस्य न्यूनलमाश्् तेषां खोक्रैव्वन्तभा वनेन तत्परिहरति । अ्रनन्वयेति | अ्रनन्वयः 'उपमानोापमेयले एकस्टेवेकवा WAN | भ्रनन्वयः, दल्युक्रलचणः। ससन्देदख्च “ससन्देरस्त॒ ALIA तदनुक्ती च संशयः दलयुक्- Bu: । उपमाखेव द शिताविति तथाहि भ्रननवयस्य चन्रार-

fedia: ufcwe: | । ५ 8;

विग्दयोाः कान्तिमतिक्रम्य मखं तव। श्रा्मनेवाभवसुख्य- मित्यसाधारणेपमाः इत्यसाधरणापमायामम्तभोावः। सस- wre च “किं पद्ममनमभाग्ाणि किन्ते Greed मखम्‌ । मम रालायते चित्तमितीयं संशयोापमेति सं्रयोपमायाम्‌। उपमारूपक्द्चापोति उपमारूपकाख्यं BRT वाममे- TH यथा, 'उपमाजन्यं ख्पकमुपमाङूपकमितिः उदाहतञ्च अयति wacutiaafen शति wa चतुदशलाकस्य वश्िसाम्येन Aiea कन्दलरूपणम्‌, WIT येदं परन्यरितरूप- FAUT | अन्ये तु GIA रूपकमृपमारूपक, यदुक्तम्‌, उपमानेन तद्धावमुपमेयदय रूपयम्‌। यदद त्युपमामेदमृप- मारूपकं यथाः इति। ्रस्यादाहरणं यथा, .दिवाकरकर- सशादुदयपद्रः पयाधरात्‌। गीखाश्टक्मिव प्राचास्तमाग- खति सम्प्रतिः। ay मोलांष्टकमिवेव्युपमया खहितमृदयाद्रः पयाधरादिति eusfaaqrs: 1 रूपकंष्येव द्चिंतमिति ‘eo साधमयैव्ेधसपरद ध॑नाद्गाणमस्ययेः | उपमाव्यतिरेकास्यं रूपक- डितयं यथाः इत्यनेन wttafaaqu: ॥ ९५८ il

उत्पर्ताभेद्‌ एवासावतपर्ञावयवेाऽपि च । नानालङ्कारसंष्टिः WHT निगद्यते ॥ २५८ ॥ उप्रक्तेति। अरषावन्येरङ्गीरत उक्े्ावयवेाऽपि खमते

SHIRT WANA, उत्पा वयवस 'उत्रे्ाया ATCA HAREM ay द्धेषादिकं, यदुक्तं चिष्टेनायन das:

३१२ कावययादषः|

किञ्चिखापमयान्वितः। रूपकार्येन वा ae उतर साक्यवेः यथा द्ति। aw विष्टायसंसयष्टा यथा ‘ama: सद्धटश्रक्षि- मध्यादिनिगतः सारसलाचनायाः। जानीमरेऽखखाः कमभीय- कन्बुग्री वाधिवासाद्गुशवत्वमा प” | श्रच गृणवन्वे देषः" उपमया- जिता यया कुमारसम्भवे, ्रङ्कुलोभिरिव केशसञ्चयं सन्निग्ट द्य तिमिरं मरोचिभिः। (कुब्मलोकतसरोाजले चनं चुम्बतीव रजनो- मखं wir) अ्रचाङ्गलोभिरिव मरोविभिरित्यच् कुद्मलीरत- सरजले चमभित्य् चेपमा चम्बतीवे्युत्रक्लामारभते। wa सूपकार्थसंयुक्तोत्रे्ापि । एवंविधा तरेचावयवेाऽपि खमते छेषा- feagitiasafa नाजापि न्यूनता । ` केचिन्तु यजावयव- करिथेवोम्मेच्यते नावयविक्रिया ख उत्मेलावयवः यथा ‘ett प्रतिविम्नितेव लिखितेवात्कोणूपेव च दत्यादीत्याः | एवं faquarerh दृ्टान्तसापमायाम्‌ उल्तेखपरिणामयारूपके कारणमालाया दते च्परेषाश्चापरोरङ्गोषतानामरदङ्ारा- नराणां, यथायथं निर्क्रेव्वन्तभावाबोध्यः॥

थ UE लक्तयति। नानालङ्ारति। नानालद्ा- राणां स्जातोयानां विजातीयानाम्बा निरुक्रलच्तणानामल- ङाराणां संखृष्टिरेकतर dat: सङ्के सङ्गीणास्यमलङ्ग- रान्तरं निगद्यते एयग्‌वेचिचविशरेषोपलब्या प्राचोनेरुच्यते, य॒क्रञ्चेतत्‌ यथा लेकिकषाराद्चलङ्काराणां मियःसंसर्गेण ष्यकचार्तातिग्यजनकतया गुच्छग्च्छाद्धंगेस्तनादिसंज्ञया ए्यगखद्टारत्वेम व्यपद्‌शस्तथा सद्ोणानां काव्यालङ्ारा-

दितीयः ufo: | ३६३

शामपि एयक्सार्ताप्रत्यायकतया एयगणङ्ारवेन सडी- खंतिसंन्ञया व्यपदेत्र इति ॥ awe ॥

अङ्ङ्किभावावस्थानं सूर्व्वषां VARTA | दत्यलद्धारसंखषटेलेकणोया TAN गतिः| Bee

wwe भेदो दर्धयति। अङ्गाङ्गोति। अङ्गाङ्गिभावेन निग्वौद्मनि्वादकत्वेनावस्यानमिल्येका, तया स्न्वैवां समक- चता श्रमयान्चानुय्ाहकलमन्तरेण निरपेलतयावसरागभित्य- परा, TATE: षद्धोखालङ्ारस्य <a गति- भंददयम्‌ | aw मकचलतयावश्यागञ्च कचिदेकाञ्रयगतं | कचिदिभिन्ना्रयगतमिति दिविध, aa प्रथममेकाञ्रयानु- प्रवेश्रसंन्ञया कयितमन्येः, तया सन्टेइसद्ूरस्यान्येरक्सख त सन्दिद्यमानाखङ्रयोः GIy समकचततेत्यनेनेव सं- ग्रहः सन्दिद्यमानयारष्यनुग्ाद्यामुय्ाहकलाभावात्‌, तस्नारेत- masta aia चतुविधलं सिद्धं, पर न्वेकाञ्चयानुप्रवेभ्र सन्दिग्धव्ेऽक्रङ्ित्वे च सद्धरसंन्ञा, समक्चतायानु संडष्टि- संश्चान्येषा मित्येव fara: ५ age ॥

आक्षिपन्त्यरविन्दानि सुग्धे तव मुखथियम्‌। कषद ण्डसमग्राणां किमेषामस्ति दुष्करम्‌ ॥ Bee It

तचाङ्गाङ्गिभावसद्धीखमुदादरति। आदिपन्तोति। श्राकि-

पन्ति जिगीषन्ति सदृगोङ्ुर्ग्वन्तोति तु प्रतीयमानाऽयंः तेना- 2 8

are ATTA: |

चापमालद्धारः स्वा नि्व्वाद्यतलादङ्े, aay wacrfe: HII दण्ड उपायभेदः शा स्तत्वमित्ययैः aay ताभ्यां समय्ाणां सन्पृखानामितिक्तेषाविद्धाऽयान्तरन्यासाऽयमस्ा् निव्वादकलादित्यन्ये aura एषामिति लाकानामित्यर्थः, तत एवाथीन्तरं खा पन्याससम्भवः अरर विन्दानाभित्यर्थकले तुन तथा एकस्य समथ्ेसमर्यकलाभावात्‌, WIT तु काषदण्डसषमय्राणा- भिति ₹रेत॒तयेोपन्यासाद्धेललद्ा रोऽचाङ्मित्याङ्ः | वस्त॒तस्त॒ न fafaice दुष्करमिति wade: सम्यक्‌) एषाभिति सम्बन्धविवक्तया षष्टी ॥ ३६९ ॥

लिम्पतोव तमोऽङ्गानि TANTS नभः | ATRIA CEs फलतां गता | २९९ ॥ ॥ सद्ूलष्पम्‌।।

समककच्ततासङ्ीलंमदा हरति | लिम्यतीवेति। wa garg SHIT उन्तराद्धं चापमा श्रनयोारच निरपेत्ततयावसखानमिति समक्ता सङ्धीर्थलमिदं विभिन्नाञ्रयगतम्‌, एकाश्चयगतं यथा करुर्‌वकारवकारणर्तां ययुरित्यच रवका रवका इति वकार वकार इति च यमकयाः, संसारध्वान्तविष्वंषरसः कसनिदधदनः, LOA खूपकानुप्रासयोखेकच समकच्तयावस्धानम्‌, ्रथाखलङ्धा- रथारेकाश्रयानु्रवेस्त बहभिनीद्धि यते अ्गङ्गिलेनैव war THA सद्धावात्‌। WAG समकल्षतयापि इयोरेकच सद्धावः सम्भवत्येव यथा श्रहिणएश्रपश्राश्ररसिए पदिश्रसामादण्सुदि-

` दितीयः परिण्छेदः। ३१५

BUG ave पसारिश्रगोश्राणां ufey मारविन्द्‌ाणं। aq पथिकश्ामितेष्विव्यपमा पथिकसामाजिकेख्िति रूपकम, इ- यारष्नयारच तात्पय्थै समकक्षतया चावस्यानभिदल्याह्नः | HAGUE: TAA इत्यव मखमेव wx eft Sua. म॒खं चन्र द्वेत्युपमाया ara सद्भाव दति साधकवबाधकाभावात्‌ सन्दिष्यमानयारनयोाः खमकल्ततयेवाचावस्ानमिति li २६२॥

सेषः wars पुष्णाति प्रायोवकरोक्तिषु रियम्‌ भिन्नं दिधा खभावेक्तिवेकरोक्तिखेति वाङ्ययम्‌ ॥ ves

प्ये प्रदभिंतेषु तत्तदलङ्कारान्तरोादादरणेषु बडषु केष- सद्धावेा दृष्टस्ततञख way asat सद्धोणंलमिति चयन्नाद। wa दति। वक्राक्िषु भणितिभङ्गोरूपालङा र वत्का येषु । वक्रा- fafaamr तद्धिन्नमपि काव्यमस्तोल्यायातं ततञ्चालङ्ार- छतं काव्यस्य मेददयमार। भिन्नमिति खमावाक्रिष्नाति- गणक्रियाद्रव्याणां यथावत्‌ खष्हपवष्यनरूपा, वाद्यं Arai, खभावाख्यानाद्यलङ्कारवत्‌ भणितिभङ्गरूपापमाद्यलद्धारव- श्वेति तत्‌ दिविधमिव्यथः ॥ ३६द ॥

तद्भाविकमिति प्राहः प्रबन्धविषयं गुणम्‌।

भावः कवेरभिप्रायः काव्येष्वासिद्धि संस्थितः ॥ ३६४ ॥ TTY Cate Tat वस्तुपव्वेणाम्‌ | विशेषणानां व्यथानामक्रिया स्थानवसनो ॥ ३६५॥

282

ard WITT: |

व्यक्तिरक्तिकरमवलाङ्गम्मीरस्यापि वस्तुनः | भावायत्तमिदं सव्वेमिति तद्भाविकां विदुः ॥ ३९६ ॥

cet कषाञ्चिदेचित्राणां खभावास्यानाद्यलङ्कारत्वमुक्रम्‌ अपराणि चानन्तानि वैविच्राणि समवन्ति तानि च प्रत्येकं AWA दुव्वचानोति सव्वैषामेव तेषां संयादकमेकमेव भा- विकाख्यमलङ्ारमाइ्‌) तद्धाविकमिति। प्रबन्धा महाकाव्य नाटकास्यायिकादयस्तदिषयं agd प्रबन्धेषु चमत्कारजन- कतया निवे्रनीयमित्यर्थः गणं ओाभाजनकं we, तत्‌ wee रेषु प्रसिद्धं भादिकमिति भाविकास्यमलङ्धारमाङरित्यन्वयः। sara दश्रंयति भाव tia कवेरभिप्रायोाभावस्तमदतीति व्युत्पत्या भाविकसंश्चाप्रढत्तिरित्यथः, स चाभिप्रायः काब्येवा- सिद्धि श्रारम्बादधिसमाश्निपर्यन्तं संस्थितः, एतेनायमलखद्ध- राऽखद्धारान्तरवनल्न पदवाक्यमाचगतः faa महावाक्यङूप- प्रबन्धगताऽपि भवतीति खवितम्‌ | तभावनः प्रत्यचाय- away ada भाविकमिति प्रकाभशकारः, श्रह्ुतपदार्थख्यापि प्रत्यल्षायमाणएत्वमिति दप॑ंणकारः, तच SHAT: सम्यगन्वथंता न स्मवतीति विवेचनोयम्‌ ॥ ३६४॥

कवेरभिप्रायविषयान्‌ कतिचित्‌ प्रबन्धघम्मान्‌ द्शंयति। परस्परोापकारिलमिति । वस्द्रनि श्राधिकारिकंतिदटन्तानि पव्वौणि तदुपकारकाणि प्रासद्गिकतिदसानि, यदाह नख- कुटः शरं undy बुसेदि विधं परिकल्प्यते । ्राधिकारि कमेकं

fala: परिण्डेद्‌ः | ११९०

स्यात्‌ प्रास्निकमयापरम्‌' दति। सम्वैवां तेषां परस्यरोापका- frd कवेरभिप्रेतं, यथा रामायणे रामच्रितमाधिकारिकं सुयःवादिचरितं प्रासङ्गिकं तयारङ्गाङ्गितया परस्परोपका- राविद्यत एव । aware करितुरगपरगिरिप्रष्टतिव- शंगमपि साचात्‌ परन्यरया वा प्रधानापकारे Gaeta मध्यम्‌ । तया व्यथां प्रङतख्छापरिपोाषकाणणां fawe- णानासक्रिया अनपन्यासः अभिप्रेतार्थमाघकविष्रेषणोापन्याख Tay:, अयमेव परिकरालद्धार दति प्रकाश्कारादयः यथा (विश्न षणेर्यत्ाकूतेरक्रिः परिकरस्तु सः इति wit त॒ अपष्टलराषाभाव एवायं ATHETT CATH तथा खानार्गां प्रकृतरसापयाशगिविषय विशेषाणां वंगा ॥ २६५ ॥ -व्यक्रिरिति। उक्तिक्रमः पदरचनापरिपारटो तदलात्तदीय- प्रतिपादकताखामध्यात्‌ गन्नीरस्यापि गरढतरस्यापि वस्हना- sia afm: प्रस्फुटलम्‌, तदिदं aa भावायत्तं क्वेरभि- भ्रायाघधोनमिति भावायन्तलाद्भाविकमिद्‌ विदुरिति।॥३६६॥

यच सन्ध्यङ्गव्रत्यङ्लक्षणाद्यागमान्तरे | व्यावखितमिदश्वेष्टमलङ्धारतयेव नः । ३९७॥ ॥ भाविकम्‌ |

faq यश्वेति। सन्धयेामुखप्रतिमुखगद्मविम्ं व्व॑दणा- स्याः पञ्च, anagifa उपक्ेपपरिकरादीनि चतुःषष्टि सद्खकानि, awa: कौगिकोसात्वत्यारभटोभारव्यख्तसखः,

Rts काश्यादशेः।

तासामङ्गानि waaay Seta sem, लच्णानि ्षणा- चरसद्वातादीनि षटत्रिंशत्‌, श्रादिपदेन नायखालङ्ारवौथ- क्रलास्याङ्ानां DEG, तच नाखालद्ारा श्राशीराक्रन्द- कपराद्‌ यस््रयस्िंशत्‌, वीथ्यङ्गानि उद्रात्यकावलगितारौनि जयादश, लास्याङ्गानि गेयपदस्यितिपाद्यादीनि दश। एतेषां प्रपञ्चादशदूपकादो TVA: बाडव्यभियाचन दर्भिंतः। एतत्‌ सर्व्पमागमान्तरे भरतादिप्रणीतनाखशास्ते व्यावखितं ara- ओाभाजनकतया निरूपितम्‌, try सव्वमस्माकमलङ्ारतये- वेष्टमित्यन्वयः। तच केषाञ्चित्‌ खभावाख्यानादावन्तभोवः अपरेषां भाविकतल्मितिदगरूपकादियन्धदत्तादादरणद्र॑नन सखबुद्या विवेखनोयम्‌ ॥ २६७ ॥

पन्थाः स॒ एष faa: परिमाणव्त्या

संहत्य विसत॒रमनन्तमलङ््याणएणम्‌। वाचामतोत्य विषयं परिवत्तेमाना-

नभ्यास एव विवरीतुमलं विशेषान्‌ | ३६८ ॥

¢ =, ~e TART ~ दूत्याचाय्यदण्डिनः छना कन्यादशऽथालङ्ध नाम fama: परिच्छदः UB

ते चाद्यापि fared कस्तान्‌ कातेन वच्छतीत्या शुक्र पुनरपि स्मारयन्‌ परिच्छेदमिममुपसंहरति। पन्था इति, अललद्धियाणणां पुत्वेनिरूपितखभावास्यानाद्लङ्ाराणएामनन्त-

facta: परि्छेदः। १९९

मसौमं विस्तरं ewan प्रभेदसमृदं संदत्य Raat वक्तम- शक्ततया श्िर्षग्ररणन्यायेन प्रकटतरं तं dawg परिमाणटत्या परिमितलेन ख एषः पन्था faga: माग॑माचं प्रदशितम्‌। एष Waa एवेति कखित्पाठः पन्धा Vas: | WA पथा सञ्चर माणेरपरेऽपि भेदाः खयं ज्ञातव्या इत्याह वाचामिति वाचां विषयमतोल्य परिवन्तंमानागतिप्रण्डता नित्यः | विगरेषान्‌ प्रभे- दान्‌ विवरीतुं प्रकाशयितुम्‌ ware एव अस्य विद्टतमागख पुनःपनःपरिश्रोखनमेव we समथः संक्तिपेाऽप्यसन्निरूपण- कारः प॒नःपनरालेच्यतां तेनेवापरेऽपि WATT WAT TAG: ॥ २६८॥

दति ओ्रीप्रेमखद्रतकंवागीश-भटावचा्य-विरचितायां मा- लिन्यप्राज्च्छनोसमास्यायां काव्यादशंरीकायां fama: परि- च्छदः ॥ २॥

HATTA: |

ठतोयः परिच्छदः |

on O-OFQ OO

श्व्यपेतव्यपेतात्मा व्यात्रत्तिवेष्संदतेः | यमकं, तच पाद्‌ानामादिमध्यान्तगो चरम्‌ । ९॥

दितोयपरिच्छेरे (काव्यशोभाकरान्‌ WATT ETT VIVA इत्यनेन शब्दाथेसाधारणएमलङारसामान्यलकचएमभि- धाय शब्दस्य प्रयमनबृद्धि विषयतया wad freufaqafaar- नपि तदौोयालङ्ारानतिचमत्कारजनकत्वाभावादनिष्प्य च. मत्कारविभेषश्ड मयेाऽथालद्धारा एव विनेयानां प्रटत्तये पुनं निरूपिताः, संप्रत्युपादेयधर्मेषु प्राप्तावसरान्‌ पृब्वैनिरूपि- तानप्राखभिनान्‌ णन्दालङ्कारान्‌, तदनन्तरं देयधमेन्‌ दो- wig निरूपयितुं दतीयपरिच्छंदमारभमाणेन प्रथमं माग॑- विभागप्रसङ्गनाक्रलचणमपि यमकमनुद्य तत्रभेदा, ATA श्रव्यपेतेति | श्रव्यपेताऽव्यवडितः व्यपेताव्यवदितख श्रत्माख- Si यस्यास्तादूशगे वखंसंदतेः खर व्यञ्ज नवशंसद्स्य व्याटत्ति- विशेषेण ठत्तिः पनरुषारणं यमकमित्यन्वयः। wa विगरेवाः पृत्वेमेवेक्ता इति नाजाच्यन्ते। श्रव्यपेतव्यपेतात्मेति भेदकय- नाय, तथादि कचित्‌ पृव्वाचरितवणंसङ्स्याव्यवधानेन पुन-

तीयः परिष्डेदः। RAE

सखारणं कचिद्धावधानेनेति प्रयमभमिदं मेरदयम्‌। we art नियमयति तेति । पादानामादिमथध्याख्तभागा wa खा- wha: | ्रजादिमध्याक्तेव्यनेन पादानां खण्ड़बयगतत्य- मेव यमकसखटेति mE मध्यपदेन सम्भवत्‌खणष्डमाजला- भान्‌ चतुरादिखण्डेव्वप्यस्य सितिन्जतव्या यदाह प्रकाशत I जिखण्डे जिंशत्‌ wa: ae चलारि्रदिति। एतदुपखचणं पादा रपि अ्रस्यसखानानीति ज्ञेयम्‌ । यदुकं वामनेन पादः पाद- स्यादि मध्यान्तभागाः खानागौति। अचर पादपरेन च पाद्‌ दयात्मकस्य Wigs पादचतुष्टयात्मकस्य खम्पृ्पद्यस q गरहणं तेन पादखण्डाः पादाः WIE TITY WAHT वामानीति निष्कषः ॥९॥

एकटिजिचतुष्याद यमकानां विकश्यनाः। आदिमध्यान्त मध्यान्त AAT सर्व्वतः ॥ ९॥ ` अत्यम्तबदवस्तेषां भेदाः सम्भेदयोनयः |

सुकरा TART, TA तेऽच केचन ॥ ३ ॥

तचाविमिश्चविमिश्रतया दिविधानामादिमथ्यान्तयमकानां भेदान्‌. करमेण दशंयम्‌ प्रथममविमिश्रं विभजते, wafat एकदिजिषतुष्पादयमकानामविमिश्राणामित्यथंः विकल्पमा-

मेदाः, WS चतुष्यादात्मकल्वात्‌ wages चलार्‌खलारोा- 27

ht ae MIMS |

भदा ज्ञातव्या दश्यर्थः,यया sfafafsaafearmaaag प्रथ awe एव, दितीयपाद व, द तोयपाद एव, चतुयपाद एवेति चतुर्विधम्‌, तया मथ्यादिभागयमकमपि प्रत्येकं चतु्विंधमिति यश्चा विमिश्रमेद प्रका रोाऽव्यपेतव्यपेतसाघारणः | अथ fafa- sana विभजते श्रादोति। समरेदयोागयः सजातीययम- जान्रसंमिथ्रणजन्याः आदि मध्यान्तमथ्यान्तमध्याद्याद्यम्तसर्व- तावर्तमामानां तेषां यमकानां मंदा अरत्यन्तबद्वेाऽतिवि- स्तरा ज्ञातव्या इत्यन्वयः). Aa इति, सप्तमोबज्कवचनान्त, UST “्रादिमध्यान्तेषु, AVIA, AMC BIA, wag चेति । मध्यपद्‌ामि च wate दितोयद्रतीयषपादबाध- कानि, चरममादिपदश्च मअरयमद्ितीयद्रतोयपादबेाधकम्‌, श्रन्तपादस्यादै चयाणां पूर्व्वपादानां खितलात्‌ । मध्याद्येति आद्य wat चेति विग्रहः धन्भार्थादिपाटाद्‌ाद्यस्य परभावः, aa आदिमथ्यान्तेत्यस्य प्रथमे दितीये, प्रथमे द तोये, प्रथमे च- au, इति चयः प्रकाराः मध्यान्तेत्यस्य fade aaa, fe तीये चतुर्थ, gata We, इति चयः प्रकाराः, WATS व्यस्य प्रथमे हितोये दतीये चेत्येकः प्रकारः श्राद्यन्तेत्यस्य qua दितो चतूर्थे, प्रथमे atta चतुर्थे, fama दतीये waa चेति जयः प्रकाराः । wae प्रथमे दितीये द तीये चतुर्थ चेत्येकः watt: । fafeat एकादन्र प्रकाराः । एते चादिभागविषयाः मध्यादिभागविषयाख्च Frat: | सुकरा द्ष्कराेति सबोध दुग्बोभादेत्यपि are तदेते कवीनां

wate: परिच्छेदः शर्‌

WENT कषोशकरा एति कचन cw मतु सम््रविनः wa STAG: ne tt

मानेन मानेन सखि प्रणयेभत्प्रिये जने । wfasal कण्डमाद्िष्य तमेव कुर्‌ VAT ॥ ४1

तज प्रयमपादमतमव्यपेतमविमिश्रमादिभागयमकम्‌रा- हरति, मामगेगेति। सामप्रयोागेणाणलत्यक्रमानां गायिका प्रति नायकभेदितानां खखोगामक्तिरियं । हे सखि । fad जके प्रण- fart प्रति अनेनदूश्रबास्नाकमपि guateqy: मानेन- MARIA सह सव प्रणयः प्रेम ana frase प्रति Cee मानं ATR: | नभ्‌ मान एव हृतापराधनायक्स्य रासं तं परित्यज्य fa करामीत्यार खण्डितेति खण्डिता पाश मेति प्रियो चस्या अन्यसन्मोमचिद्धितः । षा खण्डितेति कथि- ता घीरैरी्याकषयिता Teaser, भवरपिकारोवोाध्यः खण्डितापि लं awafeaa खयं तस्य awarfay तमेव aad सखच्लं कुर्‌, शतापरधमपि मामियमेदाय्यत्‌ खय- मालिङ्गतोति मला खश्जिता भविवखतीव्येतदेवास्य शरसनमि- व्यथं; । Wa मामेयमानेबेत्यव्यपेतमादिपपदमतमाडिभागय- मकम॥ ४॥

मेघनादेन खानां मदनामदनेादिना | PUTA मनः AM WE रत्या विगादइते ॥ ५॥

३९० का्यादश्रः।

तदेव दितीयपादगतमुदादरति | मेचनादेनेति । Sarat मदनोादिना गर्म्बवमपनयता वषारसु दंसानां नि्म॑द॑लादिति भावः | Raw नादेन गच्ितेन we: उदगेपकलात्‌ खण्डि- Ararat यस्य तत्तथा तादृशं Blut मनः कम्मं मदनः कामे रत्या अ्रनुरङिरूपया खभा्यया ay विगादते वि- लाख्यति, वषौसु कामिनोनां मनो मानं fara सकामं AAA भवतीत्यथेः ॥ ५॥

राजन्वत्यः प्रजा जाता भवन्तं प्राप्य सत्यतिम्‌ 1 तुरं TATA PITTA करय दे ॥ ९ ॥

तदेव ठतीयपादगतमदाइरति । राजन्वत्य दूति । भवन्तं सत्पतिं सुपालकं प्राण प्रजाः राजन्वत्यः खुराजयुक्ता जाताः | gifs देशे राजन्वान्‌ स्यान्ततेाऽन्यच राजवानित्यमरः, “ATH मते सारच्ये' इति नलेपाभावः। faara चलारोऽम्भाधय एव रसना काञ्ची यंखखास्तादूशो sat तस्याः करग्रहे रान- ग्राद्यभागयदणे Vay पाणिग्रदणे चतुरं निपुणम्‌ ॥ ६ ॥

अरणं कौशि कान्तं He सदा दिवोकसाम्‌ | पदातिरथनागाश्वरदितेरदितेस्तव It ७ ॥ तदेव चतुर्थ॑पादगतमुदाहरति। ्ररण्यमिति। कंशित्‌

पलाय्य जीवद्धिस्तव श्रितैः श्चभिररण्छमाकरान्तं fad, तथा कित्‌ सम्बुखयद्धेन म्दतेरदितेदिंवेोकणां wy खगं

ल तीयः ufxwe: | ६२५

SUNT i, किम्भूतेः पद्‌ातिरथनागाश्ररदहितेः werarf<a- WT: | 'एवमव्यपेताविमिश्रयमकस्यादिभागविषयासख- ल्लारो भेदा दिताः, fadraarnfcfavar श्रथेववंप्रकारा Arar: ॥ ° ॥

मधुरं मधरग्भाजवदने वद्‌ AAA | विमं भरमरान्त्या विडम्बयति किंनु ते ॥ ८॥

अथ सम्मेदयानीनव्यपेतयमकभेदाम्‌ दशंयम्‌ प्रथमं ताव- दादिमध्यान्तेव्यनेम प्रतिपादितं भेदजयं क्रमेणादादरति। मधुरमिति मु भोः प्रिये मधूवेसकस्ते तव भ्रन्भोणसदृभ्रं यद- दनं तच वन्तंमानयोभे जयेः .सप्तम्यन्तमिदः' भरमरभान्धा wa- रमिथगमिदमितिभरमेण, अम्भोजे भरमरमिथ॒नवन्तेमस्य सम्भवा- ज्यत एव भ्रान्तिः fa मधुरं fara विलासं विडम्बयति विशेषेण भेरयति श्रपयतोत्यथः। wa प्रेरणे इत्यस्य चेारा- दिकस्य रूपं । वद कथय, तव नेचयारयं विभ्रमा भ्रमरभ्रम- वता वसन्तेनेव fa जनितः अमरमिथुगश्च वसन्तादयेन खम्‌- त्यन्नेऽग्भोजे सविलासं ada इति य॒ज्यतेऽयं वितकः । श्रना- वदने इति सम्बोधनपदमिति कञ्चित्‌ । न tae नेतिपाे किं ग विडम्बयति श्रपि त॒ विडम्बचल्येवेत्ययः, अच मधुर मधुरमिति वदने aca इति प्रथमद्ितोयपादविषचमारिभा- गयमकम्‌ ॥ < ॥

शरद्‌ काथादग्रः।

वारणा वा रणोदामे खयो वा समर TET | न यते AVA नस्तद डा विक्रमस्तव ॥ = ॥

प्रथमदतोयपादगतं तदेवादादरति। वारण इति। ₹ खार यतस्तव रणादामे यद्धदु्बदोा वारणा वा TST चनास तथा दुद्धंरोरण्दुद्धंषै चया at Heng नास्ति वाद्यमुभव- प्राधान्यद्ातकंः तथापि नोऽस्मान्‌ विरदिणाऽन्तं नां ग्टत- प्रायलव नयतः प्रापयतस्तव विक्रमस्तत्तख्मादरा श्राखव्यं दत्य- न्वयः । eet दति विक्रमख विष्चेषणमिति केचित्‌ ॥ < ॥

राजिनैराजिनेच्णेन जीयते त्वादशेन्टं पै | नोयते च GAH वसुधा वसुधारया ॥ Ye

तदेव प्रथमचतुर्थपादगतमुदादरति। राजितेरिति। श्रा-

जिर्युद्धं तच aaa तीच्एता प्रचण्डत्मित्यथैः तेन राजितैः ओभितैस्तादृभनंपेवंसुधा want aqerara इत्ययः जोयते जयेन प्रथमं चीणीक्रियते, पनजंयानन्तर वद्धनां घनानां धा- रया urcraval निरन्तरदानेनेत्यथः eft नीयतेच। दत्य मादि मध्यान्तेत्यनेन प्रतिपादितास्योाविभागा उद्‌ाइताः॥ ॥९०॥ |

करोति सकारस्य कलिकात्कलिकेत्तरम्‌ |

भन्मनेामन्मनेऽप्येष मत्तकेकिंलनिखनः ॥ ११ ॥

अथ amen प्रतिपादितं aa प्रकारचयं क्रमेण द्रभयन्‌ प्रथमं दितीयदतीयपादगतमुद्‌ाइरति। करोतोति।

zaia: ufcwex: | RRO

सकारस्याचस्य कलिका ama: frafacfear aa मान- सम्‌ खत्कथिकोाक्रमृत्कण्डाप्रधानं करोति वसम्तागमदखचक- तयेहोपकलादिति भावः। म केवलमेकंवेयं किन्तु aT: SEAS WATWTT दव, गेाणप्रयोगेऽयम्‌, एष मन्लागां वसन्तप्रारक्भेणोश्मदानां कोकिलानां निख्ञनाऽपि, साऽपि मम मानसमुत्कलिका्तरं करोति। wary सुरते ad- मूले तु. निजदेग्रोयभाषया। दम्पत्योः कथनं aw मन्मन तं विदुबृधाः" दल्टुकलच्णः । at मनुते उदिश्रति पचा- दिलादजिति कंचित्‌ । मनसि ana ्रबृद्यतीति मन्मनः कामः मत्तकेाकिलनिखनसेत्यपरे । अज कलिकात्कलि- कात्तरमित्य् तकारस्य खरश्एन्यल्मत्‌ तद्चवघानेऽपि यम- कंद TMA: wade खरयुक्त- Va वश्य व्यवघायकलवाम्भृपगमात्‌ एवमन्यजापि बाध्यम्‌ ॥ ९९ ॥

कथं त्वदुपलम्भाशाविदताविद तादशो | अवस्था नालमारादुमङ्गनामङ्गनाशिनो ॥ १९॥

तदेव दितोयचतुचपादगतमुदादरति। कथमिति, म- षितं नायकं मरति gat प्रेरयन्धा नायिकाया वाचिकमिदं। ce वन्ते त्वदुपलमाप्रायासतव प्रातिप्रत्या्राया विडते विघाते सति TEM अनुग्धयमाना spate अङ्गकचयकरी aw- बद्पेत्यथंः श्रवा कामद्‌भशाविशेषः श्ङ्नां fad मामा-

ARK | BTN: |

रदु माक्रभितु कथं नालं न समथा श्रपि तु समर्थैव, पुरुषा fe कथञ्चित्‌ dearer कामदशया माभिग्डयने अङ्गनास्तु सखभावताऽधीराः सुतरामभिग्धयन्त एवेत्यङ्गमा पदस्य सायकं, तव विरे अ्रतिषटभा मरणेक्मखौ जातास्मीति ज्ातव्यमित्यर्यः॥ ९२ ॥

निगद्य aa कषेन्ति बालपल्ञवशेभिना । तरुणा लर्णान्‌ छष्टानलिना नलिनोुखाः ॥ de Il

तदेव ढतोयचतु्ंपादगतमुदादरति | निग्द्येति। नलि- ara: पद्मेषु पतनोद्ुक्ता अलिनेाभरमराः बाले; को- मलेः Wea: शाभिना तरुण TSU कचा कष्टान्‌ प्रथममाह- टान्‌ तरुणान्‌ युना TS fay तरगाभादशंनोल्सुकं West बलेन गीला कर्षन्ति खथाभादर्र॑नपरान FAME | शत्यं मध्यान्तेत्यनेन प्रतिपादितं प्रकारचजयमुदाइतम्‌॥ ९२ it

विशदा विशदामन्तसारसे सारसे जले | कुर्ते कुरुेनेयं दंसो मामन्तकामिषम्‌ |! ९४॥

अथय मध्याद्येत्यनेन प्रनिपादितमेकप्रकारं दजंयति। fa- श्रदेति । विश्रन्तः प्रविश्रन्त stare साराः पलिविश्चेषाः यच तादे सारसे सरःसम्बन्धिनि जले वन्तमाना fanart sur द्यं दसी TIM: कुरुतेन कुत्छितकूजितेन gar vet- पकल्वेन विरददिणामसद्यलाद्रुतख afead, माम्‌ अन्तकस्य

zara: wfcwe: | ३२९

aaa श्रामिषं dra कुर्ते, मां मारयितुं चेत care: | आमिषं पंगरपुसकम्‌ | भोग्यवस्तुनि सख्मागेऽण॒त्काचे पललेऽपि चेति मेदिनो। wa मध्ययो्दितोयटतोयपारयाराच्पारे ख यमकमित्येक एव प्रकारः॥९४॥

विषमं विषमन्वेति मदनं मढनन्दनः। सेन्दु कलयापाढमलया मलयानिलः ॥ ९५॥

रयाद्यन्तेव्यनेन प्रतिपादितं प्रकारचयं क्रमेण द्यम्‌ प्रथमं प्रथमदितोयचतुर्यपादगतमुदाहरति। विषममिति। शपाढमलया परि्यक्रहिमागोजनितमालिन्यया wesw सद वन्तंमानः तथा मदनन्दमः मम विरदहिणाऽनन्दनोाऽस- न्ताषकः मदः मदस्य we मन्द्यति वद्धयतीति ख तयेति वा, तादु मखयानिलः विषममप्रतिविधेयं विषं गरलं तथा- विधगरलदूपमित्ययः, मदनं काममन्वेति अनुगच्छति उदो- पयतीत्यथः | इन्दुकला मलयानिल काममदोपयतोत्य्ैः। विषमं विषमन्वेतोत्यच्र चम्यमानपदयोारेकस्य खानखारलेना- सन्तोषद्येत विषमं विषमं च््ोतीति प्रथमपादः पठनोयः। दितीयविषममित्यस् विषेण मा उपमा यसेति amt विष- सदृ ्मित्यथः, च्छति Tad करोति ॥ ९५॥

मानिनो मानिनौष॒स्ते निषङ्गत्वमनङ्ग! मे। शारिणो हारिणो शन्त तनुतां तनुतां यतः ॥ १९ ॥

2U

३३० MITT: |

प्रथमदतीयचतुयंपादगतं तदेवादाहरति। मानि- गोति। @ aay at at ते तव faage निरन्तरश्रमिकर- पतनेन द.णप्रायलं निनोषुः प्रापयितुमिच्छः तथा हारिणो रवती तएव हारिणी मनेदहारिणो हाराद्यखङ्ारेण मने दर रूपवत्वात्‌ दिगृणएतरं विरददुःखं वद्धं यन्तील्यर्थैः दयं मानिन तनुतां यतः cei मानं get चिन्तया teat WAI मे aa wy मङ्गलं तनुतां करोतु मानल्यागेन यथेयं मे सुखजनिका स्यात्‌ तथा भवदनुग्रह भववित्ययेः। यत दृति ईणगतावित्यस्य WAY TSI ॥ re ॥

जयता त्वन्भुखेनास्मानकथं न कथं जितम्‌ | e e ४७ त्पिये कमलं RAHA IAN मत्प्रिय ॥ V9 ॥

तदेव दितोयटतोयचतुयेपादगतमुदादरति । जयतेति। रे मप्मरिये मम प्राणप्रतिमे श्रस्मान्‌ जयता वश्ोकुव्वेता aa- खेन रकथं कथारहितं निव्विवादभित्य्थः यथा तथा कमलं uy कथंन जितम्‌ श्रपितु जितमेव, किम्भृतं कं जलमलंकु- aa, तथा श्रलिमन्ति भ्रमरविश्िष्टानि यानि दलानि तान्यख सन्तोति श्रलिमद्लि। एवमा दन्तेव्यनेन प्रतिपादि तास्वः प्रकाराः उदाइताः॥९७॥

रमणो रमणौया मे पारलापारलांग्ुका | वारुणोवास्णोभ्रतसौरभा सैरभासदम्‌ ॥ १८ ॥

तीयः ufcege: | श

aq aaa इव्यनेन प्रतिपादितं पादशतुष्टयगतमव्यपेत- मादिभागयमकमद्‌ाइहरति रमणोति। Tew TAU I a मम रमणोया रतिष्यानं, AEM WAT पाटलाख्यटचकसुम हरीतक्यादिषु पाठात्‌ Me | तदत्‌ पाटलं शरेतरक्रवष्ठे wa वस्तं यस्या; सा, WATA BEWPTAaT सारी खरव्यसम्बन्धिनो ar | Dads तादृशो वारुणीव पञ्चिमदि गिव,तथा सरभस सोग- ग््यस्वास्प्दं खानम्‌ । दत्यमादिमध्यान्तेत्यादिकारिकया प्रति- पादिता श्रव्यपेतादिभागयमकदौकादश्र प्रकारा उद्‌ाइताः। ॥ ९८ ॥

दति पादादियमकमव्यपेतं विकंश्पिनम्‌। व्यपेतस्यापि TU HTT केचन ॥ १८॥

दतीति। पादादियमक पादस्यादिभागगतयमकं, वि ° ~N =® : fa e ~ afd सप्रभेदं <fad fase भेदाः। तस्य yang) केचन नतु सव्वं॥९९ ॥

` मधुरेणदृशां मानं मधुरेण सुगसिना | सदकारेद्भमेनेव शब्दशेषं करिष्यति ॥ २० ॥

तच व्यपेतमादिभागयमकमेकस्मिन्‌ पादे न सम्भमवतोति प्रथमं प्रथमद्ितीयपादगतं तदुदाहरति । मधुरिति। मधु- वसन्तः एणद्र्शां ररिणस्तोणां मामं प्रणयेव्धाकोापं ae

कारोद्गमेनेव, दभिडितभावलादुद्गतसहकारमङकुलेनेवेत्य्थः 22

RRR WATT: |

wend मामेतिनाममाजावजजिष्टं करिव्यति नवर्थतामानं रित्ये, किन्भूतेन यतामधरेण agen मधुविन्दूम्‌ | \ॐ9 9 <9 9 a QUAY: तथा सुगन्धिना, इत एवास्या दमोपकल्वम्‌ । तच मधुरेण मधुरेणेतिव्शस्ाटठकेटरजां मानमितिवणंचतुष्टय- व्यवदितवाद्रापितयमकलम्‌ | एवमयेऽपि बोध्यम्‌ ॥ ९०॥

करेाऽनतिताम्ना रामाणां तन्त्ीताडनवि्रमम्‌ | करेति Vel कान्ते च अवणेोत्यलताडनम्‌ ॥ २९॥

तदेव प्रथमदरतीयपादगतमदाहरति। कर That रा- माणां रमणोबामतितास्रोाऽतिशोाहितः करः arfe: तन््री- ताडनविध्वमं वोणागततनधाख्फालनरूपं खविलाखं ad करोति, तथा कान्तेच हतापराे मायके TVA यथा तया अरवणात्पलेन यत्ताडनं तदपि करोति॥ ९९॥

सकलापोल्नसनया कलापिन्धान्‌ BEA | TA नर्तिता वातेः THAT TSA ॥ ९९ ॥ -

तदेव प्रथमचतयपादगतमृदाररति। सुकणापाक्चसम- येति । वातेनं्तिता खकला मेधाखी श्रपोजखानि विमुञ्चति alfa, अनु Tare sare fuwe यदुलसनमुन्तमनं तेन Ue बत्तंमानया कलापिन्या weet गृत्यते। वषोखभावेो- ऽयम्‌॥ RE Il |

टतीयः परिष्छेदः। RRR

खयमेव गलन्ानकलि कामिनि! ते मनः। कलिकामिद नीपस्य इष्टा कां न स्पुशेदशाम्‌ ॥ २९॥

तदेव दितीयदतीयपादगतमृदाइहरति। खचयमेवेति। ₹ कामिनि खयमेव मायकटतामुगयमन्भरेणेव TIT मानरूपः | afe: कलहः मानजनकः afar यस्मात्‌ ate ते तव an: ad ufaatawargayefaad:, Te प्राट्ररप्रा- Ta Sxat गोपस्य कदम्बस्य sfeat कारकं Tet at cut न सृशेत Sie og wear श्रपि कामदाः प्राखतोत्य्थैः ॥ २९॥

AAAS TY चन्द्रकान्तस्थलोमिमाम्‌। AAAI STAG AA: शिखावलः 1 Be

तरेव दितीयचतु्पादगतमुरादरति। आ्रर्द्येति। ्रा- क्रीड उद्यानं तत्र यः शेख: क्रोडापव्वतसस्य Tal, चन््रकान्ता- afufatewa स्यशोमारद्य -एष श्िखावलेमयुरः लसन्‌ चन्द्रकाणां मेचकानामन्तः प्रान्तभागे यच्छ ATTA: खन्‌ म्‌- व्यति ॥२४॥

BEA UAT AIST भुजेन ते ! वराेणोद्रता यास TTR AT खिता ॥ २५ ॥

तदेव दतोयचतुर्थपादगतमुर्‌ाहरति। खउद्भूत्येति । ३ राजन्‌ यासो वरादेण एकर मृत्तिना भगवता विष्ठुना उद्धूता

१६४ ATW: |

wararearfaat सुतौ atte: अष्टनागस्यानन्तस्यापरि स्थिता सा sf aq तव भुजेन राजकाद्राजहन्दादुद्धु्य fyad ॥ २५॥

करेण ते रणेष्वन्तकरेण दिषतां at: | करेणवः VAT भान्ति सन्ध्याघना इव ॥ ९९ ॥

तदेव प्रयमद्ितीयदतीचपाद्गतमद्‌ादरति। करणेति । द राजन्‌ tty दिषतां रिपृणामन्तकरोण विनाशकारिणा ते तव करेण VHA इताः करणएवागजाः चरद्रक्रागलदरुधि- राः सन्तः सन्ध्याचना Ta सन्ध्याकालोना मेघा दव भान्ति, "करेणगजयोाषायां faut. पुंसि ange’ इति मेदिनो ॥ ९६॥

परागतरूराजीव TACT HST: | परागतमिव HU परागततमम्बरम्‌ ॥ २७ ॥

तदेव प्रथमदतीयचतु्थपादगतमुदादरति। परेति । वा- aver ध्वंसिता उत्पारितेत्यथैः wae पव्व॑तस्य तर्राजोव टचश्रेणीव भटैवे्ंनोयनुपमेन्येः परा परकीया चमूः खेना wet विनाशिता, अन्तमंतष्छर्थलात्‌ wea: waaay AAG परागैः ध्वस्तावशिष्टपलायमानपर चमू्थापितधूलिभि- wi ati सदम्बरमाकाशं कापि द्वीपान्तरे परागतमिव पलायितमिव धूलिभिरम्बरमलक्वितमग्डदि त्यर्थः ॥ २७॥

तीयः परि क्टेदः | Ra

पातु बो भगवान्‌ विष्णुः सद्‌ा नवघनद्युतिः ¦ स॒ दानवकुलध्वंसी सदानवरदन्तिहा ॥ SE ॥

तदेव दितौयदढतीयचतुयंपादगतमुद्‌ाहरति। पालिति। मवचनगस्धेव Yaga खः, तया दानवकुलष्व॑सो, तथा सदानः BATT AT: च्छाया दन्ती कुवलयापीडाख्यागलस्तव्यश्म्ा ख प्रसिद्धा भगवान्‌ विष्णवे outa सदा पातु ॥१९८॥

कमले: समकेशन्ते RAIMA मुखम्‌ THIS ROT लं कमलखेवेन्मदिष्णषु ॥ ९९ ॥

सम्पैपादगतं तदेवादाश्रति। कमिति रे सुन्दरि ते तव कं ञ्चिरः श्रखेभरेमरस्य समाः षदुत्राः अ्रतिश्रामला tae: FU यत्र तत्‌, तथा तव मुखं कमलेव्याकरं पद्मानां trea कमखसदुश्रमिव्यथेः, अतएव लवं कमलेव wenfta कं जनं उक्मदिष्णषु उग्मादवलषु मध्ये अरलेख्यमगणएनीयं करोाषि श्रपितु SHAT TRI AMAT BUNA: ॥ RE ॥

मुदा रमणमन्वोतमुद्‌ारमणिभ्डषणाः। 4; कलतुमद धजघनाः माः | Be It

सम्प्रति व्यपेतस्येव amdrafamamaafatfa प्रकारान्त- राणि दभ्रयम्‌ प्रथमं प्रयमद्ितीवयेोरेकविधं ठतीयचतुर्थ॑ये-

४१९ MTSE: |

स्लन्यविधमृदा इरति । मुरेति । उदाराशि महान्ति महामृख्या- Hau: मणख्ण्डिषणानि मणिमयाखङ्रणानियासां ताः, तथा मदेन मद्ेापयोगेम सेभाग्ययवनाद्यवरेपजविकार विशेषेण वा मन्या चूखनधो द्‌ ण्यत्तु यासां ताः, तथा श्रदभ्ननवनाः एथ॒जघनाः fara: मुदा Yiu रमणं कान्त मन्वीतमगुगतं कते सदा अरग्योतं wen adfafa ar ean wat: अन्वोतमिति ईगतावित्यस्य खूपम्‌। अ्रचौदभ्रजघना Tay अदभरमदना THINS: सम्यक्‌ पूत्वैपाद चये वंचतु टयस्छेव यम्यमानलादिति ध्येयम्‌ ॥ gel

उदितेरन्यपष्टानामारूतेमं इतं मनः उदितेरपि ते दूति! मारुतेरपि दक्तिणेः॥ 29 1

तदेव wae तीययोादिंतीयचतुथंयासादा्दरति। उदि- तेरिति। आः दृति खेदे, waqurat काकिलानामुदितै- aga: “उत्पून्वीदिष्‌ गताविव्यद्मात्‌ aft कः । इतेः शब्दे wat इतं हसितं व्यथितमिल्यथैः। न केवलं तैरकरेव किन्त @ gia aaa उदितेवचनेरपि | aaa कः | प्ियाक्तश्नि- वेद कैव॑चनेरपि wi तथा द्चिणेदंचिणदि गवैमारतैवीाय- facfa nar

सुराजितद्धियोयूनां तनुमध्यासते स्लियः। तनुमध्याः क्षरत्खेद्‌ सुराजितसुखेन्दवः ॥ BR I

तीयः ufc@z: | १६७

तरेव प्रयमचतूर्थयोादितीयटतोययेखेदादरति। सुर- ति। तनु रीणं मध्यं चासां ताः, तथा aT स्लादयाङ्खलम्‌ यः खेदा wane तेम सुराजिताः सुरभिताः मखानि दन्दवखषधा दव aaret ताः fea: सुरया aga जिता- परास्ता Weer eet तादृश्यः सत्यः यनां तनुं zy जाव्याश्रयणादेकवचनम्‌, श्रध्यासते श्रधिशेरते ‘qararsfy- हादेरित्याधारस्य क््मलम्‌॥३९॥

दति व्यपेतयमकप्रभेदेाऽप्येष दर्गितः। अन्यपेतव्यपेतात्मा विक्पोऽप्यस्ि तद्यथा ॥ Be ॥

दत्थ मव्यपेतं aay यमकं दशितं सम्प्रति तयोरेक संमिश्रणेन भेदान्तराणि दशेयन्नार्‌ | इतोति। श्रपिना पव॑ द्चिताव्यपेतयमकसमुखयः | अ्रव्यपेतयपेतात्मा श्रव्यपेतव्यपेत- संमिञ्चणात्मकः, विकल्पा यमकस्य भेदः | तद्यथेति, अ्रव्यपेत- व्यपेतात्मकं यमकं wg, यदा तदिल्यव्ययं सख fanetr VATA: ॥ Ve il

सालं सालंबकलिकासालं सालं न hada | नालौनानोनवङ्लानालो नानोकिनोरपि ॥ ३४॥

तच प्रथमद्दितीचये सतीयचठुययोसतदुदाहरति | साख- मिति । मराषितं भायकं प्रति gat नायिकावखावणंममिदः | खा MM मम सखी सालम्बाः खम्बमानसेम सदवर््माना

2x

RRC | WAS: |

याः कलिका; कोारकास्ताः सलति गच्छतीति area faar- सालः waar ufefa wz) तं सालं sears सच्नंटत्तं वा, ‘ary: पादपमाकवेऽपि प्राकारे सच्पादपे' इति मेदिनी, वोचितुम्‌ उदीपक्लाद्रष्टु नालं न समथा । सालम्बकलिकाः सालाः श्रावरणकारिल्वात्‌ प्रकारा इव WAM तथा आलोयन्तेऽजेति wrerat: श्रधिकरणे क्रः तादृशा ager AASV MNT MAN ्रमरानपि वीतु नालं। तथा ama मिथ्यावचनं afaga यासां तास्तथा तादूग्रीरली- किनीः इटिति तव प्रिय श्रागमिग्यतीतिमिश्यावादिनोः सखी- रपि Aisa नालं, यद्वा अ्रलीकिनोः पद्विनीः। “्रलोकिनी पुटकिनो विशिनी पद्मिनी तथेति ब्याडिः। awa प्रथमपादे सालं सालभित्यव्यपेतं ada दिितोयपादे व्यवधानेन पुनरा- इृन्तिरिति व्यपेतञ्च, एवमृत्तराद्धं नालोनालीत्यचापि श्रत वर्॑दयस्यापि संहतिल्रमस्येवेति म यमकत्वाभावश्द्धा ॥ ३४॥

कालं कालमनालच्छयतारतारकमोत्तितुम्‌। तारतारम्यरसितं कालं कालमदाघनम्‌ ॥ ३५ ॥

तरेव प्रथमचतु्ययोाददितीयटतीययाञखादाररति । का- लमिति का प्रियविरह्िणी नारी tea कालं प्राटरटसमय- मोकितुमलं समया श्रपितुन कापि, कालपदश्च तदुत्पन्ना- इौीपकवस्ठपरम्‌। HAA BAST: सम्यगदृष्यासतारा उञ्ज्वचास्तारका AIAG GI तं, तथा तारतया श्रद्यु्लेन

तीयः परिष्छदः। BRE

अरम्यं श्रवणद्‌ःखदं रसितं मेघानां aferd ay a, तया कालाः BAC महान्ता घना मेघा यज तम्‌, अतएव कां facfeut साक्लाद्यममिव। 9a कालं कालेत्यज्न एकस्य सानु- GCS ्रपरस्य तदभावे यद्यसन्ताषस्तदा कालं कालं दुरा- जच्छेति प्रथमपादः, कालं कालकृतं चनेरिति woe" । = e ।

पटमीयः, चने: aad कुत्सिता लद्ारवन्तमित्यथैः ॥ २५॥

याम यामजयापोनायामया मरणं निशा | यामगम धियाऽखत््याया मया मथितेव सा ॥ Ve ॥

तदेव पादचतुष्टयगतमदादरति। चामेति। जिन्नायाम्‌- दीप्तमदनखछ खावखयानुमितनायिकावखस्छ कस्वचिदिरहि- णाविलापवर्नमिदम्‌ | यामचयस्छ प्रदरजयस्याधौनः प्रडर- युत Baas ey Gear: खा तथा तया निभाराश्या हेतुना वयं मरणं याम गच्छाम, निगशायास्तियामात्मकल्वं यथा faqrat रजनो प्राङख्यक्वा्यन्त चतुष्टयम्‌ इति Wha: | भव- त्वस्माकं मरणं तच विग्ेषेण हानिः किन्तु धिया मनसा वचं थां कान्तामयाम WSR Ula यस्याः प्रणयमवद्धयामे- त्यर्थः, लङ्पर दीपद त्तमपुरुषव वचनं । सा ARTA मां विना wats प्राणयीडामायाति प्राप्नोतीति श्रावातेः fag, tom सा मथा afuaa aaa विदेश्रागतेन खा विभाविता मयि vad war सा तपदख्िनो विधते cada मे महती eifafcfa ara: een

2x2

age | MITT: |

दतिपाद्‌ादि यमकविकल्पस्येदशरो गतिः। एवमेव विकन््थानि यमकानोतराण्यपि ॥ Bo ॥

श्रादिभागयमकमुपसंदरति। इतीति । गतिदिंक्‌। इत- राणि मध्यान्तभागगतानि श्रव्येतव्यपततम्मिश्ररूपाणि एवमेव पथ्वीक्भरकारोरेव एकदिचिचतुष्यादंत्यादिश्रादिमध्यान्तेत्यादि कारिकाक्तप्रकारेरीवेत्यर्थः, विकल्प्यामि विकल्प्य ज्ञातव्यानि कानिचिदेव मया दभयियन्ते खकलानि तु पूर्न्प्रद्भिंतादि- भागयमकरोल्या खयं ज्नातव्यानोत्यथैः ॥ २७ ॥

न UMASS कात्लंनाख्यातमोदिताः | दुष्कराभिमता येतु APT तेऽच केचन ॥ RE ॥

मनु भवतैव कथं साकल्येन न दर्भिंतारूजाइ । नेति, अपञ्चभयात्‌ यन्यवाङल्यङतन्रेटवेमुल्यभयेन, ईडिता; इष्टाः दुष्वराभिमताः दुव्करलेनान्येषां नि्धिताः, aval उद्‌ा- द्धियन्ते, वच्यन्त ईति ऋचित्या ठः । तेऽचेत्य् aaa कचित्पाठः तज तेषु मध्ये ॥ at i

स्थिरायते यतेद्धियो न Daa यतेभवान्‌। अमायतेयतेऽप्यग्डत्‌ सुखाय ATA खयम्‌ ॥ ३८. ॥

तचा व्यपेतं सरव्वपाद गतं मध्ययमकमदाइरति | खिरायत दति । fact ्रविगश्वरा श्रायतिर्क्रकाला यस्स तथा

करतायः परि्छिदः| Rae

तत्सम्बोाधनम्‌ ‘BAT: काख आयतिरित्यमरः। दे स्थिरायते भवान्‌ यतेः संयमात्‌ समाधेरित्यथेः, न Wea न war भवति क्मकन्तं(र SUA’ यता vata: इद्धियसंयमवान्‌ इद्िया- शामसंयमे fe ware: fata म मभवति age बलवानिदि- warat facteafa. कषति इति। तथा ते तव श्रमायतापि मायारहितत्रमपि दयते एतत्परिमाणाय श्रतिप्रतायेव्यथैः तथा wa AWA अ्रयतेन गच्छते नित्यायेव्य्थः सुखाय परा- waren | wa यतेयते «fa पादमध्यखष्डस्थाटृत्तिः॥ heel

सभासु राजन्नतुराते्मुखे- मरदीस॒राणां वसुराजितेः स्तुताः |

न भासुरा यान्ति सुरान्न ते गुणाः

प्रजासु रागात्मसु राशितां गताः ।॥ ४० ॥

तदेव प्रतिपादं केवलव्यपेतमदारति | सभाखिति। डे राजम्‌ ते तव गुणः सुरान्‌ देवान्‌ न यान्ति सुराणां गणे- भ्याऽणक्छष्टा दत्यथः, सुरान्न यान्तिश्रपि ठु चाग्येवेति कचित्‌ faaat: AWE ब्राह्मणानाम्‌ श्रखुराइतेः सुरापानेन wantafaa: अतिपविवेरित्य्थैः तथा वसुना तेजसा राजितैः शाभितैः धमदानेन प्रफषठेरिति वा "दे वभेदेऽगलेरभो agra धने वित्यमरः" ईदृमखेः wary War: प्रशंसितः, तथा भासुरा उञ्चणाः, तथा रागस्लां प्रत्यगराग Wary ary |

Ree AAS: |

यामां तास्तथा तादृशोषु प्रजासु रारितां weraat गताः प्रजाभिबंङ्तया खोता इत्यथः ॥ ve ti

तव प्रियाऽसरित ! प्रम या विश्वषणं घाय्यमिदाग्ुमत्तया | रतेत्छवानन्द विशेषमन्तगा ` प्रयोजनं नासि दि कान्तिमत्तया ॥ ४१ ॥

अरय व्यपेतं पाद्‌ चतुष्टयगतमन्तयमकमृदाइरति | तवेति। किमिति विश्रषणमियं न परिदधातीति पृच्छन्तं शठनायकं प्रति सख्या उक्रिरियं । दे श्रसखरितद्े प्रमत्त या तव प्रिया प्रेयसे लाकसन्निधाने तया प्रेमास्पदतेनाच्यमानेत्यर्थः, सच- रिताप्रमत्तेति पाठे स्खरितेति श्रप्रमत्तति च सेखष्टन- सम्बद्धिपददयं। तया TE प्रस्तावे TAI य उत्सवस्तव्जन्यो य आनन्द विथेषस्तेन मत्तया सत्या Wattage yrs, सम्मति तु afa नायिकान्तरासक्रेऽस्यारतात्सवानन्द्‌ विशेषा ना- wa तत्किमिति विश्डषणं धाग्येमिल्युत्तरव चनम प्रतीयमानं बध्यं, नन्‌ शओेभायंमपि किमिति न wed तचरा प्रयोज- समिति fe चतः कान्तिमि्तयानैसर्गिंकविलक्तणपेन्दर्ययवत्वेन fare: प्रयाजनं काये नास्ति, कान्तिरेवास्याः ओोभासन्पा- दिका न पुनर्विंश्षणमित्यथैः । watery ्रामेरेति कचि- wis: | प्रयाजनं नास्ति Vasa नमे फलं किद्चमेति पारश न मनोारमः॥ ४९॥

हती यः ufcwe: | Ree

भवादृशा नाथ ! न जानते नते

रसं विश््रे खलु सन्ननेनते |

य णव eit शिरसा ननेन ते रन्यलं SACHA तेन ते ॥ BP I

~

HQGq तदवादाहरति। भवादृशा इति। रे गाथ राजम्‌ ANTM ुपजनाः गतेन॑मनस्ध रसमास्ादः न जागते, कुत VAY खल्‌ यतः VHA सम्यक्‌ नमनम्‌ ट्मताप्रमुताच ते सश्नतेगते विद्धे सामानाधिकरण्यष्ुन्ये, afe के जानत इत्यजा ये जमा दमा एव कवलं दरिद्राः a तेन ufega रेन्यरसेन दारिद्यखूपेण विषेण दन्यस्य रसेनाखारेग वा तुगा गतेन शिरसा ते तव waaay चरन्ति लामुपचर- मील्यर्थः। ते तुभ्यं मतेन श्िरसेति कचित्‌। ‘car गन्धरसे जले । प्रटङ्ारादरौा विषे वों तिक्रादो दवरागयोाः। रेद- धातुप्रभद्‌ च पारद्‌ाखादयाः vara’ इति मेदिनो॥ ve

ीला.सतेन्‌ ht टदुनेदितेन व्यालाकिंतेन लघुना गुरूणा गतेन्‌ |

व्याज. तेन्‌ जघनेन च ट्‌ शितेन

सा दन्त तेन्‌ गितं मम जोवितेन ॥ ४३॥

एकच व्यपेतसम्येपाद्‌ गतमध्याश्यमकदयमुदाररति। लो- शेति । घा नायिका बचना wea लीलासितेन afaar-

29४ WTS: |

सेषद्धखमेन at दन्ति यथययति, ud agar मधुरेण उरि- तेन॒ वचसा, तथा waar इष्टेन व्यालाकितेन वोकितेन, ‘fafatse weftaat: | तथा गरुणा स्तनजघनगेरवा- WUT गतेन गमनेन, तया व्याजुम्मितेम waar, Hart fe स्तीणामनरागं व्यश्चयति, aq “जुम्भते wicaay बालमाञ्चिव्य safe टति। तथा दर्भिंतेन कथञ्चित्‌ प्रका- शितेन जघनेन च। सव्व करणे SMT | तेन तत्तत्कर णक- नगेन हेतुना मम जीवितेन गलितं गतमिव। ara wt अज्र पादानां मध्येव्वन्तेषु च तेनेत्यस्य पुनःपनरा ठत्तिः ॥४२॥

ओमानमानमरवत्मसमानमान- मात्मानमाननजगतप्रथमानमानम्‌ | भ्रमानमानमत यः स्थितिमानमान्‌ नामानमानमतमप्रतिमानमानम्‌ ॥ ४४ ॥

तदेवाव्यपेतमुदादरति। श्रौमानिति। ₹े जनाः युयमा- मानं ब्रह्म श्रानमत नमखुरुत, किम्भतम्‌ अरमरवत्मं काश तेन समानं मानं परिमाणं qe स तथा तम्‌ श्राकाज्रवदप- रिच्छिन्नमित्यर्थः, aur आनते उपासनाथ aq अगति प्रथमाना विस्तारं गता मानः पूजा यख सतथातं, तया Wald महान्तं, यद्वा सुवा श्श्ूपेण काययेण मीयतेऽनमीयते UGA, war ग्डराञ्रयोाऽधिष्टागमित्ययंः, तत्वेन मीयते जायत दति तम्‌ रमविषयस्य प्रपश्चस्माधिष्टानमित्यथैः।

तीयः परिच्छेदः | ६४१

एव श्चा मरवर््मसमानमानमितव्यनेनेकाथैवाभावः | तया War- नान्यपरिमितानि नामाजि यसय स तथा तं प्ररतिसम्पर्रण बङभिनामभिः ख्यातिं गतमित्यर्थः, तया श्रा रई्षत्‌ श्रन्ति खअमन्तोव्यानाः प्राएसंयमवन्ता यागिनकीर्मतं योगधारणया शातम्‌, तया प्रतिमीयते एभिरिति प्रतिमानानि प्रमाणानि तमानं ज्ञानं wea सष तथा afeq त्रमाश्रवेद्यमिद्यर्यः, यदा च्रप्रतिमानमनुपमं मानं ज्ञानं यस्सष्तथातं प्र्यकादि- लैकिकप्रमाणतारख्येन केवलं मनःसंयमेन Wraarafagy: | नन्वेवस्भूत BAT गगनकुखमादिवदलोक एवास्तां चान्याका- दिभिरनङ्गोरुतत्राच्लजाह य अत्मा खितिमाम्‌ खिरतरः जगदुत्पत्तिविनाश्रकारितयावश्वाग्यपेयलाश्जित्यः सिरतरतरेन योागिमामनभवविषयतयानपलपनयद्ति वा, तया ओमान खयं प्रकाशमानः, तथा ware fayara क्चिदपिनमाति। यमकानरोाघाडुवह्दितयाजना साढ्व्या। RAT SAI इलन्त- मकारयोः पद्यपूरकलाभावेनागण्छलान्नानमानेत्यत्र गान्त- यमकलहानिः। पादानां मध्येव्वन्तेषु च मागयग्मानामव्यव- धानेनावन्तनात्‌ पाद्‌ चतुषटयगतमव्यपेतमध्यान्तयमकमिदं। ननु मध्यपदं यमनयाग्यप्रयमखण्डतादृशान्तखण्डयारन्तरालवाचि, यमनयोाग्यता eae न waafa व्ंसंहतेरिल्युक्ेः तत्‌ कथमेकवष्यात्‌ परं मध्ययमकप्रदशंनमिति चेन्मैवम्‌ ्राद्यन्त- व्यार न्तरालस्येव मध्यपदेनोाक्रलात्‌, च्रपरिताषखेदिदमपि

नमाननमामेति व्यपेतमध्यान्तयमकादादरणं बध्यं qaqa 2X

Red . MITTS: |

वखंदयस्य यममनम तु ACAGUYTTETUTAMTTHATAT: फ- लम्‌, श्रयपेतमध्यान्तयमकोादादरणन्तु खयमूदनोयम्‌ ॥ ४४॥ सारयन्तसुरसा रमयन्तो सारभरतमुर्सारधरा AF | सारसानुकतसारसका च) सा रसायनमसारमवेति | ४५॥

पादचतुषटयगतं व्यपेतमादिमध्ययमकमदादरति। सार- यन्तमिति। सा काचित्‌ स्वो रसायममब्टतमपि wart तुच्छ- मरैति श्रवगच्छति प्रियालिङ्गनसुखादण्डतपानसुखमपटष्ट- fafa जानातोत्ययः, किम्भूता सारयन्तं खकुज्ञमभिसारयन्तं तया BWA Bada जगत्येकः सार दत्यभिमन्यमानं तें कान्तम्‌ उरसा वचसा रमयन्ती वचसा भ्रालिद्धं रमयन्ती- त्यथः, उरसा सारयन्तमाञ्षिवन्तं त रमयन्ती प्रत्यालिङ्ग- नेन सुखयन्ती “ख श्रास्तरणे' tae देारादिकस्य रूपमिति वा। तया उरूषाराणि सुवसलालङ्ारान्‌ धरती्यरुसार- धरा। Beart सुवे स्यादिति वयाडिः। तथा aca: पचिविशेषैरनुष्टता सारसा सशब्दा ATS यस्याः षा ॥ sys

नयानयालाचनयाऽनयाऽनया नयानयान्धान्‌ विनणनयायते ! |

न यानयासोज्निनयानयानया नयान्यास्तान्‌ HAMAS AAT ॥ VE ॥

wala: परिच्छेदः द४9

CITA ART प्रथमटतोयपादयोारव्यपेतमाद्यन्तयमकं दि- तीयचतुथेयास्त॒ तादृत्रमादिमथध्ययमक्श्चोदादरति मयेति अच TST | मयानयालाचनया, रमया, ्रनयान, WAT- नयान्धान्‌, विनय, श्रनयायते, न, यान्‌, श्रयासीः, जिनया- AGA, च्रयानयान्‌, BATA, तान्‌, जनय, श्रनयाच्रितान्‌, That न श्रयति गच्छतीति ्रनया ्रनपाया श्रायतिरुत्तरकाला यस्व स तया तन्छम्बोघनं । हे श्रनयायते fated राजन्‌ saat ईदृश्छा प्रत्यरदुश्यमानयेत्यर्यः, नयेनोतिः wrar- ऽनोतिः तयोारालाचनया श्रयं नयः Rawat. च्रयमनया इानिकर्‌ दति विवेचनया भ्रनयान्‌ नोतिरदितान्‌ श्रतएव यस्य ष्ूणुभावदविधेरानये श्रानयने way wat: Wa- मपम्यत दत्यर्थः, Coarse जनान्‌ विनय fase यथातेनोति- मागेनुसारिणो भवेयस्तथा तानुपदिगेत्यथः | दति प्रथमादं eu) fag a यान्‌ जनान्‌ न gare: गतवानसि चैः ue सङ्गन कंतवानसीव्ययैः, क्िञ्यूतान्‌ यता जिनयानयान्‌ यात्यनेनेति यानं मार्गः जिनस्य area यानं जिनयानं दिगम्बरप्रस्यानमित्यथैः, तद्यान्ति गच्छन्तीति ते तथा तान्‌ दिगम्बरमतप्रविष्टानित्य्थः, श्रतएव श्रयानयान्‌ श्रयानमपथं यान्तीति ते तथा तान्‌, श्रतएव श्रनयाभ्चितान्‌ अ्ब्ररुभमव- aaa तान्‌ जनान्‌ Ba श्रं विष्णुं यान्तोति श्रया- BACT जनय कुर्‌ जनान्‌ अनान्‌ Feary कुच्छित्यधैः।

सर्व्व श्रादन्तादमादेरप्रादेरित्यङ, दव्य॒त्तराद्ध।यैः॥ ve a । 2x3

asx MATT! |

रवेण dat ध्वजवर्नतिवरवे- रवेजि संयत्यतुलास्तगेरवे | रवेरिवाय्यस्य GUSTS

रवेत तुल्यं रिप॒मस्य Bea ॥ ४७ ॥

By व्यपेतं पाद्‌ चतुषट्यगतमाद्यन्तयमकमृद्‌ाहरति। रवे- रेति । ओशृष्णस्य नरकासुरेण खड युद्धूवखनमिदं | श्मेर- प्यं भमा नरकासुरः, ष्वजवत्तिंनः ओृष्णस्य Tyas बन्तंमानस्व Ace वीर्यवतो वेः परिणा गरुडस्य रवेण शब्देन कचा संयति युद्धो श्रवेजि उदैजितः, faya संयति श्रतुल- मनपमम्‌ श्रस्ताणां Fed गरले बाल्यं वा यच तिम्‌, स्तिया संयदिल्यमरे संयच्छब्दस्यस्तीलाक्रावपि wey पुस्लमपि Ear THI GE तथा भेरवे भयङ्रे। यद्रादनखयेदृशी याग्यता तस्यायमकिञ्चित्कर इत्याद । रवेः खग्यस्येव saw तेजखिनोऽस्य इरः ओषृष्णस्य way सिंहस्य पुरोऽग्रे fry नरकम्‌ अवेमषस्य तुच्यमवेत यूयं जानोत, यथा सिंदस्यागर मेषः तथा श्रोष्ष्णस्याये नरक इत्ययः ॥ gor

मयामयालम्ब्यकलामयामया- मयामयातव्यविरामयामया। मयामयात्ति निशयामयामया- मयामयामू करूणामयामया ॥ ४८ ॥ तदेवाव्यपेतमुद्‌ारति । मयेति । सखायं प्रति कस्ति दिरदिणा वचममिदम्‌। रज्र पदच्छेदः तच प्रथमपारे

तीयः परिष्छेदः। | Ree

मयामयाखम्यकलामयामयाम्‌, इत्येकमेव WA! श्रयाम्‌, अयातव्यविरामयामया, इति fanaa , मया, रमया निश्चया, मया, अमया, इति ठतौोयपाद्‌ | Waa, श्रामयः; श्रमं, करुणामय, श्रामया, इति चतुथेपाद्‌ | तदयमन्वयः। Vana: मिनाति क्िपतीति मयः ‘whan awd cae auc डः, तद्धिन्नाऽमयः तत्सम्बाघनं सव्व खष्यवख्यासु मा- मनवन्तमानेत्ययंः, तथा टे करुणामय! दयामय } सखे! मया स श्रमं नायिकाम्‌ waa संगमय श्रम्‌गतावित्यस्य णि- Say खूपम्‌। मया किम्भूतेन water “wat इत्यसय दारादिकस्य Qua, wa कामपोडां चाति प्राननेत्तीति WTA: तेन WAIT “UTA AR श्साद्यचो्याकारलेपः। मया VY aa: सङ्गमख न cuz दूति रदयन्‌ नायिकां विशिनष्टि मयो गमनं कलाय tay: | मयगता विश्यख रूपं, तद्दिपरीताऽमयः कलापचयञख दूत्ययैः, ताभ्यामालब््य ay UWI: कलापचयाप्यवा जित्यः, तादृशे यः कलामयः कलावांखद्ररस्मादामयोा रोगः कामपीडा चखा; षा तथा at, सापि मामप्राप्य उदोपकेन wee पौडिता श्रतस्तव wang vat तस्याः सङ्गमो भविखतोति भावः। तखाः प्राक्च कथमेवं व्याकुलोभवसोद्यजार, यताऽ निशया राच्या रतुना war गमनं प्राभ्भिरित्य्थः तस्याभावाऽमयं तस्या श्रप्राप्िरिल्य्थः तज्जन्या मन्ति पीडां wary अगच्छ, fawar किम्भूतथा अयातययाऽप्रात्तययो विरामोाऽवषानमं det

Rue ATMA: |

ACU AAT: WET AT: सातया तया रो्धयामयेत्यर्थः, अतएव saat नासि मा परिमाणं यस्याःसा aut aar श्रतिदीर्ध॑येत्यर्थः, Waa BAIT ahs Al TAT Ter: aT तथा तया कुल्सितयेत्य्ः ॥ ४८॥

मतान्धुनानारमलतामकामना मतापलब्धायिमतान्‌लेामना | मतावयल्युत्तमता विलामता- मताम्यतस्ते समता न वामता ॥ ४८ ॥

श्रय व्यपेतमादि मध्यान्तयमकं पादचतुषटयगतमदादरति। मतामिति। कञचिकादाश्यं प्रति कस्यचित्‌ स्तुत्युक्रिरियम्‌, पदच्छेद यथा। मतां, धुनाना, श्रारमताम्‌, श्रकामता, इति प्रथमे | अतापलभा, भ्रयिमतानुलामता, दति दितीये। मते, wan, उन्तमताविलामताम्‌, दति दतीये। अ्रताम्यतः, ते, समता, न, वामता, दति yaa nara: कथमपि खेदम- गच्छतस्ते तव मते बुद्धो समता भित्रामिवादिषु quafa- तैव विद्यते, न वामता प्रतिकूलता तु न विद्यते, किम्भूता षमता श्रारमतामात्मारामाणां योगिनां मतां waara wataat निरभिलाषतामपि धुनाना आआिपन्ती तताऽपयकटेत्ययः, तथा RATATAT लमा, तथा श्रयिमतायाः अष्टताया अनुलामता WRG यया सा ग्ेष्टत्वसम्पादिकेत्य्थः, तथा उत्तमताया afwarat विलामतां प्रातिकूल्यम्‌ wart

wala: परिच्छेदः ३५९.

शरगच्छन्तो। BA पादानगामादो मथ्येऽन्त च व्यवधानेन मतेति वष्दयस्याटन्तिः ॥ ४८९ ॥

कालकालगलकानकालमुखकालकाल कालकालनघनकालन्मालपनकान काल | | कालकालसितकानका ललनिकालकाल कालकालगतु कानकाल कंलिकालकाल ॥ Yo ॥

तदेवाव्यपेतमुदारति। कालेति sree प्रति ओरा- धायाः सदचय्या उक्रिरियं) ₹े काल ww “श्रयं डदितीयपा- दान्तकालपदस्याथेः, छलनिका श्रनुकन्पनोया ललना श्रतु कम्पायां कप्रत्ययः, MMIII, wend त्वयि संसक्ता भवविल्यन्वयः। aa ame विशेषणानि सम्बुद्धि विभल्वन्त- पदानि। द कालकालगलकालकालमृखकालकाल! कालः सव्वषां लयकारकः (कलनात्‌ सब्वेश्तानां स कालः परि- कोन्तित दति रतेः तादृशा यः कालगल नोलकण्टः शिवः; कार्या श्रयं पतिः काला यः कालगलः शिवद्ति केचित्‌; तया काला यमः, तथा कालमृखो वानरविशेषञ्च तेषां इन्दः; एषां कालक छष्णत्वमालाति ग्टह्वातोति ख तथा तच्छम्बाघनम्‌। ला ्रादाने दत्यस्यादन्तादमारेरप्रादेरिल्यडः। franw- यमद्‌ दवानर विशेषम्‌ खवक्छष्णवचेत्ययैः। तया दे कालकालः- चनकालकालपनमकाल! कं जलमालाति धारयतोति कालः अतएव कालः छष्णवसौा चे घने मेधः AG काले समये वौ -

३५२ ` काथादष्ः|

कारे Tay, कायन्ति शब्दं कुव्बेन्तीति कालकालघनकाखका मयुराः “ame इृत्यस्याङ् रूपं" तेषामालपनं म॒खं तदत्‌ कलते शब्दं करोतीति स तथा तत्सम्बोधनं ‘AUS ईत्यख घणि रूपणं, मयूरवत्‌ षड्जखरेण भाषमाणेत्यर्थः। कालकालपन- कालकालघनकालकालेतिपादठेतु काले वषाकाले कायन्तोति कालका मयुरास्तेषामालपनं रुतं कालयति प्रेरयति प्रवन्त una दूति कालकालपनकालः कलप्रेरणे इत्यस्य चोरा- fray रूपं AUT कालः पृन्वाक्रव्यत्पत्या सजले या घनस्तदत्‌ काल श्वामलेत्यथैः | तथा इ कालकाल! कालेन waqae- पेात्मना कालयति लाकान्‌ प्रेरयतीति @ तथा तत्सम्बाधनं, BUNT कालसरूपतवं यया (कालखष्ूपं रूपं तदिष्णार्भजेय ava दति wea: 1 तथा इ कलिकालकाल) कललिकालस्वा- न्तयुगस्य कालो Wea: स तथा तत्सम्बोधनं कल्कि ष्पे कलिय गनिवन्तकत्ययेः भक्तानां कलिकालभयनिवारकेति वा, लगलित्यनन्तरं चतुर्यपादभागस्यायमर्थः। काला war महाकाले समये यमष्ष्णयारिति मेदिनो । ललनिका किम्भूता कालंकालसितकालका कालकन away श्रालंसितं ग्राभितं कं मस्तकं VMSA अरलकायुलज्न्तला यस्याः सा। कं जलमालातीति कालं aaa कायन्तीति कालका दंबा- स्ेषामिवालयितं शीलागमनं wre कालका पाड war: सा दूति कंचित्‌। तथा अ्रलकालकालका TERT ye ena wea amiga ग्षयतीति ्रलकाली “wes

wala: UFCW: | BUR

warfare रि रूपं, तथा कालं कलं “QTY rw’ मधुर- सिद्यर्थः, यया तथा कायति IMA कालका, THR चासा कालका चेति विश्ेषशयोाः क्मधारयः। अखलकायाः कुवेर- Tay आलका षकः कुवेरसस्ाप्ालका गपष्रकस्तत्सम्ना- धममित्यन्ये। wa समस्तावयवानां कषाश्चिदे काथत्वेऽपि सम्‌- दायस्य तथालाभावानश्न यमकलवहानिः, पाडाक्षरमिदं SUA ॥ ५० ॥ |

सन्दष्टयमकसथानमन्तादौ पादयो्दयेः। उक्तान्तर्गतमप्येतत्‌ खातन्व्येणाच-कोत्यते ॥ ५९॥

अय खोाक्रान्तर्गतस्याथ्न्येरक्रस्य सन्दष्टयमकस्य स्थानं निय- लयति खन्टष्ेति। सन्दष्टयमकं सन्दशाकारं यमकं air यथा उभयभागाक्रमणकारौ तथेदमपि पादयारन्नादि- भागाक्रमलकारोव्यथैः। AB Tat: पादयोः सन्निृषटयोाः पष्बीयर चरणयेःः , अन्तादो प्रयमपादसखयान्तभागे दितीय- पादस्यादिभागसख, एवं दितीयपादसयान्तभागसतीयपादस्वा- दिभागख तथा ठतोवपादस्यान्तभागखतूर्थपादस्यादिभाग- सेत्ययः एते भागे खानं विषचः। एत्छन्दषटाख्ं चमकम्‌ क्तान्तगतमपि ‘Tae Vie एता दावव्यपेतान्तादिचमकमध्य- प्रतितमपि, अच WHay AS, खातक ख एचन्नतेल stra ऋश्रोगननत्ननुदन्यागनेखते१११६॥

2s

RUS: WISTS |

उपाढरागाप्यवला HSA सा

मदेनसा मन्युरसेन गाज्िता।

न्‌ याजितात्मानमनङ्गतापिता-

गतापि तापाय ममास नेयते ॥ YR ॥

सन्दषटमृदादरति। उपाढेति। कस्यचिदिरद्दिणो fara प्रति मानिनोक्ृतखावस्यावर्णनमिदं। सा श्रवला मदेन योा- वनविकारेण मद्योापयागेन वा तुना उपाढठढरागापि मां प्रति प्राप्तानुरागापि, अरतषएव योजित श्रता मना यत्रता- दू भोमनङ्गतापिताम्‌ अनङ्गमरृतायं कामं तापयतीत्यनङ्क- तापिनो तस्या भावेाऽनङ्गतापिता at गतापि, समुद्रिक्रादि कामस्तत्काय्ंमनाचरन्तीभिः स्वीोभिस्ताप्यते। acre कालि- दाषः MAA न खल्‌ मदनेनेव लभान्तरलाद्‌ाबाधन्ते ममपिजमपि तसिक्तकालाः कुमाय्य' इति । सानुरागा सकामा च सत्यपोत्यथः, मदेनसा मम पापेनापराधेनवा कचौ मन्यु रसेन क्राधरसेन we याजिता सतो मम दयते एतावते तापाय एतावन्तं तापं जनयन्तोत्यर्थः न न श्चास रराज Ale त्वासेव श्रसगत्यादानदीश्चिखित्यस्य लिटा रूपम्‌ nye il HVAT: समुदः स्यादस्य मेदास्लतयो AAT | पाद्‌ाभ्यासोऽप्यनेकात्मा व्यज्छते स निद शनेः ।। ys it इत्यं पादभागयमकभेद्‌न्‌ ww सम्प्रति समस्तपादयमक- भेदान्‌ द्ंयितुमारभते। अ्द्धग्ास इति | WB पाददयख

wate: परिण्डेदः | ९५५

नतु WAT ZATIS अभ्यासः पुनराठत्तिः VAR: समृङ्ग- सन्नः स्यात्‌, समङ्गः सपटकः स च यथाभागद्यात्मकस्तयायं पाददयात्मक tf समद्भसंज्ञा, we भेदास्तया मता इति aufe wunenar दितीयचतुर्थौ च पादा तुख्याविल्येकः प्रकारः, प्रयमदितोचै दतोयचतु्ैौ च पादौ तुलखाविल्यपरः, wae दितोयदतीयै च पादै तुल्यावित्यन्य इति चयो भेदाः, एतत्करमेशो रादा हरणा मि द्भ (यग्यन्ते। एवश्च समङ्गेऽभ्या- ATA ABARTH, वच्यमाणसलछत्पादाभ्यासे तु एक एवाभ्यास दूत्येकमेव यमकमिति ary) पाद्‌ाग्यास दति एकेकपादस्या- भ्यास दव्ययैः, wiarala पादस्य सङद्िस्तिराटत्तिलनेका- qufay tae: तथारि प्रयमे दितोये, प्रयमस्तृतोये, प्रथम- खतुय, दति चयः । इदितोचस्ततोये, दितोयशतर्चै, इति डे, ठतीयखतुय इत्येकः । waar दितोये तीये च, प्रथमा fz- तोये चतुय च, प्रथमस्ततीये चतुय च, दितोयस्ततोये चतुय सेति watt: प्रथमा दितोये ठतोये चतुयं चेव्येकः, दति मिलिला एकादश्रविधः, साऽयं पादाभ्यासः भिदर्शने्यंश्यते समुङ्गादाहरणत्रयागन्तरमेव दशंयिव्यमाणेरदा रणैः | यते, वन्तमानसामोषे ASN YI

नास्येयःसत्वया VA परमायतमानया |

PPPPRALPAL. क were

समङ्गस्य भदचयंक्रमेणोाद्‌ाररति। नास्येयःसत्यति | मा- 222

Rag — werearerude |

fast प्रति सख्या उष्ठेत्राक्रिरियं। wearearsfadvar ara: कापा wear: सात्यातादृश्यापि ywearnsfarat wa ख- भावे BAS AT GAT: ST AUT ATY MT AAT G मा पुर्वः प्रेयान्‌ म वञ्ज्यःग त्याज्यः, परन्‌ च्रायत्तमानया wag aa HRT सत्या WAM श्राद्रणोयः, तथा श्रावज्ज्धः प्रण्य- प्रकाश्रनेन खप्रवणोकन्तव्यसेत्यन्वयः। श्रष्टेयःसत्वयेति तव खभावेा ववाया ara -स्िरतरः अतः प्रेयांसं परित्यञ्य पञ्चान्तापं area तदयमपरिच्यव्यानुकम्यतामिति भावः॥ ५५४॥

नरा जिता माननया समेत्य न राजता माननयासमेत्य। विनाशिता वे भवताऽयनेन

[१825 RIN ER ON NRE ON

विनाऽश्ति वेभवतायनेन ॥ ५५॥

GPP PLDI PLAIN AANA GIP 6

नराद्ति। afga eacfanfed राजानं सौति। arara- था साधुवादादिशृतपृजया समेत्य सङ्गतेन सता भवता अयनेन गमनेन युद्धयाचयेत्यथः, जिताः पराण्डता गरा रिपवः मानः waa; नयानोतिख् तयारासं ay परिल्यागमिव्यर्यः श्वसु रेपे इत्यस्य भावघणि रूपम्‌' एत्य प्राय न राजताः न जा- भिताः, भवता fafaarat कथयञ्चित्तणकवलनादिना रकित- लीवितानां रिपूणां माननयद्न्यतया दुरवखा जातेत्ययेः, खेतु षाहविकाःम श मलरार्तेवामवद्छामाड। विनाजिता वेद्ति

कतीयः परिष्छेदः। are

भवता fanfaar वे ware ‘a cfs aw विना dnnfz- पर्षिष्ठा अञ्चिता भक्िताः। किञ्मूतेन भवता वेभवतायनेन रिपजयादिभिव्भिलवि्लारकेड ‘arg पाखनविस्तारयोारि- व्यस्य नन्दादितलानङ्गः॥ ५५ ॥

कलापिनां चार्तयापयान्ति Saif लापाढघनागमानाम्‌।

नी ति 0 त) Ed hd de i RE Ah dE ALATEST AOR AE heaton Ree (क्क)

बन्दानिलापाढघनागमानां कलापिनां चार्तयोऽपयान्ति ॥ ५९॥

कलापिनामिति। वषोावनमिद्‌। कलापिनां मयूराणां ठन्दानि GHWT: चारतया वघोाकालजनितक्नाभया सडह उप- यान्ति सङ्गच्छन्ते, faaarat ara: ककाध्वनिः स ऊढः प्राप्नो यस्मात्‌ तादृशा घनानां मेचघानामागमेयेषां a aur तेषाम्‌ “श्रन्धादिलाह्लापस्य प्राग्भावः ada: चिता चनागमेो येरिति केचित्‌। aur कलं मधुरास्फुटष्वनिमा्ु- वन्ति कं we लपन्तीति वा कलापिनो इषाः तेषाञ्च श्राङ्‌- तयः उन्तमरूतानि श्रपयान्ति श्रपगच्छम्ति वासु सानां निचछदलादिति भावः। faaarat घनं नुत्यविशेषः “घनं रात्‌ कांस्यतालादिवाञ्चमध्यमनुत्ययारिति मेदिनी । तद्युक्त aaa अगमनं चनाममः सविलासागमनमित्य्थः, उन्दानिखेन वाषिकसंघातवातेनापेाष्धाऽपाखो चनागमेा येषां ते तथा तेषाम्‌ | एवे समृह्कयमकस्य चया भेदा उद्‌ाइताः॥ ५६॥

auc TST TUT |

न मन्दयावज्निनमानसत्मया नमन्दयावन्नैनमानसात्मया | उरस्युपासी्षपयेधरदयं

मया समालिद्धत जोवितेश्वरः ॥ ५७ ॥

श्रथानेकविधं पादाभ्यां क्रमेणेादादरन्‌ प्रथमं प्रथम- दितोयपादगतमुद्‌ादरति। नेति। नायकापे्या गलित- मानाया मानिन्याः पञ्चान्तापवषंनमिदं मन्दया BEAT मया नमन्‌ प्रणामं कुव्वन्नपि जोवितेश्वरः प्राणनाथः उरसि तदरीयवच्तसि उपास्तोषंमासछ्ितं wired स्तनदयं aq agar तया न vatfawga atfae:, किम्भूतया यताऽव- {च्लि तेऽपरित्यक्ते माने सात्मया सयन्नया waa मानं रक्त न्येत्य्थः, यद्वा श्रावख्लिंते अनुकूलतया wea माने सात्मया gama) तथा दयावर्््नितौ प्रियसख कातरतां दृष्टापि कर- WI मानसम्‌ श्रत्माच त Var: सा तथा तया 'उभयच य॒ग्बमानश्च बज्व्रोदरित्यनेन' डाप्रत्ययः। सात्मये- त्यज साथयेति कचित्याठः तचेकच्र श्रत्यक्तमानषमूदया, अपरच दयाद्यूल्यमानसप्रयोजनयेल्यर्थः॥ ५७॥

सभा सुराणामवला विश्व षिता TRA इ BULA: |

स॒ भासुराणामबला विश्रषिता तिदारयन्निविश सम्पदः पुराम्‌ ॥ ५८ ॥

|

तीयः ufcwe: | १५९

भ्रथमदतोयपादगतरूदाहरति | सभेति । राजानं प्रति कस्यविखाटुकारख्धाक्रिरियं। ₹े राजन्‌ रणालनिग्म॑लेः षणा ख- वद तिपरिष्एटैरव गरोरधेगामरीयादिभिः सुराणं देवानां सभा आरोहि आरूढा, देवसभा तव गणान्‌ गायतीत्ययंः, किष्भुता सभा यताऽबला बलमामकदेत्यरहिता TRG बलद ae विनाग्रितवाद धुना निभया सतो लद्भुणणन्‌ गायतोल्यर्यः, तथा विभोन्रह्मणे विष्ठाः weve वा उषितं वासेयच्सा, विभिरिष्स्येति कचित्‌ ख तादूशस्वं विश्टषिता wegar BIA नारोविदारयन्‌ रमयन्‌ सन्‌ भासुराणां देदौष्यमानानां पुरां मगरो सन्पदः सन्यन्लोनिंदिश्र sayy ॥ ५८॥

RACHA तनृमद्यनामिका सतनदयो च ACA न दन्त्यतः।

न याति भरतं गणने WAS कलद्धमुक्तं तनुमद्यनामिका। YS ॥

प्रथमचतुयपादगतमदाहरति। कलमिति। कस्यचित्‌ संयमिनः स्तुतिरियं | कलं मधुरास्फुटम्‌ उक्र Taal वचं, तथा AAT: HOTS मद्यं मद्यभागं गमयतौति तनु मद्यानाभिका षएयतरेत्यथैः want wag लां विना कं पुरुषं न इन्तिन व्यथयति ्रपितु at fawtaadagq व्यथयतोत्यर्थः रमण्छ- wi मधुरालापादिभिनं arefag अक्घवन्तील्यतिजिनेद्ियो-

ade " काणथादश्ः |

ऽसीति ura: 1 wa मद्धोति च्रजादि दखन्ताऽदीचीादिति पा- किक धकारस्य दिभावःः अतएव ्तरोश सह साम्यम्‌ । श्रत: कारणात्‌ (होति प्रधिद्धा wae anwar विषये गणने जि- तेद्ियगणएनायाम्‌ अनासिका गण्यितुशङ्गुाचतुथं श्रङ्गुलो कलद्ःमक्र fered तमुमत्‌ देदष्छत्‌ wa कमपि जन्तुं न याति म प्राञ्नोति न गण्य करोतोल्ययः wa are पिश्राचादो जन्त जीवम्‌" दति afew अ्रङ्कुलोभिगेणना fe कनिष्टादि क्रमेखं क्रियते wa च जितेद्धियगणनायां प्रस्दुतायां कनिषटवाङ्गुखा भवन्तं प्रथमं गणयिला अनामिकया भवाद्शाऽपरोगणयि- तव्यः ख च नाद्येवेत्यनामिका न कमपि विषयोकरोतोति लष्‌ सदृशः काऽपि संयमो मास्येवेति भावः॥५९॥

यशद ते दिक रजस सेनिका विसन्वतेऽजापम ! दंशिता युधा । वितन्वतेजाऽपमदं शितायुधा

दषा कुव्वेन्ति कुलं तरखिनः ॥ ९० ॥ `

दितीयटतीयपादगतमुराशरति | awafa, विजिगीषु बृप्रस्य प्रं सममिदं | FE AATA ! चजारथुराजपुल्ः ATT! ते तव Sima: युधा युद्धेन wer fey यञ्च aur रजं भूलिश्च वितन्वते व््तार यन्ति, तचा fest अवूर्णां gee विवनु विगतदेदं nat अतेजाबिष्रताप्रं तथा चषलदं निर्‌

तीयः परि्छेदः | Ree

VEITEY कुवन्ति, faaat: दंशिताः कतसन्नाहाः, तथा भितायधाः शितानि atau श्रायुधानि येषां ते, तथा तरखिने वेगवन्तः ॥ ६०॥ बिभति waded भुजेन ते भुजङ्गमाऽमा सरता मदच्ितम्‌। प्रणक्तमेकं GAIT भूधरं | AFA मा स रता मद्‌ चितम्‌ ॥ ६१॥ दितीयचतुर्थपादविषयमदाहरति बिभर्तीति रान्न: स्त॒तिरियं रे राजन्‌ ते तव भुजेम श्रमा स मुजङ्माऽनन्ता ग्रमे्वलयं मण्डलं विभति धारयति, अनम्तरेववन्तव मुजेऽपि wait वहति WAY ग्वा न ANY इत्याह स्मरते विशेषं जागता मत्‌ मन्तः Bate ahead स्व्वजनपुजितमेकमुक्त वचनं wu, fa तदित्याह खं Me ys aut ग्डमिधारकम्‌ AQ NAT रतः प्रोतः खन्‌ चितमुपचितमत्यधिकमित्ययैः at गब्बे मास्म गमः नप्राञुहीति॥ ६९॥ सरानलामानविवहितो यः स frat किंमपाकरेति। समन्ततस्तामरसेक्तषण! न समन्ततसामरसे! AWA ॥ ६९॥

दतीयचतुयेपाद विषयमुदाष्रति। सररानल द्रति। मा-

निनी प्रति wen उक्तिरियम्‌ दे तामरसेक्षणे पद्मगयने तया 3 ^

RER काव्याद्शंः।

शरसे afar ते तव यः सरानलः कामर्पा्चिः ara faafgar द्धं गमितः सः ततो विस्तृतः सन्‌ atargaa समं सह समन्ततः सव्वेताभावेन तां मानप्रागनश्ययमानां गिति ae fa म ्रपाकरोति निराकरोति श्रपिल्पाकरो- व्येव, माने जाते तवेदृशो कामानलश्घालायया सुखेात्छवादिकं ae मिवारितं तथापितं gard न मुञ्चसि अरहा wera ्डिलतेति ara: Ween

प्रभावता नामन! वासवस्य

प्रभावता नाम नवासवस्य | प्रभावताऽनाम! न वा सवस्य बिच्कित्तिरासीत्त्वयि विषटपस्य । ६३॥

अय पादरचयाभ्यासे उदारत्तये प्रथमं प्रथमदितीयदट- तीयपादविषयमुदादरति। प्रभावत दूति। श्र पदच्छेदः, प्रभावतः, नामन, वाषवस्य, इति प्रथमे। प्रभावतः, नाम, wataaw, इति दितीये। प्रभो, अतः, BATA, न, वा, स- वस्य, tfa aaa ओषटष्णस्य स्ततिरियं । ₹े प्रभावतः खप्र- भावात्‌ प्रभावतः ओमत वासवस्येद्धस्यापि नामन! नामयति नसीकरोतोति नामनः तत्सम्बोधनं, मखभङ्गपारिजातदर- णादिना इनद्धस्यापि गर्व्वनिवारकेत्यर्थः, नामेति प्राकाश्षे, तथा दे अनाम! नास्ति Bact यख्य यस्मादा स तथा तव्छस्बेघनं, त्यं विष्टपस्य भुवनस्य प्रभो खामिभि afa

wate: परिच्छेदः | RER

दुदाम्तदमनगादिगा भुवनं पालयति सतीत्यर्थः warsara कममणः कंसमरकशास्वादिदमनादित्य्थंः नवासवस्य Aaya: सुरायाः waa वा une च fafeafufieer नासोत्‌ भोगिनां सुरापानादिविषयमेगे धार्मिकाणां यज्ञादि धर्म

ककनुष्टागद्च fay प्रवदते cee ae i

परम्पराया बलवा रणानां परम्पराया बलवारणानाम्‌।

धूलीः Walaa विधाय रुन्धन्‌ परम्यरायाऽबलवारणानाम्‌ ॥ ६४॥

प्रयमददितीयचतुथंपादविषयम्‌दा इरति । परमिति राज्ञः स्हतिरियम्‌। पदच्छेद BUT! पर,परायाः, बलवाः, रणानाम्‌, दति प्रथमे। परन्यरायाः, बलवारणानाम्‌, दति feta | परं, पराय, श्रवखलवारणानाम्‌, इति चतुथं 1 Patras पर उत्छष्टाऽयः श्रुभविधियस्स स तथा तच्छम्बे धमं, लं रणानां संया- माणां WATT: षमृषस्य TAN: धूलोविंधाय रणमयीोः war व्याम Wael सन्न्‌ धूलिभिरोवाच्छादयम्‌ सन्‌, एतेन रथा- ्वादिसेनाङकानां बाङ्च्यं ध्वनितं। परं ae प्रबलमित्यथैः, परं शचं परायाः गतवानसि “परापून्वेयाधातालंडःखुडि- Si लं किम्भूतः बलबाः बलेन सामथेन परबलामि वा

वारयतीति खः वारयते fafa edi रणानां किभ्भूतानां 9^ 2

१९६४ काव्यादशेः।

बला बलवन्ता वारणा दस्तिना यच ते तथा तेषां, तथा श्रबल- वारणानाम्‌ BISA TATA वारयन्तीतितेतथा तेषाम्‌॥ मन्तरं प्रयमदतोयचतुर्थपाद्‌ाभ्यासद्‌ाइरणं भवितुमर्दति तन्तु कस्िन्नपि wea न दश्यते पादचयान्यासच्येककपाद- त्यागेन चा तुरविध्ययाचित्यात्‌, तस्माद्‌ तिपुतन्वैमेव लिपिकरप्रमा- दाद्धिनष्टमिति सम्भाव्यते, पुस्तकान्तरे तु एतत्पद्यस्य ye: wwmara विधाय रुन्धन्निति दितेयपारोा दृश्यते तदा प्रयम- दितीयचतु्पादाभ्यासेदादरणं विलप्तमिति यथा तथा भवतु पतितमेकम्‌दादरणं सख्यं ज्ञातव्यम्‌ i es i

न टधे वाचमलज्न ! मिथ्या ` भवद्धिधानामसमादितानाम्‌। भवदिधानामसमादितारना भवदिधानामसमादितानाम्‌ ॥ LY ॥

दितीयादिपाद्चयाभ्यासमद्‌ाहरति। नेति। शटनायकं प्रति नायिकाया उक्तिरियं। दे wae भवद्विधानां are- शानां प्रतारकाणाम्‌ श्रयं चतुयपाद्‌ादिगतभवद्धिधानामित्य- SA वाचं न श्रद्धे न प्रत्येमि, वाचं किन्भूतां यता fa- श्याभवत aug भवत्‌ विधीयते यदिति विधानं प्रतिपाद्यं यस्या; A AUT at, तथा अषमोाऽशरलः Hwa इत्यथः येाऽहिः सपंस्तस्येव ताने विस्तारो war: रसा तथा ताम्‌ अतिवक्रामित्यथः, तथा भवे उत्पन्ना अवणएसमकाल wae:

SAA: UCT | २९५

दे धाने श्र्यपाषणे यस्याः सा तथा तां अ्रवणमाचेणेवार्थदय- बेाधिकामित्ययः। भवद्विधानां किम्भूतानाम्‌ अ्रसमाहिता- नामनवदितानां, तथा श्रसमा श्रनुपमा अधिका इत्यचः, afeat: waar येषां ते तया तेषाम्‌ ॥ ay ॥

सन्नाहितामानमराजसेन, सन्नाहिताऽमानम! राजसे न। सन्नाह्िता मानम! राजसेन

सन्ना हिताऽमानमराजसेन ! ॥ CE

tal पादज्यविषयं दविरभ्याषमृदाइत्य सम्पति पादचतु- एटयविषयं चिरभ्याखमुदादरति । सन्निति। कञ्चित्‌ शेवं रा- जानं प्रति कस्यचित्‌ स्हतिरियम्‌। wa पदच्छेद; खन, आ्आहितामानमराजसेन, दति प्रथमे। सन्नाद्ितः, ्रमामम, राजसे, म, इति दितीये। सन्नाडितः, मानम, राजसेन, इति emai सन्ना, हितः, श्रमानमराजसेन, इति चतुयं। तद- यमन्वयः, दे सन्‌ | BA, तया S ्राहितामानमराजसेन | न नमन्ति परं AMM CAAA ब्राहमणः तेषां राजा चन्र शअननमराजः, उमा पाव्वंतो ख ्रममराजख उमानमराजा श्रादिता are स्थापिता उमानमराजायेन स ्राडिता- मानमराजः शिवः तेन सेनः इनेन श्शरण we वन्तंमानः तत्छम्बेाधनं शिवपरायणेद्यथः, तथा रे qaraa! श्रमाना अपरिमिता मा सम्पत्तियस्य स तथा तत्सन्बो घनं, लं सन्नाडितः

१६९ काव्यादणः।

SAVANE: सन्‌ यद्धयाचां Haak, न राजसे ओभे, कथमित्याह दं राजसेन रजेागणजेन लाभादिना मानम! मा नम्यते नायन्लीक्रियत tia सतया तत्सम्बोधनं लाभाश्- वश्ोशृतेत्य येः, यतस्तं सन्नादितः सन्नाः पूव्वेमेवावसादं मता रहिताः शचवा यख्य सः, तथा हे ्रमानमराजसेन! मानः पृजा मा Tal” aaa न विद्येते मानमे यस्याः सा war- नमा तादृशी राजसेना प्रतिपच्तनुपसेन्यं यख स तथा aw- म्बोधनं, त्वं सन्ना सत्पुरुषः श्रतएव fea: eaiat हितकारी तव शैवलादिना परपोडाकरो युद्धाथ्मेा न am द्ति भावः ॥ ६६ ॥ wale hag याऽभ्यासः पादस्येवं प्रदर्भितः। सकद्यन्तु युक्तां AVA: खता यथा ॥ ६७॥ अथ पादाभ्यासमुपसंदरन्‌ हाकाभ्यासमाइह। wafefa पादस्य यः सरृरेकवारः दिदिवारः, चिस्तिवारोऽग्यासः पन- रात्तिः स एवं पूत्वापन्यस्तेरुदाररणेः प्रदभित दत्यन्यः, अच स THB, तच wacwre: पादद्यविषयः, दि- रभ्यासः पादचयविषयः, चिरभ्धासः पाद्‌चतुषटयविषयः। क्ोकदयन्तिति युक्ताथं सम्बद्धा्थम्‌ एकवाक्यतया wafara- कान्यनेघकभित्य्ः, Wass समानानुपूर्व्वीकसमानवषं- चरितपद्यदयं Marae: स्ाकाभ्यासाख्ययमकवदित्यन्वयः। रच Baad Baan, तेन दिस्िरभ्यासात्मकमिद न भवति कनाप्नुक्रलादिति बोाधयम्‌॥ ६७॥

तीयः ufc: | १९७

विनायकेन भवता व्रन्तापचितबाद्ना | सखमिचरद्रारिणाऽमोता gear NAAT ॥ ee ॥

विनायकेन भवता वत्तोपवितबादडना ।

PDI INI INI NI A RIDING I ND CIA 0 A NEN I el Ol OGD et 0 १

विनायकेनेति । wer ब्हतिरियं। हे राजन्‌ भवता Vaart दयं षो एथिवो अभीता cea way जाता, भवता किन्भूतेन यते बिनायकेन दुख्लनानां विनेचा cat नान्‌ द ष्डयतेत्यरथः, तथा इन्तो ane उपचित wary बाहव यस्य स तथा तेन, तथा सखमित्रान्‌ सुषटुरिपु्‌ प्रब- लान्‌ रिपूनित्यथैः, उद्धन्तु' विनाभ्रयितं wet यस्यख तथा तेन, तथा श्रतुलाश्चिता कंनापि aga a भजता श्रिञ्‌ सेवाया मित्यस्य faq ततस्तीयेकव चगम्‌। इति प्रयमक्चाक- AEB Wes ti

दितीयस्य यथा । अ्रभीौता agra त्वामग्यागष्डता ‘afa- qafeunatfaaara fay ततस्तुतो येक वचनम्‌ । after तव शरचणा विनायक मायकरदितेन भवता सता ष्टौ महती यमस्य छताम्तस्छ तुला मानयन्तं जाणएप्रयोगेाऽयं" विचार्‌- स्छलोत्यथेः, मा नयन्ते यया न्युनाधिक्रवनिखयस्तया यमख विचारस्थस्ां पापयुष्छनिश्चय इति गणता, श्राच्िता प्राप्ता सतमित्ययैः, किम्भूतेन इन्तो जाते उपचिता चितां wara- मपगते बाह aE ख तथा तेन “उपचितेति चितामुपगता-

a

g¢c MITT! |

विति दितीवयात्यादेः क्रान्ताद्‌ाविति तत्पृरुषः, तथा खानि धनानि भित्राणि aq sara परित्यजतीति afaatgt: तेन खमिचेाद्धा “उत्पृन्वोत्‌ ाहाकत्याभे इत्य- सात्‌ किवन्तात्‌ दतीयेकवचनं धाताराछुक्‌ शसाद्यचोत्या- कारलापः॥ ६< ॥

एकाकारचतुष्पादं तन्मदायमकाह्यम्‌ | तचापि दृश्यतेऽभ्यासः सा परा यमकक्रिया ॥ ७० ॥

श्रय पादचतुष्टयगाचरस्य चिरभ्यासस्य प्रतिपादमवा- न्त राभ्यासे विच्छित्यन्तरसम्भवान्म दायमकसंज्ञामा₹द | एका- कारेति। महदायमकसंज्ञाकरणे दतुमाद | तज्रापोति। ततापि पाद मध्येऽपि MITT: पादखण्डस पनराटत्ति दूश्यते तखा- द्यत द्यं परा wear यमकक्रिया waafafuqa इद मदहायमकाङयमित्यन्वयः;, aaa तखापोतिपाटो न सम्यक्‌ । पादचतुष्टयाग्यासे AY पादखण्डस्याणग्यासस्तव्मरा- यमकमित्यथः, ty सरूदादटत्ता दिराटन्ता च सम्भवति किन्त न कनापि गणितमिल्युपेचितं गन्धक्ता ॥ eo ॥

GAAS! मानया समानयार्मनानया | समानया समानया समान! या समानया |] 92 Il

महायमकमुदाररति | समानयासेति । सखायं प्रति वि. tfeu उक्िरियं, पदच्छेद यथा, समानयाष, मा, अनया,

zara: परिच्छेदः | ९९९

दति प्रथमे। समानय, श्रसमानया, इति डितीये। समानया, समानया, दति दतोये। समान, या, समानया, दति चतुथं, रे खमानयास! समाना चासा यन्ना we स तथा awal- धनं स्व्यकारयेषु तुख्प्रयननेव्ययैः, मा माम्‌ waar arfa- कया VE समानय सङ्गमय, किञ्भूनया यताऽखमानया च्रनु- पमया, तथा समानया मानः कापस्तत्छदितया मानिन्येत्य्थः, , तथापि समानया मानः पूजा तक्छहितया माननोययेत्यैः, एतदपि aufaare ¥ समान | सम AIA: प्राणा यख स तया त्छम्बोधमम्‌ एकप्राणेत्ययैः, या गाथिका समानया मा लच्छोनया मोतिख ताभ्यां we वन्तंमाना यतः सा लक्मी- मतो नोतिमती च श्रतस्तस्या मानेन बलवद्मथिताऽखि तच्च रितं मानमपशारयन्ननया ae मां सङ्गमयेव्यथंः। 94 पादानां खण्डद्रयेऽवान्तरयमनम्‌, एवं चिखण्डादरा चेदं भवि- त महतीति arg) प्रमाणिकादत्तम्‌ ॥ ७१

धराधराकारधरा धराभुजां भजा मों पातुमद्ोनविक्रमाः । कमात्‌ सदन्ते सदसा EAA रयोद्धुरा मएनधुरावलम्निनः ॥ ७९ ॥ अत्यन्तबदवस्तेषां भेदाः समेदयोनय दत्यनेन प्रतिषा- दिताः सजातोयसंमिश्रणजनितभेदा उदादताः संप्रति fa-

जतौयसंमिश्रणजनितान्यपि भेदान्तराणि समभवितुमदकोति 3 2

३७० काश्थादष्रः।

प्रतिपादयन्‌ दिद्याचमदादरति। धरेति। धराभुजां राशां Yat बावः क्रमात्‌ महीं ए्थिवीं पातुं रचितं wea समया भवन्ति, किन्बूताः घरां एथिवों धरतीति धराधरोा- - ऽनन्तनागस्तस्याकारं धरन्तीति धराधराकारधराः दीधी ईत्ययः, तथा अहीनाऽपरिच्यता विक्रमो येषां ते, यदा weal नागानामिनस्य प्रभारनन्तस्येव विक्रमो येषां ते श्रा- कारतः विक्रमतश्ानन्तमदूशा इति विशेषणदयेन ज्ञापितं, तथा सदसा बलेनैव दता श्रये AS, तथा रयेण वेगेनोद्धुरा उद्भटाः, तया मानधुरां मानस्य भारमवलम्बन्त इति मान- धरावलभम्विनः स्मानरक्तका TAG: | Wa प्रथमपाद्‌ च्रव्यपेत- मादिमध्ययमकं पाद चतुष्टयसम्धि्रये दाव्यपेतमन्तादि यमकं सन्द॑शयमकञ्च, दितीयपाद्‌ च adzaaafed मदीमहीति मध्ययमकं, ठतीयपादे च सदमद्ेत्येकवषसव्यवहितं तदेव। चतुथेपादे च पुनवंसंद्यव्यव हितं तदेवेति बहनां विजातीय- यमकानामच्संम्मेदः। way स्ाकाऽखङ्गत tia aar afa- राजादि भिरूपे्तितः.श्रस्माभिस्तु THY प्रामाणिकपुस्तकषु दृत दत्यनुपेच्य यथाकथञ्चित्‌ समर्थिता यास्य्मातख ॥ ७९ ॥

आवृत्तिः प्रातिलाग्यन WSS RAHAT ATT | यमकं प्रतिलामत्वात्‌ प्रतिलाममिति YAH ॥ 8 ॥

दत्यमनुलामान्यासे चमकभेदा दिताः, संप्रति प्रति- Sanaa anata दश्यति। आ्राटृन्तिरिति। पादः,

Baya: परिष्टः | ३०९

Ne Way, एते गेाखरा विषया यस्यास्तादृज्लो “अ्रजाङ्पदंः सषाकाद्धंपर' प्रातिलोम्येन विलामेनादटल्िः प्रतिलामलात्‌ fastarefaeuara प्रतिलामं प्रतिलामनामकं यमकं खूतमित्यन्वयः, पादगतं स्चाकाद्धंगतं चाकगतस्चेत्यस् चयाः भेदा wau:, ्रयमथैः यत्र wae प्रतिलामेनाट्त्या उत्तरपादः उत्तरपादस्यापि तथेवादटत्या एष्वपादः तत्पाद गाचर, Vay पृव्वाद्धंस्य प्रतिले मेनादश्या खकरा उकल- राद्धंस्य च तथाट्त्या YE तदद्धंगेषचरं, यज च संपुलं- THAR प्रतिलेमेनाट्त्या Barat तस्य च Narra Taare: तत्‌ araaratfata li 02 i

या मताश! छतायासा सायाता ANA AAT |

५ wer PPI 6/७. ९.८ NIN ७ १.८ ५ IRIN INN INIA INP ९.० ७ क, ‘

ताम्‌ कमेणादाहरति । येति । मानिन्या नायकं प्रह्यक्ति- रियं। SF aaa! मता ञाता आशा परकान्ताविषयिणो CW यस्य स तया तक्छम्बाधनं, या हछश्ता Wwe कता- यासा कता जनितः ATA: AAT यया सा, AAT Bt awar आयाता प्राप्ता, तव दुखेष्टितचिन्तनया waa मे कशता जाता संप्रति लां परित्यजन्याः काधिकासा भविवयतीव्यर्यः। डेस्तुतेत! wa wafaal प्राप्त! Wa प्रशस्तमिते गमनं यख. स तथा तत्छम्बाघनमिति वा, तया FE अ्रकरणामर्‌ ! श्रकरणे

निन्दितक्रियायां देवतु्ख ! देववल्िषिद्धकाययंमनाचरननित्ययः। 3 B 2

३५९ काय्यादणंः।

डे रमण ! श्रस्माकं प्रोतिकर! .सव्वाष्येतानि सम्बाधनपदानि वोषुष्ठनानि प्रहृतानुपयोगादिति बोध्यं! ते तव श्रारकता यत्ति गच्छतोतिश्रारकोा गन्ता तस भावाऽस्त॒ भवतु caw गमनं भवतु लमितः परकामिनीसविधमेव neq: । श्च प्रथमपादस्य प्रतिलामेनाटत्या दितोयपादः, दितीयपादसखय चव तथाद्या प्रथमपादः, एवं दतीयचतुथयारपि, aaa पाद विषयं प्रतिलामलम्‌॥ ७४ ॥

नादिना मदनाधो खा नमे काचन कामिता। तामिका न च कामेन खाधोनाद मनोदिना॥ OY ॥

कषे काद्ध विषयं प्रतिलोममुदारति i नादिनद्ति। कख- चिद्यागिन उक्रिरियं। नादिनो नाद्विशिष्टस्य नादब्रह्मान्‌- भवत tau: मे मम मदनाधी मदनः कामख आधिस्तव्न- नितमानस्व्यथा चते, तथा खा खकोया area कापि कामिता विषयाभिलाषश्च न, नादसुखटप्रस्य मम कामः -कामजनितमानसपोडा are विषयाभिलाषञचेते न सन्ती- au:, खेत्यनेन wre कामिता तु विद्यत एवेति खवितम्‌। तएव दमनोदिना दमे afeftfmadaa: तं नादितं fa- रसितुं शोलमस्य ख तथा तेन कामेन Yaar खमात्मा श्रघधौनमायत्तं यस्यास्तादृशो ्रजितद््ियाणामत्मानं व्या कुलयन्तीत्ययं;ः, afaar च म्लानिरपि न, मम ana! योगिनां नादेत्पत्तिञ्च प्राणायामङृता । तदुक्तं सुरश्राचा-

तीयः ufcwe: | Reg

ay ‘atqutcfaae ga: सब्बासु नाडोषु विशाधितःस, अरनाहतादरम्बुरुहादुदेति खात्मावगम्यः खयमेव नादः fat aren धीरिति सविसगपाटं धला मम धीरमदनेति व्याच- aa aa रुचिर प्रतिलामाग्यासे विसर्गस्य सम्बन्धासम्भवादिति ध्येयम्‌ ॥ ७५ ॥

यानमानय माराविकशेनानजनासना |

यामुदारशताधोनामायामायमनादि AT ॥ ७६॥

सा दिनामयमायामा नाधोता शरद्‌ाऽमुया |

नासनाजनना शकविरामायनमानया ॥ ७७ ॥ ॥ यमकचक्रम्‌ ॥

समसक्चाकगेचरं प्रतिलाममदाहरति। यानभिति। वेश्यासक्रस् सखायं प्र्यक्रिरियं। ₹ेसख्खेलंयानमश्ाद्यन्यतमं वाइनमानय, किमर्थमित्याह रहं याम्‌ उद्‌ारच्रताधोनाम्‌ उदाराणां दादा शतमधौमं यस्याः सा उद्‌ारशतस्याधोनेति at at वेश्ामिव्य्थैः, रायां पुन्वे गतवान्‌ सा ्रायमागमनम्‌ श्रनादिमयाखक्राश्रद्यतवसमोपमागमिव्यामोति कथितेव्यथः। मट्‌ श्रव्यक्रशरब्दे इत्यस्य ale whe रूपं कथनार्थकतलविवच्व- याज सकर्मकता ततएव दिकश्बकल्वात्‌ Fae Freaae उक्तत्वं | तस्माद्‌गमनस्यावश्यकतया यानस्य प्रयोजनमिति तदानयेति Watauga: | सा Haar मारः काम एव श्रविर्मषस्तस्य कशा ताडनी कामिनां कामज्वालानिवा-

३ MTA: |

रिकेत्यरः, aut ऊना waste: सन्ताऽनन्ति जोवन्तोति ऊनानास्द्रुषा ये जनास्तान्‌ wala दिपतोति ऊनानजना- सना निद्धनजनाननाङ्गोकुव्वतील्य्थंः tice ॥

gaara प्रतिलामेनान्ता स्ञाकान्तरं, तद्‌शंयति। सेति। वेश्ठापोयं मथि दृढानरागा संप्रति arama नितरां वया- gat भवति तक््वरितमेव तच गन्तव्यमित्याह। सा aa अमुया भरदा श्रत्युदीपकनानेन शरत्कालेन श्राघोता ्रािं मानसव्यथामिता प्राप्ना सती शाकविरामा a irae विरद- दुःखस्य विरामायस्याः सा न भवति निरन्तरं विरददुःख- मनुभवतीत्ययः, ओाकविरामेत्यस्य दितीयपाद्‌ादि खितेन ने- त्यनेनान्वयः। सा mem दिनामयमायामा दिने {दिवसे श्रामयस्य रोगस्य मायां वयाजममति गच्छतीति सा दिवसे सखोखमचं रोगमपदिश्य विरददुःखं गापयन्तोत्ययेः, तया नासनाजनना नास्ति आसनाया उपवेश्रनस्य स्िरत्वस्येत्यर्थः जननमनुष्टानं यस्याः खा सततमख्खिरत्यथेः, wa नेकयन्रा इत्यादि वल्तिपदबड्कत्रौ दावन्तरपदपरत्ाभावान्नजेऽ्चाभावः। तथा wat मद्‌ गमनवत्म तस्य मानं ज्ञानं दभनमित्ययैः, याति प्रा्नोतीत्यवनमानया केवलं मद्गमनमागे निरोच- मारेत्यर्थः। इत्थं विेषणेरस्या श्रनरागः वितः। श्रथ लिपुरपि वेश्या क्षाण्यनुरक्ता भवति यथा ग्टच्छकरिकादा वसन्तसेनादिः। श्रतएवाक्रम्‌ “एषापि मदनायत्ता कापि सत्यानुरागिणीति ॥ ७७ ॥

| wala: Ufa: | ३७५

वक्षानामे कष्टत्वं यत्वेकान्तर मर्यः | गोमूचिकेति तत्‌ MISTER तदिदे। यथा ॥ OF ॥

दुष्करयमकनिदपणप्रसङ्गन दुष्करांिचालङ्रानपि कां- खिन्निषूपयन्‌ प्रथमं गामूचिकां लक्तयति । वलानामिति। त दत्यलद्धारान्तरतलश्ापनमाय। WEA: ऊद्धाधःक्रमेण पङ्ू- दयेन लिखितयोाः araw पव्वो द्धं त्तराद्धयावंसोानामेका- न्तरमेकवर्संव्यवहितं यदेकषूपतलमभिन्नवम्‌ अद्धंद्रयघट कवषं संघयारेकंकाच्चरव्यवधानेग यदेकविधवष्ठानामपन्यास इत्यथैः, तदिदसित्रालङ्ारन्नासन्लथाविधवसंविन्यषनं दुष्करं Tear कन्तुमश्क्यं गोामूचिकंति प्राः, चलता गोमूजधाराकार- aq ware लिखितव्वाद्‌गेमृचिकासंज्ञं चिवालङ्ारं वद्‌ न्तील्यन्वयः। दुष्करमिति निरूपणोयले हतुः एतेन ये सुकरा बन्धास्ते सष्वेऽच नेष्यन्ते यन्थान्तरता ज्ञातव्या इति खचितम्‌ । afaaa यदीति afar: तज तदेत्यध्याइत्या- न्वयः, afzaa च कचित्‌ तमितिपाठः तमलङ्ारमित्ययेः। CUA gs Vara casa rat तादृ ्पुव्वौ gaa CHET दद्धंगेमूजिका, uw च प्रयमदितोयपादयेास्तादृश्वसाना- मेकविघलं दतोयचतुयपादयोाष्ठु तेषामपरविधलं aa पाद- गोमूत्रिका यथा ATPL पुलेोमतनयास्तनताडितानि aw- खलेात्यितरयाश्चलपीडितानि,। पायादपायभयतेा नम॒चि- प्रहारी मायामपास् भवताऽब्बमुचां warty दइति। रत्र च

RO¢g MTT! ।

पङ्भिचतुषटयेन न्ोकलिखनम्‌ । एवं प्रकारान्तरणापरोऽपि गेमूजिकाभेदाः सम्भवन्ति ते arsafaara a लिखिताः यन्धान्तर ताऽनसन्तव्याः ॥ ७८ ॥

मद ना मदि रसानच्तेणा म पाङ्गास्राजये द यम

<०<०९०९०८०<०८०९><><>८>>८०<><><>

मदे नाय दि तत्त्तीण म नङ्ावाज नज fa =< दे noe t

॥ गोमूचिका ॥

मदन इति। श्रयं मदनः कामः मदिरे मत्तताजनिके मन्तखञ्ञनसदृशे ईति कंचित्‌ श्रक्षिणी यासां तास्तथा तासा- मपाङ्गरूपमस्तं यस्य argu: सन्‌ यदि जयेत मां पीडयेत्‌ तत्तदा मदेनोा मम पापं चीणं स्यात्‌ Basa अनङ्गाय safe ददे नमख्वणां कामपरतन्ततया रमणोभिः सक- टाच्मीकितस्चेत्‌ कताय भवेयमिल्यर्यः। wa विषमवलशाना- मेकरूपतम्‌ ईदृशस्थले च बन्धलिखितज्ञाकान्तराद्धंस्य प्रथमा- चरमारभ्य YY पठनोयम्‌, एवं पृल्वद्धं्रथमाकतरमारभ्या- त्तराद्धं पठनीयं। यच च समवलोानामेकर्ूपलं तच पूव्वीद्ध- प्रयमाचरमारभ्येव पव्वौद्धंम्‌ उन्तराद्धंप्रथमात्तरमारभ्यैव VUE पठनोयं यथा "श्रजरामग्णभाचारबलिश्ेलविनोा- चिता। भुजङ्गमनिभासारकलिकालजनोाविता' दति। aq दितीयादि समवष्नामेकखपतम्‌ ॥ ७<_॥

Sata: UFC: | | RES

प्राङरद्गचमं नाम स्लोकाद्टभमणं यदि | तदिष्टं सव्वताभदरं मणं यदि सव्यतः 1) ८० |

श्रय दुष्करमेवाद्धंभ्रमं सव्वैतोभदरच्च fesse खच्यति,। प्राङ्रिति। स्याकाद्धग्रमणं tae बन्धलिखितन्ञाकीयपाद- चतुष्टयस्य अद्धंनाद्धंमार्भेण अ्रनुलामप्रतिलेामरूपयारखारण- मागयाम्ये केवलमनलाममार्गणेत्ययैः, यदि wag wa- णेन पादोत्थितिस्तदा agua नाम fad प्राहः, यदि च सव्वेताऽनुलामग्रतिलामाभ्यां भरमणं तदा तत्‌ सव्व॑ताभद्रमिष्ट- भिव्यन्वयः, श्रयमर्थः, बन्धदयमिदं प्रायेणाष्टाचरटरन्तविरेष- विषयं, aa सन्ििवेश्प्रकारः, चतुःष्टिकाष्टात्मकेऽस्िन्‌ बन्धे कमेणाद्यपद्कचितुषटये पादचतुष्टयं लेख्यम्‌, ्रगन्तर चाधः |. पङ्किचतुष्टये चतु्ढतोयद्धितोयप्रयमपादा लेख्याः, qarg- wa Wages पराटत्या wares तु wre समादटृत्या वा waufeuefaanfafafane: | aargre- कमस्त WEAR FSIET ararefeua: श्रधःपङ्का zfeur- दामतः, एवं वाभमस्याद्खकाष्टादधःकमेण दचिणस्थाघःकोष्टा- दूद्धक्रमेण चानुलामोचखारणेन्‌ प्रयमादिपादेत्यानं । सरव्व॑ता- भद्रो तु वामाद्चिएता दकिणादामतः ऊङ्ादधसतः wWHy- सतादृञ्तख्ानुलेमविलामार््यां wia श्रावन्तंनेन पादानाम्‌

त्थानमिति॥ ce ti 8 ©

RoC WIS! |

म|नेा|भ|व.|त |वा|नो|कं ना|द्‌|या|य|न|मा|नि|नो भ|या|द्‌ |मे|या|मा|मा|वा व |य |मे|नेा|म|या|न|त ४ | ४ | 1 | ¢ | ।& | -& | ¢ | te [ue jue | te | & | > | 1 | ४ we | fue |e | [me | > |e ® | ७ | |e |e |e me | ४॥ ८९॥

॥ अद्मः ॥

तचाद्धंभरममुदादरति। मनोभवेति । हे मनोभव! काम! तव wie सेनाखूपा मानिनौ दयं मानवती तव न म उद्‌- याच जयाय अपितु उदयायेव, तवेद्युभयचान्वयि । मनु fa जिगीषोरनोकमपराधिनं दण्डयति तव काच चिन्तेत्यवार, रे मत! TAA! वयमेनामयाः श्रपराधिनेा मावानवा ङतापराधा वा न भवामः किन्तु भयात्‌ श्रमेयोऽपरिमित श्रामः पीडा येषां ते, यद्यपि ad नापराधिनः तथापि भयेन व्याकुला जाताः BW TAS: ll 2

तीयः परिषदः | .. १७६

सा|मा|या|मा|मा|या|मा|सा मा|रा|ना|या|या|ना|रा|मा या|ना|वा|रा|रा|वा|ना|या मा|या|रा|मा|मा|रा|या|मा at | या (रा|मा|मा |रा|या|मा या|ना|वा|रा|रा|वा|ना|या मा|रा|ना|या|या|ना|रा |मा सा|मा|या|मा|मा|या fat |सा|॥८र॥

॥ PARA II

सव्यैताभद्रमुदादरति। सेति। wa wer. सा, श्रमायामामाया, मासा, इति प्रथमे मारानायायानारा- Sanaa पदं इितोये। यानावारारावा, श्रनाया, इति तोये माया, रामा, माराय, Bat, इति wads म्राषि- तस्य factfear विलपनमिदं। सा सर्यमाणा रामा रमणो मासा VEU BAT सड कायाणगधरोा राजा माः, दति axquta चिकाण्डगेषः। माराय faarara, सखमय्॑माणा नायिका इदृश्ठमानखश््ालम्बनादोपमविभावावभा संप्रति मम विनाग्राय मवत इत्यथः, सा कीदृश्यौ यताऽमायस्ा

व्याजस्य श्रमस्यापरिभितसय आमस्य पोडाया श्राय श्रागमनं 3c 2 .

ace | BATT: |

यया सा, तथा मारः काम एव ्रानाया जालं बन्धनका- रिलात्‌ तस्यायानेनागमनेनारामः MST GAT, मारानाय- स्यायानं BART WAT Bar <a ar at, तथा यानं गमनमावारयति faarcaaifa यानावारः तादृश ्रारावा वचनं यस्थाः सा मधुरवचनभड्ा विदेश्रगमनं निवारयन्तो- त्यर्थः, अतएव श्रनाया नायो नयस्तद्रहिता ्रकायन्नेत्यथंः नास्ति श्राया गमनं यसाः सेति कचित्‌, तथामां लच्छी या- तीति माया च्रतिखन्दरोत्यर्थः। इत्थं बन्धेषु दुष्करा एव लक्तिताः खङ्गादि बन्धास्लितः सुकरा इत्युपेचिताः यन्धा- न्तरताऽनसन्तव्याः॥ र८र॥

यः खरस्थानवषानां नियमे दुष्करेष्वसे | इषट्तुःप्रटत्येष दश्यते, सुकरः परः 1 TB ॥

अथ काव्यञ्चाभाजनकलेनालङ्ारतया प्राचोनेरभ्यपगतस्य सरादिनियमस्य बङ्भेदस्थापि cat भेदचतुष्टयं दशंयति। य दति, खरा श्रकारादयः, erat कण्डादौनि एषां काये निवेणसम्भवात्तद्धवा वरा इत्यथैः, तथा वषो aay दन््यलाद्यधिश्ेषितवष्ंमातचाणि, तेषां नियम इतर व्यवच्छदे Sor चतुभिंरेव खरैः errata निबन्धनमित्याधव- धारणमित्यथः तद्रूपो याऽलङ्कारः भ्राचोमैरुक्त दति ओषः, आत्ता चतुःप्रष्टति चतुरादि यथा स्यात्तथा दुष्करेषु मधे _ दाऽभिमतः मरन्यबाहस्यभिया दुष्कराणामेव दशनाया

तीयः परिष्छेदः। REL

श्रावश्छकलत्वात्‌ चतुरादिखरस्थानवर्छनियम एव दुष्करतया दशेयितुमुचित इत्यः, चतुःप्रश्तीति दर््वत इति क्रियाया विश्रेषणं वा, तस्म्ारेष चतुरादिनियम एव दश्यते, परः पञ्च- षडादिनियमस्त॒ सुकरः Gata सम दश्यत दत्यथैः। चतु;प्रष्टतोति प्रम्टतिपदेन च्याणां इयारेकस्य च यद्णं तेन सखरस्थानवष्ानां प्रत्येकं चतुस्तिडोकनियमरूपादख्चलारोा भेदा दण्येन्त TTY: ca ii

च्रान्नायानामादान््या वामननोरोतोः, MARTAL | भोगे Wea, मादो ATS, ध्येये Pew दशे BWA ॥ ८४ 1

तत्र भ्रयमं चतुःखरनियममदाहरति । आलरायानामिति। arararat वेदानामन्या वाक्‌ उपनिषत्‌ गोतीगानानि ईती अतिदट्वाद्यपद्र वष्टपा ATE चिन्तमादकत्वादिति भावः, तथा Wat: कलचपत्रादिषु Gera भोतोभंयजनिका श्रा वियागादिना दुःखद्‌ाठलादिति भावः, तस्माद्धागे गानादि- विषयानुभवेा रोगे व्याधिरेव, तथा मादा विषयानन्दो माराऽन्ञानमेव, afe विषयसङ्घं परिचय किं adafa- त्या क्षेमे TY WTA वा TH, ष्येये ध्यातये ब्रह्मणि, is धानं मनःसमाधानं धाः TET तदेकललिष्ा च ते कर्त्तव्ये दूति ओेषः। ध्येच्छे दति सयकारपाटेतुध्या ध्यानमिच्छा चेत्य- G1 waa & Su दति चतुभिरेव at: पद्यनिबन्धनम्‌,। विदय॒न्मालादटत्तम्‌॥ ts |

दचटर काव्याद

क्ितिविजितिस्थितिविदितित्रतरतयः परगतयः | उरू MAYS दुधवयुधि कुरवः TACHA ॥८५॥

चिखठरनियममुदारति। कचितीति। कितेर्विंजितिर्विंजयः स्थितेमं यादाया fafefafaurag ते एव व्रतं तजर रतिर्येषां ते ततञ्च सखजाल्युचितकश्जकरणात्‌ परा veer गतिदशा ज्ञानंवा येषां ते। गतिः स्तो मागंदश्येज्ञाने याचाभ्वपाय- योरिति मेदिनी श्दृशाः कुरवः उुरूवंशोयाः कुरूदेश्रजा awa: युधि युद्धे सं खीयमरिङ्कलम्‌ उर्‌ श्रधिकं यथा तथा रुरधुरा ठतवन्तः, गुर्‌ सातिशयं यथा तथा qua: कम्य- यामासुः। श्रचदश्रउद्ति जय waa: | लरितगतिद- WA ॥ ८५ ॥

MAN BANAT धोनोतो TAA |

एधेतेदेदेतेयेनेमे SAT ॥ Te I दिखरमृदादरति। pata tia eangfa: शेभा चते, Waar afta ते, धोबुद्धिर्नीतिश्च ते, Mare प्रोतिः aay a, एते ST aaa usa aga, FSS va देवेश waste न fata) wat u af द्वावेव खरौ वाणो- न्तं ‘aa VATU वाणीति पराक्ता सेति लक्षणात्‌॥ ८६॥

सामायामामाया मासा मारानायायानासयमा । यानावारारावानाया माया रामा मारायामा॥ ८७ ॥ ॥ स्वरनियमः ॥

तीयः परिषदः | ६९८द्‌

एकखरमदाशरति। रेति । काकोऽयं सव्वतेभद्रोदा- इरणलेग पूरव्यमुक्षसचेव व्याख्यातः । WA श्राकार एवेकः खरः ॥ ८७ ॥

नयनानन्दजनने नक्तचगणशालिनि | घने गगने दृष्टिरङ्गने ! दौयतां सक्नत्‌ ॥ ८८ ॥

श्रथ स्थाननियमं दश्रयन्‌ प्रथमं चतुःखखानमृदाहरति। गयनेति। मानिनो प्रति मायक्स्याक्तिरियं। ₹ ea! प्र्न- स्ताङ्गवति ! अघने aacfea अतएव नचचगणश्रालिमि तत एव नयमामन्दजनने गगने सलदकवारमपि दृष्र्दीधतामि- त्यन्वयः | ईद्‌शगगमस्योहपकलात्‌ TMT जाते माना न स्थाखतीत्यभिगरेव्य chr गायक्स्यानुरोध इति भावः, अज दन्धतालव्यकष्डयमूद्धंनयेरेव वर्धेनिंबध्यमानलाखवार्यव स्यानानि॥प्८॥

. श्रलिमीलालकलतं कं न दन्ति घनस्तनि ! | अननं नलिनच्छायनयनं शशिकान्ति ते ॥ ८< ॥

चिखानमुद्‌ाइरति। अलोति। ईहे घनस्तनि ! कटिमक्चे RAT भ्रमरास्तदन्लोला Bansal aa aa, तथा नलिन- च्छाये पद्मसदृे AGA यत्र तत्‌, तया ufaa ca arise तत्‌ tew ते तव आननं कं oe a दन्ति म व्याकुलयति। aa कण्टयदन््यताखव्यवरचेरेव निबन्धनमिति Wea खा- नानि॥ ce. ॥

३८१ RTT: |

जऋनङ्गलङ्नालग्रनानातद्ना सदङ्गना | सद्मन ! सद्‌ नन्द नताङ्गासङ्ग सङ्गतः || € ° Il

दिख्धानमुदाइरति। अनङ्गति। भाव्यामनादृत्य गोत- वाद्यादिप्रमादेन कालं गमयन्तं सखायं प्रति कस्यबिद्पा- लम्भनमिदं। & सदानघ सव्नस्मिन्रपि समये व्यथारदडित! नि्िन्तेत्ययेः, तथा ₹े षदानन्दनताङ्ग! खदा अनन्द WI नन्दकरं ay गोतवादनादिः aa नतं प्रवणं व्याप्रतभित्यर्थः WE Ws यस्स तथा तत्सम्नाघनं, नास्ति सङ्घा येषां तेऽसक्रा द्‌ जना स्तेषां सङ्गतः VARTA सती चासावङ्गना चेति सदङ्गना anata स्तौ अनङ्गस्य कामस्य खलहनया आक्रमणेन ATT: सम्भवन्ता नाना बहड्विधा wager wares भवति udfacfeat fe et साष्वापि दुजंनसक्गात्‌ सदोषा भवि- ठ मदति तस्माहुथाप्रमेदं परिदत्य भाय्यानुक्ता भवेति भावः। WA पाठान्तराश्चनुपाद्‌यानोद्युपेकिताजि । श्र awaits वर्थेनिंबन्धनमिति दिखानता॥९०॥

अगा गाङ्गाङ्गकाकाकगादकाघककाकदा। AQF खगाङ्गागकङ्ागखगकाककं ॥ ८९ ॥ ॥ सथाननियमः॥

एकस्थानमुद्‌ारति। BN टति। कस्यचिदिदितबड- तीर्यसमणस्य स्हतिरियं | west यथा श्रगाः, गां, गाक्-

+" ५1, 20 (34 दयः SS BIBLIOTHECA INDICA ;

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENOCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL, New Serres, No. 41.

va ~~

| | |

काव्यादशः श्रोदण्डयाचायविरचितः ओओमरेमचन्द्रतकंवागोशरूतमालिन्यपरा च्छ नोनामक- टीक्रासदितः

POX PPL LLL Ml

THE KAVYADARSA OF SRI DANDIN, EDITED, WITH A COMMENTARY, BY PANDITA PREMACHANDRA TARKABAGI’S‘A. Professor of Rhetoric in the Sanskrit College, Calcutta.

` FASCICULUS ए,

CALCUTTA : PRINTED BY 0. ए, LEWIS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 1868.

दिरिः ककत ॐ + +

Digitized by (५ O Og le

SANSKRIT WORKS PUBLISHED, IN THE NEW SERIES.

The Vais’eshika Sutras, with Commentaries, by Pandita J (4 Narayana Tarkapanech4énana. hg lete in five Fase. Nos. 4, ia. , 6, 8 and 10

The Sandilya 3738 with क Commentary. Dr. J. R. Ballantyne, LL Complete in one Fa: arth N

The Kaushitaki-Brahmana Upanishad with Sankaran mentary, edited, with a translation, by E. B. Cowell, M. A, Complete in two Fasciculi, Nos. 19 and 20,

A translation of the Stirya Siddhanta Siddhanta S‘iromani, b Pandita Bapti Deva S‘astri, under the superintendence of Arch- deacon Pratt. Nos. 1, 13 and 28

The Kavyédars’a of S’ri Dandin, edited, with a commentary, by Pandita Premachandra Tarkabagis’a. Complete in five Fascic Nos. 80, 35, 88, 89 and 41 ^

ry 7 | > 1 र,

- ध

SANSKRIT WORKS IN PROGRESS.

The Das’a Rupa with the exposition of Dhanika. Edited by ए. E. Hall, D. C. L. Fase. 1., IL. Nos. 12, and 24

The Narada Pancharatra ited by Rev. K. M. Banerjea. Fasc I. If. IIL, Nos. 17, 25 and 34. —

The Maitri Upanishad, with the commentary of Ramatirtha, edited, with an English Translation, by E. B, Cowell, M. A. Fase. I. and II. Nos. 35 and 40

A translation of the Sankhya Aphorisms of Kapila, by J. R. Ballan tyne, LL, D. Fasciculus

.

ॐ

च a.

» च <=—"* “eo

Digitized by Goo le =

wate: परिष्छेदः | १८५

छाकाकगाहक, श्रचककाकडा, इति WATS | श्रहाराङ्ग, खगाङ्कागकड्क, श्रगखगकाकक, THAME | ATTA: | हे ATPRARATUH | AYFTIT CS WF यत्‌ कंजलं तस श्राकाकः सशब्दक्कटिलगमनं “कं शब्दे TTBS RTA fay, stat: तत्छहिताऽकः ‘wa कुटिलायां गताविद्यस्रा- Bla डः" waaay cae: तं गाहत इति गाङ्गकाका- कगाकस्तत्छम्बो धनं, निन्दितान्यचामि पापान्यघकानि कु- erat कः तान्येवोपद्र वदेत॒लात्‌ काका वायसाः ताम्‌ दम्ती- ति श्रघककाका तादृश्रस्तं गां एथिवीम्‌ wat गतवान्‌ प्रद्‌- लिणीकतवानिल्य्यः। aay पापषतविषादाभावात ₹ श्रहा- Vie! हारेतिदौनध्यनिमङ्गति गच्छतीति wee: “्रगि- गत्यामित्यस्य ufe ew तद्धिन्नाऽडहादाङ्गसत्सम्बाघनं। तया डे खगाद्ूागकङ्क! खे saa गच्छम्तोति खगाः सयादयः ते श्रद्धाखिद्धामि चस्य तादृशा asm: waa: सुमेरुरिव्यथैः तं क्ते गच्छतीति खगाङ्ागकङ्गः ककि गत्यामिद्यस्छ णरि- SY तत्छम्बो धनं, यु्छ प्रभावेन सुमेरपय्येन्न गामिन्‌ खगं सुखा- faweatfafafa वाथेः। aut & श्रगखगकाकक! श्रगन्ति ङ्ख fed गच्छन्तोद्यगानि यानि खानोद्धियाणि तानि गच्छति कारणतया प्राप्नोतीति श्रगखगं तादृशं यत्‌ कं सुखं तस्मे म HRA चपलोभवतीति ्रगखगकाककः “अक गब्वेच्छालाख-

चित्यस्य ev तत्सम्बो धनम्‌, इृट्द्ियजन्यखुखायाले लुपेत्ययं; | |

अ कन्डरोव वर्द्गिंबन्धननमित्येकस्थानता॥ ९९॥ 3

३९६ WATS: |

रे रे राङूर्षरेारूगागागोऽगाङ्गगाऽगगुः |

किं केकाकाकुकः काके मामा मामम मामम!॥ LU

अय वर्धनियमाम्‌ TAU प्रथमं चतुम्वेशमुदारति। रेरे दति बहपणायाः कस्याश्िद्ाराङ्गणायाः खमभिलब्यन्तं कञ्चित पलिन्दं प्रति देषाक्तिरियं । रेरे ईति नोचसम्बाधने। रेरे मा- मम! भा VMAS मम ममता यख्य सः तत्सम्बाधनं, ममे- व्यव्ययं धम्मपरोाऽयं निदेशः, दरिद्रलात्‌ wae कातरे व्ययैः। मायाम्‌ saat qefa विग्रद्य wanes: इति afew मामेति निषेधे waa दवचनं, लं at मामा aa मच्छ उपसपेत्य्थंः, दति सतुर्थपादस्यार्थः। यतः काका वायसः fa केकाकाङक्कोा भवति श्रपितुमैव, केका मयूर- ध्वमिः तस्याः काक्ुमंदहछता विकारः तां कायति शब्टयति weet प्रकाश्रयतीत्यथेः दति केकाकाङ्कः “्रादमलादरः काका यथा केकाकाकुमधिगन्तुं गाहति तया लं मामिच्य्यः। दति दतोयपादाथः | निरृषटकाखकारिलाश्पिलंम a aa TATE लं रोदरुरूरोरुगागागः रोरूयते भयेन ww पनः yaaa रतीति Tre: ^रोतेर्यनन्तात्‌ किप्‌ ara cfs aera: तादृशो UT इ्रुष्टंगविज्नेषः तथ्यारसा aaa BT TH ATay- Bast तद्रुपमायः पापं agenta ursiaifa TreTe- Tamara: निरपराधजोवहिंषकलात्‌ पापाद्मेव्ययः। fa- ङृष्टदेश्रवासिलाच् लन मे योग्य इत्याद अगाङ्गगः wre पव्वैतस्याङ्मेकटेशं मच्छतोति सः पव्बलोयलादविदग्ध Taye: |

तोयः परिण््ेदः। acs

असम्बद्धप्रलापिलाश्च लंगमेयोाग्य care wan: न गच्छति सम्बद्धविषयं न प्राप्रेत्ती्यगा area गेवाणो we सः, श्रगतीत्यगा कुटिला गायंस्येति केचित्‌। wa casa cia चतुभिरोव वर्थेनिं बन्धनमिति wade, वर्णपरश्च डन्पूरक- वर्धपरं तेनाङ्गत्यच् carcegraste न चतुर््बधंनियमव्या- घातः तस्य टन्तपूरकत्वाभावादिति बेध्यम्‌। उदाहरणे चा- सिल्रवयवहितव्चतुषटयेन पादचत्ष्टय्निबन्धनादयमेष fa- aa tf म ama सव्यवधाननिषेग्ेऽपि ब॑तुषर्षनियमानपा- यान्‌ यन्धकशता ठत केवलं अक्तिप्रदशंनार्यमेवं निक्डमिति च. यम्‌॥९२॥

देवानां नन्दने देवे ASAT बेदनिन्दिनः। दिवं दुदाव नादेन दाने दानवनन्दिनः॥ ९३ ॥

जिवल्मद्‌ादरति । देवानामिति । देवामामिद्धादीनां नन्दनो देत्यमणदममात्‌ सन्ताषणः तथा वेदनिन्दिनि वेदान्‌ निन्द्यते नास्तिकजनस्यनोादनोा निराकन्ता, देवा नरसिंद- BIN भगवान्‌ विष्णुः, दामवान्‌ इन्द्रादिजयादिमा मन्द्यतीति aaa तख दानवनन्दन दिर्छकशिपादाने खण्डमसमये दाऽवखंण्डमे इत्यस्य SY नादेन तारतरसिंशनारेन श्वा दिवमाकाभ्चं दुदाव उपतापितिवान्‌ अन्तरिश्चरान्‌ सच- faatgartad: 1) waza दूति जिभिरेव वर्देनिंबन्धन-

fafa ज्िवशता॥<९२॥ 22

ace ATA! |

SE: सुरासुरासारिसारः सारससारसाः। ससार ACTA: सौरो WER स सुरारसौ ॥ ८४॥

दिवक्षेमदादरति.। खरि रिति। बलदेवस्य जलक्रौडाप्रक- रणी यस्च काऽयं | aft: पण्डितः, तथा सुरासुरान्‌ देवरैत्या- नपि ्रासत्तुमाक्रमितं Wet यख तादृशः सारो बलं यस्यसः, सुरासुरासारिसारः, तथा WATE WE ताभ्यां ay वर्तमानः सरः, तथा सुराया मद्यस्य रष श्राखादाऽसास्तोति सुरारसी, स प्राकरणिकः प्रसिद्धावा सौरो बलदेवः श्रार- शन्ति मधुरशब्दं कुव्वन्तोत्यारसा ये acer: पक्तिविगेषाः ते QE वन्तंमानाः सारससारसास्तादूशीः सरसीः सरांसि सार faery जगाम। च्च eT ofa द्वाभ्यामेव वलभ्यां निबन्धन- fafa दिवता ॥ < ४॥

ननं नन्नानि नानेन नाननेनाननानि नः नाऽनेनां नन्‌ नाऽन॒नेनेनेनानानिने निनोः ॥ ५५॥ ॥ वष्छनियमः॥

एकव्मदा दरति | नूनमिति । प्रबलरिपुपराजितस् क- afagua: Sarat देन्योक्रिरिम्‌। wa पदच्छेदः, नुनं नुन्नानि, न, अनेन, म, श्राननेन, श्रननानि, नः, इति पत्वं | ग, अनेनाः, ननु, ना, अनूनेन, एनेन, WTA, दनः, निनीः, caatrg । waa विजयिना रिपृणा कचरी आननेन aafe-

गरतीयः परिषदः | ३८९

मता मुखेनैव ला गेऽखमाकम्‌ श्रगनानि stat: नूनं निशितं न भ मुक्नानि somata श्रपि त॒ नृकनान्येव we मुखमेव दृष्टा ववं Bara: का कथा युद्प्रहारादिनेत्यथंः, इति wage: 1 मनु भोः “सेन्यानां बन्धून्‌ प्रति सम्बोधनमिदम्‌' श्रनूनेन प्रवलेन एनेन एतेन रिपुणा हेतुना maize: ‘scaq कथितानुकथने द्वितीयारोःव्वेनः' इत्यनेन ददम एनः। LAT गा रस्माकं WY: परुषः श्रनान्‌ प्राणान्‌ निनीः ने तुमिच्छुः ठएकवलगादिना रकित मिच्छः सन्निव्ययंः, ^नि- नीरिति नीजः सनन्तस्य किपि रूपं न श्रनेनाः अ्रपापा ग भवति श्रचविजितस्छ यथाशक्ति य॒द्धेनेव मरणं Bat म पुनसस्यान्‌- arr प्राएरच्तणमिति भावः। wa केवलं नकारेणेव निबन्धन- मित्येक वनि यमः ॥ < ५ ॥

इति दुष्करमागेऽपि कञ्चिदादर्शितः कमः। प्रदेलिकीप्रकाराणणां Tralee गति; ॥ ५६॥ `

wa दुष्कर चिचमुपसंदरन्‌ प्रहलिकामवतारयति। इतीति, कथिदिति खल्यतर इत्यथैः, अन्येऽपि दुष्करािचालङ्ाराः पद्मादि बन्यक्रियाकारकगध्यादयः प्राचीनेरुक्ताः सन्ति गन्ध- बाह्ल्यभिया ते नोक्ताः यन्धान्तरता ज्ञातव्या Taw | प्रदेलिकेति प्रदेलिकायाः प्रकाराणां वि्ेषाण्णं गतिलंचणम्‌ उदिश्यते उदे ्रपुव्वकमुच्यते विशेषा उदिश्छन्ते तेषां qeu- चोच्यत इत्यथः, सामान्यलक्तणन्त॒ प्रसिद्धलान्नाक्ं यन्थान्तरता

Ree MTT! |

ज्ञातव्यं यथा प्रेखिका तुषा ज्ञेया au: dafaarfc दितिः श्रभिप्रेता्थसंवरणकारिवचमविन्धासः प्रडेलिकेति षा- मान्यलच्तणम्‌ ॥ < ६ ॥

करीडागेष्ठोविनेदेषु तज्ेराकी्मन्च्रण | परव्यामादने चापि SIAM: प्रदेलिकाः ॥ ८७ ॥

मन प्रहलिकाया यमकादिवत्‌ सम्यक्‌ शन्दापसकारकता नास्ति प्रत्युत प्रकताथसंवरणात्मकलाच रसप्रातिकूलमतएवाखा अरलङ्ःार तमपि नाङ्गीक्ृतमन्येः यदुक्तं “रसस परिपन्धिला- BART: प्रशिकंति' तत्‌ Falat उपयाग इत्यजा । क्रोडेति । Meret या Awe सभा तच विनोदाः संलाप- Vl प्रमादारेषु, vat मिथावाक्चातुरीकौठकं क्रीडा, विदग्धानामासनबन्धो Fret, काव्यालापेन कालदरणं विनेादः BAU कादम्ब्यां कदाचिदक्षरच्युतकमाचाच्युतकविन्दुमतो गृढचतुथपादप्रदेलिकाप्रदानादिभिरियुक्तः तेषां इन्दः तेषु, तथा ASS: प्रहेलिकाभिश्नैः सद श्राक्योयं जनसङ्ले देशे य- मन्त्रणं waa तस्मिन्‌, तथा परस्य बेद्धव्यभिनख a- मादने श्चरपरिन्ञादतप्रतिपादने च प्रदेलिकाः सापयागाः सप्रयाजनाः, तस्मात्‌ क्रीडाद्युपयागिल्रादस्या श्रलङ्कारत्वम्‌, श्रन्यचतु दाष एवेति Awa i co i

WS: समागतां नाम गृढाथं पद्‌ सख्धिना | वच्छितान्यच SSA यच शब्देन वश्ना ॥ LT ॥

तीयः पररि ्छेदः | REL

प्ररेखिकाप्रकाराश्चादुष्टा दुष्टा, तचादुष्टानामेव षाड- शानां पञ्ादुदारणैः परोचां दशंयिषन्‌ wad शदे छत्तणमार । ्राङ्रिति। पदयोः सन्धिना साज्िध्यजनित- , सथ्धिकायंदीधादिना wer दुभ्ीधोऽया चच तां समागतां नाम प्ररेलिकामाडरित्यगषयः। Aa पञ्चादच्यमाणानां waaay भरयमान्तलात्‌ समागतामित्यजन डितीयान्तता प्रक्रमभङ्मा- वहति awiqrs: समागतां नामेव्यादिषाटेा लिपिकरमर- Alaa सेयं समागता मामेव्याडि yatta) तथा अन्यच faafeafuad रूढेन प्रसिद्धेन शब्देन aa वञ्चना प्रतारणा ब्धिताख्या॥ ee i

दयत्कान्तातिव्यवदितप्रयोगान्भाकारिणो | सा स्यात्‌ प्रमृषिता यस्यां TANT TEAM ॥ ९८॥

` ब्युत्कान्तेति । श्रतिव्यवदितानामत्यनासनपदानां प्रयोगात्‌ मोषदकारिणो बेोद्धुरथेग्रवेधुयषन्पादिका सुंटतिकारिवाक्‌ aera ग्यत्का न्ता स्येत्यन्यः, wa किञचिद्धावधानेन प्रयोगा न॒ तथा मेारयतीच्यतिन्नब्दप्रयागः, श्रासत्तिखाभ्वयबाध- Sa: AE TRASH नाद्त्कान्तेतिसंन्ना । सा स्यादिति।द्‌- व्याधाः तत्तदर्थैषु तत्तत्पदानां प्रयागप्रसिद्धिरहितलात्‌ दुःखेन बोध्या रथा चखास्तादृश्रो पदावलो पद्षमूहः न aa पदं सा प्रकषण बेद्धुमुषितलसन्पादनात्‌ प्रमुषिता, निरुक्र- वश्चितायान्तु एकं पदं दुर्बैधाथंमित्यतोाऽनयोभेदः, किञ्च

३९२ arate ats |

afgarat arava पदस्याप्रसिद्धेऽयं प्रयोगः ्रचतुषदा- न्येकाथानीद्यताऽपि WAT Wee i

समानद्पा TTT AAA AAT पदेः । FRAT लक्षणासित्वमाचव्युत्यादित्रुतिः 11 Yoo ॥

समानरूपेति | गाणा्यैषु साध्यवसानगाणएलक्तणया बेध्या- षु ्ारोपिततलंचणाप्रयाजनीगश्धताहाय्ामेद्‌प्रतोतिजनकतया Wan: qeafaat निबद्धा dafantfcara सदृशयोः शक्य- लच्ययादंयाः समानरूपतानिबन्धगलात्‌ BATTS खात्‌ | परपेति लचणस्यानु ्ासनस्यास्िवमातरेण aise शक्तिरसि न वेत्य विविच्य केवलमनृशासन मस्तोति छला य्यृत्पादिता जुति शब्दो यच ATSM वाक्‌ पार्य्येण प्रयक्तलात्‌ परुषा स्यात्‌॥ ॥ ९०० ॥

सङ्घाता नाम WH TA व्यामादकारणम्‌। अन्यथा भासते यच वाक्यार्थः सा प्रकल्पिता ॥ १०१॥

agrafa | यच सद्धानं वसानां गणना यदा प्रयज्यमानः स्यावाचकशब्दा व्यामेदकारणं श्रातुद्रंटितिनिञचयाभावेन विशेषेण माद जनयति सा सद्धानघरितलात्‌ स्याता | भ्रन्य- येति यच वाक्या्थाऽन्यया भासते Batata: प्रतीयमानाद- थादन्यभकारेण पय्यैवसानं प्राप्य शोभां गच्छति सा अन्यायस्य ARMAS AR AAT सखात्‌॥६०९॥

Sata: ULC: | | Reg

सा नामान्तरिता यस्यां नाज्नि नानाथकशण्यना। निष्धेता नि्डतान्याथी तुल्यधमोसुशा गिरा ॥ LR

सेति । नाखि संज्ञाविक्रेषे mad यस्यां arararat क- WAT शब्दस्य नानार्थेसङ्धेतितलात्‌ बह्कमामय मां. विकल्पनं चरते सा नामान्तरेणान्तरिताथयविषयलान्नामान्तरिताख्या। fauafa । तख्यध््मस्य्ा प्रता प्रतयो: साधारणश प्रति- पादयन्या गिरा वाक्येन निग्ता गेापिताऽन्याथंः प्ररताया यत्र सा मिश्टताख्या, श्रष्याञ्चानुपात्तस्य WIA साधारण- farsuafvar दच्यमानलात्‌ समासेक्तिमूलकलं बोध्यम्‌ ॥

॥९०२॥

समानशब्दापन्यसतशब्दपय्थायसाधिता । संमूढा नाम, या सासानिदिष्टाथापि मूढये ॥ ९०२ ॥

समामशब्देति। उपन्यस्तेन शब्दस्य प्रृताश्वाघकपद्स्य पयायेण खार्थबोाधकनामान्तरेण साधिता निबद्धा वाक्‌ ष- मानश्रब्दाख्या स्यात्‌| WI पय्यायता च लच्ितलचणादि- जेकार्थबेाधकता म लमरनिष्णरादिवदेकाथश्रकरता तथाल ्र- य॑स्य संवरण्णेयत्याभावेन प्ररेलिकालान॒पपत्तरिति बेध्यम्‌ | संमूढेति। सक्षात्‌ वाचकश्न्देन निरिष्टाथापि कथितायी- पिया वाक्‌ मूढये श्रापातते मेादहाय भर्वति सा संमूढा

नाम Ws ॥ ॐ E

३९8 meas

योगमालात्मिका नाम या स्यात्‌ सा परिदारिका t एकच्छः न्नाितं व्यक्तं यस्यामाखयगोपनम्‌ ॥ ९०४॥

यागेति। या वाक्‌ "नामेति प्राकाश्ये, यागानां यागिक- श्रष्दानां माला परम्यरा Sarat खरूपं यसाः सा यैागिक- अरष्दपरन्परया एकंकरूढपदप्रतिपाद्याथानां बेाधिकेव्यर्थः, सा परिहारिकास्यात्‌, हारो मृक्रामाला तां परिगतेतिनय्यु त्पत्या ARTA TZ MT aH MEZA ATRIA UAT, यदा परिहरति इटिति प्ररृतार्बोाधं निवारयतोति परिदारिका, श्च यागमालाद्मकं नाम यस्या; सेति weg न मनोारमः। uefa) यस्यामा्चितमाघेयमेव व्यक्तम्‌ ्राञ्यस्याधारस्य गेापनं सा एक Brae नि गृहित येति युत्पत्या एकच्छना- ख्या॥१०४॥

सा भवेदुभयच्छन्ना यस्यासुभयगेपनम्‌। सदोषा नाम सा यस्यां नानालक्षणसुङ्करः ॥ १०५॥

खेति। यस्यामुभयो रा्चिताञ्रययेगेपनं सा उभयम्‌ ज्रा- भिता श्रययेोद्यं ed यचेति व्युत्पत्या उभयच्छन्नाख्या भवेत्‌ सङ्ोर्खति । यस्यां नानालच्णानां समागतादिपशच्चदशप्रभेदा- at मध्ये दिचिचतुरादीनां age सारिव्येनावद्यानं at BRIT नाम भवेत्‌ एवं Free प्रभेदाः प्ररेलिकाया उदि- एास्तन्सल्लकणेम alsa” i yey i

तीयः परिच्छेदः | Bee

शताः षोडश निर्िटाः पवी चार्यः प्ररेलिकाः | दष्टप्रदेलिकाश्चन्यासेरधोताश्चतुरदश ॥ १०९ ॥

एता इति । एताः समागतादयेऽदुष्टाः, षोडशेति weE- सद्धोखंभेरेनेव्यथः, अ्रदुष्टलऋयापि द्भिंताद्तिभावः। तैः USUAL, अन्याः YAS TT सा चराच्युतदनाचराविन्दु- मतोप्रश्टतयः इति केचित्‌, गृप्तादीगामणचेवाकभौाव cae,

अधीताः पठिताः ॥९०६॥

SAMANTHA मन्यमाना वयं TH | साध्वोरेवाभिधास्यामसता TT ATI ॥ eg It

Wy दुदप्रदेलिकाः पूयी चार्थैरका चेत्चयाप्यनन्सर मच्येर- लित्यजाह । दाषानिति। श्रपरिषश्योयानत्यधिकाम्‌ तासां देषान्‌ श्रत्यम्शाब्द्बाधप्रतिबन्धकलरूपान्‌ मन्यमानाः द्‌ाष- बाङल्यादलद्कारत्ाभावं जानन्त इत्यथैः ata देाषबा- इखयाभावेनाखङ्कारलमापन्नाः समागताद्याः षोाडशेवाभिधा- स्थाम उदादरियामः, ्र्ाभिधानमृद्‌ादरणेन परोखान aeut way वा तयारूक्तत्ेम श्रभिधास्याम इतिभविय्यव्र- योागानुपपत्तेः। मनु तदहं fwarat कथं दुषटप्रडेलिका- परिश्चानं स्छादित्यत्राहः at दइ्ति। arg प्रहलिकाः च्रल- चणा; निर्क्रसमागतादिलचणण्एून्याः ता दष्टाः निरुक्रलचण-

न्यस तिकारिव चनं दुष्ट प्रेलिकंत्यथेः ॥९०७॥ 3 ४2

१९१ MITT: |

न मथागारसाभिन्नं चेतः, कस्मात्‌ प्रकुप्यसि । PMAUTA CATA ASAT ॥ ९०८ ॥

AAS: षोड्गक्रमेणोदादरन्‌ प्रथमं समागतामृद्‌ाद- रति। नेति। जनसमाजे मानिनं गापीं सान्यतः ओरुष्ण- स्याक्रिरियं। रे ्रलादितेचणे! कस्मात्‌ प्रकुष्सि, तव एमि- रोदृभेरस्थानर्दितेर लं, यते मया गरस दुग्धादि स्तस्याभिन्ं चेता म, wa धारयत्‌ दत्यध्याइतेन सङ्गतेन क्रियापदेनान्वयः, तव दुग्धाद्यपचयोा मया न छतः कथं लं कुष्यसि रोदिषि चेत्येदायोनबेध्यः संवरणकारो प्रथमोाऽचः, Wa सनधमात्‌ करि- यापदं नोक्रमिति श्रध्यादतेन waa दति क्रियापदेगान्य- बोधं Had उदासीनाः अनेनास्या दुग्धाद्यपचयः ङतस्तदर्थ- faa कुपिता रोदितीति जानन्तिति वाक्यस्य संवरणकारिता, प्रकतार्थस्तु मे मम चेतः श्रागाऽपराघः नायिकान्तरसङ्गादि तस्य.रसे ware afay a लदितरां चेतसापि arate तत्‌ कथं कुप्यसि मानिनी भवसोति। aa मे श्रागारसाभिन्नमि- व्यच सन्धिकार्येण एकारस्याचादेशेन मयागारसेत्यादि जातं तेनेव प्रहता WE: Wet i

कुलामासेवमानस्य यथा ते asa रतिः। नेवं निविशतो नारोरमरस्तोविडम्निनोः ॥ १०८ ॥ बाश्चतामृद1 दरति, कुलामिति | कान्यकुल्नमय्यां AWAY नाय्यां रानुरक्तं प्रति कखछविद्क्तिरियं | कुलां सुग्रण््ां काश्चि-

तीयः परि च्छेदः| gee

शारीमासेवमामस्त उपभुश्चानस्य ते तव यथया cfatacrat aga एवं तथा श्रमरस्त्ोविडग्बिनीर्देवाङ्गनासदृ्नोनारोर्नि- faaa उपमुश्जामस्य ते रतिनं aga इति प्रथमाऽथंः। संव- रणीयार्यस्तु कनां कान्यङ्कलास्यनगरीं तचत्यरमणोम्बेत्यादिः, अच FSM मुग्रश्टठनायामेव प्रसिद्धः faafyarat ara- gar तदुत्पन्ननाययों वा न तयेत्य प्रशिद्धाथंख निपणमति- | बाध्यतया संवरणम्‌ ॥ ९०८ ॥

दण्डे Vala VAN दंसः कर्कशकण्टके | मुखं वलारवं कुवव॑स्तुणड़नाङ्गानि घटयन्‌ ॥ ११०॥ व्यत्करान्तामृद्‌ाङरति। दण्डेव्विति । ककंशकण्टके पद्िन्या दण्डे नाले श्रङ्गानि घटयन्‌ घषंयम्‌ तथा वल्ारवं क्वन्‌ खः gwar मखेन पद्िन्या मुखं चम्बतीति याजना, तदियमन्वय- बेधदेतेारासत्तेविंशेषेणातिक्रमाद्त्कान्ता ॥९९०॥

खातयः कनि ! काले ते स्फातयः ATLA | चन्द्रे ARTS वायवा मम धारिणः ॥ १११॥

प्रम॒षितामुदादरति। खातय दइति। हे कनि! कन्ये! ‘HUT कनी कुमारी Ola Waa: ते तव काल्यते प्रकि्यते थः सकाशः पादः कण प्रेरणे cae चारादिकस्य कर्मणि ufe ew afar खातयः खमाकाशं खस्वायं गणः खः शब्द्‌ TUE, WAR अरतिः “श्रत्‌ सातत्यगमने Tae भावे Te ae wea श्रतिगंमनं येषु ते तथा शन्दकारिनुपुराद्यलद्ारा

३९८ RMN! |

cage: “द्र घण्टिका cgay ते स्फातयः स्फायनं स्फाः इद्धि रित्यथः, तस्या श्रतिगेमनं यतर a slat tae: प्रश्धताडइति यावत्‌, तथा स्यां स्फोततामदंतीति BTS: वलानाल्जाता ष्वनि- ae: स्फादा वल्वुयेषां ते गमनवश्रात्‌ तव पादे नुपुराद्चल- इाराः अधिकं fafa कुव्वेन्तीत्य्थः, चन्दति ्ह्वादयतोति चन्द्रस्तस्िन wa ईदृशे सभिश्ितनूपुराद्यलङ्कारवतीत्ययैः तव पाद aaa प्रत्यत्तौकते सति मम वायवः प्राणाः धारिणा- safaat भवन्ति ङ श्रवस्थाने Tae रूपम्‌ warnfagr- Basia: पदेः Sreut प्रमाषणात्‌ प्रमृषितेयं ॥ ९९९ ॥ अचोद्याने मया दृष्टा TAQ पच्चपन्ञवा |

ae पल्वे ताम्रा यस्यां कुस॒ममच्जरो । ११९॥

समानरूपामृदादरति। श्रतराद्यान इति। वक्रौ खता। न्वयः सुगमः, श्रचाद्यानलेन नायिकाया ददः, वह्लरीलेन बाङ्ः पल्लवल्ेनाङ्ुलयः, कुसुममश्जरोलेन नखा श्रध्यासिताः, नखानां AAA YW ताखाङ्गुलिसंसगात्‌॥ wR ॥

सुराः सुरालये सैर धमन्ति Taser | AHA इव AAT सोरे सरसि संप्रति ॥ १९३॥

परुषामदादरति। Bet xia सुरा aT at gana सुराः शेाण्डिकाः ^नामरणिङिन्तात्‌ सुरागब्दात्‌ पचादिलान्‌ डः यद्धा सुरा एषामस्तीति सुरापायिनः, दशनाखिंषा हा- स्येन विदतमखतया fein दन्तकिरणेनापलक्तिताः, सुराया

तीयः परिष््टेदः | REE

tz at तस्मिन्‌ सरसि मष्नन्त ta मत्ताः सन्तः सुरा- wa ame Qt भ्रमन्ति इत्ययं संवरणोयाऽथैः, असुरा इति पदं देवखमूह एव WHA ्रनृशासमस्यास्िवमाचमवलम्ब्य सुराकारकषु तत्पायिषु चाशक्तमपि van तदियं warm: पारव्यप्रकाग्नात्‌ परुषा ॥१९२॥ `

नासिक्यमध्या परितश्चतुवखविभ्रषिता |

असि काचित्‌ पुरो, यस्यामष्टवष्षाहया नृपाः ॥ १९१४॥

स्यातामृदाहरति | नायिक्यमध्येति । काचित्‌ पुरौ नगर

sfa mem नासिक्येत्यादिः, wa ary दति संवरणोयोा- st: agri = नासिकायां wat नासिक्यः waa अकारः स मध्ये यसाः a, तया परितः waa: wacrad इत्यथैः चतु- fide: wart दरति चतुभिंरत्तरैः नासिक्यजकारसदितिः पञ्चभिरित्यर्यः, विग्डषिता यथिता, fem काञ्चोव्येव, संज्ञा संज्निनारभेदापचारात्‌ yar विग्रेषणद्यं | gat पुम्‌ wer वा अ्र्चराणि यजतादृूश्र श्राया Ala Vat तादृभ्रानुपा आसम्‌, एतेन पुण्डुकनामानोा नुपा इत्यायातं पुण्डकशब्द खच पउणडरश्रकश् टृत्यषटभिरवरशेनिंबद्धः पण्डकवंश्ा नपाख काश्यां पव्वंमासभ्िति ufafe:, wa चतुरष्टेति वषंसञ्खानेम MSU मादनारियं सद्धाता॥९९१४॥

गिरा स्खलन्त्या नम्रेण शिरसा दीनया दश | तिष्ठम्तमपि सेत्कम्पं aa: मां नानुकम्पसे ॥ १९५ ॥

pee MITT |

प्रकच्ितामृदाहरति। गिरेति। se, खविरे! वादं व्येन wea गिरा नम्रेण शिरसा दीनया eww चषा चापलकिता त्वं सोत्कम्पं तिष्टन्तमपि मां नानुकम्पसे इति Haass: | संवरणोया्थस्त दे द्धे! We: लच्मी्यथः "दद्धि्रब्दस्य सम्बुद्धि प्रथमया रूपं, “wig: सिद्धिलद्ये द्धे TUBA इमे दत्यमरः' ita रूष॒लङ्गोःप्रब्डतिभिरूप- लक्षितं तथा सोत्कम्पं मां नानकेन्पस इति, wa प्रथमं प्रतो- यमानाद्थीप्म्तलेनाथान्तरप्रकल्यनादियं प्रकल्पिता ॥ ९९५॥

Rel THAR पार्थिवः काऽपि गीयते । सनातनश्च, नवासा राजा नापि सनातनः ॥ WE Il

~

नामान्तरितामृदाइरति। श्राद्‌ाविति। ईहे श्रघौराि चश्चलनयने काऽपि पाथिः पार्यिवश्नन्दवाच्यः श्रादौ प्रथमं राजा इत्यनेन नाला गीयते कथ्यते तथास सनातनो frag दत्ययमप्रशताऽरथः, प्रता यैमृद्धावयन्ना इ Bar पाथिवे वस्हता नेव राजा शपति: aur नापि सनातना नित्यः, aaa कोाऽसावच्यतामिति WRIST गम्यः, FATWA: संवरणोया- यस्त॒ काऽपि पार्थिवः एथिवीविकारोा दक्तविग्ेष इत्यथैः स Hel प्रथमभागे राजेति गीयते तद्वाचकनाखः प्रथमभामे राजा इति शब्दा वत्तते TAU, तथा सः नातनः तनेतिश्ब्द- War न, तन्नान्नाऽन्ते तनभब्दाऽपि aia इत्यथः तस्मात्‌ राजातनटच्च ईत्यायातं स च॑ पियालदच्तः .राजातन पियाल

तोयः uf<we: | get

ष्यादित्यमरः' राजातनं राजादरनमिति च रूपदयम्‌। wy राजातमेति नानि awa गागार्थकचरपनादियं नामान्तरिता, खचष्ये ways” aget न तु संज्ञामाश्रपरं बाध्यं, तेन ‘aqutfefga: we नितन्बस्तखमाभितः । aget सन्ि- भानेऽपि कः कूजति quads: च्च सजखकशसरूपवसनि- वक्रे प्रथमं नानाथकण्यगान्नामाकरिता। चवं च Warer ख एवातो मध्ये भवतिमध्यमः । ward Gr न नानाति ae तं ददाम्बरमित्थादावपि, wa aaa: प्रतियाच्चः॥९९६॥

इतद्रव्यं नरं यक्ता धनवन्तं ब्रजन्ति काः। नानाभङ्किसमाह्ष्टखाका वेश्या न दुड राः ॥ ११७॥

` निश्टतामुराइरति। इतद्रव्यमिति। मानाभङ्गिभिबंज- विधविदम्धचेष्टाभिः समाशा atiear erat याभिखादृष्यः काः इतमपदतं TH धनं GS तादशं गर wee त्यक्ता धमवन्तं waif भजन्ते, tfarne aufatawafeer बेष्ठा एव विषया wfagayia तज्जिषेधेन संवर णीयार्थमद्धा- व्यति दङ्खंरा दुःखेन भ्रियमाणः कथमपि वक्छताममापा- माना cad:, teen aaa dar मम प्रञविषया Fay- चैः, wre का उच्यन्तामिति प्रसरः, अजाकरग््तसंवर- ीयार्थष्ठ yeaa गद्य इति, तथा हि नाभा wyTacyT विद्यन्तेऽच्येति नानाभङ्गि ad तेन aarear लाका अवतर

व्जना याभिस्ताः मानाभङ्िज्रताणृषटेति पाटे तु भङ्गिश्न्दा-

92 क

gor MTT! |

भङ्खंपरः, तथा TEU: UT: प्वैतस्तस््ाहु गलाः दुर्दु्टाऽमम्य cae. धरोायाजिषठा इति वा, इुटंस्ततसम्बस्धित्राखा- पञ्चवादोभि arte इतानि सातखा गीतानि xanfe यच्छ ख तथा नं गरं गरषद्ज्रम्‌ “ाखयकोयलार्‌माक- ग्रयाभाऽखं* qaafagqe:, Wal धनवन्तं रत्राकरं त्रज- ज्लीति we विभेववानामुभयवाधारष्यारेकतरनिषेधेऽन्वतर- अतोतिर्थष्थत इति गरोप्रतोतिः, ade च qufatee- भतोतले सत्यपि वाचकभब्दाभुपात्तलाज्निग्टतलमित्यस्ाल्िष्ड- तेयम्‌ ॥ ९९७ ¢ NASA FETIP | स मामद्य MIAH करेति कलभाषिणि ॥ ९१८ ॥ समागशनब्दामुदाइरति । जितेति । wee ower चः RAGA ATI नाम ware इत्ययं; जिता अ्रहषटक ज्रा- wat खेन लः, गमिधंरा मास्ति afaee खः अथर इव्यथः नेन USI वाला, aa tee यः wee at warar- त्कमष्यत्कष्डठिलं करोति मरवाखघषद्ब्रसदाधरोा मां arge- ANI: | ऋच परठहकजास्याथमिजन्दा weaeqwar narervar, qitar, aw fe segawe werewea अग्निशब्दस्य याधरभअन्दे GET सखितयाख तथाः wear: अक्िरेक प्रवाखाधरसखूपाश्येर्यच्छितिरिति तदिबं wea- HARMS CHANTS TTI TATAWETT ॥ ९१८

-

zeta: परिच्छदः | eck

शयनोये पराद्य शयिते कामिने क्रुधा । लथेव शयित रागान्‌ खरं मुखमच््नताम्‌ ॥ १९९ ॥ `

संमूढामृदाइरति | श्यनोय इति। ware warat, OTIS TUBS, तथेव यित werew अचितावपि, Qt खच्छन्दम्‌, WI HUT Gs ्रथितयोः St Tawa दुचटमित्यापाततोमेाहः। WU प्रथमं क्रुधा TTBS यिता ware रागात्‌ तथेव पुमः पराद्य यिताविति परासृखोष्य arte afar: पुनःपरावन्तगेन शयने संमखोगला शुम्बनं सुधर मेवेत्यापातत एव ओद मोाइजन- भादियं ewer ॥ ९९८ ॥ ।

विजितात्मभवदेषिगुरूपाद दते। जनः | दिमापदामिचधरेव्याप्तं व्योमाभिनन्दति ॥ ९९० ॥

परिहारिकामदादरति। विजिताद्छेति। विना परिणा गरुडेन जित दश्रसखछात्मभवः TSAI तख देवी कथं लस गरः पिता छः ae पादाः किरणाः तेतस्तापिता जनः fea जाद्यमपदन्तोति हिमापरा वहिः तस्याभिचा जलं ag- रेम॑चेवयीप्तं Baraat प्रशंसति, wa योागिक- अब्द मालया प्रतार्यथबाधनारियं परिरारिका॥१९०॥

न QIAN जातु न स्त्रोणां खलनमण्डलम्‌ | HATA कस्यापि AST ने HAUNT ॥ १२१ ॥

£ 2

$ ०४ ` : भायाद्नः। `

एकच्छन्लामदाररति । नेति । अमनुव्यस्य मन्‌ ययष्व गण्छख् कापि ee: जातु कदाचिदपि आआायधमस्तं नस्यश्तिनवा जातु aut स्तनमण्डलं स्यशति, तथाप्ययं Ta: किख माफ अव्य्थान VT TAS एवेत्यापातताऽथः, अ्रजायुधस्तौ सम- स्प्राभावेन नायं वीरो नवा wets कथमस्य wae सफलतेति विरोधेन बाधावतारादममुव्यपदेन गन्धव्वा ल- Wa तस्य स्ता गन्धव्वैदस्त दति समदायेन एरण्डट् चः प्रति- पाद्यते तथाच हारावली “श्रमण्डपश्चाङ्गुलवद्धंमाना गन्ध- व्वदस्तस्तिपुटीफखद्येति । ae फलं विद्यत wand we- मेव व्यक म लाश्रयाटक्चस्तदियमेकच्छला ॥ ९९९ ॥

केन कः सड सम्भूय सव्वकाय्यषु सन्निधिम्‌ । लब्ध्वा भाजनकाले तु यदि इष्टा ATA ॥ Yor Il

SHIBATA | SAA कः पदाथः केन षदा- Wa खद सम्भूय मिलित्वा waaay सलिधिं सन्िकषं way च भजनमकाले तु यदि दृष्टः स्यादा निरश्यते निःसारयत इत्ययं प्रश्नः, उत्तरन्‌ कन मस्तकेन सम्भरय कस्य मसतकस्यायं कः केशः TH: इदमर्थे Tq) स च सव्वैकार्यषु सन्निधिं खन्धा भोजनकाले दृष्टा निरस्यत एवेति, अ्ना्रया्ितयाम॑स्तक- के्येरभयोारेव च्छन्नलमितीयमुभयच्छला ॥ ९२९॥

सदया सगजा सेना Vass न चेन्निता | अमाचिकेऽयं FS स्याद क्र नः सुतः ॥ १९३॥

तीयः afte: | 9 ०

सद्कोखंमदाररति। स्येति । ख्या खथेर यमेः खिता, तथा सगजा गजैरंस्तिमिः afear तया सभटा wzare: afer ce ्रजमम्बन्धिनौ सेना चमूः चेद्यदि नजिता परा- Wat QA तदा गोाऽस्ाकमयं सुतः WITTE Wt Ay तनश्नाऽपि AST मृं एव दयात्‌, तज ₹देतुः चताऽयममाजिकः मीयन्त इति माचाविषयाः ता wats afar: तरह्मशोऽपि वैषयिकबुद्यभावेन मुखंलेनेव ve: खादित्यापा- तिकोाऽः, संवरणोयार्यष्ठ रकारोख यकारेण च गकारेक जकारे च भकारेख टकारेण च हिता ca सेना aq- माला इनः स्थावरजङ्गमानां wy तेन खदहिता ब्रह्मेव खषटेत्यथः, 'धाजाकराकि खष्टानि पनारूढान्यतः प्रति at चात्‌" ग चेख्िता अभ्यस्ता तदा ्रमाजिकोा माचा अचस- श््वानरदिताऽयं गः सुतः ग ररतीत्यक्रो वेदस्तभजोऽपि मूढ एव खात्‌ अभ्वस्वेदेाऽपि वर्यपरि शाग्यू-्वखेग्भूखं Taare: | यदा जिता @fag शक्रा, wate वंशः segfcwraar- गपि यदि इकारयकारादिवषंखिखनानभिन्नखद्‌ा मुखं शवे त्वयः UVR I :

सा नामान्तरितामिश्रा वश्चिताङ्पयागिनो | एवमेवेतरासामण्यन्नेयः सदङ्धरकमः ॥ १९४ It ॥ प्ररेलिका चक्रम्‌ ॥ ॥ इति शब्दालद्खाराः ॥

sg SATA: |

ay सादवयेमुपपादयति। सेति। खा पुष्वाक्नेयं नामा- न्तरितामिश्रा दयादिश्ब्दानां नाना्यकरपनान्नामान्तरिता- सप्रस्खिकाल त्युक्ता । तथा dna चमृङूपेऽविवचि- तेऽ मिद्ध लेन प्रथमं तद यंप्रतिपर्वा वञ्चनात्‌ afqare- प्रदेखिकायाः खद्टपसम्बन्धवती qi एवमेव अनगखा feu, दतराषां सलागतादीनाम, उक्तयः धं ज्ञातव्यः । प्रज च इयाः urge दितं जिचतःप्रश्तोगान्येवं wear ae भाष्यम्‌ Rs I

AIS BAAR ससंशयमपक्रमम्‌ |

शन्द दोनं यतियष्ट भिन्नवृत्तं विसन्धिकम्‌ ॥ Vey tt देशकालकलालकन्यायागमविरेधिच। दति दोषा दरेवेते TUT काव्येष सूरिभिः ॥ ९९६ ॥

शवं काष्यष्तोपारेवधष्या wer अलकद्काराथ सपरिकरं निरूपिताः, अथ ‘quran पुनगेालं vere: वैव चंसतील्या- दिषन्दङंण adtataudaa प्रतिषादितेषु रोषेवु अरभ्नि- पुराणादिप्राचीगनिबन्धरीव्या गणालङ्ाररूपेपारेब्रध्ांनि- रूपचागमरमेव निङूपयितय्येषु श्रतिकंटुलाचतिग्र्धतानामेषां area freqd ग्रन्यबाङष्यमापाद येत्‌ येनात्र शिग्याणा- angie: खादित्यागरद्धमानेऽलङ्कारपरिच्छेर एवासन्‌ प्रयोक्रत्यन्तानभिन्ञताङचकतया निताकपरित्याज्यानेव द- ufauiara मिङूपयितुमृदिश्ति । अपायमिति । यद्यपि

ZARA: परिग्छेदः। eee

लामाग्नसलचानन्तरमेव faxaret freawafea तयापि दाषपरस्य QUA योामबलादेव सामान्यलशणपरिन्ा- arwenfaares fater दर्रिताः। तथाहि कायं cafa fad भवतोत्यनेनेति ace दुष्‌ Fea cee करणघ- खा रोाषपदं सिद्धं, प्रका्रश्द्धिष्ठ varying rs इत्यनेना भावचणन्तता afar, वैहत्यश्चा पटलं aay काष्यश्थापक- घंकोऽयक्थौवा tra दति बामान्यलशशम्‌। wade कचि- चब्दस्स क्खिदर्थष्य कचि तट्यश्यरयादरिति भजितयछ- श्ितथा तेषां शिविघलं area) अजापारैमिच्यादिदन्नानां मपुंलकलादाश्यम्नेव विग्य तजापार्यलादिषम्बन्धसख कचित्‌ wary कचित्‌ परणष्परयाच gra: इतीति इत्येते द्व गठ श्चतिकटुलादथः we gad त्याच्याः जाब्दबेधनिष- दकलवादिगा प्रथाक्ञरत्यमभिश्चताप्रकाच्रकलात्‌, जतिकटुला- दचतु किञ्िदधेरण्यमाचजभका गलभ्ववतोाधप्रतिकूखा इतिं साद्यन्त व्याख्याः ॥ RRA NUE I प्रतिन्नादेत्‌द्टान्तदानिर्दीषो न वेल्यसे | विवारः ककंशः प्रायसतेनालोटेन किं फलम्‌| Vo ॥ भमु देवेति कथमवधारकं न्यायावयवागां प्रतिन्नारौनां च्डानिरपि विवखिता्याप्रतिपश्वा वस्ठता दोषं एव, श्रतएव भगवता गेातमेग ‘afaurerfa: प्रतिश्चान्तर प्रतिज्ञाविरोधः इत्यादि aay प्रतिन्वाशान्यादौगां froverraan, भामर- Wwe तद्य र्‌ा षतां Ai बया प्रतिन्चारेतुदृटान्त-

gos TRS ye: |

Wa quy faa दति, तत्‌ किमत त्वमिति elem va waa निद्योजनल्वालद्धिवेकमपेश्चमाण are । प्रतिन्ञेति। awufateu: ufam, साध्यसाधनं ¥aq:, afeeteretar- पन्यासो दृष्टान्तः, एषां ware: काव्यापकषंको म वा दत्यस्मिम्‌ संशये war पर्य नयुज्य माना विचारो विवेकः एक- तरावधारणमि्यर्यः प्रायः ककण न्याथविषयकलात्‌ कटि- गः, यदा ककमा मोरसः निष्रयाजन द्त्ययंः, अ्रतखश्रा- wemafean परिज्चातनेत्यर्थः तेन विचारेण fe फलं सम्यक्‌ फलं गाखोल्यर्थः, अयमाशयः वेरस्यजनकलेन टदाषाशां धरिश्चानं खत एव बेद्धूमां सम्भवति तर यञ्च गन्धपलवनम- मुचितं केवखं काव्येव्वत्यमपरिषशाय्छा एव ते कतिपये cat ग च प्रतिन्ञादिरानेरत्धम्तपरिरहाय्यलम्‌ अग्रतिज्चातानां प्रा- सङ्गिकादिषाध्यानामपि कविवणिंतलदशंनात्‌। freaqare प्रसिद्धसाध्ये ace मावडति चथा "सम्प्रति सन्व्याखमयसखक्र- aria विचरयतीत्यादो, इष्टाकोापन्यालस्वशङ्कारङ्ूय एवेति agifacfa गाल्यमवेरस्यजनिका अतएव ‘Terre साम- विकलेनासाव्वैजिकत्मेऽपि न शतिरिति न्यायङूजट्ज्िहताकर AWTS वैरस्यजमकत्वं तज TIGA यच A AUT aa A AUT म पुनः शाब्दबाधविघटकलाद्चभावाद्‌काग्तपरि TAA एवं प्रति्चाविरोधादयोऽपि श्रेया, aw प्रतिच्चाविरोधो चथा कष्टाभरके ‘arasrane arm ब्रह्मचारी पिति मम। माता च मम बश्ध्यासीदयुचञ्म पितामहः, इति॥९२७॥

तीयः afcwe: | geg

समुदायाथग्एन्यं य्षदपार्थमितीष्यते |

उन्भस्षमन्नवालानामुक्तेरन्यच दुष्यति ॥ १९८ ॥

संप्रत्युदिष्टान्‌ रोषप्रमेदाम्‌ कमेण लयति | सम॒दायार्य- अएन्यमिति । समुदाये वाक्यघरटकपद्‌ समूहः, महावाक्यचरक- THIRTY aaa विञ्चषणविशेग्यभावेनाविततया एक- लेन प्रतीयमानः प्रतिपाद्यः, तच्छून्यं TITY महावाक्यं वा तदपा्यम्‌ अरपा्थलाख्यदेषवदिब्यत दत्यन्वयः, यज पडा- यामां वाक्धायीर्नां वा योाग्यताकाङ्ुासत्यभावेन विशेषणवि- हेव्यलेनाग्वया बाधिता भवति तदपार्थत्ववदित्यथैः। We कचिदराषलमपि दध्यति, उक्तेति उन्मना उग्माररोा- गवन्तः, मन्ता मद्यपानादिना प्राप्तविकारशाः, बालाः fawa:, ग्रमन्ताश्रन्तबाख्ानामिति WS AAA मघ्यापयागादिनामव- धाना TaN, एषामक्रेरन्यज wearin cata वाक्यं महावाक्यं वा Te भवति VATE लख म राक लमिल्ययः॥ ९९८॥

समुद्रः पीयते देवेरदमस्मि जरातुरः | श्रमो गन्नेन्ति NAAT चरेरेरावणः प्रियः १९९॥ तच बहवाक्यगतमपा्त्मुदा हरति | समुद्र ThA देवे- ae: gta, देवेरित्थज्र साऽथयमिति क्रचित्‌ पाठः" । wa ऋायेमेाघपरिषमाप्तष्यापि वाक्यचदतुष्टयस्ाकाङ्ाभावेनाङ्गा-

क्रित्वविरशादेकवाक्धलाभावस्तत wa सम॒दाया्यी arf, 8a

gto कायादणेः |

यदुक्तं "सायवाधसमाप्तानामङ्गाङ्रिलवयपेक्तया | वाक्यानामे- कवाक्यलं पमः संत्य जायत इति । एवं योग्यताद्यभावेऽपि सम॒दाया येशन्यत्वं श्यं, तथा बहपदगतमपि चथा ‘afear सिञ्चति, गारश्चः पुरुषे शस्तोत्यादि wre ॥

इदमखस्थचिन्तानाममिधानमनिन्दितम्‌। इतर च कविः के वा प्रुच्जोतेवमादिकम्‌ It ९३० ॥

उन्न्तेत्याद्युक्तमनुवदन्‌ दोाषस्यातिग्रुलं प्रतिपादयति ददभिति। श्रस्यस्थचिन्तामामृन्मारादिभिनिंविवेकमनषाम्‌, इदमेवं सम॒दायाय॑श्ुन्यमभिधानं वचनम्‌ श्रनिन्दितं शिष्ट fafeaay परिग्टहीतं न भवति प्रयोक्षुरनवहितलात्‌, cata श्रखख्यचित्तप्रयुक्रभिन्ने, एवमनाकाङ्गुलादिकं, यदा cava उग्धन्तादिभिश्नेषु मध्ये कावा कविः पण्डितः सचेता इत्ययः, was दतरख्वितिपाठः सम्यक्‌ । कावा प्रय॒श्नी- तेति एतेन समुदा या थेभून्यवाक्यस्छ॒ Wa: प्रयक्रलासम्भविल- भतिपादनेन कथञ्चित्‌ प्रयोगे वेरस्यातिश्य इति खचितम्‌,

अतएव दषस्याख्य प्रयमेपन्याम दति बाध्यम्‌ ॥९द२०॥

एकवाक्ये प्रबन्धे वा पृत्यापरपरादतम्‌ | विशु्राथतया व्यथमिति दोषेषु पद्यते ॥ १३१॥

व्यथं लक्षयति । एकवाक्य इति । एकस्जिन्‌ वाक्ये तचा वन्धे MAAS वा यत्पदं AWA पुव्वापरपराहतं पुब्बापर-

तोयः परिण्छेदः | ४१९

api तदथं ध्यर्थलदेषवदिति wat दोषेषु रोाषवस्ु AG पद्यते इत्यन्वयः, यदा पुव्वौपरपराडतं पव्वोपरसङ्गति yuafafa ब्य्थे व्यर्थमिति च धश्म॑परोाऽयं निर्देशः सक्तमी- दयश्च ष्य तच देत॒रदन्ततेव्यादिवत्‌, wa adaz- म्बात्मकयोावाक्यप्रबन्धयाः कथं परस्परमसक्गतलसम्मव दल्य- जाह विरद्धा्थतयेति वाक्यप्रबन्धयोः पृम्बापरविरद्धाथंप्रत्या- aaa व्ययेलास्योराष cay: एतेना विपदं विद्द्धार्यकं गतु विगताद्य्थंकमिति खचितम्‌। अर्थविरोधप्रतोतिखाज शाब्दबाधागकर परव्यालाचगया, अपाथैतु श्राकाङ्खगद्यभावा- च्छाब्दबाध एव म सम्मवतीत्यनयो्भदः, एकवाक्ये प्रबन्धे वेत्यनेन च वाक्यप्रबन्धा्यपय्योखाचनयेव विरोाधप्रतिभासाऽख विषयः प्रकरणादिपय्यालाचनया विरोाधप्रतिभाषस्त वच्छमाण- रेशकालादिविराधविषय एति खचितं श्रस्यात्य मवज्ज्येता च भ्योक्तरत्यनमिन्ञताप्रकाश्रकलात्‌, Warden विर्द्धमति- कारिलप्रकाशितविर्द्धलामतपरायलपरिपन्धिरसाक्रपरिग्रहा- दयो रोषा अन्तभंवन्ति॥ ९१९ ॥

जदि waa are जय विश्वम्भरामिमाम्‌ | तव नैकोऽपि FRET सर्व्वश्चतानकम्पिनः 11 ९३९ ॥

तच ॒प्रबन्धेगतव्ययेवमुदादरति। wef wa wa- AIAG त्श जबल इननं सब्ब तानुकम्पिनः सव्वलाक-

जयद पृव्वोपरपव्यालोचनया विरद्धलेन प्रतीयते । एवं वा- 3 a2

४९१२९ ` HTS: |

wad मेध्यम्‌ । तव aM न-चते केऽपीति कचित्‌ पाठः ॥१द२॥

शसि RASTA सा साभिषङ्गस्य Was: | यस्यं भवेदभिमता विरुद्राथापि भारम ॥ १९९॥

वक्ृविभेषस्योक्रा faagriae was दशयति । रस्तीति) साभिषङ्गस्य वियोगाद्यभिश्डतखख, साभिखाषस्येति पाठस्तु 4 ean, काचिदधिलचणा रष्टानिष्ट्योपादेयवक्रव्यावक्रवयादि- विषेकश्रएन्येव्य यः, अवचा afe भवति, चखखामवस्थायां वन्त मानस्य ्रयाक्षविंरुद्धायाऽपि पृष्वापरपराइतापि भारती अभिमता ओदणामादूता भवेत्‌, श्रभिमतेत्यनेन न कवखल- मख्छादेषलं किन्तु गृणत्मपोति चितम्‌ ॥ ९२९ ॥

पर दाराभिलाषा मे कथमाय्येस्य युज्यते । पिवामि तरलं तस्याः कद्‌] नु दशनच्छदम्‌ ॥ १२४ ॥

उदाहरति, परदारेति। तरलं लच्ावश्रात्‌ सत्वाद- यादा सकम्पं, तखाः परकान्तायाः, दशनच्छद्‌मधरम्‌। अत्र खस्ाय्यभिमानितया परदाराभिलाषस्छायुक्रतवं प्रति- पादयत एव WAM: परदाराधरपानाशंखनमिति पून्वाद्- ayqu शान्तव्यमिचदारिणामल्याख्यभावस्य उन्नराद्धंवयञ्मेन प्टङ्गारव्यभिचारिणेल्छुक्येन सड सन्नपि विरोधः ware वियागाभिण्धतलब्यच्जकतया श्टङ्गारपेाषकलात्‌ कमपि चम-

तीयः परिच्छेदः ७९द्‌

त्कारमावडतीति गुण एव, रत्र इधाविरोधः, एवमेकच बहनां विरा बमत्कारातिश्यः यथा (काकायं wT: we- कुलं योऽपि gaa षा, रोषाणां प्रशमाच मे तमहा कोपेऽपि कान्तं मृखम्‌। fa वच्छन्पकरूभवाः रशतधियः WAS सा Te, चेतः खाख्यमुपेडि कः खल्‌ यवा धन्या- sat धास्यतिः। waa भशाक्ाङ्गानां faaaafarereaiat farwangirguafacafenta: सह aafy विरोधः प्रथोक्तर्विरहाभिग्डतलव्यश्जमात्‌ श्रङ्गारप्रकषंमाविभौवयति । मव्या स्वं विधस्थले विर्द्धानां बाध्यलेनाकरत्रार्‌गुणलमित्या ञः यथा “ष्चार््यरे विरुद्धस्य waaay वचागुणः इति।॥९२३४॥

अविगषेण पूर्वीक्तं यदि श्वयोऽपि कीत्य । अथतः शब्दतेवापि तदे काथं मतं यथा ॥ १६५ ॥

ware लक्षयति । अविशेषेणेति । पूवाक्रमिति सामान्य- त्वा्ञपुंसकम्‌। WA: शब्दत इति प्रयमान्तम्‌, wa यचे- MANTA, तदयमग्यः, VRS: ब्दा वा यत्र वाक्ये यद्यविषेषेण ्याऽपि कोते तदा ATTA एकार्यम्‌ एका- यलास्यदाषवन्छतं, यदा श्रयेतः शब्दत दति च सप्तम्यन्तम्‌ एका्थमित्यनेनाज्वितम्‌ अर्थनिष्टं शष्ट निष्ठ चेका थमित्यर्थः | अविशेषेणेति एकरूपेणेत्यर्थः, यदा विप्रेषविवक्ाया अभावेन यच विशेषविवकषा्थमुक्स् wnat तचाख्य म देषलं fatugq प्र्ठुतस्यागकम्यगोयलादि . एतखानन्तरमेव व्यक्तो-

ere MATT! ।

भविव्यति, अर्थतः शब्दतेावेद्यने नान्येरुक्रस्य पानरुल्यास्यार्थ- राषस्य कथितप्रदत्वाख्यशब्दटरोाषस्य च दयारेवेका्थसंश्या संयहः वितः, न च शब्दपानर्त्ये कथमेकार्थंति यागिकसंज्चा- प्रवेशः गणदोाषालङ्धारसंश्नानां प्रायेण योागबलादेव प्रत्ते रिति वाच्यं शब्दपदस्य तदथंकश्नब्दपरतात्‌ अतएव भिन्ना- यंकशब्दपौनरक्रस्य प्रैरस्यानावशत्वान्नदाषत्वं यथा “सुरा fay: खुरा नोः सेव्यन्ते भक्तिभावतः विप्राणान्त्‌ फलं दूर नोचा- नान्त्‌ aga fe rarer सुराद्ति पदं पुनरक्मपि सुरा देवाः सुरा मद्यानीति विभिन्नायंकलेन न दूषणमावदति तस्माद थस्य एकाथकशब्दस्य वा पमरुक्रलमेकाथलं, य शब्द्‌- भेदस्तचाथमाचस्य पानरक्र यच तु तदभेदस्तच दयारपीति निष्कर्षः ॥ ९१५ ॥

उत्कामुन्मनयन्तयेते बालां तदलकत्विषः | PATRAS WAL: सनयिल्नवः ॥ १३६ ॥

तच्रार्थेगतमेकाथेलमुदादरति | उत्कामिति। उत्काम्‌- त्कण्डिताम्‌, उन्नयन्ति उदौोपकलादुत्कष्टयन्ति, च्रचात्का- ANU, अम्भाघरतडिलत्‌स्तनयिलुशब्दानाशञ्च खरूप- मेदेऽप्येक पयय यलेनेकाथशक्रलाद थस्य पानरुह्यम्‌, एवं पय्ा- यान्तरामुपादानेऽपि प्रकारान्तरेण पृष्वक्रार्थस्य पनः प्रतोता- वष्यस्य सद्भावा ज्ञेयः, यथा “स्सा facia न क्रियामविवेकः परमापदां पदम्‌ णते fe विष्टश्वकारिणं गण्खभाः. ख-

तीयः UCR: | ९११५

यमेव सम्पद इति, wa दितीयाद्धं यतिरेकंण दितोयपाद- Gara इति पनरक्रलमेव, यदि तु उत्कामुश्मनयन्तोत्यस्य ` विरदेणोात्कष्डितामपि श्र्ाधराः पुगक्टीपकतया श्रद्युत्क- feat gama तात्पर्यम्‌ एवममाधरादोनामेकस्छेव समुदायार्य्क्तस्य विश्रेवयतायामन्ययो खावयवाय॑श्क्त यो विंशेष- तायां amar तदा्य॑मेदान्नाख्य agra दति बेध्यम्‌, यथा ‘a चियामा तदन्तस्य चद्धरमण्डलमण्डिता राज्ञा विखप- मानस्य न व्यभासत wat’ | अच चियामाश्व्वंरोशब्दया- रेकपय्यं यलेप्यवयवायंग्रक्रत्रमङ्ोरृत्य जियामाशच्ब्दः शव्व॑रो- विशेषणलेनोापन्यस्तः। BY श्ब्दभेदाद्थत एव पुनरक्रलं । wat यया शश्रधिकरतलतश्यं कर्यितखापणीखा परिमखम- निमोखत्पाण्डिमा गण्डपाली । सुतनु ! कथय क्स्य व्ञ्जय- meet सरमरपतिलोलायेावराज्याभिषेकम्‌ः श्रच खोला- शब्दः TTEM: ॥ ९२६ ॥

अनकम्पा्यतिशयो यदि कञिद्िवच्ते | न दषः पुनरक्ताऽपि प्रत्युतेयमलद्धिया ॥ ge ॥

अविशरेषेणेव्युक्स् प्रयोजनं tiga दाषभिमं प्रतिप्रते। अनुकन्येति। ्रनुकन्पाद्यतिन्रयः प्रस्हतस्यानुकन्यनोयलादि- विशेषः, श्रादिना विधेयानुवाद्‌ादिपरिग्रहः, em गण द्त्यनु- zur दर्पणता "कथितश्च पदं पुनः। विडितस्ानुवाद्यले विषादे विस्मये कुधि। रेन्येऽय लाटानुप्रासेऽनुकन्पायां प्रसा-

ere MITT: |

दने। अ्रथान्तरंक्रमितवाश्ये इवेंऽवधारणे' इति । एवमस्म- भ्ताद्युक्तावपि treme qe शेयं, यथा ग्टच्छकटिकं WHAM “HA मन्रणमणङ्गं ATE वढ़ृश्रन्तोत्यादि, wa धम््छौाक्ावतंसादयाऽप्यारूढलादि विश्ेषविवच्या न दुष्टाः । नदोष न दूषणावहः, पुनरुक्तः शब्दाऽथा वा, दयं TELM, अलद्किया गृण एव काव्यभाभाजनकलात्‌, अनुप्रासालङ्ूार इति केचित्‌ ॥९९७॥

UA सा वरारोदा सरेणाकाण्डवेरिणा | खन्यते चारसव्वाङ्ग इन्यत मच्जुभाषिणो ॥ १३८ ॥

तचानुकम्यायामुर्‌ा₹रति। इन्यत इति । Wa इन्यत दति पद्‌ युनःयुनरक्तं WA प्रद्हतस्ानुकन्यनोयलस्मापनया कमपि चमत्कारमावदन्‌ काव्यशनर्भां जनयति। एवं विधेयान्‌ वादार ज्ञयं, यथया 'उदति सविता stawra एवास्तमेति चेत्यादि ४ ॥ ९३२८॥ |

fra प्रयुक्तानि संशयं जनयन्ति चेत्‌ । वचांसि, दोष एवासे ससंशय दति खतः ॥ we

wind लयति नि्ंयार्थमिति। fadara argare प्रठत्तिनिटत्यन्यतरनिशयाय, संया प्रय॒क्स सं्वजनकलय ठ न दूषणमिल्यये aga. संशयमुभयकोाटिकश्चागं, वर्चा- सोति asaqrafaafaaa एकपदस्य पददयखय वा शंश्य-

तीयः परिच्छेदः | ere

जनकत्वे दूषणसम्भवात्‌, efeaqu यदिति पाठः waa, ससं शयः ससंश्यलाख्यः, अयमपि दोषः श्रब्दगताऽयेगतख, यत्र संशयोत्पन्याम्बयबेाघा विन्धते तज wena: यथोादाषरि गते, थच तथयप्रतोत्यनन्तरं वज्रा द्यनिश्यस्तचार्थगतः war arga- Rare विचायं कामायाः समण्यादमदाहरन्त्‌ | सेव्या जित- म्ना: किम्‌ धराणामत स्मरस्मोरविलासिनोनाम्‌'। अ्रचप्रकर- णाद्यभावात्‌ शान्तश्क्ारिणाः का वक्ति संश्रयः ॥९२९ ॥

मनेरथप्रियालाकरसलेलेक्षणे सखि ! |

ATS ATA माता न TAT BAMA ॥१४०॥

ब्द गतं खसंग्रयम्‌द्‌ाहरति | मनेरयेति। जारं सानुरागं

Want मातुः परिज्ञानश्रद्या च चकितां प्रति सख्या उक्रिरियं। मनारथयप्रियोऽभिलपितप्रेयान्‌ जार दत्यथैः, तस्ा- श्लोक दश्ने रसेनानुरागेण लेले व्याएते Cee war: सा तथा तक्छम्बोधनम्‌, च्रारादिति wa किम्‌ श्राराद्टरखमोप- योारिव्यभिधानादाराहृन्तिदूःरवन्तिनी ते माता विषयविप्र- कषादीदुशं लदीयजारदग्रनङूपकष्मं द्रष्टुं A GAT शक्रा तत्‌ प्रवन्त खेत्यथः, किम्बा समो पवन्तिनी ईदू शमसमश्सं ai ry म चमा तन्निवन्तसखेत्ययथः ! दत्येकतरनिख याभावात्‌ संग्रयः, अयश्च गानार्थंश्रब्दप्रयोगनिबन्धन इति शब्दगतः, WATT पूय दभिंतः॥९४०॥

ईदृशं ंशयायेव यदि वातु प्रयुज्यते ।

स्याद्र एवास न दषस तद्यथा ॥ Wu

oH

ets WITT |

अस्य कचिहुणलमपि दशयति 1 tyafafa यदिवातु हैं संश्थजगकमपि वाक्यं सं्रयायेव खंशयप्रतिपादमम्‌- दि श्वेव प्रथयते तदा AWE संजरयाऽशूद्कार एव भाभाजनक wa we एवेत्यर्थः संश्रय एव यदि प्रतिपाद्चमागतया विव- कलितः तदास aw एवेव्यथैः, एवञ्चाविवक्ितः संशया Ter विवक्ितस्त॒ गक Tay: | तत्‌ तच्यादादरणं। वालिलत्यज्र जालिति कचित्याठः ॥ ९४१ ॥

पश्याम्यनङ्गजातङ्कलङ्धितां तामनिन्दिताम्‌ | कालेनेव कटारेण यस्तां किं नस्वदाशया ॥ ९४९ ॥

पश्यामीति | नायकं प्रति gar उक्रिरियं | wary: कामः asm श्रातद्धः पडा तेन लङितामाक्रार्न्तनां at agree निदंयेन कालेन aaa ग्रस्तां पश्ामि लद्‌ाश्रया तव प्रव्या- wat arsara fa, खा कामपौडया faad किं तव प्रत्ा- येत्य: कि स्ाकस्यास् प्रतिपाद्यः, किमा अङ्गजातेनात- er afra या afgat at कटेरेण cata काखेनेव केवलं यो श्रसमयेब vat पीडितां पश्यामि aciwer नः fa, तस्वाः शारोरिकी कापि पीडा aie किन्त केवलं लामनासादवबन्ती चिन्साजागरणपरा way पोते इत्ययं प्रतिपाद्यः, rae ama: स च gat विवक्षित दृति गृण एव । किं नस्लद्‌ाघ्रयत्थच् faa वदाशयेति, किं गखदाश्रयेति च पुसकान्रेषु Ws: I ॥ ९४९४

तीयः एरिन्डेद्‌ः। std

RAT धम्मोतप्तावेत्यनिश्चयकरः वचः । SATA HANNA दूत्या ABUT ॥ १४३॥ wa संशयस्य faafead प्रतिपादयति। कामार््ेति।

duae विवलिततवे हेतुयैवानमाक्ुलोक तु मिति, कामपीडं MUN वा बद्धा नायकाऽयं वयाङ्खुलोग्धय aged गमि- watfa विक्य दूत्या तादृ संजयजनकवाक्ं प्रयक्रसिति भावः, एतदु पलक्तणं व्याजब्हुतिपय्यं वसानाद्‌ावपि dae ग- wa यया ए्थकाकंखरपाचं श्डवितनिःजेषपरिजनं देव! | विलसत्करेण गनं सं प्रति सममावयोः सदनम्‌ | WATS वा दरिद्रो वा वक्तेति संश्रयः वाक्यस्य च erga प्यंवकामम्‌ ॥ ॥ ९४३ ॥

उदेशनुगुण्णिऽथानामनृरेशे न चेत्‌ छतः ¦

श्रपत्रमाभिधानं तं दोषमाचते बधाः । १४४ ॥

अरपक्रमं लयति । उदेन्रानगुण दति रथानां प्रयम- HINT GET: तस्यानुगणाऽनुरूपः Wears इत्यथैः WM: पद्चादुदेशः क्रमः स चालङ्कारतया पूव्वमुक्रः, स चेन तस्तदा तं क्रमलङनङरूपतवादपक्रमाभिधानं दषं बुधाः कथयन्ति, क्रमिकाणां क्रभिकेरेवाश्वय शति नियमः aay. गाद न्वयबेाधमान्य््यमच दूषकतावोजं बाध्यम्‌, श्रतरएवाखा- MAU गर्गं, नलेरङ्गोशतयोः शम्दायदावयार-

कमलदुक्मलयोाद्छ भ शाब्ट्बेा धविचडंकलमिति नात्यन्त॑परि- 83७2.

४२५ कायादश्नः। `

Twat यथा समय एव करोति बलाबलं प्रणिगदन्त दतोव भरोरिणाम्‌ | शरदि हंसरवाः waa मयूर मयुरमलशो- यताम्‌! tial wa पराग्टश्मानवाक्यानन्तर fe टतिश्रब्दः म्रयज्यत दूति क्रमः, अत्र तच्वहृनादक्रमता सा च wafea- योजनयान्वयसवेन नात्यन्तपरिदाय्ा । ua ‘ef a वा- जिनं राजन्‌ AI a मदालसमिति। Bors डि वस्तु प्रथमं याचनीयं ACTA दातुरभ्रक्रा तता aa या चनीयमिति क्रमः स चाच Wigs वाजिनः प्रयमयाचना्लह्कित इति <- aa सा wae निबोाधप्रटृत्या नात्यन्तपरिदा्था॥ ॥ ९४४ ॥

खितिनिग्णसंदारदेतवेा जगताममो।

WTA ATA HATA: पालयन्तु वः ॥ १४५ ॥

श्रपक्रममृदादरति | खितोति। wa प्रथममदिष्टानां

खितिनिश्भाएसंदारारणा हेतुलेनान्वययाग्या नारायणामा- जयेनिशम्भव एव क्रमेणान्‌द्‌षुमुचिता द्रति तादृभ्ाषन्यास- क्रमातिक्रमादपक्रमता। AWAITS बङ्चल्वात्‌ परभावेा am दति वाच्यं क्रमान्वयानुरोधेनान्ययोग्यखस्यखरविष्छा- दि परापन्याखखेव कवेर चित्यात्‌ तादृश्रपदानाश्च कैलभ्यात्‌ ॥ ९४१५ ॥

यन्नः स॒म्बन्धविन्ञानदेतु केऽपि Hal यदि | कमल नम्याः रये नेव दूषणम्‌ ॥ We I

तीयः परिष्कैदः। | 9२१.

अस्यादावल्मपि द्रयति। यन्न xia aa: afei-

चिरेकस्िम्‌ पदाथ अक्रमिक्योरणुभयोः wafers तद्य विज्ञानं विशेषेण wit azaqae तादृशा यत्नः प्रयासे aufa कविना छतः स्यादा क्रमसक्तनमपि दूषणं मैव भव- तीति ara आङ्रित्यन्वयः, एकतराग्वयिनि पदां अक्र मिकसाण्परस्यान्यिलप्रतिषादनाय यतमामेन कविना यदि क्रमातिक्रमेष्णापन्वस्यते तदा सन दोष cae, म प॒मरख गणत्वं सविशेषरेभाजबकत्वाभावादिति बाध्यम्‌ ॥ ९४६ ॥

बन्धुत्यागस्तनु्यागे देशत्याग इति Faq | आद्यन्तावायतक्गेगे मध्यमः क्षणिकज्वरः ॥ १४७॥ उदादरति। बन्धृत्याग इति। श्रादयन्ता बन्धुत्यागदेश्-

त्यागे, WIAA दीधकालं RATA AAT, मध्यमस्तनुत्यागः, aunt: श्रल्यच्चणमेव सम्तापजनकः, at तनुत्यागः F- थाम्‌ न पन्बन्धुत्यागेदेशत्यागे वत्ययः । श्रनादिपदोपाक् बन्धुतया गागन्वयिन्यायतक्ञंशले तदुन्तरोादि्टस तन्या गस्ानवया- योगात्‌ तं विहाय योाग्यलान्तदन्तस्य देशत्धागस्याग्वयिलं प्रतिपादितमिति क्रमख हनं यज्यते ॥ ९४७॥

ब्द दोनमनालच्छयलच्छयलक्तणपद्वतिः | पदप्रयोगोऽश्ष्टे्टः शिषटिषटस्तु न दुव्यति ॥ ९४८॥

शम्दहोमं लच्यति। wetinfafa | awa सजातीय- मद्‌ादरणा कर तथा HECHT FI RIT धाठुपा-

gre | भायादश्ः।

गख, तद्रुपा पद्धति प्रयो गनियामक इत्यथैः, अनाखच्छा अपरिष्श्छा लच्यरसणपद्धतियस्य area: पदप्रयोगः ac- भिदितभावलात्‌ प्रयञ्यमानं पदमिल्य्थः शब्ददीगं we- डीनलास्यद्‌षकाम्‌, a सजातोयप्रयो गान्तरं केनापि प्रय॒ क gaa नापि निष्यादकमनुग्रासनं, तथाविधपदरप्रयोामः wez- Wis Cae: सल्यप्यनन्नासनाभावे TH: प्रयच्यमानख प्रयागे न दृूदण्मा वदति यथा चेतः परं वलति भ्ेलवनखणोव्ित्यादि' रज वखतीति सञ्चखनार्यवखधातेः पर द्येपदि वमनुज्राखना- सिद्धमपि बह्भिः प्रयुक्रमिति cower: कविनःपराष्यति THA लच्छस्वा्यनालच्छयलं दूषणएवोजलेनोाकं । तया अर्जि- ट्टः wa पदप्रयागः ग्िष्टानामिष्टो न भवति सल्यणनु शासने तत्पदं यदि तन्तलिङ्गादिमच्चेन तत्तदर्थकत्वेन वा कदापि शिषटेनं प्रय॒क्रन्तदा तप्मयोगेाऽपि दोषायेत्ययैः यथा देवतानि पसि वेति कषे सत्यपि पंलिङ्गादेवतशब्दः, न्‌ हिं सागव्योरिति गणाक्रावपि गमना्थादन्‌धातु्च न कंनापि शिष्टेन प्रयुक्तः, इत्यश्च विगेषणद्वयेनान्धेरक्रानामसा धूता प्रयक्रलासमथ॑लास्थ- दषाणां खमते शब्ददोनपदेन संयदः, ततख शब्दाही- नाऽपरृटा येति aufafeg अब्द दीनमितिपदः, च्रपरृष्ट- agrees | किञ्चानुशासनविरद्धाऽपि fader म sues fesee a दुव्यतीति, च्य्भावः जिष्टप्रयुक्राना- aa षदा्ां यत्पत््र्थमनुाखनं पाङिन्यादि्भिः छतं ग्‌ पुब- caster दृटा गिषटेखानि प्रयुक्तानि तेषां frees, aan

wate: परिषदः | e2k

ओायोचद्द्रख “नित्यानां पदानां प्रतिप्यथे प्ररतिग्र्यथविभा- गपरिकश्पमं atau क्रियत टति। तस््मादनुब्राखनसिद्धस nfexge at जिष्े्टख प्रयागा न दोषाय afeatrag रोा- धायेति। चदा wae लच्यखसशणपदधतिशंच्छल सएनि- यमो यच सः, अनेन खच्तणेगेदमेव wey सम्पद्यते wa खच्छस्येदमेव लक्षणमित्येवं ea नियमे यतर न ख्यते ता- TIAA: WAV इत्यथः एतेनासाधुलस्य दे षलमक्ं यदुक्रमाप्रेये “बम्दशास्तविर्द्धवमसाधुलं विदुबंघाः' दति, तथा ufues: wufwe: शिष्टभिनरेयामिकजभमैरिष्टोऽपि शब्ददीग इत्यर्थः अमेन प्ाम्यताया दोषलमक्, fades a दुव्यतोतितु HAYTER ॥ ९४८॥

शमवते भवते बाहमरोमष्वश करोम | मराराजन्रजिन्नासा, Marat गिरां रसः॥ १४२ ॥

उद्‌ाहरति। अवते cia Y महाराजम्‌ भवते भवत- ख्व बाः, Wa: WET! मेखला waret wedarfaard: "अक्षरो च्छन्दसा भेदे गदोमेखख्यारपि' प्ति afer watiia ate: पाठः प्राचीगमेदिगोपरूके द्‌ ते avi- मवते रति, श्रख्िन्‌ विषये शंजरयाभावाख्िज्ञाषा गास्ति सत्यमेवेतरि व्यथः, इ्यासामोदृश्नोर्गां गिरां रसः wad श्ट- क्ारागप्राखितेा राजविषयरतिमावे मालि सन्नपि avers पदानामखाधुलप्रतिपत्था AQHA TTA TATA,

ere ‘RITE: |

तथादि अवते दत्य चा्मनेपदं, भवते tas षष्टीदिषये च- au, श्रखवशक्करीव्यच कप्रत्ययाभावः, महाराजन्िव्यचापि रप्रत्ययाभावः, सवेमेतदनश्रासनविरुद्धं, किञ्च श्करीश््दा मेखलायां न कनापि प्रयुक्त दत्य प्रयुक्तः, तदि द स्वे प्रयुज्यमानं बेद्धबुद्धिमान्ध्ये जनयद्‌ न्वयबधं विघटयति ॥ ९५४९. ॥

दक्षिणादरेस्पसरन्‌ मारतश्चुतपादपान्‌।

कुरुते ललिताधूतप्रनाला इ्ुरशामिनः॥ १५० ॥ इत्यादि MAAS द शंनालसचेतसाम्‌। अपभाषणवद्भाति नच सोभाग्यम्‌ ज्म ति ॥ १५९ ॥

fates न दुव्यतील्यस्य विषयं दशयति, दक्तिणाद्रोरिति। मलयपन्वेतस्टं वायुकन्पितचुतवनं afeqdafa । दचि- णाद्रोरुपसरन्‌ मलयाचलमिममृपगच्छन्‌, ललितं मन्दं यथा तथा wed: प्रबालाङ्गुरेः भाभिनः। इत्यादीति) दृत्यादि दकणिद्ररित्यादिपद, भशात्तमाहाक्यद्‌गंनालख्चेतसाम्‌, ्रा- खस्येनानशासनशास्तरदख्यमनाला चयताम्‌, अपभाषणवदप- शब्दवत्‌, नच शाभाग्यमुज्छ़ःति aga: fedeata fred न त्यजति, waa: ककणि दितीयेत्यनुश्ासनादु पसरणएक्रिया कतया दक्िणाद्विषन्दस् दितोयान्तता aaa किन्तु तद- भावेऽपि नेदं दुष्टं शिष्टानां way सम्बन्धषघ्यन्तताया श्रदष्ट- लाभ्यपगमात्‌, तथा चोक्तं, कम्म दि विषयेऽणयविवचिते कोद सम्बन्धविवक्लाचां षष्ठीति ॥ ९५० ॥ ९१९१ ॥

दती यः परिष्डेदः | ory

Brae नियतस्थानं पद च्छेदं यतिं विदः । तद्पेतं Ars अवणादेजनं, यथा ॥ १५२९ ॥ अय यतिनिरूपणपृव्यैकं यतिभ्रष्टं खलयति । स्ञाकष्विति ,

wag नियतं इन्दःशास्तेनियमितं स्थानं यख्य ated पदस्य gama तिडङन्तखख वा कंद विरामं यतिं विदुः जिङ्कष्टवि- MAMA थच इन्दः शास्तेः पदसमािरूपरिष्टार्तां यतिं - जानन्ति पदान्ते जिह्वाया विश्रामे बतिरिति निष्कृष्टा्थैः। emg "यतिजिंह्ृष्टविश्रामस्वानं कविभिर्च्यत इति तद- पेतं arguafaga वचनं यतिभ्रष्टं, aa पदमध्ये जिह विश्राम्यति तद्यतिबष्टलाख्यदोषवदि त्यर्थः, Zea रेतुः यतः FWA दुःखदं अवणोादेजकलत्वादस्याल्यन्तपरिहा्य॑त- मिव्ययः। सो केखित्यनेन way यतिगाद र णोयेति वितम्‌॥ ॥ १५२ ॥

lui स॒ङ्गोतविधिमयमादित्यवंश्योनरेन्दरः

प्यत्यक्गिष्टरसमिद शिषटेरमेत्यादि द्टम्‌।

काय्याकाय्याण्ययमविकलान्यागमेनेव पश्यन्‌

avant वदति प दरत्यस्ति चेवं प्रयोगः ॥ १५३ ॥

स्तोखामिति wafcqaasea afeate: fad: सामा- faatat ae afmat: पुष्कला रसा यज area स्तीर्णा apiafafa awiaafed faurt arafaare:, ce प्तो-

aaa: | cate दुष्टमिति सप्तदश्राचरं मन्दाक्रान्ताटन्त- 31

ard कायादशरंः।

मिदम्‌, अच प्रथमं चतुथं ततः षष्टे ततश्च सप्तमे यतिनिंवेश्वा यदुक्तं "मन्दाक्रान्ताम्बुधिररूनगेशा भने at गयुग्म्मिति, प्रकृते त॒ चतुथादिवखानां पदमध्यपातिलाद्यतिमरष्टलम्‌ | WS कचिददेाषलमयप्याह काय्ाका््थाणीति श्रविकलानि खकला- नि आगमेन नीतिश्रास्तादिना, वण्लामायन्तां, वंश्ामिति पाठे कुलपरम्यरागताम्‌। Tafa चेव wary sia wa wWar- गान यतिभ्रष्ट॒ इत्यथः ॥ ९५२ i

aa पदान्ते free पद त्वं निशितं यथा | तथा सुश्धिविकारान्त पद मेवेति वण्यते 11 १५४ ॥

नन्‌ स्तीणं सङ्ीतविधोत्यादौ यतिभंशः काखाकाया- प्ययमित्यादौ तदभावः कथमेतत्‌ उभयचापि wae एव विश्रामादित्याश्ड् षदृष्टान्तमुपपादयति। | wa दति। पदख gana तिङन्तस्य वा aa saad लुप सति यथा शिष्ट स्यावशिष्टभागस्य पदलं निशितं वारि पच caret विभक्ति- लापे जातेऽवजिष्टस् प्रूतिभागस्य यथा aca निर्विवादं सर्वै रष्यङ्गोशटतमित्य्थः । wa पदान्ते इत्येकलमविवचितं राजे- त्या दथारपि ` लेपेऽवश्रिष्टस्य राजेत्यादिभागस्य पदलान- पायात्‌ | तथा सन्धिविकारान्तं afer: खरदयसन्धानं तत्तो विकारो दीचंयलाद्यादेश्रः तादृ ्रविकारयुक्रवयश्चनमित्यथेः सा- se यस्य तत्‌ पद मेव पद मध्यमपि पदान्त एवेति awa कन्दो ज्ञेरद्धोक्रियत इत्यन्वयः पदमध्येऽपि तस्मिन्‌ निवे्निता -यति-

तीयः परिच्छदः ४२७

मं राषायेव्य्थः, एतदेवेाक्रं ढन्दागोाषिन्दे गङ्गमदासेम 'कचि- sure यतिरभिदहिता wiafafa: पदान्ते षा णाभां शयति पद्‌ मध्ये त्यजति च। पुमस्तत्रेवासा खर विदितखस्धिः श्रयतिरतां चथा ‘ay: पुष्णात्तुलमहिमा मां aqua’ दति । प्रते च कायाकायाखयमिल्यारो चेत्यादि खरसन्धिहटत- यकारादिविकारवदषान्ते या इत्यादा परमध्येऽपि यतिं zara, wafsatia स्त्रीणां सक्गोतेव्यारा हु दोाषायेवेति दाषादाषयोाविंषयविभागः॥९५१॥

तथापि करु क्षीनां कवयो न TIAA | ध्वजिनी तस्य राचः केढदस्तजलदेत्यदः ॥ (UY ॥

सखरसन्धिष्टतप्रतिप्रषवस्या्यसाग्यैजिकतवं दशंयति। तथा- पोति। तचापि खररुन्धिना पद मध्यसछ पदान्त ताम्धपगमेऽपि | ध्वजिनो सेना, कतवेष्वजवंश्ासेददस्ता श्रच्यलादुल्छिप्ता WIT मेघा चया सा । इत्यादौ च्वजिनोद्यारिकं aa: कणा- at कटु दुःखदम्‌ sa कवयः प्रतिप्र्धतमपि न प्रय्ञतं कटुकं तदिति पाठे कटवः सपीडाः wer यत्र तदिति बहव्रोहिः, अच कंददस्तेत्यज a इति सरखन्धिकायदीर्ध- am तदन्तमपि कं इत्येतद्यतिखानतया seat कषा- खन्तदं भवति, इत्थञ्च सत्यपि खरसन्पेो पादान्ते पदमध्य- यतिदाषाय पादमधयेतु ग तथा प्रते कं cay पादान्तल-

मिति बाध्यम्‌ ॥ ९५५॥ 312

sxc RATT! |

` वह्मानां न्यूनताधिक्ये गुरूलघ्वयथास्थितिः। तच amare स्यादेष दषः सुनिन्दितः il Que ॥

fuged weafa । वसभामिति। wa यचेत्यध्याहाग्यम्‌ उन्तरवाकये AIM: वलानामिति बहव चन मविवकितं,यच पद्ये wae दयेोस्तिप्रश्तीनाम्बा वखोनां न्यनता श्राधिक्यभ्ना, gar वष्धामामिति निद्धारणे षष्ठो ठत्तचरटकवलानां मध्ये कख- चि्युनलमधिकलम्बा, तथा aa गुरुलव्वयथाखितिः qr Baar वर्धस्याययास्थानं सन्निवेशः तच we तद्भिन्नं भगं avi खन्द दति ठन्तभङ्गास्यारोाषः यद्वा तद्वाक्यं भिन्नं न्तं यत्रेति ठ त्तभङ्गाख्यटोषवत्‌ स्यादित्यन्वयः, एष भिन्नटत्त- are, सुमिन्दिति दति काव्यकतुग्डन्देाऽनभिज्ञलेनोा पसनो- यत्वस्यापनादिति भावः तदन्त लसंज्ञयान्येरुक्रा लचणा- सर ोऽप्यश्रव्यलरूपः प्रहतरसाननृगुणलदूपख्च रोषोाना- त्यन्तजिन्दिति इत्युपेकितः। यथा 'इहन्तसततमेतस्या Wes भिन्ते मनाभवः कुपितः, wa भगणसगणे इन्दारच्ण्छद्धि- रनिषिद्धमेरन्तर्यनिवेशावपि तथा निवेश्वमानोा fafe- च्छरतिदुःखमावहतः, एवं “खहृद्पि पृनमध्यखः खन्‌ रसा- न्तरविव्जना वदतु यदिहान्यत्‌ are स्यात्‌ प्रियारदनच्छ- दात्‌। श्रवान्यत्‌ खादु ख्यादिति श्ुतिकटु। safe मयिमा- fafa age मानं, ठत्तमिद दास्यरस्टेवानुकूलमिति प्रता ननुगृणम्‌ ll ९४६ ॥

Zula: परिषदः exe

इन्दुपादाः शिशिराः सखुशन्तीत्यूनव्ष॑ता । स॒दकारस्य किंस॒लयान्याद्रौणोत्यधिकाक्लरम्‌ ॥ १५७ ॥

क्रमेणोदाशरति। दृन्दुपादा दति। Wa प्रथमपादे षा- दारममस्य प्राक्‌ इन्दुपादा दत्यनन्तरम्बा TE URI, ठतो- यपादे च नवाक्षरलारेकावस्ाऽधिकः॥ ९५७ ॥

कामेन वाणा निशिता विमक्ता स्टगेक्षणाखित्ययथागुर्त्वम्‌ |

सरस्य वाणा निशिताः पतन्ति वामेक्षणाखित्ययथालघुत्वम्‌ | १५८ ॥

कामेनेति। wa wig गेचणाखित्यारि ्रवशादुपेख्र- वचास्थेऽस्मिन्‌ टके "उपेद्रवञ्ा जतजासता गावितिखसणा- च्छगणस् प्रथमं निवेश्रनोयतया कामेनेत्यादि प्रथमपारे का दति गर्व्छाऽययाखानं निवेशितः । एवमन्राद्धं वामेक्णा- खित्यादिश्रवणादिगरवख्ाल्येऽस्िन्‌ oa “स्यादि ष्रवच्ना ततजा- स्ततागाविति लचणानत्तगणस्य प्रथमं निवेश्रनोयतया स्मरस्ये- व्थादिपादे शेतिलधेवदाऽययानिवेशितः। wa दितोयादि- wwe खष्वादिलेन गुव्वादिलेन वा साम्बमभिप्रेत्य दू- षणदयप्रदशनमिदन्‌ अन्यथा ययाश्चते अयथा गरुला दा ₹- रणेऽयथालघुवमयथालघुलोद्‌ा हरणे ¦ चा यथा गरुलमपि ay शक्येत पादद्रधयारा इयेरपि गरुलघ्वा; स््लादिति ध्येयम्‌,

age RTT: |

arvaaa स्मरणेति पाठे भशिता इति क्रियापे्चया aaa दूषण्डयञ्चेदम्‌ दद्धवज्ेपेन्धरवञ्चयाः संमिश्रणेनोा पजात्धास्यं न्देाऽन्तरं येन मन्यन्ते तेषां मत एव ज्ञेयम्‌, उपजात्यभ्युपगमे तु नैतत्‌, वस्ह॒तस्ठ॒ युज्यत wa तदभ्युपगमः “्रस््त्तरय्थां दिशि देवतात्मा हिमालयेानाम नगाधिराज इत्यादिमहाकवि- प्रयोगाणामुपजातिदत्तवतां रिशेदभेनात्‌, तस्मात्‌ कामे- aaa खभुवा इति समरस्येत्यत्र ख मदनेति पाटोन्चातव्यः तच पव्वेच दरतोयस्य गरुत्मृत्तरच दि तीयस्य लघुतवमयया प्रयक्र- fafa दूषणसम्भवः , किश्चाप्राप्नगरूभावान्तलचलमप्ययथा लघुत्वं बोध्यं यथया "विकसितसहकारभारदहारिपरिमल एष समाग- ता वसन्त' इत्यादौ भार ₹ारोत्यच रि इव्यख लाः प्रथमपा- दान्तवाहुरुलाभाव इति टन्तभेदः, यन्त॒ पादान्तलघोगृरुभाव saya aay दितीयखतुथंपाद्‌ विषयं प्रथमदतीयपाद- विषयन्त इन्द्रवञ्जावसन्ततिखकाद्‌ावेवेति ज्ञेयम्‌ ॥ ९५८ ॥

न संदितां विवक्तामोत्यसन्धानं पदेषु यत्‌। तद्धिसन्धोति निदिष्टं न प्रणद्धादि देतुकम्‌॥ १५० ॥ विशन्िकं लक्तयति। नेति। संहितां वषया; afai a fararfa सत्यप्यनुश्राखने न प्रयाक्रमिच्छामि दतीच्छया पदेषु पदघटकवरछषंषु यदसन्धानं मास्ति सन्धानं नतन्ततद्धजाक्रकार्ययेख परस्पररसंयाजनं यच वाक्ये तदाक्यं विषन्धीति निर्दिष्टं विस- सिलवाख्यदेषवत्‌ कथितमित्यन्यः, एवश्च विगतः निरत्रेति

sata: परिषदः | eRe |

wemfeur विसन्धीति पदं वाक्यविशेषणमन्यया क्तीववा- नपपन्तेरिति Hay, न विवक्लामोति एतेग सन्िस्तु पुरषे च्छयेति सेवान्य्र विभाषित शृत्यादिकमन्येरक्रं vant caeraqea सन्धिविक्ञेषस्य दोषलं स्पष्टयति न प्रण्द्यादि- रेतुकमिति अनुश्ासमबलेनेव यज सस्धिनिंषिद्धते anzaa श्रादिना अनकरणादिपरियहः, wages: afafaa- UZ म दाष दत्य्ंः, WAY Sala: सहृत्रयागे, अ्रषरुत्र- यागे तु अवणेदेजकत्वादोाष एव यथा (दलिते उत्पले एते अक्तिणो weatfead catia: विसन्धिपदेन चान्येहक्र सन्धा कष्टलवमञ्चोलल श्च नात्यन्तदूषकमिल्युपेचितं यथा "उनव्यंषावत्र तव्यालो aaa चार्गववस्यितिः। aay युच्यते गन्तुं शिरोगमय तन्मनाक्‌" WI सन्धो कषवं | ववेगादुङोय गगने चलण्डामर- चेष्टितः! अयमत्यतते पी तदचेव रचिङकुर' sa लण्डेति जगप्पाव्यश्जकमश्नोलं, fag दति ब्रोडाव्यश्कम्‌ ॥ ९५८ ॥ मन्दानिलेन चलता अङ्गनागण्डमण्डले | लुप्तसुङेदि TAMA नभस्यस्मदपुष्यपि ॥ Veo ॥

faawad सन्धिविद्नेषमुदाइरति। मन्दानिलेनेति। न- भस्याकाे चसरता मन्दानिलेन श्रक्गगाया गण्डमण्डले उद्धदि उद्धिन्नं घम्म लुप्तं तया अस्मदपव्यणुद्धेदि aaa लप्तमि- त्यन्वयः | अ्रस्रटपुव्यपोल्यत्र श्रस्मन्मनस्यपोति wer न सम्यक्‌। अच (टत्तमङ्गभयमाचेण प्रयमपादान्तस्याकारसय दितोयपा- दादिस्येनाकारेण सडह सन्पिकाययदोर्चोभावा न कतः ॥ vee ॥

SRR काव्यादणशः।

मानें इद शोर्ते eat दिमक्छतै प्रिये | आसु राचिष्वित AACA व्यसमोटशम्‌ ।। १९१ ॥

प्रटद्चादिरतुकलेन प्रतिप्रष्धतं सभ्थिविष्ेषं दर््॑यति। मानें दति । मानः प्रणयकापः Fair नायकापराधकृतकोापः तयोन्दः Waa We भवतः दिमख्तारत्यन्तोदटोषकला- दिति भावः, प्रिये fue fafa, रासु खपश्वितासु। दतोदभ्र व्यस्तं सन्धिविद्धेवः प्राञ्चैरनुभाखनङृद्धिराखातम्‌क्त, तथाहि aaa Teas एकारस्य feawafagara “दिवचनसिद्धा- नामोदृदेतामितिः wie सन्धिकायायारे्ः प्रतिषिद्धः, तथा दिमचछतावित्यच च ऋर्‌<तारका द्खसखेत्यनेन wavs मणानिषिद्धः। मानें TewT wat नास्तामिति कचित्पाटः aie srg राचिख्वित्य् अमू श्रादिख्िति पाठः aa श्रादिखित्यब द्िवचनसिद्धानामित्यादिनगा श्रदसामादिमः दत्यनेन च सन्धिनिंषिद्धः॥ ९९५९ ॥

टेशऽद्विवनराष्टादिः कालाराचिन्दिवत्तवः। न्ट्यमोतप्रष्टतयः कला कामाथसं याः ॥ २९९ ॥ चराचराणां भ्तानां प्रवृत्तिला कसंन्निता | देतुविद्यात्मकेन्यायः स्मृतिः श्रुतिरागमः ॥ १६९ ॥ ` तेषु तेष्वयथाख्ढं यदि किंच्चित्‌ प्रवते |

कनेः प्रमादाद्‌ शादि विरे धोल्येतदुच्छते ॥ १९४॥

तीयः afew We: | equ

श्रय रेभादिनिरूपशपवकं तदिरोधं स्यति । te tf श्रद्धिवनराष्ादिरंजः दिना समूद्रादिंपरिशंहः। राजिन्दिवन्तंवः कालः बड्वचनाग्मासादिपरिग्डः, कामाथ- संख्याः कामेनार्थलिप्यया वा क्रियमाणाः काना्पपर- वार्थदयजनका wae मत्यर्गोतप्रष्टतयसंतःव॑टिसद्चकाः कला, ते च कैवतन्तक्ताः यथा ‘aaj, गीत, are, arava, श्रालेर्थं, विशेषक च्छं, तण्डुलक्‌ ई मबलिविकाराः, पृष्यास्त- रणं, दशनवसनाङ्गरागाः, मणिण्डमिकाकर्म, अर्भरचनेम्‌, उदकवांचम्‌, उदकघातः, विचायोागाः, माख्ग्रयमविकसखयाः, नैखरापीडयोजनं, नेषथ्ययोगाः, कषंपबभङ्गाः, गन्धयुक्तिः, ग्षण्याजनम्‌ः Beare, कौर्चमारयागाः, दसतलाघवे, चिचध्ाकयूषभच्छविकारक्रिया, पानकरखरागासवयेज॑मं, खचीवापकष्याणि, aunts, प्रडेलिका, प्रतिमा, दुर्नवच- कयागाः, पृकषकवाचंनं, नारि काण्यायिकाद गर्ग, काव्यषमला- धरणं, पट कावेचवाणविकल्पाः, तङ्ककाफि, त्र्णम्‌; arg- विधा, खूयरब्रपरोशा, धातुवाद्‌ः, नणिरागज्चानम्‌, श्राक- रज्ञा, ठं्ायरनवदयागाः, मेषकुक्कर लला वकथद्ध विधिः, wa- सारिकाप्रशापनम्‌, उत्छादनम्‌, कथरमार्जनकाण्लम्‌, अरर afeataut, सेच्छितकविकल्याः, दे्रभाषाज्ञामं, पुष्यशरक- रिकानिमिन्तन्ञानं, यन्ंमाटर्का, ater, सम्पा, मानसो कायक्रिया, करिाविक्ष्याः, कंलितक्योगाः, अ्रभिधा-

नकाषच्छन्येजानं, वख्नापनमानि, दयृतविरेषः , शआ्कर्षक्रोडा, 3 ष्ट

eRe काव्यादण्ंः।

बालकक्रीडनकानि, वैनायिकीनां विद्यानां ज्ञानं, वेजयिको- at विद्यानां जानं, पैतलिकीनां विद्यानां ज्ञानश्चेति॥ ॥ ९६२ ॥

शृराचराणां जङ्गमश्थपवराणां waat प्रडत्तिटंत्तान्ते लाकसंक्जिता लाकपदवाच्या। हेतविद्या देतयैक्रिः विदन्य- गया विद्या युक्तिमृलकश्रास्तमित्यथः दशंनशास्तमिति यावत्‌ aa प्रायगेयुक्युपन्यासेनैव सिद्धगन्तखिरीकरणात्‌, दशनानि च्‌ तकौदीनि शीगतादीनि WALT RTA ATS: | खतयाम- varfeumtianadfearaafeat afase श्रागमः॥ ९९९ ॥

तेषु तेषु देश्रादिपु श्रययारूट़मप्रिद्धं कीकटेषु कुङुमेः- त्पत्तिः कश्मीरेषु गवाकनमारिलकेवन मित्येवधपं किञ्चित्‌ किमपि ufe कवेवेष्यितुः प्रमाद्‌ादनवधानात्‌ sata वर्धितं भवति तदा एतत्‌ एतद्ंप्रतिपादकं वाक्यं रे शादिविरोधोद्युच्यत CAAA, अनेन चान्येरुक्रयाः ख्यातविरद्ध ताविद्याविर्द्धतयो- दयारपि dae:, तच देशकाललाकविरोाधः स्यातविरद्धता, कलान्यायागमविरोधस्ठ विद्याविर्द्धता, सखतिश्रुतिरागम इत्यव च श्रुतिपदं कामश्ास्तकृषिश्रास्तगजतुरगखङ्गादिलक्षण- शास्तादीनामुपलच्तकं तेन “WIT करभकच्तं टगाच्छा' एत्या श्रधरे करजक्ततवषंनं कामशास्तविरद्धमित्यागमविरोाध wa एवं ्रास्तान्तर विरोधोऽणुन्नेयः ॥ ९६४ ॥

कपूरपादपामशेसुरभिमलयानिलः |

RPT YA STAAL मतङ्गजाः ॥ १९५ ॥

ढतोयः परिष्देदः। eRe

देशादिविरोधामुदेशक्रमेणोदाररति। कर्षरेति। मशया- निलो मल यपब्वैतद्यो वातः, कपुंरपादपामश्चसुरभिरिति कपुंरपादपा fe चीनादिरेश्र एव wre ag मखयाद्राविति तच तदम विर्द्धमिव्यचाद्धिरूपदेशविरोधः) afegta ब्टगम्रायाः श्रतिसुद्राः, मतङ्गजा fe कञलिङ्गवनेषु न स्मक wifa वनरूपदेशविरोाघधः ॥ ९६४ ॥

चोलाः कालागुरू्यामकावेरोतीरश्मयः। दति देशविरेधिन्या वाचः प्रस्यानमोदशम्‌ ॥ १६६ ॥

राद्रङूपदेशविरोाधमृदाहरति । erat दति। चोलाः का टान्तगतरेशविशेषाः संप्रति arvartfatrear व्यपडि- WR तज चेका कवेरोगथाः शाखा awa तकीरण्डमिषु कालागर्द्रुमा न जायन्त दूति राद्ररूपरे्रविराघधः,। भच पुस्त- काम्तरे "चखा: कालागृरुष्धामाः केरखाः कुङ्कुमाङ्णाः। म मेरुवनसंच्छलाः कावेरीतीरभूमयः' इति पाठान्तर दृष्यते, तच कावेरोतोरभूमिपदेन कथोटराद्रमुपलच्छते AMA कावयः प्रादुभावात्‌॥९६६॥ |

पद्मिनो नक्तमन्निद्रा Meals कुमृदतो |

मधुर्फु्ञनिचले। निदाघो मेषदुदिंनः ॥ १६७॥ अव्यदंसगिरो वषाः शरदा HAA]: |

SHAM निममलादि त्यः शिशिरः छाष्यचन्दनः 11 १६८॥

3K 2

५३६ । काद्मादशः।

aiafarryqarenia viata । feae ए पद्मिनो Sfagt भवृति ag मक्रज्िति दाजजिरूपकाषविरोाधः, छम्‌ दलति साजाकेत्र azia नतु दिवेति दिवारूप्रकालविरोधः। मरपुदत्मन्न निन्वखदृव्यादि वाक्याति अतुद्ूपकालविरोषश्यादा- र कानि। away: fagat caraset: तेषामु wat प्राट्येव भवति, तिक्र मेषदुदिन, इत्यनेन कद्‌ा- fefazrarar मेघदुद्धिंनलसम्भवेऽपि ऋतु विशेषप्रतिनियत- aga ऋलन्तरे aaa रष एवेति खचितं, वस्त॒ तस्त॒ ग्टच्छक- रिकादावाकालिकदुददिनस्सापि वसनात्‌ निदाघो हिमजाद्य- efaqmary पाटो जेयः निद्‌ाचे feaarqere न्ता सम्ध्वात्‌, asia रेमरनिरां aaa चि uteq wa wifafa fa- राधः, wee «fa af¥at waar fe adreq गहु ara, Saw दति निष्मले हिन्नावर्णापगमेन gaa दिता जसः Yawn wiqaawayg दिमत्ररज्श्युत्रता fave. निषि इनि खाष्यममभ्यनोभ्रं wet weaTAaT अन सः किन्न एव fare अन्दनद्रवद्यादर इति fafet तदर्थम विद्धम्‌, दत्यग्टतषरकविरोधा दर्भिताः॥ ९६७ + ९६८ ४

दति areata दशिता गतिरोदशो | मागेः कलाविरेषस्् सनागृदिश्ते FM | १९९ ॥

कालविरोभ्रमुपसंदरन्‌ कलाविरोधब्दाइन्तमाच्‌, इतो- fa सुतिः भकारः, ईदृशोति एवंरूपा अन्येऽपि काङ्दिरोधा

टतीयः परिन्छेदः | ४३७

Maa wae | कलाविरोधश्छच मामः प्रकारो मनाग्‌- feud चतुःबषटिगिधाथाः कलाया fatrwa area प्रद- ua ग्रन्धबाहद्यकरमभिति faa fafece cen Tae ॥ ९६९ ॥

TRISHA TAT faa Raq | THTHAT: सेऽयं भिन्नमागेः प्रवर्तते ॥ १७० ॥

कलासु WAGs अन्ताषातिग्रयजनकलेनान्यहितलाशदि- रोधमेव प्र्ममदाहरति। वरति वौरद्ङ्गारयेोर्वीरिरष- WHT, खा चिना रखख्ारम्भावधिपयंवसानान्तमुद्धिक्- तचासराद मूलेन स्थिरतया वलंमानलात्‌ खायिपर वाच्ये तदु “अविद्धा विश्द्धा वा चं तिरोाधातुमकलमाः। ्रखाराङ्ुर- कन्दाऽचे भावः खायीति aaa’ ईति cTaraw परं भावः स्यायितां प्रतिपद्यत दति च । क्राधः प्रतिकूलेषु तैच्छयस्याव- ` बोधः क्रोध दृव्यत दृल्यक्रलचणः, विसयः “विविधेषु पदार्थषु जाकयीमातिवन्तिंषु । विस्फारथेतसा ve घविस्रय उदाइत दतुषलचणः, एता च मावे रोद्राद्धतयोारेव रसयाः खा- यितया नाव्यश्नास््रकारेभरतादिभिर्क्रा मतु वोरष्टक्गारयाः aay उतारा रतिखं सायित्ेनाक्रा तदच वीरष्टङ्कारयोा कंभिशारिरूप्रयारव क्राधविस्ययाः खा यिलेन यपदेशा विरुद्धः, र्सविवेकख भरतादिभिनागख्शास्त एव रत इति माखखरूप- कला विरो धाऽयं, प्रकाश्र्टता णुक्कम्‌ र्ट AVY रसाः खता

४६९८ MATT? |

दति। मोतरूपकलाया श्रपि तथालात्‌ तद्धिरोाधमणेदाररति। पुरेति । पुलाः साकल्येन प्रयुक्ताः सप्त खरा निषादषभगा- न्धारषडजमध्यमभेवतपञ्चमास्या यत्र सः भिल्लमार्गः भिन्नः

तत्तत्का लनिषिद़खरान्त राषद्गीखा मा गेस्तत्तत्का खविहित- खरविशेषप्रयागः साऽयं vata tae, भिन्पदस्यास- Vay 'भिन्ञकीषरटल्य षडजमिति माघन्ञाकटीका्थां भिन- aaa तत्कालनिषिद्धखरासद्धीषें कतेति areas afe- नाथेनापि स्फुटीङतः, arafate खर विशेष प्रयो गजिषेधो यथा भरते प्रभाते सुरतानिन्दय षभः पञ्चमाऽपि ष। जमयेत्‌ प्रधनं Ga wed पञ्चमेऽपि च । पञ्चमस्य far aise कथितः पूरनवरिभिः। भगे प्रगौता जनयेद्‌ शनस्छ दिप- way care प्रते चासङ्कोलंखर प्रयोगस्य पृसक्तखरलं विङ्द म्‌ ॥ ९७० ॥

इत्यं कलाचतुःषष्टिविरेधः साधु नोयताम्‌ । तस्याः कलापरिच्छेदे खूपमाविभविष्यति ॥ १७१ ॥

कलाविरोधमुपसंदरति 1 इत्थमिति । इत्थमनया दिशा, साधु नोयतां सम्यगल्लीयताम्‌, नाखगीतरूपयोः कलयोाविरा- aaa cfia: तथयापरासामपि कलानां fatima इत्यथः, नन्‌ कलास्तावचतुःषष्िप्रकारास्तासां परिन्नानं विना afatra: कथं aya tarry तस्याद्ति। तस्या्चतुः- षटिविधायाः कलायाः, कलापरिच्छदे रूपमा विभ विव्यतीति

Sala: UFC: | ४१९६

अनमर कलापरिष्छंदमामकं प्रबन्धं करिष्यामि aaa कषा- विवेकाश्ञातव्य इत्यथः, एतेन कलापरिष्छदाऽपि ग्नन्धर्ता aa दति प्रतिपद्यते॥ or tl

आभूतकेशरेादसतो, AUIS: | गुरुसारेाऽयमेरण्डो, निःसारः खदिरद्रुमः ॥ १०९॥

लोाकविरोधमुदाहरति । श्राधूतेति । ₹रस्तिगः कंञ्चराः, तु- रङ्गमस्य च ्रटङ्गम्‌, एरण्डटच्वस्य Wats, खदिरद्रुमस्य च जिःखारलमसम्भवोति ल्लाकविरोाधः, सच पुष्वाद्धं चरग्तटस- विषयः उन्त राद्धं लचरण्डतटन्तविषयः ॥ ९७२ ॥

इति लेकरिक एवायं विराधः सब्वेगर्ितः | विराधो Waters mavens निद्‌ श्यते ॥ १७६३॥

दतीति। arian एवेति नतु दैशिकः कालिकादिकोा वेत्यथ, asafea दति देशादिविरोधापेच्लया लाकविरूद्ध्‌वनं वणं- यित॒निंतान्तमनभिश्चलं ख्यापयतीति तच स्वया कविना षा- वधानेन भवितव्यमिति भावः । न्यायविरोधमदादरम्‌ प्रति- जानोते। विरोध इति। यद्यपि हेतुविद्याव्मकान्याय इत्य नेन न्यायस्य ₹हेतुविद्यात्मकलं पुब्वमेव परिभाषितं तथापि शेतविश्चाखु न्यायाख्याखिति wae न्यायस्य प्रतिश्चा दि- पञ्चावयवात्मकलप्रसिद्या बद्धां तद्ुमनि रासाथंम्‌ ॥ VOR I

११ RAL: |

सत्यमेकं सुगतं सैसकारानविमश्वराम्‌ | | तथाहि सा चकेाराक्तो सथितेवाद्यापि मे ददि ॥१७४॥

तच सगतदशंनरूपन्या यविरोधमुदा दरति | सत्यमेवेति | कस्य चिचिरविरद्िण उक्रिरियं। गता बद्धः, खंखारान भावनाख्यान्‌ तेषामेव प्रहतापयागात्‌, अविनशखराम्‌ watz प्रतियोगिता श्एू्याम्‌, सा सुचिरमनश्छता, खितेवाद्यापि a दीति safe सा सखरण्धारया विषयोभवनौत्यर्थः खतिं प्रति संस्कारस्य अनकलात्‌ तख चाविनश्वरलेन सम्यकासीन- age एव Winter, wy quay- वादिनां Srrarat मते मावमाचरस्येव चणिकलात्‌ संस्कार स्यापि चणिकत्वमेव vad तख्छाविनश्वर वसनं सा गतन्याय- विर्द्धम्‌॥ ९७४ ॥

कापिरेरसदुडूनिः सान TUTE |

असतामेव SIO यस्माद्‌ साभिरद्गवाः ॥ १७ ॥ साष्यरभ्नखूपन्यायविरोधम्‌द्‌्दरति। कापिलेरिति। कापि- @ साश्चविद्धिः, ्रसदुद्धूतिरसतामनित्यानाम्यच दुःटत्ताना- म्भ तिरत्पत्तिः खान एव युक्त तरमेव उपवव्वंते, कुत TATE यश््मादस्माभिः संप्रतिश्रसतामेव सदह्धिनौनामेव खलानांमेवेत्ध्थः उद्धवा दृश्यन्ते, श्रचासच्छब्दस्य सितया वारक्यार्थवार्हतुरेतु- ARTA: | स्तः सदेवं जायते न लसदिति कापिशा मन्यन्ते तदु- WH रषद करणाद्‌ पादानयदणात्‌ सव॑सम्मवाभावात्‌। शक्य

तीयः ufc: | ४४१

श्रक्यकरणात्‌ कारणभावाख सत्कायैमिति | तेनाजासदुद्ूति- वर्धनं ्राद्धन्यायविरद्ध म्‌ ॥ ९७५ ॥

गतिन्धायविरेधस्य सेषा सर्वच दश्यते | अरथागमविरेधस्य प्रस्ानमुपदि श्यते ॥ Ye |

न्यायविरोधमपसंहरति । गतिरिति) gat सगत. कापिलाक्रप्रकारा, Baa वेशेविकादिष्वखि, दुष्यत tas द्थि- तेति कचित्पाठटः, Saga दू ष्छतािति wee सम्यक्‌ । श्रागमविरोाधं दशयन्नाह Bafa ll ९७६॥

अनाहिताग्रयोऽप्येने sagen वितन्वते | विप्रा वेश्ानरोमिष्टिमक्किष्टाचारभषणाः॥ १७७॥

तच श्रुतिविरोधम्‌दाइरति। अनाहिताग्रय दति। श्नाहिताप्रयाऽकृतान्याधानाः, वेश्वानरौमिति विश्वागरो wagagiaat विराट्‌ परुषः शविश्वानरमृपास्े विद्युदा- दि्यवाय्याकाशदकष्टयिग्याद्मकः षद्बरूपेतमिति श्रतेः" aw- म्बन्धिनीमिष्टिं यागम्‌, wa जातान्याधानादेरेव wat वेश्वा- मरयागाधिकारविधानादनाहितान्धादीनां aqua अति- fatZa i ९७७ ॥

असावनृपनोताऽपि वेदानधिजगे गुरोः । SANE: WS न संस्कारमपेखते 11 VOT I

wfafatiwagrecfa । wartfafa | ्रनपनोताऽपि 37

9९२ MATTE: |

अरलातापमयनाख्यसंस्कारोऽपि, want अ्रधोतवान, दृष्टा- wat द्रढयति स्तभावेति, श्रचानुपनीतस्य वेदाध्ययनं खतिविरद्धं, तया च मनुः नाभिव्यादार बद्र खधानिनयना- Za WR fe समस्तावद्‌ यावद्रो न जायतः इति ॥ yor ॥

विराधः सकलेऽप्येष कट्‌7चित्‌ कविकाशलात्‌। उत्क्रम्य देषगणनां AUR विगादते ॥ ९७८॥

द्दाभीं निरक्रविरोाधास्यदाषस्य क्चिहुएलमपि भवतोति दशंयन्नाह) विराध sfai सकलाऽपि देशाद्यागमान्तवि- षयाऽपि, कवेव॑षेयितुः ares Remar विरद्भार्चस्यापि वषे नेन॒वैश्च्धिप्रतिपादनं वेचिचश्च afecagicfaived चचिद्यञ्चविगेषरूपञ्च तस्मात्‌, दाषगणनां देषेषु गणलम्‌-

ay a. श e त्कम्य परित्यज्य, गृणख वीथीं मागं गृणएत्वमित्ययः ॥ १९७८ ॥

तस्य राशः प्रभावेन तदुद्यानानि HA | आरा ूएकप्रवालानामाखदं सुरशाखिनाम्‌ ॥ ९८० ॥

तत्र दशविरोधस्य गणत्वं दर्भयति । तस्येति । तस्य कब्य- चिद्गडादिदेशविग्रेषौयस्य, aquaria काकाजिन्यायेना- नृषङ्गंण वान्वये न रुचिर इत्यभिप्रेत्य तत्पदन राजा परा- az:, तानि प्रङिद्धान्यद्यानानि तदुद्यानानौीति वा, श्रा- द्रभष्यभिनवान्यंप्ररुकानि वस्ताण्छेव प्रबालाजि qweat येषां ते तथा तेषां सुरश्नाखिनां कल्यटृल्ाणाम्‌, जज्ञिरे इति

ढतीयः परिच्छेदः 1 |

खद गश्तापेखया बङवचमम, अच मन्यलाकेद्यानेषु खर्मीय- सुरश्नाखिसम्भवा वित इति रेश्विरोधः सच वणमीयस् राज्ञो विग्डतिमदत्वरूपादात्ाखङ्ारमाविष्करोतोति चम- त्कारजननाहुण एव, कविकाग्रलश्चा् उदात्ताखङ्कुतिप्रति- पादमम्‌॥९८०॥

रान्नां विनाशपिष्रएनश्चचार खरमारूतः। धुग्बन्‌ कदम्बरजसा TS सतप्च्छटेद्रमान्‌ ॥ १८१ ॥

` erefatrra awa दश्रथति। राशामिति। राज्ञां वख्नोयनुपसख्च WAM, सप्तच्छदोदूमान्‌ सप्तपषंटला- ामुद्भतपुव्याणि, wa विजिगीषेयद्धषाजा सप्तच्छदेद्धमाख शरत्काले भवन्ति तत्र च कद्म्बपव्याणि न जायन्ते तेषां वषाभवल्ादिति कालविरोधः, ख च काशं फछपष्याणि दे्विद्रवकारणमिति विष्णुधर््ात्तरात्‌ खरमाङतवदाका- शिकपृष्यफलोद्ग मस्यापि लाकविनाश्रद्धचकलात्‌ प्रतिपच्च्डपा- मामवश्चम्भाविमरणद्यातमेन विजिगोषोरत्कषो तिश्यव्यश्जनाद्‌- ME एव, तादृश्व्यश्चप्रतिपादनञ्चाज कविकैश्रखम्‌ ॥ ९८९ ॥

दोलाभिप्ररणचस्तबधूजनमुखोद्गतम्‌ | कामिनां लयवैषम्यं गेयं रागमवयत्‌ ॥ १८९॥ कश्ाविररधख aud दग्रयति। Safa | <ravar wfa-

भरणं सवेगचाशनं तेव VATS बधूजनास्तषां मृखेन्व उद्रतम्‌ 312

8४४ ATA: |

अतएव लय गीतादि साम्यस्य dee Ae aa argwata गेयं गानं कामिनां रागमवद्धयदित्यग्बयः, wangaa गानं Breut रागवद्धकमिति संगोतशास्रस्थितिः waa च तद परोलत्यमिति गीतरूपकलाविरोधः सच बधूजनेषु का- भिनामल्यनुरागिलव्यच्चनाहुए एव ॥ ९५८२ ॥

Vee PSG: कामो शिशिरं व्यवादनम्‌ | अबलाविर दज्ञेशविहृले! गणयत्ययम्‌ ॥ ९८३ ॥

लाकविरोधस्य awa द्श्रयति। शैन्दवादिति। शेन्दवा- दि न्दुसम्बन्धिनेाऽखिंषः किरणात्‌, श्रिःशब्दस्य किरणवा- fad aay बड्षु दश्छते, श्रपेच्छेति यजन्तगद्मवात्‌ पञ्चमो, waared afeafy शिशिरं mae गणयति यता- ऽबलाविरदक्तंभ्रविह्कखः, wa व्यवादनोऽपि शिशिर इति लाकविरोधः सच विरद्दिपु चन्द्रकिरणस्छाल्युदौपकलव्यश्- ATAU एव Nee ॥

प्रमे या.प्यप्रमेधोऽसि सफलोप्यसि निष्फलः | एकस्वमप्यनेकेऽसि नमस्ते विशवमृत्तेये ॥ १८४ ॥

न्यायविरो धस्य गुणत्वं दशयति । प्रमेय tf. प्रमेयः प्रमा णएजन्यप्रमितिविषयः श्रप्रमेयणद्धिन्नः, सफलः फलं का agra: जगत्कारणमिव्य्थंः, निष्फलस्तद्धिन्नः, एकस्तत्व- .. तेाऽद्धितीयः, श्रनेकः “इृनदरोमायाभिः पररूप श्यते canfz-

तीयः परिषदः ४४१५

Fa: प्रपञ्चात्मकलेन बह्रूपतया प्रतीयमानः, WA प्रमेयत्वा

nN e ° है प्रमेयलादोनां शामानाधिकरण्छं केनापि carseat नाक्र- fafa न्यायविरोधः सच प्रठतेऽखदार रूपः परमा त्मनाऽचि- मध महिमत्वं व्यश्जयम गृण एव ॥ ९८४ ॥

पच्चानां पाष्ड्पृच्चाणां पल्लो पाच्ालपुत्तिका । सतोनामय्णोश्ासोदेवो दि विधिरोटशः ॥ ९८१ ॥

आगमविरोधख्य aod दश्यति। पञ्चानामिति पाञ्चाल- पचल्िका द्रौपदी, AW: Bee, देवे देवसम्बन्धी विधिर्विधा- नम्‌ ईदृशः श्रागमापरतन्तः युधिष्ठिरादीनां warguaa4 fgg vfuafusteeuaat caatfefa भावः, w- कस्याः पञ्चपतिलं सत्यपि afar, साष्वीश्रे्टठवश्च wat मन्वा- दिमिवी नेाक्रमिल्यागमविराधः सच दोवविधानस् शाख्रान- पङितया वैलचण्टं Bway गण एव ॥ ९८५ ५

TET AAT AT: सुकरदुष्कराः | गुणा दोषाश्च काव्यानामिद संस्षिप्य दशिता ॥ श८९॥

te प्रतिन्नातान्‌ गणादीन्‌ freq यन्धमिममुपसंहरति | शब्दायंति | शनब्दायालङ्धियाः शनब्दार्याभयात्मककाव्यथाभा- जनकाः खभावाख्यानाद्यलङ्काराः तेषां इयर पि शब्दार्थयोः कचित्‌ Brera कचित्‌ परन्यरया वा श्ाभाजनकलात्‌ TT यत्या भन्दार्थयास्ताद्‌ाक्याग्यपगमाच | तथा सुकरदुष्कराः

ged MITT: |

कचित्‌ सुकराः कचिहुष्कराद्च विज्रमाभाः शब्दमाजाख- EI यमकादयः, एषां शब्दमाचष्ेव ओभाजनकलात्‌। गणाः WATTS, रोषा श्रपा्थलादयः, चकारात्‌ काव्य लक्षणतद्धंदतन्मागाख, dfea दिता इति eat area भेदस्यादश्तिलादिति भावः waa एव निद्पितास्त-

एवापसंषारवाक्ये दशितलेनेक्राः नतु निखूपणक्रमेण तथया- त्वे गुणानां पश्चादुपादानंनस्यादिति बोध्यम्‌ ॥ Ute Ul

्यत्यन्नब्धिरसुना विधिदर्शितेन मार्गेण दोषगुणएये्वंशवत्िनोमिः। वाग्भिः कछृताभिसरणे मदिरोखणामि धन्धा युवेव रमते लभते च की्तिम्‌ ॥ ९८७ I दत्याचाग्यदण्डिनः छते काव्यादशं शन्दालङ्ारदाष- विभागोनाम तोयः परिच्छेदः | ॥ समाप्तश्चायं गन्धः ॥ ननु संक्षिप्य दशिता cam तच dae दशंना्यां कथं गन्यप्रयोजनसिद्धिरिव्याश्द्योपपादयन ग्न्धं समापयति | ्युत्पन्नेति । अमुना fren fatter निरूप्यते एभिरिति fawaraquiza: agfwaa दाषगणयेादंयापारेबध््यया- मोर्भेणावस्थितिप्रकारण परिन्नातेनेति शेषः य॒त्यन्ना यन्यप्रयो- जमन्दतव्यत्प्तिमती बुद्धिवंस्य सः, तया ATA AAT Bar- fate: काव्यं कन्तंमवगन्तुं वा कताद्चमः कविबद्धा वा

तीयः परि्ेदः। 88७

वश्वत्तिंनोभिः पनःपृनरनुशोखनेनायन्तामिवीग्मिः ara खू्पाभोरमते जिदतिमान्‌ भवति तथा afte waa ra- न्वयः एतेन निटैतिः Mae काव्यस्य प्रयोजनमिति पर्यवसाने प्रतिपादितम्‌, wa काकाक्ठिन्यायात्‌ माभणेत्यस्य प्रथमान्तकर्टंविगरेषणदयेनाप्यन्वयः, गुणपदञ्चाखङ्ारो पलक तेषामपि काव्यशभाजनकल्वेनोापादेयधम्रलात्‌। यदा युत्प- न्बृद्धिदेश्रकालादिविषयपरिशोलनेन निपुणमतिः वार्भिः सखयमेवामुना मार्गेण रृतमभिषरणं यस्य तादृक्षः सन्‌ छता- स्यदः स्त्यः रमते aifrg waa इत्यन्वयः, अचोापमि- माति मदि रेचणाभिधन्यः पुण्यवान्‌ युवेवेति यथा वशवन्तिं- मनोभिः प्रेमवनग्रीकतानभिमंदिरो्णाभिवंराङ्णाभिः fafucfs- तेन विधिर्दैवं तेन दर्भिंतेन विद्य्मकाश्नादिना प्रकाशितेन देषो जनपरिज्ञानादिरूपः गुणखतद भावः तये मागण अनेन मा्जैणाभिसरणेऽयं दोषः waa त॒ गृण इति दोषगणो विविच्य खानुकूलतया परिग्टहीतेन बत्मनेत्यथेः हतमभिसरणमभि- सारो यस्य ATTA धन्यो युवा रमते वराङ्गणामप्रेमाखदलको- तिश्च लभते TAA: ॥ ९८७ ॥

tfa ओ्रोप्रेमचन्रतकवामीश्रमट्ा चार्यंविरचितार्यां मालिन्य- म्राष्छनोसमास्यायां काव्यादभ्टीकायां शब्दालङ्ारदोाष- विभागानाम aaa: परिच्छ्दः॥ 2

Staatsbiblicthek

8९८ का्यादणः|

उदण्डेखण्डषटष्यी पतिविजितमिदं भारतं वष॑मस्िन्‌

कल्वयाता राजघानो धनिगृणिवणिजां वासण्डग्धविश्डषा।

श्रस्यामस्यातिकाख्या समितिरमितधीवेभवेः कालजीग्धत्‌-

प्राच्याखचयंश्रमेयोद्धुतिपर मतिभिः wart: सच्नितण्त्‌॥ ९॥

्रादेश एव तस्याः छशमतिव चसाऽपि मेऽजनयत्‌।

व्याख्यानेऽस्मिन्‌ शक्रि, गरयति fe we परिग्रहा मदताम्‌॥९॥

क्र वयं मन्दमतयः क्त चप्राचां वचाऽम्बधिः।

मन्ये विलाडङनादस्य विषमेव सम॒त्यितम्‌॥ २ ॥

याचे नतः कविवरोनवरापि यायाद्‌

यद्माकमोद्णपथं विटतिममेयं |

नाङ्गनेकृतं MIS कङमनङ्जेचा

संप्रार्थितेन गरलं सरलात्मना किम्‌॥९॥

उत्कर्षो कश्यपे गंलबलखिजयिनाव्जंस्ननेाव्लम्बितग्रो

dat विश्वावतंसाऽवसथिकुलमितञ्चामलं प्रादुरासोत्‌।

एतस्नान्‌मध्यराढाविततगृणगणे WAV: सन्ननानां

सम्भूतारामनारायणधरणिसुरः भाकराढानिवासौ॥५॥

तस्या ्मजेन जनदुगंमकाव्यमागेसातत्यसञ्चरणलगसमादरेण।

रो पद्विपाश्चशशब्डद्धिमिते ware ओरोप्रेमचन्दरकविना faafa:

BATA ॥ ६ ॥

काटिन्यमाखिन्यनिवारणेन सुदभेमाद्ंमसा चकार।

पुरस्छतेऽस्मिन्‌ प्रतिविम्बमात्ताम्‌ पश्यन्तु भावान्‌ सुधियः सुखेन ॥ ७ ॥

~ ^ भेज प त SIL ण पेण प Oh IB NS NBN NS सोक CNet CWI NINN पण पछ ANANDA PND A ANP PN WD AD ९»

शकाब्दाः १७८५४ ॥ इ १८६६ ॥

11.104 7264 INDICA:

A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS,

PUBLISHED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF THE

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

SANSKRIT WORKS IN PROGRESS,*

IN THE OLD SERIES,

The Latrra Visraa, or Memoirs of the Life and Doctrines of SAxya Srna,

Edited by Babu R&senpRatata Mirra. Already published, Fasciculi I. I. III. 1४. and ए. Nos. 51, 73, 143, 144 and 145,

< The Praékrita Grammar of Kramadis’wara. Edited by Babu Risznpraniza ITRA.

The VrepAnta Sv’rris, Commenced by Dr. Rézr, and continued Pandita Rimanfréyana Vid re Published, Fasciculi I, IT, 17. IV. V. VI. VI.

Fone IX. >, and XI., Nos, 64, 89, 172, 174, 178, 184, 186, 194, 195, 198 and 199,

The Tarrrmfya Sanurri of the Black Yajur Veda. Edited by Dr, 7, Roxr, and E. B. (क्व, M. A, Published, Fasciculi I. II. III. IV, V. VI. VII. VIII. 1X, X_ XT. 1. XIV. XV. XVI, and XVII. Nos. 92, 117; 119, 123, 181, 138, 184, 187, 149, 157, 160, 161, 166, 171, 180, 185 and 193,

The Tarrrreiya Brkumawa of the Black Yajur Veda. Edited Babu RAJENDRALALA MIv?Ra, Published, Fasciculi T. iT, 111. IV. V. VI. vir . VIL. IX, X. XI, XII. आ, XIV. XV. XVI. XVIL. and XVIIL., Nos. 125, 126, 147, 150, 151, 152, 163, 154, 155, 175, 176, 188, 189, 190, 191, 192, 196 and 197.

An English Translation of the Siuirya Danpaya by Dr. Battanrynz.

* For a list of the Persian and Arabic works in see No. 180 of the Bibliotheca Indica. १, 89)

Digitized by G O Og le

SANSKRIT WORKS PUBLISHED,

IN THE OLD SERIES,

Former

The first two Lectures of the Sanhita of the Rig Véda,

with the Commentary of Madhava Acharya. Edited by

Dr. E. Réer, Nos. 1 to 4, क # ॐ # ॐ छ ॐ ॐ #@ #@ # ॐ = क ॐ # ॐ ॐ ॐ > ae eens 4 0 0 The Brihad Aranyaka Upanishad, with the Co

of S’ankara Acharya, and the Gloss of Ananda Giri,

Edited by Dr. H. Réer, Nos. 5 to 18, 16 and 18, ...... 1100 An English Translation of the above Upanishad and Com-

mentary. Nos. 27, 38 and 135,. Sid piv ken 5 cles Us wits 6.0eten 3 0 0 The Chhandogya Ben with the Commen ae S’an-

kara Acharya, and the Gloss of Ananda Giri. ited by

Dr. E. Réer, Nos. 14, 15, 17, 20, 23 and 25, .......... 600 An English translation of the Chhando eye. Upanishad of

the Sama Veda, by Babu Rajendraléla Mitra. Fasciculi

I, and II. Nos. 78 and 181, eee ०५ ee ee ७० ee oe ०५०५१००७ 000 The Taittiriya, Aitaréya and S’wetas’watara Upanishads with `

Commentary, &e. Nos. 22, 33, and 34, ०० ५० ५० ७००५ ००९० oe 3 0 0 The 1/8/४, Kéna, Katha, Pras’na, Mundaka, and ha

Upanishads, with Commentary, &९, Edited by Dr. 9,

Réer, Nos. 24, 26, 28, 29, 30 and 31,. see ee ee me ७० ** es oe 6 0 0 The ‘Taittirfya, Aitareya, S’wetas’watara, Kena, I's‘,

Katha, Pras’‘na, Mundaka and oe Upanishads,

Translated from the Original Sanskrit, by Dr. E. Réer,

Nos. 41 and 60," = 200 Division of the Categories of the Nyaya Philosoph ५ with

a Commentary and an English Translation, by Dr. BH,

6९, Nos. 82 and 369०००५० ००4७ sescevscaceses. 2 OO The Séhitya-Darpana, by Viswanatha Kaviraja, edited by

Dr. E. Réer, Nos. 36, 37, 53, 54 and 55, ee re ee oe ## ०० ee 5 0 0 The Chaitanya Chandrodaya Nataka of pee 7 Edit-

ed by Babu Rajendralal Mitra, Nos. 47, 48 and 80, .... 300 The Uttara Naishadha Charita, by 8 Harsha, with :

Nardyana’s Commentary. Edited by Dr. EB. 661, Nos.

39, 40, 42, 45, 46, 52, 67, 72, 87, 90, 120, 123 and 124, 12 0 0 The Sdnkhya-Pravachana-Bhashya. Hdited by Fitz-

Edward Hall, A. M. Nos..94, 97 and 141, .......e0522. 000 The Sarvadars’‘ana Sangraha; or an Epitome of the ता

ferent systems of Indian wnat . By Madhavacharya,

Edited by Pandita I’s’warachandra Vidyasagara. Nos.

63 and 142, ee # # see ee ऊ # # # te # क क ॐ ॐ ॐ ee ee ee ee छ क = > Ce ee Be The Surya-siddhanta, with its rasta the Giidhartha-

rakas’aka. Hdited by FitzEdward 1, A. M. Nos, 9, 105, 115 and 146, # @ ॐ # # #@ क ॐ ee ॐ # # # ee ee ee छ कै ॐ कै # > BEBE

The Tale of Vasavadatté, by Subandhu, with its Oom-

mentary. Edited by F. EH. Hall, A, M, Nos. 116, 130, 6

148, eee ee # # ॐ # eevee ॐ ॐ eevee ee ee ॐ कै ॐ क # न ee ee # ॐ ee ee ee ee 0 The Elements of Polity, by Kémandaki. Edited by Babu

Rajendralala Mitra. Nos. 19 and 179,. eee sees ae ०५० ७# ० 0 0 0 The Markandeya Purana. Edited र the Rev. K. M.

Bannerjea. Fasciculi I. IJ. I1I. IV. V. VI. and VII.

Nos. 1 14, 127, 140, 163, 169, 177 and 183, cccccessee 460

ए, 7 ~\ दः