महाभाथप्रदोपोद्वयोत पाशिनिकात्यायनपतश्ञलिभ्यो .गुरुभ्यो नूर + नि @ ष @ गाङ्टादिभ्यो ऽज्णिन्डित्‌। १।२।९॥ रख तद्द तिदे शवेन वा्तिकानुत्यानमाग्रह्याह . "त्वारो SAAT ॥ क) उपक्ठित्ताः। (कै), शूतरणदारा area ca ` तबाद्येति। @) aa fe गाईटादिभ्यः परोऽञ्णिप्रत्यय द्ंत्नकरकारयुक णित णी we वद्ृदतिदेश्यो ऽकिदिधिप्रसङ्कः | वा ॥ ९ चलारोऽ wat उपिप्ता भाष्ये | दित्वकित्वसम्बन्धुप्रतिपादनं भावनासंज्ञाकर्णमतिरेशखति | 1 मषा प्ण्म्ण्णटषेप्रोङ्द्योत te । न्टादिभ्यो sfeafeq । ९। २। ९ । ) ( सस. Ul पा. २। ST. र cau: ॥ \“तयोरिति"” तृच्छब्दन THAN ड्कारककार योव द्धिस्थतया WTAW TAT ATS ङन्कारककारयोरिति। (भा) यया चैतत्तथा पस्यशायामुक्रम्‌ ॥ “feafawatfafe रिति” तद्यावहाराप्रसिद्धिरित्ययेस्तदाड येन तस्येति ॥ क) ava वेति । (के) ` यड देरिति tan श्रञ्णिद्रदण्वे यर्थ्यापश्या च Sat cert’ fa वश्लोपाभावा्धंमनुवाद्‌ इति न mga नलु शग्रविषाणादिशब्दे रसतापि विषाणेन wna सम्बन्धः प्रतिपद्यते इति चन्न । तदद्‌ स्याप्यप्रामाश्प्रसक्गात्‌ ॥ ` ` afsuz ग्रहशेति | (के) नच “gga” इति विडितञ्यडः *कभेणिङ्ख amen ` तदिति वाच्यम्‌ । “गाङ्टादिभ्योनेन तयोविंधानेऽपि प्रत्यया धिकारेऽम्य पाटाभाबेन ` प्रत्ययवाभावार्‌ ञकारण्कारयोरित्वा mat जितो स्तयोर सम्भवात्‌: ॥ भा मरे प्प । eee अव गि ee ee ee ee ee oe Sey oo eee ee १ feq facut तथौरभावादप्र सिद्धिः iat: छित्‌ facut तः रभावाग्डकारककारयोरभावाग्विश्वकिष्वयोरप्रसिदडधिः ॥ Rat राणि wa क्षौ ८।३।९५। इ ङरेत्वो सलानादाञ्मुय Sissi Circe ॥ कि a पां १ छ द०॥ मङ्ाभाष्यपदौपोद्द्योलः | R ( अ. ९। पा. २। ख. ९) ( गाङ्टादिभ्यो sfeufeod ।९।२। ९ 1) 'भाव्येते त्नेनेति । (भ) प्रकरेनेत्यथेः ॥ ननु “ufaia” caren पञ्चमो निदे शेनारे श विष्यसम्भवादत आह गाङिति ॥ (क) 4 गाङादिश्वः परस्य प्रत्ययस्य तव्यादेः fagerfarqu एवं विधिताव्पयेभित्या Sart इति ॥ (के) aaq लोपस्यावश्यकत्वेन विधानं व्ययेमत श्राह इतां चेति । (कै) एवं च कार्याय विधानमिति भावः ॥ ननु waar wal- ऽप्याटेश् एवैत्यब मानाभावादादेग्र प्रतिषेध AMAA श्राह रित्वेति । ञे) अनेनागमत्वं निराशतम्‌ ॥ उरणरपरव द नन्तरोऽखस्िति Wary ` ङः इदनन्तर इति ॥ के) नन्वेवमपि awaifeur डिनच्छब्देन प्रत्ययाभिधानान्तस्य चाने- AAA HVT: स्यादत श्राह ` तत्पुरुष इति ॥ ` कै म॒ च तस्यादित्वे इत्त्वं व्यथं “annatga” इत्येव बिद्धिरिति MAA THAT | गाङ्कटादिभ्यो ऽञ्णिन्डिद्धिवतोति | quatatfac: किड्‌ (१।२ १) भवतौति न्ख, WRI Aes मह भाव्यप्रदोपौश्द्योतः | ( माङ्गटादिभ्यो sfeafeog | ९; २। ९। ) (श्य. 01 पा. २। रा. ९) वाच्यम्‌ । श्रतद्धित इतिः पथदासेन प्रत्ययसन्नाकाशिकादेरेव तेनेक्वविधानात्‌ ॥ श्रनुपपादोऽनुपपन्तिः । तामेव दशयति पकुटितेत्यादाविति ॥ क) sy शअस्मादेवेति ॥ कै) अन्तरतमपरिभाषासक्कतादिव्ययेः ॥ अन्त्यस्य स्य॒रिति। क) न च fens गुणएप्रतिषेधाद्यथेलेनाभ्चा रितार््यात्तातङन्यायेमं “valent भविष्यतोति वाच्यम्‌ । गणप्रतिषेधाद्यथत्वे सर्वादि श्ल सवदिश्ले च तादश्यंमित्यन्यान्या्रयेण सर्वाटेश्लालाभेऽनगधारेश- लापन्तरिनि wg: । AAS यथा सवादेश्लं तथोक्तम्‌ ॥ भाय "लस्मादिल्यु्तरस्य इति । (भा) -एवं च॒ “oe: परश्च” cae प्राघ्यादे पके corfeg: ख ९ कुटितेयादौ प्रसिडङित्वाच डादयो यद्यारे्याः कियन्ते तदा तरेते तदथाभिधाने समथास्तढादयश्छ Aw wre प्रसिद्धाः | २ Hurley वचनादपुर्वाः कियेरन्‌ तदा डिचेत्यन्यद्य स्यः ॥ ्ण्पतिषेधार्थत्ये सवदे शत्वं सवैदेगरत्वे च तादथ्यैमिग्ाद्चरचत्वेन | EVES अच रवम्िधपाठोऽत्ति तत्त मे सम्यक | 9 एव तदि ष्ौनिदिंरस्यादेग्रा उच्यन्ते । न चाच षदः Wea | | angerfoa” इयेष पञ्चम्यञ्णिदिति प्रथमायाः बदँ प्रकल्प थि- ष्यति तस्मादि्यत्तरस्य (६।९। ge) इति ॥ ४५ अर ।पार। द्‌ \५४॥ | महामाच्यप्रदीपोद्द्योतः | ४ (चख. पा. २ च्या. ९) ( गाङ्गटादिष्यो ऽज्किग्डित्‌ ।९। ९। ९ । ) म यक्त दति भावः। समप्रसारणं व्यच. “दिव्या इत्यने ॥ क गाङ्कटा fea” इति व्यचिमेब्रालुवदेदिति भावः ॥ भाय fase ग्रहण इति ॥ (भा) “fase arafaae: ॥ छचिमेति। के) उभयगतिमजानत इद्‌ दूषणं बोध्यम्‌ ॥ ATS we ब्रह्मदत्त इति (भा) भेदप्रद गमम्‌ ॥ ““श्रब्रह्मदत्तम्‌'” इत्यास्यायं चेव्थादिः ॥ तदाह र्निरज्नाति भेदे इति । क) fauta भेदे इत्ययः ॥ अतिदेशगतिरिति । क) तत्‌ ` फललाभ इत्ययः | श्राहार्य्यारोपष्य तत्‌ काय्यनोधनफल- कलादिति भावः ॥ व्यपदेश्ातिदेभे किद्ग्यपदेश्रविरद्धा किं व्यपदेशस्य ayaa निवन्तनादा्‌ ` ९ व्यचिमेवालुवदेदिव्यारण््र उभयगतिम्‌ इत्यन्तं नास्ति गोष्डख्टुकार- aPC इ गलग्डोयमाव्यदुस्तके | तत्त जेखकप्रमाद ख्व ॥ २ तद्वदतिदेग्रल् ह्ययम्‌ । गाङ्कटादिभ्योऽनि्‌निर्ख॑डद्भवतोति । असंयो- mfgzfeegaaita । स तद्धि afafaem: कन्ैव्यो ग न्तरेण वतिमतिदेश्यो गम्यते । तद्यथा । रष AGTH | GAGE ब्रह्मदत्त ame aq मन्यामहे ब्रह्मदत्तवदयं भवतौति । wafawrafed fefcare foxfefa गम्यते | कितं किटि व्या किददितिगम्यते॥ इ निश्यति भेदे semana वद्धूपायोपशं कियते दइ्तिदेश्यगतिः॥ g मह RATATAT ara | ( गाङ्कटादिभ्यो ऽच्णिन्डित्‌ । ९।२।९१।) CR १।पा.२। खा.) कार्येति ॥ (क) व्यपदेशम्‌*। (के) डिन्ल्लादिरूपं निमित्तम्‌ । करणे चञ्‌ । यदि तु अ्रतिदिश्य- मानविरद्धखा्रयकारय्याभाव श्रतिरे शखभावसिद्धः । यथा ata’ मद्यपानादिनिटत्तिरिति न दोषस्तयापि परिहारान्तरस्याभिधा- स्यमानलान्नेतत्‌ सुषटुनिरूपितं भगवता ॥ | विशि्टंमचेति । कै) ततः परस्य यत्तन्नातिदिश्वत. इत्यथः ॥ सप्तम्ययं वतिर विधाना- दाह. सप्तम्यथे इति ॥ क) यद्यपि सप्रम्यथंवत्यन्तेकद रसदं nam, “सत्या Gare” fa- वदित्यपि भाययाश्रयो ay श्रक्यस्तयापि ^“बावधातुकमि?ति सूच विषये पचेतामित्यादो ““श्त्रातोडत” इति खकाय्यस्या तिदे- श्रानापत्तिरत WE अय भाव इति ॥ (के) तद्रूपासङ्गः । क) ATTY, Cet: ॥ निलिङ्गवयास्यानमयुक्रमत TIE उपदेशेति ॥ क्ष) पुवस्येति । र) = ASS प क श 7, en SS rrr ete ee १ Fara ct RAIMI Gel RMOmaTrei gan’ मङाभाष्यपदोपो SATA! । © ( ख, र। UT. 21 GT. & ) ( गाङ्कटादिभ्यो ऽभ्िण्डित्‌ । १। २। ९. । ) ` परभिन्ञस्येत्ययेः are : | WAIST । (भा) दत्य पिना घष्पयेसंयदस्तनो भयसिद्धिः । “aa qe” इति वत्यन्तेकटे श्रताभावे तात्पर्य्यात्‌ तेन ततः परस्य यत्काग्ये तन्ञेति बोध्यम्‌ ॥ नुबन्धमेद (के) इत्यस्य प्रव्ययादाविव्यादरिः ॥ तिदे शेऽपि भेदेनेति ञे) रच प्रकरणे इत्यादिः | श्रपिना तत्तत्मदिशषु यो भय ग्रहणं न aaa भवतोति श्चितम्‌ । श्वेः ^“रविभाषाधेर्‌ च्योः इति त we । “Cray” इत्यडः च । वचेः “““श्रस्धति वक्ति इत्यः | “aq sq” waa aaa feat कित्वे वा दोषाः ॥ भ्य यथे भवतौति । क) SLIT LUISA ष्ष्यर।पा२। Heese RBMRiatre | Arr SMRiawreiMyure ५अऽ।पा४९।द््‌ २० ¢ wie भवति an सुप्तबान्‌ cad खपितः खपिथयः खाप प्राप्नोति। चखादिष प्रयोजनम्‌ | के एनखखखादमः। चङखनजिख्‌ खवनिवयसूगखः। चख । way भवति मनः अूनवानित्येवमशिञ्रियत्‌ ante प्राप्नोति | व्यय ययेह भवति ग्नः उक्त LAAT वोचत्‌ अवापि प्राप्नोति! गजि | wee भवति सुत्त इत्येवं GaN चापि प्राप्रोति । ख्वनिपष्‌ + थये भवतोः इत्येवं यज्वा चापि प्राप्नोति । qu! यथे भवल्युधित इव्येवमावसथः चापि प्राप्रोति | नङ्‌ । Tew मवतौश- fadd ae: खर्वापि प्राप्रोति | < महामाच्यप्रदौपोद्धथोकः | ( mpetfeat sfeufeq । ९।२।९।) (ख. १।पा. ९। सा, ९) भाग्यस्य यथेह शन श्व्यादौ संप्रसारणं भवति । तया चडा- दावपि श्यादित्यथेः ॥ are इतिं (भा) एवमातुपूर्वोकं एव प्रत्यय दति भावः। अन्यथा फलाभावाद्‌ “उपसगे वसेः" van fefeaqaent भाग्यासक्गतिः esate केचित्‌ ॥ भाषे "अपर श्राहेति। (भ) यद्चपि शव॑ fea कित्वे वा सूबे तत्पदभेवोपादातव्यमेवं च सवथा “जागरित” caret णभवनमसिद्धम्‌ इति भाव्यदृष्टान्ता- सङ्ग तिस्तथापि “जागरित” इत्येतत्‌ सिद्यर्थमन्यतरदपि afe तत्‌ aaw क्रियते तदाऽयं यन्य Tare: ॥ My धू" कुटादौ ॥ सप्तमौनिदेशदिति। क) वस्ततः “qae काऽतिदे श” cee पर भिन्न कार्थं इत्यधेः | खक्राय्येख्विष्यत एव “mat डित” दत्यादति वोध्यम्‌ ॥ नलु “Cra” इति निषेध श्रौपदे शिकशेवेति न दोषोऽत श्राह न कति ॥ क) ९ खपर आह mat शुणविधिः। जागत्तरगुविधिः gate । wee मवति भागरितः भागरितवानिद्येवं maze: ware इवबवापि ` प्राप्रोति ॥ २ श स्तवने | धू विधुभने॥ RHO पार ८९ ४ अर ।धा२1 ख१८॥ मश्ाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। € ( ख. ९। प्रा, २। च्या, ९ ) ( गाङ्टादिभ्यो ऽच्थणिन्डित्‌ । १।२। ९. । ) नलु श्रौ पदे शिकस्य प्रथमोपस्धितत्वेन, तन्निषेधेन चरिताथेमा- तिरदैशिकं a निषेधेटित्यरुचेराड | ष्पअथवेति ॥ क) न स्यादिति । (क) करुटादिश्वः परस्य कित्वविधानं aaa चरितां कुरित इत्यादौ किच्प्रतिषेध एव स्थात्‌ ।. न तु कित्वमिति भाव्या We: | एवं ष छ्ुटिला इत्यादौ गुणः स्यात्‌ ॥ ननु एयगनुवन्ध- करण्ठेऽपि ुविल्ेत्यादौ कथं “sq” दति निषेधो न ॥ न्रौपदे- चिक कित्नसत्वादित्यत are र्डन्स्विनेति ॥ क्त) Wa "तस्मादिति । (भा) एवं wen पञ्च दति स्थितम्‌ ॥ heen Siete [ 1 eee १ अथवा यदप्राप्त कायं तदतिदिश्यते इ ति marae किञ्वातिरेणं रण्वन स्यात्‌ ॥ ग्न ओ । पार्‌ | Tr I द fears कित्वं येग गाप्राक्षिन्यायेन वाध्यत इति भावः | 9 तस्मान्‌ नूत्वा Usa भवितश्चम्‌ ॥ 2 Re मह भाव्यप्रदोपोद्द्योलः । ( सावेधातुक्षमपित्‌ । १। २। ४ । ) ( ख. ९। परा. २। खा. ६) सावेधात॒कमपित्‌। १।२।४॥ लिङ्गादिति । (क) estat fearfsert: । तुष्यजातौयस्य wut eet fenafrarnay । धातुप्रत्ययसामान्यविषये तु wraasarafata भावः ॥ श्रा्धधातकग्न्दस्य चरत्या्यथंटगन्तलेमान्तोदाग्ललाद्‌ ५"१बहृसोऽन्तोदात्तादि?-ति उञ्‌ प्राप्रोतोत्यत श्राह | "अद्धेति । @) द्ंधातुगरब्दः तत्‌पुरुषेऽन्तो दात्तः ततख्च waaay “बच इति ठञ्‌ भिलादादयुदात्तलमिति भावः ॥ भवेति | कके) तेषु भवा संन्नाधधातुकमिल्यथेः ॥ ठञन्तत्वादिति । (क) Weta शेषः | श्राद्धंधाद्कसन्नायां wy भवानाङ्धंघातुकौैया नित्यथैः । श्राद्धधातुक इति बवदाद्धेधातुका- C Hel पार। gor ब उपलब्धविवरणपुस्तके “eufa” इति प्राठोऽस्ि । ara कोयटे च Cary” इति दृष्यते । ; ३ ्माधैधातुकेष भवा इति ठजन्तत्वाद कोदातल्वाभावाद्‌ “बृचो satan” इति ठजमभावे ङद्ाच्छो भवति tt HW TATA STATS | | LR ( अ. ९। पा. २। GT & ) ( सार्वधातुकमपित्‌ | ९। २। ४ । ) नितिवक्रयये green tar farce fim: . “fyaafgar दाचि ara? इति न्यायेनेति बोध्यम्‌ ॥ मनु हे feana fag तदा- zuaaet fea araurqateaa BIR स्यादत Be रतातङडनस्त्विति ॥ (क) fra डन्स्वाप्रा्तिरिति । के) तद्धि gaa तुग्थ॑मनुदान्ताथे चावश्कमिति भावः । एवं च wes स्टनिदैशादिहापि तदुश्वारणमिति तात्पय्येम्‌ । यदा षकुनिप प्रचिक्षः । ५““ङःवनिष्‌ ्तकालानामिति"" च म fan: पाठ इति तात्परयम्‌ ॥ | ल्‌डःविकरणशानामिति । (क) ते च fafauda: it ~ ~ ~ ~~ ~ _ १ सार्वंधातुकय्मयं किमर्थम्‌ । पि दिकौयत्धच्यमान आाधेधातुक- स्याप्यनेनापितो fer seca) wal र्ता । नेष दोषः। चखाचार्यप्रन्तिक्षपपयति नानेनाधंधातुकस्यापितो खत्वं भवतोति यदयमार्धधातुक्लौयान्‌ कांश्विन्ितः करोति setts ख्वनिवय- खनखः | सार्वधातुकेऽप्येतजच्नापकं स्यात्‌ । नेत्या । तुल्यजातोयस्य च्ापकम्‌ । कच्च तुख्यजातौयः। यथा जातोयकाख्ख्ख्नणिख wafaquy we: | कथं जातौयकारेते । "व्याधे धातुकाः ॥ २ तातखश्तु for तिपः पित्वाद्‌ प्राप्त मित्धच्ञापकं सावं धातुकारिक्वस्य क वनिपो सिंत्वमन्लापकमस्य fe fara छित्चाप्राक्निः। कवनिप ofan -४५ adacfe तुल्यभातमैयस्य च्तापकामिति weet लुभ्विकरयानां wat स्यातां नणिखवन्तमान- कालानां संवनिपथ्रतकालानामयद्यन्द ोणादिकार्गां ASW घणर्थानाम्‌ | तसात्‌ सा्वेधातुकयदयं कन्तव्यम्‌ | * “maureen” दूति पाठोऽपि भव्ये इश्यते 4 १२ महामाव्यप्रदोपोश्द्योकः | ( सार्वधातुकमपित्‌ । १।२। ४ । ) ( ख, ९। पा, २। चा, ९ ) प्र्यादिवद्वावादिति। क) शरान्दफललाभादा दिवमेव प्राप्नोति मलं तद्भावः तेन हि डिन्वाभाव श्रार्थः फलति न तु शब्द दति भावः ॥ 'साधारणेति । क) armas प्रडन्निमङ्गो छत्येदम्‌ | वस्ठतस्ह विभिन्ननिमित्त रढत्तावपि विभिन्न्ानिकेन तत्परिभाषाप्रटृत्तिरिति भायाग्रयः ॥ '्यद्यपौति । क्क) श्रकारयोरे कादे शरस्योक्षन्यायेना AMSA उभयत श्राख्यणटेऽन्ता- दिवत्वनिषेधात्‌ शावंधातुकलाभावेन न Tey | परादिवद्भावेन त्‌ म सावधातुकलालाभः। Wea साववंघात्‌कावयवलेऽपि व्लाभाः वादिति ara: tt पर Watta | क) परं षमुदाथं प्रतौत्यर्थः। एकादे शस्या निनावचौ पूव॑परौ यथोः मुदायथोरन्तादौ एकादे शोऽपि . तयोरेवान्तादिवदिति चाय xfa भावः. ॥ अश्यपेत्यापि श्रचावेव प्रत्यन्तवल््े दोषान्तर माइ ९ साधारं यपरिहाराभिधाय वर्णादाङ्मिति नाशितं प्रसज्यप्रतिषेधे तु fevafaau: । € NY A e 2 यद्यपि साव धातुकावयवस्याक्ारस्येकदेश्रः तथापि पर प्रद्यादिद्रन्ना- za, सावेधातुकमपिद्‌ भवतौति स्यादेव डत्वं wa इति चो समैकवे चने स्वस्येव सा्वधातुकसयेकारे् sfa fownay: ॥ मन्द भाव्यप्रदोपोर्द्योवः । CB (च्च, र। पा, २। खा, & ) ( सावेधातुकमपित्‌ । ९। २। 8 1) ` च्यवेडइति। @) em सखः” gaa तु “feq faa पिच्च fea इत्यर्थं सिद्यथं प्रसच्यप्रतिषेध warfaa: ॥ '्यद्यप्यत्तमस्येति । के) ९“श्राडन्तमस्य'” इत्यस्य त्तमस्याडागमो भवति यस्याद्‌ ख पिदिव्य्ं इति मावः ॥ ननु श्राटायमेकादेशो न च स पिद्वय- वो भिभेव fe पित्‌ इत्यत उक्र तद्वक्तत्वादिति । क) शाखे तद्धक्षलबोधनादिल्य्यः ॥ डिन्त्वविधिप्रतिषेधौ म asl कायं TAA WE "यथेति ॥ क) अव्थवधानबुध्येति । क) श्रपशयोरव्यवधानबुष्येत्यथेः ॥ भाग्ये "व्यवधानमिति । (भा डिन्त्वप्रय॒क् निषेधकर्तव्ये शपा व्यवधानमित्ययेः ॥ ९ च्छद । पार! TSR २ यद्यप्युत्तमस्य पित्त्वं तथापि तद्धक्तत्वादाटः पिदवयव स्येकादेशः पित उन्मस्यादिवदिति स्यान खितत्वनि षेधः ॥ इ अद।पा४। TER I ९ यथया स्ानिकाले यथायोगं शणप्खन्िनिरत्ती तथाऽऽ्देणेमि aa व्यवधानबुद्या भवतः | ५ THe पूर्वविधौ स्थानिवदिति स्थानिवद्भावाद्यवधानम्‌ । १४ मह भाष्यप्रदोपो Seta! | ( असयोगालिट्‌ कित्‌ । १। २। ५ ।) (BUI. Beare ) असंथोगास्लिट्‌ कित्‌। ९। २।५॥ “eqana” इति fafrente: किम्थेत्यत आरा १विमिदतुरिति। क) यद्यपि ge हृते कित्‌ areata तदप्राप्तौ किल्लमनित्य- मिति श्क्यं am तथापि कताहतप्रसङ्गमाचेण मित्यलमिति भावः| न तु कूसस्छानवकाग्रला दिल्ययुक्म्‌ । ye तेऽपि अतपूवंगत्या कसप्राप्ेरत श्राह ` , ्यथेति। कक) waar जातस्य निषेधायोगेन विश्रिष्टविधानं व्यथं यादिति Wasa magu वाधित्वा ge एवेति भावः ॥ तथेति । के) छद्‌ पधविषयेतह्ृचणोपञ्चवपा पितनिषेधषामश्यो दित्यर्थः ॥ नतु वि्युकूलकलेन निषेधस्य वलवत्वप्रपञ्च कार्य्या तिदे शोऽत श्राह १९ ऋदुपधभ्यो लिटः कित्वं गुणाददिप्रतिषेधेन । वा । अ ९।पा२।१५। ` २ बिभिदतुः बिभिदुरिादौ किवं fad गुणस्वनित्यः aaa इत्यादौ तु इयोरप्यनिन्यत्वं तत्र परत्वाद्‌ गुणप्रसषः पवविप्रतिषेधाश्रयेण निवाय्येते ॥ | १ यथा कंसस्य कित्वरणसामर्णाद्‌ गुणो वाध्यते तथेवेहातिदेश्रसाम- णादि्थैः 9 मक्कामाव्यप्रदोषो दुद्योतः। | १४ (श्च, Ui पा. २) च्या, र) ( ्संयोगाद्धिट्‌ कित्‌ । ९। २। ul) 'दुवलेनेति । (कै) रतिर शद्‌ वंशतवे हेतुः ““रहतायेलाद्‌”” इत्यन्तः ॥ र्तातङ्‌ न्यायेनेति । कक) arate शरणा दिनिषेधारयेवेन डिन्त्स्य चरिता्त्वा्‌ “अनेकाल्‌ जिद्‌” इत्यनेन यथाऽपवाद “डि” tee बाधस्तयेत्यथेः | afer इदं न qa विचति गकातोत्यादौ dards चरितार्थे- तया डिन्त्वस्य शणएनिषेधा तिदे श्रानापत्तेः। श्रतिदे णोपश्रततदिषय- निषेधामथ्याद्‌ gure wad aftae asada व्याख्या नादैतद्‌ाश्यानभिश्नेकदे शिनश्च “fara दत्यादिग्रन्य cae: ॥ १-२-६ क्सस्य faq करये प्रयोजनान्तराभावः | EE तु सम्मरसारण- | विधौ warty दुरव॑लेन अतिदेशेन प्राप्यमाणो शुणनिबेधो दुवैल- त्वान्न तददिधिगा सह Wes तातङ्‌ न्यायेन ॥ 9 व्र पार । Await ५ Sa aa! किमुक्तम्‌ | न वा क्सस्यानवकाश्लवादपवादो शुण- स्येति । विषम उपन्यासः | यक्तं तच्च यदगवकाश्रं कित्करणं शुं वाधत इह पन र्भयं सावकाशम्‌ | कित्करुगस्यावका्चः । ईजतुः | ke) quent । वन्तित्वा । वदधित्वा । इदोभयं प्राप्नोति । बढते | aaa | परत्वाद्‌ गुणः प्राप्रोति | इदंत हयक्तमि दटवाचौपरश- ब्दो विप्रतिषेशेपरः यदिष्टं तद्‌ भवति | | .६्‌ महामाष्यप्रदपोदुद्योतः । ( इन्धिभवतिभ्यां च। १। २। ¢ 1) (च, Ui पा. २। चखा. ९) 'दून्धिभवतिभ्यां च। १।२।६॥ इष्टा सिद्धमेव दशयति १बभूवेत्यजिति ॥ (के) नलु कित्नविधानसामर्थ्थादनिग्‌ लक्षणाया श्रपि ag: प्रतिषेधो भ॑विव्यतोौत्यत श्राह गुणमाचेति । कै) एवं च तन्िषेधेनास्य चारिताथ्ेनानिग्‌ wavelet मानभिाव्‌ इति भावः ॥ ननु छन्दस्येव “Cale” इत्यादौ म- लो पाद्यथं कित्वमावश्यकर्मत Ate ९ किमर्थमिदमुचखते | इन्धेः संयो गाथ» वचन. भवतेः पिदयम्‌ aa ` योगः शक्धोऽवक्तम्‌ । कथम्‌ । इन्धेश्डन्दो विषयत्वाद्‌ ` gat वको नि्यत्वात्ताभ्या किदचनगान्थक्यम्‌ । at) इन्धेश्डन्दौो विषयो लिट्‌ | WAU Se इन्धेरनन्तरो लिड लभ्यः । आमा भाषायां भवि- तव्यम्‌ | सुवो वुको नित्यत्वात्‌ ।* भवतेरपि नित्यो वुक्‌ । शतेऽपि प्राप्रौत्धक्नतेऽपि | ताभ्यां faz चनान्‌ वधम्‌ | तत्भ्यासिन्धिमवतिभ्यां किदचनमन्थकम्‌ | 2 famfa खेयं सिध्यति सत्यपि चेष्टं म सिध्यति । वभूवेत्यज aqua ङड्धरिग्‌ लच्तगत्वाभावात्‌ प्रतिषधाप्रसङ्गात्‌ | गणमाच- निषेध रखवतु वभ्रूविथ aw बभ्रूव इति च fam भावपन्ते स्यादिति प्रश्रो भाव्ये किमर्थमिति । + ““संयोग।यं प्रणयम्‌” इत्यपि we ॥ 1 “ताभ्यां fees” इत्यपि भाष्ये इश्यते ॥ ACVB TNA: । १७ (@. U1 at. २। चा. ९) ( इन्धिभवतिभ्यां च । ti २। ¶ । ) afar ॥ (कै) मन्वेवं विकरणः स्यादत श्रा 'आर्धेति ॥ कै) wad शब्दान्तरप्रा्चिः क्रापि म स्यादत ATE ष्सत्यामपौति । (क) श्ोतरूपमादायेति भावः ॥ ¦ १ तथ ““"छन्दस्यभययेति'” ( दई । 9 । ४ ) (लिटः सावधातुकत्वात्‌ समौध दति प्थित्वाञ्नशोपः ॥ | २ खाडधातुकषत्वाश watsara: | ““aaat बडलम्‌?' इति वचनाडा a cat: सुपि" (१।४। ८३) saa ^आओओोः" इति marta इति मावः | रकदेए्विक्कतस्यानन्यत्वाश्च शब्दान्तरप्रा्यभावः। aerate वा गश्ब्दान्तरप्राप्तौ छताङ्गतप्रसङ्कित्वाद्‌ वको नित्यत्वं वकि छते yaa प्राक्निरेव गास्तोति नतयोस्तुल्यवलत्वम्‌ इति भित्योवगिति ATIF केयटेन ॥ 3 5999 Ac मङ्ाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः | ( ग्डम्टदाधकुषकि्वदवसः ATI २। ७ । ) ( अ, १। प्रा, Ri aT ) 'मृडम्‌दगधकुषकिुशवद वसः क्ता । १। 219] a 1 fauctafa 1) विग्रेषणणग्रतग्डडा दिसंकोचस्य न्यायग्यलादयं न्याश्य इति भावः॥ ' न च शोके प्रधानसको च एव न्याथ्यवेन व्यवद्ियते “cre: संकोचः area” दति राजनिमिन्तं ख्य वहारसंकोचम्तद वि्तररूपः क्त्य दतितर्द्ात्‌ | समाधत्ते ae ग्रः r “ll a = -= a षण el णां = ति 2 1 ee mm | L — = यरय i Tall, ae Ee ES, ९ किमथं ग्टडादिभ्यः परस्य a: fea किदेव हि का । नक्ता सेट (१,।२।१८) इति प्रतिषेधः प्राप्रोति तदाधनार्थ॑म्‌ | यदि afe गटडादिभ्यः परस्य क्रः कित्वछचयतेनार्यो “amt सेटः इत्यनेन कित्व प्रतिषेधेन । इदं गियमायं भविष्यति । ग्टडादिभ्य खव परस्य क्रः कित्वे भवति नान्येभ्य इति । यदि नियमः क्रियते इृष्ापि ate निय- मान्न पाश्नोति | लत्वा पूत्वा । अचाप्यकित््व प्राप्रोति । तुल्यजातीयस्य fate: कश्च तुल्यनातोयः | यथा जातोयको WSs परः AT | कथं जातोयकषच ग्टडादिभ्यः परः क्वा । सेट्‌ । रखवमप्यस्लयथ afets- भाषितेट्‌ सोऽनिटां नियामकः स्यात्‌ । स्तु तावद्‌ ये Beau awa निवमा्थे य ददानौं पिभाषितेट aw ग्रं fag’ भविड्धति | २९ विपशोदनियमस्वु area भविष्यति eater: aa किद्भवतीति | ABMS ध्राख्नप्रत्तिलच्यसूलकतवाद्याफीर स्तः | HUMIRA | १९. (ख. ९। पा. २। खा.) (गदविदमुषग्रहिखपिप्रश्छः संख।१।२।८।) व्याख्यानादिति ॥ के) 'विश्रोषणाथं स्यादिति । ॐ) सुलेत्या दि च व्यावत्ये स्या दित्याः श्रष्यानर्थंकलेनेव वारणा- दिशेषणव्यावत्ये चिनधम्‌ । वस्तुतस्तु क्तः fawaaaiza ae तौयापेच्ो नियम इति बोध्यम्‌ ॥ भाग्ये विभाषितेड्‌ यदणसुप- लचएमित्या ग्रयेनाइ 'गुधेति ॥ कै) अ Pies *दविदमुषगृहिस्वपिपरच्छः संख।.९। २।८॥ नतु “हद्‌ विदे"ति aa खपिप्रख्छिग्रहणमनिरां fanaa स्यादतो भाय मि ee] १ क्वा प्रत्ययमाच्रस्य नियमः स्यात्‌ । far g “क्रातोऽप्न्‌ aga” (१।९१।४० ) इदादौ विष्रेषशाथे स्यात्‌ । २ उटडन्टदवदवसां कः कित्वविधानं नियमाय गुधकूबल्तिश्योनां तु रलो-. श्यपधाद्‌ (Li Riad) इति विकल्पे प्राप्ते नियाम्‌ । तच विधि- सम्भवे किशेरनिटः क्रः किक्च विधानं नियमाथं न मवति | । a खपि cet: स्रं uea किदेवद्िका। ०४० म्ाभाव्यप्रदोपोद्द्योर्तः । (इको भल । ९।२। € । ) (अ, २। पा. २। च्या, & ) । रुद्रविदस्वपौति | (मा) तज जे खपि प्र्छयोदणमित्यथेः ॥ AAT व्याचष्ट arate । क) व्याख्यानात्‌ क्या न सम्बन्ध इति भावः | खपिप्र्छयोः क्तः faafauraafae: at नियमाय न भवतोत्यन्वथः | EY SAT भाल्‌। १।२।९॥। ps Hh So ‘cat ge” aa किमर्थमिति ana किमितौकः परख- SAT श्राह sa इति ॥ नै) उन्तराथे सूजमावष्ठकमिति भावः। अरत एवेक धातोनेगरहणम्‌ । उन्तरार्थाधिकारान्रोधात्‌ ॥ नतु गणस्य परत्वात्‌ कथ creat ATH श्राह ‘sata । क) एवं वानवकाश्रलाोर्षो gue बाधक इति भावः ॥ ara ९ तथच चरिता्थंलवादनिदः कः कित्वविधानं नियमा ग भवति ॥ २ किम मिकः परस्य समः कित्वमुच्यते | भा । “eat भल" “ea- sare” xan wa योगः wae किमर्थो योगविभाग इति qd: | दे “am aq गमां ai” (१।४। १९) इति दोषलं ame ga च्ारभ्यमागं वस्य बाधकमिति ara: | aL LE SILC IGE । 2 ° (श्च, ९। पा, २। GT. & ) ( इको ल्‌ । १। २। € । ) छते भवेदिति । (भग) अरमवका गलेन बाधकस्य प्रदत्यत्तरसुतखगप्रठत्तेरङ्गोकारादिति भावः ॥ "शास्त प्रवत्तमानमिति। क) एवं WEST प्रत्या शास्तस्यानयक्याभाचान्न बाध इति भावः ॥ “ग्राखमावन्तेमानम्‌'” इति कचित्पाठः। तचाष्यथमेवाथः ॥ नतु शरास्तस्य खाधारणलेन ख पिषये एव बाधो नान्यनेत्यभ किं विजिगमकमत श्राह 'इस्वानामेवेति ॥ कै) ward दौचंविधानं चेत्‌ fa ware wa भवेदित्यादि ॥ (भा) गुणायेति । के) एवं च तन्िटत्या रूपविग्रेषसभ्यन्तिः फलमस्छेवेत्ययैः ॥ न -“ होति fe we सूचितं हेतु माद्‌ बत्तौतिं। ॐ) भाव्यमित्यष्य कन्तेयमिति वाख्यागेषपूर एमन्यत्‌ ॥ १ णस mene Ee का Oe Se । + eee woe Se Oe ९ श्ास्नपुवैकात्‌ प्रयोगाडर्मो ग तु शाल्नप्रत्तिमाच्रादिति भावः॥ २ Karas दोविधानसामर््थाद्‌ गुणो न Urq | दीर्घाणां तु प्रागेव ताप्याजुपविग्रेषसुम्‌ पत्तिफललाच्छास्नस्य दौषेश्रासत्ाप्रवत्तनाद्‌ शुण- प्रसङ्गः | "RR महाभा््यप्रदोपोद्द्योतः । ( इको भल । १। २। € 1) (अ. १। पा. २। अआ. ९) afafasrafa । कै) विजातो याविजातौोयाहतिस्तन्तद्कोजनफलमिति भावः ॥ भाय 'भोजनविश्ेषादिति । (भा) भोजनेति कमेणि we । “शिल्प विग्रेषादिति” पाटः ॥ नदहौति। क) aa दरति विशेषवत्‌ ara दोघे विग्रेषः फलमिति भावः ॥ इस्वेधिति । () लच्यभेदादेकस्यापि विधिनियमरूपेण प्रटत्तिरिति भावः ॥ , येन नाप्रा्तिन्धायेन । क) अनव का शत्वेन ॥ | रऋदित्वम्‌ | (भ) “ऋत दृद्धातोः” दतोलम्‌ ॥ णिलोपस्य किंननिमिन्तवाभावात्‌ कथं णिलोपस्तच प्रयोजनमत श्राह in =" es a मि ae eee wl ९ सामर्थ्यात्तच् एनः प्रडत्तिमं वति भोजनविश षाद्डिल्यिवि्रेषादा ॥ २ द्रङ्लण्डो यभःव्यएकूके “Smet” भाष्यपु्तके च “firfeqfa- प्रेषादिति" पाठोऽत्ि | | द दकः कित्वं गुणो माभदोरघांरम्भात्‌क्षते भवेत्‌ | व्यन्थैवां तु खाय दौर्घाणां तु प्रसज्यते । सामर्थ्याद्धि एनर्भाव्यम्‌ कटदित्वं दौषेसंञ्जयम्‌ | दौर्घाणं ना कते दं fawtwe प्रयोजनम्‌ ॥ ACTUATE । RRe (a. र aT. 8! GT. १) ( इको WTI २। € ।) "सतीति ॥ क) णिलोपस्यापौति । क) बाध्यसामान्यकिन्तायामिति मावः ॥ भ्नोष्सतोति | (भा) जपे रादि णिचि मितां wae “Caran” तोडभावे९ “ary an’fa श्वेऽभ्यासलोपे रूपम्‌ 1 विग्ेषचिन्तायामपि दोष इत्याह अथवेति ॥ (के) ननु AAAI HAMA यजोभयापवादतासम्भावना तषा व्यव- स्थापकलं न च तथा प्रृते | यथत्येधतोत्यादरौ पररूपत्वावच्छिनन वापे किं शास्तरविहितस्येत्याकाङ्खायां मध्येऽपवादाः पुरस्तादिति न्याथविषयः | येनेत्यस्छ यद्भधमावच्छिन्न ada: । . येन लच्णे- aad तु नास्य विषयः । मापि ards यच्छब्दपरामश्यानुगम- ` करूपाभावादि चेन्न | व्यक्तिपक्े किमिदं शणएवाघधकतया सवं विषयम्‌ उत ्िलोपवाधकतया णिविषयमिंति सन्देहे व्यवश्थायाया wa- श्याचेचितलेन श्राख्लप्रडन्तिः स्पपादेत्यमिमानात्‌ | aaa सति शिगमेत्येवं वदेदिति वाध्यषा मान्य चिन्ता पचमा नित्यैव भावव्या- ॥ 1 ^ ऋणी ee ~ मी ङ्ध a भित es ES चिणि १ चऽ । पार) are २ wata कितवे शुणवसिुलो पस्यापि विेषाभावादौ षैतवं बाधकं स्यादिन्य्थः॥ र च्ञ ।पार। ८४८ ॥ ४ अञ पा४् द १५५) ' २8 मदहामाय्यत्रदोपोद्द्योतः । ( इको भल । ९। २। € | ) (श. १। प्रा, 81 GT t ) wifeafa दिक्‌ ॥ ` नन्वषत्यपौतिं येनेत्यस्य येन aay दति भावः॥ मैतदिति । क) Gaga खेतरेणेत्यथेकतथा पदावाध्यसामान्यचिन्तापरलमश्य न्यायस्य तदाऽयं ae इति भावः॥ भाग्ये किलारम्भन दोष TATE तच शिलोपस्येत्यादिना ॥ (भा) प्रतिपदविहितेनेति । कै) मौ विषयेणाचरितार्थनेत्यथंः । एवं च तज ay way भिनातैरपि aye gee प्रयोजममिति भावः ॥ 'सावकाशमिति (भ) wee साथेकमित्यथेः ॥ परत्वादिति | (भा) यथपि 'प्रमित्घतौत्यज् श्रपवादलाद्‌ aia yaaa ननौ एती- aa वाध्यसामान्यरिन्तायां शिलोपस्यापि aia भाव्यम्‌ । तथापि दौर्चंसमानकालिकस्य शिलोपश्य शणस्येव वाधेऽपि Aq शते श्थामिवत्वेन प्राप्रणिलोपः स्यादेव | न्‌ च दौधंविधानसामरथम्‌ । दसृभावे सामान्दरहणसम्पा दनेन BAVA | एवं च परलादि- qu दीर्चोन्नरकाशं प्राणत्रादित्यैः । भष्टावसरन्यायन्त॒ श्रास्तेण- wafa भावः ॥ १ यथेव तद्य सति कित्त्वे सावकाशं see षरत्वाशिलोपो वाधते रवं गुणोऽपि वाधेव ॥ महाभाश्यप्रदोपोदुद्योतः | Ry (अ, U1 AT. २ GT. & ) ( इक ATURE) प्य लक्षणेति । (क) यथा ^“^विभाषा दिक्समासे” ष्टतौयासमास इत्यादौ | तज fe समासग्रब्दस्य GHA तजन्ञानाय लच्णपर्य्यालो चन मित्यर्थः ॥ प्रयोगरूपेति। क) तश्च मौयत रत्यादौ प्रयोगनिष्ठम्‌ एवं दि “गामादायरणेषव- विशेषः” इत्यारेरसङ्गतिः स्यादिति मा साहचर्य्यात्‌ मौ शब्देऽपि सा नप्रवन्तेत इत्येव समाधातु यक्षम्‌ | तद्ष्वनयन्ञाइ नन्वेवमसत्थपौति । कै) कित्वाभावेऽज्विषयत्वेनालवस्य खुलभत्ादिति भावः । एवं ख मोग्रदणएमपि व्यथेमिति तात्पथ्येम्‌ ॥ भाखे 'मौनातिमिनोत्योर्दौधत्वेक्ृते (भ) इत्यन पञजेन्यवक्षच्णप्ररन्तिमाभित्यमोनातिनिर्दश्रः ॥ “azar fa” व्यस्योत्तरकालप्राप्तलादित्धेवाथंः । यथादीर्घोन्तरं सधा निवत्तेन ॥ fwatat भवति । एवं तप्मटृत्यत्तरमेव णोऽपि स्यात्‌ Ada तु सामान्यग्रहणविचाता्थे छाद्‌ इति.भावः ॥ नास्यनवकाशत्वमिति । (क) नाख्यनथेकत्वमित्ययेः ॥ ९ ay लच्तगाभिनिरेतत्वेन शन्दरूपमपेच्छते aT लच्तणप्रतिपदोक्कथो- रिति.पर्मिषोपसयानं न तु यच प्रयोगरूपाञ्चयणशं तच । RHC aT. | Tae i RACIAL 1 | ge 1 ४ मोनाति मिनो दचेले छते owas awa यथास्यात्‌ । 4 # | महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः | ( wate ९। २। ९० | ) (श. ९। पा. २। चखा, & ) sara वाध्यते इति । क) प्रवन्तेमपि निवश्येते Tere ॥ धातुरवकाश इति । (कै) तस्य च कटा दिलप्रयक्रङिन्त्रेन guineas इति भावः । एवं चेद्‌ भावे एवावकाशोक्रि्भावयोक्राऽसक्गतेति तात्प- ४.५ य्यम्‌ ii उक नेति | म चालादे श्गमेरित्यर्यलाभायेम्‌ ्रशगरहणम्‌ | इनिसादचर्येण श्म्विकरणश्या निकार ग्रगमेरेव ग्रहणेनादोषात्‌ | एवं कुड सत्वे $पि भ चतिरिति बोध्यम्‌ । कुग॒धुभ्यः कुटादिभ्यः सनोऽनमिधान- faa ॥ | श्न ES ह लन्तब्च | ६।२।९०॥ ह~ eae 9 ama समौ पवचनलान्ार्यालुपपत्तिरेशघमो पादिकः पर इत्यथैः । ततः We च सामर्थ्यादे कवणेव्यवडितं य्राह्ममत Ty अवयवेति ॥ (के) भेद एवावयवावथविभावादाइ अत्यन्तमेदेति । (कै) AW भाव्यप्रदोपोद्द्योतः । २७ ` (श्च.र। पा. Qt खा.) ( wets । १। २। ९० । ) भेदाभेद एवावथवावयविभाव इत्यर्थः ॥' wa ceria चमलेम निदे गरष्यायुक्रलम्‌ | "इको नामेति | (भा) came धातोरित्यथेः ॥ इलन्तः स्यादिति | (भा) दलन्तावयवः ख्यादिव्यथेः ॥ ` न्धस्य । (भा) दगन्तस्य | BIW कथमन्तो भविग्यतौति Te । इक्‌ पदेन, वणंमाचयद्ेऽपि इयोवंणेयोः परस्यरमवथवावय विभावो विरद इति ९ अयुक्तोऽयं fram | कथं हि दको नाम हलन्तः स्यादन्यस्यान्यः |. काथं afe निदेश्ड wae | saat इस दति aad fornia चापि प्राप्रोति | खव तषो गुपधाद्लन्तादिति aenfa । रवमपि दम्भेन प्राप्नोति । aa च भिद्यते | बथान्धासमेवाख्तु । मनु चोक्तम- यक्तोऽयं निर्द्र इति । ata ˆ खन्तशब्दोऽयमस्लेवावयव्रवाचौ | तद्यथा | वल््नान्तः वसनान्तः | वस्न्नावयवो वसमावयव इति गम्यते | यस्ति सामौप्ये ada | तश्चया | उदकान्तं गत द्रति । उरकसमौषं गत इति गम्यते । त्यः सामोप्ये वत्तेते तस्येदं ग्रहणम्‌ । खवमपि दम्भेनं सिध्यति | योऽचेकसमौपे इल्‌ ग तस्मादु्तरः सन्‌ । यस्नादु- - सरः सन्नासाविक्‌ समोपे इल्‌ | एवं ale दम्भे लयदयस्य गातिवाचकल्वात्‌ सिम्‌ ॥ वा ॥ इल जातिनिं दिष्यते | इक उत्तराया इल णातिरिति। "RS महाभाण्यप्रदौपोद्द्ोतः | ( हलन्ताच्च | १।२। १० | ) (श, Ul पा. २। चा. १) भाव; ॥ नन्वानन्तरया दिषु बहतर हेरिव मलर्थो यश्याप्यभावादणयोर- वयवावयविभावाभावाच्ेग्बतो इल इत्ययुक्रमत श्राह हलन्तादिति । के) सना चिप्तस्य घातोः शब्दस्य रूपस्य वा इला विशेषणान्तदन्त- विभिरित्यथेः | aga दगवतो इशन्तादिति न्यासकरणे तात्य- aq । श्रत एवेशपधाद्भलन्तादि ति वच्छति ॥ 'कमधारय इति । क) खपदायेप्रधानलेनान्तरङ्गलादयमेवोचित दति भावः॥ प्रवं भिपातदोष परिदरति निपातनौदिति"। (क) बड्त्रो हि पच्छेऽप्येतदावश्यकमिति भावः) “gare” fa दले लचुप्षलाद्‌शणा प्रसक्तः ॥ किं कित्वनेतया श्चा इ "अरसतोति ॥ कक) नलोप इति । क) ४..श्रनिदितामि"व्यनेन | एकतवं दशन्तादित्येकवचनोपान्तम्‌ ॥ [ छि त ९ Ud च इल्‌ चासावन्तशखेति RATA: I a निप्रातनाच विशेषणस्य प्ररनिप्रातः॥ दवपञ। पाद. ५६। 8 असति च कित्वे नलोपो न स्यात्‌ | ५ चख ।पा४।ख८२४॥ ण्म मदामाष्यप्रदोपौद्द्यीतः | Re ( &. U1 UT. २। BT & ) ( हलन्ताच्च । ti Rivet) जातेः सखगतमिति । क) तस्याप्राघान्येन faafaaacat Nhe: wea इतिवदिति भावः ॥ ननु otfafaen पौर्वापय्यं कथमत श्राह यदा तावदिति। जे) यद्येक कव्य क्रिया जा तिस्तथापि ज्ञापकेन विजातौयन्यह्षव्य- वधाने यत्‌ किचिद्यकिदारकं सामों aqfafeq यक्तिदारक च ततः परव्माश्रोयत दति भावः ॥ व्यक्तिदारका इति । कक) विगरेषणौग्तव्यक्रिदारका इत्यथः । तदपे व्यक्तिद्धारकं नात्यपेखम्‌ ॥ अभिन्नप्रत्ययः। के) इ शिष्येकाकारः HAT | अनेन इल्‌त्वजातौ प्रमाणं सं्चाग्ब्दाञ्च नातिश्रब्टा एवेति दलम्‌ ॥ यदापौति। ज) तदा तु खाचादेव परत्वादिति भावः ॥ परस्रभेदकषमेपरि- त्यागेन व्यक्रिमाजविवलायां सा एकंवेति तात्प्येम्‌ | तदार भेदव्यदासादभेदाश्रयशादिति। क) श्रयं पचो मजजषायासुपपादितो विस्तरेणास्मामिः शरक्तिवा- दान्ते। परे तु दलजातिरित्यख तव्नात्याञ्रय इलषसुद।य card सतस्य च MNS] WANG ततः परलं चोपपद्यते । age भाय it मशाभा्यप्रशेपोदु्योतः | ( लिखसिचावाक्मनेपदेषु । १। २। १९ 1) (स. U1 प्रा, २। GT. & ) इक GUT या इल्‌ जातिरिति । (भा) वच्यति भाते: पौर्वा श्रतं wa ‘“arguran’”’ इति TANT विषयसप्तमौ विन्नास्यत इति (भा) TUB. Il fers ferararertet a 12181 2 1 सरत्‌ श्रतस्याथदयमिति । कालभेदेनाथेद्यबोधणमकलमित्यथेः ॥ नन्वात्मनेपदः चौ लिड- शिचाविति व्याख्याने सप्तम्यतुपपन्नत्यत श्राह farxtca इति ।. क) जिरणं च सजातोथयोरिति तदमेदलाभः ॥ wa सिजविगरेषित इति । (भा) र ममम अम विनयन [रीरि [गी श ॥ गि (ष —————— ee oe य SE A भन a = ॥ मि १ खाधंधातुके (२।४। ३५ ) इति इषव्याष्यागावसरे “वअर्धसिडिरे- वेषा यत्‌सामान्येन पौर्वापे नास्ति । यसति पौर्वा पं विषयसप्तमौ - विक्लास्यते” Tata VaR भवता । ACUTE: । दे ( अ. U1 पा, २। चा, १) ( लियसिचावात्मनेपदेषु | ti २। ९९ । ) सम्भवव्यमिलारयोरभावादिति भावः ॥ ` मनु fee श्रा्मने- पदल्वाभावोऽत श्रा fore शब्देनेति ॥ (के) गतु सम्भावितात्मनेपदपरलौ सटसोयटावेव शिङग्रहणेन ग्रौग्धेते इत्यत ATE सौयुडादौति ॥ मनु अरस्तु उभयोरेकगश्रषनिरंग्नोऽत AY नवेति । कै) श्रनेन शास्तौयेकशेषो वारितः ॥ अप्रयोग इति । जे) तकर ग्रेषस्य सजे प्रयोग इत्यथः ॥ fagivafanmaa सिज- विश्षणत्वासम्भवादाह *“चआआत्ममेपदेति ॥ ॐ) लु स्तस्य कथमथेदयवो धकलमत श्रा सारूष्माचेति । (क) श्रथेभेदेऽपौव्यथेः | Wat इति वदिति भादः । सौभ एकशेष दति बोध्यम्‌ ॥ (See ee गणयिष्ये षी गणगणं गनः e जर ED we eee १९ श्यात्मनेपदपरत्वादुपचारात्‌ सिजेवात्मनेपदसुष्यते गौणमुख्या्थ॑यो- रात्मनेपदण्ब्दयोः ज्ञारूप्यमाच्रप्रतिवड wate: करिष्यतं दति भावः ॥ ` BR महाभाव्यत्रदोपोदुद्योतः। ( स्धाष्वो रिच । ९। २। १७ । ) (श, U1 पा, २। शा, १ ) "समुदाये इति । कके) व्यपे गरिवद्वावेनेव्य्थैः ॥ अथवेति | (के) तन्तन्त्वसहविवक्ायामपि विदन्मानसराजहसेतिवदिति wea: i 'स्थाध्वोरिञ्च। 2121 ९७। Ek Sr न प्रयुक्तं इति । कै) एवं च षष्टो हेतुमयोगद्रव्यद्यप्राभ्भिरिति भावः ॥ अपत्यरूपस्येति | क) [2 भोका TD पिनि eS. oe eee 6. ee eee चो मि 6 परिः eee hae EP ~) र "रिणी ९ अवयर्धगतं पौर्वा पथे समुदाय erates इति भावः खथवा तन्नरेण श्रब्ददयोच्वारणादथं दयं लभ्यते | RE कस्य AMMA | कस्य हेतोरिक्ञारत्तपरः क्रियते । Aatar- शरत्‌ । दीर्घोमाभूदिति ॥ नेऽपि सः | अन्तरेणाप्यारम्भं faster दोघां “शधमाश्यागापाजाति” ( ६ । 9 । दद) इति।॥ अनन्तरे gitar: ददं तहि प्रयोजनमन्तरे श्तोमाभरूदिति । कुतो ल॒ खल्षेत दगन्तरा रम्भे Fal भविष्यति न पुनः जत इति ॥ श्त विषये weal विषये ya उच्यते यदाच स विषयो भवितश्यमेव तदा TAM | ES कस्य तकारेत्व दोघ मा yeasty = | अगन्तरे Fat मा भूतूञुतश्च विषये war | महाभाव्यप्रदौ पोद्चोतः। ३२ (ध. र) पा. RI aT. & ) ( wreaqtfrs 1 १। २। १७ 1) aaa विवक्षायां तु दडोनस्यात्‌ फिञ्‌ च स्यादिति ara: | वस्तुत उक्रादन्य एवेदन््ेनेदं पदाथः श्रेषाधिकारात्‌ | ए चेद्‌ न्वेनाण्यपत्यवोधे शओेषिको न साधुरिति \“तथ्ेदम्‌” इति सवे "^तस्यापत्यम्‌? इति ay मिरूपयिय्याम दति विग्धमिदम्‌ | स च सम्बन्धो हेतु डहेतुमद्ावे पय्येवस्यतौोति । भावये हेतोरिति प्रयुक्तं देतु ग्ब्देन चाचफंलम्‌ । दसंज्ञकतकारः fa मुखसुखाथ उततपरूजप्रटत्यथं इति विचारतात्पस्येम्‌ ॥ तकार इदिति। (कै) “eae? ओषः । awe लः । इ चत्यचेत्‌ संज्ञकतकार- an किमर्थमिति ware: । सुखसुखार्थोऽपि तद यतेन वर्णोचा- wwe साथक्या दिश्सज्ञां waa दति, भाव्यमतम्‌ । नतु Fare इख एव भविव्यतौत्यत आरद "अन्तरतम्यादिति। क) aaa fates ॥ कि न स्यादत श्रा किच त्विति । क) तदथं खचमावश्यकमिति भावः ॥ “दतस्य” इति केदः ॥ ‘seen इति । (के) सामथ्यादसदृश्े Taw) शच्रव्यवडितपरोऽनन्त्र शब्दो नेति भावः ॥ ण गौ मी भ्म ममम TT AES A मी fA ET “OS ae जाः eo eee. | ने ९ चख । पारे FTV रच्छ । पारद ९्२। RAC Us Ares) 8 खान्तरतम्यात्‌ प्राप्नोतौति मावः ॥ ५ असदृश MV क्रियमाण cere: ॥ 9 ae महाभाव्यप्रदोपोदुद्यतः । ( स्याघ्वोर्चि । १। २। १७ । ) ( Ui पा. २। खा. १) प्यद्यनेनेति । च) टिग्रहणं वाक्ये नेव सम्बध्यते म aaa पदेनेति भावः ॥ ATA “विषये प्रश्ाख्यानादि विषये ya उच्यते । यदा सविषयो भवति तदाप्यनेनेव Gaw yaa भाव्यमित्यलुवाददोषमिया नानेन अत- विधानमिव्ययमज प्ते भायाच्चराथेः काय्येः ॥ १अन्येत्विति। (क) श्रनन्तरेऽपोति Bass Wen शरयमाणेऽपोत्यथेः | करिय- माण इति पाठेऽपि श्रूयमाण इत्येवाथेः ॥ दौ णवेति। क) श्रान्तर््यादिति भावः ॥ वात्तिके“ऽनन्तरे” द्त्यस्यानन्तरे शरय- माणेऽपि दौषेः यादिति at बोष्यः॥ ‘ तो anafefa” श्रडूनेत्तरलेनावतारयति नन्विति ॥ क) | स्यादिति । घ) ` तथाच AA HATS: ख चास्ति तपरे पुनविंडितेन fie बाधितः अन्नस्यादित्यथेः ॥ नलु किमिति graced इति rea ९ अनेन तपरत्वं प्रद्यास्थायते यद्यनेन gat विधौयेत तदा यत्रापि विषयेऽनश्यस्यापि प््राख्यानयोरि्यादिना gat fafeawenaaa विधौयेत afer कर्ते “पूवचासिदम्‌” इ्यारमिकस्य yaar सिद्धल्वात्ततञ्च पच्तेऽनुवाददोष प्राप्रोतौति ख खव भविष्यति | २ न्धे तु तपरत्वमनेन समथितभिति व्थाचच्ठते। अनन्तरेऽप्यादेद्े | श्रूयमाणे Ve खव स्यात्‌ । . मरहामाच्यप्ररेपोरुदयोतः | Ru ( च, ९। पा.२। शा, १) ( स्थाध्वोरिष्व ४१। २। ९७ 1) माभूदिति ॥ क) स्मत afa । (भा) एवं च प्रश्नाख्यानादिविषये तख्ेष्टलाश्न तज्िटत्यथें विधान- fare: ॥ ‘a चासतौति । ॐ) सिद्धे रोच दौ्धंविधानषामर्थ्न- बाधादित्यथेः। खति तु तपरत्वे दौ्घाप्रा्या gat निविन्न इति भावः । पञ्चात्माघ्षस्ठ तपर- वेन न बाध्यतेऽसिद्धलादित्याश्यः ॥ प्रकारदइयमपि दूषयति ‘aafa | क) अनन्तस्य पदस्छ टः श्रपिना वाक्यस्य च ठः Fa: प्रश्ाख्थानयो- रिव्य्थस्तखेति भावः । रिं वाक्येनैव सम्बध्यते न aaa पदे- नेति तु भावयतात्पर्य॑म्‌ । यत्वदिद मित्यादौ “ada” द्ये सि षयं भाग्यमिति तन्न । तेन हयमानायेवाचिन एव टः भुत- | a sneuneespueentene teenth गीर ९ स चासति तप्ररतवे न प्राप्रोतौति दौधेनित्यथं तपरत्वं स्थितम्‌ ॥ R qafaut तु “Sqr 2” (12152) इत्यधिकारात्‌ कथ- मिकारस्य ya: स्यादिति चिन्त्यमेतत्‌ | एअ पारय ८६ ॥ ३६ महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। (THT SSRIS!) (अ. U1 पा. २। GT. & ) नक्रा सेट्‌ । १।२।९८॥ नसेडित्यनेम कथं किललं करियेतेत्यत श्राह "अकारेति ॥ क) सविपरोतल्विति । क) aut हि afa शयित त्यादावपि किललं स्यादिव्ययेः ॥ न तु निरृत्तस्येति । कै) a चेवं क्रोऽपि विद्यमानस्य किच्वश्य कथं निषेध इति वाद्यम्‌ । aaa निषेधो न तु विद्यमानकित्रस्येति म दोषः | श्रातिदेशिकश्य faene निषेधे तु तेन छत कित्काय्यैस्यानेन प्रतिषेधे विरोधः we एवेति दिक्‌ ॥ ननु यलयदणाभावेऽपि सिचिए्ठ- fafe "ष्णि [णक [ 1) om ॥ ॥ + = न १९ ऋ पा२। ख ५९ ॥ २ efyat “पूखख्ः' (७ । २ । ४२ ) इति खच वान्तिककारः प्रत्याचष्टे तश्रानिरोरेव क्ानिषयोस्नेन कित्त्व विकल्प्यते | aa यदा fatra तदा “Im: fafa” (S1R IRE) दति इट. प्रतिषेधात्‌ पृत्वा पूत इलि मवति यद्‌। afar azequar: पवित्वा पित इति भवति ॥ लाघवमनादृत्य Banta “A 7 (७ । २ । ५९.) इतौढ्विधौ पटिवम्‌ । इद तु विकल्पो नानुवक्तेते उत्तरश्च वाय्रष्टबादिति fenqatetafa मावः ॥ afyat Wawa! वा 1 sft fe ust मर्णन क WA मदति ॥ मास्द्वाजौयाः पठन्ति। नि ्मकित्वनमिडाद्योः क्राम इगामुत्तराथेम्‌ ॥ नि्यमकित्वमिडायोः सिडम्‌ । कथम्‌ । विमाषा- मथ्येऽयं योगः क्रियते विभाषामष्ये च ये वि्चेयस्ते fret भवन्ति | किमथे ate काय णम्‌ | कायष गमुत्तसाथम्‌ | SA राथ क्रायदगं [करियते “'नोपधाल्यफान्तादया” (२९।२।२द) “afeqqraa” (९।२। Re) इति ॥ 6 gz ASTUTE: ( टषिम्टधिकछणेः काश्यपस्य । ९। २। 24.1) (चअ.९।पा. ₹। आ. १) विभाषयोमध्ये cara: । किमथ तदि क्रागणमिति प्रश्नो भार- दाजोयमते बोध्यः ॥ ara सम्भवति कथसुत्तरार्थलमत आ नक्तेति ॥ ॐ) 'तृषिमृषिवुशेः काश्यपस्य । १।२।२५॥ ope 'पारम्पय्येप्रतिपादनेनेति । क) “qari दायं खञ्‌, परण्यराग्रतिपादनेनेत्यथैः ॥ [ ह | मामा साला - — - - — 7 1 > भायि भिर ee ee ieee oo ee [मरय —- १ काश्यपं किमर्थम्‌ । का marae wg Faq fe वत्तते | | R wre पृजापारम्ब्धप्रतिपादनेनागादित्वात्‌ प्रामाख्प्रतिषादमात्‌ ॥ षपिपासायाम्‌। उषित्वा । तषित्वा | aa fates याम्‌ | afar; मर्भित्वा ॥ श्र तनूकरणे । कशता । कर्त्वा । arn तु हृषविलेखने इति क्ाचित्कः प्रमादपाठः। afae- त्वात्‌ ॥ QR ब्राद्यणादिषु चातुव््ादोनामुपसंख्यानम्‌ । वा। ५) पा ९ । ख. ९९४ । | महाभाष्यप्रदोप्ेद् द्योतः । 8 CQ पा. २।अ.९) (रलो व्यपधादलादेः संख ।१।२। रद्‌) रलो गुपधाद्ललादेः संञ्च। १।२।२६॥ "० बा. आ ee: वेत्यनुटत्तेरभयथापि विकच्यसिद्धेवि चारोऽनुपपन्न इत्यत- सात्पय्येमाइ किमिति ॥ ज) aq कचिददिधिमुखेम कविश्िषेधमुखेन व्यापाराद्‌भयच्र विभा- चास्तु प्रतिलच्यं लच्णएभेदादत श्राह रकरूपत्वेति ~ एकरूपत्वेति । (क) व्यापारेक्ये सम्भवति तद्धदाङ्नोकारो निष्फल दति भावः ॥ ९ किमिदं रणः क्रासनोः कित्वं विधौयत आष्ो खित्रतिषिध्यते | किं चातः। यदि विधौयते क्का्रहणमन्थकम्‌ । किदेव fe ati खथ प्रति- विध्यते सन्‌ यद्णमनथकम्‌ | afaea fe सन्‌ । त उत्तर पठति | रलः क्रासनोः कित्त्वम्‌ | वा । रलः grant: कित्वं विधौयते । गन्‌ ` चोक्तं क्ाय्मषगमन्थेकं faeafe क्ति । नन्थकम्‌ । नक्ता सेट (V1 21s) इति प्रतिषेधः प्राप्रोति वद्ाधनार्थम्‌ ॥ 2 किमियमप्राप्ते विभाषा aretfeam इति oa: लचाप्राप्तविभा- घायां सन wan कित्त्वं प्ते विधौयत दति क्तानुरत्तिरनर्थिका | a fe तस्य कित्व विधेयं खत रव भावात्‌ | अथ पाप्नतविमाषा तद्‌। a: कित्वमसतोति तस्यव ud निषेधः aug इति aquya न काय्य तस्य किंत्वमस्ति यत्पचते निध्थ्यते | १ अधात विभाभेयभेकेनेव रूपेण व्यवस्ितेत्य्थः | रखकरूपत्वपद॑नाय च विचारः wari न gaara विभाषा 4 सन्ति प्रतिलच्छं व्यापा- सायण तासां सिद्धत्वाव्‌ ॥ ee et ए.) (णी 3 न 119 * रदः क्रसमोः किच्लारन्म (वा) इति पाठो asa भाष्यपुखकेष ema, AWAITS TTS? | ( Saretsapategt । १। २।२७ । ) ( ख. ९। पा. २। TT. ९) पि FAAS | १।२।२७॥ भाय प्रतिनिदिश्यत इति । (भ) विश्रेव्यत Tau: ॥ १ ऊ इति याणां saan निदेश्ः। तच न तावदन्ते माचिकः। विभाषा ve प्रतिवचने हेः (< । २। ९३) इति हेः श्ञतविधानात्‌। नापि मध्ये। सपि च -७। ६।९१०२) इति दौघेविधानात्‌ ॥ ` दिमगचिकस्तु नान्ते। शखोमभ्यादाने (र । २।८७) इति ज्ञत- विधाबात्‌ । परि्रेषदेकमाव-दिमष-चिमाचाशां कमः faz: ॥ यत्तु “fara wage: शतोऽन्ते सन्धितो मतः” इति Aaa: | तद्धाष्यादशरनाच्न TI । यतः व्यत्ासे र्कमाचस्य खत्वं चिमा- चस्य ज्ञतत्वमित्यव दुलंममिति भगवतेव दूपितम्‌ । अयक्कोऽयं निर्देशः | ऊ cata कालः प्रतिनिर्दिंश्यत ऊ cad च वशः | ATI TY काजेन VE सामानाधिकरण्यम्‌ | कथं तहिं निदेशः कत्तब्यः। ऊकालकाल दति । किमिदमूकालक्षाल इति । ऊ इग्ेतस्य काल ऊकालः *+ऊकालः कालोऽस्य ऊकालकाल दति । रू तदि तथा निर्देशः कर्तव्यः । न कन्तः | उन्तरपदलोपौ- ST शर्वः | तद्यथा । उष्टमुखमिव सुखमस्योमुखः । खरमुखः | रखवमूकालकाल इति । थवा साहचर्ययात्ताच्छब्दययं भविश्यति | कालसहचरितो वयः | वणीऽपि काल रव ॥ * जकारः कालो यस्य ख खसकारूकाल दूति । बडषु भाष्यपुखकेष रवम्बिध- पाठोऽपि इश्यते it महभावष्थपदोष्पेद्धोतः । su (QUALITY) (ऊकानोऽन्भुखदोषेसुतः। १। २। Re 1) अकालः कालो यस्येति । (भा) HAS TA कालो Gea: ॥ ननुकालानां वर्णानां बलात्‌ एकः संन्नोत्यतुपपन्ञमत BY ‘Ss इत्येकस्येति । (क) उपाश्तदिमाचल्ाकारेणेक दति भावः ॥ संन्निविशेषणस्येति । (के) ङ दत्यस्येत्यथेः ॥ सन्नानां चेति । क) प्रदेशेषु जि विधव्यवहारदशेनादिति भावः॥ सद्यातानुरेश इति । कै) स्यातं सम्यकज्ञानमणतिक्रम्यातुदे शः सम्बन्धं इत्यथः । र““सुप- सुपेति समासः । न्नानक्रमेणाग्वथ इति यावत्‌ ॥ नन्बेवमर्थतः समखद्यत्वेऽपि शब्दतेस्तदभावात्‌ कथं “ ष्यथाब्य" BTA ATA श्राह "अथेतेति । (के) ९ ऊ इत्येकस्यैव शब्दस्योष्वार णाद्वेदानवगम व्‌ संल्िविग्रेषगस्येकत्व सति संद्धिगोऽप्येकल्वात्‌ । suet च चित्वत्‌ संख्यातानुदे शा- प्रसंश्चः ॥ ` | शवर पार।२८४॥ RAVI Aro, 8 ्र्थतस् साम्य TAS ( १९।९।१०) ae Vata म WRT खव ॥ | मदाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( ऊक्षालोऽन्पखदौधशुतः। १।२। २ ।) (ख. १। पा, २। खा, ) श्रत एव \“परख्मेपदानां we” इत्यादौ यथाष्मिति भावः, शब्दस्य चयोऽ्थां दति तात्पय्थेम्‌ ॥ चयः शब्दा इति । (के) वैयाकरणेस्तया सुक्ञेयत्वादिति wan ara “विकारः” alan: | तेन “निदं शः” दति इतौयातत्पुरषः | तदाद ९्अद।पा४।स्‌ऽ२॥ R अथवा Terumasa संहि तावकाशयादेकमिव रपा WA उच्चारिता इत्दोषः ॥ .. a कलादिषु समधंख्यापरसिदिनिंदे शवेषम्धात्‌ | वा । खादिषु सम- संस्थत्वस्या प्रसिदिः। किं कारणम्‌ । निर्द्तषम्यात्‌ । तिखः der रुकः संद्र । वैषम्यात्‌ संख्यातानुदेशो (६।३। Xe) न पाप्नोति ॥ fag तु समसंख्यत्वात्‌ | वा | सिद्धमेवत्‌ | कथम्‌ | सम संखयत्वात्‌ | कथं समसंख्यत्वम्‌ | sami हि विकारनिर्देश्ः। वा । saad पर्ष्निः । कथं grated चयाणामयं प्रचि्टनिरदेशर इति । facut damit करणसामर्थ्णात्‌ । यद्यपि, तावत्तिखटणां dae करयसामर्णाजन्नायते चयाणमयं प्रशिदनिर्देश इति कुतच्छेत देते- नानुपर््थेय संनिविद्टानां संज्ञा भविष्यन्तौति । खादौ माचिकस्ततो दिमाचरसततस्न्िमाच इति । न एनर्माचिको मध्ये वाऽन्ते वा स्यात्तथा fears श्चादौ वाऽन्ते वा स्यात्तथा लिमा eet वा मध्ये वा स्यात्‌ ॥ खय तादन्तिमाचोऽशरकय चादौ at मध्ये वा कन्तुम्‌ । कुतः । garsat fe पर्टतिमावः परसन्येत (ई । ९।१२२५ ) । मानिक- दिमालिकयोरपि wrt ya निपततौति (२।२। ३२) मातिकस्य wafaurat भविष्यति ॥ यत्तावदुच्यते। अथं तावन्तिमाचोऽग्क दौ वा मध्ये वा कतै, क्ञताञ्नयो हि पद्धतिमावः प्रसज्येतेति | जुताश्चय- महाभाष्यप्रदोप्मेद्दययोतः | go ( ख. ९। पा. RI च्चा, ९) ( ऊकालोऽञ्भखदोधंजुतः । ९। ₹। २७ 1) ufaefa #॥ (भा) अनुमानादिति । जै) श्रनेकसंन्ञाकरणात्‌ sfeat शब्दतो भेदावसाय इत्यथः | प्रयोगस्तु विमताः am: मिन्नसंन्निविषयाः नानासंन्नालारिति॥ कताश्रय इति । (मा) न्‌ च मध्ये करणे कथं ञञताश्रयप्रह्तिभाव इति वाच्यम्‌. मध्ये fawn पूर्वण AT चिमाचच्येवापत्तौ लोकाश्रयञ्जतवमादा- पर्लतिभावः yaa arava | यदि च चिमाच ret वा मध्ये वा स्यात्‌ gama न स्थात्‌ कुतः salsa यदप्युच्यते माचिका दिमाविकषयोरपि eri पूवं निपततौति मात्रिकस्य पूरवैनिषातो म विष्यतोति । ख अया fe fa war (2 is 19) sq dar aaaq । यदि च्‌ माचिको मध्ये asad वा aigedvene न | स्यात्‌ कुतो fa सं न्ना कुतः पूवनिपातः ॥ रखुवभमेषा saan ने प्रक- र्यते ॥ wd तरया चाय्यप्रत्तिरश्ापयति ग माचिकोऽन्ते वा भविष्य- तोति यदयं विभाषा we प्रविवचने दैः (<) २।९९) इति माचिकस्य श्तं शाल्ति। कथं wet श्चापकम्‌ । योऽन्ते स qa- aaa) यदि च माचिकोऽन्ते स्यात्‌ yada स्यात्‌ । as मचाकालस्य माचाकालवचनमन्थैकं स्यात्‌ । मध्ये तरिं स्यादिति | च्वाऽप्याचायप्रडत्तिरक्ापयति न माधिको मध्ये भवतौति यदयम्‌ ` “अतो दोर्घो यथि” “सुपि च” (७ । द। १०९१-२) इति Shiai शास्ति | कथं त्वा MMH | यो मध्ये स Sean | यदिच. माजिको मध्ये स्यादौघंसंन्नास्य स्यात्‌ | तच्र माचाकालस्य Arar ec मदाभाष्यप्रदोपोद्दययोतः। | ( ऊकालोऽन्भुखरोषैशुतः। ९।२। ९० ।) (UTR TR) यायिभेण सन्धौ ana प्रकतिभावापन्तिः संख्या व्वदार इव दौधादिव्यवहारोऽपि शोकिकश्राखौयोभथविषय इत्यभिमानः | तदाह प्लोकिकेति ॥ ॐ) षशरास्रादिति। के) लौ किकव्यवहारोऽप्नादि शास्तसंस्कारपूवकः | श्रन्यथा सन्ञा- करण्छमयंक्यमिति भावः ॥ ष्चनन्तरतमः। (क) उकारादिः ॥ न wtfa | क) कालवचनमनर्क स्यात्‌ ॥ “ferret स्यादिति । अचाऽप्या- चा्परवत्तिर्लापयति न दिमाच्ोऽन्ते भवतौति यदयम्‌ अओमभ्या- दाने (<। २।५८७) इति दिमाचिकस्य श्रतं afer । कथ छत्वा mag | योऽन्ते ख श्तसंश्चाथैसछ स्यात्‌ । तच दिमाचराकालस्य दिमाच्राकालवचनमनग्थकं स्यात्‌ ॥ माशिकेय चास्य पुवनिषातो बाधित इति wet क्वान्यवोत्सहते भवितुमन्यदतो मध्यात्‌ ॥ रखव- मेषा थवा TART ॥ Vaya Wass | वा । ata- ङवयोरपि year प्राप्रोति । का । $खसं्ा । किं कारणम्‌ । qq से वर्णान्‌ Weraifa (९।९१९। १९ )। ९ लौकिकब्वहाराश्नयणेन ज्ञतत्वे खत्वं a सिद्धमा धिगेतदुच्यते “ea तावदिति ॥ २. ्रास्रात्‌ श्ितायां खादिव्यवस्छायां लोके खादिव्यवषारो मान्य- येति मावः ॥ इ उपलन्भकेयट पुस्तके “नन्त” दति पाठोऽस्ति । i ey od ee) to मद्ाभाष्यप्रदोफोदुद्योतः । se ४७९. ( चख. UL पा. २। खा. ९. ) ( ऊक्षालोऽज्मखदघशचतः । १। RI २७ । ) ~ व © जवासेनोपपन्तौ बाधा न युक्तेति भावः ॥ TENT ‡ ` निपातबाध दति न युक्तं प्रागक्रयुकेरत श्रा लिङ्गदयेनेति ॥ क) अणत्वादिति । (क) xz जाति पक्स्याप्युपलच्णम्‌ ॥ AS इस्वसंज्ञावद धैुतसंज् श्रपि चयाणणां स्यात मिति संज्ञाचयकरणं quand Ale दिमाचेत्यादि ॥ क) छअनणत्वादिंति । क) यन्ना धिक्येन व्यापकजात्यविवच्चणणचेत्यपि बोध्यम्‌ ॥ नन्वेवं घात्‌ ॥ पञ्चानां संज्निलाद्यथासंख्यभङ्ग इति चन्न । शल्दसाम्येनादो भाय्ये । fee त्ववस्िता इति । (भ eee # का यि ॥ t [ 9 1 | | ein ee ed a a त a क) a? EE a । —— —— ee रष [1 a —_ wo ee ee ~eP ~ ९ सिडन्तु auctrentq । वा । सिद्धमेतत्‌ | RAT | उदुकाल कथम्‌ | तथरनिदेश्ः दति | aad डतायां तपस्कर्णे म ध्यविलम्बि- तयोरपसह्यानं कालमेदात्‌ ॥ इुतादिषु चोक्तम्‌ | वा । किमुक्तम्‌ | सिडन्त्ववस्थिता वगणा 4 ल्िसाचिरुवचन mena fated इति | (तपरस्तत्कालस्य (र, । ९, । 9° ) इति खचव्याख्यानावसरे ऽप्येलदे वोक्तं ~~ मगवता) ॥ wate तपरनिदभ्ः कर्तव्यः | न क्तव्यः | aT काल- awa त्रियते यावच्च तपरकरणं तावत्‌ कालग्रहणम्‌ ' प्रत्येकं चच कालश्रन्दः परिसमाप्यते | SAT ऊक ऊ इद काल इति ॥ यवा खकसंन्नाधिकारेऽयं योगः कवयः ( कडारादेका सल्ला | = ® . ~ @ १९।४।९) ॥ तच्रका सन्ना मवति या परानवकाश्रा Baa हि 7 ye HETATSIAAA A: ( ऊकालोऽन्भखदोवेभृतः | १। २| २७ । ) (चख. श। पा. २। चा, ) दरतत्वार्‌ \“श्रपो fa” afar एवेति भावः॥ ननु ९८.तपरस्तत्का लस्य” इतिवत्कालपरः “तत्कालस्य” इति ga- भावात्‌ कथं खमलमत श्रा wafa ॥ क) तदेवोपपादयति ‘a श्जिति । क) किं चेवसुकाराण्णमेव dfsaa सन्ना विधागवेयर्थ्थापन्तिः ॥ ata q वैरजिति। कै) श्र च मुख्यसामानाधिकरण्छे उक्दोषालखणया सामानावि- HL दशयति । | तेति । जै) नीशत Sagat yew न भविष्यति ॥ खथवा “खं रूपं शब्दस्याशब्द- ear’ (१९।९। ९६८) दत्य योगः प्रत्याख्यायते | aq वदेतद- गरब्दसं छेदयेतद्यया fanaa fafewamatagafa तया fafes- हुत्तरथालुवत्तिष्यते | “अयादित्सवयेस् amare” (१।९। ६€ ) श्रब्दसक्ञायामिति । १ खपोभि । ऽ । ४।४८। खपोभि मासण्डन्दसि | वा । attire मासन्डन्दस्य॒पसद्यानं Rasy | agit दनो avery खअ- ल्यमिदभुश्यते | खवस्खतवसोर्मास उषसख त द्रव्यते watz | खतवट्भिः ) aqufgesaan | माद्धिरिद् शनो इचा y वर ।पार। ख्‌ ७०॥ RHA इत्येव कालाय लभ्यते । ङकारादयो wad न यभिच्चर- waite गाचत्वेन ते विशेष्यन्ते खपि तु aces मदामाव्यप्रदौपयेद्योवः । ४६ (GURL) ( ऊकालोऽज्भखदौषेजुतः | 4! २। Re । ) तज साद्ण्यानरासम्भवाड्याल्यानाश्च काशक्ृतस्येव Ta यरणए- fafa भावः ॥ "इलां त्विति । क) श्िलादावषामेव खरकथयनादिति are । प्रत्याहारेषु नाति qermaue दोष दति तात्पय्येम्‌ ॥ ममु इखसंन्नादहसखविधा- यकेषु एकमाजादौनां जयाणामपि य्णार्यां स्यादित्यत ary Saat चेदिति ॥ क) arcana । (क) प्रमाणत इति शेषः ॥ इस्वप्रदेशेषजग्रइणमिति । (कै) म च विधौ दखग्रणे जयां विधानम्‌ । wam तु एकस्येव विध्यौयमानलेन सवर्णायाङकत्वादिति fais इति वाश्यम्‌। विधौधमानेनापि कंचित्‌ ख्वणे्रहणादित्यभिमानः ॥ अनुवादे तु. उभाभ्यामपि जयाण्णां -यदणेमाजगणएमेव का्येमिति भावः ॥ भा ‘aq चेदमिति । (भा) १. इलां त्वयोग्यत्वात्तदभावः ॥ २ अथवा खसं त्नावचनसामर््या दोज्ुतयोः पूवसंश्चा न भविष्यति । नमु चेदं प्रयोजनं स्यात्‌ संद्याविधाने नियमं वच्छामोति (संज्ञया विधाने नियमः। वा।९।२।९१८) खसं च्या यदुच्यते acy: स्याने यथास्यादिति । स्यादेतत्मयोजन यदि क्िञ्चित्वराणि कख- प्रासनानि स्यः । WY खल यावदन्यं तावद्भखयदगमतो- ऽकिश्वित्कराणि कखशसमानि ॥ ददं afe पयोजनम्‌ “ou इग्‌त्र- UR AC TATATAAT Aaa: | ( ऊकालोऽन्मोखदौषेशुतः 1 १।२। २७ |) (आ, ९। पा, २। च्या, ) इखप्रदे शेव्वजयहण “seq” इति नियमाभावाद्‌ दलामघा- देशः प्राप्रोति दति भावः ॥ परिहरति स्यादेतदिति ॥ (मा) किञ्चित्कराणि । (भ) किञ्चिदिशेषकराणि। न वाऽस्ति कथिद्धखविधाने विशेषः | श्नन्तरतमपरिभाषया माचिकस्थाने माजिकस्य दिमाजिकस्थाने दिमाजिकस्येव विधानादिति भावः॥ न च अनन्तरतमादेश- विधानाथं तदाघधकल्पनापेखयेष्टातुरोधेन तयो खसज्ञाभावन्नापन- सवो चिद्यमिति भावः ॥ यावदजग्रहणमिति । (भा) प्रयोगे यत्परिमाणएकाजुचारणमिवययेः i तावद्रखग्रहणमिति | (भा) तत्परिमाणकस्येव इखशब्देन ayy विधानमतस्तानि यर्थान्यिव इत्यथः ॥ ये तु इखविधायथकेष्वजग्रदणमेव ` काय्यमिन्थेतद्धाव्या श्यं वणंयन्ति तेषां संज्ञया विधाने नियममित्यादेः समाधिरयं कथ- fafa चिन्धम्‌ ॥ Met” ( ९।९१। ४८) इति वच्यामोति | अनुच्यमाने qafefe- हेखप्रदे शरोष्वेच द्रग्मवतौति वक्तव्यं स्यात्‌ । “set away प्राति- पदिकस्य” (१।२।४० ) wa ट्रग्भवतौति । “णौ चड्यपधाया Se” ( 9 ।'8 । ९) रुच इम्मवतोति । “कखः” “हलादिः Tar” ( € । 8 । ५९ - ° ) रच इग्भवतोति | १९ अर।१२९।ख्‌२८। महामाव्यप्रदौप्मेद्द्योतः । ५३ ( ष्च. ९। पा. Ri चछा. & ) ( ऊकालोऽज्भौखदोधञुतः | ei २। Re । ) 'षडग्रडणानोति । (भा) भाग्यस्य waif: चिन्त्येति - दिक्‌ । श्रनुवारे ठ इखयदह- aque: समतेवेति एतद यंदयबोधनाथमेवेदृ ग्रकचिष्ट्ब्दो- पादानं wa दति बोध्यम्‌ ॥ | लाघवोपलक्षणपरमिति । क) केचित्तु एततपृचेतद्धाव्यपरामाष्डात्‌ “रकमेणिड" इति ga “श्चिषमुलोः' इति खूचस्थदोघंयदणस्येतदिदानों प्रयोजनं यदौ विधौ efaqafara इति बदतों areata प्रामाण्ाच्च "चिलमुखोः” दति खचस्यभाग्याश्च Be वेष्टने इति धातोधैटादा- वसाश्मदायिकः पाठः ॥ परमनुमन्य दत्यादिख तद्धायप्रमाष्ा- दनभिधानमिति यथाश्रुतं . भाग्यमेव सम्यगित्पा्ः ॥ पुं खिङ्गेक- वचनद्‌शेनाद्‌ TRAIT MATTE ` सोचत्वादिति ॥ क) . लिङ्गस्य लौ किकलान्तद्चत्यय उचितो न तु शास््लोयैकवचन- स्येति भावः ॥ [ ररी ९ संज्ञा च नाम यतो न लघौयः। कुत ख्तत्‌ । way fe dar कर्णम्‌ । sare चिङ्सखप्रदेश्ष्वेच इग्भवतेति न पुनः den करणम्‌ | fxquetad दइम्भवतोति षडय्रद्टणानि | Parc पनरष | खस्ता वक्तव्या । faysaquete wena ada Sat Eat Fa इति । Ta ey इखादेण इति । सोऽयमेव ` लघीयसा न्धासेन fag यद्करोयांसं यन्नमारमते तस्येतत्पयोभनं दोघेश्ञतयोस्तु पूवसंन्ञामाभ्रूदिति | ९ रे (पार |Z Re | रचय ।पा४।ख्‌९र। ue मङामाव्यप्दोपोद्द्योतः | ( श्च । २। २। ८ । ) (स. पा. र। धधा. ९) AIF LR) RS ॥ भायये 'कलोऽन्त्यस्य विषयो भवन्ति । (भ) इत्यनेन तस्य व्यापकत्वं बो धितं तेनेतत्‌ प्रटत्यभावेऽपि स्थान- ष्टौ रूपालिङ्गाट्‌ “fea उद्‌” caret २“अर्लोऽनयस्य" इत्यस्य प्रन्नः सुचिता ॥ एकवाक्धतां दशयति aq इति ॥ (भा) ` श्रादिप्रतिशब्दयोः पौनरश्वं परिदरति ` ध्रश्तौति । (भ) १ किमयमलोऽन्याश्ेष अहो खिदलोऽन्त्यापवादः (९।९। ५९) | कथं चायं तच्छेषः स्यात्‌ कथं वा तदपवादः | "यद्येकं aa AFT च अलोऽन्यस्य विधयो | भवन्ति अचो खदौषेशता Gaeta ततोऽयं तच्छेषः | थ गानावाक्छम्‌ . अलोऽन्यस्य विधयो भवन्ति wat ङख- दौषैशुता खन्यस्यागन्यस्य चेति ततोऽयं तदपवादः ॥ RTI TRIG ९्यअर।पा९।द५९॥। 8 ware fate: खादिषिधिरलो.न््यस्येति वचेदचिप्रच्छिश्मादि- प्रतिहनिगमिदी्ेष्वभग्रहणम्‌ | वा । खादिविधिरलोऽन्यस्येति चेदवचिप्रष्डिशरमादिप्न्टतिनिगमिदोषेव्यभय्शयं क्त्यम्‌ | वचि- ` -प्रच्योदौघाऽ(वचिप्र्थायतस्तुकटपजुख्ौणां ete! ( ९। २। १७८ ) वचिप्रच्थायतस्तुकटप्ुजुश्रौणां dae च ame किण च । मदामाष्यप्रदयोपोद्दयोवः । ६ । ( GU पा. २। खा. & ) ( अच्चश् | ९। 2। ९८ ¦ ) “arfe” पदं तु ^श्रमामष्टानाम्‌” इति Gases | वादकमिति भावः ॥ ्यदा त्विति । (के) इदं fer । प्रत्ययस्याङ्गां श एवोलत्थिताकाङ्ुत्वात्‌ ॥ नाचमिति। जे) इखादिसंश्ञका शअचोऽचः स्थाने इति नाये इति भावः॥ स्वयमिति । क) wy पदेनेबेत्यथे wa: Gere शब्दस्य व्यापारो येरि- त्येस्तद्‌ा ह स्व इत्येवमिति ॥ क) नतुमाजिकानां इलासुप्ररे श्राभानादसत्वेन "खं्ञाभावमाश््याह वधि । वाक्‌ । वचि॥ ste शब्दप्राट्‌ ce) यतस्तु । HAA: । यतस्तु ॥ RET । कटप्रूः | कटपु ॥ जु । जूः ॥ सि । at) च इति ame । खनन्यत्वादि न प्राप्रोति ॥ शनिगम्यो- दौँधौऽ(मधिकार se att किमुक्तम्‌ । इनिगम्िदोरधेभ्वभ्‌- महमिति | नेष दोषः | उक्तमेतद्भलो ste aa इति) w afa वक्व्यम्‌ । खनन्त्यत्वाद्धि न प्राप्रोति ॥ १ खादिविधिरलोऽन्यस्येति चेदधिप्रच्छिद्यमादिपग्टतिषनिगमिदौच- म्बजय्रहगम्‌ fa atin ॥ Rqeli as i Zs I a “यकारादौ ay ae योऽवबवोऽजिद्येवमच gay: । wet त्वजेव | यकारादिना विरेष्यवे aera saurargifa vag: | रखवमन्धचापि चेयम्‌” इति केयेनोक्तम्‌ ॥ ud मषहाभाच्छप्रदौपोदुद्योतः । (चख.१।पा.२।अा. १) ( अचश्च । ei २। २८ | ) यथेति ॥ क) ष्वा qatta । क) वेकख्िके तुकौति थावत्‌ ॥ विरोधादिति i क्त) तथा च विकल्यविधिप्रटरत्तरवेयर्थ्यापत्या faae बाध एवे- त्यथः ॥ क्त ate पुनः प्रसङ्गविन्ञानं तचा यच होति । कै) यथा “faa”? wa परलात्‌ धौते पुनः प्रसङ्गविन्नाना- दकष । न fe anay धिप्रत्यो विरोधः ॥ समुदाये वेति। क) ददं fam बहशो gear ॥ व्यक्रिद्ारकपरिमाणसम्भवं प्रकते Ae नी ९ परत्वादृर दौधेलच्तगे वा तुकि सति aagatl विप्रतिषेध इति न्धायाद्‌ सखलच्तणः धनन प्रवत्तते ॥ | ९ न चेवं विधेविंषये एनः प्रसङ्विक्ञानमस्ति | नि्विकल्पयो विसो - धात्‌ | Ysa परस्य बाधप्रसङ्कात्‌ | यच fe पूर्वां विधिः परंन वाधते तच पनः प्रसङ्कविश्लानं कंचिद्‌ चखाओ्रोयते। समुदाये वा ara पति श्ाप्ियमाे अवयवानां पारतन्द्यादव्यापारतरेव #E- लच्तरतुक way | ननु क्रियभाेऽप्यनग्रहरे queda जाति- ग्रणादच समुदायस्यापि दौधंसंन्नाप्रसङ्गः । तेष दोषः। उकाल दति fatturnfee द्यक्तिराश्रोयते ॥ - & ae — ee — — eee a 2 ee 09 कण eee = =n महाभाष्यप्रदोणोङ्द्योतः | ys ष्य, र। पा. २। GT. & ) ( चख | URI २८ | ) पएकैकेति । (कै) दिमाजाकालिकव्यक्िगताचल्जातिर्दौँधे इति fe we: श्यात्‌ । तच या व्यक्तिः प्रत्येकशूपा न सा दिमाजकाला या च तादृशौ न at ्क्तिरिति भावः। र“इलन्ता" इत्यादौ तु इकू समोपव्यक्निटन्तिरल्त्जातेः पर cata धिष्यतोत्यादौ दोषः । safe जात्यन्तरव्यवधायकमिति न घजातोयदितोयव्यक्िथिव- धायिकेति बोध्यम्‌ । परे तु वर्णादर्णान्तरोच्चारणेऽधेमा चाकालख्छ सत्वेन वणंसमुदाये माचाकालिकलाद्यसम्भव इति प्रश्नो भाय WIT gata | (मा) SAUCY तावहयच्छकाशब्महष्णख wie तच, संजनाप्रटतन्तिशङ्ा- | वारणा्ंमित्याश्रयेन | एवं च जातिग्रदइणमित्यस्य नात्याख्यानेक- व्यक्रिदणमित्य्थऽपि न दोषः । मानाकालोऽवग्रहोऽधमाचाकालो-. sae दति प्रातिशाख्ययोरविरोधाय “ac सन्निकर्ष” दति खूबस्थं way च वर्णदर्णन्तरोशारणऽधेमाचाकालव्यवायस्याव- WHAT TUB: ॥ Se + — ene ee eee Se eee eee eb ee ee [गिभ ण मी Da जाणणे ९ न fe जातेः परिमाण्मलस्ति। व्यक्तिद्वारकं वा जातेः परिमाण- माग्नौय्न । THAI AR te जातिनं ससु दायव्यज्ा | २ खर । पारद ९.॥ इ ष्घर ।पा४।दख्‌२.९। 5 ५८ महाभाकाप्रदौपोदुद्योवः। ( Sara । १। २। २९ 1) (tl पा. २, चा. १६) ( नौतेरनुदात्तः । १। २। Be | ) 'उद्चेर्दात्तः। १।२।२६॥ नोचेरन॒दात्तः। १।२। ३०॥ न कु जिका नन्व इत्यनुटरन्तावयि कथ परिभा वाऽपरि : । RABUS परजत्ूचेष्वपेकितसन्िषमपंकलेऽपि खरोऽच एव श्थाने दत्य यंकले मानाभावादत श्रा वीमि गी १ fa षष्टौनिदिर्मनयहणमनुवत्तव saret ब (१।२।२७)। किं चातः। ,यद्यनुवत्तैते, हलखरप्राप्तौ शश्ननम विद्यमानवदित्येषा परिभाषा न प्रकल्पते | कथं इलो नाम Beate स्यात्‌ | र्वं afe निरत्तम्‌ | बडन्येतस्याः प्ररिमाषायाः प्रयोजनानि | अथ प्रथ- मानिरिंषटमजयद णमनुवत्तते उताशो न । ff watsqen | वाढ्मर्थो यद्येते अओन्ननस्यापि गुणा weal ननु च प्रद्यच्तमुप- mera | “द षेतवोरजतवा” ( यजु-वा-सं श्ि-मा ध्य-शा-१-१-१) | नते VAY गुणाः | ऽखखच र्ते गुण स्तत्सामोप्यात्त यज्खनमपि तदुगुण- मुपलभ्यते | तद्यथा | इयो रक्तयोवं श्रयो मध्ये wa वस्रं aayaqu- wad! बदरपिटके रक्तको लोकं सस्तदुगुणसुपलभ्यते ॥ कुतो नु Ea TO OT PIS ~ कष # “भवतीत्येष” इति पाठोऽपि भाष्ये awa i + “कसचाथामुषटच्या tart भाषे । ११ { अभ्रिमोले पुरोदितम्‌ (क्‌ ofe १अ-१अ-१-११) sae याहि Nast (सामसंडि १ १अ-१ष्व-१क) एति | दत्यधिकपाठोऽपि दश्यते ॥ § “fa त्वथ va” इति पाठो ass भाश्यपुस्तकेष सदि ॥ मदहाभाष्यप्रदयोपोष्द्योतः। tS “GE ULUT. २ खा, १) ( उच्ेशदान्तः । १। २। RE!) ( नौचेरनुदात्तः । १। २। Ret) उचेरिति safcfa | (क) afaeaqqe प्रथमान्तानुदत्यापि fagfcfa: ara: ॥ Wat । (के) ताल्वादौ ॥ “Ses” उच्चदेओे उपलम्यमान दत्यन्वयः ॥ उपलभ्यमानः । के) QRS: ॥ स चाच stat (के) वाक्यभेदेन षष्यन्ताच्‌ पदेन सम्बन्धे दति भावः ॥ नन्व्‌ ॐ “~, wudswa fag ay परिभाषाप्रटन्तिरत are खलूवेतदच शते शुणा^स्तत्सामोप्यात्त व्यन्ननमपि तदुजुमुपलभ्यत tafe न पनच्धश्नगस्येते Jor स्यस्तत्सामौप्यात्वजपि तद्गुण उपलभ्यत दति | अन्तरेणापि aera wad गुणा लच्छन्ते म पनरन्तरे- wrt व्यञ्जनस्योष्वाहणमपि मवति । weer खल्वपि निर्वचनम्‌ | स्वयं राजन्ते स्वरा अम्बग्‌ भवति व्यश्जनमिति ॥ उच्नौोचस्यानवस्थितत्वाव्‌ सं ल्लाऽपसिद्िः । वा । scqettaas- वस्धितपदार्थकम्‌ | तदेव fe किञ्चित्पत्य्ेभंवति किच्चित्प्रतिनौवैः | {ण्व कश्चित्‌ कच्िदधोयान are fags शोरूयसेऽथ नोचैरवत्तता- fafa: वमेव तथाधौयानमपर अद्ध faamfatanite उश्वेवत्तताभिति | ख्वमुनभेचमनगवस्थितपदार्थ॑कं तस्यान वस्ानात्‌ * “au: श्यः इति पाठोऽपि दश्यते ॥ { “दूति” दूति नालति sy पुस्तकेषु ॥ { “wa डि कञ्चित्‌ कं fea” इति पाठोऽपि दश्यते ॥ ¢e महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः । ( उेशदान्तः । १। २। २९ 1) (ख, U1 पा. २। खा. ९) ( नौ चैर नुदात्तः । १। २। ३० । ) सत्यामिति । क “समासस्य (६ । १। २२२) इत्याच दइत्यस्योपस्धित्या तेन समासे विश्रेश्यमाणे ९“राजदृग्रट्‌” इत्यादौ न स्यादित्ययेः ॥ षकाराकारस्येति । ॐ) तया च afequ परिभाषेव ane नाच इत्यनुटृन्तिरिति भावः । तदाडइ भाय बहन्येतस्या. इति ॥ (भा) warn प्रसिद्धिः॥ wi afe aga करिष्यते । श्यामो दारणरमयता wees करागि शब्दस्य । वायामो गाधागां नियः | RU] खरस्य दाशणता रूक्षता । खणता खस्य WU । र, नोत संतता | उच्चः कराणि शब्दस्य । “ay ate: कराणि शब्दस्य | महि € ०, a श्वन्धवसगा aeqqan खस्येति aa: कराणि शब्दस्य । खन्धव- सर्गे गाध्ाणां शिथिलता | aed खरस्य wear खिग्धता | उरता खस्य महत्ता fae! इति नीचः कराणि शब्दस्य ॥ रुतदयप्यने- ~ {चिस्तम्म SQA कान्तिकम्‌ | यदल्यप्राणस्य सर्वचस्तम्मष्टाप्राणस्य सवनौचः | faz 4 समानप्रक्रमवचनात्‌ | वा। सिद्धमेतत्‌ समाने पक्रम इति ama | कः पुनः पकमः । उरः कणः fax इति | ९ स्यामच ्र्स्यानुत्तौ समासस्य ( १ । १ । २२३ ) इन्तो दान्ततव राणएरष इत्यादावेव स्यात्‌ ग तु MATS इत्यादो षकाराकारस्य | R समासान्तोदात्तत्वे BHATTI यानम्‌ (वा । ६।९। RRR) इति ह ® ॐ . , वारिकब्याख्यानावसरे “राजदृ श दु ब्राद्यणस मित्‌” इन्यत भगवता ॥ ee eee a eee eee aaa see a a I PS TS ES I TT LO ETL AR SEG I I A IIE * “qq ale: कराणि wee” cfr पाठा wife Ise yeahs । मशामाष्यप्रदोपोदुद्योतः | gv ( आ. U1 पा. २। श्या. १) ( उचेददात्तः । १। २। २९ । ) ( नौचेरमुदात्तः । २। २। Ret) 'यतोऽनाव इति । (पा) यदन्तस्य इयचकस्या दिरुदान्त इति acy: i यावतेति । क) न वाऽचः साने इणय्यदान्तादि शब्देन प्रत्धापितः स्यादिति वाच्यम्‌ । अन्तरतमपरिभाषयाऽप्राक्तः ॥ ननु खरशेषाया श्रविद्य- मानवत्परिभाषाया श्न्यचाऽपराङनेस्तच दोषोऽत श्रा 'अनुदात्तारेरिति ॥ क) "सत रव कके) दत्यस्या्ां बेख्ग्येवन्तेषा मनुद्रान्तल्मेग्रेति विशेषसखराप्राध्या qar एवावतिष्ठते इत्यथः ॥ ननु खतस्तयालकल्पमे मानाभावः । fa [क EE 2 1 ति म whee सीर ee ९ wat च परिभाषा “aatsata”’ (ई 11 208) इत्यज “नाव , इति ufaaaa श्षापिता । अन्यया नाव्यमित्धच नकारस्यायोग्यत्वा- दाकारस्य चचानादित्वादुदान्तत्वं न भविष्यतौति किमनाव इति प्रति- aaa | रख्तदेवोक्छं भगवता । “सा aaa परिभाषा कर्तव्या i न कन्तव्था । च्छाचार्थप्रडसिरश्ा पयति भवत्येषा पटिभामेति यदयं “Cqatsata:” (ई । ९। RRR) इति नावः प्रतिषेधनं ्राल्ति" ॥ २ यावता aa खरो विधौयते तच य्यञ्ननस्याविद्यमानत्वादच ख्व भवि- व्यत्यनुदान्तादेर्ज्‌ इत्यादावनुवादेऽपि न दोषः । ह HS पार। द्‌ as! 9 खत खव डलोऽनुदान्तत्वं भवतु अलुपरागवश्ादा तदनुवादेन कषा विधाने 4 afafeita: | णवं तदि न्यायद्यत्यादना्थं Tae विचारः ॥ ree ACTS TMNT: । ( उ्ेरदात्त । १।२। २€ । ) (चख. UL पा. २। खा, १) ( गोचचरनुदान्तः । १। २। ३० । ) चोट्‌ान्समवधानेऽप्नुदान्ततप्रतत्धापन्तिरेवं च दलादिप्राति- पदिके श्रा्युदान्तेऽयजापत्तिरत ATE अजुपेति ॥ (के) न्यायेति । कै) उदान्तवादौनामज॒घममेविषयकन्यायद्ययेः ॥ AMSA: प्रयो- जनाभावात्‌ सन्देहा लुपपन्तिरिति च्छति किं चेति । (भा) saad: फलमित्यथेः ॥ भा यदि aww तदाः । यतो न Wea Wat नां दूत्यन्वयः ॥ ननु इय प्रतोतोरक्रस्फरिक- प्रतौ तिवत्‌ भान्तेत्यन ATE "बाधकेति ॥ क) प्रतोतिभांन्तेवेत्या ह aa इति (भ) भाये ॥ ARTS 'अन्धथाऽपौति ॥ क) रिक्रको लोहकंसः । (भ) श्रदर्रंः रिक्रकः। घषंणम उञ््वलोषतः ॥ “वद्र पिटकं”? वदरफलयक्रपेटिकेति समदायः valent वोजं च्छति कुतो न्विति ॥ (भा) अन्वयव्यतिरेकौ वौजमित्याह १ बाधकाभावाच्च भान्यसिद्धिः ॥ २ अन्धयाऽप्युपालम्भोपपत्तेरिति भावः । ASTI SMA: | दद्‌ ख १।पा.२। आ. १) ( उशेयदात्तः | १। २। २९ । ) ( नौतेरनुदासः। १। २। Re |) अन्तरेणापोति ॥ (भा) ‘ara इति । (क) “faqrat श्राद्युदान्ताः” ““fasfas” इत्याभ्यामिति भावः ॥ न पुनरन्तरेणेति । (भा) च्रन्वयप्रदग्रनम्‌ इदं प्रक्रियाप्राप्नातिरिक्रविषयं सोचप्रयोगाति- रिक्रविषयकं च बोध्यम्‌ ॥ सख्य राजन्तं इति (भा) AAAS ASA NLT: ॥ अनुगच्छलोति | (के) श्रजृगणमिति wa: ॥ न त्वच वशसादश्यमिति | क) निर्वचनं fe तजर धालथेयोगनाथांभावेऽपि वणेशादृश्येन वा इत्याश्रयः ॥ श्रयेयोग एवास्तोत्याइ अथवेति ॥ (के) Oe a ee atl १ ऋच gia उदात्तस्तिखन्तस्य निधावः | ततखान्वयव्यतिरेकानभ्या- मच waa गुणाः । यदि तु इलामय्येते गुणा अभविष्यन्‌ तदा इला- मचां च भिन्रखरताप्यपालघ्यत यस्मात्वचामेव खरमनुविदधति न इलः तस्मान्न इलां खयं खरोऽस्लोति निखयः ॥ - २ निपाता अद्य॒दात्ताः ( fae खम्‌ ८० ) । खाष्ा ॥ 8 तिदतिखः। ८।१।२८। अतिङ द्रति किमर्थम्‌ | पचति | actin तिख वचनमनर्थकं समानवाक्याधिकारात्‌ । वा । ऋअतिङवचचनमन- धकम्‌ । fa कारणम्‌ । समानवाक्याधिकारात्‌ । समानवाक्छ (ati ८।१९।१८) इति वत्तेते न च समानवाक्छे दे तिखन्ते स्तः ॥ १४ HETIL TMA: | ( उचेशदाक्षः । १। २। RE । ) ( ख, U1 परा. २। आ. १ ` ( मोचेरनुदात्तः | १। २। ₹० । ) विविधमिति। क) उदाष्नलादिरूपनानाप्रकारगमनमनधो नमितिश्रब्टारेव लभ्यत दति भावः ॥ | पर्य्यायेति । क) यो fe यमनुगच्छति स तददिविधं गच्छतोत्यथेः॥ ननु विरद्धखरदयमध्यगतस्य व्यश्ननख खरदयानुरागाप्रत्तिरत श्राह उपरागश्चेति ॥ कै) खभाव waa वौजम्‌ श्रधिकरणशक्गिप्रधानत्वात्‌ कथमयं TATRA BE श्रतोति । ॐ) ae: शूयमाण खदात्तादिरथं इत्यभिमानः ॥ नन्वस्नवखितलं को दोषोऽत श्राह न चेति ॥ क) एवं तहि लश्शमिति । (भ) न श्रुतिगतप्रकर्षाञ्रथसुषलं नोचलं किन्तु ईदृ श्रज्ञापकन्ना- पितभिति भावः ॥ रोता डौति। कक yelp A, I ~ [ कि हि | ए ण्याय गह ae ( ष षि, हि —_ g — ee — [ कव्य [ [= क व 66 शिनिः “4. अनयच १ श्रोता fe वक्तगतानायामादोन्‌ धर्मान्‌ कार्थांदवस्यति ara च संकोणम्‌ | तथा हि महाप्राणो नौचरप्यच्ास्यन्‌ खरेण aera देशं व्याप्नोति | शवर्पप्राणस्तृ्वंशपि वदन्नल्य देशं याप्रोति | | महामाव्यप्रदेपोदुदयोवः | ९५ (ख, परा. आखा. ) ( उण्येयदात्तः । १। २। २९ । ) ( नौचेरमुदा्चः । १। २। Be |) आयामादौनां भ्ुतिप्रकर्षालुमेयलात्‌ तस्य चाग्यवद्धितला- दव्यवख्धितत्वमिति भावः i | प्रक्रम्यन्ते इति । कत) अधिकरणे चनि “नोदात्तोपदेशस्य” इति इद्धि प्रतिषेधः ॥ र्ष्वभागेनेति । क) ऊध्वैभा गावच्छिन्नवायुसंयोगनेत्यथेः ॥ न tad wie नित्या "एवं चेति । क) करणस्य लाधिकरणएविवच्चा बोध्या । कस्योष्वेभागे इत्याका- wat योग्यतया श्यानस्येति. maa इति way मन्दं प्रति तुक वञ्ननमेवावण्यकमिति बोध्यम्‌ ॥ भाय उरः कण्ठः शिर इति । (भा शिरः पदं ताल्वादोनामुपलचणम्‌ ॥ (म min aa ९. प्रकम्यन्तेऽस्मिन्‌ वर्णा इति प्रक्रमः श्यानसुच्यते ॥ २ नोदात्तोपदेश्स्य मान्तस्यानाचमेः। 91 ९ । Re | अव्यल्यमिदमुच्यते- ऽनाचमेरिति | चवमिकमिचमनामि ति वक्तव्यम्‌+ वामः कामः खछाचामः। इ खकास्मिस्तास्वादिके MMA ऊर्ध्वा धरमागयक्ते ऊध्वभागेनोचाप्यमाण SUM | अधरमागनिष्मत्रोऽनुदात्तः ॥ . 8 ud चोचेरिनेगोध्वैभागो wwe नोचेरित्यधरभागः | ्वभ्याससभ- धिगम्यश्वायं खरवि्रेषः षडनादि वद्विश्चेयः | 9 ९६ महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( समाहारः खंरितः। १। २। Bet) (च्य, ९२। पा. २। शा. ९) MATE: स्वरितः।१।२।३९॥ HUTS कर्मसाधने कस्येति qaqa एच्छा नुपपन्नेत्यत आह १ समादरः afta इद्यच्यते । कस्य समाहारः खरितसं च्ल भवति | अचोरि्याष | समाहारोऽचोशचन्रामावात्‌ | वा | समाहारोऽचोशखे- त्न । किं कारणम्‌। अभावात्‌ । न wat समाहारोऽस्ति | नन्वयमस्ति गाङ्गेऽनूप इति । नेषोऽचोः समाहारः | खन्धोऽयमुदा- तानुदात्तयोः स्थान रक आदिश्यते | wi तदहि quat: | शुण्यो- शत्राच्‌ प्रकरणाद्‌ | वा । .गुणयोः saree दति Bag । किं कार- गम्‌ । अच्‌ प्रकरणात्‌ । अजिति aaa fad तवचसमु दायस्या- भावात्‌ वदुगणे amare: | atl सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌! अचसमुदायो नास्तीति छत्वा तदुब्ुणस्याचः समाहारगुणस्य anaat भविष्यति | कथं एनः समाहार Ket प्रतिनिरे्टम्‌ | मतुबलोपोऽच FST | तद्यथा । पुष्पका रुषां ते YA | कालका wat ते कालका दति | रवं AAMT समाहारः | Twat मलत- ata: | तद्यथा । तुन्दः घाट इति | ययेवं See न प्रकल्यते। as को दोषः | चेखर्थैणाधौम़ द ेतन्नोपपद्यते ने तद््राणपेच्तम्‌ | fa तद्दि । ` खजयपेच्तम्‌ । Feaanta® विप्रकारैरनभिर्धोमहे के शिदुदात्तपणेः केश्िदनुदात्तशुेः कै श्विदुभयगैः। तद्यथा । AAC! शुक्तः | छष्णगणः क्ष्णः | यः ददानोमुभयगुणः स टतोया- are waa कल्मष इति वा सार्क्‌ इति वा । रवमिहाप्यदात्त- शण उदात्तः। ageragatsyera: | य इदानोमुभयवान्‌ स देतोयामासख्यां लभते खरित इति । मद्टामाच्यप्रदोपोन्धयोलः go Ul UT. Vi BL & ) ( समादरः afta: । Ui २। ६१९ । ) "भावेति । (के) जातौ च “कस्ये त्येकव चनम्‌ ॥ ‘Sag: । (के) ्र्यवडहितोत्तरत्वश्ूपः ॥ TS । (के) फलाद ॥ STATA । क) श्राधाराधेयभावः। न च वर्णनां मः श्रमृनत्तलादथ्थिरलाशचेति wa) खरितभाज एकादे शस्येकत्वात्‌ कथमत्र दइयोरषोः खमा- WIS श्राह स्थानिनोरिति। &) “काय्यं कं"शन्दयोण्धेद टन्तयोरस्तित्वात्‌ खरि तलम्‌ । “कन्या” दत्य कन्या राजन्यमनुव्याणामन्त दति तत्‌। एवं गौणणेऽपि स्वे TMNT: ॥ ` गौण इति &) स्थानिनोनुपक्षेषस्याशास््लो यतेन सख्ानिवत्‌सूचात्‌ = wat: लोकन्यायसिद्धस्त MU इत्यथः ॥ नन्वचोः समाद्राराभावे कथं तद्‌ णयोः सखमाहारोऽत श्राह ee A ES SE पी ९ समाहरणं समाहार इति मादसाघनं मत्वा “AMA” wat ara Q तयोः समाहार उपस्चेषरूपः | ६ अन्यच त्वौच्तराधर्णरूपोऽपि संभवति ॥ ९८ मदहाभाष्यप्दोपोद््योतः | ( warete: खरितः । ९। २। ४१९ । ) (ख. ९। पा.२।ा.९). गुण्योरिति। क) एकाज्निष्टयोरेव तथोः समाहार TTT: ॥ नैरन्तर्येणेति । क) ५“तस्यादित उदात्तम्‌” इत्यक्त ॥ Te प्र्यास्यानेनाचुप्रक- रणादिति faagua श्राह प्रस्ताव इति । (क) सामर्थ्थादवगतिरित्ययेः | तदुपपादयति तदयमिति॥ कै) शअजितिवत्तते इति । (भा) भायेऽचश्रब्देन तदिग्रेषबोधकाुदात्तातुदान्तश्न्दौ waa COU: ॥ भासे तन्तहुणच्येणस्य याख्या समादारगुणस्येति । (भ) उदान्तानुदात्तसमाहाररूपगुणएवत इत्यथः ॥ we: संज्िलेन अरनुपादानादय प्रश्नोऽय॒क्रोऽत ATE स्वरित इति ॥ क) RGU पा२। TRI २ प्रकरणं प्लावो ब तु खरितत्वादनुडत्तिः। तस्याः पूवे प्र्याख्यानात्‌ तद्‌ यम्‌ चैः | पूव॑दचयोः waite Wiss सन्नो SUAATA- meatfafe ताविन्त प्र्चाययतो न तु गणम्‌ ॥ ३, खरित इत्यनया SUIT योग्यत्वादचसं दित्वेनाचिपः | महाभाव्यप्रदोपोद्दययोतः। de ख, tl पा, २। GT & ) ( समाद्ारः खरितः 1 ९। २। RL । ) न चाच्‌ समाश्ार इति । (के) भावसाधनलात्‌ समाहार शब्दस्येति भावः ॥ "ऋ शआदेरिति। क) afuaca घञिति तु नोक्तं Geta! बाडलकस्या- गतिकगतिलात्‌ ॥ | उदात्तेत्यादि । क) खर शब्दस्य गुणपरत्वाभिप्रायं चोद्मित्ययः | वेस्वय्येमिति | (भा भाते wfafa भावः। मनु acme गे प्रसिद्धे कथं चेखर्थं मित्यस्याजपेचलमत We रस्वरशब्देनेति ॥ (के) एवमपि व्यजनुपपल्तिरत श्राह , चय रवेति । के) श्चातुवेयादिलादिति भावः ॥ ९ GU Ae: च्यारृतिगयत्वात्‌ ॥ २ खरग्रब्देनाच उच्यन्ते। चय खव खरास््रेखय्यमिति खाये व्यम्‌ ॥ द ब्राद्मणादिष चातुव्ण दौनामुपसस्यानम्‌ | वा (wh RRs) | नाया दिष॒॒चातुवरय्या दौन।मुपसंख्यानं wre ॥ WAT | चातुर्वेद्यम्‌ | चातुराञ्चमम्‌ | Qe महामाष्डप्रदोपोषद्द्योतः । ( तस्यादित उदात्तम डङखम्‌ । १। २। द२।) (SUA Warr)’ "तस्यादित SAAS TAA | १।२।३२॥ श्क्तपरिमाणस्येति । त) श्रनवयवष्येत्यथंः ॥ “sadam” अवयवः | गीय re a [| — oes oe ge ce ie 1 — a oe | [2 SS a, a ह ग ) ee ९ *aixefaaea तच दौधश्ुतयोनं प्राप्रोति । कन्धा । शक्तिके ३ ufan [ खरितमामेडितेऽदखयासंमतिकोपकु्नेष । ८। २। १०३ | व्यदयादिषु वा वचनम्‌ | वा । खद्धयादिष वेति वक्तयम्‌ | वान्ये २ कन्ये | कन्थे कन्ये,। शक्छिकी र afer । शक्तिके प्रतिक । ( वाकयादेरामन्लितस्याखयासंमतिकोपक्ुत्सनभल्सनेष ८ । ९। ८) | ] नेष ate | माच्रचोऽ्र लोपो seq) अधडखमावम्धंङख- मिति | किमर्थमिदमुच्यते anfasttyafaae भवति । तद्यथा | च्तोरोदके deni आाभिश्रोभरतत्वान्न aaa कियत्‌ चौरं farce कस्मिघ्रवकाररे amt कस्मिन्ववकाग्रे उदकमिति। र्व- भिद्ाप्यामिश्रौ श्ूतलाच्न waa कियद्‌ दात्तं कियदनुदात्त कस्मित्रव- ag णी शी ण ष्णी न ¥ अक्लपरिमाणस्म दखसंज्ञाठता Tana Werietigqarat इल ग्रेन HEA दइत्यालोग्थाड “quyefafa” (भा) । “कन्येति” (भा) | कन्या राजन्धमनष्याखामन दूति खरितः । wine र whee इति (भा) | खरितमास्रदिवेऽखयेति (८। 81 १५०२) खरितः am) भाज च दति (भा) । अ्े्लबन्दः प्रसाणवाचौ रूढिशब्दः । ae तु इख- स्योपादानम्‌ । अर्धमाजातेनाभिधोथते सतः प्रमेये wee विधाय तस्य “sare ख" इति छोपः क्रियते । . ay थथा लबद्याषमाना महाभाव्यप्रदपोङ्योतः। OR छ. UU 8S. t+) ( तस्यादित उदात्तमकृखम्‌ | ९। २ Lari) इति न्धायादिति । (क) दति डतोर्न्यायाट्‌ वाच्यटत्थेवेत्ययः ॥ “शक्रिके" दत्य aera: चितस्येति दितम्‌ ॥ AMIS इ खश्ब्दस्यावयववचनलेन प्रमाणएवचनत्वाभावात्‌ कयं माचजत श्राह अद हस्वेति | के) Sea अर्धमाचारूपप्रमाणए्विग्रेषोऽनेनोच्यते न FES WE मित्ययं इति ara: ॥ मण्या ee ee ~ ~ HIN उदात्तं कस्ित्नवक्षाणरेऽनुदात्तमिति | acta सद्‌ त्वा - ares इयद्‌ दात्तमियदनुदात्तमस्मिन्न वकाश उदात्तमस्मिञ्नवकाशचे ऽनुदात्तमिति ॥ अद्ययमेवं छत्‌, किमन्यान्दप्यवं जातौयकामि मोपदिश्रति । कानि grant | श्धानकरणानुप्रदानानि । व्याकरणं नामेयमुत्तरा विद्या । सोऽसौ छन्दः श्रास्त्नेव्वभि विनोत उपलबध्याव- गन्त॒सुत्सह ते | यद्येवं नार्थोऽनेन | इद मप्युपलब्‌ध्या गमिष्यति ॥ | संज्ञाकरणं ava! तस्य खरितस्यादितोऽधंकखमु दात्तस लञ- मिति । fat छतं भवति। चिरदात्तपदे्रेषु खरितयष्यं न ana भवति । उदात्तखरशितिपरस्य सन्नतरः (९। २। 8°) विभष्धते ad दौधैध्रलयोरपौति । किमथेनिति (भा) | नेवं भूतमिडान्बा- erat ewe सन््यश्चराद्विषधस्यापि feraarargrareritata a: | qifantuafaafa (भा) । aweatsera विभाग दति इव शन्दोपा्ः । Hod इनि (भा) । निषतव्यक्किविवक्षायां जातिपरत्वाभागादेकबह्लावो म छतः । न्तरा विद्यति (भा) । पुराकल्प पु बां waa तु्नरेति wa- इायाभाष्डातसम्‌ | संन्नाकरणमिति (भा) । प्रदेशेषु चकटेद्नप्रत्यायनात्‌ ससुदाय qifaqa इति भावः । उभयमिति (भा) । सत्यप्य्चरगौरवे डद महाभाष्यप्ररोपोदुद्योतः। ( तस्यादित Serre rey । १। २। ३२ i) (ख, १। पा, २। शा, १) ्युत्यत्त्यधेमिति । () श्रतुलोमादिवदिति भावः॥ एवमपि दौर्षादौ श्द्धंमाच- कालावयवविभागाभावारोष एवेत्यत श्राह तच यथेति । के) छभयोरपि समागतिरिति भावः॥ ननु गुणयोः प्रमाण- दे्रविशेषप्रतिपादनरूपान्वाख्यानायैवात्‌ प्रश्नोऽलुपपक्नोऽत ATE उदात्तखरितयोयंयः खरितोऽलुदात्तस्य (<1 २। 8) गोदान्त- खरितोदयम्‌ (८ । ४ । ९७) इति । darned fe गाम यतो न लघोयः। शरुत tag) way fe aay) wire चिरदात्तपदेशेव्‌ खरितय्रहणं न एनः संक्ञाकरयणम्‌ । विरदात्त- पदेशरेषु खरिरतंग्रटयो angela संज्ञाकरणे पुनरेकादश् । णवं तद्य मयमनेन feats च संवा च । कथं पुनरेकेन यत्र. गोभयं लभ्यम्‌ । wafer, । कथम्‌ । weniqga feared तस्य खरितस्यादितोऽध॑खसुदात्तसंक्ञं भवतीति । ऊष्व॑मात्तमिति चाव उदात्तम्‌ ॥ यदि तरिं सं्षाकरणमुदा्तादेयंदुष्यते तव्‌- खरितादेर्पि पाप्नोति | खअन्वास्यागमेव वरदं मन्दबुद्धेः | महतोऽथस् व्यािभेवति ger विभागस्यापि परिज्नामात्‌ । werme- रिति (भा) । saree: प्रतिपादकं यश्छाम्‌ अ्युदाशखेति तत्‌- खरित। दपि प्रतिपादकं safe aay प्रत्ययः कदाचित्‌ खरितादिरपि स्मादित्यथेः । अन्वाद्धानमेवेति (भा) । न teehee are यावद्‌ “gece” (\। et ९९) इत्यादिखंज्ञाकरणमपि wes दिप्रति- पादना्थेम्‌ ) feet fe वेदाध्यायिनां श्रिकायामेवोदाज्ञादिग्यवडारः | खरितद्यति (भा) । खा अधेहखोदाशादित्याकारभरद्धेषः । दयं नव at ^“खद्‌ाज्नादनुदालख्य aftr” (८ । ४ । ९९) इत्येतस्मात्‌ परा wher) | AWTATATATN RIA | 98 च्च, १। पा, २। खा, १ ) (तस्यादित उदात्तमङक्ृखम्‌ । ६। २। ६९ । ) नैवं भूतमिति ॥ ॐ) सन्ध्यक्षरादौति । ॐ) HARA: पूर्वदकारादिभाग SAT इत्येवं SITUA: ॥ aaa इति । के) श्न्यथाऽन्वाख्यानाऽसङ्गतिरिति भावः ॥ भाय स्थानित्यादिः । क) स्छानानि कण्डादोन्यष्टौ ॥ “करणम्‌” श्राभ्वन्तरप्रयन्नः ॥ उत्तरयति | खरितस्यार्ध॑सखोदात्नादोदात्तखरितपरस्य सब्रतरादुध्वेसुदाता- दनुदात्तस्य खरितात्‌ काय्यं खरितादिति faery ॥ वा खरितस्याधंकखोदान्तादौ उदान्तखंरितिपर्स्य ' सन्नतरः (१। २ | 9) इत्येतस्मात्‌ खादिरं खचकाण्डमुदात्तादनुदात्तस्य खितः (= । 9 । ईद ) इत्यतः waa fe प्रयोजनम्‌ । खर्तिादिवि सद्यम्‌ | खरितादिति स्सिदधियंचा स्यात्‌ | खरितात्‌ संडिताया- मजुंदा्तागाम्‌ (१.।२। Re) इति । “इमं मे गरुः यसुने शुतुद्रि । a afe स्थात्‌ । यः fafa: खरितः। काय्य (९ ।९। ८५) देव- दत्यच्चदन्नौ | खरितोदात्ताथं च ।' वा | खरितोदान्ताथे च asta वेन ““खरितात्‌ संडितायामनुडाज्रानाम्‌” (१; २।२९) दूत्येकश्रतौ वि्तोयभागायास्‌ “same” दति सखरितद्य सिद्व" भवति | वेन म weary खरितात्‌ weet av प्रटतौनान्‌ '्ामन्तितनादलुदासागामेक- अलिभेवति 1 क ल्होति (भा) । खज्रयात्‌ सिलं aftaq भविष्यत्यै- व्यभिप्रायुः । wrafafa (भा) । ww “तितूखरितम्‌” (€ । ९। ८५) दूति whore तश्च व्िडभित्यतरेव स्यात्‌। खरितोदात्ताथेभिति (भा) | छरितश्य य wer विभौयवे स आाषनिकस्ममालिडल्वान्र प्राग्नोति | 10 22 AC माश्यप्रदोपोदुद्योवः। ( तस्यादित उदासषमडंकृखम्‌ । ९। %। ३२ । ) (ख. १। पा, २। च्या. १) व्याकरणं नामेति ॥ (भा) छन्दः शस्त्रेषु | (भा) प्रातिश्ाख्यगिक्ादिषु ॥ श्मभिविनौतः | (भा) fufaa: i उपलब्ध्या | (भा) व्युत्पत्या ॥ एवं तदि इदमपि व्थेमित्धाइ [म ETS कन्तेव्यम्‌ । “a सुब्रह्मण्यायां खंरितस्य तूदात्तः” (९ । २। Be) इन्र आगच्छ | क्वं तदि स्यात्‌ । यः सिद्धः afer: | सत्रह्मरणोभिन््र च्ागच्छ ॥ खरितोदात्ताष्ाखरितार्थैम्‌ । वा । खरितोदात्ताचा- खरितार्थम्‌ । asa कनतैव्यम्‌ । इन्र श्यागच्छ हरिव eae | खरितपरसव्रतराथं च । वा । खरितपररसन्नतराथं च तथैव कतत - व्यम्‌ । उदात्तखरितिपरस्य सन्नतरः (1 21 se) | माणवकष- नटिलकाध्यापकं ae (९। २। yen! Rie) wate स्यात्‌ । यः faa: खरितः | माणवक जटिलकाभिरूपक क्ष (५ । ata ० भ्त सुत्रद्यण्योमिति (भा) | orefe साधुरिति यत्प्रत्ययः firerq खरितः। ललटावेकारेशः खदितानुदभयोराग्तरतम्ात्‌ afta । ततः “w?rarere” (Citi ex) इव्युदान्षखरितयोरकादेशः aftr रव नख सिड- तवाडु दालम्‌ । `“सु्र्मष्यायास्‌” (ti ९। Re) इति च खर्ूपमेव mut न तु निगदो ewes खरितोदानाश्च इति (भा) । “ere” दत्य amare खरितस्योद्‌ा ले रते ˆ उदाादमदा शस्य afer” (Rieti ९९) स्ति eer खरितलं प्रभ्नोति। न्यङिति महामाव्यप्रदपोदुद्योतः। eu ( अ. १। पा. २। खा. १ ) ( तस्यादित उदात्तमद्धंकृखम्‌ | १। २। 82 1) यद्येवमिति ॥ (भा नतु ` प्रदेेषु खरितयहणाकरणे उदान्तयदणेनावयवख्य बोधने- ऽपि तत्‌ खाने यणोऽभावात्‌ “sermafcrataw” (८। २। ४) इत्यजानुपपत्तिरेवेत्यत श्रा आक्िप्यत इति । कष) तच खे एतद्पसथ्थितिसामथ्ांदिति भावः ॥ सत्यपौति । कत) 21 ean €९। ९।१८५)। तत्त ame | न वक्तव्यम्‌ । देव- ब्रह्य णोरनुरात्तवचनं wan खरितादिलि सिद्त्वस्य i वा । ख्व- ब्रह्मणोरमुदान्षवचनं ( देविब्रद्मणोरनुदान्तः। ९। २। gs) देव- नद्यो र नुदात्तत्वमेके | वा । रेवन्रद्यणोरनुदात्तत्वमेक इच्छन्ति | देवा ब्रद्धयाणः। देवा ब्रद्याणः॥) ज्ञापकं सिद्ध ce खर्तिडति। यद्ेतज्‌श्राप्यते खरितोदात्तात्‌ परस्यानुदान्तस्य खरितर्वं प्राप्रोति | न ब्रूमो देवब्रद्यणो रयु दात्तवचनं ज्ञापकं fag gw afea दइति। किं afe परमेतत्‌ arefafa Se णी वि iy (oo म मौ लौ (भा) । न्यो च (९) २। ५९) इति पूकवेपदप्रटतिखरब्त “खदालखरितयोयंथः” (र । ९। ४) इत्यकारः ७रितखस्या सिडत्ात्‌ yaa erat न स्यात्‌ | Sarquifcfa (भा) । लिङ्गात्‌ पाठक्रमबाधने , ऋमान्तरमाग्रौयवेऽन्यथ 7 खरितस्प्राखिडलाद्नुद्‌ा स्यान्‌ दाभविषानममधथेकं . ख्यात्‌ । agqatafa (भा) | खरितस्येव सिखत्वमनेन लिङ्गेन श्राप्यत cae: । waa इति (भा) । सच्रिवेष्ाग्तरज्चापनाये ङ्क गाणडमायत इत्यथः ॥ od महाभाच्यप्रदोपोदृद्योतः। ( तस्यादित उदान्तमडंकृशम्‌ । ६।२। ३९) (अ. १। पा. ९ खा. १) प्रयोलनविगेषलाभात्‌ गौरवं भ दोषायेति भावः ॥ ara BHATIA । (मा) तास्वादिषड्धदेणे उच्चारणेन wea: ॥ sarme- waar aafae शास्ते न fafeea are ‘sera इत्यादेरिति | क) Ceqraguy श्रन्तोदान्तश्यापि ॥ एवं तः wees म wad इति wen तत्परिहरति न केवलमिति | क) , “egecra” इत्यादिकमपि argufafa भावः॥ भासे “za” दत्य “द्योचेरदात्त'” दत्यादिकमित्यथी बोध्यः | श्रकरप्रश्षेष इति । कै) तदभावे श्रद्धस्लोदात्नादिति पञ्चम्बनज्विता श्यादिति भावः॥ श्राङ्दयमारम्भामिविध्योरिति तत्फछितमाहं दयं नवेति ॥ (क) तेन मे शब्दादिति i ॐ) पिट्‌ खरेण्दमोऽन्तोदात्तलाद्‌ इमम्‌ इत्येकादेश् खरेणान्तो- दाम्‌ । ततो मे शब्दस्य “aged सर्वमपादादौ” शइ्यमुदा- ‘ey ^“उद्‌ात्तादे४> इति पाठर उपलन्यकेरटध्रकेऽलि॥ ` RUSK Ass महाभाष्यप्दोप्दुद्योवः | ee BUT २ खा. १) ( तस्यादित उदाचमदंकृखम्‌ । ९। ८। WR । ) ma \“इममि"त्युदान्तात्परलेन ““उदान्ादकदात्तच् ` दति afta ततो “ag” wading “arate” इत्धाषटनिक- जेन निहतानामेकञुतिः ॥ | कच तिदिति। क) तदेकादे ऽपि आन्तरतम्यात्‌ ita: । करोतेष्येतिका्ेम्‌ | ¦ तदन्तरं देवदन्तयन्नदन्तौ इति “srafere च” दति निह- 3 तम्‌ ॥ भाग्ये इन्द्र आगच्छति । (भा) शराङदान्तः । गच्छेति निहतम्‌ । तत ५““उद्‌ान्तादनुदात्तस्य” ९ इमं मे ag यमुने quefa शचनुदिस्तोम' . चता परष्णया । सिक्या Hxqed वितस्तयार्जौक्षोये wag सुषोमया । ८ । ₹। ध।९२० । Ci ०४ ।५। दमं AUG यसुगे सर्खति Bate परुषि स्तोममासेवश्वमसिक्रया च सम खद्‌ घे * बितत्तया asia ana fe स॒बोमया चेति समन्ताः | खयेकपदनिरक्ताम्‌ । WET गमनाद्‌ यमुना प्रयुवतौ गच्डतगेति वा। खरखतौ खर श्रत्यदकनाम खत्तस्तदतो । शतुनौ axtfaan feyontfaat श्रा श्च aaa श्रवतोति वेरावतीं परब्यौ- mis: पर्वैवतौ कुटिलगामिनौ असिक्रयखक्तासिता व्वितमिति वेनाम तव्तिषेधोऽखितं मरदृदधाः सवां wet मरत रभा वङधंयन्ति fare विदग्धा faeat मङाकूलार्भोयां विपाडित्याङः करनौक- . प्रमवा वच्कौगामिगो वा fants विपाटगादा विपाद्नादा विधापनादा पाश्या Gat षाण्यन्तवसिदस्द THATS frases ॥ `. श ष्यरू। पाण ददद ॥ STITT! Arecy ex महामाद्यप्रदो पोद्द्योवः। ( वस्यादित उदात्तमडंङृखम्‌ । १। २। ९२।) ( अ. LAT. ₹। अ, १) दूति गकाराकारः खरितः तष्यानेनोदात्तः। दरति “श्रामग्तितम्‌” ager दितौयोवपं “उदन्ताद्‌” इति afta: तष्लानेनो- दात्तः ॥ सखरित wafa | क) “uated उदात्तेन" Cat “श्रतुदात्तश्य” दत्यनुषन्तेः स नेति भावः! न च इको गुणेति a ^““एडिपररूपम्‌” इत्य अष्‌ - प्रणस्य WS यादृशं रूपं तादृ श्र एव यथास्यादिति फलसुक्र- fafa wa wa ऽदात्तवादुदात्त एकादेशो am दति वाच्यम्‌ | “asqqaty:” इति दू्भायप्रामाण्छेन खरस्य रूपल्वाभावात ॥ ननु ““gagqaraa” इति निगदाभिधानादयमेव विषयो a यत्र इत्यत राइ सुब्रह्मण्थायामिति । क) सरितस्य agra इति वाक्ये सुब्रह्मा शब्दश्वरूपमेव ररह तेव्यथेः ॥ | उदात्तत्वे छते इति । क) ce 99 न SAGAR” इत्यनेन | उत्करे तख्यासिद्धलात्‌ en- ष्दाकारोऽनुरात्त एवेत्यर्थः ॥ eee क पार। gar Radi ae, द €४ y RTO a ख्‌ €५। ४ Bll ue, a BO ॥ LSU प्रा२। TRoy मदानाष्यप्रदौषोद्धदययोवः | 1 4 ( अ. र। पा. २। शा. १, ) ( तस्यादित उदान्मद्धंकृखम्‌ । ti 81 ३९ 1) न्यधौ चेति । के) aseat wma उत्तरपदे नि अधि इत्येतत्‌ पूरवैपदं प्रतिखरमिति aera: ॥ “meet aft’ इति fare सूभमेतदर्थख्येवानुवादकमिति भावः # “क इत्यत्‌ प्रत्ययान्तत्ात्‌ सखरितम्‌ ॥ देवब्रह्मणोरिति । (भ) wan: “gage” निगदान्तगेतयोः सखरितस्यो दाशतत प्रा्ेऽनेनाऽलुद्‌ा्ततवे क्रियते । देवा ब्रह्माण इति चामग्तिताद्यदा- न्त: । ग्रेषनिचाते “उटान्तादनुदान्तस्य” इति खरितः। सखरित- स्येव सिद्धवमाचन्नापने तु we प्रकर णस्या सिड्कतवे मानाभावात्‌" । “a grge’fa विदित खरितोदात्तगकारात्‌ परत्वेन wx आगच्छ इत्यादौ ककाराकारस््ाष्टमिकः खरितः स्यादिति उत्‌- कषं एव waa इति बोध्यम्‌ ॥ ्रसिद्धकाण्डे पठनमेव ` र““संनि- arate” ॥ न च देव ब्राह्मणोरित्यचाऽऽअयाऽखिद्धतमिति वाच्यम्‌ | दष्टानुरोधेनेतसकरणोत्कषेदयारव तत्‌ षिद्धलज्ञापनादि- ति दिक्‌ ॥ „ ९ पिट्‌ द-98 ॥ द द्र । पारे । JT Bs 9 द कं ॥ मङहभाद्छप्रदौपोदुदययोतः | (ख, १। पा. श धा, १) ( खकश्यति दूरात्सन्बडौ ।.९। २। REI) THA UTAH | १।२।३३॥ 'एकवचन सम्बदविः (पा) इ्यु्ेविंशारानुपपन्तिरत श्राह ६ किमिदं पारिभाषिक्याः खबृदधगशणम्‌ “रकवचगं सम्बडिः” (२। ३। २९) आहटोखिदन्वर्धग्र हयं सवो धनं सम्बद्धिरिति । किं चातः। यदि पारिमाथिकया देवा ब्रह्माणः। खव ग प्राप्नोति। अथान्वचरहयं न दोषः । यथा ग etree । fat पुगरिय- मेकश्चतिददान्नाङोखिदनुदात्ता | नोदात्त । कथं चायते | यदय म्‌ “उतरा वा वबट्कारः (५।९।६३१५) Raw) कथं क्तवा WIRY | अतन्त्रं तरनिदेधः । यावदुचेसतावदुैस्तरामिति । यटि afe गोदात्तानुदात्ता। खनुदात्ता च ग। कथं grad । यदयम्‌ “उद्रात्तखरितपरस्य सन्नतरः” ( lI Ri ४०) इत्याश । कथं लत्वा चपकम्‌ । अतन्त्र act | यावत्‌ सन्नस्तावत्‌ BHAT: इति। सेवा धापकाभ्यासुदासानुदात्तयो मंध्यमेकश्चतिरन्तकालं feat) अपर ere किमियमेकश्चतिरदा्ोतानुरात्ता | उदात्ता । कयं श्रायते । यर्दयम्‌ “Set वा वषटकार-” इत्याद | कथ छता way) तन्न" तर्‌ निदेशः | उद्‌ टो बेस्तरामिन्ये- वङकवति ।, यदि ate उदाानलुदा्ा। अनुदात्ता च । काथ धायते । यदयम्‌ “उदान्तखरितप र्स्य सत्रतर ways काथं छता. चापकाम्‌ | तन्त CSM: । स्वा बनतर इययेतदभवति | त wa aw axis a SHS भवन्ति | sere: | उदात्वरः । SORT । अनुदात्ततरः | खरितः । खरिते य उदात्तः सोऽन्येन विणिष्टः। रुकश्चतिः सप्तमः | RGR पादे दु २९। मक्षामाव्यपरदोपषद्द्योवः । सश (च, १। पा. २। श्या. ९) ( warts दूरात्सम्बुडौ । ९। २। ६९ । ) छबिमेति ॥ के) श्रङ्नजिमग्रडणएं समथ्यांद्भवतोत्यतः सामथ्ये दशयति न tifa i (भा) गतु ufaaaeasta महासंन्ञावखात्‌ दूरात्‌ सम्बोधनाथेकेक- वचनान्तस्येत्ययेष्लाभोऽत श्रा व्यातिश्ेति ॥ (क) war: खरान्तरत्वप्रसिद्धः प्रश्रानुपपन्तिरत ATE उदान्तेति ॥ क) उश्ेस्तरामिति। क) तेनोदान्तमाचस्य विधानात्‌ पचे ` एकश्चेतिख विधानादिति भावः ॥ भाय सेषा न्नापकाभ्यामिति | (भ कन्तुभ्याम्‌ एकश्चुतिरूदात्तातुदात्तयोमेध्यस्थान कूला पकार्भ्यां प्राप्यत इत्ययः ॥ मध्यम्‌ (भा) इत्यस्य ““श्न्तरालम्‌ः' इति व्याख्या हरतेरिति | क) व्धाप्रारदयायवात्‌ ""प्रधौमकर्मश्यासख्येये लादोनाःडरदिंकमेणाम्‌” | इति वचनाच्च ॥ खरितादिशेषं enfaqare 11 ८२ मह भाच्यप्रदौपोदुद्योवः । (amet germ । ६।२। ९६ ।) (अ. \। पा. RET. ६) area ॥ ॐ) सति चेति । (क) वौषट्‌ यतिरिक्रमन््रभागस्योदात्तले सत्येव तदपेखप्रकषमत्य- धोपपन्तिरिति भावः ॥ एकश्रुतिगतोदान्तापया प्रकर्षाशुपपन्ि- माग्रक्यदृष्टान्तेन साधयति यथेति | (क) safe पे भेदतिरोधानमेव खरितादिगेषः। तेनैवोभयश्प- तेति बोध्यम्‌ ॥ एवं च “सन्नतर” एकश्रतिविषये एवेति बोध्यम्‌ ॥ सहखरमध्ये उदात्ततरातुदान्ततरौ एकश्चुतिगतोदाज्ञाद्यपेदयैवाति- श्थविश्िष्टौ न तु खतन््ोदान्तापेडथा भनुदात्तेनेति | क) छद्‌ात्तक्लरितपरले Cay: ॥ मद्ामाव्यप्रदोपोष्योतः । < (ष्य, र। पा, २। खा, ९) (न gage खरितस्य तूदात्तः । Ui २। RO!) "न GT STATA स्वरितस्य तुदात्तः। १।२।३७॥ Se नचयाजोदा्लोऽन्ययासिद्ध इत्या श्रोमिति । क) श्रभ्यादानपदेमा यश्चक्मेव्थित दति भावः। wa एव जपेपितं स्तमेव जपन्ति । शरश्च दानं प्रारम्भ इतित ofa asta त्वच प्रात्भिरेवनेति बोध्यम्‌ ॥ ““खरितसख्य gern” taweaterecu- न्नर प्रसक्रादाह | | ' १ GAMMA उदानः । at! सनब्रद्यण्यायामोक्षार उदात्तौ भवति | सब्रद्मण्ोम्‌ ॥ आकार आख्याते परादिख् | वा । शाकार arena परारि शखोदात्नो भवति । इग््र ara | इ कि, ागनच्छ ॥ | वाक्यादौ चदेदे"वा। वाक्धादौ चदे दे उदात्ते मवतः। ws eee । रिव are ॥ मघवन्‌ वजम्‌ । वा । ATT] मघवन्‌ । Baer | वा । सुत्यापरशाणामन्त उदात्तो मवति । ge garg | ae स्याम्‌ ॥ खसा विन्धन्तः | वा । असाविन्त उदात्तौ मवति । गार्ग्ौयजते | वात्स्यो यजते ॥ मु व्येत्यन्तः । वा | खमुष्ये- त्यन्त उदात्तो भवति । ere पिता यजते ॥ स्यान्तस्योपोतच्तमं च । बा । स्यान्तस्योपोन्तममुदान्तं wae । mae पिता ana | बातृस्यस्य पिता यजते ॥ वा नामधेयस्य । वा। वा नामधेय स्यान्तस्योपो्तममुदा्तं मदति | देवदत्तस्य पिता यजते | देवदत्तस्य पिता यते ॥ ८७ महएभाग्यप्रदोपोद्द्योतः । (न सुब्रह्मण्यायां खरितस्य तूदात्तः। १। २। ३७ ।) (BWR पा,२। सा. र) बन्दर आगच्छंति ॥ (भा) दन्द्रशब्द इति | (के) हरिवच्छब्दस्यो पलकच्तणम्‌ ॥ हरिव इति । (भा) “aqaat:” इति & ॥ अनन्तरेति । (कै) दृ WTS दत्यादयतुपदोक्रयति भावः ॥ एत- जिमिन्तःगरेषनिधातस्त॒ न । wer श्रसिङ्ूलात्‌ ॥ भाथे दे दं इति। (भा) awed: । “श्वः सुत्याम्‌ श्रागच्छ मघवन्निति are तच खःशब्दो निपातलादुदात्तः। सुत्याण्ब्दः “Met Waa’ fa क्यवन्तोऽन्तोदात्तः | TANIA दत्यनुवन्तते ॥ निघातविधानादिति । कै) परंक्ृकारस्ाणयनुरान्तवेन खरिताऽप्राघ्या “Cafrae Sata? द्त्यस्याप्राप्रिति भावः । 'तत “ “एकश्रुति दूराद्‌” द्येकश्चतिः तत्रेति त्नम्‌ ॥ सुत्याशब्द इति । के) ee ~ Re पू भनक ee दनि ५ मतुसा र सम्बुद्धो Sela ८।९।१॥ रअरे। पाष।द.९९॥ RGR ago, eGR Tae, महाभाव्यप्रदोषोदद्योवः | K-€-- सद्खयाया इति । (क) "“च्नुद्‌ानत्तानाम्‌ ` इति पटो पान्तव्यक्रिगताया इति ae: | उपान्तस्याविवच्ा कारणाभावादिति भावः ॥ deers इकेषा- fafa श्यादत श्राह (णी "= GS: eee = कषय ज =o ae ॥ 8. | क 1 = अर ।पा२। Gaon R खरितात्संितायामनुदान्तागामिति चेदुद्योकयोरैकश्चत्वचगम्‌ | वा । खरितात्घंदिताामनुदात्तानामिति Faget asi वक्तव्यम्‌ । च्पाभिवेष््यः। पचति । किं पनः ara म सिध्यति । बडवण्वनेन fata: कियते तेन aerated स्यादृद्येकयोनं स्यात्‌ ॥ नेव दोषः | गा fate | कथं wena नामनिर्देशः कियते away cc मषामा्थप्रदोपोद्दयोवः। (खरितां हितायामनुदाक्नानाम्‌। १।२। द< 1) (ख. ९। प, २। खा, ९) दित्वमिति ॥ कै) नन्वेवं संख्याया एेकश्ल्यविधानायोगात्‌ षषटयलु पपन्नव्यत ATE तेनेति । क) अतुदात्तदिलादौ सति तदधिकरणतानां tage वक्रथ- fafa भाखायेः ॥ स्यात्‌ | तत्कारी च wage च । नान्तरोयकत्वारच बडवचनेन fata: feat अवद्य कयाचिदिभक्तया केन चिदचनेनग faeu: ace दति । aaa) afacql श्रालिकलापं स पलालं स तुषमाहरति नन्तरौयकत्वाव्‌ । स यावदादेयं तावदादाय तुष- पलालान्धुतृटजति | तथा कञ्चि न्मा सार्थो मद्यान्‌ WHAT स प्रकलान्‌ आरति गाग्तरौयकत्वयत्‌ | स यावदादेयं तावदादाम श्रकलकगटकानुतजति | खवमिद्ापि नान्तरौयकल्वाद्‌ बड्धवचनेन fata: कियतेऽपिशेषेनेकश्चयम्‌ | अवि्ेमेनेकशच्छमिति वेद्द्यवहि तानामप्रसिडधः। वा । afte a कश्चुद्यमिति चेद्द्यवद्दितानामेकश्चशचं न धाप्रोति । “sa मे ag यमुने सरखति शुतुद्रि” (ऋ-सं ८ ख-१० म ऽ५-५)॥ अनेकमपौति तु वचनात्‌ सिद्धम्‌ । a! अनेनाप्येकमपि खरितात्‌ पर dfe- तायामेकश्रति भवतोति amar) सिध्यति । as त्किं भिद्यते | यथा न्धासमेवास्तु | ननु चोक्तं खरितात्‌ संहितायामनुदात्ताना- fafa चेद्द्योकयोरेक श््वचनम विशेषेण वयव हितानामप्रसिडि- प्ति । गेष दोषः। कथम्‌ । रकष निदेग्रोऽयम्‌ । अनुदात्तस्य चाजुदात्तयोखानुदाक्षानां चानुदात्तानामिति | रवम पि षट्प्रभ्तो- नामेव प्राप्नोति | षट पम्डतिब्वेकरेषः परिसमाप्यते | प्रयेकं वाका ufcanifag शेति द्यकषयोरपि भविष्यति ॥ . ACTUATE । se ( शख. ९। परा. श। आ. १) ( खरिवात्छंडितायामनुदात्तानाम्‌ | ti 8 ६९ 1+) प्तन््शब्द्‌ विति | क) feaferawed प्राधान्यम्‌ ॥ भाय नाति । (मा) अरलुवादखले इत्यर्यः । व्या्भिन्यायखाविवच्वा हेतुरिति बोध्यम्‌ ॥ विनाथेकान्तरा शब्दात्‌ भवां at ऽगहादिलात्‌ । are कः । मजषमासः | मखोपाऽभावञ्च रएषोदरादित्ात्‌। नान्तरोयकशब्दे ॥ नलु वडत्वसंख्या विवा पूवंकलवाइडवचनम्य नान्तरौयकलमयुक्रमत ATS “gree fa । (क) meget: संस्कारः तदुश्चारणङतमदृष्टं acufaas: । सौनं asaqa इति तात्पय्यम्‌ ॥ "न कार्थेति । (कै) शब्दानां — fafa: at sea afaafwaae: ॥ ख श्रखकानिति पाठः ॥ ` व्यवधानादित्यथेः. इति । क) बहलवविवच्ायां a साम्यात परिभाषावाधः इति भावः॥ शको 2 es [णर nd ~~ i'l, ae Whe a eee य - नि —— कि ` | = ह 9 1 — 1 [ [र ९ तन्ल्श्यब्दोऽच प्रघानवाचौ बथा RE समाति ag न विवच्छते SITY: + २ गहादिभ्यश्च ¦ 8 । २ । recy Bedi पार। Tee x 9 श्ब्दसंखाराथमेवाज Twa विवच्छते म तु काग्येसिद्यार्थमिल्मथैः ॥. ५ अपलब्धकेयटपुखलके "नतु are” इति (तुः श्ब्दघटितः पाठोऽल्ति । 12 ge मश्भाश्धप्रदौपोदुद्योतः। ( खरितात्घंहितायामनुदात्तानाम्‌ । ९। २ द९ 1) (ख. ९। पा. Ry या.१) प्योगारम्मभ इति । (कै) एकगेषद्धनारम दत्यथः ॥ एकगेषेऽपि जिप्रशतिव्येव श्यात्‌ | Wd AS वगेचयेति । कै) तात्पस्येवश्रात्‌ भिन्नसंख्याकलितेत्य्थः ॥ जातेः कै) भ्रलुदात्तवणातेः। यक्तिदारापरलं ATTA बोध्यम्‌ | तज्रब्यवदहितयक्तिदारोव स्वेगतजातेः परलं बोध्यम्‌ | ददं चिगधम्‌ | एकेकबयज्निवयङ्गलाव्नातेङकाकिदारकं परल तद्यक्रिवयक्गायाः । कि च \“श्राधेधात्‌के” दति खचखभाययाडकिदारकं परत्वा दिजातेर- युकमिति निरूपितं “ewe” दूति सूते तस्मादेकशेषप्रत्या- स्यानेऽपि भिन्ररुल्याकलितग्रातिपदिकार्थानां त ग््रमिलसख्या- १५ कलिताथकप्रातिपदिकानां वा जात्याख्यायाम्‌” इत्यस्यापि ara मत्याख्यातलेनेदमेव युक्तमिति परे ॥ नत वगंरयो पाटानेनैकशचष- कर णदेवमपोत्याद्यनुपपन्नमत ATE -सहविवश्ायाभिति। (क) ९ योगारम्भपक्ते वगेचयो पादानेनैकश्च क्रियते । THR een, रअर।पार।द्‌१०॥ ४ भावयास्यायामेकस्मिन्‌ खङवचनमन्यतरस्याम्‌ ।९।२।५९८। ५ स विवन्ताय नेकदेषविधागात्‌ समुदितानां Weep: ॥ * "य णभ छर षि ES, at oe न | ee eee $ @ ACRATAITT ANT: । €१ (श. Qi पा. २। शआ, ) ( अक्तं रकाकं प्रत्ययः | १। २। ७९१ । ) पप्रभतौति ॥ कै) रकशेषवाक्थे । (के) एकशेषविथदवाकधे ॥ ‘faen श्वेति । (क) बोध Way: ॥ यथेति । के) तजेव wafer: arg कुर्य्यात्‌ दत्धजेवाज्ापि faew एव ay विवच्छा दत्यटोषः ॥ | es ~ HOR शकाल्‌प्रत्ययः 12121 22 nm as ne OG een अषटकरग्रहणऽचराधिक्यादाह , 'पददयेति । के) अष्क्रमित्यखण्डमिति भावः ॥ युवापत्धसप्र्ययायेलात्‌ we कथं सामथ्येमत श्राह aE TT I NEED SS तकर ९ प्म्रतिय्महणेन चेक पो ष वाक्येऽनुदान्त नामित्यनेनेव चतुरादयोऽप्य q- दान्ता WE । २ fata wa सद्विवक्ता | काय्यैप्रडत्तिस्तु प्रत्येकं यथा देवदस्षयन्ल्‌- दत्तविष्णुमिच्रा भोज्यन्ताम्‌ CaM देवदत्तादयः एथगेव Bae ॥ १ एक्तस्लायां हलगशणं खादिलेपे इ लोऽग्रड णार्थम्‌ | वा । ¢ पद्‌ दयोचारणमेव गैरवमिति ata: 5 -पमाायकयतननवयम्‌ मकः महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः । (@ IU 21] शआ, १) कु रकालप्रद्ययः। १। २। se | ) errata ॥ क) ण रव | के) “meray” इति सामान्यविहितश्य ॥ प्राप्तस्येति। क) श्रणपवादलेनेति गेषः। तदेवं Te लगभावं परसाध्यरश्यदण दवालग्रदणेऽपि Tea पटामो ति पचदयसाम्यमित्याइ भाव्ये ष्तानौति | (भ) श्रनेन पदसाम्ये माचवेषम्यकिशित्करमिति सूचितम्‌ ॥ ननु प्रह्ययेनाछि विश्रेयमाणे तदन्तविध्यभावात्‌ कथम प्रा्भिरत श्राह प्रत्ययस्येति 4 (क) व्यािन्यायेनालेव विग्रेषणमिति aan ननु "acre इ्यजानुनासिकः परो wae Faia इति वच्छते इति कथं zat OTfa: | श्रत WATS श्रत दलं न Tala WY ae त्विति ॥ (कै) भाषे | TY चेति । (भा) केवलाद्मफ TAG: ॥ १ लुगपवादो at विच्चास्यतेऽन्यथाऽव ख्व लुकि सिद्धे य विधागमन- थक wifey: 4 र्य ।पा१।३्‌९२। ` १ तान्येतानि चौणि ग्रहणानि भवन्ति भा । g ९ ।पार। द्‌ ९७॥ \ महामाग्यप्रदोपोष्द्योतः । ९ (ख. XI पा. २। या. ९) ( एकत रकालप्रत्ययः । १। २। ७९ |) MATA । (भ) ससुदाथात्मक इत्ययः ॥ "अयं साम्प्रतिक इति । (भा) “acme” इति gi उदेश्मतया प्रधानस्य विग्हणस्य मुख्थार्थतवलाभाय we waa सौचो मतुप्‌ शोप इति भावः ॥ इलः प्राधान्यादिति । के) संञ्चावाक्यायेप्रतिपत्यन्तरमेव प्रदे शाथप्रतिपत्तेरसंजातविरोध- न्यायेन तजोक्रकल्पमालुचितेति भावः। किं च शास्तस्याश्पविष- धतापन्निरिव्यपि बोध्यम्‌ ॥ किंन गोणौति। @) क्रिषहित्ययथंः ॥ रकिमनेनेति । के) “वेरष्रक्रस्य' इत्यस्य BAA wy प्रदश्यक्रोकारे इत्ययेः ॥ | तिलोपः स्यादिति । क) श्रागमविशिष्टश्य faa weary याट्‌ इत्यश्य ९ अयं साम्प्रतिको faux इति किंबादिषु भूतपूर्वगति लभ्यते तवा- SMA इलयश्येग Tay Rw) यथा गुरोश्च wea इत्च TART ॥ RUC पाश । द्‌ ईऽ| श्‌ किबादयोऽपि wert दर्विरिष्यादौौ विपत्ययोऽपौति किमनेन wafer स्यादित्यर्थः ॥ ९8 AETHER SNA | | ( Sem एकाल्‌प्र्यः । १। २। ४१ । ) ( ख. ९। पा.श। था, ) eta: स्यादित्यर्थः ॥ wa va \.“इश्ब्याब्‌”” इति ae इशग्रण ये ¦ ॥ “= ‘aqew त्विति । क) तदुपादानसामथथेन तदन्तविध्यभावादिति भावः॥ ज्ञापित इति । कै) एवं चाच जातिग्रहणश्रकाकर णायेवेकग्रहणं चरितार्थमिति कथ Walaa भावः ॥ पुनरिति । ज) युगपदेव विनिगमनविर हात्‌ प्रमाणदयप्रटृत्तिरिति भावः | । 'इदिरादेजिति | (पा) श्रय तत्वं तजेवोक्रम्‌ ॥ व्यवस्थापितिमिति | ॐ) मयेति शेषः ॥ यि . ee ॥ ` । १५अ९।पार१। ae. | २ अल्ग्रये तु त्रियमायो न क्त्यं शातं तु ema तद्श्ितं भाष्ये | यद्यप्ययमथे “निपात रकाजगार्‌ ` (१।१। १४) दइत्यतैकायद्धरेन ्षापितस्तथापि मन्दबुदौनामनुयष्ाय एनरिश क्ञापितः। wer. पदेषु इलग्रशयेनेव सिद्धे स्च विधानं विस्पष्टम्‌ | ३ “इिरादेच्‌” (LIQ) xe परिम्‌ बाल्वं अवद्यापि तमि कथं tee say, परार्थसामान्धात्‌ परिभाषा संश्चात्वेन थवद्ियते दव्यदोषः | "षणौ ere [र मिम Seales, tr he महाभाव्यप्रदपोद्श्योतः । ey (qq. U1 AT. RI चा, १) ( तत्पषः समानाधिकरणः कमेधाख्यः | १। २। ४२ । ) "तत्पुरुषः समानाधिकरणः HATTA: | १।२।४९॥ समासैकाधेत्वादिति । (a) वाभ्धिकं ममासस्येकप्रटन्तिनिमिन्तलादित्ययेः ॥ पर्य्याय- SIAL | : भिन्नेति 1 क) ९ तत्‌एशषः समानाधिकरणः कर्मधारय दति चेत्‌ समासेकार्थतवाद- पसिदिः। ati aque समानाधिकरणः कमधारय इति चेत्‌ समासस्येका्थत्वात्‌ wart ्प्रसिदधिः। रखुकोऽयमधैरत्‌ एरषो गामानेकाथाश्यं चं सामानाधिकरण्यम्‌ ॥ सिड तु पदसामानाधि- कारुण्यात्‌ । वा । सिडधमेतव्‌ । कथम्‌ | तत्‌पएरषः समागाधिकरय- पदः Naa भवतौति वक्षयम्‌ । सिध्यति.। at afe भिद्यते | यथा न्ासमेवास्तु । ननु चोक्तं तत्‌पएरषः समानाधिकरणः कर्मधारय इति चेत्‌ समासेकार्थत्वात्‌ पसिदिरितिः। नेष दोषः । अयं तत्‌ एरषोऽस्छेव प्राथमकल्पिको यस्जित्ेकपयमेकखग्धेमेक- विभक्धित्वं a) afe तादर्थ्थात्‌ ताच्छब्द्य ततृपरुषाथानि पदानि ततृएरष्‌ इति । वद्यख्ादर््याव्‌ agen तस्येदं यदयम्‌ | ` ९ भिद्रपरटत्तिनिभित्तपयक्षस्य नेकस्य शब्दस्येकस्िब्र्े त्तिः सामा- नाधिक्ञर र्रसुच्यते | प्रदोपोद्दयोतः | ९८ AGH vai (U1 UT. 2) eT. १) ( तल्वबवः समागाधिकरगः RAAT: | Ui २ ४२. ) भिनप्टत्तिनिमिन्तपरकारकमिन्नोपखितिनगकस्येत्यथेः ॥ वद्ठतः प्व्यायाणामपि कोरे सामानाधिकरष्यसयष्टताया ““नामग्तिते समानाधिकरणे” इति खे awe ध्यनितलेनेदं चिगधम्‌ | “गौरश्च caret तद्चाढत्ते रकस्िन्नथे इति ॥ कै) भाषे रकोऽयमथेस्तत्‌पुरुषो नामेति । (भा) तत्‌ पु रुषसन्नकनोलोत्यलादि शब्दां एक एकोपस्धितेरिल्यर्थः | यद्यकविभेग्यकमतौ तिननकलं सामानाधिकरणं तदा तत्‌पुरष- माच कमधारयलापत्तिः । बमानाधिकरणपदवैयथ्ये चेति तात्‌- पय्येम्‌ ॥ तत्‌ पुरुषत्वमिति | (कै) शमीसादिसन्नासमुदाय मिवेग्रिनोति भावः॥ मनु एकपद- ` वेकविभक्रिवयोः पौनरक्रमित्यत श्राह ` 'पदशब्देनेति | (के) पदतदथेयोरभेदोपचारादिति भावः ॥ क ९ नामन्ते समानाधिकरणे! < | ६। 98! इष कस्माच्च भवति | घ्रेय देवि सरखति इडे काये fawa रतानि ते was नामानि । योगविभागः करिष्यते गा मन्तिते समानाधिकरयो Waray | ततो विमाषितं विग्येषवचन इति ॥ र पदश्ब्दनार्थो | रका्थमिदर्थः | ACTA TAA: | é9 (ql पा. 8 aT. & ) ( ayaa: समानाधिकरयः RAAT | cl २। eel) अथवेति । जे) अन्तवे्तिविभक्यपेलस्द्रत्तरपदादिव्यवद्ार इति भावः॥ नन्वेक- विभक्रौति पुनरक्रमत श्रा „ ‰एककारकत्वमिति | (कै) विभव्यतेऽनया प्रातिपदि काथं इति व्युत्पत्तेः ॥ तद्यः (भम) इत्यादि भाषे ताच्छब्द्यम्‌ (भा) दति ere ग्यञ्‌। “aq” ततो इहेतोमुख्याथं संमानाधि- करण्यासंभव्राद्धेतो येम्तादर्थ्यात्तच्छब्दः AUS यदणमित्यचरायंः | यदा यस्तादर्थ्यात्ताच्छब्दय तच्छन्दवाच्यतां लभत दति गेषः॥ श्ञ्मन्तरङ्गन्त्विति । (क) श्रयेनिवन्धनसामानाधिकरण्छाख्रयोऽन्तर ्गन्यायस्तत्‌पुरूषश्रब्द- माचाश्रयगो णसुख्यन्यायात्‌ प्रवल इति भावः ॥ ननु तत्‌पुरुषा्थं- — Ee eee OT ag 2 रीरा ee र to गिरी 0 wei TD + ^ # क श्य गणी शी भि भमर ९ अथवा समासाद्धिभक्यत्पत्तौ सयां रोकपद्यसुच्यते ॥ २ रश्ककारकत्वमित्यथैः | . द तत्‌पुरुषस्य पदान्तरेय aamafunce वदि रङ्मन्तरङतु afa- दानामिति तदेवाश्रौयते। ततश साम्यां त्‌ पएरषग्न्दो गौ णार्थद्न्तिः परिगण्यते तेन सुमासावयवानामेव पदानां कमधारयसं्ला विधीयते समुदाये .च वाक्यपरिसमा्या पदसमुदायस्येकव क्मधारयसंन्ञा न तु प्र्ेकम्‌ । ततृएुसषसंकन्नाप्रकरणे दयं संक्ञान कृता रकसंन्ञाधि- कारात्‌ तत्‌पुरषसं चाया बाधा मा भूदिति। 13 महा माध्प्रदपोद्योतः। (सअ, १। पा. २। शआ. १) ( प्रथमानिर्दिष्टं समास उप्रसजनम्‌ | १। 2) 8₹ | ) पदानां क मधारथसंन्नालामेऽपि WTIS खा न स्यात्‌ । Lat च तद्य Taq श्राह € समुदाये चेति । (क) समानाधिकरणपदम्‌ श्रे wren नाञ्चितं तादृश्रानामपि गौ एतार्‌ ॥ ; वाधामा afefa t (क) ‘agen’ wadentafa wfeat वाधो माश्छदित्यथेः | समानाधिकरणः कर्मधारय दति तु सुवचम्‌ ‘“faqefa , बत्‌ ॥ 4 eee Hy [3 | 'रधमानिर्िष्टं समास उपसजेनम्‌। १।२।४३॥ a, en समासे किमिति । (कै) समामे दरति सप्तमो निर्देशात्‌ समासे विमानं प्रथमाग्तमिति qe: मला वा्निकारम दत्याश्यः | aie eee ee ee = ज ~ eee (म ज क्म ९ दिग । २।९।२३। र प्रथमानिदिष्टं समास उपसभगमिति चेदनिदे टात्‌ प्रथमायाः : समासे सश्नाप्रसििः। वा | quarfafes समास उपसर्नगमिति चेदनिदे शात्‌ प्रथमायाः समास उपसननसंच्ायाः प्रसिङिः | a oo नि अ ee ( ख, १। पा. २। शा, ९) मडङानाव्यप्रदौपोरदयोतः। ce ( nuatfafes समास saan | ९। 2 ४९ | ) तत wafa । क) खमासादेवेत्यथः। तथा च मासः yuarfafes: श्यात्‌ । नतु समासे कि चिदिति शक्तम्यनुपपन्तिः स्यादिति भाबः ॥ अन्तवं्िन्येति । (के) समासे विद्यमानार्‌ यतः suateraia इत्यथ इति भावः ॥ न कष्टशब्दस्येति | क) तश्चानिष्टमिति भावः ॥ प्रथमान्तमिति । कै) संशा विधौ मरत्ययम्रहफे तदन्तविधिप्रतिषेधादन्तपदोश्चारणम्‌ ॥ - मुखयाथासम्भवादिति । क) निदिं यणो पटंहितसमासयदणष्य मुख्यार्थाऽसम्भवादिति | we ननु प्रत्यासत्या यत्‌ समासशास्त्रे यत्‌ प्रथमांनिर्दिंष्टं तज्िरूपितकाय्यं एव तदु TIT स्यादत श्राह ग हि कङ्मदौगां समासे (२।९१। ९8 ) प्रथमां पश्यामः ॥ सिडन्तु समासविधाने वचनात्‌ | वा । सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌ । समासविधाने प्रथमानिदिटमुपसभेगसं लं भवतौति वक्छव्यम्‌ vale वक्तव्यम्‌ । गन वा तादश्णांत्ताच्छन्दम्‌ । वा। ग वा वक्तव्यम्‌ । किं कारणम्‌ | तादर्थां ताच्छन्द्यं भवति ( “भविष्यति? इति पाठोऽपि कृश्यते ॥ ) समा- साथं Whe समास इति ॥ यस्य विधौ प्रथमानिर्दैशस्ततो ऽन्याप्यप- सनस श्नाप्रसङ्ः (Qe ्ाप्रसङ्‌.'” इत्यपि दृष्यते)। वा चस्य विधौ प्रथमानिरदे्चः कियते ततो ऽन्यजापि वसूछोपस्भगसंन्ना १०० महामाव्यप्रदौपोदुद्योतः। (च. ९। पा. २। सा, ( प्रथमानिर्दिंटं समास उपसनम्‌ । १। २। ४३ । ) निदे शपेष्येति । (क) ईट पत्यास्तिदुक्घंयति भावः ॥ सत्युपेति । कक) परिनिष्ठित विभ्वा समास दति पचे इदम्‌ । ददभेव ध्वन यितुं wa “faq” पटोपादानम्‌ ॥ श्रवयवटत्या सवनामादि- पदेरिवानेनाभीष्टा ्यालाभादाद लोके चेति । (कै) सन्नामहत्वमेतत्‌पदरूखधेग्तलौ कि कार्यापरित्यागे हेतुरिति भावः ॥ श्रप्रधानखेव संज्निये ऽव्या्निः शङ्ते यद्येवमिति ॥ क) ———— रषी = oe oe | 1 os ~ प्राप्नोति । राज्ञः कुमारीं राजकुमारो . शितः । भितादिसमाके दितौयान्तं प्रथमानिर्दिष्टं ay षणोसमासेऽप्यपसर्जनसंज्ञा पाप्नोति (१६।२।४८।२।२। १०) ॥ fag तु यस्य विधौ तं प्रतौति वचनात्‌ | वा । सिद्धमेतत्‌ : कथम्‌ | यस्य विधौ प धमानिरिष्धं तं प्रति तदुपसभनसं्ं भवतोति वक्तव्यम्‌ । तत्त वक्तयम्‌ । न वक्ञयम्‌ । उपसजनमिति (“fe दति पाठोऽप्य्ति ) महतौ संञा क्रियते | सचा च नामयतो न लघीयः । कुत रुतत्‌ । लब्ध fe सं क्षाकरयम्‌ | तत्र महत्याः Ta: कर्य Taq प्रयोजनमन्वधसंश्ञा यथा विक्ञा- येत | अप्रधानमुपससंनमिति | पधानमुपसजेनमिति च सम्बन्धिश्ब्दा- मङाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। १०१ (अ, Ui पा. 2) Br १) ( प्रथमानिदि्टं समास उपसजंनम्‌ । १। २। & 21) पुरुषव्धाघ्र इति । कै) दृदमु दारणं चिग्धम्‌ “quater” सचस्थततपुरुषयदण- व्याख्यान परेण भाव्धेण तस्यो तरपद्रधानता सूचनात्‌ ॥ नतु खंन्ञा विधानमेव कथं तत्मयोजकाभावेऽत आड प्रथमानिद्‌ गेति । क) पूवां पराधरो त्रम्‌ श्रधेमिति । एतेन प्रदेेव्वन्वथ॑लेनेव व्यव- हारोपपत्तौ संज्ञाविधानं व्यथं स्या दित्यपास्तम्‌ । निविभक्रिकस्योचा- रणासम्भवात्‌ प्राथम्याच्च लघुलाच्च तज्निदेस्य सत्वेन तत्‌ सामरथ चिन्यम्‌ ॥ भाथे । ° ® ह 7 प्रधानसुपसजनमिति च सम्बन्धिशब्दो इति । (भा) तच “-श्रप्रधानम्‌ः इति दृष्टान्ताथं तदद्‌ पषजंनशब्दस्तत्रति- दन्ड्मप्रधाना यकलात्‌ “सम्बन्धिशब्दः दूति भावः y तदाद ९ पर्वङ्गः इन्दरतत्प॒रुषयोः । २। 8 । रद्‌ | + क क वेतौ । तच सम्बन्धादेतद्गन्तव्यं यं प्रति यदप्रधानं क्ष प्ति तदुष- wee भवतौति ॥ थय यच इ षद्यन्ते कस्मात्तच प्रधानस्योप- SIMS न भवति | रालः परुषस्य राज एुरषस्येति (२।२। ८) ॥ षद्यन्तयो खोपस्नत्व उक्तम्‌ । वा। किमुक्तम्‌। बद्यन्तयोः समासे ऽर्ामेदात्‌ प्रधागस्यापूरवनिपात इति (२।२। द°) i gon महाभाश्चप्रदोपो SANT: | | | (@ Ui पा. २। GT. १) ( प्रथमानिदिष्टं समास उंपसनगम्‌ । १। २। eR । ) यं प्रति यदिति। (भा) मासे प्रथमानिर्दिं्टमप्रधानलसमानाधिकरणोपषजेनपदा- भिन्लमिति aa: | एवं चं प्रत्यासत्या यज्जिरूपितमप्रधानल तन्नि पितभेवोपसजेनसंन्नाकाय्यै पूवंनिपात इत्यथः । इखोऽपि नायं प्त्यप्रधामल्व तरघटितखमासोत्तरपदश्वतस्येव इख विधानात्‌ ॥ परेतु “यं प्रति" इल्यादिभायस्यायमथः। समासशास्ते afee- पितं यस्याप्राधान्यं तं प्रति तद्पसजेनम्‌ इति समासशास्त्रे च घातौ यायपिचया प्रथमान्ता यस्याप्रधानलमिति तं waa तदु पसजेगम्‌। यद्यपि सहाय विश्रेषणवरूपम्‌ प्राधान्यं ठतो यान्ता तथापि तत्‌ खमभियाइतप्रथमान्ताधंस्य तदपेक्चया लौ किकम- प्रधानल्मितराधौनलश्ूपं बुध्यते । अरत एव समकच्चयो मंप्ये एकेन WW लया maaan परस्य दुःखं gat पूर्वकायासिद्या कंयटोक्रतदाश्रयणमगरश्चमित्याङः । दृत्यमिप्रायेश भाय च्य यत्रेति | (भा) eee ome oe 2a ee ee eee पणयो णि fey छम कनि el, कय) ना भी णव न ॒चैदमङेतं भवेदुपसनेनं पुवैमित््चखाभिन्न शति ज्ञला प्रधानस्य * पुवेनिपातो भ भविष्यति । यद्यपि तावदेतदुपसभनकाग्यं पररि्तमिदमपरं प्राप्नोति। रान्तः | कुमार्याः | रानकुमार्याः “Wheater” (१।२।७८) इति war प्राप्नोति । ` उकं वा। वा। किमुक्तम्‌ । परवल्िकमिति ग्ब्दश्रन्दार्थाविति। ( पर्वल्लिङ्मिति श्ब्दश्ब्दार्यो । वा। परवश्चिङ्गमिति शब्द; ACTA TSA: । Kor ( @ tat 8] Gt ) | ( प्रथमागिदिषट समास sua | ९। २। 981) 'परिहाराम्तर' इत्या दिकेयटसखिनध एव । उपस्जेनसंन्ञा- isa पूर्वनिपात गास्तीति दयितं पूरवेनिपातप्रकरण- प्रत्याख्यानमसुवदति तज Wife) ज) एवं fe ay भाव्यसुपसजेनस्य पूवं वचनं परप्रयोगनिषच्यये न वा निष्ठादशेनात्‌ ॥ श्रय यज इ षष्ठ्यन्ते कस्मात्‌ तच प्रधानच्य पूवं निपातो न भवतौल्या श्रद्धायां षच्यन्तयोः समासे Tart] ॥ (भा) अनिषटेति । क) faag शब्देषु प्रयोगे fea ्गव्यादिप्रयो गमिवारणाय शासम्‌ Te तु पुरुषराजेति प्रयोगो म दृश्यते इति। किं तन्निदश्यर्थनः यतेनेव्ययेः ॥ श्वुधबोधनाय तदारम्भे पूवैपकचिणाशंकितस्य cw: (न गणि १ ९ गादादि-।.ड I weiutafe दिष्येते। तचोपदेशिकस्य ङखत्वमातिदेशिकस्य अवयं भविष्यति।॥ ददं afe | दन्ता च aaa च दत्ता कारौोषगग्ध्ये। दन्ता च गार्ग्यायणो च emanate: दौ व्ययौ दौ ष्णौ च प्राप्नतः ( ४।९। ०८-१९० ) | स्ताम्‌ । पवद्धावे- भेकस्य ` नित्तिम॑ विष्यति ( द्‌ 2। ६५४ )॥ षदं तदि । ome युवति । दत्तायवतो । डौ तिष्न्दौ प्राप्न॒तः (४।९।७७ )। og मषाभाच्थप्रदौपोद्द्योतः I ` (आ, Qi परा. २। च्चा. १) ( प्रथमानिदिष्टं समास उपसजेनम्‌ | ti २। ४इ । ) पुरुषस्य इत्यादौ पपूवेनिपातितानि यमदोषस्योद्धारपर षष्वन्तयो- रितिवा्तिकं त्याचष्ट तथापौति । कक) पुरुषस पूवेनिपाते fe राज्ञः प्राधान्यमेव श्यात्‌ पुरुषराज- शब्दात्‌ तथेव प्रतोतेरिति वाक्यसमासयोभिन्ना्तेति भावः ॥ नासो भिद्यते इति । (क) वाक्यात्‌ समासे दति we) पूवंनिपाते fe तस्याप्राधान्यं प्रतौयेतेति भावः ॥ तदेवाह न व्यतिरिच्यते इति । @) व्यतिरेको विग्रेषणल्ं agra भवतौत्यथेः॥ परेतु नतु serra पूवेनिपातेऽपि “श्रधपियलो"त्यारौ न वाक्यषमासयो- भिन्नायेतेत्यतो भाव्यं प्रकारान्तरेण व्याचच्ते [सि अण जणककक a ty eee [र - प्क ॥ णी air= ceee ime > — ए. १०५ ९ “पुवेनिपातितानि” saree “पुरुषस्य” इयन्तं ना चकरोच = ए । स्ि। इ॥ तस्मात्रतच्छ कछ वतु शब्दशन्दार्थावतिदिष्येते इति ¦ > नु चोक्तं समासादृन्यलिङ्कमिति चेदश्ववडवयो टाबृलुग्बचनमिति | uf न्ड अभिधेयेति । (क) सवंशब्दानां प्रयोजनवत्वनाव्यमिचारात्‌ प्रयोजनवाचिनोऽषम्-- वाच्च धनवाविनो यद्णाभावादिति भावः ॥ कख्येत्याकाङ्कयामार ` मद्ाभाष्यम्‌ ॥ ऋ्थवदिति यषदेश्राय वणानां च माभूदिति,ः। fare | स्यात्‌ | वनम्‌ धनमिति “नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य'” (<1 219) «fa गलोपः प्रसज्येत | खधातुरिति किमर्थम्‌ । aeq ठचमिति ॥ अधातुरिति UMAR | कस्मान्न भवति खदन्‌ ठवमिति | खाचाय्यप्रटत्तिर्श्ापरयति केयटः | खभिधेयवचनोऽवार्थशब्द Greta तच्राघातुरु प्रत्यय इति पयंदासाश्चययाद्थैवत रव det भविष्यति नार्थोर्थवङ्गरहणेने्ाप्द्भा “guafefa” (मा) ॥ “वयपदेश्रायेति”” । (भा) | ahaa इति वाक्यदेषः | प्ंदासाश्चययो केन धर्मेण सादृश्यमाश्नौयत इव्यप्रतिपत्तिः स्यादिति भावः| शब्दकोस्तुभः ॥ डित्थादौन्यव्युत्पब्रान्युदाहरणस्‌ | शरद्य त्मत्तिपक्श्य चेदमेव qraqi wa द्यत्पत्तिपर्षेऽपि निपाताथयेमनुकरणार्थं चेदमिति हरदसत- नोक्तम्‌ । aq! तत्रापि प्रकरत्यादिक्षष्यनखम्भवादिति args वस्तुतस्तु १९१० मष्ामाश्थप्रदौपोद्दयोवः | (च्.९। पा, २। खा, २) ( अधैवरधातुरप्रययः प्रातिपदिकम्‌ । १।२। ४५ । ) संत्निन इति । क) “द्यपरे शो” विशिष्टसन्निनो लाभः ॥ केनेति । (के) ्ब्दवादिनापि तदाञ्रौयेतेति भावः॥ नञिवयुक्न्याया- faqs तदित्यन्ये ॥ च WAU यवदे शरा पेया भिन्नमेव तत्‌ फलमिति भरमनिटत्तय श्रा eons gree RE — —ewew ee —_—— one Cee रषि | गणि ——— ae i eee eee eee We 2 1 यी — न wat: प्रातिपदिकसंज्ञा भवतीति | यदयं “gut धातुप्रातिपदिकयोः' (२।४।७१) इति धातुरयं करोति । गेतदल्ति श्रापकम्‌ । प्रति- ` धिदार्थमेतत्‌ स्थात्‌ । अमि काकः श्येनायत इति ( ३। ९। ९९ ) । TATA इति किमथम्‌ | काण्डे कुदो ( १। २। ४७)॥ GUAT इति शक्धमकनतुम्‌ | mag मवनि काण्डे ae इति | छत्‌ तदितग्रहणं (१।२। ४६ ) निय- alg भविष्यति | छत्तितान्तस्येव प्रद्ययान्तस्य प्रातिपदिकसंज्ञा भवति नान्यस्येति | | “aufai मा afefa” 1 (भा)। पिशिषटसंक्ियपदेश्रफलं दशयति | क्षविद्र्णानां चैति पाठः ( अस्माकं मा्यपुललक्ते व्वर्णानांमा we’ दति पाटोऽल्ति । किलरण प्रश्टतौनां area व्वर्णानां चमा भद दति प्राठीोऽसि)। aa चशब्देन पदसमुदायोऽगथको दश्रदाडिमागौ व्यादिः समुच्चौयते | बहुपटव इत्याद्यय मिदम्‌ । न च तद्धितग्रहणे मत्व्च॑लत्तणथा निर्वाहः | पचतकौत्यादावतिव्यापेः । श्रद्युत्मत्तिपर्तस्तु कमि ग्रहणन fer कं षग्रहयेमेव arr । नापिते च aruda defeats । नन्वेतदेव ज्ञापकं बहुच्‌ महामाष्यप्रदौपोङ्द्योतः । १२९१ ( @. U1 UT. QI खा, २) ( अथैवदघातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ 1 २। २। ४५ |) विशिष्टेति । क) च पारस्तु प्रामादिक इति भावः॥ तमपि षमथंयते कचिदिति । क) समासग्रहणं त्थेवत्‌ ageraea नियामकमिति भावः ॥ संख्येति । (कै) yA: Ratatat खादिविध्येकवाक्यलादिति भावः॥ एवं च कार्याभावात्‌ संज्ञापि न स्यादिति ae 1 ee ewst Jee हि । ॥ 1 = = . 7 —a a [मी रीरि [णै अथवत्यनेकपदप्रसङ्कः | वा । खर्थवति ( “awafefa”’ sata पाठो- ऽस्ति ) प्रातिपदिकसंन्लायामनेकस्यापि पदस्य प्रातिपदिकसंन्ना otf i em दाडिमानि षडपूपाः कुण्डमजाजिनं पललपिश्डः अधरोरकमेतत्‌ कुमार्याः स्फेयल्ञवस्य पिता प्रतिष्रीन इति ॥ समुदायोऽचाऽनथकः । समुदायो ऽनर्थक्ष इति चेदवयवार्थवक्वात्‌ ससुदायार्थवत्वं यथा लोके | at | समुदायोऽनर्थक इति चेदवृयकेर थैवद्धिः समुदाया अप्यर्थवन्तो भवन्ति यथा लोके | ATU | लोक merase नगरं गोमदिदं नगरमिग्च्यते न च तच । ~. i 1 “fa च स्यादिति?” । (भा) । संख्याकंमदिष खादौनां विधानादनय- केभ्यः खाद्यत्पत्तिनमविष्यतौति प्रश्रः । ““घनमिति”? । (भा) ॥ ननु ^शअधातु- रिति नान्तस्य प्रतिषेधो भविष्यति । “नेतदैस्ति । (भा) प्रतिवयंमच विभक्तयत्यन्तिप्रसकुः | ग च प्रतिवं धातुसंल्लासमावेश्णः। अयं ata: | afatem खादय उत्पद्यन्ते तेषत्पन्नेवष्वय नियमः पक्लताथांपेच्तया वा पर्यय Bee EE न> am en हि eee Ral —t | 1 हि ति 1 [99 श त | ति eee मीर न भी oe a ee [गीष @ ya कृता्थंत्वादित्यवधेयम्‌ । श्रचवत्‌ किम्‌ । धनं वनसित्याढौ ufaad aa ana! aan: विश्िष्ठरूपोपादानविषयतथा श्रथवस्परिभाषाया इ्ाप्रठ॒त्तावपि धातुरप्रतल्यय इति प्र्युदासादेव सिद्धस्‌ । न चाधौते यावक ११२ महामाग्यप्रदौपोद्‌ योवः | (स. १। पा. २। GT. २) ( अथैवदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ४५ । न च प्रतौति । कै) क्रियावचनलाभावादिति भावः॥ ननृक्ररौत्या खाद्तुत्यत्तौ कथं पदल्निवन्धनो नलोपोऽत श्राह अरय भाव इति ॥ (क) उत्पन्नेधिति | (कै) खत्पन्नखखापि लगा दिनेव निटृत्तिरित्यथेः । एकस्मिननेतैकवचन- मिति शामान्यापेचप्रत्यय नियमे कस्या श्रयनवसितेराद गमी मणक ee aq (“aa amen” इति पाठोऽप्यस्ति ) व्याख्या भवन्ति स्ववां गोमन्तः। यथा लोक MTs लोके चावयवा रवार्थवन्तो न समुदायाः | ्ातश्चावयाव रवाधवन्तो न समुदाया यस्य fe ( “ae” इतप्यल्ति ) aera भवति स तेन काथ करोति यख च ता (भ्या?) मावः ् $ e ७५ A सन्तिस्‌ तासां We तं चोपभङ्केन्यरेतद्बदुम्यश्रक्यम्‌ (“Kea क्यम्‌ ` इत्यपि) । का तर्होयं वाचो यक्तिराव्यमिदं नगरं गोमदिद- मिति । रुषषा वाचो यक्तिः। इष्ट तावदाव्यमिदं नगरमिद्यकासो eee ee eee — eS ee, See ee eee gee 2 ० | ey peer ete a? Gee Fg es a, lS YE Re न्ड "णण = ` 1 i see SO ee नियम इति स्यादेव खाद्यत्यत्तिः"। अव्ययादिवत | यदुक्त संघातस्येकार्थाव छवभावो वर्णादिति तदर्णानामथवत्तापक्ते। तच fe तन्लेणक व विभक्तिः | रह दाबावयकचगतमकत्वे प्र्याययि्यति | रकमेव हि तदेकत्वं तिकनीव हि छपा प्रद्यायितमिद्वयवेभ्यो विभक्धिरस्याव | अनथकस्य तु प्राति- पदिकसक्ञायां प्रकाशयितयस्यार्थस्यामावात समुदायादिव प्रतिवशं विभक्गय- भगे क नहि नि नि भ क [ 1 ध erat eget निर्थकावपि धातुप्र्यौ स्त कृति वाच्यम्‌ । श्रडादिव्यव- स्थाय इङ रुवाथवस्वस्तकारात्‌ स्वार्थिकानां च परकृतयचना्वसवात्‌ । न चेद कल्यनामाव्रमिति वाच्यम्‌ । डत्थादावपि तथात्वात्‌ । oe fei म भाव्यप्रदोपोर्दद्योतः। ra (श ti at. Ri GT. & ) ( अर्थवद धातुर्प्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ४५ । ) अथेनियम इति । क्त) श्रनेकप्रकरणव्यवधानादकवाक्यतापच्ो Faw दृत्यभिमानः ॥ प्रह्ययनियमेऽपि म दोषः इत्याह प्रङूतेति । ज) संमिहितेत्यर्थेः ॥ श्रवश्यमेवमअयण्णेयमित्याह व्ययादिवेति ॥ क) [पि i. 1 य ee SS थगय aauia: | een स्मिन्‌ सन्ति तदिदमाख्यमिति i गोमदिदमिति ( ““गोमदिदं नगरमिति" इति पाठोऽप्यन्ति ) मत्वन्ता्मत्व्थोयो लुप्यते ॥ खवमपि वाक्धप्रतिषेधोऽ्थवत्वात्‌ | वा। वाक्यस्य प्रातिपदिकसंक्लायाः परतिेधो amen | देवदत्त गामभ्याज TEN देवदत्त गामभ्याज WANT fafa: किं कारणम्‌ । अथेवश्वात्‌ | अ्येवद्ये तदाक्यं भवति ॥ न वे प्रदार्थादन्धस्यार्थस्योपलव्ि्मवति वाक्ये। पदार्थादन्यस्यानुपलब्धिरिति ` [किणकार सगणे afagag: ॥ म लोप दति (भा) | faa aaa ग भवति समुदायस्य एथकप्रातिपदिकसंश्ञायां तदन्तर्भावाद्‌ लुकोऽमावाव्‌ म लोपस्योपलन्त- णा्चैत्वाव्ल शत्वादोनामपि Tag ॥ अदहन्निति | मा। वि्ेषविद्ितत्वा- germ सल्यामडागमस्य धातुभक्त्वात्‌ प्रातिपदिकसंक्षायां सां मलोपप्रसङ्कः | ग चाप्रत्यय दति प्र्ययलच्तणप्रतिषेधः। “नखिसुम्बध्योरि"ति mane गलोपे विधोयमाने प्र्ययलच्षणेनाप्र्यय दति निषेधाभावात्‌ ॥ श्र्थवसा नोपपदासे केवलेनावचनात्‌ fag लवन्वयव्यतिरेकाभ्यामिति । afar- ताभ्यामिति हि aga: | वस्ततः पदस्फोटवाक्यस्फोटयोरेवायेवस्वात्‌ | सत्स । उसरार्थस्ंवत्‌ wea इष्ट त gry । weg: faq श्रन्‌ । नलोपो माश्रत | | ~ + 15 ६६8 HEMATITE | (अ.र। WT. 8 ला, २) ( खर्धवदधातुरप्रययः प्रातिपदिकम्‌ | ९। २। 8५ । ) यत्ुक्तमिति । क) “quae” ( शिवस्-\) खत इति शेषः । काश्यितव्यस्याथेस्याभावादिति । क) तदभावेऽपि प्रातिपदिकसं्नाषामर्थादित्ययंः ॥ सभुदायादिवेति | क्र) | श्रनयेकनिपातदूपात्‌ शमुदायादिवेत्यथः। aya: संस्याकर्मा- देरभावादिभक्ेरचानुत्यत्तिरेव । श्र्थनियमादिप्रकार स महासन्ञा- विरोधाद्गमके स्येव न eas) एतद्ाव्थं तु मिरधंकषमुदाय ` चेत्‌ प्दार्थाभिसम्बन्धस्योपरलनिः। वा। प्रदार्थादनस्यानुपमिशिवि चेदिदमुश्यते। पदार्थाभिसम्बन्धस्यो पलन्िर्भवति aati दष देवदस- ua wat निदिष्टः कमं करियगुणौ चानिर्दि्टौ | मामिदक्ते कर्मनिर्दिं कत्ता नियागुणो चानिर्िद्यौ | ease किया fafeat कर्चकमयौ एण्खानिदि टः सुक्तामियक्ते गुणो निरिटः कततैकमणौ क्रिया false | धातुग्रहण करेतोति। ati प्लौयतौब्ादौ पातिपदिकत्वादेव लुक fag ईति भावः| गायत इति । मा । ener हति निषिद्धा प्रावि. पदिका ॥ छृश्षदितेति । मा । तदित यमन नियमाथं aaa तु प्रतिषिडाधम्‌। भिद्‌ दद्‌ इति। भा। oe fe अधातुरिति प्रति- षधप्रसङ्गः ॥ Garey इति । मा नेकं पदमस्मित्रि्नेकपद्‌ः समु दायत्तस्य सन्नाप्रसङ़ ददर्धः ॥ अनेकस्यापि पदस्येति | भा | खमु- । नचब्षोषािति प्रब्रव च “auhnfa’ fa धातुग्रहणात्‌ धातोनयं Pata ते इग्यादो प्रान्त व पातुग्रहशख्य चरिताचल्वात्‌ । श्रप्र्थ पुपोऽ्येवस्‌ । न चवन्तङन्ते श्रतिव्यासितादवस्धवस्‌ | मकामाव्थप्पो द्योतः ६९४. (च्य.९।पा. २ GT. 8 ) | ( अर्थवद धातुरप्र्य ! प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। 8४ 1) दति बोध्यम्‌ ॥ ननु सखवसुबुत्यत्तौ तेषां अवरापन्तिः। सर्वैक- व्नोत्पन्लाषपि एवमेवात BE विभक्कस्तु इति ॥ (कै) समुदायस्येति । क) शदन्तस्य शअ्न्तरङ्गत्ादवयवसंन्ञा afafangquaaretnz- काले द्यैः । समासमियमस््थवत्छसमुदायविषय इति भावः ॥ न च धनतौत्यादौ sfaat gant तच्छरवणप्रसङ्ग इति वाच्यम्‌। धातुप्रत्ययपदयोर्धालवयवप्रत्ययान्तावयवपरतथा तज aay वारणे- मादोषात्‌ तस्मात्‌ श्रव्यत्न्लप्रातिपदि काव्यववणोनां संन्नेवापाद्या तच च समुदायप्रातिपदि कावयदत्वन तक्षोपो धनवनादिकमगयत्पन्ल- भिति भवस्तद्धनयनकराह इ्ेदानौं देवदत्त गामभ्याज Beta सवं निदिं.भवति (““मवति!? इति नास्ति बण पुत्तकेष ) देवदत्त ण्व कर्ता मान्यः । गोरेव (“गामेव'? इति पाठोऽप्यस्ति ) कमं नान्यत्‌ | खभ्याजिरेव क्रिया नान्धा | eq न छृष्णा- मिति। रुतेषां ( श्येषाम्‌"” इति पाठोऽप्यक्छि) पदानां सामान्ये वत्तमानानां यददिषरेषेऽवस्धानं स वाक्धार्थैः॥ तस्मात्‌ प्रतिषेधः । वा । तस्मात्‌ प्रतिषेधो दितस्येति weary | प्रतिपदं तु नेव de प्राप्नोतयप्र्य इति निषेधात्‌ समुदायस्य तु निषेधो न पवत्तते प्रत्ययय्रशये यस्मात्‌ afafea इति वचनात्‌ समुदायाश्च प्र्ययस्याविधिनात्‌ प्र्ययान्तत्वाभावात्‌ । न विद्यते प्रयो यस्मिन्‌ सोऽयमप्रत्यय दव्प्याश्चयितुं न यज्यते ब्पटव इत्यस्याभि surg तद्धितग्रहशख्छ नियमांल्ात । तद्धितान्तानामेव न त्वन्यपत्ययान्ता- नामिति i न च तथापि darfafwara तसदन्तश्रणं वुलंममिति वाच्यस्‌ । RETAIN: | (01 पा. 8] भा. श) ( अर्धवदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ | १। २। 8४ । ) जशत्वादौनामिति । क) एतेन जलादौ धकाराुचचारणं वेयथ्येमित्य पास्तम्‌ ॥ विशेषेति । क) शरनवकषाग्रलात्‌ सुपं वाधितेति भावः॥ न च area द्यादौ लडादयः सावकाशा इति श्रच परलाद्‌ दुबारा एवं afe “गवादि” gre यष्ठडा दि विधावपश्चानं तस्यानवकाश्रला- दित्यथेः ॥ १६९ अडागमस्येति | कक) ayant धातुरोवाचाङ्गमिति धातुभक्षा दिल्युक्षम्‌ | इदं च सरूपकथयनम्‌ ॥ ame ॥ Tae) अर्थवत्‌ समुदायानां समासग्रहणं नियमार्थम्‌ | वा | थैवत्‌ समुदायानां समासग्रहं नियमा मविश्यति | समास card. ` इतां समुदायानां परातिपदिकसंश्नो भवति नानये इति| यदि नियमः क्रियते पर्तिप्रद्ययसमुदायस्य प्रातिपदिकसंक्षा न प्राप्रीति बडपटवः (। ४ | ९८) । उश्वकरिति (ui Rien): किं पनरव प्रातिपदिकसं क्षया समुदायस्य निषधप्रसङ्गात्‌ खरे दोषप्रसङ्कात्‌ । समुदायोऽवाऽनथैक इति | भा। पदार्थानां समन्वयामावाव्‌ ॥ अवयवाथैवावादिति | भा । धवयद- धर्माणं च ages alma सति च प्रातिपदिकवे छवलुकप्रसङ्कः ॥ रषषति | भा । रषा या वाचो युक्तिः सेषा Waar: । चकारौ मव्वर्थोय इति । भा , ततश्च नादयदधर्मय समुदाये यपदेशः किं तहिं श्रथवदिल्नुदृत्तिखामेर्यत्ततसिद्धः। werd Fe aq रकार्थौमावेन लोकषिकप्योगे प्रसिटुलं च प्रशंसार्थः | श्रधातुप्रययाविति सिद्धे न्‌ दधो पादान स्यष्राचेम््‌ | महास्नाकरणं प्राचासनुरोधात्‌ ॥ मद्ाभाष्यप्रदोपोद््योतः । १९७ (चख. 81 पा, 81 8) ( अ्थैवद धातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ । ti २। ४५ । ) न डिन्सम्बुद्धोः इति । कै) कथमन्यथा Teast म शोपः। म च हदन्लात्‌ सिद्धिः, AMAA CEASA भावः ॥ पुचौयतौति । क) ava इति प्रत्ययस्येव निषेध इत्यभिमानः ॥ प्रत्ययान्तश्य a निषेध इत्यभिप्रायेणाह SATA ॥ कके) ~ HTS gaya | प्रातिपदिकादिति खादयत्पत्तियंधा स्यात्‌ (४ । ९।९-२)। नेष दौषः | ययेवाचाप्रातिपदिकत्वात्‌ खाद्युत्पत्तिने भवत्येवं लुगपि (२।४। ७१९ ) न भविष्यति । as येवासावन्तरवन्तिनौ विमक्किस्तस्या खव अवरं मविव्यति । गेवं शक्यम्‌ । खरे fe (“fe” इति नात्ति बङवुपस्तकेष ) दोषः .स्यात्‌ | wees देवं खरः प्रसन्धेत ( “स्यात्‌” इति अच पाठोऽस्ति ` बव पुस्तकेषु ) । बङपटव इति चेष्यते । पटिष्यति gra far स secant | ( चितः। ६। ९। १९९ । चितः स प्रतेंङकनर्थम्‌ | वा| चितः स प्रकृतेरिति वक्षयम्‌ | क्कि. प्रयोगम्‌ | agai | बङ्- दग््यादिवद्यौगिक इत्यर्थः ॥ मत्वन्तादिति | भा । मत्वन्ताश्मतुब्‌ न भवति ‘req प्रययो te” इति ( ए विकाग्मतुवर्चौ याच्छेषिको मतुबर्थिकः | सरूपः प्रयो नेष्ट, सन्नन्तान्न सनिष्यते ३ । १। ७ ॥ ५।२।€४॥ ) वचनात्‌ वस्माद्‌ “^रकगोपूर्वा द्‌,” इति set माव्यकारवचगप्रामाश्ाक्लोपः | चत दति च तच निढत्तम्‌ | गो चिकादिसिद्ययं गवां समूहो गोरा सास्मिच्रक्तीति .. ग्योचिकम्‌ । अथवा मववन्तान्मल्व्थौयो लुप्यत इति । अनेगावयवधर्म॑स्य समुदाये उषचारमाइ । इड तु Testa सम्भवल्यपचरितत्वस्याश्नयो न ® मदहामाथप्रदौपौ SAA: | ( ty UT. 8 खा. & ). ( थैवदधातुर प्रययः प्रातिपदिकम्‌ | ९। २। ४४। ) काण्ड इति । (भा) परा दिवह्वाबेन प्रत्यथान्तलमिति भावः। न च Wee श्ाब्दफललाभायान्तवलसयैव ्रटत्तेलेनाप्र्ययान्तवात्‌ प्रातिपदिकलं श्यादेव तथा च खः श्यादिति बाच्यम्‌ । भायकृता वच्छमाणए- तात्‌ ॥ ६६९७ अच होति। कै) न॒ च हृद्रहणस्य॒प्रतिषेधवाधनायत्वे तद्धितय्हणमियमात्‌ कारकश्रब्दे प्रातिपदिकलानापत्निः। aged तु मध्येऽपवाद- , न्यायेनाधातुरिति प्रतिषेधखेव वाधकं खादिति वाश्यम्‌। वराध्यसामान्यकचिन्ताञ्रयणा दित्यभिमानः। वस्तुतो घातोः प्रत्ययान्तस्य “~, A € aq हत्‌तद्धितान्तखवेति निमे भायतात्पय्येम्‌ । तेना- ` धातुग्रणएमपि प्रत्याख्यातं किबादयन्तखापि separa प्रत्य धैमकजथे च । WET तावत्‌ । SUA | वङढतम्‌ । अकजर्धम्‌ । aaa: | विश्वकेः । seat | aaa | तत्तहि ame । न TMS | mae लोपोऽच AST | तद्धा । एष्पका रयां पुव्यकाः | कालका रुषं कालकाः | अथधवाकारो wee: | तद्यथा । तुन्दः घाट इति पूवख- निदेश । fata चित इति 1) तस्यां WHat यान्या विभक्तिरत्यद्यते Te | अथैवदाकामिदानौ दशयति | णवमपौति | ary धर्थवद्धौति | मा। पदाथानां समन्वयावगमात्‌ ॥ न व पदाधांदिति । भा ¦ पदानि खंखम्े प्रतिपादयन्ति । वाकम्‌ । पदार्था खव ला काञ्च योग्यता सब्गिधिवध्ात परस्यरसख्ष्टो वाक्यां gad: | न तु वाक्च वाक्ार्योश की महाभाव्यप्रदीपोदुद्योलः । १९९ (अ. Ui पा. RI ससा. २) ( ख्थवदधातुस्प्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । १। RI BR । ) aaa भाग्ये उक्रम्‌। ख च Wawa दः इत्यादौ प्र्ययलप्रयुक्रनिषेधवाधनाथं तद्धितस्येव संज्ञा विधानमस्लिति वाच्यम्‌। तस्य निषेधे फलाभावात्‌ । न च हरिख्ित्यारौ सोः प्राति- पटिकलापन्तिरेवं च श्रौत्स्गिकेकवयनापत्तिः “सात्पदाद्योः” (= । इ । ११९९) दति षलनिषेधापत्तिशेति वाच्यम्‌ । श्रौलख्भिंकस्यापि विना गमकमप्रटन्तेवे डतरो हावनेकस्यापि पदस्येति भाव्यानुपपन्तेराद समुदितस्येति | क) रत एवानेकयदणं दरिताथम्‌ ॥ बङग्रोद्याश्रयणफथ दश्रंयति प्रतिपदं त्विति ॥ क) तस्याः प्रञ्चत्यनेकर शत्वादन्तोदात्तत्वं न भविष्यति ॥ रवं cetera ayrqafa भवति प्ररतिप्रल्ययसमुदायस्य प्रातिपदिकसं्ञेति | यदटयमप्र्यय दति प्रतिषेधं wife स च तदन्तप्रतिषेधः। स afe amart: प्रत्ययप्रतिषेधो वक्तव्यः | ननु चायं प्राध्यर्थोऽपि ame । नार्थैः प्रायेन | छत्तदितग्रह ण॑ नियमाय मदिष्यति | छन्तडितान्तस्येव प्र्ययान्तस्य प्राति- प्रदिकसंन्ञा भविष्यति नान्यस्य प्रत्ययान्तस्येति | स रघोऽनन्यार्थैः प्र्यप्रति- aut ane: प्रकतिप्रद्ययसमुदायस्य वा प्रातिप्रदिकसशल्ला वक्तव्या ॥ उभयं मावः॥ पदार्था भिसम्बन्धस्येति। मा । ध्वनिच्यश्च' नित्यं ave विशिदरस्यार्थस्य पदाथैसंसगं रूपस्य वाचकम्‌ । अन्यथा Bureat वाक्यार्थः स्यात्‌ ॥ कर्ता निरिं इति। wt) सम्बोधगविषथमनियतक्रियं करतेमाच्रमिव्यर्थः॥ afetasawmfafa | भा । पदार्थसंसगेरूपे वावधाय cad) aa खव AMAT मुख्यः शब्दो TTT Ta मुख्यः शब्दार्थः | सादृ श्यादन्वयथतिरेके afer लाघवार्च॑माधित्धपदा्थश्चवस्ापनं कियते | प्रतिवाक्यं gare म्ाभाव्यप्रदौपोद्द्योतः । ` ` (ध. tl पा. २। खा. र्‌ ) ( शयवदधातुरप्र्ययः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। sul ) प्रत्ययान्तत्वाभावादिति | क) cde विधाविति fates नाज । TW TITS संतता aaa तज्निषेधप्रटत्तेरिति भावः॥ खरे दोषेति । (क) aqigaa Get भविशत्येतत्‌ ॥ समन्बयेति । (क) अ एव हि arene: ॥ जन दभाय नियमः। कच तुल्यनातोयः। यथा नातोयकागा ` समासः। कथं लातौयकानां समासः। स॒वन्तानाम्‌ ॥ घपिससुदायस्य तदि प्रातिपदिकसं्षा प्राप्रोति। िदसमुदा्यसछ (“afy” इति पाटोऽप्यल्ति ) प्रातिपदिकसंक्षारभ्यते । जहि कमणा बडलमाभोद्शे कर्तारं चाभि- , दधातौति (2121 ७९ गगद्ूवम्‌ ) | पत्नियमाथं भविष्यति | तस्येव घिखसमुदायसख प्रातिपदिकसं च्चा भवति नान्यस्येति | तिदससुदायस्य ate प्रातिपरिकसंक्ञा प्राप्रोति | तिडसमुदायस्यापि प्रातिपदिकसंक्नारभ्यते | अाख्थातमासख्यातेन कियासातल्य इति ( २।१। ७२ TUE) | तत्निय- ष २ "मिपि मी प सम्भवात्‌ ान्दव्यवहारामावपसङ्ात्‌ | बडपटव दति | भा । दद्योदयेगार्ये- गार्थवान्‌ Tee: | प्रहतिस्तु वाच्येनेवयर्थवत्समुदायोऽयं भवति | उ्वकेरिति | ay भा । तच्छध्यपतितस्तद््र येग wet दति यदा नाग्नौयते गाप्यकच म्बत दति तदायं दोषः। तदा हि quate कते ^“खब्ययादि?”ति छब्लुगभावात्‌ “aut धातुप्रातिपदिकयोरि”ति लुगिव्यतेस चन प्राप्नोति। - किं questa । मा । उचकेरिलादन्यथा सिध्यतौति प्रश्नः | इतरौ ay. wea इति न सिथ्यतोति मन्यमान ene प्रातिपदिक्षादिति खर इति।। , महाभाष्यप्रदोपोद्धयोवः | ५५, ( अ. 21 पा. २। धा. २) ( ्थवद घातुरप्रत्यः प्रादिपदिक्षम्‌ । ९। २। ७५ । ) प्रवयवधर्माणामिति | क) थथा श्रामो दग्ध इत्यादौ ॥ वोप्ाया निष्य॒योजनलादाइ र्षा येति । क) नेवा arafa भावः ॥ मतुप्‌ नेति । (कै) इदमेव ध्वनयितु भाग्ये “मलर्योय” इति oma । मतुविति नोक्रम्‌ ॥ लम्विधायकाभावादाइ भाष्यकारेति ॥ क) ननु श्रत CATACH दुशंभोऽत आरा अत इतौति । (क) गोज vas ““दूनिच्न कच" (४ ।२।४१) दति wh एकपूवेसा च्या गो धूरवंस्यापि समासस्येव तत्र यदणमिति मते आह ee eee, Ye नयोः = पि नमो [ द eee ee eee ee, ee । "ग्य कहो थ ~ Be a माथे afrata | ख्तस्येव विङससुदायस्य प्रातिपदिकसंच्जा भवति मान्य- स्येति । खथैवत्ता नोपपद्यते केवलेनावचनात्‌ । वा । अर्थवत्ता मोपपद्यते cause | किं कारणम्‌ । के वजेनावचनात्‌ | न Fata शच्त्न्देनार्यो गम्यते । केन afe । सप्र्यकेन ॥ न वा प्र्ययेन नित्यसम्बन्धात्‌ केवल- भा। बह्कप्रटव इति वकाराकारस्योदात्तत्व पाश्रोति टकाराकारस्य चेष्यति ॥ प्रङ्व्मेकदेशत्वादिति। भा। न wat प्रञ्तरेकदेण् TOU: | खप्रत्यय इति ufaad wrentea we न RATE बङपटव इत्यचाप्रत्यय इति 16 Tatas | (च. U1 AT. QI आ.) ( अ्चैवरधातुरपर्यः प्रातिपदिकम्‌ | १। ₹। ५५ 1) श्राटौति। कै) श्रादिना गोश्रकटिप्रशतिकगौ ग्रकरिकस्य यणम्‌ + arate | क) reaarte faafata वादिलोप इतिवक्षोपशब्देनोक्षति भावः ॥ परे तु एषा याख्या न भावयघरससिद्धा । TIAA UA शमुदाया्ैव्ताभावं परक्रैतदुकेः। तस्माद्‌ भ्र श्रा्यचस्तत्रामा- are “quate” इति मलर्थोयलोप दरति सारं ग्रामो दग्घ त्यादावपि wi श्रा्यजेव । श्रवयवेनासमुदायषूपाद्‌ शूप दति भाथतात्पय्यैम्‌ ॥ भागे “श्रयेवद्योतदाक्यम्‌” इति पाठः ॥ मन्वन्वय- eit: पटार्थातिरिक greats श्राह पदानौति। () “पदां एव तु" इत्यनेन संषगंबोधे पदानां श्यापारो १२२ ey TATA TT: नासौति। एवं च पदार्थैरिवाकाङ्खादिभिः dwie गन्यनाम- लान्ल तच वाक्यग्रकिर्वाक्येस्यातिरिक्रखाभावाच | तदाह व cee a 1 क्यः [ कि , | विनः भिय य = पय आयि अमि ees, ee ee eee —_— eee oe ee ee eee eee errata: | वा । न वैष ate: किं कारणम्‌ । प्र्येन नियसम्बन्धात्‌ | नियसमब्धावेतौ अर्थां प्रतिः प्रथय इति । प्र्ययेन नियसम्बन्धात्‌ केवलस्य प्रयोगो न भविष्यति ॥ Sagat एषोऽन्यदाचष्े। ाननानृषट्धः कोविदारानाचष्टे | अर्थवत्ता नोपपद्यते केवजेनावचनादिति warrants eee ग eee 2 82.2.31 निषेधः प्राप्नोतोचत आह स च तदन्तपतिषेध इति प्र्यम्रश्ये यस्मात्‌ स विहित इति तदन्तविधिः । संच्नाविधौ च पर्यये तदन्लधिधिः | amin च प्रययय्रो तदन्तमिधिनिवारितः। enue ced तु प्रधि- अेधविधिः। पदुशव्दाशा्र saat ग बटु श्दादिति wey देत | ay tarathepesita: | १२ (ख Char. at था, श) ( ख्थवद धातुरपर्थयः प्रातिपदिकम्‌ । ti श ४५ ।) न तु वाक्यमिति ॥ क) वाक्यार्थो वेति । क) संसर्गस्य पदा्थैवीध्यलां दिति भावः ॥ नतु पदातिरिक्रवाक्या- भावति HA पेदार्थाभिसम्बेन्धो वाच्यः स्यादत are ध्वनिंव्यद्यामिति । क) श्रनेन स्थिरत्वं तस्य दितम्‌ ॥ विश्ष्टस्याथेस्येति । कै) विगश्रेषणएत्वादि विशिष्टस्येत्यथंः ॥ पदार्थानां संसगंबो धकत्व दोष- माड अन्यथेति | ज) न च MAMAS परत्यचदृ्टधुमबोध्यवद्ेरपि प्रत्य- Gury पच भुतधमश्ब्टोपद्डितधूसायबो ABT शाब्दल्वापन्तेशच | खोदितः केवलस्याप्रयोगे Sqarw we च किल नाम at चोद्यते सञुदश्यस्याथं प्रयोगादवयवागामप्रसिडि स्ति ॥ fas त्वन्वयच्यतिरेका- ष्यरम्‌ । atl सिडधमेतत्‌ , कथम्‌ । अन्वयाद्यतिरेकाच | कोऽसावन्वयो शतिरेकोवां। द रद इतो कच्िष्छब्दः ad ङ्ष्ट्दोऽकारान्तः [गी oy ee areas । Gua soar दति बड्त्रोद्याश्नयणात्‌ परत्ययादेरपि usteq इलस्य fade प्राभ्नोतौत्यादह स चेति, ai प्रत्यय इति तंव प्यः खाश्नौयते तरय खपदा्थप्रधागत्वेमान्तरङत्वादिति भावः ॥ प्राये efa | ना । पतिकः ned इर्यः । स रषोऽगन्या्थं इति | भा । जाप १२४ माभाश्यप्रदीपोद्द्योवः | (अ. ९। पा. २ ST. ₹) ( अथैवदधातुरप्रययः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४५। ) दि तु पदसमभियाहाररूपाकाह्ख तत्कारणलश्चानं च शाब्दबोधे कारणमिति wea पदानां पदारयेष्वपि शक्ति शिष्येत । तदुक्रम्‌ “श्रष्ब्दो यदि ara: पदायौऽपि तथा भवेद्‌” इति । यदि बोधजनकताया श्रसम्ब्धेव वक्षमशक्यतया पदार्थैः पदानां शक्ति ered तद्‌ समभिहारे संभगंबोधकारणएताया श्रपि TEA TRAVIATA तेन तादात्यसम्बन्ध वाक्ये श्रावश्चकलात्‌ | तादाक्यसेव च श्रक्रिरिति ama पदार्थातिरिक्रः कञ्िदाक्या- याऽ्तोति वक्गञुपक्रमति भाय = (भा) ` walfen ननुकन्तुलस किया निरूपितवात्‌ क्रियायाञ्चासन्निधानात्‌ त्वाभावेन कर्तंत्यतुपपन्नमत श्रा₹ कत्तमाचमिति। ॐ) RUAN इत्यथः । एवं aa धालर्ै- फलमातचाश्रयः ॥ tet स्यान eet ee नेम oe ee tame ee eke ee Mee षि ह । ewes eee = ee eee eee eee TF ES oe a OR ple ) । "आ" ~ सकारा Tae | अर्थोऽपि कच्चिद्ये मूलखन्धफलपलाशचवानेकल्वं च | च्तावियुक्ते कञ्िच्छब्दो vies किदुपभायते कचिदन्वयौ । सकाणे होयते खोकार उपजायते ठक्तब्दोऽकारान्नोऽन्बयो | etch कच्चि- डोयते कच्चिद्‌ पजायते कचिदन्वयौ । रकारं Stat दित्वमुपभायते मूल- नाथं cia: | सुबन्तानामिति | मा । waste मेसं समदा र- काथवत्वयक्तानाम्‌ । यस्मात्‌ सुबन्तानामपि समासो वृष्यते । खश्क्रोतौ- वादौ “गतिकारकोपपदानां द्धिः ae समासवचनं प्रा aqme” इति मामाष्यप्रदौपोदु योवः । १२४ (च्च. २। AT. Rt खा, र) ( च्यर्थवद धातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४५ । ) छअनिदिष्टाविति | (भा) yas विभक्रिविपरिणणमेनाग्वयः। ईदुग्प्रकारोऽपि भाय प्रामाण्ठाद्युक्ष एव तौयस्थले “ufafee” इत्येव पाटः ॥ देवदत्त ण्व कत्ता नान्यः इति । (भा) aaaagiafa यत्किश्ित्कारकस्य क्रियायाञ्चोच्चारणे सवं- क्रियाण्णं योग्यानां सर्वकारकाणणां च योग्यानामाचेपो भवति। एवं च सर्वच वाक्यमेव बोधकं तन्तद्पादानं तु नियमायेति ॥ गामेव नान्यदिति । (भा) गामिति शब्दवाच्यमेव कम नान्यदिल्यादिक्रमेण्थेः ॥ भाषे ` सामान्ये । (भा) सामान्यतः क्रियाकरच्चैलादिविषिष्टे ॥ च्ान्धपलपलाश्नवानन्बयौ'। ते मन्यामहे यः शब्दो हौयते तस्यासावर्थो योऽर्थो etaa यः wee उपजाधते तस्यासावर्थो ast उपजायते यः श्ब्दोऽन्वयो तस्यासावर्थो योऽर्थो$न्बयौ ॥ विषम उपन्धासः | swat हि शब्दा एकार्थां भवन्ति । तद्यथा । इन्द्रः शक्रः पुशङ्कतः एरन्दरः । Wy: वचनात्‌ | देवदत्तो ग्रामं गत इत्यादेः सवन्तसमुदायस्येव वाक्यस्य नियमेन निङत्तिः स्यादित्यभिप्रायेणाहइ ufwe समुदायस्येति । मा ॥ जदहिकमे- चेति । atl ननु सलमाससं चेयं समासान्तोदात्तार्या । नेष दोषः | समासत्वादेव प्रातिपदि कत्वमिति वकषल्यजातोयताप्रतिपादनाथेमेतदुपन्य- way तिखसमुदायस्येति | भा । परश्च धावतोत्यादि । are प्रातिषदि- ` महामाष्यप्रदौपोश्द्योतः । । (ऋ. UIT. २ ओ, श) ( खर्चददधातुरप्रद्यथः प्रातिपरिकम्‌ । ti ०। ४४ । ) fase (भ) बिगरेषणविश्रे्यभावापनने ॥ तदाह संसगंरूपे (ै) दृत्यादि | विगरेषणविशे्यभावर्ूपसंसगं इत्यथे: । स एव वाक्धश्रक्य «fa निरूपितं मश्चूषायाम्‌ ॥ अत Tafa । (के) तेनेव छो किकवे दिकवब्यवददारा दित्यः ॥ नन्वेवं पदार्थग्यव- हारोऽसङ्तः स्यादत श्राह सादृश्यादिति । क) लाघवार्थं कल्तिताचय्व्यतिरेकावारित्य सादृश्यात्‌ पदपदटाये- व्यवस्येत्यन्वयः | यथा वेव्वारोपिता उदान्नादयो यश्चकष्वनिधर्मां व्यवहारे हेतव एवमिहापि कार्पनिकः पद पदां विभागस्तये ति भावः ॥ ननु तादृग्रकन्यना यद्यत श्राह ६८९ हि कीर प्ण | ate: gece: इति । ware weet वर्धः तद्यथा ee: पादा माधा ति । अतः किं ग साधौयो अर्थवत्ता सिद्धा भवति । न ब्रमोऽ्थव्ता म॑ सिद्यतीति | वणतार्थवत्तान्वयव्यतिरेकाभ्यामेवं | वध कुत रुतदयं पल ऽयं ward इति ग एनः प्रृतिरेवौमावर्थेप garg gare खव at | a ian ees काग्तोदान्तत्व प्रसकु ॥ Gtenafafa ॥ at) तकख समाद्ये AST aT यानां सवां वाक्धानां नियमातरिटत्तिः fazed: । अर्थवन्तति | भी | Stan चानिनित्ततवनेषहोपात्ता सा च TIT पदस्य वा केवलस्य शोके धयुष्यमानस्योपपद्यते . न तु UMMA ATHY Watarataredeg- मदहाभाव्यप्रलोपोदद्योखः | Re (@. 01 aT. 21 चखा. 2) , ( श्च्थवदधातुर प्रयः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ae) प्रतिवाक्यमिति ॥ ज्ञ) गतु बहृजादौनां खाधिकलेनाथ वत्वं नेत्ययवल्धमुदाचल्रमस्िन्‌ कथमत श्राह areata ॥ क) ननु तन्ष्यपतितन्यायेनाकजश्नम्बतः १सवेनामाग्यथविधौ इति “aa विधिः” इति खजस्यव्रशनेन चाव्ययलात्‌ ag fag इति किमच प्रातिपदिकलेन श्रत श्राह तम्मध्येति ॥ (के) तदा हीति । (क) तम्भष्यपतित दव्यादिन्यायाभावे Tae! श्न्तरङ्गलात्‌ Ty are पूवंमेवाकचो saree” दति ब्‌ ag कुतो नेति fen बङपटव उकीर्नोशकेरिति वाक्ये ब्कपरव दत्य॒दा हरणं “किं पुनः" इतिः प्रश्राश्यस्तु "यथेव variant वच्छयमाए इत्यन्ये ॥ पायय eae ee RE प्ति eS tes पथोलज्ययच-- , - 2 ee Ses eee ee ee op ee 1 ee ee ee eee ee, १ सव॑नामाव्ययधातुविधौ | इ ॥ "नीम मि 22225 SAPHIRA रुत रुव श्यः । TARTS नान्तरेण faite प्रकरणं वा वि्रेषेष्यवतिन्ते । यतस्तु खलु नियोगतो aq cam खभावतः कस्मि श्विदयें मरतोतिरपणायतेऽतो मन्यामहे नेभे सामान्यण््दा इति । ग चेत्‌ WH ex WP त e सामान्धश्रब्दाः प्रणतिः wary aid ves aaa fa पुनर्मि | ree green Eee re pe eee ॐ) व्यवद्ा्यतवात्‌ । न वेति । ati sau fas: केवलद्प्राप्रयोगः | “a लिवणशापरज्ञतिः परयो ग च केवलः प्रय इति ““वरश्वे'ति (३ । १ । a) इभ चापितजिथमात्‌ । अ्थवत्ताल्वन्वयव्यतिरेकाभ्यामस्येवेति मावः | aupafatenatata | ati खन्वयीऽनुगमः सति शन्देऽर्याधग, | १२८ मद्ामाश्यप्रदोपोद्द्योवः । (श. {1 OT. 21 ST. & ) ( र्धवदधातुरप्र्ययः प्रतिपदिकम्‌ । ९। २। eal), अन्यथा सिथध्यतौति । कक) ana पतितादिन्यायेनेति भावः ॥ टकाराकारस्येति । कै) प्रातिपदिकले ति अन्तरङ्गानपौति न्यायेन लु किते टु्न्दो- arte खरप्रटन्तिरिति भावः ॥ न साविति | क) घमुटाधादत्पत्तेरिति भावः॥ sara इति प्रतिषेधः प्राप्नोतीति । क) saafaaifa भावः ॥ प्रतिषेधति । क) पय्येदासेऽपि प्रत्ययस्य संज्निलाभावान्न दोष इति भावः ॥ बहत्रौदहौति। क) भ॒ विद्यते प्रत्ययो ‘afafaarz: ॥ ग्नी ie fn a ES a all 1 ED aE TE मी भ किर र यि fated: | दइ ॥ ए श पा ति शा छ ee eg oy ey GE gp yf Gee 1 रे awe eee ee ee ee ey रं ones gf ot वर्यां अर्थवन्तः खो खिदनर्ध॑काः | वर्णस्यार्थवदनर्थ॑कत् उक्तम्‌ । att किमुक्तम्‌ । अर्थवन्तो वर्णां धातुप्रातिपदिकप्र्ययनिपातानामेकवर्णाना- म्ैद््र॑नाद्‌ { श्िवद्ध-वा-५) aaa चार्यान्तरगमना दर्णानुपलब्धो चान्थैगतः duane | सं घातस्येकार्थ्थात्‌ सवभावो वर्गात्‌ | खन can GSE i PEF SPE I A ययानया त व्यतिरेकः प्रब्दाभावे तदथानवममः ॥ विधम इति। ati यद्येकः se: in J ~ e “ watery नियतः स्यात्‌ तत रुतदयुज्यते am यतस्लनियतः aa: NRA सर्वेऽर्थाः स्यः। यथा दधिमध्वभिचिदिति । sare क्षचिदुद्योतकः | + महामाथ्यप्रदोपोद्द्योलः । URE (अ. tl at. 81 घा. २) | ( अर्थवद धातुरप्र्यः पातिपदिशम्‌ । ९। २। ४४. 1) मेदसंसर्गेति । $) प्पदाथेयोर्विंभागेनापि प्रयोगे दइतरसंसर्गाकाङनश्यमेद शखः खदारण्तो यस्य ॒विशिष्टाथेव्व्य तद्युक्तानामित्येः। समासेऽपि वाक्ौयेनैव तेन विशिष्टाथैवत्ं न हि परतिप्रत्यययो विभागः Ww खेति वचनादिति भावः। एवं च भ्षमुदायचघरका भागाः खातन्व्ये- णापि प्रयोगां saat zed इति aaa ॥ छउपलच्णलेम व्याख्याने Toray यस्मादिति ॥ क) अश्वक्रोतौति। ॐ) सुबन्तेन समासे तु श्रन्तरङ्गलात्‌ टापि डजेव warpage: # सुवन्तानानित्यस्योपलच्णएलमजानानस्चोद यतोत्याश न णा 9 १ ` te tee कः भ es = चको क्का णी गीष ण ee Py, ९. “वाके इद्धिकम्‌ | द I R समुदायघटकमागाः | इ ॥ कास्तु प्रतिवगमर्थानुपलम्भेः ( शिवद्-बा-५ ) वशब्थत्ययापायोपजनविकारे- ष्व्दश्रगादिति ( प्िवदध-वा ५)॥ तजेदभपरिषतं संघातार्ध॑वत्वा्चेति | लस्य परिहारः | संघातार्थवत्वाच्चेति Faget यतद्थेन gaa गुणिगो- stare) atl सं घातार्थैवत्वाद्धेति चेद्दृश्यते fe पएनस्वृद्येन गणेन शि (मसयम प्र्यस्येव वा स्वं अर्थाः स्यः । इयानधुनेति यथा । प्रटतिश्लर्थाभिधाने साशायकमाचरं कुर्यात्‌ | खतः किं न साधौय इति । मा । cafe: सर्वा- बर्थागमिदधाति। श्योतकास्तु विमक्घय दति सिद्धेवाथैवत्ता ॥ vee wafa | मा । ave प्रजतेर्चवत्ता न feud तदवख्यो दोष rani: e 17 १२० महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः । ( ऋ, Ui पा, २। अ, २) ( अर्थवद धातुरपल्बयः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ४५ ।) देवदत्तविति ॥ क) ननु BAS समुदायस्य प्रातिपदिकसशचेत्ययुक्तं तेनोन्तोदात्त- खरस्यापि सिध्यथं समासंन्ञाया एव विधानादिति श्रह्धिते नन्विति ॥ क) | समासत्वादेवेति | कै) समासमूल्लकायंवत्वादेव प्रातिपदिकलमिति gy तिडः aq- दाथस्यापि समाषतुष्यजातोयता प्रतिपादनाय “जदहिकमेणा” द्येतदुपन्यस्तमित्यथेः | एवं च भाय प्रातिपदिकसंज्नारभ्यत (भ) Tae ॒तूलतासमाससश्चारभ्वत ce: इति तात्पर्यम्‌ ॥ तिडन्तस्यासत््ववा चित्वेन संस्याकारकाद्यभावात्‌ विभक्यलुत्यन्तः प्रातिपदिकस्य फलाभावोऽत श्रा णिनोऽ्ैमावः। तद्यथा | रकस्तन्तुवक्नारोऽसमर्थसतत्समुदायख्च कम्बलः समर्थः | कख तण्डुलः च्रतिघातेऽसमर्थस्ततसमुदायख्च ब्धितकं समथैम्‌ | WG wat बन्धनेऽसमर्थत्तत्समुदायख ca: समर्थां भवति ॥ विषम उपन्धासः। भवति fe त्या च यावती चा्च॑माच्ा। मवति हि किद्धिवेकसतन्तुस्वक्नाये wat wre awe: चत्मतिघाते समर्थं vag खामान्यश्ब्दा इति । भा । safeaq सर्वान्धानभिदध्यात्‌ उच्च cee wal een प्रतीयेत । seat वा सवस्य प्ातिपदिकस्याथे प्रद्ापये- frag: ॥ यतस्तु खष्विति । भा । प्रकरणादिना विनवेति भावः । अतद- Gate i मा। अत्मयोजनेनेवर्धः॥ गुणेनेति । भा अवयवेन । स मदहाभाष्यप्रदोपोर्दूयोतः | १३९ ( स, U1 परा, २। BW. २) ( चधर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४१ ।.) ततश्चेति ॥ क) “quaa’fa ai तु परमसवं इत्यादौ “'खाङ्गशिटाम्‌” इत्यादेः ATAU बाधाय स्यादिति तात्पय्येम्‌ ॥ तुल्यजातौयानामिति । क्ष) त्वं च प्रयो गारंखतन््ार्थवत्‌ समुटायलेनेत्याः ॥ वान्तिक- चयेनायमेवा्थं उपलच्छयत इति बोध्यम्‌ ॥ प्रटतिभागस्यायेवक््े किं केवलश्छ प्रयोग श्रापाद्यते उत तच प्रमाणं arated इति विकल्प नाद्य इत्याह न्धथेति ॥ क) दितौये श्रा अर्थवत्ता त्विति | ॥ (क) भाय्ये नित्यसम्बन्धाविति । (मा) मायश्वरवदिति भावः ॥ बस्वजो बन्धने समर्थः | इमे Waal त्यन्तायवानर्थक्राः ॥ यथा तहिं cunts विहतानि saa ब्रजिकरियां प्रत्यसमथा नि भवन्ति तत्समुदाय रथः BAY रख्वेषां वर्णानां समुदाया अर्थवन्तोऽवयवा खनर्थका इति । निपातस्यान्थ॑कस्य प्रातिपदिकत्वम्‌ । वा । निपातस्यानथंकस्य पातिपदिक- ॥ अकि, EE Tee, भाजन कि उन पण्य य weenie —O ee ee = ee ee ee ee 1 1 0 ह gaatar उपकारकत्वाद्‌ qui अवयवो तु गुणो ॥ sera (मा ) प्रयोजमोल्यत्तिः ॥ ser: ( भा ) टयविष्टेषः ॥ या च यावतो चेति । at I अयं समुदाय काचिदि्यस्यायं vad । विद्तानोति । भा । विक्तिप्तानौ- अर्धैः} अन्थ॑कस्येति । मा । निपातानां द्योतक्त्वादभिधेयार्थाभावेऽपि ९२९ महाभाष्यधरदोयोद्थोवः | - (अ, र। पा. २। St. 2) ( सर्थवदधातुर प्रयः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ४५ | ) अवयवानामप्रसिदिरिति। (भ) श्रवथवमाजाथेगत्यभावेऽवयवानामथंवत्वे हेतोरप्रभिद्धिरित्यथैः। शोके केवलप्रहत्यारेरप्रयोगेऽपि ताग्िककर्षितावन्बयग्यतिरेकने anata SB (भा) दूत्यादिना । एवं कखिताग्वयव्यतिरेकाग्यां प्रशतिप्रत्ययविभागं तयोरथेवत्वं च oftaeq श्ाख्लेऽन्वाख्यानमिति भावः । wa एव gare: “कोसौ” इति लोकसिद्ध हि प्रश्नासंगतिरिति बोध्यम्‌ | अन्वयद्यतिरेकाभ्यां प्रतिप्र्ययोरथेवत्नोपपादनश्यानेकान्तिकत्- मिह wa om aaa तथा fe तान्धां ना्ेिद्धिः। अध्यागच्छतौत्यादौ निपातेषु व्यभिचारात्‌ प्तहत््ेऽपि तदर्था mae: | तद्धतिरेकेऽप्यागच्छतौत्येतक्माजाद्ेप्रतोतेख । एवं च॒ ९ award तदर्घाप्रतीतेः | इ । सच्चा वक्षा | wala fran: wat प्रलम्बते | किं पनरव प्राति- पदिकसं क्षया प्राते । प्रातिपदिकादिति areata: ( 9 । ९ । ९-९ ) aad पदमिति पदसन्ना(१।७।१४) पदस्य पदात्‌ (८। १। १६-१७) दति निघातो यथा स्यात्‌ (८।१९।२८) ॥ नेतदल्ति प्रयोजनम्‌ । सधा - eee यो््थ॑सद्भाव्राद्येवामर्थवत्वं तेवां सिध्यत्येव der) यस्य तु योग्थोऽप्य्थें नास्ति तदथं वचनम्‌ ॥ निघातो यथा स्यादिवि। भा। सर्थवदनर्थकयो- रसच्पि समथ संन्चाविधानसामर्णा त्रिधातवो wastes | ATTA atfafaat frat ग साम्थ॑निमिन्नः स 2 Wifes grea साद्य. सज्ाभाव्यप्रदोपोष्योतः । RRR ( च, ९) पा. Ri GT. & ) ( quazurqunern पातिपदिक्म्‌ । ९। २।. १४ । ) refrac श्वार्थंताख्छ । WAAC साधुलमाजायेल- अस्तु । श्रन्याथो नेकाथलभिति लप्रयोजकमचादिषु THI । बड- परथ्यायदेनादन्यायोऽनेकशष्दलमितिवदित्या शयेन प्रषटतिप्रत्ययोरथे- वम्लाथा अनेयत्यं दशयति यदेक इति ॥ कै) यतस्िति । (क) एवं ख श्रलादि शब्दे ‘afin शब्दे aaa तदर्थाप्रतोतेर्था- नर प्रतौतेः-। पर्य्यायस्यश्ञे तस्मिनृशब्देऽसत्यपि तदथेप्रतोतेखेश््ा- चन्वयव्यतिरेका ख निर्णायकाविति भावः । यदि प्र्टेतिरेव खंस्या- वाचिका तरिं क्षापि विभक्रिनं भयुच्येतेत्यत श्रा प्रत्ययर्विति। क) cea दशि यस्ठेति शोपे इयान्‌ ॥ ९ afar wat प्रक्ृतिप्रतौतेः- । द ॥ मपि प्रातिपदिकसंश्नायां खाद्यत्पत्तिनं प्राप्नोति । किं कारणम्‌ a fe प्रातिपदिकसच्लायामेव खाद्युत्त्तिः पतिबद्धा | किं तद्दि । रकत्वादिव्बर्थेषु खादयो विधौयन्ते (९) 8 ।२९१-२२ ) न चेषामेकत्वादयः सन्ति ॥ नेष दोषः | अविग्रेषेखोत्पद्यन्ते उत्पन्नानां नियमः करियते ॥ weet प्रहटता- कारकविरेषणम्‌ वाक्यमिति परिभिाषणाडाक्धस्येत्वपरे ॥ न Wife । भा । शादि विधिवाक्धस्य संछा विधिवाकयेगेकवाक्धात्‌ ॥ अविद्धेषेणखेति । भा । गानावाच्यताख्यणात्‌ । नियमन्धार्थानां ग प्रत्ययानां इत्यनर्थकरेभ्योऽपि ते भवन्ति ॥ प्रथवति | भा । प्रद्ययनियमेऽपि दोषाभाव इन्धर्थः अधिपरी महाभवष्यिप्रदोपोद्धथोतः (@ Ula. 2! घा, २) ( अर्थवदधातुरप्र्ययः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ४१५ 1) अधुनेति । जे) ददमोऽधृनाप्रत्यय इति पच ददम्‌ शद्धितुराश्यम्‌ | ace सा ज्ञातु एच्छति we अतः किमिति ॥ (भा) उक्रन बहवः शब्दा दृत्यादिना waa किं साधितं वयेति भावः ॥ इतरः खाश्यमाह न साधौय इति ॥ (भ) Rae ASAE न पुनरिति | (भा) अन्यतरद्‌ द्योतकमिति भावः ॥ तद्चाच्टे प्रतिः (भ) दूत्यादिना ॥ सिडवे ति। क) किन्तु विपरोतं प्राप्नोतीति भावः॥ aere नधांनपेच्य नियमः। के च प्रहताः। ween | एकख्ित्रेवा् र्क- वचनं न दयोने eq) दयोरोवार्थ॑यो दवचनं नेकख्िन्‌ ase | zea ua बहुवचन नकस्मिन्‌ इयोरिति । चयथवाचायंप्रवृत्तिर््ञापयति ent कानामप्येतेषां भवर्थवत्‌ gafafa यदयमधिपरौ अनर्थकौ (Rigi प्ति । भा।. क्रियायोगे गत्यपसगेसं्ययोविंधानादनर्थकयोः जियायो गा- भावात्‌ प्राप्तिरेव गात्तोति सं्लाविधानं यथोक्तस्य aaa सम्पद्यते | arta च निपातस्य धातुनिपातयोः साधं र्णर्थतयाऽधिकदयोग्यार्था भावादुच्यते | न तु सर्वा्मनार्थांभावात्‌ ॥ विेकादेश् इति | मा | तिषस्ि मह भाच्यप्दौपोद्द्योतः १२५ (a. ९। पा. २।अा. २) ( चधथेवदधातुरप्र्ययः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४५ । ) ततश्चेति । क) एवं च प्रशतेरथेवच्चाभावात्‌ aw न स्यादिति भावः॥ परि- हरति सामान्यशब्दा इति । (भा) एवं Wa सामान्यगरब्दाः wae चेषां न दृश्यते इति भावः । तदूपपादथति प्ररुतिश्वेद्‌ क) दत्यादिना॥ Ta इत्युक्ते (क) cae प्रातिपदि कप्रयोगमाचे तात्पय्येम्‌ ॥ सामान्यश्नब्दाः ateur इत्यत BTS भाष्ये | सामान्यशब्दाश्ेति । (भ) बोद्धा विशेषं विशेषबोधकपदान्तरषमभिव्याष्ारम्‌ एवं च ` प्रकरणादिसापेचतयाऽयेप्रत्यायकलवं सामान्यश्रब्दतलमिति area: | एते तु नेवमित्थाइ én) इवदन्॑कयोगं पसग सं क्चावाधिकां कमेप्रवचनोयसंज्ञां शास्ति ॥ किं एनस्यं पर्य॑दासो यदन्यत्‌ प्रत्चयादिति । आषोखित्‌ प्रसन्यायं प्रतिषेधः पर्ययो नेति । wars विशेषः | ava इति वचेत्तिनेकादेगे परतिषेधो- STATA । वा । प्रत्यय दति चेच्तिवेकादेशे प्रतिषेधो वक्तव्यः । काण्डे ध्न्दादारभ्य सपः पकारेण प्रत्याहारः ॥ यन्तवक््वादिति । भा । We पटदिकसं्ल (कार्यमिति © पद्ययसदृशस्य प्राति पूव प्रन्तवद्भावः ॥ अादिवक््वा- ६२९ मङाभाव्यपदौपोद्ध्ोतः (अ. १। पा.२। चा.) ( अथ॑ वदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४५ । ) । यतस्ति । (ॐ) ago fe भरहृतिः wri प्त्ययार्थसामान्यं चाभिदधाति तच विना प्रकरणादिकं केवश erie बोधः कथमपि न स्यात्‌ + दृष्यते तु सः। संस्यादेख न शामान्यरूपेणापि बोधः। एवंच परत्यथमाचात्‌ भ कदापि VITA: । प्रकरणाथसखत्ेऽपि जाथौ- पथ्थितिः। शाखवाखनावतामतो नेषामुभया्थवाधकलरूपं सामान्य- शब्दलवं ततः किमित्याह म्‌ चट्‌ (भा) प्रत्ययार्थे (भा) तद्योत्यायं । पञ्चकं प्रातिपदिकं इति gee ae ोतक- लवात्‌ वणेवारणथाथवत्‌ ग्दणमिलयुक्रम्‌ । तच वर्णानामानर्थ॑क्ं asa एच्छति भाग्य cafe ॥ कुष्ये । किं कारणम्‌ । Ga) तिबतिपोरेकादे शोऽतिपोऽन्तवत्‌ स्यात्‌ । खअस्लन्यत्तिप इति wea प्राति पदिकसंन्ा प्राप्रोति (१।२। go) ॥ खस्तु afe प्रसज्यप्रतिषेधः प्रययो नेति । ग पत्य इति चेदूखेका- देशे प्रतिशेध श्यादिवश्वात्‌ | at) ग पत्य इति चेदृेकादेशे प्रतिषेधः धाप्रोति । ब्रह्मबन्धुः (8 ।९। ९६) किं कार्यम्‌ । शादिवश्वात्‌ | दिति। ati परकार्थप्रतिषेधे क्त्ये पर प्रेकादे शस्थादिवदट्धावः ॥ यदय- भिति। मा। खधवा प्रातिपदिकयश्ये लिविधिर्स्यापि यमिति शादय उत्पद्यन्ते ॥ दे इति (दमा । तचान्तरकत्वात्‌ प्र्योत्यत्तेः धागे ree vent ध्रातिपदिकसं चे चूखेकादेशस पुषे wee | | मषाभाग्यप्रदोपोदुद्योवः | १३९१ (ख. र।पा.२। था, ₹) ( अथवदधातुरपत्ययः पातिपदिकम्‌ । ९। २। 8५ । ) किं पुनरिति ॥ (भा) उक्तमिति । (भा) इयवरट्‌ aw इति शेषः ॥ अनथेगतेरिति। (भा) श्र्थानवगतिरितव्यथेः | सहगतायेवक्वाख वर्णानाम्थंवत्वम्‌ श्रन्यथा- नथेकावयवकसमुदायो्थेवान्‌ स्या दित्यथेः ॥ Tawa प्रत्येकं सुष्थादत ATY संधातस्येति । (भा) एकाजदि्वचमन्यायेन न प्रत्येकं विभक्तिरिति भावः ॥ श्रथे- शब्दस्याभिपेयपरले दृष्टान्तासङ्गतिरत WE अतत्प्रयोजनेति । (कै) यथा तजातप्मयोजनकानां सभटा यस्तत्रयोजनस्तयेहानयेकानां समुद्‌।योऽयंवानिति भावः ॥ भाग्ये याच यावतौ AAA (भ) काचित्‌ प्रयोजमनिष्यन्तिरिव्यथेः ॥ तदैपपादयतिं भवति fe कञ्चिदिति॥ (भा) ऋतानि जाा पर्मयाप्र्यययोरेकादेश्ः प्रद्ययस्यादिवत्‌ स्यात्‌ । ay प्रत्ययो नेति प्रति- षेधः प्राप्नोति ॥ नेष दोषः। आचाय्यप्रङत्तिक्चापयति उत्पद्यन्त ऊडन्ताव्‌ area इति यदयं गोखधात्वोः (६ ।९।९७५ ) इति विभक्ति खरस्य wea प्रातिपदिकत्वभिति न कच्िदोषः॥ राजेति । भा। तच नलोपो ग स्यात्‌ | अधाप्यन्तर त्वात्‌ पूवमेव sem प्रातिप्रदिकसं्चा बहिरङ्गेण 18 ११८ मङाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः । | ( GUI पा. २। था. 8 ) ( अथ वदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। 8५ । ) विक्ठिप्तानौति । क) विरहतिरिह एयक्षरणे aaa दति भावः ॥ “श्रन्ंकस्येति” विश्ने- षणलत्यमाह निपातानामिति ॥ क) नरु पद्‌ादित्यचिरत्य विधौयमानस्य निघातस्य पद्‌ विभिलात्‌ समथेपरिभाषो पल्थितेः प्रते सामर्थ्याभावात्‌ azufica are अथेवदनथेकयोरिति । (कै) सामथ्यं YIMATIT | सामथ्यादिति। कै) पदलसन्पादकंप्रातिपदिकसन्ञाविधानषामर्थ्यादित्यथः ॥ रकेति । (क) श्रचार चिस्ठु मथने एकार्थोभावच्येव away निघात विधौ तदहुपश्ितिः। तदपवादश्य समानवाक्ये froze al सेति तदा समानेति ॥ कै) आरस्यातमिति | (क) अन वाक्यशचणोऽयवल्वं न निविष्टभिति निखश्चतोत्यादेरपि वाक्यलं बोध्यम्‌ । एकतिडवाक्धमिति युक्तं वकम्‌ ॥ ~~~ eg ब्रतिषधं शास्ति ॥ Guat दे ह्यव प्ातिपदिकसंस्ते | वयवस्यापि समुदाय- स्यापि | तच्रावयवस्य या प्रातिपदिकसंज्ञा तथान्त वद्भावात्‌ खाद्यत्यन्ति- प्रतिषधम a शक्यते निवत्तेयितुभिति afewrats fers निम्बो रिति | | भा। भनु दे quay? खतिरानजिति समासप्रातिपदिकसं्ार्थः चति- | महाभाव्यपरदोपोद्धोतः | ree ( & 01 पा. 2] GT. २) - ( अथंवदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । ९।२। ४१५) नानावाक्येति । क) खौजस्‌ इत्यादेदंकयो रित्यादे खेत्यथेः। “श्रच्ययादाप्‌ सुप" इति लिङ्गात्‌ वाक्धभेदोऽयमिमत इति भावः ॥ ननु प्रत्ययनिथभे दौष एव इत्यत श्राह नियमश्चाथानामिति । ज्ञ) एकतवे एकवचनममेवेति नियमो न sae एकवचनमिति भावः। एकवाक्यतापच्ेऽप्यौ सर्मिंकलात्‌ सर्वविभश्येकवचनमित्यन्यनोक्तम्‌ | संन्नाविधानमिति। क) तयोस्तददिधानं च केवलं गल्धुपसगेसन्नावाधनायेमेवेति भावः ॥ अनेन च ज्ञापकेन वान्तिकं Teed. विभशवत्न्तिष्द करोत्येवेति बोध्यम्‌ ॥ a त्विति । @) | तथाच प्रयोगो य्य चेः wifefa भावः। एतेन श्चापकथियिख- निति ष्वनथति । चाल्वर्थानुवादकल्रूपस्यापि योग्य योतु शष्ध- लादिति बोध्यम्‌ । ध्वनितं चेदं ““श्रधौपरो'ति aa भाय ॥ अन्तवद्भाव इति । क) तस्य fe पर्यदासे wearers इति तस्येव प्रदन्तिनैलादि- वक््रश्येति भावः ॥ भाषे मेविव्यति § सक्लोपे च प्र्यलच्च यत्वात्‌ । वा । BAT च प्र्यलचछछ- येग प्रतिषेधः प्राप्नोति । राना तक्ता (९।९१।६८॥८।२।७))। "व क 1 मपो = | परिणी आ 229 दि ee oe = ००. ण्न We स्यात्‌ । भ चोत्तरप्रापिरप्रत्यय दति प्रतिषेधः । मध्येऽपबादा इति १४० HUTA: । । ( Ul qt. 21 GT, 2 ) ( अर्धंवद धातुर प्र्ययः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। ९१५ । ) अल्यन्य्तिप इति । (भा) श्रतिपूप्रातिपदिकमिति न्यासाञ्रयणेदम्‌ । एवं wuts तद्धि- तयदणं न काय्यमिति लाघवम्‌ पञ्चमावप्रिय caw पञ्चनाबेत्यस्य प्रातिपदिकलेऽपि न चतिः। टजन्तस्योपसजनलेन ङपोऽप्राक्े सुबपि मासे सख्याऽभावान्न Wea संख्याया उक्रताच्च । वस्तुतः प्रश- स्ताथवत्वाभावात्‌ प्रातिपदिकलाप्रा्निरेव । ( एतेन टा्यादिल्युक्तिः परास्ता | द्त्याधिकम्‌ क पुस्तके ) । काण्डे casa च प्रातिपदिकलव खखापन्तिदेष दति बोध्यम्‌ । एवम्‌ श्रोजायत दृत्यज्ापि इखा- afaca एव तिप्‌ यदणश्चरितायम्‌ | परकाय्ये इति । (क) आर दिवत्वस्य हि प्रतिषेधरूपं शाब्दफलमिति भावः॥ न चादि- वद्भाषेन ऊ wae प्रव्ययलेऽपि यतो विदहितस्तदादिलाभावान्‌ कथं निषेधः । पूर्वान्तवद्भावेन तदादिवं दुलभम्‌ उभयत श्राञ्चयणे तज्िषेधादिति वाच्यम्‌ । धान्ते समुदाये दृष्टाः शब्दा इति न्याये- मेकदे श विश्ृतन्यायेन च ऊडप्रकतिलारोपादचतेः ॥ wa दे हौति। (भा) तजावयबद्य सिद्धा समुदायस्य प्रा्यमानेति भावः ॥ तचान्तरङ्गत्वादिति । क) घत्ययलच्तेन प्रययो नेति प्रतिमेधः प्राप्नोति ॥ नेव दोषः। आचायै- पडततिक्लापयति म प्ययलच्छेग प्रतिषेधो भवतौति यदयं गयिसम्बद्योः न्यायात्‌ | खं तहिं समासेऽप्यपरद्यय दति वतैते । अन्यया सुराजाऽति- मद्ामाव्यप्दोपोरुयोलः १४१ ( @ Uta. २। सा. र) ( अथयंवद घातुरुप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ । tl २। ९५ । ) प्रथमदलल्तिकल्मचान्तरङ्गतम्‌ | उपदे शप्रात्नायाः समुदाय- निष्ठाया एव fe प्रत्ययान्तत्वेन निषेध दति बोध्यम्‌ we अन्तवद्वावादिति । (भा) एकदे शरविषटतन्धायस्याप्यपलच्णं न चेवं काण्डे इत्थ दोषः । ' श्रये भाग्य एव वच्छयमाणएलवात्‌ ॥ छअचापौति । कै) aac for नायं दोषः । काय्येकालपचे यवस्धितयोः पचयो- रेकेन ख्ये सिद्धे पचान्तरेण दोषश्ंकाया श्रनोौ चित्यात्‌ । ध्वनितं चेदं VAYAMA | श्रत एव पय्यदाखपच्े मायं दोषः श्रद्धितोऽच ara तस्माद्‌ योरे शेऽपि. न सिष्यतौति भाव्याश्रयः | न च क्ेयटोक्षयुक््यासिष्यतौ ति वाच्यम्‌। लगा दिनेव प्रतिषेधेन जात- निटन्निरपौति भावयाश्यात्‌ । सुक्रवन्तं प्रतौति न्यायख्यापि लगादि- ` शरास इवाजापि त्याग इति भावः ॥ भरत एव श्ापकेन परिहरति नैष इति । (भा) यदि वनेन ज्ञापकेन जातनिट्त्यभाव एवान्वाख्यायते । लगा- दिमा्यनुत्पन्तिरेवोच्यते | श्रवयवशोपशास्त्रऽपि तत्‌ तद वयवरदित- aq तन्तद्धिषये प्रत्ययला दि बोध्यते इत्युच्यते acre vary: ॥ गतु “हे” दूति समासयदणं विष्ययेमिति शङ्का श्रयः । सुराजन्‌ शब्दे “म पूजनाट्‌” इति समासान्तनिषेधः 1 a a ee [गिभणी (<।२८।८) इति प्रतिषेधं wifey अथवा Gace पर्युदासः | मनु रानेत्यादौ विध्यचैतायां सम्भवत्यां नियमाय समासय्रहयं न स्यात्‌ ॥ यत्त- मदहाभाव्यप्रदपोषश्द्योतः । (स, र। पा. २। GT. २) ( ख्यंवरधातुर प्रयः प्रातिपदिकम्‌ । ९। २। ४५। ) रवं त्ति । क) प्रत्याख्याने a तद्धितमियमांओे वाध्यसामान्यचिन्ताञ्जयण्णौयति भावः। पय्ैदासेऽपि श्नापकाख्रयफमावश्छकं न च खा्रथा म्रत्यया- न्तलात्‌सिद्धिः । ्रतिदिश्वमा नविर्द्धख्ाखयकार्य्याभावष्यातिरे्- खभाव सिद्धत्वात्‌ । wa एव तण्डलानित्यादेने प्रातिपदिकलमिति न नलोपस्तच ददं चासिद्धवत्‌ शनभाय्यक्रयटयोः स्पष्टम्‌ । बिद्धान्ते तु खमा तदनुडन्तेः फलं विनयम्‌ ॥ भाव्ये | Daa चेति । (भा श्रन्तवत््वेनेति भावः ॥ सखयाप्रधानं चेति । कै) काण्डे तिष्ठत इत्यादौ । तच च संख्याया एव खाश्रयसम्बन्धे- arava इति भावः | तच संख्यायाः प्राधान्यं ( fers इति नाखि ह पुस्तके) न fe तदि seat बोधोऽनुभवसिद्धः शकः प्राधान्यं च॒ सम्नन्धघटकतया बोध्यम्‌ । प्रथमान्तश्यापि वारिणो तिष्ठत इत्यादौ क्रियाकारकभावेनेवान्वयाद्‌ वारिकन्तुकाख्ितिरित्य्थन सम्बन्धचटकरशक्करेव प्राधान्यमिति बोध्यम्‌ ॥ न च तयोरिति । कै) चोक्तमप्र्यय इति चेत्तिबेकारेशे प्रतिषेधोऽन्तवत्वादिति | प्रसन्यप्रतिषेधे- ऽप्येष ete) इ छतर प्रातिपदिकसंश्न waaay समुदायस्यापि | १०२ स्येति । भा । fanaa च ए्द्धिसंख्याप्रधानं न च तयोलिंङ्योगः। 4 वाऽन्तवद्धावेनार्थः ए्रक्योऽतिदेद्धमिति ग मवति कखः । थवा TAMA महामा्यप्रदोपोद्द्योवः। eR ( |] UAT. 8) SR ) ( अय वद धातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्‌ 1 १। २। ४५ 1 ) तदयं ग्रकरिषख्ययोरिव्यथेः | TI RATE साच्ाद्यदा मपुंखकलं तदा WS: | यद्चलवयवद्धारकं AG मश्धदित्येतदथे तदयत्यकतेरिति भावः ॥ भाष्ये fa च नपुसके इति । (भा) नपुषक शिक्गवदर्थे किमित्यथंः ॥ यस्येति । (भा) ALU: ॥ कस्येति । (भा) किं शब्दा्थस्येति श्रथः ॥ प्रातिपदिकस्य ` (भा) इत्यस्य waa: | एवं च प्रययान्तप्य॑दासो निषेधो बेत्यभयमपि व्ययम्‌ । तत्फलं हि तच इखवव्याटृन्िरेव । तस्या- - मन्यथा सिद्धायां तद्ाथेमेवेति wa: | फलान्तरं तु area | site- गिंकंकवचनस्येष्ट सिद्यथं क्षा चित्कतेन acta संख्याकमदियोगेन ख सुबनापत्तेः। न च प्रत्ययान्तस्य भातिपदिकले तदवयवसुपो- शगापन्तिः | विधिरवेयर्थ्यापक्तः। तस्मात्‌ धातुसारशव्यात्‌ विम तिरिक्रशब्दधरितप्रातिदिकावयव्येव तेन ay इति' न ata: मापि फिटखरप्रात्िः। तन्तत्‌ खराणां विग्रेषविडहितानां बाधकलात्‌ rea च प्रातिपदिकाप्रातिपरदिकयोरेकादे्ः प्रातिपदिकेन | तस्मा- प्रातिपदिका्थ॑स्सेव सम्भदतौति प्रातिपदिकयषश्णं मुख्य पातिपदिकपरि- यहायेमिल्न्तवद्भावेन ब्मातिपदिकं तस्य sera | Aq च सूज यद- १४8 महामाव्यप्रदोपोद्द्योवः। ( आस, tt पा. २। Gt २) ( खथ वदधातुरप्र्यः प्रातिपदिकम्‌ । १। २। 8४ । ) परहतिप्रद्ययविभा गश्येवेव फिट खरप्र्ृत्तेख | नापि cachet ग MUTT: | TATA कन्तु थक्रलात्‌ । अन्यथा Tage दखाभावेऽपि कार्यान्तरा मवारणणदस्त were इति भाष्या सङ्गतेरिति दिक्‌ ॥ यथा न्यासेऽणा अथवेति | के) वस्तो यया न्यासेऽपि नपुंसखकलशिक्गवदथं विगरे्यतया वत्ते BAVA: ॥ नचेदः तथेति | seq प्रयासो व्यथं एवेति दिक्‌ ॥ यत्तस्येति | (भा) अनेनायजेवायौ बोध्यते इति बोध्यम्‌ ॥ अआहरिति । क) अरचारचिवोजं asia carey व्यत्यत्तिपचेऽपि खचमाव- श्मकमिति। ददं च बडज्‌विधायके केयर we! श्रययत्पत्ति- पचश्नापकं तु aa: ककमिकंसेति खे कंसग्रदणमिति बोध्यम्‌ । werfa श्चापकं “aug” सजे उपपादितम्‌ ॥ १९ अतः शकमिकं सकुम्भपाचनुःश्ाकर्णौव्बनब्ययस्य x शिवख-२। दुमाभ्यामपि वक्षं स्या द्भखो area यक्स्यति । किं च ates । नपुसकं यस्य शणः | कस्य च aan शणः | प्रातिपदिकस्य ॥ [री पचता तिन नयन दत्पन्नमथ॑दत्तदु दारणं Batt तु छदन्तत्वादेव सिध्यतोति एथगस्यारम्भो ऽनयकः स्यात्‌ | Saute चेदमेव खच चापकमिन्ाडः ॥ ACTA TTT | ६४५. ( @ XI पा. २। GT. २) ( छक्षदितसमासाख् । ९। २। ४९ । ) पकतद्ितसमासाञ् | ९।२। ४६। ee | अथेवत्‌समुदायानामिति । (भग) लोकेऽयंबोधकतया एथकूप्रयव्यमानानां यः समुदाय TAA: ॥ _ | नि, कन्कनि ज परिह > कि किय eee 1 ee Fee — कु-- ूणरकि ey ony EEE a — a Ge eee ee Oe ee eee ee >= wee eee eee ९ समासग्रहगं किम्‌ । समास गमुक्तम्‌ | किमुक्तम्‌ । अथ- वत्समुदायानां समासग्रहणं नियमाथेमिति । ९ aa wa प्रातिपादिकसंल्ञाः a विग्रेषणसाम््थांत्‌ तदन्त- विधिः। न fe जदत्छाथीयां att छृत्तदितानां wretch । ूतपूवं- गतिलभ्यस्तु न प्रश्रस्तः सः । भित्‌ । दत्‌ । अचाधातुरिति wate gt कसा, हक, wa तद्धितान्तानामेवेति नियमेन निरासे प्राप्ते सन्धि तत्वाच्च छदुग्रणेग प्रागुक्तमेव वाध्यते न तु समासय््टयछ्लतो ` नियमोऽपि | तेन क्रदुग्रह ण्परिभाषानुपस्थानात्‌ “gaat” sfa वाक्छस्य न मवति ॥ ननु बाथ्यसामान्धतचिन्तायां समासनियमोऽपि वाध्यते | विशेषचिन्तायां तु मध्येऽपवादन्युयावतारात्‌ तडितनियमोऽपि न वाध्येतेति चेत्‌ । सत्यम्‌ । Ma Cae प्तः । न च वाकोऽति- gag: | शन्दाधिकार मािधेष्टाथवच्छन्देने काथं मावविवच्तयाव्‌ । ate श्रये मतुपक्मस्णात्‌ | | ° ( भूमनिन्दाप्रश सास नित्ययोगेऽतिश्रायने | सं सर्गेऽस्तिविवन्तायां भवन्ति मतुबादयः ॥ ५।२। ९७) वच्छमायरोत्वा quad xfa निवेधः प्रद्ययान्तपरः इति प्ते तु पर्च्ताद पवादन्यायादिषटसिडिरिति दिक ॥ तद्धितः। व्मोपगवः | खानेन मध्येऽपवादन्यायात्‌ wefafs: | अप्रमय इत्यस्य ॒प्रत्रास्यानपचचेऽपि 19 ९४९६ महाभाग्यप्रदपोद्द्योतः । ( unfaraarare । १। २। 8९ । ) (अ. U1 पा. २। आ, २) yaa वा संश्चामियम fant विधिरूपेण निषेधरूपेश वा प्रत्तिरिति मतभेदस्योक्कत्वात्‌ । णवं .समासेऽपि । न चास मथ॑समासेष विष्ये समासग्रणमिति वाच्यम्‌ । अथैवद्य गानुरत्तरक्तत्वात्‌ । असमथागा तरिं कथं date चेत्‌ धिद्राहकमानादेवेति we “ ्सग्ये ललाटयोः” (8121 दद) इत्यादिना fe समास उपपदे छदिधोयते | उपपदं च मद्ासंस्लाकरणवलात्‌ विमतयन्तमेव । न चेवमपि स्त्रोत तदादिनियमामावात्‌ ( परिमाषेषुशरे-२०) राजकमारोौत्धादौ प्रत्ययान्त fant तदिति are! खन्तरङ्गस्यापि हल्ख्पादिलोपस्य लगविषथे cee श्यमाक रुव सपि समासपडनतः | अत णब गोमत्विय दादौ लंमरदयो नेति वच्यते | तस्मात्‌ प्रते समासं नियमाय सदाक्धस्य awi निवन्ैयति दति fora । नियमस्य सजातौयापेच्तः । we Yat भागः yaa पत्ययभिन्नः तादृशस्य समुदायस्य चेत्‌ स्यात्त amaaata | षक्विधेऽपि समासे पुवेभागस्य पदत्वा्यभिचारात्‌ | तेन wed पवस्व Safa बद्ुपटच इति टकारस्योदा्ता ल भ्यते । प्रथमस्य नसो लकि “चितः सप्रछतेबन्नकजधैम्‌ ” (९ । ९ । १९९ । वा) इति चित्‌ खरे छते एनविभक्युत्पत्ते। न्यथा तु जसेवोदान्तः स्याद्‌ | उत्तर खेव्यादिकिम्‌। शइरिण्वियादेरनेन व्याढन्निर्माभत्‌ । खमस्त॒ को दोष इति चेत्‌ । wal तथा सति शन्मवान्‌ दयादौ तडिवान्ते fray afanawa स्थात्‌ । राजानौ rate पातिपदिकत्वं केन वाग्येताम्‌ | न॒तावदमेन नियमेन । पुवभागस्यापदल्वात्‌ । नापि afganeas | तस्योद्धरौत्या निष मार्थल्वायोगात्‌ । ग च “छपोधातुप्रातिपदिकयोः? (२। 8 । ७१) इति धातुग्रहणं प्र्ययान्तागां प्रातिपदिकषंज्ञा नेति चलापक्षमिति वाच्यम्‌ । तस्य प्रासादषेयतौत्यादौ इरिष्वितिवदयप्रातिपदिके चरिता्ैत्वात्‌ । मापि श्चाबग्रय श्ापकम्‌ । लिङ्विशिद्परिमाषया लिडौ वस्यान्धाचताया wa सिडान्तयिष्यमागत्वात्‌ | तस्ादुक्लमेव साधु । यद्यपि प्रङतिप्रत्ययभावागापद्नसङ्गतविषयको नियम cafe gad तथापि weqga समुदायादिमह्यत्यत्तिरिति uy बोशबितुमिदं भीरव- मदाभाव्यप्रदौपोष्दोल' । ९89 ( & U1 UT. RI या. & ) ( छच्डिवसमासाख्च | ti २। edt ) मादृवम्‌ | frat वु stare) तथा च afasawa नियमार्थमेव | मेदसंसर्म॑दडारकमवक्वमिति कंयटस्याप्ययमेव भावः| मेदे परस्परपशि- शरेय प्रयोगे सति यः संलगस्तद्दारकमिल्थोव्‌ न तु मेद, Cait वा इयं वा वाक्या RUTMAT ASU | TST समासयोर्देरूप्या- लाभात्‌ | यद्वा । सत्पदाद्योरिति सातिय्रहणत्‌ प्रत्ययो न प्रातिपदिक- fafa सिदे पुरवैखचस्धे प्र्ययग्महयं सामर्थ्या ्दन्तपरम्‌ । तडित- ग्रन्तु॒ विध्यर्धमेव । स्यादेतत्‌ । पच्तचयेऽपि रानपुरषाविव्यादौ पशषावित्धादेः संक्वादुर्वारेति प्रातिपदिकावयवत्वात्‌ छपो लुक्‌ स्थाद्‌ इति चेतरैवम्‌। गत्‌ खार्थायामानथेक्धात्‌ । खणदत्‌ emai पूवैपदविनिसु्स्य विधि्टाथं विरहे तल्सदितस्येव विशा ैगमकल्वात्‌ | प्रशंसायां fe मतुब्‌ इत्यक्तम्‌ । खवं घटपटाविन्धादावपि मिलितयोरेव पदयोः सह भूतार्थता । पत्ययानां पटच थान्वितिखाथेवो धकल्वा्च | घटा- faa नार्थवानिति | रुतनासमथंसमासे दश्दाड्मिादिवदनथङ्षे विध्यथं समासय्रयं किं न स्यादिति चोद्यं प्रदयक्म्‌ | खथवदुग्रह शस्येडाथ- ताया रवोक्घत्वादिति दिक्‌ । यदि तु नेयायिकरौय्ा ead afaad तश्च समासस्य भास्तीव्यासित्य समासयष्यं विष्यथेम्‌ | तडितयदहयमपि ` बथा । erat दति तु.प्रल्यवारणार्थनित्याश्रौयते तथापि न च्ततिः। तदधिवग्रह णस्य तदिशिदधपरतामाशित्य बहपटब इत्यस्य ससाधुत्वात्‌ | किनवस्मिन्‌ wa सिडान्तबिसेधः। सूलकेगोपदंश्ं पचचतकतचाति- प्रसक्गखेति यथाद्ितमेवाल्तु । इ प्रकरणे यथा Bar प्राचां यन्या aul रवेत्वधेयम्‌ | farang प्रातिपदिकसं न्ञा amen येषां atatsaet atfe तदथमिदम्‌। वद्यति। अनुक्तंसमुष्यायंाष- काराल्सिडधमिदम्‌ | अनुकरण तु श्नुकरयन सदाभेद विवच्तायामथं- वल्वामावाच्र प्रातिपदिकता । भरूसनत्तायामिति यथा। मेदविवच्तायान्तु wat स्यादेव। ^ मुवो वग इति यथा। ग चाधातुरिति पय्यैदासा- प्तिः | परछ्तिवदनुकरणमित्यतिदेशस्थानित्यतयो वरदे प्ररत्तावपि सं रे कप्रदन्तिसन्भवाव्‌ । सतश्च ऋक खच उपपादितम्‌ ॥ vee मष्ाभाश्यप्रदौपोद्द्योतः। (wat aaa प्रातिपदिकस्य ti २। ४७।) (ख, ९। पा. २। था. २) स्वो नपुंसके प्रातिपदिकस्य। १।२। 80 | परक्तिप्रधानत्वादिति। क) तिङडमिडितकर््तशरक्तिबोधकलेन प्रथमाया aft afar भित्याश्यः ॥ इयोरपौति । क) समुदायेनेति गेषः। काण्डस्छ विगश्रेषणतया प्रविष्टलादिति भावः ॥ साधनेति । कै) साधनगतां संख्यामाख्यातं तदथः । क्रिया यथोपादन्ते तदपा- दानेन यथा संख्यावतौ तथा तद्तलिद्गो पादानेन लिङ्गवत्यपि- द्यादिल्यथेः। कारकगता सख्या श्रारोपेण क्रियायामेव बोध्यते ` तिडनदिभिरिति we “ara प्रातिपदिकाद्‌” इति ते भावय- RISA: ॥ च्रलिङ्गरख्यस्याव्ययत्वाद्‌ा दइ PTS क a ऋ „कि येकि क पवि Eee ee ee Re oer 1 8“ ए ED १९ प्रातिपदिकग्रहणं किमर्थम्‌ । नपुसकडङखतव प्रातिपदिकयहणं faa निङ्य्थम्‌ | वा । teases प्रातिपदिकग्रहणं करियते तिब निद्च्य- dq | तिबन्तस्य खत्वं माभूत्‌ । काण RT रमते ब्राद्ययकुलमिति | ्व्ययप्रतिषेधः। atl शद्ययानां प्रतिषेधो ame: दोषा area- eo” Wea = श aa शणयाम ९ प्रातिपदिकमिति | मा। नदुसकलिङ्ुः xara सम्भवति । बथवाचित्वै तु 'प्रातिपदिकस्छेव सम्भवति न तु सुबन्तस्य शक्तिपधागलया्‌ नापि तिङन्तस्य करियाप्रधानत्वादिति or) के इति। इयोरपि शक्तिद्रिमतोरमिधानादस्ि नएसक्षाचङततिलवं । छबन्तस्यापो(ित मावः ॥ मद्ामाग्यपदौपो दोवः -१४९€ ( अ. ९। पा..२। श्चा, २) (खो नएसकेप्रातिपादिकस्य। ९। २। 891) यथेति । (के) तिङन्तविषयो पवणितित्यथेः । यथा aw साधनत्वसम्बन्धेन तद्धमेग्रहणं तथाच सामानाधिकरण्छात्‌ स्यादिति भावः ॥ aafa-° कर्छेन दोषा शब्दे नपुंसकलत्वाभिव्यक्षभावादा दोषासदेति । (क) दोषा weet लाचणिक इत्यभिमानः ॥ इत्यच्राथे इति | शब्द श्र क्रिस््नभावादिति भावः ॥ ननु कारकं क्रियाया न zeae दति कथं नपुखकस्या धिकरणएमित्थक्िरत श्रा राह्यमणकलसाधनानामिति ॥ क) तचो पपन्तिमाह areata ॥ (कै) बहिर ङ्गत्वादिति । (क) अयेधर्मेनपुंसकलाञ्रयला दित्यथेः | एवं च पूं Va ततो wa wa लच्णस्येति न्यायन gacleiney इति भावः। वस्तुतः # ea a ee ियः कुलम्‌ । दिवा ब्राद्यणकुलमिति ॥ स तद्धि ame) न amen | arn व्ययं maa ata fa तद्िं। अधिकर्गमच्ाव्ययं aang) re afe प्राप्नोति । काणडोभूतं ङषलकुलम्‌ | कुव भूतं वषलकुलमिति ॥ म nee क रमते ब्राद्यणकुलमिति । at) यथव साधनाश्चरया संख्यामाख्यातमुपादन्ते तथा afyyata ॥ अद्ययप्रतिषेध इति । भा । यथोपविंवन्धायेनाव्यय- स्यापि लिक्योगात्‌ ofa दोषा ब्रह्मणकुलमिति। at) दोषा १५० मड भाव्यप्रदोपोड्द्योतः | ( wat vray धरातिपदिकस्य । ९। २। sel) (ख, १। पा. २। शा, २) खमलेऽपि aca “at” इति AT ततो wa ava शच्छणस्येति न्यायेन पुमरप्रहन्तिरिति बोध्यम्‌ ॥ WAM (क) । afefagant सामानाधिकरण्येऽपितस्य लिङ्गवग्तया खा - वोधकलत्वाभाव दूति भावः ॥ fa faz (भा) इत्यादिना एतावता दिविधमेवाव्ययभिति अमितब्यम्‌ उभया- तिरिक्रष्यापि चाव्यथस्य सत्वात्‌ । feenre: क्रियाप्रधानलं किया- माचविेषणवेन “काण्डोग्तमि'"त्यचप्येतदे व खभावाश्च तादृशस्य लिक्गाद्ययोगः ॥ न्‌ चैतयोरिति | (भा) प्रायेणेति We) ARTA काण्डत्यादेश्चोभयायोगः | वा जलिष्काभावात्‌ | वा। न वा ama । far कारणम्‌ । लिकाभावात्‌। अलिङ्मब्यम्‌ ॥ किं एनरयमव्ययस्येव परिष्ारमाष्ो खित्‌ तिबन्तस्यापि। तिबन्तस्यापोत्याह । कथम्‌ ।' अब्यय हि किंचिदिमकयर्थप्रधानं किं चित्‌- जियाप्रधानम्‌ | उन चेरिति विभक्वर्च प्रधानं हिरकण्यगिति किया- प्रधानम्‌ | , तिबन्तं चापि किंचिदिभत्यर्थपरधानं किंचित्‌करिया प्रधानम्‌ | सष चरितत्वाद्‌ ब्राद्ययकुलमेव दोषा weaned इति कखप्रसङ्ः | माथा- व्यमिति i: at) दोषा्यब्दो राधाविव्ययं वतैते दिवाशब्दोऽप्यष्हनीौ- तयेति | ब्राद्यगकुलसाधनानां क्रियाणामधिकरयं कालो भवन्‌ arera- कुलस्याधिकरणं भवति । दोषा दृश्यते चश्व्घौते चेति । ापेयव्यवधाने- भाधिकरशस्य क्रियाधारणात्‌ ॥ काणोभूतमिति । भा । प्रशतिविका- मडहाभाग्यप्रदौपोग््योवः । १४९ (GUT LR) (खो area प्रातिषदिकस्य। ti ₹। se!) "रमते" इत्यादे शिङ्गायोग दति बोध्यम्‌ । अन्यथा “हतशायिकाः शय्यन्ते” warat “पचति रूपम्‌” इत्यादौ च ताभ्यां wie भाग्यासङ्गतिः स्यात्‌ ॥ भावश्क्तीति । ॐ) पदां श्रक्तिरित्ययेः | ““विचित्वादि”'त्यनेनेदं सूचयति “पचति कश्यम्‌” इत्यादौ भवत्येव । पवतकौत्यादो ख मेति॥ “काण्डे तिष्ठत” इति प्रथमायाः प्रातिपदिका्यं विधानादिभक्वर्याप्रधान- aarga fayata इति स्यादेव इखत्वमितव्यमिमानः ॥ समाधन्त संख्याया इति । के) fara संख्याया लिक्गवत्वेनाप्रतिपादनं भावशकर्वेचिश्यादिति भावः। अच “aera” इति शकररपलचणं संख्यायाः प्राधान्या घम्भवात्‌ । प्रथमास्थलेऽपि यथा शक्किरस्ति तथोक्रम्‌ ॥ भाय काण्डे कखे इति विमक्यथप्रधानं रमते ब्राद्यणकुलमिति कियाप्रधानम्‌ | न चेतयोर्थयोलिंद्सं स्याभ्यां योगोऽस्ति। वश्यं wed विन्तेयम्‌ । क्रियमाणोऽपि fe पातिपरदिकयषग इष Wasa | काण्डे FT| दे दय प्रातिपदिकसं च्चे अवयवस्यापि समुदायस्यापि । wea च प्रातिपादिका- _—T, र्योरमेदविवच्छायां fase) दयोर्प्यश्च तयोनपुसकलाद्‌ = ¥e- nae: | wa wee “atu”? (ॐ । 8! २६) इति aa मबि- व्यतति चेत्‌ । wea afergeneld कत्नवयेऽसिद्धत्वादौ घां प्रसङ्गः । णवं रमते canta sq सकि टेरेत्वस्याप्रसषद्ः ॥ न चेति । मा ॥ ष्यसश्व- बान्वित्वादब्धयस्य ग तेन fag परविपाद्यत caw) न चेतयोरिति | मा। चाख्यातस्य श्ह्धाख्यग्रब्यसंख्याप्रतिपादने सामे ग तु तद्धिङ्कप्रतिषादने CUR मङ्धामाग्यप्रदौपोद्द्योवः | (wat ayaa प्रातिपदिकस्य । ti २। 8७ i) (ख. ९। पौ, २। खा. 8) अवश्यं वैतदेवमिति। (भा) एतत्‌ तिबन्तम्‌ शअ्रलिक्मित्यवश्च सखो काय्येभित्यर्थः ॥ समु- दायस्याप्यक्त प्रातिपदिकल्ञ्ुपपादयति द्यते च प्रातिपदिकं (भा) इत्यादिना i अवयवधरमे शेति । (क्ष) अवधवग्धतप्रत्ययेधमणत्यथः। समुदायः प्रत्ययान्तः । यद्यव- यवधमंणए समुदायस्य व्यपदेग्रस्तदा प्रातिपदिकग्रहणे क्रियमाणे ऽप्येतदवश्यवाच्यमिति arena इति भावः॥ भाग्ये उभाभ्यामपि वक्तव्यमिति । (भा) एवमथकतया Bi यास्येयमित्यथेः ॥ श्रवयवदधारा समुदाय- स्यापि नपुसके टत्तिखम्भवात्‌ कथमनेन परि हारोऽत are साक्षादिति | (क) तस्येव तच्जन्यनो धविगरग्यस्य श्रमुपजातव्यतिरेकस्य श्रनुपजात - प्रातिपदिकयोरेकादेश्रः प्रतिपदिकय्रहणेन | तस्मादुभाभ्यामपि ama स्याद्‌ खो waa यत्तस्येति । किं च नपुसके | ayaa यस्य तरयः | कस्य च नपुसकं ga) प्रातिपदिकस्य ॥ य TAMA प्रतिषेधः [मी cele [गणम भभ eth भूयिः a? जः = जका न्क क - 7 SE at Pq जिनाः पिन विचिषत्वाद्धाव्रशक्तोनाम्‌ | काणे तिष्टत xernfa संख्यायाः प्राघान्याच्न- पसकत्वायोगः ॥ खवष्यमिति । a) यद्यवयवधभमेण समुदायो व्यप दिश्यते इयथः ॥ यत्तस्येति । मा । साच्छान्तस्येव यदा गधुसकत्वं तदा कखः । यस्य॒ MTT तस्य॒ माभूत्‌ । अथवा तदेवानुणातयति- मद्धामाष्यपरीमो द्योतः | ९५१ (SU पा. २। अ. २) (खो नधुसके प्रातिपदिकस्य । ९। २। 891) सम्बन्धस्य श्रलुपजातेतराकाङ्कमस्येति यावत्‌ ॥ way सत्चप्रचानल- मुपललकितम्‌ | खकारेण त्विति । क) अअरवयवदारकमपि नपुसकटठत्तिल waa दति तदाश्रयः) Wa Ene तदुक्तम्‌ । यदयेस्य शास्त्रे agengu प्रसिद्धस्तस्य नपुंसके वन्तेमानस्य Ba दति भाव्याः ॥ भाग्ये अन्तरङ्ग हस्वत्वमिति । (भा) एवं Bae कते दोधेप्रटत्तलंच्येखच्णएस्येति न्यायेन पुन- रप्रटरल्तिरित्यथेः ॥ चक्रकप्रसङ्ग इति । (के) लच्छलचणस्येति न्यायमनालो च्येदम्‌ tt नयातो Rape ee que ee ee eee eee ee eee eee 8 — LL —— ee ee ee वा। येकादे्दौेत्वेष प्रतिषेधो वक्तव्यः । यगवरुचाय यगवरतचार्थम्‌ यगवररेभ्यः ॥ यजेकादेशदौरयेत्वेष बहिरंङृलच्तण्तवात्‌ सिद्धम्‌ । वा । ब्िरङ्गम wa विषयः (TI VI VERN ।२। २१०२-३) अन्तरष्ु खत्वम्‌ । असिद्धं बहिरङ्मन्तरङ ॥ | [अ म र शिरे योर्यः वि ययिना ae रीणाम रेकस्येव्य्थंः | विमक्तयन्तं चोपजातव्यतिरेकमिति इखाभावः॥ Granta तु प्रातिपदिकय्रयं सुख्यप्रातिपदिकपसिग्रहाथं छतं प्रातिपदिकस्येव नपुसके इत्तिसम्भवात्‌ । तेनान्तवद्भावादतिदिषधप्रातिपदिकस्य ङखाभावः | यगवर येति । मा । ae छते Gaye: Waele इति चक्रकपसङ्गः y 20 ९५९ महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( गोस्त्रियोरपसजंनस्य | ९। ₹। ४८ । ) ( ख.९। पा.२। शआ, २) 'गोखियोरुपसजेनस्य ।९।२।४८॥ भाव्यवान्तिकयो विभज्यकथयनाकथने BARTS धात्विति ॥ क) ननु aftaa उन्तरचानुटत्तिरेव श्यात्‌ । न तु तदधिकारस्थ- शाभोऽत ATE सखरितेनेति ॥ (भा) इस्वभावित्वाभावादिति । के) न॒चातिमतेरित्यादौ सम्भवगुणस्य बहिरङ्गलेनासिद्धलात्‌ | किं च तद्‌ यणे श्रन्तरङ्गवात्‌ पूर्वमेव Fe ततो गणे श्छ wquafa न्यायन पुनः तदगप्रटत्तो फलाभाव दति भावः ॥ भाय सखौप्रत्ययेनेति | (भा) एवं च wine तदादि नियमाभाव।द्‌ दखसिद्धिरित्यथेः ॥ अतिकारौषेति | क) कारोषगन्ध्यामतिक्रान्तस्य पुज इति विहः ॥ ^ N भ्रनुपसजनेति । (क) ९ BME च । a) Beare च किम्‌ | यनेकादेण- दोरधेलेष प्रतिभेधो amar (वा--१।२। 9०) | खतिखद्गाय अतिखङगार्थम्‌ व्यति खदभ्यः | उपसजन कृसत्वे च । किम्‌ । वदि रङ्लच्ततवात्‌ सिडधमिन्येव ( बा-९। २। ४७) | वह्िरङ्का wa विधयः। GATE ऋखतवम्‌ । असिद्ध वहिरङ्गमन्तरङ्ग॥ गोटाङ्यह्णं affemiq | वा । atete- महाभाव्यप्रदौपोद्दयोतः। | १५५. ( @ U1 पा. २। शा, २) ( गोस्त्रियोसपसननस्य । ९। २। ४७८ | ) एवं च व्यडः श्रतिक्रान्ताथं प्रव्युपसजनलात्‌ तदादिनियमेन GALI कतत्पुरुषेग्यडन्तस्यापूवेपदलान्न सम्मसारणएमित्यथेः ॥ उपसजनत्वादिदेति । &) वस्ततसिन्धमेतत््रत्यासखत्यायस्य ( ““पुचजोत्तर' इत्यारभ्य “यस्य” carat नास्ति क पुस्तके) ससुदायस्तौ प्रत्ययान्ततवं wad ac प्रत्यनु पषजेनवेन तदादि नियमाप्रटन्तषौ दोषाभावात्‌ ॥ fa arafa । क) “लब्धा दि” aa “इल्ख्याब्‌म्य tae पर विशषणएत्वेनावयव- व्यन्तात्‌ waa च निष् शाम्निरित्यादौ सोलपवारणाथैलात्‌ दौधंद्यहणस्येदमपि faa | विहित विग्रेषणे तु यासेत्यादावव्या्भिः। कन्त॑त्यादावव्या्तिश्च ( कर्तां इत्यादा- इति नास्ति द पुस्तके) | अत्वादिविधौ विषयसन्नमौ तु “aftafafa’ शास्लवाधापत्या गमकाभावेन चायुक्रति दिक्‌ ॥ | कारशब्दादपौति। क) तया च कम्भशब्दे श्रादिव्द्धिनस्यादितौति भावः ॥ ननु पुम्ब- दतिरेश स््ोप्रत्ययस्यापि fata: स्यादत RTE ययेति । के) यसः परस्य स्तो प्रत्ययस्य बत्रो दौ विद्यमानस्य पुम्बत्‌ । पुंसि 1 णी ग ण म गष शि णि 22 ॥ ` गरौ ध्वजाय a iB RG TIER (EE ° Ee यदयं waa । किमिदं efefa । प्रत्याहारय् णम्‌ । geafafaerai प्रत्याहारः | .टापः प्रभ्टव्या ast खकारात्‌ (४ । ९ । ४-२८)। fai प्रयोगम्‌ | छरब्रिशत्य्थम्‌ | aqfaat adware sae arafefa | afaaat ofan: afaagifafa ॥ anfe वक्तव्यम्‌ । न वक्तव्यम्‌ | tug महाभाष्यपदोपोद्द्योतः | ( गोस्ियोरपसजंनस्य | ९। २। ४८ । ) ( & U1 UT. 21 चा. श) यथा पफीरिव्यादौ शकारस्य wae तथा तच स्रौ प्रत्ययभ्रतस्यापौ- त्येवं qaqa भावः। श्रत एवाजेवेदं शतम्‌ । श्रन्यथा पुवद्भावं प्रकरण एव वदेत्‌ । ईयसश्च" इति प्रतिषेधाज्ञकप्‌ | नपुंसकड्ूखलव त भवत्येव श्रच पाठात्‌ । न च नेत्येव fag पुंवद्‌ वचनं व्यथं वान्निकाचरेषु लाघवगौरवविचाराभावादित्याहः | sa तु तखा- gad मन्यन्ते । श्रत एवोतत्तरवा न्तिके नपुसकद्खत्वस्यापि निषेध दति भरमयाटन्तयं गोखमासनिटत्ययंमिल्युक्रम्‌ | श्रत एव च विये ष दूत्यादि न प्रयुक्रमित्याह्ः। त्र ममास्पदं ख्यन्तसमाश्परम्‌ ॥ प्रथमेति | कके) षष्ठोति प्रथमानिदिष्टलादित्यथंः । शाम्बौयमिहोपसनं न तु केवल लोकिकमेवेति भावः । प्र्ययलच्ेनाप्रत्यय इति निषेधा- प्रठ्तर्गो शब्दस्य प्रातिपदिकल्रमस््यव ॥ राजकुमारौशब्द इति । (कै) नन्वस्यानुपसजेनलान्तदा SIAN प्रत्ययान्तलात्‌ कथं प्रातिपदिकत्वम्‌ । न च समासत्वात्‌ । समासग्रहणस्य नियमा्थेत- भङ्गा पत्तेः। तचाप्रत्यय दत्यनुटत्तेरुक्रलेन तेनापि द्लंभला रेति Fe स्वो प्रत्यय वि शषस्य सामान्यस्य वा यदणाभावेन तदप्रटन्तेः ॥ भाग्ये मोगरा — ee णी ण FO Oe QE aura खय्यत तत्र खरितिनाधिकारगतिभंवति(१। Bl ११९) | “° च्ियाम्‌ ˆ.(४।१। ३) इव प्रयत्य ये fafeareai awa विच्चा- स्यते | खर्तिनाधिकारगतिभंवतौति न दोषो भवति। aad प्रत्पय- ग्रण्मिदं भवति aq पर्यग्रहये यस्मात्‌ स तदादेर््हणं भवतौतोद ग प्राप्रोति | खतिराजकुमारिः अतिसेनानौकृमारिरिति | अश्ीप्रययेने- महामाष्यप्ररोपोदुद्योतः I १५७ (अ,१। पा. २। खा. २) ` ( गोख््नियोरुपसजेनस्य । ९। २। ४८ । ) किमुच्यते इति । (मा) गोस्त्ौ निदत्यथे मित्येव aq युक्रमिति भावः ॥ न पुनरिति । (भा) श्रषमासोऽपि fa चित्‌ पूरवैपदसच्यन्तं नेति काक्वा प्रश्नः ॥ भाय न चान्तरेशेति । (भा) तदाशयमार इद त्विति । (के) एतच्चाप्रत्यय दति gaara । श्रतिबिति न्यासे तु कुमारोत्य- स्यापि तच्रमस्येवेति तचापि ete: ॥ भाष्ये पउभयत इति । (भा) एरेय सिद्धये “wtat ठक्‌” (8! 01 १२०) दत्य प्रातिपदि कादित्यसम्बन्धात्‌ गाङ्गेये म दोषः। प्रातिपदिके | fasfafuseafa परिभाषामनाञित्येदं तथा fe प्रातिपदिकलत्व- तद्भाप्यघमाणणं स्तौम्रत्ययविशि्टे बोधनमिति “ष्वङनोडेष्ट्धस” CAA भाय स्पष्टम्‌ । वच्छमाणसमाधानेन *समाधानादेकदेश्यक्रावच ॥ 1 (निनि निति ९ च्छ 8 | पार, FRR ॥ २ परिभाषेन्दुये — 2 | ३ वच्छ ।पा९।८््‌२५॥ ¢ “सवे? । इ ॥ [अ rc aS ee eS मि जमकर re SS ( 7 ए 1 १ णि ee? सेवं तत्‌ 1 देयसो ब्न्रोहो पैवदचनम्‌ | वा । ईयसो asaret पुवद्भावो awa: । Te Baise wat) विद्यमानखरेयसौ ॥ पुवपदस्य च ufaag | गोसमासनित्यर्थेम्‌ । वा । पृवेषदस्य च प्रतिषेधो वक्तव्यः । किं प्रयोजनम्‌ | गोसमासनिरत्यथम्‌ । . Mawes समासनिटन्यथे च | गोनिङ्च्छथे तावत्‌ । गोकुलं गोच्तौरं गोपालक इति ॥ समासनिरच्- १५८ HUTTE TET: | ( गोख्ियोरपसजंगस्य । १। २। ४८ । ) * (ख,१। पा. २। चा. ९) mag भगवतेति बोध्यम्‌ aq चिचगरिव्यादौ tre भ्रातिपदिकस्यो पखजेनल्ाभावाद्वखाप्राभिरत आह उपसजनेति । (कते) अरतत्वादिति भावः ॥ गोखियो इति । ज्ञ) गो स्त प्रत्ययान्ता AA: ॥ न तु खचस्येति । क) वस्ततः aa ग्रषलवऽपि न चति: । ““भ्यन विधिः “garg निष्कादिभ्यः इति areata: प्रत्ययविधिविषयतायाः खूचोपात्तान्तादि न्द विषयतायाञ्च बोधितल्वेनास्य भाव्यसेकदेश्य- किलावश्यकतात्‌ वच्छयमाणखमाधानेनास्यापि परिषारः। ag गो शब्दां गेऽप्यावश्यकमिति waaay STIG इति । कै) ततस्तत्यरूषादिति समासान्त निषेधः । | भाय श्रप्रधानसुपसजनमिति । (भा) cc a a re i परियः eee re =. | er Se 2 ध ee eee क आनः fhe —— 2 1 ~ ~ 1 re eee aoe wae ९ चर (+पार। TSX i र च्य५। पार षू र०। | च्व क ०, = "रगो चम्‌ । राजकुमारोए्रः सेनानोकुमारोपएच इति । किमुच्यते समास. fremifafa न॒ पएनरसमासोऽपि किंचित्‌ पुवेषदं aed: प्रतिषेधः सात्‌ | स्वयन्तस् प्राति पदिकस्योपसननस्य get भवतौद्यच्यते न चान्तरे समासं “and प्रातिपदिकमुपरसजनमत्ति। ननु Beafe | WIT: मङामाष्यपदौपोड्धोवः | ९.४९ (आ. ९। पा. च्या. २) “ ( गोच्न्रियोखपखजनस्य ।६।९। eS ।) अज सुते wares शो किका थसमानाधिकर शशा स्तनौ यस्टेव qeufafa भावः । केवललौ किकष्य यणे तु गार्गो चासो ठन्दा- रिका चेति गाग्धेन्दारिका इत्यादौ इन्दारिका (“caret टृन्दारिका”” इति नास्ति क पुस्तके) शब्दस्य गणग्रब्दलादप्रधानला- दुत्तरपदलात्तदन्तस्य खमाखप्रा तिपदिकलाचच इखप्रसङ्ग दति दिक्‌ ॥ यं प्रतोत्यादि । (भ) यदथ प्रति यद्थस्याप्रघधानलं तद्ोधकस्य चेत्तहोधको गोश- ब्दा दिरन्तो wana इति केयटानुखारिणः। परे तु “प्रथमा- निर्दिष्टम्‌” (१।२।४३) इति खूजोक्तरौत्या येन wea समास- विधौ aquafafes तस्य तं प्रत्यप्रधानलेनोपखजेनलात्‌ प्रत्या- art तत्छमासप्रातिपदि कान्तस्येव we इति arena: । अत एव “aufa यदिति” भिन्नलिङ्नि्देशर cars: ॥ वान्तिकेम यथान ` शिद्धति तथोपपादयति चिपदे इति ॥ के) दिगुसमास इति । क) अरत एव तष्य समुदायस्य प्रातिपदिकत्वं कपि aa स्तोप्रत्य- यान्तत्वाभावादाइ को य भो ज नान aes वेके क + ^ यी "वे ee, मालापाद इति । र्कादेग्रे छतेऽन्तादिवद्भावात्‌ पराप्रोति। उमयत era नान्तादिवत्‌ | गो निद्चर्येन ताव्ना्थः । गोऽन्तस्य प्रातिपदिक- स्योपसजेगस्य खो भवतोल्यच्यते न चेतद्भोऽन्तम्‌ | ननु चैतदपि व्पदेशि- qagiaa गोऽन्तम्‌ । व्यपदेगििवद्भाबोऽप्रातिपदिकेन ॥ समासनिरत्यर्येन चापि art | स्त्यन्तस्य प्रातिपदिकस्योपसजनस्य खो भवतोच्यते १९१० महामाग्यध्रदौ पोद्द्योतः | ( गो स्ियोरुपसजनस्य । १। २। ४८ । ) (ख. 1 पा, २। चा, २) अन्तर ङ्गत्वादिति | (कै) कपः प्राक्‌ stat we: “कपि चे"ति वार्तिकेन कथं निवर्त्येत अरत श्राह कपौति चेति ॥ क) इन्दश्योभयपद्‌ाथेप्रधानलेनानुपसजेनत्वाद्‌ा समासा इति । (कै) घद्भूतावयवभेदसमूदः समासायंः। तज्रावयवो च प्रधानमित्यर्थः | नन्वेवमपि शासो योपसजेनलाभावात्‌ कथं प्राक्षिरत श्राह प्रथमेति ॥ (के) परे तु ्रवेकविभक्तौल्युपमजेनलं समासोपेचया च तच निचत- विभक्रिकलं इन्दश्च प्रथमान्तानामेव न परिनिष्ठितविभश््या वाक्ये प्रत्येकमेव क्मलकरणएला चवगत्यासमासे च समुदाये एव तदवगत्या- - समाससमानाथलाभावेन तस्य वाक्यल्ामम्भवात्‌। श्रत एव यदग्र च प्रापतये च इत्यादौ वाक्ये प्रत्येकमेव देवतालमद्नौषोमावित्यादौ a ee a ee = [गे Go - -_ Fg Cee te eee. Gee. ee eee ति मी EG CY cE सम ca यतकन a aye RRR drt —— = प्रधानसुपसजनमिति च सम्बन्धिश्रन्दवितौ । at सम्बन्धादेत दन्त्यम्‌ यं प्रति यदप्रधानं तस्य चेत्‌ सोऽन्तो भवतीति | अवश्यं चेतदेवं विश्ञेयम्‌ | उच्यमानेऽपि fe प्रतिषेध दृद yaaa) पश्चकुमाग्थेः भिया अस्य पञ्चकुमारोरपियः। दश्कुमारोप्रिय इति।॥ कपि as ati कपि च प्रतिषेधो वक्तयः। बड्कुमारौकः। बङदषलोकः (41 ४।९१९५३)॥ इन्दे च। वा। इन्द्रे च प्रतिषेधो ama | कुक्रुटमयर्यो ॥ उक्तं वा। ati किमुक्तम्‌ । कपि तावदुक्तं “a कपि” (91 81 १४) इति मदाभाष्यप्रदापोद्द्यातः। ede (अ. 81 पा. २। GT. २) ( गो स्तियोशपसजगस्य | १। 8 ४८ | ) समासे च agfeaeafa व्यवस्था सिध्यति ध्वनितं चेदं “ध्न ङिषम्नद्योः"" इति खे भाग्य इति ata निरूपयिव्याम vars: + प्रिय भ्रामणि इति । (भा) ae नपुंसकलगप्रद श॑नाय ब्राह्मणुलमित्यस्योपन्यासः । श्च नपुंखकद्स्खतवस्यापि निषेधः श्या दित्यः । प्रकल्प चापवा द विषय- मिति न्यायेन परवमपि gat न स्यादिति तात्पथ्धम्‌ ॥ समासान्त इतौति । क) कबन्तरङ्गतर इति वच्छमाणोभिप्रायः ॥ बहुयवागुक इति । (के) यवाग्‌ शब्दो later दति “ऊङुतः” (७।१।६ ६) दत्यस्ाप्राे। स न स्ोप्रत्ययान्त इति भावः ॥ विग्रेषापेचस्यावदहदिर क्नेऽप्याह नदयुत्तरपदमिति ॥ क) मनु इयोः स्पधेमानयोरेकस्व बहिरङ्गवेतद पेलमन्यस्यान्तरङ्गव- भिति प्रकषांभावादातिश्रयिकोऽयुक्रोऽत are pr ang np Gi a i i TE च्या RR EE pr — ज ee ति ण "द" ee le eo (की ^ रि Shee gee ee CHcimRriagecy परतिबेध इति । नेतदख्लुक्तम्‌ । “केऽणः” {७ । ४ ।९द) ति या ऋसखप्राततिखठस्याः प्रतिषेधः । ga सतत्‌ । च्यनन्तरस्य विधिर्वा भवति ufaaut वेति । wag चेतदेवं विश्वेयम्‌ । यो fe मन्यते या च यावकं ऋखप्राभिस्तस्याः प्रतिषेध दतोक्ामि तस्य प्रतिषेधः प्रसज्येत । पिय यामणिन्राश्णकुलमस्य प्रिययामणिकः। प्रियसेगानिकः॥ इदं adm - 21 ` १६२ मषामाय्यप्रदौपोद्द्योवः। ¦ ( गोखन्रियो रपरसनेनस्य । १। २। ss) ( 1 पा. २ GT. २) परेति । क) यदि भवान दखलमन्तरङ्गं मन्यते तदा ततोऽप्यम्तरङ्गतरः क बित्यथेः ॥ ततश्चावयवापेक्छत्वादिति । कै) समासश्ब्देन तदथंमुन्तरपदं aaa इति भाव इति कञ्चित्‌ | aqgag समासा वियहवाक्धं लच्छत इति भाग्याश्यः | तयेत्रा- न्यच Teal । येषां पदानां समासो न तावत्तेषामन्दद्वतौति वाक्धगेषस्रारस्याञ्च | एवं चान्तरक्तरलं स्पष्टमेव केयटेऽष्यवयवा- पेचलादित्यस्यावयवगतप्रा तिपदिकसं्चापेचत्वा दित्यथंः। समासान्त- विधायकानां च तन्तव्छमासायविग्रहवाक्या्ावयवः श्रदादिप्राति- पटिकात्‌ परः प्रत्ययः इत्ययं इति भावः॥ “agerarde” tae च समुदायगतप्रातिपदिकापेच इत्यथः (“पर gence “gaya” ` इत्यन्तं नास्ति क पुस्तके) । एवं च समासंश्ापे्घ मुटायगत- प्रातिपदि कलात्‌ yaaa समाखान्त दृत्यन्तरङ्गतर दति ara: | ““श्रन्तः” (६।२।१४३) इति QTE समासावथवल्येव प्रतोतेः। म तावत्तषामिति कपः प्रथममित्यथः ॥ । न्यत्‌ (भा) समामश्ाखम्‌ । कबन्नादिति। तच्छास्तवेयथेभिया agararel 11 2 aa SEE । गणय कपि कतेऽनन्तत्वाद्‌ खत्वं ग भविष्यति । इदमिह aque | कप- क्रियतां खत्वमिति किमत्र wey) परत्वात्‌ aT) Baty ऋख- त्वम्‌ । अन्तरङ्तरः कप्‌ । भनु चायं कप्‌ समासान्त EEA | तादर्थ्य - -* म्ाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः | th (ख.१। TT RI GT.) ( मोर्न्ियोरुपसननस्य । ९। २। ४८ । ) प्रतीत इत्यथैः । अनन्यया समासशास्तश्य कबपेचलेन anat- चोक्रेरशङ्गतिः। एवं च कपा समकालं तत्पुवेभागस्य समाससंज्ञा कपस्तदाक्ान्तावयवत्वेन समाखप्रातिपददिकावयवल्ात्‌ स्लोप्रत्ययस्य तदन्तत्वाभाव दति भावः॥ प्राधान्यादिति । क) ददं “परवलिङ्गम्‌”” (९।४।२ ६) “चायंदन्दः"” (२।२।९९) इति aa भाग्यविरोधात्‌ “ae च प्रतिषेधः” दति वा्तिक- विरोधाञ्च चिनधम्‌ । तस्मादषनारम्भ एव च्यायान्‌ । ध्वनितं चेदम्‌ श्र्वयंलसुक्रा “इन्दे चेति” निषेधं वदता दुषयिव्यमाएसमाधा- नोत्या च भगवतेति बोध्यम्‌ ॥ ` शब्द शब्दार्थाविति | (मा) परिारद्ड परमयुवति रित्यादौ तिप्रत्ययदयापत्या ava भाय ` दूषित इति fea काच्छ्दय भविष्यति | येषां पदानां समासो न तावत्तेषामन्धद्वति कथं तावत्‌ sated इन्देऽप्यक्तम्‌ । किमुक्तम्‌ । “ परवक्िङुमिति शन्द- शब्दाथौ” (वा-। 8। २९) इति । तज्रौपदेधिकस्य ऊखलत्वमाति- देथिकस्य भवय भविष्यति । १९७ माभाग्यप्रदोपोद्धोतः | # ( नुक afgagfa । ९। २। 8६ । ) ( ख, ९। पा, २। था. श) पलक्‌ तद्वितलुकि । १।९।४६॥ गा कको ननु “उपसजंनस्य” दूति ws aud तच श्रवन्तिभ्यां “age” (४।९।१ ७१) दति “MS” कुरोः “geurfew” (४।१।१७२) दति “we” च तद्राजस्य “स्तियामवन्ति कुन्तिङुरुभ्यख' (810) १९७६) दति लकि “दतो wae” (४।९।११५) इति “nea” (४।१।६ ६) ₹ति च Steet: तयोः queen स्तोप्रत्यया- न्तस्यातुपसजेनलान्तद्धितलगनन्तरं स्त्ोप्रत्ययोत्पन्तेस्तत्परलाभावाच्च कथं Ga प्रा्चिरत श्रा अवन्तोत्य्ैेति । (कै) उपसजेनसम्बनिस्ोप्रत्ययस्य ल गित्ययसद्धितलकोति च सत्‌ सप्तमौ इत्याश्येन चोद्यमिति भावः ॥ नालि शक्यपरो यस्मात्‌ AAT दिल्यलकपरतवा SAT: ॥ ९ तदितलुक्यवन््यादौनां प्रतिषेधः । वा । तडितलुक्धवन्त्यादौनां प्रति- बेधो ame | अवन्तो eat कुरूः ॥ तद्धितलुक्यवन्यादोगामप्रतिकेधो qe परत्वाय्‌ । atl तदधितलुक्धवन्त्यादौनामप्रतिषेधः | arte: प्रति- षेधोऽप्रतिषेधः। लुक्‌ Wa भवति । लुक परत्वात्‌ | Gated a चाच लुकं पश्यामः ॥ yatta नेवा weenie fred ग हि लुका पौर्वापय्यमल्ति । का तद्ौँ । सन्सप्तमौ । लुकि सतेति । samt चेत्‌ प्राप्रोति ॥ णवं avtefae व्यपदेश्य सदाचाय्या न श्यपदिश्रति | किम्‌ । उपसभेगस्येति वर्तते | ग च गातिरपरसनेगम्‌ ॥ + AWAITS! । १९४ (श. 01 पा. ९। सा. ₹) ( लुक afargfa: yi riser) कते इति ।. क) एवं च न तत्परत्वं ्वादेरिति मावः ॥ कथं तहि वान्तिक- रता THAT तचा इ बद्लोति ॥ क) उपसजेनसम्बन्धिन दत्थर्थाश्न च जातिरूपषजेनमित्ययुक्रमत STE उपसजेनेति । ज) सम्भवति सामानाधिकरण्छे वेयधिकरण्यमन्यायव्यमिति भावः ॥ इह शम्विधायके स्तरीत्वयुक्ता प्राधान्येनेति । @) एवं च प्रधानजातिगतस््लौलाभिधायोप्रत्ययो नोपसणेनमिति भावः ॥ खयं खगभावे हेतलन्तरमाइ श्रप्रातिपदिकत्वाच्चाच Barer इति । (क) अज्ावन्तौत्यादौ Fara दसखप्रयोजको eur शकि fe श्रवन्तिरिति इृख्लमवतिष्टत इति तस्मयोजकता लको बोध्या | तद्धितलुकि ( तद्धितान्तात्‌ alate इत्यधिकम्‌ क qua) सो ्रत्ययाग्तप्रातिपदिकावयवश्य प्रत्यासत्या wine शगिति खाये: wat च न॒ तत्वम्‌ । तद्धितान्तात्‌ स्तौप्रत्ययौत्पन्ेरिति भावः ॥ “गोल्तियोः (१।२।४ ८) इति खस्य a ars afr तच शास््ौयोपसजेनस्य यहात्‌ । यया चेतत्तथोपपादितम्‌। कचिन्त VT इत्येव पाठः ॥ गन्वेवं कथम्‌ “श्रामलकम्‌"” इत्याद जगत श्राह १९१ महामाष्यप्रदोपोद्योतः। ( इद्‌ ates १। २। ५०। ) तडितान्तत्वादिति । क) मयटो शकि प्रत्ययलचणनेति भावः ॥ नतु शिङ्गविग्िष्टपरि- तद्धितः (१।२।४८) इति खगपवादग्छतमिद्‌ं ख्चम्‌ away ` wat निपेधे एकविभक्तौत्युपव्ंगलार्‌ खेन fag इद्‌ यणं व्यथेमिति वोध्यम्‌ । समाधत्ते भाय इति वा वचने तावदिति । (भा) दच्छब्टोक्तौ म श्रब्टोक्तौ च तावदेव न तु arwafuata mee: | “लुकि” । सवौ प्रत्ययशकि ॥ beams ९ xqtem नेति वक्तव्यं कखता fe विधौयते | इति वा वचने array वा छतं मवेत्‌ ॥ ९। गोगा इत्वं प्रकरणात्‌ खच्याद्यथं मथापि वा ॥ मदामाष्यप्रदौपोदुद्योतः । १९७ (ख. U1 पा. २। चखा. २) (इद्‌ गोण्याः IIR wet) सिध्यत्येव इस्वत्वमिति । क) गोवष्कयण्तोत्यादौ इखवारणाय शओाख्ौयो पवजेनस्वाज गरडा- चिनधमिदम्‌ weg यथाश्च॒तं रमनोयमेव ॥ तदापि प्रथमेति । क) ““धप्रस्थादिग्यः परि च्छेदकवाचिभ्यः प्रमेयविवच्ायां प्रथमां बाधित्वा तद्धितः प्राप्रोति तदविवचायां प्रातिपदिकाथेल्वादेव तेन यजेति । (के) लाचणिकस्थाप्यपश्जेमलवं मन्यते । एवं हि गोणोपदलक्चणाया- सिद्धे wa fafa: स्यादत ATE wad त्विति ॥ (क) ९ ते इत्यधिकम्‌ । eo १६८ AU TATA TTT: । : (S219 81 a. २) विशिष्टस्यापि गहा“दप्रातिपदिकलादि“ति fer । ननु शका विख्छिलतात्‌ कथं इखानुटन्तिरत श्रा तब इश्वमिष्यते इति । #) , तश्च न सिध्यतोति we: ॥ दत्‌ awe यथा सिध्यति तदाह एको ९गोशुगपवादायंः ॥ गोणा इति । (भा) दितौयसस्यासावेजरिकलायेति नातिप्रसङ्ग इति भावः ॥ मनु शरस्य शगपवादत्वे YT प्रमेयलच्चणया गोणो ग्रब्द प्रयो गस्तज लग- भावादिल्मपि 4 Giga श्राह गोशौरिति।॥ ॐ) लोपेनेति । क) शकेत्य्थेः ॥ एवं च केयर पूर्वापरविरोधोऽपि zee: । अच पके शश्णाया wet इति दौषानाखेव ceenrfeens: ॥ ` १ इतो। क। Rati इ॥ महाभाष्यपरेपौद्दोतः | ११९ (अ. 1 UT. २ घा. २) ( लुपियक्तावद्यक्धिवचने । १। २। ४९ । ) 'लुपियुक्तवद्‌व्यक्तिवचने। १।२।५९॥ ree ट < 4 ~~ ~ पटार्थानवगमे तद्भावर्त्यावगन्तं न शक्यतेऽतः खबायमाद प्रतौति । ज) guns प्रकत्यथे उच्यते स टि प्रत्ययार्थेन ant भवति । प्रकतौ यादशं लिङ्गसंख्याप्रयक्तं काय्य तत्रत्ययाथेप्रतिपादिकायां तच्रातिदिश्यते इति ame afafag वचनं संख्या ॥ न च पुष्यः पाणवान्‌ वनस्पतिः । तथा च ॒शिरौषस्य कथं वनस्पतिलं यद्‌ ग्रामेऽतिदिश्वेतेत्यत श्रा फलौति ॥ ॐ) श्रसयायुष्य इत्यादिः। फलाभावेऽपि दत्य पुष्यफललाभावेऽपौ - व्यथै: । यदा भिंवौनां फललाभावं मन्यते । एवं च वनस्यतिरब्देन टच एवोच्यत इति भावः ॥ रषषटयाञ्च प्रत्ययं धमेलाभावात्‌ कथ- मतिरेशोऽत आ । yaaa ॥ क) व्यतिरेकस्य के) सम्बन्धस्य ॥ श्या एव प्रसङ्ग हेतुमा₹ रू ye [1 ee, rr 1 ee ee ee वृ ce ly Re ag ey fee eee Meet १ प्रागपि siden ढत्तं ate यावता यक्तम्‌ । वक्तख कामचारः प्रागढत्तेलिंङुसंस्ये ये ॥ २ षथाः।इ॥ .. 22 महामाष्यप्रदौपोद्द्योतः । ( लुपि्क्कवदय क्कि वचने । ९। ₹२। ४९. । ) (ख. र। पा. २। शा, २) धक्रशष्टेन म्रह्णति सद शिक्रंमेकवचना दिप्रव्ययाञ्च शपि सति भवन्तोवि सूजाथेः। श्रथ श्रब्दयोर भेदाख fare प्रति निष्टठतल्वमेवं सोपस्थित लान्तस्या एवातिदेशः प्रा्नोतोति भावः॥ ननु वचन- भिति पारिभाषिकसंन्ञाभावान्‌ “नेदम्‌” इत्यषङ्गतमत श्राह रकवचनादौति ॥ (क) अतुनिष्यादोति । क) नान्तरोयक LAU: ॥ भाय्ये Waa | (भा) शोकिकः संख्यारूपोऽयौ वरनग्रब्दनोच्यत इति भावः। wate WH खोकप्रिद्धायंलम्‌ ॥ नन्वेवं cea दति अतुपपन्लमत श्राह षष्ठौशब्देन चेति ॥ क) भनु जपो भावस्य कथममिधायकलं किं च aT दूरभवायौ- क्रावपि वष्टयथस्य कथसुक्किरंत श्राह लुप्‌ सह्वरितेनेति | क) तेन हि 'सखसम्नन्ध्यदुरभव उच्यते इति भावः ॥ तराई च्ममिहित इति ॥ ॐ) व्यतिरेकाभाव इति । के) ९ खसम्बन्ध्यदूरभव इति यावत्‌ । द ॥ मश्ामाष्यपदौपोद्द्योतः | १७१ (@ ९। पा. २। श्चा. 8 ) ( लुपियक्तवद्या क्कि वचने । ete ae । } धभेद निबन्धनसम्बन्धलाभाव इत्ययः । गेषत्वाय इति यावत्‌ । कारकप्रातिपदिकायेव्यतिरिक्रो हि wan षष्ठ्यतिदे शाभावेन श्रातिदेगिकोत्ययुक्रमत श्रा संख्यायामिति । कै) चेव्यथः इति य इयांस्तु fate: 0 वाक्ये faatafefa- विषयतया ant चेकोपस्ितिविषयतयेति उत्तरार्थं पान्तरा- HATA: कामचार इत्ययुक्रमत श्रा चशब्द्‌ इति । (क) तथाच तेन पच्ान्तरद्योतनमस्तोति भावः ॥ भाव्ये saga व्याख्यानं श्रागपि ठन्तेयुक्रं वनस्पतिभिः इग्यादिकामचार विषये एकतर पच्ग्रइणे विनिगमकाभावोऽत wre प्रत्यासच्येति ॥ कै) ^ तदुक्तं भाश्च au च TATRA विधौयते इति । (भा) टत्तिपाक्षाखावच्छिल्ायंनिष्टशिङ्गसस्ययोर तिदे उतटन्ति- कालावच्छिल्लयोरिति ane) aa संख्यायाः षष्टोप्रतिपाद्य- घम्बन्धवद यंनिष्ठत्वात्‌ तादूशयोरेवातिदेग्रे ष स्यादित्ति बोध्यम्‌, दितौयमादायोन्तरं aw प्रातिपदिकम्रतिपाद्यं सम्नन्धवदयेनिष्टलात्‌ तादृ श्रयोरेवा तिदे प्रातिपदिकाथंमाच्लवात्‌ प्रथमेव । अतिदेशस्य खत्तिनिष्ठल्ात्‌ agadttafaen एकनिष्ठत्व ॒प्रत्यासक्रिरिति ९ “व्यतिरेकाभाव इत्यारभ्य “यावत्‌” cai नास्ति दइ पुस्तके | AOR मषाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। (.लुपियक्कंबद्यक्तिंवचने । ut २। ५६ । ) (अ. र९। पा. २। सा, २) बोध्यम्‌ ॥ AT टत्तावुपसजनायस्य संस्थाभेदानवगतेः कथ तत्काला- afman तदतिदेशणोऽत श्राह दन्ता उपेति | क) श्रादेशात्‌ “तवकममकावेकवचन दूति fafa az सम्नोध्यत्वादिनेकस्येवो प स्थि तिनेलेकलेने ति तचम्‌ ॥ aaefa । &) शिरोषा याम इति asaanq तम््रहृत्यपि भिरोषतेनाने- कोपस्थितिमे तु agaafa त्वम्‌ श्रन्यया तिदे शाप्रा्या तदनुप- पतिरिति भावः ॥ ननु संख्यातिदे ओेऽपि तन्निबन्धना षष्टो कस्मा- केत्यत श्राह इत्तावुपसजनमिति ॥ क) व्यतिरेकाभावादिति | के) तदतिदेगस्तु न मानाभावादिति भावः॥ अथवा प्राग्‌ उत्तेरिति । क) ददमयुक्र प्रत्यामत्तिवाधापन्त रिव्याः ॥ ननु तद्धिताधसैकला- दे कवचमनिटत्तयऽश्याश्रयणोयोऽतिदे शोऽत AE अन्तरेणापौति ॥ क) "भाग्यवात्तिकयोगाप्रयोगयोर्वोजमाद अभेदमिति ॥ (क) १ माष्यवासिकयोवेतिप्रयोगाप्रयो गयोर्गोजमादहइ | क । महा माष्यप्रदोपौरुद्योवः । {oR (@. U1 धा. 81 ST. २) ( qefaamagfaaat । ९। २। ५९ t ) लिङ्गसंखययोरिति । (क) विशरव्यमाचगतलिङ्गसंख्ययो विं शिष्टगतलिक्गसस्ययो त्यथः ॥ ufzafafa । क) अभिधेयस्य यक्ौति परितमित्ययंः ॥ वतिनेति । कके) "विरेव्यमाचवाचकयलिङ्गसंख्याप्रयक्तं काय्यं Fwd तददिवा- aa विशिष्टवाचकेऽपि दृश्यते तथा प्रकृतेऽपि स्यात्‌ तद्वारण्ण्थं aafafa भावः ॥ श्रभिधेयं विशेष्यं अ्रभिधानशब्दस्य वाचकपय्या- यलाद जिधानवदिव्यय॒क्रमत श्रा उपसजनमिति ॥ क) तच योगं दशयति तेन इौति ॥ ्ञ) प्रधानाः । ज्ञ) तदा सकन्दितस््ायेंः ॥ तस्य चेति । क) fafasisa शब्द इत्यादिप्रयोगद्शेनादिति ara: भाय लपोऽदशनसंन्नित्व दिति। (मा) णपः GMS ननु लुपोत्यनेन प्रत्ययाच वाच्य इत्यतं श्राह ९ विग्रेष्यमाच्रवाद्धके। इ ॥ ces AGTATAITAT TN । ( शुपियक्तवदाक्तिवचने । ९। २। ५९ । ) (य. २।पा.श॥धा.२) अट्शनसंत्नित्वादिति । (भा) बङ्त्रोरिः॥ न वाऽदशनस्येति । (भ) शवबर्थाद शेनस्येत्ययेः ॥ wma हेतुमाह अभावेति | क) सखरूपसद्भावे शब्दावाश्येऽतिरै ग्नो we दति भावः॥ साद्वय्थादिति | (भा) BUTERA | लपो यः art प्रत्ययस्तदया aad युक्रारथखय जिङ्गसंस्ये लप्स्था मिप्रत्ययारयेऽतिदिग्येत दूति तात्पथ्येम्‌ ॥ युक्तः (के) सम्बन्ध इति ॥ “awe” इत्युच्यते । तच केन यक्त दृत्या- egret उपस्थितलाघ्ठवथेस्यव सम्बन्धः स्याट्‌ न च तदर्थादशेनेन कस्यचिद्‌ योग दति यक्रपदार्थाप्रसिद्धिरतोऽपि तत्‌ स्थानिप्रत्य- यायत्वालाभ इत्यथेखाम दत्ययेकं भाव्य योगाभावाच्वेति ॥ (भा) ननु एवमपि अद्धूताद्यवयवसमू इस्येव इन्दा थेतवेन दिव चनमेव च्यादिति बज्वचनसिद्या्चऽतिदे ¦ स्यादत श्राह afeaeta ॥ ॐ मधुरा पथ्बाला इति (भ) भाव्ये उदाइतत्वादिर समासश्रब्दमेतरेतरदन्द एवाभिधोयते | ACAI ATTN? ९७४ ( च. ९। पा. ₹। च्या. २) ( विश्मषणार्नां चाजातेः । १। २। ४२ I) न्तर संख्याया पूर्वसंख्याबाधाद तिदिष्टसंख्यामादाय बहवचनं शव- aa पूर्वपदल्वेतव तिदे श्ाभावाद्धिवचनमेवेति भावः ॥ अत शव॒ के) वरत्तिपदार्थप्राधान्यादैव समासे बङवचनान्तप्रङतिकलबन्ताथं चेदतिदि शस्तदोन्तरपदव्येवेति वात्तिकाया न तु उत्तरपदस्य चङ वचनान्तदयेत्ययं दति भावः । ब्वचनय्णं q श्रबड्वच- amar पूर्वपदस्य नियमेन व्याङन्तिमग्डिदिति तेन गोद- मधुरा इति भवति न तु गोद मधुरे caters: ॥ Sq RE, SER ee EE विशेषणानां Astle: 12121 Yan Fh OOOO परिच्छेदकमच fared avenge जाते वि रेषण्णनामित्य- नेन कथयमन्वयोऽत श्रा असम्थेति । (क) एवं च नञ दवो नतर पदा्थस्याप्यन्यज्राग्वयो न दोषायेति भावः । पूर्वेण प्ररूत्य्थेगत लिङ्गख्ययो शुब्थंऽतिदे शान्त दिगेषणानामपि fag एवातिदेशः । ल्बरथं विशेषणानां खविशरेव्यगत शिङ्गवचनयो - चितत्वात्‌ ¦ aw तु लातिप्रतिषेधाथें तज खन्देद दति तात्पय्येम्‌ I भाथे god भद्ाभाय्यप्रदौपोदुद्योतः । { विगेषणानां चाजातेः । ९। २। aR 1) (ख. १। पा. २। आ. २) सुभिक्ष (भा) इत्याटि ॥ न सिध्यतौति। (भा) तेषां लनपद विग्रषणल्वेऽपि agra लब न्तविगरेषएस्यापि सत्त्वेन बडवचममेव स्यादौदश्रविगेषणेषु विध्ययेमेव विशेषणामामित्यंशः स्यादित्याग्रयः ॥ यदा तु जातिः प्रक्रम्यते इति । ॐ) अरत एव पञ्चालाः सुमिता जनपद इति weret ननपदः ofa cea च भवति जातौ प्रक्रान्तार्थां यदिशरेषणसुपनिपति त तष्नातिमेव arafafsasifa aa “विशेषणानाम्‌” दत्यने- मापि सा्ाह्लवधं विग्रेषणयहणमेवो वितमिति तात्पथ्येम्‌ ॥ नाति- ` गणएसममिग्याहारे जातेविशेयलनियमादाद विशेष्यत्वेन वेति ॥ कै) Wea भाव्य "अथ किमथेपुनरिदमिति । (भा) “भविश्रंषणानामि"त्येत दिव्ययेः ॥ उन्तरयति 'जातिनिदत््यथे इति ॥ (भा) ९ उपलब्ध भाष्य एसतकेष ‘ae’ इति नास्ति ॥ २ किंमथपुनरिदमुचखते | विश्रेषणानां वचनं नातिभगिदत्यर्थम्‌ | वा ॥ ACTA | १७७ (चख र।पा.२। खा.) ( वि्रेषणानां चाजातेः. । १। २। ५२) विशेषणानामिति । (भ) सुभिलादौनामित्यथेः ॥ 'समानाधिकरणत्वादिति । (भा) अरर य॒क्तवद्धावे तदर्थाभिन्ने अनियतशिङ्गसंख्ये सवनसिद्ध- fafa ance) अन्यापि जातेयक्रवद्धावोनेति विग्रव्यशिङ्गादि- afeat नेत्ययेः ॥ . हश्रोपनिपातेत्विति । क) वदरोटचो मधुर दति यथा ॥ एवं प्रृतेऽपि रूपदये fag व्ययं gufafa भावः ॥ प्रच्छति कि पुनरिति ॥ (भा) उत्तरयति रश्नाविष्टेति ॥ (भा) aq जातेलिङ्गाश्रथत्वालिङ्गा विष्टाजातिरि ति ana विपरोतो- . खारणमयक्रमत श्राइ ्राविष्टमिति । कक) विशिव्यग्टहौतमित्य्थः ॥ एवं व्यत्पत्तौ जातेनिंयतलिङ्गो पा- दानतेन त्वं प्रतोयत इत्याह नियतेति । क) ९ समानाधिकरुणत्वात्‌ सिद्धम्‌ । वा ॥ a किं पुनः कारयमन्धच्रापि नातेरयक्तवद्भावो न भवति । खाविदटलिङ्ा भातिर्यल्िङ्कमु पादाय sada उत्पत्तिप्रभ्टत्या fanaa afay meta | 23 १७८ WE TATA: ( विशेषणानां चाजातेः । १। २। ५२ । ) (ख. १। पा, २। खा. २) यद्यपि जातिशब्दा श्रनिधतशिक्गा श्रपि दृश्यन्ते तथापि ्रह्नताभिप्रायमेतत्‌ ॥ ननु स्वे सवंशिङ्गसत््वात्‌ कथं नि्यत- शिक्गलमत श्राह . सवेति ॥ (क) ष्ब्द्व्यवहारगताविति। क) व्यक्रिगतेति ate व्यक्रेरपि कस्याथिन्नित्यलात्‌ । wa एव शब्दगतेति ate) जातिरित्युपलकणम्‌ । नियतलिङ्गश्ब्द माचा- wea भाविन इति । भाविबुद्धिविषथस्येत्यर्थः ॥ गुणवचनानामिति । (भ) पजातिक्रियादिभिन्नानामित्ययंः ॥ तेन श्क्यं च चदुपशन्तुम्‌ दत्याद्यपपन्ञं ण्णभदेनगणोपसजेनगणिबोधकानामाश्रयत श्राञ्रय- विगश्रेषतो लिङ्गा दिकमिव्धथेः | श्रयं area wa: Ga: | तन्निष्ठत्वादिति | ॐ) afagan यहा दित्यः ॥ यदा तु जातीति। क) यथा वदरोहच्च इत्यादएविति भावः ॥ ्मनुब्यलपौत्यस्य यक्र- वद्धाव (१।२।५ १) प्रतिषेधे “wer” दृत्यसङ्गतमित्यत श्राह , .विशेषणानामिति । क) ware तु भवत्येवेति भावः ॥ 7 a sifafaaifaaifa a ` द ‘ay इत्यारभ्य “aard:” इत्यन्तं नास्ति । इ TRS ॥ ९ मनुष्यलुपि प्रतिषेधः | वा । मनुष्यलुपि प्रतिषेधो ame: | चश्वाभि- रूपः | वध्रिका दश्रंनौयः॥ ACTIVI: | १७९. ( अ.श। पा.२।अ.२) ( तदशिष्यं सन्नाप्रमाणत्वात्‌ | ti २। ५९ । ) अभिधेयाश्रय इति । (के) विे्यगतं यत्‌ युक्रवद्धावेन शिङ्गं॒विगरेषणे प्राप्तं तस्यायं छप- feaaq निषेध इति विगशेव्यश्ूतायगतं पुंलिङ्गमच् भवतौति भावः। एतेन “मनुव्य लपि इत्यनेन विशेषणानां विशेव्यगत - लिकद्ादिनिषेध दति, ॥ \९“श्रभिरूपः दत्य भाव्यकारव्वनादेव युंख्वमिति बोध्यसिद्यपास्तम्‌ ॥ (री प र Oo ra gE EEN “ae fatal संन्ञाप्रमाणत्वात्‌।१।२।५३॥ वका कावि तत्‌ (भा युक्षवद्धावश्ाखम्‌ ॥ भाग्ये छिमा इति । (भा) शा ख्कृता बोधितसदङ्कता cau: ॥ afd हेतू माद oe. ee ९ afiaaa सूज्रारथस्योक्ततवेन award निषेध इति उभयोरपि विदेष्यगत्लिक्यो नि षेधः | safes इ पुस्तके | २ चच्चाभिरूप इत्च ॥ दकि या war छचिमाष्िघुघभादिसंज्षास्तत््रामार्ादश्िव्यम्‌ | गी भीकर णि 1, नणि as पो AOE | Tala TAT 1 ee, Eel 3 fa at wat इति। भा। प्रत्यासत्याश्चयेग os | नेत्याहेति | ~ Q. ® 8 ® प्रत्यासत्तेः सामथ्यं वलवत्‌ । न fe ferafeaar पमागत्वं aMagr- Te [ ए 0 कणा A रीषि द “aq” यक्तवद्‌ वचनम्‌ ॥ “शिष्यम्‌ अकन्तेव्यम्‌ । कुतः संज्ञानां प्रमाणत्वात्‌ । अयं भावः | पञ्चाला वरणा दव्ादयो न योगिकाः। तच्नि- १८० मशाभाष्यप्रदोपोद्द्ोतः । ( तदशिष्यं संक्ताप्रमायत्वात्‌ । १। २। ४द।) (ख.,१।पा.२। चा.) प्र्ासत्तौति ॥ (क) सामण्येमिति। कै) प्रकरणा लिङ्गं वशव दित्यथेः ॥ अवगम इति । (के) भाषे writ यौगिकः संज्ागब्द इत्यथः ॥ "“लुब्‌ योगाप्रस्या- १ लुबप्यशिष्यः | “जगपदे लुप्‌? (9 ; २। Se) “वरणारिभ्यः” (४ ।२। ८२ ) चेति । कुतः | योगस्यावयवाैस्येह अप्रस्यानात्‌ | Tata ॥ तथा चाच (नतस्य निवासः" (8।२। ee) "अदूरभवश्च (४।२;७०) इति afgat ने वोत्पद्यते किं लुपो विधानेन ॥ wigan हेतुरपपद्यते सम्बन्धाभावात्‌ | सं्लानमिति । भा । खव- गमः समन्य CAT: | TT यथाऽऽपो दाराः सिकता वर्षाः दक्षे लिङ्- , संख्याविरेषावगतिर्त्यद्यमाना प्रमाणम्‌ | खव पञ्चाला वरणा इद्यादावपि | न च पश्चालादयो यौगिका खपि तु जनपदादौनां सं्चा्ततो योगानवगमात्‌ - तडितो मोत्यद्यते इति लुबपि न ame) तच्र सर्वेषां लिङ्धागां सर्वं भावात्‌ | केन च्छन्देन caren वस्तु कस्य चिक्लिङ्स्य यन्नकमिति दारादिष नियतलिङ्कता सिद्धा । बड्ूत्वमप्य वयवगत शक्तिगतं चान्य समासोप्यत इति संख्थायोगोऽपि fas: | रखकासिकता दव्याद्यपि शि्ट- प्रयोगद श्नात्‌ सिध्यति ॥ वासेऽपि देशान्तरे प्रयोगात्‌ | देशे तत्रान्नौ्यधिष्ठा्यादूरमवे पत्थयविधा- नाच्च | faq dane Ua! ते च यल्िष्संख्थतया लोके प्रसिडास्तत प्रमाणभूता रव । तदर्थप्रमाण्का दर्थः | AUT Gat et वनं ers सिकता aut caret Aw शास्त्ेऽनु्यासनमास्चयं वद्थमपि Are ॥ माभाग्यप्रदौपोद्द्योवः । १८१ ( अ. ६। पा. २। अ. २) ( तदशिष्यं संन्ञाप्रमाणत्वात्‌ | ९। २। ४६ । ) नात्‌” (१।२।४४) \“योगप्रमाणे च तदभावेऽद शेन स्यात्‌” (१।२। ५५) इत्यनयोस्तात्पय्ये दृष्टान्तदा्टा म्तिकयोरूदुयौ गिकत्रूपवेष- म्यपरिशर (वाद न चेति । कै) एवं ख शिङ्गप्रकरण “area” दव्यादिसंख्याप्रकरण च पर्वा चार्य्या सुरोधेन शतमिति ष्वनितं सूत्रकृता सवै चदं र्^कालो- Vesa चः" (१।२।५७) इति न सङ्खहोतम्‌ ॥ योगानवगमादिति | (के) anfa विनापि चजिययोगं gaat vere way दशेनादित्यथेः ॥ तच स्वेषामिति । (कै) १ चकारो wal यदि fe योगस्यावयवार्थस्येदं प्रमां बोधकं स्यात्तदा तदभावे न दृष्यते | दृष्यते च सम्म्रति । fara च्तचिययो गं जनगपदे पञ्चाल शब्दः । न च भ्ूतपुव्वेगतिः। च्षचिययोगदेे देश्योगादा चचिये we sam विनिगमकामावेन वेपरौत्यस्यापि स॒ववचत्वापत्तेरिति ata: खतो- च्तादिवन्नानार्था waa इति तत्त्वम्‌ i २ (चाष, इति नास्ति दइ एरतके ॥ ३ कालोपसनैने च तुल्यम्‌ । ९ । २। ५७ | च्तौतायाः रातेः पश्ार्धेन आगामिन्धाः पूर्वान च सितो दिवसोऽद्यतनः। विद्धेषयसुषन्सजेनमित्धा- दिक्रभेय काल उपसजन च ूर्वाचायेः परिभाषित त्रापि तुल्यम्‌ | अणि ag समानमित्यर्थः। लोकप्रसिडत्वादेवेति भावः॥ १ प्रधानप्र्या्चवचनमर्थेस्यान्यप्रमायत्वात्‌ | Ui ve | प्रत्ययार्थ॑प्रधान- fads रूपं वचनमपि अशिष्य कुतः SYS लोकतः wa सिद्धेः | खाद्या- तस्य क्रिया प्रधानतया व्यभिचाराच्च इत्यथः ॥ श८्श मशामाष्यप्रदोपोद्दययोवः । (चख.।पा.२। घा, २). ( जाद्याख्यायामेकर्सिन्‌ बड्वचनमन्यतरस्याम्‌ १। VW ५८ । ) ष्डपचयादिरूपस्य तस्य केवलान्वयिलादिति भावः ॥ “ag” द्रवयं जिङ्गसख्याकारकाश्रयल् हि guafafa तदेव द्रयलानुप- पत्तिपरिहाराय लिङ्गव्यञ्जक meg करणमिति wa) एव चं दारपदाथंस्य स्ौलेऽपि शब्दन उपचयद्लचणं र्पुस्मेव व्यज्यते । सर्वेषां सवे सत्वादिति तात्पयेम्‌ ॥ ‘wat सिकतेति । क) श्रयं प्रयोगो `“ waar” (शिवस्-५) aa are एवमन्येऽपि ॥ अवादि विषयेऽपि शिष्टप्रयक्राः साधव इति प्वनयन्‌ आरा आदोति॥ (क) 'जात्याख्यायामेकस्मिन्‌ बदवचन- मन्यतरस्याम्‌। १।२।५८॥ ~न =, जातिवादिनो मते ातेरेकलात्‌ बहवचना्थंमावश्यकमितौद- मयक्रमित्यसङ्गतमत श्रा ककि — os a क्क = मी See oe to Ea = - ज, शाः [मी | (मीक ग 2 । [ षि ॥ भं [1 -_ १ उपरचयापचयादि | इ । २ पुरषमेव | क । २ “र्का च सिकता' इति हयवर्ट' qaqa “सद्धूगतार्थवक््वाच्च' इति वासिकव्याख्यानावसरे उत्त भगवता | ¢ इदमयुक्तं वत्तते | PATNA | बषवन्तऽर्थास्तत्र Ta बङवचनम्‌। तद्दे कवचने शासितये बड्धवचनं शिष्यते रुतदयक्तम्‌ | बड़व्वेक वचनमिति मडहाभाच्यप्रदीपोर्दयोतः। UTR (ध. र। पा. २। चखा. र) ( जात्याख्यायामेक ft बड्वचनमन्यतर स्याम्‌ | ९) २। ५८ । ) द्रव्य त्विति । के) जातेरूपलचणएत्वं A शक्यता वच््छद कतया बोध्यम्‌ । प्रकारान्तर- मपि agra दष्टव्यम्‌ । जात्याख्यायां बड्व्वेकवचनमित्यसङ्त- मत श्राह अच पष्ट इति । (के) क्रियादिप्ररृन्तिनिनिन्तकाख तद्यावत्यां इतिं भावः ॥ इव्यवादे उन्तरासक्गतेराश "क्क्व SS a षिषश ०. १ नि ष जातिपदाथति ॥ क) - =e [ नाम वक्षव्य्म ॥ अत उत्तरं पठति । नाव्याख्यायां सामान्याभिधानाद्‌ का- mal वा । aera सममान्याभिधानार्‌काथ्य भविष्यति । यत्तु det तरड्ित्वं यवे यवत्वं गार्ग्य age तदेकं तच्च विवच्तितम्‌ । तस्येकलत्वा- देकवश्वनमेव प्राप्रोति । इष्यते aasaaa स्यादिति तच्चान्तरेण aq a सिध्यतीति जा्याख्यायामेकछिन्‌ बव चनम्‌ | रवमथमिदमुच्यते ॥ ऋस्ति प्रयोजनमेतत्‌ | fa तटति i त चेक वचमादेश्र उक्तम्‌ at किमुक्तम्‌ | व्रीहिभ्य aaa इत्य “चेदिति? (91 ३।१९९ ) इति gar पाप्रो तौति । aa दोषः | अर्थातिदे्रात्‌ सिद्धम्‌ । वा | अर्थातिदे्ोऽयम्‌ । नेदं पारि- भाषिकस्य वचनस्य यरद्याम्‌ | किं afe | न्वर्थग्रह याम्‌ | उच्यते वचनम्‌ | बद्धनामर्यानां वचनं asaaafafa । यावद्‌ FATS काऽयों बड्धवद्धवतमैति areata asaaafafa ॥ संख्यापयोगे प्रतिषेधः। att संख्याप्रयोगे प्रतिषेधो ana: | रको afe: aaa: glad करोति ॥ अस्मदो नाम यवप्रद्यययोख्च | वा । व्पस्मदरो नाम प्रयोगे च प्रतिसेधो aH | नाम प्रयोगे | Be देवदत्तो walfa | BE यज्ञ दत्तो नवोमि ॥ यवप्रत्यययोगे | ae गाग्यायणे ब्रवोमि। Be वात्छायनो aaifa ॥ य वयषरेनाथः | Weel नाम प्रत्ययप्रयोभे नेत्येव | इदमपि सिडध भवति। ae mat त्रवकोमि | BE वाद्छ्ो ब्रवोमि ॥ अपर BE | BRe: afa- RamwW प्रयोगे Aaa इदमपि सिद्धं मवति । we पदुब्रबोमि | अथिष्यं महाभाव्यप्रसेपोदृधोतः । (श. । पा, २। चा, २) ( भाव्याख्यायामेकस्मिन्‌ बहुवचनमन्यतरस्याम्‌ । १। २। ५८ । ) जात्याख्यायामेकस्मिन्िति । (भा यदेकाथ्यं तयक्तं सामान्याभिधानादिति योजना ॥ ahi अच पके ‘ae दोषाद्यन्वयौ विगरेषणणोग्धता व्यक्तिदारकपरणम्परया जातावेवेति भावः ॥ च्रग्यपगमल्वे हेतुमाह aetafa | (क) शरभिन्लस्याभावादिति पाठटः। wa एवाभ्यपगमवादोयमिति तात्पय्येम्‌ ॥ कचि“लभिन्नस्य arate” इति पाठः ॥ तदा जात्य- ङ्कारे प्रमाणएदशेनमिदम्‌ । श्रन्यथा गर्गनिष्ठजनकतानिरूपित- ayaa प्रतोति व्यक्तिभेदात्‌ । may दृत्यनुगताकारप्रतीतिम स्यादिति भावः॥ नन्वेवं परिमाणएभेदाद्‌ द्रव्यभेदे न डित्थवादौ- मामपि जातिश्ब्दलेन तजच्ापि बहवचनं स्यादत श्राह रकस्मिन्निति ॥ (भा) सामथ्येमेव दशयति म EE ६८४ rie ee Ey च्य a ee OP a ee ee ९ अष टोदहाद्यन्वयो। AT वा बङवत्‌ एथकल्वाभिधानात्‌ । ati अशिष्यो वा व्धवद्धावः। किः कारम्‌ | एथक्काभिधानात्‌ । waa fe दव्याण्यभिधौयन्ते | aaa $ऽथांस्ततच tH बङ्वचनम्‌ । किमुच्यते एथक्काभिधानादिति यावतेदानौ- मेवोक्कं arent सामान्याभिधानारेकाथमिति ॥ जातिशब्देन fe व्याभिधानम्‌ । वा । जातिशब्देन fe इदयमप्यभिधौयते जातिरपि | कथं एबर्ञा यते जातिश्चन्देन व्मप्यभिधौयत इति । wt fe afaaefa गोमग्डले शो पालकमासौनं एष्छति । अस्त्यत्र काचिद्‌ गां पश्यसीति । स पष्यति पश्यति चायं गाः ए्छति च कां चिद गां पदयसोति नूनमस्य Ra- विवच्ितमिति । तद्यदा उव्याभिधानं तदा बह्कवचनं भविष्यति यदा सामान्धाभिधानं तदेकवचनं भविष्यति | महाभावष्यप्रदोपोद्द्योतः। १८४५ (ख. ९। पा. २।अ. २) ( नात्याख्यायामेकस्मिन्‌ बड्वच्तनमन्यतर्स्याम्‌। ९। २। ass) जातिपदाथेति ॥ क). सवे शब्दा इति । (क) उक्रयक्या याचकादयोऽपि ॥ भाव्ये aq faafaafafa । (भा) प्राधान्येनेति शेषः ॥ भागे व्रोददिभ्य इति । (भ) aa एकस्मिन्नित्येकग्ब्देन एकवचनं wee! मोमो भोमसेन ` दतिवत्‌ सप्नमो च षश्चथं दूति भावः । सप्तम्यपादानादतिदेश् एवे- aaa ॥ बह्नामर्थानां वचनं प्वडवचनमपि भवतोत्यत श्रा बहूनामिति । (के) कमेणि चय्‌ । बह्नामर्यानां सखम्बन्धियद्‌ चते agua तच्चो पस्ितत्वाद्वह्ृत्वमेव ॥ तदाद बहत्वमेवोच्यते इति । जके) एकलरूपेऽयं शास्ततौयो बहृलदूपाथेस्य तादाव्येनाहार्य्थारोप दूति तात्थ्येम्‌ aa पव तदिश्ेषण्णनामपि सिध्यति ॥ एवमिति । कके) अन्यथा तजरापि “faagase” (१।२।६ द) रत्य “जसि च” (७।३।१ ०८) दति गणः स्थादिति भावः ॥ एकश्ब्द्‌ प्रयोग- विरोधात्‌ बह्वचना प्रापनेराद | रकस्येवेति। (क) "रिषि or One ahem dutty, ९ भ्यसादि | इ ॥ 24 १९८६ मशामाष्यप्रदोपो्द्योतः | (SHUI २ a. ९) ( भाव्याख्यायामेकस्मिन्‌ बडु वचनमन्धतरख्याम्‌ । ९। ९।५९८। ) जातेरेकलावगतावेवातिदेश्टन्तेरिति भावः ॥ ATA TATE “gat cat” (१।२।४८ ) cae प्रतिषेधमाश अस्मदो नामेति ॥ (भा) मनु दरव्यपदार्थाश्रयेण प्रत्याख्याने “Me: सम्पन्नः इति प्रयोगो भ स्यादत Ae | उभयेति । ककष) कटादिद्रयं प्रधानं कदाविष्नातिः प्रधाममिव्यथः ॥ wa घूथक्छनेति | (भा) AMAA: ॥ जातिशब्देनेति | (भा) | ातिगश्रब्दामिमतेनेत्य येः ॥ निःशव्यजाव्यमिधायकगोलादिशन्दे त ara विधिरिष्ट इति भावः| तदाद द्रव्यमपौति। क) प्राधान्येनेति Te: ॥ तदा तच कदाचिदिति । क) जातिंप्रकारकव्यक्निविणे्क एव श्रक्ति्ः। गोरगेोपदवाश्य इति जातिव्यश्वभयविषयकबोधे कारणम्‌ wa एव जातिविगेयक- गरक्तियदह विषयात्‌ गोत्पटान्न कटापि afwate: 1) जातिव्यक्रो- weave विग्ेव्यताया च पुरषे चेव नियाभिका तात्प््येयाशकं सेकवचनबडवचनादि | एतदेवाभिमेत्य जातिपराधान्यदन्देकवद्भावो AVANT ATT: । १८७ (Gti पा. २। GT. ₹) ( अस्मदो CATT । १।२।५९ । ) यक्तिप्राधान्ये तु नेति व्थवहार इति भावः। तज जातो ape प्रकारताऽभेदप्रधानतादाक्ये नेति । भ वाहाद्यन्वयानुपपन्तिः। गोत- पदजन्यगोलबोधे तु भेदप्रघानतादाग्येति न गोलं वादयेत्यादि- प्रयोगः | ब्यक्तिदारकोऽन्वय दत्यस्याययमेवायं दति बोध्यम्‌ ॥ भाश मदति गोमण्डल इति । (भा अरतिमिविड़गोमण्डले अरविविक्रतया दृष्टे इत्थसुक्िः। aq जातेरेव शब्दायते जातेदुं्टत्वात्‌ प्रश्राजुपपत्तिरित्ययेः ॥ "अस्मदो SAA १।२।५९॥ ‘aa इद्दियाणं खातम्त्येऽपि एकेश्िवसाध्यक्रियायामिग्ि- धान्तराणां कन्तुलाभावाद्‌ बहवचनमनुपपन्नमत ATE रकेन्द्रियेति । (क) खविषयौदासौन्यं संविधादवे हेतुः । ““संबिधाटलं सहका रि- त्म्‌ ॥ नन्वेवम्‌ GES: प्रयोगोऽलुपपन्लोऽत श्रा रौर इवेति ॥ क) SEIT: (के) अदन्दप्रतो सिरहङ्कारेण CATS: ॥ पारतन्व्येति | क) तथाच करणत्वेन विवलितल्ात्‌ सं विधादललच्णएकटेतवं नासौ- १ अयमपि योगः णक्योऽवक्तम्‌ ॥ २मतु। ड्‌ | १८८ AS भाष्यप्रदोपोद्द्योतः 1 ( फरशुनौ पोषटपदानां च TATU २। ६०।) (अ. १। पा. २। खा. २ qu: उच्ारयिचात्मन श्रदड्ारास्मदात्मनो वा एकलावाभि- त्यतुपपन्नमत AWE ware इति । के) त्यदादोनां यत्‌ पर तच्छिग्यत efa भावः॥ अस्मदोऽथेदयाभिधानादिति । कै) aa “sae” इति शेषतल्विवच्या षष्ठोसम्मत्ययेति वयवदार Tau | एवं च युश्रदि गरावेकेषामिति कचिद्‌ टन्तावुच्यमान- मसङ्गत दति wa) श्रत एवाचार््थाः कथययन्तोत्यादि सङ्गच्छते इत्थमेव fee: कथयन्तोत्याद्यपपत्तिनेाध्या । एतदथ च प्रत्या- ख्यानप्रकारस्यावश्यकलात्‌ सूच प्रत्याख्यातमिति भावः ॥ 'एफ़ल्गनोप्रोष्टपदानां च नन्वे | ९।२। ३०॥ SA et Baal चन्द्रस्य नष्टलात्‌ कयं बहवचनमित्यत are अमेति ॥ (कै) ननु wee पादशुन्यादिपद वाच्यलाभावात्‌ कथं तमादाय mega दत्यादिप्रयोगोऽत श्रा अदधर्चा इति । (कै) तद्रपारो पात्तच्छब्दप्रटत्तिभावः ॥ Waa farses वचनमपि स्यादत Ae ९ अयमपि योगः शक्छोऽवक्तम्‌ | ९ awaasut इति । atl अमावास्यायामप्यादित्यमण्डलं प्रविरेन न्म — ग्नि [ , कि 1 SE | (खअ.९। परा, २। ऋ. २) महाभाष्यप्रदौपोरईद्योतः। १८९ ( तिष्यघएनवखो नच्त च इन्दं बड्धवचनस्य द्विवचनं निल्यम्‌ ti २। ईइ 1) रएकस्यामिति ॥ ञे) नन्वेवं नच्चान्तरेऽपि चन्द्रसम्बन्धविवच्ायां दिवचनादिश्वादत श्रा सवेति ॥ क) WHT | (के) अतिप्रसङ्गः ॥ 1. ~ 1 |. > `, पतिष्यपनवेस्वोने्लचदम्डे बहवचनस्य रिवचनं नित्यम्‌। १।२। &३॥ SD EE ननु मानवकं वाचि afar तदत we तिष्येणेति | नचचेण aM: काल इत्यणो “लब विग्ेषे (४।२।४) इति लपि" जाते “शन्धिवेला' (४।३।९ ई) aw “faa qaafiafa लक्‌ यौ गिकल्वादिति लोपेनापि श्रवशिष्टस्य तदर्यान्तभाविन श्रक्रि- रेव बोध्यते | श्रत एव लबादिःप्रत्याख्यान खचरृतोक्रमिति भावः ॥ अन्तरङ्ग इति । कके) कालायेतद्धितान्तान्माणएवकायेतद्धितोत्पत्तिरिति कालमाणव- कथोरन्तरङ्गवटहिरङ्गतेति भावः॥ नियोन भनक 0 क ९ छन्दसि पुनवस्वोरे कवचनम्‌ । ९।२। ६९ ॥ विश्ाखयोश्च । १।२। ६२॥ दमावपि योगौ शक्याववक्तम्‌ i शि अनम [मिण १ मीर ॥ के धि नोन See १ कि ees oe ॐ छ छ पम चन्द्रेण नच्तचाणां योगोऽस्येवेति तदापि बड्वचनमडर्चाः afaa इन्यादि- न्धायेन सिद्धम्‌ ॥ १९१ महामाव्यप्रौपोद्द्योवः (अ. \। पा. 81 अ), श) ( तिष्यएनवंखोने दन्द बव चनस्य दिवचनं निम्‌ । १। २। €81) यथेति । क) द्रयकमेणा क्रियाख्रूपपरिप्ररणं काशकमेणालवगतायाः fear: कालसम्बन्धपूरणमिति तयोरन्तरङ्गवदहिरङ्गता बोध्या ॥ नन्विति । क) श्रकमकग्रणेन BIA साचात्क्मंणि Baws यक्ता पूर्वै- पञ्चात्‌ सम्बन्धसत्वेनान्तरङ्गष्येव wah: | म लवं प्रते we हि खाथंसमपेणद्वारान्यव्यावन्तकल्ेनाविगरेषादु भयव्यावत्तंकलवसम्भवाद्‌ इति भावः ॥ Wee अङ्गाधिकारस्येन कथं सम्बन्धोऽत श्रा तिष्येति । क) TST ततः स्मयं नचनाणोति निद्रः ॥ यलोप इति । ॐ) तच पुव्यविशेषशाथंमावश्यकमभेवेति भावः ॥ पुननेश्षचेति | @) तिग्यपुनवंखोः mead aes बनेमानानां नचनशब्दार्नां ) aw इति सायं इति aa ॥ ॥ अथैस्येवेति । ॐ) तदथेसम्नन्धिनो बहुत्वस्य दित्वातिरेश्च इत्यथः ॥ समासस्येति |) हत्‌ तद्धिते" (२।२।४६) तिष्चाद्िपरिएतविभक्रिकं सभासयदणमनुव्थैत्ययेः ॥ नास्तौति क) इत्यन्तेन पूवेमतदूषणम्‌ ॥ श्रथ HIS व्याचष्ट AWAIT TANT: | VER (qq. र । at. 21S & ) ( faargutetiares बडवचनस्य दवचनं नित्यम्‌ । ९।२। ५०। ) अवयवेन (के) दूत्यादिना ॥ अवयवाथेकेन वत्तिपदा्थेख्य बोधनमित्य्ेस्तदा समुदाय इति । (क) खद्धू तावयवभेदं इत्यथः ॥ विपर्यथासविषया इति । क) afea इत्युपलक्षणम्‌ यौ gag स तिवयो येषामित्यथै- स्यापौति भावः ॥ “favate: wasn “sana” इत्यस्य च विपर्ग्यासेन gear इत्यथः ॥ श्रविविक्रतावचनान्ददे कन्तेरि क्त अविविक्षा इत्यर्थादिति भावः ॥ भाग्ये कथं Sata । (भा) प्रा्यङ्गमटोनामेव बमाहारदन्ड इति नियम दति भावः b शवं तोति । (भा) “agg” (२।४।२) इत्यादिषु समाहार एवेति नियमबोधन- दारा तद्यतिरिक्रखवेदन्दस्यानेनोभयरूपता बोध्यते इत्यथः । तदा₹ छप्राणौति । ऊ) न्याय सिद्धारथ्ोतकलेन सशब्दस्य शद्धो चस्तहृत्तितैव ante WA: | तद्धनयन्ना न्यायेति ॥ के) एकवद्वावप्रकर णवेपथ्यसुद्धरन्‌ न्यायमेव द शेयति एकेति ॥ (क) विषयविभागः | (क) विषयनियमः । न a विधेथदन्दनियमा्थमिति भावः ॥ १९२ मह भाष्यप्रदपोदद्योतः । (चख. tl पा. २।खअ. २) ( तिष्यपएनवेखोनेच्तच दन्द ब्धवचनस्य feaad नित्यम्‌ । १। २। ६३ | ) न त्विति । क) श्नन्यथा् बङवशनय्रहणवेयर्थ्यापन्तिरिति was fag एवेति । क) चायं टत्यनेनेत्यथेः ॥ न aafafa । क्ष) श्रापोमयः प्राण इति श्रुतेरद्धिविना म्लायमानप्राणा Wa लोके प्राणिन TI LAI HS भाग्ये श्रच भवच्छ्देनोच्यते दति भावः॥ शोके प्राए दति व्यवहारस्याप्यभावादा तदधौनेति | क) एवं च तथा नियमेऽपि नच्तिरिसि भावः। केचि त्त इष्टा नुरोधेन ““दन्दश्च*” (२।४।२) दत्यदिषु समाहार एवेति भियमः | एवं चाजापि पके “जातिरप्राणिनाम्‌” (२।४।६) इति +नित्येक- ARIA वचनाभावात्‌ खरमनयेकं सद्‌क्रायन्नापकः ज्ञा्कोरौ सवे - शब्देनेकवद्धावविषयो जातिद्न्द एव wed) “aay” cara | मन्येषां त जित्यलमेवात एवेकवद्भावप्रकरणं पूर्व॑ नित्याथसुन्तरच- व्मिचाराथंमिति “विभाषा टचम्टग” (२।४।१२) दति eae भाव्ये न विरोधः। श्रत एव weyugaual दत्यादिसष्ग- च्छते । dar जातिप्राधान्य एकवचनं व्यक्तिप्राघान्ये बह्कवचन- भित्यभयमण्यच | waar ददं न्ापकमित्या्ः ॥ दूति ओश्िवभदट्रसुतसतौगभजनागोजौभदर विरि मदहाभाष्यप्रदौपोद्योते प्रथमस्य fens दिलौयमादह्िकम्‌ ॥ महाभाष्यप्रदोपोद्योतः । पाणिनिकात्यायनपतश्नलिभ्यो geat नमः ॥. न (न क्तेऽथ पतञ्जलिना qear तोयद शिन। | सवधां न्यायवोजानां महाभाष्यनिवन्धने ॥ 9 सरूपाणामेकगेष Tafa | ९।२। al 7 = —- eee नलु श्रयेटतमपि ara रद्येतेति भन्नालुपपत्तिरत are इपस्येति । क) ae आ यिणो & Re Eee Be eee जक णण —_— 1 ०" अ मि Oe ध सूपयहयं किमर्थम्‌ । समानानामेकशेष रखकविभक्तावितोयन्धच्यमाने यत्रैव सव समानं Walshe तरेव स्यात्‌ | Sat wat fa | शडग स्यात्‌ । age प्रादा माषा दति । रूपग्रहणे पुनः (ean a दोषो [ 1 — = पी a | ॥ 1 8 ष ति । पणम oe ण क —eeqemimewumntiings ज a i 2s — = eqqwafafa | भा | रूपस्यान्तर त्वा दहे यत्वादु पदे श्रागपे णाच ततृद्छतमेव Batra यरहोव्यते। प्रतिपत्तिलाघवं च समानानानिद्यच्य- समानायां विभक्तौ यानि सरूपाण्येव दृष्टानि तेषां मध्ये रक खव शिष्यते । खमे मितन्तिकररेना-तरकोऽयमे कगे षः gaara प्रागेव खपन्ता- 25 १९७ महाभाग्यप्रदौपोद्ोतः। ( सरूपाणामेकश्रष एकविभक्तौ ti २। ६४।) (ख.१। पा. २.१६). Care” weer: ya नियमेन प्रतोयमानलम्‌ mi fe तदिपरोतलाददिरङ्गः ॥ तथानुकरणद्ायामप्रतौते- Yaa) शब्दस्य तु ज्ञानमाचे भानात्‌ स कलापि न yay परे श्रः सम्बन्धग्रहः | पर्य्यायाप्रतिपाथमानलमसाधारणत्वम्‌ ॥ गस्‌ घमानाना मिल्युकेऽपि वणशतलाघवाभावोऽत TTT प्रतिपक्तीति ॥ क) यद्चपि खहमानेन इतियोगस्तच्ापि प्रबोणा दिब्रद़ एवाच- भिति भावस्तदा रूदृशब्दत्वादिति । के) weumezy “““ज्यो तिजेनपद”” इति समानस्य सभावविधाना- दवयवानुसन्धानदारेरेव सादृ प्रतिपाद यतति तात्पस्यम्‌ ॥ aie रे पे PT TS el Ga ae eee ee, eee ee ee १ व्थोतिजेनपदराचिनाभिनामगोचरूपस्धानवयोवयोवचगगन्धुष्‌ । ६। RISK भवति । «i निमित्ततवेगाश्नौयते श्रत च रूपग्रहणम्‌ ॥ © येकगरशयं किमर्थम्‌ | सरूपाणां te रकविभक्तावितो यदयुच्यमाने डिबोरपि शेषः प्रसन्येत | रखकय्रहणे wa: क्रियमाणे न दोषो भवति | खथ teawa किमर्थम्‌ । सरूपाणामेक रक्षविभक्तावितोय चच्यमान अदेशोऽग्रं faut येव । तच्च को दोषः। were sal! wart gerne [रे ee ee एषे =. भी माने भवति | Seg समानग्रन्दस्य तु्या्तवावगमात्‌ |. सरूपाणा- मिति एनर्यमाने पददयाथैवगमपुवकान्यपदाचीवगमात्‌ प्रतिपत्तिगौरवं "षष ष्ये गपि बनतप्रातिपदिकानां प्रवत्तेते | हरिणि wat हस्तिवर्णं a) तयोः ag विवक्षायां हरणो इरिणयः। कच्ितिच्चन््योः चमा । "वासो ब सम्यक | । ॐ भंड मर्व्यप्रदीपोङ्द्योतः। १९५ (RITTER ६) (सरूपाणामेकशेष रकविभक्तौ । १।२। det) न्ापितमिति | के) ब्द चं विषये कचिद्कन्यायाप्रटन्तर्चापनादित्ययेः ॥ atte थस्य ` करणत्वेऽप्याधारत्वासम्भवाद्‌1इ ओ्रोचोपेति । कै) भावसाधनः श्ुतिशब्द इति Wa: I पअथवेति । (के) ATSC: | करणशाधनः स इति भावः । AY यद्र विषयता दितौये तु प्रतौतिरिति विवेकः । प्राधान्येन ओचेद्धिय- पाद्यं वसन रूपग्ब्देनो ते इति तात्पथ्यम्‌ ॥ wautafa । (क) शअरजेतर निद ति वि शिष्टमवस्थानं विधेयं तच्चेकस्य इयो रित्या- ाकाङ्खायां प्रायम्यादेकस्यैव भविव्यनोत्ययेः | [रि EE नी = - =e, ' wifaat eqaraqimen: प्रसच्येत ¦ लोप्यलोधिता च म प्रकल्येत । तच at दोषः। गर्गा aq विदा उर्वाः |. अन्यो asa wat बडस्वि- दच्यमागो लुम प्राप्रोति (Rie ide) माभदेवम्‌ । खजन्तं यद्वङवु मणन्तं ugstaad भविष्यति । नेवं शक्म्‌ ae fe दोषः स्यात्‌ । भवतीति प्रश्रः # शब्दार्थखेति । मा । खं रूपमित्यचच रूपग्रहणेन ्षापितं wince रूपवद यो ऽप्यक्लोक्रियत इति | ततच्ार्थरूपाभ्यां समानत्वं wea- त्यर्थः | -जब्दानु्चासनप्रस्तावाच्च श्रब्दसम्बन्धिरूपं ग्रटद्यते न तु चसु द्य- १" १0 ककष ० ० LEE TIE LAA ALT I waite तस्मिन्‌” इति नोहेः | “frat निरौच्य ay” इति च । Saget wet प्र्यय इति मते श्न्दसारूप्येति इन्दः स्मात्‌ | req भहाभाव्यप्रदोपोदृद्योतः। | (aweurantente खक विभक्तौ । १।२।६४।) (ख.२।१ा. Rie. श) कमंसाधनेति । (कै) aa हि सरूपाणां सम्बन्धो शिष्यत cae: । तजाचिप्तसम्बन्धिपदे आरेपकसामानाधिकरण्धाय एकवचनान्त एकत्व विवदेति भाक; ॥ darned ayaa: | सख्थायलऽर्याऽसङ्गतिरत wy दत्वेति ॥ क) “feagife’fa विषथसप्तमोति भावः ॥ गेषग्रष्दोऽच aty- धकरा दन्यस्िन्‌ WANA] तद्‌ा इ तच भावेति ॥ (कै) व्याप्तीति । क) श्रच शरास्ते ““^श्रादयुदान्तञ्च” इत्या दिग्रहणेन भ्प्रा्ोश्वरादिति रेफोश्चारणेन प्रायम्यन्यायापेचया व्या्चिन्यायस्य प्रावद्यबोधनात्‌ | भि CHRIMTCIPDS २अअ९।पा४ दघ ५६॥ [0 हि वि कि TIS का ए्यपप्रतिक्नतयः काश्यपा इति (air izes wi 8३।९६,९€)। रुक विभक्ताविति किमर्धेम्‌ | पयः पयो जरयति | वासो वासन्हादयति। aTeara च छतं ब्राह्मणाभ्यां च देषौति।॥ किमथं एगरिदमुश्यते। 6 ~ Aa A, प्रथं ए्रब्दनिवेश्ात्रकनानेकस्याभिधानगम्‌ | वा ॥ wae wear afafata- faare sat चेति | भा । श्रो धोपलम्ाविवर्धः | erat आओतरेन्बरिं श्रति- रच्यते । खकग्रहमिति | भा | Raw प्रेष इति भावसाधनपचे प्रायभ्या- ama net wala | fue इति रेष इति कम॑ साधनगपन्चीऽप्येकत्व- णीन ee ee eee, Oy, अथापि तन्नेयानेकाथैताभ्यपगम्यते | canta सवत्र तन्न्ेणेव बोधनोयमपि निगमामावात्‌ पाच्िको इन्द्रो दुर्वारः | आरम्य त्वेकगरेषे एबन्तदयविरङ्ात्‌ मदाभाष्यप्रदौपो दुद्यौवः। tee (GAUL RGR) (सरूपायामेकष्ेष ख्कविभक्ौ | १। २। 48 । ) एवं चेतरनिटठलतिमदवस्थानं ace: । aw यद्यपि feat: fagary निदन्ताबेवाथेतो विधेयता तयापि शब्दतस्तजेव विधेयलाह्मार्नि- न्यायेन द्दिबह्टनामेवावस्थानम्य निद्तिरिति भावः ॥ संस्काययत्वादिति । (क) शिव्यमाणत्वविधानेन शेषपदा्यां चिक्तस्य संख्कियमाणलादितिं . भावः ॥ i सरूपाणामिति । (भा) षष्टयाविधेयबो धक गरेषपदेन सामानाधिकरण्याग्वययोग्यः सम्बन्धौ आचिष्यते स चेकवचनान्त एव यद्यपि तयापि aw विसेयेन fare माणत्वेन संस्कियमाणलेनाुवा चत्वा दे कल्वाविवद्धेति तात्पर्यम्‌ ॥ सरूपाणामिति | क) RAMA व्यास्यानमा्ित्येषा निर्धारणे wt साध्वलु- रि ीणिीभीणणगगगणधपीणीपीधाफपयषपपिषयििषिषयिषिषिषीिािथे wa । किमिदं प्रत्यर्थमिति । अथमयं प्रति seta । sea शब्द्निषे- प्रादेलसमात्‌ कारणान्नकेन wearer प्राप्नोति ॥ तश्र को ate: तचानेकार्याभिधानेऽनेकणशन्त्वम्‌ | वा । तच्ानेकार्थाभिधामे- $नेकश्रब्दत्वं प्राप्नोति | इष्यते चेकेनाप्यनेकस्याभिधानं स्यादिति aera शो १. 1) ह 1 / eines 6 ' इ 1 eee 8 षि पि ति ee eee ee भी 00 आ संख्याया faafaaarta र्वावश्रिष्यत इति प्रखनः॥ ददिबङ्ोरि्ति। ar दित्वबङत्वविषयस्यानेकस्य एन्दस्येव्य्थैः | तच भावसाधनपच्ते यातिन्धाा- अयेयानेकस्यापि शेषः स्यात्‌ । कमेसाधनपच्तेऽपि Sepang प्राधान्ाव्‌ पय i ED iS ae ey i + सीमिति किनि ०, जोय इन्दरस्याप्रा्षिरेव फलिता मवति | त रुव CHT इन्दरापवादकतेत- ye | “दको gugat’ (21018) इत्यस्य “लोऽक्य ( र। ९। ue) tex भहामाव्यप्रदौपोङ्दौतः | ( qeqrnaate खक Ferret । १। २। gai) (Wat 8 aE ३) शाखनलत्वाशच साधुरित्याच्यध्याहारः। एवं च तेषां मध्ये wae लाधुलेऽपरस्ासाधुलेनार्थाजजिटन्तिरिति भावः ॥ षष्ठौति | (3) भिरि ष्समानख्यादे शा इत्य्थमावश्छकस्य server गौरव- परिहाराय नियमायेलमणङ्गोका्येमिति निर्धारण wt न ami भावः ॥ अन्तरतम इति | (के) शष्दतोऽयतखेति श्रादिः तमय्ररणादिति भावः | दयदान्त- अब्दस्य बडत्रोहिते मतुप्‌ म ख्यात्‌ THIET कर्मधारयात्‌ तु मलर्थोयो नेष्ट इत्यत श्राह | प्रणी रेख यत्रं ग सिध्यति । तस्मादेकः । वा ॥ रखवम्धमिर waa ॥ अत्ति प्रयोजनमेतत्‌ |. किं aetia | किमिधं sare weer अभिनिविशन्त इत्येतं वृधानमाख्ाय सरूपाणामेकगरेष आरभ्यते न एर प्रथ wet Gf ffm xed दृद्टान्तमाख्याय विरूपाणामनेकदेव आरभ्यते | तत्रेतठ्‌ स्याक्षवौयसो सरूपनिडततिगेरोयसौ विरूप प्रतिपत्तिरिति । तच्च भ | शधौ- wet विरूपप्रतिपत्तिः। किं कारणम्‌ i wae fe agai सरूपामामिकाः संस्थाया Gira स्यात्‌ | TH ae संमाष्टौति wa ॥ Reawafafe | भा । सरूपरायामेकंः साधुभेवतोति वाक्छशरेमोऽध्याइरिष्यत इति भावः | अदेद्योऽयमिति | मा । “बद्ोखानेयोगे*ति नियमात्‌ । तत्र को ete RS | भा | खन्तरतम एक देशः प्रवत्तिष्यत दति भावः॥ इतरतु खरे विनिम तिरि अपवादकतेति पर्तेऽपवाद ब्दस्य इत्थमेव शास्या तलवात्‌ । अत रव घटौ Wet इचादोन्पोहोदाहर्णानि | तापि रेच्छिकास्यानेकय्य किबोधोद्धय- ACHTUNG । Cee (GU पा, २। च्या. R) (सरूपायामेकषोव कविमक्तौ । ९। 2! 4४.) दाविति । क) awizramet धमिंपरः ॥ आरदेश्रश्यापि awa एकशेषाः न्थंक्यमत श्रा आदे शोऽपौति | क) अचोदान्लश्रब्दधर्मपर दति भावः) विधौयमानानेकोदान्तस्र “भे वनस्यत्यादिषु युगपद्‌” (६।२।१४०) इत्यादौ समा- anzintfefa तात्पय्येम्‌ ॥ तेनेति । (कै) पर्यायेणेति भावः ॥ मन्वश्वगन्दे शूयमाणोदात्तानलुदान्तथोरलु- ग्हायान्तरतमपरिभाषयोभयस्वरक एवादेशो भविव्यतोति das तेनेव रूपेण सादृश्यगरदणमित्य्न नियामकाभावेन पर्व्यायच्य ` दुर्वारत्वात्‌ । यन्न्‌ इख द्रश्च इत्येकशेषं एक आदे शोऽलपलवादनधस्च _ weeny EE ee ae amit «a [पी = sentient al ("णे oa Sa a i EES PE EEE शिष्यते aaracat इयोः wenqaifiafaaman । स्यात्‌ । खवमप्येतस्मिन्‌ सति किच्विदाचाय्थः सुकरतर्क मन्यते सुक्ररतरकं WANA A मन्धते ॥ किं एुगरयमेकविभक्तावेकप्रषो भवति । रवं afaquefa |. खकविमक्ठा+ विति वचेन्नाभावादिभक्तेः | बा । र्कविभक्ताविति चेत्तन्न । किं कारणम्‌ 1 अभावाददिभक्तेः । न fe समुदायात्‌ परा विभक्तिरल्ति ; किंकारणम्‌ | eo Cie Ee दोषमाह | खश्वद्धाशरखेति | भा ॥ द्यदात्तवत इति । भा । इावदात्तवम्ताव- श्रब्दौ यस्य समुदायस्य स द्यादात्तवान्‌ समुदायः | आदे श्योऽपि इावदात्त- बन्तावुदानतश्ुणयुक्तावकारौ यस्येति द्यादात्तवानुच्यते | खतश्योपलच्छयं तेग कस्याजेकविश् कलित शब्दप्रयोगस्य घटोऽयं घटोऽयमिति aswt eway तद्देव ay विवक्तायां घटदाविन्यादिब्व्दरस्य दुर्वा श्त्वात्‌.1 रतेन. quay Ree मश ाच्यपदौयोदश्यो ¦ | (सस््माकामेकग्रेष waft) ९, २। ९४।) (अ. ९। पा. २। eT ३) चयात्‌ । सरजं तु ्रनेकाल्खु चरितां ततः aaa “ 'दौर्घाड्‌ ” इति पवंसवणेदोघेनिषेधे यणियाविति स्यारित्याहः॥ तजर सङूपाणाभिः"ति बडत्रचनेन प्रत्येकं स्थानिवक्वबोधनेन रभा- गमन्यायेन स्वं नित्तरदोषात्‌ ॥ “लोयलोपि” पदयोः पौम- द्वनशा लोपनौयस्येति । क) शो पपदम्‌ ““aeatfifa” दन्तम्‌ | सम्बन्ध इति । (क) शक्तद्धितसमासेभ्यो भावप्रत्ययस्य मम्बन्धाभिधायकलादिति नावः I रकैवेति । क) गगेस्ा पत्धानोति विवचणादिति भावः ॥ ओक Oe 1 — रद a ee —_ र दख, पार, Srey ys २अ२। UU! Tre I ——— [ ~~ ---> = = [| रि 9 1 श्चप्राविपदिकलत्वात्‌ | aq चार्थवत्‌ प्रातिपदिकमिति (2121 ४४) प्रातिपदिकसन्नाभविष्यति | नियमान्न प्राप्नोति । अधैवत्‌ समुदायानां समासग्रहणं नियमार्थमिति (१।२।५8)॥ यदि एनः एयक सर्वषां विभक्तिपरागङ्धेकश्येव उच्यते | एथकसवंषामिति चेदेकररेषे एग विमक्छप- शब्बिसदाश्चयत्वात्‌ | वा । एक सर्वेषामिति Bate एवग्‌ विभक्तपलम्धिः A oe ee eee — 1 a मी यो मिते eS, gee a, Se doe, एकी द्यगुदात्षस्य द्यनुदात्त grew प्राप्रोति ॥ लोप्यलोपितेति । भा । लोपनौयस्य शोपित्वं लोपरसम्बन्धो न प्राप्रोतौत्यर्थः॥ गर्गा इति | भा । प्रज्नततिरचीामेदा- सुक्छसश्रयमिति aia get नामा ख्वेष्टोदाहरणमिति भाग्यमतः HUTS: | ग च परदा्चैतावच्छेदकभेदामावाद्‌ इन्दरप्रसतिर्नेति वाच्यम्‌. (“चार्थे भदाभयप्रदोपोद्धोतः | २०९ ( अ.र।पा.९। ा.६) ('सरूपाणामेक्येव एकविभक्ती. | २.। ९1७ ।) awa ईलि । कै) अपत्यानां Gwar Uae: HWA: कयं यदवः 'परेऽत ATX यभा छतेशेलि । (कै) यथपि जतिरेकेकश्यक्रिथन्गतं व्यक्रिदार कमेव परत्वं च Aare वयवहितन्यकिदारकं सर्वगतः परवभित्थभिंमानः। व्यक्तिपर- ऽपि विजातौोयव्यक्रिव्यवधामेभेव व्याव्यते न सजातीय aga- धानभित्थन्ये ॥ प्रत्ययानामेवेति । कक) समानाकारत्वादिति ara: i ददं fare एकविभक्तौ इत्या नेत्र तिलाऽयोग्यानां केवलप्रत्ययानामे कशेषाप्रा्तेः। गगेसहिता- नामेव fe तकरतिता tt प्राप्रोति । किमुच्यत wand एथग्विभक्षयुपलन्थिर्ति यदा समयः छती न केवला प्रतिः प्रयोक्तव्या ग केवलः प्रचय इति | तदाश्रयत्वात्‌ प्राप्नोति। aa fe प्रङतिनिमिन्ता प्रत्ययनिटटसिस्तवाप्रत्धयिकायाः saa: प्रमोगो मवति | afafaq सोमसदिति (६।९। <) यथा। यथ च प्रद्यय- निमित्ताप्रक्छतिनिरतिस्ताप्रतिकस्य sare प्रयोगो भवति । धुमा देकैव । यस्‌ धत्ययास्तु ब्व: | यमाछतेख यकत्वादु ्वधानाभावादनेक- स्यापि परव्ययस्य परत्वं ग विरुध्यते | ae at यये य इतिस्थिते यदा गंमे- TRE प्रत्ययागामेवेको यशब्द SM: करियते तदा तस्य sweden we” (ej ei ke) देति gta साह्ि्यमाक्े तद्दिधानात्‌ । तस्य Qatacataees Tana च विद्धेषंणत्वं प्रयोगोपाधिवं वा । सम्रदन्द् 26 । TOTEM ARTI EE! 1 -( सक्त्याङ्गएमेक्रफिव खक निमकौ ARIAS) (स. + ` REL) किकपारन्निति 1. क) STNG गग पट्मलेत्रेव ate असानार्थतं ata ॥ ङि). wate श्प्रतिपभकिकथामिप्रायेश्च ॥ कचा रिष्रमान्रमनं- अब्दानतगे तय गर्द्छान्यलेन कथं परहगालापोत्यत राश आदटेशपश्चेऽपौति ॥ क) वचनसाम्यादिति । (3) . छम्बचनसामर््यादिति भावः $ | | यम्‌ gather । क) एतेनावयवय्याप्रत्ययतात्‌ खगसंभव इति परास्तम्‌ ॥ @ वद्‌ दयानिति यथा (५।९।. ९०, ९। ei el eee al Rs song Ri €2॥ ई 81 X05) 1 Gee! संयोगान्तलोपेग . सिञ्धम्‌ (= । श्‌ । २९)। कुतो नु खल्वेतत्‌ प्ररयोड्श्रब्दयो निंद्लिमं विष्यति ग॒ पुशः मूवंष्णैरिति । तन्नेवत्‌ स्मात्‌ yireunty wat संयोगादिकोवेन सिद्धमिति (FIR 1 Re) । ग सिध्यति | तजावस्तो इयोः सकाद्यौ सिध्यति। यदा तु विरूपाणामपि खमानाानामेशकश्धेषवदेक eta: विकरः प्रति oy ग्रगेय इयल्यान्धयोख यण्यब्दयोगंम॑ मद्यन्द tw: | aw मशन्दान्तस्य TY उक्तिः व तु प्रन्यमाजस्येति भावः । यकौ TE Ty तु प्राधान्छेन a पधाने मानमिबन्देवव्‌ | न दैवमपि च्व्व्वा matey । ब चैवमपि eee वित्ादिदन््रापत्तिः। freqarafe खमागा्ीरामिति ahr weitere । eager dhe शवाग्रमर्थः | eae shwg हृति कृपम्‌ ¦ eh el कुदं Innate महानादो THEATERS |! | io + (क, WRT. शोथाः हः) (लंकपा्यमिकपे ष, र कोदिनहौ hed qe ; लौकिकरयः PMR TAT + क) | प्रवराष्यायप्रसिद्धस्येत्ध्थेः |) “wast” (x sie ३) इत्यतो “गोज” Cae. was वन्तेमानस्स यजन्तस्य शगिति व्याश्यानान्‌ | इदं खः प्रटतिबड्ने. wats म तुः tases casa इतिं भावः.॥#. लौकिकस्येति च) बिद्धाग्तलरूपकथनम्‌ ॥ एकशरणविषयः प्रसर इत्धमिप्रायेणो- acafa भाग्ये पय ति । (भा) भिश्विभक्रिग्याटश्यथंमे क्हफमिति भावः ॥ aq भावे SEIU दन्दापश्तिरत श्राह « १ ofaafarset । क ॥ ~ व ee ज क म = अवयं waa | यज च Satara afe. लज च म सिष्यति। क्च संयोगान्तशोपौ गाख्ि। दिवचनवडवचनयोः ॥ -यद्दि-एनः समास wate उश्यते i: fai छतं, मवति । afaqarety: uftget मवति ॥ aate SRGU GS BUT 1 गः WU | :प्रह्वमगुवत्तते.। क्च प्रदेवम्‌ 1 ` तिष्यं पएववखो नेश्ज्नदण्दे . बखवखनस्य fered ` निम्‌: (९ । २ 4९) इति +' ब्वितिं । भा । खअदेशपर्चेऽपि वचनसामर्थ्यात्‌ सारूप्यात्‌ यणवैद्धत्पादाद्- VRAIS ॥ TANT इति 1 भाः। काश्यप इवायं तत्रति fate. “a प्रतिदत्ते! ( ४) Ri ९१) दति fatwa aati “MGT: Swen.) Soutfataae’ (¢1 8:3 $0) Safa समरनस्य- स भ्व 1 स्र CUR ETT LETTS STEEL ग RR Sra TC Reg. AUTEN RA || ( सखूपायामेक TA. रक्ते .र,। २1 ९91); (खः VLU: २। चा, ह) जातिरिति ॥, केः द्रव्यमिति |: जै) | प्तच प्रत्यथं श्ब्दनिर्षेश इति न्यायात्‌ तन्तद्ाजिप्रतिपादमाय नानाश्रब्दप्रयोगः प्राप्रोतौत्ययः ॥ ` उपलक्षणं त्विति । क) यो रक्रवासाः स देवदत्त इत्यादौ र्रकषवाससखर्‌ दन्यः | अन्ययाननधात्‌ तच गरक्रिग्रहो न स्यात्‌ | केवलाव्यक्रिरेव wees: | ‘ara: शक्रिहे प्रक।रलव्वेऽपि न. तच श्क्यतावच्छेदकता नापि शक्यता ॥ शद्धव्यक्रेरेव च Were भानं शब्दश्यैव बोधे प्रकारतया a निर्विकेन्त्वं तस्य । aad चानुगतधर्माभानान्नतेनानुगताने- कव्यक्रिवो धसम्भव दूति सूनमिति मावः ॥ १ as fe प्रच््थम्‌ | द २ रक्षवासखवत्‌ | क । इ । १ केवलाव्यक्तिंरोवश्रब्दाथैः गतेः शक्तियो न स्यात्‌ Kafana कं पुरक ॥ मिनन TE समत इति Bq -खरसमासान्तेवु -दोवः। वा ॥ समास इति चेत्‌ खर- waaay दोषो. भवति | खर । खगस्य erat | समासान्तोदा्तते (६)९।२२द) ठत THM प्राप्नोति । इदमि सम्मधार्थ॑म्‌ | समा- सान्तोदान्तत्वं करियतामेकष्ेषं इति fas कत्तव्यम्‌ | प रात्‌ समासा- emer (Wi ated) इति लुप ततः ane का्ययख काश्यपश्ेतिं योगः. वाश्धापररिसपारतिन्धायादिति वाचम्‌ | उरष्यतावच्छेदं करूपाकान्तःः वबा तुक्य" ( ९। ९1९ ) तिवत्‌" खख्िव्रभि पठते) wag” माभारव्यप्रशेपोद्योतः । Roy (UU. द्‌-)' (सस्पाणमेकथेष रुषो विभक्ते [tt २। ७ । ) वशि्टगुशक्रियववयलयेतिः | (क) त दाखयलेनोपलचितानि इत्यथः ॥ ‘wat तु (किमथंम्‌?' दृति ware aaa सिधिरित्थीश्रयः। aan च गरब्दानां तुल्यरूपता. यथाच भच्यन्तां. भच्छन्तां दोव्यन्ताभिति ॥ प्रत्यथैमिति । (भ). ser Depart: भच्छन्तामक्वां' भुज्यन्तामित्यादौ वाके प्रह्य्थशब्दनिबेशस्यापि aint. anata ताद्शप्रयोगे बविव- चाथा ` प्राप्तदन्दमिदत्यथं खचमावश्छकमित्या श्रयः ॥ किमिदं प्रत्यथेमिति । (भ श्र्यावयी प्रतौत्यादेरे पि तदस्य ` सेभंवात्‌ प्रस्नः । एकवचना- न्तेन वियद इत्यनत्तरम्‌ ॥ ` नैकेनेति । (भो) ARR: ॥ Pigg = a, = = wee eee oe 1 | SS ee । Ea [ "व ` es —— ९ परे इयारभ्य Garg इत्यन्तं नास्ति क पुस्तके ॥ न्तो दात्तत्वम्‌ | समासान्तोदात्तत्वे च दोषो भवति | खर ॥ समासान्त | ऋक्च WAT ऋचौ । समासान्ते (५। 8 | ७8 ) छतेऽसारूप्यादेकशेषो न प्राप्रोति | इदमि सम्प्धाग्धेम्‌ । समासान्तः क्रियतामेकश्रेव इति किम RAW | Wel समासान्तः | समासान्ते च दोषो मवति ॥ SAA वैक ्धेषवचनम्‌ | वा ॥ AHTAY च काय्यं WRN वक्तव्यः। खसा सुक gay: | लौकिकस्य गोचरस्य तच्च य यमिति परिष्ार उत्तर वच्यते इतो गोक्तः॥ पथ इति । भा । उत्तराधैविप्रतिषेधादिति cere करिष्यते | किमथ पुनरिति । भा । भातिः weer | तस्याद्धेकत्वात्‌ अनेक विषथविवेचनं तु “aq इ oa” ( faae- ९) neta छतम्‌ । त खव air ` वाचिक ' माटशन्दस्यं `घान्यमापवा त्विनस्सजन्तस्यय च ante frag RrEg HEH PAGRAT TN. | ( सरधाखमेकररेव रकविभक्तोः। .९॥ चा .द४।) (च्य. ९।पा. २ खा, ३) SAME |! (भा); BRATMAN: रकेनापोति । (भ). अपिना वाक्संगः । शासे ay विवशा विषयशास्नौ यदन्द- चेव वारणार्‌ इति भावः. ॥ | किमिदमिति |: (म). | MS दत्थादावेवाप्रतथथं ब्द निवे ग्रस्ठाप्रि gean व्िरूपविषये- ऽपि खाचवायेक शन्दप्रथोगः एव: प्रातेऽनेकश्चब्दभयोगाय विखूपाणा- मनेकशेष एव क्षतो ATLA: Srey RTs: tt: हेतुर हितमिति 1: ® प्रत्यय मिव्छदिष्ड. न Bay अपच्चटन्तिलादिकति- भावः ॥ तः एव भागयं ““दषटान्मास्यायः' CWA ॥ ™ * च खसारौ च खसारः। क्ये ( [२।०।०१॥ ९ । २।२५.॥] ०। ३। CROP BI १९) छतेऽसारूप्यादेकदेषो न प्रात्नोति । ददमिष .सग्धा- ग्यम्‌ । grad कियतमेकप्रेष इति किमच क्त्यम्‌ । . परत्वादकृ (अम्‌ | favema . तिद्समासवचगम्‌ । वा ॥ तिद्लमासे तिखसमासे ame: ॥ wal तिदग्रयमन्यैकम्‌ | समासे तिकसमास इत्येव । नानर्थकम्‌ | तिद~ Waste | .ाश्चययतसंख्याप्रतिपादनाय . च . दिवचभवड्धवचने भविष्यत. afawat) xa went sya erafafefe दने qrancea- faery । padfafe । at यावन्ति xenfa fafacgufnanfaggagat | wan Heat प्रतिबश्चः cereefe वातिके .खान्तर्मेते awamt-: forenify fasucate: | गख्वषविदयेष्रोपदहित्रयोरेव awa.) श्रना. if Bwana ` Ree (a. 41 पा. US.) ( ससरत्पायामेषाद्ग eee । ९। २) qn) freurtaira इति | क) PARRA TVR TY Cet वा दकाथेषो Rayer wy yanafast भवति waar वा 4 are: 3) fry afandy cat प्रथोगापन्तेः। गेषभब्दस्छारष्येनेकमिरन्तेदावभ्यकत्यस्‌ ।. व TAT: | ` एकरोवाप्राद्याऽकंभवात्‌ इति चेन्न । ठतौषेटोषात्‌ तापि निष - शब्देन इन्द एव न ठु वाकथं “इद्धो चना” इत्यादौ nfaganre quai इति waa खड विवचाविषयन्येव awa anne शद विवक्षातिषध् शाश्लौथस्मेव परोतुसुचितल्ात्‌ । ats वचनं ज अटपटा वित्थादिविषयम्‌ अप्रत्ययं शब्द निवेशे शब्दानाम्त्॒र्ूपताथा Tray तदभावेन verre: । किन्तु जममौोपरिष्छेदकादिवाष- कमाजादिण््द्‌ विषयं तयोरौनवादयौ dean । अनपि fam ९ tal युगा तष्वच्तणच्खेदेव te । ६, । २ । un माले Tae (२।९। ५२- गणदध ) तिख्समासो वक्तव्यः ॥ तिदविधि- ` प्रतिकेधश्च । वा॥ तिच afafeie: कश्चित्‌ प्रतिषेध्यः। पचति च पचति च aaa: | त weet विधेयस्तिश््दः प्रतिषेध्यः ॥ थदि एगरसमासं wate उच्यते । असमासे वचन ata) वा + यद्यसमासे वचन सलोपो ae p ay चोत्पततेव वचगलोपं चोदिताः ar) दिवचगबदुवचन विधिं गिदन्च्ितानि तादतां चन्दानामेकेकार्योपशश्छयायं प्रमोगो पाते यंकरेषारण्म हथैः 8 किसिदमिति।भा।॥ यदि देतु cfea कृरान्तमाभितदिख्त्या- नेकश्ग्दप्रयोगद्गात्यरूपेकगरव आरभ्यते तदा सरूपेकश्यब्दप्रयोगद श अगन वाचि रपि Grate: तत्कथं weer? erate निषेधगड्ति- ` ठि Bq “पङ्कतिवरडुकरकम्‌"” tafetuits awa: erat Qec ACTA TTL: 1 ( सस्ायामेकदोन THETA LR ७ ।) (HRI पा.ष।ष्ा,र्‌) वित्यावष्यकम्‌ अन्यथा इरितव्शविशरि्टख्यौहरिणस्तोवाचकयो- हेरि शौ अब्टयोसद्धिते वेरूपयेणानेकगरेषाषन्तेः | विभकिवाममा धि- करण्येन च वेरूप्यान्वयोऽन्यथाऽसम्भवात्‌ । ANS म विधायकम्‌ ‘CAmng we दत्धनेनेवलिद्धेः किन्तु नियमाय तेन Mafegery- क्विशाविषध तज arafe: । तथा विशूपाण्णामेव दन्द इति च fran: | अन्यथेकशरेवार ऋणस्य समफणकत्वानापन्तिः । awe fe aio येन नाप्रा्भिन्याखेन इन्दबाधक इति सरूपाणां दन्दाभाव- स्पष्टत्वात्‌ | अनेकशेषपरेन eerar विषूपाणं? तन्न्धायसिद्- शो किकेकरेषाभावोऽपि बोध्यते ॥ नवा खा्चदौकरेवारमे कथं सिद्धिः। श्रादृत्यासरूपाणभेवेकगरेष दति निधमसाथङ्गोक्षारात्‌ ६अ२।पा२।द्‌.२९॥ र इन्द्राभावस्येषटत्वात्‌ । कै ॥ इ aay इन्दरप्रतिषेधं च वच्यति तदथे एभश्वोद्यते ॥ दिवचनबहुवं चगविधिः। ary दिवचगबङवचनानि विधेयानि । care eae aati eae स्य eae za fan इन्दपतिषधखच । वा ॥ दन्दस्य च प्रतिषेधो वक्तव्यः | SOW Va Tal | cae eae eae ea दति । चार्थे इन्दः (.।२। २९ ) इति इन्दः पाप्नोति नेष दोषः। अनवकाश रखुकश्चेषो नादिरूपानेक we किमिति नारभ्यत दति परः । oath तं शब्दशक्ता- वडुगभ्यमागौयां ग fa fueron | गव्यपदार्थपलोपि खमावादेकाः परन्दोऽगेकाम्थं श्चादिवत्‌ प्याय यिष्यति | चन्यथा waite कथं {wigs देवकारोधानुद्शव्यते | तेन uanfaant यानि सरूपा्ठेवेति arena पररिच्छेटनाचिनेख “ere” ( ई। 8 । ६९ ) इति सवंगामस्धोनें दोर्धविधानात्‌ं areata | ग च वाचनिके रेर्विरहेऽपिं | मदामा्यध्ररौपोदुयोवप Roe (ERE परा. र। चथा. द) “ {(ग्तरूपायामेकप्रोव Cafe 1.4181 8!) दति बोध्यम्‌ ॥ मनु विरूपाणां firarirat Senter fra श्रक्तिमतलमित्येकश्रब्दाप्रयो गाज्ानेकग्रेष आरमरणौयोऽत आइ प्रयोगाच्तविति । क) च्यत्यादनाथे वा” इति पाठे “a” शब्दां । कचिद्‌ “qrarq पाडः ॥ प्रयोगानुसरणे इति । ($) प्रयोगाणां शास्तेषणगुखरणे अश्व ख्याने इत्ययः ॥ लाधवायेति.। . क) ` सुराश्रन्टापदेशनापशब्दनिडल्ति वदेकथ्ेषारश्मेणमेक श्ेषनिडन्ते fagerfafa भावः # | इनदरं डा चिष्यते । - सावकाश unite: | कोऽवकाशः । तिखन्तान्यवका्ः ६ यरि एनः एथक्न सवे भां विभहयन्तानामेकष्नोष उच्यन्ते । किं जतं मवति । afagureaty: ufogat भवति । विभहयन्तान।मेक रेषे (at) विमय न्तानामेक रेषे विमक्तयन्तानामेवे तु निद न्िमंवति | रक विमत्रयन्तानामिति तु एथग विभक्तिप्रतिषेधार्थ॑म्‌ | वा + रुकविमक्यन्तानामिति तु वक्तव्यम्‌ | nae स्यात्‌ । म fe खतोऽसतो शक्तिराच्ेय कतुं शकते । मन्दवजिः quay च यथास्थितप्रयोमानुसर्णे कोनुयोधः सरू्पेकशोषारम्भे म एनविरस्पानेकश्चेषारम्भे | लाघवायकरेषारम्भ्वेसत्र | सचौयसौ विरूप- प्रतिपत्तिः | aw fe प्रङुत्तिविषया बुदिरेकरूपव भवति |. cae तु प्िटरूपकख्यल इव तम्बन्धायाश्चयेण पाच्तिक Tate माढमाजोः we हिलि वाच्यम्‌ |. यान्येक विभक्तौ cena तेषामेवैकश्चेष इति नियमात्‌ | ग चवं घट werfafa पाशकं दुर्वारमिति वाच्यम्‌ | तन्तादुच्याद्याश्रयसेभ 27 ९ ० मङानाशप्रदीपोद्योतः । ( सख्पाशामेक्ेव रेकाविभक्ो । २। २। ६४ .।) (Ue २ खाः)“ यदा तु योरिति । क) weit च सर्पाश्च दत्येकरेषेण निर्देशादिति भावः णवं चावरतोदयो रिति भाव्यं यज बेहनामेकशेषस्तदिषयमेवेति aq | aq) मन्वेकश्ेषारम्भस्य TARA सुकरल्मेव नास्ति शतः Tac तरकल्मित्यत (सुकरकलम्‌ । इ । क।) राद रवं होति । क) यकु प्रकरणतया “द्धो यना” tered चेकगेषावम्व वाच्यम्‌ इति भावः tt | संख्येति । (क) "तेमैकदिग्‌”” (४।२।११२) इति वत्‌ अमानवाचित्वे weg aha, उत्पन्नाया विभक्रेनिं मित्तत्रलाभादान्तिकोत्थानं aaa) एवं चेकरोषविषयसूपसमुदायादेकलं संख्याविशिष्टविभक्षौ परत एकशेष ९ एथक प्रखरानतया । इ ॥ RGCiIWMR Aq किम्‌ प्रयोजनम्‌ | aT विमक्तिप्रतिकेधा्चैम्‌ | एथग विभक्न्तानां मा यत्‌ । ` जराद्धणाभ्यां च छवं ब्राद्यणाभ्यां च देहि ॥ न वा्थैविप्रतिषेधाद्यगपदचना- ara | वा॥ ग वैष दोषः किं कारणम्‌ | ख्थैविप्रतिबधात्‌। fanfe- [ब्तेतावर्यौ कर्तां amemfaawet यगपत्रिदेदुम्‌ । तयोविप्रति- प्रमिनिड न्िविषयेति प्रतिपक्तिगौरवप्रसङ्गः। खवरतोदयोरिति। मा । यदा जयायामेकः शिष्यते वदा इयोनिंडत्तिवेक्तवया wreath | wea निङन्तिविश्िद्टावस्यान बा चिष्वात्‌ । यदा तु दयोरेकप्रोषल्तदेकस्य Frater | चतुष्‌ maint Gate faced निङत्तिरिति पडत्तिनिडिलच्चय- ८9 किनिकिनि तिके ससपायामेकयेष णवे पर नियमाश्रयणात्‌ | तस्मात्‌ BERR बुन्भकुम्नौ मन्यां चेति पर[श्चकमनिदचिवयं पापं उजेदानेन वायते 1 ^चटाकि- ACTUATE द्योतः । RLV (eR TLR GTR) ( सरूपायामेकेक एकविभक्तौ (4 ९। ९४ । ) cert: | किमिति प्रर इतिं भावः ॥ प्र्ुराशथं विन्नातमाडेतरो नासे ““एवमिव्याटि ॥ प्रष्टा स्ाश्यमादइ “एके"त्थादि ॥ “संख्या- मेदावगमे"” दित्वाद्यवगमे wou: एवमपि प्रातिपदि काटिष्येक- aq विवखा्थां 4 मानमत आह गुणे चेति | ज) संस्काय्येत्वादिति भावः ॥ | यथा कक्तुरिति । (क) कन्त्‌रिव्थजेति भावः ॥ लद्यसिद्यथैमिति । क) एवं ख पश्यना दत्यादिद्ृष्टाम्तदानमण्यचचयो विधेयगता संख्या feafent नाशुवाद्यगतेत्येव मोमा सकमर्य्यादिति भावः ॥ ay तस्तु तनित ann विडत्वाद्यगपद्च्वमं ग भविष्यति ॥ Grates पुनरेकप्रोषः। वा ॥ GFAKAY सम्प्र्याययिष्यामोग्येकशचेष च्धारभ्यते | तस्मान्रक शब्दत्वम्‌ | वा ॥ amare म भविष्यति + चयं तदि दोषः कच्चिद चनसोपो हिवचन- बङ्वम विधिर्न्दप्रतिभेधस्छेति ॥ यदि एनः प्रातिपरदिकानामेकश्येष उच्यते | किं wd afwafa | aurea: परितो . मवति ॥ प्रातिपरदिक्रानामेक- विषयमेदाद्‌ बुदिभौरबापरत्तिरिवय्थैः। सकरतर्कं चेति ati णवं fe प्रकरणमभिन्चरूपं भवति “eat यने"त्यादिभिः खजेरेकश्रोषस्य विधागान्‌ | चयने क्रवा रम्मे त्विष एयक प्रख्यागवया गौरवं wifxerd: | ककि wafefa at िमयनेकश्ब्डः संख्यावाची qeaararat वेति oa | wat भवितु- ante fafeer स्यादेवैवष््‌ विनापि fe” । गातिपक्ते यक्तिपच्चेऽपौति निन्य खंयच्चः | स्यादेतत्‌ । देव देव दशादावपि aunts: प्राप्नोति । भ केकाविमक्ताविल्यनेम AeA | तस्य सारूप्योपलच्थत्वादेकरेषस्यर चाने- Ry भिाष्यप्रदीपोक्द्योकः। ( quarartattea रकाविभक्ौ । २। ० Cet) (ख. र। पा. ROT.) संमुदाथच्छ प्रातिपदिकलाभावादिति भाग्य उक्तप्रातिपदिकल- पर्थ्णा्यधिकरण्णात्‌ प्रत्यय इति gues भ fe प्रातिपदिक- भुदाये प्रातिपदिकलम्‌ । यथा जनपदसमुदाये भ जनपदत्वः fata केयरोक्राचीपयोगसिनयः। परस्यरापेथाथां कं स्थैविगरेव इति दषः ॥ समुदायाः समूदश्पः ॥ - समुदाय इति.। क) ञुदाथोऽपौत्यधेः 9 न तु सुबन्तानामिति । क) मेदसंखगं दारकार्थवता सुपशखणमिदम्‌ ॥ शेषे माढमाचोः प्रतिषेधः खसरूपत्वात्‌ । वा ॥ प्रातिपदिकानमेकथेषे माढ- माजोः प्रतिषेधो awe माता च नानयिक्ौ want च धान्धस्य sama | किं कारणम्‌ । खरूपत्वात्‌ । सङूपानि gents प्राति- धदिकानि ॥ किमुच्यते प्रातिपदिकागयमेक्येषे areas: प्रतिषेधो बह्व्य. इति भ प्रनैस्यापि विमक्न्तानामेकगरेष्तेनापि माटमाचोः प्रतिषेधो ` निति। wt) संख्थावाचित्वेगंकश्यब्दस्य प्रसिडतरत्वात्‌ । -गामावादिति | मा । 'इयाप्रालिपदिकादि' जेकवचनान्तानामेव इन्दः करियते । बति- पदानां सवै संख्यामेदावममे पमाणाभावात्‌। खे च खंख्थाविवच्छते यथा पञ्चमा यजेतेति । णवं Vasey प्रातिपदिकात्‌ खादिभिङत्पत्तद्यं श छ समुदायात्‌ | यज कचिदुणेऽपि संख्या ग विव्च्छते यथा “ कतु रौध्िव- fafasery! Gu seared रकेबविष्रोषगतां ब्रूषे तचप्य- निष्लारः। देवदेव इत्यापि wet समासादुपरि Tafa Bratz | व्य. तवेतसिन्योष्तु AYR प्रर्यनस्तणामाकात्‌ । GIs | aT महामाष्यप्रलेषोस्थोतः। RLY (@. २। UT. 81ST.) ( cearatrite रकविमह्वौ 14: २। ९५. 1) तुख्येति । क) थथा “qafen” इत्यादौ परमिद्धतरार्यानुपपम्ौ प्रखिद्धायं- परिग्ो न्याय्य इति भावः। qe भेदाधिष्ठानं तेन एयकशेभ्यः गरष्दतोऽ्थंतख । तुख्याथां fant परतः wate इति तात्पय्यैम्‌ # quay tem प्रथमा दितौथा दिवचनान्तानां tana: । विनि- गमनाविरहादयतखेत्यस्य VA तदाद TAT (के) इत्यादि it केवलानामिति। ज) निदण्तप्रशतोगामिव्यादिः ॥ भाग्ये ame स्यात्‌ । तस्यापि wets कचिदिमन्यन्तानि सरूपाणि | माभ्यां च माद्यां चेति | खथ मवमेतद्धिमकतयन्तागां सारूप्ये भवितथथमेवैकथेये- ifs पातिपदिकानामेवेकद्येषे दोषो भवति । रवं च ae चोद्यते ॥ इरितदइरिणष्येवष्येगरोहित रोहि णानां स््रियामुपसंस्यागम्‌ । वा॥ इरित- aafa’fa इयोवंश्नां वेधितवमस्य कमं . Sa Wada तज गान्तशोयकं संख्याया उपादानमिति लच्यसिद्यर्थमाशभौयते । गयु चेति । भा । खव- यवाथैतिरेकेन ` परस्रापेष्छायां eat समुदायार्योपजगात्‌ सरूपसमु- दायाभिगिवे शिन्येका प्रातिपदिकसंच्लाल्ति aut सरूपसमुदाय रकं पालि. विवच्वायामेव waite: । दतरेतरयोगदन्दस्य विषये इति यावत्‌ | चथ छनेकस्यार्थ॑स्य मिलितस्येतराग्धयः स तथाभूतो दिषयः। उषं चन “mara * अनुद्धते च भद्‌। न मेका भष्योषञ।यते | aqr सविवथां तामा छरेम्देकेषयोः ॥ दति पाठोऽपि दश्यते । RLS PETTUS । ( seeqrarante रकविभक्तौ । १। २। ९७ । ) (श. ६। पा. ९। TR) तदाश्रयत्वादिति । (भा ब्त डेस्तु विभ्वा भयत्वात्‌ त्रङयेक भषस्सेव्ययः ॥ न केवला (भा) इत्यश्च ख Uae प्रतिः प्ररुतेरलत्पशख्च Naat न प्रथोक्रव्यं इति तात्पेमिति भावः i अधुनेति 1 (भा) टे दमो धुना प्रत्यय दश्ोशो पञ्च तदेदं निभिन्तापायपरिभाषा area tease प्रपञ्चितम्‌ ॥ संयोगान्तेति । (भा) ua’ च निवन्तेमानटलश्रष्दसम्बन्यि विभक्रिश्रवणप्रषङ्गशूपो रोषो वारित इति भावः॥ ९ खवं वन्तमान- | इ ॥ इरियश्येतश्येगशोद्ितरौदह्िणागां fergie ate) हरितस्य eit हरिये | दरिणस्यापि wheats इस्णि च हरिणी चहरिणौ। aw स्रौ श्येनौ । श्येनस्यापि श्येनौ । Wr च श्येनौ च Wat) रोडि- तस्य स्तनो afeat. रोद्िगस्य्यापि रोश्णि | रोश्णिचगेडहिणेच पदिकमिति खाद्यत्म्तिरविशडधा | अर्थवत्‌ खमुङायानामिति | मा । afa- waa fa wat ग तु खवन्तानगामेवेति मन्धते । eet तुख्यप्यां यमेकश्ण्बः- mifaare | एथक सवभामिति | भा । eye चस twa दति fas विभक्तौ परवो यानि सरूपा तेषामेकश्रेष उच्यमाने faafafafaaeng भिद्नानामेका प्रखो पजायते | यदा ख विवच्छान्तामाङदेन्देशष्रोषयोः'१ इति | यश्च विभयनियमोऽमिधागववाह्चभ्वते ॥ “डो यना" (१।२। qu) मश्चाना्यधदीतोद् शोत । Tk .. (च. 81 पा. ष््‌। आ. १) ( सङपाकमिकपरेव यकविभह्ठौ । २। २। द७।) नन्विति । क) संयोगान्तच्छ पदस्य इतिं was) “ख्योगान्तच्य wre” दति तु ग्धाख्यानमसङ्गतमेव “ant” इति छे ““दिश्कारको गिदे” इवि भाव्विरोधात्‌। 4 थो गसंज्चा सुजेऽन्तप्रद सा मर्येग डिवचनान्तेन बमा दति च्वनयता भाग्यता प्रथोजनानाराभावश्म घ्वनितत्वन तादुग्रेऽधं मागाभावाद्च ॥ टदोषान्तरमप्याद संयोगान्तलोपस्य चेति ॥ (भ) | WISN (के) दति waa’ सुति सिति प्रत्यये: प्रश्याकपात्‌ तस्याप्यप्रा्षिः तदा- SQ मानाभावात्‌ Bernas: ॥ केचित्त आष्टमिकपद- CHC Asi Tre I मच तच । ED रोडिश्यौ ॥ म वा पदस्यायें प्रयोगात्‌ । वा ॥ ग वैष दोषः। किं कारणम्‌ । पदस्यार्थे प्रमोगात्‌ | पदमथ प्रयन्ते farmer च पदम्‌ । रूपं Ber प्रोयते waftaya weg arate लोकिकं प्रयोगम्‌ । तसि शो किक प्रयोगे सरू्पाण्णतानि ॥ आपद ष्या ग वा परस्यां प्रयोगात्‌ | watafian: केवलानां विभक्तीनां प्रयोगप्रसङ्गः cad: | संयोगान्तलोपे- नेति। मा, दच्चस खस ति fet कंयोगागन्तलोलो भविव्यति । भु Sar पदस्य शोप ष्यते तज ॒पूरवेषदं सकारान्तं xt qarat ye हवि wena संपद्यत इति gat शोपः। संयोजान्तशोपस्य ear: दादि खलेषु awatt इतोयायाः प्रयोगाच्च । यडा । पूवंद्धजातृडन्द्र wayaka | ्भर्थाधिकाराच्चेवरेलस्योगदडन्दरावगभः। तेन इन्दे. ves ससोति व्ाख्यागात्‌ उङ्कविषयनिवमसिद्िः। न च दन्ते ua इत्येव At महाभावयपदषेदयोतः । ( सकपप्यामेर रोष रकोनिभत्तौ । ९। २। ९४ । ). ( द. .९। ate) OTe) दिवंचने भाव्यषता aware qefe पथतोत्यादेः wqzrae पद- wafaurta weqee इति शशु दायस्य sem cen तलप्रव्यमि- wry) श्रनधसकारे gare) ददे विषये संयोगादिलोप घंथोगाण्तलो पयो रविेयेण भख संयोगान्तलोप ow: Teeny eta इखमाग्रशतेः पर wees: । mea संयोगसंज्ञा इति परे सण्यरसंयोगादितरेन संयोगादिलोपो wreitw: साधुरेव तथ सजे awa शरदं cactus दृषयिव्यमाणलाश्च तदनाअयणं AQ ब्रत्याश्यानाचेत्याञः ॥ weaned विना कथं fxaware: सम्भवोऽत AY । स्वभावत.दति ॥ ॐ) ` . छतैकशरेषाणां चेति । क) ददं च quand तच fe इलबय्यादिशोपे yoqequy विभक्िपर तथेकेष दिववनादौ पुमरेकग्रेष इत्यर्थः ॥ भाग्ये | | न वैव पठ रावास्ि ofafeermitaite दति । किं कारयम्‌ । पदः स्याथ प्रयोगात्‌ पदमथ प्रयल्धते fanaa व पदम्‌ 1 रूपं वे्ाभौयते सपनि शब्दस्य गान्तरेण लौ किकम्‌ प्रयोगम्‌ | तसिं लोखिके प्रयोगे संयोगा दिलोयसतेन arene । भपूवजालिमि?ति cea grant aT: मेव च भाव्यम्‌ । अच aye | संयोगस्य योन्त, सकारसतस्य लोप! सं ध Square” इत्यनेनेति । संयोगादिलोपेनेति । मा । अचाप्येकपशसय संयो गस्यादिर्गार्लोति संयोगस्यारिनाक्लोति_ इशयादिकोपनेव संयोगादिलोप, -पतिपन्नाः इलखपयादिलोपमेव संयोगादिलोप, प्रतिपन्नः | वयाख्छायतामिति वाच्यम्‌ ।. खरसमासान्तादि Stee शतदनाना, Awts इति wwe दूषथिष्यमाडत्वात्‌ |. रतेन. “कारव cerca iN” HURTS ATTA: | RLS (@. UI पा. २। ध्या. द) ( सरूपायामेकद्येव cafsrat । १। २। 4४ । ) यदि पुनः समासेति । (भ) इन्दे waaay तच ua इति mere निमिश्ततया मासौ इन्दवाधक्रः। इन्दे Wa एक विभक्रौ परतः सरूपाणमेकगरेषः इत्ययः । श्र पचे संख्या Veta: ॥ समासान्तार्गत सव वचनलोपात्‌ कि दि ययक्षमत ary Teaata | कै) wea awrenafafger: किद्‌ eta om: ख परिइत Cau इति wash अनाध्याषहारगौरवमा श्या प्रातिपदिकानां प्रयोगे fey थानेन waar: स्यात्‌ प्रातिषदिका- maaan इति । वाठ्म्थः। fa वक्तव्यमेतत्‌ । न डि । कथम्‌ aqe- मागं awa | रुतेमेवाभिदितं gaa सरूपाणामेकशेष पक विभक्तौ ६ति। क ० २१ कथम्‌ । विभक्तिः साखू्प्येणाश्रोयते। wafafin waite: | wa- विभक्तौ यानि सरूपाणि तेषमेक्षर्ेषो मवति | इ । यथ वा तच्च वेति ॥ थानेन gaa: स्याडिमक्तयन्तानामेकणेष इति । वाठ्मर्थ॑ः। किं वक्षव्य - संयोगखासौ प्रसेकं इलां संयोगसं ्चेति पत्ताश्नये, सादि ठच्त्यब्दा- Tat तस्य लोपो “इ लख्याबि"यनेनेतथैः। अवरत इति । भा । स दृच्तसिति प्राप्नोति । दुदटस्वप्रतिपादनपरः चेतत्‌ ग पमः कदाचिच्छयाशां अवयप्रतिपादनार्थः। दिवचनबडवचगयोस्ति। ati ये खमावारेव दिदचनब्रवचनान्ताः प्रयज्यन्ते गोदौ दाराः सिकता rere) तथ दिवचनबङवचनेष परत unite सति दिवचनबख्डवचनानां sauce: | हति श्रौहवप्रयोगोऽपि mea) aca भवाः सास्वाः। ते चते अरवसदिताच्ेति कमधारये ae विवच्ता विरहात्‌ । “विदन्मा राजहसः, इत्यादि श्लिषरूपक तु. मानसमेव -मागसमितिं awa प्रयोगौ 28 Re महामग्धपरौपोर्ोः । ( सङ्पाडामेकदरेन एकविभक्तौ । ६।.२। eel) - (ख, ९। पा. RIT) अथमेति (8) समासान्तोदान्त्वे च छते इति । (क) विभक्तिशपेखेकेषापेयाग्तरङ्गलादिति भावः ॥ प्रसङ्ग इति । (कै) waa त्वाद्ुदात्तवमिति भावः। अश्वग्ष्दस्य धनगन्तलात्‌ । पर- लवादित्यष्य smear पूवंकाशप्राप्तलादित्ययेः। एकशेषस्तु aren दिभश्वत्पश्यश्तरमिति भावः । एवमयेऽपि । एवं चापवादताश्रङा- विनधेव । mamet दभि शग्धादावविरोधेऽपि दथिदानतः पूर ATW वा घावकाश्मत्वेऽपि \बाधदग्रेमात्‌ समाधिरपि fee: भाथे १ वाचकत्व | TK il an, RR मेतत्‌ । म fe) कथमनुच्यमानं awa । रशतदप्ठेतेगवाभिहितं gee खक्छपायामेकद्ेव एकविभङ्वौ इति । कथम । नेदं पारिमानिषधा विभक्त संयम्‌ (९२।४। १०४) । किं तद्धि । वचमोपो द्दिदचबवडवक्नविधि- नटपरतिपेधस्धेति । मेष दोषः । यत्तावदुच्यते क छिदचग लोपो डिवचगवङ- wanteail वा yatate जियमाखो दिवचनवडपचगश्वयप्रशचङ्कः | efacaraty इति । werat afacaraty उक्षः स परिचितः । अथ वा gut परि द्कतो न -तिङामिगर्थः। खरसमाखान्तेखिति । मा । समासे छते : छमासान्तोदात्ततवे च यदि qtitree सर्वानुदात्तलं प्राप्नो परद्ेष- ` शदाग्रन्दद्धान्तोदाचत्वप्रसङ्ः | परत्वादिति | मा। भनु प्राते खमासाको erat req cates बाधकः | नेवदस्ति | fcamut fe बतु de wane) ay fern विरहात्‌ | aren. इव्ज्रापि तक्रा बादिति चेद्‌ ug शवमेव । ववतापि cremate, Gaigeng + ज्र मद्ानोष्वधरौषी थोः 1 - Rte (GUT RIG. द) (सरपादाभिकादवेष श्कादिभक्ौ 1 Ue ee!) असारूप्यादिति |. (भा): समासननतप्रान्‌भागस्य विभक्ििपरत्वाभावः। तरिजिष्टषव तु न घष्टपत्वम्‌ ॥ waar न स्यादिति । कै) fa शेकशेषेसत्यपि खशा वित्यष्ाभिद्धिरिव । वे इत्येव ATH: | ऋग्‌ चशरब्दयोरेकशेषे तु we तत्‌ सिद्धिरस्ति श्ति बोध्यम्‌ ॥ उत्तरपदस्यान्तादिलिः। के) wei पचस निल एवेति पञ्चमवषटयोवच्छामः । “गो खियोः” (१।२।४ ८) इत्यचोक्रं च ॥ | वचगबिधिरिति। ayferarntate: । यगपददिवन्तायामेकशयेषेख भवि- वच्यम्‌ । ग तर्खदानोमिदं भवति aera eae Tat eae रच्च Saw aa ' इति | ने ततस विवच्ता्यां भवति । थापि निदण्येयितुं बुिरेवं निरध्ंचितव्यम्‌ । wat wet च उक्तौ । टतस्ताख care ठता बाधको मवति । छते च समासान्तोदास्षत्वे रकशवस्य प्रव्चैनादिसोधा- मावा भाख्यत्छर्मा पवादमावः। ऋक चेति । भा । ऋच्‌ ऋच्‌ ख इति fart written विभक्ते कालुप्तलात्‌ = प्रत्ययलच्छेप fed urate fate afr रखकथेषनिमित्तं समुदायाद्विमक्िरत्पाद्या तस्यां च mf] arent रको fe ऋकशब्दः अपर ऋच शब्दः समासान्तः । समासस्यै- | बावयवो गोत्तरपदस्येति @afe तेनेव व्यवधानात्‌ समासविभक्तेरेकशेषो चेवं खमादारदन्दविषये रकप्रेषाभु्रासग।!त्‌ पाच्तिकं घटवटलिव्यादि. Tareas .वाच्यम्‌ । वजागनि धानस्येव शरणो करणो यत्वात्‌ | खस्तु वा २०. ACTIVA: । ( सरूपायामेकद्नेष रकविमल्लौ । ९।२। ९४ |) (ख. ६। aT RR) 'भाष्यकारस्य मतमिति । क) एवं विधं भाव्यं a दृष्यत इति चिनधमिदम्‌। न चेदं भायमेव तथान्यथेकरार्थवत्वेनापरस्यानयंकलेन HIATT इति वाच्यम्‌ । इन्द्राय ग्ानाम्थंवतामेवेकशेष इत्ययं मानाभावात्‌ | विभिष्टरूपोपादानविषयायाः अ्रथेवत्‌ परिभाषाया CATATH: ॥ सवंयेति । क) समा सविभक्रावन्तवैत्तिं विभक्रो Saye: ॥ तदेवाह यद्यन्तरिति । क) a च वियष्प्रदशनेन स्यष्टमेवोक्रम्‌ ॥ A ९ भाष्यकारस्य दशंनभिग्युपलन्धकंयटेऽस्ति | awl ६ति । weet इन्द्रप्रतिमेधच् वक्तव्य इति । गेष दोषः । अनवकाश wanet इन्द्रं बधिष्यते। भनु चोक्त सावकाश Tate: | कोऽवकाशः विडन्तान्यवक्षाश्च इति। म तिडन्तान्येकणेषारम्भं प्रयोजयन्ति। fa कारणम्‌ | यथा नातौयक्ागां ह्दिलौयस्य पदस्य प्रयोगे सामण्येमल्ति ग॒ स्यात्‌ | समास'चस्योस रपदस्यान्तः समासान्त इत्यपि भाष्यकारस्य दश्रंगमिति ऋण्टच्ब्दयोवंखूप्यमाभित्व weet दोष उद्भावितः | aera शेति । चश्शब्दादनद्मञ्चयेऽपि | यथा ate गावौ चेति । खसा च .खसारौ वेति। किमर्थमेकमेकवचगान्तं दितौयं तु दिवचगान्तमिति चेत्‌ सवया वेरूप्यप्रतिपादनाय । तथा fei यद्यन्तवंतिन्धां faunit ~, “~ ॐ 9 e Saas: | ग चव agama | समाहारडन्द्र खव तदनु- , Srey) तथा च पर्ये mala इति पच्छ ग नाहं wafers मडाभाव्यप्रदौपोड्योतः 1 RLR ( श, १। पा. २। चखा. १.) ( सरूपाणामेक देष रकविमक्तौ । ti 8 ६७ । ) व्वनसामण्थादिति। कै) खकाणुप्तलारिति भावः ॥ अथापौति । क) इन्दं सुप्‌ Ufa शरत्तरपदिकानडिः ततो दि भक्तौ “ ‘eat fe” (©।३।११०) इति गणे “wey” (६।४।११) इति Ae च परलात्‌ शृते इति भावः । एकवचनान्तेन विग्रहे तु समास- विभक्तेव seu | अन्तवं्तिन्यां तु नेति तात्पय्येम्‌ ॥ ९ अथापौतौ्यारभ्य इति भाव cari afer क पुस्तके ॥ तथा भातौयकानामेकप्रोवः। न च तिङन्तानां fedtow पदस्य परथोगे सामथ्यमस्ति। किं कास्यम्‌ cat fe किया । रश्केनोक्तत्वान्तस्या्थस्य दितौयस्य प्रयोगेण म भवितव्यसुक्का्थानामप्रयोग इति। यदि agar क्रिया श्विवचगबडवचनानि म सिध्यन्ति। पचतः पचन्ति। नैतानि लुप्नायामपि वचभसामर््यात्‌ प्र्ययलच्चणमाश्रौयते तदाच वेरूप्यमथापि समासविमक्येकविभक्तिपरत्वं तथापि वैरूप्यं तिखलमास इति | समास wana विधौयमने तिख्समासेऽप्येकशेष्ठो वक्तव्थः। स च तिखसमासौ वक्त्य cet | रकमिति। भा। विनापि तेनार्थसछावगमात्‌। wea xfs) at याख्थातमास्यातिनेत्यच इन्द सरूपायामिति वक्षयम्‌ | यदि एनरिति। मा । दोषान्तराभिधानाय Grea | सदथैमिति । मा । पुँ दोषमाचमुष- न्यस्तं केवलाया विभक्तेः अवयं प्राप्नोतोति। इदानौं तु तत्मतिविधानाय वचने कियमाॐे गौरवमापद्यत इत्येतत्रतिपाद्यते तिखन्तान्यवकाश् इति सकशब्यक्तिसं ग्रो भतिव्यतोति प्रतिव्यक्ति waa नावत्तेनौयम्‌ 1*रुकव- चास्यान्धतरस्यामिति was छते रकवद्धावो नेति तु तत्वम्‌ ! RE , मङामा्यप्रदौपोद्योतः | ( weqantaite रकविम्तौ । ९।२। ६४ । ) (अय.र।पा.श्‌। शा. ३) समास THN इति ।. (क) प्रत्ययं शष्दनिवेशे एक पथा एकाकरियो च्यते एकेन ख तिकः कर्तेति शरनेककरियाकर्ुविवखायामनेकतिङन्तप्रसङ्गे TART cat ख च तषां षमासाभावात्‌ ॥ न प्राप्रोतौति। ज) खरूपतिङग्त्ानामपि wet वाच्य इत्ययः ॥ श्राचयोख्तिशी- छेपिऽपि समाखद्ाधातुलात्‌ aafwetoracry भाग्ये ` तिङ्धविधिरिति ॥ (भा) BY TWO St शगपराेराश कियापेच्चाणि। किं af€i साधनापेच्चाशि॥ थवा पुनरण्लेक्र- विनक्षाविति । wy चोक्तमेकविभक्ताधिति वचेन्नामावादिमङ्ेरिति। गेव शोषः | परिष्तमेतत्‌। अर्थवत्‌ प्रातिपदिकमिति परातिपदिकर्सं्षा भविष्य तौति । मनु ute नियमान्न प्राप्नोति। अर्थवत्‌ ससुदाथानां समासमग्रशयां आारकमेदात्‌ क्िमामेदादनेकतिखन्तप्रसङ्ग रक्षो विधेयः । are TNT सङूपाणमेकदेवं बाधित्वा we प्राप्नोति sweat fates इति एनरेकेषो ग प्राप्रोति safe वां पनः प्रसक्विश्वाने eeaarer- मोष दोक एव । यङि धुमरिति। ati सप्नमोनिदेे परणतिमा्निश्तो PETE: वद्धौनिर्देदरे तु feat निरता भावमिति गभस्ति केवलविमद्धिखवयप्रसङ्कः | कश्चिदिति । मा । श्िष्यमानस्य aaa May रव । एक विमह्यन्तानामिति । भा | सप्तमौ निर्दे्चमपास्य तु प्रयोजनः शक क Aree et a xt चरयादौवु दन्देकरेषौ उभावपि आनभिधनिनिषे | वारनौयौ । उत्चमैवः रह्या्रन्येऽप्येदमेकेति बोध्यम्‌ । विंप्रतोलादौ सेका ACHAT aa 4 RRR (qt २। आ. ९) (सरूपायामेकश्ेन यकाविमक्ो । ९। २। ९७ iD) प्रतिषेधश्ेति । (भ) प्रति्ेधोऽज wa: । उपश्चणमिदं पादौ पादा इत्थादावेक- वद्भावस्यापि प्रसङ्ग इत्यपि बोध्यम्‌ a पुमरुपन्धास इति । (क) दितौयपसखेति He: उत्थततैव तत्पचदूषणसुपक्रमतेव एयम्‌ विभक्पलयििस्तदाख्चयत्वादित्यनेन “चोदिताः ख" इति अर्थः ॥ TIAL वक्रुसुक्षातुवाद CATE दिवष्वनेत्यादि ॥ (भा) वश्यतौति | (भग वा्निकञदिति रषः ॥ ` निममाचैमिति। नेष दोवः। तुख्यनातौयस्य नियमः। क तुल्यजावोयः। यथा AMABM समासः | कथं गातोवकार्नां समासः | सुबन्तागाम्‌ ॥ सवंजापत्थादिषूपसंख्यागम्‌ | वा॥ सर्वेषु पच्ठोम्बपत्धादिषुर्पसंख्यानं क्ेवयम्‌ | ` भिक्षाणं समूहो मैच्छमिति ( 8 । २। ३८ ) ॥ easter प्रातिपदिकानां - ama atacurete ufoga इति । न वेति । मा । रकविमत्धन्तानामिति म eee प्रमोभगामाबात्‌ ततच्छानुत्यन्नायामेव fart प्रातिपदिकाना- wane wa शिष्यमाणस्य निवतंमानाथाभिधानादुदिवचगबडवचमसिदिः | faufafaatfafs । मा । चतुर्थन्तस्य शेषे areas caw च कत्वं ने परवौयते | watever RF avgafcas संपरदामल्वं न way ce शरब्दोऽनेकाचप्र्यायनाय प्रमवति स feat नान्यः। खय awifa | ats: इष wats दिका । रवं fet garetts astra ' आद्‌ wewet इन्यादावषि वथेवाख्खु fa सतिराखाय Ga Keay ९४ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः। ( सरूपाखामेकश्रेब णक विमक्षौ । । ₹। ९४ ।) (च. १। घा, २। श्चा. ३) तदथेम्‌ (भ) तदवतारण्थम्‌ ॥ पुनओोद्यते इति । (भा) wee genet दत्येतदित्यथेः ॥ वच्छतौति यदुं तदार दिवचनेति । (भा) केवलं घोः अवणमेव न दोषोऽपि तु दिवचनाद्यसिद्धिरषि वथनादिभक्रिलोपे कृतेऽपि प्रत्ययलणेनाप्रत्यय इति निषेधात्‌ प्रातिपदिकत्वाभावेन दिवचनाद्यनापन्तेः। तदथं वचनारम्भे गौरवं CSc iar adres प्रत्यय द्रति निषेधात्‌ i इ ॥ ante सिद्धम्‌ | पण्या दिष्वि्यच्यते बवच्ापत्यादयः | गमेस्यापत्यं बहवो mat: (४ | १। १०५ ॥ २। 8 । १8) | रका vafatweaa ae: | Qar- सूप्यारेकशेषो म प्राप्रोति गनु w मयेव बहवो यज wa प्ररतयोऽपि aw स्यः । नेवं wey) दर चि दोषः स्यात्‌ । गर्गाः aan विदाः sat ` खक विभक्तयन्तानामिति तु क्रियमाये प्रयत ete: | कच्चिदिति । भा। िव्य- माणस्येकवचनस्य लोपो वक्तव्यः यदि पुनरिति । मा । रखकविभक्ताविति न क्रियते “wet नगपुसक› इत्यतः पातिपदिकयदणमनुवर्यारित्यन्नायामेव विमक्तौ सरूपाणां प्रातिपादिकानामेकशेषः करियते । fasta कथम्‌ | sea) tae पच्‌ शस पच ल्‌ इति fet छदन्तत्वात्‌ प्रातिः ufzaa स््येकशरेषः | mearstfefa | भा । कथमयं fate: waded मगवता रकदयेवप्रकरयम्‌ प्रत्याख्यातम्‌ । न चेवं facile मातुः शसुरादिदयादौ WHE प्रततिः कथं स्यादिति वाच्यम्‌ । रकशेवारम्मे ऽपि तौल्याव्‌ । यः fat स॒ लुप्यमानार्थाभिधायौति चेत्‌ ति मकाभ्यप्रदौपोष्दयोतः । ery (GEUIMTUALR) (सरूपाणामेकग्रष wa faut t v1 २। 48 1) च “afe सम्बध्योः दूति श्ञापकं च म॒ शोपविषयमेवेत्यथेः ॥ ya WIR सामान्यापेखतलेऽपि दोषमा् इन्दप्रतिषेधश्ेति। (भ) eee पैकल्धिकलात्तदभःबेऽस्य सार्थक्यं मन्यते ॥ अनवकाश इति । (भ) सहविवरचा्यां व्यपेाभाबे दयोकशरेषस्तच च दन्दस्य नित्यता विग्रेषणविशेष्यभावानापन्नस्यानेकस्य युगपदे कपदाथं खम्बन्धबो धनेच्छा षह विवदति भावः॥ ९ अस८।पारदस्‌र॥ [ण इति । भ्यो wey यज्यो बडच्वि च्यमानो ya प्राप्रोति ¦ मा भूदेवम्‌ ¦ ® ® fat e TR > अनन्तं wey यमन्तं aga भविष्यति । aq चोक्षं गवं शमि fe दोषः स्यात्‌ का्यपप्रतिह्णतयः काष्यपा इति ¦ नेष दोषः | लौकिकस्य meq wane सति विवकच्तिता्ौनवगमात्‌ तदभावः। णवं छ्यवार्थो विवच्ितः शगनोवाचिगः परिच्छेष्टवा चिन मढ ्ब्दसयेकरेषप्रतिषेधो aay इति wa चार्थो माच्रोरि्क्तं भ गम्यते । खय मतमेतदिति । ` अर्थविप्रतिषेधादेकण्येषो न भवति। छते gate ताभिरि्िनुप्रयोभे एमर्यो न प्रतोयते तेरिति चोक्तं स्तरगर्थागवगतिः। अबु पगम्यवादेन तेतदुच्यते विभा्रयन्तागां सारूप्य इति । प्रातिपदिकादश्यायां सवदा weary सर्व॑त्ैकशेषः wre fear तु सरू्माणामेकवे षेव दिवचनाद्यपाधिविध्रेषपएस्चकारेय पिज्रादिशब्दानगामेव arnet wfe- fiesngat चेति afmatsh: | तथा च लोकवन्यवदारादेव aqay- amt oa. कि{विदनुभपन्नम्‌। म चेवमभिपदित्यादो किवादयोऽपि ४9 RV महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः ( सख्पायामेकशयेष रक विमं । १।२। ६४ ।) (अ, ९। पा. २। श्वा, द) कारकभेदादिति। (भा) न डि तच इन्दपरात्धिः सुबन्तानां तददिधानात्‌। wera मानं म aaandesfate: | दिवचनाद्यबिद्धेः॥ भाषे यदि पनरिति। (भ) चतुर्थः ae: । दष्ठयर्थे सप्तमोति भावः ॥ तदाह welfare fafa क) ‘ququna च faen fans ॥ ae | रवविभक्छयन्तानामिति त्विति । (भा) एकयदणं Tea NAAT: । प्रयोजनप्रनने TVA न्तर दानात्‌ ॥ qe. ee ९ षष्थैकत्वेन ¦ क | तथ (२। ४। ६४) गोचरस्य ययं न चेतल्लो किक गोचरम्‌ । अथवा पुन- Tea प्रठति्ब॑हयश्च यथः | ननु चोक्तमसारूप्यादेकद्ेषो न प्राप्नोतीति, fas तु समागार्ागामेकग्रषवचनात्‌ । वा ॥ सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌ | समाना gatat विमक्तौ सारूप्यं तचवेक््रेषो न परयमादितैययोरिि्ैः | efcafa | zai प्रातिपदिक्ावस्ायां उरूप्यमिद्येकश्येषो न प्राप्रोति विमक्घौ तु सारूप्यसदट्वावात्‌ faweate: | हरितस्य सनोति । गानेन tate प्रतिपाद्यते तच fe gin we इरितोति किं afe अयमर्थः रि ame इरिणे ara et) गवेति। प्रातिपदिकग्रहणं विच्छिन्न प्र्या््थायंतामिति वाच्यम्‌ | प्रत्ययलच्तणेन तुगागमप्रातिष दिकसंका- gu तदारम्भात्‌ | वदेवं सरूपाणां fenat च adtety प्रयाजा ` मापि, मगरबता खरूपदधनमात्रं तु Wee खबरे सच्चापरिमावाङिः भद िष्यिपरदौपौद्धौकः। ` २२8 (श.र।पा. RGR) ( सरूपाणामेकद्चेष एक विभक्तौ | १।.९। ¶४।) न वेति । (भण) प्रत्ाख्याममप्येक गरदणस्देव | रकविभक्तयन्तानामिति ‘a वत्तव्यमेषेति । क) “म afa” प्रतोकेऽस्यायंस्योपयोगिन्धः। यदि पुनः भश्राति- , पदिकानामिति”. ale fad am am “श्रयं तरिं दोषः” इर्यप्रिमभाग्यखार सेन तावत्पयंन्त विभक्तयन्तानामेकशेष इति (भा) पकानुरसेरेव Way तथा याख्यानस्थानौरित्याश्च ॥ १९ उपश्न्यविवर यदुस्तके “रक पिभक्तयन्तागामिति ग वक्तव्यमेवेति” ६ वि परतोको दृष्यते । suey Races तु ““ए कविमक्य ततानःमिति ब का पश्यमेव' रवम्बिधः पाठोऽस्ि। थानेकग्रेषो भवतति वक्तयम्‌ ॥ यदि समामाचाननेकद्रेष उच्यते कथम्‌ खच्ाः पादाः माषा इति | नानाद्धानामपि सरूपाणाम्‌ । वा ॥ नानाधीाना- मपि सरूपाणामेकशरेषो वर्तेः ॥ रका्यानामपि विरूपाणम्‌ । ary त्वादि गाञुवतंत । सारूप्यं चेदाखगैयते। ग चप्रातिपदकानि लोके प्युश्धन्ते किं तद्दि पदायेव। श्यस््ेपि प्र्ट्ादुपदे त्ाशुमेवतवाव्‌ प्रातिप्रदिक्ानां प्रयोगामावः। तेग पदावद्यायां माढमावार इति awa Vetere. इरिख्यादविवादौ तु भवतोति दोषप्रतिविधानं कतम्‌ । अपर ati) प्तासम्भवप्रतिपादनार्थमिदमुक्तमिन्य्धैः। Keay भी वद्विगापिः संह विव्मेकरेषं विधातुं भविष्यत चाद्ययेन “felisg’- (९११।५९) सच cee इति माष्येऽभिदहितमिति दिक) ered.’ ARE भङाभावष्यप्रदौोपोश्योतः। (सरूपायामिकरेव carat १।२। ९६४ ।) (च्य. र। पा. 8 ST १) विप्रतिषिञ्चावेताविति । (भा) करतसंपरदानयो रथेयो विरोधेन थगपदेकरूपेणेकवान्वयाभाभेने सहविवक्ाभावादेकग्रषाप्रातनेरेकत्वेन विभक्रिनं fava: । केय- Zim “ब्राह्यणेभ्य दत्य ' इत्यादि तु वचनलो पवचनविधिकरणेऽपि एकय्रहणवे यर्यीपपादकमिति बोध्यम्‌ ॥ भाषे अनेकमथेम्‌ (भ) द्यस्य यगपदेकशूपेणत्यादिः | च्य aeita (भा) तोके रकविभक्तन्तानामिति क्रियमाणे प्रत्युतदोष इति क) ¦ व्याख्यानं भाय्याचरखरसविर्दम्‌ उक्रदोषाभावेऽपि श्रयं दोष दत्य येस्तदखरमर्य्यादया जभ्यते ॥ रकाथानमामपि विरूपाणमेकर्ेषो age: | वक्रदग्ढशच कु-टलदण्डख ववा awl कटिलदण्डाविति ary सखवरभित्रागां यस्योत्तरखरविधिः। वा| भष्यक्रार यनं पलं समययितुमाहइ | शधातेनेति । विभक्तिः सार्पे देति । रकविम तिर्गेकगरेषनिभित्तलेनेडोपाा किं ae सारूप्योष- स्त णार्था ` wafaamt लो fay प्रयोगे यानि aenfa arta war- मेकष्येषः ख चानेमित्तिकन्वादिमक्तिं मापे्ते माये प्रातिपरिशयश्य- गि ० थक सेतु यजे यद्यपि षटपक्ताः सम्भवन्ति aay तज wat ect wat wag fatten इदवधेयम्‌ । तथा हि । एक्‌ सरदेभवो विभक्तौ परतः भदानाच्यप्रदौपोद्ख्ोतः। ९६. (GUAR श) ( सरूपायामेकपरेव खक विभक्तौ । ६। २। ९४ । ) दिवमेति । (भ) शिष्टस्य विभक्छन्ततयाऽप्रातिपदिकलेन दिवचनाद्यप्राेः OTe | a1) सापि (aren) इ) वाच्येत्ययैः॥ दितौयपचादिग्षं ZUPAAATY wafa ॥ क) प्रातिपदिकानामिति । (भा) श्रतुटत्तस्य बडवचनेन विपरोणाम cae: । यदपि faa त्यन्तेः पूवं सदूपाणामेकगरेष इत्ययं भाव्यतात्पर्यर प्रातिपदि कयद- wan: we fem । तथापि इरित इरि णत्याद्ययिमवान्ति- कोत्थानाय तथोक्रम्‌ tt सरभिच्नानां यस्योत्तरलरविधित्तेकश्ेषो वक्तयः। अत्तखा तख अन्तौ (।९। RE ९।९। १२९७) । मौमांसकख मोमांसक्रख मोमांसक्रौ (६) ९।९९७) 1 इह sae भवति। र्क्ेक्ख दौचदौचेति। स्योपलच्तणायेत्वाद्‌ ख्पाब छादेगाम्पि हरि्र्छादोनामेक्ग्ेषो aafa } खरभिघ्रान। सिति वचनान्‌ Siang इ रि्णोशष्दस्य शेषः | Aawsefca- इरिणयोरेवेकपरेषे az उभयवा(चतवेऽप्यन्यतरस्य ववाचित्वं जाति. afar वात्य स्त्नोप्रत्ययः क्रियत इति तेषां पचते खरमैदप्रसङ्गः | मामो. खलु क चित्यारूप्येऽप्यर्थ.वप्रतिषेधादेकश्रषष!भावः + ax वेति चछमेनाममित्तिकत्वमेव प्रतिपाद्यते । विभाग इति । कर्मादिकारकमिद विभश्जिश्ब्देगोद्ते तेन fe प्रातिषदिक्रा्थो विभागेनावश्राप्यते । ay रकरोषः। रकवचनान्तानां चाह्लतदन्दागां वा समुदायादेकविभक्तो वा युगपदधिकरणवचने वा खनेमित्तिको वेति weve | तचा wae: समानगपरग्या यत्तथा ayaa ema इति faa संयोगान्तस्य प्रशान्तस्य ९९० महामाश्यपरोपौश्योतः। ` (qenraranits खक विभक्तौ । ९। २। ६४ ।) (4 UE पा, ९। शा. ६), एदन्तत्वादिति । क) अतिद्लोति प्रतिषेधस्ठ fre एष श्थानिवश्वप्राप्त \छतस्येति अभिमानः | भाव्ये मातृमाबोरिति | (भा) प्रातिपदिकयोरनयोः सारूप्यादिति भावः। इदं माजादो- मासुपलकणम्‌ ॥ यावतैकथेषेखेति। ॐ) जनन्यादिवाचश्योर्मिंषेधेऽपि शन्दपरयोर्षिधे मानाभाव Taq. एव राजभस 24a १ Se a IS ah a, >, णिक ९ छत्वस्य । इ । संख्याया व्यधासंप्र्ययादन्यपदा्ं चाच्चानेक्येषः। "वा ॥ संख्याया अथा- संप्र्यादेकद्येषो म मवष्यति। म दोकाविद्यनेना्थो गम्यते । खन्ध पदाथै्वाचच संख्याया waite म a aufa | रक्धंकष्येत्धस्य wifaed: | का सि दित्वारके feafaa afa’anat fauat arafaaafqanearat awqiatanre सिध्यति । किदिति । safer cere शोषो ame: 1 afemifa शते प्रययलच्तणन प्रययान्तचात्‌ प्रातिप्रदिकसच्नाया आभावाद्‌ दितचनवडवचने ग सिध्यत दति ते खि amet) न छिसंबुद्यो- fafa q was ग सोपविषयमेषाचाप्यविग्ेषेण लु्तप्र्चयस्य प्रातिपदिक" await चरापकम्‌ | र वमय्येकार्चवाच्डिव्य मायस्य दिवचनवचनासिदधिरेवं | | सोप इति arent तु हशखादिशोपः तचापि सतिसौति पर्ये प्रकतेराच्तेप ब्ति aw qt कस्यचि्षोपः। स्वेयापोषटपं न सिध्येव |. , आ्यन्तयोनिंडतौ ga ewes इति स्मात्‌ । परयोनिंडरौ तु ख्यः मद्ामाश्यप्दोपोद्खयोतः । REL (य. ९। पा. USER) (सरूपाखामिकष्रोेण cafenmt । १। २। des) तदभाव इति । ज) विवदिताथविगमायेकशेषो म शत दृति भावः। एवमेव "यन्तदेतेभ्व" इत्यादौ कोशेषु चेकग्रेषाकरणम्‌ | तत्‌ शब्द सूदिता awa स्यष्टयति अर्थेति ॥ (के) अथानवगतिरिति । क) प्रकरणादिना प्रतो तिषम्भव्राचिग्धमेतत्‌ । एवं च विभश्टन्ता- नाेकजेषे ठतोयान्तादौनामेकग्रेषो भवत्येव | प्रथमा दितौ ययोस नेतिमते दोषाभावात्‌ । एकविभक्ाविति पद्‌रहितप्रातिपदिङ्ैक- TaN Way दोष tara mae विभक्रिपदाभावे vera न्य # मी भीरी गी ह + रै दौ च दौ च दस्य चत्वार इ््थैः। नेतौल्तः परिष्ारो । यत्तावदुच्यते संख्याया खथ संप्र्यादिति । खर्थासप्र्येऽप्येकग्चेषो मवति । तद्यथा । गायं गार्ग्यायण गर्यो | ९।२।९५)। म चोच्यते खद्धयवांगाविति सषविवच्छःयामिति । रवं चेककस्यानेकार्याभिधानाद्‌ ददिवचगबडवचमा- . न्तामामेवैकशेषः। न त्ति । fannie भवितव्यमिति at ग प्राप्रोतन्वर्थः | इतसो भित्रार्थत्वाद्‌ catwaw वाक्यं ग बाध्यत care | गेवदिवि । प्रतयेकमश्न faded | sree प्ररियावाकयेगव TE ह्याह । अथापौति । वथाजातोयक्ानामिति। sxeafanfaak 1 रकाषौति | च्याख्धातवाच्या क्रिया सर्व्ववनिट्तमेदा प्रतौयते | भवद्िण- धति स्यात्‌ । तथा cer afaen दग्यादावन्तसुप्र्य यश्व स्यादिति दुष्ट ` व पथम, पकः ॥ दिलोये aaa इति सविमक्तिकस्यावस्ागात्‌ | दिवचनबहृवचभयोरभुत्यत्तिरेकवचगभप्यं च स्यात्‌ ॥ SN इन्दे इति २६२ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योसः | ( सरूपाणामेकशेष रक विमक्षौौ ! १।२। 481) (HUA ATR) | मेवेकशेष wad नियमेन we: | areat शतं देरौति ख we भच्यन्तामित्यादिवत्‌ ॥ ““्रयमतम्‌” caaarefesifuars तद्रज तु सूचव्याख्यानपक्तमेदेन लच्छमेदानौ चित्यमिति । तस्मादिभल्ष- न्तानामेकगेषेऽपि “मादमाजोः प्रतिषेधो ame” (भा) एवेति गृढ- ATTA ॥ तद्‌ ध्यनयन्ना द रवं च Beata | (भ) एवमङ्गो हृत्यप्रातिपर्दिक्ानामेकशचषे एव प्रतिरधखोद्यते cou वस्तुतो विभक्न्तानामेकशेषेऽपि तदक्रब्यमित्ययः। sa मतश् १ प्रतिषेधेन सह विशच्ताविषयकशषस्यनिषेधे तइषये इन्दः प्ते वाकं च सिध्यति | सडह विवच्ताविषयतन्तर तु waa | इत्यस्ति क TES ॥ भवति Sate | यदप्यश्यतेऽन्धपदा्त्वाचेति । न्धपदार्यऽप्येकररेषो भवति | तद्यथा । विशतिश्च विश्रतिख faut इति । वयौखत्वारिध- feo: 1 णवं तद्दि नेमौ एथकपरिष्ारौ | खकपरि हारोऽयम्‌ | सव reel वस्तुद्धिद्याकटटंमेदाद्‌ भेदेऽपि तिदन्ताद्‌ मेदस्छानवगमात्‌ | yaapyemengy मेदभिबन्धना maaan दिमेदनिमित्ता age क्रियायां विन्रन्ति। tafe | कटरकमसमवेतसंख्याभिधायिनी दिषचनबडङवचने ray) aq कटटंकम्गोलंविधानादनेकस्मिन्‌ कारके waar सकारे णोत्पत्तश्यम्‌ | मवत्वनेको AHA: लक्रारजातेर थव धानाक्ष- स्ये लजना्याश्चयगणादनेकस्यापि जम्य स्याने Bear यान्त्य्‌ दिवचम- श्नुवश्यं अभिमतवाक्यार्यो यद्यपि wey प्रकते तयापि खश्च अश्च wt दवि fat विमक्यपेच्ताष्छेषात्‌ qaniger समासान्तोदात्ते इते यदि yaitwefe सर्वाभुदात्तं पदं स्यात्‌ | ute ठु Gate ATG | महामा्यप्रदोपोद्द्योतः RRR (GUAR द) ( सरूपाढामेकश्चेव खकनिमक्तौ २। २। 4४ । ) परेतले ट ““विङ्पाण्णमनेकगरेष, दृत्यादिपाद॒क्रभाग्- विरोध इति दिक ॥ तद्ष्वमयश्नाद अभ्युपगम्यवादेनत्विति ॥ (के) सवेदेति | के) de दत्य्थकम्‌ 1 अतैव पे दुषणाभ्रमाइ efcafa | (भ) लिक्रविगिष्टपरिभाषामना्िव्येदम्‌ ॥ साच स्तौति। क) एवं ५“ दनुदान्ताद्‌” इति ङनैपकारौ ॥ नतु लौकिकमरयोभे weqasaet प्रातिपदिकाद्यभावान्‌ कथमेकगेषसिद्धिरत राह LTBI पार । दख श्ट संख्याया अधासंप्रल्ययादन्यपदार्थत्वाश्ेति | यच eds रउ बान्ध- परदार्थैतेव वा भवति सज्ैकगरेषो mat विंशतमे इति warty अथवा नेम asqat भविष्यत caete: | नुख्यनातौयस्येतिः। अवयवानां समुदायार्थ- तत्वात्‌ समुदाय विभवा व वार्थस्य संस्थावगमात्‌ एथगवयवेभ्यो विभङ्ि- नेत्पश्यते विरू्पसमुदाये तु सुबन्तानां इन्द्रवचनेगायं art बाध्यते इत्नवयवेभ्य रव ॒विभक्तुत्पत्तिः । छबन्तानामिति । यद्यपि गतिकारकोप- पदानां wig: स्समासव चनं ura सदुत्पततेरिदुष्यते तथापि पूर्वपदं तज्च॒सुबन्तमेवेति सोऽपि तदपे्तया सबन्तानाभमेव समासः | अन्यथा इष्यते तु ्ाद्योदात्तम्‌ । धेः इनिप्‌ ध्ुत्पादनात्‌, “ahaha? विभवो दश्च" xerdt तथेव प्रयोगाच, किं च ऋक्‌ च ऋक्‌ च ऋषावि्लान्तरङ्त्वाद्‌ “wage” (ul 9 । ७४) af समासत्त 80 Ree AE TATA ATA । (seqrantenite रकविभक्तो । १। २। ९७।) (a. १।पा.२। चा. १) प्रातिपदिकग्मडशमिति । (क) तदननुन्तौ लौ किके प्रयोगे षरूपा णामिद्यकरेऽपि श्रमरङ्गला- देकगेषपरटतिविं भक्वत्यत्तेः पूर्वमेवेति | सुपूप्रहतौ नाेवेकगेषसि- द्विरिति भावः। शौकिकप्रयोगख येषामेकशेषस्तत्‌प्रकतिक विभ may एव प्रत्यासत्तेः । एतेन इरिणो शब्दस्यापि anufaanafea- चटितप्रयोगे बैश्प्यमस्येवेति परास्तम्‌ ॥ नन्वन्यच \““तरप्तमपौ ष” इत्यादौ लौकिकासंभवे शास्त्ोयग्ररणस्योक्रत्वादजापि तथेवास्ति- त्यत WE | शास्तेऽपीति । क) शौ किकताषृशप्रयो गलावच्छेदेन च aed विवक्तं तदा CHUL! FRE cater | यदि afe नेम रकग्रेषश्न्दाः समुदायश्रब्दास्तदिं भवन्ति तच को ate: | रखकवच्तमं प्राप्रोति । cach fe समुदाया मलोपादौनि पदकार्याणि पूवेपदेन स्युः । उन्नरपदमेव तु तत्राछबन्तम्‌ । ee राजन्‌ राजन्‌ at इति. स्थिते परल्वा्नि्त्वाश्नो पधाया Ae छते Senza न प्राप्रोति। उच्यते | विरूपाणामपि समागा्ागामिति मविष्यति खन्तरङ्त्वादा । steed fe avacya । saat विनक्ति ` विद्धेषमसंबुदिसर्वनामस्थानमपेच्त इति वद्िरङुम्‌ । स्वेति | षट्‌ पच्च seinfgat खथग्विमक्तौ परत waite) रकवचनान्तानां वा छते विभक्तेरकारेण व्यवधागादेकष्ेषो न स्यात्‌ । समासान्तो fe समासमक्ताशलमेव म व्यवदध्यात्‌ | खरूपं तु य वदधाधेव | समासार्थोत्तर- भरदस्यावयव इति माष्यमतेऽपि विखूपत्वादेकेषो दुलंमः। facta भ्ाभाच्यप्रदधैपोरद्योतः | RRL ष्य. १।या. IGLR) ( सरूपाणामेकशेष एकविमक्तौ । १।२। ९४ 1) तेनेत्यादि ॥ कि) पश्षासंभवेति । क) खौ किक प्रयोगे सद्पाएा मिल्युक् प्रातिपदि कैकश्रेषस्योक्रिभ्भव एव न किन्तु बिभक्यन्तानामेकश्ेष इति पच्च स्टेवापत्तिरिति भावः ॥ थानेनेति । - (भा) यद्यनेन परेण प्रथो जनं स्या्तद्‌ा सोऽपि षमथं यितुं शक्यम्‌ इति गेपः ॥ अपर ATE | वादृमथे इति ॥ (भा ख vary | fa वक्तब्धमिति । (भ) परातिपदिकानाभेकशेष इति ae कन्तव्यं चेत्यथेः ॥ __ _____ ~~~ ~~~ ~~~ मन्ति | तद्यथा । यूथम्‌ शतम्‌ वनमिति ॥ सन्तु त््ंकेषश्न्दाः | किं ad सारूप्यम्‌ । watsand सारूप्यम्‌ । सन्ति एनः के चिदन्येऽपि wet येषामन्योऽन्धक्तो भावः। सन्तोल्य । तद्यथा । माता पिता समासादेकस्यां विमक्षौ परतः सरूपसमुदायादा विहितायमेकविभ ait uca: प्रालिपदिक्षानां बा aefaaatat प्रत्येकं शिव चनबडवचनान्ताना- fafa | तच ufad पचथयमङ्गोक्लतम्‌ | वच fran भक्ता frat खाम्‌ eq इति faa सर्वविधिभ्यो सुग्विधेवंलवत्वाद्‌ लुकि छते विभक्तभावदेक- विभक्तौ परते विधीयमान watet न प्राप्नोति प्र्ययलच्तणं च ate मपि समानाथीनामिति तु यद्यपि प्राप्नोति वथापि पत्ते ऋष इत्यस्य चेमे टापि Be ऋचा carafe स्यात्‌ । खं पथा पौ इव्याद्यपि परे eq , मरङभाष्यपदोपीश्योतः | (ewurantaite रकाविमक्ी । ९।२।६४।) (cia रद. १). सारूप्थेेति । (मा) तेन खोपलखकतथा विभकरिराश्ैयते इति भावः ॥ ये त्वाहइरिति। क) | प्रातिपदिक्यषणं चोपशच्णमिति भावः ॥ हरितहरिणयोरिति । क्र) विभक्तौ यानि सरूपाणि दृष्टानि तदवयवपरातिपदिकानामि- त्ययं इति भावः ॥ अन्यतरस्येति । (2) गिष्टश्यान्यतरष्मोभयवाचिल्नेत्धथेः ॥ जातिवाचित्वं देति (के) चकारचरितः पाठः ॥ ध्नातेति ॥ विषम उपन्धासः | ast शब्दाः Vem satay ah | EW एगरेकेनाप्यपाये भ मवति चत्वार इति ॥ अन्यदिदानोभेतदुच्यते SRA शब्दाः प्रत्ता अपायेष्वपि वसन्ते इति । we भवानग्माख्ोदयति a लुमताङ्कस्येति प्रतिषेधात्‌ प्र तिपदिकेकथेवपच्चे wat यद्यपाप्‌- ` प्रातिपदिकं तद्लात्तडिता इ्याबन्तादणि शेते परलादादिषर्डौ हृतायां | Jeantataway | यदा तु सविवच्ता्यां faamenentnite: । gene afer इयं rye एवन्तसमुदायाकडितामावात्‌ पूरवेभेक- शषः warafaa इति म afaeta: | प्रातिपदिकानां चेति, व्ीमि- I श्यात्‌ । अपि च करौ करा इत्यादि ग fedig । cept लमादार , wife लियमात्‌ । खपि च Samael “इन्दे a” (RFR PRE) | मन्ामाष्यप्रदेकोगबुधोतः। REO (QUA RT श) (सखपायामेश्रो शमि Bin) ए । ) कचित्सारूप्ये इति । के) aqay विभक्िवावश्डेरेन सारू्यविवशणाश्न मादमाणादी दोष इति वोध्यम्‌ । एकग्रब्दस्वारस्येनेव एक्रापकरषंणेन चेकश्यामपि विभृष्नौ थानि विषूपाणि इत्यर्थात्‌ दति fea ॥ एकयशएफलं ठू चिनधमेव । अत एव पथक्‌ waat विभक्यन्तानामेकगरेष इति पच एकह yg विभक्निप्रतिषेधाथंमिन्युक्रम्‌ । तेन हि तदतिरि्- परेषु qaqa ध्वनितं तत्पदेऽपि म वार्थंविप्रतिषेधादिति तत्‌ प्रत्याख्यातमेव । अचापि विभक्तिः secular cath न सन्ति wr केचिदन्येऽपि wer येषामन्धोऽन्धक्लतो माव इति तेते के ऽस्माभिरूपन्यस्ताः | तश्रेतद्धवानाङ wRed wer vem अपायेष्वपि aay इति । Tae । ` रुकैको ere भारं शक्रोति यत्कं तच्च । रकेकः wal स्यात्‌ स्वं वास्यः कथं युक्तम्‌ । कारयमुद्यमनं Varta चान्तरेण तत्तख्यम्‌ | तस्मात्‌ एयक एथक्त कर्तारः स पेता ॥ UMMAH Yate warqefacua तद्धित ण्व पञ्ादयत्य- द्यत हति भावः। बद्व यण इति । प्रत्यर्थ॑शणब्दनिवेशाद्‌ aware बहवो यण sate: | तच्च गगेययय इति fet समुदायस्य afear- न्तत्वात्‌ प्रातिपदिकत्वात्षत cat विमक्विस्तज प्रथमस्य wR प्रछति- सद्गिपावद्यतं व्रीरूप्यमिच्यक्रेवो ग प्राप्नोति । भनु प्रतिं विदाम यिणो नाभयो seep lor oTRn arta “fear ofa” (21X18) इति vata) अत ua विरूपेका- Tit ज ` छतदन्दानां तेषामिलादौ “malls Ge”. (2 +e 1 ०२) RRC महाभाव्यप्रदौपोड्धोतः । ( सस्त्पायामेकष्टेष खकपिमक्क । ९। ८। द६०।) (TRI पा. २। चा. द) लेकविभक्तिरिति ॥ ग चवं नृणां नषामित्यादावेकगेषानापक्तिः | aaa वेकल्पिकलत्वेन साखूप्यनियमाभावादिति वाच्यम्‌ । fae. पाणमपि समानार्थानामिति fag: । त्वेकग्रडणसामर्थ्ेन यदि भक्तिविषये एकगरेषस्तस्दामेव सारूप्मित्यर्यात्‌ । उतौयादौ माद- माजोरेकशेष सिद्धिरिति aa वात्तिककार aay प्रतिषेधेन पश्यो; ए ्रभेदापन्तेरित्यलम्‌ ॥ भाय fa वक्तव्यमिति । (भा एकविभक्रौनामिति wea वक्रव्यं fafa: ॥ तेन हौति। क) बाङखकात्‌करणसाधनः। कारकग्रक्किवाचौ विभक्तिश्रब्द श्राओौ- ` थत इति ara: i ` प्रथममष्थमोत्षमानामेकप्येषोऽसरूपत्वात्‌ । वा ॥ प्रयममध्यमोत्तमा- गामेकशरेषो age । परचति च पचसि च पचथः । पच्चसि च पचामि च यण्रब्दानां सारूप्यादेक्येषो विधास्यते । नेतदल्ति । विभक्यत्यत्तावभ्बन्तरी- छताप्रतिविंमक्छिलच्ितसारूप्याश्ये रक्षे कथं हातुं wad | मच यणां प्रछत्यचागपेच्चः समुदायार्थः तत्कथं प्रक्तिव्व्धेत । यदापि ae- विवक्तायां विमह्यन्तानामेकशेष इति पच्छः तदा गे य अस्‌ य ae य स इति fat पूर्वस्य य स्‌ wee परष्ठतिस्निपातादेरूप्यं प्ाति- पदिक्ेकेषपच्तोऽपि तयेव वैरूप्यभित्येकषरेषो ग प्राप्रोति | रवं प्रष्ठतयो- siifa | रुककस्यापन्धस्य wads योगात्‌ प्रधानमेदे च gaan द येकरयोषे सरवंगामत्वाभा वप्रसङ्काव्‌ तदेवं चयः पक्ता दुष्टा रेति स्थितम्‌ ५. सिडान्तस्तु Sut; तया fei राम राम राम दद्यज्नावु्वानामिव जह मङाभाष्यप्रदोौपोद्द्योतः । २९१८ (कष.र। पा. २। शा, ६) (senate रकविमक्तौ । १। २। ६४ 1) विवध्िते इति । क) श्रनेन खजेऽपि विषचसप्नमोति दशितं कारकशक्ेः शब्दात्‌ परत्वाशभभवात्‌ इति बोध्यम्‌ ॥ खुप्तप्रत्धयस्येति । (क) बडत्ोहिः ॥ रकाथेत्वाच्छिष्यमाशस्येति । क्ष) न च fread श्यमानार्थाभिधायौति न्यायविरोधः । प्रत्ये कपय्याततैकलत्वविशिष्टानामेव शिव्यमाणश्रब्टबोध्यतया दिलादिबिभि- winder दिवचनाद्यसिद्धिरिति भावः ॥ श्वं चेकैकस्येति। (क) ` युगपद धिकरणवचनताश्रयेणेति भावः । स्वेषामर्थानां सवैः weg: य॒गपदोधनेच्छा fe ay विवकतेति तात्पय्येम्‌ ॥ पचावः | पचति च प्रचसि च पचामि च पचामः। fa एनः कारणं नं ॐ सिध्यति । असरूपत्वात्‌ ॥ दि वचन बङवचनाप्रसिडिखेकार्थत्वात्‌ । वा ॥ गाग्येशब्दानामेवेकश्रेवः क्रियत यर्थः । यमयो बङ्धष्विति । यदा बना- मेवेकश्रेवः क्रियते तदा शिष्यमाणो wet wa ata दरति qa सिध्यति गाग्येश्यब्दानां MART set awe न वक्ते किं तं यशब्दान्त दति qe न सिध्यति | यभन्तं यदिति, तेनेव चेत्‌ छतं बड्त्वमिद्यपि ` तदन्ते नेति द्याख्यायते । काश्यपा इति | रकस्मिन्‌ कश्यपाप्येऽशि छते क्न्य नी भ समुदायस्याप्येका प्रातिपदिकसं च्चा तावदस्ति | मिलितेन अथैवश्वात्‌ । न wag समुदायानां समासग्रह यं नियमा्॑मिटोक्तेः कथमेतदिति वाच्यम्‌ | Ree AQAA ET । ( सख्छप्राकामेकरेव waft: Rides) ( शपः Ri GT R) भिननाथेत्वादिति। @) ` स्वेषामथानां wa: wea: सा दित्येनायेप्रतिषादनविककाभावा- दिति भावः॥ इत्याहेति । @) इत्थाश्येनाहेत्ययेः A अथापीति | (भा निदशंयितुमित्यनेन च वच्छमाशस्यासाधुलं बोधितम्‌ । यथा वा खौ किकविग्रवाक्षेनाखाथनापि वमावसंन्ाप्रा्यवष्ानिद धनं तथानेनापौत्यथेः ॥ द्रव्थवाचौनामिति । क) सश्ववारिनामित्यथेः ॥ ननु कल्ला दिभेदःत्‌ किथाभेदावगमेनेका करिया इत्यनुपपन्नमत श्राह दिदचगवडवचनयोचखाप्रसिद्धिः। fa कारयम्‌ । रकार्थत्वात्‌ । रकोऽय- मबश्िष्यते तेनानेन तदर्थेन मविवब्यम्‌ | किमर्येन | यदर्थं wa | किमर्ध- तत्पतिद्वतिबङत्वे RIVA छते wt awa sia इति - शुक्‌ Wey: | fafa । च्यपन्यस्येत्य्थः। भ चेतदिति। प्र faafa- ehrraae arate वाचि। रका omfatefa । sere ्रटेकत्वात्‌ तेन च बह्कगामप्ययन्वानां सम्बन्धेसम्भवात्‌ | fag त्विति । सन्यपि प्रह्णति- : सन्निषावशने ung वैरूप्ये सवेषां oeerifafaccman भिधायित्ाच्‌ नियमस्य खणातौयविषयकत्वेन यथ समुदाये पूर्वो भागः पदम्‌ वैव niet | अत व बहुपटक, द्भ धातिपदिकलं भवव्येव इं “अर्धवत्‌-' महामाव्यप्रदोपोद्द्योतः | ९४९ ( ख.९।पा.१। या. द्‌) ( सरू्यायमिकरेव खकविभक्तो । ९।२। ९७ ।) . . आख्यातेति । जै) श्ष्दश्रक्रिसखरभावादिति भावः ॥ सर्वैव सर्वापि निट्न्तमेदात्‌ (मेदाः । इई ।) खतो दिलादिषंख्यार हिताभेरस्य तत्‌ सहचरितदिलादेः -खगतसेकतवं त प्रतो यत इत्येकवष्नमिति भावः ॥ प्रकर्षाभ्यारत्त्यादयल्त्विति । कके) HIS ACA गणनम्‌ ॥ ‘STINTS AT । आश्रयप्रकर्षात्‌ प्रकषेः । श्रभ्याटन्तिजेग्म तत्‌ गणएनमेव faar- गणम मिति भावः ॥ ‘wad न विचघ्रन्तैति । क) — ~ > 2 ए 1 रिषि म EP PR mo ie १ उपणन्ध कंयट पुस्तके तु “QryauNapsel fa पाठोऽस्ति ॥ २ “aad क्रियायां fasta” TAG कोयटेऽस्ि॥ * > “St पायकः EE भर भी Qn eee a ap a (ऋषी a a au | Ue रखकार्थः॥ नेकाथम्‌ । नायमेकार्थः। किं afe, eat awit | नेकारथंमिति चेदारम्भानयैक्धम्‌। वा॥ anafafa वचेदेक- समानार्थत्वमस्ति | वक्रद णड खकुटि लद ग्डखेति इन्द्र निरत्यथैमेत दक्तव्यं तेने- वाजो asfaafa wat ्ाश्रौयमाये इटं सिध्यति | यदात्वजन्तं यद्व - famed तद्‌ाऽ्यविकन्धायाश्चयणात्‌ awa कुटि लद ण्डश्खेति वाक्छ- मेव भवति a q इन्द्र इति न amet विरूपाणामेकार्थानामेकश्येषः। खर भिन्नानामिति | खरेण faqrifaak | अच्च खेति । रको ऽतश्ब्दोऽओे- दैवम इति संप्रत्यान्तत्वादन्तोदात्तः | द्वितोयस्तु घयन्तत्वादाद्यदात्तस्तस्येव rr (९।२।४५ ) छते । तथाच ख्काजदिवेचनन्धायेन समुदायप्रातिषदि- कारव दिवचनचङ्वचमयोरुत्प्तिः | तावताप्यवयवानां संख्यान्वयेनानुग्रद्- 31 PR HE TATE TTA ( सर््याकामेकशेष राक विभौ । २।१। ६४ .।). (च, १; पा. Oe ३ दिलादिपतौतौ fe ower पूरवेशह्याबाधनात्‌ तद्‌ विति ( तद्रहितः) स्यादिति भावः ॥ meet । ॐ ` ig रदारोपितेत्यादिः ॥ भाग्ये airman तिरूना भिेय- कटेकमेगतस जा विश्व Sa | तदपेशाशि। तदारोपापेशाणि। एवं ‘Safawa तदारोपान्नपदभेदमसंग इति स्ेकशषस्वान्यविषच् इतिः भावः ॥ waatata | न) “adat we” wae wepfaawasty भ्धातुभेदेन ९ कस्मित्रेव।इ॥ २ नेकोबस्याब्रविषय इति मावः। wi KE BAe! WT! Ze I 8 चातुमेरे च। cs शैवारम्भोऽगयैकः स्यात्‌ ॥ इद fe शब्दस्य खामाविकोवानेका्थैता स्यादाचनिक्यै वा। तद्यदि तावत्‌ खामाविकौ। अधिष्य caity शेषो भवति cat मौमांसकशब्दो गतलन्तत्वाग्भव्योदात्तः परन्तु मौमांसा- मधीते इति क्रमादिभ्यो व॒नित्याद्युदात्स्लस्य te | carafe । wetsa- जानभिधानान्न मवति | आर्था संपर्यादिति | येकः श्ब्दोऽनेकामर्थमभमि- धातुं शक्ति वचेकशेषो गान्ध । प्रयक्तानामन्वास्यागाद्‌ । रुकावितिं चोक्तेऽसदयादिर्थो गम्यते न तु इाविव्यधैः। खन्धपदा्त्वाचेति । कअसंदिगघेन पदान्तरेयायमर्थः versa xed: | गार्ग्या विति । anda कक पत अ ति 7 , 0 ee विय Dio दत GEG gS A सम्भवात्‌ | तथाच लमुदायादेकविमक्लौ परत THAT | रामदव्याविनादौ तु Tamla सभरुदायदेकविमक्धिः। oA तथापि इन्धविधावनेकं AU THAT ESTA । RBR (GUILT. । पाद्‌) ( eweurartenite wafarmt । tt २। ९४।) बाक्योपशषषवत्‌ करोरूपायेभेदेनापि वाश्योपञ्चवादनेकमयङ्गो बुवारः । श्रत एवाग्रे एकप्ररुतेरनेकथत्थुत्पन्तिं UAE meatal ॥ जात्याश्रयणादिति। क) नात्धाश्रयाभेकव्यहवाश्रयणादिल्यर्थैः ॥ अथतः WA eta । क) gquu ace दिव चनं agua जसु दायस्य बडवयनमिति भावः ॥ She अनेकशकारोत्पन्तौ ग मानं कन्तु लारोपवत्‌ एक- सिननेका्थलस्याप्यारोपात्‌ इत्याहः | एवं चानवका ग्रलादेकशषो दन्दवाधक इति ख्धितम्‌ । भाव्ये “यवा युनरि"व्वादिना मु दायादेक विभक्ता वितिपखः सम्थेते ॥ समु दायविभच्छयेवेति । ॐ) रकेगौकत्वाव्‌ । वा ॥ Shr Unite: | किं कारणम्‌ । रखकेनोक्छत्वात्त- स्वार्थस्य fetta प्रयोगेण भ॒ भवितव्यसुक्षा्थांनामप्रयोग इति ॥ nae संभवात्‌ सदेादथांसंप्रत्ययः। उत्तरकालं तु प्रकरणादिवशात्‌ संदे fate: ॥ Seay aaa वचनात्‌ सन्दहेऽप्यकग्चे बः स्यात्‌ च्छस्य तु fray विष्रयसम्भवात्‌ कथं सन्दिग्धविषये प्रततिः । तदस्ति । शच्तादिग्वपि सन्दे विषयेग्बस्य प्र्तिदग्रंगात्‌ | स्वं atic | र्यां सम्मल्यये सत्न्ध पदा्चैवादिव् Gant: | यदि awvtfa । caw ब्दनिवेश्रादेकशरेषे सति _ सबन्तसिद्स्यागुदण्या वाश्यते । afeq we aearsict carte SCC, CO SOE OOM DOME विमक्तौ Ree मक्ाभाष्यप्रदौपौदुद्यौतः | (wenrataaita रकविमक्तौ । १। २। ९४ ।) (ख. १। पा. २। शा. १} . अवयवारग्यत्वात्‌ समुदायसङ्खमायाः समुटदायगतसद्याभिधायि समुदाय दिभाक्मेवावयवार्थेऽपि तत्‌ष्याप्रतोतेगंताचला ज्ञावथवेश्यः gum विभक्गिप्रसङ्ग इति भावः ॥ अवयवानां पदलादिरूपो यकार समुटायविभक्णऽषम्भवाचिनधमिदम्‌ । किञ्च विशेच्विभक्षा विशेष- णोय' स्यादौ नामुक्कावपि विशेषणाद्‌ यथा साधुलाय विभक्रि करियते तथाज्ापि दुवारेति । तस्मात्‌ परत्येकगतसञ्ञाया wf. THUR प्रत्येकं सुनुत्पत्निः समुदायगतबडलस्याया एव विव- चणेन तद्ोधकसमुदायादेव विभक्गिस्तावतापि “sue न sala” इति निषेधातिक्रमाभावादिति waar: | प्रव्येकषश्ा विवक्षाभावे- ऽपि बडत्ववत््वेनविवचणात्‌ प्रथक्‌ प्रयोगादेलमष्येषां मेति । भेद १९ Sagem” इत्यारभ्य “ganna” इत्यन्तं नास्ति इ पुस्तके | धय वाचनिकी तदक्तव्यमे कोऽयमव शिव्यते aa qual मवति बङ्यश्चेति। न ama) faxtante इत्येव । कथं पुनरेकोऽयमवशिष्यत raat रकस्यानेका्त्वे सम्भवति । यदा तु समुदायवाचिव्वं द्यादोनामभ्युपमभ्यते तदा वनादिवदेकवचनप्रसङ्कः ¦ यत्त वनानौति बहवचनं तत्समुदायप्रचय- विवन्तायां न त्ववयवमेदविवच्तायाम्‌ | समुदाया इति | समुदायवाचिन इत्ययः | fa wafafa | रकखेकखेति विग्रहे कथं fem: प्रवर्त इति we | खन्दोऽन्यक्षतमिति परस्परापेच्तया ददित्वोत्पन्तौ स्या प्रकरियावाक्छमिदं मवति दौ a et चेति तच्रेको दिश्ब्दः fae! यानि सरूपाणेवेति व्याख्यानानत्र मवति । यदा यगपदधिकरणवचगतायां दिवयगबङ्वचनान्तागामेकग्रेषः | दन्दो ऽप्येवम्‌ । अनशत्‌ खार्यायां हि ant रमछष्याविद्यादौ पू्व॑पदमप्यमावभिधत्ते तावेवोतचरपदमपि । ने मद्ाभाव्यप्रदो पौशु्ोतः | १४५ ( अ. १। पा.२।यअा. द) (सरूपाणमिकरेष waft । ६। २। ९७ । ) संरगदारकमयवत्नमस्य गेति भ नियमेन व्थाटन्तिरिति anqaq ॥ तभ सरूपथमुदटायारेक विभक्रावेकशेषपकचे दोषस्ुपपादयति तच भिषक्ति । क) पदस्य विभन्याग्वाख्यागपच्छे इदम्‌ । श्राबन्तसमुदायाश्य सा- प्र्याश्तलात्‌ प्रातिपदिकल्वमिति भावः ॥ “स्त्नप्रत्यये चालुपसणे- नेनेति तु स्तौप्रत्यथलेन तद्याप्यधर्मण ar wines इति तात्पयेम्‌ ॥ तदासुबन्तसमुदायादिति | (क) त्य सुबन्तलपर्व्याघ्भिकरणत्वाभावादिति भावः | एवं च भाष्ये. “सवं wen qeauaa यादह्यमिति तात्पय्येम्‌ | aay तद्‌- वयवादेकस्मान्तस्य दुर्वारत्ेन awa werefest वेरूणान्त- दाता AEWA वा शर्या Gay) तद्ेकभरेषद्ृतम्‌ ॥ न न्तरेण तदात्विनः शब्दस्य प्रयोगं वस्याथेस्य गतिभंवति । पश्याम पनरुन्तरेणाप्पि मातेति | यथा सतं WHT प्रागलनमम्‌ाटब्यपदेश्ं सन्ीपश्वाह्लभ्यते रवं सस्थेयान्त रापेच्चायां sat yaoi few: पञ्चात्मवतंत इत्यथैः | अपायेष्वपौति | एष विनाे$पि पिदव्यपदेण्ये न fara fuefaatt Wage | चतुणां aaa नास्ति चतुःश्ब्दस्य प्रततिः | च्वन्धादि- दनौमिति । wa साध्ये सति वैधर्म्येण भाव्यम्‌ । न्यथा aaa € =~ € चान्यतसवेयथ्य॑म्‌ | परस्पर समभिध्याषारेगेवोभयाथंताध्यवसायात्‌। तथा Geen प्रागेकेकाथतावगमेऽपि ङत्तावमयाभिधागात्‌ wan दिवच- नाद्युत्पत्तिः। रवमेकशेषटत्तावपि परार्थाभिधानं इत्तिरिति सिद्धान्तात्‌) ‹ महानाग्यप्दौणोष्योतः । १४ रकाविमक्ौ । १ ।२।६४।) (स. १। पा. द। शा, १) ॥परेऽपकपरेणो a प्राप्नोति। न च विनिगमनाविररण प्र्ेकब्ुत्यलौ ` we जयाप्रन्तिः | तावतापि अ च भशमित्यष्टाप्यापत्या freer ` ‘fagecawery । किच्च प्रातिपदिकानादेकगेषे विद्धमिति भागे wees दिवचनादयन्तानामेकगेव इति परेऽपि EH Cher दोषाभावात्‌ | चुगपदधिकरणवचनताथां दुःखतवदुद्पपादल- RC wal वच्छमाणतथा स्तत्पको किशश्भवाभावाच्च । समर्थ- प्श्णेन तु न विभक्तिनिभिन्तकाय्येष्य पूर्वप्रटन्तिः । विश्वौ ड आगतं ` विश्ववादरूप्यमित्थादे “विभाषा पूर्ाक्धे"ति दूजभाय्धष्टाबङ्गत्या- afters: ॥ प्रातिपदि केकन्रेवपखे मादमाजादौ चथा नेकगरेव- Wats ॥ भाग्ये ६, मे छासिदेस्रावा्कत्वात्‌। ग ॥ २ aawatin— | क ॥ द्वण ।पाद। rey action wee धयोगं तस्या च्छ गविमंवतगेति अभिधचित्‌ सोमद्धदिति ` यथा। ते मन्यामहे णोप्तमेतद्येगाजान्तरेणापि ate: wee ee eer मरि a स्याद नं तु साधर्यैम्‌ । यज साधम्य तज वैधम्यंद्धावने ग कञ्चिदपि हेतुः wife | माजादयख शब्दाः सन्बन्थनत रापेच्चपरैकख्छिग्‌ GIy वनेन ति सन्बन््यन्तरविनाग्नेऽपि wage wate wee सभुदायनिवेधिन Tay aggre कथं प्रवर्तेरन्‌ । रतश्च वात्तैभिति । मा । Wage) यदाश्मवसतिधानादेकोपायेऽपि माजादय- aw च toe छव्धचेति लौकिकवाकस्यादूरदिषकर्मेव विप्रलयः _ पदद्ंनेऽपि अलोक्रिकदन्देकादेवयोः प्रक्ियावाक्ये राम eta श्यौ इनि ` ` afar) aur च विमहधन्तानामेकग्रेषोऽपि fate wa) अथवा ¥ Aw rnreeeye peter (ख. श। षा. १। TR) (सस्पालामेकधेव रकाविमक्तौ ।:१। २। ६४ । ) सिद्गमिकति । (भा) छबन्तात्‌ तद्धितोत्पश्या ATS एकभेषदवानतरङ्गणात्‌ | एवं च sade” इत्यसङ्गतमिति भावः ॥ ददानो we arte दर्थेचित्‌- मपत्थाथे एव TEKSTY दूषणमाह अपच्यादिधिति ॥ (0 रका प्रजतिरिति । (भ) अर्थामेदादमिणनेश्यथंः ॥ तदितान्तत्वादिति । #) अपत्य श्ब्ख्छापि गर्गा दि दितनेभ शशयुदावस्य तद्‌ादितदन्तला- दिति ara: tt प्रखतिसन्निपावतेति । ज) प्रयोगं वस्या्स्य गतिर्म॑वतौति । wafayraaitagatadersat- ऽयमबशिष्यत इत्यनेन Waal बङयंता वा भवति ॥ sea afe a तु सादपेच्छाः wate xara, इदानोमेतदेधम्येरड्ितं fetta दृ्ान्तं afc) wae xfs) at) यथोद्न्तृणां परस्मरसत्निधि्टव aa तव- Varnes a fasta तया द्यादिष्यपदेष्योऽपैव्धः। ad aaa | at) wafaeret ) wan इति wi कटत्वभेककापाये प्ररस्यरनिश्येशमि त्र्यः | कार्णमुद्यमनं चेदिति । भा । कटंत्वप्रतौला- feed: | काम्यैकल्ितत्वात्‌ शक्तोगमेवसुक्तम्‌ । वततल्यमिति । मा । खषक्रम यव यथा ene amie अनेमिततिक ciate | तथौ च wed fed सिद्धान्ते । अखचेदमवधेयम्‌ । STATES सखमु- दायादेकविभसाविति पच्ष्तावद्दुरु Tai माढमातारावित्यथाति- eee महोभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( wemantante णकविमक्तौ । ९। del) (ख. ६। पा, RETR) . तच प्रथमस्य fire सज्जिपातोऽन्वथसतु व्यवददितलाश्नाखौति वेशूप्यमिति भावः ॥ MAPA । (क) गार्गं यशब्द विशिष्टथग्ब्ददइथस्य प्रातिपदिकवे तदर्थगतसञ्चामि- धायितया xem विभक्िः ereatqaequarat भतिं 7 RAAT: ॥ न च यजामिति। क). यल्‌ समुदायस्येत्यथेः ॥ सभुदायाथेः । ज्र) अपत्यथमु दायरूपोऽथंः । BITE सम्बन्धिकलादिति भावः ॥ ` गम्येत । यो fe गामश्वं इति ब्रयां वा गौरिति न जातु चित्‌ संप्रत्ययः स्यात्‌ ॥ तेनानेकार्थाभिधाने यत्नं gaara लोकः एतो <गुगन्तश्यः | तेनोद्न्ल्ातुल्यम्‌ द्ितौयसुदयन्तारमन्तरेगेचथेः। थवा aneafafa द्यादिश्यब्देव॒श्छप्येतत्तल्यमिग्थेः। प्रथमेति । ati शकस्मिन्‌ एशमे क्रियाया रकत्वान्नास्ेक शेवः एरषमेदेन तु प्यक्वपराक्कादिमेदे विरोधात्‌ क्रियायां खनेज्त्वादेकण्ेषो वक्तवयः । शछतेचेकशेषे धकरणादि वश्चादं- वि्रेवावसायः। यदा तु य॒द्मदस्मदौ रखवानेकार्थांभिधानसम्थें इति wey | च्यथ्ापि च निडङत्तमेदाया wa क्रियाया आख्यातेनाभिधानं ACHR ग Am A ney वारयितुम्‌ रक विभक्तावित्यस्य सरूपाश्येवेव्यतदिणेवशतवया चाव. wae fait ए्कयेषविगरेषविेषणत्वायोगात्‌ | arent मानाभावाव्‌ पालाभावाच्च। ग च पयः पयो नस्यतोग्यादिदथार्त्तिः फलम्‌ । सङविव- ACTS TT । Red य. ९। पाया. द) (-सस्पायामेकेष रकानिभक्छौ 1 ९1 २। ¶१७। ) तदा गगे येति 1 कै) cag लद्धिनान्तलात्‌ ay विवच्ायां प्रत्येकं बङवचनमिति ` wa: ॥ प्रधानसेदे च गुणादच्येति । (क) प्रातिपदिकोदेगेन तदिधानात्‌ प्रातिपदिकायेस्छ aa विग्रष- एलाद्‌ णता । किं VHA अनेकेषां पर्वा सम्भव दति ara: | asa बहुधिति नभ) ara Bates प्रत्ययस्यैव TSI sierra इति भावः ॥ यदा यजाभेवेति । क) उक्ररोत्याष्योपपत्तिद्धिन्या | लक्‌ श्रास्तरवेयर्थ्या पादानमेवाज wae तात्पय्येविषयोग्डतम्‌ ॥ sate लौकिकाः ae saga इति । लोके चकस्मिन्‌ aa इति प्रयद्चते दयोर्टच्ताविति awa sat दइति। यहि afe लोको- त senna ne mene i ee वक्तव्यः | feaaafa । भा । प्रथं शब्दनिवेषर THT शन्दः र्कंकाया- भिघायौति aw विवच्तायां fasts शन्दान्तरेषु शिव्यमाणेन WA afeagacy अवस्येयमिति wa | स्वेषु watt दोषः प्रातिपदि Saha हिवचमबड्वचनानत्यत्तिप्रसङ्गः | पिभक्तान्तानां विभक्तौ वा परत रुक र षेऽर्यामावाद्‌डिवचन बड वचनयो निटत्तिप्रसङ्गः | WT खभावत शिव्य- 1 aaa इन्दयद्ध णवल्तेनावग्यवाच्यत्वात्‌ । अन्यया पच पयो नयत- वचगौयसुखयकमणोरेकग्चेबापत्तेः | देवदेव दरत्यादादति पसङ्गाचच | प्रयुव आढ्यो भय विश्चे षयते aatata न सिथ्येत्‌ । तथा fel निच्ता र खाम्‌ Ry ० मदाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः । ( सरूपाणामेकशेष रकविभक्तौ । ६। २। {७ ।) (अ. ६। पा.२। च्या. द) | अपत्यवाचौति । क) द्यपि प्ररतिनिदन्ते ( प्रक्टतिद्श्येतत्‌ । ई ) तत्‌ mwa मेति लोकिकस्येति (भा) विग्रेषणं व्यथं तथापि सिद्धान्तद्ञरूपप्रदभेनमेतत्‌ । द्धा तत्‌ शद्श्वात्‌ तापि गोचलाभिमानः । प्रवराध्यायप्रसिद्धं fe तच Taney ग्टहोतमिल्यत्तरम्‌ ॥ सम्बन्धसम्भवादिति । जै) प्रधागानुरोधेन शणाटत्तिन्यायस्छ॒ यज दणएटत्तिं विना प्रधा- गोत्पन्तेमे निर्वादस्तव्यन्तवयानौयरादौ तददिषय इति भावः ॥ इद तु यत्रा (यजा। इ ) शेतेरेकल्वादृहनामपि परलखन्भवाद्‌ शण- afaaitedfa तात्पय्येम्‌ ॥ ऽवश्यं शब्देषु प्रमां किमर्थमेकशेष enews | we किमथे लोप्र श्ार- भ्यते | प्रद्यलच्तणमाचायंः प्रा्धयमाणो -लोपमारभत रकरषारम्भे माणोऽनेकाथैः किमेकप्रषेण | वाचनिकौ वेति। भा। यद्यपि सर्वमेव खाभाविकं तथापि aa प्रयोगविप्रयोगौ दृश्येते तच विप्रयोगनिवारणाय यदुच्यते तद्धाचनिक्षमभिधोयदे। स चद्यर्थंदइति। at) सरूपागामेक- सषोऽनेकार्थखख रक विभक्ताविति amafaat: | सिद्धमिति । at रकेषारम्भसामर््णादयमर्यो गम्यते faa: शब्दोऽनेकाधामिधा- अोति। रकेन हानेका्चाभिधानायेकरेषः कियते । रखकार्थाभिधाने तु @ च्य xfs fat ^ अन्तरङ्ागपि विधोन्‌ afecgtsit'fe लुकि ति | लुका GR प्ययलच्छणविर्डादेकष्रेषो न स्यात्‌ तथा युगपदधिकरयवचन- वापर्तोऽपि दुव॑लः। नदत्‌ arial cat तदयोगात्‌ | तचा च fend | महामाष्यपदोपोदुद्ोतः । ९५९. [ ख, १। पा. २। खा. द) (सरूपाणामेकशेष wafer । ti २। ६४ । ) समानाथेत्वमिति । कै) नन्वेवं कदा चिद्य ग्टमाजस्य शेषप्रसङ्गः | तथा सति प्ररुत्ययं- विशिष्टपरत्ययार्थागवगतिप्रसङ्गात्‌ । न चानद्धाहावित्यादौ sa परेजेनेवेकश्रेषसिद्धिः | अपरः सशूपाण्णमित्यस्य स्दने warn यानामितिमलाऽव्या्भिमाइ ara यदौति ॥ (भ) नानाथोनामपौति । (भग) waata क्रियत दति भावः ॥ ata बहुषिति । क) "तेनैव ( तेनैक । ई ) विरूपाणमपःति awa aga: तेनं wee न किंचित्परयोजनमल्ति ॥ ननु चोक्तं प्रथं शब्दनिवे परा रेके गानेक- स्याभिधानमिति | यदि चकेन श्देगनेकस्यार्थस्याभिधानं स्यात्‌ न प्रथ अनेकश्रब्दाप्रसङ्ादनर्थक THA स्यात्‌ KM, इतर रतत्सामथ- मजानन्नाहइ कचमिति | ary तच्ेकरेषङ्कतमिति। at) रकथेष- विधानेगेतस्मलिपादिवतमिथैः। नेनेति" भा। रकप्रोषविधानेन | उच्येत इति । भा । वचनादनेकार्थ॑कार्य्या शि प्रवरैन्तां यथा “ जाद्याख्ाया- मेकस्मिन्‌ ?? इति । न त्वेका्थैः शब्दः रखकगरोवविधानेननेकार्थः सम्पद्यत rat: | wae इति| atl अश्नधमसमासोपः केवलं प्रवोयतेनतु तात्विकमखत्वमिबर्थैः। यदि agifai ati यदि च लोकः प्रमाश- न भाष्यम्‌ । सेयं युगपदधिकरणवचनता दुःख चदुखपपादा चेति । तच्च स ~ AQ aaa ष्फटोकरिष्यामः। तस्मात्‌ GYM षटपच्तोमध्येऽन मित्तिकत्वपत्त रव प्रवलः। Kat पञ्चापि हेया इति वदभिप्रायकतयेव उजं व्याख्यातम्‌ । २५ | मश्मभाव्यपरदोपोद््योतः। ( सरूपायामेकशेष खक विमक्तौ । ९। २। ६९६ |) (अ. प्रा. शा. द) , गग यशब्द ie इति तस्येव शष्यमा नार्थाभिधायिलैमिल्यभापि पचेऽजन्तवदट्‌ बङविवितय्नेव शगितिकेचित्‌ ॥ अब्यविकेति । के) मन्दवृध्यनुग्रहाय तु aaa वार्तिकं जजाखवत्‌ ॥ नल्‌ * asa नि छान्तताद्विश्नस्य पूवनिपातः स्यादत TY स्वरेणेति | (कै) साधनं शतेति समासः ॥ घञन्तत्वादिति | क) अरलग्या प्ता वितिभ्वादिप्रृतिकेत्यादिः ॥ शअ्रनमिधानस्यावश्वाञ्चथ- ोयतां दर्भयति wea: छतः स्यात्‌ ॥ प्र्यथं श्रब्दनिवे शादेकषेनानेकस्यामिधानादप्रल्- fafa Bucfe प्रत्य्थ॑मेव। वा॥ sae शब्दनिवेशादेकेनानेकस्याभि- fae | उच्यते afe अतः प्रग्टति सर्वा यत्य रक्ष प्रत्याख्यागवाददिनः | तदपि प्रतय्मेवेति । मा । अर्था छभिधेयसुच्यते we ot wet नासो gaat जद्ाति weve seat रोदसौ दारा इति Talay । यावता- मिति। atl saa टच्तश्वेति came THe अनेकार्चैता wma म स्यात्‌ । रखकेनापौति। ati सहविवच्तायामेक ख्व शब्द उबुभूतावयवमेदं समुदायमनिधत्त इत्यथः । ज्ञ्तन्यद्ोधाविति। भा। अथापि सद विवक्ठायां समुदायार्थप्रादुर्मावादने केनैव समुदायस्य प्रति- ____-_-------------- परचतौष्यष्वै तु धातोदेन्द्ादिप्रसक्तिरेव मास्ति aerate way) नच मिलिताच्लडादिप्ररुङ्ः | धातोरि्ेकषत्वस्य विवचितत्वात्‌ । «Tanta meet Weed कटंबङत्े लकारडल्वं च स्मादिति वायम्‌ । दाप ॥ " मङ्भिष्यप्रदौपोद्दयोतः । , ५५४ (अ. १।पा. ९। अआ. द) (सरूपाणामिकदेष णकविभक्ल । ti ki qe! ) erersatta 1 ऊ) सा ग्रब्देष्वेकादिषु एकशेषमापादयतोऽयं भावः ॥ fee: ग्रब्दादिभ्योऽनेकार्थाभिधानं धटादिशब्देभ्य इव न स्यादिति | श्रवश्यमे करेषेणणाने का येल वक्रन्यमिति एक्रादिश्ब्दानामपि तत्मसङ्ग दति ॥ भासे | भै चर्यो गम्यत इति । (भा) दिवरूपाथं इत्यथः ॥ ` 'दावित्यथं इति ॥ तस्य चख st शब्दो वाचकं दति भावः ॥ सन्देदादिति। क) ९ waft: Wi धानादप्रत्यधैमिति Btaqea | -यदप्येकेनानेकस्याभिधानं भवति तदपि प्रद्य्थमेव | यदपि erairaat प्रति तदपि परत्यर्थमेव | यदपि दयर्थानर्थान्‌ पादनात्‌ दितौयस्य प्रयोगो न प्राग्नोतोत्यथैः। अनुक्छत्वादिति । att saa TU TAG awe गम्यते न तु न्यमोधेनेत्यधैः | दयावेति। भा। ater दद्यावाणटधियोरमभिधानात्‌ ततः प्ररस्यौकारस्य ¢ सुपां war’? (७।९। ३९) दव्ाकारः « गोतो fase” (७।१।९ °) दो. कारान्तयद याखित्वाद्‌ सडिरावादेग्ख | एथिवो इति । भा । हिवच- नान्तं “वा छन्दसी?" ति (Cit ९१६) FTAs | एथिवोश्ब्देनाच fea ६८ शस्य 9 ( R19 | ॐ ) दइ त्थखजातिविवच्या MRI AAT! TRAV श्कियादय इति सुवचालाव्‌ । वस्तुतस्तु ^“ वत्तमाने लड › (द।२।९२९) eet ध्यकतिनिष्ेकलयस्य fama sheet) अत खव इन्त डं ९५४ महोभाश्यप्रदोपोड्द्योतः | ( सरूपाकमेकगरेव रकषिभक्तौ । १।२। ९७ 1) (च्य. १। पा. २। अ।. ३ ) निञ्चयात्मकपरतोत्यभावोऽसश्मत्यय इत्यथः । न चोच्यते azz धवाना वित्यनेन सन्दहबोजं द शितम्‌ एवं ate नेमावित्यादि wae वाचकशब्दान्तरषन्ताविशिष्टार्थाशम्म्ययेनेकादि आरद श्रतामेकशेषा- भाव दत्य तात्पय्येम्‌ । विंश्त्यादौनां a भवत्येवेति दिक्‌ ॥ tat तदयस्यमभिप्रेतं दि शब्दादिरूपद्ष्टान्तं खण्डयति अथवा नेम इति । (भा) दावित्यादय Taye: | तेषामेकशेषश्रब्दले हि तदृष्टान्तेनाजेक- गरेषापादानं Aaa तथेति भावः ॥ | यदात्विति। क) wand faded: ॥ नु VFA AAT | न च तस्या्थौ- SHAT ATE प्रवि तदपि पत्यथमेव ॥ यावतामभिधान तावतां प्रयोगो ara: | याव- लामधागामभिधानं भवति तावतां शब्दानां प्रयोग cae पचतो न्धाथ्यः। स्पथिव्योरभिधानम्‌ | विरूपाणाभिति | भा। प्रकरगादिवश्ाद्यज्ा्ै- विरेषावसायस्तच प्रटत्तिनिमिसमेदेऽपि विरूपोऽनेकार्थाभिधायौ दृश्यते तच सरूपः कथं न Ware प्रततिनिमित्तमित्यथैः। तदेवं गव्याभिधान- asta प्रत्याख्यायत TARA: | सनेकार्थप्रक्रमे अनेकार्थं रक रव ठ्स wee wad म तु. इन्द्रः। अनभिधानात्‌ | इदागोमान्नतिपर्चाश्चयेव प्रत्याख्यानं करोति | आह्ृव्यमिधानादिति । att गातिः पदाथः तस्या सिद्चतौत्यादौ मानेकत्वाभि धानार्थं विभक्तिपरम्मरा नेति fea) गर्गाः ¦ व्यादावपि पितुरेकल्वात्‌ प्रर्तिरेका प्र्यास्तु बडवः। सर्वेषां प्रज्यधीा- न्विताभिधायिलया विरूपाणामपि समाना्ानासिति गमेयश्ब्दस्य भं हाभाच्यप्रदौपोद्श्योलः | । २४१ (ख. १। पा. RGR) ( सरूपाणामेकशेष खकविमक्तौ । ९। ₹। ९४ । ) समुदायवाचिन इति ॥ (के) wa इति। (क) एकसेकसेति fray भिव्यमाणदि ग्ब्देन किं सादृष्यमित्यर्थः ॥ परस्यरेति। क) एकग्रब्दयोः सहविवक्षायां गिमाणठेकशब्दस्येतदर्यामिधाना- सामर्थ्यात्परस्यरापेचयेकैकजाथं दित्वोत्यन्तौ तदभिधानसमर्थं शब्द- प्रटृन्तिः। तदलोकिकं «xt च दौ चत्यादीति भावः। अन्यो उन्यापेखाहतदित्रेन प्रत्येकं दिग्रब्दप्रटत्या सारूप्यमिति भाग्या- SU: । अत एवाय अन्योन्यहृतभावविषय एव प्रश्नः । Tatas THT परस्यरङत इत्यथः ॥ भावः प्रश्तिजिमिन्तं मादपुजादि- NIA परस्पररतमादलपुचत्वादिनिवन्धनाः | ACTH यावतामभिधान्‌ं ataat प्रयोगो ary इति चेदेकेनाप्यनेकस्याभिधानम्‌ । ah यावतामभिधानं तावतां प्रयोगो न्धा इति चेदेवमुश्यते 1 रख्षो- एकलतवादनेकश्रब्दप्रयोगप्रसङ्कः wa afer किमेकपोषेगत्यर्थः। कथं एन- fafa । भा गव्यातिरेकेयाङ्छतेरनुपलम्भादभोवं मन्यमानस्य Wt | प्रख्या- विेषादिति । wii प्रख्याबुद्धिः तस्या च्यविष्रेष दे करूपत्वात्‌ तडिषय - wae पतौयते | गुणप्रमाणादिभिच्नेव्वपि गोपिष्डेष गोग रिखेकाकार- प्र्ययोद याद वणश्यमेकेगालम्बनेन सामान्येन भाव्यमिति नातिसद्धाव रकं चावसोयते । गोरिक्त इति । मा। watt wet प्र्याथिते प्रेषः। म च ae acai तदापत्तिः | fanewreetuse- त्वात्‌ । ग च विभिगमक्ाभावः। अणरुपोति aaa स््ष्प्रतिपत्ति- \ ॐ, ॥ सामच्यैसयेव विनिगमकल्वात्‌ | यद्धा । यथ इत्यपि व्यत्येक्यं विवच्तितम्‌ | श्र AWAIT TT TTT | (सरूप्राखाभेकरव रकाविभक्तौ । १।२। ६8) (a. ९। पा. eT, R) यथेति ॥ कै) पुचविनाशोऽपोति । क) we gue बुद्धिखलेन तन्ञागेऽपि पिदरव्यवहारोऽख्येव भावि- एुचश्य पितेति व्यवहारवत्‌ प्रहतेऽप्ये कस्य बद्धिखले तद्‌ पायेऽपि यतुरादिव्यवहार इति । किं वैषम्यं पु साबु द्धिष्थले तु तकछतेऽपि न पिदव्यवहार इति चे नष्टस्य पितेति व्यव्ारवत्‌ नषटवुद्धिखं पदाथेमादायेकस्य fanaa दौ स्त दत्यादिव्यवहाराभा्वं इति वेषम्यमित्याश्यात्‌ y ` नासि Sq: शब्दस्येति । (क) एवं च दृष्टादाष्टांन्तिकयोवेषम्यसिति भावः ॥ नन्वेवं परि- हारे इृष्टान्तदार्ान्तिकभावः क्षापि न स्यादित्याह # ऽपि न्याय्य रुव यदप्येकेनानेकास्याभिधानं भवति । यदि agate. स्याभिधानं भवति । ज्च्तन्ययोधौ रकेनोक्तत्वादपरस्य प्रयोगोऽनुपपन्नः | सामान्धलच्तयेऽथें वि्ेषागवधारणादेक्यसामान्यस्यावसमैयत Law । कृत- श्लेवदिति | भा । मवतु सामान्यमेकं तस्य तु वाषदोद्ादिकायाम्ै- ज्रियायामयोग्यत्वाद्‌ RA योग्यलादभिधानं न्याय्यमिति मत्वा पन्नः | श्च्प्वगेगतश्ेति | मा । अश्यपवरगाऽमेदः अभेदः अदिच्छेदः अ विरेषस्तस्य गतिः प्रतीतिः ना तौ चाभिधौयमानायां ्र्दारका वाहदोष्ादय उपपद्यन्ते नातितदतोखामेदोपचाराद्‌ गौः aq इति सामागाधिकर- प्रतिप्रधानं च शुणाडृत्तिः। गाग्येशब्दचयस्य चेक रोषः । उभयथा यच्छन्तं > $ यद्वु इति लुक्‌ । न चवं काश्यपस्य प्रतिहतिः काश्यपः | ततः ्रति- want सह पिवच्तायां काश्यपा इत्यश्रापि अजन्तं ay वेते इति qr महाभाव्यप्रदौपोद्दधोतः+ ९४७ | ( ध, १। पाः Rt ST. & ) ( VEUATARLT wai feat ९। RI ¶8 |} अन्धदिदानौमिति ॥ (भा) ages अवश्यमिति | क) एवं चेदृगेविषये बैधर्मयोद्वावनमविंचित्करमिति भावः ॥ arate Sau वौजमाडइ माबादय इति ॥ (क) प्राञ्रयसद्भावादिति । क) सद्वावोऽ बुद्धितः | तेन बतामातेत्याद्युपपन्तिः ॥ समुदायेति । क) दतरसारित्य विशिष्टद्रव्थनिवेरिन इत्यथैः ॥ रकेगोक्तत्वात्तस्या्ैस्यापरस्य प्रयोगेण ग भवितव्यम्‌ fat कारणम्‌ | उक्ताधौनामप्रयोग इति ॥ र्केनो क्तत्वादपर्स्य प्रयोगोऽनुपपन्न इति चेद- भ्ल ग्णादिव्धवहा सेऽप्यपपद्यते | खथ प्रख्थाविग्ेषादप्यपवगं गतेति किमथ मुमयोरपादानम्‌ | want हेतुनेकलवाभिधागयोः faxes दोषः। सअनमभिधौयमानाति गातिः संनिधिमा जेय प्रस्थाऽविद्धेषे निनित्तं भवतौति vensfataa प्र्यभिच्चापर्ययरूपेेकत्वमेव प्रतिपादितं नाभिधानम्‌ | तथा वममिति सव विषेषाभ्यन्तसौकरुगेनाद्पवगेगतवपि vera efa- tat नात्ति भिन्नदुच्तावलम्बनल्वादनमिति प्रयस्य | खकोपदि्मिति t स्थादिति are) “Caenrfeat att” (218 1¢R) Raat ate sagen | यद्यप्यपन्थाधिकारादन्यव लोकिकं गोचं तथा परौ ऋधि- पनन व गोचरं विवच्छितमिति “ सनौ पुसाभ्यां नम्‌ wet” ( 9।९ । ८७) ` 33 २४८ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( सरूपाणामेकशेष एक विमतौ । ९। ₹। ९४ । ) (खस.९। पा, BI आ. द) वात्तम्‌ (भा) दत्यस्यामारमित्थये इत्यन्ये ॥ Ara यद्‌ (भा) इत्यस्य थजेत्यथेः | सवं परस्परणापेा इत्ययः ॥ नन्‌्यमनस्ेव SKA कारणत्वान्तस्य च HARSHA इत्येव QT ( युक्तं । इ ) जाइ कारणमुद्मनं चेदिति । (भा aaa दितौयसहायं विनाणेद्यमनं स्यात्‌ । न च तथा Tw तस्मात्‌ परस्यरमापें प्रथक्‌ wR कन्तुवमित्ययंः | एवं घ त arias प्रत्येकस्मिन्‌ तेन॒ सदयद्य- नक्ताल्वात्‌ waa न्धो धस्य न्ययोधप्रयोगः। ay artnet प्रयोगोऽल॒पपन्न इति चेदनुक्तः waa न्यग्रोधा इति कत्वा न्ययो धश्चब्दः मा । रकस्िन्नपदिष्टं गौरयं त्वया पदा न Gee cere वस्तु । चथ वेक- मुपदिष्टं यस्य atatufes सृदुपदिष्टं गोत्वादिसवचन्नायत इत्यथैः | उपोदलकमिति। atl उदरतं वलं cae ततृपुवंत्वादनुमानस्य उदलस्य समौपरमनुमानमित्यर्थः। प्रख्याविे षादित्नेन प्रत्यत नाव्या लम्बनं प्रमाणमुषन्यस्तरम्‌ | ततो विप्रतिपन्चप्रतिपादनायानुमानमिदह जाति- सद्भावे waa च “रकोपदिरटमिःनेनोक्तं॑दे शकालावस्धरापिग्डान्त- रेव्ववाधितपत्यभिच्नापरत्ययो दयान्यथानुपपनत््या सामान्यसद्भावोऽनुमौयते ककय ELS CT TE nN पिरि दरति wa कैयटः । तेन पौरा दौहित्रा ह्यत्र न लुगि्यवधेयम्‌ | TAA संख्यया कमेमेद इत्यस्य श्यत्पादगाय प्रत्ते ए यक्षनिवेश्ात्‌ संख्यया कमं- मेदः स्यादि व्प्धिकरये सप्तदश्प्राजापत्यानिद्यदाहन्य fa त्वयं afgat- TWAT । ९५९ (ष. र। पा. द खा. द्‌) (सरूपाणामेकष्येष खकविभक्तौ । ९। २। ९७।) च्छतोति शब्दस्तथान्योन्यसव्यपेदिलेनेकेकस्मिन्नपि दिगब्दप्रटन्ति- रिति सिङमेकगेषशन्दलं दौ च दौ च दति विग्रहः । दिव्वै- fuga बोधाख । प्रत्येकं दिवचनं प्रयोगेलेकशेषेनेव प्रयोगाज्ञक- दायेकबोधौ इदावित्यतः । एवं Sat न द्वावित्याद्युपपन्नम्‌ । दौ नैकसयो न दौ इत्येवं विधव्यवदारादुर्तरसद्यायाः पवेष्याबाध- कलमिति त्तम्‌ ॥ अथवेति | (क). शच पचे ॥ तत्तुल्यमिति । (भा) स व्थपे्ाख्विव्यत्तरं योज्यम्‌ ॥ ` नोद्यष्छतिचान्तरेण (भा) इत्यत्र खसमकचं सदहायमिति शेषो वोध्यः । agat ब्रादौ- नामेक शेष श्ब्दतलाभावेऽपि नियमत अद्भतावयवभेदममु दाय विवच्णेन न कदाचिदपि gifs एकवचनम्‌ ॥ | प्य॒ज्धते | कथमनुक्तौ यदिदानौमेवोक्तमेकेनाप्यनेकस्याभिधानं भवतौति । सरू्पागामेकेनाने कस्याध्िधानं भवति न विरूपाणाम्‌ ॥ किं एनः कार्णं सरूपागामेकेनाप्यनेकस्याभिधानं भवति न धुनविरूपाणाम्‌ ॥ अभिधानं —— = eee. et ee oe पान et el he पारि निनि Tah | “Teal वलमुदौपयद्यपोदलकमु पट ह कमुच्यते | wird च तथेति। भा ॥ नेनेतदश्रंयति । न सादृश्ये का थैक्रियाकारित्वादिनि- मित्ता नान्ता safe सर्वचेति ae fa ate अभिच्रविषयनिमित्तासति- न्तानामेकथेषः छतो भवेत्‌ । किं वा छतेकशेषाणां प्रात्‌ तद्धित सङ्कति- रिति azat मदानां न्योऽपि व्याख्यातः । खयप्रत्य यान्तानामेकरेषः | ९०. मशाभाग्वप्रदोपोर्योतः । ( सर्ूपायामेकयेष खक विमक्ती । २। २। del) (ख, ९। परा, २। चा, द) । अथवा नेमे इति (भ) ॥ यमेवार्थः । एकर षेणाऽप्ययमेवाथेः efeafafa (श्ुकित्‌ cfaix) बोध्यम्‌ ॥ ara | प्रथमेति । (भा) प्रथमे नमध्यमः प्रथमादिनोन्तम इति वक्रव्यभिल्य्येः ॥ पुरुषे | (क) प्रयमाद्यन्यतमे ॥ ` रकत्वादिति । क) भेदावगमे हेतोरभावादित्यथेः ¢ प्रत्यक्तम्‌ । (क) अहंकारानास्यदचेतन्यम्‌ ॥ पराक्कम्‌ । (के) १ प्रथम Awa | इ ॥ षषी eee पमः खामाविकम्‌। वा ॥ खाभाविकमभिधानम्‌ ॥ उभयदण्रंनाच्च । वा ॥ saa खल्वपि दृश्यते । विरूपाणामप्येक्ेम अनेकस्याभिधागं मवति | तद्यथा | द्यावा ह चामा । द्यावा face एयिवौ नमेते इति । विरूपाणां काराणामप्यविगौतप्रमाणमावस्त्यपनिबडवचगानगां नाद्ीश्रयेण सवंश्चव- इारपरवसगादित्य्यः ॥ ud ब्रादह्ययमिति | भा ॥ रकष Rae ब्राद्यय- ` प्ष्दवाच्यावादिति aren तस्येति । मा ॥ सब्यपव्ं गतिरमनान्ता | खति- ग्प्र्ययान्तानामेव वेति तदाश्यात्‌ | छतेकद्धेवाणं प्रजापतिरेदता चेषा- मिति कतेकेषयन्डब्देनोप्धापितानां वदडितसङ्तिखदधितवाच्यत( ।- ` AU TATA Tea २४९ (GRIT २। शा. द) ( सरूपाकामेषग्रत wafaant । xi २। 4४) तदास्पदचेतमलम्‌ ॥ “श्रा दिना” aerate ॥ प्रकरणादीति । (क) गा्ग्यावित्यन “agt ॒नोरि“बेति भावः ॥ यद्‌ात्विति । क) ष्ह्यदादौनौ"त्येकशेषारम्भादिति भावः ॥ श्राखखयतेनाभिधानमिति । कक) प्रथमत इति शेषः | पञश्चादिलादिप्रत्ययः समभिव्याहारादिति | भावः । एवं खेदं वष्वनमवेथाकरणताकिकस्येति तात्यय्येम्‌ । खरूय- व्याक्रिययव We प्रत्याख्यातप्रायलार्‌ दिवनाद्यसिद्धख | मास्य विगिद्यप्रत्याख्यानं भाषे इति बोध्यम्‌ ॥# | ऋअसरूपत्वादिति । (म) ककाकमधे ९ च्यर । पाग ञ्२। le at | fare AAAHATARVAM CATA स्यात्‌ far पनः SEMA ॥ आलव्य भि- ॐॐ 9 डके @ ® धानदेकं विमक्तौ वाजप्यायनः। वा॥ Batwa we विमक्तौ वाजप्यायन च्याच्वार्य्यो war मन्यते | Tarata: सा चानिधौयत इति । काराणामपि तयेव श्यवदारदप्रंनादित्यर्थः | गन्वेकमनेकस्धं कथं भवति | a fe देवदक्षो यगपन्मथुरायां eh च भवतोत्यत ore स्ति चेति । ` मा । अवयवौ यद्यप्यनेक्षावयवख्यः तथापि तत्सद्भावे विवादान्नासौ दृद्ाक- | तथा च मिलिवागां देवतासम्बन्धं बोधयितुं लौकिक विग्रहे येषामिति ; निर्देशः zat a देवतावडाचकस्य तदितस्येकश्रेष इति मिजितेषु पशष ९९२ मद्ामाष्यप्रदोपोद्‌ यौव, | (सरूप्राणानेकरेष खक विमक्तौ । ९।२। १६ ।) (अ. ९। परा, २। ख, र) श्रसमानग्रब्दलादसमानार्थलाचेत्यथेः ॥ दिवचनेत्यादिगन्धसु टको इत्याद्यमिप्रायकः इनं AAA | निद्िप्रसङ्ग इति ॥ क) जातनिदत्तौ मानाभावात्‌ agasta तदर्थाभावेन तदबोध- nay दति “वक्त यद्यपोति । (क) शब्दा यं सम्नन्धस्य नित्यलादिति भावः ॥ विप्रयोगः । (के) दन्दरूपः ॥ रतत्‌ प्रतिपादितमिति । ज्ञो wa “aaa” इति ्एकशेषविधानसामण्येलसप्रतिपादने iat तेन शब्दाथंसम्बन्धनित्यत्रेऽपि न चतिरिति ara ati स्याभावात्मकलात्‌ ततृकृतल्मर्थावगतेर नुपपन्ञमत श्राह RAR UNTIED २ रकशेषविधानसामर्थ्याह्लन्धम्‌ | क । कथं पुनरछ्ायत Taree: सा चाभिधौयत इति । प्रख्थाविष्रषात्‌ । वा । म शि गोरिचक्ते fate प्श्यायते शक्ता नौला कपिला कपोतिकेति। तौन्नवदिवय इति । भा । र्कस्याप्यनेक दति वाक्यद्रेवः। - शब्दप्रादु्भाविेऽव्ययौभावे छते वतिः प्रयः ॥ सवेति । at) सर्वेष AUT ॥ ड रेवतान्धयारेको we) ऋपमौषोमोय (“^ खम्मोषोमोयं प्रश्मालमेत ” ५ खनोऽन्रीषोमौयः” दत्यादिषण्ाध्यायस्याटमे प्रादे नवमाधिक्षरणे ain, | मद्ाभाष्यप्रदोपोद्दयोतः | ade (FH. ९। TT UT द ) ( सरूपाणामेकशेष रक विभक्तौ । ९। २। ६९ । ) लोपद्वारेणेति । क) एवं च freee लष्यमाना्ंबोधकलवमलुभवमितिभावः ॥ भाय्ये बन्ल्थता वा भवतौति | (भा) वा चायं । कचित्‌ चेत्येव पाठटः। विद्यमानेव बोध्यते cere 'एतदजानानः WEA उच्येत तोति ॥ (भा) तद्व्याचष्टे वचनादिति । (क) शास्त्रस्य शास््लोयकार्य्यायेत्वादिति भावः ॥ सप्रत्ययः स्यादिति । (भा) भाव्ये श्राश्चलप्रमास्यादित्यथः ॥ ate शब्दस्य चाथतया व्याख्याने मानं दशयति ९ रखतदजानान इतरः | इ ॥ यद्यपि ताव्मख्या विश्रे षाच्नूणायत रकाङ्घतिरिति कुतस्त्ेतत्‌ साभिधोयत ति | ्द्यपवग गतेश्च । वा ॥ व्यपवगेगतेखख मन्यामद्‌ आङछतिरमि- daa afai न fe aif व्यपवर्ग गम्यते शुक्ला नौला कपिला = मी म मि यागेषु अव्यवदङ्तां प्रतिपद्यत इत्यर्थः ॥ रखकष्रषेऽपौति | भा । यद्येकस्या- नेकसम्बन्धो नाभ्युपगम्यते | ATH! श्दोऽनेकमथें सम्बन्धामावान्न प्रत्याय- ब्व्यम्‌) इतादौ मिलितयो दे ववायामभेदान्वये यथेव्यदादतवार्निकस्यो- ` त्राधऽरयोऽध्यवसेयः । युद्धं चेतत्‌ । “प्र्ययार्थवडत्वं fe प्रयक्तसु पलभ्यते | ete मरामा्यप्रदोपौद्धोलः | (सरूपायाभेकदेष रकविमलौ । ९।२। 4७ ।) ( ख, १। पा; २। शा. इ ` स्व रन्ध इति ॥ (कै) ` भागधे | अथ किमथ लोप इति । (भ) अभ्िविर्‌ इत्यतो शोकत एव wae प्रतौ तिसिद्धेरिति भावः॥ | प्रत्ययलस्षणमिति | (भा) ` श्रनेन श्लो पेनागुदत्तरेवान्वाख्ान मित्युक्त न प्रत्ययं मिति ततख ` ewafa वाच्यं न स्तादिति भावः॥ दतराभिर्मतमनुद्य दूषयति प्रत्यथेम्‌ (भ) इत्यादि । रयः शब्द निवे श्रादेकेनानेकामिधानाभावारै कशेष WITT: । अन्ययाऽप्तयथै ष्ठात्‌ । एकेननेकस्यामिधाने प्रत्ययं weet म wre इति चेदित्यथेः ॥ यदष्येकेनेति । (भा) ९ लोपेगानुत्यत्तेव | क ॥ कपोतिकेति श्नायते चेकोपदिष्म्‌ । वा ॥ श्रायते खच्वप्येकोपदिषम्‌ । . ` गौरस्य कदाचिदुपदिष्टो मवति, स तमन्यस्मिन्‌ देशेऽन्यस्मिन्‌ काले- ऽन्यस्यां अ वयोऽवस्धायां दृष्टा mated गौरिति ॥ कः पुनरस्य faite येदित्यचैः॥ उक्तमेवाथे समथैयितुमाह “श्र्याभिधाने W's | मा । श्रुति. qiafafeatt सवंवदहाराणामप्रडत्तिः स्यादित्यर्थः । aq चेति | सर्व- . विषषाचेदाङृतिश्ोद्यते तदा सव्यक्तिविषयमनुख्ानं विना वैशुख्यमेव स्यादिः | अथानुद्धानसिद्यर्थमेकद्रव्यविषयमेव कमेक्रियते aaa aqad -चेकग्रेबत्वमिति म seat भवेद्‌” इदत्तरवात्तिकस्यानुगुखात्‌ | श्य देतत्‌ | “amaranth प्रहत्य fatuaq | eizey amar HUTA AT Tt ६४ (क, ९। पा, २। आ, इ) ( रस्पाकालेकाेव meteor as १। ६७ । ) अपिना एतत्‌ सूरयतिं | नेकेनेकखा भिधानं वयं निराङ्खमेः | किन्तु सडइविवचायामेकेनामेकाभिधानमपि waa: । तेन -वाक्ध- futg: | CHUN TAY HRS: | TES तु प्रयोगाद्‌ शेनान्तज्ि- gadista ख इति । खौयद्ौयार्थत्याग एव प्रत्ययेत्वमिति ara: ॥ श्रारम्भवादाह | थावतामिति। (मा) एष एव न्यां TT: ॥ न्याथ्यत्व कुत इत्यत श्राह werata । ॐ) एकस्य न॑ स्यादिति प्रयोगे इति शेषः ॥ प्रत्याख्यानव्रादरौ ITE रकेनेति । (भा) टा वित्यादिदशमादिति भावः ॥ ्रारम्भवाद्या यदौति ॥ (भा) ` सदेति । (कै) सभुदायायंभादुर्भावादिति भावः + दिवचनादयुत्पत्ययेमाइ उद्भूतेति ॥ कै) परस्याविश्ेषादित्यतः | तस्येवोपो इलकमेतत्‌ । वाविश्ेषादिन्यलः। तल्सेवोपो इणकमेतत्‌ । = प विश्च षाजश्षायते A ® e Satufestafa ) धर्मशास्त्रं च तथा। वा॥ Vs च क्त्वा ua ATS “रुकाञ्चतिरिति चे"ति । भा । च शब्दस्तु शब्दस्याये वच्छमाशाथीपेच्तैया समुचये वा ॥ सं चेदागोमिति। भा। रकत्वजतेरेकथन्दप्रत्तेः सिडत्वादेक- aerated स्थितिः” इति wat देवतावतां afea war म तु afwamt Raat देवतायां प्रदेये च खशः अलिरिष्यत इति परेऽमि 34 ९. AWAIT TMNT: | ( सरूपाणामेकशेष रकविमक्तौ । ९। २। ९8 |) (ख, १। पा, REST, १) रकेनैवेति । क) यगपदधिकरणएवाचक इति रोत्थेव्ययेः ॥ प्ान्तरेशेति । क) सजातौयलाद्‌ इ टितिबुद्धिख्येनेत्ययेः ॥ भाग्ये रकेनापौति । (म) शअरपिनानेकेनापि ॥ भरत्याख्यानवाथेव यत्चन्तरमाइ उभयदशनाचेति | (भ) उभयोरप्येकेनानेकार्थाभिधानद शेना दिव्धयः ॥ तद्व्याचष्टे सरूपस्य चेति ॥ (कै) दिवचनान्तमिति । क) aq एव पदकाले एथिवो दतौति प्रहतम्‌ ॥ ननु धावा इत्यादाविव अकावित्धादावपि भाति अनेकार्याभिधानं स्यादिति Sq खभावेन वार णात्‌ ॥ | aaa प्रत्िनिमि्तमिति । (क) गोषणो धि वा 1 प्रत्तम्‌ | ब्राद्यणो न was: gu न पेयेवि arquart a इन्धते gaara च ग पौयते। यदि ददं पदार्थः स्यादेकं ब्राद्यणमदटैकां Et QUAL VATA VARA तु May waite cat: pad asta भा । सर्वाभिचैक्तिभिः सम्बन्धस्य वु्यलवात्‌ सवे्ेवाभिब्रलुदयात्मादगात्‌ प्रयेकं रक प्रल्योपान्तदेवताग्वयस्यान्तर छत्वादेवमेवेति चेत्‌ सत्धम्‌ । प्रदेय रव Win: THe प्रत्मयसमभिव्याहारात्‌ देवतायां निरूद्लच्छयेद्याश्रयेगायं ACAI SNA: | Rqe (ख AUR) (सरूपाणामेकशेष एकविभक्तौ । १। २। १४ । ) तज रशरक्यतावच्छेदप्रकारकबोधाङ्गीकारे तदनुगतौशतानेक- ब्यक्रिमोधो नाय्य एव एकस्माद्रयपदायेवादेऽपि wee बोध इति वादौनां मतेऽपि प्रृत्तिनिमिन्तोपलदितानेकव्यक्रौ ¶ज्रियहान्तात्पय्येाइकसत्वे एकस्ममादप्यनेकश्द्धव्यकिबोध इति सर्वथा इव्यपच्छेऽपि BI प्रत्याख्यातम्‌ ॥ इदमेव aa यदैकस्य यगपदनेकाथबोधक त्वं ATH प्रत्याख्यानमिति । (कै) ददं ख प्रत्याख्यानम्थष्यान्यप्रमाणलादित्यनेन खचशतापि दभ्रितमायभेव ॥ भन्वेवमपि इन्दो SACS श्रा म त्विति । @) सडइविवचायामेकजातौ याथानेक ग्ष्दप्रयोगादगेनेन तद साधुव- प्रतिपादभायेदबमिति भावः ॥ रकारकतिरिति । (भा) भाग्यश्ास्तौति शेषः wears: । शब्द प्रतो तिविग्रेव्यः बुद्धिरिति प्रमाद्विकेत्य्ैः ॥ ननु MA स्यादेव प्रतौत्येकषूयतेत्यत श्रा cee genes “eens eee ee eee | ९ शक्धतावच्छेदकप्कारकः | क| - [डि 0 कि = @ 48- oo 1 eee ee = मेनि मि करै मपौत्वान्य् कामचारः स्यात्‌ ॥ कः परमरस्य विग्रोषोऽव्यपवग गतेश्खेत्यतः | ° > तस्येवोपोदलकमेतत्‌ | अग्यपषगं गतेख् ware च तथेति ॥ अस्ति चेक- ie Sees CE कणी क्षि eee Sees Ee Ve pata AER । ष भी परिसमाप्तववादेकल्िन्नपि xa वत्करम क्रियमाणं जातो छतमेव Heated: | यथादिश्य इति। भा प्रतिदेशं यथा aatarnfea उपलभ्यते तथा upharea भ UM नेयः । ^ केवलादेवतावाचचौ तडितोऽपरेः समुचखरन्‌ ” इ त्यादिग्र्थास्त मवान्लराभिप्रायेख मेयाः। न चेदम पि दिरूपेकशेषपत्ते समानार्थता- शद महामाच्यप्रदौपीडयोत)। ( सखभादामेकश्रेष खक विमक्षौ । ९। ९ ।९७।) (Rie शशा. द) गुशेति ॥ ॐ) चऋपालम्बमेमेति | (क) विषयंणेत्यथेः ॥ प्रत्यायित इति । क) अनेकशोऽपौत्यादिः॥ विशेषानवधारणादिति | क) अआञ्रयभेदेऽपौत्थादिः ॥ अविच्छेद व्याचष्टे अविशेष इति ॥ (के) तस्य गतिरिति । क) विशेषानवगतिपूर्वंषामान्यष्य शब्दतो ऽवगतिरित्यथेः। श्रयं भावः। शणादिभिन्ेषनुख्तेकाकारमतौत्या जातिषद्धौ तच शक्रिः श्ब्टान्तस्याबोघञ्च gaat are arg न श्रक्रि aw नापि wetat तासां Reet बिग्रेषरूपल्मेन विशेषाव- गतिप्रसंगात्‌ । यथयाङृतिरूपादिकं गब्दबोधे भाषते .शामान्येन तथा विगरेषेऽपि areas जातेः शक्यते तु तदाश्रयतेनारेपा- मनेकाधिक्षस्खख यगप्रत्‌। ats अलि खस्वप्येकमनेकाधिकरयख् गग पदुपशभ्यते | किम्‌ । enfer | saa) रक enfzatstanfe- नातिरपोल्र्धैः ॥ "ननु चेति | भ । अयेऽपि पदार्थं गातेरमभिधेमाया ङषन्रचुखल्वेनाखयखात्‌ परिक्तमेदं cea fafwemferqa wat MATS oul salam wave मनोवि प्रखयथाग्वयस्यं प्राथमिकं खीकाग्मेवेति वाच्यम्‌ । Tee द्वे बामेकविभकिं प्रति प्रञ्ञतित्वामाचेऽपि विभक्तो परतः arate PETAR CN | १२ (qt पा. खा.) '(सकपावमेकद शकविमक्गी 12) २। ९४.।) दिना शामान्याछतिरूपरादैरेव weft न दोषः + प्रथमतो qe यदपि fasieerta शरत्रि्रस्तयाप्यावापोद्धापन्यायेन gent आनमयनादिषदृष्ठा पूरवंजातश्क्रियदस्य snares व्वखितिरिति तत्वम्‌ ॥ वाहादिक्रिया तहिं कथमत are. ` द्रव्धदारका इति ॥ के) राश्रये क इति | आश्रये करणमेव जातौ तत्करणमिति भावः ॥ अन्वयबोधे तु बाधन्नानस्याप्रतिबन्धकलाश्न तदमुपपन्तिः । जातोत्यादिप्रथासो aufa कचित्‌ ॥ सनिधिमाभेश | के) शक्ये व्यक्रा उपशणतामाचेण प्रत्यमिन्चाप्र्ययसूपेए पर्य भिन्चाविषयेण प्रत्ययेन तदु खारितगोगब्दाद्यादृश्रः प्रत्यथस्ता- दृश एवेतद्‌ खा रिता दित्येवं प्रधमिश्चाविषयता सा चेकाकार्तां विनारुपपन्ञेति । दितौयेना भिधाने सिद्धेऽपि uaa ग सिध्य त्याह Tw य॒गपदूपलभ्यते ॥ विषम उपन्धासः । नेको बटादिव्मनेकाभि- करदं यगपदुपशभते ॥ ad तदि । इतो्रवदिषयः। वा ॥ तद्यथा । च्यते ॥ प्रयेकं च परिसमाप्यते इति । भा areafa@enyte | थवा भातिदपलच्छणभूता waa परिसमाप्यत दति व्याख्येयम्‌ ॥ रकेषस्लु- सरूपेकदेष Tiara त्‌ । प्रहृतमनुसरामः। खरभिन्नानां बस्योक्षदः खर्विधिः स शिष्यत इति, वक्षयम्‌ । तेन पूर्वोदाहृते इरिण्ावियच 28 ® AY TATA TNT: | ( सरूपायामिकप्रेष रक विमक्तौ । ९। २। det) (ख. १। पा. २। खा. १) तथा वनमिति ॥ क) अविशेष इति । (क) एकरूपत्वमित्यथेः ॥ वनश्ब्दन कद्‌ाविदासष्सुटायस्य कदा- चित्पशाश्रसमुदायस्य कदारित्‌ वदिरससुदायस्य कदा चिदाघादि- समुदायस्य प्रतौतेरिति तात्पर्यं तदाह firazafa ॥ क) ` एकतवे य॒त्षन्तरमाह aaa चैकेति ॥ (भा) ्ाद्यव्याख्यानेऽष्याहारभयद्भायसखारस्याञ्चाह अथवेति ॥ (के) उपदिष्टमिति । के) भावे क्रं इत्ययः ॥ भ्य कः पुनरिति। (भ) अनेनापि प्रत्याख्यान विशषष्येवोपपादनादिति भावः ॥ प्रत्यक्षमिति । क) गनि GS bens (दन्यः उवी = एक इण्द्रोऽनेकस्िन्‌ कतुशत अङ्कतो यगपत्‌ स्वे्र भवति | रखवमाहति- रपि यगपत्‌ wast भविष्यति । वश्य चेतदेवं विश्वोयमेकमनेकाधि- येति । भा । गाधैपलल्ितस्य ग्रस्य शन्देनाभिघामे सत्धभिधेयनेकत्वेना- ऽनेकश्ब्दत्वप्रसङ्गादित््थैः ॥ त्वयाऽपोति । मा । नातेरेकत्वादुद्धित्वबडूत्व- rn aT ETN a | sissies senna त Saihciatees ie elsheaneatececsiaene! a } छौबन्तस्यं पित्वादनुदात्त प्रयस्य te: | न तु mat पयोगे ar a. # तदन्तस्य प्र्यसखरे णान्तोदा्तस्य | ननु ^ वर्ादनुदात्ताद्‌ "° (812 1 Be) AUTATAITTATT EAA? ९०१ (ख, पा. षा. ६) (सरूपायानिक्रोव रकविमक्तौ । ९।.२। ९४ ।) FAITE शाब्दमय्यजनोच्यते ॥ तत इति । क) aw इत्ययः ॥ विप्रतिपन्नेति । क) दे ाक्मप्रत्ययवत्‌ | अान्तलशंकयेति भावः । प्रयोगस्त॒ विमत- saat जातिनिषयो देश्रादिमेदेऽपि श्रवाधितेकाकारम्रत्ययलात्‌ संमतवदिति ॥ वस्थेति । (के) अवस्छाहृतमेदोपपादनेन aq व्यक्िवधं विषय इति सूचितम्‌ ॥ प्रत्यभिन्नाप्रत्ययेति । क) तदिषयप्रत्ययेत्ययेः ॥ उप हकमिति | क) भाग्तत्वाश्द्धा निवन्तेनेन प्रमात्वनिर्वाहकस्तकं इत्ययः ॥ न साद श्येति । क) सादृष्छरूपेकक्रियाका रिता दि निमिन्तकथमरूपा नेत्य ॥ | वा क 1 रि विगमिष्यति वोद वोन णन @ "A । द्‌ क करसे करणस यगपदुपलभ्यत इति ॥ मकमनेकाधिकरगख्ध युगपदिति aaa Te x ° Ql वा॥ यो fe मन्यते नकमनेकाधिकरस्थं युगपदु पशभ्यत इ चेक- निबन्धगानि हिवचगबखवचनानि न सिद्यन्तोति ata: | रवं भाष्यकारेण wae साम्बं दशितम्‌ । वाक्धकारस्त॒ भातिपन्ताञ्जयणस्य प्रयोजनानि इति ौषन्तस्यापि उदा्तनिङ्त्तिखरेणन्तोदात्तता स्यादेवेति चेत्‌ | भनान्तोखि | उदात्तनि्तरे वाभावात्‌ | ^ वर्णानान्तणतिगिवान्तानामि”ति ० मह ्मार््यप्दीषोव्द्योकः (सरभ्छामेकाप्रेवं wafer 1 ६। २। qe) (अ. द। पा. ke Gg) ऋअविगोतः । ` क) प्रमाणभावः | TATU GS WAS TTS WIT तेगोपभिबङ्कानि वचनानि येसरतेषामित्यथेः ॥ द्रव्यस्य श्रब्डा यत्वे हि एकत्राह्मणएवधनिषधादेवे प्रतोयेत ॥ रकः कं इति । एवं चेत्‌ थो यद्य तदाक्यश्रवणकःाखे बुद्धिः स इति VG ala: पदाथेत्वे तु म टोष इति तात्पय्येम्‌ tt अन्यच कामचार इति | (भ) धवेवाभिति रषः। एकेन एकख्याहनने जातः शाखां इति अन्यत्राह्मणएविषये सवेषां कामचारः स्याटित्थयथेः ॥ नन्धेकमिति । कै) जातिरूपनित्ययः i सद्वाबे विवादादिति । क) वौद्धादोनामिति गेषः। किं च साम्येन प्रत्यवयवमवयवौ- नोपलभ्यत इति वेषम्यादपिस न दृष्टाज्तिति इति भावः ॥ साका- जपा दाक्धस्या ह | वद्य ate: स्यात्‌ | श्कप्ेषेऽपि Aut cawetst way यगपदनिदघोव । वश्य waeq fantaarafacfadtaa इति । बव्याभिधाने eee . सनुष्येगाचष्े ॥ चोदनायां वचेकस्येति । मा। सामान्धस्यास्रेकादेः उष्प्रधिद्रत्तेरिति | मा। खद्ाज्रपाललवादिरपाचिः तस्य afer प्रत्तः | ( fati—-mi—-facg-ae ) भटनेर प्रद्यतरगुदाक्षतवात्‌ | age ^“ वर्णं- ager” दति + तथा मोमांसते शति मौनांसकः7 . लिवृखरेथ मणानाग्यप्रदौपो्घोवः । 2Og ९) ( सख्पाामिकशेष पकविनष्डौ | ९। २। ६४ । ) रकस्यापौति । क) (ष्य. पा. चा. एकख्ापि waa इति पाटः । THAT Perna यथानेक- amnfyan विषय एकबोधन्नानविषयञ्च एकदे VATA HATA त्था दर्भनसंभवात्‌ तया TAA afa नातेरनेको विषय श्राज्रय- तयेव्यथेः ॥ ange इति पाठे wasfa यया TRA ब्योऽनेक- यागख एकष्टापि WE विषयस्तथा जा तिरपौत्यथः ५ fara इति । क) चव्य इन्दष्य प्राद्‌भौव इत्ययः ॥ सर्वेधिति । ॐ) प्रादुर्भाव aaa meee agra वा एका देवता ब्रौद्यादि- द्र्यवक्छवेयागेव्वङ्गतां युगपत्‌ प्रतिपद्यत इत्थयेः ॥ भाय्येऽपि द्द्रश्ब्द ““ श्रह्ृतः ” प्रादुश्डेतः ana सर्दवाङ्' भवतौत्ययः ॥ यदीति । ऊ) ्रनेकाचिकरण्णम्छ पदेनाने कखम्बन्धो विवत्‌ इत्यथः । एव इकः शब्दो यथानेकजार्थ एकेन युगपत्‌ zea तथा जाति- रपौत्यथेः ॥ सं प्रत्ययः | att दरव्धाभिघाने सन्याङ्घतेस्स प्रत्ययः स्थात्‌ ॥ an रप्‌ स्व को दोकः। तच को दोषः। लगति" | ty emer TT ------- , । दा ॥ वश्रासर्श्रव्यगति, प्रा्नोति । सर्वदरव्छगतौ को सामान्यमिधौयते तदा Ant wage भवति । अदि eaten चेष्यन्ते परिन्नककपण ण --- _— त्‌ प्रतिद्रब्यमद्धाकपाएलत्वसु प" धिर्यज्यते | श्रवयेत Wate Ne ee —— _ मध्योद एतः । मौर्मासमधौवे Haan | eal दिभ्यो बन्‌ 99 ( 9 | र। ९९ ) नित्छरेग्ययुदात्तः । <न योः ` बदविदच्तायामाययुदा्षः ! मयोः 39 Rog महामाश्यप्रदोपोदुद्ोतः। ( सरूपाणामेकशेष खकविभक्तौ । १। २। ¶४।) (ख. ६। पा, २। आ. ३ ` अपरो शस्वोक्तमिति । (भा एकः शब्दः \निवेशिलादेकं द्रव्यं गोरूपं वोधयेत्‌ awe an. Forel wat wea वा गवान्तरालमेऽगास्ला चः प्रत्यर्थः शात्‌ | एव न ब्राह्मणएमि्धादावपि एकश्च ब्राह्मणएस्याबधो विषयस्तचान्य- विषये सवेषां कामचारेण प्रन्तावपि न प्रायसिन्तं स्यादिति बोध्यम्‌ । wayyy प्रति एकव्यक्ररेव बोधनमित्धमिमानः | अथानुषानेति । क) श्रयं भावः। जातेः सारादनुबन्धनाद्यसंभवात्‌ यक्िदारा तद्वाच्यं तचानुष्ठामशिष्यथमेकप्रयोगे एकव्यक्रिदारकमेव तदा- ओते तचाृतेरेकत्वे विनिगमनाविरहात्‌ अर्व॑यक्तिदारकमेव तराज्ोयते श्रारुतेरनेकले तु प्रतिन्नाहानिरिति ॥ पूर्वार्श्यश्याव- तारणाञ्चशब्दोऽनुपपन्लोऽत श्राह तु शब्दस्याथ इति ॥ कै) भाष्ये ९ 66 निवेशित्वात ११ दत्यारमभ्य ७९ ष्रााखन्नाथैः + इयन्तं ना स्ति ai Tar lt ----------------____ ate: | गौग्नुबन््योऽजोऽप्नीबोमगेय इति । खकः wets कुवौतापरो- SMT | Sete च fama विगुयं कम मवति faya च एकेन व यजमानेन सछ्देवाद्धाकपालः vasa निरूप्यते मान्येन भाप्य- ated: yom: पुनरिति। भा। गोर नुबन्ध्य दत्याम्रेयमष्टाकपालमिति Fae स विवच्यायामायुदात्तः भ्िष्यते नित्‌खरस्य परत्वात्‌ । est अक्ताः | ' अच्चस्यादेवगस्ये” (भिटद्ध-द५-पार) ति गिटङ्षण waersy मदामाध्यप्रदौपोद्खयोवः। ` २७५ (अ.९। पा.२। या. द) (सरूपाकमिकष्रेष णकविमक्ौ । १। २। ६४।) चनवयवेनेति | (भा) लात्या्रयाग्यक्तिविशेषा KIA इत्युच्यन्ते | श्रनवयवेन व्यक्ति विग्रेषानाखम्बनेनेत्ययेः ॥ नन्वाञ्रयभेदान्तद्धटोऽत श्राइ सर्वांभिरिति। क) मेदकाभावाश्न मेद दति भावः। प्रत्यच्चविरोधाड्‌ धमिं- ग्ारकमानविरोधाश्च भेदानुमानमसंगतमिति wen नलु श्रा दित्यस्य प्रत्येकं खमासमाध्यभावेन दृष्टान्तासगति मला प्रतिदेशमिति ॥ कै) sara इति । के) शक्यता वच्छेद कम शक्यमेवेत्ययेः। दा प्राधान्येनानभिधेयाया दूत्यः ॥ परित्यक्रमेदसिति | क) परित्यक्नावान्तरभेदमित्यर्थः ॥ नतु ABQ प्रत्येकं PATH प्रकतेरतुपयोगोऽत “ATE शस्लमिति ॥ क) कर्मि फलागवातिः ॥ मनु च यस्याप्याक्नतिः पदार्थ॑स्तस्यापि यद्यनवयवेन चोद्यते a चानुबध्यते विदुणं कमं मवति विगुणे च कमेयि फलानवाभ्भिः | ॥िनििननितिनिनिििििनितितििि चानयोरिद्यैः ॥ रखकानिरत्तेनेति । atl निष्पन्नो डि पर््वांगसाधना- योपारोयते ॥ व्वपरानिवैर्नेति । मा । चआाग्रेबोऽदटाकपलख्ोदगेवोत्‌- च्यादयदात्तः। Barat तु “far” (षिट्द्ध-प-पा९) इदन्तोदात्तः । छ्रकटावयवविमौतक योतु धणन्तत्वादादयुदात्तः । अत Ta ^“ प्राचेवाम्‌ Reg मदाभाष्येपदौपोद्धोतः |. ( सर्ल्पायामेकशेष एकविभक्तौ । ९। ०। ६४ । ) (ख. र। पा. द। खा, १) षराब्दनाभिधाने इति । क) MUTA: ॥ नन्वेवं चोदनायां चेकस्येति चोऽसुपपनन इत्यत ATS वाक्धकार इति + कै) प्रयोजनानि । क) भ्रयोजनान्तराणि ॥ समुयेनेति | क) द्व्याभिधाने दया सत्यसप्रत्यय द त्यनेन aqua इति बोध्यम्‌ ॥ एकच्याग्रेयादेयं उपाधिरष्टाकपालल्वा दिस्तस्य पुमः पुनः प्रहृन्तेरिति वा्निकार्थंः | 'वमाखवाश्यलात्‌ एकस्येति व्याचष्टे सामान्यस्य के) इत्यादि ॥ अष्टाकपालत्वादि ॐ) दत्धादिपदेन निर्वाहः ॥ अत एव भाव्ये घ एव afia “एकं निष्प्य ” इत्यादिना ॥ १ समासच्ेषटत्वात्‌ | इ ॥ शैकाक्चतिरिति च प्रतिना इयते । यथास्य पक्तस्योपादाने प्रयोगगमेक- शेषो भ awe इति स चेदानीं amet भवति । रवं तद्यंगवयवेन Tas पाद्यते ग तु चोदनायाः पूवे fay xen) aw fea मेदा णात्‌ भखान्तरेऽपि weft: स्यान्न तु निवश्ये सादृष्याय्रषण दिव्यवष्याश्नयगरौया अ अ A a इति an अष्ाकितवनिन्दाप्रस्ताब ्यच्स्याहइमेकपरस्य इत्याद याचते wet बैश वोऽन्तोदात्ता खव ater | तस्य नाच cael तु र्चावयवप्ररत्वा. Ree. ee ai eh iuih blinks (ai, द पा,२। चा, द) ( सक्पाकामिकशरेव a । १। २। द 1) प्ररन्तिरिति। क) पुनः पुनः ठन्तिरि त्ययः ॥ उत्पाद्यत इति । क) उत्याद्लेम बोध्यत इत्यथे; ॥ ननु प्रमेदेऽपि डितौयोपन्यासे किं TARA AX aafa ॥ क) ष्कपवामान्यादासिद्धमिति “अडचण ( frva- 2) ` इति सूनसखभाव्यरोत्धा निष्यन्ञेदममिधेयं नेदमिति विवेकायदादित्यथेः ॥ नतु AATEC प्रटृन्तिः स्यादत ATE सादश्येति | क) aq संबन्धिकलेन प्रतियोग्यन्तरालुपश्थितेरिति भावः ॥ AS व्यक्िशक्धौ शआ्ननधव्यभिचारयोः See जातौ शक्रिरिव्याश्रद्धय जातिरेव नास्तोत्थाइ इन्िविकल्पेति । (क) १ रूपसामान्धादा | वा | खूपसामान्धाद्वा सिद्धमेतत्‌ | श्िवद्-९ ॥ Se ee cae च परिखिमाप्यते यथादित्धः। भनु च यदसा पि xay पदा्थसतस्याष्य- भवयत्ेन चोख्यते gaa च प्ररिसमाप्यते | सकरषस्त्लया वक्तव्यः | त्वबापि जातिः ॥ इध्याभिघधानसिति | ना। जा तेढैत्ितिकल्याच्मत्वेमामावं मन्ध- मानो ब्याहिन्ेद्यमेव शब्देनाभिधोयते इति मन्धते ॥ Staal Weare ` ere | मयोः खषविवक्षायन्तु रात ae: Ete वाचिना aan सद विवच्वायान्तु ॥ ^ भुपसकमनपेसक्षेन ” (२।। qe) Res मङाभव्यप्रदौपोद्द्ोतः I ( सरूपाकामेकशेष रकविमक्तौ । ९। २। ६४ ।) (अ. । पा. ९। चा.) न तावट्रयेषु व्यासच्धटत्तिः। एकाश्चयनाशेऽप्रतोत्यापन्तेः। किञ्च ` गामालभेत ” दत्यादि चोदनासु सवेद्रव्याशंभापल्िः। प्रत्येक- घमाप्तौ तु ZUMA तदनापन्तिः। तज्ापि we ““एकाङ्तिरि”ति प्रतिन्नाहानिरित्ययेः । तन्नल्ंखामायुपलकितमधिष्टामचेतन्यमेव द्वयमिति नानगधव्य मिचाराविति तात्यय्येम्‌ ॥ भाय चोदनाखिति । (भ) प्रबन्तेकवाक्ये तस्य दवयस्यारमभणात्‌ | इदमुपलचणएमारम्भण- शम्भमादिकरणादित्यथः। तच्ारम्भणं क्रयो बन्धनं वा । जातिवाटे दुषणमाइ ATS प्रारृतौ चोदितायामिति । (भ) काय्येसम्बन्धिलेन चोदितायामित्यथेः ॥ प्तच्छेषपूरणेन व्याचष्ट अयुक्तम्‌ (के) द्यादिना ॥ तेव दूषणान्तरं १९ कामं। क। तद्धि विवचनबङवचगानि साध्यानि ॥ चोदनायां चेकस्योपाधिदत्तेः। वा ॥ चोदगायां चेकस्योपाधिठतेमन्यामद शआआहतिरभिधौयव इति । anda fafa wei खालछ्लतिवादिपच्ते शब्द गाज्ञतिखोद्यते xa तु काय्यं प्रव- सेते । qua चेवत्‌ । ग न्यचोदनेऽन्यस्य कायं faa यथोक्तं छृतं दरति agama | नगन्वचचेतमागां देवतानां कथं पगदसकादि- द्वस्येति चेत्‌ । set) लोकप्रसिडधमवयवसंख्धागविद्येवात्‌मकलिद् महाभाव्यप्रदीपौद्द्योव, | Ree (GR) पा. RIG. १) ( सरूपाणामेकशेष afarat । । २। ६४ 1) न चैकमिति ॥ क) विपयैयस्यापौति । ॐ) घत्रतिपच्चसंभवादित्यथेः। एवं शानेकट्रव्यग तिकानातिरग्चप- गन्तुमेव नम शक्यते इति wan नमु जातेर्मिंत्यतल्लात्‌ कथं नाध्ादि किश्चेकनाशरेऽपि व्यश्षन्तरेणाभिव्यक्रनात्थाचाप्रचरेदेवे- ` द्यत श्राइ अमिव्यजकेति । क) व्यासच्यटत्तिजांतिः सवव्यक्रिभिः खन्या भिव्यव्यत दृति मते ददं दूषणम्‌ । जातेनांश्रख्च तिरोभाव wae: । एवं “श्वा नाम- लोके a सचरे"'दिति wee व्यक्षन्तरे खप्रद्ययविषयो न संचरेत्‌ । न स्यादित्ययेः। एवं विनाश्रपदं व्यक्तिवुष्यनधपरम्‌ | तथेति पराण्टष्टमातौ तिरोधानपरमित्धयुक्रमला यदंति । (कै) ्रविद्यको wafanet जातिरिति ara: tt कयि | किणरर ण जज त Pa ae EE a प्न ९. ^“ प्रचरेत्‌ ” इत्यपि पाठः॥ “date” इत्यनेन नागेद्रभङ्कोय- माष्यएस्तके खव विधपाठोऽसतौत्यनुमौयते ॥ sere निवप्रेत्‌ । wa निरूप्य दितयैयस्ततौयख निरूप्यते । यदि च दद्य पदाथः स्यादेकं निरूप्य दितोयस्य तीयस्य च निवैपणं न प्रकल्पेत | भवति | तस्ादुगश्मेव शब्देनोच्यते इति न्यायम्‌ ॥ न चेकमिति। at | न हेतुरहितेनादिदृष्टान्तेन साध्यसिद्धिमेवति देवदनतदृष्टान्तेम्‌ विपग्ध॑य- तावन्न व्याकरे Tas! दासान्‌ इत्यादौ नत्वामावप्रसङ्कात्‌ । वट- त्तटोवटमि्यादौौ यथायथं लिङ्गात्‌ वितयनिवन्धगकार्ग्यायामसिडि ९८० ATTA: | ( aeecrartarita एकविभक्तौ । १। २। १४। ) (ख, RIT 8 सा, ३) जातेनेति । क). | व्यासच्धसर्वाश्रयदन्तिगोलं सर्वाअ्रयज्ञामेरमिग्य््यम्‌ अन्यथा गोलश्चानमेव न श्ादिव्यथेः ॥ we तरिं तप्मत्यकलाय तदाश्रय स्वश्च प्रत्यक्चत्मत ITE भावये | अनवकाशमिति । (मा) | श्र्थान्तरप्रत्ययावका्रंरहितं Aha गोलप्रत्यक्ाय गोषूप ay aq प्रत्यकं BW) गोव्यक्रौनामनन्तलादनवकाश्रवमित्यथैः.। न विदयते श्रवकाशो यस्मादिति बत्रौदिरिति तात्पय्येम्‌ । श्रत परेऽध्याहारङ्तेश्ात्‌ पान्तमा अथवेति ॥ क) नायातौति । क) STATA BATAAN न श्क्यं वक्रम्‌ । तखा निःकरियत्वात्‌ ॥ “a ara fa पाठे उत्यन्नव्यक्रिं यक्वम्मरादागत्य प्ीपनो तौत्यथः ॥ । न च तचासौत इति । ॐ) प्रागाञ्रयाभावादित्यर्थः AIA VATE कः पुगरेतयोर्जाति चोदनुयोविरेषः। रखकानिष्ेत्तनापरानिरवरछन | दष्याभिधानं व्याडिः। ata इव्याभिधानं श्थाडिराचायथीा न्यायं मन्यते | स्यामि साधनात्‌ ॥ शा aa इति । भा। खअभमियन्नकविनाश्ने भातेक्षिरो भावाद्‌ Gratz शेति carat ग स्यात्‌ | wanes इमैकापाय इवर्थः wayne किन्तु पारिभाषिकमेव लिङ्धयम्‌ । aw केवलान्वयि । wah, .- दयं af, इदं वस्तु, इति wert sae विबङ्धप्रसरत्वात्‌ 1 4 car. मङाभाद्यपदोपोङ्द्योतः | ९९१ ( अ.१।पा.९। ५.६) ( सरूमाजामेकरेव शकविभक्वौ । १।९। ९४ । ) असति पञचादिति। क) धतः पश्चादेवास्ति wa: पूरवे नासो दित्यथेः। एतेन मा यासौत्‌ मा ख शत्‌ aw मोलभिति परास्तम्‌ ॥ नतु सक्रियलवमङ्ञ- एत्धां ्रनागमममस्बत श्राह न चांशवदिति । (क) निरवयववेनां श्राभावादित्य्यः ॥ नतु पूवंमाधार व्यक्राकेवा- AMAT श्राह जहातौति | कै) ूर्व्ापि प्रतैतेरिति भावः॥ तस्मात्‌ शर्वंगौकेति वाच्यम्‌ । ary कया चिद्धा्ेव Sar सा अभेदात्‌ सर्वगेति वाच्यम्‌ aay स्वं दृश्येत तदाह aatafa । @) BY पचे गोभूतममिव्यक्रगोत्येम are तुख्यव्यक्रिलेन जात्य- नरावकाश्ररहितं स्वं यादिति भायाथेः। जातिसंकरमप्रभक्गख द्यपि बोध्यम्‌ ॥ vaafadiaa इति ॥ तचा च fawaarfafe:) वा॥ wa a wen लिक चनानि faatf भवन्ति | areqat Area: areqary ब्राह्यणा इति । यदाश्रयापाये आाधितस्याप्यपायः savas अवयविन इवेति नातेवि- TITS gerd: y गोरणा इति । मा । भातेन गोपिष्डेन गोत्वमभि- वयक्तं त्च aaa रखकगो पिखप्रथत्तत्वे Tatra | कचिष्छन्दः cafana fagam afar दयोः कचित्‌ fafafa लिङ्ाुद्यासनादिष्यो fafa । कुमारत्राक्षा1दिष्ब्दास्त लौ किकपस्व- 8४ Rte : ACTATAITMN EMA । ( सरप्राशामेकशेष रकविमक्तौ । ei २। 4४ । ) (ख, Ul पा. BET. ह न डीति। क) एवं च तन्तच्छब्दप्रतिपाचे एकस्िम्‌ विरद्धधरमो पपन्तरभावाद्रय- मेव पदां इति भावः ॥ aa गौख गौख ईत्यनेनाभिपेतवेरूप्य- मुपपादयति । : Weta | (क) एवं खण्डो गौसुण्डो गौरिति च न स्यादिति ara: ॥ प्रत्यभिन्नाप्रत्ययः। (क) तददिषथप्रत्ययः । भाष्य अस्ति च वैरूप्यमिति (भा) वाक्यस्य च शब्दं व्याचष्टे तथा च विग्रह इति । (मा) एकार्यतवे पर्य्यायाणामिव सदप्रयोगो न स्यादिति ara: ॥ भाष्ये व्ययेधिति | (मा) विजातौो यानेकाथेषरूपश्नब्द स्वित्यथेः ॥ चोदना च तस्ारम्भात्‌ | वा ॥ WATE च तस्यारम्भान्‌ मन्ामह गर्ममिधौयत इति । मौरलुबन्योऽनोऽपरौषोमौय इति । eared छमवकाश्भिति | मा। पदार्थान्तस्प्र्यस्यावकाशाभावात्‌ । अथव सर्ववस्तु व्यापि गोत्वमेवेख्ब्यम्‌ । अन्यया - मायाति न च AMS fer WaT चांशवत्‌ | भद्धाति ya माधारमहो व्यसन सन्ततिः । विरे WIA TA शक्ताः लोकिकस्त्रौत्वविशिषटे च प्ास््नौयस््ौत्वे । कथ म्ामाच्यप्रदौपो द्योत । कर: (अ.१। पा. REST द) (सर्स्पाणामेकशेष खकविमक्तौ । १। २। ९४।) सुक्तसश्यमिति । (भा) एकगषाङ्ोकरणएमिति We ॥ जात्यभावो व्याडिमते SAT facafa ्रङृतिसद्वाव इति ॥ क) Smear” इत्यादिना व्याख्यातं सवेगोग्धतमित्यादिदोष परिहरति र सवेगतत्वेऽपौति । क) संकरोऽपि न। परस्रपरि हारेण भिन्ञवस्ठनिष्टानामेवेकच- स्थितेः daca न स गोत्वादौनामिति भावः ॥ श्राद्य बाख्या- Har stay जातेः प्रत्येकं परिषमाघ्यङ्गोकारेण खद्धरः | एकेक- afmagary न विनागेत्यादि दोषः ॥ ननु “aatfafa” (के) यथात्मनां व्यापकलेऽपि afe शरोरे कथिदेवात्मास्फुरति न तु aa; सवे तददित्यथः ॥ | रकाथेसमवायेति। क तेन च निमिन्तन जातौ लिङ्गसख्यारोप इत्यथः ॥ भाय य| wee प्य 1 eet es णोरं = रीं नयनेन ne oad ~ee, eee ee —e, See ee ee ee ae a tee i ० । ` ^ णीं en ee ee "1 "यिं । , + ररपं चोदितायां गव्य व्धारम्भणालम्भनप्रो च्तयविश्रसनादोनि कियन्ते ॥ ग चक- मनेकाधिकरणस्धं यगपत्‌ | वा ॥ म खल्वप्येकमनेकाधिकस्यस्थ युगपदुप- इति दोषापन्तिः | aaa TRL GHA सा व्यक्ताऽमेदात्‌ TIT सा यदि भातिदश्येत सर्वेति सर्वेषु परदा्थेषु गोप्र्यप्रसङ्गः ॥ नास्ति च Deufafa | मा । तस्माद्‌ RAAT न तु सामान्यं न दकस्य मेदा- निन मन्यथा कुमार कुमार इत्यादयः प्रयोगाव्यवतिषर्‌ | ALTTHA waite इ्यमरस्याप्ययमेवार्धः॥ wad पश्ुनेति oer विवच्ितमिति मौ्मांसको- ace ACTATATTLTT HTT! । ` (weqrarrnity रकविमक्तौ । Rigel) (ष्य. ९। पा. २। खा. ६) गुणस्येति | (भा) जातमेकवशनम्‌ ॥ नित्या इति । (भा) श्रनियता eae ॥ श्रपायिल्ोपायिलाभ्यामनियतलमेव भाय दर्ितम्‌ ॥ बहवचनवदिति | कै) श्राञ्जयगतसस्थावत्‌ wee इष्टानेकग्रब्दत्मपि प्राप्नो तौद्यमिमानः ॥ जातिव्यपदिश्यत इति यव was वचनेन तश्च जआतिप्राधान्यावगमादिति भावः। एवं खारोपितदिलादिना न प्रतिन्चादान्यादौति तात्प्यम्‌ ॥ भ्यपगममिति । ॐ) गौष्यणन्तरासंख्या पूर्वां sant बाधत इति भावः ॥ भ्यते । न Wat देवदत्तो यगपत्‌ खनने भवति मथुरायां च॥ fara areata च स्वं तथा स्यात्‌ । वा॥ faq fanaa steers शा ग्डत हति शा गामलोके म प्रचरेत्‌ | diate इति सवं गोभूतमगवकषाग् मेले विडो उपपयेते इयर्थः । रकाथैकरियाकारित्वादिनिर्मिन्तस्तु प्रय ferme: ॥ गोखेलि। मा । Referer समुच्चयः | सामान्धसयेक- त्वामि्धयत्ययोनं स्यादिग्य्थैः । आान्नतावपोति । at. यदर्थं आह्ञति- gta: कथं योख्यः | पारिभाषिकस्टाव्यादततकतया agate / ung | लौविकस्य तु पनुद्य्दादप्रतौतेरिति चेत्‌। स्म्‌ । ^५८गो ——— “रषये मङभाध्यषदोपोष्योतः। ` gay ( च. ६। पा. ।य्ा. ६) (सस्त्याखमेकद्रेष कदियक्धौ । १। २। {$ । ) wifrefarte | ओ) खाश्रयने कशिङ्गसत््वेऽपि qi विंचिदेकमेवोपादन्ते तथा चानेक लिङ्गता सिद्धिरिति भावः ॥ smeared दृष्टान्तेमार ततश्चेति । क) a Sa farenfafe: कुतः ब्राह्मणौ शब्दवाच्या नाव्या आश्रयगतं lead ब्राह्मणदरब्दवाच्यया Tea are सम्भवादिवाश्यं ब्राह्मणोपदायः। दयं ब्राह्मण्वयक्तिः । ददं नाह्मणएवस्ठ ब्राह्म णोदारा इत्यादियवहारारुपपत्तरित्या शयात्‌ ॥ सिद्वान्तत्वादौति। ॐ) आआहतिवादोल्यथेः # स्तनकेशादौति | (क) केशो भगम्‌ ॥ लिङ्रान्तरेशेति । (3) स्यात्‌ ॥ स्ति च वैरूप्यम्‌ । वा । अस्ति खल्वपि वैरूप्यम्‌ | गौ गौख खण्डो सुण इति॥ तथा च fae वा| wt च am वियद उपपन्नो भवति । गौ ख गौचखेति ॥ थर्ेषु च मुक्तसंशयम्‌ । वा । eee च न ~ eee eaten = प्चपरिग्र हः तदेव न स्िभ्यति ग fe waeraterenttaeangty- सद्भावः । ददानौमाहतिवादौदोषान्‌ परिषतैमाह fp) मा, तिः सद्भावः पूवमेव । प्र्क्षानुमानागमग्रडततिभिः प्रतिपादितः | दा amet” (पृरवमोमांसाद्ध-९६ | WW-C । पात । अधिक ) acd: भङहाभाष्यप्रदौपोङ्धयोतंः | (qeqarante रक विभक्तौ । ९। २। {४ ।) (U1 पा, २। TR) ब्राह्मण्य दारा इत्यादौ द्रव्यदारानातेलिङ्गाम्तरेण योगो न ष्यात्‌ तरस्तटौत्यादौ च कष्यापि लिङ्गस्य योगो न श्ादिति भावः| शब्दविगेषापेचया तु जातेराविष्टलिङ्गल्ोक्रिरिति तात्‌- qq ॥ UTA केतान्तः । (भ) सिड़ान्तः ॥ | fafafa i के) संख्टयानप्रष्वश्ष्दयोः कोऽथं दति wa Sat शस्ानेऽभिधेये स्ायतेङट्मरत्ययान्तस्तौ शब्द (उणएादिख ६०५) TUT, | सूतेः सपृसकारष् पकार Tee: | प्रषवेऽभिधेये पुमानितिगन्दः। गभः क्रं wrafa शोणितेन सक्टौभवतोत्ययः॥ सूते wa त्यजति Stared श्राधारे । स्यानमपचयः । wah: she ॥ शब्देत्यादि । (के) fen 9 A, = bao ग ye Te —_ (कं [रिम मुक्षसं रयं भवति । अाङ्ृतावपि पदार्थं खकण्रेषो वक्तव्यः। BW पादाः माषा इति ॥ लिकुवचनसिद्धिग णस्यानि्त्वात्‌ । वा॥ लिङ्गवचनानि सिद्धानि भवन्ति| कुतः । गुणस्यानि्यत्वात्‌ । खनित्धा gor पायन सर्वैगतत्वेऽपि पदार्थानां विचिचरश्क्तियोगात्‌ ॥ कच्चित्‌ पदार्थः काचिदेवा- छतिमभिव्थगक्तिं न तु सवे सवैः । goers दित्वस््नौत्वादयो विवद्िताः तया तेरे का्समवायलच्तयः सम्बन्ध इद्या्लतावपि प्राच foyer [र काका" षा ear! इति बद्धान्याधिकरणन्धायेग ere नियमो बोध्यः । छाग ब्दस्य लौकिक- fefafuenfontaa पतत्वादिति दिक्‌ । दच्च. जा तिज्रयमिष्पके । ACAI TMNT? |` are (GUAR खा. ९.) (सरूपाणामेकश्चेष एकविभक्तौ । ९।२। eet J इदमुपलखणं सत्वा दि काय्यैमाजस्येतिं ` बोध्यम्‌ ॥ उपलकणं ATT MAAN ATS सवौश्वेति ॥ (भा) मूत्तयः ॥ (भा) पदार्थाः ॥ रवमात्मिका (भा) दूत्यष्य विवरणं “qer’anrfe ॥ “awa” (भा) इत्यन्तं एथिव्यपेचयाण्यु am रप्‌ चिवो भा तेजसि we दृत्यल्पौयांसः Ta इत्युपलच्यणं वायौ रूपाभावात्‌ । आकारे स्यशेस्याऽष्य- भावाच्च । वस्तुतः तेजोवद्‌ (iT) रूपाणां सवमूर्तोनां जिदत्करण- माचाभिप्रायेणेदमुक्रम्‌ । वाखाकाशशब्दवाच्ययोः लिक्गव्यवहारस्तु Tat इव सखकाय्थतेजो (THT) वद्गतोपचयारोपेणति बोध्यम्‌ ॥ प्रटत्तिः खख्वपोति । (भ) ` परिणम्‌ cern प्रति्वएपरिणामितांद्‌ वदनां उप्रायिगख् | किं य रुते क्तादयः Aare | स््नोएनपुसकानि सच्च. qm रकातवदित्वबडत्वानि च । कदाचिदाक्कतिरेकत्वेन यज्यते कदाचिद्‌- सिदिरित्यथैः॥ अनित्या इति । भा । कदाचित्‌ eter पिण्डेना- छतिब्धैन्यते कदाचित्‌ पच्वयुक्वेन कदाचिदेकाधारस्धा प्रतिपाद्ये कदा चिदनेकाधारस्ये्यः ॥ fa aca इति । भा। ते fe गुणत्वेन प्रसिद्धा उक्तं च इरिण,- ५८ तिलो नातय waar के षाचित्सम्बस्थिताः | wfacat विश्डधाभिर्गमनुष्यादिनातिभिः ” इति। que: मंशनाशपरदीपोद्शौतं। | | ( सरकषथामेकरेष शकविभक्ौ । १।। ४ |) (च. र। प). ८। शा. ३) जं हौति। (भा) : we “ अवतिष्ठते ” इत्यनेनान्वयः ) fay परिशमन्तं एषेति ४ ॐ तच्ोभयमिति । (भ) इश्यपचयरूपमित्धरथेः ॥ ` सवेति । (भा) पदार्थं yard: । सवदा इत्यपि बोध्यम्‌ ॥ केवटे गुणानामिति । क) 9ष्दादौनामिल्यपशशशं स्वकाय्येमा च्य weer wee fay व्यवहारे भ स्वात्‌ a तां faye प्रमाशं दशयति | (कै) शब्दजन्यबोधविष्षया त्यथः ॥ श्रगरटन्तिध्मलेऽपि खलो fay- cfeaasfa अन्यप्रष्टत्यलुयायित्वादिति । क) परिणामवदन्यदात्माध्यासेन तत्परिणमारुयायितादिव्ययः | fete कदाचिद्‌ बङ्कत्वग कदाचित्‌ ear कद।चित्‌ Geta कदाचिद्न- ‘aga }॥ भवेल्धिङ्परि हार उपपन्नो वचनगपरिष्ारच्तु auger अदि fe कदाचिदाह्ृतिरेकत्वेन युण्यते कदाचिद्दित्वेन कदाचिद्धङत्वे- मु.च वदनि्तवं fayranfaat हेतुरपपद्यत इति पज्रः प्रकरणाद्च- निखय sew नेन्याहेति । मा ॥ वचनपरिहारख्लिति । मा ॥ fay ufewit न किंचिद्‌ gufs वचगपरिष्ारे तवभिधोयमाने रकाङ्ञतिरिति भाष्ये तू मद्धमाम्‌ ८४।९।६) इति, as प्रक्षारान्तरसुक्तम्‌। | महामाव्यप्रदोपोद्द्योतः,। RSE (GUAR GTR) ( सरूपाणामेकशेष खकविभक्षौ 1%) 81 ९४ । ) एवं च प्रटतिपरिणामविश्रेषजातेः खत एव “fayata” इति तात्पग्येम्‌ ॥ भाषे | कथं तस्येति । (भा) शरघकरेणेति se: ननु शब्दनित्यतायां वाचनिकानौत्य- GMAT आह संकौशंति | क) गोदौ पञ्चाला दत्यादावेकनापि दिवचनादिद्ेनेन साथंक- fafa भावः ॥ व्याचष्टे इति । ्ञ) cmamfe’ (९। ४। २२) त्यादिषबालोति भावः ॥ श्रभिधैयलेऽप्यृपखजेनलात्‌ कथ ACHAT उपकारोऽत श्राह तच यथेति ॥ (के) धि कु ण ह Ee EE OE EE ae ES Gee te dh Son Aes iy te SP Ee ge ee 86a, a SE gs wee जिन tarafafefa प्रतिन्ना Waa were पच्तस्योपादाने प्रयोजनसुक्घमेक- ait + ama इति स Berl amet भवति + wa तद्धि लिङ्कवचचन- fafeiafaaaifraerq | feyaaatfa सिद्धानि wafer | ger | qufaratat अनिद्यत्वात्‌ | अनिन्धा qafaara । कदाचिदाह्लतिरेकल्व Qe Oe ee कं ofaurerfa: दितबड्त्वसम्बन्धस्याप्यन्यपममात्‌ हिवचभबड्धवचन वदनेक- ण्रब्दत्वमपि प्राप्रोतोव्येकण्रेषोऽपि ame seen गुणविवच्तानित्यत्वा- दिति। wii qa अहछतेरेकत्वं बब्यगतदित्वबड्छत्वविवच्तायां तु feaaa- बङवचने भवतः| च्याश्रयधर्मेराशितानां व्यपदेशः। बथा संपन्नो wat “deranged fagaraat SMA AA: | Seat Qaaze Vl Ba स प्रसवे TATA’ + 37 Ree ACTATAAT TT TENA: ( सरूवायमेकश्रेष THfrawt । १।२। Ce । ) (HIT २। आ, ६) भाग्ये द्रव्य गुशब्ूतमिति | (भा) अष्ो पपल्िरक्ता ५.जात्याख्थायाभि"*ति et साधनसंख्याङत इति । (क) Sree cae: ॥ इ्त्धदोष इति । क) वं च शिक्योगः खत एवं । संख्याथोगसख्छारोपेण । एका चाक्लतिरिति प्रतिन्चा चानारोपितसंख्याभिप्रायानामप्येकगरेषारग्भः | अनेक श्रब्दप्रयोगे मानाभावादिति arava ॥ अच भाव्य द्र्य किः [ oe ee a el om ९ चर ।पार२। Gas 2 waratafefa ufant | रका giafatefa चप्रतिच्ा। दति प्राठोऽपि दृश्यते भाष्ये ॥ १ क्र a PEE queen & पं ame ial मिपि SEY faafqa मवति कदाचिदुद्धित्वेन कदाचिद्धङत्वेन कदाचित्‌ सखरोतवेन कदाचित्‌ tela कदाचिद्रलक्षत्वेग ॥ भवेह्िङ्परि षार उप qat बचन परिद्ारण्त मोप्रपद्यते। यदि कदाचिदाङ्घतिरेकल्वेन विवदता नवति क रात्विदृद्दित्वेन कदाचिद्रत्वेनेकाङ्लतिरिति प्रतिश्चा wits Tere पक्त रि विनयो wa इति संपत्तिविनाश्राभ्यां xeaavat भातिच्थेपदिष्छते aut निक्संस्याभ्यामपौतधैः ॥ भवेदिति । at) अखभ्युयगमविरो धामावात्‌ | atauftqicenaund fraufe दित्वबङत्वयो गेऽभ्युपमत कत्व नादनेक- अन्दलपसश्राद््यैः | निङपरि्ार खाप % 1 शिप fewrcurit fay ati “faitearat चा ` “'डभबोरन्तरः Te तदमाचे गर्पसकम्‌. । दति । quad | सं ख्यानं स्न । सस्जरजसतमोके्तयानां शयानान महाभाव्यप्ररोपोङ्धौतवः |. ९१. (अ.१। पा.|. द) (सरूयायःमेकद्व wafaamt i.) २। ९७।.) पदार्धवादे श्राहृतेर्विंश्रषणत्वोका \तव्नात्यानुद्चतौ रतानेकबयक्धि- KVARATA शब्दात्‌ संभवेन Manas तत्परे aanet न ara इति सूचितम्‌ ॥ "जाति वादेति। (जातिवदि | ct) व्यक्रिद्रव्यवादे जातिः परकातायच्छदिकेतति " gfeaq ॥ मनु “Buearaag”’ इत्यादिवचनातन्ाः (त्‌ । इ) तथा इड तु अनातिरिति निषेधात्‌ कथं amafaca ary जातितदइतोरिति। ॐ) भ लख ace: । अत एव “qwaqnag” इति भाथे इक्रमिति भावः॥ यद्यपि जातेराश्रयतो म खिङ्गादो ति ““विग्रेषणशाजां चे” (१। २। ५२) त्यजोक्तं तथापि विशे्यगतलिङ्गा दिगिषेधः शः जे चयि क्ये “a १९ तथ्णाल्नुमतो। क ॥ २ “नातिवादेति" इति नास्ति शेरुटादो ॥ a Oe ER EES CES ya CS PED EER ee ee en ses Fe स्योपाशाने प्रयोजनमुक्घमेकशेषो न वक्तव्य इति स Fel ame भवति । fagafewreatfa नोपपद्यते कि कास्यम्‌ । शआाविष्टनिक्ञमं नातिग्रह्िङ्कमुपादाय प्रवर्तत safauden विनाश्रात्द्धिष्ठ न जहाति + तस्मान्न वैयाकर्येः प्रवं लो किकः णिङमास्ातुम्‌ was कश्चित्‌ ewe eae | कोऽसौ aaa | i inp 8 a oe ne eR pares. og, are”? (v1 Ri ५९२) cesta “arfaafagr भातिः" इति ॥ तव- शेकमेवाखयगतं लिकूमुपादक्ते ager fa: यथा याम्बपश्ुनातयः ap स्ोत्वमेवो पारदते गाव दमा इति अन्धास्त gaara ब्रह्मणा इमे इति (HE | प्रसवो शुखागामुपरचबः। स रव एमान्‌ । दतेर्धातोः सफलकारखा THe Ke । सखो इम्‌ afafe माधवः | अ सृश्ख्वलदसेन कतेक स- श९्‌ ACIATAISTT TTA | ( सर्पराशमेक्षप्रेष wafaamt । ९।२। de!) (ष्य. र।पा. ९ घा हे) AMAA विश्रग्यग्रहणात्‌ ददलाश्रयपदेनाधारो ` द्यत इति न विरोध इति भावः। wa चाभेद एव बौजं यो यदभेदमापक्लः स खाभिन्ञा्रयगतशिङ्गवचनमादिणाहोति भियमात्‌ । cate fate: एक्का दि श्ब्दव।च्यगुणानां शणिना भेदाभेदविवक्षा (चे। द। क) श्रब्दवाच्यजातेखलभेद विवकेवेनि ॥ परे तु तयोरभेद मादाय गन्ध- योजने तदभेदादेवारम्मणादौन्यपि तच भविव्यन्तोत्यधिकरण- गतिरिव्यन्तरग्न्धानुत्यानमतो शएवचनानां विश्रेवयगतशिङ्गादि- ग्राहितवदजातेराश्रयगतलशिङ्गादियाहित्वं खभावादिति एतद्‌. भायया्ंमाडः ॥ ATA ॥ मि eee eee OE ee eee ee le ‘eee संस्यानप्रसवो लि ङ्कम्‌ | aware जिङ्कमास्येयो | किमिदं संश्ल्यागप्रसवाविति | संख्याने खूयायतेकृट्‌ A BA: सप्यसवे एमान्‌ ॥ मनु च लोकेऽपि स्यायतेरेवस््नो सतख पमान्‌ । अधिकरणसाधना लोके A । खयायश्यस्यां गभं इति | aaa पुमान्‌ | इते एमानिति। KE पुनरभय भावसाधनम्‌ | स्यानं प्रश्सिख | कस्य पुनः स्यानं सनी प्र- ॥ __ ~) १. ~ eee ——a— यथेद्धः | तस्मादिति । at) सिद्धान्तवादी यक्तं waareafa | सोकिक्ष fafa । मा ॥ श्तगके ग्रादिसम्बन्ध इत्यर्थः | तस्मित्ताश्चौयमाने fagrata सम्बन्धो न खात्‌ | तस्मात्‌ खसिङडान्त्यवस्याश्चौयते | गुणानां aac: * ॐ, परस्णिमरूपाणं एब्दादोनां ङदिकासमध्यख्यावद्याः शब्दकगो चराः fay त्वेन परिण्ट्चन्ते आत्मनस्वपरिफामिरूपत्वाद प्रडत्िधमत्वेऽप्यन्य प्रक्धनमुया- यित्वा ज्जिक्थ्मोगः ॥ वाचमिकानोति | at) सङ्ग प्रयोगमेपलम्भात्‌ । सङ्ग matron | यत्त “datses” (७ । ९ । se) इति खज न्धासर चितानां “पवाते मकसन्‌ खख दति as परितं तदुभयमपि माष्याननुदग्नशो- महाभाव्यप्दोपोद्द्योतः | २९ (ख. १। पा. २। च्या. द्‌) ( सरूप्राणामेकरेव खक विभक्तो ।.९। २। ४ 1) चअराङक्ताविति । (म) ्प्रधानग्डतायामित्यादि Beata asta बोधे प्रधानं क्रिया तु wa इव द्रव्ये दरति भावः। शब्दबोधे तु न वाधन्ञानं प्रति- वन्धकमिति न तदनुपपत्तिः ॥ | सव wafa । क) गो रानोयतामिद्यादिरपोत्ययेः ॥ भाय “MTAyW” wa: ॥ “aaa” स्पशः ॥ Maid सहचरिते इति । (भा) SAQA इत्ययः ॥ इलौन्द्रवद्‌विषयः । (भ) खभावार्‌ हेतुर हतदृ ्टान्तेनाष्यनेकटन्तिलं जातेरभ्यपगम्यते Tae ॥ नन्वने कव्य क्रिटतन्तिसा मान्यलच्चण विश्द्धमेतदत श्राह गी EES ne ges = णि ९ Bala: प्रधानमूता। AT i णी शी 99 ममम feat एमान्‌ । गुणानाम्‌ । केषाम्‌ . शब्दस्पशंरूपरसगन्धागाम्‌ । सर्वा ख WHIT रखवमात्मिकाः संसतयानप्रसबगुणाः शब्दस्प्शं रूपर सगन्धवत्यः | यवास्पौयांसो Yara: शब्दस्य रूपमिति । रसगन्धौ म सवच | प्रततिः खस्वपि निद्या । नदौ कंचिदपि खस्मिन्नात्मनि get cat यथा व्यपदाथैकस्य वाचनिको वचचननियमः तथाकृतिवादिगोऽपि सद्व व्याचष्टे रखकाखयसम्बन्धदिवच्तायामाद्लतरेकवचचनं यथया पश्चमा यजे- तेति । अनेकाश्चयसम्बन्धवि वत्तायां दिवचनवद्वचने ॥ नलु जव्यस्यानभि- धेयत्वात्‌ कथं तत्कत BRAT aA इत्याह | न होति । भा । तच न> eee ee? [ऋषीणा शपचयाप्रचययोरमावे सति यदुभयो रन्तर सदृ तन्नपैसकम्‌ | न Vey दिति (¶। 9) oy) निपातनादिति भावः। तथा च स्छितिमाक्रं न. gang ATTAIN: | (eeecratierits खक विभक्तो | १।२। {४।) (SLI फा. GL ह) यथेति । (भा) दग्याष्षनख्ि तिकत्बमा शितत्वं विवलितमित्य्थैः ॥ अन्यथापोति । (क) AUIS ARETE aaa भष errant aw सामान्यस्यनित्यस्् गवादिद्रव्य- परिच्छिन्नतया गोल्ादिरूपतेत्ययेः ॥ “wawaifa” कचित्‌ पाठः । तच ety: ॥ प्रत्ययः । (क) WAZ tt SRS EE Oe Biogen eniee ee afasa वधंते यावदनेन afiasraqeas at qaqa | तश्योभयं wee | श्रद्यमयं सवंच कुतो sae | विवच्ातः | संख्यान विवक्षायां et aeea- fargrai एमान्‌ उमयोरप्यविवचायां गदुसकम्‌ । तजर सिङवचगसिङि- मुखविव्ानिन्यत्वादिति लिङ्गपरिष्ार उपपन्नः ॥ वचगपरिहारस्तु नोप- पद्यते | वचगपरि हार खाण्युपपन्नः। ददं तावदयं UST: | थ यस्य शं पदाथः कथं तस्येकवथमदिवचमबङवचनानि मवन्हौति | खं स वच्यति | war पचति पचतः पचन्तोति क्रियाप्राधान्ये$पि साधनसद्यान्नतो वचनमेद रुवमाह्नतिप्राधान्धे$पि गय्यसह्यारत इत्यदोषः ॥ पदसाविति। भा। गातितद्ववोरमेदाश्यवसायाद्‌ mare जातिः प्रतीयमाना वदत लिङ्कसङ्ला- oferta ॥ weg च तस्यारम्भादिति यदुक्तं तत्‌ परिशारार्चमाइ | अधिकरकगतिरिति | at) यथाप्नौरानौयवामि aa ` केवलस्यारेरागय- भासम्भवाद्ा्तरौयकत्वादचोदिवमपि पाचमानोयते रखतदेवाप्नेरागयर् 5 = a wa रवाविर्मावतिरमावयोरपि ख्ितिसामान्धविवच्ासन्भवाद्रलकणिनन - शवेनामेति सिडान्तः। ettganrgesfifa were Ra दि्यन्दवङमे मदा भवष्यप्रदौपौद्धोत। | 2९५ (अ. ६। पा. 81 आ. ९) ( सरूपायामेकशेव रकविमक्तौ । ९। २। ९४ ।) कमिधानम्‌ । (कै) meg: ॥ | gate cafe । ॐ) अनाभितल्वादि (ate waa: 1 इ ) ae एवैत्थथंः ॥ | भेदादिति । क) नित्येकमनेकब्यक्रिटन्तिषामान्यं aga दइग्यमितिभेद Tay: ॥ MARGINS (भ) cae मिश्सभावल्वादित्यथे इति भावः ॥ aq faayea दन्धापल्िरत SM | रुकक्तितरेकवचनं दयो दिव चनं बुष बहुवचनमिति | यदि तस्यापि वाचनि- कानि म खुामाविकान्यश्चमप्येवं बच्ताम्येकस्किभ्नैकवयनं इयो दिवचनं «sy asqwafafe i ग दयाङ्ञतिषदार्थिकस्य त्रयं a पदार्यां उव्यपटार्थिंकषस्य वाङ्लतिनं पदार्थः । उमयोशमयं पदार्थैः कस्य चिस किचित्‌ प्रधानभूतं किच्विदूणभतम्‌ | खयाहृतिपदाथिकस्याक्तिः प्रधानभता बयं aA । ्रयपदार्थिंकस्य अव्य प्रधानभूतमाङ्ञतिग्र गभूता ॥ UTM वथाह्कतावारम्भणादौनि चोद्यमानानि सामर्थ्यात्‌ सा चर्या साहचर्यात्‌ गरथमभिनिविद्यन्ते। सवं Cara: कियायोगोऽन्तर्मा वितद्रव्याया wafer भथ दारकः सम्पद्यते ॥ अनाभ्ितत्वादिति । भा । यथा गुणानां उव्याधोब- स्थितित्वादाभितलवं Aaa wants प्रत्याभिधानयोराङतिभिमि- wetutafqae तस्या sah) इतरः सम्बन्धमाज्रमाभितत्वं मत्वा एष्छति | fear इति । are खनेकाल्यादिति। भा। Wate धन्निखि वसन्त इतववधेजम्‌ | award इति । wait यमलिडान्तौ CAC: | वेथाकारयलसिड्ान्ते इवथैः ॥ wed महामाच्यप्रदोपोदुद्योतः। ( सरूपाणामेकशेष रकविभक्तौ । १।२। ६४ ।) (ख. १। पा, २। आ. ३) समुञ्चयोपपत्त्येति । (क) तच तु सदविवच्ताभावान्न दन्द दति भावः । स्विवच्ायां तु न तया प्रयोगोऽनभिघधानादि तिबोध्यम्‌ ॥ दरवयगतलिङ्गादि यादि त्ववस्तुगतभेदरगाहित्मपि तस्या इति बोध्यम्‌ ॥ भिन्नाखिति । (के) MAIS कमेभेदाख TAT ॥ तदेवेति | क्षे) समवेतसमवायेनेत्यथेः ॥ श्राभ्रयान्तरगतं पाकक्रियागतं सामा- न्यम्‌ पाकलादि परम्परयोपकन्तेले इष्टान्तमा इ यथेति । (के) एवं च व्याघादिगतसामान्यस्य परम्परया द्रव्ये मवेन तन्तद्‌- लातिविशिष्टस्य द्रव्यस्य वाच्यत्वमितिभावः॥ न चेवं नानार्थीच्छदः। मी मी a ee hd गुणवचनवद्धा | वा ॥ गशुणवचनवद्वा fayquafa भविष्यन्ति | वद्यथा। qaqa एन्दानामाश्रयतो लिङ्कवचगानि भर्वन्ति | sa ae शक्ता met शुक्तः कम्बलः wat कम्बलो शक्ताः कम्बला द्रति | यदसो zat feat भवति query afey वचनं च तदस्यापि भवति | र्वमिहापि यदसौ अिताक्ृतिश्ञस्य यश्िङ्क वचनं च aetna भविष्यति ॥ खधिकर- [1 om ` eR |, ममम ममी EY ee oe ` pe — 7 | रवार्थो विग्रिष्यानेन प्रतिपाद्यते नित्या qrafatant स्वे्चगा तदिपरोत दव्यमिति मेदाद्‌ xafaatista म जातेविनाश्ः | गुणानां तु दव्याधोन- खिव्यत्यंन्तित्वादाश्रयनागेऽवण्य ata इति न तव्यभिचारः ॥ इच्तख्ोऽवतान इति । भा । यथा शत्तस्योपरिदराछ्चादिलतावतानः feat ब calaaraa- मुविनश्यति तथा भातिरपौ्यथैः ॥ वेरप्यविग्रहाविति। at) Ratt खमगत- मेदप्रतिवधौ वैरूप्यविगरहडाविव्यः। तत्र ग्र्यगतभेदोपचारादेकस्य्ाम- ureter श्व (ख.९। पा. २। खा. ९) (सरूपाकभिकेवं रकि । ९।,२। Ce | ) नानाजातीर्नां सम्बन्धयटकषलेभ भ्नाना्थेववोपयत्तिः (केः । क) । तज ` क्रियारूपसामान्यसमनियतस्याचलादेजा तिरूप्ा चपदायज्रयं- साधारणष्यापि शवधतावच्छेदकलगश्रष्यलान्यतरङ्गोकारात्‌ बिद मिति wat ` सूनारन्मेऽपिदमावश्यकम्‌ Verte सर्वां बोधादितिभाव इति बोध्यम्‌ ॥ नब्विदागोन्तनमाषस्य षोड़वभाग- वाभावात्‌ कथं सख्यासामान्यमत a ` पुरेति, व्यपदिश्यते ` त । (के) ९ गार्थैत्वोपपत्तिः। इ। ne ते तिः साषचर्य्थात्‌ | वा॥ खाक्लतावारम्भणादौनां सम्भवो नास्तोति छत्वाछति- qwafes xe श्यारम्भयादोनि भविष्यन्ति॥ ग चेकमनेकाधिकरणस्ं पगपदित्धादि्वदिषयः। वा ॥ ग खस्षप्येक मनेकाधिकरगख् TAs TMA त्ादित्यवद्दिषयो भविष्यति । वद्यथा । रुक चखादिग्ोऽनेकाधिकर्णस्ो पगपदुपकभ्वते ॥ विषम उमन्धासः। नेको बरदनेकाधिकरयस्थमादितयं गपदुपलमते ॥ Ud तद तोन््रवदिषयः | तद्यथा | रक इन्द्रोऽनेकस्मिन्‌ यातौ समुशयोपपश्चा विग्रहो ग विरध्यते ॥ कियसामन्धादिति । मा । vag fare अनिन्नप्र्ययाभिधागनितित्तं aera तदेव अययेग्वपि fafad मदति | यथया पाचक इद्ाश्चयान्तरमतमपि हि सामान्यं wate समवायाद्‌ ज्य खपकसोति । यथा गौरिकादिगतं लौ दिं संय॒क्षसमवा- | mq US wifwear प्र्ययमादधाति । पराकख्प दति । मा । एराकल्यप्रसि- ich सम्मतिनिमिन्ामावेऽपि वदैव safes ॥ माषसंवद्य इति । मा | ज षोड़ग्रमागल्वेन माषः प्रसिद्धः तयेव कार्षापणो माषः ater इति RAI गाम सामान्धमुपादते माषण्रब्द दति सिडमेक शब्दत्वम्‌ ॥ 98 eer मह माच्यप्रदौपोङ्द्योतः ।. ( सरूपाणामिकप्रेष रकविमक्तौ । १। २। ६४।) (अ. १। पा. २। शा. १) श्ररोपादिति भावः॥ भ्माषसम्नद्यः माषः षोड़श्भागफलङूपः॥ कार्षापणे माषः (के) पश्च गजामितः atest भागः तथोः WMATA शामान्येन सर्वेषु माषलब्यवहारः ॥ इदान लष्ट- शश्चाभिते माषे षोडगश्रत्मारोण्य तथा प्रयोग इति भावः ॥ aa संख्यागतं षामान्य सख्या ग्रष्ड प्रहन्तावेव कारणमत श्राह संख्येवेति ॥ क) ` तत्सं्छेति । ॐ) सल्थामूखकलतादित्यथेः ॥ श्च चमिदन्त्यवयः। क) ` एकाकारप्रव्ययः ॥ किव न यामय BRR al TNT ate EET १ माषसम्बद्यः क-मा ॥ ATAWay: दः-मा I करतुग्रत Seat युगपत्‌ सवच भवति | रखवमाङ्नतिय गपत्‌ सर्व॑ भविष्यति | चछविनाश्रोऽनाितत्वात्‌ | वा॥ डव्यविनाश्रः आाङ्कतेरुविनाश्चः। कुतः | अनाभितत्वात्‌ | खनाभिताल्नतिद्रव्यम्‌ ॥ किमुच्यते । अनाभितत्वादिति. यदिदानोभमेवोक्तमधिकरणगतिः साहचर्यादिति ॥ णवं तद्धंविगाध्रोऽजेका- ल्यात्‌ | र्य विनाश्र श्चाह्नतेर विनाशः । कुतः । च्नेकाल्यात्‌ | नेक ST AMARAATA च । तद्यथा | ठक्षस्थोऽवतागो ca छिन्नेऽपि न विनश्यति | सङ्यासामान्यादिति | भा। aga सामान्यम भिन्नप्रत्ययद्ेतुत्वात्‌ ॥ गनु षोडग्रसद्धयापूरगत्वं गाम यत्सामान्यं तत्य्यामूलत्वात्ब्यासामान्यसुच्यत इत्यदोषः | शवथ fear इति भिन्नेषु संद्िष्वेकालत्ययोगात्‌ कथमेकश्ब्द- वाच्यत्वम्‌ | उच्यते । भिन्रडिव्यश्यग्दगतंडि त्यश्चब्दत्वं नाम यथा we ख- भिन्चप्रत्ययाभिधानहेतुः am सोऽयमिति शब्दार्थयोरमेदाध्यवसायादध्यस्त डिव्यश््देव संशिष्वपि सम्बन्धिसम्बन्धादभिन्नपद्ययाभिधानमिमित्तमिति मद्धाभाच्यप्रदौपोदथोतः। ree (ख र। पा.२। या, द) (सरूपायामेकष एकविभक्लौ । १। २। ९४ 1) चछअमिधानम्‌ । (क) शब्दप्रयोगः ॥ परोक्षत्वेति । क) दरदं बुद्धि विषथतावच्छेदकावच्छिकलादौनाञुपलणम्‌ | प्ताकिकाः । (कै) वैशेषिकादयः ॥ निरुपाखयत्वम्‌ | (के) विशिष्टस्य fran aq समनियतो जातिविशषोऽभाव- लमेव way "cae ॥ रीर ₹ तधिकाः। इ ॥ उपलब्धक्ेयटे तु “ताकिंकदश्यंगम्‌' इति पाठोऽत्ति। २ इत्यन्ये । = न्को Feufaaet गव्यमेदात्‌ ; वा ॥ वैरूप्यविग्रष्ावपि ग्मेदाद्भविष्यतः ॥ quay च सामान्धात्‌ सिद्धम्‌ । वा ॥ विभिन्राथेषु च सामान्यात्‌ fax सवम्‌ | छम्रोतेरच्ः। पश्यतः पादः | भिमौतेर्माषः। as करियासामान्धात्‌ सिडम्‌ ॥ परस्ताद्‌ | पुराकल्प WATS ASMA: कार्षापगं षोड्ग्पलाच्छ माष व्यः | तच सद्यासामान्धात्‌ सिद्धम्‌ ॥ सिडमेक ब्द वाच्यत्वम्‌ । तथा तावित्येताविति पररोच्त्वप्रत्यच्त्वादिकं सामान्धमाश्रयनौयम्‌ | गोत्वा्त्वे सामान्ये इति ग्थाडत्तेव्वनुखत्तप्रत्ययष्ेतु- सामान्धानामपि सामान्यमाश्यितव्यम्‌ | खथयवा निभ्सामनन्धानि सामान्धा- नौति afeacia म वयाकर्णेनिंयोगत arava) का्ीन्नौ यमाना fe तेषां पदार्था इति सामान्येष्बपि सामान्यमस्ति । शमावाखखत्वार्‌ इत्यजापि निसपाख्यत्वं सामान्यं कल्यनोयम्‌ | तदेवं सवं्ाङ्गतिसद्भावात्‌ fasteners ॥ Ree महङभाव्धपदोपोद्द्योतः । (uxt थना तक्लशेदेव faite: । ९। २।९५।) (७,९। पा, RIT द) वद्धो युना तस्लच्णाश्चेदेव विशेषः| ९। २। &५॥ SHAUN SRIRAM AAAS उभयेति ॥ क). अथवेति | (क) खशास्ल्ोयदद्धसश्चकन्तु न waa व्याख्यानादिति बोध्यम्‌ ॥ सामान्य विशेषवाचिनां सहविवष्ाभावादन्दाभावेन तदपवारे एक- शओषश्याप्यप्राप्तेरा ड । seta | क) यद्यपि करभकिश्रोरशब्दो शावकवव्नौ तथापि भाग्यप्रामा- न्यात्‌ तरुणवचनौ बोध्यौ ॥ “वकर सर्णोऽजः” ॥ समु्चयाभावादिति । जे) सविवच्ाभावादित्यथेः ॥ ९ इड nay भवति जच्छ ance | ewe किशोर । oye अरमच्ेति । तद्यच्चयेदेव विशेष इनयुच्यते ग चाथ aga रव fate: | aga खव fatat यत्‌ समानायामाङ्घतौ शब्दभेदः | Sat गोचम्‌ । अप्मन्तदधिंतं डम्‌ इति पूर्वा चार्यः दुचितत्वात | महामन्व्यप्रदौपो द्योत । Rot (QUT RAL R) - (शौ Tra ९।२। ६९ ) वद्यमाणम्‌ । (क) अबोद्धप्ररुतेरिव्यादि ॥ SUCH । (के) \“araqarfa’am ॥ ee नाय ‘eal पव । १।२। ६६॥ Ree || ae टाबादीति | ज) क्रिनादौनां तुन हणं “gt यूना” (९।२।६ ४) इत्य- “~, चिकारात्‌ । wa पचे “dag” इति सामर्थ्या दभावातिदेशः ॥ ९ च्चर।पा२। ख. द८॥ २ हदं Waa स्नौग्रडणेव fara Gave स््नौपत्ययस्रषयां वा स्यात्‌ स्व्यथैयद् गं वा स््नौ शब्दगरगं वेति । कि चातः | यदि sara ययं वा शब्दश वा ait च गार्ग्यायणो च गर्गाः केन यशब्दो म रयेत | “afer” इति दि शग्‌ (२। ४ । ९९) उच्यते t ee च at च anataat च गर्गान्‌ wa “तस्माच्छसो नः रा =p cioientinasclaststiinetshtin २ xafafa | ati यदि श््नो्ब्दस्य खरितत्वं प्रतिश्लायते तदा स्त्यधि कांरविद्धितटाबादि प्रत्ययं ara: | पवत्‌ स्त्नौप्रत्धयो म मवततेत्यभाकातिदेष्यः क्रियते । खरितत्वाभावे तु श्दयहयाम चै nwa वा | वच शब्दग्र च यप्च SMG चशब्दस्येव रूपं भवतौति १०२ ACTA Sa! । (qt एवच । १। २। ६९} . (श. ९। पा. Bt शा. a) wee fa | (क) wefan: | “se’fa विग्र षणसामर्श्यात्‌ सरूपग्रहणं नेतिभावः ॥ दोष इति । कै) “ossig” इत्यन \“श्रख्ियाम्‌"” इत्धनुढन्तेः ॥ पयुदासे त्विति । क) “ad वाक्यं घावधारणएम्‌”” इति न्यायेन ““श्रस्तियाम्‌ः एव वन्नेमान्ये्यर्थात्‌ | पयथेदासेऽपि दोष इत्यन्ये ॥ पुं qed इति । (कै) पुंमाचगत awa इत्यथैः ॥ १२ पाण द्‌ ¶९॥ २ aR बडषु तेनेवास्तरियाम्‌ (२। 8 । ६२) इव्यतः अस्त्रियाम्‌ ` द दयजुवत्तते । “यनिजोख'' (8 । १। १०९) इ त्यपलन्धविवर्ण- एरूकेऽस्ति तत्तु न सभ्यक्‌ | पसि" (¢1 01 ९० द) इति नत्वंनप्राप्रोति। अथायं न दोषो भवति | यथा न दोषस्तथास्तु॥ इह aay भवतिभं वणा च ance | वडवा च किशोर | उष्रौ च nares! तक्षच्चणख्ेदेव faite इत्यच्यते ग चाज aga रव faite, तद्षच्छण खव विशेषो यत्‌ समानायामान्नतौ WHAT ॥ Gimafrenta । थं ग्रह णपच्ते तु एमर्थातिरेशे तदथैप्रतिवड्धागां कार्य्याणां fafa: | canta प्राधान्याददुत्वाशार्थपच्च रखवाश्चीयते॥ ACTA SANA? । BOR (GRIT २। खा, ६) «(seat खद्दुदि भ्याम्‌ । ९। २। ९८। ) > मातुपुतरौ स्वसुदुहितुभ्याम्‌ । १।२। &८॥ "ट्ण = >~ eee यचेकेति । क) समानेत्ययेः ॥ अन्यस्विति | (क) अन्यृतमित्यथेः ॥ वैरूष्यमिति । क) ave व्य ॥ इत्येतद्जयित्वेति । (क) ‘naan? \“पितामाच्ा” “age ger’ इत्येतेषां waa LC HCiMRl|eel RACs Tor पमान्‌ स्त्रिया 12121 do दह कस्मान्न भवति | Way acter च। कच्छपश्च लौ च । wae रोदि तच्ेति । त्नच्तगच्छेदेव faite equa न चाच agama रव fate | ayaa र्व विशेषो यत्‌ समानायामाक्लतौ WAT ॥ च्छर्न्रियामितौति | भा । यदायं प्रसन्यप्रतिषेधः तदा दोषः! Wee तु श्रिषमाणः wet गिवच्यंमानार्थाभिधायौ्स्ि स््नोसदृश्योऽ्यै दति wa सिध्यति ॥ गर्गान्‌ wate! भा । स्त्नोत्वस्यानिद सत्वात्‌ | मायं एम्‌ बहुत्वे स उत्पन्न दरति नत्व न सिध्यति ॥ Rog मङामाग्यपरदौपोदुषोत = लात्‌ । “नयपुंसकमनपुंसकेनेकवधास्यान्यतर स्म्‌” इच्च तदशुढ- eq “acizifa’ (१। ९। ७२) TUS AGW । तच fe सरव्रहणसामर्थ्यात्‌ तज्निटृन्तिरितिभावः ॥ ननु खोगोथक्ति- एुंगोष्यक्रिवाचकयोगीख गौख इत्येकगेषानापन्तिसलणविशेषाभा- वात्‌ अत श्रा पदान्तरगम्येऽपौति ॥ क) तल्लकछ्षणविशेषे इति ॥ (क) स््लोलपुंसवरूपविशेषे इत्यथः ॥ रतौ गावौ इति । (क) तज्ञकण इत्यस्य तद्रूप CATT: ॥ ऊध्वम्‌ (भा) इत्यारेख प्रशद्यतिरिक्रशब्दशत एव चेन्द्र विशेष द्ध्य ¦ ॥ सजेऽप्येव इत्यस्य प्रशत्यतिरिक्रशत इत्या दि प्रशत्यतिरि क्रकश्त एव तद्रूपो विश्ेषसेदित्यग्बयः ॥ तद्रूप THQ CAST: | स्लोलपुंच्छ- शूप इत्यथैः ॥ प्ररुतिद्चाज्न स्नौलाद्थकप्रत्यथस्य wz इति बोध्यम्‌ ॥ न च wR RTC इत्धादावष्य्य wala: प्राप्नोवि। WICH: WUC Aaa स्लोलप्रतौतिरिति म दोषः । एवं fe “यजोध्वैम्‌”” इति भाग्ये एवोत्थानो भवति | were Tee नेति । अध्ये प्रहतेरवि शेषश्च ्तक्खण एव इत्यन्वयेन तदिवर- re ee CHTLiaTrigde y ACTA UTA | Boy (GUITAR) (आाढरएवौ खददुहिटभ्याम्‌ । १। २। ९८1 तविष विर रूपे विशेषाभावे तातृपर्ग्याज्नटोषः। स Se favar- भावादश्टेबेत्यन्ये ॥ ATA सरूपाणाम्‌ (भा) इत्यनेन उक्रजिदजो प्रत्याचष्टे ॥ गर्गापत्यत्वमिति । क) गोजयवसाघार णम्‌ शअ्रपत्यलेनेव गो ादिम्त्ययेभ्यो बोधात्‌ ` य॒वलादिविशरेषानादरेणए mag गाग्येख दूति गो चश्नन्दयोरेव सरूपेक शेषेण सिद्ध मित्यथेः ॥ नन्वेवमन्यतरस्यपुवलं न प्रतोयेतेव्यत- श्राह आअआरभ्यमानेऽपौति ॥ क) नाथे इति । क) “gat यना" इत्या दिनेत्यथेः ॥ नु प्रकर णाद्यनपच्य युवला- दिप्रतिपादनेष्डायां इन्दः स्यादत श्राह इन्द्रोऽपौति । क) ae विवच्ायां इयोः प्रयोगाभाव एवानमिधानादिति भावः॥ नतु सख्यभिधाननिभिन्तस््प्रव्यय निडन्तये “qua fear” द्त्यावश्यकम्‌ WA श्राह we, [ प] भक rae ee ee @ 0 ॥ ॥ 1 i. ey eee ea 1 [ ण ऋ 1 चकन —tee -_ न्क ——_ 7 i, = o ma = न ध + om 2: ध १९ असरूपाणां य॒वस्धविरस््नौएसानां विष्रेषस्याविषच्ितत्वात्‌ सामा- न्धस्य च विवच्तितत्वात्‌ सिद्धम्‌ ॥ २अर।पा२। द्‌ १\५। दव्र।पा२। Ado, 39 ३०६ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( भ्नाटरपुश्ौ खण्टदुद्दि भ्याम्‌ । १।२।६८।) (ख. ९। पा,२। चा. द) स्लौति ॥ क) carats “पुमान्‌ स्तिया” इत्यस्य ariel शदति भ्ये पुमान्‌ स्तियेदेति । (भ) उक्ररोत्याचेकग्रेषस्य साधयितुमशक्यलादेतदयंमेव तत्‌ सू कस्मान्न भवतौति प्रश्नः । कृतेऽपि खतेऽज न प्राप्रोतोत्युत्तरं त प्रभ्रसुपपादयति | ser प्ररुतेरिति । कै) बराह्मणएद्पायावत्‌ सरूपाश्च TM: ॥ विशेषः (क) प्रचार्नलद््व. ॥ रकशेषनििन्ते इति । ॐ) साङ्‌ योपलचणमे वाच निमिन्ततलम्‌ i र्लिङ्गस्याविभक्किपरस्येति भा) in निया ae १९अर।पा२। द्‌ ६७। २ “ब्राद्यणवत्साब्राद्धणौवत्छयो लिङ्गस्य विमक्तिपरस्य विगश्रेषवाचकत्वादनेक- Qe । वा । ब्राद्यणवत्साब्राद्य वत्सयो लिङ्स विभक्किपरस्य विश्रेष- वाचकल्वादेकगरोषे न भविष्यति” इति पाठो बडु दाच्िणात्यभाव्य- पस्तकेषु वार्तिकपएरतकेषु चास्ति ॥ “Tema ब्राद्मणौवत्सयो लिङ्स afaafquce विद्येषवाचकत्वादनेकशेषः | वा । ब्राद्धणवत्याब्राद्यणौ- बत्सयोलिष्कस्य अविमक्तिपरर्स्य पिेषवाचकत्वादेकेषो न भविष्यति” दति पाठो aga मध्वदेश्योयमाव्यपुतकेषु दृष्यते | AWAITS SATA । १०७ (च.१। पा. २। R) | ( माटषएचौ खद्टदुडिढभ्याम्‌ । १। २। ९८ 1 ) ara पाठः । “fare लिङ्गबोधकप्रत्ययस्य ॥ कयरे“ऽप्यवि- भक्तिपरस्छे”ति प्रतौ कग्रहणं तद्कनयन्‌ भाग्ये आइ यच लिङ्ग विभक्तिपरमेवेति | (भा नाच fax विभक्तिपरमेवेति (भा च हेतोः पच टत्ित्वम्‌ ॥ . श्रयमस्य Baars: । यच प्रषत्यतिरि- | कैकगेषनिमित्तविभक्तिपर शब्द गम्थ एव waa विगरषस्तवैकशेषो विभक्रौ सारूप्यं च लिङ्गबो धका तिरि क्रकृतमेव सामर्थ्यादोध्यम्‌ ॥ स्तौपुंसङूत इति । क) स््लोपुखबो धकशब्दकृतस्तद्भम्यो fare: स्वो लादिरूप cay: ॥ 'ूत्वमप्यचेति | क) सति efaqcad | aq - aad | पलो - द ॥ a ददं afe प्रयोजनं न्द्रो माभूदिति | खुतदपि नास्ति प योजनम्‌ | सामान्धविश्येषवाचिनोश्च serra सिद्वम्‌ । वा । सामान्यविरेषवाचिनोख इन्द्र न भवतौति वक्तव्यम्‌ ॥ यदि सामान्य विद्नेषवात्विनोन्द्रो न भवतोल्यु्यते watt atect- वरदम्‌ दणोलपम्‌ इति न सिध्यति । नैष दोषः | इह तावच्छद्ा- सीरमिति। "च्यामौरा जान्यन्तरायि। गोवलौवदंमिति | माव , उत्का लितपुस्का वाष्धाय च विक्रयाय al सिय रबावशिष्यन्ते | गणैलपमिति, श्राम्‌ उलपम्‌ इति नामधेयम्‌ ॥ तत्त वक्तव्यम्‌ । न वक्तव्यम्‌ । सामान्येनोक्तत्वादिशे षस्य प्रयोगो न अविष्यति | सामान्येनोक्तत्वात्‌ awry विशेषस्य पयोगे न मवितवब्यम्‌ | किं कारणम्‌ | उक्ता्चानामप्रयोग इति ॥ न तद- दानौमिदं भवति तं AGUA anwatata । भवति यदा नियेगतस्तसयेवानयनं भवति | wd afe येनेवं खल्वपि हेतुना Ta- द्वाक्यं भवति त ब्राद्यणमानय गाग्सिति aaa हेतुना खत्तिरपि पाभोति, तसात्‌ सामान्धविशरेषवाचिनोदन्दो न भवतौति वक्तव्यम्‌ ॥ _ © ब्राद्धणादुकन्याथामामौरो नाम HT | माद्िष्योप्रो प्रजायते fae: WRFAMVIUNS ॥ 8२० मदाभाष्यप्दोपोद्द्योतः । | ( waraifa सवनित्धम्‌ । ti २। ७२ |) (ख. ९। पा.२। खा. ३) यथेति । के) प“प्राच्यभरतेषु"” दति तु घौचो faem | \प्रमाणप्रभेये""त्यादि तु एतद्घाष्यरौत्या श्रसाध्वेव TANTS: I ९ बच इजः प्राच्यमश्तेष।२।४। ९६॥ 2 ‹““खनित्योऽयं निषेधः ( ^सामान्यविग्रेषवाचिनोख दन्द्राभावात्‌ सिडम्‌'° इति निषेधः ) प्राच्भर्तेष ( २।४९। ६4) इति खचनिदभा- fasta | तेन “'प्रमाणप्मेय? दत्थादिष दन्दः सिद्धः। रतेन “विद्या afaat योगः बडस्माकरमनादयः” “मद्छयादौ afeitwat:” xanfz प्रयोगा च्थाख्याताः' इति दौोत्ितादयः ॥ “प्राच्यभरतेषु ( २। 8 | ६९) इति निर्देशात्‌ सामान्यशब्द स्यो पात्तविशेवातिरिक्तपरत्वे सष विवन्तासम्भ- वेग eat भवत्येव । तेन गोवलौवदमिद्धादि सिः? दति नागेेनोक्त दरेखरे अथ तु सौचत्वादित्यक्तं तेनेव ॥ प्रमागप्रमेयसंश्रयप्रयो जनकृ्ान्त- सिद्ान्तावयवतकं निगायवादजल्यवितण्डादेत्वामासच्छलनाति नि यह ara तत्वक्लानाचिभ्पेयसाधिगमः । न्याय-ष्षर। BUI Tg “ary इन्द- समासः इति तद्भाष्ये ॥ “सवेपदा्थप्रधानः क्षेमासो ae इति किमुक्तं भवति | सवे रुते प्रमाणादयो विच्चेया इति । अन्यथा fe समासान्तर- परियशाद्िेषगत्वनोपयक्तानां प्रमाणारोनामविन्लयता स्यात्‌ | यथा awa fauw:| यरैव faen वचनमेदोपादनेप्रयोजनं तदिहापि । xu” इति न्धायवातिके ॥ St तत्वन्लाननिःखयसयोः श्ासन्नरतत्वन्नानयोख हेतु Squgia: | प्रमाणादितक्वश्नागयोविंषयविषयिभावः। प्रमाणदिश्यास्रयोः पतिपाद्य प्रतिपादकमावः। शास्रनिःश्चेयसयोख प्रयोज्यप्रयोजक्रभावः। सम्बन्धः | ततत्वं Haasan इति Bere तत्त्वज्ञानं शास्त्रम्‌ | तथा च शास्त्र निःख्रेयसथोरपि तत्वन्नानद्दारकदेतुद्ेतुमह्धाव wa सम्बन्ध दति सम्प्रदायविदः ॥ च्व च सवपदार्थप्रधागो इन्द्रः समासः। यद्यपि मेदे डन्दविधानादच्र च बद्कनां पदार्थानाम्‌ अमेदान्न दन्दसनभवस्तथापि प्रदा्थै- | तयदच्छेदकमेदादेव दन्द द्रति न दोषः} मडहामाष्यप्रदीपोदुद्योतः। ३२९ (अ. UL पा, २। सा, द) ( ाम्बपश्ुसं घेव्वतरणेष Mt १।२। ऽइ । ) , गृम्यपशसंवेष्वतरोषु सौ | ९।२।७द३॥ ee SEAS wat शब्देनेति । क) gar “gar स्तिया” दति ga: शेषः स्याद्‌ इत्ययः ॥ उभयेति । क) aruatfe ti =—_— i = चीं ९ यमपि योगः शक्योऽवक्तुम्‌ । कथय गाव दइमाश्छरुन्ति खना surecta | गाव उत्कालित्खका वाहय च विक्रयाय च। स्त्रिय र्वावग्िष्यन्ते॥ ददं afe प्रयोजनं ्राम्धेध्िति वच्छामोति | इ माभूत्‌ | aga इमे शकरा दरम इति | कः एनरहतयम्राग्याणां ta उत्कालयितुं ये ग्रहोतुमश्कयाः कुत र्व वादाय च विक्रयाय an इदं afe प्रयोजनं पमुथ्िति वच्छामोति i ew ara t ATAU KA SAA इमे । कः एनरदेत्यपम्रूनां Ta उत्कालयितुं ये च्छश्रक्या वाहाय च विक्रयाय ay इद afe प्रयोजनं agtafa वच्छयानौति | ee माभूत्‌ । wat गावौ चरतः । कः gaceta निर्वा तेऽयेऽन्यथा प्रयोक्तुम्‌ ॥ ददं तद्दि धयोभनमतरुणेग्विति वच्छाममीति 1 इद माभूत्‌ । उरणका इमे वकरा इम दरति कः warefa aaa wa ‹उत्कालयितुं ये अण्क्या वादाय च विक्रयाय ay चनेकशफष्विति वक्तव्यम्‌ । RT माभूत्‌ । खश्वा- ख रन्ति | गदंमाखर्न्तौति ॥ च्च ।पार। ख ¶७॥ 41 RAV मडहामा्यप्रदोपोद्दयोतः | ( याभ्यपञ्चसंचेग्नतसयेष स्रौ । ९।२।०द।) = (GRIT. २। Tg) "इवभस्यापौति । क) स्वधासुत्का शनासम्भवादिति भावः ॥ 'मिश्रत्वादिति। क) तेषासुभयसाधारणजातिविश्िष्ट एव शक्तिरिति भावः ॥ दूति काणापनामकशिवभदमुतसतौगभजनागोजि- NZHA महाभाष्यप्रदौपोद्योते प्रथमाध्यायस्य दितौये पादे वृतौयमाहिकम्‌ पादश्ायं समाप्तः ॥ ich freee ९ यद्यपि asx carafe सम्भवः | तथापि agquaay यस्लात्‌ स्ौभिच्यपदेश्यो भवति ॥ २ Gunter तु भिश्रतात्‌ ayafe “gay fern” दति एषः पेषः | महाभाष्यपरदोपोद्‌द्योतः | रणिनिकात्धायनपतश्ञलिभ्यो गुरुभ्यो नमः ॥ Wasa पतञ्लिना gear तौेदशिना । सवेषां न्यायवौजानां म्टाभाष्यनिवन्धने ॥ न्ग भूवादयो धातवः। १।९।१॥ कस्मान्निमिस्ादिति । क) फलमपि निमिन्तम्‌ । अत एव “मङ्गलाये” Carat सङ्गच्छते । TAG कारण THY ॥ अत एव कुतोऽयं वकारः | यदि तावत्संष्ितया निदेशः कियते भ्वादय दरति भविवश्चम्‌ | अथासंहितया wares इति भवितव्यम्‌ y अत उत्तर पठति) *भूवादोनां वकारोऽयं AYA: प्रयज्यते | कतोऽयमिति । भा । लच्तणाभावं मत्वा कस्मात्चिमित्तादकार इति एष्छति | यदि तावदिति । मा । यणारेग्ेनेको निव्ितत्वात्‌ ॥ च्यथासं- कियावाच्िनो गणपटठिता घातुसच्चाः स्यः | धातुत्बाह्लडादयः । मवति ` रधते ! कियावाव्विनः किम्‌ । “याः wa” इत्यादौ धातुत्वं माभूत्‌ । सति # feet तु तखरचिन्ामणौ प्रत्यशब्छण्डे ATTICS FETT ॥ RRs ACTATAAT ATA: | ( भूवादयो धातवः।६।६।९।) ^ (Si पा. ३। शा, ९) यदि तावदिति भा) भाग्योक्तो विकल्पः wet ॥ न च भ्वादय इत्युक्तेऽपि वकारण सत्वात्‌ प्रश्नानुपपत्तिरत ATE यशेति । (कै) उकारोत्तर वकार विषयः प्रश्न इति भावः ॥ BAIT भायात्‌ समासेऽपि संहिता fan दति aa वारयति PATA ॥ (क) नत्वेकस्मिनिति । (कै) ages संडिता निमिन्तेनेकपद त्वं प्रयोजकं संडितेकपदे नित्या नित्या धाद्रपसगंयोः | नित्या समासे वाक्य a सा विवच्षामपेश्चते ॥ नभि [णी | Ea Pe माङ्णिक eraat awa wets मङ्लार्थ' वकार मागम wae) मङ्लादोनि agent मङ्गलान्तानि fe शास्त्राणि प्रथन्ते बोरएरषाणि च मवन्यायुद्मत्‌पएरषाणि wate मङ्कलयक्ता यथा स्य॒रिति॥ अथादिग्रषं किमर्थम्‌ । यदि तावत्‌ पद्यन्ते नार्थ enfeae- हितयेति । भा । waaay वादोऽयम्‌ । नत्वे कस्मिन्‌ पदे$संडहिताल्ि | संहितेकपदेति वचनात्‌ । वसात्‌ सवथा निर्देश्ोऽयं न सम्भवतौ्ेवं परमेतत्‌ ॥ भूवादौनामिति । ati इचौचारिते भूवादिश्ब्दे इयौ faafaa: | तत्र॒ वाचकलब्बन्धो भूवादोनां भूवादि शनब्दवाश्यानां बकार fie afer “तो धातोः” (ई। ४।६४०) Karate: स्यात्‌ | भवय प्रापण द्याद्यथैनिदेश्रो नियामकः | तस्यापाणिनौयल्वात्‌ । भौमसेनादयौ हि अथं निर्दिदिश्ुरिति aaa । पाणिनिस्तु मेध इव्यादयपाढठीौत्‌ हति सद्ामाच्यप्रदोपोद्द्योवः । ३२४ (ख, ९। पा, ३। खा. ९ ) ( भूवादयो धातवः ।९।१९।९।) इति श्लोके समासय्रणेनेकपद शब्दनाखण्डपदस्येव यणात्‌ ॥ aa एव “aa श्रये” इत्यादौ शआ्रष्टमिकदितले खा न नित्या faq समासलं प्रयोजकं तथापि श्रनेनेकशेषोक्तन्नोकग्रहणान्न दोषः ॥ नचेवं भाय्यप्रामाण्णोच्छेदेति आह तस्मादिति । क) तथाच तात्पय्येविषयावाधान्प्रामाण्छमिति भावः ॥ ननु भूवादौनाम्‌ (भा) TU खरूपपरत्ने बङवचनानुपपन्तिः । alga प्रतासङ्गतिरतः पय्थेवसितमयेमा ९ प्रकारे गुणवचनस्य (51 01 tx) इति ere “agua” दति वात्तिकव्याख्यागावसरे geraaata भगवन वद्यथा - Cagya | वा । agqya बे भवत इति amaryl मूले मूले स्थूलाः | FAV BA” I णन । gant edt प्रठन्नादिय्रश्णं न करोति । aaa) “we we गुध कुषक्तिश्रवदवसः क्का? (९।२।७) इति | खथ म yaya नतरामर्थ॑ अ ।दिप्रहणेन | न यपरठिताः wan स्ादिय्रषणेन विशेषयितुम्‌ । रवं afe fag सति यदादिग्रश्ं करोति तजन्नापयन्धाचार्ययोऽत्ि च oat इति व्यपदिश्यते ॥ मङ्ला्धै इति । भा ॥ ननु निमित्ते VS प्रयोजनकथनम- प्र्त॒तम्‌ । नेष दोषः । परयोजनकथनेन निमित्तस्यापि कंचयनात्‌ । अत रव निपातनादागमरूपोऽच वकारः छतः | न चायमसाधुः । वैयाकरण- माग्यवात्ति कायोः we fag) अभियक्तेरपि छतोऽधैनिर्देशो नाधै- न्तर निङत्तिपरः सुखमनुभवतोत्यादावधातुतप्रसङ्गात्‌ | उक्तं च । ९२९ मदामाच्यप्रदौपोद्श्यीतः। . ( भूवादयो धातवः ee rR ie i) (ख. ९। प्रा, ३। अआ. १) हचोचारित इति ॥ (क) AATATHITATS vata । (क) वाचकग्वा दि शब्दसम्बन्धौ वकारस्दाच्यनिष्ठत्वेनोप्यत इति भावः ॥ प्रयोजनेति । जै) निमिन्तकस्यासन्रायतया प्रयोजनकथयनानुपपत्तिरिति ara: | उभयस्िन्‌ we प्रयोजनमाचकथयनमसङ्गतभित्यपि बोध्यम्‌ ॥ न चायमिति | के) सवेलोकप्रय कल्वाभावादिति भावः ॥ वाद्य सखजादिति । किमेतस्य amt प्रयोजनम्‌ । पाठेन धातुसं saa: पपन्नं भवति | पटेन धातुसंक्नायां समानशन्दप्रतिषेधः। ati पाटन धातुसंल्लायां समानशब्दानां प्रतिषेधो seer | या इति घातुर्थां इत्धाबन्तः। at xfa धातुर्वा इति fame) नु इति धातुनुं इति प्रय निपातख । निकाय प्रसिद्धत्वात्‌ | तस्य च मङ्ल प्रयोजनमित्यनेन प्रतिपादितं मवति | पूर्वस्य fe लामो cnet age दचयति | तथेदाप्यागमो वकारो aya: संपद्यते| अथवा सति वकारेऽविक्नते weet wera सद्ाग्याहतिखमस्यं aye भवतौति पारम्पर्येण ama ayaa: कियावाचित्वमाख्यातुमेकेकोऽथैः wefita: प्रयोगतोऽनुसन्तेव्या अनेकार्था fe धातवः i इति ॥ ष्यत खव कुदं BS शुदं YX कौडायामेव इग्येवकारः। प्रते | far ` च्या लिङ्कने इत्यादि arate amas । aaa “याः पश्य,” दव्यादि मडहानाष्यप्रदोपोद्द्योवः । RRO (ख.र। पा. BI था. ९) ( भूवादयो धातव ।१।३।९।) वेयाकरणेति । (क) श्रनादिग्यवदहार एव साधुलप्रयोजको न श्वेलोकप्रसिद्धिः | aaa याज्िकमाजप्रसिद्धस्फादौनां व्याकरणप्रबिद्धरिघुभादो- नामथयसाधुला पत्तिरिति भावः ॥ नतु मङ्गलं नाम धमः । तजर न वकारोच्चारणं AAA मानाभावात्‌ भ्ादिशब्देनाऽपि तश्मभ- वाच्चात श्रा अपुवस्य हौति। क) मङ्गलजनक इति a: 1 faq gan 1 8 eee । ~ व्णजकचरयकः 1 1 मी मी भी — १ “afea साधने afafea” इति पाठो दाच्िणाव्यभाष्यपुकतके- afe | “afaa afafea” दति पाठः काशोख्थमाष्यपुसतकेष्वस्ति। ष्कः 2 9 9 i eT a खमावतः afeifafera पचतिश्णब्दो वन्तेते sat मन्याम नेमे सामान्य wet इति । न चेत्‌ सामान्यशब्दाः प्रतिः saad वत्तैते wet ऋ 1) ee ee ग 2s [वा । ares =e जि = [ 1 "ष्मणो प्रत्ययसमुदायश्तथापि प्रह्नतिभागावबोधपर्त्वात्‌ प्रद्ययमागपय्धासो SAAT mx A ~ . दरादेवमुक्तम्‌ ॥ अथवा qatar: afecfa: प्रत्ययत्वेन afeaa इति तदपेक्तयेतदुक्तम्‌ | किं न anita दइति।भा। यदा प्रकृतिरेव किया [नी ॥- ^ र हति भर्टहरिप्रतिपादितरीव्या प्राधान्छेन धातूपान्व्यापारत्वरूप ® ® ® fe =~ कृतत्वं तवापि सम्मतं neafe दइदानोमाख्याता्थः। व्यापारस्य घातुनवा- म हाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। R89 (aq U1 aT. 81 Be) ( भूवादयो घातवः। ९। ३।९ 1) | यस्मिन्निति ॥ क) म्गेति । क) ज्ञानं वस्तु सत्तासाधकम्‌ श्रषतोऽपि wae: शब्दशन्ञानदशे- नादिति भावः ॥ देणान्तरेति । क) संयोगजमिन्नः संयोगः क्रियाजन्यः कारकजन्यत्वे सति अन्य- afefa प्रयोगः संयोगस्य करियाफलमानोपलच्कत बोध्यम्‌ | फलानुमेया क्रियेति तात्‌पय्येम्‌ | एतेन पचत्यादिष्वस्य ₹तोरसम्भव TAMA ॥ सम्बन्धग्रहणेति | कै) फलव्या पारयोजेन्यजनकभावयह सति fe कार्येण कारणानु- मानं स्यात्‌ स एव तु दुघेटोऽप्रत्यक्चलादिति भावः ॥ रकेकस्येति । क) श्रयिश्रयणदैरित्यथंः ॥ व ee ee ee iy प्र्ययार्य। क्रियाविश्येषक waar ati भचतौति किया गम्यते ai fi aN ~~, e प्रो विशिनष्टि ॥ यद्यपि arazsaeee ag यत्र uqurad afracfa साधनं चाष तदा सिद्धमेव प्रतेः क्रियावाचित्वम्‌ | अधिशपरिभाव इति | भा । वतखखाधौत इयस्य विग्िष्धा्थैयुक्तानां wert पठनं विधिपुवंकं वा कशोतोत्य्थैः | श्यध्येती् विशिष्टं सरणरूपं लानं घातैः प्रोऽय- भिष्ितत्वात्‌ । आपि च। धातोः सकमेकाकमेकत्वविभाग उच्छिद्यते | “anaare” (९ । ३ । २९) दत्थादिद्धचाणि च विरध्येरन्‌ | ay सिडा- Res ACTATSUTALUT SAN: | ( भूवादयो धातवः। १९।।९।) (SUITE RI ST १) ‘neraeaata | ॐ) पश्च wait धावतोति प्रव्ययादिव्यथेः ॥ ‘aa सङ्घलय्येति | (कै) wen विषयो शव्येत्यथेः। उपस्थिते च सम्बन्धो न प्रतयणोप- fua एवेति नियम इति भावः ॥ एवं सम्बन्धग्ररे aft कार्ण तामनुमाय पचतौति प्रयुष्यते इति तातृप्बेम्‌ । इदं च योगि- प्रयो गविषयं तेषामेवावयवक्रिया HPQ रस्माकं तद्यवहारपरण्य- रया सब्वेथाविकष्पात्मक एव प्रयोगः क्रियापदानामिति वोध्यम्‌ | एतच्च ““वन्तंमाने we” (३।९।१ ९९) इति इषे भाव्ये घ्वनि- तम्‌ ॥ ननु समू इस्या प्रत्यचत्वेऽपि एकच्णस्य प्रह्यकत्वसन्भवात्‌ क्रिया- माज आरानुमानिकलकथनमयुक्रमित्ाश्रद्यपरिहरति यदापौति । क्त) ९ “cara” इति पाठ उपलन्धश्तेयटेऽस्ति | ₹ “ER तान्‌ Wary सङ्कलय्य” इत्य पशव्य mae steer I यच्च म खलु तं श्यमिचरति at कथम्‌ । wafe atta इति । Tat धातुरपसगे न वभिचस्त्युपस्ेच्॒ धातुं व्यभिचरति । ते मन्धामहे fafa | भा । अन्यच्ापि प्रयोगात्‌ | ततखान्दन्रास्य योऽ्यी द्योत्यः ख रखवे- इापौत्यनु मौयते | waders fasfata गतिवाचौति faa: | भाववचन इति । भा । मावश्नब्दक्रियामाच वाचौ । यथा “aw च aaa” vista क्रियायाः कर्मापे्ता नि माव्‌ कचमकमंकतामिति चेत्‌ ग। फल- व्ापास्योः सामानाधिकरण्ये यधिकर्पाभ्याम्‌ सकम॑काकर्मक विभागस्य मरहामाष्यप्रदौपो SAA? । Bee (ख.१। पा, 81ST R) ( भूवादयो wTat 1h 1 R11) तया चं AQ व्यवहाराविषथलाद्यवहार विषया'सर्वानुमेथेवेति भखतात्प्ंमिति भावः ॥ ननु तदारोपेऽपि aga एकस्येव que farsa तज raed व्यवहार विषथलवं च दुवांरमत श्राह प्रब्द शललतेति ॥ क) एकः छण इति । (के) अनारोपितसमूदष्टय एकः चण इत्ययंः। परे तु शअधिश्रयणा- दिशूपानेकच्णात्यमकस्तस्यापि इ RAAT TAT AT STATA TANNA ऽवथवाः am@afa ओोऽपि समूहलवङूप एव । यस्त॒ तेषामप्यवयवः परमाणप्रस्थः ख तु श्ष्दशक्किङभावाशेव वाच्यो नापि wee: । aaa लवम्‌ । उन्तरदेश्रसंयोगादिफशं कारफजन्यं काय्येवा- दिति । ae कारण प्रसिद्धातिरेकि इत्यवाधवलात्‌ क्रियारूपमेव सिध्यतीति भाग्यतात्प्यैभित्याङः ॥ मन्वकायवोघकत्वं सामाना- धिकरण्यं न प्रहणतेऽत श्राह ९ विषयात्‌ । ॥ र अधिश्यणादिरूपनेकच्तणात्मकः | द । क ॥ य Vag: स इहापीति । कः एगरन्यवाधेर्थः | चअधिरपरि- - माते वर्ते ॥ ce ate यक्तमथैन्तरः गम्यते | तिष्टति प्रतिष्त इति | (२।३। ६७ ) इति भावे घम्‌ इति च । तेग पचादोनामपि चधातुसंच्चा सिध्यति । अल्तिमवति विद्यतौनामपि मावरूपाथाभिधाथित्वात्‌ | भवति पचतोति । मा । खात्ममरयवचगो भवतिः। ceca विशडेकाथैसमवाथे, व्क यापी वच्यमायलवात्‌ | किम्‌ च । “व्योतिष्टोम यानो” इत्यादौ “करयो यजः”? (६।२। ८५ ) इति प्णिनिरस्मत्‌पर्ते सङ्च्छते । धातुत्वेन धातूपात्तां ६५० महामाष्यप्रदोपोर्दयोतः। ( भूवादयो धातवः।१।३।९।) (4 LIU 81 ey) सामान्येति । (के) तया च धातुलच्णे क्रियातड्ाप्यान्यतरव चनत्वं विवच्ितमिति न दोषः । यद्यपि करोतिगन्धनावचेपणणदिष्वपि aia । तथापि कारकव्यापार एव तदथः प्रसिद्ध इति भावः। av यो यापार सामान्यवाचौतदिशेषाः पचादयः fa करोति इत्यस्य च aac तत्‌ किम्‌ इति व्ापारविग्रेषविषयप्रश्रोऽथेः । एवं च यन्निष्टतया प्र्रविषयक्रियायाः करोति शब्दवाच्या या प्रतौतिः तन्निष्टतयै- वोन्तरग्डतपचतिश्रब्दवाच्यक्रियायाः प्रतोतिरिति तयोः सामा- नाधिकरण्यं aa क्रिया प्रश्रजनकजिन्नासायासतदिषयोन्तरेणेव विरामादेषां क्रियावाचित्वभिति भावः॥ नन्वेवं येनासौ (पनसो । क) aq इति वत्‌ पचति करोतोति सदप्रयोगापत्तिरिति va केवलस्य धातोः प्रयोगाभावेन तिडम्रयोगे तदथंपौनरक्मौत्या तथा प्रयोगाभावात्‌ यच तु नेदृशं aa ततररधाचकारेत्यादि- प्रयुञ्धते एवेति fea ॥ यदात्विति । ऊ) अरसि(खेः)रपि कियाविशेषलम्‌ | श्रत एव गमनासनश्यनसग्- fasatfa त्रजिज्रियाया निधत्तिः प्रतत इति व्रजिक्रिया गम्बते। ते मन्याम उपसगछछतमेतदेनाच्च व्रजिक्रिया गम्यत इति| प्ोऽयं ययन te हे पाकल्वादिभिरस्विरडेका्थसमवायम्‌ | यथा शुक्तं रूपमिति शुक्ते ga sae रूपत्व चास्तौति शुक्ञादयो wage: | खव चादयो भाववचना इत्यथैः | कः पुनरिति | भा। यदि क्रियेव भावल्तदा प्र्तान्तरोपादान- भावनां प्रति यजित्वेन तदुपात्तस्यांश्रान्तरस्य करणत्वात्‌ । पथ्थादयो हि धातुत्वेम arantarg: | विलिच्याद्ंशान्तरे तु परचित्वादिना प्रातिखिकलू- मह भाव्यप्रदौपो SMA: । ३५९ (ख. पा. RI खा. ९) (भूवादयो धातवः । i Rit ¦ ) aq प्रन्ने are ति \वचनमिति बोध्यम्‌ ॥ पाटनिरपेच्मिदं aqufafa WEA WA तेति ॥ (भ). ननुपखगख धालर्थंविगेषकलात्‌ प्रत्ययस्य RAIA कलत्वाख प्रा्य- भावेन प्रतिषेधानुपपन्तिरत श्राह भाय संधातेनाथेगतेरिति । (भ) बोद्धति ओषः ॥ तद्या चष्टे संघातस्येति । (कै) छपसर्गप्रत्ययो रित्यस्य तदिशिष्टयोरिद्ययं इति भावः ॥ ayaa | क) अन्वयव्यतिरेकाग्यामिति भावः ॥ ATS यथा Stats (भा ९ प्रतिवचनमिति | क I "णे — मरी ioe oe Gy ee = दृष्टापचार aifenata वत्तते । न चेदं नालि, बन्नथी अपि धातवो मवन्तौति | तद्यथा । वपिः प्रकिस्ण दृष्डेदने चापि वत्तते | केश्श्सश्चु १, ग्ण मनर्थकमयान्यस्तदाऽव्या्चिरिति प्रश्रः । खपटदाथं इति । भा । खय णसुप- चरिताथैनिदत्यथ aiaista पदाय भवतिनतु खो वयभिचारत्‌ | पद- Ma PE [वा क जयया यूय ये i. Ce a Tale eel wee, eee Ree ER FT > o_ चथ ee oe णयो [द See! पी कें [गीर Was: | त्वाश्चान्तरभावतां प्रति प्रायेण भाव्यतया सम्बध्यते | ““ज्योति- दोमयाजोव्याद्यौ तु कर्यतया ज्योतिष्टोमाख्येन sista खगं यावित- * “ovat खपि धातवो भवन्तोति इत्यारभ्य “स्थापयति aaa” इत्यन्तम्‌ “खादेच उपे रेऽशिति”” (९। ९।४५) इति छजय।ड्मानावखरे भगवता पुनरप्युक्तम्‌ ॥ Ruz मदाभाव्यप्रदोषोद्दयोतः. ( भूवादयो घातवः। ti Bei) (ख. १1 UT. BEST. yp प्रा्क्रकरोति शमानाभिकरण्यङ्ूपक्रियावाविलविज्ाभावास दभावं दति भावः ॥ अ्रतिब्यात्चिनिराकरोति ara प्रत्ययाथेस्येति ॥ (भा) setae: | (भा) अभेदः ॥ ARTA CT । (भा) भिन्लायकेषु ॥ प्र्ययस्याप्यवापोद्धारं द श्रयति धातोश्चेति ॥ (कै) sata । (भा) लिक्गभेदादित्ययैः ॥ ““श्श्रन्वयव्यतिरे काभ्याम्‌" (सिद्धं लन्वय- व्यतिरेकाभ्याम्‌ | एतत्‌ खषस्थवा्तिकम्‌) इति वार्तिकेन धातो- रोव क्रियावाचिलं कान्पनिकमिति प्रतिपाद्यते । इतः उत्तरभागं ९ दाच्िणात्यमाष्यपस्तके “अर्थवत्‌” ( १।२।४५) Ge “भूवादि”? (९।६।९) aa च “fag त्वन्वयव्यतिरेकाभ्याम्‌" इति वात्तिकखसरू्पमस्ति | मध्य- देष्योयमाच्यपएखौके विवरणे च ““ न्वयस्य तिरेकाभ्याम्‌'› इ त्येवमस्ति ॥ बपतौति। tf: स्तुति चोदनायां चाप ge cea चापि rit Cafgat इतो ufeais मदतोऽमुतग्व्यावयन्ति” इति | करोतिरभत- awa प्रकरणाद्यनपेच्त्वप्रतिषदनार्थम्‌ | war भाव इति वियद ऋारीसाधननिडक्य्थैः | भेद इति । मा । विनाश्ोऽ्वामेदज्डेदश्च aera? ख च भावहिरोधौति wa) सर्वान्‌ gang इति। भा fat करो बानिव्यर्च॑प्रतौतेः | we चेदं शिनिविधौ इरदन्तयये। रतेन at: प्रचि fefa भाष्य वाख्यातम्‌ | afgarw, महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः | RNR ‘(@. QUT. ३ खा. ९) ( भूवादयो धातवः ।१।९।९१।) iq चेख्ठामान्यश्ब्दाः” इत्याद्यन्तम्‌ “अर्वत्‌” (१।२।४५) सजे द्याख्यातं तत एवावधाय्येताम्‌ ॥ प्रत्ययः प्रत्ययां इति। (भा) "प्रह्ययद्योत्येऽर्य"” cau: | शप्रातिपदि कविषये wane प्राति- पदिका्ंतया “weary” (१।२।४१५) सूच भाव्यस्येव व्याख्येयत्वात्‌ | तदेवं सप्रत्ययकेति व्याक्षिं निरस्य सोपसगेतां निराकरोति भाव्य कियाविश्षक इति । (भा) यथा श्रन्वयव्यतिरेकाभ्वाम्‌ प्रत्ययाथेवोधकस्तथा ताभ्यामेव क्रिया- विगेषद्योतक उपसगंः क्रियावाचौघधातरबेति भावः ॥ प्रोवौति । (भ) पचरत्याष्ट क्रियापरवं द्यो तयतोत्ययंः ॥ ९ “न चेत्‌, Katey “खवधाय्यताम्‌” Kae ना स्ति इ THT ॥ २ “say” इति नास्ति इ पुस्तके ॥ भभम 1 [र —~— @G =e ae ee ee [2 शि पि 1 , eeee eeeeO eeeee ण —“ eee प्रादुरभावि gat निमेलोकस्ये चपि वत्तैते। es gai पादौ Ae! उन्मुदानेति गम्यते | निच्ेपो चापि वत्तैते | कटे कुर । घटे कुर । ऋष्सा- नमितः कुङ्‌ | स्थापयेत गम्यते | रखुवमिष्टापि fagfata त्रजिक्रियामाह मेरि i, सर पचामि किं करोमि पचेद्यादौ विपरसतापि पएरषानु त्तिः सवेग्रषगोन विदच्तिता । भवतिः wafefa i ati afe भवलि भविष्यति पच्यति RyRy अपाच्तोद्‌ भवतः waa: भवन्ति पचन्तोति | का awzifa | att [र 'नविमन्यसेनां परमार्थकर्मा aaa ally पुरन्दर योऽय | नियोजयामास स शव्रसेन्ये करोतिरथेभ्विव सवंधातुन्‌"” ॥ 45 ३५४९ मडामष्यप्रदोपोदुद्योवः। ( श्रूवादरयो धातवः।९।३२।९१९।) (ध. ९।पा. RI ST ९) यद्यपि तावदिति । (भा) उपसगव्यभिचारिधातुखले तत्वा सम्भवादिति भावः ॥ यद्यप्यचेति । (भा) धातोरपसर्गव्यभिरारेऽपि sae धातुव्यभिचारात्‌ aes. द्ोत्यलेन निितोऽथे एवेदा्यधेरिति भावः ॥ नन्विदम्‌ “अधो ते इत्यादावुपरिभावाप्रतौोतेरत श्रा ततश्चेति । क) उल्कषेलच्षण छउपरिभावेऽधेरथं । स च विशिष्टाथैयुक्रवरूपो- विधिपूवंकल्रूपो वेति भावः॥ केचिन्तु अरवगमपय्येन्तलरूप उत्करषौ- ऽधेरयं TAIT: ॥ 'विशिष्टस्मरणमिति। ॐ) जिरन्तरलादिक तचोत्कषंः ॥ भाय | 1 a er — ——s ९ उपलब्धकयटे तु “विशिष्ट सस्णरूपम्‌"” cafe ॥ कसि EE OE Say Eee षं = 2 भीम fagfata त्रजिक्रियाया faafaa अयं afe दोषः | अस्ति भवति विद्यतोनां धातुत्वमिति ॥ यदि पुन्भां ववचनो धातुरित्येवं waa क्रियते | कथ पुनच्लंयते भाववचनाःपचादयदति। यदेषां भवतिना सामानाधि- ee सिकः Qs oma! Do SSS a कथ सम्बन्धं इति प्रश्नः। रखषषेति। at) यारषा त्वया vat सेषा "वश्मान खरूप इव्यर्थः | wares इति । मा । साध्यसाधनभावः सम्बन्धो न तु सामान्यविशेषभाव cay: | नन्बन्यवोत्तं facffeat भावः कियया ननु क्रियाया media पचतौव्यादौ VARTA वत्तेमागा पचि करिया इति क्रियाबिग्रेष्यको बोधो न. सात्‌ । प्रया प्रति प्रशर्ध | विध्ेषणताया ओपगवादौ जपतत्वादिति Sq) sear प्रधानमिति महामाब्यप्रदोपोदुद्योतः । १५५ (च. RI पा. ३। चा, ९) ( भूवादयो धातवः । १५।३।९१।) ae तदहि व्यक्तमिति । (भ) aa अजिक्रियाया samara तिष्ठतेर्घातुलानापन्तिः | तिष्टतिमाचस्य तु नाथेः। au तन्निटत्यथेकलात्‌ । विशिष्ट तदथेकल्े तु तस्येव धातुतवापत्तिरिति भावः-॥ समाधत्ते प्रोयमिति । (भा) नन्वेवमपि गतिनिदन्तिवा चिनस्तिष्ठतेः कथं गतिवाचिलमत श्राह अनेकाथेत्वादिति। क) धातोः कचिदवश्यकल्पयना नार्थ॑लेनेव प्ररतार्थनिर्वाडि प्रशब्द साथंकल्पने मानाभाव दूति भावः ॥ लोकेऽपि प्रथमगमनकन्तरधैव प्रतिष्ठत दति प्रयुञ्यत इति तात्पय्येम्‌ तद्‌ाइ भाय न चेदं नास्तोति ॥ (भा) रि ज द SS a i वि षी गपि मी भिर | करश्म्‌ | भवति पचति । भवति प्रच्यति । भवग्यपाच्तौदिति । कः पुन- भावः भवतेः खपदार्था भवनं भाव इति | यदि भवतेः खपदार्थ मवनं मावो विप्रतिषिदडानां धातुसं्ला न प्राप्रोति भेदः Se: | न्यो fe भावोऽन्यो- ee Ge ce समवायं न गच्छति | नदि भवति पठति पचति इति | ततश्च तेने तङ्विर्ध्येत। TAS! | UTA भावेन किया आख्यात वाच्यक्रियया सम्बध्यत खव । भवति पचति पश्च ग्टगे घावतोति | करणादिभावेन तु न सम्बध्यते | तथा प्रयोगा- Mag । भवेदपि भवेदिति | भा । Cae कियायाः sate साध्य- साधममावो विख्डध इति भावः। कालमेदादिति। भा खामावि कमन्यत्व हत्सगे स चेह asad | “क्रियाप्रधानमाद्यातम्‌" इति सस्यात्‌ । पाचिका इ त्यादौ Giese विग्रेषणत्वम्यपगमाच्च | परद्यततवेव पचतोत्या- दावनुपपत्तिः । werd तं पच eat eM क्प्राधान्यस्य सवैखम्म- रभस महाभाष्यप्रयपोदुद्योवः। ( भूवादयो धातवः।१।३।२१।) CS. RI पा. श्चा, र) प्रकिरणे इति | (भा) माषाश्वपतौत्यादौ ॥ ‘afeaté इति । (भा) मररयतौत्य्ंः ॥ नतु “भाव वचन दूति न्यासे पचादिष्य- व्याततिरत श्राह क्रियामाबेति | क) धालथमाचे इत्यथैः । मात्रपदं कार्यं | नन्वेवम्यखादिष- ATTA श्राह अस्ति भवति (भा) इत्यादि | तस्मिन्‌ सल्यागतः भवनं भाव दत्यादि प्रयोगात्‌ | अस्यादिक्रिया भावपदेन waa दूति भावः । नन्वस्याद्ययेस्यापि करिशलवे किमपराद्धं पू्वंलचणनेत्यत are पिरिनि नय नच eee eee oe = — ek oe १ eee «eee A: ee = ९ शतपथत्राद्यण द्यम्‌ ॥ - ऽभावः | अतच्ान्यो मावोऽन्योऽभाव इति यो fe यस्य भावमिष्छन्ति सम तस्याभावं यस्य चाभावं न तस्य भावम्‌ Tea; च धातुसंल्ला न प्राप्नोति | यथा हि भवता क्रियादचने घातौ करोतिना पचादीनां सामा- 9 नि (eee कालसाधनमेदेन अन्यते | रकस्येति। मा । aft भवेदियय योमवतिसततस्या- सोग्यादिविधिरदेवद ्तादिकतैका सत्ता वत्तमानार्थस्तथाभूता fe सन्ता प्राते इति वत्तमामकालः प्रत्ययः सा तु सत्ता मवेदिव्यस्याः सत्तायाः RUA गनि Me ततया तिङ्द्वपि तचात्वापत्तेः | श्रवादौनां तिङा लादेथलस्याविभ्रि- । त्वात्‌ । खादेश्रानां चं स्धानिसारकत्े स्यान्यर्थाभिधायिते arses} याद्‌ | महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। ३५७ (श. र। पा, Ql शा. ९) ( भूवादयो धातवः।१।३।९१।) भावरूपेति । क्त) क्रियाशब्दः सपरिव्यन्दसाधनसाध्यायं रूढो भावश्रब्दश्च सपरि- स्यन्दापरिस्यन्दान्यतर षाधनसध्ये दति भावः॥ Tat भवत्यथौऽस्य भावशब्देन faafaa इत्याश्येन पच्छति भाषे कथं पुनरिति ॥ (भा) ननु भवतिपचत्योभका्थबो घकलत्द्ूपं सामानाधिकरण्यम्‌ | भावः ant वि्षित्त्यनुकूलव्यापारख्च पाक दति तयोरत्यन्त- वैलचणप्यादत BTS — = — “eee णर [ममरिण [0 = = [` छ ee =a oe oe नाधिकरण्छं faeftd न तथा भाववचने धातौ facet करोतिः पचारीनां सर्वान्‌ कालान्‌ सर्वान्‌ पुरधान्‌ सर्वा शि वचनान्नुवत्तेते भवतिः एनव्तमानकालं चेतैकत्वं ay का तद्धयं वाचो य॒क्तिभवति पचति मवति पच्यति भवत्यपाच्तौदिति | weet वाचो afar) पचादयः करिया भवति ॥ १९ > ~ 9 क्रियायाः Halt भवन्तौति | यद्यपि तावद चतच्छक्यते | वक्तं TATA चान्या [न ह oe — ee ——— eee, ee ee ea CSG, aah Ee निर्दिशेति मेदोऽस्तयेव । weafafa मा । भेदादयोऽपि मवन्तौति तद्चनानां सिध्यति waar! रख्तान्यपोति । भा। रतत्मतिपाद्यानि वस्तूनौत्यथैः | भाव्यते यः स भाव डइति। मा। तेन साध्यमानार्थवाचिनां ugqegenk: | खमभावसिद्धभिति । atl शन्दशरत्यनुसारेगेतदुच्य्रे | तता क्ियमाण्ता कततैव्यता युक्तान्धपि xenfa सिदधरूपाणयेव प्राति- व क 8 a षणि an pS einte ° Se eee ee eee reins ee a ee: ne चि es ily अत wa fe “oats समानाधिकरणे मध्यमः? (९ । ४ । १०५) “खस gam” (१। ४। ९०७) इत्यादि एरुष्वस्था सङ्च्छते । afafea क्रि प्रथमा दद्यादि च। न च समानाधिकरण इत्यनेन खाभिधेयसष्या- ' ्धयित्वमनिद्ितशब्देन चाभिहितसष्याकत्वं faafaafafa वाच्यम्‌ | ३५८ मदाभाव्यप्रदोपो द्योतः । ( भूवादयो धातवः।९।६।९।) (स. QUT. ३। रा. १) ्रात्मभरणेति । (कै) श्रा्मभरणं चाषष्ठाहाव विकारादनुस्यत afefa प्रव्ययवेश्यं रूपं aq ॒केवलान्वयिलात्‌ पदाथंमाज्रसमानाधिकरणम्‌ एवं wz; पचि क्रियाबोधे तत्छमानाधिकरण्णत््मभरणस्यापि aa aay तदाचकत्वं पच।दौनां यथा Va गुणे रू पलषन्ता माच्रणारूपवचनत- इएक्तारोनाम्‌ । तदुक्त पाचकत्वादिभिरिति। क) “arfea wate | “पाकलादिभिः इति पाठान्तरम्‌ ॥ aq “sifear”’ गमनलादि ॥ विरङेति । क) परस्परमित्यादि | एवं च पचति भवतोत्यादेयेत्कन्तेका पचि करिया तत्कर्चुका सत्तेति बोधः। एवं च भवत्ययपचत्यथेयोरेकाधि- चया नय पः नयन भ ee Ge रः eee च किया यच खलु सेव क्रिया त्र कथम्‌ । भवेदपि भवेत्‌ । स्यादपि स्यादिति | चाप्यन्यत्वमस्ति | कुतः। कालभेदात्‌ साधनमेदाच | THATS भवते्मवतिः साधनं सवकालखख प्रत्ययः | परस्य वाद्यं साधनं वन्तेमान- काल प्रत्ययः॥ य।वताच्राप्यन्यत्वमलस्ति पचादयख् क्रिया भवति क्रियायाः पददिकेगाभिधीयन्ते। शब्दान्तरेण तु तेषामवस्यान्तरं प्रतिपाद्यते | ' मातेति | भा । Alea Wart भाव्यते । aaqafa | भा । waa SAAMI TAG! कप्चेसाधने MANS SMA TAR: | कमंसाधने EU eee a ara =~ न खचाननुगुणतवात्‌ | छत्तदधितसमासः agra अनभिधानात्‌ तदभिहिते- $पि दवौयाप्रसङा्च | न च छ्यनभिघानमेव कत्तरनभिधानमिति वाच्यम्‌ | मावार्धलक्षारेऽपि करैरि प्रथमापत्तेरिति दिक्‌ | स्यादेतव्‌ । अल्िभवतिवि- a] 0 fe ह 1 eee we SS ae ee © ee कः [ १ [1 क "कक आ > ee ee ee ता त | — महाभाष्यप्रदोपोदुयोतः। ९५९६ (ख, १। पा. RI खा. ९) ( भूवादयो घातवः।९।६३।९।) करणटल्तिलमेव भवति पत्योः सामानाधिकरण्छमिति भावः ॥ ननुक्रेन सामानाधिकरण्छेन भावपदायस्याणुक्म्रायलात्‌ a: पुनरिति (भा) प्रश्रो ऽनुपपन्ञोऽत श्राह यदौति ॥ (भा भवतेरयें दृत्येतावता fas खपदेति वयथंमत श्राह स्वेति । (भा) न च धाट्लनामनेकायेलात्‌ way af wefwa इति वाच्यम्‌ । श्रनुपपन्तिप्रतिसन्धानापूवेकप्रतौ ति विषया्थंमाद्‌ायेवाने- HUSA | यस्तु श्रलुपपन्तिप्रतिसन्धानपूवेकप्रतोति विषयौ यथा धातो गेमनादिस्तज शचणवेत्या श्यात्‌ | करियावाचकलं च क्रियाबोघधकत्वमेवेति बोध्यम्‌ ॥ [ गगणे [ष भषण बिः क्यौ भवन्तौत्यस्वयं कटटंसाधनः। भवतौति माव इति किं छतं भवति | विपतिषिद्धानां mada सिद्धा मवति । मवेत्‌ विप्रतिषिदधानां धातुसंन्ञा सिद्धा ख्यात्‌ प्रातिपदिकानामपि प्राप्नोति | eer gat इति fat कारणम्‌ | wavaty fe भवन्ति ॥ र्वं afe कमंसाधनो भविष्यति । भाव्यते य ee ee ere oe ee = ——_ =a 5 भ e [रै [हि [क ae ie ae ey oe oly ee Ee ee eee on [बी माजादोनामित्य्थः। इदानीं समाधानमाह “पटिव्यतौति?। arty पठितानामेव भाववचनानां धातुसंज्ञा मान्येषामित्य्धैः। अस्वयमिति | भा । मवतंषेति भूरिति कत्तेरि विबत्ति न तु कमणि । अर्थस्वभिन्न र्व | यो fe भवति स रव waa नान्यः। नेदमिति। atl femme eee) a (1 णण 9 मको" जाकी > द्यतिषु क्रियावाचित्वमब्याप्तम्‌ | न fe तचोत्पादः प्रतोयते | wa तिद्ता- वपि तथा नायत उत्पद्यते इव्यत्राप्यव्यातिः। safafe ाद्यचचँणसम्बन्धः | ३९१० AWAIT TTS: | ( अरूवादयो wag 1h 1811) (SRL पा. ३। aT, १) प्रकरणादौति । ज्ञ) तेन तक्छापेकप्रतो तिकपराभवाद्ययंनिराखः | भवनल्षणभावस्य सन्तारूपलात्‌ सत्तायाश्च केवलान्वयितेन सव॑घाधनाधिकरणतया “भाववचन” इति लच्णं न क्रा्यवयाप्नमिति उन्तरभाग्धतात्पय्येम्‌ | ननु श्रवयवविभागानुकूलव्यापारवादिनां भिदादौनां कथयमभाव- वचनतेत्यत श्राह विनाश इति । (कै) aa घटादेनांशो भेदपरेन ware: सच्छेदपदेन इति wee शरक्गिखभावादवगन्तव्यम्‌ । fama सत्ताया श्रभावान्न तेन तस्याः सामानाधिकरण्छमिति भावः ॥ दोषान्तरमाह पचादौनां चेति ॥ (भा) भाग्ये पायय कामया मकम कला म्म - ——= , । SSS ee —— = aaa aft क्रिया चव fe भाव्यते खभावसिद्धतु उद्यम्‌ । रखवमपि भवेत्‌ केषां चित्‌ न स्यादुयानि न भाव्यन्ते । ये त्वेते सम्बन्धिश्ब्दासतेषां प्राप्रोति | माता पिता arate । सवंधा वयं प्रातिपदिकपर्य॑दासाप्नमुच्ा- ae पठिष्यति grat भूवादिपाठः प्रातिपदिकायपयद्धादिनिडङ्न्यर्थं — - aw ए oe et कयि [ शि षि ह GS A प AKIN प्रयक्तत्वादकाशे मङ्लाथा नोपयच्यते। भूवमिति । ati जायमानमथ येऽभिदधति ते धातव cau: | भवतिरच जन्मवाचौ waa न तु सत्ता aaa सिदार्थाभिधायिनां wera भवति। शिष्ये इति । pg, तदनुकूलव्यापार्श्ोत्पादना | तदनुभवच्ासयादिभ्यो ara, अत wa fa करोतौति wa पचतौत्यादिवदस्तोति न प्रतिन्रवत इति चेत्‌ ewe | अस्तोच्यारेः खरूपधारणं करोतौत्र्धः। धारस्य चोत्तरकालसम्बन्धः | TUT मडहाभाष्यप्रदौपोद्‌ द्योतः | २९१९. (ष्य. र। पा. २। खा. ९) ( भूवादयो धातवः । १। ३। ९। } क्रियावचने धाताविति । (भा) एमक्रियावचनो wurst लक्षएनिरूपणावसरे यथा निदितं न्‌ तथा “aren धातुरिति लच्णावसरे पचादौनां भवतिना निदश्यैत इत्यथः । तथा fe न सामान्यविशषभावेन पचादेभंवतिना सामानाधिकरण्छम्‌ | fa करोति पचति । किमकार्षोदपाच्येत्‌ | fa करिष्यति प्रच्छति । किं कुरूतः पचत इतिवत्‌ । fa भवति पचति fa भविष्यति पच्यति दत्यादैरप्यापत्तेः। यतस्तु न प्रश्नोत्तर- भावेन सामानाधिकरण्यम्‌ | यतश्च पचतो भिन्नभिश्नवचनाद्यन्तेऽपि भवतिरेकरूपत्वम्‌ श्रतः पच्ययौ भवतेः aaa पचति यद्धवतौति वाक्यार्थात्‌ । भवतिश्वैधालंः । करोतिः eure: । धाल्यनिद- asta anfay ये ( यजामदहम्‌ द । क) यजामडे करोतौ तिवत्‌ तिप्‌ वत्तंमानकालं चेकल चेति प्रश्रविषथलं विना चेत्यपि बोध्यम्‌ | ग षिण ee > क क ९ Baas उक्तं भगवता । amfe— ‘ay यदेव क्रियावचनो घातुरित्येष wa” ॥ a Pe ES, ee eto OS ee इति । यावता पठिष्यति पचादय किया भवतिक्रियायाः कव्या भदन्तौ- सवषं कटे साधनः | भवतीति भाव इति । किं वक्तथमेतत्‌ । न हि । 1] | wr, ~ १ | ~ कथमनुच्यमानं गंस्यते | रुतेन वाभिहितं aaa “aareat धातवः? इति | be eR ि , 1 el — ee कयना मा । मावाथाभिधायिल्वात्‌ प्रत्ययस्य धातुसंज्ञा प्रसङ्ादात्वं घाप्नोति । तजि नेमित्तिकं fafa तु प्रतिषिथ्यते। रकारोच्चारणंतु यदा कन्त HAMA | पाटस्तु न तावदस्य मनसि वत्तते | इतरेतराश्रयं Racists = AA सन्यपि करोथ घाव्वर्थान्तगेतेन धारणेनेव भव्यकाङ्कायाः पूरणात्‌ f : ~ ९ Rafa खयत्ादिवदक्मकता fan fe व्यापास्यधिकषस्णवोत्पत्ति- 46 । fo SS eee eee ने ee । ९६२ महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( भूवादयो धातवः । १। ३।९ 1) (च्च. ९। पा, द। खा, ) “भवतिरेकलमनुवन्तेते” cane feat खष्याग्वयं दगेयति | एवं “qaetat सर्वाणि वचनानि इत्यनेनापि । तज वचनं श्या । wea पश्छति भवति इति कथं प्रयोगः | भवि्यत्‌ पाके वर्तमागसन्ता्रयलासम्भवात्‌ दति वाच्यम्‌ । त्‌भविव्तोरपि सुच्छावखामालम्यघन्ताया वन्तमानलाक्तेरिति भावः करोति पचादिसर्वपुरुषानुवन्तकन्तं fa करोषि पचामौत्यादौ यमि चरितमत श्राह किं करोषौति । ॐ) करोतेः सामान्यविग्रेषभावेन पचादिषवसुदन्तिदंधा । पचादि- समामपुरुषान्ता श्रनुकूलतद्विपरोतपुरषान्ता चेति। दिविधापि घा सवंपदेन GEA: ॥ न fe भवतौति । क) मनु यः wafa स भविग्तोद्यमिप्रायेणए भविग्यति पच्छयतोति प्रयोगः कथं नेति चेत्‌ न । श्राख्यातस्य fama) उकं कथम्‌ । नेदमादिग्र्यम्‌ । वदेर्यमोणादिक इम्‌ कटंसाधनः। मुं वदन्तौति भूवादय इति ॥ माववचने तदथप्रद्ययप्रतिषेधः। वा । मावदचने धातौ तदचैस्य प्रयस्य प्रतिषेधो ame) fire इति । किच्च स्यात्‌ | चेति । मा । प्राक शाल््रद्यापारात्‌ समुदाय wa मास्ति कुतोऽन्वयग्यति- रेकाभ्याम्ैस्य प्रविभागस्तस्मिंखासति भाववचनापरिद्नानात्‌ धातुत्वं म wafesa cert. fee त्विति । ati व्यवद्धिता खव पच्धादयः weet | त रव तथ चटादौगां कर्मता । परसमवेतव्यापारपलौभूतो- afanitaerq । भनिप्रग्टतिभिस्त॒ यापारसमागाधिक्षर्णवोष्यते | अत मद्ाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ६९१ ( ख. १ पा. Bt खा. ९) (भूवादयो धातवः । URI । ) षस्ामानाधिकरण्यमपि न भाववाचकतासाधकं यथा दक्तादोमां कपवाचकल्वेऽपि न रूपत्यवाचकता तदत्‌ । एवं पाकेन STEM: घामानाधिकरण्छेम पचेः तदाचकलेऽपि न सखन्तावाचकत्बमिति बोध्यम्‌ । किं च उक्रोऽथौऽपि न पचतौत्यनेनेव तत्कन्तेवन्तेमाग- quate भवतोत्यस्यानुपयो गात्‌ तदच्छयति we पचादयः क्रिया (मा) दद्यादि ॥ कथं सम्बन्ध इति । क) fa सम्बन्धमूलिका दयं यक्रिवाकुप्रयोगोऽयमिति भावयां दूति भावः ॥ रषेषेति (भा) दिङक्रिः कथमत ITE भि [मभ TD EP ST POET RTE ee EE es Le षी oe EE ee ॥ ए. 1 ९ सामानाधिकर्ण्यमपिश्व इ ॥ सशिती्धात्वं प्रसज्येत (¢1 218%) I तदि uratfate तम्‌ ॥ इतरे- तराश्रयं UWA भाववचनत्वं तस्माच प्रद्ययः।वा। इतरेतराश्रयं च मवति । केतरेतराश्चयता | प्रत्यये भाववच्नत्वं तस्माच्च प्रत्ययः | उत्पन्न समुदायाः संदृष्टाथाभिधायिनः केवलं स qatar प्र्रियायाम्ै- विभागः स शब्दविभागच्ापोद्धियते इत्यथैः | श्ननाथिव्येति । भा । प्रार- मार्थिकं weitere परिकल्पितं त्वाश्रोय ते खव । तत्त्वतो fe शब्दान्तरा- णेवाधीन्तरेष प्रयव्यन्ते | प्रथमभावग्रषयं चेति । तद्ैष्ययपरिशासो- -रुवाकमकवा तेषाम्‌ | सोत्यच्यनुकरलव्यापारभाजामपि खष्दरूपापत्रघटा- दौनां परसमवेवत्वघटितकमेताविर्हात्‌ | उक्त च इस्णि,- ६९8 महामाष्यप्रदोपोदद्योतः। ( भूवादयो धातवः 121310 1) (छ. ९। पा. ३। अआ. ९) यैषेति ॥ क्त) साध्यसाधनभावः। क) क्रियाकारकभावः ॥ तथा प्रयोगदशनादिति । क ज्योतिष्टोमेन यजेत इत्यादावपि ज्योतिष्टोमेन इत्येव करणत्रेनान्वयो न तु ware इति मतं मन्नुषायां विधिवादे निरूपितम्‌ । यद्दा तस्य करणएतल्ेन न धालन्तराथेःन्य दति wa | यत्कर्तुका पचि क्रिया तत्कन्तुका सत्ता इति ate तु पच्छन्ति भवन्तोत्यादेरप्यापत्तिरि ति बोध्यम्‌ ॥ ‘aa खल्विति (भमा) भाष्ये | एकस्या एव ane तन्निरूपकत्व च न यक्रमिति भावः ॥ भवेदपि भवेदिति । (मा) श्रपि भवेदिति यत्तद्भव वित्यथेः ॥ नन्वन्यत्रस्य कालभेदजन्य- त्राभावादनुपपन्नमेतदत श्राह pe gees i, णि १ “ae तु च तु खल्विति, इति काश्रौस्थमाष्य पुस्त ' इति काग्नौस्थमाव्यपएक्तके ॥ 0 ग्ण fe प्रयये भाववचनत्वं गम्यते स च तावद्ावकव्चनादुत्पाद्यः। तदेतदितरे- तराश्रयं भवति | दरतरेतराश्चरयाणि चन प्रकल्पन्ते॥ fag a frame ieee pe [म ॥ क) ीणीणणणणणषिरीणीिििी [ | +) भिं ऽयम्‌ । प्राथम्यस्यापेच्िकत्वात्‌ एष्छति । कुत इति । भा । एचौ यतीति | नाच प्रयमोच्ायमाशः एवशब्दो भावमाह “सनाद्यन्ता चातव (३ ।९। ३२) इत्यस्य पत्याख्याने ऽयं ete) सिद्धेति । भा । प्रथम ““क्ात्मानमात्सना विभ्नदसतो तिद्यपदि श्यत | इति y खन्येप्याड्धः, ASTHMA SMA ३९५ (अ, । पा, २। अ, ९) ( भूवादयो धातवः।६।६।१। ) खाभाविकमिति । क्त) “ज्ञानहेतुत्वे तद्धेतुलोपचार इति भावः ॥ नतु “भवेदपि भवेद्‌” द्यस्य देवदत्तस्य सन्तासम्भाविता दति यत्तद्वेद्‌ भववित्य्ः ॥ लिड afar च सम्भावना प्रतिपाद्यते । श्रपरोक्ते लिड प्राने । एवं च तयोः कालां श उदासोनलादरत्तमानकाल इत्ययुक्रमत श्रा ata भवेदिति। (a) “सन्ता aan” cae सम्भा वितेति we: 1 यद्यपि उदा- Haare लिडः तथापि क्रियानियमेन कालाकाङ्खगसक्वात्‌ प्रकर- णा दिवगेन तत्तत्कालविशिष्टक्रियावगतिः श्रत एव “ate we” (२।२।१ ७१५) आदेः श्वेलकारापवादलव्यवहारः। एवं च “न fe शतभाविनोस्तादृशो प्रतोतिर्याद्शनोः वत्तमान दति aaa सम्भावना लिडन्तप्रतिपाद्यखख वन्तेमानलभिद्धिः । तदाद तथा भूता होति ॥ क) १ तरुन्नानहेतुत्बे। क॥ ea eee = ee mente भाववचनत्वं Tas | at) fagtaq i कथम्‌ । नित्याः शब्दाः | flay च शब्देष्वनाभ्रिय भाववचनत्वं प्रत्यय sarge | परथमभावय्रहये च | वा | प्रथममावग्रहणं च कत्तव्यम्‌ | प्रथमं यो ee Peewee See Se See Oe ee ee ee ret भावो प्रथमेनापि क्चाभिधौयते नतु facta: | असमिधानत इति | भा। न्येनानभिष्ितं भावं य आदह स धातुः। fae इच तु vaafafed भावं uaa चाहेति न तस्य धातुसन्ञाप्रङत्तिः यथा ५इअसल्यादावपि wat भागेऽस्येव हि भावना | अन्याप्रोषभावात्त सा तथा न प्रकाशत | इति । ३९९ मदाभाष्यप्रडोपोदुद्योतः। ( भूवादयो धातवः । १।३।९।) | (SUI पा. ३। खा.) भवेदित्यस्याः सत्ताया इति । क) प्राथनालिडनन्तार्थाथा इत्ययः । सम्भावनाविषयवन्तमानसल्ा कन्तैका प्राश्येमाना सत्तेति बोधः ॥ नन्ेवमपि प्राथेना लिडन्ता- TQ कथं स्वं कालत्व प्रार्थनाया भविग्यद्धिषयतया तददिषयसन्तायां भवियलप्रतोतेरिति चेन्न । शान्तो रोगो इति प्रश्रे पुनरनुत्पत्ति- ध्वननायेकेन ग्रभिग्यतौलयुक्े संवादायापरेण wee RATT पायश्राग्यतु इति प्रयोगदरनेन प्राथनादिषये सवेकाललाभि- मानात्‌ भाषे स्यादपि स्यादिति । (भा wa सर्पिष इत्यध्याहारेण पदाथेद्योतकवार्‌ श्रेः कम्मप्रवच- नोयतलेन षत्वाभावः ॥ तदेवमत्र wat भिदादिष्ववयाक्षिभेवति सामानाधिकरण्चामावात्‌ पचादव्याशिश्च इति दूषण्दयं सितम्‌ ॥ साति Comer ees ae! MBE CHLimsiged i ee ee 6 कि ee a " भावमादहेति । कुतः एनः प्राथम्य किं शब्दत खा होखिदर्थैतः। किं wa: | यदि शब्दतः सन्नादयैनां धातुसक्षान प्राप्नोति| पएचौयति वस्नौयतीति। quia: सिद्धा aati धातुसंज्ञासरख्वतु दोषो भादवचने तदर्थप्र्य- ee SRS) ननन दोर ग प्रयममयं राजानं पश्यतौत्यस्यायमथा wanes पश्यतति तथेषापि प्राथम्यमभिधानकियापेत्तमाश्नोयते अन्येभ्यो भावाभिधायिभ्यो यः प्रधमं मावमाहेति । gaa इति । भा । दो शन्दार्थपच्तौ दुड्त्वापरि्न्यो- प्रादीयमानमभिधानं मध्यममिति व्यपदिश्यते | तदेव निदेएषलत्वाच्छोमनत्वेन भभ वथा प्रचो fafa} च fafefaeata साधास्णे तथामिपचो व्यापारब्यधिक.रणा fafadt तु तत्समानाधिकस्णा सेति सक्मंकाकमक- । AWAIT TNA? ३९९ (स. र। पा. RI ST.) ( भूवादयो धातवः। १। ३। ९ ।) कव्या भवन्तोति (भ) दत्यस्यानुपपन्नं ““भाववचनो धातुः" इति waufafa शेषः | भवति सामानाधिकरण्याभावेन भाववचनलाभावादिति ara: it afeata । (भा) श्रय तदूदडूरति विप्रतिषिद्वानाम्‌ (भ दत्युपलच्णं पचादोनामपि ॥ मेदादयोऽपोति । क) जन्द्रवाचौ भवति । तेन ष्वसस्यापि जायमानलान्नाव्या्तिरिति भावः । श्रन्योन्याभावोऽपि तन्तदस्त॒ जन््रना जन्य एवेति तदवाचक- भेद ग्नन्दसिद्धिरवोद्या ॥ रतानि भ दरति नपुंसकमयक्रम्‌ उपक्रान्तानां पुसादत श्रा यप्रतिषेध इति । od ate गेवा्॑तो नापि शब्दतः। अभिधानतः। सुमध्यमे- ऽभिधाने यः प्रथमं मावभाद ॥ EW य एव भाववचने धातौ Stare wa कियावचनेऽपि | त्र त खव परिषाराः | तचेदमपरितमस्तिभवतिविद्य- तौगां घातुल्लमिति । तस्य परिहारः । कां एनः किया भवान्‌ मलत्वाहाल्ति- भयाय विशेष्यते, त्िकौषेतौ्यत्न करोत््यीपसजनामिच्छामन्धेनानभिदहितां सन्‌ प्रयय अहेति प्रवते waa | अचर पक्त यथा शिष्य इति प्रयस्य wade ग भवति तथा खाधिंकानामायादौनामपि न पाप्नोति गोपायति विमागः। न fe घाल्व्थभूतफलण्रा लिलमाचरं कमलं किन्तु fe चालर्थगूतपल्यालित्वमात्रं कमलं किन्तु थापासैयधि- करगण्रममि फले पेच्यते । see किं करोतोति पतन Rake | तदसिद्धम्‌ | ads महाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। | ( भूवादयो धातवः| ९।१६।९।) ( ख. ९। पा. ३। अा.१। ) रतदिति ॥ कके) ननु कमंसाधनेऽपि gerfeq दोषोऽपरिइत एव Tua Ire तेन साध्यमानेति | (के) षाध्यावखापन्नायंवाविनाभित्ययेः | Baar (के) घटमकार्षोद्‌ इत्यादौ | क्रियमारता क) घरं करोतौत्यादौ । कत्तव्यता क) az करिश्यतौत्यादौ ॥ सिद्गरूपाण्येवेति | क) खभावेन श्रब्दशक्तिसखभावेन fag queda सिद्धावस्मेव xa शब्दबाद्यमिति भाग्याचराथः। श्रत एव ae क्रियाकाङ्खा भवति विद्यतौनां madara प्ाप्नोतोति। किं यत्‌ तदेवदत्तः कसपाद्यां पाणिनौदनं ye इति a ब्रूमः कारकं यि क्रियेति | किं afe । कार्काणां प्रडन्तिविशेषः frat) अन्यथा च कारकाणि शुष्कौदने पदत्तन्तेऽन्यथा च कामयते इति । तदथं “सनाद्यन्ता धातव” (इ३।१। ३२) दति ufsagaa इहेति । मा । तदर्थप्र्ययप्रतिषेध इतरेतराश्रयं च | प्रथम- ` भावग्रहणं च सिद्धं तु निव्यशब्द्त्वादिति wi केवलं प्रयमभावग्रदण- ama प्रथमक्ियाय्रहणं वेति क्रियाग्रहणं कन्यम्‌ | asefafa | मा । ्ासन्नविगाश्ं कच्िदुदिश्य fa करोतोति ot अस्तौ द्य्तरस्य सवं सम्म- तत्वात्‌ | इतर तु awa निशिते fa कसोतौति प्रश्नः पाकाटदिवि- प्ेषगोचर wa दद्यवधारणादल्तोति गोत्तरम्‌ | é महाभाश्यप्रदौपो द्योतः । ९९ ( च. XL पा. RI खा. १) ( भूवादयो धातवः।९।९।९।) यद्यपि क्रिया तथापिखा ब्द शक्रिखभावात्‌ BSN साध्यतयेव प्रतीयत इति बोध्यम्‌ ॥ | मादत्वमिति। क) | माजादिशब्दजनकस्तौलादौ शश्यजनकल्स्य च जन्यनिरूपित- लभित्यमिमानः ॥ भागे परिष्यति fe (भा) xq डि शब्दात्‌ पूवाक्तशङ्ोपपादकल्भ्नम वारयति इदानौमिति ॥ (क) समानश्ब्दातिप्रषवारणणयाड भाववचनानामिति ॥ (क) [णीयं नै ~| Bie, EE EO मांसौदने | ययेवं सिद्धास्तिभवतिविद्यतोनां धातुसश्ना । अन्यथा fe कार- कारस्तो प्रवसन्तेन्यथा fe न्नियतौ । *षड्‌ भावविकारा इति इ किं करोतीति प्रजरेऽस्यादिभिः प्रतिवचनामावादक्रिषावचनत्वमेषामिति मन्धते | यच्रापयक्षमिश सर्वेषु साधनेषु afafery कदाचित्‌ पचतोय- नो तिकि रतेन “qaq fazafag वा साध्यत्वेनाभिधोयते अासितक्रमरूपत्वात्‌ सा भियेत्यभिधोयते" द्यपि व्याख्यातम्‌ | पूर्वा परौभावापन्नानेकल्तयविभिषटस्योत्पत्तिरा- भावप्रधानमाख्धातं सत्व प्रधानानि नामानि sath भावपधाने मवतः पुरवा परभूतं मावमास्यातेनाच्ट व्रजति पर्चति EQUINE: Taare A GMAT सत्वनामभमितरैज्या पक्तिरित्यद इति ara सुपदेश्रः | निर - नेघग्टका TS - अ ९।पा९।ख९। 41 ace महामाव्यपदौपोद्दयोतः। ( भूवादयो धातवः| १।३।९।) (ख, र। पा.द।घा.१) कश्या भवन्ति (म) त्यतः THA कत्तसाधनो भवतौति भाव इति (भा) न afgete Laat we सजाचरोरस्य wee wats afcfa कत्तरौति॥ ॐ) अथेल्वभिन्न Tafa | (कै) एवं च कन्तसाधनकमेसाधनयोर विशेषः फले दोषवारणएमपि खमं न्यायप्राप्तख “कन्तृसाधन” दति स एवास्वित्याश्रयः ॥ भाय fa वक्घव्यमिति (भा) भवकवचनाः waren धातव इति (भा) fa वक्रवयमिद्यथेः ॥ भाय Sa नी प a i [कः WTS भगवान्‌ वाष्यायणिः | जायतेऽल्ति विपरिणमते वर्धते ऽपच्तौयते विनश्यतत । सर्वंधा fea इत्यव धातुसंक्ञा न प्राप्नोति । 1 1 ति सी तद्भवति कदाचि्रेति तदस्लयादिषु nfs | ग छयस्तौति कदाचिट्भवद्यपि तु सर्वदेति पाकादिभिवेधम्यैम्‌ | यथा च पच्च तितराम्‌ इति । प्रकर्षो भवति ारतीत्यादावपि छलभेवेति भावः | पचन्धादावपि fe अधिश्ययादिरधः अयणन्तो Bacay Hat) अत wa तस्य यगपदसनिशर्षात्र षडमभावविकारा भवन्तोति वा्व्यायणिः। नायते ate विपरिणमते वते अपच्छौयते विनष्बतोति । जायत दति पुरवभावस्यादिमाचषे भाप, भावमाचष्टे न प्रतिषेधति “lente सत््वस्यावधारणं विपरिणमत महाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ROR (a. 1 पा. BI च्या, १) ( भूवादयो waa 1 RR 1!) श्रौणादिक इति (भ) बाहलकादिति भावः ॥ | हद्धि शब्दस्येति (कै) मध्यमङ्गलस्य “शिवशमरिष्टस्य करे” (gi 81 ९४९) इत्यादिरेव सिद्धवेनेदं नातोवोपयुच्य इति भावः ॥ जायमानमिति |) तत्वेन प्रतौयमानमित्ययेः। एवं वदतानेन प्रातिषदिक- निमिन्ता्थेपाटो ना्ितः। टचादौनासुतलेनाभावान्तव aefa- सिद्धेरिति सन्धानः wea भाग्ये भाववचने (भा) द्त्यादि tt बाह्यो छतिभ्यस्तिषतिः। wa तदददं क्रियायाः कियानिवन्तिका भवति दयं द्रव्यस्य निवत्तेकम्‌ | रवं fe कश्चित्‌ कञ्चित्‌ एच्छति । किमवस्धो देवदत्तस्य ैवमल्तितरामिति | कि यत्तद्‌ इति । भा । यत्तच्छब्दाभ्यां कारकवेचिन्यं निदणष्छते , प्रङत्तिविग्रेष इति । भा । सर्वा प्रततिः प्रत्यन्त राद्विद्यते cares = गणकी a — | TEP ee गि eee ee et ee eee ge eee [0 —_—— Some > रि ay प्रयच्तता । किन्तु रकेकस्याधिश्रयणादिव्यापरस्य कमेणानुभवे सति मनसा aye कियते । तदुक्तं भाव्ये। किया नमेयम्यन्तापरिदृद १. सर इ्प्र्यवमानरूख तश्वादिकारः वते इति खाङ्भ्यषयं सांयोगिकागां वा्थागां वर्धेते वियेनेति बा वते प्रौरेेति वा ऽपक्तौयत द्येतेगेव Urea प्रतिलोमं विनश्यतौव्यपरभावस्यादिमाचष्टे न पूवेभावमाचष्े ग घतिषेधति । निर - नेष - पूवेषट्‌-खर।१पा।खद्‌। ROR AWAITS Sata: | | ( वादयो धातवः । ६।६।९।) (ख, १। पा, RI या. १) प्रत्ययस्येति । ॐ) FAAS GIMME धातुवेऽणालाप्रापतेरिति भावः ॥ ५“श्रभथितौति" प्पथ्येदासेन श्रित परलाभावादालाप्रात्निरत श्राह तङ्गति ॥ के) तदि धातोरिति । (भा “area” (६। १। ४५) दत्य र “धातोः” दति सम्बध्यते भाय्ये णश | । १ श च्यादेच उपदेशेऽशिति (९।९।४५ ) इति arn २ “qual ware प्रथैदासः," दत्यादिना तवेवोक्तं ( १।१। ४५) भगवता ॥ इ धात्वधिकारात्‌ प्रातिपदिकस्याप्रा्िः। वा । धात्वधिकारात्‌ otfa- पदिकस्ात्वं ग भविष्यति | धातोरिति वर्तते । इ्यायक्त' मगवता त्रैव | द।९।४५॥। व्याधिरिति। स याष | ada दइति। अपर आदह । suetted दति । eax are | faa इति । खित som वधंतेखापच्तीयतेख frafe- सवस्याः क्रियात्वम्‌ । अन्यथेति । मा । बरव्कौदने मन्दपयन्नः vata मांसौदने तु संवेगेन । यथा च भौजनक्रियागां waded प्र्तिवि्ेषतव अशक्या पिण्डोभूता निदश्रेयितुमिति। रेकामपि पारिभाषिकम्‌ | रएकपलावच्छि्त्वात्‌ | उक्तं च,-- “'ुमूतेरवयवेः समूहः कमनन्मगाम्‌ | वद्या प्रकल्पितामेदः जयेति व्यपदिश्यते” इति | ष्छतोऽन्धे भावविकारा Tawa विकास म॑वन्तौति ड स्माह ते यथा वचममभ्यूहिंतय्या | नि - नघयट - पूवषट्‌-१।९१। aes [ मषहाभाष्यप्रदौपोद्द्योवः। ROR (@. U1 पा, द। चा. र) ( भूवादयो धातवः। १।६।९।) दूति वा्तिकतोऽभिमान इति भावः। भाथकारस्त॒ उपदे शयदण- वलेन तन \“धातोः' एति श्रसम्बन्धं वच्यति ॥ wa तु नालम्‌ ‘fafa नेति (भा निषेधेन शि््रत्ययपरत्वयोग्य wana श्रालप्रटृन्तेरिति बोध्यम्‌ ॥ यं विधिप्रतौ तिन्यायेनैकारोचारणसामर्थात्‌ We न स्यादत श्रा रकारोच्ारशं त्विति ॥ क) व्यवसिता इति । क) साधुलावाख्यानमाने WTA प्रागक्तप्रणक्लौ सर्वापि fagafa नान्योन्याश्रय दति भावः ॥ | 11 १ अथापि निरन्तम्‌ | खवमप्यदोषः | उपदेश sere उदग्र ख प्राति- पिकानां नोपदेशः । १ ।१।४५। “fafa नेति । fafa प्रतिषेधे शजुकोरपसह्यानम रयौध्वम्‌ घाध्वम्‌ शिशोते'” sarge (६।९।४५ ) waa नि 0 पा व भी — See ee on ee | ee et eect पिभ भेवति ॥ अथवा नान्तरेण कियां भूतमविष्यद्रत्तमानाः काला asa | असल्यादिभिखापि भूतभविष्यदत्तमानाः काला श्चज्यन्ते | Beat नान्यत्‌ ह ण्य ape Se), eee a ay [भा —— — ee —_———— 1 [मिम tee oo Te ee नवमस्यादौनाम्‌ | यद्येवमिति । ati ऋअचापि प्क्यन्तरापेच्तयास्तयेव परत्तिविषेषरूपत्वमित्यर्थः। खन्ययेति-। भा । अस्तावात्मभर्णरूपा पी यपिर तदेवं भवन्यादौ क्रियावाचकत्वं सुवचम्‌ । अत रवाभूदल्ति भविष्य- तौति areata: | न fe कियात्वं विनासौ सम्भवति । तदुक्तम्‌, “क्ियामेदाय कालस्तु सष्यासवंस्य भेदिका” इति । “कालानुपाति यदरपन्तदस्तौवि प्रतोयतः? Bog AC TATITSTAMNA: | ( भूवादयो waa 118121) (ख.१। पा. ३। aT. 2) संखष्टाधामिधायिन इति । क) संर्ष्टोपस्थापका TAA ॥ WASNT WATT AAT “श्रनाजित्य” दत्यतुपपन्नमत ATE | पारमाथिकमिति | के) तख BAW समुरायटज्तिलादिति भावः। वान्तिकता “matin” दत्युक्ररिति तात्पर्यम्‌ | परिकल्पितं त्विति । क) भाता पूरवेमन्वयव्यतिरेकाभ्यां धातुरेव क्रियावाचौल्युक्तेरिति भावः॥ च अ्वणाहोषसमुच्चय दति wa प्राप्तं वारयति तदथेति | के) athena धातोरित्यस्याले सम्बन्धाभ्यपगमान्तदुक्रोऽयं परि- हार इत्यथः ॥ ननु खभावादेव waat प्रथमभाववाविले “ga” इति हेतुप्रस्नोऽशङ्गत इत्यत श्राह प्राथम्यस्येति । ॐ) vera | तेन न भविष्यति किं करोति स्तौति । अथ यद्येव क्रियावचनो धातुरिष्येष प्र्तोऽथापि भाववचन धातुरिति किं गतमेत- प्रडत्तिमिंयतौ वक्यागरूमा । उत्यत्तिप्रभ्ट्याविगा्राच्च सत्तानुष्गादल्तौति प्यस्य सत्रिदितेषु साधनेषुत्पत्तिरवष्यं माविनोति कादाचितूकला- इति ay भ्य तृङ्घाथैसाधनाय निरङ्गकारवचगमुदाहतम्‌। बडमाव- - विकारा इति इ स्माह भगवान्‌ वाष्यायणिरिति | भावस्य क्रियायाः षट्‌ महाभाष्यप्रदोपोश्द्योतः। ३.९५ (स, ९। पा. Ri धा. ९) ( भूवादयो धातवः।९।९६।९१।) श्रवधिविषयप्रश्न दति भावः॥ प्रथमखासौ भावत्रचनश्ति विग्रहे प्रथमसुशाग्येमाणः सम्‌ भावमादहेति। (भा) aq शब्दतः प्राथम्ये प्रथमस्य भावस्य वचन इति fade sam” दइयोमेध्ये प्रथमं पूव्येकालं भाववचन दति विग्रहे विस्पष्टः पटवत्‌ समासेऽमिधानतः खयं प्रथमोऽप्रथमो वा प्रयममप्रथमं वा भाव- aay: पूवंमाइ इत्यर्थादिति बोध्यम्‌ ॥ नाबेति । के) यद्यपि तिङ्पेया क्यजयपि प्रथमस्तथापि तस्य गौणं प्राथम्य fafa wai न च क्यजन्तस्य तिडन्तपेचया मुख्यमेव प्राथम्यम्‌ | Ta Cel श्राश्रय दति श्र्थेचयावभाषमानखण्डबयद्येव करणा- दिति वत्वम्‌ ॥ ननु “सनाद्यन्ता” (२।९।९२ २) दति तख war सिद्धमत श्राह सनाद्यन्ता इति ॥ क) न्क ॥यषिगीषषषषिण | ९ “Casta” इत्यारभ्य “ae कान्तस्य” इत्यन्तं गास्ति क TR ॥ ~ a [णगि गा यि | Sey Re eee ie eye दियता दखेणाष्ो खिदन्यतरस्मिन्‌ Vat भूयः खज UIA | Tafaare | कथम्‌ | अयमादि श्रब्दोऽस्त्येव Bawa वत्तेते । तद्यथा । देवदत्तादौन्‌ Sa et रिणी (सी मिरी ~ ETE भावः| प्रकषेप्रत्ययोऽपि दृश्यते बिद्यतेवरामिष धान्यमिति | च्चैव यें ्ागममादइ “वड्ूमावविकारा, इति | भा । भावस्य क्रियाया wearer प्रकारा इयर्थः | तेष च जायतेऽस्तोति पाठात्छवक्रियान्वयः सिदध टदर्धः। Risa प्रकारान्तरेयापि Beet! भावस्य सत्ताया यते प्रकाराः २७६ AEA ATS: । | ( भूवादयो धातवः| १।३।९१ |) (अ. ९। पा. ३। घा. १) भाववचनाः (भ) इति wet सनाचन्तानामय्यनेनेव धातुलसिद्धौ acest प्रत्याष्येयमिति भावः ॥ arate | कै) ल्णं भाववचनस्तदन्तञ्च ग्यते इति तदन्तस्य धातुलसिद्धि- रिति भावः॥ प्रयममय राजानमिति । (के) प्रथममयमेव राजानमित्ययेः ॥ नन्वस्य पचस्यान्यलान्मध्यम दत्ययुक्रमत श्राह दाविति | कै) उभयासष्टे मध्यस् दति वयवहारात्‌ प्रागुक्षदोषदयास्पेनायम्‌ मध्यम दति Ara: Il डना समुपविष्टानां देवदत्तादय ानोयन्तामिति। त उल्थाप्यानौयन्ते। af पकारे वत्तते । तद्यथा । Zazurea gen अभिरूपा दशर sak) तेषु चास्तिः पठितः इति तस्यापि कियात्वमि्यर्थः। अथवा भावस्य सत्ताया Wa प्रकाराः | सत्तेवानेक क्रियात्मिका साधनसग्बन्धात्‌ सत्तेवानेककरिया्मिका साधनसम्बन्धात्‌ अवसौयमानसाध्यखरू्मा नन्मादि- रूपतयावभासत इति। तया च। नाति समुद्रेऽपि सम्बन्धिभमेदात्‌ Aw सत्तवेत्यपक्रम्योक्तम्‌,- क, > ~ ^प्रापतक्रमविशेषेष frat सवाभिधोयते कमरूपस्य सहारे agqafafa कथ्यत” महाभाष्यप्रदौपोदुयोतः। | ५1, (ख. 1 पा. BI शा. १) ( भूवादयो धातवः 18181 1) इच्छामन्येनेति । क) एवं प्रतौषौषतोल्यादावपि प्रत्यर्थ तिरिक्रां तदिषयाभिश्डा- मन्येनाभिदहितामेव सनाहेति बोध्यम्‌ ॥ अआयादौनामिति। &) तदन्तानामित्ययेः ॥ क्रियावचनपच्े प्रयमभावपदस्यानन्वयात्त एव परिहारा दत्यसङ्गतमत ATE An dX Asay (क) carte ॥ facretrata विभागफलकव्यापारवाचिलवात्‌ क्रिया- वाविल्वमस््येव श्रभावोऽपि सु्छावश्यसन्तेवेत्यभाववा चिनामपि भाव- वचनवम्‌ भावस्यालोकलाभ्युपगमादिति बोध्यम्‌ ॥ भाय aaetafa (भ) तच [मी म aaa गो ea Ee eT En ae, FR ES, एकम Ge ES Eee CE Grenier ES, OF rie es ररि मिण Nat Ua: | देवदत्तप्रकारा इति गम्यते | saat चादिश्रन्दः पररि- समाप्यते । भ्वादय इतिच वादय इति च। तद्यदा तावत्‌ क्ियावचनों सवसोयमानसाध्यरूपा जन्मादिरूपवयावमासते। र्ते च भावविकारा fran निनं areal: | इष्ट तु प्रछतानुपयोगात्र व्याख्यायन्ते। ae येति । मा । मावविकारपरिसंख्यानस्याद्यापकत्वमिव्यथंः । रवं asifa | इति ॥ व्यापारविष्रेषाणां साध्यत्वात्‌ क्रमिकलाच्च तदुपडितायाल्त भवत इत्यः । पाक eet तु प्रकृत्या साध्यावस्धाया असत्वरूपाया उप्तिः | घना तु सिदरूपायाः । उक्त ॒च,-- क्ियायाःसिडतावस्या ange च कौसिता। 48 gee महामाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ( भूवादयो धातवः।९।९६।९।) (ख. ९। पा. ३। आ, ९) क्रियावचनो धातुः (भा) | दतिलचण करियावचनल्ाभावाद्राप्रं धातुलमख्यादौनामिति भावः। क्तो faa तेषामत श्राह | कि करोतौति ॥ क) नद्यस्तौति ॐ) साधनसन्निधानेऽस्तोति कदाबिद्‌ भवतोति नापि तु सव॑दा भव- waaay: ॥ क्रियारूप ufeda वाचयितुं एच्छति भाषे कां पुनरिति ॥ (भा) तदाश्यं खयमेवोन्ञोयाह कि यदिति। भा एवं fe भुजिकारकषश्येवाल्िकारकस्यापि क्रियालमस् का चतिरिति भावः॥ ननु aE इति (भा) यत्‌ सा क्रिया इत्यन्वये धालयंक्रियावाद एवोपकिपनः स्यादिति धातुरिग्येष wae भू दद्व य श्ादिशब्दः स aaa वर्षते at दत्य य आदिशब्दः स प्रकारे | भू RAAT वा wae प्रकाशा दइति। a) नुमानेन were feat प्रतिपादयति । अन्यधा fea ras हदिच्वयनित्तिनप्रतौयेत । खथ वेति । भा। कियान्तरध्रम॑समन्वयेनास््या- सिडतां बबयमिच्न्ति तथेवेच्छन्ति घनविधिम्‌ ष्पाख्यातणश्ब्दे भागाभ्यां साध्यसाधनविता | पकल्यिता यथा Wel स घमादिष्ठपिक्रमः ॥ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः । ROE ( छ, UT RI सा, १) ( भूवादयो धातवः।१९।६३।९।) ` न व्रूमः (न) दत्याटियन्याषङ्गतिः ॥ देवदत्त इति (भा) यत्‌ सा क्रिया इत्याद्यन्वये यत्तदोः प्रधानपराम्भिलहानिरत श्राह यत्तदिति । क) कियांश्खय प्राधान्येऽपि न तात्पग्येविषयता सवेनाखरां गणपरा- मगेकता ख दृष्टान्त्तद्खापाराविष्टकारकाण्छेव ताभ्यां waa दत्यथेः ॥ कारकवेचिव्यम्‌ &) cae विचिाणि कारकाणि इत्यथः खां व्यजिति बोध्यम्‌ ॥ वेचिश्यं च तन्तद्यापाराविष्टलमेव we शद्धिःताह म नरम ; (भा) इत्यादि ॥ | ऋ यदा तु भाववचनो धातुरित्येब VBA वा इत्च य afer: स व्यव- खायांमू इत्यव य आदिशब्दः स प्रकारे। वा इव्येवमादयो भू cag Se hte el दोनां क्रियात्वं प्रतिपाद्यते। ve cea कालविशेषावगतिर्नास्ि | अस्ति अभूद्‌ भविष्यतौति कालविष्रेषावगमात्‌ साध्यमानस्य चार्थस्य कालेन धी साध्यत्वेन त्रिया तच घातुरूपनिबन्धना | सत्वभावल्त॒ यस्तस्या! स छजादि निबन्धनः | दति लिक्सह्याकारकाद्यन्वययोग्येनावस्थाविेषेणघनजादिग्य उपश्थि- । तिर्ि्ैः। रुतेन “कृदभिहितो मावो इव्यवद्मकाश्रत' ( उपपदमतिख | २।२।१९ । इति उचव्थाख्यानावसरेऽप्यक्त भगवता ) इति eaten are मडहाभावष्यप्रदोपोदुद्योवः। ( भूवादयो धातवः RI RIL!) (ख. RUT. 81ST 8) प्ररलिविश्रेष इति । (भा) स wena नास्तोति aa) एतच्चोपलच्णं प्रतिवचनादौना- fafa तान्यक्तवालुपाध्यायः ॥ ननु प्रदृत्तिविगरेषस्य करियालव vane इत्यज क्रियाल्वानापत्तिरत श्राह सर्वेति । कै) पचाद्यपेचया सापि विगशष एवेति भावः ॥ शङ्धिताश्यमुप- संहरति यथा चेति । कके) एवं weet धातुतल्वासिद्धिरिति भावः ॥ बिद्धान््याहइ wre यद्येवमिति ॥ (भा) अन्यथा होति । (भा) कारककन्तकाऽस्तौ वाच्यलेन खिता प्र्न्तिरन्यथा Tear तदेवाह व प्रयोजनम्‌ | भूवादिपाठः प्रातिपदिकाणपयद्यादिनिटतच्य्थैः। वा | भूवा . | क योगात्‌- कियात्वावसायः । खथ वेति । भा । निज्ञातायां सत्तायां कि कशोतौति प्रश्रासम्भवादस्तोति पतिवचनाभावः। नतु कियात्वाभावादि wy: | यदातु प्रद्यासन्रविनाश्शङ््या देवदत्तः किंकशोतौति प्रश्नः तद्रि माष्यमपि व्याख्यातम्‌ | “प्रक ल्पित?” इत्यनेन पदस्फोटस्येव वाशतवतां ध्वन यति । साध्यत्वेमेति | ऋत शव तम्मतिकारकतया अदनारेशन्वय ?' ` ara | अत खव ate पाको wan गमनमिादौ तुमुनादयः सि महामाष्यपदोपोदुद्योतः। Re ( च. ९। पा. २। GT र) ( भूवादयो धातवः। १५।३।९।) आअत्मभरणरूपेति |) ्टलरूपधार णानुक्रूलव्यापाररपेत्य थः ॥ faaar क) तत््यागालुकूलब्यापार रूपेति भावः ॥ एवं च चियत्यपेचया प्रटन्ति- विगरेषरूपतास्येवास्या्स्येति ATTA ॥ पूर्वोक्तदुषणएचये लदय- सुद्धरति उत्यत्तौत्यादि ॥ क) कादाचित्कत्वाभाव इति । (के) श्रयं चात्मभरणएलक्तणसन्तावाच्येव । तदपि aed वस्तुनि विद्यमाने एव वस्त॒ कादाचित्कताप्रयुक्ता तु aaa! श्रत एव ूतभविव्यल्ञप्रयो गाः wen) उत्पत्तिरूपसत्तावाचिनि a का( दा । कं )चित्कता्स््येव ॥ विद्यतेतराम्‌ (के) a nn 0 ऋ" गि a et ar ns gs es RT i feuia: ave: | किं प्रयोजनम्‌ | प्रातिपदिकारपयव्यादिनिटत्यधैः | पातिपदिक्षनिरश्यथ सणपयत्यारि निर्त्यथंख | के पुनराणपयत्यादयः | [>= ररि a TT RT तावदिति प्रतिवचनं भवत्येव | अथ यद्वेति । भा । परिस्मन्दापरिस्मन्दरूपतया कियामावयोमेदेनोपन्यासः | वदा वेवेति | भा । अदादौनामादौ वा गति गन्धनयोरसिति पठितव्यम्‌ । 0 ननि eee छत्वो ऽथाख्वनमिधानाद्चयेव ्ररणम्‌ | अत खव कच्छिदृ ्यतेऽपि दिवचनम्‌ | fecfrafufefa इखज्नवार्भिकयोः प्रयोगात्‌ । areata | अत Ta चव कसति care} कारकत्वेन सान्वेतौखधैः | नन्वेवं पश्य wat धावतौ- ६८२ महाभाष्यपदोपोदुद्योतः | ( शरूवादयो धातवः।९।३।९।) (ख. १। पा. ६। खा. ९) cata कारकगतप्रकर्षारोपेणेव बोध्यम्‌ ॥ भावयेऽख्यादोनां ‘fren वाचकले युश्वन्तरमार | WATT (भा) नाग eee ee "छन्नः "न्तर शर ae । ee मी ee eee ee Pee fa Le 9 १ = ध 0 09 tee # गी ष = ees योऽक्य इति । कथं साधौयः। यो थवसितान्यः y अथवा सापिच्तोऽयं fata: कियते ग चान्यत्‌ falcata तेन वसितमेवापेक्िष्यामहे | लकारस्यानुबन्धन्छापितत्वाद्‌ इल यद णाप्रसिद्धिः | वा | लकारस्यानुबन्ध- त्येगा ज्ञापितत्वात्‌ इशग्रश यस्याप्रसिडिः। इलग्यमित्‌ संश्नं भवति इच्यते महाभाव्यप्रदोपौदुद्योतः। REO (ष्म i UT. Qi GT & ) ( इलन्यम्‌ । 218181) तप्रतोतिस्ठ भम एव तन्ूखक एव च समुदायव्यवहार इति भावः ॥ ननु दशामित्संन्नाविधाने लकारे तद्‌प्राक्चिकथमत are इतरेतरेति ॥ के) भाग्ये “Sera” इत्यन्तरम्‌ “ay” दति वाक्यान्तरकरण- AZIMUT पूर्वं कथं aU बोधोऽत श्रार पुवमिति । क) पाठक्रमादायक्रमो वल्ैयानिति भावः ॥ दतरोतरयोगे दिवच- नापत्तराद समाहारे इति । कै) एवं wa कन्तेव्यपदं याख्येयपर मिति भावः । वस्तुतो wa was यथाश्रतमेव केयटम्त॒॒ fay) aw: प्रतिषेधारम्भेण दल्यदणापकपेण च संयोगान्तलोपाप्रा्ेः | वक्ृणां सह बोधासम्भवं “arse” दति दूचोक्तवाक्यापरिषमाशिन्यायेन भाविसंन्नया पूवमा चाय्येनामव्यवदहारेण सदहविवच्चाभावार्‌ इन्दाप्राप्रेशचेति बोध्यम्‌ । श्रत एव्र भाये “निद्रः क्त्यः” caw । “निर्देशः” उचा- रणम्‌ । न तु लप्तनिदिष्ट cama एतेन “दलनम्‌ ल्‌" दति a ee नदय | 1. 79 1 Re Peeps oy oan EME EE I ge ee Se एः sre oe == CHIU are 2 =e wt, meh oie a ससि eS ——a ae eee ee SEE. "SE eee — oe भक amide cia oe all eS eek warewa तावदितसंक्ञा न प्राप्नोति (2 1et 1 ot) y fag gq लकार निदे्णात्‌ । ati सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌ । लकारनिदे्ः ate । इ लन्य- | faq भवति लकार खेति वक्तव्यम्‌ ॥ रकशेषनिदे गादा । वा । aaa रकेषनिरदे्रोयम्‌ | इल च शल्‌ च इल | इ लन्यमित्‌संक्ञं मवतौति | acc महाभ्यप्रदौपोश्द्योतः | ( इलन्यम्‌ । yi kisi) (ष. ए।पा.१। सा.) nae: सौचख “ae लोप” cere: सौ षलाक्लोपं शला व्याख्यानमाओ्रयणौयमिति गौरवेण भायशदचमाणरीत्यैव प्रत्या WAR न्याश्यलात्‌ ॥ eal लिति । (के) सम्बन्धसामान्यषषठया समासे पय्येवसानगत्या सामोष्यलाम्‌ दति भावः ॥ ९इतरस्येति । प्रकृते ऽभधयपदसामानाधिकरण््ादिति Wa) aga इदं चिन्धम्‌ । Wass तत्पुरुषेऽग्यपदासम्बन्धेन ₹लित्छंन्नं wen च दृत्संन्नमिति वदेत्‌ पूववत्‌ । aang वाक्यदयम्यन्यपदघरितं SUIT श्ूयमाणएस्येव प्रत्येकं सम्बन्धात्‌ । तयो तन्तेणोचचारणं भ्ये दति दश्‌ सजाग्धं श्रयं च दलिदिल्येव भायाः । एक- ग्रषश्रब्देन च भाग्ये ad Bead) Baur ay विवशाभावारैक- Tq: शास्यो न स्यादिति बोध्यम्‌ ॥ भाष्ये एकदेश्यार च््यवा (मा) 1 _ nee eee ee eee Se [ 1 के ९ श्र । पारैद्‌<॥ ~A A e “sare” इति पाठं उपलब्ध भाष्ये कयटे च arte | > ` अथवा ल्क्रार सवेद शुणभूवस्य ues तथो पदेशेऽजानुनासिक इत्‌ ( ९। ३।२।) दतोत्‌ der भविष्यति ॥ cua खाचाय्यप्रदृत्ति्चा पयति मवति शकारस्येत्‌ oats यदयं शलं लितं करोति ॥ प्रातिपदिक प्रतिबेधोऽशव्‌ तद्धिते । ati seq तदिवान्तस्य प्रातिपदिकस्य प्रतिषेधो amar । ॥ | महभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। Rte (अ. १ पा. RI ST) ( इ लन्त्यम्‌ । ९ । द । इ । ) cafe ॥ waaay खकार स्येते “उपदे श” दति सबोलेखोऽसङ्गत इत्यत AS लकारस्येत्संन्नाकाय्येमिति। क) BY पदघटितद्धचस्य काय्यं तेसंननेत्यथेः ॥ इलग्रहणादिति । क) न च डानिदृत्यथे तत्‌ । सुति सौति प्रत्ययैः प्रश्त्याचपेण ` तङ्काटृत्तिसिद्धिरिव्यभिमानः। age: “ase” दत्यादिनिदे ग्रान्न श्रवणाथौ लकार इति भाव्यतात्पय्थेम्‌ । श्रनयोरेकदेश्युक्रिलं तु लकारदं्ञाया श्रपि we पदाथंसिद्धेः प्रागलाभात्‌ “खदित, इति भ्नापकमपि शिथिलं सवेषामवामिद्छन्नाकाल्ञे तस्यापौतलाभात्‌ । एवं wat शितवश्यापि maaan: । चादोनाभिल्छन्नाप्रटस्िकाले wet एलोपस्यापि तत्रड्या श्ञापकासम्भवात्‌ | तस्माद कशेषनिद- Wel” इत्येव समाधानम्‌ ॥ मण्ञकादिति । के) सौ nee ype पि CSsiwrei gue e ep RE eer Ce: ae Rr eS Ge | शिषे उदश्छित्‌ । wafefa: saq तद्धितान्तस्येति किमधैम्‌ । कुम्भकारः नगरकारः | alana: कापटब इति (३।२।९।४।९।८३-€२)) Rut भावात्‌ faz) वा cemetary दत्‌सं्वा न भविष्यति | इदमस्ति cera तितृखरितम्‌ । ( ६ । ९। ९८५ ) इति खरितत्वं यथा स्यात्‌ । Rafe । प्र्ययश्णं तच चोदयिष्यति ( द।९।१८५) ॥ ` RC ate । राभा तच्चा | जनितोद्याद्यदात्तं बथा स्यात्‌ (९ ।९। ९९७ }। 9० मश भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। { हलन्त्यम्‌ । ९।३२।२।) (ष्च. १। पा. २। चखा. १) मश्चकास्थाने tae) श्रयं we: '्पश्रपश्राह्धिकान्ते भाय | ददं चिग्यम्‌ । यद्पदे गरे श्रन्नातन्नापकशु्चारणं तदि ठकि लोप दिभरमनिदृश्यथे तेषामप्यनुवाद स्येव सत्वेन उक्रतोपदे श्ाभावाच | यथा कथञ्चिद्‌ बोधनस्यैवो पदे श तदनुदत्तिनिष्फला । किच्च ga सजे उपदे शश्ब्दस्य कर एाधनत्वपक्तेऽपि टिताना मष्येषामुपदे ग्रल- awa व्यवषितान्ं हलिति न्यासं gia वा्निकशृता तदनु- ठत्तरक्रलाच्च ॥ ननुपदेशर एव एकारलोपे पश्चात्‌ प्रातिपदिकल- fafa कथमत्र निषेधप्रसक्तिरत श्रा छपवादेति ॥ क) aa wafa wa: प्रत्ययलात्‌ तद्भण्णेऽपि दोषोऽत श्रा उदश्चिदिति। (क) उदकेन gaa दूति यत्यनत्तावपि we तकारस्य तुका निष्यन- चिन्त्यम्‌ | लात प्रह्ययावयवलाभावात्‌ । तचाव्यत्पन्नलकथनफल मि ea ee ` 1 र = [की १ प्रातिपदिकान्यपि शुद्धानि प्छन्ते। यानि agaeatta प्रातिपदि कानि। रखतेषामपि खस्वर्णनुपु्वौ ज्ञानाय उपदेश्रः WaT | शशः | wa इति माभूत्‌ | पलाशः | परलाष इति AT ॥ AER । मज दति माभूत्‌ ॥ „~~~ ~ ख निनौद्यच्यते तच व्यपवर्गाभावान्न भविव्यति । इदं तदि । खर्‌ । उपोत्तम fafa (६।१।२९७) FAW खरो यथा स्यात्‌ | खरितकरणसाम््ा त्र भवष्यति न्य खसे ख{श्ताविति ॥ इह तहि अन्तर्‌ । TAA em _ _ शय दत्यनुमितढक उपदे शाभावादिख्न्नानापन्निः। मश्च कादौ ASAT ` १ क मदहाभाष्यप्रदेपोद्दयोवः। ४०९ (अ. ६। पा. द। आ. ९) Pn CL Mgqamomt भ भवतोति" इदशुक्ररोत्या चिन्धम्‌ । भायस्लर- ag wars एवेति बोध्यम्‌ । किश्चोपदेश दत्य नुटृन्तौ “atfa- पदिकम्रतिषेध" इति वाञ्निकानुत्थानमेव । “उदे ग्ञ्च प्रातिपदि - कानां नोपदे” दति “ne च" दृत्यादिख्चभाव्योक्ैः | श्रत एव पशपश्याशिकान्ते २“उपदे श” इत्यस्य श्रतुवाद THA एत- द्ायेकवाक्यलादिति बोध्यम्‌ ॥ ननु सम्बद्धौ ““afeaqet:” इति लो पनिषेधसाम्या दिलप्रयुक्रनलोपस्याप्यभावेन संन्ञापि नेति मन्दा- श्यामा aeifa ॥ कै) नित्परो नेति । क) घुदायायेलादुपदेश्स्य घ एव fay परेश्ययोग्य ( वपरे. योग्यः । क ) इति श्रमित्यवयवो नित्परोऽस्तोति न श्द्खम्‌ ॥ नतु निदन्त इति । क) व्यपदेशिभावस्लप्ा तिपदिकेनेति निषिद्ध इत्यभिमानः ॥ १९ “eat वकाराक्यो न भवतौति, इति उपरलब्पकेयटे. कविद्धित- विवर्यपशलक्ते च पाठोऽस्ति । २ Ute उपदेशेऽशिति (१।९। ४५) इति उजब्याख्याेषे vai मगवता “suey इच्यते उदेशख प्रातिपदिकानां नोपदे एः” इति ॥ RALIar i ares 8 खर iMreigse प्रभति वैते भ wre छि owas सन्ति । इड तद्दि सनुतर्‌ उपोत्तमं fortes खलो यथा. स््ात्‌ | खन्तोदात्तनिपातनं करिग्यते । स निपातम्‌ खरो feqecy वाधको भविष्यति । रखुतचाच्र युक्तं यदित्‌ कार्य्या भावाक्‌ 51 BoR महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | (भ विभक्तौ तुद्ाः । ९।९।४। ) (ख, ९। पा. ३। च्या, १. aq त्विति । के) तथा चेदं भाव्यम्‌ एकदेश्टक्रिः | व्यपदेशिवद्धावोऽप्रातिपदिके नेति निषेधस्त प्रत्ययविधिविषय इति भावः ॥ प्रत्ययस्येति । कै) प्रतिषेधारम्भेऽस्य wa दत्वं न स्यादिति तन्नकाय्येमिति भावः aa fe चित्वेन श्रन्तोदान्तवमिव्यते प्रशृतिप्रत्ययान्यतरयित्वमादाये चिदवयवकप्रशतिप्रत्ययषसुदायस्यान्तोदात्ततायास्तेन विधानात्‌ ॥ न विभक्तो तुस्माः। ९।३।४॥ tov 2--r ऽ ` -- ननु दत्संज्ञाव्यावन्तेको कारस्य कथं तत्यरिज्राणयलमत श्रा इत्सन्नाया इति । क) \“दूटोऽद्‌” इत्यादौनां सुखसुखायवप्रतिन्ञया sama बोधितत्वात्‌ anfasaa तेषु “न विभक्तौ" दत्यस्याप्रहृत्निररि नतद्धिते रत्यसङ्गतम्‌ ॥ “carta श्रच प्राप्नोति” इति भाय SAMARAS TAT | Baga “wa” इति व्याचष्ट १ अ२९।पा४।९.६०८६॥ 2 ^दरदानोभित्यच्र otatfa” इद्यपलब्धमाव्यपुस्तकेऽस्ति ॥ दतृसं॑क्ला न.स्थात्‌ | arene भवति भवति यतेत्‌ न्ना | तद्यथा | अगस कै णिडन्ययो रगत्तिकुष्डिनच ( २। 8 । 9० ) इति ( ¶ । ९ । १५९ )। मद्ानाथ्यप्रदौपोदृद्योतः। ४०९ (अ.६। पा. RITE १) (न विमक्ो तुका । \।९। 91) ` इदानोमित्यबेति ॥ ॐ) भाषे तावदिशभाव इति । (मा प्रत्ययोत्पत्तेः va न wate: oo ad “otfen” इति श्रस्य(वधिल्ेनोपादानादवचिमानपि शब्द एवेत्या श्ना द यथेष्टमिति । क्के तश्यापि प्ररृतिलेन सजातीयावधिमदसम्भव इति भावः ॥ अथे इति । जै) तन्तत्मरहत्य्थरूपोऽथैः ॥ मनु प्रत्ययादे शयो मेध्ये कदाचित्‌ प्रथमं ्र्ययोत्यन्तौ इत्‌ काय्यं स्या दित्याश्ख प्रथममादे शोत्पत्तौ विनि- गमकमाह यदि त्विति ॥ के) भाषे किं तदि प्राग्दिशोऽर्थेषिभ्‌ भावः (मा) द्युक्षः | एवमपि परलात्‌ प्रत्यय एव ygfea दइत्या- TET "किं सवेनामवहभ्योऽद्यादिभ्यः प्रत्धयोत्पत्तिरिति। (भ) एवं च दइ्वादिभेदश्चानसापेचलेन बदहिरङ्गप्रत्ययात्‌ yan लादादेश एव । Waa ९अ५। प्राद।८््‌१९। RAW ATP Are a 8०8 मडाभाव्यप्रदौपोदुश्योवः | ( न बिभक्तौ तुख्माः।१।६।४।) (ख, ९। परा. ३। खा, १८ दानं (भा) ग्रहणमपि ज्ञापकमिति तद्भावं केचित्‌ । वस्ठुतोऽयमपाट; | ५“ददमो दिल” इत्यत “Xen” इत्यतुवत्तेमाने “erat” विधा- मात्‌ । कैयटस्ररथोऽपयेवमेव ॥ wanefanrea विनिगमक- ary सप्तभ्यामिति । ज) TACHA न्यायमसौ न जानोते इति बोध्यम्‌ ॥ areata | क) arfian दतिवत्‌ ane इत्यप्ययेपरमेव प्रातिपदिकाच्च तद्धि तोत्पत्तिरिति भावः । अन्तरङ्गानपोति न्यायाख॥ ननु धकार- waste ““दानौमि"त्यश्य शोऽनध एव इत्यत श्राह यकार इति ॥ क) संयोगान्तस्य लोप इति । के) चिन्धमिदं au: प्रतिषेधात्‌ तस्माच श्ब्दनिमिन्तको र“लोपो गोरिति शोप इति angie ॥ उपदेशेऽन्त्य इति । (क) व्यवसितस्याग्धः “श्रूयत” इति aggre ॥ L HLA RI GR! २अ८।पा९। TRE I RAC WLU add | | मह माय्यप्रदोपोद्द्योतः। ४०५ ( अ. ९। धा, द। खा, १) ( चुद्‌ । ९।६।७।) gaata | @) agag “etdt व्योः” cae वहिरङ्गतयाऽसिद्धवमित्‌- aut प्रति इति बोध्यम्‌ । म च मकारे हतेऽपि ware प्रल्यथ- तथा व्यवसिताभतेन दुर्वारषेक्ंन्ेति वाच्यं ॒व्यवसिताग्यशरष्ेन प्रत्यासत्या शास्श्टावसितानधस्येव यच्चणेनादोषात्‌। तद्रावसितख् यान्त दति बोध्यम्‌ । उत्तर शूचस्थस्य यकारादौ चुशचुष्‌ चणएपाविति were योजनां मदुक्रप्रकार श्रावश्यक दूति बोध्यम्‌ ॥ च@ । ९१।२।७॥ 9 ठ. छस्य निदं ्ायोग्यलादार पुवमिति ॥ () ९दति प्रतिन्नात इति । क) निदिष्टश्ष्दः प्रतिन्नानाथेको मध्यमपदशोपो च | संमाष दति भावः ॥ भनु afta इत्यादौ दरौ इतौ यस्येति विग्रहात्‌ दशगय- रुपेण इत्‌ इत्येव fag इदं व्यथेमत राद CHC पार ate २ प्रति" दति नासयपलब्धज्ञेयटे ॥ दच्र।पार। द्‌ ५७॥ god मदाभव्यप्रदौपोदुद्योतः। | ( चट्‌ । १। ३ । ९ | ) (अ. ९। पा. ३।घ्ा.९) इरित इति ॥ के) इूराविताविति | के) लच्यानुरोधाद्विवचनान्तेनापि विह इति भावः। एवं चाद्मने- पदाथ wae नाश्रयणौयमिति बोध्यम्‌ | यद्यपौति | क) दानपाचता सिद्धये विशेषणङ्घुम्भ्यामन्वितेवकारग्भ॑समासे नान्य- योगव्यवच्छंद लाभेऽपि प्रते तदाश्रयणेरप्रमाणभावादिति भावः # भाय इकार Tafefa | (भा) तत्पुरुषत्वमेवास्य न॒ बडत्रौ दिलमित्येतत्‌ खूचनाथेवकारः | शङ्गा चिकार स्तेन ( प्रय । क । इ ) निमित्तलान्तदप्रारा अननङ्गस्यापौति । क) अधातोरित्यपि बोध्यम्‌ ॥ “a धातु" दति सूचस्यभाग्यकेयर- Gen अ्रतुबन्धविनि्यक्षस्यैव weary । श्रत एव wa |i नोप- न्यस्तम्‌ ॥ Lanta: wares इृष्टसिद्धिनै स्यादत ae तजेति । (कै) निर्देश्रालुपपन्तिकश्पितमिलं बहिरङ्गमिति भावः। निपात- नादेवेत्वरपरलाग्यां पूरवे त्य -लोप cafe नेति बोध्यम्‌ ॥ नुमो- भावादा€ १च्धर।पार।घख्‌४॥ ASAT NANA | ges (अ, ९। पा, Ql चा. ९) ( तस्य लोपः । १५।१।९।) नुमेति | क) wager केषाश्धिर्‌ धाटठनामथंनिर्देगरहितोऽपि पाठ इति ज्ञायते ॥ fa तन्िषेधेनेति । क) यद्यपि तेन उपदेश इगुपधल् faqead इत्यपि ज्ञापन anata तथापि लच्यानुरोधादिदमेव न्ञाप्यते इत्यभिमानः ॥ गोः पादान्त इति । (के) समानयोगनिदिष्टानामेकदे ग्रोऽपि खरितलप्रतिन्ञासामर्था- दनुवन्तेत इति भावः । wear ईकार विशेषणत्नेऽपि सौ लात्‌ समास दूति बोध्यम्‌ । wa एथग्‌ car ददित इति क्मेधार- यात्‌ षषटोति युक्रः पचः ॥ ` AQ लोपः | ९।३।९॥ ्मभावो लोप इति । क) दशेनाभावो लोप इव्यथः ॥ भावोपाधिरिति। कै) दशंनस्य सविषयला च्छन्द शास्तलाच्छब्दशूप एव सविषयः । = ge ACTIN TANT । ( बस्य लोपः। ९।३। € । ) (SRILA BTR) fe ख॒ भावविरोभौ दद्यभावपदस्यायेः। एवं च भावोपाधिरेव सभावप्रतियोगिक एव ख इति भावः ॥ ननु प्रह्णतस्यान्वययोग्यले- ऽनुषङ्गः.। अ्रयोग्येऽध्याहार एषेति विपरिणमोऽघक्गतोऽत श्रा सादृश्यादिति । क) एवं चेकरे शसारूप्येण विपरिणामव्यवदहार इति भावः ॥ च्मामन्लयस्व (भा) टरतयेतदन्तभेव जौ किकं वाक्यं तच प्रतत्वाट्‌ “एनम्‌” दति गम्यक्ष इत्यथैः ॥ तद्माचष्ट देवदत्तमिति ॥ (भा) गम्यत इति । (भा). एनमिल्यश्य सामान्यग्रब्दत्वादिरोधलाभायेदमुक्रम्‌ ॥ ` वैधेयः । (भा) ze: ॥ "अलोऽन्त्यस्य इति । (प) ९.“ नानर्थक दूति परिभाषा तु “meter” सुने प्रव्या- , श्टयप्रैवेति भावः ॥ तस्य ग्रदणेन दत्सं्नकपरामशिना शअश्रुतलात्‌ रणं कथं प्रतिषिष्यतेऽत श्रा म काातााकााताता १९ अअ पा९। ५२ २ नान्थकेऽलोञन्त्यविधिध्नभ्यासविकारे | पिभा २०५॥ श कर. । पार | ५ ।॥ मशामाष्यप्रदेपोद्योतः। 9०९ | (gq. U1 TT ३ GT ६) (aw लोपः । ९।.१।९।) "नैषामिति । ऊ) रिद्‌ दि पदशकिनतत्कार्ययाणं प्रतिषेध इति भावः ॥ भाखे ग्रहणानि (भा) द्यस्य रिदा दिपरयेहएप्रयुकानि कार्य्याणौत्यथः। wash फएित्‌- ग्रहणेन Wea यत्का तत्काय्ये खभत इत्यादिङक्रमेणा्थः | विक- asfa प्रतिषेधोऽषीति “प्रतिषिध्यन्ते” द्यकम्‌ ॥ ` fafeefa 1 &) ˆ उच्ारितश्ब्दप्रतिपादितत्मेवा् fafésa श्विवकितम्‌ श्रत एव णदौनां निर्दिं्टलमिति भावः । श्रयं पच्च एकदे शिनः सवं- लोपासिद्धः ॥ ग्द्त्छन्नादारा ATAU खार णमस्ु इत्यत आड इत्सन्नाया इति ॥ कै) नन्वनुबन्धाः श्रयन्ते इति वचनाभावात्‌ कथं विरोधोऽत ore यथेति । क) श्रनुमितेन विरोध दति भावः॥ सामान्यविशेषभावात्‌ कथ- मपवादन्यायोऽत श्राह यथाऽणमिति । क) विषयान्तरे चरिताथेमित्यथेः ॥ कार्ये कै) दत्प्रयुक्ते ॥ भाग्ये ९ wage ५नेतेषाम्‌' > इति पाठोऽस्ति । २ विवच्तितम्‌ इत्यारभ्य निंदिंत्वम्‌ cared मास्ति क पुस्तके ॥ इ टूत्स्॑लादार। दत्यारभ्य ATE हत्यन्तं नास्ति क TET । ४2 ४९० मङाभाव्यप्रदौपोद्योतः। ^ ( तस्य लोपः। ९।९।९।) (HUA Ree) | का थादम्यत्‌ (भा) श्रवणं सन्देइवोजं दशयति तच्ोपलभ्यमानस्येति ॥ क) wafer इति । क) “यदि पुनरिमेवणंः wgfrag: | arena तु काशग्ब्द- qararfe aaa: | एक एव ककार इति पचेऽपि न दोषः लोपश्रास्लन्चाना्पवे यस्तचोपशलभ्यते एव asaya aqui श्न्यथा गश्राखाथा श्रपि ङेदगोन्तरमन्यभो पलम्भात्‌ तजेवोपलमा- भवेनानवयवत्व स्यादेव चानुपलशम्भकफलं विनापि तच्रान्यज्रचोप- छभ्यमानोनवयवस्त विना तचोपशभ्यमान एव यः सोऽवयव दति भाग्याश्यः इत्यन्ये ॥ भाव्ये “तज” इत्यस्य WHAT इत्यथः | शननाकारान्तत्वादित्येतदिति । कै) ५, सरूपसर्वादि श्र” (भा)तिपदे शप्तसप्रमौके दोषपदाध्याहारेए [त [णि रीति , कि eee ee केन्र NS SS NS aS ९ तचासरूपसर्वादेश्रदाप्रतिषेधे contre श्रोऽगाकारान्तत्वात्‌ | वा । तथासरूपविधौ दोषो भवति कर्मर ( १।२।९१ ) ष्यातोऽनु पसे कः (a) दति कविषयेऽणपि प्राप्नोति (६।९१।९४)॥ सर्वादेषे च दोषा भवति । दिव सौत्यर्वादेः प्राप्रोति (ei १९। cen ९। ९६।५५॥) दापप्रतिषेधे एथङ्षनिद श्रः ate: | अदाप्‌ देपाविति ame! (६।९। go) | किं un: कारणं ग सिध्यति | अनाकारान्तत्वात्‌ | ननु चाले छते भविष्यति | तडि अत्वे म प्राप्नोति| किं क्षारणम्‌ । GAH (६।९१२।९५)॥ Gey तद्मऽनेकाग्तः। खनेकान्ते ठत्तिविेषः | वा | य द्यनेकान्तो ल्तिविशयेषो म लिध्यति। किति नितौति matfa न मङाभाश्चप्रदोपोदुद्योलः । Ore SLUT १। ST. ९) ( वस्य लोपः ।१९।९।९ |) योज्छं दति भावः। एतेन इन्दे एकदेशान्वयः Hafan | श्रत एव “दापृप्रतिषेध" इति वारभिके एकवचनम्‌ ॥ ara दिव ओत्‌ दूति । (पा) धद्यप्ययमुश्चारणायेस्तथापि समभिव्याइतवक्ीचारणे सहाय - सम्पादकतया तस्य चारिता््ेन विधेयविषये विशिष्टश्यापि विभे- TAINAN सत्वात्‌ इत्ध॑श्नाशोपयोः waweataty मानाभावा- दुद्वारणाथामामपि gaara fi च तदभावे उच्चारित faata: कथ eifefa भावः। एतेनोखारणार्थानामितसंन्ञानेति नयोक्तिःपरास्ता। “ane वरिंषि षमिधानेऽग्रौ" carat Sita खरितलाभावस्त॒ हान्दषत्वादिति बोध्यम्‌ । मनुद्वारण्थानामपि ca “alata” (णौ गमिरबोधने । २।४।४ ९) इत्यादे शानां तुमा- पत्तिः। भाविधातुलमादाय asar भिर्देगेनादोषात्‌ । अत एव ayaa: । अन्यथा “wat वध fete” (९।४।४ ९) इतिवत्‌ खा सिध्यन्ति । किं fe स तस्येद भवति येनेतृश्चतं स्थात्‌ । र्वं तद्यंगन्तरः | अनन्तर इति चेत्‌ पुवेपरयोरित्‌शशत cay | वा। खगन्तर दति चेत्‌ पवपरयोरिवृशतं प्रापनोति | are ( ७ । २।८० ) । fee तु वसित पाठात्‌ | atl सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌ । व्यवसित पाठः ter | वुणृढ््‌ | स wag शवसितपाठः whey: | इतरथा दयोकान्तेऽपि सन्देहः | बा । सक्रियमाणे अ चसितपाठ रकान्तेऽपि सन्दे हः स्यात्‌ | तच न ज्ञायते किमयं पवस भवाोखित्‌ परस्येति । सन्देहमाजमेतद्‌ भवति सवसन्देहेष चेदमुपतिशते ाख्छागतो faite प्रतिपत्तिनं हि सन्देकादकच्णमिति Wea Hee: ॥ 9२९ महाभाष्यप्रदोषोद्धथोतः । - ( तस्य लोपः ik Rie) (ख, QI पा. दश्वा. y ) न खात्‌ । उचारणार्थाणामपि cat “ee: fae’ (२।१।४ १) “वेर पएक्खः” (६।१।६ ७) caret aa स्यष्टसुक्म्‌ । sade. विषये तु उच्चारणायंवणेविशिष्टस्च तद्रहितलकणा बोध्या “न विधौ परः शब्दाथेः” इति विधेयबोधके श्णानौ चित्यमिति दिक्‌ ॥ उपदेशग्रहणाचेति | क) यन्तु “are च" (६।१।४५) हति सजे भाखे। “मोनाति मौगोति दौङाम्‌"” (६।१।४५०) इति ae एजय्हणानुटन्नि- ामर््थात्‌ परनिमिन्तकश्येव श्रातं नेत्यर्थमाभिल्योपदे ्रयदणं प्रत्या- ख्यातम्‌ । aa “मोनाति मोनोति" इति सूस्यभायविरोधा- देकरेष्छक्तिः। तत्र इवदागसिद्धये एज्विषये श्रावमिति बिद्धा- fea । न डि तदोक्राथेश्नापकलं तस्येति भावः ॥ “ata” उपरे श्रागयेक्धमत श्राह | | RATA Aa । (कै) का््यप्रषटक्षये CAT: ॥ सामण्यादिति। क) शौ जत्वादिति भावः॥ श्रनन्तरेऽप्यवयवलासोपेरेति भाव cas | ९ fea: कथम्‌ | चिणेऽनित्वात्‌ | चिणोऽनित््वात्‌ सिद्धम्‌ । किमिद- मनिच्वादिति | अन्यस्यायं स्थाने aay प्रयः स्यात्‌ । ससं sae खं चायामित्‌संश्चा ग । असत्वामित्‌सं्ायां लोपो ग । असति sista यदा ऽनेकाल तदां सर्वादेशः | यदा सर्वादेशस्तदा wea: | यदा प्र्ध- खदेत्‌संश्चा (kei ee) | यदा Lge तदा लोपः(१।६।९)) ACTA ATTA | ४९४ (अ.९। पा. ३। चा. ९) ( तस्य लोपः । १५।९।९ । ) cag” (Cielal) खच निर्णो तधातुलादिर्नापिरि ्छिशल- कपव्यवसितत्वस्याचाशम्भवाद्‌ा डं विच्छिन्नानामिति ॥ ॐ) नन्वने कान्तलेऽपि व्याख्यानानिणयोऽत श्राह अने कान्तत्वेत्विति ॥ कक) विरोधाभावादिति । कक) एवं च सन्देहाभावान्न व्याख्यानप्रृन्तिरिति भावः । faagr- नेककोरिविषयज्ञानद्ेव भन्देहलादिति तात्पय्यैम्‌ | व्धाखयानाशवेदिति । कै) व्याश्यातासैऽच प्रत्ययादावोद्शः प्रयोग इति aerate । तज च ANT RA TET तस्य aS तन्तदनुवन्धलं निशयन्तो- दथः ॥ | ga हेत्वित्यादि । जे) श्रस्याथमवयव दृत्थादिषशूपम्‌ ॥ तस्मिन्‌ इत्यादि । क) इत्तूपे हेतौ गरमुखादवगते सति उकषब्यास्यानविषयणाष्य खयमेव लानातोल्य्थेः ॥ नन्ेवं पूर्व्वो क्तसमथेनरूपतया पकचान्तरलवा- भावेन वाशब्दासामजस्यमत ATE भाष्येति । क) a aang विरम्यपाठे तष्य कत्तेव्यता “qyeur” (81k ८०) fege दण्दागुपपन्तिवेशवचनानुपपन्तिखेत्यरूषेवान्तिककारखः ats मह भाव्यप्रदौ पोदृद्योतः। , ( तद्य लोपः 1 २।९६।९।, (SH. १। पा, Bi आ. १) oer fa परिषशारान्तरम्‌ | तरे कान्तपचेऽसन्देहाय व्याख्यानं श्र एमित्यक्रम्‌ ॥ भाष्यक्तेति । (क) a पौनङशयश्र देति Gay ॥ भाष्ये कान्ता इत्येव न्याय्यमिति । (भा) अरनवयवत्वे wnat णादेरित्वानापत्तिः प्रत्यथादिल्वाभावात्‌ | एवमन्धत्वाभावादि शदेः शष्यल्ानापत्तिः | श्रग्यादिश्रष्दयोः १ इन्तादा। वा। surat एनः सिद्धमेतत्‌ । ढडिमन्तमाद्यदान्त दृष fafefa द्वकषेयम्‌ । अन्तोदान्तं दृषा किदिति (७।२।१६७- ११८॥ ९ । ९। १९७-१९५ ) । यनां एनयदृत्तनिमित्तको नामानुबन्धः स्या्नानुवन्धनिमिन्तकेन माम इत्तेन भवितव्यम्‌ | छत्तनिमित्तक्र carga | ` ढन्तन्नो दयाचाग्थाऽनुबन्धामासजति ॥ ९ उभयमिदमनुबन्धेव उक्तम्‌ Tara खनेकान्ता xfs) fas न्यायम्‌ । WRIA इत्येव न्धाग्यम्‌ । कुत Taq) अच fe हेतुव्यपदिष्टो यच्च माम सहेतुकं तम्नमायम्‌ | मनु चोक्तं तच्रासरूपसर्वादे श्चदापप्रतिषेधे VIA निद प्रोऽनाकारन्तत्वादिति | असरूप विधौ तावन्न दोषः | खाचाग्यप्रत्ति- aiuafe नानुबन्धद्नतमसारूप्यम्‌ भवतेति यदयं ददाति दधाल्लोविभावषा (RQ eRe) इति विमाषा शं wifes यद्यहं सर्वादे इति । व्थाचायेप्रढत्तिच्चांपयति गाुबन्धद्लतमनेकालत्वं मवतोति यदयं faq सर्व॑स्य (Qi ti ५५) इत्याइ।॥ तद्या दापप्रतिषेधे एधाक्षनिदेगर ata इति tater | साचाय्प्रन्तिरक्ा पयति ना्ुबन्धतमनेनन्तलं भवतोति यदबम्‌ estat माखो व्यतोङारे (R18 i te) इति ae: साुबन्धकस्यात्वभूतस्य ययं करोति ॥ ` मदा भाव्यप्रदीपोदृद्यीवः | ४११५ (अ. १) पा, RST.) ( यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌ । ९।९।९०।) परपूरवंकषमौपबोधकले wena (न द) दौषः । fay “दघ्न चः ्रयर्थ्यापत्निः “वज aoe” इति विहितकेणिलप्रयकृद्यापन्ि- चेति भावः ॥ “हेतुर हितलार्‌” (क) इत्युपलक्षणम्‌ ॥ प्रदेशान्तरेषु त्विति । क) एवं च तचल्धेकदे श्छ करिति भावः ॥ यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌। ९।३।९०॥ सद्या श््दस्येकत्वादिरूढस्य यणे वाक्यार्थाुपपत्तिरतो यौगिक xf व्याचष्टे सख्थानमिति ॥ क) गणनम्‌ (के) नत्‌ क्रम इत्यथः ॥ दज "षषी GSP -ewe! Seite ai ee श्त See ee eee eee eee eee eee ee ee ee ee et te | १९ उपलब्धकेयटे “gear q” इति पाटोःऽस्ति ॥ किमिहोदाहरणम्‌ | इकोययचि (६। ९७७) aT मध्व । tafe | स्थानेऽन्तरतमेनाप्येतत्‌ सिडम्‌ (९।१।५० ) कुत BRE । TESA ATMA atswiawsem भविष्यतौति ॥ इदं ate TMM ताम्‌ लम्‌ तामः (१९।४।१०१) इति । मनु चेतदपि Mase Tay सिञ्म्‌ । पुल Ty | रकार्ङोकार्या दस gat ad] बधे भविष्यतौति ॥ xt तदं । तूदौग्लातुरदम॑तो कूचवाराहुकब्छण 9१९ मह माष्यप्दोपोद्द्योतः। (यथासख्यमनुदे शः समानाम्‌ । ९। ९।९० 1) (BU पा. द। भा, ९) अनुटेशः (भा). पादुश्ाग्थेमाएसम्बन्धः | WT उरेश्सुदेशिन उचाय्यमाण- मुचायेमाणश्रन्दप्रतिपाद्या्च उटेश्छनुदेशिशष्टौ पूर्वोशचाय्यमाण- पञ्ाद्वायंमाणपरौ न वहेश्वविधेथपयो । “श्रद्ग्यैललाटयोः (३।२।३ ६) इत्यादौ यथासद्छानापत्तेः ॥ “सम शब्दो न सव॑प- ara: 1 gered: किन्तु सद्यासाम्यपरः ॥ नतु “KR” wey षट्‌ षष्टे “येण शब्देन सप्तानां चोपखित्या सद्यासाम्याभावात्‌ कथं यथासष्यमत WY इक्‌ शब्देनेति ॥ (क) पञथाश्विति । क) दवापदोपस्ितेकारादिभिगेडोतदौचा दिघरितवाक्याथेबोधे द्धः | वस्हुतरेषामनुखारितलेन न ग्रादकलं किंन्विकगरब्दानेक- लेन यणतवेन च “श्र द उण caret तत्तद्‌ व्यक्गिविग्रेषणतथा ग्दोतजातिषतुष्टयोपस्यितिरि ति aegis ॥ “पञ्चात्‌” “प्रथमतः, इत्यादि तु चिग्धमेव । न च afar erage खछकार- BATA परस्यरजाल्यतिदेश्र एव वाच्य इति शकारस्य लका- wate: | ऋदित्‌ wfeg इति भेदेन निर्देशेन तदतिदेशानि- त्यल्ेनादोषादनमिधानादा इति बोध्यम्‌ ॥ we Renee seme: (81 gies) इति ॥ किमथे एमरिदमुच्यते । darearafa- दात्‌ सवपरसकोऽलुदेशस्य वच्च यथासं ख्यवचनं नियमार्थम्‌ । वा । SAT समातेख निर्देशाः करियन्ते । संश्रया तावत्‌ । Wet खलतुसल थल GOT ख शल वमाः ( ३। ४।८२ ) एति ॥ समासतः | तुदोग्रलातुरवर्मलीः- की [ ACAI ATMA ate (QUAIL खा, ६) ( यथासंख्यमनुदेशः way । ९।९।९०।) सथानेऽन्तरतमेनापीति । (भा) सयानेऽन्तर तमपदचरितेन BAMA: | नन्वजापि wi आ्रान्त- aed सिद्धमत श्राह नापौति। (भ) fafrarataftarariefa भावः ॥ लच्णश्ररणात्‌ ( लचेण- प्ररणानां । द । क ) प्राक्‌ शास्त्रात्‌ प्रयोगाज्ञानेनायविगरेषनिण्यो दुलेभोऽत ATE "नित्यानामिति । क) साधुलमात्रं Weare प्रयोगतदयेननानं तु भाक्‌ शाश््ात्‌ श्रणस्छेव पाणिनिः । श्रन्येषां व्याख्यानाद्दोघ दरति भावः ॥ पाठेति । क) लोकिद्धस्यानास्यप्रमारेनेव “wa fad विपत्तिं च जय waa wea” दूति वत्‌ श्द्धिरिति wa युगपदिति । (क) पर दीपद लेनेत्यथः | एवं च क्रमो नास्त ति भावः॥ यद्यपि सन्ना प्रत्येकं पथ्याप्रेति न संक्ञाृतं युगपत्‌ प्रत्यायनं किन्त एकथेष- THAR तत्‌ । ब्राह्मणानामधघेपाद्याचमण्णेयपाण्णेयेतिवत्‌ | तच = = अनि wee ee Eo enna seem प्ण री गणी का Ee Wee eee छ eee, ee ९ faatat शब्दानां प्रयोगादर्थक्नतमान्तयमस्लेवति भावः। कूचवाराडलठ्कच्छण Lam: (४ ।३।६४ ) इति | सन्नासमासनिद्‌ शादे- तस्मात्‌ कारणात्‌ सवप्रसक्कः | सवस्योदे शस्य सवे†ऽनुदेशः प्राप्नोति । इष्यते च समसंख्य यथा स्यादिति तच्चान्तरेण यत्रं न सिथ्यतोति ay यथासंख्य- वचनं fanaa | रखवमथमिदमुच्यते ॥ किं एनः कारं संज्ञया च समा- 53 ११८ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः | ( यथासख्यमनुदेः SAAT LIVI) (ख. १। पा, Bi आ, १) argefaasta a अ्रघादौनां क्रमनियमः । तयापि dyna नवकशाधारण्छमेव तच भूलमिति संन्नानिदेधादिलक्म्‌ | 'एकेनेवेति |) श्रवथवानां षमुदायोपसजेनतया ससुद्‌ायस्येव पदान्तरारथेना- थादिति भावः। समारेनेकोपश्धितेः एथगुपलिल्यभावेन तथान्यो THAN इति त्तम्‌ ॥ भाथे सवस्योहेशस्येति | (भ) धरवस्योटैशिम Tau: ॥ सवऽनुदेश इति । (भा) सवै ऽतुदेशिन इत्यथः ॥ तिपो we इति । कै) च्चयेषापि “खं रूपम्‌” इति संज्ञा तथापि drm meat य॒गपत्‌ प्रह्यायको यः शब्दस्तत्पर दति भावः ॥ ९ RAAT: समुदाय रवेन शब्देन प्रयाख्यत दति पतः कमनियमः स्यात्‌ इति उपशबयज्ञेवटे ‘tay’ दति पाठो दृते | खे fara: करियन्ते | सं न्ना aerate: एथग्विभक्तिसंच्यनु चारणा धैः | वा aware समासेच् frame: भियन्ते एग पिमक्तौः share ate रमिति । प्रकरणे च सवेसंप्र्ययाथेः। प्रकरणे च सर्वधा संप्र्ययो यधा स्यात्‌ । विदो श्टोवा(६। ele) दति । किं एनः शब्दतः सामय va संख्यातानुदेशो भवत्याहोखिदध॑तः | rare faite: ) संस्यासाग्ं wea खेण लादयः परक्ेपदानां STALE प्रथमल्यामवायावः एच दबनिरदे्ः | मशभाच्यप्रदौपोद्दयोवः। are ( च, १। पा. ६। खा, १) ( ययासख्यसनुदेश्ः समानाम्‌ 181 Ri het) प्रतिपत्तौति। कै) aftawe लच्छसिध्युक्ेयतथा विना शास्तमस्मदादि भिद्‌र्ंय- वादिति भावः ॥ dwar समासेन च निर्द्र सति त्येवोन्तरसुजे scene दोष इति तात्‌पय्यैम्‌ । एवं चेतत्‌ सूजारम्रसामर्थ्यात्‌ दइबान्तरस्यसुपसजेना वयवहृतं च क्रमं ग्टहोवा ययाश्यपरटृन्तिरि- तितम्‌ । श्न वदन्ति यद्यपि समाषत उपथ्थितिरेकेव तथाथे- तत्‌ सूबारभ्भघामर्थ्यात्‌ एथक्‌ वाक्यकर्पनया GUAT Heyes | एवं चेदं ay दन्दसमासमिदिंष्टसम्नन्विनोस्तथान्वयेऽपि are घाधुतवं बोधति ama तेन शोके श्रान्तौ वर्णानां विप्रशदरा- विल्यादेः arya नेति ॥ शब्दधमशापौति | ऊ) वाच्यवाचकयोरभेदोपचारादिति भावः ॥ ननु Wea: ager समानां योऽलदेशः पञ्चादुखाखेमाणसम्बन्धः स यथासद्यमिति ware “परखमेपदानाम्‌” इत्यादौ तादृशानां पञ्चादच्चाय्यैमाणए- ama एव नेति क यथाश्ट्कयप्रा्चिरतो व्यत्ययेन पठति णलादय इति | भा) iad eee ee Oe OO ee ऋ छेः = - = eee ee बा | खगमको Faas | पररखेपदानां WAGES धलथुस यलवमाः ( ह । 9 | ८२ ) इति णलादयो awa: प्ररसतोपदागामिग्येकः शब्दः | वेष- म्यात्‌ संख्थातानुदेश्रो न प्राप्नोति । डारौरसः प्रथमस्य ( २। ९।८५ ) | डारौरसः बहवः प्रथमस्येतयेकः We: | वेषम्यात्‌ संख्यातानुदेग्रो ग प्रप्नोति ॥ रुचोऽयवाथावः ८ ६। १। OS) | खथवायावो ब्व रुच Kare: ` शब्दः । वैषम्यात्‌ संख्यातानुदेशो न प्राप्रोति | अस्तु तद्धेऽधेतः | अथेतच्चेल ४२० मशहाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( यथासंल्यमतुदेष्ः समानाम्‌ । ९।६।१० |) (GUAT Vt) विधेयता प्रतीतौ तू न यञ्चालनियामकं “जलोपोग्योः” (६।९।६६) carat यभिचारादिति भावः ॥ न तु शतृक्तसोरिति | कै) दयाख्यानादिति भावः। भ्रन्यथा शटकसुग्यामेकाद पर सेपद- शब्दायां दत्यथेतः arate न aera? खादिति तात्पय्येम्‌ | नतु शब्दत इति | क) द्यपि एक एव इन्दो युगपदेवानेकोपसितिणनकं cate mega: साम्यं तथापि प्र्येकपदश्रकिन्ञानषहकारेणेव श तथेति भासि meee साम्यम्‌ । “परकेपदानाम्‌” शत्य तु एकशेषेऽपि श्रयमाणेकपद श्व नवकोपस्ितिरिति भावः ॥ ननु WAT दा्मनेपदभेदात्‌ “प्रथमाः षडिति" श्र्यपक्ेऽपि न सान्यमत श्राह यदेति ॥ के) भाष्ये ple oS ee aa Ce ell Fe eal [धि ध र णीय १९ “विेयता' carey इति भावः इयन्तं गासि क पुस्तके ॥ लटोनेन्यसोश्णलिनधृतन्लप्रिलादिषु TH | वा । GUase रलुटोनिन्द रौदयसिन्धतक्च्िलादिषु दोषो भवति ॥ स्यवासौ eet: ( ६।६। Re) खतासौ हौ खटलटोर्िस्य शयोऽरथाः । वैषम्यात्‌ संस्यातानुदेधि ग प्राप्रोति । गन्दि्रिपचादिभ्यो afar: (६। १। १६४) | नन्दादयो बटवो व्यणिन्यचस््नयः । वेषम्धात्‌ संख्यातानुदेश्रो न पाप्नोति । खरौदणादयो बहवो बभादयः सा्तदश्र (४ ।२।८० )। वेषन्यात्‌ संस्थातानुदेश्रो ब प्रापनोति ) लिन्धक्तध्रौलादिभ्योऽणनो (21 ३। ९१) | सिन्धतक्तशिलादथो मषाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः | ४२९ (ख. १। पा, ६। आ. १ ) (यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌ । ६। ९।९० 1) अ्रगमकं इति । (भा) “gfagn” (भा) cua मध्यपदलापौ समास इति भावः॥ मनु स्यान्यादेशभावावरग तिर श्टेवेत्यत श्रा संख्येति ॥ क) सामान्यमिति । जै) ष्छतजातिपरो faze: | भरत एव दिवचनसङ्गतिरिति भावः ॥ समुदाय इति । कै) समुदायच्रयमित्यथेः । प्रत्ययोत्‌ पत्तिसु समुदायस्याप्रयोगात्‌ प्रह्यवयवं पय्येवस्यतौति भावः ॥ तदृरूपापन्ना इति । क) सज्ञा शब्दे खरूपस्येव प्रटत्तिनिमित्तभिन्नलात्‌ (प्रटन्तिनिमि- तलात्‌ । क ) एकतङ ग््दरूषिततया तङ्बेनेवोपस्धितानां संज्ञेति सन्नाद्चस्यमयेसाम्यमादाय खात्‌ यथासद्यमिति भावः ॥ aha, तङकूपापन्राः क) इत्येव पाठः ॥ AT VI इा ऽपादी्ेते अ्रमस्तौ सार्वधातुक्र णं वासि तच न श्यादिति वक्रयेऽगमकरोऽयं निदेग्ोऽत are बहवोऽण्जौ दौ । वेबम्यात्‌ सं तानुदेशिा न प्राप्रोति ॥ आतसनेपदवि- धिनिासारव॑धातुकदिग्रहणेषु । वा । अात्मनेमदविधिनिष्ासावधातुकषदि- ग्रहणेषु च दोषो भवति ॥ खात्मनेपद विधि न सिध्यति । अनुदात्तङित यात्मगेपदम्‌ (१।६।१९ ) | अनु दात्तडितौ दावात्नेपदमियस्य दार्थ (Qi el geo), तत्र संख्यातानुदेशः प्राप्रोति। fer) रदाभ्यां BRR मश्ाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः । ( यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌ । LI RI Re |) (अ.९। परा. Bl खा. 2) दाविति। क) श्यिकरणएसाधनग्रहणग्ब्देन दि शब्दस्य ष्टो षमासः ततः पुनः घावंधातुकपदेन ख इति भावः॥ शावधातुकपरेन षष्ठीसमासे वष्ठी प्रयोजकसम्बन्धं द शेयति सावेधातुकमपौति ॥ ) श्रथ श्रब्दतः साम्ये उक्तदोषोद्धारमाद्‌ भाय aE ABTA | (भ) एकाथंखेत्यादि प्र्यक्वादिकमणपलशच्छतेऽनेनेति बोध्यम्‌ | यद्यपौति। (&) एवं च संटतावणेषठेत्ययुक्रमिति भावः ॥ लौकिकेति । (क) केचित्त ए wt caret: संटतावणेवे मानाभावः । इखाका- र्थतिरिक्षायां विद़तलरैव “श्र ट उण” GHATS SAAT | ्रह्यापत्निश्राखठश्यावयवे HST मानाभावाच्च WALA तासि gare । चिन्धमिद मित्याह ॥ भ्रनये तु एतद्‌ भादप्रामाण्ठात en निष्ातो गः पवस्य चद्‌ः(८।२। ४२) इति | रेणदकारौ दौ शिष्टेयख दाव (RI RL २६) । a संख्यातानुदेशः प्राप्रोति । सावंधातुकदि- प्रणेष च दोषो मवति | शरसोरक्लोपः( १। ९ ।१९९ ) | श्रमल्तौ दौ सावेधागुकमिलयस्य दावयैौ (RL 9 । ११३ ,। तत्र संस्थातानुदश्रः प्नोति ॥ खः पले प्रतिषेध, । बा । ण्डः पुवेले प्रतिषेधो वलः “एखः पदान्तादति" “afagatea” (¢ 1k | १०६ 1 ११० ) ofa gay HOTA TAA | 8X8 ( ख. १। प्रा. aR) (यथासंस्यमनुदेश्रः समानाम्‌ । LI RIAD ए भरो इत्यनयोरकारांशे संदृतत््वमेव इतरे एव ‘fagaata तदुपरागा्च | न संत eta प्रयोगे स्यष्टमवभासः। श at qa श्रकारांओेऽपि विटतत्ममेवेत्याङ्ः ॥ ^श्रतिप्रसङ्ग" इत्या दिना वच्छमाण्दोषार्णं साधारणएलादाद्य दोषः | Weary ना सहतोत्यतस्तं तचोपपादयति किड-च्छब्दस्येति ॥ (कै) भाष्ये गकारोऽपौति । (भ) waa ranma कूखो गिल्ावश्छकल्वेन जिष्ण रित्य गणाभावाय afaen इति भावः॥ sqRae इ दति वाच्ये “डदि- कूले” दति इकारसदहितपाठो व्याख्यानभायय ऽयुक्रमित्यत राह patentee nee — भाक म ¢ गणि ९ विदतत्वम्‌ | क ॥ दावेदित्यस्य वर्य | वच संख्यातानुदेशः प्राप्नोति ॥ अस्त तदं शब्दतः । ननु चोक्त Seay शब्दवखेखलादयः uae etre: प्रथम- स्यायवायावः रच दइत्यमिरदेश्यः इति | मेष दोषः । स्थानेऽन्तरतमः ( १।१९। yc) दत्यनेन व्यवसा भविष्यति | कुत खान्तथ्यम्‌ । रका UA YU gat qed ase: | संडृतावगैस्य संटताव्णो विडतावयंस्य विढतावणः। afiuagt गणढडिप्रतिषेधे किति । वा । afaseyt भवति गण्डडधिप्रतिषेषे किति (Vicia)! गण्डो € कितो xt । तच संस्थाताजुदेशः प्राप्नोति a मेष दोषः । गकारोऽप्यव निदिश्यते 1 व्‌ गकारग्रहयं क्॑वयम्‌ । नग कर्तम्‌ । कियते न्यास रव । ककारे गकार- श्वत्ैभूलो ( ८ । 8 । ५५ ) निदिंश्यते । गिति किति छितौति ॥ उदिकरूल रणिवद्ोः ( ३ । २। RR) | SRT दे रजिबष्ो दौ । तच संस्यातालु ४२8 महाभाष्यप्रदरोपोद्दयोतः। ( अथासंस्यमनुदेशः समानाम्‌ । ९।९।१०।) (GU परा, Rt are) आआगन्तुनेति | (कै) aga उदिवृले इति श्रसुकरणएम्‌ इति दे meet tee दति न दोषः ।॥ सप्तमौ विभकतिसान्ये श्रथवेरूणमनुपपन्नमत श्रा उदौतौति॥ ॐ) एवं “रजिः दोः" इत्यपि पञ्चम्याखाने षष्टौति बोध्यम्‌ ॥ we रवं तहि अ्रकत्तरि चेति । (भ) विग्षण विगेव्यभावापन्ञायेवाचकलार्‌ “श्रकन्तेरिकारक"' दति | १शरब्दतः साम्ये एष दोषः । Wa: सग्धि तु न कारकाणां बह लादिति वोध्यम्‌ ॥ नतु भवतेरकमेकलात्‌ aaa करोतेम् सकमकलात्‌ कमेखेवेति यथासंख्यमिष्टेवेति wa वारयति भवतेरिति। @) ९ रकः ब्दो भाव cae इति । क । |, en eaten eee ee ee es 8, ) ad ot PP dn me ey eee ET eS देः प्राप्नोति । नेष दोषः | नोदिरूपपदम्‌ | किं afe । fatwa रजि- aut | उतृपर्वाभ्यां रजिबद्भ्यां ge उपपद दति । त्छोलादिषु धातु- fanwag | वा | तच्छौलादिपु धातुतरियंदणेषु रोषो भवति | विदिभिदि- feet: gee ( ३।९। १९१२ )। पिदिभिदिष्छिदियस्त्रयल्तच्डोलादयस््रयः ( ३।२। १४४ ) । त्र संख्यातानुदेशः पाप्नोति । घादिषु दिग्रणेषु | वा । घभादिष दिग्रहणेषु दोषो भवति | निरभ्योः geet: (द। १। RE)! निरमौ दौ reat दौ 1 तच संख्यातानुदेशः प्रप्नोति । नेष ate) दृष्यते चात्र संख्यातानुदेशः। निष्पावः खभिलाव इति । एवं तद्कतेरि च कारके भाषे च इति (RR TREKS) दौ पृल्वौ च दौ । तच संख्यातु प्राप्रोति ॥ चवे Ter करणाधिक्षरणयोः | वा । ae दौ करणाधिकषरणे | मदाभाव्यप्रदोपोदुद्यीतः। ४२५ (GRU ६। अ, १) ( यथासंख्यमनुदेणः समानाम्‌ । ९ । ९।.९० । ) अन्येत्विति । कै) श्रत एव “इतदारतयातिकोपनः शरणं fa रघुपुक्गवो भषेत्‌” दूति । “रावण मा शया मति सकिलेश्रः शरणं भवो विभुः" इतिं तकिंता श्रणएताकः सुखेन श्ररणलेन प्राप्य दत्य्थकमुपपन्नमिति भावः ॥ .. गोवलौवहन्धाथेनेति ॥ (के बराह्मएवसिष्ठन्यायस्यो manta: सामान्यविगेष- भावाभावस्येकशेषप्रकरणान्ते भाग्ये SHAT ॥ तथा एथक्‌ ब्राह्म WHET फलमाह छन्द इति । क) वस्ठतो गायच्यादिष्छन्दोवह्धषु way Uefa बोधयित तच ब्राह्मणग्रहणम्‌ ॥ दे (३।६३।१२०,११७ ) | तच संख्यातानुदेशः प्राप्रोति । कटं क्म गोश्च Bet: ( १ । ₹। १२७ ) वा । कर्टंकम॑यौ इ geet दौ । त्र संख्या- TIT: marta 1 ्नवक्ञ्यमषेयो रकिंडत्तेऽपि (३। RI १४५) । वा | अनवज्ञाय at दौ किं ठत्ताकिंरन्ते दे 1 तच संख्यातानुरे्रः प्राप्रोति ॥ meat: क्रायमुलौ | वा। कमो दौ क्राण्सुलौ दौ (द। ?। deve ) । त्र संख्यातानुदेशः प्राप्रोति।॥ अधोयानविदुषोश्छन्दो ब्राह्मणानि | वा | दन्दो ब्राद्मणानोति दे अधौते वेदेतिच at ८9।२।९६९,५९ ) | तज्र संख्यातानुदेशः प्राप्नोति ॥ रोपधेतोः पथिदूतयोः । वा । रोपधेतोः पचाम्‌ ( ४।२। eRe) | तद्गष्छति परथिषूतयोः (918) ८५) रोपधेतौ दौ ufezdt at) तश्र संख्यातानुदेशः प्राप्नोति | तच भवत्तस्य seq: ९4 ard ST ACLOEMILIE WIL (amdeqagem समानाम्‌ । ९।६।९० | ) (ख, ६। पा. ६। सा. १। दति वचनमेवृतं भागे ॥ भाणे अधौयानविदुषोरिति। (भा) तथ विदत्प्यायो विष्‌ wees) अन्यथा वखनतौ दि- ह्पितभलाङ्रलाभावान्तद सिद्धिरिति बोध्यम्‌ ॥ संधादिषििति। (भ ""इंचाङलच्षणेषु श्रनयमनिनामण” (४।२।९२७) Taw चिषव- यैष fing: sera cea । तच संश्यातालुदेगेन भिष्वणयव्वना- दयोऽणविशिष्टा भ सिध्यकोत्यर्थेः ॥ १ छन्दो ब्राद्यणानि च तदिषयाणि। ४।२। ६९६ ॥ इति चदय वात्तिकम्‌ ॥ mae । वा । तच्च मवत्तस्य थास्यानौ दौ grat दौ ( ४।३। हो walt रो ( ६ । ९। १२१०, १९२९ )। तज संखयाताबुदेष्यः प्राप्रोति । WTI SANT | ७२७ [ख i षा. श। ध्या. ६) (यथासस्थमनुदेश्ः समानाम्‌ । ६।९।९० |) 'वचनादिति (भा) भाव्यस्य वाख्याना दित्यथं इत्याह WISN इति ॥ (भा) उच्चारणम्‌ । (के) उच्चा रितसम्बन्ध दत्यर्थः। aga उन्ठारितस्यैव शाब्दस्य बोधक्षलं नानुमितादेरिति “श्रणदित्‌” ङ बभायोक्तरतुमानपूवंकखोचार- णात्‌ ओतुबौधः ॥ समानयोग (भा) cae च एकयोगे उच्चारितानाभित्यथै इति वाचनिकमे- वेदम्‌ । एतेन \“निरग्योः” “शरवे get” ५““खाङ्गेतस्‌ प्रत्यये eet # षं ९ नवा समानयोगवचगात्‌ | वा॥ २ निरभ्योः पूर्वोः। RI RTRs ३ अवे तस््रोंज्‌ । ९। द। ३९० ॥ ४ BR तस प्रयये at Ri ४ । ६९ । ५ रोपध्रेवोः प्राचाम्‌ । BIR IRR | द क्रतु थ्न MBs Resp ऽ ख्यव्यात्यरस्य। ९ ।९।.११२ । ८ खमवज्ञायमषेयो रकि दत्तेऽपि | 8।९।९१४१५। a ee eee ग वा समागयोगवचनात्‌ । वा । म वैष दोषः | किं कारणम्‌। समानयोन- वचनात्‌ | समागयोगे संख्थाताशुदेध्ं वच्यामि ॥ तस्य दोषो faat लटो बा।वा। aaa शच्वणस्य दोषो विदो लटो वा (aie 1 eR ) इति ` संस्यातामुदेष्ो म प्राप्रोति ॥ शाधेटोः नाडौसुश्ोख । वा । ध्राधेटोनाडो- malta ( १। २ । Re, १० ) संस्थातालदेश्ो न प्राप्नोति । खलगोरचाव्‌ ७९८ मषभाष्यप्रदौपोदृष्योतः | | (यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌ । ९।६।६० |) (शच. ९। पा, ६। ag) यतेषु परिइतो दोषः । समानयोगे दथोरद्ारणाभावात्‌ इन्दो ब्राह्मणानि” इत्यत्रापि न दोषः । तत्यदोपख्यापितवेऽणुषषारणा- भावात्‌ wa पके \“कटेकममेणोख age” “ant an wey हूत्यपरिइतेति च “awematagrem” इति चेन भाथे संग्राह्य ॥ भाषे तस्य दोष इति । (भा) “SATA”? TAHA: | अच तु लब्धति। क) ददं चिन्यम्‌ । तत्तय्योगे वक्रोचारितानामेव तथा aay दति प्चमुपक्रम्य tata: ॥ भाष्य नाडोसुष्योरिति । (भ दद *"दतोयाध्यायख्यभाविरो धादे कदे शिवचनः ॥ यस्मिन्‌ wat इति । (भ) “मानयोग” इत्येतत्‌ करणाकरणपकचयोर्मधये यच परे दत्यथेः। LTR Ted | २्अर।पादे। द्‌ १२७। R वेभो यशर खादेभंगाद्यल। ४।४।९१९॥। 8 नासिक्षास्तनयोरधाधेटीः ' ३।२। ९९ । afr ( ४ ।२।५०, ५९ ) | वा । संख्यातानुदेशो न oats सिनृष्वपकराभ्यां कन्‌ अलो च ( ४। १। ६२, २३) | वा संस्याताुदेग्ो न प्राप्नोति । युष्रदकदोखादेधाः। वा । य्॒रदसदोखादेशाः ( ४ ।३। ९,६,८ ) संस्यातानुदपरेन न सिध्यन्ति । तस्माद्‌ य्न पर्तेऽख्यौयांसो दोवा्माखयाय प्रतिविधेयं दोषेषु । खथ वा रदं वच्छामि | यासंस्यम- ` AW TATA. | ard (अ. १। पा. ३। था. १) ( यथासंख्यमनुदेशः समानाम्‌ । ९। RI ke । ) दत्याहरिति | कै) श्रचारुचिवोजं त्‌. अक्ररोत्या्थत इति wasfa दोषोद्धारश्य सुकरलात्‌ तदना्रयणं किम्थेमिति | कचिदिति | (के) युश्रदाद्ादे श्र विषये ‘“fagt लट” दत्य च कचिदिति । खलं गोश्सिच्ध्वादौ WT संख्यातानुदेश्राभावेऽपि श्रभिधानात्‌ प्रयोगानु- शरणात्‌ समास निर ऽपि क्रमेणान्वथः। "“कन्तकमणोख 2’ इत्य च ४वेद्नोयश्र” दत्य च श्ननमिधानादेतत्‌ दसू चाप्रटत्तिरित्यथेः ॥ एकयोगेः TUT तु waged श्रनमिधानाश्रयणए- भिति तात्पर्यम्‌ | Wa दु्ंयत्वा दाइ च्थवेति ॥ (भा) [~ = 5 | a I नमः [ 1: 0 ~ eee (~ न ल न्ययामि [4 ए षि +र ९ वच्चडद।पा४। aces २ खलशोरथात्‌ | दनि वरकद्यचश्च । 8 । २। ५०-५२ ॥ द सिन्ध्वपकराभ्यां कम्‌ । गजौ च । 8 । ३ । ३२-३३ ॥ SSRIs ARO ५ख४९।पा४ | TV J कः @ eee च ae ee ee i SF r pe ee ee eel र atu: समानां खरि तेन | ततोऽधिकारः। अधिकारश्च भवति खरितेनेवि | खवमपि खरितं दृष्टा eee स्थात्‌ । न चायते किमयं समसंस्याथं आहो विदधिकारार्धं इति | सन्देहमाचमेतद्‌ भवति सव सन्देहेष नेदमुपतिषते | शाख्यानतो विद्धेषप्रतिपत्तिनं fe सन्देष्ठादलच्तणमिति समसंख्याथे इति TINA: | Bee महाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। ( खरितिनाधिकारः । १।३।१९ |) (स.१। पा. Rt घ्या.) स्वरितेनाधिकारः । १।३। । net) । ---~--- ean नेयं हेतौ तोया । श्रधिकारखय खरितजन्यलाभावादते sre ‘ear भूतेति ॥ ॐ) न त्विति । @) खरितोचारणेऽस्याभिकारन्नापनेन चारितार्थात्‌ प्रयोगे शास्ता न्तरप्राप्रखरेण बाध्यत इति भावः ॥ न च खरितलघ्यात्‌। धमे- लात्‌ “समः सुटि” (८।१।५) इत्यादौ ्रयेऽतुवर्तमानहलः कथं तलम्‌ । तत्‌ समभिथाइता,ऽपि तत्‌करणेनादोषात्‌ । we चदं “समः सुटि” waa Ral || ददाधिकारो Arana इत्या छअधिकारेति। ॐ) Bee तदिषयोगभतं काय्यै वा शोकिकोऽधिकारः। aa शब्दश्च fafad काय्यै श्रयवाधः खष्पवेधो वा । तजा्थबाधस्य वदन निरपेचलात्‌ दितौये पय्ेवषानेग येगे योगे overt फलति | तच्च प्राय उन्तरथोगेषु करत्‌ Gaara यथा ९“संधागान्तख्य लोपः” ‘ofw शृत्यादाविति भाषः ॥ owe gee सम्लात्‌ “fa गतमिति" प्रभ्नोऽयुक्रोऽत FTE ९ खरितेनेति “cat gare” (२। ६। २९) Kara दतोया । RAST Are ६ किं गतमेतदियता बेग । मदभा्यप्रदोपदुद्योत। । gar (ख. ९। पा. Bi आ, ९) ( खरितेनाधिकारः । १५।९२।११ ।) किमयमिति । @) यद्चधिकार ग्ब्देन प्रतियागमुप्थानसुच्येत तदा ad सफलं यात्‌ तसय तु श्रन्योयं carey इति भावः ॥ न दौति। (क) श्रथवेधर्ूपा MAT न वचनसाध्य इति भावः । पारि प्यादुपस्थानलाभ दति बोध्यम्‌ ॥ वेवनेति | क) तथा च एुचमेवाचिणयत इत्यथैः ॥ सनिदहिता गोकमिकेति | ॐ) ४३ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( खरितेनाधिक्षारः। १।६।१९।) (अ, १। पा. ६। BT. 2 ) \८“श्रधिकारपरिमाणग्ब्दन तत्‌ १ देश्परिमाण faataa- मित्याह यथेति ॥ क) प्रकृतस्येति | ॐ) aa खरित दति सप्रमौति भावः ॥ भागे केनेदानौमिति। ऊ) aa हयधिकारजिदत्यथे न तु तदोधकमिति भावः ॥ दकारोऽनुवन्ध इति । कै) प्रद्याहारसुचश्यक्रमेणत्ययंः ॥ ननु इयोरल्ययोरयमन्योयानि- ति भवति | नैवमचालामल्पवात्‌ सबाणं बलादिति wee कथमिति | क) भिन्नजातौीयलं agar gat बोध्यम्‌ ॥ परिहरति परमतेति। ्यावतिथोऽल्‌ (भा १९ aa “सत्‌ सप्तमौति मावः इति प्राठोऽल्ि इ एतवे । “अधिका २» दद्यारभ्य “सप्तमीति मावः” दन्तं नालि इ एस्तके ॥ a यावतिथोऽलनुबन्धस्तावतो योगानिति वचनात्‌ सिम्‌ । att यावति्ौऽलषनुबध्यते तावतो योगानधिकारोऽनुवत्तैत इति ama ade यश्राल्यौयांसोऽलो wag योगानधिकारोऽनुवत्तेते कथं तत्र क्तम्‌ | भूयसि प्राग वचनम्‌ । वा ॥ भूयसि प्राग्‌ वचनं कत्तथम्‌ | प्रागसुत दति वक्तयम्‌ । तत्तदिं वक्तव्यम्‌ । न वक्तयम्‌ । सन्दे्माच-. मेतद्भवति सवैसन्देहेष चेदमु परतिकते श्ाख्थानतो विग्रेषप्रतिपरत्तिनेचि- सन्देह्ादलक्तणम्‌ इति प्रागसुत इति aera । यद्येवं नाधाऽनेन । मडामाद्यक्दोयोद्शोसः | 8 शद. (अ.९। पा. श। शा.) ( खरितेनाधिक्छरः। ९।६।१९ 1) दूति षादौ wet योगा बहवोऽखं दति मन्यते। श्राच्ेपाक अष्पे- ऽको बहवो थोगा दति । एवं मतभेरेनालां योगानां च प्रत्येक HUA TA च प्राप्तं तदवशस्ग्या च Wainy इत्यथः ॥ प्राग्देरिति। ॐ) “aga दे" दूति दिशब्दात्‌ प्रागिल्धयेः ॥ यावतिथ इति । कै) खमुदायाभिप्रायं “anf” इत्येकवचनमिति भावः ॥ १धभिति । (भा) श्रानमार्य्याद्‌ Tawa बडु सेषु उपखिततया संखार- qa चजपि स्टिद्युपश्ितिक cafe संदे दइनिमिन्तम्‌। एवश्च व्याख्यामाद्धिकारनिद्तिव्रदधिक्षारोऽपिं fag दति a यथे भिति भावः ॥ wal 'ञअधिकारगतिः (भ) UH WAKA फलान्तरम्‌ाइ ९अअ८। पा१।स्‌१९॥ २ विवर्णे “घम इति" afer २ न तद्रानगोमयं योगो amar | amare कि प्रयोजनम्‌ । खरिते- भाधिकारगतिवंया fanaa । अधिकं काय्येम्‌ । अधिकः कारः ॥ afi कारगतिः। गोच्त्रियोरपसजगस्य (१।२। ४८) इत्यव गोटाड यद्यं चोदितं तन्न कद्यं भवति । Masa सखरयिष्यते । खरितेनाधिकार- केनेदानीमधिकारो मविष्यति। लौ किकाऽधिकारः। ag Bea नाधिकार ति चेदुक्तं किसुक्षमन्धगिदे शत॒ निवत्तकरूक्मात्‌ परिमाषा । सन्देह [न स्वसन्देहेष चेदसुपतिषते व्याख्यानतो विर्रेषप्रतिपत्तिगेङडि UU LIA | इनुण चणितिसन्देहे afore स्थास्यामः | 58 ४३४ मषहाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | अधिकः कार इति । (भ) श्रधिकारग्रब्दोऽधिकव्यारारवाचो। न्यायप्राप्तादधिकोऽपि या- पारो aa दति भावः ॥ बद्धेति । ॐ द्धि विभागसंयोगौ प्रह्माविति भावः ॥ श्रभिरूपलप्रका- रोकवुदयपारोह एव संयोगः । श्रमिरूपलपरकारेण साङ्धाकैरपि बद्धिरभिरूपतरललदणएप्रकषाश्रयण साइाश्वकान्‌ SEMA जहातोति टद विशेष एव तदिषयस्यापि faag दूति भावः | १ अधिकः कारः | पूवविप्रतिषेधा न पठितव्या मवन्ति | quatre wage नुम्‌ पूवविप्रतिषिडं नुमचि रढष्वद्भावेभ्यो नुडिति ( ऽ। len): नुम्‌ get खरयिष्येते | तच्च खरितेनाधिकः काशो भवतीति नुम्‌-नुटौ भविष्टतः। कथं पनरथिकः कारः इनेन पूवविप्रतिषेधाः wen न पठितुम्‌ | लोकतः | तद्यधा | लोके ऽधिकमयं कारं करोतो्द्यते योऽयं ae सन्‌ बलवद्भिः सह भारं वहति | रवमिदहाप्यधिकमयं कारं कशेतोत्यच्ते सोऽयं पूवः सन्‌ पर वाधते | गतिभवतोति feat (७।९ ३ ) Rat uae ये प्रयया विदहिता्तषां हयं fama ax शखरितेनाधिकारगतिर्भवति इति न दोषो भवति ॥ अधिकं काय्यम्‌ । अपादानमाचाय्ः किं न्यायं मन्यति यच प्राप्यनिटत्तिः। तेनेव स्यात्‌ । य्रामादागच्छति नगशादागच्छति । सा काष्यकेभ्यः पाटलिपुत्रका अभिरूतरा द्व न स्यात्‌ । खरितेनाधिकं वायं मवतोद्यचापि सिद्धं मवति | तथाधिकरणमाचाय्ः कि न्यायं मन्यते यत्र छृत्घ्न खओाधारात्मा Bet भवति । Aiea स्यात्‌ fade ae cy सपिरिति । गङकायां गाः qt गगंकूलमित्वच ग स्यात्‌ । खरितेवाधिकं . ale भवतोद्यश्रापि (सद्धं भवति | अधिकं कायम | ( खरितेनाधिक्षारः। १५।६।१९१।) (ख. \। पा. ३। खा. १) | a) मष्ठामाष्प्रदोपोदद्योतः। ४२५ (ख.९। पा. 21 STR) ( खरितेगाधिकारः 1218121) नद्यास्तु तत्‌ सामोप्यादिति । &) ननु BISA खणद्रत्याधेय wa मुख्य श्राधारो विपरोतख्च sara दति प्रतिपादनेन प्रवारेकदेशे तरन्तीख्वपि गोषु प्रवास्य न सुख्यमाधारलमिति fa सामौोणपय्यन्तधावनेन दति चेत्‌ न BAGS न॒ तथा ATA कटे WA दत्यादेमुंख्यलानापन्तेः | तस्माज्चाणदत्यव्याणटत्यभयसाधार एच्येवाधारलम्‌ | ‘aga बज्- वयवाभिप्रायकम्‌ | बहवयवसम्बन्धाघेयकल्मेव विवक्तं रवं दत्यपि तदभिप्रायकमेव इत्याशयात्‌ | प्रतिः खां सप्नन्येव गौ- णधारलार्िकेति भाव इति कैयटानुणारिणः । aga: wes सको न मानं कटे We CHITRA | गङ्गापदस्य प्रवाइपरत्व तौरपरले Waal न सुख्यमाधारलं गङ्गा सर्वावयवानाभिव तत्‌ समोपदे शसर्वावयवानामपि व्याघ्यभावात्‌ । किश्चाजीपक्चेषि- कमधिकरणएत्म्‌ श्रत एव मासेऽतिक्रान्ते यदौयते aerfa ara श्रो पञ्चेषिकमधिकरणएमिति “aa च aaa” दति a wa उकम्‌ | समोपेऽपयौ पञ्चेषिक्र तत्वम्‌ । व्ापकाधारश्येवाधिकरणता Wags मानं a प्रश्त्यथतावच्छेदकविशिष्टे विभल्वर्थान्वयौ मि णा ee नको अति धनि =e १९ aaa च । क ॥ २ किमिदं मवान्‌ काय्ग्रहणमेव प्रत्याचष्टे न पएनदौयते यषण- मपि। यथेव fe aaa काथ तन्मासे भवं waa यदपि मासे दौयते तदपि मासे मवं भवति तच aa भव waa सिडम। न सिद्यति। न तन्मासे daa किं afe । मासे aa) णवं तहिं योपश्ेषिकमधिकरणं विज्ञास्यते । ५।९। ९६ । ead मह माश्यप्रदौपोदुद्योवः। ( खरितेगाधिकारः। ९।३।१९।) (GUL OT ६। घा. १९) चिनधम्‌ a हि कटेकदेगे कटलमस्ि तस्मारेकदे श्रगताधारलख कटे श्रारौपेण बोध इति गौण एव स श्राधार इति तचम्‌ ॥ नगु सखरितत्ेन wae: ‘ya: परमिव नित्यादौनपि बाधेत द्यत आहं तुल्यजातौयस्येति । ) यादृ शरदौ वधे प्रसक्त mae ख रितं प्रतिश्नायते तादृश मेव दौष्य तेनापनोयत दति भावः ॥ SHAT गाथयासगक्ाति भाय- विशेषायेति | (भा) गो णसथहायेद्यथंः ॥ ठतोयमाश २. अधिकारगतिः erat विरेषायाधिकषं काणम्‌ | अथ याऽन्योऽधिकः कारः पूवेविप्रतिषेधा्ैः सः। महाभाष्यप्रदोपोद्‌ द्योतः | पाणिनि कात्यायनपतन्नलिभ्यो yet नमः ॥ कृतेऽथ पतञ्जलिना गुरुणा तौधेदशिना । सर्दषां न्यायद्मोज्ञानौ महाभाष्यनिवन्धने ॥ न < + "अनुदात्तङित आत्मनेपदम्‌।१।२९९॥ नतु शादे श्रविधायकस्यैतेरोकवाक्यत्वानियमोत्तरमेव विकरणो- {त श्राह लादेभेषिति । क) एकवाक्यतापचस्त॒ भा विसंन्नाश्रयणक्त्रदष्ट दति भावः । पर प्राप्नपर ष्पद निवन्तैकतया we नियमलं werd रोतिः “युश्रबु- पपदे” (१।४।१०५) इति Be कथे ॥ ना ne vbieertsnaaeDeA Te १ विकरणेभ्यः प्रतिषेधो ame) चिनुतः | सनुतः | लगोतः | uate: | यिव आत्मनेपदं प्राप्रोति ( सावंधादुकमपित्‌ । ६।२।४)॥ ष दोषः | तेवं fread उकार द्रदस्यर सोऽयं ठित्‌ छिव दति । कथं वदद | खकार वेत्‌ छित्‌ छित इति ॥ थवा उपदे इति वत्ते ( उष- दे्ेऽनालुनासिक्ष इत्‌ । ९।६।२)॥ अथवा उक्तमेतत्‌ विड तु काग्धोतिदेश्रादिति (fas तु पवस्य काण्ातिदेशात्‌ | वा । गाङ्‌ कृटादि- ४३८ महाभाव्यप्रदोपो Sea: | ( खनुदात्तडित श्चाल्मनेषदम्‌।९६।३।१६२ |) (RAT aR) केवलाचेति । तम्य लोपावश्यं भावादिति भावः ॥ सामथ्यादिति। () तेन च “यन विधिः" (१।१।५२) दति शाच््प्टृश्यभावेऽपि तदन्तग्रहए LATA: ॥ तदन्तविधेवेति | कै) शब्दं विगरे्ोषत्य तस्ामर््यात्‌ शास्तप्रावेत्ययः ॥ तेन ड्द्न्तादिति। कै) दत्‌ संज्ञकडकारान्ता दित्यः । श्रतिदशे तु “fee” aff बत्रो हिरेव । “किडःति च (९।१।५) इत्याद्तुरोधादिति भावः ॥ तेनेति । क) aq ug डिदिति awatfecafa भावः वहिरब्गोऽपि “किडति च" (१।१।५) इत्याथेकरूणयाय wna श्राश्रोयते इति बोध्यम्‌ ॥ भाय fee ee लान भ्योऽभिणनिखत्‌ (१।२।९१) इति Greafwny) । सवधा चडङटभ्यां प्राप्नोति। wd वदि धातोरिति दत्तेते | aq प्रनतम्‌ । भूवादयो धातवः (१।६।९) इति । तदे प्रथमानिर्दिष्टं प्रमोनिदिरेनवेषायः। अथा. दितिं विषरिणमो भविष्यति i वद्यधा । उच्चानि देवदत्तस्य एषा | आमन्त्यखेनम्‌ | देवदत्तमिति गम्यते | देवदन्तस्य गावोऽश्रा हिरणं च । आद्यो tute: | देवदत्त इति गम्यते । greg षष्ोनिरदिंशटं सदर्थात्‌ AWAIT ISAT SA: | Bae: ( अ.१। पा. RISER! ( शनुदारत्ताडत ऋात्मनेपदम्‌ । १।३।९१२। ) fat तु पूवेस्येति। (भा) पूरपदस्य पर भिन्लपरलात्‌ पचेत इत्यादौ “श्रातो fea” (७।६।८१) इति भवत्येव ॥ अचापौति । क) कुटः सनो “ae कुटादिभ्यः” (१।२।१) दरति ferry ware डि दन्तधातूलादिति भावः। “Ha caret तु यपदेशि- वद्धावात्‌ बिद्धिरिति बोध्यम्‌ ॥ इत्यपोति । क) उपदेपापदानुदटृ्तिवां कमेधारयो वेत्यपि बोध्यम्‌ ॥ वाक्येकवाक्यतयेति। ओ) श्रापाततोऽवान्तरवाक्धार्थबोधोत्तरं वाक्येकवाक्यतया महावा- STURT इत्ययः ॥ रकवाकतायामिति । क) a SD a eet i tee eee th co, AY 2 ee ९ ° एवेषदस्य” carey “इति छत्वाद्‌” इयन्तं नास्ति इ पुस्तके ॥ a “a इ्यादौ धातुत्वादिति मावः” दधिकम्‌ क पस्तकं | quatfafes’ fedtarfafed च भवति । रव भिष्ापि परस्तात्‌ प्रथमा- निरिं सदर्थात्‌ पष्ठमोनिदि्टं भविष्यति ॥ किमथ पुनरिदमुच्यते | दयात्लनेपद वचं निथमार्च॑म्‌ । वा । नियमार्थोऽयमारम्भः। किमुश्चते निय- मार्योऽवमिति ग एनर्विध्यर्थोऽपि स्यात्‌ | लविधागादिदहितम्‌ । वा। शविधा- नाद्यात्मनेषद परसीषदं च विदितम्‌ (९। 9 । ५८) 1 अलति cate ४४० AVIVA: | (SUG ३। था. २) (अनुदात्तङित श्चातमनेपदम्‌ । १।६३।१९१।' शादे प्ाञ्रयसंन्नामृलविधागेऽन्योन्याश्रयापत्तेः “श्रतुदात्तडितं दद्यादौ भाविसन्नाश्रयण्णीया खात्‌ । भ्रनुदात्तडितो we we तिबादयो भवन्ति येषां जातानामात्ममेपदरंज्ञा भविग्यतौव्य्ाः दिति ara: i वाक्यभेद्‌ एवेति | ॐ) वा्यभेदेऽपि एतकुखनिरौचणेमेव शच्छरंखारकं तिबादि- at न ततः खतन््मिति बोध्यम्‌ | नियमायेलपक्ेऽ्येषां प्ाप्राना- मेतत्‌ साम्था्निटन्तिः। एकवाक्यतापके तु तेषामप्रािरेवेति faite: ॥ भाखे तिपृतस्‌ श्त्यादिना सिद्धलाज्नियमाथवमित्यजञानानः wed किमुच्यते इति ॥ (भ) लविधानादिति | (भ) wag तदारेश्रशक्तकमिति बोध्यम्‌ ॥ श्रन्यतरश्यानवकाश्रते : विप्रतिषेधाऽयोगाद्‌ इयोः खावकाश्तां दध्यति विकरणानामिति। () (य मेतत्‌। किं celle | पिकषरणेस्तु शवह्ितलाभ्रियमो न प्राप्रोति | इद- मिहसंप्रधाय्यम्‌ | भिकरणाः fant नियम दति किम वत्तम्‌ | पर्ादिक्षरणाः (स्यतासौ ललटोः। Ri । ६६) । निचयाः wef विकरणाः | तेऽपि नियमे प्राप्रवन््हृतेऽपि प्रा्रवन्ति । नि्यतवात्‌ पर- ane विकरेष तेव विकररयेवडिततान्नियमो ग प्राप्नोति । मेष दोषः। गदकषाशो नियमः | सावकाशः कोऽवकाशः । य रते लयिक्षरणाः whee करणा लि्‌ लिटौ च | यदि gate पटरिभाषाविन्नायेव । किं wet मवति । महासाध्यप्रदोपौद्द्ोतः। ४४१ (GUAR GR) ( खनुदात्तडित श्चात्मनेषदम्‌ । १।९।१२।) द्यपि नित्यानित्ययोरयक्षः ख तथापि gi नित्यलात्‌ att दोष इति बोध्यम्‌ ॥ परत्वादिति । (भा यद्यपि प्राप्तखयेव बाध इति सावधातुकपरतवं द्ङपपादं तथापि waa: प्रात्निमाचेण बोध्यम्‌ । परत्मादाय तत्मटन्तिरिति भावः ॥ इति भाव इति । कै) इत्यभिमान इत्यथैः ॥ परिभाषाया लिक्गवत्तनियमात्तहगशेयति श्रात्मनेपदेति । क) UUNEN वाक्धमेदस्टेव स्वात्‌ काय्येकालाश्रयणम्‌ | Gafwaw च वाक्येकवाक्यतयान्वयः। स च दृत्यं we ara तिबादयो भवन्ति । तेषानुदात्तङितः परस्य we शयाने तादृशा भवन्ति| येषां जातानामाद्मनेपदषंन्ञा भवतौति । नावान्तरवाक्यायेबो- त्तरं क ° mA धं तेषां लस्थानिकत्श्ञानादात्मनेषदादिसनज्नोत्तरमवकवाक्य- arg किं भाविसंश्चाश्रयरनेति वाच्यम्‌ 1 we तचोपथितौ तावत्‌- काणकालं संश्नापररिमाषं यच काणं तच द्द्यम्‌ | लस्य तिबादयो भवन्तौ- दपस्धितमिदं भव“्नुदात्तखित श्चात्मनेपदं"” “erg कर्तरिपरस्मेषपदम्‌” (xia, ec) इति ॥ रखवमपौतरेतसाश्चयं भवति | केतरेतसाश्रयता। afufacaat लस्य wea तिबादौनामात्मनेपदपरसेपदसं Tat भवितव्यम्‌ , ( लः परदौपदम्‌ tie ।९९, १०० ) aerate तिबादयो भाष्यन्ते । तदितरेतराश्रयं भवति | इतरोतराश्रयानि च न प्रक््छन्ते ॥ परस्मेषदेष 56 9७९ महाभाष्यप्रदोपोद््योतः । (ayarafes खामेपदम्‌। ९।६९।६२।) (ख, ९। पा, BI शा, र) पन्तं तेनाषग्बद्धतयावश्छाने मानाभावात्‌ | अकारङ्गतयानेन सम- न्धानुभवोन्तरमेव तिबादिभिः सन्नानुभवात्‌ | तच महावाक्येनेति । क) श्रत एव भायेऽपि “लस्य तिबादयो भवन्तौत्युपख्ितमिदं भवति च्नुद्‌ान्न भा) ce | Was बोध्यम्‌ । कायंकाशपचेऽपि दमेव सज छ्ाकाङ्खथा तेनेकवाक्यतामतुभवति | परिभाषा cee परि भाषावदिव्यः । यथा परिभाषाकाग्योकाङ्कादश्ात्‌ तेनेकवाद्य- तापन्चा तथेदमपि खाकाङ्खावगरात्‌ भ्ाकाङ्घोत्यापके ₹ शिङ्गयव- हारः । Wet चाद्य तदाकाङ्कोत्थापकात्मनेपदलादिना बोधका- Ait शष्टो ईति ae शिङ्गव्यवहारः । एतेन सवच परिभाषालिङ्ग fad: परिभाषाकाङ्कोत्यापकं विधौ ge vere तथा विधि. सजे आ्मनेपदलादिनातुपश्ितेरिदमयुक्रमित्य पारतमिति । एवं च धातोः Kage मण्डुकशति विंभक्िविपरिणमश्च नाञ्रयणे धावितिं बोध्यम्‌ ॥ लकारविशेषेति |) श्रपरनिमित्कलेन शादे शानामन्तरङ्गलं वक्त योग्यमोदु शान हावत्नेतरेवराश्चयं भवति | पशखमेपदानुक्रमनं ग करिष्यते , Ta कततेयम्‌ , “इ्मुपराभ्यां छन” ( १।९। ee) येवमथम्‌ | मनु वेतदध्यात्मनेष- दामुक्रमय एब करिष्यते | “afcafera: कन्तेभिप्राये freee” (41 १। मङाभा्यपदौपोद्धोतः | Thy ( ख. १। पा. RGR) ( खनुदात्तडित च्यातनेपरम्‌ । १।१।१९२ | ) कलस we क्षाप्यनाश्रयणदिति केचित्‌ ॥ नन्वेवं परलाश्छवा- टयः GTA आर ष्येनेति ॥ क) ननु भावकममणोऽच्य चारितार्थ्यात्‌ कथमयं न्यायः। न च तजापि यका are: | एवं afe “पुरस्तादपवादा” इति न्यायेन धक एव वाधः श्ान्‌ न ware: |) किं च श्नादिभिः “येन नाप्राक्ति” न्यायाभावान्तददिषये सावकाशाः । कि च शग्विकराणण- दिषु शपो निदन्तौ श्या दयः खावकाश्रा इत्यत श्रा ए्रबादौति । (कै) we हतेषु WaT ख्ाद्यप्रापतेिग्यमिदं लाव- erat स्यादय दत्यनाजित्येदमिति वक्तुं युक्तं acre तु “धातोः” इतिवद्‌ “waerufea” cafe विहित विशेषणमिति बोध्यम्‌ ॥ एकवा क्छतेति | के) परिभाषालपश इति भावः ॥ waa । ॐ) प्रत्यनियभाओ्थके श्रनदात्तादिश्व एवात्मनेपदंम्‌। धातुमात्रात्‌ परदौपदमिति पथ्यैवकषानात्‌ कादि विषये किबिवेति भावः ॥ १९ “Bafa” इत्यारभ्य “णवं afe” इयन्तं नास्ति इ पुस्तके I en ) आत्मनेपदं मवति कन्तैयनुपराभ्यां क्णो नेति ॥ खात्मनेपदेवु चापि नेतरेवराश्रयं मवति | कथम्‌ । भाविनौ. सं ्नाविश्रास्यते इच ए्ाटकव्रत्‌ | ४४७ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः । ( श्नुदात्तडित च्ात्मनेपरदम्‌ । १।६।१९।) (BUTT ३। GTR) वाधनादिति । ` ज) प्रति (“प्रति इति नासि । क) नियमाश्रयणनेत्यधेः | क्यप्‌ किपोस्तु “area” विधिना समावेश इति भावः ॥ भाय अथवा पुनरिति | (भ) वाक्भेदेनेत्ययेः ॥ कर्तेति । कै) भिन्नवाक्यतायां तिबादिषजेणासरूपतथा wena प्रतिपन्ञ ल निमिन्तवमिति भावः ॥ भाघ ्रभिनिवत्तानि (भा) CS प्रापतानोत्यथंः ॥ ‘eq इति । ज) gaat विकरणव्यवधाने नियमाप्रटृत्तौ उभयोरपि पदयोः सामान्यशाखेण सिद्धतथा तदिधानं विफलं षद vacua “खे” दति तु एतत्प्वे विषयसप्तमोति भावः ॥ विकरणव्यवधानेपि fraanafanina इति “ne: शित" दति दते भाषे ध्वनितमिति वच्छते। श्रत एव शावद्याथां स्यादय इति पदेऽपि ग ` दोषः। afta भादयप्रामाण्ाद्‌ “squenign’ दत्यख 1 गयोपि CHR Deel २ अर ।पा१। TER RAIA । ह 4० १ अर ।पा१। २४६९) तद्यथा | कञ्चित्‌ कंचित्‌ तन्तुवायमाईइ । अस्र ET wes वयेति । स पष्यति यदि शाटको ब वातद्योऽय वाथो ग शाटकः शाटको sansa म्ामाव्यप्दोपोद्दयोतः | ४७५ (य. र। पा. ६। सा. २) (अनुदात्तखित अत्मनेपदम्‌ । ९।१.। १२) श्रा्रौ लिडः लिटोरप्रहत्तिरित्याः ॥ उभयनमियमपच्ोऽपि न सम्भवति । किमिति नोक्रम्‌ ( उभयानियमपच्लोऽपि ब समभवत्‌ किमिति नोक्रः। द। क) इत्यत श्रा उभयेति ॥ कै) रकस्येति | क) सशृदु चरित इति न्यायादिति भावः ॥ नन्विति। कै) “प्रधाने काय्यसंप्रत्ययाद्‌” दति न्याया दिव्यः ॥ रवं तोति | न्यायदययस्यापि सत्वात्‌ सन्देह दति wa: ॥ प्ररृत्यर्थेति ॐ) दन्दः ॥ नन्विति | क) “श्रलुदात्तडिति एव इत्यनेवकार सयान्ययोगयवच्छेदाथेकलात्‌ प्रहत्यन्तरात्‌ HAT तदगप्ाप्तौ विधयर्थतमेव न्याव्यमिति भावः ॥ नेष इति । क) खले कपोतन्यायेन शब्येप्रकरणं युगपदेवपदत्तमिति भावः ॥ भाश विप्रतिषिद्धम्‌ । माविनौ खल्वस्य सं ्ञाभिप्रेता स मन्ये वातो य्िततते शाटक इद्येतद्भवतगेति | खव fawn स लस्य स्याने कन्तयो यस्याभिनि- डे ्स्या्मनेपदभिद्येषा संक्नामविष्यति ॥ अथय वा नरस्तु नियमः। aq पोक्तम्‌ | विकरणेखंवहितत्वात्नियमो न धराप्रोतौति | नेष दोषः आचार्यं 99६ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( अरुदात्तित चाषगेपदम्‌। ६।१।१६२।) (अ. प्रा. RI eT) तच परस्मेपदमपौति। (भा) Sores इयथः ॥ प्र्ययनिधमे दोषाशरमाह ara क्धष भ्रात्मनेपद्‌ वक्तव्यमिति । (भ) “वा यष" Terie चतुः सभौ गेषादिद्यतः प्राक्‌ कारयति भावः ॥ लकारस्येति। ॐ) वाग्दणादिति भावः ॥ शभ्थशापि Wem प्रातिपदिकवे पि पदलाद्‌ “sue भ प्रयश्चौत" दृश्यस्य न विषथ दति बोध्यम्‌ | Wa TTA (भा) rae विकन्पदयाराक्मनेपदमिति शेषः ॥ रन च (प्ाप्नोति" द्यस्य श्रातनेपदमिति sie । ag” श्रादमने पदं “वचना” “at waa” दूति वचनादिग्यथेः॥ aq वा वचनेन शकारदैव ` पाचिकलबुच्यते न वात्मनेपदश्य इत्यत ITE ९ वा ऋषः।९।१। ९०॥ Tat Ti Reng दद्भ्यः Wat (Riel ery लटि च कपः । १।९।८१। ९ ‘? दति गासि roe | १ “तद्‌ इव्यारण्यः “gua” इयन्तं atta rea | पतति परयति ^विकषदयेभ्यो नियमो वक्ौयान्‌” इति यदयं विकषरणविधा- वाह्मगेपश्परसेयदान्धा्यति । “पषा दिषुता ङुषदिव। aceite” (३। १९। ५५) “अा्मनेपदेन्यतरखाम्‌” ( १।१। ue) एति । प्ेवदल्ि- ACTA TTT । | ass (GUAT UR) (अलुदात्तडित श्वात्मनेपदम्‌ se 1 द।९२।) लकार इति । (के) भिखवाक्यतापसे सामान्यङूजप्रठश्यनम्रभा विल्लारैतत्‌ प्रकर - रेन पूर्वं निटत्षशस्य wera ॥ fre विषयत्वा तदन्तस्य शलमप्यग्रक्ध म्‌ ॥ AT केवलप्रहतिप्रयोगस्हि तेनोष्यतेऽत श्राह. केवलाया इति ॥ क) नन्वेवमपि प्रयोगविकश्योऽस्वत श्राह प्रब्द्मिति। क) | साधुप्रथोगमिरवापरटृन्तप्रासलेण क्धवन्तप्रयोगाभावस्छ बोधयितु- मयक्रत्वादिति wa) एवं च “ay श्रात्मनेपदवचनम्‌" दति दितौयदोष Sea: ॥ TTA RAAT (भा इति aiveeay ननु आ्रापाततरिबादिखचेण प्रसक्त सुभयपदित्वं थथा पाञ्चा्येनिंयमेर पद्यते एवं प्रथमं नित्यवत्‌ । श्तं शकार निवत्तेनं पारिकमितिकल्ययितुं युकम्‌ । कि च दधि दत्यादिवत्‌ केवल्प्रशृतिप्रयोगोऽपि am क्य इति Set तिबा- दिद्चेण युगपद्‌भयप्रत्ययपरलासम्भवादयोचिकस्तयो विकण्पः स एव तज्ियमेरपराप्तः पुनः “वा क्यष” इल्यनेन fanaa इति कश्यनाथा एव युक्ताम्‌ म दोषः । एकवाक्यतापचेऽपि यदौदं पापकम्‌ | अमिनिदध॑ततानि हि शस स्याने खसनेपदानि पर स्मेपदानि च । wate “नुसर्गा हा (१ । १ । ४३) इति पिभाषां wife t किं पुनरियं प्रधयनियमः। खनुदात्तछित रणवात्मनेपदं भवति भावक्षमेणोरेबात्मनेषदं age महामाश्यप्रदोपोदुद्योतः। ( अनुदा त्तछित STRATE । ९।६।१९।) (ख, ९। पा, RETR) प्रकरणं भ ष्यात्‌ eres विकस्य इति सम्भावित तस्व प्रतिप्रसव दूति म दोषः ॥ नलु प्र्थथनियमपके “Terie” fa हतेऽपि दोषः। cee” श्यस्य सतेन WHT गेषादेवेत्य्ऽथौ न्तरे WHITE सवैत॒श्रापत्तरिति चेसत्यम्‌ | प्कततैयंव शेषादेव दति नियम- दयाङ्ञो कारेणा दोषात्‌ । न चैवमपि भावकमंणोरेषेति wears: विषयनियमेन श्रतुदान्तडितोऽपि कन्तेरि तडानानापन्तिः | न ९ अलुदान्तडित इत्यस्य TBA! गेषाद्भावकमेणो सद्राटक््यथं चारि ताश्यादिति Sq योगविभागसामर्थेनास्य arate श्रदोषः भाय अन्तु TSA | (भा) गरषादिति कत्ते्यतारूपादोषादिल्यादिः ॥ परस्मेपदिनोऽवकाशः (भ) इति भाव्यादवकाशरशरब्दो नित्येकवचनान्तः ॥ करणादौन्यवकाशः (भा) हूति कैयटाजिन्यपुंशिङ्गः। “तिडनन्तान्यवका ग्रः” दति “सरूप” (९।१।९ ४) Gre भाव्याचचेति बोध्यम्‌ ॥ तापि नियमानेति। (भा) १ विनिगमकविरुहेय। इ | रा ihn reine Nese (१।३। ९६) भवतोति । आहोखित्‌ प्रह्ये नियमः | अनुदात्त सात्मनेप दमेव मावकमंणो यत्ममेपदमेवेति | | कखाचविषेषः | वच wad नियते रेष aad प्ररदीपदस्यानि्टततलवात्‌ | वा । तच प्र्यनियमे शेषग्रहणं महामाग्यप्ररोपोदुयोतः 1 ete ` (SUT ३। आ. २) (खगुदात्तडित द्यात्मनेपदम्‌। १। ३। ६९ । ) तेष पर शोपदमेषेति नियमादित्यथेः । एवं चानवका ग्लादइचन- सामर्याद् विष्न्तोति प्रङत्ययनियमे भ दोष दति भावः ॥ तथापि । क) बज्ुखग्रदणोस्लौत विभेशारिता्थैऽपि ॥ तयोरेवेति । क) faucerftaratfefa भावः ॥ सदहानिधानेति । क) द्यपि निर्दिष्टार्थानां खाधिंकलेन प्रत्यथंकतेव न्याय्या तथापि व्याकरणान्तरेऽतिप्रत्यथादिकल्पनाद नाद्य, Te AWA: | षदा- भिधानं शच्योतकलेमोभयोरपि ोतकलादिति तलम्‌ ॥ अकत्तरौति । ॐ , भवच्‌ तु भ्रनवकाश्रलात्‌ fag दूति भावः ॥ मनु / ॥ eee षि 1} + [क 1 ऋणी ९ सद्धामिधानेऽपि दावितिवदथेता प्र्ेकमेव पया पेति बोध्यम्‌ । द्र । (न्नी «ce Oe ec ate पररसेपदनियमाथम्‌ । शेषात्‌ wa WHIT (१।९३।७८) दति। किं कारम्‌ । परखपदस्थानि्टत्ततवा्‌ | पर्या नियताः प्रक्ञ्र्थावनियता तच्च परस्मेपदमपि प्राप्नोति। तश्च शोषग्रयं ete परदौपदनिषमाचैम्‌ । शेषादेव wed मदति नान्यत इति ॥ धष शखात्मनेपदवचन तस्यान्धज्र निबमात्‌ | वा | wre eae वक्षच्यम्‌ | लोद्ितायति | लोहितायते (२।३६।९०)। किं पमः कारणं ग॒ शिष्यति | carat नियमात्‌ | तद्यन्दन्न नियम्यते ॥ wed चग च प्राप्नोति तद्दचनाद्‌ भविष्यति । असतु तदि प्रह्ट्यैनिवमः। 57 ` ४५० महामा्यप्रदोपोश्द्ोतः। (खनुदा्तयित आत्मनेपदम्‌ । ९।६।१९।) (ख.६।पा.६ शा, र) उपपद इति ओ) | विगरेयाभावात्‌ कथं कमंणौत्यस्य तत्‌ विगेषणत्मत श्रा सप्तमीति | (कै) विरेषोपदापकमच विगेषणपदेन faafen ईति भावः । खच रित aa भावलचणसपतम्यन्तम्‌ श्रनुदृन्तिमात्रेए कथं विषयसप- नयन्तं खादिति wer avers: | श्रब्दाधिकार एवाभित इति परिशारः॥ भा प्र्यथनियमवादौमत्यके लयोद्भाषितं गौरमचापि घमानमित्याइ सेषवचमं चेति | (भ) marta पञ्चे गरेषग्रणं कन्तंब्यमित्यथेः ॥ ग्रेषग्रहणान्तरं ¥ करन्तव्यमित्यभधिकं गौरवं प्रत्ययनियमपरे TATE क्तरि चेति ॥ (भ) आह्मनेपद विषयः । कन्त कमेकन्लां ॥ ननु खाश्रयकनतु प्रय परक्षेषदः श्रासिरैश्िकेन विरुद्धमिति कथं तत्‌ खादत श्राह प्रशध्धनियमेऽन्याभावः। वा । प्रशञ्यथंनियमे wet प्र्यागामभावः | छनुदा्यितसनादयो ग प्राप्रवन्ति। गष दोषः | अगवक्षाशाणादय SAT ( ।१९। १३१९ ) च ते वचनाद्‌ मविष्यन्ति | सावकाध्ारूभादयः | कोऽव काशः | परसपरिगोऽवकषाशः । त्रापि नियमान्न प्रापरवन्ति | वश्चदादय wee मावकमयो नियमान्न प्राप्तवन्ति | त्दादयोऽप्यगदक्षापाः। ते बच migfemfn (Rie lee) । feu ate भावकमंगोनियमान्न प्राप्रोति । विद्मि wergfaats (8141 ६९} । चण्‌ तदि कमे Greate प्राङनोति ( १.। १।१८) | तत्रापि प्रकतं कमयहणमङुवतेते | क धहतम्‌ । भङ्ामा्यप्रदोपोदुद्योदः | ४५९ (अ, ९। प्रा, RSL) ( कलुदातेडित खाक्षनेपदम्‌ । ९।६।१६२ । ) यदेति ॥ कै) THUS प्राप्नोतीति । ॐ) दितौयग्रेषयदणे तु aaa गरेषत्वाभावान्नेति भावः ॥ उभयोः कै) HARTA: । भावाभा वङतविरोधवदेव area faa- ma दति भावः ॥ न चातिरेशोऽनवकाशः RATA साधकाश- वाद्‌ इति तात्परयम्‌ । काय्यातिदेशेत्विति । क) केचित्त एतद्‌ भाग्प्रामा्ात्‌ काययातिदे णेऽपि परता दिव्यव- हारे इत्यन्षिदेशर ए देगोऽतिदिश्वमानकाय्या ण मित्या: | वस्तु- तः काय्ातिदेश्रः श्रास््लातिदेशदारव cam “कन्तेरि च” द्व्यादिचकारखारस्यात्‌ प्रशूत्धयेनियमपचे दोषान्तरमिति भाति तच्च न वश्छमाणयुक्ेरित्याश्येन च्छति [फिक्र ककय कनक" "क छ "9 षिध ‘ay कमपि चः ( ३।१।१२) इति । तदे तज्रोपपदविग्रेषणमभिधेय वि्ेषणेग Gere | ग चान्याथे प्रहवमन्याधं भवति । न खत्वप्यन्यत्‌ प्रह्ठ- ४५ € € हि्भव तमजुव्तेनात्‌ अन्धद्भवति ग हि गोधा सपन्तो सपणाद हिम वति ॥ यत्तावदु- ~ 69 69 69 यते अन्धाय weary भवतौदयन्याधमपि प्रकतमन्याथं मवति | 69 क $ ~ wv, TSU । WT aT प्रणयन्ते anaes पाणोय पोयते ered च प्रालयश्च माश्यन्ते | WAGs | खस्वप्यन्यत्‌ प्रक्तमनुवत्तनादन्धद्‌ भवति ग हि गोधा quant सपंणाददिभंवतोति भवेद्‌ RAAT स्यात्‌ | शब्दस्तु खलु येन येनाभिसंबध्यते तस्य तस्य विशेषको भवति | पेषवचगं च । ary 9६९ मह भाष्यप्दोपौद्द्योतः । ( अशुदारुखित श्यासनेपदम्‌ 1 ।२।१६२।) (ख, ९। पा, ६। TR) कतरस्मिन्निति ॥ (भा) भाये चकारखारस्छेनाह TATA प्रहत्यथेति ॥ (भ) ्रहत्यथेनियमवाद्या तावन्न दोष इति ॥ (भा) VACUA ha | क) भावकर्मणोखडानयोर्नियल्येन कन्तयंवोभयपरसङ्गात्‌ । उभय- रक्तौ नियमा wre atta पय्यवधतीति भावः ॥ भाय नाथः HATE । क) कर्तग्रहणादेष दोष दूति । (भा यथा च प्रषटतल्य्थनियमपर्े ATATATHT दोषः । श्रयं भावः। यदिकर्तषणं करियते तदा भिन्नविषथलार्‌ भावकमेणोरिति परदधोपदापवादो न भवतीति कर्मके रपरकपदं परा्नोतोति तन्गिटृत्तये TANG कन्तवयम्‌। यदा तु कन्तुगरणं न क्रियते तदा देष्णं च करसम्‌ । “erg कर्तरि ace” (Yi Rise) दति । किं watery । ररेवनियमाथेम्‌ | Tee यो नियतौ seat -अनि- बताते Rasta wget | तत्‌ देष्णं कतम्‌ । शेषात्‌ कर्तरि परद्ञेपदमेष .भाग्यदिति ॥ कलेर meat पदवपिषये TRAITS ATTA | ar कसरि चात्मनेपदविषये परसमेपदप्रतिभेधाये feats Weert कतं - यम्‌ । Taree दति THT | इह मा भूत्‌ | faust बुग्रलः खयमेवैति ( क्वत्‌ कमणा तुख्यक्रियः । ६।९।८०)1 कतरस्मिन्‌ परेऽ Ste | रहं नियमे । प्रहधे नियमे सान्न दोषः । प्रथो नियतौ seat मदामाच्यप्रदोपोद्द्योतः | 8४ (अ. र। पा. द। खा. २) ( खनुदा्तडित may ।९। ३।९२ । ) परद्ेषदे प्रापने भावकर्मणोरित्यारभ्यमाणं “येन aria” न्यायेन फेषादित्यस्यापवाद इति भावकर्मेणो रित्येतद्िषये श्रेषादिति a वर्तते इति कर्मकर्तरि परखमेपद निदन्तये Tae न are मिति दोषदः खाश्यमाइ प्रत्ययनियमे तद्ोति ॥ (मा) षदितौय “करत पहणएाख'” इत्यनेन दोषवानेव प्रत्ययनियम- स्तत्‌ करणात्‌ कभेकन्तेष्यतिव्यारतेषेति खचितं TITY पुरस्तादिति ॥ क) ददानो प्रशव्य्थ नियमवादौ खपे श्रापादितगरेषग्रहणकन्ते यतल्निराकरणद्धारा प्रत्ययनियमे तत्‌कर एप्रयुक्षगौरवमा प्रशव्धथनियमे (भा) इत्यादिना । गेषादिति पश्चम्यन्तमित्यथः ॥ fag इति । (के) fanfzgaafa शेषः ॥ एवं च प्रत्यय नियमपर एव a — ae ९. दितोयकमंकत्त प्रह थान्च | कं । क क arcane: कत्तं यद्योन कन्त ्रडणाचेष दोषः ॥ प्र्ययतियमे तद्धयं दोषः | प्रयया नियताः प्रत्र्थावनिषतौ तच करैयषगं क्त्यम्‌ माव्रकम- णोनित्ययैम्‌ | कतत ग्रह णाचेव दोषः | प्रछ्थैनियमे णेषग्महसं Wa करम्‌ । cqreat नियतौ प्रया अनियताः | ततो वच्छामि, remind wef) -ज्धियमारथं .मविष्यति । यज cee aye प्राप्नोति त्च पर्कोपदभेब भवतौति pane प्रद्ययनियमे दितोषं ए्रबयदर wee । 8१७ मषाभाष्यप्रदोपोद्योतः। ( खअनुदात्तडित ख्ानेषदम्‌ । ९।६।६२। ) (अ. १। पा. GTR) | व्यायाम्‌ दति . खितं aoe गषग्रदणं च वेतः पाणिनिः ्रह्यय निथमपके एव तात्यथ्य॑भिति तत्यङेऽपि कमेकतयेयातिनि- रासाय एच्छति भाखे तसि प्रत्ययेति । (भा) शक्तम्बमतमित्य्ः । ततः कत्तेरौति वाक्ये भावकमेणे रिय arent कतत विंगेषणमिति भावः ॥ नतु प्रत्यासत्या तद्‌ धालथेनि- ` ङूपितकमकररैववत्‌ तद्‌ धाल्ेभावकशलमेऽ TU एवं च रति जौवन्तमामन्द (भ) care कथं दोष इति शरश्च । भावांश प्रतयासत्याञ्रयणस्य भ्रश्य aTUTE पौडारूपमिति ॥ क) Tarawa | क) श्रच तु दन्ति भेद Ta | agree निरूपितकमंवसेव कर्मवद्वाषेनातिदेश्ादिति भावः ॥ व्यवहित इति । क) एवं चागमतरखेति न्यायेन कन्तटीति योगविभागः | “ATT ne ग ate । योगविमागः करिष्यते (21 RI te)! “ शअनुदात्तठित खौलनेपदम्‌”) | ततो “भावकरमणोः"' | ततः ' "क्तरि"? । क्रि चात्मने we मवति मावकषमैयोः | तवः “कमेद्यतिषरे'” । waters | भावकम करिति निद्क्षम्‌ | यदैव ate करमपि wate भवेव भावेऽपि करि प्राग्नोति | रति नोवन्तम मन्दः (ATT) RL RIS) | गास कि चिदु ACTING .. ary ५ (ख, १। पा, ६। आ, ९) (agerafsr खातनेषदस्‌ RRS I) ate aad बाधको न तु “MATA” दृत्धस्तेति भावः ॥ वर्तरौति चोभविभागेन “श्रतुपराग्याम्‌” CRRA युशनर- HATE कश्यान्तरेति । क) प्रथमं सामान्यतस्तिबा दिप्रा्भिः ततः RAITT भावकमेणो- रिति ततः cary शेषादिति प्राप्तं क्तुगामिक्रिवाफशाभावेना- सापि teary ततो योगविभागादात्मनेपदं प्रापनं ततो “तुप Taq” इति ततश्च उन्तरकच्लाभावलाद्‌ योगविभागस्यापि ag बाधकमिति न aca योगविभागेन तद्वाधममिति भावः ॥ श्रात्मनेपदापवादत्वाञ्चेति । कै) परलेन योगविभागवाधक “खरितजित" इति प्रापे Kee: । एव बाधकापवादल्ान्नतद्ाध्यलमिति भावः ॥ प्रा्िमाच्मिति । जर) बाध्यणामान्यचिन्तयेति भावः ॥ भाय पराप्राप्तिरप्रतिषिदेति। (भा) श्रवाधितेत्यथेः ॥ मतु “द्यम्‌” इत्यभेन पूवपक्रान्तलाद्‌ चोग- विभागरूपाथा एव TA: खात्‌ । स शऋङ्कक्ः। TACT बाध्य- "त Saal 2 — PS ATE yA Eee —— _ 2 # egg re arte गतौति (नार्थानां भाववचनानामञ्वरेः 1818) ५ )। featat योग- विभागः करिष्डते ( ९। ३। ११ ) । ^ अनुदानित आत्मनेपदम्‌” | यतो “भावे” | ततः कमणि" । कर्मणि चातगेपदं मवति। ततः “कत्तेरि”” |. क्तरि चाममेपदं भवति। कमेद्ौत्ययुवरेते भाव इति जिङततम्‌ | ततः ७५६ महाभाष्यप्रदोपोद्ध्ोतः। अनुदात्तथिति GATT ६।१६।९९।) (GUT RGR) बाधकभावस्य वेपरीत्यापततेः । इयम्‌" इत्यनेन गेषादिति प्राति- गाद्या । ae च वाधकलमतुपपन्नमतं श्राह पुवंविप्रतिषेधेनेति ॥ ® तदेवाह ञओषादित्यस्यावकाश इति । के) एवं इतौ थकचायानेवर “श्रेषादिति । श्रनेन “श्रतुपरण्बाम्‌" cee पूैविप्रतिषेधेन बाधे चहु्कशायां चयोगविभागप्रा्या ्रषादिति वाध्यते न॒ च पुनः “श्रतुपराभ्वाम्‌" Tae प्रातिः स्र गतिन्यायादिति भावः ॥ तद्‌ सापि योगविभागेनेति ॥ कै) शेषादितौति। ॐ) उश्गापवादयोरेकवाक्यतथा श्रपवाद विषये उशषगारसकतेरिति भावः ॥ परां प्रा्िमिति। (भ) कमकत विषयाम्‌ “श्रलुपराभ्याम्‌” दति aT इत्य्ेः। awa प्रतिषिद्धा (भा) eae वाधिता wa) पूर्वविप्रतिषेधारब्मे गौरवात्‌ ॥ “cua” cara योगविभागप्राश्तिरेवपराण्टशग्धः" इत्याह “कर्मैयतिहारे"। “कततेरि" दयेव | “mata” वेति निढन्तम्‌ | रवमपि “प्रेष gyal करयम्‌ “अनुपराभ्यां छलः” ( ९।६। ७९ ) RAAT । दह मा भूत्‌। खनुक्रियते खयमेव । पराक्रियते खयमेव । मनु चेतदपि महभाष्यप्रदोपोदुष्योतः | ays (अ. ९। पा. ३। खा, २) (अनुदात्तखित आत्मनेपदम्‌ । ९। ६ । ६२ । ) sata । (कै) बाध्यस। मान्यचिन्तयेति भावः ॥ पवादापवादत्वादिति। कै) पूवेमपवादबाधकपरं तच योगविभागस्य waren “aft- तमित” इति तदपवादलादित्य्ैः । क्षचित्वपवादलादिव्धेव पाटः। तदापि तद्वाधकल्ो पलक ware fe योगविभागस्य “श्रतुपरा- भ्याम्‌” इति साधकम्‌ ॥ भागेऽपि प्रतिषिह्खा (भा) इत्यस्य परत्वाद्‌ बाधिता इत्ययः ॥ भागे प्रत्याद्यायते इति । (भा वन्तैमानमामोप्ये खय्‌ कर्मकन्तरि AGA: कमेलाभावात्‌ पुनः कत्त ग्रहणेऽपि मेष्टसिद्धिरत श्रा 2S} भी [1 ऋ Gaol. SEP OE ee योगविभागादेव सिद्धम्‌ । भ सिध्यति । ्नन्तरा या प्राक्षिः योगविभागेन want बाधितुम्‌ । कत waq | “खनन्तरस्य विधिवां भवति प्रतिषेधो वेति"? । परा प्राप्तिर्पतिषिद्धा तया पाप्नोति । ननु चेयं ote: परां ote बाधते | गोत्सषते प्रतिषिद्धा सतै बाधितुम्‌ ॥ रवं तदि “कत्तरि कमं- यतिष्ारे” (१।९।९४ ) द्यत्र कतनग्रहणं प्रयाख्यायते तत्‌ ya मुत्तराशुवत्तिष्यते | शेषात्‌ कत्त॑रि (१ Qi es) कत्तरोति | किमथमिदः panic कर्तैरौति । क्तव यः कर्ता at यथा स्यात्‌ | कत्ता चान्यद य wal तत्र मा भूदिति | ततो “अनुपराभ्यां शनः” | क्तरि कत्तेरोश्येतव ॥ - 58 ays मह भाध्यप्रदौपोदृ्योतः। (कतरि कमव्यतिङरे।१६।९।१४ |) (अ.१।पा.६।शा.२) व्यपदेशन्तरमिति ॥ कै) भाष्ये HMMA | (भा) कत थवदारवान्‌ TAVAUTATAN ॥ Ae कमेव्यतिदारे। 21-8122 I ee OEY SOO ~ aq क्रियावचन्टैव aimee शोकप्ररिद्रूलाट्‌ धालन्वपे साचात्‌ सम््धलाभाच्च तस्येव ग्रहणं भवियतोल्यार्‌ प्रत्यासन्रत्वादिति। कै) लोकप्रसिद्यापेच्या शाते श्रा्वप्रसिद्धिरेव swat प्र करणादिति भावः॥ | सापनकमणि (3) fanaa ॥ तदिषयत्वमिति | क) ९ कियायतिदार इति वक्तयम्‌ । कमंव्यतिहार इ्यचयमान इ सज्येत | देवदत्तस्य धान्यं यतिलुगन्तति । इह च न स्यात्‌ । अतिलनते ्तिलगत इति । cate क्तं ग वक्तयम्‌ | Gat हि लोके कमय पच रन्ति | कां fret करिष्यसि | किं कम करिष्यसौति । रवमपि ede | afaaatarat: छृिमे संप्र्यो भवति y क्रियापि हिमं कमं । न महाभाष्यप्रदोपोदष्योवः। Bye (ख, १। पा. RI खा. २) ( कतरि कर्मव्यतिष्ारे । १। ६।९१४।) क्मव्यतिहार विषयायेवाक्याङद्भातोरित्यथे दति wan मनु देवदन्तखामिकधान्यस्यान्येन wane तत्‌ खलालुसल्े विंनिम- याभावात्‌ कथमचप्रात्तिरत श्राह सखौकुवन्तौत्यथे इति | (3) खौकारपय्येन्तं धातोशेचणेति भावः । क्ियामाचकर्म॑णः खलविनिमथय एव कमेविनिमय इति बोध्यम्‌ ॥ क्रियाणामिति । ज) faty द्रगयेष भअरन्यसम्बन्िनोऽन्यसम्बन्धर्पव्यतिहा र सम्भवेऽपि q- स्ायिक्रियासु तदसम्भव दति भावः ॥ योग्धतेति । क) नान्यसम्ब ज्धिनोऽन्यसम्नन्धिलं सः किन्तु अ्न्यदौ यलन प्रसक्षस्या- न्यषम्बन्ध इति भावः। एवं च साधनव्यल्यास एव करियाग्यल्यास दति तत्प््येम्‌ ॥ नन्वेवं ख ख क्रिया एव खेनकरणात्‌ “areca” दत्यत्र यति हार भावेनात्मनेपदं नस्यादत श्राह परस्परेति । क) परस्परसम्ब न्थिकरणए मित्यथेः | aay कमेकरणएसश्मदानापा- [> मणि | eee कि कोय ee षी रि सिध्यति । “कतुरौध्िततमं कम" (६।४। ४६ ) xed कथं च क्रिया नाम क्रिययेध्िततमा स्यात्‌ । क्रियापि क्िययेस्िततमा भवति । कया क्रियया | संपश्यति क्रियय। प्रार्थयति करिययाध्यवस्यति क्रियया atl इहच रष मनुष्यः प्र्ापूव॑कारो मवति स बुद्धा तावत्‌ कं चिदथं संपद्यति age प्रायेना प्राधिंतेऽध्यवसयेाऽध्यवसाय STAT आरम्भे निरत्तिनिटततौ पला- ९९० मह भाष्यप्रदोपोददयोतः । ( कतरि कमेव्यतिद्धारे । ९।१।१४।) (श्च, १। प्रा. RI GT.) दानादि शलणो बोध्यः । प्रायेण यतौ we द्योतकौ । afte सम्‌ रपि थथा “anata” cera क्षचित्त प्रकरणा दिकमपि तथा बोध्यम्‌ ॥ नन्वेवमपि एकक्रिंयानिषूपितकारकशक्रिव्यत्यासो नोप- पादितः । प्रहाराणां भिन्नभिन्नलादित्यत are षेति | रै) साधमभेदात्‌ कियाभेदावश्छन्भावेन शवं बजा तिङृतमेवेश्यमपेच- Wafafa भावः । एकधातुवाश्यतरेन च एकलम्‌ ॥ लोकिका इति । ) ncaa देवतेतिवदिति भावः ॥ दृह शास्त तदुक्रगतिः' इष्टेति ॥ (कै) “कर्मणि दितौयः"ति ufaaq wa शौ विक क्रियारूपं we चेदं संस्यासन्नाखभे WA इद तु हचिमाऽहृचिमन्यायमेवाश्वपेचा इयाद्‌ क्रियापि कृबिममिति। (भा ननु दइथोरपि क्रिययोः “पश्च गो धावति” caret सम्रन्धो दृश्यते इत्यत श्रा afm | वं क्रियापि कतिमं कमे | रव मप्युमयोःटधिमयोरम॑यगतिः प्रसन्येत तसात्‌ किथा यविषार दति क्त्यम्‌ ॥ न वक्तव्यम्‌ । इइ क्तरि दतिष्धार ्रतौयता सिद्धम्‌ | सोऽयमेवं fag खति यत्‌ कमंग्रइणं करोति तसैतसयो जनं क्रिया थतिदारे यथासत्‌ कमे aft मा भूदिति ॥' १ समब इद्यधिक्षम्‌ | क | महामष्थप्रदोपोद्द्योतः। ४६९ (GUT ३। शआ.) (कतरि कम्यतिद्धारे।१।६।९४।) मत्वा TA इति ॥ कक) भोक्तुमिच्छतौति । क) श्रव्ययङला द यमसच्वश्तो भाव दति भावः ॥ नतु करियाधा श्रपि जन्यलेन किंचित्‌ क्रियासाध्यलनिश्वयं किसुश्यते कथा इत्यत श्राह कियान्तरेति ॥ ॐ) संपश्यति क्रियया (भा) दत्यादिदग्रेनक्रिथाजन्यं प्रायनं तघ्नन्याध्यवसायजन्यारम्मेए TAA: ॥ क्रियया (भा) दति च पाठो षाश्मदायिकः ॥ ्श्षापुवकारौ | (भा विषारपूवेक्रियाकन्ता ॥ a FST | (भा, बुद्धिटत्या ॥ यथ कत्तग्ररयं निमर्थ॑म्‌। कमेदयतिष्ारादिष कत्तप्रगं भावकम निद््यधैम्‌ | वा । कमेव्यतिष्ारादिषु कत्रणं क्रियते मावकमणोरप्यने- नात्मनेपरदं (१। RI RQ) मा भूदिति॥ इतरथा हि तच्च प्रतिषेधे भाव- waa: प्रतिषेधः । वा । अक्रियमाणे कतत यरे मावकमगोरप्यनेभात्मने- पदं vee । त्र को ate | तत्र प्रतिषेधे भावकमंणोः प्रतिषेधः, BER ACHAT TAA । ( क्रि कमश्चतिद्धारे। १९।६९।१४ | ) (अ. १।परा. RI सा, २) ताव्त्‌ । (भा) प्रयम्‌ ॥ कंचिदथेम्‌ । (भा) WISI ॥ पश्यति । (भा) फश विषयसंकन्ोऽच दगेनम्‌ ॥ तव्नन्यः फलोपायविषयोऽभि- लाषः प्राथेना ॥ (भ) asa: क्रिया विगेषश्य फलसाधमलनिखयः STATS: ॥ (भा शरभिलाषे सति तज्जिख्चयकरणात्‌ ॥ तत्नन्यमानसोप्रत्तिः SITALT । (a) तश्नन्यात्रिया निदह्ति; । (भा) ततः पफलावार्िः (भा) तच्च प्रतिषेधे (१९।३।१५ ) माषकमंणोरप्यनेनात्मनेपदस्य प्रतिषेधः yard | वतिगम्यन्ते ग्रामाः । श्यति हन्यन्ते दस्यव दरति ॥ न वानन्तरस्य प्रतिषेधात्‌ । वा । न वैष दोषः। किं कारणम्‌ । अनन्तर प्रतिषेधात्‌ | नन्तरं यदात्मनेपरद विधानं तस्य प्रतिषेधात्‌ | कुत एतत्‌ । अनन्तर fafuat भवति प्रतिषेधो वेति। vat प्रा्निरपतिषिद्धा तया मविद्यति। गनु चेयं प्रातिः पुव प्रातं बाधते । गोत्‌सइते प्रतिषिद्धा सतौ बाधितुम्‌ ॥ SUG तदि कतत रयं TM । न कतश्म्‌ | मयते तैव “tag महामा्यप्रदौपोदुद्योतः। ade (अ.१। पा. RGR) (कतरि कमंब्यतिष्ारे।९।६।१४ |) cau: ॥ “फलावाक्षिः” yeaa दशनं फणविषयकमिति सरितम्‌। श्प्तमोभिस्ततोवा भिख पूरव पूवस्योत्तरकारणएता बोधिता | तचारम्रयाणयमानवेन प्रजतक्रियायाः Raa ॥ अव्यभिचारादिति । कै) स॒ च उक्षविभकिमि्भाथय दशितः ॥ ननु कमेग्रहणाभावे करणादिव्यतिदहारोऽपि wet आह . क्रियाया इति । क) साध्यलेन प्रतोयमानत्ात्‌ शब्दं प्राधान्यम्‌ | क्रियायाः क्रियो- हे श्यललच्णमाथे प्राधान्यं च॒ कर्म॑कारकस्येव इति तयोरेवग्रणं न करणादेरिति भावः ॥ कमंग्रहणेन करियामाचग्रहणे उपायमाह क्रियाया इति ॥ के) कारकपरले meta | कै) mare प्रत्ययः are: ॥ क्रियापरले तु भावे भावश्चान्तरक्ा ति भावः ॥ भाथे कमेव्यतिहारादििति । (भ) श्रा दिग्रहणात्‌ “शेषात्‌ क्तरि” इत्यतः प्रागनुटन्तावपि फलाभावप्रतिपादनाथं भावकमेणोरण्यनेनेति विहितस्येति गेषः ॥ Deets ee ere rp oe gieipain कत्तंरि qaqa” (१।३। १६८) इति । stata कत्तेगरहया कत्त - च्यम्‌ | किं प्रयोजनम्‌ | कर्तेव यः कर्तां तच यधा स्यात्‌ । कत्तं चान्य यः कर्ता aa मा भूदिति । | ede महाभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। (ग गति हिसा्येश्यः। UR ital) (ख, UIT. ३। खा, २) 'न गति हिसाेभ,। १।३।९५॥ प 1 क इसादोनाम्‌ (भा) दल्यादि शब्दस्य व्वस्थाथैल्े हेरन्तरेषां धातुपाठटपटितानां VET स्यादत श्राह इसोति ॥ ७) पठन्ति (भा भायोदादहरणणड परब्द्क्रियाणामिति। क) शरगष्दहासे भवति (न चेति । र) बहदभिनो पिचारयन्त्‌॥ हृवद्योरिति (भा) दध्येव पाठः ॥ इरिवद्योः (भ) दूति पाठे इत एव निर्दभरादिकः किचेऽपि गुणः | हतगृणा- लुकरणादा इगिति कल्प्यम्‌ ॥ | १९ प्रतिषेधे इसादौनासुपसं ख्यानम्‌ । वा । प्रतिषेधे शसादौनामुप- संख्यानं कत्तेयम्‌ । व्यतिहसन्ति यतिभलपन्ति यति पठन्ति । शरिव्मारः परतिषेधः। at) इरिग्योरप्रतिषेधो भवतीति ame) संप्रहरन्ते शाशानः | सरं विवदन्ते गरगेरति | न afederd: | देश्रान्तरपापरयत्रियो ate: | महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ९६५ (ष्य. Ql पा. ३। BT. २) ( न गतिदहदिंसायमयः। ९।६।१५ | ) योत्‌स्येति । क) संप्रहारग्रब्दस्य युद्धेऽपि रूढलादिति भावः ॥ वान्तिकस्य वडि- गहणं प्रत्याचष्टे भाय न वहिः (भा) दूत्यादिना ॥ नान्तरोयकत्वादिति । ॐ) यामं प्राप्न इत्यादौ देश्रान्तरप्राभेगंति विनानुपपन्तेरिति भावः। Ufa Waa न संयोग एव देग्रान्तरस्थंपि श्द्रणन wafa वहारात्‌ । यामं प्राप्तवान्‌ इत्यादौ संयोगमूलकाधारधेयभावः प्राः । कचित्‌ aw शितिरेव प्राप्तिः । \“दितौयाश्रित'' इत्यदा- हरणे “Gann” carat’ “श्रादिकमेणि क्तः कन्त॑रि a’ कन्नैरि क्रो बोध्यः। नान्तरौोयकतया प्रतौयमानस्यापि तदयलाभिमानेन वार्तिकारम्भः | Tad मानमाह स्येवेति। क्त) aaa न गतिदिंसयो रित्येव वदेत्‌ । गतिदिसयोवेत्तमानेभ्यो धातुभ्य इत्यथे इति भावः ॥ भाव्ये उक्रोदादरणेऽपि गत्यथलाभावं anata गर्गाणां चेति ॥ क्त प्रापणम्‌ | (के) ey: ॥ |), सि १ दितमैयाभितातोतपरतितगताव्यन्तप्राप्तापन्नैः | २।९१९।२४॥। २यअ२।पा४ | Fst I o9 tie Belerdindinte mete etna odd मदामाष्यप्रदौपोद्द्योवः। ( इतरेत रान्योऽन्योपपदाश्च Rie ied!) (BUA दधा.) कन्धादारकमिति। क) कन्याप्रात्निफलकपा णि्हणएदारकसम्बन्थो विवार इत्यथः ॥ गर्गः (भा) दति दतौथा तु सहां Aha ॥ गर्गे: स कन्याद्ारकंपमन्ध प्ाप्ुवन्तोत्यथेः ॥ देशान्तर प्रहणमुपशचफमिति तात्पययेम्‌ । 'दतरतरान्योऽन्योपप्दाच। २। १६। तरा a vy 7 ~ ee Ree Pate ॥ 4 नवितरेतर ्रष्देनेव कमप्वचणोयस्य द्ोतिलात्‌ इक्षार्थाना- fafa न्यायेनाबाद्मनेपदाप्रसक्धिरत are लोकिकं इति । ॐ) शाघवादनयोः प्रयोगालुशार एव बौोजमिति भावः ॥ “इप- पद्‌”ग्ब्द्चाच यौगिको नतु रूढः ॥ १ परस्थरोपपदाश्च | वा| परस्परोपपदा्ेति वक्तयम्‌ | परस्परस्य व्यतिल्लगन्ति | परस्मरस्य ति एनन्ति | ACTATAINT TST: | 11. (ष्च. पा. ६। शा. श) ( विपराभ्यां नेः। Li Ri ret) पविपराभ्यां जेः । १।३। १ हृष्टापचार इति । (भ) इृष्टव्यभिशारो दृष्टो पसगंलाभावतवान्‌ इति यावत्‌ ॥ पकि- वाचकविग्रब्दस्यानुपसगेस्यापि स्वादं प्ौति ॥ क) aw चेति । (के) eye द्ोत्या्ंना्थेवानेवेति भावः । ददं चिग्धम्‌ | तत्‌ ag भौतपूर्विंकाथैवलस्येव ग्रहणात्‌ । दद रूढ़ातिरि क जरत्‌खायं- लाभावाञ्च ॥ विभक्तयन्तस्येति । &) सम्बद्धिएणएख्य विभाहवत्यत्यननग्नर परटत्तेरित्यभिमानः ॥ नतु विभषत्पत्यनम्तरं एणमटन्लावपि विगशब्दाग्धवर्णावच्छदेन विकारसत्वात्‌ त्याणेकदं श विहृतलमश्टेवेति रेत्‌ वचिनधमेवेतत्‌ ॥ पवस्य काय्ये इति । (क) चिनयमिदम्‌ । हे wa इत्यादौ सम्बद्धिश्ल्‌ लोपे “श्रमि १ उपसं ग्रदयं कश्यम्‌ | KY मा भूत्‌ | पशानयतिसेना॥ तत्त वक्तव्यम्‌ । ग वक्घश्यम्‌ । यद्यपि तावदयं पराशब्दो दृ्ापचार उपसग खा- Wary आयं खलु विश्ब्दोऽदृद्ापच्ार उपसगे रव । तस्यास्यकोऽन्धो दितौषः सच्ायो भवितुमद्ं घन्यदत उपसर्गात्‌ | द्यथा | कस्य TSM नाचे इति गौरेवोपादौयते नाश्चो ग गदंभ इति । aq महामाष्यप्रदीपोदुद्योतः। | ( विपराभ्यां नेः। १. द।९९ । ) (@. RL UL ६। खा, २) परवे्य" श्रन्यवद्वावानापन्तेः VATA TIT सुडनापत्तेश । We दूत्यं व्याखेयम्‌ । fame इत्यस्य जयतिसम्बद्ध इत्यादिः । aq जयति षबद्धो विग्रब्दोऽदृष्टापचारो दृष्टान्याथेक cay: ॥ ददृश. प्रयोगां क्राणदगशेनारिति कुतोऽन्यवम्‌ तदाद अन्यदत इति । (भ) श्रत उपसर्गादन्यलमित्यथेः ॥ ननु पूरणएप्रत्ययान्तस्य सजातोय- पिषयत्वेऽपि प्रकृते किमायातमन श्राह दितौयेति । कत) दृष्टान्ता स दति भावः। यदपेक्षं दितौयत्वमिति। क्र) यदौोयं सदायत्वमित्य्ः | दित यग्रब्दः सहायवाचौ | एवं च यथा शोकः खषजातोयमेव सहायसुपाद्ते एवं ग्रब्दोऽपि प्रयोगे सहायं शजातोयमेवो पादत्ते न विजातौयमेतनसुलिकेव सदचरिता- सहचरितयोः सहच रिते सम्मत्यय इति परिभाषा । ay avait तल सदु श्लमेवेति दिक्‌ ॥ सम्भवत्विति | ॐ) वौजयतः बेजयतौल्यादौ । Ws तुनापूर्ोक्तप्रयोगाभावरूपस्तद- संभवो ध्वनितः ॥ परस्परेति | (के) विग्रन्दसादवर्ात्‌ पराग्रब्दोऽयवन्तः प्रसिद्धो wet) तत्‌ मद्ाभाष्यप्रदौपोद्योतः । ४६९ (अ, १। प्रा. द। अ. २) (खणो दोऽनास्यविद्धरणे । १। इद।२० 1) साशचथ्याखच विरूपसगं एषेति भावः । प्रकृतिवदनुकरणमित्यस्या- नित्यलाष्नै रित्यच इ यङभावः ॥ [= & Sore TST दोऽनास्यविदरणे। 2 | 81 Re | ~ 1 SP विभाग इति । क्षे) व्यसनशब्दस्य पोडायां ecasfa ददातेः पौडायंकला सम्भवेन निषधवेयर्थ्यात्‌ स न ग्टद्यते इत्ययः ॥ विभागशब्देन तद्‌ नुकूल- व्यापारो Wed तदाद विकासनमिति ॥ कै) पादविहरणमिति | (क) दूदमुपलचणम्‌। “श्रगनोन्‌ विहर” caret प्रज्वलनस्य विहार- Taare: लोलायाश्च प्रतौतिः। श्रत एव श्वेः पाद विहरणे” इत्यच पादग्रहण चरिताथम्‌ ॥ १९ आआखो दोऽब्यसमक्रियस्य | वा । Bret दोऽव्यसनक्रियस्येति वक्त- यम्‌ । दृष्टापि यथा स्यात्‌ । विपादिकां याददाति | कूलं याददातौति | तत्तद्धि AMA । न वक्तम्‌ | RUTST दोऽनास्य eataat सिडम्‌ | सोऽ- यमेवं सिद्धे सति ्याद्रण awd करोति तस्येतत्‌ प्रयोजन मास्यविष्- रणसमानक्रियादपि यथास्यात्‌ | यथा जातौयका चास्यविष्धरणक्रिया तथा नातोयकाऽचापि | खाङ्क्मकाचच | वा । खाङ्गकमंकाचेति वक्तयम्‌ | इह - मात्‌ | Greed पिपोलिकाः wage सुखमिति ॥ yee महाभाष्यप्रदोपोद्थ्ोतः । (are दोऽनास्यविहरणे । १६।६।२०।) (GUAT RETR) दुःखादिषठिति। ज “gay विपदिभशे दोषे कामजकोपजे" इति कोश्रत्‌ दुःखा- दिभग्बस्धिक्रियादृत्तेरपि प्रतौतिप्रसक्गं इति भावः। करियागरदणे ्‌ व्सनर्ूपक्रियावाचकस्टेव यरहणादिभागायंकलाभः। खरूपतो दुःवा- fea qa क्रिया मापि घातुवाश्यमिति बोध्यम्‌ ॥ विपादिकां व्याददातौति। (भ) विपादिका टत्तिविभागानुक्रूलो व्यापार wean रति बोधः ॥ WA द्रद्यलात्‌ कथं ay धातोटेत्तिरत श्राह areata | (भा) श्रा्यटृन्तिविभानुकूलब्यापारे cee: ॥ नन्वेवभा्यश्सवेतत्रिये- तरा्चदत्ेरदाधातोरित्यं “गामादाग्रहष्वविशेषात्‌"” सवेदाग्ब्दाना ग्रहणं स्यादत TTY ददातेरेवेति | क) mega ग्रेषः ॥ नान्येषामिति । क) श्रनमिधामादिति भावः। एतेन शोधनचण्डनादिनामप्याख- समवेतक्रियालया विगरेषादन्येषामपि दारूपाणां ग्रहणं प्राप्नोतोति परास्तम्‌ ॥ श्मास्यसमवेतैवेति। ॐ) आखयमाज्रसमवेतफलजनकक्रियाटनतेनहयधेः । श्राख्यमाज्रसमवेत+ फलजनकक्रियालचकाग्य शब्देन च समासः। एवं खंमुशमित्यादौ मडहामायप्रदोपोदृद्योतः। ` ४७९ (अ.१। पा, RISER) (साठ दोऽनास्यविहरणे 1h 181 Re । न दोषः | तदथंफलस्य संयोगस्य कन्त कर्मभधसमवेतलात्‌ न्याख- लादाह पग्यदास इति । (a) तेन सुखन्यापादिके व्यादत्ते इत्येव । वस्तुतः प्रसच्यप्रतिषेध wa खाङ्गकमेका दित्यस्यान्वयासम्भवात्‌ प्रह्युदाइरणभ गेण AU ॒तत्घ॒- aaa बोधनात्‌ । म fe विधिगरेषले तत्‌ प्र्युदाहरणं सम्भव- तौतिपरे- ५ विदरणविशेषेति । @) विकासर्ूपेत्यथेः । wre ge विहरणभित्यर्यार्‌ दति भावः ॥ शत एव यथाजातौयका (भ) दत्याटिभाख सङ्गच्छते ॥ न तु पारिभाषिकमिति । क) रनिमलद्र लाच । यद्यपि तस्यदं न्याय्यं तथापि यास्था- नाषषच्यानुषाराचचेदमेव रात दति भावः ॥ खाङ्गकमकाद्‌ (भा) ति पञ्चमो निरदशात्‌ | अव्यसनकरियस्य (भ) दति वष्टोनिर्ेशाश्च awe “द” दति पदं पश्चन्यन्तं षष्ठयन्त वाऽस्तु इति वान्तिककारो मन्यते ॥ 8७२ मदहाभाष्यप्रदोपौदद्योतः। ( कडोऽनुसप्ररिभ्यख । १। ३।२९ | ) (ख. १। पा. ३। सा, २ । कुडोऽनुसंपरिभ्यश् । १।३। २१॥ 99 8 9 कमप्रचचनौयेति । क) धालंविशेषकवे त्‌ धातोरकर्मकलान्ममाणएवकमिति दितीया- नापज्िरिति भावः ॥ गमेः (वा) दति वातिके गमेण्येन्तस्य निर्दे दति बोध्यम्‌ ॥ पाय ce Am भः ९ BATE कत्वम्‌ । धह माभूत्‌ । अनु (१।४।५१) करीडति माणवकमिति | समोऽकूजने | वा । समोऽकूजन इति वक्षयम्‌ | दह माभूत्‌ | संकौडन्ति शकटानि । आगमेः त्षमायाम्‌ | वा | आगमे चमायामुपसंख्यानं कन्यम्‌ | अआगमयख तावन्माणवक | शित्तेनिक्ञासा- याम्‌ । ati गित्तेजिक्लासायामुपसंख्यानं कनैव्यम्‌ । विद्यासु शि प्ते | धनुषिभित्ते 1 किरते्षजो विकाकुलायकरणेष | वा । कियतेद्षंजोवि- काकुलायकरणेषुपसं व्यानं कत्त यम्‌ | अपदिरते दषो we | अपख्िरते कुक्कुटो भच्छा्ौं | अपख्िरते श्वाश्रयाथौ ॥ हरतेगतवाष्डौल्ये | वा । हरतेगतताष्डौल्य उपसंख्यानं कत्त वयम्‌ | SNAG अनुरन्ते | Ales गावोऽनुष्टरन्ते । साखिनुप्रच्छयोः | atl साङिनुप्रच्छयो रप संख्यानं क्त्यम्‌ । Syd wars: | eed गरमिति ॥ आप्िषिनाथः। वा । अ मि नाथ उपसंख्यानं IIA | सपिषो नाथते | मधुनो भाधते | शप उपल. म्भने । वा । प्रप उपलम्भन उपसंख्यानं कत्त व्यम्‌ | देवदत्ताय qa | re! दत्तायश्पते। मद्ाभाश्यप्रदोपोद्द्योतः | BOR (Q@LIM RIEL RI) ( Me rsqata fos 1 41 1 २९ ।) मात्वरिष्ठा इति । क) श्रष्ययमाद्ययं RAHM लमख मा att कुवित्यथेः ॥ शिश्रिति | (वा) सनि “afaater” इति cara श्रभ्याखलोपे “स्कोः” इति लोपे wa इक्‌ प्रत्यये. शिकेरिति fade: ॥ नन्वेवं जिन्नाषाया- afm: ) समर्थेच्छायामिति wai न्नानविशिष्टायाः गशक्रिच्छा- विषयतया ज्ञानस्यापि तच्लामपायात्‌ । दर्यांस्तु विशेषः । इच्छा wae: शक्रिः wee) ‘ae न्नानविषयत्वम।त्मनेपदद्ोलमिति तदाद कचिदिति ॥ क) › ननु प्रतिपदोक्कशिक्षेरोवग्रहणं युक्रमत श्रा विध्यथमिति | क) एवं च वि धिललानुरोधेनेव परिभाषात्याग दति भावः ॥ aa श्रक्रोच्छा arene fara: कथं जिन्ञासाथां afaca are ` क्रियाविषयश्चेति । क) एवं च जिन्नाषा विशेषणो शतन्नानविषयकलेन जिज्ञासा विषय- aa तस्य जिन्नासायामिति च विषयसक्तमोति भावः । Aare १९ तस्य ज्ञानविधयत्वभावे परदे द्योव्यमिति तत्त्वानपायादाङ । इ ॥ 60 9७४ AWAIT ATTRA: | ( करौडोऽनुसंपरिभ्यखच । १। ६ ।२९। ) (BRITE RL aR) seta (कै) जिन्नासितुमिति। क) जिज्ञासाविषयवे न्नानाथेशक्रौ जिन्नासाधंलारोपः। वार्तिका fad: सनन्त ग्रहणमिति ज्ञापयितुं जिज्ञासाया विषयवेन निर शः शत दति बोध्यम्‌ । विधधाविषयन्नानफलकं क्रो च्छेति बोधः, श्रात्मनेपदसमभिव्याहारं खन्‌ aad: शकेन्ानविषयग्रक्रिबोधकाल- fafa तात्पय्येम्‌ ॥ जिन्नासायाः। (कै) द्‌ च्छा विग्रषणोभतन्नानस्याः ॥ विधेरेवत्विति। क) शिच्ेरतुदात्तवेनात्मनेपद सख सिद्धता दित्यः | विषयत्वेनेति | ॐ) तच हषः कारणं जौविकाकूष्णायकरणे फल दति विवेकः | इष्टा वाला धूशिमवविरतोत्यापि खादत we इर्षा दिवेति । क) इर्षा दि पवकाऽऽलेखन VIB | ट हाऽऽलेखनाभागन्नसुर्‌ शब्द- ्रक्षिखभावात्‌ | सुट्‌ विषय एवात्मनेपदमिति भावः ॥ ताच्छौष्यम्‌ श्रविष्छदैन WN तदाह सततमिति ॥ कै) पेतृकम्‌ (भा) महाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः | 8७५ (qq QAR) ( क्रोडोऽनुसंपरिभ्यच्च। ९ । ९। २९ ।) cae “aa श्रागतम्‌” इत्यधिकारे ९“खतष्टञ्‌” । arate किं रावणमनुदरति नटः | नायतेरनुरात्तेलादचनानथंक्यमत आह आशिध्येवेति। दरदं ware इति er TT: तत्‌ प्रयुक्तः परदित्सातुकूलो यापारो याचना इति श्राशौर्याचनयोभभंदः। श्रस्वानुदात्तेवं तु युजयेभिति बोध्यम्‌ ॥ ` ` ` gad करोतौति। क) सत्यथेकोऽपि “a” आङःूर्वोत्कष्टापूवेक शब्दमात्रे ez इति भावः! ॥ ग्रपतिर्नानार्थः । श्रस्याक्रो शरे । देवदत्त शपतोति। निन्द- Nae: । श्रस्तिततत्वावेदनपू वेकं तक्मत्यायनाय त्राह्मणदेः why दतादिना Vay Wel मानसस्यथरूपे वा श्पये । यथा विप्र शपे क्षाचधर्मंण शपे इत्यादौ । eater तु कमंणोऽपि कर णलविव- वया । श्रस्ति प्रकाशने देवदत्ताय प्रपते RIANA: | तच खरि- तलात्‌ सिद्धेऽकचैभिप्रायाथैभिदम्‌ । तदपि प्रकाश्ननाये एव तदाह उपलम्मनं प्रकाशनमिति ॥ के) यदेवं शपते्णन्तजानात्ययंवेन दिकमंकलरे दवदन्नं waa दटा- "fata श्राह ष््ाघहुडिःति ॥ के) १९ यअठ्।पार९। 2 € २ चख४। पार। अर हर ।पा। FFs I ४७६ महाभाष्यप्रदौपौदुद्योतः।' ( समवप्रविभ्यः श्यः । १ ।९।२२।) (S10 81 स्ना, २) ननु ्नापयितुमिष्टश्य waza श्नापयितुमिष्टं वा णौ कर्मे द्याग्क्याहः केचिदिति। ॐ). प्रधानश्धूतप्र्यय।थेकमेण एव ग्राद्मलादिति भावः ॥ थ इति । (कै) प्रथमोपश्थितलात्‌ प्रङत्यथेकर्मेव याद्यमिति भावः । waa देवदन्तस्तादुश एवेत्याश्यः | Wey मतं न yA तथाहि सति maar cea सिद्धे तदपादानवेयर््यापत्तेः। सख्यः शपामि थदि किंचिदपि सरामि canal तु श्रपनार्थंकलान्नात्मनेपदम्‌। काशि- कादौ तु उपलम्भनं पथ दति बयाख्यातं तचिन्धम्‌ । उपलान- VIG A योगेन प्रकाग्नन।येकलात्‌। शपथे efsnee न मानम्‌ । श्रत एव हरिणेतदु दाहरणे शपिर्दिकमेक इति बयाद्यातम्‌ ॥ - 'समवप्रविभ्य, स्य. । १।३।२२॥ ययोर On) "+ गरं श्मस्तिमिति। (भा) केचित्‌ सकारमाच्ं धातुं afser पिति बार्वधात्केऽडारौ avefgent ्रागमाविल्याङः ॥ विकाराविति। (भा घश्यानेऽसि मा सिंच इत्यथः ॥ (थि 0 ० aie anal < ६ STS! खः पतिन्वाने | वा । डः शः प्रतिक्चान इति ama : अत्ति सकारमातिक्ते | आगमौ गुणौ fess | विकारो गुणव च्यातिर्ते | मदाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः । ४७७ (अ.१९। पा. ६। च्या, २) ( उदो ननू्व॑कमेणि । ९।९६।२४ |) ` ( उपान्मन्लकरणे । १ ।२। VU) 'उदो STATA AT | १।३।२8॥ सर्वस्यापि धालर्थस्येहानुविद्धलादिशिष्टोपादानं BAT ATE दहेति ॥ (भ) BATT तादृश्रवयापाराभावं दश्रेयति उत्पद्यत इति ॥ कके) (eh, 'उपान्मन्तकरणो । १।३। २५॥ 1 ----- +| ॥ ==--------- रीं ननु देवपूजायां मन््रकरणएकलवात्‌ gaia सिद्धमत श्रा en ere pent SS Tae! ९ उद रायाम्‌ । वा। उद ईहायामिति वक्तयम्‌ इह माभूत्‌ । उत्तिष्टति सेनेति | २ उपादेवपूजासंगतकरणयोः | वा | उपादेवपूजासंगतकरणयोरिति वक्तम्‌ | अादि्यमुपतिषते | चन्त्रमसमुपतिषते । संगतकरणे । रथिका- qufasa | अश्वा रोष्ानुपरतिषते i बद्कनामप्यत्विन्तानामेकौो भवति वित्तवान्‌ | पश्य वानरसेन्येऽस्मिन्‌ यदकंसुपतिखते | ad dan: स चित्तोऽयमेषोऽपि हि यथा वयम्‌ | waaay कापेयं यदकंमुपतिष्टति | ४७८ माभाध्प्रदोपौदृद्योतः। (BAHAR । १ ।३।२५ | ) (च्य. ti प्रा. ३। खा. २) श्रमन्त्रेति | (कर) श्रमन्तकरणकेऽयं वन्तमानात्‌ ख इत्ययं दूति भावः ॥ मेचौ सम्बन्धः । क) Miter ॥ नतु wate मंगतकरणमसौति sa गरहणं व्यथेमत श्रा प्राप्रोतीति। क) प्रायप्रापकव्यापार पूवेकसम्नन्धो हि तत्‌ । न चेह तदस्ति यतः पथः सत्रस्य च बुद्धिकश्ितप्रातिक्रिय।पेचं कारकलं न तु वस्तुत हति भावः॥ लिप्यति । कै) लिए! क।र एके उपगमने गमेरैन्तिरिति भावः ॥ अपर WE) उपादेवपूजासंगतकरणमितर्गरण पथिग्विति वक्त म्‌ । संगतक्षरय उदाहृतम्‌ । मिचरक्षरये। रथिकानुपरतिषते | ear रो हानुपतिष्ते | पथि । अयं पथाः खुघ्नमुपतिते । अयं पथाः साकेत- मुपरतिष्ते | वा जिप्ायाम्‌ । वा । वा लिप्ायामिति वक्तयम्‌ | भिक्षुको ब्रा्षगकुलमुपतिरते | भिच्चको ब्राह्यगकुलमुपतिषतौति वा । ACA Is Usa? | god (gq. U1 Ut 81 Se!) ( उदिभ्यां am: 1&1 81291) ‘fatal तपः। १। ३ । २७॥ eq तपति सुवणम्‌ इत्यादिप्रयोगाद्‌ कमकलं तपोविं षणं न सम्भवतोत्यत श्राह भासने इति । (के) उत्तपते वितपते Gal इत्य दारणम्‌ | भासत दत्यथैः ॥ स्वमङ्गमिति । कके) न तु “aga मूर्तिमद्‌” दति भावः। पर्यदाहरणएविगेषप्र्न तात्पय्येमा किमयमिति । (क) ९ अकमकादियेव (९।१।२६ )। उत्तपति gad छुवगेकारः ॥ खाङ्क्षम॑काच | al खाङ्कमंकाचेति वक्तव्यम्‌ । उत्तपते प्राणो | वितपते wat | उत्तपते wea) वितपते एषम्‌ ॥ aufentaas fa प्रय दाद्धियते | निद्प्यत इति । किं एनः कार्गम (त्मनेपदभेबोदाङ्कियते UCR पत्य॒दााथं स्यात्‌ | तपिरयमकमकः। अकमेकाख्ापि सोप- सर्गाः सकर्मका भवन्ति । न चान्तरेण कमेकत्तीरं THAR. अकमक मवन्ति । यदुच्यते न चान्तरेण THAME SHAR अकमेका भवन्तो न्रेणापि ante सकर्मका सकर्मका भवन्ति | तद्यथा । नदो वहति rama: | मारं वदतोति सकर्मकः | त्तरिटटपतौति प्रद्यु राहाय्यम्‌ ॥ २ अद्रवं मूर्तिमत्‌ ay प्राणिष्मविकारनम्‌ | अतस्थं तच दृद्श्च तस्य चेत्तत्‌ TUTTI ॥ ४ ।९। ५४ | gce मशाभाष्यप्रदोपोदय्ोतः। ( उदिभ्यां तपः। ९ 1 81 २७ | ) (SU पा. 81 St. 2) यदि saaye विकाण्यकमेकलमु त पतेसतद्‌ाविध्यथेम्‌ | ay कमेकनतर्थैककमंकलं ततो नियमाथंमिति wan निथम पच यगा दि निटत्तिः फलमिति यगादिमत्‌प्र्युदााय्येम्‌ इत्याह उदिभ्यामिति ॥ के) तपिरयमकमकं दति । (भा) तपिरयमकमेकः। सूबे ग्टरोतोऽकमेकार्‌ दत्यधिकारा दिव्यः | THAT चास्य कमेकनतथंवेति न WRI WEA श्रकय- भिति भावस्तदा भासत इति । क) दूत्य श्रयं एएद्धसपिरकमंक उदादि पूवस श्रन्तर्भावितण्छरधलात्‌ कर्मक एव । तख च न॒ anand विना ऽकमेकलमिति विधिलासम्भव दति भावः ॥ भनेकाथेत्वादिति। क) उदिरूपोपसर्ग्तु श्रन्तभां वितण्ययेलस्येव द्योतक दति भावः | तपिः सकमकं इति। (प) उदादिपूवेकः सकमेक एवेति भावः ॥ अन्यचापौति। घदिग्यामन्यनापौल्ययंः । “aanfa’ पाठे निष्टयत श्य wy ॥ ACTA ST! । sy (U1 पा, QI शा. र) (erat यमदनः। १९ । ६ । २८।) इ्दानौमिति | क) अकमेकाणासुपसगे सम्बन्धेऽपि nwa दतिवत्‌ सकमकल- नियमाभावादिधिरेव सिद्धान्त इत्याशयः ॥ __ घुष्र्गंमरन्न्धेऽपि इत्यथः । एवं च कमेकन्तारं विनाणुदारण- साव इति भावः॥ तत्‌ किं कमकत खुन्तपत इत्थस्मार्‌ यशिष्टः । नेष्टः प्रकारान्तरेण ARTS ATCT MATS | कमक्तरि त्विति । क) आक्मनेपद विधावकमंकाद्यक्‌ चिणोः प्रतिषेधनो पसर्गान्तर सम्बन्धे तच. थक्‌ चिणौ भवत एवेति बोध्यम्‌ | ४८२ महाभाव्यप्रदो पोद्द्योतः | ( समो गम्च्छिभ्याम्‌ । ९। ६ । २९ 1) (स. QUT. RETR) 'समो गम्युच्छिभ्याम्‌ । १।३।२९। क-म ~~~ ~~ विद्यादौनामपि दूज एव दत्तिकारेः पाटादास्तिकं aaa श्राह समो गमिति॥ क) प्रामादिकः स पाठ दति भावः॥ भाय गमादिष्ठिति। (भ) बहवचनं प्रयोगवाडद्याभिप्रायेण ॥ भाषे वन्याय SI an TR a a ea? SR Pes eta, fey विदिप्रच्छिखरतीनामुपसंख्यानं कत्थम्‌ । सं वित्ते । सं vet सं खरते | अत्तिश्ुदृशिग्यश्च । वा । सत्िथचदृ शिभ्यश्वेति वद्यम्‌ | ATER । * मासन्षाताम्‌ | मासम्टषत | अत्ति | श्र । सं शटणते । दृशि । सं प्यते । उपसर्गादस्यशय्योर्वावचमम्‌ | वा । उपसर्गदस्यदयद्योवंति sear | निरः pfa । निरस्यते । समूहति | समृत | ae पि eee eee eee स्थात्‌ । आायष्ते | Bred | अयष्डते प्राणम्‌ । area शिरः | AT परख शिर श्रादन्ति। कथं afe “याजने विषमविलोचनस्य वक्त” इति मारपिः। अतर केचित्‌ । atta प्रदं दिता न्न द्रति मावे कपि चतुथे- कवचनान्तमुक्ा प्रे हन्तम्‌ राजञ जगाम इति याच्यः | तन्न । आनेलिटिः aaa विवायेति सिडान्तात्‌ | अन्ये तु विषमविलोचनस्य समौपभेल्य खं व्षमाव्फालितवान्‌ दैः | AMT तु प्रमाद खायम्‌ य्त्‌ | णं च ` मोहाद्‌ aie मा रघृत्तमम्‌ दति भट्िप्रयोगोऽपि Far ॥ महाभाव्यप्रदोपोदद्योतः। ace (@ UU 8 GT. २) (BIS उदुगमने | १।२।४० |) areata । (भ) ne विधौ लुप्तविकरणएसाहचय्यार्‌ जरोत्यादेरेव ग्रहणमिति wich | तस्य तु मासमरतेत्यादि। परदौपरदेथिति a अडः विधौ न wowed योगविभागसामर्थ्यादिति त्तिः । भाव्यो- दादरणएवलात्‌ सम्बध्यत एव योगविभागो वेविच्याधंः। यद्रा वात्तिके agin साहचर्य्यात्‌ भ्वादेरेव ग्दणमिति दयर्तँनातमने- पट्‌ मि्धन्ये | निरस्यति ममूहत्योः सकमेकलाद्‌ा mata ॥ (कै) aS धके "आङ उद्गम मे। १।३।४०। ननन) एय नु “ज्यो तिषासुङ्गमने” ( वा ) इत्यस्य ज्यो तिः सम्बन्ध्यु्गमने Tae | एवं च प्तौ रूग्येमाक्रामतौत्यचापि प्रसङ्गः। यदा कत्तेरि कमणि वा षष्टोत्यज्न विनिगमना विरदान्तत्रापि sath: | न चः “उभयप्राप्तौ” इति कर्मण्येवेषा षठो तथा सति SAAR (भ) Cit भायशृत्छनसम्तप्रयो गातुपपत्तिरित्युभयोपादान एव AT टेत्तिरत श्राह ee त ee Bet णी Oe ep 8 GE ९ श्योतिषामुदूमने | वा । ज्योतिरदूमने एति वक्तयम्‌ | इइ AT भद्‌ क्रामति धूमो इम्येतलादिति ॥ ९ उभयप्राप्तौ कर्मणि | २।३। eds 8८9 मदाभाव्यप्रदोपोद्ृद्योतः | ( aware समुशवारे । ९।६। ७८ । ) (ख. १। पा. ३ आ, २) उद्गमने दति । (भ) ्त्युदाहरणभाथे “इस्येतकलाद्‌” इत्येव पाठः साप्रदायिक इति भावः) एवं चोद्गमनमच्ोदय एवैति बोध्यम्‌ ॥ '्यक्तवाचां समुच्चारणो | १।३।४८॥ ee दु ee, ell aqenfeafacet awargerarar सवं amare इल्य- सगतमत श्रा ये इति ॥ ॐ) ~ भाय येषां वाच्यकारादय इति । (मा) १ यक्वावामिति विमधैम्‌। *वरततु संप्रवदन्ति HAT । शक्तवाचामित्यच्यम नेऽप्य् प्राप्रोति । एतेऽपि fe amas: | Bas amare बुक्खटेनो दित उचते Reet वदतौति । णवं तदं थक्षवाचा- fared सवं रव हि शक्तवाचस्तच प्रकषषेगतिविश्रास्यते । anita ये शक्तवाच दति । के च साधौयः। येषां वा्क्ारादयो वरा yea | * दृह तनु ब्दस्य इलान्ततवे “aaa we” ( ७ । हे । १०९६ ) इति शकन भाम्‌ | Teter गदो लक्षणः कप्‌ प्राप्नोति | सद्यम्‌ । तनु Wz सरोणातौ कषिभिः wary | तसाद “Se उतः ( 8 । १। ६६ ) wate. wa कमधारयोऽयम्‌ इति ॥ “वरतनु सष्यवदन्ति ger” इति | दृद्ाम्ततयाचोक्तम्‌ भगवता । महाभाद्यप्रदौपोरङ्दयोवः | acy (@. XI पा. ३। चा, &) (qmparat समुच्चारणे । १६।३। ४८ । ) Sat वावि श्वैशरीरूपाथामकारादयो वर्णा seq वयक्ता भवन्तौव्ययः ॥ | कुक्षटाः FRlSta (भ) भाग्यस्य वदन्तोति Te | एवं जना “MTS” इत्यन्वयः ॥ वाचि wee *“faor’ दति पूवनिपातः ॥ [क व = "0 9 1 मिक ॥ 1 भौमौ र ९ चत्वारि वाक्पररिभिता पदानि तानि faga {हणा ये मनौधिणः | yer चौणि निहिता नेङयन्ति तुरौय वाचो मनुष्या वदन्ति॥मा॥ Swat मध्यमायाख प्रश्यनधा्ेतदद्‌भूतम्‌ । चनेकतोस॑मेदाधास्नया वाचः परं पदम्‌ । हरिः | र्शर पार । Tae A नचैतेषां वा्यकारादयो aut werd) Gea श्व्यन्त TT Wy! met ee Eft । नव त ATS | ana तेषाम्‌ ॥ खथवा ad fread wet वाग्‌ येषां त दमे यक्तवाच इति | कथ त हि | arent वाचि aut Yat a द्रमे ब्यक्तवाचच Efe | Vara SR कविना | TUT,— quay WITaC MAYA प्रिथिलय sista गलादृताम्‌ | क च वदरनेंशुकमाकुलौ A वरतनु सम्प्रवदन्ति कष्टाः । ` र्तव्‌ दज ्ाश्छागावसरे पदमन्न््यामुह्ञं इरदत्तन ॥ ४८६ BETTI TT TTA । C:cic oo oe Ca (अ. (OT. ६। FT 2 ) ( समस्ततोयायुक्तात्‌ 11 Rue | ) अवादगृः। १।।५६॥ शनुग्णानो तिवत्‌ श्रवग्णातोति प्रयोगं को वारयेद्‌ श्रत श्राह नियतेति ॥ (के) क्रियाविशेषणानाम्‌ । ॐ) तदिगेषणायेद्योतकानाम्‌ ॥ ae समस्त॒तोयायुक्तात्‌। १।३।५४। हतोयायो गाभावे श्रात्मने पदनिटत्या तस्य चारित्रात्‌ WATT MANGES ९ अवाद्‌ यो गिस्तेः। atl अवाद्‌ यर ces facafafa वक्तयम्‌ | ग्ट णतर्मा भत्‌ | तत्त aM । न वक्तम्‌ | प्रयोगाभावात्‌ । अवादगर द्युते न चावपूवस्य ward: प्रयोगोऽस्ति । अथि विजहति वृढोपग्‌ हनं त्यज नवसकुममोर वल्लभम्‌ | BIURUZA TA quad वरतनु सम्मवदन्ति Heer | RATA aaa कञ्चित्‌ । AWTS Na: | gee (a. १। पा. द। श्चा. २) ( दाश्च साचेचतुच्य्थे । १। ३। ५५ । ) धातोरिति ॥ कक) तदर्थेन । त) करणन ॥ ‘afafefa । (कै) ‘aaa’ fa षामान्योक्रेरिति भावः ॥ यच्रापौति। क) afta Ta इत्यादौ ॥ चन्ये त्विति । क) प्रकरणदिति Ara: I अन्तर ङ्गत्वम्‌ (के) THIN ॥ a ee ee ee => STU साचेचतु्यधे १।३।५५॥ --- ~ ---------*“- © 2-2-22 > 9 ~-~~ज------ afiet sfafeat व्यवहार इत्ययं दास्ये संयच्छति वास इत्यत्रापि स्यादत Are ee eee OO SS [पि ॥ त क) hae, १९ “Shae” इत्यारभ्य “अन्तर ङत्वम्‌”' इत्यन्त नास्ति ई पुस्तके ॥ २साचेत्‌ adler aque द्तयुखते । कथं नाम ढतोया aque स्यात्‌ । एवं तद्य॑शि्द्यवदारेऽनेन eatery विधोय तर खात्सनेपदं च | दास्या संप्रयच्छते । डषल्या सं्रयच्छते । यो दि शिटव्यवदारो ब्राह्मरोभ्यः ` संप्रयच्छतौत्येव aq भवितश्चम्‌ । यद्येवं नाथाऽनेन योगेन । केनेदानों तोया मविश्य्यात्मनेपदच्च | gc मह भाष्यप्रदोपोद््योतः | (Tae साचेशतुणेथं । Re!) . (अ. १। पा. ६। आ. २) अशिष्टानामिति। कै) अशिष्टग्रष्दः प्रतिषिद्रकत्तेषु ee इति भावः॥ भाषे “ नेन" दति नास्तोति केयटखरसः ॥ अशि्व्यवषहार इति (भ तु HART ॥ . | दास्य इति । के) दाखभिलषितं wa: करोति दासो च धृत्ताभिलषितमिति व्यतिहारसिद्धिः। दानपूवंकोपभोगे च संप्रयच्छतिरिति भावः, श्रच वद्न्ति। यदि “waa” इत्यादि पूवेपच्छुक्तिरि्युक्निमलयुक्ति सञारख्येन प्रतीयते | तथा सहोपयुद्र इत्येतन्ाचेण वयतिशरा- mala: | विश्राणममादाय तु नम ॒सः। भअन्ययोग्येकजातौय- क्रियाणामन्येन करणे feu) तस्ये विश्राताबुपयुष् इत्यं कर्मयतिषहाराप्रतेतावणयग्िष्टवप्रतीत्या तनेष्टात्मनेपद। सिद्धेश | उपपद विभक्रेरिति न्यायेन विश्राएननिरूपितचतु्यां vara । धातोब्येतिहारे इत्तावपि “ante” दति भरे तद्भालथकभतु मातर तरे विधाभौ सित्येन तिडोकलान्तेनेव न्यायेन प्रथमापत्तश्च । श्रत एव क्रियायोगे add@a उतौथायां सिद्धायामक्रियायो गायं भमिति" “तेन aw? इति दु भाखयहदष्छति इत्यलम्‌ ॥ १९ षर पार२। ८२ aw यत्तो ठतोयाख्याद्‌ द्यतिष्ठारे वो fate ay यक्ते ऽप्रधाने (२।३।१९ ) eae तोया भविष्यति ule कमद्यतिद्ारे (2 ।३। १४) Rete । महामना्यप्रदोपोदुद्योवः | ७८६ (@. X1 पा. RI खा, २) (उप दमः खकरयो । १२।२। ' १) उपाद्यमः स्वकरणे। १।३।५६। खस्य सतः गश्ाटकान्तस्श्चतप्रादुभांवलक्णकरणायोगात्‌ प्रश्नानुपपत्तिरत “ATE खस्येति ॥ (क) करण (कै) क्रिया | यदणादिरूपेत्यथंः ॥ | च्न्तरङ्गत्वादिति । कै) निष्यन्नस्य fe ग्रदणएम्‌ । निन्यत्तिख॒निष्यादनाधोनेत्यन्- रङ्गता । किंचायम्ंः प्रकरणाद्यनपेः। श्र्थान्तरे तु तदपेचे- त्यन्तरङ्गतलवः केचिदा इरिति i तदा डि se खं करोतोति वाक्येन भवितद्य मित्यर्चिः ॥ प्ररतेरिति। (क) करण इत्यस्य खलवतो निष्यादने दृत्यं दूति भावः ॥ fag न वास्तवे तथा भवने किन्छारोपित एव खभावादिति तात्पर्य्यम्‌ | इदमेव वे चिच्यम्‌ ॥ [णे Ree aR भवति । सं शाटकान्तमुपयच्छतोति । खं यदा खं करोति तदा मवित्म्‌। यद्येवं खोकर इति प्राप्नोति (ui 8। ५७ ) । विचिचास्तद्धितदन्तयः | भातस्तडित उत्पद्यते | २ पश्रानुपप्तिखं | इ ॥ ३ “aa ane” इत्यारभ्य “निष्यत्तिख'- इन्त मात्ति इ पुस्तके ॥ 62 | gee मषहाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः) (arte RR Last) (अ.१। पा. ३। ST २) aa ee | १। ३।५८॥ a ` शाषधेनेति। क et faze” दति करणे गरेषषष्टौति भावः ॥ ATs अकमकाज्नानातेः (भ) cae सनन्तादिति शेषः ॥ पुवेवत्सन इत्यनेनेति । ॐ) Rann” दूति Eau केवलाव्नानातेस्तङःविधामादिति भावः ॥ pin re TTS, oe ee ee — | ॥ मयी अ १९ अनो नञः प्रतिषेधे सकमेक वचनम्‌ । वा । ate प्रतिषेधे सकरमक- वचनं कनत्यम्‌ AE माभूत्‌ । च्यौषध्यानुजिन्ञासत दति ॥ न वाः- - कमेकस्योत्तरेण विधानात्‌ | वा । न वा aera | किं कारणम्‌ । अक्रम कस्योत्तरेण विधानात्‌ | अकमेकाव्लानातेरत्तरेण योगेनातमनेपदं विधीयते पूववत्‌ सगः ( १। द। ६२ ) दति ( १। द। ४५) । प्रतिषेधः पूवस्य च । वा । पूवस्य (LR ५७) चायं प्रतिमेधः। स च waded eet | कथं great ye प्रतिषेध इति । अनन्तरस्य विधिर्वा मवति प्रतिभेधो वेति । कथं grated सकम॑कार्थ आरम्भ इति । अकम॑काष्ना- गातेः सम ्ात्मनेपद वचने प्रयोगं नास्तोति टाला ITT TAT विचायते | RGR MR Try RTL RS: Tuo मषहाभाष्यपरदौपोद्योतः | ४६१ (अ. UAT. BI आ. ९) . (we: fat: 1 ९। । ६० | ) पदेः शितः। १।३। gol | O ~~ we: परो यः faq प्रत्यचस्ततः परस्य लस्य स्थाने श्राह्मने- " पदमेवेति मला वात्तिकावतार इत्या ्रयेना शिदिति॥ क) ननु विकरणत्‌ पूवमात्मनेपद निमित्ताभाषेऽपि लादे श्वाक्येन सामान्यतः प्रापनं खावंधातुकमाभ्रित्य सावधातुकविषये विधौयमाने विकरणे aa नियमः स्यादत श्राह भोषत्वादिति। कक) \“nazrafed:” “saranda” इति सूचदयापेचशरेषस्येव तच ग्रहणादित्यथेः । विकरणेभ्यो नियमस्य वलवच्वादिति भावः ॥ | निक्तयितु शवंयत इति । (के) Fal ee > LC TLLUT SL Ty २अ१।पा३।स्‌१९। ee ee ज ग प र व प र च कक व [भी देः शरितः । १। २। ६०॥ शदेः श्रितः पररसेपराश्रयत्वादात्मनेपदा- भावः | वा ।. शदेः शितः परस्मेपदाश्नयतवात्‌ आात्मनेषदस्थामावः। TAT । Was । शोयन्ते ॥ किं च मोः Wes {रित्‌ परसेपदेष यव्ये | न खलु | भषको 7 षिण We: fare: siden शदेरिंति। मा। प्िदिकरणोत्मत्त पूवमातमनेपदनिमित्तामावाच्छेषत्वात्‌ परतेपदेन मायम्‌ । तच इते शित्‌ प्ये भानेन विदितं परस्तेषद गिवत्तथितुं शक्यत दद्पतिपादकत्वलक्षण- BER AMATI TT SAA: | (we: far Ri Rides) (UL पा, ३। चा. २) भुक्तवन्तं प्रतौ तिन्यायेनेति भावः। शाख्ान्तरेण केतनियमशय faafacuaar) तेम निदत्तिततडं प्रतिपन्तिश्चाग्रक्धेति तात्पयेम्‌। सामथ्यादिति। क) व्यमाणरौत्या LIE: ॥ यद्येतत्‌ सूचदयो त्तर ग्रेषादिव्यच्ये afe निविशत इत्यादौ परद्मेपदस्ाणापत्निरित्या श्येना समस्तमेवेति । (के) एवं च तदपेक्च एव we: “dare” दति सते। एवं ¶ तस्याप्रा्याजियमेनेव wea दति भाषः । भावयात्मनेपद नियम- विषयोऽथगरेष एषेति ama) एवं च न परसपदाश्रयलमिति बोध्यम्‌ ॥ Mery रंतेषठिति। क) प्रसर खित्यथेः I १ खर।पा३। Bere ee "ष्की [ ' 1 | = । पय = [हि 1 —— 1 भ a 3 ee —= urges इयते परस्मेपदेष' तु fanaa कथम्‌ “aqetafed quay” “भावकर्मणोरातनेषदम्‌” +दइ्येतौ दौ योगावुक्घा “ATA $ समेरेषच्यते = वरि परसेपदम्‌” teed) णवं न च परस परस्मपदेष च ener ~ 9 — ~ ---~ = मप्रामाखमस्य Baw प्राप्तम्‌ ॥ किं च भो इति | भा | सावधातुकसं शब्दनेग शितो विधानं न परसमपदसंग्रन्दनेन ॥ ग खलति | भा। सामादि ay कः पुनरिति | भा | समस्तमेवात्मनेपदप्रकरण महावाक्व निय- aa «= peepee = ee eee ~ et ee > | NS een Ee athe । + खर । पा ६। द्‌ १२-२१३। ¡1 अर asi gore ज ` ACTA TNA | ४९१ ( अ, ९। पा. ३। GT. ) (ae परितः ९। Ridge) विकरणे इति। (क) “विकरणेभ्यो नियमो वल्लवान्‌” दरति तु श्रित इत्येतत्‌ सामथयादेतदिषये aaa इति भावः ॥ aed शदेः गरेषलाभावे श्र्यतोत्यादावपि प रखछमपदनियमो न स्यादत AE we: शित रवेति । के) ताटुश्रशदि विषय एव नियम दत्यतादृश्रः शेष एवेति भावः ॥ विकरणेभ्यो नियमो वलवन्तानाञ्रयणएमजानानः Wet ATS रवमपौति ॥ (भ) नन्वेतदनुक्रौ महावाक्यस्यासमाप्ततया ग्ेषपदाथानिणएयेन शषा- दिव्यस्याप्रत्तयं दौर मित्यादि कथमत FTE यद्यपौति। क) श्रयं भावः । “\्रनुदात्तडितः” “ara कर्मणोः" इत्येतद्ूयं नियमाथे गेषादिति च। aa “Sere” (१) २। ७८) एति CTIA RL २८२२ र सर। पार TAR — भो cere peng A Eo TP नि नोनि 9० भनक ~ ~ = $ विज्ञायते | कः एनर्देतौ योगावुक्वा परेषात्‌ wale cca क्षम्‌ । भिं afe | afatia सवेमात्मनेपद पकरणमनुक्रम्य शेषात्‌ कत्तरि परसो- पदमित्युच्यते | ख्वमपि पर्नेपदाश्चयो भवति । कथम्‌ । दद्‌ तावदयं यानाम रणीम in i, aq तच्रानियभेन Tete aay शिति विकरणे शते नियमोऽयं परदत्तेते | we: शित खव न सु ्यकव्छतौव्यादाविति भावः ॥ रखवमपति | भा । यद्यपि तात्पथ्ैपरयालो चनेन प्रकरणस्य नियमार्धतवं agian ७९9 महामाध्यप्रदौपरीदुद्योतः। | ( was fara । ९। RI det) (SQ) AT. 81 सा. २) wai Wey agate एव । इतरस्त्राणि gq शेषादिति प्रप्त परपद वाधनेनात्मनेपद विधायकानि त भितः पूसस्या प्रागे वाधिकाभावात्‌ परमपदे जाते पञ्चाव्नातनिदत्ययोगेनाप्रामाण- मख्यापद्यते इतिं भावः॥ यदौदं नोच्येत (भा) ति way बाधकलमेषामिति दशितम्‌ ॥ sacar इति। ॐ) बाधकशास्ताभावेन गेषपक्चनिपातः । . एवं च परसमेपदोत्पज्ति- निँ्वाधिषेति भावः ॥ आरम्भ इति । कत) खरूपकथनमिदम्‌ | ततः। कै) प्रेष पकात्‌ ॥ उद्धारात्‌ । (कै) वहिर्भावात्‌ ॥ नन्वेवं डा दिष्वतिप्रसक्रोऽे श्रां ee ES a, i SS en Fe नीषि a oe ee Le A ee = wee: | यदौदं गोत किमि स्यादिति । परेपदमिन्याह । परसेपद- मिति चैत्‌ पर सेपदाश्रयो मवति । fama लडादौनामात्मनेपदवचनात्‌ | वा । faataq | कथम्‌ । शरदेलडादोनामात्मनेपदं भवतौति वक्तयम्‌ । 1 ॥ त +, ee oe न ह क शेष प्यालोचनकालेऽवान्तरवयापारसम्भवादिष्यर्थता Taras | aE ग्रेष- we faecal तत उद्धाणत्‌ ॥ लडादौनामिति | भा। रादि we प्रकारे येष श्रिता भाद्यन्ते लादयः ॥ पित्‌ प्रकृतेरिति | मा । बोग्यतय ACAI ATTN: | ४९१ (ख, १। पा, RI च्या. २) (m2: शितः। १५।९। gel) श्रादिशब्द्‌ इति ॥ (क) गिद्त्यत्तेः प्राक्‌ भित्‌ प्ररृनिलमत श्राह योग्यतयेति ॥ (के) प्रादिरेवेति । क) “परिः faa” इति समानाधिकरणे इति भावरः ॥ नन्वनु- दात्तडितौ भावकर्मेणो च विषाय परिशिष्टश्यात्मनेपद वाक्धस्या- वान्तरब्यापारापे्तया विधिलसम्भवस्योक्रलात्‌ कथमेतदत श्राह प्रकरणमिति ॥ क) प्रदत्तानि । (के) प्रमक्तानि ॥ नन्वेवमपि गिदुत्पत्तेः प्राक्‌ waa सतेन विकरणेभ्यो नियमत्य वलवलात्‌ पर खमेपदजियमो दुर्वारोऽत श्राह तचेतदिति | क) ५“भरतुपसर्गादा” “gg: स्यसनोः” दत्येतत्‌ सामर््यान्नियमख्य TC BL 3 1 Sse I RHA Ri GERI ed पणौ सिध्यति । द्रं तरिं भिद्यते । यथान्यासमेवास्तु । ननु चोक्तं We: शितः परसमेपदाश्नयत्वादात्मनेपदामाव इति । नेष ate शित एति नेषा Tat । का वद्धि । सम्बन्धे wet! शितो यः दिः। we धितः whe | शिव्हृतित्व्माशित्य प्रागेव शिदुत्यत्तेरात्मने पदं विधोयते | शिदिषयादिति। भा । गिदिषयत्वाच्छदिरेः शिच्छब्दे नाभिधौयते ॥ अथवेति | भा | प्रकरं नियमाथेम्‌ । तच्च नियमात्‌ पुवैम।त्मने पदपर सतेपदाग्धनियमेन प्रत्तानि 9९६ मष्ाभा्यपदोपोदुद्योवः । | (we: fara: 1418 1 ६०) (@ Q) WT ३। खा, २) वलोयस्ववत्‌ एतत्‌ दूचसामर्थयादेतदिषये विकरणस्येव away ज्ञायत TAY: | पूव विकरणा इति । &) सावेधातुकप्रसक्रिमातरेणेति भावः ॥ अनाभित्येति। ) east विकरणो न व्यवधायक द्त्येवमपि न्नापकस्य नेतुं श्रक्यवात्तदनाश्रयणएमिति Aan va लावद्यायामडिति पच मा्मनेपदमरकरणएस्य “fants दूषेएेकवाक्यतेति पं चाना- भित्येद्‌ मित्यपि बोध्यम्‌ p नानित्या इति । क) gata मन्यत दति we) ata feataq । विकेरणषु हृतेषु भवल्य्धिकरणान्तभक्रो रधातुयवधायक दत्यपसंस्या काम्य मिति ॥ तच भावय्टत्‌ विकरणोत्यततेः प्राक्‌ नियमस्य “श्रटञ्च' सप्रधारण करोति — नो oo —_— =हनी> — ee णण | 1 eee eee eee ee शा ह 1 9 == गङ्ख जक = aay = क क १ख३। पास्‌ ऽ८॥ २ धातुब्यवधायकम्‌ ददयपसल्यानम्‌ | कं । — धिन ।_ ' मि [क 4 १ "णगि ead Det ee प्रतिः | 9 देः faq प्रतेरिति । अथव! हयं We: श्रित इति न च श्रि शिदस्ि त रुवं विन्ञास्यामः w2: शिदिषथादिति । अथवा यद्यपि तावदे. तदन्यत्र भवति विकरपभ्यो नियमो दलोयान्‌ इतौद्तन्नाल्ति ' विकरणे ततैवतृर्ारम्भसामर््ात्‌ ye विकरणः wand प्ाण्डिति खव We रा्लनेपदभिति fara: न्यविद्तेति। मा। गनु विक्गरणेभ्यो नियमो बलौयानिति प्रागेव विकर णोत्यततेयियमेन भाव्यं ततो नि्यवात्‌ पूवव विक मह भाष्यप्रदोपोद्दयोतः | ४९७ (@ aT २। शा. द्‌ ) | (we: शिवः ie 1 aide) श्वं तोति । (भ) aren vata नियमो faafea i नतु नियमोऽरि wa न प्राप्रोति श्रटा व्यवधानाद्त श्राह धातुभक्तत्वादिति ॥ कक) श्रटोऽपि शताङृतप्रसङ्खतलेन नित्यलमा श्द्यार अडागम इति ॥ कै) ररौ विकरणपेचया कथमनित्यतल्रमत श्रा विकरणेषिति । क) श्रा्नेपद एवेति नित्यलादटः पूवं नियमप्रा्तिरिति ~~ 66 HTS भव, ॥ अडागमो भविष्यतौति (भ) पलितनिदश्रः। तथाचोपसंखयानं न काथ्येभिति भावः | पनरूपषश्यानवाद्याह a मम अन्यके fe इहाश्नौयते शित दति ॥ उपसग पूवंनियभेऽद्मवाय उपसंख्यानम्‌ | वा | उपसग पूव॑स्यनियमे ऋबुपवाय उपसस्यानं waa । न्यविश्रत यक्रौ- alae । किं एनः कारणं न सिध्यति | अटा यवडितत्वात्‌ | ननु चाय धातुग्रयेन awias | न सिध्यति | ङ्गस्य fe seaal | विकरणान्तं [भी Oe । रणाः ततोऽडागम इति किं वार्तिकेन | उच्यते | रतदनाथिगेतदुक्तम्‌ ॥ णन्दान्तर्स्येति | भा । विकसर्णास्तु शब्दान्तरादपि प्राश्रवन्तो नानित्याः | तेऽप्यटौति | मा | धातुभक्ततलवादटस्तद्‌ग्रहणेन ग्रङणाद्‌ अव धानाभावात्‌। अडागमस्वनित्यः। स हि nite इतेषु विकरगेनिं लवात्‌ पतिवध्यते | “STRAT ZL TENS Tac aT sl aery 63 gee मह भाश्यप्रदोपोद्द्योतः! ( शदेः पितः। १। ३। १०।) (अ. ९। प, ६। चा, २) नित्यत्वाल्लादेशस्य (भा) Tarte ॥ afa चेदिति । (भा शरडपि नित्य दति ana निमित्तग्रहणं विमथेमत श्राह कतेऽपौति । (भ) HUNT लादेग्रेषु कृतेषु लडादिपरलाभावादडाद्यभावश्रड़ा दयादिति भावः॥ प्तस्य तु धातु भक्तत्वादिति। क) लादेगेभ्यः परबादडागमे विकरणाभावात्‌ ष धातुभक्त इत्यः | सिथ्यतोति। ॐ) ` श्रात्मनेपदनियमः सिध्यतोत्यथेः ॥ लादेशेषु | क) “faq तस्‌” (ai ४। ७८) दति विहितेषु । [न १ “तसय धातु मक्ञलादिति" इति उपलब्भविवरणेऽस्ति | उपलब्मशयट a” श्रब्द घटितः पाठो दृष्यते ॥ चाम । सोऽसौ agrawal न Wat धातुरटणेन Teta I णव तद्ैदमिष्ध सम्प्रधागधम्‌ | we कियतां विकरण इति किमच कत्तयम्‌ | रा = विकरणेष॒ हतेषु प््दान्तरधा्या अनिः निद्यनिमित्त्वादिति | मा । कृतेऽपि लादेशे स्यानिवद्ावाद्चडादिवयपदेगोऽतोति senate निमित्त प्रएण्सुपत्तम्‌ | Tay लादेशे छते विकरणेन निता बाध्यते Tatty यस्य च लक्तणान्तरेण निमित्तं विदधन्यते ग तदनिद्यम्‌ | त्रोभयोनि्ययोः मदह्ामाश्यप्रदोपौदृद्योतः। gee (@. ti परा, RI खा. २) ( शदेः fre) १। ३। de 1) नियमात्‌ पूवं नित्यत्वादिति । ज) “ger स्यषनोः"” इति तु विकरणएव्यवधानेऽपि नियमप्रटत्ति- रिद्यर्थस्येव ज्ञापकमिति भावः ॥ WIAA MAR इति । (के) नियमाप्रसङ्ग इत्यथः ॥ चोद्यम्‌ । (कै) उपसख्यानम्‌ ॥ अटो नित्यनिमित्तत्वाट्‌ (भा) पयत्तरसुभयोनिंत्ययोनिंयमात्‌ wef प्राप्रे तं बाधिला विकरणे ततोऽरौति गेषपूरणेनेति भावः ॥ डभयोलाश्रवयोः कथमन्तर कलव हिर ङ्गलेऽत श्रा लकारेति। क) पर निभित्तकलाद्‌डागमो वदहिरङ्ग दरति वक्तु युक्तं ९“तख्ि- [णी गमि १५अ१९।पा३ ।पा९२॥ RAC ATLL ACwWwvL परत्वादङागमः। नित्या विकरणाः । छृतेऽप्यटि पाष्चुवन्त्यछछतेऽपि ote वन्ति । wefu नित्यः | adafa दिकरणषु प्राप्रो््वतेष्वपि प्राप्रोति | अनिग्योऽट्‌ | अन्यस्य way विकर्ष प्रप्रोयन्धस्यषटतेषु शब्दान्तरस्य ध प मि परत्वादट्‌ प्राप्रोति | ननु भवति परत्वादडागमः तख तु धातुभक्तलादब्यव- धायकत्वात्‌ सिथ्यत्यात्मनेपदम्‌ | नेष दोषः। aT ACHAEA छतेष , नियमात्‌ पुव नि्यलादिकरणेषु छतेषु अडागमो पिकर्णान्तमक्तावा- न त - रतििसत * HSI] FZ 9७-८र। y ०० महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। (we श्रितः। ९।९। ९० |) (खच, ९। पा. ३। आ. २) fafa” परिभाषासापेकलात्‌ तस्य विगेषापेचतवऽपि न वहिरक्ल- भिति प्रार्षम्‌। "र्यास्यादसिद्धानिनो“ऽन्तरङ्गसर्ो ati. aia) विधिवाक्येनेषामेकवाक्यताश्रयणल्नियमोऽन्तरङ् cae | उपसगेकाय्यं चान्तरङ्गमिति “gem” इति et ae wea | Vantaa शिनः “श्रथवा नेः” (भा) इत्येतत्‌ पयनतम्‌ । तदाशय पूवं पचमुखेन मथोच्यते | PATE लादेश्ग््देन मिथमो विवक्षित उत तिक्तम्‌ दति विधिः। नाद्यः। “नेविग्र" ( १। ३। १९) इत्यादेः पदान्तरा पेचवेन वदिरक्गलात्‌ दितोयो गरा्यस्तत्राद नैतदिति। (भ श्रयमित्‌ fanfafa विधिः। नतु तेन सह सम्रधारणेति भावः ॥ केन तडि सम्मधारणत्यचाह aq खल्विति ॥ (भा) ९ प्रद्याख्यनात्‌ | इ । क | RAC WC See I प्राप्त्‌ विधिरि्यो भवति ॥ णवं aeicfae सम्प्रधायम्‌ | अट्‌ त्रिधा लादेश दति fast कन्त्यम्‌ | प्ररलादडागमः fat लादेश्ः+ | इतेऽप्यटि पराप्रोत्यक्तेऽपि प्राप्रोति । निवत्वाह्लारे शस्याव्मनेपद रवाडागमो भविः ब्वातोयेवधायक् इति न्धादिभ्यः परे विश्यादयो निरन्तरा न सम्भवन्तीया- MATTE: देवं भाष्यं चोद्यं Araya | अन्तरङ्कल्तहमैति। मा | शकारमाचापे्चवात्‌ | Serna लकार वि्ेषापेचचत्वाद्‌ वदहिरङः | + खर ।पा४।द्‌ऽ्८।अ२१।पा३। द्‌ १७-१८। मह भाश्यप्रदौपो दुद्योतः | yor (श, 1 पा. 8 अआ. २) ( शदेः शितः । १। RI det) लादेशे कते इति । (भ) जात्यापि waa निटत्तिः प्रसक्ते दति are सवंत इति । (भ) विकरणादडागमाचेत्यथंः ॥ aa A लभ्यमिति । (भा) नियमात्‌ va नित्यलात्‌ विकर णप्रदत्तस्तच कृतेऽपि तत एवं नियमात्‌ पूरव॑मडागमसछ च प्ररृत्तेरिति भावः ॥ तच wed नतु पुवमेवेति ॥ क) यतेति । क) तथा च नियमो न नित्य दति भावः॥ ननु विकरणात्‌ पूवेमडागमो न लभ्य aa ad म लभ्यमित्ययुक्रं विकरणस्यापि उन्दान्तरात्‌ प्राष्याऽनित्यलात्‌ न च॒ श्ब्दान्तरस्येति वाचनिकं किन्त न्यायः। चद्भक्िसम्बन्धितया पूवे प्राप्नोति तद्क्तिसम्नन्धिने- ae ङताङ्ृतप्रसङ्किलाभाव दति ख च शब्दान्तरात्‌ प्राप्तावपि ve शति विकरण्णत्‌ wate विकरणणेत्तरं ततः पव वा नियमो भविष्यतौति नायः उपसंख्यानेनेत्या श्येन प्रच्छति श्यति । नि्यतवाह्लादेशस्यात्मनेषदेऽढागम इति" चेत्‌ अटोऽपि नि्- निभित्तत्वादात्ममेपदाभावः। वा । गित्यतवान्नादेशस्यात्मनेपद रखवाडागम इति चेदेवसु्यते | खडपि frafafaa । कृतेऽपि लादेशे sitesi A ® गेतदिति | ati न लादेष्रेन सष संप्रधारणा किन्त नियमेन ay इति भावः ॥ तत्त न लभ्यमिति | भा । ननु पूवमेव ज्ञापकादिकरणेभ्यो नियमस्य वलोयस्छं प्रतिपादितं तत्‌ किमुच्यते “an न लभ्यमिति” | उच्यतेऽन्यधापि ५०२ मष्टाम्यप्रदोपोद्द्योतः। ( शदेः शितः । १। ३ । ० ।) (ख, ९। पा, ३। च्चा, २) fa कारणमिति ॥ (भा) उपसंख्यान वाद्या श्माङ्गादिति। (मा) शरागमदत्यत्तर विकरणे “ata” इत्यजानिष्टमाह श्वेति । (के) श्राडारोर्बाधकस्याङ्दख बाधको विकरणः सुतरामडाटोबाधकं दति कै-सुतिक)न्यायं ay भाषे अडाडभ्यामपौति ॥ (भा) ननु ध्वर्णादाङ्गमि' ल्येकादेशात्‌ wa खच्छिभावेऽनिदिश- मानपरिभाषया न दोषः fa चाटः श्रवन्ताद्गभक्तलनाद्विशिष्ट- ख्यार्तिलाभावान्न दोषोऽत श्रा ्रारश्चेति ददविरिति॥ क ones SE es 8 इ gee "0 यकि लहान ड किनकी ९ वार्णादाङ् वलयो भवति | प्ररिभा-५९। २ निदिश्यमानस्यादेश्ा भवन्ति । परिमा-१३। 18 णि प्राप्नोति | wet निद्यनिमित्तलवादात्मने पदस्याभावः॥ तक्मादुपसखनम्‌ | वा । तस्मादुपसंल्यानं कत्तयम्‌ ॥ न कतम्‌ । अन्तरङ्सतद्िं लादेशः | जैतद्दिवदामहेऽन्तरक्ो नान्तर ङ इति | Sere नित्यचान्तर ङ्ख | त्र खलु awa समध॑यितुं waa | तोऽपि विकरणो न यवधायकं दति | ययेवं fear wa नियमः । तरैतद न्ति | यच केवलो विकर्णो शवधायकलर्च भवतु नित्यो नियमो यथा निवेच्छते निविग्रत इति । यत्रतु विकरणे छतेऽडागमस्लवाटो यदधायकत्वा्नियमो न प्राप्रोति ॥ तरत इति | भा । महाभाव्यपरदोपोदृद्धयोवः। yoR (षच, १। पा, ६। ST २) (we: शितः। ९।३। ६० । ) नानाश्रयत्वादिति। क) वस्ुतस्तद नाभित्येदम्‌ ॥ तस्यादिवद्वावादिति | क) एवं चातिदेशविषये न निरिश्हमानपरिभाषाप्रट्तिः | magmas श्राद्धिशिष्टस्यात्तिवं च सुलभमिति भावः॥ भायोक्स्य “उपाच्छदट्‌” cau ““'उपसगांदृति"” इति aria सिद्धिरत श्राह नत्वाच्छदितौति ॥ कै) ae “eg लचणस्य” इति न्यायाविषयं बोधयितु षरब्द्‌ान्तरस्येति (भा) न्यायेन पुनटैद्धिवारणं सप्तमे area argue विध्येत ततो हि विकारशतं न श्न्दान्तरलमिति चेन्न । श्रचत्यस्येकरिश्यक्रिलेना- दोषात्‌ तदाद ९अ६।पार।ष्‌९९१। २ लच्येलच्तगं सद्दे व प्रवत्तं | परिभा-२२९ ॥ TAT छते Tee काय्याणि यगपत्‌ प्रा्वन्ति विकर्णा अडागमो नियम* इति | तद्यदि सर्वतो नियमो लभ्येत छतं स्यात्‌ । तत्त॒ न लभ्यम्‌ । खधापिं विकरणादडिन्यड लम्येतेवमपि wd स्यात्‌ । तन्त न लभ्यम्‌ | किं कारणम्‌ । अच पूवेमिले सति रूपं न सिध्यति ॥ आटि छत दरति । भा । “orew” इति उदरे कादेशः प्राप्नोति ऋद्छिभावश्च । तच्च वगमा्राश्चयतवादेका- णोऽन्तरकूः | मानाश्नयत्वाचच वार्णादादु वलौय इति नास्ति | ततस्ेकादेशि " चर । पा २। छ १७-१८॥। ५०8 मष्ामाच्यप्रदौपौदुद्योवः | (wa: शिवः। १। aide!) (ख, ९। पा. ३। GT. २। वत्छवदिति। कक) a न्यायोऽनित्य इति भाप: ॥ गविखितदुग्धगरेषपथशे यहणाय यथा agi प्रवत्तेते तद दिति तात्पय्यम्‌ ॥ वित्त\^पजन्य- वद्‌ ईति. पाठः । तच्रायमः। यथा पजन्य; स ` पू हतेऽपि aa पुनः पुनवषतोति ॥ भाष्य पुनङच्छिभाव दूति । (भा) विकारान्यानुपूर्थैकयेऽपि यदि Ga तत ए तुद्यन्यावात्‌ पुनचछख्छिभावाद्यपि स्यादिव्यभिमानः ॥ यच खल्‌भयमिति | (भा) एवं aerate इयोरनित्ययोरपि परल afe सतिन दोष दइत्यपसंस्यानं न AAA | विकरणटोदयोरण्यनित्यव 4 दरितमेव \“्ब्दान्तरप्रा्तस्य" TATA द्रभयोनित्यवं बोध्यम्‌ ॥' १९ पजन्यवल्च्च प्रदत्तः | परिभा-\२० ॥ २ शब्दान्तरस्य प्राप्नवन्‌ विधिरनित्यो भवति | प रिभाषेन्द्-४४ | I ell ङ्गात्‌ पुवं विकर्णा रषिताक्ञसत तशन्तीद्यवमम्‌ | अडाडभ्या HAYA पवैमेषितमुपाच्छदि्यवमधेम्‌ । तच ale ad were ऋष्डिभादःं प्राप्नोति | ननु च ऋच्छिमावे ठते शन्दान्तरस्याहलत आति न ष्णं नि ॥ ee "ककं छते तस्यादिवद्भावादृष्छिमावः प्राप्नोति । तत ऋच्छदिति UTA तु STS दति ॥ ननु चेति | भा । वत्स॒वत्ररत्या HAE Whe भम्भवतोति मावः ५, यन्तावदिति। भा। तस्त द द्यध्ानित्यमिलवं विकर्णस्तु नित्य इति स णव १, णयं a ee ०० "1 "भं opens a = *Sorurwli gree i † qormsi gored | महामाष्यप्रदपोद्द्ोतः । ५०६ (ख, १। पा. RI खा, २, (wa: शिवः । ९। RIE!) परत्वादिति | जै) gfe watt खच्छः सावकाशः । श्राटोऽन्येऽजादयः ॥ ऋभ्यपगमवादेन त्विति। ज) एवं “लच्छे wqueta न्यायानाश्रयणेन चक्रकापादानमपि qaata ध्वनितम्‌ । एकदे श्यक्तित्व च ध्वनितम्‌ ॥ चक्रकेषिष्टतो व्यवस्थेति (भ खश्राश्लौयो न्याय इत्याह areata! क) च्नन्ययाग्वाख्यानपय्येवसानं स्यादिति भावः ॥ नन्व न्यायात्‌ सिद्धावपि उपसरगनियमे न्याथाभावादु पसंख्थानमावश्चकमत AE तदेवमिति ॥ क) लादेशेषु | क) “aT aq” दूति gay |) 1 का eee „ष्यपि 1. Oe व्यि ee TS Le CRIS ITM! Ge oti नदी वस ES te | met एगराड भविष्यति । एनच्छिमावः पएनराडिति चक्रक मखवसख्धा प्राप्नोति ॥ नैष दोषः | यत्तावदुच्यते ङ्गात्‌ पूवं विकर्णा एवित्थास्तरत तरन्तौयेवम्थभिति | भवेत्‌ fas यथ विकर्णा नित्या श्वाङमनिद्य bbe ' प्रवर्तते ॥ यच्र त्विति । भा । यथा “acatfa’ । खस्तु छ्ाडिति | भा | ` प्ररलवादृच्छिनिा भाव्यम्‌ | खभ्येषगम्यवादेन त्वेतदुच्यते ॥ १ करकेष्विति | भा॥ वद्राकारिणा श्चास्ने भाव्यमित्यव्यवस्धा हेतुः एनः wala भवि VATU: | तदेवं स्थितमेतदन्तरङ्गलाक्ञादेशेष AAT परत्वादडागमः। TTT नियमः | 64 ५० AWAITS | ( wa fra: 12181 ६० 1) (ख, ९। पा, RI BT २) परत्वादडागम इति । क) परलाद्‌ विकरणात्‌ पूवे तज हते तख धातुभक्रलादयव- धाथकलेन नियमिद्धिरिव्यथेः ॥ “न ae नियम” इति पाटः। तदाह नत्वित्यादि । क) न्याय इति पाठे ऽयमेव ग्राह्मोऽवं नेति। न्यायो न युक्रमित्यथंः । सम्बन्धीति । ) खद्योताय निरूपित विशेव्यतावदथेवलं सम्बन्धो बोध्यः ॥ “aft aay” दृत्यादावपि षष्र्थं weal बोध्या । weal wash (ari क ) नेः परलयोग्यस्येत्या दिक्रमेणऽथेः ॥ यमथे इति । ज) पदसंखारग्रलावान्तात्पय्येडत्याऽयं सजायं दूति भावः ॥ श्रय faft: कथं पदमत श्राह wee Oe ae ewes Oe eee gayi 9 १, का A See „1, gla — CHCA Ae amity ys विकरणाः स्युः। य तु खलूभयं frat परत्वात्‌ aay $ € tn भ तावद्‌ भवति | यदण्यद्यतेऽडाडभ्यामग्यन्धदाकुं पुवं मेषितच्यमुपाच्छ दिवः मथ॑मिति | अस्वाद | अआटिकछते साट्‌ कस्य ऋच्छिभाव ऋष्छिमावे हृते Ee, ्ष्यान्तरस्य sya विधिरनि्यो भवति न तु शब्दान्तरादिति | aatset ranted स्थाद्‌ विकरणस्य नित्यत्वम्‌ । छताटावप्रसङ्गिवात्‌ इथोरपि नियलम्‌ | खङतवाछचद्ाञ्रयणादवा नासि श्ब्दान्तरप्राततिरटः॥ नेग विधिः रिति। ati थवद्दितश्वाप्यधंदारेण विगरव्यलात्‌ सम्बन्धो adler | मड ाभाष्यप्रदीपोद्योतः। yoo (a. 81 aT. IGT र्‌) ( we: fre 18181 ९० । ) विशैति।॥ ॐ न्यायेति | जः नेः सकाशादथंविगरेषप्राप्नो यो विशिरित्ययं ance दशेयितु समथानाम्‌ (भा) can | नलज्न तत्‌ परिभाषोपथितिः gana पटलेन वां ,, निमित्तकोटावप्रबेशात्‌। श्रत एव wate (२।९।९) भाव्यकारो वच्यति एकार्थो भावः सामथ्यं विभक्तिविधौ च नोपदल्थितिरिति (भग) दति दिक्‌ ॥ aware qeaasfa उपसगान्तरष्यवधानेऽपि प्रत्या- प्र्तिरिति area । तेषामनभिधानात्‌ ॥ षणि se - शन्दान्तरस्यात डिति gen एनराड्‌ भविष्यति | ननु चोक्तं rset भावः एनराडिति | चक्रकामच्यवश्था पाप्नोति । नेष दोषः। चक्रकेषिदटतो वश्या | अथवा, नेरिति नेषा पञ्चमौ | का ate विग्ेषणषष्टौ | नेथा विधिः | क नेविंश्ः। fatter | व्यवदहितख्ापि शक्यते विष्रेषयि- तुम्‌ ॥ अथवा facta पदं विशिस्पि पदम्‌| पदविधि समधानाम्‌ | Safe ashe सामथ्ये मवति ॥ अथवेति । मा | नन्वि; Keay: | निष्बदात्मरमातमनेपदानत | विश्चवथवपदं साधु भवतेति स्यप्यडागमे नेः पदमनन्तरमेवेति दोषा- | भावः ॥ विशिस्पीति | a) विणि शब्देन विश्यवयवः समुदाय उपचाराद- भिधौयते । पदविधिद्ेति । भा । न्दायप्राप्तार्थातुवादोयं waa उप- ज्यते दद्याः ॥ | जो धः Se Se A oe oe जदो ~ = ननी "व चक eee ee + क्षर ¦पाद। Tok yor महाभा्यप्रदोपोद्य्योतः । ( Waa: 4121421) (ख. U1 पा, 81 खा, ) ; aie पर्वैवत्सनः। १।३। a क क धातुभ्यः we we विधौयमानमाह्मनेपदरं कथं योगेश SEA श्राह योगस्थेभ्य इति | (के) मञ्चाः क्रोशन्तो तिवदिति भावः॥ भाये “येभ्यः इति निदं शात्‌ पञ्चम्यक्रादतिरि तिश्वमं वारयति पश्चदयेऽपौति ॥ ॐ) WaT (LI १।६२॥ किमिदं पुरग्रहणं ante । प्राक सगो येभ्य अआत्मनेपदमुक्तं तेभ्यः सद्नन्तेभ्योऽपि भवतौति । aretfeaia- Taq | प्रागेतस्माद्योगादेभ्य आत्मनेपदम्‌ त्तं तेभ्यः aay TATE / मवतौति | किं चातः। यदि antey गिमित्तमविग्ेषितं भवति । ya ` amt ब ज्ञायते किमन्ताद्‌ भवितश्चमिति। अथ योगापेच्चमुत्तरच विधिनंप्रकल्येत | quad उपययच्चत दति (६। a1 ९९, ६४) । वथेग्छवि तथास्तु | अस्तु तावत्‌ TAIT | ननु चोक्त निमित्तमविग्े भिं भवेतौति | निमित्तं च विगरेषितम्‌ । कथम्‌ । सनमेवाच्र निमित्ततवेनापेचि- BAS । yeaa अत्मनेपदं भवति | कुतः। सन इति । खवा TATA ata! ननु चोक्घमुन्तरथ विधिनप्रकल्तेति | विधि प्रजः । कथम्‌ उत्तरत्रापि yaar द्रेवानुवरिष्यते । किमथे एनरिदमुथते | WET ६। ३। ९२। TRIS सम्बन्धि््दलादवधिनपेक्ते तज कोऽजावधिरमिपरेव दति एष्छति । किमिदमिति | मा । `येभ्व इति | मा | Treat धातुभ्यो विधानाद्‌ योगेभ्यो विदित मिवयु्ते। प्रचतदयेऽपि, मह ाभाव्यप्रदोपो दद्योतः। ५०९ (भ्रा, RIAL RI खा, र) ( aaa १ । ६। ९२ । ) तरिं पञ्चम्यन्तप्रयोगस्य का गतिरत श्रा तुल्यार्थेरिति ॥ ॐ) नन्वात्मनेपदेन खयोग्यप्रहतेराचेपादोषाभावोऽत श्राह ततश्चेति ॥ क) तासुपपादयति सिरी नी मी क्री eee छ — — 8 | qian इति ्दिभियत्थैम्‌ । वा । श्रदिभियव्बथोऽयमारन्भः ( १। ३ । ६०, ६९१ ) | प्रादिनियतिभ्यां सन्नन्ताभ्यामात्मनेपद माभूदिति | इतरथा fe ताभ्यां सन्नन्ताभ्यामात्मनेषदप्रतिषेधः । वा । इतस्था हि खनुच्यमानेऽस्मिन्‌ श्दिसियतिभ्यां सन्नन्ताभ्यामात्मनेपदस्य प्रतिषेधो ane स्यात्‌ | शिशत्‌- स्ति । सुमू बति । कथं एनः पूवंवत्सन इत्यनेन शदिमियतिभ्यामात्मनेपदस्य प्रतिषेधः weet विन्चातुम्‌ | वतिनिर्े्रोऽयं कामचार ख वति निर्दे वा- पेषं समथंयितुम्‌ । द्यथा । उश्रौनसवन्मद्रेषु यवाः । सन्ति न सन्तति | माढवदस्याः कलाः। सन्ति न सन्तौति | रवमि हापि yaagafa न भवतोति | न भवतौ्येवं Tats समधेथिव्यामहे Ta पूवेयोर्योगयोः (९। ३ । ५८, ye ) सन्रन्ताभ्यामात्मनेपररं न मवन्येवमिषापि णदिलियतिभ्यां सत्रन्ता- शवामात्मनेपदं न मवतौति । यदि afe ्रदिभियदयौऽयमारम्भो विधिन- wea आसिसिषते शिशयिषते अथ विष्यः शदिनियतिभ्यां सन्नन्ताभ्यामाल्मनेपरद प्राप्रोति | यथेच्छसि तास्तु | अस्तु तावद्मतिषेधायः। नलु चोक्तं विधिनेप्रक्यत इति । विधिच aR । कथम्‌ । एतदेव च्चाप यि सद्नन्तादात्मनेपदं भवतौति यदयं एदि सियतिभ्यां सत्नन्ताभ्यामात्मन- णी मम म क ह “तेन quar”? इति दतोवान्तादु बतिः। न तु TEA | लच्तणासावात्‌ | तुल्यारथेरिति fafeat eater सर्वं विमक्घयर्थानन्तर्मा वयतोति पश्चम्यर्धस्याच ग्हखमुपप्नमेव । यथा ब्राद्यणवद्‌ वेष्यादधौत दति ब्राद्मञ्रादिव ee 1 1 क मीवां ५९० मशाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( पुवंवह्मनः। ९। RI ६२।) (ख. १। पा. ३। खा.) यदौति ॐ) यदि नामात्मनेपदनियमविधानषाम्यात्‌ प्रतिपत्तिः खात्‌ तरति ग्रषः। तद्धननेत्यन्वयः | अरतुटत्तरोकवाक्यतया समन्द केवलेभ्य श्रातमनेपदं न स्यादत श्रा वाक्धमेदेनेति । (क) पूर्ववत्‌ यरहणातुडत्तिमामथ्यां द न्यथा “सन” इ्येवानुततेये- दिति भावः ॥ BARAT प्रयोजनपरश्नोऽतुपपन्नोऽत श्राह विधौति। (3) श्रभिपेयप्रश्नोऽयमिति भावः ॥ भाषे पदस्य प्रतिषेधं wife) अथवा पुनरस्तु विध्यथः। ननु ate शदिनिय- तिभ्यां सघनन्ताभ्यामाल्मनेषदं प्राप्रोतौति | नेष दोषः। vet सनो न इ्नुवरतिष्यते । क प्रहृतम्‌ | क्नाश्र्दृां सनः ( १। ३।५७ ) नानो (१। ३। ५८) सकभेकात्सगो न । caret ya (६।द। ५€ ) सगोन। शदेः far (Qi aide) सनो a धिवतेलुदलिोख ( १।९। ६१ ) सनो नेति । eRe Gan” इति सग इ्तुवत्तत नेति निडत्तम्‌। रवं च हत्वा सोऽप्यदोषो भवति Tea निमित्तमविरेधितं मवलौति । तेव वा एनश्च शदिभियतिभ्यां सतब्नन्ताभ्यामात्मनेषदं प्राप्नोति | किं कारणम्‌ | शदेः परितः (१।६। ९०) Kea न च श्रदिरेवात्ने- ' ed ee 2 eee eee १ शा "1 {1 ऋ) eee — र ्ेश्यादधौतं इत्यधः। वैश्यापादानकस्याध्ययनस्य ब्राद्यणापादानकमध्ययन- मुपमानम्‌ । तच्च च ब्राह्मणशब्दो वतते तेन TEA Tel Hanes इति इतोयान्तादतिरेवमिषापि पूववदिति meen किमन्तादिति । भा | वतञ्चाप्रतिपन्तिः स्यात्‌ । यदि नामास्मनेपदनियमविधानसामश्यादनेन मह भाव्यप्रदोपोद्दयोवः | ५९१ (ख. १। परा. QI आ, २) ( Waa ९। RI ६९ । ) इतरथा हि (भा) दूत्यश्य याख्या अनुच्यमाने इति ॥ (भा) ufe सियतिपरतयाऽव्याख्याने ऽन्यथा व्याख्याने इति भावः | विधायकतया व्याख्यातेनानेनेव प्राप्तस्य प्रतिषेधो are इति तात्यय्येम्‌ ॥ ननु “Gaag” इत्यषा “arate” “प्रत्याङ्भ्याम्‌” cat कथं प्रतिपत्तु ग्रक्धौ इत्यचाह दह शेति । के) एवं च श्र दि चियत्यपेचया yae परिग्रहान्न दोष इति ara: | [ क ee क त 1 रि ण र Oy 9 2 1 ee नून oe सकि ण्डय CT TLR Awe RAC UTR wey पदस्य निमित्तम्‌ | ग चायं are: शित्यरो भवति | os ate शिघ्राश्रौयते 'मियतेलंणिढोशच' ( १। ३ । ६९ ) दति । अथापि ग भियतिरेवात्मने- पदस्य निमित्तम्‌ | किं afe । लुषलिखावपि निमित्तम्‌ । खथापि भ्नियति- रेव लुद्जि परस्तु निमित्तम्‌ । ग चायं सनूपरः लुखलिख परो मवति | किं एनः Yay बदात्मनेषददश्नं तत्स्रन्तस्याप्यतिदिश्छते । णवं मवितुमष्ति | वस्या त्मनेषददश्रं ात्‌“सन्नन्तादात्मनेदभाव इति चेदूपादिष्वप्रसिडधः। वा । एवस्याल्नेपदद्र॑नात्‌ सत्रन्तादात्मनेपरदं भवतोति चेद पादिव्वप्रसिदधिः। एपादोनां न प्राप्रोति । aged मौमांसत इति (६।९१।५, ९) न सवधातुभ्य आत्मनेपदं waa विषयविभागस्त॒ न श्रायतेति भावः ॥ सनमेवेति | मा । प्र्यासच्येति भावः ॥ उत्तरव्ापौति | भा उत्तरेष॒योगेष॒वाकाभैरेन yaa इ्येतत्‌ सम्बध्यते | पोपाभ्यां युने- रात्मनेषदं भवति । तवः “पूववत्‌ सन” दति । किम्धमिति | मा । षिधि- ५९९ महा भाष्यप्रदोपोद्योतः। ( पूरवबह्मनः। ६। RT eR) ( ख, १। पा, ३। शा. २) पूवबदिधिरिति। पूवंवदिति तु श्नापकषिद्स्यासावंजिकलादा दृष्टानुरोधादा wal दितोयस्छेति। एवं च सनपेकेऽपि waa विज्ञायमाने न कंञ्चिहोष इति ख एव सिद्धन्नो विधिपकद्येति भावः ॥ सामग्या इति । क) ne: fig vem निमित्तमिति भमो न काय्यं इति भावः ॥ | शदेः शितोऽभावादिति। ॐ) शदिप्रहतिकशितो ऽभावादित्यंः ware भेदमाह शितेति॥ क) भियतिमाजम्याद्मनेपद निनिन्तलाभावादाह धियतेरिति॥ @ + ay प्राक्‌ सन आत्मनेपदं नापि wee wena सिं तु पवस्य शिङ्ातिदेश्ात्‌ | वा । दिडमेतव्‌ । कथम्‌ । we वदाक्मेपदमि ' ततस्नन्तस्याप्यतिदि श्यते । जनादिष तु लिक्चप्रतिषेधः | वा | छृमादिष | लिक प्रतिषेधो वक्तयः। अनुधिकौषेते पराविकोषेतौति ( १। १ । ने- Sante " 7 नियमोभयप्चसम्भवात्‌ प्रश्रः ॥ यथा पवंयोरिति। मा। .“ TS ad ष्ट) ५4 | † येतयोः द (९। qa ) “प्र याभ्यां शष (९। we द्येतयो 9 i ४ प्रदिः ages xfs भावः | यथेच्छसौ 1 भा। नि = (म सनन्तात्‌ पुववददिधिरसुमोयते | fafa ्रदिलियः =e द महाभाष्य ए दौपोद्द्योतः UR ९। पा. RISER). ( Feat: । १। द। ¶२। ) |, प्राप्नोतीति |: ॐ) aufusttcia Te: ॥ नियमाधथेमिति । .कै) fearza fag इति भावः॥ भाणे लडलिडःपर दूति (भा) बियतिपरणडलिडरूपस्ेत्य्थं तथा फलतौति भावः । एवं च देभियतिभ्यां ewanat न भवतोत्ययेस्य वक्तमयोग्यतथा Te 1 भावे areal तद्ूलविधिकश्यनं च इति गौ रवभिया विधिल- युक्रमिति तात्पय्येम्‌ ॥ प्राधान्येन कार््यातिरे ्सयेवौ चित्यात्‌ षपतरं रार ee ME AEE भौ र RE "ने ees Oe CE yn श्वस्तु afe प्राकसनो येभ्य आत्मनेपदं ge तेभ्यः सन्नन्तेभ्योऽपि #ति। ननु चोक्तं एवस्यात्मनेपददश्रनात्‌ सन्रन्तादात्मनेपदभाव हति पादिष्वप्रसिदिरिति। नेष दोषः। अनुवन्धक्षरणसामर््याद्भषिश्ति ॥ 7 अवयवे. aa fag समुदायस्य fatan मवति | agar! at: नि aa वा ad fay समुदायस्य विशेषकं भवति | यद्यदथवे aa { विशेषकं भवति quia मौमांसयतौत्यव्रापि प्राप्नोति । य ee ag ie प्व pee अ Pe Ee aE, भषसे 4p va च क्त्वेति । at) दितोयसन्‌ प्रहरस्येानुखश्येति mW मच श्रदिरेवेति। भा। सामग्याः कारणत्वं न केवलस्य देः । चेह सामग्रौ नालति | सनः We शदेः श्रितोऽमावात्‌ । अधापौति । | शिवा विर्धष्यमायल्वाच्छदेरेव प्राधान्यात्‌ ॥ यत्र तद्ैति। मा। तेचित्वात्‌ पूर्व्यम इति सब्रन्तातराप्नोलेवेति भादः ॥ अभापौति | mite: | waaa ad fay कस्य समुदायस्य वि्रषक्षं aafa घं 4 ५ १8 महामाव्यप्रदौपोद्द्योतः | ( yaar । ९।१।६२\) (ख.१। पा. Ri जा. र्‌ ) किम्यमिति | ज) काया तिदेगेऽ्यातते निमित्तातिदेोऽपि ata दति भावः ॥ भाय लिङ्गातिदेशदिति । भा डिन्लादितद तिदि शते इय थैः ॥ नन्‌ Harare न निडन्तये \““श्रनुपराभ्याम्‌ ` इत्यनेन पूवेसय यशि क्रियाफले सवेया तडा भिलशयेव बाधोऽत श्राह छ्ननुपराभ्याम्‌ इति | (के पर द्ोपदनियमेनेवेष्टसिद्धेिमिन्तनिवन्तनमयुक्षमिति भावः॥ कछ "पिं ष्यं ९खर।पा।२।९८-२ ॥ समुदायं थोऽवयवो न ्चभिचरति | सनं न य facta fad yaa धरति | तदचधा ¦ गोः सक्थनि कये वा हतं fae गोरेव fanaa मवति। ` न्‌ गोमखलस्य ॥ प्र्यम्रणं शियगधम्‌ | वा । प्रयस्य ग्रहमं Taz | पुवैवह्म्मादिति वक्तयम्‌ । किम्मयोजनम्‌ | णियगधम्‌ | णियगन्तादपि यथा स्यादिति । Rae f3 FRA |. earaa मष्धौयत इति ( ₹। १९ । २५, २७) | तच को दोषः। तत्र हेतुमखिचः प्रतिषेधः | वा । तच PT जन बीं eee, we eee कन [ गस [> क्र [क मै निन = गकि wee 2 चायाय, [क वा कि Sons oe - [सरी ॥ गी मा । “favaqefacta” इति नियमा्थमारब्धमिति मावः॥ किं एन- | रिति । भा | किमयं काग्यातिदेशरः | यथा पवेस्मादातमनेद विधोयते तथ egrets | आशोखित्रिमित्तातिदेध्ः | पवैस्य afafad feu aq amarentateras ` निमिते atfated तत्‌ प्रयुक्षतवादेव Ae मववौति परतरः yp गहतेभ्य इति । भा । fama विषभलात्‌ ॥ इनादि- feats | मा । “खनुपरसभ्वा war” (१।६।७९) द यमेनं पररसतेपदमेव विधौ- ` महाभाष्यप्रदोपोदृद्योतः। ५१५ अ. १। पा, ९। खा. २) (yaar १ । ६। ६२ । ) तत्सामथ्यादिति। क) नित्यसन्लन्तवात्‌ a किचिप्मरयोजेनसभेव इति भावः ॥ रभाषाया श्रवाधनोपपत्तौ वाधो न न्याख्योऽतः पर्चाकनर मित्याह समुदाये इति । कै) मामथ्यात्परिभाषावाघो वा सामथ्यात्छमुदायोपकारकलं बेति ` पयोदः ॥ $ 0 arta "भाष्य वात्तिकं च इति कै) “प्रत्यथग्यदणमिति" वातिकं “qanaeafefa anafafa” : भाद चासङ्गतं स्यादिति ara) “श्राङ्स्मादात्मनेपदिनः इति ध UT FA waa “wie मोड” कण्डादौ डतौ ॥ ara ¦ ९ उपरलब्थविवरे “वार्तिकं भाष्यं च दति पाठोऽस्ति केयटेतु “माध्यं वातिकं a? दत्व p 7 शोनक, ery = age १ - ie al are . हेतुमशिचः प्रतिषेधो gaa: ( ३।९१।२६ ) । आसयति शाययतौति । डच च भिद्यते ॥ यथान्यासमेवास्तु | कथम्‌ IRMA विकस्यते इणे- यते awed शति । अनुबन्धकरणसामण्योद् विश्यति ॥ अथवावयते ad लिङ्क समुदायस्य विशेषकं भवति । यद्यवयवे क्तं fay समुदायस्य विग्रेषकं Se ge [हो eee eee eee, Eee यते ग तु for निव्येते । पूरव्षाेलतिदिष्यमाने अचर eterna | RBA वाधितल्वात्‌ | पस्यात्मनेपदकारयादश्रनात्‌ सन्नन्त- याप्रसङगात्‌ | खनुवन्ध्ेति । मा । तत्‌ सामर्थथात्‌ सन्नयवधायकः ॥ घथवेति । मा । समुदाये fagrage उपायोऽवयवे fagiag: ॥ ware- प्रमिति । at) यद्येवमति प्रसङ्गः पणायति प्रगायतोति। तज्रकेचि- नह ययि जणस्स सर "दरयेत छो CS मय Te Tirta, urd भङामाष्यप्रदौषोद्‌ धोवः। ( खाम्मरयवत्कृणोऽनुप्रवो गस । १। ३। ९३।) (अ. १। पा. Bate) शअतुबन्धकरणसामथ्यादिति । (भां श्रङ्खुक्माद।त्मनेपदिल्लोक्िसामथादित्यपि बोध्यम्‌ । यदा तथा- णाद्मनेपद शिक्गवन्तो बोध्य इत्ययं इति भावः ॥ इतरत्‌ खष्टम्‌ | आम्प्त्ययवत्कुजोऽनुप्रयोगसख । १।३। ६३ ॥ 2 049 क्न मनु तदभावेऽस्िश्धभ्यामपि खादत ATE छ एवेति | ॐ) कञो faenfefa भावः ॥ भाश भोः eee पि Eee - - ee भवति qalafa agiafa asf प्राप्रोति ; अवयवे aa fag कल समुदायस्य fatan भवति ४ समुदायं योऽवयवो न व्यभिचरति | यक्तं 8 म शभिचरति fad तु खमिचरति । तद्यथा । गोः सकथनि sa aT a fay गोरेव fatua भरति ग गोमख्लस्य | ज मानन न ET 6 80 99 8 9 89 6 क ० ७94 ०११ क = 9 9७७०७०७ 6क ०9१96१७0 ०७९०१ ७९ ०००७ mbar ¶ 8७ 8595 88७ 9 @8 89 6 9699896 888 0 9988 9966 956 89 959११ seu pectareswesre™” are: । पुवंवद्‌ ियक्ञसन इति प्र्यविशेषा रुव निरदेरथाः। अन्येल। शुः णवं पाटे are, वान्तिकं चन थास्यातं भवतौति हेतुमसिचः प्रतिषेध ह थतिप्रसङविषयो पलक्या हेतुमख्धिज ग्रहणम्‌ ॥ WMATA | ५९७ (ख.१। पा. द। चा. र) ( आम्र्ययवत्कुणोऽनुप्रयोगस्य । १। द। ६३ । ¦ BAAS (भ) agatfeur श्राग्मत्ययप्रतेरित्यथेः ॥ सब्िधानं प्रयोजकवया- पारः क्रियाफलस्य कन्तृगामिलं वा ॥ यथेति | क) agar “aftafaa”’ दव्येतत्रत्याख्यानमभिप्रेल्येदम्‌ इप- पाद यिद्यते चेदं “खरितजित" इति चे i न aria इति । (कै) श्रनमिधानादिति भावः ॥ खूचारम्भरोत्या समाधत्त नैष दोष इति ॥ (भा) तदा क) तदथाभियुक्रये इत्यन्वयः ॥ अनुदृत्तावपि कथमेकेन वाक्ये- नाथेदयावगतिरत श्रा₹ वाक्धमेदेनेति | कै) are विधिल्रम्‌ । दितो यश्य पूवंवदेवात्मनेपदं नलन्यथेति नियमायेत्वमिल्यथेः ॥ दां चक्रे (भ) दृश्यनाकशुगेऽपि कियाफले श्राद्मनेपदसिद्धि विधेः फलं बोध्यम्‌ ॥ १९ अर ।पा३ Bsr yrs — aerareaeiutegta: | ( पो पाभ्यां युजेरबन्चपाषेष। ९. २।६४।). (BRIE ae) प्रोपाभ्यां य॒जेरयन्नपानेष्‌ | १।३। ६४ ॥ 1 खरादन्तोपर्ष्टादिल्यक्रा प्रविनय उदाइता्तत्कयमत श्रा₹ 'समूनिस्‌ दुरिति ॥ क ie: खरान्ताचद्यथं दति भावः ॥ | ^ OS भुजो ऽनवने। १।३।६६॥ OO ET -- ~ भाय निभुजति जानुशिरसौ इति । (भ) ` प्रतिमाया इतिगरेष । Sa: प्रा्ङ्कलाभावा्ैकवत्वम्‌ ॥ श्रन- वम मिषेधेनग्विभहारदत्तेरवेति कथं MIA BY संसगेवदिति ॥ ॐ सवकरेति। (3) धेनुग्रब्दश्य धानकमेलमेव vefafafad म तु गोलसमाना- १ सम्‌ निस दुर्‌ देवान्‌ निरस्य सव उपसर्गाः Gaeta । AMAA TSN! । ५९९ (ख, १। पा, RI आ, २) (णेरणौ यत्कम णौ चेत्स eaters ti a! ९०।) UTA यत्वमं सो चेत्स कतीनाध्याने। १। 2 | ६७ ॥ श्रणौ कर्मणः करतलस्य Giada कमेन्तर निद्न्तिपरले वार्भिकतात्पय्येमार एकस्मिन्निति ॥ क) e कते प्रत एव वाल्निकब्याख्यानभाथे णेरणौ waa at चेत्स कर्तानाध्याने । ९ । ३ । ९७ | गोरात्लनेपद- विधाने ऽख्न्तस्य कमंगस्तघोपलयिः | वा । गेरात्मनेपद विधाने sume यत्कमं यदा रन्ते तदेव कमं भवति तदात्मनेपरदं भवतौति ama ॥ इतरथा fe सवंप्रसकुः | वा । इतरथा fe सवच cay: स्यात्‌ | दशापि el 1 0 1 1 ग" i पीर भयाः is =, एकस्मिन्‌ वाक्ये कमोन्तरनिढत्तिरलभ्येति णेरिति वात्तिकारम्भः | एकवाक्यतायां WIA: | न्तादात्मनेपदं भवति अण्छन्तावद्यायां यत्वमै- waa यदि स कत्ता मवत्याध्यानादन्धन्रेति | भवति च कमेन्तर- सद्भावेऽप्यणणे क्म णो कतै | मव्यकारसतु वाक्धमेदाश्रयेणेतमथें साध यति | गोरात्मनेपदं भवति द्येक वाक्यम्‌ | ततो sat यत्कमम यौ चेदिति दितौयम्‌। अच वाक्ये यत्तदो निं्यसम्बन्धाद्‌ यच्छब्देन तच्छब्द ्रा्िप्यते | धर्मान्तरस्य waft कमलमेव संनिधानात्‌ प्रतिनिरिंष्ठते। eat PE, ES ee Pe [~ 0 9 EF ee Ee, ee ee el ee erie ee सरथौ यत्वमं णौ चेत्स warms । ९। ३। doe WHT दा्मनेषदं Wrens | अणौ aera णौ चेदिति दितौयं are | कमः करिया णिच. परछ्यपात्ता या सेव Beppe: । - स कैति yre AW ATIATT AN SAMA: | | (येरणौ यतमं यौ चेतस कर्तानाध्यामे । ९। ३। ०) (Ge! परा, ६। खा. २) तदेवं (मा) दूति प्रयक्म्‌ anne afte कमेपदं क्रियापरलेष व्याचदते तन्न “कर्तरि कमं्यतिहारे” (१।३।१४) दति aa “क्रिधाय्रदणं aaa” इति चकार fireaat वातिक. कार्य कर्मशब्दः क्रियापर दत्ययोन्नानेन तेदाष्ध्कमेपदानां करियापरलेन वयाख्यानस्याल्यन्तमनौ चित्यात्‌ । एवं च ware सदथंसषाधनपाठभाव्यस्यकमेपदानामपि तथा वाष्यानमुक्रमेषेति ध्येयम्‌ || भाष्य श्ारोहन्ति इस्तिनमिति | (भा नच र = whe bel se षि — प्रसन्येत | आरोदन्ति efed इ स्तिपकाः। अआशोष्यमाणो get स्थल antwafa मनुष्यान्‌ ॥ तन्ति वक्तयम्‌ । न वक्तव्यम्‌ । ata भवति | रोहन्ति इस्िनं इतल्िपक्राः साशोश्यमाणो eet खयलमासोहयति\ मनुष्यान्‌ इति । वं वच्यामि गेरात्मनेपदं भवति । ततोऽणौ aera णौ ed Ce ee 1 i मण्णीके eee A el) FF SE aA OP ee tel etme: ee ieg, | et al a eG ey रे — —— wera ut चेत्‌ तत्वमे दति प्रतिनिर्देेन च कर्मान्तरादृत्तिः क्रियते न mat कर्म॑णो णौ कम॑त्वसदट्वावः प्रतिपाद्यते स क्तत वाक्यान्तरेण तस्य॒ कननेल्प्रतिपादनात्‌ युगपदेकक्रियापे्तया कमत्वक्ैत्वविशोधात्‌ ang | यथेष्टं वाकेषपरिकल्यनादो wat णो चैत्‌ तदेव कमं ददयेवकारध्याहारात्‌ कर्मान्तरनिदटत्तिलाभः। ततः स कत्तति तीय वाक्यं at कमणो at कर्रलप्रतिपादनपरम्‌ | णवमेषां वाक्धानामेकवाक्छते ee Qe eee Oe ~ oe ile Og Sa, ET TE vty Croc zara वा wy । चणा विग्याद्यनुवत्तते कमे ह कारकं ग्रब्याधिक्षाराश्रय ढात्‌। सिच्‌ प्रहृतेरथं प्रति यलमकार कं स चेक्यन्ते aad: | "यिच" (xi ३। ७४ ) द्यातमने पदे सिद्धेऽपि अशव्रमिप्रायार्धमिदं axa । तर मिप्रायेऽपि “विभाषोपपदेन प्रतोयमान" दति विकल्यवाधनाचः च। ACTA TA. ५२१ (अ, ९। पा. ३। आ, श) (Gall यतम णौ चेत्स कर्तान ध्याने। ९। ३। ६७।) श्आरोदन्ति हिमं शसिपका आरोहयमाणो इस्तोत्यजेव शश्मारोदयति agama इत्यज्ापि खादिल्यथेः ॥ agar रस्ति- नमारोरन्तोत्य्ठन्तावस्था wafata सचातिरिक्रं nafs: ॥ सौकर्थ्यातिश्रयप्रतिपादनाय प्रेरणा दद्धिवत्त्मतिपादनायैव we- मिष्टन्यग्‌भवनङ्ूपकर्ला शद्या दिकमंकलकरणम्‌ । एवं च न्यगभव- नारोदणोभयनुक्लब्यापारो ASA: | खलं न्यगभावयन्‌ मुखान्‌ श्रारोहयतौत्यथंः | VAI च WY काष्टमयभुपवेशनस्था- नमुश्यते | इस्तोति मध्यमणिन्यायनोभयान्वयि ॥ प्रतिनिदिश्यत इति । क्ष विधौयत इव्यथः | क्मेश्रब्द्ा नोत्तर वाक्यवत्कारकपर एवे- तिभावः ॥ एवमपि ' कमोन्तर निषत्तिः कथमित्यत are चेत्‌ । Guard यत्काम णौ tat यदि तदेव कम भवति । ततः स कर्ता । महावाक्यं Beyer सम्पद्यते | यद्येवमिति । भा । यथा लुनाति केदारं देवदतः लूयते केदारः खयमेवेति | केदारः कमेकर्तां तचाण्यन्तेऽपि भवति लावयते केदारः खयमेवेति | कथमिति चेत्‌ । उच्यते । लभातिसा- “सणावकर्मकाद्‌” (१।३।८८) इति परसख्मेपदवाधनाथे च । न चाकतैभिपाये चरिवार्धस्यास्य विकल्पपरस्मेपदाभ्यां पराभ्यां वाधः स्यादिति वाम्‌ | पू॑विप्रविषेधाश्चयणात्‌ । अच्च च प्रमायं दशयते रामेति भाष्योदाइरण- मिति दिक | उदाहरणन्तु stern: करख्क्रियाखच | तथ हि कम- वद्रावो मास्नौति वच्छते | प्रतद्धेणव त्वात्मनेपदम्‌ | तथाहि । विषय- लापनपसन्ंमविषयत्वापादागवचनो दृशिः सकमकाणामश्ब्दाभिप्रायिता- नियमाद्‌ | तच धातूपरा्तदयापाराश्नयः क्लां धालधभूलव्यापारयधिकरण- 66 ACTA TTT | (Gea यतमं यौ We कर्तानाध्याने। ci ३। dei) (ख. २। पा, UST. ९) स क्ेतौति ॥ र) ave प्रतिकमेलं किं ग ere आइ युगपदिति । कै) HURT व्यापारयधिकरणफलशाश्रयवं व्यापाराश्रयलं च उन्भवतोति भावः ॥ यथेष्टमिति | क) WB TWH: | एतेन wit दिकमंका wretareceftaraq ) अ्यकावस्याखकर्मला दशक देन ककौलप्रतिपादमात्‌ । इदमेव ध्वनयितुं भाय दृष्टान्त aware दशितम्‌ ` एवं शाकमंकाणमेततसजोदाइरणलं तम्‌ ॥ ARAN भाय T | wat चेत्‌ स मवति anfata । wed कमंकर्तारः भवति वच कमेकततैलात्‌ शभ EI LEED SEO ESE SEIS LOT GEE AEE pI PAIN I CA OS NE i SA I i IIE i ES ie SEE, CIS SSE RTI I IO ET I II ID TIE SELES IE TE TELE GE दहिधामवगोपरसभंने feataat via | लनाति केदारं Zaz: | fer भवन्तं दिधामाववतौव्धैः। यदा तु केदारस्य सौकरगयांतिश्रयदिव्षामां देवदत्तस्य ापाो ग Faas यदा दिधामवनमाभे लजातिेरकेति सव पकद्ाकिकमं तथा च wat भवं भक्ताः इति यगः चाच षच faudigdatted: | यदा तु सौकग्थांतिः (यविद्तया प्रेरण [ख्छनः तदा पश्यति भब इति cate: | विषयौ aaa | oR “frente कमं ३ क्रियावयवैः fuera गिदत्तमाने “कतततवेऽवतिते” “ हति । ठतः प्रान्तं पररयन्तौति Plate दद्र॑यन्ति मवं भक्ता इति प्रयः VRPT: | SHE महाभव्प्रदौपौद्थोते। । ure Gti Te ६। भा, &) (Meat यत्वमं णौ Bay कर्तागाध्याने |e) a1 ¢e)) यथेवमिति (भा) HART] सिद्धम्‌ (भा) an नन्विदमनुपपन्षं समानधातौ कमेख्क्रियथा तुखयकरिय- कमेवद्धावः। भ चाज तथा। तथा हि शावधतीत्य् किं ति कमणा समाभक्रियल्रम्‌ उत शावथति कर्मणा । नाधः | 7 मलेन धातुमेदात्‌। भाग्यः | शनातेपिंचि शावयति केदारं दत्तेन UNSTH CY केदारस्य प्रशत्यं शकमेलवेन तथेव wa- त्‌ ॥ wea गल्या दि नियमात्‌ कमलमेव न इत्यत श्राह यथा लनातौति ॥ भ) दृष्टाकसुपपादथति सिम्‌ (६।९।८०। Qi alta) । कमंकटत्वाव्‌ सिङधमिति चेद्‌ यक्‌ चिवो निंङश्वयं वचनम्‌ । वा । क्मकटेलात्‌ सिडमिति चेद्‌ यक्‌ दिणोनि- वाडातूनाम्‌ | भित्रा रव वा धातवो भित्राधीः सारूप्याक्त्‌ तत्वाध्यव- यः। ae दिधामवने केदारस्य wh: कमेवत्‌ कमणा तुल्य क्रियत दति carats दिश्यन्ते । तेन लूयते केदारः खयमेव इ्थादयः प्रयोगा oo [रीण = fe | be ee a “frutaaarat: saase faye” दवि ॥ ततः पुगश्छयैस्य सौकयद्योतणाचैमविवक्तायां दश्यते भवः विषै. भवतोगधैः। तदिष्ध॒पष्यति दश्ंयत्योः समाना्थैतया कनतखयभावकताच कमवद्ावविर हे पर्लतदजेयामनेमदम्‌ | इह हि fag प्र्तिभूतेग दृशिना य एवार्थो fatten: स रव चतुर्णामिति समागक्रियत्वमख्ि वयौ यत्कं परथमकश्षायां तदेव कत्ते | एवम्‌ आआरोदयते इस्तोयपयदाहर- म्‌ । आआसेषन्ति इ स्तिगं efeuan । warranted । आारोद्धति ५२७ मह भाथ्यप्रदोपो द्योतः | (scat vend at चेत्स कर्तांगाध्याने। ६। Ri ge!) (ख, १। पा. ३ घा, ९) क. लनातिस्तावदिति | कै) सौकय्यातिश्रयोनायासेन दविधाभवनाश्रथलं तच क्तापारर Tens THAT विवक्षायामपि श्रनुदरकन्येतिवत्‌ तन Wa वसानम्‌ दृष्टलादेव तस्य array धातुवाश्यतेति दिधाभवनमाभ afm शनातेर्गो ध्यम्‌ | कचित्‌ फलव्यापारयोः wie: कचित्‌ पले । एति कथमत श्राह अनेकाथेत्वादिति। (3) दश्चधंमिदं वक्तव्यम्‌ । walufest यक faut ( ६।९। ६७-६६ ) मा भूतामिति ॥ ग वा यक्‌ feat: प्रतिषेधात्‌ | वा । न वैष ate: | किं कार- उपपद्यन्ते went wafer यदा शआआत्मनेद्रध॑त्तदा santa कमेल्वमस्टेवेति लूयते दार द्द्ेतावदुदाषहाथ्यम्‌। शृत्तिक्षाराणां तु छयमिति वचनं कचन्तरब्यदासपरं विश्रेयम्‌ | अथवा खयमित्यनेन करण- ; mare: प्रतिपाद्यते न तु HU । ततो यदा दिधाभवन इत्तेलुनाते- ` देवदत्तादिप्रयोकब्यापरारे णिजुत्पद्यते तदा य णवाय लुनाति केदारं SM arated: | ततो निरन्तप्रषणासिधि शारोहयन्ति। भासे TR: | ततः Wee आरोहयते । awaited) दापि पात्‌ प्रथमटतोययोदितौयचतुरथीश्राचैसाग्यात्‌ चतुधौ शक्ता उदार यम्‌ | सोऽयं निटत्तप्रेषणपन्ः | arg च धन्धम्भावनं न्यग्भवनं wet za प्रतोयते न्यग्भावनं न्यम्भवनं waste प्रतिपद्यते” Saat पश्चमौमाहइ Ura कम॑कन्तरि निदत्तपरेषग्राडधावोः प्रहतेऽथे णिजुश्यतेः । मह भाव्यप्दोपोद्द्योव, | ५२५ (अ. ९। पा. ३। सा, R) (रोरवौ यत्कमे णौ चेत्स कतांगाध्याने | ६। २। ०।) तदकम्‌,- “एकदे aye च व्यापाराणां पशादयः खभावतः प्रवन्तेन्ते तुल्यरूपसमण्विता” इति ॥ केचिदर्थभेदाच्छन्दभेदमिच्छम्ति तक्मतेऽप्ाइ भिन्ना एवेति ॥ (क) नन्वेवं धातुभेदात्‌ HAIR न स्यादत श्रा सारूष्यादिति ॥ (क) तद्कम्‌,- “तानि wanes पिं सिध्यति वद्‌विदुः भेदेऽपि तुष्रूपत्वादे कलपरिकण्यना” दति ॥ wad केदारः awa इति कथमयं aaa श्रा णम्‌ | यक्‌ feat प्रतिषेधात्‌ । प्रतिषिध्येते अ यक्‌ चिगौ । यक्‌ चिणोः प्रतिषेधे हेतुमखिभिग्रुभामुपसंद्यागमिति ( ३।९। ce) ॥ यस्ति न देवदक्त इति स रवार्थो लावयति केदारं देवदत्त इति । एनः केदारस्य सौर्या तिश्रयविवक्षायामविवद्िते देवदतस्य श्थापारे हिधामवमभाच- हतिर्शावयतिः सम्पद्यते | ततख य carat लूयते केदारः खयमेवेति इति । ce वििदवाचकयोः शुडण्न्तयोर्वा्यावंप्रौ वाचकमेदाद्‌ Fa गणयित्वा पूर्वोक्प्रथमढतोयकच्तायामवस्ाचतुमं चतुचकक्तायां तु पच्चमौ अवस्यति श्रलोकार्थाऽभिप्रेवः। यज्ञा । wala भवं मक्ताः। चआारोदन्ति wf इख्िपका दति प्राग्वदेव प्रथमकच्ता | ततः सोकब्थेद्योतनाथे कमणा रव प्रेषणमध्यासोप्य णिच्‌ करियते | द्यति भवः। भारोहयति | Welfa प्रश्यत सोहत प्रेरयतोत्र्धः | ततो णिच्‌ प्रह्णतिभ्यां फिभभ्या २ ACAI AM: | | (Gat यत्वमे णौ चेत्य कर्ताभाध्याने । १।६। ६०।) (अ, १। पा. RET. २) तेति । क) श्रतिदेशिकंल्था व्यवहार इति भावः । श्यं च fete वद्या । यावतौषु सोपानश्थानौया खा्थेविभागण्भिषु पदं fare CO प्रायोगिकी पथ्यैनश्मिः प्राणते ता भ्रन्तरालभाविन्यो गम्य माना दूमयोऽवखवागरब्देो श्यन्ते | तच प्रथमं दिधाभवनं बुद्धिरव- गाहते । दिधा भवनेऽस्य खरूपयोग्यतां saa किंधा भवने nee: | wear शिलायामङ्करोत्यादनाथेवाप्रहत्तिप्रसङ्गात्‌ । ततो fear भवने क्मेतापश्यवगा दनं ततोऽत्यन्तसौ कव्याय नानेन WER: सन्‌ four भवति किक क्त एवेति । (च) पेरणाऽसंवलितदिधा- भवनलचणखा तग्व्यावगा इनमिति दिधाभवनमाभटन्तिले कमेवद्वावः SE चेदं हेलाराजोयादौ । विशिष्टवाचको धातुरविगरषणे wars दति । एमां दितौधकच्ालेम व्यवहरन्ति ॥ दृष्टानमुपपाश्च नो छपपादयति हेतुमशिच्‌ तदथेमिदं वक्षयम्‌ । तस्य कर्मा पदि यक्चिणौ मा भूता शस एब Taw केदारः खमभेवेति। न च प्रयोन्यप्रयोभकभावनिशत्तो शिचो frat: | उपायनिढनत्तावपि उपेयागिवत्तेगात्‌ । सिडद्रब्दुत्य- ` शपराथोदं योरपि Gerth त्यागे ated शआारोहयते xqerec- दम्‌ | विषयौभवति ग्धग्‌मवति इति च पुववदेवाधैः। सोऽथमध्यापितपरेषग- we दष्ट॑यति मव रोहयति इतीति दितोयकक्षायामतिशाति वारयितुं समागक्रियत्वपरं दितौयं वाकम्‌ । तेन प्रेषणाधिक्यान्राति-, enfin | निङकशमेवशपक्ो दद्ंयन्ति मवमारोदन्ति इलिगमिेवं रूपं हतोपककशायामति anti वारयितुमखौ अत्‌ क्म स वेशो ated we महानाष्यप्रदौपोद्द्योतः | ५९७ (अ, ९। पा. ३। अआ. २) (cary Tent यौ चेत्स कर्तागाध्याने। १। ३। १७।) लतो यदेति। क) तच शनाति केदारभिति कल्ापेच्याऽस्यां कलायां णिच्‌ विश्ेषः। तस्यां दिधाभवनसखरूपयोग्यतामाचनिखुयेन दिधा- भावनारूपे तप््रयोनकव्यापारे wef: । wat तु दिधाभवने खत एव प्रतत एषा तत्‌ चेमाय कर्णां wee वच्छमाणसौकरयै- प्रतौ तिशश्षणविच्छितिविगेषशिष्छथा फिजुपाद्‌ामम्‌ ॥ सोकयातिश्येति। @) wary Herat खतः प्रटृत्तस्तत्‌ चेमायामपि न प्रयोजक- यापारमपेचत इति खौकर्व्यातिश्रयविव्या प्रयोक्ष्यापाराविव- चेतिभावः। दयं प्रायोगिकौ पञ्चमो Teese: ॥ तदुकम्‌- ` “वश्यां पञ्चमोमाडण्टंनानां कमेकन्तेरि” इति ॥ fl aes Se 2 | मिति । उत्पच्छयते पुच्छं खयमेव । अथापि यथा मार्दानौयाः पठन्ति तचा भवितद्यं प्रतिषेधेन । यक्‌ faut: प्रतिषेधे िभ्रन्िगथ्ध्रनातमने- तये fe प्र्टतिप्र्ययविमागकल्यना खाश्रोयते । खर्धस्योपादानं व्याग- ख करियते । लौकिके तु वहारे सौकगयमाचविवक्लायां लावयते Fare इति weet । शवं तावत्‌ निडततप्रेषणाद्वावोः saase िभुष्यते ढतोयं वाकम्‌ । इ तु खगौ watts elena कमलमेव न तु कत तेवि बातिब्या्िः। अच प्राः । wart. यत्वा्मीति वाकयं कर्मान्तरनिडत्ति- परम्‌ । सथा fe) weathers इइ यच्छब्देग तच्छब्द nfs धमान्तरस्छ whitey उहि्यवयापि अतं ata विधौयते । oe विधौयमानं सामथ्ासेरित्स्य सत्निडितत्वाचच श्न्लावश्धायामेव विध्यते | ग wal तददिधागं सम्भवति अणौ यत्काम इत्धनुवादसामथ्यौदेव तत्‌ fax + yrs | मश भाव्यप्रदोपोद्ष्योवः | (णेरणौ यत्वं णौ चेत्स कर्तागाध्यागे। १। Rigel) (अ. ९। पा. QI खा, २) तस्याः पञ्चमौलं Wan तज दियोयकलायां पफलषमा- भाधिकरणो बयापारोऽथेः। ततो शिवि ठदतौयकक्चा। ततो रिजथेष्यापारण्य wie फलसमानाधिकरणव्यापारश्य च त्यागे TAN कका | ततः फलसमानाधिकरणे व्यापारे प्रवत्तनालेन faafet शिखि उदाहरण्डतायाः पश्चमोलम्‌ ॥ उभयचापि णिज्‌ निर्वाहाय water हरिण “निटन्तपरषणदि"तयक्म्‌ | तदाह उपायनिटन्तावपौति । क) सुख्यप्रयोजक्यापारनिदन्नावपि SPAM एव ते्लारोपान्तद- निहत्नतिरिति भावः॥ एतश्च ““प्र्दनुगरेखरे” विस्तरेण निशूपि- तम्‌। तदाद पदाकमंकाणासुपसंखयागमिति (६।१९। ७६ )। स चावश्यं प्रतिषेध धाश्चयितद्यः। दवरथा fe यथ नियमस्ततोऽन्यच प्रतिषेधः | वा। अनुय- येतत्‌ प्ञाञ्येय कमकर्ता aaa | quran | लुनाति केदा र देवद ्तः। oral देवदत्तं सौक्था तिश्रयात्‌ केदारः प्रयक्षे इति केदार व्यापारे णिजुत्पद्यते arate केदारो देवदत्तेनेति । पनः प्रयोव्यप्रयोजक- मावाविवक्षयां लावयते केदारः खयमेषेति प्रयुल्यते | तच पुवेप्त्रियाश्चयणे तदेवमणौ यत्वमद्येतावत Carat यतमे वौचेत्‌ sete Kat परितः । नेन च कायेन्तरनिडत्तिः कियते । न त्वणौ कमयो णौ कमलं प्रति- पायते | स कमे CANT वस्य क्ैवप्रतिपादना । एकर युगपदे- अस्यां क्रियायां name रसम्भवात्‌ तस्मात्‌ (“इद्त ्पतिगिदे्राक्षम्ये यत्‌ संग्रहे एनः तद्यो वाकछमेदेन कमेन्तरनिदत्तये" ASTHMA ५२९ (ब. QL aT. ३। खा. २) (णेरणौ Tent णौ चेत्स क्तीनाध्याने। ९। ३। ६७।) | fee शब्देति । (के) नशु श्यते केदार इति प्रयोगे सति किमथ णिच्‌ प्रत्यथ- घरितप्रथोगादरोऽत BIE सखौकर्येति । क) लूयते केदार दति कायां खत एव प्रयोज्यस्य खब्यापारे fe Samara Tearg चेमाथेमपि प्रथोजक- arofaa इति तद तिश्यस्य लाभादैतदादर दति भावः। प्रयोगान्तरे प्रकृतिवाश्ये व्यापारे श्रध्यारोपितप्रेषणपकतमा अपर इति ॥ कक) लुनन्तमिति । कक) खयं दिधाभवने प्रत्तं केदारं लविता चेमाय युग ata निकैन्तपरषणे चतुर्थो कचा । दह तु खत एव दिधाभवने saw इत्येतावदेव न किन्त्‌ प्रत्युत स एव शवितारं vag दति प्रयो- ज्यवाभिमतस् प्रयोजकनेनाधिकः सौकव्यातिश्रय इति भावः | EE RE en RS A I IR TE I BOE Gc IIE नयिन्त OTS I te TIE RE SO FO IE EAI TP GR ् | मनेष्ेतस्मिन्यश्र नियमन्ततोऽन्यत् तेन यक्‌ feat प्रतिषेधो ama: “कमवत्‌ कमेणातुख्यक्रिय'” ( । ९। ८७ ) इति सिद्धमात्मनेपदम्‌ । तधा fei लावयति केदारं देवदत्त cas afein लावयतौ धाती ag कर्मा वद्यायां केदारस्य दिधाभवनलक्तणा किया तस्ित्रेव धातौ तादृ्रौ बतो णौ चेदिति बाक्धान्तरम्‌ अणौ afeaa | अणौ cafe : तेदेव णौ प्रतिपाद्यं चेदित्यर्थः इति ares | wae चिन्यम्‌ । मान्त न्तर निङत्तिपरं arent यद्यपि कन्तु war तथापि तस्य पलं दुलभम्‌ | गोष्यमाणो wal खयलमासोहयति मनुष्यान्‌ द्यस्य area: पल- 67 ५३० ACTA Tee (Meat यत्वमं णौ Bay edema ts B ६७) (ख, ey पा, ३। आ, 2) लावयते केदारो देवदत्तनेति। ॐ) aa "लावयति" इति weg लेखकप्रमादात्‌ | यन्य वच्छयमाणसिद्धान्तरोत्यानेनात्मनेपद प्राः | यदा कमेकाण्टेवोदादहर- णानो तिमन्यमानसाजत्य पूवेपकिणो मतेऽलुपदव्च्छमाणएरोत्या कमे वह्ावाप्राद्या तथोक्िः ॥ ननेवमनैव कर्मवह्वावाप्रात्िविषये ९ दूजावश्एकलेन कथं कमवद्वावात्‌ सिद्धमिल्यक्किरिति चे WW RAZ कमेसन्नायोग्याथंपरलयेन तद तिरिक्रखय देवद SITY पफलाश्रयस्य सतनेतदप्राः | aaa तु २“गति if, दति नियमान्न waa । “कत्तुकर्मेतर कर्मभाव” इति दच्छम्‌ सिद्भधान्तरोह्या लात्मनेपदं भवत्येवेति दिक्‌ ॥ ९ उपलब्धकं यटे “लावयति?” इति पाठोऽस्ति । २बर१।पा४।द८््‌५२। स्यात्‌ । गणयति गं गो पालकः | गणयति गणः खयमेव | criti (= eT, a Se aC aetna कषरवस्ायामिति सिद्धं लावयते केदारः खयमेवेति। दितीया तु प्रि दे wafer weal सम्भवतौति प्रदध्रिता न तु तस्यां कमंवह्राषः मिति Qa) तत्र समानक्रियत्वामावासो वेदिति वाद्यं हि परतिपराद्यसा- भ्यामिति इक्तिपदमन्नय्याःद्ितम्‌। ग चेह तदत्ति। ग चास्तु इश्यादि मते दोषोऽयं माष्यकंयटयोखतु समानज्रियलस्यानुक्ञलात्‌ कमन्तरव्याढत्ति wee वाक्ध सार्थकमेवेति चेत्‌ । न । माष्यमतेऽसमागक्रियतस्य Bele लात्‌ । तस्य लुक्घलेप्यपाख्याततया सम्भतव्वात्‌ | अन्यथा अध्यारोपित awa दितोयकचाथामतिप्रसङ्कात्‌ | माष्यवात्तिकयोः same क्रिय परतयेव MTS परल । अभ्पिदयापि ब्रमः ATG माग्यमते समान- महाभाव्यपदोपोद्द्योतः। ५३९ (ख. ९। पा. ३। श्वा. २) (णेरणौ यत्कमं गौ चेत्स कतीनाध्याने | १। ३। ई७।) पनरिति। #) देवदत्ते प्रयोख्धलस्याविवक्षायां केदारे तज्धिरूपितप्रयोजक- ब्याणप्रतौतौ देवदत्तद्यापारख्याणप्रतौ तेरिंधा भवनमाते शाव- यतिरिति wan लमारोहयति vara इति प्रव्युदाइरणे ˆ किमपि प्रकरणे भाव्यक्लद् नितः ॥ ५4 , प्रदशितेति। (र) हर्व्यादिभिरिति र्षः॥ ननु तन्नापि कर्मवद्वावविषयवे aq afafa भावः । एवं चाध्यारोपितप्रेषणपचान्नानेना चायं पूर्व इति safer ॥ वम्हतो निटत्तप्रषणदतो यकलामादाय सम्भवः ॥ दिधाभवनानुकूलव्यापाररूपार्थोपस्वितौ तत्रतिपाद- एनतान्तयोदंयोरपि श्ब्दयोरपखित्य विशेषात्‌ समानधातौ ll वा | अात्मनेप्रदस्य च प्रतिषेधो ame: | गयथति गरः खयमेव ॥ 7त्मनेपदयप्रतिषेधाथे gi atl खाल्मनेपदपतिषेधार्चमिदं amen प्नोति | शावयतौ केदारस्य कमतवामावात्‌ aaa समानधातौ तुख्यज्रिय- वमावात्‌ ॥ यक्‌ चिगणोनिंडच्यधैमिति । मा । अणौ यत्वमे गौचेत्छकर्ता तदा Guta नान्यदिति नियमार्थ॑मेवदिर्थः | उदपषएठष्छते Te- | कितवं तथापि दशांयते weary राजा Kae Brees कोयटेग अणौ ये कतैकमणो तदिन कमे व्यावच्यैते इति तावत्‌ स्दटौतम्‌ | वथा च मुष्याम्‌ इदस्याणौ waa गर्चीदुब्हौ कमलेऽपि दुवौर- मात्मनेपदम्‌ | ATTIC कटं कमगोरे बेह Waa तदिवरकमा- भावाव्‌ । खपि च । सकन्ता इयं ऽपो नाल्ति। इत्तिग एव कैतवात्‌ | खादेत्‌ । आरोषयमाण cast कमणो fer णव wie स शव ५१२ महाभाष्यप्रदीपोदुद्योतः | (फेरगौ यतमं at Faq कतैगाध्यागे।१। AL ९०) (अ, QI पा, BI बा, २) कमण तुद्यक्रियलसख श्नानस्वात्‌। न चेवं लावयति केदारो देव- दत्तनेति दितोयकक्चायामपि कमेवर्‌ भावापत्तिः। व्यापार? व्यधिकरणफलवा चकानां नेत्ययकसकमंकानां प्रतिषेध इति वनेन तद्प्रापरिति दिक्‌ ॥ परेतु तच पर्णं दितौयककेवोदाहरणं वच्छमाणसिद्धान्तरोत्या | तद्नयम्‌ श्राह ३ न तु तस्यामिति पके) CATS: ॥ भाय ऋ यकृचिणोनिदच्यधैमि पए (भा ष्समानधातौ कमेण तुख्यक्रियालर ॥ | नेसच्ात्‌ | fare सजातोयापेचवेम प्रत्ययान्तरस्येव ATU “af fteranerd fafa नोक्रम्‌ ॥ १ “समानधातौ," दारभ्य “श्षागसत्वात्‌” दन्तं नात्ति क एरतके ॥ गदयति गणः खयमेव | दश्यत रवाचात्मनेपदम्‌ | किमिश्यत राशो fafa | at) कथं एनरधाणौ wa विदयते यावता पुच्छगरन्दो अरथ्यवचगः were: | स्ित्रेव विषये gee एएच्छकमिकायामुदसनकरियाय "वकते । स्मात्‌ शाथे farmers: | ततो यदा नाम्यमां TE CECT च खलमारोहयतोदयक्रापि कर्तेति, तदपि न। प्र्ासत्तिवेगेवाति ` प्रसङ्गमङ्गात्‌ । तथा fe खन्तादा्नेपदं स्यादणौ यत्वम॑ स चेत्‌ करती EUR पर्ासत्तेरेत दम्यते | येन णिचा खन्तादासनेपदं विधि्ितं were waa स चेत्‌ wale | इइ तु यथायमुपाधिः कृतमेवं त घाननेपदम्‌ । ्ारोशवमाण इति यच तु न ad दखलमासेहयतोति ग तच्ायमुपाधि- ` रसि । येगातिद्याषिः खात्‌ । यत्त इरदत्तगोक्ठम्‌ | इसिपकानारोहबति मद्ाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः | ४ (श. १। पा. द। आ, २) (Meat यत्वं गौ Bay Tatars । ९। ३।६७।) एष दोष इति | (भा) यटोषपरिहाराय ल्या नियमाथेलं arerat स aq feu afrent दोषो Rau: । एवं aan नियमायेलमिति भावः ॥ यावतेति। कके) एवं चाण्छन्तपुच्छग्रब्दस्य क्रियावचनलाभावेन तच कमांभाव via क्रियमाणेऽपि सचे यगादि निदन्तिने प्राप्नोति श्रनेन नियमस्य प्रा्यभावादिति भावः ॥ उद्सन क्रियायामिति । कै) ध्यपि णिङ्पसदान एव queue तत्छमवेतर्रियापरं न केवल- eo दुलेभस्थापि WMATA कमेवानष्यन्तोऽललो- मानः ॥ भूतायाम्‌ (क) इत्यनेन लु द्धिषयप्रदग्ेनम्‌ । केचित्तु फिजन्ताशिचि इदमुदा- इरएमित्धाङस्तन्न | लिद्माप्नोव्यपि । saa च प्राप्रोति च। कथम्‌। अणापिति कस्येदं चक्रमिव नमशक्रियाथां भूतायां खातग्व्येण feared तदा उदपषएुष्ते इयात्मनेपदमेव णिखन्तात्‌ यथा स्यादिव्येदमर्थमिदं खजं समप दयते ॥ गख- इ्तो्चमाभूदिति । att वक्तव्यम्‌ । किमिदमध्यारोपितप्रेषणपरछच ; दितीषकच्लायामुदाङरणं किं वा निटत्तप्रेषयपद इति । नाद्यः। faa- बा्यथापारभेदेन समानक्रियत्वामावाव्‌ | न दितोयः | तच्राद्ययोः कचयो- Lorry | तोयखान्तु wher: करलायोगात्‌ | इसिपकागां कमेला- ५३९ महाभाष्यप्रदोपोदद्योवः | (ेरणौ यतमे गौ चेत कतानाध्याने।९।द। ६०) (अ. UI पा. BI या, २) यस्ति न हेतुमखिज्‌ (भ) दति भावासङ्गतेः ॥ ara अचापि यथा भारद्ाजौया इति । (भा) एवं च तेनेव नियमफलसिद्धेरनथंक दूच्रमिति भावः॥ ननु qua fag वार्तिके पिग्रहणमेव म wafer we भा स चावश्यमिति ॥ (भ) अनुच्यमाने इति | (भा) णिग्रहण इति शषः ॥ योग्हणम्‌ | Tee: पाककमेकत्ता वा विद्यते न चेतस्नासेः घ्रा ककम कर्तां विद्यते ॥ ददं afe प्रयोजनमनगाध्यान इति वच्छामौति । इद यति गण इति | मा । गणोणाभेव कषमेगावेव कतं म्य नियमस्याव्यापाराण “रिश्रयिय्थि" इति cae णव प्रतिषेधः। तस्येव च व्यापकलत्वाब्नारथो ऽनेन Bawa: | कथं ACT कमंवद्भवप्राहिः | यावताक्षम॑ खमावकानां कर्म- खयक्रियाणां च कमवद्रावो विधौयते | गणनं च संखयानिभिततकः परिच्छेदो सम्भवा | तस्माचतुर्थौ परिधिव्यते | तथापि न्यगूमवतौत्यधाप्थवसानेन "कमणो नान्वयः TE एव । स्यादेतत्‌ | दश्रंयते चयान्‌ राजेति वावङ्का्े Sad agave णौ ये करतैकमेयो तदितरकम्यवण्छेदोऽभिप्ेत gave कैयटः | तसाप्यमाध्रमः। अणो went cee कतैरिकामं इद्तो- qed कततेरोलेतत्‌ प्रथमया विपरिणम्यते । यञ्च यश्च यदिति “नयैलका- wigan” (१।२। ६९) RARE | तेन कर्मकर्बौ कर्मतेऽप्यदोभः। एवं च.““करेशशारोहयते निषादिगम्‌'' इति माधपयोगोपयश्ते इति | रवं fat गिढत्तप्रेषणाध्यारो पितपरेषयपच्तयोदं योरपि चरमक्तायाभ- म्ाभाव्यप्रदोपोद्‌द्योवः | ५३१ (च. U1 पा. ३। आ. २) (गेरणो यत्वमं णौ चेत्स कं तामाध्याने । १।३। ९७।) यच नियमः | (भा) च्रष्छन्ताश्यन्तष्यले | ततोऽन्यचेति ॥ (भा) प्धन्तेक विषये । गणयति WA (भा) दूष्यादोौ ॥ प्रतिषेध इति । (भ) चणा सिद्धर्वा्तिके णिग्रहण्णभावाच्चान्यदेव किञ्चिद चन तेन वादिना ara ततो at वार्तिक एव शिग्दणएमिति भावः ॥ गणयति” दत्य सकमेकाकमेक्रावस्थयोरुभयचापि सखार्थंणिजे- वेति बोध्यम्‌ ॥ मा भृत्‌ । सरतिवनगरुल्मस्य कोकिलः । समरयत्येनं aye: खयमेवति ॥ रतद्पि गासि प्रयोजनम्‌ । कर्मापदिद्टादिषयः क्मख्यभावकनां कम्य —— Oe = पिका क निका om a = EP a ES | fate: safe वत्तेते। गष दोषः। मागण्यो वयवद्यापनेऽपि गणिते | भाग्नोवतिशमानं गणं मोपालकोऽवस्धापयति | wages गयस्येव कततेवविवच्चायामल्ति कमेख्धमावकत्वात्‌ कर्मवद्भावः | आत्मनेपदधतिषेधा- कमेकतया भाव्थकेयटादिग्रन्चाः सवं रवानन्विताः स्यः | तत्‌ किं हरदत्त wea पर्धेनुबो गेन । रतावागेव हि मैदः। माष्यमतेऽयगै ये कतेकभेणोरिति याख्थागादुदाहरकभिदं तिकारदइर दन्तादिमते तु प्रयदाषरणम्‌ | wat यत्वमं इत्येव व्याख्यानादिति | eed | अनन्धयस्तावद्‌ शड्धरः । “वाध ृदेऽन्धसाम्बात्‌ किं दृष्न्यदपि बाध्यताम्‌” इति न्यायात्‌ | मन्भौरार्था Tat Ste दत्र गम्मौरनदौपदाथैयोरमेदबो धानन्तर तौरलच्णामाममि ४ २६ सङहभाग्यप्रदोपोद्द्योतः | (Meat यत्वमं णौ Bay कतानाध्याने ।१। Bi ६७।) (ख, i पा, ३। चा. २) कथं पुनरिति | ज) एवं च यक्‌ चिणः प्रा्यभावात्‌ प्रतिषेधो व्यथं दति भावः ॥ भागश इति । कै) भागशोऽवस्यानं च कर्मखमिति भावः ॥ भाय श्मात्मनेपदस्य चेति | (भ) न केवलं यक्‌ चिणोरेवात्मनेपदश्यापोत्ययेः ॥ तरि तदथेमेषेद सूचमख्ि्याद श्रात्मनेपदप्रतिषेधाथं त्विति | (भ) क्मवह्वावेन स्व॑बात्मनेपदे fag इदं सजे एन्तानामश्छन्त- mate कन्तर्थवात्मनेपदं न तु कमेहुल्यक्रिय इति निन्य- way: Rane तजनिटत्यथमिद्यथः ॥ ननु सिद्धस्य पुनवेचन- safest शान्लतक्मतिषंधाथेमत BT | कियाणां वा मवन्ति कटंख्थमावक्वायम्‌ | रवं तहिं fas सति Terra चैमिति। भा। खगौ कमणो गौ weet orate यथा स्यात्‌ णौ तु कर्मणो ut nee माभूदिव्येवमर्धमिदमिदर्धः ॥ न चतस्मादिति। भा ' नितयलाशिचः केवलानां चुरादौनां प्रयोगावामादणौ कमेगोऽसम्भवासे नि न प्रायमिकयोधमादाय गम्भो रपदसाथैकवदिहप्यध्यासोपितप्रषणपच्े दितोग qari sited ततो fates कमंगोऽपिः at णिच" कमपदशय च प्राथमिकबोधमादाय कथच्ित्‌ साधकम्‌ । खच्चाप्यसन्बन्धो लक्षण द््यपगमात्‌ | एषेवाधैवदेः प्राप्रसयलक्चणायां गतिरिति Acti सम्रदो बोध्यः । शिष्वार्षस्त॒ कर्मद्यवश्डेदवाक्छाथ। भाव्यवात्तिकयोर्यमि मत Ta | seater प्रयोजनाभावात्‌ | Ware कमेपदस्य क्रियाप्ररतायां ACTA TTA | ५९० (अ. ९। पा. ३। श्रा. २) (eat went गौ चेत्स क तानाध्याने । १। ३। Co!) अणो कमण इति । (3) सिद कार्यायाः श्ररुतेरपादानं प्रशत्यन्तरनिदश्ययेमिति ara: | ATTY वेतद्नारुन्तिमाजफल्चकलेमोपयोग इति तश्लोक्षम्‌ उपलक्षणएतं वा बोध्यम्‌ ॥ ATS | इष्यत श्वेति | (भा) HHIRTARTA: | एवं चष्टव्यावन्तेकता TAG नोचितेति भावः॥ एवं च गणयते गण इत्येव रूपं तचेति तात्पय्येम्‌ ॥ ननु ““रेरणणौ” इति निथमद्जादपराप्तो निर्णोताधां कथमिग्यत द्त्युक्ठिरिति wed किमिष्यत एवेति ॥ (भा) खूचकारस्यापि इ्दमिष्टमित्याष दति प्रतिषेधं wife तल्क्ापत्याचार्ययो भवत्येवं जातौयकागामातमनेपद- = = Bho — "अ J ——~ == => EE ee eee 1 = इति Vanfast प्रणम्‌ । प्रतिषेधोऽप्यणापिति तस्येव sere न्या इग्यद्ेतुमखौ गणस्य we हेतुमसो कटमिति grea विषयो भवत्येवेति कथमचानेनात्मनेपदं निवा तेव्य्थः। इद तति | "न्मी भ | कवीन पच्या sl ख श्व । उदाषरणेष॒ gwar इादेरविवक्लायां कर्मद्यापारमातर विबच्िते सिद्धं मवति इत्येवाशयो बोध्यः | खरयत्येनं वनगुल्मः खयमेवेति भाष्यढश्योग्याख्धावसरे खमिति कमणो विवक्षायाः केयटष्रदकाभ्वा- मुमाभ्यामपि wena | Ty gts केयटेन रखगमितयस्य दिव- चेति एनः प्रतिपादितं तदेव लवापातव इवि fen ॥ तस्मात्‌ “ग्ट्यादौनां परिव्यागाच्छब्दमेदात्‌ परियशाव्‌ | WAIT च ताद्यैवशंनात्‌ सवमुञ्वलम्‌'” | 68 ` yar महामाध्यप्रदौपोद्द्योवः | (eat यत्वमं at चेत्य कतानाध्यागे। १।३। ६७।) (७, १। पा, ३ GT. २) दूष्यते च (भ) इत्यादि ॥ नियमश्ल्ात्‌ कथ प्रा्िरिति mea कथमिति । (भा) नियमस्ेवाप्र्भिरिष्यत्तरम्‌ | न शैतस्मादिति। (भा) चरादिणिच इत्यथः ॥ गनु फिजुत्पत्तः पूवे धातोवत्तमानले कमेणोऽपि सम्भवादा३ नित्येति नित्येति । क) एवं च ततः प्रागवख्ाथां प्रयोगद्येवाभावेम कर्ता च TANTS ATRIA: ॥ AAA दृष्टान्तायं फलाभ्तरमणयस्य वच्यते Ary fafa । किमेतस्य waa प्रयोजनम्‌ । पर्यन्त गद्या रानागम्‌ दश्यते =n [> ~“ 1 श । ee id (रीरि कि हि ह | =, भर भा। ग च्ानदिष्टविधयः प्रतिषेधः शक्यते विधातुमिति सवमेव सच fart । वनगुद्छस्येति। भा । कर्मोपरल छयमेतत्‌ । ws हि ager | मी Ce मि वि भीरी णमी स्यादेवत्‌ | सक्षमकाणां स्वेषामंशदयाभिधायितया कर्मकततैरि कमेवद्धावातिदेश्रादेव सिदधानोह मूलोदाहरणानि । न चाध्यारोपित- Trans श्ारोयत इस्तिगः कमेलाभावात्‌ समानधातौ घ कमंलाभा- वेग प्रचोदनं देवदत्तो राध्यव्योदनः खयभेवेति कमंवद्भावो ग प्राप्रोति दायम्‌ | निदृत्तपरषयप्रकरिययेव सकललश्छसंगरहाव्‌ | न च दृः कटं. भावकतया रेख कशेदक्रियतया कमेवद्धावो म प्राप्रोतौति avez | पचिभिधादिभ्यो ` few दुरुपपादत्वात्‌ | विङ्ञोदमदिधामवनबोरपि कल्तापत्तौ MHRA निविषयतापतते। त्र चापां कर्लेऽपि विजञिक्िदिधामवगरूपे पे कम्य इति । यदि ate efa- महाभाव्यप्रयोपोद्द्योतः । ५९९ (अ, ९। पा, Bi आ. ९) (Meat यत्वमं यौ चेत्स कतामाध्याने 11 ३। ge!) अशो कमंणोऽसम्भवादिति। क) aw “कथमात्मनेपदं वार्ंते"त्यनेमाश्वयः ॥ fare: गणएथति गण इत्यदाहरण््यावख्छादयेपि चुरा दि ्न्तस्ेव प्रक्रमात्‌ | त्रादिण्यन्तप्रशतिकड्ेतुम्छन्तले तत्‌ छूचविकष्षयतया पूवं पकणोपि तचादमनेपदश्ेवेष्टतया तज्ानेन तज्निवारणएमश्रक्धमिति Say शोरिति (भा) इत्यादि । पर वेषोक्रिर्विंफला | भाग्ये तद््क्रमाभावात्‌ । \५चिति wary” इत्यादि (tare:) इदित्‌ करणात्‌ श्रनित्यष्यन्तलस्य च्रादौनां श्ापनेऽपि तदिशेषविषयमिति बोध्यम्‌ । away श्रापकमेव fem । र्टडप्रश्वतोनामिव तस्यापोदिलस्योखारण- eee आ eee oe 7: , गद ae णीः ES के "णी च [1 res १ चुरादि-गण-२५९९ ॥ २ कुडि-। इ । क। द्यान्‌ राणा । दश्यते ae राणा । eens सिद्धं मवति ॥ teas विवश्वितत्वात्‌ कमेत्वामावः। तस्मात्‌ सरति वनगुल्ममिति परद- धंगोयम्‌ ॥ ख रयत्येनमिति । मा । रदप्यपलच्तयम्‌ । अचर नमिति कर्मणः सद्भावात्‌ कमेवदकमंकागामिति वनात्‌ कमंवद्भावप्राति्नांल्ति | गद्मोरपि विषयतवन्धम्भावौ क्म॑ख्याविति qe । तस्मादिषवेषन्ये बोजं वक्घ्मिति चेव्‌ । खवाङमढशरिः- “faquara वज किया तज eafeet कियाश्थवद्यालन्धेषां wets प्रकर्ता” इति + werd) कथ त्िवाप्रथक्तो वि्रेषो दृष्यते यथा wag तग्डेलेव यथा बा fete काष्ठेषु । तच्च क्रियास्थिता । तेन पथ्यते खो दबः छिद्यते Wrefafs कमवद्भादः fax: । wisi मते ` अन्येषां धातूनां वा ERTS ५७१ मशामाश्यप्रदोपोश्द्योतः (Geant यत्वं at चल क तनाध्याने । १। ३। €ei) (ख, RI प, ३। धा, 2) माजायलात्‌ । केवलं “घुषिरविशब्दने” ( चरादिग- १७२७) दति लिङ्गादनित्य्छन्तलं भायशदच्छति। यद्च^"याष्टषादा” दति विकश्ितरिचोऽपि चुरादौ सन्ति तथापि ९ श्रणावक्ेकाद्‌” इत्यत्र हेतुमए णिच एव गरहणसम्भवादिशापि साजाश्यात्‌ ay. wate तथेवोचितमिति awa ॥ ननु गेषमेयण्यम्‌ अरत श्रा न चानिदिषटेति। ॐ) यद्यपि प्रतियोगिभरतात्मनेपद मिदँ गरेनापि प्रतिषेधः श्क्यस्तथा- णन्ां्ातुक्षो भायानारथात्‌ कदापि तङ्‌ नस्याद्‌ इति विषय- विेषनिरदगाथे श्तं सूनमपेचितमिति भावः॥ नतु Chai कमंणि शेषे “वनगुष्यसेति" ष्ठौसलात्‌ कर्मणोऽभाषेन ने दसुदा- हरणमत श्राह ष िि का eee eee ४अ७।पार२।स्‌२३॥ RAL as |ee, RAIMI Faery eam कमत्वे प्रतिषेधः | वा । eam ade ए तिषेधो वङ्कः | भाप्यगेमाक्नेपदस्य कर्मान्तरसन्भवात्‌ | त्नात्‌ छरयति qa EET मेवेति प्रदश्रगौयम्‌ । weed नातौयक्षानामिति | भा , येषामसख्यन्तागां 8 ee fuera | शब्देन कस यापारद्येव प्राधान्धेनावगमाव कर खतेदयर्थः | उष्े्लापि कषित्वमंश्यां्स्य इचिन्न दापारांस्य इति | उ्समिंक्षं निया मकं बोध्यम्‌ | तदि दद्रंणारोशणाभ्यां विषये aad च वि्रेषानुपकशभ्भाव्‌, SUG TIT भादः क्रिया च । उहेषठानुरोधाष । ew पश्यम्‌ इति Weg अस दिषयो मवतु दग्यवम्मुपररि गच्छेयमिबहेद्यो ग तु म हाभाष्यपदोपोद्द्योतः | ५७१ (vey, | पा, ३। शआ. २, (Gear यत्कमं णौ Bay कतगाध्याे । १। Bi ६०) वर्मोपलशछ्षशमिति । (कै) wa तु एलद्धाथवलात्‌ स्बद्यकर्मफलाअयपरं न तु कर्म- संञ्नकमित्थाङः # रतद्पि । कै) एनमिन्येतहरितसुदाश्रणएमपि | उपशच्षणं तद्र दितोदाहरण- खेत्यथेः | श्रकम॑काण्येवोदाइरणानौति aaa कमेवद्भावात्‌ षिद्ध- मिति भाव्यस्य प्रदृन्तेरिति भावः । weft \५गतिबृद्धि” इति द्बे ज्ञानसामान्याथेकानामेव ग्रहफमिति सअरयतियोगेनाण्यन- कन्तुः कर्मलप्राभिस्तथापि तद्वायप्रामाश्यादाध्यानथकसमरतेरपि तज गरहणं बोध्यमिति तात्पय्यम्‌ ॥ रतदपौति (भ) Ta) श्रध्यानार्थानां कटेश्य करियलेन कमेवद्धावादिषथत्वादिति भावः ॥ PTL si Furs इनयात्मागम्‌ | चातयन्यातमेति ॥ ल तिं TMT । न वा खन्तेऽन्यस्य we wee तेषां न्तानां यदा स कर्ता वदा करटस्भावकियलेप्यात्मनेपदं waaay | णव च aaa भाष्यकारेण खजमेतदिष्य्थमि्यर्थादुक्वं मवति। viet ग तु न्धगमावो भवत्विति। उपरिगममसरूप रव च थ पारविष्धेषो Wat ग तु न्धग्मावनमाचम्‌ | was THE शाखां इ ्ताभ्यामवनमष- चपि आारोदतोत्धप्रयोगाव्‌ | wa एव “यदि तु पर छन्दसि” (< १। ५९) इच ares दहिदरथ इति । चत रव चाणौ करभो कमलम्‌ | Ufefe- ५४२ मष्ामाध्यप्रदौपोद्ध्ोतः । (Beat weal णौ चे कतनाध्याने । १।१। Cel) (अ. Ui पा. १। ET 2) तज्त्रापयतोति । (भा) प्रतिषधप्रतिथोगि CULES सू बोधयतोल्यथेः ॥ रवं जातौयकानाम्‌ (भा) द्यस्य कटे्यभावकानामित्यथं प्ति राजा खयमेव carafe स्यादत श्रा येषामण्यन्तानामिति ॥ कै) क्तखमभावकरियत्वेपौति । (ओ श्रपिना सकमेकले Tae: | श्रत एव भाथे एवं जातौयकानाम्‌ (भ) दति चरिताथमन्यथा भव्येषामिल्येव वदेत्‌ । षाजाल्यश्च कमे वह्वावाप्रा्ियोग्लेनेति बोध्यम्‌ | तदाह लात्‌ । वा। न वा क्यः | किं कारणम्‌ । खन्तेन्स्य wag | Gat: तेगासोष्यते इस्तौ्यादावनेने वात्मनेपदं fas मवति । तचा हि । afe- गेतिविद्ेषवचन इति “यद्वि तु परं छन्दसो" भावथकरारो वच्यति । रषं च कटं दकियतवान्नास्यध कमवद्भावः। णवं Mays Tat खयमेवेति 2 कमैवद्भावं प्रदश्रयन्ति ते न्यायं are च वाधमाना अवधौरणोयाः। aut हि | | | च कारक दाधार इति महरेषम्यम्‌ | णवं चार्यते walla कमवद्भावं पर्षन भा्यग्धापविरोधादुपेच्या इति केटः } cae “अधिगच्छति arent करति wets च यत्‌ MUTANT THY शरवे सदा” महामाष्यप्रदोपोद्ध्योतः । use (ख. १। पा. ३। खा, २) (ररणा यत्वामं यो चेत्स कतानाध्याने। १। १। ¶७।) एवं चेति । के) खातण्व्ये म्भवति विष्यनार शेषलकस्पनाऽयुक्रेति भावः ॥ प्रदशयन्त इति । (क) भागटल्तिकाराः ॥ न्यायम्‌ । (क) “विग्रेषदशेनं uefa) वच्छमाणभाव्यम्‌ “fy तु परम्‌ दति सूजस्छं तमेव न्यायमा विशेषेति । ॐ) यच कमभेदेन कियाजन्यफले विग्रेषदशेनं रूपभेद द शनं तज कर्मस्था यथा पचेः । अन्यच Hae: । यदा । क्रिया- हृत विशेषस्य ay क्तरि प्रत्यकेणावरणं तच AMET यच क्मेणि तच aay: | इदं केषां चिब्धते । wad सति क्रियाजन्ध- अरमा दिङ्ृतवेखच्ं प्रायेण शवं कन्तययस्लोति श्वादेरपि कन्तेश्थ- मिय । । ९ श्चर<। पार । ड ५९॥ चाश्छन्ते कर्मान्यो WAY कर्ता । कथम्‌ ¦ दावात्मागावन्तरात्ला श्रेया - धविष्योषदश्ंनं यच्च क्रिया aa वस्ता कियाव्यवस्यात्वन्येषां शब्देरेव wafer” जोक च इति प्रयोगो वथाख्धातः। न चेवं करियते इति न स्यादिति वाच्यम्‌ | यत्नाधैवावादिभामेतद्‌ शोषप्रसङ्केऽपि भूवादिद्धवस्यमाश्यनुसारेण करोते- सथृवपादुर्मागाचचैतामम्बपगच्छतामस्नाकं सवसामन्स्यात्‌ | रवं च करा - भावक्गिये कमेवद्धावाप्रापनेविध्यधैमिद जमिति fe भाष्ये । लावयते use मदहाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। (Gat यत्वम at चेत कतौनाध्यागे ।१।१। ६७ ) (Ge पा. ३। आ. २) भावकतापत्तिः | तस्माचद्भातुवाश्या फश्च रूपा किया कन्तृगतापि सम्बन्धविगेषेण meq बुध्यते ख कर्भु्क्रियः। यद्कात्वाथः aim: aE एव न कथमपि ate: । सकर्मखक्रियो यथा यदादौ इति वदन्ति | तदा श्न्धेषामिति ॥ र) नतु श्र प gr: कमेस्यकरियतापन्तिः । विषथलापल्तिषूप- व्यावरणभङ्गरूपस्य वा फलस्य TAGs सत्वादिति चेत्‌ स्यं भ्ाना- नुङ्कल्व्यापार एव तदथं इत्या श्यात्‌ । विश्रषदश्नमिल्यश्य दशति (चोथास्यारौत्याई न्मा च । अन्तरात्मा वतृकमं करोति येन Weta एखदुःखे अनुभवति | प्ररो स्मात्‌ कमं करोति येगान्तरास्मा सुखदुःखे अनुभवतौति ॥ दरति । वि्ेषदश्रगेग श्न्दार्थागुसारेण वा वावृर्थं क्ते क्रियायाः | रतश्च कारणदयमारोहणस्य कट यतां प्रतिपादयति न कमश्त्राम्‌ ।, तथादि इत्तिगमारोहति रच्तमारोहति पवैतमारोहतौत्यादौ कमंमेदेऽपि mM रूपमेदः प्रतौयते ग Fae प्रयोगेषु कियाहतः कमणि कचि खयमेव cael तु कार्या तिदेपक्ते परत्वात्‌ “कर्मवत्‌ कमणा” ( ३ ९। ८७ ) इतयेवा्मने पदम्‌ । शा्रातिदेशे तु भावकमंणोरि्येतदपेद्छया पर लवात्‌ “फरण दिसुजेणेद्यवधेयम्‌ | यटि तु अणो ये कततवमेगो afgat- afrafontereatsfater ale सकमेकागां मध्ये तद्ूोदाइरणता" पक्तौ कमंदधक्रिया CURT स्यः । ग हि ततरा तिदे लमः | बमे- वदकमकायामिति व्छम यत्वात्‌ | तथा निवमार्चलपराकां यकचिणोः महाभाव्यपरदोपौद्द्योतः | yey (@. RI पा. ३। आ, २) (Weal यत्वमं यौ चेत्स कार्वांगाध्याने । १।१।१७।) कममेदेऽपीति ॥ ॐ) नारोहणस्य | (कै) न तच्लन्यफलस्य ॥ दितोयबयाख्यायामाइ नचैतेषिति। क) एवं fain fanra कमणि निदेत्तिविकारणलचणः mate विशेष" ॥ प्राणे तु न। “क्रियाङृतविग्रषाणां fafgas न aaa दशमादनुमानादा तत्‌ प्राथमिति कथते” दति लचणादिति भावः॥ saat मतेऽपि कर्मस्थक्रिय निराकरोति धातुना चेति ॥ कक) नन्वेवं सति धालधं तावच दकफलाञ्रयलाभावाद्‌ Ui क्ै- लानापन्तिरत are "दिषो दृश्यते । धातुना च कटं गतेव करियाप्रतिपाद्यते न कर्मगता | केवलं कमणः कारकलत्वादवश्यं क्रियया भाश्यमिति कियानुमौयते | सर्वाणि fe ~ भना प्यक eee eer परतिषेधाथं तु इत्यादि मा्यवार्तिकयन्यनामप्यसामन्नस्यं स्यादिति दिक्‌ । Venter अस्मदुक्तमेव वाक्ार्थवय मुनिधयसम्मतम्‌ | गयादित्यन्धासक।र- इरदत्तकेयटादिसकलग्रत्थकाराणामि मामेव भुवांपरविरोधो विपञि- द्विश्डन्तथथः। असदुक्िसत॒॒मात्सथ्यमुत्साग्यै परिभावनौये्यलं ayer) TH “करेगरारो्यते निषादिनम्‌” इति माधे sam aq “fawe” ८९।६। es) इति लिङम्‌ । रुतेन “स सन्ततं दग्र यते गतस्मयः छताधिपर्यामिव साध्‌ बन्धताम्‌ 09 ४६ ACTIN: | (रेरणौ यतम यौ चेत्स कतानाध्यागे । १। Ree!) (ख, १। पा. ६। भा 2) THA इति । (क श्रयं भावः | न्यग्मवनानुकूलब्या पारस्य Ga तदनुकूशेतया- ETA गजं ताडयल्यणारोहतो ति प्रयोगापत्तिः। इपरिगमनमपि धावयेत्‌ तदेवास्तु तावतेव हस्तिनः कमेचो पपत्निः। किं ग्‌. भवनेनेति उपरिगमनसख सन्ध तरिशेषेण arate सत्वान्न कर्मख- faaafata भावः | कत्तगतैव ॐ) TOS HYMAN: ॥ न कमगता, (2) इत्यस्य न कर्मगतेषेत्यथेः। ननु तद्धग्‌भवनं विनोपरिगमनमसभभवि इत्यत SHA केवलम्‌ (3) ef] ॥ श्रत एव इरिणपि “न्यग्भावनं न्यग्‌भवनं रहौ एदे प्रतोयते" द्यवोक्षम्‌ न तु रिणा ॥ arate खंखंव्यापारमनुतिष्टन्ति प्रधानक्रिया सम्पादयन्ति awa धख्यायमथैः किं चित्त प्रतोपयोगादुक्तभिति प्रक्णतमनुसरामः॥ eae ' अद्यान्‌ राजेति | मा। ay कर्मान्तरसद्वावादचात्मनेपरदेन न भाद्यम्‌ | Qe “ere eee ea दति शाशयातम्‌ । Tear त प्यति वां दश्रयते। TET | aaa शत्ाधिप्यामिद लोकः प्यति at aes इयथः | चादयो वनयुता अथौ wet | दितौये तु Gat सा कमं | उभयधापि यो कमलं निषिवादमेवेति दिक । णेरिति किम्‌। आरोतोति वाच्यम्‌ । निडृत्पेषाग्भायूत्‌ | नः चच यौचेदिति arate श्रतल्वासेरेव | भविष्यतोति वाचम्‌ खणाविद्वस्यापि मह माश्यप्दौ पो दुद्योतः । ५8 (ख. १। पा. द। चा. २) (णेरणौ यतमं Atay कर्ता गाध्याने । १। ३। ९७।) प्रतिपाद्यते इति । कै) नन्विति | क) उपक्रमस्थकर्मान्तर निटत्तिपरवाक्येनाकममेकाणामेवेतद्‌ दाहरणए- ला.गतेरिति भवः | अस्ारेवोदाइरणादिति। कै) रवं जातौयकानाम्‌ (भ) Ol LU । TATE: प्राक्‌ कमकत्ता वा (भा दूति भायाचेत्यपि बोध्यम्‌ ॥ . प्राक्‌ BARAT वा (भा) द्येन प्राकूखितकमेकक्चीरेतदाद्मनेपरो पयो गिलं बोध्यते तच कदेकर्मातिरिक्रकर्माभावबोधने aay: ॥ aA इति । क) “कन्तेरि qa” इत्यतः कन्त यदणमनुवत्ये प्रथमया विपरिण- मख यच ay यदिल्येकगेषेणायमथो लभः | ख्यते | अस्मादेवोदाहरणाद्वाष्यकारस्यायमभिप्राय ऊद्यतेऽखन्तावद्याया ये कटेकमयो तदतिरिक्तकर्मान्तरसद्धावे आत्मनेपदं न भवति यथा खल- wwe Ce a ee "षश शततवात्‌ | किं चोत्तरा्थमवष्यं णेरिति area | तदिष्ेव स्यडार्थमुक्तम्‌ । हेतमखिभ ग्रहणे च । मोखगो्लस्येव सम्भवात्‌ । तेन॒ गयते गः खयमेवेति सिद्धम्‌ । गणयतिदिं fraser मागश्ोऽवस्ापने TAA । तथाच कमंखमावकादस्नातरिरत्तपेबणाद्धेतुमसौ एनः प्रेषणंश्रयागे सवामात्ने- पदमिषम्‌ रेटिति हेतुमखिचा सप्निघधानादणाविदन्रापि तस्येव UYU ४४९८ ACTA ANA | (गेरणौ Tea णौ वेस कर्तानाध्याने | ९। २। ६७।) (ख. १। पा. ६। आ. २ प्रयुदाहरणं युज्यते इति | (क) सिद्धान्ते दति गरेषः॥ श्यलमारोहयति (भा) wants wee कत्तेकमां तिरिक्षकमंणः se ॥ भागे Mera: कमत्वे प्रतिषेध इति| (भ) WOR कर्मण श्रात्मनो छन्ते करतुलेनाणन्तावखाखकतैकमा- तिरिक्रक्माभावेन चाद्मनेपदद्येतप्माप्रश्य प्रतिषेधो वक्रय दद्य भाव्योदाहरणे आत्मा कमे । श्रहं काण cere यवहारेण TU लोकानामात्मलप्रत्ययात्‌ wot दति न विद्धम्‌ । श्रमरात्मा क्ता पररोरात्मनि wae लौ किकैरथनुग्यपगमादिति भावः ॥ नन्तरात्मा पुरुषः सोऽयकरतेव साञ्ादिमतेऽत श्रा tee मारोह यति मनुष्यान्‌ इति । इह awe कत्तैणां भव्यानां गौ कमत्वमिति भवव्यवात्मनेपदम्‌ | रवं च समर्थनं aT: खयमेवेति कोकिलस्य कमत्वेऽपि प्रदाह रणं यज्यते । at: कर्मत इति | aT! यदेकमेव वस्तु वद्या विभन्छकमत्येन कत्वेन च विवष्यते तदा प्रतिषेध चरादिगौ यत्वं ततकैकादेतुम्यन्तादपि सिश्यतोति | यज इततिता ` गशयतोद्येव रूपमवश्थाघतुष्टयेऽणदाद्धियते। at संखयानिमित्तख परिषदस्य ्रनविग्रेषा्मतया कनेर धातुवाश्यतामाभिग्च कर्मवद्धावा ` ween दितोयावश्यायां परङ्पदमुपपादनौयम्‌ | चतुधीवद्ाथां तु परव प्रदमशरडधमेव । “.येरणावि" anit “शअणावकमंकाद" (१। 8 | SC) ह्य जेव हेतुमशिचच खव ग्रस्य न्यायात्‌ | तथेव भाव्ये खितलाष्‌ । भाग श्रोऽवद्यापग परे तु हितोयावश्यायामण्णा्मन पदमिति faite: | कमवद्राः वस्य दुर्वारलात्‌ यक चिणौ तु णिश्थौद्यादि निषेधाब्ररत इति दिक्‌ । ` ौचेदिति किम्‌ । निदन्तपेषणसौ आसोहयन्ति इस्िपका दति Zale AWAITS teeter १ | ude (अ. ९। पा, ३। खा. २) (णेरणौ यत्कमं at चेत्य कर्ता नाध्यामे | १।३।६७।) साह्धेति ॥ क) तस्यैवेति । क) vad पुरुषस्य पुष्कर पलाशतन्निलिंप्तवेन कर्तलाद्यनाश्रयला- दिति ara: | पुरुषस्य । (के) ओवस्य ॥ WA श्रात्मदयसच्वेमानमाद अन्तरात्मा (भा) द्त्या दिना ॥ तत्कमति | (भा) धमाधमेरूपं यत्‌ पूवंसञ्चितकमं तत्फलं पादादि सौ्टवाधतु- भवतोति लोकिकव्यवहारात्‌ wed कमेनामाधिरूपेण वाधते दति व्यवहाराञ्चेति भावः । गश्ररौरात्मनः कर्म चष्टादिरूपं सुख- दुःखजनकम्‌ एकखयेवात्मनः Tet करलं लनभिधानान्नेति बिदान्ताग्रयः ॥ इयथः ॥ न वेति। भा । वस्तुत Wary आत्मभेदो न त्वैकेव कर्मत्वं Woes षेधः | अन्तरात्मेति | भा | सांस्छपन्तोऽन्तःकरणमन्तरात्मा तसैव कटलवा- सद्रावात्‌ TAMA | गेयायिकादोनां तु मते एदषस्य कततेल्ात्‌ स एवान्तरात्मा विवच्ितः।॥ एरोरात्मा gare इति । मा । षरीरस्याचैत- गतवात्‌ WWE VIG WC संवध्यत इति व्याख्येयम्‌ wart मा भूत्‌ । असति fe णौ चेद्‌ awa श्ुतत्वादणामेव कमल कत्वं च शम्येत | न भेकस्योमपररूपरता वाधिता इति वाच्यम्‌ | प्रयमावसायां wat दितोयावद्धायां कते लसय ॒निविंवादलाव्‌ । अनाध्याने किम्‌ । सरति aye को किलः | ततश्वतुर्था वस्थायां सरयति ayer: । उल्क WIEN Gat विषयो wate । ख्‌ ey । घटादिः ॥ ५५० मह भाष्यप्रदी Aa | ( खरितसितः क्भिपराये क्रियापरे । (ख. १। पा. ३। चा. २) १।३।७२।). स्वरितजितः aetna Pra १। ३।७९॥ (^ ~ नतु राजा प्रयातिः प्रजाप्रयातौत्यादौ क्रिवाफलस्य जयश कश्ुगामिलतदभावयोदंगेनेन werferend “छरितजित TIAMAT भाव्मनुपपन्नमत श्राह योयो ee oe ee ae) पिष म्य ~ NS i enaptagenne eee cles २ सेनाप्रयाति। = | Se ___ १ खरितिजितः कत्रेभिप्राये भ्रियापे। १९।६।७२॥ खरित- भित इतिकिम्ैम्‌ | याति वाति दाति याति | खरितलित दति श्रकाम- कुम्‌ । इह कस्मान्न भवति याति वाति बाति Efe इति । Ged खरितभितः satis क्रियाफले । १। ३ ।७२ । ददमाहनेपदं सविधानङृततिभ्यो धातुभ्यो मवतोति केषिद्याचच्यते | पचते पाचयतौदयैः। यभते याजयतोदयर्थः। अनेकाथैलवाडातुनां पतिरेव यदा संविधाने वतते खरितयजितः कचभिपाये कियापले । १।३।७२॥ खरितेतो लित .धावोराक्गेपदं स्यात्‌ क्रियाफले कटंगामिनि सति । यथते । gal खरितभितः aay क्रियाकाले । १। ३।७२॥ यत्‌ freed HRT fa तदत्तिधातोरात्मनेपदमिति gmk: 1 स कियामेदः ख ae यते यभतोयादौ वाक्यं खादिपदेवापि गम्यते। “विमाबोपपदेनेति" (९। ३। ७8) वच पददयमिद्रथे SMU: | खत wath “wicafera” ‘ waa भाष्ये “wfcatsia दति प्रकमकततुम्‌ । याद्यादिष्‌ कस्मान्न मवति | Pd महाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। ५५१ (qt परा, QI खा. २) ( खरितयितः कचमिप्राये क्रियाफले | १ । २। ७२। ) इदमिति । क) qa केचित्‌ । क्रिया रृत्तरधालथेः तत्फलक्े कन्तः प्रयोजक- कत्तैरभिप्राये श्रभिधायमूरक्े प्रयोजककच्ापारे श्रात्मनेपद- मित्य्थादिति भावः ॥ “संविधानं रृत्सरघालयेप्रटत्यन्‌कूलः प्रवन्त नाद्यो व्यापारः । “यजेते” त्यादौ च विक्‌ प्रटत्यनुङ्गलो यजमानयापार एव war | सर्वावयत्रकक्रिया प्रृत्यनुकूलब्यापार एष संविधानश्रब्दवाच्यः | तेन यजेत UH दत्यादौ यजनान्त- गेतजोचग्रंसनरूपदोढव्यापारप्रयोजकययापारकन्त्रष्वर््योरपि पश्ट- नासम्बन्धेः खादित्यपास्तम्‌ | AVIAN यजमानव्यापारवत्‌ यावद्‌ यन्यथेप्रटृत्यतुकूलत्वाभावेन संविधामल्ाभावादिल्याङ्ः ॥ fares इ यच्यते | सवेषां च क्चैभिप्रायं कियापफलमस्ति | त रवं fae स्यामः । येषां क्चमिप्ायमकचभिप्रायं च क्रियाफलमस्ति तेभ्य आत्मने- भवतीति | स चेतेषां क्ैमिप्रायं चाकचचमिप्रायं च कियाफलमल्ति | तदा तद्य द्योतकमात्मनेपद भवतौति । यदातु प्र्लव्यानभिदहितं संविधानं तदा तदभिधानाय fanaa पाचयतेति । यदा “fawe” (१। इ। ७8 ) इतिखयन्तादात्मनेपद भवति तदा दितौये संविधाने wane ठत्तिः परिकषल्य- = परिणयाय कचभिप्राये जिम्‌ । यजन्ति याजकाः | Saat | दच्िणादि तु ग पलम्‌ y 3a fe इरिणा- “यस्यार्थस्य प्रसिद्यर्धमारभ्यन्ते पचादयः | तत्मधागफलं तेषां न लाभादि प्रोजनम्‌” इति । कञ्भिप्रायकरियापल इत्यच्यते स्वेषां च wafers करियापरलमस्ति त णवं rare: | रुषां क्रंभिप्रायसकवचेभिप्रायं च क्रियाफलमस्ति तेभ्य आत्म ५५२ मह भाव्यप्रदौपोदृद्योवः। ( afcafera: कश्रभिप्राये free’ | (श. १। पा, ६। धा. ९) १। १३। ७९ | ) परे हु सविधानं समयोसद्टनरूपमित्याङः ॥ ननु विङ्कि्या- चलुकरूला पार ` एव TIT न तु तन्निमित्तं सं विधानमपौ- द्यते श्रि ्रनेकाथेत्वादिति ॥ क) तस्य द्योतकमिति । क) श्ननेन तस्य ॒विश्ोषणतं सूचयति । शंपिधानविषयं URC पाकं दृत्ययेः ॥ परेलनेकार्थख धातोरचायमेवाथं दति बोधन मेव ्योतकलं तेन विेथतेऽपि न चतिरित्याङसटा यदात्विति॥ ॐ) “इेतुमतोति” (el ti eel) प्रत्ययार्थगिदशर xa सिद्न्तोऽत एव तद्‌श्रवस्येव त्र कलं तदाह तथा Marat खल्वाचाग्येण खरितलितः प्रिता ये उभयवन्तः येषां ककभिपरायं चाकवैभिप्रायं च श्रियाप्रलमलिि | तथाभिप्रहयं किमर्थम्‌ | खरितथितः कचा ये क्रियाफल दइतौयग्माने यमेव aerate फियापलं नतित 9 al a Ha यदा राना पाचयते दति । कचभिप्रायक्रियापल gata सं विधाम- waa एव क्रियाविशेष उपलब्ते। shite वपते धत्ते चिनुत इति च पचा । पाकः | fares । केचित्त प्रयोनकब्यापारदत्तिभ्यो धातुभ्य साद्द्योतकमात्मनेपदमनेग विधौयते | कुरते । कारयतौधैः। कारयत ननित CG aug मवतोति। ग चेषां कथमिपायमकवंमिपरायं च कि।परलमस्ति | तधा नातोयकाः wears खरितमित इति पठिताः। ये उमयवन्तः। येषां कथेमिप्रायमकेभिप्रायं च तियापरलमस्तौ ति? | ata च aaa कचमिप्रायज्रियापलामोवपुक्तो यादयादिषमयाभावो शध्यते । गतु aT , ACTA aT: ४५९ (अ.१। पा. ३। चा, २) ( खरितणितः केभिपघाये क्िथापरले | RRL 9२ ।। तदमिधानायेति। क) fa चं थाव्यादोनां सविधाने इश्यभाववादिनां aw शिजना- पत्या णएिज्‌विधायके वाचकता पच्च एवावश्यक cere: ( इव्या- श्रयः । ट) 0 wad ्यन्तादात्मनेपदं म are रिचा संविधानस्य बोधितलादत श्राह यदेति ॥ कै) तस्य । (के) WAT ॥ PIAL: दुषानारूढोऽत श्राह तेव सात्‌ । GT लुनौते । पू्‌ । एनत । इष ग स्यात्‌ । यण्‌ यभते । वप्‌ वपते । खभिप्रयहणो एनः कियमाणे न दोषो भवति | खभिराभिमुख्ये female णर्थोऽवगम्यते | खारितनित ण संविधाने शब्दश क्किखामा- ~ area भान्धे uaa इति efcafemaqea are प्र्ाख्यातम्‌ | अन्ये ® e on = MS: | खाथे यः करियामारमते तात्मनेपदं परार्थारम्भे तु परस्मपदम्‌ । Tay तु प्रयोगकथापार इयमेवा्ः | णिजन्ताशिचि यथा athens इवि antisite करपदस्या हेतुकतपरलादुक्ष चैतात्मणक | Tae: । उक्तच इरिणा-- “भिषा प्रडन्तावास्थात केखित्‌ खा्परा्थैता | सत वा सतौ वापि विवदितनिबन्धनाः ॥ feafy सेना प्रयाति fare तौधानि गच्छति caret परामिपेतं भय- धमोादिपशमस्तोति चेन्न । ara “a अवात्‌ कथेभिपरायमेवाककेमिपराय- मेव च कियापलमसो्यधात्‌ | इदं चोभयामिपरेतमिति ब तथेलमिधायः | तच्च यनेकत्विगश्यापारवचमत्वे क्ैमिप्रेवतत्फलाभावः। THAT तदा ae ५५१ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( खरितचितः कक्नेभिप्राये कियापले | (ख. १। पा. ३। चा, २ १५।३। ७२ |) कत्रभिप्राये क) इत्यादि ॥ तद्क्रम्‌- “कचभिप्रायता चे करियाभेदो पलचएम्‌ | तथा ता त्रिया सा हि तत्कत्तां फलभाग्यतः” दति ॥ (हरिः “क्रियाभेदः” । संविधानलकचणः ॥ “तत्कर्ता । संविधानकन्तां ॥ “केषां चित्‌ कंअभिप्राये णिचा सह विकस्यते | श्रात्मनेपदमन्येषां तदर्था प्रतियथा” ॥ दति च केषां Taz धारनां खरितजिताम्‌ । केषां चिद्रादिना- भिति च। एवमन्येषाभित्यपि बोध्यम्‌ ॥ विकल्याङ्गोकारे शिष्ट प्रयोगान्‌ प्रमाणएलेन दगेयति # mua fa | (3) _ “वपते” (कै) रति पाठः॥ wa पचे प्रत्याख्यानभाथं योजयति वत्तते। प्रआदिक्षर्मणि। तेनयं चाभिप्रेति यं चाभिपिष्यति यंचामि mares सव्राभिमुख्यमाचे fag मवति । क्चभिप्राये fears इति ~~~ ~~~ --- । - = - | = a सा च लार्थपराधैता विवन्ता निमित्ता लोकिके योगे @feaferfeaaa न याद्यादिविषयेद्यवापि पत्ते खरितजिदुग्रत्तणभ्य प्र्याख्यानम्‌ । रवं wy केषांचित्‌ wats णिचा ay विकल्यते | सात्मनेपदमन्येषां तदथा Weare | करेत्वाभावात्‌ | यजमानब्यापारवचनले वदतम्‌ | उमयवचनत्वे खामिदासा- विति वच्छमाणवत्मयोग दति तदाशयः। ननु प्रचादौनां विक्िच्यादिवचन- वात्‌ कथं प्रतिविधानम्ैः। किञ्च तद्ल्ामावे कन्रभिपेतक्रियापरला- परसिद्धिरत ary मश भावष्यप्रदौपोौदुदययोतः। ५४५५ (आ. ९। पा. ३ खा. २) ( खरितलितः क्मिप्राये क्रियाफले | १।३।७२।) स्वरितञित vata ॥ ॐ) नन्वयं Tat न भाव्यसश्जतः प्रत्याख्यानभाये wat च कषैभि- प्रायं ज्रियाफलमसि तस्मादुभयवद्‌ (gy) aaa नचेतेषासु- HAAR: । तच सवेषां कतरभिप्रायं क्रिया फलमस्तोव्यपक्रमा- दुभयाभावोऽकन्रभिप्रायलाभावप्रयुक्रो लभ्यते । श्रसं विधाने एषां टत्तिनांसोति वक्रमश्क्यं देवदत्तो गच्छतौत्याद्यनापत्तेः। तस्मा- ुत्तरयाख्येव युक्रा । तच fe यात्यादौ तत्फलस्य सवेदा कत्ते गामिलमेव fated न तु परगामिल मित्यस्य सुवचल्रात्‌ प्रतोयते प तथेव यात्याटौ। एवं च “न चैतेषां कचैभिप्रायं च” (भा) द्यादिप्रतोकस्यकेयटोऽपि विन्य एव ॥ “चिनुते” द्यादिग्रयो- गाश्चान्तभा वितण्छयेतयोपपाद्याः । प्रकरणादिकं च तात्पय्येग्राह- कन्‌ । कदाचित्‌ परद्मपदेऽपि तत्रतौव्या तम्यावश्चकलाच्च । न कमथम्‌ | पचन्ति मक्तक राः | कुवन्ति कमकराः। यजन्ति याजकाः | कत free: इषतीति “विभाषोपपदेन प्रतीयमानः, (१।३।७७) इति प्ते खआ- नेपदामावः | खामिदासौ पचत इति कियामाच विवत्तायां परस्मैपदम्‌ । alata wad धत्ते चिनोति चिजुतेऽपि च। errata दृश्यन्ते येष खथऽभिधौयत'' इति । “सं विधानं पचादौनां कचिदथैः प्रतोयते | afatad यथान्यापि क्रियाधिश्चयणादिका ॥ क्षः पचेः परधाना्थी यासौ त wari विकतिंत्तिः । अख थदानौ तदभि- सन्धिपूवकमध्येषगं वा प्रेषयं वा यञ aed पच्यधैः सयात्‌ | वाढं यक्तम्‌ इति ¢ AUTH eT | ( afcafera: कश्रभिप्राये fara | (QIU Bi Ge) 2181 २ | ) च सेना प्रथातोत्यादौ यात्यारौीनामपि पराभिपेतफललमस्लेवेति वाच्यम्‌ | भावे “च » अवशेन क्चैभिप्रायमेवाकषंमिप्रायेष q किथाणलमसौ त्य्थात्‌ । sy अयादिफलमुभयामिप्रायमिति म तथेति भावात्‌ TATITY अन्येत्वाहरिति ॥ ॐ) साथे य इति। क) यः खाथं करियामारभते तश्च तदिषये प्रयोगे इत्यर्थः । ga ' कत्तेगामिल" कचेपकारकले ग तु संयोगः समवायो वा। fewer भिप्राये भिषापल ददयच्यमानेऽपि खच प्राप्रोति। अवापि कियापरलं ककर- मभिप्ेति। याभका यजन्ति गा ल्या इति | कम॑कराः aif परादिक- यदातु खामिगतो धर्मो दास रोप्यते तदा खामिदासौ पचेते इति WATT ATTA ॥ सवेषां चेति । भा | aay संदिधागस्य Saas च असतो च इद्नेन कमलवगोदुधाटनं कुवते य इव्यादयः प्रयोगाः eatin | तथापि शाचैता विवक्तायाः सम्भवात्‌ । गैस वाचकं “हेतुमति w? ( ३।१। ९१ ) दति खुब्रमाष्योक्तेः। संविधागमपि erat संद्टगरूप परथाद्यर्थः। यथा विक्जिचर्चस्यापि प्रचेरधिश्रयणादिः क्त्या पारोऽथां देवदत्तः पचतौति । wa देवदत्तस्य कन्तावामापत्तिः णिष तुम । गहि संविधागमेव ford: | अपि तु aque प्रेरणम्‌ । यत्र सति परथोगक् दथते संविधानं ada ग धावत्‌ प्रेरयति ग तावत्‌ gute दव््ते इति हेलाराजः । fire वासयति काटोषोऽपिरध्यापयति इद- दादपि प्रयोगकलारोपो बोध्यः | तृष्योमासोगो यक्षन्समर्चीन्धाश्वरति मद्ाभा्यप्रदोपोङ्योतः | Th (श, १। परा. BI सा. २) ( खरितभितः क्मिप्राये कियापले | १। ३ । ७२ । ) लेत WSR इत्यादौ तदभावात्‌ । एवं च aware भियेव कर्वधंति wie । श्च पच्च क्रियाफलं “He” “लोकतो” वा वद्ेगरेन क्रियाप्रदृन्तिरवगता तत्‌ । थथा पचादौ भोभनादि- 'लोकतो"ऽवगतम्‌ । चथ्यादौ च aie “श्रव्या” ऽवगतमिति बोध्यम्‌ ॥ परार्थेति । ॐ) यात्यादिषु तु पराथं्विवदेव नासि cat न ata: | ज्ायनपराधेलोभयविवच्षावतां waat खार्थलविवक्ायां तडानौ दति gare: ) उभयं च खरितजिनत्छेवेति न दोषः । विवच्ा- मिमित्तद्ायेपरायेतेत्यग्बयः । “fare” इत्यनेन “कमशवनोट्‌ महलं्याम् इति । ud afe कचैभिप्राये fame ceed स्वव च कर्तारं क्रियाफलमभिपरेति | न चान्तरेण यजिं यजिपलं वपिं वा वपि फलं — ग अ । । [> oe? eget [यि a le गणी =e - ay ee ia ne U — eee ee । नि ऋण a ee FO antique संभवादितिमावः ॥ येषामिति । at) संभवे अभिचारे च सति पकारान्तरब्यवच्छेदेग विशिखे काग्ैविधानाय विग्रेषनिरेशः क्रियते इति भावः॥ ग चेतेषाभिति। मा । या्यादयः संविधाने वर्तितुं न weiter: | शोकं वा खा्मनेपदमिति मवदं संगरषटौतं केषां पिदित्यादिना श्लोकेन 8 चिनोति चिनुत दति । चिगोति चाययति चेति mead: । इति कौस्त॒मः॥ सोऽपि वासादिप्रगोनक इति भाष्यात्‌ तत्समथीघर यमाजेय तव्योकला- रोषः दति वर्च॑! | wa ward यश्चसम्भारान्‌ सङ्घटयति कं वा प्ररयिष्य- यालिष्यायिति ग भानौम इति खवद्धारः॥ गनु “लरितयित'” इति सजा WAS: कधं सभ्यते | TITY १५८ महा भाष्यप्रदौपोदुदयोतः | ( खरितभितः कथभिप्राये कियापे | (ख, १। पा. १। आ, २ १।६।७२। ) | wea git ये" दति सिद्धम्‌ ॥ श्रत एव खामिदासौ पचत cas क्रियामाचविवचायां परस्ेपदमिति वच्यते प्रैयटेन । तेन सतख शाब्दबोधे भानमिति wad कन्तुगामिलविवक्षाभावमाच परसै. पद निमित्तमिति च श्रात्मनेपदादिसमभिव्यादइतधातोः खरितनितः कटेगतफशजनवक्रियाटौ SIVA बोध्यम्‌ । केरिन्त नेदं mee बोधविषयः श्रपि तु पश्चात्तन्मानसवोधविषयः । तथैवानुभवात्‌। किमथां क्रिया इति विचारे कचित्‌ पराथफलकलं मनसा वृध्यते । एवं चेषु पराथलमेव परखपदनिभिन्तं कोटिदयातिरेकेन इतीय. कोटेरभावात्‌ | श्रत एव भाेऽकचेभिप्रायमिद्यक्रम्‌ | न ठु क्च नभिप्रायमिति। खाभिदासो पचत दति तु दासधर्मसख खामिन्या- रोपात्‌ wea) खाभिगतस्य wae दासे श्रारो पेणत्मनेषदवत्‌ Rn ete re Oe मि म By ED . ee ee i ee ee त 7 | । 1 प [ध el लभन्ते । याजकाः एनरन्तरेणापि यजिं गा लभन्ते तकाख पादिकमिति | दति महाभाष्यम्‌ | equal खाभिधेयभाव्रदृत्तयो यादयादयो aut खाथेताविश्रिष्टक्रियावाषित- संभवः ॥ तथा नातोयका इति । भा । प्रकारमात्रे फलं विधाय प्क्षारवतौ अतौयर्‌ fate थेति । भा । कर्तारमेति प्राप्नोतीति कर्वायमिति “कचभिप्रायता दते क्रियामेदोपलक्षणम्‌ | तथा भूता क्रिया सा fe तत्वा फलमभाग्‌ यतः” 5 कचभिप्रायक्रियापलग्रहणेन संविधानक्रियानिरदिष्यते। नरं दग वाचं विनेदियत नश्च दग्र नेन कालविगेषनिरेरवत्‌ | यत एवं Et करियायाः कालेन युज्यते । न ह्यसंविदध्यागादि तत्फलं खर्गादश्रते | मदहाभाष्यपरदोपोद्दधोवः | ५५९ (ऋ. U1 पा. द खा, ९) ( खेरितसितः कभिपाये करियापले | ९ । २। ७२ । ) कतैभिप्रेतलादिकं चारोपितानारोपितसाधारणं मानसबोधविषस्ल- डादिहतुरत एव परार्थार्म तु परख पद मित्युपक्रमे केयटेनोक्षम। age: “कचभिप्रायक्रियाफले” इत्यनेन संविधानमुपलच्यते तद्वा चवाद्धातोरत्मनेयदम्‌ | विक्िच्चनुकूलसाधन विनियो गार्थल्े a awa) एनश्च हरिथम्ये सष्टमितिमन्नूषायां निूपितम्‌ | भाययान्यतरव तात्पययेमित्या्ः ॥ नन्वेवं विवक्षातिप्रसक्गत्यत श्रा स्रितभिदिषयैवेति ॥ क) ननु “ud पञ्चमिदलेः छषति” दत्य संविधानप्रतोतेरात्मने- पदं खादत श्राह पथ्चमिरिति । क) पञ्चभिरहलेरिल्युपपद गम्यलात्‌ तस्ति भावः ॥ ननु खामिदास- aaa कन्चैवविवचायां खा्धटत्तितापरयुक्रात्मनेपदसखख दासेना- याभावात्‌ परायेचप्रयुक्रपर सोपदस्य खा मिनान्यात्‌ | श्रपराघ्या teu विषये पचेसिडन्तस् प्रयोग एव न ध्यात श्रा सिध्यत्येव faafgatsd दति प्रश्रः | यमेबेति । भा ॥ केचिदाडः। ana wafer स्यादिति | तदय्तम्‌ | कालसामान्ये खण विधानात्‌ | तस्माद Tae: | द्विविधं यागादिफलं दृष्टमदृष्टश्च। yeaa एवर्षटिश्रश्रवधा- # न्‌ "भृच == शः —w ge a , शि षा ० 1 । [भी 1 0 हश) ए णा त । TAY काय्येभूतफलसम्बन्छेन कारणभूतकियाविग्रेष उपलच्छते । त दाचका- दातोरात्मनेपदभिदयक्त मवति | सं विधागोपलच्तणं च क्रियाफलं किं तवा ‘Tanke प्रसिद्य्थमारभ्यन्ते पचादयः | aqua we तेषां न लाभादि प्रयोजनम्‌” । ५९ मद्धामाश्यप्रदोपोद्धोतः। ( खरितभितः क्र॑भिप्राये कियापले । (BUT REL १।६। ७२ । ) खामिदासाविति ॥ ॐ) क्रियामाबेति | ॐ) वस्तुत उपपत्यन्तरमचोक्रम्‌ ॥ सवेषेति। (3) warfare: ara सर्वेषाम्‌ (भा दत्यस्यापि सवंधाद्रनामिद्ययेः ॥ सम्भवे (कै) tafe | एवं च यत्र धातो “कचभिप्राय'” care याव शंभवसभेवास्य प्रटृन्तिरिति मावः ॥ “श्रकचंमिप्रायम्‌” दत्य कत्तृमिन्ञाभिप्रायमित्यथेः। एवं च यात्यारौनां स्वया कचैमिपरत- मेवेतिवाव्याभावात्‌ तेषां गोदाइरणलमितिभावः॥ दिकम्‌। age सर्गादि | ways प्र्ासब्रमवष्ठं मावौतिप्रधानम्‌ | दत- we विधुरप्र्योपनिपातसम्भवे शमिचारसम्भवादिप्रछ्टलाचाप्रधागमिति तस्येयं न स्यात्‌ | खभिप्रग्रहणात्त तस्यापि ग्रहणम्‌ | आभिमुखं प्रर भदा कतां दु्यध्यवति जियारण्मे तदा ओाहमनेपदमिदययमर्थोऽमिपर- तदेव Gs करियापलद्रब्देन एषते इति भावः। तश्च पाकस्य भोजनं ओकतोऽवगतम्‌ | यागस्य खगा वेदतः। age ara) “साधौयो यत्र कतारं कियापरशममिपेति। न चानरेणापि यजिं यजिपलं aft च वपि.पलं लभन्ते । बाणकाः एगरन्भरेगापि यजिं गालमन्ते तां वेतगमिति”। यच्च यस्यां feral सलामिदय्धैः। साधौयः feared” महाभाग्यप्रदोपोदुख्ोतः। ude (स. tI पा. १। आ, २) ( खरितसितः weft क्रियाफले | १।३। 921) "नैतेषां खाथेताविशिष्टेति । क) क्रियामाचत्तिवादितिभाषः ॥ एतदुक्ररोत्या भायखरसवि- gq । अकचेभिप्रेतक्रियाफलाभावसख्येव भाय्यतो लाभात्‌ प्रत्यययोः raat परिहरति | प्रकारमाचे इति ॥ क) afea “तथा जातिः” दति वज््रौहेः “जात्यन्ताच्छ aafa” (ui ४।८ ) दरति ears: ॥ नन्वभिप्रपूवंकेः तेरिच्छायां SSAA कयं तद्‌ाच्चेपोऽत श्राह कर्तारभेति । (क) सतु न तव विवचित इतिभावः ॥ Pe SR Pa AAT PO ic ce TS GE ET SE A SS SS. EE A PIE ETE TE CE EET TI ITE I TE I EE ET A LIP EEE LI EAT EIDE NIAID FIERY ननत्य ९ Bums “Tay” cafe । wa सति mad । aya इति । भा । केशश्च वपत दइचनेवासब्रे पले सात्‌ Lave’ वपत इत्यज्र तु विप्रे पले न स्यादिः ॥ य चाभिपरागा- a a greg eg PT: छगादि | aft यागसंविधानरूपयज्यधैम्‌ | णवं वपिमिदयपि | खअनारेणापि वजि ख साध्ययागथ्थापारं विनापि | मतान्तरमाह | ५क्रियाप्रडत्तावास्याता & faq खायैपरार्थैता | Gaal वा सतौ वापि faafaafraqar” ॥ स्वं इमे ayau vata ग fe कश्चित्‌ परोऽनुयष्ौतब्य दति Wana इति भाष्योक्तेः | सवस्य, BU wet खाता aay मुखा । पराधैताल्स्ेव | “सतौ a” इति तु लौकिको वाचो afer | विवच्िवं 71 ५६२ महामाष्यप्रदौपौद्दयोतः। ( खरितसितः कश्रेभिप्राये क्रिय पले | (HX पा. श्रा, २) १९।३।९०।। केचिदिति र) “प्रत्येति” भावखरसादिति तेषां भावः ॥ aera विधौ क।लसन्बन्धो नासि तथापि कालोदासोनाः प्रत्यया afore कालचयसाधारण दृव्यभिप्रायेण कालसामान्ये क) CMT तस्मादिति ॥ ॐ) सम्परतौति (भ) कियाफंशविशेषणम्‌ | “स्रतौ"त्यख तरियाऽवयवहितोन्तर- कारिकमिल्यथेः । तच्‌ दृ्टमेवेतिभावः॥ तद्ष्वनयन्‌ वच्यति SB न स्याट्‌ यजत (भा) श्त्यारि ॥ रिति | मा । ate eared । cae कालानिरद्मसफ़नोक्तं ग तु अप्रा निमित्तमल्ति। पादिकमहरिति। ari पादौ तिरस्य ददता “असमासे निष्कादिभ्यः" (५।१।२०) इति saya चान्तरे णेति | मा । ग हि खर्गादि 1 अ aticein, atmeninctrnsteaactaseseecicts विवच्ता सा निबन्धनं हेतुरसयाः परा्ताया इवर्थः | एवं चासत्‌ पराचैता- किवक्तायां मा भदाक्मनेपदमिति कंचमिप्रायदनेन किया पलं विद्धेभितम्‌ | दचा्धैस्लेतत्मचो भियापलके यतरे क्॑भिपेतोरे्कषे आाल्मगेपदमिद्य्ैः | अव “केचिद्‌” दयनेनारूपिवें धिता |. तद्‌ बो तु यजन्ते ऋति इया. देरप्यापत्ति । यः खगादिपरलाधं निर्वेशेगैतरं ापारयति खयं चर प्रति- मह मिाश्यप्रदोपोदुद्योतः। yee (ख. १। पा, ३। च्या. २) ( खरितसितः ककैभिप्राये क्रियाफले । ९ । ₹। ७२ ।) विधुरः । क) facet ॥ प्रत्ययः | (के) AICTE Il 'तदूपनिपातः | कै) तस्प्रा्निः कौन्तेनेन कमेनाश्राजलस्यग्र करतो यापारगमनविसम- यादिरूपविरोधिकारणशान्निष्ये विनाश्रसंभवादितिभावः ॥ विप्रकष्टत्वम्‌ । (के) कालान्तरभाविलम्‌ ॥ श उप्रलब्धकेयटे “ae” इति नाति ॥ पलं यागमन्तरेण भवति तदुङ्ेेनेव यागप्रवत्तनात्‌ ॥ याणका इति | मा | प्रतिद्महेणापौतिमावः ॥ तथा च इरिणोक्तम्‌- ‘rove प्रसिद्य्थमारभ्यन्ते प्रचादयः | ‘aqua पलं तेषां न लाभादिप्रयोजनम्‌"” इति ॥ इति RUS! | विधानमारभते aaa यजमानादौ कतर्णात्नेपदमिव्यते | यस्तु ग्टतिरूप- निवेश्रमाधपलः खानि चित्तानुवत्तेनादेव छंतार्थ॑तां मन्धते ay गात्मभेपदं शद्यादावितौति हेलाराजः। fay खरितनित्‌ यहणस्य yarena- स्थोक्तमाव्यविरद्रमिदम्‌ | तेनार्धदयवाचकत्वं afer यचि तेऽ विषया इति wean) wet विवच्छाया उपयोगः। किच पणस्य खगदेरेबाच ग्रहणमिव्य्ैस्य भाण्यसंमतत्वेन क्रिय प्रश्त्तावित्यसङ्कतम्‌ | ५६७ महाभाश्यप्रदौपोद्श्यीतः। ( खरितमितः करमिप्राये क्रियापले | (QI पा, ३। tg) १।३। ७२ | ) च्ममिप्रग्रहशाश्िति। क) तदभाषेऽवश्यभा विल्वं संनिदहितलमेव च प्राधान्यं ह्यते । सति तु तक्तिन्‌ त्रियोटे्लवलकणप्राधान्यविग्ेषलाभ दूति भावः 1 क्रियाप्रारे यदा कर्तां फलख्याभिभुख्यमुदे्एवं वद्या जानाति तदाक्मनेपद्‌ भित्य्वयः | एवं च तादृश्णोदेश्चमेव फलगरब्देन लभ्यत दति maa ॥ ददमेवाभिप्रेद्य वच्यति श्रभिराभिमुष्ये ॥ क) ्रादिकमणौति । (भा) SC CCR च वा्मप्रारभकालिकमेवेति feq u ननु TT Arana फलमव्यवडित मेवेति कथमिहाप्रात्चिरत श्राह केशेति ॥ क) fay क्रियाप्रत्तेः सव्र खार्थोरेष्यकत्देन तच्र neuen तच पराथोदेश्टकतवपिवचाऽयन्तमनुवितेवेति दिक्‌। केचित्त प्रतिविधानाची- दपि तदर्धद्योतकमात्मनेपदं णिचा ae विकस्यते | संविधानमाच्रं fast | सवं इमे खभू्यथं vate दति न्यायेन खा परवस॑मानस्य प्रयोज्यस्यानुकूच्य- कत्त संविधातोच्यते। प्रेषस्त न fam; रवं चेक विषयत्वात्‌ तयोः प्यायः | यणते याजयतौति वदन्ति | तन्मतमाद् “केषां चित्‌ कत्रभिप्राये णिचा ay विशस्यते अत्मनेपदमन्येषां तद्धी प्रक्टतियंया?” शिचा सं णिज प्हृतिधोतुय॑धा ferent तदत्‌ । अन्येषां खरित- भिर्तिरिकषधातूनाम्‌ । “'हेतुमति च” (a) १।२९) Kereta संविधान- ATTAIN SAAT? । ५९५ (स, ९ प्रा. ६। रा, २) ( खरितसितः कचमिप्राये क्रियाफले | १।द।७२ |) धान्यं वपत इति | क) Asfancuraisa वपतिरि तिभावे ॥ भाष्य यचच (भा) दूत्यादि । श्र “श्रभितरीतिः” saan) एवं च येन फलेन सम्मति कर्तां सनद्धः येन च सम्बद्धो भविद्यति येन च सम्बद्धोऽश्त्‌ सर्ववात्मनेपदं सिद्धम्‌ । कर्मारम्भे ada खसम्बन्धि- ANTM । AT ते उपयो गोऽला विष्टदेवदत्त इत्यादौ ॥ ATA ‘sratfa दौति। (भ) न च तानि फलानि न क्रियारमभोदृश्यानि दति वाच्यम्‌ | १ अथ “fe” इति मास्ति बडुपरलन्यमाव्यपुरकेषु । रूपे व्यापारे व्तमानाद्ातो णिजनित्य्थः। waa सं विधानभेवार्थः | पाचय- तौत्यादावपि खवमिव्येतन्मतम्‌ | वस्तुतो णिच Femara | “तत्नयोनको tre” (१।४।५१५) इति aq) अत रव तदाश्रयस्य कटेत्यम्‌ | अत रुव पाचयति देवदत्चो ques दादि प्रयोगाः ““गतिबुडि'” (1 81 ५२) इति qa च चरितार्थम्‌ | रवं च भिन्नविषयत्वाद्‌ विकल्योक्तिंरसङ्ता | fi च सामान्यविहितस्य fant धातुविश्रोषादिह्ितेनात्मनेपदेन ara रवोचितः | रतश्च केषां चिदित्यनेम दूषितमिति हेलाराणः ॥ अथ रतेषां रिजात्मनेपदथोविकल्यभ्नभवौजं दशयति | Pitta वपते धत्ते faatla चिनुतेऽपि च। errata दृष्यन्ते येष खथाऽभिधोयते 0” ५९९६ महाभाश्यप्रदोपोदुद्योवः | ( afcafera: ककैमिप्राये क्रियाफले | (ख. १। प्र, Se ।६।७२। खलिग्व्यापारवचनयजेरारम्भो होता भविव्ामौल्यादि प्रतिवचनं तद्दृश्छाञ्च गाव एवैति भावः ॥ पादो डतिरस्येति। क) पादश्टतिसनन्धिदिनमित्यथः। fee तां तिं शच्छाम इति तात्पस्येम्‌ ॥ भाषे सवष चेति | (भ) a fe प्रयोजनमनुद्‌ ेतिन्यायादिति भावः ॥ प्रकषेति | (भा) SAMMI TAG: | अत्मानं mtuler इति विनतां क्ूराष् । तस्य च creat मोचनाय एस पिधानं कुर इथं इति तेषा तद्भ्नमबौनम्‌ | त प्र्युपकारं विना दास्यानृसुक्यसम्भवात्‌ प्रय पकारस्य च खासाध्यतलादर्ध- साम्यात्‌ एषसं विधानं गमते । न तु स तदर्धं इति स तेषां भमः | रवं TUE वपते द वपनकरतः संविधानं कुरते इथं दति तेषां भ्रम- बौणम्‌ । तवापि खस्यासामर्थेन MAMAS गम्यते इति तेषां नमः सः। रवमन्यधापि fate हेलाराणः । अथ सिद्धान्ते शङ्कते “यचोभौ खामिदासौ तु प्रारमेते ae क्रियाम्‌ यगपडममेदेन धातुरत्र न वर्तते” | खामिसाध्यं सम्भारघटनरूपं संविधानम्‌ | caer तु fafenta पयन्तं साधगविनियोगरूपम्‌ । तच्च भिन्नताद्‌ ae यगपदेकधातु मदामाव्यप्रदोपोद्‌द्योतः | ४९७ (ख. र। पा, द। खा, २) ( खरितसितः कच्च frre forrest | ९। हे । 9२ |) साधौयः (भा) cue क्रियाफलेनान्वयः | श्रनन्यलभ्यं क्रियाफलं यच संविधानद्पे धावथ सति कर्तारमभिप्रैति aa तडानौः cay दति भावः॥ किं तत्‌ साधौयः क्रियाफलं तचार न चान्तरेशेति । (भा) यद्यज्यास्फिलमन्तरेए यजिक्रियां न च नेव wa तदि त्ययः ॥ गवादिषु च agfata दशंयति याजकाः पुनर्‌ (भा) दत्यादिना ॥ त्याचष्ट वाद्यत्वा सम्भवेन fa संविधानापेत्तमात्मनेपद fa वा संखारकापेच्तम्‌ परसेषदमिति संश्रयः । अनेकायैत्वाडातूनां यगपदर्धदयाभिधानेऽप्येकश्- पयोगे विर्डलारे ्दयानुपपन्या स रव संशय द्रति Saree | मच क्रियागश्रतविशैषमविवच्ितं श्रत्वा fast सा ध्यसाधनभावमाचविव- तत(यामज्न परख्मपदं यक्तभिति वाच्यम्‌ । तय। क्रियया खामिगो भोजनस्य लामेन दासस्य ्रममाचल।मैन Yara सिद्धः । किं चेवं Cher यजति यजमान इ्यस्याप्यापक्तिः । न erable | तदा कटं गामिनोऽक्तैगामिगख् waaay “खरितसित उभयवन्तः"” दति मा्यस्यासङ्तेः। सच खामि- पदाथैसामर्थ्थात्‌ वदतं संविधागमवगवं दास पदाथसामथ्यो्च तत्‌ क्रियायाः परार्थत्वमन वगतमिति नाधाख्यातस्य परस्मेपदमिति केचित्‌ । रखवमपि पूवेपन्लस्येव सिदधिरि खन्धे | समधत्त ५६७८ मह माष्यप्रदोपोदद्योवः। ( खरितयितः कत्र॑भिप्राये faves | (HUT ee) १ । ३।७२ | ) न हौति। क) यद्यपि दानादिनापि खगो भवति तथापि खगंविगषश कियाविश्रेषनियतल्रादनन्यलभ्यवमिति भावः ॥ age । विग्रषोदेेन। एवं च क्रियाफलगरब्देन तदेव ग्राह्यमिति भावः ॥ कारिकायां चसिद्याथं पचादय एवारभ्यन्त दृल्यण्वयः | एवकारा- WRIT बोध्यः ॥ eee, ee 7 | =. 1 7 हि | a हि 0 renee कि । [य — ae ee 7 ह 11) ^ क कि १ [धा क क oy मण ¶ ययय कि py ap ce “सविधातुख सा्निध्यात्‌ दासे धरमाऽुल्यते | इचिणा चापि सम्बन्धात्‌ इति ्ब्दाभिधेयता? | उत्तराधस् यथेदयादिः। दासध्मस्य ठु ब लामिन्यासेपः | उत्तमे निशृ्धमारोपापरतोतेरि्लं fata | “eit आदधीत" द्य. प्याधानपलमाहइवणोयवादपिनिष्टं तथापि यन्नोमादिसुखलामरूपं कटै. मतमप्यत्ति तदादायात्मनेषदम्‌ । ाहवनौयल्वादेराधान सक्ारातिरिक्तवे मानामावेन तख च धावर्ध॑तया तदतिरिङ्ञलव मदुक्ता ठत्फलाचौ चयात्‌ | We चेद “रकः wah” ( {। 6 । ८४ ) इति दभ भाष्ये | रतेन कवेभिप्रतलवं पले कथधैतमेव न तु कटटेसमवैतलमिति प्रा्चैसारथक्तम- पर्तम्‌ । महाभाव्यपदीषोद्द्योतः ५१९ (अ. पा. ३। आ. ९) - (रषात्‌ wah परसपदम्‌ । १ । ३। ७८ |) शेषात्‌ क्तरि परस्मेपदम्‌। भाय कमेकन्तृरूपे ॥ प्रतिषेध इति । (भ) पर खोपदस्येति Te: ॥ कार्य्थातिदेओे कमवच्छास्वस्य परत्ेनात्म- नेपदं सिध्यत्येव इत्यत श्राह शास्त्रेति । क) aga: कार्य्यातिरे शेऽण॒पदे शदे श्र एव देग्रस्तष्य शास्त्रा तिदे श्रा- नतिरेकश्च इति न दोष इति बोध्यम्‌ ॥ नन्वेवमपि विग्रेषविदडि- तेना तिदे शिकेनो पदे श्रस्य बाधः स्यादत श्राह सखाश्रयमिति। कै) श्रचारितार्थमेव fe बाधकले बोजम्‌ श्रतिरेश्रश्च यगादि- धन्पादनेन चरितां दूति भावः ॥ भाग्ये we इति । (भा) एवं च भावकमेणो रितिभियमे उपयुक्रवान्नायं शेष इति 72 ख. १।परा. ६। या. २. भावः ॥ ननु प्रहतिनियमेऽनुदान्तडिदादिभ्बो यानत aad ae एवेति किं Ata श्राह प्रत्ययनियम इति ॥ क्त रषं दशयति गन्धनादिष्ठिति। ॐ) एवं गन्धनादौ प्राप्तमात्मनेपदं यथा वाधते तथाऽसति करै ग्रहणे HARTA तदाधेतेति भावः ॥ सति त्विति । @) दृह करणं तु सष्टाथमिति भावः॥ अनुपराभ्यां कंज: | १।३। OF | उक्ति, संगच्छते ॥ नु तिवादि तरेण सामान्यतः प्राप्तानां “aft ACTA: । | yor (q. ti पा. ३। था. २) ( अनुपराभ्यां छः । ९ । ह । oe 1) afer” (१। 2 । ९२) इति नियमे तदपवादतया श्रनेन | परदीपद विधाने कात्मनेपदमापद्यते कचेमिप्रायादौ way परखमे- पदविधानात्‌ ॥ श्रन्यच “शेषा” दति नियमेन व्यावत्तितत्रादत श्राह sya इति । क) तद्पवादलापेचया कटेगा मिक्रियाफलादौ एव"“तिपतस्‌ चि" (2181 ७८) care प्रतिप्रसवविधौ लाघवादिति भावः॥ प्रतिप्रश्धयत इति । क) करमेण नियम इति पे दयं WET इत्यथः ॥ मोलेन | (के) सवेषां मूले स्थितेन"“तिपतम्‌ द्धि” (२ । ४ । ८८) इत्यनेन । “वा क्यषः” (१ २ । ६०) दत्यतोशधुद्धाः” (१।२।.६१) दश्च वायरदणानुटन्तिः ॥ नन्वनेन निषेधेन नियमापाकरण्णऽपि USAW: प्रत्याशा तदवच्येवेत्यत श्रा साक्षादिति | क) तज्िषेषे हि गेषलात्‌ गेषादिनिवमान्ञानिवमप्रसङ्ग विधौयतं इति । जै) न क्रमेण नियमः किन्तु सरवपकरणं युगपदेव नियामकमिति ५७२ महाभाष्यप्रदौपोड्योतः । (बुधयधनद्रगनेष TST गोः । ६।६।८९।) (ख. १। पा, Rien २ भावः ॥ अनेन नियमानां विधिभुखेन प्रहत्तिः सामान्यश्राख्- शको चकताचेति ध्वनितम्‌ ॥ arash ्रात्मनेपदेन WATS वाध्यते (भा) द्याया fafugerete: सूचिता । निषेधमुखेन nev प्रकारेण तेषां षकमेकलमितिभावः ॥ मन्क्म॑काणां सक- मकताद्‌्रायामिव श्रप्ाह्तवा विगरेषात्‌ श्रचित्तवत्‌ कर्तकताथामपि विथयलसमवार्‌ वाकारोऽनुपपन्न द्यत श्राह चाथ दति ॥ क) महामाव्यप्रदोपोद्द्योत+ । yor (,१। पा, ३। खा. ९) ( अणावकमंकाचि्तवत्कटं कात्‌ । ९ 18 1 Se) अचित्तवत्‌ कत्तेका्थमिति । (क) ्रचिन्तवत्कत्तेकाकमेकाथमित्य्ेः ॥ | a OS eh eee A La] अणावकमंकाचचि्तवत्कातृकात्‌। १।३। eI — 6 क ननु यतो शेरात्मनेपदं ततः प्रागवद्याऽणिपिदथाद्येति न दोषो- {त श्राह faarafa i क) प्त्याषतिमजानानस्याग्रदडय TIA: ॥ १ अयावकमेकादिति श्वरादिणिघो न्तात्‌ परसेपदवचनम्‌ । वा । अणावकमेकादिति चुरादिणिधो खन्ताव्‌ परस्मेपदं वक्तव्यम्‌ । दषापि यथा स्यात्‌ | चेतयमानं प्रयोजयति चेतयतौति ॥ यदि वद्धवापौव्यतेऽणि- गरणमिदानौः किमथे स्यात्‌ | खकममकय्रहणर्न्तविश्रेषयं यथा विक्नायेव | अथाक्रियमाये कस्याकमेकग्र गं स्यात्‌ । णेरिति aaa (e181 ९८९) खन्तवि्रेबणम्‌ । तच्च को दोषः । इडेव स्यात्‌ चेतयमानं प्रयोजयति चेतयतोति । इ न स्मरात्‌ । श्रासयति । श्राययतौति ॥ fas तु त- सिखाविति वचनात्‌ । a) faataq | अतस्िसौ योऽक्मकस्तथेति yor मदभाव्यप्रदोपौद्धोतः। ( अणावकमंकाचि्तवत्वढकात्‌ । १९। ६।८८।) (अ. ९। पा. RI खा, २) चरादिणिचो खन्तादिति । (भ) सामानाधिकरणछे वेयधिकरणे warrior ary दितीति ॥ @) छ्मारोहयमाशमिति | क) निटन्तवपरएचतुथकचेथं ततो शेतुमणिच्‌ ॥ . प्रयोजनान्तरमपौति । क) वस्नृतस्तादृश्रप्रयोगानमिधानमितिभावाश्रय इत्यन्ये ॥ तस्येवेति। @) यद्यपि TATE: प्राग्‌ (भा) दति वश्छमाणएरोल्या. डेतुमधिरिति लभ्यं तथाणयं भावः | तथा सति श्ाष्टषादा" दति विकलितणिश्यण्छन्तवम्मवेन ततयुरा- दिष्वन्नादपि परकीपदं थथा यादिति saucer लयं भावः | कचिकथाऽणन्तसभवेऽपि धरारिणिच्लावश्डेदेन न॒ सम्भवति । हतुमशिरलावच्छेदेन तु सम्मवल्यष्ठन्ततेति ख एव ya इति It ama | सिध्यति । at तहि भिद्यते । यचान्यासमेवासु | गन चोक्त मणावकमकादिति चरादिणिचो न्तात्‌ परसेपदमिति । नेष दोषः। अशादिति कदं रेगरदणम्‌। wera: पाक कमं क्ता वा विद्यते ग TATE: प्राक क मं शक्ता वा विद्यते । मषटामाब्प्ररोपोद्दयोतः | ५९५ (७, १। पा. ३। या, २) (न BENE यमायु यसपरिसुहदचिष्धतिवदवसः | न पादम्याङ्‌ यमाङ् यसपरिमद- रचिनृतिवदवसः १।३।८९॥ "नपि शि कन्दसौति | (3) “सुपां gum” (© । ९ । a) ऽ्यपशचणमिदम्‌ # नुङ्ष्यते इति । (भा) “say: स्यसनोः (१।१।९ २) cara तु न बिद्धिः। aw पतुणांमेव ग्रणादितिभावः ॥ ९ faaqante | स्यसनोरि्येतदनुक्नव्यते (१९।३।९२)। यदि तषि गन्तरेण चकारमनुटत्तिभंवति “agt लुडि (१।१।९१ ) शएयधापि चकारः aur: विभाषा दवनुक्षषंणायंः ( १।३।९५ }.। अथेदानौमन्तरेणापि चक्षारमवानुरत्तिमेवतौहापि नायेखकारेण | TI सवं चकाराः MANTUA yod | महाभाथपदोपोद्द्योतः। (लुटि च जुपः।६।६।९द।, " (अ.९। पा, ae) भाष्यकार इति | क) न च चकारेण wer प्रतिपत्तिः | खरिततं तु याख्यानषा- पेचमिति वाम्‌ । हतेऽपि चे समुदेतयविगरेषप्रतिपत्तये az. पेचायासुदखलादितिभावः ॥ सवे चकारा इति । (भा) क अरनुदृत्तिफलका TA: | तेन “MSY” (६।१।९ ० ) इति चस्य पुनविंधानाथे्परभायेणाविरोधः ॥ दति शिवभदरमुतसतौगभजनागोजौभटृद्ते महाभाष्यप्रदौपोद्योते प्रथमस्याध्यायस्य aaa पादे दितौयमाहिकम्‌ पादश्च समाप्तः | महाभाष्यप्रदोपोद्योतः। पाणिनिकाव्यायनपतश्नणिभ्यो शर्भ्यो नमः ॥ कृतेऽथ पतञ्मलिना year तोथदर्धिना | सवषां न्यायलोजानां awn निलन्धने ॥ SAT TATA इव सोष्ठवात्‌ ॥ ont @ि क आ कडारादेका GST १।४।१॥ नन्वविश्ड्ानां संज्ञानां विषये विरोधमूशक विप्रतिषेधभ्राखा- अदृन्तरष्य वेधग्येमतुपपन्ञमत WY आकडारादिति। क) श्रविरोधमनानतः wefa भावः॥ निरवकाश्खले तु afa- रोधं जानतोऽपि WHAT | fare @® नतु विरोधादपौत्थेवकाराथः ॥ Ol कडारादेका TAT ILI sir st किमथैमिदमुच्यते। अन्यच्च संज्ञासमवे्राध्नियमाथे वचनम्‌ । वा । अन्यच ayaa भवति | HIT 1 लोके sata wl wae तावत्‌ | द्वः शक्रः TAMA एरन्दरः | कष्टः कोषः कुशूल दति । Taw he a yor महाभाव्यप्रदौपोद्दोतः । (खा कडारादेका सन्ना ।१।8।९।) (ख, १। पा, 9। खा, १) न च संन्नानामिति। (3) दषः शक्रः इत्‌ हत्य दति च सज्ञां लोकं श्राखयोयैग- पप्रदृन्तिदशनादिति भावः ॥ न चेति | र) अगववा ्रलपरयुक्त इत्यथः ॥ एकफलकले महानवस्ामशचणए- विरोधे वा भ्रनवकाशं बाधकं म वैतदुभवमथणनेत्याह मिन्रफलत्वादिति | @) Tg: समावेश्दगेनादेवाविसेधौ विगरोषलेऽणवाधकलमिति WSN: | केयटोक्मे कफललं विरोधश्च व्यभिचरितौ । wa एवाचिरादेषेन तुटो वाधमाश्ल॒ “न तिद" (१।४।४) एति WIA समाहितं सप्तमे (७।२।१० ०) MA | ताशृश्ख्ले एक- फलाभावः VE एव । तक्रेण दघ्नो वाधनमविरोपे आखादरूप- were च दृष्टमित्यकषम्‌ | wt तु सभे अन्य वशवततेन दृष्टवा VATA ATA परलागवकाग्रवाभ्यां सा caw: ॥ यद्यपौति। ॐ) एव च दृषटान्लो विषम दति भावः y ४1 111 ecaopkantngainnbiaieSsnipidiamaseunicisecs aie ons भव्यस्य Mw सन्ना भवन्ति। व्याकरणेऽपि कमव्म्‌ wtefaas wary छत्यसंन्नानां समवेश्रो भवति । gern Foe: Feat द्य पर्ययतद्धिततव्राजसंक्चागां समावेश्रो भवति | अन्यथ . संल्ञासमावैश्नारैत- WUT खा केड़ारादपि Gat समावेशः प्राप्नोति। इष्यते aa खरा सादिति तथान्तरेण यरं न सिध्यतोति नियमा बचन | णव. मशामाच्यप्रदोपोङ्द्ोवः । ५०९६ (अ, १। पा, ४। खा, १) (चथा कडारादेका STIL 181k!) उदादरणेति | क) पाक्षभेरेऽपि यदि समावेशः किसु ame age इति दृष्टान्त तेति भावः ॥ नतु द्रादौना्मेशवष्यश्रकिमत्ववङधाहानपूदारणानि दन्तिनिमिशानोति। कथमेते संन्नाग्रब्दाः शष्दप्रटन्तिनिमिभ्तको हिष दति eal सत्यपि ata रूडिमाजेण संन्नाग्ब्दलमिति भगवतोऽनिप्रायात्‌ ॥ कमणि विधानमिति । &) एवं च फलभेदाद विरोधा भ वाध इति केयटा श्रथः । गनू- भवथा पाठनिषंये कथं षंदेहोऽत राह । गुणदोषेति । () किं सम्मवमाजेण रडिधापाढोऽथास्ञरखादिति विवेक तद्विचारः कायं इति भावः ॥ aa: | (के) ज्ञापकाअयणथकारादिशूपः॥ TUE परं काय्यैमिति प्पाठेऽपि दू्ाणामन्यथा पाठः कार्थ॑स्तथापि तथ न वथेगौरवं नापि प्रति- पत्तिगौरवमिति न ख दोष इति भावः ॥ eee ep शि १ दिधापाटोऽथैखरसाद्‌ | क ॥ a “पाट” इत्यारभ्य “स ate” दयन्त नात्ति । इ ॥ रा aaa freee । अक्िप्रयोगममेतत्‌ । किं तद्धौति । कथं aay SF पठिवद्यम्‌ | किमा कडारादेका सच्चति | शादो खित्‌ प्राक्‌ कडारात्‌ पर कामिति । कुतः प्रमरयं सन्देहः । savegame faa इन्र ४८० महाभाष्यपरदोपोद्द्योः | ( GT कडारादेका संका ।१९।४।१।) (अ. XI पा, 8। & x) काय्यशब्देनेति। ॐ) सचा waa तु नोक्तम्‌ उक्तरच्ानन्वथात्‌ । थद्य्यन्धान्धपि काथ्या सन्ति वचनपुरुषनियमप्रवेनिपातादयः तथापि तेषां केनापि वाधप्रसहमभावाद्राधितपरटृत्ते चेतत्‌ aa दति भावः ॥ © पुवया । क) अनवकाग्रया It न नियमाधेमिति। क) TY पाठे तु एकेव ser न दितोयेति नियमे विधर्थला- सम्भवात्‌ ॥ अर्च विध्यथेलसम्भवेन fret भ युक्त दूति भावः॥ भतु पय्ोयेण veer पूरवश्यापि शारितार्थसंभवेन संश्नानां विरोधाभावेन च उभयोः vent अर्ापि पाठे नियम एव ादत राह रतदेव चेति । क) नियमेऽनुवाददोषापक्या वरं वाधकलकण्यगादारा विधित- मिति भावः ॥ प्रतिपादिताः | केचिदा कडारादेका संच्ेति । केचित्‌ प्राक्‌ कडारात्‌ प्ररं काय्यमिति। sare faite: | व्चेकसं्नाधिकारे तदचनम्‌ | वा । तभेवसंश्चाधिकारे seme । किम्‌ । का संद्चामदतौति । मनु च यस्यापि परं कगे तेगापि प्रग्रहणं करम्‌ । परां मम मविश्यति। विप्रतिषेधे चेति (९। ४ । २) | ममापि वद्धैकग्रं cot मविष्यति | सरूपायमिकपरेष एकविभक्तौ (te | {७) इति । संक्राधिकारश्रायम्‌ | ACTA TAA: | ५८१. अ, ९। पा, ४। या. ९) ( खा कडारादेका Sat 1k 1s ie t) fanfaee क) इत्यस्य इृष्टवाधयेति we: ॥ vrai पराथमिति | (भा) श्रनच(श्रपि। का) चरकरणणयमित्यथंः। पराथ थस्वया शतं तदैव पमा हृतं भविदथतोत्यथंः ॥ नतु विगरेव्यवाचिपदासन्निधाने पुंसकमेव प्रयोक्मु चितं संनापय्यायनामा दिग्रष्ानामपि विभ धलसभवाश्चात श्रा संन्नति। क) प्रचरप्रसिद्धः (सिद्धे। द) same एव प्रकरणादुपतिष्ठते इत्यथः ॥ ननु “सद्ूपाणाम्‌”” (१। kl १ ४ ) इत्यस्यातिक्रानलात्‌ कथं तदयेतास्येत्यत श्राह अस्माचेति | क) एकसंन्ना धिकारोन्तरमभित्यथेः ॥ लिङ्गविपरिखमेनेति। क) भावसाधने Teme विभक्तिविपरिणमेभेत्यपि बोध्यम्‌ । बहयोगव्यवधानात्‌ SHAT पराथ हतं तदेव ममाच बुद्धिं भवि- a किमन्धच्छवधं विक्लातुमन्यदतः Sar: | तथेतावदाच्यम्‌। खाः कडारादेका | किम्‌ | ara भवतौति ॥ खसं न्या मपद सं ्योरस- ATA: | वा। अक्सं ल्या aT MAT: (९। ४। १३-१४-१८) समा- वेष्यो ग प्राप्नोति| सापिष्कः | बार्दिष्वाः। याजुष्कः | धाञुव्कः । (9 । 8 । We MILI KROL RL wl Si Ql ६९॥७।२।११८) yse मडहामाष्यप्रदौपोद्शोतः | (सा कडारादेका THT! Lie sel) (च. RINT. 81 शा, १) व्यति LATHAM तचत्यमजानुवन्तते इत्येव AAT (भां न। का) व्याख्यातम्‌ ॥ नन्वेवमपि संनञत्यधिकका््मेवेश्यत are संत्नाधिकारचेति ॥ (भा) किम्‌ (भा) cfr: | “एका संता" KATY AT । प्रभरे सामान्ये नपु- सवम्‌ । सर्पिः ग्ब्दादारोयष्टक्‌ ace पश्छमिति (ay) CEMA कः । तजाङ्गसं्ाभावे किं खादत श्राह श्रसत्यामिति ॥ क) अनङ्गस्यापौति। ओ) aude saan शभ्वापयितु warty we- ेकश्ररणानामिष्टा निष्ट gee इति भावः ॥ देवदत्तो गाग्य इति | ) वाक्धसंखकारपक्चे इदम्‌ । प्रद्ययथ्रहणपरिभाषथा इद्भिवारणं श्रक्धमिति चिनधम्‌ gga इति way) सिद्धाकख्ित एव प्रापकात्‌ समावेग्र इति “परं कायवम्‌" दत्य GHEE कथं तड्ितसतदुत्पश्षावपि कथं पूर्वपदे fafa आह ay: | माणव दति (BRI ९०६ । (६०५) ei sine ।०।२। १६१) | अनवकाये भपदसंश्चे ङ्स क्षां वधेयावम्‌ | परदच्चने हि निय- AURIS TS | यस्य ॒एगः प्ररं कायं भियमागुपपे- alam: ल्योर्मावः सिडः। कथम्‌ । पूर्वै वस्य angst पराङ्गसङ्का | कथम्‌ । “एवं स वच्छति । यस्नाद्म्यविधित्सदादिद्पतिषठन्तं पदम्‌ | मङहाभाश्यप्रदोपोद्द्ोतः | ५८३ अ. UL पा. 9।अा. ९) ( खा कडारादेका सं्षा।९।४।९1) परं कार्येति । (क) WAY WAG: | सचेकदे शदारा एतत्‌ खुजा्चश्पः । अनु- देऽथ विग्रेषणकशब्दस्ञरूपप्रतोतेरितिभावः ॥ ततः इति । जै) श्रलुवन्तमानष्यापि विषयकोटौ जिवेश्रादितिभावः ॥ ऋञ्जः सदिति | ज) wifey थदङ्गं तत्पदमिति व्ाख्थानेनानुवादसामर््यादङ्ग- पदलयोः समावेश इति भावः ॥ नन्वनुटृन्तिसामर्ग्यात्‌ समावेग्रोऽत प्राह एका Wafa ॥ Ag भाय र्का संज्ञेति वचनाद्‌ (भा) इत्यादि ॥ ara इति । ज) उत्‌ सगां पवादन्या धनेति भावः ॥ नः क्धे (१। Bt Re)! fafa च (९ । 8 | १६) | खादिष्वसवनामसख्याने (८ । ह । ६४) | यचि मम्‌ (९। ४ । १८) । तस्यान्ते प्रये खङ्कमिति | TATLATAT Aas भपदसंश्े प्रर RATS कुस सा भविष्यति ॥ aq च TAS ्ाधिकारस्तस्याप्यङ्गसं पूर्वके मपदसं्ने | कथम्‌ | अनुडत्तिः करियते । पर्यायः प्रसज्यते | खकासं च्चेति carafe यौगपयेन सम्भवः ॥ RAMAN तत्पदषग्र इ णम्‌ | वा । कमेधारयत्वे तत्परषग्रहयं eee | ५८४ महभाष्यपरदौपोद्थोतः | (खा कडारादेका SAT 1 181k |) (W. QI पा. 81 शा, र) ay त्विति । (क) cute तथेव शादितिभावः ॥ कथमिति चेदिति भै) पद मिल्यतुदृ्तावपि उभयोर्विधेयतया कथं we पदकायं- मिति प्रश्नः | उच्यते इति । के) नानेन पदसं्ना विधोयते किग्बनुदचते इतिभावः ॥ पदसंनना प्रवत्तते दति । ॐ) meaty: परवन्तेते KEM: | श्रतुवादषामर्थ्यादितिभावः॥ इइ त्‌ oat atta’ नियमवाधमाथ विधेयतेति विग्रेष इति बोध्यम्‌ । वसुतसङ्वा्मन्यायेकं म तु एवमथेकमिति ava निश्पितम्‌ ॥ ग्नया रोत्या परकाय्येम्‌ इति पाठेऽपि श्ापितशश्ावाधा-, GNA TTS एव श्यात्‌ ग तु समावेश एति Va | श्रतुमि- ताप्राछ्यपवादग्रतलादख्याः प्रापर्नापितौ वाधलदितरपय्यवसायौति घमावेश्धिद्धिरि्याश्रयात्‌ ॥ ननु बहग्रोहेः संश्नामिटृक्थे तच ततृपुरषगदणमावण्यकमत श्रा RA: समानाधिकरणः कमधारयः (१।२। ४२) दति । रकस ्ाधि- कार दति चोदितम्‌। अभियमाये Era कम॑धारयसंश्चा तत्यरवसंच् वाधेव । प्रवचने fe नियमानुपपत्ते्तस्योमयोःसंशयोमावः faz | कथम्‌ । पूर्वां तस्य कमधारयसंन्ञा परा तत्यदषसं्रा । कथम्‌ । रवं स ब्छति |” पुवेकालेकसवेनरत्पराणगवकेवलाः समानाधिकरणेम कर्मधाय AWAIT ATA: | ५८५ ध, १। पा. 8। सा, १) (Sl कडारादेका सन्ञा।१।४।९१।) रका Uefa ॥ (कै) अन्यच वेति । (के) यथान्यासभित्ययंः | मया त्विति i (के) परं काय्येलवादिमेत्ययः ॥ aq समानाधिकरणग्रहणएमपि तव्यमिति ‘fa तत्पुरुषपद कन्तव्यतेव विगेग्यो अतेऽत are भाव्य WHAM IAT इति ॥ (भा) चोदितमिति | (भा) न्यत्र घा संज्ञा तदोभयं कास्येम्‌ एकसंन्नाधिकारे तत्पुरुष- करणे ए“नवकेवलाः समानाधिकरणेने"त्यत्तर करणे तु ्रधि- 7रादेव समानाधिकरण दति शम्यते इति aaa चोदितेति भावः ॥ SATHANA । (भा) यथाचानवकाश्लाबज्वोहिसन्नां बाधते तथा तत्परषसन्ना - पि बाधेतेव्यथेः ॥ ९ fa ततृएशषपदकन्तेयमिति । क ॥ २अय। पा९। ख्‌ ses ३ atfeat | ATI EP षणो [व 1 (ति (३।१। ४९) | णवं सवं कमंधारयपकस्यमनुक्रम्य तस्यान्ते fanz ततरष दति । (२। ९। २४)। तच्रारम्भसामर्थ्याश्च कमधारयसंन्नापरः Tee लल्रषसंश्चा भविष्यति ॥ ननु च यस्याप्येकसंन्ञाधिकारस्त- शापि तत्पृरषसंश्ापूविंका क्मधारयसं क्षा । कथम्‌ । अनुत्तिः कियते | यायः प्रसज्यते | णका संेतिवचनाब्राल्ति यौगपद्येन संभवः ॥ तत्पु शबतवे 74, ५८६ मङामाव्यप्रदोपोदुदयोतः। (खा कडारादेका Gat ।९।४।९।) (अ, १। पा. ४। चा, ९). यद्येवमिति | कै) कमधारयप्रकरण्णन्ते ९“दितोयाभित” दल्यादिपठनौथं frat दिमपेच्छ च तत्पुरुषसंन्ना कन्तेयेति भायां मला श्रद्धेयं यदि तु “farafaa” इत्यादि शवा कमेधारयप्रकरणएमनुक्रम्य ९८उप्‌- पदमतिङडिति" प्रकरणान्ते भितादिभिस्तत्पुरुष aaa तदा नेयं शरेति ध्येयम्‌ ॥ wees पत्ते भ्रितादिभिरित्यस्याधिकरण्‌ गौरवं भवतौत्यपाध्यायोक्रमेव सम्यक्‌ ॥ नन्वेवमपि समानाधि- करणस्य तत्पुरषलं न यात्‌ तत्पुरुष दत्यस्योत्तरतव॒सबबन्धादत श्राह तत्पुरुष इत्य चेति | (के) तथा च र्कमेधारयसंज्ञया aque पर्याये fag पर कार्यमिति समावेशाथंमिति भावः। श्र पचे ayn fear विषयेऽखाप्रसक्िरेवेति बोध्यम्‌ aq दितोयाध्यायख ager WMA: प्रथमे कथमनुदटन्तिरत श्रा क क RGTLIMTRI GE ९ “कमधार यतस्य पर्याये fae") इ ॥ “परम्‌” इदयारण्य “बोध्यम्‌” दधन्त नास्ति । का । fey च ग्रम्‌ । वा । ager fey च प्रं कर्तव्यम्‌ । तत्मरष (२।९। RR) दिगुख(२।९। RR) दति चकारः Tie: | क्रियमाण हि चकारेऽनवकाश्ा दसंन्ा तत्मरषसन्ञां बाधेते | प्रवचने fe नियमानुपपत्तेदमयसं वाभावः | यस्य पनः पर adel नियमानुपपतते ससोमधो, संशचयोमावः fea कथम्‌ । पूर्वा तस्य शंच प्रा महाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ५८७ (ख. १। पा. 81 सा. ९) (द्या कडारादेका SAT 18 181 & 1) व्यधिकरणानामिति ॥ क) faata एव पूवंकालेकसर्वजरत्‌ पुराणनवकेवलाः समानाधि- करणेन कर्मधारय इत्येवं कमेधारय संञा करिष्यत दति भावः ॥ पंवहवेति । कै) “fear gaz” दति तु “a कोपधाया” इति निषिद्ध मिति भावः॥ यथा न्यासे तत्पुरुषानुवादेन कमेधारयसन्नाया mage बहिः तलेन समाबेश्सिद्धिरिति त्वम्‌ ॥ ननु “faqa” दति इचपाठाद्‌ “fay” दति श्रनुपपन्नमत श्राह दिगोरिति। व्यािन्यायात्‌ कडाराः कमधारये इत्ययमेवावधिरिति तात्यथ्येम्‌। श्रादन्दादिति तु नोक्तम्‌ । “इन्द प्राणे"त्यस्याव- धिलापन्तौ सब्बद्यामन्त्रितसंन्नयोः प्समावे श्रना पत्तः ॥ परस्तादिति। क) सवं दिगुप्रकरणमतुक्रम्थ (भा) ९ ५ समावेश” दत्यारभ्य “afa तत्त्वम्‌” इत्यन्तं नास्ति । क । तत्मरषसं्ञा। कथम्‌ wt स वच्यति। तडितार्योत्तरपदसमाहारे च (२। १। ५९) संल्यापूर्वो दिगुः (२।१। ५२) इति । णवं स्वे दिगुपकरणमनुक्रम्य तस्यान्ते भितादिल्ततारुष इति (२। १। २४) । Taare दिशुस लला परं aware तत्युरषसंन्ञा भविष्यति ॥ नतु च यस्याप्येकसं त्नाधिकारल्तस्यापि तत्प॒रषसंल्ञापूविका विगुसं क्षा | कथम्‌ | नुत्तः करियते । पर्यायः प्रसज्येत | Taree वचमाब्राल्ति yes मदहाभाद्यप्रदोपोद्द्योतः। (QT कडारादेका सन्ना ।९।४।९।) (अ.र।पा.४। अआ ९) द्या दिग्रन्धश्च । wal तु चकारघटितं fanaa खच aria. मिति भायाथमाह्कः। छतमेषेति न दोष दति त्रम्‌ ॥ aq Tae: समानविषधलात्‌ कथमुपगेलयेव निरवका्- चमत श्रा अथादौति | क) गतिलेनेकौ शत्य सावकाश्लाभिमानः। गतिखरो “गतिरन- न्तर” दति पूवपदगप्रशृतिख्रः। “उपसर्गादसमास इति wax | “उपसर्गात्‌ सुनोतो "ति षत्वम्‌ । “दिवः कमं च इत्य Hat: समावेशेन तद्धा वयंषाधकतमे शक्गिदयसमावेश्नो बोध्यते ॥ समावेशस्येति | क) करणलादचाणं SAAT | श्रकमेकलाभावात्‌? परखमेपटाभावः। प्रयोब्येऽकभंकलप्रयुक्रकमेल SHIT यन्नदन्ते तोया च हति भावः | ठतौयैव चा wear क्तिदयबो धिकेति बोध्यम्‌ ॥ नद्‌, कर्मलविधानसामर्थ्याहितोया इत्यत श्राह धिस्य अ = मा = जि a ETE 1 ee een म = ९ कमेतवाचाकमंकल्वामावात्‌ | क । ९ 'शअणावकमेकाद्‌, । १। ६३ ।८८॥ यौगपयेम सम्भवः | गतिदिवः कम॑ेतुमल्य च प्रणम्‌ । वा । गतिदिवः कमहेतुमत्य च ग्रहयं कश्यम्‌ उपसर्गाः क्रियायोगे (२। 8 । ५९) गति (Rie ide) दति चकारः ater | अक्रियामाये fe चकारोऽनवकाशो- प्रसगस श्ना गतिसंज्ञा Tea | प्ररवचने हि नियमानुपपरत्तेरभयसंश्ञामाव- faa: | कथम्‌ । पूर्वां तस्योप सगंसंनघा परा गतिसंन्ना । तेतरारम्भसाम- म हामाव्यप्रदोपौश्योतः। ५८९ (ख, ९। पा. 6 । सा. १) (चखा कडारादेका संज्ञा ।१।४।२९।) कमसंन्ना चेति । क) ददसभुपश्चच्णं HAY लकारादेरपि॥ व्रतौयात्विति | क) \“कन्तैकरणयो रित्य जाखो प्ितिष्ध॒श्रश्योगे चरितार्थति wan न च स्तोकं पाक ‘areata षष्ठोस्यादिति वाच्यम्‌ । कर्त साहचर्याद्‌ शअधालवधेक्मणए एव ग्रणेनादोषात्‌। न चेव मनसा दैव दृल्यादिप्रयोगः कथं Qaeda पचाद्यजन्तो देव mea समासे सिद्धत्वात्‌ । केचित्‌ साधकतमगतकमेलश्रक्रिबोधे- (चान्‌ दौब्तौति प्रथोगे दृढतरं मानं चिनधम्‌ । काय्येकालपे- ऽपि परल्ात्‌ gata बाध्ये न्याय्ये safeata न्य्यलात्‌ । किच्च तच फलाश्रयलविवच्या anit इति TAS नग च तदा करणएत- LC HRAIURI ASI २ “त्यादावपि” carey “तत्र फनाश्रयतवविवच्तया'” aed atte Ewa विवरण पुस्तके ॥ Ulva न्ना परः aaa गतिसंक्ञा भविष्यति । ननु ष TATA कसंन्षाधिकार्सतस्याप्यपसगसं न्ञापूविका गति सन्ना । कथम्‌ । ager करियते | पर्यायः प्रसज्येत | एकासं देति वचनान्नास्ियोगपदयेन सम्भवः ॥ गतिसं्लाप्यनबकाश्चा सा वचनाद्‌ भदिष्यति। सावकाश्ा गतिसच्चा। कोऽवकाशः | ऊर्यादीन्यवकाश्रः (१ । 9 । ११) । प्रादौनां या गतिसंक्षा सागवक्ाद्या | गति ॥ दिवः क्म | साधक्षतमं करणम्‌ (९ । ४ । ४२) दिवः कमं च (९। 8 | 9९) इति चक्तारः ate: | Tia हि चकारे ४९० महाभाष्यप्रदोपौष्य्योतः। (Al कडारादेका सज्ञा । १९।४।१।) (ख. ६। प्रा, ४। या.) मिति न दोषः। किञ्च \“किडति च" टूतिखचकयटोक्तरीत्य यथोदेगेऽपि प्रधानानुरोधेन गणानां खात्मभेदकण्यनख तुद्यतया विभिश्यकाथ्येकालपच दृत्युक्षिरलुषिता। किञ्च॒ कार्यकालपे- ऽयादिभ्वः Wa wager इति \“अरदसोमार्‌” दति aria क्ररोत्या “श्रपादानसुत्तराणि“ गां दोग्धि पय इति wae भाथा- सङ्गतेः । श्रा क इाररख्संन्नानां यथो वमेवेति च तद्‌ सङ्गति ars: ॥ "“हेतुमति a” इति च ग्रहणम्‌ दति aa वारयति हेतुसंज्नेति ॥ #) निबन्धन इति। (3) नलु aR: दत्य ATTA भास न्यनतेवेति चन्न । धुतविधायके दूराद्‌ wer ज्ञापनमाजोपलकणं न लभिमुखौ- हत्य श्ञापनष्टपसम्बोधन“विभक्तिनियामकस्यो पलचणम्‌ | एवं चाग- च्छत्‌ भवान्‌ गाग बन्स बन्धुरिति वाश्चवन्तिन उदाहरएल- i Le RTL Ui Bean RT UC Are | 9 सम्बोधनस्य | क । भवकाश्राकमेसं चाकर संज्ञा बाधेत | प्रवचने {हि नियमालुपयत्तेरमय- SAT | यस्य एनः प्ररं raed निममानुपपत्त्तसखोभयोः संज्ञयोर्मावः fem । कथम्‌ । पूर्वां तस aaa पराकरणसंज्ञा। कचम्‌ । वं घ वच्यति | दिवः साधकतमं कमं । ततः करणम्‌ । करणसं्ं च भवति साधकतमम्‌ | दिव इति निरत्तम्‌। तचारम्भसामर््याच कर्म॑संज्चा परं HA कर्णसन्ञा भविष्यति॥ aq च TAA a fancy महाभाष्यप्रदौपो दुद्योतः । ५९१ (अ.१। पा.४। अओ. १) (चा कडारादेका WaT ।१।४।९।) मिति भाष्याश्रयसल्वेनादोषात्‌ | श्रतिप्रसङ्गस्त॒ व्यवस्थितविभाषया safamaa वा परिहरणोय इत्याहः | चिन्त्यम्‌ इति । कै) gaa चिन्ता । श्रस्मारेव भाययप्रयो गात्तस्यानित्यव तेनोक्र- प्रयोगसिद्धिरितव्याह्ः ॥ ततो पिसंन्न चेति । क) तथाच नदौधिसंज्ञाविषये ते wae actfady gaa इति area दति भावः ॥ पयायार्थवेति । &) एवं fe एका asfa नियमो न बाधित इति भावः। तदन्तस्य चिनदौसंन्ने दरति सिद्धान्तः ॥ ननु चेति । (के) aa शचादिपरसिचोऽभावात्‌ तिङ परद्पदमेव गद्यते दति भावः tt पाय इति । च) करणसं्ञापूविका कमसं क्षा | कथम्‌ । Nahe: कियते । प्यायः परस- Sa | रकासं्ति Tartar यौगपद्येन सम्भवः | दिवः कमं । हेतुमत्‌ | wae: कर्तां (१। ४। ५४) तत्मयोजको हेतु (। ४। ५५) इति चकारः ate: | अक्रियमाणे fe चकारे अनवकाशा हेतुसंा कमंसं कषा ada) परवश्चने fe नियमानुपपन्तेशभयसंज्ाभावः।॥ यस्य पुनः पर ५९२ मदहामाष्यप्रदौपोदुद्योतः । (खा कडारादेका संकला ।१।४।९१।) (अ. ९। पा. ४।अआ.१) ` एकसंन्नाधिकारावाधायेति भावः ॥ वस्तुत इष्टानुरोधादृेति- विंभाषाग्रहणच समावेशज्ञापकलमेवाशयेति “एका aw’ दृति पाठेऽपि न दोषः ॥ carat पर HATE दोषानाइ भाणे परवचनं इति ॥ (भ) “efaa” “age प्राप्तमि"व्यधिकारे \“खतोरण दति avait १“न्दसि घस्‌" दूति घस्‌ ॥ पदसन्नात्विति। ॐ) Waren २“ कोपः शाकल्यस्य दत्यथंमपि सेति बोध्यम्‌ ॥ नियमाधेमिति । () द्यपि पर काय्यैलपकेऽपि गत्यादिष्ूचं निथमायं aurea पचे द्ृष्टसिद्धिरिति भावः ॥ ननु परलात्‌ BAe प्राप्रे कमेसन्ना- विष्यथंमेव गत्यादि श्चं खात्‌ कथं नियमायंलमित्यत are ९अ१५।पा१६।द्‌९१०६। २९अ५।पा१।द८्‌१०६। RST Are काय्यं नियमालुपयत्ते्तस्यो भयोः सं क्षयोरभावः fas: | कथम्‌ । पुरवा तस्य VAY पररा कटसक्ञा। कथम्‌ । wi रु वच्यति | eam प्रयोजको हेतुरिति | ततः कर्ता । कततैसंज्ाश्च भवति खतन्तः | प्रयोजक इति निद. म्‌ | तचारम्भसामर्णणाश्च हेतुसंक्षा परं Haare कट संकला भविष्यति । ननु च यस्ाणेकसं्ञाधिकारसतस्यापि कटसंज्ञा पूरिका हेतुसंक्ञा | कथम्‌ । agate: करियते | wate: प्रसज्येत । एकासंद्चेति वचनाद्नाल्लि महामाष्यप्ररोपोदद्योतः | ५९ (अ. ९ । पा. 8 | वा. ९) (चखा कडारादेका सक्ला।९।४।९१।) तथां Stat ॥ क) प्राधान्यादिति। क) गरब्द शास्ललाच्छाब्दं प्राधान्यं ज्रन्तरङ्गत्वादिभ्यो बलवत्‌ लोके- ऽपि अन्तरक्गकार्य्यात्‌ प्रधानकायस्य aaa दुष्टं मणग्तिराजख्यले fa भावः॥ विरोधादिति । क) पूवंणपवादेन निवल्तितस्य पर काय्येस्य प्रवक्ेकेनानेन निरव- का शपूवंकाय्येस्य निवत्त यितूमग्रक्यतया wag fanaa च विरोधाभावादित्यथः ॥ गत्यथादौनामेवेति । क) एषां कमेसश्ैव इति fare न । प्राक्‌ कडारादिति शासख- बाधापत्तेः ॥ श्रारम्भरसामथ्याच इति (भ) wa) १“हेतुमति a दति ga ara गतिद्ूजनियमलोह्ा कतरित्यण्न्तधातुविषयलावश्यकलेन ्ठन्तधात्‌ विषयस्य ay CSP UTC Ark RTs | as oe | यौगपद्येन संभवः ॥ शरलघुसंे गदो धिसंे । वा । गुरलधसंञचे aeife- HE वाधेयाताम्‌ (१। 9 | द-१२) । गर्मौबन्धुः । वात्सौबन्धुः (६ । २। १०६ ॥ <। ₹। SR) । वेत्रम्‌ । (२।२।६३२॥५।९।९६९ ) दिविमग्य (६। ४। ५६)| परवचने fe नियमानुपपत्तेरभयसंश्षाभावः ॥ यस्य परमः परं काय्यं fragmenta: संज्योर्मावः fax | कथम्‌ । पूरवे तश 75 yee महभाथ्यप्रदोषोदुद्योतः | (QT कडार देका संज्ञा।१६।४।९।) (अ. १।प्रा.१। श्या. १) fara” इत्यस्यारम्भषामर्थथादित्ययेः । यचवेतद्भाथवलाद्‌ nares fart परलान्तरङ्गलो पजोयवेः HUTA: | एवं च पाचधश्यादौ न ata: | ay “श्रारम्नसामथ्याद्‌” cae गन्यादि- सूचारश्भसामर््यादित्ययं इति तन्न प्रधानालुरोधेन सष्वेतो बल- वत्वात्‌ | किं wa we विध्यथवं दुरूपपादमुभयोरणविरोधात्‌ प्रप्रैरिति दिक्‌ i यदौति। ॐ) ७९ ~ हि € ४५ ननु समावेशस्य सिद्धेऽपि पचे कत्तेलमाच्ररूपपय्यायाथं तदस्तु $ a क £ दे. ४ न च संन्योः समावेग्रेऽपि तत्‌ का््थेशर्योया गपद्यायोगात्‌ कथि - ATS चाभावात्‌ Vara: फशतोति वाच्यम्‌ \समावेशेऽसय कभेभि- छ्लाभावेन र“उभयप्ाप्तो" इति निषेधाप्रटृत्तौ fae} ष्ठो । पश्येत aye निषेभेऽपि aaa तदभावात्‌ Te भागयं षश्चेति विगरेषादिति Yq इषटविषयेऽनभिधानेन तादृश्परयोगरेवाभावा- दिति भायाश्यात्‌ | ० ष 1 [मिम 8 1 १ aad | इ । २अर२।प्रा३।ख्‌९१। Sti ae — [प agifedgut एुरलधसं के | तत्रारम्भसामर्थाच wifey परं काणे. वाच्च गुरलघसंक्ञे भविष्यतः। ननु च यम्याय्यक् संजलाधिक्रारलस्यापि नदौधिसंज्ञाधिकारलतस्यापि नदौधिसंज्ञापूत्विके शरुलघसंसे। कथम्‌ । अनुढ्ततिः त्रियते | पथ्यौयः geste | रका dats Taare यौगपयेन सम्भवः। प्रसमेपदसंज्ञां YAS | वा । परसपर संज्ञां aaa व (धेत (१।४।९९।१६०१) प्रवचने fe नियमानु पपत्तेरभयसंक्ाभावः। यस्य एनः परं Ute नियमातुपपरतेलस्योमयोः संयो्मादः लिडः । कथम्‌ । पून महाभष्यप्रदोपोदृद्योवः । ५९४ (q.% पा. 8 1 चखा. र) (Ql कडारादेका सन्ला१।४।९।) इक्राविति । कै) इकरा विल्युचितम्‌ । यद्रा खत्रगतहतयणदेगरे रेफान- हन्दानुकरणोत्तरपद इन्द्रोऽयं दिचनान्त इति बोध्यम्‌ ॥ ननूपपा- दितरौत्या संन्नासमाबेशसम्भव इत्यत श्राह अरय भाव इति ॥ कै) तच पिलक्षणे इति । कै) yaa नदौल निमिन्तविनाशेन युगपत्तयोर सम्भवेन नदौषंज्ापे- तया परलादिति भावः ॥ ae विधित्वाच्वेति। (कै) पूवे विध्यभावाट्‌ “ae: परस्मिन्‌" दत्यस्याप्यभाव इति बोध्यम्‌ ॥ तस्मादिति । क) दृष्टानुरोधादेवमेव कर्ष्यते नलख्िधावपि व्ानिव्लादि- तिभावः ॥ भाय ९ अर । पार Cys | '"णािषिषषषयषयििषषणोीगणणरःरररििीिि ee | TY YASH ज्ञा पररा पर्खोपदसंक्ला। कथम्‌ । ws स aia) तिङ्क््रौणि जौणि प्रयममध्यमोत्तमा इति । णवं सम्य पुरषनियममनुक््य तान्ते लः परकतेपदमिति | वकरारम्भसामर्ण्याश एुरषसं का परः ATE वाच्च प्ररङ्तेपदसंज्ञा भविष्यति। ननु च यस्याप्येकं संशाधिक्षार- सस्यापि परसमेपदसंक्षा पूव्विका एरषसंल्ा। कथम्‌ । Tate: करियते | gate: प्रलव्येत | रका संति aunts यौगपद्येन संमवः | ५९१ महाभाष्यप्रदोपोदुद्यीतः | ( सा कडारादेका HET L218 101) (.१।पा.४। रा. १) श्राश्रयाभावादिति। (भा) नदौलस्याश्रयगेतद्खाभावादित्यधेः | यस्य त्विति । कै) नदौलाभावे चिलानिदृत्तेगेणेन यणो बाधात्‌ यणो निमित्तं agiafafa भावः॥ मास्तु शेषवचनं धिसना निटत्यथं बहनो हि- प्रतिषेधाथं तत्कन्तेमेवेत्याह भाग्ये बहुत्रौद्यथं त्विति ॥ (भ) mata । के) उन्दत्तेति कान्तप्य पूरंगिपातस्त बङग्रौ हिलाभावेऽणपसजेन- aa तं विना संज्ञाया श्रप्रतौतिश्चा्िंक शति भावः| नित्यनपुंसक्रतं तु संन्नयोः समावेश्न सिद्धम्‌ । "पाशिकः कविति । (कै) ्रेषादिति कपो न “संज्ञायामिति” निषेधात्‌ चिग्धमिदम्‌। ९ उपरलब्धकेयटे “migae कप्‌” इयतति ॥ २अअ९।पा१३। स्‌ ३८। परस्नोषदसं TAA काशा वचनाद्रविष्यति। सावक्ना्रा परस्मेपद- सषा । कोऽवक्षाशः | Weg अवकाशः ( ६।२।१२४-१०७ ) । परवचने सिति ug मम्‌ । वा । परवचने सिति पदं भर्स्षामपि प्राप्नोति ( १।१।११ -२८)। wa ते योनि्टेतियः ( ५।१।१०६।९१।४।१४१ ) । प्रजाम्‌ विन्दाम ऋल्ियाम्‌ । अारम्भक्षामर्थाशच cere पर area wae पराप्नोति । गतिबुश्यादोनां न्तानां कम्भ tere । वा । गतिबद्यादोन। प्मन्ताना कम्म ataqaty प्राप्रोति (१।४।५२।५४ ) | यारन्मसामर्ाध AWAIT TAN: ५९ (अ, १। पा. ४। खा. र) (चखा कडारादेका संज्ञा ।९।४।९।) Tae तु मदीपदधघरितसमुदायस्वान्यपदायं विश्मानस्य समा- ae: गओेषलाभावान्न बहब्रौहिरिति बोध्यम्‌ ॥ ननु समानाधि- करणएसमासोऽयम्‌ । श्रत एवे खगचपलेत्यादी Gad तत्‌ क्ान्य- पदायप्रतो तिरत श्राह यदेति । क) श्रयमपि Tega व्ये Ue: ॥ भावरूप इति | (के) fares इत्य ॥ समाहियमाशेति । क) ^“सखमाहारे च” TAT कमसाधनः समाहारग्रष्द इति भावः॥ श्रशेषत्वादिति। क) ‘aerfefa qa षमासान्तापेचया शष इत्यभिमानिनेदम्‌ | परी मिक RR ame AI a ag ET te RT a ९ नदौभिखख (२।९१२।२०) इति STAT र्खर।पार।८्‌२६। कम्भसं ला पर काय्धैत्वाश्च wary प्राप्रोति । नेष दोषः। aera पररतिष्लापयति न कम्भसं क्षायां KUTT भवतोति यदयं ““हक्रोरन्यतर- स्याम्‌ ( २।४।५६) Req ग्रहणं कशेति ॥ eae च धि सक्ानिडश्धयम्‌ । वा। tow च wea) येषोष्यसखि* Ries) इति । किं प्रयोगम्‌ । षिसंश्चानिर चयरथ॑म्‌ । गदौसंशायां Pasar मा भूदिति । ane प्यव बुध्ये घेन्वे ( ७।९।११२-१११९ ) | तरथा हि प्ररं wrens धि संकषारम्भसामर््याच्च “खितिद्खश्च (१।४।९) yer महामाध्यप्रदोपोदुद्योतः। (खा कडारादेका संक्ला।१६।४।९१।) (स.१।पा४। घ्रा. १) श्रनन्तरबड्व्रोहयाधिकारापेकं Walaa भाग्यसम्मतपक् तु तखापि प्रसङ्ग दति चिग्धम्‌ ॥ टचित्‌ करणादिति । क) meray राजगवोत्यादौ चारितार्थथा ददं ददिग्धमिति कचित्‌ । पञ्चपाबमिति। ॐ) aa weary कपोऽपापत्तिः। एतानि प्रथोजनानि गेषग्रह- We पदतः शेषायकत्पच् । जिकतः Te तु ww इयं Tea wd सिध्यति । श्राद्यं तु प्रयोजनद्यज्निकतः षे गष हते ऽपि न सिध्यतोति बोध्यम्‌ ॥ समासवाच्यत्वे इति । (क) समास एव क्रान्ताचर्थप्रतौतेः। यदागमे Wha न्यायेनेकार्थौ- WAT] समासस्येव सोऽयं दूति भावः ॥ यदा fata) @ एकार्थो भावस्तु पश्चम्यर्थान्तभविनेति agra ॥ a oF - न मि Ae ae etniente etl पेये i कि च्वि पकः न्म्य कर इति गदौसंक्ला । न वासंभवात्‌ | वा। न वा TIM | TAT धिसन्ञा कर्मात्र भवति | खसंभवात्‌ | कोऽसादसंभवः। इखलच्तणा हि attra धिसन्ञायांतच yw) ai शुखलक्तणा fe retreat fa warat च गुणेन भवितश्म्‌ । ( ७।३।१११९ ) yo ae वचनगप्रामाणयाब्रदो- सकषायां धिसज्ञाभावः। वा। तच्च वचनप्रामाण्ात्रदौसनक्नायां धिसा न मविष्यति | किं कारणम्‌ | आश्रयाभावात्‌ । खाग्रयामायाद्रदोसं चाग महामाष्यप्रदोपोदुद्योतः | wed g.% | पा. 8 | ST. र) (खा कडारादेका TAT IVI eli) क्रियमाशेऽपौति । क) तत्करएमेव प्रथमो दोषः। कते टदोषान्तरमपोति भावः ॥ ्ञासमानाधिकरणनजा समासोक्तेः गेषलाभावात्‌ तच बड रीह्प्रािरिति बौध्यम्‌ ॥ Hewett न करोतौति । के) gaa: Hare न करोतीति fener: गेषाथं तु करिग्यतोत्ययेः ॥ परत्वादिति । क) नञ्‌ समासादयोऽन्यपदार्थाविवच्चायां चरितार्थाः । श्रययो- भादोऽपि समाह्ियमाण्यैले चरिताथंः। ब्कत्रोदिरपि श्रन्यत्र दरिताथेः। न च सघमानाधिकरणतत्पुरषविषये बहत्रोहिः क चरितार्थः । व्यधिकरणे चरितां दत्यभिमानात्‌। यद्रा तस्य तद्राधकलमनवका श्रलेनैव, बाघकलोपलच्णम्‌ भाव्ये विप्रतिषेधा- दिद्यपि बोध्यम्‌ i प्राप्रोतौति। क) ९ परत्वच। का॥ तन -_- न मीये च~ ~ — [क = । रीषि पिसि्चानिङन्तिरिति Bearer: | at i SUBAATATTTH STA AAT धिसंज्ानिदत्तिरिति Btaqea 1 यणादेण्णोऽपि न states नेष ate: | गद्याश्रयत्वाद्यणादेशस्य खस्य नदौसंकज्ञाभावः | वा । गद्याञ्चयो यणादेशः यदा गदौसं्ञया घिसंज्ञा वाधिता तत उत्तरकालं यग देशेन भवितव्यम्‌ | नदयाश्रयल्वादगादेशस्य Fea नदोसंज्ञा भविष्यति | SAT तु | बा । बन्न प्रतिषेधाथे तु शेषग्रहणं कततेयम्‌ । “Tat gee महाभष्यप्रदोपोदृद्योवः। | (खा कडारादेका संज्ञा९।४।१९।) (ख. १।पा.४। अ. ९ तथाचानयोः पयोगे गेषलमिति बह्तरोडपराकनिः॥ नल्‌ दो रावकोकेऽनवकाशला\“.लदौमिश्व इृत्यनेनेव भाव्यम्‌ एवं इ कथमत्र Teale: किमयं वा निषेधोऽत श्राह तस्य त्ववकाश इति ॥ कै) ननु aft शसाहारख।न्यपदाथस्य स्वात्‌ कथमयमवकाशो- $7 ‘ATE यदेति | एवं सति seat नदौनां. समाहार इत्यं परलार्‌ ay- athe: प्राप्रोति सोऽपि ररेषग्रहशादव वारणीयः पर कारव मिति पाटेदति fea aga: समाहारे चायमिग्यते दयक भावसाधनलाख समाहार ग्दस्य समाहाररूपेऽन्यपदायःयमप्वार दूति मला दोरावतोके रेषे ग्रहणाद्‌ भाये दोष om: | शस्येत्यत्‌- वत्तमाने \“नदोभिखच” ्येषां पदानां गहरेनाेषलात्‌ प्रपतितं प्रथं “प्रादयो nae” इत्यश्यापटन्तेरा₹ [म १अ२।पा१।दघ्‌२.०। RHR Uc Tres बडननोहि” (२।२।९६) इति । किं प्रयोजनम्‌ । प्रयोजगमव्ययोमावोप- मागद्िशशक्लो पेषु | वा । अथयोमावे । उकात्तगङ्गम्‌ लोडितगक्म्‌ ( २।१। २६।९।२।१।५।४।६५६) | उपमाने | Melee | कुमुद शेन (२।१।५५ ५।४।६५१- १५ ॥ दशु WENA) दध्रगवम्‌ (२।१।५१-५२ (६।२। ९) । शृष्चोपे। भिम्कोद्रान्वः नि्न्नाराणसिः (२।२।१० (५। 91९५९) ॥ तत्र terete: संस्यासमागाधिकरवमनलमातेषु मष्ामाथ्यप्रदौपोद्द्योतः | १०१ (अ.१। पा. @ 1 घा. र) (Ql कडारादेका संक्ला।१।४।१९।) प्रपैक इति ॥ च) भाथे क्वाथे प्रतिषेधः (भ) इत्यस्य . क्रा वाच्ये बडङव्रोदिप्रतिषेधो awe इत्यर्थः ॥ ननु कुगति" इति asfaten: समासेऽपि ages इत्यादौ साव- का५।ऽत श्रा परिगणनमिति । क) प्रादयो mare इत्यादोनामपि परिगणएनदारा खतन्ल- विधायकान्येव न तु तत्‌प्रपञ्चश्तान्येवेति ara: | नतु क्रां विग तत्पुरुषः तदति “बडरौ हरिति” भिन्नविषयलात्‌ “तत्पुरुष दति चेदि"व्यादयनुपपश्नमत श्राह दूतर इति । (क) “प्रादथो गतां” इति परिगणएनरूपं विगशरेषमन्नाला इत्यथः | oe ee , । त । ee eee eae ee गिं Ee toed — a a er 0 आ ध वो १९अअ२।पार२।स्‌१८। RGA MV wes इति इवस्थवात्तिकम। बडत्रोहिप्रतिषेधः। ati ax शषवचनादोषो भमवति। सख्या समानाधिकरणनण्‌समासेष॒ wee प्रतिषेधः प्राप्रोति । सख्या । ` दोरावतौको Sa | चौरावतौको देषः (१।१।२०) | समानाधिकरण | वोरपुरषकषो ala) (२।९।५८) | नणसमासे | अत्राह्मगको देशः अरृषलक्षो देशः (RRS) । HEY च ररेषवचनात्‌ प्रादिभिने बड - बरोहिः। वा। watt च रेषवचगात्‌ पादिभि्ङप्रौहिनें प्राप्रोति | 76 ६० महामाश्यप्रदौपोश्द्योतः | (qt कडारादेका SETI 1 ole!) COL ath तथाच तथ तत्पुरुषप्रतिषेधो वक्ष्य MTT: | TARY ेष- ग्णएसुभयोरप्यावश्यकं^ “tere विभाषा" दति gi गरेषाधिकार- ख्ादिल्यर्चलाभाय faany wade “परं कार्यमिति wa शद्यासमामाधिकरणएनभम्मासुशल्लोपेवु दोषपरि हराथेः। एवं ₹ दोषोक्रिरकदेश्यक्तिः। उग्मन्तगङ्गमित्यन्न न दोषः खित एवेति | “at कायम्‌” दति पाठो दूषितो भगवता लिये दोषाचेति बोध्यम्‌ ॥ गन्वेतदवधिप्रविष्टसंन्ासु weer प्रश्रालुपपन्तिरत are अस्मिन्निति ॥ (के) सच वाध इति। (कै) परलवश्मानाथकाशगरहणेन प्रतिपादितमिति भावः॥ न समावेशे “Ceara” इति यथै खादत श्राह छम्दसौति ॥ ओ) faery} कै) शडाद्यादे शानाम्‌ ॥ „ १ ५।पा१।तु१५७॥ TR UTS! २११७। र न डि प्रपतति qa: sume | प्रपतति were प्रपला्रक इति (२।२। १)। सथेकलंश्नाधिकारे कथं सिध्यति । रखकसं्राधिकारे विप्रतिषेधात्‌ बङ्रौहिः। एश्ल ज्ाधिकारे विप्रतिषेधात्‌ ब््रौहिमंविष्यति | रकः संत्चाधिकार विप्रतिषेधाद्रङ्रोहिरिति चेत्‌ क्वाथे प्रतिषेधः | बा । TF सं चार्धिकारे विप्रतिबेधाद्रखगरोहिरिति चेत्‌ al प्रतिभेधो वहथः | ६ मडामाश्यप्रदोपोद्द्योतः । ` १०९ (अ.९। पा. 81 GT. ९) (QT कडारादेका सन्ना।१।४।९१९।) शेषस्यापि | (ॐ) ANT: | agate “शङ शाकटायनस्यैव” ` इत्यत एवकारानुटस्तेने समवेश्रः। एवं “रलिङ्ाशिषि"” इत्यापि ॥ भाये इद्धम्‌ । (भ) गो चम्‌ ॥ चब समावेशे इति । (भा) ग्रलङरोर्गाजापन्यं “रबाहादरोज्‌" veel: wererewy । ततो धनि “Cassitq” इति फक्‌ ॥ “^पेलादिभ्वच"” इति शुक्‌ । पशु weg “पौललाया वा” दति गोभेऽण्‌ । ततो यूनि “gat ge” इति फिञ्‌ तस्य gaa शक्‌ aq ““atys- ate” cara श्रशुक्धपि यूनि शुगिति परा शुगभविष्यति दति वाश्यम्‌। ततोऽपि qe “कक्‌ फिजोरण्यतरस्याम्‌” CTI Ural GU op RAS ATs! Gres Ri Asli wari gd s ४सर्(पा४ Bs YGRQ1 Ws! Zags €HSI ATU! छ ९१८) SHsi पार । True i Sasi wae: Zsa €Gel पार Zr निष्कोद्याम्बिः | निर्गाराशसिः ॥ aqyaat ऽज बाधको भविष्यति । aq- एरष इति Geary met प्रतिषेधः । वा । ततृएरष इति eae रथात्‌ प्रतिषेधो ame) प्रपततिपर्थंः cua) प्रपतितपलाशः ६ AMATI TET: (खा कडारादेका SAT 1 Y 1 81k 1) (ख. १।पा४। घा. THR REM पच प्र्ययश्रवणप्बङ्गादिति भावः॥ fag त्‌ विकश्पेने्त एव इत्याह फककफिजोरिति। क) भन्तरङ्गवात्‌ पेलादिष्कापहारेण fagrea यूनिकषगपराेरिति भावः ॥ “Asana” cere Tafa प्रास लगिति भाथे र दोषचिन्चः। तस्मादौपगवस्य गोचाखयापल्यम्‌ श्रौपगविरित्यादौ “एको गोत" इति नियमादिज्‌ नखाद्‌ इति फलं बोध्यम्‌ । तु- प्रब्द शोवकाराधेलादिहासमावेशो बोध्यः ॥ waa इति। (र) यद्यपि नदो संतता विधानशामर्थ्यात्‌ faa नेति प्रारुपपादितम्‌। तथापि समाबेग्रस्या निष्टतामानेणोदाहरणएलसुक्रमिति बोधम्‌ | TAY धनुषः करणएवेनापादानलप्रसक्रिरेव न TAA TE इअपायेति। क) धरुनिंगेतशरकरणएकबेधे धनुषः STANT करणलासन्भवात्‌ वदत, १अ४। पा१।द्‌८्द१। २ amie च लुक्‌ प्राप्तो वाद्ये चायं विधौयतेऽनादिः | बहिरङ्मन्तरङ्ादिप्रतिषेधादयङ्घं स्थात्‌ | भूप्निपराप्तख लुको यदजादौ तदितेऽलुकं afer | TAMAS कुवन्‌ समागकालावलुग्‌सुक च | १अ५।पा१। द्‌ ६३। प्पलाध्रकः डति । fag तु प्रादोनां mre तत्‌ एरषवचनात्‌। वा | सिडमेतव्‌ । कथम्‌ । melt My तत्‌ पुरुषो मवतोति ama) af Te महाभाच्यप्रदोपोदुद्योतः । ६०५ (GUI ४। सा.) (शा कडारादेका सक्षा।१९।४।९।) निगंमनपूवेकवेधे विध्यति after तद्घटकनिगंमनस्य अवधि- भावेनेव feat wade परपरथा करणम्‌ wea वाच्यमिल्य- भयोः प्राततिरिति ara: i कसपा्याम्‌ (भा) दूत्यादेरपि कंसपाचान्निगतमन्नं YE रत्यां शद्श्खसे धतुःकसपाजादेदेधाश्य दति बोध्यम्‌ ae का्यकालपचे सं्ञाशास्लाणां विधिपरदेगेष्येव वाक्थार्थेन विपरौतं we पञ्चमौ- HEM ANAT STATE: हतोयाविध्यपथ्ितकरणसंश्ञातः पर- वात्‌ । एवम्‌ “श्राज्ञोपोऽनः'” दत्याद्यकवाक्यतापन्नभषंज्ञया नलो- पाधचकवाक्यतापन्नपदसंज्ञायाः परलादषिद्धलाश्च वाधो न स्यादिति TUT | एतद धिकार ख्थघश्चा विषये यथोदेश्पच्येव वाङ्कोकारेण- दोषात्‌ ॥ भाग्ये गां दोग्धौति । (भा) । दुहेविंभागातुकूलव्यापारालुकूलब्यापारा च॑के कर्ुव्यापारजन्य- were often) विभागनि्पितावधिव- विवच्णाश्चापादानलग्रात्तिः। न च पयः संनिधौ गौनँखश्िततमा- योगस्य प्रयोभनानि | पयोजनं खसं चां दोवेज्तौ । वा । खसा Ste रेतसश्च वाधिते (१।२। १९ ) । तिर्‌ सावं धातुकम्‌ लिङ लिटोरा्ं धातुकम्‌ । वा । fe साव्बधातुकसं षं लिद्जिटो राधधातुकसं्ला वाधते (RIS ।१९६-११५-११९ )। अपदं TH युवा । वा । अपं श्डं यवसं चा वाधते (४।१।९६२ । १६३ ) । धिं गदौ । वा frre Wie बाधते । (१।9। ९१-5) । लघ गुद । वा । घस चां रसं चा {og म हामाद्यप्रदोपोद्धोतः। ( Qt कडारादेका संक्षा।१९।४।९।) (श. १। पा. ४। घा. ९ ष्कारकाकरापेखयेव wade विवदितलात्‌ ॥ भनु खकचचायामेव कर्मान्तरापेचयापि । श्रत एवाश्वेन यथा दौपिकथा apy शअनेककरणधोगः। “\अकथितं च” care श्रपादानगलाविव्षाया- मेवेति न तेन विप्रतिषेध दति दिक्‌॥ भाय गें प्रवि्रतौति । (भा) ae प्रविश दति aa श्रागत इत्यादि तु भ्रषाध्येव वेति बोधम्‌ ॥ केचित यदा तेषां संयोगवमानाधिकरणो यापारोऽष- छदा AGATA, TYR वोध्यम्‌। यदा तु अधिकरणो व्वापारोऽथेख्तदोभयविवक्षायां भाय्योदाहर शोपपन्तिवेधयेत्याङः ॥ ततत्‌ ““!इद्यभ्वां च” दत्यशुम्विधाथकवान्तिकष्दभायविदद्धम्‌। तेच “fee” शृ दौ fated चेषां स्मो eer दरयक्षम्‌ | धनुविध्यतोत्थच्र धनुगेतश्ररसतत्करणएकबोधो धनुः nen इति धतुः करणको धनुटृन्ति् यापार दति वा बोधः। १ कारकान्तरापेक्ष एव । इ । २अर।पा०१। द्‌ ५९। a “हलदन्तात्‌ साम्बः sara (१ । ३।९ ) इति दुजरद्वाति- कम्‌ । WRN ठेदपसंख्थागम्‌ | वा । Weal ठेरपसस्धागं कथम्‌ । ` इदिस्यक | दिविस्पक्‌ । बाधते (१।४।१०-१९ ) । पदं मम्‌ । वा| Wee भसंश्चा वाधते। (९। ४ । १४-१८ ) । खपदागपुत्तराणि। वा । अपादागलंक्लासु्तराणि कारक्षानि वाधन्तेः। ज | धनुषा विष्यति । कंसपाद्ना aE at दोग्षि । धनुवि्यति । धुषा विष्यतौदपाययह्ञवा्च भुवमपायेऽपमादानम्‌" (x! ४ ies) द्चपादानस्ा प्राप्रोति “साधकतमं करय" महामा्यप्रदोपोदृद्योवः । ६०७ (अ. QL पा. 81 शा. ९) (खा कडारादेक् सं्ला।९।४।१।) ब्यापार ara करणशलवविवशाषम्भवात्‌ | waafeeata carat गेहं प्रविश्रतौव्यादौ गेहाधिकरणको गेश्कमंको व्यापार दति बोधः। अभाधिकरणएत्कमेवयो निंधतत्वम्‌ | षत्वं नेति । (कै) “१उुपसर्गाल्सुनोतिः इत्यनेनेति शेषः ॥ प्रति खरः। (क) "तत्पुरुषे Ted” इत्यनेन ॥ टदिः। क) “दिदि afe ttt i ate: क) ‘Ome: परस्मेपदेषु” इति ॥ क्रमत इति । क) ‘Nafqan” दत्यनेनाद्मनेपदम्‌ ॥ ९अर८।पार। ख्‌ द५। RCI Mery THOMA ४ GHeo;qwtse Zo ५ चर ।पाषर। ZF इ८। (९।४।8२ ) इति च करसं क्षा | cade परा सा मवति । कांल- पात्रा सुकते इजापाययङ्कातवाचच “श्रवमषयेऽपादानम्‌” दवपादान- संका प्राप्नोति “शआधारोऽधिकरणम्‌') (१।४। 8५) इति चाधिकरल- FR अधिकरणलशा परा सा मवति । «गां fa’ genres, १०८ महामाश्थप्रदोपोदद्योतः (श्ाकडारादेकासंज्ा।६।४।९।) (स.१।पा.१।घा.१) अव्ययौभावः। (क) अलवकाश्रलात्‌ ॥ बह्रौहिः। @) परलात्‌ ॥ समास इति । (भा) सामान्यसन्नायां ““wega” waa चरितार्थामययोभावादि- विगेषसं्ञा न वाधनो समाषरंन्चाशुवारेन तासां विधानात्‌ श्रत एव समासान्ता द्यधिकारे ““श्रथयोभावे शर्रशतिश्यः" दल्यादि विधान षक्ति | एकेति | ॐ) एवं सोभयोनिरवकाश्लात्‌ न बाध्यवाधक्ष भाव दति भावः। नन्वेवमपि पर्य्यायः स्यादत श्राह चकारेति । (3) समाविश्तौति | (3) पर्यायत न । ““garrzTq सुप दति ज्ञापकात्‌ | श्ना कार विनिमुक्रखलाभाषेनानुटृन्तिविनेव पश्ायसिद्धिशेति भावः॥ eh EE is TS a a 00 | + ति es [ 1 , pees ee a Bare व छा = व Pr प ~ १ अर२।पा१।९्‌४। रअ\।पा४।द्‌१०७॥ «=—- RAIMI SRI TRUM AT प्राप्रोति “कततरोपिततमं wh? (419184) हति च mee | where परा सा भवति । धलुविध्यतोदतराः पायवक्षवजापरादावसं ष प्रप्नोति “Mar: कर्ता” (Ri eine) एति ACTIN NT | dod (षख.९।पा. BIS R) «(ST meee TAT L181 RI) गुणवचनसंज्ञा त्विति । क) एषं Wa We गणएववचनगश्रब्देन, जातिषन्नाययशदन्ततद्धि- तान्तममस्तसवनामसद्या शब्दा तिरिक्तः गशरब्दो Weld दति बोध्यम्‌ | श्रत एव दइारवतौलमित्यन्न न पुंवद्भाव इति बोध्यम्‌ । रच शन्- द्वितसंज्ञे तदन्तश्य बोध्ये प्रातिपदिकसन्ञाममानाधिकरणलात्‌ | न णिपरशटक्तादौनां गएवचनलानापत्तिः तत्र मतुप्‌ लोपादिति वाद्यम्‌ । शरूयमाणत द्वितान्तसयव तत्घंज्ञा विधानेनादोषात्‌। zu एणिनोरमेद विवक्षायां तथा लाभावेनाचतेश्च | मतुप्‌ लोपष्द॒ भेद- विवचायां शक्तवान्‌ दत्यादेरसाधुलाय तदा मठुपोऽनभिधान- माभिल्य a प्रत्याख्यानमिति बोध्यम्‌। रूपादयो जातिशब्दा aaa लिङ्गलात्‌ ॥ सत्वे निविश्रतेऽपेति vata तिष दश्यते | अाधेयश्चाकियाजख सोऽसक्वप्रछतिगं णः। इति यद्‌ Toga “at शुणवदचनात्‌”” (४ ।९ । ४8 ) दत उक्तम्‌ तदेकदेग्यक्तिभंगवता SISTA | २ “ea रव" इत्यारभ्य “बोध्यम्‌” इत्यन्तं नालि क पुस्तके ॥ घ कतैसंज्ञा | hag परा सा भवति । कुधदुहोदपर्टटयोः कन्भ- UHM | वा । क्रुधदु्ोरपरृखटयोः कम्भ संज्ञा सम्पदानसं ज्ञा वाधते (Vie) इ८-द७) ॥ करणं पराणि | वा । करणसं्ञां (१।४।४२्‌ ) पराणि कारकाणि area | क्व । धनुविंध्यति | असिभ्डिनत्तोति । अधि- करण कमि वा खधिक्रणसं शां कम्भसं ज्ञा वाधते (१। ४ । ४५-४९) कषे गे प्रविश्रतोति। afunca wall ati अधिकर्णसश्चां at Tae वाधते | १९। 9 | 8५-9८) | कं BW नौ परचतोति ॥ MITES fre eae ६१० महामाघ्यप्रदौपोदुद्योतः। (St कडारादेका TAT Leki) = (BRIA Vl sry) ष्यभ्विधिरिति | क) Matt हएवचनात्‌” ?“तलोगेएवचनस्य" इत्यादि रणप- शच्तणमेतत्‌ । ननु प्रातिपदिकमा चस्य गुएवचनसंज्नकले ब्राह्मणदि- ग्रहणं BHAA WE ब्रह्मणादोति । क) RAM ब्राह्मएगणयत्यादिश्यः खज्‌ नस्यात्‌ प्राणिष्व्ना तिज्ञचणो ब्राह्मणग्ब्दे । वयो वनलच्णो वालग्ब्दे | निपुणादयो यवादयः॥ अआञ्रयतौति। (क) न लोकप्रिद्धामित्यथेः।॥ vane सद्यासन्ञया राजपुरुष घमाषसन्नया बाधमाश्द्धाद एकमिति ॥ कै राजपौरष्यमिति | &) श्रनुश्रतिकादिलादुभयपदृद्धिः ॥ भाणे १९अ४।पा१। सु४४। RAC पार Taw Taq दुच्रश्यवािकम्‌। ee — = a Sy pe ee 1 जकः च -=— | कम्मे । वा । कध्यपर्ष्टं कभ्भाधिकरणसज्ञां वाधते (१।9 ¦ ४६-४५)। -गल्युपसगसक्ञे कामप्रचनौयसंज्ञा। वा। AVATAR कम्मप्रवचनोय सन्ना वाधते (१।४। ५९-९०-८१) । परसेपदमात्मनेपदम्‌ | बा । परसेपरसं श्ामात्मनेपदसंन्ना वाधते (१।४। ९९१००) । समास- SATS | वा। समाससंज्ञाश्च या या परा खनवकाशाख aver: पूः सावक्षाग्राञ्च वाधन्ते । अथवत्‌ प्रातिपदिकम्‌ । वा॒ अर्थवत्‌ प्रातिपदिक Ue भवति । शुणवचनं च | वा | णव चनसंं च भवन्थवत्‌ । समास त्‌तडिता्थयसन्बनामासन्बेलिङ्गा जातिः | वा । समास | समाससंज्ञा च मह भाष्यप्रदोपो दुद्योतः | dee (ख,१।पा.४।अआ.१) (खा कडारादेका सक्ञा।१६।४।९१।) किमथेमिति । (भा “एकद्रयोपनिबेशिनो स्ना द्यन्तवचनजातं “किमर्थम्‌” tae ॥ वेयथ्यमेवोपपाद यति यथा न्यास Tafa ॥ (भा) 'वुणवचनं च” दत्यारभ्य समाधत्त सन्ति चैवातेति ॥ (भ) अपुवां इति । (भ) was तद्धितसन्ञा ॥ असवलिङ्गा जातिरिति | (भा) ^एकद्रव्योपनिबेशिनोत्येताः। तद थेमेतदचनं जातमित्यथेः ॥ समाध्यन्तरमा मपि चेति ॥ (भा) सन्निविष्टानामिति । (भ) निर्धारणषष्ठौ ॥ aa सख्या संज्ञया जातिसन्ञाया वाधाद्‌ डत्ये्यादौ टाबेव । तथा तया सर्वनामसंन्नाया बाधात्‌ सर्वाय Sees. => क भारम "णिनि कि क षा वा पि कि । ययय हठ a पि TU! हात्‌ । छत्‌ सं्ला च वक्ता | तद्धित | तदधितसंज्ञा च वक्तव्या | अब्यय | WITT AT च वक्तव्या | सव्वंनाम | सव्वेन मसला च FATT | असन्पलिङ्गा च जगतिरि्येतच aM ॥ SET) वा । संख्यासंज्ञा च WAS Al al इ संज्ञा च वक्तव्या | का TAHA | TAT | रक्वथोपनिवेशिनीसंज्ञा। वा। रकग्रवयोपनिवेशिनौ zara Wa | किमधंभिदसुच्यते | यथान्यास wa “fase संजाः करियन्ते । सत्ति चेवा काशिदपुरव्वाः संज्ञाः। अपि चेतेनाुपुब्वंण atafazrat बधनं यधा स्यात्‌ । गुणवचनसंज्ञाया्ेताभिवो धनं बथा स्यादिति । ६१२ महाभाष्यप्रदौपोदुद्यौतः। ( विप्रतिषेधे पर कायम्‌ । १।७।२।) | (BUI IE Ley) इत्यादौ न स । एवं संया संज्ञया ष्वेप्ाचोनसं्नावाध LATTA समाधन्तरमाह गुणवचनसंन्नायाश्चति | (भ) एवं चेतद तिरिक्गग्ब्दनं ग्रासे एएवचनग्ब्दल मित्यरथाद्् मिति दिङ्‌ i विप्रतिषधे परं कायम्‌।१।४।२॥ TN ER es ष्ट खरूपे Taare विरोधस्य प्रसिद्धलात्‌ कौोऽच- मिति प्रभ्नालुपपत्तिरत श्राह aerate | 3) विगरषाधेकले परस्रवयाघातादुभयोिरदयोः शाखयोरपा- माणं wifey: ॥ विप्रतिषेधे परं कायम्‌ । १।४।२। विपतिषेधं इति कोऽयं शब्दः । विप्रतिपुर्वात्‌ सिधेः कर्म्यतिष्टारे घ्‌ । इतरोतरप्रतिषधो विप्रतिषेधः | अन्योऽन्यप्रतिषेधो विप्रतिषेधः। कषः एनविप्रतिषेधः। दौ प्रसक्कावन्याधीषेकस्मिन्‌ स fanfare: | वा । दौ at : क प्रसङ्ौ यदान्धार्थो मवत Cafes यगपत्‌ प्राप्तः स विप्रतिषेधः | क एनरः साचययेवचनानां सर्वेषां प्रामाखाभ्यमगमाक्लौ किकाैस्य विरोधवा fen विप्रतिषेध wade ग्रहं न सम्मवतोति मत्वा एष्छति विप्रतिषेध इति । कोऽयं wee दति दतरस्तु॒ लोकिकार्ध॑त्तिरेवोपरात्तौ न gare न्योऽ्ैः ˆ परिभाभित इति मला विप्रतिपुवौदिति। कमेशतिशर भहमाष्यपदौपोद्द्योतः | ६१४ (च.६। परा. ४ खा.१) (विप्रतिषेधे प्ररं कायम्‌ ।१५।४।२।) सर्वेषामिति । क) श्रनेम WAU WAIHI तसय प्रामाण्येपि अ्न्यद्या- area सवषां aw भग्रमिति aa: | इतर इति । कै) ` श्रप्रामाण्छे लग्रे परिहरिग्यत इति भावः ॥ कमेव्यतिहारे घल्नो विधानाभावादादह सिधेरिति ॥ क) सेधतेरिति। क) परस्पर प्रतिकूलं गमनमित्यथंवोधने तस्येव समथेलादिति भावः ॥ पौनरकयं परिदरति स wary इति । के) कश्य चित्‌ कञ्चित्‌ प्रसिद्ध दति प्यायोपादानेभिति भावः॥ श्रद्यागतिकगतिलेनाइ चारो क Safa य॒गपत्‌ पराप्रतः | डक्ताभ्याम्‌ Tate see प्यत्र युगपत्‌ MAT (७।३।९०२-३) ॥ किञ्च स्यात्‌ । रक्िन्‌ युगपदसम्भवात्‌ पूर्व परपापेरभयप्रसङ्कः। वा । Tafa युगपदसम्भवाव्‌ Ure परस्या प्रापेरभयप्रसङ्गः | दरदं पिप्रतिभिदं यदुश्यत रकस्िन्‌ इति | faafatua अतिहारपिधिरटक्ियावचनात्‌ सेधतेमावे घनि- चैः | दतरेतस्प्रतिषेधोऽन्योऽन्यप्रतिषेध इति । स wank पथायाभ्यां पर्छते । wet पर््यायाप्रतिपत्तौ wets cee । विरोधं yar न्यायेनासम्भावयन्‌ एनः एष्छति । कः एगरिति ॥ दौ प्रसङ्काविति । ` स्वै महाभाष्यप्रदौपोदद्योतः। ६९४ ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।१।४।२।) (ख.२।पा.१। रा. ९) } यदेति । कि) प्रतिषेधश्र्द एकच पाचिकंप्रतिषेधपरः। परचाल्यन्तिकप्रति- षेधपर दति wa एवं च सष्टद्रति पुनः प्रसङ्गपचयोः सिद्धे पर्यायाप्रतिपत्तिफलख कादावित्कप्रटत्तिप्रतिवस्धेखय सवेथा anfa- qe च प्रतिषेधग्ब्दाथंलेन लोकसिद्धिविरोधा्थंकतैव फलितेति धेयम्‌ ॥ AM क yaaa | (क) श्रप्रामाण्यापत्तिशूपेण ॥ ननु ` ‘aga’ दति क्रिया नस शब्देन परामश्योग्या। सवैनामपरामर्शरायोग्यलस्यैव तस्यामषषलख “वति” सुते Rasy वच्छमाएलात्‌ । कर्तुपरामस न तर एएलात्‌ दिवचनापत्तथात ( श्रतः। क ) श्राह युगपदिति | क) यगपदसम्भवात्‌ पवेपरप्रातिरभयप्रसङ्ग दति। कथं Patera नाम युगपदसम्भवः सात्‌ WMS परस्या परारमयप्रसङ्ख खात्‌ । नेतदि- प्रतिषिद्धम्‌। यदुच्यते एकस्मिन्‌ युगपदसम्भवादिति क्षायेयोयुगपदसम्भवः शाल्नयोरमयगप्रसक्कः | दनादिभिस्तुल्यम्‌ | वा । ढजादिभिरहुल्यं were प्राप्नोति | तद्यथा । amet (३।९। ९३९) प्रायेण भवन्ति । विं स्यााग्येवचनस्य प्रमाणोऽपि लमावक्नाशयोवंचनयोरेकस्मिन्‌ विषये विरद्धकाेदयसमपेणादस्छेव विरोधः| प्रस॑व्येते दति | प्रस्नो विधौ । खन्याधापिति | अन्यच सावकाशो | स विप्रतिषेध इति । यगपड्‌ यासौ ute सा पिशेधनिमित्ततादमेदो पचारादिप्रतिषेधग्रन्देगोक्ता। कि | महामाष्यप्रदौपोदद्योतः। १९५ (अ,१९।पा.४।स्र.१) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌।१।४।२।) श्राख्यातोपान्तक्रियायाः परामशभावेऽणयध्यादतप्राघ्यादिपदो- qa: wala दोषः। लिङ्गन्तु प्रतिनिर्देशाभिप्रायेणति बोध्यम्‌ ॥ ननु षा प्च विप्रतिषेधोऽत are विरोधनिमित्तत्वादिति । क) विरोधफलवाधनिमित्तला दित्यः ॥ नन्वनेन परस्य प्रतिपाद- नात्‌ RAAT Wats श्राह यदौदमिति ॥ क) तदनारश्भे ऽन्य सावकाशयोः साम्याभावेन कथं पर्य्यायः fata ATS इतरो व्यक्तीति ॥ क) पायेति | ज) एवं च पालिकवाघो विरोधफलमिति भावः ॥ भाव्ये १ ‘a’ दूति पाठोऽस्ति क पुस्तके | @ भनि नि मी एनः कारणं नादयः पथ्यायेण भवन्ति | खनवयवप्रसङ्कात्‌ प्रतिपदः विधेख। वा । अनवयवेन प्रसज्यन्ते प्रतिप्रदं च विधौयन्ते॥ अप्रतिपत्तिर्वभयो- सतुस्यबलत्वात्‌ | वा । प्रतिपत्तिर्वा एनरुभयोः ए स्त्रयोः स्यात्‌ | किं कार- गम्‌ | तुल्यबलत्वात्‌ | तुल्य AT GA शास्त्रे | तद्यथा | दयोस्तुल्यवलयोरेक स्यादिति | ate नारभ्येत इति ara: | इतरो वयक्तिपदार्थाश्चयेय पय्याय- माइ रकस्मित्निति ¦ अनवयव प्रसङ्गादिति | ada रेन शास्रस्य प्रवत्त- नादिव्यधैः। प्रतिपदविधेधेति ॥ खनेनोत्सगेपवादवे धम्यं दशंयति न ET पतिषदं विधौयते । तच पग्थां यप्रसङगे नियमाधैमिदं परमेब भवति ग ye ९१६ महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। | ( विप्रतिषेधे पर ara iy ie iki) (श.९।पा.४।घा.१) | एकस्मिन्‌ (भ) इत्यसय शच्यै इति शेषः | श्रसम्भवाट्‌ (भा) दृह्य का्येयोरिति wa | पूवपरप्राप्तेरिति। (भा Wee परस्य च योगसय प्रापररित्यथः। वचनद्रधप्रामाण्छादिति यावत्‌ ॥ भगवता तु धमधरमिनोरमेदमाभिव्य प्रातिशरब्देन पूर्वपर- शब्दयोः सामानाधिकरण्माभ्भितम्‌ ॥ उभयप्रसङ्ग इति (भ) पर्यायेणेति शेषः ॥ सूजयोरेवासम्भमवप्रापनौ इति मला एच्छति दद्‌ विप्रतिषिद्चमिति ॥ (भ) शासरयोरुभयप्रसङ्ग इति । (भा) ्रेश्योमवति । स तयोः पर्यायेण काथ करोति । यदा तसुभौ युगपत्‌ पेष- यतो नानादि्ते च कषां भवतस्तदा यद्यसावविरोधार्धीं भवति तत उमयोनं करोति। विं एनः कारणमुमयोनं करोति | यौगपद्यासम्भवात्‌। नालि यौग- परेन सम्भवः) तच्र प्रतिप्र्यथे वचनम्‌ | वा । तच प्रतिपश्चधैमिदं चक्तयम्‌। मिति | Taq BAAN | पवस्य लच्तगस्य तारम्भोऽनुमीयते | तदु- ते ameat विप्रतिषेधे यडाधितं तद्वाधितमेषेति । इदानीं णातिपक्ता- stare प्रतिपत्तिवेति। we पच्च विध्यर्थमिदम्‌ | ` पर भवतोति | तकिन्‌ छते यदि पूवस्य पराततिनिमित्तमल्ि ततस्तदपि पवते ।. मदामाष्यप्दोपोदुद्योतः । gre (ख.१। पा. ela) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ tie) et) पय्ययेण शास्यः प्रातेरभयः प्रसङ्ग Tal ननु शाख- प्रसङ्गोऽपि arate एवेति का्ेयोयेगपदसम्भवे कथं शाखयोः Wats श्राह वृनादिभिरिति । (भ एवं च युगपदसम्भवः पर्थ्यायेणोभयप्रशङ्ग दति तात्पय्येम्‌ | सवेव्यत्तयदेशेनेति । (र) wena धातुमाचादिधानेन विजिगमकाभावादिति भावः ॥ नन्वनवयवेन wat सामान्यश्रास्स्य विग्रेषेणत्यन्तिकवाध- दग्रनादिदमप्रयोजकमत श्राह नेनेति । क) “प्रतिपद्‌ विधेखे"त्यस्य वाधकाभावादिति we ॥ sae षामान्यविषयल्मपवादख्य विशेषविषयत्मिति तहडिविषयकं तथदादौनां त्वपरसिदिः । वा | तव्यदादौर्नांतु (81% 1é¢) काय्यस्था- प्रसिडिः। ग fe किंचित्त्यदादिषु निवमकषारि शसन्नमारभ्यते येम TUT Ql TE भवता हेतुब्यपदिष्टोऽप्रतिपर्ति्वे मयोस्तुल्यवललत्वा- दिति तुल्यः स तव्यदादिषु । नेष दोषः। अगवकाग्रस्तथदादय उच्यन्ते च ते वचनाद्भविष्यन्ति | Te भवता हेतु्ेपदिखजादिभिन्तुरयं पर्यायः प्रा्नो- तदुच्यते । am प्रसङ्कविश्नागात्‌ सिद्धमिति । तच्यदादौनां तु maf | . Ware: सा त्वस्य Say: | रुकवाक्योपरस्तत्वादमव क IT गास्येषां परत्वेन gaa) दजादिभिरिति। आदिग्रब्दस्य परकाराधैत्वात्‌ टभादिभ्य- तकि क्वि qe महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः | ( विप्रतिेधे परं कारम्‌ ।१५।४।२।) (TRIMS Me) / विपरेषशास्लेए सामान्यशरासस्य तदिषयकलं वाध्यते । दादौ तु नैवमिति उभयोरपि प्रतिवयक्रिपरटृत्तिः। एवं प्रतेऽपि दौ लश्रास्लयोः कख्यापि यक्तिविशेषदिषयकलाभावेनोभयोरपि खल विषयसर्व्यक्िविषयतयो पश्चवेन परय्थायप्रसङ्ग इति भावः॥ नन्वेवं तदियकपूवंलच्णस्याप्रमाएव स्यादत BE Vaasa । क) एतच्छाच्रवलेन ye तड्तिरिक्यक्षिविषयतेव aed दति भावः ॥ ननु तुष्यबलवेनेव पर्याय उपपादितरत्‌ कथं तेनेवा- प्रतिप्जिरापाश्यते sa श्रा ददानौमिति। क) जतिपकचे तध्नातेरेवोदेग्छलेभ aerate कचित्‌ का masta शाखद्य चारिताश्मिति भावः ॥ ततस्तदपौति | (3) लति तुल्यः स त्यदादिषु । रुतावदिह as विप्रतिषेधे प्रमिति । ufserta wrare: | सङ्लद्गतौ विप्रतिषेधे यदाधितं तदाधितमेद (६।३। 9 २-६३९ ।॥ ९ । ७ । ६२।७।६। २६ ) इति । एनख परटिष्यति । एनः प्रसङ्कविश्चागात्‌ सिद्धमिति । किं एनरियता qaatad लभ्यम्‌ | लभ्यमि- शयदादयो ग भित्रा cae) aay गताविति । यधा कुशतात्वमिति Mia च प्राप्रोति atag चैति weer तातङ्‌ aw श्यानिबद्भा वाहु ग प्रवते | इारमिति। अप्रतिप्यपनयनेन पर एाख्रपरत्तेर्दारमुपायः भियत xfs यादत्‌) एनः way विच्वानादिति | ईैजतुरिति । प्रलात्‌ समर महाभाश्थप्रदोपोदुद्योतः | ९१९ (.१। पा.४।्धा.१९) (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।१९।४।२।) शरप्रहत्तौ मानाभावादिति wan “aaa” इत्यादौ ta निमिताभावात्‌ दौधेष्याप्रत्तिरित्यन्यत्‌ ॥ Ae तद्‌ यथेति । (भ) तच यथा एकः प्रेय उभयोनेकरोति तथा प्रृते (प्रत । इ) zeae व्यक्रिरमयोरपि काय्यं नाश्रचिव्यतौद्यथेः। वचने aaa चरिता्थः। यथा तच प्रेयः परस्परा विरद काय्येकरणेन BT ताथखा मिना विति भावः॥ “afar” इत्यस्य fafa: ॥ ननु त्यदारोन्येव कार्य्याणि किं तेषामपि कायेनाम इत्यत श्रा परत्वेति ॥ क) रएकवाव्येति । (कै) श्रासरगतसेव data zea इति भावः ॥ कायगतपोर्वा- TATA sare अनवकाशत्वाञ्ेति | (>) ae । कथम्‌ । इष भवता द्वौ Sq व्यपदिष्टौ | टजादिभिस्तुल्यं ware: प्ाप्रोतौति च । चप्रतिपर्तिर्वोमयोस्तुल्यफलत्वादिति च | तद्यदा तावदेष हेतुरजादिभिन्तल्यं vata: प्राप्ोतौति तदा विप्रतिषेधे परमिन्नेन किं क्रियते | नियमः | विप्रतिषेधे परमेव भवतौति । तदेवदुपपद्रं भवति सेद्‌ सारणे aa दि्चनं भवति | लच्यानुरो घेन च श्यक्तातिपदार्थाखयया- दनयोः परिभाषयोर्विंषयविभागोऽवसेयः। तस्य द खवाचोति | ददानि fare च्याख्थानाद्‌ बोध्यः । अन्तरं चेति । अन्तमध्येऽकानि निमि- तानि पारात्‌ यस्य तदन्तरङ्मि दुच्यते | श्वं बह्दिरङ्ानि षस्य वददि- ६२० मदामाष्यप्रदोपोद्दयोतः। ( विप्रतिषेधे परं कायेम्‌ ।१।४।२।) (ख.१।पा.४। द. १) धातुलजात्याक्रान्तथक्गौ का प्रवत्तेते क नेति ws विनिगम- काभावादिति भावः॥ मनु “त्यदादि” दत्यादिपदम दना- errata यणात्‌ कथं ‘area श्राह श्रादोति।॥ कै) नु पय्यायेणोत्पन्निरेव प्रकारलस्य दजादावपि शतेन कथं भेदोऽत श्राह दृजादौति ॥ क) भागे STATA | (भा) वान्तिंककारः ॥ यथेति | (कै) गन्वखुक्‌ हताहृतमसङ्गिवेन नित्यः were तश्यापि ~ | १ "सादृश्यम्‌" carey “फलकत्वात्‌'” इयन्तं गाल्ि क TEE | eee गतौ दिप्रतिभेधे यदाधितं तहाधितमेवेति | यदा तेष हेतुरप्रतिपत्तिर्गो भबोस्तुल्यपलत्वादिति तदा विपतिषेपे परमिनेन किं क्रियते | eta विप्रतिषेधे परं तावद्भवति तस्मिन्‌ aa यदि पूवमपि प्राप्रोति दपि भवति | तदतदुपयद्गं भवति gm: प्रसङ्कविश्चानात्‌ सिडमिति y विप्रतिमेषे eee रङ्गम्‌ । Caw न्धायसिङमेवानूदितम्‌ | कायैमिद GE शत्यः | कारयार काय Gere च करणाहमिति नित्यानिोत्सर्गापवादान्तरक्बदिरङण्यख Grane: | सयोग इति । सिवेर्बाडलका्नप्रयये हतेऽपवाल्वाइलोप बाधिता गणात्‌ पुवेमन्तङनचादूड भवति । त दयतेऽन्तर्तल्वात्‌ बणा महाभाष्यप्रदोपोदद्योतः | ९१२१ (अ.९।पा.४। ख.) (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।६।४।२।) अरनित्यलात्‌ । न चान्तरङ्गानपौति न्यायात्‌ केुतिकन्यायेन परा- दपि wat वलवत्वेन ददमयुक्रमिति वाच्यम्‌ । परिभाषाण- भिष्टसिद्धिमाजषलकलात्‌ ॥ दजतुरिति। (के) न च ya रडिलप्रटत्तावपि २“वचिखपि” इति *“feapar- qe” दति सम्म्रषारणाभ्यामिष्टं सिष्यतोति वाच्यम्‌ “a सम्प्रसारणे इति निषेधेन श्रन्यासस्य घन्मरसारणानापन्तेः ॥ व्यक्चार्तौति | (के) केचित्त न fe ufard सवे शाखं वाप्नोति न तु जाति- पचे tara amafa पकदयेऽपि edarfa: “canvas wa ९ “afy” इति नास्ति क Tes ॥ RSC (AC Bas RAC ari grey eau ।पा। ख्‌ २७। ५ सअ) पार। ९४ nagar fant पएरवमिति वक्तयम्‌ | fa छृतं भवति । पुवविप्रति- tat a पठितश्चा wate | गणदुद्योत्वडभवद्र। वेभ्यो नुम्‌ पूवेविप्रति षिडम्‌ | तुमचिर्ढव्वद्धावेभ्यो नुड (७ ।६।९५) दति । कथं ये परविप्रतिषेधाः | इवो त्वाभ्यां गणड्द्धौ भवतो तिप्रतिषेधेनेति (।१।१००) ae च Vat बध्यते । बहिऱषयाप्यठो यणादेशे कन्तवयेऽसिङधत्वं ग॒ भवति | नाजागन्तं इति वचनात्‌ | द्यौकामिरिति ॥ ay तय णादेश्ात्‌ तडि- Tam द्या माद्यमिति ate अगपद्‌ amet: प्राप्तिः | श्वं afe अरतश्युहाः पाणिनोया इति दि उ काम दति fet ay यश्द्योयुं ग- ६२२ महाभाश्यप्रदौपौोश्द्योत॑ः | ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।९।४।२।) (ख,१९।पा. ४।अा.१) । सयष्टभुक्ता न ब्राह्मणं इन्यादित्यादौ शवेत्राह्मणनन निषेधाय जा तिपक्लाश्रयणमिति च तच खष्टम्‌ । कि च भावय पक्दयसाधा- {Qa दृष्टान्तमेदेन प्यायाप्रतिपत्तोये wa तदाश्रयेण तद्रच- नो पपत्तिपर “न तु जातिपक्ताश्रयेण इति wear) श्रन्यथा लातिपक्प्रटृत्तामप्रतिपन्तिमुपक्रम्य तवयादिषु दोषाश्रद्धापर भाथ- Raya सात्‌ । श्रनवकाग्रलेनेषां न परतेन यवसा दति दुका - सङ्कतलापत्तेश्च । श्रगरे ठजादितुद्यताया एव तेषु प्रतिपादनाच्च । न हि ठजादयो व्यक्तिपक्ते एव सवेविषया श्रपि तु जातिपक्षेऽपि । किं च व्यक्तिपवेऽणन्यग्क्रिविषयलाभेन चरिताथखेयं यक्गिविरो- धात्‌ सवं विषयक्षत्वे न कल्ययतोति उपपत्तिरसि । fa च जाति- परे तव्नात्याश्चयतङ् क्रिविषयकतमेव ‘ag क्रिविषयकलःमिल्यत विनिगमकाभावः। TAR: श्राखदृष्टान्तोऽपरो लो Fae ATTA १९ “ca” इत्यारभ्य “Megara” इत्यन्तं नालति द-एरतके ॥ भिद्यते । यथान्यासमेवास्त॒ । कथं ये पुव॑विप्रतिषेधाः | विप्रतिषेधे परमि- aa सिम्‌ । कथम्‌ । परश्दोऽयं tk) अर्व gama वततत | पः पर दति | खस्लन्धाें वत्ते । TT EHTEL | ATT | IA माति गम्यते । afer प्राधान्ये aaa । तद्यथा । परमियं ब्राह्मण्रखिन्‌ ऋ 8 Uae: । अथवा द्यौकाभिरिति प्रदं यदा विभन्यान्‌ qrenaa | दिव्‌ काम द दति तदा “दिव उद्‌" द्यवे AT यण द प्रातः । दुयुषतोति | दिवेः सम्‌ | सगौवन्तद्धंति प्रत्ते इडभावः | इलन्ताच्ेति कित्वम्‌ | ऊढा tm | तश्र थण च प्राप्नोति दिवैचनं च । नित्यता दिवेचनं स्यात्‌ | wagiet दुषयन्ति दिः प्रयोगो दवचनं wifes व्वख्ापितम्‌ । तेच मद्ाभाव्यप्रदोपोदौवः | {RR (अ.१। पा. ४ । चखा.१९) (विप्रतिषेधे परं क्रायेम्‌। १।४।२।) aga बो जमित्येव यक्गमुचितमन्यया तव यक्तिपदार्थाश्रयेण aga “augta” दति न्याये कुरताम्‌ इति उदाहरणं दन्त- मसङ्गतं स्यात्‌ । कुरुगरब्दाद्‌ tar दति वचनस्य तातङ्भावपचच afar कुरुग्रब्दार हेस्तातडिति वचनस्यानवकाग्रलेन विप्रति- षेधाप्रसक्रेरिति वदन्ति॥ वच्छयमाणएपूवंविप्रतिषेधवा्िंकाश्रयेण गौरवं मला विप्रतिषेषे इति ॥ (भा) पुवविप्रतिषिद्मिति | (मा) AUNTS: | “नुम्‌” शब्दखरूपस्य विगशेव्यलान्ञपुंसक निदः ॥ agifuare पर विप्रतिषेधस्यापोष्टवेन ददमसंगतं मलाहान्यः कथमिति ॥ (भा) aa च भिद्यते इति । (मा) श्रधिकसूचकरणादिति भावः चेनानङ्गाधिकारस्धपूवंविप्रति- षधासग्रदरूपो दोषसग्रदः aa भिद्यते चेत्यन्वयः | "ण णि rere. ee ey te EE fo | (Ue dete Ge i pee ऋ नयो @ "कक = तवादे ee ee जि eee ee कुटुम्ब । प्रधानमिति गम्यते | अस्तोषटवाचो परश्न्दः | तद्यथा | परं धाम गत इति | इष्टं धामेति गम्यते | तद्य इष्टवा wees ग्रहणम्‌ | विघरतिषेधे परं यदिष्टं तद्भवति । अन्तर च । वा । अन्तर कुं च बलोयो- भवतोति वक्तयम्‌ ॥ किम्‌ प्रयोजनम्‌ | प्रयो जनं यणेकादेररेत्वो त्वानि गुण- Waray दिव्वेचनमनित्यं यण तु नित्य इति बदन्तः | अह्लोपस्येति | ननु गारडोदधन्नेत्यवाल्ति सम््रधारणा । गाणडोवधनु aq a इति fet यदि ya यादेशः ततो “न संयोगादमन्तात्‌'” इव्यक्लोपनिषेधात्‌ सूपं सिध्यति | अथय तु परत्वादह्लोपः स्यात्ततो यण्‌ न स्यात्‌ | रवं afe ६२७ महाभाव्यप्रदोपोद्श्योतः | ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ । ९।७।२।) (GRIME ley व्यवस्थायामिति | (भा) तदाकाङ्खपरटृत्तिनिमित्ते इत्यथः ॥ नतु शचणचचुषां तदि- भागो THA श्राह दृष्टानिष्टेति ॥ (क) अङ्गशब्दस्य निमित्तेषु ant निमित्तं दशरंयति | पाराथ्यादिति । (कै) एवं चानाश्ैतनिभिन्तापेच्छयं च afecefaa भावः ॥ एतच न्यायेति । (कै) घ च न्यायः “oe: परस्मिन्‌” इत्यन्न भावये दितः ॥ कारणादम्‌ | (क) कारणयोग्धम्‌ ॥ "यणि TG Peco oS SE i LO दिदिंवचनाह्लोपखरेभ्यः | वा । yates: | ate: | स्योगा | शण प्राप्नोति यणादेश (8181 ८६॥ ९।१ ७७। ) । परलाद्जणः स्यात्‌ | quem मवति GAIA | ठदेवणादे शः | दयौकामिः । स्यौका्मिः | दिश प्राप्रोति यणादेश्रश्च (9 । २।११७॥ १।९१। ७७) | परत्वाद्‌ निद्यलात्‌ पुवमच्र यग्‌ भवतौति मन्यते । छतेऽप्यक्ञोपे aw afta द्यणः. प्राधा निद्तम्‌ | यणि छते areata: प्रतिषेधादिति तस्यानिदय त्म्‌ । द्यौक्षामिरिति। दि उ maces शिते यण च प्राप्नोति भनिद्यादिनिद्रमिति avai तत्र यदि पूवं खरः स्यात्‌ तदा उदात्त मषाभाष्यप्रदौपीदुद्योतः। ६२५ (ख. पां. 8।खा.१६) (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ । १।४।२। ) तुख्यवलं चेति । (के ) यद्यपि विप्रतिषेधग्ब्देन इदमपि wal we तथापि तदे- तद्थबोधने समर्थमिति भावः ॥ कदाचिललोके दुवेखवलवतोऽपि विरोधदशरेनात्‌ नित्यानित्येति | (के) नित्यस्य aaa बौजं तु हताङतप्रस ्गिलेमावण्छकतेव च्रन्त- ङक प्रथमं बुद्धावारोहतौति तत्‌काले वहरङ्गालुपिते कदेव प्र यमं ait एवं च afegra परलान्नित्यवाच इत्यादौ परलादिल्यु करिरेकदैशिन इति बोध्यम्‌ ॥ पवेमन्तरङ्गत्वादिति । क) अन्तरङ्गलाभावेऽपि नित्यलेनोढ gery द्व्यक्तं “येन विधिः दूति ea शदमुदाहरणमुणादिषु ययत्पत्निपक्वादिनां श्राकटा- यनादोनां मते ॥ qe ee ee १९ SUL UT! FR i रदः स्यात्‌ | यगादेशो भवति eRe: | दिवेचनाद्यादे्ः। दुुषति । सुस्यषति । feat च प्राप्रोति यणादेश ( ९ । १। € -७७ ) | नित्यत्वाद्‌ faut wa | यणादेग्रो मवल्यन्तरङ्कतः | खघ्योपस्य च यणादेशस्य च नात्ति सग्मधारणा | CTT MTSE | दयौकामि wtatfa:| aoa प्राप्नोति खरितयोयण rater: afer स्यादुदात्तख्च इष्यते । द्युकाम इति । परवपदप्रह्तिखरोऽपि यणा अन्तरङलादाध्यते तथेव “दिव उद" Taq च ॥ काद्रवेय इति । कड्शब्दात्‌ “Caray” ददयूखिशते “लभ्यो ठक्‌" “qa” दरति ठकि ण्यदेगरे एलोपोऽकङ्ा' दति लोपप्र- ६१२६ मषहभाष्यप्रदोपोदुद्योषः | (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ । १।४।२।) (च, ९। पा. 81 आ. १) । छवेऽन्तरङ्गत्वादिति | ॐ) श्रन्तश्वेतनिमित्तकतङूपा दित्यः | युगपत््रसंङ्ग इति | (क) शरन्तरङ्गन्यायमनालो चयन्तः पू्वेपचिण दूति शेषः ॥,. नतु “रहते” परिभाषा area किं च तदविषये नानतरङ्गन्याय cf भादासङ्गतिरित्यत श्राह अथवेति | (कै) ui waar सिद्धे “*समर्थानाम्‌” cara सम्गरहणं ष काय्थेमित्यमिप्रायः॥ स्थाने दिवंचनपके योऽपि गशब्दान्तरपरा्र- fara खादत श्राह fe: प्रयोग इति ॥ (क) वदन्त इति । कै) १. परिभाषेन्द्शे vo | RHI We! Ry यारे शख | (ई 1% | १९६७-७) | प्ररत्वात्‌ खरः स्यात्‌ | यगादेशो मव- MUCHA | VOTH: | काद्रवेयो मन््मपर्यत्‌ | JS पाप्रो येकादे- Wan ( Lei red ne Ul od) । परत्वाद्जुणः स्याव्‌ , THT भवव्यन्तर ङतः | ठदेरेकादेणः। वैत्तमाणिः सोत्ितिः; afea प्राप्रो- तिषेधाद्‌ “atin” दणि yore प्राप्नो ्ेकादे शख । नन्वत Tees maa दति निषेधात्‌ प्रातिपदिकत्वामावात्तद्धित खव न स्यात्‌ | इति BAT देशे तस्यान्तवद्धावात्‌ प्रातिपदिकल्वातृतदितोतुपत्तिरि्यानुपूर्था सिदधलाद- प्रयोनभेतदियाङः | खचोध्यते | Taree “ate धात्वोः” दति महाभाव्यप्रदौपोदु्योतः | ९२७ (अ. १। पा. 8। खा. १) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌।१।४।२।). हृतारृतपरसङ्गिलमातरेए कचिन्नित्यतस्धुपगमे तु यणोऽपि नित्यतया परल्राद्यणेव स्यादिति तेषामाग्रयः ॥ aa तु fa: प्योगपच्ेऽपि faata: प्रयोगो दिवसननिष्याद्य पर एव। एवं इ यश्य faa न तस्य यण्‌ तदनन्तरं faq दितोयस्य प्रयोगस्य fied यण्छपि wa तस्येव नित्य शष्दवादे प्रयो गभेद्‌ एव शष्द- मेदकः । प्रयोगे रताङृतप्रसञ्चेव fe नित्यमिति भाययाश््यमाडः ॥ तस्यानित्यत्वमिति | क) यस्य लचणान्तरेण निमिन्तं विदन्यते न तदनित्यमिति काचित्‌- कमिति भावः॥ पुवेपदप्रकृतौति | @) दिवि कामो य्छेति विग्रहे “ प्वड्ध्रो हौ प्रत्या” इत्यनेने- द्यैः ॥ ननूले यण्‌ दरति ततः पूर्वमेव खरः स्यादत श्रा CISC पार, Te i येकादेश्र्च (७ । २।१९७। ९।१। Led) | परत्वादुरृडः स्यात्‌ खका- द्रो मवदन्तर कतः | द्दिवचनादेकादेपः । श्नाया ओदनो atest: | च्रौद- मिच्छति प्नौदमौयति । न्नौदनौयतेः सन्‌ जश्चोदनोयिषति | दिवंचनं च प्राप्रोति रकादे ख (६ | १।९-- ८८) । नित्यत्वादटिञि चनं स्यात्‌ | रकादेशो “नलोपोऽकदा› दति नपेधाचच ज्ञापकाद्वदिष्यति तयित दयदोषः। Raft | भन्‌ “शयवा” इति सम््रसारणे छते ^तस्यासिडवदचा' इ्ति- त्वान्‌ “a सं योगादइमन्तात'” ईति faa yer नास्ति uth | रवं af प्रागूभादित्यसिडत्वमाजिलयेतदुक्तम्‌ । प्रयोननप्र्ाख्यानवाद्या ९९९ महभायप्रदौपोद्द्ीतः । ( विप्रतिषेधे प्ररं कायम्‌ ।१९।४।२।) (क, १।पा. १।अा.९) तथेवेति ॥ @) Vana इति । (प) यदि कटूनागमाता तदानेन | यदि काचन मानुषौ तदा gona” इत्यणि प्राप्ते तदपवादो “se” इति एकारे पूर द्रषलाभावे “लभ्य” इत्यनेनैव ठक्‌ । ALY नागमातेषेदु- चिता i नरापकादिति। ॐ) ‘“m@pat ढग्‌” इ्यारौ प्रातिपदिकादित्यश्य waa लिङ्ग विशिष्टपरिभाषया नासिदधक्ञापकपरवयन्तानुधावनं किमथेमिति foray | श्रत एवैणो पादौ ढक्‌ fefgicans: | जापकमपि fam) wate वलवदि्येतजन्नापनेन हते एकादेश तत्‌ vara चारिता्थेसम्भवात्‌ ॥ भाषे Qe eee LAs la i Arre RAs Ue | TRI RSL पा१। TUR ll ४अ8। ATL GR I भवति CRA: । अल्लो प्ादेकारे धः । श्रना शुने । अञ्चो प्राप्नो येका- श्च (६।9।१९६४। ९।१।१०८) | परवादक्लोपः स्यात्‌ | THE नो ' मवबन्तऱुतः। नेतदस्ति प्रयोजनम्‌ । नास्त विरेषोऽङ्लोपेष वा fant सदां पूतेन वा । Grate fete: | outta निडत्तौ aang नेवदस्लोति । प्रयोभनवाद्याह अयमस्तौति । प्र्याख्यानवाद्ाइ Male | परयोभगवाद्याह मेष इति। स एवाह यत्र तति । we एवरियधैः' am पर्येति | oa हि न गोश्वन्‌ इति इति प्र तिषेधामावादक्लोपे सति उदा्तनिक्तिखरप्रसङ्ः | THT YHA TTS: । प्रथास्सानवादया भश्ामाव्यप्रदोपोद्द्योतः । dee (aq RL पा. ४। GT. १) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ it 1981!) परत्वाद्‌ ठदिरिति। (भ) नच सा जित्या शब्दान्तरप्राप्रलात्‌। इदमपि समथेगरहण- ््याख्यानतात्पस्येकम्‌ ॥ नित्यत्वाद्िवचनमिति | (भा) wa शब्दान्तरप्राघ्यानित्यल तु क्ाचित्कमितिभावः॥ wa त्ति | (भा) तस्य ““श्रसोरल्लोप” इति तपरकरणेनानित्यलादनाश्रथण- मिति am युक्तं “'्वाणदाङ्गम्‌"' इत्यणनित्यलान्ञाज्जितम्‌ । नवा- त्र्य रिभाषाया रपि “anita” aa तद्या वहिरङ्गख्ा- सिद्रतया सर्वथा नेदमुदाहरणएमिति वाच्यम्‌ । “Care ऊट्‌” एूबन्नापिता सिद्परिभाषाया श्राभौयवेऽपि “श्रन्त रङ्गं gate” a ee ees ED FE Gra DS fas } ED @ Get tt क कके अड ॐ ॐ पीनो कको कनः hae [ ज भो ee e090 @ @ @ = @ 99 कच mpi Oe CD क. Pee Grrr? Hema UES Ge GR SD ES CHC (UTS! TAL A २ परिमाषष्ुणरे ud i RUC पा४।स२२। eH पा४। AR (CaS fey arufaate: खरः प्रसण्येत (¢1 ९। १९१९) arateratacte: खरः पाप्नोति | कि कारणम्‌ । न गोश्न्‌ साववं (¢ ।९।९१०२ ) इति प्रतिषेधात्‌ | नेष उदात्तनिदत्तिखरस्य प्रतिषेधः । we तदि । ढतौ- यादिखरस्य (६ । ९ । १६८) । यत्र afe शतौयादिखरो atfe । शनः एवं agifa| प्रयोजनवाद्यादह यच वर्ति | वडशगौति । “aetaer quay” एन्तोदानल्लद्छान्‌ Sift इतेऽश्चोपे क्रियमाणं उदात्तगिरत्तिखरः स्थात्‌ | serene यदि एनरिति | vata Tae Ad शक्छमिति। Fare: साववर्णान्त इति छौप उदात्त- (० महामाष्यप्रदौपोदृद्योतः। ( विप्रतिषेधे परं रायम्‌ ।१।४।२।) (अ. १। पा. 81 आ. १) THAT मानाभावात्‌ । ध्िग्ाहकमानेन तां प्रति afece- खाभोयामिद्लाप्रवत्तेनाधेति दिक्‌ ॥ भाग्य उदात्तनिदन्निस्वरः। (भा) \“श्रतुदात्तख यत्र STH” इत्यनेन | ‘a गोश्रन्‌ इति । के) गवा दिभ्यः परस्य उदात्तत्वं नेत्यथंः | इतोयादिखरण्य ““व्सावे- काच” दति विहितस्य श्राननाय्यात्‌ तोया दि विभक्तिरिव्यतुवत्ते नाचेतिभावः ॥ एवं च weed उदात्तनिटृत्तिस्खरः स्यादिति प्रयोजनवाद्याश्यः। इत उत्तरो “यत्र तदहि" दत्यादियन्धो गन्ध च्छायया परतयास्यानवादिन इति aria तन्त न युक्षम्‌ । दतो CVI पा१९। ३११९१) २ AMAT साववणेराड AS Az ६ । १।९८२। ९ सावेकाचरतोयादिविभक्तिः। {।९१।१६८। a “भाति? इति नास्ति क पुरक । eae ee ee Bee, eee # | le et वो ee en ि्काकोभ्हक पर्येति | एवं तहिं न लाच्तणिकस्य प्रतिषेधं शिष्मः। किं तद्दि । येन केन- चिह्लत्तणेन पापस्य विभक्तिखर्सय प्रतिषेधः। यच afe विभक्धिर्गाल्ि। बह्कश्ूगोति (१।२। १७५) | यदि एनरयभुदात्तनिरन्िष्ठरस्यापि प्रतिेधो विन्चायेत । नेवं amy द हापि प्रसन्येत कुमारौति | वं Ter खणे ग स्यात्‌ । प्र्याख्यानवादादइ रवं agia । शुनो sty उदात्- निरृतिखरस्य सितात्‌ किं ote विधानेन द्यैः | तदेवमल्लो पादेकषा- Que quai दूषितम्‌। प्रयोगान्तरं wala | यदुयश्राक्लोपो भवति तदा “खन उपधालोपिग इति छोपि सन्ति await भव fa) बदा मदहाभाष्यपदोपोदु्योतः | RL (अ.१। प्रा. ४।चआा.९) (विप्रतिषेधे ae कार्यम्‌ ।१६।४।२।) यादिविभश्मभावेन “न गोश्वन्‌" दत्यस्याप्रसक्रर्दान्तनिटत्नि- att निष्पत्य दति फलभेटोपसंहारस्य तदपलापकप्रव्याद्यान- वादि विष्द्धलाद्‌ Wa श्राह स एवेति । क) श्रयं भावः। ठतोयादिस्ानिकसश्य लचणविगरेषानादरेण सवस्य निषेध इत्याश छखद्‌ाहरणणन्तर दानमिति i ननु “एवं तदहि ब्दो न युक्त इत्यत श्राह पुनरिति । क) aay: ॥ एतद यंमेव तत्तद्‌ क्रिल नादित शअ्रन्तन्तद्योजनमिति बोध्यम्‌॥ भाष्ये न लाक्षशिकस्येति । (भा) हतोया दि शब्द विग्रेषसु पादाय विहितस्येत्यथेः ॥ भागे wastegate नोदात्तनित्तिखरः श्ुन्धवतरतौति यदयं aq गौरादिष पठति (४।१। ४९१) , अन्तोदात्ताथं यज्नं करोति । सिं हि स्यान्‌ Sas । खरादेकादेश्ः। सौत्थितिः Agafa | खर्छ प्राप्नोये- कादेश्ख (९ । १ । ee) । परत्वात्‌ खरः स्यात्‌ | THM भवन्यन्तर- ङतः | शणस्य च इत्वोत्वयो ख नास्ति सम्प्रधारणा | safer | wea: | Saint वाध्यते तदोपधालोपित्वाभावान्‌ खौगमावाद्रहुन्ेति गोरादिलक्तणो खौष्‌ नास्ति । खनु परसजेनादिद्यधिकारात्‌। भाष्ये तु बङ्- Wife प्र्याद्यानवादिमतेनोपन्यस्तम्‌ | aqua किल खौपा भामिति | ्ायमूलं चेद मन्तमन्तश्कुः बलोय इति न च Blas केन विद्याधो- ar महभाश्यप्रदोपोद्द्योवः | ( विप्रतिषेधे पर कषायम्‌ ।१।४।२।) (ख, १। पा. 9। शा. १) विभक्तिखरस्येति। (भा दतोयादिरिति मानुवन्त॑ते विभक्तिरित्येव । एवं च त इत्यादावपि नासि फलभेद दत्यथंः ॥ ननु AERA Tee ay. गर हिलेन पूरवंपदपरक्षतिखरलात्‌ उदाकनिदत्तिखरप्रा तिरत श्राह बहोरिति | (भ) र्याख्यानवादिनाऽहलोपरेव दृष्टवेन afer “शरन उपधा" Tae we मला “बहनो” ल्युदाइतम्‌ ॥ भाय यदि पुनरिति | (भा) विभ्रिग्रहणमपि नानुवन्तेते दति भावः ॥ कुमारशब्द्‌ इति । (कै) तसमादिभक्निग्रहणमतवन्तते। तथा च "वडशना case जिदटृन्तिखरः खादिति भावः ॥ 9 ttiiagtincientpetomcpentsroesciaasceecin so... १ “awa” द्यारभ्य “are” saad athe क्‌ THF | uit: | faa प्राप्रोतोत्वोत्वे च (91k १९७ ॥ 9 । १।१००- १०२) । परत्वाददिः स्यात्‌ | ET भवतोऽन्तरङ़तः | दिर्वचनादित्मी्च। अतेकतोग्ते आपो पूते । feted च प्ा्रोतौत् च (१।१, ३। ७ । १००--१०२ ) | नित्यत्वादिवेचनं स्यात्‌ | Ra भवतोऽन्तरङ़तः। अल्लोपस्य चेत्वो तवयोख नालि सम्परधारणा । खरे नास्ति fata: । ऽ्तौति weet दरगरेव माद्चमिति न्यायविद आङः, सौल्ितिरिति । छ उल्थित इ दति शिते यद्यत्र पृवेसुकारस्योदा्तलव स्यात्‌ तदा खरितो वाबुदात्ते पदादौ दति पत्ते खरिता्वं प्रसज्येत | पूव त्वंकादेे aa निच मादुदात्तमेतद्भबति | qwefa | परावाडि गेति area । सेथिरिति। मह भाष्यप्रदौपोद्द्योतः । ६९७ (अ.१। परा. ४ । Se) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।६।४।२।) बहुशनौति | (क) “gama” इति wife तद्भावे चेतिभावः॥ भवेव पयोजनवादि ग्रन्धे बङषएएनोत्ययुक्रमत श्राह भाष्ये त्विति ॥ कक) ननु प्रत्याख्यानान्ततयेव श्रचत्य ग्रन्धपय्येवसानात्‌ \““अरषिद्धवत्‌” घूबथेतदानुपूर्वो arene बड्ब्रनोति भगवत दृष्टमिति अमं वारयति | न्धाये- (के) त्यादिना ॥ मनु भाग्यमेव न्यायवाधकमस्ठु दत्यत श्राह न्यायविद्‌ इति । कै) were उदान्तनिदत्तिखरणतखर वेलप्यपरिहारमाचतात्य- १९अ४।पा९।रर। र ऋक ।पा ४ । Gran श्ण ठिग्नोनामादुगुणः सवेद घेत्वात्‌ | वा । दण ङिष्नोनामाद्गुः सवये- रोष॑लास्रयोभनम्‌ | अयज इन्द्रम्‌ GAT ETH) टच इन्द्रम्‌ ज इनम्‌ । य इन्द्रम्‌ त इनम्‌ TAYE प्राप्रोति सवण्दौघत्वं च ( ६।१।८७।१०९. ) परत्वात्‌ VMS स्यात्‌ | आद्गुणे मव्न्तर्तः ॥ ग वा सवणदौधै- विभन्याग्ाखयाने wa इ इति श्थितेऽन्तर ङ्गत्वादित्वं तवो ढिः । खर इति। सणिरिति यदि ad खरः तत दत्वं तथाथ्यान्तरतम्यादुदाश्षल्वं सिध्यति | नवेति | दण्ायमभि व्याद्जुण प्राप्रोति । कमारो tea carat यणादेश may aden विध्यन्तरं वाध्यम्‌ । गतरिति | रएकनिनित्तप्राह- 80 (Re महाभाष्यप्रदोपोदु्योतः | ( विपतिषेध पर काबम्‌ । १।४।२।) (ख. प्रा, 81 चा.) व्यकतया न न्यायवाधकलम्‌ ॥ “BMA” इति Bree रोत्या “wea” इत्येव भायखद्मतमिति भावः ॥ wd घि तख शानिवत्वाद्यण्‌ खादिति gat नापादितम्‌ “ante” एनः पुच्छ इत्यादि निदे पवारणसम्भवात्‌। वस्दुतो लोपे सव॑तु- दात्त नेति पराभनोति geet तु एकादेशखरेण weary. fafa विश्वो वोध्यम्‌ ॥ ननु पूर्वसुदान्तलेऽपि तरेकारे गण “CURE उदात्तेन" इत्यनेन Serna इएटसिद्धेराश तदेति ॥ ॐ) नित्यमिति। ॐ) "ञ्‌निल्यादिः” इ्यनेनेतिभावः । एतदपि प्रयोजनं ea प्हणप्रह्याष्यानाभिप्रायेण ॥ As Sea GS गु -कािदणय ९अ8।पा६\।ष्‌१३२। २द४।पा१; द्‌ ऽ5। १अ८।पा९।द८्‌\५। SUC imag | NE eS an Re 1 बस्यानवकरा्नलात्‌ | वा । ग वेवदन्तरङ़गापि सिध्यति । किं कारणत्‌ | लव्ंरोधलस्यानवकाप्रलात्‌ । अनवकाशं सवयंदोव॑वमाङ्माणं वाये । नतदन्तरङ्ःखगवकाश् परमिति । दापि स्योगः wafer wee वह बां पररलवाद्शडस्छेति । ऊापोरे कदेश रैतशोप्राभ्याम्‌ | वा | ऊडापौ- क मीं विष्यन्तरवाधनेम सावकाशः सवशदोरधोऽन्तरणुं वाधितु भ शक्रोतीति भावः| निरवकाशरेग तु विध्यकरेख सावकाश्योऽन्तरकोऽपि विधिर्षाधयते वधा “मोजेऽलगधि'' दलका लक्‌ । ग वा परवादिति। यथा ae परः त्वेन म wen अपि तु अनारङ्लेन तथा सादु णोऽपि समागकषश्छो रोव मदाभाष्यप्रदौपोद्द्योवः। ९१९५ (अ. UL पा. 9। खा, १) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।९।४।२।) परत्वाद्गौति। क) ददं वस्तुतक्लकथन न तु (सग्मरधारण।द। क) शग्मसारण- भावे हेतुः । स तु उभयोरपि व दिंतपरत्ययापेलेन ean रङ्गलाभाव इति बोध्यम्‌ ॥ गनु्तोणेग्ष्डादिभि न दोषोऽत आई विभज्येति ॥ ज) Galea भवतोऽन्तरङ्गत इति (भा) aT एकाचलानग्यासतप्रयमलादिबह्पाध्यपे खतवेन दिलश्य बहिरङ्गत्वं वोध्यम्‌ | इटं प्रथोजनमेकदेश्वक्तिः | catfish वा परत्वादि षिद्ध seme fran तस्यापरभिमिन्तकलेनान्तरङ्ग- TATA! खरेणपि waraataifa सन्पधारणेत्याइ खरे नास्तोति ॥ (भा) रेकादेश्र रैत्वलो पाभ्यां भवत्न्तर ङ्गः प्रयो भगम्‌ | रैत्वारेकादेश्रः। wyl- यति मालौयति । ईत्वं च प्राप्रोव्धेकादे शख ( ७ । 9। Rend iden)! परलादोत्वं स्यात्‌ | रकादेश्रो भवत्न्तरङ्तः | लो पादेकादे्ः। कामद- वेयः भा्वाहेयः। शोप प्राप्नो्ेकादेश् ( ६।४।१९७७॥ ९।१।१०१ )। वध्यते न MARTE इति ata | BRaatfa । we आय इयि fara थदि Tle स्यात्‌ तत द्गः प्रसन्येत | भन्वाक्ारस्य छते ke “यस्येति” लोपो भविष्यति । नैवदस्ि । परव॑बिधाषितौलस्य शयानिवद्भावात्‌ । ग- शोपे त्वाभ्यामिति | ऊछ ैत्वासम्भवादयं कमोऽयक्त खाश्चयितुमिति dad AUTATITAT AMT: | ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।९।४।२।) (ख. QI Wt 81 दा १) ननु “कुमारौ tet दण्डाग्रम्‌” weet सावकाशं Aya. मत राह दण्डाग्रमिति। (3%) एवं च यणुणभ्वां सवं विषयव्यातरेरवश्छं॑विध्यनरे बे बाध्यसामान्यचिन्तयाऽग्यमाणएविग्रेषलात्‌ सवंवाध्यमित्यथेः | भ्र रङ्गादपि निरवकाशस्य बलवच्वेन “Aaa” इ्यनु पपन्नमत श्रा एकनिमिक्तेति। ॐ) एकश्यानिक इत्यपि बोध्यम्‌ । एवं च॒ खसमाननिमिन्तवेन खममागद्ानिकेनेव च येन नाप्रतिन्यायो न तु विभिन्नानि निमित्तकेमापोति न agi इति भावः। ag स्वधानवकाप्र स वाधक TATE निरवकाशनेति | ॐ) मयः परलाक्ञोपः स्यात्‌ । रएकादेश्यो मवलन्तरकृतः। अथ fatale लोपाभ्यामिचु्यते न लोपेत्वाभ्यामिद्ेवो्ते। संस्थातानुदेश्यो ( १।३।१०) माभूदिति | खापोऽपेकादेश्यो लोपे प्रयोजयति | vite | वालाक्िः (¢ | ४ । १४८) ॥ आात्गलको पसजेनङललान्धयवाय वेकदेग्रतुप्विधिभ्यः | वा en ee a भावः। यद्यप्यनादयदन्तमिति tee पवंगिपातो aren | तथापि श्ये प्रायेकासौ aera) शचौढिरिति | पूवंमाक TERT सति तश खयानिवश्वादसिडलाशनाकारलो पाभावा “erga” इति गस्य प्रसङ्गः ग्लागोषन्निति | विभव्यान्वाख्याने स्ते अगोय इति fad अनै मित्तिकल- म इाभाश्चप्रदोपोष््योतः। ६६७ अ,९। पा. 9.९) (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ | ९।४।२।) एकस्यामिनिमिन्तकेनेत्यथेः ॥ वदिश्डताजादिप्रत्ययापेचल्ाद- लक्‌ वरङ्ग: ॥ भाव्य इहापोति । (भा) यदयन्तरङ्गेऽपौदं ख्यात्‌ तदं त्रापि अरन्तरङ्गलार्‌ यण न ख्यात्‌ que परलादिति वाधकतकेण समाननिमित्तकमेव निरवकाश पराभ्यां वाध्यते इति। तत्‌ afaaare यथा त्विति ॥ क) ननु GRIMS GHIA: MAA SUG WE Se श्राय्‌ इति । (के) विभव्यान्वाख्याने दोषः। ‘gy “शिङ्गिविशिष्ट” परिभाषया दति ara: tt ९ परिमाषेष्ुरे- ऽ२॥ [कानानानि खआलनदुसक्तोपसनं गङखत्वान्ययवायावेकादे तुग्‌ विधिभ्यो ATTACH ॥ वेन वानौयम्‌ । णो शानोयम्‌ | म्ते ग्लानौयम्‌। से arta गलाच्छचम्‌ | Bega | श्यावं च प्राप्नोति रते च विधयः (gi ९। ४५। ६।१। ७८-७4) परत्वादेते विधयः स्यः | चाव प्रव्न्तर कृतः | गदेसकोपस- नङ खत्वं च प्रयोजनम्‌ | अतियंच | fare | खतिररिष्छवम्‌ | afag- दात्वमन्तरक्कं मवति ग्लाष्छधमिति ग्ला ग्ला इति किबन्तम्‌ | atte तथा विमन्धाग्धाख्याने म्ले च्छजमिति faa यदि पव तुक स्यात्‌ वदा रजन्त- mare स्याद्‌ यथा दौकितेति | उपदेश््रणानपेक्तया चेतदुदा- ` र्णम्‌ । खअतिरयंजेति । अतिरे अत्र इति fet आयादेशे स्नभन्त- लाद्भलो न स्छात्‌। ओआराश्रस्रोदमिति । tame इदमिति fe ९१८ ACTA aa: | (विप्रतिेषे परं कार्यम्‌ । \।४।२।) (ख.१।पा.४।या.९)' लोप इति । क) खदा ्न्दाकारसेत्यथः ॥ मन्वजाद्यदन्तलादौ ्रष्दशयेव ys निपातो युक्रोऽत श्राह we इति ॥ (कै) न्धाख इति । (क) शाखो यलात्‌ क्मबाध्योऽपि wee इति भावः ॥ were इति | (3) 'अन्तिकवादयोनंदसाधौ (पा) द्यादिनि्देभेः क्रमातुसारस्य श्वं निपातविधिभ्यो वलव्र- भ्ञापनारिति way भाष्ये संख्यातानुटेश इति । (भ) ॥ णी) नि, ज, मम) en णि कान्य # नय ९अ५।पार३। ष्‌ ¶३। (मभ "rem ^ _ षम्‌ । MTT | धाना्व्कुलोदम्‌ । निव्बौप्रानोदम्‌ | नि. रागसोदम्‌ | निव्वौप्रानिष्छम्‌ । निर्वारायलिष्छवम्‌ | गदैसकोपसजंन- खतं च पराप्नौदयेते च विधयः (१। २। ४७-४८॥ {। ९। <८-9६-१०१)। पर्वादेते विधयः सयः । meester भवतन्तरङकतः | तुग्‌ यणेका- TIT TAM: स्यात्तदा तस्यान्तवद्मावाद्‌ KS Wa रूपं ग सिध्येत | छम्मिचिदरेति । पदसमुदायस्य विभश्यान्वाख्याने afafex अचर दरति शिते यदि wd यण्‌ स्यात्‌ तदा तुर्‌ न सात्‌ । गपंसकं चाश्रापरिचि इति eee । Urata वधानात्‌ | gay दुब्कताविति | कथं TACT AWTS MNT | १६९ (ख, tI पा. 81 खा. ९) ( विप्रतिषेधे पर कायम्‌ ।९। ४।२।) नलु ara प्ययाषंख्यद्बपरा्षिः । ae विध्यङ्गलात्‌ । नापि शानाख्यप्रमाणष्य waafaemfef ea श्रनूद्यमागथोरपि तत्‌ प्टततदुं्टलादिति भावः ॥ सिडत्वाचेति। क) faut शक्‌ न्यायेनाच श्राभौया सिद्धलं वोध्यम्‌ ॥ नलु उपदेशे शरावमनेमिन्तिकम्‌ weeny प्रत्यथोत्‌पश्यनन्तरभाविन इति सम्मधारणाभावादा विभज्येति । कै) “श्रभचितोति" प्रसज्यप्रतिषेध दति भावः ॥ किबन्तमिति | कै) कन्तेरि fara षष्टो समास इत्ययः ॥ नये aa इति। ९ अर । पार Are! दे्णुण्डदौत्वदौर्तवेल्मुमेत्चरौ विधिम्यः। वा। यणेकादेग्रगुणडद्यौष्व- दौषतत्वमुमेष्वरोविधिभ्यस्तुग्‌ भवत्यन्तरक्तः ॥ यणादेश्रात्‌ | अभिचिद- wager चमदेश्रात्‌ । खभिचिदिदम्‌ । सोमछठदुदकम्‌ | गुणत्‌ । अपिचिते। tage» ढेः । प्र ऋष्ककः । प्राच्छेकः । Stag । aft. भ नु प्राप्रोति | बावता बिद्यायोनिसम्बन्धवाचिनाग्टदन्तागां इन्द्रे स विदित इति चिभ्यमेतत्‌ । धियतौति । fa धारणे तिपि शे हेते तिबाश्नथो गुणः प्राप्रोति | विकरणाश्चय eae भवल्यन्तर कत्वात्‌ | यशादेश्यचेति | “एरने- काच" इति यण । जुङ्बतुरिति। का अतुस्‌ “ङः सम्मसारणम्‌'” “engerer dee मषामाशप्रदोपोश्द्योतः। ( विप्रतिषेधे पर कायम्‌ ।\।७।९।) (अ,१। पा, घा.९) एवं ¶ एतत्‌ प्रयोजनमेकदश्वक्षिरिति भावः ॥ ्न्तवदिति। ॐ) “a नपुसकमि"ति नपुंसकलस्छापि शासौयलादतिदेग् एति भावः ॥ पद्समुदायस्येति। @) पदस्य (प) पदात्‌ (पा) इत्यादौ पदसमुदायष्छायन्वास्यानदग्ेनादिति भावः ॥ पुंसि विभक्तयेति। ) न च सुबपेच्चया परलात्‌ प्रथमं an इति कचं सुपा यत- धानोक्किरिति वा्यम्‌ “श्रप्निचिद्‌” दृ्यादौ एणएतुकोः were: णायाः FH भावे ठतवेन तुकः पूरवंमन्तरङ्गलादिभक्तिः सिद्भवत्‌ हत्येवाख were प्रटन्तिरित्याश्यात्‌ ॥ भा विति । सोमह्तति । दोवलात्‌ । भगद्याम्‌ | rage ॥ शैतात्‌ | गग. दति । भनगद्यति । qa खभिचिग्मन्यः। सोमसुश्भन्धः ॥ रत्वात्‌ | wa: | waa । Clee: | सुछ्लद्ति | पापक्ञद्ति । खनानदभ्यां चेति वक्षयम्‌ | GAT! TREAT । तुक्‌ च प्रनोयेते च विधयः ( १।१।०१. च” इति सम्मसारणे हते यद्याकारसय लोपः स्यात्तदा स्यानिवाचादसिड- वदभामादिव्वलिडधलवात्‌ चोवष म स्यात्‌ । शौपरगवौति | उपगोरियमिद्णि ate च छते यदि प्रययायुदात्तल्ात्‌ पिदनुरात्तादा a लोपः शात्‌ तदो- दा्षनिडक्ति खरः दकारस्य न स्यात्‌ । खमिरिश इति | बद्यपि प्रमयः ACTA । ६७१ (अ.१। पा. 8। शा. ९) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ । १९।४।२।) प्र कच्छवः प्राच्छकं इति । (भा) षवतुको रित्यनपेखेदं वङिरङ्गवेनापि सिध्यति arin दति त्‌ नाख्लेबेव्यभिप्रायः ॥ चिन्यमेतदिति। (कै) सुकृतादि शब्दयोऽपि प्रकरणादिना यदा खलिग्‌विशरेषं पय्थेव- सानं तदा इदमुदाहरणएमित्याङ्ः ॥ ननु शस्य fearzqua कथ ufa: दयोरप्येकनिमिन्तलेन श्रन्तरङ्गलाद्यभावसेत्यत श्रा तिबाश्रय इति ॥ (क) गुणः । (के) TITTY: ॥ रुरिति । (के) टको aq” दति तु caer वाधितमितिभावः॥ उखानिक- awy पूरवरूपमपवाद इति तात्पर्येम्‌ ॥ | ७१३, ७७, १०१।०।६।१६११।६।१।९९।७.२।१९१९.१.०२।७,४।२९।९।२।६७ ) | परत्वादेते विधयः Me] तुग्‌ भवत्यन्तरकृतः ॥ इयखादेश्ो गुणात्‌ | वा । WIS गणाद्‌ भवत्यन्तर कतः परयोजभम्‌ | धियति । रियति | इयणा- देच प्राप्रोति yore ( ६।४।७७।७।६।८द ) | परत्वाद्गुणः स्यात्‌ | इयखा- देशो मवव्यन्तरङ्गतः | उवढादेश्रश्चेति वक्तव्यम्‌ | प्रादु डवत्‌ | प्रास॒खवत्‌ | अ ० eaten eects eer el A ०१ -गगिररििषषरिौषिषी EN — nn a रहितायाः awa प्रयोगो नास्ति तयापि avers विभन्छान्वाख्यने क्रिय - माणेऽयं विचारः कियते । यद्यपि प्र्यस्य नित्यत्वं तथापि अन्तरङ्धेखेष , faery तदाभितम्‌ । पचत्वतरेति । यद्य पूवे यण स्यात्‌ अगश्धिधाविति श # ९१७२ मह ाभष्यप्रदोपोद्दोतः । ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।९।४।२।) (अ.१।पा.४।घा.\) यद्याकारेति। (क) नतु “age” सभर्ाकररोल्या चिकौषतोत्यादौ “a परस्मिन्‌” इति शानिवल्ेन तुगभाववत्‌ जडवतु रित्यच पूूपे- ऽपि ve श्ानिवल्लात्‌ उवडोः प्राक्निरिति Sa पर्व waar भावेन तद्‌ दे्ठकविधेरभावात्‌ LATS: ॥ उपगोरियमिति। (कै) अनकारापत्यमिति we येके । गोचाणि तु जातिलान्‌ डोप एवद्यादिति न खरः प्रयोजनमिति भावः ॥ परत्ययाद्युदान्तत्वादिति । (कै) एतदणः पिदनुदात्तत्वादेति क) एतनङोपः पिदनुदान्नमपि बोध्यम्‌ ॥ उभयापेचशोपाद शर ङ्कमेवेति च VEU VMN! वा। TEATS यणादेशात्‌ भवल्लनरङ़तः प्रयोगनम्‌ PAG! । AT । पुवेतवं च प्राप्नोति यगा WHS ( ६,१।१०८।६।४।९२ )। परत्वाद्‌ TMM स्यात्‌ | पवां AIA WHE ह आक्षारलोपात । वा । ङ ्ाक्षारलोपात्‌ ye मवयन्तर त प्रयोभनम्‌। शुङवतुः । AMS | पूर्वत्वं च प्राप्नो ्ाकारणोप्च (६।२।१०० श्यानिवत्वनिषेधात्‌ उत्वं न स्यात्‌ । wearer परिय हति । पर्या प्रिय असेति चिपाद बङगरोहौ हते (“तदितायै'ति इयोः पदयोः वतृएदषः ठ भिपदाङ्नमवदुतरोहिनिमित्तः पूवेपदप्र्तिखरो बद्विरङ्वाघ् प्रवते | मड भाष्यप्रदोपोद्योतः। १४६ ‘qt (UT 8 | या, ९) (विप्रतिषेधे परं aaa ।१।४।२।) ` प्रत्ययस्येति । (ॐ) एकादेपेऽपि पूर्वान्तवत्वेन सुपः प्राप्तस्य नित्यत्वं नेति त॑शेति ॥ भाय परत्वाद्यणिति । (मा) शब्दान्तर प्राप्तेनित्यल्वं Aw | Beau wenn श्रारे ग्रस्तदाहं उत्वं नेति ॥ (कै) तेति । (के) aafa सतिशिष्टवादिदं सिद्धं तथापि अ्रकरङ्गन्यायादपौष्ट- षिद्धिरिति भावः॥ वदिरङ्गे ठते इति । (कै) श्रयं हि न्यायो य॒गपत्प्राप्तौ अन्तरङ्गस्य प्रथमं प्रटृत्तिबोधकं एवेति भावः ॥ See ot, ६।४।९8 ) 1 परलादाकारणोपः स्यात्‌ । yee मव्न्तरङ्तः॥ खरो लोपात्‌। वा। खरो सोपाद्‌ मवदन्तर ङतः प्रयोजनम्‌ | शौपगवो St HAT) खर्च प्राप्नोति लोप (१।१।१-४।६।४।१४८ )। परलवाक्लोपः स्यात्‌। खरो भव तरकुतः ॥ प्र्यय विधिरेकादेध्रात्‌ | वा । पद्चयविधिरेकारेश्राद्‌ भवचन्तरतः प्रयोजगम्‌। अभिरिश्धः। वायुरदर्कम्‌ ॥ प्र्यविधिं ` तेव ॒ततृपएरषसमासाश्रयं शालाण्ब्दस्यान्तोदा नत्वं भवति । पूरव॑ध्ण्ड वलयस्तेन cag सिध्यति | afecy कते TATA एत ? इति प्राप्रोति । «eg मचामाथप्रदोपोद्द्योतः| (विप्रतिषेधे परर कायम्‌ । १।४।२।) (अ.९।पा४। घा.) परवोक्तेति। (भे) चरन्तरङ्गे ane afecyafag तददिरङ्गं शतं चिकोषितं च॒ Taq ॥ नलु स्योन cay परलाद्एणे त्या शिद्धबेऽपि दकोऽभावाद्यण्‌ न स्यादत WE शास्त्रेति ॥ (के) नन्वेवं शौत्यितिरित्यादौ सोने एणश्रा्तवत्‌ वदिरङ्गमाध्‌- दात्तशास्तं म प्रवन्तेत इत्यत श्रा चन्तरङ्गेति । (क) यगपष्मातौ वहिरङ्गख न पूवे प्रतिः । Ree तु रनर भवत्येव afecefafa भावः ॥ भाय वदिरङ्गलक्षणस्येति | (मा) ऊद इति शेषः ॥ श्रेकदे शो समाधत्त नाजानन्तय दूति ॥ (भा) मिनी म ee, १ छा Ra प ष 10१ 0 च+ १ [| ^ णी ^ । | गीती ET ्ाप्रो्ेशषादेश्रञ्च ( ४।१।२।९।१।१०१ ) प्ररवादक्रादेश्रः Wy! प्रयय- विधिमवधनत र्तः ॥ यणादेश्राशेति वक्तव्यम्‌ ( ६।१।७० ) | शम्िरच । वायर्र | MAM वशविधेः। लादेशो वशंविधेभवत्यरङुतः प्रयोभमम्‌ | प्रचल | पठत | शादेशख प्राप्रोति यणादेश (६।४।८६।६।१।०७) | परत्वात्‌ यणादेशः स्यात्‌ । लादेशो मव्य न्तरकृतः | ततादषो नोदात्त अनयेवेति | दयं हि enfant) पूर्वोक्ञप्रयोगनिष्यादनात्‌ । ग्रासना सिदधतवाश्याद्‌ बहिरकलक्चय ग तावत्‌ प्रवत्तेते । खन्तर कृलद्दये तु प्रत wa fafanagraes बहिरकलच्तणप्रटत्तिः | amare इति | अधो. मद िाव्यप्रदीपो द्योतः | ९४५ अ.१९। पा.४। घा. र) (विप्रतिषेधे परं कायम्‌ ।१९।४।२। ) अचोरानन्तय्येमिति | (क) श्रयोरिति द्दितल्लमविवङितम्‌ । तेन वच्छमाणेन षवलतुग्‌- questa श्ञापकेन भ विरोधः । श्रचोऽप्यानन्तय्येनिमिन्तकेऽन्त- रङ्ग कर्तव्ये कृते च तिन्‌ प्राप्ते WATE कन्तव्ये जातस्य aft गङगा धिद्धवं मेति तदः । एतेन पचाबेदमित्यादौ गरेऽजान- नस्यश्रयणात्‌ अरसिद्धलानापन्तिरित्यपास्तम्‌ ॥ aa इन्द्र धियति । (मा) cafe च faga ॥ Was? (भा) द्व्यच यणि लोपाभावद fag: ॥ तुक्‌ तु Netra इति । (के) VASAT BA प्रत्या पूवं पद सम्बन्धेन समासे जाते तज संहिताया नित्यलात्‌ waren पि तुगपेचया पददयसम्बन्धो Une | वा । तत्यषान्तोदात्ततवं पूवपद प्रछतिखशाद्‌ भव- चन्तरङ्गतः प्रयोजनम्‌ | पूवंश्चालाभियः खपरप्रालाप्रियः। तत्‌एरबान्तो- दात्तलं च प्रापनोति पुवैपदप्रष्टतिखरतवं घ (CRRA) | परलवात्‌ WUT स्यात्‌ । तत्‌एरषान्तो दात्तत्वं भवन्तरकुतः ॥ रुता- स्याः परिभाषाया प्रयोजनानि acute परिमाषा aaah यदि सन्ति रानन्तव्थमाधित्य wy काथं विधौयते तवेषा परिभाषा गोपतिरते | यदयमिति | कोऽसिचदधगयेति | वहदिरुङस्येकादे णस्य सिद्धत्वात्‌ षत्वं म भविश्चति । तुक्‌ तु प्रवर्तिष्यते दति क्रिमसिद्धवचनेग | यदयमिति । दि्- ९४१ महामाश्यप्रदौपो द्योतः । (विप्रतिवेधे परं कायम्‌ ।१६।१।२।) (अ. १। पा.४। ey) वपिचदधोकारेशरश्य zara weal संथोगा्रलोपापेशया eq afecpanfegeacfages anafafct भावः ॥ षलग्रहषं तु न युक्षम्‌ श्नापकं बेपादिकेऽन्तरङगे तत्परिभाषावाः काय्येकाशः परेऽयप्रटन्तेविंस्ननो यसूजभाथसश्रतलात्‌ | षलस्यापि पददय- सम्बज्धिवदयापेचवेनाग्तरङक्गलाभावाश्च । न वा Wale शादो “gi धातुरपसरंन eee” दत्येकादे ग्रोऽन्तरग्गं इति वाश्यम्‌ । साधनवोधकपरत्यथोत्पश्यनन्तरं पदान्तरसम्बन्धे निमिन्तका््यात्‌ एव- मुपषगेषग्बम्धेन तज्निमिन्तकष्यान्तरङ्गमिति तदथं न तु wae निमिन्नादपौति ace दति \“सस्मषारणाचे"ति सजे 'भाये खट ara) aa हि Set Wes Tee षव्ंदोर्षात्‌ एण. can । gz कात्‌ पूरव” इत्यादि सभेववणुक्षम्‌ । इपसगांधन Ee ए 1 1, श ^ षा), [` री [काणा क "पकरि = , } 2 eee CGC ULI gers २ “भाष्ये arog “eae” gaat मालति cue 8 Bd | Wl ZT Ua i प्रयोजनानौलेषा परिभाषा क्रियते ननु चेयमपि कतव्यासिडधं बड्िरकुलच्चय- मन्तरङ्कलक्तण इति । किं प्रयोजनम्‌ पचावेदम्‌ परचामेदम | असिद्लाद्‌ बहिरङलचस्य गणस्यान्तरङलक्तणमेत्ं (६।४।९३) मा भदिति। उभं afe कतय | Rare । अगयेव सिद्धम्‌, दापि Ute स्योने्सिडलाद्‌ aferqaqug गगस्यान्त TFA यादे शो भविष्यति y यद्यसि 9 1. 3. . _ प — ay खस दति fat ae सम्म लारणमेव करषयम्‌ । तज हते पूेकादेष च श्चाञ्नये wa “alate fa eat fad दिह इति । अनक्षारानं चोपपदे बहेभ्डन्दसि feat quads प्रमोगदण्र॑ने बा सति awe: fal ACTA Aa: । qos (अ.१९।पा. 8 । धा, १) ( विप्रतिषेधे परं कायम्‌। १।४।२।) पूष wae: पर्यये wa उथसगेन waa दूति । सति इति खितेऽन्तरङ्गतराथंकोपसगं मिमिन्तकलवाद्‌ पसगार्थाभितसुपगं- निमित्तं STATE यज्ञ न तथा तच पूर्वांगत^खाधनका य्थमेवा- नरकमत एव “प्रदः” tas “gut वदहिरङ्ग” इति are उकम्‌ | ्र्ास्च परिभाषाया भाय्येऽन्यच क्राणव्यवदहारा दि यमेकदेश्छक्तिः | एतज्‌ ज्ञापकेमान्तर ङ्गपरिभाषाया श्रनित्यवमेव ज्ञाप्यभिति Aaa | द्रौ सिद्धति परिभाषासत्े त विभक्रिनिमिन्तसम्प्रसारणस्य व्याश्रये रनर गररेऽबिद्धलान्तदभावे get णस्या सिद्धलात्तदभावे च ृद्यथमूडावश्यक दति भावः ॥ नन्वकारान्तोपसगे चोपपदे अरवणा- भावात्‌ पररूपेण वाधाञ्च । »““ठद्धिरेचि'” दत्य प्राप्तौ “NT wet: qa विगरेष इत्यत श्राह १ “साधनमेव । इ | २ “ज्ञापकेन इत्यारभ्य “fanfafafan”’ card नास्ति इ एस्तके ॥ ३अ९।पा१। gsi ¢ सम्मरसारगस्यर वयाश्चये | ze हिरकशच्चणमन्तरकुल्तय द्यु्यतेऽक्षद्यः | हिरण द्युः ्रसिडत्वादषहि- इलक्तणस्यो ठोऽन्तरङ्कलच्तणो यणादेशो न प्राप्रोति (६।४।१९।६।९।७७)। ष दोषः। सिद्धं बहि रक्लद्वणमन्तर लच्तग Kaa ततो व्याम नाजानन्तर्ये बहिदृषपिः, इति । सा तद्वा पररिमाषा WUT | म Ran) खाचार्ण॑प्रसिन्लापयति भवषयेषवा परिभाषेति यदयं षत्वतु- Wat भविष्यति किमूडादेग्रविधानेन परिमाषाया जापक ऊड विधिः) Tei हि eat बद्िरक्स्य सम्भरसारणस्यासिडधलवादन्तरदे Tat न स्यादि" [र्‌ पिधोचते) पुर्वबुकामश्रम इति । पूवे इषं कषामध्मो ख इति fart § 8८ AGATA yea! | ( विप्रतिषेधे पर Ty) १।४।२। ) (RII Bray अनकारान्तेति । (कै) ददमकारान्तो पसर्गोपशक्षणम्‌ ॥ areata | (3) न च न्तात्‌ fata व्यादिभ्यौ विहितल्वाभावेन सश्मषारण- भावे विश्ववाद्भ्ष्दो शोकेऽयस्टेवेति वाच्यम्‌ at शुप्तभितयख काचित्कतया णिशोपसय खानिव्ेन तच “ary ऊट्‌” que. प्रा्निरेवाभावादित्याहः | agit लोकेऽपि वेणि aim. Saal TAIT | अष्टतेरिति। (के) धाद्वनामनेकायलान्ञाथभेदः ॥ भाषे तस्येतस्येति । (भा) afeg वदहिरङ्गमिग्यसेत्यथेः ॥ [_ CS ।पा४। द्‌ cari ए सी किणि कोरसिङः (Ci Qi Se) इदयाह । दयं afe परिभाषा कथा “वहिरक्लच्चणमन्तरङ्लच्तण'› दति । रषा च न Hea) याचाग्धप्ररत्ति- चाप्यति wade परिभाषेति यदयं “वाह ऊठ” (१।४।१६२) vad wife | तस्य दोषः पूवेपदोषरपदयोषटडिखरवेकादेश्रात्‌ । वा । तस्येव लक्षणस्य दोषः पूर तरमदयोढढिखरावेकादेदरादन्तरङ्तोः TINH: स्यात्‌ तदा पूरवोत्तरपदयोयपवर्गाभावादुमयत शाश येऽन्तादिवद्वावमिषधाश्च “दि्ोऽमग्राणाम्‌'' “creat म इयत्तरपदश्दिगे स्यात्‌ उत्तरपद सवे चेति षरब्दादिकशन्दा२े महामाव्यप्रसेपोद्द्योतः | dee. (अ.१।पा.४ चखा.) ( विप्रविषेधे परं कावम्‌ ।१९।४३९।) पदिशोऽमद्राशाम्‌ इति । (क) दयनुवक्तेमाने दति शेषः ॥ श्रभापि खर उदाहतः अत दृ्यभिप्रायेणाह उन्तरपदेति ॥ (के) चख शब्दादिक्‌ शब्दाश्चेति। (कै) श्रनेन विहितं पूर्वंपदाग्तोदान्ततवं तथेव व्यपवर्गाभावान्न श्या- दिव्यष्यः ॥ भाये ,. "उदके केवले इति । (भा) मिश्रवाचिनि समासे उदके परे पूवं मन्ोदान्तमिति azz: । एतद्‌ दाइरणएमेकदे शिनः। ?श्रन्दादिवश्च'” दति दषे पूर्वान्- बद्वावेना्ेततखर साधनात्‌ उभयाश्रथवं तु aT) ५““एकदेश्र- CHO sl Tran RHC पार्‌ ६६९। RC mei ara ४ परिभाषेन्द््रे ९७ । मिनिततात्र प्राष्ठतः । पूरवेषकामश्रमः। अपरीषकामश्रमः (9 । ३ । १४ ॥ ९।२।१०५) । शृडोदकम्‌ तिलोदकम्‌ । उदके केवले (¶।२।९९) एति पूरवोत्तरपदयोबयेपवर्गाभावाच् स्यात्‌ । te दोषः । arandwate- शापयति पूर्वोत्तर पदथोख्तावत्‌ काम्ये भवति नेकादेश्य इति यदयं “Fry we” (७ । ३ । २२) इति प्रतिषेधं fe) कथं छता ापकम्‌ । तथेव पूषैपदानोदान्तलवं न स्याद्‌ । Sawa च एतदुममं पूवेकाकंनद- त्तिक इति । गडोदकमिति। उदके Fae दति पुवेपदान्तोदात्तल्वं ब ang | उदश्विदुदकमित्वादातरव तु स्यात्‌ । TIT व्याकरणान्तरे कणं विचार - 82 cue मदहानाष्यप्रदौपोद्योतः। ( किप्रतिषेधे पर कायम्‌ ।१।४।२।) (ख,१।पा.४।घ१ ) विहृत्याभन्यलार्‌”द कशष्दश्याणद कशष्देम ayeriata aw Raz भाय ‘Amara । (भा) भनूभयत श्राश्चयणेनाका दिवश्वाभावेऽपि 'अरन्तादिव्ेऽपि यप- वर्गाभावे वा शोभे इति तदुदाहरणे विकार विशिष्टे तद्भावेन पूवपद ल शष्दे एकढे पर विक्षतन्यायेन इृष््रशष्दत्वात्‌ सामर्थनाम- दृद्धिगिषेध varg श्रत श्राह इन्द्रे दवाविति । (भा) रको यस्येतौति | (मा) यद्यपि afg: परा तथापि लोपो नित्य इति भावः॥ न १ परादिवद्वाबेमेकादेशविशिष्टस्योश्रपदलमेवाख्िति aga xf aay एकदे शवितन्यायस्याणाहार्थयारोपबोधकलेन व्यपवगंश १अ७।पा३। घु २२। a “aanfcarasfy श्यपवर्गाभावे वा” इति गाति इ TRF | रे दावधो । तजेको “यस्येति च" (१ । 9 । १४८) दति लोपेन हिते अपर एकादेशेन | ततोऽनचक LH Aer | aT कः NAT टदे | urate लाचायेः पृवपदो त्तरपदयोस्तावत्‌ कषाये मवति Aare इति ततो rea परस्येति प्रतिषेधं शास्ति ॥ यणादेश्रादि यवौ । वा | यशारैग्रारि- युवावन्तरङ्तोऽभिनिष्ेला्न orga: | वैयाकरणः Steg इति । शं fe पितुमा यणादेश्रादिति । शोपो भविष्यतीति | गु बहिरङ्गवादियवोर- सिडल्वाह्लोपो ग प्राप्रोति । अनाः | समुदायस्यासिङ्धत्वं भादयवस्येति | समुदाबस्यासिडधत्वे सामण्यास्दवयवदस्पराप्यसिङ्धलमिति feat | मदहामाष्यप्रदौपोद्थो्तः । १५९ (श.१।१ा.४।घ्रा.९.) ( विप्रतिषेधे परं कावम्‌ ।१। 8 181) निरूपयितुमशष्यलात्‌ । किञ्च॒ इश्ररूपोन्तरपदाचश्ानिकटदध- ITM ATLA FECA PTA ॥ पाणिनौये तादश हचणाभावादाह | प्रसङ्गेनेति ॥ (के) तदेवं दशयति भाग्ये eau हि भवति व्मोरिति ॥ (भा) अनवकाश हेतुः अचोत्युच्यते इति । (मा) यत इत्यादिः ॥ वदिरङ्गत्वादिति । (के) दद्धिभशङ्ग इत्ुकतेलज्निमिन्तकला दित्यर्थः ॥ चिन्त्यमिति । (के) एवं च ““स्तामजे" इत्यादि we: पूरव॑पच्छेकदे धि सिद्धाग्ेक- मदति aitefa डिप्रसक यवौ मवव दति । नेष दोषः। अनवकरा ्ावियुवौ । witeet ॥ किं एनः कारणमचोनयुष्यते | ew मा भूताम्‌ Se कायः । Stowe इति | शाम यवौ “लोपो atafe” (६ ।६। ९९) इति लोपो भविष्यति | aw afe लोपो afer Cate | weary इति । उखि पररूपाष । वा। उलि पररूपाचान्तरङ्तोऽभिनिडेत्तादिः- पचेयरिति | प्रच चाय! उस्‌ इति fee यद्यथान्तरङतवात्‌ WET fete तदा ्यपवर्गांमाबात्‌ KANT न स्सात्‌ | रकादेशस्यान्तवत्वाद्ध विष्यतौति चेद्‌ णदमपि रूपं भ॒ सिध्येत्‌ । चासि्यस्येति । स शोपापवाद Karey । ६५२ महाभाव्यप्रदोषोदुद्योतः | ( विप्रतिगेधे परं कायम्‌ ।१\।४।२।) (ख,१। प्रा, 9।सा.९) रेश्चिगोरक्रिरिति भावः| aga: परिभाषारम् दोषात्‌ परिभाषा न कार्यां दति परवेपकिणो are तामादाय दोषोद्धावनयक्रमिति चिनधमेव विनम्‌ ॥ या उसिति खित इति । (के) श्रन्तरङ्गवादिथः पूवे यलोपः | व्पवगाभावादिति। (ॐ) था श्रष्दाभावादिति भावः॥ न सिद्धोदिति। (3) उकाराय TATA भावः। यारिति se सोनो faen दति भावः ॥ wat था दय cee Te Kft “att Gq” इति Qe भये ॥ ननु नित्यामरङ्कवेन werd थाखेव दुशेभोऽत श्राह a CHormri gees witut ब प्राप्नोति (९।६।९९।०।२।८० )। wey; यनेयः। मेष दोषः। मेवं feared या इवेतस्तेय मक्तोति | कथं तद्दि । वास्‌ शकि सति ऋवं ग विद्येत्‌ । रकादिति । पेमेकारेद्े छते cenit HY माव्यप्रदोपोदुद्योलः | cus (अ.९।५.४।आा.६) (विप्रतिषेधे षर कायम्‌ । २।४।२।) सलोपापवाद्‌ इति । (के) वाणेपरिभाषयेदं सिध्यति ॥ agit तु भाग्यम्‌ । शग्‌- ara: फले faieare यद्यति | (के) लकि तु “Cm शृमते"ति निषेधः इति भावः ॥ भाषे परत्वादेते इति । (भा) परत्ादुत्कुष्टलादन्तरङ्गलादित्ययेः | तदार अन्तरङ्गानपौति ॥ (के) दति शिवभट्रसुतसतौगभजनागोजौभटू रते मदहाभाष्यप्रदोपोद्योते प्रथमाध्यायस्य चतुथे पारे प्रथममाहिकम्‌ ॥ ९ ्९।पा१। खर्द्‌ वमन्यते ॥ यणादेशात्‌ | TAU कुलं प्रामणि कुलम्‌ । सेगान्यः कुलं सेनानि कुम्‌ p अथवा यावेकादेगेभ्यः । गवे हितं गोडितम्‌ ॥ रायः कणम्‌ रेकुलम्‌ । गावः कुलं गौ कुलम्‌ । agi डकमयम्‌ ER च mated च विषयः ( २। ४। ७९ ॥ ९ । १। ६८--9-७८--१०१ ) | परतवादेते विधयः स्थैः । सुग्वलौयान्‌ दति ame लग्‌ यथा स्यात्‌ I नि acted Waite fen सति पं न सिर त्‌, “खन्तरक्नपि भिधोम्‌ sfeegt शुकी वाधते, इनस्य परलबोत्तरबदयोखं cae च्‌ पितल्यात्‌ विम्‌ ॥ महाभाष्यप्रदीपोद्योतः। घतषां wradterat महाभाष्ये fret ॥ श्रलब्धगाधे गाम्भीर्याहुतान इव सोुवात्‌ ॥ "नकर ु स्यास्य नदो । १।४।३॥ नतु चुपदाभावे "ह्याण्यमातेऽतिप्रसङ्गः स्याद्या विति दिवै- नित्छरयोने विग्रेषोऽत श्राह १९ “स्द्याखमाबेति way” इति wife परक । य STS गदौ ।१।४।९। य इति किमर्थम्‌ | खदा माला। किच स्यात्‌ | खदाबन्धः माला बन्धः | गदौ बहुनि (C1 २।१०९) इयेष खरः TERT । दष च बड खक इति गद्यतश् (५ । 9 । Que) इति निचयः क्षप्‌ प्रसब्थेत ॥ भ दोषः | आआचागेप्रहत्ति्चपरयति गापो wale भदतोति wee एेरमम्‌ श्राखयागदणसामथ्याख शिङ्गव्यतिरिक्रायेभेदः शन्दभेदनिया- मक दति a दोष इति ara: ti बहपिदठ्क इति । कै) श्रनन्तराभिति श्रध्याहाय्येः ॥ समानधर्मानुपपन्तिमेव दशयति निरदेगरातुपपत्या इखपक्ष्येव युक्रवमिति seize परनन दति भावः॥ भाषे निदेशो नोपपद्यते इति । (भा) हान्दसत्वकण्यनं sata भावः ॥ दीचेमाज्ग्रदणायं तत्‌ स्यादिति न टेयालमतं श्रा sure चेति ॥ (भा) Tape (9 । १। १९६) इति एथग्‌ aaa करोति। दह तहि ATR मातुरिति शाण गद्याः (9। RI ११९) इट्‌ प्रसण्येत | किं एनरिद Shiite अषोखिद्‌ कखयोः। किं चातः | यहि दोयोः Owe ग इति facet गोपपदयते | दौर्घाजि पूर्वसवयं,प्रतिभिध्यते (९, dug भङाभाग्यप्रदौपोद्द्योतः। ( य्‌ स्मास्यौ गदौ । ६।४। RI) (GL LIS Le, २) गतु खनिं ऽपि “ध ya एति” भिन्नायेकवचनतात घामानाधिकर्धातुपपन्तिरत श्रा इख इतति । क) वेदाः प्रमाणनि इ्यादावष्येवमेव ॥ नन्बेकला विषक्षापेचथा a दत्यस्थासम्बन्े एव कर्य WA श्रा श्रसतौति ॥ क) नतु इखनिर्रदोधंयोनं शादिति gat नोक्रमत श्राह दौधयोरपौति ॥ शरतुवत्तते इति । (3) तश्च सप्तम्या विपरिणमय्य श्ष्दसंन्नाथां विधेयाधां vraag न दृद्ययेकरणादिति भावः॥ नास्ति fasta दति । ) वेचनारणमं प्रतोति शेषः ॥ wa त्विति । (क) असन्दि्धे सन्दिग्धव शनमेतत्‌ ॥ १९ प्रमाणम्‌ । क ॥ ६।१०५) । उत्तरत्र (६।४। ६) च दिषेषगं न प्रकल्येव घ॒ ङखाविति। यदियम शसो SU wat Tas यु डौ चेति विप्रतिभिद्म्‌ । अष खयो हं शकटे अथापि प्रसच्येत (© । yi os) | गेष दोषः। TAT मच विमार्भा मदौलंदेजितश्या। sat शोष्यते | हे शकटि है we मदहाभाष्यप्रदौपोद्थोदः | १५७ Gta 8 1G) (य्‌ स्वरास्यी गदो 1h 8181) waa इति | क) पाटाऽभावेऽपि प्तवतोऽक्तित्रथाद्‌ (गढ) fa डनैषि “प्रकट” wee त(षोत्चमिति बोध्यम्‌ ॥ afer मेद इति । के) एवं चोभाग्यामपि अवश्यं वचनं काय्येमित्धाश्रयकं भायमेक- दिशक्तिरिति भावः॥ मनु किं ्न्दोऽनिधारितविग्रेषविषये प्र प्र्रविषयतरं च निधमाथेले प्रथोजकमत श्राह कोऽथ इति । क) अरथः प्रयोजनम्‌ ॥ सम्बन्धः | कै) विषयविषयिभावः। warawafgatutare: सम्बन्धायेक- ला दित्यथेः ॥ प्रश्नविगश्रथले वौजं cia qe प्रयोजकलमाद aq (के) ९अ४।पा९। घ्‌ ४५। Taq raga एति । ew तद एकटिवन्धरिति गदौ weft (६।२।९०६) येषु खरः प्रसन्येत | इष च बङद्रकटिध्ति गद्यत (५। 8] tue) दति नियः कप्‌ प्रसन्येत | नेष दोषः | पिति yew (\। 8 । ई) दतथयं नियमा भविष्यति | शिखेव च्‌ कलौ नदौ awl भवतो गान्रभेति ॥ 88 dus महामाष्यप्रदौपोदृद्योतः। (य eavelt गदौ ।९।१।६।) (ष्.१। परा. 81 घा. २) दद्यादि ॥ एवं विधयलाभिमतान्यया सिद्धि नियमप्रयोजिकेति फलितं तदाद भाय विधेयं नास्ति (भा) त्यादि i seat ‘at नदौसंन्नो ata | भा केवलस्त्ौ शब्दादौ wg तदन्ते चान्णपि faaetfagt नित्यर्थाज्ञानात्‌ afi aaa याख्यातम्‌ ॥ ननु गरेषग्रहएप्रत्यास्या- नात्‌ fata गणो भविखतौल्यत श्रा नित्ययेति । कै) fauna खा वित्यनेन नित्यसंज्ञाया एव विधानादिति भावः ॥ भाषे शेषग्रहण न करिष्यते इति । (भा) तत्‌ से हि सतौलिङ्गखयोनेदौ संकाया उक्रलेनानुक्नदो- | लाभावात्‌ aa पिषज्नाविधातुमश्रक्येति भावः॥ ननु faasf नदोलानिटृत्तेराडाद्चपि Blea श्राह ` १, उपरलब्धमाष्यपएस्तके “areal” इति पाठोऽस्ति | उपलब्पविवर्णे तु “eat a” ददयतति । कैमर्थ॑क्यानियमो भवति , विधेयं नातीति wet । दइ चास्ति विधेयम्‌ । किम्‌ । निद्या गदौसंज्ा प्राता सा विभाषा विधेया । तवापूर्वो विधिं नि्मोऽख्वि्पुवे wa विधिभेषिष्यति ग fara: अथायं frat योगः स्यात्‌ Here नियमः | ate gmat | निस्त भविश्यति | तत्रधम्‌ | ACHAT AAMT: | qué (@Q La 81ST 8) (य्‌ warelt नदौ 1418181) एकविषयत्वादिति । क) “एकषंन्ञाधिकारादे”ति Tala हतर ॥ च्मविशेषेण (भा) cage स्रो पुंसा विगरेषेणेति नाथं Tae वाध्यत्वादिति ॥ (क) सामान्यम्‌ | वाध्यवलच्षएसाटृस्यम्‌ ॥ खूजेषपौति | क) "न्दो वदि” त्यतिदेशदिति भावः ॥ तादण्थादिति। क्के “क्ान्दोवदि”त्य तिर ग्रे बोजमुक्तम्‌ ॥ निर्देशानुपपत््येति । (कै) निरदेशकद्िता तिदे शान्यथानुपपत्या इत्यथः । श्रतिरे श विषये तदवैयर्थ्यापत््या“गौणमुख्य"न्यायाप्रटत्तेरिति भावः ॥ शब्दे षन्देदा- भावान्‌ कोऽयम्‌ इति प्रश्रोऽनुपपन्न इत्यत श्राह यथाथे इति ॥ क) WY CHATS eee ce aiecnnmneensaitisicemneninneemnnenesenielatan योगविभागः करिष्यते (९। 9 । ई) । इदमल्ि । यू eet गदो । नेयघुवद्स्यामावस््नौ (१। ४। 9) वामि (९ । ४ । ५) ततौ डिति | feta च Tawar q alert नरौसंज्ञौ न भवतः | aat खो | खो च यु are feta weet भवतः दयषुवखसानो वा नेति च नित्‌ । ९९० ACTA RT: ( य॒ eareat नदौ।६।४।३।) (G4 1 UT 81 eT. 2) सखियमिति ॥ (भा) इतर श्राह यद्येवमिति ॥ (भा) स्व्या्याविति। (भा) कमखण्छातोयुका भाव्यमिति भावः ॥ afeata । च) यद्यपि sree इतिं (मा) श्राख्या इति (भ) wary पञ्चात्‌ षष्ठोषमासे सिध्यति । तथापि खियमाचक्षाते (भ) इति विप्ररोल्ेखादेवसुक्रम्‌ ॥ gatazare न तहदानौमिति ॥ (भा) Senate विप्रतिपशनप्रतिश्लोकासुपपन्तिकथनमसष्गतमत शार शिष्टेति ॥ ॐ) च Udy यदेवं शकषटये GT शणो न प्राप्रोति (७ । ३।१११९) | दितौयो योग- विभागः करिष्यते aaa ग करिष्यते (१।४।9)। कथम्‌ ददमलि 2ST नदो | नेयदुवद Weataet | वामि । ततो एति । छिति ॥ इयएवछद्यानौ sae मदौसंश्ौ न॒ war | वतो कलौ | कलौ श्र य महाभाश्यप्रदौपोदुद्यीतः । ९६१ (ख LIM. 81 SLR) (य॒ स्वराशौ नदो । १।४।३।) छन्दोवदिति | (भा) ददमिष्टमिति ara: इतर श्रा न wate ॥ (भ) तदाचष्ट शरसाधव इति | (क) 'छषोणां तपो माहाग्यात्‌ तदु चारयिदणामस्माकं न प्रल्य- ` वाय दति बोध्यम्‌ ॥ स्ियामाख्यायेते (भ) दूति भाये । WTO शषः ॥ ननु उपपदलाभावात्‌ षमासो ने स्यादत श्राइ साधनमिति क) नदीति | (क) Pare fat विधानाभावादण्योः सन्ना इति वाश्यम्‌। एवं ख SWI स्यान्न तु तन्धादेरिति ara: १ “ऋषोणाम्‌' इत्यारभ्य “न््नियामाखयायेते इति" इत्यन्तं गाति UUs ॥ खगस्य छिति गदौसं चौ भवतः । cages यागौ वा गेति च निर्म | ` ततो fey fe ata waa: | eet a Ket डिति । वतोऽसखि | ष्णि वनितौ च a wet धिसं्ौ भवतः | यस्य ठितौति च निम्‌ | = थद्‌ तदि Ragga न करियते ard केनापि योगविभागेन | अविदधेषेय ९१२ ACTA NT: | (यु सतनास्यौ गदो 1418181) (GRIMS LTR)’ प्रतिपादनम्‌ | (के ) WAG: ॥ भाय एवं तहि विजिति | (मा) खां इन्दोव्लादिति भवः । किप्‌ तु नोक्गम्‌ । तशा- दन्तेभ्योऽनभिधानात्‌ ॥ श्रत एव शंखा इत्यादौ नेलम्‌ ॥ एवं चादन्तधातुप्रहृतिकमादन्त प्रातिपदिक लोके साधिति बोधम्‌ seman विचन्डन्दसि विधानादित्याङः ॥ वणयोः स््यास्ान- क्नैलाभावात्‌ कथं तन्धादौ सिद्धिरत ae समुदायेति । (र) डस शरारलकसर्पितं तदस्तीति भावः ॥ च पक्षे | (कै) तदन्तसन्नापके an we रति चिन्धम्‌ ॥ अच पठे | (त) “शश्आच्छोनद्योः" cafe विषये waza समुदायरूपारोपेष faaie इति बोध्यम्‌ ॥ ९ अऽ ।पा।९। ष्‌ ७०। नदोसंश्ोतसगेः। तस्या इखयोर्धिसंज्ञा वाधिका। तस्यां निमाय प्क्नायामियं ठति विमाषारम्यते ॥ अथवा पनरल्तु दोधेयोः। भनु चो निरदेशरोगोपप्चत इति दौर्घाडि पुवेसवः प्रतिषिध्यते इति वा दसि (CUR) ६०९) देवं भविष्यति । इन्दसौचयते न चेदं इन्दः । मड माष्यप्रदोपोदुयोतः । ६६ह (च.१। पा. ७। आ. २) (य्‌ स्त्रास्यौ गदौ ।६।४।६।) कप्रत्ययपक्षे | (के ) श्रास्या ग्रब्दसत्वेनाख्यागदणएमयक्रमत ATE विजिति॥ (के) प्ररत्तिनिमित्तेति | (ॐ) एवं चाख्याबोधकं ग्रहणएमित्ययं इति भावः ॥ नियम इति । (के) afaa विषयश्ब्दोऽन्यच भावे तद्योतक एवकारो भाष्य wae एव च नित्यग्रदणेनान्वाख्यायत इति बोध्यम्‌ ॥ स्ियमेवेति । (कै) सलोल विशिष्टमेषेत्यथेः ॥ क्रियाशब्दत्वादिति | (के) ्रटृन्तिनिमिन्तभेद एव शब्दभेदे प्रयोजको न तुर विग्रेय- ` भेदोऽपि लिङ्गमेदसतद्वदेपि भेदब्यवहाराभावादिति भावः ॥ ९ङितिहखशचेत्यचेति | (क) १ विगरेष्यमेदेनापि लिङ्कमेदस्तद्धेदव्यवद्धाराभावाद्‌ | इ I RTA_ asia i eee TTA खचाणि भवन्तौति॥ acaet उत्तरच fated गं पक्त य कृखाविति यदि यु न खो अथ क्रलोगय्‌ य्‌ wet इति ` फिपरतिषिडधमिति | भेतदिप्रतिषिडम्‌ । आद्यं यु खादिति | यदि यु ग rat अथ छलौ न ai त णवं विषषास्यासः। ववो ङलाविति । ६६४ । मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( य्‌ स्मास्य गदौ ।९।४।६। ) (ख. १। पा.४। ा.२) हखघटितवाश्ये दौषेषटितवाश्चे . ¶॑ एतदुपसंहारे az भविष्यति ॥ भाषे प्रथमलिङ्गेति | (भा) an: पूवं शिङ्गबोधके ठत्तिषरके रटे विद्यमानौ Vet at चू तथोटटंत्तौ रखूयाख्यलाभावेऽपि नदौलाथंमि्यंः । तदन्त eure ठत्तिघटकशब्दे विधमानलं ae यपदेगिवद्वावेन saz) तद्‌! इ यः शब्द्‌ इति । (कै) यद्यणथेभेदा छ्दभेदः तथापि शरवये्यमाचरेणमेदाध्वसायात्‌ यन्तच्छन्द बो धितेक्यो पपत्तिः । प्रकारान्तरम्‌ । (क) SMTA: ॥ श्राचारे किपमिति। ज) पप्रातिपादिकग्रहणे शिङ्गविशिष्टगरदणादिति भावः 1) शन्तादा- शारक्िप्‌ सले इदम्‌ ॥ ९ परिमाषन्द्‌ र-9१ | कौ च ग्वोडलौ । सवौ । खथ सत्स्विति कोऽयं wee खिवमाचच्तात ATM | येवं खमास्थायाविति प्राप्नोति (६।९। १) । खलुपलगे शि को पिधीयते (१।२।१) | ग तदागोमिदं wate यक्षिन्‌ दश्रस््ञाणि एत्र शाते गवां ददौ । mea: परियालेभ्यः सोऽयसु्डेन sala. ॥ महाभाष्यप्रदोपोदद्योतः । ६९६५ (qt 140 ४। घ्रा. र्‌) ( weave गदौ । १।०। RI) खरकुटौवेति। ॐ) खरङ्ुटशब्दात्‌ \पिष्यष्यादेराशृतिगणलाम्‌ Sy टौ ग्ष्टेन षमासो वा | | | पंस्वस्यानिवत्तनादिति । के) न॒ च agfaent खरक्टीः पश्य caret aaa | “'प्रृतिवद्‌” इत्यतिदेशेन प्रश्तिलिङ्गप्यक्रका्या तिदेशेन तदि- ह्ूलाश्रयकार्य्याप्रटत्तेः we चेदं “रस्लियाम्‌” इति सने भाय | यदा तेन खप्रयुक्रकार्य्याभावोऽप्यतिदिश्वते | we चेदं “OTE em नः पुंसि" दति ga भाव्यकेयटयोः ॥ श्रनापि पचे प्रृते खाश्रयलिक्निटत्तौ मानाभावः इत्याशयः । तश्रल्याख्ानेऽपि ` ल्याख्या वित्यस्य स्लौलेनेव य श्रादेति are: किन्तु खोलविशिष्ट - मेव य श्राहेत्यर्थः। न चायं तथा स्तोतलेन रूपेण aga: पुंखादि - विशिष्टस्याभिधानात्‌ । न च पदाथेमाने शास्त्ोयलिङ्गजयस्य सतेना सम्भवः | व्यक्रिवस्तुपदार्थादि पद बोध्यवकाले तन्तशिक्गो पजने- ९ भिद्‌ गौरादिभ्यश्च ( ४।९।४९ ) Taq दचस्थगण्चम्‌ ॥ २ प्रिभाषेन्दशे-२९। R Hearse ४ अद | पार । २०२ ॥ a न्याया | दन्दो वत्कवय : Hater | ग gate | रवं त fe कमसाधन मबि- ति (३। ३ । ५८) । feared स्त्यास्यो । यदि कमसाधनः wifaa घातुद्न्ियाश्च न सिध्यति | aver लच्छये fart नवे ॥ शवं तदि बनो हिभेविष्यति | स्त्रियामास्यानयोः HAN! वमपि हतृस्तिया 84 ९८१ महभाष्यपदौपोद्दयोतः | (य॒ ware नदौ । १।५।१। ) (ख. १। पा. ४। आ. ऽपि सखोपदादि बोध्यलदशध्रायां त्वे मानाभावात्‌ । प्रहृते त्‌ ब्राह्मणयेत्यादिविशरे्यर ग्रनेन तसत्वानुमानात्‌ तत्फश्ं॑तु fae myer इृत्यच शपि “डिति peg” दति विकल्याभावः। “gua लिङ्ग च" ति तु न तदिषयमिति aaa एतेन थथा दारादिगर्देः ्रष्दगरक्तिखभावाच्छाखोयपुंखविग्िष्ट्ेव सौरूपा- enfant तथा शबनेरपि श्ाखलौयस्तौ लविशरिष्टरव gare: रभिधानम्‌ श्रत एव ^“^तद्‌शिव्यम्‌" इत्यनेन amare सग- च्छते । एवं चास्यापि नित्यस्तौलमस्येव wane ॥ श्रति- ग्रथिता तन््ोरिति विग्रहे दोषाभावादाश तन््रौमतौति ॥ क) afew इति @) श्रहतथयूहपरिभाषा तु नाख्लेव दति भावः ॥ चथोदगे इदम श्रवयवश्न्देनाज् ठत्तिप्रहतिश्धतश्रब्दमाजग्रदणम्‌ | श्रत एव कयज- UA न दोषः। समुदाये काय्यपर्निष्ठ aye बोध्या । वसतः का्कालपकेऽपि समाषखष्टेव azawae तप्नािः। अत एव भाय क णी क i चिन oper RHCi msi ads RAC MR Guz एययताययियावयायसान्ययया परयान्ति केन द> धातुल््नियान्न नग सिध्यति । त ये wey धिये भै । रदं ate पि अम वि. छाति (३।२)। ७8) | अथवा Gace क एव । न्तियमाचक्षाते छख विति । भु चोक्तम्‌ शास्थायाविति प्राप्नोति अनुपसग हि को विधौयत दति । मूशविभजादिपराठाव्‌ को भविष्यति (१।२।५)। रव चत सोऽपयदोषो मदति यदुक्घम्‌ ATA TMNT: । १९० (QL TE ४। घा. श) (य॒ स्तयास्छौ गदौ ।९।४।९।) तदाश्रया नदौसंन्ना भविष्यति (भा) यक्षम्‌ | कायेवे्ायामपि भविष्य MAUR | RST तु “तदाज्या नदौसंशचास्तो”ति वदेत्‌ । कुमारौत्यादावपि विग्रेषण- तथा fra शिक्गरूपायेबोधकलमश्येव । प्राधान्येन त्मा बोध- कलनिवेशे तु म माननित्याश्यः॥ चिन्त्यमेतरदिति । (के) श्राध्ायतोल्यादि विप इत्यभिमानः । वद्ठतस्तु ध्यानं धोः श्रा षत्‌ परहृष्टा वा धीष इति faa) एवं च गतिपूवलाद्चणपि qua: “श्रवयवस्य TIS Baa” इति भाव्यं च रमनोयमेव ॥ राध्ये (भा) carat समुदायस्य नित्यसोलाभावाश्ञदौलाप्राप्ेरषयवस्य सा TSI साच न प्राप्नोति तच्छ “Kawa” वा्तिकारके तु न दोषेन fe नित्यस््लोलाभावेऽपि प्राक्रननित्यस्लौलं ग्टहोला ददानः ar gata न चेदानौ मसा विथङ्खान दति निषेधाप्रन्तिः प्राक्रनेय sera aver निषेधस्य तु न ठउन्तिमानाभावादिति ) यिन्‌ दश्रसद्ाणि एजे नाते गवां ददौ । ब्राद्मरोभ्यः प्रियाख्येभ्यः सोऽयमुष्डेन नोवतोति । Stree किमधैम्‌ । गदोसंज्ायामास्याय्रदयं स्नोविषया्धैम्‌ | Ti ates कियते स्नोविषया्चम्‌। स्ौविषयायेव बौ frat तयोरेव गदौसं च्चा यथा स्यात्‌ | EW मा भत्‌ । TAG array fern दति a quafagaya च । वा | प्रथम लिङ्गग्रहणं च कतेष्यम्‌ | ९१६९ ATTAINS teal: (य vareat गदौ ।९।४।१९।) (ख.१। पा. ४। ne भावः। न शे “\गतिकारकपूवंस्य" vere प्रतिपदोक्रपरिभाषव नित्यषमानस्ेव ग्रहणमिति । ae थण gee: । श्रत एव “aR. जन्त" सजे “मानः समख Tae” (बेटे) इति मन्त्रयाख्याषर दुधिय दति केथटेन प्युक्षमिति वश्यम्‌ । मानाभावात्‌ Sez. भयोगे दुःखिता धोयेषामिति विग्रहेण धौग््दं प्रति after. भावान्नदोषः। श्र वेदमपि भावं मानम्‌ | सामथ्याछ्िपतमिति। ॐ) , इयङ्वड्श्ानलस्याङ्गे एव सममवादिति भावः ॥ एतदाज्नि कभायप्रामा्छादियङवङ्ग्यामुपस्ितय्याङ्गख . शराब्देऽग्षय tf € qTITA ॥ TH नास्तौति। र) ननु लदुक्षविग्रहे wafer धौ गरब्दश्याणश्रलमसेः इति Sm नदोरु्राकाय्ये्योकभरूयमाणएविभक्षिनिरूपिताङ्गे च १ गतिकारकपृवस्येष्यते | भा । ख ६।पा४।स्‌८२॥ RAC ULI द्‌ ३९। पसः cml प्रचमकिद यौ स्ाख्याविति वक्तयम्‌ । किं प्रयोशनम्‌ । प्रयोजनं fat शुपसमासाः। वा । कुमे (RIL LS) बराह्ायाय । शप्‌ । णु (yi ३। ६८) ब्राह्मणाय ॥ समास । afaaar ब्राह्मणाय afar ्ाद्मणाय AUPE वक्तम्‌ । ग aM । अवयवस्नो विषयत्वात्‌ सिडम्‌। wary सनो विषयस्तदाश्रया नदो संशा भविष्यति | अवयवस विषयत्वाद्‌ faafafe’ चेदियषुवयस्यानप्रतिषेधे यणद्धागप्रतिषेधप्रसङोऽदयवशयेष मडहामाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ११९ (ख.१।पा.४। खा. र) (य॒ स्त्यास्यौ नदौ । १।४।१९।) aft दयडनटेः ख्ितिश्तजमिषेधात्‌। श्रत एव डे भ्रौरिव्यादौ निषेधः | तदाह रतदथेमेवेति। ॐ) aa नदोकायाशरयेऽङ्गे बाधकावाधितेयङ्वङो स्थितिः कचित्‌ प्रयोगे इृष्टान्तश्य शब्दस्य सति सम्भवे तदवयवस्य च ate Aaya दति भावः ॥ प्रभ care श्रन्तावयवनित्यस््ौलमादाय निद्यैव ser द्यङखानलाभावाश्च न “डिति इख” (cist ६) इति विकल्पः | न च प्रधौगरब्दावयवस्य मदौले “agay” दति कवा- पत्निः। समासात्‌ पूर्वावश्यायामुन्तरपदश्य दोव एव कपः प्रदत्तः ॥ नम्बेवम्‌ श्रतिभिथे ब्राह्मणय दृत्यादाववयवस्लोलमादाय विकश्पा- पत्निरित्याग्द्य भाग्ये इस्वेयुव्‌ (भा) दद्यादि ॥ डिन्प्रव्याचिपताङ्ग्येव स्तिथामिति विशेषणमिति श्रनेन श्रन्वाख्यायत दति बोध्यम्‌ | BST पदं तु WI न शम्ब १५यअ\५।पा४। स्‌ १५३। ‘Regma । वा । ऋवयवल््नौ विषयत्वात्‌ सिद्धमिति वचेदिययुवखश्यान- प्रतिषेधे (१।४। ४) यणख्ागयोरपि at प्रतिषेधः प्रसज्येत | ध्ये पथे (। 9 । ८२) Tea! fe कारणम्‌ । अवयवस्य इयय उव- Wray | अवयवोऽश्रेयख saat (¢ | ४। eo) | सिद्धन्वङ्रूपग्र् णाद्‌ ्ाकृष्येयदौ तव्रतिषेधात्‌ । वा । सिद्धमेतत्‌ । कथम्‌ । awed ६७५ AYMAN ETA | ( य॒ ware गदौ । ६।४।३।) (ख.१। प्रा, 81 था, र) यते । भ्रतिभरिया इत्यादावङ्गश्य तत्वाभावात्‌ पार्किनदोलाना- aM: | एवं च सभुदायय्यानेन नदौलं करियते तश्च ' ्रयमलिङ्ग OWT च” दत्य ETS प्राछ्यभावान्नभं निवहं विधिलेगेव ares नदौसंत्नौ भवत इति | (भा) वर्तो afta इत्यादाववयवद्ैव खा क्रियते दति wqerae नैव mf: | stata (भा) दर्यादाववयवष् तेन or “safes निषिद्धा। aw a नामेन ow विकल्पः यतो डिदिहितलदादिला भावात्‌ arte याद्‌ लवणा न्ते इयङा दिण्ठानेवर्णाने च weed दति वातिकोऽयेः तादृशौ शरब्दाविति araitsel: इत्यलम्‌ ॥ मनु प्रथम- — ९ अ१।पा४।द्‌४। एवते | यदाङगाखेयुवौ भवतसतखेदं ova न वैतस्ाङृसोयवौ मवतः! ऋेयवद्यागप्डत्तौ च सौ वचने । वा । लौ च इयवद्यागौ च vert च प्राक्‌ च पडकः खोवचनाेव गदौसंश्ौ भवत इति व क्यम्‌ | शकष (५।३। ९९) अतिक राक्षे । क मा भूत्‌ प्रकटये अतिकटये बराह्ययाय | धन्वे अतिधन्ये mwa) क़ मा भूत्‌ । dat अति. Bas ्राद्मशाग्र। भिये सतिभ्रये। छमा aq भिये अतिभिये ब्राह्म्य | मदामाष्यप्रदो पौद्योलः । ९७१ (अ.१।पा.४। चार) ( य॒ ब्रास्धौ गदौ । ६।४।१।) लिङ्गगरणसख “anerenfa” त्यज्रोपसंख्थातलेन “feta खच aT: एखयुेत्या दिव्यथेमत श्रा च्मवयवेति | (3) न्यायत्तज्ापि समान दति wan “svafey’ ware “डिति wey” दत्यज्ानुदत्तिभमवारणय cq इति तु भाय वच्यति | श्रतः HAS प्रत्थास्यानवाक्यमारम्भवाक्धस्याणपशकणं बोध्यम्‌ I न fe प्राक्‌ प्रर्तेरिति। क) नतु नयतोति नौस्तमतिकरान्तायै श्रतिनिये ange हरि- मतिक्रान्ताये afaea इत्य नदौलापत्तिमनिष्टमस्येव न ape नि्यस्लोललाभावान्न दोषः। तस्य नित्यस्लौलेन विगरेषणेऽतिभ्रिये Ee दत्यसिध्यापत्तेरिति चेन्न तादृशानामनभिधानात्‌ | नियमा इति | WAAC PASAT TA: ॥ CHrimeiages RGTLiqsi gd, मवे खति्नवे are । क मा भूत्‌ । भूपे Efrat aera | अपर TY | लौ च cage च प्रढत्तावमि स्त्व चगावेव गदौसंश्ौ मवत एति वक्षयम्‌ | MeN अतिश्रक चे ATMS! क मा भूत्‌ शकषटये खतिशकटये eae | Bat अतिधेन्वे mee! क्ष मा भूत्‌ धेनवे अतिधेणवे नाशाय | भिये अतिभय ange) ब॒ मा भूत्‌ । भिये अतिभिये ६७२ ATTA aT ate: | (य्‌ waret नरौ । १। 81 8)) (GRU et ee) Wasa (भा) दुदाहरणं तु शवन्तं बोधम्‌ ॥ उपसष्टारस्येति। क) भवमशङकग्रहणं चोदितं तद्रेयमि'त्यादेरित्यधेः॥ देम द्यस्या निष्टविषयकमपोल्यथः ॥ विकल्पते | (भा) दत्यज्रोपसर्गाविव चिताः p 0 तदाचाय इति । (भ) WATT FM: ॥ sista रक TUM | भुवे Sree MTD | क्ञ मा भूत्‌ | ते अतिथे ब्राद्धणाय। किमथ एनरिदमुशते । प्रथमलिष्द्र्टणं चोदितम्‌ | तदुदेश्यम्‌ विजागौ यात्‌ सवमेतद्‌ famed इति । तदाचायैः ayes भूलाग्धाच्ट हलौ ¶ यवस्धानौ च प्ररततौ च प्राक च प्रकत स्ौवचनापिेति मदहानाद्यप्रदरापाद्च्चातः | {Oz (ध.६।पा.०।सा.२) (wetrpeqfe aT itis ial) षष्टोयक्षश्छन्दसि वा। १।४।२॥ “ श्र षष्ठोपदं तदन्तपरम्‌ । षया युक्र Tae तु षष्याम्‌ दयेव fag युक्ग्रहणवे य््यापत्तेः। aw sare au यिद्ूलात्‌ “gugrt प्रतये मम" रत्थसमासा्मेवेदम्‌ । न चैवमपि are इन्दसि परलादथसेव विकश्पः खादिति वाच्यम्‌ । वेदे श्रापाध्रूपाभावेनेष्टा पतेः | तज “aga aafe” इत्यादि बहतराकरणलाघवाय योगविभागो भाग्ये कृतः ॥ नन्वेवमपि छ्यानान्तर विहितानां कथं विकर्पभिद्धिरत wre १६अर।पा४।द्‌ 8 | SVimsl gse छर्।पा8। ge अद ।पा२।ख्‌<्८। WALA! TRI SIAC Gass अञ्। पार) SOA १९०) , अश । पार | Alon y अञ पारद ९०*। Tims (Zorn द । पाख ञ५। षष्टोवक्तन्डन्दसि वा| ९।४।९॥ योगविमागः ater | षषौयक्ताग्छन्दसि । षष्टीयक्तः परति श््द- "ऋन्द्सि fader मवति i ततो at) वा छन्दसि सव विधयो भवन्ति | एप ware | तिखां अत्ययः । वेद्यः | शिकृल्यल्यः | grea: | QR {७४ ACTUATE: ( षषोयु्गग्बन्दसि वा।९।४।९६।) (WRITS Me) तेनेति | ॐ) योगविभागखामथ्ेगम्यसवे विषयलेने्यथेः ॥ परिभाषेति । ) काग्येमान् चाख्या लिङ्गम्‌ | तदा यावदिति ॥ क) उभयव विभाषेति । ॐ) त्र amen उपलितिरते केचित्‌ भ्प्राप्तविभाषारूपाः केबिद- आहतविभाषारूपाः पय्यवखन्तोति भावः ॥ यद्यपि तेष विधिषु निलयं पराव “Carafe वा” इत्यनेन सर्वापि प्राप्तविभावैव तथाद्य विकल्यविधवयव्ययमाजपय्यैवसन्नतथाऽस्येव तत्‌ समव tfa भावः॥ ‘aa खादिवाश्येनानियमे प्राप कथं अत्यय दह्यत श्राह कमसौति। ॐ) ९ “ota” carey “सवां पि दन्तं wife इ पएरूके | २अर्।पा३े।घु५९। ह बोध्यम्‌ । क । a “aq” genre “sfa मावः” xara afer द Tee | एरषयद्यः। थात्नेपदद्यययः | MCR TAT । सां अ्ययः | TAT मातासोद्धरि efaqare: | दक्तिणायमम्‌ दति प्रापे । fast eat वालं ये शच्युपाय तक्ति । तक्तन्तौति प्राे। वयं्चदयः। fret | afaaquatey | afwafafa प्राप्ते। ferwaera: | मधो्रहति । मधोरकन TATRA । मधुन दति MTA । कालब्यदयः। tse ATHTS: महामाण्यप्रदोपौद्‌चोवः I ९१७५ (qa R19. 818) ( षष्टोयक्तण्डन्दसि ati १।४।९।) मियमख्धेव fara दूति भावः ॥ aq कमणि बेति तत्‌ हन्दसि वेति वषनव्यक्रः | एवं च करणेऽप्ापतदितीयाया “यवाग्वा रप्रिहोचं जोति" इत्यादौ प्रयोगभेदेन करणाकरणाभ्यां विकश्पे STRATA । श्रन्यप्रात्रावन्यद्य करणात्‌ Bye च बोध्यम्‌ ॥ सुहितमिति प्र Ta इति । (भ) सकारहटकारयोः wat । afer “शएभितमिति प्रापि” इति पाठो दृश्यते ॥ मधुन इति प्राप्ते इति । (भ) “र्माध्वोर्गावो भवन्तु a” दति चोरवाषौ agunfeny दति भावः ॥ कालव्यव्ययस्य ब्रह्मणेऽथशक्यतादादह कालविहितेति ॥ क) ह । ॥ € | x १ मधुमाघ्नो वनुस्पमतिमधम Std दूष्यः मा eitatat भवन्तु बः | Briar iGeri El माणेन | श्वः Stay यच्छमाणेन | श्र खाधाता खो Tala प्राणे ( १।३। १५) ॥ Wee | अश्वासवोरदं ्रभिविययाः। विययादिति प्राते । भामनेपदव्यत्यः | ब्रद्यचारिणमिष्छते | इच्छतोति प्रापे ॥ परस्मपद- TT: | uduay slang) अन्वौपरमन्य ऊमिंयध्यति age इति प्राप्ते । ACTA EMT: । ६७9 (GL पा, 8। खा. 2) (यस्मात्र्यवपिधिखदादि प्र्येऽङ्म्‌ । ti ४।९३।) अरोऽव्ठ यैष प्रत्ययस्य विधिशटाद्यङ्गमिग्यर्थोऽखश्विति are | a fe विदितप्रह्ययादेरेवाङ्गष्षा सादिति भविष्तौश्यादौ धातोगणानापत्निः | एवं च॑विशिष्टसंिगिरशाथं “यस्माद्‌” दयकमिति भावः ॥ भ ¶ प्रशतयादिप्र्ययेऽङ्गमित्येवाख्‌ “aerate” wae “यस्मात्‌ प्रह्ययविधिसदादि”” care च पर्व्यायलेन पर्थ्या au ला्वगौ रवविथारानादरात्‌ योगविभागेन वच्छमाण्परिभा- वालाभाव तथान्यासश्धावश्छकलाचच ॥ शलो इ्यतोति । (भा) xq शष्दात्‌ 'परिमाणे वतुः । ष्व were “carte “इदम ९ “ad fe” इत्यारभ्य “निर्दे ्ाधैम्‌"" card नासि क TEs ॥ २अअ५। पाश ।द्‌७०॥ ३ दअ \५।पा२।छ्‌९. ४ अछ ।पा१।द्‌२। RUMI Tai CNC as grey ०१) | fafuawa एनः क्रियमाणे न दोषो भवति 1 तदेतत्‌ प्र्चसय्रखेग विषिग्रफेग च शमुदितेन कियते संनिगोगः। यस्माद्‌ यः प्यः विधौयते षदादि afengay भवतौति । अथय तदादि uw fata । अक्ु- qe महामाध्यप्रदोपोदुध्ोतः | (यस्माव्रधयविधिदादि प्र्येऽङ्गम्‌ । । ४।१९३।) (अ, १। पा. ४। आ. २ | तदभावे तु यातिन्यायेन इहापि श्यात्‌ । सति तु प्रयग इणे तत्‌ सामर्थात्‌ प्र्यास्निरेवाश्रौयते इति भावः ॥ aaa नास्तौति। ॐ) चिणो शन्धायेन प्रातिः ॥ प्राग्‌भावादिति। ॐ) वदत Tees: | म च तापि लोप्या िद्रलं या- अ्रयलात्‌ तत्‌ MATT । यखेतिलोपप्ा्िनिभिन्तसमुदायापेक- यातिरिक्रख्य सखौश्ब्दस्येयडापेचणा दित्यादिषष्े निरूपयिथामः। नानादिष्टादिति। ॐ) | cafe “a पदान्ते"ति निषेधोऽपि बोध्यः ॥ नतु विधि- परहणाभावे “यस्मात्‌ प्रत्यय” द्यस्य करियाकाङ्खय न maT दह्यत श्रा अध्याहरिष्यत इति ॥ क) परशब्दस्यापौति। ओ) यद्यपि यस्मादिति teen परश्ष्दाध्याहारद्ोभधोरथावश्चवतं तथापि तावतेव खान्‌ न तु विधीयत इत्यस्यापि ॥ १अ१।१/१।२्‌५८। eye तदादिवचनं स्यादिनुमर्चम्‌ | बा | अङ्संजायां तदादिग्रहयं क्रियते स्यादथ FAG च । Wary ताव त्‌ । करिष्यावः करिष्यामः (91 ३। १०१ ) तुमे कुण्डानि नानि (gi ais) मित्‌ षुटोरपसंख्यानम्‌ | वा । भित्वतः घुदतच्ोपसंख्यानं aca । faa: | भिनत्ति feafa | अभिनत्‌ न्डिनत्‌ (३।१।७८ | ई 19।९१ ) ॥ aya: | संचखारतु ACTA TNA ६७९ ` (अ. १।पा. ४। शा. २) (यस्माव्र्ययविधिसतदादि प्र्येऽकम्‌ | ९। ४।६३ ।) ata: | कै) एवाथ ॥ विधिग्रहणे इति । क) ्र्ययग्रहणएस्याणपलक्षणम्‌ ॥ भसन्नायां चेति । ॐ) न च सति प्रत्ययविधिग्रदणे “afer” cafe यस्मात्‌ यजादिप्रत्ययविधिरित्यथेलाभाश्ना् भसन्नाप्रात्निरिति area | यस्मात्‌ प्रत्थथविधिस्तश्य यजादौ प्रत्यये भलमिल्य्ः खात्‌ प्रदा- RATATAT ATA We प्रटृत्तरिति भावः ॥ यस्येति लोप इति र) “्दूकोऽचि” इति नुमः प्रा्तिरिष्यन्ये । प्राग्दिभौयवेनाश्च विभक्तेलाद्‌ भवाच्च न नलोप दूति तदाश्रयः ॥ इत्याहेति | (कै) TAWSTATATE TAU: | प्रत्यासत्तीति । क) Varese aren R HOU | Tox y Tue: (१ । ९।१३९६।७।४।१० ) | fa एनः कारणं न सिध्यति | Ret वहिरङ्त्वात्‌ | वदिरङ्ः घट्‌ । अन्तरङ्गो yu | असिद्धं वहिरङ्- Tet बश्वयेतत्‌ | संयोगादेगं णविधाने संयोगोपधग्रं wey (81g) te) । यदि संयोगोपध feat anh: संयोमादिगशेग इहापि सखरतुः सखररिति संगो गोप्रधस्येयेव सिडम्‌ | भभेदेवमथेन १९८० महाभाद्यप्रदोपोदयोतः | (बक्लात्रययविधिस्तदादि प्र्ययेऽद्म्‌ । १। 8) 88) (अ, १। पा, ४। घ्रा, १] चेद्‌ श्रम्‌ feared we ॥ भाय भथ तदादौति। (भा धति सप्तमोति भावः ॥ CSOT RIT mite mth ददं तु ब॒ लिथ्यति सचखारतुः Tyee » किं एनः क्षारणं ग सिध्यति । दृश तस्य वा aea भवति तदाैरगां ग वेदं तच्चापि वशदि। faa तु वदाश्चारि वचनात्‌ | वा । सिदमेतत्‌ | WUT | तदाद्ादयकुसश् भदतोति ame | किमिद वदाश्चादोति | तश्यादिरतशारिः। बदाटिरारि- iw त fe aqua ॥ ख तहिं am fram ate: | म ate! मह भाष्यप्रदोपो TANT: | ६८१ (अ. १। प्रा. 81 शचा, २) (यस्नाव्र्यविधि्तदादि प्रययेऽङकम्‌। १। ४।९६।) भाष्येति । क) aqnad सिद्धे मलध्ाहाराश्रयणएमयक्रमतः फलिता्थकथन- परं भायमित्धयेः ॥ रूपोदाहरणमििति । ॐ) मिलद्रुपनोदृ ्मिल्य्ं ¦ ॥ aa तु भिनक्तोत्यादो श्र्वाभावे SITUA UTM कमेधारयेए समाधान च ठृद्धोक्रमसङ्गतं स्यादिति भाया श्यमाइः ॥ ननु WAT पूरवेमेवाडागमोऽत श्राह नित्यत्वादिति । क) “लावखायामड” इति va “भिसि” इत्यादौ ag धिलं न खाद्‌ इति बोध्यम्‌ ॥ ननु संगब्दमाचापेचलेनान्तरङ्गलात्‌ मुरि ततो fagifeafafa न रौषोऽत are दिवेचने इति । @) “lad धातुः साधनेन युच्यते” इति सिद्धान्ताद्‌ इति भावः | नेतु रि्वाद्धालवयवत्वेन न दोषोऽत श्राह १ aad धातूपसमेयोरपि समासः पराप्नोति ys धातुरुपसर्गेण युज्यते were साधनेनेति । नेतदत्ति । पूवे धातुः साधनेन युव्यते TET arena | साधनं हि क्रियां निवत्तैयति तासुपस्गें विधिनि | कभिनिे्तस्य चार्थस्योपसगेण faite: प्रक्यो वक्तुम्‌ ॥ २।२।९९ । नायस्यसि, उत्तरपरदलोपोऽ Re] तद्यथा । उष्टमुखमिव मुखमस्योष्मुखः | खरमुखः। wi तदाद्यादि तदादौति | तदेकदेशविन्लानादासिदधम्‌ | वा | तदेकदे शरवि्ञानादा सिडधभमेत त्‌ । तदेकदेशभूतं तदुय्रहगेन WHA | TTT | WY Tym देवदत्तेति । अनेका गदो aR यमुनां च प्रविद्धा गङ्ायमुना- ग्र्णेष एष्यते । वथा देवदन्ताख्यो गम देवदत्ता्रणोन wea विषम धयायन्न १८२ मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। (यस्नाद्म्ययविधिस्तदादि प्र्ययेऽङ्म्‌। १। 81 RR 1) (अ.१। पा. १।था.२ ष्मड्भ्यासेति। क) नायं टरि्लादाद्यवयवः किन्त्रनेन मध्य प्रवेशित cam रति भदः il तदक्तस्येति । ॐ) रिक्लादि्ययः | सव शब्दादेवेति | ug चिन्यम्‌। एवं च धाद्वपषगेयोः समासो gale: स हि “ष धातुः साधनेन” एति न्यायन “इपपदमतिड” (२।९।१९) दति रचे भगवता वारितः ॥ १९ प्रदमितौयं मगवतः छतिमासंज्ञा। यक्तमिह Rea किमन्तरङ पि afecgfafa । धातूपसगंयोः areal यत्‌ तदन्तरम्‌ । कृत 0. ~L ~ ५ = Taq | पूव धातुरपसगेय युज्यते प्रात्‌ साधनेनेति | 704 सारम्‌ । पुव धातुः साधनेन Teas पश्चादु पसगेंण | साधनं 8 faut निरव्॑ैयति | arquatt विपिग्टि। अभिमिरत्तस्य are Weta faite: wet वक्गम्‌ । सद्यमेवमेतत्‌ | TRA धातूपसग योरभिसम्बन्धक्तमभ्यन्तरं छता धातुः साधनेन युज्यते | खवा वैतदेव feta | थो हि मन्यते पुवं धातुः साधनेन gous पशा Tata ~ ९ fi , दुपसगरणेति | तस्छाख्यते शुख्णा इयकमकः। उप्रास्यते gael केन AHHH ATIC ।९। २५। काका कक उपन्धासः। दइ केचिच्छब्दा सक्तपरिमाणानामर्थानां वाचका भवन्ति म र SOT CAG ICRC CAC । परश स दइयेकेगाप्यपायेग भवन्ति । दरी खायदृकषमिति satus भवन्ति ग चन्ये । केधिद्‌ mata तद्‌ मर्षा तावदेवाङ्प एते नातिशब्दा गशब्दाख्च । तेलं एवमिति were भवन्ति masta । शको ate: हृष्य इति हिमवद्यपि भवति वटर्कपिक महमष्यप्रदोपोदुद्योतः । ९८३ fg. 41 पा, 81 श्चा. ए) (यस्मनाव्र्यय विधिस्तदादि प्र्येऽङ्कम्‌। tI 81 ९१) इदगुशेति | (क) "तद्य संयोगादेः” (७।४।४ इ) “गुणोत्तिसयो गाद्योः” (2 gine) ईति विरितेत्यथेः ॥ अभक्तत्वं सुटो न्नापितिमिति। ॐ) ददं ज्ञापकं कथमितिचिश्चम्‌ | “यदाच इति" aafa शेषः | श्रत एव इडगुएनिटृत्तये वचनमेव करिष्यति भात्‌ षष्टे । किं च सुटो HHA सकारादेरधातुलाभावात्‌ mee कथं दिवमिति सुधौभिविंभायम्‌ | यद्चणवत्य पूवंपचिएः सुटोऽनवथवलाभिमानात्‌ ष्चखरतुः इत्यादौ सयोगादिलाभावादपि इणो न प्राप्नोति तथापि “संयोगोपधग्रहणं कर्तव्यम्‌” दति aang साध्यः | चद्ययवयवावयविभावस्व षष्ट्यथंख्याभावात्‌ कथं तेनापि सिद्धि शथापि यदनधवणे निरूपितसुपधालं संयोगस्येति निंरूपकललच्षणे प्ये बडत्रोहिरित्यभिमानः ॥ भावे fa पुनरिति (भ) परशरमुपपादयति Get बहिरङ्गत्वादिति । (भ) भावेऽपि xa) अङ्सं ज्ञाचाप्यक्तपररिमाणानां करियते सा केनाधिकस्य खात्‌ | UW तर्याचाग्प्रडत्तिर्ञापयति तदेकदेशभूतं तद्‌ ग्रहणेन गद्यत इति यदयं नेदमदसोरकोः (७ ।९।१९ ) इति सककारयोः प्रतिषेधं प्रसि | कथं छता ज्ञापकम्‌ | इदमदसोः काय्थमुष्यमानं कः प्रसङ्गो यत्‌ सकशञारयोः स्यात्‌ । wale त्वाचायेलदेकदेगरभूतं तद्‌ ग्रहणेन ह्यत इति ततः सककारयोः प्रतिषेधं wifey अथ दितौयं प्रद्ययग्रष्णं १८७ ACTIN AN: (यक्नाव्द्यविधित्लदादि प्र्येऽकम्‌ । १। UR!) (अ. १।पा.४। ery) वदिितोपषगनिमिन्तवात्‌ सुटो वहिरङ्गलमेवं च merfig- लात्‌ चिद्धत्यवाङ्गलमिति भावः ॥ नन्वरिद्भविनाङ्गलसाधने तेजैः संयोगादिल्ाभावात्‌ कथं गणः स्यादत श्राह वश्यत्येतदिति | (भ) तथा च तत्‌ Waa तद गरेनाशिद्धलमिति भाषः | WAT? (भा) wre संयोगोपधयहणेन सिद्धावपि तदा सामर्थाभावादषि् लाभावातुपपत्तौ “aed.” cafe न सिध्यतोत्याह भवेद्‌ (भ) इत्यादिः संचस्करः (भा) LUA ॥ तस्मात्‌ सयोगो पध्हणएसामर्थो पपन्तये भ्योगारि ग्रहणमपि काय्येमिति भावः ॥ तब संयोगोपधग्रहरे हते af तत्‌ शामर््थाद सिद्भवाभावसोदङ्गलेऽपि तदिष्ये तदभावः खारि ति। तत्‌ करणेऽपि तदसिद्धिरित्यचर्थोऽयभिगरेतरच् सिद्धा भावे क्ुतोऽ्गलं न सिध्यतौति पुनः veh Sit aa पकक [न [~ ~] 1) ध ए | > ie _— किमथम्‌ । प्रद्ययय्रष्य प्कादावप्रसकुर्थम्‌ । वा । प्र्यय्रहणं कियत परदादावङ्गसन्ञा मा भूदिति | कि wag स््धैम्‌ aniq म्म्‌ अङ्रेयदवयौ स्याताम्‌ ( ६ । 9 । ऽऽ-७€ ) | प्रिमाणाथे च । वा परिमाणाथे च दितौयं प्र्ययग्रणं frat यस्मात्‌ प्रद्ययविधिलं दाङ्कमित्परेयद्य्यमाने दाग्रतयस्या्यष़संन्ञा प्रसव्येत । तन्ति HHA न केयम्‌ । केनेदागोमकृका्े भविष्यति। प्रय इति gee एवं “सुटो afecpare” इत्यादिभाखं योजयन्ति कंचित्‌ ॥ परेत Wal सुटो वहिरङ्गत्वाद्‌ (भ) दत्यादिः | fa qa: कारणं न सिद्धति (भ cat ग्न्य उपसर्गाथंसम्बन्धो धातोः पूवमेव ततश्च प्रत्यये हते दिर्वचनात्‌ पूव॑मन्तरङ्गतराथेकोपसगे निमित्तकः सुट्‌ इति लिटः श्ध्ष्दा दिष्यभावेन संयो गादेरङ्गवाभावाद्गणेन प्राप्नोतौति भाथाश्य दूति प्रामाणिकाः ॥ नतु तटादि्रहणे सति कथं तस्य केवलस्य ग्रहएमत श्राह. दिवशने दिःप्रयोगलस्नौकारा दित्यथेः ॥ ननूहसुखे वाधात्‌ तथाङ्कोकारेऽपि करियाम caret सुख्यार्थलेऽपि षारिता्यादज लक्षणायां मानाभावोऽत श्राह | भवतोलयेषा परिमाषा कर्सथ्या। क gree fate रषा पररिभाषी ६८६ मष्टामा्यपदोपोद्द्योतः। (पस्मात्र्यविधित्तदारि प्रयेऽङ्म्‌ । १।४।१३) (ख. १। परा. 9। खा, २) प्रतिलश्यमिति। ॐ) तष्य शच्छलनिश्चयः शष्टप्रयोगादिति भावः ॥ तदवयवे इति। क) तदाश्वयवे TH: ॥ भाय शक्तपरिमाशानाम्‌ | (भ) नियतपरिमाणनाम्‌ ॥ एकेनाध्यपाये इति | (भां ठतोया न कत्तेरि षष्ट्या बाधादत श्राह अपाये इति । (क) न चवर ॒विद्यमानस्यापाये करणता संभवतौति शामा खभावेनेति wad) एवं चकाभावेन पश्चादि ्ब्दवाश्यूपापाप पश्चादिश्ब्दा न प्रवत्तन इति भावः ॥ तच दृष्टान्तमाह यथेति ॥ र) विशिष्टरूपपरिग्रहादिति। (3) । एवहुपसगादिं्चा श्रयक्षपरिमाएनिषठवाश् यूने लौकिक क्रियेत प्रययद्रहणं व । wate परिभाषा ate) बह्न्येतखाः परिभाषायाः प्रयोशनानि। प्रयोजनं धातुप्रातिपदिकप्र्ययसमास- तदितविध्खिराः। ati wal देवदत्तञ्चिकौषति) संधातद्य धातुसच्ा प्राप्रोति (६।१।६२॥। २।४।७१ )। प्रातिपदिक, देवदत्तो गाग्येः। संघातस्य प्रातिपदिकसंज्ञा प्राप्रोति (१।२।४६। ९।४।७१ )॥ war महान्तं wafawia | संघाताब्मद्ययोत्य्षिः महामाष्यप्रदौपोदृद्योतः । १८७ (अ.१। पा. 8 । आ, २) (यस्नात्र्यय विधिस्तरादि प्रधयेऽङ्म्‌ | ९। 9। ९६) देश विशतन्यायेन इत्यपि बोष्टम्‌ ॥ नन्वभक्रलान्तदकदे ग्रवभेवा- सिद्धमत श्राह तन्मध्येति ॥ जै) प्माधे पटादाविति । (भा) पदादौ प्ररे त्यः ॥ अरसतोति। क) तदभावे प्र्यासन्तिन्याये मानाभावादित्यथः ॥ निषेधादिति । ॐ) अङ्गसं्नापि प्रत्यये परतः wae कार्यमिति भावः॥ तस्मिन्‌ aera इति । (क) तज्निभित्तेङ्गले BWA दत्यथेः ॥ तदादेः संघातस्येति । TRAITS ददम्‌ ॥ ९ “भाष्ये” दत्ारभ्य “निषेधाद्‌” care नास्ति क TAR ॥ गिति नेनि ना प्राप्रोति (३।१।८)॥ समास । ऋस UT wer) संघातस्य wera प्राप्रोति (२।२।८)। तदितविधि । देवदत्तो गार्ग्या. पः | सघातात्‌ तदधितोत्मप्रतनिः प्राप्नोति (ei qi een ere १८८ महाभाष्यप्रदौपरोद््ोतः । (बसमाव्रयय विधिसदादि प्रधयेऽङ्म्‌। १। ४।११॥ (अ, १। पा. ४। घा. १) एतशेति | ) ` इृदमपिना द्चितमिति भावः । यदि तरौ्यनेनायवहितनात दितौचप्त्ययग्रहणं पराष्श्टते तदा केनेदानौम्‌ (भा) दूत्यादिभायासंगतिः। न fe तदकरणेऽङ्ृकार्यका चिदतुप- पत्तिः । श्रङ्गरन्नायामङ्गखेत्यधिकदोादि विधिसंभवादत श्राह TATA इति ॥ ॐ) मिसा (3) श्रोदनः ॥ पक्रिमिग्रब्दात्‌ ““^लोमादिलात्‌" “मे “टापि दितौयेकब नम्‌ । एवं च पदाङ्गाधिकारव्यादत्यं तरेवपरत्यययरहए- Wtf भावः। नामः प्रत्ययसमुदायलेन प्रद्ययलाभाव दृति बोधम्‌ । एतदयमपि “श्रथंवत्‌” परिभाषया सिद्धमिति fea अमनियतावधेरिति . क) एवं च देवदत्तः matte tae देवात्‌ wafa श्राद्‌ १ किमिणाम्‌ दति । के । २ शोमादिपामादिपिष्छादिभ्यः श न इणचः। ५।२।१००। ` ३ प्ररिभाषष्दुरे-१४। ०९.) । खर । देवदत्तो गाग्यः। संघातस्य ननि्यादिर्निद्म्‌ ( ६।१९। ६९७.) इवादुदा्तलवं प्राप्रोति ॥ प्र्ग्रये यस्मात्‌ स तदादेश्तदन्तख पर्णं भवतोति ग दोषो भवति । सा ger परिमाषा ata | ग SN | wi वद्यामि। यस त्‌ प्रह्मयविधिस्दादिप्र्ये एष मां महामाश्यप्रदोपोदुद्योतः। (sé V(@AITT 9। चा, २) (यस्मात्र्चय विधिल्लदादि प्र्येऽङम्‌ tI 81 XR) arfefa बोध्यम्‌ ॥ नलु केन इग्यादौ तदग्तग्रहणभावात्‌ षञुश्यो- MIS श्राह rata | ॐ) यवथितलान्न समुष्यस्तज तदन्तविधेः “्रत्ययग्रदणे चापश्चम्या” इति निषेधादिति भावः। प्रत्ययविधौ तु नाखाः waft: विरितप्रल्ययविषयलादस्या इति बोध्यम्‌ ॥ यच त्विति । ॐ) “ennfga” दत्यादो । एतेन प्रते “च्तदादि” rapes उपयोगेन तदन्तस्य द्ययुक्षमित्यपास्तम्‌ | प्रसङ्गान्तदुक्ः । एवम्‌ “Weyer wag” इत्यादौ “तदादेः” रति Tey इत्यपि बोध्यम्‌ ॥ BERS प्रकान्तलात्‌ प्रत्ययग्रदणमित्ययुक्र- मत श्राह प्रत्यय इति ॥ कै) ततश्चेति । क) संघातस्य धातुलात्‌ प्रातिपदिकलाचेत्यधः। न च समास- १ पररिभावेदु्-२४। २९ १ । पा२। wed १ परिभाषेष्टुरे-५ ^“प्र्ययग्र हणे यस्मात्‌ स दिदितल्लदादेशूदन्तखय ग्रहणम्‌ 9 RR ॥ ° अद । पार । Bee © en ~~~ Rat । ततोऽङकम्‌ | apes च भवति यस्माव्र्ययविशधिस्तदादिप्र्यये ॥ पि प्रचये यस्मात्‌ स तदादेयेणं भवतोद्यश्यते अवतप्ते गङुलख्ितं 87 dé @ मष्ामाश्यप्रदोपोद्योतः (यस्माव्र्ययविधिल्तदादि प्रययेऽङ्गम्‌ । १।१।१३॥) (अ, १। परा, Bl eng)! प्ररणतनियमेन प्रातिपदिकलं se) नियमख dee. दारकाथंवत्‌ समुदायविषथकलात्‌ । म च तद्धितान्तख agua. वत्चमित्याश्यात्‌ ॥ शरसामथ्यादिति। क) यदि शात्‌ तदा महान्तपुजौयति इत्यपि खादिति भावः। विवक्ितायामपौति। ॐ) वस्तुतस्तत्र संश्यापिवक्ायां फलाभाव एति awa: ॥ ततश्च gata | क्त) qq देवदत्तो गाग्ायण cas यदि may Vasa agearar प्रा्षिरेव नासामथेोत्‌ | श्रपत्यप्रतयोद्यपत्यवता समे न लपत्यसमानाधिकरणविशेषणेनापि। afe देवदत्तो यो गागं खश्ापत्यमितयधेसरं देवदत्त गागेस्यापत्यमिन्याद्यदाहायं fafa tq) देवदत्तो गार्ग्थायणो भक्तिरस्ति विवचाथां “at afwarepa” टूति वृञ्‌ ख्यादिल्यमिप्रायात्‌ ॥ थोगविमाग इति । ॐ) , न च दितौचस्योपयोगाभावादिदमयुक्रम्‌ । “्खादङ्गात्‌" ९ Belay, ख ९€। ce ng ee व्क पीं त Taq उदके विशौ त तत्‌ स गतिकेन स नकुलेन च समासो (२। १५।४७) न प्रप्नोति । णवं तद्दि प्रययग्रहे यस्मात्‌ स तदादेगर्ण मवतोबयु्वा ततो वच्छामि। हदुगरहणे गतिकारकपूव॑स्यापि । बा । छदग्रहये ˆ गतिकारकपृवंस्यापि ग्रहं मवतौयेषापरिमाषा कत्तथा । महाभा्यप्रदौपोद्द्योतः। ६९१ \q. १। पा, | खा, २) (यस्मात्रययविधिशतदादि प्र्येऽङ्म्‌ । १।४।९३।) (८।९।२७) “न शृमताङ्गख (१।१।६ ३) रग्यादिवक््र- निर्वाहाय दितोययोगोऽावश्यक दति भावः ॥ सोपस्कारत्वादिति। क) पूरणापेचल्रादित्ययेः ॥ STITH (भा) दूत्यादो ॥ नकुलस्थितविश्यैणे- (भा) शरब्दथोरनया परिभाषया क्रान्तवाभावात्‌ शदन्तरूपोन्तर- पदलाभावाच्च ॥ करेन “कपे” (२।२। ४०) “तत्पुरुषे रति" ( ६।३। 1४) इति बमासविभश्षलकौ न स्याताम्‌ । we चापशम्‌ । We सता Mae Maz | व्यावक्रोशौ (भ) wae कश्मयतिहारे एच्‌ “एवः सियामञ्‌' (५।४।१४) “a THAT” (orale) TEAR निषेधः ॥ “साकूटिने” “श्रमि- विधौ भाव इनुण” (३।१।४४)। “बांङुटिनम्‌” इति इखपाठो पपि भाषे ॥ नलु दूरादागतेऽन्नोदान्तलं साध्यं तच्च समासखरेण- figaa श्राह ष्रागम्यते सेति । क) कान्येतस्याः परिभाषायाः प्रयोजनानि । प्रयोजनं समासतदडितविधि- खराः। वा। समास | अवतप्ते weld त॒ waq । उदके fala त एतत्‌ । स गतिक्केन स नकुलेन घ समासः सिद्धो भवति। समास ॥ १९२ मदहभाधप्रदौपोद्द्योतः | (यङ्मा्रयय विधिदादि परयेऽ्धम्‌ । ६।०।१३॥ (ख. १।पा.४। अ gy! area शतकारधोतनाय । गतिखरेण कमणि ya उत्तरपदे “गतिरनन्तरः” (६।९।४ ९) इति विहितेन पूव॑पट्‌- प्रहतिखरेण। ततो दूरश्ब्दस्येति। ) श्रयमपि परिभाषा era एव ॥ श मतेरपोत्यनेन ततुप्रा्निथोग्धता ॥ ननु wate wa बाधित ‘area कथं पुनः WRT श्राह ष्यानान्तरप्राप्तत्वादिति। ॐ) समाषान्तरप्राप्वादिल्यथेः। यतो गतेरत्तरक्राश्न्य यदनोदा- तलं तदव सोपवादो न तु कारकादुत्तरक्ान्तखापौ ति ATTA ॥ गतिखरस्व वाधकस्यापौति। $) ष्यायादिखरवाधकय्यापौल्यधंः ॥ भीमक ee । 1 रिरि १९ अदं।पार। द्‌ १६३९) २ धाथघस्‌ क्ाजविचक्राणम्‌ । ९।२।१४४। RUC WTR! Troe | afgatate | सां कटिनम्‌ धावक्रो्ो | संघातात्‌ तड्धितोत्यज्तिः fea भवति (५। ४ । १५२१ ) | तदितविधि । खर । दूरात्‌ चागतः दूरादा- ग दति (२।१६।९९८।६।१।२) अनद्याथघणृक्षानमिथकाणम्‌ महानाश्प्रदोपोद्द्योवः | १९१ Veg. १। पा. 81 था. २) (क्लाव्र्ययविधि्लदादि प्रये swe tt ४।१३।) बाधकत्वादिति। ॐ) समासान्तरे प्राया सति शिष्टलनेति भावः । यद्यपि परिभाषा- भावे दन्तलाभावात्‌ शत्‌खराप्ाप्नौ सभासान्तोदाग्तलेनेदं सिध्यति तथापि परिभाषाषल्वेऽपि सि धयतोल्युषन्यासः ॥ स्या इति । के) एकदेशदारा Beat परिभाषा yaa इतिभावः | श्रनकर- गहणे तु agrawal wea यस्मादिल्यद्या एवोपद्ानमिति array । एतश्च विस्ञरेण “गतिरनन्तरः” (gist) इति दूते षष्ट उपपादयिते । a (६। Ri १४९१९४४ ) इत्येष खरः feat मवति । wave गति- गतिरनन्तरः ( ¶ । २। ४९ ) इव्गन्तरय्रयं करोति । (अ,१।पा.४। अआ. २) मुप्तिङ्न्म्‌ पदम्‌। १।४।१९। तिङ्खाहचर््यात्‌ gata प्रहयाहारः । a डिखम्बद्योः” इति निषेधा | | तदन्तविषेरिति। गब्टखरूपसय विगेशयवात्तदन्तलाभः एति भावः । न च तद- ९अ८।पा२। ay रअर।पार२।दष््‌ २२ छिन्त पदम्‌ । १।४।१४। अन्तग्रहणं किमथे ग पिर पदमिशेवोखेत । केनेदानीं तदन्ताना भविष्यति । तदन्तविधिना (१।१।७२) | खत उत्तर प्रठति | प्रदः महाभाव्यप्रदौपीद्द्योवः। dey Yad at @ | St र्‌) ( छिखन्तम्‌ पदम्‌ 1k 1 81 tet) गौरो श््दे “\तसिला दिषु" इति gat ्राभ्रोति। garft- गौरौतरेत्यपपाढठः ॥ न च तदन्तविष्यभावे श्चापितेऽणन्तपदं यथे प्रत्ययमाचख्य संज्ञायामपि पदप्रेशेषु तदन्तविधिना सिद्धे रिति वाच्यम्‌ । पदवख्य प्रत्ययाप्र्ययसाधारणएलात्‌ । “eis चं पदे” दत्याद्यसंगतेखेति दिक्‌ ॥ अधातुरिति | क) विशेषणतया क्ियाबोधकस्यापि fare: ““श्रलसन्तद्य” इति सतरधात्रियुश्वा घातुलानपगमन्नापनादिति भावः ॥ प्रत्ययनिमित्तमिति | कै) लच्षणग्रहणादिति भावः॥ न च केवलतां afeaat च मरातिपरदिकले फलाभावः | “ery प्रातिपदिक” दृत्यादौ Teer विशेव्यमा दाय तदन्त विध्या्रयणेन AMAT | लोकिकौ । ॐ) लोकविदिता। wa पके श्रथवट्ग्रहणात्‌ तदन्तस्यापि न ्रप्रोतोति भावः ॥ सामथ्यादिति। क) शत्‌तदितयोरयव्वायमिचारादिति भावः | ९ अ । पा२।। Zeus RS TIM ARs RH a|81 sz ee | ४ द 8्।पा१।द८्‌१। सञायामन्तवचनमन्यव संज्ञाविधौ प्रयये तदन्तविधिप्रतिपेधार्थम्‌ | Wl पदसश्चायामन्तग्रहणं feat च्चापका्थम्‌ | किं नाप्यम्‌ | रतज्‌- रापयदाचार्योऽन्य्र सं त्नापिधौ प्र्ययग्रहये तदन्तविधिनं मवतौति | १९१ मह भाष्यप्रदौपोदुश्योतः । ( एतिदन्तम्‌ प्रदम्‌ । १।४।१४ | ) (च,।पा.४।घा.२) लौकिकाप्रत्यासन्र इति (क) लौकिका थत्‌ पदं तद॑ प्रत्यासन्नः प्राट्‌ करिपत- लारिग्रशतेरथेल्तदह भिव्यक्ततर इति i ॐ) प्रत्ययान्तेषिति। ॐ हत्‌तद्धितप्र्ययायस्त्‌ न तादृशः कलितावयवा्ंलात्‌ त प्र्यान्तेषु | (क) पनु । सुबन्ताधेलात्‌ तदाः सुपो Maeva तैव स लष म तु तद्रहिते coe) एवमेव पूर्वमे । दहायथाधिकारादन्‌- दृत्तिसामर्थेन तद्‌गरहष्लदुक्षमतुटत्तिसामण्यादिति न तु ततृसाम- ्ादिवयक्षम्‌ ॥ 'मायेऽपि थवट्‌ (भा) द्यस्य थवत्‌पदखरोता्थवदि्यधः | * तदेवाह ९ “म्ये” इदारभ्य “दयः” द््यन्तं नात्ति क Tee । किमेतस्य qa प्रयोभनम्‌ । amt घः (१।१। २२ ) तराम. way घसं षा ग मवति । किं च सात्‌ । कुमारौ गौरिवशा । घादिष गद्या wet भवतौति ( । १। oy) खलं प्रसज्येत | यद्यवभश्चाप्यते . सनाद्यन्ता धातवः (१।९। ६२) एवन्तयहणं कर॑द्यम्‌ || छ्तटित- समासाच्च ( ६।२।४९ ) दथमग्रहगं ate) इदं adhd चाप कार्चम्‌ । दे तावत्‌ द्वियेते न्यास ण । यदप्यश्यते छ्त्तडितसमासाखेयनत- ययं कततथमिंति | ग करेयम्‌ । अ्॑बदिति wht (१।२ ४) छचदितानतं चेवाैवत्‌!। ग Seen: छतसदडिता वा ॥ मषामाव्यप्रदौपोद्श्योतः | {io “(GR 1M 8 1 शआ, २) (4! क्छे।९।४।१५।) म्‌, कय | ६।8।९५॥ नलांपायंवात्‌ प्दलप्रयोजनप्रश्रो ऽनुपपनलोऽत श्राह लुपतेऽपौति ॥ न्नापकादिति। ॐ) न च नान्तात्‌ कपि ततः fafa सुपि ““प्रत्ययलच्णेन' क्य सत्वादमेन नियमेन wae Brawn: पराप्तनलोपवार णय तदावश्च- कम्‌ । तथा प्रयोगाभावात्‌ | श्रन्तरङ्गनलोपस्य वददिरङ्गेण aqua बाधायोगाच्च । वचनं वन्यया नियमे चरिताथंमिति भावः ॥ क्ये नानं पदमेव दत्यपि न याख्यानात्‌ । STi se aes लह टूति द्श्रसमानाच्षराणि। रकारस्य दौर्घाभावान्‌ aaa दति प्रातिशाख्ये ॥ तपस्यतौति । क) रच पदत्वे «a व्यादिति wa | ९\अ१।पा१२। द्‌ १२) २९ ^“गोसमानात्तरनान्तादिव्यके'” ( ३।१।८) इति भाष्यवातिकस्य- समानाच्तर' शब्द विवरणम्‌ ॥ २ “लकागोदोषैः vara Baas” ( Sere! प्राति ग्राख्य--अध्या- ८२०) श्वच पवद्धबाद्‌ “a” इति ana) अथ नवादितः समाना- चराणि | २। तेतिरौयप्ाति्ाखयम ॥ “Maa: Scar खकार ख एव चः” । १२९ ॥ खमरेशनिमिता वणरलनप्रदोपिक्षा fret | ^ किमर्थमिदमु्यते। न चन्तं पदमिधेव faa (९।४।९४ TR | ४।७१॥ १।१ | ६२) | नियमार्थोऽवमारम्भः। नान्तमेव क्ये पदसं भवति नान्यत्‌ । क मा भूत्‌ | वाच्यति खुश्यति (८ । २। ३०-१९ ) | 88 १९७ महामाश्यप्रदोपोड्द्योवः | ( खादिव्वसवेनामस्ागे।९।४।९७।) (grime |.) 'स्वादिष्वसवेनामस्याने। १।४।१७। र ree लु [~ पथुदारेऽपि श्रायः परतिषेधोऽखलेव द्यत श्रा प्रषज्येति। क) गराष्द प्रतिषेध दति भावः | पराप्तवाधो न युज्यते इति | कै गौरवादिति भावः ॥ [क | १ असवनामस्धान इते तत्र ते राजा तक्ता (६।१।६८। १।९। १९) । असर्वनामद्यान दति veda प्रतिषेधः weds, नाप्रतिषेधात्‌ | गायं परसच्प्रतिषेधः सरव॑गामख्धाने नेति किं तरि पथु दासोऽयं यदन्यल्वेनाम्धानादिति। सषनामख्ाने ऽद्यापारः। यदि FA चिताप्नोति तेन भविष्यति । पर्वे च प्राप्रोति । शप्रावां | अथवानन्तरा या प्रािः सा प्रतिषिध्यते। कुत रतत्‌। अनन्तरस्य विधिर्वा मवति प्रतिषेधो वेति । मनु वेयं प्राः wat oft गाधते | Mawes प्रतिषिद्ध सतौ वाधितुम्‌। अथ वा योगविभागः करिष्यते खादिष पर uae भवति | ततः सवनामश्थानेऽयचि । wa wees भवति | aa: aa! Wan च waaay इति । यदि afe सावपि प्रदं भवति एचः एतविक्षारो परदान्तग्रहणद्चोदितम्‌ (८।२।१०७) | इष मा भूत्‌ भत्रं करोषि गौरिति। afer कियमाणेऽपि प्राप्रोति | वाश्च. पदयोरन्तखेधेवं त्‌ | भूवद्वङ्भ्य एतयोः पदसंश्चा वक्तव्या भूवद्वद््ः । धारवयद्‌वद्भ्यः if | महामाव्यप्रदौपोद्श्योतः। dee (301 Ut 81 ST. 8 ) (af Faq 1h iat xsi) श्रासादयेदिति | क) अनेन देवदत्तरन्तृहतन्यायद्यायमविषय इति दर्शितम्‌ । इन- नजातौ यप्रापैरेवाभावादिति भावः॥ श्रयज्ादौ शर्वनामस्थाने दूत्ययभ्रमं वारयति | Sa | (के) यजादौ MANA पदं न Cae | तादृशा हि योगवि- भागवेयथ्यं स्यादिति भावः ॥ ननु यय्दणं व्यथं तदादि सर्वनाम- णानाभावादत श्राह यकारादौति ॥ क) नन्वेवं भविधावपि तथेव सम्बन्धः खादत रार भसंन्नेति ॥ (क) मतुपि खादिष्बित्यनेनेव सिद्धमत आह तसाविति॥ (कै) यचि भम्‌। १।४।१८॥ रण - "णे समूर्णोक्तरपदस्य शोपविधायकाभावादु्रपदलोपे Keen तमत श्रा ee महाभाष्यप्रदोपीद्द्यीतः। (aa ay ie resi) (श, १। प्रा, ४, 8) पट्‌ चरमावयव CY: I न त्विति । क) SMUT पूवमप्रह्तरिदं चिगधम्‌ । तस्मादयम्ंः । षषषटा- जादोति वचनवोधितदितोयाद च ऊद लोपविधायकवचनपरटत्ति- manera श्ानिवल्वप्रतिषेध इति ॥ ara WAS fa | (भा) रकाक्षरपुवेपदानाम्‌ (भ) इ्यभ पमिभेकाचरेति वाश्यमिल्यथैः । नभोङ्गिर इति (भा) भागे । भ्र वतिः “तेन तुखम्‌” (६।१।१९ ११) vate विहितः ॥ ननु मनुषृगरन्दे षान्तलभावेन इवाप्राप्तभलमनथकमत छ | सत्यामिति | ॐ) | महामाष्यप्रदोपोडङ्द्योवः। ७०१ ।(अ्,१।पा.४। आ. २) , तसौ AMT) ९।४।१९ |) मनेरुसिर्वाङ्लकदिति भावः ॥ भनु वार्तिके षण इति एान्तश्रवशेम WANS HA BAA रार्‌ पदान्तस्येति। क) प्रयोगस्यकतणएत्वानुकरण तदिति भावः ॥ ङ्गसन्नाया श्रभावादिति। क) aa MAGA लप्लाद्‌ “वसो प्रत्ययलाभावादिति भावः ॥ छन्दो विषयाणौति । (म) भाषाथामप्रयोगादिति भावः ॥ Ga AGT ACTH । १।४।१९॥ ४ Cre AIUAEUATA AAAI स्यान्नान्यनेत्यत BE खादिषितौति।॥ ॐ) १ अथं रहं fara | न तसौ मताविद्येवोच्येत | तसौ मतावितौ- यदय्यमाने इहेव स्यात्‌ । पयखान्‌ Wey! दह ग स्यात्‌ wel | यश्रखो | अथं प्रये एनः करियमाणे मतुपि च सिद्धं मवति | यश्ान्य्तेन समानार्थ॑स्तस्मिं ख | यद्यर्थग्रहं क्रियते | १यखाम्‌ | यश्चखान्‌ । खचर ग पत्ति । किं कारणम्‌ । न हि मतुब्‌ मलये वतेते | तद्यथा । देवदन्त- Werat ब्राह्मणा अनोयन्तामिनयुक्ठ यदि देवदत्तोऽपि ब्राह्मणो मवति सोऽप्यानौयते | ७०२९ महमाश्यप्रदौपोद््ोतः | ( तसौ AMT १।४।१९ ।) (च,९।पा.४।अा.२)/ मतय इति | (कै) warfare हि तदनुटस्िनिष्या श्यादवमिषारादिति भावः ॥ weifa | ॐ) छपरश्चकतया विगरेषणमिति भावः ॥ aaamarfsfiar मतुब्‌ areata म दृष्टचर इति भावः ॥ मनुपलकषणश्यापि कार्यान्य इतिप्रसक्रोऽत श्राह SISA ॥ क) यच SUA Ula | ओ) यथा THA देवदत्तलेनोपलचएता ब्राह्मएलेन कार्ययो गश्तथा र्ते AAA पलकषणएता मलथेकलेन काग्येयोग दति भावः ॥ रूपान्तराभावेत्विति | ज) उपलच्छतावश्छेदकर् पस्यो GATS भावेलिल्ययेः | चथा Wwe न देवदक्ते ईति भावः ॥ मङाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। ७०३ 1(अ.६। पा. elie) (अयस्मयादौनि च्छन्दसि । १।४।२० |) (we बङ्वचगम्‌ | १।४।२९।) HAAS lel च्छन्दसि।९।०।२०॥ Oe लिकः इत्याषेति। क) मिम etm पचतोवयुद्यतें । at तदा पचिवत्तते | रुष प्रधानकत्तैः पराकः । Taq UTA: UA । दों पचयाएक्ं पचतोति सम्भवनक्रिया धारक्रिया मापेत्तण्डलागां धारणमि््ः ॥ Tar पच्यन्तौति । मा । भविष्यन्निर्देभः कतेगतसम्भावनापेच्चाः | कर्तां हि सम्भावितक्रियाः नियुश्यन्ते । नियज्ञाख थाप्रियन्तेन तु प्रागेव ॥ नन्वत्र भविष्यत्िे््तन््रम्‌ | अनेकाथत्वाद्ातूां ऽधिकरणमि्यादि क्रमेणोत्तरम्‌ । विक्ि्ययुकरूलव्थापारो हि werk | \ TUTTE | TT पचेरधिश्चयण्तण्डलावपनधोपकषंणापकषगफुत्‌- कारादितातृपरय॑कत्वे तदाश्रयो देवरत्तः weir उञ्चलनतात्पग्यके सष समवाये yaa व्यवाये aay । यद्येवं कारकश्यपदेग्रोऽपि कर्णाद्यवस्रायां म स्थात्‌ करणं कारकमिति अधिकारसामर्थात्‌ कार end महामाष्यप्रदोपोद्धोतः । ( काके । १।४।२६ |) (ख.६।पा.१।या.१) वचनम्‌ (भा) बिवच्चा वच्नाश्रया शेति | (भ) काटाचिक्क खातन्द्यविवकशाश्रया च॒ कारकषंन्ना भविश्यति तात्कवाशिकपारतमग्ब्यविवचाश्रया सापादानसंभ्रत्यथः ॥ मन्वपादागखय ane न दृष्टमिल्यतो भाथे तद्यया (भ) cafe ॥ नतु विदयुद्‌वलादकयोर विभागात्‌ कथं निःसरण- मत श्राह इति तेगोक्तम्‌ । सर्व॑षां खखव्यापारदारा खालन्ध्येरोेव fra कतात्‌ TERA कारकत्वम्‌ | ततः कः केन किं पचतौति विवच्चायां खखथापार- पाथिकरयस् पाकः। at) Ate wees पचति इति सम्भवग्रिया धारणक्रियां gaat eet पचतोलु्ते । तन्न तदा पचिवतैते | रषोऽधि- TUTE तद्गपसङ्गात्‌ करणादिब्धापारे पचे तिर्या । TR रेनेति | भा । खन्धयद्यतिरेकान्यां करणस्य विषि्यापारायोगनिदर््ागात्‌ द्रः यति | भ तदेति । मा । ब हूयपादाने ग्रामे याम सआागष्डतौति प्रभोग. वेधाः wire | तच्छुलधारणादिपरत्य शालौ कचौ । अवयवमिमागादि- परत्वे TWA करीरः | खत एव कमकत करककनौ दद्यादि शवदहारः | रवं wren qarten इतोयोपा्थपासधयोऽपि स्ाकौकरणमेव ग तु प्ब्दो पगोतखावमग््यमवद्यान्तरगतं विक्चाद्यतेऽवश्यान्तरे थत्‌ खतन्त ता्याधकतमं “वरमिति wits लेकर साम्रतिकं aa तच्च क्रः. ACTA Ta ७१७ (@ QIU ७ । खा. ह) ( कारके १।४। २९ | ) पृथग्‌ भाव इति । क) बौद्धो भेद Vere: ॥ मनुक्राधं वलाइकस्याधारलानुपपन्निरत ह स्थित्धङ्गे इति ॥ क) श्रभेदविवक्षायामिति। क) धूमज्धोति ¦ सखिलमरतां संघातस्य मेघपदायलविवच्ायामिति भावः ॥ भाग्ये fa तोति । (भ) TITHE कन्तेलप्रसिद्धौ तेषां कत्तेलाप्रसिद्धि रिल्यभिप्रायेण कथम्‌ “श्रपादानारौनां लप्रधिद्धिरिति” afin व्याख्यातमि- थः ॥ उत्तरयति att करणादित्वम्‌ | तच साधनान्तरनियोगद्यापरारः कर्ता तद्यापार रवं सवच प्रधानधालैः। ae: करिययेक्षिततमब्यापारं कमं । कारकान्तर- करणस्य पाकः | रतदधिकरयसूछ ate ॥ Tur were विशितत- लिष्यन्तौति छ्वलनक्रिया करणस्य पाकः | वा । Tar: पच्छन्या fafere- भयम, fan वलाष्कादिति। भा। निमसरणाकु विद्यीतनेऽ्र द्यतिवकतैते Wingy विचलित cane । श्ि्यङ्ग atatss द्यतिदे ते | तदा eet । Zarate तन्न धातूपात्ततात्‌ । तथा खादि-. लादिभ्वामुपाक्तेऽ्ये वदः क्ती । तक्षितरेवाधं भक्यतिगोपातते वटुः कमं । Tate तथा चोदितम्‌ । यदि afe gatas ऽप्यवसख्थार गतमेक 93 ORE महाभा्यप्रदोपो TAA: | ( कारके | ६।9।२९ | ) (श.६।पा,४।घा.६) एवं तहि (भा) wef । एवं तरिं श्रपादानादौनां लप्रसिद्धिरिति वाको नोकह्काभिप्रायं किं vets: ॥ पर्याप्तमिति | (भ) कमण दव CU: ॥ agree सखेत्यादि॥ र) गग्वेधाः पकौ तिवत्‌ ग्राम श्रायातोति प्रयोगः शादत श्राह ग्राम भ्राग्छतौति॥ ॐ) नशु कां पचतोत्यज्राणर्थान्भरावगमस्दुष्य एवमपि तद्यापारख धालर्थैऽपाटानादिद्यापारोऽपि तथा शादत Ay साध्यद्यापार करणम्‌ । प्ररणानुमदयादिश्यापारं सम्प्दानम्‌-॥ अवधि- भावोपगमद्यापारमपादानम्‌ । कर्वादियवहितक्रिययाधारोऽधिकरयम्‌ ॥ | जजवमनययायानामूनचाययाभनकामयान तजन णनडसयययानतदननामाजनरतयाककयनजल न छ्वेजिश्यन्तौति श्यलमक्रियां कुर्वन्ति कानि quate । तश्र बदा पचित । एष करणस्य पराकः । एतत्‌ करणस्य कत्वम्‌ | उद्यमन निपातनानि कन्तण्ष्डदिक्रिया। at! उद्यमननिपातनानि aay देवदत्त वलाहके fern श्योतिरूपा विद्युद्‌ विद्योतत sat । वलाहक दति । भा । वियुतो बलाहकस्य चामेदविचत्तायामयं प्रयोगः । पथाप्रमिति | aT) खश्यापारानुषाममन्तरेण प्रधागक्ियायासुपयोगामावात्‌ । प्राम ‘asa केवलेरपातेऽधिक्षरणमित्यारि | भन्वेवमगनुगम दति चेत्‌ स्म्‌ | कलो कः पिता को भाता द्वरवाभनुगतसयेव wea) अत एव शातग्तममेवं afe’ करणाद्वद्यायां निमित्तमाव रबभ्यपगतो भवति | मषाभा्थप्रदोपो | ore (GUAT 81 TR) ( कारके ।१।४।२द।) शब्द्‌ शक्तौति ॥ (कै) नन्वपादानादिषु यापाराभावादेव न तथा HUA TE वक्तुतल्िति ॥ क) नतु त्य ` प्रहतधातुवाश्यलाभावात्‌ कथं कत्तम्र्ययान्तकारक- व्पदे शोऽत श्राह प्रतौयमानोऽपौति। ॐ) घालधैलवभावेऽपि धरामादिपदेरेव ae प्रतौत्या तज्िरूपितम्‌ | कारकलं कारकशष्दघरटकशधालथेलात्‌ AS व्यापरस्येति भावः ॥ खतन्ल प्रेरयन्‌ हेतुः। तत्र सामान्यपूवेकल्वादिधेषस्य कारकतवसनुदृत्तमिति करं कारकमित्ाद्यपपत्तिः। यथ! एचरजन्मनि पित्रोः ast पिव- श्कित्तौलुखयते | तत्र तदा feteaud । एष प्रधानकतुसब्छेदः | Tq प्रधानक्क्गः RHA । Tay णेन तत्‌ परशोभ्दनम्‌ | वा । यत्‌ तत्‌ समान उद्यमने निपातने च प्रशुना छिद्यते न ढेन ततूपरश्ोन्छेदमम्‌ । वद्र वैतदेवं विद्यम्‌ | इतरथा हसिदरणयोज्डेदनेऽविग्रेषः स्यात्‌ | वा आगच्छतौति खधान्तरादगमापादागव्यापारानवसायात्‌ प्रयोगाभावः | णवं area alee ब्राह्मणे ददा तौति प्रयोगाभावः श्ब्दश्रक्धि- खाभाश्याष्च | शपादानसम्मदानशथापरारे धातुगं THA | वस्त॒तख्छपारान- स्यावधिमावेभावश्यामं श्चापासोऽत्ति सम्प्रदानस्याप्यनुमगनादिलच्चणः प्रतोब- प्योगाणां साध्वसाधता श्यवतिषते। अन्यथा क्रचित्‌ क्तेः सवच करता- प्तौ सककप्रथोगाः सङ्कोयेरन्‌ | Sa च इरिगा- येवं किं दोषप्रतिविधानव्यसनेन निमित्तपग्य यस्येव चहणमण्लिति मन्ध - मान eng “कारक wate” | “ae हेतुरिति” | xeqafaratsta ७8०. AWAIT Teta | ( कारके | १।४। RRL) (अ, १। पा. ४। घा. ३) न स्यादिति । क) श्रयं भावः । यद्यनवकाश्रलादपादागादिसननाः खः तदा शालो awaits म खादिति ॥ भन्वेवमपि खथापार प्रति खातगयला- गिवन्तनात्‌ ave ग व्यावन्तितमत श्राह उद्भूतेति | ॐ) खतन््रपदषामध्था दित्यः | aI उद्भूततं च विवदित- हतप्रधागसबूणधालथांश्रयलरूपलमेव । पारतग््ये इद्भूतलं॑च प्रहतधात्रवांनाश्रयलरूपलमेवेति बोधम्‌ ॥ या ऽयमस्यामियमस्भात्‌ wi जनयतीति sae | तयै वमौदृशरशधाने WITT कले ऽपि प्मामादागच्छतौद्येतदिषये ग्राम आागष्छतौति wt fe मन्यते उद्यमगनिषरातमादेवेतद्भवति श्न्तौयसिदढटणयोण्डेदने ब ae fate: स्यात्‌ । यदसिना feat zane तच्छिदते॥ quent mutate: | at अपादागादोनां ककतैवस्यापरसिदि | यथाहि भवता करणाधिकरणयोः करतलं fetid ग तथ्ापादागादौनां क we fread | मगोऽपि sare: कारकव् पदे निबन्धनम्‌ । यथा ofan पिणौमिति। षरत्वादिति। भा। आपादानादौनामवकाश्ा यदा ear भाल्ि। tear अवकाशो देवदत्तः प्रचतोति। aq सवेष खातग््रा सङ्धावान्नासि ` आशसं वियुक्तो ऽपादावादि सं्चानामन्यचावका्रः | aegaweta ग fe वद्टुयवख्िवम्‌ | SATS देषा वस्या दृष्यते aa: । इति ॥ ` त रव प्रयोगकब्यापाराप्यलाविेषेऽपि wets धातुषु परयोश्यो न हेतुः कारकं प्राहमिव्यभिप्रायः। कारकग्रब्दोऽयं क्रियाहेतावेव प्रसि महामाश्यप्रदोपोङ्द्योतः । ७४१ (G21 91 8 | स्रा, ३) (MT IL 1 ei ee) यथा TATA | कै) तदा fe राजा earennfafa तजामात्थानां भ खात तद्‌ वाये तु राजका्यंऽपि तेषां भियोगात्‌ खातग््यमेव | तथा क्ंसज्निधाने शाश्छारि यत्न धालवाश्यलात्‌ तेषां पार- तनत्यमेव । तद्व्यवाये तद्यव्रस्यापि तद्वाच्यलात्‌ arate भावः । अ्रन्ययाऽपादानारौनां निरवकाश्लाटिल्याश्यः ॥ भाये यथा पुनरिति | (भ) येन प्रकारेण इत्ययः ॥ “MR” दति प्रश्ने उत्तर यत्तदिति ॥ (म न वेति ॥ (भा) पयोग ग । खगमिधानात्‌ । Ramat ATE तु न। ARMM, Bara लब्धं “Gam war’ (९ । 9 । ५8) दरति एनः तत्‌ खण्डयति न वा खतन्लपरतन््रतात्‌ तयोः प्थ्थांयेय वचनं वचनाश्रया च सज्ञा । aT | किं म. % नेष ate: | किं कारणम्‌ । खतन्लपदतन्नलात्‌ । सवतेवात्र खान्य RTT |, YAU त्च च न्धायामासेगेव मायम्‌ । अन्यधा Wy णव नभ स्यात्‌ । अधापौति। att उद्ूखातन्द्य विवक्षाया कमं गम्यादिष्वेव तु कमं तथा पौराणिक्ाच्छणोति Ace श्टणोतोत्यच | पौराणिकोपादागं कारकं च ace गोमयमित्यादिवच्यमायं सुङ्च्छते ॥ द्याह क्रियाया इति । आअनाभितश्थापार fafad हेतुः| आआजितश्यापारं कारकम्‌ | उक्ल च ७9२ महाभाव्यप्ररौपोरद्योतः। ( कारके, १।४। eel) “(B&W Blane), ्यालौखे यन्न इति । (भा) ` TT daw BUNA | ela समाधाने OUT तदवुध्वोक्षमेव GATE नतु चेति ॥ (भा) खाश्य प्रकटयति. बमाधाता शवं तर्होति ॥ (भा) । प्रधानेन समवाये इति | (भा) धालयनाश्रयायाः प्रधानधावर्याश्रयेण समवाये इत्यर्थः ॥ खतन्लग्रहणं Barats यस ay eyed न तु पारतम्ब्यु्तखा- TAIT Bl ACHAT तु वस्तु सत्‌ aaa fafaarsa urcaaa च्व faafqaq | तयोः पग्धायेण वचनम्‌ । तथोः खातन्त्- पारतन्त्मयोः पर्यायेण वचनं भविष्यति । वचनाश्रया च संज्ञा भविष्यति | तद्यथा । बलाहकादिदयोतते । बलाक विद्योतते । बलाको विद्योतत कत्तसंन्ना | Tet खाल परचतोवि। उद्भतपारतन्त्मषिवक्लायां तु न्यग्‌ मावात्‌ सदपि खातग्द्ं wat न OTR! यथा रास्निधो -तदनुधयोगिखकाग्येममाद्या नारण्यन्ते । ग वा टवमर्च॑मिति । मा | WATE | + ee ell [ णं aad “लः. कर्मणि” दद्यादि विधिषु किं कमं याद्चमिति चेत्‌ विनि- गमकामावात्‌ स्वमिव वधा “मस्य” द्य सवे मम्‌ । तदि कनि eee मिय द्र्यादिविषयो हेतुः कारकं नियतक्रियम्‌ | “fa | | नाशिते तु aut निमित्त हेतुरिष्यते | महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः । ७8 ह (ऋ,६। पा. 8 1 GTR) ( कारके | १।४।२३।) व्यवाये इति । (भां तख धालर्थाश्रयल्वाभवे श्याख्या एव धालर्थाश्रयते इत्यथैः ॥ रान्ना सहेति | (भा) VUE TATA: ॥ GATT SM: सामान्यादिति 1) समानलादित्यथेः ॥ नग्न्यतराभावेऽपि प्रटततेरद धनात्‌ Bae वत्तेयिहलमविगिष्टं साधकतमलात्‌ करणस्येव च प्राधान्यमत श्राह तदधौनेति ॥ क) Wal Rar care eee orn करणत्वादोनां विधानसामर्थ्यात्‌ seis इत्यलम्‌ । यदा प्रधानकरिवा- जनकपुर क्खख्थापारे AUT प्रधानकर्घान्यङ्गतेऽप्रि खगततत्तद््यापारे aera | ag सुख्यक्रियायामपि खतना इति प्रधागक्रिया- दति ॥ fa तद्यच्यते ऽप्रादानादौगां aufafafcta | रवं ate 4 बरमो- ऽपादानादौनां HUTT wfafafefa । पर्य्याप्तं करणाधिकरणयोः कलव ाद्यमावे ऽपि प्राकमिष्पादात्तेषां aspera ॥ किं एनः प्रधानमिति | भा | areata: जियोत्पादाव्‌ स्वेषां तच सामान्यान्र कस्य पित्‌ प्राधन्य- भिति भावः| attr प्रवत्तेयितेति। मा । तदधोनप्रडत्तिनिदत्तिल्वाव्‌ टि घु भादिवत्‌ पारिभाषिकमेव कारकलकमल्वादिकं स्यादिति चेत्‌ कोवा ब्रूते नेति। रुतावानेव परं मेदः। टिषुमादौगां wade ति च। कथं तदि पुवेसुक्घमनर्थान्तरमिति | न हि सामान्यविशेष- वचनगानामनधैन्तरबाधित्म्‌। सव्यम्‌ । सामान्यश्रन्दयोरपि अर्धैपकरण- 908 महाभाव्यप्रदौपोदृ्योतः | ( क्षारके 1181 RBI) (GRIT 81 GRR) प्रव्षयिता (भा) ^. द्धस्य साधनानामिति Wa: | अनेन ATTRA कन्तः खातम््यमिल्यक्तम्‌ ॥ मगो रएिततमलेन कमेणः प्राधान्यमत श्राह तस्य चेति । कै) HUET: ॥ "अन्यतः प्रागिति । क) अन्येभ्यः कारकेभ्यः प्राग्‌ इत्यर्थः । नेवं करणदौनाम्‌ इति भावः ॥ ९ उललब्कंयटे “प्रागन्यतः” इति पाठो दृश्यते । mamaria तदुपपत्तिः | विभक्तिस्तु करगत्वादिनिमित्तवागवक्ञाग त्वात्‌ | करणवतादेरेवोद्धतल्वात्‌। कत्तेवियोगे गन तदौयद्यापारस्थव धात्वशतवेनोद्धवखातग्द्रविवक्तायां तु ककेविभक्षिरेव सवच्र। कंचित्‌ सम्मदामापादानयोल्तु ग सा {नभिधानादिद्यक्कम्‌ । यथा युद्धकर््ायेऽपि निदश्रिंवमपादानादनां कततैलनिद्टनाय । पर्याप्तो देकः एलाकः खाल्या- facia, किं aff) dara अप्रसिद्धिः। यावता सर्॑चेवात्र wary विदयते wear’ च तच परावात्‌ wees (१,। 8 । ५१) करणादौनां तस्य च प्रागन्यतः शरक्तिलाभात्‌ प्रतिनिध्यद्रंनात्‌ करणाद्यमवि- ऽपर शातते रेते दादौ केवलस्य करद गात्‌ maha करणादोना- मदग्र॑नात्‌ प्राधान्यं कत्तुरिचर्धः। उभौ धान्योऽन्यपिग्ेषकाविति | मा । वमितरेषाग्बधैसं ्चावमिति। रवं च “कमणि fetta’ cata ` अथाययमाधारादावपि दितौया विधौयव दति फलितम्‌ । रथेन गम्बते मिनन दिना विशरेषगढत्तिमभिपर् तु तथोहम्‌ । “owe val पततोति” | पर ACAI TNA: ७8१ (अ. ।पा.४। खरा. हे) (क्षारके 1R 181 रद्‌.) प्रतिनिधौति। ज) करणादौनां हि ataretat स gaat न तु कन्लेरिति भावः॥ करणाद्यभवेऽपौति । क) शर्यव्यतिरेकाभ्यां कन्तः प्राधान्यमित्यधेः ॥ भये अनेनेति | (भा) कारकव्यपदे गेनेत्यथेः | श्रयं BRIT Cad तचोद्ूतखा- तन््याभावाद्चधाकनतगरन्दाप्रटृत्ति सथा तदथंककारकश्रब्दस्याथप्रहृ्निः दयादिति wan नतु पुनदक्लादेवं व्यवहा रोऽनिष्ट एव teat योद्धारो राजनियोगापेच्चणादखतन्ल्ा अपि नियोगोत्तरं एनः qa रव नियोगमाचरात्त्‌ तच््जयादिभाग्‌ राजा | तथा कसेनियो गोत्तरं यत्‌ कर- प्राप्रोति } arta न वा खवन्लपरतन्लत्वात्तयोः पर्यायेण वचनं वचना- Ha संज्ञेयेव | यथा पुनरिदं भवता Wa qa’ निद शितं सम्भवन- किया धारणक्रियां च gaat BUR खतन्नेति Heal परतन्त्रा स्यात्‌ | य्‌ TEE Te खावन्द्रपारतण््मवोरयुगपदिरोधादिगरेषणविशरष्यत्वेन प्रकल्पेते ra y खं awifa मा । स्वेषां कारकाणां साध्यल्ेन साधारणो fart । बतश्च स्दंषां तस्यां कत्तलम्‌ । वान्तरव्या पारविवक्तायां तु कर- मि रधो गश्छतोद्यादावपि कतत विमक्तिरत्र्िणेव सिद्धेति न वच्च लक्षणा- mia इ्यवधेयम्‌ | विमक्तौनां वाच्यां ए्ानिष्काषंस्त॒ करिष्यते । cat चनस्य quae क तैकमविरोधमुद्भावय न्तः परास्ताः | शब्दविग्रेषोपा र क्यः — ee ॥ © epee eld ee el "षा कि क विदरेषणत्वेनाच्र set विवक्षितो म त्वपायस्य निमित्तनेयपादानसंच्ञा न मवति । ग वापराथस्या विवल्ितत्वात्‌ सति वधौ गतिरपायो भवति | OA 98६ महामग्यप्रदोपोद्धोतः। | ( क्षारके । ६। ४ । २९ |) (अ.१। पा. $) चा, ह) न हौति। (भ) एवं च ग पौगरह्ममिति भावः ॥ किम्‌ विगरेषएविगरेथमा द्रव्या wat चेति, | (भा) AIT पूवपरषाधकतेनाह ततश्चेति ॥ र) नन्वेताग्ामेकष्टेव FAG बोधेन तयोभंद नियतस्य wer घम्बन्धस्याभावादन्योऽन्यवि गेषकाविलयक्षमिति एच्छति भागे शादिषु Gea क्रियानिष्पादने खातन्द्यं तत्वरगत्वादिकालेऽ्य- atfuata दइ्यदोषः। नियोगमाेण च तत्रैव HUTT satfer feat AMAA ULLAIT वा| नवा TAA स्याल्यपादोयते प्र्तालनं परि aaa च afcanatfa | fa तहिं । सम्भवनकरियां धारणक्रियां च करिष्यतोति | aa चासो eat! क्वेदानीं yaar) रवं तहि ae यत्रे कण- "णपिर 9 11 sss eer ee ण प्ि शादिरूपल्वम्‌ | यथा मातापिचोरप्योत्मादने wae मेद विवक्लारथा लयमस्यामियमसलव्ननयतो्धिकरणतल्मपादानतं च ्वतिरते | कतत - Sal तु करणत्वाद्यवद्ायां न मवति | “Mara: we’ (१) 8 \8) धिक्ख wey ¦ प्र्यत्तादावुक्तिसम्भवात्‌ | रतेन परसमवेतक्रियाप्रल- wife कमलं चेदप्रारानेति enfafearmy धालर्धतावष्डोदकपरल- रालित्वं तदिति परिष्कृवन्तोऽपि werent | ग्रामं गमयति देवदत्त aaa | ग चाच ठच्तोऽवधित्वेन fafa: | तथा हि | इन्तमजश द्यपि पे चस्य पे परततोति भवति प्रयोगो यदा उक्षः fem: प्रततौति AWAIT SMA 999 (Gate) खा. द्‌) ( कारके । १।४। २६ । ) कथमिति ॥ (भा) उन्नरयति रकंद्रव्यसमवायित्वादिति । (भ श्रब्ददयोपान्ते एकच द्रवे उभयोः सम शयात्‌ सम्बन्धा दिल्यथेः | कन्योऽन्यविेषकौ (भ) ह्यस्य परस्परं विगेव्यविग्रेषएभावप्राप्ताविल्यथेः i रकद्रव्यसमवायित्वाट्‌ (भ दू्यनेन zat धर्मभेदे विगेवथविग्ेषणभावो न are दृति efi यदा कारकश्ब्दोपान्तद्रस्या धिकरणएलरूपो- (चीऽधिकरणएपदोपान्तद्रययस्याधिकरणएलरूपोऽर्योऽधिकरणए्पदोपात्त- FI कारकवरूपोऽथेः परिच्छद क इत्यथः ॥ ननु भिनद्रयटत्ति- Waa: कथं परस्यरपरिश्छेदकत्वमत श्रा ₹ यदा ठ्वलनादिरूपखखव्यापारे खातन्द्यात्‌ तेषां wats Tae पचन्तो- ादिद्॑नाच् तात्कालिक खातग््येय NCH GSAS प्रधान- a माने स्याली QAM कं wa यत्ने RIAA पररतन्धा ॥ मनु च मोः कटस्य ऽपि वै यत्ने कमाने arent संभवगकरियां धारणक्रियां च करोति । इव कार कत्वादेव Bara लब्धे पुगः खतन्श्चतिनियमाथा तेन खतः Mary TY कतत संज्ञा तस्य ग तु पारतन्लगसडितखातन्ब य्व । मिवयादौ गन्तरि set | RA गमनस्य प्रर्धैतवेःपि तथाल्वानव्छेद- कलात्‌ । तत्वे वा पाचयश्चादिप्रयोव्यकततेयेतिापेः | तत्र पारिभागिक- सदम्‌ | अत॒ रवालिब्रह्माः sare “Aaa पितरम्‌ दति । सथ ०४० महामा्यप्रदोपोद्‌ योवः | | ( कारके। १।४।२२।) (स, १। प. ४। या. a) एकेति | (भा) शष्दइयोपानेकट्र यसानन्ध्ादित्यधेः । यथपि तद्रावायकाकि- कलातन्त्यमादाय तदापि कारकलवयवदहार सत्‌ कालिकपारतन््- मादाय चाधिकरणएलव्यवहार इति wad ay तथापि प्रकारान्तरे णापि षमाधातुमाह एवं त्होति भ) भाषे ॥ ननु स्वेषामेकक्रियाभावात्‌ “शमान्यशते”त्यनुपपन्र- मत श्रा स्वेषामिति ॥ क) साधारणौति। ॐ प्रधानक्रिया तत्तदयापारजन्यवेन सवैसाधारणौति भावः ॥ be य्दा णपु त — ad कियानिष्यादकषल्वेन च करणत्वादि | सम््रदानापादानयोरपि खातम्त्रमादा- A ~~ 9 येव ara श्वागष्डति विप्रो ददातौति प्रथोगाभावैऽपि कारकत्वं बोध्यम्‌ | तच्रासौ Bawa! Karat weary रवं afe प्रधानेन समवाये शालौ Ula यवाये wavy तद्यथा । अमाद्यादौनां राला सदं कारंकसन्ना तु वस्तुखिचा विद्यमानमुद्ूतत्वनाविवितमपि खतनग््- माधिल्य करणादोनां विधानसामर्था त्‌ saat । यज्र च शक्तौनां निमित्त निमित्तिमावेन यगपदिवक्ता ax संज्ञानां विप्रतिषेध gear) थथा मनु्ासो पयोगे wae वचनवलाद्‌ श्वद्धितमिति चैत्‌ । अपादागेऽपि वदिं तद्रालो्वेहि । रकसंश्चाधिकारेऽगवकाश्या वाधात्‌ । अत रवा- UAT CAAT परया HHS TT Hae TAT UTIL ETA [क पितुः सम्बन्धिलेन माणवको विवक्ितो ग तु watmat प्रतिनिमितल- महाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। ७9९ (अ,१।पा.१।आ. 8) ( कारके । १। 9 । २९ | ) तस्यां कत्तेत्वमिति । जानकत्वादिति भावः ॥ MATA | (कै) श्रपादानलादि निमिन्तश्तव्यापारविग्रेषविवचायामित्य्ैः ॥ श्रपादानस्यापि कचित्‌ aia द ग्ेयति यथा मातेति ॥ र) नन्वेवं करणएलाचचवस्थायामपि कलैलप्रसङ्गः प्रधानक्रियां प्रति घाधनला विशरेषादित्यत are कठृसं्ात्विति ॥ ) नन्वेवं कटेखलनकारकसंज्ञापि तेषां न श्यादत श्राह तदङ्ग | भाष्ये, पर्य्याप्तं करणाधिकरयक्मणां wee निदधिितमपा- समवाये wea way खातन्द्यम्‌ । किं एनः प्रधानम्‌ । करा | कथ पुनर््ञायते कर्ता प्रधानमिति। यत्‌ सवेषु साधनेषु संनिडितेष धनुषा विध्यतोति विनायविवच्तया धनुषः साधकतमत्वाभावात्‌ aq wey परत्वात्‌ awe | असिश्डिनन्तीति स्येव साधकतमे Grae विवच्छिततवात्‌ परत्वात्‌ ASAT) तदा तु Teel वििात्ममेदमाभित्य तत्र as ara समाहितमिति दिक्‌ ॥ मन्वेवं करणं कारकमिति सामनाधिकरथं कथम्‌ । अखात गेण यवस्‌ प्र्यायोगात्‌ भनया करसं चाप्त करणसं्चायाः पथां यापर्ेरिति चेत्‌ । उच्यते । म निनि नेति कमसं्चा ग भवति | Gala तु कारकाधिकारे वस्यापि स्यात्‌ ite- त्ति ~ # ,, ॥ । अवयवाः , द्द > क्ति en a= Ee Grate gu क्कि Cee किष ओक प न ९ eye ACAI aa: | ( कारके । ९।४।२द। ) (HIS. wR) कारकसत्तात्विति ॥ ) waa करणादोनां विप्रतिषेधालुपपत्निष्टापाराणं Wear परिहारेण वत्तमानानामेकच युगपदसल्लादत श्राह यच च श्रक्तीनामिति । ॐ) करणएत्वारौनाभित्ययः ॥ परत्वात्‌कंरणसंन्नति | (क) शरक्तिदयख्ापि विप्रतिषेधूजबलात्‌ ठतौयेव वा चिकेति भावः। wag काष्टानि प्रचनोति न स्यादत श्राह असिण्डिनत्तोति। ओ) agra aaa विवदितमिति न परलोपयोगोऽन्यधा ACURA न शात्‌ खगतेकश्रह्मभिधाने खगतसकलशक्नौनाम- दागादोनां कैलनिदश्रनायेति | इच्तोऽवधिमावमुपगच्छति विपोऽनुमन्यते #॥ शि wet प्रवत्तेयिता मवति । ननु च भोः प्रधानेनापि त समवाये Bel अनेना ऽधिकरं कारकमिति। न हि कारकमिद्यनेनाधिकषरयल- मुक्कमधिकरणमिति वा कारकत्वम्‌ । उभौ चान्योऽन्यविद्धेषकौ मवतः। करवलं | Ula तु कतत लपिवच्चायामालनः रण्लम्‌ | TTT मेव हि विवच्लाबश्राद्‌ देधादतिदते। waa करतलेन च । वस्तदा 1 वा अधिकारसामर्थ्यात्‌ went खातन्द्रमवख्ान्तरगतं विक्षायते | SAMA यत्‌ खातग््रं तत्घाधकषतमङ्करणमिति यथा Haare सावकाश! | यदि ate विद्ेवयमिदं श्रवादोनां न संश्चा “meet श्ुतयोरेवाप्रिवो" wat यत्र कारक ws संश्रयते तज्रापरादागादोतां ACAI TTS: । ७५९ (BUI SLA R) ` ( कारके 12181281) भिहितवत्‌ प्रकाश्ान्न कदापि ater ततेति केयटागश्यः ॥ रेदनख नियमेन करणा काह्कम्नादेयति तदात्विति ॥ अ) TARGA कमलकर णते युगपद्‌ विरदधे श्रत राह विवक्षेति ॥ कै) HAG WUC वाध्यवाधकलं कथमत श्राह aetna त्विति ॥ @) ननु कारक श्न्दा लोके क्रियाप्रतो तिने इृष्टेत्यत श्रा खच इति ॥ (के) सौच्रलादेकवचननपुंसकंते यादौ खखव्यापारपटत्तयोः कैतवं दृष्यते दरति । पति दाधातुवाच्चता तु न तद्यापारस्यानभिधानादिति बोध्यम्‌ | कारकत्वं चोपलच्तण सदेव तत्‌ कथम्‌ । रकनरद्यसमवायित्वात्‌ । तद्यथा । गार्ग्यो देवदत्त इति । न हि Ma wiry देवदन्तल्सुक्तं देवदत्त द्येन वा गाग्येतवम्‌ । उमौ चान्धो- कक i Se बेक warhiata ष त त्वं करणत्वस्य वाधकमुश्यते | अथ वेति । मा | क्रियाच et कारकश्नब्देनोच्यते। सा fe wattle विणिर्यपदेश्यक्तानि काश्यां वसन्तोद्यादौ । ate साम््मरतिकं खातन्त्म्‌ | तच्च eter gird इति । यदा । कारकश्ब्दः frame करोति कचेकमांदि- कवक क" SD वश्यमाणागमिव ग्रहयमिष्यते तत्र सिध्यति aq प््ेतुन दोषः। सशक्रा वयः cans | डाारेनत । परेको {आरा YR महाभाथप्रदयोपोदद्योतः। ( कारके | १।४।२१।) (GLI 8 1 ae) विषत्वेनेति। ओ) fared च जनकलमेव वस्तु वाक्याथेः ॥ भाय रवं च Beater | (भ) gana fe प्रथमोचितेति भावः॥ नतु arg dye: कारकपद्ख्य क्रियापरवं च॒ निद्धारणएसक्तम्यानुपदो करार्थलाभादत श्राह इतरथा हति ॥ (भ) कारकेषितोति | (भ) “मिद्चोऽमधात्‌” (१।१९।४३) दृ्यारिखु ate: प्रथोगः । बडवचनश्याने एकवचमसोकारात्‌ तनागल्या तथाखौ- कार इति भावसषदा₹ ताहो पयोगौति स्यं चेदं सवं भटे दष्ादृश्षाम्‌ | ये तु क्रियापि कारकत्वमिति वदन्ति | तेषां कतैसमवायेऽपि करणं कारकभिद्यादेशनुप- ऽ्यविद्ेषक्लौ मवत रकत्रयसमवायलात्‌ ॥ रवं तं सामान्यगूताभ्रिया वते तस्या farts कारकम्‌ । अथवा यावद्‌ त्रयात्‌ क्रियायामिति करोति । विषयल्ेन चायमधिकारः त्रियायां विषये यद्‌ wafamnfe वस्तु सम्पद्यते । रवं च छलेति । मा । निधा रणसपनम्यां हि कारकेण्ििति शपदेशानिति sere) तथा च खपादानादिसंज्ञाविधौ क्रियायामिव- wtufeet नरियान्वयिनामेव ana स्यः । “कारकादत्तश्चतयोः" निभित्तपर्यायस्य॒कारकद्न्दस्योपादानं तच निमित्तमपादानायवेति | तरत्‌ | नटस्य wate कारकेण समावादिद्त आह "कारकः मह ATA: | 9५३ (Gia oS द) ( कारके । ६। 8 RR |) निडारणस्येति | @) कारकाणां we ART तदपादःनमिन्यादिक्रमेण हि तदः | Marg: सामासिकस्य च (भगवद्गो-। URW १०) इति qe) खोके तु निद्धारणखले एकवचनप्रयोगो न साधुरिति बोध्यम्‌ ॥ नण्वेवं “कारकादन्त" ( १।९। १४८) दव्यादौ करियाजनकभावस्छ ग्रहं स्यादत AE RITTER ॥ ओ) ष्रि es ee ge १ अ्सराणामकारोऽस्मि इन्द्रः सामासिकश्च च । ` GUAT कालो घाताऽषं विश्वतो मुखः ॥ ३३ । Grey प्चमावात्‌ तच्च तदा MYT समाधागपरमाश्चासङृतिः | ATT ATLA Wee साधुत्वानु प पत्तिखेति बोध्यम्‌ ॥ तावत्‌ कारक इति । एवं च हत्वा निदेश उपपन्नो मवति कारक दति । इतरथा हि कारकेषु दति ब्रूयात्‌ । वाम्‌ । निर्धारणस्यानेकाश्रयत्वात्‌ । “कारकादतश्चुतयोः" caret तु कारकश्ब्दस्य खरितत्वात्‌ तदधिकारोपात्तागामपाद नादोगां यणम्‌ ॥ | (41 २। १४८) cand तु are शेते तेनेतदधिकारोह र्थादिषट्कमेव wwe दवि । , ननित == Tete चेति” कारकग्रहणं weity ख्यते लरितेवाधिकारावमति- Waal fa मावः । exe भहामाश्यप्रदोपोदुदयोतः। ( शरवमपायेऽपादाबम्‌ । ६।४।९७।) (श्च. पा. 8। शा, 8 प्रुवमपयेऽपादानम्‌। १। ४।२४। ieee ee YS -- शरपायोऽच विभागजसंयोगानुकूलोऽवभि ाकाङ्कयो गतिविशेषः “गतिविंनालवधिना arara दति कथते दति शुकः ॥ ननभुवनिरृत्यये ver श्रा ्रवमपायेऽपादागम्‌ । १। ४ । २४ | RST UTR THAT, अर्थैः । “egret wat” (२।१। ९८) इति खषात्‌। सा afte प्ष्ठतधातूपात्तविमागभनक्व्यापाराना- wae सति प्रहतधालर्धविमागाश्रयौ यस्तदत्तिः। “श्रवमपायेऽपादानम्‌” (1 Jn gore ence, ध्रुवमपायेऽपादानम्‌ । १ । 9 । २8 । भुवमिति किमथम्‌। ग्रामादागच्छति wees (१।४।४२)। तेतर्ि। भरवमपरायेऽपादानम्‌ । १।४। २४ । रवगरहयमिति | भा । शभुवछ परलात्‌ eel yatta दरति oa | श्रकटेनेति । मा। पाये एकटस्यापि eres te TUTTI । १।२। २४ | पायो विक्षेषो विभागस्तद्‌ हेतुखो पितो गतिवि येष विविंत etary साध्ये ऽदधिसूतमपादानसंश्ं aq) इक्ात्यतति | safe ग तिसखगययो icmanrg कुटादे, were | ये तु श्रव्यं इति पठन्ति तेषाम्‌ ~~" __ ee en वमपायेऽपादानम्‌ । १। 8 । २४ ॥ ° वमिति | भरुगतिखधययोः gage कटादेः पथाध्चि eu | महाभाश्यप्रदोपोद्द्योतः | ०५४ (GLI ९। घा. ३) ( धरवमपायेऽपादानम्‌।६।४।२8४,।) भरवस्येति ॥ ॐ) मनु nace विभागाश्रयलाभावात्‌ कंथ afar श्राह अपाये इति । क) श्रपाये यत्‌ साधनमिल्येव श्रष्दमग्यादया लभ्यते न तदुक्रमिति कवः ॥ भा | ग्रामादागच्छन्निति | (भ प्रामात्का MATS वललाधानाय मध्ये कसपाश्चामोदनं YE Tau: ॥ इति तरात्‌ | कत्तवारणाय सन्तम्‌ | खयमेव सु Fare: | विमागञख न॒वारञवसम्बन्धमूलक रण्व किन्तु वुदिकस्पितसम्बन्धकल्यितोऽपि । अत रव जुगुघयापूवेकनिरृत्तिलच्तणतामाभि् जुगु्ाविरामेचयादिप्र्ा- eg SG, । शा | AY SPER! a TG NS GAP: SNR eee, oe See गीं 7" i eg ee ee el ee eee ; wears वाधिका मविष्यति (21 8 1 ee) ॥ इदं तहिं | प्रामादागच्छन्‌ प्राप्रोति । कस्णसंक्ेति । भा । यद्रा धनुषा विध्यतीति क्रियमाणेऽपि Ward परत्वात्‌ करणसंज्ञा भवति रवमक्रियमाणेऽपि शकटस्य भविष्यतोधर्चः। इदं तहँति। at) aq aaa साधनमेवागमने गे भवति मुशिक्रियायां तु साधनं भ्रवा च तच परलत्वादधिकरण- प _ ee “दगुपधलच्लणः), काः wera: | yaatta wi स्थिरम्‌ | र्करूपमिति यावत्‌ | HA vlafafa यथा। वथा च अपाये सध्ये यदेकरूपमिति va परतघातूपात्तम्र्यगाविष्टतवे सति तदुपरयोगोति लभ्यते । वश्वाधादवधिभधूत- wares! तेन धावतोऽश्वात्‌ पततोलादौ क्रियाया विथिषटलाप्य- ग > € वेतु पुव गतिख्यणयोः इति पठन्ति तेषाम्‌ “दरुपधशन्त णः कः yea: । Wa ay ~ च ` व weber Ge 9 वा श अ Os. AUTHOR | ( श्रवमधायेऽपादानम्‌ Ket २४ |) «= (GRIM OTE) नन्विति | @) ग च॒ भोजनदारा गमनसाधनलम्‌ । भोजनद्य प्राधान्येन गमनाङ्गलाभावात्‌ | एवं इ LATE HUT दितिमिति भावः ॥ वस्तुखित्येति। (2) भोजनष्यागमनोरे्कलादायिकं प्राधान्यमिति भावः ॥ | स्यानं माष्याक्ठं संगच्छते। सेऽधोदे रसं योगानैकूलयापार रूपं waar तु कापापः। उदमणडद्यपि परे भूमिं MTT कषात्‌ परं पततबप्रयोगा्‌। “nf विना wafaat arava दति कथते" दति wits! अदध्यन्धययोग्यविभागं विनेति वदरधैः। a AGM | THE पये परततौदयेवं are निदण्रिंतमिति। ae हि चः कंसपाद्यं (१। 8 । ४ ) पाणिनौदनं oe इति । अथाप्यधिकरणसा aafe कड़ारदतरे उक्नम्‌। wi तिं वश्ुखिदया्ागमनं प्रधानं वरदं तु भोजगम्‌ । श्ब्दाल विपरौवो दगप्रधागभावः प्रतोयते | तदुकम्‌ इरिगा-- शरस्य प्रह्तधातुपात्ततिवां प्र्वधिलद्न fray | तथा परस्पर स्माकोषा- TSC: EAT GA गतिददयस्यापि उपादागदेकमेबनिष्ाङति प्र धरश्यापरादा गलं सिध्यति । sary हरिणा cattery "अपाये यदुदासौगं चलं वा यदि वा ऽचसम्‌ | र वमेवातदवद्चात्तदपादावमुख्ते" । [रा मेनन aq fewer ग केवशमपयदगेव तेव यक्षः किं वदं यतोऽपेति वोऽ ame शव शवा “के यदपाथयकतम्‌ इति । कं एनः meets utenfate प्रतिपयेमहौखजाह “sare साध्य, इति । ane" | महामाग्यप्रदोपोद्द्योदः । 240 (GRIT SIG.) ( धवमपावेऽपादागम्‌ । ६4 8 । Ret) ‘UG MAT HE ( दरिः) इति पाठः ॥ TVA क्रमणम्‌ ( इरि) इति पाठे “दडधार््ोः शचटच्छ्िपि"" (३।९। १२०) एति MT इत्यन्ये ॥ १ “नपख्क्रमणं ae” इति क पुस्तके पणविग्रेषणमिति अपायस्याविवक्षणात्‌ wet भाष्ये उक्तेति हेलाराजः | धावतोऽश्वात्‌ पतति कुष्यात्‌ पततोऽश्वाव्‌ पतति Karat पततौद पात्तङ्रिया- माश्रयत्वेन तवं VPRO | Tea इरिणा- “aura यदुदासोगं चलं वा यदि वाऽचकषम्‌ | भ्ुवभेवातदावेश्रात्‌ त इति । fuer भदिष्यति । इदं ate । cere पं पतति। कुशस्य पिण्डः पततोति । COTA Tay गपंखषक्रमयं कुर । तारथयस्याविग्रेषेऽपि शब्दाद्‌ मेदः प्रतोयते" | इति । वज्र कंसपाथो ya: साधनात्‌ वदारेणगमबस्यापि भव- सेव साधगम्‌ ॥ write । मा । wees भोजनस्येव प्राधान्ं प्रतौयते “पततो ya खवाश्वो TEENY Taare तस्याप्यश्वस्य wat gaits धवमिव्यते" ॥ “Saracen ays ful एक Crs | मेषयोः शक्रियापेद्यं wae च wee Cue” दिषदवाद्‌ सामर्थवभ्यो योगर इति मावः। त्रवमियेकक्पसु्त्र.। HE whi श्ुवमद्धय रूपमिति । cw वदाप्रायेन विरेव्यतेऽपये ७४९ महामाश्यप्रदोपोदद्योतः। ( शुवमपायेऽपारागम्‌ । ६।४।२७।) (स.१।पा.१। घा. ६) ATER | (3) शक्रमणये wae हि प्ररकस गवादिरचणाय चदडधक्गमणए- माज्रमपेचितमिति तखेवाये प्राधान्यम्‌ ॥ मेवमपि भुजिषाधन- RUM: कथमागनधाधनलमत श्राह ` तवेति | (कै) कसपाज्ाधिकरणकभोजनसख गमनोरैगेन प्रेति भावः । शब्देनेति | (3) न्दसखारे TGs प्र्ासत्या यरौतुमुचितलादिति भावः | परे तु णवं सति धावतः परवति दत्चादावपादागल्क्षथ भिब्याग्रज्ञा- ्रौ्साविवधितलात्‌ सतोऽ्यविवक्ता भवतीति समाधानपरभाग्याऽस- afer | पतधात्वर्थथापारा्रयलरूपस्य लदुकषाघ्रवलस्यात्रासतेन Bats अस्थापिवचेव्सयासंगतेः | वस्ञादवधिमावो पगमातिरिङ्काव धिलोपरयोगि- जुशस्ाविसामप्रमादार्थानाञुपसंस्यानम्‌ | वा। जुघाविरामप्रमाशर्था- इति amauta संशया मायम्‌ । wer भोक्षं द्रामममिविश्रव दरति प्रधागक्रियापेदचया Ua कमंसंश्चा मवति ग तु भुज्यपे्वया अधि करणसं्षा | THAT । भा । खस््वापाय इति भावः| मन्व कारका दति ॥ अवदावेशादिति अपायागवेश्ादित्य्ैः। “गतिर्विनात्ववधिना भापाध दति que” इति व्ैवोद्धेरवधिनिरपे्च्य ` चलनस्यापायत्वामावादिति भावः। पवतात्‌ पततोऽशनात्‌ wastes तु पव॑तावधिकयतनाश्रयो योऽश्न्तदवधिकं यद्रुवमिति न तु erate | तापाय waged । यदपायेनाबाविषठदे उपयुण्यते चाप्राये त्ाधाददधिगूतमिदाह ^“वदवधिभूलम्‌)» इति VTA महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः | ७५९ (अ,६। पा.४। सरा. द) ( भरुवमपयेऽपादानम्‌।९।४। ee!) 'सत्येवावधाविति । (क) विभामअसथोगानुकूलब्यापार एवापाय इर तु षयोगानुकूलं यापार vara इति भावः ॥ सुन्नानत्वादिति। क) एवं च संजिनिर्दशख्य कारकादििन fegere प्रवहणं चिन्धप्रयोजनमिति भावः ॥ १ “aga fe खवधाविति” इति उपालब्धकयट पुस्तके । ED ars Sars tic tet se दयापारानाश्चयत्वे सतोति वक्तव्यम्‌ | खयमेव waned: | अपाये afafawe. सदय्तधुवत्ववदपादानमिति चाः ॥ चासादेरवधिभावोपयोगिल्वाभि- मने WET क्तात्‌ पणमित्यादौ तदभावान्न aw वदुपयोगिवा प्रते विद्यमानस्यापि वस्य तत्त्वेन विवत्तिवत्वान्न तदु पयो गितवं वस्य KAU नामुपसंस्यानं कत्त्म्‌ । FTE । अधर्माव्न गुते । अधर्माद्‌ वौभत्सते ॥ भावात्‌।सच्चा न मवि्यति अपायाभावाच | स्येव छ्यवधावपायो भवतौति € a ४५ पष उक्घालात्‌ | तच केषिदाङः । SAMA TEs उक्तवा भाश्य- कारोणयमथा te) न्ये ae: सतो vaowa वििषोपार्यो ‘Seeing देवदस्षाश्रयं पवनमर्थः। पमौलवधौ WA | तचामेदेन संसर्गेण पञ धों fatwa । प्र्ययाथैस्त॒ भियायां faitwaq | कारकाणां किययेव WRIT) अन्ययाऽसाधुत्वात्‌ | कियाग्वये सत्येव fe कारकसं्ा वत्‌ पूविका विद्रेषसं शाश्च स्ताः | खत र्वाः | ष खाधाद्‌ Set cng पतितः धावतः प्रतितः xaret सत्यपि किया- Wine तननद्धावनादिकियामावेश्रासत्निमित्तमपायं seater Tee भरवत्वमिति waara संज्ला । THY ade महमाष्यदोपोदद्योवः। ( प्रुवसषायेऽपादाम्‌ । ६।४.। २४ |) (अ. १ प्ा,-8। शा, ह) . सतेति ।. 9) ` RN saftey fection श्यो भवतोति ,भावः ॥ १ तु अरवधविलेन विवा भावधिलेगेति तात्परयम्‌ ॥ कारकाधिकारानपेद्चयेति। 3) awe ciate क्रियाजनकलाभावादिति भावः । बदु: | पणेषम्बन्धेऽपि ठृचखय पातजनकल TAT व दति तदपेशाया- | बिम कर fears: ॥ म च Gy परस्यरस्मानूमेषावयसरत इयत दोष इति ` वाद्यम्‌ at मेषपदोपरा्तयोरेव feared परस्यरपदोपात्तयो पि. भागाश्यतवमेव Katey | अत शव ॒देवदत्तयच्चदत्त वन्धोऽन्धमाङ्धिष्यत ¦ वादौ वयोः कमैलसिदिः। wae रावात्‌ कततौलभेव स्तात्‌ । विराम । ध्माद्िरमति । धर्माभनिवततते । प्रमाद । धर्मात्‌ प्माति। धरा गृष्मति + इइ ttre! करम्‌ । सांवा क्वः afer - `` लभ्यते सति तु afer mame लोके;पायतवेष प्रसिद्धत्वात्‌ कार- काधिकारावपेदषा च प्रदुदाडरयमुपन्यकम्‌ ॥ शुगु्ेतिः। aT |. संेव- पूवको पिषठवोऽपाः स चाज aie) gente सौय इति माद | | Maret दिधेव सम्बन्धः सववाकयेव्ववद्धितः। ` सामानाधिकरण्य wet वापि इवि भवेद्‌" 7 इति ॥ सालाबाधिरखेगेति et घट दवाद्यमिपराबम्‌ | बोकं घट. मागय इ्ादावप्यन्तरङ्ककियत्ववागन्तरमेकनिषादद्चौह्लतावां Wife ar ae “अपाये षदुदालोनं चलं वा यदि वाऽचकम्‌ । वमेव तदावे्रा्तदपारागसुषते”, .. ति ॥ पततः परतितः द्बधापि परगतपातापेदवा stata + वाहि eee मह भाव्यप्रदोपोदुद्योतः | edt. (अ.१।पा.४।आ. द) ( भुवमपयेऽपादानम्‌ ।९।8। Re!) afa न दोषः॥ न च “कारक” इति शते तश्चावत्येलेन इद- ANE] arararet faafen दत्यादिभावथादपायपदव्यावश्येलसुकर तत्‌ UAT भृवपद्यावक्येलोकरिष वपदेनाचलाथेकेन = agate ह्वयति aaa) भरव इति ॥ क) ।॥ । हि “आत्मानमात्मना इन्तो" लादौ अन्तः कराद्यपाधिमेदवत्‌ प्रृते शब्दो - हूपोपाधिमेदेन मेदः शब्दालि़िताधैस्येव भानात्‌ । स्पष्टाचेषं रोतिः “कमेवत्‌ कमणा" (३।१। ८७ ) दति दते माये । हरिणा q— “उभावय्यध्रवौ मेषो यद्यप्युभयकमके | विभागे प्रविभक्ते तु किये aa यव्थिते" emo ass Qa) "रीं =— | eee SS oe ufaeuact ति angle वक्तव्यम्‌ । न वक्तम्‌ । XW तावद्‌ धर्माद्‌ जुगुते अधर्माद्‌ awa इति | व रष मनुष्यः प्रत्ता पुवकारो भवति सु [ (ष — ie — eee क ba eee Spe te ee कारके षलाचाच WET प्राप्रोति | यथा Ace veataifa | साङ्ग श्यकेभ्य इति। मा । veal faa श्यनपेच्छवचनेम्‌ | अत्र “are निर्धारणम्‌ इति षष्टोसातम्ौ urs: | न amefafa | ar) ^“साधकतमङ्करणम्‌' — ष्य क १" कौ 1 शा" ऋ 7, Te (OE retin ae ee गं re i रिष 2! = 7 ee oe वाधोऽभिप्रायच्च | wee! अकारकविभक्तरपशद्घग wry नम दति TUT aufefa | अङारकयिभक्तरपि | टस्य wematarat कियान्वयदश्ंगादिति भवः | एतेन भूतज्ञे घटो न KTM भूत लाधेयत्वाभावो घटे भरूतलाधयत्व वा ge ——— प 1 "णय डि । 1 1 a i PSEA ee 1 हि 1 ee ee al "नरः — । ~ गी per क । , ee पततो भ्रव Carat यस्मादश्वात्‌ पतत्यसौ । , तद्य mare पतने gees उदयते ॥ | एषतु परस्परस्नान्‌ मेषावपसप्येत दति ९६२ महमाष्यप्ररोपोद्द्योवः,। ( प्रक्मपवेऽपाशगम्‌ | ६।8। ९७ |) (चख.१।पा.४) घा १) किमथेम्‌ (भ) Cae ध्रुवमपाये (भ) दति किमचेमित्याशयात्‌ । तत्‌ सूचोक्रोत्यैव साख eats: श्रपायजनकं चद्‌ परवमरलं तदपादानमिति Awe) भृवलं चाव- धिलोपयोगि terrae तेनाश्यावधिल्लो पगमातिरिकरखया पारा - भावो wat करणादौ तु त्लोपगमातिरिक्ोपि इखयापारो- STATS: ॥ इति तत्तद्‌ ofan विभागस्य बुध्या प्रविभागे तत्तडिमागानुक्रूल किथादत्वस्यापरथामावादुमयोरपि प्रवत्मिद्य्धः | तदेवोक्तम्‌- `मेषान्तरक्रिथापेच्तमवधितवं एधक्‌ एथक . मेषयोः छकरियापेतं कमत च एधक्‌ एधक्‌” ध 1 मा पष्यति दुःखोऽधमें नानेन छ्यमस्तोति । स gen संप्राप्य fads | तच इति तमग्रणेन “खरितिगाधिक्षार" दति अधिकः क्षारो ऽधिकार इति असारथे्याश्नयगेग च बुदिथवस्ितापायाश्चय!ऽपादानसंश्चा प्रवते | wert विग्रेवणमिति द्याचच्चणा tafser ye: | उभयधापि क्रियागन्वये कारकविभक्तेरसाधलात्‌। श्रधामावेऽययौमावापरेखच | az नि्यसमासलात्‌ ॥ ननु aaah बोधोऽसदरनथत्यन्नानामनुभ साधिक एति चेत्‌ सद्यम्‌ । ग हि वयं बोध व गोदेतोति ब्रम । सढ मेवानारक्रिपापे्मवधिलवं एथक एध्‌ | मेषयीः खक्रियापेशं क्लं च एच्‌ Ue ॥ मतिविगालवधिना नापाय दति कथते | महामाष्यप्रदोपोद्द्योवः। ७६९ (GIT CISL R) ( भुवमपायेऽपादानम्‌।१।४। २४ ।) TTT | (भा) निन्दा it गोण इति । क) श्रपायलेनाप्रसिद् दत्यथंः ॥ तमग्रहणेनेति । क) | कारकाधिकारारैव ATH Mal साधकयदणेनेव प्रकरं wal तमग्रहणं व्यथै षदप्रसिद्धाथकलेन गौणथ्यापि aye न्नापयतौ- चयः ॥ युश्नरमप्या इति । त्र वदन्ति वस्तुतरतत्‌तत्निष्योमेदेऽपि धातुना निङक्तमेद- रेवोपादानाद्‌ उभयोरपि तव्‌ क्रियाश्रयत्वेम परलात्‌ करलापततेरत णव एकशेष (१। 81 ६४) BT माये sa “न वै तिखन्तान्येकपेषं प्रयो- नयन्ति कियाया were” इति | पसर यां विमागपुवंकं एषतो गमगमि- “yaaa ऽपादागम्‌” इत्येव सिद्धम्‌ xy च धमाद्विरमति धमोाच्िवत्तते अधमोच्जरपएत इति । मा । जुग्ादयो femy जुगसादौ se सभितव्रुदधिरिति। ati धमाध्मयोरेकाक्रारबुद्धिनालतिक्ष इयः | स्वाथबोधनसमधा द्रबभ्यपगमात्‌ | fay तस्िब्रयऽसाधुताम्‌ । तथा च “सिदे ्ब्दार्ध सम्बन्पे,” इति वार्तिकं वाचन्लाणा माव्यकास बाहुः ॥ समानायामथैवगतौ साधमिच्वासाधुमिख गम्बागम्देविवश्नियमः क्रियत इति | उक्ष गेति | पपनेषपूवको विद्धेषोऽपावः स चात्र नालि ुद्धिपरि- कल्पितस्तु ate: । न च मुख्ये सम्भवति atom ग्रहगं यक्तम्‌ । खत एव 969 महाभाद्यप्रदोपोद्द्योतः। ( प्रवमपायेऽपादानम्‌। ६।४।२४ |) (ख.६।पा.४।भा.६) खगितिनाधौ 9) यादि ॥ ननु neta: साम्याभावाट्यकतः घाम्यं मतवानिदय- नुपपञ्जमत श्रा तैरिति।॥ ॐ नन्वच क्रियाभावात्‌ कारकलवाभावेन कंचमपादानत्वमते श्राह | बिविधं वेति ॥ क) was विस्तरः ॥ धातवे sea च न प्ब्दोपात्तल्वं किं तु विवचितब- माच्रमत रव धनुषा विध्यतौचचापादानसंश्ञां afar acoder दति @ $ क ® ममे के भाष्यं संगच्छते | शरनिःसरं प्रद्यवधिमाबोपगमेनव यधन करगताभ्वध- गमेनोभयोरपि निमित्तनिमित्तिमावेग fare युगपद्विवक्तार्था fanfare धोपप्ररः | एवमन्धधापि बोध्यम्‌ । कंसपात्यामब्ग YE इयस्य तच श्त- । , , 99) "मीम बुजा re GR cn EE ERS amet [रि Ee SE हि क 0 ह व क —— अकि pee oy इति धमेत्‌ प्रमाद्यति धमान्‌ qyatfe य we मनुष्यः संमिब्रहुढि- यतेरिति। ati तेः सां काष्केः पाटलिएुवक्षाणां saga साम्यमवगतवान्‌ स प्रकषोश्रयेश एमः एथक ज्ञा वाकयं परथ दवेः fafad तरेदमपादागम्‌ । निदिष्टविषयसुपान्तविषयमपेकलितकियां चेति | ' “मेदामेदकसमन्योपाधिमेदनियन्तिम्‌ । ` साधुत्वं तदमावेऽपि बोधो नेष -निवाश्चते) द्ति। रवं च कस्माद्‌ वाक्यात्‌ Mey बोध इति प्रगे थो यधा युगल तादृगेबेति शितिः । कोदृ्े बोधे साधुलं भुज नेति परं विषय “Henan” हद्यदेरारणम्भः इति वाक्यकारस्याभिप्रायः | शत्र च कारकदयेषलवाव्‌ षष्टो प्राप्रोति aze श्टकोतौति aut) प्रवासन, तु “साधकतमम्‌” इति तमम्‌ ग्रहणं fae: कारकप्रकरणे यथासमयमेव | ATTAIN: | ody. (at (UE 81 घा. ३) ( भ्ैवमपायेऽपादानम्‌ 12181281) केवलं प्रतौयत इति । ॐ) “ofan पिण्डम्‌” इत्यादाविवोपाश्नपदेनेत्यथेः ॥ यथेति । क) aa विभक्ता दति किधा गम्यत इत्याद गतियुक्केधिति ॥ (भा) चाषारौनामवधिलोपयोगितां AAA प्रश्नः । उन्तराश्रयस्तु नं तदवधिवोपयोग्यश्चात्‌ पतितो टात्‌ पतित दृल्यादावभावात्‌ | ay विद्यमानमपि तदविवितलान्ञावधिलोपयोगितया faafaa षि सि ममी 1 ` न । ॥ मनं वत उद्धत्य U_ यथे दति तश्राप्यमयविवक्ा अपादानलवदरहयाश्नय वावधिरि्यच्यते ॥ यत्त विमायः wet | era प्रक्ञतिप्र्यार्धयोः संसगः। विभागस्य च अन्धजनकभातेन धात्वर्थेऽन्वयः ॥ यदा विभाग wag ey इति | aq) इच्तापादानकेग्येवं बोधानुभवाव्‌ । रक्षा एय | भवति स पश्यति नेदं fates wat माम मेनं करिष्यामोति। स बुद्या a9 निदिषटविषयम्‌ | यत्र धालुगाऽपायलक्णो विषयो निर्दिष्टः । बथा परामारागच्छतोति | उपात्तविषयम्‌ | यत्र धातुधालन्तरा्ीाङ्‌ लामा यथा बलाहकादिद्योतत इति । निःसस्णाङ दयो तनेऽर दयुतिवं्तते । यथा इति तत्वम्‌ | रतेन घटः कमैलमागयन शृतिरित्यादौगां खरूपयोग्रतेति | पराम्‌ | तथा Beane बो धानुभवात्‌ | अन्यथा gare शत्मततिरूप- सहकारिविरहात्‌ काय्यागदयेऽपि खरूपमोग्यतागपायात्‌ | रुतेन oH: चथपरकारको बोधो यत्र विव्यतया तच विषयतया versa दद्यादि beta पि वधक्षतमालमिति । तदिह अधर्माखगुपसते rat बु गसादिपूविंकषायां fret aque sfafcfa fey य रव मनुष्यः प्रेसाप्रदेकासौ मवति «६९ महभिाष्यप्रदोपीद्द्योतः। ( प्रवमपायेऽपादानम्‌। yaks!) «= CML Bian ) किं लश्वलादिकमेवेति तत्वम्‌ ॥ भनु चासो भाम मनोधर्मं ने हि तावता पिण्डख परुवलमपेतौत्यत श्रा | चासपुवके इति ॥ me चा्क्रियान्वथात्‌ पूवमेव पतनक्रियामम्बमे yaaa Taq AY चस्तथाश्चः के) arte tt fauna xenet विभागस्य वोधाद्च्यापततेशच । तच्रापादागस्येव wea किमधेणरतोयेन । आये परशयधैविमह्मथैवोरूत्‌ ज्ञपखामेदान्ययख यामापत्तिच । Sag पणं प्रतति । पतेविंमागभन्यः संयोगार्थः । ay विभागे wea विशेषणं vate प्रययार्ये । डच्तरूपापादानक विमागे- त्वादिरौव्या बोधः | वल्तुतोऽपादानद्च्तोऽयं wanna परतममिति बोधः। संप्राप्य fata) तच “yaaa ऽपादानम्‌” इत्येव सिदधम्‌ | दृह च कुदूलात्‌ पचतोलादौ अयादानाङ्के पके परचिव्॑ंते । अपेचितग्रियम्‌ | यथ क्रियावापि पदं ग श्रयते केवलं क्रिया प्रतोयते। यधा साङ्गा प्यकेभ्यः पाटकिएषका अभिरूपता दति | गतियुकतेणिति । मा । अचलं भरुवमेकष नाष्य a क्यार्क ज्यात कु जु पुनम य्य वकण ST कागधकारणभावं करपयन्तोऽप्यपालाः | विपरौतशत्यादिते अभिचारः खयोद्भवात्‌ | सिडान्ते तु घटः कर्मवमिद्याद्यसाध्वेव । तथा हि । अभिहिते प्रथमेति वार्क्षं तत्वं घटः कमम॑लमिति प्रथमो | चटागयगमो रागयबञ्जत) प्रति कमेतय। “meena” इति wat प्रसङ्ाचेति दिक । D1 i in, ae a प्ति Tae सुरथं aa करिष्यामीति स qe तं पराप्नोति प्राप च ततौ नक्ते | धर्मात्‌ प्रमाद्यति धर्मान्‌ सुष्टयतोति | घर्म atten’ मह भावष्यप्रदोपोदृद्योवः। ७ (quia erie) ( भरुवमपायेऽपादानम्‌ ।९।8४।२४।) एकरूपमिति | (क) भरवमख श्रोलमित्यादिदगरनाद्‌ yaaa इया दिधालर्थानुषारा- चति भावः ॥ अरपायविषयमिति। क) ्र्यासत्तेरिति भावः। विभागजसंयोगानुकरूलो गतिविग्रेषो WG: स च प्रधान एव गदते युक्रलात्‌ स चात HTT: | म च तदाअ्रयोऽश्रस्तथाले कर्नलापन्तिरितिभावः ॥ . शतात्‌ परं भूमिं प्रति अत्र विभागजन्यसंयोगानुकूलब्थापारो धातवः | विभाग पलषावष्डेदकः ! शक्तं दभतौत्यादौ विभानुकूशो engin एति कमेलवभेष । इन्तात्‌ फलं त्नति इत्यादौ विभाग भन्धसयो गानुक्ूल- UMC ॥ स्न्देनेविमागोऽर्थं इति oy स्यन्दते देव । wae anefer इति प्रयोगादस्लेव विमागाधैत्म्‌ । डश्तादिमजते इदो oie a 1 ग "9 ~ + ~र a maa: पाटजलिपुका अभिरूपतरा इति wer सां गतवान्‌ ~~~ ~ रूप च इति परिस्पन्द प्रवता matte मन्यते rire च्रस्तादिति , भा। व सपु्वके परिस्पन्देऽनेकाथस्वाद्‌ धातूनां चसिवंत्तते Terry पातस्य निमिन्तमिति wera तत्वेन सम्बन्धः पश्यात्‌ प्रतित इ्यनेनेति धव- “fafecfaue fa विदुपात्तविषयं वथा | | eufgafaat चेति जिधापादानसुश्यते | TT STATE धातुना गतिनि्दिष्यते त्निदिटविषयम्‌ | अश्वात्‌ पततोति यधा | यच तु घालन्तराथीक् खाथं धातुराह तदुपात्त विषयम्‌ | एरषः स पर्ति गानेन धर्मेय किदधिदाप्यते गेगं करिष्यामीति स gen तं Matta प्राप्य च ततो निवर्तेते तत्र प्रवमपाम दद्व सिद्धमिति | aaa त ९१९ मह भ्यप्रदोपोदृदोतः। ( ध्रवमपवेऽपादामम्‌ ।१।४।२९।) | (MRI Mela) अनवष्छिकमिति। क) श्रनिरूपितमित्यथेः ॥ अपाये यदनाविष्टमिति। ॐ) श्रपाये सति ्हतधाहपात्तया क्रियया यदना विष्टमिष््ः | एवं प्रहतघादपान्तगत्यनाविष्टलमेव भरैवलमिति तात्यम्‌ i इरिरणाह विमागशन्यपुवदेशसंयो गगाशोऽथैः । बलाषकादि्योतते fracas विद्योततेविभागन्यसंमोगानुवूलक्नियारूपनिःसरकपुरवकविद्योतने aft: धलाहकापादागकं विभागजन्धसंयोगानुक्रलकियो्तरकाशिकं विदत्‌ कत्वं विद्योतगसिति atu: | द्दमुपात्तविषयमिदयच्यते । बलाइको भाम धुमः ष्योतिः सक्ञिल्मरतां aera) ततोऽवग्वभूतज्यो तिषोमेदविव्षया- भवति स एतत्‌ प्रये ॥ गतियक्णे्पादानसंश्चा गोपपद्यतेऽधरवलात्‌ | वा | afar गोपपद्यते। अश्वात्‌ seq परतितः रात्‌ |, कवक क वाश्रर नालि | ग बेति। भा । अवमः | भरवमेकरूपमुते तच Me मप्रायविषममाभोयते | नत्वमवच्छब्नम्‌ | ततोऽपाये यदनाविष्टं तदपाये waged | देवदन्तकत्तके च पाति धसस्याप्यश्वस्यापायानावेश्राद्‌ प्रवत्‌ | Sea रिण 2 ge ae eo aa यथा वलाहइकादिद्योतत दति । निःसरणाङ्‌ विद्योतने द्य तिवशैते। यथा वा कुलात्‌ प्रचतोति । ares ws अत्र feria । अपेश्ितत्रियं तु तत्‌ ज्र प्र्श्चसिड्धमानमनं मनसि निधाय एष्छति कुतो मवान्‌ इति | पाटकषिएादिति चोत्तरयति । अ्ाष्याडारस्य न्याग्ताया उ्गत्वात्‌ | द “fateefand किषिदुपात्तविषयं तथा शपेद्ितक्रियक्ेति francesa” मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः | ७१९ 'अ.१।पा.४। या. ३) ( भ्ुवमपरायेऽपादानम्‌ e181 ket) “mara यद्‌दासोनं चलं वा यदि वाऽचलम्‌ | धरवमेवातदावेशरात्‌” इति ॥ परन्तु सिद्धान्तमायाच्चराणामनायें न aaa किं तहिं site विवचितम्‌ । श्रश्वात्‌ स्तात्‌ पतित ta aye Wa तदेव रिचतं धावतः पतित caret षतो ऽयप्रौ्स्वाविवकल्ा दत्य- वराणमसामश्स्यात्‌ | प्रधानव्यापाराश्रयलषूपश्य वद्‌ मिमता गौयस्यात् ATI] | AAA एव ay उचितो Tega सुधियो विभावयन्तु ॥ कर्कः | ES EE ge i ES EE || ` चि विभागविवक्षणात्‌ atsafa: | यदातु तेजस अधास्त्वेन स विवच्यते तद्‌ काके विद्योतत दति स्मो । यदात्वभदेन fare तेजोमयल्वात्‌ प्क धनसामे उदकधुमादेस्तत्परकाश॒प्तिबन्धकत्वाविवच्छणात्‌ तदा भता को विद्योतते इति | यदा तु प्रद्यत्तसिद्धमागमनं मनसि निधाय कृतो षि ति | षिण "णक ॐ ie Aen a 1 पवितः। सामथ्ाद्‌ गच्छतो Ctr इति । किं कारणम्‌ । अधवत्वात्‌ ॥ ने वा ्रोयस्याविवस्तितत्वात | वा | न वैष ete: | किं कारणम्‌ | अप्रोयस्या- Ss ee Ee, «CAREERS दवदत्व्येवापायगवेश्रादध्रवतम्‌ । अथवा अश्वस्य seraeule व त्‌ पमनम विवक्तितमि्थः। तथा हि । कारकस्य पु fra समन्बधः जो = कनक खाधाद्‌ waa इत्पि निदि विषयस्यो दादरणम्‌ । स्यादेतत्‌ | परत्वात्‌ सधय कत्ेसंश्ा प्राप्रोति | उक्तं हि । अपादानमुत्तरायि इति । किक साख TART MAMET FAT ग स्यात्‌ कसं्यापारयाप्य- प्रभावात्‌ | ततश्च हौयते हौन दति कर्मणि लकारो fast च म स्यात्‌ । ~~~ यच धातुमापायलच्णः सं्षाविषयो निरिश्यते। यथा ग्राभादा- Neifa तव्रििंङविषयम्‌ | यत्र धातुरधालन्तराधाङ्ग eran यथा 896 AVATAR TAMA | | ( भ्ुवमपायेऽपादानम्‌ ।१।१।२४ |) (चख.१।पा.४।घा.६) कारकस्य एवमिति । ॐ) क्रियानिवत्तेकरूपद्य तद्यामारङ्लात्‌ पूवे किययाऽग्वय cae: | श्रतिः | ज पञ्चम्यादिः ॥ वाक्धम्‌ । (के) पदशमृहः ॥ पूवम्‌ war पतित दति बोधं पातेलाका yrat पद्यात्‌ wey शृश्यश्याश्य इति भावः ॥ मेष्वमपि जलादिति पञ्चम्यगुपपन्नेव इत्यत श्राह भवान्‌ इति प्ररे पाटलिपुत्रादिति उत्तरयति तच अकाङ्का वादोक्घरोद वाक्यकदेशन्धायेग बोधः। रतदपेचित भरिधामि्यते | Taye पततो? तु निर्िंटविषयम्‌। घटाद्‌ भिन्न । ददावण्यनेगेवापादागलम्‌ । दष ऽपायद्यब्देग भदस्यापि ग्रहणम्‌ । weal विभक्ते cee fares | विवच्ितत्वात्‌। माषाप्रौथं विवच्चितम्‌। किं तरिं । प्रौ्यम्‌। इद तावदण्वाद्‌, स च श्रुति प्रापित उश्यते । पञ्ादिरेषोन areata: सम्बन्धः ततश्चाशचात्‌ परतित इति सम्ब्धेगास्यश्रसयाधरुवलम्‌ | पात्‌ Teas सम्बन्धे eae TE qa sur ग fered | विेषणस्यासल्यपि quent साम- न wate लकार इति are । नतेः क्ख तरियलात्‌ TAGE वायं शकार इति दृष्ुगोक्ठवात्‌। यक्त “खपादाने चाहोयरशेः" (५। 81 ४५) एति दृते Manta सम्मदागचजरे ewer धोस कमलं ायां waa सातन््रो पलच्णम्‌ | खतो इागक्षियाया खतन्नेगा- बलाका पिखोतते वियत्‌ इति अचर हि निःसरखाङविशवोवने frat वेते | बलादका्निः्् विद्योतत इद्येव । Faery पतति CMTS ACAI TGA | ७०१ ` (च.६।१ा.४। ae) ( भ्रवमपायेऽपादानम्‌ । १। ४ । २४ । ) विशरेषशस्येति ॥ ॐ) 'सामयिकौति। क) “aq Fret प्रतिः” इति समयार्‌ विभङ्गिरत्याद्या arer- भिन्नविेयसमामशचक्तिकलनियमा दिग्रेवणानां tat विग्र्यसमाभेव विभक्षिरिति भावः ॥ श्राद्यपक्येव यक्षलबोधनाय पुनं सारयति Seine Des 2 EE १ सामयिकौल्यारभ्य नियमाद्‌ cea ahs क THA । तन्भलकसम्बन्धविवच्छायां चटौयोभेद इति । पि भिदिविदारण इद भदक्ञागविषयत्वमपि विदारणम्‌ । रकषत्वेन Wea वचा बोधे afz- ferme aif ane इदन्यथ विस्तरः ।॥ अधर्माच्गु्यति इति | सषानिढ्चाधनताक्षागपूवकं ततो निवर्तेत इं इति । भाष्यन्ननमतम्‌ | भन्न १ 8० ip, ¢ eee core 1 1 षणी sang पतित इति यत्तदणयेऽश्रलमासुगामित्वं aqyd तश्च उिवक्छितम्‌ | पिको विभक्तिः। सा च विषेष्यातुरोधेग पवत्तते गत्वनियमेन । अथवा Tweens wate sary भुवत पातं प्रति wang । यथोक्त ण्‌ । ासुगामित्वभिति | मा । खयमथेः। शत्पत्तिमाजरमाश्ुगामित्वमिवि पादानेनेष्यमागस्येह कर्मतेति। तचिन्यम्‌। माषेव्वश्ं वभ्नातौत्यत्र कमवोऽप्यश्नस्य॒वद्लुतो भक्षये यत्‌ tava acres पत्तेः | चत रव कर्मसंज्ञा विधायकद्धबरैमे केयटेनोक्तम्‌ | प्रयोजगक्षद्यापारद्या- श््दा्धवासदपेच्ं कमेत्वमयक्तमिति । अचराः । aie wea cee नवानि णी nl रि त ~ च बोधिः ae ` प्राके पचवते genera पचतौति | वदुपात्तविषयमपेदधितकियन्तु वते क्रिया न श्रूयते प्रमाान्तरेण प्रतोयते यथा ऽऽगष्डन्तं TAR पत्ते ¬ Swine yeaa: | ( भ्रवमपायेऽपादानम्‌ । १ ।४ | २४ | ) (अ.१।५.४.। a, ) श्रधमेति | (3) Haare दितौययास्याने एव न शहनोयमिति। पूपौष- दितोचयाख्यारोल्येधं wet बोधा । बलस्य TIAMAT UIT गामिलश्य wegreafaa aerate न ney] जातेरेव प्रहन्ति निमिन्नलादिति भावः ॥ भाषे Seder नै णि ee ee | छ ऋ तेन भरुवमपाये इेवापादागलमाभि्यवात्िकप्रयास्यानात्‌ । (धर्मा विरमति? । भा । प्रागभ।वसाधारणछयभावानुकरूलो वापारो विरमने- TU: | योगक्तेमसाधारणो चाचरालुक्रूलता । स च qt धममिषयोऽपेचता विद्रे णव । तदुक्तं भाषे “य रुष मनुष्यो गाल्लिकबुद्धिभवति स 9 eabtnit hater chp sadlapnsinsoeeeensee cs ens, रथात्‌ Tatarg पतित इति HRA CUM रमन्तेऽक्जिन्‌ रथ इति त द्वं तच विवक्षितम्‌ | साधाद्‌ गच्छतो हौन इति यत्‌ तत्सा aided सदा्थौभाव- ee ceed पि जा otiGbe eaten actA नाश्रङ्गनोयम्‌ | जातिरेव श्ब्दप्रडत्तिनिमित्तमिति TETRA । Wane रका धंसमवायात्‌ ewe aaa । यद्यपौति। भा। यत्र fata प्त्तिनिमित्तं कित्‌ दमय ga ea ea Rate कमकत्तैरि THC | तथा हि । ्पगमना TEACH: | सा च AT घातादिना देवदश्द्यापगमने तत्‌ सम्धाचरणम्‌ | यदा तु चदुपघातादिना खयमेवापगष्डति TTT । Be चेदं इरदत्तमाधवयन्योः। खछादेतत्‌ । wwe किमर्थम्‌ । म च ग्रामादागच्छति शकटेन इयत भ-का UMAR कुतो भवान्‌ इति सोऽपि तदेव प्रयच्च सिडमागमनमुपरजोवद्राइ पाठक्तिषु्रादिति । भ्रवग्ररं किम्‌ । प्रामादागच्डति शकटेन । अच (ख.१। पा. ४। श्रा. द) ( घरवमपरायेऽपादानम्‌ ।१।७।२४।) सहाथोभिाव इति । (भ) षाध येषां तदद्धाव इत्यथः ॥ परेतु श्राग्रगमनाश्रयवमश्च- meq योगतो बुध्यते | रमणएक्रियाश्रयल रथग्रब्देनोष्यते सइ- भिलनक्रिया्रयल च साथेगशब्देनाश्रतादिकं च रूद्ा। एवं च श्रश्वात्‌ पतित इति प्रयोगे यद्यश्वस्य तद विवच्चया ऽश्चत्मा्र विवचया yaa तवाभिमतं afe चस्तादिति विशेषणेऽपि न चतिरिति भावः ॥ श्र्निष्ठला एएगामिलयोमेध्य तद्‌ श्वलमेव प्रवताप्रयोजकं aq विव- र I ETI I 1 ण Se EEE hr dime etc च heer erage ० ee षि ऋ 1 १ 7, च्ल ५ 0 ` पयर ANA RS Ir वादस्य (EE त य प्रयति नेदं fa चिद्‌ धर्मो नाम ननं करिष्यामीति स ag संप्राप्य aat निवत्तेते इति तेन हि कदापि धर्मानाचर्णोऽपमि तथा प्रयोग दति लभ्यते | रतेन नोवनकालावच्छिन्नः कद्समानाधिकरगष्टतिध्वंसो तिरमतेर्थः। afay सवेवेकविश्येव । जोवगमपि कंपे सम्बन्धेव | सामानाधिकर्णय च | णौ ieee a, 9 गी सदुधृवं तच्च विवत्तितम्‌ ॥ तद्यपि तावदवेतच्छक्यते qa ये ata sera युत्मत्तिमावनि fire तज्रेतदकतं यज्यते | यच तु शब्दप्रत्तिनिमित्तं क्रिया वत्र कथं नाप्रोश्थमिति प्रश्रः । अ्ापौति। भा । सरणक्रियोपलच्तितं गरयमाचमपादानत्वेन विवत्तितम्‌ | तच्च देवदत्तकततेके पाते पूवाक्घन्यायाद्‌ "व्रा ss कटेऽति atfrarcata तदिति वायम्‌ | पदत्वात्‌ तच करणसंज्ञा Net | यथा धनुषा faudiea । इह fe शरनिः सरणं पयवधि- भावोपगमेगेव धने करणता द भय प्रसङ्ः | TAR पे प्रततौव्यादौ तु रततः प्रणविश्येषगं न त्वपायेनं यज्यते । न च संक्लिनिदे शाय श्रवग्रहयम्‌ | "गवा TY माभूस्‌ । अथ क्रियमाणेऽपि भरवग्रहणे इह wee भवति धनुषा विध्यतोति | अच fe श्रराणामपायं प्रति अवधि भावमेव wae: 9 महाभाष्यपदोपीद्द्योतः | ( धुवमपायेऽपारानम्‌ Lisle!) (BRIM i a, ) कितं तदेव faafenferecd care: ॥ बतु प्रटन्तिनिभिन्न- मविवदितमिद्यथक्रमत श्राह सरणक्रियोपलक्ितमिति । (3) mam प्रहज्िनिमिश्नश्याणविवक्ा दिता ॥ तदेव Aral धकम्‌ | सतोऽप्यविवक्ति ॥ (भ) पुवाक्तेति। (3) TOUT ATE MTT इयथः ॥ aaah प्रतातुपयुष मत श्राह समभियाहवकते पदवोध्यश्रोरणातौयशरौरघटितम्‌ | वैवादिपदैः शरोर विशिषास्मबोधगात्‌ | arora च चेादिषदोप्ापितचेशलादिआायैव | तेनं भाषिदेहा शरावच्छदेब धमकरणोऽपि व्ेमागश्यरौराव च्छि चरम- हतिध्वंसमादाय विरमति प्रयोगसिद्धिः यवश्ररोरावच्छेदेन wa graf गतियङ्ञारत्र कथम्‌ । धावतः पतितः । त्वरमाकात्‌ पतित इति | efi, gana au y कथं एुनरिति। wi शब्दोपात्तमपि aca बरव्योपल्तः शा्धंलादध्रोखनिमिततं ग भवतौति कत रतदिति प्रश्रः। अलोभिकेति। भा। east तत्वायय॑करयादेवसुश्यते ।॥ warata | भा । facet अपाये क्रियायां यदन्वेतोतस्याधिप्तस्य संश्रिसमर्ध॑श्वात्‌ । यदा कारके ति निधांरथसाम्बा्यात्‌ कारकमिति लम्बते । पू्॑थापि प्रथमे सामोता | Tee waza चिग्धप्रयोनम्‌ । “भुगु्चाविशाम प्रमादधाशामुपसद्यानम्‌'" अधर्माखरु॒ते विरमति प्रमाद्यति a! जि च न्यगा ee GWT Av@inGi linia eee ae IIS Blac कि साधकतमावम्‌ | स्यम्‌ उभवप्रलद्धे weg acre भविष्यति । मन्वेवमज्रिममाखेऽपि wace मेद भविश्यति | एवं संशान्तर विषये संव | महाभाव्यप्रदोपां द्योतः । ७७१ (.६।पा.४। अ. द) ( भ्रवमपायेऽपादानम्‌ ।६।४। २8 |) faewardfata । क) wi aM मूले खल श्रो दनमपिण्डे बद्धितकम्‌ ॥ यदा त्विवि। क) “CATH मेषावपसरत” इत्यत्र तु “मेषान्तर क्रिया पेदमवधिलवं wy पथक्‌ | मेषयोः खक्रियापे्ं करलं च एयक एक्‌” ॥ दति बोध्यम्‌ ॥ किं च येषु पदोपात्तयोरेव क्रियाश्रथत् 3 Ge ea a ET SA a a Ea Rr nS SE REE a os EET. बालशरोरावष्छब्रहतिध्वंसमादाय ग विरमतौति sata: 1 नापि yeqe- कालयोधमक्रणे मध्ये Awana विरमतौति प्रयोगः | तत्‌ afa- Wee कतिसमागाधिकरगत्वात्‌ | पष्ठम्य्थो विषयता इति पराम्‌ | धर्माद्‌ विरतोऽपि एनः gana इ्यादेरगापरेख । “धर्मात्‌ प्रमाद्यति | "षी ब वाप्रौस्यानिवच्छितत्वात्‌ तयेव सिद्धम्‌ ॥ कथं पुनः सतो गामाविवक्ा मिदमु्यते | यथाऽसतो fare भवति रवं सतोऽप्यविवके्धंः | समुद्रः कुदिडकेति। भा । gfemat पागौोयबाङल्यात्‌ aged विवच्वितं समुद्रस्य वा सुवरत्वात्‌ शुणिकात्वम्‌ feat वधितकमिति भा we कि ve - प्ण णिः — Par SE Se सगेषपूवेको विक्ञेषो farm | स चेह मास्ति । बुडिकस्यितस्ु गोयला एष्यते इति वार्तिंकारम्भः.। भाव्यकाशस्तु जुगुस्ादयोऽच शुशु्ादिपूि कायां निक्तो वसन्ते दपा त्षविषयभेतत्‌ | कारकप्रकरणे च गौगस्यापि प्रहयम्‌ । साधकतममिति तम्र शाल्िङकात्‌ | शपाषादिपरदानां खरित- चतस प्रं पततोद्य्रतवपायस्याविवश्ितलादक्षारकलवाचच नं भविश्यति Sas तुन हि कारक इति सप्तम्यन्तेन शरवः सं चौ निरटम्‌ सिदध ७७६ महाभाथप्रदोपोद्दयोतः। | ( भ्रवमपायेऽपाहानम्‌ । ६।४।२४। ) (ख.१।पा.४।घो.६) परस्परपदेापात्तयोविभागाश्रयलमेवेति तच न दोषः। श्रव्या वष्दतखद्‌ाश्रयक्रियाभेदेऽपि धातुना विभागदयस्य aA fie. ae च निटृत्तेदखवोपादानात्‌ परलात्‌ AORTA खात्‌ | श्रा्मागमाकना दत्यादावन्तःकरणादयुपाधिना Use ware: पाधिषृतभेदस्या जापि ware! श्रकमते wera विधधंरैव aT हरिकारिकायामन्येथवधित्रमित्यस्य परस्यरपदो पान्तयोरिति गरष ं arama गरेषपदोपात्तयोरिति गष दति वदन्ति । भा । अनर्टसाधने वल्तुनि समानदे गरत्समानकालल्योभ यसम्बन्ेनाधिकार - वििेडसाधनलवाभावक्ञागमनिष्टसाधनतवक्ञानं वा qed: | wea विषयत्व क्ानान्वयि । जुगु्णादौनां यद्विषयत्वेन विवक्षा तदपादानम्‌ । तत्‌ -पूवकनिषृत्तिपययन्तसवेर wend दति तद्ाश्यमतम्‌ | a 1 mow सात्‌ । aatsafargr भवति । तद्यथा । अलोमि्ीडका । अनुदरा wate: असतश्च fare भवति। समुद्रः कुण्डिका | fast व्धितकमिति । ्दन्यतररूपारोपेय यास्येयम्‌ | मेषोमेषादपसषैतौयत्ैकस्य TAT TUG: fare परस्यापादानत्वविवक्ता ॥ यदा तु मेषावपसरत इति प्रयोग्तदा- ऽवध्यन्रमपेत्तग्ो यम्‌ ॥ ORS (eGo, ihe. mEieiqa वादा, “लरितिनाधिकारः" गौणोऽपय्ो wea इति खवश्यापनात्‌ । ठन बुदधिकस्यितस्णाप्यपायस् सलात्‌ सिद्धम्‌ । पूवे हि बुद्याधमें ea ततो रोधदश्ंगात्‌ frais eens | एवमुत्तर तेष्वपि mag बोध्य. मिति दिक्‌। | 9? तु लि्डाग्माशस सं्निवादप्रायविषये तु कारफेड मध्ये यलारकं ST इस्याविषयसतद परादानम्‌ दति तरेव घ्र व्रणं चिन्त्यप्रयोजनम्‌ । कना ० धियि - a = aerated) ` ॥ GRIT OSL ३) ( मोचार्बामां भवहेतुः ६।.४ | २६.।) मत्ाधोनां भयहेतु; । ९। ४।२५॥ सुज भोजाशब्टौ wrafewats Vda इति पाठे प्रजा धको बोध्यः। चुरा लंय शओरौलमख् दति art वा ॥ भीत्रार्थानां wate Cie २५ । चोरादिभेति । चायते at धनिण्तानं मयम्‌ | सअनिदपरिहारस््ाणम्‌ | खअनिषहेतुरजापादानम्‌ | ‘Vela भयहेतुः" इति gargs चोरापादागक्रानिटक्ानं तदया- भौवार्थानां भयहेतुः । ९। 8 ।२४॥ अयं योगः ्रकोऽवहषम्‌ | कधं cael विमति cel विभेति रौरेभ्यसन।यते camera इति । ^ भ नाना मो सवणा जनमज) ee भोवार्थानां भयहेतुः । ९ । ४ । २५॥ कथमिति । भा । भयम्‌ शङुलोमावः ॥ भाम्‌ आअन्प्रतिघात इति ay च गासि मुख्थोपाय भोषार्थागां भयहेतुः । ९। ७ ।२५ । भयं मोः oa वाः weet नुन भौषार्थाषां भवहेतुः । ९। ४ । २५॥ भयं भोः भाक चाः सन्दा- Feary भवे दिप्‌ । भोजौ रयै येषां ते भोचार्थाः । बद्ोप्रयोगापेश्शका ्ारकापेस्तया चेता ङ “विमदयर्थाशाभिलयं दि" । अत्र विभति wrote wet तदर्धयोव्ते azaisajaafaat: | ste बाधकेन्यो र्लं द ्िक्षाख् भषदेतव tfa चार्थागामपि भयहेतुः कारक भवदेव , “चरि भा (yy. eet AMINA TEA: | | (Mende wee Kiel et) | (MULT ea) श्रनथप्रतिधात इति । ज) mg भयं तद्धेतुखोरः इति बाणर्थानामपि wate: कारकं सम्मवतोति बोध्यम्‌ ॥ भाषे पश्यति । (भा) ah दानकषान्ष्टिपरिष्र दति बोधः। at wagafcare भरकदेश्ानिरृहितु- ford: | wera भयमेव ग प्रसिङं तश्र प्रश्मौ न aaa | तस्या द्वं तु हेतुल्वारोपेय खा । भेव अत्तरिक्षेग जुहोति परमाणुं ग प्तौ. मी नी ae अयच RW तावदुडकेभ्यो विमेति दर्यभ्यो विभेतौति य रष age: Faryad भवति स प्रयति यदि मां ont: परन्ति भ्रुवो मे खदयरिति | स बुदा संप्राप्य गिवत्तते । ay शश्रवमपरायेऽपादानम्‌” ( ९। 8 । २४ ) इव हति प्रश्नः । प्रपृवंकारीति । भा । बुडिव्यवस्ापितोऽापायोऽलतोति भावः| तच निदश्यङगे भये विभद्ादयो वकते इ्पात्तविषयमेतदपादानम्‌। चोरेभ्यस््नायत दइद्यनर्धपरिष्ाराय fanart: | चोरभध्यमतस्यापि [व = sravatat च योगे wate: कारकमपादानं स्यात्‌ । चोरेभ्यः उद्दिभते हति" । चोरयतेः quate चोरः । कचिष्ौरेभ्य दति पाठः| त कषाथिकप्रश्चाथय । इत्रादिषु वा quire पश्यते स दिल Cqurerat यणिति युनि बाधके प्राते तस्ञादेव निपातभादंक्षारप्रयये fagte च धत्पाद्मते । ततशास्तेयं Wendie ओ हति स वाध भवति । ^विभेतौति?। निभौ भये शुहोत्यादिः। “sfana” दति म माष्यप्रदीपोद्‌ द्योतः | 9ॐ€ (GRIT BLUR ३) (भौचाधूनां भयहैतुः।१।५।२५।) विचारथतौत्यथेः ॥ नगु जित्तेरेव aware वारणार्थाना- fata सिद्धिरिति gat गोक्रमत श्राह वारणाधानामिति ॥ ॐ) अनौष्ठितत्वात्‌ | (क) तद्धावथेप्रयोच्धफलानाश्रयलात्‌ ॥ Se BFS aie) ules Gee et त म eee pe eS ee भीर ee areata: | श्ारोपितस्येव निेधादवो धाच्च ॥ भ्यात्त भयपूरविका चाणपूविका च निङत्तिनिवत्तेनाचानयोर्थैः बुद्धिप्रा्तचोरापादानिका waaay तद्भयपूविका निडत्तिसतदपादानिकानिष्टपरि हार फलिका निवर्म- सिढम्‌ । xy चौरेभ््रायते दस्युभ्यस्नायते इति च एष मनुष्यः प्रत्ता 6 fj ® षकारो gee भवति स पश्यति यदौमं चौराः wate श्रवमस्य बध- td ESE EE Cee दिनि PETG CSA a let ज oa eR ES oN Te चोरसम्यक्षफलस्य बधबन्धनापहरणादेनिवत्तन सभ्यो निवरतेयतौद्य- way “वारयार्यागामोश्धितःः इत्यनेनाच्ापादागसं्चा. न प्राप्रोति चोर- विमेति रक्षति वा wat watquea चिन्यप्रयोभनम्‌ । aa. विभतौचादौ तु परल्वादधिकरणसं at ॥ भोविजीभय चनयोः | तौदादिकानुदाकतेत्‌ | “अरण्य इति” अ तवृस्ेभ्वो a” भवं wren । गनु शुबमिदयभुव्तिष्टते ग धारण्मवधिलवेब, द्विषि ICL ELE CL . भविष्यति । waz | पव ear TUG: . | ay भयादि पूविक्षायां facut भ्यादयो ain faut ति कोऽयः | भौवा fae दधः । जायत दति को ऽः । पोरह्ञताद्‌ वधादेखाक्ेव्‌ Oto महाभाष्यदौपोश््ोवः | , (भजाना भयहहेतुः। १।१५ २५ ।) (ख.९।पा.४।या.१) xe वचनमिति | क) प्रत्याख्यनिे तु षष्ट्या श्रनमिधानाज्िरृत्निबेधा ॥ frat प्रति maaan विवक्षायामेषा संज्ञा । सम्बस्धिवेन विवचायां त्‌ षच्रा- मिष्टापत्तिरेव दूराणि प्रपञ्चा्थान्येवेति era: ॥ Paar rt er TR # 2 8 ge “SS eee sO ee eee | _— a =— se eee Par a eee 6 षि ग छि १ = i > जयायोनिने्ृयोगयिनून्ययययनकनष्यिः [र ~ are EP नेति च बोध इति wad! चोरमध्यगतोऽपि तल्धम्यज्ग पशबध।दिति वत्तनारभ्यो निव्तते इच्यते । रतदिषयेऽपि हेतुतापारानलवाविवक्तायां धष्टो भवक्ेवेति बोध्यम्‌ । बन्धनपरिङगेशा इति । स बुद्या संप्राप्य निवक्तेयति | तजर “श्रैवमपये- ऽपादागम्‌"' (१। ४ । २४ ) gaa सिद्धम्‌ । dee eaeas fe i} - ' | पराजेरसोद्ः | ९। ४ ।२६॥ पररा पवस्य नयतेः प्रयोगेऽसोको- ऽर्थो पादानं स्यात्‌ । खध्ययनात्‌ पराजयते ग्लायतो्यचेः | अञ्मकखा- Ti त्र ष्यं प्राहतायां वचनम्‌ । wate: किम्‌ । wey पराजयते परानेरशोदुः । ९ । 8, २१ । अत्र धातु पराठगतस्य जीयेवावन्‌ ATTEN , सता परापूर्वी जिः परराभिरिलुररपदलोपौ समा भरः । ay प्रह्लतिवदनुक्षरकं भवतोल्वधायुरिति प्ातिपदिकसच्चायाः प्रतिषेधात्‌ अघवन्तावात्‌ सासो न प्राप्नोति । नाप्रतिषेधात्‌ । ` ara प्रसन्यप्रतिषेधः धातोर्गेति fal afe पर्मबदासोऽय थदन्धद्‌ watfafa OTR मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः | ( प्ररानेऽसोदुः। १।।४ । ९६ ). (GQ IW ४।अा.३) न्युनोभावेति | र) श्र किविकल्येश्ंः ॥ warfata | ॐ) agafunfwanefaatteta भावः ॥ | 0 १ क गमी ie gee = ee oe, भाव इति बोधः। a सूविका निदृत्तिरिति वा । way परायते इव तिरख्कारानुक्ूलो Barat ured: । ara अनिट धात्वथः | सथ्ययनभन्ध- मनिष्मिति बोध दति तु न aa । तथा बोधानानुभवात्‌ | Bats ewan पराभयत दति । थ एष मनुष्यः प्रत्तापुवकारौ भवति स ' "णि way पराजयते इति । इह तु असोदग्रह णान्‌ न्यनौभावडत्ति द्वे | अधायनात्‌ पराजयते इसति | writ ग्लायतोद्ेः । अज्र चाये See > ~ : अमिभवतौचयः। असोढ द्रति क्षार्थं भूतकाजोऽविवच्ितः। तेन खध्ययनात्‌ प्ररानेष्यत दर ्यादिसिडम्‌ । वस्तुतस्तु खअसोदुग्रहयं खथ प्रचरन्‌ पराजयत KEN रवात्‌ कमंसंक्वासिबेः। इइ दषे परानेरिति स्यं “fare watt विधिनं प्रतिषेधः रवमपि cota: प्रानो -परलाद्‌ “देरितो"तिगुखो भविष्यतोति समुदायस्य बा समुदायोऽनुकस्ु इस | समुदायस्य प्रयोगद्यस्य | यद्येवमध्ययनात्‌ परालयतेऽथ त प्राप्नोति TH" परानीति स्पमस्ि g तहिं स्याद्‌ वत्र पराभोति emule SMITTY परानितं इति उदाश्स्य पररानिन्दनोमावे aaa MAG सति RATA | महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः | cy (अ.र। पा. 61 शा. द्‌) ( परानेरसोढ्ः 12181 श्द।) निदत्त्यङ्गे इति । क) पोसमासः । शरतिवेकष्येन ततो निवसत रत्र्थात्‌ ॥ ee a ममी te ee eae यकः aquferare | HAGAN मनुष्योऽध्ययनस्य दुः खत्वदु धंरत्वा दिपर््था लोच्य बुध्या प्राण्य ततो निवर्तते इति भाष्येण सवेध।ध्ययनाप्रडक्न।वपि अस्य प्रयोगस्य GSAT तचानिद्टस्याध्ययननन्यत्वासम्भवाश्च | सय पश्यति दु-खमध्ययनं TUT च गुरव TAWA इति | स बुद्या संप्राप्य निवक्तते | तच भ्र वमपराये ऽपादानम्‌ । ( ९। ४ । २४ ) इत्येव सिद्धम्‌ ॥ "षी शि मा रा ` कलात्‌ वदां प्राप्तायां वचनम्‌ । पूवेवदस्यापि ware निडच्य्के पराभये परानेवत्तनात्‌ नेः” इतिवत्‌ समचनौयम्‌ । यन्त परत्वात्‌ “वेिंति" इति गुखः इति इरदत्तनोक्म्‌ वत्‌ इमाग्यादिविरङ्धमिति प्रागेव प्रपदितम्‌ । श "ज गमाः न नयो, प्ण थः | अकमेकश्ायमजा्ये तज दयां पराह्ायां वचनं प्रदाहरये तभिभवे वतेते | विपराध्यां भेरि्जारथंदयेऽपि वसेमागस्य महम्‌ | अयमपि Tet नगोभावपूरविंक rat गिढन्नौ at: सिम्‌ । अध्ययनात्‌ परायते भोः न्ुनोभावेन न्लान्धा\ ततो निवसत द्यैः | तेग owen स्वात्‌ कमसंज्चा भविश्यतोति न चोदभोयम्‌ । eve AVIAN Fata: ) ( वारबाचीनानोश्चितः। ६।8।८७ |) (घ.६।पा,४।भा.३) वारणाधोनामोप्ितः। १।४। २७। WINNT TA "यस्य खख्विति (भा) भाषे | ननु धालर्धजन्यफलश्रालिलरूपौ एितलं era. व्यत श्राह EE ig OU Ek ९ “बस्य तु खलु", इति उपलव्यभाष्यपुरकेऽस्ति परं विवर ‘aw ay” इति matsfe | ॥ =) i "अन्ग जायाया, उनका १ कि आ eee a वारशा्थांनामोधितः। 0) 81 २७॥ wat गां areata atcarufrratfga: i> 18) een किमुदाहर्खम्‌ । मबभ्वो मा वारयति | भवेद्यस्य माषा ग गावसतश्च माषा efyat: श्यः | यर तु Serer बास्या चानामो पितः।१।७। ren कि qaiytafata | भा। थाति agate प्रश्रः । मवेद्यम्येति , भा । aqiata aaa ब ईैधिता cad: | खभिप्रतपर्ग्यायमौधितग्रब्दं मन्धते । यस्य विति, भा। णण पि 1 वक सं बारणाचांगामोपितः। ९।४। een वारणार्थानां cata क्रियया बारथार्थानाप्नोधितः। 1 ७ ।२७॥ रै श्धितग्रन्डोऽयमस्छभिप्रत- पर्थ्या यशस्य UTS भवानामातनोतये गवां च परकौवत्व टद Ws" { रिक —_—_ १ 4 | मह भव्यप्रदो पोदुद्योतः । Ory (qQim elie) ( वारणाधानामोध्ितः।१।४। २७ | ) कभिपेति ॥ कै) ्राप्तुमिष्टा इति । कके) वारणं प्रहत्तिविघातः स च॑ तद्ापारन्यतत्फलाभावप्रयो- जको भच्तणादिजनकव्यापाराभावानुकूलो व्यापारः कचित्‌ कचित्‌ तद्लापारजन्यतत्फलाभावप्रयोजकः . षयो गानुकूलव्यापाराभावानुकूल- aa: | एवं च तद्धालयेप्रयोञ्यफलाश्रया इत्यस्तां मानशन्निति । क) नागशाभावरूपफलेन Baer इत्यथः । नाग्राभावञ्च भच्छ- माणभावापय्येवसन्नसषद्य च WHY धालयं लपय्येन्तं ATE: | माष- चप्र्मावक्षं॑वारयति। कूुधादन्धं वास्यति। भद्णसंयोगादिशनक- खलु mat मग माषाः कथं तस्य माषाः दैश्िताः स्युः । तस्यापि माषा एवेपिताः। अतश्चेध्धिवा यवेभ्यो गा वारयति ॥ दह वृपादन्धं वारयतौति aie, TMA गावः Urata माषासतस्य न तु Kfar y तस्यापोति । भा। ई्ितश्न्दः fears retard नतु Siem | aT वास्य ्रियया प्ररकौया च्यपि माषा वारयितुराप्तुमिष्धा भवन्ति मानशरब्ेत WAS कारकमपादानं wg! यवेभ्यो गां वारयति zy वर्णे भका" "ष्यसि विष्ये a wears यदुताक्नौया मावः परकोयान्यवान्मा धरत्निति माभूवन्यवाः बार पितुमौ्िता वाब्धमाणानां तुः मवामो्िता। 1 00 rq महाभाथयप्दौपोश्योतः । ( वारखा्ीनामोधिषः। ६।8। २९) (GRIM OTe) नारे हि सति राजमथमध्मेख रिति भावः ॥ aa मावा एवेति भाथात्‌ गवामौख्धितलभावो wat इति सुतरामौरित- तमलाभवेन कमेलाभावाद्‌ दितोथा न खादत आहं भिन्नक्रम इति । भ) गवादि निषटयापाराभावस्धेव Fae तदाश्रथलेनेख्छा-, विषयलात्‌ तासां कमेलमिति भावः ॥ ननु पूर्वोदाहरणादक्ष को fare द्यत श्राह इन्धेति ॥ ज) गतु तदषम्ब ज्धिनस्तस्व कथं तदौखितवमत श्रा द्यापारभवशलुज्गुलो व्यापारो Ure: । अभादप्रतियोगिधयापारजन्धफला- धथोऽचाप्रादानम्‌ । “वारयार्थानामौदिवः"” इति सूजात्‌। वारबार्थ mt ऽपादागखंच्चा ग प्राप्रोति । ग हि तस्य शूप हंधितः। करूं | न्ध | तस्यापि कूप रुेधित, । wera कूपं मा प्रापदिति | अण्वा दत्रतेभ्योऽलौ गा वारयति y माषा रेति । भा । शवक्षासे भित्रत्रमः। दैपिता वेधः । कूपादिति । भा । Geena कूपस्य ग विनाप्रो नापि राभयमिति wea 1 rere दति । भा । वं megane: सद्रावात्‌ चुरादिः | परदृत्तिदिधातो वारणम्‌ । रचित इति किम्‌ । यवेभ्यो गा ware विशेषः । me: कतरौधितः इति aft ग शाद्‌ अर्म डववं | वारयति । शरूपादन्धभिति | गह्मभिकूषौ वारभितुरवा माणस्य बाभिगरितौ | | AUNTS TTA । | ०७ (कष.१।प्रा.४। दा. श) ( वारशाचानामौत्सितः। १।४।२७।) a प्रतौति। ज) माषाणां राजभयात्‌ इतो नागशाभावरूपकफलाश्यतेन गोखा- त्भिपेतले ऽस्य कथं AMAT श्राह वारणक्रिययेति । क) क्रियाग्रष्दस्य ग्रहणात्‌ कूपस्यापि तस्योगाभावरूपफलाश्रयता- दिति भावः॥ गमनादिक्रिययेति । ॐ) वारणधालयेधटिकयेत्यथेः | wa परे भकसषणा दिजनकव्यापारा- भावानुकूलब्ापार एव वारथतेरथंः। एवं च॒ वारणार्थकधात्‌- छालधैषलाश्रयत्वमाेश्यिततम्‌ | तेग भक्षणसयोगाद्याथयत्वाद्यवादना- मपादानलम्‌ | अनुकूलता चाच योग्यता रूपेव । तेन परतिसिद्धे गवि TUITE iad कूपेऽपि ॥ इष कमेर्माणवकं वारयतौति मागवकेऽपादागसंन्ना प्राप्रोति | RATA वाधिक्षा भविष्यति अपमावपि Tegan मन्धते ॥ तथापौति | भाः। वारुणक्रियकाङ्गमिष्ट इत्यथैः ॥ Uefa । भा । रैश्धित इतनेन कमणा करमाजस्याक्तेषाभिवाग्येम ब- Uae गमगादिक्रियया कूप अाप्तमिष्टो भवतोति प्रवतनेतेऽपादात्रसं्षा । पारयति Se | afew qonefancaa a भविष्यति Rasnifqanga ee Gite तु यदे वाणमाशस्यान्वादिर्गमगादिकि्या शूपारेराप्यमान- Tq सिध्यति | qarermanfe wane: जिगमिषति । अन्यथा भ ect महाभाद्यप्रदोपांद्द्योतः। ( वारणाधानामोपितः। ९।४।९७ । ) (RRL el घा.) प्रतिपाश्व्यापारजन्यफलाश्रयलमेवाशेश्ठितलमिति भावः yaa मपि प्रधानकन्तंरपौणितवात्‌ कथमेतक्मातिरत छक ` कत्तमाच्रस्येति। () HAIG चोपलघणम्‌ AS पदार्थाज्ञानामावात्‌ कष तदिषयेसा Tad श्रा न्धस्य चेति ॥ क) UAV TAA न AIAG इत्यत धकम्‌ मन्यत इति ॥ क) भह्तयश्चपि अयं वारयति तथापि ग निवत्तेत दति प्रयोगसिदिः। aaat- वारणेऽपि अयं प्रयोगः। यदोमा गावस्तथा गच्छन्ति शैवं सख ना्लत्रापेऽ- afe वाधिका स्यात्‌| तस्माद्‌ awe कर्म॑णो यदौधितमिति | †पि- ते्ितमिति वा। वारणाथेष क्य ागथक्यं कतरो ध्िततम कमिति न्धस्य च प्रर्यनुमेये्या तदाह “asa” हति । भा | अन्धस्य at । स हुप्यश्नपि ana जिगमिषति | अन्यथा न क्ञचित्तसय gett स्याव्‌ । ददानोमतिप्रसङमुद्रादयति | दृ्ामेरिति। भा । कमेसंश्नातेति। गोषु tfga THOTT TATA | स्म्‌ । चिन्धप्रयोजगमेवेधित UTA I चित्तस्य पत्तिः स्य । यवेभ्यो भां वारयतीति | टण्‌ वरे Gee | GUT गवामपादानसंक्ा Beaty भवति रैपितवमोऽपौश्चितो Ie | महाभाष्यप्रदोपोदुधोतः। ७८९ (ख,६।पा.७। घ्रा. ६) ( वारणाधीनामोप्यितः। १५।१।२७ |) तन्वौणितिमाषाणां न गवादौख्ितं मापि तद्यापादानतल- मिष्टमत श्राह वारयितुरिति ॥ (क) यदौप्ठितं कमेति । (क) कमश्ब्दो ऽज क्रियापरः | tft यो धालर्थं cay: ॥ तस्य यदौष्ठितमिति । क) तल्नन्यफला्रय इत्यथः | भक्षणादिजनकव्थापारभावस्य हि नाशभावान्धायतनादिफलमिति भावः। एवं च पूर्वोक्रषमाधान- इयाभिप्रायक शचणदयं बोध्यम्‌ । एतेनाथंभेदाच्छष्दभेदमाजेण धमे राजभयं च बुद्या प्राप्य निवत्तेयतौति भाष्यात्‌ | उक्षा पराराभावानु- कूला निवत्तेमा च तम्भते wed: | अन्येऽमि सुखदे ्गमनत्वेनान्धस्य कूय- वनात्‌ । वा। वारशाथेषु कम्र णमग्थैकम्‌ । किं कारम्‌ । “कर रो्िततमं कमे" (१। 8 । 9€ ) इति वचनात्‌ । कुरौ धिततमं क॑ भा । प्ररतवादिति भावः ॥ RASH GARIN वार णार्थेभ्योऽन्ये धातवः | सपारागसंच्चायास्तु प्रकषेरदितमौधितम्‌ | ईैधिततमस्य तु उभयप्रसङ् RY weary अप्रावपोति। ati कारकाधिकारे प्रकी म " o ssssss वधा शुङ्गतमोऽपि 3H प्रर्वात्‌ कमंसं क्षा भविष्यति कमंसंश्चाया ey Wy वारवा्थेभ्योऽन्यच eure प्रकषरदितमौपितम्‌ धित ७९५ RUT TNT ET: | | ( वार्याधनामौधिवः। ९।8४।२०। ) (स.र।परा. ४। सा, १) शंददयकथगमयुक्षमित्यपाशम्‌ ॥ भनु प्रका दिव्षणेन wa. काश्लादिदमेव भविथतौद्यत श्राह परकर्षेति । (३ श्रयं भावः। तरवारिः प्रहन्तिनिमिन्तगतप्रकषं विधौयते | प्रदर्तिनिमिन weer wet सतः प्रकरसम्भयेऽपि ETE दिेषणोभ्वतयातनिगतः ष at arferante wea dna. AAT RAT THRE: | एवं च प्रहतधालर्धप्रधानौ- १ “cearured” दवयारभ्य “सिङमेतत्‌" दन्तं नासि क एुरतके। परतगमिश्छापिषयः। रवं गान्तरौयकषिषयभोनगप्रसक्कौ aera देव सिम्‌ । खयमपि योग, wets | कथं माषेभ्यो गा वारयति इति । armed यदौमा गावत गच्छन्ति भ्रुवं सस्य विनाशः ससय पिना fered cw तमनिर्देषरं मन्यते । कमणो यदोद्ितमिति। भा। तज कमं संका गिभित्तमेवाप्रारागलं धाया दति मारके eek | ततश दध्वितस्ामेरपादागसं का xed» kfgafigafata । भाः। वारयितुं दोधितं कमं तद्ध बदोष्ितमिबधैः। een चाज sare | सन्धा तजा कभवप्रसदे परतान्‌ Tse | Tate nag) afer WAT इदिच्यवद्ितोऽपरयः कथं qed टि मादः चेते eld ee विक्र महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः । ७८१ (eum ४। अआ, द) (बार्णा्चीनामौधितः। ६।8।२०।) भूतयापारभथोग्यधाल्येफल्ाश्रयतलमो ण्ठिततमलं तख नाद्राविति ॥ नह eau fag परतस्े इवेषितेति ater वश cada सिद्धे एनः कर्चपणेन प्रृते धालंप्रधानोगतथापा- राश्रयश्ेव ग्रहणादिति Sel लघुना तमग्रहणेन कन्त रित्य ख्याने तात्प्य्यादित्याङः ॥ भाय पश्यत्ययमिति । (भा) विचारयतोद्ययेः ॥ पेषं विषाद्‌ वारयतौति प्रयोगो भवेव | विषस्य fares दष्डापिषयत्या- भावेऽपि भच्छतवेन दष्छा विषयत्वात्‌ ॥ TRE राजभयं च। स बुद्या संप्राप्य निवत्तेयति | तच भुवमपरायेऽपादानम्‌ ,१।४। २8 ) इत्येव fame शन च पूजायामिति निषेधः स्थात्‌ ॥ कर्तुरिति । भा | प्रकष्यप्र्मो पादान- सामर्थात्‌ कमंसं्चायां wear fara णव । त्र इयोः Swat साव- काश्रयोः परलादौध्िववमष्य FACET | " ieamctarissassesccioscinuascosriniaidase mup-tecasmucntanssaa-camnsciis स fniiontg राजभयं च स qe संप्राप्य fratedtient भ धोदमोयं प्रधदाङरवे चेभस्याधिकरणसं त्रा भविष्यतोति ॥ ७६९ महाभा च्प्दौपोदुद्योवः। ( नाद्वा येनादश्रममिश्छति। १।४।२८ | ) (ख. १।१. ४। था. ३ AE] येनादशनमिच्छति। ५४।२८॥ “श्रद्धः” यवधानम्‌ “यस्य च भावेन, ( १।३। १७) दति षप्तमौ ॥ | न्त्थ येगादग्रंगमिष्छति । १ । 9 । Rey मातुनिलौयते gen: | es eau येगादद्यनभिष्डति | १।४।२८ ॥ अयमपि योगः wars 9 1 अ sss st अन्धौ येनादश्नमिष्डति । १।४।२८॥ ada दति | भा। तिसेभवतौब्यः | न्तौ येनादद्रनमिष्छति | C1 9 । २८ ॥ आन्तर्धाविति सप्तमौ येनेति कत्तरि तोया | न च aN षष्टौपरसङ्गः । उभयप्रा्तौ wae ॥ १ र Sera AeA मिच्छति । १। ४ । २८ | अन्तर्धीविति नेयं निमि तात्‌ APA दति सप्तमो | यथा fe वेतनेन धान्यं लनातौलज्र वेतगसय धान्येन योगोऽछि तथेाप्यद्रगमिच्छतोति दव्छाकम॑ाऽदद्धनेनानतरधि । यागो athe | Guay यतृकमं ात्माख्य Saris शनमिष्छतौति तेगान्तडिर्यो गोऽत्ति weal तदेवान्तर्धागमिचचयते | एवमपि fafa तात्‌ कमयोग इति किं निमित्तं एषते । कारणं प्रयोजनं वा । कारणं Vora वद्धः | अवापि प्राप्नोति य एव बद्यते तैव गामिति तस्मात्‌ प्रयोजनस्य तच ग्रहणम्‌ । यधा चमेशि Atal कन्ति दति चम vifa मह भाव्यप्रदोपोदृद्योतः। GER (GRIT ४। श्चा. ३) ( खन्तद्धा येनादश्रनभिष्छति। १।४।२८। ) येन (पा) दति at eaters. उभयोः प्रयोगाभावेन “उभयप्राप्तौ” (९। ३। ६१) दत्यस्याप्रटत्तेः। उभयप्रयोगे एव anefufcia “gaara” (2121 ८३) दति शुचे aa स्पष्टम्‌ ॥ wafe- निमित्तकं यत्क त्तकमात्मकमभेकाद ्रेनमिच्छति तद्पादानमित्यथेः | नन्वन्तधेत्त tae विभजत दत्यर्थऽपादानलं सिद्धतीत्यत ae ~ oe छणक्मकद प्रनाभावप्रयोजकरदेण्विरेषस्ितिर्धोर्थः। wreauwewaa- — (मौ) | Wee जीरक 1 एग्यो मी 1 0 ह | 10 1 i eee 2 9 = = 1 1 ESE = EE GI | । वक्तम्‌ । कथम्‌ Sua इति । qe यदि मामुपाध्यायः णपि मिम वेति नियमात्‌ । व्यवधाने सति यत्‌ कत्तषस्यात्मनो दश्च गस्याभावभिच्छति $ ४५ : = XA A वत्‌ कारकमपादान स्यात्‌ । मातुनिलौयते छष्णः । Stew दवादिकषः। [ 1 भन्न मकान tae मि EEG । ग्ण को Ce Gea BoA प जिय यमवक यमन [ | aie ऋ ene ee eS ew । | | 1 1 ees = = wary प्रयोजनम्‌ । दह तु GAA कारणम्‌ । अम्तर्ितः खल्वसौ न वृष्यते | तस्मादिषयसप्तम्येषा सतसक्तमो वा । येनेति करमरि दतोया। ननु च away योगात्‌ staat छतोति sere | उभयप्रा्नौ कर्मखेवेति नियमात्‌ ढतौया भविष्यति कम TERT | Tart इति न श्यते । मा आवि येनादश्रंनमिष्छतोद्यकते कसयेयपेच्ता- Tater इति गम्यते | अनार्धिंनिमित्तमिति | खन्तर्धिना arate: | निमिन्तकारणहेतुष सवासा प्रायदग्रंनमिति प्रथमा । अथवा asaifer- Wag समानाधिकरणं fated खवेऽनुपरात्तोऽपि तच्छब्दो यतृतदोिं- Wang लभ्यत एवेत्याह “aq कारकम्‌ ” इति “aaa” इति | तिरोभवतौद्य्चः। ^ निलोधत › इति | लो शेषणा देवादिकः | | ग्ने „न्वे, ७९8 महाभा्यप्रदोपोद्द्योतः | ( GTN येग दश्रनमिच्छति। ९।४।२८ |) (Gia gin १) तिरोभवतौति। क) शरात्मकमेको पाष्थायकशकद्‌ भेनाभावेच्छथा fatale: | निदत्तिपूवेकतिरो भवने धातोः “भुवम्‌” इति सूतरेव रिड्‌- मिति atga ॥ “betes त eee eg a 1 1, ob [) 1 - ॥_ 1 _ ह, Bee ee , 1 ह [1 ee a ee वधय छट as कण्णो वाण्या et है © १ हि क तात्रापादानम्‌ | ततृपुव्वकनिटत्तिधातोर्येः। वच्च मातुरपादानलेनान्वय इति भाष्यमतम्‌। दशने माटकतैकलयपरद्यासत्तिगम्बम्‌ | पश्यति wd प्रषगसुपाम्भो वेति। agen संप्राप्य निवत्ते । तत्र yaaa अपादानम्‌ (९। ४।२४ ) दयेव सिडम्‌ ॥ अथान्तधाविति चिन्यप्रयोजनम्‌ । न feat चोरान्‌ sm fe परत्वात्‌ कमता fear) इच्छतोति किम्‌ । इृष्डायामस्ां स्यपि zat TUT स्यात्‌ | “dhnfeguaa” इति। qent ते मा are fran । नशु प्रावात्‌ aaa भविष्यति । स्म्‌ । arate ung कथं पर्यव ययुपध्यायः पिद रेवं मे Tee वा भवेदिति स वद्धा संप्राप fertt | येनेबजघ्नसबयदप्रगमिष्छतः भिव्यसेव स्यात्‌ । प्रवमिदषु- वरिष्यते णवं तदं ुजस्यावाचकलं मा भूत्‌ । असति हि afer wart धुषमपादागसक्ञं भवति ate भुवमदश्रनमिष्छतोखधैः श्यात्‌ । अ च अवमिच्छति aegis भ तत्‌प्रवमिल्वा षकं स्यात्‌ | 4 मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ७९५४ (ख,१।पा.४। खा. र) ( खख्यातोपयोगे । १। 9 । २९ । ) आखरातोपयोगे | ९।४। २६ I व्यापार इति | के) “श्रटृतन्तिर "ज वयापारसामान्यं वव्रनेव्यधेः ॥ व्यापारमाभे इति । ॐ) कारकाधिकारादिति भावः। शाख्यातोपरयोगे | १। ४ २३ । उपाध्यायादधौते। उश्षारणोत्तर- गिरी श्ख्यातोपयोगे। ९।४।२६ ॥ उपयोग इति fag | ace णोति । ग्रन्थिकस्य watfa । उपयोग द्यव्यमानेऽप्यच प्राप्नोति | एषोऽपि uate: | श्ातश्लोपयोगो यदारम्भका रषं गच्छन्ति aze stent प्रग्थिकस्य श्रोष्याम इति । णवं agate इच्यते सव॑खोष- व ाखयातोपयोगे । ९। 8 । २६ । उपयोगो वापारः स चावशिष्टो '्टोपाध्याययोरिति मत्वा एष्छति । उपयोग इति किमर्धमिति । बारम्भका cy गण्डन्तोति । TF सामाजिकस्यानम्‌ । ae यतेन ita मब्डन्तौत््चैः ॥ प्रकबेगतिरिति। भा। थापा CATR शमे ९९१ महाभा्यप्रदोपोदुद्योवः,। ( शाश्थातो पयोगे । १।४। २९ । ) (ख.१। परा. ४।ा. ६) ग्रन्धाधेधारणार्धमिति । ॐ) यदा तु नरादिश्योऽपि awa तदा नटाश्छमोतोति भवत्येवेति बोध्यम्‌ ॥ यमथ इति | क) पयो गगरब्दस्य तधैव रूदिरन्य्र त लकणया प्रयोग दयः | नियमः। क) भिक्ाचरण्ण्डग्रथयादिः। इद च तत्तदिधाश्रवणानिथमाना- मुपशचणमित्याङ्ः ॥ उभयथेति । (ॐ) नट विना गोतश्रवणाद्ययो गान्नश्य तष्ननकतथा कारकलं कुलाल- पिद वदन्यथासिद्धलसम्भावनया वा कारकल्रमिति भावः ॥ wa कालिको नियमपुवको ग्रश्यखौकारानुकरूलो यापारो wen: | उश्ारणा- "ष भम ममि भी भी a + ण णी गन Sa we = on इ | योगत प्रक्ष्येगतिर्विन्नाख्यते | साधौयो य उपयोग दति | कख arate: | यो ग्स्धाथैवोः। अथवोपयोगः को भवितुमहंति | यो नियमपुवंकः। तद्यथा । उपयुष्का माणदश्षा ETE स रखते नियमपुवकमधौतवन्तो भवन्ति ॥ कि एनरास्थातानुपयोगे कारकमाहोशिदकारकम्‌ । कश्चात्र faite: अस्थातानुपयोगे कारकमिति चेदकषथितत्वात्‌ TATA: | उषयोगयहयं विध्िटयापारपरिग्रहा्म्‌। तेन uadercant यद्‌- परणं स उपयोगः। अथेति | भा | उपयोग ब्दसयेवायमर्थो नियमपूवक विच्वामहणम्‌ । किं एगरिति। भा। उभयधा सम्भावादोषद्ंगा् प्रश्रः | . TOMAR | भा। पचा पलं Seam ग EMSS तद्भवति महाभाव्यप्रदोपो ATA | ७€ ७ (Gai ४। घा. ९) ( चाखयातोपयोगे । १।४। २९ । ) च्मतुयोगे दूति । (भा) श्रनियमपूवंकश्रवणएे Tae: । कमसंतताप्रसङ्ग इति । (भा) श्रपादानादिभिरसङोन्नितलं च तक्मा्िपूवकाविवकच्षायाभिव waar तदप्राप्तावपौति area । कमयुक्ता शोऽपि aa परिगणन- लभ्य एवेति बोध्यम्‌ ॥ seq तहि कारकमिति। (भ) गौतदारा तस्य तव्वनकल्ार्‌ इारेण दारिणो नान्यथाशिद्धि- रिति तद्वदेवेति भावः ॥ AR g e श्रयोऽचापादानम्‌ | अपादानत्वेनव बोधः सवच । SUA प्रथमधौतेर्धः। अतिपरसङ्कखामभिधानाद्वारगोय इति भाष्यमतम्‌ ॥ =— a A । / + ee oo - 1 1 ^ 1 ee [ ऋषिणो PR ay ाख्यातानुपयोगे कारकमिति चेदकयितलात्‌ wate पाप्नोति (Viola) खस्तु wean! अकारकमिति चेदु पयोगवच- नान्यम्‌ | वा | यद्यकारकमुपरयोगवचगमनर्थकम्‌ । खस्त॒ तहि कारकम्‌ | ननु चोक्तमाख्धातानुपयोगे कारकमिति वेदकथिवत्वात्‌ कमसंज्ञापरसद दरति | मेष दोषः | परिगणनं तच्च क्रियते | एवं शब्देऽपि nde cay: । सन्ततलादिति | भ( । शब्दस्य BAW ary उपाध्यायेनो तृपद्यमाना भिन्ना खपि सादृश्यात्त्वनाध्यवसोय- मानाः ste एनः एनः श्रोचप्रदेश गच्छन्तो वयक्िखाटरूपं नातिसक्ो- टरूपं वा श्ब्दमभियन्नयन्ती्य्धैः ॥ अथवेति | भा। यथा ज्वाला रूपं ज्यो तिर विच्छेदेनोतृपद्यमानं सादृश्यात्‌ त्वेनाध्यवसोयमानं सन्ततं ees AUTEN Ete: । ( ास्थातोपयोगे । १६।४।२९ |) (SR 1a 8 1 ete) अपक्रामति तस्मात्तदध्ययनभिति। (भा) शरधोयमानवाकाभातम्ययनमिल्य्ते | एवं चापक्रमजनित- विश्षाश्रयलादुपाधायखापादानलं सिद्धम्‌। ऽपाधयायादपकानं श्ब्दजातसुपादन्ते दृत्यर्थादिति भावः ॥ शब्दानामपक्रमं न युक्रमिति wet यद्यपेति ॥ (भ) शब्दस्य व्यश्रकाध्वनय इति | र) एुनः एुगरत्पाद्यमानवेन सन्ततलमिति भावः ॥ नतु तेषां भिन्नलात्‌ कथं तद्रुपातुसक्षख wee स एवायमिल्येकता TIAA श्राह सादृश्यादिति ॥ कै) यथा ज्वालारूपमिति। ॐ) प्रति्चण विनश्षदपोद्ययेः ॥ eis — | दुहि याचि धि प्रच्छिभिकि चिनाम्‌ इति ॥ अयमपि योगः watson । कथम्‌ उपाध्यायादधीत दति | खपक्रामति तस्ञात्तदध्ययगम्‌ । यद्यपक्रामति किं नायन्ताया- परक्षामति | सन्ततलात्‌ | अथवा न्योतिवजच्चागानानि भवन्ति तथेवोपाध्यायचचानानि भिन्नानि भिह्श्दरूपतामापद्यमानानि सनाता- Saar | WT शब्दरूपापरत्तिरिति दशनम भाष्यक्नारस्य | au चोक्तम्‌ । ^ वाधोरणनां srry श्रब्दावापर्षिरिश्ते | कंच्िदश्रगपेदो हि प्रवादेग्यगवस्डित ” इति । मषाभाष्यप्रदोपोदृद्योतः। ७९€ च.१। पा. ४। ae) ( खाख्यातोपयोगे । १। 8 । २९ । ) सन्ततमिति। क) तथा व्यवहारविषथ इति भावः॥ * वायोः कञ्चित्‌ परमाणुनां ब्दतकाजादिरूपाणं केचित्‌ । कचिद्‌ mare marae ॥ तदुक्ृ हरिणा वायोरशगां ज्ञानस्य शब्दत्वापत्तिरिष्यते | क खिदंगभेदो fe पवादेग्यगवस्थिवः॥ waa: प्रयतेन वक्ता रिष्छानुवत्तिना | स्यानेष्वभिहितो वायः शब्दत्वं प्रतिपद्यते | तस्य कारस्णसाम्यां हेगप्रचयधमिंणः | सत्निपातादिभन्यन्ते सारवन्योऽपि aaa: णवः सव्र तित्वाद्वेदसं सगरत्तयः | कायातपतमः शब्दभावेगे पररिणामिनः॥ खशक्तौ न्यमानायां प्रयत्रेन समौरिताः | BATU प्रचोयन्ते Ws: परमाणवः | खथेद मन्तरं नानं खदावागात्मना सितम्‌ । BAT खस्य रूपस्य wea निदर्तते ॥ स मनोभावमापद्य तेजसा पाकमागतः | वायमाविश्यति प्राणमधासौ समुदौय्धते । अन्तःकरयतत्वस्य WICHITA गतः | agua समा विद्तेजसेव विवर्षेते । विभव्य reat ually fered: wafers: | प्राणो वर्णागभिग्यश्च वशेष्बेवोपलौयते ॥ quaatan wee: दषात्वाश्चो पलभ्यते | ( नोपलभ्यते ) द्यन्ननादायरिव स खनिमित्ताव्नतोयते | coo मह भाष्यप्रदोपोद्दययोतः। ( खाश्थातो पयोगे । १। 8 । २६ | ) (@ ९।पा.४।यअा. ३) “लमत्रियः प्रयत्नेन वकषरिष्छातुवर्भिना | सयानेव्वभिहतो वायुः wage प्रतिपद्यते ॥* वक्घरिष्छा दतयतेनेकटेव वायोरनेकशरब्दलोपपन्निरक्षा ॥ तथा प्ण, तस्य प्राठे च या भ्रक्ति्यां च gat द्रस्ता | विवततैमाना ete सेवा दं प्रपद्यते । एब्देष्वेवाभिता शक्तिविश्स्थास्य निबन्धो | Tas: प्रतिभात्सायं भदसरूपः प्रतीयते | षरजादिभेदः गरब्देग वयाखयातो SAA यतः | तस्मादधैविधाः सर्वाः TAS: सुनिचिताः । शब्दस्य परिणामोऽयमित्यानायविदो Ferg: | HANI एव प्रथममेतदिशचं व्यवत्तत | द्रति कन्नव्यता लोके सर्वां शब्दद्यपाश्रया | यां पूरवांहितसंखारो वालोऽपि प्रतिपद्यते सद्यः करणविन्यासः wwe समौरणम्‌ | श्यानानामभिधातश्च ग विना श्न्दभावमाम्‌ ॥ न सोऽत्ति प्रययो लो यः शरब्दानुगमादृते । नुविडमिव क्षामं सवं शब्देन भासते । वागृरूपता चेदुक्रामेदवबोधस्य शाश्तौ | न प्रकाशः प्रकाशेत सा हि प्र्यवमिनौ । सा सवैशदया शिल्पानां कलानां चोपवन्धनौ | तद्रादभिनिष्यत्तौ सवे वस्तु विभव्यते ॥ मह भाधप्रदोषोद्द्योवः | Soy (q.% 1 पा. 81 ST. 8) ( आख्यातोपयोगे 1% 181 ९९ । ) “gua: सवश्क्तिलाड्‌ भेद संसगेटन्तयः | काथातपतमः शब्दभावेन परिशामिनः | SIN Baraat प्रयत्नेन समो रिताः | श्रभ्राणौव प्रतोयन्ते WETS: परमाणवः VW” सेषा संसारिणां den वहिरन्तश्च THA । त्मात्रामय्यतिक्रान्ते VATA TTT | ्य्क्रियाघ्च वाक सवां समौयति देहिनः तदु्रान्तौ विसं श्षोऽयं दृश्यते काषकुखवत्‌ ॥ प्रविभागे यथा कत्ता तथा कारे प्रवत्तैते । श्विभागे तथा सेव कायत्वेनावतिखते ॥ AAT ALATA वा BAT प्रक्रम्यते TUT | तथेव रूट्तामेति तया र्थो विधौयते । अ्यन्तमतथाभूते निमित्ते श्रुयपाश्रयात्‌ | दृष्यतेऽलातचक्रादौ वच्वाकारनिरूपणा | श्षपि प्रयोक्तरात्ानं द्॒ब्दमन्तरवस्थितम्‌ । प्राङधमंद्ान्तग्षभं येन सायुश्यमिष्यते ॥ aga शब्दसंखारः सा सिद्धिः WAT: | तस्य प्रटत्तितत्वन्नल्तद्रद्याम्दतमश्ते यन्तरसिना प्रयलेगोध्व॑मुदौरितः प्राणो वायन्तेनसानुग्टहोतः शब्दता- माप्य शरब्दधनमसंहन्यमागया प्रकाश्मावरया यक्छस्यन्तःसनिवेश्िनः Wey fara विम्बमुपग्टातौषज्ञेषां मतम्‌ । 101 oR महभाष्यप्रदीपोदधोवः। | (आख्यातोपयोगे । १। 9 । २९ ।) (GLI ele. १ तथा ५“शरथायमन्रो शाता सुश्षवागाद्मभा स्थितम्‌ । awe ख्य ere शब्दत्वेन ‘fara i” “ज्ञाताः sfafstucamacaq ॥ १९ “अथेदमान्तरं ज्ञानम्‌” इति प्राठोऽप्यसि ॥ ९ निवर्तेते | [गा नाभिपरदेश्ात्‌ प्रयन्नप्ररिवो वायुरूष्वमाक्रमन्‌ उरः प्र्तौनि ख्यागा- न्याहइन्ति तेन चान्त,द्ितश्ब्दद्य कत्वादिनाभिथक्िसितिपर्मतम्‌। CUT BAY “Cael बुद्या समेचार्थान्‌ antae faaerat । मनः कायापभिमाहन्ति स प्रेरयति मादतम्‌” इति । छपर साह | मगोऽभिषहतः कावाभिः प्राणमुदौरयति स नाभर- चनमधेन्यमिहतोऽनयेग एनर्यतामिदन्धमामः छ इति क दरति वा धनि, सम्पद्यत इति । amt वायरिव aquifer ध्वनिरवख्ितः। स रव केखिदाकाश दति पद्यते । तज वथा sae वायोधघ्नगादभिथक्तिः तथा aut ध्वनिः खनिमित्तेरमि्यक्पवितप्रक्रिषारूपः आधेयं प्रा छप्रशम्यत दवः | we: प्राणाधिष्ागो बुद्यधिष्ागश्च erat प्राणबुडिश्रकतिम्यामभि- धङ्कोऽपे प्रयायधति तच्च बुडिवश्वान्तरासत्निविष्े; प्राण ऊषध्वमभिप्रदत- शतत wile प्रयत्नातुविधाद्याधघातेनानिद्रब्दरूपेय frets स च प्रा fark: एथिवौकणलन्धग्रो धादिवदेर प्राप्य परस्िन्‌ merely argent संनिषेग्रमति । भहाभाष्यप्रदोपद्द्योवः | cok (wt 1a 8) घा. ३) ( खाख्यातोपरयोगे । १। ४ । २९ 1) “स मनोभावमापद्च तेजसा पाकमागतः” “तेजसा जाठरेण । “पाकम्‌” दाहम्‌ ॥ “वायुमाविश्चति प्राणएमथासौ समुदीर्यते" wat स टृन्तिमनोयुतः प्राणस्तदा सर्वां खअथ्यर्चनातयः aneta एब्दाधिष्ठागाः | ताः किलात्माभि- दक्तिमधिष्ानपरिणामे स प्रतिलभमाना बा्वाचकभावरूपेण भदे प्रतीयन्ते । रवं द्या “वागेव पश्यति वाग्‌ ब्रवौति atari सच्निद्दितं सन्तगोति | वाचेव विश्वं awed ford तदेतदेकं प्रविभश्यो पमुद्" दति | संविश्लातपदनिबन्धनो fe स्वेऽधैः wear निरूयमाणो थवद्ार- मवत रति | अत एव असं विश्षावपदानां विशेषावधारणं निबन्धन परदप्र्चय- मन्तरेण भे जायते | गोपालादयौऽपि fe निबन्धनपरदानि vey गवादि- विगरेषविषयं व्वहारमौहन्ते | तस्मात्‌ सव्र शब्दाध्यारूक़ो भेदवानर्धः एव्दश् क्रिस: शब्दविषयया बुद्धा प्रकाएयत दत्र्चैः। ' यरैव गद्रम॑समन्वयाग्भदिवन्तैघटं श्थवश्यापयन्ति तथेवाघ्नाये सम्भव भोग्यभोक्घशघर्वा मात्मनो AWA करयत्वमान्नातं sy शएबष्दमावालम- शयात्‌ | तमान्नायमेवाह कन्दोभ्य दति । अन्यत्रापि । “ऋङ्मयो ayaa साममयः वैराजः पुरषो तरै awa लोकं wanfere Greate वै धयो लोका इति । तथा “रष वै छन्दस्यः साममयः प्रथमो वैरान- एरषो योऽब्रमटणत तस्मात्‌ पशवोऽनायन्त पञ्चभ्यो वनस्पतयो arena few” इति ऋगवर्णऽपि “वागेव विचा सवनानि शके वाच दत्‌ edad we मरम्‌” दति ॥ एराक्श्योऽप्याङ “farey UAT स च्छन्दसः परजापतिः | ृन्दोमयोभिर्माजाभिन्येधेव विवेश तम्‌ ॥ Cog महभाष्यप्रदौपोदथ्ोवः । ( चाखथातोपरयोगे । १। 8 । २९ | ) (ख,९।पा.१। घा. १) “अरभःकरणएत्व्य वायुराञ्रयतां गतः | aaa शमाविषटपसेजसा सोऽपि पश्यति |, तद्धभंण दाहेन दादवश्रादेव ॥ १ तेशसेव fraud | Treat वाग्‌ भूयसो येषु एरषेष अवसिता | धिक वत्तेते तेषु एणं रूपं प्रजापतेः । प्राजापद्यं महत्तेशक्त्पात्ेरिव संडृतम्‌। Uwe विदुषां खां योनिमुपधावति । यदेतग्भणडलं भाखद्धाम चिरस्य राधसः | तद्वावमभिसम्भेय विद्यायां प्रतिलौयते” ॥ भिदोदुराह विवत्तन लबाकारपरिय्रद्ा | STAT सदेविद्यास वागेव पठतिः पररा | रकावमभिनिष्कृन्ता areata वानिबन्धनाः | एथग्वदवभासन्ते बाग्विभागा गवादयः ॥ षदा बडधिष्टानां षटप्ोधां षडश्च याम्‌ | ते खद्यमतिवसैन्ते ये वे वाचमुपासत"› ॥ प्रविभच्यागात्मानं दरा भावान्‌ एधग्विधान्‌ | SIT: STAT VHT भोक्ता TARA” | wat fe पिकार matte केषाद्िदरंनम्‌ | सच प्रतिपुदषमन्तः सन्निविष्टो वाश हव प्र्वभासते cere: SMT NASI TATA ANE les अपरेषां मतम्‌ ॥ way fefraward परिणाम इवारि earn वादिनां द्मम्‌ । चैतन धूतमोनि नोति water erates इशेकेवां मवम्‌ ॥ अन्येषां तु मद भाव्यप्रदोपोद्द्योतः। coy (qt (UT 8! शा. & ) ( अखयातोपयोगे । १।४। २६ । ) “विभच्य खात्मनो wale Bred: एवग्‌ विधेः” । श्रुतिरूपेः” घ्वनिर्ूपेः सहेति शेषः ॥ “grat वर्णानभिग्यञ्य वरेष्येवो पलोयते” इति । “प्राणाः” सटृन्तिकमनोरूपान्तःकरणयुतः | एतावतेव WA meatata द्रष्टम्‌ ॥ [कै दशनं यधा AWA SMa Ag: BM वायोरमसक्कातशखन्रकान्तादिभागि- नयस्तोयधाराः एंधिद्या वासावासोडप्रसवान्धग्रोधा दइेवमादिपरमाका- वादिनां विद्याभाष्येभ्यः प्रतिप्र्तयम्‌ | Tawa: से ऽपि प्रपञ्चः यथा शया क्रम्यते | sara: सब्निवेशिना शब्देन छखदुःखादिभावेन प्राणिषु बधा रम्यते evade तथेव ay शब्दे रूदृतानेति | ऋत खव तया wnat विधोयते निश्वौयते न ugtea द्र्यथैः। wal सरवमर्थखरूपं सन्निविष्टं यतः सा aay ननथतौव स fe तस्यां प्र्ाग्यात्मनानिव्यमवस्धितः | म fe वां Tend सच्चं छतिरपेच्ते | यथा सवप्रदेग्वयापिक्रियायां श्रब्दभाव- ` मानुगतायामलातचक्रादिश्चुतिरवतिटमाना बयावष्टारिकाणां तेषां शब्दानां खानुगतार्थेनाथैवत्तां प्रकल्पयति | तथा च wer कस्पितो वस्छाकारः स्य प्यनुमागवलौयस्ले रूढो भवति | खद्यन्तासत्स च श्रशविषाणादिषु शुतिरे- वाथे गयति प्र्य्चविसेघेऽपि। wi च सवच प्रधद्छसिदधेऽचन्तसिडे बाधं वोधोपयोगिष्यब्द wa कारणमिति aaa । इष सौ wernt कार्य fare asa व्यावहारिकः garg बागात्मनः प्रति विग्बोपयाङ्ो अन्यस्तु -सवैव्यवहारयोनि, संहतक्रमः ख्वंधा- मन्तःसधिषे्ये प्रभवो विकषारायामाश्चयः॥ सवकम णामधिष्ानं सखदुःखयोः सर्वजाप्रतिदितकार्यग्रक्तिः परिणहोतभोगक्तेवावधिः सवेमूृत्तीनामपरि- शामा vata: बोधरूपरतया नित्यप्ररन्तप्र्यवभासप्रटतसिगिडत्तिषदान्यां पयन्धवदभिव्च प्रसवोष्छेदश्रक्तियक्घः सर्वेश्वरः सवशतिमइान्‌ एब्दद्बृभ- cog ACTHTANT पोद्थोतः । ( अाखयातोपयोगे । १ । 9 । २६ | ) (Glut. 81 घा. द) दशनम्‌ सिद्धान्तः ॥ प्रवादः | (कै) प्राखाणि ॥ ace श्टणोतोल्यादावोदृश्वुद्धिहतापाथविवकचा- भमिधानाजेति भाति प्रदः ॥ सखिन्‌ खल वाग्‌ योगविदो विच्छिद्ाङ्गारग्रन्यान्‌ अदन्त Tes | GIy F Cmte wer watoe पादा” ( ऋग्वेद ४ । uel ३ ) cane ऋग्वयेः । अवदितलाधुभावे fy meaty संखियमाणोऽपभं्रापगमादाविर्भूव धम विषे नियतोऽभ्यदयः। वदभ्यासाच शब्द पूवकं योगमधिगण्यप्रतिभा- दत्चप्रभवां भावविक्गारपर्तिसन्तां साध्यसाधगश्रक्ियुकतां सम्बगवबुधय नियतं सेममाप्रोतौचर्धः | साह च शप्राणढत्तिमतिक्षाग्ते वाचस्तश्चे safe: | क्रमसहारयोगेन संहद्मातानमात्ममि । वाचः संश्षारमादाय वाचः ana निषे च| विभश्य बन्धनान्धस्याः हवा तां हित्रबन्धनाम्‌ | ष्योतिराकरमालाश् fenafqafcawy | परेण श्यो विषेकतवं fer aay प्रपद्यत" इति । qa वै पराय्ाह्तावदे देवा RNA, इमां गो वाचं शाकु fife) सोऽजवौद्‌ दरं ct ay tae वायवे च ay gene इति वमारेशरवायवः GY WET) तामिच्रो matey अकरोद्‌ | meted areata उद्यते । ते-सं {।४.।७।१। मङभाद्यप्रदौपोद्शोतः | ८.४ (क्ष. परा.४। at १) (अनिकः cafe: | १। 9 । १० । ) जनिकत्तः प्रकृतिः। १।४।३०॥ 1 EE Ea a ITS वति ननूपादानकारणे खमवेततयोत्पद्यमानख् कथं ततोपक्रम TA श्राह लोकेति | ॐ) यथा SAAT फले एवादपक्रान्तलवयवदहारः | fret: carta: | ९।४।१० । ब्रह्मणः प्रणाः पभायन्ते। उपा- ननगिकततैः प्रतिः । ९। ४ ३० । यमपि योगः श्क्योऽवक्ुम्‌ । भनिकततैः wate) ६ 8।६०॥ खपक्रामन्ति ता दति । भा । लोकप्रसिद्याश्येगतदुष्यते | Ma चि यद्यस्माव्नायते तत्तस्ञात्निगच्छतो- ॥ १ ND pee = "^ iy भनिकनैः cafe! ९।४।३०॥ नायमागस्य हेतुरपादाभं शात्‌ । waa प्रमोदो भायते । aw णनिरतपरत्तिः। ननिरतपरतति- श्रव दद्यमरः । raf दति जनेभवि इम्‌ ननिधसिभ्यानिद्ययादि ade वा | शनिबध्योख दति ठद्धिपतिषेधः। तस्याः कर्तेति बष्ोतव्‌- जनिकसः wate 1 १।४।२० । जने, क्ता भनिकेति कामेवि षाः wares: | अयमेव च निर्देशो जापयति ^ कैर चे ” ति प्रतिषेधो नि दति | कः एगर साविग्यत खड ५ भन्धर्धस्येति "2 | wager भवति | भनिग्ब्दोऽयमिन्नादिश्व इति wate दणनरुतृपाथ्च श्तूपादितः। ^ भनि- ow महाभाशप्रदीपोद्धोतः। ( wire प्रहृतिः। ९। 8 । Rel) (GRIT ४। घा. १) TATA |) शास्ाश्रयाः ॥ ^“तर्काश्रया” दति पाठेऽपि ष एवाः ॥ तच्रास्तौति। ) ACA भावः ॥ दागकारणमश्रापादानम्‌ | fan प्रकतिरिति खतरात्‌ । खतरे प्रषटति- पादानकारणम्‌ । त्रह्मापादागिका प्रनाकततेकोतृप्तिरितिबोधः। कथं गोमयाद्‌ Saat भायते। गोषोमाविकलोमभ्यो दुर्वां नायन्ते दति । met । तर्काश्रयस्त॒ प्रकियाभिदयन्ते। वैशेषिकदश्रंने परमाणवादिसम- वेत कारणेभ्योऽएयगदेश्रं कायमुतृपद्यत इति नालि क्रायस्यापक्रमः सस्थिदशनेऽप्याविरभावतिोभावलक्तणजन्मनाग्रूपपरिणामाभ्यपगमाद्गा- एरषः | कततेरि चेति प्रतिषेधस्लनि्यः अत रव क्षापकात्‌। यदा रेषषधा समासोऽयम्‌ निषेधस्तु कमषष्टौविषय इति “ कारक ” दति सुज sae: तथा MAMI प्रहणादावन्तरयोगेऽपि भवति खक़ादङ्गात्‌ सम्भवतीति यथा। Cat दक्‌ feat धातुनिरेर इति दका निरदेेऽयमिदयाथिव वध्यो ख” दतिदद्धिप्रतिषेधः | नन्यौथैवाचो ग तु “ कल्पौ धातुनिर्देशे ” इति दकपद्यामान्तः। गमने पधालोपप्रसकात्‌ | गाप्यागन्तुकेगेकारोय धातोनिदेरः। MRT धातोः क्था सम्बन्धायोगात्‌ । UT दारको योगः श्याद्‌ एवमपि wale wea प्रयोगे | 1S न पथ्याय | खङ्गदङ्ात्‌ सम्भवोऽल्तौति | अर्थये वापि मवतौति । « प्रतिः" मङामाश्यप्रदो पोदुद्योतः । ८०९ (श.१।पा.४।अा. श) ( भनिकन्तः प्रतिः । १। 8 1 ३० | ) द्रव्यान्तरारम्भेति। ॐ) खण्डपटादिरोव्येत्यवः ॥ परिशामेति। कै) बाञ्यमते प्रतिकणपरिणमिलात्‌ पदार्थानां गोरोमारैशन्नद- वश्यपूर्वाशूपेण परिणाम इति भावः ॥ ब्रह्मणो निःसरमाणा भायन्त weak. निःसरगं लोकप्रसिद्याश्यं anata any | यद्यपक्रामन्ति कि नाचन्तायापक्रामन्ति। सन्त्‌ तात्‌ | खथवान्धाश्चान्धाश्च पादुभवन्ति ॥ MMA: | यदौति | भा । यद्यतोपक्रामतिततृपएुनखलवर न वृष्यते इति प्रसि- इम्‌ । दष्ट तु तास्ति दष्र॑नमिति oa) सन्ततल्वादिति । भा । खविन्छे- गमहनेत्यपधालोप अधासङ्ति चोद्रावयन्ो मौमांसावार्तिककारा, समा- हिताः, खन्न प्रति्रशयसुपादाममान्नपरमि्येके | खत खव ^“ cafe परतिन्ना वृष्टान्तानुपरसोधाद्‌ ” ( वेदान्तदश्रग-शर।पा४। त AR) पएदधिकरणे ब्रह्मणो गदुपाशगतायां « थतो वा इमानि यतानि नायन्ते "' tay विवरं “ कारणम्‌” इति 4 उप्रादागकारणमिद््चैः | खन्धे तु धवप्रइ यमञुढत्तरेव प्रतिपरिग्रषे सिदे प्रतियहणं कारणमाच- Nowy वयेयन्ति । खत रव cage कारणमिति ग एनदपादान- कारणमिति | तेन च पजातप्रमोदो भायत दचादावपि भवतौति | किं एगःसत्‌ नायते उताशत्‌ । भ तावत्सत्‌ | शनम वेयध्यौत्‌। दि 102 ste महामा्यप्रदीपोद्योवः । ( भनिकर्भुःपषनतिः।९।४।१० |) (खअ.।पा.४। eR) अन्मायोगादिति। क) वेकद्यादिति भावः ॥ कर्तत्वासम्भवादिति। क) fa चेवं ्शविषाणादेरणुत्यन्तिप्सङगः | किं चेत्ते कलिका- वद्यायामसत एव wae विकलाव्यायामुत्पत्नि्वाश्या। एवं च सवपुष्येषु विकलमाचेणए गन्धोत्यत्यापत्निः । एवं वालोऽविध्चमानख = eee यदयद्माशृनायते ततो निगच्छति दति लोकव्यवहारात्‌ । ख च TIEN ge ey aifeardt: | यथा faeretearat भोगौ विव्कामन्नप्यविच्छेदास्तच्ोपलभ्ते बथा zat aaah ॥ अथवेति । भा । क्षणिकपत्तं उद्यान्तरारम्भपत्तं बा प्ररिणामपच्चं वाभिद्येवदुक्तमित्याङ्ः । भनु सतो वा्ायोगादसत्च $ | | दति पर्चमोमुपण्म्मिकामाङ्ः | अन्ये तु एभात्‌ प्रमोदो भायते दतिडक्ति शरसात्‌ प्रश्तिधब्दकारणमा्रपर wore: । afer प्च थतो वेति सामन्धश्ब्दोऽपि उपादानर्ूप्वि्ेषपरः “em वा aaa” ( मोमालाद--खद। पाऽ) ZR) इति बष्न्धाथात्‌ । ^ खमे wan प्रागेव सत्‌ विं भन्मना । खथेवभपि भन्भ शाय भायस इथेव wet भायते। mEq । अततः करैलायोगात्‌ । शदरविषाणदेरपि ननप्रसक्गाच | उक्तमच- “ पूरवाद्धामविदत्संसपशन्‌ WAAC | eater वाधना नायमागोऽभिधौषते 9” ACTA TAT: | ८११ (GQ IAT FLT R ) ( लनिककेः प्रतिः, १९।४।३० |) एको णितादेथीवने sant उतवप्रहतावपि तदुत्पत्तिपरङ्ग दति बोध्यम्‌ ॥ ` उन्तरम्‌ बुद्धोति ॥ (क) कारकरूपम्‌ । क) कारकलम्‌ ॥ उपादागक्षार विषय श्वेति भाश्यमतम्‌ | एषात्‌ प्रमोदो नायते इव्या- दावपादागल्वारोपेणापादानलवं बोध्यम्‌ । ह +. करोता सम्भवात्‌ प्र्चान्तराभावाच्च कथमङ्करो जायते दरति प्रयोगः । aw दोषः। बुद्धि्यवद्यापितस्यार्धैस्य क्रियायां कारस्करूपो पगमात्‌ ॥ waa” इति सामानाधिकरण्यं श्रयते ae चतुधौ Wa | वाधाया- Riz तादाल्य च | Waa alae | भिन्नत्वे सयभिन्नसत्वाकत्वं ावि- UN सब्बन्धविष्ष्यो वा तादाल्यभिव्यादयत्तरमोमांसायां स्यम्‌ ॥ FN a ee दति। रतश्च “arawa” casa उपपादयिष्यामः किच भसाकमनेन cea | Ue तावच च्छो saa इति प्रयोगः स उपपादनोय द्रत्येत वत्‌ | अयमपि प्रपश्चः। लोके हि यद्‌ THETA तत्ततो निर्गष्छतोल्वचयते । शोकप्रसिद्यनुसारेण ्ब्दपयो गः | अतलं तु १ चाभववतन्य्ा का ॥ ८११ महाभाश्यप्रदोपोङ्द्ोतः | ( एव| प्रभवः । १। ४ । ३१ । ) (HRI 81 ey) भुवः प्रभवः। १।४।३१॥ भेद रवापामिति i क) खादृश्छमूखकोऽपि नामेदाध्यवसाय इति भावः ॥ सवः प्रभवः | १। ४ । ३१९ | हिमवतो गक प्रभवति | प्रचमप्रक Tiss धातः । वदाधारो हिमवदादिरथापादानम्‌ | fears ARTE प्रथमः प्रकाश इति ate: | हिमवतो निःसरमाणा wat. इति ant: । प्रासादात्‌ Sea andl awed बोधः | we छवः प्रभवः। ६। ४ । ६९ । अयमपि योगः शक्धोऽवत्वम्‌ । 8T ॥ छवः प्रभवः । ९। 9 । ६१॥ सम्ततल्वादिति। भा । सादृ्यनिवन्ध- छवः THE ६।8। द९॥ भूकर्तुः प्रभवः प्रागवत्‌ । हिमः वतो गक oats कश्सौरे्यो वितस्ता प्रभवति | ay sae | भावे wT faraen fever) खश्रोष्या sak | सजोपरलभतेः aan? प्रभ. वतिवेत्तते । प्रकाच्चत xa) demivnfaaaise सा्तदूजौभाषे । वः प्रभवः। ९।४।३९॥ भवनं भूः। सम्यदादिलात्‌ fe! awit प्रदो ee) ग हि Same wade प्भवगेन . बोगः wy महमाव्यप्दौपोङ्द्योवः। ८१३ , च.१। प्रा. ४ । खा. ३) ( छवः प्रभवः । ६। ४ । १९ । ) रैः व्यवन्ताैक्रियाकमं । शासनात्‌ परते दवादावपरि्ठ Kava धिक्षरणं प्रथमार्थैः। प्रासादादितो निःसरता चक्तुषा तदद्या वा पर्वत इति ok | प्रासादखयपएदषातिष्कुमणमेव प्रासादावधिकलेनोपचग्धैत इति भाव्यमतम्‌ | TATE रामो योभने योजनं वा। अच्राग्यवडितौन्तरत्व पषुन्य्धः। खागव्यवदहितोन्तरढत्ितवं प्रयमासप्तम्यार्थः। रवं च वनाश्यव- हितोत्तर योजनाव्यवहितोत्तरदेडत्तियाम इति ate: । काव्या शाग्र- पयर Se RI I aS ITT TS IT, हिमवतो ag प्रभवतोति | अपक्रामन्ति areata: | यद्यपकरामन्ति a ग ० 0 ष्का तत्वाध्यवसायादविष्डेदेन तासामुपलम्भादिव्य्धैः । quate | भा । ae तोऽव मेद रखवापायमिति भावः ॥ vere) तद्याहि । चोरेभ्यो विभति। भयातिवत्तत card: | चायते रच्णेन चोरेभ्यो निवत्तयतोत्य्चैः। पराजयते । wena । निवत्ते raw: | वारयति | प्रढ्निम्भतिवघ्नन्‌ निवत्तयति । निलौयते। निलय- a fraud oxen) अधौते। उपाध्यायात्निःसरन्तं णब्दङ्कतौ- | mem प्रपञ्चो नायते दद्श्रापि। ततोऽपक्रामति। वथा warq फलमिति | लोज्षप्रसिद्याश्चयेशापायो ater) प्रभवतोद्यचापि भवनपुवक्षं frac | वेदं वक्षयम्‌ । निरत्तिनिःसरगादिधातव- Wifes शाथे ठत्तिमाथिव्य प्रया कथं चिदुङ्प्रयोगाणां सम. किं तदं strate मुवः । “wate” | भवर्चस्य कंध | gat वा घातोः । कधं ुनर्धातोर्माम कर्ता स्याद्‌ धातुर शब्दः शएब्देऽसम्भ- Roe का faqrana | वसु उपशये भावे क्वः | विगतौ went fare ८१७ महाभाव्प्रदौपोद्द्योतः। ( छक प्रभवः । ९। 8 । ६६ । ) (GLI 81 शा. ६) इाययोमासे LUT gare weak | खा्वशितोत्तर कालडततित ened: । mfcmaranfa gia aw कमासादयव दितो ₹रकाशढतति- राग्रहायणोदय्धंः। ante योजने गते मामः प्राप्य दति ate: | योगगमित्यस्य प्रथमान्तत्वे गतं चेदिति te) कार्तिक्या द्यादेरपि तः wefs गते मासे आाग्रहाययोत्यधं इति भाष्यमतम्‌ | अचर सर्वत्र भा “संमते TAY साधुत्वं यथोत्तरं सुनोनां प्रामाण्यात्‌ | सवे तत्तत्‌ | काटकलवाविच्छायां ष्याः साधुत्वमिष्टमेवानभिधानं चेतितक्वम्‌ ॥ किं माच्नतरापक्नामन्ति। सन्ततत्वात्‌ । अधवाऽन्याखान्याख्च प्रादु- भवन्ति | धनेऽपि सुखयार्चपएरख्ारेय षष्टोप्रयोगो दुर्वारः । aze watalfa- वत्‌। ब शुपाध्यायमटयोः क्रियानुकरूलश्या पारे विदेषो वक्तं war | कगनि धानब्रह्मास्लमाशि्य प्रत्याख्यानं तु नातौव ania) रवं च शु्ुपाविराम इयादिवात्तिकमप्यावप्धारम्भनौयम्‌ । तथाच उषवासिक- warty प्रवलमिति यावद्दाधं साधु । तथा रुवं भयहेतुरसोढ इव्यादि- संिनिेणोऽपि साधकः परवात्‌ तत्तत्‌ संज्ञा - प्राप्तावपि ग्रेषवविव- aa न माषाणामश्नौयादिव्वादाविव ष्या ESTA वश्रापादानसश्नाया वारबोयलारित्दधेयम्‌ | ष स षषे ane णिग मि ककव हति । autaat: | ' प्रथमत sumer दति ' | उपलभ्यतेः कम- Be प्रभवतिः Tawa दथः । प्रकाग्रत इति यावत्‌ । रतेन गन्धै wae पूर्वेणासिडधं दद्रंयति। अनेकार्थत्वाद्‌ woratane इतिः। ra UG: | कथं भववगृरवके निःखरये प्रभवतिव्तते । ` महामाष्यप्रदोपोद्द्योतः। Sry (श.१।प्रा.४। SLR) (कमणा Taff स सम्भदानम्‌।९।9। १९ ) TAU यममिपरेति स सम्प्रदानम्‌ | ९।४।३२॥ = नि : Lan चठ "ररर नन्वसत्यशिन्‌ HAA स्यादित्यत Wy उपाध्यायायेति ॥ (कै) कमणा यमभिप्रेति स सम््रदानम्‌ । १।8। १२ ॥ कारकचतुरथ्थाः सम्मदागत्वग्रक्तिमागधैः। सा Wine तत्तदधातवर्थकमेनिषटपलगिरूपकते- च्छाविषयो यस्तत्नि्टा “mam यमभिप्रेति” इति aay । कम निषेधनेन कमचतुर्थौ निमित्तत्वप्रदश नात्‌ कमंश्चयपे्या चतुर्थौश्चुते- वलदतवं बोध्यते । त एव MA सोमे मेचावरणो दण्डं प्रयच्छतौयादौ दएटदानं न प्रतिपत्तिः किन्तु दितौयापेच्तया बलोयस्या चतुर्थौ श्या मेवा- [दि bt | कमणा यमभिप्रेति aM! ९।४। १२ ॥ क्ग्रहरं किम- कभभणा यमभिपेति स aA १। ४ । १३२ ॥ कमेग्रहयमिति । भा। उपाध्यायाय गां zeta गोरपाध्यायस्ययाप्यभिप्रेयमाणत्वम्‌ | कमणा यमभिप्रेति स सम्प्रदागम्‌ । १। ४। ६२ ॥ कमणा करण- भूतेन कर्ता यमभिपरेति सम्बध्नाति शपति वा तत्कारकं सम्मदानं स्यात्‌ | न च Taq wae करत्वं च कमेमिति वाश्यम्‌ | कियाभदेगा वियोधाव्‌ | कमणा यमभिपरेति स सम्मदामम्‌ ।९। 8 । ३२ ॥ aM करण. भूतेनेति कथं पुनरेकमेव वस्तु अगपत्‌ कमे च करणं च भवति क्रिया- भेदात्‌ दागक्गियायां करम्‌ | दौयमागया हि मवा शिष्य उपाध्यायमभिपरिति ८११ . महाभाश्यप्रदोपोद्थोतः। (कमणा यमभिप्रति स सम्मदागम्‌।६।४। द२।) (ख.६।पा.४।अ,ह) कंरशभूतयेति | (के) VTA ॥ अन्तरङ्गत्वादिति | (कै) दानक्रियामिप्रतगम्योपाध्यायोऽभिपरेत दति ae fixaremal aftecy इति भावः ॥ वशगसंस्वारकमिति ममां सकाः। यत्त॒ तत्तदधातलथैक मंसम्बन्धजन्धपकं गोलाभक्तसुखादिवद्धागित्वेन य दच्छाषिषयः स सम्मदानमिति। तद्र दवात्तरोरवा यदश्योक्षार्था लाभात्‌ | तथा प्राब्दबोधाभावाच | यपि दच्छ- विषयल्वमेवोदेष्यवमिति | तदपि ग | देवो रूपवान्‌ caret उदे्टविधेय- भावेनाग्धयाव्‌ | देवे उदेश्यतवपतौतावपि दरष्डाविषयलाप्रतौतेः। तस्मादु- देश्यतलमुषठे्यारिपद शक्छतावच्छेदकतया सिद्धं पदार्थान्तरमेव । कचिद्‌ A ® धम्‌ | यमभिप्रति स सम््दागमितोयदच्यमाने कर्मण रव ACE यतो गौर्दागक्रियया करणभूतया ऽभिपरेयते गवा तूपाध्यायः। तच्च TEs गोः wedge प्रारिरेष्यादुपाध्यायसेव सम्मदागसंश्वा भविष्यतोति दागक्ियायां fe कमं । खअभिप्रापरशक्रियायां करणम्‌ | दौयमागया गवा हि पिय उपाथ्यायमभिप्रेति | उपाध्यायाय at ददाति | अ्राभिपरैतौति पद. श्रयम्‌ | ग तु समासः | उदात्तदता गतिमता च fast गतेः समासो वक्त sayfa दैति वा अभिपूर्वो fe दण रै यतिना समानाः, अमि प्रेतमिदयक्ते ईैपितमिति गम्यते | उक्तच “अनिराकरणात्‌ कततरूयागाङ waa yA | प्रेरणाब्ुमितिभ्यां वा रभते Seay y” महाभाग्यघ्रदो पोद्दयोतः । cre (च.९।पा.४।अआ. ए) (कमणा बमभिपेति स ema ६।४। RR | ) नम्बेवमिति | (क) दायोग एव शन्मदनल्मित्यस्यामाश्रयणादिति भावः ॥ प्रकषयोगः। (कै) सामध्येगन्धप्रकषंयोगः ॥ प्रत्याद्यातत्वादिति | (के) मिद्भान्तेऽपनुवादलेनेदानौमपि त्वमेवेति भावः ॥ a4 इच्छाविषयन्वसमानाधिकरणमिव्यन्यत्‌ । विप्राय गां ददाति Karat बप्राभिनरसम््दागनिषो देश्या निरूपकं दानमिति ate | लडश्यदेष्ठता- निरूप $ त्वं सम्बन्धः | सम्प्रदानविप्रौ यमिति विप्रसम्मदाश्कमिति वा ater | ्रियाक्षारकभ।वः सम्बन्ध इति दितीयीक्तदिश्योचितम्‌ । faze: आड दद्यात्‌ इ धादौ ae पट निरूपितत्वस्य बाधेऽपि शत्व निरति पुवेकपरमाच- प्रसज्येत | कार्मग्रहपे पुगः (errata न दोषो भवति | क्म निमिन्ततेनाश्नौ- Ty कमश Vala | भा। सद्यप्यभ धसम्भपरेऽन्तरफुत्वात्‌ कमण खव गवादेः feet | नन्धेवं TAA स्यात्‌ वचनसामर्थ्यात्‌ इति वासकस्य छन्दोविषयत्वादिति wow । भ षाविषयत्वे बाधकं तु तथेव वच्यामः। अनर ठत्तिक्षाराः | aad सम्यक प्रदीयते ag तत्‌ सम्प्रदागभिति | तेने ग । रजकस्य वच ददाति | प्रतः TE ददाति | "गणिका पणी त्यागो दनं व्गद्याङ शेषभूतं कमेणा गवादिनेसितमाषमि्ं सम्मदागतां लभते | atacrncarer | रखवमस्लिति अनुमानाद । देवेभ्य) Waray ददाति । areata भिका ददाति । Sargrara at दैदावि। न तु निराक्र्वम्‌ सम्दानं भवतौति ऋऋोकाथेः। eer केचिदाङः | “कुगति. 108 ९६५ ACTA TTT | ( waa यरमभिपरेति स BOTTI $ । Rel) (BLIGE) कमेशेति | (ण) निरिं tat “ofits fafteetmaaee श षितं प्रतीयते Laat गरामं गयतोल्यादौ wae न सम्दामलमिति बो- ध्यम्‌ ॥ यदा ठु यरामोऽजाषयुकरो भवलि्यदे्ेलाजानयनं तदा भवल्येवाजां रामं कतौ ति॥ ननु संञ्जिरिराथं तदावा्धकमत श्राह अध्याहारेणापौति ॥ (के) खा्ापच्यनुक्र ्यागरूपदा धावये पितगामुदश्लसत्वात्न दोषः । पर खले हेतुश्च दाग रव | खत एव विदेशस्य sate वयक्तधने खौकारमन्तरे- देव use मरणेऽपि उदेश्य एषादिभिरेव पिद्टदायतवेन aga विभज्य nue मान्येरिति अवष्टारः। प्रतिग्रहस्तु लबाष्रां एरमिद॒क्ते। प्रतिएशोतघनदाने फलातिश्यनगकः। अदृदाचैदत्तस्वीकार रव प्रतिग्रह हति पररितोषदत्ततिलतुरणारिखौक्ञारे न रोषः aefswa साधारण- ते ॥ अथ यं स ग्रहणं किमथंम्‌। कमणाभिपरेति सश्रदानमितोयत्यच- तदं Wane: स्वात्‌ | कारकप्रकरणे च परकयोगो नाश्नौयते न ATT: वंहिरङ्श्यवहारः। गनु पराये सति गयथैश्ञमंणौ्यारम्भोऽनधकः स्यात्‌ | इश हि.ददातिगौः न तु वाक्तदं दानमलौवाहः । भये तु गेतत्‌ सौतं खण्ठिकोपाध्यायन्तसे चपेटां ददाति । “न ata मतिं दद्यात्‌" carte प्रयोगात्‌। रकस ददातौति तु ेषवविवन्ञायां बोध्यम्‌ | गन्वेवमणान्नयति mem” (8) ९। १८) इतथ वाचिकम्‌ “seraaar fost गतेः समःगदचचगम्‌” दति । “at शात रव परथमो महोश्ावो देवा क्षतमा पथशदत्‌ । यो वः पर्ररमग्विन्दत्‌ | Tore ऋते विं विदन्ते | यो पै AUTH ENS । ८१६ (ख. १। प्रा, 8 । आद्‌ ) (कमण यमभिंप्रेति सं सम्रदागम्‌। १।8 | BVI) श्रुतेति | (कै) तिङः अत्योपश्चापितेत्येः ॥ एवं च ae Kale watt भावः I सार्थादिति । (ङे) 'प्रधामधालयेग्यापाराश्रथतवेऽ“"यपादाने चाहो यदोः", ( ६ । छ्वोत्पादेऽपि श्दातोग्यप्रयो गात्‌ | प्ररमाघ्रखत्वानुकूलेव्यपात्तम्‌ | तत्रापि खववति ae पुवेखस्वनाणाकोकारात्‌ | उपेत्ता तु ग निबमतः परखत्वोत्पादिकेति न तच्च ददाति इति प्रयोगः| विक्रयोऽपि ग rary मृलयदागपुवंकसौ काररूपक्रयस्येव SAMBA । खत्वं च दागादि नाष्य प्रतिग्रहादिजन्यमतिरिक्तपदाथरूपम्‌ | तच्च वहदिरिद्धियवेद्यम्‌। शं मानेऽभिप्रयत रव सम््रदानसंल्ा प्रसच्येत । यं स प्रयो पुमः fara षय षया भि पप द त व पि व का का त a A 10 1 त्य प्र्याख्यातत्वोदिव्दोषः॥ अथेति | भा । अध्याहारेणापि सवेगांम- इया लभ्यत दति पन्नः ॥ खभिप्रायत रवेति । भा yp अतपदा्च॑सम्बन्धे प्रामभिति गयति कर्मभिरजेः सम्बध्यमानेस्य ग्रामस्य सम््दानल्वं स्थादिति 2a | warfare eran fe यमिति निर्दिष्टस्य रेषित्वं कमेयोति निर्दिश्य गवादेः eet च प्रतोयते। यथा कक भिप्राये करिव फिल इति कन्तः धिं पयषयतामप्येनं परतिपद्यते दरथादयुदांहरणानि खन्न सव्र । “यदत्ता- trea” (cre i ae) इति faafate निपातधतिषेधात्‌ तिणन्त- मुरात्तवत्‌ । तत श्वायमभिपिति दणैवापि समासे संति प्रांतिपदिश्लवाव्‌ formate: स्यादिति । नेति वयं वस्य इन्दो विषयत्वात्‌ । यंदि “tan वमभिघेति श शब्यदामम्‌" अर्णा नयति द्रामभिति eta fixer कद @ महाभाश्वप्रदोपोश्योतः | ( कमा werfirater श eae ९। ४। ६९।) (ख. १।पा.४।या.३) कमंशेति | (ण) निरिं sea “परमिति fafeseigeaaqs ग पितं प्रतौयते LIN यामं नयत्यादौ ग्रानद्य म सश्रदानवमिति बो- ध्यम्‌ ॥ यदा तु यामोऽजासयुक्तो भवविलयुे्ेलाजानयं तदा भवल्येवाजां ग्रामं नयतौ ति ॥ भसु शंञ्चिमिदशाथं तदाव्धकमत श्राह | अध्याहारेणापौति ॥ (के) QUT METRES धात्वर्थं पितणामुदे्यवसत्वभ्न दोषः। प्र खवे हेतुश्च ain रव | अत एव पिरेग्ख्य प।चसुदिश्य द्यक्तधमे खौकारमन्तरे- देव wae मरणेऽपि उदेश्य wufefuta fracas तङ्धनं विभज्य ~ 6 ने mua मान्येरिति gaze) प्रतिग्रहस्त॒ लमाष््गुण एखमियृक्त। प्रतिप शौत घधनदाने फलातिग्रयजनकः | खदृढा्चदत्तखौकार णव प्रतिग्रह हति पररितोषदत्ततिलतुरगादिखोक्ारे न ete: | संश्ष्टिख्यले साधारण- न्क ९ € 4 यते। अथ यं स ग्रहं rad) कमणाभिप्रेति सम्मदानमितौयद्- तदहं पयायः स्यात्‌ | कारकप्रकरणे च प्रकरषयोगो नाश्रौयते न TTY afecpaaeTe | गनु Wane सति गदर्॑श्षमंणौयारम्भोऽनथेकः सयात्‌ | ह हि. ददातिगौः भ तु वास्तवं दानमल्तौाहः । भाद तु नेतत्‌ Stee खद्धिकोपाध्यायन्तसते चपेटां ददाति । “न मूत्राय मतिं दद्यात्‌” दादि प्रयोगात्‌। रभक्षस्य ददातौति तु शेष पिवन्ञायां बोध्यम्‌ | गन्वेवमभाघ्नयति पाद्यः” (Rt RI १८) इयच्च वात्तिक्षम्‌ “seraqar fat गतेः सम्द्रषवश्वमम्‌"” इति । “यो जात रव प्रथमो मंहोशावो देवा MyM पेददत्‌ | ो यः परजररमग्धविन्दत्‌। यान्न ऋते किं विजवन्ते | यो पै मडमभाश्प्रदीषोदुथोतंः । ८१६ (ख.१। पा. ४। आ ^९) (कर्मणा यमभिप्रेति सं सखबदानम्‌। ११४। हैर |) श्रुतेति । (कै) तिङः अत्योपश्चापितेतधथेः ॥ एषं च यः च rae रुभ्येतेति भावः ॥ सार्थादिति । (क) प्रधागधालधेव्यापाराअयलेऽ““यपादाने | UTR eee” ( ६ । श्वोत्यादेऽपि ददातौच्यप्रयोगात्‌ | परमाच्रखत्वानुकूलेव्यपात्तम्‌ | asia । ववति खण्वानुत्पश्या पूवखश्वगा्राङ्ोकारात्‌ | उपेत्ता तु न निबमतः परखत्चोत्यादिकेति न तच ददाति इति प्रयोगः| विक्रयोऽपि भ तथा| मृख्यदानपूव॑कस्तौ कार रूपक्रयस्येव खत्वभभकंत्वात्‌ | खत्वं च दाभादि माषं प्रतिग्रहादिजन्यमतिरिक्षपदाथरूपम्‌ | ae वहिरिद्ियवेद्यम्‌। शं मानेऽभिप्रयत रव सम््रदानसंश््‌ा Vasa! यं स aya wi: क्रियमाणे Le ce तम्य पद्याखयातलोदियदोषः ॥ अथेति । भा । अध्याहारेणापि स्वेनाम- "इयां लभ्यत इति wey अभिपरायत वेति | भा । ख्रतपदायेसम्बन्धे- ग्राममिति aafa कर्म॑भिरजेः सम्बध्यमागस्य ग्रामस्य सम्मदानल्वं स्यादिति चेव | warfare tenant fe यमिति fafeca रेषित्वं aaafa निर्दिष्टस्य गवादेः Reet च प्रतोयते ter wey भिप्राये क्रिवापरल ईति we: रोधि पयवयतामप्येगं प्रतिपद्यते” इवाद्युदाह रणानि खच ate “वदन्ता fama” (८ । ९। १९१) इति faufafe निपातप्रतिषेधाव्‌ तिखन्त- मुदात्तवेत्‌ । ततद्वायमभिपरेति दव्ापि समासे सति प्राति पदिश्नलाव्‌ frente: स्यादिति । नेति वयं तस्य शन्दो विषयलात्‌ । यदि “कम॑वी वमभिष्रेति शे were’ अर्णा मयति यमभिति अभेनयति जिया ८२१ महाभाद्यप्रदौषोद्द्योतः | (कमब यमभिप्रेति स सम्मदागम्‌। \।9।१९।) (च.१।पा.४।था.१) ४ । ४१५) रति qe करमपरयथाकरौधातुयोगेऽपादानल्नाप- नात्‌ पञ्चमो सार्थेन MOKA care कोऽयं wate ॥ seer इति | (#ै) निराक्रियत cae: ॥ wa पश्यामि gene यवद्ारात्‌। तत्‌ सान्तत्कारे च तदौय eae atta यथेश्विनियोश्यत्ववदिदमिति चानं हेतुः | समादागमनेकधोक्घम्‌ + ` अनिराकारणात करैस्त्यागाङ कर्म॑ेधितम्‌ | प्ररणानुमतिभ्यां च लभते सममदाबताम्‌” इति ॥ श्राय देवता | प्ररणया याचकः | अनुमद्यपाध्यायः। खषण्डिको पाध्याय aH चपेटां ददातोत्त्र संयोगानुकूलो पारो ददाश्वधरैः। श्वपेटा पडत Gea re —— 1 ग दोषो भवति। यं स ग्रहणादभिप्रयतः सब्यदागसंक्ञा गिर्भज्यते। ॥ 2 । श. स । =n न re त oo — ee 7 Bie eee ees - न. धा क क —— aD aq ॒निराकाङ्कवेऽध्यहारानुपपत्तिरिति भादः। कं्संश्नायास्वकमको धातुरवकाः सयात्‌ । वतचोपाध्यायाय finda गौ दौँयते इयन्राधे परिया कियापलस्य tae च । न चेद ग्रामं प्रया Yaga aw च प्रयोजकं. awa प्रासनवन्‌ मेचावशणाय ददखप्रदागमिद्धिकरये MF सोमे PT: वदाय Tae प्रयष्डतोति cael ब प्रतिपत्तिः। किन्तु दितौबापेक्चया कमभिः सम्बध्यमागस्य प्राम तम्मरागतां प्रापनोति | भ पराप्नोति । 9 कार्यम्‌ कमेयेति करये तोयम्‌ । भ च यथा firme प्यायसे मौ} करण्मेवमभायरामसमबन्धे । defeat समानाय तु दतरामपरातिः। aw te यभमिभरेतौगह्न यमितिनिर्िशटख रेषिलं करेति निर्िदय मदेः करस देवलच प्रतोयते । यथा “कत्र॑भिप्राये कियापे, इति महाभा्यप्रदोपोङद्मोतः | TRL (GU IAT. BGR ) (कमणा यमभिप्रेति स सम्मदानम्‌।१।०।१२।) यं Beata | (म) एंनिरितश्श्प्रदानसखल्ते ere तत्काले विप्रबन्तोषरूपदृषटका- हना पि कालवत्वात्‌ तजैव ere wafaferenaraee विप्राय ददातीति प्रयोगो न श्ादिति भावः ॥ “उपाध्यायाय इत्य हनिहितायेति शेषः ॥ “श्रये” विप्रहष्टायेति शेषः ॥ =e ॥ ऋणी करतलम्‌ । “a aerate दद्याद्‌” caret बोधनाचेः। afer ena वेदादिरूपं ाखरमुश्यते | रकाय Te ददातौल्यादौ अधोनौ | करणं तदर्थः | ग्रषत्वविवक्तायां ww वस््रमित्यपि भवति | ast ग्राम बयतौ्यादौ परया कम॑ संजया HATA दोषः | पद्ये रेते caret waatfe- fer शपि संद््रनप्राधनव्यदसायजन्धारम्भक्रियानिरूपितं कमेल्वम्‌ । पिौमि्यादौ गम्बमानकियापेच्चा कार कल्वदशेनाव्‌ | इरिरप्याह खथाभिग्रहणं किमथम्‌ | कमणा यमेति स सम्मरदानमितोयलयु्यमाने यमेव ोपाध्यायस गौरदौँयते इति स्यात्‌ ॥ भजु fare करनैलवामावे कचं गोः water) नेव दोषः। कर्मसंञ्चायां Sa करेग्रहणगो- Wr अतु श्राऽथेकम य॒क्षम्‌ | वातिकम्‌ | “क्रियाग्रहणं करेयम्‌” पद्ये शेते । भाष्यकारस्तु सन्दश्नप्राथनाध्यवकठाय राप्यमान- वात्‌ कियापि afad कम। तथा च area सिदम्‌ | प्रतो यमागक्रिया- Si: Bhat कियापलस्य Ras न चाज रेषग्रेषिभावः प्रतोयते । किच “Sat: इस्तेखापि" इति दिकमकेष गयतिः पररिगण्तेऽवोऽपि Try न्‌ भविष्यति । खथ किमथे मतो संच्ाक्रियव द्याह `खन्वध- Three” दति । सम्यक प्रदौयते यसं तत्सम्मदाब्मित्बन्वशल्वात्‌ SRR मह भाष्यपदोपोद्धोतः। (water यमभिपेति श स्दागम्‌।१।४।६९।) (BRIM Ben, १) द्माभिमुद्यमावे इति । (भा) कर्मणा acute fetal चभुदहिश्रतोधययेः। ष चोदः सवेजारोति भविः ॥ संद्यावदिति | जै) चन्यथा fant गां ददातोति नै यादिति भाषः॥ Caen प्राधंना्थां यदसायं MATT | व्यवसायस्वधारम्भे साधनत्वाय HTT । पू स्मिन्‌ ot fara सेव प्ररस्िन्‌ साधने मता" इति । went प्रशविषयः Byer: aust फलो पायपिषयेऽभिलाषे साधनं aera: क्रियाविधयस्य फलसाधगत्वेन निखंयः | तानन्तरा प्रायेन साधगम्‌ | अभिलाषे सति भिश्धयक्रणात्‌ | यवसायश्चारम्मे ऽमागस्या- सेम्येतिं तत्रैव खात्‌ । उपाध्यायाय गां ददातीति । इह ग खात्‌। gem | तंधाच सार्थाद्ह्ौयते cat कमणि लक्ञारोत्पेक्तिः। faveqa xf wt) Stee द्धः wafer भा | क्रमेणा Teatsfa fe कारकभौवो भवदेव । ofa पिण्डीमिति aq | दवकारवाई “Cfrntivrcs च कमणि wife” (Rie ite) हेतिं । भं चेव- मपि अददात वै मयात्‌ तियाय हं कतथमेवेति वाच्यम्‌ । भाव्ये अन्वयं- संया ददाति कमा यमभिपरिति स सेग्मदा्नमियरधैः। रवमपि toes वं ददाति wa! ws ददातौ wae भवेति | WET | किः एर्द्‌ । दनं feefeg tera widhwatie सभया । यथी डं Sel दर्दाति । देवेभ्यः gare या्काय भिम्‌ । उपाध्यायाय मदाभाष्यप्रदोप्रोदुद्योतः। CRE (श.१९।पा.४। चा. १) (erat यमभिपेति स सम्प्रदानम्‌ । १। 8। BRI) न्धायसिद्ध wafa । ॐ) TEATS: ॥ निन्दतौति। क) ne कुल्ठायामिति wa: ॥ want साधनं तेन चाप्यमानत्वेन धञ्ठतक्रियाकमत्वं लभते । Wafer काले ०२७ या क्रिया सापरस्मिन्‌ उत्तरकालभाविनि साधनम्‌ | सापेच्ततया सिङ्धस्येव & + ® A खसाधनत्वात्‌ | सन्दशनं तु न क्रियासाध्यं फलाभिलाषयोग्यताविशिचत- = ° ~ ~ aed त्छाधगत्वात्‌ | रवं च “कमणा वमभिप्रेति” इति खेय सम्मदान- लम्‌ | पतिसग्पदानकमा रम्भकमभूतं पनौकत्तकं शयनमिति बोध द्रति $ 9 ॐ ® WE भव्ये । कटं करोतौ्यादौ तु नेवं Dan तत्‌ | अनभिधानात्‌ । क्रियया उपाध्यायाय गामदात्‌ | उपाध्यायाय गां दास्यतोति । खअभिग्रणे एनः a OE, षि | SS ES SS शा १ Tike Se AS ARPES Dn यमेति गच्छति प्राप्रोति सम्बभ्रातीे्य्ः॥ खभिप्रेतौय्त स एवा एति omy aire इति । भा। उपसग दयोपादानसामथोत्‌ तक्षावशोकारात्‌ | नन्वेवं कटं कशोतौद्यादावपि weet स्यात्‌ | वषनगवला्च MATTE aay: पर्यायः | SATE! | नेनं वार्तिकं erate कम्‌ । किन्तु प्रयोगानुसाशात्‌ गियतविषयं घातूपात्तफलानाधाय रव छि = ष म क ee प ( त | einstein ae pe eee हि । गाम्‌ | Bhagat चपेटिकां ददाति | “न RIT मतिं दद्याद्‌" दति | करवलप्रषार पेटिका | रजके तु WME: | ऊक मागात्‌ ददाति cata: | तत्र कास्कग्रेषत्वाव्रटस्य watts इति वत्‌ षो | waaife किम्‌ । cree उपाथ्यामाय गां ददातोत्यज ate ८२6 महभाष्यपदोपोर्योः। (कमणा यमभिप्रति स सम्मदागम्‌। १।४।६२।) (स.१।पा.४।घ १) निश्चय करोतौति । ओ) SEMIN CA! WAHT “eufaea” दति पाठान्तरम्‌ ॥ भासे क्रियां होति । (भा) एष TWAT कमशब्देनोभयं wr ॥ भाय “erat । ` Sa tee er ee ee ee SS =a eR णी ० क es । ० oe ee अ था यमभिप्रेति स सम्यदानमिति वा्तिकमते तु पतिसम्पदागकशयनमिति ` ate) ततसंशादतरखतदथे amen क्तमल्बोधनात्‌ । पशुना र यभते इदन्न पजाश्चयः करगवग्र्िमान्‌ | SR: कम॑वा uf | कमणः करणसं श्चा सम्मद नस्य Rady fa वालिकात्‌ | परमुक्गरणको कतर कमेको याग इति ate: | अमरो क्रिल परुः प्रकियते । तङग्ायोपाङयत हि भाष्यम्‌ ॥ ककन EY क, a oe -पयदकिचणण- ॥ eae rerio ——— | Sie Bini 1 वक) १ 7 be ee र गनि = क्रियामाफे न दोषो wafa | खभिराभिमु्ये वसते प्रशब्द ख।दि कर्मणि। तेव य चाभिप्रति य चाभिप्रषति यं चाभिप्रगादाभिमुखयमाभे aaa fas eae ses भीम णी 1 ee 9 क प See eye eee eee = ee ne oe ne [ | = ~ भ ED | ॥ 9 > रकि कालानवख्छिन्ना क्रियाश्नोयत rawy aq यथा तेन Aa hart सं स्थाक।लयोनं विशता तथेहापि संख्यावत्‌ कालस्याषिवन्ता भविष्यतीति le. qe ep Ser ae es ee ee eee ee pe Stee मुक ॥ प्रतः भाव्यमते तु यत्र सम्मदानत्पिष्टं ay सन्दद्यनारौनगां कियाय भेदौ विवच्छवे | arg तेशाप्यमागा क्रियापि afed sate तिङन्त ऽभिप्रेयमाण्स्य सम््मदागत्वम्‌ । यत्र तत्रं तच भेदो ब faqs ace wa व।भिपरेयमाकलवं यतो गौदगिक्रियया करशभूतयामिप्रेयते गवा UNIT: | तं पराकाद गोः कमं संति । पारिशेव्या३्‌ उपराध्यायदेव संमदानसंचचा भविष्यति | Macfie | सबप्यभयोरभिपे गमा sacl मष भ॑ ष्यप्रदौपोदुद्योवः । cat (ख.१। प्रा. 81 GR) (कमेण यमभिपेति स सम्प्रदानम्‌ | १। ४। RR I) न सिथ्यतौति | (भा) इनिमकनतेलं क्रियाया न सिध्यतोत्यथेः ॥ गनु पण्ड धावति carat क्रियाया aft तत्वदधेनादाष क्रियन्तरेति ॥ कै) इर्ये रोचते भक्तिः। विषयतासम्बन्धावष्डित्र Nasa समानाधिकरणो व्यापारे wok | तत्‌ परलभूतप्रोतेः समवायेना- अरयो इरिः सम््दागत्वशक्तिमान्‌ “ शयानां stra” (2.18 | al) द्रत्यनुश्ासनात्‌ | समवायसम्बन्धावद्छिव्रप्रो्यनुकूलबापारः Mutated; अत wa इरि प्रौणयतोद्यादिसिद्धिः। रएतदभवे डि To wal प्रापेति विगेषष्यपवादोऽ् चतुथं । केचित्त प्रौतिविषयता- भवति ] क्रियाय हणमपि ata । इषापि यथा स्यात्‌ । श्राद्धाय fanga | द्धाय ल्गह्यते | पये TA इति ॥ तत्तद वक्तम्‌ | ग वक्तयम्‌ । किमुप्रसगंदयोपादानेन | ud afe न्यायसिद्ध care उपरसगेदयोपराद- नेन प्रदश्यैत दति भाष्यक्रारस्याभिप्रायः॥ श्राद्धायेति। भा। आड पिर्म क तत्तिविक्तिया येक फलावच्छेदेनेकौहतया क्रियया व्याप्यमानस्य कमत्वभेव भविष्यति | कटं करोत्योदमं पचतौति गद्थष तु मेदोऽमेदचेुभयं fred वचर म्रदविवच्लायां ग्रामाय गष्छतोति प्रयोगः। खभेदविवक्तायां Rae खव गवादेः स्यात्‌ । Ree तु ददाति कमेणेऽन्यत्र साव- काश्‌ | क्ारकप्रक्षरये च प्रक at नाश्रयते म वन्तर द्वह रङ्भ। बोऽपि। , यंस ग्रहरेऽक्रियमारेऽभिपेतुरेव सम्पदागसंश्नास्याच्र तपरदायसम्बन्धे सति तेगेव निराकषाङ्कवादध्याहा सोगुपपरेः। स्यपि वा Gut वः स 104 weg मह भाद्यप्रदौपोद्द्ोतः। (कामश यमभिप्रेति स सम्प्रदानम्‌ । १। 9।६२।) (GI TOL eT) भिन्ञकाले भिन्नरूपेण च ककौकमेताधा एकस्िन्नपि दथेना- दाइ एकदा रकात्मन्धेवेति | (क) RU भाग्यं HAT करम CIT थाश्यातम्‌ ॥ नतु सन्द भादोनां eau भावात्‌ way षग्रदानलं स्यादत श्राह मापद्यमानं मोदकं tearm wae तदानुगुणमाचरतौति हेतुवे पापे इदम्‌ । णवं च हेतुसंश्ञाभावे णिचोऽभावाश्‌ हेतुगतद्यापाराप्रतौ. तेमादकषः खत्रियायां कर्ता भवति ब तु देवदत्तः उपान्नक्रिथायां az चातनधाभावादिद्याह्खः। इरिसम््रदानिका faint रेचिरिति ate) effet at भक्तिविषया प्रौतिल्तदनुकूलो भक्विनिष्टो श्यापःर इति यावत्‌ । ये तु Meare रुचिः कमंसंज्ञापवादश्ेदं सम्रदा- कथम्‌ | क्रियां हि लोके कमं द्यपचरन्ति । कां रयां करिष्यसि । श भिन्दति भात्तिकल्वादिद्य्ैः। aerate) भा । यददिषयं संनहानपरव् तु ue गच्छतोति तथा च “गबर्धकमेणि" (२।३।१२) इति a9 प्रधीखयस्यते | उक्घच्च शरिय ‘aie च विवक्षायां पूव पूर्वौ भियां प्ति । परस्थाङ्स्य कमेवात्‌ तिया UTA छतम्‌ । की ने इयषाध्या हारात्‌ | तत उपाध्यायाय शिष्येण भो दीयते इधार्ये fires arene गौ्दौँयत इति स्यात्‌। कर्मसंचचायां दि adava eats छ्य चमिति तेन्‌ fae करैत्वाभावेऽपि गोः कम॑संज्चा Tea Us रधा. च aay waa दति wate शकराेतमत्तिः। खमि्रहणं विम्‌ मश भाष्यप्रदौपोद्दथोतः। TRE (ख,१। पा.४। आ. द) (Rata यमभिप्रेति स लम््रदानम्‌ । ६। ४। RRL यदात्विति | क) एवं च “पश्ये रते” श्ग्यादेदं धेना दिःपूषेकारभकर्मपशयदेग्कं rad करोतौत्यथेः ॥ भेदेनेति | कै) तत्तदरूपेण बोधविषयतया विवच्त इत्यथः ॥ जा भिदि == ial, मशि [री नवमितच्छन्ति। तेषां पौयमा इति खचनिदश्ात्‌ प्रोधातुयोगेऽस्या cafe: कंल्येयति गौरवम्‌ । अभिलषतेख विषयतासम्बन्धावच्छिति- प्रोयनुकूलः प्रोतिव्यधिकरणो व्याप्रारोऽथं इति न तस्य रु्थेष्वमिति ह रिमक्तिमभिलब्यतोव्यादौ न इरेः सम्मदानल्वम्‌ । aaa ष्णाय aad! अज स्ञाघतेर्वाधविषयास्तुतिर्धैः। बोधस्य waa een कम॑ करिष्यसौति। णवमपि ata) इचिमाहछटतरिमयोः aaa संप्र्ययौ प्क CD निश्चयं कशोतो्थैः। ua Qa इति| भा। पतिमुप्ट्य रेते इत्यर्थः । ग सिथ्यतोति | भा । जियान्तरानुपादामे wae रव कियायाः कम- [~~ ------]- क्रियाणां समुदाये तु पदे कत्वं विवच्ितम्‌ | तदा कर्मक्रियायो गात्‌ खाद्ययेवोपचग्धेते ॥ भेदाऽभेदविवक्षा च खभावेन वस्ता | तस्माद्‌ TANNA Bharat ग दृश्यते ॥ 1 यावता कमैया यमेति गच्छति प्नोति सन्बक्नातौ्यः। अभिप्रेतो स रख । अभिप्र गोऽभियमाणे areata स्यात्‌ | AG यमेव सपर्यति त्व सात्‌ । मगात्‌ यं चेष्यति तेच न MTZ! अभिर ava पुगः froma 4 दोषो भवति | अभिसाभिदुखये वतते प्रग्रब्दच्धदिकमखि। ८९ मड ।भाष्यप्रदौपाद्‌ योवः | (कम॑ण यमभिप्रेति स सम्रदागम्‌ । १।8। BRI) (.९। पा.8। दया.) यथा कटं करोतीति । (क) तच हि कटकमेकत्रियेषयेव बोधोन तु तदाः क्रियायाः विध्चमानमणिसंद शेना दिपूवंकार म्भक्म॑लं तन्त रुपेण बोधगिषय इति भावः ॥ सम्बन्धो ठततितासतुतिख्च शरणवल्वप्रतिपादकश्ब्दप्रयोग।दिः। समरादिति रेत gat) Sturt ^ घ्ाधङ्वस्धाप्रयां Sea” (१।४। as) इति waaay चोप्यमानपदेन प्रधानभूतखधैकमंणो प्रणम्‌ सन्‌ खारस्याद्‌ यदिषयक्चानानुकूलब्यापारसतस्य प्रह्लद कमणोऽपि तेन पदेन ग्रहणम्‌ । स न्यथा WAM दयेव वदेत्‌ । तशराद्ये TATA ऊररेतुह्णसम्मदानकायात्‌ हृष्यत्तिवो धविषया- भवति ॥ क्रियापि छतिमं कम । न सिध्यति । “करतैरौश्धिततमं कमे" करणभाव TH रकालन्धेव नोपपद्यत दहति way fafa भा। पतौयमागक्रियापित्तः कारकभावः | प्रविश पिखौमिद्यादादिवभर विकस्पेगेव aay We Waray यदि | रम्भेण न योगस्य Vat समं wae” इति | ead: | कमं खास्ययेव पिये श्ितलप्रयक्घकमेसं येवो पचति watery | ग तु सम््दागसंक्चयागत्यचकमंणि तु भेदाभेदौ wate ATM पसगेदयोपादानसामर्थात्‌ कालान्तरावष्छित्रा कियानाओौयते । गतु यथा “Aa teat” ( 8 ।9।९) यादौ सह्याकालयोरविवश्षा feat! way | अयमेव aaraterat se उपरसगदयोपादानेन प्रदश्यते बदाल्मभिप्र- Awe रैसतौत्ययसदाभिग्र हयं ata । कियायहयमपि क्यमिति महाभष्यप्रदौपोद्द्योतः । ८९९ (च,१। पा,४। आ. द) (कमय यमभिेति स सम््दागम्‌ । ६। ४। द९।) पशं रुद्राय ददातौति (भ) भाथप्रयोगानुपपत्तराद एतच्छन्द इति ॥ (के) aq पूजाथां Wit: करणलाद्रुदरस्य च कमेलात्‌ किबुपसख्था- नेन इत्यत श्रा efafefe ate | स्तुतिश्ठात्मगः परस्य वेति तु पकर्णादि- ग्यम्‌ । ऋत रव BUT गोप्यात्मानं we कथयतोय्थं द्रति राशः | कमेसं्चापवादोऽयम्‌ | इष्स्येऽस्तु्यतरे तु परात्‌ THAT । यदा गुणे तृकषेण Qa: Fat शणवत्तया तत्‌ समथीचरणेना- धारोपितप्रेरणत्वाद्‌ हेतुरिति हेतुत्वापवाद दयम्‌ । हुते दत्य se ्यााचाययाागारयणयागष्याकि म री (१।४। ४९ } इदयच्यते कथं च नाम क्रियया fafyraat श्यात्‌ | दैः | यदा तु सन्दध॑नादयो wenger विवच्न्ते तदा सम््रदागसं चेद यथा कटं करोतौति | सा च मेदामेदबिबच्ता प्रयोगद गव्येन गियत- fama | दति waxafafa: | व्थभिचाशोऽतिप्रसक््स्तु म दृष्यते | free श्वख्ितह्वादेव । waza श्रद्यति विकख्पेनेति । समं तुल्य- TUR | तसात्‌ युजं METIS भगवतां विवक्ानियमोऽभिमतः। मधष यिव्लादयम्‌ | पले शेते दादौ तु सेदविवक्तेव | Stet प्चतौ- ee वातिकम्‌ eng “fra: carte’ मनु कियामपि शोके मटपचरन्ति | fe कर्म करिष्यसि at कियामिवि। वचर कमणा चममि- Ag a € € Mila विद्धम्‌ wate ane “इचिमादृचिमयोः जिने काम्य Tat भवति” सन्द्र॑मपाधैनाधादनायेवाप्यमागलवात्‌ farts alae eRe महाभा्प्रदोपोद्धौतः । ( कमय ममभिपेति स शम्परदागम्‌ । ९।४। ६२1) (स. १। पा. ४ । ay त्यजतौत्यधे इति | ॐ TUT TERY सश्भवतोल्ययेः ॥ त्यजति क) rae श्रग्राविति शेषः | तदक भाष ग्रो किल पशुः प्र्िप्यते इति ॥ (भ) हतेबोधविषयमितशादधेनयोग्यदेग्सधापनमधैः। खा्मानमिलयदेरधया- हारः | सपन्नौभिया वात्मादेस्तथाश्यापनं बोध्यम्‌ । णवं च गोपौ waa weeny हव्णडत्तिविषया्षकमं कतथावस्धानालुकूला स्थिति eq सम्प्दागबो धानुकूला क्ियेति ate fast खाभिपराय बोधानुक्ूषा स्थितिरधैः। wh खाभिपरायबोधानुक्ूलग्पथकरणमधैः। हष्सम्मदानकबोधानुकूला सख्तिखत्‌ सम्मदानवोधानुकरूलशपरथकरएण- कयापि क्रिवयेप्िततमा भवति। कथया क्रियया | संदश्यनक्रियया वा विषय्वाभनौयत इति प्रयोगस्यासंकरः ॥ कम णःकरणसं सेति । भा । रतच्छन्दो विषयम्‌ | “सवं विषयन्छन्दसि विकश्यन्त' दति यथा प्राप्तमपि वादा वभेद विवक्तेव “चे टायामगध्वनि" { २।१। ta) येवव्मयुदा- हरययोरपि अमद विवद्धोव । मगसा इरि प्रभति, अष्वागं गन्छतौति faa चेदम्‌ | यदाह मे । तथा fel य रव मनुष्यः पर्षापुवकारो भवति सं gen ताव शेचिदथं सप्ति ददमौदृ्रमिति तद्‌ टं प्रार्थयते अथि मभेद च्यादिति तलशलदु यथे frat पश्यति ष्या शत्‌ weft! ६7 प्राते कथमियं निष्पयतामिति ततस्छासाधमानि ` समवधाय करमध्य ॥ महाभाष्यप्रदो पोद्द्योतः । ८३१ (अ.९) पा. 9। शा. द) (कमणा यमभिपेति स सम्पदाम्‌ । १। 8.। RR) नन्वेवं ““इद्राय ददाति" इ्युक्षमनुपपश्नमत श्राह तद्द्रायोपहियत इति । (भा) “तत्‌” तेन प्रेपेण “agra” रद्रमुटिश्य “oufwar” ददानीति यवहार इत्यधेः wat दण्पे खल्वानुत्पश्था तद्रे्क- धागे ददातिभाक्र इति भवः ॥ मिति बोधः। यदा | स्ञाघादेस्तुयादिपूविका stuart: | ear war मासानुरागं बोधयति । ya त्वं we बोधयति । fear शपथेन लं हृष्य बोधयतनोयधैः | vandal ग्रे तु सुत्या या fern mea Ryan qaadied: ॥ भक्ताय धारयति ate इरिः। wag इति धातोभ्चाब्धानानुक्रूलो वापारो धारेर्धैः। तद- धावस्थियाच्रयसम्बन्धौ सम्प्रदानं “waa”? ( १।४।३१५) दति भोम अ [ण 1 एथयति क्रिययावा$ध्यवस्यति किया ati इह य रष मनुष्यः परत्ता- ` प्रयोगो भव्रति ॥ war ae यजतदरति। ar) रशं रेवतामुदिश्य पु aided: | कोश्िदन्वर्धसंज्ञाया विक्लानाददातिविषयः wa सम््दान- ac त “श्निराकर्णात्‌ ay कमण्षितम्‌ | परेरणानुमतिभ्यां च लभते सम्मदानताम्‌"" xfa | अनिरा ae यथा। सूर्य्याय अछा ददाति। नाच खयः प्रार्थयते ब वति । प्रतय मानक्रियापे्तोऽपि कारकभावो waa) यथा प्रविश पिखोमिदन्र भक्षय इति मम्यते | Grae तयति “(्रवार्थोपपरस् दशति कमेत्वात्‌ । ‹ गिमत दति” ना्तिक्धाननिन्रति दद; । अं गर्ह SRR श मङ्भाष्यप्रदौपौद्दयोतः। | ( केशा यमभिपरेति स सम्मदानम्‌। १।५। BRI) (ख. १। १.४ |r. 8) अन्वर्थेति | क) सम्यक प्रदीयतेऽखे tales ॥ wea रजक वसं ददातोत्यभापि VTA श्राह दानं षेति। (3) तच ददाति प्रयोगस्तु उपमानात्‌ कारकगरेषलात्‌ TET EA भावः। aq । हरिकेशो मक्तसम्रदागको मो चक्का ॒स्थिवलुकूषे amare इति बोधः। रेषषष्टपवादोऽयम्‌, अधोत्तमयंदानक्षियय। धारणस्य निमित्तं यतोऽसौ त au ददाति । ददातिश्च ग श्वयते ). ग्य इरतौति wat | न तनिट्षिषमपरिहारेखेदटविषये तस्याः प्रढत्तिलंभ्य | प्ररलादमवक्षाग्तवाश्चेति | भा । विषयमेदापेश्ो हेतुदयोपन्धासः । साव- काश्रत्वे सति weed हेतुरग्धज्न fer । दृह त्ति । भा । त्र दति । काष्टे पचति । विवश्छत cate श्ाल्यादौमामपि safes RUMAH | आह च शेन्रथनुप्रवेणो श्यापारः। ase पाके प्रव्यलगजनितोष्छस्पशरानु- प्रवेशः | तदनन्तरमेव जियालिडिः। नेव कारकान्तरेष्वगुप्रवेश्यखद्यापरार- गकरं वा fearfauta: esate | शतः क्िवाम्राः प्ररिनिष्पतियंद्यापारादगश्नरम्‌ | विबच्छते भरदा तथ करव तदा GA” मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः | set, -च.१।पा.४। STR) ( साधकतमं Hee । १।.४ 1 681) भनवकाशत्वाखेति ॥ (भा) मनु संन्ञादयप्रसङ्गे परत्वात्‌करणलं सिध्यतौत्यत श्राह च्चेति ॥ (3) च्मपादानादन्धषेति। (3) are: पचतौत्यादौ । उदकदाने श्रामिरूणवयानिथामकलाद्‌इ वैव्ठिकं करणतमियथैः | cate करतैपराधोनस्यापि न करणान्तरापेचचः किन्त॒ कारकान्तरापे्त णव । कारकसामान्यवाचिनः साधकग्रन्दादुत्पद्य- मानेन तमपा वत शव प्रक्षबोधनात्‌ । अत एव GAT पथा दोपिकया ब्रनतौति भवति। करणं Savard: | Tat तच्रामेरेगाग्वयः तस्य च ae wordy प्राप्रोति। तमय्षहणे पुनः क्रियमाणे न दोषो भवति ॥ एवं afe शोकत wag सिद्धम्‌ । तद्यथा । लोकेऽभिरूपायौदकमानेय- ममिरूपाय कन्या देयेति ग चानभिरूपे प्रन्तिरस्ि तचाभिरूपात्मायेति mwa खमि हापि साधकं करणमिन्यु्यते। सवायि च कारकवि (णौ = ee "नियो oes CE ee "८9 संचादयप्रसङ़े निरवक्षा्लादपादानसंननेव स्यात्‌ । करणसं्चा हयपा- दानादन्य्न सावकाशा | तमग्रहे तु सति विविक्घविषयलाभादुभयो- धनुषा विध्यतो्यश्र परल्वात्‌ करणसं न्ना सिध्यतोति ॥ उदकमानेयमिति | ^वस्तुतसतदनिरदेप्यं न fe वस्तुथवस्ितम्‌ | ख्याद्या पश्यत caer विवच्ता दृ श्यते यतः” ॥ a TT णण विवद्छते can wae दशयति देश्कालावद्यादिवग्येन सस्य क्रियां प्रचुपयोगातिश्येग वापारः wanes frame तदा तस्य करणत्वं भवतौति | यथा श्याल्यधिकरगत्वेन प्रसिद्धा तस्या मपि तजुतरकपालतया प्कषं विवक्षायां करणत्वं भवति Men पद्यत इति । उक्त च 106 Sas AWINTRUS Tea aT । ( साधकतमं कर्वम्‌ reer) (GRime या, ३) विधयमेरेति a ॐ) TTR (क) दरत्युकिरभ्वपगम्यवादेन। न हि तमाभावे करषलविनिशु खन्चाकार विषयोऽसि । वशुतो ara प्रस्व्वाञ्ख (भा) TUS उल्व्टलाच इत्ययेकख sen इति y fart इत्यनेन fers श्चाकररोऽद 4 वाद्यवस्तुलन्तद्यक्घम्‌ । ' अत एव दाचाद्यमाद रेण वशस्य avafargrat वकते लुनाति xenfe भवति वदा “वस्तुत” इति । इदमेव वस्तुकरणमिति ग नियमः निदधिताधि- करयत्वापि दयालो तनुतरकपाशत्वाव्‌ श्रो त्रवरपाकसाधमतेनानुभदति quae वाधिका भविष्यन्ति we प्ररतवाष्ागवक्षा्ताश। re afe धुषा विष्यति अपाययक्घत्वा्ापादागसं चा (१। 8 । २8 ) साधक- / इरतोति waa | म लनिदविषषपरिषटारोकेषटविषये तस्याः vefadar | 'य परत्वादगवकषाप्रलाषवेति । भा । विषयमेदापे्ो हेतुदयोपन्धासः | साद- का्रत्वे सति परत्वं हेतुरन्यज्र गिरवकाश्रलम्‌ ore तरति । भा । खच 0 es ee Eee इति ॥ ard waft) विवद्छत cate सखाच्यादौगामपि वैदिकं करयतवमस्तो्यक्तम्‌ | अहं च Somaya व्यापारः । ATE: पाके प्रज्वलनगजमितोष्छस्यदनु- वेरः | तदगमौरमेव ियासिदिः। गेव कारकान्तरेष्नुप्वेणसद्यापारा- नन्तरं वा कियानिष्यलतिः सम्रख्ि । ser ‘fixanm: प्ररिभिष्यतिरब्॑चापारादमनारम्‌ | विबच्छते प्रदा तथ SEN वदा दधतम्‌" ॥ . मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ८§१ ,१।१ा.४।घा.१) ( साधक्षतमं करम्‌ । १।.४ । ४२ | ) पनवकाशत्वाशेति ॥ (भ) नलु संनचादयपरसङ्गे परलात्‌करणलं सिध्यतोत्यत श्राह च्मषेति ॥ ॐ) श्रपादानादन्धचेति | भ) काटः THATS | उदकदाने श्रामिरूणदयानिथामकलाद्‌ाइ i पिकं करणत्वमिदयधैः | प्रकषंख कल पराधोनस्यापि ग ARCATA A: न्त कारकान्तरापेच्च णव । कारकसामन्धवाधिगः साधकश्न्दादुत्पद् नृ तमपा तत एव प्रकषबोधनात्‌ | खत TI GAT प्रथा दौपिक्षया ,’ Mfr भवति। करणं eater: | reer AT AAMAT: तद्य wear प्राप्नोति। तम्र एगः कियमारे ग दोषो भी तदं लोकत tag सिद्धम्‌ । तद्यथा । लोके ऽभिरूपायोदकमाई ` रूपाय कन्धा देयेति ब चानभिरूपे प्ररत्तिरसि तबा | ` +) vafaerfa साधकं करणमिद्य्यते । सर्वाणि च कारका ररी [ " , ग शकं | १ ft 4 इयप्रसङके निरवकषाग्रतवादपादानसंश्षव स्यात्‌ । कर्णस a दन्य areata | मग्रे तु सति विविक्कविषयलभादुभ 7 fathers weeny करकसंन्ना सिध्यतोति । उदकमागेयमिति,. Dr ^वस्तुतस्तदनिदं श्यं ग fe tquatTay | \ ' खाल्या ara इत्येषा Fae दृश्यते यतः" ॥ व fret इनेन एतद्‌ द्रं यति देश्कालावद्ादिवश्ेन यख नरियां योगातिश्रथेन द्यापरारः प्रष्ृश्यादौद विव wa तदा तस्य करणत्वं ति, यथा स्ाद्यधिकरशलेन प्रसिद्धा वस्या मपि तनुतरकपालतमा {विव्लायां करत्वं भवति een Wee इति । उक्त च 106 श PALL LACIE iGO ( साधकतमं करणम्‌ । १। 81 8&1) (अ.र।पा.४।ा. १६) कन्यादानाथेमिति। क) दष्ट कन्यासुखसनानादि ॥ श्रदृष्टम्‌ परलोकः ॥ न चासाधके इति । (मा) श्चाया इति wa: ॥ | खनिष्टथापरारा्वदितो्तरोत्यत्तिकतवसम्बन्धेन धालयऽन्वय Raq | करण- वागौयो वध इति वाणकरणक इति वार्थं इति तलवम्‌ । aster) करणस्य Tse खवान्वयो ग wait एब्दश्क्तिखभावात्‌ | खत , रवोद्धिदा यनेतेव्यादौ मल्लच्तणा भिया नामधेयत्वे सिद्धान्तितम्‌ are प्रति करणत्ेनाण्विते धालथैपलां शे करणत्वेनान्वयो पतत पाया प्रसङ्ग णव । अत एव सोमेन यजेत दादौ छान्दसौमल- णेति मौमांसकाः। श्यापारे तदन्वये तु फलस्य करगात्वेनान्वयात्‌ | en Marae ग ॒चासाधके gefecia | यच साधकतममिति विन्ञाख्यते i रवेः afe सिद्धे सति यत्तमग्रटयं करोति samara: कारक- fom ॥ भा.। कन्धादागार्धम्‌ ॥ न चागभिरूप दति । भा । दृ्धादृष्टप्रयो जनत्वात्‌ कम्ादानस्येति भावः ॥ तरतमयोगौ arate । भा। कथं एनः केवलयोः कवि मनु कारकाधिकारादेव सिद्धे साधकत्वे oe शरुतिः प्रकषोधास्तु कि ` € AQ तमपा ae afeq प्रकरे सामथेगम्यप्रकधा नाश्रौयत इति ‘Caqawefacra न हि वसतु वश्धितम्‌ | खास्या wea caer fare दृश्यते यतः” 9 इति । भ चेवं कचरपि करणपिवक्ता weg: | fire भातोयलात्‌। सकल मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः | cae (ध.१।पा. ४।ा.१) (साधकतमं करणम्‌ ।९।.8। ४२। ) wera इति, ॐ) श्रत एव ततः खाच श्नि तारतम्बमित्यतिश्ये सिध्यति | हरतमेहयतिश्रयाथैमययमितयन्ये। एवमेवातिग्रथाथंकं तयामित्यश्यव बोथम्‌ ॥ उ्चारितश्ेव प्र्याथकलात्‌ तदरतौतानुका्ेणतिग्रय- रीतिरिति चिन्यम्‌ ॥ wae प्रकरणे तरतमयोगाभावे Thy AVG कर्मलं AGATA श्राह कनया याय EE a रै उतत्तिशि शकर णावशदे कर णान्तरस्यान्बयायोग्यतया सावश्यकेति वदन्ति । परेऽ्यन्धये य॒गपत्‌ पलाशस्य भावना निरूपितं कर णतं खकरणनिरू पित ange चैति वैरूप्यं स्थाद्‌ इति सावश्छकेयन्ये॥ cae चाररि्यादौ “caenfer उपसंख्यानम्‌” (वा) इवि LE संज्ञायां acaaatat ग भवतीति | fates at प्रयोनम्‌ | खपा- amare: किं नाथं मन्धते यश्र संप्राप्य fete: | तेनेव WE हि प्रघययोः पयोगः । तेष दोषः। प्रक्तालुक्षरणतवात्‌ । वकानुकरणाभ्या- मुकाओैपर्ययो प्रतौयेते ताभ्यामपि साश्चर्यं तदधो wat । तजर तमखतिस्लभस्ापरयति प्रक्ष प्र्ययय्रहणमन्तस्णह प्रकर्या सा मगन त eats TAES पयित तमप । तेन ayrat धोष दति सिद्धम्‌ । यदा च तौरघमं साधारलं Ware उपशग्धते तदेदं प्रथोजनम्‌ | यदा तु AFT LH TF तोर __ _______---------_~~~~~~ साधगविनियोगकासै उष्वसो । म च शतधनो निब्कधनेन सह स्प प्रते | कथं तद्शेन दौपिकया रथेग सश्चरत इति बहनां करत्वं यावता तेग्बपि यदा GUTTA तरेवकषरयं यज्ञम्‌ | उच्यते | कारकाकरापेखः करबु- ree महाभाष्पदौपोद्द्योतः | | ( शाधेकतम्‌ कर्यन्‌ ।९।१।७९।) (ख.९।पा.९। सा. ३) तथ तमेति ॥ क) वद्धिकल्यित इति । (प) अपादानमिति महासंश्यैवापाये भवे wa पुनरदरहणामर्थात्‌ प्रकरै विवक्षायामच्र भ erfefa aa: | सामोप्यमावाश्रथेशेति। क) तोया | सा च सवंविभङ्गयपवाद दति भाष्ये स्पष्टम्‌ । प्रहतिर्यावदाश्रय- भावौ wafaite: | तेन वल्चिम्बन्धिचासत्ववामिति बोधः । ote ates xey प्रायशब्दो tw: | बङखाचारादिः। बश्नाचारन्नाप्य afas- wafafs बोधः। यदा। ora: सम्भावगार्धैः। सम्भावना विषय- य्ामादागच्छति भगरादागच्छतोति । साकाष्यकेभ्यः प्राटलिपएुष्रकषा अभिः रूपतरा LAA न स्यात्‌ | कारकसंल्ञायां तरतमयोगो ब भवतोदश्रापि प्रकषा माओ्नोयते। सांकाष्यकेभ्य इति | भा । बुदडधिक्षल्पितोऽ्ापरायो न तु स्यः ॥ Te ge इति । भा । सर्वैरवयपेः सह यज्ावयवो व्याक Kart अक्ूयामिति । भा। गोभिगेङ्काया arena स्यादधि्चरणसंश्चा | wae तदा म cater । तथा विभकठिनं लाक्षणिको । afc a awata तु श्येन विधि“ (2101 ७२) इति द्र णव ख्यालिश्रयो न खकाशायां तेन सेधा जिमानिव्यसौ farther fey करशतम्‌ । तमप्‌ aed किमिति | कारकाधिक्षारात्‌ fax at eee: साधकन्मतिः werd भविष्यतौति ome) agra ot महाभाश्चप्दोपोद्द्योतः। ८४४ (घ,९।घ्ा४। अआ १) + साधकतमं करणम्‌ । ६ । ४ । 881) तेभापौश्यथेः | श्रपितकरेशहत्तिता्येणत्यस्य SIE: | प्रकर्पितेति | (क) इ्प्रवाहे एकदे रधम तौरधमेस्य वाऽऽधारलश्यो पचार दति भावः ॥ तादृश्रमाधारलवमपि SHRM गरक्यमेबेति बोध्यम्‌ ॥ ra पच्यत इति । (के) प्रतनुतरकपाशतथाचातिश्रयविकचा बोध्या I ~~ ~ ~~~ याज्िकलवानिति गोधः प्रायेणात्र बालिका इ्ादो बहवो याचिका इति बोधः। Carer छतौष्य” द्व भाम श्राप्य तोद्त्वान्‌ दति aty: | wa “चरितेन दान्त ' दण दौ । “cat गाम राना" दथा at नामेति ufeat सुरथ दति ufaat ciated: | यद्वा नामयूतघरथ- fay भदति । तथाधारमा चायः किं गयाथ मन्धते यच ट्छ अाधारात्मा anit भवति । तेनेव स्यात्‌ fate वेलम्‌ दभ्र सर्पिरिति | agra ESS नषि [क + SS र "षण्णं a र, यक्माजन्नापकात सामोप्यमात्राश्रयेय प्रकख्पिताधारनिबन्धना सा भवति। खथ लामग्रौ साध्यायां कियायां कोऽतिशयः करण्सयेति Bq यद्यापारा- nat करियाप्रखिद्धिः यस्य च यदातिग्रयविवन्ना तदा तस्य करणत्वम्‌ | RT froma: fete तु प्रह्लतिशाक्तणिको । गतु उभय मुखयमखु परम्परा सम्बन्धस्तु संसर्गः । गेवम्‌ | कारक विभह्यधाना परह्य वाक्‌ # esssasaternealimitanainiieae ii TTR इति। असति तमबग्रहढे आधारो गाम यज्ाधारात्ा याको WTA पेन । तेम इव शात्‌ fatty तेलं पयसि सपिरिति । गदायां घोष इवच भ तमप ग्रहयं तु चापयति द NCS साम्ंगन्वध्रकषा नामनौ ८७६ AMATI SAA | ( साधकतमं करणम्‌ । ९६।.४।४२।) = (GRIT BI eT a) way -पथा इत्यादिग्बपि प्रत्यासन्नस्य ae चिदेव ares खादिति भावः ॥ संनिपत्येति। ॐ) we कपोतन्यायेन स्वेषां साचाद्पकारकलदिवक्षणादित्यधंः | (नाययति शब्दाभिन्नो रागेति बोधः । “aren wenn” इत्यादौ गामभूतचन- कला Wy इयः | रवमवच्छद्यत्वादोनां सम्बन्धवविवच्तायां पटलेन wad प्रकारत्वमभाव दरत्यादि प्रह्ादित्वात्‌ साधु । खचर च सर्वं कथित्‌ करयत्वहेतुत्वान्यतरारोपेय ढतोयेति भाष्यसंमतम्‌ | मावः। कूपे गगेकूलमित्यच ग स्यात्‌ । कारकसं्ञाषां तरतमयोगो न भवतौत्य्ापि fas भवति ॥ यथा wan wea इति कारकान्तरापेत्ख करणस्यातिश्रयो नतु खकसुायामिग्यश्वेन दौपिकया प्रथा ब्रनतीति सवषां कियानिव्यततौ सं निपर्योपकारकत्वात्‌ कर णत्वं सिद्धम्‌ । सम्बन्धेन fatwa शुत्महनलवात्‌। खपादानप्रकरणोक्णानि च TAT wears तमप्‌ ग्रहणस्य प्रयोजनानौति बोध्यम्‌ ॥ wtp तेनेहापि भवति । Bua घोषं प्रति eure dwt Ut तदेदं तमं UCBY VAT यदा तु VET शब्दतोरे sea तदा ब प्रषोगनम्‌ | धेयेन व्या्भिसम्भवात्‌ सुख रवाधारभाव इति 4 मह भादप्रदोपोदस्ोतः। ८४७ (ष.१।पा.8। भरा. १) ( उपाग्बध्याण FB । ६। 8 | ४८'।) उपान्वध्याङ्‌ वसः। १। ४। ४८॥ ननुपपूवां वशिरश्रात्यथऽप्रणिधि इत्यत श्रा sae इति | (3) afnqg तदथेपर श्त्यपि बोध्यम्‌ । weuftefaarene वरेरिव्यकचराथंः ॥ मति शायय ममि EO a A र्यादि IG ETS EA Lenina sal SUING । १। 8 । ४८ ॥ उभयतः Way गोपाः | कण- सम्बन्धि पाश्वदयसम्बन्धिन्य इति बोधः fan wae हष्णाभक्घ- सम्बन्धिनौ निन्दा इदः | fare निन्दा । उपणैपरि अधोऽधः अध्यधि at लोकं हरिः। दिरक्तोपय्यादेः समौपोध्भागसमौपाधसतनभाग- उप्ानध्याखवसः। Xi ४। ४८॥ दसेर्यर्धस्य प्रतिषेधः। वा । उपराग्बध्याठवसः । १ । ४ । ४८ ॥ सेर यर्थस्येति। भा । अर्धशब्दो निडत्तिवाचौ श्धिकरये षधयो । अर्धस्य वाचकोयो वसिकूसयोद्र्थः। अथवा Wists sak न uid: | तस्य ख्यागार्थसे््ः। खाने हि उपा्ध्यादवसः । YA) oS) एतत्‌ पवेश बसतेराधारः कमं शात्‌ । उपवसति ` ्नुवसति श्चषधिवसत्यावसति वा ग्रामं Sars i eR, gay पि क 1 । । त, 1 ररी SUITS वसः । १। ४ ।४८॥ “वसतेर्र्सेति“ | अर्व्र्दो निरत्तिवचगः। शधिक्षरके wat) Gate यो वाचकलसये््धैः | भोजगनिष्टततिवाचिन इति यावत्‌ । यडा धोढोऽचैः छः म water । sec महाभाश्प्रदेपोदृद्योवः | ( उशग्वध्याय्‌ FH । ९।४। 8८ । ) (ख, ६।पा.४। घा. १) व्यधिकरण इति। क) उक्थं सामानाधिकरण्य सम्भवादिति भावः ॥ अश्यधस्येति। क) श्रभिनिटृत्तेरिव्यथेः ॥ सामानाधिकरण्णाधाइ अथवेति | क) TARTS SAT भाथसरारस्यात्‌ ॥ नगु कथं तदधि- करणं ग्रामोऽत श्राह विशिष्टेति ॥ ॐ) समौपे श्डन्तित्वानि कमेणा्॑ः सामोप्यरूपः सम्बन्धो featard: | arate ग ad: इति mata परदवाय्ं सामौप्यं न षध Ka प्ररम्‌ । अत एव sae समोपरभि्यादये तत्र सम्बन्धे षष्टे । लोकसमोपोध्यभागदत्ति- बतैरश्यथस्य प्रतिषेधो ame: | ula उपवसति ॥ स तहि sae | ea रौ व॑ हते यथा भलाश्रय दति । तेन ara तिषतोयत्राथं ग्राममु पवसतोति प्रयोगः | Banas तु यम उपवसतीति | गात्रेति . भा । विशि वसेर्छर्धस्य प्रतिषेधो ame) वा, Suet निदधत्तिवचमः वद्धिकरणं अशो वाश्वाचक्षभावः वद्धः भोजगनिटतेदा चको यो वसिस्तस्य Kee | असखयागर्धस्येय्धेः। खानेऽपि fe vty ate भलाद्नयमिति । तेन भामे तितौ प्राममुपवसतौति मवति । अस्मानाथैत्वे तु ग्राम पवस तोति। स तं प्रतिषेधो ame) ग ame) कथम्‌ । TITLES मह भाश्यप्रदोपोद्द्योतः | cee (4 U1 61 TT ९) ( BUTTS वसः । १। 8 । ४८ | ) श्नन्तरङ्गत्वादिति | जै) ua वासाधिकंरणलदयेष vfagay श्रौघ्ोपलितिकलरूपाम- एङ्ादित्ययेः ॥ प्रतौयमानेति। (3) एवभ्ुपवासाधिकरणएकाशोऽपि प्रतोयमान एवेति बोध्यम्‌ ॥ नतु बोधकपदाभावात्‌ कथं विशिष्टकालभुजिनिदट्निप्रतोतिरत श्राह ॥ emer APEC eR TID EE EE fonfenan ate: | अमितः परितः wal ato: | अनयोः समोप- सव दे्ावष्छेदेनेद्यर्धः। सामौप्यरूपः सम्बन्धो दितोया्धैः। अभित ईद्ाभिमुख्येऽपि | कछष्ासमुखे इव्यर्थः समयानिकषा वा ग्राम LTA eee OE ण Ee EY = Sin in sib ieee 1 i its ms ieee ण aa | TAGE वसेः ग्रामोऽधिकरणम्‌ । कसय तदि । खलु- परसगेस्य | ग्रामे वसंल्िरामुपवसतोति । — aes धारावद्धितत्वेन fafga देवदत्ते भोजननिडत्तिं fafasaret प्र्याययितु- मिदं प्रयज्यते माम उपवसतीति तवरान्तरुङ्लात्‌ प्रतो यमागवसिक्रिया- णि कक eee , "रीीीगयीीगयषयणयिषीं गरामे उपवसति । कंथमुपोष्य रभनोमेकामिति | “कालाध्वनोः” इति वसेः ग्रामोऽधिक्षरयं afe अनुपरसगस्य | ग्रामे वसन्‌ चिराचमुपवसति | wren भवति | विशि्टाधारावश्धितत्वेग निशिते देवदत्ते भोजगनिडटत्ति- वि्िण्कालं प्रतिपादयितुमिदं प्रबन्यते ग्राम उपवसतौति । तचान्तरु- 107 cye मह भाग्यप्रदोपोदुदधोवः। ( उपाग्वध्याख वसः । ९ । 9 । ४८ | ) (अ. १। पा. ४।घा.३) उपवसनं त्विति । () एवकारेण नित्याकाङ्घुग दिता ॥ तदुक्तं भाथे चिराचमिति | (भा) acai तु शरच्ापि दितौया न ख्यादिति aaa | अन्तरङ्ग इति । क) WAH शय यं: ॥ वहिरङ्ग इति । @) श्राकाङ्खाभावाट्गावद्छक इत्यथः । TER एवेति क युक्षम्‌ ॥ Gene समौपे cana अधिकरणश्रक्तिप्रधाने | दितौयार्धः सामौप्यरूपः सम्बन्धः| ग्रामसमौोपदेणय इति बोधः, इहा छा wafers हाशब्दः रोके तत्लम्बन्धौ प्रोकं xed: | वभृत्तितं ग प्रतिभातौल्यादौ वमुच्वितसमबन्धो यत्‌ किं चिद्विषयप्रतिभाभाव हव्यैः | प्रतिभा भटितिसफपिः। Tet ामस्याधिकर्यभावः। saat तु खरूपेणेव कालमपे्तत इत A कारेगवाम्यातरकः सम्बन्धः । ग्रामादिना तु aferg: दर्थः | किना रं # की न दितौयाविष्यति कथमेकादणश्ां ग मूद्नोतेति। उपपदविभक्तेः कारक विभक्तिवलवतोति ॥ त्वात्‌ । प्रतोयम नवसि fatten TARTANA | उपवसतनं q wetaa कालमपेश्लत इति weaarnce: सम्बन्धो ograreat तु वहिरङ़ द्युपयद्वमपि चिराथादिकां कम भवति ॥ महाभाष्यप्रदोपोद्दोतः । ९५९ घर पर.४।अा. १) ( कततैरोश्चिततमं wiki el ee!) करतरोप्सिततमं कमे | १।४।४६॥ श्रसत्यपौति। (3) श्रयातिर्नालोति भावः ॥ विशेषेति । ) श्रनवका ग्रलादिल्ययेः ॥ करत रौस्पिततमं कमं । १। ४ । 8६ । दितौयादयोऽपि दिविधाः matory उप्रपदविभक्तयखच । कारकं farmer: | भाष्ये करोति क्रियां निवत्तंयतौति यतपर्तिद॑नात्‌ । ब्राहमणस्य एषं Tapa Rela ब्राहमणस्य न कारकावं पुतरेयान्यधा लिद्या वत्वाभावात्‌ | हरिरप्याह कततेरोधिततमं कमं । ti 9। ७९ ॥ तमग्रहणं किमर्ैम्‌ । Ween a कैरोधिततमं कमं । tie । 8९ ॥ तमग्रहमिति | भा । असल्यपि तमग्रहडे यामं गच्छतीत्यादौ कमेसंत्ा सिध्यतौति ईैपिततमस्यापौधितत- कतरोध्ितवमं कमं । १। ४ । ४९ ॥ करतौ यदाप्तमिष्यतेतमा व्‌ वमस स्यात्‌ । यद्यापारा्रयतवादसौ करती तेनेव यापारोयाषुमिषटमिति # कततेरोधितवमं wal yi ४। cen करः क्रियया gente | कुराहमिरतममिन्वयः। कैरिति वेधितापे्या “क्षस्य चं दतत- माने (१।३। ६७) इति wate wet धिव इति 1 “मतिब्ुडि" (६।२। ११८) दद्यादिगा द्ैमाने क्षः ॥ क्रिययेति । करणे acter । cye म हामाव्यप्रदौपोदुद्योवः । ( कररोश्िततमं wey islets) (ख.१।पा.४।घा. १) विषयविभागान्नानेति। (क) ग्रावेव BATT माणवक एवापादानल्मिल्यपि श्ादिति भावः ॥ तमग्रहशेत्विति । क) तद्या तथा “वारणार्थानाम्‌” इति सजे उपपादितम्‌ । मतु शोकऽपि तथा यवहारादिहेत्ययक्रमत श्राह ““हाश्चये समवेतानां तददेवाश्चयान्तरे | क्रियाणामभिनिव्यत्ती सामं साधनं विदुः” इति।॥ Ramat कियाजगकता श्क्तिगेव क्षारकं साधनमिति उश्यते । सिस्य व्यस्य खरूपरतः कियाजगवत्वानु पपश्या ग्या विसे पनस त ee oe क “om a ie 6 Es 1 ~ 1 1 ee ee ee wtitgd कमं इतोयग्य्माने इद्ाम्रमागवकं वारयतौति माशवके- ऽपादानसंन्ञा प्रसष्धेत | मेषं ete: | Nears वाधिका भविष्यति, सम्भवादिति ga: aman इति। भा। विच्ेषविह्ितल्वादपादान- SMA: | कमसंद्चेति | भा । परत्वात्‌ ॥ श्छम्मावपौति । भा । खम्मिमाण्व- कयोरोपसितत्वसम्भवात्‌। कर्मांपादानसक्षाविषयविभागाक्ञागपरमेतत्न तु TT. , 7 षा ee eee eee eee | een eee eee Wa? SL . et afrarnenaa | तेन क्रियाफल्ा लितवं waaafa | frat fe were पूवेकेच्छापिषयः परलमेव विद्टवमम्‌ | aw wanuafafa तदभि नेच्छा विषयोऽच eet । स च नि विधः | उक्तच्च- ॥ फे । ए ह 2 त 1 हि त 8 , हि ह | ets = चे q en जनि een ' भ सि 7 "1 [ वि त षि ! 1 7 कि (णी — wel fe नाम यः क्रियामनुतिशति तेन atafesanfaem तत्‌ कंय Sweat wet भवति तया करणभूलयेति गम्यते । कर्चां यदाप्तमिष्ये पाहो यमा क्रियया xe | रैस्ितश्यब्दोऽयमस्यभिपेते ee | i fgar- sfusta इति । afer कियाश्चब्दः | eigen सन्‌ ¢ RATTAN ( 9 । ४ । १५ ) wafiedtfgatats an faaneae यर हवमिति मह भाध्यप्रदोपोद्योवः | cys घ.१।पा.४।अा. द) ( wecifgaad wait ie) sel) लोकः शाखं चेति । TATA कचं द्रथान्तरस्योत्यत्तिरत आह श्रादनशब्दस्येति ॥ ॐ) भा यद्योदनः पच्येत (भा) द्यखौदनकर्मकः पाको यदि बद्धतेत्यधेः ॥ aa arefafa प्ाप्ताप्राप्तविवेकेग ग्रतिरेव साधनम्‌। तदुक्तम्‌ ‘aafufea” at ura शरणाः साधनम्‌" इति। whatarr तेनो ® € ४० पारतन्त्राद्‌ गुयतवनोक् | तच ककमणोः खाञ्रयसमवेतकरियाज- THAT | करणादौनामाश्चयान्तर समवेऽकरियाजगकता । किंच द्रव्यस्य प्रापि afe वाधिक्ा aq! दृष्ट ॒पुनस्तमय्रहणे कियमाये तदुपपन्नं re ee ee षणि | —— [ a acca eae ee) 0. PS Ye SS कम-पः पसस्स निरवक्षाशाप्यपादानसज्चा सादक्षाग्या nada बाधितुं weet | तमग्रहये तु सति संन्नयोविषयविभागलाभः | दहेति । भा । लोकं शास्त्रं च सामान्येन निर्दिश्यते ' लोके प्रयज्यमानत्वात्‌ शाने चोदाश्ियमाणल्ात्‌ | (मी —— eee ee a एकाय यक Siro nim, “fram विका प्राप्य चेति faaraaq | as fqaad कमे चतुर्धान्यत्त कशितम्‌ । रोदा सौन्येन यत्‌ प्राप्यं we करैरनोध्यितम्‌ | संच न्तररनास्थातं TYAN” | दधरितमाहुमिशतममिति | “कमेण इति । wre स fe भक्ते aie स्वपि सम्मति बन्धनं प्रतिक्षमत्वेन विवददितलवात्‌ | Gate माषाशां Wem ग भवति तथा सार्थाद्‌ हवते इल्धरापि हौयमानं साधा Wiis वसतु दत्तेन वागेनं कैरपि सार्धस्य सम्मदपादानरूपेय

क मत्ववास्णाय धातथति। तच क्रियायाः फलस्य तच चातुव wns edad मेदख दितोयाधैः। तच परते qe: | अन्यस्य सामा- नाधिकरण्यन gt) मेदे caer weft शथक्किदिरोषावस्डिते कारकं चेत्तगा का | अथकारकं नाकथितम्‌ । अथ कारके चति का ata | कारकं चेदिभागोयाद्‌ यां यां मन्येत ङा भवेत्‌ ॥ सक्ारकमभिति । भा । सपादाकादिग्येव fatty कारकत्वं eral दितं गतु fatutesy wees faferaifis भावः॥ qu कारक इदि। भा । यद्‌ fatale qarfers 1 यां फमिति। Set एव ५समादौ कुलविद्छनास्थैभधविदां दरः । पात्या बकषन्धागां पश्चिम यतपितेति," कःल्िदासप्लोके ya यहेदुश्चध॑तया ates: जोति यणे कतुो कमंल्ात्मिति वोणयिला छशा Bate WRT UTES BETTS! ग शाचगादेद तत आद जे THATS: छो, रि ददति वव दते ॥ मलु-मा भामाददिवाः ऽऽदिद्धते तावत्‌ कर्धि मााष्यभदोपोरु्ोतः । ८९६ (्ष.६। ए. 9 । का, १) ( अकथित च | १। 8 | at) भाखे AVA VTS । एवं च भाये वष्टुखारण- वरैषैदं पञ्चम्बश्ारणं yaufeut न sag वशाद्‌ सिद्धा याचि- । योगे पञ्चम्यभिमतेति भमितव्यम्‌ । न arenes इत्यादेः पूर सिद्ान्ुद्धिवात्‌ । श्रत एवा पादाकलं मन्यत द्यकम्‌ ॥ सर्वाद्‌ा- हरणवाध्ाइ भाष्ये कथिते afte इति । (भा) प्रधानकमंणि क्षादिभिरभिदिते quate ae qe दश्चादेविंधिरिति तद्छान्यश्य संसारविशणसय मति रित्यं, ॥ चतु्ोपिश्वम्याविति। परतिमोगिवयान्वयः। रवं च यामं wedtatet यामाधेयप्रलानुकूल- प्रामभेद समावाधिकस्यद्यापारवानिति ate) रतेन ofaatina । कारकं चेदटिजानौयाद्‌ यायाप्राप्रोतिसा सा कत्था | Sea गोः पथः । याच्यते पौरवाद्‌ कम्ब इति । "मि का भा.। उरे wa दौच्छाप्रतिपर्ति साः भवेदिति प्रतिभिदं रेन विव्िता । TWA गोडिति । भा । अपदानं गौः ॥ वाते पौरकदिति | भा। ay दाहरणथयवादौ पौरवस्य कम॑लमिष्डूमेवेति कथं पौर दिषङ्घम्‌। स्रोत | न्यायस्य सामागल्वादशाप्पादानलयं Hat | तथा हि । ययते egret gr PP "9 यिषा भङ्धिदिपरिग्रतमेग weet खत रव च “afanee waa प्ुछेगादिंरे ष्ठं faret! निष्ाससाङो wae whe सब्रभांयौघबन्दनसतदिः तिमद्धिप्रयोगो नयमङ्लायामित्थं Be | व्‌ । चत gure प हित्च्छित्सुरदारि द्वमागोऽपि याचते । (रासवदससिं गनल्िधि)। az च ak वकं प्रकायतोक्भमचरदैः are सिं प्रणस wry" म्ाभाषप्रदौपोड्यौतः | ( अकथितं च | ९। 8 । ५९ . ) (ख,९।पा.४। सा. १) शतुषयकतिन् ्रासाघ्भिपरायशेदहुपलषणम्‌ । त्रजमवरणद्ि दध सहम्यपौति बोध्यम्‌ ॥ नतु तव विधिरित्यसङ्गतमत श्राह भरसखपदेमेति ॥ क) युभ्रच्छष्टोऽयदंकारानास्यदवेतगलेनान्यमेवाइ LANE यष््दधेस्येति ye) तरष्वनयम्‌ वेच्छति We ATA मन्यन्त इति ॥ (भ) सामान्देनान्वये दित्वावच्छिन्न प्रतियोगिताकचेचमेदस्य चेशे सिन wat गच्छतो स्यापत्तिः। खन्धयितावच्छेदकावच्छ्नप्रतियोगितया,- न्वये देवदत्तो Kel गच्छतोदस्याना पत्तिरितिनिर्तमिति | तञ्च । परया कथितेऽभििते त्वविधिष्वमतिरशकमंणि लादिषिधिः aut पौरवात्‌ कम्बल श्ादितृरत cet) ततो बुडिद्कतस्यापायसाव weary कथित इति । भा। प्रधागकमणि लादिभिरभिडिते तवेयं सति्दुह्ठं qa wet भवति wait परवम्यौ वेति । तव विधिल्लव- मतिरिति | अखपदेन वियः | ल्रन्दास्लन्यवाचौ । यथोतलवः प्यतिति अथिग्र शत्‌) अगेभ धनुषा भगवता जिएुरदादः छत इति बोधि वानिति । युक्षद्ेतत्‌ | भरर घुपतिं प्रति नियोगकषथनामौ चयेन खरूपो- werner weg) रतेन “अयाचितारं भ fe देवदेवमभिः wat यराइयितुं शराकेति” व्ास्धातम्‌ ate दर्थलात्‌ । यदा । कमलम्‌ । छथ nt गामवश्यापयतौखर्धसतरिं कथिताजाधिकरवसश्ना बदा ayactuafaat: प्रति fafaneand विवच्छते ग कमलं नाधि mca तरेदयुदा हरं a5 दतुमाऽवद्यापयतोलधैः। (माडवकं प्यानं = महभाष्यप्रदौपोश्योतः । eee (@ R181 ene) (wafer च । १।8४।५९ |) भअरनेनेति | (क) परदरसहितेत्‌ EAT geet गुकमैशोत्य चायो we दुहादौनाम्‌ Leet च शवेवामेपेतद्दाइरण- लमपूवेविधा विश्यश्च च पूवं विधिविषयाभावे तदिषथादिवशषाथां स्यथ दति भावः । अच गणकमैवं प्रधानकर्ममिनञलम्‌ प्रधानकमलं प्रधानक निषट्ापारजन्यफलाञरयवं तद्वेद॒ एक्ापाराधेक- दुहादिष्वनेन कमेले फला्रयलाभावाद्‌ भो तु Wate: प्रधान- कत्तृयापारजन्यफलाञ्रयलाभावादिति बोध्यम्‌ । ये दरेश्षवानु- हेएवरूपे श्यापारदयशन्यफलाश्रयलवतदभावश्पे वा प्राधान्यापराधान्य वदन्ति तेषां दुहादौनां द्यथंतायामपि गवारावौदग्ामाधान्यशततेन पशि च ॒प्ाधान्यसलेन तदादाथेव एतदुपपत्तावश्य HET सवादाहर एलतात्पय्थालुपपन्तिरेषेति दिक्‌ । । कत्सं षया बोधेनोदेष्यावाभावेग च॒ ततृप्रयोगापत्तर सम्भवेन मेदे | शक्षिकल्पगस्य खधैलात्‌ | ग च ततो वोधव्याडश्चथं तत्‌कल्यगम्‌ । का तिनि न aera कथिते कशादिभिरभिहिते लविधिरेष भवति। किमिदं लविधिरिति। Tega! युश्रदधैश्यापि त्वपेच्ावद्रादन्यत्वमस्नौ देषसुक्षम्‌ । Rett न्यायं प्तं द्यति गरकमणोति लादयो “agate” | ॥ + इषि्व्धोखतुमुगन्तसमभिादइतयो दिंकर्मंकताया भाव्ये feanteat- तदिति माधवः। प्राहेदिंकमताभ्युपगमपक्े तु “भायाप्रति्राहिवमन्- किति Wert’ । प्रच्छ चपसायां तुदादिः। “^परहिश्या^दिगा संपारणम्‌ | बतु च कथिवाचापादागसंन्ना स fe तक्तादुपदेश्मादत्ते न प्रश्रमाज्रादादन्त wad मह ाभाष्यव्रदीपोदुलोतः | ( अकथित च।९। 9! ui) (GUI ut ४। aR) निमित्तभावमाचविवष्ठेति। ॐ). ज्रिषा्गकलमाचविवरेत्यधैः ॥ परिगणनं फलं दशयति अपादानादिविश्ेषेति॥ भ) neste लादि षिधिरिष्धयंश म्यायणिद्धलं दशति यतश्वति ॥ ॐ) wag yaeq सिं Blea श्रा warty Ufa | क) aga tfaanaaeasti न चतिः “masz” सुच भाव्योपपत्तिख् प्रागुक्वेति न विद्मन्तेयम्‌ । किं च विभागजरंयो- गानुकूलब्यापारानुकूलब्यापारायंकलं तदुदाहरणे Grange: श्यत्‌ पत्तिमतस्ततो बोधस्य दुर्वारत्वात्‌ । किंच दितोयाथोधेयत्वानिित- पलप्रकारकबोधं प्रति दितौयान्तार्च्॑तिमेदप्रतियोगितावष्छेदकव्यापायो- aq fafuerfafa: | wate: | किमिदं त्वमतिरिति। तव afaa- | भतिरिति | गेवमन्ये मन्यन्ते | कथं TEA Aaa | शुणक्मणि शादिषिधिः meet परयः। गौदीग्धव्या पयः। aleve was) गौः geet पयः| नेन sya स्व्॑रोदाइरणानौति दश्चिंतम्‌। वच्च सन्नप्यपायो यदा भ॒विवच्छते निमिन्तभावमाच विवच्छैव तु गोस्तदानेन aaa) Gute भादिविदरेषविनिमु्लं च विद्यते कारकं यथा मठस्य श्टणोतोति। arenfafa भ सिध्येत्‌ । as हि “न्ते are nda” इति sate धेवुरूपे, wale क्षः स्यात्‌। तथा च भायया गन्धमाल्ये प्रतिप्राहिता येति विग्रहे बङ्रोड्िरेव न स्यात्‌ । fara: शेषस्य wre स्थितत्वात्‌ । षटोऽसौ ब्यपदिष्रति तत eres । मा भामादिता -ादित्धते. वात्‌ AIMS Tees I cee (qt UL 81 SR) ( अकथितं च ।९। ai yet) प्राप्ये त्र विभागश्य सम्बसधिद्याकाङ्कवेन पथसोऽविवक्ेति annem प्ररिद्धरप्रयोग रति तु ey । किं च वयापाराद- चाले सुखयगोपाल्यापारजन्यफलाश्रयवरूप गोः प्राधान्यमा- दाय ततैव कर्मणि लादथसब प्रधानकरमास्येये इत्यादिना वच्यति | यदालेकयापाराेवं दुहादोनां तदाऽनेन कमले तादृ - HTT गबयभावात्‌ तच STOMA गणकमेणि लादय रयु हम्‌ | Wat ग्रामं देवदत्त इत्यादौ देवदत्त मदक्तमेव प्रधान- कभेलमिति दिक्‌ ॥ ` पर्धितेषतुलकल्यनेन तद्वारणात्‌ । परलान्वयानुसोधेन तवाप्यावश्छके का कारणभावे तादृ्यवयापारपवे्रेन न मे गौसवम्‌। तवतु भदे शक्त समानाधिकरण न॒ तत्‌प्रकारकबोधे धातुजन्धोपश्ितिः कारणमिति Sow? Ramey Qe ee Ee ee ne क गी ey सपरे। गणकमेि लादिविधयो भवन्ति सह प्रेण योगेन | ^ गतिवुद्धिः TUNA HAA RAR UTA करत्तास ay” (१।४।५२)।॥ री er Tae पयोऽर्थी प्रथमं गवि प्रवते वतोऽन्तरङ्तवात्‌ दुद्यादिष गणकमणि कादयो भवन्ति। स्यपि cence गवादौनामौष्ठिततमल्वाभावोऽन्या- वलात्‌ तच त्रिया sat) पयसच्लविवच्तायां गौरेवेप्ठिततमलम्‌ | यथो- Tara ययेति विय्रहः। शाथानिष्परेरणविषयो भूतं गन्धमाल्यक- मकं aghawa तत्व्ौभिद्चः+ ` अन्यपदार्थान्त्भावेणेव faitea- विदेष्येपरौलेगवकाथौँभावकस्यनात्‌ । मासजातादिवत्‌ । शपेक्तापकत तदपि म। अनादिह्यमानोपि खभावपरिश्नानाय च्छति | भित्तिर्या चिव- Tee: | किमथे एनर्याचिभिश्योरभयोशपादानं नद्यन योर भेदोरह्ि | अथाभ्रया चेयं ser ग दुद्यादिखरूपाश्रया समामाधापि हि NB Pace 113 ee महभाथपदौपीद्थोतः | ( अकथितं च । १। ४ । ५१ | ) (ख, ९। षो. 81 शी; ह) sac fetal | क) प्रधानन्यायामतर्गन्याययोः समलात्‌ “AE A awe fran “हेतुमति €” इति qreureaecpatan HUMANA IWATA वाचनिकलमेवेत्यपरे ॥ कषायेकारणभावान्तरस्य च Het गौरवं स्यणटमेव | waast प्रसरं गच्छत इति तु उभयोः समम्‌ । तव चेचमेयोः परस्प्ररपदा्भेदवन्‌ नि क 9 § मम परस्परपदाथ ापारवद्धेदस्य सत्वात्‌ किं च घटं शानातौचादौ | ध्रवचैश्ितयद्किष wage तदगख्पमतेव॑चनं रत | क्रेमपादाभमुत्तराणि at दोग्धौति। wat विवक्षायां च पाधान्येऽणयन्त- रङ्वाद्‌ गुणे लादयः। उक्तं च । गुणकमेणि लादिविधिः पूवे गुणकमेणा भवति योगात्‌ । Tei कमपर्डयंस्नाद्‌ Tae यतते प्राक । त खाष्छडखय दुेभंवति गवा पवमव समबन्धः। गोदुहिना wae oT aE: efafata | अपादागविवक्तायां तु weat भवति।॥ गोदु्यते पयं दति । भा। यदातु पयो विर्रेषणत्येन गोविवक्ता वदा षष्ठौ गोः पयो तु अषटोविभाषथं वङत्रोहमौ सर्व थप््चन्तरकश्यनास्चेव | प्राप्तोदकः मित्स fe उदककटकप्रािकर्मो भूतमः | gece । रथकमेकवद्- कर्ता | SUMS । परशुकमंको प्ारसम्पदानम्‌ | उडतौदगः । Te नकमेकोडर णाभादानम्‌। वौरएर्भकः। वोर एदेवकटंक सखखि्यधिक्षरणमि- ति fea) स्यादेतत्‌ । अपादागाद्यविबक्तायां हिकमकताश्वु तद्वत्ता धान्तु. भायापरतिम्राहितेन्चादि Saale मेवम्‌ । इरतेखेति चकार ~~~ तं पाचैयतश्ति। उच्यते । ratte धाचतेयंद शर्धम्‌ | तेकाविभौते fort याचते डं प्रसादं धचेतधभापि भवेति । शष्ठदुपासखं at महाभाष्चप्ररौ पोदुद्योतः | See (G1 U 81a ३) ( अकथितं च । १।४।५९१ |) उक्तं श्ेति। हरिएेति we: i पुवं गुणकमणा ॐ) व्यस्य यत दूति शेषः ॥ एवं एुएकमंयोगे हेतुमार Te कमति ॥ a) VEU दुहेः पथोऽनेन्वितस्य द्‌ हेशोदेवाह अनीका दितो प्रागापत्तिः उक्घकमेलवाभयात्‌ | न च तत्र विधये eat) कर्मे > ` इितौयेद्यादिनिथमेरन्यत्र लक्षणयाप्यसाधुल्ात्‌ । wa एव समविभक्तौ भ "अगामि > [य oo watfay चेटितयक्किषु चाप्ये कमणि लादयो भवन्ति । रतद- TARAS वचनं RAAT | पर्‌ बाह रोग्धोति | माणवकाय धमे ब्रते इत्यपि भवति यदा धर्मेण कमणा मा- वकद्याभिप्रेयमाणत्वं॒लच्छते । तदपिवक्तायां त्गेन कमलम्‌ । स परर tft! भा। उन्तरदूजरेऽप्ययमेव विधिरिबर्धः। बोध्यते माणवकधमेः TIS माणवकं श्लोकः भोश्यते माणवकमोदन इति । प्रयोगकष्यापा- रेणाण्यमागलवात्‌ माणवकस्य प्राधान्यं धमदिद्तु गकभावः॥ Wate भा। अगे प्रधानकर्मणि धरवयक्तिष्यकमकेष चेङितयक्तिष च ग्ब समुश्रितागां यद्नादौनामज् यिद्ध विषयष्षेपि तथव चेति समुजिता- भामो करो कर्मताम्यपगमात्‌ । गदयर्थैः सार्यात्‌ । खत रव quem: vate सद॒द्र होताः । यक्घच्चतत । ग्रशणकटेवस्याविवक्षाधां mittee हेतुलाभावे fast दुलंभतात्‌ । न चेवं Afra मकमेकत्वादेवायौ agar कर्मतवसिदेरिति are! खन्ताधिशि वज्घांशात्‌ | शिष्याः लवं दौपयन्ति तानसौ परेरयतोदधेः-। गन्द Tenge: सिच्िरपि wea: | इत्तमदश्णिति कलागोति'। we- Wire wy wena ea wet विष्यकथापि बरदा ९०० मह भाष्यपरदोपोदुद्यीतः | ( अकथितं च ।१।४।५९१।) (SX 1 WT 81 aT) पवभेवेति। @) पथः waa पूर्वमेवेत्यथेः। गोदुहिना गवाखितदुहिना त धतः प्राक्‌ गवा सम्नन्यल्मान्तछिम्‌ लादयः दत्यथः ॥ उत्तरच इति । कै) “गतिबुद्धौः"ति aa “wan” दति इतरे Fare: । waar इति तद्‌ डृद्यवषारः॥ वुकुखमधितिषतौादौ अात्निश्च लदु- । TAI | संज्ञाया wa तदनियामकल्ये तु किं भेद निवेश्रेमानया Dar दापारशथयधिकरणधाल्ं पकलला्रयत्वं कर्मत्मिद्यादिखरडनौयमिद्यलम्‌ || € ~ ह ४ प्रधागकमरधाख्येये लादौनाहुदिकम णाम्‌ | लादयो भवन्ति । पूर्वाचागप्रसिद्या भवयक्तयोऽकमंक। उश्यन्ते । तेन मासमास्यते Varuna क्रोश देवदत्त एति प्रयोज्ये देवदत्ते प्रयोभ- MONIT ATT पूव संनिपाता्ञादयो भवन्ति तथा गम्धते ग्रामं देवदत इद्यच्ापि y खअनगल्पमतेरिति | भा । मेधाविन चायस्य cad ॥ स्मर. तेति । भा । श्चागमस्याविष्छेदमनेन cafe | खगम ward न खमति- परिकल्यमेति दशं यितुमाद । अपर इति । भा । खजा गौयते इति । भा । शिक RI री —_——E er ana: सङ्कौतवाद्यच्यपि anfaa: पलसुवृखातिः। “qurerefgcute- चितं व्याजितो Pana”anfe सिम्‌ । तथापि गवा पथख्ाणयतो दयं इति Queqeemfzaat विरध्येतदति चेविद्ेषाविवक्तायां कमेलेपि कटं लविवश्तायां aw निर्ाधलात्‌ । स्यादेतत्‌ । “कुरौ श्िततमं बम" “a uramErnfreatafa ” gana सवेमिदं सिद्धम्‌ । तच्चाहं । यथा विकिष्यपसजेनं विज्ोदनं weed: | न्यग्भावनं इहेः। दिधाभावनं भिदेः । sot माव धित्वेन fare निमिन्तरूपेगेव तु विवश्ते तदैदमुदाइरणम्‌ | श्रते ऽलु्राखतौति, । प्रभ. क्षायां वाचि | wry अनुण्रिषटौ । आदादौ | यदयप्यच धर्मेव वचनानुश्ासगकर्मथा माणवक्षस्याभिपेबमायलवं बथापि महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ९०१ [ अ. पा. 8 । आ. १) ( अकथितं च ।१।४।५९१९। )} यमेव विधिरिति । क) quad प्रकार TAU: | माशवकस्य प्राधान्यमिति | (क) एवं च प्रयोज्यापारजन्यफलाश्रयो RAAT: । Waa खवानाह्मा यद्य तस्िन्कत्तरोत्यथेः । खसमानाधिकरणएषंशायंति यावत्‌ ॥ यदपि मौ्मासकाः साध्यत दितौया्ः “प्रौ हौनवन्ति', इर्यसयावष्ननेन AW, भावयेदिद्थंः। wate Hwa: सिद्धा रव क्रियायाः साधनानि च तथाणयदृष्टविेषसाधनत्वरूपसं SAAT साध्यत्व बोध्यम्‌ । “सक्तन्‌ प्रधानकर्मख्रभिपेये हिकर्मणां uaa कमणि लादयो भवन्तोति नायाः धान्याचेतुख्च Tatra ys किया प्रव्तैनादन्तरङ्लाच तस्यामेव शादयः । खनते कख वामंय इति । भा । करैः सतो खनते धातौ कर्मो वाचका लादयो भवन्ति। “ गतिवुदि ” (Qe aR) Kea यस्य Watery कम॑सं चा विधौयते afaq वाचे way गदधैदिषु धातुषु meat भवन्तोद्ः। पूर्वश्लोके तु भरेनोक्षं गयधौकमकेषु प्रधाने कमणि तथा दअभनोपस्ैनं ar दुहेः । cae याचेः fire) ata Tafa यातेः | प्रवेप्रोपसभनमवस्धापनं रधेः । भास्थापनं wes मोचनं fee | प्रतिवादनं worl afew शसिरिद्यादि। Taq धातूपा्षवयापारिषय।भयत्वं गवादेःस्पटमेवेति | खत रणवाकडास्दत ऽपादानसुन्तराणि। गान्दोग्धौ WETS HT भ्य सङ्च्छते | ददातिकमाभावाह्पदानसंद्ाया अपसङ्कः। ये तु त्र ददातिकभेति नाश्रयन्ति तेषामपि fafawaars विविचितं नाभिप्रेयमायलमिद्‌- दाहरणोपपरततिः | € ०३ मङभाश्प्रदीपोदुश्योवः । ( अकथितं च । १।४।५९ 1) (अ.१।पा.४। दा. ६) नतु कर्मार्थेति। ॐ) म कमेनिष्टफलार्थेश्यथेः | अकमेकफो धात्वथे इति । ओ) तेन aft: सम्बन्धो येषामित्यथेः । एवं चेष्टितयुक्तिपदमपि व्ाख्येयम्‌ | णि fd TO aN ODE, होति” Ket तु सक्तनां भूतभाशुपथोगभारवेन प्रारक्तसाध्यलासम्भवेन त्च “gaat बद्ुलम्‌” दति वचनात्‌ टतौयाच दितौया ‹ सक्तमिभा- ae” cad care: | तेषामयं भावः | वेदे कमतः प्रागुक्तं खाय त्वसमानाधिकरणेवेग्येतावता तस्य दितौयाधैल्मिति | दुहि याचि रथि वक्षयम्‌ | अजां नयति प्रामम्‌ । अजा गोयते यामम्‌ । अना नोता प्राममिति | इुद्डिपायवलाना््न्दवर्मकेषु तु सपर दरयमेग दचनेम णादयो गय Rafa पयोच्यकमंव लादयो वृन्त Kaa मतम्‌ | मागवकं धमं बोधयतौ्ादावनियतो शुणपवानभाव KATE: | धमप्रतिपादानपरवे , वाक्य TAQ प्राधान्यं माणवकस्य गुणभावः | मायवकसं खार पररायां तु प्रतौ माणवकस्य प्राधान्यं धर्मस्य शुणभावः। वधाऽभिधानयापारेण पयोनकवथापारद् प्राधान्यात्‌ प्रयोष्यस्येव कमणः पाधान्यम्‌ । TAI wea प्रातिपदिकाथं इति परदे ऽदधिलपरलाश्नयल्वयोयुं गपदिवचताया चेदम्‌ | अधिगता या गौरभ्रि्ो यः चरणानुकरूलथापारसतदिषयिे autre पेर्णेबर्थात्‌। अोश्यते । saw Tear fara ग माषाणामन्रौ यारितित्‌ wet बाधितुं दशम्‌ । खपादागल्वमाचविवधाया तु दनव । गोः छोरविधेषयते तु बो भववेवेति न कद waaate न कचिदोषः अथान्येऽपि दिकमकाः। | ` गौवद्योरतेखापि ग्नां तथेव च । दिकभोकेव aya xeatats निखयः | महाभाध्चपदौपोद्धीतः । ९०४ (GK 18 | रा. ३) ( wafadt च | १।४।४६ |) तथेव पुमिति |) अनेमानतरङ्गलमपि तख दभरितमनथा या बुद्धिपर्यवसाना्- जपि प्रधान एवापञ्भिरिण्यखायेख वादनिकवमेव यक्षम्‌ ॥ भागम परण्रोपदे शय प्रधानकवमेणि प्रष्टौ aware प्रच्छि fafa fe amet योगे प।दानवसंपदानलाधिकर गलानां विषया- भावे कारकं कम । “अक्षितं च" दति इवात्‌ | तदिषयाभावच्च सेधा aT प्रा्गस्याविवच्छया चेति वोध्यम्‌ । तच चन्तानां योगे कुरिति विद्ितकम॑संक्षकेम धालर्ध्या पारोत्तरं FeRAM TAS ATA | - अप्रधाने दुहादौनाम्‌ | सप्रधाने दुहादौनां कमणि लादयो भवन्तोति वक्तम्‌ । दुष्ाते ¦ प्रधः |] प्रोव्यद्यापारकमणलतु YMA | Guy तु न्यायेन प्रयोध्यथापारस्य प्राधान्यम्‌ | तद्चलात्‌ प्रयोजकब्यापारस्य तत्‌ प्राधान्यात्‌ वत्‌ कम॑योऽपि ` प्राधान्यमिति वदन्त घाचार्थाः । दुद्यादिपररिगणनात्‌ अन्यत्र दिकमकलं | नं पाप्नोति दृष्यते चैति मल्ला ए्छति । के एनरिति । भा । mah मामिति | भा । उन्तरदतोपात्तधातूपल्तणं गद्र्धयर हणम्‌ । तथेव चेति । Fr a ee तथा चेह usiquaart दितौयाचं दति feaq अथेदं विचा- यते । waa विधौयमाना शष्ञ्क्तखशर्थाः किं दिकमंकेभ्यो ge wate aa षेति । अच भाष्यम्‌ । “प्रधानक्षमख्ास्येवे लादोगा- दिकमेणम्‌। प्रधाने zest खन्ते कतुं कमं efi” अभिधाने इति शेषः; अथ दिक णामि्यनेन गोवह्मोहर तेखति चद्यब्दख- मुदितः छर्मिनयत्यादयच्च चय उश्यन्ते। अन्येषां विषस्य वशमाश. क वा ee ommninsneuoiaes TTY भिन्त्त र द्ोपल्त, नौ, अजां नयति प्रामम्‌ । afy, वहति भार प्राम, इरति, भार इरति मामः, चकारे WANTS: G_e- € ०४ महाभा्यप्रदो पोदद्योतः | ( अकथितं च । १। ४ ।५९ ।) ( द्य, अजाया इति । क) भरुवचेष्टितयुक्तििति पूव्षोकेऽपि चष्टितयुक्षिलेन नय्यारौना- मपि ग्रहणमिति न ae न्यूनता प्राधान्यं चाजायाः कटेयापार- जन्यफलाअ्रयलादच् वयापारदयाथेकतया “कतुरौपसिततममि"य- नेन येषु इयोः कमेलं ते ऽ दिकमंका उच्यन्ते ऽन्यादौनां इ नेव दिकर्मकतेति बोध्यम्‌ ॥ भाय ६।१ा.४।शा.६) पदान ee 68 = रतदिहितं कमं गौं कमं ceed) पुवोक्तापाधान्धानाञ्रयलात्‌ | गा दोग्धि wa | अवद्रव्यविभागानुकूलब्यापरारो Teed: अपादानत्वगोः तद- 4 विवक्तायाभनेन कमेतवम्‌ । अच गोण्कमणि गवादौ लादयः | वलिं याचते away | खामि खत्वनिटत्तिखखक्चो तूपद्यभयानुकूलो दो यतामिद्यभिला- ` कके उदेव लादयो भवन्तोति ame | गम्यते देवदत्तो यामं यक्ञदत्तेन॥ ग पनधातुनां दिक्षमेकाः | भा। चकारेण भयन्धादयः Balad cate | शतं भवति देवदत्तम्‌ | | wa मूष्णाति देवदत्तम्‌ । शतं दण्डयति देवदत्तम्‌ ॥ fag वेति ।भा। खन्यस्याश्चयमाणस्य क्रियाविशेषस्य कर्मणः सम्भवादि्थैः । अथवा कम- WRT HATA | अन्यकर्मलादित्यधैः | “ विभाषा ya” (२।१। ९६) हति पश्चमो। यथा प्रविश पिष्डौमिति भच्लणापेक्लां fram कमत लात्‌ । तथा ुद्धादौनामिलनेन कारिको पातताः। चशम्दसमु ere Gaara aerated | ्यनादद्यनेन तु र्यादिद्बोपातताखग्र- ब्दसमुश्चितात्तार्यादयख | तच अणौ करम तस्याभिधाने लादय इद्धः | anita बुदिप्र्यवसानाधंशब्दकमक्तेष गुणकमयौति मतांतरम्‌ । तधा we | wa safe देवदत्तम्‌ | श्रतं मुष्णाति देवदत्तम्‌ | श्रतं दयति देव TU | क्रति ग्रामं शखाम्‌। ददं विचायते । दिकमकेभ्यो धातुभ्यः sale महभाव्यप्रदोपोद्द्योतः | ९०५ (@ 1 पा.४। शा. १) ( अकथित च । १।8।५९१।) श्यन्ते aaa | (a) यद्यपि प्रधानकमेणोत्यनेनेवेदं सिद्धं तथापि इश्कम॑णि wfefafe: शपरे दत्युककिद्‌हारोनामि्यनेन तख ग्रहणमिति भमवारणथे पुनरिदसुक्तं॒तञ्च॒सामान्योक्वद्या दिविषयमपि ध्नयज्ञाह geet त्विति। प्रधाने कमणि vated कर्मणि गुणकमंणि प्रयोज्यनिष्ट- यापारजन्यणलाश्रये प्रवोज्यकमणेवेति वुद्धप्तयवसानार्थादिव- पो्यादिः ॥ rivet उस Again ज्र नक्त कस्यापि न प्रा्षिरिति कमेत्वम्‌। याचनामाचादपायाभावेन awagqui रिण नोवद्योहरतेशखापि गव्यधानां तथव च। दिकमकेष ग्रहणं दरष्ट्यभिति निश्चयः। aug ग्रामं arate प्रहणापेच्तमणायाः Haag ॥ Talay प्रा मार वाचो तेनाजां ए्रङोलवा ग्रामं प्राप्रोतौति वाकाः सम्पद्यते । परर- साधन इति। ar) maa इवि नयतेः प्रेण लकारेण नयति कमेव भिधानौयम्‌ । लच्तणस्य त्वजा कमं न॒ नयतेरिति ae सा लेनाभिधोयते om , 1 (गिण य घ भाष्यम्‌ | “कथ्तेऽभिदहिते तविधिसलमतिगुणकमि लादिपिधिः सपरे। भृवचेष्टितयक्विष qaqa तदनर्यमतेवचनं सरतेति” | अत्र प्रधाग कमणि शादिभिरभिहिते qunafa षष्ोव्येकोयमतदूषणपरः प्रथम पादः | wen wan विधिरितिय वश्य अन्धस्य aaa तु ममेद्य- Wal सपर गव्यादिष्ट्ोपात्तासश्िते Ta दौ गुशकर्मणि लादयः | शादय उत्पद्यमानाः किमौपसिततमे कमणि प्रधान उत्पद्यन्ते खाहोखिद नेग यस्य कमलं afer शणक्षमंणौति | तत्रोक्तम्‌ | 114 ९०१ ACTUAL UTES: | ( अकथितं च । ९ । 8 । ५९ । ) (अ,९।पा.४।या. १) एकेषां मतमिति । ॐ एवं च बुद्धिपरत्यवसानायग््दकरमकेषु॒विकश्यः फशित इति भावः ॥ तच विकस्पे युक्तिमाह ॥ माशवकमित्यादिना | क) वस्तुत tf wa वाचनिकमिति तत्वम्‌ ॥ RAITT AAT TAA | ॐ) ्राब्दनेत्यंः | एतच देविध्यं गत्य्ष््न्तद्यतिरिकविषयमिति ना तिप्रषङ्गः | ददमचावधेयम | श्रकमकव्यतिरिक्दहप्ररतिकणन्- याचते इति नेष्टमिति We are cay निरूपितम्‌ । यत्त खोदेश्यक- दानेष्छा याचनमिति । ae) WUT कन्धां याचते cane | खसम्म- TE कयो चणक Sp ग अजां नबति प्रामम्‌ | भारं वेति यामम्‌ । भारं इरति ग्रामम्‌ | Tea | गमयति देवदतं यामम्‌ | यापयति देवदत्तं ग्रामम्‌ | तस्मादन्यक्मतमजाय TTA । कालेति । भा। मासाद्य रव काल- afer शोके प्रविद्धाः गतु गोदोहनेपाकादय हति aafe भवस्य कालत्वे Vays हतम्‌ | frufanfcarer fe कवा अनिर्रात- परिमाशांथाः fixate: परिष्छेदायोपदोवमाना मालगोदोहादिशब्दः वाथा काल इति ea | सध्वाचा्ौ गन्तश्योऽध्वगनत्यः । अत एव Ta Gate | एरभप्रततेः पयपपरटययैतवाय CUE ATEN । मन्ते तु MRA प्रयोजकष्यापारस्य प्राधान्यम्‌ । प्रयोव्धश्चापारख वपधान्यमिति वदार्थधर्मादय्ते । ' गवयुक्षयो ऽकमेकाखेटितयुक्नयो mente | ward प्रयोग श्ये ग च बदिपयवसागारथघ्न्दक्षमकेषु गुणकमेषे खात्‌ शान्ते कखस्य सपरदरगेग बाधादिति वाथम्‌ | परधागकमं श्यास्येये लादोनाङदिंकमंम्‌ | अप्रधाने दुहादोगां खनत कतुख कमणः | महाभाष्यप्रदोपोद्श्ोतः | ९०९ (च.१। प्रा. ४। ae) ( अकथितं च । १। 8 । ५९ |) योरहीरवतिकारथत्धो रिकम॑क पूर्वमते गौरे प्राप्रोति । ea शरेति मते प्रधाने प्राप्रोतोद्य्रापि faa wae) wap ह भवरेष्टितथुक्तिषु wiles चकारेण वेष्टितयक्तिपदेन इको हणेन वा तयोरपि प्रथोच्यकमंणेवेत्याः ॥ श्रच निश्चयो बडद्र- भिः कायः ॥ नतु दुहादिव्यतिरिक्ता दिक्मका श्रपसिद्धा इति WTA TTA aay yep fy क पुनरिति ॥ (भ दानकदागेच्छावति पालालाभणङ्गया देषोद्यवद्यपि तथा प्रयोगापत्ेश | afanta विनयं wet) खौकारानुकूलो ापाशोऽच aac | fax वाप्यन्धकमंणः। fag वा qatagafa । ` कुतः। खअन्धकमेयः। अन्यस्याचाजा कर्मा- नस्य यामः। खनामसौ VS यामं नयति | । विपातनाद्‌ विशेषणस्यापि प्ररनिपातः। गन्तथतवा शोके यः प्रसिद्धः क्रो्रयोजनादिनियतपशिमाणः तस्येव sad मान्यस्य rea खपोतोति न भवति | केचिदध्वगन्त्या इति पठन्ति | aaah गते- रन्तो निदा निचयो वा Be ते गन्ता Mates: | अध्वगो गदयन्ता पर wee wale मतान्तरताद्यषसाषात्‌। Et सङ्गः | ‘Ke wife gyre: प्रधाने Tywawry | गदिप्रववसानाधैष्वदक्ष- मेष Weal पयोज्यकमग्यन्येषां शखयन्तानामिह निख्ितः। wwe Wewelat प्रथोगो भाव्यपारगेः" ॥ ay नोप्रम्डतौनां प्रधानकमंसम्ब- ~ च्थाना प्रधा भाव्यप्रारगः ॥ वत्र अयमधैः | ये fener धातवन्तेषां पधाने कन्भणो प्सिततने are कादोगाहुः, लादय भवन्तोवाङ्ः। लादयो Me: | प्रधाव प्रधा- बयोभित्रक्चयो यंगपदभिधानासंभवे प्रधानस्येवाभिधानं न्छाणम्‌ | प्रधान- ९०८ मह भाष्यप्रदो पोद्द्योतः। ( अकथितं च । १।४।५१ । ) (अ.१।पा.४। या. ३) नो (भा) OUTS इदं आपारदयाथंकधाढपलक्षणएेषां च करतुरौपशि- ततमभिति दिकर्मकल्व न लेषां दद्यादिधु पाठे मानमल्ति। एवं च जिदण्ड्यादोनामपि सिद्धं दिकम॑लम्‌ । भ्र प्रधानग्ापार- अन्यफलाश्रयलर्ूपप्रधानकर्मवादेवदन्नादौ लादेः अदेश्टतालकण प्राधान्य तु शतस्येति । ्रनुदेश्पग्गानुरोधाद्‌ मोहेश्वश्रताटत्निरिति न ofgarenrafacty इत्याहः ॥ भा न्यस्यति | (भ) ्रधूयमाणख पणादेरित्य थः । व्यधिकरणे षष्यौ । परसाधने इति । (भ) । IE पि ee 1 (गिण 1 ee 4 SE = हि खोकारखेदमवष्ठ करिष्यामोत्यभिलापादिजैनको क्ागविशेषः। फालता- वष्डेदकसम्बन्धो विषयता | चक्रापादानादिविषयाभाव त्‌ | अनेन कमलम्‌ । अन्यकमति वेद्‌ ब्रयाल्ञादौनाम विधिर्भवेत्‌ | दरति wat समासः ॥ कमेसंश्नाहगेति | भा । ननु कालाध्वनोरिति दितोया सिडेति किं कमंसंक्षाया । मोगोदोहादौनां काषत्वेगाप्रसिडत्वादृदितौया म प्राप्रोति भावस्य वावत्‌ weer विधेया | कालाध्वनोरपि antes: धागा क्मलमेधितथम्‌ | शास्यते मासः | असितच्यो मासः | ` आसितो नधोऽन्तरङ्ः। Twi दिपरौतम्‌ | तेग तदंशे न्धायसिडो नियमः। इतरम्‌ रवं वाचनिकम्‌ | क्मेयोदाष्रणानि। alee परमः दोषा दुग्धा सदोषा | अणा यामः नोयते नेया Mar qa! बोध्यते मज मः नाजशो whe शा) इणो मानं मषः लादेवेति ara: | गौ, नौयते ग्राममजा | नेया, गौत, मया । वकत, उदे भासे ग्रामम्‌ । ROM, ऊढः, BAT! | fas भारो ग्रामम्‌। WHA, हत” . मह भाश्यप्रदो aaa: | fee (GRIT 81 GT ह) ( अकथितं च । १।४।५९१ ! ) नयति साधने ग्रामादाविद्यथः ॥ तदयं निष्कर्षः “meaty aye: प्रधाने नोदहव्वहाम्‌ | ुद्धिभल्ाथेयोः शब्दकर्म॑णां च निजेच्छया ॥ प्रयोज्यकर्म एन्येषां न्तानां लादयो मताः | इक्र निजेच्छया किं वा प्रयोच्ये ayzfifer ॥ weg इषा निषंयोऽच कर््तवयो wear” | इति ॥ नेन्कमेकाणां छथेकमेसलेऽपि दिकम॑कलाभावाद्‌ aaa दत्यसंगतमतो भा चनमा विगयसबन्धाभावाव्राच सम््ादानल्वमिति we wa वये न च तदिषयक्षानवत्वं सब्वन्धः। ब्रलमवरणदधि गाम्‌ । निग॑मप्रति- पिनिम ितििज अनते अन्यकमति चेद्‌ ब्रूयाञादौनामविधिरयं भवेत्‌ । अना नोयते ॥ नान्य व्व Ce व्यि मासः | लासो ars: | रवं श्रयते को दवादिव्रषटयम्‌ । यदा we छतसकमेकधालन्तराच अआसनादावास्यादयो वत्तन्ते तदा Yas Hae सिद्धम्‌ । तथा हि | मासमान्त इत्यस्यायमर्थः | मासमासनेन श्ाप्रोतौति । गमयित्ः गमितः gaa दति । ag कौमु दुगाश्य्यादिगा Ty ale Tae wiser न्यादयो मुख्ये cencit गौ य- TEM) तच ग्रहेः wet faye रव । sary gat शरक्रभित्यदा- TYE! इतरोषान्‌ दिअमंकतामाचतात्मयकः पाठः। aeat दुहगादयद्यभयचाप्यादिशब्दः प्रकारे ' दति सिडान्ताविरोधेग are प्रः । शष्‌, हृष्यते श्राव ग्रामम्‌ | क्था, दा, ERAT | अप्रधाने दुष्टादोनामिति। खच दद्िप्रतयोऽपि गएष्यकोन तु दुदिषाचोति ate- पठिता एव, एतेषां दुषादौनामप्रधाने कम्मखरास्येये लादौगाङ्ः। रवदपि Tate | थतः प्रयोधौं पूवे गवि पव॑ते ऽतः शुडसय दुषेगंवाभिसम्बन्धो ९११ मङभाशप्रदोपोश्द्रोतः। ( अकथितं च । १।४।५९१ |) (010 81 aa) कालेति ॥ (मा) ननु गोदोदहादोमामपि कालादेव सिद्धिरत wae मासाद्य Tafa) ॐ) गोदोहमासे TAS यावन्तं काशं गौदंश्चते तावदा इवर्थः पानादय इति | क) गवामिल्यादिः। गोपानमास्त इत्यस्य यावत्काल गावो जलं ` पिवन्ति तावदाले इत्यथः । कचित्‌“पाकादय'" दति पाटः॥ ` वन्दा व्रजा खधिकरणकपिर श्िद्यलुकूलब्या पारो शेर चैः त्रे गौल्तिष्टति as तां निगेमप्रतिबन्धेन चिरं श्यापयतोति सम्मद्ययात्‌ | तस्याधिकरण- वविवत्तायां नेग कमतदम्‌ । मागवकं प्यानं एष्कति | भिज्ञसाविष- ्ाममिति | पररसाधव उत्यद्यमानेन Sarat अभिधानं न प्राप्रोति। तथा च वच्यति । प्रार्नतमेवेदं कमं यथा कटं करोतौति । अतर दरगे न केवलमकमेकाशां कालादयः gas प्रतिप्न्तेऽक्रापि तु सकमेकाः शामपि | न्यायस्य तुस्यवात्‌ | देति | भा । संष्यायविशरेषः FATT यम्‌। यथाश्ते हि दण्छिसुषिभ्यां मुखे aq) तथा च गा रतं दण्ड्यन्तामिति भाष्यं frais श्तं त्वज प्रधागं गर्गः खथिमश राणानो हिरण्येन भवन्तोति वाकेषात्‌ । दण्द ग्र्या ग ए बोरोन तु WAS RACHA दकथितकम्भणरनेव शषादयो भवन्ति | खं wit ! दुष, Howe पयः, che ger, दोषा । याभि, पौरवो गं बाते, वाच्यो, याचितः, gare: | सधि, wit ऽवरध्यते गाम्‌, GT, वशः, खवरोधः। प्रच्छि, मावकः पञ्यानं एष्यते, VET, एद, TS! fires, पौरवो गां fired, भिच्ितयथः, भिशितः, afer | चिन, eat sawed प्रहानि, अवचेतब्यो, safer, खवचयः । ब्रम , उच्यते मावा कि मषाभाष्यपदोषोद्दोवः। ert (a nla e | a8) ( धकथितं च ।१।8।५९१९ | ) निक्नातपरिमाशेति। ॐ) ददं “कालाः परिमाणिना” ( ९।२।५) इति सूजखभाथ- विरद्धम्‌ ॥ लादिविधानाथेमिति। ॐ श्रन्यन्तसयोगे दितोयायमिल्यपि बोध्यम्‌ ॥ दितौया विधान- पपि मासं एडधाना शृत्यादावक्रियायोगे ware ॥ ददम- वंकमवं्चाविधायकमिति Aare यदा त्विति | क) yaaa त कतुरोप्सिततमं कमं ” ( १।४।४ a) इत्यनेन ॥ ॥ध्षागाजुकूलः केन पथा गनथमिव्यभिलापादिर्पो aay: veers: | माणवकस्य व्यापारे सबन्धसामन्धेवान्वयः। wafers पथः कमत्वम्‌ $ e माणवकेन च aaa wae | कस्यापि पूवविषयस्याप्राप्तावनेन कमलम्‌ | भिचिर्याचिगः area: | डच्तेमवधिनोति फलानि । विभाग- ऋ > पणी) कालभावाध्वगन्तव्याः RAAT PRAT | शादिरंध दह एत इति भाष्य seITCUnfeREd | ददानौमकधितद् rat dpa टूषयितुमुपन्धस्यति। विपरौतमिति। भा। कमधमेगां विपय्येयकललादि परोतमुख्यते | रैप्ठिततमं देश्यमितरेति पुव hawk: | अत रव ey समुदाये armani) गशावुरोधेव पधानादइत्तः सम्भवात्‌ । तथा म्येरमि प्रधाने छाद्‌ । इष्यते तु नौके । तधा च भारविः। ५ वेगापविडसलिलः सुटागस्ना देवा Lima: धमम्‌ | Tz, SE, FIA | UG, अनुशिष्यते माणवको धमम्‌, दगु | सितस्य), अनुशरः, aqua! fe, गमे धतं दण््मन्त, द्धा, र्तः eran | नि, wet नोयते देवद, भेतश्यो, वितः, gee । ९१२ AUIS । ( अकथित च । १।४।५९१।) (श्च. ९ । पा. 8 । घा. ह) व्यतौति | ॐ) काशाध्वमोः (२।३।५) इति ae दति शेषः । यथा a. मिति दृष्टान्तेन कर्ुरित्येव तम means विवरितमिति भावः ॥ शरद्य प्रकारस्याव्यकलमित्धाष सकमकाशामपौति सकमकासामपौति ॥ क) न चेथमपि कर्पा श्रकर्मकविषयेव ग सकमंकरिषयेति वाथम्‌। श्रना रोता शकमंकाकमेश्ञसाधारणकाशाध्यमो aaa न तरो दानोमिदं वाश्यमितिपरशछ चजाक्रियथा ऽत्यनतसंयोगलदषे-+ निद्यत्तरख ¶ “ कालाध्वनोः ” ( २।१।५) रतिषनभावशखा- STANT: | Tat च मासमधोते इत्यादौ कालश कमेवमनया पूवंकमा दामं Be: | ठक्तात्‌ प्रलान्धादत्ते इवात्‌ । Ga धिलाविवकताया- मनेन कमत्वम्‌ | मागवकं धमं ब्रते श्चासि वा । BST विषयतया HITE कूलश्रब्दप्रयोगरूपो थापारोऽधैः | प्रठत्तिपव्यवसाये wa: शर्धः सष RATAN खअकमकाशं धातुनां maleate | feted wat fattefad afertiag | कपिलकादित्वाच्च wa करोति | भवति ॥ परिसमाप्तमिति | भा । शैष्ाप्रकर्षाभावादि्य्धः | मवैति । भा। ` शषटयङ्ञखलथानामविघानातृपधागक्मख्मिेये इति पूवमुक्तावात्‌। निधिममग्य"दइति। wed हावो श्यतया मुख्यम्‌ । खब्बनिधिसतु गौयः। यदपि अन्ये तु यथारचौग्यक्षा गोपोषहावमकायतभाषखनामनन्तेनेखदा इतम्‌ । तदपि ब । wa कतख कमश इति लसिान्तात्‌ । यदा wag द तिचुरादावात्ममेपदौ बोपदेवेग परठितः। तस्येदमुदाहइर्णम्‌ |’ सुषिः; शुष्यते देवदशः शतं, मोभितश्यो, मोषितः, gate | we We | कमेण इति । अभिधानद्रति Re | अश्न्तावस्धायां ate “ कमः सतोऽभिधामे लादौनाहुरि रः । Cage भवति | ये बधार गे. महाभाध्यप्रदौपोद्दयोतः। ९१४ (,१।पा. 81 आ.ह) ( अकचित च | १।४।५१। ) Sar HARTA कटादौमां कमलं तु मापाद्चमनमिधाना- दिव्याः । वसतो sida कश्यनेषां खकमकलं भ॒लभर्यमिदं ददनं विधा धकं दिग्ष्योगात्‌। याद्यानभायष्यापि कालादयो (कमैकधाट् नां wade चथा भवन्ति तथा धालथष्पं वक्रथबुक्र- युरिति wate हति सम्यगेषेह्यथं इति युक्माभाति । अन्यथा वचनद्य “ यदा fa” व्यादिनोक्ष्या “ काशाध्यनो^रिति पि DAN MANA श्रारमप्र्याख्यानयोः फलभेदा- पत्तिः । शारदमपि ARTA नामारभपरतयेवेतद्ग्न््याश्याया TTT ॥ ere 1 रोरी धमं कश xenfe विध्थिघटितोपरदेग्रूपः। अच्रोभयश्रापि कत्तद्यापाण- IMT तजच्लागाश्चयतरू्पो मायावकेन सम्बन्धः । वचनादि कमणा धमय माणवक्षश्याभिप्रेयमायत्वात्‌ पाप्तसम्मदामत्वाविदक्तायामनेग कमत्वमिति EE? Sete ae | Rees (7 व गी णी bee = —— त 1 + शि See foe Fe | 7 anal "क १ , "गिं —— THI । काल । मासमाल्ते। मासं छपिति । भाव । गोदोहमाकषे | $दुहादोगां हवप्रधागकमणि लादिविधान त्‌ Te wad Way | तथा y परत्तादुदुषयिष्यते | त्येव पिपरौतकमेणो waa ca यति यक्िख्िति | "at | यि म्‌ गवादौ कर्मयि BEAT पयः प्म्डलुपभायते ATTA TH | ब > © ~ 6 $ HME प्र्दयस्योपपादितलात्‌ | यत्‌ श्रौ हषः TEER! “खक्रौडाहस- Nwaofeefiopenat atari” afewq शिश्ना चन्र प्ाधितेद्यप्रधागे aay seateritq! व्यति fet ऽ तावद्यायामपि सकम्मका खन्तावद्धायामुक्तरदत्रेण दिकम्मका नाता- रेषु खन्तावसधायां यदुत्तर दुजेणो पातं कम्मे TH लादयो TALE Tate ont देवदत्तम्‌ । गम्यते ग्रामं देवदत्त, गमयितदयः, गमितः, गमः | gad, बोध्यते मादवको wae | बोधयित, बोधित setae 115 ९१४ AWAIT पोद्ययोवः । ( अकथित च।९।५।५९.। ) (HUI 81 St) - संश्थायविशेषः। ॐ) aarciat षमृहाविगषः ॥ दतरदिति | क) इदासौममित्यथेः ॥ ददं तदिपरौतमिति। @) धाल्रथंफलाश्रयलाभावादिति भावः ॥ श्लोकख्विपरोतप्न्‌ व्याचष्टे भाय परिसमाप्तमिति ॥ (भा) शरपरिषमाप्रवं SVT IS भाष्ये । सनयोयौगे सर्वया पूविधि विषयाप्राक्षियोग्ये विषयेनानेन ४ नि a, ०५ कमत्वमनभिधानात्‌ | तेन मास्वकाय धमापदेश्रकाले warty शरद WR धमं ae इति ग प्रयोगः| अनभिधानं च ततः froma बोधा- atte खपिति ॥ खअध्वगन्तथ । करो्मात्ते। क्रों खपिति । देशा- कमणां waa भवतौति वक्षथम्‌ । कुरून्‌ खपिति | पश्चालान्‌ खपितिध॑ areata | भा । धातुश्ब्देन धावं ऽ ति। भा। घातुशब्देन धाव Sea | तस्यार्थः प्रयोजने प्रयः प्रमति तेन्‌ योगो यस्याः सा षौ यथ भवति गोदं्यते पयः wad कम्बलो area इति प्रधानेतु ग भवति wet दुह्यते पयसो गौरिति । पथमा विभक्ते चायमिति । न च चन्द्रे क्तः। अप्रधाने दुहादोगा- fame | wa रव काक्षप्तधरमेत्य याचित इति कालिदासः। BAAN गथमुख्याभ्यां कमभ्यां प्राप्यते एयक | अविपैषःद्‌ दितौयावत्रेता प्र्यबसागार्चः, भोज्यते माणवक सदनम्‌, भोजयितथो, भोजितः, सभोजः। wean, प्राद्यते माणदको aq! ureter, पाठिताः, qe | eaten: TUN माणवको मासम्‌, wafers, असितः, खासः t बदिपा्वसाना्ैपर्दकमकेषु ुणकम्भेयि लादय दति HATA | बोध्यते मद्ाभाष्यप्रदोपौद्थोतः । ९१४ (qt lu १। घ, 8) (wafat च॑ । १।१।५९१९।) नवेति । (भ) क्यकर्मेणो दिंतोयेतिकाथम्‌ | we परे दैपषाप्रक्षाभावाद्‌- परिषमाप्तलं त म ॒थक्रमुदासोमेऽपि तथालापृत्तेः। भायेऽन्यष्य aay ॥ स्वकमेकायांभावे हेतुमार प्रधानकमणौति॥ क) कथिते लादय इति । (भा) येनो ष॒ एवायं वादोति भावः ॥ तदेतत्छथं दूषयति । वरूपमिति “तदस्य तकिन्‌ सादिति" (५।१।१९ ) इति इते भाष्ये ष्टम्‌ । तक्र हि ^^ इय विवक्षा प्रायोक्रो लोकिको a” इषम्‌ | Se nec eR en pe a a a 1 10" पा" चा व | a a Sry विपरोतं तु यत्‌ कमं तत्‌ क्तम कवयो faz | नौं संश्ान्तरमनारम्भमान खाइ कम नोक्तमिति । यस्मात्‌ तत्‌ कर्मैव तस्मात्‌ wwe eile गोक्तमचिन्‌ प्रास्त दुहादौनामप्रधाने कमणि लादि- ग्राम गोरिति । waaay शब्देन भिद्रकश्यदयाभिधा । न qt त्र यक्घमेक्षस्येवो परनौवगम्‌ ॥ प्रधाने निषता wel गये हभथथा भवेत्‌ । were गोरिकाएुच्र दति भाव्याद्‌ शुण्दयम्‌ ॥ गेताश्रस्य uh uta माणवक्षमोदगः, पाद्यते माणवकं वेद xante | यमथ निशेयः। गोवहि इकछषिभ्यः प्रधानकम्भणि लादयः, तश्चम्बन्धस्य १ fer च. . ,। अश्व orate विवासति लोकिकौ | प्रायोक्गौ वक्षा । wate fe गद्या लिग्धप्रा च्छाया fawa azq fanny Ty cag । लौकिको" विक्त यच प्रायस्य eae | प्राय ति शोको खपदिष्ते। ग च प्रासादो देवद्षस्य स्यात्‌ WTA FATE nica उतुपञ्चमानेन wae प्राय॑स्य संप्रययः स्यात्‌ । यद्येवं गा दि Gwar) भ fe प्रासादो taney प्राक्षारो बभर्खय cesta भागेन प्र्ययेन प्राया सम्प्रयः स्यात्‌ । erg मह भाव्यपदौपोद्द्योतः। ( अकथितं च । १।०।५९ । ) (ख,१९।पा. 9 | का, ३) दुहादोनां च (3) इत्यादिनि ॥ MUM a । ॐ) लु पौरवं विनापि गोरूपजनमभात्तज्ायाप्रमिदं याचादिकरं- विशिष्टस्य vee एवोपजननेनाटोषात्‌ । एवं चोपणायत दृशय प्रतधाल्थेकममता विशिष्टमित्यथैः ॥ न ihlailaiete tie ilisGcabseiseomnstaniongaeyeeaeinineninanccss,_c.cs. पयोक्ठ्ब्देन व्यवहाराय प्रयोगकर्तारः ते चापन्वंागापि पय भव्थते तत्तद्‌ विवच्ता ग श्रास्त्रपन्तौ नियामिका। लोकशब्देन शिष्टशोकः स fe । यच्च TW धमबुद्धा परणिटवोधनाय पयोक्तमिच्छति afeacr किमिद कल्पति । आअपरिसमाप्तं कमं कल्म | न्‌ वा ata सर्वाणि कमकार्यथाणि करियन्ते | किं तदि feted । ~~~ कम RUN सवंकमेकाग्योपश्च्चाऽपरिसमाप्तलवाभावाद्‌ मदेन च कासं विधाने कमकाग्याप्रसङ्गादितिभावः॥ धातो डत्तिरिति। भा । रेष शत्वम चेय धातोरधीन्तरे इततिर्गा्तौति waza भवति । वयं विकारेःपि छते Rawat wats) यथा पांरपांु्रब्दयोः तच fs GWU GW वा। cw ovat safe नित्या wt) भाष्यकारवच- मातु राखकमेणि वेकल्यिकौति fea म्‌ । गन्बकमेकाणां प्राज्ञतकर्मा- भावत्कं दिकमेकता । तथा च ण्र्थकमंशि ges आसते माणवक दति । मासमिति तु प्रयोगोऽसष्तः | भवचेषितयद्िषु पू्वेभाविलवात्‌ दुद्यादिभ्यो निदखमुषिभ्यश्चापरधाने, sapere TAY! बुदधिप्र्यवसानाधेष्यवद्कमेकेष गुणकर्मणि प्रयाने वा ave, गत्यधकंमकयोः कोख Wat: wate कन्भयोति । प्रयोष्यस्य च प्राधान्देगाभिधौयमानप्रयोजकथ्ापारेणाप्यमानं त्वात्‌ wre, yaya ATTA at eat | ere (@t 1a 81 St. ३) ( अकथितं च | १।४।५९१ । ) तेन योग इति । ॐ) तेन योगो वाच्यो वश्याः घा षोद्य्धः । धालथेद्यापारमयो- छनफशविशिष्टपय श्रादिनिरूपितसंबन्धार्थिका ay aes: । एवं च दुहादियोगे पयसो Tere हत्वा षष्टोप्रयोगो भ gat रा्प्डत्तौ प्रयोजिकेति aed दति तच Rae way | \शिष्टाख श्यब्द- ताबविदः साच्तात्‌ छृतपरावरा इति ““एषौदरादोनिः (६। ३।९१०९ ) यक्िंलु कमश्टपनायतेऽन्यद्‌ धालधैयोगापि च यत्र षषौ | तत्‌ कर्म्षदधेति च TAMA धातो दिं तिने रलल्वतोऽस्ति। ॥ ar REE संशाभदेने्धैः। एतेनेति | भा | अकथितं कमं देवास्तु माभूत्‌ पूर्व॑ यं तदिषयेऽनेनेव कर्मसं्चायाः सिदधलवात्‌ परिगणगं च ग करिष्यत इति eye इति श्लोके ध्रवग्रइणद्च वयरथमिति चेत्र । कालभावाध्वगन्त- थाः Rade ह्यकर्मणाम्‌ । देशचाकमकाशामिति भाष्यादरकयोऽध्वा सद way | अस्मादेव निपातगाटरन्तब्यण्रब्दस्य परनिपातः | गन्तव्यतया परयोज्यव्थापारकर्मणसतु गुणभाव स्थेन न्यायेन प्रयोश्यथापारप्राधान्य, बद्धत्वात्‌ प्रमोजकबापारस्य | तव्माधान्याब तत्कम्भणोऽपि प्राधान्धमिन्े। सवधा शादयः प्रयोष्यकश्भयौति स्थितम्‌ । अकमेकाणां च धातूनां काश- ९ के पुमः fuer) वैयाकरणाः कृत रतत्‌ । weayfie fr धिियाकर णाच wrergn | यदि afe परा्नपूविंका fits: भिषटिपूक च शास्र तदितरेतराश्रयं भवति | Katara च म प्रकख्यन्ते । रवं तदहि निवासत श्याच।रतखच | स चाचार Haas एव | काः एमरार््या दै पागादर्ा त rere कालकदगाद्‌ दचिगेन िमवन्तमुक्तरोय wife | Wifey श्याग्य॑निवासे ये बादयणाः कुम्भो धान्या अलोलुपा अद्ममाव- काराः fe विदन्तरेय werfas विद्यायाः प्रारजालन्र भवकाः fier: are माभाष्यप्रदौपोद्थोतः। ( अकथितं च । १६।४।५९ | ) (@ 0141 81 घा. १) कमेकार्येति । (कै) दितीयादोद्ययः ॥ रखत्वत इति । (भा) धावे विभक्रिकस्तभिः | र्य शलमाभेरत्यथेः ॥ मनु परिगण- we wargas न सिध्यतोत्यत आरा अकथितम्‌ इत्यादि | के) एवं शाकयितिन “ श्रकथितं च” दूति जेणेव स्वां सर्ववि- war waa सिद्धा fa पूवं्बद्येनेति शोकाः । saat हति दते भाव्ये wefata भाष्यप्रदोपोद थोते विस्तरः । चापि कमल- श्रल्िमत्वेगेव दितौयया बोधः। adder विधायक शास््सतत्तदयं कम॑ल- एतेन wader सर्वां सिद्धा भवत्यकथितेन | तव्रप्षितस्य किं स्यात्‌ प्रयोजनं कर्म॑सं जायाः ॥ प्रश्रा्धः॥ यत्विति । भा। यवेभ्यो at वारयतोति गवां कथितलात्‌ कमे- eat ग स्याद्‌ वारणाचीनामिलपादागसं्ेव तु स्यादिति “करतौरौष्डित- तमम्‌” इव्ार्यम्‌ | तस्मिन्‌ aay सनौष्ठितस्य कम॑संत्ना न प्रप्रो- शोके प्रलिद्धस्य नियतपरिमायस्य करोध्रयोजनादेरेव away! तेना- wit खपरितौति ब भववि। मासमाल्ते। गोदोहमास्ते। यावता ` कारेन गौदु इयते तावन्तं Meee, cat: | कोशमासते । grey खपिति। wma कआशोपाधिरिति we गोदौहादेये्यपि कालत्वात्विडं aut UAT WTA इष्यन्ते । उक्तं च, “erase कम्मं च्चा Gamay | दे श्र्ाकम्मेकाशां तु कमेसं्चो भवतौति वतय मिति" | अध्वगन्तयेति, गन्तथोऽध्वा sven, ` = मह भाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ९१९ (अ.१।१ा.४। घा. द) ( अकथितं च । १।४।१५९ । ) qriafatersnretatt प्रक्तिरेकंषेति सूदयति । wags इये फलाशयताजनकतोभयसमानाधिकरणा दद तु जनकतामाभरस- मानाधिकरणेतयन्यत्‌ ॥ उन्तरमाह यत्विति । (भा) यत्यरलाद्‌“वारणथानामि"ति Ie कोन्तितं यदौप्रितेनं वादिना ont गवादि ae dered सूजमावकमिग्यथशश- ares | क्वो धनात्‌। खत णव “अकथितं च” इति aTRe भाष्ये खनेगेव aie कमले सिदे ाद्दवदयवेयर्थमाश्रहवं सति “वारणानाम्‌” (१। यत्त कथितं पुरखतादोष्ठितय्तं च तस्य सिदयर्धम्‌ | ईैण्डितमेव तु यत्‌स्यात्‌ तस्य भविष्यद्यक्षयितेन । तोति तथा य॒क्षमि्ारव्यथम्‌ ॥ नलु तथा युकतस्यानेन भविष्यति | गेत- दस्ति दुद्यादिपरिगणनं टस्य शट णेतौव्यादावतिप्रसङनिच्य्ैम वं mma | रैण्ठितय्गं चेति । भा eft यवादिना युक्तं यद्‌ गवादिवा- मायं तस कर्मसंश्चा fag yes करैद्यमिय्ैः । चशब्दात्‌ कमा" लोके मासारैरेव तथात्वेन प्रसिंडत्वात्पथग्भावय्रणम्‌ | awe च प्रामसमुदायविगेषाः कुप्वालादयो werd दति केयटः। तेगाधि- प्रोरखयासामिन्यादेवेग्ये नेति ध्येयम्‌ । BIT नोर्न्तसंयोगदति तु गण्डव्ययोरथं खारम्भणौयम्‌ 1 क्रोशं कुटिला । मासषगुडधानाः | निनि त बः | amend प्रिद नियतप्ररिमायस्य करोग्ादेग्रणायं मन्तच- यम्‌ | Suva खपितोति म भवति । गनु च कालाध्वगोरिति लिदा दितोषा किं कमर संश्चया, देशस्य तावदक्तखः | कालाध्वगोरपि शादि विधा- eRe ACTUATE | ( अकथितं च।१।४।५९।) (& C18) ay) TRA क) इत्यादिना ॥ श्रव भ्यवक्तव्यमिति । क) सति परिगणने श्रोदनं पश्तोव्याचशिद्धिः | पू्वंयोगारमभ श्राव- wn) परिगणएगलं चास्दाख्यातोपयो गदति खज भाग्ये eM ॥ aq “वारणा्थानामोख्ित” (१। ४। १७) दत्यनेनेप्डितख्यापादानले- ऽपौ सिततमख्याकथितलास्षिध्यत्येवानेन कमेलमिल्यतो भाथे # ह 8 | re) इति उचस्यानगवकाश्त्येम मायबकादपि पश्चमोस्याद्‌ इतौ. धिततममिव्यारब्धव्यमिद्यत्तरितम्‌ | «oud वैकुरठमधितिष्तौ्यादावपि EEE SR TT aerpliteteiii aug कथं ufacaq । नेताश्वस्य eufafa ॥ आहोखित्रैताश्रय खब्गस्यति | उभयथा गोणिक्षाएचः। पादामसंन्नयो विंषयविभागसिद्यथं Yaa भवति ॥ रै्ितमेवेति । भा | अवधार येनेष्ठाप्रकबभावं wate) खकथितेनेति । भा । gana: ¦ संकमकार्थश्च। मासं वेदमधोते। यदा आस्यादयस्तत्यवके थाप वन्ते तथा बचो्छग णव सिद्धम्‌ । मासमासनेन arated | तचा च दितोये भाग्यम्‌ | प्रज्नतमेवेदं wala । न चेवं सकर्मकेव्वप्यति प्रसङः। कच्यानुरोधेनाकमकागामेवोक्घप्रकारान्यपगमात्‌ | आह च । कालभावा- गाथ, कम्मत्वमेषितव्यम्‌ | आस्यते are, afar, आसितव्यः, खासः | णवं weet क्रोश श्त्यारि, wal atetware | यावता कालेन ASMA तादन्तं कालमास्त KM | गोदो शादौनां मासादिवल्काललेना" प्रसिड्त्वाद्भावस्य एथग्‌ aya, tw, कुरून्‌ खपिति, कुरवः TIT इत्यादि, "कालाध्वगोरचन्तसंयोगः इति तु दचमक्ियावन्तसंयोगराचम्‌ | महमिाच्यप्रदो पोद्दयोतः। ERL [च,१।पा.४। भा. ह) ( अकथितं च । १।४।५९ । ) चेति ॥ (मा) Agee | चश्ब्दादिति॥ क) विषयविभागेति ॥ ॐ) fanafa. पाढाश्तरम्‌ । ¶सितमपादागलविषय ईप्शितं sue विपरोतं tas विनिगमकाभावादिति भावः॥ तदे- वाह भा षोध्यम्‌ । “अधिशौषस्यामाम्‌"” (१। ४ । ४९) इव्यादिभिराधार इद- दुर्या ay क्मलवशक्किमलबोधनात्‌ | दिव्‌ धातुयोगे “दिवः कमे च" करयमेतत्‌ | अनेग सूतेः । खथेहेति । भा । “प्रधाने कमेर्भिधेवे लादोनाङः ” इत्यहम्‌ am लादिग्रेग किं ष्यपि एषते उत न । ग्यादिश्ब्धो वस्थायां तदा लः कर्मणि च भावे चाकमेकेभ्यः ” ( १। 9 । {९ ) ८ तयोरेव छदयक्षखलधैः ” ( ९।४। ००) Kade 1 सी धदेप्रागामनतभूःवजियान्तरः। सर्वेए्व्मकेयागे कमलमुपणायते दति । हेताराजच्वाद | लक्रमंकेष्वपि मासमोदनं पचतोति भवेव । खत रवोक्ठ॒द्ीरिति। अकमंङगेरिति लविवद्छितमिति कोटोऽपेवम्‌ | अिग्यक्ते मासमास्ते कटे इति कटादेरपि दितौया प्राप्ता व्यापि क्षालादेरेव शथापगकम॑त्वं न तु कटादेरिति हेलाराजः | ख ICTR ICL b नि मास Yur, सवेरा waa, ate कुटिला नदोति । म ate THe कालमावाध्वगन्तथा इति, म THY नत सिशरासनमात्र awe कितु तत्प यापने THA, MATS | UST, मासमास गेन Baa eaet सवेष | cd च mer सवाम्मकेव्यपि मासादयः Ae watt, 116 ERR मदाभाष्यपदोपोद्धावः। ( कथितं च । १। 8 । ४९) (ख,९।पा.४।सा.३।) दप्ितमेवं तु (भा) crate विनिगमना विरहेण ्ितद्येव कमलम feared. पादगतं ख्यादिति भाषः ॥ तदेवाह । श्रवधारणेनेति। कै) एतेनेतद्गायबलेन “अकथितं चद तिसूजे शशिततममिग्यनु- व्यैफला्रयस्येवानेन RANT वदन्तः परास्ताः ॥ भनु लशत्यक्ग- ewdaq षष्ट्यपि भवि्यतोत्यत राद । (v1 8। ४६३) इति खात्‌ तद्धालव्ैसाधकतमस्य कमेत्वकरणतलोभय- afar बोध्यम्‌ | श्रतं war वा दौश्चति । रवं च सवसा धारणकमत SE च कक्‌ aed ara) अथ प्रकारे तदा wate लादिग्र्णेन waa इति प्रधानकर्मण्येव सा भवतौति मत्वा प्रश्नः | उभयथेति । भा । रुण्कमणि ब्टोदितौयादशं गादुभयमपि quad | वाचनिकं चेदं ग तु न्यायम्‌ । यच Epa a wae देवदन्तनास्यते मासो मासं वेति रूपद्रयमपोढ्म्‌। ति चेत्‌ । उच्यते । कमेकेभ्य दयनेनान्तर्ं xed seat ग तु बदिरङ़ कालादिकमं। aaa तु द्यक्तिपच्चाश्रयणादन्तरकुसद्नि धौ बद्धिरङे कालादिकमपि प्रतिरविरद्धा | गातियक्तिमक्चयोशंच्यानुरो- Ge maa सिडान्तात्‌ । Say इरिणा । “प्रतिप्रमागसंस्यादे्य वेदमधीयते मासं वेदाध्ययनेन व्ाप्रोतौ्धैः। qu "कढंकम्मेणेः edits wet दिकम्मकेष किं प्रधाने कम्मणि भवति खिद भवति आहोखिदुभयोः, उभयोरिति पापं हितौ यावद्व्यक्षार वचना गकषम्मणि विकल्पेन wet प्रधागकम्मेणि नित्या, नेवा ऽस्य पक्र र्यम्‌ | अधिग्रौडिलादिक्लापकं वा बोध्यम्‌ । दृह च कमि भवे द्यादेतत्‌ | भावेधाकषमेकेभ्य इति वचनान्मासादिकमंकात्कयं भावे ब, । महभाष्थप्रदो aT ETE: । ९९१ (ख.१९।पा.४। अरा, ह) ( अकथितं च । १।४।५१ ।) प्रधाने (3) द्यादि ॥ नलु षष्ठोवन्तदभावस्छ न्यायेनाप्रातेरभययत्ययुक्षमत प्राह गुणकमणौति ॥ क) नतु लादिवत्‌ षष्ठ्यपि प्रधानकरमण्ठेव न्याय्येयत श्रा । यच हीति ॥ जे गोणिकापुचः (भा) भावयकार्‌ Teas. ॥ paige oye oy = wo कमता शक्तिमल्म्‌ | घातूनां सकमंकत्वमपि कमेलग्रक्तिमदर्थाग्बग्य्ैकल्व- fafa दिक ॥ [री भ मणी gata wea भिद्नकच्छयोग णपधानयोः कमंणोरभिधानं न सम्भवति TT प्रधानकमेण रवाभिधानं न्यायम्‌ । wet तु एथग्ाणपधानाभ्या दितौयावद्‌ विधौयते विसीधाभावादुभाभ्यां प्राप्ता शिरृक्षरणाद्‌ ya- कमपि विकश्प्यते | घर्मा दिप्िष्यते। किया कालयोगोतः प्राग्योगो erate ॥" “अतत्तेः watratatet बथेरकमकः। शस्य कमणि भावे च निमि- सवाय करयतदति च ।” रतेन “सक्तेमाघमघाभिधानि यमुना गकौघ- ययेति भरो प्रयोगो व्याख्यातः | ननकार खप्रमिति वा । दहाकथितं कम्रेधतावदच्तु मास्तु पूवंखजदयं तदिषय स्याप्यकथितलात्‌ | स्म्‌ | नटस्य इटणेतौयत्र माभूदिति दुद्ादिपषि TUT Kiel तच्छं क्रियमाे ओदनं पचति | ढचमूशार्य॑पखपतौ दन aifefa पूवेमपि भोगरदयमारभ्यत इति । € ९8 ACTA IAS: | (afeafqomaarnweenataa- (ख.र।पा.४। eT) काशामणि ait स णो ।१।-७।५२।) गतिबदिप्रत्यवसानाधेशब्दकमोकमं काणामणि कत्ता स UH | २। 8 | ५९ ॥ भनु हृजरिमल्ात्‌ कमेकारकस्येव ग्रइणमुचितमत श्राह © RASTA कमशब्देनेति ॥ (कै) गमु WG गुरलाच्क्रियाल कथमत श्राह इयत्यादय इति ॥ (भा) गतिबुदधिप्र्यवसाना॑श्न्दकर्माकमंकाणामयि कता स र ।१।७।५२। ्रब्दकमति कथमिदं fart wet येषां तियेत्याहोलखिच्डब्दो । मतिबुदधिप्र्वसानार्थश्नब्दकर्माकमंकाणामणि कर्ता सणे।९।४। ५२॥ कथमिति। भा। कमश्रब्देन afaq क्रिया aed) यथा “कतरि कमश्यतिषारइति । केचित्त साधनं कमे यथा वेः श्ब्दकमंय इति । मतिबुदधिप्र्वसागार्ध॑शब्दकर्माकमंकाशामणि wat स बौ ।१।४।५२। TATU शब्दकमेकायामकमकाणां Wat चः कतां स णौ wa स्यात्‌। गतिबुदिप्र्थवसागा््व््‌ र्माकमं काणामणि wat स णौ ।१।४।५२॥ (अमयति मायवक्षं यामभितिः। waa ग्रामस्य wae थावता कीरो. श्ितवमं कम्यते । भ च संप्रति माशवक्षः कर्तां ऽनेन कमंसंश्चकत्वात्‌। तज थथा Hea Tye वस्तुतो भश्षखेनेपखिततमानामपि माषा महभाष्यप्रदोपोश्थोतः। ९९१ (GUL ४। धा. ९) (गतिबुदिप् बदसानार्चद्न्दकर्माकमे- काणामणि ककती स गौ ।१।४।५९॥) कमणो भावादिति । (भ) कमणः सत्वा दित्यथः ॥ अकमकत्वाद्पौति। (3) थो नातः कमबंश्नाप्रसङ्गस्तस्याणयं निषेध cat) we वदनि। ञ्‌ स्पर्धायां weg चेत्यभियक्ैः गरन्दशष्देन 85 धाल्यधं मिदेँप्रा्तद यकश्न्द श्ष्दात्‌ wie इयतेरिवाण्डेव quife- कमयोग इति शब्द्क्रियाणामिति चेद्‌ इयत्यादौनां प्रतिषेध (भ) दूति भाथसामश्चखयेऽन्याङ्‌्गरम्दायत्तेरकरमेकलप्रयकतपराति निषे मानाभावे चिगधोऽयं केयट इति ॥ येषां कमति। कख्ाध विग्रेषः | शब्द कमं निदधे प्रन्दक्रियाणामितिः चेद्‌ wanda प्रतिषेधः। क । श्ब्दकम निदे रब्दक्रियाणामिति चेदु ततश्चोभयथा श्ववहारदशगात्‌ संशयानः एष्छति । waaretatfate | भा । इयद्नादयो धातवः साध्यमागावख्यं क्रियारूपं श्ब्दमभिदधतौति ए्ष्दकमेत्वाद ति प्रसङ्के सति प्रतिषेधो fata: | श्रयति देवदत्त इति । भा । निषम मिदम्‌ | शिभयनाप्यमानस्य afe भवति ate गद्यथादौगामेषेति । तेन पाचषति देवदत्तो यश्चदततेने my प्रयोज्य पवेप्रशत्तकटसंश्वाया एव निरपवादल्वेनावश्यानासतौया सिद्धति | आद च । wader ग भवति तत्वस्य Bat | अश्वस्य Sastry | तददज्रापि भ UTE | मा Agee माणवकः कता । MTR: प्र्षे कला भवति । तदागोमेव च य्ामस्याभिसम्न्धः TNE गमने tat eng मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः। (गतिहुल्डिप्रयवन्तानार्थश्ब्दकर्माकर्म- (अ, ६। पा. ४।अा. १) क्राणामणि wit स गौ ।१।४।५२) न नरानमाचेति | क) भ्ञानखामान्यवचना Va Faia wR म तु तदिग्रष- वचना इति भावः॥ शब्द्‌ विषयामेवेति | (क) ओभेद्धियजश्चानरूपा मित्यर्थः । एवं च ्षानविग्रषार्थतेन ष बुद्ध्ययेलास्िद्धिरिति भावः ॥ बुट्ध्यथेत्वादिति | ) श्ानसामान्यथवमाच्रित्य बद्ध्यथेल्ादपि सिध्यतौत्यभिमानः। watt पतिषेधो amar | के पगङयत्यादयः | इयति कन्दति शरन्दा- यते। श्रयति देवदत्तः। श्राययति देवदत्तेन | कन्दति देवदत्तः | mate (ऋपिः ee क | = Ts ee _ ए. ष भि UMN कमेणो भावादकमकलवं ज्ञयतेनेश्ङ्गनौयम्‌ | शब्दायते इति | भा । ब्द करोतौति “Wt fe we) MEMES कम॑गोऽन्तभावाव्‌ कर्मान्तरायोगाश्चाकम कत्वादपि Rade Tae: | प्टणोत्यादौनामिति। a NY ‘“qafmarat खातम्बगात्प्रेषणे कमेताङ्तः | मियमात्वमं संज्ञायाः खधर्मेणाभिधौयतदति"” ॥ याम" गच्छेति | अतो यस्यामवश्यायां यामस्य wart भ तस्थां माणवकद्य wat यस्यां च UM, माणवकस्य कर्मत्वं म तस्यां ग्रामस्य ern पूवेपडत्तलवाद्‌ aerate तु नेवं संभवति । (यापयतौति' | a प्रापणे sare प्राया गतिलेच्यत इति यातिर्गद्यधैः । नौवबद्योरिति' | बन्येतयोगपिषलं प्राप्णमर्थो ग गतिः भग fafgarey’ (१।१।१५४ हन्न Y भाष्यं ग बहिर इति सद्यम्‌ । Guaranty अविः प्रतौयतद्रवि मह भाष्यप्रदोपोद्श्योतः। ९१७ (अ.९। पा.१। घा. ६) (गतिबुद्धप्रवसागा्ैगब्दक्माकिमै- काणामणि wet स णौ।१। ४।५९।) चिन्यमेतदिति क) feral तु यटा जनाद्यादिनां शष्दविषये saat afrecraut aul कर्मवमिषटं ग ₹ तद yuna fafy- जगषामान्या्यलाभावात्‌। एवमेबेदुशे ऽनुपरंस्यानं क्रियते । श्रत एव यदा रूपादि विषयकचाचुषश्चाने fied भ भवति । यथा विजानातिरूपतकंः कीर्षापणं विज्नापयतिर्पतकेफतिभावाश्य दति ॥ ga sem fe | () लाडनपूर्वक्े awa जस्पेटेत्तेरिति भावः ॥ एतेनाकमला- शिदिरिव्ययपासम्‌ i नक्षद ॥ सि ne [~ 1 —ae ee rare Rs a geome Gl Es EE oie [1 =e es ee eee — । [रि ES aE देवदत्तेन | शब्दायते देवदत्तः | श्ब्दाययति देवदत्तेन | ्टणोयादोगामुप- Kerr क्रियात्वात्‌ | वा । षटणो ्ादौनां चोपसंस्थानं TIT | के एन भा। ग्रब्दो पलनिरूपेऽचे' वर्तमानाः wate: शब्दक्रिया भं भवन्ति ०५ > + रब्दसाधनकमायस्तु तद्विषयत्वेन प्रयोगात्‌ | ग चेषा बुद्ाथलम्‌ | षटं - meat fe न क्लानमावावचनाः। बुद्धौ तु जानारुपषभत Kae भमि कयि कनके । गीर | एनी र म्ण व [ — eer [रि os Te oe ewes a —— — कैः सधम eatazed | गमयति माणवकं यामं MARA TRAM तदलुकूलब्यापाराश्चय दयैः । नोवद्योः प्रतिषेधो क्तः । यद्यप्येतयो मल्ला प्रतिषेध se: | "वहेरनियनतकस्येति?। वा । वश्ामौति चोपर्ेपः वाहयति बलोवदःन्यवानिद्यधायौ वलोवदाः KAT खन्ते तु. नियन्ता सारधिः कता तश्र परतिषेधप्रतिषेधादिधिरेव भवति । बुध्यध्रहखेन शागमाचवाचिगामेव प्रयग तु तदिद्ेषवाचिनां सरचादोगामिनराहुः। exc मह भाग्यप्रदोपोष््योतः। (गतिबुदधिप्र्चवसानार्च॑श्ब्दकर्माकम- (ख, ६। पा. ४। सा. १) काशामयि wit a at} । 8 । ५२) सवेष हशेरिति। (3) ज्ञानसामागया्चकलादिति भावः ॥ मनु पण्वार्ञानाशो दम दतिदगंनाद्‌ दृशेश्नांनखामान्याथेकलाद्‌ gee सिद्धिरत wie चक्षुरिति ॥ क) हशेरिति। क) WMATA ATA इति Ma: | AGIAN TY तु वचनमा- वष्ठकमेवेति बोध्यम्‌ । इदमेव wef न्चानसामान्ययेकानां तच । ग्रहणमिति i wuts: | wate विभानाद्युपकलभते | watfe Pace | श्रावयति देवदत्तम्‌ | famnfa देवदन्तः। विश्चापयति देवदत्तम्‌ | seed देवदत्तः | A TELLIER ES I TT Aa SS I SG Ig SET SA TPP FE SEL AT थप्यपलयिमाज्रवचनो तथापि प्रयोगकव्यापारयिवश्लायां प्रकरणादि. वश्चाद्यदा श्॒ब्दविषयाभेवो पलब्धिं प्र्ाययतल्तदा साधनकमंग्रहणे सिष्टति ` न तु करियायहय render क्त्यम्‌ । रवं तु carder gaara भ तु गतिक्तथापि षिदेषणतया गतिरपि वाद्थकोटिनिषिद् व्येतावश्माजरेय with मल्वा प्रतिषेध उक्तः नाययति arwafa वा भारं देव- दकेन | वहेरमियगुकरैकस्ेव प्रतिषेधः 9 fare कस्य प्रमोष्यः कमेति इतधिपि तथेबोदाहतम्‌ | enfearetfefa’ | वा । अपर आह सर्वभेव प्र्वसानकायमदेत्न भवति मावश्यमियभेव कम्मं संसति “जिगरयचशना- भ्ये! (वा) ति पदमपि ग भवति । ददभेकमिष्यते (क्ोधिकरणे च रोय गतिप्र्वसानार्थेभ्य' इदमेषां जग्धमिति | 'भच्चेरितिः । वा । गल्नाचादिष प्राये हेतुमखिचच रव संभवाद्‌ हेतुमखिचो विधिरिति प्रतिषेधोपि AWAIT Ara: | ERE (qt 1 at 81 ST. ६) (मतिबुदिप्र्यवसाना ध दकषर्माकम- काणामणि कमा स णो, १।४।६१।) TOM भाष्ये fa (@) aq ततेव निङूपितमते एव “न वेति" (१।१।४४) सूज दक्र रित्यश्योभयच विभाषाल्सुक्ता sre हरति भारं ३वद्को हारयति भार देवदश्तमिति mame sare: । fagat इर- तिर्मय्ं इति च केयटः। एवं च वहेः प्रतिषेधो Arad: | तथापौति। के) एवं च निथन्तकदेकवहेरपसंल्यानं काय्येमिति तात्पमम्‌ | aay AVI प्रापएमथं दति गत्यथेकलमस्टेवं प्रापयते Ug प्रापएमेव वदिवदथं इति न स गत्यथ इति बोध्यम्‌ ॥ भाय उपलम्भयति देवदत्तम्‌ | fa एनः कारण न सिद्ध्यति | अथब्द्‌ क्रियात्वात्‌ | पतु तद रन्दो येषां कमति | शब्दकर्मण इति चेव्नल्यतिप्रशतौ नाश्ुप- "णी सध्यतोति चिन्त्यमेतत्‌ । जल्यतिप्रष्टतौनामिति। भा। जल्पद्यादधः एष्दनक्रियायां वर्तन्त इति क्ियाग्र हे सिध्यति न तु साधनकमग्रष्टमे | भं बर्पतौव्यादौ meaner । gt सरव्॑ेति। wi यदि ae eS पो | +, "णीय = ॥ अ [गीं जात निक वक किणि [मीशं mafafa फलितोऽधैः । वदन्ति aren वाहयति aera रथिनं इतः | 1 प्रापण इत्यत तु गतिरेव प्रापयश्रन्दाधैः॥ याति गच्छतो येका च॑प्रतोतेः। ब कालं पाचयतीन्ादे प्रयोज्यस्य कमता बोध्या | बुध्यथग्रहणन ज्ञाब- शिरस ®--------- न क कानन [1 1 श [ 1 meter aa इति च्रुरादिणिनन्तोऽप्य्यन्त Tafa भक्तेः ath: भ्तेयति - बल्लोददोन्‌ wafata’ | emai यवानां वच्छमाणनृूं हिसा विति वस्यामवद्यायां केश्विबेतन्य श्यिपममात्‌ । खा मिनो बा fear Ni cy gamer ज्चिक्रिया wea वचा ‘wate कमश्चति- 117 ९६० AW TATA TTA: | (afagtgomananinenatad- (ख,९।पा.४। eT, ३) कायामणि wet स णौ १।४।१५२]) इद्मेकमिष्यते इति (भा) एवं च सवेमेवेत्यसङ्गतं परखेपदकभतयोः प्रतिषेधो ane इत्यथः ॥ सारथिरिति। ॐ) पश्परेरक CI ॥ अन्यथा रथप्ररक एव॒ सारयिग्रष्टश afegaa भाग्योदाहरणासङ्गतेरिति बोध्यम्‌ ॥ मनु भकयतो- नित्यष्कलेनाशौ कजेभावादाह कणि कतेति । ॐ) शावित्य्च स्वंगल्धर्थादिण्यो हेतुमखिच एव संभवेन तदैव ay दति wa | we: प्रत्यवधानाथेलाप्मात्जिः । वातिके प्रतिषेध संख्यानम्‌ | वा । श्रब्दकमेय इति चेष्नल्पतिप्रग्टतेे गाप संख्यानं क तव्यम्‌ | षे पम्णेल्यतिप्रम्टतथः। safe विलपति आभाषते । असर्पति देद्‌+ जियाय्रहयमयसाधनग्रहयमयोभयगव्याश्चयगं सवच sae प्राप्नोतीति wre | प्रश्तिरूपतक दति । भा । wen प्रणिधानदारक उपलम्भे बदा वृश्िवतते तदेतदक्गव्यम्‌ । अन्य तु ब्धा धैतवात्‌ सिध्यति | तश्र साधनः सामान्यवाचिन णव उद्यन्ते न तु तदि्धेषवाधिनः Hema | त एव Byres करिष्यते । .बोधयति माणवकं धर्मम्‌ । Ware gre (१।३। ९8) इति । क्षित्‌ साधगकम्मं "वेः एव्द्कमेश दति । EF दब्दक्रियाणामिति चेत्‌ werent प्रतिषेधः। श्रयति ot देवदत ज्रापयति पुं देवदत्तेन । कन्दति एषं देवदत्तः । कन्दयति UF देव eae | शब्दायते देवद षः | श्ब्दययते देवदतेन | अकर्म॑कल्वादथाच प्रसङ्गः । TH मह भाशप्रदौपोद्द्योतः। €११ (ख.९।प्र.४। अआ. दे) (गतिबुदिप्र्वसगा्ैष््दकार्मा इमे- काणामणि कत्त स गौ।१।१।५२।) दति aie: | पिण्द्या प्राणाद्‌ दाहरणे भेरदिंसायत्वम्‌ ॥ नमु यवानामथचेतनल्ा त्त दिषयस्यापि कथं aaa श्राह छेषस्थानामिति । क) दूदमुपलचएं बौजाव्ामामपि भक्षणे रिंसासत्वात्‌ | हिसाङ्ग इति । ै) ददसुभयसाधारणं तजा यवान्‌ हिंसन्‌ meal: | दितोये तु परामित्यध्याशार्वम्‌ । परान्‌ feeq सर्वान्‌ भकयतौत्यधेः । THAT UM भायखरसादित्याङः | ७दाररणएकलायां भ. यकौ तिबड्ुवचनपाठे तत्छामिन इति we: ॥ am | शल्ययति देवदन्नम्‌ | विक्षापरयति Qaze: | विलापयति arn | anima tare: | Greate देवदत्तम्‌। ZR सवच । वा । TT: सव- कर्मग्रहणमि चेष प्त Glas | करियाग्रहे कमग्रहणान्धकप्रसङ्गात्‌ | गतिवदधब्दपत्यवसानाधाकमकायामिदयेदव सिडलवात्‌। पएचादिकमेलव नरपतिप्रमरतौनामुपसंख्धागं कत्येव । प्रलोकादिशम्दविशेषकमकत्वे तु भक्तयम्‌ | भोजयति आश्रयति माणवकमोदनम्‌ | आदिखाद्योः प्रतिषेधो THT | खादयति खादयद्यत्रं seat | भक्तेरडिंसाधैस्य प्रतिषेधो ames: pee I es [मीं - (गीरिति LY rE ST श्तणकस्य कर्म्म ATS HATTA IT | TET rea पसह्यागम्‌'” Ruefnwerg watts शोकं देवदत्तः | श्रावयति श्लोक देवदत्तम्‌ । ग च Tiers fats: | चेत्यादयो fe चागनाचवचना Gaur | असतु तहि Tweet यहडम्‌। “mame . इति चेत्‌ भस्पतिप्रतोनानुष- ERR महाभाव्यप्रदोपद्द्योतः | (शतिबुजिप्र्वसामार्॑ग्ब्दकर्मा क्म (ख.९। प्रा, ४। आ. ३) कागामि Hat a णो।१।७।५२।) तुल्यत्वादति । (ॐ) वा शब्दाय ॥ MURAKAMI कमि लो म खादत श्राह सखाश्रयमिति। ष) TRAY कमेमाच्रद्य ग्रहणादिति भावः । श्रकरमेतेल्् निषेध्यकोटौ लन्तरङ्गद्र्यकर्मणए एव ग्रहणमिति ada ॥ ण्यन्त इति । (के) इइ MG इत्ययंस्तरेवाह | | sata ॥ क) ble | iy Saas ee ee Ee, ie aR Sgt. == — => ~क चोपसस्थानं कतव्यम्‌ | wofseqaa: कार्षापिगं दर्प्रंयतिरूपरतवं काषां पणम्‌ | चादिखादिनौवद्धनां प्रतिषेधः | at) ्यादिखादिनौ वद्नं =" ` "~~~ णा णण्दकमत्वात्‌ fate | दृ्ेवंध्यर्थत्वादेव ग्रहं सिध्यति । च्वादिखादौति। भा । रादिलाद्योः प्र्वसानार्थतात्‌ ofr) गौवद्योग र्थत्वात्‌ । यद्यपि । न गतिदहिसायेभ्य इव्यच न वदहिगदयर्थं coat भाष्ये । तथापि बहेरनियन्त तुम खिभन्ते विभिरिवि प्रतिषेधोऽप्यणावित्यं स्निधानात्तदिषय्ः। तेव चरादिप्किनन्तेऽपि waza पात्तिसत्बान्मतिमेघ उपसद्यः | waa बटुना | अदं साथेस्येति किम्‌ | भस्तयन्ति attach: सस्यम्‌ । aerate ` संखधानम्‌ ` (वा)। जल्पति पच , देवदत्तः। जल्पयति प्नं देवदत्तम्‌ । fanaa ot trem | पिवापथति पुषं देवदत्तम्‌ | श्य।भा गति qe रेबरः। व्ाभाषवति पथं देवदतम्‌ । gi सच | waft कियायषटकमधापि साधनयहशमचाप्यभय aye सवथा दृ गरेशपससख्यानम्‌ | qyatirens® काषिापवम्‌ । द्र॑थतिशूपतक्रं numa) यदा ad afc we मह भाष्यप्दौपोष्योतः । ERR (gL tut ot रा. द) (गतिबुद्धिप्रलवलागाचशब्दश्मा्रमं- करार।मणि करना eatin ot we) कमोविवक्षायामिति । के तदविवा हि दधा तदन्वधयोग्यधाल्ंत्यागात्‌ शेव afaad तच कर्मवेनावथविव्ाय। सव मितेनाशयशय विवध्ा- दति कार्थाणि लादयः | अादविषौनं तु शः क्मणोश्यारिश्राच्ये। एं ana anal कंटभित्यत्न कलाविबचितकमेतया भावे धनस्य कक्ैकमेणोरितिभाखादौ Wea | THATS च (र) द्यादि तदुप्पादनमथतुचितं कर्मपंजाया श्रथेषज्ञाविनार्था- नामेवान्यपदाथेलस्वौ चि्यार्‌ श्रथद्यापि खतो मास्ति मेद इति nee यानमनु भय 1 1 अििकिनगयेगकाोिभाननयकानाकेनियि्कयदान्डण्काण्डयाण्याायायण्नययिाककनन्णयनगिण्डोकायानिकणन्कदकयू प्रतिषेधो ama | afa देवदत्तः आदयति देवदत्तेम। अपर any) सवमेव प्रलवशागकायमदेषं HFA Ca aM परस्मप्रदमपि। AMAA ` कटक्षसयेद्यभिधानाय वहेसपत्तेपः। प्ररस्तेपदमिति। भा। निगरणचल- वाप्वखेति प्रानम्‌! बहेरिति निबन्ता सारथिः । भक्तोरिति। भा । अविवतेति हेतुमण्विशो निबेधरावुरारि्छन्तोऽप्यखन्त etfs utr They सस्यम्‌ । चोस्यानां यवानां भच्चमाणानां हंसाद्या तस्या- मवद्षावान्तेषां देतनावाभपममात्‌। We THAT BT ee wile: भ॒ few “कतरि कमेविद्धार ' (१। १।१४) दशेव TUT शानि ते तरेतदक्षशं अनमाचवचगाये तु Cente सिद्धं पदेवमुभवोग पि पर्वों भां mat: वशो निरडावि। towne चे qeafeer च्रमलाधनवना ब वागविवादणिदबुशाः Vela) “दअधोतहवाहि'। ‘warradtfa’ । श्ोटनीवां site aqua € १४ महाभाष्यप्रदो पोदद्योतः। (गतिबुखिप्र्वसानार्चग्ब्दकर्मा कम- (SRI 81 eR) क।शामणि wit स at ।१।४।५२।) दश्नमणसङ्गतमेव धादरनां नामाधेवा्छेदापत्तेः। तस्मादयम्ः। किमकमेक शब्दे कमेपदस्य TATA ललणया न विद्यते कभेसंन्नाप्रयोजकोऽयोां येषां धादनामित्यथं उत कर्मरडिता्धप्रति- पाटकानामित्यथेः ॥ लचणोभयन ASM नाद्य इत्याह wa न च केचिदिति । (भ तया च॒ कर्मसंज्ञा प्रयोजकायेरहितानामित्यथं wat तदधे सम्भवेनाकमंकाणमित्यस्योदाहरएसम्भव इत्यथः। wey sfaafaa-. कमेतयोदादरणसम्मवो वच्यः। भ च कालस्य करियामात्रेण- काञ्चिततया तद विवच्ाऽसम्भवः। श्राख्याताचंकालेनैव तदाकाङ्का WUT बाद्मकालकमेणो ऽविवच्ासम्मवात्‌ | एवं च सति गल्यादि- क्षोऽधिकरणे च भ्रौव्थगतिप्यवसानायभ्यः। ददमेषां भग्धम्‌ । खादि। खादति देवदत्तः | खादयति देवदत्तेन | गौ । नयति देवदत्तः | नययति देव weatea यवानिति atl arena प्रसेष्टाद्यवश्ायां यवानां भक्षणाडिंसा भवति । तदवस्ायां कचिचेतन्यस्याभ्युपगमात्‌ | परकौय- यवभच्चणे वा परो हिंसितो भवति | fears waass भचिवतंते। mame: क्रियापरः। गतिबुदधिप्र्वसानग्व्दायति ame sae AMI एथगुपादानात्‌ अध्यापयति पाठयति. माणवकं वेदम्‌ | “अतिक (o1 glad) सादिन ge) frames चाधनकमेणो ad कमेयहकादन्यथा गतिबुदधिशब्दप्र्यवसाना्धाकर्मकाखामिन्ेव fee | TTR -तूपलंस्थानं aaa! खन्धसत्वाह । serfs देवदत्त Kf quate atures: | ठंवमन्यत्ापि। वचर बुदयर्धत्वादेव सिडम्‌ | यद्यप्यन्धा मद भाष्यप्रदीपोद्योतः । ery (G19 81 GT. ३) (गतिबुदिप्र्वसाना्॑ग्रब्दकर्माकम- काशामणि कभा स णौ।१।४।५२।) दते तुद्यजातोयापेचतया नियमस्य सकर्मक विषयतया ऽकर्म॑क- विषये “कुरौष्ििततममि"त्यनेन तद्पपन्तावकमेकगणं शथे णात्‌ । Taare मनसि निधायाह त रवम्‌ इत्यादि | (भ) एतच सामान्यापेकं WI wea Anes दृणथे- पहणएमिति । w चिदित्येतर्‌ व्याचष्टे । द्रव्य र्व कमणि सतौति। $) anae प्रतियोगिनि शतौति गेषः। एवं च कालाधतिरिक- क्मप्रतिथो गिकाभाववन्त LAU: | तादृश्रा्च सवथा द्रयकमाभाव- am: werent ऽविवधितकमेणसत्युभयेऽपि प्रयोगातुसारिलाख द सेन। वहै रनियन्तकटेकस्य | वा। वहेरनियन्तकटं Te ति वक्तम्‌ | वदति we देवदत्तः। वाहयति भार देवदत्तन । अनियन्तकटेकसेति किमर्थम्‌ | कालक्मणामिति। at) कालग्रहेन साहचयात्‌ पुवं रुहनिदिषटवा- द्रवाध्वदे्रागामपि ग्रहणम्‌ । वच्यमाणन्यायस्य तुल्यलाद्‌ वा। fay विति। भा । तेन मासमाश्यते देवदत्तनेद्यादावकर्मकेभ्यो भावे विधौ यमाना नल्यतिप्रभ्तीनासुपरसंस्थागम्‌ ॥ जस्यति विलापयति अभावयति एष देवदत्तः । दुरखोपसंस्थागम्‌ | द्यति इरि भक्तान्‌ । यपि दृ बुद्धिरन्या बोधा उपसशंमौभूतापि तावहूडधिरण्तोति बुदा्थवमस्छेव उप- रण्लेनोभूसोऽपि च गब्यादिस्थौ पद्यते ऽन्यचा गमयतोबादौनामगलध- लारेवाप्रसक्कादणिग्रइणमनर्थ॑कं स्यादिति | अस्तु चेवनविषये रवमचेतन- दिषये कषषम्‌। यतिविचिष्णर्पति तमन्धो जश्पयति मश्च प्रगोधनाप्यि | ॐ | ABUTS । (मलिबुजिप्र्वसागा् शब्दकर्मा कमे (अ. ९। पा. ४।आ.३) wrarafa कमात at | C181 ¥R i} farerer: | यवादिष्यविव्या aradaafirarmareaife | ज चैवमपि qweritera शकर्मकविषयनियमेन जिद्धावकमकायह व्यथे waaay कालादिकमेकाशमपि शरणेन तदिषयानयम- warrant मासमासयति देवदन्तमिक्छशिद्यापन्तेः । प्रतियोगि- खमथेककमेपस्न तु न Haat ग्रदएमेतश्छामर्थथादिति न शषः ॥ agat भागे कचिद्‌ (भा) aS कालारोनां कमेलप्रयोगकव्या्या दिरदितेऽयं दद्यः । केयटोकव्याख्यायां डि काञ्लभावाष्बभिरिति पू व्रतीचानिर्दग्रात्‌ केगविदित्येव वदेत्‌। एवं च तदवखायामकनंकलेनाकमकन- बन्ति बलोवदां vary! वाहयति बलो वर्दान्यवान्‌। watch arte वा। भ्तोरहिंसा्ैस्येति वक्तष्यम्‌। भद्चयति पिण्डौन्‌ देवदन्तः। भक्तयति पिखौन्‌ शादयः सिधा भवन्ति| खाणरयं weney कमेतवम्‌ | तेन मास द्यते देवदततनेष्यादो कर्मण्यपि भवन्ति। न च केचिदिति भा। ननु क्रिया- मा्विवच्चायां कालादौनामविवद्ितत्वात्‌ तेरप्यकर्मङलं भवगयेव । TU श्रा गसानान्यषरस्त्वे बुद्ध्चैत्लादेव fas तथापि wafatarqatat न बिष्युतोद्युपस ख्यानमारब्यम्‌ । भावयति gta देवदन्नमिति तु w= 'अकमेकाखामिति'। कालभावाभ्वगन्तद्ये शतिर हृकामरडितानामिव्रध।- SH प्रादयः अन्यधा मासमाल्ते Tae: | मासमासयति देवदन्तम्‌। गोदो इमा- wate | करोघ्रमासयति । कुख्मासयतोद्च ब सात्‌ क लादिकमया सकर कलात्‌ | वं “कः कमि चे" ( १।9।९६) meray य्ाक्कग्रयं तत महाभाव्यप्रदोपोदु्योतः। ERO | (@. 1 TT ४। घा, ६) ( गतिबुदिप्र्वसागार्ध्ग्दक्माकभे- काणामणि wet स शौ । १।४।५९॥ यवशरो धादरनामकमंकपदघ्रामथ्या्च तदवखायां कर्मरता द्यन्ते इति बोध्यम्‌ ॥ भाषे न चैतेनेति। (भ) कालादिनेत्यथेः ॥ agTeB सम्भवेति। क) कालादौमां त्‌ अभिचारो नाख्यक्रोत्या यापनादिरूपधालधे वेके खां सकमेकाणमपि दन्तेलेषामपि त्यन्भवादिति भावः | रयं भावः। कालादेरपि प्रतियोगिद्धतकमेपदेन कमेग्रहणो ऽकमेको धातुरशम्भवौति समर््ाद्रव्यकमेण एव प्रतियो गिलेन ग्रहणमिति॥ ननु तदविवल्ायां तत्चम्भव इत्यत श्रा देवदत्तेन | खषंसार्धस्येति किमर्थम्‌ | भक्तयन्ति यवाम्बलोवर्दाः। भच्यति \ बलोवदान्‌ यवान्‌ | अकमंकग्र्टे AAMT STA | वा । अकमक oe । ¡ , ee eer | शेते देवदत्तो न gem इति । अवाः | अ्न्ताविद्यमागकमाो धातवो- ऽकमंकयष्ेन द्यन्ते म ॒तविवक्तितकमोणः। अन्यथा पचादोनामपि कमोविदक्तायामकम॑कल्वनिवन्धनानि कायाणि भवेयुः। RARE पिक वमेलार्सि्धम्‌ | शब्दङ्रियाणामिति sent तु शटणोतेरपं स्थेय सात्‌ । श्रयतिक्रन्ददोख प्रतिषेधं eq! श्राययति बन्दयति वा देव- WIT Kean मासमासयति TATA भावे लादयः faa भवन्ति| sag सिद्धं तु कालकर्मणामकर्मकवदचनादिति। कालग्रहणसुपलक्तं . वत्रणाढाश्चयमपि भवति मास आस्यते देवदत्ते सासकमणि शो भवति | स तद्कषम॑वचमाद्‌ भावे वक्ष्यो न वक्षथो ऽकमेकरादामिलण्यते ग च 118 equ AV भाद्यप्रदोपोद्द्योतः। ( गतिबुदिप्र्वसानार्थशव्यकर्माकमे- (GRU ४। घा. १) काणाभणि wet स णौ | १।४।५२।) वस्तुखित्येति । ॐ) धातुरेवान्यपदाथं इति भावः ॥ agat ग्ाघ्यादिविवचाष्वे- ऽयकमेकलोपपन्तिदंष्टते । sate | (भ भायेणो पन्ति सपैव । न चैतेनेत्यादिना wae यभिशरा- भाव उच्यते पूरवसाद्वेदयेत्पादनायान्तर क्गलतात्पयेकतया योजवति। अकमकेति ॥ क) पव क्रियाया इति । र) तदुेगरेनेव क्रियाप्रटृत्तेरिति भावः ॥ Ey ate ~~~ 0 ति । | जिन pe A पयो कक TT ee ग्रहणे कालकर्मणामुपसंखयानं कतब्यम्‌। मासमाल्ते Vaca: | मासमासयति देवदत्तम्‌ | मासं ta देवदत्तः मासं शापयति देवदत्तम्‌ । सिद तु We [त i च uaatsaueMareniaad न it | eda fe कमाविवक्ताया- मर्धस्याक्मंकव्यपदेशः स्यात्‌ । धातुष्वाशौ यमाणेष॒कषिदपि कमसंबनध- द॑नेग सारू्यात्त waa इति तत्वपद्ययविषया नाकर्मतेन पदि छन्त | RR AG Shee a NET दत्तेन । दृेस्तूभयथाप्यपसंस्येयं स्यात्‌ । शब्दायतेश्छोभयथा प्रति पेध्यम्‌ | का्मकतवादपि हाच प्रसंगः। wee कर्मणो ऽन्तभाँ वात्‌ कर्मान्तर" योगाच ग्रब्दाययति देवदत्तेन । कर्मकरणेन तु येषां कालादिभिष्न कालादिभिः केचिदकम काः कालादिभिरप्यकमंकायदातेन fant ae यथा RY देवदत्तो ग सुखकते ule! नाप्यविवक्तिवकर्माणोऽकम का कि तर्च ये ऽचन्ताषिद्यमानकर्माणो धातवो ऽकम॑काः माधः । यस्य धातोः खरूपावधिकमकम॑कत्वं नच कालादिकर्म खरूपाधिकमकम्भकत महभाश्यप्ररोपोद्द्योवः। ९३९ (चख.९।१ा.४। घा. द) ( गतिबुदिप्र्यवसामार्च्रन्दकर्माकम- क्षाणामि कर्ता स णौ । १।४।५२॥) "्क्तिप्रमाणेति। (3) FINA WTS: सकाशात्‌ क्रिया सकालयोगः प्रवनतेते दर्यः | तन्न WHAT वसन्तादिकालयोगः प्ठवजव्मादेः प्रमाणए- AME यथा दौष्क दिचवेणस्य दण्डादिकालयोगः TAN यथा नानाद्रव्यकमेकपाकसय सकमेकपदे तु कालादेः क्मसंना- विधानषामथथात्‌ कालादिकमंणोऽपि ग्रहणम्‌ । श्रत Varad मास ति कर्मणि शः सिध्यति। श्रवेतत्‌सूचस्थाकमकपदविकमकपरे कालादिकर्मणोऽयहणे तात्प्ग्रादकाभावादिति तत्वम्‌ । “a = Ee, ९ “श्रक्ठिप्रमाेति" sarod “afa fea” इयन्तं नात्ति क पुरतके ॥ © € कमेणामक्मकवदचनात्‌ | वा । सिङधमेतव्‌ | कथम्‌ | कालक्षमका अकमक- बद्वन्तौति वक्तयम्‌ | तत्तहि वक्तव्यम्‌ | न वक्तयम्‌ | अक मक्ाणामिच्यश्यत | O° Ree अधासु कारकादिभमेदाट्धि्रा रुषेषन्ये सकमका अन्य एवाकमक्षा दति साद्‌ परेशः | areata खतो ate भद इति दशरन तदाथष्व- यन्यपदायेज्दोषः। क्वचिदिति | भा । इवय खव कमि STAT इवर्थः | = eee, क प १ ब [~ es रररे ele ai Sy = कमे ब सम्भवति ते एष्यन्ते। न लविवक्ितक्षमां णोऽपि। तेन मासमासब- वि देवद्मित्नादौ कम॑ सिम्‌ | देवदत्तेन पा्यतोलयादौ च न भवति । गधाकमेकेति qasaaq | अत रवाविवक्ठितकमकेभ्यः पचिददातिपरषट- नि कलयापि सन्भवतौति सामरणात्तद्यतिरिक्ेन wat ऽकम्मकतवं विश्रा- यते। किमथ एगरिदसु्यते | यावता लब्यापारे खतन््रस्यापि प्रयोश्चस्य पपोभकष्यापारे विवक्तिते तेन प्रधानभूतेनाप्यमागलाद्‌ TACHA wena करत dat बाधित्वा कम्मसंच्ना भविष्यतोति | रवं ate € 8° महा भाव्यप्दो पोर्ध्ोतः । ( गतिबुखिप्रथवसानार्थश्रन्दकर्मांकमे- (.१।पा.४।या 2) कायामणि क्षास णौः।₹२।४।५२।) शेतत्कार्मेति" wan द्रश्यकर्मणो afr एव TRA न लनत- रङ्वमिति fama । वष्ठतो दितौयपशोक्रमेवाये भश्चनरेणार sata | (भा) न श्‌ तेनेत्यादेः कञ्चिदणकमेक एतेन कमेणां रहितो नेत्य- न सकमेकाणमेतत्कर्माभावादेषामपि areata कविर्‌ aaa ae पुनः कथनम्‌ एवं चाव्मकपदेभ व्यमिचारिद्रव्यकर्मेरहितानामित्यथबो धनं मासादिकम waa कलमित्येतत्पकेऽचः। म॒ वेतद्राथवलेनात्यन्ता विद्यमानकमेकाण- Bare ग्रहणमिति वक्षे युक्षम्‌ । “कालाध्वनोः” इति सचे “लः कि „+ भं च केन्वित्वालभावाध्वमिरकमकाः त wd faves ated अकमक xfer) अथ वा येन कर्मणा सक्मकाखाकर्मकाख्च भवन्ति तेगाकमकाणम्‌। नि quai येनेति | संभवव्यमिचाराभ्यां विरे ्शविगेष्यभाषे स्च वसतु शिवा॥ sfrafeat अपि कालादयः सन्तीति ग तेः केचिदकर्मका इवर्थः सथ वेति | भा। अकमंकश्चयान्तरङब्रद्यकम निषिध्यते ग बधिरं कालादिकम | ih निनो तिभ्यः कर्तरि wt भ । GUT पक्षवान्‌ दत्तवानित्थे पक्वो दत्त ति स्थात्‌ । “शः कमंशोति"" Gt तु आअविवकितकर्म शां gaat वा Bea | सत रवाविवच्तिवक्षमणां म भाषे सादय RATT a वदती क ना ऋ eee सिदे सधारब्भो नियमाः । प्रथोणकब्थापारेणाप्यमागसछ यदि भवति अंबर्थारोनानेव matte । तेन पांचय्योदनं देवदत्तो wea Tat एवै cartier शव ated या खवसागात्‌ कवेर शतो भवतं । an $ खं चै मशभाश्यप्रदौपोङ्योतः। ९8९ (अ.१।पा.४। आ. ३) ( गतिबुदधिप्र्वशानार्थ्ष्दकर्मा कमं- . काणामणि wet wat! tie | ५२। ) कर्मणौति" एबस्याकमेकपदविषयेऽपौ दृशेव wee सत्न त्ायत्यन्ता विद्चमानकमेकाणामेव गरणापत्तौ पूर्वोकहयतपूर्गीत्यादि- भायासङ्गत्यापत्तेः। किं चात्यन्ताविद्यमानकर्मकाणामच ग्रहणमिति प्च शनाते निटत्तपषणशिचि लावयति केदारं देवदत्त इति “शेरणाविति" (१। १२।६५) उुचद्यकेयटम्रयोगे केदारख कमेलानापतन्तिरिति दिक्‌ ॥ Qa | a eee en en ग चेतनं कमणा क्िदप्यकमकः। अथवा यत्कमं भवति नं च भवति तेनाकमक्राणाम्‌ | भे चेतत्‌ कमं चिदपि ग भवति । तथाहि | पुव कियाया ब्रदयाकरमंणा ay संबन्धो भवति पात्‌ कालादिभिः परिमाणनिधारणाय | तथा चोक्तम्‌ । “श्रक्षिप्रमायसंस्थादे धमेत्‌ प्वतेते। करियाम कालयोगोऽतः प्राग्योगो xen” इति । त्रं चेदं निषमार्धमिति “अआआकडार" छत्र उक्त तत शवावधायम्‌ । “aenfa’ (९ । ₹। ee) त्थ तु tw पश्यत इति भावे लकार इति वतो इररशस्य मतभेदपरवान्न पूर्वापरविरो ध इति दिक्‌ । हुणकियायां खातन््गत्‌ Fea eat गतः | नियमात्‌ काम संशचायाः सधमणाभिधौ यते | इति । कर्षः Geared! अथ कथम्‌ । ५श्षयाचितारं ग fe देवदेवमरगिः एतां प्राहयितु धाक” इति । eam कवयः । यदा gat प्रति कि्िदुद्राहविषये परामितुं बोषप्नितु ग mead आख्येयम्‌ | वच दुष्यधैषात्‌ विद्ध | €gr मषभाष्यप्रदीपोद्द्योतः | ( इक्रोरन्धतरस्याम्‌ । ९।४।५६ | ) (ख. । पा. ४। या. ३) हवोरनतर्याम्‌ | १।४।५॥ दूत्यवोक्तमिति | क) धार्तिकषतेति शषः ॥ भाय कथं चाबात्मनेपदमिति | (भ) एतदा्निकोदाहरणएयोरित्यथः॥ श्रमिवादयतावणौ कर्म॑णो ut कटठलाभावादश्ेयतावण्णौ कमातिरिक्कममेणः सत्वादिति प्रश्नः । इको रन्यतरस्याम्‌ ॥ १।४।५१॥ इक्रो्वा वचनेऽभिवादिदृ शो राभने- पदडपरसंख्थानम्‌ । वा । शकरोर्वावचने अभिवादिकृ्योरात्मने पदउपसं स्यां a णि इुक्रोरन्यतरस्याम्‌ ॥ ९। ४ । wen उभयत्र विभाषेयमिति “नवेति WMT LI ४ ।५३॥ हा चका चेति विग्रहः डख ete वा । अगयोरणौ कर्षा णौ वा कमं सात्‌ | मवेतिविमाबादधत्रे उ- भयज्रविभाषाखिदं वातिंकह्नता पदितम्‌। तथाहि । अभ्यवदारयति माणव- WRIT १९। 9 । ४३॥ गत्यथैदयो freee | Batwa feria | wer हरतिगंतो वर्तते । इरति भारं देवदत्त इति । अभ्यवहारे वा। MTech मादवकमोदगमिति। कशोतिखायमकम्मेकः। & महामा्यप्रदरौपोद्योतः । ९8३ (अ.१। पा.?। आ. द) ( हक्रोरन्यतरस्याम्‌ । १। ४ । uel) एकस्येति | (भा) area दृशेरिव्ययंः। aut कदेकमांतिरिक्रकमाभावौ विवक्ति इति भावः॥ aaa | अभिवदति शुरं देवदश्वः। अभिवादयते गरं देवदत्तेन | अभि- धारयते Ye देवदत्तम्‌ | पश्यन्ति व्या राजानं दश्रंयते wat राना दश्यते विभाषे” (१।१।४४) ante अभिवादिदृ्ोरिति। भा। अभि. कमोदगं मावकेन वेद्य करद्यवसाना्त्वाद्मापे विकरुदंते हाराः विक्षा- ANE ~ ~ रयति SIN SIT HARTA इतरत्र BOTH विभाषेयम्‌ | अभि- वादिदृष्रोरानेपदे वेति amen ॥ अभिवादयतेरप्रापि विभाषा ) site बुद्ध्यादयधेत्वादुपसङख्यानादा GTA अभिवादयति JX देवदत्तः खमि- ¢ an om ५५ A a वादयते शुरं देवदत्त eazy at | णिषखेधात्नेपदम्‌ । WH तु णिक nn SD, Eee Na ok ee ees Siena पूर्णाः eran fagaaafa | तदा yaa ma | यदा इरति सेयादौ ata | इरति पुवं चोर इति। करोतिश्च सकमकसदा (पाते । मन्बगन्सरसय विधवां भवति प्रतिषेधो वा इति नियभस्येव विकल्पो wm: । गदयर्था दिषयेवेति योऽयं नियमः स शक्रोरन्यतरस्यामिति । awe uy नियमाभावात्‌ ग्याद्यीदन्यव पर्त are पक्षान्तरे च करलं भवतु marsha तु नियवत्‌ weet प्रा्नोति। शं तहि वारिंककारेयोभयक विभाषाखियं पठिता वश्चाम्ादनन्तरखं € 88 AWAIT TTT TN: | ( हकोरन्बतरस्याम्‌ ।९।४।५९।) .(ख.१।१.४।अा.१) SOTA | (भा) श्रादचख्याभिवादयतेरिव्यथः । उक्त आश्रयः" ॥ गदान्‌ राजा | कथं चाजा्मनेपदम्‌ | TH “योरणाविति” (१।१।६०) अपरस्य fawafa (१।१। ७8) । वादेयतावप्रात्ता weet wa विधौयते giants धातौ प Crate ॥ अभिवादयति गरं देवदत्तेन | दयते राजानं weg weal | BAST भावपक्षे कर्मान्तरस्याभावाखेरणा वि्यामनेपदमन्यध तु णिचशचतोति mg! | Tere णिचन्े्ेव यक्तम्‌ । aunts तु गायं विषयः। शिष्वाच्यप्रयक्िभेदादिति तत्रैवो पपादितम्‌। विधिरिति गाश्रोषवे। अथि षेय क्तो विकस्य परवन्तैते | +अभिवारि- दृश्यो रिति'। अमिवारयतेरपरापे विभाषा दृव ्यथैतवात्‌ qt सवेति बा win) “अभिवादयति | “णिच व्यासनेपदं wees तवभिवादयति at देवदतेनेति meee भवति | ‘aaa इतिः 1 कमस च्चासावपचच maT dentate तु fart | | महमभाव्यप्रदोपोद्श्रोतः । ay ( अ,६। १, 9। का, १) ( wae: कर्ता । ६।४। ६4 । ) स्तन्तु; कता । ९। ४।५४। न्न भाय खं तत््रमिति। (भा) वितताख्लन्तवसतन््ं किमयं बहतर हिरिति wana विग्रेष- विहितलादिद्यश्यषयः | निरवकाशलाभावात्‌ ॥ अपादानादिसंकनेति। भ) तन्तवाया्‌ डातोल्यादौ ब्राह्मणादैगेति । तक्वा शयश्च ` Wag away इति भावः ॥ BAM कर्ता । १९। 8 । ५४ | eaten wane aq ““कत- करणयोत्ततोया” (Rig ys) इति टतौयेति anq कत्तं च कतैसंज्ञागोधित करतैतश्रक्िमत्म्‌ | सा शक्तिश्च कततेप्र्यसमभिद्या्ारे ापारतःवच्छदकसम्बन्धेन तद्धात्वर्धनिष्टविगरेष्यतानिरपित प्रकारतानाश्चम खतन्वः कर्ता | १।४।५४॥ किं यस्य खं तन्त्रं स खतन्तः | किचातः | तन्तुवाये प्राप्नोति | नेष दोषः, अयं art swale विताने वतते | त्च- निति खवन््ः कर्ता । visi ven किं यस्येति । भा । तन्तुवायस्य खतन्त- एव्दवा्चलादिेषानुपादाना् ww | तन्तुवायद्ृति। भा। यद्यपि तन्तुवाणो RIA: कती । ९ । ४ । ५४ | क्रियायां खातश्व्ेय विवच्ितोऽर्धः wat न iuninimansiassasetaninearanten aaa Bam: wat ६। 8 । ४१ ॥ खतन्तरब्दोऽयं तन्तुवायवचनोप्रक्ि नञ THT Yaw | पितरताक्तन्तदन्डतन्लमिन्य्यते । अछि च शा 119 £9 ¢ महाभाष्यप्रदपोदुद्योतः | ( खतन्धः कर्ता । ९। 8 । ५४ |) (अ. ।प्रा४। ety) वितन्धत इति । ज) स च सज्मिषेश्रविगेषविशिष्टशन्तसम्‌हः खतन्ल उच्यत इति। थथा कथं चिद्‌ ब्युत्यश्ञो ऽयं प्रधाना रूढ इति भावः ॥ प्राधा वनतेमानखयेव ग्रहणं कुत इत्यत श्राह तनेति | के) कियासिद्धौ यः तन्त इत्ययं प्राधान्यस्यैवान्वययोग्धलम्‌ ॥ पपयसक तद्धात्वधाश्रये aaa) “खतन्लः क्ता” (१।8। ५8) इति ठष- खरसात्‌ । Braise Saray | MN यत्रे कथ्यमाने wren खतन्नेति “कारकः (2198128) इति दने भाषे उक्ते | काशिकादिसम्बन्धेन श्थापाराश्रये ऽतिप्रसङ्वारणाय सम्बन्धविे षनिवेशः। रुतेन त्ामग्रोसाध्यायां क्रियायां खखव्यापारे खातग््यात्‌ खतरे खतन्त दर्थावततैकमि्यपात्तम्‌ । परगाक्तस्खातग्त्यस्य युगपत्‌ सवेषु अभावात्‌ | रूपवन्तं गग्छतोत्यादावत्तरदेश्रसंयोगरूपे काले रूपादौ च ग AMV चैष्वमिति तदाश्रये रूपवति नातिद्यातिः। करप्र्ययसमभिव्याहारे इय नेम - पक्चसग्डलो देवदत्तेन caret फलस्य विरेष्यवऽपि देवदत्तस्य TI था | Greta ave पोतं तन्लमिति | वितानमिति गम्यते । अत्ति प्राधान्ये ! वयति gum दादौ तन्तुवायस्य कष सं शेष्यते तथापि वि्रेषविहितलपत्‌ पररल्वाश्चाप्रादागादि संश्नाविष्येऽपि सा प्राप्रोति । ब्राश्मणोऽधीत इत्या दौ ष ग म खात्‌ | धातूपा्ष्यापारा्रयतवं Bre । खा च । ““धातुनोक्ततरिय धारग्रथ्ये एषे THA! साधारणं भवेन्न खं धनं तन्तुः साधाः शमस्य eam) of च wage ख आसा तम्ल प्रधानमल मह भिाष्यप्रदोपोदुद्योवः | ९8 (S(T 81 शा. & ) (aa कतां । १। 8 । ५8 |) तन्तुवायरूपतयेति। क) कारक इत्यनेन क्ियामाचरस्योपथ्ितेस्सिचच ॒तच्वेनालुपयोग दधेः । बडङलच्छसंस्कारातुरोधाच्च प्रधानश्चैव गरहएमित्यपि वोध्यम्‌ ॥ नलु किं प्राधान्यं कत्रित्यत sre अनेकेति | (3) षकल्कारकप्रवन्तेकलादिति भावः।॥ नन्वेवं ATA पचतौत्यारि न शादत श्राह यस्य धातुनेति ॥ ॐ) fate: | त्र सति सम्भवे तदावधैश्षतिद्यापासोभयाश्रयतवसमागाधि- करेव॒कर्तैतक्तिरतो शुरतरभारयोक्तोलगादिविषयकयनसतेऽपि ततृक्कियाया अनिष्यत्तौ न तच कनेतव्यवदारः | तथ यत्नसत्वेन मान- fat | wentafae साथ्यलाखधविषयतया क्रिया विषयेव याद्या | Gat मत्तोभूतं ग तु मयाङ्गतमिति अवार्य नानुपपत्तिः | नान्तरौयकष- इतिसाध्यपिषकमध्यसद्रकरा भोक्तरि च ग ततृककतैव्वहारः | एतेग Fad ete बतंते | तद्यथा । Gat ऽसौ ब्राह्मण eas खप्रधान इति गम्यते । वक Se ब्ाह्मयादेनं प्राप्नोतीति दोषः | वितागद्ति। भा । विवन्यत इति वितानम्‌ । खतन््ोऽसौ area इति । SU GMAT | ख यात्मा aay पधानं ध ४ ee य fra कारके कटं तेव्यत दति” क्मकत्यप्यलोदम्‌ | पशवयापारयोव यधि- यकि कि wm इति । तच्राद्ययोर््रं ये तयोरपादानादिषिषये area स्ात्य- रलादिष्रेषषिडिताला्च तन्तुवायादागन्डतौग्यादौ । इह च नग खात्‌ eee मश भाध्यपरसो पोद्यौतः | ( weve: कर्तां । १६।४। 8४ । ) (GIT ४। शा. १) अमुणभागेन | (9) प्राधान्येन ॥ eae इति । @) खातग्व्येए faafen दृत्यथेः। तश्चारो पितममारोपितं वेत्यन्यत्‌। कटप्रत्ययसमभिव्छाहारे प्रधानोश्तधालयेन्यापारा्रयो हि सः। ATE एव च षकशकारकप्रवकौकः प्रायेण कमेप्त्यथसमभिव्याशारे RAMANA A AMT इत्यन्तमित्थादिनिषूपितं, AYU ॥ नतु VAST प्रयोजकव्यापार उच्यते न च | तज संतन्यते ऽत श्राह कतिनेाम ब क्राचिद्यापारातिरिक्ले्पास्तम्‌ | anette faite रव वा ज्रविरिति दिक। वचर ओाप्रारस्य धातुत Ta लाभात्‌ । MTA HA STAM WMATA: | स च uray ाधेयतयान्वेति Qa Fle get caw Bertin कसदत्तिखाप. cfs बोध cfs TE! famine wine er दरति वेज करकः खाप इति तशः TN वतेते AMES TET | Same were यद्ध च वज उच्यते | तच करारकाधिक्चात्‌ कियाविद्धौ पराधान्यसो- प्णेयाचन्तुवामस्छापि ayes तचालुप्रमोग्राव्‌ प्रधागवाचिनः कख्छमाशह्य प्रावौद्धभिक्षस्य परं त्यागः | विशकनिव शक्तिप्े विणि ककरो " अष्छवोति इमसाद्ययोग्रश्ये दोषं दृहा एतोकम्थैमाभिवयाह | तन्नं fe’) प्रधाय उश्चतरविः | aU तत्रेव एसिड मद भाव्यप्रदोपोद्थोत । ९४९ (,१। पा. 81 SR) ( warm कार्ता । १। 6 । ५४ |) प्रयोज्य दति । (कै) घ एवा हेत्‌मच्छब्दायेतवेन विवदित cay: ॥ खातन्त्यमिति। ॐ) उद्भूतमिति शषः ॥ दूषणान्तरमा₹ तत्प्रयोजकं इति | कै) ay हि यत्पदेन aaa एव पूव सुनोपान्तः Wad ॥ बोध vafeaq | यश्च॒ तत्‌ तत्‌ कियानुकूलक्षत्याञ्चयः ककती । कलः wee करेन दप्रक्तिकट्रचा तथेव लाभात्‌ | ATTY प्रक्यालाभाव्‌ इति- ततौयार्धं इति | aa इतेरपि धातुलभ्यवाया उक्कत्वात्‌ । रथेन गम्यते इ्यादावचेवने ऽसम्भवाञ्च। विभक्तौ लक्षणा नौचियस्य प्रागेव निषेदितल्ाव्‌ TUPI BT हतिमाचवाचकलवाभावाश्वेति दिक । यस्तु धात्व- धश्चतगमाथ Tea | तचाचेतगस्य waa चे तनल्वारोपेण त्िष्क्रिया- tag वेति “दामष्ायनान्ताष"' (७।२। २३) दति दुरम स्यम्‌ | प्रे तु ततनदृध्रालचौयकारकचक्रपयोक्त तं एते SAAT | TTA mee? (६।१। २६) इति दत्रे भाष्ये प्रधागेन समवाये Met परतन्ला्यवाये हेतुमदयपसंस्यागमखतन्ततात्‌ । वा । खतन्लस्य कट संचायां WANA Cray यदयम्‌ | आखनेककारकसाध्यायामपि क्रियायां धधा ऋद्ध चित्‌ rarer” बथा “aren aw प्रतिषादितम्‌। यख धातुना प्रासे. i व रभ Minas चेदं तुष्यम्‌ । fended कं खक्रियावगवे खितमिति प्च बु तरत्कवदिति a) शिंत्र. arent कारात्‌ जिंयाविषयं ˆ array Rw त्र च वाहुवाधशम्तुवावतवया क्रियाम्रासुपव्धते fe बिं पन. ३६ मद भाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( qa कार्ता । १९।४।५४ |) (ख.६।पा.४। घा, १) क्रियासिद्वाविति । (कै) क्रिया सिद्धावित्यथेः । अयं भावः | खक्रियाकारकप्रवनीकल- Sree परगये्ेऽपि ॥ ननु प्ररणायाः किया विषय- MATA कारयतोति प्रयोगो ऽत श्राह यदोति। क) घाधनान्तर विनियोगेन क्ियाशाधकल्वमेव हि सख्ातश्व्यमूले श्रादिपदाथंः क इति ferry ॥ शतन्ना विं एगः प्रधानं कता कथं चायते कती प्रधागभियत्‌ way कार- केषु afafete कत्ता प्रवत्तेयिता भवतौति । एवं खश्छाधान प्रटत्ति- निदप्तिकत्वमपि खावग्द्यं तच्च प्रयोजकसत्निधानेऽपि प्रयोज्यस्य | तत्‌ सति धानेऽपि लार्धसलतवे प्रशतेखदभावेऽप्रडत्तेख्च । रतश्च “eam: कत्ता” दति खणे wea! तच्ारोपितमगरोपितं «den निमित्तम्‌ । खां wa दौ । Get gee) यस्य॒ च Samara तद्यापार खव च धातुना पाधान्येनोच्यते एब्दशक्तिखभावाव्‌ | eet खतन्नेति भाष्ये आरोपित | खतग्बवतो्य्चः। तत्वे विना वद्यापारे धतौः पाधान्धेन इण्धसम्भवात्‌। प्रधागधाल्वर्धव्यापाराश्चयत्वमेव म AMA | खतन्छपदस्य तज्रापरिभाष- संख्यानं कर्तव्यम्‌ | पाचयद्योदनं दे वदन्तो यश्चदत्तेनेति | किं पुमः कारणा ग il sported etrat qa दयेतदपि ava भाष्यद्चता प्रतिपादितम्‌ । Vqaaifa | भा। प्रयोज्यदद्य्धः।, यथा कटंसत्निधौ करणादौगां नालि व ता व क = ग्ग परधागंधूतधात्वथै रवे निया wan तु भूतपूवेभावनाधैतवात्‌ । रतेन नि धागतयेोति तद्ाचिग व ued यकाम्‌ । षटि प्रधानभूत इश्यते oF लदयप्रधाभापेशलात्‌ प्रागभावस्य यजाधिकषरणादोन्यपधानानि कारकानि महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः । ९४१ (ख,.१। पा, ४। खा. ३) ( warm: wat । १। 8 1 ५8 । ) व्यपदिश्येतेति। ) तदापि तष्लौपसंख्यानिककनतं लेन an: प्रयोजकलाश waa णिजापत्तिः। एव चोपसंख्यानमतियापकमिति भावः ॥ भाय न चेदमकुवति तस्मिन्‌ MUTA AAT (भा) carat किं तु gaaata शेषः ॥ शात्‌ | लोके उक्घार्थयोरेव ततुप्रढृत्तेरिति | अत णव प्रयोज्यस्य qaw- वात्‌ | WaT ग प्रापरोतौति yaa तस्यापि खेष्छाधोगपढततिकलस्पं तम्र साधितं क्तैसं चायते मध्ये इति दिक्‌ ॥ इरिरप्याषहट- “प्रागन्यतः ए्रक्तिलाभाग्न्यगभावापादनादपि । तदधौनप्रडत्तिवात्‌ प्रव्तीनां गिवत्तेनात्‌ ॥ खदृरलात्‌ प्रतिनिधेः प्रविवेके च दश्मात्‌ | क्षारादण्यपकारित्वे Mara क्तेरच्यते y” सिध्यति | अखतन््तवात्‌। न वा खातग्द्याद्‌ इतरथा हकुवं मि ारयतोति array तथा प्रयोजकसब्रिधौ प्रयोज्यस्य पारवन्द्यात्‌ खातन््राभावाव्‌ कट संच्ाया प्रसङ्गात्‌ पा ्यत्योदगं देवदक्तेनेति we तोया ग प्राप्रोति | ATT TT च तच्छब्देन परामश गोपपद्यते। ग वेति। भा। TAT Re, कारकाणां कियान्वयनियमोऽपि दधा -शाख्यातः । रेवन्तः पचति | श्याल सन्ति काटः श्याल्यामोदनं परचतौति अथव स्यात्‌ ग Ae शेत Weng प्राधान्येनारुरुभावो लच्छतद्रति eae | 'अुदयोभृत Af | तेग we गणभावो नासि स कत्तं कारकान्तरादिवक्तायामपि Eur TU THTNT NTT A । ( wee: भर्तां । ६ । 8 । \§ । ) (अ, ए. ४। घा, १) खतन्त्ो श्ाबिति । (भ) | असाव TRAIT GN: खतन्त इत्यथः । एवं चोपसंल्या- नातिप्रसङ्गवारणाथ afte खतन््रपदमतुवश्ये तत्ामर््था- हरौणाधंकलमाभित्य Baa: खतन््लाषजेव कत्तु SAT नाङ्वंत दति वाश्यतिल्या way तावदिति । (भा) एवं च॒ सूज एव गौणमुख्यसाधारणखतन्तपटा्थमाभिन्य वार्तिकं ब कामिति भावः तदाह इपसंख्यानवादोति ॥ क) करणादिष्यापारात्‌ yaaa करणादिसंप्ादकतया प्रक्तिमल्वेन कर- शादौनामात्माधौनलस्नं पादनेन च तेषां तदाषत्तव्याप्रारव्येनातिप्रद- नागां तेषां निवत्तैनेन च दुरादुपकारित्वेऽपि कैः खातण्त्रभिति तदथः | वश्लुखियेषां धर्माणामभाषेऽपि शब्देन यद्येते प्र्ाथन्ते स कर्ता । घटो भवतौचादौ वौडघटस्य करतलम्‌ । यदा घटप्रदेनोपादागकारगं गदेव स्यात्‌ ग वा कत॑थम्‌ | किं कार्यम्‌ | खावन्त्रात्व॒त त्नोऽसौ भवति | CATH - नकसङ्गिधानेऽपि matory करादिवाधुगवियो रादिना खातम्त् ्िया- सिद्धौ agrarfeenh | wader) भा । यदि प्रयोज्यस्य ष्वातगुर पर्ति | Guana शब्दाचत्वादाश्रयो शकागार्धः। देवद क्व परथते । चाणमावो ऽस्टेद। कः एनस्चः कारकाणां quyfglara: । भरा दरकाप्रायेऽकषि किया न निवेत्ति उकमव- MTT: ्रक्िलाभाद्रय्भावापादमाद्पि तदधौबप्रढत्तित्रात्‌ प्रक्नावा निवर्त d मह भाद्यप्रदोपोदुद्योवः | ९५९ | पा, 8 । Gn ह ) ( खतन्लः कतां ¦ १९ । ४ ।५४ । ) तेन Getafe | र) दोषवारणाचेत्याग्रयः। भ्रङुेन्नतोत्यन्मभ्धपगमे कमं ॥ श्वं चेदिति । ॐ) णोत्तरमण्यकरणं चेदिष्य्ः ॥ खातन्व्यमल्येवेति। ॐ) अन्यथा स्ार्थाभवेऽपि कुर्यादित्यथः। एवं च gana fag व्यान व्यथेमिति भावः ॥ ara न्नापकम्‌ (भा) श्रलुमापकम्‌ ॥ ube भवतोः | क ्ैकारणयोरमेदस्य सौकारात्‌ | यदा ब्रहम विदयावश्रादु पचरितनानात्भावाभावरूपवततद्रुप गतजन्मनाश्रयवदारो- यविचारितरमौयः fag इति बोद्धम्‌ । पाचयति चेतरेण मेष दव्यादौ योज्यस्य प्रयोकव्थापाराधोनत्वपि साधनान्तरविषये उक्त खतन्द्यात्‌ MARINA | प्रेरणा पारतन्द्ये उक्तखातन्द्यस्यो पायतवात्‌ । धातु- यक्रियाहृतखातन््यस्येव विवक्षणात्‌ करपरतन्लकरणादेनं खव्यापार- °F eee इकुव्चपि कारयतीति स्छात्‌। वा । यो fe मन्धते नासौ Game: अकुर्व पि ग्रीवा मीरे पा प्यक क i, नणया Wart साधनान्तरविभियोगादिना faat कुयात्‌ तथा चाकुवं्चपि ५ SS | ष | "ष दवदत्तरूपो य ाश्रयश्तदिशिष्धो विक्िनुकूलवयापार cad: | वेशिच्चं Wutareq संसगमर्यादया भासते । यदृ ठ्त्वा्मतिनिघेः प्रदिवेकेऽि दशनात्‌ | खारादप्यपक।रिलवात्‌ Sava कर्चरि्यते । 120 ९४४ महभाष्यप्रदो पोद्द्योतः। ( खतन््ः र्ता । १। ४ । ues) (GRIM ele, WIA (भा) उपसस्यामवादो ।॥ प्रेषिते | (भ) पुरुषे ॥ क्रियाम्‌ । (भ) क्रियाप्रयोज्यमनेन कारयतौति प्रयोगम्‌ ॥ श्करियाम्‌ (भा) तक्रयोच्यमनेन कारयतोति प्रयोगाभावं च दृषा मिनोति छुभम्‌ wat ऽङुव्नेतीत्य्थः ॥ एतेन प्रेषिते क्रियाद्र॑नादेव मादाय करतलम्‌ | किं घ करणादौनां aetna न प्योव्यसय प्रयोण- काधोगल्वं wale खार्धतसिद्ध्यधे प्रदत्तः, न हि करणारीनां तादृ्रौ ware: | तदुक्तम्‌ - “निमित्तेभ्यः gata सवं एव खभूतये | अभिप्रायानुयोधोऽपि eniea प्रसिडधये" दति । निमित्त ग्ट्यादि । तच्निमित्तापि खाध॑साधगपलिकतेव सेति खान्या- धरयादुवर्तेनमातरेय तु प्रयोश्यवमिति दिगिया्ुः। के चित्त धात SUTRA साक्ात्‌ परम्परया वा | तत्रा प्रसिडम्‌ | दितौयं wet [1 र [णी [1 अ ci अ वस्य कारयतोद्यतद्छात्‌ | गाक्ुवैतौति agar | वा । ग चेदमकुवति प्रयोज्ये प्रयोगकः कारयतोति शपदिष्छेत । wed तावदिति भा। उपस ख्यानवाद्यपि प्रयोगस्य खातग्द्यमल्तो्भ्यपगच्छतोति प्रतिपाद्यत | नि तोन he Se Se द्रति | कारादेनि anit प्रवर्तितानि wanfeufe whee कता तु श्रागेव weit च करणादौनि न्म्‌ भवन्ति तदधोने HATHA Aaa: | ९५१ (HRI प्रा. 81 घा. ३) ( खतन्छः कर्तां । १। 9 । ye i) ae पारतग्यनिणेय इति घ एव कथं aaa हेतुरि्यजुरव खतशर इत्यस्य प्रहृतेऽनुपयोगखेति Wy ! VATA (तिप्रबङ्गवारणाय सखतन्छपद सबन्धाच्चभिधायेवं सति सुख्यखातन््य- masta प्रयोश्यस्य तदर्होत्या ह यदि शेति (भा) भाथे ॥ श्रद्यच्छायामसत्थामिति Te ATE खाधादश्नादिति। एव च age aa: Baa कुर्यादेव कदा fea करो- पि तस्नात्छतन्त इति भावः। एव च खच्छाधोनप्रत्तिनिटत्ति- श्च ee ee ee ee re ee | erg ee Te कवतोति। तथ fe खाश्रयप्रयोगकलसम्बन्धेन करधालर्धैथापारा- TARY | अन्यथा प्रयौज्यद्यापारस्य चात्वर्धतवे तदाश्चयाणां Wey बदु wate: gata wart तु िजापत्निः। चनन afferent इति प्रवादस्याप्ययमेकार्धं इति angen) अन्तर्भावितख्र्ध- वेन सकम॑कत्योश्छेदापत्तः। दश्यते चान्तभाीषितश्यध॑तेन सकमंकाणामपि दिकमंकया । aay धातूनामनेकाचैलाद्खथौन्तभाविनापि धातोडेत्निः । परन्तु यत णिचोभावेऽपि तश्ध॑द्योतकमल्ि तथेव । यथा पठते पश्चभि- तक्षिन्कारयतौ लेतद्भवति खतन्ललोऽसौ भवति | wel तावदनेनोपसंस्थानं ष्‌ ee [कि ee ro ee ee —" Time खातम्त्रेण ear sana किलोपसंस्थागमारणभ्यते | तेन Renan थः करति स aa न त्वुव्नि्येवं चेत्‌ - ० १ तेषां vefafredt । प्रधानकरख्च प्रतिनिधिनं ge: कर्शादोगां त वृष्टः | ब्रौद्यपचारे मौवारैरिश्यते | प्रविवेको ऽभावः। करणाद्यभवे- पाले शेते caret केवलः कतत quad ग तु WATT क।रणादोनि वृ्ठ- € ४६ ACTH ST: | ( eam: कर्तां । ९। ४। ५९ | ) (G21 UT 81 ay) कलं ann wea च परारुक्ठं बकशकारकपरयोक्षत तष्दारोपितमनारोपितं च संक्ञोपयोगि । तचारोपित खाश्यादा- वन पुरुषे । यस च qatar तद्रापार एव च धातुना प्राधान्येनोच्यते ग्रब्द शरक्रिखभावात्‌ | तदुक्तं “कारके” दति सष भाषे । संभवनक्रियां धारणक्ियां च gaat wel पचतोति यदोष्यते तदा ay व्यापारे परिवैतेते erate च aa कथ- माने स्याल खतन्त्ेति । श्रारोपितख्ातम्त्यवतोति तदथः | कनन - [यायय ee: ea स्वः PP + eles स TS द्र हंलेरिति। afar कान्ते तुष्यौैमासौगत्वादकं तद्‌ द्योतकम्‌ | यदि तु दितौैयकर्मर डि तोऽपि तच प्रयोग comer प्रयोगकव्यापारस्येव धालैल- माशिद्यसमाधेयः। कैतवं च विवक्ता निबन्धनम्‌ । तेन श्या्यादि्ापा- रस्य धालथैत्वे Wet पचतोग्याद्यपि । तदुक्तं “कारके” इति as भाषे UNS यने कश्यमाने Ae खतन्त ति | यन्नो व्यापारः | TATE पाधिभेदेन करैत्वकमेत्वकर त्वानि भवन्ति “यथा श्यात्मानमात्ननाजसि' दति ॥ तदुक्तं हरिण- ुव॑ता वकं बुरवम्तन्तो ऽकुवंबरेति , साधौयो चकम्‌ | प्रथिते ध ee er I OI IS न cael प्रयोगकसच्धिधानेऽपि खार्धदश्रंनात्‌ प्रयोज्यः कशोति नान्धधेति त qian तथा ata भाष्यह्वता । ग fe कञ्चित्‌ परोऽनुग्रहो तश इति प्रवत॑ते सवं इमे खभूत्ययं यवन्त दति । Ther चेति । भा । कर्तुरधि काक dl न्ते | आरादप्यपकारित्व दिति, यद्यप्यसौ तरद पलसिद्धावप करीति 4 तु कर शादिवदनुप्रवि्य suited | रतश्च प्राये Sanaa सम्भवति ाचेवनेष र्थो घातोत्यादौ | नेष दोषः ¦ sera watt इवं वृष RINGS तज्नादुणभावो ऽचितनेव॒चेतमेग्बपि जन्भवति 4 मङाभाश्यप्रशेपोदुद्योतः। ९५७ (अ.१।पा.४। अआ द) ( खतनमः कर्ता । ९ । 8 । ४8 ।) वधिकरणएलेनेत्या दि चिग्धम्‌ । नद्य वाक्ये प्रेषितो दगरेनक्रिया- मध्यवखति क्रियायां वा कत्तं ऽथमित्यस्य कन्त दपादानात्‌ क्रिया- मिन्येतत्कमेनिरूपितं लस्या धिकरणलं खाद्यं तण्डशमिग्यादिवत्‌ | अन्यथा देवदक्े पचतोत्यस्याणापत्तिः । कन्त कमेदारक्रियाश्रय- शेवाधिकरणएलाचच। न॒ च क्रियामित्येतज्निरूपितकत्त लं तख शल्भूताथेप्रतिपाद कतात्‌ ॥ “एकस्य बुद्ावस्याभि्भदन पररिकल्पने | was करत्वं घ कत्तेवं चो पायते? ६ति । योऽपि “dal” (१ । ३। 4७) इतित भाष्ये प्ररौरानान्त- रासा दादि मेद उक्तः । सोऽपि ावष्टारिको बोड षेति aT fufvenq | बधि कल्पितावद्याभिरिथकम्‌ । किलायं fat चाक्रियां यद्‌ दृष्टा ऽध्यवस्यति वग्तन्तो ऽकुवतरेति | यदि प पेथितोऽसौ न करोति खतन्लोऽसौ भवतौति । करणतवेब विविच्ितल्याह्यप्तमौ । क्रियामिति । भा । खार्धदग्रंगादिष्डायां स्यां क्रियां तददश्र॑ने लक्रियाम्‌ | वदि चेति । भा । खाधदग्रनादिष्छाया- मसद्याभिन्यर्धः। — wy oe कि 1 1 1 पमण [9 1 8 1 GR PP PE Str तिये अतु pe rls णस चाषमशुणभावो भ प्रतिनिवतविष्रयौ TAA तु frat तस्व ‘vu विवच्छत इति” । विषश्यतद्स्योदाहरणं शालौ पचचतोति । धन्ये तु ाचशषते। ्युणभावेम fader गुणभूते way: तधातूपात्त्ापारः Bae: | कस्य च थापारो VGA ऽगुखभवेगोपा- रोबते wey विवश्यते तस्येति खवं्॒तिडमिति | ९५८ मष भाष्यप्रदोपौद्ोषः । ( त्मयोजको हेतुश्च ।६।8।५५।) (ख,६।पा.8। धा. द) तत्मयोजक इत्च । १।४।५५। ्रषषष्टया VATA: प्रवत्तेनात्‌ खातन्त्यमित्यस्ास् नामेति पेषः BATTAL (भ) विवङितः॥ मनु न वा सामान्येद्यारे"“हंतुमति Sars वच्छ AWA ऽपरसुक्रमित्यसक्तमत श्राह तल्मयोगको SAS १।४।५५॥ प्रेमे ऽखतन््रपरयोजकलवाडेतुसंा- प्रसिडिः। वा । प्रेषे ऽखतन्त प्रयोभकत्वाडेतुसं लाया प्रसिद्धिः प्रा्रोति। खतन्धप्रयोजको हेतु सं क्षो waders ग च सौ शतन प्रयोजयति | तत्मयोजको हेतुख । १। 8 । ५५ । प्रेष इति । भा। भ तु पुव खव mites खातन्द्मसुपपरादितं तत्किमथं stat) खं मन्धते । Pare MATT खब्यापारे प्रवतंनात्‌। Maral TARTS तु खयापार- घ्वर्तनात्‌ | प्रतौ पेबतैयर्थाल्खतन्त्यं नास्ति तस्य च । प्रयोगको ग हेतु स्यात्‌ aaare न fun भवेत्‌ । प्रेषग्रइणमध्येषनिडचयर्धमिति केचित्‌ | वप्रबोगको हेतुख । ६। 8 । ५५॥ तस्य कतुः प्रयोभको eau i a sh tek sais १) aaa हेतुख १। ४।५५॥ Areata wer सम्बध्यत इति' ature: खतन्त इत्यथः । ननु च प्र योगकसप्निधो प्रयो्यस्य aaa करैसन्निधायिव करणादौगानत्वथं eam परागत wend च करैसंश्ाविग्िदः कथन्तमां च पाचयव्योदगं देवदत watts प्रयोज्ये तोया भवति पुवमेव च खतन्नख क्तेः सत प्रयक्िरपि शिमधो। मायं विरसौदिति vag इति चेद्‌ भवलः cewek? wa तु बलात्कारे प्रव॑ते तच कचम्‌ । उच्यते । अप्र महभाच्यप्रदोपोद्द्योतः | ९५९ (श.१।पा.९। घा, ३) ( तन्मयोजको हेतुश्च । १ । ४ । war) वश्यमाशस्यापौति। @) we fe a ar सामान्येति वार्निका्ैः॥ कं धातथतील्यादौ हेतुमति saa सिद्धलादुपसंख्यानं न कार्यम्‌ । कथं शामान्य- हेतलमत श्राह लवन्नतात्िडम्‌ | खतन्लवाल्सिद्धमेतत्‌। खतन्लमसौ प्रयोजयति | खतन्त बाप्सिदमिति चैत्छतन्् परतन्त्रत्वं विप्रतिषिदधम्‌। भा । यदि च eat ब प्योश्यः। खथ प्रयोज्यो न eae: प्रयोश्यः खतन््श्ेति विप्रतिषिडम्‌। सथ्येषणे किलबयापायमाण्सख gate खव्यापारे खातग््मश्तोति | वक्व यक्तम्‌ | न्यायस्य तुख्यतय।त्‌ | ATT प्रोषग्रहणेन नियोगमाचरसुश्यते ब तु निष्ठटविषय णव नियोगः। खतन््नतादिति। भा। दृषसामथी वा सम्भा वितमथ्या वा क्रियायां खातन्द्ये ण समाश्रित र नियश्यत र्धः | छतन््रपरतन्नतवमिति। भा। प्रयोजकसब्रिधौ परारवग्द्ये खातग्ब्रसय Vase | eqns | gad प्रेरयति कारयति हरिः। हतुत्वा्तद्या पारे हेतुमतिचेति णिच | कट ष्वात्वत रि लक्षारः ॥ ("कियो किति णण EE, bg err eee टृत्तपरवतगेऽपि यावत्छाचदश्रंगाव्‌ Tater न प्रवतते तावद्मयोजक प्राचयतौति ग व्यपदिश्यते प्रयोज्यप्रडश्यत्तरकालमेव तु wafers तदागौमपि च marect wafafaaa इति शअनुवतमाना fe प्रसक्ति प्रयोज्यस्याफक्षनिष्यतते geet Ran मध्ये fateent | लोडादिवाच्यस्तु Wa Titeremenata भवति | उक्तं च-- दृश्यमानस्य तु पेषे एष्शादेलाहिधौयते। प्रत्तस्य यदा परेषस्दा स विषयो णिचः॥ yo fe) तदेवं favre wafer प्रहततप्वत्तनारूपेय प्रतौयतद्ति परजञचधं कतुः सतः प्रयोजक दवरविशडम्‌। इममेव wy au fag ९० महाभाग्यप्रदोपोदुद्योतः। ( वह्मयोजको हेतुश्च ।९।५।५५।) (ख, पा. sey) हेतुत इति । ॐ) qengat: पौराणिकादिरविशिष्ट care: । खतन्त्रयो- WH हेत्‌लादयमप्रयोजको हेतुरिति चदित्यथः॥ इति ओ्रौशिवभदटृसुतसतौ गभेजनागोजीौम दृते महाभाष्यप्रदोपोद्योते प्रथमस्य चतुर्थे दृतौयमाहिकम्‌ ॥ Se वा। किमुक्घम्‌। णवं तावदुक्घम्‌। ग वा शातग्द्यादितरो हाकुवे्यपि कार यतौष्येवद्छादिति | अपरमुक्तम्‌ | म वा सामान्यद्धतत्वाडेतुमतो Els fury | खतन्तप्रयोजकत्वादप्रयोजकं इति Pawar तुल्यमिति । ee iene shel विरस्छ्तत्वाथ्चौगपयानुपप्तिरिति भावः। उक्त वेति । वच्छमागस्यापि qe विषयौ इतलवाद्भतलसमाशो पादुक्तं॑दच्छमागं चभेदेनोतनं वेवि निर्दिंदम्‌। भ वा सखामान्यद्नतलवादिति। भा। “हेतुमति at वा तिंककारेणेवदक्षम्‌ | मुक्तसंप्रयेनेति । भा । खप्रयक्तो षः ख यं करोति तेन तुल्यःप्रयोज्योऽपोलर्थैः। ASAIN, अन्यथा कस्य॒ प्रयोजक LTT प्रकृतत्वादेव erm प्रयोजक दति लाभादनगर्थैकं तत्‌ स्यात्‌ | (तख प्रयोभकस्त- maitre इति, । ननु काभ्यां कतरि" (कतरि चे" ति प्रतिषेधाव्‌ कथमच्र समास zea ae) "निपातगात्माख इतिः । अच विचा tafe समासप्रकरण wa ॒विचारथिष्यामः। (सं्ञासमावेश्ाधशचकाए इति! । सति fe afaq रकसंश्राधिकारात्‌ करतैसं्ना न MT ade परगति" | भुवौ यदशायां या vate: सयारूएा केव गन्ना Sai वियः | हेतुलादिव्यादिव। carte प्रोजन दश्रबति। महाभाधप्रदोपोद्योतः। पाणिनिकाद्यायवपतन्चलिभ्यो रण्यो भमः ॥ ते ऽथ vagion gear तौचदर्िना । घठषां गायद्षोजानां महाभाष्यं निवन्धने ॥ श्रलब्धगाधे गाम्मौयाहृत्तान इव सोष्टवात्‌ ॥ सवया प्ग्रोश्वराम्निपाताः। १।४।५९॥ OS) Oe ae __ ~ = “श्रधिरोश्वर" दति are “tar” cf परै प्रशतिभागय् TRAN शहालुकरणं सैश्चरादिति ॥ (ष) प्रायोश्वरा्निपावाः। tie iad । किमधं रेपाधिक् Facet र्मे । रोश्रादौश्वरामा aq | Tacfeqet वोश्वगश्भा प्रामरश्वराविपावाः। १।४। ५६ | किमर्धमिति। भा । प्रा्रोश्चसा- दिद्येव क्रियतां प्रद्यासश्चाधिसैश्वर दतौग्ररश्रब्दो प्रहौष्यत इति प्रश्रः | LL पाप्रोश्रातरिपाताः। १।४ udp “अधिरौग्र'इ्यतः प्राक्‌ OTE निपाता द्धिक्रियते | वनगताद्याश्यणात्‌ । तेन पूरवे निपातसंज्ञाः समाः प्रा्रौगरात्निपालाः। ९।४।५९६॥ प्रावि काले देधे वा प्राक्‌ । अधिरोश्र इति ब्छतोति › । excrete पूरपदान्तेन रेषे 191 ९९२ महभाथ्यप्रदोपोदुद्योतः। ( grabactfqurar 12181 ad |) (ख.१।पा.४। घा. ४) मन्वन्यस्यापौश्वरग्ब्दष्यावधिलं स्यादत श्राह प्रयास्यति ॥ ॐ) मनु प्रथमोपस्धितल्वाद स्येव ग्रहणं श्यादत श्राह व्याप्तीति ॥ क) वौश्वारादिति | (भ) तबरापौश्वर श्ब्दोऽस्तोति भावः ॥ वौश्वरश्रब्दश्ट Hazara यदेति ॥ ॐ) भूदिति । एकिणमुश्वमुलावोशरेतोघग्क्चनाविति । मेतदल्ति प्रयोजनम्‌ | qraayatantaata अनन्तरो य रैश्वरश्रग्दस्तस्य य हणमिति । यदयं EE Tega SE TD 1 1 रिषं वौशखरादिति। भा। बािन्धायादोश्वराव्नाक्‌ स्यात्‌। बदा संहितया पाठस्तदा वकारस्ित शेश्वर णब्दोऽल्तौेतदभिपेदये वमुक्घम्‌ | यदय- मिति । भा । सेकसेन्‌ vada गमुखूकमुलोख निपातत्वादेवाययसन्नायां ` सिद्धायां ““छन्मेजन्त? इ घ्य स्चाविधानाजश्चापरकःद्याणिर्वाध्यत Kee | पखाद्धादिसंन्ना दयधाद्यं्ासमावेश्ः fate) अन्यथा wave सहानुकरणं Asa । नुकार्येणायेनाधैवत्वात्‌ विभश्यत्यत्तिः, धच वा ces faut सति . खरादिनिपातमव्यय" famed भवति निपाता आद्यदात्ना इति तु खरो भ भवति उदाहतानामनुदात्ताना गप पाठात्‌, अन्येषां तु तदपि भवति, ag यधा श्य" इयादिरधिकारो विनाप्यवधिनिद एेनाभिम्षविषये प्रवतेते तथायमपि प्रवतिष्यते निपाता waaay नाथाऽवधिनिर्े नेत are) श्राग्वचगमिति, | greet दारेणावयिनिदे्रस् प्रयोगममुक्तम्‌ | Goa | असद्यवधिनिद धे निपाता महाभाथप्ररोपीदुद्योतः | ९८४ (,१।पा.४।घा.४) (प्राग्रोशराश्निपाताः।९।४।५।) ag नियमापेचया AIHA यक्रमत राह तुल्येति । न्यायबाधकल्यने TY WaT: Hey!) नियमे तु सजा- तौयविषय एवेति लाघवनियमे इति भावः | समासे रतजुक्नापकमिति (भ) भाषे ज्ञापकंश्ष्दो नियमपर इति बोध्यम्‌ ॥ ननु लोकन्यायशय Wad कथमाश्रयणएमत श्राह शास्ते चेति । कै [भभ ` रसि cen व = च = ह = SE 0 0 “sary इति कतो arcana wife । HAA परोऽपि षः । सः। पररोऽप्येतस्मात्शम्भेशन्तख्चाल्ि तद्चमेतव्छयाव्‌ | — bees et ne = पसोऽपौति | wr “aera तवेकेनि"द्ादिरेजन्तः खमुभादिख मान्तो ऽत्ति तदर्धमेतद्यादिद्यक्नापकं थारर्वाधस्य । यत्त्होति । भा । याप्तावा- शरोबमाणायां निपातत्वादब्ययोभावस्य यसं ्ञासिडधेव किं वदिधानेगेति Vue सं पद्यते । समासेख्िति । भा । तुल्यजातौयव्याडत्तये farary- वनादौ मो भि a वच ननि ॥ १५ "| 1, ' 8. , शि यी कमप्रवचनयसंश्चानां निपातसंक्वायाख्च we: स्यात्‌, भकार SS ~ =-= | tay प्रतिथोगमनुडत्तौ सत्य मप्येकसं ्ाधिकारात्‌ पर्यायः स्यात्‌ गतु समावेशः, सति तुतं faq दश्वरषै प्राग्यावन्तः Stay: watery fwrhe anarer विधौयते प्रतिद्धधमधिक्षायच्चपरारस्िशषस्याख्च ate: प्रयोजनमिति । अथ वा प्राग्वचनं किमथं यावता पञ्चम्येव प्रागिति दिकद्रब्दोऽध्याइ रिष्यते, परागियस्य werent न भविष्यति, चादयो ऽसे प्रादय, दर्गयो विधेयासम्भवेनागरधकप्रङ्कात्‌, अव eda महभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। (प्राग्ोश्वरािषाताः।९।१।५६।) (ख. पा.४।घा,४) शच्छानुरोधाद्मल्यासन्तिरेवाअ्जयिग्यते इति भावः ॥ भाणे प्रियं प्रोषनिति @) करित्पाठः | तज प्रोथो ऽध्वगः । ‘Mut sat इयघो णायां ना waaay faq | प्रोथो gat ऽरघोणायां करिखोगभेयोरपौति 1” मेदिनो विश्वोक्षः ॥ चत्त हरदत्तेन ate पया्मित्यथंकं भरिया- विशेषणम्‌ । प्रोथ परयांप्ताविति धातोः पचाद्चजिल्युक्ं तदुक्षको- यक्षदथयोमावस्याययसंशचां ihe तभक्षापयत्याचायः खनन्तो य रैश्रर- wae ग्रहणमिति । VATA ATTA: | समाससेत अश्नापकं ee!) [1 Tr Ree मेतद्याद्‌ ग तु ओाधग्रहशच्चापनार्थमेतदिव्य्धः॥ रवं aelfe | a लोक प्र्यासत्तिराश्नौयते gare “कपिन्नलानालमेते""ति चथ एवालभन्ते परमायं तु प्राण्य श्यसामथमेव अन्यथा रोश्वरादिति पर्वमेव feet: ere | ध्पाज्दचनमिति, । खयं भावः | अध्याहारेण विदे प्रग्रहण मरणान्ते दौ प्राकम्दावा्येते तेषायम्ौ भवति, प्ाग्रोदराप शदखितान्े प्राक निपातं श्चा भवन्ति निपातः सन्तो गल्यादिसं्षा इति । "दंसन्ताय कपिन्नलानालभत" इति श्रयते । तथ पिधागेते | fa अपश्चलारः पश्च वा विकसयेनालव्द्याः। थवा चय एव दति । प्राप्तम्‌ | अच नौ मिनौययुजाशि- बङ्धदचनेन ciation: स्यात्‌ । अ १९६ । परा ९। ae! (ष) दरः प्रथोग इति चेत्‌ । १९ pars Tees (या) मह भाग्यप्रदो पोदद्योतः। ९६११५ (,९।पा.४।ख.8४) | प्रा्रोशरात्निपाताः। १।४।५१।) रानुक्रश् ॒धातोरभावाखच प्रहतऽ्चासङ्गते' ‘auawin” दयु शादिर्भेण यप्र्ययान्ततथा साधनाचोपेच्छम्‌ | तेष । ख १९ ।पा१। द्‌ ४०॥ (आनि) भिति चेत्‌ TLL UTR We ४१९। (ओ) aa । घ ११९ । पार१।३्‌५२। (नि) अथ सिदान्तद्त्रम्‌- परथमं वा नियम्येत कारणादतिक्रमः स्यात्‌ । ख १९। पा१। द्‌ ४३। अतर शवरखामिना रणवमुक्तम्‌ - थमं a ase धित्वं नियम्येत | किं कारणम्‌ ? ग हि कञ्िच्तुर उपददागो न चौनुपाद्त, यत्‌ कारणम्‌, अनुगता- erage, विषु चोपाततेषु छतः प्रब्दः, “agarenra” इति aaa | Way बहवः । एवं सति कारणादति क्रमः स्यात्‌ यदि च यथा श्तानुपाराने किं धिदन्धत्‌ कारणं चिलातिक्रमे खात्‌, ततोऽतिक्रमः। मे तदत्ति | तस्मात्‌ विल्वं निवम्येत ॥ ... we मांसोयन्‌ शिटमतिक्रमेत्‌, स, यदि तावरेदिकौष हिंसा प्रवय, ततः प्रवेयात्‌ । खथ श्चप्र्वायस्तथापि firey च शभेत्‌ । इते शर्ध मांसौयन्‌ पून्‌ हन्ति इति । वक्षत्‌ षयः कपिञ्चला Cre: | तच Uf: | तथाच इवम्‌- तथा ागधैदद्रनम्‌ | GL 1 ATL 1 Gees (य) तस्मात्‌ जित्वनियमः। CWT च पूत्यवत्तदासत्तेः। च १९ । पा ९। ख. १५। (य) भेमिनोयन्धायमासायाम्‌- कपिञ्गलेष feraren: पाशिकासल्िवमेव वा | OTT वङतवसाम्यात्र Gaeta इत्यतः | ede महामाष्यप्रदौपोद्द्योतः | (प्राग्रौश्ररात्रिषाताः।९।४।५९।) (WRB ee) प्रथमातिक्रमे इति | ॐ) सकशषक पिश्चलालम्भा सम्भवात्केषु चिदाशश्चव्येषु चयो वा ऽष सतुरादय इति सन्दहे इति भावः ॥ याश्षिन्यायाश्रये बाधकमार निषेधावतारादिति | क) “agg न हिष्यादिति" निषेधकल्यनाभिया प्रथमातिक्रम- न्यायस्येव तजाङ्गोकार इति भावः॥ “पयंग्िशृतानार ातुसृअन्तौ"- ्यकतेरिंसाप्रसा्मभावादादयेव युक्रिरिति बोध्यम्‌ ॥ नतु “a लोके" (९।३। ६९) frat लोकादिगरहणमिह व्यारिन्यायबाधकं स्यादत AY स्यादब्ययोभाव णव समासो ऽ्ययसं कलो भवति नान्य इति । एव तर्हि लोकत रतस्सिम्‌। यधा , लोके । श्रा वनान्ताद्‌ा उदकान्तात्‌ प्रिय पान्थमनुव्रजेदिति | य ख प्रथमो वनान्त Sear 9 मिष ae a SS ea tee ee न चुरादयः | MTL च लोकब्यवहासोऽकोभियते इति ara: | afew fafa) भा। wifes पद्यासत्तिलच्तयं are लोक एव प्ररि्भति खे्ठादिवशाद्‌ दितौयमप्यदुकान्तं प्राप्य feats । कपिन्नलानि्यचर त प्रथमातिक्रमे कारणाभावान्र “हिंस्यात्सर्वा yatta” चतुधीरिष ——_ Sufi sa! ग च wemeaguvay: | चादयोऽसत्वे प्रादय |, ब्रा) तेन निमित्तमेव fa पातसं श्चा गत्यादिसंक्लागामिति समावेशसि डिरिति। dukes ae रेपेणानुकरये प्रयोजगेमाह । (रौश्वराड्रम्‌ श्यात्‌ ‘ule यसुष्वमुलौ, “Sut तोपनृकसगा' fama मा गदु ६ माभूदिति रौश्वरादिद्य्यते अधिरोश्र दइत्ययमौखर्ब्दोऽवधियद् ८ भके महभाष्यप्रदोपोद्धोतः। ९७ (ख,१। पा. ४।.४) (प्राग्रोश्वरात्निषाताः।१।४।५९।) न arate |) | एवं शात रेफो शारणमेव Mears शाखे प्रथमातिक्रम- न्यायानाश्रयणखेति बोध्यम्‌ । श्रत एव “निजां svarerfa” यादौ (७।४।७५) याणां गरहणं चरिताथम्‌ ॥ ननु प्राकूग्रहणभावे परग्ब्दोऽणध्याद्धियेतेत्यत Wy प्रागृग्रहशेति ॥ ॐ) भन्ियमपि निरवकाशरे्यत श्राह चादिषितिं। ॐ) ततोऽनुत्रनति | लोकिकं चातिवतते ॥ दितौयं atte घ वनान्त- मुरकान्तं wats तस्माद्रेफाधिक श्खरशब्दो यहोतद्यः। अथ Fe West eens Be eninge we eee 1 teed निषेधावताराश्चय रवालषभ्यन्ते | xe तु विरोधकाभावाद्याजिन्यायाश्रयः mq ५न लोकाय" श्थयताक्षोक्षादोनां सिजञे षष्टोनिषेधे एनसतेषा- मुपादानमद्ययसंन्ञाया एवाभावं श्नापयेत्‌ । निपातसंक्षा तु खादेव । ततखिकौष्वधैमिल्यादो “निपात रकषाजिति” प्रह्यसश्चा स्यात्‌ । इयेतयोर्विधेययोर्शामेनानन्बयापत्तेः। रेपविशिषग्रषटणं किम्‌ । Paz प इध (ऋ) eee ee ee | a ee eis Pl, प — aa. Aw ति oe ee ee ‘aa Wifwark: | यदा संहितया सूत्राणि way तदा रोश्ररब्दोऽलतो यभिपरेच रौग्वरादिदयलञ, aad fee, यदय eI दति हतो मान्तसेभन्तस्य वाऽथयसश्ां wis तजच्नाप्रयति Bae रैशररशब्यो- Stet यव हित दति, अन्यधा सेसेनूप्रगतोनां णमुख्वमुलो खं निपात- बादेवाश्यसंश्चायाः faerie तद्छात्‌ । गेतदसि WUT, “शो णकाः परोऽपि सः, Eas तोसुन्क्ठनाविद्स्ात्यरोऽपि Way रजन्त- ९६७ ACAI TAMA ( प्रग्रौश्वरात्रिपाताः।१९।४।५६।) (ख.६।पा.४। घा) चादिषु सावकाशा fart प्रादिषु सावका दि- MAUI: ॥ बाध्येतेति | क) तक्दिगरेषसंन्षा विषये wear अ्रहुपस्ितिरेव स्यादिति भवः ॥ भाग्ये aq क्रियमाणेऽपीति | (भा) प्रामरोश्वरादिदयुक्रावपि विगेषसन्नाऽविषय एवोपस्ितिः शादि- त्यथः ॥ समाधत्त क्रियमाणे होति | (भा) प्रावचन किमर्थम्‌ । प्राग्वचनं संश्चाऽनिटच्यर्धम्‌ । वा प्राग्वचनं त्रियते निपातसंश्चाया अनिढत्तियधा aq) अकरियमाये fy saat ऽनवका्ः 9 खथेति । भा । प्रागग्रणहारेणावधिनिदेश्शचोद्यते | निपाता इवास यथा प्य दद्यादिरधिक्षारो विनाप्यवधिनिद रेनाभिमतविषये प्रवते तथायमपि पवतिश्यते दति भावः । निपातसंक्ामिति । भा । चादिषु परादिष्वप्यकरिययोगे विकष्यित गतिसं्ाविषयेष “सा्लात्र्टतिषु” च तोक्नष्नावित्यस्य थातिन्यायेनावधिलयं मा भूत्‌ । वुत्त मास्तु रेपः ream ऽभिमतसिदः अथ्ययौभावस्याययसंलारम्भाषच | न चासो समा- "निषि pan app eemetee oe TS wife wary तवेकेनित्यायेषन्तः, मुलादिश्च मान्तः, ecard शात्‌, Tawra wife तभक्लापरयति VIA प्रणिति, | अन्या द्ितौये fa GUAT द्ापारार्‌ PPT ATI निपातत्वादेवा- / qaqa, faxes TRU, भेतदल्ति, 'समासेव्बद्ययौभावः महभाश्यप्रदोपोदशोवः। ९१९ CHR eee) (प्राग्रौश्वराजिपाताः।१।४।१५९६।) भ्रवधिनिरं ्रसामथ्याषति avgufaat तक्छामर्थात्‌ समावेश हति भावः ॥ नन्वेवमपि vate: स्यादत ay रौश्वरादौति ॥ (भ) MATa । (क) विधेयानिदे्ारिति भावः ॥ निपाताः सन्त इति । कै) प्ाकग्रहणसामर्थथादेतदथंलाभस्तेन गत्यादिशन्नानां निमिन्तमेव निपातसन्नेति शमावेशसिद्धिरिति भावः॥ गु पसगकमप्वचनौयसंश्ाः निपातसंज्ञा बाधेरन्‌ | ताः मा बाधिषतेति naar क्रियते । अथ क्रियमाणेऽपि पराग्वचने यावता गवकाश्रा रताः गतिस्ञाभावपन्त सावकाशा निपातसंज्ञा गद्यादिसंज्ञाभिबोध्येतेदयर्धः | क्रियमाण दति । भा | रैश्ररादिति wee प्राक्‌ शन्दाध्याहारे eat पुनः शरुतिः प्राग्रं संपद्यते । परशब्दाध्याहारेण तु weal न भविष्यति, वादयो {सत्वे द्यादोनामसंबडतवप्रसङ्ात्‌ | aaa वा दो प्राकश्ब्दाव्‌- यति य तो) नाकाय eS सेऽ्यद्ययोभाव एषेति नियमा स्यादिति ave) गौरवग्रलं थाति- Urata नियमार्धत्ववशनापिच्तया प्रत्यासन्तेविध्यर्धतायाख न्धाण्यल्ा- SS तस्यातोयब्याडृत्तये नियमाधैमेतस्स्यात्‌ न त्वनन्तरस्य यणे जापक- frat | रवं afe लौकिकन्धाधारेवानन्तरसय ग्रहणं भविष्यति लौकिके warned प्राप्यमनुत्रभेदिति य शवानन्तर उदकान्त श्रा ततो ऽनुक्छय बान्धवा fade तददश्ापि ware | “लौकिकं चातिवतद इतिः । लोकिकं ant लोक एवातिवैते, यतो दितौयमणुदकषान्तं Seite: Wry frat तक्ा्रौख्रादिव्युश्यते बोश्वराग्नाथूदिति सवम्‌! 122 ९७० मशाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( प्राय्ौश्वरा्िष्रावाः।९।४।५९।) (ख.१।प्रा.४।घा,४) .. विशिष्टावधौति। ॐ) रौश्वररूपावधिपरिच्छिश्नसमुदायखेत्ययः ॥ SATII इति | (भा) वष्टोतत्पुरष इति भावः ॥ 1 ee) Eee Va कस्मादेष न बाधन्त इति । क्रियमाणे fe प्राग्वचचने स्यां निपात- सं ्ञायामेता खवयवसंश्षा आरभ्यन्ते तच वचनात्‌ समावेशो भवति । [ऋक पाय दः क ee ah / | — ऋ | ee 2) 2 शि = ह चाय ते। तेनायमर्थः | oar वयवस्ितात्त प्राठिनपातसंक्ा भवनि निपाताः सन्तो ग्यादिसंज्ञा इति समावै्ःसिडधः केवले तु निपाता safunit क्रियमाणे amafa परतियोगमनुश्त्तावेकसन्नाधिकाश- mata: स्यान्न तु समवेश्रः॥ अवयवसंज्ञा इति । भा । वि्िष्धावधि- पररिच्छिघ्रस्य ससुदायस्यान्तरालप्रतिता गत्यादि संक्लाभाजोऽवयवा भवन्ति तेषां Val दइदर्चैः। त्‌ | खत एव a Rata’ gs अव्ययात्मथक्‌ लोकादोनां प्रइण्मएपपद्य त इति दिकि॥ ए = भनु च न लोकाव्यये्व लोकादौनामश्ययत्वादेव बरष्टोप्रति aq सि एनरुपादान qa भविष्यति खमगन्तरस्य यह णमिति | मेतदलि। ्यशथयसंन्ञाया wand चचापरयेत्‌ निप्रातसंक्चा तु स्यादेव, तत चिकी. मयं Kemet “निपात रकाजनाडिति' weet, खा | प्रोष fafa’ | vafafaardt: | प्रोथ पर्याप्तो पचाद्यचि कियाविेबण्वद्‌ AIAG | महामा्यप्रदोपोदद्योवः । ९७१ (ख,१।पा.४।ा.४) , ( चादयो ऽस्वे। १।४।५७।) चादयो ऽप्वे। १।४।५७। सौदन्त्य्मिन्निति। ॐ) विग्रषणएतेनावतिषठन्ते ऽसिन्निल्यर्धः ॥ 'सदेरोणदिकस्वः ॥ (ग षि re pe गान [मि १ “सक्वम्‌'` द्यत्र । चादयोऽसत्वे । १। 9 । ५७ ॥ अयं सत्वशब्दः खस्टेव द्रष्यपदार्धकः | चादयोऽश्त्वे । १। 8 ।५७ | अयमिति । भा । अधंदयेऽपि सतव Mey प्रयोगदश्रंनादिेषावगतो प्रमाणानुपरलम्भावश्रः। तत्र सोदन्यस्मि- भ्राविगुशक्रिषा दति सत्वं Keyed यदा तु सत्वो भावः स्वमिति तदा "नक ष णि म 7 dee i ee GE ४ [201 = = = | = = चादयोऽसत्वे ॥ १९।४।५७॥ चादयो faqiaaeyn: wag Ary furan । च वा ॒दत्यादिवस्तूपलच्तणं यच सर्वनाम rast । बथमिन्यश्यते सोऽथा भेदत्वेन विवक्तिवः। लिङ़सस्थान्दपि ्रद्यमिति वा । Wee किम्‌ । पुना यजेत, पशुब्दश्ादिः। चः समुचय द्यपि प्र्दा- हरणम्‌ । न चाध प्रह्टतिवदनुकरणमिल्यतिदेश्रात्‌ निपातत्वदुर्वारमिति चादयोऽसत्वे । १।४।५७॥ "न Ber ata gia’) aw चेद्‌ वतते तदा Ser ग भवतौद्य्थस्तदाइ | प्रसव्यप्रतिषेधोऽयमिति.। ew MTS को दोषः wyatt प्यते स भातिषि्िषटे इथे वतते, TS निपातत्वे स्यात्‌ जातिग्रशसमुदायरूपो gt के वजादन्धो भवति, ENR मषभाष्यप्रदेपोद्द्योवः | { चादयो ऽसत्वे। १।४।१७ |) . (@rimeiang ) साध्यमानेति। ओ) वस्तुतः साध्यमानावस्थः करियारूपापन्नो योऽथः सन्लाङ्पः ष VAIS इत्यथः | चाद्यनुकरणाथानामिति क) पाठे चादोनामनुकरणं खरूपबोधनम्थेः प्रयोजनं येषां तेषाभित्यथेः ॥ तद्यथा | सज्वमयं area: | सत्वमिय ब्राद्यणौति | अस्ति कियापदार्धकः साध्यमानतया करियारूपापन्ना सत्ता arabes ॥ एवं च ate! भा। यदि army सत्तोयेत तदा प्रतिषेधोऽनर्थकः स्यात्‌ । गहि ० = चादिषु सत्तावाचौ कचिच्छन्दोऽल्ति यदथा निषेधः स्यात्‌ । पश्वे एदष SSD वाश्यम्‌ । तिदे श्रस्यानिद्यतायाः ऋल्टकख च एवोपपादितलात्‌ । प्रसव्य- पतिवेधः किम्‌ | वातोति वाः विपातौति far: | दइ नियाविधरिर- वाचकतया क्रियायाशासत्वरूपत्वात्रिपातता स्यात्‌ ततश पिप्रश्ब्दस्या- प्यष्ययसंज्ञा॒स्यात्‌। प्रयोजनं सवनामाद्ययसं ्ायामिद्यक्तवात्‌ । अथ चादयः। च वा ह अष एव रवं नूनं MT युगपत्‌ भूयत्‌ GIA Talay प्रशंसाखयम्‌। णवं uefa । कुविदिति भूयोऽर्थे योगप्र्रंसालति भावेष च. । नेदिति शङ्कायाम्‌ | निव्लिद्यायन्तो मरकं यताम | ेदेवसाएगभब्रदेवा तथा प्रादय दत्य विप्रातोति धिपः ‘aaa इति कः, सच प्न्य क्रियाविशिष्टे इणे वतेते तथ क्ियाडग्यसमुदायस्य बर्यादन्यला्ि Wat स्ब्ययसं चायं तदन्तपिधेरभ्यपगमात्‌ विप्रश्बस्याययसंश्ा स्यात्‌ पसब्धप्तिषेधे तु यच भच्गन्धरच सवे प्रतिषेधो भवि क॒ति “ वतमानः पशद्रष्दो ऽसश्चवचगो भवति, Fey, are महभाययपरदौ USAT: | £08 (अ.१।पा.४। शा, ४) ( चादयो sett! १। ४ । vel) दत्यादावपौति | (3) निपात्॑न्ना शयादित्यनुषश्यते ॥ विधिनिषेधाविति। ॐ) श्रयति हेतोरिव्यादिः ॥ यथामिमतविषयमिति | ज) शरनुकाथं fanaa नानुकरणेनापि गवादिपरपश्वादाकवित्था- दौति भावः ॥ age: सश्चमिति | कस्येदं ग्रह णम्‌ । इव्थपदा्थैकस्य | कुत wag) शवं a Sree baw Sed as ee ey क = +> गि - 1 ray च निपातसंज्ञा स्यात्‌ । षाद्यनुकरणानां चः पठितो हियस्मादर्ध इ्यादावपि विधिनिषेधौ यथाभिमतविषयं न वतियतं अरद््रश्े तु वतिते । अशब्देन चात्र feared वल्वभिधौयते। acme | स्यादौ तु ग दितिं पददयं प्यते | तद्मान्िपातसमुदायो ऽयं बोध्यः। ५निपाते्द्यदोति" नि धातनिषेधः। प्रतिषेधविचार समुशयेष्वयमिति तु ware: | चेत्‌ चण अयं चेदयं faq समुश्यादौ लवननुबन्धः | ददं ध “निपातेव्॑दो”त सटोभविष्यति। कित्‌ । यत्र । भष निश्चित- aS | इन्त इ पऽलकम्पायां च । माकिः माकौ रतौ fats माकि काकौरिषन्माकौसंशरारिके Iq किम वितनिषेधन ffx: | गयन्ति प्रु मन्धमाना RTT दृग मननं विगरष्यते water, सम्यक्‌ मन्यमाना ह्यः सत्व ्रब्डोऽयं सतो भावः स्वमिति सभानाबि- Tw aga दति आन्तिमिपनयति (स्वमिति च अथबु्तदति। इर यदिति खवंनामपरामशं गोग Vy RATT, SAY | & ७8 महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( चादयो serait । ४ । ५९ | ) (ख,६।पा.१। खा. ४) सिङरूपमिति। (3) aa च॒ लिङ्गवंख्याकारकान्वयिलेम शवंनामपराभभरयो ग्यलेन वा तदाह वस्तूपेति॥ (क) लखणान्तर नाद मेदयत्वेनेति | क) लिक्गषस्या विगरेद्यतवनेत्यथेः ॥ oe क प ० ———= ee a wen विधिश्च feat भवति प्रतिषेधश्च । किं एनरयं पर्युदासः। यदन्ध- ee ee ~~ - ee “वस्तूपलच्लणं यच सरवेनाम प्रय॒ज्यते | अरमिव्य्यते atsat भेद्यत्वेन विवच्तिवः” दति ॥ मकिरेवायचात्वं fea नुकम्‌। सकम्‌ साहिकम्‌ साकम्‌ vate नर्विः | माकौ माकिः। आङ्कतमिति वेदनिषण्टः। आआमिश्चाणि नवोत्तरागोति हद्याख्यायां याखः। ae) माखिलुखितिषिशेषयाथा उकारः । मा भवतु मा भविष्यतो निरणुबन्धो मा्रब्दः | गज्‌ | जकारो ^ लोपो ae” इति विधेषण थैः | waa तु पामनएव इ्चापि स्थात्‌ । ग च सिदान्तेऽपि स्ेपतरति्रसङं वारयितुम्‌ “अलुगर पद" ुत्तःपदा किक वल्तूपलच्चणं यत्र सवनाम, HITT । metered सो ऽथ deel विव्ितः | sf, खायमेति Te! fagent योऽथः खान fara frafqaes ratrat: | उक्त च, ^“ arte we faarfate xa aca | etait - भहाभाच्वप्रदोपोद्योषः | ९७१ (ख,९।प्रा.8। घा. 8) ( चादयो Sata १। ४ । ५७ । ) उभयथेति । ॐ) द्रयमिमेऽं वकेमानाश्ादय दति weary ऽधेः। aw वत्त मानं चादिष्रूप तु निपातसश्नमिति प्रषच्यप्रतिषेधे sa: ॥ शाटदिव्वपाठटात्कयं प्रारिरिद्यतो we ate च प्रादिभिरिति॥ (भा दत्ववचनादिति aret लिव्रसन्यायं प्रतिषेधः सष्चवचने नेति । किं चातः —_ Pe EPS Ee ee [ 2 "वक्ति fa पुनदिति।भा। उभयधा शास्रे Taare a विप्र इति । भा। विप्रातौति fam) “खातश्ो पसग” (३।१। १३९) इति कप्रययान्तः जियो पसजनग्रथवाचित्वात्‌ केवलाद्‌ Keg जियाग्रथसमुदायस्छान्धावायु wes ममोऽवा्यं॒विग्रोषणौयतवात्तेनेव पामनपएत्रस्यापि सिधेः कि THs वाच्यम्‌ । नेकधागमिकमौंछतनेकनौढतेत्यादौ निषेधाम नशब्देन “सहसुपेति” समासेऽतिब्यातिं वारयितुं लिलस्याप्यावा्कावात्‌ नमा पव पदस्य विग्रेषणेऽपि अगन्धाधमितवस्य निपातस्येव ued न तु tam चरितिर्थैनकारस्य तदितस्यापौति तु प्राचां मर्धस्थोक्तिसम्भवो Ther | यावत्‌ तावत्‌ | व नै रतौ faa) चौषट्‌ । aie! ere वषट्‌ । धा | द । तचा । ere! wy! किल । qi ge इति । wi च an सौदति' निविशते यच भाव्यादिकं शब्द प्रहत्तिनिमित्तं॑विशरेषणभावेनेति ar xe, सदेरोणादिकस्वप्र्थः ताभ्यामन्धश्ोशादय, इद्यधिकरणसाधगः। च गिति | पदे, स चेदर्थे वरते, ठकारखणकजिद्वरयङ्ञमिति fatter: | गमो sare , बक्ञोपो गलः इति विद्ेषणर्थः। बलो पौ नस्येदच्यमाने वामन, ९७१ मह भाव्यप्रदोपोद्द्योवः | ( चादयो ऽसत्वे । १ । ४ । ५७ | ) (ख.९।पा.४।घा.॥) निपातत्वेनेति | (कै) एव शजो्लरद्चविषये ऽयं दोष इत्यथेखथापि समुदाये कथं प्रात्निरतो भाव्ये तदन्तविधिनेति ॥ (भा) aR TN, यहि पयुदासः विप्र इ्यधापि प्राप्रोति । करियाग्रथवचनोऽयं संघातो xaq- शयादन्धस्िन्रथे वतते ॥ प्रादिभिर्ति। भा। निपातल्वेनाभिमतेः। सामान्यमिति | भा । सारूप्यम्‌ ॥ तदन्तविधिनेति | भा । aq faiter- सत्निधानात्कथं तदन्तविधिः। रवं वह्ययमर्थः। निपातस्य सं क्षा निपात ereeia हि सोपक्रमकुत्सगेष । were धामच्नि्च्च तु पदकारा दिति wun vata) उपसगेविभक्तिलरप्रति रूपका | अवदत्तं विदतं च प्रदत्तं चादिकमंणि | छद्तमनुदत्त च निदत्तममिति चेष्यते । “gy syante” दति ated ग भवति | उपसर्ग प्रतिरूपकतवेऽप्यनुपस- गेत्वात्‌। विभक्िपतिरूपको यथा। aw) श्भम्‌ । See! ay | अशुभमोय स्‌ | fata) अन्तरो । चिराय । afer! कस्मात्‌ । चिरस्य मम । ममत्वं गतराब्धस्य । वेलायां माधा faanfe | रुतेन गये केन विनौतौ वामिति शाख्यातम्‌ । वामिद्यलया- ० णि 0. ~ 7 8 7 १17 । अथापि पाप्नोति, . पाक्षिक रब दोवः, “अलगुत्तरपरदद्ति THA, तथ दो्तरपदेनाधिपतं yard ve faite तदा पूवेषदभूयर गर लोप दइ्यु्यमाने नेवा प्राप्नोति गष्ब्देन पूवपद विशव्यमाबे वरन" ' विधिसद्रत्वादथापि स्यात्‌ । अथास्जग्पद्चे गण ददुचमाने $ AVNET TTT । ९ 9 (७,.६। पा. 81 GT 8) ( चादथो seit । ४ । ५७ | ) निपातस्य afar | भ) हकलनिपातसुदिश्ठेकवाक्यविहिता wae: ॥ प्ररमा तु न तमागोरेशेन विहितेति भावेनाह सा चा्ययेति | कै) ‘wet wala प्रयोजनमि"त्यादिगेमकाश्छषब्दरूपं विशेथ- मादाय तदम्विधिरिति भावः॥ wt बोध्यम्‌ । एवं दन्यश्च विधिनाश्रौोयते। ofa च प्रादिभिः सामान्यमिति क्था वदन्त- [क aa सा waren तस्यां चास्ति “तदन्तविधिः प्रयोजनं सवंगामा- थयसन्ञायामिति" । तच विप्र्ब्दे suey निपातसंक्ताय स्यां यथा परमोशेरिति खराथन्तस्याययसं श्वा भवद्येवं भिपावान्तस्यापि स्यात्‌ । wre यवामिर्थात्‌। are सासेल्यादोनि तु तिखन्तपतिरूपकायि | aU सम्बोधनभकंगानुकम्यापादपुरप्रतिषेधेषु यथासम्भवं बोध्याः । Quite ad मन्यसे। दन्नं ae Ge ऊ ऊपरे बोभं ष्ति। र दतो भव | सोश्रावय। छक्र सौ एते avatar: | पिति ` dena) शोधं गयन्ति पञ्चमन्यमानाः। श्रुकमिति शोपा । पथा कथाचेत्यगादरे। we प्याट्‌ wy शै हे भो शये canes: कनकाय यरी क BIT res oe: कस्मात्र भवति, अतुल्यव्वाव्द्यवद्य; क्षारो शदिखरयोखरिताथैः, निपातस्य wefcard: | तथेति प्यते, सोऽदय- Ue समुदये वैते, वसय तु weeny feagtarquet सिद्धम्‌ Wuimafy (तजितश्चासवैविम्धि' feds सिहम्‌। मन्वयुलन्नश्यापि 198 €७७ महाभाव्यप्रदौपोदुद्योतः | ( चादयो ऽसत्वे। १। 8 । ५७ । ) (ख. ६।पा..४। are) हि पष्गरब्दस्य जातिविशिष्टद्रयवाचिनोऽथसक्लश्चताथवादश् cae यावत्याप्रषिद्धिल्तसा^त्किषुनरि”त्यादिभायमेकदेप्रिनो- रङिरित्याङः ॥ म णनि Th Po, [रीरि [ ह छि छ क व दा ठ प प ee । विधिना (219192) निपातसंज्ञा प्राप्रोति। अथ प्रसज्यप्रतिषेधः | a दोषो भवति | यथा न दोषस्तथास्तु ॥ ततो लुक्‌ प्रसज्येत । विप्रकग्वल द्यत्र च निपातान्तस्य पुंपद छृतिखरः स्यात्‌ | ew ere च 0 ed 1.४. १ ण) = we] 1, गणो पणं ree ee el सम्बोधने | ale श्िसाप्रातिलोग्यपरादपरणेष । विषु इति नानाथ | want ranger निष्न्यरीनेकपदे। एत दति कुसायाम्‌ कुल्सितमवयवष्डादयति दति wee: | डः | एकतिति लान्तमिति Wat aa: | कुत्ितं कसति गच्छतोति एल्वसः। अख्यर्थे । लाम वद्धि विदुषां समवायोऽत्र तिति । खात हति इतोऽपौ््थे । rate काति गगखायम्‌ | विभक्तिपरतिरूपका इत्येव fad, सद्य, प्रपद्वार्ः पाठः, खं वेधा मात्राखमिव्यादेरपि, “खर्पतिरूयका दति । “ऋति ऋवा"वचचनमि- mera गिपरातसं्षाविधागहारेण agra एव प्रतिपाद्यते » एमरेषां निपातत्वे किश्वित्मयोगनमन्तोति ॥ मह भाष्यप्रदो NT । ९9९ (द. १। प्रा. ४ । था. 8) (प्रादयः उपसर्गाः क्रियायोगे । १। ४।५५०,५९ |) प्रादयः | १।४।५८॥ उपसगा कियायोगे। १।४। ५६॥ ननु विभक्देव पाठात्‌ कन्तेय दृत्यनुपपन्नमत श्रा यदेति ॥ कै) प्रागेवेति | र) QA दुचप्रणयनकाले VAT: | एव Bert भाथख- कतदयपदखारखमभक्गः ॥ ननु निपाता इत्यस्याधिकारादेकयोगेऽपि निपातल सिद्धमत श्राह द्मक्रियेति ॥ (के) प्रादयः sya: क्रियायोगे । १। 9 । ४०८-५९ । प्रादय द्रति योग विभागः। at) प्रादय इति योगविभागः कतव्य. प्रादयो$सक्वव चना निपात- प्रादयः उपसगः ्रियायोगे। १। 9। ५८-५९ ॥ गदा प्रागेव प्रादय इति योगो विभाष्यते वदा योगप्रयोजनकथनाय वातिकम्‌। यदा तु प्रादय प्रादमः।१।४।५८॥। wa निपातसन्नाः यनं तु सले | प्र प्रय गि nea उपसर्गाः क्रियायोगे | १। ४।५९॥ प्रादयः क्रियायोगे उपसगसं चः सः ॥ ह भकतया ग षयं , प्रादयः।१।४।५८॥ यं योगं उत्तरस्ादविभन्यते पुवसा, यदि एनः प्रादय उपसर्गाः fata wate गवं wafqere! "एच. न न ते नि उपसर्गाः क्रियायोगे । १।४।५९ ॥ “क्रियायोग इति! । Swati तोया निपातनात्‌ समासः, ककरण होतेति बङलवचनादा, TE क्रियया करणभूतया प्रादौनां धातुभियोगात्‌ करणे हतोयाया णव समासः | ९८० मह भाष्यप्रदोषोद्श्ोवः। (प्रादयः उपसर्गाः कियायोगे। १ ।४।५८,१९ |) (ख.१।१ा. ४। घा ॥) । ATE भाय यस्मिन्नेव विशेष इति | (भ) क्रिवायोगकूपे coun ननु प्रादयः क्रियायोगे षपबा गतय टतिवत्‌ प्रादथः कमेप्रवचनोया दूति वनाभावादाई सुः पूजायामिति ॥ (मा) ननु “We उपसगांद्‌” (७।४।४ ॐ) दत्य ^त' इति दित- कारक मिदं शाल्रवादि शरसत्वमनजन्तलेऽपि संन्नाविधानसामर्यादूवति लश्च नित्यमिति भरत्‌ दत्त दत्ययुक्रमत श्रा प्रकियायामिति।॥ ॐ) aq भवन्ति | तत उपसर्गाःक्रियायोग इति ॥ किमथ staan | निपावस्ार्थैः । वा। निपालसंक्ला यथा स्यात्‌॥ रकयोगे हि भिपात- उपसगोः ्रियायोग ह्ये थोगः प्ते तदा योगविभागः कतंश्यतेन चोदते । ` रखकयोगे हौति। भा । क्रियायोगे निपातसंज्ञा ग स्यात्‌ | क्रियायोग रक्त गल्यपसमगंसं TAN | ATG प्रगत आचार्यः प्राचायं इच yaa शप सम्‌ श्नु खव निस्‌ निर ge दुर्‌ वि ore fa द्धि af अति es ग्योगकरणमिति'। sauce उपसग॑स्ाया एव कियायोग इति विधै वशं यथा स्थात्‌ निषातसंश्चायां मायृदियेवमचसुत्तरस्माद्‌ ate aa र "नी gazette’ । उुपसर्गादलमातेऽपौति यावम्‌ । ' प्रनायक इति ' । मन जापि afafnrratatse@a, सद्य, प्रादयः एनरोवमाभशाः यदुत भरता कियायां तामेव विष्ठिबन्ि, अश्चतायां तु werent fixatn feat ae क्ियायोगग्रह्णसाम्यांद्‌ पतक्रिययक्ताः पादवं पर्प मश भष्यप्रदोपोद्‌ थतः | ect (च, १। पा. ४ । ST, 9) (प्रादयः उपसर्गाः जियायोगे । १। 8 । ४८१९ |) नलो किकगप्रक्रियावाक्धं aera एति zifengfed ग त्‌ दत्त एतोति Sens: | agen इत्यथेकलप्विभक्तिकमर- ष्देन Sat मरत्तशब्दस्य विग्रह शनं हृतं तथेव भगवतोक्ष- मिति ॥ दूष्यत इति | ॐ) हतया कमणो तिपवे पद प्रहतिखरेणव्यथेः ॥ खयोरतिप्र्था- मवादन्तोदान्तः सः । एवं च मरत्तपदं मध्योदात्तमिति भावः ॥ en eyes TE छ ee om ee Re es ee, —a | ee RE | OEE OE 1 ~ 1 की baad = —=—_ सक्ञाभावः।वा। waatt fe सति निपातसंज्ञाया अभावः ene | afar fatty गद्यपसगकमप्रवचनोयसंक्चारतक्िग्रेव fare frre खरो ग arg ॥ यकिब्रैषेति । भा । कमपरवचगोयसंश्चा “पः पूजयामि" दादिभियगेः meat विडिता।॥ मर्दक इति । भा । प्रकियायां खूपम. शोकिकमिदमुपा्तम्‌। वत्वेन हि भिं भाम्‌ । उपसग सं चेव चास्ते तेन निपावसंश्वा। तस्यां हि सद्यो निपाता ाद॒दात्ता इद्याशदाततल | ऋ कि कै ण्ण | As Sens e उत्‌ अभि प्रति परि डप रते प्रादयः। asx निसदुस्‌ दमौ art | ० err gaan विभाग gant | अथ वा चादिष्वेव प्रादोगपि पठित्वा पूवस्ञाधोमाव्‌ fang feet amare | ‘event: क्रियायोग इति? वादौगा- भदतौद्ययमथा भवति. खचर च यत्कियायक्घः प्रादिः स गमने प्रयष्यते यञ्च प्रयुल्यते गं तत्‌ fener इति wifes एलप्रसङ्ः | ‘Tame’ | उपसगंसंदषेष्यते न निपातलं्रा, wet हि apt. निपाताषटदात्तं erate पूंपदपङतिखरेय श्यात्‌ eters भदशशण्द Tat । भगूपखर्गंलं चायामप्यपसगां खामिवच्णंमिलादयदातलं खादेव, ष, वागेगापुवेमादाततावं विधौवते किं afe निपाता दयेव चिदे ऽमैः ९८२ महाभाष्यप्रदो पौदुद्योतः । (परादयः उपसगा क्रियायोगे । १।४।५८.५९ !) (ख. १९।पा.४। घा ॥ | व्ययसन्ना च स्यादिति । $) तथा च॒ महद्धिदत्त दति मलर्थोयप्रकरणस्भा यपरयौगे विभक्षिञ्वणं ने स्यादिति भावः॥ नन्वस्योपसगंले “उपसग चोः किः” (२।९।९ २) “areata” (३।३।१० ६) एति श्रद-कौ स्यातामत श्राह श्नमिधानादिति | क) श्रनेन न्यायेन WTAE AAS | "णण = aoa स्थात्‌ ॥ मरच्छन्दस्यो पसंस्यागम्‌ । वा । मरच्छब्दस्योपसंस्यानं कत॑यम्‌ | ARENT ATE: | अच्च उपसगेदिति (७ । ४ | 8७) तत्वं यधा स्यात्‌ | [ब जी ~ “ढतोयाकमयोति” (६।२। ४८) पुवपदपरह्ृतिखरे स्यात्‌ | यन्तोदात्तख AUS CA! Beta च स्यात्‌ । ततत्वरवो परसग संकषष्यते | अमभिधागालि किरखच न भवति। संन्चावचनसामर्थ्णाश्चानजन्तलेऽपि ततं प्रतते | अनेग तु न्यायेन मरब्रयतौति तवं्यवायेऽपि गलं पराप्नोति | ^निसस्तपतावनासेवग"'दति निद शादिति “उपसगस्यायताविति” ठ fafa | watatsy xge इति चवादौनामिति | (पररा जयन्ति सेना दकि? | यरा उल्छष्टाः पररेश्ख्िता बा अथ्यत्वात्तच वत्तैमानस्य WIT प्रतिषेधार्थमेतत्‌, किं च निपातसं्चायामश्थयसंश्चा स्यात्‌ । अथ उप ती घोः किः, ‹शआतचोपरसगे" saat विधौ wera भवतः अनभिधानात्‌ | भदन्त इतिः । मरच्छब्दतकारस्या नचि ® ति दिरव॑चने भरो भरोति IRE ^ सध्यमयोम्भष्यमानां वा लोपे seat भवति, कथं एनरत 9 an यादवा ana द्यतः शाह | 'संञ्चाविधागसामर्थादिति । ` उक्तः प्रणोलमान्लराभावः, णवं तु मरत्रयतौति तकारब्यवायेऽपि ण नी महभाष्यप्रदौ पो दुश्ोतः । ९९३ (ख, १९। परा. 8 । खा, 8) (प्रादयः उपसर्गाः क्रियायोगे । १। ४ । ५८,५९ |) TUATHA एवेति | भ) श्रत एव “उपषरगा्चाभिवजेमि'त्याद्युदात्तवमपि न । मेवं त्नविधावेव मरुत उपसंख्यानं यथं यादिति fom । नेदिन्न- areata निपातलभिशते एव dase एव मस्त्‌श्ष्दो निपातशन्नापि तत्लविषये एवेति मरदिरंत्त दति पाश्चमिकभाय- प्रयोगस्य नानुपपत्तिः। पञ्चमेऽपि तन्‌ पवमरुद्यामिति fata पाठ इत्याहः | केयटखारखयेन तु स पिदिति बोध्यम्‌ ॥ यत्यादयिष्यत इति | क) मलर्थोयप्रकरणे इति शषः॥ वा | अ्रच्छन्दश्यो पसंस्यानम्‌ | (३।६।१०६) अ्रष्डन्दस्योपसंख्यानं कतथम्‌ | श्रद्वा | =e [+ 1 1 री पमी "णण क ee भ ee eee eee eee ae THA रवोपसगंसक्ना sat; प्रकारान्तरेणापि मरत्तणब्यी निपाते तप्यव॑मशद्यामिति । ओच्छब्दस्येति । भा। तेन भिदादिषु श्रद्ाण्ब्यो ब परठितव्यो भवति । aha: | “निरः कुषः” “दुरोरथधिकरण” दइद्याद्यनुरोधाब्रेणाकावपोति तत्रव Et हरदत्तः अद्रय किम्‌ । विः wat । पराः सेनाः। eerie, SS | oe ० eee, "७ ^ भन कायक 1) रिषि ee fee bee ब्दस्य न भवति, यच त्वेकवचनं Vat परा जयति Safa ae रूपोदा- हरय दष्द्यम, wasrfata FAUNA, प्रराणन्दभ्याद्यदात्नवाच्च | पाप्नोति वस्मानतवविधावेषेष्यते, “खच्छब्दस्येति। अषविधावेषेव्यते fe- प्रययो fe भ भवति तदाह । अातश्ोपसग fa’) भिदादिपाठात्‌ पर्ाश्मद्ा्धेति निपातनादा सिम्‌ । ९८४ महभाप्दोपोद्द्योषः। ( गविश्च। १।४।१० |}. (चख, । पा. ४ Ge) गति । १।४। ६०॥ षि ॥ ---- कारिकेति | क) भाषे खश्‌ । लोकादौ तु कारके ॥ SHAT TA | कै) दासौवािगोऽण॒पशक्षणम्‌ ॥ कि ` | गतिख ॥ १। 8 । १० ॥ कारिकाशब्दस्य | वा कारिकाश्ब्दस्योपसं- ख्यानं where । कारिका शत्य (२।९।१८।७।१।६३७) । एमखनगसौ हन्दसि | एनच भसौ छन्दसि गतिसं at भवत शति वक्तयम्‌ | एमसत्छुतं (२। २।१९) वासो देयम्‌ | एननिम्कतो (=,९।७०) रथः | उधिग्दूतश्चगो हित (६।२।४६) EE eh Catt EE ‘Shes गति । १। 8 । ६. कारिकाण्णब्दस्येति। भा। कारिका रिया मर्थादाख्ितिरि्ययैः। यन्न eet) we प्रलोकवाच्ची कारिका- मतिश्च ।१।४।६०॥ प्रादयो गतिसंज्ञाः स्यः क्रियायोगे | afersts2 afawee | ^गतिरन्तर” (C12 1 ue) इति शिङ्कात्‌ | अत्युतपन्ख्चायं faornt ati “afafe दौचखेति" (ieike) तु म प्रवतेते | अत रव निदात्‌ । उपसर्गेसंश्चया सह समावेशरार्थस्चकारः | अन्यधा पर्यायः स्यात्‌ | तेन प्रणेथभित्यादौ गत्वं दु ्तरपदप्रशतिखर च सिध्यति | निपातसंश्चायास्तु sara प्राग्ग्रहणेन, साधित खव । द्र यज्गियायक्षाः प्रादयस्तं प्रेव TAG: | योगग्रहणसामर्थ्यात्‌ । तेग प्रं छतं metres “गतिरेनन्तर इति खरो ग । कमणि क्षान्तं पर्यतित्वात्‌ | „ afew । १।४।६९॥ “अतविरगन्तर' इति पुल्िङ्निदे्ाद्‌ meant गविः, क्विषक्तो च संच्चायमिति fae, निपातगान्न न fafa See’ ति ACTA TT: | ९८५ (,१।१ा..४ घा. ) ( गतिच । १।४। ६५ |) क्रियायोगेति | ॐ) क्रियारूपे युच्यमाने वन्तेमाना दिल्यथेः ॥ पुगः were गतिवे wu we दशयति ततश्चेति । क, एतेन पुनरुस्यूतमिति (भ) MRTG “शपे” तिसमासेनव सिद्धे पुनः शब्दश्च गति- संपा BITTY । AT ध्वनयनवच्छति 1 ng es शु ee eS Oe EY प्य मी eee 2 SS कना इति । गल्युपसगसंक्चाः क्रियायोगे यक्वियायक्तालतं प्रतौति वचनम्‌ । बा | गयुपरसगसं्चाः fart यत्कियायु्गा् प्रति गल्यपसगं संञा भवन्तोति HUH | किं योजनम्‌ । प्रयोभनं घन षत्वयते वा । षलम्‌ । घञ | प्रृदधो भावः प्रभाव अनुपसग इति प्रतिषेधो मा भूत्‌ (३। ३ । २४) । व प म कितिति Weare owe न भवति | क्रियायोगग्रहेन enforce प््ेषयात्‌ क्रियाढनतग्हीत्‌ । एनश्वागसाविति are yaar दन्तो. bl | छेसधवि्ेषकत्वे तु स्यादेव । तथा eat भावः प्रभाव cers “faa भृवोऽनुपसरगे” (द। ६ । २8) इति घम्‌ fag) रवं प्रणाययद्यमि- पाचयतोद्यादौ पङ््मधैगतप्रकर्षा भिसुख्यदयोतकतायां wea शु | एधैविश्रेषकत्वे तु नेति बोध्यम्‌ | निपातसंज्ञा तु क्रियायोगं विगाप्यल्। एतदधमेव fe पादय इति योगो fare) तेन प्रगत आचार्यः प्राचां ह्यथ थ यपूवंपदप््ठति रः सिध्यति | SAT Tal भर. "ष्दस्योपसंख्थानम्‌ | मरत्तः। उपसगसंत्ताविधागसामर्थथादजन्तत्रा- दि गोका न भवति, omaifa’ । ow गतित्वात्‌ हतृखशो भवति wate प्रादि- वादेव fag! mfeatses समासोऽपि प्रयोणनम्‌ । “परकञतमिति! | 124 ९९३ मद निाच्थप्रदीपोद्शोतः। ( मविख । १९।१।९० |) (चश,९।पा.४। या. ४) खरक्विति | 9) “इह सुपे" (2101 ४) तिदे we लसमणलाभमिप्रायेर "“भतिमेतावि"” (८) १९। ® °) तिनिचात इल्युक्म्‌ ॥ WHATS: प्रयोजनमिति क) MTA | WIR: (पा) (१।१८( १९८) इति योगविभागेन पुनर्विधानदारेति भावः। “छपसर्गाच्छन्द सि (५।१।१ १८) इति वतिः। “अन्‌ नासिकाया" विगवाः केचक्रा अस्माद्‌ य्रामाद्विसेचको ग्रामः | उपसर्गा दिति (८९ ६४) wed मा भूत्‌ । शत्वम्‌ । प्रगता गायका अस्माद्‌ प्रामाश्ननायको प्रामः | उपसर्गादिति (Si ४ ।१९४) at मा भूत्‌ । ढडिविधौ च धातु aware । वा। afer च धातुग्रणमगर्ध॑कम्‌ | उपसर्गादृति सरवदप्रह्नतिखरे “यतो sata” (६ ।९। २९६) इति dee उदात्तः I एवरत्युतमिति | भा । गतित्वात्‌ समासः | खरस्तु प्रदादेः (Weal भावेऽपि “eq उपसर्गात्तः” इति ad पवतेत rae! रवं. axqanas शत्वमपि प्राप्रोति । aera खव det amet! शत एव किविधिरद च ग भवति। frau तु माख्ेद्धा। तेन qian पूषपदप्रश्तिखरे हते मरण्छष्दो मध्योदात्तः | बिभातश्मि त्वाद्य दान्तः ang! ग ऋ “उपसर्गा खाभिव्नेमि"”ति facet सोषसखादवस्थं weg “निपाता ereerm”’ इत्येव fag ऽमे ufatunrardt ~तत्सजाशभ्भादिति werner | खत ठव भाभिरिषव जलिरनणर इति बुव॑पदप्रह्चतिखरः ‘aq प्रकरोतौति'.। विवलक्षण्ट fener निपश्वे्ं्चरोति निषेधे far fumreqerad, विकर कल मङभाष्यप्रदोपोद्श्ोतः | ९८9 (अ,र। पा. 8। शा. 8) ( अति । १। ४ ।६० |) (१।४।११८) इति वक्त॑माने “इपवरगाखे" (\।४।११९) aa “द्रकरपसगश्वोप १९“ (६।१।९ ॐ) “उपशगा- wary fa” (१।२।१ ००) श्युत्तरपदाधुदान्तवषूपः GT “guaai- awafa” (cigiet) ति शलम्‌॥ नलु धालयँ वतेविंधानादण्टेव क्रियायोगोऽत राश्‌ कियाशब्दस्येति। ॐ) wad वत्तेमानात्‌ खां सष दति भावः॥ प्रत्यथा्तेऽपि तदश्रायां ave करियालाभाव area | , धाताविति (१।१। ९१) | aw uqueweanetafay मा मूल | wat ववमिति | fara चापि धातुयहये cen cee प्राप्रोति । यत्वियायक्घा्त प्रतोति वच्चगाब्रभवति | बददिधिगसभावे बौष्वदाङ्गदि- रणते दोषो भवति | दिधि (Wi १। ११८) | धदुदतो निवतो यासि ` (८।९।२। ६४७) भा । राह्ृतिगणलादन्तोदालवम्‌ ॥ चनो हित दति । | भा | निपाववादादयदात्तसखय a we गतिरनन्तर ({।२। 8९) हति Brean । नास्तु वः wet: Career खभेः छपटप्वारिव्यषोचामः। खं च “तप्वैमरद्भ्वामिति"” (पवंमशद्धया - ५। २। १२२) AAT: ae eure ब्रोध्यम्‌। तजर च तपः पित्वमेव सम्बक्‌ | तत्रितिः निकफाठस्त ज्ञाचित्कः प्रामादिकः खन्यथा मदतश्न्दस्या- दुर्वापः प्रछ्ठवद्धशद्धप यशारिषिरोधाप्ेः। मलौ यप्रकरके तमो ford मदशद्मन्दसयायुदाशतां ' चावला परतो Were fem: qésfenfe sat विभाषेवादौ wae wae पददश धातोः,. “तिणि शचोदा्तवतो' ति प्षन्दसाहुदास्वम्‌। एतच, wetness गतिशं्चाप्रकरये सवं Kee) शारः €< महाभाष्यप्रदो ATTEN! । ( गतिश्च ।९।५४। ६० |) (01 Wr 8 | सअ. ४) Sq (भा) दत्यादे ददताम्‌ निगतान्‌ द्धः ॥ Rata (भा) mara: प्रगता रापो यक्िन्ित्यादिरथेः ॥ AQ: (भा) CUTS: प्रछ्टानामस्माकमिव्ययेः | Pees - क mana ee भनि agg | afefa । गसभाव (wee)! प्रणस मुखम्‌ | उन्नसं मुखम्‌ | गसभाव । गौव । (६ । ३। € द) Se ata । ate । खाद्ादिखर । प्रखछिक्‌ (91 २। १७७) पोदरः | खाङ्कादिखर ॥ गत्व (८।४।९८) । प्रग: WE: प्रण Mas: प्रणो राजाप्र णो ठवष्ा| उपरसर्गादिष्येते प्रशतिखरः। गद्यपसगसंक्ञा दति । भा | क्रियायोग इति सामान्येनोपादा- © (>. नादिप्रषावधारणाथ वचनम्‌| अथ वा प्रद्यासत्नव क्रिया wed इति ~ ware तु देधापि सिध्यति । “नग्बिषयस्यानिसन्तस्येति" (पिट्‌ इषं-२६) पवेत्ब्दस्याद्युदात्तत्वात्‌ | श्च्छन्दस्याद्विधावुपर संसानं ॥ war । भिदा- दिपाठाश्मक्ाशचदेतिनिपातनादा सिद्धम्‌ । “अन्तःप्रब्दस्याङ्िविधिणत्वेषप- संख्याम्‌” । वा । way ““चअन्नरपरिप्रहे” (१। 8 । ६५) KET भाय स्तम्‌ । अनार्धा । अन्तटिः। अन्यात्‌ । ““इन्तेरत्पवस्येति" (< । 8 । २२) गत्वं । एवं च ““अन्तरदेश्च"” (=) 8 । Re) दति न HAT | tt तु स्नादित्वासत्वाभावः। अयनं चे्यपि ग nda) “छदचं इति सिडेः। देणे तु दभ्नादित्वाव्‌ बोध्येति sae: | Bt निषेधा qucafata तु. ween | परद्चदयेऽपि खन्तंयति ऋन्तभवायौलादौ सं्षासमावेश्ाचं इति! । अन्यक स्चाधिकारादेकज संशय विधानाच्च vate: स्यादिति भावः कारिकाश्यब्दस्येतिः कारिका . क्रिया महभाष्यप्रदौषोर्दीतः | ete (Gian ei are) ( गतिच ।९।४।९०।) इत्यथे इति । AY सवेचोपसगगरहणं प्राधुपश्चकणमिति ara भनु लघना गुरोः प्रत्याख्याने त्रियते एवैत्यसंगतमत श्रा केवलभ्थामितौति । क) विधयो न प्राप्रवन्ति॥ वद्दिधिनस्‌भावाबोत्वखाङ्ादिश्रणत्वेषु वचग- प्रामाणाल्िद्धम्‌ | वा | अनवकाशा एते विधयस्ते वचनप्रमाणाद्विष्यन्ति | एदुसौः प्रतिषेधो नुम्‌विधितल्वषतगत्वेष । वा । age: प्रतिषेधो गुम्ब- धितत्वषत्वतेष ama: | नुभ्बिधि | get दुलभम्‌ | उपसगा दिति नुमा न्धाययत्पादनाध॑म्‌ | ढद्धिविधौ चैति | भा । उपसग णेव धावोराच्तेपात्‌ | yen इति | भा । प्रगता ween अस्मादिति बद्त्रोहिः। तच धातुय्- a [ण यथायथं गत्वं बोध्यम्‌। aah प्रतिषेधो नुम्िधितल्षलगतवषु ॥ षषभ । दुलभम्‌ । उपरसर्गात्वलघमोरिति नुम्‌ न । एतश्च प्रयोभग- maa: | ^“नसुदुर्यौ केवलाभ्यामिति” दचस्यावश्यारण्यत्वात्‌ | अन्यधा- ¦ ऽतिद्लभमिच् जुम्‌ न स्यात्‌ । वकं, दत्तम्‌ । “खच उपसगादि^ति at मा भूत्‌ । we, दुःखितिः। प्रक्रियाजालदुःखम्‌ । उलिक्तम्‌ एवम्‌ | “हःपूजायामिति" तु कतेदमेव पुजायामिति विदेषणार्धम्‌ | तेन विष्ठां विं तवात्रेयादौ wet भवदेव | कथं तदि ““प्रलवद्ध वगोद्धतकथम्भावतियोहिताः। जेवाङ्कानां कथं भावा प्रदुष्यन्ति कथं च मेति |” सद्यम्‌ | नेदमुपसगेल्वपादुभ्या मित प्रादुसः एथग्रहग प्यक्तम्‌ | रतेन प्दुष्यन्तीति पटित्वा प्रार्‌ दुर्‌ इद्यपसगेचिकपृवस्य waaay मर्थादाश्धितिरिलधैः। यब्र इद्यपरे, धा्ध॑निदे्र इति we, यतु कतरि काटि का्ष्दः कारिका दासोति यश्च पलोकवाचौ way ` ग भवति जियायोगयणेन कारिकाशब्दस्य वि्रेषणात्‌ भियारत्तगरं शयात्‌ | dee ACTA TT aaa: | ( गतिच । १।४। ६० |) (अ. ९।पा.४। घा. ४) अवश्यमिति | ॐ) वार्भिकतापौति भावः॥ दग्यजोपव्मेते नुम्‌ भवल्येवेति शोर्पषगेल्े eat: | निषेधामावादित्याश्यः। द्त्यतेरुषसमेत्वे कै) इति पाठे st awe सोरुपसर्गले इत्यथः ॥ "कि निषि" क भूदिति (७। १। १७) । ग BRT केवलाभ्य (9101 ६५८) इमिदयेतन्न वक्तं भवति ॥ Safer प्रोयोजनम्‌ । क्रियत रतश्यास रव । तत्वम्‌ , सुदन्नम्‌ | अच उपसर्गात्तः (918 | ee) दति तत्वं मा भूदिति ॥ भल्वम्‌ | सलितं घटध्रतेन | घल्त॒तं प्रलाकशतेन । उपसर्गादिति षत्वं मा भूदिति इ रस्य शाकलनिढत्तिः प्रयोजनं वच्छे ॥ var इति । भा । कियाश्ब्द- स्याप्रयोगादुपसगत्वाभावः॥ अनवकाशा इति । भा । येषां fe fares योगे तं प्र्यपसगसंक्षा ते संप्र्नुपसगं सक्च अपि द्यन्त द्वयर्थः । यगो तौत्वादिना षत्वमिति व्याचक्षाणः qe | दुर उपसमंतायाः बकविधौ निषेधात्‌ । wicks ॒पञ्चतासम्बन्धाश्च । oe) दुन॑तिम्‌। SAT | सतेन दुरः परस्य ae नेति केचिदिति afsen सिद्धान्ते यत्वमिति Sree: CTE | गतिसश्नायां कारिकाश्ब्दस्योपसयख्धानम्‌ ॥ at wma । कारिकारतम्‌। यत्वारिकाकरोति। तिण्षोशा्तवतौति गतेनिघातः। निपातालादब्ययत्वे सति विभक्लवैष्‌। कारिका क्रिया | मथार ferfafcenh | wa cant । धालैनिर्दे इति यख ल । यख कतरि aque: कारिक दासौति | यशर waited तयोनेंह यदयम्‌ | 'अल्ारिका करोतोति'। frame खति fants | श्दचूरखतमिति' । गतित्वाश्षमासः। (अतिमेता' जिति निघातो भर्तेति | चद्यप्य् wearttt केश ए्पदान्तोदात्ततवेव Telewest 2. A, मङ्धभाष्चप्ररौ पोद्द्योतं। | ९६१ (GRIM! भा. ४) ( गतिश । ei sige!) TA: परसोरुपसगेत्व (क) दति पाणस am van “सुः पूजायामि" (१।४।९ 8) द्येतत्कमेप्रवचनो यसन्ना विधायकम्‌ ॥ भाषे शत्व मा भूदिति | (भा) म॒ च दुममादाय एलं दुर्वारं हतरोदुसोऽ्जानुकरशेन तदापि निषेधात्‌ ॥ (८। १। १५) छः पृजायामि (१।७। € 8) aa वक्तं भवति । गेतदक्ति watery | क्रियत रणतश्यासणद । wal aid दुर्नौतमिति। उष- सर्गादितिगत्वं मा भूदिति | क्रियत दति । भा । केवकषाभ्यामिति विरेषणाभिधानार्धमवश्यं कतम्‌ | तेगातिष्ठकम्भमभिद्यतेशपसगंले नुम्‌ भवद्येव ॥ कियत इति । भा । पूणावा- मितिषिग्रेषणोपादानारथैम्‌ | तेन सुषिक्तं कि तवावेचादौ षां मवे । क्रियायोगद्रति कारिकाशब्दस्य विग्रेषणात्‌ | करियाढत्तरेव यष्टणत्‌ | एनश्च भ॒ सौ इन्दसि गतिसं्ाविति वह्यम्‌ । एगराधेयम्‌ । बतिल्वाह्यमासः। छशदुत्तरपदप्रकृतिखरेण “यतो गाव" इति धेणब्द उदातः | एगर्हयुतं वासः । इहापि गतितवाह्षमासः। acy प्रडदादेराङ्गति- गतादन्तोदाश्नत्वम्‌। काठके Patera wet शेषनिघातेन weet ऽनुदात्तः । “ataanfafa” निघातं वदन्‌ इत्तिकारणतु Weary creat मन्यते | “चनोहितः” ॥ “aad इशे" चदृन्रन्तला- पिपातलादा श्यदात्तस्य चगाब्दसयु “ग तिरगन्तर" इति प्रह्मतिखरः । सिदलधापि परत्वादयमेव निघातो युक्त इति भावः। शह च एवसेयमिति"। गतिल्वाल्मासे शते छदुत्तरपदप्ज्नतिखरेश “यतो nore? इति षेयद्यबद्‌ आद्यदा्तः | “चगो हित इति! | निपातलादादयुरातस्य wine मतिरनन्तर' इति प्रह्ञविखरः । ९६२ महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( ऊर्णा दिचिडाचश्च । १।४। dei ) (च्.९।पा,.४। घा. ४) ऊयोदिच्िडाचख। १।४। ee चिडाचोः केवलयोः प्रत्यययोः करियायोगासंभवात्छामर्थेन सश्ञा- ऊ्यांदिचिडाचश्च ॥ ९। ४। ६९॥ छम्वस्तियोग दति वक्तथम्‌ | ee Y ऊयादिशिडाचख । १। 8 1¢e | ऊरौ ala | भा । प्रयोगापरयी- गिक ^ रीण । => fe. os Cite ए te sarfefacray १। 8 । ६१९ ॥ रखते गतिसंज्ञाः स्यः क्रियायोगे । मस्तियोगे fesrat fafedt । तत्स इचयाद्ूपादयोऽपि तद्योग ण प्रयञ्यन्ते नान्यच । अनभिधानाश्च । तराप्याविःपादुःशन्दौ सुक्काऽनयेषां करोतिनेव योग दति माधवादयः। यद्यपि संज्ञाविधौ . प्ययग्रहे तदन्तविधिना लि तथापौष सामर्थ्यात्‌ चिडाजन्तय्रष्टणम्‌ | न हि प्रयय- are किंयायोगः संभवति । खाथिकत्वनानर्धकलवात्‌ | चेरश्राविलाश्च । Bat Bala पटपटाज्ञल्य । इदमवधेयम्‌ । steels चादिष्वपि पाठादक्रियायोगेऽपि निपातल्वम्‌। afew सान्ता व्रम्टतिष्‌ Warrant योगे fan! भवत्ियोगे त्वनेन निद्यमिति । कथं तद्दि वारणोमदविग्रंकमथाविश्वच्यषोभवदसापिव इति माघः! ऊर्यादिचिडाचच्च ।१। 6। ९९१ “यन्ता ड।जन्ताखेतिः। यद्यपि पदसंश्चायामन्तज्रह फेन संन्नाविधौ प्रयये तदन्तविधिर्गासलौति ्चापितं तथापि क्रियायोग इधनुडततस्सदन्त्र णमिति भावः । गहि प्र्ययमाश्रसय नियायोगः सम्भवति साधिकत्ेन खयमगधैकलात्‌ tented! AUTH: ९९३ (G1 UT. 8 | a 8 ) ( ऊर्यादिचिडाचश्च । १।४।११ | ) विधावपि तदन्तविधिः | वच्छयमाएरोत्याश्च प्रयोग्ेवाभावादार पव. यधा Iq) Silas ऊरोभूय । दृष्ट मा भूत । ऊरौ पक्वा लोचनेन संभवमात्राञ्चयेयेतदुदाहतम्‌ | न चान्ययेति । भा। बिडानौ अभवदयुगमदिलोलजिन्नायगलोठोभयदक्ञभागमाविरिति च। निस्कुष्राः कवय इति हरदत्तः | वस्तुतस्तु Ae दोषलेगश्रमपि प्रयामः । तथाहि | गतिलवादवातोः प्राक्‌ प्रयोगः प्राप्रोतोति त्दौयपूवपत्तसवंखम्‌ । तच्च भाष्यवातिकयोरेव निराकतप्रायम्‌ । “a पराग्ातोरिति" इतं fe Tar याखातं प्रयोगनियमायं संश्नानियमाथे देति । तत्रान्यपन्ते प्राक्‌ चाप्राक्‌ च प्रथोक्तयाः | पराह प्रयज्यमानाः eat लभन्त दति fea! दममेव प पच्तमाभित्य “अनुकरणं चेति” तरे ऽनितिपरमिति प्र्याखातम्‌ | एवमेव “छन्दसि परेऽपि" “aafearafa” व्रदयमपि प्र्याख्यातम्‌ | शत खव “ते प्रागिति" ea gad करापि वौगानोति भ्यं “Henne” भूरैजोरिति श्रे खायम्भवमिति उत्तिर्य सङ्च्छते । एतेन इतत; प्रामादितां वदन्‌ Bat ayaa इति पाठः ade दति शिच्चयन्‌ रदत्तोऽप्यपास्तः। परक्तान्तरेरपि परिहारा भवन्तौति न्यायेन संक्ञानियमपच् सवस्य MARAT! रतेन Gacy जुहवाश्वकार जलने वपुरिति भट्टिः | वख fee कथमपि एर इति कालिदासश्च | wafama दति? । न केवलं संश्रापयोगोऽप्यन्धयतर भवति महि भवति उ्ोतंपद्यत इति, रौबडादोनां memset infer wary x कियायोरीऽपि निपातत्वम्‌ । afew सा aay पाठात्‌ शमो RA विकलः, कृभल्तियोगे ate निदं कथं angie 125 €९9 महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( ऊर्या दिचिडाचख iki ४।१९ | ) (खअ,९। पा, ४। आ. ४) प्रयोगेति ॥ ॐ) ee ee ante amy) न ama) क्रियायोग sargqada | (१।४।४६) न चान्यया क्रिययोयादिचिडाचां atatste | तावत्‌ छृशल्ियोग wa विदितौ ऊयेदयोऽपि छ्भस्िविधया णव TAS ATT I समर्थितः। न च पुरोऽद्यमित्यस्य छनमाच्रविषयत्वमिति भमितयम्‌ | कभोऽनधिकाशत्‌। तुरासाहं परोधायेत्यादिप्रयोगाद्ेति fea! जरो SX vert रते च्रयोऽकोकारे fae ai वितालौ भूसौ रतौ विकारे शकला खं सकला ध्वंसकला sane रते चत्वारो हिंसायाम्‌ | ane छतेद्यादि । हिसिवेव्यधैः । गुलुगुधा wera! गलुगुधाय | पोडयितवे्थेः। सः sey | पलपल Frat nat एते विकारे । अलोष्टौ केवलौ सेवाली शेवाली वर्षालौ मसमसा wwe रते शिलायाम्‌ वषट्‌ वौषट खाष्ा खधा पापौ करणाविलापे। ureter | करणं विलय्येय्धः। प्रादुः प्राकच्छे। अत्‌ प्रौ घ्ार्थ। Beer | श्मापिः प्राकदये । ्ाविव्बु्य । गगरे लन्येऽपि TAT | वधार! पापालौ सङ्कला Haat एते हिंसायाम्‌ । वार्दालौ att araat रते प्राकाश्ये हिंसायां च । दद्यादयः॥ ऽभवदसातिव रागः, अमवन्‌ यगपददिलोलजिश्चा यगलोटोभयदकषधारः माषिरिति, qa: कवयः । श्युज्ञौढृलयेतिः । खस्य चावितोलयम्‌ । | पटषटाश्म्यो “वा aa’ इत्च युत्पादितः ॥ मह ाभाष्यप्रदो पोदद्योवः । ९९५ (खअ,६।पा.४। सा. ४) (अनुकरणं चाभनितिपरम्‌।१।8। १२) HAA चानितिपरम्‌। ९।४।६२॥ Woah मधलन - --- - - za परमिति | (भा) “सुपसुपे"ति योगविभागात्समासः | धातोश्चानन्तरमिति । ॐ) तदयत्रधानेन गतेः प्रयोग इत्यर्थः ॥ —— a amreme so a 8 eR [री 7 क) री —i = ———= = [ | पारक —— =o (र्मणि ——= ee च अनुकरयां चानितिपरम्‌ ॥ १९। 8। ९१२॥ कथमिदं faqs | ea: परमितिपररं न दरतिपरमनितिपरमिति eet खिदितिः प्रौ यस्मात्तदिदमितिपरं न इतिपरमनितिप्ररमिति। किं चातः। यदि विज्ञायते इतेः प्ररमितिपररं न इतिपररमनितिपरमिति खाडिति शवा ॥ [ण क ककय मः TD ्नुकरणं चानितिपरम्‌ । १। 8 । १२ ॥ कथमिति । भा । इयोरपि सपासयोः संभवादोषदश्ं नाच प्रश्रः। खाडिति छत्वेति | भा । गतिसंश्नायां समासः स्यात्‌ । धातोखनन्तर प्रयोग दतिरूपमेतत्न सिध्येत्‌ । इति लादङकलयत् च निषेधप्रसङ्कः | भा । श्रौषडिति | sae इतिप अनुकरणच्चानितिपररम्‌। ६।४।६२॥ गतिः स्याकियायोगे। खाट्‌- य । अनितिपरं किम्‌ । खाडिति हत्वा निर्व त्‌ । सति हि गतित्व पजक ee | लुकरणं चानितिपरम्‌ । १।४।६२॥ श्रतिः परसो wanfehe | Wlaree लक्तशाभावाग्नाभितः। तेनेति लाटृज्ञये्भर इतेः ded महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। (खनुकरणं चानितिपरम्‌ iyi side) (SLIM! सा. ४) दूति erat | कै) दूति हेतोः खाट्‌ शत्यं गत इत्यथः ॥ aha: परलसचेन कथम प्रा्धिरत श्राह श्रौषडिति | (भ) एवं गतिषमाशल्य नित्यलादयं प्रयोगो न श्यादिति aa: i “तस्मिन्निति” (१।१।१ ६) at निदिष्टगरहणद्‌ व्यवहितसाधारण एवायमित्यतो दूषणा र मा खाररत्येतौति | (भा) —— faceiatearsa प्राप्रोति | अथ विक्लायते इतिः पसो यस्मात्षदितिपरं न इतिपरमनितिपरभिति | ओषषोषडिति wer निर्टौवदिव्यच प्राप्रोति | erg तावदितिः पणो यक्ात्तदितिपर् न इतिपरमनितिपररभिति | ननु चोक्तं staytatefe wen निरष्ौवदिद्वव प्र्नोतीति। नेष दोषः. | "कक व्क १ “1 ee el म॒ भवति वौषटा श्यवधानादिति गतिसच्ञाप्रसङ्कः॥ ननु श्वहितेऽपि परशब्दस्य द्रंनाद्वत्येवेतिपरत्वम्‌। नेष दोषः। अव्यवधान ware Fata | अन्यश्च ॒लतन्तरालखम समौद्यायवधाममेवाभित्य प्रबज्धते | दह तु वोषटो श्वधायकषस्योारणादयक्तमगपेच्तणम्‌ ॥ खटति प्रयोगनियमपश्चे धातोः प्राक प्रयोगः स्यात्‌ | अनुकरणत्वनाचाक्रान्तस्येति- प्ररं वेऽपि भवति| खाडिति कत्वा facstafefa’ | अथासति प्रतिषध गतिसं्लायां समासः स्यात्‌ धातोख्ागन्तरः प्रयोग दति ental ACTIVA TNT | ९€ 9 (७,९।प्रा,8। शा. ४) (खनुकरण चानितिपरम्‌ ।१।१।।६२) हति हेतोः खाट्‌ निरषटौवदिश्ययः ॥ वस्त “इतेः पर- मिति, विग्रहवाक्ये उन्तराङ्गविकलप्तस्मादि तिपरिभाषोपशि्या- (यषरितपरलबोधादन्तावपि तदन्तभविणेकार्थोभाव इति भाया- प्रयः ॥ श्रयं पदार्थो दश्रेयति | य इति ॥ क) ॥ मी भी म्तः RC A carta, ९ तस्मादिद्यत्तरस्य । १।९। ९७ हदं तावदयं ST | SNE ते प्राग्धातोरिति (१।१।८०) कथं गतिमाचरस्य aaa भवति उपोडरतीति। merafa: प्रतिनिरदि्ठते। दहापि again: प्रतिनिदिश्यते 1 किम्धमिदमुश्यते। अनुकरणस्येति- करणपरत्वपतिषेधोऽनिदश्ब्दनिरत्य्थः | वा । अनुकर गस्येतिकरणपरत- प्रतिषेध उच्यते | किं प्रयोजनम्‌ । निष्शब्दनिडश्य्धः। खनि श्नब्दता ee ~= | निरष्टौवदिव्यच धातुश्थवधानेऽपि प्रतिषेधप्रसक्कात्‌ ॥ ददं तावदिति | भा। यो aera वधानं aati गद्याक्नतिर्ति। भा। ware भिन्राखपि afar अभिघ्राया wera वधानम्‌ । किमर्धमिति । सअनितिपरमिद्येत दिर्थः। संद्चानियमप्दो सिद्धिं मत्वा oe | अनिश एरब्टनिषश्यधं इति । खाडितिष्लत्वेति प्रयोक्घथे इति खाटशष्येति प्रयोगः mt परे ऽयं निषेधः। तेन श्रोषडवौषडितिश्टला निरणौवदिदयत्र , fag | fog निरसने 'खुजञगुचमां धित" ति रोष, भूतकालो वनासः ` किमर्धः कस्य fated प्रयोग उदातः । ९९७ मद भाष्यप्ररोपोदद्योतः। (अनुकरणं चानितिपरम्‌ ।९।४।९२।॥) (ख.१।पा. a1 ae ) तस्याश्चेति | क्र) गतिश्ब्देन तत्छंन्नकानेकव्यक्रगरदणं लच्यानुमारादित्याग्रयः | गतिशश्नायें सूचमावश्यकमिति प्रश्नानुपपत्तिरत are श्रनितिपरमित्येतदिति॥ क) संज्ञेति । क) प्राक्‌ Fam एव गन्यादिशन्ना दति तदथः ॥ Sere, EE IS CE a, RT Ne ee ee SS i न्य = oe oe eee = | -_ मा भूदिति। इदं विचार्यिष्यति तेप्राग्धातुवचनं प्रयोगनियमाे वा स्याह्ं्ञानियमाथे वेति (१।४।८०) | तद्यदा प्रयोगनियमाध' तदानिष्ट- ए्रब्दनिङ्च्यथमिदं agua! यदा fe संल्लानियमा्ंः तान दोषो भवति ।॥ स्यात्‌ | प्रयोगनियमे ard दोषः। तश्र ह्ययमर्थः । गत्यपसगं संज्चा घातोः प्रागेव प्रयोक्ता इति ततो अवद्ितस्य प्रयोगापसङ्कः। संक्ञानियमे तु ग ate: | daa नियमेन खाडिति aaa wafers संन्नानिवारणादस्य vate सिद्धत्वात्‌ ॥ मी ee PE ome on ॥ ,, । se ewes = en SE es & WML" = [रौ मि ee ee ae श्रोषटश्यब्दस्यापि निषेधः। dufaand तु खनितिपरर्ण न करतञ्चमिति | परस्परस ्ञाप्रापेरोवाभावात्‌ ॥ जनमन छन 4 शुम्बगसा्ञः सोऽस्याः CATT द एनमात्मगो वदने । जिन्नामू कस्य खाडिति ae निरणोवत्‌ । महभाथप्रदोपोदुद्योतः। dee (GRIM ४। श्ना, 8) (खआदरानादरयोः aed | १।४।९३।) आदरानादरयोः सदसत | १।४।६९॥ SSE OES Sr ee मिम BTS | क) प्रद्युत्याना Tea: ॥ अनादरः | के) परिभव श्रौदासौन्यं च तच्चावश्यकोत्य। नादि विषयोपेचकार्या- यलादिति तेनासच्छब्देन समासादिषिद्धिः। गतिश्ना हु सच्छब्द षर षयोग दिकम्‌ षषी 0 = ` । 1 छः ieee "णी णय alge ey a = ee eee ष 9 आदरानादरयोः सदसतौ | १।४। ६९ | इदमतिबह जरिये ee? अनादर सद्‌ असदिति । आदरे सदित्येव सिद्धम्‌ | कथमसत्कद्येति | eee st ादरानादरयोः सदसत १।४।६१॥ Haase | भा । यदि न सत्कत्यासत्कग्येति नजसमासः क्रियते तदा सतिशिलात्वदुत्तरपद- Tatrer बाधित्वाऽ्ययपूव॑पदप्रङ्णतिखरेणादयदान्ततव स्यात्‌ । सथ न सदसदिति समासः क्रियते तद। सच्छब्दस्य विधौयमाना गतिर q- मिनन MUTT: सदमतौ । १।४।६२। कमाद्रतिसं चे सः। UTA | भ ० ादरानादरयोस्दसतो ॥ , श्रीतिसंम इति'। परोतिपूका षदयुल्यानादिषिषया ate) प्ररिभवौदासोन्यमिति' | WTA Tia’ पद्यत्थागादिकं yatwgerk | असदन aya किमूर्थमसतृक्ल- Tasty यथा सात्‌, मा yeaa गतिसंक्षा सत्छदयेदयनेन we समासो भविष्यति | मेवं wai, सति शि्टलवात्‌ wens १००० | RUTTEN TTA ( शाद रानादर्योः सदसतौ Li si¢ei) (WLIW sl घा. ?) eafa भावः ॥ सुमिति प्रहतमिति wad इति प्रटतमि्यपि बोध्यम्‌ ॥ ननु तदन्तविधिना कायंसम्भषेऽप्यमादर इत्यस्यास्त कथमन तत्मरतोतिरिग्याइ भाथे केनेदानौमिति ॥ (भा नन्वनादर Teen कथं नजा ऽऽदरप्रतिषेधो विन्नाखते- ऽत श्राह sata | क) श्रादरप्रतिषेधच इत्यस्य सदर्थादरप्रतिषेध Taye ॥ तदन्तविधिना भविष्यति (21% 108) । केनेदानौमनादरे भविष्यति। गणाऽऽदरप्रतिषेधं विक्वास्यामः। भ श्चादरे ऽनादर इति । नेवं शक्यम्‌ | ऽसच्छब्दस्य न स्यादिति भावः ॥ तदन्तविधिनेति । भा । यद्यपौह प्रहृतं fatal गाल्ि तथापि कार्या धत्वा छायाः कायप्रदेेष॒ vac गतिना विरेषण।त्तदन्तविधिभंवति। तच समासविधौ सुबिति wad गतिरनन्तर (¢1 21 ४६) case पूवेपदं गतिगेताविद्य्न पदस्येति (८ । ae)! वक 9 gaa | प्रौतिपुविका प्रत्यल्यानादिषिषया त्वरादशाः। ` वक्षया बाधित्वा ऽद्ययपवपदप्रक्ृतिखरे णाद्यदात्तत्वे स्थाद्‌, असलह्नतमिद्यत्र तु agar गतिरनन्तर इति qt vet पञ्ाघ्रम समासेऽपि तस्यव खरः, कसच्छष्दस्यापि तशब्द गापि समासे aw farang ag मर्तिलाव्रहणतिभ व (faa रव खर इति भासि fate | शश च युदसत्वरोतौवसच्छब्दस्य निघातो न स्याद्‌ अथ्ययसंश्चापि तस्यन खा दित्सच्छब्दस्येव गतिनिपातसंश्े रथितश्य, भ चात्र सष्डब्दब तदन्त मह भाश्यप्रदौपोढद्धथोतः। १००१ (GRIM SIGs) (आदरानादरयोः सदसत । १।४।९३। ) इत्यादो तु न स्यादिति । ®) नञ्‌समासे Ee प्रतौतेगैवादिविषये एव प्रयोगः खात्‌ पाखण्ड्यादिकिषये तु प्रयोगो म यादिति भावः॥ weed देति पाठः ॥ नन्नाद्रग्हणे षद्‌ ग्रहणमपि कायंमेवान्यथा सच्छन्दस्यानादरे GATT तदन्तविधयभावाखच we ay वन्त AAS सज्ञा स्यादत श्राह श्ाद्रेत्यादि।॥ क) "सि "षिका करक — an | ए a! सादरप्रसङ्ग रव हि स्यादनादरप्रसक्षं A स्यात्‌ । Garages yw: भव्ययसंक्षायामस्देव तदन्तविधिः ॥ न चादर इति | भा । अनेनासच्छबद्‌- खानाद रर्धत्तितां wats | ततश्चानादरग्रहणेग यत्धाध्यं तदन्यधापि female? परमेतत्‌। away दति gerade स्यात पाखखिनमसतकव्येद्यादौ तु न स्यात्‌ । तथाहि । अबराद्यय इति क्षति द्ुत्यानादावुपेश्ता लनादरः | रयोः किम्‌ । Bea) असत्हवा | पोभगमश्रोभनं च श्ल । | ० नक विधिंशवते विेग्यसाभावात्‌। गय weyers sare कामं परेश्ेद ware तेन॒ तदन्तविधि विष्यति, अद्ययसं कायां aaa वदन्त विधिः परमोचैरिति, यथा कुगतिप्रादय इलधापि सुबिति प्रव॑ते at देव fred afer विशेष्यते भतिरननतर' cersudae धाविगवा! fe धशापि पद्येति cet भवतु तदन्तविधिना कायम्‌ अगादेरावगतिष्षु कषः असब्नादरग्रणे, न सदसदिद्यादरनिेधातरिव We EET 194 १००२ मह भाष्यप्रदोपोदुश्योवः। ( खादरानादरयोः सदसतो । २।8। ६९!) (Sela. ४। या. ४) सामण्यादिति। ॐ) प्रहत विशरेयाभावेऽपि शब्दरूपं विग्रेयमादायेद्य्ंः ॥ eee ee ee ne ee कियमाठे बहुतरोडिरयंविज्चायते। अविद्यमानादरे अमादरे इति । SRN कतेदयम्‌। Garey तदन्तपिधिभा सिडम्‌ ॥ यादिरोवो्यते ग तु गोलोष्ादिः। बषुत्रौषिरिति। भा । स चादन्तामावऽपि vet भवतोति wat wet सिध्यति ॥ खसतस्तिति | भा । aria: सदित्येव agar anne? age टदृश्यसंभवा- तदन्तविधिना ऽस्च्छब्दस्य गतिसं ना भविष्यति । we गोष्यदं सेविते ame विते गोष्यदश्ब्दस्य डश्यसंभवादगोष्यदा्॑मसे विवर्णम्‌ ॥ wey रव हि स्यात्‌ शरमसवृ्णयेति चाद्धालमसत्छवेदयच ग दयात्‌ यथा आराश्नण इति ्चियादिरेवोचयते ग eters, खनादरग्रहषे तु खति बङप्रोडिविश्वायते अविद्यमानादसोऽगादर इति । बदुमोहिशचा्य- MALTY प्रसक्ताभावे ऽप्रसक्ताभावे च भवतौति सर्वव ae सिध्यति, तद्मादनादर्प्रयं Way असदुग्रहणं तु WMATA | GLAST afeearey ae यथा ata सेविते यासे विते apaucwet भ सम्भ- वतौलगोष्पदा चमसे faraway | Trane? ऽपि सच्छब्दो ग सम्भ- वृतौव्सच्छन्दार्धमनादर ग्रहणं भवि्यति। ‘amet sacnets’ | ध्रोेनदचगो विद्यमानवचनो वा awe, तदिपलतवचमोऽसग्छम्दः ॥ AUTEM | १००३ [श्,१।पा.५। सा. ४) ( अन्तरपरिग्रहे । १। 9। १५।) अन्तरपरिगृे १। ४ । ६५। मतु समासस्य gang सिद्धेवा्तिे समासग्रहणं यथंमत श्राह सामान्येनेति। ) एवं चोपंस्यानग्रब्देना पूवं वचनमेव aya fa तु विधान- माषम्‌ । एवं चोपमा दिषथमपूं वचनं गतिरुतचा विषयदजं चोपसख्यानग्रब्देमोश्यत इति भ॒ समाषग्रहण वयथेमिति भावः ॥ नशु गतिसाऽगरेऽयपूवंलमख्ित्यत आह गतिसत्राया इति ॥ क) „ अन्तरपरिग्रहे ६।४।९५॥ अन्तः पब्दस्याकिविधिसमासतवबप- । संख्यानम्‌ । अनाःएब्दस्यादकिविधिसमासगवेधूपसंद्यां कत्थम्‌ | खय्‌ । सनरपरिग्रहे ६।४।६५॥ अन्तःशष्दस्येति। भा । अदकिविधिणत्वानि उपसगेसं्ाश्रयायि | carey गतिसंक्ामय इ्यपूवे वचनं दभो पादानं च सामान्येगोपरसंस्थामुदयते। गतिसंश्षाया wang सिडधलाद पु्ववचणाभावात्‌। अनारपरिप्रहे । १। 8 । ९५ ॥ स्मरम्‌ । अकव | मध्ये aah: | भपरिग्रहे किम्‌। अन्तहेवा मूषिकां wt गतः। ufery गत teh: | अत्रेदमवधेयम्‌ | wat aad fer) इतं am प्रिणश् --`-~+-~----~-------~----~-----------~ SRD a, GMa AG | ti 9 ९५। TREAT मध्ये Wears: | ८अन्तःश्ब्द- सेदि" | पसग खं्ायमेतवप्रो्म्‌ यन्त्न्दपसदेन TNE यदा- पोपसनेशंदा्ते वदान्तवयतोलयादिवदन्त दास्‌ Undanfineretaty १९००४ महाभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ( अन्तरपरिग्रहे | २। ४।५२।) (S210. e 1 ane) शनेनेवेति। (के) gavage: | तर तिरिक्रविषये लनेनापि Reach भावः ॥ नन्वन्तरदेगरे इत्यादिनैव fagua उपसंख्यानं व्य्मत श्राह इन्ते इत्यादिः ॥ ज) तथेवेति। ॐ) अकारयणमित्यदानेनेव fagen प्रतिषेधोऽपि ‘gurfgar- fag दति भावः ॥ तदारमेऽयस्यावष्यकतां दशयति न्तरोयतौति ॥ क) [अ eee CHcs urs! घु ९६। erat | किविधिः। अन्तिः | समास । अन्त्य | णतम्‌ | अन्तराद्‌ भोभ्यो माः । अनमदण्यादिति | भा। warfare सिडताद्‌ खम T2a इति 4 ame भवति । देधे तु भगादिलासलाभावः। seat चेति ग ama! wee दति सिद्लात्‌। अन्तययतो द धाप्युपसर्गादिति शत्वं सिध्यति ॥ चेति । आद्यमुदाहइरणम्‌ | दितोयं प्र्यदाइरणम्‌ | अपरिग्रहे इति च प्रयोगोपाधिनं तु वाश्कोटिनिविशमिति । oer Ted a fe ae सिद्धम्‌ quccafrafa ‘were’ इत्येव सिद. fafa अन्तरदेरे शयनं चेति दचदयमपि देप्रपरतिषेधार्च' अद्यम्‌ | महभाष्यपदोपौद्दयोतः। १००५ (4.0 1 OT. 8 1 सा. ४) ( साक्ताद्मग्टतीनि च। १।१।७8 |) सा्चात्मभतोनि च| १।४। ७४॥ ee साक्षाट्भूता इति । कै) TOS TATA: ॥ तदुक्तं ATA यदा हि साक्षादेव सत्‌ fatafaaa इति | (भा) “लवणमि"त्यादिगणपाठग्रान्ता श्रपि ॥ एते शब्दाः ware ति wa यावतेति भाय मकारान्तत्वं चेति । क) arama! च । १।४। ७४ ॥ साच्चाव्र्टमि श्यर्धवचनम्‌ । साक्ता्ग्टतिष MTG RAAT | खसाचात्सा्तातक्षता सान्तात्काल्च | यदा हि areagiea सत्‌ किंचित्क्रियते तदा मा भूदिति । मकारान्तत्वं च गतिसश्चास्रियक्घम्‌ | वा । मकारान्तत्वं च गतिसन्रियोगेन वक्तम्‌ | लवं --------------------- ध साच्तात्मग्टतोनि ait! ४।७४॥ सात्ताव्श्टतिषिति। भा । खभूत- तद्वावविषयाणामेव तधा स्याद्‌ थदा तु साक्तादुभूतं रूपान्तरेण क्रियते तदा arenas च ।१।8।७४॥ एतानि afer वा गतिसंक्षानि Gl wnt xf वक्तयम्‌ । arene aera! garage साक्षाक्रियते वचेत्तदायं प्रयोगः। नतु साचचा्भूतसधव रू परान्रापादाने । Tay तु प्रवविप्रतिषेधादूयांदिचिति निद्यव der) तेन aaah शय्य मान्तत्व म भवति । तदिकल्यसत्नियोगेने गये निपद्यते | पदा लवशश्रब्दस्य लवणमिति मन्ति ME! तथा च मासु साक्लाक्म्टतौनि च।९।४।७8॥ 'सात्तात्रन्टतिथिति' | असास्ाद्तं TT साक्ताक्कियते तदा यथा स्यात्‌ यदा यत्त साच्ाद्रतमेव रूपान्तरेख कियते वदा माभूदिव्येवमर्धम्‌, मिश्याप्म्टतिवयपि बम्‌, Tawny Mead, तथाहि साक्ताल््तमिदक्ते तस्म तस्येव रूपस्य करयं १००६ महभाद्प्रदोपोश्द्योत । ( साच्चाद्मग्टतोनि च । १। ४ । 98 1) (ख. ।पा.४। अआ. ४) पुनः प्रसङ्गेति । (भ) पराला दिकष्येऽपि तदभावे faafafiorg न दोष इति भावः॥ भ च प्राप्तविभाषाविषये वैकशिकाभावे निल्याङ्गीकारे fanaa वेयर््यापत्तिर चब्यनो चारितार्थ्ात्‌ ॥ भाय गतिसन्नासन्नियक्तमिति | (मा) व करिकगतिसंज्चा नियुक्रमित्ययः ॥ anneal री wey तत्र च fanfare: |) वा। त्र च ara प्रतिषेधो aq | लव्य | भ वा पषण BATT | वा । न वा वक्तव्यम्‌ fH कारणम्‌ पवय तत्वात्‌ । sweaty विभाषा yam (2181 ६१) frat भविष्यति । ददं तदि प्रयोजनम्‌ | मकारान्तत्वं च गतिसन्नासत्नियक्षमिरुक्त मा भूदिद्य्धैः। waainafa ati अच हि परत्वादनेन विभाषा प्राप्रोति निधा च गतिसंष्यते। yaaa | भा । पनःप्रसङ्विन्ञानादिति पर्व॑विप्रतिषेधः। suet fe भः साध्यम्‌ । लवणं हत्य saa well mamma । ay चखयन्ताचयन्तयोः wise शवणमादे गरे सम रूपम्‌ | परेणापि faa ge तु wae निद्या संक्ेति भ कञ्चिदोषः। दृष्ाप्नोवेप्रम्तयो विभक्िप्रतिरूपका निपाताः। secant: रूर्यादिल्वाव्याते विभाषा। ava मिया चिन्तेति atten! चिन्ता | भदा आलोचनगाप्र्ं सामङ्के्वयम्‌ | योधनेतौतिश्दोत्यदे प्रतीयते भ त्म्मवरूपान्तर्स्य । गग्वसत्यामपि प्रतिषिवक्षायां तस्यव wag करणं प्रतौयते थ च yaafuar नाहि तस्ाचचब्यचग्रह मेवं wea, अथ चध्यन्तेव्वपि साच्चादादिष अयं fare करल भवति GRAS TR एगः धसङ्विश्चागादूरया दििडाचश्धद्येषा wee | मेवं शक्यं ` यदेतक्षवशादौनां मकषाराग्ततवनिपातनं तदपि चन्त स्यात्‌, णं शवशादोनां मान्ता शवशादय आदेशाः करिष्यन्ते त~ यथ्ेकादेशविषटतस्थागन्धलाह्ववय ्दसयापि we अवख ote भिय AUTH: | ६००७ (,१।पा,8। ae) ( साच्चाव्रम्टतौनि 11% (8 1081) रकदेशेति | (क) एवं च शवणोशुतयेव्यनिष्टं खादिति मावः ॥ wa AW शब्द्‌ इति । (भ) लवणमिति गएपाटकशख्छ शवणश्ष्दस्य शवणएमिद्यादे श्र इत्यः | गतिबन्नासनियुक्रलाद्‌ गतिसज्ञाभावे wean इति भाथे भविभाषेतयुक्तम्‌ । (भ) श्रनेन गतिवाभावे च शवणशब्दे पूर्वण गतिमिति भावः ॥ तच्च ara मा भूदिति | cacti गाति प्रयोजनम्‌ | लवगशब्दस्यायं विभाषा शवणं शब्द आदेशः कियते | यदि च लदगोश्रब्दस्यापि विभाषा शवं शब्द ख देशो भवति न किं चिद्‌ दुष्यति | Seer Be साध्यं Ae + qq संति fag भवतौति । "णि भाकः। "न्तस मा भूदिति | एकदेश्विद्धतस्यानन्यतयात्‌ प्राप्रोति । बेश्ब्दय- fafa | चय एव wearer | लवं तला सवं war शदो छायेति । तीनि acute कि mart च। मेति रहःसाहिदययोः। आखा war weet वजय बरखक्षियायाम्‌ । प्राणदा बोजरडेति रहिभियायाम्‌ । शवयम्‌ उषं प्रोतम्‌ | उदकम्‌ । अगर, लवणादौनां पञ्चानां गतिसंक्वासप्नियोगेन मान्तत्वं निपा्यते मान्तादेग्रो वेद्यम्‌ । Gut! at feat विकसने पसन wand | प्रादुस्‌ गमस श्चाविस | खछ्लतिगणोऽयम्‌ ॥ ग केचिद्‌ दोवः, Suqa' हि गः साध्यं लवं aa wad छवा शवयो- Wife वेवं सति सिदध atime मकारान्तं निपात इति परति च मन्धते च्यन्ेषु पूवेविधतिभेधेण निद्या संशा भवति किकियेन तु ea मानतां निपातनभिति। stat meat विभकतिप्रतिङ्यकषा निपाता, प्रदुरापिश्ब्दगोरूबादिववाव्‌ प्रा विभाषा । १००८ महनभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | (ते प्राग्धातोः 1218 1 Se |) (@& १। प्रा. ४। घा. ४) ते प्राग्धातोः । १।४। ८० ॥ ग्यक ननु ते waar थदि शथसन्नानां परामशेशदा दितौय- पकशालुल्वितिरेव केवलानां wan लेतच्छंज्ञारहितानामण्या्यपवे व्यवहितप्रयोगानापत्तिरत श्राह तच यदेति ॥ ॐ) ते प्राग्धातोः। ९। 8 | Soy किमिद प्राग्धातुवचनं प्रयो गनियमाधैमते प्रागेव धातोः wate आहोखित्सन्नानियमाधैमेते प्राक्‌ चाप्राक च प्रयोक्घव्याः प्राकप्रयन्यमानानां गतिसंज्ञा भवतौति । कञ्चाच faite ते प्राग्धातोः । १५।४ । ८० ॥ किमिदमिति । भा । नियमदयसंभवा- aT: | तथ यदा प्रथोगनियमसतदा त दत्यनेन लन्धगद्यपसगसंच्चाः Tew al यदा तु संज्ञानियमस्तदा Mes उपनिषत्पयेन्ताः खरूपेगेव Wass न्द ते प्राग्धातोः।१९।४।८०॥ ते गतिसक्ञा धातोः प्रागेव प्रयोज्याः | छन्दसि परेऽपि | ते प्राग्धातोः । १। ४। ८० | नियमार्थमिदम्‌ । स पननियमः सकाः fart वा स्याश्रयोगमियमो वा स्यात्‌ । तच संज्ञानियमे तेशब्देन पादय उपनिषत्मयेन्ताः खरूपेण पराग्डान्ते, ग गव्यपसगेसं चापि रूपेण, संश्चयोरणिष्पादनात्‌, अनेगेकवाश्नापतनेः पवखजैशलयोरविधानात्‌ । ते धादय उपनिषत्य॑न्ता धातोः प्रागेव प्रयन्यमाना TEENA भवन्तो au प्रन्नोगनियमे तु qa YC | ते TATA चका घातोः प्रागेव प्रयोक्घवथा ENT: | AT परो खहूपेण परामप्र ध्रादोगामिव चादौनामपि स्यात्‌| are निपातसंश्चाया अपि नियम महभाश्यप्रदोपोद्दयोतः। १००९ (G41 a 81 घा. 8) ( ते प्राग्धातोः । १। ४ । ८० | ) अनिष्पादादिति। (2) श्चानिवमपचचे se परिमाषालेगेकवाद्यतयेव संशचाविधाना- दिति भावः ॥ प्रत्यासततेखच गल्यपसगेसं्ाविषय एव नियमो म निपाता विषयक इति बोध्यम्‌ ॥ ननु शं्नानिथमे इदं थथं मपाक्‌ प्रयुख्छमानानाभपि शन्नायां जातायामनिष्टाभावादत श्राह श्रनितौति। (3) एवं रेवमाद्क्षरएमेवा्र VS BAG फलमिति भावः | cael प्रयोगनियमाचैमिति वेदनुकरणस्येतिकरणपरप्रतिषधो- ऽिष्टप्रब्दनिडश्य्ः | वा । प्राग्धातुवचनं प्रयो गनियमा्धमिति चेदनुकरण- लेतिक्षरण्पस्पतिषेधो aa: | किं watery । खनिष्द्रब्द निट | शनिषश्रब्दता मा भूदिति । शन्दसि पररव्यवहितवचनं च । वा । छन्दसि Sera अनिष्यादात्‌ । अनेगेकवाशतामापद्ैः पूवखतेल्तस्या विधानात्‌ | |अुकरणसेति । भा। अलुकरणं चानितिपरमिलश्रवद्माखातम्‌ | सं्षा- नियमे सिद्धमिति । भा। अनितिपरमिति न वक्तयम्‌ | qiag नियमेन खाडितिश्चलेयध deface सिडल्वात्‌ । SHC च Bret ग कतं रो कावा" "००० गणगणं उल - मैथ कमय खात्‌, ्रधापि ware नियमः, रवमप्यनधैक वचनं प्रयोग ए हि tame नेष्यते ग एनरपाकप्रयुष्यमानानां Sarat कि feefrgarmad, इन्दसि परेऽपि “अवदहिताश्चे ति उदयं चागथकं, परखवहितानां संव निषिडा न तु पयोगः, ग च तेनापि eee विधौयते, नष्ययोगनलात्‌। किं चा शुकरयं चानितिपर' मि्यनितिपरप्रहणमनर्धकं लयात्‌, खाडिति ज्ञत्वा निरष्टौवदि्ज्र वडितस्यानुकरणस्य गृतिसंश्चव निषिद्धा प्रयोगस्तु केम area, प्रयोगनियमे तु धातोः प्रागेवानुकरण् पयोगः स्याद्‌ भ लितिश्ब्देम अव्टितखेति अनितिपरमिति ape, 127 १०११ महाभाष्यप्रदोपोद्‌ द्योतः । = ( ते पाग्धातीः। १९ । 8 । <° | ) ( ख,९। UT. 8 | दा. 8) न तु प्रथागस्येति। क) न साप्ाप्तसंन्ञानां परदवडितानां संज्ञायेमुत्तर एं फलाभावात्‌ परब्यवहितानाभिका किनामेव safe प्रयोगेण “गतिगेताविति" फडस्य वक्कुमगक्धवात्‌ । एवं च संन्नानियमे प्रथोगनियमपचोव- फलसिद्विणितयाकरणएलाघव चेति भावः ॥ नन्वापाद्यमानब्यवदित- पर प्रथोगनिटन्तये सूच खादत श्राह भाषायामिति । कक) एव साममिधानेन प्रत्याख्यानमिति भावः ॥ eee ES RE ap ech EL पराया a TS A मकः शी iy 1 परेऽपि थवहिताश्ेति वक्तयम्‌ | सक्ञानियमे सिद्धम्‌ | वा । सन्ञानियमं सति सिडमेतद्भवति । we afe संद्नानियमः। उभयोरनथैकं वचनमनि्टाद- नात्‌ | वा । उभयोरपि परदयोवंचगमनर्थकम्‌ | किं कारणम्‌ | खनि aang | ate कशित्मपचतौति प्रयोक्के पचति प्रेति प्रयषक्तो यदि [1 १ _ ह ee 1, a पी Ee i ष्णाय मिं भवति | परुश्थवदितानां ग्यपसगसंज्ञयोगिवारणान्न तु प्रयोगस्य 1 अस्विति | भा । लाघवादस्येव पचस्य HAT! उभयोरिति | भाषाया परद्यवहितप्रयोगो ग डते तच किं प्रयोगमियमेन वा संश्षानियमेन वा । यत्र हि शोके eater प्रयोगे यथा गौ्गावौति CECT ION Ach) aa: प्रमोगनियम Tart यक्त इति Ree । A manana चका xf’ quifwaty wa निपातानामपि तेशब्देन quad: कस्मान्न भवति, द्वदहितल्वात्‌ | कथः तदं पसगायां परामशः, गोपस्गरतेन रूपे पराङश्छन्ते किं afe मतिश्ूपेय तेषामपि गतित्वात्‌, अनेनेवाभिप्रायेण emqugatat एषम्‌ यरं, चादयस्तु नवमिति न ते TUT मसु अश्र शोके संकोयंः पयोगो गौर्गावौति तच साधुपरिकषानायः दराखम्ैवत्‌, wT waste सूव oat न तच श्राखन्नद्ममल्ि, न ¶ | महमाथप्रदौपोद्द्योतः | १०१९ (ख.१।पा.४। घा. 8) (ते प्राग्धातोः । १। 8 | se |) न STATS | कै) शिष्टानां यज्ञकमेणो न्यत्रापौति शेषः ॥ इयोरण्छपपदत्वादिति ॥ ॐ) यद्यपि समासः wate तथापि कदाचित्ते कूगर्देन मासे तत उदेति विपरौतः प्रयोगः खादिति भावः। तथा । च एष्रसाथक्धाय प्रयो गनियमपक्च एवादत्तयस्तसिं् हते ऽनि- तोत्या्चपि स्वेका्यमिति तात्पयेम्‌ ॥ ननु सुखितं कटं शरव नोल्यर्थाज्ञायं गतिर्पसगेो वेति म दोषो ऽत श्राह धानि gat ततो यन्नाहं स्यात्‌ । उपसजेनस्निपाते तु पूव परब्यवस्या Wl वा | उपरसजेनसन्निपराति तु पूवपरथ्वसख्धाधमेतदक्तथम्‌ | ऋषभं कूलभुदुजन्टषभकूलमुदषम्‌ | अत्र गतेः प्राग्धातोः प्रयोगो यधा स्यात्‌ | यदुपसजेनसन्निप्ाते पूवंपर वद्धा चमिदमुखते घकटंकरायि वौरणानोदक न ममम भ ॐ ~ "छः ee e ee [0 पुष्य करेया come SE [अ Magar कर्तम्‌ । न adele खव प्रयोगे fet wee कि चिदसि प्रयोजनम्‌ । कन्दति तु परव्यवहितप्रयोगो gia ua! उपसनेगसच्निपात इति । भा । यद्यपि लेके विपरतः प्रयोगे न quae गणी कि | a ॥ — whe ae a ee ee । कच्चित्‌ प्रपवतौति vata wadifa प्रेति saa | यद्यपि शोक पयोगो ग दृ्ठते विपदौतण्डन्दसि तु परव्यवहितप्रयोगदय्॑नाद्‌ भाषा- पमपि तथा प्रयोगः wea, दश्िवशाद्यतवेऽपि भाषायामेव गतेरादिश्ष्द- स्य॒ प्रब्यवदहितप्रयोग ऊर्यादि! किं च ‘ofega दनिव्ोः Waey इत्य उदि कूल इति दयोरपि सप्तमौनिद प्रादु पपदतवात्यमासे हेते (उपस्जगं परव fafe श्राद्वश्यातय्ययिय ' परवनिपातं मन्येरन्‌ are निपाते परवपरवस्थाधैमिदं वतं, यद्य वं "कटं कशकोख TE? भेन कटः कियते सुक्टंकराणि वोरणानि cane quite, १०१९ मङाभाष्यप्रदौपीद्द्योतः | (ते प्राग्धातोः । १। ४ ।८० 1) (ख,९।पा.४। ee) मुखेनेति | क) इकर सूरे एव खलः fare सफ्लादिति भावः । tre ब्दयोगे तु स खल्‌ नानभिधानात्‌ | श्रन्ययेषदाक्छं भवं भवता। षदाच्करो मजो भवतेत्यादादौषतो ऽगतित्वेन fawe चारि- तारथ्थोद्वा्ासंगतिरेव स्यादिति बोध्यम्‌ ॥ नन्बजन्तवा्छोमेमः mfaceaaa श्राह भाषे TRAM A | (भा) प्राप्रोलित्ययेः ॥ गतेः प्राग्धातोः प्रयोगः प्राप्रोति arardsafagtaate गा गतेः पराकप्रयोगो भवतौति। यदयमौषदुदुः सष छच्छाहृष्छायमु खलति खकारमनुबन्धं कोति । कथं हात्वा qa! खित्करणे एतत्मयोभन छितौति सुम्‌ यथा स्यात्‌ । यदि चाच गतेः प्राक्प्रयोगः खात्‌ तामि शूखमुब्रभमि्यादौ इयोरण्यपपदत्वाल्चमासे हृते ‹ 'उपसननं पुदं | fafa” ग्राख्दशनातपर्यायेण पुवेनिपातेन भावा qaqa रज देवं यो wad प्रतीदं खं कतंवमिव््ैः। सकटंकराणोति | Tet GT प॒दुसोः mana प्रयोगः प्राप्रोति कटं इकराणौति, खकः खित्वरणमिदानौं किमथे स्यात्‌, ware fe मुमुच्यते खित्वरसाम- WIS GIT भवतु, यदि वा agra गतिकारकपुवैस्यापि aeafat gece परतः कटस्य भविष्यति, कर्योऽतर car | धालुग्रहणमन्ैक, ge, पामिदमपेक्चायां यतृजियायुकञाः परादयल्लतः प्राणिति विख, Rt wafer च कतु पेष्छति प्रचिकौष॑तोति सम्ध्या Ke meer थोग इति सग रव प्राक्‌ प्रब्दः प्रय॒व्येत धातुग्रणव्‌ ९ धातोरेव feta: पाक्‌ प्रयण्यते। तियगसरपरसर्गामिति | ng ‘ हि स्थात्‌ । Ma मुमागमः। कथम्‌ । जृदुद्रहे गतिकारकपूव॑खापि मषभाद्यप्रदौपोदद्योतः। १०१३ (@ Ula ४। अरा. 8) (ते प्राग्धातोः । १। 8 1 ८५ 1) प्र्क्षत्वादिति । र) विधित्रादित्ययेः | प्रयोगनियमस्येति। एवं श विधिकशधापेचया <न्य्र ष्रिताथेस्य परिभाषारूपलेन quae बाध उचित दति मावः ॥ भे एवमर्थे नेति | (भा प्रयोगनियमाथेेल्यथेः | सुकटं कराणौल्यसिद्धेरिति भावः॥ नतु Garey संत्नानियमेऽपि वोत्कृलं इन दति विपरौतपरयोगा- fata श्राह भाषे खित्वरणमनथैकं eq! अस्व qq! अनद्ययस्येति प्रतिषेधो भवष्यति | प्यति ल्वाचायः नाध गतेः प्राग्‌ धातोः प्रयोगो भवतौति ततः Barca करोति । गेतदल्ति ज्ञापकम्‌ | यद्यव गतेः प्राक्प्रयोगः कटाः क्रियन्त इति करकमेणो ख भूङ्ञनोरितिखल्‌। ततासाप्नियमातकटं एकराणौति प्राप्रोति । अस्लधेति | भा । प्रासे Tate प्रतिभेधा् नेव cama rant | उत्वरणादययस्यापि भवतिति चेत्‌ । ेतदख्ि। ea अदि गतिसंश्षारडिताः केवक्ोपरसगंसं श्चा एव प्रादयः शः ततो safe तेगरश्ये गतौनामगन्तरतवातत खव संबध्येरन्‌ न तूपसर्गां दति तदर्ध" तेष बतं, तेपि तु शतिसंश्वकाः, ततञ्चानेन्तरायां गतौगामपि सम्ब प्रारो- भामपि गतित्वादेव ग्रकं सिडधम्‌ । खादेत्‌ wale tava गतिसंशेव - बसा येषां तेषामेव स्थाद्‌ गोभयसं ATT प्ादौनामिति। ग | केकशगतेरभा- वात्‌ । wy चायमस्ति (अनुकरणं चानिति पर' मिति। म | वद्यापि निपातात्‌ । wea! असति tava प्रषठतेषयपे्चा चेत्‌ कतिपये Love महभाष्यप्रदो पोदद्योवः। ( ते प्राग्धातोः । १। ४ । Se | ) (@ U1 U8 1 या. ४) नैष उदिरिति। (भ तस्माप्रयोगनियमाथं सन्नानियमाथे वोभयथापि wy न कायमेव | We सुकटं कराणोत्यसिरेरण्ये ae सुकराणि axe कराणोत्यस्याप्यापत्तेरनमिधानेन वारणे तु यथमेव ूबमभित्याग्रयः | यत्त॒ भेमनिटृत्य्ेऽपि रे संक्ञानियमपच एवादन्तेयः कटं सुक- राणि सुकट कराणल्यभयविधप्रयोगसिद्धये दति धितमिति | तन्न । कट सुकराणोत्यस्ेष्टले मानाभावात्‌ | श्र गतेः प्राग्धातोः प्रयोगः प्राप्नोति । यद्यत्र गतेः प्राक्‌ प्रयोगः स्यादित्यादिष्ब्दे सद निष्टलस्येव लाभादिति दिक्‌ | alien qea भवतौति । तस्नान्ना्धं॑ रखवमयन प्राग्धातुवचनेन | कथग्टषमं कूल- मुदगनम्टषभकरूलमु दहम्‌ | नेष ate | नेष उदिरपपदं किं afe विशेष म्‌ | उदि कूले रजिव्ोः। उतपर्वाभ्यां रजिवद्दिभ्यां कूले उपपदे इति ॥‹ दयस्येति निषेधस्य verges बाधितुमग्रश्चल्वात्‌ प्रयोगनियमस्यान्यत्र सावकाशत्याद्बाधेऽपि म का चित्त्ततिः। स्यादेवेति । कटं सुकरागो्येव- मपि प्रयोगे सखादेवसुमियर्धः। =, संबध्येरन्‌ गोपसगंपरयन्ताः, श्ापिन्यायात्त भूयसामपेच्तायां न प्रादिष्ये पयेवसाने कारणमस्तोति घादयोऽप्यपेच्छेरन्‌, तेग्रहणे तु सति गतिसज्ञाया द्नन्तरल्वात्तन रूपेण परराम नँ कतिपयानामेव भवतौति प्रादोनपि दाप्नोति mata परिसंच्ट दति तेग्रहृणमुपसर्गायं भवति, sera च तथा स्यात्‌ तेषामेव च यधा स्यादिद्य्ैः। Maat दयनन्तरा इति | grate ख कतिपये weeq पद्यासत्ताविति भावः। sat षु दोषः ' सुश्चानत्वाच्र कण्छाक्ताः॥ मह THT SETA: | १०१५ (01a a1 ae) ( कमंप्रवचनगौयाः । १ । 8 | ८३ 1) कमेप्रवचनोयाः।१।४।८३॥ सि यतः aq aut विना तत्युक्रकायांसिद्धिरत are लाधवाधेत्वादिति॥ () ननु सर्वापि संज्ञां प्रयोजनमनुगमैवेत्यत श्राह अथमिति। क) श्रथेगरब्दो ऽभिधेयपर दति भवः | शङ्गोहतप्रटत्तिनिमित्तेति। ) श्ङ्गोहतयोगायंपरटृत्तिनिमित्ते्यथेः | एवं च योगङ्ढा सज्ञा- (चधसश्नोष्यते ॥ भाखे शरि 1 1 । षा णी ee ge [^ 1 a PS ee ea ee शि a, EY eS ee gee eee we | कमेपवचनौयाः। viel say fart awatest कियते । . न्वधसंज्ञा यथा विक्लायेत। कमं प्रोक्तवन्तः कर्मप्वचनौोया इति । > ie ee न 4 ee ICS, a NE a 2 गग 9p eee "गी ee a ग ` क [0 [मि कमप्रवचनोयाः। १९।४।८३। किमथचैमिति। भा । लाघवाचैलाल्यक्ञा- करणस्य लाचवप्रकर्षाय रक्नात्तरा BAU a MAT क्षायति wa | सन्वधैसंक्ेति | भा। Magra थेन वा श्नुगता अको त पत्ति ~~~ ~ ---~ ---- - ---- --~-~---. कमेप्रवचगोयाः। Lisi sey रौश्वराव्ागिदमधिक्रियते | कम॑ क्रियां प्रोक्तवन्तः कर्मपवचनौ याः बादूलकात्कतयनोयर्‌, स च भूते । तेन क्रति क्रियां न द्योतयन्तोति लभ्यते | are च । ~ कम्भप्रवचगोयाः । ९। 8 । ८२ ॥ वश्यमायाना Saat बृषलाह्ड- वचनं यथा निपाताः wan इति । a चित्त सामान्य विदक्षयेकबचघनम्‌, TTY, पर्ययः, कृदिति महासं्नाक्षरणमगर्धसंक्ाविक्तागारधे' ah भियां ९०१६ महभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( MATT LAT: | १। ४। SB ) ( GUI Ut ei ane) कम प्रोक्तवन्त दति । (ओ) कमे fiat क्रियागतविशरेषमित्यथेः। शते “श्यद्यटो बड़ल- मिति कन्तेयनोयः ॥ ननु निपातानां ganar sta दत्यसगतमत श्रा प्रयुज्यमाने इति । (क) सुखमनुवश्ववेत्यादौ श्योतकेऽपि प्रोक्रवत्वमस्छेवेत्य्थः ॥ नन्‌ निपाताः कदापि क्रियां न वदन्तोति स्प्रतोत्ययुक्रमत श्राह क्रियाविशेषमिति । कै) यदि संप्रति क्रियागतं विशेषं न द्योतयन्ति किं तरि श्लोतयन्तोत्यज्ा भाय के एम, कमं पोक्ठावन्तः। ये संप्रति क्रियां awe के च संपति कयां ae: | ये प्रयव्यमानस्य करियामाद्ुः ते कमपवचनौ याः ॥ fafa या सन्ना सान्व्थेसंच्ा | कमं पोक्तवन्त दति | भा | प्रयज्यमाने fare कियाविरेषं द्योतितवन्त sed: ) क्रियां नाडरिति।भा। क्रियाविशेषं ग द्योतयन्तोदर्धः। ये अप्रयर्यमानस्य करियामाहुरिति। HT wise संहितामलुप्रावषेदिति at ऽप्रयख्यमागस्य निश्रमेयां त्रिया कियाय tant गायं सम्बन्धस्य न वाचकः | नापि जियापदात्तेपौ सम्बन्धस्य तु मेदक इति ॥ पोक्षवन्तः कम्भपवचनोया इति, भूते छ्दल्युटो बलमिति कतरि कयः | के च कम्भ via, ये पयच्थमाने क्रियापदे ऽलु शयते कम्बल द्द , कियाविदरेषं श्ोतितवन्तो न संपति कियाविदयेषं चोतयन्ति किन्ति, सम्बन्धविशरेषं तद्यथा शाकल्यस्य संहितामगप्रादषेदिति, wey | महभाष्यप्रदो TT TATA: | ९०६७ ` (,१। परा. ४।अा. ४) ( कमंप्रवचगौयाः। १। 8 SR ।) ये प्रयुज्यमानस्येति । (भ) तदाशां क्रियां तदा्यक्रियाहतसंबन्धविगरेषं तरैवोपपादथति शाकल्यस्येति ॥ ॐ) तत्र संबन्धावश्छेदप्रकारमाह विशिष्टक्रियेति। ॐ) निश्रमनक्रियाजनितसंबन्धेन संहितासबयिवषंणमिति बोध दति भावः ॥ एवं बोधाननुभवादाद हेतुमदिति। ॐ) संहिताहेत्‌कं प्रवषेणएभिति बोधः । वमतः क्रियादारकोऽचैः vay: स हेतुलादिना भासते दति तचम्‌ ॥ क्रियायाः । क) करियागतविशषस्य वाचको द्योतक इत्यर्थः ॥ Tat वषेसंहितयोष्तुदेतुमद्भावलच्चणः संबन्ध इद्ययमथा ऽनुरब्दसत्रिधौ पतोयते। तदयमनुःसंहितामिति दितीययाभिहितं संभन्धमवष्डिनत्ति | विशिक्रियाभिजनितलेन हेतुहेतुमद्रावलक्तणविरेषरूपतया वा तत्सनिधौ सन्यस्य सप्र्ययात्‌। तथा fe! क्ियायास्लावदयं 4 aves: | ~ नम ‘ee "शी मम ae ate | शाकल्यस्य संहितामनुपावषदिव्यवानुना न करियादिशेषो wad अनुभूयते प॒मिद्यादौ यथा । नापि षेव सम्बन्ध उचयते | तिरि atae lek te Wo इच्यादाविव fanfare द्ोतथति श्रियापदाभुवात्‌+ गापि षटोवत्‌ प्रेमा संहितामिति दितौयायास्तद्धैलात्‌, नापि कियाधदमाक्षि- पति यथा प्रादेशं विपरिलिखतीति, faust विमानतरियां प्रादेशं विमाय ` परिलिखतोति, तथाहि सति प्रादेशमितिवत्‌ कारक्षविभक्गिपसङ्ः, शेष ws = * १०१८ महभाष्यप्रदोपोश्योतः। ( कमप्रवचनोयाः । १। ४ । ८३ ।) (ख,६। पा. el घा. 8) कारकविभक्तिप्रसङ्गादिति । (भा) aq ठकं प्रति सिश्वतोत्यादावृपपद विभक्तरितिन्यायेम कर्मणि feataa श्यादिल्यः। मम तु प्रतिदयोत्यसवन्धेनाग्वये कारक- विभक्षेरप्राप्ना वियभिति भावः ॥ नलु को fa रेषो ऽत श्राह षेति । ॐ) पेष विमाह्मथेसबन्धखेत्यथेः | श्रनेन कारकविभ्वयेख्यापि ee न्वं afera ॥ daarenfa न वाचको दितौययैव amet: ॥ ` | अत Tafa । ॐ) संबन्धाप्रतौतिप्रसकङ्गादैषेव्यथेः ॥ aeraad तां प्रति कमेला- दिनेवाग्यसंभवादिति भावः ॥ करमप्रव्चनोययङ्े इत्यसय वेध्यं च ष्यादित्यपि बोध्यम्‌ ॥ क्रियागतविगरषद्योतकलत्वाभावे यु्छन्तरमणा₹ क्रियाविशेषे इत्यादि । ॐ) कारकविभक्तिपसङ्कात्‌। रेषविभक्तिलंबन्धसयापरतौ तिप्रसङ्गा्च। अत! शव न क्रियापदाच्तेपकः। यथा प्रादेशं विपररिशिखतौति विशब्दो विमान- क्रियाया argue दति प्ादेश्मिति कमेणि दितौया । क्ियाविरेष- द्योतकत्वमपि कियापदसत्निधाने दृष्टमिति ख न संभवतीति wfc ष्याह्संबन्धावश्छेदहेतुरनुः संपद्यते | तथा ata हरिण दितौययेव setae । भापि प्रादेशं विपरिणिखति विमाय परिजिखतोत्यव विशब्देन मानज्रियेव, कियान्तरमाश्चिष्यते, कारक eae वा परतौतिपरसङ्कः, aang: संद्ितापरवषेणयोर्यः treat दितौया्भिडितख्ं विेषेऽवश्धापयति हेतुहेतुमद्भावेन रूपेण विशि्टक्रिया- भनितत्वेग वा सम्बन्धस्य तल्ंनिधौ सम्र्याव्‌ संहितामनुनिभ्य प्र वष- दिति। उक्तच महाभाध्प्रदौपोश्योवः । १०१९ (च. परा ४।ा. ४) ( कर्मप्रवचनौयाः। १। ४ । ५३ |) न संभवन्तौति | (क) aa हरिं सुरा caret किथापदादन्जिधामादिति भावः ॥ पारिगेष्यादिति। क) एवं च षंबग्थषामान्ये प्रपतषष्टौबाधाय दितोयाथमयमारम दूति भावः ॥ कारिकायां HATA: (श्रि) caw क्रिथागत विगेषस्येत्यथेः ॥ भेदको (इरि Pr een aaa द्योतकः ॥ “frarar द्योतको नायं संबन्धस्य न वाचकः। नापि कियापद्ेपौ संबन्धद्य तु मेदक दति ।” ay क्रिमामाङरिति frauen तदु पजनितसंबन्धविशेष उपचारादु्ते | “श्राङ्रि स्यापि शोतयन्तो्ययमर्धः। चित्त प्रत्तिनिमित्ताभावेऽपि वचनसामर्थादिषं संज्ञा vat! यथा “छः पूजायामिति" षलवादि- निडृत्तये गदयपसगे सं्षावाधनार्चै | विभक्तिप्रसङकात्‌ | किन्तु संहितासमन्धिवषेणमिति दितोयावगतः सबबन्धो तष्यक्तणभावरूप रपेत्यवगमात्समबन्ध Taga विरेषेऽवस्ाप्यते | gray कियागतविद्रेषद्योतकेऽपोयं संश्च दचगाव्रवतते। “घः पूजायाम्‌" अतिरतिक्रमे चे"ति यधा । , ' क्रियाया धोतको गायं सम्बन्धश्य न वाचक; | नापि जियापदाक्तेपौ aaa तु मैदकः। " इति । afer प्रडत्तिनिमितताभावेऽपि वचनसाम्यादियं संधा पर्तत बथा शुः पणाया (मतिरतिक्षमये चे'ति । १०२१ मह भाष्यप्रदो पोद्‌द्योतः। ( MaMa । १ । 8 । ८8 |) (अ.१। पा. ४। खा. ४) अनुलेचणे। १।४। ८४॥ जाल्युत्तरम्‌ | के) असद्‌ त्तरम्‌ | तत्वं च ““लचणेत्थमभि"त्यनेनेव गत्या दिरंजना- बाधशिदेरिति भावः i नहि प्रादेश इति । कै) किं तु तत्परिखच्छिन्नं खम्यादौति भावः i धात्‌ प्रतौति । (कै शरप्यब्यमानधातुबोध्यक्रियया योगे इति फलितोऽथंः ॥ नतु या कारित्‌ करियार्ष्यत्यत श्राह ॥ मणी खनुलच्च ण । १। ४ । sey किमर्धमिदसुद्यते। कमप्रवचनोयसन्ना यथा स्यात्‌ | गद्यपसगंसच्ञे मा भूतामिति । किं च स्यात्‌ । शाकल्यख। संहितामनुप्रावषेत्‌ | गतिगेताविति निघातः प्रसज्येत । यवं वेरपि क्मप्रवचनोयसं्ञा वक्तव्या । Achy निघातो Fae wea विपरि अनुलंत्तयो । १। 8 । ८४ ॥ किमधैमिति | भा । लच्गोत्थंभूतास्याने- दनेगेव सिद्धवादिति wa तरः भिष्यबुडिपरौक्लाथे नाबयु्तरं ददाति । कमप्रवचनौयसं चेति | भा | निघात दति । भा । निपातत्वादाद्यदात्तोऽतरा अनुलं चगो | १, isi ss | erga ate {नुः कमप्रवचनोयसन्नः स्यात्‌ | जश्चगेत्यंभूते्यादिगा सिदे हेतौ टतौयां बाधितुमिदं दतम्‌ । ee a enn नुं च्चणे। १।४।८७ | “य वतेति" | araaraeat निपातो aires । अन्ये wea | -श्ठयेत्यम्‌भूताख्थानेति सिद्धेति" । तज चावा्ठमगो इयं वतेशमिल्यभूतास्यानादिष यथा स्यात्‌ श्वय च प्र्या्धम्‌ मह भाद्यप्दोपोदुद्योतः। १०२९१ (Gi Wel ae) ( waa । १। ४ । ८8 | ) प्रादेशे चेति। ॐ) MSM WATT: ॥ एवं च “गतिगंतो"दत्यन प्र्या- इत्येक क्रिया निरू पितगतिलवतोगहएेन नात्र निधातप्राश्निरिति भावः ॥ नतु “ara संहिता मि"त्याद्युदाहरणे संबन्धावष्छेद- कताया श्रनवादोनामुक्रेन करियापदाकेपो ऽसकङ्तो दितौया यथा ` खादियुत्तरग्न्धासङ्गति््यत श्राह मव वाके इति ॥ क) शाकल्येन सुरतामिति (भ) प्रतिपाद्यते इति । -श्राकद्यख सहितामि"तयुदा हरणे द्रति we: | गद्यादिषं्ा- WIA ल्या एकशेषस्य इन्दरापवादलवर्‌ बोध्यम्‌ ॥ ““श्राकल्येन वाश्च री कै ¦ णिखतौति। अस्यत्र faite | ara वेलिंखितं प्रति कियायोगः किं तदप्यज्यमानम्‌ | ora विमाय प्ररिलिखतौति। यद्येवमनोस्पि कमपवचनोयसंज्ञया ahs ate ग ठृषिं प्रतिक्रियायोगः। हरिषयते | arr वेरिति।भा। गहि meat लिख्यते fa aetfa धातु प्रतौति वाक्छेषः। प्रादेशे च योग्या त्रिया Fergus सामर्था. दिमागक्रियाया eau: | शाकल्येन स॒ङटतामिति | भा । अच वाये या 1 ताहि । ल्य क्मप्रवचनोयसंन्नाया अवकाशः । यो ग हेतुः, ठन्त- me. SE Catto a "द EE Geo I Ae SI | net ° 6. ote धतोऽधीन्तरसंश्षान्तरसाधारणलात्तदेवासतु इदं तु न क्तमिति भावः | हर्न्विति'। तुग्रब्दः पत्तं ब्ावरतयति। हेतुः आरणम्‌ धैः पयोशगं॒प्रयोणकोऽसख वचरनलेत्यधैः। ननु च तच चात्र च लक्लय- १०२२ म हाभाष्यप्रदौपोदद्योषः। ( qynwa । ९ । ४ । ८8 । ) (BX 1a ४।अा, ४) सु्टतामि'” quar तत्तहृषितलं शाखाखण्यपेति। we सेदं“तेन प्ोक्नमि"(४।१।१ ० ९) तिब aa ॥ : नालि वषेति। @) एवं च “गतिगेतौ"दत्यख्य न wifi: फिथायोगख तद्गतविरेष- दयोतकतारूप एव गतिशश्नानिमिन्तमिति भावः । एवं Facet ware क्रियान्वयेऽपि न चतिरिति तात्पर्यम्‌ | अत उत्तरमिति । (भा) “सावे विभक्तिकस्तसिर“सओोत्तरमित्ययेः॥ नन्वलुरितिप्रथमान्तख वचनमनथंकमित्यमेना्वयो ऽतुचित इत्यनोरिति वक्गसुचितमत श्रार किवद्यपयन्यमानम्‌ | एकल्येन सक्तां संशितामनुनिश्म्य देवाः प्रावषेत | इदं तदि प्रयोजनं दितीया यथा स्यात्‌ । कमे पवचनौ यक्ते दितौयेति । श्त उत्तरः पठति | अनुलं चये वचनानर्थकयं सामान्यष्टतलवात्‌ | अनुक्ते वचनागैकयम्‌ । किं कारणम्‌ । सामान्य्तत्वात्‌ | सामान्येगेवात् AA प्रवचनोयसश्ञा भविष्यति “लच्तगेव्यंभूताल्यागभागवौष्बास् प्रति पयंनव" दति । Saw तु वचचनम्‌। हेलर्धमिरं वक्तयम्‌ । हेतुः शक्यस्य निग्रमगकत्रिया seat वषेसंडितयेोः संबन्धादच्छेदो ऽनुना प्रतिपाद्यत इति atte वधेक्रियायोगोऽगोरिययैः। अनुं चणडति | भा । दुल्ानुकरण- मेतत्‌ | सामन्धषटतत्वादिति | भा । सामान्यं साधारणं TE ATMA मनुविद्योतते विद्यदिति | हेवुदटतोयाया खवकाश्रो धनेन श्ुलमिति । away क्रियते तद्यदि fatwa ग भदति इष्टापि न द्योत, खथ भवति anita wate एमरपि ad रतेन तथाह । 'हेतुदरतौीयामिति | सत्यम्‌, शच्छतेऽनेन त्नं fas कलापकं, कारवमपि नियतं कायेपिशरेषावगतिहेतुतवात्‌ wea भवद्येव, Sawa | meyer हेतुरपि RUTTEN Tate १०२३ (अ.९।पा.१।खा'४) ( aged । १। ४। ८४ | ) षेति । कै) श्रलुकंचणे दग्येतद नमित्यथेः ॥ aq तखापि विग्रेषलास्षा- मान्येनेत्ययुक्रमत श्राह सामान्यमिति ॥ कै) नतु साध्यतया ऽस्य हेतुः प्रयोजनं नेत्यत श्राह हेतुरिति ।॥ ®) प्रयाजकं इति । के) यज्यते नेनेति यत्यते ॥ भाय हेतुः शाकल्यस्येति | (भा) “जञचणेत्यमि" fg’ wae aur यार्‌ Pity तल्लाभावान्न तेन सिद्धिरिथथेः ॥ तच हेतुलसुपपादयति | we येन पनःपुनरिति | (भ) गहौतसंबन्धेनेति शषः ॥ ar gree eeepc i PS STP संहिता way न लक्षणम्‌ । किं amataq! नहि । कचमनुद्यमानं गते | लकणं fe नाम स स भवति येन येन UR | म यः anata निमित्ताय कल्यते | Taare शाकल्येन gaat संहितामनु- सं्यन्तरनिरे्ाकतव इतलात्सिदवादिद्धैः। Renita । भा । हतुररधः पयोणनम्‌ | प्रयोजकं रतस्य वचनसयेदयर्थः। हेतुरिति । भा । eee थतिरोकाभ्यां दर प्रति संदिताय! कारणलावगमादियधैः | किं ae संहितामनुप्राव्दिद्य् तु हेतुभूतसं शितो पलक्ठितं, दषेग॑मिधधीदेतुभते oe eee ee Ee ) ण °° eS a a अिकगयनिग्ा्यनगिनि Re ee क ग भक क Wat ang तदेव aga येग ॒एनःएनलंद्यते किं afe यल्ुशदपि निमित्ता कर्पते तदपि शक्षणमिति, किन्तु येन भाप्रातषिन्धायेन १०२९ महाभाष्यप्रदौ पोद्द्योवः। ( अनुशंच्तणे | १ । 8 । ८8 | ) (अ.९।पा.४। या, ४ ) लश्यलश्षणभाव इति | (कै) तद्व्यवहार TAU: ॥ न यः सकछृदपौति। (भा) ग्रहोतसंबन्ये रति शेषः ॥ निमित्तवाय तेन तत्कारणएमेवेत्य्ंः। स तोति । (भा) तेऽपि स्र रेतोशंवणग्ष्ेन व्यवहाराभावादिति भावः ॥ नतु हेतये मिदमिव्यक्षवन्तं प्रति रेगोलंचणएलाभावाद नुता विति Meagan “श्रथदानो मि" तिगन्धः खरसतो रहेलथेवादिन दति भ्यते तन्न युक्त नार्थो ऽनेनेति वाक्यशेषविरोधात्‌ । नापि guarantee विच्छिन्नवादत az येनोक्तमिति ॥ क) fauey देवः प्रावषेदिति | स तहिं तथा face: ade: अनुर्ेताविति | अथेदानों agua हेतुरपि ait भवति नाथाऽनेन | waar हेतुरपि at wat तदेव लक्षयं भवति येन पनः yaaa fa तदि [0 [वाणीं fafa | भा। हेतोशेच्तणत्वं नालति किं परिभाषितव्यमिति मला एच्छति । येन येन पुगः पनरिति। भा । पौनःपुन्येन साष्ट चयावगमे शच्यकच्तगभावो भवतौति भावः। खयेदानौभिति | भा । येनोक्तं स तदहि "नणयय PS eR ee eee लच्चणे प्ररत्वात्ततोया wel एनः संज्ञाविधानसामर्थ्णात्त दितौयव भवति | ore च। कभ्मेप्रवचनौययुक्त दितौया ष्या णवापवादः, वत लद्धयोत्थंभूतेयनोलः WG कम्मप्रवचगोयसंश्चाया वकाप्रो यो हेतुनं भवति इच्चमन्‌ विद्योतते विद्यदिति, हेतुटतौयाया अवकाश्नो धनेन कुलमिति हेतुभूते महभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। . १०२५ (ख,१।परा.४। दा, 8) ( अनुल चणे | १। ४। ८४ । ) नतु tae विना लचणलस् विचयुहवविषये स्वेन लघणलं विना WAS च दण्डादौ sag लचणेन हेतुर्याप्न इत्यसक्गतमत श्राह हेतुविषयत्वादिति। कक ्हतोदाहरणे इति रषः ॥ “aN” eae daz दत्य दर्यः ॥ ननु wat दश्नाभावात्कथं ज्ञापकलमत श्राह भाय न्यवश्चमिति ॥ क) तदिशेषावगमेति | ॐ) कालविगेषाव्छिननटष्टववगमे द्रत्यथेः॥ यो मे कमण्डलपाणि- Sa: पूवं दृष्टः सोऽद्य लथा दृष्ट cafe भवानिति वाक्या; | TU न ॒व्यायलापरपर्यायमेव । किं द्रुपलचकलरूपमपौति भावः ॥ एवं च “लचणेत्यमि'त्य्रापि aqua हतोरभि- धानादिरं यथं श्यादत श्राह भाय __ तदेवेति ॥ (भा) यद्म्चदपि निमित्ताय seat तदपि waa भवति। तद्चथा। अपि भवान्‌ कमद्डलुपाणिं शाचमदा्तौदिति | anche असो कमणलुपाणिग्डाो FUUY तदेव aga भवति | रतदेव तदि प्रयोजनम्‌। दितौया यथा सात | ee a — a | oe — = — = "पीं को मोन तथेति a रेव सन्दिहानः एच्छति | atm इति। भा । हेतुविषयल्ा- Way तेन हैतुदाप्तो भवति । लच्छेनेति | भा । सिदान्तवादौ | तदपि लच्छणमिति । भा । कायात्मत्तिनिमित्तमपि तदिषरेषावगमहेतुला- _ 2 __ — ene rw "यिप , 1 1 ee eee ie 1 A. — a ग क । een 2 शि १ 1 | —_* > 0 * —_—— whee a Ee win [* 9 1 म्णा जमन a “हतुहेतुमतो यागपरिच्छेदेऽनुना छते | सारम्भाद्राध्यते प्राप्ता टतौया हेतुलच्तणेव्रि” # 9 es. ` त पि पीर । अषि a ¶ लक्तेणे उभयप्रसङक पररतात्तवौया स्यात्‌ तामपि बाधित्वा दितौयेव यथा सात्‌ एनः संज्ञाविधाने कक्तान्तरपाप्रवाद्‌ दितौयव दतौयां बाधते! Seg 129 १०२९ मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( अमुर चते । १। ४ । ८8 । ) (ख.र।पा.४। या. ४) मनु विध्यन्तपूवंकलेन दितौयाया श्रपवादलात्कथं दतौया- बाध्यलमत श्रा येन नेति ॥ क) बाधेतेति । क) यच NS न भाषते तच “लचणेत्थमि"त्येतजञाप्रयक्ा दितोया सावकाशा यथा ठृचमनु विद्योतत canal धनेन कुश्- frat चानोरभावाद्भतुदटतौया सावकागेति भावः॥ नन्‌ कतेऽयस्िन्‌ दितोयया कथं बाधो ऽत श्रा पुनः संन्नेति | क) पुनः संज्ञाविधानेन पुनर्दितोया विधान कलते तच्च ठतौया- ्ाद्युत्तरकाललात्छानान्तरपराप्तमिल्यच्यते इति बोध्यम्‌ ॥ | कमप्रवचनोययुक्घे दितौयेति। खतदपि नात्ति प्रयोजनम्‌। fears दितौया € ७०२ पर्‌ ०५ षु कम प्रवचनौययुक्त ced | न सिध्यति। परलवाद्धेलाश्रया तोया प्राप्नोति.॥ ate वष पपरी waa warty: | परत्वादिति भा। येन नाप्रा्षिन्धायेन कर्म प्रवच- maT featat wer wa वाधिक्रा तां तु ATT HALT बाधेत पुनः सश्चाविधाने तु ख्यानान्तरप्रा्या दितौया हेतुटतौयां बाधते । ज, व्वा "हे कौ ग चदतोयाथ इति Gia wean । वस्य पुरस्तादपवादन्धायेन “सयते STU EAH TATE । रं हेतेतुमतो यागपरिषछेदेऽनुना छते | , चआरम्भाद्वाध्यते पापना water हेतलच्तया | हति | eatard इत्यनेन त॒परस्ताद पवदन्छायेन सह यक्तोऽप्धान ॥ दस्यव बाधो म हेतदटतौया दति aay | महामाद्यप्रदोपौदुद्योतः | | १०९७ (अ.९।प्रा,8।द्ा.४) (आड मर्यादाबचने।१।8।७६।) आङ्‌ मयादावचने। १। 8। SE ननु परिच्छदहेतुमाचं aalefi सिद्धमेवाभिविधावपौल्यत श्राह aerate ॥ (क) अवान्तरेति। ॐ) मर्यादाविगेष एवाभिविधिः ॥ मांदेव यद्‌ कार्येण च्यते तरा sfafafteer तु न तदा मदिति विग्रेषाविवणदिति भावः ॥ तदुक्तं ATE रषा ऽस्य यशसो AIT VTA | (भा “we”? पाणिनेः ॥ “एषा” कुमारदूपा ॥ मयादा (भ) परिश्छदरेत्रि्यंः ॥ ST Tae ee DS MAMTA । ९।४।८९ ॥ अआडमयादाभिविध्योरिति वक्घ- श्यम्‌ | वा इृष्ापि यथास्यात्‌ | aaa यशःपाणिनेरिति | cater थम्‌ । न aM | मयादावचन इव्यव सिडम्‌। रषास्य यशसो मयादा ॥ = केकिकः EO ghey यो a =e — a » TE on iS साढमयेदादचने Lisi sen अन्यच म्वादाभिविध्योभदेग निदेश्दण्रनाद्‌ “विना तेनेति मयादा ae तेनेद्यभिविधिर्""्धमेदं मत्वा वातिकं पठति । शआकुमारमिति | भा। कुमारानपि व्रः प्राप्त- मिबर्धैः। मवोदावचन reat । , वचग्रहस्येदं प्रयोजनमवान्तरमेद- परिहारेण परिच्छदहेतुमाचरं मयादा यधा Wea । "भ Ue मर्यादावचने Rie Sky शाय प्रायत्‌ । मर्पाराशब्दो Targa उथते वच्र्चेत्‌। शआआढमर्यादाभिविध्णोरि्को पातो a RO | मुक्तेः संसारः | अावतेभ्यो हरिभक्तिः | १.०२ महाभाद्यप्रदोपीदुद्योवः। ( MATA भूताख्याने भागवोप्यामु ( Zi ut 81 अ, ४ } प्रतिपयनवः। १।8।९०।) AAU भताख्यानभागवीप्सास प्रतिपयंनवः। १।४। ९० | प्रत्यादौनां वेति । क) तेषां तदिषयलवं च तद्धटितसंबन्धपरिच्छदकलाहोध्यम्‌ wa दक्षादौनामिति। (भ) तदुत्तरविभक्रोनामिव्यथंः ॥ प्रत्यादयस्तु तद्योतका दति भावः ॥ लच्तगात्थभूताख्यानभागवोप्याप्च प्रति परयगवः । ९ ।४।९० | कसय लच्तणादयोऽधौ निदिश्यन्ते। wal) किमर्थः पुनरिदमु्यते। 1 खच्तगत्यभूताख्यागभागवोप्ान् प्रतिपयंनवः। ei ४।९० ॥ कस्येति | भा। कि यथा विभक्तिसमौपादयो ्ययाधीस्तथा लक्तणादयः gas arbre te? ag ote 7 oi les ofl i ह. । — | ere ee 98 ee ee ee —_— | लच्तगेत्थम्भताख्यानभागवो ye प्रतिपयंनवः। १।४।९० | रष्वधेष विषयभूतेषु पर्यादय उक्तसंक्ञाः स्यः। waa) दन्तं प्रति परि aT त्‌ 6 ¢ a | विद्योतते fraq । afyarnre प्राप्त इत्थं भूतस्तदाख्याने यथा | साधुद वदत्तो मातरं प्रति wig वा। भागे | यदव माग््रति ena! परिखात्‌ । लच्चणल्यम्भतास्थागभागवोपरसापत प्रतिपयेगवः। १।४।९०॥ Waa येन cea fas WIA, खयं पकार इत्य, प्रथमान्तादिदमश्ययुः द॒ तििदमा पर्यवग्दश्यस्य सभ्नि्ितस्य कस्य चिदभावा्रकारविगरेव- माचरकिर्व्थि्ब्डः, भू प्राप्नादामनेपदो, खा एषादेति fara भहाभाष्यपदोपरौद्द्योवः १०२९ (अ,१।पा.8। खा. 8) ( aaa भूतास्यानभागवौप्चासु प्रतिपयनवः। १।४।९० |) सबन्धविरेषेति। क्ष टेच्विधोतनयोः प्रा्िक्रियाजनितो रचलकणभाव दनि भावः ॥ महासन्ञाकरणेन क्रियाजनितसंबन्धद्योतकताया एव प्रायेण कमप्रवचनो यानामुचितवादिति तात्पर्यम्‌ ॥ ननु हितौ याथेमिदमा- वश्चकमत WT gal ga प्रतोति ॥ (भा [ऋक हि ee se षक TEE | पतव य ककष a es he is = [eee EP कमप्रवचनोयसन्ञा यथा स्यात्‌। ग्यपस्गसंक्न मा भूतामिति ॥ण णी य प्रयादोनामथ पदान्तरवाच्याः सन्तो विषयमभावैन SANIT प्र्यादौनां वानिरिष्टा दति oa: | टक्तादौनामिति | sat पति विद्योतते विद्यदिति tat विद्योतनस्य लक्षणम | प्रादय प्रािक्रियाजनितसंबन्धविषेषाव- णण = a पी जर जद ककि — (म नजरा —e अनुखात्‌ । योऽत मम भागः स दौयतामिदधैः। eer fetter | on यापूमिच्छा साकस्यपरतिपिपादयिषेति यावत्‌ | “a प्रति WaT वा TE! सकलभूतानामिव्धैः। न वेल्थंभूता- स्याव दद्यव सिद्धम्‌| दद TUTE ठकच्चटच्त प्रतिसिष्चति ग््धतवात्कतरि el तत इत्य शब्दादब्ययापि इकत्तिविषये सत्वधमा- पारानात्वभ्भणि fete, भितादिष गम्धारीनामिति समास कञ्चित पकार प्राप Kae, इत्थेभूतस्यास्यानमि्येभूताख्यानं, खौ्रियमाणौऽच भागः, यच्वमाभे प्रयोगः प्रियक्लोर्भाग इति स भागसादृ्याव | Tee ay, सा wen स्षटयिव्यते, रखते west यथ] विभक्किसमौपादयोऽययाधा त्वं verdant कित f संज्ञाया प्रयादोगां विषयत्वेन fates rare | agai च दिषयभूतामामिति | रतश्च जलिषुविपररिणामेन लक्तणादिभिरमि सम्बश्गौयम्‌ | न्तं प्रतीति, | १०३० महमभाष्यप्रदोपोद्ध्ोतः। ( waded HATTA gS (ख.१९।पा.४।आ. ४) परतिपयंनवः। १९।४।९० |) क्रियायथागाभावादिति। (=) तषां सममिग्याइत विभ्य सम्बन्धमाजश्चोतकल्वादिति भावः ॥ भाणे | न च टक्षादौन्प्रतौति (भ) प्रतियोगे टकचादौनिति दितौयासनबन्धायिका serge विभ्व्ेसम्बन्थिनामेषा free: । waaay तदर्थेसम्बन्धपरिच्छेद- ` केनेति बोध्यम्‌ ॥ नवद्ति प्रयोजनम्‌ । यक्करियायक्ता्तं प्रति ग्यपसगंसंच्ते भवतः। न च ठचादोग्प्रति Garam: | इदं तहि प्रयोजनं दितौया यथा च्छदहेतवः। किमर्थमिति । भा । ad aad प्रति सिष्वतौ द्यच्रकमेलाद दितौया सिदेति तदिधानाथं तावदिदं a भवति। yaa च क्रियाविश्रेषानवद्योतनात्‌ क्रियायोगाभावादर्यपसगसं्ञाबाधनाधमपि परिसिश्चति अनुसिश्चति । ce वौष्ठादिवचनेनेव दोत्यते। परिशव्यत किययेव सम्बध्यते । न चेवन्तस्य कर्मप्रवचनौयत्वं न स्यादिति वाथम्‌ | वोघ्यायाः विषयत्वानपायात्‌। खत रख वौप्यायां विषिबभूतायामिति ढक्षिग्रश्यमवतारयण्डरदत्त आह | एते च लच्तणादयो थथा विभक्तिसमो- व विपि ^ et cat waa विद्योतनस्य, प्र्यादयनस्तु प्रा्तिक्रियाजनितो wae भाव xed सम्बन्धविग्रेषेऽवस्धापयन्ति श्तं प्राप्य विद्योतते ca vet विद्योतत xe) साधुरिति anf प्राप्षिकरियाजनित व विषयविषयिभावसम्बन्धः, यथा रक्ष ay विद्योतनं लच्छते aaa: साला पत्षिरितोल्यंभूतास्थान्रहणम्‌ | ‘ace मामिति! । यो मम भागः ` स दौयतामि्धैः। ख खौकरगक्रियाजनितः लखामिसम्बन्धः । ` AUTH RN १०३१ (अष.१।पा.४। ete) ( water भूताख्यानभागवौप्याघ पतिपयेगवः। १।४।९० |) अकमकत्वादिति। ॐ) एवमथमथं प्रति गब्दनिवेश cent निविग्रत्यधिकरशे दितोयायंमपौदं बोध्यम्‌ ॥ सकम॑कयोगेऽपि कर्मलाविवचायां सम्न्धवेन विवच्ायां प्रत्यारौत्यसम्बस्ेनाषयविवक्षायां च दितौयाचेमि्यपि बोध्यम्‌ । एतेनाकमेकलाद्‌ दितौया aarti Rat: सकमेकधातुयोगे sate दितौययेव सिद्धमिति Way. WT: | eee सात्‌ । कमंप्रवचनोययक्तं दितौयेति । ad प्रति विद्योतते चमन विद्योतते इति। गो पय॒च्यत इति wa) ae प्रतौति भा। अकमकलादुदयतेःकर्मणि teeter नालि ॥ प्रादयो ऽ्ययाधाः। नेवं प्रदयादौनामथैः। किन्ति seat प्र्यादौनां विषयत्वेन fafear दव्याहेति । दितौया तु क्मणि। करमप्रवचगौयसंश्चा तूपसगलनिङ्च्यधी | तेनोपसगेल्युनोतीति we न। परिशब्दयोगे meat तु न भवति | “Teenie वनाथ नापे्नेन साहचर्यात्‌ | ना मा टत्तरृच्तमितिः। वौप्या दिवचनेन staat प्रिशब्दस्तु करिययेव Taya दितौया ty ala, कमेप्रवचनोयसंत्चा तूपसगंसंद्वानिट््यधी तेनोपरसर्गाद्वगोतौति षतं ब॒ भवति। अपगरन्दसाहचर्यादिति' Wem sw पारो wt चावे च कर्मधैवचनौयः, ay वेने एव, क्म॑पवचनौयाधिक्षारे wet विधौयते ay anced थवस्माहेतुः ॥ पू ~ पल ob eee ee = पठे किकः अका -_ गभीरम ee । ॥ 1 रर [णण णण १०६९ मह भाष्यप्रदोपो द्योतः । ( अधिपरो समर्थको ।१।४।९९ |) (ख.१।पा.४। घा. १) अधिपरौ अनघेके । १।४।९३॥ oo) aq गल्यादिसंज्ञाबाधनं फलमित्यत श्राह अनथेकयोरिति ॥ क) पथ्चमौति । ॐ) क “पञ्चम्यपाङ्परिभिरिति” (२।२। १०) सतेणेति we: किश्चाधिश्नब्दयोगे पञ्चम्यविधानेऽपि यथया ऽपादानलाद्ा तधा परियोगेऽपोत्या ्धिपरौ शनर्धको | ९।४।९६३॥ किम्धमधिपयारनर्धकयोः कमप्रवचनौ यसं HIT | कमं प्रवचने।यसंज्ञा यथा स्थात्‌ गद्युपसगसंके, मा भूतामिति | नतदस्ि प्रयोजनम्‌ | यत्कियायुक्तौ तं धरति गलयुपसगेसं- | a | — ao | —w —se ee ee अधिपरौ अनथ॑को । 121 ee 4 किमर्धमिति । भा। खनर्धकयो क्रियायोगाभावाल्सं ्ान्तरवाधनार्थै' संज्ञाविधानं गोपयज्यते। नापि परियोगे पश्चमोविधाना्धम्‌ | अपेन साहचर्य दभेनविषयपररियोगे तस्या यि _ ee wh — अथिपरो अथैको eel ea y उक्तसंश्नो सतः । कृतो ऽध्याग ब्छति। दहाधिका्विरहादनर्थकंत्सधिपयाः, धात्वधमाचानुवतिलात खअधिपरौ श्रन्धकौ। १।४।९३॥ ननु चानथैकयोः क्रियायोग भावाद्‌ ग्यपसग संन्षयोः प्रा्यभावात्र वद्धोधगाथं कमप्रवचनौयस A / विधागसुपपद्यते, नापि परिशब्दयोगे पश्चमौविधानाथे तद्विधौ वश्नेनार्चदय . महाभाष्यप्रदो पोङ्धोतः १०३६ (क, ९) पा.४। आ. 8) (अधिपरो अन्धको ।१।४।९६।) श्पादानेति। ®) श्राममनादिक्रिया निरपितेल्यधेः। दितौया्ंमपि नार्थाभावेन कर्मप्रवचनौययुक्रवस्य निरू पयितुमग्रकालादिति भावः | ुरवापरितोषेशेति। “नेमावनधेकाविति" area we तदा बेदनादिति भावः। fa tere क्ापितेऽपि न चारिताथं क्रियागतविगरेषद्योतकल- ह्पक्रिवायोगाभावेन गतिधन्नाद्यपराप्रिति बोध्यम्‌ ॥ प्रयोगानुपपत्तिरिति ॥ ॐ) तस्मा शयोत्याथेनाथंवचमस्याणेषितवयमित्यथेः ॥ नन्ववमनथका- वि्यसक्षुतमत श्राह |, भवतः। अनर्धको sat) ददं afe प्रयोजनं परचवमौ यथा खात्‌ | प्रदुम्यपादप्ररिभिरिति”। कुतः पर्यागम्यत इति | fag तु पश्चम्यपादान | Tq! श्यातश्वापरादानपश्चमेव। entre योगे uwgat म [~ | ॥ ~ > रकित विधानात्‌ । अपादानसद्भावे wife प्रयोग शव परियोगे तत्रि मित्तायाः ugar सिद्धत्वादिति परश्रः। अथवेति । भा । एुवापरितोषेगेः et । यस्य शब्दस्य वायं ate वा वु ग संभवति तख Ta ~ पा गतिस्‌ | agree सक्षापलम्‌ | तेन “गतिगेदाविति" निघात ब भवति | रय दु . अपादागल्वाश्च सिद्धा प्रचमो TU. CHM: प्रवोगे, कुत . -ऽधागष्छतोति, खत रव इितौयाविधागाधैमपि नोपपद्यते तस्मादनथैकयमेः १ 2/0 १०३४ महाभाष्यप्रदौपोदुश्चोतः। ( अधिपरौ writ । १६।४।९६ |) (अ,६।पा.४। a8) तस्मादिति ॥ क) अर्थान्तरबोधकलाभावाज्िष्ययोजनावित्य्थेः ॥ नतु धातुना कियोक्षावपि तद्कतोपरिभावशवंतोभावरूपविशेषद्योतनमनमयोः फल मत श्रा प्रकरशेति ॥ (कै) qa कियापरकमेण तदिति मपुंसकमतु पपन्नमत श्रा तदिति। () एवं च करियायोगसच्वातपराप्गल्या दिषंज्ञाबाधनाथमिदमावश्षक- fafa भावः ॥ ननु विपरौत gat न शद्धितमत श्राह न ----- ce = ~ ~ विधौयते तापि च श्रयते कृतो ऽध्यागम्धते इति । एवं afe fas | सति यदनर्धकयोरपसर्गसंन्ञा बाधिकां कमप्रवचनो यसंज्ञां wile तञ्ज्लाप्रयत्याचायंः अनर्धकानामप्येषां भवन्धधेवत्हतमिति । किमे ऽनुषयोगात्‌ प्रयो गानुपपत्तिः। animes दष प्रयोभनवाच्चौ तेन योऽ saree प्रकरणादिवश्ांप्ययानिष्प्रयोभनवितावु्ेते | धातुगोङ्कालदिति। भा । प्रकरणादिसामर््यावगतवि्ेषां धातुगोक्षां Geet fae: | ereafefa | भा । द्योतयत इव्र्धः । वदविध्िषमिति । भा । तव्‌ कियालचणं वच्लवििङम्‌ | सथिपरिसबिधानेऽप्यमाहि तविष feat: | यथेति । ग्द न्यं We शो लेनाभिन्नं शद्धादिल्धैः । यद्यय ne . eafennntataes शाह । खगर्धान्तरवाधिगाविति | vy विद्वि वितिष्ति ufaradteret wrmetreivacattet गब मजाचैगरवाचित्वं किनवागच्छतोतिप्रयोगे भोऽधः 4 महाभाशप्रदोपोदद्योतः | १०६५ (ष, १। प्रा, 8 | घा. 8) (अधिपरौ wriet । !।४।९३।) धातोरिति ॥ @ॐ) धातोः प्रयोगं aaa नाचिपतोल्यधंशंरेवा तेन विनेति । (3) तथोर्वाश्कलाभावादित्यधेः ॥ नग्वनयोरुपसगेाभावादुपसगेद्य- मुपपन्नमत श्राह उपसगति। ॐ) श्रागश्छल्यध्यागच्छतोद्यारि पाठः । श्रषेदं बोध्यम्‌ । RISA धावपावकदष्टान्तेन भाोक्रना पूपौ दाविति दृष्टान्तेन वा ऽऽगच्छ- तौद्यथपिचया ऽधिकोऽयो नानयोरयात्यो नापि प्रकरणदिनाणा- गच्छतोल्यख्योपरिभावसवतो भावाधेकलं किं लागमनमात्ाथकल- —— — o_O ei igh eee we ee ee SE [ऋ [{, क = es क mee Oe gle (ale ere PRR ers at पयोजनम्‌ । निपावस्यानर्धक्षख्य प्राति प्रदिकत्वं चोदितं ay aaa haf qe वा नेमावन्धकौ। किं तद्धन धैकावि्य ते कन्था. नतरवाचिनावगर्धैकौ want किंयामाहतुः। azfafae भवति | 9 eee fafa) मा। धातोर्वा चकलयात्तस्य प्रयोगं afagufa तेन far ant: प्योगासंभवादुपसमंग्रहणं चाथिपयाहप्लणाधैम्‌। Sa च्ानामपौति | भा। प्क्षरणादिवध्रादगताधीनामपि सटवरावगवरथः प्रयोगो लोके भवति। ग चानियमप्रसक्ः । येषामेव fe गताधैनां प्रयोगो दृष्यते तरव प्रयश्चन्ते ने तु इतरतर We xfa aati प्रयो गाद नात्‌ | अपूपौ ाभ्वामु्ते acy विषये घातोरधिप्या ख सषहाभिधायिल, यथा ame Te स एव Rags दति रैः सहाभिधोयते, खं cee योवः स खव wen, तदेवमगधीन्नरवाचितवादनर्धककद्पतवादनरदका पिह मं तभा- goad महाभाष्यपदोपोद्द्योतः। (aft अनर्थको i १।६।९९।) (ख.१९। प्रा. ४। खा. ४) मेवाध्यागच्छतोत्याद्यणागमनमाचायेकमेव कितुबो gam मिलि- ACTA तखयाणलुवादकलेन धालर्धद्योतकतेति वयवहारः we तु न किं चिदिति तलम्‌ | एतेन प्रकरणादिसाम्यावगत- विग्रेषमित्यादिकेयट्िगधः waa sata तददिषये एव वेतस्मयागे मानाभावाच ॥ अपुपौ दाविति | (भा aq दिश्रब्दापएपश्ब्दयोर्वाचकयोः प्रत्यययोर्वाचकद्यो तकयोदा- वित्यच तयोर्वाचकातुवादकयोश्च समुखयो qaqa cae: | यथा WG मथः | येवं धातुनोक्ललात्तसयाचैस्योपसगपयोगो न प्रापनोति उक्कार्थानामप्रयोग xfs उक्गाथीनामपि प्रयोगो दृष्यते । तद्धा | \ Tt दावानय ब्राह्मणौ दावागयेति । hee eee ee Ee SO यिति | | [ कि हि ee धा रा छ न्क ee wifafa अपुपाविन्यत रुवावगते दित्वे दिश्षठस्यापि प्रयोगो शोके दृ श्यते | wage भवति । यथा यावध्ब्दो वाक्यान्तरविषयोऽन्य रव । अन्यश्च TART | यथा च ऋषभशब्दो Same इति च । तथेवागच्छदयध्या- गच्छति पयागच्छतोति च । acy विषये घातोः खधिपरयाख सहामि धायित्वमकौकतद्यम्‌ | a [ह eee ely ee ee 1 nS ee rel Se ES वात्‌, तथोख गर्तिसंक्ावाधाय कममंपवचनोयसंश्चा विधेयेति दितं भवति | (क्ुतोऽध्यागच्छतोति' | किंश्ब्दादपादाने चाहौोयरद्ोरिति ततिः तस्य तसेश्वेति वसादयः, गतिगता' विति निघाताभावः ACTS tea: | 2 eRe (ख.१।पा.४।ा.४) ( अपिः पदार्थसम्भावगान्ववसर्गग्- समुश्चयेषु । १। ७ ।९६ |) अपिः पदाधेसम्मावनान्ववसर्गगही- समच्चयप्‌ | १।४।६६। न वक CI Da er ननूपसगलप्रयुक्रषलसदखया दि "त्यत्र fiend VARA aT WIA श्राह यथेति ॥ क) इत्याहेति । (क) रत्या श्येना Vay: ॥ यद्यपौति। (3) यदि wfanegrel इति च्छेदः ॥ ननन अपिः पदार्थसंभावनान्ववसगगर्हासमुच्येष । १ । 8। ety स्ट कस्माब्र भवति। सपिषोऽपि सखात्‌। गोमूतरम्यापि पिः पदाधैसम्भावनान्ववसगेगरहसमुचयेष । १। ४ । ee काद्र refs यथा sf कर्मप्रवचनोयसज्ञायां स्यं स्यादिद्यधो- पसर्गा्रयं we waged सर्पिः ्दाद्ितौया भवतौति wr) इतरौ पिः पदाथैसम्भावनान्ववसग्रेगर्हासमुचयेषु १।४।८९६॥ रष चोयेपिरङ्ञसं्षः। सपिंषोऽपि स्यात्‌ । पराथनायां fae) वस्या रव न ¢ , | छि | SE ० धात्‌ । Se । ००० | ए अपिः पदार्थसंम्भावनान्ववसगंगर्हासमुशचयेषु । १। ४ ।९६। "पश ARTES | खा्॑सतावदयभिचारात्र Wea दति पदान्तरस्या्ैः enh, तत्रापि पदान्तर प्रयोगी सद्यिः परयश्यमानस्तदध क सिदिषेषमाधत TUT महाभाष्यप्रदोपोद्‌द्योतः । (GR) a8 1 ats) _— ( अपिः पदार्थसम्भावनान्ववसगगद्ां समुच्चयेव । Li sleds) खपदा्थति। ॐ) खपदा्ेन पदस्यायभिचारा दित्यथेः ॥ सम्भवनादीनां चेति । ॐ) तेषामणयपिरूपखपदाथेल्लादिति भावः। एषु वत्तेमानो ऽपिरिति नार्धस्तथासति प्रत्यासत्या पदा्थश्ब्देनापेः Ques एव रहयतेति तदेवयैम्‌ । afta: कर्मप्रवचनोय waa वदेदिति तात्पयेम्‌ | यदा सामथ्यादिति। क) श्रपिशब्दषामर््या दित्यथेः । Wa भावः । कमंप्रवचनोययुक्र तद्यो ल्यसम्बन्धप्रतियोगिलमिव तद्योत्यबोधकल्वमपि तश्च arfe- aaa न सर्पिष इति न ततो दितौया । कमेपरवचनोयानां सबन्ध- र नजन 2 = अर ee wa! किं च स्यात्‌ । दितया saa कमेप्रव चनौयक्त दितोयेति | [रं भवल्येवाचापेः ayers | किंच स्थादिति। नेमे इति। यद्यपि एब्दाथां इमे fafa पदार्धग्रहणमन्धैकं स्यात्‌ । खपदाथायभि- चारात्‌ | संभावनादौनां चोपादानमनधैकं स्यात्‌ तेषामपि परदा्थैलाव्‌ | परपदाधौ दइति। स्यादियादेः प्ररस्य wert अथौ cet मरगी ग क भुनी नि" अन्यानि en विषयभूते मवने wielding दौलंभ्ये द्योतयत्रपिग््दः स्यादि्यनेन सम्बध्यते | अनुपस्गतवान्न षः। afte इति wet तु अपिष्रन्दबलेन ति Te नोल्ब्द उत्यले ग तु तसिद्धेवान्यनागतिरि्े वतते तथा सति पथा यल प्रसङगाप्रयोगाद्त्ात्‌, अतः पदान्तरस्य प्रयोग रुव तदध प्रतो भवतीति ure: | “सर्पिषोऽपि स्यादिति । प्राचैनायां लि, तस्या णव दुलभ विषयतः 4 मपिद्रम्दो द्योतयन्‌ स्यादि्नेन सम्बध्यत दति बलवप्रसङ्गः, FANE ५ महाभाश्यप्रदोपोदद्योवः। १०३९ (.१। प्रा. ४।या.४) ( अपिः पदार्थ॑सम्भावनाग्ववसगंगर्ा- + समुच्चयेष। १।8।९६।) giana तु प्रायिकमधिपर्थादौ यभिषारादिति। शादिद्याख्या- तेन विन्दुलेनाश्रयलेन वाश्रयोपितिरिष्येतत्प्तात्पयम्‌ ॥ भाषे इ्मथवेति | (भा) श्रयं भावः। श्रपिना परपदा्ो विन्दौ लंग्परयुक्षदो लेभ घमन्ध्च द्योत्यते auf, दयोत्यसबरन्धप्रतियोगिलस्य विन्दौ घ्नात्तलैव कमेप्वदनोयुक्रलमिति तदाह विन्दकटठकत्मिति। ®) aig epee लेभ चेत्यपि बोध्यम्‌ । एयग्‌विन्दुपखितिखलख चाख्याता ऽभेदावय रत्येतत्पचतात्पर्यम्‌ । यदन्न कमंप्वशनौय- Iw कर्मपवचनौयदयोत्यसनन्धप्रतियोगौ ति भाथाचरायंः । रि re नेष दोषः। नेमे aoet fafa किं तहि । परपदार्थां इमे ' निरिछन्ते। रतेववयष wae wa agate कमंप्रवचगौयसंश्नो as ES SS LS SS ~ >» [रौ Pa ee न तदयमर्धः। स्यादिव्ादिपदं करटं सामान्धवाश्यपि यदा सामश्यांत्कटे faye बिन्दौ add तदा तद्मद्यपिः कमं परवचनेयः। afar समुदायणव वतेते नावयवमानरै। अत रदावयवोपजनितद्यतिरेके wet मवति | खधवेति | बिन्दुकटंकलतं कियायाः द्योतयितुमपिः प्रयते इति विष्दु प्रति कमप्र- गम्यमानस्य विन्दोरवयवावयविभावसम्ब्धे | IAT श्पिन्दस्य पदार्थ- द्ोतकता गाम | क्मुपवचनौयतक्षे दितीया तु नेह प्रवतंते। सपिषो ee विषस्येव भवति, अटि तस्य विन्दमा्रमपि म स्यत दइत्थापिष्रन्द सामध्चाद्विन्दरिति गण्यते तदाह । “माज्रापिदु्लोकमिवयस्याय stawext via इति, । तदुपभनमिते च तिरेक afin इति बो, हितौवा तु ब १०४० मद्ाभाष्यप्रदोषौदद्योतः। ( अपिः पदार्थसन्भावगान्यवसगगद- (GQ पा. 81 दा, 8) समुश्चयेष॒ । १। 8 ied!) ४ उपलक्षणाथेमिति । क) यत्यदप्रयोगं विनापि तदथेऽपिगशब्देनावश्य द्योत्यते aren: कमेप्रवचनोयलमिश्यथस्तत्फलितमा तेन यस्मित्निति। क) पदान्तरस्य agenda प्रथिद्धातिरिक्स्यामिधानश्रकरिना- खय पिशब्दषमभिव्याहारं विनेति शेषः । श्र्यात्तषमभियाहारे- siifa लम्‌ । एवं च सपिष दत्येततन्तत्सम्ब स्थिविन्दुपर बोध्यम्‌ | वागादिशब्दे स्तौलस्य प्रहृतिवाच्यत्वेऽपि श्योतकटाबादिप्रयोगवत्‌ तस्य श्चोतकल्वच्च विन्द्‌ शब्दप्रयोगेऽप्पेसतद्योतकलाचति रित्याह ततश्चेति ॥ ॐ) भवतौति | अथवा यद्र कमं प्रवचनौ यथ्तं नादः प्रयज्यते | किं एनत्‌ | वचनौयो ऽपिः न तु सर्पिप्रतीति भावः। बिन्दोरूष्टौँति। ननु यदा faut न ॒प्रयव्यते तदापिः कमंप्रवचनौयः। तदुच्यते afar: | पदान्तरस्याप्यब्यमानस्या्ैः wend इति न चाप्युक्तं दितौया विधातु प्रका अधाद्ुः। पदार्धग्रहमिहोपलक्तणार्थमुपात्तं तेग यस्मिन्‌ पदाथ finger योगो न॒लपिनेल्क्षलात्‌ । सम्भवनं नाम wri मललः | अपिसिेनमलसद खम्‌ | पिलत यादिष्युम्‌ । अन्धवसगः आाम- चारानच्चा। अपिलिद्च । अपिसुष्टि! ameter) धिद्रेवदत्तमपि [क Dn Eh मौरी भवति पिना योगाभावात्‌, स fe स्यादि्नेन सम्बध्यत CEA | च्यधि- काधैवचनेनेति' । याव्यधेऽस् सामथ्ये ततोऽधिकमथे FAT यत्‌ are ` ण्रङ्धिमाविष्करोति amarafaed: | खपि सिष्वेदितिः। सम्भावने लिखा तसैव दुव्करविषयतामपिराद, कामचार इच्छापनिः, अपि महभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | १०8१ (अ.१।पा.४। घा. 8) ( अपिः पदार्ध॑सम्भावगान्बदसगगरा- समुश्वयेषु । ९। 8 । ९६ | ) ननु प्रथमायाः कारकाधिकारे ऽप्रितलात्वथ कारकविभक्ति लमत श्राह त | सवचवेति। (ॐ) करियाजनकायकलमेव कारकविभक्षिलमिति भावः ॥ अन्तरङ्ग इति | (के) , श्रपिद्योत्यो विन्ुरिति we कथमपि संबन्धो बहिरङ्ग एति रिन्‌ । श्रपिना शोद्यधोतकभात्ः deer खाभाविक दति त्य कथं स्यादिग्येतससम्रग्धोन्तरकालिकता तक्मादाचनिको ऽयं न्यायं दति त्वम्‌ ॥ en fae: | fatate aaa vata! उपपदविभक्तेः कारकविभकि- बलौयसौति प्रथमा भविष्यति। पन्य Cpa RY 5S पदान्तरस्याभिधानश्रकतिर्नास्ि वापिः कमप्रवचगोयः। ततश्च गतार्थो + बन्दुशब्दो यदा पिस्प्प्रतिपरत्तये प्रयुज्यते तदाणपिः RAITT TS ST waft! suuefinrafefa | क्षारकदिभक्धिर् प्रथमा। ada बाश्यऽवद्यभाश्चं क्रियया ततः araat तच्च fact प्रथमं स्यादित्यनेन संवन्धोऽन्तर ङ्कः WITH तद्‌ारक्षोऽपि शब्देन । रयादषलम्‌। ager! afefey! अपि । तिष्व च तषि tah | यथायधसुपसंप्राुभ्यामिति उपस गासनोतोति च प्राप्तं षतं कमप्रवचमोयसंश्चया उप्रसगंसं yA वाधितवान्न भवति । ररी सिधति" | fey at at at qe at at ar यथेष्टं कुविग्रः। नाल्मोप- Te | कपि सिष्ेदिति'। reig fae | ‘vere qinuanfeta’ | सादिक पसगधरादर््ाभिति faa sraatertatia षवप्रसङ्गः ॥ 131 १०७२ महाभाष्यप्रदोपीदुश्चोतः। ( अधिरोश्वरे it 181 ९६७१1) (Lie! ane) अधिरौश्वरे। 212129] TRTATUAT A | ॐ) “यक्मादधिकं यस्य चेश्वरवचनमिति” aa इत्यथः ॥ a निदिश्ते। @) धज्िष्टमोश्वर मुच्यते इत्यर्थादिति भावः ॥ प्रथमा न प्राप्रोतौति। ॐ) wi शश्ररणेशितव्यस्योदयात्‌ तं vata क्मवचनोयलादिति aa 1 afudat1 toe) ९७ ॥ दऋधिरोशरकचने sam किमुक्तम्‌ । यस्य ॒वेश्वरवचनमिति ae मिरे शखेदवचनात्िदधम्‌ | प्रथमानु अधियोश्वर । ९। ४। €७9। उक्तमिति वच्छयमायमपि car निरूपितत्वादुक्तमि्यक्तम्‌। कट निद श्खेदिति। यदोश्वस्वचनमि्यनेन पदेनेश्वरः at wafratmeat यः कर्ता स निदिं यते तदानेन arian सप्तमौ विधोयते afanged werent इति | तज्ाधिकरणत्वादेवं सप्तमौ सिद्धा । ब्रह्मदत्ते खिताः vere इ्यर्थावगमात्‌ । ween दति च प्रथमा न प्राप्रोति | कमंप्रवचनौययक्त दितौयेतिदितौयथा बाधितत्वात्‌ | शव- अधिरीश्वरे । ९। 8 | €७॥ खखामिभावे ate धिः कमंप्रवचनौयः स्थात्‌ । दह Megat वा प्रयोयेय कमप्रचमौोयविभक्िनं तुः होने “ङपोऽधिकेवे" त्य्ेवान्दवरस्मादेव | अधिमुवि रामः। अधिरामे भः ` अधिरौश्वरे। १६। 8 । ९७ ॥ “तदवमिति!। यथा होन इय हौगोत्चटसम्बन्धे eq उपोधिके चेत्धाधिकाधिके सम्बन्धे तात्रा Wiad: | विभक्तिस्तु वचान्यतरस्मादुष्यते इष तु ग तथेदाइ | At कदा चिदिति । षद चेखरवचनमित्यथाधैदयम्‌ रैशवरध्ब्दो भावप्रधानः, यख ८ खामिम Reged तस्मात्छामिनः anata, यद्य TAA उथत ACUTE १०९३ (श,१।परा. 8 । ee) ( अधिरोश्वरे । \।४। ९७) दृशवरेण यदुच्यते इति। @ छवध्यत इत्यषेः ॥ tatu खनिरूयधमेवन्तया चद्श्यत रत्ये वा निरूपकैव कत्तैलपिव्ा न लौ गरितव्यख tree पञ्चालागामणाधारवेन सप्तमौ सिद्ध्यत श्राह Tata | क) श्रसनादिक्रियोपजनितः way: खलामिभावादि ॥ ननु ब्रह्मदत्तादपि दितोयापत्िरत श्राह ख चेति। क) तस्येव कमप्रवचनोयशोत्यसम्न्धप्रतियो गिलेन॒ब्रह्मदत्ताश्च दितोयेक्ति भावः ॥ 1 भवतोति वक्घ्म्‌ । चनादिति | अधित्रह्मदनते पश्चाला दइ वस्याऽन्यधासिद्धत्वादधिखें इति वक्षयम्‌ ` अधिपश्चालेष ager xeniq । रैश्चरवचनमिति च कट षा समासः Pata wet खतन्तकमंप्रवचगौ युक सामोति | यदि वा यल संबग्धिन Dyce वचनं सप्तमौ ax! प्रशषालेष्वासनादि क्रियोपरनिते संबन्धे ष्यं प्रहतां सप्तमगे विधौयते | खं च ae: कमप्रवचनौयसं का गतु खामिगमिति ामिनः प्रथमेव भवति । oo Tay ayes भारन्भकौयम्‌। serie तु योगो भ विभणनोय इति “यस्मादधिकमि" दतर व्यामः | वस्ञाह्छासप्तमौलयपररः, TT यदा BTA तिरेकपिवक्ता तदा तवः समौ खख तु wate तत इति न पुनरैमाभ्यां युगपद्भवति cars बिभया दिष्द्यापि सम्बन्धस्याभिधानादिति मा कदा चिदिुक्तम्‌ | ब्रह्मदत्त इति" । ब्रह्मदत्तस्य खाः पाला Kat: | (अधिपश्चाकेणिति' | weTeTAL AUTH: arated: | १०४४ महभाष्यप्रशो TSN | ( लः WBN R18 tee 1) (ख.९।पा.४। अ. ४) लः परस्मेपदम्‌। १।४।९२॥ [ररे नगस्य प्रथमान्तवे लकाराणाभेव WRITE स्यात्‌ तथा चानुदात्तडद्धो खकारा एव न ew) किं च तङगनावित्यत् प्रथमान्तस्य सम्बन्धो न APA श्राह षष्ठौति। क) श्रत एव “टित श्राह्मनेपदानामि"व्यादि चरिताथेम्‌ । तडा- भा विल्यारेख तडानभाविनि शचणाथां गौरवमतः षष्चन्तवमेवारै- शापेखया युक्रमिति भातः ॥ लः UIA ९। ४। €€ । लादेशे परङौपदग्र्टणं ॐ ह ; एरुषवाधितत्वात्‌ । वा शादे प्ररक्मपदग्रहगं कतम्‌ । किं कारणम्‌ । सः परक्षपदम्‌ । ९। 8 । €€ लः । इत्यादेश्रापेच्ता षष्ठौ । लादेशाः परश्मोपदसंश्चा द्यैः | लादेश इति | waar परसेपदमिति वक्तव्यम्‌ | क x + शः परस्मपदम्‌। १।७।९९॥ सकीरसयादेश्ाः परस्मपदसश्चाः यः | पचन्तं पष्य | कः ULI म्‌।६।४।९६६॥ (ल दति asifa’ | qu gear बङ्वचने को कोषः, ‘ee इति शवद्यायामेव लुप्यमाभस्य लिटः ee श्यात्‌ ततख्ेक्षामित्धान्न स्याद्‌ awat लिटपरः सम्भवति, Tea पर पदमिति नियमात्‌, च्षापकात्‌ fas, यदयमाम्‌ प्र्यवदित्याष तभ्‌ चापयति भवत्या्नेपदिभ्योऽप्यामिति, अयं ate दोषो लकारस्येव Wl am वदादेश्यानां तिषादौनामिति, खानिबद्धावात्तेबामपि भविश्चति, त्ठानाबातमनेपदमिव्रज afe श इति प्रथमान्तस्य aera सम्बन्धो न ASAT AAMT: | १०९। (ख,९।प्र.४।अआ.४) ( लः परस्ेपदम्‌ । १। ४। ९ । ) लब्येत्यबेति | (ॐ) लख fanemtersfa भावः lara लादेशेत्यस्य (भ) लादिश्रप्रकरणे इत्यथः | बाध्यत इति | क) हृष्टातुरोधादिति ara: | एतेन पर्यायज्चापनेनापौद शरिताथे- मिद्यपासम्‌ ॥ ननु तोय एव परक्नेपदसन्ना og कि ज्ापका- FATAL WE ES ight eles ei ED एरषबाधिततवात्‌ ee वचने fe wer बधगम्‌ । इ हि frame SMART TEMS USUAL बाधेत । परसेपदसं ्चाप्यगवकाशा सा वचनाद विष्यति | सावकाशा UTTAR | कोऽवकाशः। ETE पक 1 AY Sef dente meron a aT EE EEE Ty तुव्चने रकतं लाधिकारात्मरस्लपदसं्ञा शटङ्गलोः सावकाधां „ पुरषस ्चासिखस्च acre! fete aat fafa: arts fawitaderfunratst बाध्यत इति भावः। AHI T TAT परस निक wig गहि तषठागौ et भवतः। नलु चेवं feared तद्ठानभावौ GATE एव वठानादिचह्कौ इति दमभ wee सति ग जिंकर्यना TMT awry इति षष्ठी | stata’ | न च TYTN, TATE WC परमिति ser भदतौति, कृतः, सामागाधिकरणछेन प्रायेय ee विधोनात्‌। विष्च जति यो दोषः सोऽङ्षिहपि QTE उभयचर SATE संधिलात्‌ तेकादादेशापेक्ता बौ । यदेवमगवकाप्राः THREAT WOR परेश्च शहक्षसोः सावकाशा बाधेत, भति तु शकारस्य परखपदशशा विशं तु एषेति भिर विषयला्रातति बाधप्रशदः, यद्यपि भस्य तिबादौनामारेद्रानामपि खानिवदादेश इनेन प्रस्लपदसंश्चा भविष्यति १०४९६ _ महभावष्यप्रदपोदुद्योवः। ( लः परस्मपदम्‌ । १। 8 । ee ।) (ख.१।पा.१। घा. ४) श्रात्मनेपदेति ॥ ॐ) AT श्नापकात्यरखमेपदसं्नया शमवेगेऽथातमनेपदरं रथा पुर्ष- Smal समावेशो न खादत श्राश सामान्धापेक्ष चेति । ॐ) पुरषषन्चायां परणोपदातमनेपदग्रहणातुटृत्या समवेश्रसिद्धिरनु- afata faga विवक्िता। एतदथमेव wa प्रकरणे पुरुष- संञ्चादिविधानभित्यन्ये ॥ > e e अवकाशः सिचि cet तु परस्परं qa पुरषावाधकलवसय । ° =~ $ यदयं fafaafa: परस्मेपश्ण्िति परसतेपदयष्टणं करोति तज्क्ाप्रयव्या- चार्यः न पुरषस ्ां टरस्मेपदसंच्चा बाधत इति | पदसंश्चाया बाधनं यथा स्यादिव्येवमथं fee प्रकरणे ऽनयोः संन्नयोरवि- धानम्‌ | Wate च क्लापकमित्ात्मनेपदसंज्यापि yaaa समावेश भवति | अन्यथा परषसं चाः सावकाश्ाल्तिदत्त GATT आआ्मनेपदसं TAT बाधेरन्‌ | तथापि तस्या अनाकडारौय्वात्यमावेश्रसिदिः, षष्टो परेऽपि ज्षापकाल्विड, यदयं fate दिः पर्पदेण्वि' व्याह तज श्ापयति भवति तिामपयेषा सं चेति, afe सिष्विषये श्क्घय सम्भवतः, carga च न्ञापकमिति QUAITT AA WRIA न्नानां समवेशसिदिः, चन्यथा पररक्तोपदेव सावः काराः WARS: तठच्चनवकाश्रया्मनेपदसं श्या बाध्येरन्‌ । अथवा एरषसव्षायां परसौषदातमनेपदयहणामुढतेरममयौ भवति, टः परस प्रदात्मनेपदसं्चकाः सस्नि fe पदानि भूत्वा प्रथमादिवं च्चा भव नोति तेग समावेग्रसिदिः। महाभाष्यप्रदोपोदुश्मोवः । १०४७ (ख.६। पा. ४।घघा.४) (तिषल्नोणि बौणि प्रथममध्यमोक्तमाः। १।१।६०६। तिङ्स्लोणि ओणि प्रघममध्यमो तमाः | १।४।१०९१। --- ONS --- --- aq तिडस्नो फएिजोणोत्यनेनात्मनेपदजिकानामपि ग्रहण िध्यतौल्यत श्राह तिङा षडिति । ॐ) नम्वात्मनेपदयरणे Bd परखेपदसनस्थिनां सन्ना न खादिति दोषस्तदवस्थ एवेत्यत श्राह तिर्ल्लौणिष्रौणि प्रचममध्यमोत्तमाः। १। ४। pelt प्रथममध्यमोत्तमसंक्नायामात्मनेपदगरश्ं समसंख्थार्ध॑म्‌। प्रथम- RUA TASCA AIST कतंथम्‌। MATA च प्रथममध्य- ॥ मोत्तमसंकज्ञा भवन्तोति aaa | किं wat | समसंस्यार्धम्‌ । संखया- की 2 ee पणी ॥ शऋषीयथिणरी ग्यक ta PF णीषरिीकिणीषै प िाीिरिििक ES, [क षण्णा तिष्ल्नौणि च्रौणि प्रथममध्यमोत्तमाः। १।४.।१०१॥ feet षट विक्षाः defers दति वेषन्धा्चधासंख्यं न प्राप्नोतोति मलार । क ~ 9 न प्रथमेति | आ्भमेपदयश्ण च एकं कियमाय दत्र परस्मपद विषयमेव विस्नोणि्रौणि प्रथममध्यमोत्तमाः। ९। ४। ६०१। दतदन्दरानाभेकशेषात्‌ प्रथमेद्ादयः षट्‌ सं्चाःपिठः षट्‌ चिकाः करमाव्रध- ~~~ Que कि सि GeeqtEd eee ee ‘ete SS oe Be तिदस्लीयिष्ौ णि प्रथममध्यमोश्तमाः। १।४।१०१। घौणिष्रोणेति aya दिवेचनं , तच धं समुदायस्यावयवयो ख ४चकुपदलमिष्यते, भ्रा पसि प्रचसि देवद रेबेकषान्तथा यथा सात्‌ FS HG वाग्वाग्‌ पचन. ,प्नि्ादौ प्व॑पदेणुकषारादि प्रदकाये यथा सादिति, तेन ewes १०४८ मह भाष्यप्रदो पोदुदयोतः। ( तिङ्ल्लोणि fa प्रथममध्यभोक्षमाः। (ख. ९। पा. ४। या. 8) ।8।१०१ |) आत्मनेप्रहेवि ॥ ॐ) श विवक्षाभावारेकश्ेषोः न प्राप्नोतौत्यत श्राह क्रारतौति। (3) दूदमुपलक्षणं व्यक्तिपरेऽपि amare । यदैकगरेषश्देन तन्तं WMA ॥ TAGISH: पूवं प्रथममध्यमयोरिति यव- हारो म TH ऽत ATE ee मीर AAA यथा स्यात्‌ । अक्रियमाणे द्यात्मनेपदग्रे fae: संज्ञाः षट afar: वेषभ्धातसंख्यातानुदेशा ग स्थात्‌ ' कियमाणेऽपि चात्मने दग्रे शानु पुेवचनं च । श्यानुपूवयेवचनं च कत्य्‌ । खक्रियमाणे हि कम्य चिदेव fang प्रथमसंज्ञा स्यात्‌ कस्य चिदेव मध्यमसंच्चा कस्य चिदेवो- गीर cag ale भवतौति वाक्धरीदादेकेन वाक्येन परसमेपदानां याणां तिः सज्ञा दितौये- दयामनेपदाणाभिति सिडमिष्धम्‌। वैषभ्यादिति। यद्यप्येकेकस्य धिकस्यानेक- संल्लाकषरणे प्रयेतथन।मावः aay कस्य fate काचित्छंचे चेताव्ञभ्येत न तु यथाभिमत विषयविभागलाभः। चानु ्र्ेवचगं चेति । खच खे frat मादिसंकषाः स्यः। Meme eran परद्ोपदसं चा परधमादिसंश्ाभिनं ` बाध्यते सििदद्धिःपरसतेपदेण्विति लित्‌ । तथा पररखमेषदे लक्भावकश्रापि जोणि्ोगोलेकं पदं दे वा। दह fact षड विकाः संच्चास्तु तिद्ध इति वैषम्यात्‌ संस्यातादुदेश्ो न प्राप्नोति । अचर waaay frees संश्चादिधाने प्रयोगं गासि मेतावता अथधाभिमतविषयलाभस्तघाह | ‘frase प्रीया दतिः | रवं मन्यते den पि षडेव, कथमेकथेष' तरिदेषोऽयं तच्च यदि प्रथमच प्रथमख् प्रथमौ मध्यम मध्यमख मध्यमौ snag उत्तमख्ोत्मौ प्रधममध्यमोत्तमा इति weet इनः महाभाश्यप्ररौपोद्द्योतः। १.४६ (अ. प्रा४।अा.४) (तिर््लौणिज्रौणिप्रथममथ्यमोत्तमाः। ५।४।१०६ 1) प्रसिदिमिति। क) सिद्वान्कालिकोँ sfafefaad: | aa किं पुनरेति | (मा यद्यत्र वयाल्यानतः छतदन्दानामेवेकगषस्तथापि eth कथं न्यायमिति प्रन्नः ॥ FH बह्ग्रन्द्स्य वङ्वाथंकले एकवचनानुप- परत्तिरत श्राह WAGE स्यात्‌ । म वंकशेषनिदग्रात्‌ यत्तावदुच्यते sees कतय समसव्याथेमिति तप्र ada | संज्ञा अपि षडेव गिरिष्यन्े। „= 0 क AN ~ , कथम्‌ | रकपरषनिदथात्‌ | रकग्रषनिदंश्ोऽवम्‌ | अथेकक्ित्रकथष- f दभ * - नदशे सति किमयं हतकरेषाणां दन्दः परथमख प्रथमश्च प्रथमो | मध्यमञ्च मध्यमश्च मध्यमौ । उत्तमखोत्तमसेत्तमौ । प्रथमौ च मध्यमौ mane afe केवलं च्रौण्ि णोति वौ सुया प्रतिपत्तिस्तेषां तच्ानिय- मप्सु गि यमार्धैमानुपृद aga च कत्मिदर्धः। एकेषनिदश्रादिति। सल्ञद्यभिधानाश्रयेय प्रद्याख्यातं aa श्रासरपर्रियसंपच्य्थमेव संपद्यते | , अथेतस्िद्धिति | उभयथा संभवाद्मग्रः | पथममध्यमयेरिति प्रसिहि- ’ ee Lon, a hemes ae "षषी 1 ee [वि ह 1 प्रथमादिसंक्ना वश्द्वात्मनेपद सज्ञया न बाध्यत दतदन्द्रानामक येष Aga प्रतिपर विधश्क्तत्वात। ब चेवभपि पररस्मपदातमनेपदसच्भ्या पएरषसन्ञायाः प्यायः स्यादिति वाच्यम्‌ | गलत्तमुोवेधस्य ATT ATTA | दह fata ततो नाभिमतसंस्थातानुदेश्ः स्यात्‌ त्मात्डतदन्दरानामेकरेषः | प्रथममध्यमौ त्तमाच् प्रथममध्यमो त्तमा प्रथममध्यमोत्तमा इति | न चव- uf a विज्ञायते किमादित आरभ्य त्रौणि वचनान REA दाहो fe- 7 fewiafeaqhay इति । नहि faaufcae sta यधासम्बशराल्ं क्र^ त. Yoyo मह भाष्यप्रदोपोदद्योतः। ( तिदल््नौणि चिणौ प्रथममध्यमौत्तमाः। (ख.१।पा.४। घा. ४) १।४।९०६। बहुशब्दश्चेति ॥ (क) नन्वेवमववयवबडलप्रतौ तिने स्यादत श्राह समुदायस्येति ॥ ॐ) ` Wey लोकत इति | (भा) विदव्यखेत्यादिसतेरित्यथेः ॥ [भीम च उत्तमौ च प्रथममध्यमेत्तमा इति । खहा खित्कृतदग्ड TATA: | प्रथमशख मध्यमखोात्तमश् प्रथममध्यमेत्तमाः प्रथममध्यमेात्तमाश् प्रथम- मध्यमोत्तमाशच प्रथममध्यमेत्तमा इति । किं चातः। यदि aceite दन्दः | प्रथममध्यमयेः प्रथमसंज्ञा प्राप्रोति उत्तमप्रथमयेमध्यमसंज्ञा प्रा्रोति। मध्यमेत्तमयेरत्तमसंज्ला प्राप्रोति । अथ कंतदन्दानामेक- माशियितदुच्वे। व्ाख्यानातरियंय दति were । छृतदन्द्रानामिति ॥ ` बह ग्रक्तिकिटकषमिति | watt at ae: | भातिरघ्राणिनामिदयेकव- aq: | बङश्ब्दाच वैपुल्यव चनदरेक वचनम्‌ | समुदायस्य वे एल्यमवय- वानां प्रचयाद्रवति | यदातु Sareea छते Tate: क्रियते तदा दचच्रयेऽपि महासंज्ञाकरणं पूवां चार्यानु रोधात्‌ | द च्रणिचौणेयेक पदम्‌ | इ वेति इरदत्तः। त्र स्यामप्यवान्तरपदसंज्ञायां ACURA माभिद्य संहितेकपदे fate पः । अन्यथा समासादादपि TUT fa वदिं fated dur maa संवन्धं faut, णवं afe लोकत एतस्मिं वश्चथां विद्यस्य erat दाभ्यामभिरपस्येय इति भ चोच्यते quiets, अथ च faery रचस्यादित आरण्य ergy erat इाभ्याग्दगभ्यामनरिरुपस्यौयते म याभ्यां काभ्यां fag तच facts: VW NMA इद्यनेनादित आरभ्य चिक्षागामानुपृब्य परणं Age इति ` महामाश्यप्रदोपौदुद्योतः। १०५९१ (ख,१।प्रा.४।या.४) (तिष्ल्लोणिचौणिप्रथममध्यमोत्तमाः। Riel Reet) तथेदहापोति। ॐ) प्रथममध्यमेत्यादि | महासन्नाकरणं तु प्राचामतुरोधिमेषे भावः | ` ममाग्र नव विदय" दृति सर्वानुक्रमः ॥ SE | "यिनी 9 बि, "ह, शि [रि कि — 1 कन शी शेषः न देषो भवति। यथान दाषल्तथासतु। किं wry न्धाखम्‌ । उभयमिद्याह | उभयं हि दृश्यते । तद्धा । asufafaca बहनि शर क्षकिटकानि। wget fost agit स्थालौपिटशि। यद wed क्रियमागोऽप्यासनेषदग्र हे च्ानुपू्यवचनं कर्तयमिति | +a कतम्‌ | लोकत रतस्सिदम्‌ | तद्यथा लेके गिद्यस्य erat दाभ्या- मभ्रिरपरसधेय इति न चोखते अानुपूव्य णेति आानुपृेण Feta इति ॥ 29 ) कि `) [रौ — =—_—_ गती बहनि श्क्तिकिटकानौति भवति। Grae इति। यथा प्रठक्गिश्येष बराह्मणेषु दौदौ त्राह्यणावानयेगयकञ शानुपु्येयानयनं भवति न तु शलमय तथेहापि भवतीतिभावः। विहस्येति । विष्थास्यास्य ame दाभां ` दभ्वामभिरपद्येय इहते यानुपूर्येग ऋगदयं ह्यते न तु aA । SS. "य जया ee ee — Paige ar ATE Tae | दिरक्तमध्येऽपि पदान्तर प्रयोगापत्तेश्च | अत एव ताता पिणानाभि- दादौ वेदे Saye: करियते | यथाव दिरक्त मश्ापदसन्नाऽवान्त Tay च तथा fragtyaticersr व्यामः | en eal wag तिदम्रहणेन संनिवेश्टोऽस्तति दशितं, न च परङपदस चक Cafe तु छृतदम्डानामेकटरेषो न छतकेषाणां इन्द हति दधित परि वा परल्ञपदग्रहधमात्मतेषदय्र्टणं चानु इतं ते faa तु ग्रगङ्गतो Heme तदनुखततौ च हौ Tat भवतः, तयोश्च ब्यापारमेदेन इवमेतव्- वतते, त्र Fae gate इति यचा संस्यसिडिः, तच्च a tenon गिदव दितम्‌, तश्रे्ादिना तु आापारमेदः, अत्रापि महालचाकारबं पत्‌ ५ १०५२ महा भाष्यप्रदो पोदुद्योतः । ( षिभक्तिख । 181 १०४ |) (H.R 1a 81 ae | विभक्तिख। १। ४। १०४॥ 6 —— ae KS Se waqem खरितलप्रतिबद्धवममभावप्रतियो गितया बोध्यम्‌ | सखरितलमस्ति नवेति विचारतात्पयेम्‌ | खरितलमाचार्याणामण्तु- मेयमेवेति बोध्यम्‌ । प्रत्येकमिति | (3) - नन्वस्याः प्रत्येकं anche दितोयायां चेत्यादियवदहारात्‌ Fae चिकस्य प्रथमादयः 8H सन्ना श्रवश्यमन्यपेया एवं च तया प्रयमयोरित्यत्राणपपत्तिरिति चेन्न | पाणिनिना तासामशतलात्‌ | = 2 विकिर, ~ ॥गी ण भम रशणा a रं = 7 ee ay मि विभक्तिश्च ॥१५।४।१०४॥ चोणित्रोणोत्यनुवतते उताहा न । किं चातः यद्यनुवतते। अष्टन आ षिभक्तावित्यातं न प्राप्रीति। अथ निटत्तम्‌ । प्रथमयेः yaaa द्य प्रथमयेरेव प्रण प्राप्रोति |. "गिं "के जने "गी oe faufa । १।४।१०8४ | सति gaint खरितित्प्रतिबदे शब्दा नामनुदत्यननुटत्तौ भवतः लिङद शनं च पत्तदयेऽप्य्ि दति Cees | चो रिच्रणेति ane ग प्राप्रातौति । ग्मन्‌ wat यगपल्तिकमत्ति | प्रथमयेारिति। ven संज्लित्वे िभक्तिसमुदायस्य विभक्तिग्रणगा- [ 7, , +भ - ¢ ष मि षयम व ४9 FE a faufara | Vi 8। os | afast faufaaat क्तः । चकार प्ररषवचनसन्नाभ्यां waaay: | fast विभक्तिसज्ञायाः प्रयोजनं न विभङ्गो तुस्मा दति, एमां तु चदाद्यतलादिकमपि । भि केना नीय को अको -िषदिन See ८ # अ “EEO विभक्ति । १। 81 Koss चकारः परषवचनसंञाभ्यां BATA fast शवहितागामपि खरितल्वादनु्त्तिः, fast farted प्रयोजनम्‌ ्तामादो न विभक्तौ qa इति निषेधः, gui तु दाद्यवादिकम५ 1 eS वनि — eV m ane enn 1 छ क च क ष्पी + खरकं » म्टाभाष्यप्ररो पीदद्योतः। १०५९ (Riot ४।अा. 8) ( दिभक्तिख । १।४।१० | ) सिद्धान्ते तु चिक विभरिविऽवयवधमविभक्रिवश्य जके श्रारोपे वा यौगिका एव ते अवदाराः षभवन्तोति ताः सन्नाः GAR न छता दूति wala: ॥ | विभक्तिसमुदायस्येति। ) जनपदसंमुदा यस्य जगपदगरदणनायदएवदिति भावः ॥ समुदायदयापेक्षातुपपत्ताविति। @) प्रथमाविति। क) विगरेयमकचोति विगेषणमिति भावः ॥ ञ्मजादित्वासम्भवादिति । क) यद्यपि शिवोऽयं दत्यादावृ्े wa swatch तथापि तत्र “afzatta’ निषेध दति भावः ॥ एकदेणो डते | ननु चेति ॥ (भा) ] यथेच्छसि तथास्तु | अस्तु तावदनुवतेत इति । ag चेष्तमद्न आ विभ- ्ञाविद्यात्वं न प्राप्नोतीति | वचनाद्रविव्यति । अथवा gree निटत्तम्‌ | नतु चोक्तं प्रथमयोः wea इति प्रथमयोरेवग्रहण प्राप्रातोति | नेष दाषः। अकचौदयनुवतते। म धाजादो प्रथमो प्रयो स्तः! 0 1 । ति Pe । । [ क की — eee = ग्रषटणात्मयमयेारिति समुदाय यापेक्ञानुपपत्तौ पर्यययोरेव इयोरेव दयोर्महयं पाप्रोतौ धैः | वचनादिति। विक टृगपव्रयोगाभावास्ा- मर्थाल्षसुदायदत्ति्विभक्तिपब्दोऽदथवे ' वति्यतद्रति भाव. । न चाजा at इति , ame) प्रथमौ qermfeat मवतोति प्रचययेृजादिवासभवा- दवयवश्न्दस्नकने सपदाये उपचारादतेत इति भावः | अजादौ थाविति। ` आभादौ fatal परथमथोरिति fatwa तेनोगतेेव ग्रहणम स्विः | ` अभादौगां चति) अचौ यरवतंते | त्र यास्छागा$दादिरिपिः निर्धारणं Lous महाभाष्यप्रदोपीदुद्योतः। ( विभक्तिश्च ।१।४।९०४ | | (S01 81 ane) agrae अजादोविशेष्याविति । () वाख्यानाच्छन्दर्पविग्ेयमादाय तदादिविधिरिति भावः a वस्तो नि्ारणएमेकवचनान्तेन नेति “कारक इति aa भासे उक्रम्‌ | शब्दरूपं विश्ेयमादराय तदन्त विधिश्चासति war नेतं wet gaa तथापि agar पर wasn समाधत्ते ` AME ॥ (भा) विभक्त्योरिति। (भ) विभक्रिसमुदाययो रित्यथंः। तौ च समुदायो प्राचां वैयाकर- णानां प्रथमादितोयादिषंज्ञतेन प्रसिद्धावेव wet) न च तस्मा दिल्यनेन गा रत्येतद्याटत्तये सवणंदौ षं एव परा्रषटयस्तस्य यव- हितलादिल्याग्यः | एतद्वायमूलिका एव प्रथमादयः aH. खोजषादौनां सक्तानां fraret dw दति बोध्यम्‌ ॥ ` भाषे ननु चेवं विक्ञायते ऽजादौ यौ प्रथमो अजादीनां वा यौ परथमाविति। यत्ति तस्माच्छसो गः णंसोदयनुक्रान्तं एरव॑सवणे प्रतिनिर्दिंशति । तज्ज vara: विभक्योयणमिति | अथवा वचनग्रह यमेव कुर्याद whee ` पूवंसवशं इति । चाश्चयिष्यते नादिष यौ प्रथमाविति। खमप्यौनक्षिरेव यण स्यादिति Trey! THES | रतान्‌ गाः WATS लव मि्यथे तसा दियच्यते। ओज तरेव ग्रहणे ऽन्तराव्‌ पुवं सवग दर्वा दुत्तरः we: सकारो न भवतौति कि तक्मादित्नेन | तत्‌ क्रियमाणं चिक इयग्रशणस्य जापकं संपद्यते । “Elen । I EE oy महभादयप्रदोपोद्द्योतः। १०५१६ (्ष.१।प्रा.४।अा. ४) (यष्मदयपपदे समानाधिक्षरगे शयानिन्यपि मध्यमः | अक्षयत्तमः | रेष प्रथमः। १।४।१०५, 9, ८) WAITS समानाधिकरणे Mla न्यपि मध्यमः। १।४।१०५॥ अस्मयत्तमः। १।४।९०७। TH WMA | १।४।९८॥ <~ 3 विधिनियमसम्भवे विषे्न्यायसादाह aata | क) ुश्रद॒पपदे समानाधिकरण ख्यानिन्यपि मध्यमः । १०५। TET - तभः। १०७ | Te प्रथमः | १०८। किमर्धमिदमुचखते। बश्रदच्छेष- bate = ण शी eee yee. ee ad ¢ यष्मद्यपपरदे समानाधिकरण witty मध्यमः। १।४।१०१५। किमर्थमिति fe लारेश्रविधानवाक्येनकवाक्यतवादिध्यधैमिदम्‌। अथ Trays समानाधिकरण श्यानिन्यपि मध्यमः। १। 8।१०५। सकारेण समानाधिकरणे wae पयक्ते ऽप्यक्तऽपि मध्यमः स्यात्‌ | ० eee ae Eee eee # ॥ WMATA! १।४।१०७॥ सकारसमानाधिकरणे ऽदि स्ते रो तीनि योनिमेक TT प्रथमः। १।४।१०८॥ मध्यमोत्तमविषयादन्यतर परधमपुरषः सयात्‌ । प्रचति पचतः प्रचन्ति।॥ , ` ree ES ee EAT Vyas समानाधिकरणे श्याविन्यपि मध्यमः। \। ४।१०५। तसय तिबादव द्द्यनेनेकवाश्चतामापगनेनानेन तिबादोनां विशिरविधानमुत निने [ pA eee a eS TTY OY वेगो “mae” १। 8 ।१०७॥ यच TUS इ TIMI भदतस्तत् “शेषे प्रचमः” । eto) १०८ । उपपद इति नित्त प्रेष इति १०५१ महामाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ( युष्मद्युपपदे समादाधिक्षरण खाजिन्यपि (अ. १। पा, ४। या. ४) मध्यमः। HTT | रषे प्रथमः । १।४।१०५, ७, ८। ) aga एकवाक्यता परेऽपि फलतो नियमल मेवतेविनापि ॥ शद्ध विष्वथेमिति परवेपचोऽन्यथापि सिद्धरितरनिदत्य्ं- fafa fagra दति तत्वम्‌ i समुदायस्येति |) सिद्धः विधेये श्राब्द्‌ प्राधान्यसुदृश्षे व्टृष्टतालचणमाथं प्राधान्यमिति सन्दहे TS AH य॒क्रम ॥ सामान्यनियमेऽप्याह mare tia i वचनं नियमार्थम्‌ | वा नियमाधाऽयमारम्भः। अथयतस्ितिषमा चं विज्ञाय- माने किनयमुपपदनियमः युष्मदि मध्यम ख्व अङद्यत्तम णव । आहे खित्यरषनियमः य्येव मध्यमः असद्योवोत्तम दति । किं चातः ' ee ee कि), fafeta लादेशेषु मियमार्थैमिदमित्ति we | तज्ैकवाकातापच्ते दतरे- तराञअ्जयपरिष्ाराय भाविनौ संक्नाऽऽश्रयितयेति प्रतिपत्तिलाघधवाधै+ वाक्यभेदेन नियमय दशयितुमाह | यष्मदरुमदिति। किमयमिति | wn, “as a | SENSED —" ववं पचसि दृश्यसे च | समानाधिकरणे किम्‌ । त्वां पश्यति । eat दृष्यते । सख्यानिन्यष्यत्तमः स्यात्‌ | ae पश्यामि sia aT | यश्मदस्लद्भ्यां सामानाधि - RUG तु परल्वादुत्तम Ta । अष्टं च त्वं च ठच हत्छयज्यावस निभ्य HT | fafearat तिबादोनां भिन्नेनामेन , वाक्येन नियम दरति waa नियम द्याह | ‘waufunafa’ | विधि्टविधाने त्वितरेतराश्चयं स्यात्‌ सता तिबादौनां प्रथमादिसंच्चा संज्ञां च तिबादयो area इति, स एन- यदि कर्टशक्तौ खाधारनिवते विवच्छेते तदा लकायोपि भदेगोत्पद्यत [ षी ह्‌ व e प॑ { विषयसप्रमी 4 wa: Ura इति तदाद | ‘Be दतिः .भध्यमेत्तमविषय। अ ।पा। ary पा ,,, HT १, वा ,,, सद्धेतबिषम्‌ | "क्न्य '* RTT | पादः साहिकम्‌। पाणिनिद्जम्‌ | | महाभाष्यम्‌ । ` वार्षिकम्‌ | कटः | मौमांसाद्बम्‌ | भतहरिकारिक्ना | महाभा्यपरदोपोद्योतख्य प्रथमाध्यायख- दितौय-दतौय-षतुधै-पादान्तगेतानां पाणिनिद्बाशां AU TRAST TTA । a aa 7 कथित चच ee पा वश्च ,,, ,,, खणावकमेकात्‌ वि्तदतवरीकात्‌ ," सथिपरौ अगधकौ सधिरोश्वरे ,., तुरियं चानितिपसम्‌ .. } शनुदात्तयित ाहमनेपदम्‌ सतुपरराभ्यां हमः सुल छे शन्तरपरिग्रहे,,. | धनध येगाद्ंगमिष्छति सपिः पदार्थं सन्भादगाग्ववसगं ग ETAT ATT ` WOR CATT ,, 1" अयशबादरौनि च्छन्दसि सथेवदधातुरप्यः प्रातिपदिकम्‌ भवाद्य व , सोमाद्‌ द्‌ ^. ( २ ) व्पस्मदो इयोख अस्मदयत्तमः ue 99 @ 9 ० 9 eee eee . Re ¥Y,R8. ‘ST | सा AILSA संका... पा ,, ५७८,६. ्ाख्यातोपयोगे ७९५,१, आद SAF. ,,, „५ ^+ ८१,९. शाठोदौऽगास्य farca ना शाखोयमश्नः eee @ @ @ @ > 8 @ 6 eee BS? UR. ereenaraat -_— = ma we १०२९,१, VATA: सदसती ० ` we a ९९९,१. WHATS ,. न ^ १९९,४. इ | षको भल्‌ ... ,,, परा दत रेतरान्धौऽन्योपपदाख दद्रोण्याः ह न्धिभ्वतिभ्यां च उ | BATT: 999 eos प्रा ७१९ 7 । At उदु पधाद्वावादिकमेणोरन्यवग्स्याम्‌ .. , ४०,६. उदोऽनूद्धंकमंणि ॥ - ww ४०० उद्या तपः ... _ ves —_ = ४७९११. खपदेशेऽणनुगासिक हत्‌ ५ ००, १०७ Ace,’ उपसग fart ane ६०९१९. ( १) SUT उपरा्मः खक्षरणे . उप्राग्बध्याङ दसः Si | अकालोऽणकखदोवेश्तः... पा ऊग्थादिखिडाचख् ॥ ए | रकविभक्तिवाऽपुवनिपाते पा wast GUE ... ,"" कत्तेरिकमंथतिष्ठारे ,., परा क्त रौप्ठिततमं कम... maar यमभिप्रैति स sar... कमपवचनौयाः कारके दसटडितसमासाश्च कोडो qaufors कधमुहेष्याद्याथोनां यं प्रतिकोपः Tl गतिब्जिप्र्वसाना्थ न्दम कमंकायामणि कती र णै षा ग्कटादिभ्योऽनिणिग्‌एिव्‌ 8९७,६. ४९८९.२, ०8 ०,१. 06,R. €९२,१, १०६११. ©o $ ह ह & ध ६, । © ८५११. ८१५,९. ९०१६५११. ०१०,६. १९१,१, 82,2. ८२५१६. ERB, ९०७,९. १,४, गोलन्ियोदपसर्ण॑नस्य ,.. मरान्रपगुसंेम्बतदयोष खौ चादयोऽसत्वे ,., कि UT ‘eee Ya ज | afrat: safe पा | नाचास्थायामेक स्म्‌ बहुवचममन्द ATA EM Ra q | Scat wat at चेत्‌ स कराऽनाध्याने .. पा Se emg त | ततदवः समागाधिकरखः कमधारथः ,, परा eats =, ,.. „ तथायुक्तं चागोधिवम्‌ ... Satter संच्ाप्रमालात्‌ तस्य सोपः ” वद्यादित उदात्मडकखम्‌ तलौ मलयं ~*~ > विश्ख्लोयि जोयि प्रथममाधमोत्तमाः = „,, विष्छपुगवेखोयं छदने बहव चगस्य दिवे चण निम्‌ SURE १२१९. €७१,९. ४०५८, So 9, ह ७ १९८९२. ५६८११. € १११ € ४९८,१९. ८६००१ १७९,७. ४०७,१२. ७०,१०. ७०६१६९०. १०७७१९१. Rede. 92,9. ते प्राग्धातोः oe ,,, पा ,*, १००८१९१. दादौनि सर्वम्‌ ,., „. + ^ “^ ९५९ दास SVE पा ,, „^ ४८७ SAMA ,,, ,,, ai oe ५,७, वमपायेऽपादान म्‌ oe GT 9०9 eee ७०५१,९. गङ्वासेद्‌ ,, . परा र १९६. म अतिदिंसाधष्वः ५ न ० ० ९१,१ ग MANS यमाढ यसपरिसुदचिषठतिवदवसः 14) 9 ® (~. नपएसक्षमनपुंसङेखकवश्ास्यान्यतस्छम्‌ १०९११. ब विभङ्गौतुखाः geR,©, म Garrat खरितस्य aH ee =+. गः छे 1 र ६९ १,१ 1 „ग = ११५ ००५ १० ११ कोन Neem , „+ न = "` ASR पम परर utara: तं हिता 999 प्रा ia = १००8११. WATS „५, ५ ० ८ ^ ७८६१. Frater sa ११०८६. ; © a च 999 eee 999 १९ +. ४०१,१९ ( ई ) पूैवत्समः ४ प्रथमानिदिष्टं समास उपसनम्‌... प्रा्रोश्चरातरिपाताः प्रादयः a प्रोपाभ्यां zicagqursy परस्यणोप्रौकपदानां च गच्च प्रा ब्‌ | बहुष बहुवचनम्‌ पा भ्‌ i मोजार्थागां HAST: पा मुजोऽगवने बुवः प्रभव भूवादयो धातवः त नाहएषो खददुडिभ्यं q | ब्दडम्ददगुधकुषकिशवदवसमक्षा पा धचिभम्‌ ; क VURAL समानाम्‌ यैसाद्‌ प्र्ययविधिक्दादि प्र्येऽङ्म्‌ ४०८, ९८,१०, <६१५६. ९७९१. WLS. USS hh 08,4. ७७७,१. ५१९८६. | ९१६१९. १२९१५. १०२१९. १ ९५११ VPI समागाधिकरणेश्धाणिन्धपि मध्यमः गयाश्यौ गदौ रलोशपधाद्‌ इलादेःसंख दद विदश्ुषग्रहिवपि प्रच्छः संख ... SIU भूताखयागभागवौ घास प्रतिपय्येनवः लः WCET लिएूसिचावात्मने परदेष ,,. मुक तद्धित लुकि लुटि लेपः ००५ लुपियुक्तवद्‌ थक्तिवचने ... वारणार्थांगामोध्ितः ,.. विप्रतिषेधेपरं कायम्‌ ... विभक्ति समोऽवसागम्‌ fatwarat चाजातेः शदेः शितः .. धेषात्‌ wife परखोपदम्‌ पेषे प्रन्नः ,,, | ( ७ ) CI पा छ | q | परा ^ a ११२६. ६०४१५११. . ,१५१,६. 9 २,९. RES. १०२८,९. १०४४।१, १०,६. २६४.१. ४५४)6. १६९११. ०८४,१. LER? ६०८७११६, १७९१९, Tene ५६९,१. Loud, gs. बोयक्तन्डन्दसिः ,,, पा समवप्रविभ्यः श्यः VASA TAIT SATE: शरितः समोग भ्युच्छिभ्याम्‌ सरूपाशामेकरेव एकविभक्तौ सायात्‌ meats च ,,, साधकतमं करणम्‌ सावधातुकमपिव्‌ छम विशन्तं १दम्‌ सनौ एवश्च ,,, ०, ००, miei ,,, ,,, ,,, Saw WUT... wefcafaa: wife जियापले शरितेनाधिश्ञासः खाटिम्रसवेषामद्ाने ,,, ऋ्ोगधवक प्रातिपदिक खरितात्‌ संडहिताबामनुराक्नमम्‌ ... महाभाष्धप्रदोपोद्योतख परथमाध्यायण्यदितोय-दतौय-चतुधैपादान्तगेतानां हृषवात्तिकमहाभाष्यादौनां वणौ तुकम- हूचौपचकम्‌ । eee « Zz | wsfaafaanfc (के) ९१८, ९. | wma (कं) ,, ९४८, ९. अकथितादिति (भा) ८९०, €, | Ga पुच एति ,,, १५८, १९३. धकभेरोति (के) ,,„ ४४९, ९११. | श्प्रडादोनामिति ,,, २९, १४. धकमो्लादपौति ... ९९५, १. | Sat विल पठः प्रषिणवे शकमेकलादिति ,,, १०३१, १.| एति (भा) “ज ८१०, ५४. enter च ,., ८११, ०. | शलं नालोति (के) CE, ११९. | चरका aif ... ५७९, ११. | शद्संद्धया भ्रावादिति ७ १, ५. शकगकाव्लानातेः (भा) ४९०, ४. | OR सदिति ^ ४८१, ९. wanaty (के) ,,, ९१८, 9, श्रोत प्रषटनिनिमिक्तेति १०१५, 9. चवरको wad दति ९०२, १. | खच SMT (MT) ^ ५४५. करकं रोति (भा) ८९०, ८. | शविशवत्‌ कं कायेमिति ५५१, १. चकारेति (कै) .,. १९, १. | शचोव्य्यते ० QUA, ८. धकेपरिमाशस्येति (के) ७०, १९. शथोराननथ्येनिति (के) १४५, ९. शत्तपरिमाणनाम्‌ (भा) ९८९१, ५. चलादिलासक्षवादिति १०५४.,१, ९. क्रियाम्‌ वि ९६४, 5, नादो विशेष्याविति १०४.४, ९, चत्रियेति (के) ३३४, १. ९०९, ९. इजाया दति ,,„ ९०४, ९, NEG (भा) ,., (४५,९. wfafa ana र्ति (भा) ९८, ९. wae दूति । ४९१, १. | बुपेति (वे) ^ ९१,१. 1 a ( २ ), warigfe ००, अजभनेति ९०, UR. warfare प्रणति ,,, Ry AX. wel नित्यनिमित्तताद्‌ (भा) ४९९, ८. ह ० 9, ¢ . qwwmrafa (कै) ,,, १८२, ९. quia इति oe ४९७, ९. व्यड गमस्यति क १९१९९, ट. अडागमो भविष्यतमंति (भा) veo, १९. सडदग्यामपोति ... ५०९, ८. शष रव (के) ,,, ९९, ९. णव दति (इरिः) ८०१९, ९, अणि कर्तेति (कं) ,,, ९३०, =, अणो कमेण इति ,,, ५१७, ९. अणो कमेणोऽस्मवदिति wee, ९. शणत्वादिति _ ४९, ४. wa दूतोति ०० १११, LE, wa खक्षरमिति ,,, १०९२९, 9. त रेति १९२९१, ९. ५७५, ३, ७०७, LR, १०९८, ८, अतत्‌ प्रयोजनमिति ११०, ९९. qa: कितिति (भा) ११४, ४. अतिकारीपेति (के) १५६४, LR, तिरे श्गतिरिति ,,, ४, ११. शतिटेशोऽपि भेटेगेति 9, &, Wafer (के), ,,, *१०१७, ©, अत्यगमेरेति ,,, ९९, ९९, अविमापरदषेति (भा) २४३, १५. शरतित्रिये भा) ००, १७०, &, अच शष्विति = ,,, ५००, १३. wa तिदिति (के) ... ७५, ४, चलतु रम्धति ,,, ४८, ठ. aa लिति ००७ Boer १. शन पच्च १८३,५. ९१९२, VA, १९. अच प्रयोगे इति ,, १०९११. ४. Gq वाक्येति 999 ९१९०१९९, 9, अन Garay इति (भा) ९१०३२, ७. wa सोति (के) १३, ९. ११८, ९. Gale यथा भारदानोया इति UBB, ६. श्वापि होति ,,, ५९१५, ८. ware fa १४९१, ९. ४२९, ४. अजाप्रति ००० १९७, 9, अचेति २९१८, ४. ४९ ०७ ४. BER, ८. ५०९, ५. ५९९, ८. ८४९, २. सथ aqzafa ... ४, ४. ay कारके ष्ति (भा) ८९९, ९. qu किमथपुनरिदमिति १७९, १४. अथ किमयं atv cfr २९४.,१. अथ क्रियमाणेऽपोति ९९८, 9. que एति a ८, १९. ey तदादोति que, ४. an लिति (बे) १४५१, ६४. कथ uefa (भा) ,,* ४०, €. qu यजेति (भा) ,,, ६०९२, ९४. सथ योऽन्यष्ति ,,, ४१९, ५९. अथवा ,,, ०, १९८, ५५. ( ३ ) UTM ,,, दथवानान्यदिति ,,, ०६९, 9, ८४, ₹. अथवा गेम एति ९५७, ९. १९०, ९. अथवा पुनरिति ,,, ४४४, ४. अथवा प्रागृषतेरिति (के) १०९, १४. अथेति ९, 8. RR, ८. १६९,.३. TR, १५४. ९७, १. Ree, 2, १९४४, ४. १९९१५, ९. २१८, १, ९४९, ७. ROO, १०. २८०, १०, १००, ४. १२१८, १. ११७, ८. २४९, १. ए८्, ८, (भा) ४९९, ११. के) ४५०, १. ९१९९, 9. ०७९, १. ८४८, ६५. (भा) CRG, ४. ९४०, १. १९०१९,३. अथ छषेति (क) tke, सथनुानेति (के) ,,, ९७४, ©, अथानेनेति (भा) ,,, २१५, 4, WUC इति ,,, १०८५, ६. अथपोति (Meee, १.(भा)९४०,१. अथायसकोरः (रिः) ney, %, waft (क) ,,, ०१८१. चद ्रनसं्निलादिति (भा) १५४, १, सदगेनमिति (क) .., अदादोमामिति [ ~ ~+ १ क yg B 9 चधतैरिति १९६, ९. ११९, ५. “fees: कार दूति (भा) ४३४, ९, अथिकारमतिः ,,, ४१३३, १५. चषिकारनतिख्ध्पे ,., ४१९१, ९, vee ३८४, १४. ' सधिकारेति (के) ., ४१०, १. खधोयानविदुषोरिति (भा) ४९१९, 0 अधोय क्रमणम्‌ (इरिः) सथधुनेति (भा) २१४, ९. (के) ११ ४, १. शष्ययनाथेमिति (के) १९०, १०. अध्यवसायः (भा) ,,, ४१९१९, १५. शध्याररिणत एति (के) १७८, १३. ७६५७, ४, चष्यहरेणापोति .., ८१८९. ्रवस्येति ०० ७६५५, ९. नदति RO ९९. अनकारानोति ,,, ९४८, ९, अनङ्खापोति ४०९, १९. ५८९, ९. अनण्ल्दिति ,,, ४९, ठ. war fa ८४, ९, अनभिधानादिति ... ९८९, ९. अनभिषियाया tft... २७६, ९. अनमिनन्दनम्‌ ,,, ८९०, ९. अनथगतेरिति (भा) १३५, ४. waafegfate ,,, ogc, १. अनवकाश इति .,, १९५, ५. शनवकाशेति ५८५, QR. अनवकाशिति २८०, ६, अनवकाग्लदेति (के) ११९, १३. (भा) ८४१, १, शअनवयवेनेति (भा) ,,, ROW Le, सनधेपरतिघाते इति (कै) © ७८, १, नथकयोिति ,,, १०३९, ९. शबवद्ा ee १८९ 9 । क अनमररक्षणायाम्‌ (भा) ३९९१, ९. | अनुनिष्पादोति ,,, १४०, ७. अननतरतमः इति (के) ४८, ठ. ~ =~ अमाकाराभमात्ादिन्येतदु (क) ४१०,१२. अनुपराभ्यामिति ,,, ५१४, ८ अनुपसजेनेति ,,, १४५४, ९९. अनादरः ०, ९९९, ४. | खनुमानादिति ,,, ४७, >. अनधेयविकारमिति ८१६३, ४. | wants ,,, BTR 8, wary tia (भ) ,,, २६१५, Re. GATT षति (भा)... ७९७, ९, अनार दूति ,, ४९४, 9, खनबन्धभेद्‌ इति (कं) 9, ९. waitsata ००० १०७१, ७. | अनबन्धकरणसामर्थ्याद्‌ (भा) ५११९ my यनुवतते xfa (के),., ९५९ „ €, शनेकम्थेम्‌ (भा) ,,, २९८ ९. च्नाभ्रित्येति i Bee ५. afifa qcfamafafe ९९८, ४. अनितोति =. १००९, ९. | अनेक दति (M) LOTR, १९. अनित्या दूति (wr)... ९२८४, ३. | अनेकशब्दलभिति (भा) ९०९. १. अनियतावधेरिति (के) ९८८, ९३. | अनेकाथलादिति (कं) ६५५, अनिरञ्जतिऽथे quay चति ९१०, १. ४८०, ९४. ५९४,० ५५९, ४. खनिदिष्टाविति ,., १९५, ९. ९१७, Le, ORR, ८. अनिषटतमा खपोति... ८६९, ८, | अनेकाथेलेति ,,, २३९, १४. ` ्नेकानलल्िति ,,, ४११, ५. शअमेकेति ००५ ९४७, ४. खनेवेनेवेति ,,, १४९, म. , | अनेनेति १६३०,९. ९१७, १०.७४५. अमृषटद्यते इति (भा) WON, ८. | ५. (कं) ८९५, १. ६०००, ७. अनुगब्डतोनि (के) ००० ११२, ९. | अनेकद्मात्‌ (भा) oo ९९५ ८, SHAH एति(भा)५११,३.५२४,७. | खमेनेवेति (कं) = ,, १००४, अनदाकारेरिति (के) ११, ७, \ अङ्नाःकरणतत्लस्य ,, ८०४, ९. waermaft ,== ८२, ११. | खनराह्म (भा) ०, ५४९, ०. wate (पा). ,,, ` ४१९, १. | खमारह र्ति ^. १८९, १५. अनदेम दूति (aT)... BRS, ह, ८६०, ४. १६०४६, ५, वनुमय वेद्धापि we (के) ८८५, ०, | अनारङलम्‌ ०० ४८०, १.१ , अनिति oon १०२, Re, अनिष्पदादिति ,,, १००९, ९. “alterna दभयतौति ८७७, ५. अगोधितलात्‌ ,., ७७९, ४ = ( ५ ) watraitera ११ ०५९. bade, ८. ८१९, १. ८४९, १, ८९८, १. चन्तरङ्न्विति 999 € ७, श ष ancy इश्वलमिति १५२, र. अनारदनपोति ,,, Cue द्यनोरङ्ति चनारतमेति (के) नरेण पोति (ar)... ROR, १७. (के) ४५१, ९. धनणयतोति (भा) .. १००४ त. सनोवेक्तिन्येति (के) ,.. ९९, ४, दअनोवदिति ००, १४०, २९. wag दूति ,,, १६३९, १९. अनोवहुावादिति (भा) १४९, २. सनिकवाट्योनेंदसाधौ (पा) ९६८८ we स्यरिति (कै) ४, ९. waft... ७८९, ठ, wa चेति ,,, ett, ६. अन्यतरस्यामिति चेति ४०, ठ. चन्यदिदनौमिति (भा) ९५७, ९. शन्यत्‌ (भा) ove १९१९२, १७, चन्यछिति (के) ,,, २०१, ४. अन्यत्‌ पयः प्ष्टतौति (कै) ९१९, १. अन्यतः प्रागिति ,,, ७४४, ९. शन्यतरघ्येति ,,, RR, ८. WUT) ९७,५,१०८४,९, न्यच कामचार इति (भा) ९७९ , ठ, १९१४, ५. ९४४, ८. अनारतमः इति १९८, 9. goa a = ९२, ९. शम्येति (के) १४०, ११,७१०.१९. न्यवापोति (पै) „० ४८०, १८. + =a, 4, aay लिति १०८०, ३, दन्यत्र वेति ५८१५, ९. धन्यथापोति ९९४, ३. अन्यथ। सिष्यतोति,,, १९८१. खन्यथा होति (wr)... १८०, १९. अन्यथयति १२९, yo, ९७९, ठ, RRL ९८०, O ate veo, न्यदत दति (ar)... ४९८, ६. अन्यप्र्टत्यनु यायिलादिति (के) ठट, ty, अन्यमिति (भा) ,,, १०७५९, १५, शन्यस्ति (भा) अन्यद शन्यत्ाह्रिति (कं) ००० ५१५९. ५. सन्यलिति (के) ,., २४. ९, URN, १. ४८७, ठ. ८६, १, BUR, ९. ९७, 9 । ८०८, ट, शन्येषामिति (के), ५४ ४,५. शन्यो न्यविशेषको (के) O89, ६. बन्योपलचदे (कं)... ७०१,८. शन्वयेति (के) og ५१९३, 4. wate (भा) १००, ९, ८१२, ९, द्पक्रामतितस्मानरष्ययन(भा) ०९८१. शपत्यरूपरोति (कै) ९.८. सपत्यवाचोति (i)... २१०, १, शपत्यादिष्विति (भा) ९४७, .६. ( ई ) सपरलति (भा) ,,, ९४४, ९. | षपूर्वादइति ,., ९१९० अपनयपादसरोजमङ्कतः खपुवेविषाविति (के) ८७८, १. (रदनः) ,,, ४८५१९. ayaa होति ,., २९७.९ अपर इति (कै) ,,, ६९९, ९. SUT ,,, ,,, ३९०. ७, अपर ाडेति (wr)... ८, ७. | प्रत्यय इति प्रतिषेधः saith (के) १०९१, ९. ११८८, अपरिसमपमिति (भा) ९१४, ८, | खप्रधानमुपसञञेनमिति (भा) १ १८.१०. STC sara क्तमिति ९७४, १. | Gat इति ,,, १०७०, ३, अपवारेति (के) ४००, १०. १ ©. | खप्रयोग दूति के)... ९१, १०. अपवाद्‌ापवादलादिति ४५७, ए. | खप्रधानेति ,,, ,, ORs, ६, अपाद्‌ानादन्यचेति ,,, ८४६१, ४, | अप्राषान्यद्येति ,, ऽ १५, ९. murray एति coe ९. | अप्रादोति (बे) ,,, १९१, ११५. Buea ices? fer ८९९, ७. | अप्रातिपदिकल्नात्‌ eo, te, १९५, ९. अपादानादि संतति ९४५, ९. (af ,,, ,,, ८८, १. अपदानदि ,,, ८९६, ३. | अभन्ालं सुटो श्रापितमिति ९ ce, ४. अपाद्‌ानादोनानिति (भा) ७९५, ९. | भावेति ,.+ ,,, १७४, १५. अपादागेति ,, ६०९९, ९. | Sarat Sta fe, ४००, १३. | अपादाने प्रामे इति (कं) ७९५. ७. | अभिप्रयन्ति ,,, ५१४ + १. अपायविषयतिति ... ०९०, ४. | अभिचार षति ,., ted, 8. अपाये दति ९८९, ९, oun, ३. | सभिधानयापारेणेति ९०९, ९. अपायति (कं) ,,, ९०४, १३. | अभिधानम्‌ ९९९, ९, ९१९५, ९, waa, रिः ,,, ७९९, १, | खभिधेयाश्रय षति ,,, १७९, ९. अपयेयदमाविष्टभिति ९९८, ३. | अभिधेयेति तिक Led, १. अपिः (के) we ,., Coe, ९. | बृभिद्रभरत्ययः ९९, ११९, १९८, ९. शपि चेति ove ११९, १९. | अभिनिषेतानि (भा), ४४४, €. शपित विरनिति,., ` ५०, ८. अभियद्तेरिति (के) ,,, २९१९, १९. अपिभ्येदिति भा) ,,, २९१५, ९. | afacifige ,,, ५९४, ०.. wont इनिति ,., ६०९९, ९. | अभिविनौतः (भा), ०४, १. ( शमियङ्गतर एति (के) ९९९, ४. अनियञ्चकेति = ,,, १७९, 9, समिप्रेति ,, ,,, ७८५, १. शमितः ,,, ०, १७०, १८. शभेदमिति ,,, ,,, ROR, १९, मद विवक्षायाभिति O89, ५. अमदो पथारदहेति ,,, ७० ८, १. चभेदोपचरेणेति ,,, ६९०, १० MIA, ०, ९४८, ३ waa मिति ,,, २८४, १९. श्युपगमवादेन लिति ५०५, दे. शम्युपगम्यवारेन लिति eee, १. चुपगब्येति ,, ११४. ७, THN ,,, ८०१, ४. Wait (के) ,,, १८८, १४. 4 मन्त्रि ००१ ०७ BOT, ९, जयम्‌ (मा) ९५४, १. (के) १८८ ४. aaa wy धियति (भा) ९४५, 2, श्यतर्होति ,,, रष, we भाव दति (के) १९, १५. ११ १, ४. ६५९५, ५. सवमवेति ,,, ,,, ७००१, १९. शयमभिप्रायः इति (के) ६७१, १. Way इति ०९९, ४, ५०९. ११. अयमेव विधिरिति ,,, ९०१९, १. अयमभिप्राय दूति (के) ५७१, ५. अयुक्तम्‌ ,,, ,,, ९०८, १९. अथ सा्रतिक एति (भा) ९३, ९, ७ | भथति (के) ९२९, ५, ५१९ ५, १९. १४९, ४. सथेवद्‌ (भा) ,,, १९९, ११, were लिति (के) १११, १६. सथेखाभिद्र एति ,,, १, ४, ६. अथानवगतिरिति ,,, ९०१ , ९. सथेनियम इति (कं) १९१३, ९. waaay कयोरिति ११८, ७. Gua: सानर्थ्यादिति ९४३, ५. अथतसेति ,,, ,,, OU WHT. ,, ४०९ ८ wafafr (के) ,,, १०१६५, ५. अथामिद्र एति (भा) १०१, ५. अथस्वभित्र खेति ,,, Roo ९. थव मिति १५९. १० सथं = ,,, ,,, ६९९, ४. खथ गम्यत इति (भा) ९५३, १, सधे परच्णवेति ,,, ८८१, १. अथेरोवेति,,, ,,, १९०, १९. अथवत्समुदायानामिति(भा) १४४, १. wine दूति (वे), ८४०, ३, weal एति = ,,, १८८, १९. WERE. ८, ७१, ५, दति (के) ,,, १०,९, aw च देरिति (के) ४७९, ६. we पिधिलाबेति ,,, ५९५, ९, बोऽन्यख रति (पा) ४०८, १४, शरो जन्यस्य विषथो भवकि(भा)\४, ३, $ ॐ ¢ ae owe fafa (ब) ९४, इ. अलच्ेति (भा) ,,, ९२, १७. quad दति (के) ... १८०, ४. अयतत tia (ar)... १९९, ४. इव ध।रणेनेति ९९९, ४. अवधिमन्‌ (के) ,,, १२९, १०. सवय वगतेति (के) वि ७०४, ९. श्पन्तोत्यनेति ,,, १९४, ९. सवयवधर्माणासिति १२९१, ९. सूवयवा दूति _— १९५, ३. ्षयवानामप्रसिडिरिति (भ) ००१ १५९२९, ९. शवयवानामस्च्ादिति २९९, १९. वशवयवस ज्ञा tfa (wi) €७०,६. अवयवधर्मेणेति ,,, १५९, ९. वयवानिति ,,, 9 ¢ GE ®. OL tt ००, ,,, ९७१, ए. OC, ,,, ,,, १९१, ९१. qa amafafa ... ९२०, 8, was लेतरेवमिति (भा) १५२९, t. अव ्वकिति (के) ९९०, १. RUS २. वसान इति WITT ce vee २७९,.८.. GMC... wee १६०२७, B, ii. ,,, .,,, ' ९०९, ९. अविद्यमानलादिति,.. ८९, © क्षविरोष्ादिति ,,, pee ह 4 ४ 9 ए क अवसान संशनाप्राप्रोतोति १५०७९, ४. ५९१, ९. fame दूति ९७०,२. eee ८. अविशेषेण (भ) ,,, ९५९, ३. खयतिरेकः ,., ०, १५९२. ४. अयभिचारादिति (के) ४९३, ४. अययसन्ना च स्यादिति (के) ९८१, ९. अययादिवेति ,,, ११३, ९. अगवधाननबह्वोति ,,, १२३ १९. अयविकेति wn. ,,, १५९.,३. WIGHT = ,,, ४७१, १८. Was ९०८, १, ९०५५, १. R08, © श्च विष्छेटेनेति ००, ६०९९१, ४. यशिषटयवदार एति (भा) sac, ४. अशिष्ठानाभिति (करै) ४८८, ९. सेषलादिति one ५९७, ९९. GUIs (के) ,,, «BG, १. द्श्रत्रोतोति soe १९१९, र. व्यष्टाकपालल्यादि ०, २७५४, LR. wae fa १८७, 9. १२, १ ९८, १३, १८७, 9. ९५९, ९. असति ,,, ,,, ५४०, द. सत्यामिति (कै) ,., ,\८२, ८: सदश इति °, २३, ९५. ससन्तमेवेति क १९९. *. ससमर्येति ,,, ०, १७५, ६९. yh ih ,,, ०, १६९१९. असत्माव्यत दूति ,.. १४०१... असत्यपोति ,, ०० ८९१, १. असमामेवेति ०५ १९९, अख्िति ,,, ,,, १९१०, ४. शसनिषामादिति ००५ १०८०, ९. GHA इयाभिधानादिति सरंबदबेति =, ९९९,४.| , ( ५०५ १८४, ४. चसर्पाणाम्‌ (भा) ,, १०५, २. | शफदोनामेति भा), १८९, ३ अपरूपलादिति ,, १९९१, १९. | Sena (ब) ,,. ४८१, १९. शसवेशिषा जातिरिति ९११, ९. भममादेवोदाइरणादिति ५४७. ५. अषर्वेति के) ,,, १९९, १. शसित्रिथे दति (wt)... १०८५, १९. woes इति ,,, ९९९, ६. | शरित्रेति (के) ,,, ९०९, ख. शससामर्थ्थादिति ‘ie ५९०, ४. | अद्िनृपे दति (के) १०४८८, 0. शअसारूणादिति (भा) १९१९, ९. wfexa wife... १७८, ३, चसिदलचेति (के) ,,, ११९, ४. शसिम्डिगिकोति ७६०, €. अोट्प्रदणादिति ,,, ete, ९, शति चेति ,,, ,,, ४१, ९. wie प्रादिभिरिति ९७१५, ५. [र । चक्ति च वैरूणन्िति (भा) १८१, ९. षरि पादिन द) १८९, ९. li whe भवति (भा) ,,, २५९, ९. | शाकड़ारादिनि (क) ५७०, ९. सकिभेद cfr (के),., ९५०, ५. | Tare एति ,,„ ०९, ९१. wfafafr ... ,,, ४०९, १४. | ाहताविति (भा) ,,, १९१, १, Wot षा मदौसंद्नोमेति (भा) cue, ५. | बहमिवाचिलादिति १११, ४, धस तरिकारकमिति ७९७, ७, | चाटतिसद्धाव इति (क) Ret, ४. WY तरहोति ४२९, ०. ४४८, go । Matraweted एति अरयभप्रहटतेरिति (के) ३०१, ५. (भा) ० RR, Werafag इति (भा) १४०, ९, अहतोति (बै) ia १०७८; ह, चरतमेति ,, ,,, १०१९, 9. | Meet चोदितायामिति WHY agen ,,, २७०, २. (भा) ०० ११८, १५. क अदिन्‌ शब्दे (भा) ०, १०८१९, Hf, wa तदि दिव्‌ we एति ३३८, १ war एति (कं) ,,, ९९१, ५. सोवि ,,,, ,,, ४९१५, १४. शखपदेमेति ००० ८९४, 8, GWT ,,, ०, १८७, १५. ( ६* ) शाटष्यत इति (के), ८९०, १, शष चिणतं इति = ,,, ९६, ६. wren एति भा), ९१०, ९, wigafaft ,,, ११८, १९. wget (के) १४१. २.१४१३,१. शद वेनाभिधानमिति ९९९, ९. अ द्धातेसदहेवि (भा) १८९, ४. साद्या साद्यथकारकविचे- way वाक्यम्‌ (वा) २१९, ए. WAG (वा) ,,, BOR, ६. wiaatata (के)... १९ १, ९८. अङ्ादिति (भ) ,., ५.९, ३. wre frarq (के) ध ८८०, ९, Gee दूति (wt)... ९९१०८ आचारे किपमिति (के) ९१९४ , १९. WAT (भा) ,,, ९२०, ६९. Sa „डक ATA (कं) ,,, अाजिषान्‌ इति (भा) १८, १९३. wisafa बुडिरिति ५०९, १९. शाणवयतोति (दे) ,., २१२९. ३. शातिदेिकमिति (भा) ३८, १९. शातिदेषिकसयापौति (क) १ ७, ७, शवानः aaa प्रति- ty एति (भा) ५४८, x, wratvesfatyrafafs ५११, x, साद्गेपद्‌ापवादना- केति (के) ,,, ४५५, ९१. शादानेपद्‌ प्रसह दति ४९९, 8. CXR, ९. qimtuefe ,,, १०४९, ९, श ढनेपदेन weed बाध्ये (भा) शद्मभरणएदपेति (के) SATU Le WISTS ००१ शअाद्रेत्यादि शादिकर्मणोति (भा) शा दिनिषटत्यधेमिति (दे) wife शब्द्‌ दति ,,, द्यादोति ९८९, €. सदेशपरेऽपौति .., अटैगोऽपोति र, wifuenfefa ,,, wafer खाप्ति एति अाभिरुष्माने इति (भा शामन्तरयस्य श ममत्ययादिति wraveaifa (कै) ,.* SURAT ,,, areata fa (भा) शारदा एति (क) ,,, शरक, SITUGTAATS ®. @ ® ११, ११, ५०४८, ९, RSP, ३. १८९, १. RUG, ९. ccc. ९, १००१, 9, KCB ८. १९४. ८. ४९५, ९. ११२९, १. ९१२०, ४, Re ९, &., १९९, ४. १११, ९. १४९, १९. ०८४, ९. TPR, १. yor, ९. ५१९, १. ४८१, १४. 28७, ४, १०४, ९०. ४९४, १५०. ७९६, 8. ५९१, ६६. न्‌ ( १६ ). wit दिं ,,, १०९५, quia इङिनितिति (भा) ,,= ५९१०, ९. चारोहयमाएमिति (कं) ५७४, ४. GTA. ss १७, १. areata (के) ९९८, ९. द्ाविषटिमिति ,,, १७७, eu, wifaefa (भा) ,,, १७७, १९. wifrefarfa (के) २८५. १. साग्िवेति भा), ४०१५. ९. साग्रयगतमिति (के) ७०९, १९, खत्रयतोति ०, ९१०, ८. चाप्रयाभवादिति(भा) ५९१९, १. अत्रय सद्वावादिति (के) ९१५० क अाग्रयग्याष्टतोति ,,, २४१, ऽ. Wt ae ,,, ९१९१९, ९. शाषाद्येदिति ,,, १९९, १०. शस्यसमवेतेवेति ,,, ४७ ० १९, weft (भा) ,,, ४५०,९. चाङरिति के) ,,, १४४, ९. TH गमेति (1)... ९९,३, TERRA (वे) .., ५४११, ९. द्च्छानेनेति ,, १५०, ९१. TEU. ,, ९८१, १. दूखिष्टकाविति ,,, १९, ५. TAT इति ,,, ,,, BRT, ११. ९०१, UR, CLR, ४. दतरदिति (कं) ,,, ९१४ , ३. द्तरथारोति (FH)... ६११, ९. (भा) = OLR, 9. दूषरयेति , ,,, ३९८, ५, दूतरेतरेति ,,, ०, ३९७, ३. दूतरोयक्तोति ,,, ९१६, १०. दतां चेति १, २, ९. दूति wieeefe ,,, ९९९, १. दूति Sweet (भा) १९१, ९. दूति चदिति (कं) ,,, ४९८, १. दूति न्यायादिति (के) ७१, १. दति प्रतिश्चात दति ४०६, १९, दति भाव दति ,,, ४४१, ९, दूति वा वचने तावदिति (भा) ०, ११९१९, १३. सकर इ | दूतोन््वदुविषथः ,,, ९९१, १९. Ter (दे) ,,, - ९२०, ९. द्वेः परमिति ,, ९९५, ९. पड रुरा या we थातिरिति यं भूतेति (के) ,,, ४१०, १. (भा) ५ CR +, | ९९०, ४. एकार खेदिति ,., ४०१, ९. | Ce परषोदपगेल ९९१, ९. Tartar इति (के) ५४१९, ८, | एत्यनोह्गमिति ^, ९४१, ९. ( १९ ) एत्याशरिवि ns दूत्या देति cee oes ree, ४, ९७९, VR, ७०६, ९. १५०९०, ९. Tem wre इति ,, ९९२९, ९. दू्येतहजेयिलेति ,,, ६०६, ८. cet किं संनियोमेति Be, ६. CMe भवतोऽनरङ्त इति (भा) ०० ९६९४, 9. दूदयन्चाया इति (कै) ४०९, ९०. Bod, ९१. cararafafa (भा) १८९, RR. xu लिति (कं) ,,, ९९, ९९. द्दमितिं ... xe वचनमिति (के) Ome, ९, xe विप्रतिषिदभिति १११, १९. इूदानोनिति ०, २९१९, ८. BER १, ९६८, Ve, इद नोभित्यवेति ,,, ४०७, ९. | ` CE इति भा) ,, १९८, ९. wx waefe 00 ८. ८४, ९, CRM दति (के), ८४, २. दण्दराईचचाविति /,, १६०, ८. cae tf... ,,, ९८९, १. दूत्यदोष दूति ,,, ९९०, ९. दूत्यपोति ०० ०, ४९९. ८. crfrwa इति ,,, ११०, १५. प्त्यादोतु ग स्यादिति १००१, ९. ४२९, ९. ८४, ३, UWA, ९, दूदमेकमिष्यवे «fe भा) ९२०,९, दण्डयति ०,, ०, | REE, ११, दून्धिभवतिभ्यां च (पा) २२९, ३, दूयं न वेति (कं) ,,, ७९, १४. दूराविताविति ०, ४०९, ९, दूरित इति, ,,, ४०९, १. दुषेत्रकमाधोष्व (भा) ३९०, १९. दत इति (कं) ,, ९९, ९. दप्रयोग इति चेत्‌ (मोमा) ०, ९९४, RO. दृष्टानिषटेति ००५, vee ९९४, ४. TET ०, ०, २३१, ५९. दृष्यत इति ०० ०० ९८९, ५. इष्यते च (भा) ०, ५६८, ९. द्द ००० RRB, ९. १३२९; ५. टू चेति (कं) ४९०, ९. ५११, ८. TW तदहि awlafa (भा) २५५, १९. ट लिति (कं) १५६५०, ७, ५८४, i दृ न We यत इति t (भा) ane CW यदौति (के) ose TT सौति (भा) ०, दहापौति १९०, ए. (के) ९८५५ १९ ४९२, १९१. 8०९, १०, ७९८, 9, दूरेति (@) ४९०, ६०, ४७४, ६. ८४, १, | देनतुरिति (के) ए}. ९ ९ ६, ४. दा sweater eee BG 1 9 ९ दडिततममेवेति ,,, ८९३, ९, ifwaay तु (भा) ,,, ९१९, ९. i ०००, ०, ८१९२, ९. tute यदुच्यते रति (कै) १०११, ९. हां चक्रो (भा) ,,, ६१०, १९. रेति (के), , ३४९, १. (भा) ०, ४७७, दे. उ | चक्रमिति (भा) ,,, १३०, ९, इङ्गं चेति (के) ,,७ ८९९, १. UN वेति भा) ०, १०५, UE, 4 ० 99, a © षचरितेति (के) ,,, ६०८९, ८ सेरिति ,५ ,,, ५९, १९. उदेलरामिति see ८१, ९, स्ये (भा) ४४९, १०. (के) ५८४, ९, छत्र (के), ,,, ३०९, १. उत्तर चेति (भा) ,,, ९५५, १९. SHR पदद्याकादिति (के) ९१९, =. उत्तरपदेति ग ९४९, 8, उतरे tf = ,,, ९००, ४. चवकतोत्यादि ,,, १८१, 9. Ta fig fy , ११९, ५, Sarat हति ,,, ९५५, ए. उल नेति ,,, ,,„ or ay उदचिदिति „^ ( ९९ ) | ४०9 9 ९ ह 6 खदसन farraifafe ४१३, छ Vea केवले इति (भा) ९१४९, ८ SETH इत्यादि (के) १९, ९ Germ इत्यादेरिति ,,, ७९, ५ wane ठते इति ,,, ७८, १५. खदति ,,, ०, BY, टः, उदाहरणएचयवा दिनमिति aco, ९. इद्‌ारषशति ००० ५७९, १, उदोचामिति ,,, ३९९, Re, खदोतोति ,,, ,,, ४९४, ५. Catia ९९५, १९५. ७४०, १५, लङ्गमने इति (भा) १, ४८४, ९. SSI (के) ,,, ४९४, १४. उद्रतं (भा) ००, ०,, ९८८, १, waren: (कं) ,,, १, 9, STU ,,, ०, १०१८३, उपमोरिवभिति ,,, १४३. ९. खपदिष्टनिति ,,, ९१७० ११. wale दति (भा) ,,, १९०, 9. उपरेशप्शणायेति (कं) ४१९, ५. उपर्येति ९, १८. (भा) १८७ 9. उपदेशेऽन्त्य दति (के) ४०४, १६. खुपपदमतिङ (पा) १८६, ९. खपपदाथभिति (कं) १०९८, ४, खपयक्तादन्य दति ,, १६०९०, ₹. उपरूशणं विति „०, ९०४, ४. खपरटचणति ५ ` ९ ८, 9, खपडचणायेतिति ... Love, ६. | ( xs ) छपद्धभ्यमानः ae ५९, ६. खपरक्मन प्रक।शनमिति ४७१५, १५. TBAT (भा) ०, ou, ९. खुपवसमं fafa... ८५०, खपष्टेडकमिति ROL, LR. guage: (के) ,,, ९७, ६. खपसंद्ानवदोति ,.. ९५२, ९. उपषगति ... १०९५, ९. ुपसजनल्यादिशेति,,. Xu, २. उपसजंनेति १५८, ३. १९१५, ९. उपसं डा रस्यति ९७९, ६. उपसंहृत्य ,,, ,,, १०७९, ठ, खपाधिरड्डितस्येति ,,, १०९९, ९. खपाध्यायायेति न ८९५४, ४. खभयत दति (at)... ११५७, १९०. खभयथेति (कं) ७९९, ९, ९०४, ९. सभय विभाषेति ... ९७४. ९ खभयदश्ना शति (भा) ९९९, 9. सभयेति ,,, ०, १००, ४. BRR, ४, BEN, ४, खभयप्रसद् इति भा) ९१९, ९. watt: (के) ४६५१, ४. खुभाग्यामपि aaa इति (भा) ००७ ९४२, ९०. wey मेति (कं) ,,. wurrayat (दरिः) ०१६, ९०. wit चेति (भा) .., ` ove, ५. खर कण्ठः fire: रति (भा) ९५४., VR. ९९, १. अ | क अजिति (के) ,,, we, ९, श cama (के) ४६, ४. लकालः कालो यद्यति (भा) ४५, ९. जङ्‌ दूति (के) ,,, Cer. ४, Gey WAT ,,, qu, ५. ऊद्धमाबरभिति (भा) ७९, ९, जद्धम्‌ ०“ ८ ROB, १९. लर््यादौति (के) ,, wea, ५. खतेरिति ,,, ,,, ९४८, ९, चट | ऋतेरियष्टः (पा) wee ६३९, ९. WR ९८९, ९. दःमयोयशमयः TART ८० १, Le. च | दिलम्‌ (भा) ९९, Lt य | wm: क tf (भा) one २७२, ५. एककारकल्भिति (के) ९ 9, ५. रकण इति (के) ... ६४९, ५ wma न faqaita ... ९२४९, ०. रकलसमि (इरः) ,,, aoe, ६. ( १५ ) रकलादिति (के) ,,, ९९०, ८. | रकणिद्रथे इति (के) ९९, ६. रकलादिव्वपोति (भा) ७०९१, १४. | रकल्यापोति ०, ९७३. १. एकदा एकादठन्येवेति (कं) ८९१ , ९. | रकस्याभिति ०० १८९, १, रकद्रयसमवाविलाव्‌ ,, ७४७, १०. | एकेति ४४५,५. (भा) ९४ १, १. रकरेथे (दरिः) ,,, ५२९५, ९, एकदयेवेति (के) roe १९८५, RO, रकनिमित्तति (के) ,.. ९१९, ८, | रकारृतिरिति (भा) woe २९७, QR, रकः पूर्वेति (भा) ,,,१०८१, १९. | एकाचरपूवैपदानाम्‌ ,,, ०००, ११. रकरूपमिति (के) ,,, ७९७, १, | रकारे्वलेक्षाजिति (क) ex, १७, रकर्पलेति ,,, one ४९, 9. | कानता इत्येव न्याग्यभिति (भा) ४१४,५. रकवष्वन सम्बद्धः (चा) ८०, ९. एका प्रतिरिति ०,, ९२४७, ६. रकवचनादरौति (के) ,,, १७०, ९. | रकारोचारणं लिति (के) ३७१, ९. रकवाक्छतायामिति ,, ४२९, LR, | रकाथेलाच्छ्यमानस्येति ९१९, ९. रकव क्तेति ,,, ,,, ४४६, ९३. | रकाथेसमवायेति ,,, ९८९, १४. एकवाष्येति ,,, ,, ९१९, १०. | VHT ,,, ,,, ७१०, ३. रकविभक्ताविति (भा) १०७, ५. | रकासिकवेति,,, ,,„ १८९, ९. } wafaumuraifafafafa ved, ८. | रकासन्नेति ५८२, १०, ५८५, ९. एकविभह्यकामामिनि न रकासक्ञेतिवचनादु (भा) UTR, १७. व्कयमिति (कै) ९१७, ३. | केति (के) ५०, ४, ९०८, ge, रकविभहयकानासिति निवमारे Raz, १९, १९१, RO ्रत्यतदोष दूति ९९८, ९ ०, १९९, ४. (भा) ७४८, ९. रकविषयलादिति ,,, Cue, १०. | एकेन इत्यादिना (भा) १०८९, १. रक्येषवाक्ये ,,, ,,, ९१, १. | रकेनाणपये दूति ,,, ९८१, ०. शकशेषे एति ००० १८८, BL | THAT ,,, ०, REM, १०. waite न दयादिति ,.. २१९९, १. / रकेनेवेति (क) ,, ४१८, १. रकदेषनिमिशे इति ,,, १०९, १९. ९९९, १, ८६५, ४, रकष्ाधिकार इति (भा) ५८५, ०. | रकेनापौति (भा) ९०९, १, १९९,५. सकिन्‌ (भा) ` ,,, ९ १९१, १, | रकैन्दिेति १, ०, | १८७, ६१ रकश्षिद्धिति LEB Le, (के) ४१९,४., Ck I ,,, ,*, ४०, ६. | ( १६ ) रकेदेति = ,,, दरकेषां मतमिति ,,, weet इति | ,,+ ,,, रएकोयस्येतोति (भा) ,,, रतशचनगरेति (के) ,,, ९९४, ८. wae इति (के) ,,, ८९९, २. wmefa (के) १, =... ९८८, ९. एतदपि (कै), ,,, ६५४१, ४. WATT (भा) ,,, ५४९१, १९. गतदथेमवेति ,,, ,,, ९९९, १. एतदिति ०, ०० २९८, ९. WASH चेति ०, ०,» ८०, १४. रतल्िचरथो यमपोति..* १०९८, १०. रततृप्रतिपादिवमिति., २९२, १०. १९१८, ९. RIO, १९. ४५४, ८. VATA ,,, ०, रतानि (भा) aa ufrentanaae ००, रतेनेति (के) ,,, १२८९, १०. एतेरिति ,, ० RTE एतौ मावौ इति (के)... ९०४, ९. सरिति (के) ,,, ,,, ९४९, १९. 08 9? ८०९, ९. icc SO es VHT वणेख्येति see १०७८, ९०, १४०, ९१९. ` एकोऽयमर्थेखतपुशषनामेति (भा) ९९, 9. Cue, ९. wig रेकषेति ,,, ९२९, १०. wire wafer (भा) ,,, ` ९३१९, ९. | Rou, ९९२. गषेचेति (के) ,, १५, ८. ५४१, ९. वं षदिति ,,, ०, ९५१३, १३, रवं शलेति (भा) OUR, ए, एवं लातोयकानाभिति (भा) ५४९,१.९ ४४०, ९, एवं तदि qante चेति ४९४, ९. ua तडं युश्दिसाधने (भा) १ 004, ¢, एवं तदि wwufafa (भा) १४१, ५. wa afe विजिति ,,, ११२,१३. रवं तर्दति (कं) ,,, १४२,९. भा VER, VR. २०८१५. ४४५, ९. ४९७, .१, ५४९, ९. CRE, ९. ७४८, ९. रवं रथेति (कं) ,,, १०१३, १. रवमपोति (भा) ,,, ४९६३, F. रवमाकिका (भा) ,,, ९२८७, ९, रवभिति (के) wee १८४, ९९. रवं खिलेति ,,, ,,, ३९४, ¢. रंहति (के) ९९०, ९, ६०९४, १. रष दोष दूति (भा) ove ५१९, 8. रव AQT दूति eee ४, %. रषवैदन्दस्यः सभभ GoR, १९. एषा अस्य यशसो भर््यारेति ५०२७८. रषावच्येति (कै) ,, ८८७, १०, र | रेक wa इति (के) ५०९, ए, ९“. रेक्धमिति eee eet / q र @ १९६. ¢ च्या | ओमिति ,,, ,,, aT । शोर धयेम्‌ (के) ,,, सौषर्धेनेतिं वै | कशागारेति (को) ,,, कतरक्जिद्धिति (wt)... कथं चाति ,,, कथं तद्येति ०, ,,, कय पनरिति evs, ५. ued, ९. कथ च तानेपदमिति कथमिति (के) ,,, (भा) ५१८, ३, कथमिति चेदिति (कं) कं सनि एति = ,,, कथित इति (भा) ,,, कथिते efufwa इति afed wica इमि ,,, कंचिते छंदिभिरिति ,,* क्याद्‌ म्िमिति (वे) कन्ाहारदकतिति ,,, ओोदगष्थास्ेति (8)... ( te ) ८९०, ९. | क्ेभिप्रायता (इरि) "^" कपोति चेति +, ०० १९१०, $. न % कपिञ्चलेषु (जेभिनोय न्यायभार) ८३, ४. । ९९४, ९२४. कप्रत्ययपचे (के) ,,, १११, ९. कः एमरिति (भा) १५९, १. १५९, १३. कचिदर्थेम्‌ ,,, ,,, ४९१९, ३. १७, ०. | TAU ,,, Cou, ४. ४९०, ९. | करणम्‌ (के),,, ,,, ४८९, ५. करणादौन्यवकाशः (भा) ४४८, te, करणाञ्चभवेऽपोति (वै) ०४५,१. RATA , ३९८, १०. guy, ४. | कर्तरि घेति (भा) ,,, ४५०, ९९, ४६९, १, | केरोति (के) ,,, ८७१, १, १९१, १०, व्ताचन्य्ेति,,, ,,, ४४८, ह. exe, १, | कर्शारेति (के) ,,, ५१९९. के केति ,,, ,,, ९४९,६. ९४९, ४, | waned इति = ०, ५४०, ११. ४९९, १९. | करोतेव ०, ,, NEE, ©, १९९, १९. | कते प्रण देषदोष ईति (भा) ४५१, १०. ove, १, | कणे लासक्मवादिति (क) ८१०, १. ५८४, ३, कके मानमिति ० ६१४, १९. ete, ८. UMTS ८, ५८८, १. cued, १. HATTA vee ,* ०१०, ९. ८९१, ९. | RE oo 9४९ ९, ९१५, ९. कण दभ वेत्रियले शपोति ५४९, ©, ४५४, १. cue, १, | Wife (के) es ५५४, १ ४९९, i. (भ) “oe, ६५. क्मंकषेरि लिति (के) ,,, कमेकार्ययेति (के) ,,, कमेणि विधानमिति ... कमणोति ,,, ,,,+ कमेणएति (प) rT कमेणोभावादिति (भा)... कमेष्यनभिडिते ns कमेधारय इति (के) ९८,७. ८९०,१. कमेप्रवचनोयेति BSP, ९ SANT इति ५०९१९, ९. कमेभावाघटन।दिति ,,, ८५९, ३. कमभेटेऽपोति ००, ६४५, ९. कमेययति्ारादिष्विति (भा) ४९१९, ९९. mamecafa (के) ,,. ९९४, ५. WATT चेति ,,, ०,, ५८९, ९. कमेसंन्नाप्रसद्क इति (भा) ७९७, ए wadnata (के) ८८०, १. ८८८,५, कमेसाधमेति ,,, ,,, १२९९, १०. कर्मादयो (भा) ,,, ७०७, 8, कमदिग्येति (के) ,,, ००५, १९. कर्माविव्चायामिति ,,, ९९३१, ९., कर्तेति ०,, eee BER RR, वर्मोपरुशणमिति 1, ५४१९, ९, कविः (निरूह) । ५०५ BRO, ४, कस्मात्रिनितादिति (के) ( १८ ) Wat भवनग्तोति (भा) ,,, २९७, १. ४9 ^ \ ¢ ४८९, ९ ०, € १९८; ९. ४७9९, 9. GOB, XR. ८९८, X, CRU, ९, कवोसोमिभावदणा (ज ) ८८०,१९. RRR, ९. क्य च नममेति (भा), BRE १. कचिदिति (के) ८९, RR VBL, ©, कस्यति (भा) ,,, १५४९, ठ. कान्त दूति (भा) ,,, ६,८.१९. काद्‌चितृक्षलभाव इति (कै) ec, ८. कां पुनरिति (भा) ,,, १०८, ८. कारकं चेत्तन। कथेति (भा) ८९९, ५. कार कल्बाभाव।दिति, (के) ८८९, ९, कारकभेदादिति (भा) ९२९, ९. कारकरूपम्‌ ,,, ,,, ८९१९, ४. कारकविभक्चिप्रसङ्गदिति (भा) १०१८१. कारकवैचि्या (के) ,,, १७९, ९. कारकसंज्नालिति (fi)... ७५०, ९. कारकस्् पुवेसिति ,,, ७५०, ९, WITHTHE ,,, ,,, ५५१, 8. कारकाधिकारा न पेक्षयति ७९०, १. कारकधिकारादिति ,,, ८२९, ६०. कारकैषितोति (भा), ०५९, ८, | कारणमुद्मन चेदिति RUT, 9, कारणमेवेति (के) ,,, १०७९, ११. . कारण। दम्‌ ee ९१९४, १०. ` mitch ogg ,,, ९८४, १. कारोण्व्दाद्पोति. ,,, १४५५, १४. काय्येलचणयेति „++ ४९४, १९. क य्येणब्देनेति ५,, ५८०,९. कार््यातिरेयेलिति ,,, ४५९८ कार्येति ,, ,, ,,, ९, ६. काषविदितेति ug ९५४, १४ a SSSA i alate (भ) eee ,,, काल्पनिकमिति (के) ,.. किं करौतौति oe ,,, किंकरोषोति १०, ,,, किं कारणमिति,,, (भा) किंच नपुंसके इति ,,, किंचित्‌ (भा)... किं चितृकराणि (भा) ,,, fa चति ee fa afawaatar (कै), .. fa afe (भा) ,,, fa mel ,,, ,,, किं दर्धेति (कै) ,,., किंन मोनोति ( ६९ ) ४.९९, ४., € ९६०, ९५, ९९९, VR, २७८, ४. १९९, ८. ४०२, ९, ९४९२; 9. He, ९. KR, ४. ९९, 9. ४०१9, ४. BOR, १४. 9६७, ८. १४५५, ऽ. ९३, १०. किं पुनरिति (भा) १९१०, १,६७५, १०, ९८३, १४. ९८५, ९, 4 किं पुनरेति (wr)... किं यदिति (भा) १९०४९, २. ९८, १०. विं amafate REY, ९०, ९१८, 9, किं gaara (भा) ,,, fart लिति (कै) किममभिदिताधि किममेनेति किमयमिति विसथेमिति (भा) १११, ४०२, १५, RR, १४. ७०१, ९. ९१, १९. BR, १. ४७९, ९, ४५१६४, ९. ४. ७९२, ९. विभिति (के) UR, ४. ८७१, ४, किमिति (के) ree ,,, १८९१, किमिदं प्रत्यथेमिति (भा) eed, ९. fafacfafe ,,, ९०९, ९. किमिष्यतेऽजवेति eve ५१०७, १५ Farqut ९५०, ९. ४४०, ९९. किमुदारणमिति ,,, ८९८, ४. किम्‌ ,,,+ ०, ,,, WER, ४. HHT (भा), १, ४८५, १. कुचिख दति (कं) ,,, ६३४५, १. कुटितेत्यादाविति ,,, ,,, BAR. कुतोऽन्विति (भा) ,,, ९९, १९. कुपौधाताविति (के) ,,, ८१७, ९. RATS दति » ९११९, Le, कुमातगौरिति ua ९९४, १९. BA CAT ,,, ,,, ६१९, १०. AT ,, ,,, BEB, ५. छतयोरिकि ,,, ०, ९८०, १४. mmr: भा),,, ,,, १८९, ५. हति ऽनारङलादिति (कं) ९९९, ९. छतिऽपौति (भा) ++ ४९८, ४. हते एति (कं) ,,, ११५५,१९ छतेभप्रेदिति (भा) ,,, ९१, ९. हतकरेष( शां चेति (कं) ९१९, ९५. afaar इति (WI) oe ६५९, १०. arate (4) ¥, 4. ८६, ९. हतृदरेणति , ,, ° ,** ९९९ ९. हृदनलदिति ०, ०,“ ९९१०, ९. amram: परोऽपि सः (भ) ९११, ९, ( ९० ) चिदिति ४५१९, ९९. Bed, ९. ४८७, BL UTR, ९, Rafa ००७ ०७०, ११०,.९. वैमेद गोभिति ४१९, ९. WT Ese, ४.१० ००, ४. & पएवरिति (भा) ,,, ९०९ °, वरम्‌ (कं) ,,, ५.४९, ९९. वरं प्रतोयत दति ,,, ५९५, ९. केवला नामिति noe ९२१९३, ९, केवलाभ्यानिकोति ,,, ९८९, ४. केवलाया इति ggg ४४७, ५. कैवलेणिति +, ०, ८६९, ५. anf cee tee ४९१४, RR, केषांचित्‌ (दरिः) ,,, ५५४, ९. काचेति (के) ०० १७९, ४. कपष अाद्मनेपदम्‌ भा) ४४९, 8, man इति (@) ,,, ९१००, ९९. कचिदिति १९९, १. BRE ४. (भा) ९९९, 9, कचिडनानोति पाठः (के) १०९०, १. चित्‌ खारू इति ,,, २९०, १. wry प्रतिषेध इति ,,, ९०९, 8. क्रानदेनादिति ,,, ८८०, ९. fawaawe इति (भा) ४., ३. किरुच्छन्देति (के) ,,, ४९१, ९. ज्रियलादता ,,, coe १२९८, ९. frqarestifr १, ५.९९, ९, निवद्ाषे प्रह्मत्रदोष दति RRS, ६६, faraare Wife (wi)... ९१८, ९. क्रियया ०, wee BER, RE, frat Sify wee ,,, ८९४, ४. कियाहछ्वतं (रिः) 46. «bee, 9 क्रिवाभारेति (के) २८९,१९. ४९११, ९. ERY, ४. कथापि afaa दति भा) ४१०, १४. क्ियामानेति (के) १५१९, १. ५९ ०,९. क्रियायाद्ति (भा) ,,, = BER, ९. (र) ४९६, ०. BER, १९. क्रियाया (कै) ९०१०,१९. WEE १०१९, ९. जरियायोमाभावादिति (कं) १०१०, १. ्वियायोगेति ,,, ove ९८५, र. कियाक्वन इति ,., २८५, ९. किषावचमे धाताविति (ना) १९१९, ९. क्रियावचनो wig: (कं) १५८, ९. क्रियाविद्चेषणानाब्‌ ,,, ४८९, ४. | fwrarfatuffa ०,, १०१९, =. करियाविद्येषे vee ,,, १०६८, १९. क्ियाविषयसेति १०, ४०१, १९. कियाण््डलादिति ,,, CCR, १९. किया शब्दस्येति oe ९८७,९. नरियासिबाविति १, ९४०, ९. करियासु (इरि) ०, १८०, ९ ' निवेति (भा) ,,, ०४०,१. maa (के) ,, WEB, ६९. किवनालिति ,,, ,,, ९१९९ १८. aifa ae 4 BR, ९. "=a = गा wr Uw छ | wy थाय इति (के) ,,, ( ९१ ) ९१२०, ९." करटौ चेति (के) ,,, ९९५. ९. wig हत्येतोति (भा)... ९९९, =, दण्डको पाध्यायशके qt ददाति ooo HOB, VR, T | गकारोऽपोति (भा) ,,, ४१९६, ल. गणनम्‌ (के) ,,, ,,, ४९१६, Le, गणयति wy (भा) vee URL, \. गतल्लादिति (र) २९८, १९. गतियुक्गेष्िति (भा) ,,, ५९१५, १. गतिविशेषलादिति (के) 9९४, ३. गतिसंज्ञाया दति ,,, १००३, ल. गत्यथादोनामेवेति ,,, ५९१, १०. गमनादिक्रिययैति ,,, oto, 9, गनादिष्विति (भा) ,,, ४८९, ९. गर्माशां चेति (कै) ,,, ४९५, ९८. गनः (भा) ,,, tee ४९९. ३, TTY इति (के) ,,, ८८९, ९ मवा ब्रज्निति ०० TRB Qo, माङ्िति ,,, ०, १, ४. मामेव orate fir (भा) ९५.०८. गा दोग्दोति ,,, ,,, ९१०५, eR. तृर्कमेशोति (के) ,,, ९११, ४. गुष्दोबेति WOE, ६०. |, गुप्रधामसनिधौ ,,. १९९, १९१. गुयोरिति ,,, ,,, १८, ९. गुण्वच्चमसंज्ञालिति ,,, ९५९, ९. PUTTS AAT afr (भा) ९९१, ३. गुणवचबानामिति (भा) ७८, ९ yearns (के) ,,, १८९, १५. गुशस्मेति (भा) ९१८७४, ९, गुणः प्रतौयते इति (कै) ९०८, ह, गुणः साधनमिति ८७९, ९. गुणानामिति cco ००० CUT, ८, quater ९९.९२ गुणे चेति *“ ० ९१९५. गुणेति =“ ०“ ९९८,९ गुषेति १९, 9, zuma इति (के) ९९९, ९, गे प्रविशतोति (भा) १०९१९, ६५. गोणिकापुबः (भा) ,, ९१०,७, ओोरोरिति (के) ९९८, ६५, mur इति (भा) १९१८, ११, गो बल्लो वदन्यायेन BRU, ९. गोलियोरिति (कै) ,,, १९८, इ. गोखिथौ इति १६८, ४, गोः पदाम्‌ इति ४००७, 9. गोः पय एति, ०, ८८४, ९१. गौण दूति ९०, ९४, ०९९, ₹. गोरिति मम्धवे (भा) ,.„ URL, १०. मौदीथताम्‌ ... BRL, १५. प्रन्याथेधारणाथे सिति (ब) ०९९, ९, ( ९२ ) पदणशानि (भा) ४०९, दे. प्रहेति (के)... ,., ०९९, ९ प्राम wine ,,, 9४ # प्रमसनौपादिति ,,, ७९९, ४. प्रामद्येति ,,, ,,, ७९१, ९, प्रामाद्पौति,,, ,,, ०१९९. ९. प्रामादागच्छत्रिति भा) oun, ९. uaa समौपादिति (कं) ory ४. प्रमोऽपाययृक्तो भवतोति (भा) ORB, ९. www) ,,, ३८९, ९. qT | घमकलादिति (के). ९५९, ८ चयं करणति (भा)... ९९२९, ५. घञिति ००५, ०, BRB, ट. चोषः (के) ००० ००५ ९०८०, ६. चोषवतानिति jas 2 १०८०, १०, घोषविष्छेदादिति १०८०, 9, १०८९, 9, डः | छ Cant इति (के) R, १९४, ATT tfa eve eee ह, ©, ककारकक।रयोरिति (भा) ७ ^ कितिश्वसचेत्यनेति (क्ष) १९९३. ९४. GoD Gera च| वकारेति (के) ove ९०८, Vy, amaray इति ,,, RR te चक्रकेष्वि्टतो यवस्येति (भा) ६५०५, ९. चच््रिति (के)... ,,, श ४ चतुथों पञ्चम्याविति ,. ८९९, €, चत्रारोऽवेति ,,, १, ९. AMS दूति ... ,,, १९७१, चष्रब्द दिति ,,, ,,, ९९९. ३ च wefan wef ९४९, ५. चादिषु अधातुरिति (की) ९३९, \५. चादिष्िति ,,, ५,, ९१७, ८ START ahs... ९७९, ४. चाथे दूति ,,, ,,, ५७९, ९५. चिन्त्यम्‌ इति ५९१, ए, ९५९, १९. चिन्त्यमेतदिति ९४९, ४,९१०.९ € ९ =+. ६, धुरा दिणिचो मादिति (भा) ५७४, ९ चेति ,,, ,,, ९९९१, ९. चोदक इति (कं) १०९०, १, चोदम।खिति (भा) ,,, ९७८, ९. यवे इति (कं) ,,, aR, १ - द्‌ | Wuwaafir (के) ,,, ३७१, ४. इन्द्‌ दूति ,,, ,,, ४९५, ९०. दन्दः शासेषु (भा) ,,, 9४, ९, ( २९ ) बन्दसौति (के) way रव (रिः) दन्दोवदिति (भा) ५९९, ९. इन्दोवतृद्नाणि (भा) १९२, १७. दन्दोविषयाणोति ७०१, ठ, दायातपतमः शएष्टभावेन (दरिः) Tony, ज | जन्रायोगादिति (के) ... wee, ९, TTY क्रमणं कुर (दरिः) ७५७, ९. जगल न स्यादिति (के) ७००, १. जग्लमिति ,,, ,,, ७०३, ४. जणल्वादोनाभिति ११९, ९ जदातोति ,,, ९८९, ८. लातितदतोरिति ९९१, ल. जातिनिषत्यं दति (भा) १७९, १७. जातिपदार्थेति (कं) १८३, ठ, १८५, १. जातिरिति ,,, ,,, ९०४, ९. जानियेपदि श्यत cfr... ९८४, ९. जातिवाचि चेति ,,, ९२९९, १०. जातिवादौति,,, ,,, ७०९, ८. जातिवादेति ,,, ,,, ९९९, 8 भ तिष्न्देनेति (भा) ,,, श९८्द्‌ १९. तेनेति (के) ,,, ,,, ९८०, ९. ma: खग्रतनिति eee १०९, १२. १९८, २. | oa (9) ९९, ९, ९ ¬ AR.) जात्याद्यायामेकस्सिच्धिति (भा) १८४, ९ बन्दोमयोभिमाचाभिः (इरिः) ८०९, py. इन्दो वत्कववयः कुवन्ति (भा) ९९५, १८ जत्याश्रयणादिति (के) ९४३, १. HAUT see १०० ९, लायमानभिति,,, १७९, ९. जिज्ञासायाः ,,, ४७४, ठ. जिज्ञासितुभिति ४७४, ९, SY (WT)... ०९१, ९. भृष्टपित दूति (कं) ,.. ५९९९ ज्ञापकादिति ... ११९८, 9, ज्ञापित दूति ... ९४, ४, ज्ञ।पितमिति ,,, १९५४, ९. ज्ञायते चेकेति (भा) ,,, ९७०, ८. ज्ञो सतोति (भा) ९३, ४, येत्यादि (कै) १८४, १, ज्योतिराकरमसाद्य ,,, ८०१, १८. श्यो तिरङ्गमने (भा) ४८९, १४. ट | टकार कारस्येति (के) ,.. १८, १. zufaq करणादिति ... Wer, ₹३. टाबादौति १.९, ९ ट्किति ,“ „= RR 7 ठजकालादिति (कं) ^, 8, RR, =e, ( ee ) श्‌ | ततखद्पौति (के) ,., ENE, ९९. wetoatfa भा) ., ५१५, 8, ततो fadwt के) ,,, ५९१, ९. ततो इरशब्दस्येति (के) ९९९, ४. WAT षेति १, ,,, ४९७, १. ततो बदिहतस्येति .., Bee, ९. तत्‌ (भा) ,,, ,,., १७५९. ८ WH = ,,, ,,, ५४९, ९, ware प्रत्ययेति (ar)... ४५४, ५. | a | तत्न छम्यमिति .. ५ ०९, ६. त रव॑म्‌ (भा) ,,, ९९६, ४. | तत इति (के) ,., ७१९,५. तं प्रतौति (कै) ,,, ७८७, ९, | AURA ,,, ,,, ९५९, ९. mare fer (दै)... ९९, ८. | तपूपदष इति (कं) ... १, १९ APSITTA ०, ०, ४९२९, १४, ततूपुदषल्बभिति wae ४१११; ae विवचितमिति (भा) १८४, ४. | ततूप्रतिषेषद्रारेणेति ,,, ८७०, १. संधोभयलिति ,,, ,,, र्ट, ४, | ततूप्रधानं फं वेषाम्‌ (इरि) ५९९, १४. . werervefir... ,,, ५७१, १, | Maree दति (कै) ९४९, ५. गष्युङामामिति =... ०९९, ४. तत्सं्धेति ,,, „* ९९८, 9 wa: (दै) ,,. ,,, ४९४, १९, | तत्कामर्ष्यादितिं ,,, ५१५, ९. , लत इति ,,, ९२७९, ९, ८३, ४, | त्किं = ०, ,, १०९४, १८. तत रेति = ,,, ,,, ९९, ९. | तच कदाचिदिति .,, १८९, ९५. mang waif... ,,, ९१९०, ८. | तम विशणे इति ,,, ५९१,.९. MAM ,,, ,,, ३९८, 9, तज fawine इत्यादिना (भा) २४, ९. ततस्च वथवा पेरलादिति १९९, ४, | तच तमेति १० ०० ८४४, १. सतेति १९१, ९, १३४, १, ९८५, ४, | त्र परसपद्मपौति (भ) ४४९, ९ (भा) ९५४, $, (के) ४९९, re | तच waft (कं) ,,, ६८११ ८ wed, ४., ८९१९, & । ecu, ४, |. तज foes... ,,, ९२४५६. १०४०, १०, ९८९, ११. ०४९, ९. | तंज Awami ,,, ४४९, दलम भूदिति (भा) .. ९९९, ४. Cit दति ,ू ,,, ४१९, १९. णिभाचेति (के) ,., WR, 9. चिखौप्सेति (कै) ,.. ९०, २. णेरिति (Wr)... ,,, ५९९, ९ wa करुखेति (के) ,,, ९०१, १९ ay यथेति .*" OF, ४. १८९, १९. | तथेतरजिन्‌ (Mat) ,., een, ५. सच यदेति .. ° ६००८, ६. तथेह... ,,„ „+ ९९५९. तथ स्वेषामिति , १८१, ११. | तवेदापोति (क) ,., १०४, १ | ,,, ,,. ९, ९, | तथेति ,,, ,,, १७९, ९. तच [गधं कयदणं न करिष्यते तथेव ङूढ्तामेति ,,, ८०१, १४. इति (भा) ,.. ९९, ५. | वेवेति ,. १००४. ६ तच पि नियमाद्रेति ... ४४८, १९. | तद्धिकरणयोरिति ,,, १०१९, ३, तवासौति (कै) ,.. ८" ८, २. | तदधिकरणनाभिति (भा) १०१९. ५. AMT १७, १. १०, ९. ५०, ९९. | तदपौनेति (कै) १९९, ९, O88, =, १७०, १. ROO, ९. १९९, ३. १९९, | तदनहानदवारेएति ,,, ORR, ६. १. २५४९, १. ४०९, ९९. ५२९. | तदन्तविधिनेति (भा) ,,, ९०१, ४. १. ७५८, ५. ९४९, ५. ९४१, ८, | तद्नविधेरिति (भा) ,,, ९९४, ४, (भा) oyu, ९. (क) १०११, ६. | तदकाविषेवेति ,,, ,,, ४१८, ९. १०४२, ५. १०५४, ९. | तदभाव दूति ,,, wee RRL तबेदभिति (भा) ,,, ७७, ११. | तदभवे चेति (भा) ,,, ८, ८, सचेतदिति (कै) ,,, ४९५, १६. | तदभिषानायेति (के) ,,, ५५१, ९ तवेव पूवेमिनि ,, „., ९०९, १, | तदषेम्‌ "० =, "~ ९९४, ४. Treat ,,, ४१०, ३, ALY ,,, ,,, ,,, ७७, 8, तषा चानथेदभेनम्‌ (Yat) ९११५, १९. | तदथति =, ० ROW, १९. ) तथापि (के) ५०५ ,, BB, | ,,, ,,„ ४८७, ९, बथापौति ,,, ९९९ १. १०४, १. | तदवचवे इति ,, ee ९८१, १, तथा प्रयोगदंनादिति (के) ३९४, ४. | तदा coe cee !** ५९०, १०. तषा भूता निवा सा हि (इरि) ५५१, 9, | तदा wafer (इरि) ८१९, १. गथा भूता रोति (ङ्ख) ,.. १९५, १९. | भदा गमेदि (डे) ^" १४९, ५ तथा युद्कब्भावाचेति ,,, ८७८, १. | तदाचाय्ये दति (भा) ,, ९०९, ८. तथा वनमिति ... so. १७०, १. | तदा लिति (कं) ५. ०५१,९ तेवा Cr... ,,, ९९. ६. | तदारैः Saree... ` ९८०, १६. तथेति (के) ,.. qu, ११. | तदाकरापौति (भा) ,** ००८, QR, ( २९१ ) ( दापि प्रथमेति (के) ... ९९१०, ४. WET watata aa eee १०९०, चै, | तदाभेदाभाषात्‌ ०, ६०९९१, ९. तदा विषमपौति ०, OYE, ८. लदा्रयलयादिति (भा) ° ९२१४, ९. तदाश्रया RIGHT ०, ९९०, ९. तदा सुषनासमुदायादिति (कं) ९४५, ८, तशा दि ००, ००, ८९, ए. तदा होति ,,, ,,, १९२७, ९. लदिति ,,,१७९, RR. १०१४, ९. तदुत्रकौ (रिः) ०,, ८०९, ९. MECHA (के) ०, ०, ६९८, ४. सदुपनिपातः ०० ०, ४९९, \. रेति ०, ९२४, ८, (भा) ०११, ९. तरेदमिति (के) ,,, ९१८०, १९. रेव (भा) vee ०, ४९२०, ९. देवमिति (के) ४८१, १. ५०५, १९, देवेति ९९९; ५, (भा) १०१५, ९९. लहेवदकाविति (के) ,,, URE ६५. ade (इटिः) ०९९, ९०. ८०४,९. तदिताननादिति (के) १९९, ९०. ९४०, ८, वदि चतौरिति (भा) ROR, ९. वरति (के) vee ०, २०९, ४. बहहलादिति (के) ,, ९३, =. ` बद्धेति (के) ,, ९८९, ४. तद्भारबभिखू् = १० ८०४, ९०. भष ना) ०,» ००» ९९, ९, तदुयथेति (भा) ,, ९११९९, ae (भा) ०, coe ORG, 2, तदरुब्रायोपद्धियवे (भा) ८९१, kt. तद्रपापन्रा दूति (के) ,,, ४९१, १०. तद्रुपासङ्क ,,, ० . ९, १९. तश्शाद्‌ (इरिः) ०, RO, 8, तदिशेषावगमेति (के) ००० १०२६.,७९. तद्विषयल्यमिति ,,, ४६८, १३, तकवायरूपतयेति ०, ९४७, १. तन्त्र णब्दविति oe ८९, ९, WATT ००७ ००० ८०८, १, नविदनादिति ,,, १७८, LR, WAM ,,, ,,, १९९१, १.. AMAT ,,, VLRO, ठ. १८७, १. तम्ाज्ामण्यतिक्रान्ते (इरिः) ८०१, ९. तमू (के) ,,, ,, १०९४, १४. सपिश्यमकमेक इति (भा) ४८०, ९. तपिः सकमेक एति (कं) ४८०, १९. लपस्यतोति ,,, ,,, CED, १९. तमप्रडरेलिति ०, ८४९, ४. समप्षणमेति ,,, ०, ७९९, ४. तयोरेवेति = ,,, ,,, ४४९, ४. तरपि लिति ००, ०, ९१९४, ६९. तिस सिदलनात्‌ °, ११९५५ ' ४. तसाविति ,,, ,,, ९१९९, १९ तकादथेविधाः (wfc) ८००, ९. तखादिति (भा) ९, १९. RRS (के) ude, ७. ५९४, SF: ( Re ) तश्मादिति १०९२४, ९. ९०९४, ¢, तस्यादित्यु्रखय (भा) ,,, ४, १९. ware मत्यः (इरिः) ८९०, १५. तस्मात्‌ बयः कपिन्नला We- azar: (मोमा, भा) ९९१६, १\. तस्मात्‌ तलं रेति ,,, ९८१, ९. तस्मात्‌ Neate (भा) ८८१, ४. ८९१९, ८. ताः WRGMT (दरिः) ८०९, १९. THY सामान्धवियेषवाचिनो- ww मतिरिति (कं) ,,, ९९८, ९. तष्य चेति १५१, १५. ७४४, ४. we निमित्तमिति ... ८७९, १, तद्य तु षातुभङ्खलाडिति ४९८, ८. We amar इति ०, १००, ४. wer दोष इति (भा)., ४९८ ९. तद्य सोतकमिति (के) ५५९, ५. तख welfwafafa ,,, ५८९, ९. Tal wetter ,, ७४९, ९. तद्यादिषद्धावादिति ... ४०९, १. waifeware इति ,,, ९८५, ९३. १९७, 9. तख्ानित्यल्रमिति नस्माशेति = ,,, ,,, ९९८, ९. Fear न (भा) ,,, VLE, VE. तिन्‌ cerita (के) ,,, ४९६३, ११. afar wea इति ,,, ९८७, १९. तद्य (कं) ५५९, 9. (wie) ५९९, ९. Gee । छ, Be g ; ? ©, तसयेतदधेति (भा) ,, ९४८, १९. तस्ेवेति (कै) ५४९, ९. wos, = ताष्छब्दाम्‌ (भा) ,,, ९९, ८. तातरूस्तिति (के) ,,, ११, ४, सातङ्न्यायेनेति ,,, १४, ९१. ATTY... ०, ६८, ९, ताश्यादिति ,,, one CUE, १०. तादरथ्याहिति ,,, ,,, | ORR, ९. तानि चाललमाराश्येव पिम्‌ (रिः) ,,, ०, ५९५,.९. तानति (भा) ,,, ९२, ०, तावत्‌ (भा) ,,„ ०, ४९१९२, ९. वदि भाव tf... ४०१, ३. तावद्‌ शखप्डणमिति ५९, १९. तावत्र दोष षति ०, ४१५९, ६. तारेपरंडेखथा (कं) ,,, ८८१, ९, तिथे लिति ,,, ०१५, ९. तिङाम्‌ ,,, ०० LOR, ६६३. faer षडिति cee ९०४७, ६. निद्ोऽपोति ,, ,,, ORR, ९. fae विधिरिति (भा) १९९, ८. तिपोणल इति (के) ४ Lz, XR, तिबग्रय इति ,,, ९१४९, ८. faery: स्यादिति ,, ९१३, १५. तिष्देति ggg ०, १८९, ६०. तिथेति १,, ‘ae १९०, ९. तिरोभवतीति (के) ,,,` ०९४, ९. तुक्‌ तु vefraa इति ९४५, १६, ( Rs) वष्यजातोयद्यति ४१९, ५, ०१६९, ९. TAMA AMAL oe ९ R ९, ४. , तैरिति eee e008 TRIMS ०,, ०, ९७९, ९. तुल्यबलं चरति, ०, १२६, ९. हद्यायेरिति ,.. ,,, ५०९, ९. qatar ९९६, १. ९९३, ९. तुश्ब्दश्याथे दति = ,,, ROB, LR, हलादिभिरिति (at)... ९९१९७, ४. हजादोति (के) १९०, 9, १०४९, 9. हतोया लिति ०० ,,, ५८९, ९. विशेषेति ,,, ,,, ९९२,९. + 1 ,,, ,= ९९, १५. वेजसा पाकमागतः (WT) ८०१, ९. वेन छिदनादिति (कं) ४१८, ८. ००७ श ७.२, ६, तेन मे्ब्दादिति (के) ०९, १५. तेन यजति ,,, ,,, १९१७९, १४. वेन यस्ित्िति ,,, १०४०, ४. वेन योग दूति ,,, ९९७, ९. तेन चेदमिति वेषाभिति ,,, ,,, १८१, ४. ७९४, ४. renter ०० wee | BRE, B, त्यजतोत्यथेः इति ०, FRe, १९. जय एवेति ,,, ०, ९९, १९३. TU शब्दा दूति ,,, ४१, ३. याणां चेदिति ०, ५९१, TAQ ०, ०, ७९९, ९. जासपृष्वके रति ,,, ७९९. ३, faq? cf ,,, ०, QUE, १४. fecrafafa (भा) ,,, ५५०, 8. चेखण्येमिति ,, oo. ९९, ८, लामतोति (के) + १९०७०, ९. ₹ | दणष्डाप्रभिति (कं) ददावेरेवेति ०, ०, दधोति वेल विनेति ,. ,,“ १०९५. १. | दणनम्‌ ,,, तेग साध्यमानिति ,,, ३९८, ९. | Km वै चतुरिति (भा) ULE तेन होति १०३, ६९. ९९८, ९. | दनं सेतुरिति तेनेति ८८, १. १९९, ८. ४१८, | दानं चेति (के) ..' ae. Cee, १. / दानोम्‌ (a)... वेनेत्यादि vee ,,„ १९९५, १. | Mtr ef (के) Quart wefafa ,,, ` PUL, ९. | दातय (भा)... वे बलुभतिवक्तेके (eft) ८०४, १९. | दादे दति (कं) ,' aut चेति 9 ® @ 9 @ R ह i, ९ a faa अत्‌ दति (a)... CRE, R. 8 Qe 9 R R | ८४९, ९. ८०९, १, ११६९, ६०. ८१९, ४. yes, ९. ७०४, ८ cee (BO, १४. yas, ९, ४ , १ ॐ १. + ( ०८९ ) दिशोङ्गाषाम्‌ (के) ,,, ९४९, ९. दौषः 9 ++ च ०७, १०,* दोषेयोरपोति oe ९११९, ८. दुःशादिष्विति ,,, ४७०, ९. दुडदोनां च ९१९, ९. देरिति „+ ९९८, ४, दृषटविप्रथोगलाञच्च (WT)... ७११, VR, दष्टा कलेनेति (के) ,,, ११०, १७. देवश्त दति ,,, १७९, १. देवद रव कां नन्य दति (भा) seo ०,, देवदन्भिति ,,, ,,, ११९४, ४, Bot , ¢ देवदतो mi इति (क) ५८१९, १९. देणए।मारेति दोष दूति ,,, ,,, दोषप्रसङ्ादिति ,,, १०८१, ९. aimee... ,, ५४९, ५. दोडेनाणभानलेऽपोति (के) ८८९, ©. १४७, ५. १०९, ४. शर्य रवे wate सतोति ९२५, ©. ब्रयदारक्षा दूति ,, २९९, ४. rafatr vee R88, RB बयवा्ौनापिति ,,, ९४०, १०. बरयानारमभिनिवेकेत (भा) ८५४, ६. बयामरारमोति (के) ,,, ८०९, 3. wafer... १४०, ९. Rawat (भा) ,,, ७०८, ५, गणोऽपौति (के) ९५२, १, २०५, १४. दथोरफोति ee6 eee १ BG, ई 1 क दइथोरणुपपदल्ादिति ,,, १०११, १. दइयोदिवचनम्‌ (भा) ,,, ७०९, १३, दादिति (क) ree, १. १७१, te, BRR, १. हावित्यथे शति ००, १५३, ट, दविगुसखमाघ दति ,,, १५९, १४. दिगोरिति ,,, ,,, ५८७, ९, हितेति ४९८, ८. दिलेति ,,, १९१, ५, ७१०, ९. हिः प्रयोग दति ,,, १२१, RR. दविवेचने इति ,., ९१८९, १९. दिवमेति (भा) ,,, २९९, ९. देकयोरिति (के) ore, 9, देकयोरिग्यबेति =... ७०७, ८, द्रदद्र्ति (भा) ,,, ८४, ९, Wife ,,, ,,, १४० १९. दोगेगेति (के) ,,, १९०७. ४. q | धातु (के) १९८१, ९. धातुनाचेति ,, „= ५४५, १९. धलतुप्रातिपदिकेति (भा) १९९, ९. धातु प्रतौति (के) ,,, १०९०, ९. धतुभक्गलादितिं ०, ४९०, ४. धातोरिति ०४८९) १. १०१४. १. चातोख्चाननोरमिति ,,. ` ९९५, ५. धातोषेति ,,, ,, २५९, ८. धालिति ,,, धान्यं वपत इति ष्यनिभेद्मिति ... ध्वनिमिति, व दूति ००, yaad (भा) ०, waretat प्रतौवेति ... ee ५ & १६४४, र, KEK, ९. १४०७९, ९, १६९९, ४. ९९१, ६. ०९९, १. Cre, ९. न्‌ | Swan (के) ,,, ६५४९, ९. | ,,., ९९, ९. न कार्थेति ,,, ,,, ८९, ९९. भ कुरख्ितविष्णोशं (भा) १९१, ४, न sayfa oe ७९, ८, भ केवला (भा) १९४; १. नेति (के) ,,, ८, १९. 8k, 8. ग मोचन दति (के), ९६०, १५. न किसलः एति (कै) १९७, ९. न च केचिदिति (भा) ९१४, ५. ज च तदिति (के) ,,, २००, १९. भ च तथासोत इति ०, ९८०, १५. न च तथोरिति ,,, १४९, १०. नचपु्बर्ति we २७, ३, ज च प्रतोति,,० ०, १९२९, १. न Qatar .., ९२४८, ०. भव हशारौनां प्रतोति (भा) १०१०, ४. म चख संन्नानानिति (क) wer, ९, ज चाच समाद्र te ९१९, ९. ) न चनिदिषेतिं ,,, न चाभरणति (भा) ,,, w चायमिति ,,, a ्चा्रवदिति न चसाथके दति न चेदं तथेति,,, ०५, न चेद areifa (भा) म खेदमकुवेति afar न Se वयमिति THE ५, म चेतयोरिति न चेतस्मादिति न चेतनेति ,,, ,,, ग चखेतेष्विति (के) ,,* AMAA ०,, न awfaratfafa (भा) न तु कमर््थिति (के) ,,, नतु तस्यामिति न तु faewef ,,, ब तु पारिभाषिकमिति न तु प्रयोगद्येति न तु बाक्छनिति न तु शब्दत इति म तु WOM cle नतु संडविवश्येति ,,, ज तु दुवकानासिति,,, न चेति (के) १८९, ४. ४४०, ९, ४९१०, ५. १९९, ९. १८६, ६. ८४९, ३, ९४, १९, ४७८, ४. १९४४, ट, १४५, १९, ९४१, ४. ७०९, ४, URE, ८, १९४.०, १९. URE, ४. ९१०, २. ४४१५, ४. ९९९, ९. १९०, ११. | ९ 9 ? ॐ । @ 4 ४१९, ९. १९१, ९. yor, tt १०१९०, १. १९१, ९. gee, ९. ४९०, १. १०९३, ९. ९११, © ( ३१ ) जतु ज्येति ०० १५८, 9, ब लन वशंसादश्यतिति १२, १५६१. ज लप्रधानवाचौति ,,, ८७४, र. न MIG ,,, ,,, ०४, ४. जलाददितौीति ०, ५०३, ८. न लिति ११९, १२. CER, ९. REO, १०. ४९२०, ४. ५००१६१०. न नित्यादि ,,, ० ५०९, ४. न wafafafe के) ,,, १२१४, = नदौ बहति (भा) ,,, ४८१, ४. नरौसंश्नो भवत tft... ९७०, ५. ब इष्यते एति (के) ,,, १०१९६, ९, ware तश्चामोप्यादिति ४१५, ९. बदसु्नरपद्मिति °, १९९, १९. ब नियमार्थमिति ,,, “ee, =. my चेति ५९९, ९२. (भा) ०४९, ४. ९०४९२, ६९. ननु चेदमिति (भा) ०, ५९, ९५. wy पुवमेवेति (के) .,“ ५०१, ८. नन्विति (के) ३४, ६१. ६६०, ४. १९०, ४, ११६, १, BBA, ०, १९. ५४०७, २. OU, ६. मन्वेकभिति (कै) ०, ROR, १९. बन्वेवमसत्यपौति १०, Ri, + बन्वेवमिति ,, ८१९, १, भ पुनरकरेदेति (भा) ११, ४. म पुनरिति ,,५ ०, ९९१४, ८. वपुखकप्यमिरेति oe R ०९ 9 R : नपुंसकदोवेति ,,, ,,, ३०९, १०. MTT ति ,,, „= १९, ९. न प्राप्नोतौति,, , ९९९, ४. न ब्रूमः (भा) ,,, १७९, १, ६९. भभोऽहिर एति ०, ७००, RO, मयः Cacia (भा) ९०९४, १. नये शये दति ,,, न wrufanata ००० FRE, ९९. 006 ९१९१, १९१, न छोकेति (कै) ,,, ९९१७, ९. नषोपदृूति १० = ९८, ९४. a छोपनिष्टभाविति ... २९, ९. न वहिः (भा). coe ४१४, ४. न वा quate (भा) १५४, २. न वेति (के) ११, =. (भा) ९९२०. ९, ७४१, ११. ELM, ९, मवै के) ,,, ,,, ७०९, ३. न शरै चेति (भा) ,,, ११८, ९. a afatced इति (कं) १०४, ९. HWE ०० ०० ८१६९, ४. न सधिषि शाग्रयनोवः १००१, ४. न संभवभोति,,, ०, १०६९, ९१. न arate इति (भा), ११४, ९. न खादश्रेति (के) on. POL, १४. ज पिदधाति शखानिन्यपौति १०००, १. a दिद्यानौति &) ,, १५१, १. + “ (भ) FRA, १. a सिद्रादिति क) ,,“ ९१५१९, ८. न हुयोजयितुम्‌ ^" १०९४, ११. ( a ) न्‌ दयादिति eee ae ७४ ० ६. न डि aware ००, १९०९९, ९, न fe प्राकष्र्नेरिति ०. ९१७९, ८. a fe sam tia... ६०९०, ५. न fe भवतौति ,,, १९२, ९९. न सोति २९, ६. ४८, Lo, ९८९, १९. (भा) RET, ९. BRA, ४. ४९८, १, ९५५४, ९. CLL, VR. १४०, ९, ०९५. ९. ७४९, ९. न शान्तरेणेति (भा) ०, Re, \. ल wamfafa (के) ,,, १०९५४, ९. न साविति ,,, ,,, १२८, ९. त दलौति ,,, ,* ३७८, \. न तेष्विति ,,, oe १९९, ४. न षति भा) ,,, १९९, ९. नावमिति (के) ,,, ५५, ५. नाजाननय्ये इति (भा) ९४४, ९१. नङोसुष्टणोरिति भा), ४२८, ६९. नाज यणादेखेति (ष) ३०९, ९५. नान fewq (भा) ,,, ९०७, ४. नानेति ८९, १. (के) १०८, 8. Rou, = (भा) ORR, ९. भानादिषटेति (कं) ,,, ९७८, ९. नानार्थानामपौति (भा) ९५९, ८. नानावाद्येति (के) ,,, ९१९, ९. नानाश्रथन्नादिति "०, , KOR, ९. नानित्या इतिः नानेनाये इति ००० BEC q 9 ९०. ue » =, नागारोयकनादिति .,, araafafa (के) ,,, नापि (इरि) ,,, ०,, नापि गब्दाकरेति (के) ATTA (भा) ,** नायातोति (के) नारोडइणस्य ,,, नाथ कततेग्ररेन se sat भिद्यते दति ,,, नास्ति चतुः शब्दस्येति नालि व्षेति ,,, ०, नास्ति विथेष दति ,,, नासोति ००, ,,. नाख्यनवकाशल्मिति , , , निघातविधानदिति ... निव्यल्लादिति का ४९६, ९. ४९०, १९, १०१९, १९. क १९, ४९७, ६४. ५.9१, Wee, ९. BR, ९, १०४, ९. ९६९, ९. १०९२९, ३. ९५१९, ६२९. १९०, ९६. ९४५, १९. ८४, १९. ९८९, ८. नित्यलाद्‌ दिवे नमिति (भा) ९९९, ४. नित्यलाक्षारेणस्य (भा) नित्यमिति (के) नित्ययेति (के) ,,, नित्यसम्बन्धाविति (भा) नित्यानामिति (कं) .., नित्यानित्येति ॥ नित्येति ०० ० नितृखरे्ेति , , निदग्रेनायेति निदभेनायेमिति ,,. निन्दन्तोतिं ,,, ४९८, ९. ९६९४, ९. ९६८, ९. ११९, १९. BRO, ठ. १९५४, ५. ४९८, ८, quit, ९. ORR, ९. ७9९४, ६. GRR, ९. \ ९९ fanaa... ,,, ९७१, १. | fata (भा) ,,, ०१०, a, निपातनादिति Dia ae निवे (इरि) ,,, ८५३, १५. fauna सेति ,.. ९७७, १, | निवन्धन दूति (कं) ,,, ५९०, ९. निपातानामिति ,, ११८, ४. | निवत्तयितुं शक्यत दति ४९१,.११. निपाताः सकः इति ,,, ९९९, ९. | निष्टपि (भा) ,,, BER, १४, निभुजति जानुधिरसो एति निषटजनिप्रसङग इति (के) ९१९९, ९, (भः), ,,, ६१८, €. | विष्टच्यङके इति ,,, OTR, ९. निमिकभावमाजविवन्तेति (कं) cee, ९. | निश्चयं करोतोति ,,. = ९४, ९, नियवेति (के) =... १७०, १८. | निषेधादिति ,„ ९८७, ९. नियम एति ,,, ,, १९३, ९. | निषेधावतारादिति ., ९११, ४. नियमः ,,, ,,, ७९८१, ९. | निक्ियद्यपोति ,. न्न्९,९. निवमबार्थानानिति ,,, vee, १. | निष्यत्तिराच ०० ८५९, LO, नियमा नित्यलादिति ४९९, १. | निष्यत्िसंखछार ८९४, १. नियमार्थमिति ute, १. ५९९, ९. | निष्यव्रणन्दसंज्ञानिरिति en, ४. (भा) ७१४, ४. | नुनेति (के) ee ४०७, ९, गियमाधे इति (कं) ,,, COL, १२. मैदमवखानलचणनिति (भा) १०८९, 2, frat (कै) ,,, २६४, १, | नेदमिति (के) ^, ५०४, १५. निरवका्ेनेति ,,, ९२३९, १९३. ै्द्रसयेति (भा) ,, १५०, द. | fautacfcarafe ... ९११, १. | मेशितम्‌ (के) oon ८६४, १. ॥ निर्वि मेद र्ति ,., ६४, ९. | नेतदिति ९४, १. (भा) ५००, १५. निदिरेति ,, ,,, ४०९, ७, | नेवे दति, „=“ ER, UR. fren खेति ve ९९, ४. नेवेषा छाधेताविभिेति (के) ४९१, ९. निदेशः (भा) ००, ७९९, १, नेरम्येनेति ०० ९८, १. निदेानुशपश्येति 9०9 ९ Kd, ४९. aa भूतमिति नः ९१, २. निर्देशापशवेति १००, ९, aang मन्यन एति (भा) ८९४, 2, निदेशो नोपपद्यते इति ९५५, ९३. | मेष इति ee ee १४१, १४. \ निद{रश्ष्येति (के) cig 8४. 2, Ry (क) १९५, १. ४४ ४, ९ ¢, faatce cfr ,,, ३०, १०. | नेष खदिरिति (HT). RORY, 8. 9 ( Re ) avy दोष दति (दे) ७०9 ` नेषाभिति, , one Bow, १. भोखच्छति च गरष (भा) ९५९, ६१, व्यायम्‌ ` (क) coo ४४६, ६. म्यायविद्‌ एति ,,, ERR, ९५. mates रेति “` FRR, ९. i ` १०, oe ६६९, ८. न्धावेति ९९, ४. १९९; १८.५१०, ९. mara इति ००५ (RE, ५. agora fet ०० ७८२, ९, प wand "रौति (के) ose ६५०८, © परा मारेशेति ०० ९२१९, ९. पश्चासंभवेति ` ०, ` ९३१४, ९. GUT , ,,, ००, ४९७, ४. पचचतोत्वस्य (भा) vee LOTR, ९. पचादयः क्रिया ०, RHR, ९. wmareiat चेति ,,, ३९०, १९. पचक इति (के) = ,,, OOH, ११. चद्चपाजनमिति ०० ६९८, ९, पञ्चभिरिति ooo RUC, Ke, पमोति ,,, ५, १०४९, ४, पठे पञ्च (भा) ०, et, ८. पठति veo ०, ,४९४,.९. पठितमिति (के) ,,, ROR, १. fami fe भा) ०१, २९१९,९. ४६०, ९. | पयते (पै) , पददयैति ०,, क wena fer पदससुदायष्येति पदसश्ालिति पदसंन्नाप्रवतेते शति पदस्य (पा) पदात्‌ पदाद्‌ाविति (भा) पदानौति (के) UAT ATT qernaitar पन्था रोति 7 पय दति (भा) ०, पर Bray दति (के) ... परं Mate + परलाश् (भा) ००५ परलात्‌ (के) bi TUMIRT TAR इति one परलादितिं ४६०, ९. ९६, १६१, ९९, १४. १४०, ६. ACF, ४, ४८४, ठ, ९४०, ९. qh, 9, ९८७, ४. १९९, ६१. Rou, ९, ७०९१, ९. Oru, ९. ९०९९. १४०, ९०. KER, ६. ८४०, ६, ove ९. ४०९, ६. ४०४, &. (भा) ४४१, ३. (ढे) ५९९ © परल्माटेषे इति (भा) परलाश्चण इति पराहषिनेति (के) ose परल्नाद्‌ दिरिति (भा) परलाडोति (के) ,,* परमेति 00 परलेमेति oo ११९ Cue, ९. १४९२, ४. ९९४, ९. ९ श्‌ € 7 ६ 9 ERY, ९. ११९, €. ३४९, ९, परं प्रतौति परमतेति ०, were शतिं (भा) ,,, TUR (के) परणादितिं परष्प्ररति १९५, ४. wee TTT... ( ६५ ) ९९, १९. BRR, | ५८९, ४. ९७८, १४. ४८०, QR, ४५९, १५. ४९८, १९. BUR, २. UU TAT TAT (भा) ४४८, Qa, way (के) ११.१६६. पराप्राप्ि प्रतिष्डिति (भा) vay, Qe. परां प्राजिमिति पराबर्टेति (के) पराथेभिति (भा) uefa (के) परिकश्ितं लिति परिगणनमिति परिणमति परित्थह्कभेदभिति परिभाषेति परिद्न्देति (पै) परिुतमेतदिति (भा) परेति (के) परोचलेति पतिं `,,, vatew इति ,,, Watyfife (भा) ,,, BU, १९४. १५९, XR, ५८१, ३. WHE, ९. ३७४, १४. ९०९, १५७. ८०९, ३. ९७५, १०. १७४, ३. परिभाश्थडशं चेति (भा) १६१९, 9, १८४, ८, १०९७, १. १९९, ,१. Ree, 8. ७२९, २, १०८, 8, ७६८, ४, mate एति (के) ,,, ६५९१, १९. पर्थथायाथेवेति ००० WER, Qo, waif १४, ४, ११५, ११. पयुदास इति ,,, ४०१, ३, wae लिति ,., १०१, ९. पष्ठः कर्ामिषोयते ,,, ३९९, ८, TH ङ्गाय (भा) ,,ज BRE, १, पञ्चाखिति (कं) ,, BRE, १०. पष्यति (भा) ४९९, ४. eer, ४, पश्थत्ययमिति ००० (OER, ९. पाचिकः (कै) ooo WEE, LR. पाचिकां srafafr... १०६७, ४. पाचकलादिभिरिति ,,, ३६८, 0, पठेति ,,„ ०, BRO, १९, पदविरशमिति ,,, ४९१९, ९. पादो तिरस्यति ,,, ५९९, १. पानददव ००७ ०० ERO, ६. पारतन्घ्राति ००० ००० १६८९, ९, पारमाधिंकमितिः ,, R08, ४. पारम्यय्यप्रतिपादमेमेति ४९, ४. पारार्थ्थादिति - ,, CRB, ९. पारिशेष्यादिति ,, १०१९, BLY पिष्डोमूता इति ° RUB, ९९. पिलानहि्ाप्रािरिति ११, ९. पोड़ारूपमितिं ooo ४६.६४, LR, gi wear uw ९१०, छ. एभवद्धाादिति ,,, ०१५, ४. एवविनादयेऽपोति ,,, १५४९, ९. पुषौयतोति ` ००९ पुनदिति पुनरिति ,,, ,,. एनरतृद्यूलमिति (भा) पनदपन्थास दति (कै) पुकः sera (भा) ,,, gawieara इति ,,, पुनन खनेति (के) ,,, पुमख्ोद्यते इति (भा), ,, पुमाम्‌ स्ियेेति पुंनपुसकत दति पुं asa इति (के) एंवद्वावेति ,,, १, पुरमिति ,,, ,,, पुंस्वस्यमानिवनेनादिति पुरश्ादिति ... पुदषवयात्र दति vO ,,, पुरषे १, ०, परेति (भा) ,,. पवेनेति (के) ,,* पुमिति & eve पुवं जरियाया (के) (परिभा) ( ३९ ) १९१०७, ४. BRR, ९, ९१९१, =. ९४, &, é ८ ४ 9 € 5 ९९२, ४. AP ee, 4, ४०४, ९. १६९०, ६१. PRB, &. ३०९, रै. २९११४, ५. १०९. €. ure, ४. RAL, 9. ९९१५, ४. BAR, ८, ९०९, ९. ४४९, ५. २९०, ९. ९९७, 9. ४०४, ९. १९७, ९. ४०४, ९०. ५ + =, पे FORT ,,, ०, ८९९, %, पूवं षातुखाधनैन युष्यते पात्‌ १८१, QR. पुव विकरणा इति (के) ४९९, ए, पं हेलित्यादि ,,, ४११, १९. पर्वपदप्र्टतोति 9 ® @ ९ १ 8, : 6 पवेपरप्रापरैरिति (भा) ९९१९९, ५. पृवेभकरङ्गलादिति (कं) ९ RU, te, पवेया, ^ ००७ ००, ५८०, ९, पुबवत्यन ००५ ,,, ४९०, ९. पूवेवदिधिरिति ooo ४११, ९. पवेविप्रतिषिडनिति (भा) ९९९, ऽ. पवेविप्रतिषेषेनेति (कै) ४५९, १. i, ,,, ०, ९०५, ९, पुवंजस्य लिति =, १००, ४. qe काय्य इति ,,, ४९०, १४. पर्वापरितोषेशेति (कं) ६०१३, ४. पूर्वापरोगूत ०५ one BED, १०. ूर्वापरोभूतेति ,,, १४१, १०. TAG ,,, ०, ९९, € i, =, „५, १०७४, ४. पूर्वोक्त सवेति (कै) ,., ९९५, १. पर्ोह्निति ०,“ ° ९४४, १. ce gee ७७४, ९. qatme ,,, ० (१४, ५. षएथङ्गनेति (भा) १, १८९, ८. gua भाव दति (के)... ०१९ १. GRAY (भा), १, ४७४, ९८. प्र ऋष्डक। प्राच्छिक् ,,, ६४१९, ^. प्रकरणशिति (कै) ०, ४९४, प्रकरथादिति ,,, ,,, ६१० ५, ( Re ) प्रकरणादोति (के) ,, ९९१, , प्रतिरे्निति (के) ,.. ९७६. ४ प्रकरणेति " १०९२४, ४९ | प्रतिनिषौति ,.. ०४६ १, प्दषयोगः ,, ^" ८१५, १. | प्रतिनिरिषरते एति (भा) ४४, ४. प्रकषभ्थिाषट्यादयर्विति ९४१, १. (के) ५९१, € प्रकषेति ,., ,,, ७९ ०, १. | प्रतिपक्तौति (के) ,,. १८४, ९, प्रकस्पितेति ,,, ८४१, २, ४१९, १. प्रकल्पिते 88. es १ ०८६९, १ त प्रकारमाबेति,,, ce प्रकाराकरम्‌ ,., प्रतिपदं लिति ००० ११९, €. प्रतिपदविदितेनेति | ९४, 9. प्रतिपादनम्‌ (के) ००, ९९२९, ९, ५६१, ५. ९५९४, १९. भकाणयितयद्ायख,., १९४, १, | MTT „.. ,.. ५४०१. प्रहतस्येति BRR, ४. ०० ०० १०९१, १०. wafer sre eee ८५९, ६. | प्रतिहच्यमिति ge १. प्रठतिषेदु «ne ,,, १३५. ०. | प्रतिवाक्यनिति RPO १. पष्ठति खरः . ९०७, ९, प्रतिषिध्यते तंच (भा), oo ५७०, १९. ००, ०० ७१९१, ठ. | प्रतिष्डि ,,, ,, ४ ४९, १९. प्रेति स्विपवेति ,,, ९१४०, ११. ० * ४५७, ठ. तोति ,.. ,, १६९, १. | प्रतिषेष दति (भा) ,., ५१ ५, ©, प्तेरिति ,,, , ४८९, १९. | प्रतिषषस्ति ,,, PRR, १. saat ००० ०० ९१९, ४. | प्रतिषेषेति (के) ,,. CRE, ९०७ हतेषु वेति (भा) ,. ०१५, ११. | Samat (के) ... ५०१, १५. प्रह्त्यथेनिगमे (भा) ४५०, १९१. | प्रतोतेति (भ) ,, ५१९, १, ्हटतय्येति (के) ११९, १४. परतो शमानसदशनादोति (के) ८१४, ९. Bay, १९. (भा) BUR, ३. ९९५, 28. प्रत्या च (मोमा) ,,. THAT (भा) ,,, Taare इति (के) १०९ प्रक्रियायाभिति (कै) ,., वषः (wr)... प्रतोयमानेति,., ०, ८४९, ४. प्रतोयमाणोऽपौति ,, ५३९, ९. १५९, १. | प्रत्यक्नीम्‌ , ०० ९९०, १०. १६, ३. | प्रत्यशलादिति (कं) er १०१३. ९. ९८१, ९, | प्र्चलेनेनि ,.. ,.“ १४८, १, ९८८, ४. । प्रत्य्चमिति .. ,,, ९००, १४. ( श) प्रत्यभि प्रत्ययेति ,,, FATT: ROR, १०, vee ९९४, ८. (भा) ९५१, १. (४) ५९९, १. त्यय इति (के) ,., १८९, RR, प्रत्ययनिभिश्षमिति ,,, १९५. ९. भत्यथनियम दति ,,, ५७०, ३. ्रत्यवेनियमे aelie (भा) ४५९, ५. ्त्यषस्तिति (कै) प्रत्ययस्येति ooo ९९२३१, ९९. -@ ® 8 BOR 8, १९४६ , ९, प्रत्यया ,,, vee ७६४, ९, ९९. ्र्ययानामेवेति ,,, ९०१, ९. परत्ययाकल्लाभावादिति Cre, ९, प्रत्ययाकेष्विति ००० ९१९९, ९. भत्यथाथेखेति (भा) ,,, २५९, २. प्रत्ययार्थे ., „५ ०, १९९, १५. परत्य्थेभिति ove ९९५, ५. प्रद्याष््ातलादिति (कं) ८१९, ५. प्रत्याद्छामनिति ,,, ११९, 9, प्रत्याष्छ्याथवे ००० BRO, RO, भर्यादिवङ्धावादिति (कै) प्रत्यादो्नां वेति परत्यायित एति प्रत्यासत्ति ०१७ RO 1 =, र. FUT ठ eee ATT W iT ९९७, 9, €९., ६९. १९१, १. ROR, ९. RR, १. ९९८१ ४. ०० (OE, QU. ्रत्यासकतेति १८९, ११. ९९९. ९. @ 9 9 8 , 6 8 ॐ a श्‌ ५ प्रत्यासश्चलरादितिं ,,, ४६८, ८. त्युदाइरशगव्यवे इति ६४८, ९, प्रत्येकमिति प्रथम रब भवतोति ,,* ९०५७, १. प्रथममथ रानाननिति १०९, 9. प्रथमे वा fanaa (Hat) ९९१, 0. प्रथमलिङ्गति (भा) ,,, ९१९१४, ३, प्रथमातिक्रमे (के) ,,, ९९१, ९. प्रथमा न प्र्नोतोति ०, १०४९, ९. प्रथमा निदधति 4, १०१, १. प्रथभान्तमिति ००५ ९९, ठ. पथमा विति wee ROKR, 8, प्रथमेति ५, ,,„ १९०९ oo (भा) RL, ४. प्रथमेत्यादि (के) ,,, १०९४. ९. प्रदणेयका इति ,, ६५४३, ३. प्रदधितेति vee ५१२९, ९. प्रदश्येत दति coe ९०४, ९. प्रदेणाकरेष cee ४१४, ६, प्रषानकमेलोति ,,, ९१४, ५. प्रधानमेदे च गुशाषटच्येति ९४९, ४. प्रधानसुपसजनमिति च (भा) १०९, १०, प्रधाबज्ञोपुंसषटत इति (के) got, ९७, ooo (OUR, ४, “Sie. प्रधानैः ove ६०९, ” | mut tf = ^` ८८८ १ ५८ ९९ १ ‘. ( ge ) प्रधा, SATAY (भा) ट प ९, 1 a ८८९, ६. ७४९, 0, प्रथामेति (के) THAT... पपरक CT vee ९०६, ६, प्रतौति (भा) ६४, ९. (के) ९१, ९, प्रथाना मिति cee REE, 9, TIAA दूति ,,, १०१९, ४. saree (भा) ve NOTE, ४. प्रयोगनियमद्धेति (के) १०११, १. प्रथोमाच्ितिं ० ९०९, र. भ्रयोमारेबेति „ज ७१९, प्रयोगानुपपक्तिरिति ५, १०६९१ भ्रयोमामुषरशे इति ,,० ९०९ ९. प्रयोगेति vee woe ९९८४, ९. THR ,,, ००५ ८९७, ४. Tiers दूति coo १६० RY, 9, प्रयोजनानि 999 ९७९, ४, प्रयोक्षनाकदमपोति ४७४, ९. प्रयोजनेति pee ६९९, ९. WY +,, vee ९४९, ९. प्रवया (भा) ०, ५४४, ६. wae: (बे) ee FOES. प्रविभष्ाह्मन द्याने (इरिः) ८०४, 0, Senter: (क) ug ४९५,९ परहत्रिरिति ॥ ९७७, ९. wefafafanfe ,,, १९२, ४. प्हत्निविधेष इति (भा) १८०, ९. ag tft (के) ,,, FE, 9, THAT ०, ८६, ४. THEMATIC cag ३८४, ६, प्रसह्काभाव दति ,,, ६०८९. ९. प्रसङ्ग इति ००५ ९९८, 8, परसदेनेति०,१ vee ९६९, .४. THT ०,, oe १९८९, प्रसिदमिति ,,, so ११४९, ९, प्रसिद्धेति ००, oe १२८९, १. प्रसिद्धा चेति ove ORE, १९. qaqa इति ०० ९८, ९. प्राक के करावा (भा) ६४७, १०. प्राग्‌ प्रयेति (के) ,, ९९०, ९, प्राग्‌ देरिति ooo ४२१, ४. Ua भवस्मेति ,,, १६०८९, ४. gia भावादिति ५, ९१७८, ४, प्रागेवेति ,,, ००५ ९७९, ९, प्राणोवर्णान्‌ (इरिः) ,, १९९, RR, प्रातिपदिकप्रशमिति (भा) २१४, १, प्रातिपदिकसंन्नारग्यत १९१०, ९. प्रातिषपदिकद्य ०० (BR १०. प्ातिषदिक्ानामिति ... २९९, ९. प्रादे चेति (कं) ०, ६०९९, ९, प्राधान्यादिति ००, १९१९, ४, ०० ०, MER, ९. WITS 0 ५, OSH, RE प्रीबाषौ म oe ९९८, ४, ००५ शष, ४. प्राप्येति aes ( प्राप्रमाबरसिति vee BUN, VR, प्रज्नोतौति ०, ,,, | BOR ९. ५९३, १. LEE, १९. प्रायमपौति ०० ८९६, ४. प्राथेना (भा) soe ४९२, ठ, प्रामेडाकम्‌ (इरिः) ८०९, १९. प्रियं arafa इति भा) ११९, ९. परियं प्रोथमिति (के) ,., ९९४, ९. शत सिति ०, vee ल्श, १५. BATT इति (भा) ०, ४०, ९. इतेति (के) ०, ६५, ९. FOTIA (भा) oo. ४९९, UR. परेपमि ase ००, शन्ट, RB, प्रेषिते ,,, ००० ९५४. R, THATS oo ००० ९९४, 8, प्रोथनिति ... ००० २४४. ४. Waifs ,,, ०० BUR, १६०. WI wafrenfefr (के) ,,, ९५०४, 8, wera: (भा) , ४९९, १९. पलौति (के) ,,, ११९, ९. q | बभूव शत्यजिति (के)... © १९१, ९३. बव इति ,,=ज ९०९, ६. वडल्मेवोश्यते ०० “REM, १९३. ७० ) बङलस्येति ००० ७०९, ८, ब्रहत्वा दिष्विति ००० ७१९, ९, asfvaa दति ,,, ९५५. ५, बडयवगनरूक दूति ,,, १९१, ९, बड्वचनवदिति ,,, ९८४, ९, बहवचनेन (मोमां) ,,, ९९४, १९. बकवभ ... ००, १०९४, १९. asaite: (के) ०० ९०८, ६. बङ्त्रौहिरिति ००० १०७५, 9, बङ्त्रोडोति ००, ६१८, १९. ब्प्रोद्ययं भा) ,,, ५९९, ०. बङण्व्दचेति (के) ,,, १०५०, ९. बड प्एनोति ०० ९२२, ९. usfafa ,,, vee ९८४, ५. बहू णा मिति vee UBM, २०. wearer इति (भा) ९०, 9, awitcta ,,, vee ६९९, ५. बङयेता वा (भा) ,,, VLR, ४. बाध्यत दूति (कै) ,,. १०४५, ५. बुदि दूति ,,, ,, ६९५, ४. बधादिष्विति (भा) ,, ५०९१ € शधिकल्पित (कं) ८४४, १. ऋ १०९२९, ४. afasafear दूति „.* ६० ९४ ददिविषयम्‌ (भा) ue १०८४, बदोति (ङ) ८१९९१, ९. बदा सहृव्येति ति roe ४९४, ४ safe ... 6 ( ४९ ) Sat रलेति (भा) ,,. १०८६, ४. ब्रद्यशकुरसाधनानासिति (क) १४९, १०. बराहणादोति ०० ११०, ५. भ | भङ्गेति चेत्‌ (Wat)... ९९१५, ४. भक्षणायेति (के) ,,, ८९५, ४ भवति Fe (भा) , ११०, १९. भववेरिति (के) ,., ४९४, ११. ` भविध्चदिति See, ९. भवेति ,,, ००० १६०, १०, भवेदपि (a1) ,,, BEB, १९. भवेदित्यस्याः (के) १९९, ९. भवेदित्यादि (भा) ,., ९९, ११. भवेद्‌ ,,. ०० (८४, ९. weyrat चेति १७९, ५. wont (के) von ९९९, १९. भागश दति URE, १. भावनेति (भा) ,,, ३७५, ६. भावदप इति (के) १५०, ९ cee „++ NED, 9, भाववचनाः (Wt)... २५९, ९. भाववचनानामिति (कै) ele, १०. भाववचने (भा) ,,, १५१, १०. भावविकारति (कं) ,., ३८९, \. ara fir ०० १४९, 8. भावसेन इति ,,, १६०९१, ४. भावस्य SAL: WAST wraifrerafer भवे इति भावेति भावोपाधिरिति भायेतेत्यनेभ (भा) भाषायामिति (के) भाष्यकार एति " २८९, १९. “^ RES, १९. भाष्यकारस्य मतमिति ... waite .. भाधरतेति we वातिकं च भा्येति भा्ेलिति भासत इनि भासने एति भित्रकम ,,, भिन्रफललादिति भित्र प्र्ट्निः भित्र चेति भिन्न थेलादिति fugrfeata भित्रा cafe भिप्रेति ... aE रति (म) १०९०, 0, १९६, १. १७, ९. ४ ०७, १६६. १, ९. १०१०, © ४०९, १. ९९०५ १. १९१, ४. ५०७९, ९. ४१४, ३. ५१५, 9 ४१२, १९. (ER, ९. ९११, ४. क Oe ४७९, ४. Ord, ४. ४७८, 9. १९१, ६. roe, ९, १४०, ९. ९९९, ४., ४१९२४, ४. १०७८, ४. ROG, ११, ( ४२ ) हपु +. , ३१९, ६१. भूतकारुषान (कं) ... ८७९, ९. भूतायाम्‌ ,.* ०, MRR, १९. भूरिति ... ew ६७०, ५. भूव्रादथो चातव शति (भा) २७०, १९. भूवादोति ... ००० BRT, ११. भूवादोनामिति =. १२९१५,. भेद रवापामिति (के) ८९९, ९. भेदको (रिः) » १०१९, ८, मेद्लेभेति (के) ९७४, ९. भेदसंसगेति ०, १९९, ९. भेदादयोऽपोति ,,, १९०, ८. भेदादिति REX, ४. Haft ,,, ,“ ९८९. ५. भेदेनेति ,,, ०० ८९७, ४. भेदेऽपि ०, ००० ५२६, VO, भेदयदासादमेदाश्रयणशादिति ९९, १७. भोक्ुभिच्छतोति भोञ्जनविशेषादिति (भा) रसः पवः ९९, २. a | मकारामालरं चेति (के) मभवकार्दिति भतिम्‌' (भा) + SRB, ९. मतुप नेति (के) ,, age शोपादिति 4 eo ; 8, 9०९, (&, ° ४ ९ a 9 , ९ ° ८ R é¢ 9 १४. १६९९, ४. मतो य इति Ook ९, मलर्थोयेति ७०९, 9. सलवा प्रन्न इति ,,, ४११,९ मधन इति (भा) {Ou ८ मधुरा पञ्चाला दति ,,, १७४, १९. म्यम्‌ ,., ,“ ER मन्यत दूति (के) ००५ टट, ल, मयालिति LTH, ४. मर्य्यादा (भा) see १०१७, १९, भति गो मण्डल दति १८७, 4, सत्या एति (के) ७९९, १. माणबकमित्यादिना ,,, ९०९, ५. WUT ००० ९०९, २. माहल्मिति eee १७९, ३. माहमानोरिति (भा)... ९२०, ४. wreme इति = ,,, ९५६, ४, atafcat (के) BOR, ९, ATTIRE ,,, eyo, ९. मास्त्विति ७८४, 9, मासब्डतेति (भा) ४८६, ९. भासादय (के) ९१०, ३. मिश्रलादिति ` १९९.१ मौ नातिमिनोत्योदोषैले (भा) ९२५, १९. He कमति ,,, ८९९, ५. षडा येसमादिति vee ९९, १०. मुष्यति (क) ७०४, ४. qua: (भा) Reo, ४ , waft (के) १४०, ( ०९) wefeme भा) ,,, ८९०, ), मिनो सम्बन्धः (क) ४९८, १. मोलेन ... ००० WOR, १०. चियतौ ... ,,, BER, B, qT | घ दति (के) ४०९, ५. (कै) ९९७. ६, (भा) १०८१५, Qo. यकार दूति ,,+ ,,, ४०४, १९. यकारादोति ,,, ,,, ९९९९ यकविषोनिष्टत्यथेम्‌ (भा) wee. ८ यच्छब्द इति (के) ... ३१५, ९ THATS ००, ,,, ९०९१, ४, यम्‌ बुति ... ,,, ९०९, १०. यथो श्डष्विति (भा) १४९, 9. weft (के) ,,, ,,„ ९९४, ४. यतस्ति (के) ,,, ८९९. ५. यतस्ति (कै) RRR, ९. ०० ०० १३९९. ९१. यतोऽनाव दूति (प) ११, १. यतीति (भा) ,,, tense. ००० €१९, 8. ००७ ५४६, €. ® ® @ १ ~. ४ 9 १, ५ @ ५ See R ४४ ॐ ९ न eee ४.७९ 9 । ट्‌ P । Os, © é ४.) ९ 9 व्च ००७ ५०, ०५, ९१५५, १४. व्र केवले ,,, ,,, १०१८ ४ यच 'छल्‌भयमिति (भा) ५०४ , €. यज खल्विति ,.. .,, ३१ ४, १०, क्क्व ०, ,, ७५०, ४. यच लिति (कं) ,,, exe, यच दूरादिति ,., ३१०, १४. व्र निवमः (भा) ,,. ५१५ ९, यज पाक इति (के) ५०, | ठ, यज way fr ०० २५.९१. यच लिङ्ग विभक्ति (भा) १०७. ह, TTR (के) ,,, १०१९६ यत्र हौति ,,, ,,, ४९, ©, यजापरौति ,,, ४८७, ९. यजेति ०० BOR €. ९८६, ह. यणम्‌ „५, ,, ९९९, १४ hil) ,., ,,, १९८३, ९. यत्‌ GE (भा) ,,, १०९४ ee. वथा Wey (के) ,., | mee य्था कुरिति (के) ,.. १ At, ©. TUT ee, ८०, यथा जतौयक्ा (भा) ४७१, १९१. यथा Pe (भा) ,,, ०९८, १९, यथाऽशनिति ... „ ४०९, १९. यथा लिति (के) ,,, ९१०० यशाभिमत ° ,,, ` COR, ४. यथा मातेति ,,, ® ४९, ९. यथा रानैति ,* ९४१, १, ( 88 ) १9 que, १९९. ४९९२, €. यथाथे cf... यथा SMTA १, war et (भा) १. ८९, ९. ९१, ९. १४९, ९. ५४५४, ९६०. १९०, ९. ९२४९. ९. (भा) ९२९४, १. (कं) २९९, १५. ९९०, ९. ९४४, १९. १८५, ५. 8 ०९, QR. BR र, R, 8९७, ४. CRO, ११. ९८९, LR, OLS, ५. OPH, ९. OCU, २. ८९९, ₹. ८8०, १, १०२७, ४. Lees, ९. यथेष्टमिति (कं) ४०१, १, ५२९, ९. aay भवतोति (के) ,,. 9, RR. यथेवेति ase Bee, ४. TCH (भा) ,., १०९७. ©, यदणेकेनेति ... यदपेचम्‌ (के) wer तावदिति ०, ०० RIB, VR. Ye, ४. यदातु जातिः १७९, 9, ९७८, १४. २९१६०, ९, यदा लिति ue, ९. FE, ७, Bue, १४. ४४२, ९. WEE, ९४. PUL, ९. ९९१, ४. COW, ए. ERR, ठ. ai त दइयोरिति ८९०, ६. यदा ग षड (क) ,,, ROKR, ९. RE, VB, २४८, LR. ९४९, १०. यदा पोति यद! यजामेवेति र. eee ११५९, rR. येति (के) १६, ६१. १४, = ५९, ००० 8 q G, र 9. यदा वियेषेति cee, १, यदा सामर्थ्यादिति ... १०१८. ०, यदि चेति (भा) oe ९\५,\. यदि तावदिति (भा)... RRB ९. यदि लिति (के) ... ४०१, १९. यदि पुनः (भा) RR, १. ९९९, ४. ९९२१९, ८. यदोति (भा) PUR, ९. REM, १९. (कते) १७२, VR. REL, ९. ५१०, १. ४९४, ७, ८१०, ४, यदोदमिति (के) ११५, 2 यटौदं नोश्येत (wi)... ४९४, ५. यदौशितं कमेति on. ७८९, ४. यदेति (कं) eet, ४, Bre, LR ४४९, १, ५५३१, ९. ५९७, ५. १००,७., € ९२९, 9. ९७९, ४. ९०७८, १. यरैतश्ण्डललम्‌ (दरिः) ८०४, ९. यद्‌ (भा) = ० १५८, ९. amit (के) ,., ९१४९, ९. यदेति „= ho यद्यनेनेति ,,, ००, ee, १. यद्यकरिति ,, ,, ९१०,८. gata (भा) ०० ०० ८८९, ^` as ३५४, ९. यद्यपोति (के) ६९, ०. ९९९, © ४०९, ६. ४२२, €. ४९३, १९. ९०९१९, । द्‌ ४०८, ६४, १०२०, ८. धद्थमेति (भा) यद्चणक्षमधेति (के) ,.. धद्यपेति (भा) यदेक दति (के) ( ४५ ) RUS, ९. ० ७९८ ९, ९.९ LR २, ४. यद्येवमिति (भा) ov, १, (के) १० ०, १०. (भा) ५२१, ९, (के) ५८६ ९. (भ) १९१०, २. १२८०, १.०. यद्योदनः (भा) vee ८५१, ९. यदिेषेति (कै) ०६९, १, यदेति १, ९०९, ११ छ ११४, ९. wae (इरिः) ०५ ८००, ७. वं प्रतिं (भा) १०२९, १. ०५१ १५९, ९. यं समर ,,* ८९१, ९. यवेभ्यः (कै) ,,, ,,, ९९१०, ९. यस्येति = ,,, १९७, ९. यदहिं (भा) ,,, ५१४, ९. यदा (के) ७9 ०० ६४७, ८, (WT) ose ६७४, १०, यक्मादितिं ८, „= ११९ न यद्तित्रिति (भा) २४९, ©, (क) ,, ४०, ९ यज्ित्रेव (भा) ८०, ए. यस्मिन्‌ we (कौ) ,,, BRE, ९१. यः अब्द इति ,,, ०, ९१९४, ८. यद्य शखविति (भा) ,,, ५८४, १. यद्यति ,,, ,,, १४३, ९. CR, ४.१ waif शोप ति (क) ९५९, te, था खमिति ... ,,, OUR, ४. याच.यावतौ (भा) ,, CRO १४. याचितापौति,., ० EEE ठ, Cit | ,,, © oF याश्नवश्कानि (के) ४९९, १३. याश्नवरकादिग्यिः (aT)... ४९२९, ९, यापुेभिति ,,, ,,, ९४६५, १५०. at wt fax (के) ... ८९१,९. यवातामिति .(भा) २९४, Xf. यावतिथ (के).,, ,,, ४११, ९. यावतिषौ © ४९६९, १४. यावतेति ... ९१, RL MRR, ४. धावतेकेषेण ,,„ ,,, ९९०, 8 यावदजधणमिति (भा) ५९, १०. यावदिति (कं) ,,, १४१, १९. ०, ९७४, ४, युङ्खः ,,, °= १० १७४, १९०, युगपत्‌पभ्रसङ्क इति १९९, ए. यगपदिति ४९०, १४. ४२९, ३. १९४, LR. १०८९, ९. १८, ४. युद =.“ „= ८८४, ५. ये इति (कै) ८५, ९. ४८, ४, 9. ये लाहरिति ,, = ११९, २. ये aa (भा .., ye BEN ९. a wigs दति (के) | १११, १. ७९९, ६, युगाममेनेति ove eon यें 999 9५8 oe येन तस्येति ,,, ,,, थेन पनः ०, Bafa... ०१, येनोक्त ०, येषामण्यन्तानासिति ... यैषां arsenite (wT)... vee ७०६, QO, येष्बर्थेभ्निति (के) मेषति... ,,, ,. ९९४,९ योगविभाग इति ९९०, WW. ame इति = ,,०‹ ५०८, ४, योगानेयगमादिति १८९, ट. योमाभावाशेति (भा) ... १७४, ९५४. योगेति (के) ... १९९८, ८. areata ४९५, ३. योग्यतेति vee ४५९, ९०, STA ,,, ४९१५, १. योऽपौबिं ,,, ,,, १९४, ४. vista इति ,.. Ree ९. र| रथः (भा) ,,, „ १०८७, स. Teen इति ,,, ९९८, ९. दसः ,,, ,,, tee ROTO, ©, राणकभारौ (के) ... १५९, RR THAT BT Ufa (भा) we frwal Wiwag ,,, रोित्तमन (कं) ,,, | ४९ ) ९, ९. ,,, १५०९९, ९९. BUR, ९२. ०, CORR ९१. ५४९, ९ ४८४, ९. OBR, ९. ९९, १९. TUT, ©, Chrafefa (पा) ९१९ ९. | (भ) , ९११, १९९. रोश्चरादौति ००, ०० ९९९, ३, रदविदखपोति =, ९०,१ कदिषु (के) ,,, ,,, ८७५,६९. रूपाकराभावे ,., ,,, ७०९, ११. रूपोदारणमिति ,,, ९८९, ५. ल | wart इति (के) ,,, ४५४०, ९. इकारविशेषेति „ BER, १९. WHIT ,,, ,,, ४४९, ९. लकारस्मेद्ंन्ना , ,, २९९, १. BRT ,,, ,,, ४९९, १९. रक्षणे इति .. ९९८, © ख्यते इति ... ८४७, ९. खच्यलशणभाव इति ,,, १०९४, ९. खच्यसिद्राथेभिति ११६, ९, waaay दति (wT)... १००० & विधानादिति vee BBO, AR wa तिषादयो .भवन्तौ ४४२, ^. WHAT (के) ... vee ९०४५, छघवमिति Bt, #. जछाधवावैति eee .. ९०९ शाचवाथेल्रादिति ६०९४ © कादिनिषाना.., ८९ ४ wat (भा ... yo १, ६। ( 8७ ) छारेशेत्यस्य , शादेषु शारेगेष्निति (भा) ,.. शावयते (के)... लिङ्दयेनेति (के) ,.. लिङ्गसष्ययोरिति लिङ्गस्याविभक्किपरस्येति (भा) Rog, लिद्गतिरेशदिति (भा) ५१४ , ४, farifafa (के) १९०, ९. शिङ्गाकरेशेति,,, ,,, ९८५, १३. शिङ्ेति १९९, ५. fwemeatir ... ११, १. लिघयेति eed ° 9४४ G, g 9, शे गषवाद्‌ ¢ ® ® ® ® ® ® लेगपेति Cee eee eeiwerc एति (भा) VIIa सुपोऽदभेनसंभनिलादिति (भा) ,,, =, wera (कै) .., शुतेऽपौति रोकः mei चति (के) „ १०४५, ३, ४९९, ११.१ BEE, १९. WOW, १९. ४१७, ठ. ५१०, ९ ४९. ६. लिङ्गविषरिणामेति (क) ५८१, १४, (oR, १. १९८, ४. ९९, ९, ५९१२, ५६. ; शृङविकरणाना मिति (के) ११ , १०. शुगमकमिति (कै) ,,. ५९९, १९. coo ROO, १९. ९७१, १९. ९१९९, 8, toe ०, ९९७, ९. | वद्छवयेतदिति* (भा) a | Ure दति (भा) ,,, १०५०, ५. | व्छमादम्‌ (के) ,., ८४१, १, | वद्यमाशमपोति लोके चेति ,,, ००५ १००० 9 9 . लोकेति wk aaa ८०७, ४ छोपन्द्ति ,,, ,, ११८, ९. Wiss ,,+ ९९११९, ९. लोपनौयस्येति ,,, 4. RoR, ९. शोपस्येति = ,, ,,, ७. ०, 9, Wife = ,,, ,,, १९८, १९. लोकिक इति ,., ,,, ४९९, €, लोकिक' चातिवतेवे (भा) ९१७, ९, wifaae awit (के) $» १, ९. लोकिकस्येति ,,, ९०३, ९. (भा) ,,, ९४०, ए. लोकिका दति (ङ्ग) ० ४१०, ce लोकिकादिति ७१९, १, लोकिकादेवेति ,,, ७१० , १४. लोकिकायेप्रत्यासच्न दूति ¢ ९९, १. लोकिक्को ,,, CLV, १९ डोकिकेति ,.. ४८, ४, ४९९. १९. q | वकारमागममम्‌ (भा) ,,, १९१८, $. waa इति (के) ,,, ५४९१, १. °वद्यतोति (भा) ,,, PRR, ९. (के) ,,, ९११, १९. ५८९, 8, ९१९. ९; ०० ६०४९, ₹.. वच्यमाणद्यपौतिं वचनम्‌ (भा) ०, वचनादिति (के) वचन्ति वखनाश्रया चेति (भा) वचचनसामर्यादिनि (के) ataafa GET ,,, N वदु (के) वरतनु सम््मयदन्ति Beet: (भा) ९, ०, वमेजयेति (के) ,., ,,, वजेनसितिं वदकालभूभस्तम्‌ (भा) weimtafa (के) ... qq iqaarife ... afta? fir वसत्वगारति वस्त्विति बद्सुतस्िति Teta wefarta ,,, afecr दति ,,, बदिरहलादिति afeceqweuta (भा) वदिरङे एति (के) ... ¢ ® ® @ ( ४९ ¢ ९६९, ९, | वाक्यकार एति ००, ९७९, ४. ORE, ९, PATHE ०, ००, ४४०, ४, PER, ठ. SIMMS ,,, ०० ६९१०, ६, १०७९, ९. ०० ०,» ४.९७, QQ, ७ ६९, 2. | WHY Rr, Ye, ७७०, ४, ९०९, ८, | वाक्यर्थो वेति, „= URRY ७९९१, १, | TTR ०.५ ,* BRE, १०. १७९, ४, cee ०, ७०९, ९, १०९४, १९. | वाग्रूपता (इरः) 4. ८००,९०. poe ४, | वागेव fear भुग्नानि छन्न (we Fo Yo) FoR, ९९. ४८४, १०. वागेवाथं पश्यति (शति) ८०९२, ८, ९०, ४. | वादमथे इति (भा) ,,, ९१५, ८: ore, ठ, | वातुकौति (के) „= ५९, २. १०७७, १. | वाधकलादिति ,, ° ९९१, ^. ९१०८९, ९, | वाधनादिति ,.. ४४४, ९. १०७९, ९. वाघामाभूदिति ००७ ९८, €, १९४, ९८, | बायमाविश्ति (इरि ) eee, १८. ७९४, ६. | वयोरषुनां ,,* vee OEM: ९६. ७०४, १९१. | वारणक्रिभेतिं (के) vee ७८०, ४. ७६९. ३, | वारषार्थाना ne °" ७०९, १. ७५१, ७. | वारयित = ०५ oe ५८८, १. eee, १, | वाम्‌ (भा) we ** १४, ९. Tyo, ©, «| Tala: (निर) ooo २९०, ९१. VBE, Le, वाड (भा) ose १९०, त १९. १०. | विकरे (दे) „^“ १९९, ` १४४, १९, won „^ BE cee, ut, | विकले (भा) =, con, ^ । — —- faatt (के) ,,, विकाणन्तरम्‌ ` ,,५ विकाराविति (भा) विकारेति (कै) विक्ासमनिति ,,, विक्त्य विक्लेदनेति विप्र इति (भा) विद्ित्राना विजिति षितन्यत (के) ,,., विद्यते तराम्‌ (के) विधिग्र्णे विधोौयत विधौति विधुरः fray भाल (भा) विषेरेव (के) ,,, विध्यथेभिति ,,, विना विषरोवस्तिति... विपरोवेति ... विपर्य्थायद््रारौति eee: परह (कै) ेप्रतिषिवा (भा) -. ( ४९ ) ve ६० OF २. विप्रतिषेषे (भा) ` ०० ९९३, ॐ, ०० | SUN, | विप्रयोगः (के) ००० ९९९, ८. ११ BOG, १०. | विभक्नवस्विति =, ००६५, ११ ooo TUN, ६. | विभङ्गि ०, ,, १०४१, ४. ०० BRE, ८, भा) , ९३१९, १. oe ८१५७, २. | विभक्तयमस्येति (के) ooo ४९७, Qo, "० ८५७, १. , पिभक्यमानामेकशेष रति (भा) RRO, ७, se १८९, | विभक्तेषु (के), ,,, ११५, १. ०० ४१६, २. | NRT (भा) ,, १०६५४, ९ oe ९९९, १. | विभव्य (इरि) „,,, ७९९, ९९. ००, ९४९, ९, (पराक्ष्य). ८०३, ९४. vee २८१, १९. | विभव्येति (के)... ,,, ९०५. ५, ०० ९७९, २. ००० ०, ९१९, ८. ve WOR, १८. | विभागः (H) ,,, ४९९, ४. ००५ ४१०, ८, | विभाषमष्ये (भा) ,,, ४१, ९. ०, MGR, ९. | विभाषे (भा), ,, १००७, ९. ve १४८, २. | विरूपाणामेकथेष इति (के) ९०७, १, ०००, BBO, Qo, | विरोध ००० ०, ११६५, ४, vee ४७३, | | विरोषभावा wi ,,„ ४१३. ९ १९०, ०. | विरोधादिति, ०, ५९, ४. ,,, ३९, ४. | विवसाभेटेति (के) on "8 ८, ९, | विवक्धित (भा) ,,„, ०१३,.५. १९१, ४, | विबदिताया (के) ,,, ९९. 9 ¢. ०० ROE, १ + विविर्बिवे „ज ०, १९९, ९. विपादिकां encarta (भा) ४७०, ९. | विचक्माना (इरिः) ,,, ८००, ६. ne ५९९, ८, | विषिषमिति कै) ;, १५,.१. ,,, ९९८, १. विशिष्ठ ००१ ode BRB, १६. oe ९.७, ९. ae See "$ Ty ( ४१ ) oop ६९१, ®“ ००० ९६१, ९. ११ ००५ UF, ८, voy ०११ ४.०४, A, frawqiwifaty (भा) १९७, ९, (के) ,,, ROR, RF, वरिष्यति (बे) oop #9९, ९. दिरेषकिति (भा) ^ ORE, RA. चेष (बा) ove ,,, ११२९, ९. (के) ,,, BER. १०५ ,,९ ४७७, ९९. ५०५ ००५ PUR, $. हिरेन्‌ (के) „५ १७९, ९३. व्रिषयन्ने ogg ,१, BOB, १९. विषयविभागः ^, ०५, १९९, ९९. विर ०११ eg ४98६, कृ, हिदित्राकबित्ि ०० MeN, 8. कौ रादिति (भा) ,५ ९९१, ४. ह दूतृ्े (के) ,, ११५, ९, GMAT „^, 9११९९, ९. द्रम्‌ con opp ११, १६३, ७, हं इद्‌ भा) ०, १०१९, ९, BWR (बे). -+ RUE, ड़. emrTetat (भा) CoRR, be swrefeui? (5) हलादुपदशन् | इतिदिक्श्यति हना wife ७66 ° ® 8@ ११9, + 989 ४ 9.१8 र, ogg VOR, RY, ogg ९७७, ६४. wearer waaay (इरि) aintem (के) कतिरेकाजनाष अधिकरण बधिरा (के) पवि अपदेशषानार age अलिति (भा) बन्धालजिति १, water ® 88 हनो धि ०१० ०१० हि ६९, ९. BRT (WT) ,, १, ६१९, RE, बन (Wi) ०९ १० HAR, $. दि (द्धे) ,,, ,, ९०५, ह. हदिराईणिति (प्रा) ^, ९४, ९9. इदि womwify (कं) ,,, ROR, १, CH] ००५ ००० ११ ४४४, QR, एवस्य पोति ०१ ३१९२, ६, ufaqig (भा) १,१ ३१.९६, ३, वैधवेयः (भा) veg BOR, RR, कैयाकरदेति (दे) ,,, ३९५, ६, 1 ०,, ०, ०३, ९. TA (रिः) १०, OCU, AE. ००७ ०० ८०९, ९, अ्पालतौति (के) ,,, ९९११. HIATT A: ,,, १०७१, F, ७१, ROBB, ९. ९१, १९९, ९४. १९१९, १४. १९९० ६९., क, ६. क, ६. Red, F. ORF, i. हकर, ६१४, QR, १४, 6 66 aap ah Lin thi th xfer (र) Re, KV. oan ए ¢ ४, ६१. श्र | (भा) ०१6 विकरेति (क) ०, WEST = ०, / ०१, किति 5, ००, बहि ००० ,, ३० देष (भा) ०, ०5, ufettfr (के) ,, धिरः ०८० ००० ००, रेः नित ,,, ,,, भः वैग्ध्वोति ०० 1 1, ,,, ०, गेष्दन्रिर्वोदानिति (भा) (aw ) wvenfenfir ,,, ९४, १९. | ्दधर्गेदीहीति (त) ५१९, tt. MTT ००१ ०५, ९९४, ९." #ब्टगेति ०५ ०, ९०९, é. arace लमेति (भा) ७४, १, | शब्दाः (दरिः) „+, ८००,१९. व्यानं H,, ०, ६०९४, १५, | wef (वै) ,,, ४४०, ०. वद्धाना (के) ,, ६९, १९, | धव्दे करोतोति ,,, 8५६, ५. बचे ००७ ०, ९८९, ९. | शब्ध्विषथा ००७ tee ६९१, ४. कापा +, ०० ७९४५ ९, ९. | Wee, ,,, १५४, &. बािखेति ०, ०० ०९, ९. | err ००७ ०० १४९, ४ बतोति ००० १९९; €, ०० ०, ORE ९. | ५० ५ ९९९, ४, | निष्दष्दी्थैविति (भा) ११६१. ९१ )बावक्रोौ (भा) ,,, ९९९, ११. | RMA). „, १०८, ९, युत्पारैवि्यत (के) ,,, ९६१, ४. | शब्दश्च परिणामोऽभित्मा- लायविदो विदुः (eft:) २०५, १९. शब्दभिरस्येति (भा) ase We १, १५. | weet (क) ००५ १५, ROK, ९, १७९, ६. ५१, १,, ४९, ९. ६१९१५ ४. ० ५ ROR ९०४; ९. ० ue REE VR, eee, ९. | Reefs. oe ९७०९, १. १४८, १. WEA ,, ०,, ५४६४, $, ९१९, ९. | भैब्देधोवोतिता (wit) ८००, ९. ९५२९, ९. | teat (के) „५, ३१०, ५. ४९६, ४. शिष्देद्ेतिं ,,, ।, BUR, १९. LLY, ब्दो at (भा) ५०५ ROB. १९. ४९१, ६. | भरो (वे) , | , ६८७ १४. ४०, ५, | भरोरमिटे (WF). ०९५, ४१९, ९. | शकं (के) ve १५, ९४९, 8. ९१६, ०. | Meee ae ११९०, ९. ( ५२ ) wee (भा) vee १०९१, ८. areata (दरिः) ०, ८०४, ५. भासमिति (के) ,,, ROW, UW. wie प्रवेभानसमिति ... २९, ४. waaay (भा) ध्ाादिति (कं) ,,, शाद eee । 88 । ७९१०, २. ECR, = WAT ००, ०,, ५९९, ९०. ००७ ०५, ९४४, ४. WATT ,,, ०, २६३४, €. गिरेरिति (षा) ,,, ४४०, १. णितिनेति (भा) ,,, १५१९, ९. पितेति (क) vee ०० ५९९, १९०. fafawa (wan) ,,, ४८५, ९५. प्पदिति क) ,,, ,,, ४९१, ४. शिष्टिति ००, ०, RE, ८, cee ०० ९१९०, AN, Taqwa wag (भा) ४४७, १९. avowed न (के) ,,, ६९९, ५. शोषणमिति ००, ०० १९४, १०. areata oor ००, ४९९, =. श्षल्लाभाव ०, ०, १०७०, ठ, erat चेति (Wi)... ४५०, ९. arate (के) १०१, ९. चष दित्यश्यावकाद् ,,, ४४९ \. शेषे (भा) ०० HEE, ६५. १९९१, ९५४. ९१९, ९९. ४८, ५. » REQ, UR. weft (के) ,,५ ०१०. ००७ १०६८, ४. श्षाघक्ङिति (के) ,., BOW, १५. wate ०००. ope ३९९२, १९९. युतापेचचणद्य vo °, ४२९, १४. श्रतिः ००० ०, === ९७०, ६, aferet: (दरिः) ne . ROM, ४. safe (के) oe. ९१४, १०. श्रतेति ,,, ८९९, ९. श्रोता होति wee ,., ९४, RE, श्रोजोऽपोति ०, ०० १९६४, ४. wafer (भा) ,,, ९९९, ४. खछोकवाचोति ,,, ९८४, ४. ष्‌। षडङ्लौति (कं) + ०००, १. षडजादिभेदः (इरिः).,+ Fee =, षडह्वारां (के) , ८, ८०४, १५. षडभाव, (WI)... ° १८१, ए. ae भावविकारा इति इ साड भगवान्‌ वार्ष्या- ate: (भा). , Red, LR. wat नेति (कं) ,,, ९१०७ 8. षष्ति (Wi) se vee ७००, १४. walter (के) ००० ००१ ६९८, १. vce ००, १०४४, ६. wale ,,, ,,, ९९९, ९. ष्ोमिति ०, १० ८९०, ४, ७०७ 999 9 4 g ; र # ‘wen ( ५३ ) षोशष्टेन ०५, १७०, waytate 1. „= जट, ११ व्यञअ विधिरिति ०० ९९१०, १, a | स way इति (के) ,,, ९१३. ११. सं रवासाविबि ०० ९०५८९, १, सणेति र, ,,, ९९१, ४. स॒ कक्तोति ,,, ,,, ४२२, ९. स कमकाणापपौति ,,, ९१९, ५. सहोत्‌ ०, ,,, ,, २०, ७. स्ह्यातानुरे इति eB, he. ware दति ००० ८७, €, सचते इति ,,, ,,, ८७९, ९ ष्च बाधद्ति ,,, १०९, ९. स चाच दति ०, ,,, ६५९, स चावश्यमिनि (wi)... ere, ९. ००० ,,, ५३४, ९. स चसतौति (के) ,,, १५, ५. सततभिति ००५ wee BOB, १९. स तदंति (भा) ,,, १०९२१, ५. सतिचेति (कै) ,., ८९,९. सति लिति „५, ,, ५७०, He सति छते दति ,,, १९९, ९, UNV = ,,, ,,, ७१०, १. सतोऽ्यविवश्ितेति (भा) O03, ४. सेव इत्यादि (के) ,., ९८३, १. wa चेति ७०७ ०५, ९, 9, सत्यपि चेति ,,, ८९९, 0. सत्युपोति ०, ,,, ७५, 9. सत्यामपौति ,,, ,,, १७, ४, सत्यामिति ,,, „^ ९०, ९. सत्युपेति १० ००७ ९००, ३. सत्यवावधाबिति ,,, ७६९ „, १, सदसदिति ,,, ,, १४१, ९ सरेरोणादिकस्व, ,,, ९७१, ४. VEIT (HT). ,,, ह ०८, ९. TAIT ,,, ,,, ,,, ROR, १३ सद्रस्िति (के) १४४, ९. स ATA दति (के) .., RON १४. स निदिश्यते ,,, ,,, १०४१, ४. सन्तमिति ०, ,,, ९९, ९. सन्ति चेकनेति (wt)... ९११. ९. सन्देदादिति (के) ,., PKR, १०. सन्धक्तरादोति ७१९, ९. सत्रिपाताद्विभष्यन्त (दरिः) ७८९, १०. सद्रिविष्टानामिति (भा) ९११, ve. सामौति (कं) ..,, ४५०, ३, सप्ममोनिर्‌णादिति ८, १९, tt) ,,, ० ९, १.. (भा) ©, ९, (के) ४०४, ©, साम्यमिति (के) ,,, ४०४, ९. सद्मा (भा) vee noe ४९१, १५. समनोभावमापद्च (इरिः) ७९९, १७. घमन्धयेति (कै) ,,, ९०, ९. ( % ) Gueadfe (क) ,,, ४९९, ९. | दरुंषयेगेतिं ,,, ,,, ९९१५, $. माने (कवे) ,, cee १९१, ४. | TUTE, १४६, ६९. quia (भा) ,,, ४९९, ४. | संसुदायं दति (कं) ,., ६९९१, ९. धमानितिं ५,, ,,, URE, १४, ९९९२, ६९. ४९२६, O ५१४, ४. WAT ,,, ove ,,, ९८, ११. | सदायतन्तनात्‌ (कै) ,,, २९९, ४. (भा) ९९१९, ४. ९१४, ९. | समदायद्वारापेशागुर्पपत्ति- संमानधधामिति = १११, १. | दिति क) ,,, १०६९, ९. समाभाषिकरदलादिति घमुदायद्मेति ०,, ०, ११६, ४. (भा) ०० ore १९९७, 8, १५०४०, ३. १९०६९, ४. धमाषशशयेति (३) ,,, ४८८, १०. | षरुदायादि चेति ,,, १६४, ५. शंमाच्रितो (भा) ०, ९१८, ९. | VARTA ,,, ००, ९४८, ९. ware इति (भा) ,,, ९१०८, \. | समुद्ायवाचिनं ००० ९५४, ९, (के) ,,, ९०९. १. | सुदा ,,, ,„ १९, ९१. eae wets (गै) ,.. ९९१, ९. | Tea, ९८, १. शमशान ,,, ०, ११९, २, | SURAT ,,, ० १६५५, ९. शेमाशनारेवेति (वै) ००, ९९०, ६. ०० ०५» ९९२, ९. शनासधा्वले दूति ,,, ६९८, १९१. | खश्दिगस्येमि (के) ,,, ६१९, °. हमसिविष्तोति ०, ९०८, १४. | खसो बभिति ,,, ० ४य्द्‌, ९. SHIT ०, ०,, १९०, ९८. | खम्‌ निर्‌ दुचितिं ,,, ४४८, ४. ik tbh ht +, २९४, २. सम्प्रतोति (भा) ०५० ४९९ ८,। eaera देति (के) ,,, 8 ०९, 8. | खये (के) ,,, ,,, ME १. समासार्थे ,,, ,,= ६९० ९. | THAR, ०५, ९९७), ४. समता येलादिति (भा) ९४, ३. | स्मावनादौनां चेति (के) १०१८, ३. SRC ,. ९८, ६९. TUT निति ००, ०, HF, ९९. कमादहारे खे) ,,, २९०, ९. | उम्बन्धः (के) ,, ०, CUS, ९६. समादियनादेति ‘vee | ६९०, ९. see eee BBO, १५. दसुचय+, `, ,,, UNO ६०. | Taree (क) ५, ९००, ०. ष्वामावादिति ue Ree, ६९. ' उम्मभविधेषेति == ^ १०१८ ६. पष्वमखकवादिति ,,, ( ५५ ) ९४०, ७. gmat (भा) ,,, १०१, ११. छ्ाननोति (कै) ,,, qareia sa SUITE ब्राममिहाय- wafeenrrarret (अप्रिपुराग्र) सद्या coe ०,, arate ०,, संष्यातानुेण इति (भा) cerry चेति १, Gea (वा) ०, sera एति (क) ,,, षद्यायाभिति ०१० सष्यावदिति ove सप्रति @9@ ¢ ९8 ९६०, ९. संष्ेपेति संधातद्येतिं (भा) (ढे) घषावेत्राथंबतेरिवि प्रधा दिष्वितति ... (भा) UWieafer Vwifwarcefiy wat केति (बै) एशचाविश्वात्रनिति View xr... पृित्रिधेष्दद्धेति ९०१ ४०९, 9, Rae, ९. १६९, १०. १८९, १६. ४१४, ९. ९९८, १९१. १६४९; १०. ५८९, Re. १६१, ९. १७१, ४. ८९९, ४. ११९१, ४. BRR, ४. ९९८, ९. ११०, ८. RUA, ८, ४४१, १, ४२९, १०. GRE, ४, WER, २५ ४ ४ ; ११९, नन. ११०, ६, vu, १. ufafy 8 संनिहिता गोकमिकेति (के) ,,, arte (भा) संप्रत्ययः =," संनिपात्यति (के) ... संयोगा शष्लोपसय चेति (भा) संथोगाकेति ,,, ,,, सयोगाकद्य लोप इति (के) ,,, Senet (के) संसगेवदिति ,,, १, एष््टाथाभिषारिन एति संखाय्येलादिति संख्यान TI (भा) oe घराने Wraake लो aa: (हरिः) संखयायविेषः (दे) ,, सरण्िवोपरुितमिति (के) ge Ger 9७७ सङूपाण(निति (भा) oo (ग) तते (क्र) gan इति (भा) at खेति (क) ४८९, छ, ००७ ९७९, Ve, ४१९, ९, ४९९१, ठ, १९९, १९१. ८४६, &. ९१५, ७, १६४, ९. ४०४, ९३. १९९, र. ४६८, १९, १७४, ९, ६९८०, 8, VER, ६०. ९९९, १९. ९१४, ९, 008, ३, ९११, ९ १९०, 9, १९०, ११, ९५८३, ६. ४९९, १. ९९९, ४. शवेतो ऽदिचर्थाद्‌ (awa) ६५०, १. ooo १९९७, VB, ees ४९९, ९. gay ose eee स्वेन चति (भा) सवनेति =, १९८९, ४. (भा) २८८), ९ (को) ५९०, ४, १०८०, ९. gia इथेरिति (के) ... ९९८, ९, Waray ,,, ,,, १०४९, ३. सवेदेति ००, ९ ९१६, ४. सवं दिगु्रकरण (भा) vee WES, VB, arate (क) ... ९०१, ९. सवस्य ,,, ०, १०९, 9, सवेस्छेति ,,, ,,, ९९५, ९. GAMMA (WT)... ४१८. ऽ, सर्वाभिरिति coe ०, ९२७५, ४, स्वादिति ०, ०, ९८७, ए. सवे चकारा (C ,,, ५७९, ९. स्वेति (कं) vee ,,, ६८०, ५. wa शब्दा इति ०, १८६४, २. सर्वेषाम्‌ (भा) vee ,, ५९०, ९. सर्वेषामिति (कं) ... ९११, ९. . cep ०० OBE, €, सर्वेष्विति ggg ०० ROR, ९. ०० vee REL, UR, GAT TA ००, ,,, २९४, ९. सवकंरेति (ॐ) tigen दति .(*) ( ५६ ) ROT, ४, 18 १८, €, vee ULE, १६३. wufrraraifafe ,,, ९०, १९, सडाभिधानेति सडहार्थोभाव इति (भा) @ 9 @ ४ ४ €, 8 e ७9 R ॐ ६ क षलोपापवाद इति (8) ९५९ ९. सदेति ” साश्लादिति ,,, साक्लादुभूता ,,, च, (क a gi wid (कं) eee स।चाययेति ... सा चेति ,,, ees सुदृश्यादिति ... Yo सादृश्येति ,,, साधन (भा) ,,, साधनकमेणि (के) साधनमिति ,,, साचघनसष्ारत साधने ban साधनेति ,,, SMITA oe साधारणोति ,,, arava: (भा) साध्य ,,, ०, साध्यमानेति ... साध्यसाषनभावः सापियोगविभागेनेति सामपरा इति (के) ^ 99७. ` oof, ९. सामयिकोति ooo ९२९५, QR, ooo ९४९, ९२. ° Yoo, ९. ०० ६५४७, ९, ,,, ९७७, ४. ०० ROK, LR, one ८५८, १. eee ? ९ q € + , ४. SEG, ६१. eee 4 Qo 9 a ae ०० RRB, ९०. oon BUG 9 a R 9 ७०७ ९ ९ १ ॐ a R ००० १९९०, ४. , ee १ ० १ 9 ४ ° ०० १६४८, ८, ७०७ १२, ४. vee OBE, ९०, ,०, ५९०, ९, ,, १४१, ९९. one €७२, ६. ००, ९४, ११ ४४९, १६०. MUR, ४. छामषेभिति' ... ९८०, ९, लान्याधितमिवि -,,, ९९८ २ सामर्यादिति (के) ,, . ६३८ ९ १९९, १०, ४११, १४. PRE, १. ४९९, ३. १००९, ९१. मान (के) -,, २९०९ सामन्बनिति . ।, ४९ १, ५. | | CoRR, ४. समान्यष्‌ १, .,,, ९ ud, ९. सामान्वि्ेषवाचिनोख wrung सिम्‌ (भा) , ९१९, ९१. पामान्यष्एब्दा इति (भा) १९२५, ४. छामान्वदन्दाखेति ,, ११५. १९. STATI (के) ,,, ९०९, ११. पामन्यापेचंचेति १, १०४९, ४. पप्रन्दे (भा) .,, १९५, १०. षामन्येति (कै) ,,, १५०. ९. समन्येमेति soe ६००६, १, | ५०८१९, ४. शमान्योपक्रमे (क) ,,, ९१८, १४. गरथिरिति ५, ,,, ९१०, ४. श्थ्मानेति व ११,९ ५. सारूयादिति (%) vee ४९४, 9, INU (भा) ,,, ९११, ९. सार्थादिति (क) ,,, ८१९, ४. rere fr वि ४२९, ४. 8 ( ve} सावकाशमिति (भा) सावकाष्रले (a)... सासवेविद्यागिस्पानां (इरिः) साडइचय्यादिति (भा) सिजविशेषित (भा), धा सिधेरिति (के) सिरेति (दे) franz सिडभिति कशानां चोपवबन्धशच ९४, te, Bye ; ९ too GOO. ९९, १७४, ©, १०, १९. CXR, ©, १९९, ३, १९० ९. { 89, १, ` (भा) ११९, ४. सिं कर्मलमिति (कै) fee तु पूवस्येति (भा) सिदंलवख्धिता (भा) सिदक्ूपमिति (कै) .., सिदरूपाण्टेवेति (के) fount (के) .., सिदानल्नादिति (के) fox इति (कै) सिङेति (भा) सिदप्रथमे (के) ,, स्वेति (के) िध्यतौति सोदन्यिप्निति, (वे) सौयडादोति १११७ सुखेनेति (के) ,* शन्न नत्वादिति 9९6 + (3. ४९१९, १. ४९, १९. ९७४, १, १९८, ११. RPE, १, नै, €, PUR, १९. २१९, ९, १०४० १. VRB, १९. ४९८, Lo, ९७६१, ९. १६, ९. १०९९, ९. ७६८, ४, GWM इति ae सुव्रद्यण्यायानिति.- oe gra (भा) ave हःपृलायामिति (के) खक्छशिकेति दधन एति (के) ,,, सकारेण (के) .. ,,, wea fad इति... (भा) ९२३, १९. छते (के) ९२०, ९, BRR, ८. चति ,,, . . ,,,,.,१० १३, ९. खनेष्वपौति . ०,,... १५९, ८. WATT ००, २९९, ९. चेधतेरिति ,, ,,, ९९९२, ८. सेषा (भा) ,, ज ८१, RR, सष!संसा रिणां संज्ञा (रिः) . ,,, ८०१, ४. सो ऽपिदोष (भा) oes १०९९, ९. सोकर््याति शेति . (के) ५९७, ©. SMA ,,, ,,, ५९२९, ४. पौजलादिति wR, XR, छनकेष्दिति .,,, २८५, १९. (केष्ष्ब्दो wart इति तु qag म मेधेनोक्गम्‌ | ) खंचेति (क्षे) soo ००, ६०४४, ८, खंतन्तमिति (भा) ve ,९४५., 8. शत रव (दे) , ०१, ९९, =. wer इति (कै) ,,, ९४८, रे. तन्तोऽसाविति ना) ९४२, 4. ( ys ) ८४, १९७, ७८, XR. ९७९, ९. ९८०, ५. Lone ROM, UT, ७५१, ९, TUR, १. TET (के).; ove खभाव दति og. ०१, वभावतः, + 8७९८ , 8ee wunfafa (के) ... खय Usa खरा अन्धम्‌ १०९२८, ९, RUG, Xe, WRU, &. ४७९, ९, भवति गयञ्नननिति (भा) ५९, LP. खयभिति (कै) cos ,,, | खयं राजन्त (भा). .;०,, खरण्ब्देगेति (के) ,,, खरस्िति (कै)... sce. खराटेः ७०५ ०५, खरितरुवेति ,,, ०, खरित इति ,,, afcafarazafa ,,., खरितभिदि षथेवेति ,.‹ खरितेनाधो ,,,..,०,., खरितैनेति (भा). ,*,, खरेदोषेति (कं) ..,,, खरेणेति ,,, ,..*१* खरेनासोति (a)... awa (दरिः) ... खस्येति (कै) . ,,. खलादि ख्यःखंनदो eee wag, fafa ra स्यानिं ०१, ०, स्य मेव्वभिहितो वाय (हरिः) ,,, Ku, 9, ९९२, 9, ९१९, १९१. ८९, ९. ४९८, ४, ७८, ४. ९८, १५. Wu, ९, wud, 9. ७९४, ९. १४५, ९. १५९०, ४. PUR, ९. ९१५, १९. , $€, ९९. ४८९, ४. १९.९, % १५४९, ९. १९१९०, ४. ud, ९. ९७९९,८. | ( ५९ ) द्य गेऽकरतमेन तौति 6 (ना) ५.१ eegc-- ४१९७, ९. दाद्यापच्यत (कं) ,,, ८४१, ९. सयानिति ` ०,०, , ०, १९, ९९. स्यादपि खादिति ,,, ९९९, ९. स्मदेतदिति (Bt) wun, ५९,२. US , ,,५;, ०, ९४, १४. स्याकद्य (भा) ०,, ८४, ५. खारादिति (भा) ,,, ६७९१, १४. „ खाङ्गकमेकारा ,,, ४७१, १९. 'खातन्यूमिति (के) ,,+ CBE, २. खाभाविकनिति ,,, २९५, ९, are a षति ५५९, ९. we: (कं) ०, ८९७, ९. खाथेदशनादिति ,,, ९१५१५, खाश्रथमिति oe €२९२, २. ५९९, VR, निय (भा) ,., ,,, ९१५७, 8. नियमाचन्ताते (भा) १९०, १९. fa मिति we ९९०. ९. ल्ियनवेति ... ९९१९, ९. जियामद्यायेवे ,,, ९१९, ८. WT ,,, ६९१०, १०. VR, 8. wife (कै) ., ९०९. श Wem ,,, ,,, १९५, ९. Wgwer ,,, ०, ६००, ८. छोप्रत्ययेमेति (भा) १५४, १९. wha दति (पा) ,,, १९८, ९. सौकुवेनि (के) ,,,. ४५९, ४, त दति (भा) , ,,, १५. ९, हति (भा) 44, , ०५ ५९, 9, ९ किये ¥l इनो CRU (ब्र) ,,५.. ६००४, ४, इयवरट (वद्ध) ,,, ११६४, ९ इरतेरिति (वं) ,,, ८६, ६, इरितषरिणयोरिति (के) ९१९, ५. इरिवेति (भ) ,, २१२९, ९, रिव (भा) १, ८४, ४, इरिवद््योः (भा) ,,, ४९४, १९, SHCA ,,, ove BOB, १६६. we स्यादिति ,,, ९२७, ४, इरन्तादिति (कं) ,,, ९८, 8. wa: प्रधान्यादिति ,,, ९१, ९. Wat लिति ,,, ,,, ५९, १. दलप्रडणादिति ,,, २९९, ५. उलडगाबभ्यः ०, ०, ९९१५१ ८. इसादटोनाम्‌ नभ) = ४९४, ९, सोति क) ,,, २६४, ५. लिन दूति ,,, ,,, ६००७, ५. wa fafa ,,+ cv १९८, ४. ददिमाङ् इति (के) ve ९११, ५. हुकावितिं ,,` ०० ५९४, ९. हृवद्योरिति (भा) ,* ४१४, १०. aga इति (कै) ,, ९९० ९५ केतुमिति ९64 ee देतुरड्ितनिति . ° ५५, चतुरिति ०५. १. क तुविषयलादिति ०५, तु ष्ाकद्यस्येति (भा) Vast (कै) ,। MA इतोति vee १५४ ( « ) १०६७, य Reg, Qo, ९०९९, ४. RoR, ९. १०९१, ९. ४९०, ८. CU, ए. ५.९ + ख इत्येवमिति ,,, ऋखपरदे येव्वजप्रण निति (षे). marae (के) दखेव्विति BAIA: ना). ६४, Ge, ९९७, ठ, ° 4 a 9 ९ ५ ® RX, ९, ९९, ७. ९९२४, 9७. | महभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। eyo (अ. । प्रा. SIM 8) «(THe समानाधिक्षरे शयानिन्धपि मध्यमः | VHT: । रेषे प्रथमः। १।४।१०१, 9, ८ |) fag प्रथमे इति। ओ) fanfegua पचे fas दति ara | प्रथम रव भवतौति । ॐ) नियमान्तरणासभ्भवादिल्धयः ॥ पाक्िक्यां प्राप्ताविति। @) नन्वेवसेतन्नियमापेचया पुरषनिथमख परिस्चालेन एरतयोप- यटि एडषनियमः शेषग्रहणं wag रेषे प्रथम इति । किं कारणम्‌ । मध्यमोत्तमौ नियतौ यश्नदसारौ अनियते त प्रथमो ऽपि प्रप्नोति | aa itvasd aaa प्रथमनियमार्थम्‌ | रेष खव प्रथमो भवति गान्य्ेति | अथाण्यपपदनियम खवमपि रेष्रणं कतय शेषे प्रथम ay प्रयस्य प्राधान्यात्तन्नियम खव ga! नेष दोषः। समुदाय संचिकौपितालात्‌ प्राधान्यं वदङ्गलात्त प्रययोपपदयोदयोर्यप्राधान्य- मिद्यभयोरपि नियम arcana | vale मध्यम रेति । तुल्यशावौय- याडक्तेनिंबमपलल्वादु ्तमप्रथमौ निवायते न eee | इनादिविधि- इ tule मश्यमोऽखयत्तम देवास्त युग्रदस्लदि चयो लकार शयथ 'सव॑साम्नस्याव | तथा तु न wate | अलं तं भवति तदतो तु ग । .__ _ ___ > नियम ङपमदनियमो वा स्याद्‌ Tule मध्यम णव TATU व शेषे >» 11 9 प्रथम रेति, एवमनियमो वा युश्रयेव मध्यमोऽसदयव। ततमः UW ण पथम इति, TAY wa कवं षु बणस्वमिति gue प्रमो चन स्यातां were ग स्युः करतां लं कारकस्वमिति | गष दोषः । VATAF लांच vate पान चि रपिता वदो ARTES! दग उच्यत इति? । श्रन्धो. विषय द्यः । अव TATE! समानाधिरछे भ 138 । १०५९८ ACAI SAA: | ( अ्थुपपरदे समानाधिकरणे खानिन्धपि = (81 पा.४। अ. 8 ) मध्यमः। AHA | TT प्रथमः | १। ४ । १०५, 9, ८। ) पदनियम एवोचित इति Se) श्रनुवादलस्टेवकाराथेगभेलशय प्रा्तवाधकश्यमस्य शोभयजाणंवि शिष्टलेन तयोः समलमेबेत्याग्रयात्‌ ॥ मन्व GUTH: सत्वात्कथ WIAA ATE यच केवले इति । (कै) श्रसहाये cae: ॥ fag विद्यक्षिन बिद्धान्तिनो वदना- TAA स्लादत श्राह इति । धष्मदसदौ नियते मध्यमोत्तमौ अनियतौ तौ शेषेऽपि पातः । तथ fuged कतंयम्‌ । रेषनियमार्थम्‌ । शेषे प्रथम र्व भवति avg इति | उपपदनियमे Taqwa ध्रकमकतुम्‌ | कथम्‌ । यश्मदस्मदो नियते मध्यमोत्तमावमियतौ तौ शेषेऽपि orga: । तता वद्यामि पथमो सामर््यादा गाल्ि तेषां निवारणम्‌ यथ प्रथमश्चेति | युष्मदि मध्यम wa स्मदि उत्तम रखवेति युष्मदस्मदोनिंयतत्वात्‌ तयोः एरषान्तर ग॒ भवति मध्यमोत्तमयोस्लनितत्वात्‌ शेषेऽपि aqrey पथम इति grace fag पथमे मध्यमोतमयोनिवारणाय नियमार्थे" संपद्यते मध्यमविषतेरकटंलात्‌ | प्रकृतिरेव हि पिकाररूपापर्तौ wet) वथा, च मग्नः | यद CAE लवं तं बाधाया अहमिति । aE त्वं सयाम्‌। लं वा न 3 विषयो यद्मरखदुमपदं शेषश्च सवखासौ पुरेषु गियतः, उश्यन्ते च नाः eae वचमाट्रविष्यन्ति, तुल्यनातौयस्य च नियमेन arate, tale मध्यम र्व ग प्रथमो्तमौ खसमश्त्तम खव गं प्रथममध्यमौ शेषे प्रथम णव ग मध्यमो्तमाविति, शवं तष्टं तिवादिद्धे विधौयमानलात्‌ पाधान्धात्तषा- ण कि मि. निनि शकार उत्पद्यते तथ gate मध्यमोऽखदु्तमो विप्रतिषेधेन, लं चा रज देम ema युश्मरखदोरमावः देषो ग एगरन्यलदभाव इति UATE महभाशथप्रदी पोद्द्योतः | १०५९ (GRIM ४। अ. ४) (यग्मद्यपपदे समानाधिकरणे श्थामिन्धपि मध्यमः | अस्लयुत्तमः । TT प्रथमः। १।४।१०६, ७, ८।) स रवासाविति ॥ क) पूवश aE दरवान एव लाषवाश्रयेए fag विद्या- Vas: ॥ मतु युग्रदश्जदोनेदयक्षऽपि ay केवले ते तव निषेधः RAT श्राह यत्र शेषे इति ॥ ॐ) WAG तचानुवत्तेत इति भावः | ॥यिीषयगषषणा णि near enpeareersininntenattaregen भवतोति | afar भविश्यति । यत्र प्रथमखान्यञ्च प्राप्रोति ठत प्रथम रव भवतोति।॥ तच युश्मदस्मदन्येष प्रथमप्रतिषेधः रेषाबात्‌ | वा। तन्न युश्मरस्मदन्येषु प्रथमस्य प्रतिषेधो वक्तयः। त्वं च Bere पचथः | we च देवदत्तख्च पचावः। किं कारणम्‌ । एेषतवाव्‌ । शेषे प्रथम रब ॒ भवति न मध्यमोक्तमापिति। यथा समे देशे यनेतेति प्राचिक्यां प्राप्तो नियमः। वतेति । भा। उभयधा नियमे xark रेषल्वादिति | भा । य कवते THER उपपदे स रवाेषश्ल च माभूत्‌ प्रथमः। यत्र लन्धसदिते त्तः तच्च समुदायस्य युष्मदस्मद्‌ वा पण ete कर्‌ ण लया इति meme पे एदषः। स्यादेतत्‌ | भवान्‌ करोतोदधापि frantic मध्यमः स्यात्‌ । STE! Shey: सृमो्गकषविषयञच किनि. cd केतेन मेव नियमो om शेषयरयाशोपपदनियमे fe य्नदस्षदो नियते एरषा अनियताः शेषश्चानियतः वच्च प्रथम द्येतावदणयश्यमानं नियमा faqraa तत्र च नियमान्तरस्यांभवात्‌ प्रथम एवेति नियमः, बच च परथमाप्रथम प्रसङ्करयवं विधो नियमः क्यः शेष एव प्र तुथा THN इति तथव पचावः, GE च तवं च डचद्न्‌ संयव्यारेति। यदापि बदादोनां यदत्र Fa fed wate ww सत्‌ बर सरतस मपा तं ं सिद्धं भवति लवं च देवदश्षख TTT, शं घर देवदतच् प्रवादः, व भाद ९०६० HCAS RAT! | (queue समानाधिकरणे शानिन्यपि = (S41 UT ४। खा, ४) अध्यमः। THIN: | TT पचमः । 2191 ey, $, उ |) चोदकं इति । क) aaa Te: ॥ श्रारो्त इति । (कै) तं विना चाङच्छन्दात्तदोधसम्भव इति भावः ॥ तदा एथगिति । क) संबोध्यवेनाबोधादित्यथेः ॥ ¡ कअ "०० en Ae प्रथम दति प्रथमः प्राप्नोति । fae तु युष्मदस्मदोः प्रतिषेधात्‌ । दा । सिद्धमेतत्‌ | कथम्‌ । THERA पतिषेधात्‌ | रेषे पथमः TREAT: गेति वक्षयम्‌ । wate मध्यमादस्मययु्तमो विप्रतिषेधेन । वा । Tale ध्यमादस्मधयत्तम xaagate वपिप्रतिषेशेग । wate मध्यम rere गरदषयोनायरणान्डेषत्वमेवेति प्रथमप्रतिषेभो ame | स care । सिद त्विति । भा। यच रेषे यष्मदस्मदौ GET शेषे प्रथमो नेति we fark | चोदक ae! स तदौति। भा। शाच्रायदेग्रौय We न ama इति । भा । अस्मदः शेष इति । भा । eat पचाव इति । aye | सिद्धः सम्बोध्यासम्बोध्यसाधार यश्च weet इति । ग च THe सम्बोधगेकथिषयत्वे ततः सम्बोधन र प्रथमा स्यात्‌ | ततच्च श्यामन्लिता- poli daa i Sr iced मेः रिति नियमो भविष्यति fa परेषद्महणेन, एरषनियमे तु मध्यमोत्तमौ नियतौ अद़दस्मटी वा fart प्रथमच तत्र Teel STATES प्रेष रद ~ मिवसदः ओषरदापि , खानिन्धपोति weet परलादु त्तम व | ,भवति चाव पावः ॥ __ _ _ छाव पचावः च देवद प्राम इति । अक यद्यपि . TITAS च य + | TUTTI TTA । १०११ (GRIM GIs) ( eae समानाधिकरणे खानिन््रपि मध्यमः | अस्लदयुतमः | रेषे प्रथमः । १। 8।१०५, 9, छ |) तदा मेदाभावात्‌ एथगिति @) पाठे तदारोपादेव युश्रद्ं भेदकधर्माभावाद्‌ मेदकधर्मा- प्रतौतेरतोः एग्यश्नद्यांभाव इत्यथैः ॥ शच प्रयोगे इति | क) सग्ब्देनेव साद्य ोसनादजेकगेषो Aare: ॥ wa ९ उपरलब्धकोयटे णवं पाठोऽस्ति » aa | त्वं पचसि । खअस्धत्तम इत्यस्यावकाश्ः। अष्टं पचामि werd प्राप्नोति। लं चाषं च प्रचावः। aqua इयेतद्भवति विप्रतिषेधेन स afe विपतिषेधो amen! न amen) दादीनां यद्यत्परं तच्छिष्यत इत्ये वमस्मदः wat भविष्यति। angus दयेव सिडम्‌ | छनेक्ेषभावाथं तु। वा। Benen तु स विपतिषेधो ame तच्ास्मदयुलतम दति । भा ॥ ननु गि्यमाणस्यास्मदो दग्धलादपयन्य- मानेऽपि युष्मदि वदथैगतौ मध्यमविधानात्‌ तस्याप्य प्रसङ्ग इति विपतिषेध रवा्रयितद्चः। अवाहुः। Teed साशचर्थादस्मजुप- ल्रमारोप्यते तदा भेदाभावात्‌ एथग्यष्मदधाभावादस्मदुपप्रदनिमि्तः fax उत्तम रखवे्दोषः। चोदकस्लाह । watery fey) भा । लं व्दात्तत्वं प्रदात्मरत्वेग निघात सादिति वाच्यम्‌ | सम्बोधगद्य प्रातिष- ककेमिति ROLL शेषद्महणम्‌, चतः पोष्य इन्रकारस्यापि परव. नियम श्वामिपेव इति वमेत्राश्मयति | तेषामयं पुरषनियमः Fazer इति, | तेषामिष्ठद्भूतावयवभेदल्िवादिखमुदाय Sea, vata sere स युद्मदखवयामन्खलथापि THAT दावल दति तत्द्भावनिमिके aN: Voda AC TATATT LTT! । ( weauat समानाधिकरणे खानिन्धपि (8.81 पा. 81 खा, $) मध्यमः। अङ्लदत्तमः | TT प्रथमः । १। 8 । १६०५, 9, ८ |) यदा न स विवक्षा (भा) care च दिना केवशपरदैर्थदा न सादिल्यबोध ware: ॥ तदधिकरणयोरिति क) ABATE: 1 ATS तदधिकरणानामिति (भा) AAT लनेकयुश्रच्छन्दप्रयो गाभिप्रायेण ॥ ~ यदा" AHA न। कदा VAM न । स्विवक्तायामेकश्रेषः। यदा न सङ्धविवन्ता तरेकश्रेषो नास्ति ॥ ग वा य॒द्मदस्मदोरनेकरषभावातत- दूधिकरणानामप्यनेकदेषभावादविपरतिषेधः । वा । ग वाथा विप्रतिषेधेन | किं कारणम्‌ | RUC TARA THAT TACT AT THAT nena ie nannies are च पएथाव दयक प्रयोगे। आचायदेद्नोय are! गवेति | भा । aefergr अभावे यथा यष्मदस्मदोरेकदेषाभावः। णवं तदधि- कर णयोरपि निययोभैदस्य विवश्छितल्वादाख्यातयोरप्येकशेषाभावे प्ति पचामि चेति एथगेव प्रयोगात्राधों fanfare: | रतदव लमर्ध- दिकं रवान्तर्भावात्‌ | सम्बोधनेचेति चं हि सम्बोधनाधिक्छार्चमिति व्यते | awaited कुवा णाः पठन्ति | pee ~~~ दापेश्स्यापि TENNER अमकलात्‌ समासः, खथवा तेषामिति कम्मेयि wet एदषदारको नियमः एदबनियमः, geretta ते निषम्बन्त द्धः | डपौषरितं पदमुपपदम्‌, प्राकपराधिवादिलवादुत्तरयदणोपौ समास उप रण्डः anna वतश्च ददति न भवितद्चमिति शरङ्कामपनयति । अव ४“ et चस मवतः। ग तु तदभावनिमिरः प्रथमः, अन्यरद्धये तु निमिते खार प्रथमः | TUT तज यद्दनयेषु प्रचमप्रतिभेधः | शेबावादिति ॥ | TUTTI TTA । १०११ (GRIM GIs) ( eae समानाधिकरणे खानिन््रपि मध्यमः | अस्लदयुतमः | रेषे प्रथमः । १। 8।१०५, 9, छ |) तदा मेदाभावात्‌ एथगिति @) पाठे तदारोपादेव युश्रद्ं भेदकधर्माभावाद्‌ मेदकधर्मा- प्रतौतेरतोः एग्यश्नद्यांभाव इत्यथैः ॥ शच प्रयोगे इति | क) सग्ब्देनेव साद्य ोसनादजेकगेषो Aare: ॥ wa ९ उपरलब्धकोयटे णवं पाठोऽस्ति » aa | त्वं पचसि । खअस्धत्तम इत्यस्यावकाश्ः। अष्टं पचामि werd प्राप्नोति। लं चाषं च प्रचावः। aqua इयेतद्भवति विप्रतिषेधेन स afe विपतिषेधो amen! न amen) दादीनां यद्यत्परं तच्छिष्यत इत्ये वमस्मदः wat भविष्यति। angus दयेव सिडम्‌ | छनेक्ेषभावाथं तु। वा। Benen तु स विपतिषेधो ame तच्ास्मदयुलतम दति । भा ॥ ननु गि्यमाणस्यास्मदो दग्धलादपयन्य- मानेऽपि युष्मदि वदथैगतौ मध्यमविधानात्‌ तस्याप्य प्रसङ्ग इति विपतिषेध रवा्रयितद्चः। अवाहुः। Teed साशचर्थादस्मजुप- ल्रमारोप्यते तदा भेदाभावात्‌ एथग्यष्मदधाभावादस्मदुपप्रदनिमि्तः fax उत्तम रखवे्दोषः। चोदकस्लाह । watery fey) भा । लं व्दात्तत्वं प्रदात्मरत्वेग निघात सादिति वाच्यम्‌ | सम्बोधगद्य प्रातिष- ककेमिति ROLL शेषद्महणम्‌, चतः पोष्य इन्रकारस्यापि परव. नियम श्वामिपेव इति वमेत्राश्मयति | तेषामयं पुरषनियमः Fazer इति, | तेषामिष्ठद्भूतावयवभेदल्िवादिखमुदाय Sea, vata sere स युद्मदखवयामन्खलथापि THAT दावल दति तत्द्भावनिमिके aN: १०६४ मंहाभाष्यप्रदौयोदीव। | ( बच्लद्यपघरे समानाधिकरणे सथागिन्येपि (ख, १ । पा? । शी. 8) erage: । TSU: | TT प्रथमः । १।४।१०५; 9, SI) प्रधत्यादि। क) wea” aa वार्भिंकम्‌ ॥ वाचैनिकैकश्रेषे दषणमाह शवं हीति । क) विप्रतिषेधं्ापनाथ शतद्गाथपरृत्तिरिति भावः । अथ ATATRAATR . tc é¢ तस्मादिति ॥ कै) १अ९।पा२। Geer Saenfefa | त्रापि wd भवितथ्म्‌ । तवं च देवदत्तश्च पचति च पर्चति @| aé श्च देवदत्तश्च प्रचामि च cafe चेति ॥ यत्तावदुश्यते नं वां यश्चदस्मवेरनेकंगरेषभावात्तदधिकर णानगामप्यनेकदेषभावादरविप्रतिषेध sft) दृष्यते fe य्॒दस्मदोखानेकग्रेषल्तदधिकरणानां warty तद्यथा । तवं ae च eTeMt संप्रयव्यावहा दति । sewed ` अनि नि वि OS, it सरूपलादिति वाचनिक wate | रवं add चाश्नौयमाग- wat विप्रविभेधेन | बस्मात्कारकभदेऽपि जिवाया अमेदादेक शव धातु प्रथन्धते तस्माच wet शकार शवानेकषार्थाभिधाथो विरोधाभाषाव तत्र , परयदयपरे rst दिपतिषेधः। अक्ता तिं । भां । ध्रकटाक्तवि-- : agen सिडलानियता चाद्यदेात्तता | यददः प्रथमान्तस्य VI परादसाविति ॥ a tt इपयणवमानेध्पि भवति तथा पूर्वपरयोगे ऽपि परद्तद्यापोगाष्‌ खानि नौति भविष्यति | Arete t editing’ retary परभूतं शव “सत्‌ | (शभानाभिषेय एति! । अधिकरथ्न्दोऽभिधेधवचय इति श्रयति | apertura वकारे लिदभधमानेन वा एमे, Fortin’ etre . महामा्यप्रदौपोदुद्योवः. १९०९५. (ख. १ । पा. ४.। आ. 8) (angie समानाधिक्षयणे खाजिन्धमि मध्यमः | CATA: | TA प्रथमः।१२।४ Led, ७, ८।) लकार एवनेकार्थाभिधायौति । क) किचायामनेकाथेगतारो पितसष्चाभिघायोत्यथः ॥ aver इति भञ्यनकतामिति च TWIT कथमत ATE WHAT ॥ (कै) त्ैककाचसकंकक्रियायामन्येन षहविवच् कथ मित्या ग्रं ताञुपपादथति MAUR च द्रद्यएथक्कदनमनु भानमु३रच(नकररषभावस्येति। कया ङ्घ. खल्वपि na ate} भवतोति दृष्यते तद्यया । अक्ताः wari reat दौच्यन्ताभमिति। wt च छता सोऽप दोषो भवति awa च यद्मदस्मदन्तेष प्रतिषेधः शेषलादिति ! नेष दोषः । परि तमेतव्‌ । सिं तु यश्मदन्मदोः प्रतिषेधादिति स तहिं प्रतिषेधो seer | पोतकाक्तदेवनात्ताणां सह विवत्ता यामेक षस्तचाव यवकरियायाः समुदाये रो५ाटरव्यन्तामिन्ादि esa सामानाधिकर श्ं॑चो पपद्यते | बधा येक Testy कियाएयक्षमेवं य्यक्कमेव xavea ste frente rank | महि RraraSea । भा । उपयक्घादन्यः Rar) यक्षदरमदोः घो पयक्तयोः सद्भावात्ना लि ` परेषतम्‌ | ६तर रतलाम णम विदित्वाऽऽहइ | — 1 ^ aA | उक्घन्यायविरोधात्‌। लच्यविरोधाच्च ' दृश्यत हि ५दादा- TUTE पद त्यशवेप्यनिघातञ् । तद्या, यवं इ गभद्गतौषु wa: | ययं यात खत्तिभिः । ` इ ये देवाभ्वय॑मिदा५यः स्येति । `~ ~~~ RARER an: शकार | Ma, कामं कत † च, तच भव्यानि यद्रखदोर्भाववाचिन area SAA 1धिकरणासंभवा न्‌ कट काम्मणो रेव प्रहण्मिन्या ट.) "a कारक इतिः । तुल्यमेकं कारकं मख तत्तथोकत, सा.नन्यपोति खाम्रण्ः 134 । ६०९६ ACTUATE ( य॒ण्मशपषदे समानाधिकरणे enfrafy (81 UT 8 1 aT $) मध्यमः | GBP | शेषे प्रयमः। R11 Ley, % ८। ) तेति । ` (भ) ~ BAA एकंकाचस्टेवकेकक्रिया विवदितेव्यभिमामः । वष्ठतः aE विवक्चाभावेऽपि जोकन्यायशिद्धं विदन्मानसेतिवत्‌ त्तं बडवच- नाक्तानामचापौति भायाश्यः। एकग्रषध्रष्देन च AMAT aA COTW: ॥ भाय | सोऽपि दोष इति । (भ) किप्रतिषेधाङ्गौकारशरूपो चो दोषरनोक्षदङ्गीकारे तदुकषो, दितौयो दोषोऽपि शप्र cee ॥ mame: | शेषे प्रथमो विधौयते। गहि शेषख्ान्धश्च धरेषद्रहोग mya भवेव्रथमो ग aq! मध्यमोत्तमावपि भे oye किं कारणम्‌ । टश्नदख्मदोरपपदयोमंध्यमोक्माव्येते । न च युश्मदसषदी अन्यच्च यद्मद्ादुग्रहणेन एषते, यद Bay TETRA मध्यमोत्तमौ भविव्यतः। wea af यद य्॒रद्यथास्मत्‌ तदाश्रय भवेदिति | भा । इतर are | यदवरेति | भा । तल्सद्निधो रेषलभावा- त्निबन्धनभेव कायं भवतौद्यधैः | इतरः ग्ेषपदाधैमविद्वामाष | यथवेति । भा। watered वग॑यितुमाइ । णवं तदति | भा। aerate | भा। युष्मदस्मदोः ्वयात्तदभावे च परेषसद्भावात्‌ | aq प्रोष इति । देवदशषद्धेति । ग तदिति afy त स्येव साधमलं VARIN खानमम्याल्लौति शयानौ तच्र चच प्रय्यमानस्याप्रयुज्यमाभस्य च gagisfe उश्यते ' चेदं शागभस्यारौति, तश्च सामर्थ्णादबधारयं faqraa „ yey ea यस्य ग तु प्रयोग दति | यदा खमिकायप्रसिजिरेवा we eT ented विधोयते स द्ानोति इइ momma सादृष्ठात्‌ युर मह भाश्यप्रदौ TT: । १०९६७ @WUUM Se) (युष्मद्युपपदे समानाधिकरणे खनिन्यपि मध्यमः | अस्लदत्तमः | TT प्रथमः । १।४।१९०५१ ७, <। ) परिहतमेतदिति | (भा) ufeaafa शेषः ॥ उपयुक्तादन्य दति । के) शरघयोपयुक्षासममिया इत दत्यादिः। गेषपदश्य aad शरक रिति भावः। एतत्साम गरब्दश्रकतिम्‌ | तेनावधारणएमाभरितभिति परमस्ति भावः ॥ भाये यद्‌ युष्मदिति (भा) घसुदायस्य युश्रल्वाभावेऽपि तदवयवयु्रदमाटाय मध्यम TU ॥ मध्यमोतमौ भवतः। रवं योऽत्र ॒रेषस्तदाश्रयः "प्रथमो भ विश्यति | wi afe fa उपपदे प्रथमो विधौयते। उपोचारि पदमुपयदम्‌ । यथचा्ोपोच्वारिभग स शेषः यच्च प्रषः न तदुपोच्लारि। भवेत्‌ प्रथमो ग स्यान्मध्यमोत्तमावपि भ प्राप्रतः। किं कारणम्‌ यष्ठदस्मदोरपथ- दयोर्भध्यमो तमा व्येते | उपोष्वारि पदसुप्रमदम्‌ | यश्चाच्रीपोश्चारि बते १० । ^ + पि [कि (यी एशि र waa he किं विं यत्मदस्मदधैयोरपि | wate रेषेणवेति | किं तदहि युक्मदस्म- दर्चेभापि agrare aera Ke । वं तदति | यदयप्यनेकषद्ेषे दोष उपक्रान्तस्तयापयेकषेषे;पि दृषणार्योऽयमुपक्रमः। खानिन्यपौति । भा | अप्रयव्यमाने प्रयव्यमने च शेषे । प्रथमविरध्रीत्‌ । दोबान्तरम- प्याह | वऋदादौनामिति। शुतदपरिष्ायं मन्यमानो लमेच्छोन्यदप्या | पुज्यते, सर्वधा खधानिन्यपोचसयाप्युज्यमनेऽपोचथः, अपिश्ब्दान्यन्यम- नेऽपि तदाद | 'स्याजिन्धपोल्वादिना' | खाविन्पोति ated: peers sar WeeATAsiah | उपप्रदग्रइप्रस चौ चस्यापिभैब्दोऽनुवादः | Bar. भाधिकरण इति किं, wal aaa aT मा भूत्‌ । क्षधित्त इत्तवेषाषं * (प्रधमः प्राप्नोति" इति पाठोऽस्ति पु्छप समखभाष्य एसके ॥. ` ६०१८ मह भव्यप्रदौपौङ्द्यौतः। ( यद्मद्यपपदे समानाधिकरणे दत्निन्यपि (अ. र।परा. ४। सा,४) मध्यमः | SATA | TT प्रथमः । १। ¢ । १०४५ 9% ८। ) रतदिवरणौयमषौति | क) एतत्‌ Teena विपरोतिं stata: ॥ उपधेति । (कै) स्फटलादिति भावः। उपपदाथेमिति । क) उपपदानि तदिग्रेषणन्युपपदसमानाधिकरणपदष्वानि पदानि तदथ मित्ययः ; सूजावका्रं दश्यति। | तदभावे चेति ॥ जै) धष्यदस्मदौ। ये च यष्मदस्मदषे a तदुपोचारि। wa तद्धि पेषण सामानाधिकरण्ये wait fanaa. न चाच द्रैषणेव सामानाधिकर- श्यम्‌ भवेश्मथमो न स्यान्मध्यमोत्मावमितु न प्राप्र॒तः। किं कारणम्‌ | बद्मदरमद्धणं सामःनाधिकर्णे मध्यमो हमवच्येते | न चाच यद्मदस्मद्या- मेव सामानाधिकरण्यम्‌ | रुवं तद्धि mate सवनित्यमि (१।२। यरभ्मदौति। प्ररमत्वमिति। युष्मद्यस्मदोति विथिररूपपरिग्रहादसय च erg: व्ाचार्यदेश्रोय ne | तदन्तविधिनेति | युष्मदस्मदो. बपपदस्य विधेषण्त्तद तविधिः। चोदको दोबमाह । remiifa ।* afaafafa mintamra इति समासः रवं तदन्तविधावतिव्यापि- wat satfaaty | ये चाप्येते दति । ema इति। षद सम प््लं Om प्रकते, दद च तित्वं पचति eae पचत ्चातिक्रान्तप्रधाने सासे यश्रदखदोर साम।गाधिकरणात्‌ प्रथम खव भवति, दद -तवोषद- way Mee पचसि den प्ति करालान्तरवृद्धणरडिता -यद्दङदयै रव लत्वत्पमत्‌कर्यग्दाभ्यामु्त इति मध्यमोतमौ भवतः वद्यवश्रपदार्थाग्हराभिधाने त प्रचमः, कवचा MAT प्व fa मन्तर प्रचमि 4 RYT as । १०६९ (७.१।१ा.४। ELLs) (यकशयुपपदे समानाधिकरणे श्यानिन्धपि मध्यमः | SHIH | TF प्रथमः । १। ४ । ६०५; 9, ८।.) न हि तस्येवेति। (क) “a तदिः'तिभायद्य न तदेषेत्यं इति भावः ॥ अनेन मं पारिभाषिकमुपपदं किं तु यौगिकमिति निर्णीतम्‌ ॥ नन्वनेकगेषे दोषे unr कथमेकगेषेणान्ययासिद्धिरक्रत्यत श्राह यद्यपौति। कै) एवं Gane तयोरेवावश्यागान्नास््यत्र te दति न cua इति प्प क भावः ॥ एकशेषेऽपि दोषमाह भाष ex) Many य॒ष्रादस्मदीः रेषो भविष्यति। ay युष्मदि मध्यमः अश्मद्युतम ema सिद्धम्‌ | न सिध्यति । सख्यानि पौति प्रथमः प्राप्रोति । दादौर्गां wey यद्यत्परं तच्छष्यते इति ext भवतः शेषत्तदाश्चयः प्रथमः पाप्नोति युष्मदि मध्यमः अस्मदुत्तम इ ेभोश्यते afew मं Mga: | wad पचसि प्रमादं पचामोति | तदन्तविधिना (१।१। र्‌) PES रिश eee ति "यि eee eee ee mane दति कालान्तरपसिद्धमुणरष्ितो यष्मद्धं wa तत्वल्पशब्टे- aati ग तु तत्षदृशं प्रदाधैन्तरम्‌ । तदभिधाने युष्दर्ध॑म्य साधन- बाभावाद्‌ मध्यमाभिावात्‌। एवं मत्कल्य दति बोदथम्‌ । अचायरेद्रोथ wie णवं avffe, सौवलाद्धिदंग्रख agreed इति भावः later ae दृषापौति ara ere! एवं वह॑ति | wae पचसि परमां प्रचामोति, काकन्तरदृशुणति्रयवि्िो THT एवोच्यते इति भवेव । TA च यश्मदयं WU VHT उकम इतोयता fad ogeqed चे्ठज्ञार उता्र्॑तद्ाव मध्यमेत्तमाविश्व् तथा तु भ wafers, इष चालं त्वं संपद्यत दति शद्रवतो ति भवति प्रश्से- रेव frarceta सम्यतौ कनैषादेतचाग्मद्चत दलो पपादयिन्ाम,, तश्रा १०७० महाभष्यप्रदौपोद्द्योतः | (cag? समानाधिकरणे श्यानिन्यपि (अ.१।पा. ४। ae ) AWA | THOT | रेषे प्रथमः । १। ४ । १०५, 9, ७ । ) न सिध्यति श्यानिन्धपौति ॥ (भा) AT Bw प्रयुज्यमाने इति । क) , श्रतेन केयरेन खानिपदार्यो निर्णीतः ॥ श्रतिग्रयितखमिति विग्रहे इष्टापन्तिरत sre त्वामतौति। (3) ध्र लानखेत्यनपदं sata केचित्‌ । शेषत्वाभाव इति । क) भविश्यति । दापि तहिं तदन्तविधिना oye: | चअतिषं प्रचति अदं परचतौति । ये चाप्येते सामानाधिकरणडत्तयक्तडिताल्त्र मध्यमोत्तमौ ग mya: wee: पचसि मत्तरः प्रचामोति। ल्पः पचति ARM प्रचामि weer: पचति amen rate रवं तहिं य॒ष्मदयङ इतौ वं सामामाधिकस्यं इति वचनाथुष्पदस्मदर्थेन यच्च शान्तस्य सामानधि- करयं asa मध्यमोन्तमाभ्यां भवितद्यमिति aria afaeta: | Ti च शतेति । wR साधनत्ाच्छेवलाभावः। अथवेति । WA. चेतावतस्ं कियते अमाधितपिषयविशरेषः प्रथमो विधौयमान sai भवति । तस्य॒ तिषयवि्ेषे षिधौयमागौ मध्यमोत्तमावपवादौ भवतः। ¢ 6 च मने, ‘Tt स्यामहहं लं se Tal uy भिनति, sea सयां लवा सया इति प्रषठ्ाञ्यः एदधो दृष्ठते, इ भवान्‌पचलिति यदद्॑परतौते खानिन्यपोति मध्यमः प्राप्नोति, ग वा Teter, अलिङ्गः सम्बोधगविष- यख मदथः wade, लिङ्वान्‌ भ च सम्बोधनेकपिषयः यथेव दि महाभाव्यप्रदौपो दद्वः । १०७९१ (@ Rime ene) (वग्सथ्युपपदे समानाधिक्षरे खयानिन्धपि मध्यमः | खअस्मययत्तमः | रेषे प्रथमः । ९। ४ । ६०४, 9, ८ ।) उपयुक्ासमभिव्याइत उपथुक्रादन्यः गरेषपदेगोश्यत इति AT I एवं तदि युष्मदि साधने (भ) दूत्यनेन समानाधिकरण cereal निर्णोतः ॥ साधने (भा) cae शकारवाच्यशाधने क्रियया समानाधिकरणे श्यः ॥ एतद थेमेवाशपद faye । भनाभितेति। क) भविष्यति | षृ्ापि तदि प्राप्तः अतितवं पचति अद्यं प्रतौति । शवं तदं यष्मदि साधने अश्मदि साधन rad भविष्यति । खं च शा सोऽप्यदोषो भवति aca तत्र य॒ष्मदस्मदन्येष प्रतिषेधः शेषत्वादिति । au al प्रथम उत्सर्गः करिष्यते तस्य युष्मदस्मदोरपपरदयोमध्यमो्- माबपवादौ भविष्यतः | तत्र बष्मद्रन्धचखाख्रधश्वासोति शला मध्यमो- तथापवादनिमिन्तसद्भाबाद्याभिश्रेऽपि विषये मध्यमोत्तमावैव भविष्यतः a तु प्रथम इदथैः। अत्वं वमिति । प्र्टतिविक्शत्योरमेदपिवच्तायां चिप- यः| तश्र किं प्रृद्याश्चयेण प्रथमेन भाद्यमथ विक्ृद्याश्रयेय मध्यमेनेति पहतरव f क 6 dm | अथो्तरम्‌ | लद्भवतौति । प्र्नतेरेव विकाररूपेग dat कटल- मावकाधौशे्यभिमुखौभावो गम्यते रवं waaay, तथा चे यमद लत्व संबोधने प्रथमा ्ाभन्तिताद्यदात्ततवं चच भवति UIA च निघात इति के चिदा, | उक्तं च ® ° ^ सम्बोधना्ः सर्वत्र मध्यमे के खिदिष्यते 1° ता सम्बोधने eat प्रथमां यद्मदो विदुः । १०७२ ACTA TAA | ( यद्यपपरदे ख मानाधिकरवे खानिन्यपि (ख, ९ 1 पा, ४.। या, ४) मध्यमः | THT | TI प्रथमः । १।४।१०५, 9, ख |) तिप्तसिति fag ददं qe तर्शुवारो विषयविशेषे ऽपवाद- बोधनायेति भावः। श्रत एव भावे प्रथमपुरषसिद्धिरिति गोधम्‌ ॥ विकाररूपेशेति। ®) श्रारोपितविकाररूपेणत्यथः ॥ न सन्निवेश भ्राश्रयशौयः (कै) rae किं तु भवतु युश्मदस्मदितिग्रेषः | wat भविष्यतः। अथेह कथं . भवितयम्‌ । अतं त्वं संपद्यते लट वति- aganta । aretfargafa मद्ूबामोति । egafa agadad भवितथम्‌ । मध्यमोत्तमौ wee भवतः। गौरमुख्धयोमुस्ये संपर्ययो भवति lager) गौरनुबन्थो om ऽप्नौषोमौय इति । न बाषको fafa भावः। मध्यमोत्तमौ कस्मादिति। यथा प्रशतिरूदधमंसमाचारा- PACA लभते तथा मध्यमोत्षमावपि orga: | गौयसुष्ययो- रिति वड्मसमाचाणदाशोपितम् युष्मद्धर्ूपत्वमिति भावः| धिं भाष्यम्‌ "दि" यत्र चाख्यातं तत रवावधायेताम्‌ | Teal मवत। प्रोष इति तजौ एमाषुः | FRR cad न संनिवेश areaala: | किंतु ` य॒द्मदथेम्य सिद्धलात्रियताबगद्युदात्तता | TY प्रथमान्तस्य परख पदादसो । इति | सदयं, सम्बोधगेकदिषयो युमश्वष्दः प्रथम) तु Wes, अभिम्‌- खौभावस्यापि प्रातिपदिकार्थ रषान्तर्भा गत्‌, य ¶ wants तच वरभि- श्नोतभाय सम्बोधने चेति प्रथमा विधौयते रेऽप्यन्यचा qi fe a सर्पतो, ययं या eafertin, येः देवा, यु्रमिदापयद्धेति WET ` मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः । । (GRIMS अ. ४) (य॒च्छदयुषपदे समागाधिकरये श्यानिन्धपि मध्यमः | MAY | TT प्रथमः। १। ४ । १०१५, 9, ८ ।) वचनादेति। (र) श्रलिङ्कख्ेतनविषयो युश्रदर्थो भवदर्थे भ तथेति न यु्र- दथेश्मानाथंलमिति बोध्यम्‌ । चदा भवतः Wawel भवत्येव प्रयम इत्याश्येन भाथे तचोन्तरानुक्रिरित्यन्ये | yaya | कथं ate aera Tare भवतः (७ । २।९०॥ ६।२। ea)! गौर्गाशोकल्लिष्ति गामानयेति । wie टतदेवं भवति । गडि | Mee शब्दमात्रे तद्भवति | शब्दाश्रये च TTT भवतु य॒ष्मदस्मदिति | ततच्ास्मद खव Ret ग तु मवतः | YT बाति वचनाद ॥ aaa, न्तोदात्तत्वं परदात्यरलेऽप्यनिधातः। तदेवं भवच्डब्दस्यासम्धो धवविषबता- fayareretaqedery मध्यमो ग भवतोति सितम्‌ ॥ ९०७8 महाभावष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( परः संनिकरषः संहिता ।१९।४।१०९ |) (ख.९।पा.४। घा.) परः संनिकषैः संहिता। १। 9। ee | ` परो वर्णन्तराग्यवडित cae मध्यमादटिटत्तावपि सेष्तौत्य- शिमभाव्यामङ्गतिरतं ATE र्वेति ॐ पूवति | (क) वर्णान्तरव्यवायो ऽय बदितपरलाभावारैवातिप्रसङ्विरश“दि- aaah” (६।१।७७) erat संहिताधिकारवैव्यापक्तेः च ना दूति भावः॥ गु मञतत्पुरषे उत्तरपदाचैप्रधामतया गपुंखकनिदेणो SINT ऽत श्राह पररः स्धिकरष॑ः संड्िता ॥ ९। 8 । १०९६ ॥ परः सिकः संहित चेदद्तायामसंदितम्‌ | वा। परः सतिकषेः संहिता वेददुवायां ext संह्कितासंश्चा म प्राप्नोति। इतायामेव हि परः सद्रिकर्षो वनां ` ति ia पररः संनिकर्षः संहिता । tl ४। १०९। पूवंवणोशारणा- नन्तरमेव यदर्णान्तरसुश्ायते ग तु तच्डन्धान्तरालस्द्वावः स प्रर ' sag: सद्विकषंः प्र्यासत्तिलच्तणः संडहितासंश्च इति सूथाः | रवं शते चोद्यते । w xfs) इतायामेव इत्तावगन्तरोक्षः पर pe mE te ४ पररः afar: संहिता । १। ४।,९०९ । अतिग्रयितः स्रिधिवणानः यः स संडितासंशचः स्यात्‌ | सुंशषाप्रदेशाः संहितायामिादयः ॥ ba Strath संद्िता?। १। ४।६०९॥ UTM ऽतिश्रये ata इति'। यथा परं छख परर . दुःखमिति, दिगादिषु THATS ग्रह्य महाभाष्यप्रदोपोद्योवः | १०७१ (ख.१।पा.४। अरा, 8) ( परः संनिकैषेः संहिता।१६।१1१०९।) अव्ययोभावे (क) इत्यादि । पूवेपदायंप्राधान्ये ऽययौभाव उन्तरपदा्प्राधान्ये AIT इति ्वल्धितेरिति भावः । aga: संहिता शब्दोऽपि परसंनिकर्षै- वाचौ ज्ञोबस्तेनायं तत्परष एव । श्रसडहितमारो पितं बन्धानं पर- सन्निकरषस्तेन तदभावाक्छ हितासन्ना न प्राप्रोनोत्य्धंः। नजाऽययो- wag Wea Was वच्यते | agatfetcfa | ॐ) पौवापय चान्यदा vafiara:) श्रचाद्भेव ani षंडिता- संज्ञा न प्राप्नोतोति भायनयाख्यानाद्‌ TWA हेणत्परषखेवाययो- भवस्यापि शधुलाश्च योग्यान्यपदा्याभावाश। श्राद्यखोत्तरपदपरला- भावाकध्यमस्य पूवंपदलाभावास्चामानाधिकरण्ामावाच्च | aR पारा | ॐ षी कद क 1 ^ णण TS CEE SSCP ाद्गतायाम्‌ । तुल्यः Alene: | वा । Gea सप्निकषा वर्णानां दतमध्यमवि- शम्बितासु ङत्तिष । किं छतस्लिं विरेषः। वणकालभूयस्तं तु । वा । गोना तु कालमभूबण्वम्‌ | तद्यथा । € स्तिमरकयोख्ल्यः सत्रिकषः प्राणिभू- Gian संभवति ब तु मध्यमायां विलम्बितायांश्ये्धयैः। सअसंहित- मिति। संडितासंन्लाया अभाव दद्यथाभिवेऽयवोभावः (२। Cio ¢)! अविद्यमाना वा संहिता अस्जित्रिति ब्धव्रोहिः। संहिताङ्गतमध्यमविलम्बितािति । दता च मध्यमा च विकब्बिता चेति इन्दे छेते भाष्यकारवचगप्रामाण्धा न्वः, स्वां इत्तिवु तुल्यः " भवति, सक्खिकर्षस दिग्डेशकालायोमात्‌ शर्धो नरापेक्तमन्धतम्‌ अशमभिश्ारिसतनिकरषः प्रासत्विरिति म्‌ तु संग्ेषरस् वशव्वसंभवात्‌ यदि १०९६ महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ( परः संनिकष; संहिता । ९।४७।१०६ | ) (ख,१।पा,४। अआ) भाष्यकारेति । क) Carat: सन्नाङन्द सोबंङलमि' (१।३।६ ए) त्यनेनेति aa: i ननु सवेटृन्तिषु वर्णानामेकरूपतवात्कथं वएेकालग्धयस्वमत We वशोपलब्धौति ॥ क) ` वेत क) श्रालस्या दिजन्यो waft: पुनःपुनर्पल्सिधारा न तु fate विच्छिद्य ग्रहणमिति । एत्^तपर” (१।१। ७ ०) ज विस्तरे निपितम्‌ ॥ ध्वनिभेदादिति | ॐ) वेहतेध्वनिभेदादिद्ययेः ॥ aa “fe wa दति" arcu फशकथनेनोग्तरमसङ्तमत श्राह कारशमेवेति। क) यच्छं तु | यदेयवं द्तायां तपरकरगे मध्यममविलम्बितयोरपलंस्यानं काल- मेदात्‌ । बा । Raat तपरकरणे मध्यमविषम्बितयोरपसंस्यानं कत थम्‌ | किं कारणम्‌ | कालभेदात्‌ | ये दुतायां डतौ वर्गाछ्िभागाधिकाले मध- [1 — ० intemal ——y¥ etree: गेरनत्याारयात्‌ । fata इति। adtnfafe te कष- faxfufate saa प्राठः। वर्णानां तिति । वर्गोपशम्िकालमेदा- इयं काशभूयस्वमु्यते | डतायां खल्यः उपलंनिकालः | मध्यमायामधिकः। विषषम्बितायामधिक्षयरः |. प्राह्ञववैतभेदादट्धि्ा ध्वनयः। तत्र ee | a = ora [कि = संयोगखेद्‌ youn शब्दस्य रणस्य संभवति, समवायश्च वय वय मदति श्ब्दस्याक्षाश्समवामित्रात्‌, येषां तु शब्दो Ke तेषा ग ant | मषाभाष्यप्रदौपोद्श्चोतः। १०७७ (अ. १९।पा.४।खआअआ.8) (परः संनिक्षषेः shea tie) yee) वशेकालभूयल्व त्विति (भ) were कारणं ठत्तिविगेषसेति Te) तख ॒वेृतध्यनिरूपं खयसुक्घमिति भावः ॥ ₹हस्तिमिश्कयोः परस्एरसन्निकवं दति are TIER हस्तिन इति | के) श्रत एव “प्राणिश्ियश्मि" व्य यिमयन्धसङ्गतिरिति भावः ॥ प्रारिशरब्देनाच WOT ॥ व्यश्जकध्वनौति । के) STAM TITRA: ॥ ATS उक्तं वेति । (भ) वदनारम्मापेको विकल्पः ॥ नतु शब्दानां नित्यलादिरा- ` माभावे ऽविराम इति विशेषणं यथेमत श्राह मायाम्‌ ये मध्यमायां ant वर्णाछ्िभागाधिकास्ते विलम्वितायाम्‌ ॥ wm at) at! किमुक्तम्‌ । fat त्ववख्धिवा वणा वक्षृशिराधिर- वचनाद्‌ इत्तयो fafa ( १।१ । ७० } दति । अथवा शब्दाविराम व्क EE es femafraurmed ae एनः एनरपलमििभर्वतीर्ति ` ध्वनिमेदाद- faite: | far wa इति क्षारे ve वणंकालभूयस्ल' तिति सामर्या- लरणमेवोक्घं भव्रतौति | हस्तिम्रकयोरिति । हस्तिगो इत्तिगा य सद्धिक्षः we मश्रकेन स तुल्यः परस्परापेक्तये्धैः । प्राणिभूय- um समवैति अतिश्रयोऽपि संयोगसमवाययीः aga इति नं fae, प्रधाससेख्वपेक्ताभेदात्‌ सम्भवति प्रकर् पकषंयोगः, तस्ञापरल्यासक्षिरेद Ving | ननु च Maal वरेषु पूर्वस्य वयस्य ये free ९ oot महाभाष्यप्रदोपोदशथोतः। ( परः संनिकषेः संहिता । १।४।९१०६ 1) (ख.१९।पा.१। अ. ४) यदेति । ज Tey ATTY Gear दति भावः । नन्वविरामे ऽवसान- संज्ाप्रात्निरित्यसगतमत श्राह भिन्नेति । क) ध्वनिपदेनाच कण्टतास्वाद्यभिषघातः प्रयत्नभेदे एकप्रयत्ा- विच्छेदाभावो इडेतुः । श्रविच्छेदाभाव शइद्यस्यारोपितविष्छेदप्रति- योगिको ऽभाव cae तेनाभावप्रतिधोगिको saa: कं तस्य भावप्रतियो गिकल्लनियमादिति न wee विच्छेद fae- निविरामापरपर्यायः क्रियाविशेष इति बोध्यम्‌ ॥ एकैकस्य THA | ) एकवा शारणानम्तरं waa दितौयव्शीश्चारणफलक- हितिययतेव्यधिकरणकारले च वणभावान्तदिरामो seta: ॥ ध्य्यवष्छेदकमभेदेनानेकयन्नोत्यन्तिरपि चृगपत्‌ तथापि प्रहते- याजनाय मायाकारः संडितेदयेतक्षद्तणं करिष्यते श्ब्दाविरामे प्रतिवणंमवसागम्‌ । वा। wetfacta परतिवणंमवसानसंन्ना प्राप्नोति (ci ४। ate)! किमिदं प्रतिदंह्लिति | at प्रति प्रतिवयंम्‌। येनेव यन्नगेको व चक्क 1 ष्णी [ ae el खमिति | इत्तिनौ awa दं क्न तो amet तु खरपम्‌ । गेरन्तयं ल्वविप्िमित्य्धः। वामां यन्नकध्वनि छृतं vate मैदमप्रतिप्द्यमानः छगतमिवमेदं wen चोदयति । यदेवमिति" शिष्टं भाष्यं (१।९१। ७०) UCR Sere as रुवावधायंताम्‌ | शब्दादिराम इति । वक ee "पं श्यागादयन्तेषां थापासोपरसौ वर्णन्तरस्य ये निष्यादक्षासेषां TATE, errata मध्ये किवनयपि कालकशा.भवति Geer गौपशभ्यते MITT मह भाष्यप्रदोपोदृद्योवः। १०७९ (अ.१। पा. ४। अआ. ४) (परः संनिकर्षः संहिता, १। 8।१६०९ |} नाभिरूपेकदे शावच्छेदेनानेकयन्नोत्पन्ि्थगपदि र्दा । agat यत्रा- यौगपद्यमेव न्त्या मानावययावच्छिन्ञक्रिया चएभदेनेव काल- सौद्यात्त तदग्रह इत्याश्रयः ॥ अवसानसंत्ना प्राप्रोतौति। (3) एवं चेकसं्ञाधिकाराहंहिता dm म सादिति भावः ॥ विच्छ वणं तेनेव यत्नेन नष्टे cet बोध्यः ॥ एतेन “BRR” MMA अथे दत्थपाखम्‌ | उपसंहृत्य (भा) पूवं यत्नं way: ॥ अन्यमिति (भ) यनाग्तरमित्यथेः ॥ प्रकषेबोधकश्ब्दाभावात्कथं ama तिरत sary Paar eee वयं उश्वायते विच्छति वं उपसं ana मुपादाय feta: पुज्यते तथा ढतोयसतथा wk) णवं तद्यंनवकाश्ा संिता- यदा प्रयोक्ता weetercum विरमति वदा wefan) स श्च मध्यमविलम्बितयोरपि परसम्निकर्षाभावेऽपयत्तौति frat न्लंडितासं्चा | प्ब्दाविरामे प्रतिवणमिति | भित्रप्रयल्नजनितध्वनिन्यश्चत्वादर्णाां परतिवयीः पयनभेदारेकप्रयन्नाविच्छेदाभावात्‌ प्रथमप्रयमोशारितवर्णागन्तरं प्रयनान्ते रेख वर्णा तरोधारणादेककस्य वंद्य विरामसद्वावादवसागसंश्चा प्राप्रोति | अवसानसं ्रामिति । वर्णान्तरानुारे ey cent सावका्रामिति ०) nabesason-abaipolanaimnectnnicaesscania et... ane Uietereeny परः सद्चिक्ं Cee | VAT इतिः वम्‌; . शतावद्यवश्वाभमवशजगोयतवास्यति ऽधिकेग तु Wea wane १०८० मष्टाभाष्यप्रदोषोदुद्योतः । { परः संनिकमेः संहिता । १।४।९०६ |) (ख,.१। पा. ४।घा.४) सवेषेति ॥ (र) ब्दस्य विरामः BAUER: । GUS बोधतः ॥ न्यच त्विति । (ॐ) वर्णानन्तर वर्णान्तरोश्चारणे मध्यकाले इत्यथः ॥ घोषः | (क) ध्वनिविशेषः ॥ घोषविष्छेदादिति । कै) SLICE! fase: ॥ तदाद श्संनिधानादिति ॥ क) घोषवतामिति । कै) दतोथचतुर्यानामित्यथेः ॥ dq ऽवसानसंच्चं बाधिष्यते, अथ अवलानसं षायां प्रकषेगति- वन्नास्यते साधीयो at विराम शति । ware anita: ia शएब्दार्थयो- विरामः । अथवा दाविरामः afedaagaa करिष्यते । इदा विरे स्पा धोषसंयोगे ऽसन्रिधागाद संडितम्‌। ati हदाविरमे Gat / भवः। तेर्भः Sher धर्णागां यो विरामः यो ऽवसानसंश्षो ग तु भान्तरीयक xe! uate सवं विरामसद्वावात्‌ एनः Fal Ste eter! श्ब्दायैयोरिति अन्यच तु स्यपि शरब्दाविरामे पदार्थस्य qari वा ऽषिराम्र ` भ॑वद्यदसागलंकचा। ङाशाविराम दति । प्रथ॑न्रविेषजनिते ` धयं विरामे ऽप्यलुरशगरूपो बर्णान्तसो्ारण- ~~~ | प्रसयदहयेन Baa इद्धः | यद्येवं द्रुतामामेव ant स्यान्न. मध्यमाया विखण्ितारथ. at गहि वथा कयोः. area. यथा उतायं दुय BUTT MA: । १०४१ (अ.९।प्रा.४। ane) (परः संनिकंषेः सद्िता।१।४।१०६।) दोषाप्रसङ्गादिति। ॐ तथा याद्याने हि तत्रापि रोष इति भायाह्भ्यते तचा- संगतं खान्स्र दोषाप्राणरिति भावः| “Auta” मध्ये ऽघोषखे- Te | WIA फलं नास्तोति भायाश्यमन्ये ॥ नतु बु्ु- टादौ 9 किंविंहिता कार्यमत श्राह कन इति ॥ क) धोषविष्छंदादिति । क) अषच्वारेव विच्छेदः ॥ भाय पचतोत्यस्य । (भ) तथ कथमिति गे ॥ हट इ्र्ादौ SATE: परतोत्य् परिहरति । र्कः पूर्वेति ॥ (भ तच्चायेन डुक्टादावपि समाधत्ते । natant च संयोमे ऽसंगिधानाह्ंहिवासंत्वा ब प्राप्नोति । gaye: | ( पिणलः। a) foun: पिक्तमितवि। faged संयोग इति। अथ यवकः पचतौति रकः पूवपरयोादेन प्रच्छाद्यते। तद्धा । प्यदुदवैमपनो धोरो द उच्यते । स्प्धोषलंमोग इति । ब्यास पथसददितौयानां wren अ हंयौगे घोषविच्छदादसत्रिघानासंडिवा- संज्ञाया अप्रात्निरिदशरः। अघोष्ंयोय अति । अधोबसंयोग xaq सिदवात्‌ स्पशगरहमरगर्धम्‌ | असयशानामप्यधोषाणं एषसानां संयोगे दयदात्नल्वं शिषटमनुदात्तं वतः खंडहितायां विधौयमानसुदा्चादनुदात्तख oe 9 र निन fate: अता खख उपकन्विकाणो मध्यमायामधिकः विकन्वितायाम- महाभाश्चप्रदोपोद्द्योवः। १०८९१ (अ, ९।पा.४। या. ४) (परः sires: संहिता। १।४।१०६ | ) पाठानारम्‌ । तभापूपौ दावितिवत्‌ afer दतिव दिरवंशनश्रसोर्योगप्ं बोध्यम्‌ ॥ तद्धितमाषेण ठ न वौपएाप्रतोति- Tem दत्यध्ापि walt: ॥ ननवेककवणवतिनोलारि्यदितम- TRAV पृव्लाप्राेरत श्रा सामान्येनेति । ॐ) तेनोपक्रमे च भपुसकलमेवेति भावः ॥ श्रनेन युगपद्पलमें face युगपदा्तवोसन्तामपि निरसितुमाह भाग्य उश्चरितेति । (भा) उचशरितप्ध्वंशिलम्‌ । उश्वारणाधिकरणकालोन्तरकालटन्तिष्वं- धप्रतियो गिलहपम्‌ | उश्वारणभिकरणकालोऽपि चणसमुदर्पः प्र्यच्योग्यः चणिकख seperate । यधवतिषटेरनितिकालिक- पौवापयेमपि युगपदवखितेग्येव ave wer ग तु नष्टविद्मान- TATE सं हितेयेतक्षक्षणं करिष्यते | पौर्वा पयंमकाल्यपेतं संहिता चेलवा परा- भावादसंडितम्‌। atl पौ्वांपमकालब्यपेतं संहिता चेवं प्ररा- | भावाह्ंहिताशश्चा न प्राप्रोति। ब fe वर्णानां पौर्वाप्यमल्ि। an wtp ve“ खंरितत्वं न स्यात्‌ । पचतौति। अक्रापि चकारस्याधोषल्वादकारोकारणे घोषविच्छेदात्‌ खरितललापरसङ्गः। ङदेनेति । इयोरकारयोषाषवतोमंधय चकारो घोषवानिव wee Lae: | आश्रायान्तरगतोऽप्िय आश्चयान्तरं उप्रलभ्यत इति दृष्टान्तेन दशयति | दयोरिति॥ रकेगेति। अनेकस्य यः सद्निकषः स एकेन ger | यथी ऽतद्ुणोऽपि वद्माणवश्वन्तर सन्निधौ तद्गुय उपलभ्यते वथा ऽनेकोऽपि खटिकादिरयं ced: | अथ- धिकवरः, दविधा हिष्वनयः पराहता Fete, प्राकता र्णागासुत्दाकाः, १०४ महाभाश्यप्रदोपोद्धोवः | ( परःसंनिक्ेः संहिता । १।४।१९०९ ।) (BRIT 6 । खा. 9 } SABA | ॐ) श्रयं aut ऽयं कनिष्ठ दति यवहारादयं पूरवेोऽथं पर इति व्यवहार्य न्टविद्यमानयोरसंभवः 1 नष्टविद्यमानधोः wae निरूपयितुमश्कयलादिति भावः ॥ वर्णानां aizearat faa- लादिदमयुक्रमत श्राह व्यश्ञकेति । (क) VLA तु सर्वषाधारण्छेनेकलान्तमादाय पौर्वापयसोकिसंभ- वोऽपि नास्तोति भावः ॥ न्ध | (के) “तपर” (९।९१।९ ०) सुभे ॥ स्यादेवेति | भ) कालङ्ृतमव्यवधानं खधादेवेत्यधेः। एवं च FATT TC THT ATS संनिकर्षो मापि पोर्वापथेमिति भावः ॥ तदाईइ भाग्ये किं कारणम्‌ । रककवर्णवर्तिंल्वादाचः शश्चरिवप्रध्ं सिला वर्शांमाम्‌ | वा। श्केकवगंवतिनौ वाक। न दौ यगपदुशचारयवि। गौरिति गकारे यावदाग्बतते। गोकारे ब विसभ॑नौये। यावदौकारे न मका- रे ग fran tial भवडिसभःनौये ग गक्षारे गौकारे | उथ्रिवप्रष्वंवि- बति | वर्णान्तसैशारणकषालादन्येव airs काजेनाश्चवदितं पवष संहितेति waa करियते | तेन मध्यमषिलम्बितमोः पररमसधिकर्बामावेऽमि संहिताखंश्चा तिध्यति । पूवांपराभावादिति | यगपतृद्धितागां tured पौर्वा पये दृष्टम्‌ | aa कक उपलभ्यमाना यौगपदयेनासं्िधागात्कथं वेते तु पएणःुमरपलम्भः, मध्यवती तु काकः सर्वा shee तावानेव । यदद यद्या edt धावता wate शवायोवाएष्मावौ वतोऽधिकेष यवायः ACTA aa | org (.१।पा.४। घा. ४) ( परः afew: संहिता।१६।१।१०६ 1) TAIT इति । (भ) तदधंसानमारमपरो वोः परयुव्यते तावतापि ष पौवापवादि- यवहारे न TUTTE शाय इत्यः । ae त्वेति । (भ) FRACS वृष्टाः कष्डताष्वाद्चभिषातव्यापारजन्यात्‌ ्ब्दाम्‌ wer प्रतिविज्ितान्‌ शला शब्देन वाद्यानधोन्‌ बुद्धौ ुदधिरूपे 22 ger ava पौवांपयंथवहारः दुर्या दित्यधेः ॥ बुहिविषयम्‌ | (भा) द्यस्य बुद्धिखग्रष्द विषयमित्यथेः ॥ तज वकबुद्धिश्थलमुपपादथति य इति । (भा) तद्मेव शास्रस्य श्राखफलधरमोकरेः ॥ असिन्रथे इति। (भ) त्वात्‌ । उश्वरितप्रध्वंसिगः खल्वपि वर्णाः । उश्चरितः cere: | अथापर परयब्यते न वर्यो वगस्य were: | एवं तहि । at छता घर्वाखेटाः कर्ता धौरखलद्नौतिः। Way वाथा्दृा gat कर्यात्पौर्वापरयम्‌ | पौर्वापवंमस्वौरन्‌। रकवगेवतिवादिति | सामंन्येगोपक्रमात्‌ स्नौप्र्या- भावः। उश्चरितेति । कमोत्यत्रा अपि वब यद्यवतिष्टेरंलदा स्यात्‌ पूी- परब्यमदेणो येषटमध्यमकिष्टश्यपदेश्रवत्‌ | Vasa aie तास्विक्ष पुषोपरभाव ard: | STANT AT चतदुङ्घम्‌ । ध्वनिस्फोटमेदच्लन्डज निौतलानेहोपन्धस्यते | ग दौ यगपदिति | Many Kite स्यादेवा- परग्र हेन HITS AT प्ररानरे् TAT तथेव लोके Shean प्रसिङ्धः, तथा च संहितामधौते म्‌ प्रदुनि पदान्यघौते न संहितामिति १०८६ मह भाशप्रदौपोदुश्चोवः (ue: संनिकषेः संहिता । २।४।१०६ |) (GRIM AIT 8 ) एतद्ेमेव वुदधावथेदगेनप्यकषं श्लोके पौरवा पयेमिल्युपलक्षणम्‌ | श्रयमिति बुद्पारूढखमाजाश्रयख्क्ोखारणवयश्चशष्दपरामपर श्न्ययेदमः प्रत्यपरामश्रकलादेतदनुपपपत्निः ॥ प्रयोक्तव्य | (भा) परप्र्यययोग्यश्यशोश्चारणएरूपेण प्रयोगेणा LIRA: ॥ afar शब्द्‌ (भा) rare Berta इति Wa: ॥ तदाह बद्िप्रकल्यित इति । (क) ुद्धिखपकख्पितश्रब्दविषय Te ॥ yafera- (के) are प्रतिविष्बेन तततदरूपतया प्रकरपितेल्य्ः बद्धिपिषयमेव wert पौर्वापर्यम्‌ । दृह य रष मर्षय Tamia भवति स प्रष्ठति अखिन्रथ ऽयं ब्दः प्रोक्ष अरिमंस्लावण्छब्देयं aaa: ततोऽयं वतोऽयमिति ॥ त ee aas conn acalicinsin especie शवधानम्‌। कालेन पौर्वापथे तु मा भूदिदधैः। वागिति। वागिन्छिय- faut | रतं यभदगवश्चानात्‌ सम्निकषऽप्या्षपत दति fray | णं ufaga: | तलद्नौतिरिति। ant तत्‌ साति यस्या; सा तत्वतो सकलविषय- द्यापिनौ गौतिर्बडिर्य॑स्य स तलद्नोतिरिति। न्ये तु तन्‌ वद्रौतिसिति vate | वण्बतौ fauna arya gfacafa स रवाः । त्ति | बुडिपकण्पितः सर्वः पौवापयंसतरिकषं दिव्यवषार cert | धोरः me निनि नितिन amet भवनि, ततश्च कुमायाविव्ादौ प्रदावयवे संडिताकाय न दयादिति GMT | महाभा्यप्रदोपोदधोतः । ११८७ (च. पा. ४। अ. ४) ( विरामोऽवसानम्‌ । ६।४।९१० |) विरामोऽवसानम्‌ । १।४। १९०॥ 'नानाप्रकारं गच्छति प्राप्रोति यन्नन्नानाप्रकार ग्यते तथा प्राप किं य॒क्रमिति other care: ॥ श्र लचणो सन्देहाभा-- वादाह केचिदिति प्रागभावस्येति। ॐ) MPAA: WATT: ॥ ATR रसः । (भा) रथः । (भा) ९ “xe fara” इति भाव्याक्चरं ममसि ज्ञत्वा at गागेरेन | विशम ऽवसानम्‌ ॥ १। ४ । ११० ॥ इदं विच्ा्वते | अभावो- ऽवसानशच्तणं स्यादिरामो वेति । weary faite: | अभावे ऽवसान- SAG उप्रयेमाववचनम्‌ | वा । अभावे ऽवसानलच्लयो उपय भावयं विरामो ऽवसानम्‌ । ६। 8। १९१०। wt fama हति । विचरति गागा wate यदसतु वदिचधायेते पररौश्यत इलर्धः। अभावो । वेति । केचिदमावोऽवसागमिति var) खन्धे तु विरामो- विणमोऽवसानम्‌ । १। ४। १९० ॥ वर्गानामभावोऽवसानसंशचः स्यात्‌ । AAT वावसान eae} , अभावैस्यापि afead “विरामोऽवसानम्‌” । ९।९। ११०॥ ¶विरतिविंशाम इतिः | विरा इति मावे ae, विरामो वर्गोार याज्नावः" अधं नरमा । "विरन्यतेऽनेनेति {cee AYTMTATT ATTA: | ( षिरामोऽवसानम्‌ | ६।8।११० |) (ख.१।पा.४।अा, 8) Tay “खरवसानयोरि” (८।३।१ ६)ति विषजनोथः प्रषच्ये- तेति | पदावयवलावसाने Tae frat दति gard इति भावः ॥ “खरोति" वाक्ये तु रेफान्तस्य weet इति बोध्यम्‌ ॥ अदशनमिति। ॐ) aera agama ऽभावख वंश्य तथाणयमावपरेन तख्ापि लाभः | वणेदशेनाभाववर्णाभावयोः शमनियतलादिति. भावः ॥ सिन्‌ पश्च इति @) वर्णानतरामावोपल चितवष्ायसानलपसे TEU: + कत्म | उपरि अः अभाव इति ame! परस्तादपि fe we- स्याभावक््रमा भूदिति । किं च खाव्‌। Te) रथः। खरवसागयो- विस्नोयः (८। ३। ९५) इति विस्न॑नोयः प्रसष्येत | स्त॒ ate विरामः। विरामे विरामवचनम्‌। वा। यस्य विरामः विरामग्रयं तेन कर्॑श्चम्‌। भजु च यस्याप्यभावच्छस्याप्यभावय्रयं HAY | पराये मम भविष्यति | खभावो ऽवसागमिवि तच य॒क्षायक्तविचारः feet) उपरीति। व्या. wang योऽभावः वदुप्रशश्चितो वीऽवसानमिति ame पाय | भावस्य पलच्रलनिद्ृयरथप््‌ | शस इति । यरवद्‌ पूर्वस्यापि रेप्याभाव- विषयत्वादिसननौयपरसङ्ः | विरामे विरामवच्गमिति। अधिकं कर्व पौवापयेम्येव | यथोच्चरितपरध्वं सिना निब विभूनां वा वर्णागाम्‌ । बदा | विरस्बते ऽगेगेति करणे wer चरमवशंश्च Set । leas खरवसामयो- at विराम इतिः | बा पिरान इति! | ` श्चवदधरी डवि" यामपि "इणे सि wea a धस्यटो wafer चस द्यामपि “were ति कर्णे Ue, TAINS TH उतरथानथो wh, तेन हि owt, ताये यण्छे“खरवसामोरिति WENT, शथं Tete, प्रौवापयंमभावो महामाग्यप्रदोपोद्द्योतः । १०८६ (च्.१।पा.४। ane) ( विरामौऽवसानम्‌ ।९।४।११० |) स च प्रहत्तस्येति। ॐ) एवं च पुरस्ताच विरामव्यवशर दति भावः॥ भाषे ACHAT ATMA ala | (at) अवसागव्यवहार विषयश्च वणेख्यो पश्चचणभतं ag न विचायते Tae ॥ प्रसक्तामाव इति | TEMA LIT ॥ ASAT रमेः प्रथोगख क्ाय- भावादाइ लोपः (१।१। १० ) । ततो ऽवसानं चेति ।'ममापि afe विशामभ्रहणं were मविध्यति | विरामो शोषो ऽवसानं चेति | उपरि यो विशाम दति वक्षयम्‌। एरखतादपि शब्दस्य विरामः। तच्च मा भूदिति। किं च स्यात्‌ । रसः TY | खरबसागयो विंसजनौय इति fasta: प्रसव्येत । ( नेष दोषः। क ) आरम्मपूवंको मम विरामः। खथ वा नेदमवसानलच्णं विचायते | fart: | ततोऽवसानं चेति | अदश्ननमभाव इक ward: | तेम एनर-' भावयं न adafaant: | तचरं लोपसंक्लायाममावः संनितेनाश्रौयते -अवसागसंश्ायां तूपलच्तणयेन । तेन वणौन्तराभावोपरलल्षितो aaise- सागसं्च rah) उत्तरच maar stares area 1 स्िक्षापि anit fawatafgati खरि पर“ tae fram, wre च ta स्याभिनौति | अच वातिकम्‌ | atearsarratapats दितल्ाल्िद्मिति | तथा eased माल्विध्धैः॥ ` ` fe a, waa कथं, afe यदा खरखिं वदा tet ar tae खर valet क्रमभावित्वाद्‌ उश्रितप्रध्वसिवाचच । wa तच बुडिपरि कख्ितं Maret तदभाषेऽमि समानमेवं वावसाने ईबवापि | हिदोये तु 137 भावयं कतथम्‌ । उपरि चोऽ भाव इति awa । एरणञादपि fe eT मा भूदिति | किं च खात्‌ | रलः रथः। waar विवननौव दति विसनेगोयः vets) we afe विरामोऽवलानम्‌ | ete wa auremiticte wet | खरः eave Draw अ tweak | अधवैश्नापि सङ्गमौ विषयमेदाद्िखते । खरि परतो महधिरष्रोधोद्योता । Reed (च,१९।पा.४। शा. ४) ( विरामोऽक्सागम्‌ | et) e1yret) TATRA भ) अविच्छेदकिरामौ पथाधौ तश्रतिधोगिगौ विचदेशविरामौ © firarfitiwedt मावपदाौी । Cera भावपतिषोमिकला- दिदं दिन्धमितिं एराशम्‌ ।. अनवाभावपरो वं carte लये वच्छत्येव ॥ ददानौम्‌ | अपर भरेति 9) | reread । अन्ये तु वर्ानामभाव cae वंलावच्छिश- प्रतिथोगिताकाभाव cere: स च meres इति भाथा द्याः ॥ मतु Tee भावाविरामरभाविवेऽयभावो serait wed को दोषलं प्रमदस्ानिमिा दिष्वल श्राह । विसमे विरामवचनम्‌। बा। यस्य विरामस्तेन भिरामग्रयं wae भनु च TOUTS TUT a Hayy | पराथ मम भविष्य्भावो TT सतोऽवसानं श्वेति | ममापि ate विरामग्रणं wre भविष्यति विरामो ` लोपोऽवसानं चेति । उपरि at विराम इति sme । गमु चोक्ठमारम्भ- yaa इति | गव्यं स्मिः प्रटताकेव बते | किं तहिं । खपरषटलावपि | कचा । छपरव्राद्यस्तिन्कुते व्रतानि | Fava: खाध्याय इति । न # तच creas tf | निदततिषिरामः स 4 rene भर्वतौति मावः | अव- सागशच्चमिति। अभावोपकश्ितो वशोऽवसागं विरामोपलश्ितौ वेति पै विचारितम्‌ | Ket तु तावेव afte विधायते अभावो शोप इषेकस्य संशचादयविधागसामध्यादिषयवपिभा सआभौयते। प्रयक्काभावो शोधधं्ोऽभावमाभमवलानसंचमिति। भावश्चभिति went: सता या Tawar: अष वावसान इति वतते । भगु च शोक TATE ष्ये विसमे प्रसिद्धः य्चप्यदपूवेः तिरगतौ वक्ते केगेवदष्नोयत इति, १.०६२ . मभाव्यतरदौपोष्शोतः'। ( विरामोऽवखागम्‌।१।४।६१०) (७,६।१ा.१.घा. ey अष.धिरहितस्येति | क) + प्रतिथोभिर rear: ॥ शष्ट शा्ललाच्च wey एवं प्रतिधो- नौति भावः ॥ विरामो श्रभावपदाथौऽपि षवन्धादिवदमावसमाः नाधिकरणबाच प्रतियोगि शापेख इति भावः ॥ बुहिकर्पितेति | (क) ुद्धिदेशे ओ ऽभावं ger ay कर्तं पौवापथेमित्यषेः ॥ ग “We षंडिता्ष्टः पदनेरन्तथं एव दिद्धो म वणेनेरमायं इत्यत श्रा ,, खाध्यायो भूतपूर्वो भवति नापि व्रतानि । भावाविरामभाविाष्छब्दखा TSA न | वा | भावाविरामभाविलाष्डन्दस्यावसागलश्चखं mare | किमिदं भावाविरामभाविह्वादिति। भवस्याविरामः भावाविशमः। भवा- विसमे भदतौति भावाविरामभावौ । भावाविरामभाविमो भावो भावा- विसामभावितम्‌ | अपर are | भावभादिल्लादविरामभाविताच शब्दस्या TAMA नोपप्चते हति | तत्य दति बा वश्द्यावसानम्‌। वा । विद्म. faafewanfaet | उधरतान्यस्ित्रिति | ब cement किं वि पवमेवाप्रहतानौखधैः | निधतविषयताच शब्दप्रयोगस्य श्र्विषासुषरत-" fafa प्रयोगाभावः; ज स्विड्नानोति प्राठः। भावाविरामभाविल्वादिति,। दह शब्दस्य सषंबन्धोद्भावोऽ Taree BG शब्दान्तरस्य षं ¦ वा । भ तावत्‌ want & धाव्‌ । afe यस्य सन्ता तद्य वदानोर सत्ता यज्यते । "भाप्रि शब्दे acdeat [ महि घटाभावः wen भवति | भावस्य eur afreer मवद्यवद्यमिति wafer... {. प्रयाभवेऽपि अवसितो देवद९. वि, अवसामश्ब्दद्यु विराम ख . प खद म च" रेपस्यावगति्ररभदयोः . शरणं. सभवतोति भारैः SATS: | मभाथपदीयोद्शीदाौ । QUIT 8 । श, .8 ) ( विदाभोऽवलानन्‌ ६.1.४1 धथेति ॥ क) tare इति | (a) एकपदे दर्ये; ॥ = ५, | भावसाधन इति । ॐ) शो वणः चवसानसं षोः भवतोति वक्षयम्‌ । sats वावलाभम्‌ । वा | थवा Sena पठितम्‌ अन्धो वणो ऽवसागसंद्ो भवतोति। cate ङ्कः, म्‌ । ग वह्षम्‌ । सं हितावसानयालकविदिवलात्‌ सिडम्‌ | षा । संहिता वसागमिति लोकविदितापेताव्थो | णवं fe कञ्विलंचिदधौयागमाश त्रो देवौयं संहितयाधौव्येति। स ae प्ररमतत्रिकमंमधौति | अवर इ | केनावखसौति। स ere) अकारेणेकारेणोश्ारे वेति। शभेवौ bafafearcat तयोलेंकविदितावार्धिडम्‌ इति । io Cee 201 ति A omy । the mee भवकाले सत्ता विष्छिदते sank | अपर अहेति ।' वाविरामशब्दयोदन्ध दर्थः । ददानो लशणदयसयाप्यनुपपत्तिः प्रति- दयते | भावेन स्तय विरामेय अविच्छेदेन भवतोदर्धः। उप्राधिरषशिवि- - [भावस पतौतिनोासि | तत्पर इवि षेति ।. दानीं शन्दा्नरामावपरो ॥5वसानसंश्ो भवतीति प्रतिप्राद्चते। etary बुदिपरिकख्ितं (वौपय॑माश्नोयते। अथवेति | यद्यपि विरामण्रष्दे करणसाधने arsite 'एेऽयम्था Nat तथापि भावसाधखछपि संभवात्‌ करयसाधमव हेग्धमिति यक्तमेव परटितथमिच्ह्वम्‌ | संहितयाधौम्बेति | यचा yz {तयं संहितायवहांरसयेकपदोऽपि शमर अवलाभन्दोऽपि पधिप्रदेदयेषु भावसाधनः करशसाधनोः त्रा qfeet इति गाधं शादय विधानेन तेन विनापौडदख सिडलाव्‌ । | तिति 4 ae | संहितावसानयोलक्षविदिवश्नाः सिद्धमिति" .संडिता्न्योऽपि preawars प्रसिद्धो ग परदयोरेव सत्निकवं इति ` वातिककारो सन्ने * ` १.०९२ मभोव्ध्रदोषोक्चोतः । | । ( विरामोऽदुवन्ानन्‌ । ६।४।९६०। ) (क.६।पा.१। धाः नरौ ¶ परे “अरः; tran are ate पोवांपवमाश्रणोचर्मि स्थानं भौम भाय विद्ागीष्रनिमिंतम्‌ | भाथप्दौपोदुश्रोवाख्ं यदा विवरमाश्नयुभ्‌ । १॥ TERT Tee प्रदोपोऽपि ब्रचित्‌ चित्‌ । भ्‌ सुगोषयितुं प्रक वत्रिसोक्चयमन्तरा ६ ९। area समार ' टिएन्धा विषमे ay | OAT UTA वस्य पूततिमगे CoS arated दिव्ुमारपदाभिधाव भागं प्रयम्य farcer sear इदापि 1 वतुद्कि Seis frre are शगः वेषु वासम Ty wea ४.1 सोयापराधमच्वतिपराधतये- : ad! निवेदय दमं feqtentte ` यत्‌ wy फिंचिदिष् तद्मादभावितं म |