Wh. 44 | BIBLIOTHECA INDICA )

CoLLECTION OF PRIENTAL Works

PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

New Sanigs, Nos. 1105, 1117, 1124, 1136, 1162, 1167, 1182, 1185, 1207, 1216.

(MAHABHASYA PRADIPODDYOTA

पै ५४

RY ।

464 BHATT EDITED BY PANDIT BAHUVALLABHA QASTRI. { VOL. TIT. 4 CALCUTTA : PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS, AND PUBLISHED BY THE ASLATIC SOCIETY, 57, PARK STREET. 1909.

FETA TTA |

नागेशभटरविरबितः।

बहवसषभशमेणा परिश्रोधितः।

वङ्गे प्नौयासियारिक्‌ सोसाद्व्ाख्यसमाजानामनुमत्था

व्ययेन च ।

4

कलिकाता राजधान्यां sifne-faaa यन्ते मुदितः

WAIT १८९१ |

Ql पा a पा as

मोमा 4

रिः उणादि went वेदाद्‌ पतञ्चल-यो-भा जे-न्या.-षि

THATS |

न"

we - ~ ive os

अध्यायः | पादः | आदिकम्‌ |

प्ाशिनिद्धबम्‌ | महमभाष्यम्‌ | ,., वातिकम्‌ । ,.. UTE मोमांसाखुज्म्‌ | । जम्‌ | भट॑हरि कारिकः, उर (दिदकम्‌ | TERT: | वेदान्तदष्रंम्‌ |

, परतञ्नलयो गद्ज्रमाष्यम्‌ | ध जेमिनोयन्यायमालाविशरः |

महाभाष्यप्रदौपोद्योतस्य दितौयाध्यायान्तगेतानां

पाशिनिदबाणामकारादिक्षमेश

WAT |

= en

च

खक्गोभविष्यरदधमण्योः। २।द६।९०॥ पा चअस्लग्लाक्षासख्याः प्ररिणा) Rites अनेद्यघमपोः । । 8 । ५६। TIRANA च | २। ५। २६ ॥

अदो afraid किति । २।9। १६ । अधोग्दयेगश्रां कमंणि.। २।६। ५२। सअगभिहिते। २।३।१९॥

अनुवादे चरणानाम्‌ । २।४।३॥ शनेकामन्यपदा्े । २।९।२४ ॥ SHUT यक्ते IRI RI BE

GAT TAAL २।१।३४।

Bay नपुसकम्‌ | २।४।६०॥

अपव SMA; Ve Ries

अपादाने WERT २।६।२८॥ समेवाखयेन । २।९। Rey

atti नप्रसक्षम्‌ | २।२।२।

TANT तरम्‌ । २८।२।९४।

६8४२ ९58

( श )

अद्ययं विभकिसतमोपसण्टदिर्द्यर्थाभावपश्ाद्यया-

लमूनवेयौगपदयसादृ एसम्पत्तिसादास्यान्तवषनेष ।

५ R | १ | ¢ ॥ Ose ees eee अथयादाप्सप्ः। २।७।९८९॥ ae शद्ययोभावः। २।१।५।

भ्रा

ागस््कोणन्धयोरगल्लिकौ णिग |

२।४।१०। ००५ ane qT अठ मय्यादाभिविध्योः। ९।१।११३। द CE „न १, „+ साधेधातुके । २।8।३५। ~

Pins g = "= १ स x e द्यभूतलचये (VR

इदमोऽन्वादशेऽदुदातत्ृतो यारौ । ९ । ४ ६२ ॥ ° CHM ed „ज ,, पा उ

उपक्षा दिश्योऽन्यतर्स्याम्‌ | २।४ idea. पा

उप्रपरदमतिष्‌। ९।२।१९॥ ie re ey,

BIA सामान्यवचनः | VIL IW =,

१७४ ,

cs ,

BRE

ROE

उपमितं यात्रादिभिः सामान्याप्रयोगे | २।१६।५६॥ ३१९ A

BUTT पूवम्‌ । २।२।१०१।

डभवप्राहतौ कमणि । १२।३।१६॥ ,,, ,„"

ॐ => @ &

{ a)

रेतदस्रतसोखतसौ TFTA । 181 YYW पा

क कडाराः कमेधास्ये । २।९। ३८ पा कटं करणयोसलृतौवा । २। १। १८ । ध टकारे छता बलम्‌ | २।६।द८॥ we कटंकमयोः कृति । २।६।६५॥ ,,,

कर्मणि च।२।२।१४। ।

क्र्मणि दितौया।२।६।६॥ र, ^ कमंप्रवचनौ ययते दितोया । २।६।८॥ ° कालाः परिमाखिना | २।२।०५॥ कालाध्वगोरयन्तसंयोगे । २। ६। ५। कुगतिष्रादयः। २।२।१८॥

कुत्सितानि rat । २। ९।५१।

Watt WALT AT | २।९।७६९॥ ov

छल्यरथिकायवधने (RII AR ae

शैक्य ।२।१६।४१३॥ क्स्य च TMA | २।२। १७ ॥ क्न गम विशिषेनानम | २। Lidge

SRR

OMT | २।४।८। व्यो, 3 च ख WTR yey पा ग्‌ Terie fir fertareqert चेष्टायामनध्वनि | ९।३।१२। ०, ज पा

नै

९४१ ,,,

२ #@ च @ > 5 ^> रि = छ > ^> न>

t

9.

TAMA च।२।४।११॥ ,, „^, mg लिटि, २।४।४९। se

च

चचिषः सयाज ।२।४।५४॥ ,. पा चतुधों तदर्था चैवरिषित रक्षितैः । २।१। ११। AGU TTT RRR ,, TOMY बङलं we २।९।६९॥ =, चतुष्यारो THM । ९।१।०६॥ os, चाये इन्दः । २।९।९९॥

q e 6 wefaare feat युनिलुगरण्णोः। , र्‌ | 9 ys | oes 9११ पा त

TTA! | २। : 1 ९२ ॥ ,,, sae पा

तच।२।११४६। a ay तेनेदमिति सरूपे । २।२। २७॥ क वट्ितार्धोत्तरपदसमाहइरे च ।२।१।५९॥ ,.. 4 AMT बङ्यु तेगेवाख्ियाम्‌ । २। ४ | ६२। तनादिभ्यस्तथासोः । २।४।७९६॥ a. विष्टद्यप्रण्तोनि च । २।१।१७।

तोया च होभ्दन्दसि chee oe

MALT ATMA गुणवचनेन । ९। १। ९० । दतौया साम्योबंङशम्‌ । ९। 8 ।.८8 ] तेन सहेति वुख्यथोगे। २।२९।९८॥ ध

9६8 ,,, १ Wwe ८8 ® +, ९ २६७ ,., ६ ६४५ , | ७४५ ,,„ ९ १०७ ,. 8 ४४8 ,,, १९ eget, १ २०९ ae ११ “WCE ,,, च ५४९ owe १ २५४ ,,, ई ७८४० ,,, | sof. ॐ १९६ ... १. ६२१९ ,;,* १ de $ र, ८८७ ,., ६ ५१९ ., २

(a) द्‌

दिध्नामान्धन्तराले । २।२।२६॥ ... पा दूरान्तिकार्थे ष्न्यतरस्याम्‌ । २।१। ३8 । ,.. इन्दर प्राणितुयसेनाक्कानाम्‌ ।२।४।२॥ ,, हिगरेकवचनम्‌ । २।४।९१॥ ध die दिख । २।९१।२६॥ a. म dia दितौयहतौयचतुचैतुयाग्यन्यतरस्याम्‌ | 218181 दितौयाटौकेभः । २। ४ । ३४ । OCI a a oe Oe ,, दहितोषाभितालौवएतितमताद्लतप्रा्तापतैः । ९।१९।२७॥* „^;

म्‌ ae च लुपि।२।३९।४१५॥ ... पा कम ।९२।२।६। ‘ee ई ATW | ९१९।२०॥ ,,, ieee, as

नमः ofa खाषाखधालं वषडयो गाद । 26 न क्ाकाथय।नखाखलचेहटणाम्‌ | २। RB) EE ॥ ००

नियं करोडाजोदिकयोः। २।२।९०॥ निषा । २।२।.९६॥ प meat विभक्त । २।९।४२॥ sue परा qeatery दन्दतत्‌ एदषयोः । २। ० | २६ |

पारे मध्येषथावा।२।९६।२८॥, - पंरणयसषडितार्थसदष्ययतद्चसमाग tfa-

कारयोन'। २।२।९९। त

ued ९८द्‌

७७६

२०४ १९१ Sas ७929

२०४ ,,,

९९१ Bre १८३ © ५७ 883 ५८५

dee ce |, १८९

Bau

edu.

ef PF hh PM pf sf.

pp fw ff = छ

se

( ई )

पूवैकानेकस्जरत्‌ पुराणनवक्तेवलाः | ₹।९ । ४९ । पूषेसदृ्रसमोगार्थकलष गिपएनमि शक्लः |

९।१।२१९। त पर्वापरप्रयमवरमजघन्यसमागमध्यमध्यम-

TTI २।१६।५८॥ ‘ee एयग्विनानानाभिस्तृतोयान्यवरस्याम्‌ | RAR | RR | प्रसितोत्सुकाभ्यां बतौयाच।२।१।8४४॥ ... WAST समासः। VLR IAW ,.. प्रातिपदिकार्थलिङपरिमाणवतचनमाचे प्रथमा |

RiRl ed | a + TAA च दितोयया।२।९।४॥,,, .., पेष्यत्रवोदेवता STAT Veen ,,,

ब बकच इः UTTAR । २। ४ । ६६ | पा

म

मन्यक्षमणयनादरे विभाषापराण्षु।२।१।१७। पा मय्रयेसकादयच्च | ९।१।०द्‌ | ,,,

| य यठोऽचि च ।२।४।७४ | sa पा यथभोख । २।6। १४ | ,,.

TUS । २।९१६। oy ए

षादधिक we चेश्ररवघनम्‌ | ९।६।९॥ ,.. WH च भावेन भावलच्तयम्‌ | | ह।२७ | ,,,

FP yy yo

Se KL fe ye ‘ye

( ऽ )

अस्य चायामः ALL | Ue is ‘as wat खलतिप्रकितबलिनभरतोभिः। २। ६ 1 ६७। यनाकुविकारः । २।९२।२०।

Jai च विरोधः प्रश्रतिकः।२।४।९। | T

TART: TT (RI ४।२९ to पा सनानां भाववचनानामज्वरेः । RL RIVE |...

। |

शुटः प्रथमस्य डारौरसः । २।४।५८५॥ पा q

~ प

वर्यो बग ।२।९१।९६६॥ ° ८... पा

विभाषाऽपरपस्विहिरश्वङः पश्चम्याः। २।१९। ११-१२।

विभाषारण्लन्डगट यधान्यपश्दरकुन्यशवडवपूर्वा- पराधसोत्तराणाम्‌ । २।४।९२।

विभाषा समोपे। २।१।१५।

fatarefagt मदोदेणोऽयामाः।२।४।७॥ ,,.,

faitua विगरेष्येय बलम्‌ | २। १ । ५७ |

श्र

अूद्रााममिरवसिलानाम्‌ । २।४।१०॥ पा Tat Alfa: । २।२।२३। । mune: छतादिभिः। २।२।५९॥

at त घष्ौ ।२।२।८॥ we iu पा Bt रेषे। २, ६।५०। 1 ~ 0 — e षदयत्रस | २।३।६०॥ ge

१९२ Rue ६९६

Oc 4

TVR

७६५ ,,,

cg

7ry ff Sf

se se

se ye yt =

शंखयाचयासत्रादूराधिककस्थाः संख्येये | ?।२।२५। or संस्थापू्े fay । २।९।५२। सप्तमोपद्चम्योः कारकमध्ये । २।६१।७॥ समो विषे बहुत्रीहौ । २।२। १५। सामी प्नौडेः। २।१।४०॥ सप्म्यधिकरणे च । २।३। ३६ | समर्थैः प्रदविधिः।२।१।१। सद्यक्तेऽप्रधाने । २।९६।१९॥ सहसुपा।२।९।४।

साधनिएणाभ्यामर्चायां सप्तम्यप्रतेः | २।३।8१६।

सुप्प्रतिना माधे । RR ed छबामन्धिते पराङ्वन्घरे । २।१।२।

¥ इनो वध जिदि।२।४।४२। हेतो । २।१।२३।

पा

a > > th fo ty ee fe ^> ७

। , 6 ete aN ४, } : ^ Vol, 117, Fase, I. (द. 1 ,1\. {८.४ y ॥ ५ + १ t = "८. , ^

“Mim ५४ त

महाभाथप्रदौपोदद्योतः॥

पाणिनिकषात्यायनपतश्लिभ्यो गुरुभ्यो नमः| कृते so uagian gear तौपेहशिना ।

संधां न्यायदाता महाभाष्य faa? ॥ श्रलब्छगाधे गाम्मौणोादुत्तान wer घौषवात्‌ ॥

BAA: पदविधिः ॥ २।१।१॥ विधिरिति कोऽयमिति (भ)

wee म खर्पर aga ae ww नि्ितवादिष्यतो- $भिप्रायमाह

समथः पदविधिः ९।१। १॥। सामथ्यं च्थेका्धीभावः। एथगधनामेकार्थौभावः aay | fury: एवष इति वाको Sarath

wat: पदविधिः ॥२।१।१॥ प्रदसन्बन्धो यो विधिः ख तमर्था- ` शितो बोध्यः। प्ररिभाषेयम्‌ | sade तदाश्रिते wey» सामथय “ant: पदविधिः? ॥ 8।६। १ ॥ श्ररिमिषेयनिति' | गाधिकारः पदविधिगप्रणात्‌, अन्धा वच्यमाणागां पराङ़वङ्गावादोनां पदविधि * एथमर्थानामेका्थौभावः समथंवघनम्‌ । वा । cuaatat प्रराना-

मेका्ौभावः समह्टुमि््यते a क एनः एथगधैनि केकाचानि । बाधे weatta । ce एडम दति | समासे इगरेकशा चावि । tinge इति ।

श्‌ मशहाभाष्यप्ररोपोद्द्योतः। (समर्चः प्रदपिधिः।२।९१६।९।) (S210 U1 Sd)

meta ॥ (क) कोऽयमि- (भा) me किम्॑कोऽयमिग्यधः । श्दाथेयोरभेदौदितिभावः ॥ fa भावेति । @) करणाधिकरणसाधनवस्वमन्ितलात्‌ प्रथोजनाभावाच्च नोर खितः ॥ विधौयमानत्वादिति । क) वक्षसादि विधाविति शेषः ॥

uingea इति समासे रक्षार्थ गेति *मा्यात्‌ । रवं यत्किश्ित्पदभन्य- एषगुपस्धितिविषयार्थकतेन लोकदृषटानां विश्धिटविषयेकश्ल्येकोपसख्िति- जगवात्मेकार्थौभाव इति कल्पितम्‌ | तेषां तलं तु सादृश्याद्‌ बोध्यम्‌ | कायें शब्दं मन्वतां वाक्धादेव इततिनिष्यत्तिबुदधेवां | रकार्थौभाव इति fafaent muta समासघटकपदानां बोधयितुम्‌ । यथा पदा- नामसत्वात्‌ ततसत्वाद्यवहारो गौणः | तथा Farad ववा रोऽपौति

चेदेका्यौभावः। प्रक्रियादशायां waar प्रथमशटष्टोतस् विधे श

कार्थल(िति यावत्‌ । राजपुरषः | एुन्रौयति । बुम्भक्षारः। शओरौपगवः |

te गुणः कता्मसंस््ारेति aaa महाविभाषायाः" सामण्येविरेषणता |

विकसेनेकार्थौँ भूतं षष्यन्तं समस्यत इच्यादयर्थात्‌ | विष्रेषणवलादेव च

दयपेक्लापक्तोऽपि aaa: | त्तिसु समासादिनियता । शत णव ऋदधश्येति

व्यभि चारादनधैकं तत्त्‌ । परितः aia: पूव पर Hated चानन्तरे च भाष्यते कायेममयेति करणे शगुरोख TN इयका रप्र्यः, भावसाधन शव वाऽभेदोपचारातृते प्रयुज्यते, इदं ब्दस्य द प्रयक्ञस्यापि विधेय- परिभाषाष््दसामागाधिकर णत्‌ स्रौ लिता | ‘a सवं इतिः । ag यः

~ --- ---~~ ~= -- ee ----~---~- < Oe

महाभाद्यप्रदोपोद्चोतः | (GRIMM) ( समर्थः पददिधिः। २।१।९।)

इतरेति । (क) HAM इत्ययः ॥ श्र्थभेदाच्छब्दभेद इति भते प्र्यमि- ज्ञातुपपत्तिलद्धेदेऽपि w]e तु कः wee इत्यतुपपन्नमत Te Tata ॥ क) द्ाशादिकेनिति । &) ष्टूरुपधाक्किदिल्यनेनेति भावः ॥

खरे शेति । कै)

बह्लय्रहणादौणदिकख्थापि कर्मणि संभव दति भावः ॥ १ पधात्‌ कित्‌ उणौदि- पा-१६९ | I

बोध्यम्‌ । fama wag वारणाय दृष्टागामिचन्तं तेषां TF वश्वेना- वृषत्वात्‌ । अौपगवादौ प्र्ययानां तथा दृष्टलाभावेन यत्‌ किञ्चित्‌ पद- नन्येद्युपस्यितिविद्धेषणम्‌ । पद्यरूपार्थस्योपगोरपयमल्लोयादौ तथा arava | farmer तु ग तथात्वम्‌ ॥ तदाच्याधंवाचकस्य श्ब्दा- नरस्याभावादिति निरूपितम्‌ । विशिषटविषयेक ग्रह्येतिहेतुवचनम्‌ | अव

fatwa aq arate श्क्येकदेगश्लात्‌ । ग fe श्सुर्रब्दजन्यप्रतौतौ पिष्टविद्धेषगत्वेनो पद्थितायां भार्यायां सुप्रौलाधा दइवादिपिद्रेषणमन्वेत्ि । न चेवं देवदतस्य गुरकुलमिल्यादावनन्वयापत्तिः। तथापि gata देवद्ष- प्रब्दोत्तरषष्थंस्याग्वयात्‌ | ae उपर्धितरद्ारक we बधर्थो म तु तदितरः। Say; स्ुदायेन सम्बन्धो येषां गुरकुलादिना |

----न=---+

कञ्चित्पद विधिरिति सामान्यमिदं गेव तडमभूता enfant किं सव॑ | ययेन, नेतदल्ि। यः कख्िद्राद्मग अनोयतामिक्ते च्चियादि- निषद्धिः प्रतोयते न यातन प्रथमपटितमपि समवैशब्दगुङ्घद्चोदेष-

METHANE | ( wer wafefar २।९१।१।) (SPT Ree)

प्रयोगदशनमिति। ॐ) देकयंरष्टाथायौपाटादिह वेदे रोके fs we ॥ एतद्वावेति । @ॐ) ` तथा सति पदकर्मंके विधाने cauicnt समासाधसंपहः wre वखसाधादेश्विधौ चातिप्रश्गः खादिति भावः | दहु} (ने) ae i „ दतर इति | (क) परकरणपर्थालशोचगयेति भावः ॥ शभाशपदं जिमाचोपशचएम्‌ ॥

रव केयटः। अन्य खवावयवाधागितः समुदायार्थः प्ादुरभवतौति ate यका्धौभाव उष्यते तेषां पांयदकषवद विभागापन्नतवादिति। खयं भावः। ara यथा पदेः CUR पदाथानां गोधेऽप्याकाङकामूलकवाकातिवद्याय िरेष्यविरेषमावापद्रविगिटाधंप्रतौतिरगेषं ant किं त्ववय्वध्र्धि- भ्यामाकाङ्खमूकसमुदायग्रक्षिसद ताभ्यां नियतोदोधकवश्रात्‌ परार्ध

संस्य्ावयवातत तु युश्यन्ते वदता शेति ॥ यद्वा । ससम्बन्धिकपदाचै- सेकदेध्रतेऽपि भवदेव विेषणाग्वयः। See aie वथा दरशंनात्‌। शऋहरदब्दोपद्डितायां भार्यायां aati ।* वदे उल्थिता- WR | SHG) सम्बन्धिब्दः सापे frat सवैः समस्यते । सार्ध

समपकत्ववलाद्ययन क्रमेय प्रथमे भाविनं" पटु विधि्रष्दं थास्यास्यन्बिधि- wee: कमसाधन इति cata | ‘faites इति विधिरिति" शार fae: | पदागामिति'। रेषल्यणा weti पदानां सतां aera विधोयत इद्धः । यदि तु भावसाधनो विधिशब्द gratia दिशवानं धिधिरिति-ततः परदेषे इद्योगक्तशा कमणि wel पदामामसतां निष्पादगं

संह भाष्यपदोपोदुशधोतः । (श, २।पा.१। Ee) (wert: परविधिः। १।१)।१।)

समुदायो वेति । 9) स इवयवश्तपदानां कायेः शमूह्यावथवातिरिक्षताया श्रपि खोकारादिति wats विभष्वक्य were विभिरङ्गिविधागख

कथ पदोरेश्छक विधितमित्याश्रद्याइ विभक्तति॥ ॐ) रवं हौति। (र)

रिदितानां भियमष्य विधिना पचपरा्ेतरषिभ्वन्णानां frefrevernain खा frat: पटोरेष्पिे्धंः। केचित wigan: पदलसंपादको वा सर्वोऽपि पदश्वन्धिवात्पदविषि-

बोध एव जायमानो .शिद्े्यविगेवणभावापद्नविध्िषटविषयो भवति। तश्च विश्रिटश्क्तियश Kart । राजपुरषादिपदं रासम्बन्धवत्‌ geet शक्तमिति वव सा विणिद््रक्तिः प्रापताप्राप्तदिवेकन्यायेन सम्बन्धांपे विरेषणालाद्ये च प्रवसति । cunt: anavanmataferta लंभवात्‌। शकषाष्ामूरकेति विरैवयात्‌ निद्घट इदयादेगँकारथौभाषेग

बता tare इश्तावपि म gar इति । तस्मात्मासप्चमसातुञ्जत्तडित feted) ग विगरेषणसम्बन्धः ate भवेदयम्‌ ॥ स्यादेत॑त्‌ । वाद्ये जप्तया ऽवयवरत्षौवप्तौ मासु wee | ग चेवं पिरेषयसम्भन्धापन्तिः। सविग्रेषणाननां faa ciw वा विधेषणयीगो नेति निषेधस्य सम्भवादिति चेत्‌ । स्म्‌ । बहनां त्तिधुर्माणां वचनैरेव साधने । या्मदद्रौरवं पदविधिरिति त eureafangenqenat ग szwter: were हि पदानां सतां समासादिकाये विधौयते म पुगः uae, गु च कम॑साधन- परेऽपि तिभ विधानमसरहौतं स्यात्‌ पदान्येव हि तत्र विधौयन ग तु पदां सतां कि चिद्‌ उद्यते, wife दितौयेधादिनो तु नियमः faut

म

१ महामाशप्दौपीद्धयोतः | ( समर्थः प्रदविधिः। २।१।१।) (BML)

रेवेति वदन्ति ॥ मतु fa विधौयत इति wa विभक्िविधाग- मिन्यु्तरमयुक्ं विधानस्य विधानकमेल्ाभावादत श्राह त विभक्तावेति | क) एवं च पाकं पदतौतिवत्‌ सामान्यविगेषभावे वान्य शति भावः ॥ करिधाविगेषएलाख कमलम्‌ ॥ रूपदयमिति । क) यदपि ंन्नालमपि तत्न तथापेतदरुपतया शास््वहारा- भावात्तजोक्रम्‌ ॥ श्न्येनेति | क) gaafwur सिद्धान्तिना रेत्यधैः ॥ साधुत्वम्‌ ॥ विषेषणत्वेनो पर्णि घटत्वादेः खविरेषणाकाङ्काभावाद्‌। अतो faat धट दद्यादि वाक्यमपि न। त एव राजपरुषेकदेधे राचि वाक्य इव ऋद्धस्य vente विगेषणान्बयो ग । शस्य श्ब्दार्येकदे गरलात्‌ |

यद्यपि तस्य राजपदा्थत्मल्ति । तथापि विैषणान्वये विशेषस्येतर्वि- प्रेषणत्वविषयकषशकिग्रहाविषयत्वस्य amar इत रावि्रेषगात्वेन जातस्य

तद्लादेकार्थौभाव आसितः ॥ चकारादिनिषेधो su ageing | aay ते ग्यायसिडं वस्माकंन्तदिति fafa ॥ तथाहि 4 धवखदिराविति aaa क्रोडोषटता चैलाचकैीरो न gaat | तथा feet यत्पदम्‌ | त्वया तु aaa aia’, निरूठलच्तणा तु शकितो anita भिद्यते । नैयायिको काराय तदगभ्यपरगमाच्च । अकथितद् बयत्मादितरोया म॒ पद्षिधि!। खयाप्येकवाश्तया खादिरेण विभक्लोनां fear खवमपि कारकविभक्किषु तावत्कियाकारकयोर विनाभूतः* सम्बन्धः, उपपद- विभङ्वोनां (लन्तरान्तरे यक्त शादोनामुपरसगं विहना च “afin”

AERTS | © (@& 231581 at) (aatk: प्रदविधिः।२।१।१९।)

‘are नेति ॐ) पाठे किं पुनरिति सन्देहकलेत्यथ : ॥ + SAAT | ॐ) अधिकारपरिभाषयोविग्रेषान्नाने ॥ फलाण्यानम्‌ | ॐ) तखानिर्दप्ाथें द्येत्‌ ॥ खरूपम्‌ । क) ata ata ऽनुपस्थितिषूपम्‌ ॥

९ उपलब्धके यट प्तक “Mga” दति पाठोऽस्ति ।

(नि ee ~ ~ ~~ = ०

amt वा दोषाभावः। रवन्मूनिकव “cary: पदार्थेनाग्षेति नतु पदार्थेकदेभेन" इति ome “दद्रगौयाया माता" Segara” दद्यादौ रकविरोष्यकप्रतौतिजनकलवरूपसामानाधि- करण्यसक्वेऽपि न yaa | उत्तः पुवमपि ay सामानाधिकरणं तजैव मामाधयोरमेदः प्र्ययार्धः। प्रधानमिद्यादिगुत्पत्तिद्यागख । प्राप्तोदक इ्यादौ उदककर्टंकप्राततिकमं यादरथाभ्यपगमात्‌ TAT तु साघव- मिति। यदपि सिन्ते पदं वाक्यं वा wa तथापि प्रियादश्राय लाघवादेकार्थौभाद इदाद्यः। चेव ware प्रकिया सा परैः पाख्मा- fina wua इति Teer प्रति गौरो पन्धास इति दिक्‌ । कचित्‌ सापेक्ततेऽपि भाष्यप्रामाण्याद्‌ ठत्तिः। तद्यथा । किमोदमः छालोनाम्‌ |

द ्ादौनामेकवाक्छतायां सिद्ववाकयतायां च परदविधित्वमस्येव उपपदागा- मुपसर्गाणां च पदत्वात्‌, समासादिरिारिष्यन्देग तदितड्च्यादोगां प्रग दद्भिता अपि gegen | “वमर्थानां प्रमादे दस्य तु समर्च- परकर प्रयोजनं तत्रैव वश्यामः, Ua "म्सोः साम" इयादोनाममि

>

| HUTA TATE { aad: पदविधिः 21 R 181) (अ.।परा.१।अा,१) लिङ्गोपादामेनेति । ब) खरितलपयक्षाधिकारेणेतरभ तन्तत्पदोपश्ितिरधिकाराकार qq arena faafag । . परिभाषावास् शिङ्गवति way तेषां स्रषाम्ोपश्थित्या परिभाषाया वा awastafear सखा्योपखितिदारा व्याप्िरिति भाकः । ददं च, “वष्टो यने" दति gs निरूपितम्‌ | ag 'माकदि शस्िताशाप्वभवने धाति दौपताम्‌ | परितो argat भाषां परिभाषां weet” ॥

कमकवर य

१अ१९।पा१६। द्‌ se इति grata i

[कि eee seem er reer mn — —

qaeretdrsaaang । राशिविग्रेषणागन्धयरूप विशेषस्यकार्थौमाव-

quad भाग्ये दूषितम्‌ | रकार्थोभावसश्वेऽपि देवदत्तस्य दरशकुखमित्यादौ

सदभावाव्‌ । इदसुपलक्तणम्‌ | घटादिपदे णकारो भावाभावेऽपि तदेकषा- VR घटत्वादौ विदेवणान्वयाभा वादिग्यपि बोध्यम्‌ । राशः Wows दति वद्‌ राणपुरबोऽश्वख cea wa ग । रकचविग्रषणत्वेन हीत - न

Sui wetter cat) सङ्षाठकमापणौयानाम्‌ । आखपयौयानां चहुमामातकमिलमयैः । gat भवान्पादलिषएजकः । इं पाटलिपुे। ay कस्मात्याटचिपए्राद्भव(नामत xed | रोपधेतोः प्राचामिति वृष, { € । २। १२९) तथा । नलसमासा wife केचित्साधवः । ्ञमाजभोनो आद्य इति यथा । केचित न साधवः। अकिचधित्कर्वाणमिति यथा ।

समर्थैः we एति तजेव cre रूट्त्वात्‌ शका्यनिष्पादगचथमो fe ओके समं ceed, थप्रतिषादनं च प्म्दागां खकायष्युतमाद्त्वेन चाथिद्नता शोकिका पदिका यस्य करस्य चिश्मतिपादंगे समर्था, र्ते कैदं awd इति व्च साम्यादिेषोऽवगभ्यते स तु fate: प्रलाखत्तेरेवं

ALMA TGA: | é (GRIM IT ) ( समर्थैः wefan २।१।१।)

प्रदेशन्तरेषिति। ओ)

“वहो खाने" इतिसजे श्राम्‌ । “निपात एकाजना डि^"ए्यष चानम्‌ | सामान्यतः पद्विषिष्वेम तजर च पाराश्ेवामान्यादति- queen: परिभाषाल्ेन व्यवहार इति बोध्यम्‌ ॥

स्वरितगुखयुक्षमिति । (र) सरवच्छष्दाद्ाव्ेऽणिचि atte रिलोपाभाषेऽयङ्टश- परिभाषया दद्यभावे श्रादरुणे रूपमिति भावः। ear’ si शआद्यजनखर पब्दाद्‌ णिचोदं रूपम्‌ ॥

CHUM Ziel Tw AMR Tryos

ular qae ब्रा पर्विद्धेबयत्ायोमात्‌ | घटः पटच अथमितिब्‌ वदं gauze घटकशूपविरेबपरतामां xe पट खेदप्रयोगात्‌ | एवं राचः Tet भार्यायाखेति वद्‌ cept wets ब । wefaitee- वैथिरेन एतच ert वा विये वाहचनातौषलम्बनधेन विशरेवा- AAAI | घटो Rafa घटो Kew ददप्रयो गात्‌ |

---~ ey att oS ००७

fafqragatafaed: | स्ेदमवधेयम्‌ । वाकम बेधा सामथ्ेम्‌ । मेदः „ संसर्गा भेदसं -चेति। ee सतद्याततिमोजस्य weeny) Sa | wert: | दितोये विपरोवम्‌। ant तभयं meq अलौकिके प्रकिषावाक्ये तु प्रथममुक्कचिदयान्तमावगमेऽपि दत्तिः gage | परि-

स्प इताह | "वियदवाक्छार्याभिधान इति" । दिधेमेय एषते शायतेऽनेन

समालाथे इति विप्रः, तादृषं च तदाद्यं चेति विगेषदसमासः। बहा

fata awa विग्रहः, act वाकां वियद वाकम्‌, अश्धालारिवत्‌बरो-

ware चथ a ऽमेदोपचाराद्वि्रहायैवाश्यं faa इति िद्धेषढ- 2

६. महभाच्यप्दोपोद्दयोतः ।' ( मर्थः पदविधिः। २।१।९।) (ख,२।पा.१।घा.१९) यावन्तौति।. क) भागे सवमित्यस्च

शिङ्गव्वं meatier | तानि aatfa पद विधिश्षब्दोपादानेन ामान्यतः पद्‌ विधिलेनापेशच्छानृे्थः ॥

इयोभावो दित्वेति। #) कोटिद्ये aga संश्योदयाद्‌ fran सदेह इति भावः। दिविषयनिश्चयस्यापि दिवभवत्ाद्‌ाइ

वदु माष्ये “साजपुरषं खाम्यन्तरेभ्यो, जिवन्तेयति एरुषोऽपि cont शान्तेभ्यो निवत्तेयति दति” । राजसम्बन्धविशिे भार्यायाः प्रौतिविबय- त्वादिसम्बन्धवोधको राजएुरषो भार्याया इति प्रयोगस्लु cream सुन्दर हति वदिष्टः तन्न स॒ण्दरनिद्प्रकारतानिरूपितपुरषनिदषिरोष्यताया खव. WH एदषत्वमेव ग तु रानसम्बन्धोऽपौत्यमिप्रायेण प्रधानस्य स विरेषय- visa इत्तिरिवि शदहारः | सदं्रदिध्िरटविषयकाने. विशिष्यतावन्छेदक-

fafedt विषेयशम्बन्छादयभावद श्नात्‌ । यथा meat दितोयानतारि- शामागाधिकरण्छं दृहा wart तत्कार्यनेति । अत wa चिजग्वदेरन्ध- ` पदार्वपरतादशंनादकलोकिकें प्रकियावाण्ेऽपि तत्वा । अन्वपद्यं दवारिलौजागुवारेभेव देवलाविगरशदतत्पिदेखेति रिक्‌ ।

समासः, तद्या रानपएरव इमं समासः, तद ` विय्वागयं राचः एरष धवि, खसा sistent cman: eat, अतोऽपि तद्मतौतेः, श एना रागदिध्ि्टः gam) (समर्थो वेदितश्च इतिः । साधुत्वेगेति देषः, चः पदविधिः स वि्रहवाकधार्थाभिधाने . समैः सन्ताधमवतौ- शरक्छिन्पक्े amet वार्थान्तरं ante: ca, ततत्‌ सामे प्रयीमतो-

महाभाश्यपदोपोद्शोतवः | (अ, २। पा, ६.९) ( ward: पदविधिः FRR let)

अथवेति |) विद्लवाद्धिकनाधारवक्तिना परकोरदयेन यक्षमिधयन्यवः । एर-

खरविरङ्धधरमदर्यवदस्दथ मित्यवेः ॥

शअनेकायैस्येवायैत्यम्‌

TAT TATA TA:

एति गब्दप्रनरिमगुङत्य भत्लार्ाजद्ाथेवोशं दशेणिषशादा- वजरत्लार्थाधामं दशयति । miftfiitufrsun रेति बोधवम्‌। षिथिषटस्य friterrfatary इति sawed ect भविष्यति । रका्थौभावदलादेव इततादपस्नमषदाये संस्थावोधकप्रातिपदिकाभवे रकावादिरूपसंस्था विषरेषानदगतिस्तेन दिएषादौ ब दोबः। मासनातादावपि weet Tete | किं लनेकमासणाते दिधिष्ब्दादिपूवेमासभातरेव प्पोगाद्‌ रकमाव- wafers wart प्रयोग इति free) त्वत्‌ get Tay एष दव्यादा- दपि प्रयोकरदंकारागासादचेचएव देव बोधः । विग्रश्वाश्योयेक- बचमत्वरोपेणादेशः। शयं चारोपो न बोधपलक्षः किन्तु ध्राखप्रति-

मात्रफलकः। TAMU बोधे भावयता असाधुत्बोधनात्‌ | यत्‌ eT वदभ वाभ्यां at संख्याविग्रेषावगतिः। भाष्ये तात्यथ्यय्राहकाभावैे सतौति

----~------- ""-----~-+~-~---~----~--~-~~-~-~+--~-----~-~-------> ~~ ~ ~~~

syatey’ ग पुनरियं इत्तिरस्य वाक्यस्यार्थामिधागसमर्था नान्ददयेत्रेत- aca | खत Taree safes: सण्दयास्यानान्तप्माड | ‘we वेति' । on og उ प्रचरितट्त्तिः समर्थग्रन्दसतदाहइ | -समचैपदा- अवलत्वादितिः |) समधानि पदान्याश्चरयो यख स तयोक्धः, अन्वर्थ समच went न रूट cE! "समानां पदानां संबडा्धानां संद्टा्चानामितिः। भः दानां विधिः-स समधागां वेदितथः, समथानामिपि, कोऽर्यः, संबडा- दाना संङटाधीनां tak, तज वाके संबडायैवा अपेता हि तजर सामन्‌

इामीध्यधदौपोर्श्चौतः | (at: पदविधिः। ।१।१९।) (STII १ aR )

ae पदानौति। ॐ) इपश्लेनपदानोत्यर्थः ॥ तदेव ध्वमधनजनाद

उपसभनौभूतसखा्थानौति"। ॐ

दतरविगेषरभतार्योपथापकानौव्य्यो भ तु एथक्‌ लार्यो- पशापकानोति तात्पर्यम्‌ | एवं च तत्पुरुषादायेकं पदं तादृ TWAT इन्दे च पदद्थमपौति बोधम्‌ ॥ णरत्छार्थायामाइ

परणोयमिति । तन्न । तदिधायकश्राख्ाशागवतः तद्वोधानापत्तः | विरहे ददिवधमबहुवदनानल्वेऽपि रका्ौभाववलाद्‌ ent तदवबोधः | चत Ta nwa (१-१-२१) भाव्यपयक्ञे बुमाग्योरगारं ga! गारमि्यादौ दिवचनाकेन विरहेऽपि क्तौ दिलागोधः। किन्तु कुमारौ- त्वादिगैव कुमा सौदयोंधः। अन्यथा fears प्रद्धत्वाभावेन feng: MINTY प्रयोगस्यालाधतेनासाधुप्रयोगे भगवतोऽशडेयतापत्तिः | रवं च न्तौ संल्यागवगमेऽपि अनेकारचप्रतोद्या वथा विग्रहे बाधकाभावः यवं रद लंच्याविरेषागवशतिरेदोक्षा ग लनेका्थागवगतिरङ्वा। चिषरिचादौ गोेगेव श्रब्दवोऽनेकगोष्यक्तिवोधः ग तु बहुलेन । wen caret ततवनैवं वहिदयवोधो ग तु दिलवतेगे मन्यताम्‌ | Ga रव बुकलटेश्रगोप-

व ~~~ OCLC AE OE AO tS NEO,

अन्धोन्धापेच्ता ary अकाह्कासंनिधियोग्यतेव aay यः परस्पर सम्बन्धः सा शप्ता, ame हि cy इति पदमनियतसंबन्धपेद्लयोद्धतसंबन्धं विद्धेषणूतमर्थमाचटे खसंनिहितं योग्यं च एदषमपेशते, ममायमिति wae इ्यनेगापि yaw: सनिष्टोऽभिधौयमान! खसं निशितं रानलमवण्डेद कतेनापे्चते हमसे, खतो fatwafatennte deat ऽनियत- संबन्धिविषयत्वाचापेदाया यो यः सविददितो योग्यश्च रेन सम्बध्यते दाः एखन राशो Bere च एदष इति mince, eat ठु

महभार््थप्रदोपोश्योतः | (STII ) ( watt: wefafe 1 १।१।९१९।)

fasrrearatfaafa । @) erate सेतुः A प्रधानैार्योपादानादिति। ॐ)

aq प्रधानार्ेन खोपञ्ितिकाले एवोपस्णनपदार्थष्य विगेवरतथोपारानादित्यर्चः । we प्रधानेन परेन तदर्थ॑था- णुपादानादित्यथः। बङमौशौ ठ प्रधानं पदं बमुराथ इति बोध्यम्‌ । एवं इन्दे ऽपि प्रभानं पदं समृदायस्तद्चन शाहि्येग

वाचकषगोकचरवषोसुणारौ बङवचमसप्नेऽपि ग ॒संस्याविरेषवोधः। अज तादृश्रलेव रूट्वादषहुवचगान्तगेव aw: | एं चाचारो परितबङला्रयो बङवचगरूपः संखारो ग दु प्रट्यधाण्वयि यथा च घटा इत्यादितो बुल भेव कदाचित्‌ ्रयायां कदाचित्‌ चतुरादोनां भानं न तु कदाचिदपि निल चतुषट्ादिमा तथा att राभत्वादिगेकानेकथक्तिभानं aden तेकालदित्वादिगा । दन्तोषस्य दन्ताः क्िग्धतरा इतादौ च संख्याया STE दन्ततेगोडविन दन्तौटल्चणार्चयस्य प्रतोतेश्तरवेव ate क्तिसत्वेऽपि तासामनेकलत्वेगश्रब्दतो भानाभावादिति बोध्यम्‌ । tare वदृर्लोकाभ्यासुक्क द त्यादादलुकि ग साधु। व्नभिधानाद्‌ इति स्पष्टं

A NRE

deenia रकार्यौभावो fe तश्र सामथ्ये ant fe cane cor मभिधाय ग तावति प्॑वस्यति एदषमप्याचटे यथा गङ्गायां घोष इति mye ate, यदि तु तावग्येव षैयंवस्येत्ततो यथा वाक्ये ure: एरबोश्व- खेति दाभ्या सम्बन्धो भवति तथा राणएरषोशरयेयश्ापि स्यात्‌ afatwa- शम्बन्धोपि स्याद्‌ डस्य राणपुरष दति, यथा डस्य cE एदषदति दथा श्दषपदमपि राभविग्िष्टमेव एदबमाचषशे म एदषमाचं यदि तथा स्यात्ततो यथा वाके cE: एवो हेवदत्तस वेति इाभ्यां सम्बन्धो भवति तथा

महाभा्यप्रदोपोद्धोतः। ( eat: परदविधिः। २।९।९।) (अ.२। पा.१।शआआा.१) खविगरेषणतया धवाद्य्ेश्योपादानादुपशणेग्लखार्थानि । यदा विगरेयवारित्योपद्यापकतथा प्रधानेन घमुदायेनेव धवाद्ेखाणु- पादागा^“भिटक्तस्ायांनिबेति” तज्ाणयमेकार्थोभावः । शमा- हारोतरयोगयोदभथोरपि शादिद्यं fave । are ऽनुद्रूतावयव- मेदमन्ये उद्तावथवभेदमित्येव तथोर्भंद दति बोध्यम्‌ ॥

व्यर्थानौति । ॐ)

संनिहितलाजिदण्सार्थानोत्येतत्पाग्वयि ॥ we श्राह

भाव्ये | भातौ बहुवचममिति Tact तु न यद्घम्‌ । “नालास्थायाम्‌? ( १-२-५८ ) Wag BA प्र्याचच्ताणन ATTRA जातौ पदाय बडुव- चनस्यासाधत्वबोधनाद्‌ “यथोत्तरं gaat , प्रामाण्यात्‌" । अत wa भाष्यष्नता ae विरेषस्यो प्रसजगविषेष णाभावसरूपवि षस्य gage नि्यादाविव मासनातादावव्यापकलतवं ate संख्थाविगेषागवगतिरेवेकल्- संख्यापदेगोख्यते । मेदस चरितद्विल्वादे रेकलतवस्य चाभागमिति ace | संस्याविद्ेषप्ररतौ एचगुपद्यापकपदज्चानं कारणमिति तवरतोदभाव- सैकार्थोभावङृतत्वमन्यया घटो घटपटावित्यादौ घटलादेरपि संख्या- विरेषाकात्धाप्रहिः। तदुक्तं इस्णि-

er te ee -~

-राभएुरषो देवदत्तस्य चेत्यपि स्यात्‌, खतो aw fate भावादयं faqs: स रकार्थोभावः, भाष्योक्षाख्चापरे fate: सुबलोपो यवधानं यथेषटमन्य- तरेणाभिसम्बन्धः खरभेदख संख्याविशेषो वयक्कताभिधानसुपसभन विशेषं च योगेति, तथा सुपि अशोपख भवति वाक्ये राज्ञः एषो मौ लमुत्यल- fafa, समासे तु दयोरेकस्िन्विि ऽये दत्तेः एथग्थाभावात्छभावत रव faufafiana सेव च खाभाविकौ facta श्रास्ेणान्वाख्यायते gut कषातुप्रातिपदिकयो' रिति प्र्यगलच्छयोन मलोपादिपदकाये यचा यादिति

मह भाष्यप्रदोपोद्ध्योतः। १५ च, Ri WL १६।शआा.९) ( समर्थः पदविधिः 121811)

शर्थान्तरेति |) शर्थान्तरान्वितखार्थामिधायोव्यथेः। प्र्येक्रक्रिसदशतसम्‌दाय- रह्मा विशिष्टाथेप्रतिपादकानौति भावः ॥ पदानौति। क्ष बहवचनं तु बड्रोद्याद्यमिप्रायेण ॥

स रकाथोभाव इति । क) श्राद्धे waar भिलितानौल्य्थः । av मिणनस्ये-

वाचिका द्योतिका वापि संख्धानां या विभक्तयः। तक्लक्यवयवे Tut संस्याभेदो निवत्ते । यत्व खभेरेकत्वसं स्वाभासते परिःयक्तविेषं संख्यासामान्यभेवाभे- Saat संस्याययै कत्वं दित्वादोनां निमित्तं तचेदमभेदेकालं सदंषामेकषादोनां निमित्तमिति सापि deceit दिलाद्यनुखयतेक्षवादेकखभावलेनाभिन्न- मिवेति तेन पदेगोधते इति हेलाराजः | यथा दूराद्पमाचं ष्यते न तु गृष्यादिविशचेष रवं राणएरब इत्यादौ BIT संस्यादान्‌ अचां इ्येतावत्‌ प्रतगेयते न लश्यमाधैवदसंस्थो गापि धटादिवद्विधेषसंस्या- afeen xfs) विग्रेषपरिागख् तदभागमेव । यदा राणपएदभै ददे

एथमर्थाभावे तु ए्ाग्विभक्किनं भवति यथा awe यवधानं च एथगर्थैत्व रव दः राच्च ऋडस्य एशष दति, THATS, यथा राणपरबपदेन मध्ये WITT प्चिप्यते प्रयोगभियमख Curia ऽदृदः शाकः एरषः एवो दाच्च इति, अलति तु तच्च म वृषो यथा एदषपदे व्यब खरमेदोऽपि एथगैल णव wat um: van हति दावपि नि्छरेणाद्यदात्तो मेदेन set यथा एदबन्द्रति ant चेकखयं दृते | किं च संस्थाविगरेषोऽवगन्यते एधगरथेष cre creat creat एदष इति, शसो तवमेदेकलसंस्था गम्यत तदेव ‘AAU:

११ ACHAT TM: |

( समैः qefafi 1218181) (GRIWMRI TY) तरशाकाङ्काट दइयोरपि समर्थनं ततपुरुषाौ । WH पददयाथे-

योरेकपदार्थवपरारिरित्यथेः ॥ परस्परेति | ॐ) ` विष्रब्दद्य करिवायतोहारदटृन्तिलादिति भावः ॥

तषेषैकाथोभिवस्येति । (3) तदुक्षबथाणां मधे तजवेतयधंः ॥ अपेवासदहिताधिकारले-

ऽधिकारलप्रयुक्रदोषमाह

राजदयादिसम्बज्धिगोऽपि भागाव्‌ सवेविदेषाणां सामान्यरूपेण माणं मधु- fazarnfaa । खत रव तच राक्षो राज्ञां चेति भिक्लासा। विदेष- frre: सामान्यक्चानपूवंकतनियमात्‌ सति तु निमित्ते मासजातादौ तव्रतौतिमंवदयेव | उक्तं भाव्य तु CITI इया दिप्रयोगविषयमेव | aah

बू रिणा- द * A शमर कत्वसंखया वा वकान्येवो पजायते |

संसगेरूपं संखानामविभक्ठं तदुच्यते ॥

क्षावपसजेनपदाधानामपि सत्वथूततवात्‌ संख्थायोगावश्यकलवेन विधेष- संख्याभावेन च सामान्यसंख्यारूपं सव॑संख्थावि्ेषाणं cared तदिति aah पद, दरयचोपपादयिष्यामः। aa चाभिधानं verze तिद्ति ब्राह्मणस कम्बल दति, eat त्वथक्तमभिधानं तिति ब्राह्मणकम्बल दति weet भवति लंबुद्धिवा स्यात्‌ ष्टौसमासो वेति, न चार खरातनियंयः, वाक्छेऽप्या- मन्तितगिघातः कम्बकषब्दो एतादिलादन्तोदात्तः समासेऽप्यन्तोदात्तता, उपसर्जभविगरेषणं च व्याख्यातं, योग भवति एधगयषु cet गौखाग्च कन्बससेति, दत्तो वेका द्वेद निबन्धगस्य aquaria fave ret गवाश्वकम्बश्ा इति atahRe area SHMATET: पसर

महाभाव्यप्रदोपोद्धोवः। qe (GRIT LEST & ) ( ward: पदविधिः। ९।६।९।)

अन्यच खल्वपौति । (भ) एका्थौभिवषहिताधिकारले ऽधिकारलप्रयुक्षौ दोषु मथ पाददये fae शतौयाध्यायादावसबन्थो बोध्यः । एतेनाधि- कारलसहितोभय विधसामर््याश्रयणपकोऽपि निरस्तः" ॥ उभयविषे इति । कै) श्रधिकारले परिभाषाले चेत्यथः ॥ मेदः कै) वरशूप्यलचणः | मनु पराङ्गवङ्गावविधानासं रहो दोषो ऽत राह तजरेति ॥ क) ९ waving: सारथमधिकारः Kae ae | श्यपेद्ासामथ- मधिक्षार दति feats: vai दिविधं सामथेमधिक्ञार इति

aaa: | रवं परिभाषायामपि चयः wat इति षट पक्तौ सम्भवे रकार्भावः परिभाषा वेति निगेयः॥

यथौषधिरसाः सवं मधृन्धाहितश्रक्षयः।

खविभागेन वरन्ते तां संख्यां तादृप्रो विदुः ॥ दद्यनेन यदेति पक्त Sa | खाद्यमाइ्ड

भेदानां वा परिचागात्‌ संख्यात्मा स तथाविधः।

द्यापनाष्नातिभागद्य मैदापोहेन AAT ॥

वद विभागापद्नो saad इति तन राः एगभमागय राजपुदषमाभयेति च यद्यप्येक रखवानौयत इति का्ययोगिनोऽमेदस्तरयाप्यभिधागप्रकारो भिद्यते यचा । ब्राह्मणाः श्रतं भोज्यन्तां meat एतं भोज्यतामिति तदेव 'इतिर्धीकवोररथो भिद्यत दति दतम्‌, रुवं च aay वादशं

3

५०९४

१८ महाभा्परदौ पोदु्योतः। ( समर्थ पदविधिः । २।९।१।) (अ, २। प्रा. ९। ae)

व्यपेक्षाऽविनाभावित्वादिति । कै) दपे्ादा नियतलादि्य्ः | एवं कैतदुपलितिं विनापि aw श दोवः त्रियाकारकयोरेकायोभिावासंभवश्धेति भावः ॥ अच क्रियाकारकयोः (कै) दर्शया प्रहत्यथे MVE: सवथा व्यपेचाभावो दशितः ॥ ददानौ- मेकार्योभावसहितपरिभाषापके उक्रम्‌ | प्रकषेयोगमुपपादयति। सुगातुप्रश्टतय इति । कै) एतेनाधिकारवे एतदषङ्हो दोष इति ध्वनितम्‌ ॥ अन्यच्च युक्तग्रहणमिति | के) तथा च तदेवाचेकार्योभावसामर्याञ्रयरे लिङ्गमिति भावः॥

\“समर्यानां प्रथमाद्‌” इत्यन समयेपदस्य कृतसस्धिकार्यायैकवम्‌- MATA WE

—. aie ~ a HE ee i ke ~~~ eto

CHG ।प्रा१५।द््‌८२॥

न ne ee ee ^

—— ne ne ------*-- ee,

Ya समक्तमेदसंसगसक्ूयं तदिव्यक्घमिदानीं तु समस्तमेदानुगतं मेदा प्रोहरू्पं तदिति fate | अर्धस्य सामान्धविरेषरूपानेकधमवच्वेऽपि विभिचलवाच्छब्दग्क्तोनामुपसजनपदे सवेविष्ेषसंसगभानं सर्ववि्चेषाणां संख्यात्येन वा भानम्‌ |

म ~> "~>

गी agen ------ - rer ee ~ ““--- ----=~~ ~ ~~ ee

चिन्यप्योजनं भित्ताथैया इत्या वाकाश , बाधाऽप्रसङ्ात्‌ । खन्धे तु swag ठत्तिरिति वदन्तो वत्तिपरदामामागर्थक्यमेवाङ्कः, तत्त न गोचघयामहे | कि राजपुरष इत्यत्र राजार्थो न गम्यते खमिति चैत्प्ब- arse प्राग्नोति खथ मम्यते किं निबन्धना तस्यावगतिः, म तावत्छम। घस्य

सषाभाष्यपरदौपोद्द्योतः | | १९ (ख. २।पा.६। St) ( समर्थः पदविधिः १।९।९१))

रवमपि कचिदिति ॥ (भा) लिङ्ादिति। क) एतलिङ्गमूलकात्कुस्ितः दति दनभायोक्न्याया दिष्यधंः । कृतसस्धिकाला्कमपि तच aga) सौत्थितावन्तर कगलेनेव पू सन्धिकार्चप्रटतते वि प्रतिषेधष्ूचेर भाव्ये उक्तात्‌ ॥ पञ्चकेति। क ` ददं विन्धम्‌ । तत्पदधऽपि तदयंद्योतकतया विभकेरावश्छक- लात्‌ । भाषे पूर्वपच्ाश्रयस्ेवं पदविधिग्देन पदोरेश्धकविधि- ग्रहणम्‌ । एवं च॒ साचात्पदोदेश्छके खमाषतद्धिताद्‌वेव wy वाज fe यः सक्ादुदष्मो waa स पदम्‌ । किं च धातोरण्‌ aa चोपपदसंन्नमिति खनार्था्षन्नियोगशिष्टन्यायेन तज सति

CAV WUC Aus RHI Msi ari

ante ee ree

सरह तपिरधेषेय यया eta रूपवान्‌ |

प्र्यायते न श्ुक्तादि azed तु wwe इति तन्न । तथा बोधाननुभवात्‌ । द्रव्यस्य संख्थाब्थभिचारेय तज- ma संभवात्‌ | तच तादृश्रजिन्नासायाः खरस्पतः सिद्धत्वाभावेन खवासना कल्पितत्वाच्च | खत Ua हेलाराजेन रखतन्मतदयोपपादकष रिकाटिका- Rata द्यवतारिता | तस्य चारचिग्रन्तत्वं तन्मते भाग्यस्य ayt-

-------> ~ --------- -- = --- ---- -~-~-~- ~~ -~ -- ~ a ee १ क शि किं _ = ne --- ~~न

तच श्रक्तिः कल्या राजण्ब्द्रनिबन्धनायामपि तस्यामनधाभावात्‌ । गच ara रानप्रदं wee पनः समास ्यत्पत्तिमपेच्ते तावत्येव च प्रतिपद्यते राणाः, खतो न swagnit ठकत्तिः, खधैभिधागप्रकारमेद इ्येतरेव wind, ave सम्पद्धाधागां संखटदाश्रानामिति साम्ेदयमपि fea

Re मद भाष्यप्रदौपोश्दययोतः। ( wank पदविधिः। २।९।९।) (श, पा.१५।ा.१)

mae इति भ तदुरेष्ठकः प्रत्ययविधिः | उपुदसंश्चायासदुरेश्य- केऽपि ततेकार्चौभिावयोग्धददितीयाभाव इति। tana कुम करोतीत्यादौ प्रत्ययनिढन्तये समथेगरहणश््ा वश्ठकवात्किमुच्यते गम्यते तज सामथ्येमित्यत श्राह यदौति। क)

्रयुक्रानामिदमन्ास्यानं लोकमरयुक्रासाधोरेव निवन्तेकमिति

न दोष दति भावः॥ भाषे उत्पन्ने. हीति (भा) feed ॥ यथा समासादय इति | क)

अन्मयानापि तदेवे खात्‌ | ्ुक्षप्रयुकषलविषेकर हितानाम

इहेव तचापि कन्नैव्यमित्यथेः ॥

श क-म a

चेन get कुव॑ता गोषचरा्ं प्रद्याख्यातमपि “rary” (१-४-५८) द्रति सचमावश्यकमिति वदता हरिमा कैयटेन च बोधितम्‌ | mae Kafana बहुवचनस्य साधुत्वं ae तवैकार्थम्‌ रुकपरोबद्ध्ारम्मे (९-२-६४) गौरवमिति वायम्‌ । Kaisha प्रदाय ATA wing भाष्य्ञतत्वेगाक्छतेः | निरूपयिष्यते च उपरि षत्‌ खत एव माये

परिभाषाप्रडन्तो हेतुरनन्यतरत्‌ यतो माभूद्ष्यपेत्तामाच्राश्रयेय सपेच्त- सापि दत्तिः, wad पराङवद्वावे विभक्तिविधाने च सा ग vata तचेका्थौभावस्यासम्भवात्‌ awaits पराङृषद्वावे तहिमित्तम्रहणं गोद- यिष्यति विभक्िविधानेऽपि क्रियाक्रारकयोशपेच्ताऽविगाभाविनो कचियु- हपरहणं कंचिद्योगगरहयं कतित्ततोयया योगस्याद्येय दति न “क्ापि

महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। Re (SVL LIL) (समर्थः पदविधिः।२।९१।९१।)

महत्याः संत्नाया इति । (र) संज्ञासूनस्यतनगरहणश्य चेत्यपि बोध्यम्‌ । यथा कथं दित्पद- संबनिविधेसण ग्रहणमिति भावः ॥ न विधौयत इति । कै) एवं च म तण प्रधानलमिति भावः॥ “सामर्थयोपस्ानम्‌”' (के) | घम्थेपदोप्यानम्‌ ॥ पश्य देवद्तकष्टमिति (भ) कष्टपदायमार fara इति ॥ (भा) errata सम्ग्रहणे एकार्योभावाभावे ऽनयेकतेन प्राति- पदिकषक्ना sant फलाभावासमाषोऽपि न खात्‌ खजं वेकार्थौ- भाववति चरिताथंमिल्यत श्राह

ae ee ae +

खमेरेकावसंस्येति व्यवदारो भासत दति च नाति । ail संस्याविेषो म भवतौ्ेतावदेव समर्चद्वमाष्यन्तेन रूपेण सं खयाभागस्यान्यवादृष्टलाच्च | ea खव “कालाः परिमाणिना” (2-2-4) दति इत्र रकवचनान्तानामुप- संख्यानं मासो भातस्येद्यादयथें माभूदिति वात्तिकमगमिधागान्न दय मिति प्र्ाख्थातम्‌ श्वम्‌ अलुक दत्ेऽपि (६-६-१९) भाष्टो “दिवचनबद्ुवच-

ea ee ee ~ ~ = =-= ~= ~~ --- ~ ~> °^ ~~

दोषः, त रवानन्तरमपि परराङबद्भावमु्षद्य॒समासमुदइरति | 'वच्यतीतिः। ‘aadawa fatafa’ | दव किमर्थमिदयर्चः। गहि aan पदविधिदहणोम किञ्ित्कियते | व्पश्ये्यादि' | aq च धितादि- भिर्दितौयां विदेषयिष्यामः faafeatt या इितौयेति, रवमपि सापेच्चैस्य प्रसङ्गो. मद्कत्वष्टम्मित दति, भवति wa faarfefafam

QR मदहाभाष्यप्रदोपोद्दयोतः। ( ward: प्रद्विधिः।२।९१।९१।) (GRILL ae )

sata तरै इति ॥ के) मनवेकार्थौभावविषयै एव समासः शिष्टैः प्रयुज्यते दति कथ- मेतदत श्राह वचनादिति | क) लचणमाचरशररण saga इति भावः ॥ नतु फलाभावो- ऽत श्राह वचनादिति। क) ‘eufeafa वचनादित्यथेः ॥ वाद्यसंबन्धिनमिति | क)

विष्णमिन्रादयो वाद्ममंबन्यिनः ॥ भाग्ये

~~ >~ णमक

CRCiwarigead |

नान्तानामसमासोऽगभिधानाद्‌"' इयक्तम्‌ । Gaffe समासेग

दिवादिसंख्य रै शिष्छोनाने कव्यक्तचमभिधानादि्र्धः। दिवचनेत्यारेश्च feer-

दिदिष्टन बोधकानामिद्य्धैः। fa च “ae नपुसकम्‌” (₹-२-२) इति ५ ९ “eS (~ य्‌

ea अद पिप्यलोनामिद्यय सम।समाश्ङ्घाकाधिक्ररगने्यनुढश्या समा-

हितम्‌ | भवतूपसजेनषदार्य रखकल्वसयेवाकीकारेग समासप्रसक्ः एव

aif मम तु पिप्यलोतवेनानेकव्यक्तिभाने समासश्ङ्गौ चितेव | किं चाच-

[9 ह ee ns 2 ee

दितैया. aavawa तु सति न भवति, यद्यप्यच arama पेच्ता- लच्तगसामणमस्ति FMAM amma संभवतीत्यवोचाम, कथं afe देवदत्तस्य गुरुकुल {मति aay af | नाच गुरणा रे वदन्तस्य सम्बन्धः किं त्वि समुदायेन गुरुदास्कस्त कुलेन. सम्बन्ध इ्धीदूम- खापि योगो भवति | उक्तं च। ।

AMATI TT SAT | RR (,२।पा.९। सा.९) ( aad: परदविधिः।२।१।१६।)

उपाद्‌ानविक्षल इति | (भा) उपादानेन हृतो विकल इत्ययः ॥

‘fag त्वमिति | (भा)

तिष्ठ लं शङुलया न प्रयोजनं AMAA इतः खण्डो watts: ॥ THRU (भा) षयोग, दतोयेत्यपि कश्चित्‌ । हे विष्णमित्र लं wee किं करिग्यरूपलेन पाषाणेन तः खण्ड दति दितौयाथैः ॥ नतु खण्डस्य प्रङतदतौोयान्ता्ृतत्वं नास्तोत्यत श्राह

1 ति AA As A eh cr epee क |

१ age भाव्यपुस्तकेषु “a fas” इति पाठोऽप्यल्ि | RH/AL TRI

ne -------- ~= ee ee

[1 क|

न = : a ES ~ inet eee aad Maat नाद्याख्याथाममेद कत्वे बहुत्ववद तिदेग्राद्‌ बहुवचगमुक्षा- CRT इग्यादापेकवचनमुत्सग इ्येकवचनमि क्तं तस्य परस्परविरड- न्तदेकत्वे बदुत्वातिदेश्वदेकव चनस्यापि प्रापिरिति दिक्‌। रवं चकारयोगो वाक्ये राक्षो marae पुरषश्ेयादौ भवतिमतु ust गवाश्रएरषा

~ ~ दर्यादौ aaa | eit समूहलक्तणेकार्प्रादुर्मावाद्ेदम्य निर्च्यामेद- निबन्धनसमुश्चयरूपरस्य द्यो स्याभ वेग द्योतकस्याप्यप्रयोग इति केयटः,

समुदायेन सम्बन्धो येषां गुरकुलादिना | संस ष्यावयवांरऽपि युज्यन्त तद्ता सष | इति, यवा प्रिपूर्णारधस्यान्येन atari: लार्थपरिपू्तिख सम्बन्धिद्यन्दस्य प्रतियोगिनि भवति तदपत्तस्यापयि aha) yaa सम्बन्धिष्फदः सपेक्तो नियं सवः प्रयुज्यते | _ श! यत्तौ ata रत्तावपि ब इौयते॥

२8४ मशाभाष्यप्रदौ पोद्द्योवः | ( समर्धः पदविधिः ९।९१।९१।) (श, २। पा. LIST)

तृतौयान्तार्थेति । क) तच्छब्देन दतोयाकमाचे पर श्यते AVY खण्डनसछ करण- साध्लावश्यग्भावादवश्चमद्येवेति भावः ` प्रह्याबन्तिर्नाश्रोयत इत्यभिप्रायः ॥ केभ्य (भा) raw मा भैषौरिति feat प्रत्यपादानलं यश्नदन्तादेवदस्तोऽवण्छं रक शति at शंभावितमपि aad wat तद्रबणाथे त्व गच्छेति वाक्याचैः ॥ अत्वेवाबेति | (3) सर्वेष कारकाणणं arerqqacar वा करियायामन्बयादिति भावः॥ भाय

wuyifmaatty समुश्यस्य च दोद्यतया च प्रयोगाभावस्यापि समासे रकार्यभावहतत्म्‌ | लोकेऽपि एय कक्षातयोरे वेकदेशखत्वे समूहव्यव- हारात्‌ | ग च समासेन चाचैस्याभिहितत्वात्त प्रयोगः | समासेन सश्व- भूतस्य विदेष्यतयाभिधानेऽपि शआयत्वभूतस्य विशेषणतया बोधाये च प्रयोगस्य दुर्वांरलात्‌ । “चां इन्रः” (२-२-२९) इति तु egret atta नेयमिति fem) अन्येल्ेकाचौमाववध्राद्‌ एथगुपख्ितेढंतौ

~~~ ~>" न

दरति, किं त्वं करिश्यसोल्यादि खचर श्क्यं वहं, ^ततृष्टतार्थेनेतिः। तच्छब्दः प्रतपरामग्रौय हतौयान्तं समस्यते ATU यः छतो गणस्तद- चनेनेति, GT च यस्य समासः श्यते waa fea न वदथन छतं wea wea च छतं खण्डनमुपजलेनेति म वस्र समासः WET इति न भविष्य- तोति aera wen we एति सापेद्मु दापय, "गच्छ तं

मङाभाष्यप्रदोपोद्ोतः। Ru

(GRIT RIG) ( समर्थः पददिधिः।२।९।९।) द RATA । (भ) समासे दति Wa: ॥

महाकष्टं faa इति । (भा) aed वाक्यं तदा समासेन महाकष्ट्ित इति भवतोत्यथेः ॥

तदा न भवितव्यमिति | (भ) समासेनेति te ननु यदि सामथेमस्ि। we षमासः

को दोष दत्यत श्राह यद्यत्रेति ॥ क) तदा महत्वष्टेति | (कै)

महदिति एक्‌ पदम्‌ ॥

नोदेप्यविधेमभावेनान्बयः एथगुपरस्ितेश्तथान्वये तन्त्रत्वात्‌ | अषिग्ट विधं यां्दोषनिरूपणावसरे योर ्यविधेययोः प्रदाभ्यां एथगुपस्थितिल्ततच तथान्वयः। न च समासे पदात्‌ एधगुपद्डितिरटयगुषस्थितो च भ तचा दत्यत्तिरि ति कावयप्रदीपाथक्तेः। अत णव “चतुधौँ atfafa” (२-१-५२) दति दचरविडितव्तुर्था न समासः | आाग्रोविषये fe उदेप्यष्िधेयभावो गम्यते wee तद्वगमाभावादिति exes: | खयमेवेकप्रसम्तामङ्गो गाम यदिध्िरेकोपद्ितिशमकत्वरूपसामण्येभङ्गः। उहेप्यविधेयभावे-

—_ -~ ------ te न

यायेति? | गत्यथैकर्मणौति चतुरौ | यद्वा कियायापपदस्य च कमगोति।

aaa गष्डेति अवप्येतदधत्वादेव दारणो न भविष्यतोति साप्त

querehar महते यपाय दार्विति | भ्यणदेग्रो निव्यञ्च तुम्भवतौति'

aragal वंविधौ, fame ‘tar दिव्यमेव यस्तु "पदान्ता

ति विकस्वितस्तुक स पदविधितवाद् ज मवति । अथै तु यणदध्रो 4 *

ad ACTA AT ATT: | ( gad: efafe: 1212181) (ख.२।पा.१।घा.१)

महाकष्टं भित शति । कै) vafeaye समासे य एव “welt दितौया"* इत्यनेन पूवपद ग्रहृतिद्लरे टकाराकार उदात्तः चिपदंसमासे ऽवान्तरतत्पुरुष

तख समारानतोदात्तवछपि ष एवेव्य्धैः ॥ समासस्येत्यनेनेति | ॐ) शरवान्तरतत्पुरुषनि मिन्तकेनेत्ययः ॥ 'थाथादिखर इति । के) प्रत्ययाकार उदात्त इ्थयेस्तेनान्तोदात्तविधानात्‌ ॥

यथेति । क) तच -हि fare बहब्रोहाववान्लरतत्युरुषे स्तद्विता्य्यनेन जाते सति शिष्टवाद्वाम्तरतत्परषपरयुक्तः खर tae: ॥ परे तु

वट ।पार। द्‌ ४७) २ थायघणक्ताजविचकागाम्‌ ।६।२।१४४। R तदितार्योत्तरपदसमाहारे च । २।१।५१९॥

~~ - - ~ ~~~ ---------- ~ ----~ ~~~ - - ---- ee ee ~~~ ~~ ee

aay एथगुपश्ितेस्तन्लत्वेन तथान्वये तद्भङ्गादिति । तन्न । भाष्यक्ता- गुकषत्वात्‌ | किं घो देश्यत्वविधेयत्ये यब्डम्दतब्छन्दो पवश्धयज्न त्तौ ऋद्- त्वादिवत्‌ तदन्बयासम्भवाब्र तथान्यः | खकार्णौभावाभावेऽपि घटमित्यादौ

ऽनित्यख्च वुम्भवतो ्कारपरसधषं वगेयन्तः “पदान्तादे'ति विकस्पितस्तुम्भ- वतौति याचते | गग्वसौ पद विधिनेति, आह, तचान्तययषणं ग करव्यं परठतेन tua परस्य विशेषणादेव दौ चौन्तस्य पदस्येति सिद्धम्‌ णवं सिदेऽन्तय्रह णस्येतप्यौशनं पदान्तस्य tre वरणस्य, विधिश्ठक्‌, यथा खारोषन्तस्य पदस्य मा भूदिति ।

a ne

महाभाशप्दौ पोश््योः। २७ | (ख. २।प्रा६।या.१) ( समः पदविधिः।२।९१६।९६।)

-महान्देवदत्तः प्रियो थद्येति जिपदबडप्रौरो antacafia दत्य्याभावाय मदेवदत्तमिय cae faga निपदसमासे- stata: ‘aaefefa समाषाप्रडत्तिबंङलयहणादिति मह- mated द्येवेकप्ेनेकखरः सान्त नेयत दति भाथाभिप्रायः॥ “ange farawae fart समासे उवान्तरपदयोरमपरहत्ति gang वदता तद्मपश्चश्रतानां पूव॑निपातमियमार्थानां च तजा- टन्तिरुकषपायेबेत्याडः ॥ परस्यरसंबन्धाभावादिति । क) ए्यगेका्थँभावाभावादित्यथेः ॥ पज्यमानत्वमिति । क) कष्टेम भदत्वस्यान्वयाभावादिति भावः ॥ विशेषणविशेष्यत्वं चेति । (के)

an | e श्न्येनेकार्थोभावादैव WUC त्वाभाव TAT: ॥

amen द ~ ~~ ~ न

VHA CI AEs र अर२।पार। TIR तथान्वयाभावेन “अभ्यासलोपश्च” raat समासेऽपि तथाग्येग चं तस्य तवृङ्ृतत्वाभावाच्च | तथान्वयाभिप्रायेव समासप्रयो गेऽपि प्राप्तता- पराप्तत्रादिपर््यालोचगोत्तरं “लोहितोष्णोषा" cael तथा बोधो भव- यवेति गासाधूते्ाश्येनायं ureter: । “विरोषं faite” (२-१-५७) xfa aa “उभयविद्ेषणत्वादुभयोश्च विश्रष्यत्वादुपसनना- प्रसिद्धि" इति afat उभयमुटिश्यविष्येषयतवस्य विधयताप्रतौतेख्च | अत णव पक्तदृध्समासवाक्यानि तसुंसखछतिदो षेनोदाहतानि किन्त्व

ac महाभाश्यप्रदौपोदुद्यीतः | ( aay: पदविधिः।२।९१।९१।) (GRIM ITY

समासो न earfeta | क) शरवान्तरतत्पुरषो न शारिव्यथः ॥ खरश्च प्रसज्येतेति । ' कै) सौवरोणां सप्तमौनां तदन्तसप्तमौलादशीनवाविक्रान्तोत्तर- पटान्तस्य समासस्य wafer दितोयान्तं yaad प्रहतयेत्य्थादिति भावः। श्रनारुचिवौजं तु जधाणामेकार्थोभावे इयोरपि सोऽव एयगेकार्थोभावाभावेऽपि न उतिरिति ॥

सामान्येति । क्त) AMAIA समासाभावेनेकवयगनिर्दे्ो {सङ्गतः स्यादिति भावः ॥ तत्फलं दभेयति |

पददयात्मकस्येनि ॥ (क) सुवित्यनेन सुबन्तसम्‌दायायहणे हेतुमार संख्याया इति । कै) श्रनियतसह्यावच्छिन्नस्य संभवे ऽयवस्यापत्तसदिगेषाकाङ्खाया- म॒पात्तपद्व faa दत्या शयेन दृष्टान्तमाद

----

विग्टद्धविध्या्र wa रुव च एथगुपश्ितयोसतथाग्वय aay त्यागेन सेदय्द यस्य aq तस्य दृषकता बोजम्‌ । प्रदौपेऽपि तत्र aurea इत्यस्य Sancta Ta: | वाग्नौ विषयचतुर्ा न्ते तु न समासः । विप्राय भद्रं भूयादिव्यादौ विपभद्रार्धयोरभयोरपि तिखन्ताधीग्धयेन परस्परम- समर्थात्‌ । “चतुर्थो च्राशिषि" (२। ₹। ७३) इदस्य चादिं षया्चा- न्य्येकात्‌ तदाचकभद्रादियोगे चतुरौ षदयावि्ययात्‌ | weal विप्र- सम्बन्धा साविषयो भवगमिकादिक्रमेय ate: | राके शुभं भूयादिति

ACTA Sa: | २९ (RIL IT) ( समथः पदविधिः। ९।१।९१।)

यथा पशुनेति ॥ क) went vara meaty तदाञ्रवबडयक्निवु युग- anata इषटत्याशरद्धीह यथा ब्राह्मण इति ॥ (कै) रकैकस्यामिति। क) AMRIT ॥ प्रत्ययाभिधानेति । ॐ) ज्ञानव्यवदहारेत्यथेः ॥ तथा सुबन्तसमुदायस्येति | ॐ) प्रत्ययगरदएपरिभाषया तखावन्ताुबनतसम रायस faafaa- कलमसुष्पदेन वक्षुमग्रक्यलादिति भावः॥ चिकीष्यत्वम्‌ | &)

विधेयलम्‌ ॥

od

तु साध्वेव | किं च समासादावपि तथा शुत्म्स्य तद्‌ गधो galt: | न चासराधुत्म्‌ | भाग्यायनुक्तेः। पिथिष्धोपश्धिदष्रमि विद्रेषणादौ प्रकार- तादिशौकारवटुहे्यतादिखोकारे बाधकाभावात्‌ | अधिकममरे व्यामः | खत रव कश्िदुदृश्यत्वादिप्रकारत्वादिरूपरमेवोक्तमन्यस्तु तत्समानाधिक्षर aq कि menue fafegena विधातुमुपात्तस्य कार्ययाग्तरविधानाय WITTE समासे agate सम्भवाभावेन रतक्छितक इव्यादौ VAM AAMT अपयक्ञायेन तत्समाधानपरस्य “{इतौया टौस्लेनः” (२।४। Bele दति -दजश्यभाव्यस्यासङ्तिरित्याहः ॥ aw fasataifea: मोस्यः wawd: शडधानाः चूडः eulepre ferme सप्तपयैः मौरखरः

१ महाभाश्यप्रदौपोद्योतः। ( समर्थः पदविधिः। २।१।१।) (ख.२।पा.१। ee)

संचिस्कौ श्यस्य दत्यपाठः । षणद्ययभिावाल्सुटो प्राप्तेः समो ऽनुपयोगाचेति बोध्यम्‌ ॥ ` गुणत्वाच्च प्रातिपदिकस्येति |) प्रधानगता स्या विवच्छते दति गन्धास््रायेप्राधान्यमादाय बोध्याः ॥ ्राधारगताया इति । क) जात्याघारद्र्यगता स्या विवच्यत इत्यथः ॥ नन्वेवं ब्राह्यणो न॒ Gay Tawa Manage faa स्यात्तस्यापि YUASA श्राह | ब्राह्मणसमुदरायस्येति | क) शराय ऽतिक्रान्त एवेति न्यायेनेवं were जाते कस्यातिक्रम दति चिन्धम्‌ ॥ परेतु “सृषपेति ava” दरति भाग्ययाङतिष् प्रत्येक खमाणयत इति वच्छमाण WWE: । दतर स्वेकतल्विवक्येक- सुबन्तखेवसुबन्तेन समास दत्युक्रमिति मला wet

व अ ~

९ सम्प्रिभ्यां करोतो भूषणो । ६।९।१३७॥

~ -- - ~ --* neh --------~-----~-- ec ~~

"~> ~~ - eee = = --- a

rafea क्तान्तयक्तपूगेमिश्वसह्ातविकारसुच प्र्ययलोपरौप्ाजाति विशे. षाद्यमिधानमेकार्चोभावज्नतमि यक्तम्‌ | तन्न । भाव्यानुक्घत्वात्‌ | निसादि- पुवपदानां क्तान्ताद्यथैरत्तिति“योक्का्ानाभि""ति न्यायेन तदप्रयोगसिदेश्च गौरखरादेख समुदायस्य आतिविगेषरूदिखोकारेण न्‌ रोषः पङ्ककादि- वत्‌ । रकार्चौभावजनकलरूपेकार्थोभावश्छतत्वस्य क्तान्तादिलोपे कषम्भवा-

मह भाथप्ररोपो TANT! | BR (21781 a &) ( समर्धः प्रदपिधिः।२।१।९।)

नतु चभो इति॥ (भ) ्रारताविति । (भ) ्रहत्तिनिमिन्ता्यसव्यक्ता वित्यर्थः । श्रन्यथा यक्षिवादेऽपि विनिगमना विरहाद्रपसामान्येन रुव कायःटेत्तदुक्रिरसङ्गता स्यादेवं ओकलविवचा करेमश्रकयेति भावः ॥ सिद्धान्तौ arn प्रकाशयति | च्रारेति््विति | (भ) शरब्दप्रहत्तिनिमित्तं faa: ॥ तदेवा '्यावल्येतत्समाण्यते प्रातिपदिकादितोति । (भ) एतत्पदग्रटृत्तिनिमिन्तं प्रातिपदिकलादौत्ययः ॥ anata (भ) पद दयग्रटत्तिनिमिन्तप्रतयेकं इयो रित्यथेः। श्रयं भावः । यया खाङ्गवजनपद तादेः प्रत्येकं समा्या खाङ्गषमुदायजनपदसम्‌दाय-

९ उप्रलब्धविवरगो “यावग्ेतत्बमाप्यते” vate परम्‌ उपलमभाय्य- Gas sf पराठमेदो दृश्यते तत्र afaq “यावति परिसमाप्यबे" कचित्‌ “यावद्येतत्परिसमाप्यते” इति ॥

भावाच्च) खत रव “संख्ययाव्य' (२।२।२५) इति सते समासे- नाभिहितः gat दति wat समासे ga म भविष्यति | “fa a att aaa दति समास उच्यते । न खलु gry Lage गभ्यते तु aah” sfaana उक्तम्‌ । त्र “समासेन” इयस्य समासघटकपुवरपदेनेव्य्ः। yauey तद्थतद्योतकखच समासे ति, समासेनोक्ठ cafe द्योतक

RR महाभाग्यप्दौपोद्द्योवः। ( समर्थः पदविधिः।२।६।१।) (अ.श।पा.१। ae)

धोने सनाङ्गजनपदग्रहएेन णं तथा EAST! म च खाङ्गा- दिल्यादावधेकलविव्या तदधेलाभलभ्येकलस्य खवारकमत्यय- TRUM FATIMA खाङ्गानजितलेनेकखाङ्गवाचका- दिल्यर्यालाभात्‌ | एको यः खाक्गवाचकः wee इत्येतावत एव ततो शाभात्‌। एवं षोदेश्वगता we sfaafaaafa मोमांसक- सिद्धान्तविरोधोऽपि न। किं च प्रातिपदिकसमृदायान्तद्धित- TET त्माधानपरे ‘AMAA भाव्ये न केयटोक्षभरकारो ara ९““श्यापप्रातिपदिकादि"त्यश समसलेन समासे सश्चाया भरभावेनेकवस्याभानात्‌ भ्रूयमाणविभक्पथैकलं तु समाहारान्वयोति बोध्यम्‌ । न च तत्पर्याघ्यधिकरशेरनेकेः समासादिवारण्णभ सा । “a@hat उगि"त्यादेः खो प्र्ययान्तसमुदायादापत्तेलवापि सत्वात्‌ | यथा च तजर बहवचनसच्चेऽणेकेकस्तौ प्रत्ययान्तादेव प्रत्यय- WUT: ॥

१ बददस्यास्यस्मित्रिति मतुप्‌ । ५।२।९४॥ २अ.४।पा१। स्‌ १२०॥ दय 8।पार।द९।

न

विषयेऽपि “उक्तानाम्‌” इति न्धायोऽस्सेव । अतिप्रसङस्तु अनियत्वात्‌ परिङस्योयः। बुः wees: छष्यं शितो शुरुलं मेव स्यादौ ग समासः। छव्यभितयोः परस्परसम्बन्धेगाकाङ्कामूलकेकार्थौभावस्यासम्भवात्‌ | विशिष्ट शक्िखोकारादेव समासस्यार्थवच्वात्‌ प्रातिपदिकलसिदिः। त खव न्तौ विधि carat राजपमषपदाभ्यामभिधौयते दति केयटः। भाष्ये वेकार्चौ- भावप “deg ` समर्थम्‌” इति समर्थपदयुत्मत्तिखक्ता , विधिलबुडिं ति च विद्ध्वणविषयकरौव हेबु्वामिति न विशिष्टबुद्धौ विद्ेषण्ध्ानस्य

महभाष्यप्रदौपोदुद्योतः । दश (श.श Ut 1 चा. ९) (समर्थः पदविधिः।९।९१।९।)

प्रधानार्थाभिधायिनेति। #)

प्रधानार्थं विश्रेषणणोग्तसखार्योपस्थापकेनेत्यथेः ॥ "प्राधान्यम्‌ । कै) सखायंमाचोपस्यापकल्म्‌ ॥

कथमेका्थोभावश्वेति । कै)

कथमन्यविगरेषणवेनेवोपस्विनिरित्यथेः ॥ दतर विगरषणषेनोप- सितस्य खविगेषणे sangria इति भावः॥ प्रधानस्य सापेखले- ऽपि टइन्तावुपपत्तिमाह प्राधान्धादेवेति ॥ क) mead राजपुरषो भार्याया cata स्यादत श्रा सामान्येत्यादि । क) उपान्तविशेषणएविजातौयविशेषण्योगः प्रधानस्य भवतोति ज्ञाप्यत दति भावः। यद्यपि समासे विशिष्ट एवान्वय दति प्रधानस्य म सापेखत्वं तथापि दनोयलाद्यन्वये पुर्षतमेव विगेथ्य- तावष्ड्ेदकं न राजसंबन्धोऽपौ्याश्येन तयोक्रिरिति बोध्यम्‌ ॥ भा

_ ae ERY OT ne es ee nnn ey TTD

Mica afar | Gt एव घटपदाद्‌ azafafacaritauta: | भ

fafae ufe: कनववयवर्रक्ञश्चागसदतादृरसिरूपपदश्रवणस्पादुद्रो-

UWE राभसम्बन्धो gar festa गवामयम्‌ द्यादेविय्रवाक्यतोऽनु-

you विधिरार्थस्यः ङ्मरयमयमेव्रैकार्थोभि(वो नामातो गोङ्कदोषाः। अत

aa भद्ध रेषे विश्वं Waa, खावयवदडत्तिानसहकारेणा- 9 >

३8 महाभाद्यप्रदौपोश्दयोतः | (wat: प्दविधिः।२।९१।९१) (SRC iar)

wa गुरुकुलमिति ion) ° गश्संबन्धविशिष्ट कुशं wanteat भ तु तदवयवो ड- रित्यथेः ॥ तदा 'गुरुकुलादिनेति ॥ ॐ) mead शरो देवदन्तसबस्थिलं न शब्येतेत्यत श्राह सामर््यादवयवमपौति | क) धेषामर्थानां दरुकुला दिरूपसमु दायेन संबन्धस्तेऽपर्या अवथ area ea तदता युच्यन्त दति नाज पञ्चे ऽवयवानां agra इत्यथः ॥ किमः षष्टयन्तापेचवसुपपादयति |

केषां शणलौनामिति। र) नतु ग्राल्लोनां align रोदन care इति ara: RAAT । क) waa: ॥ आपफोयानां मघ्ये “earcafa’ aut RATT |

~~ ------ ~ eT a le lean cap ne RE A A ST,

१ waa इरिणा-- - समुदायेन सम्बन्धो येषां गुरुकुलादिना | संस्पश्ावय्वाहते तु Te तदता स ॥

ee ae Ee

योपस्यापकलस्यापि “अर्थवत्‌” (१।२। ४५) दत्रे ग्रहणात्‌ समासस्य प्रातिपदिकत्वम्‌ | यद्वा वाक्धवत्‌ समासेऽपि एचगुपस्थितयोरेव year mat) अयन्तु faite: | दत्तिघटकपदोपस्ितयोः पथमं परस्यरमिपैक- SIT इत्तिललभावादतो न तृत विदेषणाग्वमादिकम्‌ | aw ate

मद्ाभाष्यप्रदोपोद्श्ोतः। RY (W. 21 पा.१। at &) ( समथः प्रदविधिः।२।१।९१९।)

्रापणौयानां सक्तनामिति ॥ ®) gare उपपन्निमाइ श्रनेकत्वादिति ॥ (3) एकलेऽपि ware तदवयवानां वेति ॥ (कै) सामौप्यादेरपौति | ) घामौणादिनिरूपितसंबन्धस्ापोत्ययः । श्रवयवदारकण्बन्ध- Gare भानमित्यज निधामकाभावादिति भावः ॥ भावे नैषा समुदायापेक्षेति | (भ एवं चाप्रधागच्यापि ated ठत्तिद भेनाल्वापे्मसमयं मिति वक्ुमरक्यमिति भावः ॥ गमकलादन द्ृक्तिरिति वच्छमाणा-

TATE संबन्धिशब्दत्वाश्ेति । (क) निल्यसपेश्चविषये श्राकाङ्काया sumer प्राएकन्यायविषधा- भावान्ञासामथ्यभिति भावः॥

"~~" ----~ --~+ - ~~~ -> ----- — ~ ---- --~ ~ ---- ~ + ~ ----~ यिन ममम वि

fate राज्नोऽन्वयसतरैव राच्च was: | तदाम्यंकदेशलक्तान भावात्‌ | Weta दयक्तेनेटग्यविधेयभावेनान्ययः। यदा विशिष्टलत्तण्या दत्तो fafaatufefafcfa षष्ौतश्यसषनच्तणायाः मम्बन्धिरूपाधिङ विषयत्वेन बद्ोतत्यरषात्‌ कर्मधारयस्य लघुत्वं बोध्यमिति ayn WU AGM वियह वाकमजानतां विशिद्यो प्तः wie विनोपपादयितुं aang

दितोये alate तैदृ्रबोधकारणशमिति चान्य तद्रोधकारशल्कस्पया-

३६ मह भाष्यप्रदोपोदुद्ोतः |

( समच प्रदविधिः।२।१।९१।) (अ. २।पा.१९। घा. ९) प्रयुज्यत इति । क) BAMA: ॥ साथैवदिति । ऊ)

खां द्व खाथेवत्‌। Binet भावप्रधानः | खार्थमाजोप- स्थापकवाक्यघरकताद्‌ ज्रायामिव SAAT: ॥ किमोदनः (भा) दत्यादयस््सामर्ऽपि भाग्यकारपरयोगादेव साधव इति बोध्यम्‌ | सापेक्षमसमर्थम्‌ (भा) इत्यस्य वाचनिकल्े दूषणन्नरमाह भाये अन्यच खलत्वपौति | (भा)

WAIT प्राक्‌ केयटोक्नन्यायललेकार्धौभावविषयवार्‌ “eget faqs पेचारूपसामथेष्येव यद्ादसङ्गतिः Wea ॥ ASATETE वाचनिके हौति ॥ क)

स एवेति। क)

भ = ERRNO ७० on nt ~~~ ~~~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~~

१ ८।पा३। ख्‌ ४४।

------~ ~~ - "~~~ -- ~.

पेच्तया श्रक्किकल्यणाया लघुत्वात्‌ | बोधकारगत्वस्य सम्बन्धं विधानुभपश्या प्रक्तिसिडेख | किं चेवं समासादोनां efaenfats: | ठश्ाश्रयदेनैव तेषां र स्तित्वद्यवहारात्‌ ढतोये Than विनाबोध्यसम्बन्धरूपल याया we नेन तया fafmetafed वह्लमगौ चित्यात्‌ । किं च पङ्कणपदादेरपि पञ्च लपि qaqa एवापतौ efeamee | वाधादिप्रतिसन्धानं

मयाभाश्यप्रदोपोदद्योवः। Re (अ.९।पा.१। अमा.) ( समर्थः पदपिधिः। २।१६।९।) aaa Ve दुष्यरिदरमिन्याडेति भावः ॥ भाख्कारो न्यायं दशयति | WTA SAAT ॥ (भ) कियाविशेषणं वेति । क्र)

महद्यथा भेवति तथा acinar दति भावः ॥ ‘a कष्ट विशेषणमिति | ऊ)

aw पदारयेकरि श्लादिति भावः ॥ न चेवं कष्टं भित xa स्यापि विदलं न स्यात्‌ तच समाससमानाकाराया एवोपस्थितेः | एतेन afafaagat: समान विधयताकलवं सुखितम्‌ ॥ विशेषणश- समभियाहारे तु महदन्ययाय कंष्टादे विंगेषणएलामाक्रान्तविगेग्यत- योपलितिरावश्यकौति तयोः समानायेत्वभङ्गः ।

ena पादथः पदार्थेन द्तिच्यत्पत्तर्मशमभिति दिक्‌ ॥ भाय

= on ~~~ - ~ ome ~ = न्न ~ ~न न~ ~ ---~

९ उपलब्धकंयटे “न तु Hefattyag” इति पाठोऽस्ति॥ ,.

ee ` क ` श) =

विनापि बोधात्तथ wufsfafadq प्ररतेऽपि समम्‌ । किं च कमधारये WAIT BAA न यक्ता प्रकासम्बन्धाग्रकया्थैवोधो fy सवक लत्तया दृश्यते विव्यविरेषणभावन्तयेति चेत्‌ वाक्येऽपि aghast तचरा- पयकोपर्डि्यापत्तेः। णवं प्रथमं भक्त rant तदसंमतस्योदेष्यविधेय- भावेन अन्दयस्यापश्तिरि्यलम्‌ | षदं ठृरेविशिर््रक्किमत्वं लोकसिद्धमेव। द्राद्नेऽचविधागाभाकत्‌ | “चतुर” (५। ४ । ee) Kaa |

|

` इत्तादुनामर्धी विदधाना | “चाय” (२।२। Re) Keele तु चाध रत्ति

gc ACAI TANT | (aad: पदविधिः।२।१६।१।) (ख, र। पा,१। ar)

TAATSMAA: (भा) इत्यादि ॥ श्रगमकत्वाद्‌ (भी दत्येतस्माद्धेतोः सापेचमसमथंभित्यारि mat गतु संभाविताप- TRU साधुलमिदत्तये तद्वाचनिकं त्रम दत्यथेखलङ्नयन्नाइ । यच्च गमकः (भा) इत्यादिना ॥ एतदेवाभिप्रेत्य याच | लोके (कै) दत्यादिना | श्रगमकलवादेत तदर्थं शिष्टलोकेरप्रयुकरलात्छमासो म भवतोति भावः । एवं च गमकलादेव “किमोदनः शाशोनामि"- त्यादेरुपपत्तिः । केयटाधुक्रसंबस्धिशब्दलादियुश्षा “देवदत्तस्य यरह्कुलमि"त्यादेः साधु्वेनो पपादितेऽपि “faster” इत्यादेः arya नोपपादितं स्यादतो भागयोक्तमेव साधु । गमकखेत्तननि- टृत्तिर शक्येत्यत श्राह । गमकत्वाभिमत इति । क) ` तच हेतुक प्रयोगो ऽतो ऽसौ गमकलेनेष्ट इत्यर्थः । परं साधुरिति भावः ॥ असमयेवमुपपाद यति

पकक = >~ ~ seme ee ee — +

ATT Tea ऋषामाच विधायकम्‌ | BU अनेकां सुबन्तं we aaa तश्च eeaqafafa वाश्चमेदापत्तः। fa च eaararinarefacaa विभामाधिकारस्य अपूर्वस्य करे गौरवम्‌ | मम तु WR समासः। amt वाकन्मिति weaq कस्वितसिद्याधैनुवाद Tigi ष्यं

मदभाव्यप्रदोपोदु्ोतः। ३९ (@ LULL) ee) (समर्थैः पदविधिः।२।१।९।)

fa चिदकुर्षाशमिति ॥ ) न खयस्थया सत्येति |) सयंपदाय॑चटकधाव नेत्य्ः । कमणि म arated दृ्यर्यो मेति भावः game रूढलेऽपि gufaafafa तेनाषयाभावादसामथ्यंमित्यपि बोध्यम्‌ |

नियमाथ भविष्यतौति। (भा किञ्चित्‌ कुर्वाणम्‌ (भा) TANITA: प्रयोगाः परारक्ता Barwa दति भावः॥ ूर्थत्यादीनां gmat बहनां साधुलस्तर्टवादेकवचनमनुपपन्लमन TY | अमेदमिति | क ^“एतद्येवे"तिभाथस्य प्राुक्स्येत्ययं दति भावः ॥ करियायामुभयोरिति । कर)

ce चिण्यम्‌। छतः wal afaaaaret ema | अष(मय;पि श्रापकात्करित्छमास इत्येव wraleraaretqata-

SS ee eee ee eee -- -- ~~ ~- -- a

तेकायपरपादिका विप्र्क्त समर्थाशितः uefatufcarenia “aad: पदविधिः” इति श्स््रनलात्‌ खलोकिक्गे वियेऽप्यारोप्यते । खत र तत्र॒ समाससंज्ञायामर्धवत्वनिबन्धनप्रातिपदिकत्वे विभक्िलुकसिदिः। “wey” (२।२।८) इग्यादिश्यास्रवनेन मेदो पद्ितिनिबन्धनबषशादि- निर्वाहाय एथग्धत्वमप्यागोप्यते। उभयोरपि कान्यनिक्तवेन विरोधा भावः Wea । गन्वेकार्थोभावनिर्वाइकविधिरश्क्षिवादे बड गोहेत्तटुरवानोरङ् दव्ादि्वहरोष्छेदः । वहिमूतपराधेमियकगोध-

ge मशामाध्यप्रदोपोद्द्योतः। (समर्थः पश्विधिः।२।९।९१।) (श.र।पा.१।घा.१)

भावाश्च ॥ प्रातिपदिकश्न्चापि \श्रसूयेशलाटयोरि"”ति “श्रन- qane’fa च श्रापकादिति भाग्याश्यः ॥ अवुषेति । के)" सर्वं्र॒गमकलागमकल्े शचणेकचचुष्वेदं्ंये इति भावः | कृतेऽपि कचित्परभ्परोपदे प्रगभ्यगमकलादिनैव सर्व॑प्रयोगनिर्वाह दति बोध्यम्‌ ॥ watergafa | (3)

अर्रत्यवान्तिककारौयसिद्धविचार मुपादाय ya भाग्यता ्यव- इतमिति भावः ॥ एथगथां इति । (कै) अर्थेषु wa भिक्नभिन्नोपस्ितिविषयतम्‌ | STIS | (के) उपस्था पयति ॥

—

१ Her! se I

same हि agilet afecqag | न waa तदल्ति अन्धपदार्येऽपि पर्येकातिरिक्तविभिरटश्रकत्वसत्वेन खपदाथैत्वरैव सत्वादिति Fy | खघटकप्रदघटितवाक्यदृष्टार्थातिरिक्तार्थविषयकत्वेन वशिरङ्त्ाच्चतेः | खवमेव षण्ोतत्यशषात्‌ कमधारयस्य लघुत्वं बोध्यम्‌ । कर्मधारयक- सं्चकपदसमुदायग्ततिग्र हापेच्तया षष्टौततृरुष संञ्चकतव्जन्ध्रक्तिग्रस् ष्याद्र्थरूपाधिकवि षयत्येन गुरुत्वात्‌ । wd ow निषादशयपद्यादिश्रन्दानां षडोसमासकमधारयवदब्र हिभिरना ना चैतेन ब तात्पशयम्‌ ' इति. सन्दहे

महाभाव्यप्दौपोद्द्योतः | ४९ (अ. २। पा.९। अआ. १) (समर्थः प्रदषिधिः।९।१।१६।)

राजश्ब्दोऽपि पुरुषार्थमेषेति | के)

पुरुषार्थानितमेव खाथेमुपस्थापयतोत्य्थंः ॥ नरत्ञार्थाया-

sm

मणा रथेति ॥ (क) श्रवयवार्थाज्बित इति । (3) पूर्व पदरूपावयवाेरुदृ गार्थाज्वित दत्ययप्तद्‌ कमन्य एषेति ॥ ` समुदायाः । ॐ) समु दायग्नक्रिगम्यः। कचित्त्‌ अवयवार्थानन्वितः (कै) दृति पाठः । तदा weary एवेत्यस्य विवरणमिदम्‌ | इन्दवङ- ्ौद्योरेकार्थोभावस् सखचोपक्रमे दभ्ितः ॥ एकायैवमविभागा- पन्नाथवमप्रथगुपस्ितिविषयायंकलं तदाह

। ता a प्रतिग्रहलाघवानुरोधात्‌ कमेधाम्याय as कख्यते “सम्भवति सामा- नाधिकरण्ये वैयधिकरररस्यान्याय्यतात्‌” | तदुक्तं जेमिनिना ^“दखपति- निषादः स्यात्‌ wearamta” (AAT aE TTL! ख. ५९) इति

* “वास्तु मध्ये रौद्रं चरं निवपेत्‌ । यव रदः प्रणाः रमयेत्‌” दद्येता- fafé yaw saa) “गतया निषादस्थपतिं याज्येत्‌” इति | निषाद- खधपतिं प्रति सन्देहः | किम्‌ ` अधिहटतानाम्‌ Wada: | उत अन्य णव ए इवि । quan: इति त्रमः। सहि समर्धः। fas खअमिमत्वाच्च | ्न्यो{विदत्वादनमित्वीद्‌ असमर्चः-- इति ॥ “ननु निषादस्थपति शब्दस्तथ atime”? | उचयते | न । नोपप्र्यत विषादानां खयपर्ति-- एति wet-

6

मश्वाभाश्यप्रदौपोद्द्योतः। ( समर्धः प्दविधिः।२।१।९।) (MVM A

पष्ठदककटिति | (2)

यथा भिलितपांूदकेऽन्यतरा विषयकज्चानविषयलं नान्यतरख तथा प्र्तेऽयन्यतमा विषयकोपखितिविषर्धवं नान्यतमस्येत्यचः | यथा utacafaaa fare द्रवान्तरमेवेकभावमापन्नं तथो- स्तद्‌ वयवत्रद्यवहारख॒तददचापोति भावः। एवं चाए्रयगुपख्थिति- विषयलमेकार्धोभाव दति फलितम्‌ । गौ एमेकाथे समासघटक- पदां बोधयितुं fafaan: | पदानामसल्लाद्यथा तश्षन्तावयवदहारो गौणएस्तथा तेषाभेका्थलव्यवहारोऽपौति बोध्यम्‌ ॥ तदाद

यद्यपोति ॥ के) सादृश्यादिति । कै) यद्यघेतत्पे वाक्यमप्यखण्डमेव तथापि रेखागवयस्ानोयेन

[ a ०५१ A nN eam ong

निषादस्धपतिशव्दस्यान्तस्कुलेन निषादरूपस्धयपतौ श्रौ प्रोपश्धितिजनक- लानुकूनतात्‌ समर्थात्‌ शक्तिरिति ack | अत wa बहुत्रोद्यधैको न सः। खन्या बहनो मौमांसावारिककारैः शरक्तिकथनेन निषादपदस्य

eee न्न = ~ ---------- ~~

~~~ = „_------ ----------------------~- EY

समासो भविष्यति शरेष्छोनिषादानाम्‌ | तस्मादधि्टेताधिकारम्‌ waa meq दति । वं प्राते A “स्यपतिनि षादः स्यात्‌ श्रन्दसामर्था त्‌"! निषाद wa wufadfaquefa | कस्मात्‌ ? “Maratea” निषादं fe निषादश्ब्दः शक्रोति वदितुम्‌ manag | मिषादानान्तु ख्यपतिं क्त्या त्रयात्‌ | श्तिलच्तणागिषये च श्रुतिरन्याग्या न शच्तणा । खथ उच्यते त्ष दोषः निषादश्रन्दो निषादवचन va षष्ोसम्बन्धस्य वाचिका इति । तन्न । ष्यख्वणात्‌ । ग तच wet waa | आह लोपसामथा्‌ घदयर्यो ऽवगम्यते दति । स्यवग्म्यते | न तु लोपेन | केन afe ? निबाद-

महाभाव्यप्रदौपोद्ध्ोवः। 8३ (च, २।पा.६। खा.) (समर्चः पदविधिः। २।९।९।)}

meatal शखण्डेन सादृं बोधम्‌ Tareas waa समधंवचममित्यख सामानाधिकरण्टानुपपत्तराह कैमणौति। क) बाहलकादिति छेषः ॥ सामान्ये च नपुंसकं agi wai समधमिल्युच्यते इति ॥ (भ) वाकयसमासयो विशिष्ट पुरुषस्येकस्येवावगते विगेषाभावमा शर्याह रान्न इति । के) श्रनियतसंबन्ध्यपेचयेति च्छेदः ॥ उद्भूतसंबन्धश्रब्देन agar प्रतौ यमानसंबन्धेः ।

re = ee ~~~

qarenafanat च तदभावस्य erat न लाभः स्यात्‌ । एतेन W- auton निषादश्नब्दस्य निषादबोध रख समर्थात्‌ गततः षष्टो qed तु पुवंपदस्य Aula न तख प्रण जघन्धत्वादिति शरवग्खामि-

~ ~~ ~ ---- ~ ----- ~~~

ग्रव्टलच्तगया | तस्याश्च दौद॑स्यम्‌ waa! समानाधिकर्णसमसस्तु बलौयान्‌ | तच fe ard wet eat भवतः | दितौया च विभक्तः ata उभाभ्यां सम्बध्यते । तेन fedinfafiatfayet गम्बते। तत्र षष्ठं कल्ययन्‌ श्वतं WHA | तक्षात्‌ निषाद णव Maha: स्यात्‌ I fagemara ६।१९।५२॥।

fag grax “कूटं दच्तिणा” इति निषादस्य दयं दशयति | कूटं fe निषादानाम्‌ खवोपकारक म यायय णाम्‌ | एव खमेव तविषादानमम्‌ ॥ मोमां-- भाष्य-- ६।१।५९-५२।

ste वास्तुमयं चरं निवपेद्‌ दति प्रय श्रवम्‌ | “एतवा निषादश्थपतिं याजयेद्‌" इति तत संग्रयः (कं दिजातिरेव यो निषादाना-

88 महाभा्प्रदौपोदुद्योतः। (aad: पदविधिः।२।१।९।) (अ.२।प्रा१।अआ.१)

विशेषरभावमापन्न इति | कै)

विशेषणत्वे गिष्येनो पयित इत्ययः । खप्रशत्य्थगतविगरेषणएल-

स्यापि प्रथमातिरिक्रविभश््ययेलादिति भवैः ॥ अमिधौयते। क) श्रह्यो पस्थाणयते ॥ सखनिष्ठः। के)

प्रातिपदिकार्थमाचनिष्ठः। प्रातिपदिकाथेमाचर्ूप दति यावत्‌

न तु संबन्ध्यन्तरापेचयोदूतमंबन्ध इत्यथः ॥

en a -*---------~~-~ ~~ ~ - me ~~

छृतं व्याख्यानं Wig aaa भाव्यसंमते यपेत्तावादे तच्रापि aaa भावाच्चेति feat

मु स्यपतिग्रब्दः खाभिरष्ान्यतसरपर्ययाय इति तस्य गुणणब्द- त्वात्‌ | निषादस्य नातिश्नब्दवात्‌ कमंधारये स्थपतेः पूवेनिपातापत्तिः ।

माधिपल्यं करोति तस्याच्राधिकारः षष्टोसमास रखुवायम्‌ । उत निषाद णव खपतिसलस्य | कमधारयखायमिति तच- परत्तदयेऽपि शब्दोऽयं योगादेव प्रवसते | तच षष्टौसगासत्वे (श्चपि) विदुषः स्यादधिक्रिया ॥ aifeaite afe q कमधास्य raya | नादि तामररच्स्य प्रसज्येताधिकारिता। तेग षष्ौसमासोऽयमिति प्राप्तेऽभिधीयते | निषादपदमेवं तु wuat लक्षणां व्रजेत्‌ | a fe wat sat Ba ग (तत्‌) सम्बन्धौ विधिभवेत्‌। निषादपदमेवातः wee लक्तयेदिदम्‌ ॥ ,. maureen q ५ काचिदपि लक्णा।

म्ाभाश्थप्रदौ परद्द्योवः। ४१५ (ख. प्रा ILI ATL ) (aah: पदविधिः।२।९१।९१।)

विधीयमानत्वात्‌ । क्ष विधेयताख्यविषयतावक्वात्‌ | प्रथमाया विधेयविभक्रिलादिति भावस्तदेवाह । प्राधान्यमिति ॥ क) दत्तौ मेदस्य ॐ) भिन्नोपसितिविषयवस्य | चथा घटघटत्वयोः घटश्ब्दजन्य- संबन्धा विषयकोपखित्यविषयलं तथा दत्तौ राजपुरुषयो रिति भावः ॥

कि च quate सम्बन्धिनि नि्यसाकाडुप्वात्‌ षष्समास रव न्धायः। नरप्या दिष्ितरेति Bay “लिङ्दश्ंनाच (wat we! WT | ZAR) इति जेमिनिखुचेग हेलन्तरोक्तेष्दो षात्‌ । “fay च quad, “RE दक्िणा

निषाद wa स्थपरतिरतः wa प्रतीयते ॥

तेन ूतिबक्ादन्नोऽनाहिताभ्िशच सत्तपि |

निषाद खव स्थपतिः कम॑खकच्राधिकारभाक्‌ ॥ प्रास्नो ौ-- अध्याय-ई | पाद-९ अधि (Ad.

“fea: स्थपतिरन्यो वा fen: षष्ोसमासतः |

कर्मधारयम्‌ स्यतलवात्निषादो सद्रयागरत्‌” ॥

(निषादानामिपतिः? दति षष्ोसमासम्य च विकरे सम्भवात्‌ |

बस्य चाधौतग्रेदविन विद्यासम्भवाच्च | दति वेत्‌-- मवम्‌ <निषादखासौ wufae” इति कमधार्यसमासम्य मुख्यत्वात्‌ | षष्ीसमसे तु ayia- जातिषिग्रोषदुचिनुु निषादश्रब्देन aaa उपरलच्छत | न तय कमधास्ये दोषोऽ । जेभिनोयन्धायमाला-- ६ । ९ । ४१--५२।

४६ महाभायप्रदौपोद्द्ोतः। (werk परदविधिः। २।१६।९६।) (@ REIT Ley)

संबन्धस्यान्त्भावात्‌ |) urges इति समुदायेनेवो पापना दिव्यः ॥ “omratara- प्रयोग दति” । षष्ठया निदत्तिरिति भावः ॥ उकविगेषस गन्ध मानतया ऽविग्रेषोक्िः कथमित्यत श्राह एवं हेति ॥ (नै) zany स्यादिति । क) समासापेचया परस्परापेचया च भिन्नायेलं स्यादित्यथंः ॥ न प्रतीयेतेति । ॐ) पदाभ्यामिति शषः ॥ सामथ्यमेदोऽपौति । कै यपेचैकार्योभावरूप THU: ॥ WTS

नापि an इति। (भ) गेव ब्रूम Tau: ॥

ame an ia pein acaiaaa a i aos

दति” । (श्वरभाष्य BAC Ar. Bar) “He fe निषादानामेव खम्‌” ( एवरभाष्यद्य ६'। पाश । Bw) दति शएवरखामिनः। wa राणदन्तादिल्ात्‌ (खश्।पा२। ख्‌ १९) कमधारये Baa: परनिपातः

pwr rr re reat ae

कमेधारयोऽयं न षष्टोतत्युरषः। रवं पददयं QWTAK | इतरया निषादश्यब्दो ल्या शयपतावेध्यःशोपितः स्यात्‌ । सामानाधिकसर्ख- समासप्रतिपत्यधमुत्यलश्रब्दस्यापि तदेवाधिकस्णम्‌, नोलश्ब्दस्यापि | यत रोकाधिक्ररण्यात्‌ सामथ्यैम्‌ | सामर्थ्याच्च समासः। यदि च fra we निषाद रुवोद्यते खधपतिश्ब्देग खपतिरेव । ततो भित्राधिकर्णल्वाव्‌

मदहाभाव्यप्रदोपोद्द्योवः। |

(GRIT LETT) (समर्थः wafafa: 1212181) वाद्ये पृथगथैत्वेऽपौति | क) एथगुपश्यितिविषयतेऽपोव्यथः ॥

-यकाथता ॐ) एकसामर्थवत्ता ॥ एकार्योभिावषटतविगेषप्रशरे सुबलोप इत्यादिक- चनमसङ्कतमत BE रकाधौभिावाभावेति। (कै) यथा मगश्रकनिदृत्तिकारणमपि धूमो म्रककारणएमिद्यु्यते

मकारो धूम दूति तथा तदभावकारणकमपि तत्कारएक- भिल्यु्यते | तदुक्त पातश्चलभाये-

\“उुत्प्तिखित्य भिव्यक्रिविकारप्रत्ययाप्रयः |

वियोगान्यच्च्टतयः कारण नवधा Yay” ॥

१1 = ~न te og

९ त्रोत्प्तिकारणं मनोभवति | विन्ञानस्य ।९॥ श्ितिकार्गं मनसः परुषाथैता | श्रौरस्येवाष्टार इति । २॥ अभिव्यक्तिकास्णं यथा रू्पस्याऽऽलोकस्तयारूपन्ञानम्‌ | द ॥ विकार कारणं मगसोविष- यान्तरम्‌ | यथा अरिः पाक्छस्य । ४। प्रथयकारण waaay

~~ -----~-----~

-----~--- ~

सम्बन्याकाङ्का निढत्तिरप्यथैतो निषादानामेव तश्वलाभादुपपरन्ना ॥ fag चानेका्चस्य श्ब्दस्यार्ध नियामकं दृधम्‌ । तस्माद्‌ खनेकार्थनिवादसखपति- ्रन्दस्या्थनियामक प्रौ प्रो पर्धितिजनकग्र्तिकत्वं लिङं च द्रेव ques

eee ee -~-- ~ a er te --- ~-----

amuiura: | साम्याभावादै समासाभावः। तस्माद्विषादश्न्देन खपतिं यावदन्तव्यमियेषा Baar) ग वा खय षो विद्यते | अनु पलभ्यमागलवात्‌ लुपेति, चेत्‌ । उच्यते" यद्यताश्चवणेन कारणेन लोपः। खादयो शुका इति किंभितिं न mega | तस्ञात्‌ लोपे, नालि प्रमार्यम्‌ | ततो साल-

ge ARTHAS AT TENT | ( समर्थः पदविधिः। 21h 1 tt) (S21 UL 1 ST. १)

उभयत्रापि राजसंबन्धवत्युरषप्रतौत्यविगरेषे कतिदधिभशणादिः afeafa विभागः कथमित्यत ary तेति | कै) वाक्मोयन्यायेन fairway wt sant निमिन्तं asa aqaeigaaa भानादिति ara: ॥

मेदनिदृत्ताविति । क) भिन्नोपसि तिविषयवमनच् भेदः ॥

Bae ।५॥ mina योगाङ्नुष्ानं विवेकख्यातेः । ६ ॥ वियोगकारणः तदेवाशुद्धेः। 9 | खन्धत्वकारगं यथा सुवणंस्य सुवणं - कारः | रुवमेकम्य स्रौ प्र्ययस्याविदया मूक्त्वे देषो दुःखत्वे रागः सुखत्व aay माध्याख्य | sy तकारण श्ररोरमिद्दरियाणाम्‌ | तानि च तस्य | मद्धाभूतानि श्ररीराण्णम्‌ । तानि च परस्परं सवषां तेरयगयौनमानुष देवतानि च परस्मरार्धत्वादिग्येवं नब कारणानि।<॥ २ साधनपाद-- सू- Re Hg |

= =

am यक्तम्‌ fa षष्टौ तत्यरषेऽपि रेश्वथगयोत्सगतो निरूपकसजातीय- ॥९। ग : “Sb

निष्टस्यव aaa कमधारयाद वि्रैषः। अत wa नर्पतिमुसपत्यारिग्रब्दतो

नरसुर्योरेवेश्वरत्वेन प्रततिः | अश्रपतिगजपतिश्ब्दादौ AMI तात्प-

षशश्नवयादेव नास्ति किन्तु खखामि सम्बन्धात्‌ षथमध्यारोप्य वदा समासो भवति| रान्नः wen इति वाकमथैप्रदश्रना्म्‌ । तस्मात्‌ खपतिष्यन्दे या विभक्तिः सेतरतचानुषश्यते । अन्यस्य Baa | अथवा समुदायादुत्पादव्‌ उभयत्रापि VAT | मोमां ६।९।५१९॥

महाभाष्यप्रदोपोद्योतः। ४९ (SERIE IT) ( समैः पदविधिः।२।९।९।)

संबन्धस्योपरमादिति। क) प्रातिपदिकोकतया तदाकाङ्खोपरमादित्थयेः । अर्थस्येति । कै)

च्र्थगतमिन्नोपस्थितिविषयत्बस्येत्ययः ॥ “द्भ रो"त्यस्य राज- समानाधिकरणवेनेकार्थ्यादव्यवधा कत्वमिति मन्वानं प्रति खष्ट- मुदाररणएमार

भार्या रान्न इति । कक)

भार्या देवदन्तस्ेत्यस्य मघ्ये राज्ञः पुरुष इत्यनेन व्यवधाममिति बोध्यम्‌ ॥ ननु वाक्येऽपि राज्ञो विगेषणताया एव नियतवाद्ययेष्ट- ममिषबन्प इत्यनुपपन्नमत WE

क याना णा

थालुपपत््या Raw यागः | खत खव शरङ्करभगवत्पादैः *दहराधिकर्णे (Azrael TUL UTR BU) AMAT कमधारयसमासः। "सर्वाः प्रना eucetear: wa ब्रह्मलोकं a fareaitfa” लिङ्गेन साधित इत्यलम्‌ ॥

* गतिग्रब्दाभ्यां तया हि ge fag च।१।३।९५॥ ( वेदान्तदशंग- भाष्य) eeu परमेश्वर उसरेभ्यो हेतुभ्य Lamy । a Talat हेतव दानीं Tuga | TAG परमेश्वर ख्व द्रो यस्मात्‌ TET वाक्यग्रोषे परमेखर्सैव प्रतिपादकौ गतिश्रब्यौ भवतः। “sat सर्वः प्रजाः खद रहम॑च्छन्त्य रतं ब्रह्मलोकं न विन्दन्तीति'' तच cad दरं ब्ह्मलोक- श्रब्देनाभिधाय तद्दिषय। गतिः प्रनाश्रब्दवाच्यानां Marat अयभिधोयमाना evra ब्रह्मतां गमयति तथा fe अहरहर्जोवानां सुषायवस्धाया ब्रह्य- विषयं, गमनं दृः Sat सता सौम्य तदा Saat भवतोयेवमादौ masta. किला एषप्तमाचचते ्रक्षौम्रतो ब्रह्मतां ग॑त दति । तथा

7

we महभाष्यप्रदो पोद््ोतः। ( समैः पदविधिः। ९।९१।९।) (ख.२।पा.१९। घा. )

वाक्ये श्चनियतेति । कै) पौर्वापर्ष्चणः गब्दगतोऽभिषवन्धो wenn इति भावः ॥ समासाषमासषृतः खरविश्रेषो नेकार्थोभावरत इत्यत श्रा श्रथभेरे इति ॥ ॐ) स्वरमेद्‌ इति । क) खर ग्ष्देनो दान्तः खरितो वा ऽज faafaa दति बोध्यम्‌ ॥ दवे श्रपोति। क) राजन्‌ ग्रब्दः कनिनन्तः पुरषः कुषनन्त रति भावः ॥ “fag TATU दतयकर्वा चमिकलयं कथमत श्राह

as खाभाविकल्वपच्ते श्रो चियादिवदखण्डा निरवयवा fram न्दा Wes किते रेखा गवयस्यानोये weaves: | तदुक्तम्‌- wage yaurare विधिधाः प्रतिपत्तये | WALA मेदो वाक्छ समासयोः ॥ खत Ta गोरचादौ युक्घादौनां लोपाविधानम्‌ | गवां रथ Kaa वाकस्य meg | क्रियामन्तरेणान्वयात्तश्च तदवगतिः गोयक्तो स्थ द्रति सौकिकं तु समासस्य पर्यायरूपम्‌ | aT

ब्रह्मलोक शब्दोऽपि प्रते दहरे प्रयन्यमागो नोवथूताकाप्राग्ङ्ं faawaq ब्रह्मतामस्य गमयति । मनु कमलासनलोकमपि ब्र्मलोक- wat गमयेत्‌ । “गमयेद्‌ ale ब्रद्मयो लोक इति” बष्टौसमासदश्या ्युतमाद्यते | सामनाधिकररटच्या तु युत्पा्यमानो Hea लोके ब्रह्मलोक दरति परमेव ब्रह्मगमयिष्यति। एतदेव चाहर ्त्रंह्यणोकगममं दृष्टं ब्रह्म- sine सामानाधिकररयडत्तिपसिप्रहे लिङ्गम्‌ । न हाहरहरिमाः प्रणाः MAAS GTS गच्छन्तो ति war करयितुम्‌ |

मद भाष्यप्रदोपोद्द्योवः। ५१ (GRU RIT) (aah: पदविधिः। २।१६।९।)

वचनेनेति ॥ कै) व्यभिषारमेव दशयति | “ee ॥ (के) मतु वाचकाभावे कथं प्रतोतिरत श्राह पञ्चकेति ॥ क) तात्पर्थयाहकं तु प्रकरणादौति भावः। ददमेव दनं fag fay दति बोध्यम्‌ ॥ राजपदमेवेति । क) अ्रन्दश्रक्तिखभावादिति भावः ॥ एतेन विभ्वं प्रातिपदि- awa न्‌ दृष्टमित्यपास्तम्‌ ॥ शब्दाभावे ऽ्थसद्धावं WW शब्द सद्धावेऽर्थाभावं दग्यति। शर्थाभेरे देति । क) अभमिश्नोपस्थितिविषयले चेत्यथेः ॥ वाके चेति । (के)

चारौं निपातानां परप्रयोग एवेति भावः ॥

cee ag waa eenfefatuase शवस्यितम्‌ | नौलोत्पलाद्यपि प्रदं भागाभ्यां वत्तते AUT |

भागाभ्यां कस्िताभ्याम्‌" SAIN वाकछद्यरबल्यानामभिद-

जमो वालानान्तम्मलक रपरौकार्थौभावयवहारोऽत WS ATA: । VU

army wera एथ्गचैत्वखभावत्वेन खभावभङ्कापत्तः ॥ तथा Cearefefanrntsta कियते प्रतिप्र्तयः” इति ॥

५ महाभाष्यप्रदौ पोद्द्योतः।

( wat: पदविधिः।२८।१६।९१।) (अ,२।पा,१।ा.९) तौश्णेनेति | क) पराङ्गवद्भावात्छरेक्यमनेत्ययः ॥

Ray तवे इति ets) श्राद्यममषमासे oH समासे खर विधायकम्‌ ॥

विभक्तयर्थेति । क) वाक्ये उपसजेनबोधकपदानां farmed तद थैसंख्याविगशेष- युक्रायथेबोधकल्मित्यथेः ॥ न्तभूतेति । क) विशेषणो गतखाथकमित्ययः ॥ च्रभेरैकत्वेति । (कर) fama रुख्याविग्रेषाणां तततद्रूपेणप्रतौतिः संख्यात्वेन खवेसख्यानां भानं मधुनि सवेरसानां रसेन भानवदिति भावः ॥ तदाह

यथोषधौति ॥ कै)

ee -~ „~ ---“~-- eee

प्रास्र््भिरबुधानामिति Te: | पङ्गजादिपदं योगरूढ सप्तपर्णादि- पदं Ss राभएरषादियोगिकमित्यादिरपि काल्यिकः प्रतिपादनोपाय wife ack) त्र वाक्ार्थानुगमात्राजपएडषादियोगिकः सप्तपर्णासै कचिदर्थानुगमेऽपि Walaa तदभावाड्‌ दिरेव प्द्भादौ वाकार्थानुगमा- दर्थान्तराननुगमाश्र योगरूदिरिति दिक ॥ परे तु वाकछादुततिः are frre । अर्था भिधानमपि श्रास्रक्णतमेव । रवं चानेकं सुबन्तं चाय वक्ेते। चायं wat च इन्दरसंल्लकमिग्र्थाद्‌ घटकपशानामेव wet

मह भष्यप्दौ पोदुद्योतः। ५१ (ख. २। पा.६।खा.९) ( समथः पदविधिः।९।१।९।)

अथवेति । &)

श्र पे संस्यालेन सामान्यं भासते म a fare दति पूरवस्मादिगरेषः संख्यावद्रजिषवन्पौ ति पचदयेऽपि बोधः। श्रत एव are “wenfana” दति विगरेषपदोयादानं मधुनि सवरष- सत्ताजन्यख तत्तद्रोगादि निटत्तिरूपस्य फलस्यानुभवात्तह्न्तकर्पने- ऽयन्न सवेसस्याविग्ेषकन्यने मानाभाव दति agra: “Herat” तिपेषाणम्‌। “dena” रंख्यासामान्यम्‌ । “तथाविधः, | श्रभेदेकलवसंल्यापदवाच्यः । निर्विगेवषामान्याभावादिदं कथमत श्राह “व्यापारादिति” wenaaa तत्रतोतिरविंगेषरूपाणं तन्त- रूपेणप्रतो ते भेदायोह दति भावस्तदेव समर्थयति । श्रग्दौतेति। “qarfeanicfafa” | प्क्तादिरूपिगेष equ: “az

१ भंदानां वा परिद्यागात्‌ Seat स तथाविधः। व्यापारान्नातिभागस्य भदा पौहेन वरते ॥ अगहौतविरेषेण यथा रूपेग रूपवान्‌ | पण्यायते न शुक्तादिभदरूपस्तु गम्यते | २ “श्रकतादिभदरूपस्तु'' इति पाठोऽस्पलयपुसक । टक्तेरक्ताधैलवाचकाराप्रयोगः सिद्ध दति नेकार्थौँमावम्य फलं सः'। ब च तन्मते श्रब्दवदर्योऽपि mela: शास्त्रकाय्यतया शब्दानां लोकतोऽ्- शानासम्भव दति इत्तिमनत्समुदायत्वं टत्ित्वमिन्यम्य वस्तुपश्रक्यतया fa

रतिणच्तयमिति वाचम्‌ ^परार्थाभिधानं टत्तिः” (aad: पद- विधिः ७९।६।१॥ इति इत्र्यास्यानासरे “sa ये afd वन्न

५४ महाभाष्यप्रदपोद्दययोतः। ( समैः प्रदविधिः।२।९।९१।) (ख.२।पा.१९।ध्ा.१)

ङ्प” दति पाठे श्क्तादिविशेषर्ूपोऽचंस्लित्ययेः। तच पतेन शपप्रतोति सदस्टुविषया ऽज तु संख्यालेन प्रतोतिरसदस्छदिषथा विकश्पा ्मिकेति fate: नन्वेकार्योग्सिवश्तसंख्या विगरेषाभावेनेव तदषांनिष्यमिति are लुकेति । ॐ) शक्‌ प्र स्तपर्यालो चनयाथं सत्वमलुमौयत इति भावः ॥ नतु SAMA लो चनयाऽयं सत्वमेवेत्यत श्रा नहौति॥ क) अनुगम्यते इति | ॐ) बोध्यत cat: प्रत्ययलकएसिद्धय एति शेषः ॥ ननु जातौ qawaea कथं व्यक्रिगतसंद्या विग्रषप्रतोत्यापादभमत आइ यदि त्विति। ज) स्यपि प्रयये तदनवगतेर्जातौ तदाज्नौयते इति भावः॥

यन्ति fa त sre: | परार्थाभिधानं afafcare:” TAR भगवता महामायकषारो ) इत्यस्य भाष्ये रवोक्ततवात्‌ | परस्य शब्दस्योपसजना्थकस्य यच शब्दान्तरेण प्रधानार्थक- पदेनार्थाभिधानं विशेषणत्वेन ग्रहणं सा efafcia तदः । wer) परार्थस्य प्रधानाधेस्याप्रधानपदैयब्र सवाध-

विरेष्यत्वेन ग्रहणं सा aft: cad: । राथएरब cae एरष- परेन AMAA Tay राजपदेन वा परार्थ "चऋसक-

महामाथ्यप्ररोषोदृधोतः । ५५ (GQ ILI ae) ( समर्थैः पदविधिः।२।१।।९१)

“srarerafata’ सुजप्र्याख्यानाद्वयवषडलारोपेण बज्ज- वचममित्यचापि ay युक्षम्‌ ॥

श्रचाेभेरैकत्वमिति। (3)

श्रवयविगताभेदेकलमिव्य्धः॥ एवं हि दारा द्यादावथ- वयविन्यभेदेकलं सादिति ae ठत्तिङृतविग्रेषलभङ्ग रति few I संव्याविग्रेषवलिङ्गविगेषोऽपि कुतो नोक्रसचार

लिङ्गविशेषस्यापौति ॥ क)

परे तु senfany दृल्य्याप्रा तिपदिकाथंसण्याविगष दत्यर्च- wa दिपुक्नादौ न दोषः। मास्जातादौ शन्दा्षस्थाऽप्रतौतिरेव माषलेन लेकमासस्येव बोधः। श्रनेकमासजाते दिमासजात दत्यादि द शेनात्‌ । शब्द शक्तिखभावान्न कदापि तेमानेकमासख्य माषलेन बोधः । लत्पच्चो awaw शृश्यादावपि तन्तचेतनपुच्र aa बोधः। आआदेश्रतदभावौ तु तत्वेन । Tea एकबोधतदभावाभ्या यथा घटानित्यादितो बडलेनेव कदा िन्तयाणां कदाचिचतुरा-

nr --- ------नन~ ~~~ --- = ~ Be eee

CHU प्‌ ५८न

[1

न्दते तहभंवलितः ard उपश्याप्यत दति यावत्‌ । रतावतैरेक्ञा्ौभाव इति श्वरः | बदपरोहावपि प्रधानं पदं समुदाय णव घटके परे चाप्र धाने aT प्रधानपदेनादयवार्धीखन्दमेनेव खार्थबोधनम्‌ | अवयवा az- धाखन्दनेन | समुदायस्य प्राधान्ये चावयवाप्रतिपाद्य प्रधानभूतान्यपदा्धै- गोधकल्लात्‌ ॥ wash प्रधागपदसमुदायोपण्याप्य साहि स्यावयवार्थी- SA बोधः | अवयवाभ्धां दा तदधास्न्दनेन बोधः ॥ समाहारेतर-

ud म हाभाष्यप्रदौपोद्दयोवः। ( समर्थः पदविधिः।२।१९।९।) (BRIELLE)

Sat भानं न तु कदाचिदपि जिलचतुष्टादिना amen राजलादिनेत्ैकानेकव्यक्रिभानं तात्पयैवश्रार्‌ म लेकलद्धिलादिमा | एकवचनलादि कं वस्तुत एकल्रादि विशिष्टव्शकिबो धकलवं लवेकतदित्ा- दिनेव्येतावत्पयन्तमायदः । एवमन्यत्रापि बोध्यम्‌ । दन्तोष्टप्य दन्ताः िग्धतरा इत्यादाववयवसंख्याया श्रभानादन्ततेनोष्ठत्रेन दन्तौ ्ठ- लच्चणायंद्रयप्रतोतेस्तर बेवानेकव्य क्रिसत््वेऽपि तासां शब्दतो ऽभानात्‌ | अरत एव भायशृतोपमजेनविगेषणषूपविगेषस्य “देवदत्तस्य गुरकुल- मित्यादावव्यापकलवदस्य माषजाताद्‌ावव्यापकलं नोक्षमभदेकल- संख्या भासत दति तु भाये न क्षापि दृश्यत cars: |

नास्ति स्वरभेद इति । क)

\““श्रामश्तितस्य चे"ति पदात्परस्य निघातविधानादित्यथः ॥ aq नियमेन सन्देदसयैव जनने दुष्ट एव प्रयोगः स्यादत आरा

तचापि प्रकरणदीति ॥ निपातनादति | (क

CO nee ` 1

| Vaca yl are i

EE ee en a = —: ज त जज a tee ee ee ote

तरयोश्भयोरयि साहित्यं समूहो विरष्यम्‌ खाये खनुद्धतावयवमेदः। way उट्‌तावयवभेद्‌ इति वच्यते । न चेदमसम्भवि | खप्रधानेन सवया edad तद्याग वा असम्भवात्‌ । Ga तनेवार्धषोधं fag प्रधानेन तदभि धानासम्भवात्‌ | यदा खार्थबोधनयम्रस्य परार्धाभिधायकत्वासम्म- वात्‌ | किं चाद्ये श्रब्दाथ॑सम्बन्धानिन्यताप्रत्तिः। राजपुदषादितः एरषादि- मात्र बोधाप्तिदधेति वाच्यम्‌ । उभयथाप्यदोषात्‌ । न चान्ते राजादिपदैः aie fatuaateqa बोधनात्‌ कचमितर विग्रेषरतयो पञ्कितिरिति

महाभावष्यप्रदोपोरुद्योतः | ५७ (GRIT! GT १) ( समर्थः पदविधिः।२।९१।९१।)

"“कमबल्ला्च॒संन्नायामि""व्यादावित्यर्थः। संख्या विगरेषरूपस्य विशेषस्य सितला“देषोऽपो"त्यपिग्रन्दो ऽयुक्त इत्यत ATE पिन्द इति ॥ (कै) पदान्तराथमप्रतिपन्नः। (कै) पदान्तरार्यान यिवेनेवोपस्यित्य विषयः ॥ HMA प्रत्यापयतौति । क) विशष्टोपस्थितावस्यापि सदायलादिति भावः ॥ श्रयोग्यत्वादिति | क) पदाैकदे शरलेनायोग्यलम्‌ ॥ भिन्नत्वादिति । क) भिन्नोपस्यितिविषयत्ना दित्यथेः ॥ भेदनिवन्धनसमुच्चयेति | रै) घटपदजेकोपस्यिति विषययोधंटघटत्योः समुद्चयाप्रतौतेरिति मावः ॥

९ अ५।पा१।२९५२५॥

वाच्यम्‌ | गणभूतपदे प्रधानप्रदार्थविग्रषगत्वेगो पस्थिति विरोधिनः, ari भूतस्य राजाद्यधैगत विगरष्यतवस्य यागेन जदा ध्या कारणाद षात्‌ | यदा स्दथोपसर्जनपदेन Bie यागः Tut गाजपदसम्बन्धमातरेण पुर्ष- प्रदमेव राजसम्बन्धिएुरुषबोधकमामोदान्वयमादाय चम्पकपुट Katie व्यवहक्षवद्‌ camer परुष विरो षणमिग्यादिद्यवदारः | wT पदो

waht नाम पददयोध्ययोरेकपदबोध्यतवरूपमको किक तु धरग्‌- 8 e

ye महाभाय्यप्रदेपो ST ( wat: पदविधिः। २।९१९।९।) (HRT LIT)

ace निवक्तनादिति। क) एवगुपस्थितिनिदततेरिव्यथः ॥ दयोत्यार्थोभिावादिति¶ क) समुखयाभावा दित्यथः ॥ yaaa संगतिं वदन्‌ भ्रभिप्रायमाह अयं भाव इति । के) यथ्चपि aa दन्दसंज्ञकसमुदायस्य शरक्रवेकार्थोभावः fag- शथाणवथवः समुदायेन च एयगपस्धितानामन्वय इत्यपि सभायेत तथा afa विग्रेषणाद्यन्बयोऽपि संभायेतेति भावः। खचरशद्‌ादेश्- नस्य भतवादतेमानप्रयोगो SHA TA ATE neta ॥ (कै) “gaan” धारा ॥ श्र्थाद ़रनपरले सन्नापरलं न स्यादत श्राह वाक्येति ॥ (कै) सिङ्कान्ताभिप्रायमाइ यद्‌ा त्विति ॥ क) विकल्पेन Tae fa |) अतिप्रसङ्स्वममिधानादारणोयः ॥ भाषे

बदेवासावासोपितः। अत रव शहत्‌खाथापदस्य भयु पसजेनपदानि शाय यम्यां सेयं sat हेलाराजेन | ae) मेदसंसगेण सामथ्यम्‌। वधा हि दत्तौ राजप्रदसत्रिधानात्‌ एरषपदेनैव रासम्बन्धवतौ राजान्य- शाभिसम्बन्धामाववतो च या पुरषः सोपस्ाप्यतेऽतो ग्‌ रच्""खान्त- रेख सम्बन्धः राजपदस्याथाभावाद्‌ मापि एरुषस्य खाग्यन्तरेण सम्बन्धः |

मह भाष्यप्रदौपोद्योतः। ५९ (च.२। पा.६। सा. १) ( समथः पदविधिः २।९१९।९।

श्रन्वाख्यान क्रियते इति । (भ) सभाषप्रत्यया दिन्नं प्रतोति शषः ॥ चन्दरेमसथेति | (भा) यणे दशन च कुपाभ्रयोरिति weary | कृपो लक्षणत्वेनेति | (3) निमित्तग्ष्टो न्नापकसाधारण इति भावः॥ वाक्यभेदशूप- कारणस्य सत्वात्‌ fa पुनः कारणएमित्यनुपपक्नमत we प्रतौति । क) यथा ““खतेरौयङडिः'त्यादौ लष्वथंमिल्युया ऽथा गने गौरव- मिन्यक्म्‌ | दोषान्तरमनवघ्ामणाह । श्वभ्य दयनेने (भा) त्यादिना ॥ तस्य च तावत्केन कत इति । (भा)

wt e दूति क, १ e यथा चायं waa चस्यायमथं दति केन neath यत्करणक-

१९अद।पा१।२९२९।

= => ~ ~

> --- ~~ = = ~ ~~ = = ~ =

यच्च वेदान्तिनामखण्डार्थबोधो egal वदत्‌ । अणण्डार्चत्वं च पदाचैसंसर्गानवगाहि प्रतौ तिजनकल्वम्‌ । यथा wee इति gata परशप्रकाग्रखनद्र दति वाचये प्राटग्रकाग्रपदाधं भागतस्तदाश्रयस्य बुभू- faatseng दश्तुन खन्द्रतवेन WRIT च गोधः। न तु प्रजट्प्रकाद्र- वैशिद्यविषयकः मासान्तरविद्याप्यपाकषलिव शक्ििविरषनिर्धारणोपाय-

१. महामाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ( समर्थैः पदविधिः। २।१।१।) (@ 217.01 St)

चार्थक्ञानेनासौ व्यवहारः क्रियते येन शब्देन च तदुक्तं त्रापि सायमेव प्यंनुयोग दत्ययेः ॥ अनुषज्यते इति 1 ) भाखे ऽनवस्था च स्यादिति पाठे चेन गौरवमनुषन्यत त्यथः ॥ श्रसभवे हेतुः सामर्थ्यादिति | क) आदेषटुरिति गेषः॥ गौ रवानवस्यासंभवानां waaay ष्रथशुपन्यामो ऽसगत द्यत BE | दोषवादख्येति ॥ कै) शवकारादिति । कै) श्रनेकार्यां श्रपि धातव दूति तत्र॒ aa भाव्योक्ररित्यपि वोध्यम्‌ ॥ यथेष्टमिति । क) गडगदि शब्दानां तौराद्‌ावपि प्रयोगादिति भावः॥ नन्वेवं कोश्रासंगतिरत BTR

परक्तिनियमे त्विति । क्त)

त्वमतस्तदुपादानम्‌ | we प्रकृतेऽपि कृजपदप्रयोगः शक्तियरहोऽपि राजपदयक्तं एरषपदं परषत्वेनो क्तवयततिपिशेषे शत्रामिाकारः। णवं gaat भाव्ये स्पष्टम्‌ । खन्ययोमहाराज दादौ पूपदे अात्वादि- भूतपूवेगतयाथैवक्वमादाय बोध्ये यद्यपि मेदसंसगा मेदः. संस्प्रा वा क्षामथ्थ- fafa ura Sa तथापि Tay SAWS लच्तणत्रये भेदवद्थीपस्थापकलं

ATTA: | ६१ (ख.२। पा.९। चा. १) ( wad: प्दव्रिधिः।२।९६।१६।)

afeatan fags: ॥ प्रहतौनामथं निदं शो नावश्यक श्या-

दिपति भाव्य न चैतदिति ॥ (भ) प्रत्ययार्थे fafeé इति । ॐ)

प्रद्ययार्थनिरदरो प्रटतोनामरथस्य संवन्धादेव प्रतोतिसभवेग ्रहृतोनामर्थनिर्दणो न कायं इति भावः॥ yaaa निदिष्टे ्ह्यरयस्य fagst न त दत्येतन्न मन्तव्यमित्यक्तरायंः। एवं च ्रृह्य्थ निरैगरो नावश्चक दति भावस्तदा

कंस्य चिदेवेति ॥ ॐ) wa yas खोक्र साधयति | भवति होति । (भ) छेकयोरित्यादाविति गेषः॥ म एव Tea गिनि wed दृष्टान्तमा |

तद्यथेति i

गणमवेति। सामथ्यदिव gfonatat खाभाविकौ मतुपो निदृत्तिरेव

संसगवदधापद्यापकत्व वा उभृयवदथापद्यापकत्व वेति weafeareta- वधारणमाययोर्दजं मदसंसगयोः समन यत्वात्‌ | विनिगमनाविरशस्ततौये कोणम्‌ | को मेदः संसर्गा वा KATHY भाष्य उक्तम्‌ | वाक्य प्रसक्तं सपद निर्दि्ैते ug परषोऽखद्धादि तथा प्रसत्त सदखामौ च प्रयन्यत

` राचः पुरषो arate द्रति राजपुरष KA राना एदष खाम्बन्तस-

महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः | ( समर्थः पदविधिः। २।९१।१।) (HRA RIT)

“quart मतुपो efaratararera cf भावः। इदमपि संबन्धिनः Uemauet इति बोध्यम्‌ Tum: सब स्थिश्ब्दोपलचणमित्याइ एवमपत्ये इति । र) तथा पत्ये इति पाठान्तरम्‌ ॥ समाधत्त विषम इति । क्क)

Ue: au दति दृष्टान्तो विषम दत्ययेसतच एणिमाशादेप- सथा प्रतौतिश्वाच तु नियमेन विगरेषप्रतौतिरिति वेषम्यमिति भावस्तदा

यथा शुक्तं इत्यादि | द्रव्यमाचमिति । कै) सुबथ॑ संख्यया ऽऽच्रिपेतेत्यथः ॥ निदिश्येता् wae तदे तिगरेषः ॥ कचित्याडगक्रस्तत्पाटः |

CAL ws are इति दत्रख्धवातिंकम्‌। fratafe | पएरषो राजानं @rnofarcefa | waprafaq प्रर- mtu wafer यदि खाथं जहाति राजपदं तदा कामं गदाविति खाम्यन्तरादिय्रया राजरूपखामितोऽनिदत्तिलामेन तत्सं सगे oe | चयनेन च तसयोरततदरपेण बोधापिषयत्वमु्ष॑बोधविषयत्वे राजपदस्य भेद- wee तियो गितयाग्धयादश्यकत्वे तत्‌ तयागकथचमासङ्तिः। अर्धस्य

AC AAT TATA | ६१ (GRIT LITT) (wat: पदविधिः।२।६।६।)

भवति Ufa |

विग्रेषसंप्र्यय wae । तस्माद्धालादौनामष्यवादे्रममा- वाकं न च तद्ंभवतो ति. खाभाविकवपच्च एवाश्रयणोयः। तदाह -

तस्मादिति ॥ LSAT | तत्तदेजात्यरूपेण ॥ विन्नायत एवेति | के) तन्तत्पदवाश्यः कञ्चिदथं <a रूपेणत्यधेः ॥ भाय MATA | (भा) wate Maa भर््ताराविति तुफरोद. इत्यस्य इन्तारावि- aut निश्क्रकारदं ्रितखलथा पि सवेजनप्रसिद्धवाभावात्‌ प्ररति- प्रद्ययविभागेनान्वाख्यानासंभवाश्च न विज्ञायत cam भगवता ॥ TATA | (के) वाक्यभेदेन विधाने । aarerafegraraa निमिन्ततेनाग्वा- ख्यानभि्येव युक्रमिति भावः ॥ भाय WAT | (भा) WaT ॥

reece ee re I CR ~ ~------~---~*~-->~~~,

दोधाविषयलमेव fe aa) ABER TTT भाष्यसंमतः। TH खर्च वतृखत्रं qaz समासयहय तुल्यनातौयानां नियमा सुबन्तानाभिति भष्यप्रहिकमु पदाय. सुबन्तानामिद्युपलच्तक मेदसंसगंदये कम्भवन्तायक्ता- pres कुम्भकार दद्यादिसमाखसम्रह LAM तच्च दाक्ष पदार्चयोविभागे-

१४ मशाभाय्यप्रदौ पोदु द्योतः | ( समर्थः प्रदविधिः।२।१५।९१।) (GRU tl BL)

fa तेन aa स्यादिति । (भ) श्रनेनेषां प्रयो गानदलं सूचयति । यदि तु माधुर्यातिग्रयादि- प्रतीतिः प्रयोजनं तदा तु प्रयोक्रयमेबेति बोध्यम्‌ ॥ भ्र्याभिधानख खाभाविकतपञचे लाघवमपि दग्र॑यति | वावचनानधेक्यं चेति । (भ) वाक्यभदोऽपि न वा वचनानर्थक्यं चेत्यरथंः। वावचनपदेन महाविभाषोच्यते। इदमुपलक्षणं निषेधग्रास्लाणां “faa क्रोड-” (२।९।९ ॐ) त्यादि जित्यग्हणएस्य च ॥

किमन्धदिति | (भ)

~ + भ >) [| ~ न च विगश्रषणोग्नसामश्यनेव संबन्धस्तस्य anauafag- लेनाविधेयतथा विग्ेषणतया च विकन्पानन्वयादिति भावः॥

न च संन्नाया इति । (भा) एकार्थोभावविषये दरति we: 1 तदाद

रकाथौभिवे इति । क) श्र्यामिधानस्य काचनिकवपच्च श्राह भाय

अथ ये afd anata ॥ (भा)

नापि बोधे सति दइतस्संसर्गाकाङ्कामदसंसगेः स दारुभूतो यस्य विशिष्टा te वदुक्तानािवर्थ इति न तदिरोधः। हरिष्पि- “मेद संसं शक्तौ दे शब्दम्येते यव स्थिते” | ~n ^ e ° ~ a : दति Wem Vaya संसग श्रत्येकभानमिति vey । Ge we मेदसंसगे वाच्यो सजसम्बन्धौ खराजकौयभिन्नः yar इति

AUT Tata: | १५ (अ. पा.९।धा.१९) (aad: पदविधिः २।९।१९।)

त्तिम्‌ । (भा) एका्भावरूपाम्‌ ॥

arate | (भा)

mau निष्यादथन्ति । चे शास्पेकगम्यं eae मन्यन्ते cae: ॥ wa wa) एकार्थोभावकतविगरेषाः समथं सूच विधाः gaa सुबन्ते षह सामथेवद्भवति समयं च समाससंन्नकमित्यथः | एवं स विभाषाधिकारादिसव चरिताथेम्‌ । मासादौ इन्ियवहारश् ठृज्िटत्तिमतोर भेदो पचारादोध्यः ॥

fa a efi (भा)

enifaaaaa एकार्थोभावरूपा afaataa एव भिद्धति a किंचित्तच वक्षयम्‌ । ये तु शास््निष्याधां मन्यन्ते ते किं AST शास्तविधामयोग्यमाहरिति PRATT ET | कायंशब्दिका इति । क)

शब्दानां wanda तेषां लोके बिद्यभावादथेंबन्धस्य लोकतो भ्रानासंभवेन तस्यापि शरास्लविधेयतमेव वाच्यम्‌ । एवं च तदिकल्यादिबोधकतया विभाषापदादिचरिताथंमेवं च श्रास्तेक- गम्यला सा मथ्यषूपट़न्तेलंखणमपि काये मिति भावः ॥ :

en at oo ~~ ०० नक

[ ~ A Tn A ee eens nee. | हि

ae | यथा मेद ख्व वाथोऽराजक्तौयभिघ्नः परब दरति बोधः।

रुतदिरोधादेव राजपुरषो भाय्याया दति ग । संसगस्वनुमेयः। यडा

aa षव शक्यो राणसम्बन्धोति बोधः | राजक यभेदस्लमुमेय

इवि व्॒नाठुभवविरोधात्‌ । गोस्वाच । ef मेदादेर्वाथवाया उपषा- 9

dé मह भावष्यप्रदौपोर्‌योतः ( समचैः प्रदविधिः। १।१। ९) (@ RUT RIS) afaa । के) टत्याश्रयममासादिरूषपाम्‌ | तेषां मते टत्तियवहारप्रयोजकं टत्तिधमटन्तिूपं सामथमपि विधयमेनेतिं भावः ॥ किंटत्तेरिति। @) WABI: ॥ नैत्यशब्दिकार्विति | क) काथ weary! fae) शन्दमाहेन्यर्थं , “तदाहेति armer- दिभ्य tft ठक्‌। शब्दस्य नित्यते तद््॑संवन्धस्यापि नित्यतया तन्मते उभयोरपि लोकत एव विविक्रविषयतेन सिद्धौकोपयिति- जनकतावत्मुदायस्थेव टत्तितेन तद्गतेको पयितिजनकताषामथ लोकसिद्धमिति म तन्ते wa इति ara: ti परस्य शब्दस्येति । कै) प्रधानायकश्नब्दस्योपषजेनग्रब्दस्य Fay: | यतेति | कै) समासादिषु टत्तियवहारादिति wast एवं च afae-

१ तदाष्टेति माशब्दादिभ्य उपसग्यानम्‌ | aT al elt

द्‌ यितुमशक्यत्वाद्च। fa च भमदसंसगेयोर्भाने तयोः प्रतियोगिनिरूप्य- त्वात्‌ पूवेषदार्ैस्यापि बोधविषयत्वावश्कलेनानेन प्रकारेण पुवेषदे जहत्‌खाधैत्वोपपादनपरभाष्यविरोधात्‌ | fa च राभनिष्टयोरपि म॑द- संसगेयोर्भाष्ये दश्चितत्वेन तयोरपि ढत्तिजबोधे विषयतापत्तिरिति दिक्‌ ॥. यदोपसभनपदेप्यभदत्‌खार्ेव “ ‘fuerat दितोयां faren-

| महाभाष्यप्रदोपो द्योतः | १७ (अ.२।परा.६।ा.१) (समथः प्रदबिधिः। ९।१।१)।)

श्ब्दान्तरकरणएकपदार्थामिघायकलं तेषां खाअ्यत्वेन टत्तियवहार- प्रयोजकं साम्यमिति फलितं तज खायंविगषणकपुरषार्थोपख्ितौ राजपदधर्गिन्नानख सहकारिलाट्बोध्यम्‌ ॥ भाथे इ्तिवन्तनवा- दिनामिल्यथंकः तेषां पदस्य aan दश्रयति । निन्य (3) दत्यादि ॥ पदसरूपावयवलवमपि न वास्तवभित्याई वणवदिति। ॐ) वणेखिवाचायतयवभ्रम दति भावः ॥ तदेवाह तत्वत इति ॥ कै) नन्वेवं aaa “समथः पद विधिरि"व्याद्यषगतं तज्राह केवलमसत्येति । क्र) वाक्यविषयपदमारूप्ादेव तददथमपारोप्यानाख्यानमिति भावः॥ एवं च तत्प तेषामयंदयेवाभावात्‌ तच त्यक्रलाल्यक्षल-

सदेहाभावाद्‌ अथ तेषाम्‌ | (भ)

मासाद्य न पवो जद्वाति सञ्चयायैव प्रवतत इति भाष्यात्‌ । खयं भावः खक्षिन्‌ खपदाधैभूतायां विदेष्यतायां सद्यामेवेतरनिरूपितां विग्रेषणता- कोकरोति विशि्श्क्तिवलात्‌ ततर सा पिरषता सजादिपदोपश्यापये संपूण । अपिेषात्‌ । रवं च खपरार्धभूतविदयेष्यताया अपि विरेषणत्व- नेव भौनेन as विद्येषणान्वयः खलरूपरतो विद्व्यलैशिद्यगोपद्िव रुव तदन्वयाव्‌ | वादे तु पदभन््ोपख्धितौ went वि्रष्यतवेश्रि्ेच भान

६८ महाभाष्यप्रदौपोदद्मोतः। (wert: प्रदविधिः।२।१।९।) (GRIT LIST.)

cantafa भावः। केचित्त निन्यग्ब्दवादेऽणुपलभ्यमाना- quart नेरर्थकषये ममुदाथस्य faa च मानाभावः। न तावता नित्यलहानिशास्त्ानिष्याद्यवष्प्रनिन्धतायास्तथाणहानात्‌ । 4 चेवं भाये

श्रय तेषाम्‌ aan स्यात्‌ । श्ास्लनिष्याद्वं दधा सावधवश्येव शो कसिद्भवि- नानादितथा मिरवयवतया atl ताये अ्रजरत्छारयेव fena त्‌ Anau एवेति भरत्खारथे वेति वाक्यवदेव मतभेदेन निय- माहन्देहाभाषेन तदुक्तिरिति वक्तं श्रक्यलात्‌ । ae श्रारो पितमथेवत्वा दि शास्वप्रटृन्तिमाजफलकं तेन महासुन्दर इत्या- दावालमित्यन्यदेतत्‌ | शस्निष्याद्चत्मते त्‌ erate ऽ्यान्- रामिधायकलानुपपन्तिः । want तु पुरषमाचाश्चानयनापत्ति- रिति ate: 0 जहतोति । क)

Woe | बहवचनं प्रयोगबहत्वामिप्रायेश ॥ खाथेम्‌ । क)

मिति तदन्बपसिदिरिाङ्कः ॥ यत्त सखण्डाः शब्दा इति पक्ोऽप्यवयव- श्रि तक्लक्तणां चाजानतां बालानां समुदायशह्येव बोधस्य सर्वां नुभवसिदध- सवेगावग्यकर्ययातयेव राजपिगिखपएरषवोधो पत्तो तयोस्तद्‌ बो धकत्वं न कल्यम्‌ । इषभादिपरदे रबादेरिव । सखानुपुंन्तरघटकलत्वाभावविश्ङा- Sat णव श्र्ततावण्छेदकलवात्‌ । अत खव रामादिपदान्नाभिनारायणा-

मह भाष्यप्रदोपोद्धोतः। {3 (GRIT LITT) ( समः पदविधिः । २।९।१।)

aaa प्रसिद्धम्‌ अरति खानि पदानि यमिति जदत्छः जरत्छो- sat wer Faw इत्यन्ये ॥ ' सकषेति । क) वष्यभावेन सवन्धाप्रतौत्या प्रातिपदिकायंमाचृन्तिलादि- व्यमिमानः ॥ खेनार्थेन वशौकृतस्येति | ॐ)

खार्यमाजोपर्थाने ्याषक्स्येव्यथः ॥

चर्थान्तरोपादानम्‌ | शर्थान्तरं प्रति विशेषणम्‌ । यदा श्र्यान्तरष्य खं प्रति विग्रेशचवेनोपादानं न चख एयगुपखितयोः पश्चादन्यः । संबन्ध- बोधकविभल्मभावादमेदान्वयस्त॒ बाधित एवानुभवबाधितसत्यभि- मानः ॥

उपात्तस्येति । (भा)

श्र्योपादानस्येव तत्यागस्याप्यत्मते वचनं विनाऽग्रक्यत्गदिति भावः ॥

ˆ ~~ “~~ A EE ART ----------~ -- -- --* ~ load

दोनां बोधः। वाक्ये तु पदान्यर्धवन्येव राजसम्बन्धौ एगष cay "गाः एषः एधो राज्ञः दद्यनयोः प्यक्तिकन्यनापेच्तया OTN TTT | TAT पितार्धमादाय विग्रहवाक्ये प्रयेकं विभक्रयादिपदत्वं च। इत्तिप्रागवर्षि अर्थारोपेत्रैव quan इव्यादावाल्वादौति aq) शारो पितेनेवार्थव्स्य “amt dha श्न दुर्वारत्वात्‌ । प्रातिपटिकादोनां सवश्ासोपितमेवार्ध- म्‌ । we विदिथ्ि्प्रकतियषमावाद्रौधस्तवयमवानां aia साध-

७0 महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( wad: पदविधिः।२।१।९१९।) (ख.२।परा.१।अा.९)

परार्थहत्नित्वादेव | (कै) परा प्रति विेषणएलेनो पस्थितिविषयलादेव ॥ नान्तयन्ताय (भ) TATA ॥ त्यागमाचमिति। क) खां विशे्यवरूपां शरस्य त्यागेन तथा व्यवहार दति भावः। विषयता ऽपि ग्रब्दशरकयेति विस्तरेण मन्नूषायां निरूपितम्‌ ॥ परोपकारायेति। कै)

परस्य पुरुषादेरितरसंबन्धयवच्छेदरूपो पकाराधेत्ययः॥ “हिक्षि- ता^दौनां राजकर्मानुपकारकलादिषम उपन्यासस्तजाइ

तेषामिति । क) प्राणापगमे एव तत्यागादिति भावः ॥ ara

न array: पराधविरोधौति । (भा

राजपरैन परार्थस्य पुरुषरूपाथंस्याखन्दने तदि शेषणत्वेन राजक्ूपार्योपश्थितौ रजष्टपोऽथेः खतो न विरोधौ किंतु खगतं

यितुमीष्टे वाक्यादपि कस्यचित्तथाबोधेन तवचाप्यवयवानर्ध॑क्याप्रश्षः केवल श्ासन्रप्रक्रियो पयोगिविचाररतां तदज्ञानसख्य विि्टशतियषह माषाद्रोधस्य च वक्तुमश्रकयत्वाच । तदुक्त ठदे-

“neq खार्या तु ततैव aa रूद्विरोधिनै" इति |

afs: समुदायण्र्कियैवावयवार्थविरोधिगौो asa) स यथा स्थन्तर्रालिपर्योगौस्खरादाधिति ack | at प्रददयस्य नैर्थक्येऽपि

मह भाव्यप्रदोपोद्थोतः 1 ७१ (GRIT) घा.) ( wad: पदविधिः। ९।६।९।)

विश्ेथलमेव विरोध्यतस्तश्न शास्यति fa q and fated factfingd त्यजतोत्ययंः | तदध्वनयम्‌ WP

विशेषणं नामेति । (भ)

sau विग्रेषएविशिष्टपुरुषोपयितिन स्यादिति भावः॥ श्रमुमेवाथं शङ्धोत्तराभ्ां विश्दथति

वाक्येऽपौति ॥ कै) सविशेषेति । ॐ)

ददमुपलचएम्‌ | संख्या विग्ेषसंबन्धप्रतोत्यप्रतोत्योः | एवं पुरष- पदमपौतराज्वितमेव खाथेमुपख्था पयति न केवलसतो न भार्याया दर्याद्यन्वयस्तच | श्रचायं भावः । पदानां तत्तदिषयता विशिष्टेऽधं शक्रिरत एव बोधे विषयतानियमः) एवं च राजपदादेराजल- जिष्टप्रकारता निरूपित विग्र यलाव च्छन्नं Give समासे पिशेयर्वा- शत्याग इत्येतावता seaqafafa ॥ wa च ats समुदाय शक्तिः| एवं चावयव क्रिसषकतसमुदायग्रह्या विगिष्टेकोपस्यिति- रिति त्वम्‌ ॥ भाय

अथ वा अन्वयादिशेषणं भविष्यतौति | (भ)

ee ae ee ————— = ~ ~ ~~

रथकर्शककतत्वादिकस्याषर्या पेण प्क्रियानिर्वाहो बोध्यः। त्या तु राजादिपदे यआष्ट्योऽधासेपो वक्तुमशक्यः तद्ेबाधाभावात्‌। किं घ राभपुरष दग्यादादुत्तरपदा्धत्यागेन फलम्‌ । किं चेषा meget मे भा्यसंमता। यदि sega एदषमाच्रस्यागयनं प्राप्रोतौति ` भाव्यासङृतेः | sutured ward प्राप्नोतति ama

oR महामाश्यप्रदौपोश्द्योतः । (wart: पदपिधिः।२।१६।९१।) (ख,श९।पा.६। अा.१) यथा पुष्याणमभावेऽपि गन्धाग्वयमानेय Yara पुष्यश्ता- मलुमाय मल्िकापुट श्यादिथवहारः। तथा set राजपद- स्ायाभावेऽपि वाक्यदृष्टसाथंकराजगशब्द वणंनुपूरवौखलामाजेण वाक्य यथा राजसंबन्धवतः पुरुषस्येव प्रतौ तिस्ये हापि राजषबन्धवतः पुरुषदौव पुरषपदात्‌ ्रतीतिरिव्यथैः। तत्छादृष्धमाजेशेवाथेव्त- nara ऽऽवाद्यपोति न दोषः॥ विशेषणम्‌ (भ) विशेषकः ॥ दतरव्यावन्तेक TOUTS । राजशब्द इति । (के) वाक्यदृष्टखजन्यो पश्थिति विषयाथे निमित्तं fare राजसबन्धेरूपं पुरुषपदजपस्थिति विषये पुरुषे श्राधाय पुरुषं तदेगिष्येन Gea पेनोपस्थितिविषयं war सखायं तस्य ara खजन्योपसश्थिति- विषयलं जहाति तद्वाक्यनिष्यश्नदत्ता पित्यथेः ॥ श्रयं हि वाक्या इत्तेमिष्यन्तिं मन्यते | न च तन्निमित्तमिति । क) एवं श राजग्ब्दात्तद चेप्रतौत्यभावेऽपि तच्छन्दान्यमाचेण वाक्ये था शरविगेषणवििष्टः पुरषः श्रन्दावतोतस्हादृश्रषटेवा ्राणुपखिति- रिद्यनुमानात्परुषपद ष तथा शक्तिग्रह दूति भावः ॥

- - ~~~ ~~ ~------ -----~ ---4 ~~ ~ ~~

~~ = ~~~

स्यात्‌ | णवं च ठनत्तावानुपृब्यन्तरघटकलाभावपििष्ानुपू्वौ क्षतावच्छे- दिकेति न नियमः पूवेपदेऽप्यनथैकलतमेकार्थोँभावोपपादनाय weed कल्यितमेव प्श्चत्यादेरथवत्‌ | बडन्रौ हि दन्दरयोस्त॒ उभयोरपि उर्पसनेन- लेगोक्षरोयेव नशत्‌ लार्धावं sal यक्तम्‌ |

महाभाष्यप्रदौपोङ्द्योवः। ७8 (@ R10 01S) ( समर्थैः wefaf 121 tdi)

विशेषः पुरुषगत इति । क) राजपदहृतो वाक्ये पुहषगतो विगेषो भविति भ निवर्छत vam) एवं च Um राजादि पदओोपसिति विष्यलाभावेग

लहत्छा्ेलमिति बोध्यम्‌ ॥ भाये rata | (भ)

समभिव्याइतपदाये निरूपितसंषगंतद तिरि करभेदेतदुभयवाम्‌ योऽथः ख समासेन प्रह्यायते तादृशरुरषाययुपशितावेव राजादिपदं तात्पयंदराहकमन्वयादि ति प्च पुरुषपदं राजसबन्धवत्परषलेनो- प्ापकमिह तु पुरुषपद तयुरुषतेनेव पुरुषविगेषोप्ितिरिति भेदः ॥ सामण्यैमेव न स्यादिति । कै) अन्यया राज्ञः पुरुषो ऽश्वश्च राज्नः पुरुषो wraterafaag राजपुर्षो GIy राजपुरुषो भायांयाशेत्यपि श्यात्‌ । श्रत एकार्थो भावरूपं खाभाविकं सामथमाश्रयतापौदमवण्यं वक्षं भेदसंषगे- वानेवार्थो टत्योप्या्यत इति तदार | तदातमकत्वादिति। @)

“ज तृखाचैविकल्पे च सर्वार्यागमिच्छता | बनो षिपदार्थस्य दागः सर्वस्य दरं तः+ । इति र्थः | रतेन नशत्‌ सा्थतवेकार्चौभावोऽगत्‌ साथी च Viste भूवगोक्षमपासतम्‌ | भाव्ये संद्याविदयेवभावं च योगाभाव्‌- हपमेकार्ोभावहृत विेषमुक्षा अथेतस्िन्‌ रकाौँभावक्नते faite कि 10

98 मह भाव्यप्रदौपोद्योतः। ( समर्धैः पदविधिः। २।१।९१।) (अ.२।पा.९।घा.१) एवं च मेदसंमरगवदर्थप्रतिपादकलमेवेकार्थोभावसामर्थमित्यपं-

खन युक्तिरक्तेव ॥

तच मेद इति । क) खत्ववमानाधिकरणो राजभिन्नखामिकभेदो राजसंसगयाणः। एवं टश्येपस्थाणयराजसंबन्धवद्क्रिगतराअसंबन्धो राजभिन्नखामिक- भेद्या दति भावः। एवं च भेदवद्यक्रिबोपे सा राजसंसगे- व्यपौति तदतौ fate gga) एवमितरतरापौति तात्प्वम्‌ |

उभो वा योगपदयेनेति | कै)

श्रयं भावः। उक्ररोत्योभयोः समनिधतवेन विनिगमना विर दति। एवं च भेदवदथंमत्यायकलतवं सामथ्येम्‌ । न घ संसगेवतोऽपि प्रत्ययेनासंभवो लचणस्सेति वाच्यम्‌ | तद्भाणलात्तद तोऽपि प्रत्ययेना- दोषाह्वचणस्यावधारणागभलात्‌ संसखगेवदर्चप्रत्यायकतं वा सामयं मेदवतः प्रतीतिल्तद्याणत्ात्‌ तेनोक्ररौत्या नामंभवः। एतत्त श- परिहारायापरेणोभयगर्भसामथ्यैलक्तणमुक्रं Baw सावधारण- भितिन्यावाधश्च नेति तद्भावः ॥

खाभाविकं we: अर्थामिधागमाहोखिद्वाचनिकमिति विक्ष्य खाभा- ततिं © feng यवखप्य “sey ये afer वेत्तयन्ति किन्त ATE:

परार्थाभिधानं Zinta (aaa भाष्ये) यन्येन वाचनिकमिति wager “ww तेषामेव saat किं जहत्‌ खाधाढत्तिः उत कजइत्‌ am” xem तदिरोधात्‌ । ` अनेन हि एकार्थो मावसुपक्रम्योकतेखघेव

मयाभा्यप्रदौपोदद्योः। अ | (GRILL) ( wad: प्ददिधिः।२।१।९१।)

सवे खं प्रसक्तमिति । (भा) भासय प्रसक्तं we वाक्ये प्रयुज्यत दति शेषः ॥ पुष खामिनि निल्यषाकाङ्खलाभावादाह यदेति ॥ (कै) तच Wena इति । कै) भेदघटितसामथ्येलचणएपखे दत्यथः ॥

खाम्यन्तरेभ्यो निव््येति | क्र)

Ue: पुरुषो भायायाथत्यादाविव भायां दिस्बन्धवद्य्षपसा- जिव € a : पकलान्निवत्यत्ययः | एतावतेव परार्याभिधायकलमितिभावः | © निवत्तयतौति । क)

राज्ञः पुरुषो ऽश्रधेत्यादावश्चा दिषूपखवान्तर निरूपितखाभित- वदममपस्थापकलं राजपदस्य fanaa: ॥ इदं दृषटान्ताथं यथा विशेषणलेनानन्वितोऽपि पुरषो राजानं खान्तरेभ्यो निवनौयति एवं राला विणषएलेनानज्ित एव पुषं खाभ्यन्तरेभ्यो निवन्तै- चिद्यतोति भावः ॥

भवतु राजाध्येति । क)

व . ध Bah a areas पच्तदयमिति nga वाप्यश्च, “संज्ञायाम्‌” (21! 88) दति समासे भहत्‌खाया “quam” इति समासे तु सनहत्‌खाथा rant “दूतो च सपत्र" (१५।९। ९९) इति खत तव जहत्खाधा खशहत्‌- खाथ ऽपि प्राष्यकृतोक्ते इति ग तदिसोधः । यदा que जदइतखा्थ Para तदुपपत्तिरिद्यलम्‌ । ater धादिगसतु परस्पराकाङ्कारूपा

od मशामाष्यप्दोपोद्द्योतः। ( sat: पदविधिः। २।१।९१।) (ख. प्रा. 1 ane)

द्योतकतामातचेण चारितार्थाद्‌ राजपदान्तदलुपखितिरेव जिन्तिरित्ययः ॥ इत्तिरेव न स्यादिति । ॐ) अ्थेवत्वाभावेन सुबनम्तलाभावादिति भावः ॥ एवं संस्गेऽपौति। क) संसगंघरितलच्षणएपचेऽपौत्यथंः | भेदस्य तद्राथलात्खाम्यन्तरेभ्यो निवद्यत्यादिषोध्म्‌ भाये ॥ "अन्येभ्यः खामिभ्यो निवत्तयति (भ) COM खसखरूपद्नाभिनो न निवत्तयतौत्ययंलाभाक्छंसगेां बोधितः | एतेन कः पुनभदः संसर्गो वा (भा) दूति भन्ने भेदप्रतिपादनेऽपि संस्गाप्रतिपादनाद्‌ न्युनतेत्यपास्म्‌ | किं चान्ये art निवन्तंयतोल्यनेनान्यलामिषंबन्ध निदत्त पुरषं बोधविषयोकरोतोत्यथेकेन भेदादेः ग्राब्द बोधा विषथल्व सूचयति

1

------- ---=--- --~-~ - ~ -----~-- --- --- = --~ ~~ ~~

१ .उपलबयभाष्यपुस्तके “निवत्तेयति अन्येभ्यः खामिभ्यः इति पाठोऽल्ि ॥

nn re retention,

शपेदीवाच amu न तेकार्थौभावः। ace भाष्ये ^परस्यरथपेा सामथमेके संपरेचितायं सममिति च” दति । राभएरब gael पर- स्परसाकाङ्कुयो रागएरषयोः सम्बन्धस्य राजादिपरदो ततर विभक्तिव{ चिका | रानएडष दृ्यादावपि एध|प्ितयोसखयोः परस्यराक्षाङ्खुयोः सम्बन्धो

महाभाष्यप्रदोपोदुष्योतः | 9७ (च. श। पा.६। या.) (समैः पदविधिः। २।९।९१।)

"पुरुषो राजानमन्येभ्य इति । (भ) दृष्टानार्थमितोऽपि तयोर्बोधाविषयलं बोध्यं नहि राजि तद्वेद- तहंसगंभाम wert संमतभिति दिक्‌ ॥

खां जहातौति । ॐ)

छपसजेनपदमिति we: ॥ यत्तु “भेदसंसगो समाखवाच्याविति" तञ्च भेदप्रकारकबोधाननुभवात्‌ | किं च टत्तिवत्तेनवादे जहत्खा येतं टत्ेयैत्यादचितुमेव यन्यस्तच्र dele ॒समास्वाच्यले तभ प्रति- यो गिवेन पूवेपरायेष्टाग्वयाव्छकवे जरत्खायलभङ्ग एव शात्‌ SMTA भायाकचरखारख्विरोधाच् | तस्मादेदान्तिमते तत्चम- प्यादिवाक्यादावखष्डाथेबोध इव att बोधः । wave चेका्धौ भावस्तन्ञये वाक्ये पदेषु तत्तत्कार्यप्रटत्तिघटरके श्रालादिप्रहृन्तिरिति पृधियो विभावथन्तु । cat भेदसंसगो दन्देपि समूहविगेषरटेव mata: | बडमोदावपि dafaaa यक्गिविशेषरटेव भागमित्या- भाति। राजपुरषयोरेव वयवच्छिन्नवादुभयतो यवच्छिनमन्य- ATRIA WT!

उभयस्मिनिति 1 क

~~न ^~. ~~ ~-~-- RE ~ ~~~ = LN

९ “एरबोऽपि राजानमन्येभ्यः इति “Safa” घटितो पाठो quad भीषये a

(0 Te eg श) ---- "न्न

राजा सन्दर caret विद्ेष्यविरेषण भाववव्‌ समुदायणश्रक्यो म त्वयं विप्िरेकोपख्धितिनियामकः। उपश्ितयो राकाङ्खान्तरमेव aq wate श्रहियहखोपख्डितयोरवयवारधयोः wan ददं श्रक्षमि्याकारः ana:

“PF AS

amare fafemmenta वाप्यश्च cet वापौ we UAE

ec ARMAMENT: | ( wat: पददिधिः।२।९।९) (ख.र। पा. I TR)

सावैविभक्तिकलाल्प्म्यधं तसिरिद्य्थः॥ एवं च were मिवतवाचयो ऽनुपपन्न LTA श्राह wafafa | ®) रालनिष्टविष्रेयताया श्रव्यागेऽपि पुरुषनिष्टविगश्े्यतानिरूपित- विग्रेषणताया राजपदाथेताखोकार एव संचय इति भावः । एवं स सखार्थमाभोपस्यित्या a wart fa वितराब्ितमेव खाथमुप- श्यापयतौत्यव पे जदण्यसौ नात्यन्तायेति परे च “परार्याभि- wafarae परार्थानितलार्थामिधानमित्ययेः। मध्यमयोस्तु पराथेतात्ययग्रारकलमिति निष्कः दतर श्राग्रयामभिन्नः Ted | Aa ननु चेति ॥ (भा) aa श्रपि भवतु द श्रपिवा पर्यायेण भवेतां किं प्रभरनेत्यत श्राह । एकयेति । कै) गुणप्रधानभूतस्येति । परस्यरमित्यादि ॥ ननु प्रयमार्यां को Yara श्राह ।

en ree

प्रह्यत्वम्‌ । त रव समुदायस्य oifaufenderfafz: | खयमपि wat इृत्तिवततेगवादिन wife भाष्ये eae aaa ठत्तिनिष्पत्रेति मन्यमानस्य इत्तावपि वाक्यतुल्याक्षाङ्काया Ta aay मेदसम्बन्यबोधः पद्‌- भेदेन शुत्पर्तिमेदादा्षङ्घावदचेेव तकतद्युत्यततिकस्पनात्‌ | कृत णव विभङ्ग Ge तदर्धस्यान्धत रव प्रतीतेरत wars न संस्धाविद्ेषावगतिः।

मषाभाधयप्रदौपोदुद्योतः | ` $€ (VIAL! Wr) (aa: पदविधिः।२।९।९।)

प्रधानेति ॥ ॐ) संबन्धन्तरापेक्षयति। (3) न तु राजनि पुरुषापेख इदि ara: i "न कचिदन्तर्भावमिति। ओ)

न राजसख दत्यादौ TERY टव वाचकश्ष्दं विना निथभेन प्रतौ तिविषयो नापि तिडन्ते कनतैवत्‌ प्रह्ये JWR इत्यथैः ॥ गुखभावादन्तभूत इति |)

धालथलान्ताम्तूत TAU: ॥

अभिहितोऽन्तमूत इति । @)

प्रथमा ्राभरोतोत्युक्ताव्रापि प्रथमापत्तिभरमः खादतः प्राति-

पदिकाथं दृलयुक्षमिति भावः ॥ व्यतिरे काभावादिति । क)

award Mam: | एथ पसितिनिवन्भनसांसगिं कविताया श्रभानादित्ययेः। एवं च राजपुष carfzent सखामिभावादे- धेट दृत्यादौ घटघटत्योः समवायस्येव प्रष्टव्य पस्यितलेन ्रकारपैव

es mer

१ उपलब्धक्र यट पुस्तके “न कुष्रपिदन्तर्भांवम्‌"' दति पाठोऽ्नि॥

- ~~~ ~ ~~~

.--- ~ --~ ~~~ ^-^ मण्या

~ -~- ~~~ „~~~ ~~ ~~ ~ ~~

amg fare पिभक्षिकत्वस्याचाप्यनु सन्धानान्न नामार्धयो र भदाग्धयग्यत्प्ति

विसोधः। खत एव दधि दष्टा gaat मेदान्वयः। विभक्धिलोपमजानतो

ऽपि तजुन्चागहतोपदेग्राज्ञोकयत्यश्या तथा बोधः । तदभावे तु ae

wage दोषः | fade च प्रतिगोध्यायऽन्वयाद्राजपुरषं पर्य ० € प

cart विश्रि samt) यत्त cree रागसम्बन्धिमि wean |

ce मशभाष्यप्रदोपोद्श्चोतः। ( समर्धः पदविधिः । २।१।९।) (श्च. 210 81 ee)

framed च प्रायः संसगंतथा भागमिति ae ॥ शंघातसे- कालेऽपि धवखदिरादिस्घातवद्‌ fered स्यादत श्राह

देति ॥ क). अवयवार्थोपृत इति | कै)

परास्त ्ह्मो पलितायंत्यागे तदोधायातिरिकशक्रिकल्यने ¶ मानाभावादिति wa) तत्र यद्यणयवयवाथेसन्नदिशरेथलावख्छिनन एव तथापि विग्रेषणएवेन तथ्ाविश्े्यताया श्राच्छाद्‌ नान्त्या श्रपि विशरेषणएलेनेव प्रतोतिने तु खरूपेएेति न विगरेषणद्न्वय इति तात्पयेम्‌ | वाक्ये तु प्रव्येकपदनबोधकाले राजादिगतविशेताधाः खरूपेणेव भानमिति विगरेषणणद्यन्वथो भवत्येवेति बोध्यम्‌ ॥

विशिष्टो इति । ॐ).

विग्रिष्टसेवोपश्थितिषिषयतादियधै। दयमश्नदत्लारथां दन्न वत्तंनवादिमसतदवन्तेनवादिनश्च तुल्या जहत्खाथं तु टत्तिवत्तन- वादिनं एवाटत्यवत्तेनवा दिनस्वखण्डानि निरवयवानि पदानोति मते ` उभयोरपि कदा्यर्थाभावेन त्यक्खाेत्यथं कजशत्छार्थापद- प्रयो गोऽप्सगतः। सावयवानोति मते HAKATA मानाभावे-

त रव ufg ग fates: | भेदसम्बन्धेनान्वये तु ater प्रचतो- arent भेदसंसगंकनामा्प्रकारकद्रा्दशो्े तदिदधित- पथ्यो पख्धितेंतुतवावश्यकलेन तदसम्भवः | प्रययत्वं सङ्खेतवि ेषसम्बन्धेग पर्यय पदव्वं जातिविशेषो वा। न चेवं कमधारयत्वापत्तिरिति वाथम्‌ | समासघटकपदाधैस्य fatten खति यदलो किक विग्रहे पददयेऽपरि रक

महभाश्यप्रदोपोदद्योतः। च (FRUITY) (aay पदविधिः।२।१।९१)

` नाजहत्छारथैव aftanaateng यदथंशदङ्गौकार सदु क्रमेव | श्रचौ हिणौरयन्तरादिपे त जहत्छा्थ वेति बोध्यम्‌ ॥ एकार्थो भावयापि यपेक्तापूवकलीात्‌ कथमस्य पचान्तरत्रमत TE व्यपेक्ेवेति। (3) एकाथौभाववादिनोऽपि राजयपुरषपदयोः परस्परं विना बोधाजनकलमूल्लाकाङ्खा सत्वे एव तदलात्छवन्धां गे विशिष्टश्रक्रिकच्य- नम्‌ । वयपेचावादिनस्ाकाङ्कावग्रादे१ aga न तु विणिष्टप- स्थापकं श्क्िकन्पनेति भावः ॥ ननु weet चतनवात्खनो यपेचा- wa एवम्थस्यापि । श्रयं श्रारोपेण सेति चेत्‌ ्रष्टोऽपारोपः स्यादत श्राह खं रूपमिति | क) ेतदयः क दत्येव शब्द विषथाकाङ्खाप्रमातुमे लन्वयिग्रब्दान्तर्‌- विषया । श्रये न्नाते तु कोऽस्यानय्ये इत्याकाङ्गाप्रमातुरिति भावः॥ न चान्ययोग्यार्थान्तरजिज्नामाकाङ्का सा च प्रमाठगता नायगतेत्यत श्राह प्रमातृगतामिति |G)

विभक्तिनिदे शस्तत्रैवकमं धारयलसौकागत्‌। aaa चित्रगुः ayaa

त्यादेर्यां टत्तिरिति aq) ams कालः दाम्याः एत यादौ नक्तगार्या

मानाभावेन aa विश्रेषणान्वयापत्तः। न च तवापि दामौपदम्य तत्सम्ब-

fafa waar) दासोसम्बन्धि सम्बन्धीति बाधाननृभवात्‌ | farm

तु न dam qa तवग्रक्यभावात्‌ fami संसगरतयेव aig | भेद-

संसगंकनामार्धप्रकारकगोधं च एंसगंबो धकत्वेन 7रहोतपदच्ानस्य कारण- 11

ख महाभाव्यप्रदौपोदुद्योवः। ( aad: पदविधिः) २।१।९६।) (स.र२।पा.९। ee)

तस्याश्च तदुपश्थापितायं एवारोपो न तु एृणणते we एति भावः ॥ श्रचंबोधोत्तरमेवास्याश्वग्यथेः क दति जिन्नाखोदयात्‌ | तत्र ष्युपात्तायं तदिच्छारोपः। भ्रयरथीऽ्थान्तरमाकाङ्खत दति यव हारात्‌ | श्रपरस्लाकाङ्घ विषथवाल्छाकाङ्ख द्रति भोध्यम्‌ ॥ दानादोति। क) दानं बेतनादेः ॥ खाम्यमित्यस्य | ॐ) yea इति we) भाये षष्ठौवाचिकेति । (भा) समासे लाकाङ्गवश्रादेव all वाक्यतुल्याकाङ्काया एवा खत्वादिरद् विभक्रिराहिन्येऽपि भेदसंबन्धबोध इति ara) विभ षणविगेव्यभावांगरे वाक्यन्यायेन समासस्यापि ufsa q सा fafa- टोपथ्ितिनियामिकेति वा बोध्यम्‌ । तश्राकाङ्कयापि राभा qua: daa दद्‌ शक्तमिति शक्रिग्रहार्‌ न विशिष्टोपथिति- रज "पके अयमपि टृत्तिवतंमवाद्ेकदेशिन एव पचो नतु नित्यश्रम्दवादिन दति बोध्यम्‌ । वाक्ये लाकाङ्धितसयास्य विभक्ति

ee cee I, NR ~“ ~---- eR LE eR Ate ree et ore ~~

ल्वेनादोषात्‌ च । व्योदनादिपदस्य लच्छणया संस्गेगो धकत्वमेव न अनभि- weg रूद्प्रयोगनयोरभावाश्च | पराङ़वद्रावानुरोधाच्ा्ापि पेदव सामथ्ेमन्धथा पराङ्वद्धावे रषत्‌ समासादावेकार्थौँभाव दति areata: स्यात्‌ बच परिभाषा प्रट्यभावे तु “ऋतेन मित्रावरुगाहताढघाङृतस्पु्े' तादौ ऋतेन दादेः पराश्पत्वे “श्ाभन्बितस्य च” (ई । १।१८८)

महभाश्यप्रदोषोद्धोवः । cE (GRIMY) ( समर्थः qefafr 1212101)

पब्दवाश्थलम्‌ । न च संबन्धस्बन्धो वाद्येऽणयाकाङ्खाख्भ्यो ऽनव- खापकेरिति दिक्‌ ॥ भाषे क्रियाकारकंयोरमिसंबन्धस्येति । (भ) ufe: संबन्धख्ोभयमपि विभकिशक्यं घटभिन्येतस्माभ्रादपि । घटकर्िकेति बोधाद्छबन्धसय वाक्याथंलासंभवात्‌ | श्रत एव घट- मिनुते क्रियाविगरषाकाङ्घेति भावः॥

शक्तिरेवाभिसंबन्ध इति &)

ददं fer | ष्यामिवाच्ापि संबन्धवोधकताया एव भाया- fanaa तदक्रखारसन लाभात्‌ शकफणायां मानाभावाच्च | भायानतरख्येतदिरंद्स्या तुपलम्भाश्च ॥

raat (क)

त्यपि ग कारकशब्देन श्रकरेरक्रो क्रियाकारकग्रह्मोरमिसंबन्धसेत्यथे लाभेऽपि भावयतः शकरर्वाच्यलालाभात्‌ । नापि शङ्रिषबन्धश्य दितौया afaafa यत्किंचिदेतत्‌ ॥ भाषे

~न = ~~ ~~ ~----- ~~~ --~~~ ~~~ eA ~

ep नक

इथाुदात्ततापत्तिः | amet तु “ऋतेन नित्रावदणावि्यनयो रानध्राये” दद्यथकेनाश्ाये दइव्यनेनावयवेग परस्परमसामर्थ्यात्र ete | मिवावङ्णा- विद्यश्च सम्बोधनप्रथमान्तम्‌ । we वेदं भ्ये। कमधाम्येऽपि विेष्यविद्धेषयभावेनान्धयो यपेत्तासाध्यः। safari

न . ~ ~e ९ : गखतत्पशषे च निपातानां वाचकत्वेन युव।स्रपदयोश्पेच्ता निपातानां वाचकवद्याप्यकोक्ाराद्‌ निष्कौप्राम्बिरि यादौ क्रान्तादच॑स्याकाङ्खावध्रादेव Weta भागं ग Marya दखगंसयैव भानं मान्यस्य इथ

- ८४ मदहाभाष्यप्रदपोद्द्योतः।

( समः पदविधिः।२।९१।९१।) (श.२।पा.९। अ. ९) अथ यद्ये वेति | (भ) ननु पूर्वै परार्थाभिधानमपि सामथ्यमुक्तं भेदसंसर्गादि र तत्कथमधुनेकार्थौभाव्पेचयोरेवोक्षेख “इति चेन्न । तेषामेकार्धो- भावपदाथेलादिति तात्पर्यात्‌ ॥ संचोपसगे इति | (भा) चद्यणयनुपकषगां श्रपि प्रादयः सन्ति तथापि प्रसिदधलादेव- मुक्म्‌ ॥ कियाविशेषम्‌ । (भा) क्रियागतं fara ॥ येन सम इति । (भ) Uzia BATU सामथ्ैमित्यर्थस्तस्मात्तदर्यान्त्भावो ऽानु- aaa दति भावः। दयमेव, ग्राकपायिबादौ गतिः॥ ननु रक्रान्ता्ध॑दया गमकले परष्टे ऽच॑चतुष्टयकथनमनुपयोगोत्यत ATE

me कन्न eee = => ~ "~~ ~ ~~ ~~ ~~~ ~ --~-------

१ समानाधिकरणाधिकारे शाकपार्थिवादौनामुपमंख्यानमृत्तरपदलोपख | ५ ~e £ f £ __ ~ वा| वणा वन (२।९। ६९ ) इति सूचस्यवासिकम्दम्‌।

ध । क च + 08 षि ध

मानमल्ति। WAGER Baya sil जायमानत्वेन तदशादाकये क देश्न्यायेनान्युचे वाचापि बोधः। fea दद्यादोौ ade anya दोपमयाद्धेवमेव बोधः | agdierata ममुदायराच्येनान्यपदायेन चिच्रगो पदाथैयोराकाङ्या परस्पमान्वितियोरन्वयः। चन्यपदार्थस्य समु- दःयवाच्यता च “अनकमन्यपदा्थे” (२।२।२४) इति श्रास्रवल्ात्‌ इन्दरऽप “चायं इन्द्रः” (RIR २९) इति mag ales समु-

महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ८५ (ख. पा.१९।खआखआ.९१) ( समधैः प्दविधिः।२।१।१।)

तुर्या्थेति ॥ कै) नतु गमिष््ब्यौ रिव रकतिवध्रात्योसहलयारथलं न दृष्टमत श्राह

'पर््मायेति । क)

पूर्वव तुच्याथेधातुनिरे्रद्रारा पर्यायलमिह तु धालोसतुखार्थ- चाभावेऽपि समुदाययोः पर्यायलमित्यथः। पर्यायोपादानं च तदधदाद्याय परस्रसष्ष्टाधापस्ितिरेव न एथगुपयितिरवे कार्थोभावपदाथः | खष्टमेवानेनोक्तः ॥ वयतिषद्घोऽच न कममयति-

t

रच्वादौति ॥ क)

RIT TAR

भाय अहानाविति । (मा) श्रहानिः परस्यरं विना श्ाब्दबोधाजनकमेवेति बोध्यम्‌ । श्न्तरङ्गाकाङ्खगवशादिति ama) यथा च वक्षयोम्तथोरन्या- संबन्धसलथा ऽनयो विगरेषणमंबन्धो विग़्षणसजातौ यविग्रेषणमबन्धश्च नेति सूचितम्‌ ॥ ननु मंबद्धाविमावित्यतेकोपभ्थितिविषद्रवमेव

दायश्कमिति वदन्ति aq) उक्तानामेकाथंमिवरेन विद्र षगानां faite संस्यादिष्रोषानवगम विशेष सम्बन्धाभा ववादौनां वचन साध्यत्वेन गौरवात्‌ I. dial लुश्चपि संस्थावि्रेषावगमे तस्य तदनवगमप्रयोकलाभावा्‌ दाविव्यादाबन्यतो बोधेऽपि लुगभावाच्च । fa च समाना्चक्षवाक्यम्यानिड- सयेऽपुवे वा वचनारम्म तवगौरवम्‌ | कि च यत्र यगपद्‌भयमग्बन्धर्िक्ा- परत्वादिना च क्रमेण ठक्तिदयं यथा यव्राद्यण््वामियादौ नजपरेमाबार्यो- युगपदववन्ञायां wate वप्रये ततः समासः तत्र fava विग्रेषगं नत्र.

ef महाभाव्यप्रदौपौद्द्योतः।

( want: प्रदविधिः। २।६।१।) (HRI ITE) gages ग a4 sea) भिन्रोपश्चितिविषववं हि ater ततत्‌ Waray श्राह

श्रथ वा भवति वैवमिर्ति ॥ (भ) Agee | सत्यामपि हानाविति | ॐ) भिश्नोपस्थितिविषयथतवे cur: ॥ एवन्ुभयोः सुजारूढलतं शला शपे्चापरं दूषयति । we

श्रथेतस्मित्निति ॥ (भ)

संख्याविगेषेति | (भ) ‘ager दृव्यादो ॥

वश्वनेनेति | के)

९सविगेषणानां afaaanfen ॥ भनु विभाषाधिकारादा- चायेस्थायमेव पचो ऽभिप्रेतो aad ऽत श्राह

१ अपङ्घरः। गोषुचरः। वर्षापिन् इति । waa भाष्ये | “afaguarat रत्तिन, tua वा विग्रेषगं न प्रयव्यत इति वक्तम्‌" wag भाष्ये । च विद्ेषणान्तरमिति विषयश्राल्येव बोधः। तत्रैव यदा पूवे नभधैसग्दिग्ध- विवक्षा बतो भावाैविवक्ता तदा विशिष्टस्य afasfafa विषयताशाल्येव बोधः। यदा तु पुवं भावा्ैविवक्षा तदा विधे परैशि्यमिति विषयता Wrasse | इगयेतत्सवे ogy तादृश्रविषयताग्राजिबोघे विशिरश्रकि- Wier रकाथोभाववादेऽक्षिन निर्वहति ब arate । we चेदं

ACTIN | ८७ (| २ प्रा. । a’) ( समैः पदविधिः।२।९।९।)

तटैवमिति | क) क्रान्तादिलो पाविधाने नित्यताअ्रयेण। विभाषाधिकारचच काथ श्दाश्रयैण ATS ऽथेखापि शास कगम्येनैकारथोभावस्य safe कलं बोधयितुं सजमावश्यकमिति भावः ॥ कायंपक्े तु बहवो AAT धर्मां इति । ॐ) वाक्याहृन्तिनिष्यदचते इति वादिनां वाक्यशरयमाणकरान्तादौना me विना लोपासंभवो बो सादिबोधासंभवश्चेति भावः॥ नित्यदश्ने त्विति । क) एकार्थोभाववादिना ऽर्यानां ख्धाभा विकल्पस्यैव प्रागुपपाद- नान्नित्यद्नेकार्थोभावद ग नमचोश्यते CATS: | TAG भिरारि- पूर्वपदानां क्रान्तार्च॑टृत्तितयेषामर्थानां नैकार्थो भावकृतविग्षतल्मत एव तक्कतविरेषेषु भाये नेतेषामुक्तिः। “निरादयः क्रान्तां” इत्यादीनां क्रान्ताद्ययं वत्तंमाना निरादय दूत्यः । एवं चोक्रा- ्यानामिति न्यायेन तेषामन्यपदार्थबोधकपदवदप्रयोगः बिद्धः | श्रत एव ९“.संख्ययाव्ययेति” दूज समासेनाभिहितलालजयसय सचो-

2 Sa ce or rn ee ne ee eR - ~ -~----- ~~~ - ~ ad

१ कुगतिप्रादयः (R IRIS) इति BIG वार्भिकानि। 2H ure) TAI

Sar । ome ms oe A OO भ

= “तस्य भावः, (HIRI ARE) इति Ba भाव्ये । किं चाकाङ्किततम्ब- न्वस्य ग समुदायश्रक्यतवं मानाभावात्‌ किन्तु “शिष्यमायं लुप्यमानाचाभि- wa faa पूवपद शरकयल्मेवोचितम्‌ । रवं च वाप्यश्च द्यादावपि प्रण्धलापन्तिः सोमो att अधिधिव cate समात्‌ । किं चैवं समुदायस्था्व्वाभावाव्‌ प्रातिपदिकलवानापत्तिः । न चार्चवक्वमर्धबोध-

cc महाभाश्यप्रदोपो दुद्योतः। ( aad: परविधिः। २।१।१।) (HILL) arr)

ऽभाव दूति भाव्य उक्र सुज्॑श्च nafs asa वच्छते । किं Sarat. भावो नामेकोपस्यितिम्तक्छतत्वं न क्रान्तादिलोपस्य संस्था विगेष- saat fe एयगुप्यापकपदज्ञानं कारणमिति तत्रतोत्यभाव- want भवत्येव । श्रन्यथा घटः घटपटातरित्यादौ घरलारैरपि मंव्यावत्वेनोपस्थित्यापत्निः। एवं se चकार प्रयोगोऽयेतत्छत एव । न च ata चाथस्याभिहितवात्तदप्रयोगः समासेन स्तस्य विशरे्तया ऽभिधानेऽप्यसचचश्रूतस्य विग्रेषणतया ature च प्रयो- गस्य दुर्वारलात्‌ एथगुपितयोरेव समुदयस्य च द्योत्यलेन az- प्रयोग इति तस्यापि तक्छतलम्‌ । लोकेऽपि एयगज्ञातयोरेवेक- ana ममृदादिव्यवद्ारात्‌ | “ae दन्द" दति तु माद्श्ाचार्य- arian नेयमिति fern aq ater? एकार्घोभिाव्रृत- विशेषस्य वक्तवयत्ववद का्चभाकवादेऽयि निघातयृश्रदस्मदाद्यादे शो- दाहरणएविषय एकार्योभावाभावेन ममयंपरि भाषानुपस्टितौ तिष्ठति देवदत्तो गच्छ मित्यादौ भिन्नवाक्ये (नघातादिप्रतिषेधो वक्रय: स्याट्‌ , यपेचावादे तु न दोषस्तः.पि समर्थपरिभाषोपस्यितौ Prana waaay: एं रजो Mary पुरुषशचत्ययं

१ > । पार । Bret

~ ॐ ~. ज er eee

कत्वमितर खवयवड्य्यैबोधकत्वमपौति वायम्‌ | “अश्रन्दारधत्वात्‌” । यत्त समासे उत्तरपदे सववचलच्तणा प्रातिपदिकत्वम्‌ अपि तस्येव दति ag | तन्मात्रस्य प्रातिपदिकत्वे पृवपदस्य सुपो लुगनापत्तः। उत्तरपदमात्रस्य प्रच्यान्तत्वेन तदसम्भवाच्च | पराङ्गवद्भावे तु न समर्थपरिभाषोपश्ितिः। अमन्तितायैस्य uwfafan तदेव पराङ्वदिव्यर्थकेन तन्निमित्तग्रहणेन

महभाव्यपरदोपोद्ध्योतः | we (RII LI ER) (समर्थः wefafe 1212101)

Tat गवा गोखचाश्वपुरषाभ्यामेकार्थोभावस्य TE ग्रष्यतया चुग- पत्षहौतल्पुरवौ yaa च खरदयं खादिति तद्मतिषेधो TS Blears तु न राश्चस्िभिरेव ater न गवेति aR शरक्यलादिति पूवप व्यपेरावादेऽपोदमवश्वं वाश्यमित्थाह । भाषे तच नानाकारकादिति ॥ (मा) त्र पर्तदयेऽपि ददमेवाभिप्रेथ Bee | ये सवथादोषास्तानुदाहरतौति | (3)

सर्वया पचदयेऽपौत्यषः ॥ भावये “ay चेति" पाठे ततेकार्थौ-

भावे META ॥

तभेतखिन्‌ व्यपेक्षायामिति । (भा)

ऋतेनेलयादेः पराङ्वश्ववारणात्‌ | व रव भाष्ये* “Bary खायुः संर- we” wnat “asa” दादेः परावतं माभूदिति ततिमि यदयं करैयमिनयु्ठम्‌ | समर्थपस्मिषोपय्धामे हि असाम्दिवप्राप्तौ भाष्या ayfa: weal कियादारकमन्थपेन्चालचछ्चणसामथमिति कैयटोक्घं तु न यद्कम्‌ । पररस्यरब्यपेक्षाया खव भाष्ये सामश्यैपदाधैतवेगोक्षत्वात्‌ । किं

a

‘wad खायुः संरभख मिचेणामे सिभपेये wag! स नाता

मध्यमा रथि cmH विहव्यो दौदिषोह । युवेदवाजनेयसं fear २७-५ |

हे शप्र त्वं भेर संरभं समारभख न्तो बोध्यः। oie समा- रम्भय यच्चमिति शेषः । वजियान्‌ wy क्षारय दर्थः । कोदृ्रस्यं ere: पोभगमायुः नोनं यस्य सः। यहा । श्रायः उकाराको Aye । ates सायुमुष्यो यणमागो यस स लावः | किं रे अपे मिभ gaa

12

€ महाभा्प्रदौपोद्द्योतः। (sat: परदविधिः।२।१।१६।) (42146812)

Vawaratna | “onfaa” वयपेक्ासामथे च्यः । इरतेर्नानाप्रकारनेककारकात्परलाभावादाह नानाशब्द इति ॥ क) पृथग्भावेति | क) एयकूक्रियावचन इत्ययः ॥ भावग्रब्दः करियापरस्लटाह भिन्रायाः क्रियाया इति । क) निधातप्रात्निविषधभिन्नाया द्रत्यथः ॥ BA SUS? (भा) vay निघातविषथा ucufmer तद्विन्नासिक्रिया तत्कारकं दण्डः ॥ अच पे “Misa पचे" त्यादेरनुदा दर एत्वमा ग्र्या तथा नानेति ॥ कै) १ कचिद्भा्यपुरतके “तवेतद्‌ ates” दति पाटोऽल्ि । चैवं सति कृतः सवौ रुत्तिकया इव्यादौ समासापर्तिः तादृश्सामर्थस्य तच प्रहणे फलाभाव | वेदभाष्यं तु फ़णिभाष्यविरोधादनादेयमेवेति दिक्‌ ॥ यत “इमर्थः इति सृजे इतरनैरपेक्तमपि सामे पद विधिशब्देन पदल- werent विधिः करैकरण्योः दयादिख । तेन पदविधिविधेय द्रतर-

निरपे्तलार्थबोधक aud gamers तेन “ब्रोशियक्‌"दद्यादौ हतरनिर्पेचचैतरहिभियंजेत दग्याद्य्थैसिद्िरितरश असभातौयमेव उद्यते

~~~ ~~~ ~~~ ~ ~~~ ------ ~>

~= ~~~

ey aaa: सम्‌ faada wae) धातुं धास्यितुं योग्यं धेयं fare यजमानस्य धेयं काय्यं यागलक्चणं तच यत्नं कुर । यजमानेन TH कारय | किंच स भातानां समानजग्मगां मध्यमेखयाः मध्यमे तिषतौति far rae रधिभव सजाता चपि यश्वागो भवजन्वि्य्थः। किं च हेयम

HUTT NMA | ९१ (अ. २।पा.१। आ. ९१) (समर्थैः पदविधिः।९।६।६।)

TAT (के) युद्रदशमद्धिन्नं कारकं य्य परेत्य रिव्यः ॥ प्रतिषेधवचना- TH तचादेश्राभावसुपपादथति | अच पचेरिति ॥ (कै) कवचिश्िति। के)

यु्रदसत्ाप्यभवनक्रियाभिन्नप्यादिक्रियाकारकलादोदनादि- नानाकारकमिति भावः ॥ ननु हरतेः करणएमाजापेदतेन न दण्डेन व्यपेचेत्यचाइ

श्नेनेति ॥ (के) पदेनेति | क) wa एवास्ति सर्पिष्यिषानेन पय vert षतम्‌ ॥ “पचौदमम्‌" दत्य सबन्धाभावात्कयं यपेचेत्यत श्राह

~ ~+ ~ ~ ~~ ~~~ = ~~ ----- --- ~~ - --~---~-----~-- ~ en

तेन दण्डेन चक्रेण घटं करोतीग्यादौनां नासाधुता दति तन्न | भाष्यानुक्तेः। पश्य wat धावति पचति भवतौव्यादौ लदुक्तसामथोपरद्याथकाभावेऽपि विद्ेषयस्यान्ययोगयवच्छेदफलकतेन न्यायत रखपेवरनिर्पेच्तकमवादि- बोधस्येव क्रीडि भिरि्यादावपि तस्य wart पलाभावाच्ेति दिक्‌ ॥ nwa देवदत्तस्य रकुलमित्यादावेकदेधे gatat देवदतता्न्धयो न स्यादिति Sa) ससम्बन्धिक पदा चैस्धले चैत्रस्य नप्ता इत्यादाविवेकदेप्रान्वयस्था-

~~ aed

—_—— en ~ --- *

दश aque afefe दोपख Agagaaa we श्नः “aA? (1h १० ) इति दत्वम्‌ “तुजादीनां Ae” (६।१६। ०) इति अभ्यास Qa: | aque unt fare: wate wet unfufafad Bat खाद्यते fawey: राजभियं | खाङातय्यः ।

९२ महाभाद्यप्रदीपोद्द्योतः। : ( समर्धैः पदविधिः। २।९१।९१।) (ख. २। पा. षा. १)

भाविन इति ॥ ज)

“mai पचेत” पाठेऽपयोदनदारिका oferty aaa बोध्यम्‌ । श्रध॑योराकाङ्घेव व्यपेखेति तात्पयंम्‌ ॥

एकस्तु दूति । @) तिष्ठतेशोध्यं देशरसयोगोऽयधं इति भावः ॥ भाय

प्रचये इति । (भा)

व्यपे्ावादेऽपि समुदायेन ्यपेलायामवयवा तिरि क्रषमुरायथ्या- व्वानाशिङ्गित्छ निरूपयितुमश्रक्यलेन।वयवेरपि यपेचाश्येवेति waa ऽप्ययं दोषस्तदवख दति wa: | नतु प्रचयश्ब्दस्य समा- हारपथांयलेन समाहारे समासनिषेधेऽपौतरेतरयोगे स दुर्वार इत्यत श्राह

अनेकस्मित्निति | क)

प्रचय श्राधिक्यमिति भावः॥ ननु युगपदेकस्यानेकसंबन्धातु-

पपकत; कथं युगपत्छमासदयप्रसङ्गो ऽत श्राह

Tata ॥ (क)

maytag ane fe erate तदेकदेशे जन्ते चेषस्ाग्यात्‌ | यदा तथापि खजन्यभन्धपैस्वसम्बन्धेन मप्येवान्वयः | रवं बुरदारकेग खगुरूत्पाद्यत्वरूपेण सम्बन्धेन देवदस्य कुले रवाग्वयः। धटाश्न्य दव्या- दावपि खप्रतियोगिकमेदसम्बन्धेनान्यस्मिन्‌ रकाग्वयोऽन्य् तु नेदं परकार- इयमनभिधागाद्त्र नेष्यते यज लिष्यते तजर शिवभागवतादौ भवत्येव | शिवो भगवन्‌ face इति सदर्थः रवं च

भडहाभाष्यप्रदौपोद्थोतः। ९६ (@. 21 पा.१। खा.) (समः पदविधिः। २।९१।९६।)

गो रान्नापौति। कै) छमुदायव्यपेचायामवयवव्यपेचाया मुदायेकार्थोभाषे ऽवथवं- rape च दुनिवांरलादिति भावः ॥ श्घ्ठादिभिख साहित्य सल्लादेव स इति बोध्यम्‌ ॥ ga वा तत्पुरुष दति । के) प्रथमातिक्रमे कारणाभावादिति भावः॥ ननु WATE इ एव भविव्यतोति न दोषो ऽत श्राह विप्रतिषेधेति | क) ्रकड़ारोयल्ेऽ्यविरोधमुपापादयति | भिन्नरसमुदायेति ॥ भ) टजिति । क) तथा च ata ङोप्‌ शात्‌ । किंच दन्ोत्तरतत्परुषे ऽवडो धक र्पिकसेन राजगोऽखपुरषा TUNA तच स्यादिति भावः॥ समथैतराणामिति। ज)

भायं कार्थौभावपरं तजन तरतमायोगादत श्राह Carafe: SU faa सवैः समस्यते | खार्थवत्‌ सा ater fe सहाय ग eta” ॥ इतरसापेच्चखाधैदैव तैः प्रतिपादनादि्ैः ॥ “समुदायेन सम्बन्धो येषां TURAL | संस््राबयवास्ते तु THU तदता सइ ॥ दति कारिकायां “Carafe ” द्र पनद्यणम्‌ | तस्माद्‌ गमकत्वं

९ महामाश्थप्रदौपौश्वोतः | (समः प्रदविधिः।२।१।१।) (च.२।पा.१। अआ. १)

wate ॥ (कै) समर्थतरत्वेति | र) आदएतरलं रेतुतत्नमन्तर ्गला दिति, ययत्यादयति ॥ प्रथमे- कै) त्यादिना ॥ श्राशुतरग्रन्धः (क) दति awalfe:) एवं चाशतर का्यंप्रात्भिस्तमेव शक्रतरलं बोध्यम्‌ ॥ तुल्येति । क) तुष्यजातौयैः प्रथमं इरिन्येकार्थौभावश्य यपेचाया वा कच्यना- यव इन्दे ततः षष्ौतदपुरुष Tau ॥

भवति विग्रैषणसम्बन्धोऽगमकतवे तु नेति a गमकवं तथा बोधजनक- लमितयणम्‌ । वचर" टल्ति्चतुधां | समासतदितकछषत्सनाद्न्ता- धातुमैदात्‌ | at समासलवं॑सङ्गेतपिगरेषसम्बन्धेन समासपद क्वम्‌ | wy अर्थवोधायाननुसन्धौयमानविभक्तिकपूवपदकनामसमुदायत्वं तदिति तन्न । दधिमधुरम्‌ दत्यादावतिच्यारेस्तच्र लुप्विभक्यु सन्धानेन बोध इति चेत्‌ राणएरषादावपि तुल्यम्‌ । लोपमजानतो बोधम्‌ KITT समं

a “aq तद्धितसमासेक्ेषसनादन्तधातुरूपाः wena इति दौच्ितादयः। वस्तुतः afaaqul; wate परार्थान्वितखार्योप- खापक्ल्वाभावाद्‌ उक्षिते भ मानम्‌ । पिष्टपदेन qe तत्त्‌ aq: रूपार्यो पश्यानस्य भाष्ये स्पष्टमुक्घतात्‌ |

महाभाथपदौपौद्णौतः। ९४ (च, २। पा.| १।ा.१) (समर्धः परविधिः।२।१।१।)

नावयवेनेति | कै) ्रत्येकमवयवेरलुमौयमानस सामथय Vay साजात्य | एवं च तस्य समुदायेन ' सामर्थ्यात्‌ va तत्ससुदायपरयुक्ो इन्द इति भावः॥ नतु इन्दे समुदायेनेव तदवयवगोश्रब्देनापि TAIT सामर्थववा््ुदायस्यापि षोतत्पुरषशन्ना स्यादिति sey दति श्न । नावयवेनेव्यस्याश्वपुरषसापेषेणेति गेषेणदोषात्‌ | तदेव YS PSMA HATE श्रपर Mela | (भा) Ue: समुदायेनेव सामर््यात्तरपा वेयथेमा गाह समुदायेति ॥ क) इत्यस्याथेस्येति | ॐ) विगशेषणसापेचवे टव विशेान्तरसापेचलमणषामथ्येप्रयोजकम्‌ | एवं चेदं पचेऽथनावश्कमिति भावः ॥ भाथे प्रधानमबेति। क)

निप 1 ~~~ ~ = ~ -- ~ --- ----~-~--~--*-~---------

शरुतेरिवार्थमि्येतदुधटके द्रवार्मिति समुदायेति BRS | TIAA पचत ग्टच्मतेतितिखन्तघटितसमामेऽयत्ेख । समासो ददिधा । fate विनिसुक्तः “सुप्सुपेति” विहितः। तद्‌- युतश्च | अन्त्यश्चतुधा । श्रव्ययौभावतत्‌पुरुषबहुव्रौहि- इन्दभेदात्‌ | तत्‌ एरषादिसङ्केत विेषसम्बन्धेन तत्‌ एरषादिपद- कचम्‌ । ay ाद्योदाइरणम्‌ “पूवं भूतो yaya” “Ayam” इति

ed मदाभाव्यप्रदौपोददोवः। ( समर्धैः पदविधिः। २।९।९१।) (GRIT RL aT)

शअवयवसंख्यया AF VCS शख्यावलाश्रयणन्तस्च प्राधान्यमिति भावः ॥ काष्थलक्एकरणलयारगतिमाग्ड्याह ननेति॥ कै) कचिदिति। (कै) गद्यासिष्ठति HS caret । श्र दयषामर्थयन्ञ प्राप्रोति थथा कथं चि्षामथ्येग्रहणे ऽयं दण्डो हरानेनेत्यादावपि श्यादिति भावः। ल किकेति । ॐ) “gfiemeat वाक्यमि"वत्यादि i लक्षणविधानेति । जै) निश्ियवाक्धाभावश्य णशोकथत्पन्निसिद्धलादिति भाषः॥ श्रथयग्रदणएवेयथ्येमा श्रते ययष्यव्ययमिति । कै) खर्गच्छतौत्यादौ कारकम्‌ । Se: Vata विशेषणं करिया- विशेषणलादत्रापि कमलं at) ““शविशेषणमि'त्येव क्रिया विग्रेवणेऽपि formar श्रा । प्रत्यासच्येति। क) चद्पि कारकलादष्यस्य सिध्यति तयाप्यब्ययग्रहणएवदिदमपि प्पश्चाथेमिति त्वमिति बोध्यम्‌ ॥

समासः | पूवेमिति करियाविग्रेषणपुवंकालदत्तिपरं भूधातोः सत्नोतूपत्ति- ath | पूवकालङत्षिसतताश्रय दद्यादिमेधः। दिवदधमिति anda पूवै- श््देगोक्तेऽपि Gaia mi रवं विस्पष्टं पटुः fraeug: विस्पष्ट पदुत्ववान्‌ इति atu: | विस्पष्टमिति पद्ुवविश्रेषतया agar ।

Vol. 1117, Fase. I.

महाभाश्यप्ररोपोद्श्योतः। €9 (@ ₹।पा.९।७ा.९) ( aad: प्रदविधिः। २।९१।९।)

क्रियाप्रधानत्वमिति। क) लच्तावच्छेदकमदर्धममिटं देवदत्तो गत द्यादौ नलौय- धाहामिति भावः ॥ ' नवकग्रहणात्य॒नरणतुपपन्निशदवखेवेद्यत श्राह कशब्द इति | (र) URS पदस्य वाक्यषंन्नायां प्रयोजनाभावादाइ बहत्रौहिरिति॥ ॐ)

एक तिङं यत्र षमुदाये इत्यथः ॥ परेतु ‘ered सविशेषणं वाक्षम्‌ (व)

~~~ ~न ae ee ~~~ me re

* आख्यातशब्दः सद्कतो जातिः सङ्कातवतिनौ | रुकोनवयवः Wor कमो बुद्यनुसंहतिः ॥ १। पदमाद्यं एथकसवपद साकाङ्गमिद्यपि | वाक्यं प्रतिमतिभिन्रा बद्धा न्यायवादिनाम्‌। २। रते ऽष्टौ वाक्यविकल्पा खाचार्यांणम्‌ । निघातादिशवस्धाथं wre यत्‌ परिभाषितम्‌ | साकाङ्कावयवं तेन न सवं तुल्यलच्तयम्‌ | दह पदविधिः साम सति परिभाषितः। तत्र स्यपि पदानां सामों निघातादयः faded । यथा । “अयं दन्तो हरानेन | ated पच मम भविष्यत i atza एव तव भविष्यतोति ( समर्धद्श्रे भष्य-२-१-१)। अधाननेति सर्वनान्ना दन्तस्य पराम््रादरतिना सह aw सामथम्‌ | रुवं च सति सामरथ “fagfas” (८। १।२८) हति निघातः प्राप्रोति । “ते मया Fegan’ (<।१६।२२) इति चादेशौ | ग Fare | 13

ex महाभाद्यप्रौपो NT | ( aad: पदविधिः।२।१।१।) (BRIM IT) दति लकणं “निङ्‌ढ तिडः” (८।१।९८) दरति दे तिङ हणं कुर्वतः स्ू्रकारसयामिमतं लौकिकमेव पचति भवतौत्येतस्ा- धारणम्‌ । तत्र सविगरेषणतेम विभागे सीकाङ्घलं लभं तचाख्या- तपदेम क्रियाप्रधानं nad तेन लया श्यितव्यमित्यादेः मङ्ग: ॥

सविशेषशम्‌ (भा)

द्यस्य साचात्यरम्यरया वा afanqu तत्छहितमित्य सेन मद्यालिष्टति कूले इत्यादौ नद्या care: समानवाक्यस्यलसिद्भिः | एतदेवाभिप्रेत्यामरको्े कारकाष्ितक्रियावाचकं सुबन्तशथतिड- म्तचयसुत्तिडन्तचयान्यतमं वाक्यमित्युक्रम्‌ ।

वाकामेदात्‌ | सामर्ाभावेऽपोष्यन्ते | यथा| “नद्यास्िष्धति qa” “areata ते चोदगं दास्यामि" ( समर्धदधचभाष्ये ददामि-[२-१-१] इति पाठोऽस्ति) इति । च “aafesfa” caa च सम्बन्धानुपपन्ते साम्य afe eee च निघातः। तथा श्रालौगां agement. भावः। इच्यते च (ते मया वेकवचमस्य'” (=) १।२२ ) इति THA sarge वाक्तिकश्टतानिघातादिव्यवस्ा्थमारग्म्‌ “समानवाक्ये निघात- य॒द्मदस्मदादे्ा वक्ता” (VII) इति। रवं चायं दन्त द्व स्यपि maa नात्ति निघातस्य vast ऽवध्यवधिमतोर्भित् वाक्त यादस्ानात्‌ | AAAI छययं दन्त इक वाकम्‌ | इरानेग इति च fata वाक्धम्‌। नद्यास्तिकतोयादौ त्ववध्यवधिमतोः पदयोः सामर्ाभावेऽप्येकवाक्यद्यवस्थितौ wate एव मिघातादय इति नास्येषा- AMI | समानवाक्ये निघातादयो वक्षया RGA (२।१।१९)। ay वाक्ये fasta समागवाकात्वं जायत इति प्रसकात्तत्र वािक- कारेादावेव वाक्छलच्यमुक्षग्‌। Ga साथयकारकविग्रेवयं बाक्षम्‌

महाभाष्यप्रदोपोर्दयोतः। ee (अ. २। पा. १। खा. ९) ( eam: पदविधिः।२।९१।१९।)

“ुतिडन्तचयो arey क्रिया वा कारकाववित" gaan तच वा शब्दश्ेदर्धे कारकं च faemare तदति- रिक्रपदवाश्ं Bua । . एकस्य त्ववारणाय सुबन्तचयेत्यादि एतह्यमानार्थकमेवाश्यातमिल्यारौति खष्टमेव । एतदेतैकोष्के- कविधेयकलगभमेकवाक्यलचणं बोध्यम्‌ ॥ AGM हरिण "“साकाङ्कावथवं भेदे परानाकाङ्कुशष्दकम्‌ | क्रिवाप्रधानं yuazare वाक्यमुश्यते" टति ॥ वाक्यम्‌ (भा) CHS एवं वाक्यम्‌ इत्यथः ॥ भर्थेक्धादेकं वाश्च साकाङ्क रेदिभागे स्याद्‌ (मोमां-ख्‌- ९-१-४६) दति जंमिनिद्धजात्‌।

~—_ = wee ---~ ree ~ -- ---~ -- — ~ -~ ~ = न

वा) wafag (वा) (२।९१।९) दति च। रवं च मौमांसकोक्षेनाम्य aig समावेष्नोऽस्ति न चैति विचाथ्यते | शास वाक्यकारेण गिघातादि- द्वस्थ या वाक्यलक्तणं परिभाषितं तेग मोमांसकोक्तं वाक्छलच्तगं सकलं न तुल्यलक्तणम्‌ । “साकाङ्गवयवम्‌” (eka वच्छते ) cata मोमा aah वाकालच्तगं सितम्‌ | तच्च afeta समाविग्रतः। ,यचा। “नद्याल्िरति कूले” “शालीनां ते चोदन दास्यामि" दति | खयं दन्तो हर्‌ नेन Glad प्रच तव भविष्यति” cence समावेग्रः। मोममांसकवाक्छ- सक्चणसमाश्चयनेम खच प्राप्रवन्ति = निघातादय रखकप्रयाजगत्वात्‌ । न चेषान्ते | तस्माद्‌ वार्भिककासो यमेव वाकयल्तगं व्यायः । साकाङ्कावयवं मेदे TIANA FLAT | कर्मप्रधानं Yass वाक्छमिश्यते | मेदे विभागे विग्रेषजिन्नासायां यत्छाकाङ्कावयवम्‌ । अविभागे तु परागाकाङ्काः शब्दाः पदानि afer, तत्यरागाकाङ्प्रम्दकम्‌ | कमग्रधानं

१०० मह ाभाष्यप्रदोपोदृद्योतः। ( wat: पदविधिः।२।१।९१।) (अ.२। पा.१।घा.१)

अत एवोदेष्टानेकले विधेयानेकवे च वाक्यभेद इति मोमांसको- ge) यत्ते, gaze पारिभाषिकलभुक्ं amar | uefa “srenaq” इत्यचेकत विवक्षां ‘wer पचति भवतौल्धष वाक्छलवारण तेन हतं तदपि न श्राख्यातत्वपर्या्यधिकरणमेकमे- वेति प्रागक्षमा थरौत्येकलविवच्ायाः फलाभावात्‌ । किं च यक्ति- पे “न ब्राह्मणं wae” caret “एकं ब्राह्मएमरवा शृतो स्याद्‌” दति भागयोक्नन्यायेनाभैकत्विवक्चयामेकस्यैवा ख्यातस्य वाक्धलं बोधितं साश्नाख्यातान्तरखेति दोषात्‌ । किं चान्ैकलविव्षथा

fi ९, श ९ ““कतोकिकवाक्छयरहगनिषेधाथें वाकयं प्ररिभाव्यते” इति wag a कयटः॥

€ ॐ, क्रिया पदप्रधानमिव्यधेः। तस्येव प्रधानाभिधेयप्रयक्तवादियभिप्रायः

एण्वद्विग्रेवण्पदयुक्तम्‌ । THY रकप्रयोजनम्‌ ॥ सम्बोधनपदं यश्च ततक्रियाया वि्धेषकम्‌ | ब्रजानि देवदत्तेति निघातोऽत्र तथामति॥ amifa देवदत द्यु देवदक्तद्येतत्यदं aed न च कारकं भापि afetuafafa वाष्यलक्तेणेगासंद्टहौततवादा्मिक् “afar च (८।१६।१९६) इति निघातो न प्राप्रोतौति चोद्यम्‌ । “srend स्यय VMTN सविद्ेषणम्‌” (Rice) इति सामान्येनाभिधानाव्‌ सक्रिया विष्रषणस्याप्याख्यावस्य वाक्छतेत्यदोषः। वथाङि | अत्र सम्बोध्य- मानदेवदत्तविषया व्रजतिक्रिया | खसम्बोध्यमानदेवद सविषयायाः सम्बोध्य- मानयसदत्तविषयाया वा एथगेवेति विथिष्ेवाच व्रजतिक्रिया | कियायाख विशेषणं कदाचित्‌ समानाधिकरणेन भवति । यथा ae करोति

महनाष्यप्ररो पोद्द्योतः। १०१ (ख. २। पा. द्या. ६) ( aad: पदविधिः।२।९१।९।)

पमकचाख्यातदिवे पषति करोति चेत्यादौ तदारणेऽपि विगरेष- मादाय aafes वारणमशक्चे सविशेषणे arent एकलस- लात्‌ | अनेन च `शररिब्रहो'त्यस्ासङ्गहः | विगरेषणनुपादरानेन सविगेषणएल्ाभावात्‌ । वाक्यलफलं तु “मया किञ्चिदक्रयमिति" mat ऽज “श्रननधस्यापि प्रश्ाख्यानं" इत्यनेन वाक्यसख टः हृतसिद्धिरतः खशास्लपरिभाषितं लचणमाह wafateta | (बा) aq कैयटेन “gfe fa भायोदाषरणं देवदत्तेति ग्रष- पूररेन यास्यातं तन्न । पूवैल्णेनेव fag: । दिःप्रयोगख्य भावे

cece es sper मा-माने

प्रोभनं करोतीति aq कसोदर्यस्य सुषटि्यादिविेषगविश्थिशस्येव wala: सृश्टि्यादौनां करोद्यादिक्रियया समानाधिकस्णम्‌। णवं चासश्वभूतायाः क्रियाया विरेषणमिग्यासन््रपरधागलालिङ्गसवेनाघ्ना नधुसक्ेम योगः क्रियायाख निवत््ैवात्‌ कमंत्वमिति न्यायसिद्धमेव कमलं मधुसकताचेलि (“क्रियाविशेषणानां wad गपुसकषलिङ्ताच' दति नारम्भगोयं वचनम्‌ । वैयधिकरण्येनापि विद्रोषगं भवति यथा “Anta देवदत्त", इति । aa हि देवदत्त aorta इति देबदत्तस्य व्रजनक्ियायाख् सामानाधिकरणं नालति । केवलमामन्त्य “acd gaat” इति देव- दक्नामद्रणविशेषिता केवलाया fanart aaa क्रिया द“्ाग्यातं स विश्रषणम्‌” (२।१९।९) एवेति वाक्छनच्तगसद्भावात्‌ प्रवते Ta निघातः। देवदत्त ब्रनानौघ्येवमुदाहम्गां न प्रदशितम्‌। “खामन्ितं पुवमविच्चमागव द्‌" (< ।१। ७२ ) इति न निघातः स्यादिति |

“auaeata ara तिखन्तस्य वि्रेषकम्‌ |

तथा तिष्ठन्तं arrgfasne faqanq” 4

Rex महभाश्चप्रदोपोद्द्योतः । (aay: पदविधिः।२।१।९१।) (च,२।पा.१।ा.१)

यर्थलापन्ते्च | एतेन wet एकलाविवकाश्द्धा वारणेनेकलवि- व्ामोधनार्यमिदं ल्णान्तरमुकमित्यष्टमे कंथटोक्रमपास्तम्‌ | wufa “sis” दत्यादौ eure दिवे arcana एवं च “afeatt as कथमेकतिडवं तथाणेकानुपूरवौ कतिडन- समुदायो वाक्यमित्यथेः । बह्त्रो हिसमासात्‌ । तेन पचतोत्येत- समाजस्य न॒ वाक्यवम्‌ । एनक्वचणानुसारेणेव “श्रतिडः” इति प्रत्याश्यातमिन्यन्यत्‌ | अरत एव भगवता “एकतिडवाक्चम्‌”” इत्य च weal वा न्दो वा aim: भिश्नविषयत्ात्‌ । एकविषयत्वे हि at sami ana: स्यात्‌ । gaat fe भगवतस्तथाेलो तस्मादाच- wg ““वाक्यम्य टेः" इत्येतच्छास्ललो कमाधारणम्‌ । श्रत एव पर

१९ष्धघ८।पा२।द््‌ ८२॥

इष्ठ पपै खाति ततः पचति ततो ब्रजति rae तत इृयेत- दुहरस्य adie निघातो न प्राप्रोति वाक्छमेदात्‌ | इष्यते च। अच तिन्तादुत्तरस्य तु तिखन्तस्य “अति स्ति (८।१।२८) प्रतिषेधात्रिघातनिङत्तिः fesfa at लातौन्यस्मादुत्तरम्य पचति शब्दस्य fama: प्राप्नोतीति "चोद्यमुद्धावनौयम्‌। दष्टस्य निघातस्याप्राक्निरेवा- ज्रोद्धावनौया | अक्नो्ते । अस्यत्र वाक्धमेदः ब्रभतोयेतत्‌ प्राधान्येन | wd क्रियापदम्‌ खचर feaq अन्यानि क्रियान्तराणि तदिगरेषशान्धेव | यदथा सखानभोजनपानैः छृदन्तेषिशिष्यते . व्रजतिक्रिया aus तिष्ठन्त खातिप्र्तिभिः प्रधानं ब्रजति कियैव विशिष्यत दयेकेवाच सविेषशा gata किया । Famer: एधगेवेद्येतत्सविपरेषणमेकमेव वाक्यमिति वाक्छमेदाभावाद्राल्ि निघातासिदधिदोषः। cased च तिखन्तादुत्तर्स्य तिङन्तस्य “खतिय्‌” दति" प्रतिषेधा्निघाताभावः। यथा वच्यति |

ACAI: | ५०९ (ष. पा.९। सा.) ( समथः पदविधिः। २।१।९।)

प्च च देवदन्ेत्यादौ शतो भवत्येव । "एकतिडिःयेतकमाजोक्तौ चापौदमेषेति भ्रमः स्यात्तदथमिद "समानवाक्ये" इद्येतदिषथ क्वचित्‌ अत विषय 4 “yafafe’fa | अरत एव “ब्रहिव्रहो"लदा- हइरणकङ्कतिरत एव ॥ “तिङङतिङः” (८।१।९ ८) दति ga भाय रमानवाक्याधिकाराद्‌ः “श्रतिङग्रहणानयक्यमिति" वाज्तिक- याश्यावसरेरं “न च समानवाक्ये दे तिडने सः” दति उकं तेनेव “एकतिङिति" बडप्रोहिरिति च afed स््टचायमया ऽ भायेऽपोत्यनुपदमेव स्फटोभवितोत्याः ॥

क~ a ~ ~ ~ +

९ उपलब्पभाष्यपुस्तके “Alay वचनमनयक समानवाक्धाधिकारात्‌ safe ( ८।९।२८)॥ २ fagfag: (F141 25) इति सूचव्याग्यावसरे ॥

== - -- _ _._ ween eee -- -- ~ -- -~--~

Cagafty तिडन्तेष STATA ARTA | fast fat निघातस्य प्रथदासस्तयायेवान' णवं चातिषग्रइण स पयोजने faa वा्तिककारेण यदुक्तमतिग्रहणमनयक्र समानवाकयाधिक्षारादिति तत्राभिप्रायो ae: | दं वादिनस्तस्य वाकाभेदोऽचराभिमत दव्यभिप्राय “चखास्यातं साद्यय- कार्कविग्रेषणम्‌” (२।१।२) दद्यचकवचग्रसय विवच्तितल्ादिति। तथा च टौकाकारः प्रदथयिष्यति।

"र क{५ड यम्य वाकं तु शरास्ते नियतलच्तगम्‌ |

तस्यातिदग्रहणे मार्या वाकाभेदा्न विद्यत” इति।

aang त्वतिष्‌ य्ह याट कमेवाग्वग्डे वाक्यम्‌ अच्कत्वादाख्थात-

मेदेऽप्यभिपेतमिति गम्यते । तेदभिप्रायानुसार्णाव्‌ निरूपयिष्यति

'“खनेकाख्यात योगोऽपि वाक्व न्धायप्ानुगः |

रकमेतरेष्यते केश्िद्धित्ररूपमिव fay” इति।

१०४ महाभाव्यप्रदोपोद्द्योवः। ( aad: पदविधिः। २।६।९१।) (अ. २ पा. Ll य. ९)

समानवाक्ये इति | (भा)

समानश्रब्द एकपर्यायः | एवं विधलच्णएलदखिते एकवाक्ये

Taw ॥ चादिभिर्थोग इति । (भा)

क,

“aq वाहेति (८।१।१९४) सूं “समानवाक्ये” इत्य सम्बन्धो tay इति कञ्चिन्तन्न। यान्या एव चादिभिरिव्यत्तर- भाथासक्गतेः | किं च तव मते भिन्नवाक्येऽपि मिषेधप्रटृन्तिरख फलं वाच्यं तजादेशपराछ्यभावेन निषेधर्टेव sant तसाुश्रदा- द्यादे शप्रतिषेध Taare: ॥

= ~ ~~~ न= ५ ^“ ----~~~ ~~~ ~ न म -9- 0-99-90 oe ae

टौकाकारः चामुमेव पचतं छचक्षाराभिप्रायसमाश्रयणेन ahaa मन्यमानो ate अन्तगो वा निविभागः शब्दार्थमयो steers: शब्दः स्फोटलच्तणः एव वाक्यमिति क्रमेण वयाजिदहौषं खि स्चानचिवरूपदृष्न्त- प्रदं पूवमुपक्रमते | ay चित्रनुिदृष्टान्तप्रदश्ंनाचैमाह | “qua एव सर्वार॑प्र्ययः प्रविभण्यते | कृ्यभदानुक्तारेण वाक्याचानुगमस्तथा” ॥ चिच्रज्लानं सर्वाकारमेकमेव | प्रविभागस्वस्य दृ्यमेदसमाश्रयेण fara | नोलपोताद्यनेकाकारमेव विन्लानमुप्रज।तमिति | वस्तुश्ित्या तच my द्याकार्मेदो नाल्ति। तथा वाकावाकार्थयोः खरूपं atzaz ; “वाकयाधीनुगमस्तथा' इन्धनेन fe वाकवाक्या्योरणग्यतं पानकरसम- यरान्तरसचित्ररूपनरसिंइ गबयचिच्रच्चागवत्‌ समानमेव TUT यचा वाक्यं निविभागं सफोटलच्तगं वाचकं त्या वाक्धार्योऽमि तथाविध रषे ल्मयोरेकयोगच्तेमत्वमुक्तम्‌ । ,

मह माष्यप्रदौपोदुद्योतः | १०४५ (अ, २।पा.१। अ. १) (समर्थः पदविधिः।९।१।१९।)

किमथेमिदमिति। भा

दरदं ' प्रतिपेधवचनम्‌ “शराख्यातं खाव्यये' त्यादिवाद्यलचणं च किमथमिति wa) भरत एवो त्रग्र्े वाक्यसं्नत्युक्तिः सङ्गच्छते ॥ वाक्यसंत्नेति। (भा)

एकतिडिगयेषा ॥ तद्‌ देष्यमिति | (भा) दृदमसमयं प्रापतावपूरतविधायकमिव चादियोगेऽपि तदपवाद्‌- तथा{पूवं विधायकं म धिकार दति भ्वाग्येत्तर्भरमनिवारणायेदम-

वित्रदेकशरूपस्य यथा मेद निदर्थनैः | नीलादिभिः समाख्यानं क्रियते भित्रलच्तयः" । fast fe सूपमवयविगरतमनेग्रमेकमेव | तस्येवायवगतेर्यया गा दिभिः भेदेन निदनं vests येषां तेः एधगपिरेव समास्या fanaa । ^“तयेवैकस्य वाक्यस्य निराकाङ्कस्य सवतः | शब्दान्तरैः समाख्यानं साकाङ्करनुगम्यते" | way निर्विभागस्य वाक्यस्य स्वैव परिपुगंस्य वा्ान्तर गतैः प्रदा- mica तथैव कियते इति ॥ नवा पदस्थं प्रयोगादियङ्सिन्‌ द्मे यथाखण्डमेव ue प्रहतिप्र्चयादिभिः क्यितेरेव विभज्यते | तधा वाद्येऽप्यसद्यभूतानामेवाबुधबो धनाय पदानां विभिगो sve इति ce. faqure | “यथा प्रदे विभन्यन्ते प्रशतिप्र्ययादयः। GGA वाके पनामुपवण्यतः' ॥ uz fe यथा प्रङतिप्र्चमविभागोऽसद्य शव बलष्टत्यादनाय क्रियते। तथा बाद्ये वाक्धारचप्रतिपरादमायापोद्धारः पदानामुपवष्यत दति बोड- 14

१०९ ACTS TNT | (समैः पदविधिः। २।१।९।) (ख.२। पा. ९। अ.)

नाख्यात मित्यर्थः । “न च वाहे"त्यार्मषामर््याजेवमिल्यग्वास्यान,

तात्पर्यम्‌ | एवभेकतिङिति वाष्यक्षणषटेवोकषौ शरास्ते षव्र वाद्य

टेरित्यादावपौदमेव वाक्यलचणमिति ata प्रतोदमपि वाक्यश

OG शाख WAI दृत्यवास्यानाया्ं लकणं समानवाक्ये द्य “एकतिङिथ्येव उदटाहरणन शान्यत्राथस्याश्रयणं किम्‌ । चादिभियगि द्र्या्णपलक्षणम्‌ | एतच्च

इदम्ापुवं' क्रियते arena समानवाक्याधिका-

TH AEA (भ)

memes ~

द्यम्‌ ॥ AT वाक्यादपोड्धतानां पदानां केवलमितरपदसारूप्यमाघं दृष्यत द्रति प्रतिपादयितुमाह |

“वर्णा न्तरसरूपश् वयोभागेषु दृष्यते |

पदान्तर सकूपाख प्दभागा Bawa” ॥

TUT सन्धच्दरेष भागा वर्णान्तरसरूपा दृश्यन्ते परमार्थ॑तस्ु खथव- एक्तल्वाभ्निविभागा रव | रवं वाक्ये पदान्तरसरूपाः प्दरूपाः भागा पद- भागाः। पदेवा निरे ये भागाः प्रङ्घतिप्र्ययरूप्रारलेऽवस्थिता दति ॥

भभागेरनधैक्यक्ता रबभोदकयावकाः। अन्वयव्यतिरेकौ तु वयवद्धारनिबन्धनम्‌” ॥

a डि cad ऋषभस्योदकषयावकबोवां दयावश्रम्दयोरधानुगमः afe- दस्ि। पितु Wea पदस्य प्रछृतिप्रयययोरन्वयव्यतिरेकाभ्यां विना RUAN Tega | णवं च निर शरमेव वाकं वाचकमिन्येव TMA |

“quay म विभागोऽच्ि क्ुवोऽर्धस्य भविष्यति | विभागः प्रकरियामेदमविदान्‌ प्रतिप्र्ते” ॥

way Sizagae विभागो fei तद्यस्य प्रतिभारूपद्या- $a कुतो मदिष्यति । यथा. बिदग्रविश्यति।

भहाभाष्यप्रदोपोद्ध्ोतः। १०७

(ख,२।पा.१।धा.९१) (aah: पदविधिः। २।१।१।) wary चितम्‌ । ददं थद्‌ दवं कियते तद्देखमिग्यर्ध रतः परतौतेरिग्यशम्‌ ॥

विकल्पते (भा)

द्य याप्नोतौत्यथः । एवं च समावाह्य इत्य धिकारपरमे- पतिरिव शार areas: | शदलकणनायं दण्डो हरानेने- द्यापि वाक्यलात्तच निघातापरत्निः । श्रयं दण्डो saaenty | रेने द्येतदथपरिष्छेददार। इरतिकरियाविगेषणलात्‌ परतौदनं तव भविथतोत्य्र हेतुहेतुमद्धाबेनाग्थार्‌ भवनङ्गियां प्रति तख

“fascnwa stat प्रतिभान्यैव भावते। वाक्यां इति तामाहुः" इति | तस्य पदानुरोधेन पदार्थस्यापि प्रतिप्र्ययानुरोधेग भागकख्यन | aq विभागेन प्रक्रियाभेदं पत्रियामदे षार्ध॑मेदमस्यपि प्रतिपश्चत इति 4 “areal यथा मास्ति कचिदब्राह्मणकभ्बले | देवर्तादयो वाक तथेव Gi” | यथा ATEN ब्राह्मणशब्दस्य न कड्डिर्ौ विद्यते | तयेव देवद्तगामभ्यान दद्यादौ वक्षे देवदत्तादौगां एधगरय गासतोद्गर्थकान्येव परान | तञ्च स्ितमेतत्‌ । पदल्डं निराकाङ्गमेकं पदश्यपिरिङकं are परार्षथतिरिङ्षो aunty तयेवेति । यत्यनर्मौमां सके रच्यते | यथा पद- बात रवाकाङ्कायोग्यतासत्नि धानवश्रात्‌ परस्परसमन्वितो ae संल aay दति तद्षयितुमाह | “सामान्धार्स्तिरोमूतो म विरेषेऽबतिषते | उपास्य कृतोखवागो नित्त क्वावतिषताम्‌” ॥

१.५ महामाष्यप्रदौपोद्योतः । (समर्थैः पदविधिः ।२।९।९।) (ख.२।प्रा.१। अ. १)

विग्ेषणल्ादाक्यलमिति भावः ॥ स चाव्छमिति वाक्यसंन्नाफशमय दण्डो WAAR | समानवाक्धाधिकार माह भाषे समधैनिघाते हति ॥ (भ) भिघाते Ke Ved ते इ्युदाहरणएमतुपपन्नमत श्राह उपलक्षणमिति ॥ के) ara न स्यादिति । “तिष्ठति ama” इत्यादौ निघातो न श्यत्‌ “uretat ते” caret engrereng न स्यादित्ययेः ॥ ननु “श्राख्यातं Ufa

xy देवदत्त गामभ्याज शुक्तं दखेनेति देवदश्तादौन्धेव पदानि वाकम्‌ | ay देवदन्तपरदं तावद्‌ षद सामान्यमात्रे प्रथमं वत्तैते तत्तस्य गवादिषरद- काले वाचः क्रमवर्ति्वान्तिरोधानादसक्त्वमेवेति कुतः पदान्तरश्चवणकाले तदथैप्रतीतिरसश्वादेव च न पदान्तरसच्चिधाने aw विर्धेषेऽवश्ामम्‌ | अभ्यपगम्यापि सखाय्यमाणपदान्तर सन्निधाने दिद्चमानलं पदस्य न विर्रेषेऽव- wrt युज्यत rae । उपाश्षस्येति । सामान्यलक्तणस्य सकलपदाचैसाधा- wane yay वाच्यत्वेन परिग्टतोतस्येदानौः पदान्तरसन्निधानं arm: कुतो Tout शरम्दारथैसम्बन्धस्यानित्यताप्रापेः | न च तथा मोमांस- mara द्रति | तदप्यम्यपगम्योच्यते | निरत इति । खा्थब्रिरततो- sel पदान्तरसप्रिधाने शब्दः केदानोमवतिषताम्‌ । धब्दान्तरबोध्येऽचे वस्य वाचकभावविरुहाव्‌ fafa: कथं यज्यते । खचोच्यते खर्थपतिपत्ति- कष्टा देवद्तेल्यादिकात्‌ समुदायात्‌ सा कच्चमपड्कयते तचा Caueat यदि वाक्चार्चः पदाथाऽपि तथा भवेत्‌। रवं च सति सम्बन्धः ्रब्दस्या्ेग हौ यतेः ॥ SAT MRT न यच्यन्ते बाचकाः। तदभावा्रा्नन्दो वाक्याथ

महाभाष्यप्रदो UTTAR: | १०६ (य. २।पा.१। श्रा.) ( ward: पदविधिः। २।९१।१९।)

गरषएमिति” वाक्यश्चद्णं “नद्यासिष्टति कूले” इत्यादौ नाति quad निघात इत्यत श्राह

नद्या इन्यादौति | (3)

तथा ख शकारकविगश्ेषणएमास्थातमिति लचणेन न दोष दति भावः। aga’ “एकतिडिति" शचएना्र न दोष एति बोधयम्‌। एवं च तत््रकरणे समर्थपरिभाषोपस्यितेः फलाभावेतनैकार्थोभावषा- AMINA न Hae इति तात्पयेम्‌ ॥ श्रथंभेदेन समाशदयसे- एवात्कथमापन्तिरत श्रा

१ रुकतिष।वा।२।१।१।

~~~ » +~ - --~ ~~~ ee ---~ -~ +~ S ----~---~---~-----~-- ~ ~ =“ ~~~ ---------

यदयभ्युपगम्यते | तदयमपरस्ते दोषः। पदाधाऽपि पदप्रतिपाद्यो न क्िदनेकवगंवत्तित्वादाघच उश्वरितप्रध्वंसिष्ा्च वर्णागामिति पदमेकं नास्ति तदभावात्‌ कः पदार्थः स्यात्‌ । दरत्यमश्न्दोऽवाचको वाकार इति वाथ्यवाचकभावक्तणः सम्बन्धः श्ब्दार्धयोस्छक्तः स्याग्मौमांसकतेनेदयाह “aq चेति" । । “fatten: केषाश्वित्‌ सामान्यपतिरूपकाः। ्न्दान्तराभिसम्बन्धाद्यव्थन्ते प्रति प्रुषु" ॥ ry देवदत्त मामभ्याजेद्यत्र देवदत्तपदं गां वधान दयस्मादिशिष्टमेव am समुदोरितं warq तु सकलसाधारगप्रतिभाति । swear गवादिपदसब्बन्धादिथिष्धा प्रतिपरत्तिरमियन्धते इति तदेव वाक्यम्‌ | सकलवपिरेषशखचितख प्रथमतरमेवोपक्रान्तः सृष्ट एवाय वाक्यां xfs! पथा दद्यति “पूेस्येरनुमतो marae परः परः|

१९० महाभाशयप्रदौपोद्द्योतः। (wad: पदविधिः। २।९।१।) (SRW RIS. ९)

राज्नौ येति। ॐ) र्थ विग्रेषे श्रापन्तिरिति wa: | दयमणापत्तिः सर्वपचेख्िति बोथम्‌ ॥ दरौरमासाविलय्थाननातुपपन्निरत राह इयोरिति । ॐ) उका खौलापर्तरयमेवाथं इति भावः ॥ aq सञ्चा विवचा- यामपि समुदाथश्येकल्वादश्येव प्रश्रो ऽत श्रा समुदायस्येति । ॐ)

प्रद्यययहणपरिभाषयेव्यथः ॥

नः = को i ere cores

संसगे एव प्रकरान्त्तयायव्वर्थवस्तु व्‌" | ^तेषां तु wcat arent: प्रतिभेदं समाप्यते”

उपक्रम wa ॒विवच्िता॑प्र्यायगाय विधिश्पदोदौरणमारभत rary रव प्रदे प्रयेकं वा सकलस्य ania समात्िरवगन्तया ॥ यदयेकस्ादेव पदात्‌ सकलवाक्छार्धप्रतौतिः वहं इतरपदवेयथेम्‌ इया- WRT

+ Caaiteraan सिद्धरस प्रतिपत्तषु"

प्रतिपरषु arate सिदधिरवगतियेज्ञोपयक्षना | यक्ता उदौरिता suet अभिश्यन्नकाः पद वि्ेषा यस्याः सा तथोक्ता । खभिययक्षानि- anger वाका चावगतिरिति पदान्तराणां वाक्ते नास्येव वैव्थ॑मि्न्विता- भिधानपरदग्रंगम्‌ | दूषयमस्याय्रे तच तश्राभिधास्यति । यथा “नियमार्था अतिमवेत्‌” दद्यादि । तथाद्वि यद्येकेन पदेन शकलशवाकार्धस्याधरेष- विशेषखचितस्यावगतिस्तदोत्षरेषां पदानां नियमायानुवादाय वोष्ारयं स्यात्‌ । न चेतद्‌ युक्तमिति व्यामः | रकस्ादेव पदात्‌ समस्तविरेष- खचितस्य arena प्रतौतिश्सरेषामरमर्चक्य स्यादेव । ब च तस्मादेव

मह भाष्यप्रदोपोद्धोतः । ११९ (स. पा.) Se) (aad: पदविधिः। २।१।९।)

श्रमुमेवेति । ॐ) afen दिप्रकारः श्माघो दिष्मास दृति शराकपाचिवादि- aquaria भावयतात्पयेम्‌ । एवं च पाजादिलं न कस्यमित्याः ॥ श्र्थानरे तख्यापौष्टलादिल्यपि प्राप्रोतोत्यसङ्ग- तमित्यत श्रा रकस्मिन्निति ॥ ॐ) गोः पुवंमिति। @) येन क्रमेण सम्बन्धस्तत्मेणेव समासश्ास्तप्रहस्निरिति भावः ॥ युगपर्मनन्धमङ्गशुत्यापि aang वेति परिहारान्तर मित्याह

~~~ ~~~ = ee ~ ०

वाकयार्चप्रतौ तिद श्यते | यक्षोपययन्चना द ्समाधानमेव | यतः किमेक- ङादाक्याधावसायोऽन्येषामुपयञ्चकलवम्‌ | अथ समस्तभ्य एव Aw: at ataxia पदानि वाक्धार्चप्रतीतये उपादौयन्त wa दइ्न्विताभिधान- मसमश्चसमेव | रकस्य वा परपदोचारणकाते तिशोधामादभि{इितान्वय- स्याप्यसम्भव ह्यचैभागे दूषणं श्रब्दभागसमाश्रययन दयोरपि पच्तयो- दषं पदानि वाक्ये तान्येव cate शलोकदयेनाभिधास्यति ॥

"वाक्ये लर्चीन्तरमतेः सादृ पररि कल्पने |

केषाचिद्‌ रूद्श्रन्दत्यं MI रवानुगम्बते” |

इृत्तिवाकयोः सादृ्ठपरिकल्यने के षाबिच्छब्दानां वाक विग्रहङपे-

ऽचीन्तस्प्रतौतेः रूदिग्रब्दत्वमुचते यचा तेलपायिकेति । अत्र तलं पिव- तौति वाक्छवेल्ायामरच प्रादुर्भावः | carat तलपायिकेति भावन्तर - wae कस्य चित्‌ प्रतोतिः। न च तस्य तलपागक्रिवा लच्यत इति ङ्दि- रूपतास्य sea | aurfqu टतिवाक्ययोरचैस्य सादृ वात्‌ योगिकल्वम्‌ | रधा राजपु इति । परिकद्यन Kain सवमेतददयवविमागादिकं

११२ मशाभाष्यपदौपदुद्योतः | ( समैः प्रदविधिः।२।१।९।) (अ.२।पा.१।घा.९)

सत्यपीति ॥ क)

सापेचमुपशनेनमममयमित्यङ्गो शत्य परि ारखेत्‌ पुनरक्रमि- व्यत Aly रतद्क्कमिति ॥ ॐ) महत्कष्टं श्रित इत्यवेति । (क)

राजगवाश्वपुरुषा दश्च चेत्यपि बोध्यम्‌॥ न च! “येन विधिः” aT परमगार्ग्यायण carat परमगार्ग्ंति समासैकदे प्रगाग्-

१ १ । पार | इऽ२।

WAAR TA कल्पनामात्रम्‌ | परमाधैतस्तु वयवश्ारकाकते निविमाग- मेवोपलभ्यत इति प्रतिपाद्यते। रतदेव “qm रख्वानुगम्यते” इत्यनेन BARAT | “sureaify ये areangqqary प्रचच्तते” | WATTS शब्दपरि ञान | HAT च तेषु प्रयोगनसम्त्ेरतु- पयोग इति तस्य प्रर्तिगः। %उपायानां .च निधमो नावश्यमवतिष्टते | ay कयश्धित्‌ एरषः कथित्‌ सम्मतिप्यते'” ॥ कस्िदाचाय्यः wfafafacfats agora शब्दानधिगच्छति कञ्चिदन्येनेति न नियमः। रतदेव स्पष्टोल्लतमयं “कचस्िद्‌” द्यादिना ॥ तसात्‌ Seem विभक्तस्य वाधैदिदेषस्य वाक्यमेकमनंमेव प्रतोतिनिव- न्धगभिति पदपदाधैपविभागकष्पनमसमसन्नसमेवेति प्रतिपादयितुमाह ““सो ऽयमिव्यमि सम्बन्धो बुद्धा प्रक्रम्यते यदा | aarti तदेकोऽपि aa: प्र्ायकः कचित्‌” |

ACTIN | ११३ (RIAL Ly) (समर्थः पदविधिः।२।१९।१६।)

ब्दात्‌ Wafer ऽषङ्गता खार्‌ गाग्यख परमसापेचता- दिति avery । तच्ेकोपश्थितिविषयलेनेतरसाकाङ्कव्पसापेचवा- भावात्‌ । । प्सविग्रेषणानां इत्तिनं। (भा दत्य सविगरेषणलमणाकाङ्खगलक्यविशेषणव्तमेवेति न दोषः ॥

विनियोगः । (क) श्रा्लान्तरे उपस्थितिः ॥

~-----~--+ ~~ rn ENE SNE = --- न म भ

१९ “सविग्रषणानां afar cue वा fated न प्रयुव्यते दति वक्त qa” Gar भाष्ये ।

कना ~ न~ ~ ~~~ ~~~

सोऽयमित्यभिसम्बन्धोऽध्यासरूपो aaa aera सह यदा वक्रा प्रक्रम्यते | तदैकोऽपि वणा वाकार्धस्य वाचको waa । किं एगरनेक- मरेषविगरेषामिधानविवन्योदीरितं पदमिति । रवमध्यासवशाद्‌ वाक्ध- वाक्यार्धयोरभिरखरूपलादाकार्था भियक्तौ वाक्यमपि सफोटात्मकमभि- यह्मेदेयन्तं sande “तरेकोऽपि" दादि ॥ ददानोमभिद्ितःन्व- पच्चसमाश्रययेन सङ्कतपच्चख प्रदश्रनाबाह | “केवलेन USAT यावानेवाभिधौयते | TRY TIA HY तदादुरभिधायकम्‌ । सम्बन्धे सति यत्वन्यदाधिक्यमुपन्ायते | वाकार्थमेव तं प्राहुरनेकपदसं्रयम्‌” 1 केवशं ug यदेवास्य वाचकम्‌ | वाक्यमपि तमेवाभिदशाति तवः समुदाये पदानां wera पदार्धवश्राद्यदाधिक्छं संसगः स ayaa: |

उक्त च । यदच्राधिकं gare a दति। अनेकप्रदसंग्रयमिद्यनेन सङ्कातो 15 |

(१४ मशामायप्लेपोद्द्योतः। ( समर्थः पदविधिः । २।१।१।) (@ २।पा.१।अा.१)

नित्यसतुगिति |) श्रति पदयहणे ऽजापि समथेपरिभाषोपखितौ wed an स्यादिति भवः ॥ | इत्याहुरिति | क) aurea लेकार्योभावस्येवाच sae ग्रहएमिति पे कुमारो कादयतोत्यचासमासे a श्यादिति॥ चन्ये त्विति । क) तुम्विधावन्तग्रहणं साक्तात्पदोटेश्यक विधावेव सुम्परिभाषा-

वाक्यमिति दशितम्‌ i वाकस्य जातिवत्‌ पदे कपरिसमापिः केषाचि- नाते संख्यावत्‌ समुदायपरिसमाक्भिरिति wed द्र यितुमाह | “aq त्वनेकपदस्थोऽपि प्रतिभेदं समाप्यते | जातिवत्‌ समुदायेऽपि संख्थावत्‌ कल्यते परै | GUT APTANA एव प्रकारान्तरेणान्विताभिधानपदश्रंनात्‌ पदा रव वाक्याच दति पक्रमितुमाङ | “सवंभेदानुद्रखयं तु सामान्यमपरे विदुः | तदर्यान्त रसंसर्गाद्‌ मजते भेदरूपताम्‌” | सवेषां सेदानामनुगणंय यस्मिन्‌ तत्तथाविधं सामान्यं संस्म॑लच्षण- माकाङ्घायोग्यतास्चिधानवश्रेन पदान्तर संसर्गात्नियतखरूपरं॑वाक्या्ैः | ayaa संसर्ग वाक्यार्थे era स च yas जातिवत्‌ संस्थावद्‌ वा पदार्थ्यतिरेकेण ganas कल्पित इदानीं पदार्ध्॑यतिरेकेणास्रतै- कान्तानुमेयो न समुदायो are: किं afe सरवमेदानुगुणसामान्यरूपो- विग्नेषान्तरसंनिधानादिरेषविघ्रान्तः veri खव nant: इति दश्रयितु- माह |

महभाष्प्रदौपोदृध्ोतः। ११५

(च.२।पर.१।श.१) ( समर्थः पदविधिः। २।१।१।)

प्तिरिद्ययेबोधनदारा vat तक्टन्तिवाधनाधंमिति भावः | एवमन्यच्ापि पदानगरणषृ्म्‌ ॥ कमसाधन इति । (3)

भावसाधने तु षमासा्चशड्न्हः श्यात्‌ तददिधिभिः पदकमैक- विधानाभावादिल्याष्ः ॥ नन्वसमर्थागां समासनिटृत्तिरेव तत्फल- मत We

तजेत | कै)

“(कार्यानुमेयः सम्बन्धो रूपं तस्य ग दुष्यते | असत्वभूतमन्यन्तमत् प्रति आनते" | कायण प्रदार्थागां विद्धेषविश्रान्तिलच्तणेनानुमोयत इति कार्यानु- मेयः | इदं तदिति तु रूपं तख न दृष्यते । अत एवासत्चभूतं पदार्धदयति- रेकेण सत्वं नालि यस्य तमेवं भूमा चार्या; प्रतिजानते । “नियतं साधने साध्यं करिया नियतस्ताधना | स सप्धिधानमारेण नियमः सन्‌ प्रकाशते" | साध्यं साधनं च परस्परं नियतमेव केवलसाकाष्ाव शादितरपदार्ध- संनिधाने सति नियमः aaa प्रकाशत इ्द्याक्तिप्तपदान्तराणि प्रदाने वाक्यम्‌ । पदार्था arent इययतिरिङ्घः संघातप्तोऽम्‌ । Ua AA तश्र नाम TATA । साध्यत्वेन निमित्तानि क्रियापदमपेच्तते" 1 नाम कारकपदं क्रियायां yous सत्यदान्तरमाकाङ्कुति | क्रियापदं तु प्रधागभवेनावस्थितं कारकपदान्यपेच्तते इति । कमो वाक्यमिदुदिषं RAT याल्यातुमाह “वन्त एव विषा ये पदा्थेष श्वद्धिताः।

ate महाभाष्यपरदो पोद्द्योतः। ( समर्थः परदविधिः। २।९।९) (GRIT RIM)

a हि smefasraaatuan स farafad me इति भावः ॥ ननु तख साधृलनिटृत्तिरेव तत्फलमत श्राह

ल्षशान्तरेणेति | ओ)

न च AMS: THEYRE समाशादेर्लोकसिद्धसामथनिाव- वतो ऽचाधूलमनेन बोध्यत इति म दोष दति वाच्यम्‌ । प्रका- राम्तरेरेव सायेक्यसम्भवेन शातस्यासाधुलसम्पादनापेचया समासा- चपरा्युपपादनस्येवोचितलादिति भावः ॥

उपचारादिति । क)

fe i ne,

ते maga ग वाक्छमभिधायकम्‌” ॥ पदा्ेष देवदत्तादिपदवाकष गोकमिंकायामभ्याजक्रियायां देवदत्त पदार्थस्य weet गोपदार्थस्य देवद्तकभेकारा कम्॑वमित्यादयो fata सम्म णव पदेभ्यः क्रमे प्रतितेभ्योऽवगम्यन्त इति करम रव वाक्यं ग वाक्य- मभिधायकमिग्धनेग करमव्यतिरेकेय wera न वाक्यमभिधायकमस्तौ- mee ॥ “क्रमो fe धमकालस्य तेभ वाक्यं न विद्यते” ध्ये च. सम्भविगो मेदाः पदार्ेव्वविभाविताः | ते सभिधाने gerd न तु amet क्रमः” ॥ veya ये मेदाः पूर्वोक्ताः सन्ति ते केवलेव्वविभाविताः सन्तः क्रमवत्‌ पदार्थान्तरसंनिधानेऽभिच्यष्यन्त इति ey करम Ta वाक्छ- fafa went aera । वयेक्रमस्तु ग तथा RUM न तु ववयं क्रम इति । “qutat च पदानां च क्रममाचनिवेध्िनौ | पशास्था TUT AT च'› ॥

मयाभाप्रदौपोद्योतः | १९७ (द.२।पा.१५।यअा.१) ( समर्थैः पदविधिः २।१।१९।)

लोके गौणानामपि साधुतदश्र॑नादिति भावः ॥ गृशेधिति।

नतु पदोरेपरेन विधौयमानस्य खमरथेषु नियमनायं ददं श्राल्ञ- fafa “यहं समार्टो"तिवदुरैश्गततया are श्रविवचेव श्ादिति fa । युपान्डिनत्तिश्रग्रोनादधोतेति squash एकवचनेनेव प्रयोगोपपत्तौ बडवचनकरणेन बडलसष्या विवकेति तात्पयम्‌ | मृरे तु शष्याविवकषामाञे दृष्टान्त उक्त इति ध्येयम्‌, “एवमपि ्मेकयोनं प्रा्नोतौ” qyat भाये गरन्दसंसकाराथमेव षडलविवश्या हृतं बहवचनं तच्च कार्यानन्वयितयाऽविवङितमिति समाधानं चरितम्‌ । अन्यथा

१ wag भाष्ये |

वणेक्रमः पदमुद्यतां नाम । TMS TURN खव यक्ता तार्थ प्रतौति दर॑गात्‌ ॥ क्रम रुव Wed न वणपदे दयक्षमुपसंहरमाष Cea नेष्यते तयोः" | तयोवणपदयोः wee Mafra वाचकत्वलच्तणं नेष्यते खपि तु कमरौव | परदक्रमस्य शब्दत्वं वाकार्थेनग्धैवत्तायाम्‌ । ase भगस्तु प्रदानामर्धवत्वम्‌। रवं वणक्रमस्यापि wee पदा्येनाचवतः तदर्धवतां वर्णानां किं नाक्कोक्रियत care | “समानेऽपि तु शब्दत्वे दृः संप्रचयः पदात्‌। प्रतिवयें त्वसौ afer पदस्याधैमतो विदुः" ॥ दानीं सङ्काः क्रमस्तयेकोगवयवख शब्दः फोटाकेति यास्यातानि Tifa वाक्यलच्तणानि श्चोक्ष्रयेणोपसं हरति । तश्र सह्ुतपर्तमुपसंह्ै तावदाह |

८ महाभाष्यप्रदौ पोदुद्योतः । ( समर्धैः प्रदविधिः। २।१।१।) are (BRIT घा. “एकंेषनिद शबदाः (वा)

इति वा गब्दासङ्कतिः॥ षटप्रटतौनामिति । क)

पक पिश्चलाधिकरणन्यायानाश्रयणत्‌ ॥ श्राथितसंष्येति। कै) रन्यपैकवचनान्तानामेव षां पदानामेकश्ेषः शतः खादिति भाव; | एवं चेकमेवेदमेकलदविवबहलविशिष्टानर्थानुपस्ापयतौति तात्पर्यम्‌ ॥ ननु पदविधिरिति मासः । तच विगरेषागवगमात्य-

age इति श्रङ्गतमत We 0 सवमिति। (के)

१ पुवमौमांसा--खद्‌ | aT hs BA A

“यथा सावयवा auf विना वाच्येन केन faq । अर्थवन्तः समुदिता वाक्वमप्येवमिष्यतेः" | वर्णानां समुदाया्ैव त्वे केवलानामन्धैकत्वं यथा तथा प्रदानां केवलानामर्धां सम्भवात्‌ aq समुदाय रव वाक्यमिति । बयाद्यातक्रम- पक्तमण्यपसंह VATE । “खनर्थकान्य॒पायत्वात्‌ पदार्थेनार्थवन्ति वा | करमेणोचशतान्यादुर्वाक्याथे भिब्रलच्तणम्‌” | पदानि केवलान्यनधैकानि केषां fant खार्थेनार्वन्ति क्रमेणो- चारितानि वाक्छम्‌ । तधाविधादाक्छादाक्धायं भित्रलत्तयं यतिशिक्तखरूपं संसर्गात्मक विशिष्टमेव वा सं सकलातरिराक्षाङ्कविशेषावद्धितपदार्धषरूप- aq यतिरिक्रमवगम्यत इति ॥

महामाष्यप्रदौपो MN: | ११९९ (स.२।पा.९। TL) (समथः प्रदविधिः।२।१।१।)

wa राजपुरुषा दिवश्षष्चा विगरेषस्याप्यनवगतिः स्यादिति ोक्रमणतुपपन्न ष्यादिति पदविधिरिति war पदानामिक्यपि वाचनिकमिति भावः ॥ “तिङ्ङतिङ दति निघातादिप्रकर- ऽपि समथेपरिभाषोपतिष्टत इति मतेनेदम्‌ । तद्ितबिधौ प्रातिपदिकादित्यश्णोपलचणमेतस्तमो समासफलंर “तद्वितार्थोत्तर- पदेति" समथ विधयसेति । ga जाल्यमिप्रायेशेकवर्नं सू way cae भिन्ञपदलात्‌ शश्राकपाथिवादिवद्‌त्तरपदणलोपासम- वादाद्‌

१ GS] पा९ । २८॥ र अर । पा९ । २५९॥

ह वर्णोवेन ( २।९। de) एतत्‌ सू्रस्थवाततिकम्‌ | “fame समुदायागां जातेर्वा पररिकल्पने | रकद्येवाधैतामाहुर्वाक्यस्याद्भिचार्गौम्‌ |

तदेवं सहूमतारौनि चौणि Taam याख्यातानि ered

वाक्यम्‌ इति द्याख्यास्यति । रुषां च मध्यादिति दचरकाशभिप्रायमनु- रद्याखण्डप्रत्त Ta वाकावाकार्थयोरभ्युपगम्यत दति प्रदधरितम्‌ | ददान भाव्यकाराभिप्रायेणापि स एवाभ्युपगन्तय द्रद्यप्रकरम्यते। तथा च भाष्यं “न लक्तगोग पदकारा अनुवर््याः पदकारनांम लकच्तणमनुक्यम्‌” | TUT ‘war लच्चणमप्रय्त” इति । aa यदि पदानां सद्यता स्यात्‌ तदा तेषां खत एव सिद्धलात्‌ पदानि वन्तीति पदकारा द्येतदसङ्कतं स्थात्‌ | HIN च तदननुवततैनं वस्तुसत्वाक्तेषां पदकारैर्नाम लक्षणमनुवश्येमि्य- प्रसङ़तम्‌ | तथाऽपरयक्घपदपिषये पदानां सत्वात्‌ तत्मविभागोऽयं म fag इति । यथा waa लच्ानुसारे प्रदकरणम प्रयक्तमिदतदनुष-

१२० महभाष्यप्रदौ पोडचोतः। ( want: पदविधिः। २।९।९६।) (SHRILL Ty)

गतार्थेति ॥ क) सम्बन्धेति । के) विधिषरब्दश्य कर्म॑साधननाट्‌ गवपश्चन्तेन माह द्रति भावः। श्रन्तभवतीति । कै) घरवस्यापि frame सम्बन्धलानपाया दित्यर्थः ॥ नन्वेवमपि लकणामनङ्गोहत्य॒स्टप्रतिपन्तये षष्येवो चितेत्यतो Ae उक्षम्‌ ।

यादच्छिकौति ॥ (भ) तदभिप्रायमाइ

Wada | GE चेवं माव्यकारः । वस्नान्धामहे पदान्यसद्यानि रक- मभिप्रखमभावकं वाक्यम्‌ | तदबुधबोधनाय पदविभागः कल्पित दति ॥ “खभेदपुवंका भेदाः कल्विता वाकयवादिभिः | यत एवं PINT भाष्यकारस्य चाखग्डप्तोऽभिरचितः। तस्माद्‌ वा्यवादिभिः खोटवादिभिः अमेदकल्पनमाथिवम्‌ । काल्यनिकः पदवादो ATT LUT | ^“भेदपुवां नभेदास्तु मन्यन्ते पददणिंनः” | मेदप्रतिभासयुहकानभेदान्‌ खाभिमतान्‌ पदद धिनः, पदमेवं सद्य ये HAA तेद्धकमखण्डं वाक्यं नाम काल्यनिकमादुः। 'विक्षातार्धपदं we तदयं प्रटिपादिते। पिकादि यदविन्नातं तत्‌ किमिदनुयुन्यते" ॥ aq पिक खनोयतामिलुक्ते वनादानौषतामिति wed विश्चाता्ं द्य चावगते कः पिक इति कसय वित्नागरिकस्य wat नोपपद्यते किल | “f aneeeng facmuatauia वाक्यमनं रमेव वाचकं वैया- करणस्य मतम | खतः किङ्‌ पिकपदाधः एथगविच्चातः afacta | तद-

= ~ ~क RR न ज न म ज ey

भङभाष्यप्रदौषोश्धोतः | १४१ (GRIMM) (समर्धः पदेविधिः।२।१।१९।)

मेदेति। क) लचणथा sigan श्रन्यथा defrayed: । स्वंविभर्गां धौगपदयेन प्रयोगासकवादिति भावः॥ प्रतिपन्नाः |. (क) सर्वग्रब्दवाश्यमेम waa । अच REM प्रटत्तिनिमि- TAY उच्यते | अत एव रूपादिग्रष्दशप्रहः ॥

aTatatata । कक)

श्राहृतिग्रब्देन vetafafanged ॥ नन्वेवं are कथमय fe एण दरयुक्षमत WE गुरश्देनेति ॥ ॐ)

विचाटपिकपदाधानुयोगो गोपप्ते | afer च तद्य कस्य चित्‌ सन्देह ४ति एथगेवाधैवन्ति पदानि विक्ञातानि वाक्यम्‌ ददे aah यङ्घम्‌ इति । “rag तदपि मन्यन्ते यत्पदं चरितिङ्ियम्‌" | सन्ति arene ॒वाकयेकदेश्राः प्रसिद्यादिगा वाक्यार्च॑प्रयायकषा इति तदण्येकपदं वाक्यमेव | यस्मात्‌ तत्‌ ufcafmafafa चरिता mitment ष्याख्यातक्रिया यस्य agitmafaams गामपद्‌ं वाद्यं प्रयुश्नते चरित- करियापरदादस्ादर्थावगतिनिं साकाङ्क पभायमाना दृश्यत दति पदमाश्रस्येवाज वाक्यत्वम्‌ । । “खयात शब्दे नियतं साधं यत्र गम्यते | aca समासाथं वाक्छमिद्यभिधौयते” | यथा वरषतोय्षे देवो शलमिति करकर्माचेपात्‌ परिपूर्णे 16

ARR महाभाषप्ररोपोद्द्ोतः।

(wart: पदविधिः। २।९१।९ ।) (अ. ९। परा. ६। सा.)

संसगिभेदक इति । (क) संसर्गिण द्तरभेदालुमापकभित्यथेः ॥ सव्यापारमिति। @) खविषयगश्त्निग्रहेण साश्रयोपस्थापकलदूपव्यापारवदित्ययः खावच्छिलवेन सकलब्यक्मपस्ापकलव्यापारवदित्य्थो वा ॥ इ््येताभ्यामिति । (कै) पददयेन एद्धदव्यविशषस्योपश्ितिरित्य्थः ॥ मेदाधिष्ठानस्येति। क)

अन्यया चटोघट इत्यपि खादिति भावः ॥ पदार्थानां परस्पर विशेव्यतिश्रेषएभावदूपसंसगें एव fe सामर्थंमिति तात्पयेम्‌ ॥

वेति देवो शकमिति यचा वाकम्‌ णवं तदप्येकं पदं समासाथं परिपूर्णाये वाश्यमेवाभिधौयते | द्यकम्‌ । रतत्सवं वाक्धपदौये विस्तरेण प्रपद्ितम्‌ ॥

यावता क्रियाया उपकारः प्रकाष्यते तावत्‌ वक्तद्यत्वात्‌ वाक्यम्‌ दयु qt) तेनाभिधौयते “अरयेकतवात्‌ एकं वाक्यम्‌ (र्‌ | t | 8¢ | मोमा

%) तखा एकार्थः USAR वाक्यम्‌ ॥ “इखन्धतोऽव गतेऽथ fe लोके वाद्यं प्रवक्षते | तवैकाैलविक्षागात्‌ सखबोधेकवाक्यता"” | लोकिकानां हि वाकानां प्रमाणान्तरेणार्धस्तरेकत्वं चावधाय्थते | ax प्रसिद्धेन हेतुना श्क्धमेकवाक्यत्मवगन्तुम्‌ । वैदिक्षानां एनरणन्ध- प्रमायगम्यलात्‌ प्राग्‌वाक्यत्वात्‌ तदेकलाश्नानाद तेऽयं तदेकत्वसिि- बालोयेतक््तयानुपपततेर्ां पा पिपरोतं शक्तं ee | वाकयेकलवा-

महमाध्यप्रदीपोद्श्योवः। ARE ( समर्धः पदविधिः।२।६।९१।) (अ. २।प्रा.६। धा.९)

एकव्धक्िगतमिति । क)

तन्तदिशरेषणवेशिष्येन मेदा्षयो विगरेथविरेषणभावलणसंसगे- ऽस्तोति भावः । विशेषणत्वा दिसम्बन्धनियतमेषेत्यज तु न मान-

fafa तात्पयेम्‌ ॥ उपकारेति । क)

विगेखविरेषएभावेनान्यरूपोपकारेत्य यः | wT देवदन्ता- श्रयोरपि क्मधारयप्रयोजकं साभ्ये श्यादिति भावः॥

भेदकायम्‌ | ®) परस्पर विगरेषणविग्रेयभावरूपम्‌ ॥ `

द्रव्यस्येति | र)

द्ंकत्वमिति | ata fe धर्मिणा वाक्येन welch प्रतिपाद्यते | तेकवाक्यधररीकलेनार्ेकत्यम्‌। चाह च |

«नित्यवाक्याधिगम्यत्वाद्यथा वाक्यं प्रवस्ते |

वेदार्थ्तदसिदधेत्त ग Teta” ।

अतराभिधौयते। वेदव्याख्याने प्रत्तस्य जेमिनेः कः sagt

लोकिकवाकयलच्तणाभिधाने। वैदिकवाक्यलच्चयस्यापि भेदशद्यये काः Gera: | किमथे प्रमाणलच्तण रव नोक्तम्‌ । रक्ष्यश्च न वक्घयोऽयेँक- त्वादाक्यमिग्येतावतैव सिद्धत्वात्‌ ( “अ्ेकलादेका वाक्धम्‌'' इच्च ) | कथं मन्त्राधिकारे तदसम्बदोऽर्योऽभिधौयते । भाष्यत ( शवरलामौ ) परश्लिरटपठितेष यजुःषु cau: प्रमावागपि विनाकारणेन अति- कान्तः | fa a |

१९४ मह्टाभाषशप्ररौपोदु्ीतैः। ( ward: पदविथिः। २।१।१।, (श. १।धा.१।श).१)

एवं च करथंमाणाणतमेदमादाय विश्ेषरविगरेयभावं शत्य भिमानः ॥ नन्वभ्वन्तरलेभिधौयमानोऽपि श्यादत आरा

अनमिधौयेति। क) सज्िधिना afaaree ॥ शरब्दनेति | (कै)

टृत्धभावादश्वन्तरस्यापि ae विपिव्यविगेषणभावेन प्रतौति- प्रयोजकता नेत्ययेः । श्रयं भावः। द्रव्ये भमित्यसम्बन्िमो ववो णः महि सवेषां सव॑दा सरणएमतुग्यते इति शब्दजन्यो- ufefa विना भेदकलं वक्षुमग्रक्धभिति भावः ॥

यद्वाच्यस्येति | कक)

--------- ---~-~-- ^~ न~ - न = न =-=

“TUE सुत दाग्येकतवस्य WAT | TOMAR वक्षं क्गो पयज्यते” | neater परिमाणं प्रयोगसमथे प्रसिद्धमिति न कथि दाष्यलद्लादेकवक्यतालच्तणादोपकासे भवति। तथा ब्राह्मणे अमि- होत्रादिवाकः साध्यसाधनेति ककतेद्यतावल्यां भावनायां fay एरषेव एकानेकवाकाक्चानं RIAs ॥ नन्वयसुपयोग रकवाक्यताश्तगन्नो बाक्यमेदं परिहरिष्यति | मायमुप्रयोगः। कृतः| “वाश्धमेदो gala श्रब्दाङ्त्यादिदोषवः। रकगागाल्वदिच्चाननिरपे्तोऽवधा्यते" ॥ पदतदेकदे प्रतसमूहाङत्तिपरसङ्ातकसदिभागलक्तणो वा वाक्येक- त्वगानालच्चागनिरपे्तैरेव दोषत्वेनावधाग्धते। विभागलदणे गम्यमान wegen Carats ATTRA च दोष, दइतरव्राडत्तेरवेदत्वादप्रामाण्म्‌

महाभाष्यप्रर पौद्द्योवः। १९५ (@ R/U 01 TR ) ( समर्थः प्रदविधिः। २।१६।१। )

प एवादिऽपि द्रयावा्तेन ATH सामे वषुः न र्य मिति भावः ॥ श्रथंवाच्यस्येति । क) एवं Tar दरव्यवादिनः प्रहत्तिनिमित्तमपि उपकारकं भवि- तौति भावः Wo RAS qeenaraa नाम ग्र्चविषयलम्‌ | neers ग्रहमभावात्‌ गुणवादे द्रव्यमथेवमिति तात्पयम्‌ ।

Wal प्रतिजानौते इति (भ)

समानाधिकरणयोः समासमिति wa: ॥ न प्रतिजानौत इति । (भ)

ae a as SC a दति मेकदाक्धलच्तगेनाथः | पौरषेयवाक्ये तु हच्णनिरयेक्तस्य लोकस्य ववडर प्सिदेर्न्तानौ पथिकलवम्‌ | यदि ainda वाकीकत्वमवधाग्येते वाकयसाधैप्यायमाथैलात्‌ तत्‌ खस्पीकल्ानो्तर कालभावा किं array | वक्तुणां च परपद्यायनार्यो वाच्छप्रयोगा इति नात्मा

दाश्चगक्लागाये्ा | श्त्या पनरधन्तानवगतेऽये प्रवत्तमागं पुरषवाक्धमपि

न वेदवाक्धाद्‌ भिद्यते । चवगताथं त्वनुवादल्वादनादृद्यभेवेति मेशानेक- quate । किमथे च वैदिकानां लयं नोक्तम्‌ | यदि वर्थापर्ोक्त- मेवेति aq । श्रद्यातक्चक्चयमभिधायार्था प्या लोकिकषवाक्यसिद्धिराश्रयि- तद्या। न चार्थापततिः सम्भवति | न दयेवक्लौकिकवाक्यकषदयक्षानमोदृद्ेन ३ दिकवाक्यलच्लणोन विना नोपपद्यते | न तैतस्यापि वाकयशदणतासिडा | वाोकाल वना कललचयार्थापश्यमन्यासात्‌ | अपि च कदाचिद्‌ वैदिका

नामप्येवक्षच्तणम्‌ | अय तत विप्रं वा किखिद्धवेदिषाद्महिततात्र faut-

६२६ AWAIT MNT: |

( समर्थः प्रदविधिः।२।९१६।९१।) (ख. २।पा.६।घा.१) प्रतिजानौत एवे्यथेः ॥ इतर एवमा्यमजानामः प्रतिद्रन्दो- मानान्नायविद्धिरियाह

रएवमनयोरिति ॥ (भ) SAMBA एवषेत्याग्रयनाद

कं चेति ॥ (क) समानाधिकरणेनेति ॥ (भा) विशेषणं विगश्येण समानाधिकरणेनेतौत्यथैः । सव॑सान्ये मेद- निबन्धनविशेषणविशेवयभावः ॥ सामानाधिकरण्दं च सर्वथा दुरप- पादमित्यत श्रा ahaa यस्येति । (कै) वाश्यपययांयोऽधिकरणग्रन्द इत्यथः ॥

~ -~-- ~~~ ~~~ wee -- - -~ ~ -- * --- ene ~~~

गतोऽर्यापरततिः। नच प्ररिस्या | सामान्यविशेषमेदानुपादानात्‌ | यदि fe सामान्येनेदं aaa कंचिदभिधाय एनः केवलपौरमेय सम्नन्धमुखयते ततः परिसद्यावदेन वैदिकानाभिरं तावन्न भवतीगेतावन्माक्ं गम्येत | न तु लंच्तणविगेषोऽनेको पज्ञवात्‌ | रवमपि fe विपययकल्यनं सम्भवति | ्र्थानेकलतवाद्‌ रकं वाकयं fungi Sankt स्यादिति | qua aes: लवात्रानावाकात्वम्‌ दति । aaa | किं च ।

“कथं चाधानपे्लतवे वाद्येकलतवं प्रसिद्यति |

न fe वगाखरूपेय च्चातेनेतत्निरूप्यते” |

वाक्येकलवाघार्थेकलेऽवधाणंमारेऽवश्यम् निरये वाक्येकलमवगन्त-

Sql न च तस्यावधित्वेन किषित्‌ पश्यामः aint aways ary aut fe |

महाभाष्यप्रदौ पौदद्योवः। १९७ (GRRL IST) ( समर्थः पदविधिः।२।९१९।९१।)

वां चेति । ) प्ति निमिन्ता्रयश्चतमिव्यषः | विशेषणमिति | परि चद- कलभित्यथः | !“विशेष॑णं विग्रयेण"ति ga परिच्छधपरिशद- कभाव एव विशेषणविशेष्यभाव इत्यभिमानः ॥ “एवं जातोयका-. नामिति" aera पर्यायाणमित्यचंसदाद ठगपदिति ॥ (के) साम्याभावाच्ेति | क) मेदनिबन्धनविगरेषणविशेथभावरूपस्य तगयुेकार्यौ भावरूप च सामथ्येस्याभावादित्ययेः | विषयताहूपविष्रषएलाद्येव तत्र निविष्ट-

fafa भावः ॥ भाय प्रत्ययेन वोत्पत्तव्यमिति । (भा)

पर्यायाणां सहयोगे श्राकाङ्खगविर हात्‌ बोधेन न भवितयमि- त्यथः । प्रत्ययश्ब्दो saat दति बोध्यम्‌ ॥

९अर।पा१। द्‌ ५७।

cgay वषु वहुवाक्येकवर्तिष |

न कदाचिन्मतिवृ्टा वाक्येयत्वावधारगो ।

तस्मात्‌ पदेषु WAY श्रयमाणेषु दृते |

विस्पटमेकयमर्ध॑स्य तावतामेकवाकता” |

लोकमन्तव्ाहायोष्वभ्यभिचांनदेव वाकयलदणमिति शितम्‌ । यत्त

भ प्रागूवाकादरथतदेकल्वावधारणमस्तोति | अच ब्रमः

“पदार्थैः पदविक्ातर्वाकया्ैः प्रतिपाद्यते |

लोकसिद्ध asia वाकोकलनिमित्तता” ॥

QRS महाभाष्यप्रदौ UT AMA! | ( wat: प्रदविधिः।२।१६।१।) (ख.२।पा.९। भा. १)

शिष्टेति । क) तथा चाविगौतं साधुत्वं भाद्यखतरिशष्देन सूचितम्‌ ॥

उपाधीति | ज)

कमेपायेसाभ्येऽपि गक्यलारेलरूपोपाधिभेदादिल्य्थः । शत्य

भरणौयवदेव वौरपुरुषादिरणदाइरणएमिति भावः ॥ यदि सति az इति । क)

श्रयं पूरवंपच्चोऽधिकरणण्रष्दस्य पदाथंपरलमाभिव्य तत्येऽपि- meat arava: | किं तद्यथ एव तथा च समानमधिकरणं पाधा चद्या्रयलेनाघेयतेन वा शसमानाधिकरणएसततस्तद़ा चके MSTA श्रत एव न वच्यमाणदतोयषमाधानाशक्षतिरि- व्याडः ॥

ufe fe वाक्यं पदवद्‌ वाचकं भवेत्‌ | ततश्षदेकत्वानेकत्वानुवर्तिता वाश्छाथैस्याश्चपगन्येत कदाचित्‌ | यदा तु एथग्‌भूतैरेव पदे रितरेतरभिर- Ta: खेषु प्रदा्थबकतोषु तत्सं सगादेव पदथापारानपेक्तो वाकार्थप्र्यो भवति। तद्रे च तावन्तिपदानि wat वाकयमित्यवधाय्ैते। ग तदा वाकतदेकलयोर्या पारं पष्यामः। तद्लादविसोधः॥ “भावमेव च वाक्यार्थः खकारकविद्धेविता | तस्या जायते नित्य मेदः शब्दान्तरादि भिः” ॥ यक्षिन्‌ पदसमूहे यब्दान्तरादिभिग्नं भावनान्तरं प्रतिपद्यते aa- HAMAS भावनान्तरापेच्चबा तु नानात्वम्‌ । तद्ैतदुभयमप्यन्यत wa grea एति अनिमित्तं वाकेकलमर्धकलसय । तस्माद्यथा भाव्यमेव आस्थातश्म्‌ | भश्शच्तये AMATI च तद्वेदशावद्‌ WIG: सामामकोऽभिडहितस्-

मश्टभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ARE (अ,२।पा.१।खा.९) ( समर्थैः पदविधिः २।९१६।९१।।)

. अनमिधौयमानमपौति। क)

श्राकिप्तमित्यथेः ॥ शक्तिगरहा विषय दल्यर्था वा ॥

समासः प्राप्रोतौति । (कै कर्मधारय THT: ॥ भागे

कश्चिच्चविगेष इति । (मा) anata aed चेताः ॥

सत्तान्यत्वे इति | ऋ) | पदाथंवाविभावग्ब्देन म कमेधारयः किं लाथेवाचकेन भाव- meq षष्टोतत्युरुष इति भावः ॥ भागे

न क्रबिदिति। (भा)

तयोः केवलान्वयिलादिति भावः ॥ व्यभिचाराभावादिति । क)

एवं समानाधिकरणपदग्यावर््यालाभ दति भावः ॥ नासौ समानत्वेनेति | क)

समामयवशारनिमित्तलेनेत्ययः ॥

क र

दबान्तरमेदाकषाङ्कायागकसामानामध्येटसिद्धे मेदे लक्तगं न त्रियते |

यजुषां तु प्र्धिष्टपठितत्वा् लक्षणादिना मेदज्चानमियारभ्यते | ननु भद्र

पतीकविनियोगात्‌ age: सेव्छतौति। न तावत्‌ सवं बामेव ब्राह्मणे

विभियोगोऽल्ति। न चोत्तरादिः पूरवान्तलच्चणमिनयेतदेदवचगम्‌ | aaa

तु दुचकारेरेवात्ोयन्राद्यणविनियो गेष्वेतदुक्घमिति न्यायस्य लक्षण- 17

९१० महाभा्यध्रदो पोदुद्योतः। ( समैः पदपिधिः। २।९६।६।) (BRIM ITY

समानत्वमिति। (%) समानयवहार निमि त्तलमभ्धुपगम्येद्यथेः ॥ श्नमिपेयवाचौति। भ) श्रमिधेयलवदाद्यामिधेदग्ब्देन पदाधमात्रबुच्यते ॥ दरवथवाचौति। (नै) समानग्रष्दसैकलवद्वाचौ सुत श्नमिषेयस्य त्विति । क)

area विश्ययः । तच्च wal ar za वेव्यन्यत्‌ ae च सन्या समानलवमस््येव तत्के षमानग्ब्दो नेकपर्याय इति भावः ॥ पुनः पूवंपरयति प्रकारान्तरेण । भाय

रवमपौदमिति ॥ क) कर्भादेर्धालमिहितलाभावादाइ धातुसचरित इति । (कै) \“'क्रमोरिति” सूबख्यभाथरौत्या fret कर्मादिष्योतकवे तु ayaa wre सम्यक्‌ एवं च “Ale: पवनि"7्यादौ वच्छमा-

= a

CHOW gas

[क -------------------- “~

------~-~~--^------*-- pm eee

मु्यते । तज्रादयवद्यत्पत्तिवलेनाहइ यावतेज्यते दति । सवैमन्राणामनेन यनेतेति fe प्रथमं प्रकरणाम्नानानुमितवाक्चविनियोगो भवति । aa: साचताद्चागसम्बन्धासम्भाव्‌ ` तदुपकारिप्रकाश्नेन afee भवतोति कश्यते | केनोशच्यते |

| मद भाष्यप्रदोपोड्द्योतः। १११ (aq, RUA LL TTR ) ( समैः पदविधिः 12 11h)

qatamga नेति बोध्यम्‌ ॥ नतु बोरपुरषादन्यष कथमित्यत at वंचनेति । ॐ) तमानाधिकरणसमासप्रकरणे एतददनाप्रटत्ति्वाणत cau: ॥ नतु “कोरः पजि'्यादौ धावविहिते हारिताथौत्कधं ज्ञापक-

वमत श्राह

वौर इति । (कै)

बशग्रहणएस्यायनमिधानमलकलाद नमिधानादित्यव सारम्‌ ॥ वान्तिकपाठे एकस्येव वाक्यस्य TAA कथमुपसख्याने AAT च

तातव्यचमत ATS माष्यकारल्विति ॥ क)

वाक्यभेदेनेति । ॐ)

arated: ॥ श्राख्यातपदस्य fre प्रसिद्धिरार areata । क)

कियावोधकलसाम्येन ater gray: ॥

~ ~~~ ~ ~ ------ ~ --- ----- > ~~~ ~~~ ---~--~------- ~ ~

धयाबता TESTA ग्यते यागसाधनम्‌ | तावद्य वाच वक्तशत्व निरूप्यते” | quae fe वाकम्‌ | काथय समथ च तदह भवति न न्यनमधिज्ञ बा तावक्तेव Baa तन्त कौदृ्रम्‌ इति “एकाच साकाङ्कवयव च दति शद्दणम्‌ । शदृं चेद्‌ एक युत्‌ ततोऽधिकं तद्‌ वाक्छान्तरः यजु.

१३२ महाभाश्यप्रदौपोदुद्योतः |- ( समथः प्रदविधिः।२।१।९१।) (BRM)

श्रसामण्य' मन्धते इति । (#) साचादश्वयाभावेनेत्यथेः ॥ भा सुराजातिराजेति । (भ)

SHG WATT रत्यादेरणुपलचणम्‌ एतेन “Hea” इति बहवचनं श्ापकमित्यपास्तम्‌ ॥

'्तिषबेति। (भ)

वार्निकेष्वपि इूचलचणसलेनारषतेन च एूजलमभ्यपगम्य पाणि- मिष्ूजाणां एत्तिषद्वावादान्निकानां तदभावाञ्च तयेतषम्यबोधना- येदम्‌ । इत्तियक़ं स्च ठत्तिख्चमित्यधंः | afer त्तिः देति पाठः | तदा सूजप्रमाण्याहुत्िरिति न aa: किं तरिं वात्तिक- प्रामाख्ादितोल्यथेः । यथा \““श्रनेकमन्यपदा्थं, दति शासत्व- UVa waa “प्रहृते Me” दूति वान्तिकब- लान्तदर्थान्तर्भाव इति भावः ॥

---- ~----~ ~-~----~ - - ----~ -----~-~-- ~

१ उप्रलव्भीष्य पुस्तके ““ठत्तिः aa” इति पाठोऽस्ति | स्र पार। Trey

~ -~- --~--~~---~-------~------=.~ ~~~ -- ~ "~~~ ye geneween see e

TAT Ea भवति । णवं सव्र पुरस्तात्‌ परसतादा रुकाथैत्समर्ध- पदपरिग्रश्णादसम्थैविमोकेन च भिन्नानि बजुषि कण्यन्ते । ततरेकवाक्य- शच्णोक्षो wats यजुर्मोदवाक्यमेदलच्तणयोः सिदिरिग्येतस्माषेत कार- णादिव्याह किमुद!ह रणमिति। खभिधेयवाविनम्॑शनदं eeter लच्तय- इय समावेश्ासम्भावनाय एष्डति । तचा fe

महमाष्यप्रदोपोद््ोवः। १३३ (अ.२।पा.९।खा.९) ( wat: पदविधिः।२।१।१।)

सृतिशष्लत्वादिति । @)

samara नास्मदोयवान्तिकं याख्थानमेवेति भावः ॥ न च “वकने्य्यापि वा्तिकलादा्निकङृता सौ यवचसः कथं प्रमाशतेनाश्रयणएमिति waa वार्निकेद्याद्यनुपपन्नमिति वाद्यम्‌ । श्रन्योऽयं वार्निककारो वात्तिककारान्तरोयतदचनं प्रमा- णन्तरवेनाश्रयतोत्यदोषात्‌ ॥ नन्न्यश्रन्दस्यायोऽन्येन कथं वक्षयम्‌ दति निशोच्यत इत्यसक्गतमत श्राह

anataa इति । कै)

एवं च निसोच्यत cae करिया विषयनिसय॑नाकियत द्ये दति भावः ॥ तदाह निःशब्देनेति ॥ (3) ननु ग्रहभावे कथं प्रतौ तिरत श्राह

श्राित्तत्वादिति ॥ ॐ)

भाये तस्याथ इति । (ग)

WANA CY ॥ तचान्यश्रन्दायंखान्येन wT बोधना-

“TRAST पदस्य स्यात्‌ साकाङ्यवयवं न तत्‌ | साकाङ्कावयवः agaentsat न विद्यते” |

पदस्य gataattatsur waq तु तदवयवानां वर्णानां प्रहति- प्रधययो्वा fant साकाङ्कवमर्धप्र्येन wa समूहादयवःसतु पदानि विभागे पर्स्परमाकाङ्खुन्ति | गन्वेषामेकाधैवं प्रतिपदमर्धमेदात्‌

१६४ महभाष्यप्रद MMS | (ant पदषिधिः। 21h 1% 1) (ख.२।पा.१। ST)

संभवात्‌ उच्यत दत्यस्माकिप्यत cay इति भावः । श्राचि्षरापि शाब्दे START भानं भवतोति भावः ॥ तदसहमान ATE श्रथ वा सोऽथ इति'॥ क) तदाह faa रदेति ॥ क) ay सश्रथविषयं दग्रयति यजेति ॥ (कै) विवक्ठितत्वादिति। (भ)

सुबन्तलस्य प्रत्येकमेव समाभैरित्यपि बोध्यम्‌ ॥ अनेकस्योपस- saa पूवनिपातो न फलमित्यत श्राह |

चिचगुरिति ॥ (के) मुपुपेत्यस्येति | क) हतोयान्तनिदत्तौ aad प्रचमान्तं तु aia एवेति बोध्यम्‌ | तेन बहूनामिति । कै)

भाग्ये लमेकग्रहणाभावं मला ear fea प्रटत्तमिति बोध्यम्‌ ॥ भाषे

mee रिति

समूहस्य च एयगर्थान्तराप्रसिडेः। अतो ल्याभावादलक्षयमेतदिति | प्रयोजगवाच्यमि प्रायेण “देवस्य त्वा” इद्यदातम्‌ | afta परः खाभि- प्रायं प्रकटयति | यदा पदा्धैथतिशिक्तः कथिदेको निर्भागो वाक्याया नालि तदा तत्तत्यदार्थधर्मावेव सामौप्यवात्‌ तेषां गम्यमागौ Regent स्याताम्‌ । खत aE | ^तचाप्येकार्थैता न स्यात्‌" कचम्‌

महाभायप्रदोपोद्द्योतः। १३१५ (ख.र। प, । खा.९) ( ead: पदविधिः ।२।१।१।)

इन्दे नेकग्रहणमित्युपलक्षणं बहर हेरपि ॥ (भा) बहुषु दित्वाभावादिति । (भा) बड्कषु बद्धिखेषु तदवथवधो दिवाभावादिद्ः ॥ faga दिपुजत्यवहाराभावात्‌ | एवं च “sat: समास" (भ) दूति लदुक्गिरसङ्गतेति भावः ॥ नलु मास तयो दिलमन्याष- निधाने यौ वस्तुतो दिववन्तौ तयोः समास शति तदधः । एवमेव श्रते पश्चाग्रदिल्यक्तिः। अरन्यासन्निधाने ये wae शते बन्तोति तदथं दति wed | नन्विति ॥ क) TAT | यद्यपौति ॥ ॐ "एकैकस्य चत्वार इति । ॐ) BARS चाटृत्तिले समासविधानात्‌ एकैकश ॒षतुरवथवः

ctr

१९ “ए केकस्य ब्दस्य चत्वार” इति SMART Sher |

~ ~ ~न

“मेदो गाम प्रदाथानिमवष्छेदः परस्परम्‌। सच प्रतिपदाधतवाप$त्वं प्रतिपद्यते" 4 दक्तिपदार्धपक्ते स्क्गोनां गवादिपदेगेवोपात्तवादिषयग्रब्दैः शुक्ञा- दिभिः कथादिथवच्छेदमाजं वक्षयम्‌ aq संसगंपदाचीन्तगेता्ाव् वाक्यां भवति इति तदुपसजेगलतेषां मेरो zea) स च यधा गुल

१२६ महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। (aad: पदविधिः । २।१।१६।) (ख.२।पा.१।घआ.१)

समृषोऽथेः | aa इयोः waste तथो रितरदयसापेतया ऽषाम- याज्ञ तयोः gare दति भावः | awe दिला भावान्तद न्तगेतदयो- सस्मनियतसामर्थ्थाभावादिति भावाः ॥ इयोदयोः सहेति । ॐ) अनयेषामवुद्धि खलवान्न तयोः सापेचतेति भावः ॥ सर्वान्त इति । क) तत्छमासौोयसरवान्त दत्यथंः ॥ तच चोत्तरपद्‌ ब्दस्य रूढेरिति भावः ॥ नियमाथेत्वादिति क) दभगरहेनैव fag नप्चादिग्रहणसुणा दिबयत्यन्नानां sara लीनामेवेति नियमार्थमिति भावः । श्रयमनौणादिकटन्‌दजन्यत- रान्त दति arama: | ददं णवुलटरचौ(२।१।१ २ earata (३।९।१२ ५) सूतरखभाव्यविरद्धम्‌ ॥ भाय इति प्राप्रोतौत्यस्य (भ) “wa प्राप्रोतौल्ययेः ॥ समासान्तेन भाव्यमिति । तया च तखेष्टतया तत्मतिषेधारम्भोऽनयेक दूति भावः ॥

---------~~--~ ~“

~ (ननः ~---~----~~-----~

शब्देन गोशब्दस्य छष्णादिभ्यो भिद्यमानत्वाद्‌ भवति । रवं शकतशब्दस्यापि गोश्ब्देनाश्ादिभ्यो निवर्तस्य भवति । थवब्डेदयमानत्वाच्च Tee प्रमाणम्‌ । भेदसामान्ग्रहणे वा स्॑वाकार्थेकलप्रसङ्कः | यदा तु मेद- वकः UT खव वाक्छाधैस्तदा सिद्धमेद नानात्वम्‌ | तचा |

महाभाध्यप्रदौपोरद्योतः। १६७ (GRIM ALI TTR ) (aay: पदविधिः २।९१।९१।)

सु wan इति | के)

भाय्रामाण्याष्नटग्ब्दो ऽदन्तः पुलिक्रो धनपर्यायो जटाप- थायो वा श्ञाच्छन्दसोरभावेऽपि खृष्छश्ब्दश्योन्तरपद परलाभावे ब्लगरहणादुभयत्रापि Fe दति कञ्चित्‌ । तन्न । लघ (६।१।६ ४) दद्य प्रैयथ्यापन्तेः | एतेन पत्नयो गर्भिण्य दृत्यादावतुत्तरपदऽपि agaueuieaa pe इति हरदन्तोक्रमपास्तम्‌ । ‘sarafa qaqa इन्दसि खलं वक्रय yaa गसमि्य इत्यथमिति भाय- मुपादाच gaat बह्लमिति ade इख इति केवटोक्षञ्च | चद्यपि पूवेपूवकमेधारय छता agate: क्रियते तथापि सुशब्द- ait न सिध्यतीत्यर्थः । यद्यपि Gent जटाः BARAT: ताद्ग च SAMY सुष्जटकेशाः सृष्ट सु्छजटकंशरा यसति agar दिप- दसमासेऽपि सिध्यति खरश्च तथापि भ्र पद सौष्टवस्य शब्दम- याद्या दत्मविश्रेषएता न लभ्येतेति Wants एव ष Ves: नञूसुभ्वामिन्युत्तरपदान्तो TATA TAT खरासिद्धेख | Tat तु रव॑पदप्रकृतिखरेण quaat दति दिक्‌ ॥ भाथे

ATE a | (भा

LTO MT RITKo

० - ~ ——

atisty पदाचीनामन्योऽन्धेनानुरन्ननम्‌ | waa acaeaned न प्रतौयते ˆ ॥ शाज्ञतिपदार्धपच्ये श्क्ञत्वगोत्वयो खरूपेणाभिद्ितयोः सत्निधागा- दतरेतरानुरन्ननमथैसिद्धमद वाक्छार्चः। स च गोत्वे BAA BAe प गोल्संसग सामस्येनेककथक्य पसं ह । रादु पलभ्यते sfa नाना । यद्यपि Is

Aas ACTHTAITAT EMA: | ( समर्थः परदबिधिः।२।९१।९१।) (श.२।पा.१९। ओ. ९)

इन्दादिविधायकयोरनेकयशणसामर्थ्यात्‌ । सुबिल्येव az सुपेति निटन्तमिति भावः॥ अनेकपदप्रसङ्ग इति । (भा) शरनेकपदसमासलप्रय॒कदोषप्रसङ्ग इत्ययः ॥ समासान्त इति । (भ) प्गोरतद्धितेति च्‌ ॥ पथ्चगवमिति | ॐ) टचः षमासभक्रवेनाकारान्तोन्तरपदत्वाभावात्‌ स्लौलाभावः ॥ तदेतराश्म्येति (3) पूवे RATTAN न हतः दतर ब्दस्य पूवं निपातापन्तः | एवं च We पुवह्वाव इति दोषोपलचणमितराश्रब्दश्य पूवेनिपा- arafact दोषो बोध्यः । शम्यापेचया इयो विगरेषणएलेऽपि प्रथमा- fafewasfa इतरा wae सवंमामलादिति वदन्ति । कवित्‌ बङत्रोरौ Bt तत्परषः कचिन्तत्परषे बडगरो हिरिति विषयविवेकं errata | कचिदिति ॥ (ॐ)

CHyimsi Gers

च कथद्िद्‌ fart स एव उभयथापि. daa दद्य कत्वं गम्येत | तापि बङ्कपदे ta येग प्रदेशेन पदद्वयं संखश्यते तेन तेन संसगरूपेणोपलबम - via | faq |

“'शप्राधान्यात्‌ पदाथानां धर्मावेतावुभावपि |

ufauta भिखेते ब ोकत्वमुपाशितम्‌" ।

महभाष्यप्रदोपोदुद्योतः | १३९ (श्.श। प्रा. ६। भा.) ( war पदविधिः।२।१।९१।)

आक्गडारौचलात्‌ बडत्रोहितत्युदषयोः कथं समवे wan श्राह | भिन्नेति । ॐ) एका समुटायश्चा परावयवस्येति भिन्नरिषयल्मिति भावः ॥ भाथे श्नन्तरङ्गविप्रतिषेधमिति। (भा) श्रन्तरङ्गवलकणए ACH: ॥ मनु दयोरपि सभवे कथं विरोधोऽत श्रा | aaqere पदमिति ॥ (ष wanted प्रति बड्रोरिखरणश्थापवादलात्‌ कथमकरङ्गलं तचार कक्षान्तरेति | क) ARAVA AA ATER AAT षमासाकरप्राप्तव- रपं कचाम्तरपरा प्रवम्‌ । एवं च Twa हिगतसमासवप्रयुक्राकोदा- तलश्यवापवादोऽयम्‌ | न तु पञ्चाप्राप्रतत्यश्षप्रयक्षखेत्यधे, | श्रपवादोऽपि थद्यन्येतिन्यायादिति भावः॥ , न्तर ङ्गत्वमिति । क) समासदये हते तदननर खरदयप्रटन्तिरि्यभिमानः | वाल-

~~ -- ---=~- += ee --~ प अ

यावद्धि प्रयोगनेकत्वं नाश्रौयते तावत्‌ खतन्त्राः पदाः मेकता मापादयितुं waa इति एथगेव भे दसंसर्गा वनुमवन्ति | तक्मादपि बाना। यद्यपि चास्माकमाछृतिपदार्थकलाव्रेव मेदो वाक्छावैतेनाभिप्रवस्लधापि पृवेपच्चवादिना विकल्पमातरेणोपन्यस्तः। सिदधान्ताभिप्राय वश्यं प्रमो-

ge मषटाभायप्रदोपोद्‌द्योतः। ( समर्थः पदविधिः।२।१।१।) (अ.२।पा.६।ा१)

वसमाधानं तु सतिशिष्टखरबलोयस्मेव तदेव शब्दान्तरेण पठितं निमित्तक्षरेति ॥ अननेकान्तिकमिति | ॐ) पूवं मेव बतो हिखरग्रटृत्या य॒गपप्माघ्यभावेनान्तरङ्गपरिभाषा- रिष्याभाव tas तात्पयेमस्य बोध्यम्‌ ॥ खाङ्शिटामिति । क) दूदमणुत्यत्तिपचे बोध्यम्‌ ॥ दयोस्तत्पुरुषे इति । (कै) तद्धितायौन्तरपदेत्यनेनेव्यथः ॥ श्राचार्येण परटिते कथं पाट- भाव VW इत्यतस्तात्पयमाद सवयेति | 3) विग्रह्द्येऽपौत्यथेः ॥ are शवं किलनामेति | (भा) तत्पुरुषपूेपदकबड़्ो हौ तिकारस्योदान्तलं प्राप्तं तद्धाभेनेका- रोदरात्तवाय सशब्दः at | तच्च न युक्षम्‌ । विग्रहान्तरक- रणत्ततपरुषपू वपद कबत्रोहावपि तद्धितानि तत्पुरुषसमासे wat द्विरलभित्याश्येन are sre

१९अ२।पा१६। स्‌ ५९।

am न्तव ea |

भनवाधित्वादधशब्दस्योपपन्नम्‌ | रवं aaa wa afaq पदार्थः प्रधान. भूतस्तदिशेषगत्येगेतरो पादानमिति सषा च तद्भेदात्‌ तल्संसगलवाचेको भेदः संसग वेत्यपि wei बदितुम्‌। तस्माद्‌ कम॑समवायितेन दृष्टा्ात्‌ ेषसविचादिपदाधैवििि्टनिर्वापप्रकाशनं were wae

महमाश्प्रदौपोद्द्योतः। १४१ (च्च,२।प्रा.१। खा.) (aay: पदविधिः।२।९१।१।)

इगन्ते दिगाविति । (भ) ॑पदप्रशुतिखरविधायकमेतत्‌ । श्रवयव्य तत्पुरषसन्ना वाच- निकनेम हतेति Aare श्रस्य THATS ॥ (भ) भाषे नेदमिति । (भ) न चावयवतत्पुरुषलादिति एतत्‌ ॥ बहुलवचनादिति | (भा) कचिदन्यरेषेत्य्थकादि्यथंः ॥ waa पेतत्मरपश्च्रतानां पूवं निपातनियमार्थानां च॒ ayeayda faafaftfa aaa | श्रन्यथा तेषां ad wad एतेन महत्कष्टं faa इति प्रतोकखस्व- याणं तत्पुरुषे 'सद्महदिति इयोः समासपरः HAS: परास्तः | न च प्रयाणमेकार्थौभावेऽपि दयोनिष्कयेकार्थोभावाभावात्कयं विगरेषणएमित्यस्य प्राप्तिः । “तद्भिता्यति” तु ermal प्रवन्तेत दूति area | निष्कुथेकार्यौभाव एव ्राखप्रटत्तिरिष्ययं माना- भावादिति दिक्‌ ॥ ४

CHWs

AAAI ler ~ "~ ~ ~ ne ee ~

—

प्रयोजनमिति सिद्धमुदादरणम्‌ | परन्तु faatouraaagian च्छति | aaa देवस्येति । सिडान्तवाद्याह यदि निर्वपामौचनु षङ्ककतत णवं स घ शनुषङसतदूगुणभावेन भवेत्‌ । न चास्य गुणभावः प्रयोजगवश्वात्‌ | सदिश्रादौनां घाकमसमवायादिखेका्थत्म्‌ | ae किमर्धमुमयं efaa- fafa वेषां संहतानमेक्प्रयोभनतवं तषां तदश्क्त्थस्तानामेकान्तेगेव

Lae मह भाव्यप्रदौपोड्दोवः। ( समः पदविधिः। २।६।१।) (HR 1 Ty)

‘fastrerery विनेति । (क) तच्च “तद्धिता्ं"त्यादि विगेषचणभावोऽचापि तुष्य Taya श्राह । अधिकग्रहणं चेति ॥ (3) भधिकषष्िवषऽपौति। (3) शरधिक्रशरतव्षऽपि उचः mer खरे fate दति भावः | सस्मेयपरेण बमो दोषः खादेवेत्यत श्राह | श्रधोति॥ ॐ) षष्टि शब्दस्याजहसिङ्गवमेकवचनान्ततवं च मला अधिकाषष्टिवर्षाण्यस्येति ॥ (मा) अधिकाषष्टिवर्षाणामिति। (भ) यद्यपि श्रधिकाषष्टिदेषां वर्षाणामिति fine ferasty १सब्येयेति इते पूवण aealfe: प्राप्नोतीति am शक्यते तथापि See संख्याया wernt उष्दोऽप्राघ्या प्रयोअनाभाव दूति वक शक्धमित्याश्येन भाग्ये “यथा तहं स योगः प्रद्याख्यायते तथा पूरवेण्लयक्ुम्‌" यदा तदेति कचित्‌ पाठः । स योग रशस्याययेति- योगः ॥

१ उप्र्षम्कयटे “विग्रेषलच्तणेन विना” इति पाठोऽस्ति RGR WR सू २५। RTBU! २६)

~~ --

Aree “~~न ~~.

Se LL ~ ~ RRL cer a re

Serge भवति । इ्यवाच्यं॑ठत्‌ । gua पिभव्यमानसाकाङ्कलं संहतेकप्रयोजगत्वेग विना न भवति । प्र्ेककार्यव निरपेक्प्रडत्तिसिङधः। अतः साकाङ्कविभागेनव इतराक्तेपात्‌ तम्मात्रमेवाभिधात मिति प्र्दा-

मद भाव्यपदोपो ZA: । १७६ (ष्.२,पा.१। Gt) ( wart: परदविधिः।२।९।९))

इजपौति |) तक्मल्याख्याने संख्येये वन्तेमामबडत्रोहेरित्ययांदछादेव उजिति भावः ॥ तरिं वधोत्तरपदेलं कथ तबाह agate इति । ) एवं दाधिकषष्टवषे इति प्रयोगो दुर्वार एवाधिकष्िवर्षाण- ata विपे वाक्याक्गोकारेऽपौति भावः ॥ ततृखण्डयति भाय प्रत्याख्याते तर्जति ॥ (भ) afar षष्टिवर्षाण्यस्येति। (भ ज्रनावान्तरब््रोरिष्ठ म संस्येयरूपान्यपदायभिावादिति भावः ॥ मन्वधिकाष्ियंषां वर्षणा मित्यश्यापि विद्चमानलात्कचं दोषपरिहार इत्यत श्राह छ्व्यविकेति ॥ (कै) यथाभ्रुतगराहिणशचोच्यमिल्याह ्व्यविकन्धायममत्वाहेति | क) wai “श्रधिकवष्ठ्षा् qerae” इति पाटः | हृपानि- एृरूपादिल्यरथः। कचित्तु “श्रधिकषषटिवषान्न मुच्यामहे" दति पाठः। तदाऽधिकषष्टिषे विषयादनिष्टरूपाश्न मुच्यामह दति अथः ॥

इरयो द्रंयति। उश्यते इति । एरोडाग्विभागप्रक्षाग्रनमेकं प्रयोजनं निरपेक्षायां gay | निर्वापे दलो त्रापि विभागनानातवपरिचोदना संय विद्धेषणानु पादानात्‌ पुमः एनः STRAPS ATT ATE | aat-

१४७ मष्ाभाष्यप्रदोपोद्योतः। ( ware: पदविधिः 121% 1% 1+) (अ. २।पा.१।खा.९)

धिका षष्टिवर्षाणामस्येति | (भा)

श्रधिका षटिेषां वर्षाणं तानि श्रसेत्यधः॥ शश्रादशर्य संख्याः wea” इति नियमान्तदिषये सुचस्यावश्यकलात्कथं प्रद्याद्यानं तचार

त्ति विषय इति। क)

श्रधिका ufsaiqefa विग्रहेऽवान्तरान्यपदार्थाभावादमेक- मिन्यस्याप्राप्नौ तद्योगप्रत्यास्याने ऽधिकषष्टिवषः सिद्धः । विगदान्तरे तु वाक्यमेव । एवं gaa श्रधिका षष्टिवर्षाणामस्येति aea- हिगभं बहतरोहौ daa वततेमानसंस्यान्तवश्रहेरित्यथाज्ञ उच्‌ वियष्ान्तरे तु वाक्यमेवेत्यधिकषष्टिवषंः fag दति भाथा-

AANA

श्रयः | एवं च दन्दब त्रौ हिविषय ऽविगरेषणेति पत्तः fea ॥

दति शिवभटरसुतसतौगभजनागेशभटूविरचिते are रणमहाभाष्यप्रदौपोद्योते दितौयाध्यायस्य प्रथमे पाटे प्रथममाहिकम्‌ ॥

ha? CFS ~>---~--

तरं ग तावद्निरपेत्तसाधनभदादपि कियानानातवमिति वच्छामः। साधन- प्राधान्ये तु प्रयक्षमेव | Taq कतो faite: कर्मानङ्त्वादगादरणौय इति सामान्धप्रकाश्गादेकार्त्म्‌ | तस्मिन्‌ सौ देयस्य पूर्वापेक्तित्वे स्यपि परयोनभद)दाकान्तरत्वम्‌ | तस्मात्‌ संहतयोरेव लच्तणम्‌ |

महभाष्यप्रदौपोद्योतः ।

पाणिनिकाल्यायनपतन्नलिभ्यो geet नमः ॥ KS

कृते ऽथ vegies गुरणा तौधदर्चिना । want व्यायवौलानां महाभाष्ये निबन्धने ॥ TATRA Taga इव gare ॥

enh

मुवामन्तुते पराङ्बतूस्वरे। ९।१।२॥

व्धधिकरशस्येति। क) उपान्नामन्धितानन्यिन wae) यथा इडे पौद्यमान लं भरण श्रहं Tey इत्य्कपौदयपौद्यमानेत्यादाविति भावः ॥

om

aaafad पराङ़वत्छरे | एवन्तमामन्तिते प्रे quryaeiag?e ata । तभ्निमित्तग्रहगं wie । तस्यामन्िता्स्य afafad तत्ति- पादकं यत्तदेव प्रराङ्वर्स्याब्रान्धदिर्धः। “यत्ते दिवो दुहित्मतभोज-

““छुवामण्तिते पराङ़वत्छरे” ॥ “परस्याङवदिति'। aaa ue स्यामण्ितस्याङ्गवदेकदे ्वद्भवति auras ea Kay | ‘aera fatutsufate’ | अकृश्म्दस्य्ावयववचनतात्‌ तस्यामन्तितस्यात्मा तदा- Al तस्य waaay aaquiaafary:, एतदेव स्यष्टयति | श्ुब-

19

vad महभ्यप्रदौपोदुद्यौवः | ( उबामन्तिते wepaqet । २।१।२। ) (ख. २।प्रा.१।अा.२)

वाचनिकंमिति। क) समानाधिकरणएमसमयेवदिति ॥ युत्वन्तरमणाइ अतिव्यात्तौति । क) “₹नेशग्र” ( यजुः-बे-वाज-सं-२७-५) इत्यादाविति ara | भाव्यात्वाद्य एव ATW उपलभ्यते | सुबन्तसमुदायस्येति। ॐ) तस्यासुवन्तलादिति भावः ॥ ATA नैतदस्तीति (भा) शरद्धिता “मेष दोषो ऽधालमिहितमिति" च शिद्धान्छेकदै- Wh त्म्‌ | एकार्यौभावसा मयेव तच दूते ग्रहणेन तस्याचा-

गम्‌” । दष दिवः शब्दस्य पराङ्वद्रावादाणटमिको निघावः। तत्निमिन्तग्र- इरा । रतेन “aq ब्रह्मणा gue”, “अयमम गरिता" | ष्यनेन ^मिच्रावरणाटताङ्धाटतस्यशाक्तुं न्तमाश्राये" इति । स्यादे- तत्‌ । ऋतश्ब्दसतावद्‌ तादित्वादन्तोदान्तः | तस्य॒ तञ्निमित्तग्र हणा- त्राबद्धावो मा भूत्‌। किन्तु भित्रावरुणावि्यस्यापि ब स्यात्‌|

~ ---- - = ^ ^

न्तमिति?। अनुप्रविग्रति न्तं वति सुवन्तामन्तितसमुदाय रखकस्ित्रा- मन्धते dus यः खरः काते कतै aig, cat, कः एनरसौ wigan समुदायस्य च॒ पदात्परत्वे निघातः। कुेनाटच्निति। wey सति तावत्पराङ्वद्भावे समुदायस्यादुदात्तत्वं रेषनिघातच् सत्यपि कुष्डश्ब्दो नभ्विषयस्यानिसन्तस्ये" agers: पदात्यरमामग्तितं निह- श्यते यदा तद्ोटत्निद्ेतत्यादादौ aha तदा गाल्ि fram इति इयोराददात्तव स्यात्‌ | किं च पैल्िकोऽपि Rent ie

महाभाश्यप्रदोपोद्धोवः। १४७ (ख.२। प्रा. LIAR) ( एवामण्छिते पराङ्वत्चरे ।२।१।२। )

aufeafters: ॥ तिङन्तामग्धितयोः परस्यरसम्बन्धाभावादश- मथेभित्यत श्राह त्वदौययेति । ॐ) पौद्यमानपद्‌ायंविग्रेषणौग्तपौडाकरणएलेम तद्दारा सामथ्यं मिति भावः ॥ साक्षादपि aaa दश्रंयितुमाइ अथवेति ॥ (क) तथा च त्रजानौति । क) aga: षाकात्यरस्यराग्वथाभावेऽपि aurfaefs कूले दत्या- दाविव निघातसिद्धिरचाख्येवेति बोध्यम्‌ ॥

ऋतस्य बदधयितारावि्यथे ऽन्तभावितखयंद्भधेः क्विपि “अन्येषामपि

दृष्यत” दति yauee दीर्ध सति हि ऋताढृधाविति बुत्मादितम्‌ |

न चर तश्र fanaa निभित्तम्‌। न च मा भूल्मराङ्षद्धाव दनि n [पे

वायम्‌ । ऋताढधावित्यस्य निघातानापत्तेः। दितोयपादादित्वेनापाद(-

दाविति निषेधात्‌ । अत cafe “sa Fay” ददत yatafera-

~~ ^ ==. ~ = न ee re RY नना

पत्यौ जौवति कुणः स्यान्मृते aie गोलकः |

दति, कुंण्डौति च जानपदादि्धत्रेण रौषि भवति | परशुना टृखत्रिति"। शआाढपर्योः खनिष्रभ्यां feats कुप्र्यान्ततवादन्तोदात्तः WU, ARMA मदेखेतिरकप्र्ययान्तः, कश्लोर्रब्दो एतादित्वाद- aterm, ‘gare पराकुवद्धावे तन्निमित्तग्रहणं ' वस्यामन्धितवा्म्या- te ufafad तदभिधाय्येव aa पराङ्गवदिदयर्थः, उदाहरणे दतोषान्तस्य aafafanaaaa षन्तस्याप्यस्ति, wzafsfam हि रजता देश्रनिभित्ता वा, एवं ate लामिति्यत्रापि भवति, तत्रिमित्तबा-

११८ मह्ाभयपदौपोकृद्योतः। (grated परराङ्गवतृखरे। २।१।९२/;) (BRIM LIAR)

एकार उदात्त इति । क)

पराक्षवद्वावे ade इति पौकारेकार उदात्तः खादिति भावः। | स्फटा चेति। क) क्रियाप्रहृत्तिनिमिन्तकले हि सा स्फुटा भवतोति बोध्यम्‌ ॥

मन्यते इति |

श्रये वार्निकस्य वच्छयमाणएतयाच पूरवेपकिसिद्धाग्येकरे शिगोख- दज्ञानाचे्यपि बोध्यम्‌ | एतेन वात्तिंकानामपि वाक्धेकदेश्न्या- येन सूबतात्पयेविषयतायाः want ara ध्वनितवेनेदं चिन्ध- मित्यपास्तम्‌ ॥

स्याविद्यमानवद्भावात्छवेषां Mangas क्ियमाणोऽपि निघातो ay दयादिषयद्येव कियते न तु शतुढरौ्स्यापि। खअवादुर्वैद- भाष्यकाराः | तच्निभित्तयदणं मास्तु । Baas सकलेटसिद्धेरिति | यक्तं चेतत्‌ i वधादि । stat सामथमेक इति समर्दवरभाव्यरौलेह सामश्छेमुपश्ितम्‌ | रकार्चोभावपत्ते तु सामथ्यदयेानुषट्तिः। wel

भावे तु ग भवति मरता Ry ठषभी रणाय, मरद्धिरिख सख्यं ते ee, मायाभिरिद्मायिनम्‌, cand ब्रह्मणा ase, ane खायस्मम्भरख, fasad fara यतख, ‘afafa fafafa’ | afafre- यष्टणादेव तिडन्त feat निरास इति we । ey पौ्यमानेति' | गडि रचकारो वार्तिककारवचनेनातिद्याक्षिमिवारणं मन्यत इति भावः। मोड wet चुरादिणिच्‌ उभयत्र wife ट्‌, रकौ तमेकवचगमिट, Wes wey, यकि णिलोपः, ताख्यनुदान्तेदिति इटोऽनुदाभष्व, यकः

| AEH: | १४९ (ब, २।प्रा.१। अ). २) ( gaat पराङ्गषक्‌्रे । २।१।२।/

श्रामन्तितस्येति। (भ) षच्यनुपपन्तेरा arated इति ॥ (ॐ) queues इति । (कै)

न च यदाऽटमिति पादादौ वत्तेते यदा वा Safa पत्यौ aay Bene: पुंलिङ्गस्दा खरभेदोऽस्लेवेति वायम्‌ | पादादाबेवं विधप्रयोगाभावात्‌ दषादिवेन बुष्डग्न्दमान्ाथयुदा- प्लाच्वेति भायाग्रयः ॥

तस्यामन्तितस्येति। ॐ) आमन्त्रिता खेत्ययेः | anefafafaaata यावत्‌ ॥

--------*--- en ~~ re ee Re ~~~“

धिक्षारख बोध्यः। रतदव चास्मिन्‌प्रदेगे TATAALAr: | TU च तेन्‌ {सिचावशणा विग्येतयोरानश्ाये दइत्यधकेगाश्राये इ्यास्यातेनान्वया- त्रस्यरमसामर्थेन प्रराङ्वद्भावान्न षा sara | किन्वाद्मिको निघातः। निक्चावङ्ण।वित्यस्य तु पराङ्वद्भावाद्तादधाविति a पादादि रतो निष्न्यत एव | म च सर्भिःकालकादिसिदधये “agat: सामरथ" धवत

>------------ ---- Ot eee

—

परयथखरः, VAL उदात्तेनोदात्त" LANE sere, ATAATAT- मन्तितनिधघातः) ननु च समर्थ्रहणानुदत्येवाच न भविष्यति, खस्यत्रापि साम, कथं सम्बोधनपदं क्रियाया wa fatten तथा च varia देवदकेद्यधामण्तरितनिघातो भवति | उक्तं च। सम्बोधनपद यद्यत्तत्कियाया विग्रेषकम्‌ | ब्रजानि देवदत्तेति निघातीऽच्र aur सति ॥ इति । guar रेतुरेतुमङ्ग वलच्चणोऽप्र सम्बन्धः, हे Daan

tue महाभाययप्रदौ पोड्द्योतः | ( aaa fra WAFATHT । २।९।२। }) (ख. २।पा.९। BW)

क्रियादयारकं त्विति । कै)

व्यपे्ावादे शतः स्वो afaaaaret घमासापत्तरिदं दिश्यम्‌ । भाव्यस्य तु समर्थपरिभाषानुषस्ितौ तदननुदट्तौ ९ ama | wags एकार्थोभावसेव सिद्भान्तितवेन तखा श्रचायोगात्‌ । श्रत एव भो देवदत्त भगो देवदन्तेव्यादौ पराङ्ग वत्तं मेति बोध्यम्‌ ॥ षष्यामन्तितकारकलसख्य तन्निमित्त चाभा- वात्‌ “कतेनमिचावरणाटताहधावि"त्यन “aaa aera इति क्रियाश्वयेनामन्तित “खताटधावि"त्ययंनिमित्तलाभावान्न पराद्ग- व्रम्‌ । “fanaqufarae तु waa वद्धवितारा विल्यधंक “खताटधावि"द्येतत्मटृत्तिनिमिन्तन्छतवधनं प्रति ayaa fers aque निंमित्तवासिद्ध इष्टः पराङ्गवद्वावः हान्दसलादेति बोध्यम्‌। उपक्रमखभायं तु पूर्वपचतलानाथंसाधकम्‌ । नन्वेकार्योभावसामर्थ- सेव wage सिद्धान्तितिया कथमन्र पराङ्गवद्वाबे तदुपशिति- रिव्यत आह

= "भ-का, == ५-9-००

पठितं समानाधिकरणमसम्ैवद्भवतौ्येतदिह wait | सपिष्यौयत द्ादिसिडये खधात्वभिहहितसिति विषेषितत्वात्‌ । इ च धात्वभिहित- त्वात्‌ | नन्वेवं मुतुद्भिपदमपि निन्ये पूवस्य सरखतिपदस्य पराङ्वद्धावे- नापाद्‌। दित्वादिति चेत्न | सचते नेग सवे षामन्वयेऽपि परस्पररमसामर्थ्यात्‌ |

तत्मौडयामपि We इति | "गेहे may दति! । गेश्ब्द उष्टादित्वा- eatin, रकस्यामासनादिकायां fara दयोरपि कारकत्वात्‌ दारेणल्ि सामर्थम्‌ | ‘cae किमितिः। सच्निधानादामन्तित दयैव भविष्यतौति or, पूवस्य मा भूदिति" । निभिन्तभाव रुवामन्ितस्यो- पर्तौगतया पुबस्यापि स्यादिति भावः, णवं च पुव॑स्यामन्धिततवमवन्तः

| ACTIN ANT | १५९ (अ.२।पा.६।शआा.२) ( छबामन्तिते प्रराङ्वत्‌खरे। २।१९।२। )

दहेति । जे) एवं च सुपृरहणं व्यथेभिति तवम्‌ ॥ TRENT TAAL | HEISA गङ्वपरेण WAITS दन्दः सुपग्रणं wa दोष- वारणय यन्नः कां दूति गौरवभिन्येतत्परं वा्तिंकमित्यार कियमाण इति ॥ कै) सुबन्तसपुदायस्यासुबन्तत्वादिति । कै) श्रतेन सुणुपेव्यादो द्शरितेकल्विवक्षाया अरतिच्यूलमति विषयलं anata भाय | स्वरे ऽवधारणाचेति ॥ (भा) वात्तिकखण्डमवतारयति

ननु चेति ॥ (कै

—— --- व्क ~ ~~ - ~ ~ ~ ~~~ -~ = =-=

उक्त fe । सप्योधनपदं ae तत्क्रियाया fatuafafa y भच गक द्या दोनामेकवचनान्तानां सचतेति बङ्वचनान्तन सामागाधिकरणयामावातय- मेकवाकयता | तथा च कथं निघातोऽपि | तच वार्तिका समानवाका- धिकार्श्य कतत्वादिति वाम्‌ । य्मदयुपणद दति “free verti योरेव वचनभेदेऽपि सामानाधिकरण्य समर्धितत्वात्‌ | प्रद्ेकपयंवस्ब्र

— = en -~~--*~----~ aE,

गाग्येः कुष्डमाटद्विद्यादावपि भत्रति संनिधानादामन्तितत्वमपि तन्मिति धेत्‌ यद्येवं परमेव संनिटितमिति न पूवं प्र्यङतवप्रसङ्गः देवदत्तः कुषगाट- fears पूवं saya सति समुदायस्यादुदा्तवं ग्रेबनिघातः, अटत्रि्ा- मन्तरितनिवात दति खरः, परग्रहे तु सति देवदक्श्ब्दस्यामन्नितायु- Wid तथा कुष्डेगाटश्निव्स्यापि famaey मग भवति (सामन्तं

क

१५९ मह भाव्यप्ररौ TNA: | ( छवामण्िते पराङ्गवतृखरे । २।१। २ ) CMRI LI भा. २)

प्रसिद्ध इति । कै) सिद्ध wou ॥ ग्रहणादिति। क)

\भ्रणदि दितिग्रहएकश्रासलोयाणएग्रहणे ग्रहणएकग्रा साभाव TAG: यथ। AT वाक्धाथंबोधात्‌ प्राक्‌ तस्य शच्यसंखारकताया वक्रम- क्यलेनाप्रत्तिसतया च स्वरे ग्रहणत्खात्मन्यप्रटन्तिरिति भावः॥

विषयभेदादिति । कै)

रत एव वप्रत्ययान्तलप्रत्ययबिद्धिः ॥

गौणार्थेति । क)

एतेम परम्परथा खर स्थकन्तैयत्मस्लबेत्यपास्तम्‌ । साक्ञात्‌ खरे

HTD शास्त्रस्य चरिताचंत्ात्‌ ॥

श्टेश्विधावेवेति ।

Cart । पा Li ade il

कत्वप्रकारकबोधविरष्ये्वपि भिलितेष संख्यान्तरान्धये बाधकामिरत्तख | “Ge च त्वं च ठजनूतसयल्यावसनिभ्य खा, समौ fe fect वद्छैन्तावामयः सच" इति वेदलोकयोः प्रचुरप्रयोगाच् | एतेन्‌ “ax aay सुजने द्रिडता"' cas amt विधातुः कथयन्ति खण्डितम्‌” दय-

पूवं मविद्यमागवदि'ति देवदत्त्रब्दस्याविद्यमानल्ात्‌ । Eafe तु परर्मपि पुवस्याङ्वदिष्यते । च्या ते पितमरतां qaag, पितरि नेन ae मङता मि्यस्यापि faa) ‘war सखत्पिरडोभूत इतिः | यथा लमेतेत्यन्वयः। चन्टत्िएडो afaw: संपन्नो त्पिण्डोभूतः, तच gene रतिपि्डाक्षना परिणामासम्भवादेकोमावप्रतिपादनपरमेतत्‌, रत्र इवैकतामापत्र

मह भष्यप्ररोपरोदद्योतः। १५३ (अ.२।पा,९।अा.२) ( छवामन्तिते पराङ्षव्‌खरे। २६।२।)

ष्वष्टौखाने इत्यख प्रड्निरि्यमिमानः | एवं च तज्लिमित्तप- eta तिडनयाटृत्तिरिद्धः | सुप्य समानाधिकरणे ्रसिद्या च quand न कायंमित्ि भायाग्यः । उत्तराये तु सुषित्यधि- ares कन्तवयमिति बोध्यम्‌ ॥

सरादिषिति। क)

एवं Maar खरणानयोरव खतेराग्यां परस्याष्टमिकनिघात- क्षेति भावः | फिटस्वरेण प्रत्ययसखरेण वाम्तोदात्तवसिद्धेः खेरा- दिषन्तोदात्तपाठः किमथे इति चिन्यम्‌ ॥

पराङ्गवद्नावविषयत्वादिति। क)

शरन्यया सुयन्तेकान्त दत्यतेनानन्वयपन्निरिति भावः । परा-

क्वत्‌ भावो यश्य स पूर्वेशष्दस्तेनोच्यत दति कञ्चित्‌ ॥

CHCl Ue!) Geel

सयान्वयाय एते इलध्याष्टरन्तः TART | वं च स्ध्याहतेन रतच्छब्द नापि समं कलङ्कादेरन्वयापत्तेः। wy Kael निघातागापक्त खेति दिक्‌ नन्वेवमपि भि्ावशुणा विस्य कथं पराङ्वद्ावः। “'खामन्धितं पूवेमतिद्य- मानवदि'"विदयमानवद्धावादिति चेत्‌, मैवम्‌ । पनस्य हि कायं कतैये- ऽसावतिदेश्रो न तु खस्य कार्येऽपि । पूरवय्रहण्वैयर्थाप्रतेः | न च WCF

EM CT I

rad: | यदा fuastuetsufe ofan पिखौमिति तस्यायं प्रयोगः, wm sya: fuses दति यथा, किमयं एगरेवभूतस्य खरप्राप्तये यत द्यत आह । (उभयोस्पोति!। खस््यकग्रइयो कायथपदे णशास्ना- Magara स्याद्‌ यथा परस्य कायंमामन्छितस्य खरः यामन्ि- AMZ: armas वा तथा सुगन्तस्यापि agadifa, णवं चोभयोर-

20)

१५४ म हाभाव्यप्रदौ पोदुद्योतः। ( छबामन्धिते पराङ्गववृषरे । २।९। २) (ख. २।पा.१६।खा.२)

अन्तरङ्गत्वादिति। च) सजस्यपरग्रब्दन वाच्यट्त्यो पाना दिश्ययेः ॥ प्रातिपदिकषमेवेति | क) एवोऽणथं परस्मिन्‌ प्रातिपदि कलस्यापि सत्वेन तदवयवलसा- पापत्तिरिति भावः ॥ प्रत्ययलचणेम gaya खतः प्रातिपदिक- लवेन तद्वयवलमपि स्यादत श्रा प्रत्ययो निमित्तमिति ॥ क) तेन सुबन्तेकान्तत्वमिति । (क) श्रच प्रातिपदिकस्य वस्गत्यासत्तेऽपि श्जेऽनुदेश्लान्न तद- तिरे रेम तदवयवलव्यवष्ार इति भावः ॥

ame UTE कायं किन्तु खस्य । त णव वायो याहि, अमे गय, इन्र देद्यधिरथमि्यादौ खमन्तितादयुदात्ततवं waa, लिङ्कऽतिड दति निघातः प्रं न भवति। खभ्युपे्यापि ब्रूमः vad भित्रावरणावित्यामन्तितं सामान्यवचघगं तद्िदेषणतया वि्ेषवचनन्डताडधापिति। अतो “नामश्लिते समानाधिकरणे सामान्यवच्नगसि'"ति खविद्यमानवद्भावो निषिध्यत इति । गम्वेवमपि मिच्ावरणपदस्य पराङ्वद्भावात्पादादि््वेनापादादाविति पयु

शुदातत्वं स्यात्‌ । मनु च प्रदात्प्रस्य निघातादुभयोरलुदात्तत्वं माभूदिति वाच्य, सत्यम्‌ । अआमन्ितस्यापादादित्वे सति, wef तदुक्तम्‌ | "वत्करणं किमिति? । प्रच प्ररश्ब्दप्रयोगादेव qua इति प्रश्रः | 'खाश्रयमपि यथा स्यादिति'। मानेन क्ञावित्कवमस्योच्यते, णवं fe विषयविभागो न चायते aryagafa क नेति, नापि कदाचित्कवं कदा विदङ्वत्कदा चित्रेति, at हि aia fame: स्यात्‌ तस्मादयमर्थः

| AUTH TAN: | १५५ (शष,२। पो. १। रा. २) ( सवामण्धिते परराङ्वतृखरे | २।१। २। )

विशेषशत्वेनापौति । (क) पराङ्गवङ्वावस्येद्यथः ॥ संवैध्यते इति | क) वाश्यत उह्यत इत्यथैः ॥ न च सुटतियोरि्यादौ तथवो- fafene सुटः प्रह्यथावयवलवक्रटतेऽपि प्रातिपदि कावयवलमिति वाम्‌ । श्रवधवावधवाङ्ग्यादौ शरीरावयवलस्य लोकसिद्धला- दुपपत्तः । प्रते तू भातिपदिकावयवकसुवनतावयपो न॒ तदवयवो भवति नहि इस्तावयवकश्ररौरावयवोऽङ्िस्तावयव इति भावः ॥ भाष्यकारेति। क) सुप इद्यस्य विभक्तियंदा विश्रेथः तदान्याथत एव स्लौलमिति

— ~ ~~~ eee

दासः स्यादिति Gq न द्यं कायस्यातिदेश्ः किन्तु तादाल्यस्य तसि श्ातिदिषे विग्पिष्टम(मन्तितभिति बुडया यद्यत्कतुं we तक्कियते । कि पर कार्यातिदेशेऽपय्रास्नौयस्य eed किमुत तादाल्यातिदेे । विति किम्‌ । पौदयेमौष्यमाना | afar रकार्थोभावविरुहात्‌ समर्धेपरिभाषा- नुपश्चितावपि समर्धय्रणानुदृच्या पराङ्वद्वावो ग भविष्यति। cia ्नुपदेग्रात्मर वेनाजुदान्तसेटा उदात्तेग कादेशे NT इयन्तोदातं सिम्‌ |

सति वदग्रहणे आम्‌ कुण्डेनाट धिति fur अटद्वि्स्य निघाते प्रा कुफेगे यखयानुप्रवेश्रालग्छेनाटन्निद्येकमामन्तितं संपन्नः न च तदेकान्त- रभिति प्रतिमेधाभावाभ्निघात "एव स्यात्‌, wd तु सति अट्नि्यस्य तावदेकान्तरलात्निधातप्रतिमेप्े धादुदात्तववं प्राप्तः तस्यां दायः कुग्डेने- यखानुपवेप्रत्समुदायस्ायदात्तलं भरति, तदेवं समुदायस्य कान्तसत्वेऽपि अटल्िश्रस्य यदेक तरं वत्वरयेन लव्य तेनेव समुदायस्य निघातनिरति-

१५६ मह भाष्यप्रदौपोदृद्योतः। ( छवामन्तिते पराङ्वत्‌खलरे । २।१। २ ) (ख. २। परा. LMR)

कञ्चित्‌ । तन्न “site: श्मामि"त्यादौ fader नदौवाय खतः स्तौ लिङ्गलटेव न्याय्यात्‌ ॥ समानपदत्वादिति 1 क) श्रतिदेग्रन परावयनतया विगिष्टस्या खण्डवे बोधिते खाश्रयश सखण्डवस्याति दिष्यमानधम॑विशद्धतया त्मयुक्रणएलप्रतिबन्धाभाव दरति भावः ॥ मनस्य उकरौत्या विरोधोऽस्टेवेत्यत श्रा ।

aaefa | क) Wee पराङ्गवद्धावोकेखेन WRT परप्रयुककार्थप्त्या पूरव

Yagi ae) Bross

a eee ee

en

मैवम्‌ | सामथसयेहापि सत्वात्‌ । पौदयमानसम्बोध्यका पौडेति fy वाक्यार्थः| are च । “सम्बोधनपदं यचच तत्क्रियाया वेषणम्‌ । व्रनानि देवदत्तेति निघातोऽच तचा सतोति ॥ समागवाक्ये निघातयुद्मदसमदा- aut) “चाख्यातं सविशेषणं amy” इति वा्तिंककारवच्वनादिति भावः। चषृम्रहत किम्‌ । उभयोः एयगादुदात्तता मा भूत्‌ । वद्द्यहणं किम्‌ । खाश्चयमपि यथास्यात्‌ | साम्‌ कुरेनाटन्‌ । अम रक्षान्तरमामण्वित-

रायुदात्तत्वं च भवति | “Ad सिषत्रिति'। अत पराष्कवद्भावे सति TATUNG: BAe पदाटित्वं भविष्यति सवां तिदेशेषु wfaag ara भवति; किं च नाचातिदेशिकं सकारस्य किष्विष्छास्नीयं कायंम्ति अतोऽपि खाश्रयं भवत्येव, यथा नमते दरः खयभेवे्व यक्‌- प्रतिषेधं शप्‌, इदं afe चमं नमन्‌ अक Quy Ig? सति समाग- पदद्यत्वाण्‌ गाल स्यात्‌ संद्यपि समागपदवये | पुढेपदात्संज्ञायामग' इवि

ARTA AMA | १५७ (अ.२। परार ।शा.२) (एवामन्तिते पराङ्वत्‌खरे।२।१।२। )

निष्टखाश्रयनिदत्तावपि परस्िन्‌ पूरवैनिष्टकार्यप्रटत्तौ परनिष्- लाग्रयनिटृत्तौ च मानाभावादिति भावः। कि चामन्धिते पर पपरत्यासत्या श्रामन्तितष्पपराङ्गवत्‌ कायंभागिति क्र श्रामन्ति- तते वैकल्यप्रयुकाप्रा प्रकर्या निदे एष Mad न षवणल्योरङन- यन्ना शब्देनेति | क) भ्रामन्तितश्रब्दनेत्ययः ॥ यथा नमत इति । क)

अनतरभा वितष्छयोऽच नभिः। न Zefa कमेव्चाञ्रययकि प्रति-

fag कर्ताश्रयः शप्‌ तत्र निषेधादित्यतिदेग्राञ्रयाप्रटत्तिः। दतु

मगन्तिक दयेकान्तरता भवति | ax इति किम्‌ । कूपे सिश्वन्‌ वमंनमन्‌ wang प्रति पराङ्द्धावो न भवति | समानाधिकरणस्यो पसं स्यानमन- न्रत्वात्‌ | Treat दया सौद्यन्‌। न च प्रस्पराङ्गवद्धाषै कृते wate gaaq सिद्धमिति वाच्यम्‌ । खरे द्यवधारणात्‌ | पराङ्‌- aga HAZ तस्य दुलंभश्वात्‌ | वश्तुतस्तु खरे इति न aay | कूपे स्त्रिय खा भयपदादित्वसत्वात्‌ “ama fa निषेधसम्भवात्‌ |

गियमादसंज्ञा्यां ग भविष्यति, नायं नियमस्य विषयः पुवेपदश्ब्दो fy समासावयवे रूढः, तेन समास wa नियमः, अथय तु पुवं पदं पूतपदादित्यविशचेषेण नियमो genta ततः खरग्रण््रकमकरैम्‌ सत्रियमाये तस्जिन्मानाधिकसर्गस्योपसंख्यानमिदेतदपि ग्रकमकर्तम्‌, कथं परस्याङ्वद्धापे इते चिणो लुदन्यायेन विषयमेदान्नक्चणस्याटत्तौ waite पराकृवद्वावो भविष्यति, सति तु दर्रे लरादन्यत्र

१५९ म॑हामाण्यप्रदौपोद््ातः | ( छवामन्िते पर ङ्वत्‌लरे । २।१।२।) (GRIM aT)

श्रतिदेशस्याप्रटत्तिरेवेति चथा कथित्‌ शष्टान्ततेति बोध्यम्‌ । यद्यनेन एवमपि परितं तथापि प्रकारान्तरेणापि waren. WHINY भाय : चमनमनिति ॥ (भ) तध्वनयन्ाह सत्यपि निमित्तेत्यादि ॥ कै) नियमादबेति | क) यद्यपि विध्यथेवभेवाष्टमे स्थापयि्यति तयापि योगविभागे- ara नियमोपपन्तिरिश्यभिमानः॥ 'समासावयव रेति । कै) एवं च नियमेन वाक्यव्याटत्तिः ककु मश्क्येति भावः ॥ Te

क

१ उपणब्धके यटपुस्लके “समासःदवयव व" दति प्राठोऽस्ति ।

~= ~~ ~

यत्वं तु “qaqa ata नियमान्न भविष्यति । समासाभावेऽपि पै, पदमिति यौगिकाचैमाचस्य लच्छाुरो पेन avtd प्रक्लादिति भाष्यम्‌ । यदा । Talat इदस्यो पल्ितत्वादामन्ितत्वयुक्घकाये प्रेव सप्निधानात्‌ पराङ्वद्भावः। तथा च पराङ्द्भावे सामानाधिकरणस्योप-

a = = म न ~ कक कन» जक

पराङ्वद्भावे पराद्वटावो नग सिद्तोति ate, नन्वसति खस्ग्रहणे परशुना aufaas safata प्रातिपदिकं,न च प्र्ययलच्तयेनाप्र्यय दति प्रतिषेधः, “a feagaife'fa निषेधाल्िङ्ात्‌, तत्र पराकुवट्वावैन प्रातिप्रदिकानुप्रवेशात्‌ “aut धातुप्रातिपदिकयो पिति सुब्लुक्‌ प्रसज्येत खरयहणे तु सति एबनुकि whe पराङ्वद्धावाभावः | नेतदल्ि। पारद -

ASTUTE: | १५ (च.२।परा.१६।ा, २) ( प्राङ्गड़ाराल्चमासः। २।१।३।)

अविगेषेणेति vaca: | wea शद़थोरेवानयेगरहणय सिद्धाकयिव- माणएवात्‌ FSGS AF समानपदेन गणाश्च । SHIMT तु एववारणं बोध्यम्‌ । एवं च खर ग्रहणमपि वयथेमिति बोध्यम्‌ ॥

पराकुकडारात्‌समासः। २।१।३॥

'अअरवधित्वद्योतनेति |

~ © न श्रत्र करणे BZ कन्तुः कर एलविवक्षया बोध्यः । Taare

—,

Taya: ॥

५ उप्सन्धकेयटे ““अवधिवद्योतन” दरति व्युडन्तपाठो afte | “योतक” द्यति ।

संख्यानं, gawd चेदयुभयमपि न wuafafs सितम्‌ । परमपि इन्दसि पूवेसयाङवद्भवतौति वक्घ्यम्‌ । शाते भितमशतां मुखमेतु । प्रतितवा afwafea: | water दुहितर्दिवः। खथ्ययप्रतिमेधख । उवैरधौयान | अथ्ययोभावस्य तु मायं निषेध इयक्तम्‌ ।

कृदरिद्यामन्तितं संजिधागात्यर्प्रव्देन प्रष्यते वस्य रूपस्य GIANT: e has.» ६ a “ हि ’ बन्तकाये Ta प्रराङ्वद्धावीो ग प्रातिपदिककाय। 'उच्वरधौयागेतिः। वर्मोचेः [अ saat: weal खरादिषन्तोदातौ पठितौ सथिकरयश्किपाधान्धाच afafafad a4

age म्टाभाश्यप्ररोपोदृद्यीतः। ( ध्राक्नाडारत्मासः। २।१।३।) (HRT १। धा.

पर्यायः स्यादिति । कै) श्रधिकारशयसमाससंश्नाया श्रनवकाश्रलादित्याश्रयः। श्रतेन श्रथिमगरन्थ एकद्‌ शरिनोरक्रिरिति सूचितम्‌ ॥ भाये

सत्यां समाससंन्नाधथामिति । (भा

पराक्पदोपाद्‌ाने ऽख्ाधिकारताया एव AMAA THANE तक्घाहित्येनाषां विधानादचनाद्माबेगरः॥ नन्ेवमपि पर्याय; पएरेदि ad समावेग्र इति WHATS

स्ररितत्वादेवेति । कै) प्रत्यय इत्यादिवत्‌ । श्रन्यया समासः ““सदसुपे"त्येकमेव भगे- दिति भावः॥ श्रधुनाधिकारलाभावेऽपि समावेशं डते । भाषे

समाससंन्नापोति । (भ)

परागृगरहणभावे समासः। “सह सुपे व्येव स्व॑ समासमंजा- fafa: शदसुपेत्यंगश्ख च सखरितलप्रतिन्ञानादुत्तर्र सम्बन्धोऽपि श्रव्ययौोभावादिषन्नाविनिसुक्रषमासस्य चाभाव दत्यभिमानः। श्रत एव विख्ष्टादये ऽवकाश्ा दृत्यग्रिमभाग्यं सङ्गच्छते । षद्यययो- भावादिसंश्चाविनिमुक्को विषय इति भावः मुख्यं सामानाधिकरणं शासोतिः ““विगरेषणं विगरेणे"ल्यचो भयो पाद्‌ानसामर्थ्थेन शब्दजन्य- बोधविशेथययोयं् विग्रोषणविगशेष्यभावम्तन्रेव amaafcfa ara: | कचिदेकदे शाग्वयेऽपि ययुत्पक्तिवै चिश्चादिति aaa ॥

CHI Ui aon

AUT EATS | १९१ (,२।पा.६। भा, २) ( प्रक्ाड़ासयत्वमासः। २।१। ३ ।)

भ्रवयवकायमिति। ॐ) समासविश्रषमयुक्षः खर Cae: ॥

न्तरेणापौति | ®) वमाषाधिकारे सरविधानादिति ara: a

भूतसमासेति ॥ क्र) सिद्धसमासेत्यथेः ॥

दूवा्थस्येति | (3) LAMAR TATAAST TT ATTA TS: ॥ तद्च्छति उपमानश्ब्दस्योपमेयदलतित्वादिति ॥ ॐ)

भाषे येतैवावयवकायमिति। (भ) HATA: ॥ काकतालौयम्‌ । (भा) दह्यभावयवरूपहप्रत्ययाख्छं कायेमित्ययेः । तच काकतालेत्धा- दिपश्चमे याख्याख्छते ॥ Stay दति । ॐ) पुनाराज इत्यापि योगविभाग भायानुनलेनाप्रमाणतवा रञेष्टय ति बोध्यम्‌ । Fala: पुमाराज शल्युपात्तोदाहरण-

मादायेव wrementes चिन्धम्‌ ॥ 21

१९२ महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः | (प्राक्गाड़ारात्समासः। २।९। ३।) (RLU १। STR)

रकार उदात्त दति । र) हदु त्तरपदप्रहतिखरेरत्यथं ॥ निघातं परत्वादाधित्वेति | एवं च भाष्यस्य निदंलतापन्तिः गषनिघातिनेव तत्फलशिद्ध- रिति fara | 'गति्गताविति निघातो यथा स्यादिति (भा भाष्ये यद्णेच्छन्दश्य प्रतिसर 'प्रृद्धा दि ला दन्तो दान्त वा सेषनिधातेनापि स्गतिश्ेति सचस्करेयटो क्ररौल्या ्रचत्य कैयट- Aan च yang ऽनुदात्तलं बिद्धमिति तत्फलसिद्धयेऽव्चं गति- aut anata वक्मनु दितम्‌ | “गतिश्चेति"' (१।४।६ °) ने पुन- स्हयतशब्दः प्रृद्धा दिला दन्तो दात्त दत्य॒क्म्‌ | इोच्छब्दस्य Wala खर tana) तथापि पुनरूष्यतमित्यादौ भ्रमसे पुमःशन्दख मिघातूपफलाय सावश्ं बाध्या | समस्तपुनरुष्यूतगन्दस् “सुपेति gau समासादन्तोदात्त एवेति भाव्याभिप्रायः। नच नित्य- समोसलात्कयं वाक्यसम्भव दति वाच्यम्‌ । एतद्घाष्यप्रामाण्छेन हान्दसलादेव समासे गतिलवाभावेन गतिसमासख्या चाप्रदृत्तेः | श्रत एवोत्तर सत्रे “सुपे” त्यस्य लच्णस्येदसुदादरणं वच्छति भगवाम्‌ । श्रत एव समाघार्था गतौ तिखरार्था वा गतिसंक्नेति भाये नोक्तम्‌ | ङन्दसि पुनःशब्दस्य गतिलेनेव fagasfa सोके पुनराधघेधादौ

= ९अ८। पा९।छ७०॥ र प्रद्धादोगं च । ई ।२।९४७। द सर । पाण ades

मह भाष्यप्रदौपोश्द्योतः। ११९ (ध.२।प्रा,१५।अा.२) ( प्रक्रडारात्यभासः। २।१।३।)

हमारसंक्षा सावकाशा तत्र गतिसंत्ताभावेन गतिषमाप्राप्ेरत श्राह भाषायां तिति | कै)

चिन्धमेतत्‌ । \““पुनश्चनषौ इन्दसो ति” गतिसंज्ञा विधायक- वा्निकविरोधात्‌ लोके समस्तपुनराधयग्रष्दानभिधानेन षमाशा- नतोदात्ेव तत्र alae वा भाथोपपन्तश्च । सति fe तसि- सेनेव सिद्धमित्यत्रत्यभा थखरसोऽयेवभेवेति दिक्‌ ॥ एवं सहसुपे- aa निरषकाश्ले पूरवपिणा प्रतिपादिते तात्रतापि पर्याय एव प्राप्रोति न समावेश द्याह भाष्ये

एवम्येकासं AAA । (भ) तस्मात््राग्वचनं कत्तव्यमिति (मा)

सिद्धान्ताग्रयस्तु॒ उक्ष एव । एवं च किमित्यवकाश्रनिरा क्रियेति TS AGATA च क्रेयटोक्रमसङ्गतमेव पूवपकिणो ऽन्नानस्याव- maa | तेनावकाग्रनिराकरणेऽपि सिद्धान्तिनोचतेः । श्रवकाश- ्रदग्ेनेन AGA तु समाधानान्तरसम्भवादनादरेए । fay ज्ञापकेन “विस्पष्टपटुः । काकतालौयमि"व्छदौ ममासे ote तस्मादेव क्ञापकादेतख्य सामान्येन विधायकतायामवकाश्र उक्प्राय ति सुधियो विभावधन्तु ॥

एवं मन्यते संयुक्तं विधानादिति । ) विपूरवंकधाजः करण शक्रः “सहसुपे' त्यनेन ममाम इत्यस्या-

~~~ Ye Re TTT ~ ------- ` ~ ~ ~~ "~ ------~न~-~- ~~

१२ ।पा१। र्‌ ९०।

११४ मह भाष्वप्रदो पोद्द्योतः। (awa । २।९६।8।) (अ. २।पा.१५। या. २)

SMR HS NTA: aqua न तु “खहसुपे"तयेतस्माचोदाशरणए- विषयलमित्ययेः। पवं च तक्नदिश्यसमाससश्ञाया श्रनवकाश्ला- कलाभिः समावेश दव्यमिमानः ॥ नन्वेवं विधनिदेशविचारकरण भागे अलुचितमत श्राह

नायेति ॥ कै)

सहसुपा । २। ९।8॥

सष्ग्रहशेत्विति । ॐ)

तत्घा मर्या माष इत्येकतस्य विवच्णाख सग्रतस्येका संज्ञेति भावः ॥ ननु यद्यपि प्रत्येकं समासत्वे प्रत्यथानला त्रल्येकं न प्राति- पदिकलं तथापि शमासस्य षमुदायानात्मकतया समासयहएस्य वाक्यनिवन्तेकनियमायेल्वं नोपपद्यते fae विध्यथंलभेव खादत आ

Sea । द सहेपि योगो विभव्यते। aI समर्थेन सह समस्यते | कतिपयतिडन्तमाच विषयोऽयं योगः। घ॒पुपेति एगरारम्भात्‌ | अतोऽति- प्रसङ्गो agate | भो नात र्व पयभूषत्‌ | यः शम्बरं खन्वविन्दत्‌ | योगविभागसिङस्यासावचिकल्वप्रह । सम्मयण्छढष्णया इन्द्राय भागम्‌ | ष्यत राव नियं करौडे्यधिकारे werner गतिमता च fact गतेः समास

५ससुपा' ॥ सहवचनं किमथे यावता ठतौयेव सशार्चमाक्चे्यति मधा eat मनेति, सहभूतयोः समाससं द्वा यथा स्याद्‌ एककस्य मा YE,

मह भिथप्रदोपीदुद्योतः। १९६

(अ,२।पा.९। BTR) (सषषुपा ।२।९१९।१४।) छशदितेति ॥ ॐ) रकशेषेत्विति । ॐ)

सतुदायरेकार्थोभाषेनाधव्रारप्तौ नियमाय तदिति भावः॥ “काकताजौयमि"ल्यादौ प्यकं इत्ययोत्पत्तिरपि दोषो नेत्याह समासाशचेति ॥ ) ननु समुदाये समासलाभावोऽत श्राह प्रातिपदिकत्वादिति। र) तल्षामथात्छमासपदं तक्छमूहपरमिति भावः ॥ "एकत्वन्न विवश्यत इति । (3)

A et UT ~= ~ ~ ent

९ “कवचनं ण विदच्छते" दु प्रलमकेयटेऽल्ति ॥

oo nt Nn AR ER

इति वातिकङ्चता यदङ्गं तदिव योगं विभन्य साधितं भाष्ये । रवमिवेन्‌ समास दपि पुप्षुपे नेन सिदधभिदयङ्गम्‌ | aH वैतत्‌ | अन्यया वार्तिक Can निद्यसमासताप्तौ य श्चायत्‌ अायोगयत्‌ सम्मयच्छेधादेरसदत- mine: | नोमूतसेवे्यादौ तैत्तिरौयाणं yeaa पाठासकुतिप्रसङगाच | अत wilgigfiant य्तयवदितप्योगोऽपि ayes) यथोकषरम्म्‌- गोगा प्रामा्ात्‌ | ति्समासस्तु छन्दस्येव | खत णव कम॑या यमभितैतो- mince नेति हरदत्तः । रतदमि असावंविकलादेव विडम्‌ | यङ

wan gia स्ागतः fatwa यथा दयोरप्यागमनेग सम्बन्ध वं समाससंज्ञापि प्रद्ेकमेव स्यात्‌, सग्रह तु सशभूतयोरेका सच्चा भवति । किं च स्याद्‌ मयेकेकस्य Se स्यात्‌, एइ WANT इति समा-

१६६ महाभाश्यप्रदोपोदुद्योतः। (Swami Ri tie) (4. 21 UT t 1 aR)

प्रातिपदि कादिष्यनेनाश्वथादिति भावः॥ मनु तद्विरोधात्‌ प्रातिपदिकादिल्यस्यासम्बन्ध एव स्यादत श्राह |

श्रनमिधानादेति । क) एवं च शच्यानुरोधादेव समासपदं तत्छमूहपरमिति भावः | समुदायस्येवेति |)

श्रवयवेभ्यः समुद्‌ायोऽतिरिक्रोऽपौति भावः । इदं चिन्धम्‌ | सुवन्तं समथ षमर्येन सुबन्तेन सह समस्यत Tata प्रयेकं तख त्य च aN संस्कायेवस्य cura fa ¶ समुदायदिवं चनदृष्टान्तो sam: वैषम्यात्‌ समुदायसंन्नलावयवाना- मनतुग्रहात्‌ ॥

श्न्वथसंन्नाविन्नानादेतीति | क)

~~~ ee ~ - ~ --~ --~

चेदम्‌ | छन्दसत्वेनैव तश्र BTR वक्तयत्वात्‌ | अन्यथा रकवचनमुतस- गतः करिष्यते इति भाष्यात्समासादुत्यततसख सोः प्य धूषदि्यादौ wast: दिक्नोपसम्भवेऽपि यत््कशोतीत्यादौ श्रवणापत्तेः। न च नपुंसकतःभ्युशमेन निर्वाहः । waged cael sat | vqdlefaas नलो पापत्ते | तस्मात्वावयादौ प्रभवतौव्ादिप्रयोगेषुपसगेः wea पदमेव । वागर्यादिषै- त्ादाविवगब्दस्तु समस्तः एथग्वा | Sgretea वामनः कचचितौ fas भिवागजौ गनावित्यादौ एथगेवेति तत्त्वम्‌ | wa afafeaq समासन्का-

A A ES अक ~~~ =---------- - ~~ = न ब (= 7 प

सान्तः प्रसज्येत दौ च खरौ स्यातां “छृत्तद्ितसमासाश्े' चतु समासख

श्एरुष्येशरेए TARA तेल RAAT सेवधनियमाध

इसि काक्धस्य न ufaarfa, सपन्यथ THT GHG ET ea irae

मह भाष्यप्रदौ पोद्द्योदः। १६ॐ (क.र।पा.१।आ. २) ( सहसुधा।२।१।४।)

वस्तुतः समसमं Faq Tae: | नचासावनेकलव | एकस्यापि वि्तख सपद गेमादतोऽन्थेवेन कथमेतदयेलाम इति चिन्चम्‌ | AMT गगेदण्डनन्यायसलीत्कथभेकेकख्य HR: । शच्ातुसाराच्च तेव न्यायस्याश्रयणमिति सिद्धान्तिनि एव प्रश्नः । इतरो लच्छा- AAMT न्यायमाजराश्रयणेन सदयषणएमित्या्‌

प्रत्येकमिति ॥ कै) लश्यद्श्नादौति | ) श्रादिना '“मालादौनां चेति" ज्ञापकसग्रहः । श्रचापि गगं- दण्डनन्यायाश्रयणन लच्यद शंनमेव हेतुरिति त्म्‌ ॥

A

येागावयव इति । (क

Cadi प्ा२। घ्‌ ८८।

न्दस द्रव्या । तत्निमुंलम्‌ । तेत्तिरौयटथकपाठविरडध' च । इवसमासे समासगा ओ्रौतीमुपमामुदाहरतां खालङ्घारिकाणां प्रतिकूलं च । किष | “इरोतकौं gem राजन्मातेव हितकारिणोम्‌” “अदेतमण्यतुभवामि करस्य विस्वतुलटं श्ररौरमहिनिष्षेयनोव ag” इादयः समन्प्रयोगरा न wife प्रधमान्तेनेवेयन्यपदा्चैख्तस्यभाव्यसम्मताः । अत एव Oates राजो वायि प्रा दद्यादि परिश्ि्टीदाहस्णमपि aye caret तावत्‌ । दरदं श्वश्िष्यते | तिखसमासे wa परमपि तिख्ख fag xfa

~~~ ----~-~------ --- -- - ---~ -- - -- --~-~"~ ~ ~ ~ * ~ men = ane ~ -- ~~ ~~ -+*

WY समासग्रहणं स्यात्‌, समासाच्च तददिषयादि'यच्ापि प्रातिप्रदिका- (सथर, SARA च प्रतिपदि कत्वं न त्वेक कस्य समासस्येति समासा- रिय कल्ाविवच्तया समूादेव fag yam, TA R_QET ष,

१९७ महटाभाव्यप्रदौपोद्च्योवः | ( सश्सपा।२।९१९।४।) (SRW ६।अा.श)

यागोऽबाष्टाध्यायौ | यद्यपि योगविभागाभावेऽपि श्रवधवाद- यवस ससुदायावथवलन्यायेना्टा थाय्यवथवल्लमच्छेव तथापि Ter. दवयवलमेवा् विवर्तं ae योागविभागमन्रेण न aaah बोध्यम्‌ ॥

संख्याया विवध्ितत्वादिति | क)

सुबन्तलादेः प्रव्येकभमाप्तलाजत्यपि बोध्यम्‌ ॥ “श्रलु्चलदि"

aa समासषश्चायाः फलं दशयति | श्राकलेति । (के)

श्रन्यया We यणोऽश्रवणएमपि श्यात्‌ was ॥ स्रस्त न

पशमित्याइ समासान्तादात्त्वमिति ॥ क) afenafagat द्यति

ere अज भा जकन ०००१००००. a ee - --*~~~* = ~~~ ------ renner ~ =

निघातं बाधित्वा सति शिरटतात्समासान्तो दत्तवा प्राप्रोति | ग चेापत्तिः। पथ भूषत्‌ तदेवानुप्राविध्रदि्यादौ क्षापि अन्तोदात्तपाठदश्रनात्‌ | अवेद तंष्म्‌ i तिपि चघोदात्तवतौति गतेनिघातविधानं woe तिखसमासे ्न्तोदा्नाभावस्येति | भाष्यमते तु गतिकारकोपपदात्कदिति खव wang प्र्याखथातत्वात्र कख्विदोष इति । दहेदमवधेयम्‌ । सहेति तिसा सुपेति विषिते च वागर्थाविव पुवं भूतो भूतपूव caret gaat भावादिविदेषसंश्चाः संदयेव ग । तक्तदधिक्षारेष्बस्यापाठात्‌ | खं विद

स्यादेकेकस्य मा भूदिति सश्ग्रहण, मेतदस्ि प्रयौजनं, समास दहति मदत dat feat ऽग्वधंसन्ला यथा विश्चायेत यद्सिन्धमुदाओे weed परस्परं समखते स समासः इशसखेयधिकरे घम्‌, तस्मादगथैकं सश्र

महाभाथयप्रदोपोदृद्योवः। १६९ |(अ.२।पा.१५। TTR) (सष्सपा।२।९१९। ४)

तचानेारिति ॥ ॐ)

बेचिद्धातदूषणमाह एवं चेति ॥ (ॐ)

वक्तव्यमिति | के) समाषासमासयोः खरे ST शाविग्रेषादिल्यथः ॥ wens छवंोदात्तलादिति भावः॥ “श्रनुयचलदि"त्यच aged fang: | sag नित्यसमास इति तात्पयम्‌ ॥ सतिशि्टत्वादिति । क) वाक्येऽपि निघातप्र्ृत्तेखदुन्तरकालिकतया ममासखरस्य सति

गिष्टलमिनत्यधः ॥ तिडकत्वस्येति।

=-= न~~ ~~ ~~ --~ ~

gue: anata शृद्याद।वपि तारि ayaa yaa: | विस्पदादौनि एुणवचनेव समासाच्च तद्विषयादि्यादय खरष्डप्र्ययार्थमारभ्यमाण अपि ददकुमासौवरन्यायेन समाससाधका इदस्मि्रयि पकं fatudsriare- AA णव । समासश्धतु्ैति तु प्रायोवादमाच्रम्‌ | खत एव पठन्ति| “कः समास इति प्रग्र विस्प्पदुगो चरे | समासमाच्रं चे ब्रयुविस्पण्पटबरो fe a” । इद विस्पष्टमिति पाटवस्य विशोषणम्‌ । रकदेभान्ययस्याप्यत्र altar वं पूत्पदार्धप्रधानोऽ्ययौभाव दद्यादि पृंचायपरिभाषितम्‌ | यद्पोष

न्म ~~~ ~~ - ~--~-- ~~ --~-- - --"~--~ ---- - ~-- -+- 4 ~=

WU ताद्‌ | 'सष्यष्रं योगविभागार्थमिति' | FEAR योगः, afe-

येव, Tey समस्यते भन पद विधित्वात्यमयन । (यनु चलितः | aa

एवियेङ्गलस्य विवच्छितत्वादेः पुपर समासः Wale, तत्र निव्यसमास- ५४

tee महाभाष्यप्रदौ पोद्द्योतः। ( सश्द्ुपा । ki ui el) (च. २। परा. Ine)

aut यथपि खप्रशटत्यथेः विरे यगत्याभिधायिलमुरगेस- थापि ५श्ापप्रातिपदिकादि'"ति शजष्छभायप्ामाण्छेन तिङापि करिथागतायाः कादि सबन्धाहारोऽपि तंश्ठश्याथा एव भानमिति fagiai इदम्‌ ॥ वचनग्रहणादिति । क) प्रातिपदिकाथद्जस्ालघंस्यार्थकादिल्यरथंः ॥ केवलायाचेति । क) प्रातिपदि कसंञ्चासत्ेनाख्यापि प्रकृतिलमिति भावः ॥ हल्‌डन्यादिलोप इति । (कै) योगविभागखेष्टसिध्यथेतया safe तद्विषधे एवेतमासप्रद-

"~~ eran

१ Hei Ue | सूर |

TE

तदौयमहा सं्ञाव्यवषारसाम््यात्छौ कियते । तथापि तत्सवेमौत्सर्मि कमेव | ड पोपयल्यादेत्तत्यरषस्य पूव॑पदार्थपराधान्ात्‌ | उन्मत्तगकुमिव्यव्ययौेभाये- SHITTY TATA fa दिक | यद्यपि swagratai any वर्तिपदयोसान- धक्धम्‌ | शजदत्छायरयां तूभयोरपि fafwentat तथापि रकाचींमा- वात्पवस्यामवश्यायां यौ waaay aatent प्राधान्याप्राधान्याभ्यां प्रवे. शमाचिोक्षानामोत्गिकशथवाराणां निर्वाहो बोध्यः। मोटा चायं समासः । तथाहि |

=> =

त्वारः शाकषलाभावः, समासान्तोदान्तत्वं तु न भवति "तिखडतिख, इति निषातात्‌, wat (गतिगंता' fafa निघातः, वेय॑गादेश sermefeaat- fowe: शरितत्वम्‌। अन्ये तु सति fas समासान्तोदातत्वं भवतौ ताः

महाभाशप्रदोपोश्दयोतः। १७१ (&. २ । परा. ।घा.२) ( सहपुषा। २।९१९।४।)

न्तिरिति भावः । एतेन प्रढुर्वीरन्नित्यादौ समासे नलोपः शादि- पालम्‌ ॥ स॒वृत्पत्निखौकारे संमतिमाह श्त एवेति | क्त)

ga वित्यङविबोजं q पसतिकल्यमित्यादाषेव सति बहव चना- देरापन्निः। तस्माद चनयरणेन संस्याप्रटृत्तिनिमिन्तकानामेव ग्रहणं aaa विधानां किंचेषामेकपद्य प्रागे मिधातप्रतिषेधे च म मान- भिति ॥

अरतिडिन्त्यादाषिति | (के)

तजाडत्धस्ट “^श्रनवङ्घ्यमषेयोरि"ति BVI ANAT

समासविगेषएतया समर्थे नेव्यनेनेवो ्रपटोपल्ित्या तच सुपेव्यशा-

~~~

~~ --- ~-----~--------- ~~ * ee ~ -~--~~ --~

१९ अगवज्यमवयोरकिं TTT । १।१।१४५।

~~~ ~ ==-----~- ~ ~~ ~~~ ------ --~ ~~~ =+ ~~~ ~~ =

“gut gut fast aren धातुनाय fast तिङा |

सुबन्तेनेति च whe: समासः षड्विधो qe” । aut सुपा । राजएुरषः। तिडा । परय भूषत्‌ । गान्ना । कुम्भकारः । धातुना । कटपुः। अजम्‌ | तिखन्तिखा | "प्बिवखादता । fast छपा | जदिजोडः। ew समासे परवंपदोक्तरपदपुरख्कारे खयं विभागः | तेग मध्यमानामव्यवस्छितत्वेऽपि अदोषः। ufy रे याहि रे इयस्य सवनतपुर्वो तरपदत्वात्‌ । स्वे्स्रौषु yee पदत्वमख्भिधारि | खत

-----~---~~ ~~ + -- ~ re न = eee enemas ज As ate --~ --- -~---- ~ - ~ ee

विभक्तिषु sata समासत्वेन प्रातिपदिकत्वे ग भवति तिदेकलस्ये्णालात्‌, यदा THAYER TUTTE यथा स्यादिति प्रथमेकवश्चनं इशण्या- दिक्ोपः, शवं तैकप्यादामनुथतचलद acta “म॒ रकान्तरमामन्ितमन-

१७२ महाभाष्यप्रदौ पोदृद्योतः। (awa; २।९। 8) (श्च.२। पा.१।शा.२)

aman च चिन्यमेतत्‌ ॥ ननु पुमः शब्दस्य गतिवात्कुगतौ तय fag agra तु श्रनेन समासेऽपि तत्युरुषवभावात्‌ “afar न्तर” ईति GRU खरानापल्तिरत We | पुनः शब्दस्येति। ॐ) दन्दसि सवे विधौनां वेकश्िकलादिति भावः ॥ सन्यत दति सूवितामर्चिमादह काठकेऽन्तोदात्त इति ॥ कै) अव्ययादिति लुगिति । क) तदन्तस्यायव्ययलादिति भावः ॥

णकभ aE) TE

eT TTS ~~~ a a ee A eee ee

९ Gd । पार | ४९ ।

"ज जना नना कका „~ ~

रव समास््हणं नियमार्धेमिद्ययं cyt यच पूरव भागः पदं तद्िषयकः। वेन बहुपटव gat टकाराकारस्यदात्तता लिथ्यतौगर्थवत्सुचे शत्पादि- तम्‌ । इवेन समासो विभक्रलोपः पूवपदप्ररतिखरतवं च । इह उक्त योगाभ्यां सिदध समासमनद्य विभक्तिलोपामावखरौ विधौयते | तिङन्ता- Waal wae पररनिपातस्तु राजदन्तादेराक्तिगणत्वात्‌ | वासयसौव que: | जौमूतस्येव भवति । येषां fafa awa नास्ति ते समासाः ससुपेयभ्यां सिथ्यन्तौति सितम्‌ ।

eee ~ ~ Se NY --= ~> ~ ^=, --~+- ------ ee ee = +~ ~ ^ ~~~ 0०

न्तिक' इति निघातप्रतिषेधो भवति । योगविभागखेरसिदयाधं इ्तिप्र- सङो गोद्धावगोयः।

महाभाष्यप्ररोपोदुद्योतः। १७१ (अ.२।पा.९। अ. र्‌) ( अथ्थयोभावः। २।१९।५।)

अययोभावः। २।१।५॥

चिप्रत्ययेन कवचिदेवकाथःययलारोपबोधनान्यत्कायलाभः। नतदन्वर्थेति ॐ नतदन्वधति । (क)

meant ऽलाभादिति arn प्रापिकलमेञ area “सुपे"त्यादि ॥

अद्ययोभावः॥ अधिकासेऽगम्‌ |

न~ eee =~------~- ~ ~ ~ ^~~~ ae aie

“अव्ययीभावः” 1 re लघ्वथं संज्ञाकरगमियेकाच्तरा asqr- कार्यां किमथे मतौ क्रियत cary i "अन्व॑सऽक्षा चेयमिति, | अनव्यय- मययं भवतौ्यययौभावः, भवतेग उपसंख्यानमिति यप्र्यः, way विं निध्यरो्यत are | तिनेति " पुवंपदग्रहणमश्चयस्यो पलक्या wath शराकप्रतौद्यादावत्तरपदा्॑प्राधान्यात्र सखात्स्लादव्ययोमावेऽ्ययाधैः प्रधान- मिति ख्यते, णवं द्य्ययानययसमुदायो ऽ्ययधमलामादययं भवतीति, किं सिद्धं भवति, सन्दा ART समद्रा दचादावत्तरपदार्थ प्राधान्येऽख्ययौ- भावस्यातिप्रसङ्कः प्ररतो भवति, wtag दिमुनि उश्मक्तगङ्मि्यादौ च वचनादव्ययोभावः, रदं चानययमव्ययं भवतौगयन्वरधतयेवाययकाथंस्यापि लामादब्ययौभावश्धेयेतदपि न ama, FRAT: प्रयोजनमिति परिगकनं वच््ामीग्येवमरथे तदिति चैच्र, अचेव पर्गिणयान्वर्धतेगं वा वि्िङकायेविषयमथयत्वमनु मोयताम्‌ |

१७४ मह भाष्यप्रदपोदृधोवः ( wat विभ्गिसमौपसन्टवियद्यधैभावादयासंपरतिश्न्दपरादुमावपश्चाय

धादुूरधोगपदसादृ्ठसंपततिाक्वान्तवघगेदु | २ ।१। ९1) (ख. २। पा. १। ae)

अव्ययं विभक्तिसमोपसमदिवय द्ध्यघ्ामावाल्ययासपरतिशब्दमादभोव पञ्चादयध्ानपव्ेयोगपद्यसादप्यसंप- त्तिसाकल्यान्तवचनेषु । २।१।६॥

Seiko co

४

समुदायस्येति । ॐ गगेद्‌ ष्डगन्यायेन सुपासहितमव्यय विभश्र्यादिषु वन्तेमानम- व्ययोभावसंश्चकमिति TIM: ॥

wa दरति wfuefe fe: | शय्यधिकरणिका भक्तिरिति ate | खखधिसप्तम्यधैवाचकः। suaafaareray: समौपवाचकं

a ri = ~ eno ea “~ ----~~--

अदययं विभक्िसमोपसम्टदि्यदयर्थाभावाग्चयासम्मरतिशब्दपादुर्भाव पञा्थानुपूषेयौगपद्यसाृ्वसंपत्तिसाकस्यान्त वचनेषु । अव्ययमिति योगो विभ्यति इति गम्भोरास्मपः (४। ३ । ५८) wed (8 । ३ । ५६ ) दति qa न्यासकारः | तेन दिश्रोमध्यमपदिश्रभिति सिम्‌ । we afenge | “ज्ञौवेऽग्ययं लपदिष्रं दिग्रोमंध्थं विदिक्‌ feratfa”a-

“qed विभक्िसमौपसगटदिय्य दयचीभावालयासम्रतिद्ब्दपरादुर्भाव- पञादालुपूंयोगपयसादृ्यसम्पलतिसाकल्यान्तवचनेषु” | शतत्वादब्यस्यैव

महभिा्यप्रदोपोद्योतः | १७५

(GRA LIT २) ( sat faarfresttrefgegth- भावाद्यासंप्रतिग्नन्दप्रादुभवपश्चायधानुपूथेयौगपद्यसादृष्टसंपत्तिवाक- ल्यन्तवचनेषठ । २।१।६।)

शरन्वधसंक्ताविक्तानादिति। ॐ

प्राचोनोक्रमहासंन्ञाकरणन तत्ंमतोऽर्योऽयस्य संमत इति भावः ॥

्षसमो पमिद्य्धः ॥ अच्ययानां वाचकलादेव पुवेपदार्थपरधागा- ययोभाव द्युत्‌सगेस्य निवहः । द्योतकषे हि atente विगरेषणताया

~~ ~~~ ~---- ---------~=--~ ~~ -+~ ~~ ee ~ mee = Net ee ~~

मरः॥ वस्तुतस्तु योगविभागं विनापीषटसिदिरिति qractt aaa: | विभक्किरिषहि कारकशक्तिः विभन्यतेऽनया प्रातिपदिकाथे इति BUT | TIN कमसाधनः | स च प्रयेकं विभक्रयादिभिः सामानाधि- करखेन संबध्यते | पुदैनिपाताभावः Ste: | Tau ye योतकतया AT Grand सुबन्तेन VE एक्राथभूलं सत्‌ समाससंज्ं प्राकस्यात्ततोऽथयो- भादसं क्नमि्ययः। यद्यपि सु्यपेतयेव समासः सिडसतथापि तस्यासाव॑धि- कता पुगः समासविधिभिर्ा्यते। ऋत खव महाविभाषातः प्राकपाठेऽपि थ्चयोभाववन्न तस्य निद्यसमासता। तथा च खपद विग्रह खव तत्र भदति। तथा च भूतपुव॑चरडिति (५।१।५६) दपर ate: | पूवं भूतो भूतपुवेः। मुएुपेति समास इति । तथा MNEs (दको ऽसे शाकस्यस्य सश्च

म =-= ०

विभङ्गयादयो fathamfa ग समासस्येद्याह । "विभक्रचादिष्वितिः। ‘aa- स्यत इतिः | यद्यपि समांस इति सञ््नामात्रं विधोयते तचाप्ययमवुध-

बोधनाय भिन्नयोः wah awe: प्रक्रियायां कियत दति समस्यत प्तम्‌ । ववचनग्रहणं पद्येकमभिसम्बध्यत दतिः । तश्च कमसाधनं विभह्यादिभिः समानाधिक्षरणं, विभक्नयादिषु वाच्येषु यदव्ययं वतैते विभ- प्यादोबधान्यदश्यवं वक्ति दयोतयतोत्धः, पिभक्ति्व्देम कारक्षश्रक्किरमि-

Lod महामाद्यप्रदोपोद्द्योतः। ( अयव विभक्गिसमौ पसणटविययद्य्थीभावावयारसंपतिगरब्दपादुभावपा- Ug ea TITAS Te AAA TT IA ।२।१।९।) (SRW LL ae) शरव्ययस्य श्रुतत्वादिति । के) ख्ुतलर्ूपान्तरङ्गादित्यथः ॥ दबे श्रुतयोरेव प्रथमं सवः पश्चाप्मकरणएलभेनेत्येव युक्रमिति भावः ॥

~ -- ~~~ -- = = - -- ~~~ - -~-~~ ~ ---- ~~ --- --- ~~

णव BBTV YS ण्व । स्पष्टं चेदमव्रेव mas रतेन कुम्भादिपदानां तत्‌समौपे लक्तणोपादितात्यय्धग्रा्कमिव्यपास्तम्‌ |

न~~ ~~ ~~ -~~ ~ eee = = ~

[६ ।१।१२७] इति at) “सित्धिद्यसमासयोः शाकलप्रतिषेधः” (वा) दरति निद्यग्रहगन माथः । ^ददमपि fag भवति । वाप्यामश्वो aay: गद्यामातिनद्यात्िरि ति" (६ ।१। १२७ Bre) भाव्यं कैयटो वाख्यत्‌। सुप पेति समासः | संज्ञायामिति fe समासस्य नि्यलास्सिदः प्रतिषेध इति । तथा “अनुदात्तं पदमेकवजम्‌” (९ । ९ 1 Qs) इति खत afagazata (६।४।२९) च ते कंयटेन खपद विग्रहयो fata: | ननूक्तरौया संज्ञायामितिवत्पङ्कजादिष्वमि खविग्रहत्वं स्यादिति Fa | aay) यौगिकार्यंमात्रेण साम्बमाधिल्य विग्रहकथनेऽपि पद्मलस्य समासेकगम्यतया वम्तुतस्तस्येदटतवात्‌ | रणतेन छषासर्पलोहितशाल्यादयो ख्याताः | प्रज्नतमनुसरामः विभक्तो, हसो दग्यधिद्टरि। येन सुबन्तेन

aaa विभज्यते ऽनया प्रातिपदिकार्थ दति छृत्वा । ‘atafuaafe’ |

ae कथा vata Kaa: ॥ अधिय ति, ceed: | संनिधानाच

faa wa प्रस्तुत्येति गम्यते स््नौ विषया कथा yaaa sag: प्रायेणतु

yada इति पाठः । तत्र भिट्रकटकत्वातृक्षाप्रत्ययस्यानुपपत्तिः, year:

परसतुवन्ति कथा awa इति । ware: खधिहृद्य य! कथास ate ९ न ¢

wats Kat, तच्च प्रस्तावने कथने च कक्चरेकत्वाल्िद्ः क्वाप्र्यय xf |

मदाभाष्यप्रदोपोद्धयोतः। १७७

(ख,२।पा.६। धा. २) ( gaa विभक्षिसमौपसग्डिथदयचै- भावाव्ययासंप्रतिशम्दपरादुभावपखाद्ययानुपल्धैयौगपद्यसादृ सं पशिसाक-

स्यान्तवश्रनेष । २।९।६।।

प्रतिपिपादयिषित इति । क) विशथतयेति शेषः ॥ तदुक्रम्‌

pe -------------- --"---- - --- -- ~ - ~~ ~~---~-~-----*--- ~ ^~

diame ॒प्रनयतीग्यादौ दयो द्या्थविेषणकबोधं sad च तदिशेश्यक- गोपे कारणतेन काय्कारयभवदयषस्यने गौरवात्‌ ।` गिरा सम्मति न qua इलयतिनिद्रम्‌ । यजसमाधापिति दिवादेरकमेकस्य TA

समासलतद्घटकोभूतेव विभिद्यते सतिधानात्‌ । तदधद्योवकष्े afunee: | न तैवमलौकिके सपन्येव दुलंभा । निपातेनाधिकरणस्याभि- हितत्वात्‌ | तिष्दडितसमासेरिति परिगणनस्छ प्रचाच्यास्यमागलवादिति वाचम्‌ | Gad चतुधौसमासस्यले यचा वच्गसामथ्यादुक्ताधस्यापि प्रयोगः ade वच्नसामर्थादभिहितेऽपि सप्तमौ दश्यपगमात्‌। अम्भक्तन्धायेग वचनग्रहशसामर्थन च विभक्यथं माधररकतेर श्यस्य ग्र गात्रेह | ए्रशसधो१रि ग्रामस्य Ue: | उपर्यादयो हि दिगदेशक लिष्वपि wae | न तु विभक्यघ- मारे | अत णब “क्रमादमुं ारद दयमोधि" स दादौ नातिप्रसङ्गः | इति wey सर्वनामवत्‌ प्रष्ठतपरामशकत्यन कमेत्वमात्रनमिधायज्ञ-

fi e श परिशिष्ट लात | way विभरक्किशन्दः सप्तभ्यां पयवस्यति। खत Ta परिशिष्ट

= = ees -~ ~~ ae eR re भ =-~ ------~ ~ ~~

अन्ये aE | क्यस्य कथा क्स्यकथेवयथः, सा aly अधिप्रवरते

स्तोष्वधोति च प्रक्रियावाक्य ग sagatae समासस्य नित्यत्वात्‌ |

‘afuetfa’ | "अव्ययौभावद्धेति aenerquat agen इति खः |

‘amuaatata, | विभक्षिवचनतां श्रयति । "उपकु्भिति' sg

म्योपेति ufwarsd wes समासः | (दुःशकं दुवेवगमिति' । मनुष्य

आतिवचमो शकयवभद्मन्दो, किमथे पएनश्ियहशम्धाभाव दव fag. 93

१७८ ASTIN SENT: | ( अद्यं विभक्तिसमौपरसग्दिशद्यधीभावाव्यथासंप्रतिष्न्दपरादुर्मावप्ादय- धानुपृदेयोगपद्चसदृ्ठसंप्र्तिसाकस्यानवचने्‌ । २। १। Ci )

(ख. २।पा.१५।धा.२)

उक्तरपदार्थावच्छिन्ना इति । क)

द्योतकलपक् तु glare सममिथाइताथंविशरेषणव्मेवेति भावः ॥ तदाह

परति रूपम्‌। wa निद्राकर्तौकबत्तेमानयत्तत्वाभाव इति बोधः। aa सम्प्रति न यज्यते दर्थः | अतिनिद्रामासौदि्ादौ तधा

“aay % <aq दचितम्‌। पाणिनिस्तु मात्रालाघवमभिप्रेय विभक्तिं arog । निपातेनाभिहितत्वात्‌ प्रथमान्तनैवायं स-

मासः षशचन्तेन वेत्यपि मतद्यं परिशिष्टे सितम्‌ । तदपि faufauea अधिकरण्ग्रटणे wifafaeai समोपे, छष्णस्य समौपमुपृष्णम्‌ । Vela इ्यन्धथंसं ज्‌ाश्रयणादसत््वरूपाययाथः प्राधान्य wale सखमासः। समोपवरतिंप्राधान्ये तु agaife वच्यति “सं खयाथयासत्रेति” (२।२। २५), उपदशा इति यथा | ननु समय! wa निकषा लंकां खारादनादिव्यादावति yay इति चेत्‌ । खवा शत्तितः। अमितः पस्तिः समयानिकषान्यारादिति इदितौयापश्चन्यो विधान-

सामर््थात्राब्ययोभाव इति । यत्तं दुधटत्तौ | fara ग्राम सम-

-------~-~~-- ~~~ NE TL --~----- --~---~+~ ~

म सिद्धति, येन समस्यते तदधैस्याभावोचाभावः, ब चाच शकानामभावः किं वद्धिं तदौयाया wa, Siena दइद्ग्रहवं यच धररिखरूपस्येवा- HIGH थथा स्यात्‌ धममाच्रप्रतिषेधे मा भूत्‌, तद्यथा ब्राह्मणेन ATT श्ामुत्पादितत्वेन कस्य चिदब्राद्यणतवं ges प्रतिषेधति नायं arqat ufegusafa, इत रेतराभावे चमा भूत्‌ गौरश्च ब भवतोति खच्रापि

महाभाष्यप्रीपौ द्योतः | १७९ (अ.२।पा.१। या. २) ( werd विभक्िसमोपसन्टदिगुद्यधी- भावाबयासंप्रतिध्न्दप्रादुर्भावपखाचषालुपखयोगपसादृष्यसंपत्तिसाक-

ल्यान्तवचनेषु । २।१६।६।)

सद्रध्यादौनां वाचकमिति | $)

निपातानां gata वाशकलं च शश्यानुरोधाश्च यवश्येति मावः ॥

~ वकण = ~ = 0

यवद्ारविषवे aga, दति शरि हरिशब्दः ग्ब्दशरूपपरः। हतिः प्रकाग्रवाच्तौ । हरिशब्दप्रकाश्च दति ate: | रूपस्य योग्यमनु-

Inet सापेक्षल्ादसमासे चारितार्या दिभक्तिविधानस्य सामथ्ये areata | aq) समासस्य निद्यतया दत्तस्य विग्रेषणयोगो ने सरैव प्रत्य पतेः | अन्यधा श्यस्य करम्भस्य कार दयायपि स्यात्‌ । saat तु महरा wate: सुमद्रम्‌ । उत्तरपदार्धप्राधन्ये तु कुमतौति ae) BEA मढाः gaat इति यथा । sat दुयंवनम्‌ । न चार्थाभावेनेह सिदिः। येन समस्यते तरौयार्थाभावे fe समासः। इह तु यवनानां गाभावः किंतु तदीयाया aa: | खर्थाभावे, faaferat अविघ्नम्‌ | संसर्गाभावेऽयं समासः न लन्योऽन्याभावेऽपि । खर्धग्रहयसामणन समस्यमागपदणन्धण- तौतिविद्ष्यविसोधिन रखवाभावस्य ग्रहणात्‌ । खन्योऽन्याभास्य प्रातियो- गिता वच्छेदकेनेव ay विरोधात्‌ । तस्य च प्रकारवेऽप्यविररष्यवाव्‌ |

— ~ ~~~ --~ ---~---~- --~ ~> ~--- -~-- --~ --~~~"--~--~- --- -------~~-

वश्वन्तरं प्रतिषिध्यते न धमिखरूपम्‌, अतिग्रौतमिश्वग्रामावः कालान- वच्छिघ्रोऽमाव अश्रौयते इह तु ayaa इ्व्ययस्य मेदेगोपादानम्‌ | ‘afateafafa’ | तिका नाम प्रामः । एमे संक्ञायां कनयेप- स्यानं, तच भवं तैदटकमाच्छादनं aq कामविरोष उपभोग्यम्‌, ow रोते वा ऽतिष्रग्यो नेदानौभिदद्यायं वतते, उपभोगक्रिया च ent

१८० महाभाव्यप्रदौपो दुद्योतः ।

( gat विभक्तिसमौ पसन्टडिगद्यधैमावाद्ययासंप्रतिश्ब्दधादुभां पराय्-

चानुपूंपौगपद्यसादृ सं पत्तिसाकल्यान्तव्नेषु ।२।९१।९६।) (ख.२।पा.१।ा.२)

वाचक इति । कके) पुजसडित इति । सहायेविगेव्यकबोधादिति भावः ॥

रूपम्‌ | सदटणमत्ति। afea समभिच्याहतक्रियाकारकटत्तिसाक्षल्यं च सदाधैः। कणसदहितं सकलं भोज्यमन्तौति बोधः । cuafes तु शअक्रारोपितं प्रतोयते न वास्तवं शब्दशक्तिखभावात्‌ । सकलं ute

ee ~~

ett ne, ey

ये तु वदन्ति। घटः पटो fant पटल्वाद्यन्ताभाव wari: | साह्य धिकरयन्धायेन जाते; प्रदा्धैत्वादिति तेषामपि मते staea- सामर्यादेवाच्िप्तधम्यभावेऽयं समासो न तु धर्माभाव इति ae तुल्यमेव | रष एवाथनत्यष्हरदश्वग्रग्यस्याप्याग्रयः | रतेन भूतले घटो Aaa घटाभावं grag: wre: | निव्यसमासप्रसक्या ऽसाधतापत्तेः। कारकवि- मक्तेस्योगाश्च | अत wa सिद्धान्ते क्रियाध्याहारेण कारकविश्िष्टक्रिया- प्रतीतौ तस्या wa निषेधः शब्दः भूतलाधारकषटाद्यभाव Tart | गौरवं च प्रामाणिकं श्धिषरणधर्मावच्छत्रप्रतियोगिकाभावश्चायम्‌ | अत wa my नात्तोव्यत्रापि शब्दसाधतार्थसाधुता चेष्यत wa! प्रणग्टङ्ास्ित्च weamradid निषिध्यते | अच्न्तासन्पि जानम

~~~ --- ~ eee ~

खभावादेवान्तमेवति यथा दध्यपसिक्त आओदगो दध्योदन इति तदुद्ारेण पवे(सरपदयोः सामथ्ये नेदानौमुपभोगा्टे तेखकमाष्डादनमियर्धः। श्याच्छादनापेस्स्यापि सैरटकशब्दस्य गमकत्वात्समासः, गाजर वैषटकस्य कालानवच्छिद्नोभावो गापि संप्रति तस्याभावः किं तदं तदुपभोगस्येखधी- भावादश्ययाश्चासंप्रति भिद्यते | "तत्पा्णिनोतिः । तच्छब्दो निपातोप्यस्ि |

महभाश्यप्रदी पेश्यः | १९८१

(MUU LIM) (खयं विभक्तिंसमोपतग्डिशद्यधा- भदाद्यासंप्रति्म्दप्रादुभावपच्ाद्यधानुपूथंयौ गपदयसादृश्ठलंपततिसाक-

ल्यान्तवचमेव्‌ । २।१।१।)

न तु साकल्यस्येति। क)

“इत्तणमन्नो "धादौ द तुद्योगस्छ बाधेन पटिति प्रथममेव घकलमत्तौति बोधात्‌ साकष्यबोधकता सषग्ष्दशयेति भावः ॥

भोजनप्रतिपादने एव तात्पय्या्च | दत्र साकल्येति प्रहृत्तिनिमित्त- farm: | wd साद्य पदेऽपि। साम्नि aia) अमियर्यसितं

RE - eR ~ - -- ~~ म ~= mal

me करोति हदभ्यपगमात्‌ । अयोग्यतानिखयस्तु ग प्रतिबन्धकः | न्यथा canta wel मूक एव स्या्तिवादिनः ्ब्दादाक्ार्थाप्रतोतौ ततृखण्डनक्षधाप्यच्छिटेत | eta: शब्दो बोध इति grey) रुतेन “तै

दन्दन्ति शस््नाणि aa दहति पावक्षः। म चनं क्लेदयत्यापो ज शोषयति मारतः (uaagl) इथधादि याव्यातम्‌ | अन्यथा खामकम॑कष्छेददाह- कद प्ोषाप्रसिद्यापाथंतापतेरिति दिक। अद्यो, frauds afa- हिमम्‌ | खद्यया ध्वंसः | war चाभावत्वथाप्यमखणमेवेचर्याभावात्यध- Mey | संप्रतोद्यद्यं अधिकरणण्र्तिप्रधागम्‌ | तधा चोक्तममरेय, “गतहिसप्रतोदानौमधना arya तथेति" ॥ a .भातु अधिकरणकार- कादिप्ता युज्यत Eater क्रिया निषिध्यते निबा इदान न युच्यते इदयति-

'पयधमिति'। ead प्रतौति वाक्यमप्यव भवति भाष्यप्रयोगात्‌, यदि वा aed atqafe किं afe कमप्रवचम यतवात्समन्धमवष्छिगि्ति वौघ्चा तृ दिवचनदयोदया, equég माव नुप ब्राह्मणादिलात्थब्‌, we: विवरणास्द्ियामपि मवति तस प्रयोगः, णवं व्ेष्ठातुपश्चति | ‘aay fafa’ | सष्दरम्दसस्य समासः, ‘Carat चाकालं' इति सभावः, रव-

{SR महामाथप्रदौ पोद्धोतः।

( were विभक्षिसमौपसम्टडिय्यद्यथाभावाव्ययासंप्रतिग्मन्दप्ादुर्भा वपचादय-

धानुपूर्ययौगप्चसादृप्यसंपतिसाकल्यान्तवचनेषं । २।१६।९।) (अ.२)पा.१। या. २)

“श्रपदि ग्मि" ल्या रोन्यखण्डान्येवाययानि दि श्ोमेध्यादिवाशकानो- त्याश्रयेन भगवता योगविभागो नाकारि ॥

~~ ------~---~ wars ~~ - —_—— ~ ~ = -~ = re we rer

तदन्तग्र्थक्मकमध्ययनमितिबोधः। यावत्‌ लोकमश्चतप्रणामाः। परि- मागपरिश्छत्रत्वं यावदर्थः ए्लोकप्मिगसंख्या पररिच्छत्राःप्रणामा

------ - ~~~ ---- en ce ne tee ~ =

निग्रम्‌। amt तु अतितैदटकमाच्छरादनमिवयुदाष्तम्‌ | तिद्धक्ञा नाम ara: | ५तिरमवि संज्ञायां कन्य॒पसं्यानम्‌” (वा) । तत्र भव" dea माच्छरादनम्‌ i तच्च विशिष्टकाल्ते उपभोग्यम्‌ । उष्णे श्रौते ar) तथाच नेदानौसुपभोगायें तेखटकमाच्छछा दमि | इह ढत्तावुपभोगभ्रिया खन्त- भूता रदध्युपसिक्त ओदनो दध्योदन शयश्रो पसेको यथा । ्याच्छरादनापे- च्तस्यापि तेखटकशरब्दस्य गमकत्वा्सनास दति हरदत्तः । शब्दप्रादुभपै द्रति हरि । इति शब्दः खरूपपरः । तस्य प्रका इति wea विग्रहः | THT SYM । Tarai waa: | व्यदि्न्दसया सपाचतरस्या- पृवेनिपातेनस्यानियलश्चापनादिष् वाक्यस्य BAA | समीपादिति भिरतद्डिवान्तैः साह चर्यात्त्राविधस्यवेह ग्रहणम्‌ । ततः पात्‌ खंस्यते मुततरेष्वप्यदाहरगेषु | शुणभूतेपौद्ादि' ।.यदि सादृश्य इति नोच्येत पव पदारथप्रधानोद्चयौभाव दति यदा ag fated तदैव स्यात्‌ aga किख्येति, गुणभूते न स्यात्‌ | (सदृशः किष्येति' सादृष्टवतः प्राधान्य MAT सादृश्यस्य गुणभावं द्यति | 'सकिखौतिः | adage, अपचित परिमाणः ware: frat, खप्रसिद्धोदा हरणं चिरन्तनप्रयो गात्‌ | सम्पर्ति-

मह भाष्यप्रदोपो दुद्योतः। १८३

(च. प्रा.१९। घा. २) ( खश्चयं विभक्तिसमोपसन्टदिशद्यची- भावाद्ययासंप्रतिश्ब्दभ्रादुभ वपरखाद्यथानुपथेयौग पदयसादृ्यसं परतिसाक-

ल्यान्तवचनेष । २।९।७।)

दति बोधः। एकपरि । 'विपरौतकततैनं परेरथैः | रकरेतुक पिपरोत- करनं पराजय इति यावत्‌ | स्तगङ्मुग्मत्तगङ्मिद्यादौ ARAFT समाष्ार उमत्तगङ्ासमानाधिकरणमिल्यादिक्रमेय वा ate: | एतेन yauerd-

धं स्यतेचेति भाष्याच्च | अनेकमन्धपदायं (२।२। २४) इति खतरे सव पश्चादितिभाव्यप्रयोगाेति तु away योग्यतावौप्पापदार्धानतिरखह् सदृ्ठानि यथार्थाः । अनुरूपम्‌ | रूपस्य योग्यमि्यथेः | styrat, परय- धम्‌ | अथेमे प्रतययः | इह वाक्यमपि साधु। न छयव्राययं वोघ्ाटत्ति | faq कर्मपवचनौयत्वतछम्बन्धमव च्छिनत्ति वोप तु दिवचनेन परोक्ता | यदा। पतिशब्दस्य Tee कर्मप्रवचनोयसंज्ञाविधानसामर्थ्ात्तद्योगे दितोयागर वाक्यमपि भविष्यति । यथाशक्ति । शक्तिमनति क्र्येद्यथः। हरेः age सहरि । अनुपुतैस्याभाव wayyy । aque] BA शयः षितवरणात्‌ स्त्रियामपि vast । अनुव्य व्येषु पुय Tay | यौगपद्ये सचक्रम। सशब्दस्य समासः। अथयौभावे चाकले (६।३। cy) इति सभावः | णवपगरेऽपि । सादृश्ये, BT स्या ससव | aut तु afa@aargaa | खपच्ितपरिमाणा षटगालो feet) यथायत्वनवृ सिदे एनः सादृध्ग्रहणं गण्भूतेऽपि सादृश्य यथा स्यादियवमधम्‌ |

शब्दस्य weal रूटलात्यगर पादानं यचैमिद्या प्रज्ञा | ‘saftey aaa इतिः | ‘are बाभ्नवागामिति | तेषामनुरूपो ब्रह्मभाव ray: | ‘aeufafa’) न चात्र दयभक्तणं वाखवमिव्याह्‌ | न किचि दितिः। दयभच्तणमधिकोर्ध्तदचनेन कि चिदग्धवदायं न ufsanat- यमरथः प्रतिपराय्यते टणानि भक्तयन्कधमन्यत्यरि चेदिति | "परिग्रहा

१८४ महाभष्यप्रदोषोद्धयोतः। { यथाऽसादृश्छ | २।१। 91 ) (ख.२। पा.१।ा.२)

यध्राऽसादुश्ये। २।१।०॥

aang: सुबनेन समदते ae चोरो नेति are: | यथाशक्तौत्यादयदादरणं यथायवेन तु 7 सिद्धिः खुचग्टहोताखयेन तेन समासाभावात्‌ | श्रतः एच्छति

~ . -- - ~~ ~ ~~ -- ~ = = = न aon ॐ . “< ~ = eee ee

परधानल्वव्ययोभावशच्णमित्यपासतम्‌ | उन्मत्तगङ्मिन्यादावच्याप्ैः | ओत्‌- सगस्छङ्गक्रियत TT |

सदृशः सख्या ससखौ दत्र fe सादृश्यवतः प्राधान्यम्‌ | तेना्ययाधप्राधान्या- UIA मद्राः मुमद्वा $व्यत्रेवा्ययोभावो न स्यात्‌ । संपत्तिरनुरूप GUAT | स ब्रह्मगमेाणां तषामनुरूपो ब्रह्मभाव caw! साकल्ये, सटणमभ्यवषरति | म fafgufcondiad: | न तध टगभत्तगे तात्य- यम्‌ । अन्तवचने, Bald | Manes श्ब्दास्तदरथं प्रे वर्तन्ते । तदानीं uferviag प्रदेणस्याप्रगदिस्नतो न तु ततः प्रेणाध्ययनं aia । अतः साकल्यात्मथगन्तय्रणम्‌ । चमर नतत्वमिति बथन्तेना- खपदविगरः | इ awametfafcaa 1 तेन इन्द्रसाकस्यात्प्रथगन्त- geunifaa योर्गावभागफलोमूतमपदिग्रमिद्यादि सुसाधमिति तु निष्कषेः ॥

~ ~ - -----~ ~~~ - ० Oe

पेक्षयेतिः | इदागीमेदावाग्प्रदेशोध्येतय्य , इति यावतः प्ररेशस्य परिग्रर-

LUBA समापिरन्तः स चासकलेप्यध्ययने भवतौति ata: | सामौति'। ag en ny

SME WHY GM वत्तन्ते ail ufenwtaw vewer-

प्रयादिरन्तो ग तु ततः प्ररेशाध्ययनं नासि ace 4 साकल्यमित्याह।

‘sufafa’ 1

महाभायप्रदौ ATA | १८५ (ख,२। प्रा, ६।्ा.२) (यथाऽसादृश्ये 121% 191)

श्रसादृश्य इति किमर्थमिति | (भ) श्रत एव रूं किमर्थमिति न we | पूरते याग्रहणे तद्था्थकान्वादिभिः समासौथम्‌ ॥ सापेष्षत्वादिति | &) उपमानलेन ब॒द्खोपमेये arargarfeta भावः ॥ ृत्तिरिति । क) परित्ययः । एवं च उद्‌हरणाप्रसिद्धिरिति भावः॥ ुवप्राप्तौति। @ॐ श्रनन्तरलात्‌ । एवं च पूरेण तत्र समासो दुर्वार दति याव- याप्रसिद्धिरिति भावः॥ समुदायस्य चेति । क) यद्भमेवान्देवदत्त दत्यथेकस्य यथा देवदत्त दरति समुदायस्य व्यथः । ये तु देवद त्शदृश्ववान्यज्ञदत्त इति बोधं वदन्ति तेषां प्रधानस्य सदृशस्य सापेचवा दिदयैवालं VIN वेयं मभ तु केवप्रधानायेखाशापेचवान्तथो क्रिः ॥ । नित्यसापेक्त्वादिति। क) Teta सापेचन्राज्ित्यषापेचलाचत्यथंः | नित्यमा- tq सवं समस्यत इति भाषे क्रासोति fama cane गरुकुलमित्यादिषु गमकलाहृत्तिः किमोदनः णलौनामिल्यारौ-

नाभिबेद्येव समथंदूजे भाथे GH AW BATTS उपमानलं-

24

१९८१ ACUTE UNA: | ( quIsatg@ 121% 191) (ब. २। प्रा. ९। SR)

शोतयतौत्यभियुक्तोक्त तस्य विगेषणएतल्ेन पूरवंपदाथंप्राधान्याभावेऽपि दिसुनोत्यादिव्षमासप्रात्निः तदभावे प्रसिद्धलादश्येव यं च्यादिति तात्पर्यम्‌ ॥ : सादृश्याधेकत्वादिति | कै) सादृश्धप्रयोजकभेदकधर्मायेकल्वादिति भावः॥ श्रत ए थाल्विधायके दत्तावुक्तं सामान्यस्य भेदको विशेषः प्रकार टूति वघनपदखारस्यान्तु तददाचकता | एवं च यथा देवदत्त Taal यदध मेवान्देवद त्तलद्ध मेवान्यश्नदत्त इति बोधे यत्तद्श्यान्तस्य धमं aaa उपमानोपमेयतश्यावगतिरिति सादृश्ये ada we उपमामोपमेयलध्चोतक दत्यर्थः । दृ ग्सादृश्वद्योतकस्यापि qeu- ऽसादृश्ये इति प्रतिषेध एव मानमिति बोध्यम्‌ i सादृश्यस्य याप्रत्ययवाच्यवे तु यत्सदृशो देवदत्तस्ततछदृशो यज्ञदत्त «aa बोधः स्यात्‌ मतु रेवदत्तयज्ञदत्तयोः सादृश्य बोध दति (eq mew इत्िरिति । ॐ) सादृश्ये एव टत्तिरित्यथेः । एवं च सूज यथेमिति भावः ॥ अर्थवत्सृचारम्भादिति । क) बहुपटव Tag awed इत्येव कन्तेयमिति भावः॥ छृद्‌ गतिकारकपूर्वसख ग्रहणमिति तु ज्ञापकसिद्स्यासावेजिकलानलेत्या- श्रयः ॥ भाय इद्म्‌ (भा) cae एतत्मृजोयमिति वाश्योऽथेः ॥ तर्‌ ध्वनथम्‌ याचे |

| AVTUTATAU TATA: | १८७ (GRIT) ( AISA | २।१। 9)

wastafata | (भा)

ददसुपलक्षणं थथा ग्रक्रोति प्रयोगे Fae: ॥ तच यथाश्र- नोति प्रयोगे खादृ्वाचिन एव ग्रहणं कुतो नेति wes |

श्रध य इति। क)

तस्य ACMA सादृश्यं AQ वाख्यमेवासतु ग्रक्रिषादृश्मित्या- दिरेवार्थोऽसत WAGs Fag दति भावः | ्र्यत्यश्न्रम्दसले मानमपश्चतोऽयेषरितं साचृलमित्यजानतश्च श्रयम्‌ | प्रहृत प्कारवचनथालं तस्य यदणमिति न श्डाथेः | WHEW cae at श्रवणात्‌ पूंण प्राप्रोति षामथानेत्यस्यासङ्गतेख ॥ नन्व समाषो न खादते श्राह

पर्वे शेति ॥ (वा प्यादश्यसम्पन्तौति । र)

यथाथेवेन तु न प्रा्भिरुक्षा दुजगटहोताययेन तेन समासा-

भावात्‌ । श्रत एव पश्ा्छन्देन न तेन GAT समासः ॥ SAA

माह

प्रतिषेषेति। क)

प्रतिषेधयुक्तद्घ बार मेयः, | एतदयेमेव BVA यथाय यदयमिति कंयटस्तु fem: | तेनात्राप्रापेरकरलात्‌ । इपक्रमभा- अतरथेव लाभात्‌ ॥

= महाभाष्यप्रदौ पोद्द्योतः। ( सपप्रतिभा mite । २।९१९।९।) (च. २। पा. १।अ.२) ( बश्षश्रलाकासंखयाः परिणा | २।१।९०।)

सपूप्रतिना मातरा | २।१।९।

नन्षच्ययग्रहणं यावदवधारणे इत्यैव निटत्तमयोग्यलादिति GARE यावदिति। क) यावदमत्र ब्राद्मणनामन्लयसेत्युदाहरणम्‌ ॥ ननु प्रतिना समासयोग्यमाचावदर्थाययाभावादेव तज्ञिषटत्तिम विश्यतौल्यत श्राह खरादौनां चेति॥ क) माचावतौति। ॐ) तथा च दिवादोषादिभिर्येरेव प्रतिना समासः खादि- mae ॥

भाम

AQUA AAS परिणा।२।१।१०॥

विभक्तयन्तरनिरासाथेमिति । क) विभश्वन्तरभमनिरासाथमित्यधंः ॥ कटत्वादिति । ®) वतेनक्निया च टृन्तावन्तभूता गडधाना tenet fate यावदिति भावः ॥

मामाश्यप्रदोपोद्शोतः । १८९ (ख, २। पा. १। खा. २।) ( खक्तप्रलाकाससख्याः परिय । २। ti hei)

gaara इति। ॐ) ens जयस्य wae यथा वत्तेनमभत्‌ सम्मति SATA तथा न भवति तदा समांस इत्यथः ॥ ware । ययेति भाष्खेति भावः | परचिरिहेति | (भा) एतद्धाथप्रथोगे इत्यथः ॥ तदेव । (भा) ayaa ॥ तस्येव फलिता्च॑मार भाय STMT AA । (भा) want वैपरीत्ये विपरौतब्योतने cae: ॥ पराभय- द्योतने इति यावत्‌ ॥ पराजय इति । (ॐ) पञ्चानां मध्ये एकेन विपरोतवतेने ce wate: | तदा षं पराजय एव भवतोत्याश्यः ॥ तदेतद्‌ ध्वनयन्च्यति | पथ्डिकानामदयतमिति | () तदिषय wa चाय प्रयोग cad । यद्यपि दयोश्ठयाणमन्य थापातेऽपि पराज्य एव तथापि as ने्यतेऽत श्राह भाय 'एकवचनान्तयोरिति ॥ (भ)

१ अक्तादयत्ततोयान्ताः पर्वाक्षस्य यथा न तत्‌। कितवच्यवद्ारे च एकतवे SUMMA: |

१९० मङाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः। ( विभाषापपरिबश्िर खवः प्श्वम्या । २।१।९१२।) (@ २।परा.१। या. ९)

न्यायप्रात्तमेतदिति। क) वस्तुतस्तु भवद्विरामवसरप्रदानाय वचांसि नः। वध्वोरगारं वध्वगारभित्यादाविव प्रकरणादिनाकलेनेवानेकार्थावगमे समाख्वा- रणाय श्रचलेनेकाचबोधे एव च साधतलाय वषनमावश्छकम्‌ | A area ति। (कै)

HUTA: प्रागुक्तः ॥

क-म -

विभाषापपखिदिर्ञ्चवः पञ्चम्या | २। १।१९-१२॥

त्न

कर्मप्रचनो ययोरपि श्रपपरयोः सम्भवाक्च्षणादौ कमप्रवचनो- ययोरपश्चुम्यन्तेनापि समासप्रसङ्गाचचाद

वजनार्थविति ॥ ॐ उपसंख्यानमिति । कै) तच्च बहिर््रामादित्यादिषिद्धये तवाणावश्यकमिति भावः ॥ विदितेति । (को क्वेति Te | शअन्यथास्यो पषख्यानस्य खपुष्पायमाणएलारे वं बिद्धवदुक्किर सङ्गता स्यात्‌ । श्रत ए भाव्यकारोऽपि

महभाश्यप्रदोणोद्श्ोवः | १९१९ (अ.२।पा.६।यअ.२) (अाङ्मथादाभिविद्योः।२।९।१६३))

"वहिः शब्देन पञ्चमो न विधौयते (क)

THe ॥ नन्वषुत्तरपदाद्यदा प्रथमान्तादस्ाति विधायाश्च- afafa शक्‌ तदा प्रथमन्तेनापि समामाधिकरणन तच्च समासः प्राप्नोतौल्यत श्राह

ATTA इति ॥ के)

श्रपपर्योरेव कमंप्रवचनोयलादृडवचनानुपपत्तरा

वश्यमारेति ॥ कै)

wa “एतश्च कमेप्रवचनोधेरि" as sant यान्तौ तिवक्षद- णया श्रशचुरपि रुद्यते । श्रत एव बददनोपपत्तिरिरयेके ॥

बदहिगतो ग्रामादिति। ®

araret गतः स afeana इत्यथः ॥

उपसंख्यानं न क्तेव्यमिति । ॐ) aya न anata: ॥

[रीर

आङ्मध्योदामिविदध्योः ।२।१।१९॥

[कि 1 ~ ~~~ ॐ "व अस

रतयोशवेवाथयोरिति । ® “श्रपपरौति"” सूम एव we पठनोय इति भावः ॥

न~" ~~~ ~ ~= ~~ ~~~ -~ न क

१ afe: geen योगे पश्चमो न विधौयते | भा।क।

LER महाभाष्यप्रदौपौदुद्योतः | ( यस्य चायामः। २।६।११।) (श,२।१ा.१।अआ.१)

ध्य चाघामः । २।१।१६॥

न पुनर्वाराणस्येति (भ)

“a पुनर्हास्ि न पुरेणेति” पाठान्तरम्‌ । यससम्बन्ध्यायाम- बोधको ot: स॒ तेन सुबन्तेनोपसिततवात्‌ षच्छन्तेन समस्यत द्य गङ्गाया श्रायाम इत्ययं ऽवं समासः सात्‌ । वाराएसोग्र- ब्देन च॒ तदायामो लच्यः। सुख्याथेनानचयवाधात्‌ । एवं च गङ्गायामख्दृग्रो वाराणस्यायाम इति बोध दति वाश्यम्‌। एवं च वाराणसौ शब्देन मुस्यार्थेनानुना षमासोऽसतु गङ्गा शब्द एव लचण- ara वतैतां एवं च mgm एवां ऽतुवाराएसि गङ्गति स्यादिति ara: | भाये

तच प्रकषगतिरिति। (भ)

शब्दश किखाभायात्‌ उपमानवा चकेनेवाय समास दति ara: |

Vol. IIL. Fase. III महाभाष्यप्रदौपोडद्‌धोतः १९४ (अ.२। पा.१। सा. २) ( तिष्द्गुपग्टतौनि च । २।१६।१७।)

तिष्ठद्गुपभृतोनि च। २।१।१७॥

nd

शब्द्‌ान्तरेणेका्थोभावमिति। क) प्करशदे कार्थोभिाव विषयं समाशमित्यधंः॥ तर्ध्वनयन्नार भाय परमन्तिष्ठद्ग्विति | (भा) ध्वमितं चेदं ant | “श्राति हुजपद्यन्ध्यामिति"' त भिन्षपद- मेव very ““श्रययाद्‌'” (२।४।८२९) दति लगिति बोध्यम्‌ ॥

~~~ ---*~-~---~----~-~----~--- ---~ ~ म

तिष्टदशुप्रम्टतौनि a रतानि fama | तिष्टन्ति गावो afar कालविशेषे स तिष्द्गु दोहगकालः। चकार खवक्राराय | तेनेषां वृश्च न्तरं म्‌ भवति | परमतिषद्ग दद्यादि न भवतौद्धः। कथं afe “साति- कुद्गुलपन्‌ सन्धां पश्विमामायतौगवभिति” भट्िरिति चेत्‌, शरययोभाव- विलक्षं समासान्तरं Baad | ^खआणमर्यादाभिविध्यो ए" तौहाययो- भावस्तु भवद्येवेति जयमङृला । इदं चायतौगवमि्येतदनुगोधेनावश्य' वायम्‌ | खतिष्दुगु द्वच तु waa पशचम्ाश्च लुगिद्यपि पुवचम्‌ |

“तिष्दुप्ग्टतौनि a” (समुदाया एव ॒निपादयन्त दति" | गय तथा पाठ wa तेषां निपातनं, तेग श्रटग्रानजाद्यपि भवति “gut धातु प्रातिपदिक्षयोरिणति च प्रकियाकायं न करैव्यमिति भावः। (खश्ययौ- भावसंश्चानि भवन्तीति" | समाससंक्षापि विधेया ऽन्तोदात्तत्वं च | श्राति- पदिकसंक्ना च यथा स्यादितिः । "तिष्दू कालविशेष इतिः | कालविशेष द्चेतदुततरैरणि सम्बध्यते, अत Tara वच्छति Ta amet इति, रतावाम्क्ञालविगरेष शयस्याधिकारं द्धः | (व्रिभक्रवन्तरेग म सम्बध्यन्त इतिः | व्यतिरिक्त एव प्रातिपदिकार्थ प्रयोग एषां करतो ara |

25

१९१ मह भाश्यप्रदौ पो इ्द्योतः। ( तिष्द्गप्र्टतौनि च | २।६।९०।) (BRIM)

तिष्टद्गुकालविशेषे (x) दरयुक्षवाददहु शत्यसङ्गतमत श्राह शस्य कालविशेषे शतिं । क) वारभ्भिकमुपललणएमिति भावः । कालेऽन्यपदाचं eae: ॥ ननु व्यतिरिकर प्रातिपदिकाचं कथं प्रथमान्तान्येव प्रथोज्यानौ्यत श्राह

५नाश्चयेभावादतः' दति निषेधादमूत्वपश्चम्या ददते खावतोगवादिति केषि- aig: | खलेपवादौनि प्रथमानतानि । प्रातिपदिकाधैमात् cat प्रयोगो natant तिष्ट away । र दे्णो farang | “गोखियोरि"”ति HS: | आयतीगवम्‌ | दृष प्रादेशः पैवद्भावाभावः समासान्तख निपा- त्यते | BaId खलेबुसम्‌ । सप्तम्या अलुक | | यवम्‌ | लू यमागयवम्‌। लूयमानबुसम्‌ । संदङ्ियमाणनुलम्‌ | रते aye | समभूमि सम- परदाति | समलं भूमेरिति प्रवपरदाचै प्राधान्ये ऽ्थयौभावः। समम्भूमि सम- म्मदातोति पाठान्तरम्‌ | AT प्रवपदस्य मुमागमः। सम्भमि संपदातौ- UL प्राठः | AT समस्यान्तलोपः | TUT वा समासः | सषमं विषमं

ST Te OL A A

‘eae च ater इति" । frag बद शावती गवमिन्ये ेरप्यस्य सम्बन्धः, न्यथा कालश्म्दलायोगात्‌ | (चकारोऽवधार्णाचै दतिः | अने- काचत्वान्निपातानाम्‌ । “परः समासो न भवतौतिः | इच्चन्तर न भवतो- at इति" | च्यातिष्टदू भपग्न्यामिति तु vee “'खब्ययादिति" सुख म समासः | ‘frog बद्ग्विति" | ष्टः श्र देश्रो निपातनात्‌ “नोच्ियो- रिति” कखः, श्ायतौगवमित्च तु पवद्धावाभावः WIV: समासान्तश्च, खलेयवं खलेबुसमिति सप्तम्या अलुक शूयमानयवादिष waned | "समभू समपदातौतिः | समलं भूमेरिति पूरवेपदार्धप्राधान्येऽव्ययोभावः। हचित्समं भूमि समं पदातौति पाठः तच पुवेषदस्य मुमागमः | अन्ये तु

मह भाष्यप्ररोपोदु्ोतः। १९५ (ख,२।पा.६।ा.२) ( तिढ्द्ुप्रश्तोनिष।२।१।१५।)

व्यतिरिक्तं एवेति । क) भेदान्थाथोग्य इत्यथः ॥ शलेऽपवादीन्यन्यपदाधं wae तानि च षमसतानि प्रधमान्तान्येव प्रयोक्रयानोल्य्यां arf iat बोध्यम्‌ ॥ नतु तिष्ठद्म्वादौनामपि कालङ्पान्यपदाधं एव इत्ते fa विगेषोष्े्यत आह न काल रवापित्विति | कर) साम्यादावपोद्यर्थंः ॥

tetera

१ क reece

दुःसम निःषमम्‌ | अपसमम्‌ । इह समस्य ature fanaa निगंतलव- मपगतत्वं चैति विग्रहः | आआयतोलमा grader । च देशः पूर्वत्‌ । फएवद्धाव भवच्च | समा Hae | एव पापसमम्‌ | THAR) प्राम । TEN | TH! प्रदक्तिणम्‌ । रष चतुषु प्रगतल्वमड्क इारिविरहः। सङ्तलवं प्रति गतस्य स्ति विपरौतमसम्मति । eq कमदयतिद्रे | दण्डाद्‌ द्ि | खयमेव दिदण्डादिष्वपि विधौयत इति तथ प्यश्ययौभावतं बोध्यम्‌ | संभूमि सम्प्रदातोति प्रठन्ति तत्र समस्यान्तलोपः SIRE वा समासः | हषमादौ wha समस्य विगतलं दुतं निगंतलमपगतलं समस्येति Raw, श्रायतोसमा waded, प्रच देः Taq एवद्भावद्, समा Wage | रवं पापसमं ए्सममिति, प्राहादिषु चतुरं waaay दशादि विः, agd प्रतिगरतस्य सम्प्रति विपरोवमसम्यति । श्र कम. तिषा दरति! । अयमेव दिद्ादिष्वपि विधीयत इति त्(्यथधो- भावः | (दण्डादक्छोति' | aaa देख TWAT युं VET ‘aw तेनेद्‌- भिति wey’ इति बहुत्रीहिः । अन्येषामपि gaz दति पवपदस्य दोषः xy RAT ae aT लुक ।

eS म annem emma

१९१ मह भाष्यप्रदौपोदद्योतः। ( पारे मध्ये षथावा।२।९।१९८।) (ष.९।पा.६।,२)

पारे मध्ये MSM वा।३।१।१८।

—_— HHO

खवाचेति | (कै)

qaqa करणे eater fegiat उभयक्रापि quar: पुनयेदि at fafa तदा खा शयं aegrternaafa ara: ॥ विकल्पेन बाधकं इति । कक) टत्ति्व्॑तनवा दिनां विधेयसंज्ञा वि्रषणं विभाषाधिकारः । तत्र

ay संज्ञान्तरप्रािस्तज साण्यतुज्ञायते aq न aq वाक्यमेबेत्य- firma: ॥

रतस्मादिति । क)

एतस्माद्‌ “वा वचनं किमथेभि"ति पवंपचादु परि तद्न्तर- काले तत्छमाधानन्दतं afta wale: ॥ सूचकारेण Taw हतद्शादुक्रव्यमित्यसंगतमिद्यत श्राह

== „~ emp ee ~

OO ---=---* ee ee er

an

पारे Hw WT aT | प्रारमध्यग्रब्दै प्रष्टन्तेन aw at खमस्येते artay- fare | रुदन्तत्वं चागयोनि पाद्यते । पत्ते बष्टीतत्‌पएरषः। aweifaat- षय होकार्यौभावस्य पाच्चिकतामाज्र' लभ्यते सति त्वेकाचौँभावे ऽखयौ-

Cm? मध्ये wet वा” | 'वावचनादितिः। भनु मह्दाविभाषयैवापवारै- ऽद्ययौभाव विकर्पिते wet षष्टी समासोऽपि भविष्यति सोऽपि विकल्ित इति वाक्छमपि भविष्यति | उच्यते, इष्ठ वाक्येनाभिधाने प्रापे ठन्तिरार-

मह्ामाश्यप्रदोपोद्द्योतः। १९७ (अ.२।परा.९।ा.२।) (पारे AA WAAL RIAs!)

STATA छत्य इति ॥ कै) समास उच्यते इति । क)

एकदेगिनः प्रधाने " विधौयमाने एकदेशिघटितमुदायख वरिपौयमाने षमा इत्यथे दति भाव; ॥ भागे

टल्तिविभाषेति । (भ)

हृन्तिरेकार्थौ भावः । श्रये भावः । श्रपपरौत्यादौ समास इति naad aad इति च परिभाषयोपष्ितं ay लोकरिद्ैकार्थौ- भावः करालि क्त नेति ज्नातुमसमर्थानां बालानां स्पुटबोधनाय aa at ga समासादिन्नादिवदेकार्थोभावदूप्ामथेमपि fade । विभाषाग्रहणं च साम्यमेव संबध्यते याख्यानात्‌ | सामरथ समासविकल्यानिषटे्च सुबन्तं शरितादिभिः बहोच्चायेमाणए वा समर्थं भवति समयं च समासन्नं भवतोत्यथेः। निषेध- warty समासमिषेभे सन्ञियोगशिष्टन्यायेन सामथ्यंनिषेधोऽपि wave वा निषेषः। इह पुनर्वावचनं तु सामथ्यदिकार्घोभाव एव धश्चाया विकरबोधकमिति waaay

~. ~ ----- °-------- - -~ - - -~- ---~

भावस्ञत्‌ एदषं बाधेत | खतः WTR aqua लबभुमिह पुगर्वा्रहणम्‌ | aia साम्थमेक इति पच्ेतु यव्ोत्सर्गा पवाद महाविभाषया विकष- स्यते तथापरवादेन मुक्ते SAT न, प्रवत्तत इति क्ञापनायेदम्‌ | Ti उद-

~ ~~ ---*--~--- -~- -

WA वाक्यस्य बाधिका प्राप्नोतीति fanaa sta प्तेऽभ्यनुन्ञा- यते तकापवादविकल्पयो armas प्रापक carey frat बाधकः स्याद्‌ वावच्नात्योपि wa ऽभ्यनुश्चायत द्रति वैरूप्यसि्ः, wads वाव.

tex महमाद्यप्रदौपो दृोतः | ( पारे मध्ये wat at! IRIs!) (BRIM LTR

इत्तिरारभ्यमाणेति ॥ क)

वाक्यस्य । के) वाक्धविषयव्यपे्ायाः ॥ इत्तिषु | (3) एकार्थोभावविषयेषु ॥ विभाषेति क) मशाविभाषया विकल्िताविल्यथंः ॥ न भवतौति | क) महा विभाषा विगरषणखतसामय्यैनेव संबध्यत दति men

इति तात्येम्‌ ॥ सत्तभ्य्थाभावादिति । क) गङ्गायाः पारादिति हि तजराः ॥

--- ~~

tl

—

श्वितौन्यतर्स्यानभिश्यपि | तेग ua कायस्ये्येकदेधिसम।सेन युक्ते षष्टोसः मासो ग भवति । cea दार््तिरितौना युक्ते ऽण्‌ म भवति किं तूभः य॑ज grata । रकारान्तवनिपातनं तु यच सप्तम्यौ न सम्भवति तदधम्‌ पारेगङकागमप्येगङ्धादामैयेति यथा । सपम्यधं सम्भवे तु तत्‌ पएरे छि agufata बहुलग्रहणादणक्छपि सिद्धम्‌ |

चनं qt यचोतपर्गापवादो महाविभाषया विकल्पितौ तच्राप्रवादेः मुक्ते sant ग भवतोति, तेन पुष कायसये्चैकदेधिसमासेन मुक्ते ष्टो समासो न भवति, epee दाक्तिरित्र दमा मुक्तेऽप्न भवति एक्षारान्तल्लनि पातनं यत्र सपम्यर्यां ग सम्भयति प्रारेगङ्कादागवैति तदथं सम्भवे तु "तल्प रषे छत बङल' मिति भङ्धववचगादलका सिद्धम्‌ ॥

महाभाश्यप्रदौपोद्योतः। १९९ (GRIM ILI STR) ( बदौभिच्च 1214 1 R01)

नदौभिञ्च ।२।१।२॥

नै 9 भाय अन्यपदार्थे इति । (भा)

, समाहारातिरिक्े CU । तदष्वनयन्नाह दिगोरिषेति । (क)

संमाहारदिगोरिषेव्यधः। परस्यापि वड़ो हेरमदकाश्नलादाधथ- पामान्यचिन्तापक्ते बाधकः स्यादिति man ननु परवेपदा्- प्राधान्ये एवाव्ययोभाव CIA म मानमत श्राह

ुर्वाचार्येति ॥ ॐ)

गरसन्नया प्रताथलाभं दशयति

nc aeecemmmmennnmmnesememmnenaesiannatiesteteassmmantatn sixties िििपिपी

गदोभिख ॥ नदोभिः Se uty समाहारे चायमिष्यते सप्रगङ्गम्‌ | दियमुनम्‌। खरूपस्य eal ws नेह यरहणम्‌। दद्ुवचन निदेशात्‌ ।

eee -- ag a ~~ ~~~ ~ ~~ ~ ~> * भ~ ज

“adifira’ ॥ "गदौवचनेः श्न्देरिति' | गदोभिरिति बहुवचननिद- ए्त्रूपस्य sear मद्याश्चाप्रइणमिति भावः । समाहारे चायमिष्यव इति, । अन्था पुरस्ताद पवादन्यायेन पुरवकालैकेस्यायं बाधक्षः स्यात्‌ समाहारे तु प्ररत्वाद्‌ feqta स्थात्‌ ततद्धेकनदौबन्राध्ययोभावे सति तत्रिबन्धनो 'बदोपौरंमास्याग्रहायगौभ्य' इति टच प्राप्रोति agama च, wwe fateafanaa ग्रहणमिति प्रमाणमस्ति, यस्तु गोदावर्ाश्च

२०० मह भाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( नदौभिश्च । २।६।२० |) (@ 21 पा. १।या.२)

यदुपाधौनामिति । क उपाधिघाज तन्तदयेप्रधानलमेव | एवं च तत्कुतमहासन्नया- सार्थेण व्यवहारा्नदुक्रार्योऽस्यानुमत दति क्नायत इति भावः। समाद्धिवमाणाथः समाहार इति समाहार गरन्दः AAA एवेश्यथेः |

|

तदोत्तरपदाथैस्येति ॥ क)

नतु ufvacaned विगेषणएल्वं uftauacd विगतं यद्यपि तजायाति तथापि विषयताविगरेष्छप तत्पूव॑पदा्ख que गण्द्रव्ययो दरे्ययेव॒विगरे्यवात्‌ ूर्वपदार्चप्रधानमित्यादौ च प्राधान्धं विषयता विगेषरूप विशरेव्यलमेव विवचितमन्यत्र सवेत aaa संभवादित्यश्वेराष

अथवेति | (के)

दूदमपि परौडिवादः। पचनदौसमृरसट प॑चतोत्यंतभेदाभावा- पवैपदाथेप्रधानलमपि am ग्रक्यमच तु न TEATS ति भा्यागरय ata avez ॥

+ ~~~ ~~~ ~

गाञ्च समासान्तः स परश्नदमियादावच्ययौभाव TI भवति, णक

नरो तत्पुरुषे न भवति समाहारपिवच्तायां च रुकापूपोवदेकनदमि न ~

द्यपि भवति, तचान्यपदा्ेप्यव्ययौभावः स्याद्‌ द्वारावतौको देश्र इति, ?

arn प्ररलाद्रतौ शिः, खगरषावात्‌, agefa समाहारग्रणेयं षं

भवति तस्मात्सत समाहारे चायमिष्यत इति, एतचचाभिधानखाभाया

क्षभ्यते ॥

महाभाष्थप्रदौ पोदुधोतः। Roy (@ RIM LIER) ( waif । २।१।२०।)

दाम्यामण्यसाविति। कै) canta रौति्दियमुनमिव्यारौ वकं युक्ता are रतदेवेति | (भा) “'ययेतन्नो ते” इत्यादिन्यायेन यत्युवंपदाधप्ाधान्यसुक्म्‌ एत- दैव न जनौमः। भ्र म VATA CISTI: ॥ तदेवाह समासेनेति ॥ कै) दोषवानिति | क) लद्रौत्या चिचरभ्वादावपि समखमानपदाभ्याेवायंपरततिवारव- बहतरोहावणन्यपदायेप्राधान्यं AYA: ॥ भाष्ये श्रन्धपदार्थोऽपि त्विति । (भ) विग्रवाक्येऽन्यपदेन प्रतोयमानखेह समासेन प्रतोयमानला- feaw: ॥ शिद्धादुकिसंभवात्‌ | इहापि तर्होति (भ) भाथे तरिगरष्द एवम | AT ध्वमयन्ना स एव परस्येति । (3) केचित्तु देश्यान्यपदार्धलेऽपि तदेगरखरूपे बोरावतोरूप- लपदा्थस्यायनर्भावात्‌ तज च चिपदार्थामतिरेकेणान्यपदाचंवटक- तया GATTI माहारे इव यथाकथं चिष्रधानवमच्लात्तदुर्वारो- ऽययोभाव दति भायाच॑माङः ॥ भ्ोषग्रहणं चेति । (कै)

2}

Zoe HEATH | (गदौभिञ्च। २।१।२०।) (@ ९। पा. १। शा. २)

अन्यथा तथोः पदथोरक्रसमा ससत्वा हडत्रो हिनेख्धादिति भावः |

भाष्ये भवेदेकसंन्नाधिकार इति । (भा) बध्यविग्रेषचिन्तायामिति a: ॥ परं कायत्वं तु न सिध्यतीति । (भ)

aa हि पाठे पूवंयानवकाश्रया बोधे प्रापे परविधाना्थंमिदम्‌ एवं च घमाहारेऽपि far: सामर्थाऽयथोभावसखेद्ये्टव्यम्‌ | एवं च पुरस्तादपवादन्यायाभावेम दिम्बव्ययोभाववदन्यपदायेदिषये बड- त्रौ हव्ययोभावावपि स्यातामिति भावः॥ are fagrre

नदौभिः संख्यायाः समाशारे इति । (भ)

“at arafafa” पठे fam: परजाव्ययोभावप्रकरणं का्यं- frat: ॥ एवं च fanfare न दोषः। अन्यपदं तु प्रारषिरेव नेति भावः ॥

स चावश्यमिति । (मा)

एका taf पटठेऽपि समाहार cma वाश्यमित्धेः ॥

भाषे ततृफशमाइ सवेमेकनदौतरे इति । (भ)

तदभावे ““पुरण्तादि”तिन्यायेन ` ““पपूवंकाशेकति बाभिलाङ-

वाश्चयोभावः श्यात्‌ । तथा Tay स्वे ze गपुंखकलं चाच

द प? ४९)

HENTAI TSA: | ९०३ (अ. २।प्रा.१९।,२) ( तल्यदषः। २।१। २२ |)

दयादिति भावः॥ “सवैभेकनदीतरे” इति कसय रित्प्स्छ शष दूति बहवः । दरधातोखर इति ed तोर दति कचित्पाठः॥ द्ध भवत्येवेति |) १.नदौपौरेमाङौति" टजिति aa: | रकापुपौवत्‌ समाहारेति | ) प्रत्यवथवमपूपलारोपेणे्य्ैः | भवतौत्याहरिति । क)

Tae तद्द षमाहारविवचाया मनाभाव इति ॥

इत्यव्ययो भावः ॥

ननकार

तत्पु रूष, । र beret

——~——<-————

अधिकारोऽयम्‌ । प्रागबडत्रोडेः ॥

PAU MTS द ९६०।

aa: ॥ अधिक्षारोऽयम्‌ । प्रागबड्त्रोहेः ॥

“वलुदषः” ॥ 'उत्तरपदार्परधान इतिः । पुरक्षाबो डपिप्यनौलादौ त्वधिकारवद्या्त्पुब इति संशा ।

२०४ ACTHTATAM ENT: | ; (दिश ।२।१।९।) (@ 2/0721 G2)

दिगस । २।१।२३॥

———eopgtoe-——

पाच्ादित्वादिति । (कै)

वस्तुत घन्तरपदावयवल्वपच्तो area “wa” इति सूचख- भायविरोधादिति। समासात इति शब्देन्दुशेखरे we निश्पित- मस्माभिः ॥

दिगुख । दगुरपि वत्यरषसंक्षः wig! संख्यापूर्वो दिगि चकारपाठटमाशरेय संश्चासमवेश्रसिद्ध रिदं aN qua! दिगोकत्परषतव रचो प्रयोजगम्‌ | uae) राजाह: सखिभ्य इति टच । उत्तरपद- स्यानकारान्तत्वात्‌ स्नौत्वाभावः। समासार्थो ततरपदान्ताः समासान्ता इति प्त तु प्राादित्वं बोध्यम्‌| ठत्तौ तु venta ब्वाचित्कोऽप- पाठः | द्यः । अञङृटखोरेवेति टिलोपः। राच हाहाः पुंसि | प्र्चगवम्‌ | गोरतितलुकोति टच । प्रागवत्‌ Marae, THR) तत्परब- wee: ABBAS श्च ।

“दुख ॥ (समासान्ता fa’) यद्यपि “cere: सखिन्य्च्‌' तस्पुरषस्या्घुलेः संख्याथयादे'रिति टजचौ तस्पुदबनिबन्धनौ तथापि पर्षतिमेदाद्वेदविवच्तायां बडवचनम्‌ | "पश्चराजमितिः। उत्षरपदस्यान- कारान्तल्वातृश्नोलवाभावः। समासार्थो ्तरपदस्यान्ताः समासान्ता दति तु प्ते पा्रादित्वात्‌, क चित्पञ्चरानोति स्त्रोलिङ्गस्य पाठः स भाष्यविरो- धादपपाठः। (शद्ध इति, । ‘awemtca’fa टिलोपः, ‘cere पुंसि" । (पश्चगवमिति" | 'गोरतदितलुकौ"ति टच्‌, पुववत्द््ौत्वाभावः |

मदाभा्थप्रदौपोड्द्योतः । Roy

(a 2/00 81 WLR) ( fetter धितावोतपतितगता- XS

Oona (RI < 1 Re! )

हितोया भितातौतपतितगतात्यस-

प्राप्तापन्ने २।१।२४॥

८ + ------

'गमिग्ब्दो ममेरिनिरिष्यौणादिकः॥ “malta afgaty- लकात्‌ ॥ भ्न्येषां चेति । र) प्वनाग्रसेत्युप्र्ययादोनामिन्ध्ेः ॥ श्रोदनं ayy: । श्रोदम- वभुचुरिग्युदाशरणम्‌ |

= ~न ~न ~न ~ ~ ० me

१ भ्रितादिषुगमिगाम्धादोनामुपसंस्यानम्‌ | दति वा्तिक्षश्धो afer: 1 २ वातिंकश्ो गमि्ब्दः। ३ अह पा२।य्‌१६९८॥

एिलोयाश्रितातौतपतितगता्तप्राप्ाप्ेः । दितौयान्त भितादि- रतिकरः Get aw समस्यते स तलरषः। wal शितः monte: | दुःखमतौतो दुःखातौतः | कूपपतितः। ea एव निपरातनादिट्‌ । अन्यधा तनिपतौतिषिकस्यितेटकषवादयस्य विभाषेति निषेधः स्यात्‌ । यदा शतौ- प्रश्तोनां सेसिघोखादिनेदविकस्यात्निटायामनिटकत fax इरित्करणं

^

= ~~ ~~ ~ ~“ ~ ~~ ~ ~

“fatter नितातौतपतितगताग्यतप्राप्ापत्रैः" ॥ श्रितादिषु ग्ध लात्व्ैरि m:, पतिरपि सकमंकः, ergraat ara पतामेति पथ,

२०६ ACTUTAIT TNA! |

( दितौया श्रितातोतपतितगता- (GUM ा.र) अस्लप्राप्तापर्नैः। २। १५।२४ ) उभयोरपि । क)

उणा दिप्र्य्यांतलेन कथमुभयोपा दानेनान्येषां Save दति चत्यम्‌ | तस्मादादिग्रहणएष्य प्रकफाराथेलेन ग्यास्थानादेतद्थलाभो बोध्यः | उभयोपादानं a स्यष्टार्यमेवेति परे ॥

पूरवापरेति । क)

‘eral fa सजखेतलजयोरितययः | मास्तोद्यतो गत्य ave: स£अरकेनोरिति प्रतिषेध taser ofita mana वदग््ो येऽ सूच तष्याः प्रतिषेधं वणंयंति ते दत्यन्वयः ॥

ara इति । ॐ) VSM Awl रअर्।पारे।द्‌ऽ०।

यस्य विभाषेद्यस्यानित्यतां wroafa) शत एव धावितमिभराजवथिये- व्यादि सिध्यति । य्रामगतः। तुहिनाश्यस्तः। सुखप्राप्तः। सुखापन्नः | इ भितादिष गचयेत्वात्वत्तरि m1 Saat वयतिक्रमो गतिविद्रेम wal प्ाक्निरपौह गतिरेव ग तु परलम्‌। रखवमापर्तिरपि। यदा।

—— en 019

अत्यासो व्यतिक्रमो afafate ख sift गतिरेव न पलमेवमाप- सिरपि, दह भितपतितगतेरयं समासो म विधेयः, कथं, यः कष चितः we तेन सितं भवति ae बह्ुत्रोदधिणा fag ना्चमेदो न equa a सरभेदः, तत्पदषेप्यहौने दितोबेति भितपतितगतेभ्यः पूर्वपदप्रहृतिखषर एव भवति, अतौतादिभिस्तु शरसिडमे विधेयः । तथाहि । Seem

मह भाष्यप्रदौपोदृध्ोतः। Ree (@ 2) पा. 21 STR) ( दितौया ितातौतपतितगवा- OSTA | २।१। २७ । )

caamfeta सूजविहित wer: एवं च “aan Oa Great ग्रन्थो ठत्तिहृतो भाखविरद्धोऽपोति वात्यवेम्‌ ॥

भाषे ‘awl दितयेति । (भ? श्ररोनवादकदितोरया तस्यत्ययेः ॥ विवश्टितार्थावगमादिति । ओ) कष्टकमेकश्रयणकटेविशिष्टोऽयं उभाभ्यामपि प्रतिपाद्यत Tau: aga जितादौनां परव॑निपातः खादिति तु न wy तद्मकरणा नित्यलादिति बोध्यम्‌ ॥

९ होने दितौयालरवचनानथश्यं च | faq इव्यादावादिकमेणि क्तः। Bag) कर्मयि कान्तेन सद एतौ- यां बदुगरौिणापि हृष्यश्रितादिरूपसिङौ किमनेन द्रेण maT कश्रयगकषतंति बोधस्योभयत्राविगरेषात्‌ ॥ ननु कमि क्त इति प्रत्ते प्र याथः कमं श्रयं प्रति faiter स्थादिति Qa | विग्रेषणविग्ेष्यभावव्य्ा- सेनेव agifews रकार्योभिवोवायभ्यिपेय इदकथितद्धव णवो चात्‌ । Cas भाष्ये awa । ग च खरे He | cafe हि

ाधादिखरेय भां awiveta अतोतादकतयोरद्ग ति निषेधात्‌, परापताप्रथोस्व होने दितौयानुपसग इति वचनात्‌, बङगरौहौ तु पूर्वपद- vafaaca भागः तक्माद्छितादिभिस्यं न शमासो विधेयः, तच्रायम- प्या swt दितौषेयेतदपि न ama भवति, भातिखरप्रसङ्गस्तु, यवा

२०८ महाभाद्यप्रदोपोश्द्योतः।

( feather श्ितातौतपरतितगता- (अ.२।पा.१।यअआ.२) अच्लप्राप्तापतरैः । २।१।२४। ) तेन नष्टौनमिति । क)

न त्यक्रमिश्ययेः। यथा कानारमतीतेने कान्तारः ॥ अलौतात्धस्तयोरिति । कै) यो fe कानारमतोतोऽस्य्षो वा तेन arent हौनो भव- तौति faatat तस्य होनवा चिवादिल्ययेः | य्यष्यचाप्यनुपसगं इति । कै) निषेधोऽस्ति तयाणयमथष्तौति श्रयमेवोक्ः | यदा fafa । क) ‘at जातादिषिति वच्यमाएलादिति भावः॥ aa समास- वचनपच्चकामथकलानुमानेन बडत्रौ हिङ्ृतल्हेतु्यधिकरणोऽत श्रा

— emt ene ~ ~--

१ Toma (dR! (or) case at भातादिष॥

शितपतितगतभ्यः पूव पदं प्रहटतिखरं भवति । अ्ौने दितोयेति वचनात्‌। सतौतादिभिस्त॒ सरसिदधये पिधौयतां agen । तथाहि । Serva चाधादिषखरेण way) न त्वहोगखरेय | अतोतात्यस्तयोरदीन हति निषेधात्‌ | प्राप्ता पत्रयोच्वष्टौने दितौयानुपसगं इति वचनात्‌ । ay met तु पूवपदप्रज्नतिखरेण भाव्यमिति । तस्माच्छरितपतितगतेः समासो

ee oe -- =~ ~~ ~ ~ ----- ~ -~ -----~- ~

जातिकालघुखादिभ्यः at भितादयो भवन्ति लदा पूव॑पदप्रकतिखरे बाधित्वा (नातिकाभसुखादिभ्योनाच्छादगादि' यन्तोदान्तत्वप्रसङ्ः। ननु च तल्पएरषारम्भेपि बङत्रोद्चथैविवक्तायां a दण्छवारितो बशु्रोहिरिति शातिखरः aie, THUS भदलतत्पुदमेऽौने fener पूवंपद-

मर माव्यप्रदो पोद्द्योतः। Roe (BRILL! BR) ( दितौया भितानौतपतिबमवा- AMAT: । २।१।२९।)

बहुत्रौ दिशेति । (भ)

एवं च बहनो हिसिद्धग्नसाध्यष्पकलादिति हेतुरिति wa: भय TATA TPA | (भा) एतदथेप्रतिपादकं खरस्य वचनम्‌ \“श्ररोने दितोये"ति सूष- मिष्य ॥ | अन्तोदात्तत्वमिति | क) तरेषेत्ययेः | waa त समासेन खरदयमिति भावः ॥

पुवपदाचयुदात्तत्वमिति । ) ATAU: ॥

ee ee ete ee Se = > ans ee ----- ~--- ~ ---~-~ ~ -+~ ~ --- - ¬ re ett ---. --~~ .~-------~

Cac Meisel

म fade: | एवं चाष्टोने दितौयेति asxafa aifeafa महदेव लाघ- वम्‌ । नन्वेवं भाद्यादिभ्यः परेषु भितादिषु खरे दोषः स्यादेव । जाति- कालषुखादिष्योनाष्छादनात्‌, क्ोल्लतमितप्रतियत्ना द््न्तोदात्तप्रसङत्‌ | तल्यशषारम्भपच्ते fe बदुत्रौरेरन्तोदात्तता तत्पुरषम्य पूेपदप्रह्तिखर- शेति zea सिद्यति | प्रास्य नपक्त त्वन्तोदात्त रवति वषम्यादिति

de enn EE 7

-------~- -~ - -~-= ee

प्रक्ञतिखरो agaet नातिकालेचन्तोरत्ततवमिति दौ खसे भवतो sia a जातिखर णव स्यादिति, खं afe यदेता ma xfs तदा नातश्ितपरतितगतेखिति बक्त्यम्‌, waauwlt हितोयेद्येतदपि भ awafarea लाघवम्‌, एतावांस्तु विशेषः, request तच पू्वपद-

} =

t

Rte महामाच्यप्रदोपोद्द्योवः। ( दिलौषा शितातौतपरतितगवा- (GRIT ISR) MBIT 121% 1 २९ |)

अन्तोदा्तत्वमिति | कै) Agta! ॥ व्यविकेति । (कै) शअरवेमोंसमिति विग्रह we श्रविकादेव च प्रत्ययोत्पज्नि-

राविकभमिति तथा कष्टं थितमनेमेति वाक्यमेव । ae भित दति :

विग्रहे एव समास इत्ययः ॥ ननु रान्न: षखेत्यस्य राजनिर्ूपित- सखिववानथेः। aww राजा भिश्च खिषमनन्धौ ति बोधे afte पितं सखिलं राजनि प्रतौयते इति समानाथंकलाभावात्‌ कथं पूवोकरश्नापकेनाज समासाभाव इत्यत श्राह

सख्यस्योभयेति ॥ क)

कञचिदु्धगां पवादभावं मन्यमानो sigan दूषयति |

न = "~ ~~~ ee nner RR a eee ta

Qa । बदु्रौह(वेव cary पुसाधत्वात्‌ । तथाद्दि। वाजात way वालात्ितपरतितगतेग्विति वक्तयम्‌ । न चेवं लाघवे वि्रेषो नेति वाथम्‌। awit दितोयेयस्यानार म्भे waa स्पद्लात्‌ । रवार्वास्तु fate | तवं समासदये इखयेमम तु बहुतरी हिरीव देल्मिति। Gas) ay: ब्रौदिा छष्याजरित cafe ग सिष्यति fatfa पुव॑निपातप्रसङ्कात्‌ |

प्रक्लतिखरत्वं बतो तु जातिखर दति दयोः समास्योदेखयै, GTA तु बरोह चेव देख्य मिति | Gated | जातिकषालसुखादियतिरि क्षेः स बदरो ्ितादौनां निरेति पूनिपात प्रसङ्गादुपभेदः, वथा सर्र कबपि प्राप्नोति । नन्धसौ शरोषादिभाषे'ति विकल्वितः स च arent

मराभाष्यप्रदोपोद्योवः। २११ (G@RITLI GTR) ( fetter भितातौवपरतितमता- MR IATF: | २।१।९४ |)

मैतजन्नापकेति । (भा)

GM वस्तु WITHA. म शापकलद्येवासम्भवा दित्यः | एवं च जरिता दिविषयतत्युरुषेणानवका रतथा aynfeard कष्ट्रितादौ पूेपदाधुदात्तलमेव भवति । एवं ¶ राजा षलासेति विग्रहे auf: खादेव \“वष्टौति'" wee राजपुरुषादौ सावकाश्रवेन ब्त्रो हिवाधकलाभावादिति ara) किं च उभयोश्वरिताथंयोः परलाद्‌ TAY स्यात्‌ षष्ठोतत्पुरुो न स्यादेव । टज्विधानं त सुन्दर दग्यादौ aa चरिताधेभित्याप्यः। एवं च कषापकवाद्चपवादवादिनोर बाहो पुरुषिकेव तत्पुरुषारण्मे बतो हि- बाधशचणं तु फलं न faa इति कंयटागश्यधिगधः ॥

खपदाथ तत्यरुषेति | &

१ FRIAR

ee en [त eene

~ ~~~ ee

नातिकाकमुखादिभ्यो हि निष्ठायाः wefan उप्रसंख्यातो न तु गाद्या दिभ्योन्धज्ापि । fag जाद्यादावपि रूपं frig | पर्वदप्रकतिखस्प्तोऽपि पाकिकष्टैपिकषकप्पसङ्कात्‌ | त्वया बदुतरोषावेव tela दचितलात्‌ | सिद्वान्ते तु ततूएरषे owl’ हितोयेति खरोक्ि गतु कप्‌ । ayiiet

ae ~ + ~ ~

A SA Ae PR I te a >

way बहकबरोहिरप्यभ्यपगमात्‌, Caaf awiyraty ईेलयष्युषगमा- सवेपदपरहटति्यरपद्तेपि बङबोहिवानपायात्यकते कमः प्रसङ्गः तत्युदधा- र्न तु वजरवाहोने दितोयेति पूंपदप्रनतिखरः, बहुोहयौ तु नाति- लर रव निश्ममिद्न्तोदात्तादेव we परवपदप्रकृतिखशादिस्छेव faite,

ate. महभाव्यप्रदोपोद्धोतः। ( faettar न्ितातौहपतितगता- (अ. । पा.१।अा. श) व््प्राप्तापद्रैः। २।१। २४ । )

खपदा्प्रधान वियद ca) awnfeg नेवम्बिधे विये किन्तु कष्टं भ्रितमनेनेति faut) एवं च विषयभेदान्न सामान- विहितलं बह््रोहेरिति भावः॥ मनु ae faa इत्य ay- गर दिविग्रहाथीऽन्तश्डेत इत्यत श्राह

अन्तभूतश्चाधे इति ॥ (क) अरथेभेदादिति | @) एवं च Baan बदोयन्ञापकत्वमय्यसक्गतमिति भावः॥ लोके विग्रहेति । क)

खमासप्रथोगे BH शोके विगरदवाक्स्या प्रयो गान्तत्पुरुषल- बह्नौ हिलानवगमादिति भावः ॥ श्र्थदयवोधेऽया

तात्पयेत्यादि । ऊक)

= ~~~ ~~~ ~~~ -~ -- ee --- ee ~ ~~, --

तु nate ग तु पू्॑पदखरः। तथा चोक्तखरकपौ न कपि समाविग्रतः। तस्माद्ययान्धासमेवास्तु | गोस्व' च प्रामाणिकमिति feaa गमिग- म्यादौ नामुपसंख्यानम्‌. प्राम गमो ग्रामगमो गमेरिनििदयौगादिक्ष xfat स च भविष्यत्कालो भविष्यति गम्धादय cae | यस्तु साखिचणिदितौनिः

~~~ ~ „~~~ ------- ------- --- ——— a ~ ~~ ~ =

——~

तथा ऽधमेदोषि madmaafa wife at धावर्धस्य स्वातमनाऽनिषि- तल्वेपि भवति arest get देवदत्त इति, tae वोच्यते, wafer तु भवन्तमा निष्ठिते भवति wrest amt रेवद तेनेति, तेपि wz faa इति कटमनुभवद्नेवमु च्यते ae धितमनेनेद्यनुभूतकष्टः faa-

ACTIVA: | ९१९ (@ 2) परा.१। घा. ९) ( दितौधा भिवातौलपतिवगता- चस्तप्रातापतरैः । २।१।९8 1)

एवं च श्ायकल्वादिमोऽपवादत्ववा दिमश्च खण्डनाय ‘fe दल्पौ'ल्यादिसिङ्धानिषिगो यन्य इति भावः ॥ भाष्य

‘ayatel सतीति । (भ) तस्मिन्नेव aaa: ॥ तत्पुरुषे Bata | (भा)

afwafa aaa: ॥ न भवितव्यमिति | (भा)

नाभ 3 ~ ~ = ene,

~~ -~~-~ -*----~----- ~~~.

पी 1)

१ अस्ति ख्वपि विशेषो बडब्रो हेस्तत्‌ एरषस्य च । किं ए्व्दद्तोऽचा- धतः | प्रब्दक्कतचार्थछतख | च्यवैव भाप्ये ।

२ परब्दलतत्तावत्‌ | बङत्ौहो सति कपा भ वितथ्यम्‌ | तत्‌पुरेषे सति न भवित्यम्‌ । SAT भाष्ये |

~~ - - --~--~ ---~ -- --~- ~~~ -----~- ne ज न म enn = me ७७०

सोपि गम्यादिपाठाद्भ विष्यति | णिलादुढदिः। अागामौ | बाहुलकात्के- amafa | तेन गामौति माधवः । ग्रामं गामौ। ग्रामगामौ । नेनो- भविष्यदाधमश्धंयोिति कद्योगलच्तणबष्टो निषेधात्‌ कमपि दितौया | केचित्त वश्ये fafa: | अभविष्यदथत्वेपि madmag दितौ- याय्रहणमप्रवादविषयेपि विधानाेमिति छत्रथोगेमि fenatarg: |

---~“~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~ ~~~“ ~~ --- ~~ ~~ ~~~ a oan.

weferfaaunie साक्षादवगतिभैवति वत्पुरमे, awitet anit तथा राचः BTR गूनं राज्यस्य सखेति स रष सषादृध्ामेव विषथः। 'अमिगाम्धादौनाभिति'। उणादौगामन्येषां च संग्रहा्चैमुभधो- शपादानम्‌ | यामं गमीति" | गमेरिनिरियौधादिक fa’ दति प्रत्रः

Rte महभाष्यप्रदौपोद्योतः। ( faettar नितातौतपतितगता- (GRIM Ge} MMUTATAA: 1 R121 २४ |)

पूषपदम्रशृतिखरसन्निथोगेम म भवितव्यमिन्धथेः ॥ तत्पुरुषारमेो वा जतादिष्िद्यस्याभावार्‌ ग्ामगत इत्यादावन्तोदान्लमेषेति बडत्रोहाविति पूरवपदप्रहतिखरसनियोगेन भ कटापि कप्‌ | aaa त॒ ध्वा जातादिखि"त्यारनमात्यस्ते बहतरीहावपि पूवपद प्रशतिखरसत्वान्तत्छन्नियोगेनापि कवापत्तिरिति भावः। ae टोक्षोदादरणे षमासद्येऽपि पूर्वपदपप्रशटतिख्र षल्वात्‌ कपो वैकष्ि- ware न fare इति fara ॥ aa aaa इति | (भा) suas सत्येकेनापरणस्य न गता्धंतेति ara: ॥ धात्वथस्यानपवगे इति | र) स्वधावर्याषमाप्तौ धालर्था विष्ट एव क्तरि एकदेशस्य अत- area क्तो भवति तत्पुरुषे । बहमोरौ तु सर्वधाल्थंसमाप्तौ धालर्थानाविष्टे कमेण्येव क्र इति fare दत्यरथः ॥

१ वाजाते। ¶।२।१७९।

~ ~ =

ae भाष्यविकदम्‌ | WAT ग यंदवस्य Tara छदयोगे ष्या wa eta | रतेन तथाविदूराभिरदूरताङ्मो | यथा स गामौ तव Fifa प्रेलतामिति शो षप्रयोगो यास्यतः | aA बबक्षरत्रबसुच्तरित्यादि |

WN क

~~ ~ ~~~ ~~~ ` ~ ~~~ - ~~ ae

“ufrafe गम्यादयः इति भ विष्यतिकाल्ञे So यामति" । era fafe | aatanates दितोबाय्महरमपवादविषयेपि विधागार्धमिति watt द्दिलौयेव भवति । “ओदनं nrgfefa’ | भुनेः सन्‌ साद्य स- भि उः, । ग लोक्षाग्येति षष्टोनिषेधः॥

महभाधप्रदोपोद्श्यौतः। २१६

(.र।प.९।ा.२) (Bers । ९।१९। Res) "अरन्यथाजातौय इति । (भा) शाब्दलाक्राग्त TT: ॥

अन्यथाजातौयकः सम्बन्धादिति | (भ) श्रातुमानिक इत्यः ॥ नन्वेवं tim: war सखेति विप्रे awe: खादत श्राह उभयं खख्वपौति ॥ (भा)

खदरा्ेपे। २।१।२६॥ 'शअधोत्यन्नात्वेति। (भा) MUSA वेत्यथ: ॥

= ---~---- ee ~~~ ~~~ ~^. ~ ~~~ --~ ~~~ = ~ ०

९ उपरलब्धभाव्य एरतके अन्यथा भातोयक इति पाठोऽल्ि।

२ किमुदाहरणम्‌ । वठद्रारूढो war | तेष दर्यच्यते कः Bat नाम | अधो साला gefecquray खद्वासेट्या।. य ददानौमतोऽ्यथा करोति स उच्यते खदारूटरोऽयं aren: | गातित्रतवान्‌ दति |

nae

ES AS NO “Om AO ~~~ ~ ~ ~ न ~^ ee ~ ~

^“ खदृाक्तेपे ”॥ 'खदसोहणं tafe’) fafafeat मौ fama: | भूमिग्रयगाहा seat वेदाध्ययगकाले Arnie शाल्वा शरभिरलुज्चातेन खदा ten यश्चन्धयचया खद्रासेष्णं तदिमागेप्रश्यामं तश्योद्‌ाइरणमन्धसप्येवविधस्यापलद्णं, तेन॒ खद्रामासेहतु मा a- ऽश्छषदिमागे प्रश्ितः Bes द्यत द्धै |

२११ HATHA TAT । ( अध्न्तत्तयोगे च। २।१। R21) (WRAL)

अत्यन्तसंयोगे च। २।१।२९॥

ननु “काला” इृत्यस्याभावे ऽच AMAT न Alea श्राह काला इति ( २।१। २८) ॥ (भा)

नतु क्रान्तेन समासाय तत्‌ श्रक्घानायं' चेदमपौत्यत भ्रा तच चेति । क)

श्रमत्यन्तसंयोगे क्रान्ताये “काला” (२।१।२८) दति अन्यन्त- संयोगे ऽक्षाकायेमिदमिन्यत्तरम्‌ ॥

"षण RAT इति । (भ) तावत्पर्यन्तं हि feacraafyprat देशविशेषे ॥

ee भो

१ षरह्ृ्षाखराचराः इति भाष्यप्रयोगात्‌ षण्डहृकेपयन्तं इजिङासौ भवत इति प्रतोयते |

महनाथ्यप्रदौपोदधीतः। २१७ (अ.२। पा. १। शा. २) (water तस्हञताधेन शुखवचमेग । २।९। Re ।)

ततया AHAB गुणवचनेन! २।१।३०॥

किक

केवलदध्रः पाटवभभकलं व्क विश्दरमत श्राह विशि्टद्रव्य इति । क) एष्ठिलवणा दिरूपेत्यथः ॥ सवचक्रियेति | ॐ) sata बदृश्रनिपुणादि यणेन साचात्परग्पराणये एतद- ्रहत्तिरिति भावः ॥ करियादारकंसम्बन्ध इति | (3)

भुजिक्गियादारक दत्यथः ॥ यतेति । क)

अलेन यन्ननमि्यारि विषये ॥

~~~ ~~~ ~ न~~ ~~ ~ ~ ~~~ + ~ oe!

श्तोया वस्छताथम शुणवच्चनेन ॥ acaafa एथक्‌ लुप्तोयाक्षम्‌ | टतौयान्तं टतौयान्ताध॑क्तपुयदवनेन aie च ay समस्यते स

« इृतौया aegataa गुणवचनेन ” ॥ दतौयायाभ्कान्दसे शक्ति गुण्वचनेने्नेग सामानाधिकरण्यम्‌, चर्थनेति एथक पदम्‌, अत रष भुढवचनेनाथग्रब्देन चेति" । "कोदृग्रेन गुणवचनेन anata’ | तदिति

Rc मह भाष्यप्रदौपोद्चोतः। (wetter तरहतायेन गुणवचनेन । २।१। ३० |) (अ. २। पा.९। we)

साक्षात्सामश्येति। (3) “afy भेदने इत्यस्मात्‌ चि निष्यन्नखण्डशरष्दाथेक्रियायां करणएतेना चयः | सदृशा दिग्रदणं च प्रपञ्चार्थमित्यमिमागः ॥

गुणोपसजनद्रशयेति । @ खण्डश्रष्टो हि तच रूढः । म तु साध्यावद्धापन्नकारकान्वथ- धोग्यक्रियोपसजेनद्रयवाचौ ताशृश्रवण्डश्रब्दन तु कटकरणे शता (२।१।१९) waa समासः सिद्ध इति भावः॥ भाय

किरिकाण इति । (भ) किरिः wat रोगविशषो वा॥

व्यतिरिक्तति। क) पू्वपदोत्तरपदा्व्यतिरिक्रेयथेः ॥ तदपेक्षेति | क) , भुजिद्वारकेत्ययः। कारक्दतौयातिरिक्ढतोयाम्तो तु नेदं waded | sates निपुणादिग्रशणाज्ज्ञापकादिति भावः ॥ ara

—— = re te ee eee

तत्मरषः | तच्छब्देन दतोयान्तपरामध्ििना तद्यो MMs | तर ध॑हतल च॒ गुणवचनस्या्थदारकं fatewq) वथा च उतोयानतार्चछ्नतो यो

-- ~~ ee ~= ==> ~ ~~ -~ ~ ~ ~ ~ eee = ---~~~ ~~ --- --~

सवनाघ्ना पर्टतस्य तौ यान्तस्य waa, स च शब्दः, ग चशब्देन श णव चनस्य करणं सम्भवतोद्यतः सामच्यात्तदचेष्टतेनेतिविकायत care | इतोषान्ताधेङृतेनेति' | ‘atafefa’ । यावण्छृष्टो नि पातस्ताल्म्यपर्बायतां

AAT TTT TAA: | २९९ (ख. २। पा.| १। खा. २) (eater तस्ता शुणवचनेग । २। ९ । Re |)

तत्छताथैग्रहशं क्तव्यमिति । (भ)

हधालयदारके शमं एव यथा Me तु yeaa

दद्येतद्मि्यथेः | खभावसिद्धमिति | क)

शरन्दश्ङ्िद्धभामेन fagaaa घटादिपदाद्‌ दयभानमिति

तक्छतलाभाव इति भावः॥ क्रियत इति कै)

पदान्तरषममियाहारेणए तु तज साध्यलप्रतोतिरि्यन्यत्‌ | एव ९ दण्डेन घट taal दण्डेतुको षट cam बोधो नतु त्छतलप्रतौ तिरिति तात्पयेम्‌ ॥ भागे

धान्येन धनवानिति । (भा)

धान्येन हेतुना धनवच्वात्तष्छततल्मभ्रापोति भावः ॥

शङ्कलाखण्डो देवदत्त इति | (भ)

श्रुलारुतखण्डुणको देवदत्त इत्यथः ॥ ,

न ~ ण I

गलद्दवचनेति फलितोऽचैः शंकुलया Ge: शकुलाणंडः । किरिला कायः किरिकायः। खडिमेदवे, कणनिमौलने । avai afer श्पादि-

ee trae => ~-~ ema me -----~--~--------*-

दद्यंयति, queria चेदं गुणवचनस्य विदयेषयम्‌; ay रव हि eataruy कियते न गचनः we) aurea किम्‌ । धावताधम समासा- रमभवादूवचनेनैव भविष्यति णवं यधा fata, शखमुक्षवान्‌

२२० महाभाष्यप्रदो पो दुधोवः। (acter तव्छतार्थेन Forma । २।१। Re |) (अ. २। पा. १।या.१]

भूतकाखेति । ॐ) बाहलकाद्भते कन्तेरि डिति भावः ॥ “गुणसुक्षवते"ति थाच ।

सम्प्रतोति। ॐ)

त्वं च केवलगुणएवाचकतेनापि प्रसिद्धस्य यथा Wate: पारे केम गृणएवाचिनो विशिष्टद्रयवचनस्यापि यथा पद्गादेः ॥ भाय

"गुणवचनेभ्यो मतुप इति । (भ)

तजापि धमेमाचं गृण दूति भावः। यदेदम्‌ “OT ्राद्य च ( ५।१।९२०) SIMU ॥ PUA ग्ब्देक्ये महुपो लोपो UI श्राह

श्रधेमेदेनेति॥ क) wad “Tuga हयक गृएवचनवमनुपपन्नमत श्रा ९ गखवचनेभ्यो मतुपो लुग्‌ इति (yu Ries) 1 २ अतैव भाव्ये |

तावेतौ कियारूपापन्ने ga after परचामतुब्‌लोपादमदोपरचाराा तदति श्रये awa इति शुणवचगौ aaa) धान्येनायौ धान्धार्चः।

गुणवचनः, कछन्यल्यटो बहुलमि'ति भूते whe we, गुखमुक्ञवता संप्रति गुणोचसेनमर्यव चनेनेदयथेः। तेग तेन पाटवभिति रुखमाज्रनिषेन भवति । yaa “सत्वे निविश्रतेऽपेतौ"ति जितो एष्यते ग तु यस्थ

मष्टाभाश्यप्रदौपोदुद्योतः। २२१ (ब, R/T १।अा. २) (eater तत्तेन गुशवचनेन । २।१। ६० |)

सादश्येति ॥ ॐ) अनेकशक्तीति । कै)

परकरणादितञ्च AAEM ईति भावः ॥ भाय यदेवं नाथेस्तत्छताथेग्रहशेनेति | (भा)

एवं गुएवचनेनेत्यस्य प्रकरणे । श्रयं भावः। adlaray गुण- वचनेन समखत TOR गणस्य अन्यतानियमेन ठतौयान्ताथेख तदुतयत्तिपरयो जनकेन च प्रत्यासत्या ठतोयांता्थृतगु एवचनेनेव दतौयान्तस समासा भविष्यतोति। दध्ना YR पटुः। श्रच्छाकाण coat न भवियतोति ॥ ननु इतौयाच सूते म हेतौ उनत्तरसूजे निपुणश्नच्ग्रहणात्‌ | एव च हतौयान्तगुएवशनयोः साचालषाम- सम्भवेन क्रियादारकं तद्‌ ग्राह्यम्‌ ॥ एवं च यतो द्रा YR wa: पटुरित्ययेके द्रा पटुरित्यादावपि खादत श्राह

~-- --~ --~ “~ ~~ ~~~ ~~ “~ ~ “न ~~ +~ ~^ ~ =-= --~ - - - = ~~ ~~ er

अंत ददः, प्रयोजनम्‌ । aaa वा ek, oat) अभिलाषः |. aay करये द तोयायाः समासः | ततृष्टतेनेति किम्‌ । GUT काणः |

~ ----~~ *~---- --

mary हि भावा दये रम्दनिवेश् इति तच्छन्दप्रृत्तिनिमिर्त, इलोया- नाथते सवरव तस्य भावात्‌ | ‘aye, किरिकाव इतिः | खडि Hea, wa निमोलने, caval घणि खत्यादितावेतौ क्रियारूपापते गे वर्िल्ाननतुवलोपादभेदोपचारादा तदति श्रये ane इति गणदच्चनो भवतः । शन्येनाधं इतिः । अत care प्रयोननम्‌ । अर्धनं are: | प्राचना। अभिलाषः, सवेष करणे टतोयायाः समासः। “अद्या ata इति"

RRR मशभाष्यप्रदोपोदुद्योवः | (eater ल्षता्ेन हुयवचनेन । २।१। ६० | (ख, २। पा. ie)

शरव्यतिरिक्तकल्येति | ॐ) गृणवचनटतोयान्तयोः षमभि्याहारे saclay तत्मतौति- रिति भावः॥ श्र्रङ्गलेऽयमेव हेतुः । श्रत एव समासार्थानार्भततं राजसख दत्यादावन्तश्चतखाप्रतौयमानलाद्मतौयमानेति उक्नन्याय- सिद्धमपि तह्छताथंग्रहणं स््टप्रतिपक्तये wenn तवा्गरहणं यथमाह वार्तिककारः |

प्तृतौयासमास इति ॥ (बा) नायमथैनिदेश इति । (भ)

उभयनाप्यथपरलस्य व्याख्यानेनेव सिद्धेरिति भावः॥

OT eee --- ~ ~ ~ ~ ५" ~~ ------ -+ न =

१ हतौयासामासेऽर्धं य्ह णमनर्थकमर्च॑ग तिद्धवचनात्‌ | वा ॥

५ ^ = न ~> ~ [

faq यध श्कुलाखण्डादौ पूवात्तरपरदार्धयोः करियाकारकभावः सम्ब amet चरितां वचनं यथा द्रा qem पदुरिद्यादौ म भवति| असामर्थ्यात्‌ । तथेहापि ग स्यात्‌। दघ्ना पटुः कुष्कुमेन लोहितं मुखमिति । cw fy गम्यमागया करोतिक्रियया करणस्य सम्बन्धः|

ATTRA छतं कारणत्वं किं वदान्येन व केनापि कियादिना, खच्णा तु केवलं काणो mega इति तत्कृतत्वाभावः, किं च दभ्रा पटरि्य्र मा yeaa मपि तत्कृतग्रणं करम्‌ । ननु यदि" दधि तं पाटवं विवलितं द्रा कृतः पटुरिति ततो भवितब्मेव समासेन, अथ stearate ay कारणभवः। दभ्रा BE पटुरिति ततो saves ग भविष्यति, इहापि तदि न ang cP a लोहितं कोपेन wtfed मुखमिति, waifa fe करोति क्रियया करणस्य सम्बन्धः बुङ्गमेन शतं लोहितमिति, क तरिं स्यात्‌

AT भाश्चप्रदोपोद्खधोवः। RRR (अ.२।पा.१। आ. २।) (eater तत्कता्थेग हुखदचनेन । २।१। Re)

योगविभाग इति । (भा)

योगबिभागफलक TI: ॥ तदाह वाक्यभेदः संपद्यत इति ॥ (ॐ)

भाषे धान्याधे इति । (भा)

HAST LAY: प्रयोजनम्‌ । श्रधनमयेः प्रार्थना | वा करण- दतौयथा समास इति हरदन्तादयः। ae) \कटेकरणे waa fagary । तस्माद्धनपर्यावार्थशब्देन ay पत्या दिलप्रयुक्तौ- यान्तख VATS | प्रथमां च ठतौया । यदा धान्येन हतोऽ दति विग्रह दति नयाः ॥

CERT Tar Quran इच प्रज्ञादित्वात्‌ प्रथमां adtar तेन समासोऽव शतः नागेशेन । परं मञ्नुषायां धान्यार्थः इयस्य धान्येनाषैः धान्यां इति लौकिकविग्रहवाकाप्रदश्॑नानन्तरं “Bat actor) whet धनवाचौ । धान्यहेतुकं धन भिति बोधः” दयक्तम्‌ । |

त्माद्यचोत्तरप्रदे किया a गम्यते तच्रापि acmaa सति यधा स्यात भोजनादिदारक्े सामथ्ये मा भूदिति तत्छतयहणम्‌। qa- वचनेनेति fea गोभिर्वपावान्‌ । गोसम्बन्धिदध्यादिभोजनाद्‌ वदनस्य

~ --~ RET SE

धकलया खण दव्यादावेव तु स्यात्‌, यच पुव्तरपदयोः कियाकारकलच्यः सम्बन्धस्तस्मान्तश्रोत्तरप्रदे क्रिया न गम्यते तत्रापि ama सति wat स्यद्धोजगादिदारङ्के साम्यं मा भूदिति तल्कतग्रहणम्‌ | शुरवचनेनेति fafafa’ | जआातिवचनेष जातेनिख्वान्कुतस््यासम्भवः, क्रियावच्ने feria

२९४ महाभाण्यपरदौपोदु्योवः। (eater aemarea शुणवचनेम । २।१। Rel) (अ. २।पा. १। घा, 2)

Qe समासाधेमिति। र) फलानतरायेमधेयदणमावश्भमिलयपिमसुर वच्छति Ree: ॥ "सश्च इत्यादि । ओ) ददं गुणवचनशब्ददेव लचणमिति गुणपदेन धर्ममाचर तदुप- सजेमद्रव्यवाचिनायं समास दति बोध्यम्‌ । खण्डस्य तक्षकितला- भावाश्च ॥

नोक्तमिति । क)

इद्याेखेव ततः प्रतौतिरिति भावः ॥

~ ~ = ~~ = ~~ --- -- ~ ~ eee - --

९ सत्वे निविग्रतेऽपेति एथगजातिष दृश्यते | श्वाधयखाक्रियाजश्च सोऽसष्चप्रृति्गुः। उपेन्यव्न्टायन्यृष्टो गवयान्तरेष्वपि | वाचकः सव लिङ्गानां डथादन्धो शरणः Wa: |

.वपावत्वं॑पौवरत्बमित्यस्ति तल्छतत्वं न त्वसौ qua |) eae किम्‌ । यावता थग समासासम्भवात्तदाचो ata) ea: | शणमुक्कवान्‌ गुणवचनः। Rael बलमिति भूते कतरि ल्यट्‌ । गुणमुक्त- बता सम्प्रति गणोपसजेनद्रथवाचिनेत्यर्थः। तेन तेन पाटवमिति maa जिष्टेन न भवतोति | marge “सत्वे नि विश्रतेऽपरतौ fa वच्यमाणे weet

[1 ~~~ --- -- - cree ~ = ee > =

खव, कटकार छता बलमिति अ्यवाचिखपि तत्वतस्यासम्भव रव, THRU तत्तव केन चित्‌ क्रियते ऽतो गुखवचनेनेव भविष्यतीति oa | 'गोभिवेपावानिति' | गोसम्बन्धिदध्याद्यपयोगादेव तस्य aad पौवर्त- famfen तत्व॒ततवं ग लसौ quae: 5

महाभाश्यप्रदो पोदद्योतः। २२५ (अ. २। परा. १। य्या. २) ( पूरवसदृ्समोनार्धकलष्निएग- मिश्रप्लदेः|। २।१९। RL)

वेसद्रसमोनाथेकलदहनिपुणमिच्- THM । २।१।२१।

म

श्रधैग्रहणभूतेनेति | (कै)

श्रत एव \ऊना्थकलहमिति खर विधाथकलञेऽथग्रणं चरि- aaa । तच हि लचपप्रतिपो क्षपरिभाषधेतहू् विहितममासरव गणम्‌ | समसदृ रयोः एवगुपादानाञ्चानेनेव सम्बन्ध दति बोध्यम्‌ ॥

१ ऊना्धकलष्ं दतोवायाः। १।२।१५३।

मासेन पूर्वो args: | अव्यतमत्तिकालावधिमदुत्पत्तिक्षालयो - मांसस्य यवधायकत्वेऽयं प्रयोगः | पृव॑स्दृ्ेति समासविधानादूगार्थकलह - भिश्रप्रयोग xa पूवयोगेऽपि acter माषोनम्‌ । ऊन we पणव सं पादकवन्वभाववान्‌ ॥ कलः । क्रोधपुवंको यापारः | वाक्घलहः | वाग- रूपः स इति बोधः ।

पूवंसदृ्रसमोनार्धकलदनि quay: | wa: ay eatery प्राग्वत्‌ | wea वचमातर्वादियोगे eater) हेतौ वा za

“पुवंसदृश्समोना्चकलषनिएुणमि शप्लचणो” ॥ पुरतेऽगर ब्देन

uf nr 8, ~ ०

aay साधिततादिहार्धगहगपर्चनिदग्राधं, तञ्चनन्तरेफोनशग्देनन 20

२९१ महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( पूरव सदृशरसमोनाधैकलष्निपुय- (खअ.२। परा.१।आ.२) भिश्वष्लदगेः । २।१। ३१९ )

श्रधेप्रपानत्वात्रिदेश्स्येति। ॐ)

ऊउनश्ब्दोऽथपरः | श्र्थेन समासाश्नवाच तद्वाचिनां यणं तद्वा विगरेषादछवेषामिति भावः। केदित्तृ माषेण हतो विकल दये माषविकल दरति yaea खिद्रम्‌ “ऊनार्थेति (१।२।१५२ एतरेऽथग्रदणं तु धान्याथं दत्यादावन्तोदान्तलायेति सख्ष्टमेव । टृ्यादौ aa समासोऽपि पूरव्॑चस्याधेगरहणात्‌ सिद्धः। एवं च माषविकलादौ पूवपद प्रतिखरलमेेव्येव भाग्याय । श्रत एव समथसूचरभाये (२।१।१) Sarat तद्छतेति (९।९।१ २) इबशो- पादानविकल द्यु दारणं दत्तमित्याङः ॥ मासेन पुवः मासपृवेः। माचा सदृशः। माटसैदृशः। माठसमः | इह समसदृश्चाभ्यां योगे तुल्यार्थोरिति ढतौया | स्यादेतत्‌ । तुल्यार्थयोगे पचो षष्प्यस्ति | ततः बष्टौसमासेनेव सिद्धे किमिह सदृरग्रहणेन | न॒ च तल्शषे तुल्यार्चतोयेतिपूवैपदपतिखराथें तत्‌ । सदृश्रप्रति- पयोः सादृश्य दति aqfag:) न धच ay सदृग्रहणमेव माख्िति

षाम्‌ | षष्ोसमासपच्ते gated वारयितुं तक्छौकारावश्य- म्भावात्‌ । भ॒ चानमिधागात्षष्टोसमास wa मास्िति वाखम्‌ । दासाः

~ ~~~ I ------~--------~------~ ~~ - ~~ --~ ~ ~ ~~~ ~~~.

सम्बध्यते न पुर्वादिभिः, समसदृश्रग्नन्दणोः एधगुपादानात्‌ । “रतदेवे- त्यादि" | समसदृ ग्रशब्दाभ्यामन्यतरेदं यद्योगे तुल्यार्थेरिति टतोयाश्ति, दहो तुल्यार्थयोगे ष्यपि प्रत्ते विधोयते ae: समके मातुः aga | माटसदृ् इति fag, किमर्थमिह सदृश्ग्रहयं, तत्परषे तुल्यार्तोयेति पूवेषदप्र्टतिखरो यथा स्यात्‌, faatss प्रहतिखरः, ‘aqaufaenat:

मह भाष्यप्रदौपोदद्योवः | RRS (@ 21981 BR) ( पूवेसदृष्रसमोनार्थककहनिपएुय- fasted: । २। ९ 1 ६१ । )

MATa | (भ

म च केवटरौत्योनाथंलादेव सिद्धिरिति area । शेघादवरः wert इत्यादौ पूव्॑न्दसमानाथेताया भ्रपि भरवरग्रबदश्य दर नात्‌ । “aurea उक्तमिति" (श्रच सचखवात्तिकम्‌ ) भाथ- कारवषनमित्यमिपरत्या₹

हेतुकालसंपेधितत्वादेति । ॐ)

हेतुवा्िककारोचारणं TE यः कालस सप्र चितलान्मनसि स्यापितलादिल्य्थः। कारणएकालः कायं उपचयं प्रयोग इति तात्पयेम्‌ | वा्निककारवचन cafe वाद्यम्‌ । तदेव युक्त भिति भावः॥

सृश्र दूति रूपासिदधिप्रसङ्गात्‌ | दृ हि षा अको इयलुक्‌- समासः Stadt भाष्ये । मन्धेवमपि हेतुदरतौयान्तेन समासा प्रहृते सदृशग्रहणमस्तु | विद्यया हेतुना सदृशो विद्यासदृघ्र दरति nea qaratfa ast लभ्यते । प्रतियोगिन्यष तदविधानादिति चेत्‌ | म तत््चततवातयेयेव सिदधेः। यो हि विद्यया acm ae विद्यातं

सादृश्य दति, aq an सदृश्रहणमव्यं केयं यदा षटोसमासक्तदा- न्तोदात्ततवं माभूदिति, मनु चेदानोमनमिधानात्‌ षष्ठोसमासो न भविष्यति, नेवं wea, यलक्समासे हि दोषः स्यात्‌, “WaT TAT रायाः सदृशो दषल्याः सदृ दति, तसना्तत्वतैयम्‌, षदं तु न कत्तयम्‌ ददमपि कं,

२०८ महभाष्यप्रदोपरदुद्योतः | ( पूवेसवृश्चसमोनाधैकलङ्निएण- (GRIM Tae) मिन्रग्लदणेः । २।१। ३१ )

तदा पुवेषदप्रकृतिखरार्थमिति। ॐ

अन्यथान्तोदालं खा दित्यर्थः ॥ नन्नानभिधानात्‌ ष्ठो समार ए मासख्िद्यत श्राह

तथा च दास्या इति ॥ क) सिद्त्वादिति। ॐ)

न॒च “Hae सक्षायामि"वयुलुकि मनसा ag इति सिध्ये मिदमपावश्यकमिति वाच्यम्‌ । amaaaa शिङ्वात्‌ ! श्रममिधानेन तच समासाभाषाच । ईदृश्रसंज्ञायां मानाभावासेति

दिक्‌ ॥

-- = ~ 7 ~ ~---* ~ ~ -- ~~~ ~~~ =-= ee ~~ ~--- ~ ~~ ~~ न ~= =

PHC as Zs

FER GREET er me - “ ~~ - -- ~~ ---~ te ere --~~~----~---~---- -~------ --¬ ~ ee ~

सादृश्यमस्लोति। स्म्‌ । प्रद्यास्यातमेवेदं षट वात्तिकट्ठता । gaa माषोनं कार्षापणम्‌ । माषविकलम्‌ । yea emer समासस्य साधितलवादिष खर्ग्रहणमभिधेयनिर्दधार्थम्‌। तच्च ऊगश्ब्देनैव सम्बध्यते न तु पूर्वादिभिः। अत रुव समसृ्रौ एयगुपात्तो |

हेतु तौयायं विद्या हेतुना agut famagy इति, गद्य तुल्यार्थे fefawet भवति प्रतियोगिन्येव fe सा विधौयते, एवमपि ग करयं तत्कुललात्यवेयेव सिद्धं यो fe विद्यया सदृश्रः। विद्यातं हि तत्सादृश्यं त्र yaaa fad, 'मिखररहठे सोप्रसगेस्यापि ग्रहण गुडसंमिश्रा धानाः।

मद्भाश्यप्रदोपीदुद्योतः। २२९ (अ.२। पा.९। खा. २) ( परव सदृश्रसमोनाधैकलनिषए- मिश्चप्ल च्यीः । २।१। ११।)

सम्बन्धमाचविवक्षायामिति । क) staan दतोयासमासो वक्रो यच षष्ठ्या नासि भोजन- मदृशः | इदमणकशं वक्तयं यत्र षष्ठो भूयते द्याः SEW दर्या- qufafa “प्वदृ्प्रतिषूपयोरिति" game भायमेकदेश्यक्ति- रिति दूचथति। तत्रापि segue संभवात्‌ | प्रतिपदोक्रपरि- भाषया तुष्यार्थरिति दतौयान्तेनेव त्षमासपरटत्तश्च ॥

ववण वेति । &)

उपाटामविकल दति वदिति भावः॥

a ~ = ~~

१९ सदृशप्रतिरूपयोः MAF । ६ । २।११।

—~ ee ~ --^ ~~ ---~ ---~- ~ -~---- ~^ कनक = --~ -- ~ == ~ ~~ ‘mia

वाक्लषः। दखाचारनिएणः। गुडमिश्रः | सखाचारपलच्ः। मिश्रग्रहे सोपसरमखापि ग्रश्यम्‌। गडसंमिखा धानाः। fast चातुपसगेमस- नधाविद्य्र शनुपसगेय्रहणाज्‌ शापकादेतत्‌ सिद्धम्‌ । अवरस्योप- संख्यानम्‌ ॥ मासेगावरो मासावरः I

eee ee ~ -- ~ ~~ ~ == =

येवमथ, qantas यदयं ‘fast चानुपसगेमसन्धाविःचनुपसगं रगा करोति तभश्षाप्रयति निश्रग्रहे सोपमगम्यापि ग्रहणमिति | पतादि- fafa’ | अवरग्रब्दोऽपि दत्रे पटितथ द्धः ॥

रहण ` मह भाश्चप्रदो पोदुद्योतः। (कटकरणे छता IH! २।१। ६२) (अ. ₹२।पा.९।या.२)

HIATT कुता बहलम्‌। २। १। BI

Bal Rata | (वा)

weal

er rn petri = ae --- ee Oa a cca go

कटकरणे छता AA Rafe aww च adlar छदन्तेन ae बहलं प्राग्वत्‌ । हरिणा त्रातो हरित्रातः | नखंभित्रो गखभित्रः। agra गतिपूवस्ापि ग्रणात्रखनिभिन्ः। कटकरणे किम्‌ । भि्ताभिरुषितः। Safar दतौया। बङ्लम्रहण।च्छट ग्रान चृक्तवतु- प्रतिभिनं | we कुर्वन्‌ ye wage । क्षविदिभत्कयन्तरमपि समस्यते बह्लद्मह्णारेव । पादहारकः । दियत इति ere | बाडलक्रात्वमणि wT पादाभ्यामिग्यपादानपश्चग्न्तस्य समासः | गले चोपकः। चुप मन्दायां गतौ । हेतुमरि्णिभन्तात्वर्तरि एवल । गले चोपकः | चमूधमस्तकादिदयलक | कृतेति किम्‌ । ate: पचतितराम्‌ ॥

--- - -- === ~ ----- ee ~~~.

"कटटंकरगो छता बहुलम्‌” ॥ कटकरणे इति प्रथमादिवचनं दत्तो aq कृतं waft करयो च या ठतौयेति, तथा चोत्तर च वच्यति RSA छेः सदहाधिक्षाधैवचने समस्येते इति, सर्व पाधिद्यभिचारा्ै- fafa’ | आव्याघ्यतिद्ा्तिपर्हिरार्थमिवर्धः | 'पादषहारक इतिः | {यत इति हारक इति छ्ल्य॒टो बहलभि'ति कमणि रवृ, पादाभ्यामिव्यपा- दानपशचम्यन्तस्य समासः। “गले चोपक इति| चुपमन्दायां गतौ, हेतु- मसिजन्तात्कमगि रवृ, चमू डेमस्तकादियलुक्‌, श्द्ग्रहणमनर्धकमन्य- खभावात्‌, इह कटकरणे क्रियाया wa भवतः, किया च धातुवाद्ा धातोश्च दये प्रययाः छत स्तिखख ततर सुपे यधिकारात्तिषन्ते न प्रसङ्कः, तद्धितमिख्छथं तु, ee काठः पचतितरां कारैः पचतिरूपं कारः प्रचति- am हस्तेन शतपू्वौ दभ्रा सृक्तपूर्वो एतेनेष्टोति।

महाभाष्यप्रदौपोदुय्योतः। RRL (च.२। पा. ।चा.२) ( कृद्येरधिकाचैवचने।२।९।१६।)

कस्योपरश्चकं विरषएमिति बोध्यम्‌ । शतेत्यश्य era wala वक्यं हृतेति यथेमिति वाधः ॥ नतु लाघवात्‌ केनेति युक्षमत श्राह | श्रयं भाव sity)

mo धिकाधंवचने ।२।१।३३॥

सतुतिनिन्देति । ॐ) काकपेधे्यारौ काककढंकपामकमे नटौति ate श्रल्याभस्ल- एर्णश्मस्लादिना निन्दास्हुतिमानरे तात्पर्यात्‌ क्रियाया निष्यृयोजन- लेन गौ एलात्कटेकरणयोरपि गौणएवमिति भावः ॥ -

कयेरधिकार्धव्चने। स्तुतिनिन्दाफलकम्ैवादवचगमधिक्गार्ध- वचनम्‌ । तत्र wife करणे च तोया छेः स्ट ॒प्राबत्‌। ^ कध रधिकाैवचने" ॥ 'सतुतिनिन्द्‌ाप्रयक्तमिति' । स्तया निन्द्या च vated स्तोतुं निन्दितुं च छतशियर्धः। *अध्यारोपितार्थवचनमिति'। असद्रेवा सोपोपितोऽध्यारो पितः | (काकपेयेति' | वं नाम qatar गदौ यत्तटस्थेः कार्करपि प्रया पातुमिति eqfa: एवं नामान्योय यत्का कर पि

२१९ महाभाष्यप्रदोपोदद्योवः। ( शे सधिका्थवचने 12121881) (ख, २। पा. ९। Bg)

केचिदाहरिति। के)

कदंलादेशतोयाप्रयोजकलवत्छमाशप्रयोजकलवस्यापि सभवादि- त्यरषिस्तदाद |

शन्येत्विति ॥ कक) ननु हृ्येरेपाधिका्थवचन दति नियमा wea श्राह काकपीतेति ॥ (ॐ) नेदं नियमाथेमिति । कै) ““हृत्येरधिकाथंवचन'" waa fara नेद मित्यधैः ॥ भाे

Sera । (भा)

स्तुतिनिन्दाफलकलत्वरूपाधिकायवचनलाभावेऽपि ॥

दूबसन्दभेति। (कै)

पव॑द्धव्येव प्रपञ्चोऽयम्‌। क(कपेया गदौ । MARTE रयः । पुखंनोय-

~ =----- = ^~~^~~------- -~ - ~ --- - = -- ---~ ~~ ee -

wet पातुमिति निन्दा, उभयत्र शका aa) ate इति । रवं nara: कूपस्तटस्येर{ af. wat जेदुमिति स्तुतिः, णं नामाखुषिः कूपो wens श्वान एव लेदमश्न्तौवि जिन्दा, वहारे क्यः | (बाष्पच्छेद्यानोति' | wi नाम कोमलानि णानि यद्राष्येणापि कैर शक्यानोति स्तुतिः, रवं नाम कथितानि दृणानि दद्राष्येणापि Sa श्क्छानोति निन्दा । कराटकसंचेय इति'। wa नाभ faq ओरनो

भ्ाभाष्यप्रदोपोद््योतः। २९९ (GRILL TLR ( छयैरधिकाध॑दचने 12101881)

कटेकरणे शयेरियेतदयनदयरूपेत्य्थः | बडलगहएसहिभिद वा कयं त्धहितस्ूजन्दर्भा वेति ama बहलग्रहए लकरापि कयेव परष्टना हिन्वानित्याद्ययेम्‌ ॥ पादाभ्याभित्यद्य कटे- करणदतौयान्तले यथान्यासेऽपि सिध्यतोल्यत श्रार श्पादाने पञ्चमीति । ®) पादयोष्ियमाणमश्नौ रा्यपेचयावधितेनापादानलम्‌ | गले चोपक दरति शहलदन्तादिति tamed छतोति ्रमूधमसका- दिति वा शक्‌ गले मन्दं प्रायणौय Tae ॥

ee

LHC Mager VHC MAI BAC MTR TV

— ^ ee RT

ert --------~----- ---- ~ ~ -~ ~~ =~ ~ - a

7 य्‌ AOA $ वा्तटस्येरपि प्रातुं शक्येति स्सुतिः। काकरप्येषा पातुं श्रकया- ऽल्यतोयत्वादिति निन्दा वा ।

„न~~ «4 ~~ ~ 4 गाना म ण Re SRR, ज - ~ een ee

Tee: wa: सं चेतुमिति afa:, एवं मामाल्य ओदनो TATA सं्ोयत दति निन्दा । ‘qaeard प्रपञ्च इति" । यथयि खुतिनिन्द- परवात्करियोपादानस्य कटंकरणयोर्गीणतवं तथापि बङ्लवचनात्पूद गोव fag, aut च काकपौता नदौदत् ्दरप्यधिकार्थदचनेः समासो दृष्मते-

ऽतः प्रप्य Ware बाप्राविधिर्नापि नियम द्धः । 30

२१९ महाभाषप्रदौपोद्चोतः। ( प्रन यन्ननम्‌ । २।९। ३४ | ) (HRI LL TR)

अन्नेन यञ्जनम्‌। २।१।२७॥

~~~:

श्रनेनापि करणटरतौययेव समासः ग्द शक्गिखभावात्‌ करणे त्धनुटृत्तेवां दत्यभिप्रायेणसामर््याश्रङ्का |

द्रव्याणामिति | क) कारक विभक्षनवाच्यले दति भावः ॥ फलकानोति । (कै) श्रारोहणावरोहणोपयो गिति॑ज्ञाष्टानोत्यथ : ॥ भाये निञ्रयण्या इति । (भा)

_ शातावेकवशमन्दप्रेति सहयोगदतौ यायामुक्षरोत्या करण्टतो- याभावात्‌ SATATATATTE

~~ - ~~ ~

wee BE! संसखासरगययं GANT सह प्राग्वत्‌ TW sufam Stet दध्योदगः। दह ठत्तावुपसेकक्रियान्तभेवति खभावात्‌ “अद्रे ayaa” । दध्योदन इति" । मजु च नेह किमाश्रूयते ग wee क्रियां इद्यागां परस्परेण सम्बन्ध दत्सामश्चादव समासो न

ETAT ae | २१५ (GIR MLTR) ( ब्रेन ञ्जनम्‌ । २। १। ३४ । )

जौवत्विति ॥ (भा) सिद्खन्त्रिति । ॐ) वा्तिकारम्भेऽपि दासोभारादिलाद्कपद्रहतिश्लरो बोध्यः। एवं च सूजारम्भेण समफलता तच्च वाज्निकं विग्रेषणमित्येव सिदध सभावे पूर्वपदावयवोन्तरपदलोपाथं कन्तेयम्‌ ॥

सम्बन्धविवश्षायामिति | ॐ) कतः करण वा aaa विवचायामित्यथेः ॥ युक्ता्यथानामाषेपादिति । क

साबन्धतेन समनन्धरेवा् भानादिति भावः। तदथेधरितस्य र हतोयै क षणन्धवे वन्तरङ्गवात्‌ इतौयेव स्यादिति भावः ॥ भाय

द्रा BRAT सम्बतौयत इति । (भ)

दप्ति पदे वाद्येन gat योऽथं उपसेककरिादिरूपस्तदथता तथ प्रतौयत warn । वा्येऽपि वाक्येकदे शन्यायेन दम्रेत्यषटेव- सोऽयं दूति बोध्यम्‌ ॥ नन्वध्यवसानं tage दृति पर्यायस्तथा च हेतुसाध्यधोर विश्रेष दत्यत आर

न Oa A el ee

(>~ eS CO mene eee ee

wat नासामंम्‌ । म च कास्कार्णा परस्प्रमसमबन्धेऽपि कचनसाम-

"=-= ~ ~~ ~ -~ -~

प्राप्रोति, अथास्य सामथ्यं वचनात्धमासः, दृद्ापि ate म्यात्‌ fa दभ्रौदगो मुज्यतामिति, vate | ‘ant क्रियाया अरन्तर्मावादितिः।

ad ACTA TAMA: | (ayn Te । २।९।३९ 1) (श.र।पा.१।अा.२)

सवलोकव्यवहारेति | ॐ) शर्य विशिष्टं wa प्रतिश्नातोऽचंस्तरेकरे णो ज्ञानं डेतुरित्यधः। निश्चयः (कै) दरत्यस्येव विवरण संदेहरहित इति ॥ क) quem संप्रत्यय इति । क)

श्रयं च प्र्यय श्रालुमानिको वाक्येकदेशन्यायेन वा प्रका- रान्तरेणेति चष्टयेत्यथेः ॥

चरिताथेत्वादिति।

शब्दप्रयो गकायश्य बोधख प्रकारान्तरेण संपन्नवादिति भावः |

~" we -~ ----------~ [म 0 ree क

ादसम्थैसमास ware दति वायम्‌ । fay अदगो yer तामिद्यादावतिप्रसङ्कात्‌ | ।

ee

खभावादेव इत्तवन्तथूूता करिषेति arene संबन्धस्य सद्धा वात्ामथ्ै- मिलर्धः।

ACTIN TMA | २६७ (अ.२। प्रा । आ. र्‌) ( aqul वद्धा धैबणिहितषख- रद्ितेः। ९।९। १६ )

FAT! तदधोधेवलिहितसुख- रतेः 131 ९।३९॥

समासादारिषोऽनवगमादिति। ॐ)

एवं शानभिधाना्समासो नेति भावः ॥ यत्ते श्राशिषि श्ागनोरविंषयस्य विधेयत्वं तदाश्रयस्योटैश्यवं च प्रतौयते न १ त्तायुदेष्यविधेयभावेनान्यो युत्यत्तिसिद्ध इति । तन्न । षमासतो- ऽपि श्रण्यासलोप दत्यादाुदेश्ववादिप्रतौतेवंस्ठतस्त श्रा विषय-

os ° ---- ^~ क~ = ~ ~ = = न ~ ~ ~ —

चतु azutdefatqaqasfaa: | aquarata यत्तदाचिना शन्दादिभिश्च wae समस्यते स तत्पुरुषः | तदेन vafa- किह्वतिभाव रव समास xed वक्षिरस्तित्रहणाञ्धापकात्‌।. शितसुखग्रहणं तु न ज्ञापकं हितयोगे aqui वक्तथा। चतुथ चाशरिबोति gareusfy चतुधौँसम्भवात्‌ । युपाय दारं quae कुणशदिर णम्‌ । ae ॒ रन्धनाय wat) कथं तहिं अश्वघासः।

wi भज + 9-५-99 क = ae ere

य न ~ -----न---~ ~~~ ~ ~

“Cagal acutiafafeaguctaa:” | (अर्धः पराम्रायत इति' | यद्यपि aquifa चतु्यन्तः we: सत्रिहिवस्तयापि we प्रति तादरर्था- SATAY एव पराग्टा्यत aT | श्रतेः शब्दैः सहेति" | तच तदर्थेन Gites विग्रेषणं खरूपे gene तदर्था सम्भवात्‌, दितौय-

२३९८ महामाप्ररौपोदृच्योतः।

( चतुर्थो तदर्थार्थवलिहित- (ख.र।प्रा.१।घा.२) guufaa: 121% 1 ३९ | )

क्रिया खख्ययकाप्मातिपदिकात्तर्‌ दारके श्रायुव्ादियोगे equity तदर्थात्‌ उभयोरपि किथाश्वयेन परस्प्रममामर्थ्थासमासस्तेन न | एवं रेतज्चरापकसिद्धेव हितयोगे चतूर्थोति तात्पर्यम्‌ । श्रति- aha: । रन्धनाय खाखौत्यादौ ॥ gaat: | वशिरचितय्रहणएख | FIA: | WATS ॥

सखवचनेनैवेति | क)

anny yaret । सवेनान्नां बुद्धिख्परामगरेकलादिति भावः ॥ “तदचनेनेवेति" युक्रः पाठः ॥

~---- = ---------~- ~ न ~~~ ~~~ Me eg = ~~ - ere eee

हइस्तिविधे जिपिधा as विरः खच wey aqua: शषौ समासा इति । स्यादेतत्‌ | चतुर्धौसमास wa ae) म चेवं पृवै- प्दप्र्तिखसरप्रसङ्ः। प्रति विकार भावे wages: | अन्यथा गोर - faafaas चतुधँतद्धं इर्येव faz क्त चेति we wai न च होना तत्‌। गोहितमिन्यच्र साद्थाभावादिति वाच्यम्‌ । हिते चेति ame क्ते चेतिसामान्धवचनस्य च्रापकत्वात्‌ | अत एव कुत्रेरबलिरिादौ प्र्णतिविष्ठतिमावाभाव्वात्‌ न पुवपदप्रक्षतिखरः किं तु समासान्तो- wie: एथगेव निमित्तम्‌ । शरक्रतिविकार्भावे समास cea दतिः | mag । यदयं बलिरुध्ितय्रषशणं करोति तजक्षापयति विङृतिख्तु- न्ता wee समस्यत इति, अन्यया कुनेरबलिः | गोरचितमि्यत्रापि तादच्यसम्भवादन्धकं तत्‌ स्थात्‌, हितद्धयरशणं तु हितयोगे चतुर्थौ aman, चतुर्थौ wfwdiwareusty चतुर्थोसम्भवाच ema, यदि frata: seat समखते eet घासो ऽगेभ्यः gu sagt विभाषा-

महमाथपरदौ पोदुश्ोतः। २३९ (च, २। परा. १। श्रा. २) ( चतुरौ तदचीर्चवलिदहितश्रख- रचितैः। २।१। ३६)

श्ानन्तवमिति । क) सव॑न्यासेषु वचनारम्भस्यावश्चकलरूपमामच्य बति तन्न कारण- मित्यथंः। “सामर्थाभावे दति कचित्पाठः । तदा न्याषाकरे- कर्नब्यतायोग्यलाभावे Taal बोध्यः | 'परवक्िङ्गमिति yeatata । (कै) WSEAS प्रधानलान्तददेवशिङ्गं arash प प्राभो-

CHAR Wel gradi दात्तवमेवेति fazer) रन्धनाय स्थाल्यादौ तु यदि षौसमास षः विं चतुधौसमास रवेव्यतां यथा ata: ater कीडासरः वासभवनं नाद्यशालेति। यदि तु ग्न्धनख््ाल्यादो षषटो- समासस्यागभिधानं afe चतुधीसमासस्यापि तदस्तु । णवं च वलि- रक्चितय्हण्मपि अथं श्वाप्यामावात्‌ | किं च युपदार्वादावपि Wet समाससम्भवात्मेवेदं मास्तु | aquiaad दत्येतत्त षष्टौतद्धं इति क्रियतां च्रापकाच्च खरस्य sae भविष्यति । ware | शहितशरब्देन

सेनेति भपुसकत्वं, इ स्तिभ्यो विधा हस्तिविधा, विधा श्रन्धविश्ेषः, खचर म्‌ प्राप्रोति, खसश्वधासादयः वष्टौसमःसा भविष्यन्ति | गनु खरे विद्रेषो भवति पतुर्थौसमासे हि सति चतुरधोतदं इति पुवपदप्रृतिख्रेन भां wet खमासे तु समासान्तोदात्ततवेन, नैषोऽस्ति faite: | धवतुर्थोसमासेऽपि मेवपूवंपदपक्नतिखरेण भावयं चापकात्‌, यदयं कं चे' ति चतुनतंपूवेपदं प्रकृति खर भवतीत्याह तजस्षापरयति प्रह्तिविक्षाग्भावाभाव रष खरो न

२४० मङाभाश्यप्रदौपोदुद्योवः | | ( चतुर्थौ aniniafateage- (च, २।पा.६।ा.२) रक्ठितैः। २.। १ । ३१ )

Mae: | न तु उजस्याजविषय दति बोध्यम्‌ । aw Goan: प्रधानेकदे शिसमासविषयकलात्‌ | तदच्छति भगवान्‌ श्रथेशब्दोऽयं पुलिङ्ग (भा) “ दृत्यादि ॥ ्रमिधेयवशेनेति । (क) खमुदायाथ मिष्ूपित विग्रेथतावद थंवशनेत्य्थैः ॥ भाय

समासस्यामिधानमिति । (भा)

समाषाथेष्यत्य्थः ॥

[7१

"~> ne „~~~ ~ -- ~+ ~~ ५ =" "~~-- -------- = ~ ---- - ~~~ - ~ ---~

तावत्‌ षषोसमासो न सम्भवति। तद्योगे चतुर्था नि्यल्ादिति चतुर्थो समास एव ae! ततश्च क्तो चेयत्रापि चतुर्धौग्रहय कर्तं गोह्ितमिग्या्चयं श्वं ॑च गोरक्िविमिचत्र न स्यात्‌ । चतुर्था असम्भवात्‌ wad रथस्य चाप्रसङ्कः | परद्धतिविह्नतिभावाव्‌ । खतो -रक्ितेनापि घतुयों समास ख fais) अर्थश्न्देनापि योगे ताद सम्बन्धस्य निरमेन्‌ प्रतौयमाकलाचतुर्णां भरोवितयमिति तेनापि

काना म न> ~ -- i ~~~ ~ ere द

भवतोति, न्यथा गोर्च्ितमित्यत्रापि चतुयौं acd इयेवसिदधेरगधकं तद्छात्‌ | नैतदस्ति श्लापक, हितार्धमेतत्छात्‌, mfeafaas हि वादं नास्ति, वमपि fea चेति ama a चेति सामान्यवचनं ज्ापकमेव, सवथा बुबेरबलिरिादौ माभूदियेवम्थैः प्रटतिविकारभावे ex रुषितश्चः। अथय रन्धनाय स्थालोत्यत्र बष्टौसमासः कस्मान्न भवति | कश्चिदाह भवदेव तद्यथा ator, dares, क्रौडासरः, वासभवनं,

मह भाध्यप्रदोपो द्योतः | Rat (GRIT! ST &) ( चतुर्थौ तद धीर्थवलिहितघुख- रचितेः। २।१। ११)

ATS । (कै) संबन्धलमात्रेत्ययेः॥ ` दद मेव Bw! TS गुवधैभित्यनासेव प्रकारख संभवात्‌ | ATS

गुरोरिदं गुवधैमिति । (भा

ष्ठोषमाखोऽयेतददिषये नित्य एव भायप्रामाण्ादिति बोधम्‌ | अथे क्ते Ufa | (भा)

न च कग्रहणं हिताथं तत्रातादरयेऽपि हितयोगे चेति चतुर्थौ विधानादिति वा्यम्‌। ज्ञापकपरभायप्रामाश्छेनात्रापि तदयं rae

पतु्थोसमास एव ame | तथा afegeqwanty कमथम्‌ | ARM समासाग्रियतपतौतिय॑धा स्यादिलयेवमर्धम्‌ । वस्मादारम- मेवेदं दशम्‌ । प्र्ृतिषिकारभाव ware प्रयोजनं तु चिन्धमिति | सेदं amy awe भानं दिधा सम्बन्धचेन तद्वाप्यतादश्च- वाख्यविद्रेषरूपेय चेति । तच्चाश्चानां धासोऽग्वेभ्यो घास इति ara तव्द्यवश्धितम्‌ । तत्राद्ये समासः। fet तु नेष्यत दति ura नाद्यद्चालेति | अपर MY रन्धगस्राल्यादयो ऽगभिधानात्‌ ष्टोसमासा ग भवन्तोति | उभावपि प्रतित्रूमः। येषु षष्टोसमास इष्यते तेषु चतुर्चौ- समास waregq ये तु नेष्यते तेषु तु चतुरौ समास रवामभिधागाद्रेष्यतां माकारि mead बलिरद्दितग्रहयं, सरस्तु चतुरधीं समासेऽपि पूर्वोक्तेन प्रकारेण प्र्टतििकारभाव wa arena, किं चैवं सति दश्मेतरैतर- aia, युपदार्वादावपि बष्ौसमास wire, चतुरधो acd दयेतत्त ष्टौ 31

२४य्‌ मह भाग्यपदौपोद्दयोतः।

( aqul वद्ा्धवशिहिवद्ख- (ख. २।प्रा.\। खा. २)

रछ्ितैः। ९।९१। ३६ )

संबन्धेनादोषात्‌ । भ च cera) तथ ताद्य चतुथं एव

सत्वात्‌ । दद्युक्षखपदागचतुर्यो ठु न । तत्वस्योपपादयितुमग्कय

लात्‌ | भादखप्रामाण्छेनानभिधानालप्रदानलाभावकंश्यनाख्च ॥ रन्धनष्थाल्यादयसत्वनमिधानादिति । क)

Bq एवोपक्रमख्य भाव्य सङ्गच्छते ॥ मनु धपदावांदावपि श्रश्वघासा दिवत्‌ संबन्धसामान्यविवच्ायां षष्टोसमासेऽन्तो दानमपि स्यादत श्रा वाक्सिकादिप्रामाग्येन false यथा ग भाषाणामन्रौयादिव्यादौ सम्बन्धसामान्ये षष्टो । कमत्वरूपतिगेषे तु हितीया यथा वा प्रदौ- यतान्दाग्ररथाय मेधिशोयच्र सम्बन्धिसामान्येऽग्‌ | खपन्यरूपतादिशेषे तु षेव । यथा वा Taq विदुधसख दइ्ादौ मूतसामान्यविवक्षायां OT! ergata तु waif) अत एवातोनुपसगे क इति शत्र नवदषटत्वरूपविरेषापिवच्तायां प्रोवाच भगवाग्कात्य इति प्रयक् भाष्ये । त रणत हातलब्धक्रौतकुश्रला इत्वर kasama ठतक्रौतयथोम

et ~ ~ ~~~ 7 ~~ -----~-- - shri Sar ewnane Seane ---- ny ee

aed इति क्रियतां mee सरस्य gaan कियतां, नन्व मेदो भवति, बष्ोसमासे संबन्धमा गम्यते चतुधौसमसे तु anu संबन्धविरेषः, Witste fate | श्यारभ्यमायोऽपि wifes न दखवारितः भद्ो- समासस्लचरार्चप्रकरद्ादिना विरेषोवसेयः,' wie केवशेपि षष्ीसमाक्ते तथा fritet ऽवगंस्यते, किं च सिदधान्तेऽश्रधासादिष तावदर्धप्रकरण।दिना ताद्य विसायः सव्व तथास्तु ार्थोनेग । उच्यते । frames araq welearat न भवति तद्योगे शतुध्यां निबमल्वादिति चतुरधौँसमाख

महभाष्यप्रदौपोश्योवः | २७३ (GR WRIT) ( aqui ariniafeferge- रक्चितेः। २।९। RE 1) sugratfefata ॥ तादथ्यमेवेति। (3)

ASIST संबन्धविशेव was: y मन्वेवमश्रषासादौ eey- ware wate बलिर ङितयहण aserfad vafafanfraed च मासु पूर्व॑पदमहतिखरलं तु भावयोक्षरौत्येव न भविति रन्धनाय weet wean श्रनमिधानाश्न भविथतौति चन्न । रन्धनाय दालोत्यादौ was न ताद््यंलेनेव तच संबन्धस्य

गताचैवा प्क्षारमेदादिति चतु ठल्तिक्षारः। त्वयापि तव awat- प्रपादयिष्यते। तत्र भव xaa fad प्रायभवः, सोऽस्यनिवास दति द्योरप्येवैव गतिः। यथा च प्र्ोभने we कथचचिन्यतां aa ननु qa दरत्यादावपि प्रकरशादिशेषाध्यवसायो भवव्येषेति चेत्‌ | स्यम्‌ । बं तु तच विद्रेषप्रकारको बोधः। लुप्तं हतं बोधकभिति मते Waa सम्यन्धवप्रकारकबो धस्येव शननात्‌ । मः शिष्यते स लुप्यमानार्याभिधापौति लिडन्तरौव्यापि चतुर्थौलोपाभावेग fate- पकषारकबोधे असामर्थ्यात्‌ । wa रवाधप्रकरणाद्यभिन्नस्यापि दाप्र-

=+ -----~-~ + भन क

रव वङ्कः, तत क्ते चेदय पि equines aig गोहितमिव्याचधैम्‌, wr च बोरच्छितमिद्यच म स्यात्‌ चतुर्थ्या असम्भवात्‌ षष्टो तदर्ध यस्य चाप्रसष्ः प्रज्नतिपिक्षाराभावादिति रकितेनापि चतुथौखमास रव विधेयः, neath योगे ताद्य संबन्धविप्रेषस्य नियमेन प्रतोयमान- त्वा्तुर्था सम्भवितद्यमिति तेनापि चतुधौसमास रव ater, बजिपख- Uwanfa wie, तांस समासे नियमेन प्रतो तिवंचास्यारि येवमथ

२४४ मषटभाष्यप्रदौ पोद्योवः। ( चुर्ौ तदधीर्धवजिहितषख- (अ.२। पा.१५।अा.२) रच्ितेः। २।१। ३९ 1)

परतोतेरेव च तन्न चतूर्थोममासवारणायं तस्यावश्छकवादिति

भायाश्रयात्‌ | केयटेऽनमिधानादित्यस्य षष्टयनभिधामादिल्येवाधः ॥ भाये

TERT न प्राप्नोतीति | क)

्राद्यसकारस्येव्यथंः ॥

भवति वै कश्चिदिति । क)

रथयणन्दान्नापयत्वप्कारिका धौः किं तु सम्बन्धितप्रकाटरिकेवे्यादि- प्रान्दन्यायविदां Me! अत way! मेदमेदकसम्बन्धो पाधिमेद- नियंचितम्‌, साधुत्वमिति । तस्मादश्वाखश्नन्दयोरिव खपिषयादन्यतरा- साधता क्ीचित्साधतया न विरुध्यत द्वयम्‌ wi स्थिते बलि- रथितादिग्महं श्षापकमिधादि प्रारक्षमेव wag, यत्त ताद्॑स्य समासार्चियमेन sata बलिपखग्रहणभियक्तम्‌। तत्रापि न। त्रापि पाच्िकषष्टोसमासस्य दुर्वारया नियतप्रतौततादर््यैन चतुचीं विभक्तिरालिष्यते। aafeafaaat arqamfad: | पूवंपक्ता-

तस्भादारन्धश्थमेव ख, प्रज्णतिविकारभाव wa समास इत्यस्य तु प्रयोजनं चिक्यम्‌ ' (खयन निल्यसमासवचनमिति' | अन्यया मद्ाविभाबाधिकारा- gaming इति वाक्छममि स्यात्‌ । (सर्वलिङ्ता चेतिः । परनि्कताया waa, खभिभेयवगरोन च सवंलिकृता न सवैेति दर्र॑यति । श्राणा पय rae’ | सर्थविति चेदित्सं्षाभाव दयखवखप्रसङश्च | स्यादेतत्‌ | तदथ faaa: प्रहताविव्य्च तदध adfefa es कैवं, aqilfa

ACTA MMT! | २४५ (श.२।परा.१। सा. २) ( aqul तदधीर्धवलिहितसख- रत्तितैः। २।१।१९५।)

एवं च प्रिकश्िकेऽपि बरोह यथान्यत्रापि कचिदखपदल- ेवमच्ापि ब्राह्मणोऽयः प्रयोजममुपकायेलेन aefa nets वाच्यशब्देन वियहः। न तु चतुथन्तेन वियः । ब्राह्मणया्ं- ुपकारोऽखेतौति भावः ॥ तद्‌ ध्वनयन्नाह मच चेति। कै) प्रयोजनवाचोति । के)

er --- RN ---~----------~~---+--------- ^“ ˆ ~~ -- ~“ ee निर

~

gat maa तथोक्तालाचेति दिक्‌ अर्थेन भनि्यसमासो faiter fava वेति वक्तयम्‌ । द्दिायायं दिजाधैः gurl दिनाथं पयः| तत्र faa न्यायसिद्धम्‌ । चतुर्था तादण्यस्योक्तवादर्ध्न्देन विद्यो न भविष्यति uxafagat बाधितुं विरेश्यलिष़तामा्रं वाचम्‌ । स्यादे- तत्‌ । ace विकृतेः परकघताविदयत्र वदधैसमधैमिति ait क्रियताम्‌ | तद्येन चतुर्थोविभक्तिरात्तिष्यते। हद्खैहितभित्यतो वानुवतते। चतुरधौसमधात्तदरथेऽभिधेये ewig स्थात्‌ | व्ादिजिटडवः षः परद्ययस्येति हि सकारकनिरेरात्वश्षरस्येत्यं चचा | सितिचेति पदत्वम्‌ । पि्वादमुदात्तः।

-----~ --- ° ~ = ~~न ~ ~ ~ ~~~ ~~~ ~~~

ahd चतुरधीसमर्थात्दर्थेऽभियेवे स्प्यो भवति, सकारः Wag राजाः, mark: पिच्वादनुदान्तल्म्‌, खव चार्थ द्रति पूव पदयप्रृदिखसो म ।वधेयः, प्रह्ययत्वाश्च ग तेन विग्रः, तडितत्वाच्ानिधेयवलछ्िङ्ता सिद्य- तौति । aq । सकारस्यदकचाभ।वप्रसङ्ात्‌ | “अचयादिजिट्‌डवः' ‘area. wafer द्दिषक्राग्कनिङ्राश्रयणेनेत्क्ञा स्यादेवमपि वष्कणािषु suri: से प्रसङ्गः, प्ययं भर्धमिदयत qagast स्याताम्‌ । बदुप्रोहावातकपोः ९, gay: स्यादेवत्‌ । यद्वाद्यं प्रयन्तस्य Tats: प्रयोजक डति

ACTA TMT | ( चतुर्थौ acufhiafaferge- (WRITE घा. fea: । २।९१। ६९ |)

छपकायतलेन हि ब्राह्मणस्य प्रथोजनता । प्रथोभकवाचौति uw STAY पयण ब्राह्मणः प्रयोजको भवतोति भावः ॥ भाय

यदयं हितेति । क)

“ferent ofa. वान्तिंकान्तद्योगे चतूर्थोति भावः । भ ₹ Ba न श्नापकलतं तद्योगे चतुरथ॑भावात्‌ इति ara “faut चे"ति खुखथोगेऽपि सेति भायथाश्यात्‌ ॥ we

ura: | गदाः| रुवं चां द्रति पूव॑पदप्रक्ृतिखरो म विधेयः। प्र्यथत्वाश्च भ तेन विहः | तर्कितत्वादभिधेयलिङ्गता च सिद्धेति। मेवम्‌ | षः प्र्ययस्ये्श्च सकारप्रसेषे मानाभावात्‌ | वश्डणादिदधतरे हृणादिभ्यः सप्रत्यये zoe द्रत्यादावतिद्याप्ेख । किं च । सर्धपः प्र्ययवे wet व्व मित्मजेयखुवणोः cag: | स्यादेतत्‌ । ब्राह्मणोऽथः प्रयोभको- ऽस्यस ब्राह्मणार्थं दति बहत्रोहिश्स्तु। यो fe ब्राद्मणार्धैः सूपस्य ब्राह्मणोऽधः प्रयोजक दति यावत्‌ । wt च चतुर्यन्तेन वियहाभावः। पूवैपदग्रक्ञतिखरवं faitefegar चेति स्वे सिध्यति । मेतत्‌ ।

RE ११ ~ ~~ ~~ ~~~ -- - es en 1 8

प्रष्धते वक्षमतो ब्राद्यणोऽयौऽस्येति fay बहुत्रीहिः करिष्यते, तेन अतु न्तेन fawn: पूवपद प्रह्ृतिखरत्वमभिधेयवल्लिङ्कता च faz तौति । ay) महदर्धमिचचातैकपोः vagy | तदर्धस्यादिण उद्वाव wey) स्यादेतत्‌ । चतु्ौ तद यनेन समासं विधाया द्नेनांे तद्वाचिन उत्तरपदस्यार्चप्रब्द went विधौयते विभाषाधिक्ाराश्र यपाथे दाद युपदावि्युभयं भविष्यति, तसो बक्लिरठितयोरपि विभाषा शब्द च्यादेश्यो भवति Racal बलिः कुवेरवजिरि व्यादि । किमचैमिदं,

महभाग्यप्रदोपोद्श्योतः। Rae (घ.२।पा.६। SL ) ( wqut atutiafaferge- र्तः 12121 ११ | )

उक्तार्थानामिति । (भग)

न च aque चतू््ोक्लेऽयाश्रयवोधकाथ ष्टस्य RW कलमिति वाच्यम्‌ । aman दितोयसन्ब्ध्या ऽऽकपेेव तल्ाभ- ाणुपपत्तः ॥

वचनादिति | ॐ)

“खतुर्योतदर्था्थे''ति वचनात्‌ ॥

= - --~ ee ----------~-~~------ ----~-- ~~~ — ——e,

मषटदचैमिद्यवालकपौः प्रसङ्गात्‌ । स्यादेतत्‌ । कचतुर्धीतदधंतियोगौ विभज्यते । ततः अथै raaaite तदरधवाचिन उत्तरपदस्यधदेणो विधौयते । स च Gefen: | महाविभाषाधिकारात्‌ । तेन aud दारं यृपदावि्युभयं भवति । ग ॒चाधीदेशेगोक्तायैलवादारद्ब्दप्रयो गानु- पपत्तिः। अधादेशस्य सक्षलद्रब्दसाधारणतया विर्ेषस्फटोकर्गार्धन्त- सम्भवात्‌ | ततो वलिरल्छितयोरपि विभाषार्चग्रब्द खादेशो भवति। मेरौ बलिः कुवेरबलिरि्यादि wa fag wont प्रशति- पहतिभावादन्धथ निद्योऽचैदेश्र दति । तेन carte स्मालोदयादि

~~~“ arn ककन

" wae fea, श्षापकार्थमेतभन्नापयति प्रृतिविकारभावादश्चच् famtsufea इति तेन रन्धनार्था सखाकोत्यादि भवति न तु car यादि, अन्वधासादयस्तु पुंवत्‌ अच समासे छते उत्तरपदस्य fritz aang विदहो a भविष्यति यस्यावश्यागेऽधां देणशच्िता खयानिवद्धावेन भविष्यति, अर्धं इति पुवपदपरह़तिखरण्वु दिधेय रवति | त्र । उदक्ार्यो वौवध इति वोवधश्रब्दस्यार्थादेपे इते खयानिवद्वाषेन

२४९ मशाभाष्यपदौपोद्योतः। ( चतुर्थौ तदर्था धैवलिहितसुख- (BRIT IG) तितः 12101 ३६ 1)

लक्षणस्याभावादिति । ॐ).

परस्योन्तरपदस्य प्रधामला्रधामवशिक्गं समासेति way. स्याभावादित्ययेः i war) एकर शरिषमास विषयकतया avers. भावाग्मत्यास्यासखमानलादेत्ययेः ॥

ee --

१ “ae”? इत्यारभ्य “Aad” इत्यन्तं मास्ति इ गलण्डोय पुस्तके ॥

भवति| ग तु रन्धगद्यालोद्यादि। अश्वघासादयस्तु पूववत्‌ । तथा aimee विशो ब भविष्यति । स्थानिलिङ्कं च भविष्यति खान्यधौभिधानसम समै वादेश्षवात्‌ । ख्थानिवद्वावाद्च । ad इति पुर॑पद- प्रतिखरस्तु विधेय wate | गैतदपि | sear वौवध दद्य वौवध- WAMU छते सखयानिवद्धावेन मग्यौदनादि दत्रेणोददेशप्रसङ्कात्‌ | इयुवौ सर्थ॑पि स्यातां बतो कवाच हि । aire तुदभावी यथान्यासं ax aa: ॥

न~~ ~~~ ~~~ ~~ -- --~ ~ ---- -------~ ~~~ ^ ~ णमक थ ==~ >~ mA

मग्थौ दनादिद्धनेणोदभवपसङ्ात्‌, aaqaulaara रव विधेयः, तचा aay नित्यसमासः सवलिङ्कता च वक्तव्या, न ama, ब्रा्मणाचेति तुर्य ताद ्स्योक्तत्वाद धैगब्देन विग्रहो न भविष्यति “लिङ्गमशिष्यं लोकाश्रयत्वाल्षिङस्ये'ति सवलिङ्ता च सिदडा-

तदेतत्नतिपद्यन्तां भ।ष्ये छतपररिखमाः।

नान्ये सहखमप्यन्धाः खयं पश्यन्ति भाघ्नसा |

महषथयो षोद्योतः । २४९ (७,२।परा.१९।घा.२) ( समो शौ दः । २।१।४०।)

सपृतमौ शीर; | २।१।४०॥

---- hee - --

SITET सतीति | क)

र्धयरहणदारा पर्थायार्थः स्यादित्यथेः ॥ भाषे बहूवचनेति | (भ)

गरपाटसदहतादिति रेषः। साहष्यादारोपितशौष्डश्ष्दख- erat yaigtat प्रण्डश्ष्दश्य च तेमामिधानादित्य्वथः ॥

-- . --- ~~~ ~~ ~ ~~~ -- ~ ~~ -~---~ ee ----- ~ ~~~ ~न

---- een nA ae ~ ~~ “~~ ~

समौ प दैः ॥ सपयन्त परौष्छादिभिखूह प्राग्वत्‌ | errata | बहुवधननिरेथादाख्धीवगतिः। गु शथैनिरे पाथं बहुवचनम्‌, तेन समासाश्च वा ayaet fan सादिति Qn) गणपाठवैर्थापततः। खादेवव्‌ । कारकाणां क्रिययैव सम्बन्ध दरति लावस्दितम्‌ । वदि अचशरौड भयादौ सपतम्यैः grag क्रियाया श्रवणात्‌ । स्म्‌ | gufgent भिया ततावि्ानभवति तद्दारकमेव च सामथय यधा

[कका

"सतम wha’) अत्र साटचर्यादतेदिजजरत्ला् रेव thar rama awegfaat गच्छन्तीति, सत्र ध WATE बङवचन- fate, खतोऽकरेणाप्यादि धणं तद्या गम्यत LNW | "प्तेग्डादिभि- fafa? | बथभाठेलाम्यातत धडदच्णनिर पो eee बङदचगाश्

32

Rye महभाशयप्रदौ पोड्योतः। ( स्मौ ita 1 २।१। 81) (S197 4101.8)

यथेति । ॐ)

श्रच्छजिषु दज्रिलारोपेण तज प्रयोग दूति भावः। एवं काकेभ्यो दधोल्यादावपि दथुपधातकलषादृशेन सर्वषु काकलारोपा्मचोग दति बोध्यम्‌ ॥ कारकस्य शौण्डादिभिः सामर्थाधोमादाह दत्यन्तरिति | ज)

ufe तु ays चस्य कारकलं तदग्वयदारेव तस्य क्रियाय इत्यङ्गोक्रियते तदा साचादपि सामथ॑मद्टेवेति बोध्यम्‌ ॥

दध्योदनशुडधानादिष्‌ अन्तःए्दोऽच प्रयते | तद्योगे यवयविन साधारतव- विवच्चा्यां समौ । यथा aa शाह्ेति। at gad) खस्य वैकश्पिकल्वात्पद्चो ऽययौभावः। खन्तवैणम्‌ । प्रनिरन्तरिति त्वमिति इरदसः। GIT ama, नायं frm ऽद्ययो भावस्य विषयः विभाव्य थमा्रढततेर्थयस्य स दणक्ततवात्‌ । खन्न मध्यस्यापि प्रतीतेः । ae मन्धधा ऽवयवावयविभावमवोशः। किं चाऽद्योभावस्य निन्यल्वा्तदुपद- faat वने खनारिति विग्रहोऽपि ग daa) तस्ादधिकर्णलमाच- ठृत्तिना अन्तः्न्दान्तरेका्ययोभावो ग तु मध्यवाचिने्वधेयम्‌ | अधि-

$

[1

at समासार्धं इति न भवति । ay चारौ इत्यादो कियाय अश्व- शादधिकरयत्वं मोपपद्यते, म arena निमित्तमस्ति, न चैतदेव पकं श्रक्धमाश्चयितुं धोण्डो देवदत्त इादावपि प्रसङ्ाद्‌, खत स्याह । "डन्तावितिः | GMT पद्यते तद्योगेऽव्यविन खओाधारलविवच्ायां सामो, यथा ae wets, वनेन्तव॑नान्तः, शस्य fanfare

ACTA TTA: | २६९ | (ख.र।पा.६। GR) ( वमौ whet 11h 1 861)

भ्न्तःपब्टोऽचेति। ॐ) मथङूपा धिकरणे cada: ॥ वनानरिल्यदाइरणम्‌ | वन- व्निम्े शत्यथ॑सश्य । यस्छधिकरणशक्रिमाबटृत्तिरोनाग्यधौभाव एवाभवेणमिति यचा श्राधारविवक्षायामिति । ॐ)

श्राधारलविवचाधाभित्यवः ॥

एष्दोऽच पयते | स्य।धिकरयप्राधान्येऽ्ययोभावः। खधिस्लोति | ania प्राधान्ये लनेन तत्यरषः ब्रह्मणाघौन दति खध्यु्तरपदा? खः | wa: धौति षिग्रहः। we, wt, कितव, याड, yal, संवौत, अन्तर, अथिकरणप्रधान रवायमिह पदयते । अधि, पदै, प्रखित, yn, wye, निपुण | Tq

भादोऽपि भवति, अन्तेन, प्रतिरन्त इति शतम्‌ । Shee: पदमत, तस्याधिकरणप्राधान्ये ऽथयौमावः। ‘afuetfa’ । samara qa rere: । श्राद्य्ाधोगमिति' । अष्यु्एपदा्ड इति GATES व्धोति वाक्यम्‌ ।

१५२ AWINTAT TNT: | ( warwta । २।१। ४१ 1) (WRITE LIER)

aera | 21 21 88 i

[क यी

भाखे नियोगे इति । (भ)

श्रावक CHT: ॥

गौोशस्याप्य्थस्येति । क) णग्रहणमावश्यको पलक्षणमित्यथ : y

यत्‌ग्रहणं चेति । (कै) यतग्रहण faa: ॥

सेये | स्यन्त जृ प्रयतिः सह प्राम्ददावा्के | ऋण- ग्रह यम।व्यकोपरलच्तया्म्‌ | यत्म्यान्तेनेवेष्यते। GIT इ्तुडकः | छदयेरिति बहुवचनं तु प्रकतिमेदाभिधायम्‌ । मासे देयम्‌ । पूर्णे गेयं साम | तस्पुरषे ` हृतो अलुक |

-~ ---- --- ~° =-= = ~~~» ee न

ॐ en 9१

“कये कयो” ॥ 'यद्म्यान्तेनेवेव्यत इति'। अल्पश दइयनुढत्तर- तक्ञभ्यते, wares बडवचचनं तु प्रहणतिमेदाभिप्रायम्‌ । “ऋययषयं च निबोगो पलक्षशचैमितिः। नियोगो saw भावः, ऋशमबश्यदेवमिति निषो मसा चर्यात्रियो गमाचमुपलन्लयति, तेन किं सिद्धं भवतत | (हाषोति' । पूर्वा मेबमिति'। 'तत्पुडे क्ति बलमि्यलुक क्था यमव देयमेवमिदमपि पूर्वा कृ ऽवश्यं गेयमिति नियोगो लि ॥

म्ामा्यपदौषोरद्योतः। २५३ (अ.र२।पा.६।ा.२।) | पूवंकाबेकसभरत्‌ एरायगवेवणाः समानाधिकरण । २।१। ee!)

पवैकालेकसवेजरत पराणनवकंवलाः समानाधिकरणेन । २।१।४९॥

भाष्य इह कस्मादिति | (भ) समाहारददिगो रिवाश्यापि बाथ्यसामान्यविक्रयाबाधः दयादिति प्रश्नः ॥

एकत्वविशेषणादिति | (के) एकेन विशिष्टस्य विशेषणा रिष्यषेः ॥

पूव॑कालेकसरवजरत्एुरान वके वलाख्मागाधिकस्णेन | एते सपन ta: समानाधिक्षप्येन सपा सश समन्ते स तत्पुदषः | TAT दर्धनिरद्यः। अन्येषां षणां खरूपग्र शणम्‌ । पएवकषालोऽपरकालेब समरे | Yaa ससम्बश्धिवात्‌ | faite विगरेषयेणेति fax पुवेकाला- ai प्रवंनिपातनिप्रमाथे wary | wae तु दकस्य संद्धायामिति

A ~ enn a ne ent ---~ ate RN ~ ~ ०

५प्ैकालेकरसवंजरत्युराफनवकञेवलास्छमानाधिकरयेग” | भित्रपड- fafafawaarfe’) frauya पर्यायनिदश्मधैम्‌, एकग्रहणं गोर एबादि विद्श्षथं, चिद्धि निमित्तप्यङ्कस्येति पाठः, fuan निभिेष पदृिनिमिकतेन पवत्तितसयेदधः। faqua विशरश्ेणेति सिद्धे पुवका- wea पूर्वनिपाता वचमम्‌, THUR तु दिकसंस्ये सं ायामि'वि विमाग्रार्धमेद। ‘Gears दबधंप्रहणमिति। पूवः काणो ऽख Ware पुदेमनुषित इवः, स च चरमानुितिमपेष्य भवतोदरपातेवेव समासो fagraa gare) प्परकालेनेतिः। शातन इति'। पूव

~ ~~ ~+ ~~~ ~~ ~~~ =-= जक

२५७ महाभा्यप्रदौपोदु्योवः। ( पूैकाचेकसवेखरत्‌ प्ररायगवकेवथा (BRT we) . Barfencay । २।१। sé!)

areata | (#) मदीलेन नदीप्रधानं नलेकलेनेत्यथं : ॥ विप्रतिषेधेनेति । ॐ) एकग्रब्दा तिरिक्रसद्ा ध्ये ऽययोभावस्य चारिताश्यंमिति भावः। समाहारे इति । क) स च नाजेति भावः॥

दूति शिवभटरमुतसतौगभजनागेशमद्रविर चिते व्याकरणमहाभाष्यप्रदौपोद्योते दितौयाध्यायस्य प्रथमे पादे दितौयमाहिकम्‌ ॥

१

नियमाद्मायर्थमेव | पुवं खातः पखादनमुलिः क्ञातानुलिप्ः। खव जियाग्ब्दत्वात्याचतकपाठकवत्पर्यायः ote: | रकश्ाटौ | शाट श्रब्दाष्णा- तिलकचतणो gta) सवंया्िकाः। जरन्ताकिंकाः । पुरागमोमांसज्ञाः | गवपाठकाः। केवलेयाकरणाः । समानाधिकरणे किम्‌ । THT aie, षष्टौसमासस्िह न भवति । gaa नेति निषेधात्‌ ॥

=-= ee reer ~ ----~--~ ~~~“ ee ---~---~-------~-~---

खातः पश्चादनुशिप्त दथः ows क्िया्ब्दत्वात्ाचकपाटक्षादिवत्य वैनिषातः पर्याक्छात्‌। “रुकप्राटोति'। ग्राटग्न्दाख्णातिलचगो Sty, "एकतडिते चेः ति कखः 'सर्वमनुष्य इतिः । खचर विश्मेषण- मित्यपि समासे न दोषः, तस्मास्कियावाचिनां गुणवाचिनां, वा समासो दश्र॑नोयः, रवं जरदादिष्वपि। ‘THT: श्राटौति'। च भवित्चमेव wetlands तस्मादेकस्य परौङ्घामिति प्रदाह रेखम्‌, खथ हि एकेन नेति प्रतिषेधः।

महभायप्रदौपोद्योतः |

पाणिनिकाद्यायनपतश्चणिभ्यो गुरुभ्यो नमः ॥

—NOo—

कृते ऽथ पतञ्जलिना gear seein | want न्यायवोजानां cere निदन्बने ॥ Temes गाम्भोय्याु्ान इव सोषटुवात्‌ ॥

नि~~

तहिताधात्तरपद समादारे च। 2121 42 I

---- Fa Oo

इत्येतञ्च वक्तव्धमिति | (भ) समाद्धियमाणानां प्रधानानां बलादिति भावः ॥ कुमायेधस्य प्राधान्यादिति । (3)

SS ER ne ENE Sate ता

~~ -~ = ~ ~ य+ ne न ५०

बद्धितायीत्तरपदसमाष्टारे च ॥ oafgata विषमे उत्तरपदे च प्रतः समाहारे च वाच्ये दिस्कंखये समानाधिकरणेन ay समस्येते स स्यदः । पूवस्य प्रालायां भवः पौव्॑ालः। समासे हते frag

~

Rn ee npr Re em 9 म tet ~ ~ erate Mie ee meer भाम ००

“‘afaaratacucanrert 9” । fatwa faiteafa faze पुदेडानिषमादप्राप्तविधिरयम्‌, शअद्रहयमाण्विषयतवादहदायमपि जिषमः

&

२१९ महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः | (तदिता्ीत्तरपदसमाष्टारे च । ₹।१९।५९ |) (WRT ary)

एवं घ प्रधानलेन नानाक्रियासम्बन्धयोग्यतथा नानाविभाह त्यरेरेक विभक्तीति नौपसभेनेधमिति भवः ॥

va खौत्वमिति । (कै)

एवं च स्रौवेऽणतुपसजेनलाद खले suena Fla पञ्चखद्वा इति स्यादिति तात्पयम्‌ । कचित्त मूल एवेदं TMA परे तु नाच नपुसकख्लपरा्षिः | एवद्धाथपामाश्येगा्य 'श्रधर्चादि- लेन पुंस्स्यापि खौकारात्‌ | प्पश्चकुमारि रित्य विसर लेखक- प्रमादाद्‌ अष्टः । wa पव रसनपुंसकमिति शस्तं “विभाषा षेति

~ -----~ -----~ --+ = aoe ~---- -

९७२ ।पा४।८्‌ ३९।

२ यदि कर्मसाधनः WERT: समादृताः पञ्चकुमारि दश्रकुमारि | अतैव भाष्ये |

RMR TB! Tr) SAMRAT Ad

mene eee ~~ STS म Une SE A

wage eat जः। रषरमापरग्रालः। उत्तरपदे, पुर्व्रालाप्रियः। इह चिपदे बहुतरोहौ हते प्रियरम्दे उत्तरपदे पूवयोकषत्पदभे सति समा- सान्तोदासत्वं लकाराकारस्य भवति सति त्वान्तरतत्युरमे पूवं पद- परह्तिखरेण पुव ग्दस्या युदात्तत्वं wa) fea समाहारो nfo

mir य 9 ०

प्रकते वक्तुमयं वियमः पूरव विधिरिति | carte सप्तमो पिषयमेदाद्धि aa gare | "तडितां विषयभूत इत्यादिना! | तडिता्यःऽभिधेय rea तु fewram’® पाश्चनापितिरित्यादौ वितो gee: स्थात्‌, vate समासेगेवोकलादिति ae | afermistaya feasted afar

महामाध्यपदौ ATS | २५७ (य. २। पा.| RTE ३) (तदितार्थोत्तरपदसमाष्ारे च । २।१६।५९।)

gi ‘feyafrafaenfen प्रत्याख्यातं भिचारद शेमात्तच क्ा्येमिति तदाशयः । श्रन्यथा संख्यादेरपि लोकाश्रयवात्‌ किम- a7 तत्कथनेनेत्यलम्‌ ॥ बुध्या (क) हइस्तादिवत्कर णएश्चतया एकस्यां क्रियायां क्रियारूपे वस्तुनि समौपौकरणम्‌ | (क) areata: ॥ अजननिमित्तत्वादिति। क) asatte: । श्रजने हि एतावन््रयेदमजितमित्येकश्रियायां मटन भवतोति भावः ॥ श्रजेनं खखलाक्रान्तताकरणएम्‌ | wa fafernfafa 1 (भा ae ददं तरि प्रयोजनम्‌ । लिक्कमश्िषवं लोकाश्रयत्वात्‌ fore । नं तहौदानोमिदं वक्तयम्‌ । वक्तं च । किं प्रयोजनम्‌ | wars निन्या- aq | wars निद्यर्थमुत्तरच वयभिचाराथ विभाषा उच्तर इति |

अनभिधानात्‌ | सं्यायास्तदधिता ॥ षाण्मातुरः प्राजचनापितिः

WAU LAAN लुक । प्र॑चकपालः | eave द्य । दिगो maga दति लुक । पञ्चचगवधनः। अवापि चिपदे बहुत्रोहो धन- US उत्तरपदे प्रवयोसत्यशषे गोगतदितनुकौति ca; ननु पालिकं पजचगोधग दरति दर्वासम्‌। मष्ाविभाषाधिकारेग तत्यरषम्य वैक-

"~~ --~-- ~ ~ ~~ ~ ~ ~ ~~~ -~-

पिषय दृश्यवस्तु तद्धिते परत एति तु विन्नायमाने इतरेतराश्रयं प्राप्रोति

wararafgat विधेयस्तद्धिते च समास इति, किं च तदितायेऽभिपरेय

प्यक्षिन्धक्षे म दोषः, ''दिगोनु गमघन्य' दति Wael ज्ापकमुत्य्ते

दिगोक्तद्धित इति सवंतद्धितसाधारणो faqs व्रिद्ेषाभिधानाय 33

२५८ महाभाय्यप्रदो पोडय्योतः। (तदिता्थीत्तरपदसमाहारे च । २।९।५९।) (अ. २। पा. Li खा.)

किक्रयाथं विकि खापितेषिश्य्ः। तच नौत्तराधर्चमिति भावः ॥ समौपौकरणमित्धथं इति । (ॐ) wanes क्रियायां बुद्धौ Fara ॥ रकवगोंकरशेनेति । र) Weed हेतौ तोया । श्रमिसुख्यार्थाडा वर्गोकरणं लम्‌ | भाथे सादृश्येऽपि ana इति (म) एकक्रियाकारकलादिषूपं सादृश्यमेव समाहार श्ब्दायेः | श्रनु- इर तिवत्‌ ॥ नन्वनुपूव कस्येव तच शरक्किरत श्राह भाय अथवेति ॥ (भ) नैवेदमिति । (भा “\पश्चयामो'त्यादिपदम्‌ । इयमिति पाठे उक्रिरिति we: |

१ चव माध्य ।

स Senta cae:) rm a a os

ल्यिकत्वात । wa wa निन्यत्वमुपसख्यातं afannat eau योरत्तरपदे निव्यसमासबचनभिति। खत एव वाक च gaa प्रिये अस्य वाग्दृषदप्मियः, इवोपानहप्रिय इति विपदे बदुव्रोहौ पुर्वेयो- नियं दंदः। तेन समासान्तोऽपि नियमेव । स्यादेतत्‌ । समुदायस्यै area सति ऋवयवयोरावश्यक दत्यपसंख्यानं aifafa चेत्‌।

afea उत्पद्यत द्यपि we विश्चातुम्‌ । aud कस्मान्न विक्षायते तदि ala famrafa तद्धितो यचा स्यादिति भवतोति, war दासा घटामहे दाग यथा afefa टाम इति, नेवं wae विज्ञातुम्‌ । र

महाभाष्यप्रदौपोद्ध्योतः | Rue (च.१। पा. RIG द) (तदितायीत्तरपदसमाष्ारे घ । R11 ae |)

TAA | (भा) पश्चग्रामादिमाज् एव ॥ Tat | (भ) प्रायोक्रा FBT वा॥ ततः । (भा)

यामादितः। श्रतिरिक्रं इति शेषः॥ STARA | (भा)

बोधयितुम्‌ ॥

क्रियाम्‌ । (भा) नदोतौरण्टतादिशूपाम्‌ ॥

गुणम्‌ | (भा) बष्टद्भलाटि पम्‌ ॥

तच च बुध्यति |) “aa” क्रियादौ । “gen” करणतया । तेषां arate weed क्रियत cae: ॥

"~ -~ ~~~ -- [ ~~ ~ "~~~

मेवम | TAO समासे छते ऽन्यपदाथीपसक्रमेण परसपर सम्बन्धामावात्‌ + सति तुपरसंस्थाने वचनसामर्ा दृडन्दतत्युरषयोः wea | ग चैवं faz Tete farmmagfeasifa तत्पुरषे विवराच्न्दस्य qagrarufe: | उपसंल्यानस्य तद्धिता त्तरपदेति इवोक्ततत्पुरषमाचरविषयल्वाषसयेवो-

हि विश्लायमाने afgataat विधौ यमाना समाससंश्ना विषयान्तरे न म्यात्‌, Ta’ तदस्यैव समासस्य विधोयमाना हविस ख्ापि, are qerefa- रिच cad fenfafa खरो न स्यात्‌, तद्य तु समाहरद्वगुरवकाद्चः,

१६० महभाष्यप्रदी पोदद्योतः। (तदितायौश्रपदसमाष्ारे च । २।९। ४९. ।) (अ, ९। पा. १। था. द)

श्रसम्भवादिति | (भ) जञातेरेवानयनायः करिया तु तजासम्भवात्त्षबद्ध इये दति FAA तद्‌ानयनादिति भावः ॥ तद्धनयन्नाह श्ररन्धानयने पाचस्येवेति । (कै) श्रद्निरानेय इति बोधिते श्न्दाबुद्धपाचनस्थापि यथा भ्रानयनं केवलतदानयनासम्भवान्तयेहापौति भावः। ABTA ेदमुप-

पादितम्‌ i वास्लतवभेदाभावादिति । कि)

ततरपदे प्रतिपदोक्ठात्वात्‌ । खत wa “लादिरेतरशम्यम्‌” (२।६।१९। ara) इत्यत्र पुवद्वाव सिद्धये कमधारयोत्तरपदो बत्रौष्ठिने तु विपदे दति समधंद्धत्ररोषे केयटः। यन्त yan बाधलच्तणे “eee युग- परदिधेरेकाश्वद्‌दिमामत्वम्‌' ( मोमा-द-१५०-६-४) इव्यधिकस्ये “एषः weet TERUG” कायं इ्यदाहव्य इन्द्रं aa बहुव्रोहिः यथा खरे विधीयमानः पराङ्गवद्भावः पत्वणत्वयोनं भवति तथाच्रापि। qm इति" । पुसां meat भव इति तद्धितार्थे farted समासस्ततस्तदितः। पपवेश्रालाप्रिय इति" । yat श्राला प्रिया ऽस्येति विपदे बहुत्रीहौ श्रियाशब्द उत्तरपदे प्रतः पुवंयोस्तयरमे सति समा- सान्तोदात्तलं शालाशरब्दस्य भवति, असति त्ववान्तस्तत्पुरषे पवंपद-

। १ इदमाम्नायते | “Ve: षडहो रषद्रधन्तरसामा' इति | तच अय- ak: सांशयिकः किमहरहदिं सामकं कततबयम्‌ । उत केषु विद्म रथन्तरम्‌ । केषु चिद्‌ दृषद्‌ इति । कुतः संश्रयः । waa समन्त सामनौ । यदि विभक्ते। उभयथा “om: weet रखष्द्रयन्रसामा इति श्रब्दोऽवकल्यते | तवैष विचारः । किं इन्दगभौ बङत्रोहिरयं र्- बथन्तरे सामगो यद्य इति । उत । अनेकपदो बह्त्रोहिः। wees

aera aa: | ९११ (अ, २। पा, \। खा. इ) (तद्धिताधीत्तरपदसमाष्ारे च । २।१९।५९।) yearn शमाहारसमाह्िथमाएवोरपि वासतवभेदाभाव

हूति भावः ॥ नन्वेवं घटानां समाहार दति न श्यादत श्राह बिपरिकल्पितेति | ओ) यतोऽयं वुद्धिकश्धितोऽतो वास्तवभेदलेवाभाव इति भावः॥ शरव्यतिरेकाद्‌ (भा इत्यस्या्यतिरेकमाचस्याभावादित्यथं दति भावः ॥ दिगे- रिद्येवमविधानात्कयं प्रत्ययो दिगुनिमित्तोऽत sare पष्डसिति | करै) दिगुनिमित्तप्रातिपदिकलनिमित्तलात्तन्निमित्तवमिति भावः ॥ नन्वेवमणत्तरपदेन सः दिगोरत्तरपद निमित्तेऽपि ayaltaar- णामपि भावेन उन्तरपदवस्य दिगनिर्मित्ततवाभावादत श्रा

कायं इति काद्यायनवचनमुपष्टम्भकमाधिदय yaufad यच काद्यायनवश्वनं समासान्तविेषमात्र पिषयमि्याश्चिदानेकदन्द दति सिदान्तितं तदुभयं fara । उत्तरपदे युक्तं छते ्स्यासङ्गतेः। खरे विशेषस्य स्पष्टतया समासान्तपयन्तमाग्रहे बौजाभावा्ेति fea) समाहारे vagal पश्च

रहतिखरेण पुवब्दस्यादाुत्तवमवतिषेत । (समाद्र दिक्रन्दो न सम्भवतौतिः | स fe समूषरूपलाद्रेदनिबन्धनः, संख्येव च भेदमाचष्टे दिकश्रब्दस्तु प्रच्र्धनियतः, विभक्तिरपि समासे निवत्तेते। ननु यथा काकसमूह cas विभक्राभावेऽपि मेदावगतिस्तथात्रापि भविष्यति,

wae इति । यदि इन्दगभी asaife: | cae समस्त सामनौ | अनेकपदे asaiel विभक्ते दति । किं तावत्‌ प्रम्‌ । समके इति | तत एतदु ara eam ब्र हि रिति | कुतः | डष्हदषन्तरश्रब्दयो- Trang | इत्तिपचस्ाधितलात्‌ | ठकल्षिपच्ते च समासस्य faery

२६२ महभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। (तडिता त्तरपदसमाह रे च । ९।१९।५९॥) (अ. २। परा. १। खा. २)

पञ्चगाव इति ॥ (के) तत्परषे हत एव ब्टत्रोहिने प्रागिति क्ुतोऽत wT

मुखुपेति। ॐ) स्या विवचितत्वमुपलच्चणं सुबन्त समुदाये न प्याप्रमित्य- we श्रविशरेषए बड्ध्रो हिरिति पर्ेऽणार अथवेति ॥ (कै) सङ्धि्नत हेतुः रकाथोभावादिति ॥ क्र) sunset न प्रथोजनवात्ौत्यार्‌ तङधितामिषेय इति । क)

तच वाच्ये समास Tare: ।

कुमा । Le Tet मूलानां कुमारीणां च समार दति विग्रहः | ग तु wage समादृता safe) भावसाधनो हि समाद्ारण्णब्दो नतु कमसाधनः। तथा सति पश्कुमारौयत्र कुमार्य्थस्य प्राधान्या- AMA च अपरथमानिरिद्टतवादेकविभक्कित्वाभावाचो पसजं नभावेन

तक्सात्मयोगाभावादिष्येवाच्र हतुरवक्तयः। "पाञ्चनापितिरितिः। पानां नापितएनामपच्यमिति समासे {त re’) "पञ्चकपाल इतिः प्रुषु कलेषु संस्कत इति समासे संस्कतं ve’ द्यणो (दिगोलुंगनप्' इति लुक । "पश्चगवधन इतिः । wy mat धनमस्येति fra? asin aa

~~ -+-- ~ ~--- — ~~~ = = ----~------ ~ = -~---- ~ क neem fe

(२।।६। ५९ | इन्दतत्परुषयोरत्तरपदे नित्यसमासवचनम्‌ इति वार्भिक- खास्थानावरे भगवता मह भाष्यकारेगोक्तं “anfe वक्तव्यम्‌ । न वक्ता च्यम्‌ । इह दौ wet ठक्तिपच्तः अशटत्तिपत्तश्च । यदा afar: तदा ष, { विः

सवेषामेव afa: यदा तु wefan: तदा सवषाम्‌ असिः" रत-

महामच्यप्दौमोदुद्योतः । २९३ (GUM. १। घा. दे) (तदिता्धात्तरपदसमाहारे च । २।९।५१।) प्रहत्यथेव्यतिरिक्तपरत्यया्थाभावादिति। ®)

वाचकप्रद्चयश्यले स श्रावश्यक दति भावः ॥ दितं दोष-

qgTAN यन्निमित्त क) carte ॥ थानि तु दिगोरिति। @)

fart: we तद्धितस्य लुगिति aaa तु षमाहारदिगोः परख तद्धितस्य लगेमिदमपि सावकाग्रमेवाधंविगरषासंप्तयये “परतन्निमित्तादपे"ति वा्तिकात्‌ दिगोनिंमिन्तं aatga cae तु तत्र दोषद्येवाभाव दति fam ॥

गोच्ियोरिति get न खात्‌ । अथात्र ered aa, एवमपि पशचखट्बो म॒ धिध्येत्‌ । वा टाबन्त इति स्नोलिङ्कवपत्ते हौदं रूपम्‌ | तच च हखाभवात्‌ दिगोरत दति sy न स्यात्‌ सिद्धान्ते तु समा- साथ समाष्ारे नागाविभक्तििर्यश्यमानेऽपि कुमारौशव्दस्य नि्षरैव

WITS उत्तरपदे प्रगतः पूरवयोस्त्पुरषे “गो रतदितनुकौःति टच । खय- मत्तरपदे aeqaat मष्ाविमाबाधिक्षारादि कल्पेन प्राप्रोति मियो amar, अन्यधा went द्यपि स्यात्‌ । उक्त घ “दन््रतलपुरषयोरत्तरपदे नि- समासदचनमि"ति, वाकच sae प्रिये अस्य वाग्दृषदप्रिय इति चरिपदबदु-

tuts wavenfaatea “afawet चैति) es च खाधाभि- धानात्‌ | श्रयनुग्रहऽन्तरङ्ता च दलरथा च उभयमपि बाध्येत । खतो TEMA बहुगोहिः ॥ मोमा-द-भा-१०-६-४॥ RANT बहुप्रौहिरयम्‌ | अथवा शेकपदविशिष इति । इन््रगमं प्रथमं तावत्‌ cee रचन्तर वेति इन्रः । पञादन्धपदार्धसम्बन्धः। अनेकपदे विधि रदस्य स्य-

२९४ म्ाभाष्यप्रदौपोदद्योतः। (वदधिताधात्तरपदसमाहारे च | २।१।५९।) (अ. २। पा. ९। था. ३)

प्र्ययसंन्नासम्बन्धमिति | क) ्र्ययग्रब्देनोपादानादिति भावः ॥ लोके स्त इति । के) frase amrat तदौयसङतग्रहख श स्निरपेक्ं लोके ऽषत्लमिति भावः ॥ भाय | रते dat इति । क) उत्तरपदशरब्दोऽपि समाससन्नानिमित्तकलादं्ेवेति art: |

दिगोवा लुग्दचनं न्नापकंमिति । (भ)

योग इत्येक विभक्तिकत्वाल्िदधमुपसजनत्वम्‌ | न च रक्रपिभक्तावषधन्त- वचनमिति वातिकेन अधंपिप्यस्यादापिव उपसजनत्वनिधेधः शक्यः | > ॐ ao तम्यकदेशिसमासमाच्रविषयकलवात्‌ | GT चेतत्सुत्रौय भाष्यमेव प्रमा- णम्‌ | यद्वा । ^विभाषाकन्दसो'"तिसूचादिभाषाग्रहगानुत्या यवस्थितवि-

AC पुवयोदन्दः स च faa दग्यते, नियं समासान्तो यधा स्यादिति | "पञचपूलौति' । wet पलानां समाहार इति fare, न तु were anya इति, भावसाधगो हि समाष्ारण्नन्दः समाहरणं समाष्टारः, विप्रकौर्णागामेकचर ula, पशचग्रामो wal विएरौयतकसिमिन्‌

न्तरमस्येति सर्वान्येवास्य wea सम्बध्यन्ते निरपेच्ताणि ॥ तच yaa | zee उश्रितः सम्बन्धिनमपेच्ते | रथन्तर शब्देऽपि तयोरानन्तय॑य उश्चरितत्वात्‌ प्रथमं तावद्‌ आनन्तय॑ण सम्बन्धः yer श्न्देगाढत्ति- पत्स्याष्टतत्वादिति। afamea समासं व्रवौति। स प्रागन्दपदार्थ- सम्बन्धाद्‌ VARI भवति | पखादन्यपदा्सम्बन्धः। aq “विभाषा"” (२।१।११ । पा-द) इ्यनेन agian समासः स्यात्‌ । न । तत्र यदा वाकं तदा अन्यपदाथैसम्वन्ध खव भप्रति | नावान्तरसम्बन्धः | यदा

महाभाश्यप्रदोपोद्योतः | २६५

(अ.२। धा. १। खा. ३) (तदिताधत्तरपद समाहारे च । २।१।५१९।) एवं तद्धितायं fawn cae च सिध्यति । न चात्र पे रथगरहणं By तद्धिते विषयग्धल इत्येव व युकषवादिति area | खरे टोषप्रसङ्कात्‌ । वस्तो श्ापक्ेनायमेवा्यो बोध्यत इति

बोधम्‌ । भिन्नायेवे हेतुः खर्प कर) carte: | समाहार एव तह्ितलुकोति | $) नियमस्य सजातोधापेचवान्तेन पश्चगदधन द्यादौ टर्सिद्-

रिति ara: || भाय दिगोः समाहार इति । (मा)

अनवयवश्रूतदिगोखेक्षमादहार vas) तेन पञ्चगवधनमि- व्यस्य fafe: ॥ भाषाञ्रयणाचेकविभक्धिषे शयपसजेनता रकदेशिसमासे न भवति | प खटवादौ तु स्यादेव । WE नेतच्यासग्रस्ये । तस्ाद्वावसाधन Tae समाहार इति faq दगुरेकवचनमिति तु सनपुसकमिति वच्या- areas | स्थादेतत्‌। समा्टागः समूह इति पर्यायो । समू ख

सगे क्रियायां समन्वयाद्विव्ररे ्रानामपि ga राश्रौकर्णं भवति, खथ कर्मसाधने को दोषः, इ VERA कुमायंर्धप्राधान्यात्समासग्राख् घाप्रथमानिहिश्तवादेकविभक्तित्वाभावाशोपसजंगत्वामावा^द्रो स्त्रियो रपसज- मस्येति लो न स्थात्‌, काममव नपुंसकतं सिडम्‌, द पञ BT

समासकदाऽवान्तरसम्बन्धो लभ्यते । एत।५७ दते चोदकषसामर्थात्‌

आकमेवाश्रयामो न समासमिल्वाशपं fund, ठक्तिपक्ते च समासस्य

निद्या नेष ose fat समासं प्रतिपरादयतौ दृ रेष । कथमेवमााइ A

२६१ महाभा्यप्रदौ पोद्योतः। (तङिताथेन्तरपरदसमाहारे च । २।१।५९।) (अ, २। पा. i घा. ३)

समाहारेणेति । (भा)

समाहारेण समाहार्ब्दमतिपाद्येन

अभिधानं (भ) विधानं यथा श्यादित्यथंः । एं

तदिताथेन (भा) तद्धितारथंग्रब्दप्रतिपाद्यनेत्यथः ॥ तत्फलितमाद

समाशराभिषेय इति । क) एवं च समाशारग्रब्देनेव समासेमापि तख dada बोधो नपुं सकलातिदे प्रत्त ange काथेमाच्मिति बोध्यम्‌ ॥

तदा कार्येनैव मेदः स्यादिति । ॐ)

तद्धिताः । तस्य समूह इति eqs तथा च तडितां दयेव fag fa समाहारग्रहणेग | न चेवं तद्धितश्रवणं स्यादिति वाच्यम्‌ । feate- fafa लुकसम्भवात्‌ । नन्वेवं लुकछतानि शः । तद्यथा । पञ्चपूल्य पररिमाणपिक्ञेतिखोपप्रतिषेधः स्यात्‌ । waaay गोरतह्डितलुकौति

समाहताः प्रश्चखद्रोति वा टाबन्त दति सनौ लिङ्पक्ते ङखाभावाद्‌ feat ta दति छोब्‌ ग स्यात्‌, भावसाधने तु समासाथ समाहारे नामापिभक्कि भिर्ुज्यमनेऽपि कुमारौग्रन्दस्य faai aga योग दये कविभक्तिकावासिङ- मुषसभनत्म्‌, तस्माद्वावसाधनः, feytararfadaa “स गधुसकमि'ति

“इन्दर तत्परषयोरन्तरपदे नि्यसमाम वचनम्‌ (२।१६।१५९। ar)! वाकूत्वचपियः। पञ्चगवधनः । दप्रगवधन इति | यदि पूवैसमासो ग fata तथा सद्यप्रयोग॑ः प्राप्नोति । वस्ादन्द्रभाविनो पूृवैपदयोरबान्तर- समासो निच इति ॥ दुप्टो-१०-६-४।

महाभाधप्रदोपो द्योतः | age (अ.२। पा.१। अआ. ६) (तडिताथौ्तरपदसमारे च । ९।६। ५९ |)

बरे भेदस्य area onary दिनधमेतत्‌ । करित eta भेदः खादिति पाठः। कवित्‌ कार्घेषेति पठः | खरदूपका्थेणेव भेदो न तु SVG ॥ भाय

श्रवयवानामिति | (भ) SRT RT LTT UT LTA: ॥ तदभावोऽवयवयोरिति। र)

ग॒चेकार्योभावेऽपि विभाषानुढत्तिषाम्थासमासविकश्योऽस्त तरय सरव सामध्येनेव सन्ध्य कतया समासेनाबम्बन्धात्‌ | wd wetness चार्थानतभमिेकार्थोभावे माना- भावः। एद्मधष्येव तथकार्थौभावकश्यनात्‌ । एवं च दन्दो दु शंभः। दरदं वचनं तु प्रत्याण्यातम्‌ । “ere” इति at तु “धवखदिरा-

९ खर पार२। Tred

ट ब स्यादिति चेत्‌ । मवम्‌ । ग॒ तद्धितलुतडितलु कौ येवत्छयाने समाहार श्रब्दपाटेव HAMAR | तथाहि । अपरिमिणविस्तादिभ्यः समाहारे नियमार्थमिदम्‌ | रभ्यः समाहार रखवेति । पश्चानामश्वाना

दच्यामौल्यारभ्यते, कथं पश्पूलोमानयेधक्तं पृागामानयनं, TATE ््यानयनम्‌, भावानयनम्‌, सम्भवति, यथा नान्तरेण पाज्.गयनमप्रेरानयनं सम्भवति, रखवमपि समाशारग्रहणमनर्थेकं भावसाधनो हि समाहार््ब्दः

मवामयनिक एष्यषडहे VAY दयम्‌ |

ह द्रधन्तरं ata भवेत्‌ fafeq afafes |

इन्द्रगभ॑ बहतर हेरादयोऽन्येऽपि समो wat |

खन्धोऽन्यनिर्येच्तस्य घोदकार्द्तमो भवेत्‌ ॥ -न्या-वि-१०-६-४॥

२५९८ मदहाभाखध्रदो पौर्य्योतः। (तड्डितार्थत्तरपदसमाारे च । २।१६।५१॥) (अ. २। पा.१। खा. x}

विव्यादौ afer fa aa दौ gm am प्रियौ चरेति बह्धत्रोरौ पूवं योरब्यथयोभावापत्तिः। तथा च खरे दोषः। एवं दिख स्मया श्रस्येति गओेषिकवडग्रौहो ““प्सं्यवाययये"त्यवान्तर्‌- बङतरोद्यापत्तौ “"वहमौहौ eee” दति santa: सुरः श्रवणानापन्तिश्चति चेन्न | निष्कथेकारयोभावस्यव समासादिनिमि- Ma मानाभावात्‌ | समासारेलनमिधानानञेति। अरधिकषष्िवषे- Wasa समथंखुचग्रषे (२।९) ९) ara ष्वनितम्‌ । इन्द्रोऽपि बह्प्रोष्ावयव एव म्‌ दन्दरावयव दति “शोटपोटनेष्टोद्भातार” इति भाग्ये ष्वनितम्‌ | नव्यानां तत्र प्रमाद एवेति दिक्‌ ॥ भाये

परिमाशिनेति । (भा)

४अ२।पार२। कस २५॥ > HY UT sl woz dl

es = ee wee = ~ न= ~~ -~---

समाहारः पञ्चाशी | नेष्ट । पश्चभिग्नेः क्ता wera) तचा, at | गोन्ताततत्यरषादरच स्यात्‌ | TRF | ततः समाहारे । गोरि यनुवतते सातौ यापो नियमः । गौन्ताद्‌ दिगो महार रव टच स्यात्‌ । प्श्चगवम्‌ | नेह । पश्चभिगाभिः ata: पञ्चगुः । तदेतत्मकलभ भि सन्धायोक्ठं वातिक-

re eee

समूहपर्यायः, समु च तदिताथैस्तत्र तद्धितार्थ gaa सिद्धम्‌, aad तदि- तोत्पत्तिः प्राप्रोति, serait तद्धितः “ईिगो?रिति लुम्भविष्यति, लुकक्- तानि प्राभ्रवन्ति पश्चपली, अपरिमागाविश्नाचितेति छपप्रतिषेधः प्राप्रोति “पश्चगव' गोरतडितलुकौ*ति टच न श्माप्नोति", गेव दोषः । शपरिमाे-

महामाश्चप्रदौपोदुच्चोतः। २६८ (अ.२। पा. १। आ, १) (तदितायात्षरपदलमाशरे घ । २।१।५९१।)

परिमाणिवादकोतरपदेनेत्य्ेः। सभाष्पदं च सामर्था्तपु- हषपरम्‌ । एवं च तेन करणेन पूवयो दिगसिद्कये याणां तत्पुरुषो वक्ष्य Tee: ननु दिगोरन्येन शमाखाभावाट्‌ feat: समास द्ययुक्षमत श्राह

दिगोरिति॥ (भ) निष्यत्तये (क)

दूति पाटः । “निष्यन्नावि"ति पाठे भिष्यादने कन्य ae: ॥ तदुपपादयति

दौ मासाविति॥ (भा)

भाय

दयहजातश्चेति ॥ (मा)

ae A 7 11, - ~ = ~ ~ न म मना eo भो

क्ता समाहारसमू हयोरविरेषात्समाहारग्र्ट णानर्धक्यं तद्धितार्थेग qa वादिति | समाहारसमूषयोरिति ध्रब्दपरो निद्रः । खतो गेकगेषः। अविशेषादिति अर्थाविशेषादिव्य्थः। अचर भा्यकाराः। वः खति TERA TRAIT लुक्रडितलुकौति wae नुक स्यात्‌ |

चत्र म तद्धितलुक्षो चपास्य समाहार दति ama तत्रियमार्धम्‌, afat- we हिमोर्खौब भवति खपरिमाकान्तादिस्तराचितकषम्बव्यामाश्च समाहार Tafa, पशठानामश्वागां समाहारः VET, ज्ञ मा मृत्‌ पञ्चभिर ब्रोता tery, “गोरतडितनुको'चचाप्यतडितसुकोत्रपास्य feat समाद

२७० महाभाव्यप्रदौपो द्योतः । (तदिवा्ीन्तरपदसमाहारे च । २।१।५१।) (श. २ पा. १। आ. ३)

“a gga: समाहार” इति तत्र समासान्तनिषेधादिति भावः ॥

रका्थोभिावे प्रागपि सन्धेवेति । ज)

बहतो हिसमा सष्टतेकार्थोभावे सत्येव तत्पुरुषभाविपदमाचयोः एयगेकार्थोभावाभावेऽपि समासः क्रियत इत्यथः । न च एयगेकार्थो- भावाभावेऽपि टठत्तिशेदजोन्लरपद ग्रहणं वयथेमतिप्रसङ्गसू्लनमिधाना- देव aaa. मयापि वारणोय दूति वाम्‌ । दिगुसंन्नायलात्‌। तत्फलं तु दिमाखप्रिय caret कालागतदिगुलपरयुक्ः पूरवेपदप्रह विद्र इति दिक्‌ ॥ एतेनेति | (कै)

जिपदबड् हिसलवनेत्यथेः ॥ तदुक्तं भाखे

म i OTR eee ee ~ = न्य नन - ~ ~~~ -------~ ee ee cee जक ककन = ~> > ~

१५६५ पा४। द्‌ ८€॥

¢

म REN Se

er rir enn ~~ ~~ ~> ~ a ---- ---

awInfgafaray. समाहारग्रहणम्‌ | एथकसमाहारग्रहणाडि समा- सखेव समाहारो वाद्यो ग तु वडितद्येति वयाखधानात्तङ्धितो गोत्यद्यत- दरति सिद्धमिष्टम्‌ । वत रव च च्चापकात्तषद्धितायं विषये इति व्याख्यातं

ति amel तत्रियमाथं गोशब्दान्तस्य तस्पुरषस्यावि्रेषेण टज मवति दिगोस्तु समाहार एवेति, पश्चानां गवां समाष्टारः पञ्चगव क् माभूत्‌ पञ्चभिर्गोभिः gia: पञ्चमः पठः, crate wees "लक्‌ तदधित-

महामाश्यप्दोपोदद्योतः | २७१ (ख. RMT. १। चओ, ३) (तदधिताधत्तरपदसमाहारे च । २।६।५९ ।)

sae प्रसिद्धमिति ॥ (भा) श्रशेषत्वादिति | के)

अलुक्समासः we इति भावः | faa: गरष तु परलादड- ्रौहिसिद्धिरिति बोध्यम्‌ ॥

एवं तोति | (भ)

afra तद्धिता ऽभिषैय cae तद्धितोत्यक्निश्ा- पकं षजातोयापेशवाप्माग्दोयतेथविषयमेव फिधेतत्पशेकवाक्यतया खाद येलेऽपि प्राप्स्यानभिधानादलुत्पज्तिः स्यादिति “सम्नावनाथा- मपि लिड त्ूशकमेव १मतुपञ्जे मलयं दिगावन्यतद्धितवक-

~~ ~~ ~ * tt ---~--~ ~ a A IN,

LC TRIM RI ८ १५३। ९्अ५।पा२। ९४

ee pp ~ TTA EN nt NLS re ALE SEE

शतु वाथ इति। अत एव पाश्चनापितिरिादौ afar उत्पद्यते । समासेनैव तदर्धस्योक्तौ तु तद्धितो गोत्पदयेत | खत एव दिगोलुग्चममपि ayes दरति दिक । गनु पश्च गावोऽस्य सन्ति wey: एदष इत्च nee तद्धिताचत्वादयं समासः प्राप्रोति ग तु ब्त्रोडिः | शप्रेषतात्‌ |

way fa winery लक प्राप्रोति, तस्मात्तद्धितनिड्श्चध, समाहार. गया समासदीव समाहारो दाच्यो न afgaafa शाख्यागात्तडितो गोत्यद्यत इति सिद्धमिष्टम्‌ | इह ve गावो se सन्ति VET एदष इति मल्व्चस्य तडिता्चैलादयं समासः प्राप्रोति, ग weafecituemna, तस्य तु

२७ महाभाधप्रदोषोदथोवः | (तदितार्चौशरपदशमाष्टारे च । २।१।५१) (अ, २। परा, १। धा. ३)

त्रपि urfearngy दिगोमेवधेतद्धितश्च प्रतिषेधो वक्षथो धरि तन्ञास्ति aaa मलयं प्रतिषेध इति सति तसिसेनेव fagfirg- क्म्‌ । प्रत्यथप्रतिषधार मेऽपि डप्टणोयां दन्ते ददमावश्यकमिति तदाश्रयः। तदचमामियेए चाचेतयोरापादनमिति भाय्याश्रय TITS: ॥ तच तु ङोप्‌ प्राप्रोतौति। परिमाणन्सलादिति भावः | ‘a तद्धितश्कोति निषेधस्तु श्रपरिमाणाग्तादिविषय रति area यम्‌ । “पश्चक्मारिरि"व्यादौ stat लकूप्राततिरपि बोधा |

LSS AC |r Wy

~ "न ~ - [ — -

तस्य तु चिच्रग्वादिरवकाश्ः। यत्र दिक्संख्ये ग स्तः। सति चास्िन्ध- मासे मतुपः श्रवयं स्यात्‌ । न च दिगोरिति नुक्‌। खप्राग्दोयतौ- यत्वात्‌ | खत्रोष्यते । weenie: । fans शेषस्य भाग्यसम्मत- त्वात्‌ । वातिकङ्लता तु वचगमेवारब्धम्‌ । मत्वं प्रतिमेधः।

~~~ SG A eR Ah oy ~~~ ~ न~ ~~ ~ -- ----~ ~ षो योक

चि्वग्बादिरवकाश्रो यत्र fend न स्तः, सति चास्मिग्ुमापि मतुपः चवं स्यात्‌. शप्राग्दौद्यतोयत्वाद्‌ दिगोर्शगपि मान्ति तस्मात प्रतिषेधो वक्ठयः।

TE THT TA | २७४ (अ. २। पा.१। शा, १) ( sega fey: । २५।१।५९।)

संख्यापूर्वो fa | २।१।५२॥

ततः संदेदादिति | (&) याभिन्यायानन्तथन्याययो योरपि wea श्राश्रयणादिति भावः ॥

इहापि स्लोत्वमिति t ॐ) “qafire इति" तू नेयत एवेति भावः ॥

, डनैपि छत इति । ॐ)

संख्यापूव fey: । वद्धितार्येधषोक्षः संख्यापूर्वः समासो faye: खाद्‌ | पश्चकपालः | संसुवम्भच्ता द्नेनोत्य्रस्याणो दिगोलु गप इति लुक्‌ । प्रश्षनावप्रियः। नावोदिगोरिति समासानद्च्‌। प्चमूलो। ` featfefa Sy । अनन्तरस्येति न्यायात्पवखचविषय एवेयं AY) एत- दमेव तत्र योगविभागः। अन्यथा दिकसंस्ये सक्ता तद्वितायेोत्तरपद-

@

न NR, NN EN ---~-- ~ --- ee

“शंसयापुर्वो far” 1 कचिदमन्तरो stat यवेतदु्ये "धगनत- रस्य विधिर्वा भवति प्रतिषेधो वे'ति, कवि्धमुदायः यथा ‘a षटषख- wifey दश्च वच्यते तक्मात्रोमापिति, afew समुदायोऽपेश्यते ऽनन्तसो वेति संशये ware are | (तडिता xenfe’ । खयं भावः । समु- Tate संल्यापूवंपदसमानाधिकरणसमासमावपरिग्रहे दिमुनिशा- करण्ये्व्ययौभावस्यापि खादितोगन्ते दिगाविति खरप्रसङः, समानाधि-

3

२७४ ACUI TAT: । ( संख्यापुव fag: 13141 a8 1) (SRA. YI STR)

एकश्ार इति लित एवेति aay `शाच्छोरिति a परिगणितथवखितविभाषाखय्यानुक्ञेखादरदरेराह

यापो इखत्वमिति । #)

“नपुंसकमिति प्रकरणाव्छमाहारदिशविषये एव anata- रिति भावः॥ ननु frames समासे वच्यमाएलोव्धासमाशर- विवच्चा्थां एकभिश्डोल्यपि स्यादत श्रा

भिश्षशब्देन त्वनभिधानादिति । ॐ)

ma मान fara |

L HOW 3! यु sri PHVIWa! Troy

~¬ ~क

समह्ारेथिषेव ज्यात्‌ | तेन सार्य इच दगन्तकातिति पूषेषदपरहणति- खरो ग भवति। समासान्तोदात्त रव fe पश्यते । arsenal निभेदुरिति यथा । कथन्ति रकापूपोति । were: | गायं पूवा. केति समासः किं तु पुव aarti वथा fet TRAY afeemrat दददगेक मन्यते । तथा दाने अद्धातिश्रयादपुपमष्हश्वा-

ei tind esis Tar asa et --* ~~ - ee ~ ~~ ~~~ ---- ~-~----~---~--~ ~

करणततदषापेक्तायाममि रकध्राटोद्ापि खात्‌, संस्थाशन्दोपादान- विदि ततल्मरषपिग्रहेऽपि ‘fended सं्चायाभि' यस्यापि ayant द्य दिगुखर प्रसङ्गः, योगविभागञ्चानथेकः, fade संच्चायां afe- तार्थोत्षरपदसमाहार इदेकयोगः wie: सादिति, कथमेकापूपौति, अच हाकश्ासावपुपरेति पूवेकालेति समासे कृते fers सल^कारान्तो- तषसपदो fem: feat भाव्यत इति 'दिगोरखितौकारः तिद्धति नान्या,

HUTT TAT: | २७५ (स.२।पा.१। अआ. १) ( संस्थापुवा fag? । २।१।५२। )

दददनेकमिंति । ॐ श्रवयदगतबडलस्यावथविन्धारोपात्‌ गौणः बमाहारोऽजापि सुखम दति मावः ॥ कत्तव्य भवतौति । अ) “एकापूपौ क्रियत इत्यादो प्रतिरहोभरेति भावः ॥ पद्येऽपि उपषंद्यानदयेन acfag: साम्यशडधां वारयति पुवचापरितोषेशेति ॥ अन्तोदात्त इष्यते इति । (कै) aa as fama कि च प्रटृद्धादिगणपाठेन शाकेऽयन्ता- aaa सुसाधमिति बोध्यम्‌ ॥

दानेकस्ित्निव यः संभूमन्तमेकल्ित्रपि करोति waa प्रति्रहोता शपो MMe: | तश्रासेपितवद्ुवाश्रयः समाहारः | तत्र समासे छते विले कति अकारान्तोसरपदो fey: स्लियामिति ea दिगोरिति ate लिथ्यति ॥

= -----~ ~ ~ etre teas जनयि

~~ -- ~° ~~ wey ~ ~ ~~~ ~

न चैकश्नाटौतिवव्नातिखौषन्तेन समासः श्रयते कतु केवलस्यापुपर शब्दस्य एक्षिङ्त्वात्‌ । उच्यते । GATTI समाहार शव समासः | नन्वने- कदिषयः समासे नेकस्य सम्भवति, कथम्‌, tana कञितषहपो रददगेकं मन्यते तथा दागश्रडातिश्रयाद पूप्रमहलादा गेकलिन्यः सकु- मरमेकङिघ्रपि कशेति, अनेन प्रतिग्रहीता हषो अख्यातः, तवासे- पिवबडत्वाश्यः समाहार दति सिम्‌ ।

२७६ मद्टाभाव्यप्रदौपोद्श्योतः | ( कुत्सितानि कर्मः । २।१।४६।) (च. र। पा, १।घा.द)

्रृतिखरपुवपद इति ॐ) ब्त्रोहिः। केचित्तु पच्योः साम्येऽपि पूवमा दति पचस फलाभावादृ्प्रतिविधेयलाच नाद्र TTS: ॥

कुत्सितानि कत्सनेः।।१।५३॥

--- —__—_—=s PEED

इष्यत इति । क)

तथेव लब्छयद््ेनात्त्या सत्तेति भावः ॥

चोर दति । कै)

~~~" ne en a nn ae a rc net rm ०-०-७० we

कुत्सितानि कुत्सनेः ॥ कुस अवक्तेपे | म्यादिद्धे चकारस्यानुक्त समुश्चयाथैत्वादतेमाने क्तः | बहवचननिदश्र उभयचापि खरू्पग्रण निरा- सा्थैः। कुत्छमानव्‌ाचौनि कुत्सनेः ee प्राग्वत्‌ । श्दप्रत्तिनिमिन- कुत्घायामेवायमिष्यते | सत्रिधानात्‌ | विशेष्यस्य पूवेनिपावाधाऽयमारम्भः।

~ = न ES भ ननन = AMR me ee oO OR ~ ~~~ ~~~ ~~ RS ध

““कुत्छितानि कुत्सने” । "कु त्ितानौतिः | कुत्स खवच्ोपणे मल्यादि- QI चकारस्यानुक्षसमु्चयाचत्वादत्तमाने क्तः, बङवचननिरेशाद्भयचां- ग्रहणं म खरूपग्रहणमि्याह | कुत्छितवाचौनौतिः। वैयाकरगखदव्ि- fafa’ इचयतेरिखेतोकारः, यः ws: सन्‌ wa विक्मारयितुं खं खच. यति खं निरीक्षते avt निमलं गगनमिति स रवमुच्यते, oT व्याकरणस्य

AUTH TUT | „~ ` २७ (अ. २।पा.९। अआ. द) ( ुल्ठितानि ङ्न: । २।६।५९३।)

थथा '"खसचनेन व्याकरणध्ययनस्य निष्फलं प्रतोयते न तथा wtaufa भावः ॥

नापि तदधौयानस्षेति । क) एवं च प्रटृ्तिनिमिनत्तङ्गुह्छाभावादिदं नोदाहरएमित्याश्रयेन

१९ ^वेयाकस्य wafa:” इति भाषटीय |

= -- -~ ---- ----~ ---~ ~~~ ~ ~~~ ne oo --- न ~न = ~~~ ee ee ~ न

वैवाकरणखखषिः। दजरयतेरिचेतोकारः यः एषः सन्‌ प्रश्रं विमारथितुं इचयति fattaa कथयति वा अष्टो निमलं गगनभिति स रवमुखते अचर ध्याकरशस्य वेदाङ्त्वात्तदध्ययनं खरूपेण यद्यपि प्रशस्तं तयापि प्रति- भानाभावेन निष्पक्षवात्‌फुत्‌स्यते । याकषिकककितवः। किन्तवास्लोति ver धगमाचोहेरेन नायादि निस्पेच्तो य॒ते प्रवतमानः किवः | तथा च ति सभामेति कितवः एष्छमानो जेष्यामोद्यादि | दह तु कितव इव

यि rr te ate ~ ---~ ee ~

वेदाङ्कस्याध्ययनं प्रशस्तमपि प्रतिभानाभावेग framed । “या्ि- ककितव दरति" । किं तवास्तौति unary जाव्यादिनिरपेक्तो aa प्रवत्तमानः कितवः, इहतु कितव इव कितवः, यो याक्विको यान्यस्य धमसत्तामेवापेते ग ॒यागाहेतां स याश्िककितव TART तदाह | “शयाब्याअकरतषणापर इति" | (मोमांसकदुदुरूट इति" | दुष saat eye ञ्ीणदिकः क्रूटप्र्यः। "ब्लमन्यवापौ'ति fara, लरयोरेक- पिषयत्वस्मरणादुदुंरूट हति मवति | षेयाकरणश्ोर इति" । कथमेतत्‌

gee मष्ाभाष्यप्रदो पोद्योतः । ( कुल्ितानि grat । २।१। ५९ ।) (SITE RIT ह)

कि व्याकरणम्‌ | (भा) carte प्रश्न दति भावः॥ अ्आआ्रयदोषादिति। (भ)

ख साप्रतिभलम्‌ । श्रयं इ निष्यलले हेतुः ॥

» क । aN कक ए Ta

कितवः, यो afent द्िणामाव्रतत्मरः सद्नयाञ्यमपि याजयति स रव- qea | मौमांसकदुदुंरूढः । दुल उत्ते । दुरपुवैः । ्रौणादिकः qe: wae | बहलमन्त्रापौति णिलक्‌ । रकयोरेकविषयलवक्मरणाद्‌ ईदु- ws: | प्रदततिनिमिन्षकुत्छायां किम्‌ | वैयाकरणो दरिद्रः ॥

& ¢ इ (> * . Pa Ve ९

परदारे, थावता WTR AeA TMs वैयाकरशकुसा TATE | ‘ogafa’) waren: wenafafifragarst समासेन भवितशथम्‌, थ च वैयाकरणः कुक्छते whee न तु वेयाकरणतयम्‌ | शुतितो area इति!) सत्र fatten विशैष्येेति भवितथमेव समासेन, यदि मेद्यते ares भरम्‌ ।

PETTUS: 1 २०९ (GRIT RIS ३) (उयमागानि सामक । २।६। ५५ । )

उपमानानि सामान्यवचने २।१।५५॥

NE

"'इपमानल" साधारणधमेहेतुकपरिशच्छेदकरणलम्‌ | तदति A इढलात्‌। तदचोपरेयसाकाङ्घं तचो पमानो प्रमेयपदायेयोरभेदो मेरो atl रावण इव रावणः । Oe टव सुखमिष्युभयनापि दवशब्द- quar | तच यदि wader ऽभेदे उपमाज्नोपमेयभावसदा त तद्तश्चयोधर्मपरिच्छचलरूपोपमेयलासभवः | श्रत एव वेधा भेदेऽपि नेत्धाश्येन एच्छति । are

कानि पनरिति। (भ)

gutersaar ऽभिन्नानि सर्वया भिन्नानि aaa: ॥ साधा- रणधमेूपेणाभेदखत्दरपेण मेद शति wat म जमति तदेवाह

प Se Sean eed,

mg utwatey carl श्ोतकतवेऽपि sean: श्रैरिवर्ैः। उखपदोत्षरं एतौयानुपपत्तिसतदवस्योखाणां करशणत्वाभावाव्‌ । उयमानोष- मेययोः समानविभक्विकलमिति वचनाभावात्‌ । यद्यपि उशसदृश्नरूषः

उपमाभानि सामान्धवचरिः | उपमानोपभेयसाधारणधर्मवचनैः सहो. पमागानि प्राग्वत्‌ । घनष्ामः | इह aS aT लाक्षशिकम्‌ । अव

[कक FE Ee OS a Pnem prttitn te ee te an tm A on ie me cme

पि

“ङपमाबानि सामान्यवचने” 1 (उपमौयतेऽनेनेयुपमानमिति' 4 उपरपरवानाएः कर्णे wife wate इति दरयति, भाष्ये तु मान

Ree महभाश्यप्रदौषोद्दयोवः | (उपमाभानि सामान्यवचनेः। २।९।५५।) (ख, २। पा.६। द्या.१)

किं यदेवेति । @) एवकारेण तयोरण्यन्ताभेदः सूचितः ॥ एवम्‌

BTSs (भ) द्यनेनाल्यन्तमेदः सूचितः ॥ कमंकरणएरूपायभदेऽपि दितोय- सदृश््यवच्छेदफलकस्य गोरिव गौरिति प्रयोगस्य carey तथेव किमिति wa: | | क टृ्ोपमापदाथं इति (भ)

भाग्ये उपमानोपमेयभावबोधके वादिग्रष्दप्रयोगे किं फलं कमकरणएतषूपोपमानोपमेयत्रबोधसेकबा सम्भवा दित्यः ॥ दितौ- धोपानव्यवच्छटायेले तु नोपमामलादियवष्ारः॥ fay गोष- दृश्रो गौ रिलादिनेव तद्वष्छेदबोधसम्भवेनावाचकैतत्मयो गोऽसक्रतः।

TINY करणसूयश्ररैरभेदान्वयात्‌ सा लभा | तथापि सदृश्स्यो- wien विरेव्यत्वानापत्तिरिति Bema | तथा fe दवादौनां खस- मभिद्याहते उपमानता द्योतकषल्भुपमानत्वेन प्रतौतेसताटरग्रधमेवदुपमेय- परतोतिं विबाजुपपश्योभयचापि साधारणधमंसम्बन्धवोधे तात्यय्यैग्राहक-

खव सामानाधिकरण्ागन्गौोव चपला म्टगचपलेव्यादौ Yaga: । सादृश्यं चोत्तरपदोपस्यिवश्यामलचा पक्षादिदारकमेव गद्यते । तयेव wR ।

समोपमुपमानमिवर्धकथनमा वम्‌, खच्ययोभावे उपमानानौति रूपालिदि- प्रसक्गदिति भावः। some ae सादृष्यहेतुके परिच्छेदे रूटः, येन

भहाभाष्यप्रदोपोरधोतः। REL (अ.२।पा.९। ध्या. ए) (उपमानानि erent | २। १। ५५ ।)

सादृश्वष्याभेदेऽयङ्गौकारेण नाश्यावाचकवमिति भावः ॥ उपमा- गोपमेयमावप्रतोताुपमा। तदभाषेगावय इति बोध्यम्‌ । श्र पे- ऽवोदाषहरणएवेन तज Maarten सर्वयेवादिषरित- प्रयोग्य बोधकष्य मुस्यस्यासक्नव इति उपमो दाहरणमश्भवः ्रहठतद्भवेवर्थस्ेति तात्प्म्‌ ॥

Tiara इति । (भा)

= ~~ =-= "~~~. =-= ~+ ~> ~ ~~~ = —_—

a ae

तवम्‌ । उपमानत्व च साधारणधमवत्वेनेषदितस्परि च्छदकलम्‌ | तद्धमेवत्‌ तया परिण्छेद्यत्वं चो पमेयत्वम्‌ ॥ ददं Gna wey उभयन्रापि साधा-

न ~ ~~~

श्तं विष्ायाश्चतकषर्पने गौरवापतेख | अत एव हि aisle “raat वे" ्ादिश्धकले सम््रक प्रभतिसब्रिहिवदारकमेव age प्रतोयते | पूव-

---- ---~- "~ ~" ~--~ "~ =--~ ee rete -~--~

~ ------~-~

वस्वन्तरं agin परिच्छिद्यते तदुपमानं तद्यथा aifca गवय द्रवि, गौः करणम्‌, एरषः परिच्छेत्ता, स हि गोः ag गवयं परिष्छिगत्ति

,..----------------~----~ --* - ५ --

| १ उपमानारु चयते कानि पुनरूपसानानि | किं यदैवोपरमानं तदेवो पभेयमाहोष्विवन्युपमानमन्यहुपमेयम्‌ । fa ar) यणि यैवोप्रमान तदेवोपरमेयं क इष्टोपमा्थौ गौरिव गोरिति । श्रान्यहैवोपमानमनाहुपमेय क हष्टोपपमायौ mice इति ॥ wate यत्र किञ्चित्‌ घामान्यं कश्चिच विशेषरस्स्रौपमानोपमेषे भवतः । fa वक्तव्यमेतत्‌ । न हि । कथमनुचय- मानं wets भानं हि नामानिर्चतिन्लानाचेभुपादौयते श्रनिर्तासमर्थे areas | waht धद्रा्न्ताय fete सहुपमानम्‌ । गोरिवगवय इति । गौर्वित्तप॑तो गवयोऽनिर्ताति ॥ कामं तद्चनेनेव शैतुना पद्य गवयः fata: श्यात्‌ गोरनिन्ञातस्तेन कर्तव्यं शाद्‌ [गवय इव गार्ति । ang away ॥

a6

२८२ मदाभाष्यप्रदोपौद्द्यीवः। (उपमानानि सामान्धवचनेः । २।९।५४।) (ख. २।पा.६। यारे)

श्रयं भावः। सर्वथा AS AMAT श्दमुदाहरणं वाच त्युक्त साधारणधममूलकोपमानो पमेथभावाप्रतोतिरिति केचित्‌। एकल विषये शन्देहाभावादिति पाठे एकलष्ूपे विषये सन्देहविषय- वामावादित्यथंः ॥ अयं भावः कक) दव्यादियन्येनोश्यमानो भावः कथं भायाचरख्ररससिद्धः। किर शस्त्रो श्याम (भ)

~~~ ----*=-~~~ --- ~ ------

रणधर्मान्वय दति 'जिषमेदायपमादूषणनिरूपणावसरे दश्रमशेषे काय- wart स्फटम्‌ ॥ वं चन्द्र RT मुखम्‌ च्याङ्ादकम्‌ दद्ादावाक्नाद- कोपमामभूतचन्द्राभिनत्रमाकादकं मुखमिद्यादिसौद्ाबोधः। रवं चोप- मानस्योपमेयेग amauta तेनाभेदान्वयात्‌ | साधार धर्मसम्बन्ध निपातनियमाथं चेदं सतम्‌ | विगरोषणं विष्येणेति समासे fe पूर्वनिपातः पर्यायेणोभयोः स्यात्याचकपाटकादिवत्‌। “तत्पुरुषे” तुल्याथंति ea प्रति- गोसदृशो गवय इति। 'समान्धवचनेरिति' । warm: साध।रण- ५५ “se ९ पर्यायस्ततशातुवर्ादित्रात्छाथ VA, साधारणो धमः सामान्यम्‌, तच्ोप-

शि थ ~~~ --- --~ ~ -------*~ ---- “~ ----- --* ~~~ ~------~-~ - ---~-----~-- पः ~. = = ~ ~

१ लिङ्खवचनमेदोऽपि उपमानोपमेययोः साधारणं चेत्‌ waned कुर्यत्‌ । तदा रकतरद्येव तद्वमंखमन्वयावगतेः सविशेप्रणषेव तस्योपमान- eared क प्रतौयसानेन धमेण mile? इति warner स्फटमणि- aT भगुपक्रमरूप्त्यम्‌ ॥ काव्य प्रका १०॥

भित्रलिङ्खत्वभिन्रवचनत्वं श्रणुपमादोषौ नोक्तहोषातिरेकिणो । तथा fe लिङ्गवचनयो भेदे यद्यणुपमानोपमेययोः साधारणधमेवाचकं पदमन्यतर्ध-

म्ाभाश्यप्रदोपो द्योतः | २८३ (ख, २। प्रा. १। सा. ३) (उपमानानि सामान्यवचनैः । २। १।५५ । )

carat शर्त शन्द ेवरथस्योपमानोपमेयभावासममवस्य च भाये- sree facet awyar विचारयन्तु |

वैयथैप्रसङ्गादिति | (भ)

तेन ae सिदिश्षस्यानभिधानादिति ma शयामवमाच्र- gaa. श्वामापरेनेवोपपत्तेः। एवं चोपमाप्रयोजकौग्रूतसाधारण- ua श्राश्रयभेदेऽयेक दति तथोरेक्यग्रद्ा अनेक दति मते wa- मेदात्तद्वेद शङ्केति तात्पयम्‌ ॥

विरेषणतया faq) autered । कंचिद्‌ विद्रेष्यतया । यथा चन्र एय मुखम्‌ Waratah) अत्र fe उपमागचन््करैक श्ङादा- भिन्नो मुखकचैक arate इति बोधः ॥ ये त्र चन्द्रसादृश्यप्रयोभको मुखकततैक are इति बोधं वदन्ति तेषां तयोः समानविमक्तिकतं

~ aecaneewten

परोक्नखासयैवोपमानग्रश्येन ग्रह णाचैमपौद वम्‌ । खत रव “AIT. थंसकारि"व्वा्यमासे seared a yaaa दति सिद्धान्तः | उपमोय-

न्न = th te = ~~ ~ ~~ +~ ~~~ = ~~ ~ --------

मानस HAGA चोपमेयापेच्चषवात्तयोरेव साधर्णो war fara द्या | 'उपरमानोपमेययोरिव्यादिः | तिशिष्यो पमेयवचनेरिति' । तेन

टि्तलिङ्गः guirg । तदेकतरद्धेव तद्वमैसमन्वयावगतेः कथमुपमानिरवाहः । रच प्रतोयमानं साधम्पमाधित्येयं स्यात्‌ । तथाणुपात्तधमेविशिष्ेवो पमान-

quia वा प्रतौयसे न तथाप्र्तुतम्‌ । शतः प्रक्रान्तद्याभावाङ्‌ wy-

प्कमत्वभेव दोषः ॥ यथा- चिन्तारत्रभिव चयतोऽसि करतो धिदङ्मन्दभाग्यश्य भे ॥

२८४ महामाध्यप्रदीपो दद्वः | (उप्रसानानि सागन्धवचनैः। & | १५।५५।) (Rae | ay, ह)

सखवाष्वेति । (3) करणम्‌ । खग्न्टन शद्धिताप्रयोजककन्तां तु प्रष्टा बोधः ॥ शब्देनासंस्यर्णादिति । )

कैयरकतप्र्रयास्याने श्र्योपयोगखिनधः। साधारणधर्म गोलस्यक्येन Whee वरेयथ्॑मिति agrerat दोषोपपनते। केचिद्याख्यातपूरवंपचे aaa याख्योचिता ॥

ee +~.

a ey teen

दुशेभम्‌ | वचनं ATAU न HTT Toma) ay यद्यपि चन्र मुखयोः तत्वेन भेदः तथापि विरेषदतया प्रतीतसाधारणधर्म॑निमिन्ता-

मेदोपरचारेणाभेदः | खत खव मेदामेदप्रधानोपमा इति wer | चन्र मुखयोः सादृ्यप्रतोतिस्लवा्ये वेति बोध्यम्‌ ॥ इदमेव यक्घम्‌ । घनश्याम

renal विग्रहे ame wane amg “उपमानानि सामान्य-

eed ~~ +~ -- ^~ at eee re me,

तेऽनेनेद्युपमागम्‌ | SUING: कस्ये we प्रादिसमासः | उप- wane ATE सादृष्यहेतुके परिगष्ेदे रूढः । येन वच्लन्तरं सादृश्येन

---- ~~~ ~ —— -* = ee ~ ~ ~------ - ~ tre eee

साधारणेन धमेण विग्धं यदुपमेयं वदनैः, न तु साधारणधर्ममाज्- वचने रिः | वचगयरहणालायम्यौ लभ्यते, सामान्धसुक्तवन्तः सामान्य-

त्र चयुत इत्य पभेयमात्रंणान्योयते । cfe_gars ॥ वचनभेदे यचा--

त्र “छत्तर भकिता ter ut: कुलवधूरिव wT दवा इल्युपभेयमात्रणान्योयते । लिङ्कमेदोऽवर विद्टामानोऽप्यप- धानस्‌ । उपमानसख age लिङ्गे देऽप्यभयान्धयसंभवात्‌ । यत्र तु fay- वचनयोभेदेऽपि सामान्याभिधायिपदसुपात्तरूपमेदं नापद्यते faraneda-

महामाब्यपदो NAA: | दस्र (ॐ. २। पा. 1 आ. ३) (उपमानानि सामान्यवचनैः ¡ ९। ९। ५५ । )

श्त्यन्तेति | (3) grag OW UF il यदा तिति। (3)

ह्दमपि केयटोकपूवपशयाख्यायां चिद्यं शामलवश्नाडयस्या- येकेभानेकलेन वा तदाण॒पमामोपमेयभावासवादिति ॥ ATS

एवं ate यच किञ्चिदिति | (भ)

~ ~~ ~--~---~-~----~ ere --- ~ ~~~ ~~~ =

वचेः" (२।१।५५) इने उपमानत्वेन बोधक्षानि सामान्यधर्म- वििोपमेयवधनेः सामानाधिकर्णेः समस्यन्त ददर्धकेन समासा- arate: | घनपदस्यापि उपमेयपरत्वेन उपमागवीचकषलवाभावात्‌ । भ च ayaa त्वम्‌ । तद्‌ पिम्रहवाक्धेऽणक्षरोला तथाभावात्‌ । चनेन परिच्छद्यते तदुपमानम्‌ | तद्या गौरिव गवय इति । दह fe at करणं gem परिषदा | स हि मोखादृष्छेग मवयं परिष्छिनिति । धघन-

ee ee ee --~ ~ -~ - त ~~ +~ ~ ~---- ~ = ज शान ew tee,

वचनाः, ये सामान्यमुक्षा वदति रथे पयवम्यन्ति ते तथोक्ताः, चथा ya- मुक्तवान्‌ शुखवचन इति, ve सामान्धवदुपमानद्चब्दस्य सम्बन्धि्ब्दतवा-

खपेणोभयवरान्वेति त्र दोष्रलमेव नास्ति । उभयच्रापयद्यानुगमयोग्य्भाव- वात्‌ ॥ तत्र खिङ्गमेदे पचा- ५मुेरनरधै प्रचितो रेरिव were” uw fegnasta fagwerarenfatergiwemna: ॥ क्ञाव्यपहोप १०॥ नप्रतौयमानमिति" । ठपासर्मातिरिकधमंदपमिग्यथः “Sarre. ware” । शसम्भवात्‌ । water धमेल्वेनापि उप।तध्म॑ण्व बोध्यते

२८६ महमाष्यप्रदोपोदुद्योतः। (उपमानानि सामान्यवचनेः। ९।९।५५।) (क. र| पा. १। घा. ३)

श्रब्दोपान्तप्र्येकधर्मेण ग्रस्ौलदेवदन्तवादिना भेदः wra- लादिषाधारणधमेण वा भेद Tae ॥ नतु दणनामाश्रयमेरा- ea कथं तेषां सामान्यलरमिद्यत श्राह प्यामत्वस्याधारेति ॥ ॐ) भेदोऽप्याभ्रौयते इति । क)

भेदो चद्ययाश्रोघत इत्ययः । तयापौति रेष; ॥

A न eS A a rrr ar ten क्न ey

ga इत्र तथात्वेऽपि तस्य विग्रह्टत्वाभावात्‌ | प्रत्यासम्या तच edt तद्‌ विग्र्वाक्ये च उपमानवाचकत्वस्य orate) तस्य तद्‌ विग्रते न्गचपला दइ्ादौ एवत्वानापत्तिः। set विग्रहे च सामानाधिकरण्य खव तल्महकतेः | रतेन पुरवा वश्ाश्रयेण wean उप्रमानवाचित्वभिति Faz: परास्तः | केवलगास्नोपद प्रयोगे तु aU उपरमानवाचित्वं दुरुपपादम्‌ |

~ et ~ न जान ewer ~ ee

श्यामादौ तु धनादयः शब्दा यद्यपि घनादिसदृरे उपमेये संरान्तास्तथापि भूतपूवेगद्या उपमानवाचिता बरष्टथा । इदमेव दश्रंधितु' लौकिके षिग्रच-

सदाचिसमुपमेयमेव विवाय इति क्तं तदिशिष्टोपमेयवचनैरिति | ‘wateafa | wa प्यामुणविधिटत्वेन प्रसिद्धतवादुपमानं wel, aa निसक्तोभधनिष्ठल उपमानिर्वाहो नान्येति भावः ॥ श्रपरत्र लिङ्गपरि- शामेन यचाकथंचिदन्वपेऽपि स्फटत्वाभावेन चमवतकारापकपं--दइति aa ॥ “सात्रेरोति”। पुंस्लान्वितच्यतत्यद्य नपुसक्षघ्वविशिष्टोपमानधर्मल्वाभावा- दिति भावः । चरत र्व ताङुपात्तः शाधारणथमेस्सत्र न दोषः । करप्यमा- va fagrivetas warty उभयसाधारणत्वात्‌ । णवं यत्र॒ लिङ्खरहित।-

महाभाष्यप्रदौपोद््योतः | २८७ (ख. ९। प्र, १। च्चा. द) (उपमागानि सामान्यवचनः । २।१।५५।)

गुणजातेरिति। क) ्रणव्यायजातेरित्यथंः। एवं च ्ामगुणख भेदेऽपि ्ाम- Fareed साधारणधमेतेति ध्वनितम्‌ । श्रच सिद्धा तु घन va श्यामो देवदत्त इत्यादैरिवरितप्रयोगस्य सम्भवेन गौरिव गौरित्यादावुपमामलाध्यप्रतौत्यानन्वय इति बोध्यम्‌ ॥ भाखे

मानं होति | (भा)

wa गटगादेः सादृश्यसम्बन्धेनान्वचेऽपि तदनुपपत्तिः | किं च प्यामश्ब्द- स्यो पमेयपरतया घने तदन्वयाभावेन तस्य साधुरणधमेवे श्येन इतरपशि- च्छेदकत्वरूपो पमानत्वाभावः ॥ तदुक्तं भाष्ये “यदि शस््नौव श्यामा देवदत्ता इति विग्रहस्तदा शस्यं श्यामा इयेतदयेचचं स्यात्‌ | यदि यथा welt प्यामा वद्‌ वद्‌ देवदत्ता ति विय्स्तदा देवदत्तायां श्यामा इ्येतदपेच्चं

वाक्ये द्रव शब्दः प्रयन्यते न त्वसौ प्रकरियो पयोगौत्यवधेयम्‌ | सामान्ध- वचनत्वमपि वद्दिश्िष्योपमेयपरत्वमेव बोध्यम्‌ ॥

उप्रमेया शेवदत्ता, तयोः साधारणो धमः श्यामलं, तदू भिधाय तदिशिद्टायां wate: पर्ववस्यतोति भवति सामान्यवचनः। ननु च समागाधि-

यापस्यापकतिङस्तेन साधारशधर्मोपस्पितिः तत्रापि न दोषः । यचा (स्वौ गच्छति षण्डोऽयम्‌" इत्यादौ । एवं च चन्र व पुखभ्‌ weet दोष रेति वोध्यम्‌ ॥ ^शरत्र yg इति" । agafafagygeea साधारणधमद बहु- त्वावरब्रषक्त्‌ष्वेवान्वो नत्वकलत्रावर्दवे वधूशपे some इति भावः ॥ "सम्भवादिति? 1 उभयत्रापि उपात्त श्पामेरात्‌ । तदार “यत्र त्विति” ॥

RCS महाभाश्पदौपोद्यौवः | (उपमानानि सामान्यवचनैः । ९।९। ६५1) (GRIT सा. ६)

अनिर्श्वाता्ेष्य साकश्येन जापकत्वं हि तत्वम्‌ । यथा Tene. ज्ञातस्य परिमाणरूपा्स्य साकम NTI! भ तथोपमानं गौरि mau कतिभिदिद्धर्भेरेद तदतेर्ापयति न साकस्यनेत्ाग्रथेनार साकर्येनेति | क) एवं च तदत्यन्ताभेदेनेव परिष्छेदेगान्वेति । प्रथो Afete वादौ परिष्छेे तद्रुपारोपात्‌ | मेदैनेव वा प्रखोऽख परिमाणए- मिव्यादौ | AER भाये अत्यन्तायेति । (भ)

= --- ~~----=- ---- -- ~ -- gee ध ------~ = ~~ +~ ~~ ee

स्थादिति” (क त्विञ्ितभाश्यपुस्तके त्वेवं पराठोऽल्ति यथा “यदि तावदेवं विद्यः कियते welts शामा zac इति weal श्यामेेतदपेच्छं स्यात्‌ । अथाप्येवं विदरः क्रियते यथा श्रौ श्यामा तद्‌ यदियं देवदत्ता इेवमपि देवदक्नायां यामा Reade aq”) कैयटेऽपि “न च wey शआाठतिरस्ति sharma प्रतिपादयेद्‌ इति । wat fe प्यामाशम्द एकगतरुणसयैव प्रतिपादकः | ग हि तस्य arene विगोक्त-

करणेनेति THA, एड WMS: शर्या वक्ते ware देव- दायां, यदाह उपमानवाच्चोनि grata तद्विधिषटोपमेयवचनैरिति,

“इपमेदस्‌”। श्राभुप्रवोभेदस्‌ । “eurdaa wtafa’ । उपस्लितोऽचं इति शेषः । श्ाशुपूर्वोखाग्येनोभयतरान्वयसम्भवदिति भावः ॥ ्रमुगमः” | sera: nary fergie” 1) गुणरवशष्वयोलिंङ्गमेकेऽपि ॥ “धरन रिति" । धमैवायक्ख लिङ्गहुवेऽपि qereveng दोर इति भावः ॥ क्ाव्यप्रदोपोह- द्योत-१० ॥

Vol. II. Fase. IV. ACTIN NA: | exe (ख, २। पा, १। आ. ह) (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।९।५५।)

cca । श्रात्यन्तिकामेदेमाद्यन्तिकभेरेन वा तत्परि- feafa | इदं तु मेदाभेदाभ्यामिति fain षद्रेण तुष्य मि्यादावथा्ोपमाप्रतौतावस्येव भेदाभेदप्रतौतिरिति बोध्यम्‌ ॥ परिच्छेदवशादिति। क) तत्तारतम्यादिति ara | श्रययोभावे बडवचनासक्गतेराह निपातनादिति | () रौना्ंकोपश्ब्दन कमेधारयस्य सुलभवं भाये समौपश्ष्देन होनतवभेवोपलच्छयते | 'उपोधिकेषेत्यादावुपख रोनार्थलद शनादि- wa ॥ अपेक्षानिमित्तकं इति । क)

निरूपकापे्ानिनिन्तक Taya: |

AS CL Nt EE ET a oe AACR mh wy

CHrciwmsl ares

मुपमानत्वमितितद्भावः । श्यामा इदस्य उप्रमेयपरताभावे तु साधारणधमं- वििष्टोपमेयपरतवरूपसामान्यवघनत्वाभावात्‌ समासो न स्यात्‌ | खत Ta भाष्ये “Grewia: शस्व्यामेव । श्यामा शब्दो देवदत्तायाम्‌ रव” इति Te सामानाधिकरुण्ाभावात्‌ समासदवद्भावौ न प्राप्न kaa ^णवं तषि तस्यामेवोभयं वर्तते” दति “युक्तम्‌” Kam) तत्र ^तस्यामिव'

[वि ee ` —— = — aa

तथा विग्रहवाक्ये इव शब्दः SIR शस्तौव प्यामेति | aay । वचन- सामर्थात्त वैयधिकरण्डोऽग्र समासः | यदेवं ata चपला ग्टगचपला ५

२९० महाभाष्यप्रदो परौ द्योतः | (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।१।५५।) (अ. २। पा.१। आ. ३)

पितापुचादौति। क) mazar पुचाणामपि पिदलव्यवहारस्दिषयोऽयं Tara: | जातिक्मरते जच्मान्तरविषयो ar ॥

किं पुनरिति। (भा) WOMANS ARIAT AAT ATA: ॥ a पुनरिति (भा) प्रभरे कैयटोक्तो ara उत दति केचित्‌ ॥ न प्राप्रोलौति । (3) उभयोरपि पदथोरकाथटृत्तिलादिति ara: | वेयधिकरण्यादिति। क)

मादृश्यमम्बन्धेन श्त्या; श्यामावाच्यदेवदन्तायामन्बयेन साम- aifa वैयधिकर्मित्यथेः । wa हि समानाधिकरणेनेति aaa |

द्रस्य उपमेयायाम्‌ एव इदः | उपमानश्चन्दोऽपि सादृ्यमूलामेदाध्य- वसायात्‌ तचेति aga) aa सादृश्यनिर्वाहाय अदैव तन््ादिगा उपरमानेऽपि सम्बन्धोऽवश्यं वाच्यः ॥ aga कीयटेन । “यदा देवदन्नायां शस्नोत्वमारोप्यते सादृश्यात्‌ । तदा कं गुणमाभिद्यतयोः सादृश्यम्‌ FAT यदा चन्द्रमुखो्यादौ च्रेऽनेक्षगुणस्चेऽपि तात्यय्थवश्चात्‌ परिय- द्रेनत्वमनिदिष्टोऽपि गुणे ठडयवहारादुपमानिमिन्तं तदोपमेभे शतः SAA AFA हसगदूदा, पुत्कमधार्येति सामानाधिक्घरणष्यलक्तणः पुवद्वावो न प्राप्नोति, नेष दोषः। जायन्तरगिठत्तिपरायां चोदभायां

ACTIN ATT । ९९१ (अ, २। पा. ६। खा. इ) (उपमानानि सामान्यवचनः । २।६।५५।)

दूदमुपलचणं सामान्यवचनलाभावाशेल्यपि बोध्यम्‌ । समानविभक्ति- कलमुपमानोपमेययोने खादित्यपि बोध्यम्‌ ॥ पुंवह्वाव इति । क) सामानाधिकरण्यनिमित्तककर्मधारयलनिमिन्तक इत्यथः ॥

साधारणधमविशिष्टेति । (क) aaa सामान्यवचनलं समयथितसुपमेयदेवदन्तामिधानं च ॥ तस्यामेवोभयं वत्तत इति । (भा)

TATU AT च समानाधिकरणम्‌ ॥ ददं तात्पयमजानानः

एच्छति | भाषे a पुनरिति । (भा)

एकदेशिन उत्तरम्‌ ॥ सत्रिधानात्‌ कथमुपमानं न सम््रच्यतोति | HA रव Tague weit- ्न्देनामिसम्बध्यमानत्वात्‌ AMY सामान्यवचनगत्वाभाव ददाश्च- ङितम्‌ । शस्रौश्ब्देनाप्यभिसम्बध्यमागवादिति aed: ॥ बर्कनां यः सामा- AAW सरव सामान्यवचन दरव्याग्रयेन wet! ततः faafaata “(ूयामत्वस्योभयन्र weet Sarat च भावात्‌" उभय गतगुणवाचकल्वाच ATA सामान्यवचनतवं “A चावश्यं स एव सामन्यकवचगो at Went सामान्यमादहइ दइयोरपि यः सामान्धमादह सोऽपि सामान्यवचनं रव

क क 0 शा 7 त ET 1

सछोत्मकिधधित्वरं तच gare गटगक्तौरमिद्यादवदिदममि सिडम्‌ | नतु चान्यदेव चापलं स्त्रिया अन्धदेव एसः, स्म्‌ । जातिमाजोपादानेऽपि

२६१ महाभाश्यप्रदौ पोदद्योतः। (उपमागानि सामान्यवचनैः । २।१।५५।) (अ, २। प्रा. QTR)

शस्त्यामिति | (भ) समुदायेन तदभिधानोपपन्तेः ॥ केनेति ॥ (भ) प्रश्रानुपपत्तिमाग्रद्भार

¢ पुवपदेति | क) अवयवातिरिक्रममुदाये मानाभाव इत्ययः ॥ नस्बन्यपदःर्थग्रह- शाभावात्कय समासग्योपमे वटत्तितेव्यत श्राह

सखाभाविकत्वादिति । क) वम्ह॒तोऽतिरिक्रवाभावेऽपि बुद्धिकस्थितः कञचिोऽस्टेवेति भावः। शअश्वकणोादिवन्नातिविशेषस्येति | र)

aq: कर्णादियेया जातिविगरषस्ेव्यथेः। अ्रश्वकर्णाटिर््नाति- विग्रेषस्येवेति क्चित्पाटः ॥

CA AIC ~ rt A et

इति । खश्र उभयगतग्रुणवाचकतवाद्‌ TAA उभयोः साधारगधमंसम्बन्ध wre इति सूचितम्‌ । अत रुव सामान्यैरिति गोक्तम्‌ | “सामान्यवचनैः' द्रति धोक्म्‌। तच्ोभयान्वयित्ेन उभयगतध्मवाचकत्वबोधनार्चम्‌ | marae दिगतधमेवाचकत्वेगेव सामान्यवाचकत्वं बोध्यम्‌ । रवं च उपमानश्यामघनाभिप्नः श्यामो रेवदक्त इति बोध इति भाव्यखरसः |

~~~ ---- ~ ~ ~- S . ~~ -- = oe No ~~~ ~ ~~ - ~~~ -~ a ee

पक्षश्णादिवशात्‌ स्त्वं प्र्यायिष्यते, ae afecgeny स्नीपययस्य निभित्तम्‌, अन्यधा taza frent सी प्रधयस्य तवापि कथं विदेषाव-

महाभायप्रदौपोद्दयोतः। २९३ (म. १। प्रा. २। व्या, ६) (उपमानानि सानान्यदचमैः । २।९। ५४।)

सलोलिङ्गनेति | क)

एतेन पुशिङ्गण्ामश्ब्देन समासे रूपशिद्धिरिति any- मिति भावः॥

छबिममेवेति | क)

लो किकषमानापिकरणमिति बोध्यम्‌ । सामान्यवचदनेरित्य- प्रथमानिरटिष्टलात्‌ श्वामाश्रन्दो न तयेति भावः ॥

कायप्रकाश् खार स्योऽप्येवमेव । तच्च fe Wagar “यथेव वा शब्दा यत्परा- कतसेवोपमानता प्रतीतिरिति | यद्यणुपमामविषेषणानि ते तथापि शब्द- afantest waa षष्टौवत्‌ सम्बन्धं प्रति तत्‌ agra श्रौतौ उपमा । “तेन तुल्यम्‌” ( ५।१।११५ ) earl प्रतीततुल्यतोपपत्तये साधम्य लाेत्वादा्थौति y “यत्यरा” say यदमन्तरमुपरात्ता TAY! | उप- मानताप्रतौतिख Weed | तेषां श्दानामुपमानविग्रैषणांप्रतिपादकतवे या तिना हेतुत्वेनो पादानात्‌ | “उपमान विग्ेषणागौ"?ति बङ््रीशिरिति

~ ~~

गतिः, अस्त्वेवं यदि तु गटगोव चप्रलेति स््नप्र्यान्तस्य समासः क्रियते तदा सुगौचपकलेति प्राप्रोति, afe तेन समासो दग्रदवारितः, समानाधि-

--- ~" ~~~-~ ~ -

९ ५साधम्यमुपमामदे” ठपमानोपमेययोरेव साधम्यं भवतोति तयोरेव पमानधसंश घम्बन्ध ठपमामेद ग्रह णषमन्वयव्यवक्छरदाय “at Yay” उपमानोपमेयघाधारणधरमो पमाप्रतिपादक्षानापपादाने प्रणा। रक्ष ुयो- स्वयाशा वा लोपे Yat i

“शाऽग्रिमा" । ^ध्रोत्यार्थौ च भवेतृश्राकये समासे तद्धिते aw” ॥

२९४ महाभाद्यप्ररौपोदृश्योवः| (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।१।५५।) (अ, २। परा. 01 area)

न तु लौकिकमपौति । क) केवललौ किकमित्यधैः ॥ दोषप्रसङ्गादिति। ॐ) श्राचारक्यजनप्रहतिककुमा रो MIS इखप्रसन्गादिश्य्ः ॥ पुंनपुंसकेति | क) तित्तिरिः पुमान्‌ । कम्भकपालं जीवम ॥ सलौप्रत्ययो नास्तोति । क)

ey ee ~ ~ -- ~= ~+ "~~~ =~ ~~~ "~ ---

तु न युक्कम्‌ । Gea: । “उपमानवि्रेषणा रते” ( काथ्यप्रकाप्र-१६० ) afa प्राटस्तु प्रदोपादि ( कश्चप्रदोपः) पिरद दन्यत्र विस्तरः॥ न चैवं पुरषो व्याघ्र दव ae इत्यादो भवदुक्तरोद्या बोधे faa ae स्थापि सविरेषणतेनासामर्थात्‌ समासो न स्यादिति वाचम्‌ | उपमानत्वेन बोधकस्य तस्य TMA नि्सापेत्तत्नादोषात्‌ । साधारणधमं- वत्वेन परिष्छेदकत्वं fe तत्वम्‌ । तच्च तत्वेन saw) यद्यप्यममेयतव

ee ~~ ~ ~ ~ - = ee” ८२ ae ~ ~

amy en -~- ~

करगाधिक्ारख बाध्येत, wa afe समानाधिक्षरणसमास एवायं wet चासौ श्यामा चेति, कथं पने वदत्तायां श्रसत्ौन्दो, जातिवचन ह्यसौ

यथेव वाकिशष्वा घत्परास्तद्येवोपमानताप्रतौतिरिति पद्यणुपरमानविचे- ware ते (ए्ते। क्ष- पु)। तथापि ग्ष्वशकिमदिघ्ना war प्ष्ठौवत्‌ erat प्रपिपादयन्तोति पत्‌ agit प्रोष पमा । ade “er acta” (५।१।११६) ह्यनेन इवायं fafere वसेशपादाने । तेन garg सखस इत्यादावुपमेय शव । तत्‌ Awa इत्यादो चोपमान श्व । इदं च तच तुस्पमि्यभधश्रापि तुषपादिशच्छानां वि्रान्तिरिति equates

TEMA TAT | २९५ (अ.२।पा.१९। वर, द) (उपमामानि सामान्यवचनैः । २।१। ५५।)

त्ठमानाधिकरएकल्त्राषलोहितयोरणस्नोलादिति भावः ॥ डषडनेपोः। क)

‘gaat Sle १्वर्णादनुदान्तादिति fafeaet: | सत्यपि वेति । क)

वर्णादनुदात्तादिल्यादौ श्रतुपसजेमलस्य तदन्तविगेषणलास्मा- मोत्तरमिति भावः | श्रत एव च्छा च wears सिद्धिः ॥

=-= ~ ----~ ---- ^ = ~ = "~

९अ४।पा१९।६४०॥ रवअ ।पा१। TRE

क न --~--~-~~ ---~--~ oe —

तदत्वेन परिच्छरद्यत्वमेव तस्य च त्वम्‌ विधेयमिति न तस्षि्यसापेन्तम्‌ | तथापि प्रधानस्य सापेच्तत्वे waa समासः। प्रधाने stafaitua- सम्बन्धसम्भवात्‌ | देवदत्तो धनौ सुन्दर्ेतिवत्‌ | अत खव “सामान्या प्रयोगे” (२।९१।५९६) इति afeataa | अस्त वोपमेयस्यापि faa- मापेत्तत्वम्‌ ॥ परेतु तत्वं भ समासप्रयोजकं किन्तु गमकत्वमेवेति ॥ तस्य तत्वं च बहुशो दृ्टमिति। चापि समासः स्यादिति तदारणाय

सादृष्यनिमित्तादमेदो पचाराद्यथा गौर्वाहक दति, ययेवं शसो न्यो ऽप्यपमेथे सङ्गान्त दद्यपमानवाचितवं नो पपद्यते, स्यम्‌ । पूर्वावस््ाश्नयेण

— --~ re = ~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~~~ ~ = ~~ - ee rT

पुपताप्रतौतिरिति षघाधम्यद्यात्वात्‌ तुस्पादिप्दोपादाने wets तद्त्‌ शेन हुल्पम्‌" (wi १।१११५) इत्यनेन fafere at: स्थितो ॥ “दतेन नित्यषमाषो विभक्यलोपः पएूवपदप्रकरृतिस्वरत्वं च” इति नि्यसमा् WAVY FATA ॥ HANNAN VATS ॥

ved मषाभाव्यप्रदौपौदुद्ोतः। (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।९।५५।) (ख, ९। पा. LT)

उपमानसरः । (कै) पूवपद प्रह्तिखरः ॥ STAT । (क) aria: | एवं च ^“तिन्तिरिकल्माषौ"त्यचरव दोष दूति भावः। भाग्यस्य तु नाच खरसः। “ज्े"त्यादि ara ae Ramee श्छामत्ुरेनेव देवदत्ताद्यमिधायकलात्कथं दण- मिरग इत्यत श्राह

nn ee ee ~ ---- EE ना क ण ~ नम > a

“सामान्याप्रयोगः' fa । दरदमेव तव गमकत्वबोधकमिति बोध्यम्‌ | रवं च दइवादियोगे साधारणधमंसम्बन्धरूपोपमावाच्या | सादृ्यप्रतीतिराचौ | सदृ ए्रादिपदयोगे सादृष्यप्रतौतिः। meat उपमा तु are | सादृष्यंतु साधारणधमेसम्बन्धप्रयोन्यं सदृशापि पदश्कातावच्छरेदकतया सिं सट्श- दशने संखारोद्रो घकत्वस्य सवेसम्मतत्वेन तत्‌कारणतावच्छेदकतया च सिद्धमखण्डमतिरिक्तः vere: | न चातिरिक्तपदा्च॑त्वे गोतमकणादोक्त-

~~~ ~~~ ~ ~ - ~ ~ ~~ = ~ = ~~ ~~~ ae ~ --- ~ --- ee ~ ~ ~ =

तूपमानल्वं श्यम्‌ इवशब्दप्रयोगस्तूपमानपदग्रंनाये1 न प्रकियावाग्धाङ्- fafa न कखिदोधः | गनु ्यामगाणत्ेन साधम्यय शस्त्र शब्दो देवदन्तायां

~~~ - = wee ~= >= = ~~ = --- ee ee neem

“चछाधस्येसपमाभेवे') ॥

ay साधम्यय प्रतियोग्यनुथो गिनिरूप्यतया तदनभिधाने aaa लक्षश वाक्येति चेत्‌ । न । शरा्तपादुप्रमानोपमेयरुपयोखयोर्लाभात्‌। नच प्रतिथो खज्ुयो गिमात्राक्तपेऽतिप्रसङ्कः । उपमानोपमेये विनानयस्य कार्ययक्षा- रणादिभात्रद्य साध्याभावात्‌ । va चोप्सानोपरभेययोः समानेन धमेण ary उप्रमेति लक्षणम । wT चोपमानोप्रसेयथोगक्षपः साधरम्यप्रतिपत्ति-

महाभाष्वपदोपोदद्योतः । २९७ (अ.२। पा.६। शा. १) (उपमानानि सामान्धवचनैः । २।६। ४५ ।)

शस्तीगतो गुर दति | 9) बादृश्षमतिरिकः पदां इति मतेनेदम्‌। एवं च शामा- meee शामान्यवचनलाभाव Tete बोधम्‌ ॥ अनियतगुणनिमित्तेति ।

संसग विधया प्रतोयमानसादृष्छेत्यथेः । उपमानिमिन्षवेनेति पाठः । उपमाननिमिश्षनेति पाठे उपमानलप्रतौ तिमिमिश्ववे- Aare ॥

०७० ०

पदाधेसंख्याविसेध इति वाचम्‌ । प्रमेयपदायं गौतमेज्ञऽन्तभा वात्‌ | किं च पदार्थसंख्याबन्धनमुपलक्तणमेव | तदुक्घम्‌ गोतमेन \“संख्यैका- नासिद्धिः कार्णालुपपश्युपपत्तिभ्याम्‌'” ( arene खश-खा-्‌४१ ) इति । प्रदार्धगतसंख्यानियमस्यासिङ्डिः कारस्णद्य Famer: |

maya दति श्यामश्ब्दो न प्रयोगाः | तद्र । बहवो हि शरद्य शणः ate Gat एधः श्यामेति, तक्रासति raga श्रस्नोवमारोपित-

~~~ ETS EN Re नन भ ~ > cae

माप्रफलक्षो न तु arate: ॥ नन्वेव मेद wT । तस्याप्याक्षपावैव लाभसम्भवात्‌ । न मेदे घादृ्यात्मकं षाधम्यमिति चेत्‌ । न । घाधम्येपद- ्ारोपिताारोपितघाधारणषमानध्मेसम्बन्मात्रपरत्वनारोपितघाधम्येनिवन्ब- नद्यनन्वधालक्षार् व्यवच्छेदालात्‌ ^श्रलंकारत्े षति wats प्ररणौपम्‌ । साध््ेषाव्रद्योपमालयाभावात्‌ | श्नां ferred |

ao mt

९ यदि षाथषाधनयोनानात्वमेक्षान्तो न feofa ofetery aw षाध्यसाधनधोरमेद एवमप्यक्षान्तो न विध्यति घाधनाभावात्‌। न हि तमन्त रण wer चित्‌ सिद्धिरिति ॥ ग्यायभाष्य १-१-४१ ॥

8

२९८ ATTAIN AMA: | ( उपमानानि सामान्यवचनः । २।१।५५।) (ख.२। परा.६। या.)

कथं न स्प्रश्यतौति | क)

उपञ्ितवेन प्रत्यासत्या Sari: 1 एं च “भावाभिः काति- ` TANT’ CIF "मथर वयसकादिसमास एव । THA सामान्य- प्रयोगसत््रेनो पमितसमासाप्रा्ेः “MRS AT बड््रोदौ CSTE: श्ोपसजेनादिति डष्‌ ॥ भाय

समानाधिकरणलस्षण इति | (भा)

VT वचअर२।पा२१। द ऽर। Asim (Avs ii

[

उपपत्तौ ग ततध्ियमः साधनस्य साध्यातिरेकादिति तदथं तदुद्ाख्या- तारम्‌ as: ॥ कि च “ana च कारके"( 81 81 ee) इति स्त भाष्ये “गिव युक्तमन्यसदृश्राधिकरणे तथा ह्यर्थगतिः। नज यक्तभिव am चान्यसिं्तत्‌ ag कायं विच्चायते तथाष्यर्यो गम्यते । तद्या । CHUA इनत ATURE एरषम्‌ नयति नासौ लोकमानौय

fafa | ननु सदपि mane देवत्तामुपश्याप्य चरिताथैमिति नैव wel: शणो निर्दिश्यते, गैतदल्ति। नैवमत्र वचनं वयञ्यते या श्यामा सा Wel

“gatgar a” ॥ योपम्रानोपमेयघाधारणधमांशासुपमाप्रतिपादकशब्दष्य चोपादानं खा पर्णा । रतचतुष्कमध्ये रक हुयोस्वाणां वानुपाडानं यत्र सा शुषा । तयोः yur विभक्ते Carsten” । “thane च भवेद्ाकये समासे तद्धिते तचा? ॥

rrr car a ----- ~~~

ACTS: | REE (च, २। पा. १। आ, ३) (उपमानानि सामान्यवचनः । २। १।५५। )

aurea साशृ्यसम्रन्धेनोन्तर पदार्थःवयेन वअयधिकरणएवा-

दिति भावः॥ 9 ५ A पुवत्कमधारयेति | क्त)

एतेन wane 'प्रियादिलात्‌ athe जातिशब्द ary कथमज्र पुवल्लमित्यपास्तम्‌ ॥

्मसतरौपुवपदस्येति | (®)

_.. enn eet ----~~ -~-~ ee -- ~ ~~~ -- -- re -- ere reenter ~~~

१अ६।पा२।९४२। २ fam: पुवद्धाषितपखकादमूए समानाधिकरणे Feary प्रियादिष। € 1 Ri Re

३ “म च स््नपर्वपदस्य" इति उपकषमकेयटे पाठोऽस्ति । छृतभवति | एवमिदाय्यकततेरोति क्तपतिषेधादन्यक्जिन्‌ wate क्त सदृशे काय्यं fama) किं चान्य^दकरौ sega कारकमिति" उक्तम्‌ । णवं WET कारकग्रगं प्र्यास्थातम्‌ | “कने प्रतिषेधाद्‌” | इयस्यासेपितकरबोधादि्धः। अनेन हि भाष्येण अभेदेऽपि सादृ

वेति, कथं afe शस्त्रीव श्यामा देवदत्तेति, अस्यां तु वचगश्क्ताविवश्यब्देन तावदु पेय निष्टतेन प्रतौयते उपमेयनिष्ठो Yu उपमानं स्पृ्रयेव, अथवा

—- = ज i ee ~~~ ~ ~ ~ * -~-- ee --- -- ~~ न ~~~ ~ जकन =

प्रिमा प्रथमोषा । yarra:) वाक्यं विग्रहः । तेनोपमानादि- पदानि चत्वाय्येपि यतासमस्तानि भिव्रविभक्तिक्षानि घा वाक्यगा । यव तु तेष योरपि ware: घा मागा । तद्धितेनोपमाप्रतिपादक्षन पु षष्ुष- Tafa: aged ward नापि विग्रह इति gate उपमामः । वरिविधा-

Roe महाभाद्यप्रदो पौद्योतः । (उपमानानि सामान्धवचनेः। २।९। ५५ ।) (ख. २। पा. ६। या, २)

जातिमाचविव्ायां wane समाष शति भावः ॥

बदिरङ्गत्वादिति । () परकर णणदिसापेचचपरतो तिकलेन तत्वम्‌ । समव चपलेति विग्रहे बश्यविकन्यायादाक्यमेवेति भावः ॥ ननु wah कथं रेव- TATA SATA श्रा सादृश्यादिति ॥ क) तद्चाचष्टे।

मिति ष्यते । अन्यथा खन्धस्िन्‌ द्यस्य वेय पत्तिः । तथा दव योगेऽपि भदसादृश्य गम्येन तु तदाथ ata चेति प्रतोयते । इव zat: दाहरणम्‌ “xe प्रतिङृतौ"" ( ५।३। ९१ ) दयधिकारे “प्राखादिभ्यो aq” (aie cen) दति “a” “सोम्य” इत्यादि । तच सोमसदृश्र- wign प्रतोयते मतु सोम णव । रतेन भेदनियतं सादृ ष्यमि्पाल्लम्‌ |

चन््रमुखोद्यादावनिरिष्टोऽपि qu: भ्रियदद्यंनल्वादिः प्रतिदिवश्नादुपमान- निमित्तत्वेन प्रतोयते तदोप्रमेये$पि तावच्छतः sequal न स्प्र्यति | ‘am इव agen इतिः | दौधेल्वादिना धमय ।

aa श्रोद्या्थौभेदाव्‌ wae हिधेति षड विधा yaw: । ग्रोतलं चोपमा- नोपमेययोः खाधारशधमंखम्बन्धरुपायाखद्याः शाब्दबोधविषयत्वम्‌ । शरथा- पत्तिगभ्यत्वं every ॥ “तत्र य्ेववादिशष्वानास्‌" “ar awa” ( ४ । ९ । १९६ ) इत्यनेन इवा fafere वतेदचोपादाने घ्रोतौ ॥ तुख्पाकोनां wert “तेन तुरस्‌", ( ४। ९ । ९१९५ ) weenie तुरण विहित वेश्च matt श्यां ॥ नन्वयं विमामोऽलुपपद्रः। उभयत्र वाषृ्यप्रचयावि-

HUTA SANT: | १०१ (अ.२।पा.१६। खा. १) ( उपरमानानि सामान्यवचनैः । २। ९ । ५५ ।)

सादश्यनिमिलादिति | ॐ)

तत्मयोजकसाधारणधमेरूपाज्निमिन्तादिल्ययेः । परिच्छदक- RATATAT ST श्वामा देवदत्तेति बोधः । एतच्च मश षायां faate प्रपञ्चितम्‌ ॥ परवावस्धेति | &)

यद्यपि पुच्वानुरोधादवाक्येऽपि श्रमेदावय श्रावश्यको gut aa प्राक्‌ च यत्र सामानाधिकरण्यं त्रैव पुंव्नप्त्तेलथापि यदा केवशस्य प्रयोगरूदा तदचमत्वमित्यमिमानः। पचे तु “उप-

eer --- - ee) See

धसा मुखसदृ्म्‌ अस्या मुखम्‌ द्र्ादावभदेऽपि सादृश्यप्रतौतेख । भ च gut साधारणधर्मांभावात्‌ कथं तत्‌ प्रयोज्यं सादृश्यमिति area | अनेकटतिध्मरौव साधारणधमेत्वेन तत्राद्या रकस्याप्यनेक्ष्ात्‌ | अत ए “ख द उण” (प्र्याहारखम्‌-१) इषं भाष्ये “रकां कपिशां सखम्‌ कषय रकेक्रो दत्वा तया ae ते aweefaar wae” इति

~~~,

रषात्‌ । न च याच्यम्‌ । यथादिश्येः साधारणधरमषम्यन्ध उभयचर शे व बोध्यते न पुनस्तुस्पादिशब्देः । wate विधे इति । पतो यथ्ादिधष्वा यष्नन्तरभुपासस्तष्येवोपमानताप्रतोतिरिषयुपमानविधेषणानि ते । श्रत ठपमाने तत्‌ wat वोधयन्तु न पुनश्पमेपे । शन्यविधेषररद्याननव्र सम्बन्रवोधकला- हशेनादिति चेह । न । श्व्रक्तिष्वाभाव्याहन्यविणेषशत्वेऽणन्यत्र षम्यन्धवोध- कत्वात्‌ । न चादृष्टवरलम्‌ । ष्या तथाव्रेनात्‌ । षष्ठौ हि यदनन्तरसुपात्ता तष्टोवोप्लंबत्वपरतोतिरियुपषञचंन विषेषयषेऽपि प्रधानेऽपि wera बोघ- यति । meng प्रतौत्यगुपपश्या प्रतोताजु पश्या च षम्बन्बबोय विकेप्रा्छो-

३०२ महाभाप्रदौपोदुद्योतः। (उप्रमागानि सामान्यवचनैः । २।६।५५।) (अ, २। पा. १।या. १

मानामौ्यस्य तत्तेन बोधकानौत्यथेः। इव श्ष्टशममिाहारा वाक्ये तत्तेन बोधकता ait त समासग्रहिवलादिलयुपमानवारि- arrange fazer दव शब्दश्च खसमभिथाइते उपमानल- शोतकः walie तस्सदृ रपरलमिव द्योतयतौति तु a युक tert रुमभियाइतपदाचेविगरवणताया एव खभावरिद्भलात्‌ | श्रत॒एव॒णिजितरवादौनां श्योतकतापचस्य प्रहत्य विगरेषएतेति शब्देगोक्ेखो भाश CATH! ॥

उपमानिमित्तमिति | क)

श्रौतेन Hwa वा यवदारेरोकस्यापि आटश्धानेकतव दशलमुक्तं ओोत- Qi खत णव रुक एवाकार इति us घटिक इदयादावात्तिरतद्यच- केन “नौ द्यचष्टन्‌" ( ४।४।७) दति शृब्रह्नो भाषे रतेन शयं चारो गौण दति परास्तम्‌ । मुस्यद्यषि चारितार्थेनात्राप्रच्यापततः | उत्तरसंस्यया पूवसंख्यवाधात्‌ । घटेन canal “agar” ( ९।१। १९८) इति खरो न स्यादिति चोक्तम्‌ । रवं SHI ब्राह्मण यद्या ` भोजनदाने दश्चादिन्राद्यणभोजनसंकल्यः सिध्यतीति बोध्यम्‌ । एवं

we --- - =----~- ~ --- ~~ ~ => = ~ ~~~ ~ -~ --- -- -----~ ene ~~~

ताथविभाग इति मन्तव्यम्‌ । तथाहि “पद्ममिव सखम्‌” शाढावुपात्तद्या- fore वा रमणोपत्यदेः सम्बन्मविषयोज्गाापय्यवसानम्‌ | यथादिशब्दानां धमविशेषषम्बन्व रव शक्तत्वात्‌ । पुल्पादिव्वस्तु नेवम्‌ । “पसन yet सुखम्‌" इयादवुपमेये । “पद्मतु्यमुखमण्य” हतयादादु पमाने । “qe पद्मं च पर्यस्‌" इचादावुभयवापि । “ara: gee वोधयिल्वा विघरान्तेषु @y धर्मविेषं विना कथं तुल्तेति प्रतोताजुपपच्या धर्मवि शेष- सम्बन्वप्रतौतेरिति । केचित्तु “उपमानोपमेयभावरुपसम्बन्बद्य श्रोता्त्वाभ्यां विशेषः इति व्याचक्रुष्लहयुक्तम्‌ । साधम्येष्याचतवाु स्पाशपदोपादाने ont

ACTA TA: | ३०३ (ख.२।पा.६।य्या ह) (उपमानानि सामान्यबचनेः। २।९। WI)

उपमा सादृश्यं तन्निमित्तं श्रखलोगतं देवदन्तागतं वा शामवं परतिपादयिषं तत्तद्रतलेन बोधयितमि्यधंः। उभयन Raa मकारकबोधसतव न खादिति भावः। दरदं च दशमे लिक्गभेदादि- हपोपमादूषणपरलावे कायप्रकाग्रत्ौकादौ Wea | उपमानता- वचछेदकारोपेणमेदान्वथादेवोपमानोपमेययोः समानविभक्िव- नियमः ॥

तस्यामेवेति क) सिद्धान्तपकेऽपि wea

- --~~ ~~ ~-------- ~ ------

------~ ~ - ~ - ~~ ---~--~ ~~ = न (SSS ~ ~ -- ~~ ~ -------- - _—

प्रहतेऽपि सुखस्यानेकवेन रुकस्थापि धमस साधार गधमेलम्‌ | न चैकस्य बाद्ाकाववत्‌कालादिेदेन भेदं प्रकल्य मुखमिव मुखम्‌ दयादावुषमे- वास्तिति वाचम्‌ | तस्य मेदस्य maa | खत रवात्र (२।९। uy) भाषे “यदेवोपमानं तदेवोपमेयं क दहो प्माथः | गौरिति | गौव उपमानोपरमेयभावद्ोतके च शब्दप्रयोगे किं प्रयोजनं कमंकरणरूपोपमा- नोपमेयभावदौकचासंभवात्‌ | दवस्यार्यान्तराभावात्‌ | न च दितौयसवृश्-

इति प्रकाशविरोधात्‌ । प्यव gran उपमाघा eed तेव eT प्रातत्तौचि्यात्‌ । किं च साधर्म्यमेव पमेति तस्येव श्रोतल्याचत्वाभ्यामुप- मादो युक्तः । श्रत ण्व “यद्चादिना सादृश्यरपः मम्बन्ध ण्व खात्तादभिधौ- यते wpa: तुल्यादिभिस्त॒ धम्यैपि" इति व्याद्यानमनुपदेयम्‌ । ay तथाणनुपपद्रो विभागः। पूर्णापां दयोततकोप्मानयोरेव हि cera: ear fra नश्च धथादिभिः घममलौ दृश्यते पेन care श्रातौष्यादिति चेत्‌ । न । “वेन निलसमाघ्ो विभक्तपलोपः पव पदपकृतिष्वग्तयं च” gata इव शब्देन समरं घमाघविभक्ताल पथोः सम्भवाद्िभक्तयलो पदशं नाच्च तत्राषमा- बच्यवहारो पानाम्‌ ॥ क्षाच्यप्रदौपे ९० TATE ॥

३०6 ACHAT NT | ( उषमागानि सामान्यवचनः । २।९।५५।) (BRM या. ३)

रवमपौति (भ) भये | श्रां ्ञामगणानिहंशादिति भावः ॥ तदार किं गुणमिति । क) शस्या तौच्छएला दिबहगएसत्वादिति भावः ॥ उत्तरयति | अनिदिश्वमानस्यापौति | (भ)

य्रानिदशेऽपि बगुणएवति वसुनि तात्पयैव्ादचः किदेव णः प्रतोयते aaa श्रतशग््रादिना कथमुपमामं म॒ सम्यत दूति भावः ॥ तत्‌ ध्वनयग्वच्यति

श्यामाशब्दः शस््रौश्ब्द नाभिसंबध्यमानो

विशेष्यवचन ( भा) दत्यादि ॥

~~ ~~ ~---~-- ~ ~~ ~ ~~ -- ------~~--~-~-~~ क न - न क ण --> ----

बष्छेदप्रतोतिः पलम्‌ | गो सदृशो गौरि्यतोऽपि तव सम्भवात्‌ | अभे देऽपि सादृष्या़ोकारेय तस्य बोधकल्वादबोधकेतत्‌ प्रयोगो न स्यात्‌ | णवं चोपमाशङ्कारस्यास्य वस चोद्धिसम्भवाभाव दबाश्रयमुक्कता तस्माद्य किंषित्‌ सामान्यं afee विगेष्यस्तोपमागोपमेये भवत दति सिडधाम्ि तम्‌ । as भित्रगोशक्योखतद्वोधनायं शारोपितमेदवतोसरदृषोधनार्थे वा

‘amet चो पममेति” । श्व चावादिशव्दष्यासाकृष्पप्रयो्कषाधा- रणधमेसम्यन्बस्योभयवृत्तितया श्ाब्बोधविययतवे श्रौतौलमित्यधैः ॥

“द्र्थोपसौति । वुख्ादोनां सादृष्यमतिश्कतेः सादृश्यस्य तत्र घाधारथ- धरममखम्य नवं विनाऽलुपपक्या सत्‌ प्रतौतिरिति भावः ॥ “eure शादृथोति" | सादृ शप्रयोलकघाधारशधस्यचः ॥ “उभयत्र शत्येवेति"” । wary ere नियमेन उपस्मानोपमेययोः प्रतियोगिस्वानुयो गिलवाभ्या श्रम्वधादिति भावः ॥

मह भाद्प्रदोपोदु्योतः। १०५ (अ. पर. ६। शा, ३) (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।९।५५।)

एष परिहार इति । ॐ) दतरथा हि aid खयादिवयक्रदो षस्य ¦ ॥ पुवहावासिद्येति। &) उभयस्य श्ामलप्रकारकबोधासिद्यंयपि बोध्यम्‌ ॥

TUR स्यादिति (भ

wee aaa बोधायेमित्येवाथः ॥ पदार्थदयगतश्चामलो क्रा- वपि सामान्यवचनल्रहानिरिति nea भाये

~~न ~न न न --* --~-- --~------~--~ - कः

सामान्यमुखेन इ्ावसायादिति भाव दति। अचर पच्च घम xa याम दादेः सम्भवेनोपरमालङ्कस्सय चस्य चोक्तिसम्भवः | गौरिव गौरि्यादौ तु उपमानल्ादप्रतौव्यानन्वयाक्कगर wife बोध्यम्‌ । तस्ञादभेदेऽपि साधारणधर्मसम्बन्धत्तत्‌प्रयोज्यं सादृश्यं चावश्यं खौ काय्यं काश्यप्रकाश्रह्लतापि “मेद साधम्येमुप्रमा” (१ ०-उक्लासे) इति वदताऽभदे साधारणधमेसन्बन्ध- WARN | यत्र साधारणधमेण सामान्रूपताप्रतौ तिः प्र्यकरूपेण

~~ - ~ See ee ॐ - ~~

ee 9 अ =

ततेवश्रब्दप्रयोग LAMY RIAA “तस्य भेदस्य wea | waaay’ ॥ “धदनन्तरप्‌'› । यदुव्लोधकशब्दानन्तरम्‌ ॥ “svar” षादृ्यप्रतियोगि- त्वम्‌ ॥ ^“उपरमानविशेषशानीति?) उपमाने विशषोपमानत्रदोतक्ा- नोधः ॥ guard विशिषन्ति खपमरानत्वे वेशिष्ेन बोधयन्तोदर्यत्‌। नच तण तादृश्यप्रतियोगित् शपोपमरानलविशिषएख स्वठत्तिधर्मवत््वषम्बन्नोप- मेधेनोपभेषेऽपि agra । नामापमेदैनान्वधायुखत्तेः ॥ wa’ च wT साधारगाधर्मषम्यन्धाप्रतोत्या नायं weit विभाग उचित इति भावः ॥ “शब्दशक्तोति”। ereyt उपमानवाकपडलक्षणा्ां wae तसाखण- ग्राहकत्वेन तद्यामेहेन नामार्थान्वधस्मो कारादिल्याश्चयः। पच्यातयाशब्दयोगे

39

Reg महामाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( उपमानानि सामान्यवचनः । २।९।५५।) (ख, २। परा, ६। आ. ३)

उपमानसमास इति । (भा)

ग॒ च wale दल्यपलचणम्‌ | उपमानोपमेययस्थ इत्यः | भाष्ये

एसत्री शब्देन (भ)

द्यणपलचणश्ुपमेयेन चेत्यस्यापि ॥ wre

शस्त्री श्ब्दोपादानेति | (म)

प्रब्दतो विद्रेषरूपताप्रतो तिस्तच्रोपमामलादिप्रतौतिर्ति सिडधान्तार्यो भाष्ये ॥ रुतेन “रामरावणयोयद्धं रामसावण्योशवि"” carat waza भित्रयोर्युडेयो परमेवेति परास्तम्‌ । तस्य भेदस्य श्रब्देनासंस्पर्णा द्‌ मुखसदृशं मुखम्‌ दद्यादावप्यार्था गौरिव गौरियादौ ween उपमाया अप्रतीते- रायः श्ान्दश्ानन्वयः॥ उपमासम्बन्धाभाव रखवानन्वयः। तक्रेयतौमर्य्या- दामेदे सदृश्ादिशब्दप्रयोगे अर्थो उपमागम्यस्योपरमानोपभमेयभावस्य प्रतोतेः। मेदे तत्‌ प्रयोगे तु qaqa: सवधा तदप्रतौतेः। तच

तु पश्चाद्लापमानषादृ्विषयकव्रोधमादयेदं बोध्यम्‌ ॥ पद्व्मवान्‌ चन्दरस्त- मैवन्‌ सुखमिव्येव तत्र बोधात्‌ । श्न्विथेषणत्वमपौतयस्यान्यषम्बन्ध- दयोतक्नत्वेऽपौल्यचंः। aa बृष्टान्तमाह “agafafa’ nn तदेवोपपादयति “op होति” ॥ “यदनन्तरम्‌'' इत्यनेन उपलं नम्ब श्धित्वं बोधयति ॥ '“उप्रषञंनत्यस्‌”। स्वय सम्बश्वं प्रतियोगित्वे नान्वपित्वम्‌ ॥ “उपसज न- विेषशत्येऽपि" । उपसञ्जननिष्ठुवि येषशतानिरूपितविग्नष्यताध्रयत्वेऽपि ॥ यष्टा यथा प्रा्ौनमते प्रकारोप्रूतविभक्तापषम्यन्धन नासा्योरमषेनान्वथः॥ Pre धनलिव्यदो शमि Gag धनमिति बोधात्‌ । तथा प्रक्षारोभरूतनिपा- सपषम्बन्धेन नामाधंयोभदेनान्वय इति चन्दर wa मुखम्‌ इत्यादौ शदृश-

AUTEN ee | १०७ (अ.२)पा.९। शा. ६) (उपमानानि सामान्यवचनैः । २।९।५५।)

उपमानश्ष्दोपादानेति कचित्पाटः | श्रयमेव युक्तः | भ्रयं भावः ग्रद्यादौनामुपमानलेनोपादानात्‌ । ऽपमेयसापे चलेन BANE SIRNA Tid TA ख तन्त्ेणो पमानेऽण्वयः | एवं सोभयद्रत्तिगुएवाचकलेन तख सामान्यवचनवमिति भावः ॥ नवेवमपि तयोगणयो राश्रयभेदाद्वेदेन सामान्यस्ठोभवट्येकधमंखय न वाचकमेतदत VTE

भदसमानाधिकर्णसादृश्यमु पमायञ्चकमिति बोध्यम्‌ । अनन्वयालङ्कारे एकसयैवो पमानोपरमेयत्वमिति अवद्ठारस्त॒ तत्‌ सादृश्यात्‌ | अल रुव “ऊकाल (१९।२।२७) दरति सूत्रे भाष्ये ऊ खज cas साम्ाद्‌ उक्वारसदृ्टोऽजियथेतैव सिदे कालग्रहणं शरुयमायेगेवोकारेण कालं विशेषयितुभिति दिमाचादौनां न खसं ज्ञा इदयक्तम्‌ “Ae एव सादृ - ma” इति वदतां मते तुकारस्य खसं ्चादुलेभा स्यात्‌ भेदाभावादि्- नम्‌ । सादृश्यस्यातिरिक्षतवादेवानेनायं सदृश cam के¶ धममंणागयोः

~~~ ~~~ ---- ~~ ~~ ~ -- "~ --~-~- ---- --- ~ --- -——- = ॐ क = am 8

way मखम्‌ इति धौरिति प्राचोनमतेनायं ger: ॥ ्रौतोत्वं घ दृश्यप्रतियो- गत्व रूपष्योण्मानत्वष्यवेन वोधनादिति वोध्यम्‌ ॥ Marae wy णव विश्रिष्टदृष्ान्तत्वनोपादाने ate चिन्त्यम्‌ ॥ aaa’ तुल्पादिपदेरपि ape नन्पमित्यदौ तृतोयार्थान्वष्ाराशरुततेयवोप्मानत्वोपमेषत्व पोबौधात्‌ ग्रौतौ- ष्यारित्यत श्राह “तस्सा दिति” ॥ ““श्रतौत्यनुपपत्ये ति" । श्यं भावः | घादृ्य - प्रपोजरकषाधारणधमैषम्बन्धो च पमाषादृश्यं थातिरिक्तः पायः ॥ धर्मविभे- प्च करचितुपात्तः कावदाचिप्र इत्यस्मात्‌ TTIW तत्‌ प्रयोखकध्मवि- Wray शव शक्ताः । “न तुस्पाङयस्ते fe सदृशयमात्रवायका इति” ॥ “उपमेय इति? । सम।नविभक्तान्तपङोपस्प्ाप्यत्याहहिति भावः ॥ “gent इति") meneicfe भावः ॥ एवः च सादृ्ादिपदयोगेऽपि grag)

६०८ ACTIN AA | ( उपमानानि सामान्यवचैः। २।९।५५।) | (BRITT Ug)

याहशमिति । क)

धादृश्मूलकामेदाध्यवसायेन सामान्यवचनतेति भावः ॥

a

सादृश्यमिति | क)

सादृश्छमूलकामेद मापन्न श्यामवमित्ययेः ॥ गुणो वेति। क) करियादेरणपलक्णमेतत्‌ ॥

-- - ~ ee ~~ ~-- ~ ~ ननन + ~ ee ~~ --~--~-~-----~-- - <i

agufaaa जिज्ञासान तु at धर्मोऽनयोः सादृश्यमिति | aa ua gan wal सदृश्रो धमैतः सादृश्यमि चादयान्नस्येनेवोपपद्यते तच्च ्ञ्नक- धर्ममेदाश्रयमेदाचिरूपकमेदाश्च भिन्नम्‌ । ऋत रवोभयोरुभयं Tas सादृ- प्यमूलामेदाध्यवसाथेनो पमानस्यो पमेयेऽभेदान्वय प्ति सिद्वान्तपत्ते एवमपि साकृपयनिमित्तं gat न fates इति शङ्खा संनिधानात्‌ | श्यामल्वमेव गुण दति समाधानं च भाष्ये संगच्छते । साधारण्धमंसम्बन्धस्येव सादृष्यरूप- ते तदसंगतिः Weal मम तु प्रतीयमानं wee किं धमेमूलकमिति

= न= = > =: न ~ ~~ ~~~ ee

eat सु तत्र खाधारणधर्मषम्बन्ध उपमाश्यमनलं साधारणधमवत्वेनेषश्ितर- परिच्छ्कत्यम्‌ | तद्व मवत्तधा परिच्छ टत्वं चो पमयत्वम्‌ इति “ovary” (।९। ५९) इति सूत्र भाष्यं apy ॥ “उपमान विथेघ्णानि &” इति । इपमाननिष्टसाधारणधमवोधक्षानोत्यथेः । ण्वम्‌ उपमानत्वमपि इवाद्य्ंः ॥ "खुमान तत्‌ घम्बन्धमिति" । उपमानल्वस्वरूपस्य साधारणधर्मघटितत्वाद्‌ तत्र तत्‌ घप्वन्धवो धोऽस्लितयथेः ॥ ("प्रौ होति” । साहि wer: पुरुष इत्यादो स्वस्वरामिभावसम्बन्धल्ोधिक्षा mw विथेषशतसवोधिक्षा ei a च favre wali wanna affaires afgyentwera वो धकत्वेऽपि gar प्रधाने पुरुषं सम्बन्धख्य fegarenn- वत्वात्‌ CASH BS लोधयति । तदाह ““यकनन्तरघरुपात्तति' । wey

मह भाष्यप्रदोपोद्योवः। १०९ (a, पा, १। खा. ९) (उपमानानि सामान्यदचगैः। २।६।५५।)

afaacda faafea इति । ॐ)

स्ेषमूलकामेदाध्यवसाना दित्यः । श्रभेदेनेति करचित्याटः ॥ waste “इउभयवाचक द्येन पिषमूलकममेदाथवसानन्बुभय- aay efit: | wea वाचकताया वस्तुतोऽनेकश्चामगृणएनि- रपितायाः सत्वेन “a चावश्यमि"त्यादिगन्धो saga एव खात्‌ | श्रय बह्कगतमामान्यवचनस्येव ग्रहणेऽपि न चतिरिग्याह

अथवेति । (भा)

~~~ ~~" - "~~ = ~

apt; उपात्तधममूलकमेप द्र्यत्तरमिति न दोष द्यकम्‌ । “मातेव हितका्णम" cael तु द्वेस्य BIST वाचकता दव श्रब्दार्थसादृश्य च मातुरन्वय दति प्रातिपदिकां प्रथमेव । न च षष्छापत्तिः। प्रति- यो गिविश्ि्टसादृश्यवत cade तदेकदेशे प्रतियो गिमातुरमेदेनान्वयात्‌ षष्यप्राफ़रिति कञ्चित्‌ | साध्वेव इदम्‌ क्रियान्वये एव प्रथमाया साधु- aa रव किं सपानाधिक्षरणे प्रथमा। “afufea guar” दति

quay uaenfanq इति giv) पुरुप्रपदैन च तदह्गिषषमपशमिति “ape” (२।६।५०) इति सूत्र भाष्य स्यम्‌ ॥ ण्वम्‌ इवाहिभिः स्व षमभिष्याद्ुतचन्द्राङवुपमानलत्वं agate श्राह्वाद कल्वादि घाधारणधरम- सम्बन्धश्च वाध्यते । ay षाधारणधर्मव्छेनेतरपरिच्छदकत्वरूपो पमानल्यप्रतो- तेस्द्रमवत्‌ uftaggudlfa विनानुपपच्येति तमपि वोधयतौति भावः ॥ णं च चन्दर aaa श्राह्दक्षो पमानचद््राभिन्रमाह्वदक भुखचण्ट्रमिति बोधः । प्रत ea इवादिषम्रभिव्याहारे उपमानापरमययाः समानविभक्तिक्ष- त्वनियमः साधारशधर्मषम्बन्धश्च कुचिद्दिशेषणतया थया ay इव year हवादकमित्य।हो कचिदिगेष्यतया यथा चन्द्र इव प्रुखमाह्ञादयतोष्याहो ॥ परप fy हपमानचद्रकरोकाह्ञादामिन्न seni श्राह इति

are महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( उपमानानि सामान्छवचनेः। २।६।५५।) (स. २। पा. १। अआ. ३)

श्रत एवाद्यपचयोः श्ामापदस्य सामान्यवचनलनिर्वांडः | सामान्यवचनग्रहणेति क)

सामान्यवचनपरैत्यथः ॥

A

समासषरूपादिति। (क) cequagu वाक्यस्यापौति दिक्‌ ॥

क Renee ee tem ee ee - ~ ~ ~~ “~ ~~ ee ~~ ce ----

वार्षिकं प्रथमायाः कारकविभक्तित्वपरं भाय्यश्च संगष्छते दइदयन्ये | तत्र TANS दयोतकता | अन्यथा वाचकतेव इत्तिदयकरपना गौरवात्‌ | न च तस्य वाचकत्वे दवाखतौद्याद्यपि सादृ मस्तौ्यादिवत्‌ स्यादिति वाचम्‌ | तथा षष्टौप्रयोगाभाषेन उपमागादिपदोपसंदानेनेव प्रयोगे तेषां साध- FHT |

aw वदन्ति aut च तयोः षमानविभक्तिक्षत्व निमे मानं fearg । यत्त छाचनिक्षौ कमानविभक्तिकतेति । तत्र॒ areata तादृशवचनान॒पलम्भाव्‌ | श्वं गज इव गच्छति Gare इत्याडो वोध्यम्‌ । ad गज इव yt: समर- gid गच्छतोत्यादो हपसानगजक्षप्ते्वनगसनाभि्रयुपमेयशररकरौकं ससर- कर्मक गमनमिति बोधः । साधारणधम श्पगमनश् विधेयतयोपरमाविधेयि- क्षात्र धौः। व्याघ्र इव यः पुरुषः ष॒ गच्छतीत्यादौ ठउपमानशूरव्याघ्राभिद्गपएुर- पकर गमनमिति धौः । भूरत्वारिषाधारणधमे खोदे तयो पमोदश्पिकाव धौः । श्रत va “मेहामेकप्रधानोपमा” इति mer यद्यपि चन्द्मुखयोख- स्येन सेक्स्तचापि साधारणधमवेपेणामेडान्वययोग्यता Ra ॥

ROLLIE । BLL (@, BAT १। SLR ) ( उप्रमितं थाघ्रादिभिः सामान्या ऽप्रयोगे । २।१।५६ 1)

उपमितं व्याघादिभिः सामान्या- {प्रयोगे । २। ९।५६॥

उपमानप्रतिपादनेति । क) उपलप्रतिपादनेत्ययंः ॥ एतत्‌ | (ॐ) इवघटरितं वाक्यम्‌ ॥ वेयधिकरण्यादेवेति। $) anwar संबन्धेनाश्वय दत्यभिमामः ॥ यदा त्विति । कक) वाकयेऽपौति भावः ॥ Laney तद्रतोपमानवद्योतकं एति वोष्यम्‌ । इदमेव युक्र पूरवो क्रभाद्यखरमात्‌ ममानविभक्िव- नियमाच्च ॥ ।

उपमितं बाघ्रादिभिः सामान्धाऽप्रयोगे । उपमेयं याप्रादिभिः ay प्राग्वत्‌ साधारणध्मप्रयोगे ऽसति | faites पुत्॑निपातायीऽयमारम्मः।

= --- ~~ ~= =^ ~~ oe +~ ~ ee eat क anne

“उपमितं थात्रादिभिः सामान्धाऽप्रयोगे'” ॥ उपरमितमिद्यध भूत- कालो न विवद्यत cae) ‘suaaqufaafafa’ | सामर्यादिति'। उपमेयमुपमानापेच्तमिदेतत्ामर्पेन चेसामान्यवाचौति | यदा प्रकरणादि.

११२ महाभाव्यप्रदौपो दुद्योतः । ( उपमितं थाघ्रादिभिः सामान्या- (BRIT LEST) ऽप्रयोगे । २।१।५६। )

साधारणगुणवचनेति । (शै)

“भावयामि क्ातिगभ्मौर"दत्यादौ तु मयूर यंसकादिवात्छमासः॥ भाषे

भवति वे प्रधानस्यापौति । (भ)

म॒ Eee याच्रेणपि शूरपदार्थान्वयादिगेष- एमन MIS यया arm शूर एवं पुरुष दरति प्रततिः । श्रत एवोपमानोपमेययो लिगभेदादेषलम्‌ अन्यतर लिङ्गस्य साधारण- धमेष्योभाग्यां भिन्नलशिङ्गाभ्यामन्यायोग्यलं fe तरौजमिति वाच्यम्‌ | उपमानवेन बोधकस्य तस्य साधारणधमां श्र मित्यसा- पेचलेनादोषात्‌ । साधारणएधर्मवच्वेनेतरपरिच्छेदकलं हि an ag ana ज्ञातस्यैव यद्यपि साधारणएधमेवत्नेन परिच्छद्यलभेवोपमेयल- मि्युपमेयमपि नित्यसापेचम्‌ । इदमपि asa ga wal ध्वनितं तथापि ज्नापकपर भाव्यमेकरे शक्तिः ॥

परुषो Bey इव quay: | श्याघ्रादिराकछतिगणः। सामान्याप्रयोगे किम्‌ | एदषोऽयं ay cage) कथं afe “nena: क्रातिगम्मौर”

quifqua: साघास्णग्रणः प्रतोयते तदा समासः, यदा तु गुणन्तरब्यव- च्छेदाय विश्िर्ः साधार्गगुगवचनः शब्दः प्रयुज्यते तदा ग समास ray | "परषोऽयं व्याघ्र दइवेतिः। उपमानप्रदंनमेतत्‌, अचर हि व्रैयधिकरणप्रात्समासस्याप्रसङ,, यदा तु याप्रशब्दल्तारम्यात्यरषे way तदा सामानाधिकरण्ये सति समासः। अत Tala “fataa विशेष्येणेति

महभाष्यपरदौ पोश्योतः | are (ख.र। AT QT दे ) ( उपमितं श्यान्नादिभिः समान्वा- ऽप्रयोगी । २।९।५४६।)

प्रधानस्य । (भ) सापेचस्छ gfe केषटोक्न्यायादेव ॥ श्रसामथ्यादिल्यस्योभ- योरपौतरषापेचतेनासाम्यादि्यथः ॥ ' 'श्लौष्वामे"त्यादौ पूर्वा- न्रपदथीः परस्यरापेचलेनाषामथ्ेपरयोजकमिति न दोषः । aufa वङ्ूवचनमेदेऽणमेदावयो “वेदाः प्रमाफमि त्यादौ इष्टथापि विङ्गमेदादौनां दूषकताबोजं सददयोदेग एवेति EASA त्विदम्‌ ॥

शरनेक्तोपकारकोपकायम्‌ । ॐ) श्रनेक विश्रवण विग्रेथलम्‌ ॥

इति Saat | अत्राहुः | Aw TATE साधास्यधर्मतवेन faafad किन्त वितततदु रवगादल्वादि | वस्य चाप्रयोमोऽष्लेवेति निर्गाधः समास एति ।

ee eee — et — ~~ एयक क 7

[पि

win दति । "पुडषोऽयं थाघ्र हव AT दति” | गयु सामान्धग्र्दपरयोभ सति वदपिच्तलादसामर््यादिव ग भविष्यति, णव तद्ध॑तजक्षापयति भवति प्रधानस्य age कत्तिरिति, तेन राजपडबोऽभिरूप श्भौपगवः whe यादि fag भवति, erates रबा लिङ्कदप्ंनमिदम्‌ । प्राधान्यादेवा- नेकोपकार्यत्वसम्भवात्यषययाप्रोऽभिरूप दलि भवेव, Whe हात्र समान धमा माभिरूप्यम्‌ । श्वत रव "सानन्धाऽप्रधोग)' दबक्तं न तु शग

प्रयोग दवि a 1)

११४ मह भाष्यप्रदौपोदद्योबः। (fatwa fatten बलम्‌ २।१।५७।) (अ. २। पा. १।ा.१)

विग्रषणं विशे्येण बहुलम्‌ । र | १।५७॥ उभयविशेषणत्वादिति । (भा)

उभयो विग्रेषरत्ादित्ययः ॥ “mater: । विगरेषणविश्र- ययोः ॥ शअ्रबोभयमुदिश्यविशेषणलश्य विधेयताप्रतीतैः समासेनो-

नमकक > ~~ ~~ ~ ---------- ~ ~~~ ------- ete ---~---

~न

समाग धिकरणपदस्तत्‌ पुरषः कमधारयः Laat! * rage quaaa” दादौ “मयुर सकादि”.( ₹।१।७२ ) समासः। पूवष दार्थप्रधानता प्रवक्ता च तत ख । ५राजान्तरम्‌"” दव्यादौ तदि- हित समासस्यापि पूवपदार्थप्रधामत्वात्‌ । ग तु “उपमितं याघ्रादिभिः

fatten विशेष्येण बहुलम्‌ । भेदकं समानाधिकरणेन मेयेन बहुकं प्राग्वत्‌ | नोलमुत्पलम्‌ | गौलोत्पलम्‌। बदुलग्रहणात्‌ क्वचित्रियसमासः | छष्यसपः | शोदितश्रालिः। ata, रामो नामदन्न्यः। चासः पारा. wi: | विशेषणविद्धेष्ययोः ससम्बन्धिक्ृतया न्यवसेपादानमात्रयेतरा

(म अ "कक rr ~

विद्रषणं fatwa बहुलम्‌” | “मेदकमितिः | असिभ्डिगत्तौतिवत्‌ करस्य कटेत्व विवच्तायां शवल । ‘fatuafafa’ | fare tea विपवः,

परिणामः करियार्थ॑खेदिषयो विषयात्मना | प्रसङ्गेन ृगबनेन saya मदिरेण ॥ कुवलयानन्द-परिणामालङ्कारप्रकश्यो ॥

मह भाशवप्रदौपोड्धोतः | ३१५ (ख, २। परा,६। अआ. १) (विरेषणं विषयेण बलम्‌ । २।१।५७ |)

रेशविषेयभावः ॥ नतु विगेषएविग्ययोरिति षष्ठौ नोपसजेना- ्रिद्धिरित्यपेचवा विशरषेण उपसणेनलपरषिद्धिष्नात्‌ नाणुभवा- tan शविगेषएतया समासानापत्तेरत श्रा उभयापेक्षयम्‌ क) xatfe ॥ ननु विगेषणविग्रे्योरुभयं चेदिगेषणं विगरेथं ख तदोभयोरणुपसजेनाप्रसिद्धिरिति दूषणाशङ्गतिरत श्राह

(२।९१। ५९) इति सामान्यधममपयोगात्‌ । न चानुपाच्तधरमंणाव सादृश्यम्‌ । धर्मो पादाने उपात्तधर्मोव सादृ श्यनिध्र्धस्य vant aa सुटलात्‌ “uty सकला कला” दयादादपात्तधर्मा तिरि ्धर्मेय सादृष्यस्याभावा्च | किं चेदं aT समानलिष्कवचनतवे रव प्रवते । खत va “परवद्लिष्कम्‌” (२। ४। २९) इति as “aq पुरषापि कः प्रयोजयति यः पूवपदा्प्रधाग रकदेश्रिसमास'" दति भाष्यं “eta. देधिनोरि”ति न्यासेन तत्‌परषग्रहणप्र्ास्यानपरः भाव्यं च सङचछते। अन्यथा “gusta” दादेः पूरवपदार्थप्रधानस्य दृश्यमानपरवल्लिकुस्य सेन तदसंगतिः wea) que aque ay yiuent प्रधागलात्रिरवाधः। मुखचन्द्र cata ^“मयस्यंसकादि" (२।१। ७९) समास ण्व तस्य wut चन्द्ररूपकथव्हार

~ ^~ ~ ~ल "न

चपसम्भवे उभयोपादानं wee कुत्सितानि कुत्से रि्य!दा विषेति वीय टमतम्‌ | ₹हरदत्षस्वाइ | fate fated शमम्‌ | तस्य पुनर्वि षणवोक्िरविशेष्यते दति ae विेव्यवालाभारय, तथा च समस्यमान-

णभ क कक

विद्ेश्यतेऽेनेति fated करणे we, यल्छाधार्णाक्रारे प्रतिपप्रं ay- परार वस्तु प्रकारान्तरेभ्यो wafegy एकस्मिगपरकारे यवद््यापरयति तत्पदं fatten मेदश्षमिति चोश्यते, दद्याप्यमागं विष्यं Fafafa च।

३६९ महाभाव्यप्रदौ पोर थोतः। (fattwa विगर बहुलम्‌ । २।९। edt) (ख.२।पा.९। शा. ३)

्रमियत इति । (कै) ववित्यथाव्तैकभाव एव विरेषशविेद्यभावः । स च परश्यर- मुभयो रि्यव्यवस्येति werd इति भावः । उपवनेनाप्रसिद्धिरि- व्यष्योपजेननियमासिद्धिरि्र्यो भाष्ये ॥ दरव्यमाचम्‌ | ॐ) BUY सवै द्रव्यम्‌ ॥

परवद्ि्कुतापि तत रव । रतेन उत्तरपदार्प्रधागत्वं तत्‌पएरबल्लण- भि्यधाशतम्‌ । “दृगण्नेन'' दइ्यारावप्या्तैः | “qufa” र्यादावव्यया- भावे ऽतिद्यापरश्च | उत्‌सगस्तु खाव्रोयत wa Ne च तद्‌ उतृपलं श्च नगेलो त्‌पलम्‌ । wT वाक्यो चकारप्रयोगेण प्रटसिनिमित्तोत्‌पषत्वनोल- त्वथोवेश्यमागरौद्य। नोलोत्‌पलयोवां साह्यं भासते । शत॒ wars RATTAN कमधारयेय वाधाप्रैति भाष्ये उक्तम्‌ । खं च गोलत्वोत्‌ पलतवसमूदवगनोलमुत्‌पलम्‌ इति बोधः। गोकसमानाधि- करकं तदभिन्नसुतृपलम्‌ शति वा तच्च वाक्यो दव ait च श्ब्दाप्रयो- mierda | रतेन कमधारजेऽवयवग्त्धोपस्थितयोर धैयो विशेष्य विशेषणभ।वसम्भवान्न तजेकार्थौभाव इ्यपास्तम्‌ । केचिन्न “परितो ।

स नः = मः

— er +> ee ee ~~ ~~ ~ ~~“ * ~~~

पददयगन्यबोधप्रकास्थोः परस्पस्थयभिचास्त्वि समासोऽयं यथा नौलो त्यलादौ | त्कः सपं दद्याद तु ग भवति । गहि were सपव्यमि- चरोति। GH वक्तव्यम्‌ । शशब्दभरास्रसहक्षारपादपादिति cot wees रव शिं्रपाशृश्च दति समासो भवग्येवेति बदता त्वया ऽपि धिंधपारदादिष्यस्तचकः at यादो faitet ame: । age एवासौ

ay च fates विगोष्यभिति च सम्बन्धिद्नन्दावेतो, saw faquatian गण्यत रब विशेष्येणेति, रवं विदेच्येण क्ते mad विद्ेवणमिति, af!

महभाश्प्रदौपोद्द्योतः। are (ख.२।प्रा९। श्रा. ह्‌) (faite faitea बलम्‌ । २।९।५७ ।)

तिलशब्दो विशेषणमिति । क) परिष्छेदकषोधक cae: । परिश्छधपरिष्छेदकभाव एव च विगर विगषणभाव दत्यभिमानः ॥ अन्यतरापरग्रष्दयोः अवेप्रति- पाद्‌कलाद नियमस्तद वसथ इत्यत श्राह

५ mht [ए त ए गं षदे

meu? “दयधिरुचिक्ारो” त्यादिवाक्े xa परिडितब्राद्यण दव्ादि इत्तावुदेविधेयभावेगान्डयवारणाय TNs सः । अत एव “वषट्‌

"लयो गाप्रद्यानादिति” दव खर्सेन शििधपादि शब्दानां फलेऽपि सुष्यतया fim डच्ततयभिचारादिद्यपपादितल्वादिति Bq seat गाग-

~ ~~~ ~~~ ened

cet ethene ---- ~ terme ~ ~

मथधमुभयमुपादौयते, यत्र पवौसतरपदयोदयोरपि पकं विगरेषगविशीष्य- yaad यथा स्याद्‌ यचा गोलोत्यणमिति, खच हि नोलाधा भमरादि साधारणरूपेण प्रतिपन्न उत्पलाथनोत्मले अवख्ाप्यते, sara हि

~ se. ---- - न=

THEM WBA! मौमांसद -ष्मदे। पा५। TRA

अथ किं समास्येवेका भक्तकारणम्‌ । न इति ब्रमः । “वषट्‌ शारा भच्तयेत्‌” वषटकार्च wea निमितम्‌ । कथम्‌ । वचनात्‌ । va हि श्रयते “वषट्‌ करैः प्रथमभक्तः” इति भच्चगस्याप्राप्तवात्‌ | न प्रा्म्यविधाना्ै रष शव्दः । प्राचम्यविधिषटं भक्तृफमेव विदधाति इति ॥ प्वरभाष्यम्‌ ॥

erent वचनं awe: प्रथमभकच् इति । तत्किं secant निमित्तो प्रायम्यविश्िष्टं we विधन्त उत भदणमनूद्य प्राथन्यमाज विध इति विचारः | किं प्राप्तम्‌ ¦ ग चेदन्येन ष्टा इति कथं चिरनु- wee संभवति दिणिि्ट विधानाभुपपरकेः प्रायम्यस्य चाप्राि्ात्तदमुवादे भक्चविधानासंभवत्‌ रुवं वचनं श्यते यो weeny wy स प्रथम इति। भनु चाप्राप्तलात्‌ भक्तो ऽप्यनुवदितुं न शक्ते । समाख्यया

३१९ महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः | (विद्ेषणं विषयेण बलम्‌ । २।९।५०॥) (BRET Liar १)

MAI: | (क) दत्यादि । दयद्येवानयनादि क्रियासंभवेन तस्येव क्रिधान्यौ- चित्येन wea विषयता विगेषपं fateafafa भावः ॥ एतदेव

ae sway” इत्यच्च भच्तान्तरविधिरेव a तु दहोढचमस इति प्राप्तवादनुवादो गम्यते | अस्ति हि aq समाख्यया wate wea

~ et ~~ “~~~ ˆ~ ------ --~---- -- = ~~ ~~~ न्न ee १० ७9०

वधक्धोरिति नानाथैकोग्रानुरोषेन तक्तकशरन्दस्यापि वर्ध॑कौ रूटतया तच्चकत्वस्य सपत्वद्यमिचार इत्यविश्रेषात्‌ | वत्तकत्वं area भिघ्र-

जानक MEU == == a Re ~ en न ~~ ~ ~ ~~ ^~.

रक्घादिसाधारणरूपेण प्रतिपन्नो नौलाथेन MA यवस्धाप्यत इति भवति प्रत्येकमुभयभावः, aaa नातिन तच समासो भवति यचा प्र्यदा-

भक्षयेत्‌ | aaa ग्रहेष॒धमसान्तरेष च प्रायभावादनुवादो गोप- waa दति । नेष दोषो ग ह्यवश्यं यदेव सवच पराप्तं तदेवानुवदितय्यम्‌ | सर्वानुवादागां यथासंभवं प्राचयपेच्तत्वात्‌ । ग च य्रहचमसान्तराणां वषटकषततेभि रभच्यमायानां किं fay सिध्यति | प्रतिपत्तिरिति चेत्‌। वेदविषितप्रतिपर्यभावे लोकिकप्रतिपर्िसिदधेव॑च्यमायनिभित्तदारेण वा भश्णोपपरिः। अथोच्येत समाख्यया विप्रा प्रा्तिनं शक्यते a प्रव्तिन्या yar {नुवदितुमतः प्रा्यभाववेलायां श्रुतिः प्रवत्तैमाना ay यथ वषट्कृतं तच तचाविशचषेण विधास्यतीति | aang | ay fe संनिकषं विप्रकर्षावपेच्छेते oy विरोधः कचित्‌ xa तुश्र॒तिरनेका्ै- विधिज्ञे्भयाचथा कथं चिदपि प्राप्रवन्तं भक्तं प्रतौत्तते। यदा केब चिदपि प्रमाणेन नास्ति प्राप्तिरिग्यवगम्यते तदा विशिष्धविधानमङ्- करोति | तथा च प्रकरणादिप्रापतर्यानुवादेन श्रुतयो णानां विधाव्र द्रष्ाः। तस्माप्राचम्यमाश्रनिरभिन्नतात्र वषटक्रासयो भत्तक।रदमिति प्राप्त उश्यते |

मशाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। Rte @. 21.1 था. २) (fataa पिररेष्येण बलम्‌ । २।९१।५७।)

ध्रनयितु प्रधानपदं भागे उपात्त तदेव ere विशेथविगरेषणएभाव- प्न्देन पद्यते न तु परिच्छेद्यपरिच्छदकभाव दति त्म्‌ ॥ एतदैव ध्वनयन्ञाह

ते हौति। कै)

यदातदाग्ब्दौ भाव्ये यतस्तत इत्यधंकाविति भावः ॥

प्रको ऽनुवदितुम्‌ | तेषां च यो यदा वषटकरोति स तदा प्रथम- समाख्यावलात्‌ प्राप्ता वषट कनत्तेसम्बन्धिभच्तानुवादेन प्राधग्यविधिरिति मौमांसकाः॥

मेव । वच्च न श्यभिचारौति चेत्‌ । तत्किं fawn ङक्ततवपकत्वयोर्थाप्यं नानेति न पर्यालोच्ये। किं च रामो waz | अर्जुनः काैवोयं

~न न~~ ~ = ~~ ~~ ~~ a

-- ~ ---~--~ ~— -~ ~ a hh eas ced,

ee ee ~ Se ee,

हरगे age सपे इति । नहि age सपत्वं व्यभिचरति, गम afracfa क्ियानिभित्तकोऽपि aanuectsfea तद्णोतेति व्क

ee ~~---~--~ ----*-~~~-- ~ ae ets tn me 3-००-०

sara fetter गेकांशो ऽनूद्यते यतः | ayaa सरवे ऽयमपूो sat विधौयते ॥ यथेव व्यङ्गः खितं यजतोचन्र नाङ्कान्यनूद्य चित्वं विधौयते किं तहि पूषेनिषयद्नः समासाय विधेयो श्रुति तचेष्टापि परिपुण्य पदस्य पदान्तरयोगाद्‌ रकदे्रनिष्कषं च सामर्थ्णाभावादश्रक्धमेवाजुवदितुं यो वषटकरभचत इति । ग हि प्राक्वमासाद्रचतस्य वषट्करीसंवन्धो शक्त ara सति समासानुपपरततेः | गनु च भवति वै प्रधागस्य areata समास दति सत्यपि वषट कत्तसंदनध समासो ऽवकषल्थिष्यते | भवेदेवदेवं यदि भक्त रवकः ate स्यादिह तु प्रा्म्यमपि वषटकजरंसंवन्धि arate । ग fe प्राधम्यस्य भक्षो निमित्तं कि तिं वषद्‌करैलमतो Wea प्रधम इयेवं संबन्ध अ पद्येत saw विस्पटमसामन्नस्यं स्याद्यो

Bre AWAIT TTT (विद्ेषणं fatten age । २।९।५०।) (BRIM Ee )

प्राधान्येन । जे) CG AAA: ॥ विवक्षामाचेति। क) यदातदाग््दौ विवदितातिग्रब्दश्च भाव्यो sti farda- प्रतिपत्तौ च वौजम्‌ ॥

--

Te wat उद्ृश्यतानियामके | पर्ात्वलदृ्षयोगौ विधेयता नियामक" दरति तु न युक्तम्‌ । “प्रथमो भक्तः” “पणितो ब्राह्मणः gare

दद्यादि waaay एव इतौ omens! तच यदि रामा्मजुगतवं ष दाश्ररयिधनञ्मयादिष्याशत्तं भित्रमेब ae याप्यमित्या्रयसतद्धिं समं fiw

-- ---~---- -~--- ~~~

दति, सत्यमस्ति म त्वसौ नामधेयेन गाहषे सुल्यकच्ततां, जागेव wel प्रतिभ- frais विलम्बिता | इहतु fared इति fore परेऽपि

न ~~ ~

वषटक्षतुभच्त दति चानूदयमाने विष्िष्टानुक््ीषो भश्तमात्रेय वषटक- Ready | वषट्कटत्स्य च वियान्तरेष्वप्यनेकान्यादन्यतरानुवादे तु सवंभच्ायां प्राथम्यं विधौचैव सवैवषट्करौव्थापारायां च । तश्चा कैमलो वषटकटठं पाचन्यविभ्ितपुवैभ द विधानमेतत्‌ | तयो परस्परा नियमादव्यन्तसमागविषयत्वमतो यावति frat वषट क्ारसतावग्येव प्रथम- we | कथं एुगवेषटकासो निभित्तभूवः सद्रपादौयते कथं चानुपादोय- मानस्य नियमो samt | उच्यते |

नियमः स्वधा तावदेकश्षम॑निमित्तकः।

उपादाभानुपादाने ब विषः प्रतीयते ॥

न च वषटकनतैत्वमनुपादेयं न चज यदिश्ब्दसप्तम्यादिन्ञतं निमित्त त्वम्‌ किं तदि वषटकत्तेरि क्रियाङ्गत्वगोपादोयमाने sulfafane भवति

HUTT AMT ३९९. (@ TL REST द) (विररेषणं विशचष्येव बहुलम्‌ । ९।९। ६७। )

विशेषणविथेष्यभावस्येति। ओ)

परिच्छेद कपरिष्छे्यभावस्ये्यथंः ॥ प्रतिपादितम्‌ (क) द्यस्य इति च बुद्योति we: ॥ खातन्यादिति। क)

प्रयोक्रिति Wa: ॥

द्रव्येण सदविवक्षाया इति । (क) wag द्रव्यवक्तियायामनन्वयादिति भावः ॥

तचा बौधदण्नेन तस्य भि चारत्‌। “Be Tare प्रत्ययः” (९। १। ot) इदयादिदधतेषु यभिचाराचच | अत ख्व दधेरपि

नक

Wa | अय शिं श्पात्वं पलदत्तयोरेकं afe नानाथीच्छेदः तच्चकरामा- नुनादावतिप्रसङ्च | उभयन्धारगजातिसाधकं Teta तु तुल्यमेव |

वि वा as NR ण = > ~~ ~ ee --- = = a eee a5

दध्रनादर चब्यभिचाराद्भवत्यव समासः, न चाच वृचचप्रतोतिपूविका wa प्रतौतियन afecgr स्यात, aaa fe vere wear जनपदिनां

ee ER ~ meee -- “~ "~ "--~ ~ SE Watt, च Sa aise a

तस्माददोषः। मनु च तस्मादेकं साम दक्ेेयते सोत्रोयमिति समास- स्यासप्यचमनूद्य चित्वविधानं दृष्टं तथा प्राघम्यविधागमपि सेद्छति । x तत्रापि समासार्स्येव विधानाध्यपगमात्‌ सवश्तोचसाप्राहि ear cat पादौयन्ते । तत्र यदि सकलः समासाय न प्राप्तः स्यात्ततः सवंविधि- भेत्‌ सर्वच ae सामचोदनयैव पाठक्रमेण च प्राप्ता gua aaa चेदन्येन fast cad a विधौयन्ते। waar प्रयमभत्त carrifi

यवदषटक्षारं समास्या विधोयते ay यद्यग्वदेव सव्र भकः प्राह 41

१२२ महाभाध्यप्रदौपोदृद्योतः। ( विद्धेवणं धिश्ेष्येय बलम्‌ । २।१।५७।) (अ. २। पा. ६। रा, १)

यदि त्विति (a) मतु सोऽसलौति न तथाप्रयोग इति भावः ॥ भाथे विपरौत- विगरेषणविगरे्यभावविवरकेव नेति नानेन समासे तयाप्रथोगः षमा- सामरोणापि नेत्युक्तम्‌ ॥ भाय

तिलानां gear इति । (भा BUSI TAA ॥

“यदत्तयोग प्राधम्यमित्यायुहेश्यलक्त म्‌” | इ ्यचादिपदो पादानेनास्यानेयन्धं खचितम्‌ । न च विधेष्यतयोप- स्धितिरविधेयतयान्धयै नियामिकेति वाच्यम्‌ । पदाद्िरेष्यतध्ैवोपस्धितेः।

तस्मादिष कयटमतमेव प्रामाणिकमिद्यवेयम्‌ | अत wa Hoax, मन्दराः, भावपदार्थः, तक विद्या, द्याकर णशास्नमिव्यादयः प्रयोगास्सङ्ग च्छते । एदं त्ववधेयम्‌ fatteafatena कामचारात्पाचक्षपाठका

जनपदस्य च सधारग्येनान्योऽन्ययो गम हनत तद्दे तेऽपि, यथोवाच भगवान्‌ “लब्थोगाप्रख्यानादि'?ति। इ afe कथम्‌ “ayaa नु मेरमद्दौ गत” दति, ग मेरमोभ्टत्वं यभिचरति | fuga कवयः | यदि तद्रि यच प्रद्येकमुभयभावस्तच sh be उभयोरमि fatuuafafa प्रथमा-

rem. ~~ a=

स्य(त्ततो fafamant qea । स तु नव चमसेष॒ Ute चाप्रापो fafa maa चोपगीतो न शहातुमनुवदितुं वा wana | यदि तु ऋचामपिषक्ष शिदप्रािभवेत्ततः समासे विशेषाभावाद्ूवेदेव विधिः सर्व॑सतलो्रसामष् तुताः प्राप्ताः। पि च faa विधौयते ता प्रधागत्वात्घापेचचत- ऽपि समस्यन्ते । few प्रायम्यं भक्तमाच्रसंबन्धौ युक्तम्‌ | तक्ञादषट- कारनिनित्त भक्तं ye शवा भूयः समास्याभक्तः करयो ग॒ aad प्राचम्यभिति सिम्‌ ।

महभाष्यप्रदौपोडथोतः। १९१ (अ.२। प्रा, CISL १) ( विरेषयं विग्रष्येय बहुलम्‌ । २।१।५७। )

निषेधादिति । क)

एवं रेतदुत्तरं “fare” इति भाये कचिद्‌ दृ्टमनो- {पाठ इति बोध्यम्‌ । एवं च न दम्दषष्ठोसमालार्थावितः प्रतीयेते नापि तज साधुं किं लभेदः प्रतौयते तथापि ग षाधुवमिति aay त्रुपाभाव एषेति भायाः ॥ पूरव्॑नमितं विपरौतविगरेषण- विग्र्थभावास्भवं Bafa |

किं तदहि (भ)

दर्यादिना ॥ दयस्येव प्राधान्याङ्गोकाराप्रधानग्रन्दावित्यसङ्ग-

तमि्याश्रद्याह

वििष्यलासमागाधिकरयव विधेयता cafe ग युक्तम्‌ । खअश्चातार्थसयैव विधेयत्वेन तस्य विररेष्यत्ववदिरषणवस्यापि सम्भवेन निमे मानाभावात्‌ | ग च तथा प्राब्दबोधं प्रति उदश्यविधेयवाचकघरितैकसमन्तपदभित्तपद-

=+ ==. ~~ -- ~ ~ i ee ee ~ क च

दाविव गौलोत्मलादावपि weafes पूवनिपातः mm) ad सिद्धान्तः । उप्रसजेनभिति तावदन्वधेसंज्ञ क्म प्रधानमुपरसजगमिति | afee जातिगणश्ब्दयोः सत्िपाते ga रव fatten तख दथावश्छेद- ita नियानिवतेकलात्‌ | मौतव्यवदहारो्येवम्‌ | “a कागमाकमेतेणति fe चोदनायां श्वेतष्डागालामे कणाच्छाग चरभ्यते गतु मतमपि पश्र

~~ --- ~~ =-= ~~~ ~~ ~~

---~--~- =. ~ ~ -* ----- pao

निरि्टतवादुप्रसभगत्वे सति पुवनिपातानियमः स्याद्‌ नौलोत्यलम्‌ उत्यलम्‌ गोलमिति । मेष दोषः | उपसभेगमिन्ध धसं ्ेयमप्रधानमुपसजेनमिति, सथैतखाप्राधान्ये, तदिहग्रव्यगणोपनिपाते xe प्रधानमप्रधाभं गकः इथं fe क्रियासिद्धौ साक्तादुपयज्यते गगस्त दर्यावष्छेद दारेण, अतो गणवचन स्व पुवनिपातो न द्रश्यवचनस्य | ननूत्यलद्यम्योऽपि जातिग्रब्दः न mayen:

। ११. ANTS: | ( वियेषगं विशेष्ये बहुलम्‌ । २।९।५० |) (HRT tag)

प्रथमान्ताविति। ज)

तच वाक्धायं यन्मुखविगेथकद भिन्नायैकलाद्‌ दितौचप्रयमा- मामपि प्रधानवेनोक्रमिल्य्ः । इदं प्रथमान्तेन पिश इति प परिभिष्ठितविभश््वा समास इति पचे समानविभश्वन्ा वित्ययेः ॥ तङ्‌ प्वनयज्नाद |

च्रनेनेति | क) रतच्वावयवार्थेति । कक)

विग्रहवाक्याभिप्रायेणव्यथः ॥ समासे तु इन्देऽपि एकार्थो भावसच्वादुभयोरोकाथटत्तिलम्टेवेत्याह

न्धो पस्ितिषतुरिति पूर्वोक्ते “Rana” इदयादौ च म दोष द्रति वाद्यम्‌ | सककङ्त्तिमेदघटितगरुरतरकाग्यकारभावकल्यनापे त्येकार्योभा- qatar weafearger | तथान्वयाभिप्रायेण समासप्रयोगे प्राप्त त्वदि पय्यालोचनोत्तरं बोधर्येष्टलात्‌। wa णव खालंकारिकौरदेश्या-

ne ne -- ~ TS ˆ~ --~-------- ~~~ न: =-= ~~

न्तर, किय।जाद्योस्प्पनिपाते रखवमेव | तेन नौलोत्यलं पाचकब्राद्मण इति wafer णव प्रयोगः) यत तु गुण््न्दयोः करियाग्रब्दयोः शुणक्रिया- प्रष्दयोर्वो पनिपातस्तवानियमः रख । VARS! कुनखञ्नः। पाचक-

~~~ ~~~

ee re eer ee

afe q नातिषििषटे गरे पयेवसानाद्‌ Ran, wad गोलश्ब्दोऽपि afufafae दये पथंवस्यन्‌ RE स्यात्‌ । अ्ोच्यते | उत्पतेः mya विनाध्राव्णातिग्र्यं ग नाति, शब्देन तु ब्रश्ा्यतिरेकेण जातिः प्राते mara बालेयो गोरिति, न तु भवति श्रावलेयस्य गौरिति, वस्माच्जा- MARAT RY Tawa इति नाति्रब्दो दश्यत्वेन शवश्याप्यते | गुखाः एनः स्येव Re कदा. चिदुपयनति कदा च्िदपयन्ति पटस्य ga इति, च्वि-

Ayana ata: By, (अ, २। पा,। १।घा. १) ( पिरेषणं fatter wwe । २।१ 1 ५७)

समरुदायार्थापिक्षायामिति | भाषे युगपदवेरध्येते ॥ (भा) ्यु्येते ॥ परस्परेति । ॐ)

प्रथमान्तयोरिति we ॥ भाथे

अभिभो

नन्त्थाभावेऽपि विधेयाविमधं om: “न्यक्षारो ह्ययम्‌” Kemet) तच विरम्बेन तथा प्रतौतित्तादृ्योतृसगंपरिागात्‌ स हदयव्रमुष्यं वा afe वौनम्‌ | तचा प्रकृतेऽपि विलब्बेग प्रततिः । समासे तथा प्रतौति- प्दितृसगेपरि्यागेन सष्दयोदेगो वा दुष्टिवीगन्तददेव चास्यापि arene | “श्रएक्त॒रकाल्परययः' “अभ्यासलोपश्च” इति सौव-

on er

Woe | पाठकपाधकः। BHI wee ea frame प्यत्र तु शिं्रपावस्य याप्यवात्‌ saw च व्यापकतात्‌ विरैषण- दिग्र्यभावस्यवस्या weata दिक।

---- ~ nee ee ee ~~~ mune ~ ५ कव rm

रिक्ता खमि द्रदयात्लश्रबदैः प्र्यायन्त इति न गुणाल्मकं रशं भवतोति न गुणशब्दो REA शवद्ातुमहं ति, श्वत एव श्वेतं ATTA fe चोदनायां श्ेताभाषे wy अारभ्यतेग तु ganna frafawt- मारश्च क्रतौ मवतौ, कियाद्रश्ययोदपनिपातेऽप्येवमेव गण्यम्‌ | याचक्ष- ब्राह्मण द्रति, । यश्च तु ramet: fama: गुक्नियाब्दयोखोप- निपातक््ागियम एव भवति BART कुन्भः, प्राचकपराठटकः पाटक्ञ- पाचकः, BRUTE पाष्कलठन्न इति । ‘fares इतिः | इ्यण््दयो- रेगोपगिपातेऽपि रच्ततवस्य थापकल्वाखहा विषयत्वाद्‌ वुराद्मयमत Taty

१९१ महाभाष्यप्रदीपौद्द्ोतः | (विद्ेषगं विगष्येण बदुलम्‌ । २।९।५०।) (ख. पा. था. १)

चोभो गुणशाब्दाविति । क)

क्रियाथा श्रपि उपलचणमेतत्‌ । श्रत एव “खश्नकुलावि" व्यच aaae क्रियालेऽपि न afafiens: ॥ कुड्वामन इति । कै) केवलगुणोदाहरणएं तश्मधानविगेव्यताश्यविषयतावदिल्य्थेः ॥

प्रयोगात्‌ | खत va “*सप्नद एारन्तिरवजपेयस्य वपो भवति? “लोहितो ater ऋत्विजः प्रचरन्ति" इव्यादौ वाजपेययपारलौनुष्णौ षां चानूपसप

ware प्राधान्यं, शिग्रपाल्स्य तु विपययादप्राधान्यमिति न agra- नियमः। (विशेषणमिति किमिति'। fate सम्बन्धिशब्दत्वादेव विषेषणमिति लपए्यव इति प्रश्रः | तच्तकः सप दति? । ay तच्तकश्रब्दोऽपि विेषणं vada, णवं मन्यते, विरेष्यग्ब्दस्य सम्बन्धिशरब्दत्वादेव पूवपदस्य fated wa पुनर्विशेषणग्रहणसुत्तरपदस्य विग्रषणत्वप्रतिपक्यये fatain fattur समस्यते aafets fatvafafa, न चाचोत्तरपद-

= ----~- ee ----- --~ - ---=-~~ ~ -- - ~~ ~~

वाजपेये श्रयते “सप्तद ्ारुत्निर्वा पेयस्य यपो भवति” इति । तत सन्देहः | किं सप्तदशारत्निता वाजपेयस्य ऊद्धपात्र निविश्रते। उत uated निविश्रते दति । किं तावत्‌ प्राप्तम्‌ । Seu इति । कुतः | वाजपेयस्य यथाभावात्‌ | यद्‌ वाजपेयस्य अति पात्रं quae तच भवि- qnefa| खलति च षोहशिपात्रं तश्च खादिरत्वाद्‌ ऊद्ध त्वाञ्च यपस-

teu यदुक्तं “समाख्यानाद्‌ आअत्विजं तपः दइतिगरणत्वात्‌ म समाख्यया गद्यते । wT Ya गणभावः ay समाख्यागियामिज्गा | wd वा wat यूयते “लोहितोष्णोषा लोहितवसना ऋतिः प्रच- रन्ति? द्रति॥ तथा वाजपेये श्यन्ते “हिरण्यमालिग ऋत्विजः प्रच- रन्ति" इलि ॥ as सन्देहः किं wa उदराहटभिल शितोष्यौ षता awa |

------ ------ --*~ ~~~ -- ~ -----~^~~ ~-

मह भाष्यप्रदौपोद्द्योतः | are (अर पा,१। खा. द) (fatten विषयेण बङषम्‌ । २।१९।५७।)

न च प्रब्देनेति | क)

जातिप्रटृत्तिमिमित्तकेनेत्ययः। शब्देन जातेद्रयव्यतिरेकाप्र- ततौ हेतुरुत्यज्तिप्र्टत्या विना ्रमत्यागः । तथा गणनां यतिरेक- saat हेतुरपायिलापायिलम्‌ उपायापायावृत्यत्तिविनाप्रौ दये सत्येव भाषे

~ ~~ et ee - = न ५ ~ ~न ee

रवलौ हिव्यादिविधिरिति मौमासकाः। नचात्र युपारल्यष्णौषयोरति- tank तयातिदेश्रादुपदेगरस्य वलवत््वेन पुरवमेतेरेव fafwefafufeta- वायम्‌ | युप्लिनामप्यतिदेशरप्राप्रतया तत्‌ पय्थालोचगोलरमेवास्यविधेः

विग्रेषणं तच्चकस्य सपरवायभिचारादिति । लिशितसत्तक इति? । नाष तक्को विरेष्यस्तस्य लो हितत्वाव्यभिचारात्‌ | यद्येवं लोहितो fated ग सात्‌ तस्यापि विशेष्यापेक्तत्वात्‌, णवं तहि पाठक्रमादर्थक्रमो बलोयानिति तक्को लोहित इति प्राठो age, at fe तच्तको faite भवति

gayi तत्र निवेशे सति वाजपेयशब्द eager भवति । इतरथा वाजपेयाङ्पगरुयागे शच्तणया वाजपेयग्रब्दो we इति गम्येत । मनु तत्‌ पत्तेऽपि Tat HAUS पात्र उच्यते | SAV वयं लगा ब्दा- मुच्यामहे | AUT वापेय प्रकरणम्‌ अनुद्यत | तस्माद्‌ य पात्रे निवेश इति | णवं प्रापि ब्रूमः | “अआनर्थश्चात्तदके षु» वाजपेयग्रन्दाः तावत्‌ सोमयागविग्रेषवचनः | तस्य साक्तादुयुपेन न॒ प्रयोगम्‌ । सि तु TAF WBA: | तस्य तु UAT बन्धुं युपेन कायम्‌ | BTS वाजपेय-

en er tc A NR NTN A Be

ate च अध्वर्युभिदिरण््रमालित्वम्‌ । उत उभयमपि सन्नर्िजाम्‌ इति | किं तावत्‌ प्राप्तम्‌ । समाख्यानात्‌ WA उद्राटभिः। ate अष्वयुभिः दति । खं प्रापे ब्रूमः “गुणत्वाच्च वेदेन न यवश््ा सात्‌ (३-५-१२) गणो लोहितोष्योषता हिर णयमालित्व च । gaa: प्रधानम्‌ |

१२८ मह भाष्यप्रदोपोङ्दयोतः | ( पिरेषणं fate ब्म । २।९।५७।) (अ, २। प्रा. १। घा ध AA तदुणद्रव्यमाकाङ्कतौति (भा) सज्निहितपदोपात्तं छागादौति शेषः । वहुएकं दर य विरेषमव- ward तदभावे Tuas श्राखलाधंसिद्धिं म॒ मन्यते cp Ta प्रधाममित्यथेः ॥ भाखश्यवाक्यमपि हागपदधरटितभेवेत्याग्रये- नाष

ee rer rt कम

सानमिद्यस्याप्ययमेवार्थः। आपाततः प्रतेतावपि प्राप्रत्वादिप्ग्थालोचने

लोहितत्वस्य तच्तकतल्द्यभिचारात । यद्येवं लोहितत्वस्य विग्ेष्यतलमपि स्यात्‌, ST तस्य fated wae तु विदेष्यत्ामावाव्द्युदाष्रणलम्‌ रवं च त्वा तक्चकः सपं इदेतदेवाक्ित्रपि प्र प्र्यदारणं भवति frase तूभयोरपादागम्‌ ।

यपस्य यदि सपदद्यारन्निता विधोयते। तस्याभावात्‌ । अनर्थकमेव वचनं प्राप्रोति | तत्‌ अगर्धैकं मा भूत्‌ । दति योऽस्य agit युपः तत्र निवेश्रम इति । SEU च युप्नब्दो TAMA स्यात्‌ । नन्वितरतसि- afq wet वाजपेयशब्दो ल्तणया इति । ग इति HA: | वाजपेये णव वागपेयश्नब्दो भविव्यति । श्यति च स प्रचयं विशेषम्‌ । सोऽखाङ़- UMM | TA यस्योपकारिण उपकरोति भवति स तस्य सम्बद्धो मुख्येनैव सम्बन्धेन । ग च रकान्तरितः इति छृत्वाऽसम्बन्धो भवति | यथादेवदन्तस्य an इति । एत्र च खसावन्तरितः | खय च देवदत्तेन

wat शोहितमुष्ोमं दिरणमाला च एरष विश्रषत्वेन श्रुयते न maga | तस्मात्‌ परषप्राधान्यम्‌ । किमतः। यदेवं पुरुषाणां प्रधामभावे समाख्या ग नियामिका इ्येतदुक्तम्‌ । अपरि घ. गृणत्वश्रवणात्‌

मह भा्यप्रदौपोड्योतः। १२६ (ख.२ A RT. दे) (विशेषं विशेष्य बकम्‌ । २।६।६७।)

शतच्छागमिति । ॐ) — एवं शामुकटौरितः रेषदत्तसोमयाजौल्यादयो we. wae arar wera इति बोध्यम्‌ । एवं च हृश्णोपक्रमेऽपि ara

a IC Set

तधातावृषयैग्रह च्छाब्दबोध इति । उक्वारितग्नन्दस्य तात्पेन्तातूप- gre वाक्येऽपि प्राप्तवादिपय्धाकोचनमेव तथान्वधे तात्पयग्ाहक्षम्‌ | सत॒ रव “पण्डितो ब्राह्मणः cereal weaned त्रैव विधेयता uate दृष्यते । अद्‌ त्तयोगादिकमपि wets गमकमेव च

cere sania ts I me cee ee a ~~ em ~~~ ©

q@iaa सम्बन्धेग Ga: | ताङ्भाद्‌ रष एव पर भश्रयणोयः। ग हि एतस्मिन्‌ wat कश्चिदपि लच्तणाश्ब्दी भवति इति ॥ यदि सप्दश्ारतिर्वाजपेयस्येति विधोयते यपश्ब्यो यधा कथं चित्तदनुवादः ततः बोडशििपाचे fata: । खथापि at वाजपेयस्य सवन्धौ स सप्दशारतनिरिति विधौयते तथ प्येवम्‌ | अध यो यषः स सप्दशार- त्रि(र्ति वचनश्क्िः वाजपेयशब्दो यथया कथं fafeiua प्रकरस्ग- परापानुवादौ वा ततस्लदकृपश्रुयुपस्येदं परिमाणमिति | कि प्रापम्‌ | आनन्तर्यात्‌ प्रधानत्वात्तथा THT | वाजपेयेन संबन्धः STATA पशुना ST ॥ arg: सप्तदशारन्निवं न संभवतौति acyxay गद्यते |

काका

nee.

सव्रपुरषाफामेतद्धिघानम्‌ इति गन्यते । Tacafqet fe ga fae माणः प्रति प्रधानम्‌ उपदिष्टो भति । तश्र वचनेन प्राप्तं कथं समाख्यया fanart नियन्तुं शक्येत । तस्माद्‌ उभयत्र सव्वेविगूभिः एवं गातौयको धम्मः क्रियेत दति ॥

“rae तस्य निदे पर” (६-९८-६) RUAN HAT KATA BAe

भे संखाराः सन्तो वचचनादूत्विजां mated किं सम(स्धया निपम्यन्ते नेति। 42

gee मक्टाभाप्रदौपोदुद्योतः। (fatten विशेष्येण awe २।१।५०।) (च,२। पा, १। धा. द)

विगेखभ्ूता एव तिलाः हष्णगुएमाश्रयान्तरेग्यो निवत्तेयन्तोति a तिलानां परिश्छेटकल्ानिः। एतिन विश््षएताख्य विषयताव- दव परिच्छेदकं भेदकं रेत्यपा्तम्‌। राजपुरुष शृ्यादौ ९

समास्ते वान्वये रुकप्रसरताभङ्गेनासामर््णात्‌ समासानापरत्तिरितिमोमां- ARAMA | QUAN दव्य तु समाख्यापेच्तया वाक्यश्रुयो- बैलवत्वेन प्रथमतोऽनेनेव भक्तान्तरविधिरि्ति म दोषः ॥ नन्वेवं कटोऽपि. कमं भ्ीष्मादयोऽपौति भाष्योक्तपत्ते परमेण कारकेय छतं परमकारककेण कृतमित्यादौ «“'तत्‌एदषे qe” (ई । ९। २) इति खतचभाष्योततस्य परिनिष्डितविभक्या समासस्यानुपपरत्तिः । विद्रेषणविग्ेष्ययोदं योरपि तच्च wa waaay जियायामन्वयेन सामर्थ्याभावात्‌ । न धयत्‌ यत्‌

ee ~~~ EE -~---------~

[

ay यदेव साच्तात्छवन्धि तदेव ग्रहोत्म्‌ । यद्यपि पशुरपि वाजपेय- vacua इति तत्ंबन्धे ऽपि प्रकर्णादगतिरेको भवद्येव वाजपेयस्य तद्धि भवति वथाप्यक्कप्रधानानां भिद्नकथंभावयोगित्वादाजपेयकयंभ वेनाग्रहणात्रकरणबाधोऽभिधौ यते | वापेयस्येति च षष्टोश्रत्या संबन्धो भवति | भवतस्तु यपसामानाधिकरण्रादाक्येन स्यान्न च वाजपेवगश्रम्द- वेलायां xfafectal येन लक्तणाश्रौयते | गरुणे वन्याग्यकस्यनेति तद्र TUM ख्व लच्तण + तस्मादृध्यपा्च एव निवेश्य इति प्राप़िऽभिधौयते।

[

शोहितोष्योषादयो fe थोदरात्रादिष पच्यमानाः स्यपि संस्कारते वचना- दृत्विणां क्रियामाणाः समाख्याविषयतां प्रतिपद्यन्त इति प्रां aH | संस्कारत्वादतिक्रान्ते समाख्या गोचरे स fe | auanfasi येन तेनैवान्येम्बपि स्थिताः ॥ ऋतविरेरेन wa विधोयमानाः पतिप्रधागारत्तिन्धायात्‌ स्वेषां भवन्तो न Wa: समाख्यया वाधितुम्‌ | तस्मादिष् न श्वस्थास्यादिति।

AUTH AMA: | Rar (GRIT ६। अ.) ( विद्ेषणं विदव्येण बङशम्‌ । ९।६।५०)

किेयद्यापि पुरुषस राक्नि भेरकलदशनादिति दिक्‌ । गिपाटचयोरपि सामान्यविशेषवाचिलेन विगरेथविशेषणभाव-

मग्ना

्रियायाप्तमिष्टवमं तत्‌ सवं करम । यत्‌ यत्‌ क्रियां साधकतमं वत्‌ तत्‌ करणं द्रथं qe ग ह्यसौ कटमाचेण सन्तुष्यति । णवं च सवा क्रियायां wae कारकत्वात्‌ सर्वेभ्यः कर्मादावेव तत्तदिभक्तिरिति fe aq पर्बौजं तदयक्तमःसनशयनादिक्िषो पयो गितमा ग्रदयस्येधिततम- asfa गणदेर्वाभावादि तिवाच्यम्‌ | कारकान्तरापेच्तयैव प्रकर्षस्य farang । न तु खकन्लापामपि। अन्यधा अन्धेन मधा दौपभिकया ब्रजति इादौ सवेषां करणत्वागापत्तेः। न च पाश्णिकषपरस्परान्धयेग सामथमिति वाचम्‌ | तस्य दुवैचत्वात्‌ । तथा fe स न WIR: एम्दलुदध-

eee ren te we

ee NE > म~ ene = ~~ ज ~ st nee ७ --9-

~~ "~

अगत्या waarete: समभियाद्तेभवेत्‌ | न चोदुध्वेपाच्रसंबन्धौ ATH प्रतौयते | यो fe प्रकरणमयहितसंबन्धं चानुजिष्टच्तति तस्य युपश्रन्दौ- aie स्यात्‌ । Saat लच्तयिष्यतोति Qa असति सामानाधि- करण्यं अन्यया TRI वा ल्त णाभावात्‌ | HUA wa किं चिक्ल्त- MAY | Agi संवन्धमात्रवाचिवेनानङ्गेप्यपकरकमात्रापेत्तयोपप- लात्‌ । न Werapiiqaawaen ada ergata स युपन्तद- $पश्च्धैत्ादुपकारको वाजपेयस्य | «Tata षष्ौश्तिरविनियो- जरेति तद्युपरन्देनापि awifafasy । अतश्च सप्तदश्रारतिविधिपरे THVT वयं वाजपेयस्य यपं wage ग्रहणमिति पश्यपाश्रयणम्‌ ॥ अस्ति तषापि जिक्लासा यदि वाभपेयस्य साक्ताद्युपः स्यादिति| यदातु स नोपलब्पल्तदा परच्तान्तरमवक्षम्बितम्‌ | किंच

RRR मद भाव्यप्रदोपोदुद्योवः। (fatten विशेष्येण बहुलम्‌ । २।९६५७।) (अ. \।पा.२। यअ. १)

ॐ इथारिति ॥ कै) मास्यन्यतरस्येति । के) AUG: ॥ भा ्रवश्यकः (भ) cue नियत इत्यथः । कादाचित्कस्त॒ अ्टेवेति भावः | तदेवोपपादयति कर्मणां विरब्यध्यापाराभावात्‌ । न च gare: परिन्छद्याकाङ्कासप्येग ग्रस्य च परिच्छेदकाकाञ्गासत्वेन प्रथमन्रथगणयोः रौ तकियासम्बन्धेऽपि परखादुक्ताकाङ्कावश्ात्‌ परस्परं विशेषणविरेव्यभावेन विधिटस्य क्रिया- सम्बन्धविषयो योधः | आआकाङ्कावशादेव पनरनुसन्धागं शब्दस्य । सामं कारकस्य क्रियान्वय इति च श्रौतप्रथमबोधगोपपन्नम्‌ | दितीयमादाय च arama इति aay! रवं fe श्रौतसमन्धस्य बलवश्वात्‌ तच च wae साधुत्वबोधात्‌ “Ad gata” इद्यादिपिषये agra भावे छषाद्छागोनेव येन केनचित्‌ Rania यागस्य साङ्ल्वापत्तेः | कि

ee a ~ ~ ee ~~ ~~~ ~ rere ee ne ee oe

वाजपेयेन संवन्धस््रेधापि म निरूप्यते | साच्तातसंवन्धिमाचेण तद्युपेभाथ वा Re? | साक्लात्तावन्न सप्रदश्रारतितवं यज्यत इत्यक्तम्‌ । सबन्धिमात्रमप्य-

निर्ि्टं वाशपेयस्येतयेतावग्माचैन न Mita) युपशम्दा चैस्वतत्संबन्धिलाद्‌ ze: । वस्ञाथथोक्कमेवास्य विशेषणत्वम्‌ ्यधिक्ारप्रकरणप्राप्तमनु- वदिष्यति । बद्छयति waq च्ारादपौोति चेत्र । ae fe तदर्धैतवा- fears यथा प्रकरणवश्रेन तदुपकारिमातरे धर्मा षिधौयन्ते म साक्ञाद- ea ॐवक्तेस्िति | aera केन चित्रमाणेन विरोध द्रति ।

महाभाष्यप्रदौपोदोतः। RRR (अ. २। पा. ६। SLR) ( विषं विशेष्येव बलम्‌ । २।१।५७)

यदा प्रथमत Tafa ॥ क) यदा तु प्रथममिति । के) श्रतेन स म केवलं शुणद्रयसममिव्याहारे द्यस्य प्राधान्यभि- देव नियमः | किं तु याणयव्यापकजातिसमभिव्यादारे arene विगेयवमित्यपौति बोध्यते ॥ Tara Baza

च तत्तदिभक्तयन्तस्यानुसन्धाने कारकत्वेन श्रवयान्वयायो गात्‌ | न च विभक्ति रहित्यानुसन्धानं तस्यागोधकतलात्‌ । “a केवला प्रतिः" इति निष- US | नग्बसमसतपदानुसन्धानम्‌ | TT समासात्‌ प्राक TCT wad समासाभ्यपगमे न तदनुसन्धागासम्भवात्‌ | किं च समल्तपदानु- सन्धानेन MAUI AAMAS समास दयन्योऽन्याश्रयापत्तिः | fa चेवं सति alae परस्परमुदेग्यविधेयभावेन प्ररस्परान्बयस्य दौलं- Ufa: समस्तपदे परैरथान्वयासौकारात्‌ | ग च “यदृष्मोगः प्राचम्मि्यादयुदेएलन्षयम्‌”

एयभियक्तवाक्ये प्रथमं क्रियाग्धयसूपमेव प्राचम्बमन्यादृ्रस्यातिपसक्ष वात्‌ । रवं च तयोरुद्‌ ्यविधेयत्वाभ्यां क्रियान्य wae) ग fe समासपदैकदेशस्यास्यातेनान्वयसम्भवः । आदौ समासधटकपदार्थाग्ये

भवेत्‌ खादश्ारन्रिर्वाजपेयस्य युपकः।

SAA KAU AHCI प्नोदत ॥ श्यागन्तर्यत्‌ प्रकरणात्‌ कर्माङ़ं षोडशिन्यदः। SENT खादिरेऽपे संयण्यान्देति कमेणा ॥ UTE WALLY, पथुदारा च कर्मणः | सौभिकावादाजपेये यपो नासि wy fart

१९४ ACTA AANA: | (विग्रेषगं विशेष्येण बहुलम्‌ । २।१६५७। ) (ख.२।पा. \। दा. १)

प्रथमत उपलम्भादिति कै) मदाविषयत्वादिति क) च महा विषयलमेवोपपादयति व्यापकंत्वादिति ॥ कै) विगश्रेष्यत्वमेवेति । (कै) विषयता विगेषद्पमित्यर्थः ॥ फलब्यवच्छेदाय gare इत्यपि नेत्याह

~-----~--^~~--- Ye

-~--- -~----- ~---~~~~ --~ -- ~~~ ae ge cee A hee

Tl ay साधुत्वाङ्गोकारादयमेवे समासदत्रेकर्थौभावो aatat a समस्तपदे तान्वय! । प्रते तु खादावुपात्तासमसतपदयोः क्रियान्वय सम्भेन

पञ्चादनुसंहितसमस्तपदेऽपरि तथचान्वयसम्भत्रे इति वायम्‌ । पूवंमनु- संदितास्मस्तपदेतथान्वय सम्भवेगोपात्तसमस्तपरदेऽपि तथान्वयापत्तेः | fi च उदेश्यवविधेयत्वाभ्यां तयोः क्रियान्वय डयक्तिमात्रं रमणौ यम्‌ | तयोः प्ररस्यरनिरूपितत्वनोदेश्टविधेययोरेव तद्धपेणान्वयात्‌ । किं ध गोलमुतपलमन्तीयादौ सत्तायामु त्‌ पलस्यो द श्यतेनान्वये तस्या विधेयत्वं वाच्यं tere पिधेयत्देनाखये च तस्या sewed वाश्यम्‌ | न चेदमाडङत्ति विना सम्भवति वैरूप्यात्‌ । वाक्यमेदख गवं fad विषथेऽनुभवसिदः. fa चाभियुक्तित उडश्यस्य प्रायम्यलामेऽपि विधेयस्य न aye | “तदढृत्तयोगः var स्यादिधेयस्य लच्तणम्‌'” इति तच्छेशात्‌ । किं च “दको यग्‌" smal दक इति बष्यन्तस्य खादौ करियान्वयासम्भवः। स्ान्धारे ग्रभावसम्बन्धप्य wader तस्य क्रियायामभावात्‌ । खं राच्च एरष cat खखामिभादसम्बन्धायर्थकषद्यामपि तयान्वयासम्भवः | जिं च भवदुक्तं प्राचम्यमप्यसंगतम्‌ । अभियक्गोक्तवाकदचेषविसोधाव्‌ | Cagney way? दरव्यादावदेश्यप्रायम्य।भावेनाविस्प्टविधेयांध्रतेति प्रकाशरोहलोरसङ्तेख | अपि “afeuea” enna “qahenfcar संज्ञी

महाभाष्यप्रदीपोदद्योतः। ary (अ.२। प्रा.१९। LR) ( विष्टेषगं विषेषयेय बहुलम्‌ । २।१९।५७)

तथा चेति । कै)

टचविग्ेषस्य afew: xfafafuaet भवति । न तु तद्भावे तदौयफलाद्ुपादानमिश्यग्वयः | टचविगेषः खदि- रादैरिति ag: पाठः । gana फलेत्यादिश्च । एषं च फलं न ठृच्समतया तदये इति तात्पर्यम्‌ ॥ तदार भाथे

= ~+

परोच्चारिता संज्ञा” दयादिरग्येन पूर्वी चारितवरूपप्रायग्बस्येवोक्ञलात्‌ | उक्त रका्थौभावोऽपि faye: | वत्तत्‌पत्यय विधायकशास्नयप्र्यासत्तिन्धा- यमूलिकया पद्घतिप्र्यौ साथे qa” इति भष्यसंमतशुत्‌प्ैव प्रशति- प्रयययोसतक्षामेन तदितविधौ समर्धपरिभाषयोपस्ितेभाष्योक्तायापैय- aya: | असदुकतौकाचीँभावस्येव समर्धपदार्षदार्चैताया भाष्ये VRS | न च मानसः पाणिकबोध इति वाद्यम्‌ । शब्दयो रर्ध॑दार कपर स्प्ररागन्वया- भप्रेनास्ामर्धस्य तदवस्थवात्‌ | किं च नौलमुतपरलं पश्य इयारौ दश्र॑न- RAT साक्तादेव Yo सत्वेनाकाङ्काभावेन पाश्थिकबोधे मानाभावात्‌ तत्र॒ समासानापत्तिः | ae ुणवाचकानां खपरिक्छरेयदव्यदारा क्रिया- कारकत्वं तच परिष्डेद्यं यं किमियाकाङ्कायामुपात्तमेवेति अरगाधि- करगवार्सिकोक्तः। किं च नौलादिपदाधीनां परिच्छद्ाकाद्धायां दरय- मुपात्तशुणवदेव गुण उपात्तद्रवयसिरेवेति मेदसंसर्गविषयकस्यापि पाण्णि- कस्य लाभेन नियमतोऽमेदविषधथकपराण्णिकवोधाश्चाभन सामानाधिक्ष- रखनिमित्तसमासनापत्तिस्तत्रिमित्तपेवत्वनापत्तख । रगशनौया माता wet तद्वारणाय sil ae प्राक्‌ च यत्र सामानाधिकरण्य aaa एव्वप्रटक्तेः। Tae बहुत्रौह्िप्रकरणे स्फटीौ भविष्यति | एतेन समास- घटकौ भूतं शुणिपरमि्पास्तमिति वचेदव्ाहुः। भीं कटं कुर caret भाष्नादिगुगविशिदटकटम्य कशोति क्रियये्धिनतवात्‌ कर्मत्वं तच

RR{ मह भा्यप्रदोणोद्द्योतः। ( विषयं fatter बलम्‌ । २।९।५०।) (क, २। पा. ९।अा. ३)

awea इति । (भा)

तथा च शिंश्रपोपक्रमे टएपदप्रयोगो नेति भावः। श्रगि- ग्रपा तु टचोऽष्येवेति टचोपक्रमे भवत्येवागिंश्षपाप्रयोग दति बोध्यम्‌ il

ree SE -->4

कटप्रदोत्तरदितौययाविशिष्स्य प्रधानानतिरिक्वतया प्रधानगतस्य तस्योक्तौ विणिटगततदभिहहितमेवेति भीद्मादिभ्यो दितीया न स्यादिदयाश्द्याभाष्ये विथिटगतकमेत्वस्य समान विभक्तिकविेषयं विना प्र्यापयितुमश्रक्यत्वेन भौष्मदौनामपि कमेत्वश्क्तिमन्वादुक्लात्वेऽपि दितौ येकं समाधानं aa तस्यायं ura: | विश्थिर्दखय aaa विशेषणस्यापि तत्वमन्यथापि विशिषं कमे इयतिव्याघातः। कुण्डलोपण्डित श्यादौ game: पण्डितलप्रमातु न । fadlae शयादौ fates बोधे विरेषणगवस्य तत्रासोपेण प्रतीति- वत्‌ खजर fattened विरेष्यगतस्याशोपरेणोपपरत्तः। र्वं च adit aad WI यच्च TAIT गांरेऽपि तत्त्वम्‌ । षिशि्धिगलयेककर्मत्वप्रतिपादनं च गोभयच्र fedtat विनेति विेषणादपि सा| प्र्ययानां प्रस्यधान्वयि- त्वमिव विशरेषणविश्िर्खंप्रृ्य्ां ्यित्वमपि | खच विरैवणपदात्‌ कर्म- तवाद्यमालिङ्कितेव तदुपरस्यितिविरेष्यस्य तु तदिशिष्टे प्रतीतेरविशि्टसेक- कमत्वगोधः | तथा बोधे पिरेषणोत्तरदितीयापि सहकारिणयैयतचर साम भानुपपत्नम्‌ । ततोऽथवा कटोऽपि कमे भौग्रादयोऽपौदयक्तम्‌। तस्यायं भावः। उभयोरपि कमंत्वात्‌ कटपदोक्षरहितौयया कटगतकर्म- लोक्षावभि वि्ेषणगतकमेत्वप्रतिपादानायविग्ेषणादपि fedtar तचरौत्‌- प्तिरपि गुणस्य श्यद्ारेव वाच्या दागादिकमता च ग्रखदारैवेति ara प्रलाश्रयादेश्वि weer फलाश्रयदेरपि कम॑त्वादिकमेवं च fatten एधककर्मादिषएतितरगेव बोधकम्‌ | वेयाभेदात्त तस्या

महाभा्यप्रदौ पो ANT: | ३९७ (MRT CLLR) विरोषं विगरष्टेण बहुलम्‌ । २।९१५७।)

टक्षप्रतौतिव्यवधानेनेति । र) एतेन ^“लब्योगाप्रस्यानादिति” gaara शिग्रपादिग्र- ब्दानामपि ae मुख्यतया firma टकचवरवयभिचारोति “aq- aq” दति भामसङ्गतमिग्यपास्तम्‌ | शपः प्रत्यास्यानेऽपि ठकस-

१५अख१।पा२।्‌५४॥।

शरतर्वाक्याधैवोधे fateme: | अतापि पत्ते fatenfeitwat: परर स्यरान्वयपूवेकमेव क्रियान्वयः | न च कारका भावान्वयनियमहानिः।

सान्तात्‌ क्रियाजनकानां सात्तादेव तदग्वयः | इतण्दारा कारकाणां तु तदन्वयद्वारक एव क्रियान्वय इति नियमेन तददानेः। रतेन (वरुणागां च पराधेत्वादसम्बन्धः समत्वात्‌ स्याद्‌” ( पूवमोमां-ख१ ०-पाप-सू\६ ) इति न्धायविोधः WAIT LIU | उक्तम या समत्वाभावात्‌ | एवमेव यत्तं ज्ञानदयकल्पने गौरवात्‌ । अननुभवाचच । fa च कारकविभक्ति aaa प्रमं क्रियान्वयः समासस्य पाष्िकान्वयमादाब साधुत्वमुत- समासस्यैव प्रायमिकपरस्यरान्वयेन साधृत्वं॑विभक्तस्तु पाणणिकेनेयशर विनिगमनाविरहात्‌ | दितीयोपप्च्यार्थमेवैषा कल्पना । WIM: | रतः प्र्द्यादिविभागकस्यनावन्नतवच नधे वि्रेषः। केयटस्यापजैव तातुपय्येम्‌ | रवं चाश्रापि सामरा विघातः we Tal न च तवापि शेतं कागम्‌ earl शेनक्लागाभावे येन केनचिच्छेतेनापि यागसाङ्ता Hat नेति वायम्‌ | नातेः शब्देन कथमपि Hers दथात्मकत्वात्न त्यागः | afe भवति wataw गौरिति। qua तु घटस्य am दति मेदे qatar द्र्य सन्येव शुणापगमेन च विप्रकृष्टलेन तस्य दागात्‌। जातेस्यागे Bada साधनमभेदाक्रियान्तरमेव स्यात्‌ । मन्मते तु agua खदिर वृडधेरणपगम दइ्दोषात | BA wa “न foaagh” (८।२। ८)

इति सूते भाष्ये सम्ृद्यन्तानां UII FAA न समामः। KE aaa 45

१३९१८ महाभाययप्रदोपोङ्दोतः। ( विशेषं विशेष्येण बहुलम्‌ । २।१।५७) (अ, २।पा.९। सा. ३)

afaaaa age) wet हि भिंशरपाश्ष्दाद्‌ gees प्रतौति: । प्चात्तसम्बसिलेन weeagnaay ॥ मन्वन्तर ङ्गलेऽपि फलायेंकलत्रारणाय टक्पदप्रयोगो भविश्यति तंज च द्रयवाचिलेन विशेयलानियमाश्रयोगानियमो भवियत्येवेति Gai ages:

समानाथेन वाकेन भवितग्य' समासेग च ASSETS वाक्येन गम्यते नासौ भातु चित्‌ समासेन गम्यते अवयवसम्बोधनं वाकेन गम्यते समुदाय- सम्बोधनं समासेनेदक्तम्‌ । एधगवयवाथैयोरमिसुखोकरये wea: कारयोभावल्तण्सामर्थायोगादिति कैयटः सम्योधनविभक्वर्ध- स्यानुवाद्यतयान्वयित्ेगोभयोरपि क्रियाग्बयित्वेन परस्पराग्धयाभावात्रैक- यभाव xfa तद्भावः । तव तु नौलमुत्यशमिव्यादौ पाथ्थिंकाग्धयेन सामथ- वदश्रापि aR धक्तवेन भाव्याद्यसंगतिः Meal तस्मान्‌ मदुक्ञरीया मौलोत्मलमित्यादो saa कर्मत्ेऽपि विशिषटेवेतरान्वयादस्ति सामथय सम्बो घनस्धके, प्र्ेकमभिमुखोभावे रवोभयश्र सम्बोधन विभक्तिरिति न तस्या विरेषणविभक्तितुल्यल्षमिति न तचान्त्यप्रकारचयसम्भवः प्रत्येकं सम्बो- धगविभक्तौ कदापि विशिद्सम्योधगाप्रतौतेयंखेहा्धं safer भारोण waza वाक्छस्य विण्ि्टाबोधकतमृक्ठमिरहेद्यनेन च खन्ध वाक्यं समाससमानार्थबो धनसामथं च दश्ितमिति भाष्यविदो विभावयन्तु | कट रव कमं तत्सामागाधिकसर्य्याद्‌ भो ्रादिभ्यो दितौयेति ead ठु तस्य कर्म॑लाभावेऽपि खविररेव्यगतकमेत्वेन ag दितौया। waa awe ea निर्धना सपि तद्‌ धनेनैव धनफलभाजस्तइत्तरेकयोगक्तेम- त्वादिति maz) wad भावः। सामानाधिकरस्पं नामेक्ाथेबोधकतवं यदि भिप्न्क्तिवं स्यात्तदा शक्तित्वं स्यात्तदा शत्विमदेनार्धमेडारेकायेत्व- मङ्क्तस्मादिेषसम गश क्तिक्षत्वंतसदभिन्न विरेषखानामिति तत्‌ समान- विभतिङलमेष पलाश्रयत्वादिवत्‌ तदत्‌ समानाधिक्करणत्मपि aaegmt

महाभाष्यप्रदौ eA: | aed (QT LITER) ( farau विशेष्येण बडलम्‌ । २।९। 4S)

कि्रपाभिद्धोऽसतौति भावार्थात्‌ | एवं च फलषपार्चखाप्रसिद्ध- ाद्धिना प्रकरण्णदिकं तदुपिव्यनुदयेन तद्भावन्तैकविशषणोपा- दानाभाव इति तात्पर्थात्‌ । एव च सामान्य विगरेषवाचकपदसममि- यारे सामान्यवाचकषैव fated यत्र वरभयोरपि परस्मरापे- gar सामान्यलं विगेषलं च तचानियम एवं यथा ब्राह्मणएदेवदन्तो

ne नियामकमिति) णवं च AAT ALT aT TATA AMAT RSA faa बोध उचितः। खरणाचिकरणसडान्तोऽप्येवमेव | ८अर्थेकतय दयगणयोरेककन्ीत्नियमः स्याद्‌” ( ६-१-१२ ) दूति afafa: सिडान्त- garg । द्रयगुणवाचक्षयोः ACN HA परस्परमभेदान्धयेनेकाथंबोध- कते सति रेककम्धादिशिदटेवारेकक्रियासम्बन्धातियमः पर स्रावच्छेदरूप दति तद्त्‌ लोकसिडाया खआररविशिषेकहावयण्याः क्रिंयानुवादेव विधानान्न AVIS: | दुखवचनानां सत्निङ्कितविप्रेषपरत्वं तद्गत लिङ्गादि afed चेष दयेतदधिकरणसिद्वान्त दलम्‌ ॥ गन्वेवंरौद्या Ate घटमानय carat समास्ते कते नौोलादिषदोत्तर हितीयाश्यापतिरक्रो्या कम॑त्वसत््वाद्‌ इति 3H | नातविभक्तेः “हुपो धातुः" (2! ४ । ७९ । ) इति qauae: समासादिग्रिषटसयैव sate विशि cae farnta तदुमतस्य ARTHAS TATE! | अभेदान्वये च समागविभक्तिकनान्नो- रेव साधुलमिति aaifega भ्ये सपटम्‌ । माज पदेन "व विमत्यन्त- पिति निरूपितं वद्धिप्रश्य द्यादावमि लुप्तविभक्रधा तत्वम्‌ | विर्भक्ि- लोपमजानतस्तदुबयत्पद्यक्ञता च । उपेत उभयक्ञानमपि लभं रा- Tae sutras fara fer feet | वि्धेषणविभक्तिरमेदार्थति तु म॒ यक्घं मागाभावा्घच्तणया विम्नावभावाच्च। विग्रेषणविभ्धिः cremate विनयमेव तथानुद्रासनाभावात्‌ | समानविभक्गिकलं समानार्थकदिभक्तिमच्चं तेन राज्ञः सुतस्य धनम्‌ दय दौ न ate | THT

aye महामा्यप्रदौभीदुद्योतः। ( विशेषं विशेष्येण rea । २।१।५७। ) (BRIT are)”

देवदत्तन्राह्मणए इति॥ ननु विग्रेषएविग्रेदखयोः ससम्बन्धिकला- दन्यतरोपादानेनेव fag उभयोपादानं इयोारपि परखरव्यभिचा- fia एव यथा स्यादिष्येतदूर्थम्‌ | श्रत एवे तचकः सपं दत्यादौ न तच्चकत्वस्य सपैतवव्यभि चार भावात्‌ । ध्वनितं चेदं दन्तौ । तत्कथं शिंश्रपाटचे समास Taya श्राह

न

घष्टाजन्यत्वायेत्येगापरत GAYA वत्वाभावात । समानवचनत्वसमान-- लिङ्कत्वे च नाभेदान्वये तन्त्रे वेदाः प्रमां गोदौ arate तेनतुल्यं क्रिया चेत्‌ । “ta हि यत्‌ सा प्रछतिजंलस्य इत्यादौ यभिचाराद्‌ सुस्थं सामानाधिकरण्यं तु वचनलिङ्खेको cians: | कर्मधारयङे ^विेषगं fatein aseaq’ इति as fattaufatea विषयताविष्टषरूपे निविष्टेन तु परिच्छद्यत्वपरिच्छेदकषतवे | तथा सति नौलमिति सामान्योप- क्रमे उत्पलस्य परिच्छदकत्वेन विश्ेषत्वादुत्पलनौलमि्याद्यापत्तः। अत wa इतश्म्य प्रधानत्वादितर्स्य विग्रषगत्वादिति प्रधानशब्देन faite भाष्ये यवद्ृतं तत्र॒ विरष्यभूतेनाप्त्मलेन नौखस्याश्रयान्तरयवच्छेदः क्रियते वथा शजपुरुष saa विशेष्यभूतोऽपि पुरुषो राजानं खान्त- रेम्धो श्थवविष्छनत्ति एतेन पर्च्छेदकत्वरूपं भेदकत्वं विधयताविश्रेषरूप ` विग्रेषगतासमनियतमिद्यपास्तम्‌ । अच सामानाधिकरण्य विशेषग- fated चाथंयोरेव सप्रे तु तत्‌ प्रतिपादक्षब्दे लच्तणाविश्रेषणादि. Wa चोभाभ्यामेकद्रब्यस्येवाभिधानां मेदाश्रयविरेषणविरधेष्यभावानुप- ufufefa वाच्यम्‌ । धमभेदेन डव्थभेदात्‌ निरूपाधिकं ae वाधिष्ानं चेतन्यरूपन्तयोराश्रय इति सामानाधिकरण्यमष्यपगमं fafwentin- await aquafad शुद्धेऽपि श्त्तियहः। अत wa कर्मधार्यविषथे भाष्योक्तं इन्द्रापादानं pet नौलसमानाधिकरगं नौलमुल्मलम्‌ इति बोधः। उक्तं च हरिणा

महाभाष्यप्रदौपोदृद्योतः। Bet (HRCI a १, .( विशेषणं fata बलम्‌ । २।१।५७।)

दयोारुपादानमिति | (कै)

भाथप्रामाण्छात्‌ खष्टायेमेव तदिल्यथेः । “तचको नागवधंक्यो- रिति कोशात्‌ तचचकलत्रख्यापि सपलवयभिचाराञ्च | बहशग्रणाच्च तर्कः सपे दति | Wa समासाभावे प्रमाणं विचाये Ares A aBAA: ॥

“द्रात्मनास्नयस्तस्नादुद्धौ नाना वस्ता | या खयाश्चयिभावेने्ययं yea array” इति | यत्त ॒प्रत्तिनिभित्तयोरेकद्रयष्ट्तितवं सामानाधिकरण्यम्‌ | faite-

fateaurag प्राग्‌ ददेवेति ax fattema समानाधिकरणेनेति खव- पिरोधात्‌। अन्ये तु शब्दयोरे वैकपिशेष्यमूतार्धैपतिपादकतरूपं सामाना- धिकरणंपर fatuafatwaaty तद्रपार्थप्रतिपादकरूपं तयोरेवे्ाङः। तच नातिग्रब्दसंन्ञाशन्दार्थस्य गयक्ियासमभिव्याहारे विरष्यतेव खभा- वात्‌ । यद्वा नातिसन्ञ्‌ाब्दघटिते वाक्ये कृष्णादयो Raat पि समासे गृणादिमाच्र बोधक्ञाः area गुणादिवििषटद्रथप्रतौतेख गुणादयो वि्ेषगं Te Ie हगिग्रन्थे॥ गणयोः करिययो गण क्रिययोख नियम vuat नौलोत्मलमिति वयवस्थित wa vate | BARR द्ा- ट व्यवसित va ्याप्यद्यापरकभावानापृन्न जाद्योरनियम रव | यथा ya- मर्तयोः ध्चाप्ययापकभावापन्नयोऽल्तु gD विशेष्यतेव तेन fue दयेव । नेतयोरावश्यकः warn इति भाष्यादेतत््रयोगाभाव wa प््न्धे। wa च few सोमराओग्याद्यसाध्वेव क्चिदन्धदेवेद्य्थेका- ददुलग्रणादा साधु सन्ने चेदम्भाष्ये TS AAA |

१४२ महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। | ( पूर्वा पर्प्रथमचरम जघन्धसमागमध्य- (अ.२।पा.१९।था.१) मध्यमवौराश । २।१।५८)

पुवापरप्र्रमचरमजघन्यसमानमध्य- मध्यमवोराञ्च ।२।१।५८ ॥

OIL OO --

Wei SATS । (भा) पविगरेषणं विशरयेणोत्य्तरम्‌ ॥ एवमादि (भा)

पर्वापरेत्यादि ॥ तदाह रतत्सूचायुत्तर क) द्रव्यादि ॥ “SUT फलमा पुवकालेत्ययं त्विति ॥ (कै) ऊद्यमिति । क) “fequel” ईति भियमात्‌ “तद्धिता” arama दूवा॑घ-

१९२।१। Gry २अ२। Us Dyes

Re Rl Rr ७9

ूर्वापरप्रयमचरमजघन्धसमानमध्यमध्यमवौराख | रखते स्वन्तः

“ पूञापरप्रथमचरमभघन्यसमानमभ्यमध्वमवौराख ” |S yaaa

महाभाष्यप्रदौ पोड्ध्ोतः। Ree “(am RLU LUST द) (पूरबापरप्रयम चरमनघन्यसमानमध्य- AYRE | २।१।५८।)

तेऽयं समासस्य wma \“उपमानानोति'' । “सामान्यवचनेर" ar नियमार्थमिदमभित्यन्ये ॥ \“उपमितमिति” । fare ya- निपाता्ंमिति बोध्यम्‌ ॥

यच तु प्रयाजनाभाव इति । कै)

Haren बहलग्रदणानुट ते र्राणावश्यकलेन तेनेव एणादिसमभिवाहारे पूरवेनिपातनियमरसिद्धिरिति भावः ॥ भाग्य

एवमादि (मा) दरत्यादिश्रब्दः प्रकारे दूति बोध्यम्‌ ॥ उत्तरचानुक्रमणसामथ्यमिति | क) उत्तर ैवमाधतुक्रमाएकरणएसाम््यमित्यथेः | बहता zfaa- fafa शेषः ॥ श्मव्यापकत्वमिति । क) छृत्त्रपदं हृद्त॒विषयपरमिति भावः ॥ भाय

a ee a TL क "~~ ee ---------- ~ *

१ चखर।पा१)। Bayt RBr we! स५६॥

~

=> MLA न ¢ समानाधिकरणेन सुपा सद प्राग्वत्‌ । पुवनेव fag पूवनिपरातनियमा्ै- भिदम्‌ | दुक्रियाशव्दैः सह समासे पूवादौनामेव पुेनिपातो wee स्यात्‌ ।

पच्च इतिः | दणकिया्न्देन सह समासे पूवादौनां ya taqra fara तु नभवति बड्लय्महरोनैव सिद्धत्वादिति मन्यते॥

६४४ महाभाष्यप्रदौपौदुद्योतः | ( पर्वा परप्रथमचरमभघन्यसमानमध्य- (ख. २। पा, १। या. ३) मध्यमवौराश्च । २।१।५८।)

यदनेन कृतमिति । भ) ्रत्प्रहत्यादिकं wed विषयायापकलान्निष्ययोजनमिल्यधेः।

ॐ.

सामर्ध्याविधातेति । (कै)

बहखगरदणघरि तवचनस प्रशंरायेमित्यर्थः ॥ तत्रयोजनं प्द्धिटसन्तोषः। तेन तदा ग्रहश्ान्तौ यर्थकालकेपाभावात्तच्र. दृष्टान्तमार यथेति ॥ (कै) व्यास्यान्तरमार चतुभिरिति। क्र चवारः । “कचिप्मटत्तिः” “कचिद्‌ प्रततिः” “afafgarar’ “क्र चिद्न्यदेव"त्येवं रूपाः । श्र 09 छत्रा दि ब्दः गब्दमर्याद- येतदूर्यालाभाद्‌रुचेरा न्ये त्विति ॥ के) कारकमितौति। क)

परटृत्यादिकारकल्रेन वयापकमित्यथंः ॥

साधकमितौति। कक) ययायोग्यकारकमित्ययं; ॥

क्न ee reenact 1 wt — ae S we _ tr

पवैैयाकरणः। ्यपराध्यापक दयादि। TERRE WETS “qafafa’ aa fama area fa वार्सिङेनापरम्य प्रखभावः।

मष्ाभाष्यप्रदौ पोदु्ोतः । १९५ (च,२। पा. १। खा.) ( पुवांपरपरथमचचरमघन्धसमागमध्य- मध्यमवोराख्च । RI RIV!)

निवत्तकम्‌ | (भा) सवं विषयात्यागेन साचात्मयोगसाधकभित्ययंः ॥ विभाषा गुणेति । क) प्रयोजनस्यापि प्रयोजकलेन हेतुलादिति भावः ॥ भाथे

‘a खल्वपौति । ऊ)

यद्विधिविषये wae warmed प्रपञ्चस्तस्येव विग्रेषश्ास्तेण उदाहरण्परदरेनं ते विधयो मन्दामन्दवुद्धिभिः स्वैरपि सम्यक्‌ जातुं ग्रकधलाल्युपरिश्रोता भवन्तौत्यथेः। एवं च प्रपश्चाधंमिदं श्ास्लमिति भावः ॥

केवलेनेति । (कै) खद्‌ादरण्प्रपञ्चपर विशेषद्चरर हितेन बजपदघटितसामान्य- TAU: ॥ प्रपश्चेनेति। क)

सामान्यलक्षएरहितप्रपश्चपर विग्रषखतेणत्यर्थः ॥ भाग्य

१ “रते खल्वपि" इतिपराठोऽप्यस्ि भाथे ।

नि मो = ~~ ~ ~¬ eee

“पशार्न पविष्ट श्ररपतनभयाद्ूयसा पूवकायम्‌" दति कालिदासः। खथ कथ ““दृकंसराजन्यक्षमेकवोरः"' इति | 1५

Red महाभाव्यप्रदो पोदुद्योवः। ( पूवा परप्रथमचरमणघन्धसमाममध्य- (थ,२। UT. tI था. १) मथ्यमवौराख्च । २। १ । Yt)

श्रव्यं खल्वपोति | (भा)

sam विकल्याथेकश्ब्दप्रयोगे ana पर्यायेषु लाघवगौरववि- चाराभावात्‌ | वेदे नानाश्देयंवहारद ग्ना वेदाङ्गल्मेवेति ध्वनयितुं वेदव्यवइतेनाना गब्देथेवहार Tape: ॥ युष्छन्तरमणा₹ ।

सववेदपारिषदं हौति । (भ) हिश्चायं ॥ तच नैकः पन्धा इति । (भ)

कचिदन्यदेवेत्यथस् बडलग्ररणसिदधस्यान्येविभाषादिगरब्दः प्रति- पादयितुमश्रक्यवादित्यथेः। तदुदादरणानि च वेदेषु बहनौति ध्वनयितुमेव लोकवेदसाधारणेऽपि स्व॑वेदपारिषदलोक्रिरिति परे ॥

इह हि पुरवकालेकेति बाधिला परत्वादनेन समासे Ada दति

© स्यात्‌ । स्यम्‌ । पूवविप्रतिषेधोऽच वक्त दति दुधटश्त्तिकारादयः | ग त्वधो पट्म्भकं मुनिवयवचः पश्यामः | बहुलग्रहणं वा wala tay |

महाभाश्चप्रदोपोदुद्योतः। १४७ (अ.२। परा.। चा. द्‌) (ener हतादिभिः।२।१।५६।)

म्रेणादयः कृतादिमिः॥ २।१।५९॥

a Co ञ्ञ द्य = Se

यश्चपि amet Awa: शतादयश्च पद्यन्ते तथापि हता- दिभिः कताटिराकृतिगणए एव ति बोधयितुं aa

WMATA इति ॥ (भ)

एकशिल्पेति | (3) एकशिल्पाश्रये एकपण्याश्रयेणए वेत्यर्थः ॥ तच यदेति । ॐ)

एकशिन्याद्यजोविसघस्य तदत्करणमित्यधंः ॥

~ ~ ~ ~~~ ----

see: क्रतादिभिः॥ अर्थः प्रागवत्‌ | परेखादिष भ्थर्धवचनम्‌। Wma: श्र णयः gar faa | रकेन शिल्पेन पण्येन वा ये नोवन्ति तवा age: She । श्रायः पदान्ते । छृतादिराङ्गतिगणः | श्यन्ानां तु 'कुगतौ पिः निं समासः परत्वात्‌ । श्रि, रक, पुग, मुकुन्द, गि,

“sera: क्रतादिभिः “| रकेन शिल्पेन पेन वा थे a. त्ति तेषां समहः श्रेणिः, तश्र एथकस्ितानां अथिक्ररणे यथा म्यात्‌ Trent तु दद्डादिरूपेय करगे मा भदिदयाह ) ‘sienfew दधैवचनमिति' | ‘sere wy दतिः। तेन anfewet शव-

age महभाथ्यप्रदोपोदुश्योतः। ( श्रद्धादयः क्लतादिभिः। २।१।५९।) (ख.२।पा.१। अ. १)

दण्डनादिषूपकरणम्‌ | कै) तधयोग्यरूपकरणएमवरोधादिति यावत्‌ ॥ ATA भाय किं क्रियन्ते इति । (भा) किंचिद यंविशिष्टाः क्रियन्त इत्यथः । परत्वान्नित्य इति । (क) ऊथांदिचौ तिचयन्तख गतिलादिति भावः ॥

~-~----~----~--~~~----~----~----“~--------~----------- ~---~----------~---~~---~-~---- ~ “~------ = 9कम 9

विषय, निचय, निधन, इन्र, देव, मुण्ड, भूत, रवण, वदान्य, अध्यापक, सभिरूपक, atau, स्जिय, पटु, परखित, कुशल, चपल, निपुण, छप, इति शेष्यादिः।

क न

wrarat | (छृतादिराक्ञतिगण इतिः । प्रयोगदश्रगेनाहृतियाष्यो गण च्पाङ्ञतिगणः, अचादि शब्दः प्रकारे । श्यन्तानामिद्यादि' । परर्वादिति भावः। श्राङृतिगणेऽप्यदाहरणरूपेय कतिपयाग्रटति | ‘aa मते्ादि' 1

d

मह ाभाष्यप्ररौपोद्द्योतः। १४९ (qT UTR) (क्न मज्विशिद्ेनाब्‌। २।१।९।)

केन नजूविशिष्टेनानञ्‌॥ २।१।६०॥

्रवधारणेति । (के) aaa विशिष्टेन नान्येनेत्येवमित्यथेः ॥ आधिक्यवाचोति | क्र) नजधिकेनेत्ययः ॥ अधेरूपाभ्यामिति । कै) एति गच्छति जदातिजिरौतयोर्याटन्तये उभयो पादनम्‌ |

~ भाय

aa नञ वििषेनानज ॥ नजमाच्राधिकेन क्तान्तेनानज्‌ क्तान्तं सम- ग्यते स तत्यरधः | छत च azad च छृताक्वतम्‌ | रकमेव वस्तु रखकदेश्र- करगाल्छ्रतमेकरेशान्तरस्थाकर्णाच्राह्तमिदुच्यते | पौतापोतम्‌ । उदिता-

ee ee ere ee

«< at नजविशि्धेनानज्‌ „° ॥ विशिद्श्रब्दो ऽयमधिके वत्तते, तच्ा- धिकं कचित्धावधारणं, तद्यथा, देवदत्तो यन्दत्ताव्छाध्यायन विधिः, खाध्यायेजैव विशिष्टो ऽन्ते गणाः समा इति गम्यते, कचिव्रिसवधारणम्‌, तद्धा, देवदत्तो यश्चदत्तात्छाध्यायेन विष्टिः, खाध्यायेन तावदिभ्रि- ate गणाः समा भूयांसो वा नेत्निरूप्यते, वाश्यरटकरूपतयेऽ्प्रकर- दिना विग्रेषनि्यस्तच्च निरवधारणपक्ते fad च तदभृक्तं चेय चापि स्यात्‌, क्षान्तयोः प्रकृतिभदेऽपि नञ तावदधिक दति विधिर्‌- ग्रहणं चान्धकं स्यात्‌, क्तेन ATT नमि्येव वायं स्यात्‌, चतः सावधारण-

३५० मषा भाष्यप्रशोपोद्द्ोतः। (ह्न बश्विशिषेनागल्‌। २।१।६०। ) (च्च. २। पा. १। आ. ३)

प्रतिषेधो वक्तव्य इति । (मा)

प्रतिषेधघटितबह्ौ हिरूप क्रान्तविगरेषणमित्ययंः । कान्तला- are तत्‌ क्त्यं ्न्यपदायंञ्च उपशितक्तान्त एवेति तक्षाम इति भावः ॥ तद्यमथ इति । क्ष “श्रनजितिप्रतिषेधो वक्रय दति” भायस्यायमथं इत्यथः | ततश्चानजिति | क)

श्रवधारणसहिताधिक्यपरते त्‌ तन्न कन्व भवतौति भावः | ञअर्थमेदमिति । क)

तत्कारो विकारः । “क्ति” fara ॥

नुदितम्‌। नुडिडाधिक्छेऽपोष्यते | शितानश्ितम्‌ । कि्टाक्तिशितम्‌। नुटिढय्रह्णमर्थामदकस्य विकारस्यप्येपलच्तणम्‌ । गश च्छोरन्धतरस्याम्‌ | काताच्छितम्‌ | पूेनिषातनियमायं ख्तारम्भः। कतापहतादौनामुप- ,

पक्तमाभिन्याह | ननैव विश्रेषो यस्येति" । प्रटद्यादिकमिनद्यादि शब्देन प्र्योपसगेयोगर्णं तत्र fad wag चेति प्रह्ृतिरुल्या, waa मशृतमिति प्रत्ययः, प्रकतं चाप्रहतं चेव्युपसगेः, णवं च पुवषदमपि कान्तमेव लभ्यत द्याह । नञ क्तान्तमिति' । अनमिति श्कामक- चैम्‌, afe पुवपदे सनि उत्तर पदेनजधिको भवति | ‘aa च तदृतं चेतिः | खवयवधरमंणायं समुदायस्य यपदे शः, रकमेव च वस्त्वेकदे्रकरणा- wma च भवद्येकदे ्ाकरणादक्वतं चेति नाच कञ्िदिरोधः, यदि afe सावधारणपत्त sales ud सति यस्य नुडपराधिक इडागमो वा तेन

महाभा्यप्रदोपोर्ोतः। aur (अ. 2 AT UI GT ) (aa मथ्विशिष्टेनागश्‌ । २।९। ६० | )

समसम्प्रधारणेति | ॐ)

समयोमैघेऽन्यतरण् संप्रधारणा zufuey प्रतिपिपादयिषित- भिद्यः | श्रवधारणे ARS श्रा धिक्ये इत्यथैः ॥ भाय

नाप्यनभितोति । (भ)

aaa विशिष्टेन कानेन सुबन्तं समखत Tom करानतप्रहतिक- मेव amaa इति भावः॥

समासो न प्राप्नोतीति । भ) तस््मात्तत्वन्तव्यमिति भावः ॥ इदानौमव्या्यतिव्याप्तौति । क)

a ~~ -

संख्यानम्‌ 1 BABA! भुक्तविभुक्तम्‌ | पौत विषोतम्‌ । गतप्र्ा- गतम्‌ । भावे a । ततृच्यसुवा प्रत्यागमनेन सद चरितं गमनं गतप्र्या- गतम्‌ । यातं च तदनुयातं च तदानौमेव पुगगेमनाद्‌ यातानुयातम्‌ |

सह समासो न स्यादिद्यत aie) ‘ नुडिटाविति' | afeqea- मागमोपलक्तणं, न्यायस्य तल्यतयात्तेनष्डनाच्डत्रमिति तुगधिकस्यापि mera! ‹ अगितानध्ितेनेति ?। खश भोजने, ‘aargefe’ " किष्टाक्किशितेनेति ` । ‘fam क्ानिष्यो 'रिति प्ते 2, तच्च नुट परययान्तभक्घः, इट प्रत्मयभक्घरतुक्‌ नजभक्त इति सवेषामुत्तरपदेऽन्त- भावः, इ तु हाताच्छितमिति 'प्रच्छोरन्यतरस्याभि' ste कृते तेना- धिकात्यमासो न प्ाप्नोति। wa रेचिदाहुः। नुडङ्खहण्मथामेद- कस विकारमाच्रस्योपलचच्तणं, तेनेष्टापि समासो भवतोति, ाताच्राण-

४५२ महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः | (क्तेन मभूविश्रिरेनानम्‌। २।६।६०।) (ख. र२। पा, १। धा. १)

श्रयाकिः शतापतादौ । श्रियाः । शिद्धमसुक्रं क्च अयमह्वतमित्यादौ प्रा्क्षा । कैयटे दावणपिश््दौ प्ररि्तौ फला- भावात्‌ ॥

विरूपं शतमिति । (के)

श्रषमाघ्येव विषूपलं ae ततक्रियात्यागाच्च तस्या विरूपतलमिति भावः ॥

अभुत्तमिति aes इति । क)

एवमपङृतमिन्यस्ाषटतमिति वां इत्यपि बोध्यम्‌ ॥ सिद्रमभुक्तमिति । (कै)

्रचारमधष्यासमाश्धिने गम्यत दति न दोष इति भावः ॥ कय क्रयिका | wey इति कप्रत्ययः | तदन्तश्च खभावात्स्ियाम्‌ | “खन्येषा- मपि दृष्यत” इति ate: | ae क्रयः कयग्रब्देनोचखते | गोबलो वर्द- न्यायात्‌ | खव पुटापुटिका फलाफलिका मानोन्मानिक्रेति | “समानाधि-

भिद्य तु निषटानत्व्यासिदवत्वाद्धेदङ्घत्वाभावः = trae धिकरण्णस yaa न प्ापतोतीवारन्भः, पुवनिपातनियमाथैख, gare: तमिन्येव यथा स्यादछृतक्कतमिति माभूत्‌ । शछतापङृतमिति ? । रुक- Masa करणादेकदे शस्य चानिष्स्य करणादेकमेव वत्तु ad च waa च भुक्त च तददवद्ुतत्वा, दिसुक्त Mitra gM aT, विशन्दोऽचराष्णोभनत्वं॑ द्योतयति विरूपवत्‌, रण्वं परौतविपौतं, गमनं गतं प्रत्यागमनं प्र्यागतं तत्‌ च्सभवा प्र्यागमनेन ag चरितं गमन गतप्रच्चागतं, यातं च तदनुयातं च तदानीमेव एनगमनात्‌ यातानुया-

महाभाष्य्रदोपोद्श्ोतः। ३५३ (ख.२।पा.९। धा. हे) (aa गज्‌ विशि टोनानन्‌ | २।१ । ६० । | यत्सवथेति | (3) श्रयं भावः । qreanfafrei लकणया विसमाशिवचने- ait व्याख्येयमिति aaa सिध्यतोति नुडिडधिकेनेत्यपि a कर्तयन्तत श्रा धिश्चेऽपि विसमाशिवचनलाचतेरिति ॥ भा गतप्रत्यागतमिति । (भ) गतं गमनं तदटाद्मकमेव प्रत्यागमनं तथोच्यते यस्तु ग्रामान्तरं प्रतिनिगत्य तमप्राथ मध्यत एव निदत्तस्तदोयगमनप्रत्यागमने एक- वेन तथा अवद्ियेते यातमनुयातं तदानोमेव पुनगेमनाद्यातानु-

यातम्‌ ॥

करगाधिकारे शएाकपरार्थिवादौनां fast उत्तम्पदलोपस्यो पसं स्यानम्‌" ॥ mates: पार्थिवः शाकपार्थिवः | Ufa ae: “Tet” दय aqua fag उत्तरपदलोपो नोपसंख्येय LATE: |

तम्‌ | 'क्रयाक्रयिकेति ` । “ oa? इति क oat, aca खभावा- त्छ्ियां ana, ! क्रयाक्रयिकेति ` “ खन्येषामपि दृश्यत › दरति ete: | मदान्‌ क्रयः क्रयशब्देगोच्यते गोबलोवदन्धायेन, णवं पएुटाएटिका पलाप- शिका मनोन्मानिक्गेति । ‘ शाकपार्धवादौनामिति?। सिद्धय इति We | एयोरपद्यं पावः, के चित्यार्धिवेति uefa, efaat tax पाथिवः' ‹ तस्ये › cae, तम्याम्यवद्धायष wre परियत्वात्रधानं ag साहचर्यादेव तद्यापदेशत्वलामादुत्तरपदलोपो न वक्तव्यः, समास्तु

Tat गो मत्वात्ामानाधि कर यम्य | ‘5

248 ASHTANGA: | (यवा खलतिपरलितवकिननर- (ख, २। प्रा, १। ag) तोभिः। २।९१। gel)

युवा खलतिपलितवलिनजरतौमिः। र।१।६७॥

neh, Y मो ०

भाग्य यथाजातौयकमिति । (भ) सलौ लिगग्रब्द रूपमित्यथंः |

किमेतस्येति | (भा)

व ~~ । ~^ == ~~ yew! =-= -~------- ------~

यवा खलतिपलितवलिनजरतोभिः ॥ जरद्भिरिति पाठान्तरम्‌ | तत्रा- quis थवश्न्देन शरव्याः सामानाधिकरणासम्भवात्तदन्यथानुपपन्या “प्रातिपदिकग्रहणे लिङ्विशिटस्यापौ"ति परिभाषा श्चाप्यते । तथा च युवयवतिश्ब्दयो दयोरपि खल्यादिभिखतुभिंरभयलिङ्गैः समानाधिकरगेः ay समासे दौ seria प्येवस्यन्ति | तथाहि | युवाखलतिः यवखलतिः | य॒वतिः खलतो युवखलतो | “कृतिकारादक्तिनः'' “सवतोक्ति-

= "~ --

“gat खलतिपलितवलिननरतौभिः ” । संश्चायनो प्रगे nara: खलतिरिव्यादावेव तु स्यात्न च तस्व नरतौश्ब्देन सामा- नाधिकर्ष्यंन च ग्ग्यायणो यदतिरत्ति feat युवसंज्ञाप्रतिषेधादतो यवेति ख्वरूपद्मह मिया | ‘same इति ` । खलत्यादिभिः समा- माधिक्ररणेरिति"। कथं wie जरतौग्देन सामानाधिकरणं

मह भाष्यप्रदौपोद्द्योतः। १५५ (अ.२।प्रा.१। अ. द) ( wat खलतिपलितवलिनेजर- ath 121% 1 ६७ |)

लिङ्कविशिष्टपरिभाषयेव सिद्धमिति wa: । सा एतजन्नापक- शिद्वष्यत्तरं | यद्यपि मुखं wx रत्यादौ भिन्नलिङ्गयोरपि सामानाधिकरण्यं gaa तथापि न was कितु सप्रतिपन्नष्यले एव तदेकस्य नियतलिङ्गल एवेति भाखाभिप्रायः |

तद्रूपारोपादिति। क

न्वेवं पुंस्वलाणारोपम्द fa ज्ञापकेन saga च तदिति TH उभयारोपे गौरवात्‌ लच्छयालुरोधेन waaay क्प्त- A nn : परिभाषाज्नापनय्येवौ चित्याचेत्यलम्‌ ॥

aulfeaa” इति खौष्‌ । युवपलितः। युवपलिता । युववलिनः | युव- वलिना | वलिष्यब्दः प्रामादिः। शवणरन्‌ युवजरतौति । गोयतेरुढन्‌ | उगितच्चेति Ay युवल्यामेव जरतौधमपरलम्मेन तद्पारो पात्लामानाधि- करम्‌ | यत्त रवं सति qa स््नौत्वाशोपेण जरश्तोसामानाधिकरर्धं सम्भवतौति परिभाषाक्षापनं कथमिति हरदत्तगोक्तं TAWA |

~~ ~= = -~~-~~ ----- ~ ~“ ~+ =>

एलिङ्गसख स्त्रौलिङ्खेनेति, तचा । स््ौलिङनिङेश इति '। अस्यां fe परिभाषायां स्यां युवशब्दस्य ग्रहणे रवतिश्न्दस्यापि य्र्टगादुपपद्यते यवतिजरतौशब्दयोः सामानाधिकरणरमसयां तु नोपपद्यत इदीपश्चा परिभाषा qa | ^य॒वखलतौति * । ‹ छृदिकारादक्तिनः ? “सवतो- तित्रथादिल्येक › इति dia, वलिशब्दः पामादिः । ‹ युवजरत्रिति ' | wfafeaty पाठः केन चिदाचायेण बोधित दरति पुष्ठङ्केनापि समासो

aud मषाभाखप्ररो USA: |

( यवा wafagfarafaanc- (R14 21a र) atfr 1212 1¢91) acta रित्यपौति | कै) QF मानञ्चिग्यम्‌ ॥

युवजरन्निति। (कै)

बङलग्र्षणेनापि सुसाधम्‌ |

[पीपी

ee a es

aid पिनोपपरत्तौ fe a7) a fe रकमगव्या entiuatafa ae मेवाशोपणौयम्‌ । लच्छानुरोधेग परिभाषाच्चापनस्येवो चि्यात्‌ । कुमारः श्रमणादिभिरिति वा क्ञापकमस्तु। श्रमणादिष स््रौलिङ्गानामेव agai पाठात्‌ | यश्ादिभ्यः afsaut पुसिन्नात इति Eres gatafasifa - केति तु तत्वम्‌ । यवशब्दस्य पवेनि प्रातनियमायं वचनम्‌ | खनियमो fe प्रसक्तः | गब्दतवात्‌ ॥

भवतौति भावः। “ यवतिजंरतीति 2 । कथं विश््धवाचिनः सामाना- धिक्ररण्यम्‌, अन्योन्यधमे पलम्मात्तद पलवार पाद्धविष्यति, यदेवं विभिन लिङ्योरप्येवमेव सामानाधिज्गरुणसम्भात्कथं परिभाषाक्नाप्यत इति चिन्त्य, युवशब्दस्य एुवेनिपात नियमाथं वचनमनियमो हि गुणश्न्दत्व- व्ात्‌ ॥

मदाभा्यप्रदोपोश्द्योतः। १५७

(a. RAL RL आ. द्‌) ( वर्णौ वेन । २।९। ६९ |) "6 NO वणा वणन | २।१।६९॥

बद्धा पराष्धष्टमिति । क)

वच्यमाएमसन्निदितमपि विचार विषयमित्यथेः । बुद्धि विषय- aaa च yaad ॥ नन्विदं शब्देन aaa BHAT तचाह

न्‌ तावदिति । के)

सूचकनतैव्यलवाकत्तेयत्वविचारो मातेति न ॒तस्धेद्मा परामश दति भावः॥ श्रन्‌ प्रदेश दति पाठः af प्रकरणे दज कार्यमित्येवाच्त्यविचारतात्पवं मित्याश्यः । पश्चाद्वा विप्रत्याख्यान्‌- रकारं मन्दनृद्धियत्यत्तये सौकर्याय च द्‌भेयति |

दह छष्णसारङ्ग इतोति ॥ (क) विश्चेषणं विशेष्येणेति fag इति क)

प्रत्याख्यानं तु wages: ॥ षष्टो षमा मसौ दृश विषये न सम्भवत्येव । भाप्रामाश्ेनानमिधानाच्च ॥ "+ “ft Nn वगो वणन ॥ समानाधिकरगन AH प्राग्वत्‌ | रणासारङ्ः। सार- sfas: | स arent ऽपि सम्भवति । अतः ment विशरोषणम्‌ | न चास-

tet DRE

“amt aga” | fatua fataafs aia, ay दयोः सरूपग्रहणेन विशेषणता भवेत्‌ | quart वणं इति ` । किं aed

६१८ म्टाभाग्यप्रदीपो MA: | (वौ वणन ।२।१।९६ ।) (S210 8 1 a3)

गोरेऽपौति |)

बह्लग्रणात्‌ meget न yaa दति भावः। विशिष्टरूपोपादानाभावात्‌ । लाचणिकतामातरेण गौएलाभाषाच विग्यमिदम्‌ ॥ भाषे वणेन दृतौयासमासो वा स्यादिति । (भ “वण वनेति” सूज “हतोयातत्कृते' ( ९।१।२०)। दुत्यनन्तर कायम्‌ ऽताचैवेति विचायेत इत्यथः ॥ ननु ठतोचाम- मासख तत्कुतनेनेव सिदधे्त्‌प्रकरणे दरदं aaa श्राह

देतुदृतौयेति । &) हेतुदढतोयान्ते हि तस्य न प्रा्चिरिति भावः ॥ प्रकृतिस्वरे fag इति । के) श्रतिप्रसक्गनिवारणाथमिति गेष॑ः ॥ अनेते ad इति at कत्तव्यम्‌ । &) दृ्यन्वयि

+~ -~~---- ~ ~~~ > ~ -- ~~ ~~ wr ~ ~~ ~ ^~ er te ee

म्भवः । मागारूपसमाद्ारखश्िवमियभ्यपगमात्‌ | चित्तं रूपत्वयाप्य नैगैलत्वादि विशदं जा्यन्तरमेवेति पत्ते तु AMT AMM AAA

~~~ ~+ ee ete ~ ~ "~~~ —

faafeay अथैक वि्रेषाणां रूपस्यान्यव च ग्रहः, भुकखासौ वगं दरति ब स्यादण विररेषगं gare वगत्वा्यभिचारात्‌ तक्ञादुभयच faite

मषभाष्यपदोपोद्चोतः । ६५९ (स.२।प्रा.९। खा. द) ( वणा वशन । २।१। dei)

तेन aur इति | (न) “एतः शवलः” शवलेताश्च कबुर इति कोशात्‌ । दत उत्तर छष्णेनेति $) सहयोगे इत्धंभूतलक्षणे वा ठृतौया अनेनैव समास इति के) गन्थः कैयटे इश्यते सोऽग्न्थः | vam हृष्णघटितवरंस- मुदायवदथेकलेन सारित्यस्य wae चात्यन्तभेदनियतवेम Heat दतोयाया दत्थ भरतदतीयायाखाप्राप्ैः रष्णसारङ्गोक्र- den fag उपयोगाभावाचेति केचित्‌ ॥ प॒वपदग्रकृतिखरो "भवतौति । क पूवेपदस्य हिमशरब्दष्य वणेवाचिलाभावान्िषेधाप्रापेरिव्यथेः | aaa aw दूति प्रयमान्तम्‌ ॥ नन्व “वरो Waa” न प्राप्रोति

हिमस्य वणेत्वाभावादत श्रा

a ee —— ones ~¬ ~ cre re NE OE >

९ ‘ua’ इदययधिकमस्ति काश्ौस्थकेयट पुस्तके ॥

बोध्या | स्यादेतव्‌ | “ढतोयातत्क्वत""तौह सिद्धम्‌ । aye छष्णादि- हतत्ात्‌ | र्वं च वँ वशे खिति पूवेषदप्रकृतिखरोऽपि न विधेयः | ae

---- - = —— -----~ ~ ~~~ ---- -~ ~ ere "> ~> ee

~ - =^ क्न + "न~~ ee -*--

ग्रहणमि्याष् | ‘aufaitearaterte’ | कष्णसारङ़ इत्यादिना ' | ara वएसमाहारः HLF: तथा एवलन्तस्य वणान्तरसमाषहारेऽपि भावा-

ade ACUMTIMUT SANA: | ( वणौ वणन । ₹।१। ६९ ।) ` (च.र।पा.१।घा.द)

Sal एतौयेति। क)

जनकलसाम्याद्धेतुपदं कषृपलच्णं हतदारकं च सामथमिति भावः ॥ तदाह यत्छृतार्थे नेति समास इति ॥ क) अकारकत्वादति। (कै) तद्रारकसामथ्ये एव समासलेनेतपदाथै प्रत्यकारकला दित्यः | भाय दितौयेनेति । (भ) areata । नेते “वणो वणे” दति सूऽं पाय्ममिति भौवः ॥ “aaa” दत्यस्यासमयसमामलेन वा न चतिरिति भाये यशचनाभाविन सूचितं तदभावमाह |

प्रयोजके नास्तोति। @ "“ठतोयाकमेणो"'व्यादिप्रटृत्तरिति भावः ॥ नन्वनेत दूति "हतोयाकमणो"ल्यस्यापि निषेधः स्यादत are

आनन्तर्यादित्यादि ॥ ॐ)

wa तुल्या्च॑टतौयेद्येव TATU | मेवम्‌ | ंष्णक्तो इरितसुक्रा इव्या- ay समासस्यावश्यं विधेयत्वात्‌ | न ह acaawate ¦ तथा खरदव- ,

त्काषृ्ाग्धयो नियतो न स्यादिति छृष्णो विग्रेषणम्‌, णवं लाद्ितश्रब्देऽपि FUG, ननु च इष्णद्ब्दोच्रावयवे aa न समुदाये तस्य सारङ्लात्‌

- aerate | १९१ (अ.श्। प्रा.६। आ. ह) ( वणौ व्येन । २।९।६१९।)

gta” द्यश्च पूरवंपदपरहतिखरनिषेधलातृशृत्छरख च पूवं पदप्रशतिख्षरापवारलात्‌ परलादि्यघक्गत तचा gata दति प्रतिषेध इति। (ष) पूवैपदपरटतिखरस्य बाधकः कि््रतिषेधोऽय शत्र इत्यन्वयः ॥ विरेषाभावाच्िति। $) एतशब्दखान्तोदात्तलादिति भावः ॥ निषेधाच्च aerate दूति न्यायमभिप्रद्या arate कके) कश्यान्तरप्राप्तत्वादिति । क) ूैपदपरकृतिखरापवादृत्छरापवादलादिल्ययेः ॥ भाष्ये दिवैरोग्रहणमिति | (भा) श्रनेत इति प्रतिषेध (कै)

दत्यतुषज्यते । - श्राचायदिशोयः | TAAL जषन्ताश्रयणेन

॥ ea

मप्यभाभ्व THEA । EE मा भृत्‌, छवेतो लोष्ितेत इति । तथा चानेत दति fairy विष्यं घेति प्ररं संशयः | त्च कछष्णुकतादौ frat fr

-~---- ~~~"

= -- ~~ ~ ~~~ ~~~ == ------" == वाक 1 गी

= ~~ ~~ ------~--

तवथमवयवडततः BANE समुदायडन्तिना VTP IEA सामानाधि-

करण्रमत aie) “खवयवद्रारेणेत्यादि' | जव्यावयवसम्बन्धल्ससुदाय

46

३९९ महाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः | ( aut वर्येन । २।१। १९) (BRUM eg)

परतिपदोक्षपरिभाषथा fafgarfiranatarerncaa पदयोः साम्य दभरंयति | भाय

शकं बशेग्रहणमिति ॥ (भा)

BUA कस्मादिति | (भ)

श्रवणस्य वणं वणे वा wae कस्मान्न waaay: | कचित्‌ तयेव पाठः ॥ श्रय ठतौयासमासवारी खमते लाघवमाद

सामान्येन ममेति ॥ (भा) दतर श्राह | $ शेति VI वणति ॥ (भ) यद्यपि हेतु ठतोयान्तेन समासाथं हृष्णसारङ्ग दत्याद्य्मा- वश्छकं तथापि स्पष्टलाय यत्र॒ हतदारकषामर्थस्यासम्भवस्तदथंमि- त्याह शुकबभरुरिति । (भा)

सहयोगे ठतोयेत्येव न्याय्यम्‌ ॥ स एव पुनः च्छति

"~~~ ee i ------_~ ~~~ --~-~~ ------~~--_ TT Rt -~------ -

स्थितम्‌ | प्रतिपदोक्षस्य समासस्य ग्रह गसंभवात्छर चे aaa Lea bay aafafa न कतव्यमिति तु वत्वम्‌ । बस्तुतस्सु वर्णौ वर्येध्िति यथान्या

खव कष्ण seared |) अत wart गौणं सामानाधिकररयमिति खचारम्भः । AY ठतोयां तत्छतेनेत्येवात्र fax: समासः कचं ay.

ACTA RATA: | ace (ख. १।पा.२। घअ. ६) ( वर्गो व्येन । २।९।६९ | )

श्रथेदानौमिति ॥ (भ)

सिद्धाग्धाह बाढमिति ॥ (भा) रवमपौति । (भ) एवं Wa! ददं aaa पके उदाहरणएमात्रपरमिति बोधयन्‌ ॥ कविदिगरेषणविगेयभावे कामचारात्धानोपसजेनले

qafed तज्ाह प्रधानग्रहणं वेति | तदयमर्थः । पूर्वपरखूजो पान्तपरधानयोः ae समाससननापसङ्ग परखूजोपान्तं प्रधानं भवति WET प्रधानञ्ुपसजेनं तादृशो पसञजनयोः समासप्रसङ्ग पर प्राखोपान्तसु पषजेनमु पषजेनं yaw लोपात्तसुपसजनं प्रधानमिति ॥ भाव्ये दृभ्ययुवतिरा्ययुवतिः (भ)

दृति पाठः स fam: । तथोरजातिलात्‌ । इभवुवतिरश्वयु- वतिरिति पारस्तु उचित इति केचित्‌ । भाप्रामाण्यात्तयोरपि

~ NN

समस्तु । vareaaa तुन aaa “fatwa विशेष्येण' त्धव समासद्य मिदतवाटिति ध्येयम्‌ । “मत्वर्थो यचिकौ्घांयां न कमधास्य दति वक्तयम्‌ ”॥

tne ce "नी गी -- न्मी ---- ----- -~-

Tet गुणवचनः सारङुत्वं कृष्णावयवक्ृतमिद्यत्छेव fafz:, qaqa - wh | ‘adr anata’ इति पूवैपदप्रकतिखरो + amet भवति,

६१४ महाभाव्यप्रदोपौश्योवः। ( वद्धा वणेन । २।१। १९ |) (RIT अ. |

जातिवादित्वम्‌ | श्रत एव \“"नातेरस्लो"ति ae “शरथोपधादि" त्यस्य “oar चजत्रियेति” प्रत्युदादरणं भये दत्तं दसिपकजाति- खेभ्यपदेनो च्यते wafa पाठः । wal ब्राह्मण इत्यन्ये ॥ दन्दारकयुवतिरिति। (भ) ठन्दारकग्रष्टो देवजातिवाचोत्याहः ॥ भाये “ज्यतुदखे"- quant ““तुचखमहा नि"व्यपपाठः । ““तुद्ध्नेतः? ““तुष्यहष्ण” एत्येव ae: पाठः ॥ न्यायव्युत्पादनायेति । (क) प्रह्यासत््यादिन्यायेनेव्ययैः ॥ विप्रतिषेधप्रकरणादि ष्टिरूपलवं कथं लभ्यमित्यत श्राह प्रत्यासत्तरिति ॥ क) न्नाप्यते इति । क)

ग्रेषलाभावादिति भावः ॥

LL LE "~~~ ~~~ ~~~ ~ ~~~.

९ का ।पार९। gay

we eee ---- - ~ -~-- -- स ae ep, oop ~~ -- -

वौरुएदषवान्‌ याम इति मा भूत्‌ । तथा च प्रथमत wa मल्वर्चविव्तया बहुत्रोहिरेव भवति। न्धायसिद्धं चेदमिति भाग्यम्‌ । बङ्प्रोहिमागरेग

ayaa तुल्या ैढतोयेश्येव सिद्धत्वात्‌, तदवश्यं वक्घव्यमेतव्रतिषेधा्- faw मा भूव्‌ शृष्येतो लोह्ितेत इति, ददं तु ग॒बहनव्थं इदमपि

मष्टाभाष्यप्रदो MTT | ३६५ (a. 81 पा. १। य्या) (वौ वरुन । २।१। ge!)

TIED प्रत्याए्याते इति । (कै) तथासत्येव कण्ठेकाल इति तदवकाशो gaye इति भावः । नहि श्नापकसिद्धे सावकाशं खहोला eau विप्रतिषेधो युको विचारयितुमित्यभिमानः। श्रयं न्धः प्रौद्या ate जिकतः शेषे एकसन्नाधिकारे च anurenqafe यधिकर एसमासस्यात्यन्य- विषयता सूचनां तस्यावश्यकताचेति केचित्‌ ॥ कदा चिदित्यमेन पमासदयसयेकविषयलमा ग्राह विषयविगश्ेषेति ॥ कै) नास्ति वस्तुभेद इति क) afefemat नाथेभेद इत्यथैः ॥ ATA सवधना्यथे दूति । (भा) सवेधना दिप्रशतिकमवर्थो यायंमित्ययः ॥ प्रयोजनसयोक्ृलात्‌ कि्मयोजनमिति प्रश्रानुपपत्तिमाश्ङ्ाह सव धनेति ॥ ॐ) प्रयोगादशनाव्खेति (के

चरहितः पाठः| वाक्धाक्षदूमरे वा चः।

=; eee ----- "~ ---- ----~~ -~ — ~~ (मीं 1 ------ Shi.

लभ्येऽथ मतुबादेगारवपराहइ तत्वात्‌ | छष्सपेवान्वल्प्रो कः | लोदितशालि- मान्‌ ग्राम इ्यादि तु भवद्येव | कमधारयं विना जातिविग्रेषस्याप्रतोतेः।

ete oe - --- ------ ~ ~~ ---~

वक्ष्यमिषापि यथा स्यात्‌ yar naan शरितशुक्तः बभ्नका- पिषः , यस्य कश्िदवयवः TH कश्िद्रथ स समुदायो ऽबयवश् -

add मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( बण वरेन । २।१।६९ |) (BRIT Rata) कमधारथस्यानुक्तसिडत्वादिति ॥ क) कदाचित्कमधारय इति । (भ) पूरव विप्रतिषेधानुक्रावपि सिद्धलादित्ययेः ॥

मत्वर्थोयप्रतिरिति । ॐ) ष्टोतत्युरुषः ॥ भाथे मत्वथौयिरमिधानमिति । (म) ` तः प्रत्ययेस्तदर्थाभिधानं यथा artes: ॥ तस्याखाभाविकंत्वादिति । कक) बज्गव्रो रि विषये प्रवे विप्रतिषेधन कमेधारयविधानात्तदर्थ्तनोकर एवेति भावः ॥ मत्व्थोयोऽर्थान्तर इति । (क) श्रन्यपदायेरूपे मलं THU: ॥ न वक्तव्यमिति | कै) वक्रुमनहेमित्ययेः ॥ कचित्त “न कन्तंयमि'ति पाटसतभराण- यमेवार्थः aque विषय विगरेषनिष्टलस्याभावादिति भावः 1

(५ sy ¢ ७ ९ सव शब्दस्य त्वकारान्तः कमधासरय इष्यते | तस्माच्च aa बाधित्वा farafa ama | स्वधन सवं बौजौ सर्वकरो |

~ ---~- ~~~ ~ ----~-~--- - - - = ~ - ~ --=-~ ~ = ----~ ~ ~ ~ nn ~~~ er ~~

pat तथोच्यत इति नाव ततृतत्वसंभवः, eT aay इत्यादौ A € यच्रकोऽवयवद्मब्दो ऽपरः समुदायश्यब्दस्तव्राव यवस्याप्रधानलत्वादुपसञञ

RUTTER: | १६७ ( ख. २। पा, ९। अआ. १) ( वयौ बन । R |X 1 ६९ ।)

अन्यथा के) प्रकारान्तरेण ॥ मत्व्थोयोत्यन्तिम्‌ ॐ) तजियमम्‌ ॥ वल्ित्यथे इति । (कै)

“भवति ते fafafe’fa aaa । एवं जातोयकं किञ्ि- दचनं भवति afer: ॥ किं जातौयमित्याण्द्गयां “कार्याः न्दा इति” aerate तष्नातोवमिन्युत्तरम्‌ ॥ “कायाः श््दा दूति” वचनमेव केनाभिप्रायेण पटितमित्यत श्राह

ararat: कायवद्ुङिं त्वा पठन्तीति । (भा)

घटा दिरूपकार्यवच्छब्दा श्रपि कायां इति बुध्या पटन्तोत्यथेः॥ पद्ममानवचनाकारमा

कार्याः शब्द्‌ इति ॥ (भ) अथवा परिक्रियेति । के)

ATM AAA किञ्चित्कमेकका्ेलवुद्धिकरणोत्तरका शिकपठन- क्रियाकदेकं भवनभित्ययेः ॥ दृष्टान्तमु पपाद्य प्रतो पयुक्रमाह

तददिति । कै)

“कार्याः wear” दूति वत्कार्यवदुध्येदं पटितमित्यथेः ॥ तदा- प्रयमाह

~ „> ~ ~~ ~~ ~~~

नवात्यवं निपातः, इयोस्ववयवश्रब्दयोः पर्याय दति बयम्‌, दह यक्षिनृप्रयोगे Re: एुशषेश्लदवान्‌ ग्रामः प्रतिपादयितुमिषटसव प्रयममे-

ue ACTATATTTT RNS: | ( वर्णो war 8141 ¢e1) (ख.९।पा.९।या.१६)

कायाः शब्दा इति ॥ (कै) दशने इति ॥ (क) तत्प्रत्यायनम्‌ । (के) तश्मत्यायनसामथ्येम्‌ ॥ VF वौर पुरुष इत्यादौ श्रन्तर्गलात्‌ कमेधारय एव स्याट्‌ नतु बहिरङ्गो वौरपुरुषक इति बज्र रित्यत are भाये aq विभाषेति ॥ (भ) तदागश्रयमा₹ नाच इत्यादिना ॥ क) बहू्रोहिः सिथध्यतौति । क)

श्रपवादलादिति भावः ॥ भाय इष्टिरियम्‌ (भा) दत्यनेन aqme तद्‌ यति | ` प्रथमभेवेति । कै)

वौरपुरुषादौ यश्न्यपदा्ं विकचा afe प्रथममेव न तु कर्म धारयोन्तर भित्ययंः ॥ इदमेवार्थतः पद्यते “न कर्मधारयान््मव- यय" इति ॥ भायये

~ हि ~ ~

वान्पदार्थविव्ला कार्यां ater एरुषा अस्िन्न्तोति वौर पुसषको प्राम दति, बहुतरोष्िरेव नित्यं यथा स्याद्‌ अन्यया पूवमनपेदिते ऽन्यपदा्

महाभाष्यप्ररोपोष्योढः | ate (a. 81 AT. 81ST १) (qet वेन । २।९। del)

शअष्पमेति | (भ) र येरेत्य्ेः ॥ wen यज्ञेनेति कचित्पाठः । माषेण | (भ) aafefacadta ॥ श्तसहखमिति | (भा)

aati गा बेत्धथेः ॥ कुहालपदेनेति। (भा) पर्वतौयाः gereta कर्षणं हला खं ॒सन्पादयन्तोति तद्ुवहारानुसारणेदम्‌ ॥ प्रतिपल्तिगोरवेति | (3) एकस्य विरद्भयोः प्ाधान्याएवयोराश्रयणमेव प्रतिप्तिगौर- वमिव्याङ्जः ॥

aay तु शब्दलाघवमिति | (3) हूदमेव wrmexefag मतम्‌ एकबेवाधेख्य प्रदिपादनाय हततिदयापेचाथां atta wat बोधको weit aa tha ara:

ee eee eee en ee a maior

दौराः पषा वौर्पशषा इति कर्मधारये क्ते पादन्दप्दाधैविवश्ाषं aaa सति dues ua इश्ाद्यनिशटमपि कदाचिदनुषज्चेत, 47

३५० ASUTAITAAM AT! | (वर्णो ada) २।९। eet) (ख, २। पा. \। चा.

न प्रसश्ञनोथमिति | &)

श्रत इष्टिरिव्येव सम्यक्‌ । एवं च “यदीष्टिः प्ते ना. ऽनेने"त्या दिरित्येव “तदा waaay ्राचायैरै भ्रौयसेति भावः | किञ्च वच्यमाण्युक्तिभिः “aqua aferdita. sagaa इति ““प्रत्ययय्थात्कादि”ति दचस्यभाखप्रयोगासङ्गतिः। मम तु सवघनाद्ययं दृत्यादि रदस्य प्रकाराचलान्न दोषः । कर्मधा- रयपदं च मज्‌समासस्याणुपलच्षणं ध्वनितं चेदं ca” दति सूच भाये ॥

ततश्चा वचनादिति | क) “aalefe fa वचनषामर्थ्यात्‌ ॥ भाषे छष्णसर्पे नाम जातिरिति । (मा, जातियश्योरभेदाश्रयेण ॥ तदुक्तम्‌ भाग्ये

पुवपदातिशय इति । (भ)

१अ०।पार्‌। स्‌ Be | रख । पारे, स र६२१॥

सवश्न्दस्य ANT कर्मधार योऽपौव्यते sere मलत्वथैविवन्लाया- "मत दनिठनाः fafa ot बाधि्वा द्रनिरेव भवतीति वक्तयं, सवं धनं

मद भाष्यप्रदौ पोद्य्योतः। ११९ (ख. पा. RI BE द्‌) (वण वणेन । २।९। ६९ |)

तदर्यातिग्रये Tae: । समासाय लिक्सद्याद्याकाङ्गारहि- तस्य समर्थादिति Ae: पद विधिरि्यक्तरिति भावः ॥

सुबन्तेन परेनेति । क) तेन Raa लिङ्गसद्यादिभिः परिममाप्रसपथस्य प्रकर्षादि-

सन्रन्धसामथ्येसिति भावः ॥ नान्यथेति । क) केवलप्रातिपदिको पस्थाणनेत्यघंः ॥ प्रतियोगिवस्वन्तरापेश्चयेति । (क हेतौ ययम्‌ ॥ तदतोऽपेक्षणादिति | क)

वाणि सोक विषधस्परदायां तदन्तमपेचन्त इति भायाच- wh । ब््नोद्धातिश्रायिकयो य गपत्रािविषये तदन्तमपेच्छ aarut vtagqufasar स्पधेदिति श्रष्यापि छष्माणि are स्यापि gate श्रस्यास्माद्‌ ति गश्रयेन दद्ाणोति विवच्ायां किलातिशायिकवबह्ोद्योरेकचच प्रसक्ति्वाच्या तच AMRIT सत्णब्दस्य तदस्ापेचलादातिशायिकाप्रसक्तिरित्ययुकषो विप्रतिषेध

स्वधनं तदस्यास्तोति सर्वधनी सर्वबौजो म्व्रकेशौ, यत्र कभधारयो आतिविरेषवचनस्तच कर्मधारयन्मलवर्धोयो भ्रति RMA TAT,

३७२ मह भाप्ररौ ATA: | (zat ama । २।१।९९ |) । (अ. पा.१।घा.१)

इति भावः । एवं च cote शौश्वगुशविषयप्रकरषंश्य विरेषण- सेव सापेचलमिलयुकषं भवति । वचनप्रामाश्वादातिश्रायिकसच भ विथल्येषेति सन्यमामः wed । भे

ननु चेति ॥ (भा)

याहि तदन्तमिति । (भ)

न सा नियतेति भावः। एकद्लामिकयोरपि agitate ti बोध्यम्‌ ॥

अतिश्यनानौति । (क) श्रन्याभिभवकटणि प्रकषंयुक्तानौत्ययेः ॥

श्रतिशय्यमानानि। ॐ) श्रमिग्रयमानानौत्यथेः । श्रतिग्रेतिरमिभते ॥ भासे

^तदता च सम्बन्ध इति । (भा)

अनेन fe xed विगेषणख सापेश्षवरूपं तरपौऽपाक्निषीज स्मारितम्‌ ti

१ तद्वता चाभिसम्बन्धः। क ॥

लोहितशालिमान्‌ यामः rare, गौरम्दगवदिति, भि weit fear aera तदश्व we प्रतिषादबितुम्‌ ।

महाभाश्यप्रदौषोद्थोतः | १७६ (ख.२। पा, RISE १) ( वर्णो वणेन । २।१ । १९ |)

शर्थान्तरत्वम्‌ कै)

दष्टिष्टपतम्‌ | कविच्वथंवमिति पाटस्तब्राययमेवा्थः ॥ भाग्ये किं त्होति । (भ)

एवं च त्षामर्थथास्षापेचतेऽपि बडत्रो हितद्भिता विति भावः ॥ कथमिति | (भ)

वस्वान्तराणां वस्तरानतरेयैगपत्‌स्यधां तहता चामिसम्ब इति येषां ब्र हितद्धितवोरपरा्युपपादिका युक्रिरक्षा तयायु्वा दयोरथपरा्ैः कथमानयेक्धमिति प्रश्नः । समाधत्ते

यदादौतौत्यन्ये | (मा) "यदा छ्न्तरेण वस्त्राणां वस्त्ररयुगपतस्यर्पाम्‌ इति (भ) पाटः तदतोऽभिसम्बन्धे दति च॥ इष्ट तु सत्यामिति । क)

तस्मादिष्टिदुषटेति भाथाभिप्राय दूति भावः ॥

त्होदानौमिति | ॐ तदेदानौमित्यवैः ॥ इष्यारम्मं इति यावत्‌ ॥

इद्‌ न भवति । (भ)

a

RT ER SE

९ “वदाष्यनत्तरेण वस्तां errcdiaeat” दति क एएस्तके ॥

Roe महाभाव्यप्रदो पोद्द्योतः। ( वर्णों वणेन । २।९।९९ i) (च. २। पा. १। आ. ३) |

षूद न fafa tl भवति | (भा) सिध्यति ॥ कुतस्तत्र ह यदेति । (भा) दति भा्या्षराथः॥ कथमन्यपदा्स्य प्रकष इति । कके)

यतः प्रत्ययम्तद्‌ येप्रकरषम्तप्रत्ययनिमित्तम्‌। एवं च सौय - mae प्रत्यये क्रियमाणेऽणन्यपदा यं प्रकर्षाभावात्कयं तत्मतिपादकम- मुदायात्‌ प्रत्ययः । प्रकष॑द्रयप्रतिपादने तु नेकस्य सामथ्येम्‌ । न aq Vaya एवान्यपदा्थप्रकषैः। श्रन्यदौ यस्यान्यदौयतलायोगा- दिति भावः॥ रकं रवासाविति | क)

एणप्रकषे एव द्र यप्रकषं दूत्यः । स च काचित्त्तिनिमित्त-\ TUT | यथा WHAT दत्यादौ कचित्तत्छदचरितरणएप्रकर्षः | यथा गोतर द्ग्यादौ कचित्तदिगेषणएघरटकगणप्रकषो यथा ्रतेनेवान्यष्येति भाखेणापि yen द्रव्प्रकर्षाभाव एव प्रतिपाद्यते दति बोध्यम्‌ ॥ भाषे

वस्त्राणि मे स्युरिति । (भ)

वस्लस्य THAR WRU ATH शतः ॥

मष्टाभाष्यप्रदौ पोद्योतः। acy (अ.२। परा. RIT २) (वर्णो वंन । ९।९१। ६९ | )

VATA LA । (भ) BHAT FTAA प्रकषंसस्भवेन बजनोरेरत्यरेमाणाति शा- Fade परण्यर।सम्बन्धस्य तस्यैव प्रकषे उच्यते दति भावः। तथापि यत्रेति । (र)

सा्तात्खगतगुणप्रकषेः खम्बस्मिपदाथेगतगुएप्रकषो वा उभय- मपि द्र्यप्रकषेपं भवत्येवेति भावः ॥ भाष्य

गुणवचनादिति । (भ)

गणोपसजेनग एिवोधकाक्त्तिनिमित्तगुणप्रकषे ततसहचरित-

ORG वा प्रत्यय उच्यत TAG | गुणग्रहणं ध्मेमाजपरम्‌ ॥ समासोऽपि गृणवचन इति । (भ)

सश्छवविशििष्ट्रस्लविशििष्टपुरुषवचनल्वादिति भावः ॥ भ्रन्यप-

दाच रूढतया गृणवचनलं नेत्या ग्रयेन एच्छति । कथमिति ॥ (मा) उत्तरथति | ` श्रजहतस्वार्थोति । (भ)

एषं चावयवार्याप्तान्यपद्‌यस्य समुदायेनो पस्था पनार्‌ गृण- वचनलम्‌ । प्रटन्तिनिमिन्तमहचरितगुएप्रकषं दव ॒प्रटत्निनिमि- त्तविगेषणएप्रकर्षोऽपि तदुत्यत्तिनिमित्तं स च गोतर दल्यादाववाश्य-

god ACHAT! |

(श्य. ९ परा.१। धा. २) ( वर्णो वन । २।१। ge 1) गतोऽपि यदि निमित्तं किं awe विशेषं विशेषणएतया वाच्य- स्येति भावः ॥

अथेति । (भा)

तज हि उपसजेनपदानामर्थाभावेऽपि प्रधानपदेन समुदायेन वस्हतस्ादृशरगुणोपलवचितयकतेरेव बोधो नतु गुणानां वाश्यल- मिति भावः॥

जदत्छार्थायां ख न दोष इति | (भा)

अ्रवयवानामर्थाभावेऽपि agofafierar वक्त रानयनादि यया वाच्यवेऽपि तथा तद्गतप्रकषं पर्ययः | गोतर इल्यादाववा- gare दोषशादिप्रकषे इवेति ara:

सन्देहः स्यादिति । क)

प्रकरणादिना निश्चयसम्भवादिदं चिण्यम्‌ । नाये उन्तरपद- लोपेनेल्याङरिति । श्रवारुचिवोजं तु “ग्राकभोजिपाधिंव"' इत्या- दिप्रथोगव्याटृत्तये वात्तिकमावश्यकमिति ॥

मह भाद्यप्रदो षो द्योतः | ३७७ ( चतुष्पादो गर्भिंखा । २।९। ७१ । ) (ष, २ पा.१। सा. १)

चतुष्पादो TATA | २।१७१॥

भाषे वक्तव्यम्‌ (भा)

द्रव्यस्य व्याख्येयभित्यथः | याख्यानप्रकारं saa ।

चतुष्पाज्नातिरिति वक्तयम्‌ । Ee मा भूत्‌ । काल्तौ गभिंणौ। खन्तिमितौ afiat |

चतुष्पादो afaaat ॥ जातिरिति मग्डुकपनुद्यानुवतेते चतुष्पाव्जाति- वाचिनः सुबन्ता गभिणौशब्देन aE प्राग्वत्‌ । गौगभिणौ खजगर्भिणो | नातिः किम्‌ । कालाच्षौ गभिंयौ । चतुष्पाल्किम्‌ | ब्राह्मणौ ग्ियौ |

“चतुष्पादो afin’ "चतुष्पान्नातिम्ति' । केचिदाहुः | पोटादिदृत्राव्नातिग्रहणमनुवर्यंपिति। अन्ये are: | ये शब्दान्तरनिर्‌- पे ्नाश्तुष्पा ATT रवान्तरङत्वाद यन्ते नतु क्रानाच्छादयो योगिक्राः

Ls

Rec महामाष्यप्रदौ पोदुद्योतः। (चतुष्पादो गभिखा । २।१। ७१ ।) (GRIM My

केचिद्‌ @) दृत्यादिना ॥

शब्दान्तरेति। क

चतुष्यादचनातुष्यादिषया दद्येव पाटः। जातिरित्यश विच्छिशलादन्तर ङ्ब हिरङ्गभावख च दु ज्ेयलादचनमेवावश्ठक- , मिति त्तम्‌ ॥

के चिष्नातिग्र्टणमनवन्येभि ादुः | खन्येवादुः | श्रब्दान्तरसत्रिधिः- faxten ये चतुष्पाध्नातिव नास्त रवान्तरद्लाद्‌ द्यन्ते न तु काला- खादयो योगिकाः एब्दान्तरसत्रिधागाद्तुष्पाव्लातिविषयाः |

ग्भिणोग्रब्दस्य परनिपाताथे वचनम्‌ । प्रद्दाषरणे तु विषयमिति समासे पुव॑निपातो गोध्यः।

व faastean ~~~ ^ ~ ज te ~ en ~ ~ ~~

न~~

ध्रब्दान्तरसंनिधानाचतुष्पाद्विषया दति, ग्भिंणौशब्दस्य परनिपाताथं वचम्‌ |

| महाभाश्यपदौ पोदुद्योसः। ६७६ ( ख.२ प्रा. Ul अ. ह) ( मयुरब्ं सक्षादषशच २।६।५९।)

मयूरव्यंसकादयश्च | २।९। ७२॥

मयुर इव व्यसक इति (क)

„~~ wet we --~- ~~ ~~~ --~ ---~ -- ~ ` - ~~~ ee ---- ----~-~- — ~

किमर्ध्॑कारः। CIV | मयृस्केसकादय TI F माभूत्‌ | परमो मयुरब्यंसक इति ।

ee ES mere ० cee neem ~~ “^ ~ ~~~ ~~ ee ~ rome pet ---- ~ ~~ ~~ -- ~~

मयरथंसकादयख | रते समुदाया निपा्न्ते। चकारोऽवधारणा्ः समासान्तरं ब्यावत॑ बति | seat धूतः। मय॒स्खासौ वं सक्षखेति fae | VaR गुणव चनल्वात्यवेनिपति प्रासे वचनम्‌ | एव कत्रद्यसकादौनां यवनमुष्डपर्यन्तानाम्‌ | अन्धे तवा: । मयर दव यंसकः | काच दव AM: | कम्बोज द्रव मुण्डः । यवन द्रव AW | उपमानसमासोऽयम्‌ | ay “उप- मानानिसामान्धवच्वने रि" वेव सिद्धे एग विधानं “तत्पररमेतुस्याचैढतौ वे'ति

~. ^--~--- ~~~ ~ ~ ~न ज ~ च ee en

emit = यानन ea tee

Cquraantera” ॥ ATVI दतिः | Beant Uri, मय्‌ रासो Banala aanaey गुणव चभत्व तःवनिपाते प्रापि वचगम्‌ | रवं कात्रथंसकादोनां कम्बो जमु णडपरयननामाम्‌ | GATT । मयुर Eq

ase मह भाष्यप्रदोपोदु्योतः। (मयरव्यंसकादयश्च। २।१।७२ ।) (च,२।परा.९।ा.३)

afer विगेषणसमासे गृणवचनलाद्ंसकस् पूवं निपाते प्र

मयर इव SUNT धृतेः । EIT दव व्यंसकः । काम्बोभ द्व QTE, दद्यपमानसमासापवादोऽयं समासः | प्रतिप्रदविदितोपमानसमासपिषय- प्वपदप्रहृतिखरवाधनाध FATE |

पूवैषदयप्रहतिखरो मा भूदिति । सह्ुपमानसंग्न्दनेन विदिते समासे विधीयते | aman) gaan | कम्बोजमुग्डः | यवनमुटः। WAG, TANG, THING, wala, रते चत्वार gate यत्माच्तिणाः पितरं maze । अभिहता eee निनाय । एनर्दाय ब्रह्मजायाम्‌ | ““पुनखनसौ छन्दसौति” गतिसंज्ञा तु वाति कारोक्ठानतु सूत्रार्टरति गगकारेगेदं प्रठितम्‌ । एके डादयोऽन्यपदाध | wwiata तस्मिन्कर्मणि तरेष्टौडम्‌। रवमेष्हि यवम्‌ । रि वाणिजेति यस्या क्रियायां सा रखिवाणिजा। रवमपेद्िवाणिजा | प्रेहिवाणिजा | रि

FAUST दव PAR कम्बोज इव मुण्डः, यवन द्रव मुरः, उपमान- समासोऽयम्‌, उपमानानि सामान्यवचने*रि येव सिद्धे एन विधानं “aque तुल्या्ढतोये*ति परवेपदप्रह्नतिखरो मा ufefa, स WaT Aa शब्दनेन fafea ame विधीयत दति । ‘cada fa’ “qaeaal gee’ fa गति- Bar | cufaaaraata’ | गणकारेणेदं पठितम्‌, रुहि x2fa यस्मिन्‌.

महाभाश्यप्रदो पोदुद्योतः | Bet (@ २।पा.९। अआ. २) (मयुरयंसकादयच्च | २।१।७२ 1)

ददमित्याङः ॥ तन्न । \“उपमानानोति" सज्दभाद्केयररौत्या तश प्वेननाप्रा्िन्यायेन विग्रेषणएसमास्वाधकलतवात्‌ ॥

CHUL Twi 2 येन arn यो विधिरारभ्यते स aw वाधको भवति। प्ररिभाषेष्टुर ॥ ५८॥

खागतमिति यस्यां क्रियायां सा रुडिखागता । ae विते, लोण्मध्यमे- कथचनम्‌ | प्रोह करटमिति यस्यां सा प्रोह्क्षरटा । निप्रातनात्परसत- पदम्‌ | प्रोहकटा । प्रोदकदंमा, उद्धस्चूढा | आहरवसना | आहर- वनिता | छृन्तमिचच्चणा । कतौ छेदने । लोट । Sle: मुचादिलात्नम्‌ | am fanaa दति यस्यां क्रियायां Sad: । aura तु ate विचक्तणेति पाठः| ay कृतौ वेष्टन इति wafers । उद्धर कोषात्‌ Teen देहीति at क्रियायां सा saute | श्राख्यातमास्यातेनेति सिदध असातद्या्ं वचनम्‌ | र्वमुद्धमविधमा । उत्पचनिपचा | उत्पतनिपता | uj] समासानामन्धपदारथे स्तौ लिङ्कतवाट्राप्‌ | खवमयेऽपि । उदक्‌ च

~ -~- re ~~ ~ ~~~ ~~ -----~-~- ~~~ -~-- ~ - ~~ ~~ ~ --~ - ~ ~~ --~ ~~

कमि ateteq, रखवमेहियवम्‌, ufe वाणिजेति यस्यां क्रियायां सा रष्िवाणिजा रखवमपेद्दिवाणिजा प्रेहि वाण्जिा, र्श्िखागतमिति यस्यां क्रियायां सारद्धिखागता, टह वितर्का, लोग्मध्यमेकवचनं, प्रोष करटमिति यस्यां सा प्रोहकर्टा, Ua प्रोहकदमादय BETA | छतो छेदने, तदेव वचनं, मुचादिला्रम्‌ , छन्त faaaafa यसं क्रियायांसा

९८ मद भाष्यप्ररौपोश्योतः | (मयर््यसकादयश्च | २।१। ०२) (ख.२।पा.६।ा.१)

वाक्‌ च उच्चावचम्‌ | ae नौचेधोत्वगौचम्‌ | आचितं चापिचितं च ाचोप्रचम्‌, ware, निश्खितं च ufad च fare । एते सव fama । ग बिद्यते fa चन यस्यासावकिञ्चनः। सकिश्चनः। amar कालकः | दह समासान्तोरात्तत्वे Wag निपात्यते समागकट कत्वं तु ऋन्तभूतक्रियापेत्तं बोध्यम्‌ | सात्वाकालकः संपन्न इव्यधावगमाव्‌ | पौला- स्थिरकः yarafer: | प्रोष्य प्रायान्‌ उत्पद्य या कला SAAT छवा या पराए्भवति सोच्यते दस्तिज्वरः पाकलः | तदिरेषस्तु कूटपाकलः “कलमे watt इव कूटपाकल' दरति भवभूतिप्रयोगात्‌ wera तचादशेभा- waa fayadfeat निषदयद्यामा आपेष्दिप्रणमा। जहिकर्मणा बङलमामौदण्ये कर्तार चाभिदधाति । neta लोणमध्यमेकवचगान्तम्‌ | AMA TET समस्यते अभौदण्ये गम्यमाने समासेन चेत्वर्ताभि- धौयते। जहिजोढमिवाभौच्प्येन य च्चाह स जदहिजोढः। नहिसतम्बः। उण्नहिस्तम्बः। eam क्रियासातव्ये ॥ अभ्रौतपिबतेत्येवं यच सततमभिधौयते सा satafaaat | रवं परचतग्टव्नता | खादतमोदता |

हन्तविचच्वणा, उद्धर उत्सुजेति यस्यां सोडरोत्सृना, आस्यातमाख्यातेनेति सिद्धे same वचनम्‌, waqgafauar उत्पचि पा, उत्यतनि- पाता, उदक्‌ च व्यवाक च THAW, Va New उचचनो चम्‌, धावितः चोपचितं च ाचोपचं , fafad a ofaa च निश्वप्रतत, सवेरते निपा- वयन्ते, न किञ्चन विद्यते यस्य सो ऽकिश्चनः, खावाकालकादिषु समा- सान्तो दात्तत्वं waaay निपातगात्‌ । प्रतौयमानक्रियापे दत च समानक्ष-

ACTA TAA: | ३८१ (च, २। पा. १। आ. १, (ARAHMCTG । २।१६।७२ |)

खादतवसता | अादहरमिचया | आह रनिष्वषा | उत्यचनिप्रचा | भिन्धि- वणा । भिन्धि waafafa यस्यामभिधीयते सा क्रिया तथा। एवं परचलववणा | चआाङ्गतिगणोऽयम्‌ । तेनान्येऽपि gar तच केचिद्‌गण- रन्रकृता खं्टहौताः | तद्या मालति कुतोऽपि भयं यस्य सः अकुतोभयः | कान्दि्रं गच्छामौति य are स कान्दि्ोकः। गणपाठसामर्णादौकण दितौयाया अलुक्‌ । कान्दिशौको भयद्रत इत्यमरः । खो एरषोऽइ मिति यो मन्धते तद्य भाव eetgatant | “मनोक्ञादिलादज । खच शक्तोऽषं शक्त इति यस्यां साहमहमिका । याद्रष्छा सभिप्राय दरति यदृच्छा | ufetorfeat | रिरे पिरे द्रति यस्यां सा AMT | गणपाठ दालम्‌ ।

रह्दिरां wifet नौता येन निखप्रचा अखपि।

तत्वमे दग्ध सेवेधा गोविन्दमकुतोभयम्‌ |

smefs अवग्टडटोति यस्यां सा Seema । त TA

निप्ातमादनयोरि दैव साधुत्वम्‌ | अन्यद्‌ RA द्रथान्तरम्‌ । सन्तर ग्रष्दो

eae खालाकालक्षः aurea) Safe कर्मणेति ` । swifa णोरमध्य- ARIA, AANA AT समस्यते अभौत्तग्ये गम्यमाने ससासेम tent विधौयते, afe गोढमिद्याभौचणेन य खाह स नहिजोडः, अश्रेत farted wa सततमभिधौयते सा ऽग्मीतपिबता, एवं पचत- WITT, ATI पाके | भिन्धि लवणमिति यस्यामभिधोयते सा भिनज्धिन- वा, वं पचलवणा | "अ विदितलक्त णास्त्यरषद्ति' | यस्य तत्पृशषम्य

६९४ मष्टाभाष्यप्रदो पश्यतः | ( मथरबसकरादयश्च । २ । १ । 881) (FRM my:

इति शिवभदटरसुतसतौगभजनागोजौभद्र- कते भाष्यप्रदौपोद्द्योते दितौयाध्या- यस्य प्रथमे पाटे ठृतौयमाहिकम्‌ ॥ पादश्च समाप्तः ॥ १॥

भिन्नवाचौ | भित्नखाभेदेन संबद्ध पुवंपदा्ं विशेषणम्‌ । पूव॑परजन्यवोध- प्रकाराश्रयप्रतियोगितवं भदे गुत्यत्तिसिद्धम्‌। waa! तदेव ARITA | मात्रं कादन्ऽवधारणे इव्यादि |

नन ~ ~~ ~ ~ -- ~ -~-- ~~~ ~ = - ee ^.

लद्णं ग कतं प्राप्तपरयोगख भवति a मयर्यंसक्रादेराछ्ति गगत्वादजे KEY TAT: |

महाभाष्यप्रदौपोद्योतः।

गि € त

पाणिनिकात्यायनपतश्चलिभ्यो गुरुभ्यो नमः ॥

ny Gp gam

कृते ऽथ ॒पतप्मलिना शुसणा तौधदिना । ट [1 न्यायवोज्ञानां -~

waut न्यायबोज्ञानां wena निबन्धने ॥

WER गाम्भीष्यीदुत्तान इव Tyas ॥

eae!

अधं नपुंसकम्‌ ।२।२।२॥

wa “नपुंमकम्‌” दलयक्ररिरक््मारिति प्रश्ोऽनुपपन्न इ्या-

TET नपुंसकस्येति ॥ ®)

--- ~~~ *=~----~--~^--* ~~ ~~ ---~ ----

ay mang) नियक्तीबो sine wang विद्यमानेनावयवि- वाचिना सह प्राग्वत्‌ | मित्त श्रकल खण्डे वा पुम्य॑।ऽधं SAMA LAAT दह काका्तिन्धायेन at qalfa पा्गाभ्या सम्बध्यते | तत्र WAMU एति नधुसकत्वस्य रूपमेदाटिणये पैस्यविकन्यादस्ियामिति फलितम्‌ |

- --~ "+~ ~~ ~- - ------~---- ~~~

“ag agen) ‘anfasfog इति । नियतलिङृ प्रयः । "तस्येदं geufafa’ | तवैवायं गपुस्कतवम्यायभिचागाद यद्यकवाचो हभिषेयदश्येन विलिङ्गः, aque मया भक्तितं दन्ताद्मास्यान्मतितं पामाद्धा नगरा, सपिंषाडया नक्षति "तस्यार्दाः प्रन्लार्बाः परिश्िःय

49 Mahabhigypradipoddyota, Vol वा , Fase, ए, No 1162,

ace म इाभाष्यप्रदो पौद्योतः। (ay नसम्‌ ।२।२।२।) (अ. २।पा.२।अआ.१)

ga नपुंसकय्रदणं किमधंशन्दस्यायेविग्रेषप्रतिपत्तये उत ea. सगतद्हपविग्रेषप्रतिपत्तये | ary Tae अव्यवख्ितत्वादिति | क) नपुंसकलस्या पूपाधमित्यादावन्यायऽपि दश्नादिति भावः। नाच दूत्या aa चेति । के) तस्य नपुंमकललक्तणएविगेषानवसायेन तक्छतदूपविग्रेषाभाा- दिति भावः ॥ श्रधिकरणस्याकाश्रख निज्नाततत््र्नानुपपन्तराह नपुंसकत्वेति | कै) afeal पुंसवव'चक दति भाययाचराथंः ॥ पुलिङ्ग एवेति भ्रम वारयति | नियमेनेति ॥ क) नपुंसकय्रहणं न्नापकमिति । के)

~~~ {= --- -----~-

न च स्तर, लिङ्करूपमेव किन्न स्यादिति वाच्यम्‌ । भिट्लिङ्कानां न इन्दर ६ तेन परिभाषितत्वात्‌ | शकलश्चासतरौ ति निदे ्ेनेव निगेयात्‌ । अधे दय तु रूपभदातस््वावगतौ aai वा सौति तदिकल्पनाविग्रेषात्स्नौगपुसूवे waa । तथा चा्धग्रन्द्‌ स्थिति फणितोऽधैः। समेऽशरफे तु अधं faa

मध्ये निषिदं cura fa | भाष्ये त्ववयदवाचौ पु्िङक इय पल्तगं, क्वचि! समप्रविभागे स्री लिङ्गता दृष्यते ˆ रुकान्तचेद्धा यग्माखिःति, wary ऋर wat: weal निद दध्यादिः, तस्याषतेन faate: | अर्दमिति नपु

+) ~ ~ ~ fi fara श्ब्दरूपापेच्तय।पि सम्भायेत, यथा ‘qaqifarreqiaa

महभाथप्रदौपौदुद्योतः। ace (अ.२।पा.२। अ. ९) ( अधं नपुंसकम्‌ । २।२।२।)

निरं न नपुंसकलमाते लमेऽपि नित्यनपुंसकतलाभाय तस्या- maa श्रन्यया श्रपूपारधन्दन्ताधमित्यादावसमां श्रवा चिन्यपि ˆ एकदेगिमासः सादिति विग्यमेतत्‌ । परं तु समप्रविभागे नपुकलिङ्ग Tae नपुंसकलिङ्गो ऽपो्ययः। श्रत एव “ए we” “qe दूति saat: सुत्रयोर्भाये एचो खविधाने stare wart age दूति शङ्कायां? नेव शोके नापि वेदेऽ एकारोऽध

{Tats ais ala । 8 |

२ TW EM FST Lei eee

३ ननु चेडः सख्यानतगावर्धं रकारार्थं asl नतौ स्तः! यदि fe at स्यातां तावेवायमुपदिप्रोत्‌ | ननु च भी छन्दोगानां साद्यमुधिरा- गायनौया ख्धमेकाग्मर्धमोकारं चाधौयते। सुजाते T अश्व Baa | अध्वा चओ अद्रिभिः gay | शत्रं ते र अन्यद्‌ यजतम्‌ ते र अन्यद्‌ हति । पाषदक्तिरेषा तच्च भवतां मेव fe | लो मार्न्छामन्‌ 32 अर्धं एकारो ऽध Start वास्ति।॥३।४।१।१।

नपुसकभिद्य्धैः। अधं fame अपरपिप्पलो | रक विभक्त वघग्रन्तवचन- fafa) वा। परिपल्तौग्रव्दम्यानुपरुजनतान्न कखः । रक्राधिकम्गा किम्‌ | सथं पिप्लोनाम्‌ । कथं तह्यधपिप्ल इति । autia पिप्पशौनामिति fea? मा भूत्‌ । खणसमुचचये तु भविष्यति । खधंपिपकौ च अधपिप्रलो

“बन्धुनि बह्नरौहावि'ति तस्मान्नपेसकमियक्तम्‌ | “खद्रपिणलीति ' | पियलो शब्दस्येव विभक्ति चेय पसजनसंन्‌ा न भवति रकविभङ्कावष्न्त- मिति वचनात्‌ । ‘ag पिप्पलोनािति? । ब तर्हदागोमिदं भवति अदानि fammtarastamey इति, नेतदङ्मिखग्रहे भवति खणसमुद।ये

acs महाभाष्यप्रदपोदुद्योतः। (ey agen) २।२।२।) (BRI R1 My)

Mat वा्तोल्युत्तरपरभाये ममविभागविषयेऽपि पक्ति WAM: | श्रवयववाचो तु पुशिङ्ग एव ॥ अपुपाधमिति । ®)

समप्रविभाग एव श्रन्यचापूपाधं waa १“पर वशिङ्गमिति'" a भायेऽ्येतत्‌ सष्टमित्युत्तर षने स्फटोकरिते । अन्यतरष्यां ay- wate योगविभागेन वा एकदे शिसमासविष्ये oleae: सचृतोऽपोष्ट एव । एवं चार मप्रत्याख्यानयोः समफललता | नपुम- aay तु aay निर्दशो fagrfaaarat श्नापकमित्याङः । भाय

श्रधपिष्यलोनामिति । (भ)

दश्रानां पिणलोनामधेमिल्ययः। न च समासे एकलसुष्यायाम्‌ शरसगिंकलात्कथमन्र समासापादनम्‌ एकलस्यापि तवाभानाश्छद्‌-

----- os

CHR 8) Bred

— ee ~~ ब

चेत्यादि विषात्‌ । रकदेगिनेति किम्‌ । खधं प्योदेवदततस्य | देव- दक्षोऽ्र खामौ amauatfa न तेन BAG | पुना तु स्यादेव | खध- पुरदवदन्तस्येति। रेवदत्तस्वामिकं प्रोरधमिवयर्थः। नपुसकं किम्‌ । mart aan: ) wifafs fatwa faz ayanay खत

^-----~--- ~ re -~-----~ ---------~ -~ ~~ ~--- ee - ~ ---=> etme ~-~ -- - ----~* --~ atte.

भवति खर्डपिणलौ चानिलो चादंपिप्पल्य इति । ‹देवदत्तशरब्देग समासो न भवतौति | Batya Brat न ARV यस्वेकदेशौ पशु स्तेन भवेव समासः। अरदप्ुदवदत्तस्येति, देवद्तखामिकं quatre भिद्यः, तश्र समुदायेन सम्बन्धात्राल्ति ata! अयं योगः wet

मह भाष्यप्रदो पोदृद्योतः | ६०८६ (BRIAR! ATL) ( अथं गधैसकम्‌ । २।२।२।) पिणल्लौवेनानेकपिष्पलौबोधम्मव दति शद्धाश्यः। इतरोऽध- age तच पश्चपिप्यलौशूपतेन समासे बडवचनं मला एच्छति

न वा भवतौति ॥ (भा) श्र्थान्तरे भवति न वेतद इत्याह

भवति यदा (मा)

षत्यादिना ॥ शधेश्चावेति |)

दशानां पिष्यलौनाम्‌ wi wy दत्यदार्थः। fama प्रत्येकम्‌ Wits बहनौति तत्राथ: ॥ भाये

तदा न भवितव्यम्‌ (भग) ए्यथममिपरत्या श

=

िङ्निदश्रो a faafaa दरति arufad तेन तस्येदमिति लिङ्थेऽपि

भरति । Uae परवल्लिङमिच भाष्ये प्रद्याख्यातम्‌। तचा fe |

चरधपिप्यलौति कर्मधारयेण सिद्धम्‌ । समुदाये दृष्टाः शब्दा खवयवेऽपि ~ त (रो १

वचैन्ते इति amare | समप्रविभागादन्यत्र हि तवाप्येषेव गिः | र्धा

+ ~~ ------~ ~~~ -* ~~ --~

PR, कथमडपिप्यलो, सामानाधिकरण््ो भविष्यति। अद्ध चासौ पिप्प चेति । मनु च यथन foot अथ fat नाम्‌ ws पिपलो चेति विप्रतिषिद्धं, नास्ति विप्रतिषेधः, समुदाये हि ger शब्दा खवयवेष्वपि aia | fay समप्रपिभागादन्यवादंचद््रादावयमेव गतिप्रकारः aag-

३९० महाभाग्यप्रदोपोद्द्योवः। ( अध aga ।२।२।२।) (अ.र।परा.२।अा.१)

अधपिष्पलोत्येव स्यादिति | @

यथ्यधपदा्था बहवः तयापरधभन्देनैकलावरद्ध समुद्‌; थेव भानादिति ara: |

तदा कसमान्नेति | (भ) समासः कुतो न इत्यर्थः ॥

तिरोहित मेदस्येति। ॐ)

तिरोहिताकयवभेदस्येत्यथंः। समूहः समूहिभ्धो भिन्नोऽपौति भावः ॥

~~~ -~--~~ ~~~ -------~-- ~~ -१ entrees eee LR AO SE "-~~-----~---- ~~ =

we अधारः । अर्धजरतौयम्‌ । wine) अरयाक्म्‌ । सध. विशोकितमिन्यादिदश्यगात्‌ | न च समप्रविभागे elem बाधितुमिं खव मिति वाचम्‌ । षष्टोसमासस्यापौष्लादिति। तथा च कालिदासः प्राङ्क । Gan शरौराध॑हरां रस्येति ।

re on nr Sr nN „~~ ere ee ~~~

विभागेऽपि तथास्तु, दरदं तहिं प्रयोजनं समप्रविभागे बद समासो माभूदिति, sea षष्टोसमासेऽपि, तथा च भगवानृपिङ्कलनागः sae, aig चार्याद्धमिति | खं तहिं गोण्लात्छामानाधिक्गरश्यस्य विग्रेषण- समासो न किल स्यादिद्ययमारम्भः।

मह भाष्यप्रदौपोद्द्योतः | ३९१ (अ.२।पा.२। BY) ( दितौ यटटतौयकच्तुधैतुखोारन्धतर- सख्याम्‌ २।२।६।)

दितौयतुतोयचतुधतग्याण्यन्यतर- खाम्‌। २।२।३॥

नान्तरीयकतयेति । क) तस्िद्यनु एतया ज्ञापकलमस्येति भावः ॥ सरणाय पुनज्नाप्यत इति । क)

वारदयज्ञापितं दू दसंस्कारजननदारा WT रणाय Taw | विनिगमनाविरदहादिदमपि न्नापकमिति भावः ॥ सामान्येऽवयवा-

भावाद्‌ सामान्ाञ्रयसमृहेति । ॐ) ष्ठो" दृश्यादिना मामान्यराश्चण विहितित्ययः |

——- ---~ ee —— ---~--~---~ ~--- rm ee ee re भ ८०० OD,

१५अ२।पा२।ष््‌८॥

दितौ यतौ यचतुैतुर्या खन्यतरस्याम्‌ । रतानि एकदेशिना ag बा mata चेद्‌ द्यम्‌ । दितौयं fear दितोयभिन्ता । fare इितौयम्‌ । उत यभित्ता । भित्ताटतोयसिादि । एकदेशिना किम्‌ | fete भिक्ताया fuga) रकाधिक्रस्ण किम्‌ । fetta fre

“ दितौ वहत; यचतधैतूर्यापन्यतरम्याम्‌ ' ॥ ‹ अन्यतरम्यां प्रहगा- सोऽपि भवतौति ? | ननु च पुर्गप्रययान्ता रवते दितं।यादयस्त पुरग- wate saree प्रतिषेधेन भवितव्यं, तदापि ° पुरणाद्वागे तौयादनिश्ति

३९२ मशाभाश्यप्रदौपीद्द्योतः। ( हितौयदतौयचतुरधतुेखन्यतर- (ख. २। प्रा, ay) साम्‌ । २।२।१।)

प्रतिनियत इति । क)

“अधम्‌” tatfe maw विहितः ॥ भाय श्रवयवविधाविति | (भ) तदिषये नोत्सगंप्रटेन्तिरित्यथेः | न्यायादिति | (3) येन नाप्रातिन्यायादित्यथेः ॥ विरोधाद्‌ कक) दृ्यादि | तदुभयमक्वे हि बाध्यवाधकमभापरः | प्रकते चोभय- रभावात्‌ तदभाव इति वा्तिकमतेनेदं प्रयोजनमुक्रमित्यवयः। भाष्यकारल्िति । कै) “सत्यपि सम्भवे बाधनं भवति” इति तदुक्रेरिति भावः। ननवो दग दधिदाभं तक्रदानस्य निवन्तेकं दृष्टं तत्र कफलतासि न च भा प्रते इत्यत श्राह

णम्‌ | स्यादेतत्‌ । पृवरुचवदिदमपि प्र्यास्यायताम्‌ । तचा हि । समु- दायग्रब्दस्यावयवे इत्तौ कमंधारयेण दितीयाभिच्तेयादि faqs fra दितौयमिद्यादि तु बष्टोसमासेन सदम्‌ । मेषम्‌ । पुरणेति षषौसमास- निषेधात्‌ | सिद्धान्ते afaq वेऽन्यतरस्यां य्रहणसामर्थात्यत्ते षषौ-

ल्वार्थिकोऽग्परद्ययः कियते तदापि पूरण्गुणस्॒ितायय धं शब्दस्य प्रत्य क- मभिसम्बन्धात्पृर णाच मतु तद्धिकारविदितप्र्ययय्रश्णमिति भविः तद्यमेव प्रतिषेधेन तत्कथं सोऽपि wadtene । ‘ पुरणगुगे्ादि ' |

मष्ाभाष्यप्रदौपो द्द्ोवः। ३९३ (अ.२। पा. २।अा. १) ( दितौयदढतौवचतु्तुाण्यन्धतर- खाम्‌ ।२।२।१।)

शर्धाभिधाने इति ॥ (क) प्रतिपत्तिः | (के) mfa: | वस्तो arena विरोधाभाव एवेकफलवाभावेऽपि बाध इति निरूपितम्‌ waste are | शबादेशाः श्यन्नादथ इति । (भ तच श्रमादेशलाच्छपं निवनत्तेयति मिवादन्यादचः परो रमा- गमवदिति भावः ॥ भाय यचोत्सगापवादमिति । (भ) यत्रोह्र्गापवादं महाविभाषाविकर्छितं तत्रति पाठान्तरम्‌ | “arg पूवेपदादा” इत्यतो डोप्‌ डोषविधौ वा द्रत्यतुटन्ति- रिति पाठः। उछर्गापवादयोर्भयोरपि वेकन्पिकव दशेयितु ais इव्‌ विधौ cary ॥ वात्तिककारस्येति । ॐ) यदि लसंयोगोपधाद्‌ दृत्याच्नुदत्तौ प्रतिपत्तिगौरवमिति वा्तिकाश्रय दूति भावः॥

wary लभ्यते । वाकस्य महाविभाषयेव fags) गन्वतल्स्रं विनापि pag दरति खार्यनृप्र्यं छता तदन्तेन asians करिष्याम इवि a तापि प्रतिषेधसाग्यात्‌ । पूरण यच हि खर्थद्रहणं गतु पुरण- धिङ्गारविदहितप्र्यय्रणम्‌ | aimee प्रयेकमभिसम्बव्यात्‌ | सार्धि-

rt -- ~ ane ~~~ ~ --- -~----- aes

वाकस्य महएविभाषयेव सिद्धत्वात्‌ षषोसमासप्राय ्रमेवान्यतसर्म्यां ग्रह ण- मिति भावः । पुतैतु षष्ौसमासापवादो योग दइयादयप्राचयनिप्रायेगो्घः

ul)

Beg मश्टाभाष्यप्रदौ पोद्योतः।

( दितौयटतोयचतुर्धतु्ाखन्यतर- (अ,२।परा.२।अ.}] सख्याम्‌ । २।२।६।) ela रव त्वनुदात्वविधाने इति । ॐ) डगवार ्दारेत्यथेः ॥

नित्ये स्रमाचविधाने (कै) eee away फलके डगवार शविधाने way) निनय बाग्रहणाननुदत्तेः। तदनुदृत्तौ हि परे ष्‌ श्रवणं खादेति भावः॥ भये इदं तहि प्रयोजनम्‌ भ्रधपिष्यलौ (भ)

tafe “परवशिङ्गम्‌” दति ुतरश्यभाग्येणदं विध्यते । as fe एकदेशिसमासो नारप्यते कथमधंपिप्पलौति समानाधि- करणो भविद्यति । wi चासौ पिप्पलो चेति । न सैकदेशिसमा- सारम्भ षष्टो समासस्य तेन वाघो भवति । भ्रन्यया षष्टौसमामो- ऽपि प्राप्रोति । दयते षष्ठोसमामोऽपि । श्रपूपाधं मया भदित Wy मया gaa tf एवं famea इत्यपि भवितय- मि्यक्तं तस्पार्‌ चथाभ्रुतद्धचमते एकदेष्णक्रिरियम्‌ ॥

का प्रायर्थेनायैवन्त इति anata पूर्णा्थतास्त्यतरेति भाय सितम्‌ । चत ण ॒नतान्ुडच्छषाङ्खितसेकतानौ "यच्च ( रयुवंशरप्चम- Baw ८ परलोकः ) समासः प्रामादिक इ्याइ्ः। वस्तुतस्तु परवश्लिड-

भिति aa सत्यरषग्रहणं द्विगप्रापियादिव।्भिकं पूर्वापरे द्यादिचिषतो च भाव्यं seat! तथा च भित्तादितौयादिसिद्धये aaa

~

यदा सद्यस्िन्योगे षष्टोसमासप्रतिषधस्यास्य च षष्टौसमासबोधकत्वम- fafuefata मत्वा तयोक्तम्‌ । अयमपि योगः शको sag, कथं, समृ. दायावयवयोरौपचारिक्ते सामानाधिकरण्ये सति fedtafrentzfaz

HUA: | 8६५ (.२।पा.२। WR) ( दितौ यदतौ यचतुर्धतुाखन्यतर- स्याम्‌ । २।२।३।)

उन्मत्तगङ्गम्‌ श्रव्ययोभावेनेति । (भ)

यद्यपि वाणेन संज्ञानवगमात्‌ सोऽयचौभावो नित्यसमाम- सदृ्रः। तदत्‌ RAAT TAIRA RAAT तथापि वापदं तच gad एव । श्रत एव वाक्यं भवन्येव । श्रत एव “सज्नायामि"ति समासविषयेऽपि वाणामश्वो वायश्च दूति वाक्यं WATE संगच्छत xfa भावः॥

पुरणधिकारेति | (क) पूरशश्रब्दस्य afiaarfeafaara: | परययेवमन्नग्ब्दं ares अ्ननव्यवहितमिति । ॐ) खरभेदप्राप्रमिति यावत्‌ ॥ नतु तदधिकारेति। क)

एवं a विनिगमनाविरहाद्‌ भायप्रमाण्छाश्टन्‌ प्रत्ययान्तानां केवलानां च दितोयादोनां ग्रहणं भिचाषम्बस्धिदिवसंव्याप्रण- fame: ॥ भाये

एवं तर्दति । (भ)

भ्रन्यतरस्यामिन्येतत्‌ सामर्थ्यात्‌ पूरणेति प्रतिषेधो नेति ara: | सारिनिरदश्ाना सामान्या तक्चापकताश्रयगौया पूरण व्यादिनिषधौ निय इ । रवश्चोऽषद द्यपि स।ध्विति दिक्‌ । तुरौयस्यापौष्यत इति इत्ति- कागः, एतच भाष्यादौ गान्ति म्ार्धढत्त wane तु भिक्तादितीयमि्ादि मपिष्यतौति, नैतत एत, अनेनेव॒खन्वन्यतरम्यां away षषीसमासः प्रापयते कथमसि नधा गेऽसति भविश्यति |

zed महभाष्यप्रदौपोदुद्योतः | ( प्राप्तापन्ने च दितोयया।२।२।४।) (ख.२।पा.२।घा१)

प्राप्तापन्ने च हितोयया।२।२।४।

--------- टद. --

श्रयमण्च्यते (भा)

इत्यादि उभयोरपि प्राप्तापन्नगरहणेन विग्रेषविहिता- feat: ॥ “दितौयया" इत्यन wae उदेश्वासन्निधानं चकारेण यवधानं चेति भावेनाह

mang चच दितोयया। cat दितौयान्तेन ae प्राग्वत्‌ । पर्त दितौयाशितेतिसमासः। प्राप्तो जोविकां प्राप्तनौविकः। जोविकाप्राप् इति वा । आपत्रजोविकः। जोविक।परतनः। यद्यपि प्राप्ता जोविका येनेति क्त्वा कर्मणि क्तान्तेन बङ्धत्रोहौ प्राप्तनोषिक xenfe सिध्यति। तथापि समासान्तो दत्तां वचनं GRAS Karady । इह हि awatet जाति- कालप्ुखादिभ्य दति निष्टायाः परनिपातः स्यात्‌ | लिङ्कविशिषटपररिभाषया

~~~ rn en A

“ornmg च दितौयया?॥ "प्राप्रजोविक्र इति ` । एकविभक्तौ द्युपसजेनल्वाद्धलत्वम्‌ | प्राप्ता fant येनेति कमपि mia awe वप्येतत्विड, समासान्तोदात्ततवाथे तु वचनम्‌ | दृह प्राप्तमुखः MAE'S इयादिषु जातिकालक्ठखादिष्ध इति प्राप्तापत्नयोः प्रनिपातप्रसङकख्च | इ लिक्विशिष्धपरिभाषया प्राप्ताणएब्दस्याप्ययं समासो भवति, प्राप्ता जोविका

मश भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। REO (QRTRLY) (प्राप्तापन्ने च दितोयया।२।२।8।)

सौचत्वाच्चेति ॥ कै) SATA इति ॥ के)

"द्वितौ याभ्रित" दत्येव fag एतत्‌ मामर््यादिति भावः॥ लिङ्गविशिषटेति। &)

एकारे श्ख पूर्वान्तवादित्यपि बोध्यम्‌ ॥

प्राप्रशन्दस्याप्ययं समासः। प्राप्ता जौविक्षा प्राप्तजौविकेति। नन्वेक- विभक्तो द्यपसजेनतया ज।विक्राशन्दस्य Etsy नाम । THM तु कुतः स । अत्र भाष्यम्‌ । अचेति पूवेपदम्याकाणेऽपि washaq विधौयते । चकारेण सम्‌ चयार्येनाकारप्रस्ेषस्यानुमानादिति प्राप्तापन्ने समसेते , ख च अत्वं च भवति aaah) सोचत्वाश्च प्रकृतिभावो नेति माव इति ure: | aaa दितौयेयस्यागन्तर मकासप्रह्नेषो बोध्यः । va fe प्रकतिमावप्रसङ्ग रष नास्तोति बोध्यम्‌ ।

OS etre tt agente ce =

प्ा्नोविका इति, qagrat ame | भाष्ये त्वकारः पूवं पदम्य विधौ यत Tam, चक्ञारेण समुञचयारथेनाकारप्रधेशोऽनुमौ यते सौचत्वा्च free प्रशतिभावाभावः, प्ाप्तापत्र दितौ यान्तेन स समस्यते अ च खत्वं च भवति प्राप्त पन्नयोरिय्ः॥

Rec महभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। (कालाः परिमाणिना । २।२।१५।) (अ.२। पा. ९। दा. १)

कालाः परिमाणिना । २।२।५॥

----- OF LED तत्पुरुषे प्राय उत्तरपदार्थप्राधान्यात्‌ प्रश्ानुपपत्तिमाशर्ाह

इहेति ॥ क) प्राधान्यमिति | कै)

एवं च षमानायेलभङ्ग इति भावः । ननु चिन्ररित्यादिकत्‌ समासे उन्तरपदाथप्राधान्यम्‌ एकार्थोभावष्टतं स्यात्‌ तबाह अन्योत्तरेति । ॐ) तदेधम्यं च arena किं च वाक्यविपरौतविग्रेषणविगेभावो

नेकार्घोभावः शाध्यः। WI एव तस्य एकार्घोभावहृतविगेषेषु भाषे गणनाभावः॥

किं प्रधानोऽयं समास इति । (भा कालाः परिमाणिना ॥ परिमोयते परि््द्यते येन तत्यरिमाग- न्तदाग्परिमियो | परिच्छ्द्यवाचिना सुबन्तेन स्ट कालाः समस्यन्ते स तत्यरषः। मासो जातस्य यस्य स aaa: | ननु जातो देवदत्तः तस्य च दिश्यादिपरस्च्छ्दिकं नतु कालः। तस्य क्रियामाच्रपरिच्छेदकत्वादिति

~~ -- -- — - See ee ~ -~ = ee ----- -- --

“कालाः प्ररिमाणिमा”।॥ (सामर्यात्परिमारवचना इति ' | परि- मायमपेच्छ परिमाणे भवति गान्ये्येतत्छामथ्य, तच च यद्यपि कालः परस्या दिवत्सवेतो मानं म भवति तथापि प्ररिच्छेदहेतुवात्यश्मिणमिल-

मह माग्यप्रदौ Vee: | १९९ (ख.२।पा.२।अा. ६) ( कालाः प्ररिमारिगा।२।२।५।)

माखुपद्‌ विदहपरमपि उन्तरपदाथेप्रधान ददयुत्तरमणुभय- साधारणम्‌ । न च विरहेऽपि जातस्य प्राधान्ये जतस्य मास एति षष्यनुपपन्तिः। विशेषणादेव षष्टो विधानादिति वाच्यम्‌ । टएत्ति- विग्रहयोः समानायलातुरोधेन तस्य वाक्यस्य टृत्य्ंबोधकलविव- चायं विग्रेथविगरेषणभाववेपरौव्येऽपि पूरवंजातसंछारा निदत्त | sau समासे जातप्राघान्येन विग्रषणविभक्रिषष्ट्यापादन्य भायेऽसंगत्यापत्तेः। मम तु न ate: विय्ेऽपि तदेव प्राघा- aa तत्‌ fafaaq समासे पिगेषोत्तर षष्ठया aaa द्या रथात्‌ समन्धश्यागेषलान्न WAT ॥ भाषे

यैवासावन्तवत्तिनौति। (भ)

gaa दति शेषः ॥ योऽसाविति । (भ) परिष्छे्यपरिष्छेदकलरूपः ॥

--- प 0

चेत्‌ । स्यम्‌ | साक्तात्‌ क्रियां परि च्छिन्ददपि कालस्तदूारा देवदत्तं प्ररि- द्डिनत्ति यम्य fe जननादृध्वे मासो गतःस मासजात दति यवङ्कियते तर यवष्ार कालजननच्तयोरन्तरालभावो मासो जननद्ारा जातमपि परिच्छिनन्येव | fan? wstfafegerta वृत्तौ प्राधान्धमिष् बोध्यम | दग्डो चिक्रगुरिद्यादाविव विधेषणविररष्यभाव्ययामेनेवर रकाथंभिावा-

चते । ^ मासो जातस्येति । कस्य पुनरयं मासः परिच्छेदको न तावव्ना- तस्य, तद्य fe दिष्यादि पररिमिणंनतु मासः, नापि जननक्रिया, तस्या रकक्तयभाविलान्मासेन सम्बन्धाभावात्‌ | उद्यते । जननक्रियावधि्मासिग परिच्छद्यते, मासो जातस्येति, ats, जननक्रियाया Hea मासो

४०० मह भाष्यप्रदो पोदुद्योतः। (अ, २।पा.२। खा. १) ( कालाः पररिमाणिना।२।२।१। )

स समासे इति । (भ) षठोप्रयोजको न भवनौल्यर्थः | तदाद

| afafea इति । (मा)

षष्ठयप्टृत्तौ निभित्तमिदम्‌। समासेनाभिदहितो यतः श्रत एवान्ततः ॥ प्रयमोत्पल्ति निमित्तमा

( प्रातिपदिकाथे इति । (म)

fe यतोऽभिहितस्तत एव प्रातिपदिकाय॑ः सन्यन्न cay) WAU पचतीत्यादौ करवामिधौयमानो गुण्तलादन्तर् तोऽपौति तजापि प्रयमा खादत Tega | श्रनभिहितसम्बन्धे एव षष्ठोति तात्पय्यम ॥ | अन्तभावादिति । कै) सम्बस्िविषयकोपख्ि तिविषयलादित्यथः ॥ अनुद्धव एवेति । कै) प्रयगुपस्यित्यविषयतसम्ब न्धिवमनुद्वः ॥

ग्यपगमात्‌ | तथा च हरिणा । क्वं चिदु गुणप्रधानत्वमर्घानामविवक्ित- मिपक्रम्य, ऋस्थातं तद्धिता्ैस्य यत्किशिद् पदगं कम्‌ | एणपरधानभावस्य तच gat विपर्वैयः ॥ दति, वदता आच्तिकवैयाकग्णादयदाहरणानि स्यष्टौकृतानि । तथा

~~न -—- ~~ ~~ —

नातः, Wala मासेऽसख भननमिति यावत्‌, नेन प्रकारेण मासो जातस्य परस्माणं, यथा मासि देयम्टणमिति ऋणदानम्यावधिर्माषेन परिच्छिदते।

WET KAT: | १०१ (RIMS) (काशाः षरिमाणिबा।९।२।१५।)

प्रथमोत्पत्तिनिमित्तमिति । क) व्ठप्रतिबन्धदारा Tae ॥ ननु TR दत्यादौ तक्ेगमि- haa कमा दिकबेभिहितमिल्युश्यते नेष तथासम्बन्धवेनाभावा- Za श्राह गुणभावेनेति । ॐ) सनन्धाभिधानमेव waded: । सम्बन्िविषयकोपणिति दिषयतलमेव शएभाव TIS: ॥ ननु

कचिदन्तभावमिति | र) मग॒सम्बन्िविषयकोपस्धितौ विषयो भवतोत्यथेः। उभयोः प्रथगुपस्ितयोरेव सम्बन्धसम्भवादिति भावः ॥

विवक्चितोऽथं इति । (3) कियान्‌ aretce sae दूति प्रग्र जात्य मास दृदयत्तरे- एेवाकाङ्का शान्तिः । न तु मास्स्छ जात इति उत्तरेणेति स ए विवचितोऽेः स च न ततः प्रतौयत दति भावः॥

--~-~--~-~ ~= -------~~-~ ~--~---

१ उपलनधकेयटे तु “प्रयमोत्पत्तिनिमिन्तकषथगम्‌" दति प.ठीऽन्ति |

च मासजाव द्यस्य मासप्राग्भाविजननाश्रय Tay: | BI एवं मास- जातो दृ्यतामिद्यादिक्रियायोगो भातद्धैव भवति न तु अर्ध॑पिप- त्यादाविव पुरवपदाचेस्य । Peas: | CATH: समाहारः | रानाहः सखिभ्यष्टुच | गसंख्यादैः eae दवङदे्रप्रतिषेधः | कथनहि areata इतिः | aut गावोऽस्य सन्तोति गोमानिति aren षष्टौनिदिश- स्यापि बहतो ant प्राधान्यं, तत्वस्य हेतोः, सभिहितः बद्य्थोऽन्तभवः प्रातिपदिकार्थः संपन्न इति, यथा चित्रा matse चिचगुः gaa दति 51

४०९ ACMI TAA: | (कालाः परिमाणिना ।२।२।५।) (्च.र।पा.२।घा.१) "मास जात इति । कै)

समाषस्य agar बोध्यम्‌ ॥ नन्वेवं विये षष्ठो समासेनैव सिद्धौ चं यथम्‌ उत्तरं तु तवेव ममाणथमेवेति चेन्न । एतद्वाथ- प्रााप्ठेन परिङेवपरिच्छेदकसमभिगयाहारे परिष्छशबोधकादेव ष्ोति खोकारात्‌ | अ्रवयवावयविनोः समभिव्याहारे यथावयवि- वाचकादेव aaa जातमाष दत्यनिष्टनिदत्यये Baz ॥

शब्द्‌ शक्तिस्वाभाव्यादिति । के) यद्यपि एतद्वाथात्‌ “तदति” दति भाया टृत्ण्यप- ana वियहवाक्येऽपि agarata विषयतेति लभ्यते । aaron वाक्यपदमर्थबोधाय प्रयुक्षखतन््रवाक्यपरमिति बोध्यम्‌ । भये ऽप्येवमेव ॥ सत्ताया नित्यत्वादिति । कके) मित्यत्मच परिच्छंद्ककालाधिककालब्थायिल बोध्यम्‌ ॥

ooo

१ “मासस्य जातः” इति पाठोऽस्ति ॥ २ष्य8।पा४।स्‌०९्‌।

ae -- = -~----- -- - ~ ~ -- --- ~~~ ae ee - - --- ~ ~~~ - ~~ नः

ह्यह जात इति । उच्यते| नायं समाष्ारे fem fanny? दे अहन नावस्य यस्येति चिपदतत्यरषाम्युपगसात्‌ | मनु सपसुपेय कतस्य fafa

तत्वात्कघमेतदिति चेत्‌ । वशच्चनादिल्वेहि | sa हि वात्तिकष्टता । उत्तर परेन परिमाणिना fem: समासवचनभिति 1 ware: | परिमाणिवच

ayitetfafa acuta aad बष्टौनिर्दिरस्यापि तदतो जातस्य att प्राधान्ये REA, तथा च मासनातो दृश्यतामिति कियायोगो Wasa भवति म एनर डेपिप्यल्यादिवत्यवपदाधस्य 1 पद्युहजात इति? । दयो-

महाभाष्यप्रदौपोश्योतः | 8०१ (च.२।पा.९। अ. ९) ( कालाः परिमाणिगा। २।९२।५।)

इत्यभिप्रायेणेति | कक) जञातस्न्पौकालो मास दत्यमिप्रायः ॥ भाये वदराणमिति | (भा) टेवदन्तसन्न्विवदराणः मित्यथः ॥ कालशब्देनेति | (कै) कालपरिमाएमिति ष्टोततयङषः॥ भ्र याल्यानि वा्तिकख- कालपदार्थयोः खरसत रेकं प्रतो यमानं भज्यते इत्यत श्रा श्रथवेति | के) aa प्ते काणलपरिमाणमिति बहमोहिः। तदयस्येति । ॐ) तत्‌ कालसमानं जातमपि प्रतौ तिजननक्रियापरिच्छददारा TAU: ॥ तरुदणेति | कै) पदार्थानामनन्यथा सिद टष्यपे्यानुमेवः कालल इति भाया- श्रय दति भावः॥

-~---~- ~ ~ ~ ~~ er ee ---

नेनोत्तरपदेन दिगोः सिद्धये समासो ama: | खर्याद्‌ दयोयगपदिति गम्यते । तथा च वचनाद्रह्कनामप्ययं तत्परषो भवति एवं दौ मासौ जातस्य Walmaed सति कालान्ते दिगापिति पूवे पदपरक्ञतिखशो भवति eat

Tat समाहारः ‹ राजाष्ः सखिभ्य च्‌ ' ‹ न संख्यादेः समाहार ' ददशा दस्य प्रतिषेधः | कथं तिं हयजात दति, दे खगो अय्य नातस्येति WHat पदानां य॒गपदनेन समासे क्ते नातग्रब्दउत्तरपदे परतः पूवयो-

8०9 महभाष्यप्रदीपोष्योतः | ( कालाः षरिमाणिना 1212141) (SIMI शा.१)

प्रत्ययान्तरम्‌ । (के) कारणन्तरम्‌ ॥ तस्येकत्वादिति । (3) अरण्डकाशामिप्रायमिदम्‌ | agay UWA aw काये वेचिश्चनियामकलानुपपत्तिरिति भावोक्रलचणानुपपत्या चए- WTS: कालः इति aa qurat चाशविनाशिलात्‌ । कथम- हरादिविभाग दूति चावतरणं युक्तं केयटेऽपि नित्यः । प्रवाह नित्यतया एकः समूहरूपेण fay: que विभुलात्‌ | तद्य समूह- खेकलाद्‌ TIT TAA ॥ इत्याहेति । ॐ) इति हेतोराह cag ॥ भाथे

तस्येवेति । (भा) बुद्धि विषयचएसमूरस्येव्यथंः ॥ क्रिययेति । कक)

कियामूरेनेत्य्थंः ॥ नन्वौपाधिकलेऽपारमायता स्यादत WT

९ “प्रययान्तराविग्रेषेऽपि" इस्ति ॥

मासयोः समाषासे दिमासम्‌ | पाध्ादिः, दिमासं जातस्येति तु fare समासे क्रियमाणे सतिणिद्टलात्मासान्तोदाभव्वं स्यात्‌ । स्यादेतत्‌ wager वाचचनिकमिति पररिमाणिमावरेण चिपदतत्युरषः। अन्यच 4

~~न ee ~~~

दिगभ॑विष्यति । गनु च ' सुपे बेकलसंस्याया विवदिताद्‌ इयोदयं समासो «yA युगपत्‌ । Tat) वह्कभेवैतद्‌ उत्तरपदेन प्रि

महाभाच्यप्रदौपोद्चोतः। ४०१ (च. र। प्रा. २। TY) ( कालाः परिमाणिना । २।२।५।)

परोपाधिक Tafa |)

यवहारमाचरवाधिकलाद्यावदाधं प्रामाणमङ्गौकार््मिति भावः ॥ श्रां ठद्धसमतिमाइ

"तथाचेति ॥ क) तष्य (दरि) चणसमुदर्पज्गालख ll

STAT | (ef) Wea ॥ YaATTAA: | (हरिः)

_._-- nt ~~~ me -- ------- [कि । eee कि A EO I

१ तथाचोक्तं हरिणा - तस्यात्मा बड्धाभि्नो मेहैधरमान्तराश्येः। a fe भिहमभिन्नं वा वस्तु किञ्चन विद्यते।॥९। Sat न चाप्यमेकोऽल्ि न wat नापि धासितः। Beit स तु संसर्गारेवं रूपः प्रकाशते ॥ २॥ संस्गिंणान्तु ञे मेदा विशेषस्तस्य ते मताः। संभिद्रसर््थवस्यानां कालो भेदाय कल्यते । ३ ॥

~~

fang wafa दितम्‌ | तथा च कथं “त्रिलोकनायेन सता wafer’ ata कालिदासः, “गवरसरचिरमिति” च काशयप्रकाश्रकारः। Ee हि चिशो- गवर सग्रन्दयोमं तावदिरेषणं विशेष्येति समासः | दिक्स्एल्ये संश्रा-

माद्िना इयोः समासवच्चनमिति परिमाणिदचनेनोत्तरपदेग fant: सिये समासो ame, अथ इपोयंगपदिति मम्यते, तस्मादचना ट्र हमामप्यब

8 ०६ महभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। ( aren परिमाणिना ।२।२।५।) (ख.२।पा.२।अा.१)

धर्मो | Gal तदश्यन्तर धर्मान्तरं धमे विग्रः क्रियाष्पः स saat येषां a: करियाथितैः। मेदैः। विेषैः। बधा श्रहरादि- भेदेन न केवलं कालस्येव भेद Arnfua: किंतु शवेस्यापौत्यार

न हौति॥ (हरि)

भेदाभेदौ | एकलानेकले । शएक्तवरृष्णवे , दत्य दिवमपि न कश्य faq खाभाविकमिल्य्ैः। agi न हि गौः wetu गौः नायगौः गोलाभिषम्बन्धातत्‌ गौरिति । किन्बौपाधिकमेव cere

TATA CA | (इरि) eave तत्संसगारेकलानेकला दिना ववदहारविषय Cee | एवं च ब्रह्मेव ahaa तत्तत्पदारथषंसर्गादभेदे कलानेकल- एक्षलशृष्णला दिना भासते cf भावः | TTT सवंधमेविनि- मुक्मिति बोध्यम्‌ ॥ swat श्राह संसगिणां त्विति | (रि)

श्रादित्यक्िथादौनां ये भेदा fava एव तस्य काश्य

विशेषा श्रहरादिविगरेषव्यवशारहेतव दत्ययैः। afiq ear

~ + = ~~ ज

यामिति नियमात्‌ | नापि समाहारे faa: । दिगो रितिङौप्‌प्रसङ्कात्‌ | म च पा्ादित्वं कष्प्यम्‌ | विलोकोति प्रयोगस्यासाधुतापत्तः। तथा च परि- शेषाल्तिपदत्वपच्त खवावशिष्यते दिमासजातः। frye saad waa

समसो भवति | णदं दौ मासो जातस्य दिमासन्रातः fanz तत्यरषे ज!त- शम्दउत्तरपदे परतः पवयो श्तत्यरपे सति area female पुवेपद- प्रक्ञतिश्वरो भवति । दयोर्मासयोः समाहारो दिमासं, पाधादिः, दिमासं

मह भाष्यप्ररीषोदुद्योतः। ४०७ (,२।पा.२। खा. ९) ( कालाः परिमाणिना | २।२।५।)

कलो वदस्यानाम्‌ श्रहरादि्यवहाराणणं भेदाय विशेषाय कल्पित rae: ॥ क्रियाया एकत्वादिति | ॐ) गच्छतोत्या दितस्तथाप्रतोतेरिति भावः ॥ arearaa त्विति । ॐ)

खतो निदटृत्तमेरषेत्यथेः ॥ wa तु दिनप्यन्तखाचिक्रियानु-

पलम्भात्‌ प्रश्नः Hata | (भा)

रादिल्यगत्येति उत्तरम्‌ । तत्कियासमूरस्य तावत्कालं धारा- हूपेणानुरूतलादित्यथं ware: ननु करिथापरिष्छेद कलसेव aaa aa द्रयपरिच्छेदकवं zee fe पित्व परि- Schad श्रार

जातस्य जननक्रियावधिरिति । क)

मासो जात्य wae जननक्रियाया ऊष्वंमख्य मासो जात द्यं दृत्यभिप्रायः | एवं च जननक्रियापरिष्छेददारा जातपरि- चेद कलमिति तात्पर्यम्‌ ॥ मासस्य परिच्छधान्तरमुक्षं निरा

उत्तरपदे परतः स चोक्तरीद्यादुष्ट णेति | अत्रोच्यते लोकशन्दोऽतर समु- wage: | तथा च व्रवयवो लोक द्रति मध्यमपदलोपौ TMT | TTY

mena

जातस्येति fara समासे क्रियमाणे सति शिष्टत्वात्छमासान्तोदात्ततं रत्‌, दह मासौ आतस्य मासा जातस्येति दिवचगबङ्धवचनान्तानामयं

8०८ ACTUATE RATT: | (कालाः परिमाश्ना।२।२।१५।) (WRI VT )

न च मासेति॥ a) विशद्रा्च (के) दति बह्कब्रौहिः। चद्चमाभवत्‌ एृषोदरादिवेनाकारान्तता- समृहोऽन्यपदार्थः। खमाहारदिगौ “रस्या पूष .राचं Maa” दृति मपुंसकतापत्तेः ॥ न च कालसामान्यमिति । ॐ)

aa नित्यला दिभुलाञ्चेति भावः। aad तदाराऽविष्छदेन तस्यानन्तलादपरिच्छ्लमिति भावः ॥ युश्न्तर मघा न वरूचन्तरस्येति । (क) एवं च farts कालपरिच्छेदकतं व्यमिति ana णातपरिच्छेद्‌कलमेवेति भावः ॥ ननु संख्या विगरेपषैकल्वावगतिरिति म CGA श्राह एकत्वं त्विति ॥ (ॐ) तथधाभरूतत्वात्‌ । (क) भियतपरिश्छेदकपरिमाणवारिलवात्‌ । श्रन्यया जातस्य we कथाम्‌ काल दति massacre न स्यादित्यर्थः ॥ aaa शति तात्प दिलाद्यवगतिरपि स्यादत आरा

पोना नमा =-= का ७०. EE

““दिगोलेगगपत्य''दवयथ भाष्य खव स्पष्टम्‌ । चयाणां लोकनाथ इति वा । गवरसा चास्ये चिरेति बङमर हि ग्भः करमधारयोऽपि wae | प्रछतममुस-

समासो भवति, तौ विभक्तौ freer दित्ववडत्वावगसौ परमाखाभाकाद्‌ > ° “~ e bas ष्मभेदकतवसस्याप्य्च न भवति gear Sed गम्यते, ay योगब

मह भा्यप्रदोपोदद्योतः। ` ४०६ (अ.२।प्रा२।द.१९) (कालाः परिमाणिना ।२।२।५।)

बदिरङ्गेति। दिबादिप्रतोतेरनुभवविद्धलाशद्यपि बोध्यम्‌ ॥ शौपिक इति |

परिमाणएमक्रपरिमाणएल्म्‌ | उपाधिमाभिक्य ser) एकल- पा | भेदेन । agi । भासते इत्ययः ॥ aw परिमाणएवाचक- ea तथेव योत्यत्तिरिति तात्पथ्येम्‌ । aga: मासे एकलवमपि मैव भाषते विन्त मासलनेकमासखेव भानं न लनेकस्यामभिधाना- दिति भायाश्यः। एवं शौपिंकतावको नादावपोत्यं बोध्यम्‌ द्दमनभिधानम्‌ “समर्थं” सजे (२। १। १) उकम्‌ । एकार्योभाव- हतविगप्रेषनिरूपणावसरे। तुच्छन्यायाद्‌ “श्रचप्रलाका” ( ९। ९। १० ) इति चस्यमेकवचनान्तयो रिव्यपि प्रत्याख्यातं बोधयम्‌ः ॥

ery

4 wifum मासजाते च परिमाणं खभावतः। उप्राधिभूतमाभचिद्य agra aia इति ॥

"द eer a ~~ --~--*---- ~~ ~ नवनन -

Ua: | राजपुदषः दद्याद यद्यप्यमेदेक त्वस्या भासते तथापि aaa

न तधा किन्तु भूपेण ma: wifan Kat Wes मासस्य मुख्य मेवेक- न (~. [पि ~

लम्‌ । आक्तपरिमाणस्य वाचके aug थुत्पत्तरिति ध्येयम्‌ ॥

क 1 1

बाुम्यन रकः शरन्दर्धसतैवाभेरे कलसंस्या मासद्रब्दस्वक्कपरिमाणमधै- wae इति हिल्बङ्धत्वावगतौ विभक्तिमपेश्चते खतस््कवरयेवा- साधारणः

52

४१० महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ( नञ्‌ ।१।२।६।) (अ. WLR ary )

नञ्‌। 2121 ६ ॥

शरब्दार्थावगतेटृदयव हा राधोनवेऽपि न्यायसृत्याद्नाय परार TATE | दृति ॥ (क) प्रक्रियागतेति । क) लिङ्गसद्यादि सिद्धितदभावषूपगुण्दोषेत्ययेः ॥ Vad सामान्यम्‌ । ॐ) swat भेदः तस्यास निरूपयितुमग्क्यलात्‌। aus | faanat fe ufa प्रतियोगिग्यां स निरूणयः तचायसेव म चत्‌ श्रात्माभ्रयः | श्रन्यशचेदन्योऽन्या्रयः | इतोयारेरन्यस्य खकार शक्रकमनवस्या चेति । तवान्तरे Ge सामान्यं च केवलावयि- ` लात्‌ ॥

नञ्‌॥ भञ्‌ मुपा सष् प्राग्वत्‌ | व्राह्मणः | HERA | SALI प्रधागोऽयम्‌ | तथाहि | आरोपितल्वं गजा ataa । तचोत्तरपदप्रत्त- “नञ्‌” | विभक्घिणकारयोविगरेषाभावाद्‌ जकागोचारगां, मुपा गष्रब्टस्य विद्रेषणात्मामादिलक्तणस्य नस्यासुबन्तत्वादेवाग्रहगां सिद्धम्‌ | द्र त्राद्यगादिष्न्देः त्वियाद्यभिघाननिष्यते aa भातिमातरपरे aac we a विद्यते ब्राद्यण्य यस्य सोब्राह्मणः चज्ियादिरिन्यिन्यपदार्थप्रघागः

महाभाष्यप्रदो पोद्द्यीवः। art (अ, २।पा.२।अा.१) ( गञ्‌। २।२।९।)

"त्‌ afer: | के) तदर्‌ ofa: | एवं च ब्राद्मणभिन्न cae: wien: ॥ दुरुपरेशः ॐ) ्सुश्भिन्नवकागरे ब्राह्मणएमिव्यादिः ॥ मिथ्यान्नानम्‌ (कै) प्रकारान्तरेण भ्रमः । ब्राह्मणएपदार्या तब्राह्मणन्तस्य खाभाविकौ निदत्तिमुख्यत्राद्यण्याभावो द्योत्यते इति ante श्रारोपिततदत्ता- द्योतको नञ्‌ Ta भवति ॥ यद्यपौहेति । ॐ) Te सू sara तत्‌ पुरुषसंज्ेति न निर्दिष्टमित्यधैः ॥ यदि च नञेति। कर) यदि नजा argue: प्रतिषिध्यते खायेप्रतिषेधे रूपाभाव- fafagt बोध्यते तदाभावप्रतियोगो ब्राह्मण दत्ययं सर्वात्मना ्राह्मण्तर याट त्तस्य नञधंस्याभावात्‌ fa निरूपितं परिद्यव-

~= ==,

ee का न a ah ~~

९ उपनन्कंयट पुस्तके “agate” इति पाठो ना्ति।

fara तथा चासोपितं यद्‌ ब्राह्मणानं तिरि समःसः शक्रो विरेषण- Agu: areata रव तेन ब्राह्मणाभिच्न्बोध wie: | यत

समासो भवति तच्र नाप्राप्ते ब्श्रौषावागम्भादनेन तम्य TATA ORT दे xafy न fagfa, न हि प्रढत्तिनिभित्तमाचनिष्षु त्राद्मगादिग्न्द षयं समासो न asfagfafa शियामकमस्ति, दह चावर्षा हेमन्त इति हेमन्तस्य यदचने तत्समासस्य प्राप्रोति, fay तु usafagrafa वश्चना-

५९२ महाभाच्यप्रदौपोदु्योतः।

(मल्‌ | २।२।९।) (ख. ९। पा.२।ख.१) ख्पप्राधान्यं खात्‌ । श्रभावप्रतियो गिललादेः केवला यित्‌ | तदेवा

तद्तविशेषावचनान्रभनर्थ॑क रवेत्यादि ॥ क) WITHA साध्व न स्यादत श्रा श्न्वास्यानाङ्ौति ॥ कत) इन्देकरेश्सिमासयोरिति। $) खपमितखमाः समानलिङ्गभयोरेवेति भावः ॥ Karen देश इत्यादि न सिथ्यतौति। क) नहि vefafafanarafasy ब्राह्मण दि शब्दश्येवायं समामो न तदज्निष्टेयित्यच नियामकमत्ोति भावः ॥ 'नभोऽखयर्थानामिति (बा) तत्सचरस्यवािकादिषय विभागो weal रएतत्तदोरिति qa a समासग्रहफाश्िङ्गान्नजिति सचविहितस्मासे उपसजनलप्रयुक्-

ee ~ ~~ ~~ ~

९ अनेकमन्धपदाथ (212128) इति सूचस्थवात्तिकम्‌ | PAC ULI Tear

ES IR oe ee i >

क ज

रवानुपमञगत्वादत्कित्निव्यादिसवंनामक्ायनिर्वष्ः। स्यादेतत्‌ | fant नामभावो ऽविघ्रमिव्यत्रापि परत्वात्तत्एुरषः स्यात्‌ । अवययौभावस्तु निम

रोषभिावः। दृह च खसोऽसरवसे इयत्तरपदाधेस्यो पसजेनत्वायदादिकायं सर्वादिकायं च म स्यात्‌, यदा त्वसत्सामान्यवतमागो मम्‌ TATTLE false: wa ब्राह्मत्वेनासल्क्िथान्तरेय तु सन्‌ क्षचियादिकोऽत्राह्मण इति तदा पूवपदार्प्रधानं तत्र ATTY प्राधान्यालसंख्यायोगः समासस्य न स्थात्‌, वाचः

महाभाष्यप्रदौ पौद्योतः। ७१३ (अ. २।पा.२।ख.९) (ग्‌ ।२।२।६)।)

कार्याभाव इति भाग्याय Taal ननु नजः पाठेऽपि तदन्तला- भावादवयलाप्राप्तिरिव्याह भाणे पाठेनापौति। (भा) एवं च नञः पाठेनाययतया aie लिङ्गषद्याननष चितेन garastt तदथेस्य प्राधान्ये ष मस्यादिति भावः॥ भाषे नेदं वाचनिकम्‌ | (भा) नेदं वचनाप्रयोच्यमिल्यथेः । केयटेऽपि “प्रयोजनमि"'ति करणे यय्‌ ॥ बराह्मणाभावस्येति । कै) ब्राह्मणएभेर स्येत्ययः ॥ गुशत्वादिति । (क) श्रात्रितलमचर TWA ॥ Teale | (के) ayaza ऽभेदेनाचयिलादित्ययस्तदच्यति

चिकमिद्ादौ सावकाशः | मैवम्‌ | उत्तरपदाध॑प्राधान्य Vary प्रततः। । ॥ अ (र उक्तं हि प्राकर । अद्ययोभावादिमष्ासंन्ञायवहारेण पूर्वाचायाक्ताचैनिय-

निक्तो तु परवक्किङ्ता भवतु । स्यादेतत्‌, शन्दध्रक्तिखाभायादसत्वरूपमथे वाक्ये ATS समासे तु सत््वरूपं, तेन fag सव्यायोगः, रुवमप्यपवदे- नानेनाश्चयोभादस्य बाधादमचिक्रमिति न सिद्यति तम्य तु निमचिक्ष- मिश्चादिरवकाश्ः, असो sara दति च पुववत्‌स्मायाद्यसिद्धिः, शन्तु

88 माभाष्यप्रदोपोद्दयोवः। ( नभ ।२।९।६।) (ख, २। पा. 1 ae)

यदसौ द्रव्याश्रित इति । (भ) भावये श्रयं भावः। He एव नथः तस्य WIT Jueg तारां Aaa | WaT: चतियः ब्राद्मण्भेदः चज्रिये इत्यु भयविधयवदारद्‌ गनात्‌ ॥ | गुखवचनानाम्‌ (मां गणो पसजेनद्रयवादिनाम्‌ ॥ आयतः । (भ) श्राश्रय विशेषतो लिङ्गवचनानौत्ययेः | जाव्याश्रयबोधकानां तु नियतलिङ्कतेवेति भावः ॥ दह त्वाश्रयेति | ॐ) साता सद्या नाञ्रयलमेवा स्वमिति भावरः ॥ भाय यदसौ द्रवयं श्रित इति । (भा, यटूयान्योत्य्ः ॥ उत्तरपदाथप्राधान्यपरि गरहम्द्यविकन्पा-

भिप्रायेण न Haare श्रचापोति ॥ (भा

~~~ ----~ ~~ ~ --- ---~---* - ------ ~ ---- ---- ~ re

मोऽषटत्सगेतः qiigaa इति। गन्वेवमनु पलव्यरि्ादौ का गतिः| WET | रचोद्धागमलघ्वसन्देदा इति भाष्यप्रयोगात्यत्ते तत्पुरुषो ऽपौष्यत |

व शा

नन +

तद्ध॑वो त्तरपदाधप्रधानः, यद्येवमब्राद्मगमाच्रस्यागयनं प्राप्रोति, ar पदा॑प्रधागता aa हेतुशिहापि afe राज्रएरषमानयेयुन एुरुषमाच्स्या- नयनं प्राप्रोति, sega fate, राजा विशेषकः प्रयज्यते, दरदापि तदं न्‌ विशेषकः प्रयल्यते, कथनञ गाम विप्रेषकः स्यात्‌, अनियतगुणख

महाभाष्यप्रदौपोद््योतः। ९११ (अ.र;:पा.२।आ.९) (नञ्‌।२।२। 1)

aaa fe | क)

परेतु नजा स नेष्ट एव। 'श्रसहितभित्यचारोपितं सधानम्‌। परः सनिकर्षस्तदभावादट्रुतायां टत्तौ संदहितासज्ञाप्रयुकं कायै न meas दति न दोषः। श्रत्यन्ताभावायकनञः कियागुणमाचा- खथिवेनामच्िकमित्यादावसंडितमित्यादावृत्तरपदार्थाभावाप्रतोल्या- {यथो भावाप्राेश्च । श्रनञ्‌समास्रहणत्‌ च्यायादिसिद्धिरणुक्रति तुन्यरिकल्पाभिप्रायेणेव भाम्‌ |

श्रवर्पाहेमन्तः ॐ)

हृद्यपि प्रतियोगिषूपाश्रयगतलिङ्गादिग्रदणास्िद्धमभावेन प्रति- योगिनोऽपि खज्ञानाश्रयणन तस्याणाश्रयतात्‌ | खघटितसमास- घटकवेनो पितवा चास्यैव रयस्य TNA तदोषदूषितपचो- (पमाथितेऽपि तदोषानुदृत्तौ area निदलतापत्निः । श्रवा पुनरस्हत्तरपदायप्रधान दति ममकचतया पच्ान्तरकथनस्यासङ्गति- fa वदन्ति ॥ श्रनेकभित्यादौ वचनदोषं तु भायहृरेवाग्र वच्यति | भाषे

९ परः सनिकषः सहिता चेद बद्रतायाममद्ितम्‌ (१।४।१०२)

- ~ -- ~ = ~~ “~ — — ~~ * "न~~

परः स्निकषः संद्धिता?? Daa Bawa कम्‌ |

--------- = ~~~ ~

रन एव भूवादि (21812) “aurareaar” द्रति fastatsa- सानमिति” (१।४।११०) aa तु “यखदतावामसंहित्मिि” (ama

--"~---~- - --------- - = ~ =o

ग्विद्धेषप्रतिपादनाय fe fatun yada म तदुप्रधाताय aa च aeIMy: प्रतिषिध्यमानः सर्वान प्रतिषिध्यत इति कचमसतः प्राधान्यं स्यात्‌, तक्ञादुत्तरपदार्धप्राधान्यमिच्छताङ्मिन्विषये नजनर्धकोऽन्वाख्यान-

४१६ महाभाग्यपरदौ SMA: | (aT ९।२।९।) (श्च,२।पा.२।यअ. १)

ब्राह्मशमाचस्येति | (भा) श्रभावो wae: । सविगरेषणं चेर्‌ श्रभावप्रतियोगौ भेदप्रति- योगौ वा ब्राह्मण दति बोधस्तयासति यक्िञ्चिलिष्टाभावप्रति- यो गिनत्तादृ शरभेद प्रतियोगिनो वा ब्राद्धणएखेवागयनं wpa lay: | ‘qr न श्ौचाचारादिरौनव्राह्मणस्य नापि चनिवादे- रिव्यथेबोधनम्‌ ॥ राजा fasta इति । (भ) यद्यपि पुरुषमाज्रश्येवानयनं gaa न राजविशिष्टस्य तथापि राजसंबस्धिन एवामयनं न यत्कि्िक्छवन्धिन दति राजा पुरुषस्य विगरेषक दूति भावः॥ नञविशिष्टस्येति । (भा) नजृधोत्यारोपितव्राद्धण्वि शिष्टस्येत्ययंः | कः पुनरिति। (भा श्रभावस्येव wuaq प्रसिद्धलाद्ममितोन्तरपदाययतिरिकरः कोऽमौ नञविशिष्ट॒उत्तरपदाथं दत्धाग्रयः॥ नतु ARS

~~

परःस्तिकषेः संहिता। ci el tee । इति खे उक्तपा्ठोस्ति) दिधापि

भाष्यवार्तिकयोः पयुक्तम्‌ । यदा । नुर्पलग्ध्यसन्देहादावपरि लाच्तगिक = 9: 9

व्याधा वा तदभावश्ोधः। स्यादेतत्‌ | अन्यपदार्धप्राधान्येऽयं समासः |

सामर्थ्यात्त साधरुत्वमेवंभूतस्यार्थवदनथैकावयवस्य समासस्येति We. aaa ्राह्मशमाचरस्यानयनं प्राप्रोति । नेष दोषः । निरत्तपदा्धकोऽव ब्राह्मण प्रब्दः, सा च निवृत्तिः खाभाविको गजा ated, कोऽधैः, केवशो aaa शन्दः प्रयोन्यमानः प्रसिद्धिवश्रन्म॒ख्छमेव त्राद्धणमाचष्टे नज्‌प्रयोगेण व

AC THT TAT: | are (खअ,२।परा.२।सा.९) (गम्‌ ।२।२।६।)

विशेषणत्वे किं भेदप्रतियोमौ ब्राह्मण rau) उक्रभेदातुयोमौ ब्राह्मण इति भेदे प्रतियोगौ चोप्ितव्राह्मण एवेति । नाद्यः । ब्राह्मणमाजखानयनाप्तेः | नान्य TATE भावाभावयोरिति। (भा) ब्राह्मणएलन्राद्यणप्रतियो गिकभदयोरित्यथः ॥ कप्रह्ययप्रयोग- afarasatfeaferauare निदत्त इति ॥ (के) वथा निदत्तपदाचते विगरेषणमेव न युज्येतेत्यत श्राह सादश्यादिनेति | क) श्रा दिना areata निद्तमुख्यन्राह्मष्धादिरारो पिततदान्‌ इति WAG: ॥ ATS नञद्योतिततदवख्य इति । ॐ) एवश्चारो पितखप्रटर्तिनिमित्तवानुत्तरपदाथं दत्य तापर्य- प्राहको afafa तात्परयम्‌ । उन्तरपदारथस्य प्राधान्यमपयेतदेवेति बोध्यम्‌ ॥

--~~--~ --- ~~~ Oe “~~~ -~ ~~ ~~~

भव्प्रधानो ह्य faa: | न read य्जित्रियर्थादुन्मक्नगङ्दावययौ भाव इवेह तत्पुङथो बड्धत्रौहेर्वाधक्तं इति । फलन्तु अकर्ता ऽभोक्तं-

~~ ------~- = ---~--*

Se

ेतियादौ सादृष्यादिना निभित्तेनाध्यासोपिनं areal न atfanfata Wad, तदेवं मुख्यो ब्राद्मगग्रब्दस्याया निठत्तः त्रातखामृन्यः स्वियाटि- मति भ ब्रद्धणमाच्रागेयनं नापि ग कम्य चिदागयनमिति सिद्धम्‌,

न= =-=

उक्तं च|

११८ महाभाध्यप्रदोपोदृद्योतः। ( नन्‌।२,२।६।) (ख.२। प. २।या.१)

यदा पुनरिति । भा) या ऽयोत्तरपदग्य मुष्याथप्रत्ययत्यागपूवेकमारो पितप्रहननि- निमित्तकाथबोधकता सा सखभावसिद्रति नज्‌वचनेन श्रह्मा- रो पितलस्य वाचकः waren निवन्तेयतोति मरग्रसतद ध्वनयन्नाह

इदानोमिति ॥ ॐ) किं स्वयमिति । क) fans सुख्यत्राह्मणएपदायस्य argqaaw निदत्निस्त्यवेक- मारो पिततदद्ोधकलं द्योत्यते । श्रय ख्ितस्येव quargue बोधनिट्तिस्ततपुेकं तदृश्यारो पितलं नजा meta इत्यथैः ॥ ननु नञ श्रारो पितने ग्रक्रावपि ब्राह्मणादिपदेरबोध्यस्य मुस्यत्राह्न- यादेः RY बोधोऽत श्रा मन्त्शेवेति | (3) नज्‌मामथ्यदिव तज्निटत्तिरिष्ययः ॥ नासि नञ इति । क) प्रकरणादिकं च तात्प्य्ारकं भविवयतोति भावः ॥ mat aqaata anna: श्यात्‌ | मेवम्‌ | अत्ि्गियादौ सवनाम- कायंगणकाययोरसिद्धिप्रसङ्गत्‌ | वर्षा हेमन्त द्यत Fanaa तदि

~ जका कि भ कक रद ल्ग — = = ~~, Ee

प्राक्‌ समासात्पशार्थानां निढत्तिया यते नजा | खभावतो निरत्तानां equzizafaar’ ॥ दति । श्यादेतत्‌, अरथप्रद्यायनाय शब्दः प्रयुज्यते areas: faee: किं qu mgmt प्रय॒श्यते, तद्र, असति ब्राह्मणपदे नेयता

महामाशप्रदोपोदद्योतः | ard (G21 R/S ) ( नम्‌ । २।२। ९)

पदाथनिदटत्ताविति। क) पदाधेपर्यनिटत्तावित्यथः | खश्रष्वारो पितलबोधेऽपि arg णदिपदानां खश्हयायेबोधकव निटत्तिवेचनं विना न शक्या किं च वचनेनापि तत्कतेमग्रक्यमि्युपहासः ॥ भाश पटार्थान्निवत्तयतौत्यस्य (भा) पदाथंप्रत्ययानित्यथेः ॥ श्रसुमेवायंशङ्ापूवेकं दशयति नन्वित्यादिना ॥ (क) ननु श्रष्दस्य पदाथ निटृत्तिकरत्ववत्तत्मत्ययनिटत्तिकरलमण्यनुप- पन्नम्‌ | किं रेवमुत्तर पदाथंप्रत्यय एव न स्यादित्यत रार HAAS इति ॥ कै) निरत्तपदाथेकतेति । क) मिटन्तमुख्यप्रट ्तिनिमिन्तप्रत्यायकवम्यारो पितप्रहत्तिनिमि- त्कप्रत्यायकतेत्यथैः ॥ पुनर्दाछायोक्रमेव स्मारयति पदाधश्ब्दनेति ॥ (क) ब्राह्मणप्रत्ययस्य | (क) सुख्यत्राह्यणप्रत्ययस्येत्य्ंः ॥ श्रनेन द्योतकानां प्रमिद्धायश्ह्य-

प षणम्याप्येकवचन।पततेख | अधनो ब्राद्यण दइयादावपि न्यायसाम्यास्तत्‌- परषपर वज्जि कृतापत्तेश्धति दिक्‌ । मतान्तम्न्तु

--- ~= ees ~

ATR Hata ऽत निवक्तेयिनुमिष्ट इति म कायते ब्रा्यगपटे तु सति x. Ce bf fant ihe wfanet qe सत्नाविरहः प्रतीयते | अन्यदश्रनं, सव र्ते a अ en TR गुणसमुदाये वर्तन्ते | RAT च।

४२० महाभाष्यप्रदो पी दुद्योतः। | (नञ्‌ ।२।२।९।) (च.२। परा, RI ay)

गुदो धपूवंकमर्चान्तर गरदो धकलं खभाव दूति बोधितं तच्छ मुद्रो धेनेव तत्पदायेप्र्ययनिदन्तिरिति बोध्यम्‌ ॥ श्रभिप्रायमप्रतिपयेति। क)

केचित्त यदि नजः शब्दस्य बोधकतासामथ्यैनिटत्तिद्योतकतं स्यात्तदा तद्थगतयोद्धलादिसा मथ्यनिदक्तिद्योतकलमपि स्यादिति भायाग्रयमाडः ॥ ब्राद्मष्ठनिटत्तेनेजा ऽनभिधानात्‌। नञ्‌निमितते त्यनुपपन्ञमित्यत श्रा

एवियादाविति। क)

तादृ शत्राह्मण््प्रटृत्तिनिमिनत्तकोऽस्मार्‌ बोध दति भावः । श्रय माश्यः। तत्तदथकाः weer भिन्नाश्च तत्मभियाहारे तु तदथंकोऽयमिति wad) waa नो द्योतकम्‌ ॥

नज्‌निमित्तात्तपलयिरिति (म)

WAG तत्छमभियाहारे सुख्यन्राद्धणाथेको नायं fa तु श्रारोपित- तदथेकोऽयमिन्युपलसिनिएय दृत्यथेः | तद थेगतवोद्ूलादि समथ - निटृल्ति्योतकानां तु are खभावारेवेति तत्वम्‌ | श्रारो पित-

“aq mag योमिदयेतद्राद्यणकार यम्‌ | तपःखताभ्यां यो Etat जातिब्राह्मण ख स । a [र f (asa भाष्ये ) दत्यादिवचनप्रामा सात्वं समु दायग्रन्दाः Tal A

"तपः शरं च योनिश्ेद्यतद्राद्यणकारयम्‌ | तपःश्रतभ्यां यो हनो जातिब्राद्याग णव सः । (यत्रैव महाभा) दति, तथा च श्रतिः।

महाभाष्यप्रदौषोद्दयोतः। ४९१ (7. 21 UT 81 ST 8 ) (नञ ।२।२।९।)

वद्य UG तु सुख्यत्राणएत्ववति रोतग्रकरिकब्राह्मएपदाये तदनयो दर्पपाद्‌ दति तदयंप्रत्ययत्यागो वाच्यः स चाग्क्यः गन्दायेसवन्धस्य नित्यताहानि्ेति दिक्‌ ॥ श्रमुरेवाधं पुनः प्रभर- प्रतिवचनाभ्यां खष्टोकरोति यदि पुनर इत्यादिना ॥ (भ) स चेन्िटत्त इति । ॐ) ब्ाह्मणएपद्‌ शक्यं यत्‌ Fe ब्राह्मणं तस्य fart खशक्यस्य बो्द्याभावरात्‌ तत्मयोगो यथै: । श्रग्रकयबोधने तु नभूमातेणापि तद्यबोधसम्भव इतिं भावः ॥ प्रतिषेधविषयेति । क्र नजो द्योतकतया समभिवयाइतपद्‌ शा्ोधकलं वायं तच पदान्तरप्रयोगं विना न सम्मवतौति तत्पदोपादानमिति तात्पर्यायः। Woe gee: प्रत्तिनिमित्तरूपो faa) गौ णो पजात एति विज्ञायेतेति तु भाघाच्रांः ॥ भाय नतयुक्तं सन्देहः स्यादिति । (भ समभियाइतपद्स्य बोधकवाभावात्‌ निटत्निरूपाथस्य प्रति-

— tana " +----~~- ---~----~ -~--~ ~ ~~~

fufey तदौयगुणसमुदायेनापएपहितायाः सत्ताया ज।तित्वात्‌ तथा च TT ब्राह्यगोऽत्राद्यग दरति सवयपत्तसपदाध प्राधान्यं निर्गाधम्‌। ayy

षट याधयो यं पुरुषं तपन्ति जो ee Rest रेतश्च |

ane धम्म future wa: ama सगथ गरत्मतिति।

गौरः शुच्याचारः पिङुनक्गश्र यादय यर्म्मास्तरषां समुदाये mane, wt चतियादिश्ब्दष्यपि द्द्यम्‌ । रुवं दिते समुदायेषु

8२२ माभाष्यप्रदौ TT | ( गथ ।२।२।६।) (ख.२।पा.२। ey) योग्याकाङ्काया श्रनिटत्तेरबोधकंवेन च तद्प्रयोग एव खात्‌ wag वाचकलभेवेति चेदेवमपि सन्देहः स्यादिति भावः ॥ तदा- कार दशयति कस्य Very इति । Gn)

कस्य पदस्य vay इत्यथः । श्रभिधेयपरः पटार्थगरब्द दति

तात्पयेम्‌ | सन्देदपदेन निण्याभावो faafaa दति awa ॥

एवं चैतदिति । (भा)

एवमेवेति त्यथः | शक्षणाणयश्मन्नये | cava यत श्रारोपित- प्रहत्निनिमित्तकस्य बोधः । तत्र नञ्‌समभिव्याहारे मिटत्तमुख्य- ब्राह््को aguas दूति बुद्धेरारो पिततत्काय॑कल्वं फलतौति बोध्यम्‌ ॥ ददानो प्रकारान्तरेणापि नञ; want areata भाखे

अथवा सव एते इति ॥ (भ) छवश््टानामिति। (क)

तथा च तहुणप्रतिपादनाय ब्राह्यमणएश्न्दप्रयोगः। निटृत्तगुणानां

जिषट्तिप्रतिपादनाय च asain दत्यथः । “nama” एवमयं

च लिङ्गम्‌ । रतत्तदोरिति छत्रे ऽनज्‌समासग्रहटयम्‌ | Tay खनेक्षमन्य- पदां इत्यादाषेक्व चनं सिद्धम्‌ | are | सेथतनेक्या सब्रतापाह्येनि।

त्ताः शब्दा अवयवेष्वपि वपन्त इति न्यायाल्लातिनि द्रे कणभिद्रे वा यदा ब्राह्मगश्रष्दो वर्तते तदा खाभाविक जातिगुरनिटत्तिनना ataa प्र शिद्धांशरसद्धःवप्रतिपादनाय ब्राद्मणशन्दप्रयोगः। यद्येवं इयोरपि भिः विषयलतवप्रसङ्ः, कथं, यस्यास्य सद्भावं ब्राद्यणश्रब्द ME न तस्याभाव

ACMA MA | ७२द्‌ (BRIM RIA) (भञ्‌ ।२।९।६।)

समुदाये दत्धादिभाग्याथेः | एवश्च शणश्मुदायवति गक्ष ब्ाह्मणण्ष्दस्यायं कतिपयुणभावप्रतिपादको नञिति भावः ॥ aa. श्रुतादिसक्गहायाह गुशशब्देनेति ॥ (क) MHA TAS STATS निदश्नायेति ॥ @) Caste चे"ति समासनिषधमाश्ङ्ाह ओेषषष्ठौसमास इति ॥ ॐ) एषां ब्राह्मणएेत्पारक्रलाभावादाद व्धपटे शस्येति ॥ क) गुणसमुदायाभाव दति । (क)

तच गौणः प्रयोग cas आतिपदवन्नजपि कचिन्तात्पयंगराहक <fa भावः॥

~ ~~ - ~~ ~ — eee eee een ern

१ तपः way योनिश्चयतट्‌ ब्राह्धयकाम्कम्‌ | तपः AA यो ष्टोनो ज्ातिव्राद्यण ण्व सः।

हि । an ~ ~ : f =) कथन्तर्हि प्रतन्यनेके जलपेश्वोमय इति । ais: । खथ्यारोपितेक- तानां प्रज्नयर्धतया तत्र वास्तववद्धत्वाभिप्रायं बड्भवचनं न faa इति । यनंकखनेकद्यद्यकपोषो al | यत्त।

Sm ee eee ----- = ~ ---- ~~~ = —— ~ > ee RN tt

नया यस्याभावं AAT न तस्य सद्भावं AUT याह | नेष दोषः।

Rawat समुदायावलग्िनो Ha, सद्यपेकदेग्रकर्याकग्णाभ्यामेकमेव पलु wd wad च भवति तयेहाप्येकदेशविभागात्‌ समुदाय एव निरत

९२९ मशाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। (भम्‌।२।२।९।) (G21 UL, at)

बाहच्येनेति । ॐ) तथा चेते गुण अयभिचारिण दति भावः॥ पिङ्गलकपिलकेशः (भ) इति भाये । एकं पदं पिङ्गलाः after: केशा यस्येत्यथंः। यदा पिङ्गल इति वैः । गौर इत्यस्य a “शर्टव्षा तु या त्ता श्रतणोलषमच्िते | सा गौरौ agat ag स गौरः परिकौर्तित wae ब्राह्मण्ये (भ) बराह्मणश्रब्दाय एसमु दाये ॥ कुवन्ति (भ) केविक्लौ किका इत्यथः ॥ “qa पञ्चाला” इत्यादि गन्धः genta ATA: |) भाषे जातिदहौने (भा) cafe सामान्येनैकवचनं तेनावयवेविति arya मामानाधि- करण्यमु पपल्ञम्‌ ॥

ee ~~ ~~ ~~ ~

वन्चादृ ्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता | ayia विरोध नजर्थाः षट प्रकौर्तिता ॥

"~~~ = a ~

उश्यते णकटेश्रसद्वावा्च स खव सम्नभिधौयत दति सवेमनवद्यम्‌ | दहानेकां जन खगत दति ्यदिष्वेकत्वमारो पितं प्रतीयते मुख्यं तु प्रतिषिध्यते afa- याद्‌ाविव ब्राह्मणमिन्यकवचनमेव भवति द्यादिसंख्या प्रतोयते तदेवमुत्तः- परदा्प्रधान इति faq: अत च लिङ्गम्‌ । want: सुभोपोकषोः-

मह नाश्प्रदो पौद्द्यौतैः। ane: (खअ.२।पा.१।शो.६) (गनमै।९।९४।६।)

न चं भिन्रविषयत्वमिति। (कै)

नना बत्किञ्चिदिषयनिदततत्राहमणपदेमं धक्किचिहुणपतवल प्रतिपादनेन पूर्ोत्तरप्दयोरषामथ्यल्डिमासो भ स्यादिति भावः॥

दयोरपीति। )

एकरैध मिदश्यादिद रासमुदायष्येव निषत्यारिप्रतिपादभाद- स्येव सामथ्येभिति भावः ॥ भन्‌ अमभिध्याहारे श्रतादििण- निदत्ति्यो तनदारा wafafant arguny दति geal विषयत्रमित्यत्र तात्पर्यम्‌ ॥ भात्यारो प निसिन्तफले श्राह तज स्तुत्येति ॥ (क) भाखे दष््ाध्यवस्यतति । (भ) श्र्यवसायाकारो ब्राह्मणोऽयमिति ॥ ;म)

तत॒ sree नायं ब्राह्मण इति प्रत्यचसुक तस्य चारोप- मूलकता दशिता ब्राह्मलाध्यवषायोसरलोश्या

श्रब्राह्मणोऽयमितौति | (भा)

पिष TT कियन क ० 9० > ~ =

यथा श्यब्राद्चणः, अपापं, अनश्वः, खनुदरा कन्या, पचसि, खधम, हनि । aq यथायथमार्थिज्ञा्चमभिप्रे्ेति बोध्यम्‌ । ¦ निरूदृनच्तणाया

~ ~~ ey RN = 0 मि OT त ee Si came RE alii?

afray गजसमासदशगम्‌ | धन्धयैतत्तदोररधदारेण सम्बन्धिनः लोकों प्रिधोयमानो त्रैषो ददाद्यमौ zetia कथं प्रान्नयात्‌ | दृ न त्राय 54

ard मदभायप्रदौपौदुद्योतः। (गम्‌।९।२।६।) (अ. २। WR a)

शरस्य तत tare: प्रयुक्ते इति te श्रथेकदेश्रोति वक्षयेऽध॑सेत्ययुक्रमत श्राह MIATA इति ॥ (कै) रकटेशविगमादिति । क) एव चोभयप्रतिपादनायोभयप्रयोग इति भावः ॥ भाय दुरुपदेशदिति | (भ) श्रसम्यग पदेशरादिति तदः | VARTA “श्व्राह्मणो ऽयमि्युत्तर fasta ve भवतोत्यपाटोऽनुपयोगात्‌ ॥ नान्यथेति । कै) पूतरपदायप्राधान्ये भिन्ने एकला नवगतेरेकवचनं न सिष्यतौल्यर्चः। एवमन्यपदायेप्राधान्येऽपि तदसिद्धिः ॥ "एकप्रतिषेधमावमिति। क) एको न भोजनौय एको अनो नागत cad रूप cau: ॥

> ^~ १ उ पनब्धबद्ुषु कयटपुस्तकेषु “एकत्वप्रतिषेधमाच्म्‌"” इति पाठो दृश्यते ॥

प्रक्तिसमकच्यतया सिद्धान्ते त्वतिरिक्तण्क्तरक्ततया afafane तदर्थान्त भाव हृति वा कथं faa) इष्ट न aque भाव इति य॒गपदेव

शस्य भाव द्रति भावेन नला च यगपत्सम्बन्ये faafga त्वतलौ च प्ाप्रन समासश्च, तच यदि परत्वात्वतलो क्रत्वा पञ्चात्पुनः प्रसङ्कविष्वानाघ्नम समासः क्रियते aameqed तुल्यार्थे ति get पूवपद प्रहतिखरेाद्युदातं

भद्भाष्यप्रदो पोदु द्योतः | 9२७ (श.श।पा.२।अ.९) (मञ्‌ ।२८।२।६।)

बहूनां संप्रत्यय इति | (भा) vat नागत waa ्रतौतेरिति भावः । ज्ापकात्‌ प्रस्य ्रतिऽपि तक्षमासो जायत दत्यभिप्रायः ॥ रकत्वप्रतिषेधमाचमिति (भ) पाठोऽपाठः ॥ भाये क्रियागुणविति क) गणोदाहरणं WAH पं रष इत्यादि ॥ एकं न भोजयेत्येक- निषेधाय प्रसन्नस्य चारितार्थ्यात्‌ कथं षडकलावग तिस्तजाह निराश्रययोरिति। क) गणक्रियथो रिव्यः ॥ wag प्रसज्येति । कै) एवं च तदाशरयेरीकदे शिनः शङ यान्तमभ्युपेव्येव प्रसश्चप्रति- वेधपदायंनिरतुसुत्तरमुक्रमिति भावः ॥ तथानेकशब्देनेति | (क) श्रारोपितरैकलवानित्यथैः ॥ एवं च पयैदासपकचे बह्ननां प्रतोतिः gaaafa भावः। ay दिश्यादिनिणेधस्त तात्पयवश्रादिति

~ ~~~ — ----~ -

भाव्रेनासोपितत्येन च सम्बन्धे faafaa समास रव प्रथमम्‌ । नतु पग- वपि त्वतलौ yaad सापेच्तत्वन।सामर्थात्‌ | नज्‌समसस्तु प्रधागस्य

४ ठि न it “en पदं स्यात्‌ veel गणृखरखेष्यत इति BHA छते त्वतले। काय। अह च, Mam नजसमासः ya fanfafas want: arfagufafa

9९९ महभाषखप्रदो पोड्दयोतः। (गम्‌।२।२।६।) (च.२।एा.२।शआअ.१)

बोध्यम्‌ ॥ श्रारो पितेकलस्तेगेव बोधाश्ेकदचमासिद्धिः। एवं ९ “aaa” दति बवचनसाष्वेवेति दोभ्यमिति म्षायां दिसतरः॥ © यच तु पूवभेवेति। (क) ay पूर्वे करियोपद्ित्यभावाद्‌ निवतसङ्खद्रव्याेपाभावेनेको न तिष्ठतो दयेव बोधपर्यवसनादिति भावः ॥ मनु एकमित्यच इयोनेनोः प्रहता्थंगमकलात्‌ प्रिवसेकलमेव प्रतौयेत भं बडतमत रार श्रावाधे इति ॥ ॐ) षष्ठौति । क) श्रावाधाया श्रप्रतौतेस्त्मतौतेरनुपयोगाश्चेति भावः । नोखा- aaa प्रियं न fa लनेकमिति ace: | एवमेको न तिष्ठतो. व्यादवेकख्ितिनिषेधेऽपि wafefadtet xe: ॥ भाषे त्वतल्‌भ्यामिति | (भ) पूर्वपदार्प्राधान्याश्रयेण वार्निकारम्भः | उनक्तरषदार्थ॑धान्य तु श्रसामर्थ्यात्‌ पूवं भावप्रत्यषानुत्पत्तिरेवेति age भाय

स्यन्त तच भावेति ॥ क)

ree eee ~ ---- + ^ [व ere rn a

ertwenfaate: | ततश्च सर्तिशिषः vaaect लिच्छरख भवति गतु ATTA तुया चयम्‌ ।

-- न

mmm >~ = = न ae en ce cae a Ss Sl ee

AM भावप्र्ययसावव्ङ्नयथैस्य सापेचत्येनासामर्थ्यात्र भवति बभसमासन्ु प्रधानस्य सापेद्चत्वाद्भवति ।

म हाभाष्यप्रदौपोदु्योतः | ४२९ (GRIM ATL) ( रेषदक्षता । 21 Rl 9 । )

ईषदकता । २।२। ७ ॥

मतु जातागोषदर्थान्वयासम्भवादेवाषमासः सिद्धोऽत श्रार

यथेकेति। नोच देति

गाग्येवस्य जातिवम्‌ ॥

९ “ancrerafaatg até च चरे; ey” ^भातेरस्नो विषया- दयो पधात्‌" ( 8 । १ । ६३ ) wag axe वार्तिकम्‌ ।

न -~---- -~ ~ ~ ~ ~~~ 0 cet

दैषदछ्लता ॥ स्प्टोऽथः। cafaye: | ननग्यो षद्रक्तमो षदुत्रतमि्या- द्र्याषिः। रैषदरार्ग्यादावतिय्याक्षिश्च। सत्यम्‌ । दत एव॒ वार्सिक- रतो क्तं, ईैषदुगुणवचनेनेति । खहतेद्यपनोय aes गुणवचनेनेति पुर-

-------- ee ~~~ ENTER RS renee ---~-~ ween tyre ~क Smad

८“दषदङ्चता” ॥ kwgaratafa वक्तथमितिः। waaay aa द थव चमं कनैव्यभिबर्धः | अद्तेति steam दैषदरग्ये can- दवतिद्यातिरौषदुव्रत इत्यादावय्यामिः स्यादिति भावः| देषद्रागये इतिः |

४६० महभाष्यप्ररोषोद्योतः। ( ईषदहता । २।२।०।) (BRIM)

गहेरिति | कै) “ag az” इति भ्वादौ पटठितादारन्यपि मिध्यति ॥ यद्यपौति |

guzel बलमिति शखवार समात्छवंमौ एदि कमययत्यन्न- fafa नियम दूति ara: |

१ अर२।पा२। Ari

फौयमिन्यथः | अतो गाया्यतिव्याप्तौ | यद्यपि गर्गा प्यतवे उत्वर्घा पकषा न स्तत्तथाप्रि तदेका्समवायिनां क्रियागणानान्तौ stati तथा च परयज्यते गाग्येतरो गाग्येल्प दादि ॥

क EE OTE ET I Sc lt EL -~---~--------

भनु च गरौ भवतिवानवान एनसेषद्रग्यैः कश्चित्‌, उच्यते, maT सह य रकाथ॑समवेताः क्रियपणास्तदपे च्या जातेः प्रकर्ष दियोगः, गाय तसौ mea kaa mane इति, यथा गोतरौ गोकल्यो muta इति।

महाभाव्यप्रदौपोदुद्योतः। ORR (@RIMRI AW) (षष्टी ।२।२।९८।)

षष्टो | २।२।८॥

भाये वश्यतौति । (भा) a निर्धारणे” इत्यत्रेति sie ॥ उत्करषप्रतिदन्‌द्मयंकापकषै- प्ब्दस्यानम्वयाद्‌] हइ अपवाद्‌ इतोति। क) AIBA AAG इृत्यपकषौऽपवाद TAT: |

ens. aes Se” Soe lat ee a aa ce -----~ = na er eee re ee

CHU Tog

eet ॥ षष्यन्तं VAN सुबन्तेन VE प्राग्वत्‌ | TATA: | Bata च षष्टो समस्यत दति वायम्‌ । द्रपूत्रखनः। प्रतिपदविधाना चेति निषेधस्यायमपरवादः | वस्तुतस्तु स fadutsd तदपवादश्चत्यभयमपि ग वक्तयखयमिति वच्छते ॥

“पष्ट” y ‘watt चेत्यादि । 'कटंकमणोः Bafa कच्छब्दोपा- दानेन वा fafeat सा छद्योगा। रधरापत्रश्न द्रति"। चोव्रघच्छदने, करण we! पपतलाशर्रातन इतिः। पलाशानि mia पाद्यन्ते येन दण्डादिना स पलाश्रश्चातनः। किमर्धमिदमुच्यत xfa’i asm सिं मन्वानस्य oa) प्रतिपदविधाना चेद्यादि'। यदा तस्य aaa, तदेदमपि ama, तस्य त्वनारभ्यतां तत्रैव aia: | पक्ष इतिः अपवाद cay: |

Be ATATATSTAT ANA: | (aati ereist) (S214. 21a)

प्रतिषेधविषये । (कै) सर्पिषो ज्ञानमित्यादौ a कारकविश्रेषेति । कै) कटक मणो रिव्येवमित्ययः॥ इत्यादिप्रकरणमिति । ॐ) तच शेष दृत्यतुटत्तेरिति भावः॥ शेषलक्षणा (भ) इत्यस्य गेषमाज्रलक्षणामित्यथं इति तात्पयेम्‌ ॥ समासनिदत््यधेभेवेति | क)

तन्नद्धातुयोगे डपान्कारका नि रि कक्षारकाणएणं शेषल विवचा- भावन्नापनेऽपि चारिताश्यैसंभवा दिदं चिन्धम्‌। किञ्च ern एव mega यदि वेतदात्तिंकबलात्छमासाभावकल्यनं तदा तदाव- कमेव | erate तजानुवादायावश्चकानोति न ama \“प्रति- पद विधाने"तौति fom fag तस्य वचनस्य घत्वे “fea सदयश्य'” “हवो ऽं प्रयोग इत्यादि विषये carat देवितेव्यादौ इगन्ते ४“नणोकेति' निषेधेन ५“'कटेकमणोरि"ति wat ष्यं समासनिषधसिद्धिः | agian त्‌ गेषयदणस्य तज निदत्या

१ कर । पार ङरग्दा)॥ रर पा१९।८५८॥ RTI पादे geen 8 सर ug ५ २। पाद्‌ 4<॥

a ra न

ee oe ree ~~

महाभाष्यप्रदोपोद्श्मोतः। BRR

(ध.२।पा.२। घ्रा.) (षष्ो।२।९।८।) माः खादित्यपि fem) तच्छष्देन दयपरामशं काकस्य काष्णयंमित्यादरावतिप्रषङ्कमाश्द्याश : तच्छब्दनेति ॥ क) खात्नौति। भ)

खाकान्येवाभेदे शाव्िता न तु दये इत्यधेः ॥ नन्मेदस्याधा- राधैयभावनियामकताभावान्त्थेरित्यनुपपल्लमिति wet न चेति॥ ॐ) यद्यपि थपदेभिवद्भावेन तत्‌्थेरिति वकष we) तथापि ष न मुख्य Cae मुखयस्येति ॥ ॐ) उत्तरयति तस्मादविधानेति | (&) यणमावशक्रशम्दमाजप्रतिपाद्यएवाचकैः श्धैरित्यर्धः॥ श्रत wie ततृश्वमित्यये वच्यति । तद वोपपादयति ae afefeta a ॐ) द्रव्थाबिष्कृष्टाः । क) Wena द्व्याखयिनः। तदा हि गृणगतजातिः safe fafarna ॥ उपरश््रकत्वम्‌ | (के) wg दर यप्र्यायकलम्‌ ॥ र्येणेकत्वमिति। ॐ)

9५

ae भह भाखष्दोपोदुदयोवः। (ष््ो।२।२।९८।) (ख.२।पा.२।खा.१)

जातिविश्िष्टग्‌ शपर्तिनिमित्तम्‌ । श्रत एव ततो भावप्राययेव गुणएवबोधः॥ अथस्य च तत्स्छत्वमिति । (3) एवं च गुणिपरत्ववाचकंग्रष्दाभादवल््ं तारछ्थमिति फलितम्‌ ।॥ रवं त्ति । अ) तदिगेषणेरिग्यस्य तदिशेषप्रतिपादकैरि्यथं इति भावः। तोत्रादिशन्देः समासप्रसङ्गह्ुपपाद यति यञ्च गन्धेति ॥ कै) रवं तर्दति । कै) तदिगरषणेरित्यख तदिगेवप्रतिपादकरेरित्यधात्त प्रादयः war दथद्च fatugve विषया cata रुच्यते दति aren भाये किमथमिदमिति | (भा) teat अवडहितमपि ततृद्धेरिति पराद्ष्यते । तदा गुणेनेति ॥ (भ) केवलगुणेति | ॐ)

धृत तोत्र carafe केवसगृणवाच्येवेति भावः॥ भे

एतदेवेति | (भ) काकस्य area fara ४ यज्ञौदमिति । (भ)

यिद मित्ध्ः y

मा भाष्यपद। Tea | 11

(GRIM TL ) ( परणगुण्सहि वार्धैरद शयतथलमा- नाधिकरशन । २।९।१९।)

सापेष्ठमसम्धमिति। (भा) इतरसापेरवेन शक्ता इत्यनेनानन्यादसामथेमिग्या रवः । तद्‌

WTAE शुक्ञा्थन संवन्धाभावादिति। क) मतु afaneuftfa amafafena प्रतिषेधविषयग्रद- नाचंमित्यारिः ॥

प्रणगुणसहिताधसव्ययतव्यसमा- नाधिकरणेन।२।२। ॥

‘ava निविशते (भा) wane | aga इदं fara) ae \“त्राकडार"सुषो क्रए- वचनपरा थसमलात्‌। aw “area: SafeETarfa a MAaTRR AS

\ avd fafamasafa एथग जातिष gra) आाधयख्ाकिमाणसख साऽसच्चप्रक्ञतिर्गुणः॥ (४।१६।४४)॥ PGLimasigry

en mere en eee ee ~ = -~ ~ ~~ -~-- ~~ ~~~ =

पूर्णुणप्हिताथसदवथयतव्य समानाधिकरण ॥ पुरयाद्यथस्िभि सद्‌।!द्भिच् asta समस्यते | पूरण, सनां षष्टः । यत्र पूर्णां

[|

भुरयगुण॒हितार्धसदब्ययतथ्समानाधिकरण ग” । प्रयेकमिति' Warefufiad: | ‘aeafafufrta’ THIS गाम्चपयंन्तान ४.

9३६ महभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( पुरगगुणद्ठहिताचैसदथयतयसमा- (WRIT Ri शा.) नाधिकरणग । २।२।११।)

काषाटमिनत्यादेरनुदाहरणवप्रसङ्गात्‌ | तस्मादयास्यानात्‌ Fay. गुएवाचौ सन्‌ यो गुणिबोधकः तक्महृतिकमावप्रह्ययान्तप्रतिपाघ्ाना AUIS ग्रहणम्‌ WHITE तद्रोधक गरष्दमाच्रय्णम्‌ | एवं च प्राधान्यगौरवादौ प्रसक्तिरेव म ॥

श्रवसितदृत्तिरिति। क)

प्रया रव WEA Ty पूरणोम्भगादिष्ब्दा अपि । तेन कुम्भपूरभव पटुरेरिादि सिम्‌ । अत्र च शापक लोपेचेत्यादपुरणमिति दष- vata: | पूराधिकारस्तु न Ret) भागेन्‌प्रद्ये सति तदन्तेनापि निषेधस्य दितो यदतोयेति इते माव्य खव स्पषटलात्‌ | अत रव fire दितौयमि्ादावन्तरस्यां ग्रहणसामर्यात्समास इङ्ग्‌ । Wa एव च ““वान्युष्डषद्ाङ्कितसेकतानौ'" ति कालिदासस्य प्रमाद raw! षष दयाग्यातः WE] ्ार्यातच्न्तादेरजिति वा समाधेयम्‌ | Je “ava निविश्रतेपेतौ"' ति लच्तितो द्यते | केवलगयस्य शणो परसथगद्यम्य च प्रतिपादकः दािन्धायात्‌ | काकस्य कष्णम्‌ । ब्राह्मणस्य शक्ताः | यदा ऽर्थाश्रकर्णादया दन्तादि विशेष्यं fauta तदेदमुदाहरणम्‌ । कथं चतुर्गामिन्ययैः, खत खव awe meet ow किं afe रुषे निविग्रतेऽपेतौयादिलच्चणलक्तितस्य गुस्य ग्रं, नापि गजो गुणप्रतिषधं स्य गुणस्य हि भावादिवत्मशत्तिनिमित्तमा्रस्य ग्रहं सामान्धादेश्पि प्रसङ्गात्‌, गापि लोकप्रसिस्य gata ग्रहणं same तैक्तण्रमि- MATIN, TULA न केवलुणवापिगो गणोपसजेनदब्यवाजचिगञ् व्यारिन्धायाण्रमेण wey ay TU गुख्यपेदत्वात्केवलगु खव घने गग ग समासनिषेधः MERE ते च्र्रमिति गुण्वचनैस्तु तत्सम्बन्धिनो निषधो

महामाश्प्रदोपोदद्योः। 689 (७. २। पा. ९। या. ६) ( पूरणणठहिवाधंसदथवतसमा- नाधिकरणेन । २।९। ११ |)

soe ME CUCL CIID CTR. LIC (Pal) aaanqeata वाक्येकरैशन्यायेन We द्र्य दन्ताः एकता हथः ॥ “षष्ठो "त्यख च षषटयनं समथंप्ररतिकसुवन्तेन षमखते wae | तादशं न शक्ता टति। पदमिश्यसाम्थयमदवसश्यमेव | एतदमिप्रा्ेेव wage एतदेवोदाहरणएमिषयु्म्‌ । wae भां मेकदेष्टक्िः। अनेन समाशशरङावारणयावुधानां यन्नः क्रियत दति

"न

afeatawafafa | अवाह: | संख्यया नायं निषेधः ग्रतसह खान्ताश्च- निष्कात्‌ ब्रो्रधतभगश्रतयोरपसंस्धाम्‌। खारो्रतमपि न ददातौद्यादि- मुनित्रयप्रयोगात्‌। अनियश्चायं शुणेग निषधः। संशवाप्रमाणतात्‌, उत्तरपदाथंप्राघान्दमिद्यादिनिरेग्रात्‌ | तेन करणपराटवम्‌ | र्थगौरवम्‌ | ifenwafaante सिडम्‌। चन्दनगन्ध caret तु गायं निषेधः। aaa गुरोरिति समासस्य प्रतिप्रसवात्‌ । गन्धलेन प्रतीयमानो हि nat न कदापि हुणिसमानाधिक्करणः। किन्तु खप्रधानः। यस्तु वति mana पिनष्टि गन्धानिति प्रयज्यते स चन्दगत्वादिजातिजिमिक्तको न तु yar: | मालत कुषठमादिष्वदध्रनादिति। रवं घटरूपमिश्चादि | एरभगरुक्तादि शब्दस्तु ग तस्श्यरप्रति पादकाः | तेन रूपेण प्रतौयमागसख्य [णिसामानाधिकरग््रदश्रगात्‌) णवं प्रौकल्यमिद्यादादपि बोध्यम्‌ | ोकस्यसौरभादि ध्ये शकतवघुरभिलादिप्रकारक ण quate: |

i ea RT SR REE mit TOE | IRR EE i RD came Arena Frere

Neary yaa दति, म चात्र दन्तापेच्या areas षष्टो ary एररीनासंबन्धारप्रसङ्क रव समासम्य, यरा तद्धा्ाद्मक्स्णादा TTY रव एकाद शब्दस्य afafaeiar भवति तदा amy एव षणो स्ति समास- Tay, ‹ श्रतसष्टलान्ताश्च निष्कात्‌ ' ‹ को्रद्रतयोजगध्रतपोदपसं स्थामं ! हारोश्रवमपि न eaters मुनिषयप्रयोगाद्‌ गोविंपरतिरियादौ संख्या

age मह भाष्यपदोपोरदध्ोतः । (मुश्णगग्धशितार्धसदशचयतथसमा- (शअ.श।१.श। ध १) गाधिक्षरन ।९।२।११।)

“aft चे"ति खे वदता कैयटेन ष्वभितमेतत्‌। way, * of

ब्राह्मण्य ग्रामं गत इव्यय qafaae प्रकरणादिश्नाने गत Tees वाक्येकदे न्यायेन तावदवेले मम्या्मासापल्तिरिति we ९““कर्मणि चे"ति Ga भाथे ॥ ननु ब्राह्मणस्य Tals ्राह्मणस्ौदनं पच्छनिदयर्थावगमार्‌ ब्राह्मएखख पाकापे्या क्मल- कटेलाभावात्‌ क्तवखोक्रलाश्च षष्ट्या श्रप्राफौ प्रतिपेधोकिरष- Faq Ay

VARA! TB RRR ATR Sw A

[षी coare

तदपापन्नस्य च इवयसामानाधिकरणरमस्येव Ta सुरभिरि्ादाविति fea पडितार्यास्तायथः । फलानां सुहितः । करणस्यैव शेषत्वविवच्तया षरो। गच्च न लोकेतिनिषेधः war) तम्य छद्योगलच्तणषष्टौ विषय- कलात्‌ । दर सुद्िता्धयोगे करणस्य teafaada नियतेग्याङ्रिति इरदत्तः। तचाङरि्यपरितोषोद्धावनम्‌ | तद्रौजन्तु नियमे प्रमाणाभावः | ^“नासिन्तप्यति atari नापगानां महोरधिः। गान्तकः सभूता 4 पुसां वामलोचना | द्र्ादिप्रयोगाणां पात्तिक्यापि विग्रेषत्वविवच्तया सिद्धत्वात्‌ । खत र्व करुगत्वविवच्तया ढतोयां भट्टिः seem |

समासो ग निषिध्यते, सं्ञाप्रमायत्वादुत्तरपदा्प्राधान्यमियादिप्रयोगदथरं- गादभिन्यो वणेन fade इति करणपाटवं बुदिमन्द् यत्नमौरवमिचयादि- सिडिः। ‘wmat सहित इति? करणस्यैव गेषत्वविवत्तया षष्टो, द्ेषत्वविवदोप च नियता सुहिवार्थबोगे करगस्ये्याङ्ः, कद्योगलक्तणाबा खव qua निषागोरो fare | ‘argae कुवद्धिति ' । नेयं घटादपे

मङाभाष्यप्रदोपोश्योवः। ane (@. 317 81S 4) ( qraquafwaniage Tagen नाधिकरणन । २।२।१९ ।) ९ भ्रावजनवाचौति। र)

च्रावभैनमक्गोकारश्यागो वा TAN: ॥ कमणि न भवतौति | क्ते

ररषषश्चन्तष्य saree संभवति faarsat नेति भावः | एतेन कर्मणः गेषत्विवचायां षष्ठौ सुशमेत्यपाणम्‌ | न “ate” देततिषेधविषयेनाभिधानाच्छेषलविवचैव म भाथप्रामाश्ादिश्यन्ये |

कक enna = "ज~ = ~ -- ~~~ *--------~------*

CAR ARI AED

- - en ~ ~ ~ नन ---~- --~ ~~ नन = ~ ~

५ ~ ~ ~ अ ee

परैर्नानाविधैख्िैः खादुग्रोतेख वारिभिः। छपा्तां भागथुमतों woe कस्य पूयम्‌ दति। aad षष्टौसमासे निषिडेऽपि रतौयतत्पुरुषेय ween एति स्यादेवेति चेत्‌ । Kama ग चेवं निषेधवेयथम्‌। खरे दि्रेषात | ताहि । षष्टौसमासेऽन्तोदात्तलं स्यात्‌ दतौयासमासे तु धाधादिखरापवादस्ततौयाक्मगौति पुवपदप्रकृतिखरः | टप सकरम कोऽप्यस्ति। पितगतारसयोत्छममस्त बन्यृगोति ufggatara, dara fa at नाक्तोति न्‌ श्ङ्कनोयम्‌ | फलतपरगमिल्यादौतु WE TI स्तरे मेदः। ्ारकात्यरलेन शदुत्तरपदप्रङ्ृतिखरात्‌ | सत्‌ । दिनस्य कुरन्‌ कुर्वाणो

~ ^~ ~ me eee नकन ~ ------ ~ ee re

am wat ब्राद्धणस्य घटं कुव॑द्रिति णवं हयसामर््यादेव समासस्याप्रसङ्गः, कि afe gafata किङ्कर उच्यते स हि कुवन्‌ भवति ततो यथा ब्राह्मणस्य पाचक इति साश्चादेव पाचकेन सम्बन्धो न एनगोदनद।रेग तददिहापोति Rua, जरर feafafa च सव उदाङ्रथम्‌, खच feu: परतुरवाव्न- fafa wa wet मदति । "ब्राह्मणस्य हृतवति ' । ब्राह्मणाय wath,

ste महाभाश्यप्रदौ पोदुधोवः। ( पुरणगुणमुहितार्धसदय्यतस्यसमा- (SIRI Ty) भाधिकरणन । २।२।११ 1)

ननु १दिषोऽमितरे इति fafeae म adaaa “ae” इति सूचविदहितयोरेव ani विधानादिद्या ग्ड श्तोसदिति ॥ क)

GU ग्रतुरलादेश्रलाभावादाद

तृनिति ॥ क्त) श्र्योद्‌श्रणलव स्थापयति भागे

९ HRI ATR TUR R WMI पा२। Were BHR पार। TRV I

al) किंकर cay) रेषे wet) घोरस्यदिषन्‌ । इह दिषः waal- वचनमिति uifeat कर्मणि षष्टौ । अब्ययम्‌ । ब्राह्मणस्य BAT | तादथे- रूपसम्बन्धस्य सामान्यरूपेण विवच्तायां wets ब्राह्मणसम्बन्धिनो क्रिवे- med: | पए द्स्योदेतो रि्यप्यव्ययोदाहर्णम्‌ | इह॒ wate Fat शब्ययप्रतिषधं तोस्ुग्कञ्ुनोरप्रतिषेध इति वचनात्‌ । अव्र ener साषचर्याल्दथयेनेव समासो निषिध्यते | येन तदुपरौद्यादि feafate रक्षितः | वथा च भद्परम्टतयः प्रयुज्यते । यत्कुतेरोत्निग्रङ्णोमः | खादेयाः किंते भोगाः gad त्वया विना, भवल्वुतेखन्ननमंुलाक्तोति, तत्पायिमात्मो परि पातुकन्तु, किमुतदन्तरभौ भिषजो दिव दादि च।

सम्बन्धसामान्य रूपेण विवद्धितत्वात्‌ wel एरा खयंस्योदेतोरिति चोद इरणम्‌, अच ह््ययप्रतिेधे तो्नोरप्रतिषेध इति कत्येव ष्रि एव न्तस्योपरौ यादिकमप्यदाहइ रणम्‌ | Samat सानुबन्धकेनेति* | निरनु बन्धक्षय न सानुबन्धकस्य यह शमिति भावः | Sangeeta’ | क्तरि ष्याः समासः कृदुत्तरपदप्रृतिखरेणानाखरितमेदत्‌ | निरनु

ACMI TET । ser

(a. 81 818) ( पुरणदुडश्िता्थसदव्यबतय्यसमा- नाधिङ्ग्ेन । २।२। ee}

वश््येतदिति ॥ (भ) द्त्यारिन्धपौति । क) weal, जट यथेव TEA! श्रन्यायवेः सति सामं ware दष्ट एकेति भावयागयमाज्ः॥

पुवनिपातानियमः स्यादिति । ()

तथा “दनेकमन्यपदार्थ” इति ga स्व॑पद्ादिति भाश्यप्रयोगोऽपौानु- कूलः | कैयटशरदकौ तु ख्ययप्रतिपेधं ठच्तस्योपरौ ददाहरन्तौ शदथे- नापि निषेधं मन्येते तत्त भट्श्रोदर्षादिप्रयोगायां प्रतिक्रूषम्‌ | यदा | यकषिग्यत्ते च्छन्दः सम्प्रदादिङ्किवन्तः कायेपरः। ततखतु्ीँ । ane उपरि uae इति faa: | तस्यां यन्मध्यन्ततरे ययं “सप्तमौ atesfc” ति एषोक्वरौदया सप्तमोतत्यरषोऽदयेयौभावो वेति दिक । त्य । तब्रा्मणस्य- कतम्‌ | निरनुबन्धकस्य व ग्रहणात्तयता समासो भवदव | खकत- यम्‌ । खरे Iz: | गतिकारकोप्पदादिति छदुत्तरपदप्रृतिखरः। ay तथ- तस्ति्वेगान्तखरितता | aye त्वायुदात्ततवान्मध्योदात्तं पदमिति | समा- गाधिकरशोन | aang ate । विद्ेषणसमासस्तिह बहुलय णप्र- MAA स्यादेतत्‌। इष षष्टौसमासः Tatas ग । बाष्सम्बन्यपेक्चा हयं wet) तथा च कटोऽपि कमं भोग्मादयोऽपौति waa इयोर्पि षन्तयो विंषपम्टतिगान्वमे सति पखा्रातिपदिकाधंमाच्रयोः पाशिकः Amat वायः! तथा च तच्तकस्येति सर्प॑स्येति घ पर्स्परमममथं कथं

जोषये

कन तु खमास उत्तरपद मध्योदात्तं स्यात्‌ सायं खशार्धसतव्यन निषधः |

Ww माराविकम्यति `, मा रवौब्याहेति माराविकः, ° तदाहेति मा

पएन्दादिष्ड. उपसंख्यानमिति › sa wee क्रियायाः प्रतिषेधको माराविकः,

dda शुकविग्येषस्य, इचित्त माराविदसेति पाठः, त्र afar 56

9१ महाभा्यप्रदोपोदुद्योवः। ( पूरण्गणहितार्ध॑सदव्यतद्चसमा- (BRIM RIE) गाधिकरणेन | २।२।१९१।)

उसजनलस्यान्वथंतामाश्रित्य वषषठौसमासेऽपि तजिथमसंभवा- STITH खयमपि aang चिन्धमेतत्‌। तस््ादिगेषण- समासोऽयज् बाडलकान्ञेत्येव तत्वमिति कित्‌ तन्न । श्रधपिष्यलौ- त्याद्यनुरोधेन तस्या अ्रन्वथेला्रयणमग्रक्यमित्याशयात्‌॥

विशेषणसमासे च वचनसामथ्यादिति। 3)

समस्यताम्‌। अत रव नोलोत्यलख्य मेरमश्ौग्टत दत्यादावपि प्रयमान्तयो- विषणसमासे ततः षष्टौतिन्याय्यं a तु बश्यन्तयोविेषणसमासः। Sata ऽसमर्थात्‌ | किं च यथा विचगुरि्यादौ सम्बन्धस्यामिहित- त्वाव्रयमा तयेद्ापि षष्यन्तयोः समासे ततः प्रथमेव स्यान्नतु aati उश्यते | कट Ta कमं भोष्रादयस्तु तनत्सामानाध्िकर्णमाचात्तदिभकिं सभन्त इति पक्त इद बोध्यम्‌ । समानाधिकरयोन निषेध रव सेतत्पच्च- WITH: | अत एव विद्रेषणविभक्तिः साधुत्वाय यदधो षोऽपि सङ्च्छते | भ चेवमपि समासात्षष्टौ न स्यादिति वायम्‌ । पश्चकपरत्ते दितोयादेरि- वोपपत्तः। सकलविभक्तिसाधारणेन कर्मधारयेणान्यतरस्य खटमनभि- धानात्‌ Uta च वौयधिकरण्यस्परले सदां गतिः। तथाहि । र्न कुमार्या राजकुमार्यां इति wena समासे पूवेनिपरातानियममाश् खक्यो पसं जनसंन्ञाया sarang समादितमाकरे। ग चत्र त्वुक्तम्यासामश्स्योक्षिसम्भवोऽपि, चेम प्रयमान्तमेव समस्येत । तथा च

क 2s a Sn nn nan eer sere ee —

= -- = = न न्न क ace Se

ददातोति arefaz:, स ward: | ‘faa स्यादिति?। भवितव्यमेवात्र विषेषणसमासेन तत्‌ षष्टो समास wag को दोष इतिपश्नः, ‹पूवनि- प्रातानियमः स्यादितिः। दथोरपि प्रथमानिरिंश्त्वनोपसजेनत्वादिति भावः। ag विररेषणसमासेऽपि इयोरपि यत विग्रेषयविरेग्यभावस्त्र a

महाभाष्यप्रदोपोदद्योतः | ge (@ 2181 a8) ( पूरणगणद्ठहितार्धसद थयतथसमा- माधिकरणन । २।२।११।)

एपूर्यापरप्रथमचरमेति” सचे समानेत्यादिवदमणाम्थादि- ह्यधः | एवं च षटोममासे avant मानाभावः। न चेवं ay- रौ हिरच्छियेत। गेषग्रहणसाम्ेन TAMAS | म च BRT पाचक इत्यादौ तस्य सावकाश्रता । एवं afe षमानेव्यादिसामा- ate aa समानाधिकरणानां विगेषविहितः समासः ततेतद- त्तिः समानारेश्च wena म समासोऽनभिधानादियाश्रयः बेरित्त “प्रथमा निर्दिष्टमिति” दूचभायथयोक्रोत्या “asl” faras-

... ~------ -----= = PE = क SO ~~ =+ ae -- etree ----- ~ te

CHV.) Zac Vel Ue Taal RARIWRI Aes

------- a = न StS

राज्ञः कुमारो quia vara रव विग्रहा इति उपसज्जनसंञ्चाविधाय- कयोः दत्रयोः काशिकादौ स्यम्‌ | “अनेकमन्यपदाथे" दरति सत्रे “ac रषे तुराय” दति सते च भाष्यक्रेयटयोरपि स्यण्टमेवेदम्‌। तथा च प्रथ- मान्तेन विग्रह दति नियमाभावाल्छवेच तत्यरषोपरि दितोयादिषिभक्घयः पषुकपतच्तवदेवो पपादनौया इति तत्वम्‌ | राजपुरषादौ agar दवो- ज्रपदार्प्रविष्टसम्बन्धस्यापि ठत्तावपरवेशाश्च । प्रयो गाह विग्रहे परं समासोशषरविभक्तिसजातोयायाः प्रयोगात्‌ । पचन्तोति arent इतिवत्‌ | वाश्चसंस्कारपच्ते ऽलो किक्तेऽपि बङ्वचनात्धद्या दि कल्पनाया रव न्यायवा दिति दिक्‌ । यर्‌ ततवुदाहतं शुकस्य माराविकस्य Ue पाट-

लिपुचकस्येति | aq मारावौद्याहेति माराविकः | “तदाहेतिमा-

हृमतस्सनापि समासे विरेषगमिति yoarfaeat दयोर्पि तुयः, अच तच्राप्रधागमुपरसजनमा्थं चाप्राघान्यमिति दयगुणादिष तेन प्रक्रार्य यव- द्या षौ समासेऽपि ala अवद्या भविष्यति तस्माद्यत्र प्रयदादग्यं

088 मह्ाभाश्यप्रदौ TT EEN: | ( प्ुख्छगणछदड्किताथैसदकयतस्सलमा- (HRI WRIT) aifamcma । २।२।११ |) येन सुबन्तेन समासष्ठद यं निरूषितवन्धायकषश्मेव wee तादृ्- मेव च सामं षष्टोसमासप्रटृन्तौ fafraqi न चेदं सामर्ष प्रहृतेऽसि त्र इत्या श्येना असामर्थ्याद्‌ न भविष्यतीति । (भ)

एवं च प्रत्याख्यातं षभानाधिकरणयहएम्‌ । श्रग्मिभाख लेत-

दाप्रथानमिन्चपूरवेपकिषिद्धा न्िनोरेकदे शिनोरक्रिपरमिव्याङः॥

धरब्दादिभ्य उपसंख्यानाम्‌” दति ठक्‌ । शरब्दनक्रियायाः प्रतिष को मारा- विकः। माराविदस्येति पटे मारादिग्रब्दं ददातीति ह्न TUG: | वं पाटलिपुत्रे भवः पाटलिपुज कः | इत्थं शिते aie समसो निष्टः raz समानाधिकंस्य aaa area | समास इष्ट इति तु वदता तमेव नेदमुराष्तुं THA । यत्त॒ तत्रैव मथितम्‌ । ब्र्ौसमासे चति पूवैनिपातानियमः ang विश्ेषण्छमासे तु विष्ेषणसेव पुव॑निपातः सिध्यतौति | age aga) विगरेषग्विरयष्यभावस्यायवस्िततवेना विप्रस WR ऽप्रधागमुपसर्जनम्‌ आयं चाप्राधान्यमिद्यादिक्रमेण sagan श्चवस्येष्यते | तच्च षोसमासेऽपि gaufafa किन्त्चिषे घनेति | वस्तुतस्तु गोधेनोः भोन्योष्णस्य कुमारश्रमणाया गोगरभिशया इदादोनीषोदा्ा- याणि | पोटायुवतोल्वादोगां विभक्चन्तरे fated बाधित्वा चररि- तार्थागां प्ररे बरष्टौसमारेन वाधापत्तेः। तथा च विग्रेषणलेवो पसजंन- तया पूवनिपातेऽप्यनिष्टं स्पर्मेवे्वधेयम्‌ |

न ज ज क eter

awe: सपं हति तयोः षष्यन्तयोः समासप्रसङ्क रव दोषः, त्विरृत्ये च पतिपेध दरति वाच्यं, तदिष् किंच स्यादिद्यादिक्षमेवानुपपटम्‌ उदारं quad यदि माराविकश्यब्दः aw, अथ सोऽपि योगशत्तिः, तहिं तश्थयनु- प्रपदनम्‌, खव याटलिपएजकेऽपि श्रयम्‌ ।

मशाभाश्चप्रदीपोद्द्योतः। 89४ (अ. पा.२। ख.) (कर्मणि ai Ri Rites)

¢ कमणि च। २।२। ४ ॥ व ` eere aats दोषदशनादिति। 3) पद्येऽपि दोषद्प्रनादित्यथेः ॥ कचित्त॒ तृजकाभ्यामिति । क)

९ (दजकाभ्ाभि''त्यसख कन्तंयदजकाभ्या मित्यर्थे ददम्‌॥ १कर्तरिचे"त्यसयेवायम्ं दति टत्तिमते श्रा

कत्तरि चेति । ®)

THAT: गेषषष्टया षमाणो भवत्येव । गक्गाधर- भरषरादौ खरेऽपि न विषेषः। उभवयाणन्तो दात्तलात्‌ । भ श स्"गखधकनि” गायक ग्रब्देन eral गायक दत्वे समाानापज्निः। tyes समासेऽपि खरे विशेषादिति away) wantiae “दजकाभ्यां ancfa” सूषनिर्दिंष्टभिन्न नेयर्थात्‌ कमणौत्यस्य वष्टो विगरेषणवे क्रमेत्यस्याजामनुटभ्िरेषेति बोध्यम्‌ ॥ भाग्य

भिना स-नि AEP ag AE i a नजन —_ - -- -~ भज = ee

CSR पा२। स १४ RHR पार Brey eGR पार छ १४६

ee.

ees ~~ ज~ ~~~

कर्मयि ay चकार दति्णब्दा्थः। शमेणोतिग्र्दमुषाय विदिता पिरेषितावा या agiala समभ्यते। faxyaretet ऽगोपेन। पनेन कर्मघद्ीमान्रं न समस्यते दयभिप्रतं स्यात्तहिं azar fawy

५ कमणि a” ॥ ( उमयपाप्तौ कमेणोति ' । खनेक्ा्चत्वात्िपावा- nfatiay चश्रब्दोयं तेन कर्मशौल्शायं या wet विधोयते सान समस्यतद्र्धैः। af aur काचन कमणि wel ea ˆ कतर् चैति? निषधं न कयां द्‌ wang सिडत्वात्‌ साधु पयसः पानमिति, कमि

sad महाभाष्यपरदौपौदुद्योतः। (कमणि च। २।२।१४।) (BRIM M2)

तृजकाभ्यां चेति । (भ) wea कर्थेदजकाभ्यामित्यये दति भावः॥ पारपर्येरेति। के) सुजेरोदनेनौदनस्य ब्राह्मणेनेतोत्यरधः ॥ भवति वे इति । ॐ) नराह्मणएस्य Waar दत्यच्ौक्रो न्यायः ॥ समासशङ्कानिवारणायेति | (कै) श्रनेन तद्यायाश्रधणेऽपि पूरएेतिष्बोक्रमद्रौत्या वर्तः wae areata सूचयति । तदाह श्रवुधानामिति ॥ ॐ) श्रतिप्रसङ्ग इति । (के) शरन्यजाणेवं न्यायैः समासापादनरंभवात्‌ ततापि प्रतिषेधो वक्रय इत्ययः ॥ भागे ब्राह्मणस्य गत (भा) इत्यादर््राह्मणस्य यामं गत दृत्यादिक्रमेणयेः | इत्या्ुदाहरणमिति | क) “ब्राह्यणस्य yt ब्राह्मणष्य गत दति पूर्वोक्त तु श्रमाम- wizta समासो न भवतोति इदयम्‌ ॥ नारभेत | यत्रहि कतंरि णको तच्च कर्मणिषद्याभायम्‌ । ध्न्दानुध्रास गमित्यादौ यथा न समासनिषेधस्तथोह्ं पस्यश्रायाम्‌ ।

येन संस्पर्शा (दति नित्यसमास वचनमिति वच्छति, aa पयः प्रानं ae भिद्यदाषरिष्यते, इदं तु धरोर खस्याविवच्तायां रोगाद्यभिूतो sam aga यदा साधु पिबति तदा द्यम्‌ ।

मह भाध्यप्रदोपोद्योतः । age (ख. ९ पा.२। अ. १) (निद क्रोड़ाजोविकयोः। २।२।१७। )

नित्यं कीडाजौविकयोः। २।२।१९०॥

- द द .-ई-‡ ` ~ --~- ~.

प्रतिषेषे fax इति । क) fafa दजकाग्यामित्यनेन ‘aaft vata वेति भावः ॥

नित्यप्रतिषेध इति |

EE गी --~ ~ ~~~ ~ ~ ~ = न ~ ~ om |

CHARI Bes

ए oe REE Beene NET पि

———

faa कौडाजौतिकयोः ॥ रतयोस्थंयोरकेन faa wel समस्यते | उदालकपुष्यभन्चिका । कौडाविद्धेषस्ययं संज्ञा । संज्ञायामिति भावै णवन्‌ पुष्मायामिति कमेणि ast) जौविकायाम्‌ । दन्तलेखकः । तच करोडायां विकल्पे प्राप्त नोविकायां कतेएिचेति निषेधे प्रापे वचनम्‌ | जयारिश्यस्तु टजकाभ्यामिति छत कर्तद्यतदनुढत्तायाः षष्ठा विग्रोषणं | ढजुत्तसार्थं द्यङ्का HAA दते कटग्रहणं टशकयोवि्ैषणतया aaa निद्यक्रोदेति सूत्र अश्प्र्ययमेवोदाभष्ार | तत्रेदं वक्तयम्‌ | प्रथमसूवेकटंग्रहणं टजक्षयोरेव विग्रेषगं युक्तम्‌ | तयोः श्रुतत्वात्‌ । म A ay | way ढजुत्तरा्थं cata न कन्प्यम्‌ | ened चोत्तरथानु-

“ faat क्रौडाणो विकयोः”॥ (नेति निदत्तमिति ` i गिद्यग्रहणाद्‌- महाविभाषाधिकारादिक्षस्पेतेव पाल्चिकम्य प्रतिषेधम्य सिडलात्रिचः प्रतिषेधो भविष्यति fa नि्यगरहगेग | ठच्‌ क्ौडाजोपिकयोर्नारोति | ares नो विका्चद्यथाकदति किं रमोयकतंति नौविकायां zd प्रयदाहरिष्यति ख मन्यते मा भूत्क्रोढायां डच्‌ ल्तणाभावात्‌, गोवि-

9४८ मइ भिाष्यपदो पोदुयोबः | ( निदं करोड़ाजोविकयोः।२।२।१९७।) (GRITTY)

प्रतिशेधवाक्यस्तदिषये व्यपेलाया एव बोधनादिति भावः । विधिव तु जौविकाथां “aft ofa निषध प्रापे carvers. दिषये मित्यमिव्येवल्छार्थंकं क्रोड़ायां तु fase ura ऽस्यारभा- त्घामथ्यदिव नित्यं सिद्धमिति बोध्यम्‌ ॥

A RC EY 7

rire een eee

afer तुढचः, असम्भवात्‌ । तथा च दचदयम्य खश्यासेनाधे उपि हृति । ame अके जोविकार्थद्रति दषे अकति किम्‌ । रमणयक्र- ~ ‘ .

तति। विकायां et प्रद्यदाजहार | तस्यायमाशयः | मा मूत्क्रौढायां च | gonna) Nira णनदटचापिति खि ante सुलभ रेति | wand निव्यंक्रोटे'यच ज्र णासम्बन्ध्ङावारणाथं दजुत्तराधं इत्यादि कुरद्यादस्यमि्याङः॥

नका eee + = ~~~ ~ ~ “ - 1 tm eee ee a ee ee

कायां तु ग्वुलदश्चािति asfoa wa way स्यादिति, न्येतु तदनु- सारेणदमप्येवं खादद्ते करौोडाजौ पिकयोर्नास्तौति दयोर्माश्ति किन्वन्य- तरमेव | ee रवोदा दियते इति ` । seated | उहानक- qeutgaanzt awmiaifafa am, fa ग्रहणम तराथ afe वग कोडाजोविकयोरपगतिरसल्ति, क्िमाकार क सन्नन्छाच्रावममात्‌ |

महाभाष्यप्रदो TAT: | 8४९ (QVM) ( कुगतिप्रादयः । २।२।१८।)

कगतिप्रादयः | २।२। १८ |

—— a RAST I

aq गतिगणेन प्रादीनां विगरेवणात्कर्मप्रवषनोयेषु प्रा्य- भावादमैकः प्रतिषेधोऽत श्राह प्रादिग्रहणस्येति ॥ (क) प्रत्यादिविषय श्वेति | ॐ) arearattefa भवः ॥ सामथ्येसद्कावादिति। क)

दृचगतश्एलश्ोतकलादि ति भावः ॥

दितौयापि न स्यादिति। क)

कुगतिप्रादयः ॥ Ree गतिसंज्ञाः प्रादयश्च समयम faa सम- खन्ते । कुः पापाय | कुपुरुषः नि्यसमासदिषयम्याणस्य पूवपदप्र्णति- सराधमश्ययत्वमिष्यते । तथा च वात्तिकम्‌। अये नजकृनिपाताना- मिति। तद्मादयं खरादिषु ate: | स एव चेष REA न तु एथिवौ- दस्षिः । गल्यादिसाष् चयात्‌ । गतिः । etter । प्रादिग्रहग्मगदयर्धम्‌ | तददिषयविभागा्ानितु वह्कनि वारछ्किनि। aunty | दुमिन्दायान्‌। दुःएरषः। खली पृजायाम्‌ । एपएरषः । अति Tae qrstazy | या-

~~~ ~~~ ~न te SH

“कुगतिप्रादयः” । ‘quatre wat दतिः । व्वगादिष्वपठितनीो- Sua पठितद्य इति भावः | निद्यसमासतरिषयम्याम्य पुवपदयप्रहतिष्बगरश- Aaa, बथा वच्यति aaa नस्मकुनिपातामामिति amafafa | न

457

8५० महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( कुगतिप्रादयः।२।२।९१८।।) (BRIAR MWe)

‘“aaraanagn” इति युक्रग्रहणदिति भावः ॥

व्यवहितानामिति । कक) खान्वययोग्यांवाचकपदापेचया पदान्तरेण व्यवहितानामि- व्यथः ॥ समास इति । क)

श्रवयवरितपदेरित्यथः ॥ सामर्थ्याभावमागश्द्धाद

aretta ॥ क) रेकस्यमिति। $)

शरवययपूवेपदपर्णतिन्लरे सति axe एयुगृद्‌ात्तवं न स्यादि- व्यथः । यद्यपि ae ware ed नास्ति तथापि एवं जातौयकरे लोकिकप्रयोगे दोष इत्यथः । वेदेऽपि तस्यासाधुलग्रङनिटृत्तिः पलमित्यन्ये ॥

मनन ^-^ ~ न ~ = ~ ~" ----------

CSTR aes

mre ~ ~ ~~ ~~ ee - -- ~ -----~ ~ ~ ---- - --------~ ~ - ~~~ -~---~---* ---

faye: | प्रायिकं चैतदु पाधिवचनम्‌ | अन्यथा kay चेति कोः कादेध- पिधागमयुपपद् स्यात्‌ | कोणं दुष्कृत । दुर छाथ । ्वनभिधानाततु भूते खल्‌ न भवति। मुषटुतम्‌ । सु्रन्दोऽतिश्रये न तु पूजायाम्‌ | खत खवोप- सर्गं निबन्धनं saa) अतिस्तुतम्‌ | खतिरतिक्रमयोचेति कमंप्रवचनौ यता-

heel

बर्यवचन इति" | efaaifexa यो ada स न ea cath । (दुनि- न्दायामितिः ume इषातिन्दा भवति पापंतु aetfear afeafafa | दयोरप्यपादानम्‌ । श्रायिकमिति'। अन्धथेषदथं चेषि कोः कादश

मदहाभाश्यप्ररोणेदद्योतः। Bue (421 UL 21 ae ) ( कुगतिप्रादयः 1 २।२।९८। )

सामथ्यैमेव नास्तोति । क)

एकक्रियावयिवष्टपसामथेग्रहणे रतः स्वा सत्तिकयेत्यादौ समासापत्निरिति भावः ॥ दध्योदनादौ तु क्रियान्तभविण साम- aad च वचनदयमपि प्रत्याष्यातमिति बोध्यम्‌ ॥ ant गत- naman इेतुमाहइ `

afafaaa इति । क)

पदेकदे न्यायेनेति भावः। प्रगतः शिषे are: गरं प्रान पितामदश्य पिल प्राप्त इति wren पूजामित्युपलचणमित्याह

उपाधौनामिति ॥ ॐ श्रतिसिक्तमेवेति | क)

तथा प्रयोगदग्र॑नादिति भावः। करमप्रवचनोचलादब्र षवा-

भावः ॥

~~ —- [1 ~ ~ --- ~ ----~--- -- ~ ~ - ~~

भावः| प्रादयो nae प्रथमया | इतिपिषये गतादयधरेढक्षयः प्रादयो गतित्वाभावेऽपि प्रादिग्रहगोन समस्यन्त EAM प्रगत याचायः प्राचायः। पानवासौ | खादयः क्रान्तादयय दितौयया॥ अतिक्रान्तो मालामति- मालः। WATT: HEIN Salar ॥ Ways को किनया अवकोकिलः |

विधानमनुपपद्रं स्वात्‌ | 'दुस्वुनमितिः। दुगिन्दायाभिनि विधयनिदश्रो गतितेन प्राप्तम्यापि समासम्य नियामकः म्यादिति मन्यत, यदातु प्रादि- Uemura नियामकम्तदा गततित्वादेवाच सिद्धः ania, 227 शेच्छरा- चऽनभिधानात्छषतः खल न भवति, दुष्कर इद्यादावृपपदसमामः, श्ाम- दरेशन्रहशिभिरिद्याएो मन््रप्र्यगतितव।द नौषर धात AAA येक

४५२ मशभाग्यप्रदोपोदुदययोतः। ( कुगतिप्रादवयः। २।२।१८। ) (21081 a, 4)

शर्थान्तरेऽपि ओ) इद्यस्य समासो भवतोत्यनेनाग्वयः ॥ तच हेतुः गतित्वादिति ॥ कक) दुष्कुतमिति । ॐ) दुःशका । श्रनभिधानात्त्‌ wa ae न भवति ॥ सत्यपौति। क) श्रपिना वस्तुतः साम्यमेव नास्तोति ध्वनितम्‌ ॥ श्रगतित्वादिति। कक) axe क्रियालाभावादिति ara: |

इंषदथेऽपौति। क) अत एवोश्नरपदाधिकारे ॥

पर्यादयो ग्लानाद्यर्थे चतुर्था । परिम्लानोध्ययनाय पर्यध्ययनः। अलं ATT अलंकुमारि ॥ निद्यसमासत्वेऽपि चतुर्थौ विधागसामर्थ्थात्यच्त वाक्यमिति रत्तितः। रतेनेककिभक्तिषापूवैनिपात इति छत्रे छलंकुमारिरिति wei पर्यादयोग्लागादयथै इति समास इति बौ यटवचनं च दाख्यावम्‌ | तदेव भाष्यमनित्यतायां च्ञापकमिति वास्तु। वस्तुतस्तु नेहानेन समासः। अलमो ऽप्रा दित्वात्‌ | प्रादिसमासस्य त्वयं प्रपञ्च दरत्याकरः | faq faq:

खये न भवति | ‘agafafa’ ' घश्यब्दोऽतिश्रये न पूजायाम्‌, wa एवोप सगे निबन्धनं षत्वम्‌ । “अतिस्तुतमितिः। 'खतिरविक्रमये चे"ति कर्मप्रवच- गोयत्वाठषल्वाभावः ॥ प्रादयो गताद्यर्धं इतिः | ठत्तिविषये गतादयर्धदश्तधः प्रादयो गतित्वाभावेऽपि प्रादियष्णेन समस्यन्त इति । प्पर्यध्ययन इति! | परि ्रान्तोऽध्ययमार्चमिन्यर्धः। "वाससो दवेति'। वसोरे च सुन्‌ प्र्यान्तो

ACTH RAT | १३ (अ.२।पा.९ | शषा, & ) ( कुगतिप्रादयः ।२।२।१८। )

ईषट्धं इति । ($)

कोः कादेग्रविधानं शरिता पएृथोवादकश्य व्याटृकथे लेत- दचनम्‌ | TET त्‌ न सवज वयवश्यापकमिति भावः ॥ सुपेति योगविभागेन सिद्धे इदं यथेमित्यत श्राह सहसमुपेत्यकेति | कै) एतेन नित्यायेमिदमित्यपातम्‌ । तद्वायप्रामाण्ेनेह वा्तिकेषु जिद्यपदासंबन्धादिति भावः ॥ वस्हतस्तत्पुरुषसंज्ञायंमभ वचनानां पाठः। श्रत एव gala wae se) ay कंरणादतल्मपि शच्यातुरोधेन ववस्येत्याङः ॥ शच पुवेमिति। र) अनुना सम) सात्पव॑ मित्ये ॥ चयाणां पदानामिति । क) गतिविशिष्टतिडन्तनाययस्य समामविधामादित्ययेः ॥

भन भण मक न~ ^ ~ - ~ +. ---- ---~-~ --~ ---- ee ---- "0 डन ~ ममक

्रातापन्नालम्यवे यनेन श्वाप्यमागो ऽतं पुवस्त्यरवः एधमगतिग्रहणात्परया चर्थनापि भवद्नभिधागानुरोधाज्चतुश्यन्तेमैव भवति । तम्य चानिग्यसमासतवं नर्वाधमेषेयवधेयम्‌ | निरादयः करान्ताद्ययं WERT ॥ निष्कान्तः कौ्ा- म्या गिष्कोश्राग्विः। प्रादिग्रहणम्य अगयर्धतवादतिप्रसङ्के प्रापे कम॑प्रवच.

~~ -- a nr ------------------ ee ~~~ -----~ ~ ~~ ~

वामःब्दः, Tae: Ea, इतरप नि्यादुदाततौ । प्रादि. vay इति" । ga प्रादिग्रहकमग्यधमिति कमंप्रवचनयानां प्रतिषध उच्यते प्रादि विषयश्ायं निषेधः खलग्योस्तु समासो waz ‘ea परतोति'। करमप्रवचनौमेन योगाद्‌ दितो यावत्छमासस्यापि प्रसङ्गः, उदा-

४५९ ASTANA | ( कुगतिप्रादयः 121.2151) (ख.२। परा. २।चा.१)

-उदात्तवता भा) cana तु ने र्विना समासः। निघाते तु त्योदान्तवचना- भावादिति भावः॥ पततयुरुषे तुख्या्थेति । क) समपाद Talat पूवपद प्रकतिषखरेणए पूर्वं पदानुदात्तलवारणाय उदात्तखरितग्रदणनुदत्या तद्यो गिपूरवेपदस्येव “agate प्ररे त्यत्र ग्रहणादिति भावः॥ पुवेपदत्वाभावादिति । क) + विनाऽचल दित्यस्य न समासः। कितु विशिष्टेनाचक्दित्यने- नानो रित्याशयः। श्रन्यथा Farias <उदात्तयणः परत्वादकारण afcaa स्यादिति भावः॥

१ उदात्तवता fret गतिमता च तिडाद्यम्‌ (asa वाकम्‌) । २ “विमा? इति दतोयान्तं पदम्‌ ॥

RHC पा२।२। 8 खर ।पा२।द्‌१॥

५ खत्रापि “faa” इति दतौयान्तं पदम्‌ ॥ ई्सखद्।पा१।ख१७४।

नौयानां प्रतिषधो ama: | aaafa विद्योतते विद्यत। क्रन्त अधोव्यति। xe fe अधिपगो अनथैकाविति कम प्रवचन यत्वम्‌ | उचत '

“en ne ^~ भ ¢. अथ्यापकधतर्तिनिदणाद्‌ नित्यः प्रतिषधघः। अत खव समुस्तुनमतिम्तुतमिति घत्वाभावेऽपि समाष उदाहृतः | स्वतो पज।यामिति बचनाद्ा तत्सिद्िः।

तवता fast गतेः समासवचनं, यो जात रव पयभूषत्‌ यः शरम्बरमन्व विन्द्‌, योऽन्तरित्तं विममे यौ वर प्रजवं यातामपय्ेन प्रतिपद्यते ।

ASTHMA: | ९५५ (्.२।पा.२।खा.९) ( उपप्रदमतिष्ठ । RRL Ret)

उपपदमति्‌। २।२।१६॥

ee re eee यदि तिडन्तस्येति। (ॐ) उपपद सत्यथ: ॥ तिडन्त एवेति | ॐ)

‘agfufeae द्र यवद्भावादिति भावः| नसमा wary- feaagiena ऽतिडन्तः समास दत्यर्थक तत्‌| \“माङ"त्यस्य एतोत्यर्थात्‌ | तन्नो पपदल्मेव नेत्यदोषात्‌ | प्रथमां मौरी सप्तमौ हि उपपदमन्नालिङ्गमत एव पश्ाविव्यादौ नोपपदलम्‌ । AGA एला वित्य तु रेक्रियायापपदसखेति काय्थमुपपदवमावश्छकमिति भायाश्रयः ॥

भमि क 9 प ` क १;

१अ२।पा२।९६१६॥ २्अ२। प्रादे Bows २अ२।पा१९६।द्‌१४॥

मि 0 क, म~ न = ~~ ~ ---

---- ~~ - ---------~~~ ee met

उपपदमति॥ उपपद्‌ सुबन्तं समयेन fat समस्यते | भतिएन्तख समासः । कुम्भं कशोतौति FAR | इष कुम्म अस कार एलो किक ह “~ £ hy [| भ ° |

प्रकियावाकयम्‌ । लडर्थाद्याधिक्यऽप्यदूरिप्रकषय gH लाकिकं वाक्यं

[णण

“उप्रपदमति”॥ “ए धागाहाम्को परजनोति'। ‘qqaqaamt क्रियायां क्रियाधायाःमिति wat “afafofa किमिति । येनाभिप्रायेण Re तमाविष्वराति। ‘aq Ala’) 'रएनन्नापयतौति'। स्यादेतत्‌ | ter ति नतस्य ofawutsada दति यस्तन समनाः सुबन्तस्य

४५६ महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( उपथदमतिष्ट 12121 tél) (ख.र। परा. २।आ.\।

शर्धेश्ब्दसन्िधाने इति । ॐ) तिडनतग्रष्दरूपा्थंकस्यो पपदश्याभावादिति भावः ॥ fred उच्यत इति । क) कसय तिडथस्छेति भायेऽपि तिङ्पदेन ager are दति भावः, कस्येति (भा) प्रश्रोऽपि तदथंग्रब्दाथेप्रस्रदारा तच्छन्दाथेप्रश्न एवेति बोध्यम्‌ | पुरुषः ॥ (कै) प्रह्यक्तारिः ॥ | उपग्रहः | (क) कचेभिप्रायलादिः। यद्यपि कन्तंभिपरायतं न तिङ्यस्तयापि धयाकथंचित्‌ eta भवत्येवेति बोध्यम्‌ ॥

बोध्यम्‌ । तिद किम्‌ । मा भवान्‌ भूत्‌ । माणिलिडिति सत्तमौ निर्शा- माडपपदम्‌ | भनु छपे्यधिकारात्तिषन्तेन न भविष्यति | सदयम्‌ । तदि. इत्तिरमेन च्रप्यते | तत्पालं त्वनुपदमेव सटोकरिष्यामः। प्रथमानन्तु सपूग्रहणमिष्ानुवतत Ta) अत ण्व राजदर्शौयादौ पदपदे नलोपाटि-

es oe nee

A A UO ~ ~ न ENE RR => = ~> ~> ~~~ ------~ ~~

प्रतिषेधो विच्वायते, तव यद्यपि कालक।रकसंस्यो पग्रहयक्तः पूर्वा परौभूतः कियारूपस्तिङन्तारचैप्रधानोऽ्यो न सुबन्तम्य सम्भवति तथापि क्रियावाचि aaa वदधैत्वमाश्चोयते, कियावाद्यपपदं न समम्यत xa, तेन RICH गतः कारकस्य wala गतब्रज्याश्ब्दयोः WAM समासो त भवति, अन्यथा हि कियाधायामिति सप्तभौनिदेग्ेगोपपदत्वादनयोरपि समासः स्यादिति। aq, खनुपपदत्यात्‌, क्रियायां क्रियार्थायामिति

महाभाष्यपदोपोद्द्योतः | aye (GR WRIT) ( उपपदमतिखं । 8121 te |)

free (र) carey तिङ्न्तं Tae: ॥ अनेकार्थेति | (3) काशसाधनादिषूपेत्ययः | साध्यत्वादिति | क) षाधनसाध्यलेम श्ाब्दप्राधान्यादित्ययः ॥ तिङ्दएमपनोय क्रियापद ग्रहणे लाघवं द्श्यति यदोति ॥ कै) अतिङग्रहणादिति । क) श्रक्रियाग्रहणारेत्यपि बौध्यम्‌ yee Tan सचप्रधान- तथा कथं क्रियावावितलमिन्या श्क्याह

श्रच Ufa |

द्रयवा चिव प्रत्ययानुपपज्तिः। faararfed तु उपपदसमाशे

wee Pa etre nw ---- ~ ee en LE ---~ ^ = ~~ ew. —— = — ~ a

प्रदकायं fagfe) qytaie नानुवत्तत इति भाष्यरश्यादियन्थास्तु fafed नानुवतंब ead पराः | afafefa गोपपदस्य fated faa समासस्येति । यश्वपौद भाष्ये न we तथापि खनवज्ञाप्यमषंयोरिति ast भाष्य रव ws । तच हि किंदन्तस्यानधिक्रारादकिदत्तयषह गानर्धक्धमि-

et ee ee ~~ ~ ~~ “= [ ०

समौनिदे परेन क्रियावालिन उपपदत्वं धातुरेवाच faa”

Hagan name क्रियोपसजनं कर्तारमाह ब्रज्याग््दोऽपि ae

fagat ara waa घयादयो भदन्तौति धालर्धम्य सिद्धनायां वर्वन्ते,

सतो यल्क्ियावाचित्दुपपदं म arial यत्सुवन्तं न तत्कियावाचि माणप-

पदमिति and रवमयनातिषयषणेन | कतयो्योगयोरिति' | wy चास्लि- 58

eux WETATAUANT RA | ( उपपरदमति । २।२।१९ 1) (ख. १।पा.२।धा.\ gat दति तद्यात्ययमक्रिया्रहएमिति भावः ॥ ratty करियावादिलोपपादनादाह gata । ॐ) छपपद्‌ विगरेषएमित्य्ंः ॥ नैव क्रियावाचोति । (भ) मास्य नेतद्माधान्येन fear: «waaay eet दुवारोऽत श्राह ma श्वेति ॥ ॐ) प्रत्ययोत्पन्तिनिमिन्तमुपपदल्वं च भ name fa त्‌ धातोरेवेश्थाइ धातोशेति । क) sat भावेऽपि सामर्थयादुपपदलमित्यभिमामः॥ भनु प्रत्यथोत्यज्तिवत्छमासोऽपि स्यादत श्राह

© धात्वथस्येति धात्वथस्येति | क) अका उपपदखंक्नाथं तरहौँ्यांकयातिडिति समासप्रतिषेधातसं ्ानचैका- मिति सिद्धान्तितम्‌ | रवं पुवंद्धवेऽपि गतिरहं vane तेनाप्यतिषु-

ard सम्बन्धनोयम्‌ । गतिः समस्यते अतिखकख्च समासं स्यादिति ।

रैव योगे तदनभिसम्बन्धो युक्तो यच्रातिसुग्रणमस्ति ग yas, एवं सन्छते,

योगविभागेनातिषग्रहं yagsanty सन्बन्धभोयमिति | यदेवं was

प्रादिषु चातिप्रसकुः, तत्रापि प्राक्‌ EAU! समासः स्यात्‌, णं तचिं € ० e baa’ e ® गोयं

wags गतिम्रह्यं एकक तेनेवातिषटयशणं संबन्धगोयं, गतिकार-

कोपपदानामस्यायमर्घः, गतौनां कारक्ञायामुपपदानां च wig: सद यः

मह भाषयप्रदोपोद्दयोतः। ave (q RII ) ( उपपदमतिषु 18181 te!)

एवं 4 तस्माचस्वान्येनेकार्थोभिावासन्भव दति wa Wary

Faq करिथावारौत्यनेना् तुमुनृष्ठला विति waa नेति बोध्यते ॥ क्रियार्थायामिति । (षा)

सौलिङ्गमिरंगरेन क्रियायायाः क्रियायाः एव लाभे पुमः क्रियाग्रहणम्‌ प्राधान्येन साध्यमाचावस्यक्रियाप्रतिपादकस्यैव गद uf च क्रियाश्ष्यम कियावाचकगशब्द यणे क्रियाप्रधागभता साधथावरसयेवा च गद्यते इति गतिकारकोपपशादिति aise भाणे चटम्‌ । श्रयेग्रहे तु Thar why यहणमिति पाकादि- ath कारकविभक्गिशवपुजारौनां साधुलं मवत्येवेव्याग्रयः। अन्यया fagral कारको गत wae समासो दुर्वारः स्यात्‌। किं ¶ करिधावाविलाभावादजाप्रह्युराहरणएलं ayaa भवतोल्यस्यान्या- वात्‌ । केयटोक्षरोतिस्ठ “Maras” (४।१।१ ४) "चेनविधिः” (१।१।७९) “समयः पद्‌” (१।२।१) Kathe खूभायविर्द्धा | तच हि निष्ठुथेकार्थोभावं विनापि समाषतद्धितादिरटन्तरन्रौ-

तेन प्रयवतौद्यादौ तिषन्तेन समासो न । खतिष्रहाचच सुपेति ढतोयानं fram | तथा च गतिकारकोपपदानां हृद्भिः सषहसमास्वचनं प्राक््‌- एवुत्यततेरिति प्राचां परिभाषा एकदेश्रानुमतिदारा सामान्यापेद्न्नपक-

~

समासकतेगतेन TTT स उत्तरपदातसबुतपततः प्रागेव कायः पुवपदन्त सवन्तमेव समस्यत दति, गतीनां तावत्‌, याजिघ्रतोति यप्र, "रा्राश्चा- धटदृशः w इति प्राप्तस्य जिघ्रतेः संक्नायां प्रतिषेधो ama इति निषेधा "दावख्ोपसगं' इति कः, वयोप्रशरब्देन गतिसमासः स यदुत्षरपदे सुबन्ते भाते पञ्चात्छा त्ततः पबुत्यत्तये संख्य कर्मादियोगो वदितव्यः,

ae HURTaceaeEte | ( उपपदमतिड़ । ९।२।१९ 1) (HRI wy),

कारात्‌। न चैवमपि कारको त्र्तितरामित्यज समासाभावा प्रतिषेध श्रावश्चकः। अनभिधानेन ay तादृश्रप्रथोगाभावारिी भायाः | उपसंहतकमरूपाम्‌ । कै) VIS इतक्रमलसमानाधिकरणएवेजात्यविग्रषद्पाम्‌ | प्रधानमिति | कै) प्रह्ययार्थवेजाट्येन लिक्गाद्यनन्वयषूपप्रशटत्ययवेजात्यकार्याभिभ- वान्तस्य प्राधान्यमिति भावः। एवं चाज्नापि न खुशिति तात्प भाग्यष्छेति बोध्यम्‌ ॥ भाष्य एवं तदि सिद्धं इति । (भ) तादृश्रप्रयो गाभावादतिप्रसङ्गनिरासे fag Cay: ॥ शवं तहि योगविभाग इति । क) wufafefa gaat गतिरिति चेत्यर्थः ॥ afageaa चेति । (के)

भूतेन ध्यतिग्रहणेन लभ्यते । गतोनां कारकाणासुपपदानां च इद्धः सह यः समासः स उस्तरपदात्सबुतपत्तेः प्रागेव कायं इव्यर्थः | पूव॑पदन्तु GAA मेषेदयकषम्‌ | गतौगौ तावत्‌ । ्थाजिघ्रतौति याघ्रौ । सअतश्ोप्रसगे दति

nd

aga प्रागेव fagaim खा्चमभिधाय भन्द्‌ इति न्यायात्‌, ततश्च fagfafan: प्रचयो भवन्‌ घ्रशब्दमाचस्याजातिवावित्वादाप्‌ स्यात्‌, aaa दाठोरपराघ्ब्देन समासस्ततो AMY ज तित्वेऽप्यगकातन्तत्वाल्लाति- चणो Tie न स्यात्‌, प्राक Tan मासो भवन्‌ किङ्गयोममपि mg KERMA एव तावद्भवति पञचाल्स्नोप्र्ययो भवम्ड) षेव

महाभाव्यपदो TAT | १९१ (QR IMRT) ( उपपदमतिख । ९।२।१६९ 1)

अरति दिस्य प्रथमान्ततया समास एव विगरेशते | रतिरिति

बडतरोहिः ॥ गतिकारकेति। (भा)

प्रपशतितरामित्धारौ नित्यसमास इष्ट ए । “fafedtera- दती” त्यनेन गते निंघातेऽन्तो दातलमेव । तच एतस्षिथ्मेव fae परशं प्रशयास्यायते भाथे । खरण्य तु ay veh: हेद्‌ यहणात्‌ | हर णदणप्र्याख्यानं तु न भायारूढमिति aka वश्यामः । एतेन av मित्यसमासवारणयातिङिति तहरितप्रतिषेधायावश्चकमिति कथं ay तज्निटत्तिन्चापकं प्रपदतितरामित्यादौ च “गतिकारकोप- परादि"ति “तिडिचोदात्तवतौ"ति सबभाव्यप्रामाण्ठेन “उदा- waa” त्यादिवार्िकोक्रो वेकश्िक्समास एवेष्यते दति पराम्‌ ॥

are त्विति । (क) उपपद मित्यवथैषंन्या genes पदलेनोपपदलत्वात्‌ गतेः सुबन्तलाद्राजयुध्ये्यादौ पूरव॑पदेन शोपादिपदकायंषिद्धेः॥ तिड-

mee ~ ~~, "~~ ~~ = ----~ ~~~

कः । angfa शप्र्ययस्तु ग भवति | जिघ्रतेः संलायां प्रतिषेधो amar Tar । Betws गतिसमासः । सच ate yee सुबनताम- प्रचेत afe सुबुत्पत्तये संख्थाकर्मा दियोगो विवक्लण।यः। तद्योगाश्च प्रागेव

1

~ ee a rene ee ea

भवति, पूर्वपदस्य तु घुदन्तत्वात्यदकरार्याणि भवन्ति, निगेव इति we, सथन्तेति परसवयं विकर दद्यादौनि | कारकाणाम्‌, सम्नेलिताऽभ्रलिगौ, कटकरणे हता बङ़ल'मिति समासः, aque eas सयातयव- TEN स्यातः शरौतात्वरणपुर्वात्‌' ‘Meena fafa she way

ofa मश्ाभाव्यपदो MAMA | ( उपपदमतिष। 2121 é 1) (अ.२।पा.२।या.१)

चटित इति समासविगेषणेन कारको ब्रजतोत्यादिष्याटृ्निष्दिः प्रयमान्तसुबनुदृत्तेरपि फलाभावेन चिग्धमेतत्‌ ॥ छदन्तावस्यायामेवेति । क) are: परशतितराभित्यादिवारणाय छट्पदणस्यावण्यकतेन दिन्धमिदमिति कचिन्तन्न बडङलग्रणेन शनजन्तादिभिरिव तेनापि समास्य वारयितुं wear परिभाषायाः vata | हा तिक्घुहण प्रयोजनवद्यादत श्राह aerate ॥ कै) तन्निबन्धनः स्वर इति । के) “गतिकारकोपपदात्‌ छदि ति" विहित cae: ॥ खरािद्य- इचेराह यद्वेति ॥ (कै) सुपेत्यस्य निरृ्लाविति । क) guafa नियमाभावाद्ययष्टं समाससिद्धिरितिभावः ॥ लच्या-

——— aaa

fayata: खा्ैमभिधाये्यादिन्यायात्‌ । are fagfafan: saat भवन्‌ टेव Bg नतु VY | प्रशब्दमाचस्य अजातिवाचित्वात्‌। aes

Sa शब्देन समासः। ततो Br भातिवा चित्वेऽप्यगकारान्त-

wa दत्यधिकारात्‌ वचगसामर्थ्यादा पु रब्दं व्यवस्धावचनमाशचिद्य वाक्या- amas स्यात्‌, wa इ्यधिकासो वा यवच्छिदेत, प्राक्‌ gat समासे पू॑वत्सिडमिष्म्‌ । ante पूर्वपदस्य खबन्ततवाशमकरोतोचादौ गलोपादिकार्याणि भवन्ति । उपपदानां weer पिबतोति वपि द्य cay सुपौति योगविभागातः, wert, aa, माषान्वपति ‘Ta

RETAIN | ode (aq. 1a. 21 ९ ) ( उपपदमतिङ । FIR 1 te!)

qarte च अवस्छेति बोध्यम्‌ । तच सुवृत्तता गिल्युपशचचणं fay- बोधकप्ह्ययोत्यततेः प्रागपोति बोध्यम्‌ ॥ सुत्यत्तेरिति । ® नुत्क्तेरननतरमिव्यथं ॥ धनक्रौतेति | के) ewe: पूवं समासे “क्ौतात्करएे"तिङोप्‌ खात्‌ | पुनेन तु षमासेऽन्तरङ्गलाद्राप्‌ सिध्यतोति भावः॥ चच सुबुत्पतेः gi FATTY खराप्रपरा₹ उत्तरपद शब्द इति ॥ (क) सुबित्यस्येति। क) तदनुडत्तावपि AAMC TET पद विधिलं बोध्यम्‌ ॥ सपेव्यला- ननुदत्तावतिप्रसङ्गमाइ भये

यद्येवमिति | क)

द । a ee

— rere

लाल्नातिलक्लथो Stes सात्‌ । agers प्रागेव ATA समासो रिङयोगागपिचतयेम खन्तरङ्लवाद्भवति | ततो ौपयवेषदस्य तु सबन्तवा- त्दकार्याणि स्युरेव | निगेव इति दत सर्न्तेति प्ररसवगं विकष्प Katte |

भातौ विनिक््ा्डौस्ये माषवापिवो, sta: प्राक्‌ समासे प्रातिपदिक- wit गकार इति णत्वं भवति, सबन्तस्य तु समासे खौ स॒मासस्यान्तो नतु गकार दति न स्याद्‌, अत्रापि पृदेपदस्य दवन्तलाशमकारादौ भणो- पादिपदक्काशरं भवल्येव | खचोपपदग्रहणं गतिकारक्यतिस्क्तोपमदपरि- प्रहाय रषावापियो,। दैषदर्ाया पन्यं रेषदण्ंय : चत्र AWWA ene खति समुदायात्द्नोभ्यो ठकं बाधित्वा दर्रागरम्दात्‌ सतोप्रयय-

४९९ महभाष्यप्रवौपोदृद्योतः। | ( उपपदमतिष। IRIE!) (ख.२। पा.१।घा.६) |

^कुगतौ"त्यनेनेति भावः # “श्रतिङिरव्यनेन तिङन्ते प्रतिषेध इति तात्पयेम्‌ ॥ रेकषठंर्यादौति । @) ्रदिनेकपद्यं किं च तयोः समासे प्रातिपदिकतया परवा- aqufata ere तिडिन्यपि बोध्यम्‌ ॥ पव धातुरुपसर्गे णेति | (भा तल्घ्नक शष्देनेत्यथः॥ पूवं साधमेन योगेऽपि उपसर्भख्य firar- विगरेषकला विग्रषाल्छामथ्यस्य दुर्वारलमित्यत श्रा ततश्च पुवमिति । ॐ साधमसंद्ष्ट एवो पसगेए युश्यत इति केवलेन सामर्थ्याभाव दति भावः॥ न च निष्कृथेकार्थोभावो न समासादिप्रयोजक दुतम | एवं च विशिषटेनेकार्थोभाषे ऽवथवानामपि तश्षललान् दुर्वार इति ara) तिडन्तेनेकार्यौभावाभावात्‌ । ufafefa निषेधात्‌ तद्‌- बयतेन तु प्रत्ययार्यासष्ट्टेन नैकार्थोभावः साघनसं्ष्टाचखेवोप- aay योगा दित्यरोषात्‌ ॥ भाषे

कारकाणाम्‌ | अबरः RAT) AMSAT) करकरयो छताबड्लमिति समासः | HAMA सुबन्तस्य MAS पुववट्राप्‌ स्यात्‌ | तत करोतात्वरपूर्वात्‌ क्तादल्पास्यायामिति ete न स्यात्‌ । खत carer

~~ ~~~ ~ ----------~---~-~-~ न~~

क्वणो ठक्‌ स्यात्‌, स््नोप्र्ये तदादिनियमाभावेऽपि द्राश्ब्दादपि कदा चिद्छादियेषा दिक, जतान्धस्याः परिभाषायाः प्रयोजनानि । कथं पएनरतिषग्रह्णेनायमधैः साधयितुं we, यावता प्रचमान्तमतिष्रहण waned सुबय्रणस्य निढत्ति खचधेदिति wine पदकार्याणि न स्य,

TTS RRS ४ १६५

(GRIT TG) ( उपपदमविद्‌।द। SEE ।) सधनं fe feat लिवत्तयतीति । (भ) frat aati साश्व wala: | तद्छब्नभाधोववात्‌ शाश्च aq प्नौता्थकयोगे च तेषा्ुपगे लादिति भावः ॥ afufaewa | (भ) श्रभिमिटेत्तत्तानविषयसखेत्ययेः ॥ अनिष्पन्नस्येति। ॐ) CMRI: ॥ ननेवुपसगं समन्भात्‌ wey Arma: सकमेकलाभादेद कमणि लादयो न VTA TY अनुभूयते सुखमिति ॥ ॐ) धातुरेषेति। ॐ) केवशधातुरेवेत्यथंः ॥ Brae सोतक इति । (ॐ ष च श्रोटबोधाय पष्ठाटेव wae इति भावः॥ एतेनोप-

8 १ । ~ ~~~ ~> ~~ न ~~~ -~~~~ ~ --~- ~ ~~~ ee = ~ = नके

~

Uy) इचवसामार्थात्यादति Fate बाय दस्यायां wa! yaw अवद्याव घनत्वसम्भदात्‌ । wa cafuert वा यवच्छियेत | तथा चस डि तम्य धनक्कोता प्मग्रभ्योऽपि मसषैयसौति भट्िपरयोगे म सिध्येत्‌ |

न Meet ~ >> ५ ~~~ eee

उश्एपदे Stns ग fafa तदेतत्कियमाङमविषएयं विप्यममेव

छधमरति तदपि गरह्युपपदमोरेव ata ‘awa कता ब्ल

age TET अप्रसङ्ग एव, उद्यते | योगविभागेगातियशबं

मतिनापि संबध्यत cea, एवं दिते योगदयविइतस्मासमतिडृग्रह-

दन तिदेभविष्यामः, गतिः sawa अतिङ समासो भवति उपपदं सस-

Wi wlarw ama भवतौत्रि, तदेवं माए qe’ माक्रा्षौदिबादै 59

edd महाभाश्यप्रदो पोद्शोवः। ( उपपरदमतिढ 12181 te!) (GRIM TA) `

धर्गाएां द्योतकलेऽपि तदथोत्याथेखय साधनसम्बन्धात्‌ पूवमेव धातुना बोधनावश्यकवेन UGA: सामथेसत्वेन समासो दुर्वार दत्य- We! एतच्च “सुद्र दि”त्यच विष्षरेणोपपाद ययते । “विप- wat जेरि"त्यादौ यादिदोत्याथप्रतिपादकखेत्यथेः । विपराभ्यां परवयोग्धखे द्ये वा ॥

विरोधसदाव इति । क) इत्यभिमान दति शेषः। अभिमानलं वा ऽखातुपदमेव स्फटोक- रिते ॥ aq AHS ऽण्‌ AHA च विभा गम्य तचाणत्पत्तः ya छृदन्लाभावातषषटया श्रप्राप्तौ दितौययेव भायमिति जातेऽपि अकि तज्निटत्तौ मानाभाव इति कुतः षष्टोखमासप्रािरत We

aga दति । क)

प्रातिपदिकस्य पदलाभावादु पपदनं कथमिति चिन्धमेतत्‌ ॥ सुबन्तमेवो पपदमिति । ॐ)

~~~ म ज जभ ण

सिडान्ते तु TAAL हतेत्यश्र बहुल्र् ण त्क चित्सुबन्तेन समासः, gat a Ste । उपपदागाम्‌ । कच्छेन पिवतोति कच्छपौ । ्यान्नोवत्‌ । छपौति योगविमागात्कव इ्यादि। यत्त्वतिखग्रहणमुपरपदविशेषणमिति | oa!

----- --= ->

तिखन्तेन समासो मा ufeaaay करियमाणमतिखुग्रहणं सुपेति टतौ- amg निढत्तिं साधयतोति गग्युपपदयोशतावत्सिद्धमिद्‌, ठत्तावपि छप्‌ सुपेति ब संबध्यत दति समुदायस्य निढ्त्तिविंवच्छिता न केवलस्य at महस्य प्रद्यदाहरणमपि fegars प्रदधितं ग हि तच्च तिखन्तेन समासः किं afe farm सुबन्तेन, “कटंकर्णो ता बह्ल'मित्श्रापि हतेति न ane, कथं, कटटकरणयोः क्रियापेचत्वात्कियावचनेब तावत्छमायः

महम्प्रदौपरोद्ोतः। 9९० (च.२।पा.१। ध्रा. १) ( उपपदमतिङ । २।२।१९ 1)

canara fa fag भगवान्वच्यति खयं च। किं च पश्चकपचेऽपि इकलकारकग्रक्रिमानयः संमुग्धाकारणेव प्रातिपदिकेनोष्यते न तु विभिष्य दूतिकमोपपदलय्रुक्षाणेऽप्रानिः। भ्रन्यथा करणाुपपदे- पि कमौपपदप्रषंगः। तस्मादसतः शव््टत्टथकमेतवस्वेन ETAT qrafa भारित गोवा षष्टोप्रटृत्निरित्येव भाष्याश्य उचितः॥

श्रतरङ्गत्वादिति । क) षष्ठौ ति aa सुपेति दतोयान्तष्य संबन्धादिति भावः। श्रत एव मातुः सररतौत्यादो न षष्टौसमासः । श्रत एव च षष्टयन्तस्यानेक सुबन्तेन न ware दति बोध्यम्‌ ॥ एतदान्तिकदथमपि nares | श्रथवेति | (भा) भाथे “विप्रतिषेधे परमि"व्यस्य तु न weft | युगपदुभय- विडिततत्परुषमास्ंज्नयोः ्रृ्तिषंभवेनासंभवरूपविप्रतिषिधाभा- वात्‌ । उपपदसमाभो भवितोत्यश्य “उपपदमि'"ति aafareaa- MUN TURE च स्थास्यतोत्ययः | श्रन्यादृ श्र विरोधष्य ang-

~~~“ ~ ~~

तथा सति प्रथामान्तद्ुबय्रहगस्य निदण्यापत्या बहुदिज्वापत्तः। एतना fay किम्‌ रुधानाषारको त्रजतोति प्रत्यदादग्णसपि vam । यदपि शोमा कुगतौति र्त्रे उक्त, अचर सुग्रपयनुटतन्तिएापि सम्रास ऊमे-

-

Re ere es न न न ~ ~ » ~~ ~~ ~~ ~ ~ -

Wye क्रियावचनो, wate दये yaar: कतस्तिदख तच मुवधिक्रारात्‌ तिषन्तनाप्रसङ्कः, ataqagea एदन्तापस्यायामेव यथा म्यादिशयवमर्ध मिनि केचित्‌, नेति वयं, are: पचतितरा दभ्रा मुक्तपर्वीयाै afe सानेन समासो माभूदिद्यवमथं VETO कत्तं कषटच्चितादिषु प्राक TI: समासो ग साधित दति कट्रितेद्यादि न सिद्धति रवं तदि

६९४ भरभिषयेधदोपोधुधयतेः 1

( 8ग॑र्दमतिद्‌। ।३। ९६ 1) (खं. २। पा. २।धा.१) कििनिमिततस भे मानमिति तात्पथैम्‌। भे चै reer feat) RE धाधशानस्याप्रतिबन्धकलोत्‌ । शवं च धकीसमासोऽपि नित्य एवेतंदिषये फलितः । तदो धिताभार्वाशदयेत दि रोधेभेत दषे त्यागात्‌ । “निचयं क्रोड" त्यादिविषये ave कषुमाधलाद्‌ “afr कैारकोपपरादि“्यच् प्रकतपरिमाषर्थां च शचणग्रतिपदोक्ष- परिभाषा न cava इति षीसमासोऽपि सुवुत्पन्तेः yaaa रख! anf संमासे इत्यकरङ्गतक्षेव नास्तोति भावः। परि माषायां सामान्यतः कारकपदोपादामेन कारक विभष्षन्तख्मा- समाजस्य eq: प्राकृषटद्वि्लाभाद्‌ इति बोध्यम्‌ See ““सिक्नित्यषमासयो रि"त्यादिवयाश्यादिव्यन्नो गयो बहषु पुस्तके- व्वहुपलम्भान्त च निल्यग्रदएप्रत्या Ay | उत्तरपदेति | क) एवं शाग्निरितित्यरौ विभक्छदान्तलमपि सादिति मावः ॥

तनज

— “~ ~~

ee

करोतौ धारि | तदप्यसत्‌ । तत्र श्येषोषतेगातिखग्रहणेनेव fata! तिष्समाससतु सहेति योगविभागवललभ्यो वािकोक्षा विष विषयच्छान्द- सखेति प्रागेव प्रपञ्चितम्‌ ।

ह

शतिकारकोपपदानमिति परिभाषा पवा पठिता अूषक्षारेराप्यतिद- श्रहयोम तरश आआश्चिता, aw सामान्दापेद्यं चापकमिति छत्क्षमेव परि भाषाय wrowiifa सिडमिरटम्‌ |

तदेवघ्रतिपदयन्तां wre कतप्ररिश्माः।

गान्ये MESA: BU पश्यन्ति ATT ।

मामिष्यपदौ पोद्ौलः १ até (GRIMS) ( खमेवा्येण । ९1 ९। २० \)

अमेवाव्ययेन । २।२।२०॥

aad वषमवेधथेमतस्तसामेषयादुवृत्यत्यभश्षरमपि सभाषो wad TIA श्राह

नियमान्तरे इति । र)

वच्यमाणे इत्यथः |

खमेवाश्ययेन । अमैव तुस्यविधागं यदुपपदन्तदेवाययेन ay सम- Us | SYA भुक्तो | सपद्रंकारं लवणंकारम्‌। खादुमि णमुल्‌ खादु- मोदत रव निपातनात्यवेपदस्य aay । खादुमोच्ग्रहयं समयत्रलव- यदन्दावपि खादुपर्यायो येन वाक्येनामेव केवलो विधौयते न तु ga mieten: | तंस्िन्‌ वाक्ये सप्तमौ निदे्रवलेन यस्यो पपदसंश्ा तदभेव तुल्यभिधागमिग्यव्यते | at च तुस्यदिधानमिद्यध्याङ्ियते । नियमाङ्ग-

‘arate? । '"खादुकारमिति' | 'खलादुमि age’, खादुमौ- द्व ua निपातानात्यवेषदस्य मान्तत्वम्‌ । खादुमौर्चग्रयं तेन संप- ब्ंकारमिव्य्रापि मवति | गनु fag विधिरारभ्यमाणो नियमाय भषति श्वुकार किमर्थः, दष्तोऽवधांर गार्थः, एवं थथा विज्ञायेत शमेवाश्यथे- नेति, मैवं विज्ञायि अमाब्ययेतेवेति, अनथययस्यासम्भवादेवायं नियमौ a ufaufa, मनु चायमस्ति and ब्राह्मणकुलमिति, अधिकरण पेते" रिध, ‘watfafa’ सो रम्भादः। अनेनागच्ययेन समासो मामूदिद्येवमा नियमः सात्‌ न, अत्र ्नरङ्गतवादनुत्यद्न एव सखादपपदसमासेग भां Waifs बिधानवेलायामगवययस्यामोऽसन्मवात्नियमान्तरेय | aay

geo महाभाष्यप्रदोपोदुदयोतः। ( खमेवा्यथेन । २। २।२० 1) (BRIM IRL)

अमेत्यस्याटत्तिरिति। क) चिन्धमेतत्‌। ment मानाभावात्‌। wa afr दु पपदं तदमाग्ययेन समस्यते दग्ययं श्रयेभुक्ता इत्य च समामा- पत्निरव्ययग्रहणवेयर्थ्ापत्तिश्च। किं च कालो भोक्गमित्यत्र षमा- सापन्निसस्मादमेव तुल्यविधानं aque तदमाययेनेति नियमेन सवेष्टरिद्धिः। श्रत एव भाखे पुकवेत्यपयदा इतम्‌ । “यादिष

क्षन्न ~ ~~ ~~ -----~------- ------~-- ee = = ----~---~- eee ceo =, न

१ श्यग्रादिखवप्राप्तविधेः समासप्रतिषेधं चोदयिष्यति सन वक्तयो > ०५ Nn fi N क्‌ भवति (खवेवमाष्य )॥ aud शयादिवप्राप्तविधेः समासप्रतिषेधः (वा)॥द।४।२४। ~ ~ A भूतस्ल्ेवकारो नियमसभावारेव लभ्यते न वु दत्रारूढः | खमेव च यन्तस्य- विधानं तस्य प्रद्यान्तर' प्रति उपपदत्वमेव नान्तौति खश्ययान्तरेय सह समासो WENT | BTW प्रयोजनन्तु कालसमयवेलासु तुमुन्‌, कानः समयो वेला वा भोमित्र समासनि्दिः। waste किम्‌। खगेभोजः ~ ~ की मुलो ~ waa, विभाषायरप्रचमपूवखिति क्राणमुला | माचान्धेन च तुल्य

चरितार्धल्वादिपरौतनियमो न भविष्यतौद्यत आह । ८एवकारकरण- fafa’ | खमेव यदुपपदं तत्समस्यते तदेव समस्यत दव्यक्तरार्यो न एुन- A a (र र

रमव समस्यत इति, तथाम व यदुपपदमिद्यतव तुल्यविधानभिति वाक्वग्रेषः, fa waa तुल्यविधानं येन वाक्येनामैव केवलो विधौयते न प्रत्ययान्त सद्हितक्सेन वाक्येन यदुपपदं विधौयत ay सपममौनिदशानदमेव तुल्य- विधानं, निवयमाङ्भूतस्वेवङक्वारो नियमखभावादेव लभ्यते अमेव यत्तस्य- विधानं ब तु प्र्मयान्तसोत्यत्तौ निमित्तमिति तद्पेक्चया ऽनुपपदत्वादु

मदभाष्यप्रदोपोदुयोतः। gor (GRIT RIT) | ( qatar २।२।२० । )

aura ta वाज्निकंप्रत्यास्यानं च SEA CATS: ॥ (शप्राप्र- विधेरिति विग्रेषणवयावल्यमुपपादयति प्राप्तविभाषायां त्विति। क)

रामौ च्य शृव्यनुदव्या fe सा afeig सत्येव प्रत्यय सत्यायः द्योत्य न्तिसन्नियोगेनेवो पपदसन्नाखोकारादिति भावः।

_, „~~~ ~~ ~~~ -- ~ ----- ~~ = --~-~ --~* -- ==

विधागपेतम्‌ । अगयथेनेति किम्‌ कुम्भकारः । wate ह्यययग्र ग खमेव यत्तल्यविधागन्तरेव समस्यत | न च पूवेखचस्यानवकाश्त्वादश्चय विषय र्व नियम दति वाम्‌ | तथासद्यमव नियमापत्तः | अमन्तेनोपपदस्य GH- मासः सोमैव तुल्यविधानसखयेति | था चाय्भोजमिदच्र मा भूत | अप मुका काले भोक्त्‌भि्यच तु स्यादेव I

अययान्तसेय समासो नाग्ङ्कनीयः। खगरभोजमिति' | धविभाषाये- पथमपूरषवति क्रागमुलौ, ख्ययग्रहगं किम्‌ । असद्वा खनव तुल्यदिधानं तदेवोप्रपदं समस्यत इव्यमानं कुम्भकारादावपि न स्यात्‌, अथय पूवदधवस्यानवकाशत्त्वादमव तुस्यविधागस्योपपदम्याव्यय विषयतवात्त- षय खव नियमो विज्ञास्यत raed णवं तभव नियमः स्याद्‌ चमन्त- गोपदस्य यः समासः सोमैव तुर्यविधानस्येति, तत्र को दोषः, खग्रेभोज- मितेव न स्यात्‌, अगे Bat काको भोक्षमिन्यत्र तु स्यादेव, खवयय- ayaq सति श्ब्ययेनोपपदस्य यः समास सोऽभेव तुल्यविधानस्यति faxrara कसिदोषः।

४९३ HUMANS | (रेषो TERE SLSR) (GRIM सा.)

Ta बहविः | २।३।२९॥

— स्ट

उपयुक्रादभ्यः वः, सासान्दे “खद उपे" त्वादिः । fate ^दितौयाभिते"व्यादिः॥

पर्वोत्तरेति । क)

यद्यणन्यपदाथंवत्‌ पूर्वो त्तरपदाथयोस्तदिधानं मास्मच्छासत तचाणव्यरोभावादिमहाबन्नाबदेन पूवादायेपरिखरोतायद्य निमि" सलसस्तेवेत्य भिग्रायः ॥ “fared विगेथेरे"व्यादौ - प्रथमाया च्थुपयुक्रवमिल्यत श्रा

VSIA

ee ne te EE Nn ee a ~~~ ~~~ ~~ RS --------- न न~ ~ +

Tat बड्कत्रो हिः y अधिकारोऽयम्‌ । Te faq. BRATZ | प्राक्चडारात्प्रङ्येमिति पठे waa fea मा यूत । STAT शषः | परिष इसर्वो पयोर । wala wr. यें एदानां whagqusat

“देषो awiifg’ । “उपयुक्तादन्यः ae इति, । पिष्‌ अवाप योग cara परन्‌ | कख रेष fa’) ag परो प्युक्तादन्धः एष TUR, सबं, खवेप्रानेव पदानां ara fateetatyatarad च ~e “et e मो fa पूरौ सरान्यपदायंबु यष्ठायोगं तत्यरषाद्योभावयो विभ्ादादुपयुक्तादन्धो ब सम्भवतीति एनः प्रश्नः, उक्तं च शरेषग्रहं पदतखव्राभावादर््रतखेदविप्ि-

4

महभव्यप्रदोपोदुधोतः। gen (ख.९।प्र, २।अा. ९) ( शेषो बङग्रोहिः। २।२।२२।)

facttareterfafa 1 ®)

“गता्थप्रयमये"व्यादि तु aera म aaafaures- fafa भावः ॥ चदा “शेष” Tae परथमामलाक्षथमामगृहोत- बिक प्रतिपदमुद्वरितखेव यहणमिति षवं््सिदट्धिः

दूति रिवभद्रसुतसनौगयजनागोजौभटृरते महा- भाष्यप्रदौपोद्धोते दितौयाध्यायस्य दितौयपारे प्रथमाहिकम्‌ |

भावादिसंश्ना नोक्ता स aenifefcad: | रकसलाधिकारे तु चिकवः रेषो arg: तथाहि । ang एषां fray यस्य चिक्स्य दङ्िप्राहिकया समासो ate: स Tey प्रथमेति यावत्‌। वतच प्रथमान्तागां away: एिवर्थाह्मानाधिकस्णामां भवति | करटेकाल इयादौ तु समौ विपरेषय एति wramifag एति ।

मिति | ‘aera: समासो ave ति" । येषां पदानां य्लिप्रथं ऽययौ- भावादिकः समासौ व विद्धितः स रष card: | quad ware विषायते सामु पां fate यस्य पदस्य प्दङ्ाहिकया समासो गोह्य यथा प्रथमायाः स te एति, aun ददयादावप्रथमान्तानामपि समास रवात्‌, शेषगरयं mayest कामिन्य way, रः संदाधिकारपर्चो न करय नि्ाकडार दत्र एब प्रतिपादितम्‌ ।

60

महाभाष्यप्रदौपोद्योतः। थ 1 पाणिनिकात्यायनपतश्लिभ्यो गुरुभ्यो नमः |

कृते ऽथ परतञ्मुलिना गुरुणा तीथेदशिना । सां न्यायबोज्ञानां महाभाष्यं निवन्धने ॥ श्रलव्धगाधे गामर््यादुत्तान इव TPA ॥

डिम

अनेकमन्यपदा्े । २।२। WH

we क्रमोष्ठहनेऽभिप्रायमाद aaa ॥ ॐ)

चिचङगुः। चित्रा गावो यम्येनि fage:) faa गोसम्बन्धोति eared: | aaafaarfaat गाव दति विग्रहे ate: | त्तौ fare वि्ेषणभावच्यद्यासंः। wy aeitel same उत्तर पदस्य लच्तणानि च गोपदेनेव गोखामिलच्तणायां तच्र चिच्रपदार्थानन्वय कटे प्रलादिति वाम्‌ । चिच्रपदस्य तात्यय्येय्राहकतया गोपदेनेव चिच्रगोखामि

—_——. _———

अनेकमन्यपदार्य | अनेकः सुबन्तमन्यस्य पदस्याय वर्तमानं वा सम- स्यते स ब्धत्रोष्हिः | पदेन प्रछ्र्योपसजंनः प्र्ययार्योभिधौयत इति faa धिकः परेषस्योक्षतया अप्रथमाविभक्छयं बहटुब्रोहिरिति फलितं चिकतः

Caterer” ॥ ‘ate सुबन्तं ae समस्यत ef | परस्प रमिदय्धः। gata प्रबि्येतद्ानुवरसवे ग घपेयेवद्‌, उन्तरपदसछाप्यन$-

म॑दहामाघ्यप्रदो पौद््ोतः। ४७१ me प (श.२।परा.२। ब.) ( अनेकमन्यपदाथ । २।२।२४ |)

श्न्यपदार्थो स्यते इति। (क) “अन्याये” cae FAR Tae मेदप्रतियोगौ शोपशितः खपदाथे एव पयेदाषविधयौ च ष पद्ध एवेति भावः ॥ वादय UMA FRAT

aeAita | (%)

तेषां ganatfaa fara: ॥ रतानि पदानोति। क)

समानाधिकरणानामिल्यमपेश्येदम्‌ | वम्हतोऽयप॑रमेतत्‌। यथां मदौया मातेत्य्र समासप्रसङ्ग दति बोध्यम्‌ ॥ gard at इति Ws श्रार

~ ~" ~~न तनना नक ककमभ a -० = 1

नक्तणाह्‌ दोषः। एवं प्राप्तोदकग्राम दयादौ उदककरैकप्रापतिकमौभूतो नच्यते प्राप्रपदं तात्ययग्रादकम्‌ । प्रानिकचभिद्नमदकम्‌ दति बोधोत्तरं सक्कपराशषिकमत्वसम्बन्धेन तत्सम्बन्धिथ्ामे लक्तणति तु म युक्तम्‌ । उदककपैकप्रा्षिक्गमेयाम इति विवक्तितार्था निर्वाहात्‌ । प्रापिऽति हस्य कथयैकम्य कार्मणिलकतणा प्राप्तौ चोदकम्य क्ैतासम्बन्धेनान्वय Lary

प्रणी fe प्रथमा वदन्यपरार्धेद्ध कर्मादिस्ति । प्रप्तमुश्कं य॑ प्राप्तोदको ma | उदक्करैकपराततिकरमोभूत sad । यद्यपि हप्रययार्धसय कतुर्ण-

६, ee ५ A au प्रति fateatfaa तथापि auaaiefucaat समामे fuga

मिदनेनेव प्रतिपादितत्वादिति दशंयति। “स्व्‌ faummafata’ | uta प्रलच्थो पसर्थनः gameifadiaarta fap orale. पदार्ध्यहणग geafafa wa: | खत रव प्राणीदकरोऽयं ग्राम दरति ग्राम- पर्दानुप्रयोगः, अन्यधा वावानेवार्यो ग्रामपदस्य तावतो ऽभिधाने गतार्थ

ged AUTH TATE LTA ( अनेकमन्य । २।२। २8 । ) (ख. प्रा,।शा.२)

Tata | कै) wy सवेचान्योऽथो germ cf बोध्यम्‌ ॥ अमिजनशुद्धिरपि के) द्यपिरेवा्ं ॥ भागे वाक्यशरष्देन पदषमूहमा्रम्‌ ॥ व्याप्तिसमाश्रयशेति । (क) पदार्थंपहएसामर्थथार्‌ बाभिन्यायस्येवानुखरणे नान्तर ङ्गन्याय- SU: | राजानं THT सावका ग्रस्त्पुरुषः | ब्तोरिरपि

बहपदे सावकाश दति प्रथमान्तपददयेन विग्रहे परलात्खपराेःपि She I a ep 2 et ee ee ग TH । उदकरूपकररनुक्घववेन ततस्ततोयायां वैषधिकरण्याद्‌) ड ्रोह्यनापत्तेः। उदककच्चैकप्रापततिरिति बोधो त्तरं aaa : द्यपि म UN) प्र्ययार्धप्राधान्यस्य Ne FRIIS च परतः । fatua wife एकदेग्रलगोदकान्वयासम्भवाञ्च दरति ग विदः ay Bee पदे wa equi विनिगमकाभावात्‌ । नच ami सत्रिष्टितमू॑पराचैगवखार्थमो धकलव्युत्पत्तिरत्तरपदे तत्करणे वि

------ ~~~ ~ -----~-~---*- ~ ~ ------~---

त्पत्तिः Stacia । faart तु रकार्धौँभावाभ्दुमगमात्सवे watz सुकम्‌ Besley) TAL रूढः । Seale स्थल । द; 1 . ~ a /

faag: | वौरएरषको मामः gua qa भवति । Te देवे,गतः।

My स्याद्या VE UM, यदा तु समासेन farm रव सम्बन्धा facta तदा विभक्छिर्मामुप्रयोजि, द्रब्यस्यानभिशिततवात्तदा्रिगोऽनु- प्रयोगः कन्न स्यात्‌ यदि विभह््योऽभिधौयते कथं ग्रामादिभि; सामा- नाधिकस्णख तल्िङ्संख्यायोगे वा बड्धव्रोहिभवति प्राप्नोदको पराम उड्‌- alent खालोति | उच्यते । विभास्य सम्बन्धादेरानितत्वेभ gaa:

महाभाग्यपदौपोद्योवः। 8७७ (च.२।पा.९। आ. र) ( अनेकमन्धपदाथं । २।९। २४ 1)

agate: प्राप्नोतति त्नाटश्यमन्ययदहणं जिकतश्चाच गेव दति भावः# ATA एकदे श्या नैतदस्तोत्यादि ॥ (भ) तत्पुरूषः । (भा) समानाधिकरणतत्परुषः। राजपुरूष दृत्यादिरपि कम॑धारय एव ॥ इतर एकदे ष्णा भवेदित्यादि ॥ (भा) खरसमासान्तेति । क) पर्यायेणल्यथेः । at कस्य fit: कस्य चिष्छमासान्त TYG ॥ ATS

४ ची गमिका राज्ञः एरुष Kael षरधस्य एरषे ऽन्वयवार णाय पू्वेपदायेन दायम्‌ । सवक cael यभिचारात्‌ | दधौयद्ददाति ह्यादौ दभि- वत्वाधीन्बयापरेखच । दधिवङपट्दंदाति caret दभि बङजर्यान्वया-

fi ० A “et ufa: | पटावनम्धयापत्तिख । fa चेवमन्यपदाथ वक्तमानानेकद्ठबन्ता- way बह्धत्रौहेरेवानापत्तिः। अपि चैवं घटादिपरेव्वपि चरमवशंस्याच- प्रययरूपस्य लच्तगरैवो पपत्तौ विश्िषटण्क्तिकथोष्ेदापततिः। वयव

खनेकरोततवेदूमामपि, पिधराजरतौगुः। तन्वौदोर्घाजहुः। इह प्रथमो न एत्‌ | उत्तरपरदत्वाभावात्‌ | दितौयोऽपि न । खपूरवं पदलात्‌ | TH प्रदे मि्यसमासस्यतु नायं विषय इदयक्कम्‌ । रतश्च कषां विन्मतम्‌।

-------------- ~~~ -~ = भक = कण

मदोपचारात्घासानाधिक्र्ण्यमाश्रयत चख लिङ्कवचनानि भविष्यन्ति safe दत्‌, तथा AA: वस्तं शक्ता पटो शकरः कम्बलः शलः शता दति । नन्वेवं यथा Bast कदा faga उच्यते कदा facut aq aymwiata प्राप्रोति | नैषोऽत्ति नियमो quar कदा विदुयमात्रमभिधोयतद्रति

got महभाष्यप्रदौपोदुयोतः। ( अनेकीमन्यंपदाध । २।२।२8 | ) (अ.२।पा.२। अआ. ९)

श्रशेषत्वान्न भविष्यतीति । भा) पदतोऽथेतो वा शेष दृत्यभिमानः ॥ wage Teed प्रत्या- ष्यातमित्याद प्रत्याख्यानमिति । ॐ) \.श्राकंडार''सूजोक्रमित्यथंः। पदतोऽचेतश्च शेषे steam दोषः। पदत एव रेषे वौरपुरुषकादो दोषः । समास्विधाविति। कर)

९.“सृंख्यावंश्येन" ए.नदोभिसु" “sare च सज्ञायां"

en

१५ अ१।पा४।द्‌१॥ र्अर।पा१।दष८््‌१९॥ १अ२।पा१९।२०। ९अर।घा१।द््‌२९।

नन ~ न

तश्वच्तणाद्यजानतामपि बोधात्‌ तत्र सा चेत्‌ प्रटतेऽपि वुल्यम्‌ । Tale

दवयवलक्लणान्नानाद्‌ बोधेऽपि न तत्‌ तत्‌ साधुत्वं छचविरोधात्‌ | एत

लाच्तणिकाथेन्वाख्थानस्यादृवात्‌ । याकम्ण्स्य गशक्तिग्राहकत्भकु- ~ 8 Ne ९ रो

uaa | किं तेवं प्रातिपदिकात्‌ कम॑ल्वादो खादय इति शासतः ga

सत्या लब्धायाः प्र्ययानां प्ररयधाग्वितखार्धवोधकतवुत्यत्तेसतघ्लभम्य

Wat प्रक्तिप्र्ययाधीन्वये एव तयोः साधृवस्य च भङ्गः | उत्तस्पद-

A RE द 1 क

wag, षारुभायादिपर्याचोचनया नेह पूतपदमाक्तिप्यते। अनस्‌ कत LAT यथा । इट्सिन योधेन yaue क्षचिदाक्तिप्यते ग तु Asafa ष्योजःसष्टोम्भ xfa Ga इर्दत्तनोक्तत्वाचच । तेनोपान्यस्य पदेव । पङ्कादिष्वदशनात्‌, afy भवति देवदत्तस्य पटुरिति तददिषद्धायि नियमेव शुण्िनिष्टता भविष्यति, रुवमपि बहुतरी हिणा यथा विभक्चर्धस्यःभिधानात्‌ qa न भवन्ति तथा लिङ्स द्यथोरप्यमिधानात्तयोर्वा चकः प्रया

महभष्यप्रदौपोदुद्योतः। ४७९ (अ. 21 पा. २। अ. र) ( अनेकमन्धपदाथे । २।२। २४)

“मथ्यमष्यमबोराश्च" “afsraafa भावः॥ पदतोऽ्तञख येषा्ध- कस्य त प्रत्याख्याने पर कायेमिति पाठे ऽन्यग्रहणएमावश्यक मित्या तत इति ॥ क) नोलोत्यलं सर इति । (कै)

दमु पलचणं वडपद कबडोदहिः। खपदार्थेःपि सादित्यपि बोध्यम्‌ | परिनिहितविभत्या समामभन्ञानतो भाषे ऽक्रियमाके त्याद्यक्तिरिति बोध्यम्‌ ॥

a क me ee eee 1

CHRWMR Sey

a -~ -- er PE pref Pune es se ob

मात्रस्य प्ररतत्वात्‌ । प्रेतत्वे च प्रययशिधानावधितवम्‌। तष्न्ध- कषान विशेष्यत च cade । रतेन etal ग्राम xaret यदु्रन्तदप्य- पार्लम्‌ । किं च खवा्ार्धघटितलक्तणायां तात्पथ्य्रा कत्वस्य चिच- एरियादौ कप्य भङ्कापत्तिः। aman? वििषटक्गिरेवो- चिता। र्वम्‌ ऊट्रथादावपि विश्िश्श्रक्तिवादिनास्तु न कश्चिद्‌ यृतमत्ति- विरोधः स्ववयत्पत्तौगां भिद्नो पद्धितिजनकणश्न्दविघयतवात्‌ । तच [वरेश- पिप्षगभावतरेपमयान्तभषिनेव संसर्गे ऽन्यपदायं च ग्रन्तकन्पना।

0 न ~ =-= ~

पिच्राजरद्ुरिद्यादि | अत एव चार्यो गादौ यस्येति विग्रहेफ व- WF) खदृटसदृ्रपरजमिति तु कमधारयोत्तम्पदो दयोगेव aqatfe: | यपि च परमखधमः। खशन्दस्य निस्पेत्पुवपदत्वाभावात्ततो wnat गतु केवलादिति नानिच्‌। कमधाम्यपूवरपदे तु भव्य पति aera fag

ee 9०

रि

न प्ावन्ति, नेष दोषः। खार्थिकाद्धावादयः faut यदर्तते awa धिकााबादयो भवन्तीति तेन बङ्धत्र हिगा;भि तपि Gia भविष्यन्ति रुवं घ द्धा {गो बङ््न हे' feared भवति, समासेन च बाद्यभिया- पका या कर्मादिश्क्तिश्लद्रह्ितसमासप्रातिपदिकार्धमाव्रषटवैक्षतारेरक्त-

४८० महामा्यप्रदौपोदुद्ोतः। (ने क्षमन्यपदाथं । २।२। २४ 1) (ख. २। पा. १।धा.२)

कंटेकाल इत्यादिशेति । ॐ) बहपद्के बहतर हिविधानं सावक्षाश्रमिति वकु युकम्‌ ॥ ततश्चेति । क)

न ॒चेकधश्नाधिकारत्‌ बतो हिसंत्तथा करमपरवचनौयलभोषे ad श्यात्‌ fa च कम्मप्रवचनोयलस्य निरवका शतेन तथा बाधा- दङम् रिषंन्ैव म भविग्यतोति वाच्यम्‌ । उपसगे षंज्ञाया श्रपि ARIAT बाधात्‌ परं Raa षमावेश्संभवा्ेत्यभिमानः॥

चित्रशुरियादौ खामिभावादिसम्बन्धेन foratfafas: समासा्थैललतरा- ma: खखामिभावादिः सन्बनधश्दयभयं eared: | यद्वा संसगरूपो- विभक्तय एव वड्धत्रौष्िगशरक्यः। न च विभक्तधंस्यासत्वरूपतया लिङ्स स्या- काययानुपपतिरिति वाच्यम्‌ । एुणवचनवत्‌ यत्‌ दर्यात्रितो ऽसौ सम्बन्धः त्लिङसं ख्याभ्यां तस्य waging | णवं समासेनाभिधौ यमानः सम्बन्धः सम्बन्धितादाल्लेगेवाभिधौयते। तच्च दिष्टलेऽपि समन्धस्य सम्बन्धन्तरस्य विरेषणतया छ्ब्देनेवो पात्तवात्‌ प्राधान्धाच्च खामिन खवाश्रयलं वयवश्या- wa दति तदरतलिङ्कसंख्या भवतः|

सुष्षजटकेरेन सुनताजिनवाससा | समन्तशितिरग््रेण इयोटस्तौ न सिध्यति ॥ अयं wie: sige भाष्ये पठितः| घु छा नटाः केशरा

— ~ ~~~ ~~~ -~~- ~ --~ ee “~= -------~-- ~~ ~ ~~~ ~~ --------~

त्वादिति क्मादिगतेकावादिप्रतिपादनाय वचनानि भविष्यन्ति fara पए पिश्रगण हतमिति, रवमपि प्रथमा न प्राप्रोति समासेन संस्थाया अभिधानात्‌, वचगय्रहश देको दौ बव इतिवद्भविष्यति, अधवा fey माघं wera agitated म विरेषक्सत्रावष्यं विग्रषार्थिना

;

(च.२।प्रा९।घरा.२) ( अनेकमन्यपदार्थे । २।९। २४ |)

महाभा्प्रदोपोड््योतः। acy

केचिदिति i @) awefeg स्यादित्यनेन wteeasqarafararna:

erfafa it पदमिति | ॐ)

्हठतिप्र्यवा्ययोरचेकार्धोभावः श्यादित्यभिमानः। श्र याख्थाने एकसंज्नाधिकारेऽणुक्रदोषो न संश्चयोभिन्नाश्रयलात्‌ ॥ विच्छिन्रत्वादिति। क) श्रतिङग्रहणं तु maria याख्यानादिति भावः ॥ योगदये Taha । (ॐ) तचेवातिङ्पद संबन्धादिति भावः

re a aren 2 naan,

॥ 1 ec

सम्बन्धसम्बन्धिनोः eeurfafcmamamnnts सम्बन्धितादाल्ये एव पर्यवसानं बोध्यम्‌ | शब्दशतिखभावाश्च । पटस्य शकत Rats HVAT विवक्ता | वाक्च तु मदेनैव पिवक्तयन्यत्‌ | पक्चदयमपौदं भाष्ये स्यद्- मितिबहवः| ut तु wa सति प्राप्नादि पदेऽपि विर्रेषणविरेष्यभाव-

ree =. wee - -- - ~~ ~~ ~ ~~~ ~~~ ----------*+~--~------ ---~-~

यस्येति चतु बहतरोहो “ort: संशान्दसोबङलमि"ति बङलव चना- SAR! यद्वा Relat जटाः। अ खादयच्‌ जटाः हृता जटा इति

ln ~~-- ~~~ -~---~-- -~- ---------~---~ --~~-~ ne a ~> ~ = ~ ------~-* ~~~ ~ गी ree re त) on]

तदाचौ शब्दः प्रयोक्तवयः। एवं च Be सह sae विभक्यय TEA हिणाऽभिधौयमाने ऽपि न afaete: | कथं सामान्यमभिहितं विध्व. स्यानुप्रयोगः सामान्द्य तहि न प्राप्रोति देवदत्तः कश्चिदिति । सामान्य मपि विद्धेषो यथा fanaa fanart ावत्यते तदत्ामान्धेन fattat वन्यत | way सन्देहः स्यात्सामान्यमश्र विबचितं विद्येषो वति। Uinleat ग्रान दइथादौनि दितोयाधरयेषु यथाकममुदाहरवानि | xt

6) Mahabhasya-pradipoddyota, Vol. IIT, (४८, ए] New Series, Ne 1167

हर्‌ महामाश्यप्रदौपोब्दोतः। | ( अनेकमन्यपदायें । २।२। २९ । ) (ऋ.२)पा.२1 खा.)

गुे संद्याया दति । ज)

भुवनतलख प्र्येकसमाप्तलादिति त्‌ TH यक्षम्‌ | समासविधानं

चेति पाठे षस्य ॥ दाहजातादाविति । कै)

“aren: परिमाणिमेति'” gaewa “उत्तरपदेन परिमा- फिला feat: सिद्धय" दूति वात्तिकेन fag बहनां तत्पर cau: | तदपि वचनमेतभक्ञापकसिद्धमेव ना पूवं मित्या येन भार दिगगरहणम्‌ । तत्पुरषोऽपोत्यश्य “कालाः परि माणिने"व्येतद्विभो- ऽपि त्युरुष tay taal ॥

(क et aR eR ~ ~~ ~~ ~ A AR

९ वर पार२। Ar

साना 0 rr न Ga SS A, A

garnet गौरवं बङरोहापजोयस्यकधमिंबोधकरूपसामानाधि-

कररथ्राभावात्‌ पव््वानापत्तिख्च । कि चालौकिकविग्रहे रकार्थौभावरूप- e “~

सामण्यकरपनया IT AAA विभेषगत्वव्यत्यासे प्रदयोः सामानाधि.

STU BAT: | खश्रक्यार्धघटितिक्ञा्थौभिवस्य faz-

ae eT -----------~-~ eee

बा तत्करोतौति WATE) रवं ae नतम्‌ खजिनं वास श्चाच्छादनं पस्य तेन समन्तानि प्रितौनि रन्धायि यस्येति वियः । दयोढततौ fe

„~ RE At A A ~~~ ~~

रथो येन । उपहतः WTR | उडत ओदनो यस्याः। विचा मावो यस्य | वौशाः पुरा यक्िध्रिति विग्रहाः । ‘gaara तु ग भवन्तोतिः । खनभि- धानात्‌ | रुवममन्तरादिष न भवति चिचा गावो werner दति | "अनेकमिति किमिति'। सुपसुपे्यधिक्षारादेव तत्यरषवद्रङबरोहिरप्येक्य भ भविष्यतौति wer) वबदकनामपि यथा स्यादिति" “अन्यथा छएपसुपेति संश्थाया विवचितत्वाद्यधा तत्यरुषो बहनां ग भवति महत्कष्टं faa एति

| मह भा्यप्रदौपोद्धोवः। ४८ (wR पा. 81 आ. ₹) ( अनेकमन्छपदाये । ९।९।२४ | )

त्ापकफलस्येति । (र) रंष्याऽविवचारूपसेत्यथेः। धरा धचाकय चि्सृवकवादिहण- erage: ॥ शवंलापि समासस्य प्रहणन विधानादाह विर््टिति॥ क) संस्याविवक्षेति | (3) मुख्यसुवन्तत्पर्याप्धिकरणएग्रहणएविवकव्यपि बोधम्‌ ॥ संख्याया श्रविवक्षेति | क) यथाकथं चिर्‌ दितौ याशगहणविवकत्यपि बोध्यम्‌ ॥

नदौ ara wpa! तस्मात्‌ प्रातनिकशषतत-उदककमे दद्यादि प्रकारे बोधः | sek ततविरूपकत्ववाघेन तु विेषमूतप्राप्नौ तत्यययेवसानम्‌ | र्ग ध्वस्त xfaaq | खत रव विरष्यविररेषणभाववयव्यासस्यकार्थोभाव- कृत वितेषेऽनुक्तिर्भाष्ये विभक्रयर्धस्य प्राधान्येऽपि धमिबोधकत्वमुक्तरौ व |

= = ~= ~~~ -- ~~~ ee --~ न्न

SUA TY: ug उदात्तः स्यात्‌ | इष्यते तु मुसमन्तयोः vafaax ति भावः। रवं न लोज्वलवपुः। इहापि stave प्रतिस्वरः । ब

तचा asafecty नस्यादिति भावः ज्ञापकाल्िदम्‌ | यदयं तडधिताय- marae fey श्राति तजश्चापयति बह्वनामपि समास इति | aaa वत्य दपेऽपि प्रसङ्धः। wa विवगुरि्वोसरपदस्याप्युपसनेनसंन्ना प्र्ोजगं awa भवति सदनेकग्रहये एपे यम्य निवरतितल्वादुत्तगपदमपि तेनेव प्रयाते तदपि समासशास्त्रे प्रथमानि भवति नान्यथा | एवं मन्छत faagfagia चित्रगु पश्येति प्रधानस्यान्यपदार्धन्य नानाविभङ्कियोगेऽपि वत्तिपदयोभि द परथमान्तत्वादेक विभक्तो दयेव सिङमु पसजेनत्वमिति | ‘garg जेटङग्रनेति' | णु Qa At au Wafa चतुणां TENT ‘CITT:

४८७ महभाष्यपरदो पोद्योवः । ( अनेकमन्धपरा्ं । २।२। २७ | ) (च, २। प्रा.२। घा. २)

wary दूति । (क) अन्यच भुख्यदितोयाघकग्रहणं “सुपसपे"त्यज् तु Way यथाकथं चिषपुबनागहएमिति away तदापि दगबगौहि- विधायके एषेष्टानुरोधात्‌ । परिमाणणु्तरपदकशमासविधौ देति बोध्यम ॥ “यहे तत्पुरुष” CEN तत्पुरवपदमययौभावद्याय्‌- पशचणम्‌ ॥

‘an मोमासकाः। बनो शव्विच्ाणां गवाम्‌ अयम्‌” xfa विग्रह उचितो म तु “विधा गावोऽस्य” इति । डत्तिविग्रहयोभित्रा्ैल- स्यागौचिष्यात्‌ | प्राप्तोदक इद्यादेरपि प्रा्तस्योदकस्यायम्‌ इति विग्रहः प्राप्ोदकसम्बन्धो तिबोधः। सम्बन्धश्च खकसौकप्रापिकमेतवादिरिति तञ्च |

च चिवगुरि्ज्र उश्षरपदस्याप्यपसजंनसं शार्धमनेकम्रहृढमिति वाचम्‌ | प्रथमामिदिष्टवं विनापि रकविभक्तोद्यनेग तत्सिडः | प्रधानस्यान्धपद।-

~न तया भिय TS NT 8

सं्ञा्वन्दसोबंहुलमि'ति बहुलवचनाद्खल्वम्‌ | यदा TS च्छा जटा मेष ते gauze: jm wala एनेहुत्रोहिः | रवं सुदु गजाजिे वास आच्छादनं यस्य तेन सुगजाजिनवाससा ठतो यान्तोदाषरशं wt तथा पठितत्वात्‌ ।

e maul ुणवचनः पिङ्च्येकदहायनो प्ब्दौ दावपि सामा" नाधिकरण्यादेकद्रदयवचनो । त्र go संदेहः । किमेकवाक्छगतेनव द्र्य ay संबध्यते । उत amar दथमाचेरोति। ननु च पिक्च्यकङहायनो- श्रम्दयोरपि शुणवचगत्वात्ेवा् वाद्ये अ्यमल्लि कथं गुणवचगत्मिति चेत्‌ । उच्यते

बङ्रो शि समासोऽयं मतुबथे विधौयते | सोऽस्या्लौति a संबन्धे मव्र्चौयः प्रवतत ॥

महाभा्चप्रदो पोदुद्योतः। acy म्भ (@ 814. २। च्या. २) ( अनेकमन्यपदाथ । २।२।१॥ 1)

तन्निटत्यधेत्वादिति। क) शद चिन्धम्‌। तदनुदत्तावपि इयोः षमाषाभावार्चतरिव्य- स्यापि ay शक्यत्वात्‌ तज्ञिटत्तिं विना सवेषासु पसजेनत्वासंभवो इयोः खमासालाभखेति याख्यानात्तन्जिटन्तिरिति तचम्‌ ॥

वज्तिपदानामेकविभक्ित्वादिति। क) खमासापेचयेति Te: ॥

faufaaye ART बड््रोहिः करकर्मवचनेन प्रथमायाः खप्रथमापि- माये बङ्रीहिः रेषो asife: श्रिकतः te इति मुभिवचनविरड- वात्‌ । Tas प्रथमान्तानामेव प्रवेशेन न afecty दति वाचम्‌ |

1

स्य गानाविभक्तियोगेऽपि वर्तिपरदथोनिंं प्रथमान्तत्वात्‌ । न चैवं रान- कुमारौ प्येद्यादावप्यतिप्रसङ्कः। तच दितौयादयन्तेनापि Rae

gama सुगजाजिनवाससा | समन्तप्रितिरन्धेय इयोडे्तो ग सिद्यति। हति भाष्ये vate: पठितः । तच तु प्लोकपुर णाथ हतोयानिर्द्रः | ware बतो हितत्यरषयो विंषयविभागाधमसति तस्मिन्‌ करका

मतुपाभिधातय्ये वश्यं तावल्संबन्धः पूववरमभिधातब्यः | Ra: a हि गोभिरसंबद्धो गोमानिद्यभिधोयते। तस्मादिरेषगां तच संबन्धः पूवमिष्यते । विद्धेषणं तावत्सवंश्च पू्वतरमभिधौ यत दति fury दह च संबन्धो विद्ेषणमिष्यते न गोमाचम्‌ | खअसंबद्धषु प्र्ययानुत्यादात्‌ | यदि ara fated भवेत्‌ aamng प्रातिपदिरकेनाभिहिताप् faite पर्थोऽभिदभ्यात्‌ ॥ संबन्धे एुनविंेषके नियोगतः सोऽभिधावद्यः केन

४८६ मष्टाभा्यप्रदौपोदद्योतः | (खनेकमन्धपदाथं । २।२। २४ ।) (ख. २। पा. ९।घा.२)

यद्पेक्येति | ) विग्रहे देकविभक्तिकमिन्युक्ौ vera विग्रहोयपद्‌ान्तरा- tear यन्तादृशमिति mat afe fear गाव द्र्येतत्तयति भावः ॥

Rafa | (भ)

यथाकथं चित्ययायेणए । wae eae समाषपदाद्यक्किश्चि- देकविभक्रिकमित्यथे दति भवेः ॥ भाषे खरो किक प्रविद्धानामेव प्रत्तान्तरे समासाभावे afcfafearai तदथै.

बोधनाय प्रयोगसम्भवे उपस्ितपरिग्यागेनानुपस्ितपदघटितलो किक- विग्रहटपाकयकन्यमाया अनोचिद्यात्‌। किच न केवलमधैवो धनायैव तदाका-

विरह भ्युपगमात्‌ | ख्ययहणं किम्‌ । बड्तरौ हि तन्यृरुषयो विषयविभागो रि) 9 9 न यथा विन्ञायेत । query हि सावकाशं तत्यरषं परलादन्यपदाथ ays

+ ~न ~^ ~~~ ~ ---^~ crt -- -------- ~~~ --~------**-~-----~--~-----~---~--*-- - ~+

cael यधिकर्गपदे सावकाशं बहपरोहिं खप्दार्थं दव मौलोत्यलं सर ~ ~ ति न anal समानाधिकरणे saat बाधेत । अन्चग्रहणे तु सति खपदाध

faq| न चास्य प्रातिपदिकमभिधायक्गमाह्ृतिमा्ाभिधायित्वात्‌ | नच प्रातिपदिकार्थो गमकः । विनापि संबन्धेन पपद्यमानत्वात्‌ | केवलगो श्ब्दो- शारणेऽपि चाप्रतोतेः। गोमत्यदोशवारयोऽपि प्र्यषेलायामेव संबन्धद्ुदिः। wag तदागमे fe तद्‌ दृष्यत दइदपि yaaa । यश्च fate वत्ते तेन agua विद्रेषगमु पादातययम्‌ । नध प्रातिपदिकं faite aia यतस्तदिरेषणभूतं संबन्धमुपराददीत | प्रद्यस्तु सच वर्तत इशयपादतत। स चेदुषा्स्तनेव संबज्धिप्र्यसिदधेरमिधानद्रक्तिप्रतिबन्धाद्‌ विेव्यानभि- धानम्‌ । ग च विररष्यप्रथयाल्संबन्धप्र्ययो भवति। प्राक्‌ संबन्धादि- tastes च fates संबन्धं न पश्ात्विचित्योजनमस्लौय-

मदहाभाश्यप्ररो TT Sea: | gee (@. Qiu 81.2) ( खनेकमन्धपदाधं । 2 12181)

कुतश्चिदेव | (भा) समासायविगरहे दटङिरूपडेतोः किं चित्यदं षमासरूपमध्या- हत्येत्यस्य श्ञानविषयोहृतयेत्य्थंः) तदपे एति a aan श्रने- aime प्रत्यासन्निमूलकवं ट शितम्‌ । श्रत एव सभावं दव्यादा- व पर्नवेन wefefg: | weer विदहो यसहपदे विभक्ररेवा- भावेन acter नियतविभिकरिलाभावात्तदप्रात्निः। मम तु अनियतविभक्रिकसमासान्तलं रूपपदं शका fama tat

ष्वाद्यानाच्च ॥

A A नका

aN ९ € + प्रयोगः । किन्तु समासादेवेकन्यिकलप्रदप्रंनायापि तदशकं घोक्तरोद्या विचा mat यम्य इयदेव न त्वदीयम्‌ wa रवाविग्रहो नि्यसपास

el eee

वाधते | असति वतन्छग्रहणे कण्ठेकाल caret यथिकरयपदे agai समुदाये च सावकाशं बद्री aay दउान्यपदा५ऽपि Matas सर

ee

Hane तत्पुरषं परत्वाद्ह्धत्रौर्बाधत दति न afaete: | पदग्रहव किं पदाथ यथा area माभूत्‌ afaafaaa सिषगासुमाह मदां

प्रनोतिस्विास्य प्राप्रोति। तस्माव्मचमतरप्र्यायत्वाव्मययार्थः संबन्धः| १० VAT: संबन्धः|

्रन्दढत्तिनिमित्ते fe भावप्रद्यय दयते |

देवदत्तस्य गोमत्वं संबन्धश्च प्रतोयते ।

ययैव श्चाबलेयम्य ate faites’ यथा च विरेषगभूता जानिभाव-

cana निष्कद्धाभिधौयत दति गोपदस्य संव वाखत्वनेषा ॥ तथा देव- दरस्य गोमत्वमिग्यक्त गवि प्रतिपत्यमावात्सवन्धनिष्कषप्रतोतखच स एव भावप्रद्ययार्येऽध्यवसौ यते । यख भावप्र्ययार्थः म प्रातिपदिकस्य faa वत॑मानस्य fafang | यच्च निमित्तं तद्िग्रेषण्लान्मुस्त्यमभिधय agar

gcc महभाष्यप्रदौ पौद्द्योवः। “se ( अनेकमन्यपरराय । R121 RV!) (ख,२।पा.२। दअ. २)

रत्नो या कुमारौति। (भ प्रथमान्तेनैव समास दति दूषणम्‌ ॥ किं तर्दति । (3) वाश्चसंस्कारे परिनिषठितविभश्यापि ware इति समाघामम्‌। ततश्चेति । कै) तस्य चेत्यथेः ॥

काकवत 1 1

दति San | न्यथा कुम्भकार इत्य तत्समानाथकस्य कुम्भस्य कर्ता इत्यस्य सम्भवेन तस्य निद्यसमासत्वं भज्येत । TAIT न समासधघटकतेति चेद

~~. न~ -----~-- ~~ ^

card समानाधिकस्ये तत्यदषो बाधेत । पदग्रहणं किम्‌ । ग्राहवती गदौ । दद हि तच मा खासौदिति amr गम्यते । dowd किम्‌

—

gret सन्तति । रतानि पदानि तस्मात्त माल्लासोरिति वाकां अमयन्तौति तेषां बड्त्रोहिसंश्चा प्राप्नोति । च्र्धयरहग fa यावता पदे

= ae

fatter ॥ यदि च मतुपा संबन्धोऽभिष्ितः तत gufasmat saat ag aa इति गोमल्मातिपदिकादुत्पन्नो भावप्र्यय संबन्धमभिधातुमद्ति नचा | aerate संबन्धोऽ्ैः। रतेन सवे यौगिकाः शतद्धितसमामेष्‌ व्याख्यावाः। was fe भावप्रत्ययः संवन्ध भिधत्त | राजपुरषत्वमौप गवत पाचकतमिद्यत waa यौगिकाः यतक्तेन निमित्तेन वतन्त । त स्मान्मत्व्ध विषयत्वा द्रोहेरेकषायन्यारिश्न्द संवन्धोऽभिधौयते | किच यद्खित्रन्यपदाय च बड््रोहिविधौयते। तथापि VATS प्रधानता | रकं हायगमस्या इति वद्यन्तेगान्यपदाथैः प्रदश्टते । wae च प्र्यया्ैलवादिद प्राधान्यम । तद्भपदश्रंनाधेमेव स्ैनामप्रयोगः केवलाय) विभक्तर प्रयो गात्छवेभामार्चप्रतो यभावा । द्या खखामिसंबन्धसमृ हइ -

मह भाश्यप्रदोपोद्द्योतः | gee (अ.२।पा.२। घा. ९) ( खनेकमन्धपदायं । २।२। ९५ | )

पययिखेति। (क) प्रथोगभेरेनापि यतैकविभक्निवमेव तष यथाखारिद्यर्थमिति भावः॥ तदेवं प्रद्यासश्यनाश्रयणएेन समाषापेदथा वियहे यन्निधत- विभक्रिकभित्ययमाभिल्यानेकग्हणं भगवता प्रत्याख्यातं न्नापकक्तश्- परिरनेमनेकग्रणं grea हृतमिति दिक्‌ ॥ वाक्यमुपष्टद् घमासपरृनतस्तस्यापि बध्यारूढवमसोत्यत WE

Re ण RE at Oe nm ०० a i ere

लोकिकसमासदश्चा fasmnfamnesfa तदघटल्वं तुल्यम । न च far गावो यस्य इद्यपि विग्रशोऽस्त तदेकस्विकषवयोधकः। alfa तु

॥ यावता US पदान्तरस्य उश्यसम्भवादेव पदाय भविष्यति | स्यम्‌ । Heer पदां यधा स्यात्‌ । waa दिचुरिति षद ैसम्बन्धपाजपर श्यात्‌ |

a a a I PRES --9

“et (ए ~ “~e पदान्तरस्य इनत्यसम्भव्ादेव पदाय भविष्यति | aces पदाथ यथास्यात्‌ | अन्यया प्राधान्धाद्विभक्रयधं एव स्याद्‌ न प्रक्रद्यथ KY तच यदुक्कमभदोप-

—— a ee oe a ~~ ree ey ~ ee ~~~ reed

पिकारावयवादिसंबन्धो are ceaafagq | अतोऽपि संवन्धाभिधाभं ब्ध्रोहिणा |

ग चाप्यन्धपदार्धैत्वं भातेरष्यवसोयते |

a fe पिङ्ाच्तिसंबन्ध्तस्या नापयेक्षवषता |

afauat qa fag चत्तिणौ ear) रकं इायनमस्याः चित्रा

गवोऽस्ेव्येवमादयः | तासां च यक्तोनामगन्सत्वन संबन्धानुपन्रमेः | यभि- चाराशावादकः शब्द RAMA । न द्य जातायां faye प्रथमः प्रयोगो भवेत्‌। watsag सामान्यं किंचिद।माश्रयितश्चम्‌ । न च तदिद सबन्धादन्धदुपपद्यते | किं च . बयोऽवस्याभिधौयेत यद्यय व्वेकहायिगो | तचापि दुख वामो न द्श्यमिति गम्यत ॥

62

gee महाभा्यप्रदोपोदचोवः। नि ( अनेश्षमन्धपदाध । २।२। २8 1) (ख, २।प.२।च्ा.२)

लौकिके प्रयोगे इति । क) शोके परेषां चित्रगुपदश्क्यलेन तस्य सामान्यश्रष्दलमिति शामान्येमेव विरहः कायं दृति विगरेषवाकयं न बुद्धिमिति । यदा समाः सामान्येन तदा टत्तिरिति भाश्यायं इति भावः ॥ स तदिशेष रवेति । कक) शतरभेदकवमेव विगेषलमिति भावः । श्रविश्वमित्यखासवै- fae) चित्रा गावो देवदत्तेति विग्रहऽपि न tare: समासग्रक्यः fa तरिं fame एषेति are पकच्तान्तरमाह sear विभक्तयथं इति ॥ (भ)

मदुक्घोऽपि समासघटकपदघटितवाक्यासम्भव रव नित्धसमासत्वमिति न बडत्रोहेत्तक्वमितिवाच्म्‌ । पलदयाथ यगपदाक्यदयप्रयोगापततेः। किञ्च

तथाचरटेददत्तादिभिः सामानाप्िकरण्यन स्यात | समागाधिकरणाना मेव बङव्रौहिः। चिक्तः गेषस्योक्ततवात्‌ । तेनेह न । पञ्चभिभुकमख

भक = ण = ~ >~ ~~~ ~~ ----

चारादमि णोऽभिधाने सिद्धेऽपि शक्ता दिवद्ममाचस्यापि कदाचिदभिधान प्राप्नोति तदनेगापाक्षियते पद्रादिश्ब्दवत्निद्यं धिनिष्टो बह््रौहिरिति

117 1

तस्मात्र RM: कंश्िदच विद्यत द्र्नुदाश्रगत्वम्‌ | न चान्य दुदाहस्णं संभवति way Raa | सवेच हि रूटि- ब्दानां जातिवचगत्वं यौगिकानां च संबन्धाभिधायित्वम्‌ | यच्तेकान्तेग अर्यवचनः स्यादवत्यडवित्यादिषयब्दः स रव वैदे प्रयुष्यते । त्ाष्लाति- qaatianta बा नियमः स्यादिति सिदान्तोक्तावपि योजयित्म्‌ | व्यथवाधिकरणमेव निविंषयतवाद्रारगवयमिति ॥ उच्यते ॥ सव यौगिकः शब्देडवयमेवाभिधौयते | भ fe dearest संभवन्यतिगौरवात्‌ ।

मषाभाथ्यप्रदोपो्ययोतः ७९१

(खअ.२। पा. २। अ. २) ( अनेकमन्धपदाय । Ri Ri Re) त्च छृत्लेति ॥ (क) ह्यत इति । (क)

GAG: खन्‌ समासश्रक्य TAY: | ५ rN प्रत्यर्थोपसजनः प्रत्यया इति। क) स॒ च॒ संबन्धरूपः सांषर्गिंकविषयतानिशूपिता घ aaa

प्रकारतेति भावः ॥ अव्ययेनापौति | (3) sae प्पूरणएगणेति fade: खादित्यथः। शअरव्ययग्रष्देन azqaaa गद्यत दति य॒श्चन्तरमणक्रं asa मयेति दिक्‌ ॥

~न ee पि

~~~ ~ ~ ~ न ~ न ~~~ = -----

CHR परार AC

——_ = ------

~ = ~ ~ न = ~ न न emer,

मसनम्‌ रकौभाव cadena पदप्रतिदरन्दित्िय्दपदस्य समास घटकपदानां fahren ग्रह cada त्वदुततो प्रयोग।सम्भवात्‌ । खनेन

पञ्च॒ भुक्षवन्तोऽस्ये्यादो तु न भवग्यनभिधानत्‌। Beal वाच्यः॥ उचेःपरब्टग्याधिकरगाप्रधानत्वाद्य धिकः रधा दच्ममिद्याङ्कः |

As BATT |

प्रतिपादनेन agitfe: समानाधिकम्गानामिथादिग्मिधानसिद्वम्याचस्य उचसोऽधिकम्यप्रधागलादयधिकरण्छाइ-

0 त ति किः ।

me! ‘saga दतिः।

agawiaatfeha: शब्दैः संबन्धोऽभिधौयेत ततो atcifeary | न त्तः संबन्धोऽभिधौयते | कथम्‌ य तिगोम्वात्‌ | दष fy संबन्धमा वाभिधेयं कष्प्येत तद्विररषो वा । afe तावर््छवन्धनाच्चं ततः सद॑योगिका- नामेकविषयो पनिपावात्पर्यायतवप्रसङ्कः ॥ खथ मंबन्धविश्षः ततस्तस्य खतो विदचेषाभावादवश्यं संबन्धिह्लत रव मेदो ऽन्यपगन्तयः। aaagiq चानमि-

—

४९९ मश्ाभाव्यप्ररो TAA? | ( खनेकमन्यपदा्चे । २।२। २४ 1) (ख.२।प्रा,२। GTR)

लिङ्गसंख्याभ्यामिति | (भ) दृदसु पलकचणं चित्रगु रंवदत्त दति षमानाधिकरण्छेग यवहारो न स्यादिव्यपि बोध्यम्‌ ॥ न्ायसिद्धानौति | (3) wy चेदमेव we मानमन्यथा \“गुणवचनेग्व"ख वाचनिक- तया समाषस्य रश्राकडार द्चोक्रोत्या गणएवचनलाभावेन वचना- र््तावसंगतिः। गुएवचनवे तु यथातथाशब्दांगतिः WEA ॥

LC A LO LC LC At TTT A CC eC भीमम जम

१ सितु यथा गुणवचनेषु ।॥ २अर।पा९। द१।

fe ठन्तिघटकपदागां मदेन खरूपन्ञापकस्य विग्रहत्वं लभ्यते । न च त्वदुक्त तदस्तौ चलम्‌ | द्यधैप्रदनाथः कल्पिते चिच्रागावो यस्य इया.

चिकतः शेष xaqclar परथमान्तस्यापेत्तिततवात्तस्य चेष्ठापि सत्वाच्छकय- मकु {मिदं वचनम्‌ | अत एव दाक च gue पिया यस्येति चिपदबहु-

">,

चनम्‌ । “सप्तमयुपमानेतिः। सपम्यन्तमुपमानवाचि च पू्वेपदं यस्य वस WAG समासस्तचश्यस्योत्तरपदस्य लोप gah | (करे दति" |

a ce ~~~ ----~- -+---- ~~ ~= ~ ---~ ee -------~~~ ~ -~

~~~ =-=

Maat न शक्रो्निधौयमानं संबन्धं यवच्छेत्तमिचवश्यं सोऽप्यभि- wa | न चैकस्जिग्ंवन्धिनि संबन्धोऽवश्थितः। ग च RTM साद्यवच्छ्रः प्रतौयत इ्यभावप्यभिधातव्यौ । aa गोमानिन्येकः संबन्धो गो शव्देनाभिधौयते। हितोयस्य कथिदभिधाता gua) तेग aq विशिष्टं सबन्धमभिदधता तदन्तं सन्तं संबन्धिनमेकमनुक्काभिधातुमशरङर बता नियोगतः सोऽप्यभिधातब्यः ॥ aay तमभिधाव संबन्धाभिधाय- मतिगौरवं स्यात्‌ ॥ अपि च।

संशन्धिनेव संबन्धः vag यदि श्रकाते ।

एगस्तस्याभिधाश्रक्तिं कः श्रतेः परिकल्ययेत्‌ ।

महमाधप्ररोपोद्द्योतः। ९९३ (@ ९। पा. | शचा. २) ( SLE COTO) IR LR. Rs)

श्रमेदोपचारादिति | र) शराश्रयामेद मापन्षविभकह्यं एव॒ चिचवादिपदेरष्यत इति

ara: fl संबन्धभिधौीयत इति । क)

विशेष्यतयाऽऽभौयते विचर्दवदत्त इत्याद विद्ययः॥ ननु गवामपि सबस्िलान्तद्रतलिक्गसष्ये fa न स्यातां Aare

aa दिष्ठत्वेऽपोति । ॐ)

गवादि रूप निरूपितखवन्धस्ये। बोधनेन afar एवाश्रय- लात्तद्ृत लिङ्कसंस्ये एव भवत Tae! एवं च बजब्रोहेः सामान्य

व धक SS ST, = == "~~ ee [क ति ene

ziafy विररेव्यविप्रषगभावव्यत्यासात्‌ विच्रगोसम्बन्धौन्येव ate) Bute धोधनायेव faa गावो यस्य स faa: इति प्रदश्यते ee: | सवनामसज्ञा-

_ —

aiwt छते अवान्तर दंदोऽभ पगतः | प्रादिभ्यो धातुजस्य बहुतरा हिवक्तयः । बा चोत्तरपदकोपः॥ प्रपतितः waa: | गजोऽस््यर्थागां बहुत्रोडिर्वा

~~~

=> ~ =-= ~+ =-= "= ~~~

सुपिख्य' इति कः खमर्दमस्तक।दित्लुक । करख्ित हति पाठ तु सप्तमौ ति योगविभागात्समासः | समानाधिकरणत्वात्छमासे fag वचन-

1 क क क क TRONS ENC nena <a nm senmaarramrenie sae af mee OO OS --- -~-- ~ ~-= ~ - ----~-~

यदा च पूेतराभिहितशषवन्धिप्तोयेव संबन्धोऽप्याक्तिप्तः तदा गव प्र्येनापि सोऽभिधौीयत दति क्यं वक्तम्‌ ॥ तस्मादयच्िप्तगव संवर्धन भ वितद्यम्‌ | यच्वप्रतौते संबन्धे विष्यं न प्रतोयत दति । तेच ब्रुमः। fanauifert नेष्टो विररग्यप्र्ययद्भवः। faqua च गावोऽच न संबन्धः कथं चन॥ देवदत्तो fe attacafesat विवत्तिनः॥ ara प्रातिपदिकेनोपास्ताः सन्टेव | यत्त न संबदधाभिरव्छिदयत दरति। सथ मावच्छिद्यत तमेव ताभिः

gee ACTATATAM GAMA: | स्‌ न्द ( अनेकमन्यपरदाथ । २।२।२४।) (श,२।पा.२।या.श)

gana विगरेषश्नानायानुप्रथोग श्राव्छकं दति भावः ॥ aq aga: सबन्थिपरतस्योक्रवेन “यदि तर्हीति” भायानुत्यान- AUTRE

यथेति । कके)

एवं च “auafafea” इति भायस्य स्वेदत्यादिबाधः।

द्रव्यशब्देनेति | के) तदेव दितं भाय “सलिङ्ग "दत्यादिना ॥ aa लाभादिति क) स चाधः प्राधान्यादिभह्यं एव atte दति भावः। श्रथ- गरणसामर्थयाच्च संबन्धा दि विभ्ये आरश्रयाभिन्न एव बुध्यत दति ama एवं च पद्भा दि व्दवन्नियमेन गुणिपर एवाय न कदा

व ननन ~~~ ~~ __ -.-------------~-----~ --=------------ ---

त्र (९।९१।२०) भ।ष्योऽपि सव च्ादियषां तानिति विग्रहो दशितः। °“लवेनाप्नामुत्सगेतः प्रधान परामशित्वात्‌ स fay दइद्यनेन खामिप्राधान्य

चो तरपदशोपः। अविद्यमानपुत्रः aye | अल्तिच्तौरादोनामुपसख्यःन- मद्चुबन्तत्वात्‌ ॥ शव्ययत्वाल्सिद्म्‌ | aurfe i विभक्तिप्रतिरूपकवात्रि-

मुत्तरपदलोपा्ैम्‌ | तेन वैयधिकरण्े ऽप्यत्र गमकत्वभस्तोति परदश्यत | syqufaafa’ | खयवधमण समुदाययपदेग्रादुद्भश्योपमानतेद्यु पमान

~ -~--~~ --

peeereworne ae a es ~~ ee

संबन्धा क्षेपोऽर्याह्ञभ्यते सर्वथा तावद्रोभच्छन्देन शोविधिष्टोऽयमियेतद निद्िते कथमवस्धितास्ता गावस्तं विश्िंषन्तीति तासामेवैष व्यापारो न शब्दस्य । तथा हि ।

a व्िप्िषन्ति गावोऽथ एयिव्यामनवस्िताः।

तथ किं wma वक्त एयिद्यप्यभिधौयते ॥

मह भाश्यप्रदोपोद्दयोतः। ४९५ we (य.२। I 21 GT २) ( खनेकमन्यपदाध 1212) 281)

चिदपि away इति भावः ॥ “यदित "त्यादि भाव्यमेकदेशिनो घटादि ग्ब्देथिव तदुपपत्तः। eRe समच प्रातिपदिकार्थवात्‌॥ न प्रापरुवन्तोति। क) उक्रा्यानामप्रयोगादिति भावः | | कर्मादिगतैकत्वेति | कै) दृश्या दि निशूपितकर्मादि शक्रिवि शिष्टप्रातिपदिकाैगतेकल Taye: Hl

Qa 99 A प्रदश्यते” इति कयटः। अत Va मासजात इत्ारेर्मासजावस्य we a इति विग्रह प्रदशंयन्ति। fost गावो यम्य स fry: दति वाक्ये चिक्र पदं

प्रातसंच्ा निपातो ऽययमिद्यश्ययसन्ना | xy et गोण खर्दोयख यञ दतौया Kia इति स्यवङ्ियते तत्र अदढतौयो येषामिति बहुत्रोहिः।

ne

पवपरदमुद्रमुखश्ब्दः। अधोपमानो पमेययोव यधिकर णव दचगमुत्तरपदलो पाच च। ‘sega xia’) उषो मुखमस्येति विग्रषः। नच प्राणो

~ ---~----- -- ~ च न~ Sen Seem

न fw येन विनार्धौक्राभी नास्ति तत्तदभिधातद्यं fa तदि यावता विना विश्िष्टबुद्धिर्नात्यदयते । गोभिख्पप्रतौताभिः तदति बुदिर्नात्पद्यते a सबन्धनापि | किं च। वक्तुथापारमाधचं च सबन्धप्रयवेच्चणम्‌। a fe गोभिरसंबद्धन गोमन्तं विवक्षति 3 was हि वह्णक्रमविपय॑येण श्रोतुः क्रमो भवति। स हि प्रधमं तावत्किं चिटिपरोश्यं विवक्षति तवस्य केन fufetana विनाभिधातुम- Ua: fatuafarai कसति ततः meter | stat पुगः प्रथमं ATR प्टणोति ततो विद्धेषगं ततो fatal ततस्तद्‌ पपच्यर्था नि वश्वन्त्‌- राशि प्रपद्यते तेन यद्यपि am पुवं संबन्ध श्याक्नोचितः तथापि श्रोता

eed मह भाव्यप्रदो TGA: | ( warez । २।२। २४ 1) (RIT R13)

aaraata | ऊ)

sunt हि म्रातिपदिकाथंगतसंख्यामात्राभिधायिनौति तक्षू रानुटृत्तमनभिहित इति तसा एव विगरेषणमिति भावः । नियोग दत्यस्यायौ

नियमेनेति॥ क नियमाभावभुपपादथति प्रतिनियतैवेति। क)

समयो fe सामान्यतो विभक्रिं बोधयति न प्रतिनियतं

काचिदिति भावः॥

i न TN “० रनक

तत्यद बोध्यपरम्‌ | चिषमोसम्बन्धो यो भवति स farquet बोध्य इति ate: | पचतीति पाचक्र care: पाचक्पदं पचतौव्यतत्सपानाधैमितिबौधः।

ee eer re er ert ---~--~---~-~---~ ne

उद्रतावयवमेदः समुदायः समासार्थं इति बहवचनं दरीणणब्दश्च द्वोणयोर द्रोणे च agquar वत्तेत इति सामानाधिकरण्यम्‌ ।

~=.

प्रखन्तस्स्य मुखमुपपद्यत इति सामर््थात्‌ सादृश्यावगतिः। मुखेन च मुख्य aq प्रसिद्धमिद्षमुखमिद मुखमस्येव्ययमर्थो भवति तस्म

पादेपैनं ्रष्टोष्यति | ग त्वव वक्राप्यसौ पूवतरमबधारितिः। संबन्धेनोद्‌- एतयो मरहौतुमश्क्यत्वादतस्तदौयेगापि क्रमेणो दरकालमेव प्रतीयमानः संबन्धो arutfena परियजति | वस्तुधर्मसैषः यदसंबद्धा गावो a विश्िष- न्तिस तासांब्यापरारोन शब्दस्य । तेन यं यथादद्धितं शरकरुवन्ति faite स तथावश््ाद्यते। संबन्ध्ासो ites प्रतिपद्यत इचर्थात्सं बध्यते ।॥ fates dag तदि्धेषयसंगतम्‌ | गो विश्िरोऽयमिनधेवं ttavgetsfrurefa ।

ACTIV taza: | 8९७ (अ.र्‌। पा.२।अआ. ९) ( नेकमन्धपदाथं । २।९।९५ )

यदौति | क्र) चत tae: | यतः प्रतिमिथतेव समयान्न भवति तहरित- घमयाभावादित्ययः ॥

दितोयादयोऽपौति। (3) श्रथभिवेऽपि नियमपरिपालनाय तिभक्रिसृग्रयमेवेति faa- माभावादिति भावः॥

प्रातिपदिकेति। कै)

क. €

कर्मादिप्रातिपदिकायंयतिरिक्रो हि शेष cae ॥

प्रचति पाकं करोति दयतोऽपि प्रचतिपदमेककपैकपाकक्रियाबोधक्मिति बोधः रखवमन्यत्रापि। रवं च उत्तिविग्रहयोः समानाचता qed | पिग्रइख दन्य्धटत्तिवेक्रल्पिकन्ठत्तिघटकपदललरूपवोधगोदेपेन प्रभं

tn A a - ~

दुत्तरपदलोपो न वक्तयः। 'समुदायविकारषष्या दरति?। सभुदायावयव- संबन्धे प्रज्नतिविकारसंबन्धे च या षष्टो तदन्तात्यरं यदुत्तरपदं तदन्तस्य समासस्य warned ag wsatfehay | “amas इति i ददमपि

ang ne छ क

ज~ ~ rtm ee ere ~न ~ neem so ------~~--- ——

तखद्प्यनभिघेयः संबन्धः ॥ किं a विभक्तिवायरूपेण संबन्धो नावगम्यत | रूपान्तरेण aaa दति नास्ति च waa | षष्टोसप्तमोभ्यां fe यादृक्‌ सबन्धः खप्रधानोऽसत्वभनख yaa a तादृक्‌ मत्वर्धोयेन । ग॒ च छदभिहितो भावो द्वत्‌ भक्तौयवरमित रपान्तरोपादागं कचिदभिदधति।॥ तत्र किमसत्सभूनसबन्धाभिधानर- माश्नोयताम्‌ उत संबन्धेवार्भलभ्य तदिशिष्ोऽभिधोयतामिति तदुच्यताम्‌ । प्राकप्रतोतेकसवन्धितिशिट.ऽभिषह्ित परे | सबन्धिन्येव daa. प्रतत डति atid ॥

{११

४९८ महभाष्यप्रदो पो$योतः। ( अनेकमन्धपरार्थ । २।९।२४ | ) (HRW Rag

व्यतिकरो (कै) अद्यासः॥ श्रथभिवेऽपि समयाद्गविथतौन्युक्का ऽचैतो यवसे युक्किरसंगतेत्यत श्राह यथान्धबेति | कै) विशङ्क विभह्षपेचयानुवादक विभकररन्याय्यलमिति भावः॥ भाषे sara सख्या नामेयमिति | (भ) wa यदैशिष्येन प्रातिपदिकार्थः प्रतिपिपादयिषितः साप्र प्रधाना दतर परिङेदिकेव | तदेवाह संस्येयमनया विशेष्यमिति । क) संख्येयं द्रवयं प्रातिपदि कायां ऽनया संख्यया fare परिष तथा बो धनोयमेवं च॒ wade संख्येयं तावत्घश्याप्रतिपादिका विभक्रिशचिता विभक्रिमन्तरा तस्या श्रप्रतिपत्तेरिति भावः॥

वाक्यम्‌ । तेन लोके लातण््येगाथबोधाथे प्रयज्ञे यथाश्ित णव विेष्य- विश्रेषगभावः ॥ तदुक्तं इर्णा- “कचिदूणप्रधागत्वमर्थानामविवच्िवम्‌'” |

केशसमाहारे Ramey ee सिद्धम्‌। wi खगा विकारे खगेशब्दस्य Fi: खर्णाशङ्कार इति सिद्धम्‌ | वचनं तु केशसमाहारचडः खग विकारासङ्कार

यत्त fag fata ग पश्चाह्ंबन्धप्र्चयेन क्षायंमिति | सद्यं नालति । विनापि तु तेन गान्तरोयक्षताद्मतौयत इति किं क्रियताम्‌ | यश्च भावः प्रयेनाभिधानादस्य मत्वथतलवमिद्यत्रापि ब्रमः ॥ यदा खसमवेतोऽच्र वाच्यो नात्ति गुणेऽपरः। तदा मत्यन्तराभावात्संबन्धो वाद्य Aihara: 4

महाभाव्यप्रदौपोद्दोतः। ४९९ (अ. परा, ९। TTR) ( अनेकमग्यपशाथं । २।९। २४ 1)

यदि चाच प्रथमा न स्यादिति। भा WERT: | तदाह यदा चिषगुरिति | भ) दावि्यादौ यथातुवादकं वचनं नियमेन तथाजापौति भावः ॥ भाषे SAAT AMAA । (भा) एवं शोक्ेषु तेष्वसंकरेणेव सेति भावः ॥ षदयर्थस्येति । ॐ) श्रयं भावः। प्रथमायाः समभिव्याइतप्रातिपदिकष्य चि्रगो- इपस्य प्रटज्निनिमिन्ततदाश्रयरूपस्ायबोधमसामर्थेऽयतयभत- wand सामथ्यं नेति agua सम्नन्धश्योक्रलेऽणयनुवादिका व्येव wre प्रथमा प्रातिपदिकार्चमाजराभावादिति ॥

जे = भाभा

न= ~

द्य पक्रम्य “व्याख्यातं तद्धितार्धस्य वत्किदधिदुपद श्रकम्‌ | Toa तच्च get विपय्ययः' ॥

~ =. aa ~~~ ५ त eT पाका ES oN > eee mi

प्रयुत्तरपदस्य वं मा भूदिति। ‘arfeat urqueafa’) दं म वक्घव्यमेव प्रादयो fe ससाधना क्रियां प्राया रिव्कोग्राम्बिनिंर्वाराणसिः

~“ ~~~ -~

गोमतो भावो atarafafa fe

यत्धिमित्तमपेच्यायं गोमच्छब्दः प्रवतेते |

स रण्व गोमतो भाव उच्यते त्वतलारिभिः।

तच यज््ावतप्रातिपदिक्नार्यो विशोषणं गावस्तास। aga: पुदषादयन्त- भदाद्भावप्र्ययेनाय्रणम्‌ ॥ समवेनगुणय्माह्े fe waged | नचान्धो.

„ en eR ~ >> ~ ~~~ ~ en क ~ ~ ~~

yoo मष्ाभाष्यप्रदौ NAMA: | ( खनेकमन्यपदायं । २।२। २७ । ) (BRR MR)

लिङ्गान्तरेति | क) एवं च पष्य चित्रगु रित्येवं रूपे बहनो हावयभिचरितेमि निभेन बष्येव प्राभ्रातौत्यथं दति भावः ॥ प्रातिपदिकाधेषूपत्वादिति । क) लज चाभिहितं हेतुः, एवं च प्रा तिपदिकाथंवान्तहोधिका प्रथमेति भावः॥ एतद्‌ ध्वनयितुमेव

afufea: साऽथ

cama | तेन च षष्ठयपरात्निबोजमणुक्तम्‌ | श्रनभिहिते ae एव षष्ठौ विधानात्‌ | श्रत एव घटश्ब्दान्न षष्टो । श्रन्यथा त्रापि घटल संबन्धस्य नियमेन भानात्षष्टो स्यात्‌ |

~~ —_ ~-- ~ --~ ~~ ER ey AN ~ --~ - ~“

ea ---~- ene ~ - ~

इति दौदयतीद्याद्य्धविहिततद्धितानां साधनप्रधाग्त्वेन । aw Haan विग्रहवाकास्ये च गुणध्धानभावो विपरीतो दृष्धोऽन्यचा

ee TT ie oe ~ --~ ~~~ ~~~ - ~~ -~ - -

gia इति, wad नमोऽस्ल्र्थानामिद्येतदपि । सुबधिक।र इति| ्स्तोति तिषठन्तमिति मत्वा वचनं निपातत्वात्सिदम्‌ उपसगविभक्तिप्रति- रूपका निपाताः खरादिष चास्तिशब्दः पद्यते sz किं सब्रह्मचारोति।

ऽभिधीयसानस्तथ gu: संभवति यो निमित्तभावाद्ाव दरद्येत । न च YAR रव तस्य भाव EMT यपदेशभदं लभते । तेन भावप्र्यय खानर्धका Megan संबन्धमवलम्बते | निमित्तत्वमपि च तस्य दस्तुलच्तण- मश्तोत्यभिधेयनिमित्तासंभवे तदपि तावद्‌ एद्यतामिद्येवमाश्रौीयते। तश्ादकषारणमेतत्‌ | यौ गिकानां सबन्धाभिधानध्क्तिकल्यनायाम्‌ wag द्डि्रब्देन संबन्धयेवोच्ते तधा | तथैव af: शब्दैः पिङ्गाच्यादि परैरपि ।

महाभाव्यप्रदौपोद्‌द्योतः। १०६ (ख. २।पा.२।ख.२) ( अने श्मन्यपदायं । २।२।२४ |)

RAAT (म) द्यस्य प्रटरत्तिनिमित्तव तदाश्रयतवं वा प्रतिपन्न cay: ti ननु षष्ठया एवापत्तिः। कथम्‌ प्राप्नोदक द्रव्यादौ दितौयादो- नामयापत्तेरिति चेन्न । तेषु प्राप्तोदककर्मेत्येव atuaw विशेष्य तलिषूपकलवबोधेन विग्रषणमादाय पयेवसानमिति दितौयादि- प्रथोजकक्मलारेरबेधेन तदप्रापैः। GY तु षष्ठोप्रयोजक- Rueda भानमित्या श्यात्‌ ॥ वचनेनेति | क) १षमानाधिकरणनाम्‌ प्रथमां दूति वचनाभ्यां जिकतः meager: प्रतिपाच्चत Tae) गरषयरदणं तु पदतोऽयतो वा गरेषवोधकरं स्यात्तच फलाभावो दोषेति arf anata ॥

१ aEaife: समानाधिकरणानाम्‌। र कमंप्रवचचनेनाप्रथमायाः।

इत्तिविग्रहयोः aaa भज्यतेतितद्थैः। यत्त तच्र afga विप्धयो दृ दद्य वनं भावप्रधानम्‌ |) अतिख्न्तार्धविडितस्यापि सत्वप्रधानते-

बह्धप्रोह्िरयं के aaqufcama fa सत्रद्यचारोत्वमिति yaue- Wafi@at qawa ay कठसब्रद्यचाय दिति सम्भावितम्मतिवचनम्‌ |

संबन्धस्य च भावत्वं Bes तषु yaa | बह्धत्र)हेरतो दयमभिधेयं न तदुगुगः। यद्येकं हायनमस्या ATT पण प्राधान्यात्संवन्धे बङत्रोहि- fifa तच्राभिध्ौयते अभियो बड्धत्र हेययप्यम्यति waa | तथापि प्रचमान्तेन तुल्यो ऽसो संप्रतौयते।

५०२ महाभाष्यप्दौपोद्दोतः। [त ( अनेकमन्यपदाय । २।२। २७ । ) (अ. २।१्र,२।भा.२)

मूर्धेति । $) eq भाषायामि"ति तु “अरनकरष्धति" न्यायेन Sara शतो यद्येव बाधकमिति भावः ॥ उन्तरपदललोपाथेमिति ॥ कके) कष्टेख्यकाशनिटश्यर्थमित्यथेः ॥ सुषस्येवो पमामवेनो दमु खश्ब्द- स्योपमानपूवेलं कथमत श्रा अवयवधर्मेणेति । ॐ) मुखगतोपमानवेनोष्ष्यापि व्यवहारादिति भावः॥ वेयधिकरण्यमिति। क) वाक्ये समासे च सादृश्यसंबन्धेनान्वयः ॥ रवश्ब्दस्तया GTA araaea धोतक दल्यमिमानः॥ श्डपमानामौति सुजभायोक्र Tray सामानधिकरण्पमस्टेवेत्यत श्रा

LSC Ue Aled VACA VIG rss RHR TV Tve

anna इति an । शच्चरखारस्यानुगुणं Tease प्रधानश्टेव तच्छब्देन परामर्शात्‌ | रकत्राधिकरणे पुवदृङ्गुण्याग पूवकं गुणान्तरा-

~~~ ~~ nN IRR ^ -- ~= et

~ ~~ ~~ ~~~ ~~~ „~ ---- ---

यत्त॒ कटोऽ्मिति ग तल्सा्ात्रतिवचं किं र्या धिकम्‌ ae areas (१, गम्यत रुतञ्ननुतेऽपि कठा दति। कटस्य fe wal ua सब्रह्म

aN न ०० SA

यदि manent: wg णव सबन्धौ स्यात्‌ वतो यथैव राचः gee rae षदयन्तत्वाद्राजा पुरषविग्नेषयं भवति | प्रथमान्तत्वाश्च पुरषः प्रधागश्पेय समासार्थो भवति । रखवमेव तिचरम्वादिश्रबदेदंवदन्तादि- fafagt गाव रद ander ग fasatfafaet देवदस्षादिः॥ तस्मात्‌

महा भाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ५०१ (GRIM २। आ. २) ( नेकमन्यपदायः। २।२।२४। ) उत्तरपदेति ॥ (भ) शमुदायविकारवा चकपदस्य पष्यन्तस्योत्तरपदेन समास Cae- wa वारयति ह समुदायावयवसंबन्ध इति ॥ (ओ) भाषे यथा पश्च भुक्तवंतोऽस्येति | (भा) शरनेन fant: Te दत्यथंऽपि Tea प्रत्यास्यातं qwar- afefa बोध्यम्‌॥ ददानोमनमिधाने सत्यपि “शमानाधिकरण- नामि'"त्यादिवकनारम्भे erate कर््तयलमापादयति | aa RATA (भा) इ्त्यादिना॥

nn om ए ह)

दो कारस्येव विपय्धयपदाथैत्वाश्च । wa Ta Tage “aa Tafa” (9।४।२) ema fara गणप्रधानभावो ग fafa care

ate ee en Re ren नज ~~ ---- = = ज [1 reer oe =

चारिणो भवन्ति मान्ये समने agfa व्रतचायव सब्रह्मचारी भवति। के सन्रह्मचारिणस्वेति वाक्यनतु प्रश्न कठा इति प्रतिवचनं समासेनतु प्रग्र कठा दति प्रतिवचनं कदाचिदपि ग भवति वतिपदार्थानामुपसजेगलवात्‌

“feat गवामयमिति" tzitsa गडपरोदिव॑त्तते । यद्यन्यथा विरहः तथाप्युस्तरकालमोदृबधैदप्रंनादेवमेव विग्रहोऽपि कश्यः ॥ ततस संन्धविशिाभिर्गीभिदेवदन्तादिरविंशि हति समासार्यो विक्ञायते | यथेव च राचः एरघ इच बां प्रयज्यमाना्यां सगन्धः प्रधागभूतो- ऽभिधौयते wa च समासे faenai विभक्तौ yainquzat: प्रथेक- प्रयोगदृष्ार्थापरि्यागाह्बन्धाधिकयम्य च सामोप्यावगतविशि्ार्थ- Wats सिद्धेनं संबन्धपरः समासो भवति । रतमेत षण्रप्रयोगारेव

Ned महाभ.्यप्रदौ षोदुदयोतः। ( अनेकमन्यपदाय । २।९।२४। ) (ख. २। प. २।अ.२। टृत्निपरिगणनम्‌। (भ)

टत्याश्रयाणं परिगणनम्‌ ॥ कष्टं श्रितमनेनेति । (भ) १गत्ययति वा शश्रादिकमणणौति वा भावे क्ः। यदि कर्तरि कमेणि वा क्रः स्यात्‌ तदोत्तरवचनाभ्यामचममामः स्यादेव। ऊद्रथाद्‌ विवेति बोध्यम्‌ । मवयं वत्तमानमनकमित्यक्तं सामाना- धिकरण्छमपि लभमेवेति बोध्यम ॥ तथा चोत्तरस्येति। क) वाक्य केन रविक्छंख्ययेति सूचाभिप्रायतया याख्यातम्‌ ॥ तन्नि बध्राति भाय

~ ----~ ~~~

CHL पाद्‌, TW RTI Us! Tors २ख२। प्रा२। BWI

WAU: | अनेन तुच्य्ायात्‌ सर्वत्र उन्यधैप्रदश्रनाय प्रदत्त वाक इत्तिव।कायोः समानार्थत्वाय विपरोषणव्ादियन्यास इति चितम्‌ । तथा

कि सत्रद्यचागौति समासेन सन्रद्धचचाग्णामभिधानात्‌। प्रह दो द्रोण वदद ग्खादेटतौया द्रोणा एति" । अदस्ततौयो येषामिति asalert दरतावयवभेदः समुदायः समासार्थं दति गद्ुवचचनं द्रोणण्न्दश्च द्रो १४). saa stu equal qua इति सामानाधिकरण्य च भवि 4

qsaieiaty न संबन्धप्राधान्धम्‌ 1 तच्च नपूर्वात्तिरपदार्थयोर्नाप्यन्यतः- स्ये्न्यपदारथमूलद्रथ्यप्राधान्याध्यवसानम्‌ ॥ स चान्यपदाग्ैः संबन्धो awa ana जातिद्रद्यगुणकियाणमन्यतमः परिग्रह्यते ॥ तद्यथा

fuaafefsu wifaxal नानाद्रुगां विदम्‌ |

ग्रणोऽनकराश्रयः afafea त्वकाश्चया क्रिया ॥

महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। yey (@, 2/40 8/4. %) ( शनेकमन्धमदाय' २।९। २७ |)

केचिदिति | (भा) we प्रथमानसंस्यापदं खमानाधिकरणानामिहयुक्षावपि श्यै शात्‌ i दौ वा wat बेत्यादावेकनेव age’ दिवजितलविकण्य- ्रतीते्ेयाकथं Reger | एवं दिद ग्रा दर्य्राणृद्म्‌ । रच पचे BATS ST यद चनं करणं Tare: फलमुपपल्र मित्राः ॥ GQ कवभावायंमावश्यकत्ममिपरत्य खयमाह

च “तदति! (8।8। ७९) इति दत्रे भ्ये “aga रथादिभ्यः प्रचयविधिरग्ैक्ञः “तस्येदम्‌” (४।१९।१२०) इति विहितत्वात्‌” ram! “awalare क्रियाप्रधानत्वेन “ate’ are सत्वप्रधान्वेन weve प्राप्रोति “aay wat ct दषति अन्यो caw ater” rang “अर्धसामान्धात्‌ सिद्धं य carat रथं उति स खायो पथस्य बोदेति"” इति तदेयं दृ ae “farm” caret “यतोलुग- भावाय तद्‌” इति सिडान्तितम्‌ | “a एवार्थः" दादेः स्थ हस्य विग्रहभूते रथं बहति इतर योऽर्थैः स एव तदिग्रहभूते “cue ate” asa: | एवं च agqaamaa स्पष्मुक्तः। णवं घ टसिविद्रह-

स = ~ ~~ ee 3. 1 711 , ष, पे === == ---~~ ~ -> eee

aay च योग्यत्वात्समानाधिङ्षग्णपदान्तरोपनोतो ऽन्यपदार्च॑विद्रेषो गभ्यते ॥ तदिद्ेकं हायनमम्या दति जतेरनादिताच्र fattua संभव- तोति दक्किराश्नौयते ॥ aq दक्तीनामानन्त्ययभिचारान्याप्रनभिधानमुक् गेष दोषः च्यामम्येऽपि हि भावानातेक्र क्षो पलक्षणम्‌ । wee सुकर्संबन्धो नच व्यभिधम्प्िति। यत्र ayaa SIMA तच TAHA सहद्रहोनयो-

५१ न्तिता Bay 2 quifa fag: aufuyiend ६ Aaa सन्तः; १ ty 1

४०६ मङभाष्यप्रदोपोदद्योतः। ( अनेकमन्यपदार्थे । २।२।२९ | ) (अ. २।पा.२। घा.२)

यद्ातिके इति ॥ ॐ) तदेव anata | | कमवचनेनेति | (भा) क्मवचनेनेत्यस्यायम्थः। प्रयमाभिन्नविभक्ेरयं कमेबोधेन WA प्रत्यासत्या कमेवाचक्रस्य समास दति तेन व्यधिकरणे a दोषः | WAIT मलं इत्यस्याभावे |

योपिषयतापि समाना | यत रव समर्धद्धत्रे भाष्ये “महत्‌ Te भितः" द्रति धि्रहे कष्टश्चितयोः समासः कुतो न carey “ae समानार्थे वाक्येन भवितय्यं यद्धे रया वाक्येन गम्यते मत्‌ कष्टं शित इति न शतु चित्‌ समासेनासौ गम्यत” xem । तच्च पदार्थानां वाक्ये समासे च परतोतिन्तुल्येव । तथापि aq कष्ट धित दरति वाक्ये went विष्रेषगत्व नाक्रान्त खनि fataaa बुध्यते । समासे तु भितनिर- पितविष्रोषणत्वाक्रान्त तयेवेति ग aye तच विष्ेषणत्वम्‌ | ए१९ विषयता विग्रेषस्य वाक्ये भासमानस्य समासेन कथमपि भानमिति तदै एतदेवाभिप्रे केयटः। यः ae fae स महतृकम्मकसोतौया

न मा म च = क ~ न ~

ae aa nee त्‌ ~ --~

च तदुपलचितभ्योऽन्यत्र प्रयोग इव्यभिचारः॥ यतर तुश्यकङ्किभिरे arate fated तच्चापि मूलो परलच्तणं भातिरे वाभ्युपगम्यते | स॑ दृरमपि विरेषणमालायामनुवतंमानायां प्रथमोपलच्तस्यामेदात्संबगः दश्रंनमुपपद्छते | स्वेप्रथमसर्वान्ययोख शएष्दारधत्वम्‌ । आन्तरालिकषः तु लक्तणासिद्ध्चागत्वादनभिधंयत्वम्‌ | ware पिङ्लाच्तित्वाभ्यां खय गुणवयवाल्मिका wed ताभिरवयवि द्र्यमु पलच्यते ॥ तच्च समासा भवति | स पुनः faafidat लाच्चणिक एति | पाधान्धेन प्रतीतेः सामा, धिकरण्याद्‌ “्नेकमन्यपदा्धं"” इति च स्मरणाद्‌ वतातद्धितमत्वर्थौधा।

महाभाव्यप्रदोपो दद्योतः। yee (ge 1 at 81 a र्‌) ( सनेकमन्यपदा्ं । २।२।१॥ । )

श्रवक्तव्यमिति | (के) कैव सिद्धेरिति ara “area लि'7्यादि “उपन्य्यतो" शन्तः BaZa fa: श्रस्यान्यवान्तिककारौयलान्‌ “eat eag च” “वचनप्रामाखादि"ति agra वार्तिकस्य "एवा्तिकवचनप्रामाण्ादि”ति भाषे याख्यानाच्च | एवं च सवया

=-= == = ~ ~~ ~~ ~= ee = ee न

——— ————

१९ समर्थः पदविधिः (R118) द्रति इुचस्यवात्तिकम्‌ tt र fa afe वाततिकवचनप्रामाणादिति। २।९६।१॥

were a ~ ~~ ~~~ -~ ~---------~-~ _— ^ ~ कक

—_——

diaz न तु महतः कष्विश्रषणत्वमिति। णवं चालोकिक दष इृत्तिवियषभूते लोकिके रकार्थोौभावाशेप एतद्‌ भाष्ये बोधित द्यपि afaq । aa चैव्‌ । अन्यथा करटं भरित Kale विगर ग मा्‌ तद्देव विषयता मदात्‌ | विग्रघणसमभिव्यद्ारे तु तत्‌ सम्बन्धानुपपन्या न न्ितादिक्पप्रधाननिरूपितविश्षणतयो पस्थिति zanfuarere तु agatafefatd सवच ALAA | समासतहूटक्पदमाचघटितविय- इयोः Gada रतद्ाष्यतात्पथ्ेम्‌ अत एय “काला परिमाणिना (२।९।५) दतिद्त्रे ^किप्रधानोऽयं समास उत्तरपदार्धप्रधानम्‌

म = mR कन्--- ~~~ --- = _ ~~ ---- ~~ on,

भिटिवाभिधौयत द्रति कचित्‌ | अपरत्वङः॥ Te दवतातद्धितादावनन्य- प्रयोजनत्वाण्डन्दाधिव्धस्यान्यपदा्थाभिधानम्‌ ॥ न च तत्र प्रातिपदिक्राथम सोऽधः wat लच्तयितुं यभिचागात्‌ केवलता प्रातिपदिकादप्रतातः। ब रोहो तु yaracat प्रदयो विद्यमानखाधत्वादन्यम्य चाभ्यधिक्रम्य छ्ब्दा- वथवस्याभावात्‌ पपद्त्वाचित्वाभ्यामेव च द्यप्रद्ययसिद्धनं श्रषयमभिधयत्व कन्पयितुमिति | न त्वतद्यु। पित्वन शका qigfaqa | करधाभ्ये Wagifa- चेन स्यात्छवधा लच्तणानिमित्तापपत्तः | FE 4 (विचार््िवमादिष चिच गोव्दयोरचन्त्तिएिङ्कार्थाभिधाःयन्वात्‌ देरदत्ता.दश्रच्चचन श्रुत्य

yor मह भाष्यप्रदो पोदुद्योतः। न ( अनेकमन्यप्रदाय। २।२। २8 | ) (WRI Ae)

“पश्च भुक्रवन्तोऽे' द्य warearcarnafrerqeraasgag “qafaamaa” “दष्टे देवे गतः" “तज गतं पण्ठे"्यादावणन- firma वार्तिकानां श्रेषय्रहएष्य च प्र्याख्यानमेव युक्रभिति भाग्याश्यः ॥

अययानां च कै)

ram नायं we समासमावव्रिषय उवितः। तत्‌एुरषस्योत्तर पदाध- प्रधागताया “ख्यं विभक्ति" (२।६।६) षव्यादिषु aay भाष्य उक्तेन मासजातो दृष्यतामिग्यादौ saws क ग्यसम्बन्धद्‌ शनात्‌ प्राधान्यनिखये न च तन्माचविषयपरश्रानु पपत्तेः, तस्मात्‌ डतिवियषयोः समानाथैलनिर्वाहिमपश्यतो वियसमासोभयविषयः प्रश्न gut चेति विभाति। समासपदं च समासविद्होभयपरसम्‌। भ च विग्रहेऽपि जातस्य प्राधान्पेजातस्य ara इतिषशनुपपन्तिविश्रषणादेव षष्ोविधागा- दिति वाद्यम्‌ । ठत्तिषिग्मष्योः समागाधैलानुरो सेन तस्य वाक्यस्य ङत्यधै-

न

णया वासामानाधिक्र्ण्यमवकषस्यते। प्रागपि च देवदत्तादि श्ब्दादन्यपदा्थ- प्रतीतेः म वाक्यार्धैत्वकल्पना | न च केवलं समास्वेलायां यौ पदार्थावब- धारितौ तौ देवताद्यथैसंवन्धिनौ यतो वाक्यार्थो देवदत्तः स्यात्‌ | वाद्वा OMA छरणाथान्यपदार्योऽस्य sey दरम्डपगन्तयम्‌ | खं च प्राधान्यम- fans भविश्यति । तञ्ैवमादिष्‌ aed हेरन्यपदार्थाभिधागशरक्धिृंटेति यत्रापि कथं faye संभवति तत्रापि पूवज धक्यगपायाद भि घेयलमेवा- श्यवस्येयते | तस्मादुपपद्ं पि ङ्गाच्यादोनां ब्र्वचनत्वम्‌ | यश्वेकायनौति वथो बचन इति तदनुपपन्नम्‌ ॥ वयसो लक्तगयावगतेः। उक्ताटिश्यब्दागां fw वयोवचनत्वम्‌ । रकहायन्यादिग्रब्दाः पुनः male षयङ्बद्यवचनाः सन्तो षयो HATA Vad । ने ER हायनमस्या Lea वयो fafewa

मह भिष्यप्रदौपो दुद्योतः | ५०९ (ख. १. ९।आ.२) ( अगेकमन्यपदायं । २।२।२४ | )

cafe भग कार्यम्‌ । उशेराटीनां टत्तिविषये whan. apart aw feg:) श्रन्यान्ययनिष्टांगेऽनमिधानमाभित्य ्र्यास्येयानौति दिक्‌ ॥ mali ॐ) तिडनन्तमेवेति मला भाय

~ णमा ty Seta oT Re यि

बोधकतवरूपविग्रहत्व वेवच्तायां विग्रेषयविग्ेष्यभाववपरौतयेऽपि पूर्वजात- संखारानिडत्तः | रवं च fae तदुत्तरषद्योव मासवि् षक सम्बन्धप्रतौ ति- aq समासेऽपि दिण्िद्धोत्तरषा तत्‌प्रतीतिसम्भव इाग्रयेन ययैव मन्येषकतर पदाथ प्रधानेषु यैवासावृत्तरपदे प्रधानेऽन्तव गो विभक्तिरस्याः समासे wan भवति यथा राज्ञः पुरषः राजपुरष इति इह पुनर्वाको षष्ठौसमासे प्रथमा केम रखतदेवं भवति emg योऽसो मासज्ातयौ- रभिसम्बन्धः ama निवरैते। अभिहितः सोऽ्योऽन्तभूंतः प्रातिपदि- कायैः सम्पत्र इति प्रातिपदिकं प्रथमा इति अन्यथा विष्टेषणविभक्तः ष्याः प्रधानबोधकसमासादापक्यसंगतेः। कौवटोऽपि zfafaqwat: किं afe द्रम्‌ । तस्य ER हायनं जातस्य ग वयसः | तस्मादुभाभ्यामय्य- तभ्यामाल्मेकदेश्रोपात्तगुगविशिद्द्रसप्र्यायनादु पपप्नोऽयं aye: | किम- ‘faa छत्लप्रक्षरगगतक्रयाङ्गद्रव्यदरे षत्यन निविश्रते | gaat समागवाष्ध- सास्थालपदप्रद्ायितक्रय रवेकष्ायन्याभिति | खन्राप्यद्गनादिवदाक्तेषः संयङ्क्नवणादसाव॑लि कत्वे प्राप्ते तं परिहरति | रुष गुणः क्रयेगीक्षह्ायन्धा वा समागवाक्छोपादागाहचिबध्येत | तव तावत्वारकविभक्तिनिदेप्रादन ण्रङ्धगी- यतरे सति ब्र्यसंबन्धे क्रयसंबन्धः श्युतिवलौयश्ूवाद्रषेत्‌ । ग चासावमूततवा- चिष्कियस्य गुणस्यो पपद्यते | यदि ena पुनद संबन्ध Maa तना- पकायन्यामेकश्ब्दे पराधैतरिचेषं कयारणिमानो प्रति वैरूप्यं wig |

yee म्भाष्यप्रदीपोदुद्योतः। ( अनेकमन्यपदायं । २।२। ९४ 1) (GRIT Ri ag)

सुबधिकारे इति ॥ (भ अनपेश्येति। (3)

ats प्रामाणिक इति aq एवं च तस्या तिङनन्तलात्‌ प्राति afzaaa सुबन्तलमिति qaua सिद्धमिति भावः। समानार्धतवं न्यायम तु वाक्ये भातौ fatter समासे तु aan दृ्यतामित्यादौ जातस्यैव काथयेसन्बन्धावगमात्‌ प्राधरान्धमन्योत्तरपदाै. पधानतधम्ये च लच्छते दरति मत्वा एच्छतोति प्रश्रदयाशयं वद्र तयोः समानार्ध्मभिपैति। तक्र सम्बन्धस्य समासे fasta: ष. fafanaa तत्र हेतुः अभिहितः समासेन | अत Tara: सम्बधि- विष्ठयको पर्ितिविषयत्वमन्तर्भावः। ऋत wa प्रातिपदिकार्थः सम्प दरति प्रथमोत्‌प्तिनिमित्तकथनं बषष्यभावनिमित्तकथनं च कारकप्राति- पदिकार्धव्यतिरिक्तम्य Wang | न च मासस्य जात इवेव DEE | र्वं च ठत्तिवाक्योः समानार्धतापि भवति षष्टोप्रसक्तिख न । “wey” भिन्रविभ्वर्थयोगश्चासन्तभ्यपगन्तव्यः | करियासंबन्धस्य कारकविभक्तिसाध- लवाद्‌ गुणसंबन्धस्य च ष्धौनत्वात्‌ | अतश्च वाक्छगतेन संबन्धिना योगर ' त्वाभावादसंबध्यमानः प्रकरुणिना दरष्टौतः wale स्यादिद्याश्ङ्घते | तेन aganaat निश्ौयत इति क्रयसंबन्धो नाश्ङ्धित्यः। तदधैमाह। न चाशरङ्कनौयपरथं says: शब्दोऽभिधास्यतौति | यदेतत्समानवाकोपा- दानकर्गविभलत्तिनिरंपरदैतेनापि करवैकष्दायनौ विशेषलबुदिदंटा जायते । तेग श्न्दपरामाप्प्रादस्तुषिसंवादाच्च किं Gage किमसमन्नसमिति जयते Hee: | तत्र ॒प्रायम्याच्छनब्दानुरोधेन तावत्करियासंबन्धमु भति | ्ैदिकथब्दस्यातिभाराभावात्‌ | at विनियोगवक्तगास्य aq सामण agian यतिव्यामहे । तद्यदि ऊन चिवक्ञारेणोपपत्छते ततः क"

HEATING ea | ५११ भ (@. 817. 81 St) ( अनेकमन्यपदाध । २।२।२७ | )

श्रन्यपदाधेविर्ेषणेनेति | क च्रन्यपदार्थो विगरेषयते पिरेषेऽवस्याणतेऽनेन तादृगेन कट इति- warrant नोपपश्चते इत्यथः ॥

(२।२।८) इति दते fas “कालाः परिमाणिना” शयेत्‌ gran परिमाणिना समस्यन्ते न तु परिमारकालेन cada नातमास हयेतत्विश्च्यधैमिति वायम । way भाष्यप्रामाश्येन ufcsaqieey- दक्सपमभिद्याहारे पर्च्छिद्यादेव wel सौकरेण तथा वियह्ासम्भ- वात्‌ | रवमवयवाबयवि समभियाद्ारेऽवयवत्वा दि सम्बन्धेऽवय वाचकादेष षष्ति बोध्यम्‌ । तन्तुनां पट want तु जन्यज्नकभावसम्बन्धे षषो- वि्रेषगत्वादिदयत्ासे च meu एव slag | यत््ेक्गार्योभावषलाव्‌ an\ विग्रषणत्वादि gata इति तन्न । रुकाोभावपलेषु भायेऽखा- गणनाद्‌ ठत्तिविग्रहयोः समानार्चत्वभङ्कापत्त च्च । सवमेव THA श्िवाकेऽपि बो ख्ितिर्बङरौहौ परयमादौयपि बोध्यमियन्यत्र विस्र cae |

~ epee न न~~ = + ~ ----~ ~+ = ~ ~ ~~ ~ ^ AERO tN A HR ene

wa मिवेश्मङ्गेकरिष्यामः। खथ तुन कथं च नोपपद्यते ततो वाक्छ- मेदमभ्यपगम्यप्रकरणधभमेनमध्यवस्यामः। न चात्र वाकमेदः प्र्या- यन्यतमाटचतिलक्तणः। nate विभागरूपः | क्रयवाक्धस्याभद्‌ विभाग- MUA AAT ATT: |

यदा भिद्यत Kad घजयं कमंकतरि।

HRW खवं च मेदो वाक्छस्य गम्यते ।

एथक भवदाव मेदयतोति वाक्छभदः । TY चाश्पगम्ब प्रकर्य-

धर्माध्यवसानम्‌ | Taga भवति यावद्टूतिवाक्य afar तावल्रकरण- wad भासति | यदा तु व्त॒विसंवादादिष्ठनश्रक्तिनो ते निर्यापारे भवि Wa: तदा प्रकरणविनियोग xfa t

WLR महाभाच्यप्ररोपोदृद्योतः। ~t ( श्यगेकमन्धपदाथ । २।२। ९९ |) (ख, २। प्रा, २। च्या. र)

दिगन्तराणि । (कै) प्रकारान्तराणि ॥

विगरेषणविगेष्यभावाभावान्िति। ॐ)

परि छधपरिष्छेदकभावा विरेथविग्रेषणभाव इत्यभिमानः | aga विषयता वि्रेषवच्वरूपमेव तज तन्िविष्टमिति तेनापि समास इति चिन्धम्‌ ॥

व्यधिकरणप्राप्रोतौति । क)

प्रश्न विषथेणेति Te: ॥ तेच हेत्‌माइ

asaite: faut) तदुगुसंविन्नानः (९) अतदुगुणसंविन्ञानख (२) 1 लम्बकगंमानय caret ere | तस्यान्यपदाधैस्छ गु खानां विरेष- णानां कायैान्बयितय संविक्वानं यत्र दधात्‌ ॥ चि्रगुमानय geal नयः | विधेयागन्धयिशघटकावयवार्थेकत्वं च तत्वम्‌ । लम्बक भोजय द द्यादावप्ययमेव | यदि िधेयान्धयित्वमेव विधेयक्रियकाने संनिहितत्व- | मपि तद्गुणं विश्नानतमिन्युख्यते तदा लम्बक भोजय इय दावष्याद्यमेव | संयोगसमवायाम्धतर सम्बन्धेन सम्बन्धो यक्चान्यपदार्ध॑स्तच्र तद्गुणत्वं प्रायो- ETA UIA बङ््रोहौ वि्िखथ्रक्किखोकारादेवारणाधिकरणमुप- पद्यते | तत्र fe “व्यया पिकृाच्छेकष्टायन्या सोमं क्षौकाति” इति- वाक्ये व्योतिष्योमप्रकरणपष्ठिते किमरणिमावाक्ाद्‌ भित्वा प्रक्षरण aanay निषिग्रते उतक्रोणातिना सम्बध्यतददुमेकायन्धा निविग्रत षति संश्रयः) ay गुणस्याम तत्वात्‌ कयरूपक्रियासाधनत्वासभवेन एथग्‌ भूतोऽवि्धेषात्‌ प्राकर णिक्षदरव्यमाचर निविशते । अदणादिग्र्दाख गणवच्चना Ta | भनु तद।च्िप्रन्स्य BAA UTA गोऽन्यचाप्रकर्णेऽप निवेश्नो म स्यात्‌ |

महाभाष्यप्रदौषोदद्योतः। ५१३ (4.2% प्रा.२।खा.र्‌) ( अनेकमन्यपदार्थे । २।२।२४ 1)

अह कटे इति यतो {दमित्यनेन सामानाधिकरश्यमतस्तन यधिकरणमिन्य्ंः |

विशेषाभावमिति । र)

प्रतिवचनानुपपत्तिपरिहाररूपस्य विगरेषस्याभावमित्ययः ॥

अरनुकरणमिति | (क) एवं च तददिषयो न्याय दूति मध्यमपदशेपौ ware: |

aqua क्रियाभिः aaa रेः सम्बन्धासम्मवादिति Bz | श्रोतेकष्टायान्यवसोधेन He तदन्वया सम्भवात्‌ । न च स्यपि aia दस्य वस्तुन waar विरोधाभावादयकतंमेतत्‌ । श्यन्तरङुवष्िः भावेन ्रमेणान्वये द्रयेकाम्येवाभावात्‌ ` रवं चाविगेषादग्गापदलल्तितन्तद faa वा gal प्राकरणिकं सवमेवेतिपूवपत्तः सोऽयत्नः स्यात्‌ । Ta" नौतिसमस्लम्यापि लाच्षणिकतेनश्रोतत्वाभावात्‌ । fatter fe ta: श्रतिः | इतर्पदाधीन्वयानुपपत्तिल्लानसापत्तप्रतोतिक नात्नगिक्गम्‌ | अन्यधाङगो पन ्तितं दव्य मपि waa स्यात्‌ । न च लचणादिक fara प्रकम्णकन्पितश्तानुमितेकदेशनिष्यव्रगारगया ल्या तिष्ामापुव माधनोभून- दय परिच्छेदं भावयेदिव्याक्रारेव वाक्येन प्राकर्गिकरमवद्थाङृत्धमिति वायम्‌ | द्रद्यपरि च्छेदं भावयेद्‌ इयेग्म्य THT MATS | AAA: या प्रकर्यो निवेश्र दति उद्धोक्तमेव ज्यायस्टत्र चानुपपरिगव शगयेति टाव्‌ निदेश्चस्तुक्छान्दस दति पृवपच्तौमन्यते | qraafarqifeafe च गरणवचनानां पृवपक्तौन्‌ जानत । ्ाश्यागिगंयाच्। न च स््रोद्रद्य- नक्षणायां टाप | अदणापदनच्तिताद्र््मि्यम्य अमगतेः। wah fax दश्यमाचे faa दरत्यसंगतेख। यत टापसाधत्वाय fal तद्र । एक +पन।न्तस्वार्िकरपरद्याि शि क्धिप्रच्यानां WTA AAA भाव्यका +

{12

ute मह भाष्यप्रदौ पोद्दयोतः।

न्द ( खनेकमन्यपराथ । २।२।२४ |) (ख, २। पा.२। खा. २) धत्वशुकरणस्य गतिला्षमासख् शति तन्न छ्बस्ियोग ए AMSA: ॥ ATA

TA करवाणि । (भा) caer दविः करवाणौत्ययैः ॥

कत्तयनुक्नात इति । (भ)

“कुङ्‌” द्यत्र aft लोट्‌ । एवं च तात्पयेतः प्रधानख कक्ृरेवानुक्ना भवति दूति भावः ॥

-~------------------_------ -----~-~~~

दिभिरनभ्यपगमात्‌ किंच समासश्क्तयनङ्गौकारे रकदायनौ पिङ्गा्षौ पदयोरप्यरुणा पदतुल्यतया तच पूवपश- श्करणै वोजानापत्तिः ॥ मौमांसावार्तिकहतोऽप्येवमेव-

“agg योगिकेः शन्देगयमेवाभिधौयते |

न हि सम्बन्ध वाचं सम्भवद्यतिगौरवात्‌ ॥

दति तदुक्तः। तग्भाववाच्यलवमिद्ैः। सम्बन्धस्य सासर्गिंकविषयतयेव

Tee तस्य सम्बन्यन्तरभानं विना भानायोगात्‌ | विग्रोषणं च भावोऽ न सम्बन्धः कथं च नेति ace) सच fergie सम्बन्धस्य सखण्डलेन तच Tene सम्बन्धिनखाक्तेपात्‌ भानं सो काग्यमिद्ययौऽतिमौरवा- दित्यस्य शङ्किमदवयवक्षत्ये सति संसग बोधक शब्दत्वं यौ गिकशब्दत्वम्‌ | श्रक्तिमदवयवावं च राजपुरषादौ लोकसिद्धम्‌ | पाचकादौ शास्त्रसिद्धम्‌ | mae TIAA गोपदादिभ्यो भानमिति | खना carat टाप fats | wa एव प्रावलतेयसय गोरिति कदाप्रि ब । सिडान्तस्तु स्य ग ितादात्मेन गृणबोधकत्वम्‌ | गुणिग्रद्ं च वाक्ये श्चवत्वेब सव्रिदितत्वादेकहायन्येवेतिवि- faufafuncy । खत णव टाप्‌ नामेन तस्मिन्‌ सम्भवति हान्दसत्वकन्य-

महाभाशप्ररौपौद्ध्योतः। ५१५ ba. ¥ (219. 2/82) ( अनेकमन्यपदाथ । २। १। २४ 1)

कर्मापौति । (भा) HARTA AAT: ll तदाह सकमकत्वादिति | (3) दष्टान्तान्तरमपयाह भाय यथेव TINA ॥ (भा) दा्टन्तिकमाह एवमिति ॥ (भ)

rr ee = fan ES. १

नाया SIMA । GA एव “गुणे मुक्तादयःपलि गुणिलिङ्स्त तदतो" इति को शःसंगष्छते | मेदे भानेऽप्याख्चबलिङ्य्या हिता वा “गुणदचनाना- माश्रयतो लिङृवघगानो" was! रुक हायनौ च गौरेव क्रमपाप्र्ात्‌ गवा ते क्रीनातौतिमन््रलिङ्कात्‌। खतदभिप्रा्ेगेव वातिके उक्तं “YMA दरयपरिच्छेददारा क्रयसाधनत्वमिग्यशणादोनां योग्यतवादुदग्यपरिष्केद Ta यापारल्तत्रेषां कैत्वादितरत्रकरगत्वं भविष्यति तक्रादणापदादेवदव- गतम्‌ । किं चिदुद्यं परिच्छिन्दताइणगणेन क्रयः साधयित इति र्कष्ा- यन्धपि केगचिद्गणेन मे परिच्छेदः काय्य ददयेतावदपेच्चते | उभयापेक्ा- लच्तणख्च सम्बन्धः शौ प्रतर निवत्तेते | तेन नष्टाश्वदग्धर्थवत्तयोरेव विनापि षषौसम्बन्ध दति संनिहितातिकरमे काम्णाभावाशचैवमेव waa इति । परिष्डेदखच खतादात्म्येन प्रश्ण खाश्रयत्वेग ग्रहणं वा एतदधिकर्य- सिदधान्त्त्रमपि कटं भौर कुड दय तदयत्‌पादनावसरे तत्‌ पडषप्रकरणे Se Mega च इतिदिक | अत एव न्रपोताधिकर संगच्छत | तधा | प्रातःखवनस्य गायकषन्छन्दस दन्द्रपतस्योपद्कतम्यो पडतभचयामोतिमन्त इन््रदेवस्य सोमभस्तण एव नान्यदेवत्य ata aT | इन्द्रं पौतम्यति लिङ्कात्‌। ग च “Cae g लिङ्काभावात्‌ म्याद्‌" ( मोमांसाद्‌-ख AWG Re )

urd महाभाष्यप्रदोपोदद्योतः। “Sf ( खनेकमन्यपदाय 1&1 XR) Rs) (ख. 21 UT 21 BT, 2)

नहि तेषामिति । क)

“aa” दट्दस्य कटग्राखाध्यतेव्यर्थादिति भावः॥ चरणं शाखा । तथा च तश्य प्रश्नस्याथमिद सुन्तरभिति बोध्यम्‌। मन्वसमासेन प्रग्र द्व समासेन waste बहवचनान्तमुत्तरं करतो नेत्यद श्राह भा

न्‌ खल्वपौति | (भा)

“ब्रह्मचारिणः समासेन प्रतिनिरदषु प्राधान्येन ta faa Wa: समासेन WH कठा CINTA TAY: ॥ WAIT यत्प्रधानं तदिषयं यथाकथञचिज्निक्ञासानिवत्तकमुत्तरमिति aa तदार

हति खषादृडित्य कपिद्ययोमातरि डित्यमादत्ववद्‌ इन््राभ्मिपौते इन््रणौ- तत्वरूपलिङ्म्यसत्वेन इन््राभ्मदेवत्यसोमभत्तण मन्तापत्तिरितिवा्म्‌। अमोभस् तम्य पानासम्भवेन इन्दरपौतश्न्दस्य टतौयातत्‌ पुलषेण सोम- UAT दागकच्तगया साधनं कृतेति चतुर्योौतत्‌ परुषेण सोमपर- खन्न रं रेन दन्तस्ये्य्थकतया HHS UAV Ay ्यकत्वाभावेनादो | यतत हृन्द्राभ्मिविषये इन्रस्याभिसापत्तत्वगासामथोदिन्रप्रौत इति समासो ब स्यादिति शवग्खःमिगोक्तं तव्मोष््ा । उपात्तपदश्प्रतोतिविषयसापेत wa ॒“सापेच्तमसमथधैवत्‌” reagan: पतञ्चलिनो क्षतात्‌ | तिग्रेषण्स्या- योगान्ध भो गर्वच्छेदपलकत्येन ब्रोड्धिभियंजेत इयादाविवेन््ायैव दत्त द ्यसनेनद्राममिरेवत्ये मन्त्र प्रदत्ते । तथा च सवम्‌ “एकस्मिन्‌ वा देवतान्तराद्िभागवत्‌” ( मौमांसाद--३-२-४० ) इति । रनर wad RAT | यथादेवतान्तरखोमादस्य विभागोऽसम्बन्धस्तददिर्ध इति wud सोमपरत्वे हुतशिस्य भक्तगाचैमु इतस्येन्रपौवत्वाभावेन तत्‌सम्बन्धिलच्तणा सोमपरोपहतध्रव्देन यधिक्षरगान्वथो वा स्यात्‌, एतश्चाबन्तसयैव देवताये दानेन स्ैस्येति भाश्यमते aera, इन्द्राय

मद्दाभाष्यप्रद पो द्‌ योतः। ११९ “Co (G21 WRIT ® ) (,अनेक्मन्यपदाथ । २।२।२४ |)

वतिपरेति ॥ क) कः समासाधे दति | (भाः वाक्ये न कोऽपोत्यर्याभिप्रायेण anarfaaut fa समासा नो पपद्यत इति । (भ)

वर्भिपद्‌ायेम्याणन्त्भावादिति बहलान्यानुपपत्या क्रियायां वतिपड्‌ायेखायचयवादि ययः ॥

वसुमते Waifs aafapifega समुदायतम्बन्धतोधनात्‌ सवग्येव दानं प्त्तेपस्वं गस्णाग्रान्तरम्य्यन्यो fifaatat वचनवनादिति वासिक्ष- मतऽपयेतदावग्यक्षम्‌ । अवगिद्टमाच्रस्य तदुत्ततवाभावत्‌ | बच समुटाय- दानेवयवम्यापि दानात्रलच्तणादि। अन्यथा समुदायदाने ततः पुर्दातु- र्कदेश्वौकारे gaat न म्यादिति वाच्यम्‌| Rael दानौ- tum समुदाये पथ्येप्षिञत्‌ तत्‌ कम॑चम्यापि समुदाये एव सत्वात्‌ | ख वत््वध्वं तपर खत्वो त्‌ पत्या शरयत्वेम क्रियो दं प्यतायाः समुदाये एव सत्वत्‌ । मान्तरौयङ्क पुनः खत्वनिडत्तिखनो तुपत्नौ चवगेव्वपोये ्ञदेष्र- Gaz प्रयवायोपपत्तिः । नान्तसयकमादाय saa नान्तरीय- कामो सप्यन्वम्यापि प्रयेकं aT Rata सोमभक्तग तव HATTA | यत्त खोकारे पाधातोलकत्तगणास वच लाघवारेन्द्रागन्यादि विषमे उभयनिम्‌ित एक एव न प्र्येश्कनिशपित एति | ag) ददं मम दयाद्याकाग्कवद्धि- शषयतवरूपम्य तस्य वदधःपद्येकटत्ितयोभयनिरष्यलाभावात्‌ निवापप्र्टति - प्तिपत्तिपय्यन्तममुक्षदेवतासम्बन्पौदमिति wife देवतोद्चे- नोपक्रस्ितत्वमात्रेण | उपकन्पननिगपितोदश्यता च प्रतिपत्िगाष्टिति q तदुत्तर AQ Basic: | तसाद agatfe: Tam utat ufafefa प्रात Hammary प्रातःसवनमन्धपटदार्थः, न च कमसमुदायाधायक्रान-

५१८ . मह भाव्यप्दः MaMa | - ( अनेकमन्यपदाथ । २।२।२४ 1) (ख.२। पा. RL aT)

अन्यपद्‌ार्थशब्दस्य । (भा) शरन्यपदस्यैव योऽ्थः। न तु खूपदष्यापौत्य्ं दति भावः, aq श्रधठतोया इत्यन्न दवचनं स्यादिति gat नोक्रमत श्राह समासस्येति ॥ क) प्रवयवेन विग्रह इति । कै) अरवयवार्येन वाक्यमित्ययेः। वत्तिपदार्योऽवयव दूति यावत्‌।

wae इयोशत्यनुपपन्नं षसुदायस्यावयवानतिरिक्रतथा we द च समुदाय दव्येवोचितम्‌

-- "~~~ “~ ae tree -

रुपस्य तस्य भक्तणासम्भव इति वाच्यम्‌ | तेग तत्‌ सम्बन्धि efaat लक्लएा उप्रष्तस्ये्याद्न्वयाय तवाप्यावश्यकलयात्‌ | सवनोयं ह विरन्यपदा् xfay न युक्तम्‌ | तसन्‌ तशि इनदरपोतस्याभावेन वस्य तदधिकरणताभावात्‌। aaatg गोषु चित्रगरितिवयवष्टाराभाववत्‌ इन्द्रेण Naw गदते तमा- दाय हविष शृदरपौत इति बडत्रौ हि णाऽ्यवदहाराच्च न घ पुरवपदप्ङृति- खरेयोव बह्त्रोष्ित्वनिगंय दति तदधमधिकरणारम्भो say वादम्‌ waa पौत इति adler तत्यषेऽपि “तौयाकर्मणि? ( १ | 2 | ४८) rman पूवैपदपरक्ञतिखर स्येव सत्वात्‌ । देवानाममिमुखत्वेब vata लाहा इ्यादिमन्त्ेणासौ दा सेवेन्रकैकपानलान्न तदनुपपत्तिः | खतः पाधा. तोर्दानेन waar । yu दागकषच्तणायाममि aque बहु बहन्द्सोति टतौयान्तेनेव समासाच्च प्रकारान्तरेणापि yaa पादानस्य aaa | किं च दागलच्तणायामपि इनाय पौत इति चतुधौ समासो ear) “aqul तदर्थार्थ" इति समासस्य प्रतिपरदोक्ताद्थ- चतुरेव प्ष्टाविविह्टतिभाव ta च प४डततर्भाव्यसम्मतत्वात्‌ । साधन कृतेपि. न । चतुर्थौ तदर्थायंति at रचितम्र हणेन चतु्॑नस्य ते

महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। ure

(ख.२।पा.२।था.२) ( अनेकमन्धपदां । २।२। Re ) '्रवयवेन विग्रहः समुदायः समासाथे इति (भ) चायुक्तमत श्राह

समुदायावयवषानां चेति । के) शमुदायञ्चान्यपदश्ेवायो नतु समस्यमानपदस्य स चाबयवेभ्यो- भिन्नो ऽजान्यपदा्थेः | श्रवयवगतबाडल्यस्य च तचरारोपादवचन- fafa मावः ॥

क्न ~~~ ~~~

१ खसिहितौयोऽनु ससार पाग्डवम्‌ |

संकषेदितोयस्य बलं Hats वधतम्‌ |

ear ae -------- ^ = ------=---- ~~ ~ =-=. ==

समासाभाव बोधनात्‌ । तादथ्यचतु्ा कारकविभरक्तित्दाभावन तच तेन समासस्य दुलंभलाच | किंच तेन समासपुरैपदगप्रह्ञतिखरेगेव बड- ्रीद्ित्वनिर्मयेऽधिकरगोष्छेदः। म च श्वतुर्थोतदर्धं द्त्यनेग वचापि पपदपृतिखर इति वाच्यम्‌ । वस्य खरप्यापि प्रछतिकिितिभाव णव ्रडतेर्भाष्यसम्मतत्वात्‌। प्रतिपदोक्ततादथ्येचतुन्समास ण ततपरररख | प्रते तु ग medequl उपपदविभक्तेरितिन्धायात्‌ । “क्ष इद्यवापि तदथ इयनुवरसैते गोर्न्तितमिग्येव तदुदाहरणं गतु गोहितम्‌ दयन्यत् निरूपितम्‌ | त wa चतुर्थो तदथं rae प्रृतिविष्टीतिभाव खव प्रत्तो" क्च” fa qa urate संगष्कते । समामे प्रक्तिमगङ)कुव॑ां ihe पदाय लच्तगाद्यधिकरणतयात्‌ । aval पुपदस्य विभक्यर्थान्तभाविग लच्तयोति ततृएदषादगष्रेषः । ग च दामार्धकपाधाता- भाव्कान्ताद्‌ et खादयति uta eR यस्येति aeaifeciaaaals- सम्बन्धिन इति बोधः। “aifearanfe’ ard | पौतण्रब्दस्य परभिपात दति ग ayia) शद्धणादयमिवि वाच्यम्‌ । Wet: | सकमतया भवे ह्यासम्भवात्‌ । दनुपपरत्तिपरतिसन्धागमूलकतयेवं fad ढर्षिदयकन्द-

५२० मशाभाष्यप्रदःपोदुद्योतः। ~ ne ( अनेकमन्यपदाध । २।२।२४।) (अ.२।पा.२।अआ.२)

दिवचनप्रसङ्ग इति । (क)

उद्भतावयवभेद सख समुदायस्य समासायंयात्‌ | तच बङ्कवचन- मितवराचापि द्विवच्नं स्यादिति भावरः ॥

ससवामोति | (क

सा्ताहसुवन्धो पलचणं कचिद्‌ त्ति गरब्दस्य युक्रपर्यायलद्‌ भनादाह श्रसारेति | के)

श्रनेकार्योऽयमिति भावः ॥

eee ~~ ~ => ~ -- a ~ --~~-~ ~~~ -- ---~~--~=------- ----~ --- ~ ~ ---~-~~~~~

माया कक्तणातोऽपि दुख्चान्च। तदुक्तो जेमिनिना “सवषां वैकमन्ता- मेतिश्रायनस्य भक्तिपानन्वात्‌ सवनाधिक्रागो fe” (३अ।न्पा। म्‌ ४३। मोमांसादशरं-) इति भभक्तिपानल्वादिशयनेन तत्‌पुङषगिराकम्गां दान- waa निराकरगं च । ^“सवनाधिकारो fe” इ्न्यपदार्धृपरद श्रंनमतस्तत्‌ सप्रनसम्बन्धिनां सर्वषामैन्राणाम्‌ Baga च fat ससन्त्रकं wad य्था अन्नानामेक्र एवच मन्तः सर्वच पति तद्ध दति तद्‌ भायां स्पष्ट यलम्‌' a

+ fagfaitafacara समानविधानेष्व न्रा णामभन्त्त्म्‌ | वथा २वन at aq प्रशतित्वं fe दश्धति। AHMET -२।९ । २५-८८। इन्द्र गतस्यति warn: किभिङधन्धङ्ग | केवलेऽन्यत्र वो हाच सवचोत away ॥ TR TI सम्धैतवात्त्णोमेवास्य WATT | INT वाञनयेषु mae STAN HANSA: | sam afea सवने सोमः पोत इतोरणात्‌।

~ =e ~ मवनस्धेष WT मन्त्रो APA प्रकयाराम्‌ ॥

ACTA: | ध ५९१ (श.२। परा. २। घ्रा, २) ( खनेकमन्यपदाथ । ९।२।२४ । )

श्रवल्यानादिनिमिन्न इति। के) aaa संबन्धस्य कियाकारकभावपूवंकतल्भिति उभयनापि काल्यनिकोऽवयवावयविभाव व्वहारनियामक शति ara: यद्रा aaaaa सम्बन्थोऽषश्चपि विकष्पात्मकज्ञामविषयः। Gere चेत- न्यभितिवत्वललोप्रयोगमिमित्तमिति ara: | त स्येति ॐ नाध्येति | क) एवं च दिवचनप्रसङ्गोऽपि नोदित इति बोध्यम्‌ ॥ भाये

उपदशाः दश्ागां समोपे ये सन्ति दति विग्रहः | wars समोप- संल्यावत्‌प्ररो दध्रपदार्थस्य खटतिद रवसमोपसंख्यसम्बन्धेवाग्वपः। दध्र समोपसंखावन्त दतिबोधः। दैदृप्रसम्बन्ध खवास्य aaa शब्दशक्षि- सपावात्‌ । ““संस्थयाव्यया” द्यादिदूज्रवलाच | अत एव मवैक्षादग्रवानेन प्रयायन्तेग तु दशानां इच्तादौनां समौपे बे गवादयः ते cay | एतेन “आसत्रविध्ा” “acca” इति area । डो वा त्रयो वा सिताः खचर वा शब्दो विकल्यार्ै्जः | खच कायं विक्षर्पो नतु शब्दाद्‌ बोधेऽतः शब्दात्नियमेन बषकमामुपश्धितेनिदयबङ्वचनान्तता । खन्रापि एककालं समभियाहताग्वथिपदार्थासम्बन्धतरूपो विगोधो भासत प्रायो- ऽयमेव सर्वर विरोधो avi: | क्चिदेकाधिकरणाठस्तितसरूपः। पथा wet नद्यो न वेति विप्रतिपर्तिवाकये। तस्य ut मिश्यत्वविरडधानिन्यत्ववान्‌ re: | कविरेककालाट्तवसूपो विगोधो यथा ^तरोहिभिमनेतः' “^यदेवनेत"दरद्यादो वा wee विगापि quam देवदत्तो बामेनाच्णा प्र्तोतिवदेक्षविरेषविधेपि णे षान्तरनिमधपलकत्वात्‌ नरपे चत्वकाभन समुचदासम्भवाद्‌ विक्षरो वध्यते स च समनियादहृतकारकविर्िषक्िवार्या भिदरक्षालिक्कतवरूपः। द्यत्र प्रोहिभिेवैरवा यदयमिति czar

06

५२२ ACTIVISM ANA? | ~e ( खनेकमन्यपदाथ । २।२। २४ । ) (अ.२।पा.२।घा१).

afer सदहायेति। (भा)

एवं चेकेवान्यपदा॑लं न तु इवयदसमुदायसखेति भावः | संयोगसमवायेति । कके)

एवं च wad तद्भुणएसंविन्नानस्य वक्ष मगशरक्यवा सो हितोष्णोष-

मानय इत्यादौ उपलकचणाथंसा हित्यप्रयुक्रवचनाद गनेन दिवचन- प्रसङ्गाच्च दुष्टोऽथं प्रच दति भावः॥

यागत्वावष्छेदेग valet हिकरणकत्वसंश्रयपरमुत्तरमपि तयेव परनु तद्यागत्यसामानाधिकर णेन तत्‌परमि्ादुः॥ PI तूत्तरे वा शन्दीऽन्यत- wh: | wd च दयोरपि यागसाधनत्वादिव्छयेकतरग्रहणादेच्छिशो विक्षर्पः । ददमेवाभिप्रेय प्रश्रे वाशब्दः सात्मा परत्तान्तरपतित्तेपार्थः। उत्तरे तु खप्रा्षिपच्ते तत्‌प्रतिवोधार्थे इति प्रवादः । fest इरा दिव्यन्यतर cat: | खन्धतरतवमुपात्तेतरव्याढतेकत्वरूपं तच क्व चिद्‌्यक्निगतं afaquaad तात्‌पग्धवश्रात्‌। मत्त खभित्नभेद रवान्यतरत्वमिति तन्न | घटपटान्यवरमागष शत्यादितः कदाविदुभयस्याप्यागयनापत्तेः | तक्छित्र- मेदस्य प्र्येकं घटप्रटयोशवि समुदितयोरपि स्वाद्‌ द्राः ॥ तच धम. गतमेकत्वमिति पदाः पदायन इति न्यायविरढमिति दियन्यतरेय धैक्षथ- नमलङ्तम्‌। किं च fear canal नित्य वहुवचनान्ततानापत्तिः। अन्यतरल- गानेकवबोपे तु घटपटान्यतरमानये्ादौ दिवचनाद्ापत्तिरियन्ये | कचित्‌ दर प्यतावच्छेद कावच्छरदेन पात्तिकः समभिव्याहृता्ैप्रतियोगिकाभावोऽपि avd: | वथा “दौघात्‌” “पदान्ताद्‌ वा” (ई। ₹२। ७५ --94) इत्यादौ । प्रासत्रौयवयवस्थितपिकस्पे तु के श्यतावन्डेदकसामानाधिकर रयन भावाभावबोधो श्च्यानुसाराश Baie | स्थाणनं वा इत्वादौ SUMS qm रकाधिकरणाटत्तित्वरूपो विरोधो वार्धः। खन्यतरकोटेः

मह भाथप्दोपोद्योतः। ५२३ कि १ ( ध्ष.२।पा.२। दअ. २) ( समेकमन्यप्रदाथ । २।२। Ra)

यमथ इति । क)

MATA एतह्नायाचराथेः। एवं च विग्रह उद्रूतावयव- HA शमुदायस्यान्यपदाथेलात्तादृश्र एव eaten दति an- त्यायनाय बहवचनमेवेति तात्पयम्‌ ॥ भाय

कत्तव्यमधतृतौया इति । (भा) प्रयोक्रयभित्ययः॥

सवधा वाध्यतात्‌ | खनेककोद्येषस्थितिर्पि वा शब्दसमभियाहारादेव | wma eam स्याणभिन्न इव प्रतोतेः। क्षिन्‌ रुक्राधेयाधिक्गरण्तवरूपो विसोधो ark) war घटे पटे वा सौन्द मित्य | केचित्त fear cane संशयविषयत्वं at: | सन्देह विषय {इतचिः्वन्त इतिवोधः। चित्वेनापि सन्देह विषयत्वाद्‌ बहुवचनं wat नियोनवा इद्यम्यापि गिद्यवाद्- सन्दष्विषय say) संश्यन्नापनाय घ तथोक्तिरियाङः। परेतु वाग्रन्दसमभिग्यादहारे परस्प्रप्रतिच्तेपक्षानेकधमवक्वं धर्मिणि गह्यते | तदेव विषय निष्टं संगश्यत्वं तदेव वा्न्दराच्यमिदमेव वक्रन्पितरूपतददिष- यकतवाच sua da: | एषं च MT वा द्रथादौ स्यागतदभावन्ूपः संश्रय इतिबोध्यम्‌ ॥ fear cart दिविरूपसंग्रयसाधनिका क्रिया द्यादिसेद्या बोधः। अत णव भवेद्‌ यदा बह्भनामानयनं तदा बह्व चनमुपपन्नम्‌ । यदा दावानौयेते तदा न सिद्यतीयाग्रह्य daa TH वाद्रति ama) योवा cam दवेत गम्यत | ^नेष।पश्ा- धिष्ाना वाग्‌” इति भाष्ये Sma | खन्येतगाया a We KANT प्रयः। कोयटोऽपि fawert aa द्रति feawe: कदाचिदयोर्वाचक प्ति श्रडमणयसुक्षासंज्योऽत्र are | न तु ग्किस्पः। विसदधानेक्षदि- बयलादिम्रसय पर्यायस्धितदित्वचित्व।धार्वस्तुसंकलगया पञ्चधा

५२४ महाभाद्यप्रदोषोदद्योतः। ~~ ( खनेकमन्यपदाथ 12121281) (ख.२।पा.२।या.२)

योऽवयवत्तं समुदायं न व्यभिषरतौति । (भ) चद्वयवबुद्धिष्तद्‌ बुद्धिं न यभिषरतौल्यधेः। weer द्रोण- भाववहृन्िबदूपो यमिलारोऽधद्रोरेऽणस्येवेति तदसंगतिः weay ules पुनव्यमिचरति (भा) wae द्रोणमिति Te: 1 नित्वमुच्यते इति we अनेकविषयत्वाद्‌ अनेकविषयरूपत्वात्‌। विमदस्य संद्रयस्य द्धः as क्चचिददलवत्‌ प्रमाणो गेकाकोटिरवध्थिव | यत्रतु न तथा बाधकं त्रेच्छिकं पादिकानुष्टानं कचित्‌ । यथा ्रौहियवविषये | कंचिद्‌ gam cag संग्रयत्वश्य विषयनिष्टवा- देव संग्रयलच्चणपरे गौतमौये खमे तद्वािक wat aways विरड- लवात्‌ amet विषयोऽनेन दति करगब्यत्पत्तिदं शिता । विषयोऽ्र fatt- aye | अत रव (प्रमागप्रमेय दति दत्र विषयभूतपदाथष्‌ सश- यस्य Ws! | खत एव प्रमादयो Waal न AAMT | “माल्य णयमुत्साष्ये विचाथ्येकायम्‌ | RNA: समर्य्यादमुदाहरन्तु | aa नितम्बाः किमु भूधराणाम्‌ | किम्बा rmx विलासिनौनाम्‌ 1” इति wa च संश्रयो वाच्यो निश्चयो ae इति प्रकारे उक्तम्‌ । 4 सन्देषहालङ्रारादिकल्यालङ्कगारखच 7 तेन एथगुक्तः। निख्वय न्तसन्दे हा- Seite गतार्धलादिच्ाडः। दिरारसादश्रा दिद शाः अच सुजर्थान्त्भावेाषटत्तिक्ियान्त्भावेड च दिश््दस्य क्तिविषये aft: | आठसिजन्भ गणने च दिदब्दो दित्वस स्था- विशिष्टोत्यन्तिकात्तिविषया दग्रेति बोधः | खन्धधादित्वाग्बमो ब स्यात्‌ |

महाभाद्प्रदौपोद्श्चोवः | a ५२४ (अ.२।पा.२।अा. २) ( अनेकमन्धपदाच । २।२।२४। )

aula क्तदरोणेन विनेति @) द्रोएबध्या fate: ॥ द्रोणेन | (3)

द्रौणएवबुध्या ॥ शएकाठकसद्वावे | कै) तदुडिश्द्वाबे ॥

[क

द्वसंस्यायाः AST प्रद्यपसभनत्वादेकलाच्च न तस्यां तदन्वयः संखे af) विरोधात्‌ न हि amet भवन्ति। aa हइरिणा- म्‌ संख्यायां ग HSI दौ cafe सम्भवः | मेदाभावाच्न संख्यायां न विरोधात्तदाश्रये ॥ ate Site pela we ved ama) अश्र काप्रययो- ऽध्याहतश्िन्यादिकियामादाय बोध्यः। यशट्णकमेवं च प्र्यासष्याकेश्ा- दिविशिद्धपुडषयोरेव | परस्परग्रणादिरूपः। कमयतिदारः। समुदाय- Tat बु्ादिरूपक्रिया च । रवं च परस्पररकेशाधिकरणकतइत्‌। एरष- RAG यणेत्तरकालिकख्ितिकततैपुरषकतैकाक्रिमेति बोधः। करिणा युडारिरूपेति कचित्‌ प्रकरणात्‌ कचिद्‌ युद्धादिवाचकप्रदसमभिाहा- रात्रिणेयम्‌ । वचा- “ay किमद्छच्रकद एताणवम्‌ | सुजाभुजिच्ो णिग्टतां दिदृच्तसः” ॥ caret! रतेन “mafafa प्रथितमयण्रः” इति ाखथातम्‌ । Tapa कर्णम्धामाक्द ofuafaau: | एते- नाय समासो यडक्रियावामेव LATTE |

५२९ महाभाब्प्रदौ पोदुद्योवः। ( संस्ययाय्यासव्रादूराधिश्रसख्याः (@ २।पा.२।घ्या.२) संख्येये । २।२।२५।)

संस्मयाब्ययासम्नादूराधिकसंखपाः संखेयये। २। २। २५॥

श्रात्वाभावाञ्चेति। कै)

yea शव्यालश्य await निषेधासोऽपि ब्त्रौ हिवनि- सायकं दति भावः॥

कोऽयमिति भा)

way किं विग्रकोऽयमिश्यथं इति ara ॥ कदाचिद्‌ बयोर्वाचक इति । ॐ) बोधविषयतस्येव fan वाग्रब्दो द्योतयतोत्यमिमानः॥

संख्ययाव्ययासत्रादू गधिक्गसंख्याः संस्यये | संव्ययाश्र॑या संख्यया

-~-~--------------~-~-~---------- ~ nr ~ ~~ pre क ~ ~

श्चथयादयः समस्यन्ते स ISAS: | दश्रानां BAIT ये वतन्ते त उपदश्रः। नव WHAT वेद्यः | सामौप्यप्राधःन्ये BTA LIMA | उपविंशाः | बहुत्रीहौ संस्येय इति डच | तिरविंश्तेडिति | अस्नदश्राः। अदृरदश्राः।

“संख्याय यासत्रादृराधिकसंख्यः aay’ । ("उपदशा हति । "बह्नौ हो संख्येये डजबङ्गणादि'ति इचि टिलोपः, दश्रानां समापये भवान्ति त उच्यन्ते ते एननेकेकादश वा, पुद॑पदार्धप्रधानोऽयं समासः, BUM ऽयमाराच्छब्देनेका्थैलात्समोपे समो पिनि च वर्तते त्र समौपि- प्राधान्येऽयं awatfe: सामौप्यप्राघान्येऽययं विभक्किसमो पेद्यव्ययोभावः, (उपदशं cater दतिः खचर धमधर्मिणोरभदोपचाराल्घामानाधिकर-

महाभाशथप्रदोपोद्द्योतः | ५२ॐ (ख. २। प्र, २ शा. २) ( संखयाथयासव्रादू राधिकसंस्थाः संख्ये । २।२। RA)

बहनामानयनम्‌ | (भा) TAU बह्नामानयनान्वय Tae इति तात्पर्यम्‌ wa

यदा दावानौयेते इति । (भ) दराविवानथनान्वयिलेन gad इति भावः ॥ afaata इति । (भा)

परस्पर प्रतिरेपक दवित्रचचित्ववन्त इति बोधे ऽनिर्णोतस्स्यालाद-

वचनं भवतौति भावः | तदा केचिदिति। ॐ)

परस्पर प्रतिकेपकत्ं हि ara: | कदा चिद्‌ दयो्गोधः कदा दित्तयाणमिति। श्रनिर्णौँतसंल्यायकलाद नेन बहवचनं साध्य- मिति तदाश्यः।

अधिकदशाः | दौ वा sat वा feat | वाऽयं समासः | ततश वैश्षन्पिकौ दौ चयञ्ेति पश्च स्माष्छन्दादुपतिष्टन्ते | अत एव बद्ुवचमम्‌ । उक्त च “ar प्चाधिष्ाना वागिति? | arate हि विकल्पो ग wage नन्छ- बोधविषयत्वेऽपौति भावः। चिचतुराः। चनुगोऽवप्रकर्यो व्यपफ़यागुष-

wa 'उपरविंश्रा दति! । ‘fa विश्रतेडितौ'ति लोपः, area दध्रा- नामासत्नदश्चास्तेऽपि नवैक्षादग्र वा, अधिकरद शास्वक।दश्, at at sat a1 fear, वाऽयं समासः, ame यदि विकल्पः स्यान्‌ ततो यदि दो भवनस्तदा वहुवचनं नस्यात्‌ तस्मासं्रयोऽत्र वार्थः, स चानियतसन्था- विमशः, तथ तु चयोऽपि सवदा परिकफ़रन्तोति तदपेचछं बङवचनम्‌, अथ वा ugara स्वेदा भवन्ति कथं विमशज्ञानमुभयपस्तामाम्बि रकं

ye महाभाश्यप्रदोपोदुयोतः।

( संख्यबाय यासत्रादृराधिकसंस्थाः (अ.२।१ा.२।अा.२) संस्येवे । २।२।२५। )

अन्येत्विति । (क)

संशयोऽजेति। क)

afagia इत्यस्य निखयेना विज्ञाते caw इति भावः । तचा च संशयविषये इति फलितम्‌॥

श्रधेशब्देनाजेति | के)

प्रकरणादिति ara: i

चअन्तर्भावितेति | क)

TOA ASAE: । श्रत एवैको दा वित्यणयत्तरम्‌ | श्रन्यवा बहविषयप्रदरे तदु क्तरासंगतिरिति भावः ॥

विरुडानेकेति। ॐ)

fanaa एव वाशब्दः । करिया विषयलस्येव च fant नत बोध विषयत्ष्यापि स दति ara: ii

ee an an 1 7 1 ene = ree = weve ---~-- ---~-~--~--~-------~----~--~------~

संख्थानमि" यच । दिराङतता em दिदश्ाः। अतर out दिद््देग दश्वा ृत्तिगता इहित्वसंस्योख्यते। ननु fear द्यत्र ah) दिदशा इत स॒भधैशचान्यपदार्थं इति पूवेणेव सिम्‌ । ग च मले पुरवंयोगः अमवर्थाय चेदमिति वचम्‌ | प्रापतोदकादिष्‌ मत्धं विनापि तत्छौकारात्‌ | सच्यम्‌ । खअन्यपदार्धेप्राघन्ये पृवंयोगः। इष तु वार्धसजर्थो न प्रधानम्‌ ।

च तच यथादौ वायो वा पुरुषा खानोयन्तामि्ज्र परशब्द तिरन्त च बवच्वगमेव भवति, कख हेतोः मिश्रितेषु तयोदेतेः, णवं दिचिपद मपि मिश्चितेषु ada इति सेघा पद्ठाधिष्ठाना वाक्‌, wat बहुवचनमेव भवति, गयनादिक्षायं तु दयोस््रमाशां वा यथारुचि भवति, वाष्धवदेष

मह माष्यप्रदोपोद्द्योतः। ५२९ (@ REAR WR) ( संख्ययाथयासत्रादराधिकसंस्याः संख्येये । २।२। २५)

farm: | क) परस्पर प्रतिेपः ॥ विकल्पे । ॐ) दूयत्ता निर्धार्य वलनिर्धारणमिति भेदः। यदा संशय एव are: ॥

श्रनेकविषयत्वात्‌ | के)

अनेक विषयशूपलात्‌ ॥

विमश्खय | ॐ) qnaaae: | aad च विषय निष्ठमित्यन्यन्न निषूपितम्‌ ॥

पथ्चाधिष्ठानत्वमुच्यते इति | क) वाच दति ae) रिचश्ब्दन्यो बोधो नियमेन पञ्चविषय

दति भावः ॥ भाय दिदश इति । (मा) safy उज्ालाभावाभ्यां बरी हितस्य निश्चयः। at दथ एषामु्ग्धानामिति विग्रहे अनुपपत्तिः aaa ममाभावन्तेनात्‌। तख्मादिपरविषय एवाजापि wa) तच सपद विग्रहपरिद्यागेना- खपद्‌ वियः कस्मा दित्यत श्राद

ज~ te

समासस्य चैषा fe आपदवस्तष मिञश्चितष टठेत्तिः, तन at वा Gaal amMeanfafa वाके दिश्न्दाद्‌ दिवचममेव भवति | ‘faaqer इतिः । घतुगोऽचप्रकरणे दयपाभ्यामु पसंगयानमि यच | द्िदण्रा इति'। अत्र दिश्ब्देन दश्त्वाटृत्तिगता द्दितवसंम्या प्रतिपाद्यते न टप्रात्यसंग्था, TH- वात्‌, नापिसंस्यायक्ताः, वदह्ल्यात्‌, नव तः मुचरानःरकाभ्याहतत

(11

५३० महमा्यप्रदो पो दुद्योतः। ( सच्ययाद्ययासत्रादूराधिकसंख्याः (अ.२। 481 aT 2) संख्ये । ₹।२।२५।)

श्रयं भाव इति ॥ कै) नापि संद्येयानामिति। क) तेषां वडलात्‌ ॥ द्श्त्वाटत्तौति । र) यद्यपि \शक्रियाभ्यात्निगणने sage” एव च दथ्रलाटन्तो- त्यसंगतं तयाणाटृत्तिक्रियाजगऋमगणएनमेवाचेति बोध्यम्‌ । ट ग्रला- टृत्तोत्यस्य द ग्रता टत्तिजश्मगतेत्यथेः। यद्यपि सुजन्तोऽपणाटत्ति- गतस्याबोधकस्तथापि संख्या Fay वा प्राधान्येन बोधकः संख्याशब्द उच्यते नायं तथा दितसष्याटृत्निकद श्लवन्त दति प्रतो तेरिग्याह मुजन्तस्येति ॥ ॐ) शब्दान्तरत्वात्‌ | (के) संख्या सस्येदातिरि क्रबोधकलात्‌ ॥ वगाविति। क) ९“पश्चद्‌ शतौ वे बेति” निपातनात्‌ वरगेगतदिलप्रतिपादकतया fanz: सख्यावाचोत्यथेः ॥ ९ संख्यायाः क्रियाभ्यात्तिगणने weer ५।४।१७। २ Walt Geol

ee

रमवगमाल्सुचच भवति, ततश्चाखपदविग्र हः कियते fern दिदश्रा दरति, रक्तौ तु खभावादेव सुचमन्तरेणाभ्याढत्निसंल्यां feu रवाहेति संस्यावाचिव्वात्समस्यते | aay वार्थः स॒ज्शान्यपदा्ै इति पूण सिद्धं तत्न, सुचः खाथिकलत्वात्तदथो ऽपि पदार्थं रव । मवर्थे yam:

ee ~~ ----~----~----~-~--~~-~-~---~---------------~-------

महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ५३९ (G21 A 2) AR ) ( संस्ययाव्ययास्रादूराधिकसस्याः संख्येये । २।२।२५ |)

श्रभ्याटृत्तिसंस्याभिधायोति । क) श्राटत्तिजेन्मगतसव्याभिधायोत्यथेः ॥

श्राटृत्तिश्च समासश्कयेति । क) दिग्ब्दलद्रतसंस्यायामेव वन्तत इति भावः॥ भाषे

'सुजन्तत्वादिल्युच्यते इति । क) वथा सुजन्तवातंखेल्यप्रि द्वि रिद्यचयते। न च eat सृजन्त मस्ति तस्मात्केवलेनेव समासः ॥

सुजन्त इति । ॐ) सस्येति । ॐ) afafy fray: 1 सुज्थमिति | क) दुत्यत्निगणएने दिग्रब्दलामुत्यक्तिविगिष्टां क्रिया मिल्यथः ॥

नहि शब्देरिति। क) तचतज्राथेविगेषोपादानमवुधबोधनायान्वास्याननिमित्तवेना- HAT नतु ग्रह्याधानाय न ह्येतावता खवर तद्पादानमावष्ठक- fafa भावः॥ भागे समासेन तत्यततौ Tare

१ उपलब्धभाष्यपुस्तके “asad | मुजन्तेयद्यते इवं पाठोऽस्ति |

ऽमतवधाधाऽयमारम्भः। ननु प्राप्नोदकादिप्र्रमाथ वजयित्वा सबविभिक्घय- we यथाभिधानं भवतो यक्तम्‌ va afe प्रथमाथऽपि यथा म्यादि- ययमारम्भः, GY प्रथमां व्जयिलेयेतदनादृद्य यथाभिधानं भवतौदय्यत, र तदि aaa प्रपञ्चः संख्यायाः समासः, श्चययानां तु चतुदश्रादिभिः

५१२ महाभाथप्रदौपोद्द्योतः । ( संख्ययाद्ययासत्राटृराधिकसंखय।ः (HRI प. २।या.२) TST २।२।२५ |)

यावता PRN यः संख्ययेति । (भ) संस्येयवयोग्धो यः रुस्यया संख्यायते Twa! sie" पृष पदाथसष्यायाः प्रकतेनोत्तरपदा्थः स च॒ GSTS dat वा। उभयथापि न द्चादिरंस्येयः। श्रा्यदेकलाद्‌दितीयख TWAT । . श्रतः aT, क्रियाजन्मङ्पः Veer वाच्य दति सामर्थ्यादेव स शमासेनोक्र दति भावः ॥ तड्‌ ध्वनयन्‌ याचे

कियाभ्यारत्तौति ॥ कै)

भाषे त च क्रियाभ्याटत््यथः (भा) दति कमेधारयः। सख्येय करिधाजन्यहपोऽयंः | स चोक्तं इति । (भा क्रियातच्लन्मर्ूपाऽयेश्च समासेनोक्रं दत्यथेः। श्रनेन WEA: परतोल्यादौ क्रयोत्पत्निः सुजाद्यथमिति बोधितम्‌॥ अवोक्तत्वादिति | कै) वदताशटेकार्थौभिवृतलं नेति सूचयति । अरष्यरपस्थितिरिं षः न तत्कुतलमख्य | एवमन्यपदाथादयोऽपि न तत्ता इति बोध्यम्‌। नन्वनया BRT वाक्येऽपि सुचप्रयोगो न टादत श्राह

संस्येयवाचिभिः समासो विधेय एव । केचित्त ये विश्र्यादयः संख्याने वरन्ते तेः yaaa सिद्धम्‌ अधिका वि्रति्येषां त इमे ऽधिकवि्रा, वि्रतिसंस्या आसन्ना मेषां ते खासत्नविं्रा इति, तत्र सव॑ामसंख्ययो- रिति विश्रतिश्रब्दस्य पूवनिपातः प्राप्रोति, तस्मादिंद्द्ादयधैमप्य्यादोनं

e LY UCU क तं मेव |

_ er == += ~.

"~~~ earn tte ctw

महाभाष्यप्रदोपोद्योतः। ५२३ (७,२।पा.२।ा.२) ( संस्धयाश्चमासद्नाहूरायिकसंस्थाः SSVI २।२। २५।)

वाक्येत्विति । क)

श्रब्दश्रक्रिखभाव्यादिति भावः॥

ञमनेनैवेति | (भा) ant दश्र्ब्टो दश्दथकः सामर्थात्‌। उद्भूतावयवभेदो a एव समासाय इति नित्यबहवचनान्तलमिति भावः। श्रधिका finfaatafafa किंचिदधिका fanfa: सख्या यामामिव्यथः ॥ भाय areata | (भा) सुजयेम्तु fare इति a atm: | संस्यानेति । (भा) दौ दश्रतौविंश्तिरिति दश्रतौ परिमाणमस्य fanfatia- भयथा तद्ुत्त्तेरिति भावः॥ संस्येयाभिधायित्वादिति। क “fam” इत्यादावपि दिराटत्तद ्रवमंस्यावन्त दत्यर्थाष्टस्येय- मेवान्यपदाथं दति भावः॥ “द्वित्रा दत्य्रापि दिबरान्यतशा - दति बोधाद्राथस्य प्राधान्यम्‌ | प्रधिकविंशा | (भ) गत्यादौ स्व॑नामसंख्ययोरिति वितिग्ब्दस्र पवनिपातः स्यादिति न wey तद््रकरणस्यानित्यवात्तच fa चा Tay बा्थान्यपद्‌ायः। श्रधिकविं्रा इत्यादौ च मख्येयमिति wae पदाय॑ gaya fag डजा पि संख्येये व्तंमानवछ्रोहेरित्ययेन सिद्धः

५६४ महाभाष्यपदौपोदुद्योवः | ( Hemera राधिकसंख्याः (SIM धा; संख्येये । २।२। २५ | )

श्रतिप्रसंगस्वनभिधानाननेत्याश्रयेन yea विंशत्यादौनां dares योभयपरतया सिद्धावपि दशादौनां sear श्रधिव am carfegau न सिष्यतोत्याह भाषे

भवेत्सिडम्‌ (भा) cafe! यद्यपि “agg बड्वद्टनमि"ति सुते एकदविवह्ः शष्दानां संत्यारं्ययोभयपरता भाष्ये sat तथापि सौवप्रयोग- विषयमेव तदिति बोध्यम्‌ ॥ सप्तम्येति। क) तया च सन्तौति। करै) क्रियापाद समौपे सन्ति ते श्यन्ते wee प्रथमामेव पटेदित्यथंः। एवं च पूवंपदार्धप्रधानोऽयमिति wau न षिद्ध रितिभावः॥ समासस्य समो पिप्रधानताया उक्रलेन कस्य सामो- way दूति भ्रयुक्रमित्यत श्रा धर्मशेति । ) समो पिशब्दार्‌ “बाह्मण” दिलात्‌ यञ्‌ रव्याग्यः ॥ श्राराच्छब्दवदिति। (कै) maa दष्टान्तः । अच मिपातस्याणुपमावाचकं द्रष्टम्‌ । श्रत एव तद॑स्य faneaar न भानम्‌ ॥

lpr natant ns engrave mcd agen as a त न eae

CHL BI Ars

मषा भाष्यप्रदो पोद्द्योतः। ५३५

(अ.२। प्रा. २। अ. २) ( संस्यथाग्ययासत्रादराधिकसंस्थाः+ संस्थे । २।९।२५ | ) वाधस्येति । क)

संस्येयस्योपलणमेतत्‌। श्रधिकदश्ना cared तदितिभाय-

तोकम्‌ ॥ ददानोमिकेकार श्राह मत्वर्थे इति । (भ)

एवं च॒ पदानामसामानाधिकरण्याद्दि्रा दिदग्रा ware- दिद्धिरितिभावः। fea पश्य रत्यादौ परिजिष्टितविभल्षा षमासे शेषग्रहणवो धितप्रथमान्तलाभाव इत्यपि बोध्यम्‌ |

कबभावार्थं वेति । क्त

च्रनन्तरवङतरोद्यधिकारापेचानुक्रसमासान्ततङ्पगरेषतष्ेव वच्य माएलादितिभावः। श्रनेन समासे तु शेषाधिकारखु षमासा- भावान्नेति तात्पथ्यम्‌ ॥

शेषाधिकारेति | ॐ)

न च समानाधिकरणानाम्‌ इत्यादिवान्तिकप्र्यास्यानरोल्या रषरहएमपि प्रत्याख्यातमेव wea “wage” ( १।४।१) एूषादावृक्षम्‌ | तत्‌ कथमेतदेलाभ दति वाच्यम्‌ श्रनभिधानद्य THAT AURAL च गेषग्रचणमावश्यकमित्याग्रयात्‌ ९ प्र्या- स्यानं च प्रौद्छा। श्रनभिधानम्‌ श्रगतिक्गतिरिति “aq” (31219 26) Ga उक्रलात्‌ ॥

usd मह भाष्यपदोपोदृ्योवः। #.( दिष्गामान्न्तराजे । २।२।२९ ।) (BRIT Rag) ( तेग सहेति बुल्ययोगे । २।२। av.)

दिङ्नामान्यन्तराले। २।२।२६॥ तेन सहेति तुल्थयोगे। २।९।२८।

भितः

“aa तेनेति (२।२।२७) मध्यपतितसुच्रमतिक्रम्य घोग- इय सहविचारे कारणमा तुल्यन्धायत्वादिति ॥ कै) भाथे सहयोगयोरिति । (भ) बेन योगोऽख्येतिविग्हेणए स qa दति षमास Gea! तत्रा पदाचे aia सहशब्दस्य साहित्यभेवा थस्तद्‌वान्‌ पिषादिष्‌

~~~ = ~~~

दिखनामान्यन्तरक्ते ॥ feat गामान्यन्तराले वाच्ये समस्यन्ते स भहुतरोहिः। दक्षिणस्याः yar दिशोरन्तरालं दक्तिणपुरवा | सवनाघ्रो

=-= ~~न

rc er ~-- ere ~>.

तेन Bela तुल्ययोगे ॥ सद्ेयेतन्तल्ययोगे adara adaraa सह वा समस्यते स बड्कत्रौहिः। सयु waa: | ae पचः | वोपसभेनस्यति

Se ण ता ति जिन जाणा oI om ON oe em ण = ~ न ० ------~-------~

““दिषनामान्यन्तराकञे” ॥ ‘efquyafa’ | अन्तरालस्यान्यपदा ्रैवा- [कर्‌ A | A aaa fag वचनमिदं ल्मत्यपि यथा श्छाद्मथमार्येपि यथा स्यादेयधि-

~+ अ= न

न र क ~~ न~~ ~ ~ ~~~ ~ AR ~~ ~~ ~~

“aa सहेति तुल्ययोगे” । तुल्ययोगद तिः, तुल्ययोगः समान. सम्बन्धः, ‘age दतिः । वोपरसभंनस्ये' ति सभावः | न्वध पिता प्रधानम-

महाभाश्यप्रदोपोद्धयोतः | yes (GRIM ALR) ( दिषनामान्यन्तराले। 81k 1 eg ।) ( तेग सहेति तुल्ययोगे । २।२,२८।)

gaara इतिभावः ॥ “समाना धिकरणानाम्‌" इत्यस्य “गरष द्यत चापरामगरनेदम्‌। श्रत एव वच्यति मलयं “वा पूरव॑ेण्ति नारग्यम्‌ दूति कश्चधार येव पुवत्वमपि शिष्यति दृतिभावः।॥

awalfednata | ॐ) इन्दकरणाथे TEMS शत्यावश्यकं तच एतदभावप्रतिपदो क््या- भावात्‌। प्रतिपदोक्रवाथमेव वा ददं काय्येमित्याश्यः |

प्रटत्तिनिमित्तलक्षण इति । (के) भाषितः पुमाम्‌ यिन्‌ श्रयं दति बुत्यत्तेरिति भावः ॥

न wee इति। कै) तच waza यत्किचिद्र्थमादाय श्यादेव भाषिनपुंखत- भिति भावः॥

rer ^-^ NN नि ज OP क = जमन 8 ke ns Sen ~~~ ~ = "9

त्तिमातं पुवद्भावो ama दूति भाष्यम्‌ ॥ wa रव anwarala वातिकस्यो क्ति सम्भवः, यद्यपि ag शसा साहचयद्रववष्टुगीव awa इति “agtqurar’ इति as HASTUTHIMARA | यक्त चेतत्‌ | गन्दा चरति waver axaifa प्रवहतौये ठक्रि गाक्तिक्ञो धावन्ति दति

सभावः, wars पिताप्रधागमन्पदाः। सद्यम्‌ | खययिक्गरखयोः प्रथमाध च यथा स्यत्‌ | कपचमा yfeaqay वचनम्‌ । तुल्ययागेति किम्‌ स

OE A TS LS क ET SL =

करण्टेपि बधा स्यात्‌, fa च (विभाषा दिक्समासे agaler वियत्र feat पतिपदोक्घस्य बह्रौहेगहयां य्या स्यात्‌ य) पूर्वा षोप्तरास्योगग्धस्य तक्ष

LL त el A आ

VWeUuifrada:, aa, ofuncwat: प्रथमायपि यथा म्यादिद्ययमारम्भः,

Waray च. ऊनखाच wana, | दद्मि gafefa’ | Kawase: | 6>

५६८ ACHAT: | ( दिख्नामान्यन्तराचे । २।२।२६।) (च.२।पा.२।यअ.२) ( तेन सहेति तुल्ययोगे । २।२।२८ | )

विना प्ररत्तिनिमित्तेनेति । क) शब्दा तिरिक्रप्रटृ्निनिमिन्तेनेत्ययेः । यद्वा वयक्िंमाच्रबोधसतो esata) efaufene एव तच vefafafad तदभाव एव at | म तु व्यवस्छा विषयं प्रटत्तिनिमित्तमित्ययेः॥

व्यवस्थाशब्दौ | (भा)

दति भाव्यस्यापि व्यवस्था विषयप्रटृ्तिनिमिन्तका विव्यधे; | म हि खाभिधेयापेचावधिनियमरूपव्यवस्था कम्यापि प्रटत्ति- निमित्तं भवति। fequeciat सवेना मवमवश्वमेष्टव्यमिति तात्प- wae “यदि gafeg meat aft arene: Uf’ frag तहिं agrfad पुंखकलमिति शेषः। दिम्बाचकपूर्वादौनां एयौ- मध्यभागावधिकोदयाचलादिपय्यन्तदे शरूपोपधिविणिष्टदिगि प्रद त्तिरितिमावः ॥

यया स्याद्रान्तको want मा भूदिति | तथापि भाष्यं दृषा arfanaat प्रत्तः | खत एव fe “anafgaa’fa सुत्रस्याप्यक्विसम्भवो लभ्यत इति दिक्‌ | भवन्मयः। सर्व॑काम्यति | wana: | सवेप्िय दद्यादिरत्तौ पृष

हेव cufa: wait वशति गर्द॑भौ । विद्यमानतावाचौ aga: दशर gay विद्यमानेखिव्यर्धः। तुल्ययो गवचनं प्रायिकम्‌ । arama | यदय

waryata देोद्यत्र मा भूदिव्येवम्ेम्‌, अतस्तदधाप्ययम।रम्भः, कं भावाथ च श्रषादिभाषे' aa गरोषाधिकारविद्ितस्य वदुप्रोहेग्रहटणम्‌

ne tas य अनः (अ — ~~ ~ व _

eed

श्रायिकमितिः। क्षापकात्‌, यदयं "विभाषा aang’? ^्न्दस्यने कम साक्राङ्कु, "पूर्वादिनिः, ‘agate’ सपूर्वायाः प्रथमाया श्रवा? (विभाव

मषभाष्यप्ररौ पोदुद्योतः। ५३९ (@. 214. 81 स्ना. ₹) ( दिङख्नामान्यन्तराले | २।२।२९। ) ( तेन सहेति तुल्ययोगे । २।२।।२८ | )

MIATA aa । कै)

व्यवद्या विषयप्रडत्तिनिमित्त समाने दत्यथेः।

नतु warts) क) शब्दा तिरिकप्रटत्तिनिमित्तनिरपेचषटव्ेत्य्थेः। प्ररत्तिनिषि्- विगषानपेचदिगृष्द्‌ शब्दं fe तच्वमितिभावः ॥

विषयवशादिति। क) दिगादिरूपविषयवश्रादित्यथः। श्रय दिक्‌ श्ब्दलमित्यनेना - aa: || भावये यदादिश इति । (भा) यदादिम्बत्तियवस्याविषयप्रहत्तिनिमित् वच्यन्तोत्यथेः | श्राका- श्वदेकस्यैव दिकूपदा चंस्यौ पाधिकामेदः | उपाधिश्च एयिवो मधय

भागतया प्रविष्ुस्येवायं पवद्धावः। मत्वन्यस्या ‘Cnaure fa लिङ्गात्‌ | तेनाक्रचि णकगरेषडत्तौ aa) afant sat: | ग चान्तरालस्यान्यपदार् acy सिद्धमिति चेन्न! अप्रयमाय तदित्यक्तत्वात्‌ | वेयधिक्षरग्छाच्च

^परिभाषासाकांस्ते" “विभा षासपुवस्ये"द्ादिनिटश्रात्‌। तंग सकमक aman xaife सिद्धम्‌ |

अनेकमन्यपदार्च' waar शरोषग्रह णमनुवत्तते तेनात्र क्न ग भवति, Bt नाम्रो दत्तिमाच इति माचरग्रहणान्डिभाषा दिकूसमाम दरति यदा सव-

waaay मान्ति तदापि भउति॥

सपुवस्येति, विद्यमानायपि समासो fafeufa तज्छ्ापयति प्रायिकं विध्रेषणमिटि-।

woe मङाभाव्यप्रदोपोङ्योतः। ( दिखनामान्धन्तरषले । २।२। 2¢ ।) (@ R142 1 ae) ( तेन सहेति तुल्ययोगे । २।२। ९८ 1)

तप्रा्द्छाञ्च चलारः पवेताः। एवं च तजाणुद्याचशसंनिरहित- लादिकमेव vefafafana: श्रवधिस्ठु परं एष्यौमध्यजेकमेव। एवं चावधित्वं सिद्धं दिक्‌ waa च॒ विगशेथतया दिक्‌ बोधकं ` अष्डस्वमेवेति अरभिमानः। दिशि ee इति । (मा) दिशि San इष्ट tay: I यो दिशमिति । (भा) दिगतिरिक्रमथं प्रटन्तिमिमिन्ततथापि यो माश्रयत cae: एवं Tay शब्दस्येव प्रटन्तिनिमिन्तलेन वयक्रिमाचगश्रकतथाना- समानायामाकृतौ भाषितपुंखलाभाव इतिभावः) सर्वनामलं तु भवत्येव एथिवोमध्यान्नन्तत्‌ प्येन्नटेश्रशूपोपाधिविशष्टदेश्र एव पूर्वादि शब्द वाच्येन व्यवस्था विषयत्वाचतेतिदिक्‌ ॥ भाय कबभावार्थो वेति । (भा ग्ेषाधिकारस्यवड्रोहावेव तदिभेरि तिभावः॥

भाक

“विभाषादिकसमासद्खन्र प्रतिपदोक्कस्यास्येव ग्रणा्ैमपौदम्‌ | तेग या पूर्वा सोणा यस्य मुग्धस्य ag उत्तरपूर्वा वेव न विक्ष्य | कव- भाषां च। तथा fe “aufene et तन्तराङ्क्धाद्चाञ्जवयोन रश पेष Gomme: अपरः गरोषाधिज्ञारः, तेनो्तरपूरवादौ ग कप । एह देष यागनुत्तेः | दितो यद्ेषयहार्‌] प्रियपथः प्रियधर cart ग कप । यत्त तश्र तेनेदमिति खतरे केयटेगोक्ं प्रे षाधिकार एव एषते ष quam इति । तत्त॒ तज्रल्भाष्यस्यो क्षिसम्भवमात्रपरम्‌ | नामय्श्न स्यम्‌ । दह मा भूत्‌ । राख कौतेय खान्तरामिति।

महाभाष्यप्रदो पोद्द्ोतः | ust (@. UU. RIT) (तच तेनेदमिति eet ९।२। २७ । }

तच तेनेदमिति सरूपे । २।२।२७॥

OOOO SO

युदक्रियायामेवेति | क)

cz च खोकोदाहरणविगेषामिप्राथम्‌। श्रत एव “कर्णकषि- प्रथितमयश्र"" इल्यादि प्रयोगाः संगच्छमे । अत एव भाय क्रियाभिधानादट्‌ (भा) इत्येवोक्रम्‌ ॥ fag: समास इति । क) पूरवशूेण कचित्तु पूर्वेणेति पाठोऽपि । “रूपवादिति" विषूपाणां लनमिधानात्‌ सखभाखो नेति भावः ॥

„~~ ree न न arenes me meee <egmeten en

aw तेनेदमिति सरूपे । aH यरणविषये wet पदे टतौषान्त च प्ररखविषय दरदं यडमि्र्थे समस्ते कर्मव्यतिहारे स बत्रोहिः। इतिकरफाञ्लोकिकविवच्ातात्प्यकात्‌ पग्र्प्रहरणकमद तिहारयुडानि लभ्यन्ते | ष्तेऽख्ित्निति awa केध्ादि uwia ददढादिकमथतिद्धादः।

eee SO I म = =

ag Atafafa सरूपे” ॥ दतिद्करण द्रव्यादि" । ततः SATE छ्ोकिकस्य यदि fara मवति खवमयं समासो भवति गान्या्चमिद्येवम्चं द्चयितुमितिष््द इः, तेन किं fea भवतो । wifaaat- मितिः, कः qarcalt लोकिको चै care | ‘aawanfe’ | एवदेव fauatfa

५७४९ मशभाष्यप्रदौपोश्द्योतः। (am तेनेदमिति सरूपे । २।२।२७।) (ष.२।पा.९।घा.२ ) ¢

समृषान्यथानुपपच््येति | ॐ) “सुपा” इत्यधिकारात्‌ तस्मात्यद षमूदटत्तिलादिति भावः।

अन्यपदाधेपेष्त्वादिति। क) सुबुत्पत्यपेचवादित्यपि बोध्यम्‌ ॥ पुवदौ्ारथै' चेति । क) भाये दतिश्ब्दादिदमपि wafer ॥

पश्लान्तरेत्विति | क) परत्याख्यानपक्चेवित्य्थः ॥ ।

=. 2 व Sere ~ - ~~ ` “~~~ ~~~ UO ~~ ee ee ee „~= ~ ee

परस्परग्रहगं परस्परप्रहरणं च । केरोषु wien यद प्रत्तं केशकेथि। मुद्धौमुष्टि। wee देख प्रय युद्धं प्रदत्तं दण्डादरिडि। ^दचकमयति- इारइतोचसमासान्तः | तदन्तमव्ययं तिदृगुप्रभ्टतिष्विच॒प्र्ययस्य पाठेन अव्य योभावत्वात्‌ । “अन्येषामपि दृ्यत१६ति पूव॑पदस्य Ae: | त रव quigqaita प्रामादिश्म्‌ । नच्च REMIT प्राक साकारः प्रण्लि्य- तामिति वाम्‌ । भाष्यकेयटाद्यसम्मतत्वात्‌। खस्यसीव्यादावतिप्रसङ्गाच | ufefae g are गुणिन्‌ दति तितम्‌ गुणोऽस्स्येति gat मामति व्याख्याय मुष्टामुद्टौद्युदाहतं तद पाणिनौयम्‌ | सरूपययहयां किम्‌ । te 'यत्तचे्यादि' । wedfefafs awa केशषदि, प्रहरणं दशादि, कमं व्यतिहारः पर्स्पररग्रहण परस्यरध्रषटस्णं च। (स चश्ययमिति' | तिष्दुः प्रभ्रतिषु पाटेनाययत्वात्‌ । नन्वत्र युदस्यान्यपदाधैतवात्यवंणोव faz ने बैयधिकरण्यादेकश्रषध्रसङ्गा्च | तथाहि । यष्टणप्रहरगो च केष्राद)नां स विवल्ितत्वादेकविभक्तिलाशेकष्टेषः प्राप्तोऽनेग वचनेन बाध्यते करं =

महभा्यपरदौपोदुद्योतः। ५४३ (ष्.र।प्रा.श्। च्चा. र्‌) (तश्र तेनेदमिति सरूपे IR! RI RE!) न तूपयुक्तादिति । क)

दूत्यभिमान इति Ten उपयक्रादन्यः गरष awe “रषा

दिति खत भानव सख्थापयिव्यमाएलात्‌ । श्राटृत्या गरेषाधि-

कारस्यादिल्य्यथं इति पूरवंदजस् “कबभावायं वेति” वाज्निकाद्‌

जञायते तकात्‌ “meal वेति" श्रवैकदिश्ुक्तिः। वेयधिकर-

खात्‌ पूष्ण न शिष्यतौति भ्रष्ट स्चस्यावश्यकवेऽनेनापि कबभावः सिष्यतोत्याश्येन ॥

- - --~

a _ f | ९१ । # +भ मुसनेख waq | ददमपि खत तरेयिकरण्यायं प्रयमराविभक्यय रक्परेष- वाधना च। कवभ(वा्ं चेति तु भाष्येभ्यचयमातरम्‌ | UNTO प्राग

नक्तपरतायाः पश्चमे MTA |

~~~ * ~ ---- -~ -+- —

समूह विवन्तायां बहप्रोडिसश्चा aqyanity नोपपद्यत, गमु चासद्यक्जि- रदयोगेनैव परत्वादेकशेषो बाधिष्यते, ग mma बाधितुम्‌ BALE Tat aya ि खान्यपदार्थापेच्तलाद्र ery ।

use महमाश्यप्रदौपोद्द्योवः। भि ( चाध इन्द्रः।२।९।२८६ |) (ख, २। पा, २।ा.२)

चां इन्दः | २। २।२९॥

चाथ इत्युच्यते । (भा) छभयन्रापि साहित्यसमृहो विशेषः ष च समाहारेनुद्ूतावयव- मेदः। saa तु विपरोत शत्याश्येनेदम्‌ | यद्यपि शार्योऽष्वभरतो वि्रेषणं च तथापि a7 wae तस्स cae दति बोध्यम्‌ | पूवं पच्छा

are इन्दः । धवखदिरौ Kael इतरेतर दन्द उदुभूतावयवमेदः मूः ama: | त रव “चाये इन्दर” इति et भाष्ये we धिधैयमागस्य eee तददेवालिङ्संखातामाशङ्भ एब्दशङ्धिखभावेग खवचनानामिवाश्रयतो लिङकवशगागोनेग वा प्ररिह्तम्‌। बदरो wanes खाप aida प्रधान्दोचियात्‌ wa एव ^गोचख्ियो

=~-~---~------- ~ sae WS = oe

चाथ CE प्रागनुक्घसमासममेकं Ta चाथ वत्तेमानं वा

समस्यते स इन्दः समुश्चयग्वाचयेतरेवरयोगसमाहासाखार्थाः। परर नकर

स्यर निरपेश्स्यानेकस्यकस्लिग्प्रति सम्बन्धिन्यन्वयः aqua) यथा

“हर हनयमागो गामं पुरषं परशुं Faqat ग eufa प्राया ४

eer pre ~~~ at ener a at कक्‌ “=

Cary इन्दः” ॥ aqetanfe’ ) यदा परस्परनिरपेच्ाः पदार्था एकशिष्प्रतिसम्बन्धिनि समुश्लोयन्ते तदा समुखयः, यथा ““खद्रहइनेयमाना Nat एदषं wy वैवखतो ग दृप्यति gear धव दुमद "ति, दुमदौ अथा सुराया ब दृप्यति am यमो गवादौद्रयमान read) व्व

महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ५७१ ॥ (च्च.२।पा.२। अआ. २) ( चाथ दन्द्ः। २।२।२६।)

पटठेनापौति । (भा) श्रपिना पाठेन तस्याः कनन मग्रकयवद्धदितम्‌ । खरा दिषा्ो- राक्ृतिगणवात्‌ | श्रभिधेयवद्‌ विगेव्यवशिङ्गादिकं ang विग थस्य चार्थस्य लिङ्गगदिराहित्यात्‌ तदक म्क्यमिति भावः ॥ नेदं भाय मप्राहारविषयं तच नपुंस कतेकवचनयो नियतत्वात्‌ | तस्मादितरे- तरयोगविषयं तच्च तत्र चाथस्य fared संगच्छते नान्यस्यति बोध्यम्‌ ॥ समुचितद्रव्याश्रये इति । (ॐ) समाहारे तु लिङ्ग वाचनिकम्‌ । वदनमपि इन्द caret एकवचनग्रब्देन योगतः समाहारस्य निदा ज्ञापकमिद्धमिति। दृतरेतरयो गविषये एव पूरतैप्चसिद्धान्ताविति भावः । एवं चेलरे- ATA ममारारं FAUT एवोच्यते TAH: ॥

इति aa भाष्ये “कुक्ताटमयर््यो?' इच yang "दन्द प्रतिषधों ama” Lama | समासाय खवयवार्धस्य प्राधान्यात्‌ प्रथमानिरिष्ट- लाचोपसज॑नत्वम्‌ इति कैयटेनोक्तम्‌ | “प्रमागप्रमेय दद्यायद्धतचरं न्याय भा्यकासेपि “ary इन्द्रः समास" दति | अनः “सवं रुत्‌ प्रमागादयो fagar इति सिद्धम्‌” इति वार्तिकं ay तेन fe समासस्य चाथ ठि दुमद द्रति, wa नयतिक्रियायामेकम्यां गवाद्‌ानां समुद्यः। गम्यमा- नत्वा तु चश्रब्दस्याप्रयोगः। यदातु TAA प्राधान्छमितम्म्यानुधङ्किकता

ene ae -- ~ ne ~ -----

बयतिक्रियापामेकस्यां गरवादोनां समुच्चयः, AWAIT चशब्डम्याप्रधोगः, wa um -मोखाश्ररखेति ERAT, Th: श्रुक्रखेति द्व्य गणयोः, TH: पटः

(4)

५७६. महभाव्यप्रदो पोद्धोतः। ( चाय द्धः । २।२।२९ । ) CHR Rae);

चाधेसद्रावादिति। क)

अरत एव तद्विग्रहे चस्य प्रयोगः । याज्िकलत्वसमानाधिकरणश- वेयाकरणलवान्‌ या्धिक दति बोधः इति भाव । सचवाश्चेकच- WI समासे समासवलादिति बोध्यम्‌ ॥

वैयाकरणशब्दस्येवेति | (ॐ)

शरग्यहितलात्‌ समायां तु weary चार्‌ याञ्िकश्ष्दरेव म स्यादिति बोध्यम्‌ ti विशेषेति । कै)

aw दति वयधिकरणएधन्नवाचके सावकाशम्‌ ॥ भाषे

श्रग्ेषत्वादिति | (भा)

BRI | तेन च समू्स्य SIGMA: | अन्यथा समासान्तरे इव चकाग- टितवाक्ये इव च्वाचाप्रि समासे कथं सवेषां aaa स्यात्‌, वं च पदाबोध्ये ey समासस्य श्रक्तिरिदयक्तमिति दिक्‌ । पाणिपादम्‌ ह्यादिसमाष्टारे त्नुदुभूतावयवमेदः समूहो faite इति बोध्यम्‌ । उद्भूतावयवभेदत्वं चावयवगत संस्याद्यारो पवत्तं॑तदिपरौवमुद्भूतावयवः मेदत्म्‌ उभयत्रापि दन्द समू दोनावयवद्यतिरि कः | धवखदिरः धवखदिरौ इति खब्दैरवाभिधानात्‌ । ऋखवयवातिरिक्तस्तु युथं वनम्‌ इति WAT

तद्ाग्धाचयः। यथा भिच्तामट गां चानयेति। अत्र fe च्वदशनाद्रा मानयत्रपि भित्तामट sata mace भित्तं न) गामानयति तथा

~~~.

कुण्डलं चेति गुणे रथयोः समुच्छय दादि sea, यदानेकस्य प्राधान्या तदनुरोधेन त्विषरदन्याचोयते तदान्धाचयः, यचा भित्तामट.दाश्चानयेति,

मह भष्यप्रदोपोदुद्योतः। ५४७ “se (अ.२। Wn 2! चा. २) ( चाथ इन्दः । २।२।२९।)

समासघटकपद बोध्यप्रधानायस्येव aaa इन्दः । प्रधा- नाप्रधानयोरिति न्यायादिल्याग्रयोऽत्र गृ: ॥

मुकृतदुष्कुते इति । क) "हताहृतग््दयोरयोरूद्रिति भावः ॥ नन्वच प्रयधिकर- षात्‌ कथं क्न नजित्यस्य प्रा्िरत श्रा

कमसामान्यं चेति । क) कर्म॑सामान्यस्य विग्रेषाश्रयलादिति भावः ॥ भिन्ने । ॐ)

धर्माधमेलच्चणे ॥

Seem enna

९ उपरल्लातं wafaR gal ay महाङ्दम्‌ । Rta चेदश्रको गन्तुं मात्वा ताप्तां द्धताक्घते |

नरेरीवोश्यते | रखतेनेतरेतरयोगे तदनतिरेकेण दति मेद द्पास्तम्‌ | यत्त दतरेतरयोगे afea विरोषं aq समुदायद्रक्यम्‌ । उत्तर- पद्म्‌ इति तु ब्कत्रोद्यक्तरौय्या निरसनोयम्‌ । समुदायलच्छम्‌ दति नु न युक्कम्‌। उप्रपरत्तिपरतिसन्धानं विनापि प्रनौतेः। समाहारे तु afete साहिद्यस्य इतरेतरयोग दन्देऽभाने तु दिताद्यन्वययोग्यतावण्डेद्‌- कसादहिद्मन्तरा तदन्वयो दुकभः स्यात्‌ | aqafMa योग्ये wa तदन्वय

= CONT 1

azafy aif गामानयति) मिलितानामन्वय vatarata: | समूहः समाहारः | aa समुच्चयान्धाचययोन Tar | असामर्थात्‌ |

~ ~~ - os neem, ts (= = a

अचर हाख्धरंनादनागयन्नरपि गामटेद्यव भिच्ताम्‌, waza fata गामा ग्यति, खटक्नपि भान्विष्य गामानयति, इतरेतरयोगस्तु परस्पगपेद्वाणा-

५७५८ मह भाव्यप्रदो पो दुद्योतः। “te ( चाय दन्दः ।२।२।२९।) (HRA RL ara)

"समुचिते इति । क) क्रियायां समुद्धिते । केचिन्त॒ ened cee पापु करमेण VATA दत्यथंमाङः ॥ श्तिप्रसङ्ग इति । (कै) इन्दसंन्ञातिप्रषङ्गः इत्ययः ॥ गामं पुरुषं पशुम्‌ । (भा) दति वाक्येऽपि परस्यरसाहित्यरूपेतरेतरयोगे पदानां एतत इन्दसन्नाख्यारिनि भावः॥ १९ “ससु चिते sifatafa” दलण्डौ यविवर्गो पाठोऽस्ति |

२ श्यहरहनेयमानो Mas पुरषं पशुम्‌ | A € वेवस्लतो ग दृप्यति erat द्रव दुमदौ |

ककन ~ ~ ~ ~ - ~ re ae oa aaah en I 7 ees Wet ee roel

निवमोन तु योग्यतावच्छेदकोपस्थिद्यपे्ता। अत wa घटेन जलमाहर द्यादो श्िरेतरस्यैव योग्यतयान्वयोन तु रेतरतप्रकारको बोधः। न च धघटाकराग्रदित्वादेः। प्रद्यकारत्तः समुदायाटत्तित्वेनाकारेऽपि सत्वेन च्या काशपदाद्‌ दिवचनाद्याप्रततिवारणाय संख्याया खन्वयितावच्छ- कव्याप्यतवविशिङसमवायसम्न्धेन = प्रछ्ययऽन्वये तेषां साधुतलमव्ठं बोध्यम्‌ ॥

क न ~ ere ee

व क ee Teenie

रकार्थौभावे हि सति gaat प्ये्यादाविव रकपदोपात्तौ भिलि- तावेव खग्वियातां न तु प्रद्ेकम्‌ । धवखदिरौ । वाग्दृषदम्‌ । रेष

मवयवभदानुपगमेब समुदायसूपतामापन्नानामेकस्मित्रथन्धमे सति भव्ति, यथा देवदत्तयश्चदत्ताभ्यामिदं कायंमिति, तयेकापायेऽपि तद्भवति, TAA

ACTA AAT! | ५१९ (अ.२)पा,९। घा. २) ( चार्थे न्द्रः । २।९। २९ । )

दुःखेनेति ॥ क) aaa.) wart न मदोष्पत्तियेश्येति फलितम्‌ ॥ "सुराया इति । (भा) रेष षष्ठौ । सुरया Taw: ॥

इन्द्रादौनामिति ॥ (ॐ)

ata लोकानां पाशका दृत्यध्याहाय्ंमितिभावः ॥ धवखदिर- योरिव sata विवच्चा दयाद्‌त श्राइ

sat इति ॥ क)

१ “azar” इयि भाष्ये दृष्यत |

छत ख्व wala दाविचादयुपपद्यति | दिलन्वययोग्यतावच्छेद कोभय- दसिधर्म्याप्यसमवायस्य प्रतियो गितावच्छेदक सम्बन्धत्व त्‌ | अन्यथा केवल- समवायद्येक्छिन्नपि सत्वेन तदनुपपत्तिः। समवायस्तु नाना | AAR तु वदृ्याप्यलविश्थिष्टापय्धाप्तिः सम्बन्धोऽत्तु । णं च धवखदिराविव्यादौ साहि द्यभानमाव्यकम्‌ | अन्यथान्वयितावष्छेद कधवखदिगवादि्य प्य दयादि प्रत्यापत्तिः | तथाचैकेकणदिरादित्वात्‌ पर्यायेण तचाप्रयोगा- नुपपत्तिरितिवाच्यम्‌ | धट दयति दित्वसपर घटलव्याप्यसम्बन्धेनागय्े रक -

~~. ae =

faq मलोत्यलम्‌ xe fe wafaufafe अ्नकधलतमुश्यात्‌ we स्यात्‌ । a चेद्ाप्र्िः। wart खञ्चख्यादावपि we खति

=" न ~न ~ न ~ HI NER ~~

वयवभेदल्ाश्च हिव चगबङ्वचने भवतः, तादृश्चामामेवावयवतिरोधानसं- इति रूपेरान्दधे agar questa fafa, सहतिप्रधानेत्वात्व-

५५०. महाभाव्यप्रदौ TARA: | ( चाथ wR । २।२।२९ |) (SRW २.२)

युगपदनुभवाभावादिति । (कै) परस्य खन्नानसदृग्रज्नानसमपेणय श्न्दप्रयोग इति भावः | विप्रतिषिद्धलादेव युगपदेव युगपद्भिधानानुपपत्तौ प्र्रानुप-. FATA श्राह

आआरादिति॥ क्र) तच दरसमो पयोवनतेते ॥ पुरेति ॥ कै) विरातौतभविष्यदासन्नयोवन्ेते ॥ सुखप्रतिधातेन (भ)

घटाभिप्रायेणापि घटौ cara: | wee दित्वं दयोरेव पर्या प्तमेकोन- इाविन्धादिप्रलौतिवलात्‌ ath: | प्रद्यकाठ्त्तेरपि aqzaafad Stare प्रेकाठृत्तरमि वनल्वादेः समुदाये इत्तित्वत्‌ । want विि्धग्रह्यरूपनो वश त्तिजोवत्वस्य प्रद्यकाठृतेरेव = fafeafaasa | यद्वा हित्वादिसमवायस्येव तादृ्रलमेको न द्ावितिप्रतौतेः समवाय- विषयताया रखवानुभवाद्‌ द्दित्वादिसमवायद्येव चर पर्याक्षिरिति शामा- मरम्‌ । Gu feats त प्रदयेकधमंयोरेव सम्बन्धितावष्छेश्कतया साहिदयबोधापत्तिरिति चै्र। घट-

प

we धौद्यादिनिबमाप्ततः। विरषणमिद्यादिना तत्रमे तु कागखञ्नव- दनियमः सिद्धति | परं कामिति पाठे चेदम्‌ । रकसंन्नाधिकारेतु

कवश्नम्‌ । aaa’ | स्यादेतत्‌ । समुदये प्र सारामपेच्यल्येऽपि गवा-. दोगामेकफिबादारकं BAU दध्योदगादिवदस्ेवेति, तचः. दध्योर- बन,

मषहाभा्यप्रदोप्रोद्द्योतः। yur पु (्.२। प्रा. र। चखा. २) ( चाथं इन्द्रः । २।२।२९ ¦)

caren सुखप्रतिवधिकायासतन्नाशिकायाञ्च साम्या । दुःख जनकलं ॒दुःखप्रतिवधिकायां लना शिकायाञ्च सुखजनकलं सूचि- तम्‌ । एवं दुःखषुखजनकसामग्यो निथमेन सुखदुःखप्रतिबन्धक- लादि च ूचितम्‌। एतेन भारोत्तौणं गौणः geet दत्थ पालम्‌ | षष्ठौसमासे कबयंसामानाधिकरणखमत श्राह

टत्ताविति ॥ क) श्रयं भावः । सामानाधिकरण्छं नामविव्यतयेकट्रयोपस्था पकलं तचापि vag qaqa खार्यानुपश्धितेरिति ॥

न दोष इति । क)

श्रनयेव Car विरूपाणमपौल्येक गेषोऽपि aca: | इन्दा- of en रम्भस।मर्थेन वाक्योयस्य समानायस्येवाश्रयणादिति बोध्यम्‌ ॥ ननु

wt विभक्त पस्थाप्य dea प्रहलयर्याव्छेदकथप्यलदश्रंगा- तद्पस्थाप्य संख्यात्व(वच्छेदेनेत्र तत््वकन्त्यनेन इन्दे तद्यापकम्य पदार्धताव- sea सादियस्यावश्याभ्यपेयतवान्‌ । किं चाग्धययोग्यतावच्छेदक- धर्मवत्वेनोपस्छिते शव feet: सकाङातवात्तद्धागमाव्यकम्‌ किंच TIM पचत Kast ाव्यातोपात्तदित्वान्वयेऽन्वयितावच्छदकलाभाय तदाग मावश्यकम्‌ | सुवरुपात्तदित्वमेव तथेति तु न यक्त चे्नो ave

विशेष विदितत्यात्तत्परुषसं सोद भवति । मामानाधिक्रग््राभावे नु इन्द Tal यथा प्रमागप्रमेयेद्यादो साधरम्पतेधर्म्याभ्यामिन्यत्र च न wT.

नादावेकतवात्कियायाः, दष तु कमभदा्किया भिद्यते, नया च “ATE ध e f. * o. <न्यतरम्या' fags argaz aaa2aifen nauzlaraa क्ियानद्‌-

५५९. मह भाष्यप्रदोपौद्द्योतः। (चाथ इन््रः।२।२।२९।) (चअ. २। पा, 2 | a, 2)

रच पञ्चे waa वाक्यसमासारथमिति तचापि शामानाधिकरण- ASI इत्यत श्राह लोकिकं चेति ॥ कै) खतन््ेणथेवोधाय प्रयुक्रमिल्यथेः। ददं ललोकिकटत्ति- समाना्थकमेवेति aa शब्दानां खरूपतो विप्रतिषिद्लाभावा-

दाइ विप्रतिषिद्वा्था इति ॥ क) तदुपपादयति परस्परेति ॥ के) भाग्य निवत्तयतौति | (भा

eer दद्यादावनन्धयापरत्तः। च wee न दित्वबोधकः कोश्रभाष्याद। age: | चाथ इन्द विधानेन इन्द्रात्‌ च शब्दस्येव िवचनस्याप्यनापत्तशचेति am) प्रक्ल््ैतावच्छेदकानेकधर्मावच्छितान्व्येऽपि हितादेराकाङ्ा- योग्यतयोः सत्वेभात्ततेः। कचित्‌ संख्याया प्रलय ॑तावच्छेदकय्ाप्यने$पि aay तत्वकल्यने मानाभावाच्च । ममतु न ata: | दित्वादिसम्बन्धस्य प्र्येकारृत्तरेव समुदायटत्तिताखोकारात्‌। समूहस्य विद्रेष्यतयाभा-

amen memento,

evant faafaa: ) यद्यपि aarafateatatafaat दन्द्रनिषध श्तचाप्यनिन्यः स इति व्दादेकररेषदचर्वोपप्रादितम्‌ | अनेकं किम्‌।

—_— --

~ “oe ~ = माशित्योदाशरिष्ते, अन्वाचये त्वप्रघानमेव चाथ and न प्रधान्सिद्यनः म [ कस्य पदस्य चायं उज्यभावादपि समासाभावः, इद Veet SAE

महाभाष्यपदोपोद्योतः। ५४१९ (क.२।पा.द।ा.२) (are इन्दः । २।२। ९६ । }

afga इति ेषः ॥ नलु निहृन्तौ तात्पययेभेदात्‌ तरितर- मेदश्दान्‌ वा म चेजिदत्तिदुशेभोऽत आद एकस्मित्िति ॥ (ॐ) विशूद्वानामिति | के) न fe सहानुभवासष्मवः शब्दात्‌ सहवोधे प्रतिबन्धकं इति

भावः ॥

रकासंन्नति । (ज

argterta दित्वादेः समूह एष भानात्‌ । पटाविथादाषेकशेषेऽपि इन्वत्‌ खमूहे णव विद्ये तदन्वयः | किंच साड यस्य विशेषणत्वे प्रमा- यप्रमेय carat aie दरोयत्वाशिदधिरेव सह्ितदिन्धादिशानेऽपि went. fas | परर्स्रसदहितानां सवषां चेयत्वमि्यस्य समूहस्य विशेष्यत रव fag: | Gat समूहान्नानात्‌ । समूहस्य पिर्रषशत्येऽपि वमेव । न शनेकषघटपटराश्ो We UT पटम्‌ सानम LAN एमं राशिमानय इशत इव सकलघटाद्यानयनं नियमेन प्रतौयते। अत एव सम।सस्या लिङ्ग संस्थतवादिग्रङ्गापरमुक्तभाव्यं संगच्छते | AT मेतद्भ।श्थ- समाहार विषयं तस्य षाचनिकलिकुकवचनयोः सत्वात्‌ । तम्याञ्रथगत-

[त ee ee = ~ - नरम भ = ---

होढपोटनेदोटूतारः। ग हात्र दयोदयोदन्दं BAT एनदन्दः कतु प्रका होदटपोषोरप्यागापततः | वाङ्ककखञ्दृषदमिन्यादौ त्वगादेर्पि Saw | न चोत्तरपदे निल समासोपसंख्थामात्तथापि तदापत्तिः | सरत्समृदाये

१ 7, ~~

न ern

चेकसिन्धमिणछनेकधर्मसमु खयाचाचैसद्रावादयमागाधिकरण्यामपि इन्द

संञचाप्रसषुः, ततश ‘we चोति fare: स्यात्‌, वि्रेबगमिद्यादिना वु

mre खश्जपदुरिच्चपि सिद्यति, जेषः दोषः। URSA faa 70

५१५४ महभाश्यप्रदौ पोदुद्योतः।

( चाथ BER TR) Re |) (SRW Rae) एको वाचकः Wee दत्यर्थः॥ ननु वाचः Mal a वाच्यप्रतोति-

यो गपद्यविरोधौत्यत आर

शअ्रमिधानक्रमेति ॥ (क) अमिषेयकमः। क) अभिधयन्नानक्रमः॥

क्रमवदर्थावगमादिति ॥ (ॐ)

करमवतोऽ्थावगमस्य सत्वादिव्यर्थः॥ way

सक्शब्दः साथको fara इति | (भा

Ot ee ---=~ > oe.

लिङ्सस्यायाहित्वाभावाच् | इतरेतरयोगपदेन च समूह खव ॒तस्याश्रय- गतलिष्कसंख्याग्राहि लोक्य; वयव तादाल्येन भागं स्यष्टमेवोक्तम्‌ । रखताव- तेवोभयपदाथैपधानो इन्द इति Taw | समूहस्यावयवेभ्यो मेदेग- wate: | किंच दधसाध्योद्धापनकभावोद्यापनक्रिया ततक्ष च wala सम्बन्धमपि इतरसाहिदयेनेव quai aa चेकेगोर्याप्रयति समृ उल्थापयतौति च प्रयोगः | तत्राद्ये रुकश्रन्दोऽसायपरः | रवं दिला शिकमपि प्रेक्षसम्बन्धमेव | इतरस।षियरूपसमूहनुदख तदवयञ्चिका

ee ee,

प्रत्तस्य दन्दस्य रुकाज्‌ दिदं चनन्धायेनावयवै पुनर्प्रत्तः। उपसंख्यान. wate । न चेवं वाक्वचखग्दृषदड शोतापरोतानेषटोद्रातार दव्यादिन स्यादेवेति वाम्‌ | दयोदयोरेव सदह विवच्चयां इन्दे सम्रुदाययो

दिशेषविदितत्वात्तत्यरषसन्ञेव भविष्यति, अन्यधा नौलं च तदुत्पलं Far दावपि इन्दः स्यात्‌ यदा शेष इति दत्तेतेऽतो वि्रेषणमियचो पयक्षलात्र भविष्यति, सामानाधिकर्ण्ाभाव्रे तु इन्द्र ख प्दुखब्नावागताविति।

महाभा्यप्रदौपौदृद्योतः। ५५६ नदैः ! (च. र। पा. २। घा. र्‌) ( चाथ BHR RL RET)

gaa सहनिटन्त इव्यथः खां कः॥ मसु aw मिदत्तावपि एकेन शब्देन समासरूपप्रातिपदिकेन दौ बोधितौ इति दवचनं भविश्यति दति SH 1 saree समूहे शक्रावपि gaelara- वयवत एव बोधेन एकप्रा तिपदिकलन्यबोधविषयतवाभाव caf मानात्‌ “aang” इति विनिगमनाविरदादुभयोरणनेका्ल- मिल्याश्रयः। श्रागमेन श्रना शरदङ्नोयप्रमादवेदवाकेन। एतेन धावा दृद्यादावपि दिवचनानुपपन्तसटखत्ात्‌ पूवंस्मात्‌ को विगरेषः एत्य- पास्तम्‌ ॥ भाय्ये

हतरसाहिद्यबुद्धिरेवापेच्ताबुदिः। aha सापेच्तासमृहस्तदिषया- बुद्धिरिद्यधैः। लोके दाविल्यादिप्रथोगे Gard विनापि geet समूहबोधकलवम्‌। अत रव दन्देकपरोषयोखाधैसमूहभागाकोकारसद्‌- शाने तदबोधात्‌ स्पष्टं चेदं “सरूपः Ge भाष्ये ॥ “तस्य पूरण” इति ठत भाययेऽयाक्घमन्योऽन्यं बा्यमाधित्य सवेस्िन्‌ gree प्रवसतन्ते इति | अन्योऽन्यम्‌ । अन्योन्यसापेत्तम्‌ । वाद्यं संष्येयमाश्ि्यपूरणप्रव्ययान्त- पद्मादि प्रज्तयः uggs: satay प्र्ययवायसष्िते वैको । त्र तत्‌ संख्याश्रयसमृषस्य प्रङ्गतिवाचक्षात्‌ तदन्तगंतस्येकदेशस्य परयो

एनः सविवन्तायां वदुपपत्तः । पुवचराप्यनेकय्रह फलं Tae | AT: यथायथं समासान्तपुवद्धाव्रानणां प्रत्तिरप्र िश्चानेकयहण्पलं शितम्‌ । नेकस्य चायं zag जरस्वार्थायां amt fafaaas |

्रक्षन्धग्रोधावितिः | चश्रब्दस्याश्ययत्व ऽपि तदयं विधीयमानस्य इन्दस्य

सभावादेव लिङ्संस्यायोगः, कथं एनरत दिव चनं, यावता शब्दपौरवा- e “se

पर्यादर्थाभिधानेऽपि पौर्वापर्यन्ततश्च wae: aera fren: नयप्रोध-

धद. Awad पोड्खीवः। ( Wer इनः । १।२। Re) ) (HRIWRI Ee)

द्याकह इति । (म)

Marat ह चामा प्रथमे तेन एति मन्धखमिदम्‌। | शब्दो- ऽसमाख्द्योतकः | दतरेतरापेचयो भवना पि fare दितीचे चिदसमे (भा)

शब्देन व्यवधानात्‌ समासाभावः। प्रधाने धावाष्टयिथावि- TTA: | aim सूचितं क्रैमुतिकन्याय

es

a ~ ~~

~~ ==> ~न सा

१९ wale क्षामां प्रथमे तेनाभि a भवतः ead | म१९. ६२. कट.

वाचको यथा वाक्तौ शाखा दृकस्याबयव ca: | ata fe तत्‌ तत्‌ aera परस्प रसापेच्तसमूह प्रतौति, erate स्वं एव इगद- योऽन्धोन्धमपे चन्त इति waste । तजन समू खद्धतावयवभेद एव TY | आत एव पञ्चादयोनिग्धं बडवचनगन्ता रव | ननु दित्वादियो निरेकलवं मेदास्तत्‌पूवं कायतः | विगा तेव न संख्यानामन्यासामल्तिसम्भवः | एकत्वेन विना दित्वादौनामुत्‌पष्यसम्भवाद्‌ हितवादौनाभेकलम्‌ | योनिः कारणं तेन विना न्धासासम्भवं दशंयितुः मेदा इति । तत्‌ पकाः

प्रान्तरे तु प्रगम्‌ । तदेतदुच्यते । यगपदधिकरकवचने इन्द्र दति । अधिकरणं वतिपदाधैः। तस्य चगपदचग cet) अत दव wre

we उपशितः, रक रवाचसतस्येकत्वादेकवचभमेव otis, तचा बा यन्तौ टकिता"विति ate witfragtad यथालंस्थमितयस पततिः नच बरमिय इथोद्दयोः परतोतौ दवचनं भवति यथावा वाक्ये vee

ATTAIN SANA: + ५५७ [प (SR) ARI) ( चाथ इन्द्रः । RRL RET)

THEA | (क) एवं च युपपदधिकरणबचनताधाः सष्वसेदममुमानमहुमा-

gaan’: ॥ साहश््यादौति | क)

Caray इ चामा” दति वाक्ये परस्परसारचर्यात्‌ “rar चिदे ofan? cae शा इचययं दिवचनानुपपश्या च तथा दष्पला- Hat चेत्‌ fa समासे वकषव्यमित्यथेः॥

areata | कै)

ee - ---- ~ ~~ - ~ ---~~ ~ 7 77 1 1 eel

खमोदमूलककवपूरवका xe | तद्सादेकलमादं हितवादयस्तु॒ पदार्था नतर संनिधौ तत्‌ पुवेका भायत्वे | तदेवा

una वुद्धिखहिते निमितं दित्वभन्मनि ।

शकलाभ्यां समुत्‌ पन्नमेवं वा तत्‌प्रतोयते ।

शकावदय पि षयावदिरदित्वादेः कारणं तच भरथयश्येव समवायिक्षारण-

लात्‌ प्र्ासल्यभावाचच | खमवायिकारणत्वासम्भवेग तस्यागिभिनक्षार णत्व- मेव । रमवाग्यसमवायिकारणभिघ्रसामान्धवमास्यया निमित्तमिश्वथते | बदा umes दितवमुत्पत्तमेकत्वदयवुद्या तु तभश्वानम्‌ एतदेव मौमांसकमतम्‌ ॥ दित्वादिखसरूपे मतभेदमाद

न

ape कालिद्धद्धे् भ सद विद्यां तेगेव बभ्विति लुकि अष्वद्कलि्गा इति सिध्यतीति quae भाष्य एद ae! afew ठभ सेपं

aoe 7 +

= en.

ल ~ ree [रं

mutwafe. अन्न न्दयोचार्चप्रतौतिद धायं शशार्चस्यप्रतोतिरेव कार- कम्‌, we तद्धि अजपदधिकरणवचने we किमिद यमषदधिकरड- way इति, fuse दरिपदार्चः, अधिकरख यगपदचन सतरपधि-

५५८ महाभाव्यप्रदौपौदद्योतः। ( चाथ इन्दः । ₹।२९। ९९ । ) (श. प, २। aT)

इ्दरूपसगुदायनोट्श्च तावयवभेदः समृदद्टपोऽयैः | ऽचादि- शब्दक्रमोचारणेन यथपि क्रमेण बुध्यते तथापि इन्दख्पेकपराति- पदिकजन्यषोधविषयताया इयोः सक्तेन दिवदनाथुपपन्तौ युगपदशने- ana इति भावः । एवं च खण्डनवादी aad दिवचनादिकसुप- पाद्ययुगपद्‌ धिकर एवचनतावाद दूषयितुं त्मतमनुवदति

aarti qe न्यग्रोधोऽपि ee: इति । (भा)

दति तव aafafa we: ॥

~~~ I ~~~ ~--~--~--~----- ~~~ - [1

(ज म A ware.

रकत्वसमुदायो वा MIs वा एथक्‌ एथक | देकयोरिति निर्दशे प्रपते रामस्तथा सदहि। रुकत्वभ्यां नापूवदित्वमुत्‌पाद्यते। faq तयोः समुदाय रए

दत्वम्‌ । तथाबयवाश्चयो भिन्रकारावभासः। संघा्चयदचैकाकारावभासः। यथा SIAR वनश्यब्देनोश्यते | तयेकत्वसमुदायो दित्व्ब्देन मोचयते | यथा परस्परापेच्च wae रव दत्वम्‌ । अन्यं दूषयति wafer परे "देकयोः” दति निदे रकल्त्रयस्य दन्दविषयत्वात्‌ बङदचमापत्तिन्तथ- द्गकारे इव्यर्थः | अस्मारेकत्वाभ्यां भनितमन्धदेव समुदायरूप दित्वम्‌ रवं तित्वादयोऽपि इयेवन्धायम्‌ | ननु दिलवादेरेकल्वाद्‌ ““हइयोर्दिवचनम्‌” दाद्यनुपपद्रम्‌ | asta |

ene EE ---- ¬ ee ee Ae ~ - - Se ~~~

यगपदधिकर्णवचनता दुःखा च दुरुपपादा वेति भाष्य उक्तम्‌ । ARTA: | Ge नदत्छार्थता तथापि धवौ च खदिरौ चेत्यादिवि

~~~ ११) ~ ~~~ ~~ ee ~~~ ~~ -~~ ~~ -- ~ = oe ee ~--- ~ -= ~= ~~ ee ate ~ ~~

करणव चमं, तश्र इन्द्रो भवति, केन एनरयुगपद्‌ इयोवैचगम्‌, एकी केन पदेन wacm भवति, यावतां पदानां इन्द्रो यदि तादतामन्योन्दार्थाभिधान यगपद्धवग्धेवं इन्दो भवतोति, खश्च हि दिवचगबङवचनान्धथानुषपत्तिरेष

मह भाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ५५९ न (ब. ९।पा.९। मा २) ( चाथ इन्द्रः । २।२।२९ ।)

यदि तोति | भा)

ada AGW Tae! यत्त॒ लघुविवरणे अचः अचष्ट- afzat दग्दषूपः समुदाय wae) “ह्ये” इ्वयवषमुदायाचेः। एवं न्य्ोधोऽपि cafe व्याख्येयमिति agi न्यप्रोधोऽपत्धंश््य रेयर्थ्यापन्तः। “यदि afe” दत्यादैरनुत्थानापन्तेख। न च प्रागुक्ता - ग्रयमविदुषो युगपदचनतावादिनोऽयं yare इति are} तत्‌ ममाधानकालं पूर्व्वोक्रखा शयप्रकटेनेव समाघानस्योरितवेन या- भ्यामेवातेकोद्भाथेस्ताभ्यामेवापरोऽपोल्यादि तस्मा धानपर ग्रन्धासगतेः।

कोऽपि गुणभेदेन संघो मेदं प्रकण्पयेत्‌ | शुणाःसमूहावयवारूषां मेदेन LAA: | एकस्यापि द्वित्वादमेद दति तदुपपत्तिरिति हरिणोक्षम्‌। ननु “पक्ति विप्रति” इति aa ure विंश्द्यादिष्‌ प्रक्रतिप्रयययोस्तरद्- योखाज्ञानभितिप्रन्रे fama दश्दधैदभिधायिनः श्रतिप्र्यो दोदग्रतौ विप्रतिः। विंश्र्यादयोदश्रद्ये चेत्‌ सामानाधिकररधाभावेन fawfa- गवमिति समाखानापत्तिः। विं्रतिर्गाव इयस्य घासिद्धिः। दग्रतोदिंला- feaaa च प्राप्रोतीग्यक्त सिद्धान्तिनोक्तम्‌ । समुदये रते विंद्यद्यादयो भविष्यन्ति कथं सङ्क इति aad) न च प्राणिसमूषश्ः oy: इति cea

=<>, = ~ - ee

यष्ट saya: प्रक्रियादश्रायामपि प्रथमप्रटत्तस्यकव चनस्य वदागायोगात्‌ | अन्यथा षष्ीतत्यशषादेरि प्रथमयैव गजा चासौ पुरषखदादिविग्रहा-

—..,

A a ARN EE क ज न ~~ न ~

प्रमाणं, विद्रे चापि दण्रनात्‌, विप्रे खन्वपि यगपहचनता दृश्यते परमिच्रयोव॑दणयोः, दयावाचिदध्परं एथिवो नमेते इति, कि पुनः समासे oy चान्धा चान्धा च wife: प्रादुर्भवति, कथं पुगः We न्यग्रोधाभिधानं

ud . मइभव्यप्रदोपोश्द्योवः | ( चाध WE 1 २।२। २६ |) (चख, ष्‌ । पा.२। @ ९)

तत्‌ URGE वुगषदधिकरणवचनतागादिन एवैतत्‌ ying शिद्धाजिवमतोतेः॥ भनु अचन्ययोधयोर्भयाधंलमिति ददतोऽन् वाच्रकवमसिद्धमत श्रा लौकिकादिति ॥ ) गन्वस्मान्याङूपलाभवेन चस्य न्यपोधलादित्यमुपपण्नमत्‌ wy MAUL ॥ (कै) we Fame atu: ॥

finfafefe ग सिश्चेत्‌ । ay: eae: समूदाय द्यगर्थान्तरं इयोरंशरतोः सङ्क faufafefa | भच fount atay xf 9 स्यात्‌ | विंश्रतिशरब्देगैव गोलक्कस्योक्ततात्‌ | तच प्ररिमाणिगा .उकगोगापर्तेरिति वाच्यम्‌ | eat ब्थसङ्गस्य Vast दग्रत्‌सहस्य cast गवां च पारमार्थिको भेदो गाल्ति केवलं gan प्ररिकल्यते | बुदधिव्यवस्ापिताधैनिबन्धनाख शन्दाबुहिमेषा- धाक्षारामूपणगयन्तोऽसन्यपि aret मेदे मैदमुपगमयन्तीत्यदोषात्‌ | दशसोः ङच्तादिंश्रतिश्ब्द्‌ादुग्र्यसंघे परिमाणिगिषुगसिद्धेः वास्तवममेद- मादाय सामानाधिकरण्य च fay विद्रतिर्गाव इति wat ewas लास्विकमेदाभावाद्‌ गवामपि दाशतसद्भुशित्वेग गुणिना शुणविशेषये wat faufafefs edt समुदायाभिधाने समुदायस्येकत्वादेकवधनं

वि

पत्तिः । तत्रमे तुल्यां द्यादौगां निनिषयतापत्तिच्च । स्यादेतत्‌ | भूत- पूवेभत्या तन्िवांह उत्तरपदाध॑प्राधान्धादिवत्‌ । अलुक्समास तु षा ¦

तेष वा ठस्य, साहचया डिति, यद्वा तदा निमित्तं भवतु, यद्यपि च शोक- शवच्च।रे केवलस्य अत्तद्रब्दस्य ऋोधाभिधापितं ग वृष्टं न्योधद्ब्दस्य ` वा ज्ञक्ताभिषामित्वम्‌, इर्दावमवानत्वनकार्याभिधायिल्वं ग केकलान(मिल-

)

ॐ

मह भिाष्यप्रदोषोद्धोवः। ५९१ (श.२। WRIT) ( चार्थे दन्दः । ९।२। २६ । )

शक्षेऽपि न्यग्रोधशब्दो हश्चते | (भ)

युक्तम्‌ ॥ तत्र द नमुपपादयति लोकव्यवहारे Vala | क)

ूरवोक्रिन ग्रब्द प्रथो गक्रमेणायन्नानक्रमाद्‌ भयः क्रियायः दिवचनं च न स्या दिल्यभिमानः॥ भाय

तुल्य हि कारणम्‌ इति | (भ) ined कारणमपि तुख्यमिद्ययेः | तदा

> ~--- ~~~ EY A EE ~~ --~ न~ = न्क = = = = =) > न्न

faq| सामानाधिक्रणयेऽपि féufeata caret वि्रतिसम्धा- समुदित ब्रव्यसमवायिनौ ग तु saa समाप्ति matunfaanferq तद्गतीकत्वस्य विशेष्ये ारोपेगीकवचगविद्धिरत रव ब्गततिषसंस्षा- agate: | प्राकशरतादेषां सनो लिङ्वमेकवचनान्तत्व च । ्रतस्यनधुलकलम्‌। final विश्रतय इदयादितेकेषे साध्येति केयटः । age भाष्ये रते विश्षयादयः समुदाये सन्तो भाववचना भवन्ति | भाववचनाः सन्तो गुभवचना भवन्ति | गयवचनाः सन्तोऽधि्धा भवन्ति । ययेगुणव चनेबु कदाचिद्‌ शणो yfufaitaat भवति यथा पटः मुक्त इति कदाचिद्‌ गुणा qat विशेष्यते पटस्य sa इतौति भाववचनत्वं स हगनक्रियावचगलवात्‌ |

~= ener ett >~ ----~ --~- ee ~ ~न

e 7 क a grata इ्याद्यनतुवादसायर्थ्यादेव निसित्तापायन्धायो नाश्रयिव्यते | मवम्‌। may सामान्यविषयतायां लाघवेग erase हिवचगाद्यनभात्‌

+ ~ ~ ~ ~~~ = *-- ~~ “~ aed

[१

दोषः, दियतविषयाश्चापि परब्टार्यां भवन्ति यथा माद गरम्दल्येकपरेष रव wafe इकत्तिः yam दुहितरि, रतेनैवदपि निरन्तम्‌, THE लात्तस्यार्चैम्य परस्य प्रयोगो नोपपद्यत इति, कध इन्दरावयवादामेव परर

१९२. मष्टाभाषपदौपोद्दयोतः। ( चाय इन्दः । २।२।२९ I) (अ.२।पा.२।अा,२)

तुयो शोकेति ॥ &) पुनर्भाये wed नवै लोके इति ॥ (भा) किं युक्तमेतदिति । कत “युक्तं पुनरि"त्यच कोक्ता प्रश्नो यङ्ग इति भावः।॥ मिन्नरूपत्वादिति | क) yal दृष्यताभिव्यादौ सविभिक्तिखमासे निविभक्रिकभिल्ययेः।

नन > ~ ~~ ~~ ~~~ mR - - --~ ------- meme, --- -~-~ ~ ~~~ ~~ * ^~ ~ ~ + -- -- -- " ----- ~~

गुणवचना इयस्य तत्‌ सादृश्यात्‌ weal cay | गुव्चनाः सन्त द्रव्यादिना तत्‌ सादृश्यो पादनात्‌ । अत रख गोविंशयादिष षष्टीसमास सिदिः। गुणशधित्वे fe “ुरणगणेति” निषेधः स्यात्‌ । yeaa कैयटादिङ्कतो यवक्ारस्वसंगरत खव | भाष्यविरोधात्‌ | ए च विंग्रतिद्रयस्मुदाय ख विग्रतित्वमिति भद्चान्तरेण प्रकृतिप्रययविः भागवोधनायोक्तम्‌। तथाच द्यादयोऽपि तत्तद्‌ द्रव्यसमुह्वचना TATA | समूह णव चेकतम्‌ | “य्त्‌” सचे भाष्येऽपि Hes संख्या आह इटह्म्‌ | मेदो वैलच्तटमिति ae: | रकलस्यामेदवोधकलवात्‌ तथा वयाख्यातम्‌ | तदुक्त हरिणि |

~~~ eee

निमित्तापायन्यायस्यानिचयताच्च । न चेवं तद्ाजलुगसिदधिः। तेनेवेति atau बह्धवचने पर दति यास्यां च yaaa TEN वसै मानस्यो

=-= ---- ~ -- -+-~--- - - -- ~ _ = = i eee ods ठ

स्प्ररसटरिधानादेषा प्रहिवडिसनिधादिव एते वता, नो खलु afgfanat भवति, यदि afe yatsfa qur न्यग्रोधोऽपि qui waste प्राप्नोति, aa चवासोर्थाः किं afe याभ्यामेवावैकोदयर्थस्ताभ्यामेवाप-

महामाश्यप्रदौपोदुद्योतः। ५९३ (ख,२।पा.२। द. २) (WIT इन्दः । २।२।२९ |)

मिनरशक्तित्वादिति | @) तच भिन्नोपथ्ितिजनिका शक्रिः। षमासे एकोपयितिजगिका घा इत्यथः ॥ क्षेण न्यग्रोधस्य न्यग्रोधप्रयोग इति । (भा) चशब्देन न्यग्रोधायरूपस्योक्रलाख्य योधश्ब्दप्रयोगो नोपपश्चत cau: युगपद्‌ भिधानमनुक्ति्च विर्दधेत्यत श्राह

न्यग्रो धशब्देति ॥ (रै) भारोद्य चिति । क)

न ==

(भेदाभेद विभागोऽपि लोके संख्यानिबन्धन दति दित्वादिभदव्यवष्टारछदेकत्वमभदव्यवष्टारछृदिति Fares: | fence विशच्तणसमू इ रूपत्वं च द्यादय MS! | समूह रूपं चेकशब्द श्राह । रवं च हरिणा कथमेकतवं समुदायसरूपतवमुक्तमिति चेत्‌ स्यम्‌ | परमतेन तथाभिधानात्‌ । अत रवोपक्रमे | ““संख्यावान्‌सतवभूतोऽैः सवं खवाभिधौयते | aunt यतिरिक्तो वा तेषामातेव वा तथा" । Tama | सधर्मः संस्यारूपो ध्मः तिरि दति वंगरेधिकमते, तेषा द्याशिता गगरूपा संख्या । खमतमादह तेषामाद्यवेति तषां सत्वभूना-

ee ee ~ श्भा ed — - ---~ [क wet ee

ae ee = ne

श्यापयिष्यमायत्वात | wa va जष्टत्खार्थायामपि नुक्‌ सिध्यति | सम्प्रति प्रतौ यमानं यद्रह्त्वं तदाश्रयस्य तद्वाजेनप्राग्थिधानात्‌ yaya

रोऽपि। स्यादेतत्‌ । उभयोर vata था परच्तन्यग्रोधौ श्रत्तन्ययोधा- विति दिने प्रतीतिरेवं श्र्न्ययोधाति्यत्रापि प्राप्रोति, तत्र, यगध- TUT, व्यधा इयोरश्एो यंगपदिरफारितियोः पुरोवतिनय्धेदये यमप

ude महाभाश्चप्रदो पोद्वोतः | ( चार्थे दनुः । २।२।२९ |) (SRW Reg)

दूतरसनिधाने wa ग्रह्वाविभवो न तु केवलस्यापोति भावः। किमिमो सक्षवेवेति (भा).

भासय मुख्यौ अचला विलयः । तत्‌ Het इति । कै) तश्माद्यगोधप्रतौतिरेव न खादतो न्यय्ोधगश्रब्दप्रयोग श्राव्य दरति बोध्यम्‌ ॥ गौ णष्या्यस्य अचन्यग्रोधा वित्यादौ लोकव्यवहारे परस्य प्रसिद्भवात्‌ सुख्यसमकफ्षतया भावये eee उक्र TAA ।

थानां समूहस्य समूडिभिरयन्तमेदाभावादात्मवेय्चं वथा संस्यालवान्‌। समूहरूपरमेकल्वं समूह रूपं दित्वादि । asa संस्यातवस्याप्यकीकारेय समूह प्रययापेक्चया विलक्तणः प्रद्यय उपपन्नः | रतेन पदार्धमातादनुपा- धंषिषच्तगप्र्ययानापत्तिरिदयपासम्‌ | Tea समूह रूपत्वस्य चोपा- funy इति usenet: | तव दादावनुदभुतावयवभेदः संख्या तिप. Tae तदाश्रयः) Tar समू इत्वेन श्चाधारतादित्वलेन चाधेयता संल्य(- गतेकलख तु विश्ेष्यनारोपः ्ब्दक्तिखभावात्‌ | Tae दश्रसम्बन्य AUTEN: | चनुदभूतावयवमेदः afte: समूहेन च विधेयता संस्था च सवपदाथ भेदिका । खस्यापि भेदिका गयक्रिवादिभेदिक्रा च। त्वयापि वाच्यत्वात्‌ । न हि afaaent रकभोवटत्तौ च वदराजोऽरधवान्‌ | तद्वाजाक्तद्राजदन्दे तु वैकस्िको लुगिति वच्यते । णदं शिते cenit

~~ ~^

Jer प्रतो तनन्यते वयेश्ापि aoe, गत॒ यदा जच्प्रन्दो ग तदा न्यग्रोध wet यदा न्ग्रोधश्रब्दो न वदा चशब्द इति कथमत्र TATA, सतिद्धयोधुयपद्यापाराददोषः, vate हि अवमावागि समथ Ge

| महभा्चपदोपोदुद्योतः | ५११५ । (अ. ९। पा.।२।ा.२) ( चाधं इन्रः । २।२।२९ ।)

प्रतौताविति | क)

agziaa इयोरपथितिरिव्येवानुभवो न तु saa यर्धता- नुभव Cae: tl समासस्य चामेकार्थेति | (3)

श्रनेकाथेबोधकलादिल्यथेः ॥ घद्भतावयवभेदषमुदाथाभिधान- ्रकिरूपयोः परयाप्ताश्रयप्रथोगवद्धिरपि पदैः क्रमेरे्षव बुद्धिः खमूरहालम्बनवदिति भावः ॥

“fear मेदाय कालक्तु संख्या सवस्य मेदिका""

cae | र्कविशयादयोऽपि संख्यान्तराण्यव न संख्यासमूषहः संख्या कार्यानापन्तः। खाङ्समुदायादौ खाङ्ादिकार्याभावाद्‌ cae) रवं चेतरेवरयोगे afer fatuafafa दष्माष्याद्यसम्मतम्‌। Taatafaa- धदखदिरयोरेव दितान्वयः। रकरियान्धयिलस्येकद्यवच्छित्रलरूपसय वा साह्ि्स्य wate भानेन तच ठत्तिकल्यनाया अनौषियात्‌ | खन्य- तरस्यान्धतरत्वान्वयविवक्तायां पर्य धवखदिरौ दन्धोति तु न खसामरयेन Saree: | रकरूपेरोकविशेष्यान्धयित्वरूपसामथैस्येव दन्दनिमि- तावात्‌ | दिलरूपैकधर्मावष्छ्रयोरेक वान्ययम्यवो चिदा | हतः सर्वा योरलोकिकवाक्योऽपि िवचनादिदुंभम्‌ | लोकि बिग्रहिवु दूगपा्तं तदिति दुःखेनेबोक्गम्‌ । रतेन राजा चासौ एरषशयेव farwat

ae ee ak ee ~~

यन्ति पश्ादाकाङ्कसत्निधियोग्यतेष॒ wee सतिष्यान्धमिदधति, तस्यामेव Bal यगपदारोष्ठा्सम्भव्येव यगपद्यापारः या चसा पदा- घानां दविः सा क्रमभाविनौवि तत्वमेगेव यथासंस्यादिथवश्था TAY

ved मह भाखप्रदौपोदृद्योतः। ( चाथं इन्द्रः ।२।२।२९ 1) (च. २।पा.२। अ २)

दिवचनमित्यथं इति । ॐ)

श्रत एव एथिवोत्यख प्रह्यलो पप्तिरिति ara: | दितोयबोधसु एकच GAIT | BUTT द्यावापदेन। श्रत एव “सन्नमेत” दूति दिवचनोपपत्तिः। देवदत्तश्च यन्नदत्तशच तिष्ठत इति वत्‌ ॥ परस्यरनिरपेक्षा इति । क) न्यप्ोधम्डकिद्तां शश्च द्ये न्ययोधस एेदनान्ये yar पे्ाया श्रभावमाचेण परस्परनिरपेचलमित्यरयः | नन्वेतावतोक्त “श्रहरहनेयमान" Carat कथं समासपरङ्गो वारितोऽत श्राह

ˆ --- ~~~ se ace ee —+

न | cere ere in areca ness Sa

ग्टत्तिकयेद्यादावेवं Chat समासो नानमिधानात्‌ । किं च नाच ez: रुकरूपेण तथान्वयाभावात्‌। नापि ततृएुरषस्तत तथा सामग्प्॑रहमे मानाभावात्‌ । “चायं इन्द" इयस्य we सति यथा विगशरेष्यान्वयसतथा विशेषयान्वये षति इन्द दयैः । “aad” सुते तन्ते उभयविधसामर्थं यण परन्तु यवस्थितसमुचयान्वाचययोस्तु न समासोऽनभिधानात | “Sa वासानावम्रिमादधौयाताम्‌” xa} सरितयोरधिकारलभस्त | यत्‌ क्ते तदनया aE इति वाक्याद्‌ दद्याम्‌ | तदुक्तङचस्या- शन्दत्वा च । धवखदि रावियादौ प्र्यानां प्ररयर्थान्वयितयेन farnquta न्याप | सनिषहिताथवोधकतमिति तु बह्क्रौदहिप्रकरगो दूषिवम्‌ |

~~ शाम -----

मोमासक्षाः पराता दति दिक्‌। xe रकवि्रति्दा विशतिरियादौ TSN सस्येति पूर्वपदप्रतिखर rea

~~~ “~~~ RE A See

~ ~ ~ ---- = ~ + eee ~ ०

दभिधानेष्येपप्यते, तदेवं य॒गपदधिकरणवचने ee इति सितम्‌ | इष्ेकविं्रतिर्दाविश्रतिरिति, यद्ययं इन्दस्सयाद्‌ we च वि्रतिेकीत- रेवरयोगे दिवच्नबड्वचनप्रसक्कः, समाहारे च स नुसकणमिति नपु-

मष्टा भाष्यपदौपोदुद्योतः | ५९७ (ष २।पा.२।अ.२) ( चायं इन्द्रः । २।२।२९ । )

तच चेनेति ॥ क) चेनाथचेनापौति | क)

चं विनापौत्ययः॥ afea “विनापि वेन" इत्येव पाठः | ननु समुच्चयेऽसामर्थयात्‌ कथं समासप्रा्निरत श्रा

सामथ्यं हीति । (3)

छतः सवो सत्तिकया caret समासापततेः। किं च करिया दारके साम्यं दथोदनादाविव सामथय दवारं भतक्रियायाः

धपे दितवानन्वयाप्रतेश्च । न चानु एासनिकसत्रिधानम्रषटणन यदुत्तरं ar यः प्र्ययोऽनुणिष्टः स तर्‌ घटकार्ध॑तदथतदन्यतस्गतखार्धेगोधक इति [ष्‌ f ¢ e ay e धवेऽप्यन्वयो योग्यतादेनि यामकत्वाच्च । wufamel राजपुरुषं पश्य यादौ म दोष इति वायम्‌ | युत्प्यन्तरकन्यने गौरवाद्‌ एरूपेणेक- क्रियान्वयित्वसमनियतसमस्यमानपदार्थसमूहभानानुमोधेन दततेरावश्यक्र- “, मै ताञ्च । अत wary विग्रहवाक्ये दव घादिप्रयोगो न ram! “चाथ दन्द” इति तु “खनेकमन्यपदायं" दति वत्‌ शक्गिग्राकमेव । रएते bas NS “ Cc. न्द्र चाय दइद्यम्येकक्रियान्धयित्वरूप्रसाद्टिये सति ey ray दद्यपास्तम्‌ | रकर्रियान्वयिते च श्रन्द्र्तरभावाच्च। “afnatafa” यादौ aq- दितम्य देवताल्ाद्यत शव MUSA | न च चेतरो ATG ASA इयादावा-

TY एवायम्‌ | स च समाहारे | नेतरेतरयोगे | नभि धानात्‌ | Way wag | यदा त्येकाधिका विश्रतिर्ति श्राकपरार्थिवाटिखमासः क्रियत

सकप्रसङ्कः, qa रव रकाधिका विश्तिरेक्विग्रतिरिति प्राक पार्थिवादि साद्यमासः क्रियते, तेवं qa (राजन्यवह्धवरचनदन्दन्धकटणश्िषु Tey la

५९८ मष्पभा्यप्रदोपोकष्योवः। ` ( चाथ इन्द्रः। २।२। २९ ।) (HRW RT, a)

veg प्रयोगनिष्य्तिः। किं चेवं षति areca, पुनसदथप्रशरे सभुचयोल्तेवाषंगतिरेष। गर्भान ay तदप्रतीतेः किंच ^मामश्रं पुरुषं पम्‌” Tar सवत्र ALIS समुद्चथोऽपि कथं समुश्वये एकच TISAI] | भाये wae इत्युक्तं इति । ॐ) ait दृ ्ताभिवयपक्रमोक्ौ तु न weg इति गम्यते दति भावः॥

^= = ae ~ ~~~ ~~---~-~ RRR pyre ene Set rye tt

ख्यातोपात् संख्यान्वयाय चा्धसमूषस्य fatwa च चस्य तद्दाचक्लं वाच्यम्‌ । णवं च Sarg मेषस्य च समूह cada षया प्रिरितिवायम्‌ । ARENT समूषपतौ द्यामेदनिवन्धनषद्भरापेः । सच समूहः कपिं were चिद्‌ ate दयन्यत्‌ । एष्यदन्तादिपदेऽपि समूहः wats एव ॒दित्वान्पयः पुष्पदन्तावि्यस्य पछतित्तान्ताऽदन्ता वा । रकयोक्ता एष्यवन्तौ दिवाकरनिश्राकसौ cqat दन्देन पर्यायप्दशर॑नात्‌ एुष्यवनता- विद्य॒ हिवचनोद्यारणाशेकयोत्तया same) समूदस्य गशरकयतायाः wear लाभात्‌ । wang चन््द्धग्यसमूहे प्रक्तमिद्याकारः शक्तिः य्ोऽतो न तत्‌ एकतरमाचबोधो नापि शरत्यानन्त्यम्‌ । यत्त Acard दरति aa । तदोधाननुभवात्‌ | चेग क्वापि तदर्थाप्रतौतेश्च | चार्थः साद्धियं

——

तदा समासान्तोदात्तत्वमपौष्यत इति wefan asec डजिन्यच्र सितम्‌ ।

पुवेषदय्रहटतिखरो म स्यात्‌, तस्माद्‌ इन्द्र TTT YG समाारे बत. रेतरयोगे, अनभिधानात्‌, गपसकलन्तु लिङ्मगिष्यं लोकाम्ममलाक्िङ़ः स्येति ब भवति ।

महमाष्यप्रदोपोद्‌द्ौतः | ५९९ (@ 2198 | खा. २) ( चाध BERT RL RE )

न्यग्रोधश्च Tae इति । )

शरो दृश्यता भिष्येपक्रम्य न्यग्रोधश्च Ta Tae: श्न्धाचये लोपश्च cae द्रति पाठः॥

सापेक्षोऽयमिति (भ) प्रधानोग्रतक्रिययत्ययः॥ ALTE यदात्विति ॥ क)

इतरस्य Tas तदा इत्यादि भिश्नकरतया भिन्लक्रियान्यित्तया तवेव सामर्याभावे युत्पन्तरमाह

gaa पदस्येति | क at भिद्नानामिचन्यत्‌ । श्रिवरमयोरमेद caret तत्तद्‌ पाधिक्षवमद- वतोरेवोपाधिनिर्मोकऽभेदप्रतिपादनात्रविसेधः। aye aghast fuatfug इति निरूपिनम्‌ । सहिताभ्यां aafamie: aqyafe- विषयाभ्यां छतमि्यादिक्रमेणार्थः | धवलदिरौ किन्धि द्र्ादौ क्रियान्वय खव समूहस्य । क्रियो त्‌पत्तिच्तु समू देऽमम्भवात्‌ प्रयकमेव । यवं पित्रोः Be कुर््यादित्यादावयि। दृदमेवाभिप्र्यतुल्यवदेकक्रियान्ध यत्वं स।हि- afafa sig) यथा तुर्ययथोरेकक।लमेकधम सम्बन्धा निर्भित्तव, दुर्यं afer तुल्यतवासंभषात्‌ । तथेककालमेकषक्रियान्वयत्वनिभितं साहि समूह LMU: | समुचयान्धाचययोस्तु ग समासः ईश्वरं JT च भख ह्यादौ समुच्चये | रकम्यान्धसदि तस्यान्व यिलनिमितत सादि प्रपयेकस्य केवलसयेतैकधर्मा वच्छत्रेऽन्वयेन चा्ंऽनेकघुबन्तम्य दश्यभावात्‌ । Tw धर्मावच्छितरे दहवंस्तुतो भजनस्य fuavasta न दोषः। tae 72

५७० मष्ाभाव्यप्रदौ पौद्द्योतः। ( चार्थे इन्द्रः । २।२। REL) (स, २। प्रा. २।ा.२।

ददं सशुदयेऽपि बोध्यम्‌॥ एवं च समुखयेऽपनेकस्य पापं afeannad समासपरिशहार इति प्रा्कमसगतमेवेति बोध्यम्‌ | एवं श समुश्वयेऽपि॥

परस्यरापेक्षाणमिति | क)

एतेन Be सामथ्येवाद्‌ इन्देऽलुपपन्तिरिव्यपास्तम्‌। पर- स्परान्वयित्वत्‌ waa परस्परापेकवस्यापि yea | सा च प्रहतेऽख्टेवेति भावः॥ एतदिपय्येयख समुच्चयादौ दशित ए। “पर स्रापेवाणाम्‌” इत्यनेन मु्चयाद्‌ वैलघण्यमुक्तम्‌ | श्रत ए भाये “चख CaN गम्यते एतद्ययोधश्च" इति घमुद्धयस्याकारः प्रदशरितसतेनद्येकः परसा हित्यमपेचतेऽपर दतर साहिल्यमित्ुक्म्‌।

पी = ज मभ RR I ~ A ne re ee - भ ० य ० = ~

केवशस्य क्रियान्वयोत्तरमपरस्यान्यसहितस्याटश्या तदन्वयः | स च faite तया विश्नेषयतया वा | are - देवः पचति हसति Genet) अन्यसक्तं aqua) चेचो मैश्रश्च प्रचतौ्यादौ नित्यमेकवचनान्वाख्यातप्रयोग रुव | चरहितस्य केवलस्येवान्वयात्‌ । च सदहितेनाप्यनद्धतावयवमेदसम्‌ इस्येव gata: | किं चाच समासे Tanager समू इटैवाका समवेत रान्वयपय एष्पवन्तादौ AAA समूच्चयत्वसयेव भङ्ापत्तिः। wa एव भिता wz गाचानय द्न्बाचथेऽधि न समासः। अत्र चङ्गारसमभिग्याहते च्यानुषङ्किकत्वमितरसादिग्यं च भासते च्यानुषङ्किकत्वं चान्यनिष्पाद्‌कय- लनिष्पाद्यत्वम्‌ wa च तद्याप्यत्वं फलति | wd चानुषङ्किकं भित्ताटनसदह्दित गवागथगमिति बोधः। प्रायेणान्वाचयः चस्य कियान्वये भवति | यच्च तु क्रियाग्धय्यपि इयं हसन्ति च पचन्ति च Karat तच्च परसारसादित्य- गमप्रानुषङ्किकलप्रतौतिः। रवं समुचये च समभिव्याष्तस्य किंचिद

मह भाष्यप्रदो Tata | ५७१ (q २। पा. ९। अरा. २) (mY इन्दः । २।२।२९ ।)

afa चानेन wget सारित्यविगेषणएमिद्युक्षम्‌। न्यरोधसहितः ga इति तद्थैः। श्रतोऽपि तत्र न समासः। चाचप्राधान्ये एवैतत्‌ ममामग्रृततेः। दतरेतरयोगस् क्तश्च न्ययोधश्च Ta गस्यत एतत्‌। शचोऽपि न्यग्रोधसदहायो न्यपोधोऽपि genera: दति श्राकारः। श्रनेनोद्ुतावयवभेदषा रित्यस्य विशेषता इति china एवं च समुञ्चयावया चयश्चकारो द्योतकः। WHINY वाचकः । तज aque विगेषलादिति बोध्यम्‌। तस्मात्‌ “गामथम्‌" इत्यादौ न समुश्चयः। विनिगमनाविरहेण सव्येषां परश्मरसाहिल्धावगतेः | HWE, WA तयेव Halas! चासा दहित्यावगतिमद्धाबेन समास प्रा्निशंका। oat तु चशब्देन षाहित्यं वाक्ये यत्र प्राधान्येन

(त क न भ न न ^ ~ ~ ---~

प्रधान्यं प्रतौयते। त णव समकच्तयोरेकस्य समुश्चयत्व दुःखं दृश्यते | दतरेवरयोगेन नमिलितस्येकधर्मा वच्छेतरान्वयः। धवखदिरौ fafa दादौ तयैवानुभवात्‌ | मेलनं च समृषरूपता | wa रव तदिग्रहवाक चदयप्रयोगः तेन दयन्यौऽन्यस्मिन्‌ यन्धोऽन्यसाहि दं गम्यते । तेन समू्- रूपता सिद्धिः। ga एव dae मेव पचत यादौ fat इिवचनाद्य- नताख्यातप्रयोग wa, रकोकत्वेन दित्वादेविगोधऽपि समृ हवृदिविषय- गतनानेकलैरवियो धात्‌ । रकथर्माव्छतरययकतः । अजां यामं नयति raat ग समासः | फ्चिरेकचकार प्रयोगेऽपि प्रकारान्तरश््ौततात्‌- पग्यवश्रात्‌ पर्स्म्साङ्कि्यावगतिर्भवद्येव | यथा साक्राग्रक्षानां पाटक्षि- lai च पाटलिष्रत्रका वयभिरूपतमा दादौ । स्प चेदं “दिवचन- त्रिभश्ोपपद' gat भाग्यक्तेयटयोः। णवं कचिश्चकाराभावरेऽपि तत्‌ प्तौतिर्थया “अरशर्गयमानो maa दरुषं waq” १ दादौ ST:

yor महभाष्यप्रदौषोरृद्योतः | ५ चाथं BRL RI RL REL) (G@RIWRI ae)

MBA St चाभावे च समासे ay amas way वन्तमानानेकसुवन्तषलवात्‌। “गामश्वम्‌” दत्यादौ तु श्रहरहः- श्रष्देन साहित्यं गम्यते न तु चनेति भाग्यायः। समुद्धयेऽपि शन्द- बोधे asa साहित्यं बुध्यते। एकोत्तरं च प्रयोगात्‌ । इत्यनेक- सुबन्तस्य प्रधानग्तचायं sw समासाभाव दत्यथम््च भगवता ममुच्चयाखयाचयसखरूपनिषपणनेव तस्य WAT am दशितम्‌ । wa ua सन्नियोगशिष्टपरिभाषापि न्यायसिद्धेति भाथतात्पययम्‌ ॥ “TRAST वरणम्‌” इत्यादावपि waren नेव लोकपालकलं बुध्यते इति बोध्यम्‌ ॥

तचापौति । क)

परनवनुग्तावयवभेदमिति भावः ॥ भाग्ये

= ननन > >~ ~ ---- ~~ ~~ ~ ~~~ ~ ~~~ -- ~~ ~~~ cA Ne OY ~~~ A ne TH ER A = ~

पदसमभियाहारात्‌ तव्‌ प्रतोतिः। क्षचित्त waaay न तत्‌ प्रतौतिः | वाक्यालङ्गारमाचरार्धत्व(त्‌ तयोः यथा “Agata प्रजापतये च” wal । मन्ललिङगेन तच प्रयेकं देवतालसयैव प्रतौतेः। समाहा रेऽनुद्‌ तावयवभेदः BAY विश्येषोऽत रव wae वचनं सिद्धम्‌ । इन्दख प्राणौ- व्यादिप्रकरणं तु नियमा इति भाष्ये स्म्‌ । पारिषदं वादय xara बादगकमेतन्तु॒वस्तुतरूस्य पाणिपादाभिद्रलाद्‌ बोध्यम्‌ । यन्तु च्यव समाहारो न भासते दिवचमादिदयनुश्ासनेनासाधुल्दबोधना्रेति तवर | सर्र तद्भोधकानुश्रासगाभावात्‌ | रकवचनविधायकाभावात्‌ । समा- इारदनद्रगभतरेतरयोगे हिवचनागापरेख दलम्‌ । स्यादेतद्‌ - “AE रहनंयमागो गामं एरषं प्रम्‌” दादौ “est वडयवदादि्य एते लोकपाशा” xarel च चा्थसंप्रबयात्‌ ee: प्राप्रोति | चारय चशब्दस्य

मशाभाव्यप्रदौ पौग्चोतः। use (GRIM RI TER) (at दन्दः । २।२।२९ । $

समाशरेति । (भा

प्रथग्वाक्यम्‌ । Wa सक्तोऽपि न्य्ोधषहाय दत्याद्मुहब्यते | श्नद्तावयवभेद सा हित्यावगतिरितिविग्षोऽनुद्ूतावयवभेदमेव साहित्यं समाषहारश्ब्दनोच्यते॥ तदाद

करियते इति | (भ)

दन्द दति गेषः॥ BATA प्रयोजनान्तरमाश तचायमपौति ॥ (भा) इन्दे कवहवावः | (भ)

दति गन्धेन पचान्तरगौरवं NWA इत्याह

दन्दस्य च दयभयोरेव साधुतायाः Wea बोधनात्‌ । खाद्य CTE” दर्नेन चन्ये “लोकपाला” इृद्यनेनेतरेतर्योगप्रतोतेः। गमुय॒गपद- धिक्षश्णवचने इन्द इति न्यासेनन eta: | अधिकरणं वर्भिपादा्थे तयोंगपत्‌ पददयेनाभिधाने इन्दर दरति तदधः | णवं च रामशणाविधादौ गामपदेन waaay: कृष्णप्देन च तयोरभिधानाद्‌ भवति wy | गामश्रमिग्यादौ तु गवादयो fay: पन्देरेकेकसरू्पा TI VOR WRT एति ब दोषः। विरूपागाभि्येक्ेषस्त॒ नाच दनद विधिसामच्ग समा- नार्थागामिति सामरे च यगपदधिक्षरयाता विनापि समानगार्धताया- मेवेक्ेषात्‌ | wat खद्यावि्य् पुवक्वमपि न an: प्रागपि यत्र सामानाधिकरण्य तवैव aq प्रत्तः सभूलयोरेव युगपदर्धदयबोध- साम्मिति aaa इन्द्रविषयं चेतद्‌ अतः केवशरामपदादु

५७४ महाभाश्यप्रदौपोद्दयोवः। १ KL ॐ चाय ee २।२।२९। ) (HRI ar»

युगपदिति ॥ (क) न च विषयेति | क)

निथमाथमित्यधेः॥ वस्ठतो “नैकवद्‌” दत्य सवौ दनो विषयेकवदितिवचनं न का्यमि्येवाधे इति न दोषः ॥

न afaery इति । क)

एकादोनां नित्यबङ्वचनान्तलादिति भावः॥ न केवललाप्रशृति- रिति समयादचनमिव्यत एव श्रत श्राह

दिवचनमिति । क)

उभयोः सख्यापरते दिवकनं swat वडङवकचनप्राप्नोति दद्यतेवेकदचनमिति भावः॥

`--~--"--~-~--~---~--- ~~~ -~- ---- ~ Senne tne te ~ ~~~ ~ ~~ ~~ ~ -------~--~ ---

राम हषं च इति वाकाघटक्षात्‌ चेनोभयषोधः | तदेतु कचिद्‌ वाकोर्शप सा द्यावा ह war”? zat! रकेकेनाधैदयाभिधानेऽपि “fray aaa” इति चख बहुवचनस्य cata “aif इन्दो fantacy भवति” इति क्ञापगात्‌। प्ते धवखदिरमिद्यादौ सिद्धिरिति 3a | “ea पुगपदधिकरणवच्नगता दुःखा दुशपपादा च दरद्यादिना भा wa तस्या दूषितत्वात्‌ । तत्र दुःखत्वं प्रतोतावनुपारोहात्‌ । तथाहि ठृडब्थदह्ारात्‌ हि शब्दार्थनिगेयः। ग च sey न्यमोधाभिधाधितं लोके दृष्यते । ग घ स्षच्तथ्न्दस्य लच्तणा न्यो धश्ब्देमैव तज्ञाभात्‌ | दिवचनाद्यन्तप्रयोगस्यान्ययासिद्धख समूदस्यावयवापेचदितवादिमतः समु- दायात्‌ प्रतोतेः। ““दुरपपादा” द्रस्य “दुष्टं निःसारम्‌ उपपादनं

महाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ७१ (HRW RIE) ( चाये इन्दः । २।२।२९ । †

षष्ठौसमास इति । कै)

avert श्रतमिति विग्रहः। “संख्याया श्रर्ौयस"” एति wae प्रव्वेनिपातः। “तद क्िन्‌ श्रधिकम्‌” इति सूते ष्वनित- मेतत्‌॥ भाग्ये

meq तदि इन्द (भ)

Tye atta “पूवसिद्ध्‌ fafa’ वात्तिकोक्रस्द्घावकष्पने मानाभावात्‌ ॥

तिष्यपुनवस्वोरिति । क)

एकविं श्व्यादावितरेतरयो गस्तु न) अ्रमभिधानादिति बोध्यम्‌॥ दन्दतत्‌ पुरुषाभ्यां खरभेद स्लि्यत एवेति केचित्‌ । परे तु तत्पुरुषे खरो न सिध्यति carngy

~ "~~~ ~~~ TAT क >> >~ = - +~ ~

यसया, स। fron” द्यैः । न च श्यावा ह कताम" Fare ae दश्रनात्‌ समासेऽपि सेति वाचम्‌ । बस्य छन्द सत्वेन तच “qui qu” दयेव सिद्धिः। न्‌ च समासात्‌ दिवचगबहुवचगोनूपच्यथं तदावश्यकता पुमुपपादितत्वात्‌ । समुचचयान्वाचययोः समासाभावाधैमपि न aT उक्तरौद्याऽसामर्नैव aT समासवारणात्‌ TS aya कानिङ- ति अङ्गवकुकलिङ्गा दादौ “तद्राजस्य बुष तनवास्िपाम्‌” दति नुक तु तद्राजप्र्ययार्ध॑समू हगतब्धत्वविवच्ताय तद्राज परययस्य नुग्‌ LA uta तं विनापि सिध्यतौति चेत्‌ सद्यम्‌ । चेन हतस्यारधन्याभावात्‌ समासाप्रापेरिति ara खव समाधानान्‌ | यत्र विग्रहे वेग Tel साहि

५०६. मषा भाष्यप्रदोपोद्योतः। | ( चाथ इन्द्रः । २।२।२९।) (श,२।पा.श।या.२)

शतु तदि दन्द इति (मा)

TRG: | खरभेदो नेष्टः। उपक्रमे “कोऽयं समास इन्द दति शिद्धान्यत्तर च इन्द एवेत्येवाथेः ॥

सिङ्खन्त्िति | (भा)

सिद्धान्येकदेश्यक्तिरित्याः ॥

भ ~~ ny es ~ - ~= ~~~--- -

तत्रैव इन्द्रो न चाच तथा खहरहरादिपदसमभि्थवद्ारेण तस्य तत्र बोधेऽपि घकारावोष्यतात्‌ sanders त्र चकाराप्रयोग इति दिक।

“उप्रदश्चं दन्तोष्टम्‌"” दश्रसमौ पोदन्तोष्ट समाहार दति बोधः। समाहारे दग्रसमौपतवं च ख इत्ति शव संख्या सभौपसं ख्थावदवयवकत्वन | अथ बङत्रोहेरमातु परयोगस्तस्य Hawa दन्तो दटमि्यनेन अन्व. याय) ग्यत्वात्‌ ॥

महाभाष्यप्रदौपोद्द्योत। । ५७७ (GRIST) ( उपसजनम्पूवेम्‌ । २।२। Re)

उपसजंनम्पूवम्‌ | २।२।३०॥

"ट ह अध्व => ~ -

विपययप्रयोग इति। (3)

पदयो विंपययेण प्रयोग tae: ॥ Get इन्तर- गन्धातुत्थानमाश्ड्यारं

इदानौमिति ॥ क) न भिद्यते इति । क)

वाक्यापेचयाप्रधानलद्ूपभेदवान्न AINA: ॥ AZTY राजापेक्षया न व्यतिरिते दति । कै)

व्यतिरेकोऽज भेदमूलकसप्न्धः | एवं उ रालनिषूपितभेद- निबन्धवान aaa: | विश्रेषणनिष्ट एव acy दति भावः ॥ परे तु षष्ठौ सुबन्तेन भमस्धते TUM HATA येग सृुबमेग षमासस्न्निरू पितसम्बन्धार्थकषष्येव ग्यते ति तदेव ष्यक

~~ ~~ ~ ee ~ ^

“उपसजेगं aaa” “सनियमो fe स्यादिति! | यद्यपि विपगेत- प्रयोगो we a7 xg: परपरषापराधात्त TAT Aa: LE TTY: 73

yes ACTATSATMN MNT: | (उपसणेनम्‌ वेम्‌ । ९।२। ६० । ) (WRITER ae)”

प्रथमानिर्दिष्टं म प्रधानमिति। एवं शार्थात्‌ “पूरण्ुरेति" सूचस्यषमानाधिकरणेनेत्यपि प्रत्याष्यातप्रायमेव समानाधिकरणेन वष्टोसमासप्रापतले “वष्टो” ( ९।२। ८) सते प्रद्याशत्याश्रयणाद्‌

MAAS (म)

दति Wea: । awe पुशषस्य राज्ाभेदाभावात्‌ राज- निरू पितभेद निवन्धनसम्बन्धव्वाभावात्‌ किन्तु धनादिनिषूपित- शम्नन्धल्ा दिति ware विशेषणनिष्टलादित्धा़ः ॥ यत्तु “श्र्या- भेदाद्‌” इति श्रप्रधानपदोपसजैनपदधोरिति wa इत्याङखक्न | “प्रथमा निरिष्टम्‌"" ( १।९।४३) एति इुजद्यभायविरोधात्‌ | वाद्मसम्बस्धिनिरूपिताप्राधान्यस्याजापि सच्वाश्च । पूवकार्य्यासिधा तयोः Tarra श्रशक्यसौकारताश ॥

GaN पवो राजपरषपथ दति षष्टौसमासशास््े दयोरपि प्रथमाः निर्िटलेप्यपसजनसं जञा | ऽन्वधत्वादप्रधानरोव मवति, परषखच राजा tea प्रधानमिति पवेनिषातनिषमः।

मह भाव्यपदौपोश्योतः | aed" (@ R198) Gt &) ( अण्पाच तरम्‌ । २।२। १४ |)

HUTT तरम्‌। २।२।३४॥

FETS > -----

तरपः अवणविचारानु पपत्तिमाश्रद्धाइ किमिति॥ क)

तन्ेतर मिग अचन्ययोधा वित्यादि िथ्यथं यत्‌ किं चिदपेश- ATA तिश्यरपात्तापेचया । श्रतन््ेवश्पवमेवोपान्तापेकयेति बोध्यम्‌ wa एव॒ श्ङ्खुन्ुभिवोणानामित्यष्य fafgane त्वात्‌ “इयोः” इत्यस्या विवचावर्‌ शअरतिग्रयष्टायविवचौ रिल्या- विन्याङ्ः ॥ भाषे

अन्याचतरम्‌ | Ga TI मिपातनात्खाथं तरप्‌ कुव चुलयोग भाव | इन्दे यन्याच पू स्यात्‌ | धवखदिसो | कथं afe प्रासादे धनपतिराम- केश्रवामामिति। धगपतेख रामकेशवयोखेति विरहः । पूर्वाभ्यामन्पा-

फक a

ee ---~ न = ~ NE ~ = ~

“खतर्पाचतरम्‌'” 1 अत खव निपरातनात्छाच तरप्‌ कुत्वाभ।वख, यदितु प्रकर्षं तरप्‌ चेत्तदा धवखदिरपलाशा इयादौ बहुषु afafy ay विचगोपपदत्वाभावादस्या प्ररत्तावनियमः स्यात्‌, इयोरेव तु स्यात्‌ ज्त्त- च्य्रोधाविति। श््रष्ुदुद्दुभिवोणा इति तुर्या ङ्कानामिद्येकवद्भावो म भवति, qufmadtamifaaraa तश्र ग्रहणात्‌, निप्तदश्ख्विच्लायां नातिपरत्वाभावा-'व्लातिरप्रायिनामि"येतदपि भ भ॑वति, wEenlana

५८० ACAI | (श्श्याच्‌ तरम्‌ । २।२। ३४ । ) (BRIM RT भाद्‌)

दुन्दुभिश्ब्दस्यापौति। (भ)

म चेतत्‌ प्रटृत्यभावेऽपि इन्देऽपौत्यस्य प्रत्या दुनहुभिशर्दरव पूवं निपातः प्राश्नोतोल्यपिरसक्गत दति वाद्यम्‌ । पूवंदन्धे ततो- वौणाश्रब्दग इन्दे तददेतख्य पूवेनिपातप्रा्या age: । aga- यन्नाह

कदाचिदिति ॥ क)

“guia” दति भायाश्रयमाह

अतन्त्र इति ॥ ॐ). श्रल्पाश्वत्वेति | (क)

परत्ादस्येव प्रटत्तेरिति भावः ॥

~ rE = कक ~~ ~~~ a = egy ---- ~~ --- eee -----~ = ^-^ क न + ~~

चतरः विप्रतिषेधेन ॥ वागम्रौ afast| रखवमगरेऽपि। कथं तदि अधौतिबोधाचरशप्रचारणेरिति | euler च बोधादिभिखेति विग्रहे भविष्यति | wet) अनिन्यमिदं प्रकरणम्‌ । लच्तणहेत्वोः कियायाः,

~~~

दुण्ुमेदन्दरे दुद्ुभिप्रद्वोा safy भवति, wi wey meat q मदङुश्रद्ुपणवाः, waufag रामके एवो च प्रासादो घनपतिरामके वा- मामित्यादि भवति, तथा होता चपोताचनेदा चोदराता चैति बहूनां युगपद्‌ इन्दं तौयस्योत्तरपदमनन्तरमिति तद्वान भवति नेतरयोः होदटपोढनेशोद्रातारः, wheats चयाणामप्यानड्‌ भवति होतापोता- Fergie इति, खवमन्धच्ापि इन्द्रियाय! मतुप वि्ेषाङपदिशरेषो

मह भाष्यप्रदौ पो द्धतः | ५८१ (अ.२। पा.र। शा. २) ( खल्पाच तरम्‌ । २।२। ee!)

खदङ्गशङ्भपतूणवा इति। (भा) पचदयेऽपि भायोक्ररौल्येव साध्यम्‌ । श्रतन्पचेलारो पितला- goa प्रहृक्ेरिति भावः ॥ खदङ्गगङ्खदवएवा द्त्यतिश्ये तरप्‌ परापरो gare: । “खरिताद्‌” एति aa 'उदान्तानाम्‌' दति ayaeafaznag i तन्तेतर निर्दे बषु नियमाय भाखे उक्तम्‌

शअल्पाजिति वश्यामोति | (भा)

यतः gafay सरवेश्याणण्पाशलात्‌ सामर्थ्थाद तिश्रयप्रतो तिरेव च इयोरिल्यं्ाभावात्‌ श्ङ्कदुन्दुभौत्या दि सिद्धिः। एव इयोरि्य- ्ह्यागपू्वैकमतिश्रयो faafea एति aaa । श्टदङ्ग्यादौ थाणां समासे तु mye पूरवनिपात इति बोध्यमिति पाठः ॥

नियतद्रव्येति । ॐ) जातिप्राधान्ये fe तदा्रयण amat विनिगमनविरदहेण नान्तरोयकत्वाद्वोध इति भावः ॥ तदाद

समुदाहर xanfefaterg । तेन ससौवौदायेविद्ेषध्चानिनोम्‌ | लो चनाधरछतादुष्टतरागेव्यादि सिम्‌ । ऋतुगक्षत्राणां समानाचगा- एामानुपुदयेण निपातो ama) हेमन्तश्िण्ि्वसन्ताः। हततिकागो-

= ~ ० ees का ~ = ~ न~ sere ea

वेदितब्यः। पर्वाभ्यामल्याचतर्मिद्यतपर्वानुमारेण गम्यमानतादन्ती |

पठितं, इन्दे धौः त्यस्यावक्राश् प्रटग्तौ, (अन्याचतम् मि" धम्यावकराश्

्रचन्यम्रोधो, saat rasta अल्याचतग्मि्यतद्धदति | अनाद्य

दन्तमभिन्यस्यावकाश्च उष्टवरम्‌, अन्पाचतरमिन्यस्य स एवः वागिद्रा-

विच्रोभयगप्राप्नावर्पाचतरमिवय तद्भवति | ऋतुनद्च्ाणामिति' । ऋनृ-

५८२. महााष्यप्रदोपोदद्योत५। ( Wary तरम्‌ । २।९.। १४ | ) (ख.२। पा. २.२)

लक्षणेति | र)

एतद्‌ दाहइरणावच्छिन्न धिवजात्यव च्छि कंचित्‌ प्रटत्याचरि- ताचेलात्‌ । एकस्य युगपद्बध्यवध्यमद्धावायम्भवाच्च । भ्रनखावधि- वेऽपि एवास्य यवधानाख पुनस्ततरैवाप्रटत्तेरिति भावः |

व्यक्तिपक् इति । क)

एतदुदाइरणावच्छिन्न तत्‌ तद्‌ वयक्तिविषयशचणएभेदेन तेषाम सारितार्थात्‌ पुनः पुनः प्रहृत्तिरस्येवेति भावः। agat वाचनिक- मेषेदम्‌ | जातिपरेऽणदन्तिं विनेव त्नात्याश्रयसवविषयकतसम- वात्‌ ॥ “उदगयनयखौ" दत्यस्यारुपथोगाद्‌ाडइ

ककन अ~ ~ ~ ee ~~ --- ~~ -~* * en ee ---~ - - -

हिर्णौ | समाक्तराणां किम्‌ । daa) लघ्वच्तर पर्व॑म्‌ ॥ कर काशम्‌ । अभ्यद्िंतद्च । मातापितरौ | वादेवाज्जनाभ्यां afate fagit- नेदं च्चाप्यत दति चतुथं भाष्यम्‌ । वर्णानामानुप्येण ॥ ब्राद्धणत्तचिय

नामानुपू परादुर्मावहृतम्‌, नच्तत्राणामुदयश्नतम्‌ | मातापितराविति waa: Het गुरूणां, मातेयेक इति wis) पितुरश्रगयं माता गौरवेणातिरि्चत इति च । ' wees इतिः । सदां शअद्धायामर्थ जिया कारिणो मेध्यभ्यहितत्वं wera | 'दौच्तातपसौ दति । Aes तपर दचभ्यडितत्वं ara, लष्वच्तराद्मि तपरसो विप्रतिमेधादभ्यद्ित- मिद्येतदेव भवति । समानाच्चराणाभिद्यतर me’) तेन ऋतु. गक्त्रायामिद्यजेव वगंद्रहणं न हवमिति भावः। वर्णागामुत्यततिकषत-

महभाच्यप्रदोषोद्द्योतः। ५८९ (SRIMRIWR) ( @eqra तरम्‌ । २।२। ३४ । )

लौकिकेति ॥ कै) प्रदश्नेति। क) “ब्राह्मणोऽस्य सुखमासोद्‌” (WAL. Hee. १९.) द्या दिवेदेदगरनात्‌ ॥ श्रर्योयस दत्युचितमत श्राह wets ॥ ॐ) एतच्चेति । (3) शरत एव तत्पुरुषेऽणेकादश्च दयेव । AeA दिना इयादि- शिद्विश्च इत्याहः ॥

emer ee = ~ me = नन ~ ~ ~

erence ee ore

विट्‌ गरू्राः | WT न्यायसः॥ यु fufexraat | संख्याया चखण्पो- यस्याः॥ रवश्च इन्दादन्द विषयकम्‌ | fea) दाविंशतिः। द्यकणो- रितितु सौषो faze ।

न tn tetany — ne ">~ -

मानुपञयं श्रयत शव मुखतो ब्राह्मणमदजद्राङ्या राजन्यमृ दभ्या वैय परभां मूढमिति । “संख्याया अल्पोयस्या इति" । इन्दे WRT Vay | waive दति पाठे अल्पीयसोर्धस्य वाचिकाया cae) नवतिष्रव- fafa’ | इन्द्रः ेकषोरिति तु alist निद्रः ।

use मह भाष्यप्रदौपोदु्योतः। | ( सप्भोविेवे बङतरोहौ । २।२।९५।) CMRI GTR)

सप्तमो विगेषणे बहवो ।२।२। १५॥

पी

यदा विश्वस्येति। क) देव इत्युपक्रमे तस्य aaa: विश्वं देवो यसेति विग्रहः | “म संज्ञायाम्‌” (\५।४। १६१५) इति कप्‌ निषेधः ॥

सततमोविशरेषणे बङगो्ौ । सप्यनतं विषयं च बड पू प्रयोक्तयम्‌ । RAH | यदा करे कि्िदस्तोति frase काल दति विशेषय तदेदं बोध्यम्‌ | न्यदा तु सप्तमोग्रहणं विनापि वि्ेषत्वादेव सिम्‌ । सवेनामसंख्यषोरपसं खानम्‌ । सर्वगरेतः। दिश्ुङ्तः । कथं afe तः परो यस्मात्स तपर इति, कथं च जश्क्छाथंति । दह हि awd खं पद यंस जहत्छः सोऽर्थो यजेति बङतोहिगभा बङ्रीहिः। तथा च खपर शब्दयोः सवगामल्वात्यवेनिपातः स्थात्‌ । स्म्‌ । ठव- भाश्यादिप्रयोगाद्राजदन्तत्वं बोध्यम्‌ । भिथोनयोः समासे तु dems श्ब्दपरपिप्रतिषेधात्‌ ॥ रुतदर्ध॑मेव हि संस्थासर्वनाघ्नोरिति नोक्षम्‌ | न्यः । वन्यः । वा प्रियस्य qaqa गडप्मियः प्रियगुडः। ay: परा SHAS ॥ TENG: | कंचिन्न । वहेगडः | ाृतिगगोयम्‌ ।

“सप्तमौविेषय बङत्रोहा”। (कण्ठेकाल xfs’) यदा कणर किश्चिदश्लोति निर्घाते काल दति विशेषणं प्रयश्यते तदा सप्तमौग्रहण- ग प्रयोजनम्‌, MR तु विष्टेषगत्वादेव सिम्‌ | सम्मधारणायामिति'। हदमस्तु इदमेवेति निरूपणा सम््रधारणा “परत्वादितिः। श्रन्दपर विप्रति- Gwifeay, waite च संस्यासर्वनाम्नोरिति ata ‘aye इतिः | nya: प्रयोगतो Rea: |

मङामास्प्रदोपोदद्मोवः | ष्म (अ, ९। पा. २। या. २) ( eT । २२1१६)

faye इति। क) at शएक्षरणकौ यस्व इत्यः । अनन हि दयो णकारिलार- नियमो विग्रेषएलस्य । पुत्रभार्या श्रब्दावपि गएचनाविति भाया- प्रयः | HAGA A लयोगे एला दिल्यन्ये ॥

निष्ठा ।२।२।२६॥

----- iii ४ 9 Bema यदयमिति । (मा)

wa agatel श्राच्कादनभिन्नजात्यादिभ्यः परमु्तरपदं क्रान्तमन्तोदात्तं छतादौन्‌ वजंयिला ति सजाथः॥

fasta निष्ठान्तं बड्ोषौ पुव स्यात्‌ । mam । नातिकाल- सुखादिभ्यः पररा fast बोध्या जातिकालघ्ुखादिभ्योऽनाष्छादनादिति WRIT | सारङ्गो जग्धोऽनया सारङ्जग्धौ । क्तादल्पाख्यायामि्नु- वतेमाने अला पवैपदादेति Te । मासजाता । erat) कथं वदि wane: | Water | गक्रादेरितिवत्पाप्तबाधमाभे तात्मयमिति शसि- कारः । कथं wrefafate | TAR aT mw EMT न पुरवनिपातः। निष्ाब्दोप्रादानेन बिडितम्येवेह प्रणादिद्याङः।

~ RR क tree tee

“fagy? y "खवमृक्तोपानत्क afa’| उरःप्रम्टनित्वात्कप्‌ | “ay Qaife) यथा faanfefa’) गगद्रयद्रम्दयोरपनिपाते Toe विद्ेषणत्वं क्रियाद्रथश्रब्दपोढपि क्रियाया ua fatwa, are पूवव विदहमिलति भावः| “विवच्तानिबन्धनत्वादिति'। बदा wa किञ्िदनेनेति famtat कट दरति प्रयुज्यते तदा कटो fatuafafa aaa ‘a2

74 ॥

५८्द BUTT TAT! । (MGT कमधारये । २।२।२८।) (ख.२।पा.श९।ा.२)

कडाराः HAM | २।२।३८॥

Se CERO --- कड़ारश्ब्दस्येति | क) बहवचनसामर्थ्या रजरष्तचणच्छनिणए इतिवद्‌ श्रयणोया दत्य |

दति शवमभद्रसुतसतौगभजनागेशमट विरचिते महाभा्यप्रदौपोद्‌ योते दितौयाध्यायस्य दितौयपारे दितौयमाहिकम्‌ | पादश्च समाप्तः ॥

कटेन कछतमिति वा विग्रहोतयमितिः। ud विग्रहे इतस्य fatuaar- wpa नासतौति भावः। afer वाशब्दो न पद्यते तत्न विवच्तानिबन्धन- ादिवयक्त तामेव faaat दग्रंयतौति यास्येयम्‌ । (जातिकालसुखादिभ्यः पररवचनमि ति! । awaited, जातिकालप्खादिभ्यो aregizafeaie, तजन्लापयति जाद्यादिभ्यः पररा निष्टा निपततौति। श््राङुजगघोतिः। ws अग्धमनयेति बहुत्रोहिः । कक्तादल्पास्यायाम्‌' “अलाङ्गपुवं पदाद्वे' ति sia) ware: | निष्टाणब्देन at fafeat निष्ठा तस्या aed तेन ufead wagfeafaamel नपुसके भावे क्त इयस्य प्ररनिपात दति।

-~~-- नानत = ज he re

कडाराः RANA ॥ कडारादयः शब्दाः कर्मधारये Wa प्रयोश्याः। mere भमिनि। भेभिनिकडारः। कडार, गडल, काय, खञ्ज, कुण, खोड, wala, गौर, Ta, भिक्तक, fag, पिङ्कलतनु, saz, बधिर, मठर, We, Tae, कर्मधारये किम्‌ | कडार पुगषकोः ग्रामः

“कडाराः कमधारये” । बहुवचमनिदग्रादादयर्थोऽवगम्यत इवा | कडारादष दतिः |

TENTS aA: |

~क ta

wWhefanraraagina Tot नमः |

== @ Ee

wase पतञ्जलिना yaar Mesias ।

£ e nw घवषां ग्धाधनोज्ञानां wena निशन्धने ॥ wad गाम्मौण्योदुत्तान इव सोए्वात्‌ ॥

——

अनमिदहिते। २।३। 21

स्ववाचेति । क) ot e ~ प भ्रयोजककचत्यथेः | करण्डडतयेव्यर्था वा खग्रष्देतरे भवाष- खरूपायेयोः ufagafa तस्यानेकायेवात्‌ सिद्धानभिमतमं तन्मखेन वाचयिला स्जप्रत्यास्यातु wa दति भावः ॥

श्रथ॑चतुष्टयासम्भवादिति। क) तदिषयलया सम्भवादित्यथेः ॥ भाषे

ne ee ---- ------- ˆ~ ------ ome =“ ~= ~~ = == ~~ ~ ~ -न ~ न

च्नमिद्िते। खधिक्ालोयम्‌। तिखछक्तद्धितसमासंगि ति बक्त- शम्‌ ॥ तेन fag कर्मणि द्विकीया न fay, Hara whee |

[कक क क त पि

“aafufea” | अननिद्धितद्नब्दोयमनेकाचैः, arte | यभिपूम्य

wae teed सम्भवति, अभिपुवख दधातिबन्धनऽपि दृष्टः, यश्वा- a

भिधानौमादत्त दति, उकार योऽपि, अभिहितः warren दत, प्रतिपादनेऽपि

yee महाभाग्यप्रद पौदुद्योतः। ( अनभिहिते 1218181) (HRI RI a )

विहितस्याभावादमिदिते इति । (भ) लौकिके प्रयोगलाघवानादरेफ भवत्येव तथाप्रयोगः ॥ fate तशय तु Faraday agi न सम्भवतौति। क) ताभ्वामितिगशरेषः ॥ कष्यापि तद्धितस्यान्याबेनोत्पन्यसमभवाद्‌ वयं विगेषणं तथाह wert इति ॥ कै) विरोधकाभावादिति। कै)

परदे श्रोधकाभावादित्यः ॥

aw इति । (3) इदमु पलचणम्‌ रञ्‌ इति बोध्ये सप्पणष्टे समासे दिता- भावात्‌ कथं वष्यावगतिसतचाह

समासेन त्विति ॥ (क)

गतु सवेधोक्षार्यानामप्रथोम इति न्याये षति एूबारम्रानुप- पादनात्‌ किं त्तावदिति oda राह

ne A ry ee vee -----~--- --- --~

aq, दावः Fe] ब fad, Way ma: Way: waa: | Wal Coq | समासः, WAT यं प्राप्तोदको ga: | परिग-

a —<

wfufwatsd दति । हिगोतिरपि गतौ eat च add, ew तु वच्यमा- गणां sated बन्धगादयर्थचतुरय।सम्भवात्रति पादनवचनगोऽभिद्ितश्रब्द दाह | (अनमिदहिते fficcam xf’) विरज प्रतिपादभवचनः।

महाभाश्यप्रदो पोद्द्योतः। ५८९ (qi पा. ६।अा.९) ( अनभिहिते i 2121 et)

भरारम्भवादोति। क) तथा च तद्याये फलाभावेन agreed न मानमित्यभि- मानः ॥ भाय न चावास्ति नेति | (भा) वर्निपदायोनामन्यपदा यंन dye एयक्वाभावेन वदिश्े- ताक्िसामानाधिकरप्धाभाव दति भावः ॥ यत्त॒ कैयटेनास्ल्थखय तचैवान्यपदाथं एवान्तश्धैतला दिलक्तं॒तदनुपयुक्रवहतौ हादस्यया- नन्तर्भावस्य “मठ्‌प्‌” सत्रे भाग्ये उक्रलात्‌ । aw हि afgarat- दावपेचया पश्चगुरित्यादौ बहमोदेरन्तलमुक्तं विशिष्टस्य षष्टयथेश्य तद्भिताथ॑लाद स्वयो ऽवश्या पेच्यो दिना षषयथं मात्ापे- चस्य बहत्रोहिरिति केयटः ॥

aaa संखष्टत्वादिति | क) शरन्यपदार्यनेति TH । सखायं वर्तिपदायंः । श्रनोपसक्राग्ततं

हेतुः । ae नियमेन विगरेषणएलम्‌ | भागे

दितीयम्थेमुपसंक्रान्तम्‌ (भ) Tye “तस्यापत्यम्‌” इति ere दितोयपदवाच्यमयं- मित्य दृत्याश्रयेनाद

~ “~~~ ee ~~~ ------- - -^~

पमं किम्‌। कटं करोति भौग्ममुदारम्‌। दृह विशरष्यात्वटादुत्यत्रवा हितोयया aardenfertuarg द्वितोया न स्यात्‌ । ufsamaata-

'उङ्कार्थानामप्रयोग sf’) यथा सामान्येनानभिहित द्र्वावन्यश्चमाने कटं करोति Wage दग्रंगोयमित्यच कटश्रब्दादिेष्यवा चिन उत्म-

४९. ASTANA SMA: |

(अनभिहिते 1212101) (WRIT १। ae) समर्थानामिति ॥ (3) न चब्रेति | क)

सप्तपणंग्रब्दस्त्‌ agen ठचविगशेषे eg ति भावः॥ पड पडनक्तयाविति । (भ) श्रष्टापदं wife फलमित्यमरः॥ प्वाचारयेति । ॐ) खमते तु विकरण द्योतका इत्यभिमानः । वस्तुतो बह्क- ष्वोरपि द्योतक विषयेऽप्ययं न्यायः । द्योतकविषयेऽपि एकेन द्योतिते उक्रार्यानाभिति न्यायेनापरद्योतकाभाव इति बोध्यम्‌ ॥ भाय- कारस्तु “येन नाप्राप्रे योविधिरारभ्यते षतस्यापवाद” दति शचणनु- सारेण तक्रकौै णड्ष्यन्यायमूलकेन सत्यपि सम्भवे बाघनमिति तद्भावः | AAAS न्याय श्रावश्यकः। यथोक्तं “समासेना- भिहतः awe” दति द्विदशा इत्यादौ सजेति ॥ इदानौमिति। ॐ) दृष्टानामन्ययासिद्धि परिहाराय नात इत्ययः ॥ sae त्विति । कक) शास्तविहितसेत्यथंः। लौ विके प्रयोगलाचवानादरादिति aa |

ata भवति। स्यादेवत्‌। कटोपि कमं भौग्नादयोपौति wd wam fediar उचितैव | शअररोकहायनोन्यायेन हि पार्कः

gama ददितोययाऽनवयवैन कटगवस्य कमत्वस्याभिदहिततवाद्भो्रादिभ्यो दितौया म स्यादिति मन्यमानः एच्छति। केनानभिडित इति'।

मषहाभाष्यप्रदोपोद््योतः। ५९१ (श. २) पा. 81 अ. ) ( खनभिहिते। 218141)

एवमेव वतिलनोत रत्यत्रापि समानेश्ः। ततो हि पू॑माढने- पदं ततः स्पष्टं तद्मतोतये यतिप्रयोगोऽपि | mga)

cay दिवम तु विरुद्ध विभक्पेखया विभक्तः satofeg- aad विहितो न स्यात्‌। न भवितुमहतोत्ययः। “श्र शत्यटदख' दति wee लिडः॥

रकत्वादौनामिति। क)

संख्यावाक्य विभक्रि विधानयोरेकबाक्यलपक्ते एकलादौनां विशे-

gaara: ॥ श्रादिना दिलादि । तद्‌

कमशोति ॥ ॐ)

A

एकस्य यदिति | क)

एकलष्याश्रयो यत्‌ eH cae) देकयोरिति ष््ठोति भावः। षदं fama बङजित्य्र सामौदग्रेनेन देकयोरि- व्यखापि सप्तमोलौ चित्यात्‌ । तश्माप्रातिपदिकायंसेकले ति araaaannt दितेधैकवचममित्यथं उसितः । भ्रय च चतुष्क सस्यान्तं प्रातिपदिकाथं इति पचे | fanaa तु कमेफि दितौथा भवतीत्येवार्थोऽस्य सृजरस्य ततः कमेण Usa तदेकवचनमिल्यय

पर्स्पसावष्छ्दः। wa रव fe सार्व विद्याद क्रारकपुवत्वप्रय- } यण सिध्यति। waaay समानाधिकरण्रहणाजन्नापकात्‌ |

~` ~ न

इतसोऽपमि विदितामिप्राय ew ‘fagaafaaaarafefa’ | Tey wae केषां चिदअनेन केषा च्ितवार्याखखयप्रतिपादनं fra

५९९ मदह्ाभाश्यप्रदौ पोड्द्योतः। ( wafafet 1218181) (BRIAR IST)

संख्याबोधकस्य । इदमेवाभिप्रे्यायरे wad कमण VRS zay- दिक्रमेणायं दगरेयिथति भगवानित्याङः ॥

नाथे दति । क) mT naa विगरेषणौगतार्थाुक्तावपि तेन न्यायेनाति- प्रसङ्ग विरहात्‌ तश्मा बोधन प्रथमया fagarefa भावः 1

तदभिधानायेति । कै) उक्रार्यानामिति न्यायस्तु प्रधानायंविष्ठय इति भावः॥ तेषामेवेति । (कै) तथा च dearer विभ्ययंवमखम्भा वितमिति भावः ॥ सत्तमौनिदश इति । कै) ननु दितौयायाः सचे शरुतलान्नदपेचयेव सप्तमौ उचिता न लेकल्वापे्या किं च संख्यायाः wae विग्नेषणएलश्येव दृष्टवा कल विशिष्टे कर्मणणेत्येवाथे उचित दति चेश्न । कारकष्य प्राति- पदिकाथेत्वेन तच विधानानुपयो गच्छद्‌ नियमा्ेलापेक्या एक- तल्विगेषएतया विधिव्दारा श्रायंजियमस्यापि सिद्धिरिति विधिलाय तथेवान्वय उवित carmen । तेच पक्चे यचा प्रातिषदिकेनोक्े दिकौयादयो भवन्ति तथा fasrefafeast

~---~---~ a rere Oren aman AE TT

auzrqawa fatufaufafatanety `भवतौति qusuaq | aneerfafa तु कारकेशाभदेनान्धयतो विशेषणस्यापि कारकतवानपा-

~~ er ce ee ee een - -- -------- ~ -------~ ------~---- ------~~-- - ----‡ _

प्र्दाहरणेषु सर्वच दधितौथा न भवति | कटं करोतिभौश्ममि्ादि' | कटः छतो vty उदा TMA इति, करो AA ATA! त्प्रद्यथो ऽमवयतरन

महाभाष्यप्रदौपोुद्योतः। ५९ 8 (अ.र। पा. द। खा. ९) ( अनभिहिते । २।१।९१।)

शरिद्येतदथं स श्रावश्चकः॥ एकलादय wae ते एवेत्यर्थः | एवं च संव्यारदहितं चतुष्कं प्रातिपदिकायं दति पठे सूजमाव- शक मिल्युक् भवति | तदितरपकषेषु ¶ न कन्ेयमिति । पञ्चक पचेऽपि सूचमावण्यकमिति “agfafa” ga भाथकेयरयोः eq | पश्चकपरे सुपां ्ोतकलादाचकयोर्योतकयोख समुच्चयस्य दृष्टवा- दन्यामिदितेऽपि स्यादतः स॒ श्रावश्छकः। TAG एकवादयो विभ्व्य इत्यस्य से प्राधान्येम विभक्रिद्योत्यत्वन बोधिता rau: । एवं कर्मादयो विभां इत्यस्यापि । यद्यपि धोतक- विषये चट्‌ faag सुबद्धमितिन्यायेन समावेश्रो दृषटस्तवापि प्रते लच्छानुषारादुक्षार्थानाभिन्येवा भ्रौ यते । पर तु WA न्यायः दूवोक्रप्रधानविषय दति भावः। कार्थानामिति न्यायस्य दयोतकविषधेऽपि wert दृष्छतेऽधिपरी प्ति स्तरे भाये। श्रपूपौ दाविल्यादौ यभिचारख तचरवोक्षः ॥ :.द प्राधान्यादेकला- दौनाभेव निभित्तवं a कमांदौनामत श

कर्मायाभरितानाभिरि ॥ (ज) माभूवरितौति। (क)

वाक्छषमाक्नाविति शब्दः ॥ भागे

यात्समाधेयम्‌ । aaah: परिगणनेन | fagiafufwaifunie- णापि ary: afe कटः wa camziaragirn: | क्प्रन्धयेनेव

—

~ “= ~~

-> *~--- ~.

सर्वकर्माभिधत्ते वद्र द्वितोयापौोति at मन्द्धोम॑न्यते तं प्रतोद ufe- ग कने, Braque प्रति न वक्तश्यमेव। तधा fe) प्राविपदिकादुत्पद्यमागा 75

wee महभाव्यप्रदौषोद्द्योतः | ( warfafet 121818!) (S217 द) et)

तेश्रभिहितेषु सामर्थ्यादिति । (भ सामर्थमजोक्तार्थामामप्रथोगरूपम्‌ ॥ सपलेनाधं दोष इत्याह एकत्वादीनां त्विति ॥ क) दितौयादिषु वैषभ्यं दशयति | दितीयादयस्त्विति ॥ कै) ञअनभिदहितेकत्वाद्यभिधानायेति। क) “प्रातिपदि कार्थ” as उपयथ्यितानभिहित cae प्रातिपदि काविग्रेषणलासम्भवेनेकलादिति विगरेषणएलमिति भावः ॥ कत्तरे कत्वमिति । ®) येऽपि क्रियायामेव तिडवाश्यकारकगतसस्यामारोप्य॒तचेव निरमयेसंख्यान्वय इति aca तेषामपि श्रारोपमूशषतया सोक्रप्रायेवेति बोध्यम्‌ । weer तिरर्थाश्रयगताया उक्रसेऽपि चेचतविरिष्टूपनामाय॑गताया waa acdafata स्यात्‌ | न च क्रियायाः खत एकवेन तदारोपानपेचलेन ayaa कथमुक्रवम्‌ । तस्यापि साधने दविवाद्यभावनुद्धिनिमिन्तते तदनारोपे VAT । श्रन्यथा पचत caret दिवचनाद्नापत्ति,

edema । उक्ता्थानामप्रयोगात्‌ |. तद्यथा बपदुरिादौ वङषोक्ायत्वान्न कल्पमादयः। किंच कटं कशोतौव्यादौ aaa

दिकीया यदाकारषिशरिशोऽर्धः प्रातिपदिक्गेनाभिधोयते तदाकार विश्रि ेव कमेभावमाच्े, Heuser कटष्वनातिषिश्िशोऽथा ऽभिधीयते भ भौर

मद भाष्यप्रदोपोदुद्योः। ५९५ (wai i ar) ( अनभिडहिते।२।६।१।)

मम तु श्रारोपितयाणत्तरया संख्यया बाधान्ञ दोषः । श्रा त्तिगतसंश्यारोपेण सखद ङिएलादिवत्‌ । एवं च ॒दविलाद्चभाव- बद्धौ द्रव्यस्य निःसंस्यलाभागेन साधने एकलमवगतसेवेति भाया- शयात्‌ ॥ नतु तिङःसुपोयगपत्रटन्तेवक्ु waaay तिङनेक्षा दृत्यसगतमत श्राह । भाग्ये परिगणनं चेति। ॐ) तथा च तिङहृदित्यादिपरिगणनबो धितापवाद्‌ विषयपर्याश्चो- चनया ` तिङत्पन्तिपयन् सुप्‌ rated cay: ॥ श्र स्िभेवन्तिपर THQ न्यायसिद्धल माद | सवच चेति ॥ 3) दरोकयोरिति ख्बस्यान्यच सावकाग्रवात्सामर्थासिद्धिमाग्ड- व्याह । प्रातिपदिकार्थ तणेति ॥ (क) gfafea प्रथमाभाव इति (म) भाययस्याभिहिते प्रथमाया भावस्य भटत्तस्वयाङ्गोकारादि- त्यथः ॥ भश्नादौनामपि कमलात्कयं प्रयमाप्रा्धिरत Wy |

कवक थि — —

दितोया am कट xarfea प्रथमया बाधिष्यत । निनवकाध- त्वात्‌ । ग च ay प्रत्त इद्यादिरवक्राः। तथापि प्रतोयमागा-

षि क मयो -- न~~

द्कारवििष्ध इति तन्मतिपादनाय वथा भीप्रादिग्रन्दप्रणोगो भवति awl तद्ाकारविश्यिद्स्य कम॑त्वाभिधानाय fetter भविष्यति, क्प अषु ugete न क्मतामाचष्े fx तु प्रह्व प्रति यस्य

५९१ मषहाभाष्यप्रदोपौदुद्योतः। ( अनभिहिते 1218181) (@ RUE R 1 श्रा. 2)

विशेषणविशिष्टस्य कटस्येति। क) प्रधानगतकर्मेलोक्षौ विश्रिष्टगतमपि amas विशिष्ट तदपेचया तिरि क्रलाभावादिति श्ङ्धित्रभिमानः॥ aa दोषाभावमाद |

श्रारम्भवादिनस्विति ॥ क सामर्थ्यादिति । (भा)

भोश्नादिप्दानामपि डितोयोत्पादकसामर्थसलवारिल्यर्धः। विशिष्टस्य aaa विग्रेषणस्यापि दितोयोत्यादककर्मलग्रङ्गिरूप- सामथ्येवत्लम्‌ । श्रन्यथा विशिष्टं कमेत्युक्ियाघातः। aga कटपदोत्तर दितोययाभिहितमिति भावः ॥ तदाह |

तच च यथेत्यादिना । कै)

विशिष्टगतेज्ञकमलप्रतिपादनेच्छायामयं प्रयोगस्तत्रतिपादनं च मोभयन्न दित्यां विनेति भावः ॥ waa भोश्रपदात्‌ कमैलाद्यनालिङ्कितप्रद्ुणणयेवो पशितिरितरस्य तदै गरि्चप्रतोतौ पञचादिशिष्टसैककर्मवग्रक्तिमत्तयोपस्यितौ च भौभ्रायु्तरदवित यापि सहकारिणणैति ara तद्‌

भाषे

"~~ a IT ~-~---------~---~----~ -~--- ~~~ Ne ~~ a

स्लिक्रियां प्रति कटेत्वेन ढतोयाप्रसङ्गात्‌। su नौोलमिदं न तु रक्षमिद्यादौ विग्रेषणन्तरनिडत्तितात्ययक्ेप्यस्तिकरिाया अखनावश्यकत्वात्‌

क्मभावस्तमिति युक्तं यदनवयवेन सवेकर्माभिधत्ते। ननु च कर्मादयो विभक्वध्ास्तेषां चं तिखादिभिरभिडितवचनमनर्धकम्‌ अन्यापि विशि तस्याभावादभिष्िते, यज्राप्यनभिद्धिताधिकरो ग॒ करियते तत्रापि

महाभाव्यप्रदोपो दुद्योतः | ५९७ (अ, श।पा.। श.) ( अनभिहिते । ९।६।९।)

नन्यत्वदिति। कै) तदिशिष्टलं कटस्येत्यनन्तरं विशिष्ट कमलं रेति शेषः ॥ यथा कटे acinar विश्चिष्टकमेलं म प्रतोयते i एवं Ww: कटं करोतौत्यज्ापि विभिन्ञविभक्रिवादिशिष्टाप्रतोश्या तन्न प्रतौयत एति भावः॥

पश्चादिति। क)

तथा च न विशिष्टस्य aaa किंतु क्रियायां कमेवेनान्ि- तयोर्मनसा विग्रेषएविशेश्यभावबोध दति भाव द्त्येक्े। परेतु साचात्शलाश्रयादेरपि द्रयदारा फलाश्रयादेरपि कमेलादिकमेवं q भोश्र्ापि एयक्षमेगक्गिविगष्टखेव बोधनं war | ्रयेणाभेदान्वयान्त्‌ तस्याः ग्क्षर्वाक्यायेबोधे विग्िखाम्रहो भोप्र- कटयोर्नोधश्च विगरेषणविगशेव्यभावेनेव । कारकाणां भावनान्वय mee ara खश्रक्रिनियामकाश्रयदारा वेत्यर्यात्तदिरोधः। तदेव ध्वनयन्‌ HAS श्राह ।

= ee ~~ ~~ a ~~ ~~

प्रथमाया want ah) तद्दि विप्रतिष॑धान्‌ प्रथमासतु। न च ततोऽपि परत्वात्‌ बष्ौप्रसङ्कः। शगरेषत्वात्‌ । उच्यते| परिगणनं तावन्मद्याख्यातमेव भाष्ये। et तु aay कट दद्यादिसिद्धये।

अ Sp ry eee Se CP ~ ~~

श्ब्दान्तरप्रतिपादितेर्ये तैव विहितं भवति तद्‌ यथा बपदुरिति बङचोक्ततवादीषदसमापिः स्यपि सम्भवे कल्पव्रादयो न भवन्ति, farm दिदशाः समासेनोक्षलात्यजर्धस्य सज न भवति, पट्गतौ दन्देगोक्ततवा्ाचैस्य चशब्दो न प्रयण्यते, तददच्रापि तिषठादिभिग्भि- शितत्वादेव ह्वितौयादथो न भविष्यन्ति नन्वभिहिताम्यापि प्रयोगो

yee मकहभावष्यप्रदोपोश्यीवः | ( अनभिहिते 1 २।१।१९।) (अ.२। पा. ९। आ. १)

क्रियायां gaa सवेषां कमत्वे प्रत्येकं दितौयोत्पत्तिः पञ्चास्वेकवाक्यतया विशेषणविशेष्यभाव दूति \ ॐ)

पञ्चादित्यस्य दितोयोत्पत्यनन्तरमित्ययः । श्र्षरण्डारण्यात्‌ एथक्‌ saat कमते tae च॒ माचलात्परपरया वेति गेषः। द्र्यद्रण्योः करोतिना संबन्ध दत्यचापि स एष शेषः grate: | संबन्ध तदयेफणशाश्रयलष्ूपः | एतेना चपकते प्रथमं सवषां भावना- न्वयः पद्चात्याष्णिकः परस्यरं मनसा तिगरेषणएविगेथ्यभावबोध ति परास्तम्‌ ॥

न्रामदयकल्यनागोरवाच्चानुभवादेकवाक्यतयेति F केयटेन mies विगरेयविगरेषएभावस्पर सो काराशत्याङः | क्रियान्तरे । (कै) तदिशेषे sraqnaarfzed | इईंष्पिततमत्वादिति | ॐ)

aay करियाश्वय्येव रहौश्पितितमम्‌। एवं करणभश्ञापि साधकतमलार्‌ दव्यस्येवेति wwe ॥ परेविद्‌ं few । waA

eget ee a ~ ~ ~+ ~~~ ee ~ ———. etna rygeeenneperentmepe——>

ty हि cent बाधित्वा कटकमणेः छृतौति wel स्यात्‌| भ च छशत्धनोततार्चत्वाब्रह walfe वाच्यम्‌ । संख्याविभ्धर्थं इति ua उुज्रारब्भात्‌ | कम{ग यदेकत्वं ay छृद्योगे षष्योकवचनमिति fe

न

Tet पृषो हापिति, सदम्‌ । we तु न्धायः यदुताभिङ्िते fafwa न स्यात्‌ afe समितया we प्रयन्यते ऽपि लाभि. way, स ket प्न्दान्तरेणाभिदितः किमिति eet caw’,

मश भाष्यप्रदौपोदुध्ोतः। ५९९ अ. RUT RIT) (aati ea । २।६।९।)

धया दौपिकया त्रजतौत्यादौ सवेषां करणलानापर्या कारकान्त- रापेच्येवप्रकषो भेत्‌ खकचायामपौति खथमेवोक्रलगत्‌ । गां पयो दोग्पौत्याकडारद्बभाव्यासगतेखेति दिक्‌ ॥

चथवेति | क)

सामानाधिकरणं नाम श्रनेकस्य पदस्य विगरेयतयेकार्चबोध- sa यदि भिन्न्रक्रिवं श्यात्तदा श्रक्रिमेदेमायल्यापि भेदादे- alta wea तस्मादिगेव्यसमानगश्किकलं तदभिन्लविगरेषणाना- मिति नियमात्तश्षमामविभक्रिकवत्मेव फलाश्रथलादि वन्त्षमा- नाधिकरणलमपि विभकछत्यत्तौ नियामकमिति ॥ तदुपपाद्‌- यति

ततो यथेति । क)

यथा मेचौभङ्गभिया सधनो निधनस्य सखधनेन सखसमामवा- मोऽलङ्ारादौम्‌ करोति | एवं सामानाधिकरण्भङ्गभिया auth aay खषमानविभक्रिकलं संपादयति भावः ॥ नलेवमेव am कट शव्यादावपि भोश्मादिन्यो दितौया स्यादत wel भाय

न= me ree >~ ~

Tay: | क्या च Nee कम कत्वादैः श्येनानुक्घल्वाद्‌ दुर्वा wet । कारक विभक्त्यर्थं xf पचते तु मस्तु asfafa feraq |

ee ae a ee oA ---- -~---- ~~~ a ण |

यच्तिनिकोचादिभिरप्यवगतेऽथ wet मेव प्रयश्यते किं पनः च््दे- गवाभिहिते, amit दाविन्धादौ तु हवावानय कौ हौ ताविनि मामान्योपकमे वाक्छमिति यथा क्थंशिदुपपारनोपं, saqrarh vate संख्यापि fara एति दशया । बुष बङ्धवन्रगंसि-

doe महभावष्यप्रदौपोदुश्ोतः। ( अनभिदिते।२।६३।९१।) (ख. र।पा.९।घघा.१)

रस्ति ख्बपौति (भा) श्रमोभ्रादि एगत इत्यस्य तद्गएविशिष्टगतमित्यथैः ॥ गुणगतं कमेत्वमिति | (भ) भाये Rane: शक्रिपर इति भावः। श्रयं भावः। क्ख धातोरत्पत्यायप्रहतिगतधर्माभावा दन्यगते तचाभिघातये ayy हतिवाच्यक्रियानिष्टपितकर्मवश्रक्रिमत्‌ तत्छवैगता साभिधौयत दति युकम्‌ ) दितोयायाः प्रातिपदिकादुत्पर्या खप्रतिगलप्र- तिपदिकायकमंवश्ाभात्तदेव बोष्यन्नान्यदिति। Wie कटमि- त्यादौ ॥ श्रारम्भवादे पूमोक्रप्रथमाप्रात्निरूपदोषाभावादेष दत्यनु- पपन्नमत श्राह | TANT इति । क) तिङभिदहिते वचनसामर््याहोषपरिहारेऽपि प्रशव्यमिहिते दोषः । तथा भ्रनभिहितेकतादिके टक इत्यादौ तखा्ारिता- wifey श्रनभिश्िवैकत्वादौति | ॐ) एकं पण्पत्यादौ feat तु कर्मणो श्रनमिहितल्ादैकले emia भविष्यतोति मेला प्रथमाभावापत्तिरेव शता ॥ ननु

Guy तु खच प्रयदासोऽयं न तु yasggfaay: | ऋअसमर्च॑समा-

सापत्तः। aaa we | साद Se Kas) सदिक्रियाया व्येवमादिनेतिः। wart. fsacofaufeard शयल्िन्दर॑ने

कर्मादिवदेकत्वादिसंख्याविभक्षयधैः, त्र कर्मादौनां यगपदिभक्किभिर- भिधोयमानानां परर्स्र विरेषणविरेव्यभावमनापत्रागां केवलप्राति

महाभाष्यप्ररोपोद्ध्योवः। ८०९ (ख. २।पा.२।७ा.९) ( नगभिदिते। ९।१।९।)

कर्मादौनां विभ्वथेने एकलारौनां निमित्तं कथमतसतदुप- पादयति | | यस्यापौति। (8) प्रातिपदिका्चंगतेकलादिविणिष्टे कमणि सामानाधिकर- षसग्बन्धेनेकत्व वि शिष्टक मं शक्रा वित्यथेः ॥

वाचिकेति । (क)

बोधिकेत्यर्थः | दोतकलपचष्येवो चितलादे कलादैर्नां विर्वण- तथैव भानात्‌ | एवं चेकलविश्िष्टे प्रातिपदिकाये प्रथजेव्यं तदपे्थातिरिक्ं wane ठक carat तभव स्यान्‌ न वेक इत्यादौ | इत्याह

ततश्चेति । (भा)

उक्ार्याना मित्यस्य प्रधाना विषयतवादकलवे उक्रऽपि प्रधान- कर्मांभिघानाय दितौथादौनामेतन्तेऽपि fafyfcia तदनाषप- faatarft । एतद्‌ भां हरिणएणयेवमेव बाख्यातमित्थाइ |

तदुक्तमि fat क) निभित्तप्रृ्निनिभित्तम्‌ ॥

चासिक्रियायासैकमधिकरणं प्रासादाख्यं aq सदेः परेण घना afi- हितमिति सप्तमोनिषधापत्तश्च | wae तु प्पालिक्रियानिरूपितम

=-= + ~~ नक

पदिकाचैगतानामभिधानं ब्त ठको रदः कमे wate: पशुः

करणमिति ahr, पखाचेकक्रियाग्वयबनेन परस्यरसम्बन्ध इति

प्राभाकरा मन्यन्ते। IZ परस्परासम्बडधस्य अतन्बद्यामेकाव- 76

१०२ महभाथपदोपोद्योवः। ( अगभिरहिते। २।६।६।) (HRI RIAL) `

दे ward इति । क) दयोरपि तयोर््ाष्मणौ दाविल्यादाकिपिकरूपेणेव भानाव बोधाटृत्वतुभवविरोधौ । श्यं चै कश्या शष्ट प्रह्याश्रयेत्या इ रवं शब्देति ॥ (कै) wafa aa प्रातिपदिकेनेकलविशिष्टद्रयाभिधामाहोषस्तद- Uist श्राह गुणोपसजनमिति ॥ क) द्रश्योपसनेन इति । (3) गणगफिनोरमेदाच्चैकः पट दति सामानाधिकरण्छम्‌ ॥ गन्‌ प्रातिपदिकस्येकलादिविशि्टे wer तेनेव za विशेषयितुं wa fa तज fanaa श्राह केवलस्येति । (कै) wed भावः टद्धग्यवहारा्छ क्तिः ठद्धयवहारख विभश्षने- नवेति विभक्तिषमभिव्याइते गहोताथाः शक्रस्तद्भावे श्रनुद्रोधात्‌ पदार्थानुपश्थित्या सख्येयमविगरेषितम्‌ । एवं च पटार्थाप्ित्यन्य- धानुपपत्या ऽभिहितेऽपि विभाह्मत्पत्िरिति शोकवहारे प्रयुष्य-

a °^

funcaufmarfitwarafaa स्मोविधिः प्रवसतैते। असने दास्ते wat येते cael तु लटः प्रश्तिभ्यां कियोपख्धितौ तद्यो

ज

—

qT: पादा माषा इ्यादावभिधागद्रंनेऽप्येकशेषमन्तरे णद श्रं ाद्यनेते- mat च कषिका्योर्युगपक्लिदाभिधौयमागयोरयि विद्रेवयविगरष्य- Wires धाभाकररप्यम्ुपगमातदेव विधिषटाभिधानं मन्यन्ते । अका.

ACTUAL AT | ६०९ “CR RITE RIM) ( अनभिद्िते। 81 R141)

मानानामेव साधूनां शाधुलान्वास्यायकमिदं प्ाखमिति इड्गव- हारे ए कि मूलमिति म mga । ara न नियोगत इति । (भा 4 नियमत va: ॥ प्रातिपदिकाथेख्छा शेषलाव्कयं aN षष्टोत्यत श्राइ । : कर्मादोति | कै) तावन््ाचमेव शष दत्यभिमानः ॥ भरव्यतिरिक्तस्येति | क) श्रतिरिकेन विशिष्टो वयतिरिक्रस्तदभिन्नष्यव्यचरायः। एवं च कारकपातिपदि फाथे्यतिरिक्रः शेष षति नाच ष्टौ तदतिरिक्ख कस्राणपरतोतेरिति भावः ॥ श्र्थाभावेऽपि समयपरिपालनाय विभक्षौ कथमथतो यवद्येत्यत श्रा

साम्यादिति ॥ ॐ) तदेवोपपादयति |

एक Zarate | (के) विद्ध विभक्यपेचयानुवादकविभक्ति्न्याय्येति भावः ॥ पशदयेऽपि

Oa ne

ग्यम्‌ च्नुद्धतश्रक्तिकं वस्तुमात्रं wal sad | aw च वत्तैमानंककर्टकष- निष प्रन्यपश्प्ाप्यक्रियानिरूपितश्र्णद्भवप्रतिपादमाय सप्तमौति दिक।

"~ ae = +~ ~~

कमप्ययमेव um, ay कर्मद विग्ेषणमेकत्वादयों विष्य कमि यदेकत्वं ay दितीयेकवचनिति, विपर्ययो वा रकत्वादि- fag wai तत्र fedtafe, तच यद्यपि कर्मादिप्राधान्रप्ले

eg महाभाव्यप्रदौपोदुदयोतः | ( wafufyt 1218101) (BRM ate)

दोषाभावप्रतिपादनातसञ्चा are दति ait चम्‌ | कार्वद््चैनानरे मेति सितम्‌ । तजरारम्भपक्त परिगणना दि्रटत्तिं बोधयितुमाश् तदेवमिति । ॐ)

wen fama इति a प्राधान्यात्तस्या विभक्रिद्योत्यता कारकं तु तदिग्रेषणत्वेन तयेति दश्रंनभित्यधः ॥ भाये

fore: करियते कंट इतिं ॥ (भा)

म चाज सङ्लाकारकयोरुभयोरणुक्रः स्का fame दृति परेऽपि नेदमगभिरहिता धिकार प्रयोजनमिति तिङं व्यथमिति वाच्यम्‌ | सख्यायाः क्रियायामेवान्वयेन कारकगतसद्यायाः गन्द - भागमभिधानमादिव्याश्रयः। एवं च पचत्योदनं देवदत्त इत्यादौ faster एकलादय दूति प्रथमा न प्राप्नोतौति पूर्वाक्रभाययमे- कदेष्क्षिरिति थया कथं चिद्‌ यास्येयमिति सूचितम्‌ ! तिडःहृतो रिव तद्धितसमाश्योः किचि दिभकं विधानाद्‌ाइ

चअरपत्यापत्यवदिति ॥ के) तङवितोक्कत्वादिति । क)

तड्धितान्तो क्रा दिल्ययेः ॥ नन्वेतयोः sae प्रातिपदिकार्थ

—

स्यादेतत्‌ | यद्ययं wieraete umltet yma इति न सिद्यत्‌ | सेजिप्र्ययेनामि दि तेऽप्योदने क्षाप्रद्ययेनानभिधागमाश्िद्य feature: |

---~न-

विशादिनिः प्रधानभूतानां कर्मादौनामभिहितलवादप्रसङ्गो दिक्तीयादीनां संस्थ प्राधान्यपत्तं कर्मादिष्वभिहितेग्वपि प्रधानभूतसंखयाभिधानाय दितोयादयः स्युरेव । प्राभाकरे तु प्ते कर्मादं्ाभिधानेऽपि संख्या

मद भाष्यपरदो पोद्द्योतः। १०५ (अ. पा. RIT. & ) ( अनभिहिते 1218141)

जेना रोषलान्न वषषटोप्रात्निः । कारकषप्रातिपदिकार्चव्यतिरिक्रौो हि तच ta न च कर्मादिद्यतिरिक्र एव we दत्या्येनेते उदा- हरणे | यदा । संबन्धो न प्रातिपरिकाथेः | safafafanact- श्रयभिन्ञलादिति वाच्यम्‌ | धटपदार्‌ घटघटवयोः संबन्धस्य भानेन aa व्या दुर्वारतापन्तेः । तच हि नेतदन्यतमेनामिधान- fafa रेत्यम्‌ | वाक्ये ऽस्य संबन्ध्य षष्टं दृष्टा ऽजायप्राति- पदिकाचंबमित्यभिमानात्‌ । fae at afe श्यात्‌ षलद्णा षष्ठ wie समयाच्च दितोयेषेत्ययिमय्न्येन कटं भोभ्रमित्यादौ श्रमिहितलादप्राप्तदितौयासाधनाथं परि गणनभिन्येतत्‌ खण्डनपरेणा परिगणएनप्रत्याख्यानवदेतयोरदा इर णएलाभावस्यापि कथनेन afga- षमासोदाहरएमधिकमिल्यथेस्यापि कथनात्‌ | “satan” दति ae भाव्येऽ्नयोरनुदाहरणएल सूचितम्‌ । न च श्रतेन क्रीतः शत्यः प्राप्शरुदकं यं प्राप्नोदक cafe तद्भितसमाशोद्‌ाहरणएमिति वाच्यम्‌ । प्राप्तोदक इत्यादौ प्राप्तोदककममयादिप्रकारेणेव बोधसं fava तज्निरूपकलबोघन विग्रषण्मादाय तात्पयविसानमिति दितौवादिमयोजककमवादेः श्ष्दादबोधेन दितौयाद्यप्रैः । एवं ष विगरेवणलग्यत्यासोऽपि म । उपजौ यस्येकघमिगोघधकलरूपसामा-

and

भावे हि क्रति वच्यते | प्रसन्यप्रतिषधं तु मुजिप्र्येनाभिधानमा- fa प्रसज्यप्रतिषेधः सुवचः | किन्त प्रादक्तदोषानिस्तारः | est

ण .---------~ RT EE LY ton I cera 9A ee + --- ~ eee

प्रस्यानमिहितस्याभिधानाय fertinea: स्यरिति। ‘aafafyanat mata) अगभिदितानि कमदिन्धाश्रयो येषां तेव्विद्य्चैः। एतेन कर्मफौ्यादिसप्तमौनि् एकत्वादोनामाधारतया न पुमरभि-

६०६ सषहाभाद्यप्रदोपोद्द्योतः | ( अनभिश्ति।२।१९।९१।) (MRI RIEL Ry

लाधिकर पष्य प न are: | feagfearel faarut गवामय- भिच्यादौ चथा तस्य षषठोप्रथोअकता तचाचापि स्यात्तेनैव पेण भानादिति बोध्यम्‌ i va चथा क्रोतश्नब्दे धातुमा क्रियोपश्थाणते स ते रूपेण wanna म तदयं दतरकारकाष्वथः । टरं च. कलत कमफो रिव्यच भाय ध्वनितम्‌ । wat न तदचंकरमेणो विभक्ति प्रा्तियोग्धता । एवं च ांप्रतमभित्यादिनिपातेरपि न तेन ete क्रियायाः atime चोक्रिरिति न तदन्बयिनि विभक्गिप्रसक्तिः। अतो निप्रातेनाभिहितललादिभह्यनुत्प्तिरिव्यपि Fema । “नारद दृत्यबोधि a” दत्यचापि नारद इतीत्यनेन भरे शृष्णो यन्नानाकारानु- वदान्त म दितोयादिप्रसक्िरित्यलम्‌ ॥ परिगणएनफलमाइ भाय उत्सगे रौति ॥ (भा) तद्याच | सामान्येनेति ॥ (भा) रकयोगध्रेमत्वादिति । (कै) एकाधेबोधकस्येव खामानाधिकरण्यपदाधंवादिति wa: | भाये क्मादौनामभावादिति । (भ) अनमिडहितकरममारौनामभावा दित्यथेः ॥

ets ket eee ors a ne cl ee 9 ५ ० >~

qa | nuafaetqaumfaurt प्रथमेव । afufea नेति प्रस व्यप्रतिषधात्‌ | आसने आसते wat Ra cary न प्रधानग्रतर

~~ “~ ~~~ ~~ -~-- *~~-^~-------

unaafa श्प्मितम्‌। ‘eafifea xfs’) यदि प्रसश्चप्रतिषध witat eat: fmaat कारकेन्यवरेणामिदितेपरि fantasy: प्रासाद qe दत्र afefmarar स्ाक्रियायादधेकमधिकरगं प्रासादाष्य

। मह भाखप्रदौपोद्द्यीवः | Cos (@ 21 ot. 1 &. ® ) (aafrfet । २।९।१६।)

अन्येति | के) yaaa: । waa सामानाधिकरण्यरूपमितरस्वन्धा- मवच्छिन्न विशेव्धविग्रेषणभावः सामामाधिकरणम्‌ ॥

दितौया भविष्यतोति। क) TUT उक्तः ॥ तस्मान्ना इति । क) मौश्रादिभ्यो दितौयादेः प्रकारान्तरेण वारणवद्यावत्याम्तर- स्ाभावाञ्चेति भावः ॥ यन्त॒ एतदलेन निपातेनाप्यमिधानमिति वदन्ति । तदथक्तम्‌ | उक्ररोल्या निष्यलं च विभ्य धदययं तेन षमाषविधायकासंगतिखेति दिक्‌ । तन्निराकरणयेति | (के) ननु परिगणनप्रत्याख्यानमूलकोऽथं दोषः । चमः wa परिगणएनेऽपि दोषतादवस्यादिति भावः i नास्तौति । (कै) अभिहितलावच्छिन्नप्रतियोगिताको भेदौ areata: ॥ गमु ्रियामेदे शक्भिं्नलादिनिरूपितस्याभिरितिवेऽपि वाभिनिरू- पितस्थाभिहितलासिद्धिरिव्यत sre!

भिधानं येन प्रथमा स्यात | Tae खादुमि वमुशिति as केयटादौ wey | wha |

ee Ae ete ee

aerate शटिप्र्ययेन घभाभिदहितं प्रलोदक्यस्िन्‌प्रासादे इति तच्राभिद्डिते गे भवतेषध्यमाने सत्तमौ म स्यात्‌ पयुदास लसि wate यदेबनिधानं तदाश्रया स्मौ सिद्धति। भनु चै प्राशदा-

१०८ महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( खनभिहिते। २।९।१९।) (GRIT RL ae)’

द्रव्य चेति ॥ क) तद्यतिरेकेशेति । क) गृएसमृहो द्रव्यमिति भावः ॥ नतावतप्रत्यक्षमिति । कक) श्रक्रेरतो न्दियला दित्यथेः ॥ सखरूपेति। क) afer: ॥ अत॒ एव संबन्ध Five] ada मनुमानमपि नेत्याह | तत्यूवकस्येति ॥ ॐ) ननु यया awa सत्यपि दाहादिकायस्य काद्‌ चित्कत्ानु- पपश्या शक्रिरवगम्यते तददिहाणस्तु श्रत श्रा₹ काये' चेति । ॐ) द्रव्यस्वरूपेति। कक) मत्‌ तद्यतिरिकशह्यायत्तमित्यथः ॥ शक्षिसाधनयपक्ष चेति । (कै) caus परस्यर विरद कतेकर्मा दिव्यपदे र शक्रं गमथति। एवं

"~~ ee Se ~~ ~~~

प्रधानेतरयोयेच द्रव्यस्य क्रिययोः ere | शक्तिगुणाश्रया तच प्रधानमनुरुध्यते ॥

न~ र न न क

ख्यस्य xa क।(रकत्वादभिहितत्वादन्यत्वं afte, नैष दोषः, ale कारकं त्र सदिक्रियाश्क्यमिधानेष्यालिक्रियाश्यक्तेरनभिधानं, मन्यव धसज्यप्रतिषेधेऽपि या श्रह्किरमिहिता तत्र मा भूदिभङ्खियां त्वभि

महाभा्यप्रदोपोद्शधोतः। doe (GRIT RIS) ( अनभिहिते । २।१।९।)

सचेकनिरूपितग्रकरभिधाने तच्छश्यन्तरस्या जु क्रवमेवेल्धेतदा श्यः ॥ wearers कुत दति प्रश्नाुपपत्तिरत श्रा प्रसज्येति | क) द्र्य कारकमित्यपि बोध्यम्‌ ॥

एकैवासनक्रियेति । ॐ)

तथा च तन्निरूपिता शक्रिरप्यकेवेति भावः ॥ प्रद्यभिश्नयेक- aad: कथमन्यलमत श्राह भिन्रपदेति | क) परत्यभिन्ना तु साजात्यनिबन्धनेति भावः ॥ नन्वेवमनभिदडित fa दूज यथंमत श्राह रकपदेति | क) श्रत एव गोघ्राय न्ति हृतं कटमानय भीमादिमेतोव्यादौ चतुर्थाय इति भावः। तया च पदभेदमर्थं ्रारोण तज्निरूपित- प्रक्रिभेदोपोत्यमिप्रायः ॥ एकस्येत्यस्या्थमा ह

प्रधानविषया शक्तिः प्रद्ययेनाभिधौयते। यदा गणे तदा तद्दनुक्कापि प्रतोयत इति A

~ न --------- ~ ea tg AON

feat aa भविष्यति उश्यते, wafufea कमणोयकल्वाङ्ेनाभा-

धारनिर॑द्ः Seq च Rquat sat safufwa कमणोद्यादिभिरमि

ufacita दयमेवोच्यते, अनभिहित या कर्मादिशद्धिकदाधारभूतं

wana तद्यकलतवादिष fanaa इति । एवं च यदि प्रदन्धप्रतिङेधः "1

९९० मश भाष्यप्रदौपो AMA: | | ( अनभिदहिते। २।३।९१।) (खअ,२।पा.र।भा९)

श्रासनमित्यचेति ॥ (कै) श्राषमलसिद्यनुपपत्तिलचणसा मरना प्तिसाधनलभार श्रास्यत इति | कके) आस्ते दति खोक्स्य व्ास्यानम्‌ ॥ संनिधौयत इति । ॐ) अस्मिज्जितिप्रत्ययायेलेन निदिष्टवस्हन श्रासिक्रियासनिधान- मन्तरेणासनलायो गादा सिकरिया साधनलं रत्मृत्य्थेस्यासेः खाधि- करणट्रव्यदारेष्टव्य ATTY | रवं साम्यादिति । क) कर्त्ता भवतोत्यस्य कारकं साधनं भवति खप्रहटतिकद्यडन्ताये- दारेत्यथः ॥

ज En NE + = ~ = = ee

यतद्रति। पयंदासेप्यनभिष्ठितां प्रधानश्रक्तिमाश्रिदयेव विधिः प्रवतते। एतेनपक्षं YOR दन्तं एरकातौत्यादिपत्तदयेऽपि सम्धिंतं भवति | वस्तुतस्तु पक्वा सुज्यत द्रव्यादौ ओदनस्य पचिमुजिभ्यां न यगपच्छाब्दोऽन्वयवोधः |

[प = = —- ~~ ~~~ ~~ Se वा-क ~ न ~ ~ न --------- ~-~

स्यात्ततोऽभिदहित्रक्तिदारेण इ्रथस्याभिदहिततवा्तिषेधः स्यात्‌, पर्युदामे त्वनभिह्ितश्रक्किदारेणाविधिरिति we wa पलमेदः, wa तदि प्रतिभेदो मास्ति तत्र कथम्‌ असने अते शयने ita इति, अत्राप्यासनग्रयनादिश्रब्देरासनादिक्रियायोग्यं वस्त॒माचरमनुदूतश्र्िकः मभिहहितमिति तस्य शत्यद्धवप्रतिपादनाय विभक्तिेविष्यति, यदि afe पयुदासो ऽयमिति निर्णीयते इह पक्ता भुज्यते ater xfa

महाभा्यप्रदोपोद्‌द्योतः। ९११ (@ RUG RST) ( अनभिदिते। २।१।९।)

रकस्थाचासेरिति । (भा) भाग्ये wife शेतेरणपलक्षणम्‌ ॥ नन्वेवं लयर्‌प्रशतिभ्रताि- करियायालिडन्तोपात्ता श्रासिक्रिया साधनमिति weth न सिद्ध मित्याणश्ङ्ते | नन्विति | क) केचित्तु श्रामनक्रियायास्तस्सिन्नित्या्नमिति = safe | ्रहृतिश्चत श्रासिरल्यथेः | aware MR प्रयो गद्श्॑नात्‌ । एवं रतेरपि तिष्ठ्यर्थो जलाग्रय दत्यादौ उभयनराप्यामिग्रहणएमुप- लचणमेवं च भाव्यं समन्नषमेषेत्याङः ॥ वह्तुमाचमिति । कै) नासारिक्रियाधिकरणएवेन agate: ॥ किं तासनवेनेत्यैः | तदेवाह अनुद्रूतशक्तिकमिति ॥ (क)

~ ~~~ ~ eee - = ~ eereetiees ee natty

िन्वन्धतरेण शाब्दः, sated: | ay च ygarfedlaateaaa | Val भुज्यते Blea: | wubeteqaa uaa: न Waar प्ले यादि सम्भवति, न चोपस्थितपर््यागोनुपस्ितकन्त्यना च न्य।य्या। भु जिप्र्ययेनाप्यभिहित शोदने क्ताप्र्ययेनानभिधानमाजिन्य featar प्राप्रोति wa fe क्राप्र्ययः, प्रसज्यप्रतिषधे तु भुजिप्रद्ययेनाभिधा- नमाच्िद्य प्रतिषेधः सिद्यति, उद्यते, नाच्चौदनम्य यगपद्‌ भाभ्यां WIR रवाग्बयः किं तदि भु जिनेव सतरिधानात्त पचिनान्वयः, gaye. चापारनिरूपगे तु [किमिषटकाः पक्तौदगो सुज्यत उनीदममेवेति न

१९२ महाभण्यप्रदौपोर्खोतः। | ( अनभिहिते 121881) (GRIM Mr)

शब्दव्यत्पत्तये इति । त) श्रसुलोमादिवद्रडा VaR: ॥ श्रत एव पक्ष रत्यादौ केनेति कर्जाकाङ्खुावदा सनमिव्युक्ेन तदाकाद्भग । श्रत एवासः साधनः मित्यस्य साधनान्तरनिरासे तात्ययसुक्षम्‌॥ प्रयोजनं वदन्‌ fate प्रकृते संगतिमाह यदि द्रव्यमिति । (के) aq द्रयमित्यस्य शक्मना विष्ट द्रवयमित्ययः॥ ननु टच्न्दो- पान््याधिकरणवेऽपि aetna aia भविद्यति शन्दभ- देन भेदाद्‌ WA AE श्रय भावं इति । क) ग्रब्दभेद माजेणायभेदाभिद्धिरिति भावः ॥ ze देवदन्तस्ि- ति ad पणेत्यादौ दोषाच्च ॥ द्रव्यमिति | क) गरक्िर हितं ए्ड़द्र्यमित्ययेः ॥

जानकि "कान = = ~ ~= - = ~~ ~ = en ee

मोदनं wala प्रयोगे तु भुज्यत ददवा ओदनस्य कर्मता । त रव uz wa wma इत्यपि भवन्यवेति पस्पणायां केयटः। ame

चायते, war श्ब्दव्यापारापेच्तयाभिधानमेवेति fertara भविष्यति, व्यनमिहितवचनमनचकं प्रथमाविधानम्यानवकाश्यवात्‌, हतः कट eafea (ितोयादयो मा भूवञ्चिति ean, यदि चाश्रापि सयः Hey प्रथमा स्यात्‌ । नन्वगवकाश्रत्वव्रधमा भवको जनतः कट

AE TATMIS TATA | ६११

(च,२। प्रा. द।अा.९) ( अनभिहिते । २।६३।९१।) तन्निबन्धनेति । क) एकरूपल निवन्धनेत्ययः ॥

नानाथेकियेति । कै) श्रायेक्रियानिरूपितभिन्ञकार एत्व निबन्ध इत्यर्यः ॥ नानाशक्तौति। क) एवं च प्रसच्यप्रतिषेधेऽपि न दोष fa ध्वनितः। श्र चि पचे अ्रभिहितार्यां शक्रो नेत्यर्थः । ae या शक्रिरभिहिता तरया मा त्रत्ययः। या aafafear तदोधनाय स्णरेव प्रत्यय <fa बोध्यम्‌ | खच प्रत्याख्यातमिति | (के) एकलादयो faumut इति पर्ेऽपोत्ययंः ॥ भाश

श्रनवकाशत्वादिति । (मा) नन्वेवं हतः कट दत्यादाबेव म कटं करोतौयाद्‌ा विन्य विं

~ ~ ~ = ~ न> ---न्------- = ~ ~ ~~ -- ~ --- ---+~ -- ~ ~ -~ ---~ ~-- ee

पथ्‌ दाते रकवाक्धत्वं समाससोष्टवं चेश्व | गणरूपन्तु पक्तदयेऽपि तुल्यमिति शितम्‌ । शतेन विषडच्तोऽपि संवध्यं खयं कै त्तममाम्मत-

ene eee AE eT Raat न मनन = > ^

दद्यादावेव भवतौति ने एनः कटं कगोतौ्ादावपौति, कुतोऽयं नियमः, ख्यते, कतः कट स्यादौ पद्यपि इतद्रम्दसन्रिधाने कटस्य कर्मता प्रतीयते तथापि ax वाश्चार्थत्वादद्यतिरिक्त एव प्रातिषा- fest हति प्रथमा भग्रिष्यति वथा aie: पष स्ति, कटं करोतेश्च तु कटश्रब्देनेव कर्मग्रक्िमानऽयाऽभिधौबत इति arfa-

६११४ मष्टाभा्यप्रदौपोदृद्योतः। ( ्यनभिहिते । २।६३।१।) (च.२।पा.१। घ्ना. १)

विनिगमकमिति Gai न भाचग्रहणेनानभिरदितविभक्मर्थाधिक्चे प्रथमाया WGA: WA इत्यादौ तहटक्रप्रत्ययेनाभिधानेनाधिक्या- भाव इति ata: Il

ञ्रस्तिभवन्तौपर इति । ॐ) प्रथमाया श्रपि कर्मणि दितौधेत्यादिसाहचयंण क्रियायोग एव प्रटृत्तेरिति भावः ॥ न्नानं च सत इति । (के) qfgaa cau: ॥ शअरनवका प्रलसुक्ता विप्रतिषैधोपन्यासोऽम- गत CIA श्राह सावकाशत्वमभ्युपगम्येति । कै) नोरमिदं न तु रक्रभित्यादौ रक्रत्वादिनिदन्तिपरे ara

ara श्रनावश्यकलादस्तिभवन्तोपर दत्यस्याभाव्रासा रचये च सवत्र न यवस्यापकभमित्यभिमानः। वेतषण्डिकोङरिरिवमिति तात्पयेम्‌ | मिति बाख्यातम्‌ । साम्मतसिति निपातेनाभिद्ितलात्‌ | य॒क्तमिति fe aah: प्स्गिणनं तु प्रद्याख्यातमेव। इह इरदत्तेन भाटरूमते

~~ -----~ ~ ----- ~~ re re ee er

~~

रिक्वात्मातिपदिकाधैस्य प्रपा न भरिष्यति । नन्वकारर्कषु साव- काशा प्रथमा यथा रक्त दरति, agi अत्राप्यस्तौति sata, कट वात्ततोयाप्रसङ्, यच walang न श्रयते तच्रान्तरङ्ूत्वादस्तोति मम्यते लब्धसत्ताकस्य fe विष्रेषणान्तस्योगो भविष्यति, अथापि यत्र॒ विग्रेषगान्तरनिदृत्तौ तात्पयं न क्रियासम्बन्धे यथा नोलमुतप्रलं न

महाभाष्यप्रदोगोदुद्यीतः। ६११ (q २।पा.३। खा. ९) ( अनभिहिते, २।२।९।)

aaa agat निरवकाश्रलमेवेति दूदितम्‌ । उक्ररोत्या तचापि सन्ता्ेपात्‌ । श्रत एव तिडःसमानाधिकरणे प्रथमेति न्याः grea इति बोध्यम्‌ । we चेदं प्रातिपदि कायदे भाय ॥ अ्रेषत्वादिति। के) अभिहितः मोऽ्योऽन्तभूतः प्रातिपदिकार्थः day दत्यनेकमिति यूजोक्रोत्या प्रातिपदिकाथैलेन प्रातिपदिकाथकारकयतिरिक्व-

रूपगरेषत्वाभावादिति भावः it

षष्ठौ प्राप्नोतीति । कै)

न च हृत्यानामिति विभक्रन षष्ठोनिषेधात्कयं तत्मार्निः। न च नाचोभय afar) तदधिकाराभावेनोभयप्रापिरपि स्लादिति वाच्यम्‌ | VRAIS दोषात्‌ | योगविभागस्तु भावयङृता वच्यते न वान्निककारेण ॥

- -- "~ ee. ~न न = न ~ eee =

कारकविश्िषटा संख्या विभक्तं cua तत्त कवधिकरगस्धयथाश्ुत- भाष्यखरसमनुरटत्य कथधिद्रेयम्‌ | वल्लुतन््ु भाटरमते प्रलयेन सख्य-

~~~ rrr a ee - -- ~

म्ह राक्ञोयं पुरषो न देवदत्तम्यति, aga नौनमुत्यलमस्ति राजः एरषोऽस्तौति प्रतीतिरतोम्लेवाकाम्कमदकाश् raya रुवमपि fag- तिषेधाद्मयमा भविष्यति, दितोयादौनामवकाश्यो यकर प्रातिपदिकरा te तिरेकः, कटं करोतीति प्रथमायास्वकाग्कमवकाप्रो गौल- मुत्पलमिति, wa: कट इत्थोभयप्रसङ परत्वाल्चमेव भविष्यति | ननु तामपि बाधित्वा परत्वात्‌ wet प्राप्रोति, tera wet

९१२१ महाभाश्यप्रदोपोदृद्योतः। ( खनभिडिते।२।६।९१।) (GRAIG)

यद्येकत्वादय इति । कै)

प्राधान्येनपिभक्रिोत्या aaa कारकं तदिरेषएलेन तदेदं दज कायेमिल्ययंः । एवमग्रेऽपि शास्येयम्‌ ॥ उक्कार्चानामिति न्यायः शासतो पान्तप्रधाभ ये विषय एव । कारकस्य प्राधान्येन तच्चेत्‌ व्ययम्‌ ॥ ननु तदापि द्योतकसमावेगश्रस्य दृष्टवात्‌ Ba: कट दृत्यादौ क्रियते कट दत्थादौ च तद्वारणाय स श्रावश्छक इति चेन्न | aq विशेग्यत्वेन भानेन तस्य द्योत्यलासंभवादन्ये क्रियां प्रति ae विशेषणत्वेऽपि कटपदाथं त्लाभावेन तदुत्तर दितोयाद्योत्यताया शअरंभवाञ्चेति दिक्‌ ॥

NS 1 ए I Ps ` त त ee ERR

भा च कर्यत्वादिश्रक्घयो fate) खत रपैकशक्िकोडौह्तानेक- विधिखतश्रतश्र qina इति fea

प्रातिपदिक्ार्चमाज्रस्य परधमाविधावपयोमादपरोषत्वान्न भविष्यति । इद afe aa: कट इति waatt प्रथमां बाधिन्वा कटढंक्मणेः waif wel स्यात्‌ तद्मविषेधधिमनभिहिताधिक्रारः wep, तदव सं सया विभह्य्धं द क्िन्पक्ते करुथं जमिति दितम्‌ ।

| महाभाश्यप्रदोपोद्धोतः। cre (GMS) ( wafa fetter 21 811)

कर्मणि दितौया। २।३।२॥

सामौप्यसंबत्ये शति | कै)

समयाग्रष्दशक्यस्यापि arava तश्रधानायंनिरूपितसबन्धतव- मपि। war te: मिष्य aaafs भावः| सामोयान- नार्यादौनां भ ॒षष्ययलमिति तु समभियाइतपदायभिन्नषामौ-

यादिपरम्‌ ॥

- न~~ ^ ~~ ~~ ~~ ~~ ~~~ ~ ~ ~~ ~= ---= =

ep lh lik, amr si i nh

mato दितौया॥ दितोयादयः wee aut fay chet | समं स्यादश्रुतल्वादिति न्यायात्‌ । पुरवा ाये्व्ारा्च । इश शादि- दवेयोकवाक्छतया विधिः भिन्रवाक्धतया नियमो वा। सोऽपि प्रह्ताग- थागपेच्छ प्रद्ययनियमो वार्थनियमो वेति स्वे पक्ता; Brea) उकं च। gui कर्मादयोप्यर्थाः संखा चैव तथा तिषाम्‌। ufaat framers fara: cute चेति ॥ mena चेदं प्रथमे। दृह च तिषठामिति eararavafy wala वाच्यं न तु कमत्वम्‌। म॒ च तिषव्वपि कमलमेव एति वाचम्‌ | aut tiaacgasty aural घटः हत दादावमेदा- न्यानुपपर्िप्रसङ्ात्‌ | तथा च लकमंणि, कमि हितोयेति इत्र खरसोप सङ्गच्छते । घट मिलत्र च घटः कर्मत्यादाग्वये खागयनादो

“mafa fedtar’ 4 ‘feataea: wer इति| खनिकायप्रसि- fatwad: | ‘suaararfafa’ | उभयसवश्न्द योखसिलन्तयोः प्रयोग tad: | उभयग्रब्देकदे् उमश्ब्दोनुवः। उभग्रब्दम्य तरिलन्स््ाभा-

ere)

{yc महभाय्प्रदौषोदुद्योतः। (कमे दितीया।२।३।२।) (SR) a 81 are)

उपयर्थे वत्तते इति । क) उपरि MAG ava द्यः ॥ संबोधनेति । ऊ) संबोधनविभक्रेः पदान्तरानपेचलादित्यथैः ॥ 6 ~ उभसव इत्येताभ्यामिति (भ)

wae एतत्ररतिकाभ्यामित्यथः ॥ उभश्नब्दात्तसोनुत्पत्यास्या- gma परिहर शुक्तस्यायेस्य वाज्तिकाद्यया लाभस्तथा द्शेयति

wee ee Paes न epochs iy hag as ae ke ag

aaa dana विशेषणत्वम्‌ | तथा च प्रकारतया संसर्गविधया वेति दिधाकमेलवादिभानमिन्येकः wa: | शक्तिः कारकमिति भाष्यलरसादौव वाच्ये्यपरः। अनन्यलभ्यस्य शब्दार्थतया are ययं वा दितीया्ैः। आरोदनं पचतो्च fe खोदनरूपो य खाधारस्तदिपिद्धा विक्तित्तिर्भासते वैश्यं त्वाधेयता श्चोदनाधेया वा विकित्तिर्थैः। खापेयरूपप्र्ययार्थस्य प्रृ्थं प्रति विशेष्यतात्‌ । खाधेयतवमेव च संसर्ग इति पक्तान्तरम्‌। ष्माछ्धिकरगन्यायेनाधारत्वाधेयत्वे we इति चापरम्‌ । संसर्गा waa | तात्यय॑माहिका खव पर विभक्तय दति मतान्तरम्‌ । सर्वऽप्यमौ प्ता हेलाराजौयादो तचत fear भाष्यादिसम्मन्ताश्चेति दिक्‌ | अदनं प्रचतोत्यादौ,

उभसवेतसोः कार्यां धिगुपर्यादिषु चिषु।

दितौयामेडितान्तेषु ततोऽन्यत्तापि दृश्यते a

वात्‌ तस्य दिवचनटाब विषयत्वात्‌, धिगिद्यविभक्तिको निः । "मे डितान्तेषितिः | कत दि्चनेषि्यधैः | (उभयतः सईत इति" | प्वम्या- wefan | “धिगिति! | निन्दार्योयम्‌ | उपयुंपरौति! | (उपयश्यधः ससा-

मद्टाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ६१६ (GRIM RI. ) ( कर्मणि दितौया | 818121)

उभसवेोरिति ॥ @) aq afafasa पूरव॑मेवायचः प्रटृत्तेरभप्रशतिकलं न तस Kaa श्राह | उभयेति ॥ (के) sata | के)

तहटितोभयग्रब्दलाचणिकमिति भावः ॥

= ~~ ~~ -----*----~- ~ - on ne ~ - ---~ ~ ~~ ~

qa: | उभयग्रब्दसर्वश्न्दयोस्तसिलन्तयोः प्रयोगे featar कार्थां। उभश्रन्देन guamel wed अन्यधा तसिलसम्भवात्‌ | उभशब्दो fe द्विवचनटाब्विषय xamq) धिगित्यत्र सप्तम्या लुक । प्रकृतिवदनुकरणमिव्यतिदेशात्‌। न त्वविभक्तिकः। गवित्ययमाहेत्यत्र यथा प्दान्तत्वाभावाल्लोपः शाकल्यम्ये्यस्या प्ररत्तस्तयेष्॒जश्त्वप्रठति- प्रसङ्गात्‌ | न चायं ave Cafe वायम्‌ । कस्य च दद्स्याप्रठृ्तौ धकिदि्यस्यासिदिप्रसङ्गात्‌ । श्यामे डितान्ते खिति | छत दिवं चनेणि- ay | उभयतः wel गोपाः । ada: छम्‌ । धिक्‌ हव्याभक्घम्‌ | उपर्युपरि लोकं इरिः। अध्यधिलोकम्‌ | अधोधो लोकम्‌ । कथं तद्दि, उपयुपरि बुद्धीनां चरन्तोशरबुदयः। उच्यते। sufrqgiat उत्तानबुडो- नामुपरि चरन्तीदय्धैः। wa चामरेडिवान्तत्वाभावान्च दितौया , यदवा | प्रतिपदोह्घम्योपय॑ध्यधसः सामोप्य इति adfeaara ग्रहगम्‌ | तन रोया दिर्॑चने सति नास्य प्रततिः ततोन्यत्रापौ युक्तम्‌, तान्परि गणयति मोप्यः दति feaad, ततोन्वापो युक्त, त।जवान््ाग्परिगिगायति | शयित दयादिः | "अभितो यामभिति' | उभयत cad) "पर्ति दति | स्वेत इचः, (“पयंभिभ्यां देति तसिल्‌, व्ाभिमु्यत्तिरपि विभद्धिप्रतिः

९२० ATTAINS: | ( कमेकि दितोया। २।६।२।) (य.२।पा.१।घा१).

ननु कमंपरेति । ओ) अरन्या कमप्रवथनौ युक्ते wea fag स्यादित्ययंः।

ढत्तिकारः, अभमितःपरितःसमयानिकषाषाप्रतिथोगेपोति । अभितः way) उभयत इयर्थः | परितः ष्णम्‌ । सवत read: | प्रयभिभ्या- घेति तसिल । खाभिमुख्यडृत्तिरपि विभतिप्रतिरूपरको निपातो ऽभि- ata atile zea | समयानिकषा्ब्दौ समौप्पर्यायौ | ग्रामं समया निकषा at) हाशब्दः शोकडततिः। wr ama) वस्य श्रोत xed: | षष्यपवादो दितैया | सम्बोधने लन्तरङ्तवाव्धमेव। हा तातेति यथा] रतेन धिडमूखंति प्रयोगो व्याख्यातः । qafed न प्रतिभाति किंचित्‌ | wa प्रतिशब्दः क्रियाविद्ेषकत्वादुपसर्गे न तु कम . प्रवचनेगेयः | रुवमन्येऽपि दृशि्रहणात्साधनौयाः। तद्यथा, चेच यावन्डौ- तमिति | परमएरषाराधनम्टते इति च । तथा च चाश़्दधवम्‌, ऋते दितीया चेति, चकारात्पश्चमौ | सा चारूष्छास्ने अन्धारादित्यनेन विधास्यते ।

ee Se EPR PE Pe AR RT os real pe emrnanies se ere "= re ~~~ -- ee + re

खपको farntfraweation सोपि एष्ाते, समयानिकषाश्चन्दो eat

वचनो एधेते, हाशब्दः प्रोकादिरक्षिः, wr कन्ये saret कारकविभल्ि- त्वादम्तरङ्त्वाह्षम्बोधनविभद्धिभवति । ‘ayfad ब प्रतिभातौतिः। प्रतिरज्र कियाविद्धेषकत्वादुपसगों म कमप्रवचमोय इति ware |

महभाव्यप्रदौ पोदुद्योतः | ६२१ (wz पा. श।घ.१९) (ठतौय च होभ्न्दसि।२।३।१।)

ततया च दोशन्दसि। २।३।२॥

शस्यो दाहरणेऽग्रिहोचश्न्दो हइविःपरस्तब्रदितोया । agar लाधिकरणथवागृ ब्दादनेन तोया पि | विद्ध विभश्यनवरद्धनाञ्च सामानाधिकरण्छमिति सुत्रमतम्‌ भागयमतं ai “एवं तहि anata शिदधे"त्यादेभायस्यो क्िप्तयुक्रिकमेण पूवंपच्युक्तिलात्‌ ॥ नतु awa: परौ णात्यंलेऽ्निहो चन्दस्याग्बथेले away तोया fafgarngyie

हतया च qiveata । शुष्टोतेः कर्मणि तोया स्याद्‌ हितोया च हन्ट्सि | यवाग्वाभिष्ोतरं जुषटोति। afaetamatss इविधि वतते। यस्याभिहोश्रमधिश्रिवममेध्यमापद्यते पवया दिप्रयोगद शात्‌ | Gut Raa एति थत्प्तेच | जुहोतिः oat) अङ्त्रिव च प्रयोगे gaze ततौया। खभिष्ठोच्रशब्द्‌ाचच दितैया। विजद्ार्धैकविभक्ननवरदता- ्ामाधैयोरमेदान्वयः। यवाग्बासं हविरप्रौ देवतोहृदेन यक्षा प्रचिप- Tard: | रतल्सुच् भाव्ये प्र्यास्यातम्‌ | afawtamt fe व्योतिष्यपि

oe EE Oe EY NS eRe NONE

'्तौया च होभ्डन्दसि” | प्यवाष्वाम्मिहोच्रमितिः। कं qacfa- होचश्यब्दो ana इविधि, तेष्वमिष्टोचमधिश्चयेत्‌, अमां णरश्रगा- यन्‌, तदास्यामिहोवमधिभरितममेध्यमापदतेशादिषु THAT BET तिरपि cay एकस्तव प्रयोगे यवाग्ष्टात्‌ दतोया अम्रिहोत्रद््द्‌ाय्‌ fectar यवाग्वास्थं whacaatedts प्र्िपतोदय्धः। खयं योगः शको. ह, कथम्‌, Gfavtamet ज्योतिव्यमि दत्ते अपहो प्र्वलित-

९६९२ महाभाव्थप्रहोपोद्द्योवः। ( टतौया च हो्ठन्दसि ।२।९।१।) (BRR Ay)’

देवतेति । (के)

श्रप्रिहोजग्ब्टो श्विःपरः। तदशेषं यवागरिति भवेः | auf wat रविरिति fed पदे जुति sat जहोतोल्यादिभर- तिविरोधात्‌ । तस्छादेधश्राधारे प्रचेप इत्येव on तथापि प्रष्ट ताभिप्रायमेतत्‌ । aa यवाग्वाः कमेलाद्‌ fader प्रापरत्यथंः | चकारेण द्वितोया विधानात्‌ प्रश्ानुपपत्तिमा शरद्धा

किमप्राप्तेति॥ क) प्रयोजनान्तर िद्धमेतस्याव्छकलाद्‌ सत्येतसिित्ययुक्रमत We

नहोति । कक)

एवं च बुद्धावघति तस्िन्नुपायान्तरपरमिति भावः ॥ “एव तहिं दतोयापौ"त्या दिभाय पूवपच्युक्तिः । श्रचभेदात्सा न युक्ति Weary भागे मोक्षम्‌ ॥

~ ~~~ +~ = = =-= ~~ ~~ - er ~ — eee eo 2 ite ~

वतेते | अम्मो veufaafafa दशनात्‌ । ह्वयते दिति sade | शुकोतिख | Tat । तद्यदा यवागश्न्दात्ततौया तदा यबाग्वाभिं प्ौण- watad: | यदातु द्विक्षीया तदा यवाग्वास्यममिषोचं विद्र प्रत्तिप- हव्यं इति । मौमांसकास्वाडः | अपमिहोचशन्दः कमनामधेयं aq चान्धश्रस््रमिति न्यायात्‌ | दृष्यते चस रष we: प्चविधोऽम्ि्ठोवं मिति जुोतिस्पि Mat तद्यदा यवागूशब्दात्‌ तोया तदा यवाग्वापि- ett aaa: यदा तु दितोया तदा यवाग्वाख्यं xaafaets etait प्र्िपतो्धैः। मौमांसकास्वाङः। अपम्महोच शब्दः कम- नामधेयमिति दृश्यते चस रष TE: पञ्चपिधोऽमिशोजरं दशं पृण मासा-

मह भाव्यप्रदोपोदुद्योतः। dae (च.२।पा.६।आ.१६) ( टतौया च होष्डन्दसि।२।१९६।९।)

afatafa i क)

aeqeay सशामानाधिकर ावगतेरर्यान्तरासम्मवास्मौएव्यथे- लभिव्यथेः। यत्त॒ मोमांसका श्रनि चशब्दस्य कमेमामघेयलं anwar ख एष ag: पञ्चविधोऽग्निहोच द्‌ शेपूणेमासाविति दग्रेनाच्च | एवं च BUA होमे समानाधिकरणस्या प्रिहो च्य करणलात्‌ इतौवायां प्राप्तायां पचे दितोयाथमिदं waren wha करणवादेव दतौया सिद्धेति । तन्न दचालुगणं नापि भायानु- ag Ramen: | पाणिगो य्तिवेदनरूपलन जेमिमौ यन्या- यष्टपनेन तद्वाधकताया wer उचितलवाश्च । एवंच यवाम्बाग्निहों शुहोतीत्या दिवाक्ये नामधेयवाभावोऽत एव VATA जुहो- तोत्यादिषिद्धिरिति दिक्‌ ॥

ee ct pp eS = ED मा SAN क्ण ज “नन — ~~ ~~~ —— ===

दशं पुणंमासावि्यादि | णवं fad भावार्घाधिकमगन्धायेन कर्गकोटि- नितिक्ति होमे सामानाधिकर रा प्रत्नस्याम्िहोचम्य कर गातवात्ततोयायां पाप्तायां पन्ते दितीया्॑सिदं वचनमिति तत्त्‌ वसन्दरभं विद्धम्‌ | क्म-

णोति नुवर्तते ।

faanfe बस्य वा रतस्यामरहोत्रम्य ana Waifs च एतदा अम्म्टोच- मन्यत अजरामय वा wazzfagrafafa चत दत्याङ्कः। कम्य ताव्‌ adtarat प्राप्तायां wey दितोयाथं away, द्द च छुचयुगुण न भवति कमेणोति fe ana ॥

६२४ महभाखपरौपोद्द्योतः। ( अन्तरान्तरेण om 1k 1 R181) (SRR IT)

अन्तरान्तरेण युक्तौ । २।२।४॥

श्न्तरेरेति। ॐ) SHAM AAW प्रश्न TATE अन्तरेति | (क)

मतश्रब्दोऽन्नातायक दति भावः tt वहिरङ्गत्वादिति । (क) शरथंहृतबङिरङ्गलस्य श्रास्तेनाख्रयण चिन्धमिदम्‌ | लादणिक- लन परिहारे तेनेवान्तरेणेत्य्य gent भाथानुपपन्तिदवख्या पूवेस्माद विगरेषखेव्यत श्रा | arate । (कै) साहचयैमज WET ॥

re ee ~ -~-~-~ ~ -~-------~-~--- --~~---->---~ en Oe जा =

THAT यक्तं | ara योगे feat स्यात्‌ । अन्नराप्रन्द सप्तम्यन्तस्य AY CAA वतेते | अन्तरेणशब्दस्तु ag च विनायच। त्तरा त्वामा च इरिः। गटणाशदसूवामलमन्तरेण स्थित्लक्चामरयो- इयं सः | Gata wt न छखम्‌ । ननु मध्यस्यावध्यपेचतया यचा

“अन्तरान्तरेण यत्ते” ॥ खन्तरन्तरेणशरन्दा विद्यादि" | ननु यधा गोर्नावि बद्वा नेतरेलरच्राणाय भवति तादृगेतत्‌ इयोरपि निपातलव- व्यभिचारात्‌ aa, साहचर्पात्सिजाद्यं लच्यते सजातौयविनातोयभावैं सजातोयप्र्ययो भवति तद्यथा गुरभामेवाविदतो यष्टयोरेव प्रतौतिभंवति न त्वाचायपरश्वुरामयोः, यडान्तराणशब्देनादतोयान्तेम साहचर्यादन्तरेणे- त्श्याप्यटतोयान्तस्य ग्रहणं स च निपात एव, तथान्तरे शरब्देनाटाबन्तेम

महभाष्यप्रदौपोदृद्योतः। ९२५ (अ.९२। धा. 21 ae) ( अन्तरान्तरेण यक्तं । २।६।४ |)

कोऽन्यः सहाय इति (भा) भायप्रयोगे इति He | यया कार्यं wees सहाषल्ं तथा प्रयोगेऽपोति भावः ॥ परस्परेति । क) श्रनरासाश्च्याट न्तरे रेत्यदतोयाग्त तत्छा षर्यादटावभ्तमेषेति निपातयोरेव ग्रएसिद्धिरिति भावः। न च परस्परसाहचर्या- दमब्यययोरेव ayy gat नेति वाच्यम्‌ । याष्यानात्‌ | यत्व- ययोः खरादौ Wet वा पाठेन परश्र साहदयसंभवेऽयनव्ययोः पाठाभावात्छाहव्ष्य वक्रमधरकयलादिति। तश्न। उक्रभा्ेण सादृश्येन TEMA सदप्रयोगे निधामकताधा उक्रलात्‌ | वस्ुतम्त युक््हणात्‌ शंबसिनि नित्य षाकाङ्खथोरेवेतयो येहएम्‌ | 4 4 टाबन्ताम्तराश्रष्दस्तथा | श्रनाटृतदेश्रलेन परिधानौयवेनेव च तेग बोधादिति भायाश्यः॥ शरस्य गोदितौयेनेति । (क दितोयग्रब्दोऽ aurea मध्ये दत्यथकेमान्तरेणेत्यादिमा कमण्ड़लोरपि योगात्‌ प्रस्नामुपपत्तिरत आरा

—— 9

वधिभूताभ्यां युश्मदस्मदर्थाम्यां चामर दयेन च योगस्तथा आधयेनापि सह | तस्ञादाघेयादपि हितीया स्यात्‌ । मेवम्‌। ठतान्तरङ्तया प्रघमाया एवोत्पत्तेः तस्मादिग्नेषणादियं ष्प्रवादभूता fediar न तु विश्या

— ~~ —

~ "~~~ -- en ----

सा चर्यादन्तर।शरब्दस्याप्यटाबन्तम्येव ग्रहं स च निपात रुव । “वधप- वादो योग इतिः असन्स्लन्धौगे शेषत्वात्‌ wet प्राप्रोति चति afe- mime षष्ट न भवतौयपवारत्वमेतत्‌, 'मध्यमाधयेति'। धरय

१२६ मदभाश्यप्रदोपोदुयोतः। ( अन्तरान्तरेण युक्त । २।३।४।) (SRR)

Vaca | (कै) श्रन्तरेव्यादे मेध्यवर्तौत्य्ः ॥ ननु कमण्डलोरिति । कै) श्रभेदस्य Bashy तस्य षष्ठोप्रयोजकलाभावेन तदपवाद्‌ विभ- त्िप्रयोनकतमपि नेति ara:

्राधाराथेत्वादिति। क) श्राधारस्य तन्वा दि त्यथः | तस्य तत्परतन्वले समानन्याये- माधेयपरतन्छ श्राधार इति कमण्डलोरपि तद्योग दरति भावः ॥ नत्वाधाररूपेति । क) आघार गश्रक्तिप्रधानेत्यथेः ॥ तत्स्थानमिति | (3) अन्यया तच arafafa ama स्यादिति ara: ॥ कमणएडलयोगेति । (क) श्रत्यन्तभदप्रतिपादनदारेत्ययः ॥

alfa fara) अथ टाबन्तेनान्तराश्चब्देन टतौयान्तगान्तरेयोत्यनेन च योगे कुतो नेति चेत्‌ । प्रतिपदोक्घतया तयोरेवेह axa परस्पर साहचर्याच्च | तद्यथा, गङभागंवावि्यक्तं यह्योरेव प्रतोतिर्मत्वाचार्थपरम

परतन्तरमिग्यधैः, सप्र्यन्तस्य मध्यद्नन्दस्याथं वत्तैत दति यावत्‌ । “अन्तरा at aaa कमग्डल्रिति'। तव च मम च मध्ये कमण्लरियर्थः। अव यथा मध्यस्यावध्यपेत्तायामवधिभूताभ्यां यृद्मदसजद्यां योगस्तयाऽधारस्थाधेय परतन्ल्त्वादाधेयेन कमग्डलनापि यो गात्ततोऽपि दितौया प्राप्नोति, नेष दोषः कमण्डलरि चर विष्ट्स्तोति वा क्रियापदानुषङ्गात्वमद्छलुः aut स च तिखामिदित दति प्रथमेव भविष्यति कारकविभक्तिलात्‌, तदेत“ -

महाभा्यप्रदोपोद्य्योतः | ६२७ (अ.२।पा,६। AL) ( अन्तरान्तरेण युक्तं । २।द।४।)

उद्ूताधारेति | क)

तस्य Wea श्राधाराधेयभावेनेवानये ww न तु केन चिदभेदान्ये इति भावः । उपपद विभक्ररिति न्यायम्‌लकं न वाचनिकभित्या

सा चेति॥ क) क्रियादारकं इति । कै)

aaa aaa किञ्चित्‌ क्रियाकारक्भागरमूलवाद्‌ यथा खं क्रया दि निबन्धनमिति भावः । युक्रिरत्र fafa aay प्रथमाया एवापत्तश्नदाद्यैऽपि सत्ताकटेलसायभिचारात्‌ । न चेवं सूचा वेयथ्यं न्यायानुगतेऽयं fa कुम॑सतस्प्रादचनमेवेदम्‌ | wa एव नमस्यति देवानित्यत्रानेन न्यायेन दितौयां वच्यति भारत्‌ | ava fe कियाकारकभावेनेवाग्वयादित्यन्ये। न च विग्रेषण सम्ब- सेखो्ूततथा प्रतोतेस्तजेव षष्टयपवादतेन सम्बन्धा केव दितीयेति वायम्‌ । प्रथमा पत्रादवस्यापि सम्भव cama | उपपद्‌विभ- करिति वचनात्ते षष्टयुपवादलमेव न प्रथमापवाद्लमि्यत्तरा श्यः | प्रथमाया श्रपि कारकविभक्रिं क्रियाजनकेऽयं तस्या श्रपि विधा- नादिति बोध्यम्‌ । aan “कमण्डलोः aa तिडाभिहितमिति"॥

गमयोः। तेन किमनयोरन्तरेण avafa सिद्धम्‌| किमनयोविद्रषग Veit | य॒क्तयणातेह । अन्तमा व्वा मां च छस्य Afar | दह छात्र दितोया । अन्तरे्नंनानन्वयात्‌ |

~ ~~

यक्ते प्रधानः ह्यो पपादयिष्यामः। निपातयोग््णादिष न भव्ति कि तेन तथोरन्तरेण श्चातेन, विगेषवचनोयम्‌ खन्तगायां पररि वसतीति ewe प्राकार इति नात खुप्र्यान्तगाग्रम्दाथन योगः किं तरिं प्राकारेय ॥

६२८ मह भाग्यप्रदो TAN: | कालाध्वनोरन्तसंयोगे। २।६३।५।) (ख.२।पा.द६। या. १)

कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे। २।३।५॥

लाद्यथमि्यत्तरं क्लादिभिरभिधानं यथा स्यादिति भाये पाठमभिप्रत्याद ननु कमशौति | (भा) श्रकमेकधातुभिर्योग दृति तुन विधायकमिति प्रागेव निर्‌- पितम्‌ | waa fant wre} पाठान्तरं लादिभिरभिहिते दितोया मा दिति age प्रकारान्तरेण लप्राेरभावात्‌ । aPag वार्तिकं सकमेकाक्मक विषयमकमकविषयं वा । नाद्यः ।

ae "~ ~ =-= --~ ~ ----- = “~~ ee --~

कालाध्वनो रयन्तसयोगे | xe fella स्यात्‌ | मासमान्ते। यद्यपीह कमत्वादेव सिद्धम्‌ । कालभावाध्वगन्तव्याः कर्म॑संनना ह्यकमण- मिदयक्ेस्तथापि सकम॑कायं गुण्डयाभ्यां योगां चेदम्‌ । मासमधीते | मासं कल्याणो । मासं गुडधानाः, करोग्रमधौते । क्रों कुटिला नदी | कोशं Waa: | अरयन्तसंयोगे किम्‌ । मासश्य दिर धौते । हलोरथप्रयोगे कालेऽधिकरण दति wet |

mere ¬ ~

“कालाध्वगोर्न्तसं योगे” ॥ मासमधौत इतिः ननु कर्मतवादे- ava दितोया सिद्धा, कथं, कालभावाध्वगन्तथाः कम॑संनना ह्यकर्मणाम्‌, खवश्यं कमंसंज्ञाश्रयणोया आस्यते माल efaay आसित मास इति करि लः छृक्ञखल्थां बथा wfc, सत्यम्‌, KAA वक्यं दय- गुणाभ्यामव्यन्तसयोगे fetta यथा स्यादिति वचर कियाद्यन्तसंयोगेऽपि परत्वादनेेव amt fader मासस्येति श्वो प्रयोगे कालेऽधिकरय दति wet

मशभाश्यपरोपोदद्योतः। ६२९ (HUM RIA) ( कालाध्वनोर्न्तसंयोगे। cies a)

माषं पठति बेदं देवदत्त canal मासादिकमणपि लाधापन्तौ मासः पद्यते at देवदन्तेनेत्यादिप्रयोगापन्तेः । मागधः । TES मानाभावात्‌। TRARY कालाप्वनोरि्द्यावष्यकतेम न av- दानौमिदं et कत्नेयमिति भाथविरोधापत्तेश्चेति at | सव विषयं वातिकं सुज च न कायमिल्येव तात्पर्यम्‌ । म च मासं प्यते वेद्‌ देवद त्तनेत्यस्याप्यापत्निः। उभयमन्निधौ श्रन्तरङ्ग सूर्ये च द्रवयकमेणठेव लप्रटृन्तिरिति न. दोषः। दरयकमेणोऽन्तरङ्घवं च धालन्तरार्थानङ्गलार्थकर्मलेन वा्तिकप्रामाच्येन “ate कमणि दुद्यादेरि” व्यादिवद्‌ भायप्रामाप््नाजाणेवं fara | एवं च प्राकृतमेवेति परेऽपि न दोषः। श्र परे भ्राश्यते माष हति कमेण ले यज्राक्रिययंति वच्छमाणरोत्या वश्यक्ेमाप्यनेम दितोया तु नात्यन्तसयो गस्य वयािरूपस्य धातुनो क्रत्वात्‌ ॥ यद्येवमिति | (क) WRAY Hamann वत्यर्थावगतौ श्रतिरिग्खाभायादैव खाश्रयसिद्धरिति भावः i तद्रूपासङ्ग इति । (क) कर्मश्ब्दरूपर्यासक्गः सम्बन्धः संजालभित्ययेः | धात्वर्थाङ्गे इति । करै) आसनप्वके यापने धातोटरेन्तिरिव्यथेः ॥ नन्वनया Can कटमासे इत्यपि area श्राह नियतत्वाच्चेति ॥ क) भाग्ये एकदैगौ वार्निकाग्रयमाह

qe महाभाष्यप्रदोपोद्‌द्योतः। ( कालाध्वगोर यन्तसंयोगे । २।६।५।) (MRI RI ae)

एवं मन्यते (भ) इत्यादिना ॥ तटूषयति | नैवं शक्यमिति ॥ क) पुन्वा्निकारम श्रावश्चक एवमपोत्या श्ङ्ूते यदि तदँत्यादिना । (भा) afe aama कर्मवदिति aan तदित्य्ैः ॥ उन्तरयति fagrat | न वक्तव्यमिति ॥ (भ) अकमकाणामित्युच्यते इति । 3) गत्यादि हति we aa योगविभागेन सजातौयापेच- नियमेन fag तत्‌सूतरे ऽकमेकग्रहणात्कालादिमिन्नकर्मरडितार्ध- वोधकानामेव शास्ते ऽकमंकयरणेन ग्रहणमिति बोध्यत इति भावः ॥ अकमेकग्रहणं सामर्थ्यादत्यन्ता विद्यमानकर्मकग्रडणार्चसेव स्यादत WY न चेति। क्र) एवं च तदर्थासम्भव इति भावः ॥ तस्मात्तत्तामर्थ्याजिषेधप्रति- थोगिषमपककममग्ब्देन मासादौनामय्हणं तदाद त रवमित्यादि ॥ क) कचिदिति । (कै) कालादौनां कमेलप्रयोजकब्याघ्यादिरद्ितेऽयं way) wz ufaaey निरूपितम्‌ ॥

मषाभाष्यप्रदौपोदद्योतः। {ar (ख.२।पा.६।ा.६) ( कालाध्वगोरलन्तसंयोगे। २।३।५।)

यद्यपौति । क) santa कर्मानन्वय्यप्रतिपादकाना मित्ये इद्य- भिप्रायः ॥ तथापि धातूनामिति। ॐ) धाठ्रनामन्यपदाचंलात्‌ कचित्‌कमंस्यशंऽयकमेकलहनेः । षाम- ulafaga दरयकमं येषामिति विह दति भावः। श्रथांना- मन्यपदार्थवेऽपि भागोपपत्तिरकरेवेति fer ॥ तदथानामेवेति । ॐ) afyara टत्तावपि तदयस्यात्यागादिदमुकम्‌ ॥ रवये इति । (कै) विषयसप्तमौयम्‌ | सामर्थ्ार्‌ उरयरूपक्मरदहिता tae एति भावः ॥ शिष्टं we केयर गत्यादिष्बे याख्यातौ । एतद्वा श्यस्य वास्तवार्योऽपि aaa: ॥ ननु तुश्छन्यायेन काशकमणा सक- मकव्यवहारस्याप्यभषे तच कमणि at न leq श्रा

यच त्विति । (के) तत्संनिधौ तु न तेन व्यवहार इति मासःपयते वेदमिति न प्रयोगः ॥ तद्चनयेव कन्यया aia दितौयादिषिद्धौ a न कार्यमिति च्छति भाय |

न तौति ॥ (भा)

उन्तरथति |

(Re महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( quate हतौया ।२।१।९।) (ख.२। प्रा. २। are) |

यथाक्रिययेति | (भा) म च मासमास्ते Talat प्रारृतकर्मणः गरेषलविवच्ायां षष्ठौ - बाधनायं तचायावश्धकलेना क्रिययेति श्रसंगतम्‌ । क्रियाकारक- भावेन यच्ान्वायाभावस्तद थे मित्यर्थात्‌ ॥

अपवगे तृतोया । २।२।६॥

=-= 9.2. ----

निष्ठा । कै) समािः॥ साधनापवगे इति । क) साधनोपरमङ्तक्रियात्यागेऽपौत्यथेः ॥

क्रियाया एवेति | क)

खत एषेत्यथेः । ख च फलवप्राप्नावेव Haye: | साधने श्रालस्यारिरदहिते सत्यपि प्रयोजनलामेन क्रियायाः warts: स क्रियापवगेः प्रयोजनाश्चामेन क्रियाया श्राट्त्यावश्यकलेऽपि ्राल- स्यारिना क्रियातो निटृन्तिः साधनापवगे दति मेद दति ama: |

~~~ en ~ ~----- १ oe

ne ais Sere =

ayan eatery अखपवगः फल प्रािक्तस्यां योयायां कालाध्वनो -

° न

TIAA sala स्यात्‌ | खहा atta वानुत्राकोऽधौतः। अपवग किम्‌ | मासमधौतो नायातः॥

Caqan ढतौया" । 'अपवगेः wage सत्यां क्रिपापरिसमाति- रितिः। तैवापवर्गशब्दो लोके प्रसिड दति भावः, “कर्दव्याढत्तावितिः। ante कतेशपरमादिदर्धः, तच मध्ये क्रियाविद्छि्रेति प्रदन्यपायो न त्वपक्तति ॥ |

महभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। ६३३ (BRIA ६। घ्रा. १) ( समौपच््यो कारकमध्ये । २।३। ७)

प्तमोपञ्चम्यो कारकमध्ये | 21319 ll

a ७----

प्ररेशदिति। ॐ) स चेह

दहेति सप्तम्या निदिष्ट इति । क्न) यद्यपि तस्य खितिक्रियायामधिकरणएलं न तथापि aty- रियायामपादानलमित्यभिप्रत्य we “यत दति” पञ्चमोति

बोध्यम्‌ ॥ क्रोशा ल्लक्षम्‌ (के)

द्यशयेतः क्रो राद्यं विद्यमानं लचमित्यथेः ॥ तर्‌ध्वनयन्ना

स्तममेपश्चम्यौ कारकमध्ये ॥ शक्तिदयमध्ये यौ कालाध्वनो ताभ्या सप्रमोपश्चम्यो सतः | अद भुकायं YS द्यष्टादा भोक्ता । कट श्रकयोमध्येय कालः। eweht att करोध्ादा wal विध्येत्‌ । कटं कर्मगोमध्येयं देशः। कालाध्वभ्यां विभक्योयंचासंस्यं न भवति। खखर्तित्वात्‌ |

‹“सक्नमौपद्यम्यो कारकमध्ये” ॥ ‘ana द्रति! | मध्यम्याव- धिदयापेत्तवाद्‌ दिवचनान्तन समासः कालाध्वनांखतदिग्रेषण्मियाह | (कारकयोर्मध्ये यौ काल।ध्वानाविति' | अदय मुक्द्यादि'। ननु चान्न देव- दत्त रकः कर्ता aay कारकयोर्मध्ये काल द्याह । (कट शत्रो गिति । स्यादेवं यदि दयं कारकं स्यात्‌ शक्तिस्तु कारकं नेष्ट भिद्यत र्का अदय मृजेः साधनमपमा द्यमुजेः तेनानयोमेध्ये काल दैः | "कटं कमणो- ग्तिः। इष॒नस्यतोतीव्वानः पुरुषः स कर्ता व्वसन यधन lA TW कम

80

१३४ मह भाव्यप्रदौपोदुद्योवः। ( कमप्रवचनौययक्तं दितीया । २।३।८।) (श.२।प्रा९।घा.१)

कमापादानयोरिति | ॐ) भाये साधनग्न्देन तद्गता शक्गिर्च्यते TATE शक्तिरिति ॥ कै) शक्ररतोग्द्ियलादा

कियानुमितश्क्तौति॥ के)

वर्मप्रवचनोययुकत feat | २।३।८॥

ORANG RAY Vewewmne

पुनदितौयेति। ॐ) alfaaafa शेषः ॥ ara तावदयुक्तमप्रतेरिति | (भा Te: प्रतिशचणत्यमिति सतरखप्रतिपवेनूनामुपलचणएमि- त्यथः ॥ भाय वजना्धं एवेति । (भा) aware तस्य कमंप्रवचनोयलादिति भावः |

mea | (कर्मा पादानयोरितिः। कम तदेव सामर्थादरम्यमानं धनुरप- दानं यतः शरा खपयन्ति। कर्माधिक्षरणयोवंति? | कमं तदेवाधिकषरण- fatfa निर्दिष्टः प्रदेशः, इहकालाध्वानो दौ सप्तमोपष्चम्यावपि दे ततस्च संख्यातानुदेशः प्राप्रोति कालाल्सप्तमो अध्वनः पश्चमोति अत ere | "संख्थातानुदेश् cafe’ | 'अखरितत्वादितिः । खरितेन लिङ्केन यथा संख्यमि द्येतन्तचेव प्रतिपादितम्‌ ॥

कमं प्रवचनोय am दितोया । meted: | हरि प्रति पयु वा ।

मह भाध्यपदोपोद्योतः। ११५ (अ.२। परा. ९। आ, १) ( यस्मादधिकं यस्य चेश्वरवचनम्‌। २।३।९ |)

यस्मादधिकं यस्य चेपवरवचनम्‌ | र।३।६॥

--- S603 ~ख---- RIAA वेति | (मा) श्रधिरोश्वरे दति रृश्वरसंबन्धे ऽधेः कमंप्रवचनौयलविधानेन संबन्धस्य च॒ खखामिनिष्टलनोभयोः कर्मप्रवचनोययुक्षवेऽपि qe वेश्वरवचनभित्यस्याटन्तौ मानाभावेनान्यतरण्येव प्राप्नोतोति भावः a तात्पथग्राहकाभावात्‌ । भावप्रधानले ऽपरितुयन्ञार प्रथवेति | (भा) ्रहृत्तिनिमित्तेनेवेशवयंण हि tex उष्यते इति रश्रवचन- प्दनैश्ववैसु्यत CIE । यद्‌ गतमेश्वयं तद्वा चकासप्तमौ ॥ तवेति । (के) तरेतिपाढ उचितः ॥

0101 का त "~ A eect += =

यस्मादधिकं यम्य चेश्वरवचनं ay सप्तमौ ॥ कमप्रवचनोययुज्त दथनुबतत | यस्मादधिकं तदस्सिद्रधिक्मिति च निदशादधिकश्णब्दयोगे पर्यायेण पद्चमौसप्तम्धो स्तः । प्रछत द्चार्भस्तु यस्मादधिकं यम्य चेश्वर-

~ ~~ ~~ ~~ ——

“यस्मादधिकं यस्य चेश्वरवचनं तत्र aaa” | यस्मादधिकं az- fqafuatafa च निदश्राटधिक्रब्दयोगे पर्यायेण सप्तमोपश्चम्यौ भवतः| "उपखा्यां प्रो xfa’) (उपोधिक चे'ति कम॑प्रवचनौयसंज्ा। ‘ag

dad महभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( यस्मादधिकं यख चेश्वरवचनम्‌। RE!) (ख. २। पा. ६। अा.१ )

एतन्सूचैति (3) तदेकदे ग्रं यस्य चेश्वरवचनमित्येतदित्ययंः | ब्रह्मदत्ताधोना इति । ॐ) श्रषडचत्यादिनाधेन्तरपदवात्वः | श्रत एव परिग्रहौचधोन- भिति वच्छमाणभाय्यप्रयोगो पपत्तिः ॥ नन्वेवमधिनाययोमावो ष स्यादत श्राद विभक्तत्यर्थेति ॥ ॐ) संमन्यत इति । कै) ada ume उपपत्तियुक्र दृत्यनुमोदत tay: ॥ wa मोदनाकारमाहइ । ATH नित्यमित्यादि । (भा परिग्रहो चधोभनम्‌ परिग्रहो त्राधारकमित्यधंः ॥ प्रथमा चेति | कै)

भाषे तु शब्दां दति भावः। Gaal तस्य त्रेयर्थप्रथ-

e e ~ वचनं कम प्रवचनोयय्॒तं यच सप्तमी स्यात्‌ | SUITS हरेर्गुणाः | परा- = MSO fj दधिका sak) Dar q खखाभिनोः पययिण सप्तमी, तथाच | cat Laas येन तदोश्रुवचनं Taq | खथ ते श्वर शब्दो भावप्रधानः |

~ ~~~ ~~~ ce ---------- ^ वोजा मा-क 0 का ects भ

चेशरवचनमिन्यादि' | इयमनेनोयते इयोरप भवति तच्चापि पर्यायेगेति तच्च इयोरपि तावद्भवति कथम्‌ ईश्वर say येन तदश्वरव चनमेश्वयम्‌, यवा Paquet भावप्रधानः रैश्वरत्वस्योक्किसीश्ररवचमं wy खामिन

महाभाष्यप्रदौपोदद्योतः। ६३७ (ख, २, पा. ३। खा, १) (यस्मादधिकं यस्य चेश्वरवशचमम्‌ । २। १। ९ । )

मानुपपन्निश्धेति रोषदयमिति दतौयो वदतीति तात्पयेम्‌ | agave हि भ्रधिरोश्वर इति कमप्रवचनोयसंन्ाविधायकं aaa | तया चाधेः कमंप्रवचनोयलान्तद्ोगस्योक्ररोत्या खवा- रकेऽपि स्वाद्‌ दितोया प्राप्नोतोति दोषः । एततूराभवे तु रेश्रवविषयोऽधेः क्रियायोगाभावेन गल्यादिसश्नावाघशूपफलाभावात्‌ कर्मप्रवचनोयसंन्नाया श्रयभावेन कमंप्रवचनौ ययो गाभावाद्‌ दितो- याप्ापनतौ प्रथमा सिष्यतौति भावः॥ भाय का तहि स्यात्पष्ठौसप्तम्यौ (भा) दूत्यादिरेकदेग्युक्रिः ॥ श्रधिपतिदायाद्‌ इति । क) यस्य यो दायादः ष तदानादिखाभिवात्छामोति लोके थव- दियत इति ईश्वरपर्यायाविमाविति भावः॥ व्यतिरेकाभावादिति । के) भेदसंबन्नेतरान्यिवामावादित्यथः ॥ ननु ईश्वरलद्ोतकसे- AUIS कम॑प्रवचनौ यस्याघेः कथं पञ्चालस्वन्धद्योतकलवे येन ततो हितोया स्यादत श्राह

^ प ष

यम्य खामिन रैश्वरत्मुखते rad: | अथ वा यस्येति स्वं fates यस्य छम्य tax उद्यते ततः खादिद्यर्धः। पर्यायेण va faufa: प्रेषविषये कमप्रवचतनोय विभक्रयारम्भात्‌ शि्ेषणादेवोत्यन्नया सपम्या दिष्स्यापि सन्ब-

2 ररत्वमुच्यते ततः सप्तमी्र्धः। au वा यस्येति खं निदिश्यति यस्य Rat उच्यते ततः वात्सापमौद््धः। पयथिण वा भवति ेषविषभ

९६९ मष्ट भाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ( यस्मादधिकं यसय Parte २। ३। ९ ।) (अ. 2 पा. ३ अआ. ९)

श्रधिरौश्वर इत्येरिति । क)

Qua विषयाथेद्योतकस्याधेरिति तदयं इति wa एव 3 परस्परप्रतियो गिकसंबन्धस्य परस्परनिष्टश्य तेन द्योतनादसेव तम्मा भिरिति wa) उभयगतस्य संबन्धस्येति । विगषणदुत्पन्नया षष्ेवेति भावः ॥ भाये

a 0 TMA चेति । (भा)

अधिद्योत्यो ageufas: संबन्ध cae: । एवमपरेऽपि |

चस्तुमयचापि वाक्यालंकारे ॥

ईशितव्यस्येति 1 क)

रेशवविषधाधेः कर्मप्वचनौोयलमिति तदर्थः। ast तु विगरेषणदुत्यन्ना्यभवगतं सवन्धं सामर्थ्याहोधयति । परच तदो- vafaamfauraies तु परत्रापि तद्दोधक विभकिप्राघ्या विग्रेय- fasdqaatuns न विगेषएविभक्ेरिति तात्पर्यम्‌ । दितोया प्रयमापवादिकापौत्यमिमानः ॥ स्ते खपदानुपादाने कथं खवच- नात्ात्धिरत श्राह

१ क कक कव्‌

नधस्याभिधानात्‌ । प्र्ययार्थैस्य sae प्रति धिदधेष्यतया विररेषणादेव प्रयो चिद्या | विशेष्यात्त प्रयतैव | अधिगमे भूः। anette रिति समासपच्ततु रामाधौनेवि wafa | खषडत्ते्यादिना खः। विभ-

कम परवचचगोय विभक्रधारग्मारेकत sana पिभक्तयादिष्टस्यायि संबन्धम्या- भिधानात्‌ । 'अधित्रद्यदत्त इतिः । cant wha’ fifa समालपच्तो बद-

महाभा्यप्रदोपोबद्योतः | ६१६ (घ. पा. ६। खा. १) (यस्मादधिकं यस्य चैश्वरव्चनम्‌। RE!)

यस्येति | क) aa fader प्राप्रोतोत्यन्तं भाग्यं पूर्ववदेव व्यास्येधम्‌ | aa परते दितौधावारणयाद भाय

शवं तोति ॥ (भ) स्ववचनादिति। क) वा्तिकमेवेतदोषवारकमपौति BIS दव्याइ ।

अन्यथा व्याख्यातमिति ॥ क)

भाय एवमपोति । (भा

aa: संप्रति कर्म॑प्रवचनौोयतादिति भावः॥ ननु सन्ना विधानेशामर्थथाद्‌ दितोया प्रथमां बाधते Tat श्रार कमप्रवचनौ यसंन्ना त्विति । ॐ)

तद्योगे ऽपवादविधेतश्याः संज्ञाया दितौयाविधावनुपद्थान- fad: ॥ उपपद्‌ विभक्तेरिति न्यायेनेव षष्ोग्रेष दति खत वच्च

` "~~ णा ज क ~ LS ~--- -- ~~ --- ee ~ ~ नक >~ ~ ~ ~ ee ~~ ~=

maha त्वद्ययोभावः। खधिरामम्‌ | खाद्दिभक्षो wafeyfa गमः। दह Ga यस्य चेश्वरदचनमिंशः प्र्ाल्यातो भाष्ये | तथाद्धि । खामि- न्याधारे भूः feat तम्यां च खामो तचा यदा यदधिकम्णत्वेन fara

दत्ताधौगा हरति भवति विमक्वध्रटत्तितेऽधत्रह्मदत्तमिग्यव्ययोभावः। खयं योगः प्रष्धोऽवक्तं शामिन्धाधारे पञ्चाल स्थिताः सेववाधारे ब्रह्मदत्त शितः ay यदा यदधिकरणं तत्र सप्तमौ भविष्यति खरं च कृतवा ‘Fuca’

dae महभव्यप्रदौपो NT | ( यस्मादधिकं यस्य चेश्ररवचनम्‌ । २। Res) (ध. २। पा. ३। खा.)

माणया पुरषा दिप्रधानपदात्‌ षष्टौवारकयुश्याणच् दितौया वार्‌- यितु wafa बोध्यम्‌ ॥ यथाधिकंरणत्वमिति | क)

केचित्त भ्रधिकरणएपकतम्यां सन्ना चाभावेन दितोयायाः प्रा्च- भावेन ूचप्रत्याख्याने तात्य सति खप्रति कमप्रचनोयवं नोपन्यस्येत्‌ तस्मात्‌ खखखामिभावविवच्ायामाधारला विवक्षायां शप्म्ययं “यश्च वेश्वरवशनम्‌”” “श्रधिरोश्वर” दति ¶ awe कायै विनिगमनाविरहेण च सूब्दयस्योभयत्रायं तात्पर्य॑मिन्येव भावयतात्पय war न तु प्रत्याख्याने | “श्रधिरोश्वरे'" दत्येतदो- ata द्योत्ये tat द्योत्य दति वा area खं प्रतिकमेप्र- चनो यतं लभ्यते fa शाधिकरणषप्नम्यां पश्चारेषु दितोयावारक- ama Tess सपम्या ब्रह्मदत्तादपि वारयितुं waa BAT मात्‌ सिद्मित्यखायुक्रवे एवं भावतात्पयमित्याः ॥

तदा बच्र सप्तमी भविष्यति । wa चाधिरीश्वर दति संक्ञाद्धूत्रमयपिन कर्तच्यम्‌ । न चा गन्यपसगेत्ववाधाथं तत्‌ । रेखये विषयस्य अधेः क्रिया- योगाभावेनैव तदप्राप्तेः। उत्तराधमिति चेत्तर्हि योगविभागो न कायः॥

~~~ ---*~ CR = ण ET 9 99 = vara ~

e N छ्य ao इति कम॑ प्वचगौयसंन्ञा arama र्यं विभयश्चाधिः क्रियया aa युल्यत अतो गत्यपसगत्वबाधार्थापि न age

मदाभाष्यप्रदोपोद्दधोतः | cet (BRITE R SLR) ( ब्यकर्मंणि दितीषाचदुी Vere मन्थि । 81) 81X81)

Ah a गत्यधकमेणि fettaraqeat चेष्टा- यामनध्वनि। २।३। १९॥

ध = द 0 nene EIT

agrafeent दितौषापि न खादत ary ।

दितौयेति ॥ ॐ) भाये वोवधमिति (भ) “पर्याहारञ्च ang विधौ वौवधौ च तौ" came i “पयांहारध्वमागेषु समौ विवधवोवधौ इति नानार्थकोग्रः ॥ माये

गदय्धकम॑णि दितीयाचतुर्यो चेष्टायामनध्वनि ॥ सध्वमिन्ने गन यागा कर्मणि रखते waa स्याम्‌ । wa aA वा ग्डति। गद्ेति किम्‌ । ओदनं पचति । कर्मणीति किम्‌ । war wafer | चेष्टायां किम्‌ । मनसा शशि व्रजति | खनध्वनोति faq प्यानं

= = = ~ ~~न -= ०

---------~-~^~~~ -> ~----~ = ~ ~न gL A, TE NECN = कम

Cqagathfa हितौ याचतु शद्ायामनध्वनि"” ॥ शवष्टाक्रियाा- fafa’) वस्तब्यास्यानमेतत्‌, as 4 सप्तमो चेद्टायामिति | 'परिख्यन्दन- कियाणाभिति!। परिस्पन्दन रषं चेष्टा we: प्रसिडे हति भावः| लं wofafs वचमादछरूपग्रशणा ्ङ्ायामाह । 'सथन्यर्ययहवमितिः| सप्रमोनिदेश्रादिति भावः, सप्तम निदे हूयनध्वनि THAT, ata

81

ee

१४२ महाभाश्यप्रदोपोदृद्योतः। ( nadeafa दितोयाचतुर्ी term (ख.२।पा.३।व्ा.१) मनध्वनि । २।३।२२ |)

पथे गच्छतौत्येव aa भवितव्यमिति । (भा) एवकारो भिन्नक्रमः । cf तच भवितवययमेवेत्ययेः ॥ प्रत्या्यातमिति । क) तथा रेतन्माच्रपलसाधकतदचनारद्मणेतद चनप्त्याख्यानं न चमत्कारकारौति भावः ॥ |

न्यायस्येति । (कै) तत्फलस्यान्यथा साधनेन तदचमप्रत्याख्यानान्नापूवं तत्कनतेयं भवतोति भावः ॥ तदेव प्वनयन्याख्यान्तरमाद

A BAIA ॥ (कै) न्यायमेवं द श्रयति |

गच्छति । अख्ितप्रतिषेधो वक्तवयः ॥ atime) सम्पाप्तः। गन्ता खथिष्टित sad) तेन यदा उत्यथात्ग्था खवाक्रमितुमिष्यते तदा भव- तयेव चतुर्धो । उत्पथेन पे गच्छति । खणान्नयति याममि्यच तु न चतुर्थो | अगद्यथैत्वात्‌ । प्रतौयते यच गतिः। न त्वसौ मयतिर्ः। ध्वनः प्रकृतेरिति अथं एव कमे गाध्वश्नन्दः, तेनाध्वपययिभ्यो$मि aqui न भवति इितोया तु कमणि दितौयेवि भवति | ‘anfwa: संप्राप्त इतिः गन््राधिष्धित cad) ‘as fafa’ यदोत्पयेन पयेवाक्षमितुमिष्यते तदा भवद्येब uquiad: | इह aqua भवति अजां नयति स्राममिति चमः अचैतवात्‌ परतोता ga afat wal नयतेरर्थः प्रापणवाचित्वात्‌, इ तर्हि fat गच्तोति चतुर्थो प्राप्रोति, fag त्वसंप्राप्वचनात्‌, अस्रं

मष्टाभाश्प्रदोपोद्श्योतः। „ १४१ (MTR Me) ( ग्यधैकमंशि दितोयाचतुषो trea- मनध्वनि। २।२।१२।)

तच पदेति ॥ क) मेदे इति । कके)

सयोगानुकल्यापाराद्‌ यदा भेदो विवद्यत caw: 1 एतञ्च "क्तरि कमेः"ति खतरे “भप्रदानसज्ञा” aaa निरूपितं तत एवावधायेम्‌ | संयोगञ्च कन्त निष्ठ एव फललेन विवच्छते इत्यपि बोध्यम्‌ । WIT परलात्कमेवमेव स्यादित्याङ्ः ॥ यदात्वभेदेति | कै) ग्रामनिष्ठसंयो गानुकुललेनेव यदा विवकेव्य्थः | अत एवेति | (3)

प्रापणवाचित्वात्‌ । wt fed गच्छतोयत्रापि न चतुर्थौ । खअसम्पाप्- प्रसाभावात्‌ | अनध्वनौति guile same दरति yaa) दितौया- ग्रहणमपरवाद विषयेऽपि यथा स्यात्‌ : तेग छद्योगलकच्तणा wel ग भवति अन्यधा चतुर्धोयेव aatfefa वदन्‌ ठत्तिकागो ग्रामं गन्तेति दजन्तयोगे उदाजद्वार । इदन्तु भा्यविरश्द्रम्‌। तथाहि। मन्दश्नादिभिगप्य-

यदश्तु गमनेन संप्र पस्यते त्िन्व्मगौति वक्तव्यं स्तौ तु संप्रिवेति चतुभावः, अध्वनद्चानपवादः, संप्राप्तो eal यदा AVIA: RUA नदा भवितव्यमेव चतुरक पुरस्तात्‌ । नन सतुवत | नमः काक्घा प्रयोमादिकल्येतेत्यनेनाग्वयः, कर्मश wap किकश्ितायां तथा wa कमणि {इदितोयेचेव ददितेया ufawatfa भावः। प्ामाय गन्तेति'। fatter तावल्ज्न्योमे षम बाधते तया च aan चतूर्थी इन्द्रम

des ASTHTANT TATA: | ( aetrife fettereqar चेष्टाया- (GRIT aT.) म्ननध्वनि | २।६।१९।)

चतूर्थो वेति ana दितौयाद्हणमपवादकनतुकर्मणोरिति षषटौ- विषये हृदयो गेऽपि दितौ याथमिति म areata प्रत्याख्यानेन भिन्लफडला दिव्यन्यः | श्रप्रत्याख्यानोयमिति wearat तु चतूर्थो बेति ama दितौयाय्रहएमपवादविषयेऽपि दितीयाविधा- नामिति न भवति । ae ana हि प्रत्याख्यानेन ay भित्र फललादिदं सूबमप्रत्याख्यानोयं स्वादिति योजना । एवंश भाग्यमते ग्रामस्य गतेत्यादो षष्येवेति भावः ॥

अथवा नयतिरिति | (3) एतश्नगतोत्यज निरूपितम्‌ ॥

i a गि षि सिरि रीरि

मानल्राच्किप्रापि कृतिम ate क्रिसयाभिप्रेयमाणस्य सम््दागत्वं सिद्धं सन्दष्रंनादौनां गमनस्य च भदा विवक्षायां तु featata सिद्धेति इूजमिदं nated भाष्ये । रवं fe वदता met षद्धेषेष्यते। खत रवाकेगो- रिति बजे रामं गामौ्युदाशतं भा्ये ॥

fe ae पा-क न 9 -- क

प्रतिपाद्यत दति शु्ेपि watt भवतौति ara: | wa योगः wat

e * * 6 > fas @ बु, कथय, सदशन प्रा्थनाध्यवसायराप्यमागतवात्कियापि छचिमं कम तच अदा गमनस्य संदश्गादोनां च खरूपभदो fares वदा संदश्रनादि- कमला गमनेनाभिपेयमाण्सय यामस्य संप्रदागत्वाच्तुर्धौ, अभद षिवह्ायां € Ar ~ तु गमनस्य कमत्वाभावाद्ग्रामः कमव भवतोति हिकोया सिद्धा art रते- गेति भाष्यकारस्य wet: तत्र agate aga भवति ॥

मद भाश्यप्रदी पोष््ोतः | ९४५ (अ.९। पा. ३। शा. ९) ( चतुर्धौ सम्प्रदाने । २।६।१६।)

चतुरधो सम्पदाने। २।२३।१२॥

ACUMEITATE | तच्छब्देति ॥ ॐ) काये प्रयोजनमिति । ॐ) ब्त्रोहिः। काप्रयोनकमिष्यर्थः ॥ ब्राह्मणाय दधोव्यादौ Cyt ब्राह्मणकारणवाभावादुक्रम्‌ ॥ विश्ष्यकार्येति | क) भोजमविगरिष्ठो arguewta कामिति भावः ॥ सो sat cafe बड्रोहिसत नोक्तः । तत्पुरुषसान्तर ङ्गात्‌ | यथा षष्ठौति। (क) विरेषणमिष्टतयेव सम्बन्धस्योद्ततयथा प्रतोतिरिति भावः ॥ विभह्माभिधानेऽपि तिडादिभिरमभिधानाद्धेतौ eater खादेमे- द्यत श्राह |

~~~ ~ - - -- -~--~ जक ~ न जा eee न _ ~

+» ~ चतुर्थौ सम््रहाने ॥ wea! विप्राय at ददाति। ama उप- संख्यानम्‌ ॥ युपायदार । KE दाङश्ब्दादेवाठिति दरतैया वु न भवति।

१४ १९ शि; 7 ।

~ 9 क elie

teen nono

coma df संप्रदाने ॥ ‘areal इति" । तच्डन्देग कायं प्रति निद्धि यते ae इदं तद्मिति समासेन विधिदकायप्रयोजनं कारणमभि- Waa ade भावस्ताद्यंमिति व्यमा काषकारणसम्बन्धोऽमिधोयते

९०११ महभाष्यप्रदोपौदृद्योतः | ( चतुर्थो सम्मदाने।.२।९।१३। ) (अ. ९।प्रा. १। धा. १)

प्रातिपदिकाथेष्यतिरेके चेति। ॐ) षष्ठो विषये हेतुढतौया विधानादिति भावः ॥ प्रातिपदिकार्थेति । ॐ) हेतुवेनेतराश्वये च ठतौया भवल्येतद्र्स्य च afeza तेना- ष्द्राभावादिति भावः ॥ Swat क्लोकाभ्यां सण्काति | तस्यापौति ॥ क) उपकाय हौति । ॐ) विद्यमानमेव धत्किचिदु पकारविगिष्टं का्मित्यधैः । तेन घटाय दण्ड दत्यादि नेत्याहः। मोकाय eft uate करियधायमिति aera चतूर्थो बोध्या ॥ गम्यमानविभक्तित्वादिति । क) “चतुर्योतदथ”ति सूत्रेण श्चाणमानविभक्तिवा दित्यः । तद्धि ज्ञापकं कायवाचकाचतु्यां सत्यामेव सङ्गच्छते इति भावः ॥

तदनुवादेनेति । (कै)

--- ee,

"म ज ०-9०-9

wetland हिसा, प्रातिपदिकार्थमाते yuag. 2 नू पसंस्यानस्यावश्यकत् च adnate Bq) हरये रोचत द्रव्यादय TATA AGHA |

~---~--~“ RO RRS ~ ---------- ANS Mea ~~ ~~.

र ee

समासशत्तडितेष स्बन्धाभिधानं भावप्रहमचैनेति वचनात्‌, aw दिषटुववेऽपि सम्बन्धस्य षष्ोवदिर्रेषणादेव uqul भवति युपाय दाविति हेतुदतौयामि विद्ेष्यान्न भवति हेतुहेतुमद्भावस्यापि चतुर्यब प्र्ायित्त्वात्‌ षष्ोविधये

मह न्यप्रदौपोद्दयोतः। ६89 (ख.२।पा.१। आ.) ( चतुर्थौ सम्मदाने। २।६।१३। )

तदर्थानुवादेनेत्यर्थः ॥ निव्यग्ष्दलेनान्यचोक्रेनाजापौीतरेतरा्र- परिहारः सुकर स्तथापि कायेवादेऽपि परिहन्तेमाह ।

तत्तर्होति। ॐ)

शतूर्यो विधायकमन्यद्‌ व॑चनमिल्य्ंः ॥ aga दतरेतराश्रयल- मेव नेत्याह । न खल्वपौति । (क)

यदि चतूर्थो समासं विनान्यः समासो न स्यात्‌ श्यादेवेतरे- ata | श्रस्ि चाच षष्ठोसमास Tame: ॥ नन्वच षो कथमित्यत श्राह ।

सम्बन्थसामन्येति | क)

aaa बोधे चतुधौं सन्नन्धलेन बोधे षीति भावः॥ षष्ठो समासोऽयेतदिषये गशब्दशक्रिखभावानिव्यसमास दशत्याश्रये- नाह । भाष्ये

गततिदन्तत ॥ (भा)

Wal

जपिसम्यद्यमाने ह ॥ faararenrequiad: | स fe सम्पद्यते प्रादु- भवति। ufaatare कष्यते । प्रक्ृतिपिकाग्योभेद विवन्तायां चतुर्थी

eer am me त) he tee ee

च हेतुतया, दृह तु प्रातिपदिकार्थम्याव्यतिरेकात्मथमेव भवति, यदि afe ताद्य उपसंख्यानं क्रियते ard: संप्रदाने चतुर्थां योऽपि ्ुषा- were alates उपाथ्यायार्थः स भवति, अवश्यं संभदानय्रदं कर्थं

१४७ महाभाध्यप्रदौपोर्द्योवः | | ( चतुर्थौ सष्पदाने। २।९।१९।) (ख.श। पा. RI a ) याग्येनेति । Gr)

श्च्र्थानामिश्यादिना | कमेणायमभिेतौति संश्नाविधानं त्‌ 'दाश्गो्नौ सप्रदान” were: | meena दानमिति बोधाय च । दानकमेणो गवादेः स्प्रदानाथेतयेऽपि दानक्रियायास्तद्यला- भावे चतुश्यन्ाथ दामकरियान्वयानापत्तिरिति तदण्वयापे चेति दिक्‌ ॥ भाणे

यदयमिति ॥ (भ)

यष्पि समासः प्रणति विहृतिभाव एव तथापि तज्जनाय

चतुथं स्व॑तरेति भावः ॥

कपि सम्यद्चमाणे च॥ (बा) सन्पज्िग्ष्देन श्रग्टतप्रादुभावरूपा इत्पत्तिरष्यत CATE । सम्यत्निरिति॥ कक)

waa प्रति विशृत्योमंदष्त्तनामेदाग्वयोनुभवसिद्धो भव्यते- त्यत WY

नन OL ~~~ ---------- ~

-----~~---~~----

श्यमेदपिवत्तायन्तु॒ प्रथमेव । भकिर्षागं wea इति केचित्‌ । अनय त्वभेदविवक्छायामपि aquiaw:| न॑निकतुंरित्यपादागल्लविवच्तायान्तु

ष 1 ot n=

‘saint प्रोयमाणः दव्यादयर्चम्‌ | संतिसंपद्यमान इति" । सप्ति सूलप्रादुभावरूपोत्पत्तिरि ह ग्यते तन्न यद्रपमु पायते ततो विकारा equi | ‘quia कल्यते यवागरितिः। प्रृतिविकारयोमदविवक्छामां

महाभा्यप्रदौपोददयौवः। १४९ (G21 81 Te) ( चतुर्थौ सम्प्रदाने 1 २।३।१६३ । )

विकारस्य चेति | क)

तथा च प्रृतिवाचकसमानाधिकरणएलात्राप्रप्रयमा विभक्ररप- वादोऽयमिति भावः ॥ विरद्धाथेकविभक्िराहिल्याच सामानाधि- करणेनान्य दति बोध्यम्‌ aq सामानाधिकरश्छप्रकृतेरपि चतूर्थो स्यादत श्राह | यच्च रूपमिति ॥ कै) अरपादानविवक्ेति । कै)

श्रपादानपदे न शक्तिः aqua दम्‌ । श्र वदन्ति aad vale: परिणमत इत्यथः । परिणमस् रूपान्तरपरा्िः। तरेकदैओे रूपान्तरे मूजादर्विंकारष्यामेदेनाश्वयेन ततो दितो- यायां प्राप्तायां तद्बाधेन चरितार्था चतूर्थो । श्रभेद विवचायां परवात्‌ प्रथमया वाध्यते | यवागृमूषं He aa हि तदा । ध्वनितं चेदं हरदत्तेन । कर्पेशत्यत्यथते अनिकन्तेरिति प्रतेः

--- = ae ee न कका अक कक ~~ ~~~ =-= ---------

पञ्चमो । warstt कल्यते इति । केचित्त तत्रापि चतूर्धोमिष्छन्ति | उत्ते ज्ञापिते ay प्राणिनां श्ुभाश्रुमयोः सूचको भूतवपिकार sera: |

~~ ee ee ~~ = = र

न~~ ~ = ~~~ ~~

चतुरो, अभेदविवक्तायां तु मूत्रं संपद्यते, यवागग्ति gata भवतौति

केचिराङ्ः | अन्येत्वमेदविव्षायामेव aquifaseia, यदातु जनिकर्तुः

परति? ्यपादानत्वं॑विवच्तत तदा विक्रागाचवुरधौं न भवतोति,

केचिदाङ्कः at संपद्यते यवाग्वा ६ति। अन्ये त्रापि aquifavetar 82

que महामाच्यप्रदौपो इद्योतः। ( aqul wart | २।३। १३ । ) (GRIT RST)

पश्चम्यामपि विहृतिषाशकात्परवादुपपद विभक्ररिति न्यायाश्च प्रथमेबेति दिक्‌ । अन्येित्यनेयमेवारुचिः । “प्रहृत्थादिश्व" इति तौयावत्‌ प्रथमापवादोऽयेषेद्यपरे | यदचपि दारधेपयोरिव थवा- amare: nefafaarcanatsfes तथापि यवाम्बा मूजाथंलाभावाश्न तादथ्यैचतुर्थाश्य गतार्थता । \एवसुत्पातेम ज्ञापिते, दति वशनश्य WUT ॥

हितयोगे चेति | (बा)

ददं “तद्धोहितमि""ति निद्॑ाज्त्रापकास्िद्मिल्याङः ॥ श्रो. शके रोगास्यायामिति खल्‌ शोकतो गपुंसकलं ततो मलयं ट्ति। सवन्रामयस्योपशख्यानमित्यामयश्रब्दादिनिः। श्रन्यजा- पौति ete: ॥

ee a ae an ne nee a tf ye ap -------~--- ~ ER ine anasASeet edna

९ बाताय कपिलाविद्यदातपायातिलोहिनो | कृष्णा स्वविनाशाय (पौता वर्षाय विज्ञेया) fuera सिताभवेत्‌॥ वाताय कपिला बिदयत्‌ । हितयोगे च ॥ चतुर्थौ समासविधानश््ाप्यते। niga हितम्‌ ।

जज

मूत्राय संपद्यते यवाग्वा इति। 'उत्पातेनेतिः। प्राणिगां जभाश्भ- सूचको भूतविकार उत्पातः। 'असेचकिग इतिः । खरचिररोचकः सोगास्यायामिति रल, बलवचनादस््नोलिङ्कता ।

महाभाष्यपदौपोद्दयोतः। Cut (@. 21 AT. R TR) ( ममःशल्तिखाशाखधालववह- ` योगाच्च । २।३।११।)

नमःस्वसिसखादास्वधालंवषड्‌ योगाच | २।३।१६॥

नक tie ——

पुवंवौति । ॐ)

पुनविधानार्थन ae सिद्धमिति कचित्‌ ॥

नमःखस्तिखादा खधाकवषख्योगाच्च ॥ रभिर्योगे चतुर्थौ स्यात्‌ । हरये नमः। उपपदविभक्तेः कारकपिभक्तिवलोयसो । प्रधानभूतक्िया- सम्बन्धस्यान्तर त्वात्‌ | नमखसरोति देवान्‌ । कथन्ति नमश्चकार देवेभ्य दति, रावणाय नमस्ुर्यात्‌ इति च भद्विः | खच माधवः | सात्ताद्मभ्टतिष पाटारिकल्पिकं Ta गतित्वम्‌ । तत्र गतिसंज्ञापत्ते उप्रसगवद्‌ दयोतकतया ae wa प्रणतिर्ैः। तत्कमणि दितौया गमस्यति देवा- नितिवत्‌ | अखगतित्वे तु करोति त्रियाकमभावापन्न विषयभूतं प्रणम- aay, दति रेवादावकमेणि नम.खस्तोति aquiafa । wae वक्षयम्‌ | satiat aquiaadasta नमसा गतिसं्ञाभावन्नमस्पररसोगयोरिति सलं न स्यात्‌ । तथा च प्रयोगानिरवादइस्तदवश्यः। तस्मात्कियार्थोपपदस्य चेति चतुर्धौँ बोध्या | देवान्‌ प्रसादधितुमिचर्थात्‌ | बधमानस्तु, श्राद्धाय faneuy इति वत्करियाग्रहगं कत्यमिति चतुथोद्याष्‌ | प्रजाभ्यः afer |

“"नमःखस्तिखष्खधालंवषडयोगाच' ॥ लमिति पर्याध्ै्रहय- fafa’ | eataadage तथापि पर्यापि्रहगमिच्धैः। तत्र तावदर्ध- ara aq प्रभवतोति fae ara, दइ चालं कुरते Rafaaagefargy: कारकविभक्किषलोयसोति दितोया भविष्यति, ठवमलमोदनेनेयज्रामि करगे उतोया, ater ग किं चितसाध्यमिगयर्थावगमात्‌, तेन धूबणप्रति-

९१५२ मदामाष्यप्रदोपौद्द्योतः। ( गमःशस्तिखादालधालं वषड- (@ 210. 81 ae) योगाच्च 1 21 1 Ue 1)

अलं रोदनेनेति। क) रोदनं मा कुर्वित्ययः । एवं चात्र ठतौधा कथम्‌ । तस्मा- दरोदनेन साध्यं नास्ति | saat कुरवित्यधेः ॥ भाषे पर्या्यथैग्रहणशमिति (भ) alfa दधा वयास्याऽनेन प्रभवादियोगे षष्टयपौति ध्वनितम्‌ ॥

प्रये eet) पिदभ्यः खधा । अनं amt मल्लाय । अलमिति परया aigea तेन दे्ेभ्यो इरिरलं oy: समः wa दइव्यादि। कथन्ति परसुबुभूषभवनच्रयस्येति माघः। उद्यते । पर्याध्स्येवालमी ग्रहणं न तु qe रोदनेने्यादौ वारणार्थस्यापौति great भाष्ये स्थितम्‌ | Tay शचास्यामदात्खादियोगे षयि साधुः| छत wa gaat इधा निरदित्तत्‌ । am प्रभवति सन्तापादिभ्यः, स रुषां ग्रामणौरिति च। aura भद्िः। नाप्रोधौदस्य क्ख ग एप्रोधासमे न कनति । प्रोथ पर्याप्तापि म्य Rua । व्यं रोदनेने्च्र तु कर्यो टृतोय। । रोदनेन न fa चितसाध्यमिद्यर्थावगमात्‌ | वषडन््राय । चकारः पुनविधाना्ं। तेनाशिर्विवत्तायामपि षष बाधित्वा चतुरेव भवति। afer गोभ्यो भूयात्‌ । न्ध्या खस्तियोगे चतु यां खवकाश्चः। खस्तिजास््मायास्तोति | तत्त्वकथने कुशलारराशिषो्यस्यावकाष्ः | खस्तिभित्राः कुशलार्याः | उभयप्रसक्घ परत्वात्‌ प्ते षष्टो स्यात्‌ ॥

wees ~~ ee ~ ~ ति म

सेधयोरुग्रहटणात्पर्याप्तरेव UTA) चक्नारः yafeanfe’ | कन्धा खशस्तयोगे चतुर्थां अवकाशः afer mea, जास्पमतवादाश्रोरभावाद्भत- कथनमेतत्‌, कुशलार्थेराश्रिषि aqul चेत्धस्यावकाशो sa कृलार्था, ame देवदतस्य कुशलं देवदत्ताय, खलति गोभ्यो भूयादुभयप्रसङ्ग परत्वा- त्यक्ते षष्टो स्यात्‌ ।

महामाध्यप्रदोपोदद्योतः | ६५९ (@ 21a RI ब्रा. ९) ( मन्यक्मरनादरे विभाषा- ऽप्रारिष । २।३२।१७।)

मन्यकर्मण्यनादरे विभाषाऽप्राणिष्‌। २।३।१७॥

-——abp o> —-

भाषे दृहापौति । (भ यद्यपि प्राणप्राणिषु उभयत्राणायेनेव सिद्धे उन्तरथोगेना्- ष्यानिव्यतान्नापनात्‌ केचिदेव प्रदृत्तिरिति। न at काकमि-

मन्यकम॑खनादरे विभाषाऽप्राणिषु ॥ प्राणिवजं मन्यतेः कर्मणि चतुर्थौ वा स्यात्तिर्सकारे। नत्वा दरणं मन्ये णाय वा। aafagea faq नत्वा णं चिन्तयामि। श्यना निदेशराद्रष्ट। न त्वां रगं aay! मनु अवबोधने | तनारेरः। न च मन्येति यका निदश्ःकिंमस्यादिति वाच्यम्‌ | अगभिदित इद्यधिकारात्‌ । न हि यका योगे अनभिहितं aa सम्भवति । श्यन्नपि रेवादिकधातूपलकत्षणमात्रं ग तु खयं faafera: |

न ~ ~ -~~ ~~ ~ ~~~ =^ ~ ~ ~ = न = न

~~~ ~ ne ~~ --------

““मन्धकमं एनादरे विभाषाऽपागिष” ॥ “मन्यतेः कमं मन्यकमंति' | मन ज्ञान इत्यस्य देवादिकम्य धातोः श्यना उपलक्तगां न तु uate प्यनन्तस्यानुकरणमिदयचैः | तेन प्यनोभावेऽपि भवति णाय मल्वा रषु मन्द्नोऽपि बाणेन र्तः प्रधनातरिमख्यदिति | wat A तानाददिकम्य मनु अदनोधन शद्यसव facta: | ‘warerfeaweqe दतिः | न तादराभाव-

१५४ महमाष्यप्रदोपोद्योतः | ( wanderer? विभाषा- (Rik ae) ऽप्रायिष । २।३।१७ |)

त्यादौ नातिप्रसक्गस्थापि योगविभागं विनापि शवसमाधामं वक्ुमयमुपक्रमः॥ श्रच भाय

येषु प्राणिषु नेष्यते (भ)

इत्य away दककाकातिरिक्रप्राणिन्यपि faut ध्वनितस्तद भिप्र्येव दत्तौ ्रटगाल उदाइतः ॥ भाय

नत्वां नावं मन्ये यावत्तौणें म नाव्यमिति | (भा)

यावद्‌ यतो नायं नावा खचखनोकया तायेमपि लया मह- व्यापि न तोणेमतस्खां नावमुदुपमपि न मन्ये care: ॥ नौ गर्द

भ = ~ न क = _ ~ ~ ~~ — STN, SRR Spe A a nr a a

तेन aula wat रघुनन्दनोऽपि बाणेन रक्तः प्रधानाद्िराश्दिति भि प्रयोगः संगच्छते । GUT नादराभावमाचमपि तु तिरखौीरः, कुसति सावत्‌ । अधर्मा तादिवद्नभः प्रतिपक्तवाचित्वात्‌ । स च देधा। उतकशस्यापङ्ष्टेनोपमानात्‌ | यथा हणाय मत्वेति । दणमिव मतदः | fay निषेधयोगेगो पमानायोग्यवप्रतौतेः। यथान त्वां दयं मन्ये इति । द णतुक्यमपि त्वा ज मन्ध uy | यांस्तु faite: | qatar:

~~~ == =^ ~

“~=

माच, कथम्‌, खन्तादिवचमः प्रतिप्रत्तवाचित्वादिति भावः। मन्यकर्मणि परजरट्तुत्वितय्रहणमिति वात्तिकं, यद्वाचिनख्तु्थौं विधौयते ततः प्रकर्देय यदि कुत्सा प्रतिपादथितुमिष्यते तदा चतुर्थौ भवति न तु सामान्दविव- चतायां, तेन प्रतिषधयङ्कायां Raat धतुं विधानं संपद्यत इति way | "न त्वा हणायेति'। मम्यकमण्गादर उपमाने विभाषाऽप्राणि-

महामाश्यप्रदोपोद्द्योतः। १५५

(GRIT RIT) ( मन्यकमेश्छनादरे विभाषा-

surfer । २।६।१० |)

aed सखण्पनोकोश्यते लां merig महतौ atte नादरो

भवतोल्याहः | एवं ATH मन्ये magn न aging

यतः श्राद्धं आरद्धोवे्विप्रेने भुक्मतस्वामपूपरूपमनमोदनमपि न मन्ये CU: ॥

प्रलष्य कुत्सितेति। क)

परावरयोगे रेति ar श्रतिग्यविशिष्टक्षुस्ितवे face THe: ॥ तदा

yay तवनादरमाकचम्‌ | उभयथापि aaa सिडम्‌ । वाक्षिककारश्वाषह | प्रक्ष्य कुत्सितियशणं कत्तव्यमिति । यद्वाचिगखतु्थौं ततोऽपि यदि कृता न तु साम्मात्र तदा aquiad: | खश्च प्रतिषेधयक्तायामेव Raat चतुरौ विधानात्‌ प्रादगुक्तभद्विप्रयोगो विरथ्यते खवरौग्या तु सः। वथा चापि श्रलिरपि मन्यकमंखनादर उपमाने विभाषा, प्राणिषि्य स्षवयत्‌ |

खप्राणिखिद्यपनोय wrafefafa पाद्यमिति भाष्यम्‌ । गौकाकाद्र- ARAMA Wares: | Aaa at नावमत्रंवा मन्य इ्वाप्राशित्वेऽपि

---~ “~~~ ~~ ~~न ~ „~~ = ene ----------- -- ------ ˆ ~ ~ = --> ~~ eee न =

विद्यापि ग्रलिरधौते स्म, ग तच प्रतिषेधापेरा, तचा च भद्िप्रयोगो निदशनोयः। “arate दृषदमिग्यादि' | बश्वाख्यानमेतत्‌ । “यसय माता न परष्यतौति'। दश्रनयोग्यम्‌ | श्यवद्ितविभाषा Bf’ ननु जेष पाणिष॒ नेष्यते ते भावादयो भविष्यन्तोति किं दव ख्तदिभाषया, इत्ति- कार Taw arengatay ष्यति | नन त्वा नावमिति" नावा वाव॑ मृदकं नायं तद्यदेव तों तरेव नावमपि सन्तौ ल्वा नाहं मादं मण्य प्रबो-

९५६ मष माध्यप्रदौपोद्ुद्योतः। ( Rane? विभाषा- (GRU RIT. ) ऽप्राणिषु | 2181%91)

यदाचिन इति । क)

at aufaa मन्य दइत्यादावणनादरस्य स्वाद्‌ afar दति भावः । श्रापिश्रलिवाश्येनोपमामवाचकात्ततोऽपि तिरस्कारे चतुर्थो तय्यते ॥

दरति शिवभद्रसुतसतौगभजनागोजौभटर कते AT भाष्पप्रदौपोदचोति दितौयाध्यायस्य ठृतौयपारे TIARA ॥

eed

चतुर्थोन। न तां at मन्य casa तु प्राणित्वऽपि चतुथ भवद्येवेति दिक्‌। ्नादरेति कर्म॑णो विद्ेषणम्‌ | अगादर्दयोतकं यत्वमंति । तेन दणादेरेव aqui न तु age, व्यवस्थितविभाषा विच्ानादा ।

wag निष्यन्नवादिति भावः, रवं यावत्न मुक्तं खरारमिग्यवापि बष्थम्‌। श्राणिषु तूभयमिति | विषयविभागेन | (रतदपौति?। एतदेव साक्षा त्रयोजनमन्यच नावादित्वादेव सिद्ेरिद्वोचाम ।

महाभाष्यप्रदौपोद्योतः।

~® @ on- पाणिभिका्यायनपतश्जलिभ्यो yoat नमः | = रक ee

wesa पतञ्चखिना शुरुणा तौदशिना । सवषा नायकानां महाभाष्यं frat ॥ TENT गाम्नोरययादु्ताम इव घोष्टवात्‌ ॥

निन

कत्तकरणयोरतोया | २ ।४।१८॥

क्रियापदेति। (3)

करियानध्याहारे विभह्यन्दरबाधमाय वान्तिकमिति भावः | श्रभिषूपादिकं तु gut ज कियेति तात्पवम्‌ |

कर्टंकरणयोस्त॒तोया | रामेण बाणेन इतो बालो । प्रत्यादिभ्य उपसह्यानम्‌ । प्रद्याभिरूपः। कियाया अश्नवणात्‌ कटे कर गयोरभा- वात्‌ षष्टो WAT मनु गम्यमानकगोति कियाकरणत्वात्‌ सिद्धम्‌ |

“कटटंकर्णयोखततौ या" ॥ श्रद्यत्याभिरूप दतिः । कियाया शश्रब- Ura करययोरभावात्षष्टौ प्राप्रोति | ‘area यालिक्षा इति" | प्राय- शब्दो बद्धैः, बहवो याका दचर्धैः। शाग्यास्लौति'। प्रथमा wet वा प्राप्रोति'। समेनेतिः। waa इितोया प्राप्नोति। ‘fextotta’.,

B3

१५९८ HUTA sata: (क्चकरणयोरूतौय। । २।द।१८।) (अ.२।प्रा१।यअा.२)

षष्यब्ेति i क) प्रहनतिशम्बन्धोऽभिरूप इति बोधादिति भावः ॥ प्रथमा षष्ठौ वेति। &

गोचाभिन्लगर्गापत्यमिति बोधे श्राद्या। सामान्यविग्रेषभावसन्- a गोचसम्बन्धिगाग्येलवानिति बोधेऽन्येति भावः । at श्रन्देनागस्ष्टमसप्त्थैपत्यम्‌ | परिष्छे्परिच्छेद कयो र भेदौ पचारेण 4 दिद्रौणाभिन्ञमिति | श्र्यात्‌ पञ्चके संख्याया भअरतिदश्न्ाया दति कन्‌ ॥

arrearage fe परृतेरेव करणत्वं faafaaq | खभावेनाय- सभिरूपः छतो न angriftauiq । ददन्ति प्रायेण याश्िकाः। प्रायश्रब्दो wee | बहवो याचिका इवयर्धः। गनु याच्चिकशन्दाभिधेय- मध्ययनं प्रति बाल्यं करणम्‌ । सद्भूय यक्ञमधौयत द्रर्थात्‌। यच्ापि विणिद्धवेषं afgeggr प्रायेणायं यािक इत्यध्यवस्यति । त्रापि गम्यमानक्ञानक्रियां प्रति करुग्तवात्‌ सिद्धम्‌ । आाचारादिवाड्ल्येन

इयोग्रौग्योः समाहारो दिगोगं पा्ादिः, दौ बोणौ छत्वे, अतापि दितोवा प्राप्नोति । "पष्चुकेनेति | पश्चपरिमाणमस्य पञ्चकः सङ्कः, तत्र सङ्कसङ्किो रमे द विव्तायां पमूनि्नेनेतत्मानाधिकरणमिद्यत्रापि दिती- येव प्राप्रोति। ‘aryeata’ | awaufeara: aE VWs, सव- मन्यत्यवेवत्‌, दद्युपसंख्यानमारभमागस्याभिप्रायः, wae तु इष तावश्मक्ञ्याभिरूप इति गभ्यमानापि कियाकरणादिश्यपदे शस्य निमित्तम्‌ | इद च करोतिक्रिया गम्यते, करणान्तरब्युदासाय च प्रतेः करणव

| ACTIN SEA | ६५९ (GRIMS) ( कचतैकरणयोक्लतोया।२।६।१८।)

रुष तच प्राय इति | (भ) तजो दाहरणे एष प्रायपदाथो येन हेतुना Adar cat ॥ तचाध्ययनस्येति । ॐ) श्रघौयत दति करियाध्याहार इति भावः । बहभिरध्ययमे गरहएधारणयोः खौ कायं भवतोति awe त्तेन विवकितिमिति बोध्यम्‌ ॥ TAME AANA इति । (भ) SY “माठर दति” गोत्रेण परेः SMa द्यः ॥ श्रप्रयोगे हेतुमाद

Oe न ~ ~ ~ = ~~~ - ~ ~~----------~-~~ RY EE ---~ el i CTT कि

ufgatsefats जनेर्ञाप्यत इयर्थात्‌ । afer प्रायेण्न्दो विभक्ति परतिरूप्रको निपातो नूनमि्यथें वर्तत ce) दृष्यते च प्रायेण सामग्रयविधो गुणानामिति । प्रायेण निष्कामति चक्रपाणाविति च । इद afe गोवण गाग्यैः, प्रथमा षष्टोवा प्राप्नाति । नन्विहापि अनेनाहं ताये दयर्थात्सिदम्‌ | cede समेन विषमेरोति, अश्र समविषमाभ्य दितौया grat ननु परथोऽपि गमने करणत्वात्‌ समेन प्रयेयर्यासतु।

-~ ~ ne i re -- * ~“ ~~~ --~---~- "~~~ ~

faafad खभावेनयमभिरूपः छतो न वस््रालङ्कारादिनेचर्धः। प्राये. ण्ययमर्यो ऽद्िन्‌ ग्रामे ये विप्राः सन्तिते बङ्ल्येन TAT दति तच याल्िकशब्दाभिप्रेयमध्ययनं प्रति Ew कश्यत्वं सद्रगेभुय यन मधौयत rad, दह तष्टं कथं पिशिष्टवेषं कं चित्‌ दृ ्ध्यवम्यति प्रायेणायं याच्चिक इति । अचाप्ययमया स्िन्तावद्यालिकानामाचारादि- बाडत्यमु पलभ्यते ऽवोनेनाचारादि बाल्येन याञिक्रोऽयं जनेर्जायत इति,

{९० ACTA ATT | ( करतैकरणयोश्ततौषा । २।३।९८।) (श्च. २। घा. RL TR)

प्रतौयेति । ॐ) we केचित्‌ । एवं रोत्या कारकलादिययत्पादने “हेतावि" ति Gye “त्यमरूतलचण” इत्यस्य च वेयर्ापत्तियंदि तच द्रया- दन्वयविवच्ा्यां सार्थक्यं तद्यंचापौति प्रद्याखयानमबासिद्धान्येक- देश्यक्रिरेव खमन्धसामरान्यविवक्ायां षष्ठौ वाधनाथमावश्चकलारे त्याः | शअरनमिधानेन भगवता प्रत्याख्यातमित्यन्ये ॥

इदन्तङ्िं द्रोणेन धान्ये क्रौणाति। पञ्चकेन पून्‌ उहाति। दयो. णयोः समाष्ार इति feata पावादिः। दौ द्रोणौ mae) इश दिवेया wet ar cat! पश्च परिमाणमस्य पञ्चकः ag) ay सङ स्िनोरमेदविवक्तायां पगरूनिव्यनेन सामानाधिकर खात्‌ दितौया प्राप्ता | रतदपि saved भाष्ये । fextmat मूल्ये दिदरोणदिश्ब्दः तस्य च कयं प्रति करणत्व दद्रोणादौनां च यन्मयं तेन दिगोणादयव कियत इदरथ- भदोऽपि नास्तोति ।

as प्रतोयमागन्लानं प्रति करणत्व, केचित्रायेणग्रब्दो विभक्षिप्रतिरूपको निपातो क्षावमिश्यस्यां ata दाः, दृष्यते च प्रायेख सामय्रयदिधौ गुकागाभिति, प्रायेण निव्कोमति चक्रपाणाविति च। गोचेणेति। खने- नाहं षये इति कललागक्रियायामस्मौति भवनक्रियायां वा may करण- तम्‌ । समेनेति" | परयो गमने करणत्वं समेन पयेदयर्धः | ‘fextaafa’ | fextary मूल्ये दिग्रोादिग्ब्दल्तस्य च क्यं प्रति करणत्वं दिश्रोयादोनां च मूल्यं an द्रोणादेव क्रौयत द्रद्य्धभदौऽपि नास्ि॥

| मह भाव्यप्रदौपोदुद्योतः। ६६१ (य. २। पा, १। शा. २) ( सष्ोऽप्रधाने । २। ३।१९ ।)

सदयुक्ैऽप्रधाने। २।३। १९॥

ननु माषाणमिव तिलानामपि वापक्रिययेण्एितवादप्राधान्य- मसिद्धमत श्राह

तथायुक्ततयेति । (क)

aga: शाथे विश्ेषणएत्मप्राधान्यमिति न दोषः ॥ ननु वाक्या- Twa कर्मवेन मिभौकरणएस्य च तद्थेलनाप्राधान्याश्यायविषश्द्धा ठतोयेश्याग्रद्याह न्तर ङ्गत्वादिति | ॐ) श्रन्तरङ्गवोपपादनमेव पूव मित्यादि । प्रवे भिन्रणक्रिया- waa तदयत्रमपि न स्यादिति भावः ॥

म यै क “~ QTV ऽपरधाने ॥ सङातन TH ऽप्रधाने टतोया स्यात्‌ | TIT weiaa: पिता। पितुरत्र क्रियासम्बन्धः शब्दः, एवस्य तु ay इति

"~ = --- -------------------

“सदये ऽप्रधाने” 1 कियागुगब्ेदयोः सम्बन्धे सति awe प्रयोगो भवति, wa: yaa सहागतः पितेद्यादोनि कियादिसम्बन्ध यथाक्रममुदाङर णान्यमन्यस्तानि | MIT HIT ATRIA पितुः Tae वा गमनादिना सम्बन्धः vated तत्कः पतुः प्राधान्धं, केचिदाङ्कः। यस्य क्रियादिसम्बन्धो विश्िटकालः प्रज्ञातः स यदान्यस्या- प्रात विधिकाल करियासम्बन्धस्य तद्मतिपादमा्धमुपरादौ यते यथायं yaw: कदागत इद्यपेक्तायां राज्ञा सष्धामत दति पुदधाममनं विरि्टकालमुप-

१९२ मह भाशप्रदौपोद्द्योतः। ( सषटयक्तोऽपधाने । २।१।१९ | ) (GR १।द्ा.२)

न तु पुचस्येतीति । (क) तख सहाथबलादनुमोयमानं कटंलमिति दतोयाया श्रा fafcfa भावः॥ रकेन शब्देन | (ॐ) किन ॥ गुणप्रधानयोरिति । क) प्रतौोयमानोपात्तक्रियापेचतवेभ तादृश्योः कर्बोरिष्यधः | भाय श्रप्रधाने | क) द्यस्य प्रतोयमानक्रियाकतेरोत्यधेः ॥ प्रथानकत्तरि (भ) दव्य जोश्चा रितशब्दमोध्यक्रियाकन्तरोत्यथः ॥ तदेषा |

गि

तस्या प्राधान्यम्‌ । GE ऽप्रधान दयेव बाद युक्गय्रहादधग्रहणम्‌ | waa साधम्‌ । विनापि exw तदर्यागतौ स्यादेव, तथा च सौव

~~ --------- -* ~~~ --~ ~ ~-------- -- - ---- ----- ~ ~~-~-~~------- -- ~ ee er

Paes = =-= == ~> = ~~ ee ~~ ~ ~= = ~ ~ - ~-------- - ~~ “~ -------- --- - ~ ~ ~~~ en ee

पादयितुं aad प्रवतत इति एरषस्य प्राधान्ये राश्चलूपल चगतवेनो पात्तला- दप्राधा्यमिति, रवं तु wa: सह राजागत द्यत्र नस्याद्‌ गहि wal गमनं प्रसिद्धकालं येन तत्वालत्वं राजागमनस्य प्रतिपाद्येत, as चोभयो रप्यश्षातः करितादिसम्बन्धसतचापि न स्यात्‌ wa सहागतः पितेति, तस्मादक्षयमप्राधान्यमत ae "पितुरकरेयादि"। ye प्रचातोप्नातो वा यस्य क्रियादिसम्बन्धः शब्देगोच्यते तस्य प्राधान्यं यस्य तु सद्ार्यान्यया- मु पपश्या प्रतयते तस्याप्रधान्यं, कस्य एनः एब्देनोद्यते कस्य बा प्रतोयते,

महाभाव्यपदौपोदोतः। ६६३ (@ R/U. 81ST. 2) ( सष्याक्षऽप्रधाने । २।१।१९ 1)

प्रतौयमानगमौति। क)

सादिष्यानुपपत्ययः ॥ प्रविश्र पिण्डोभित्यादौ प्रतोयमानक्नि- यापेचविभक्रदृ्टवादिति भावः । शादयस्तु न तथा धातोविंधा- नादिति स्यष्टमेषेति ध्येयम्‌ warsfaatfe समानापिकरण- साद्य हि पुर्या्याइतागमनसमन्धज्ञान एव बो Tea वन्यथेति तात्पयेम्‌ ॥ षय बाधिकेतयुत्तरदशरेनादेवदत्ते SANITY aafafa भाति तदनिष्ट मिल्यत श्रा

ल्युटेति ॥ कक) भाष्ये षश्बेति | (भा)

एवं चोभयोशतो AHIMA नियमा्॑लानुपपन्निरिति भावः ॥ भनु षष्टो वाधना्मेव तर्होदमावश्धकमत श्राह

~ -- -------------“~- ^~~--~ a ~~~ ->

प्रयोगः। इद्ोयनेति | प्रधानग्रहणं शक्यमकतुम्‌ | न चेवं पितुरपि aatarfafa: | तच प्रातिपदिकमात्रापेच्ततवादन्तरङ्गत्वन प्रयमोपपत्तः।

_ ee * ~ ~~

यस्य विवच्छयते, एतदुक्तं भवति | दयोस्तावत्करियासम्बन्धे सति सह गरब्दस्य प्रयोगः, aa यदा इयोरपि क्रियादिसम्बन्धः श्ब्देनो्ते सषागतो faa एश्राविति तदा इयोरपि प्राधान्धाब्न भवति, तदा त्वेकस्य क्रियादिसम्बन्धं wean प्रतिपिपादयिषत्परस्य सद्धार्याथापएुपपक्या तदा तम्याप्राधान्या- तदाचिगस्ततोयेति, रवं च कत्वा सह Wea Tet प्ररतोति तद्यपि प्रस्तरस्य प्रह र णसम्बन्धः OWT: द्गवाक्येन प्रस्तरः प्रहरतौति श्रावाया- स्वक्ञातः तथाप्युक्तन न्यायेन शाखा्ब्दा्ृतोया सिद्यतोति विभङ्गि

१६४ AWAITS LATA | ( स रक्तेऽप्रधाने RI RIEL) (ष्य.२।पा.१।या.९)

सा च प्रधानेति | क) प्रधाने शारिताथेशम्भवादिति भावः ॥ भवत्येवेति । क) sa वदन्ति। दतोयाषष्योः को विगरेषो यत्‌ aatar- ऽपधानेऽपि षी मेति । एवं च पुरेण ष्टागमनमिश्यादौ षष्ठो बाधनेन eater सूजरमावश्यकमिति । श्रन्ये तु हृद्योगे षष्ठोहृद्योगख तत्मशत्यर्थाग्वयमाजेए । एवं च शाब्दहत्रश्यर्थान-

fat: कनतुकमेणोरेव षष्ठो नप्रतौ यमानात्‌ । सबरन्धयोरिति भायोपपत्तिमाडः ॥

क्रियाया श्रमावादिति। (3)

श्रस्ति क्रियासक्तेपि साहित्यवलात्‌ waters पुरे प्रतौ- थते न तु तक्कियाकदेवमिति भावः i

दयद्यासो ग वाच्यः | मनु पुतेण सष्टागत दद्यादौ पितुरेव करः क्रादिभि- रभिधागं न त्वप्रधानस्य युषारेस्तस्छापि तु सद्टा्ध॑सामर्थयात्कटत्वं प्रतौयत द्रद्यमभिदिते wife करौकरगयोरिति edt सिद्धा, इ afe एण सदागमणं पितरिति "करकमंणोः wate wet पराप्नोति, सह च तिज ay माषाग्वपति तिलान्माषान्वपतौव्र्चपरदोतेदितौया प्राप्नोति, इह च Waa सह स्थूलः एकै ay गोमानिति बरदगुखसम्बन्धप्रतिपादन खव तात्पर्यमिति कियागन्धसेवाभावात्वुगन्धोऽपि नासतौलारभ्यमेवावश्यं खम्‌ | tegiaa योगे विधानादितिः। य्तग्रहाद्ग्रहयं लभ्यते ऽन्या सहे प्रधान दयेव वायं स्यात्‌, विनापि wma eat यनेवि

महाभा्यप्रदौपोद्श्योतः। १९५ (SMUT RIAL) ( सहयुक्तेऽप्रधाने । २।१।१९ | )

कारकविभक्तिरिति। (3) तिष्टव्यादिक्रियातुषङ्गात्‌ wR रत्यादेरपि ayaadifa भावः ॥ संयोगश्च fare विगरेषणतया वेति तात्पेम्‌ ॥ अन्तर ङ्गत्वादिति | क) तदपवादलवारणायेरं वचममेवेति few ॥ गवा सम्बन्धोऽन्तरङ्ग इति । कै) एकान्वयिलादिषमानाधिकरणखण्डोपाधिषूपा दित्यस्य wy ग्न्दायतया पूवं मन्वयिन्नामावष्छकलादिति भावः ॥ बाधित्वेति। ॐ) सखामिलमपि गोनिषूपितमेवेति खामिश्ब्दयोगोऽपि गवा- मिति भावः ॥

निपातनादिति a famed, इहा प्रधागवचनं प्रधागतिशष्ययं करियते पितुक्तृतोया मा भूदिति तच्र प्रातिदिकमाचापेच्चतवादन्तरङ्ताश्रयमा भविष्यति गार्योप्रधानवचनेनेति मन्यमानः uefa! प्रधान दति किमितिः। ‘fuga सोपाध्यायस्य गौरिति" | यथाकाप्रधाने बष्टो- विषये adh एवं प्रधानेऽपि "सादिति मन्यते । SIE । यधा यामं न गष्कतोद्यादौ प्रामगमनयोः पूवेमभिसम्बन्धः wane प्रतिषिध्यते रवमुपाध्यायस्य पुव गवा सम्बन्धः पञ्ाततसमन्धपिधिषश्य गोः स्थेन योगः, अन्यया कस्य सहत्वं प्रतिपाद्येत, अतो गवा सन्बन्धस्यान्तरङ़ला-

दुपाध्यायात्‌ wet भविश्यतोति ard रतेन ॥ 84

९९६ महाभा ष्यप्रदोपोद््ोतः। ( येनाङ्विकारः । २।१६।२०। (SRT Rae)

येनाङ्विकारः | २।३।२०॥

— मी

VEU WIAA शद सुपपन्तेराह aR इति । (क) अप्रसिद्धलात्‌ ख न zea दति भावः ॥

श्वि घञि afai क)

उभावपि भाव इति भावः। एरजिल्यव्‌ ॥ ग्वं TOMER चि्ामानाधिकरण्मलुपपन्नमत राह

“~ ण = ० > क-म काणा ७०० 9

येनाविकारः॥ येन शरौरपिकारो wat ततस्ततोया स्यात्‌ | al Tar दत्र age | तदिकारलच्कखच पला धैभूतोऽप यव एव गद्यते सब्रिधानात्‌ | स wetfeaa wa न हयविङ्नतेनावयवेन

cn rr rn rn RS ten eee ~~~.

~~~

“Sapien” ॥ खष्श्रष्टोऽवयववाचौ प्रसिद्धस्ततखायं Bart: स्याद्‌ येन गुगेगाङ्स्याच्छादेविकारसततस्लतौयेति ततच्छाक्िकाणमस्ये्ा- दावेव तु स्यात्‌ काणादेगुणवचनादेव च स्याद्‌ BAT काण इत्यादावच्या- देनं स्यादिव्यालोचान्यथा याचे । "सङ्ग्रब्योऽेद्यादि'। ex याच प्र्ययान्तः शरोर वचनोऽङ्शब्दः BT उपात्त cank | येनेति च यदपेत्त- मङ्किनो {ङितं स हेतुत्वेन निदिश्यते, हेतुखेनेतिवदन्येनेति हेतौ ढतीयेति anata | "“विष्ठतेनेविः। सामर्यादेपैतघ्चुभ्यते agfaqangafsat विकार प्रति हेतुः। Sareqr ara इति'। कथं पुनः पुरषः काणो at

| महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ६६७ (अ. ९। परा, 8182) ( येनाङ्विकषारः | २।१।२० | )

काणगुशेति ॥ लुग्िधानादेति । क)

षदं चिन्धम्‌ । दणण़णभयाभिधामसमयं एव amet | ame: काणएमिति करदा चिद्भवति | कममघजन्तः काएत्शएवि- गिष्टाच्वाचौति परे ॥ न प्राप्नोतीति । (3)

शरब्दतोऽङ्गविकारा प्रतोतेरिति भावः ॥ च्चप्रत्ययान्त इति । कै)

श्रप्रसिद्धस्यापि याख्यानार्‌ ग्रहणमिति भावः ॥

LA TS

airy विकारः सम्भवति । तदेतदभिसन्धाय aera । येनाङ्धेन fanatanfe । यच्छा काणः | पादेन wR: | पाणिना कुणिः | सामा- न्योपक्रमे वाये aR waaay, निरूपयति वा काणो वेति । तश्र

को ०.० न कन ० ER TNS भ 0 क 8 क =

ताल्तिधरमः काणता तेनाश्ेव कायां भवति न पशष care) व्यवयव- waafa’ । तदेवं यदङ्गतो विकासो ऽवयवधमेः समुदाय चागोपादङ्धिनः प्रतिपाद्यते तच्च वदङ्कगतो विकारस्ततन्तुतौया भवति | कथ एगरचिशब्दः wma यावता काणश्रब्दोऽद्िगतमेव विक्रारमाचष्ट, तख काणां देवदत्त kam नैव संदेहो भवति किं खयमेव काणः किं Te काणतयेति, aad ety: किन्वच्ठशः कायतयासौ काणः किं वा प्रादस्येति, तदनर्थकी- Same प्रयोगः, रवं प्राटेन ag, पाणिना कुणिरिच्यादौ पादादी- नाम्‌ । उद्यते । ख्या दपक्रमे वाक्ये ऽष््यु्ते न क्षायते किं faquafa

९९०८ महाभाष्यप्रदोपोद्ध्ोवः। ( येनाक्विक्ारः । २।३।२० |) (S281 aR)

fanaantata । कः सामर्थ्यादिति भावः ॥ तदेवोपपादयति | न हौति॥ ॐ) समुदायोऽङ्गौ चोत्यते इति (भा)

भाव्ये । विशत इत्यादिः ॥

तस्येव । ॐ) श्रवयवष्टेव ॥

विकारप्रतिपत्निरिति। क्त)

श्राब्टोति भावः । श्रार्यो तक्रतोतिष्ठ म ठतोयानिमिन्त- fafa धेयम्‌ ॥

न

काश श्यादिप्रयोगो न विध्यते । यद्यप्यच्येव am तथापि तद्योगा- च्छरोरेऽपि wae निरूढः । षष्यपवादो योगः। अस्तिसम्बन्धिकाय- त्ववानिदर्यात्‌ ॥

ए ee an re trey सा त ~ ल = ~ ~~ een ~ 4 म aan

किंवा काण दरति, तश्र निरूपयन्ादिनिटत्तये काणशन्दप्रयोगः, यथा दावानय कौ तौदाविदयक्तंब्राह्मणाविति। “अङ्विकार दति किमिति | ‘ayawa प्रति प्रचर, कचित्त तथेव uta) "अत्ति काणमस्येति' | मन्द परलवात्रयमा भविष्यति । म । अरसदयदुग्रहणेऽजेव स्याद्‌ मुख्यो ws विकारः, Sawa तु गौणे ऽवयवधर्मस्यावयविन्याशोपात्‌ ॥

महभाध्परदोपरोद्द्योतः। १९९ 6.2/0. ३ | शा, २) ( इर्यभूतलक्षमे । २। ६। २९ । )

TATA | २।३। २९ ॥

_ --- S24 aaj दृत्यभूतलक्षणे इति । (भा) इत्थं गत्य शचणबोधके शब्दे तते लच्यवाचिपदधटित- eq सति ल्तएवाचकान्ततोयाप्रतिषेधो वक्रय TAM: ॥ तदह यदा लक्णवाचौति | ॐ) लश्छवाचिनः्ब्दस्य छचएवादिनिः समास विना शकणवा- चिनस्ततम्यतं न सम्भवतौत्यत श्राह लश्यवाचिसमासेति। क) शच्ावा चिघटकसमासेत्यथेः॥ कमण्डलपाणिगन्दो TBA Feat WAST तच पाणिगन्दस्य शक्षणत्वायोगात्यारिगेथादाह कमणडलुशब्दादिति । के) THATS H UT लचणं कमण्डलरिति भावः ॥ बहतर हौ समुदायस्य संबन्धिलेन संबन्धो ate: ॥

~~ ~~~ ~~ ~~ ---~

द्म्भतलच्तये। कञ्चित्‌ प्रकारं प्राप्न द्रत्यम्भतस्तह्मुस्चणे दता स्यात्‌ | जटाभिस्तापसः | जटास्षाप्यता पसत्दवान्‌ ।

“cmyaaga” ॥ इदं शब्दात्सव्िष्ितवाचिनः प्रकारवचने यान 'ददमश्मु'रिति agama छते द्रव्यमिति भवति, a चात्र किञ्चित्सत्रि हितमस्तोतीव्यब्दः सब्रिहितपरिद्यागेन प्रकारपिप्रेषमाचष्े, yoru वाह्मनेपरदो च, खा षादेति णिजभावपच्ते ग धैत्वातक्ते ? क्र प्रययस्तदाह- afefefa’ | तस्येति कमणि wel, waa येनेति ल्यं, येन श्व त- व्छवादिनिा राजल्वादिप्रकारविग्रेषापन्रतयान्यो saa तदिव्धभूनलक्तगम्‌। ‘aafa’ | व्मानाटिद्यधैः। "कमण्डलुना कावमग्रात्तोदिति' | चो.

१७० मशभाथ्यप्रदोपोदुद्योतः। ( दव्यंभूतलच्चण । २। ३ । ८२।) (ऋअ.२।पा.३।यअा.२) तच चेतरपदा्थान्बय इति । ॐ) woes wea तत्र हि दरतोयायामपि कमण्डलो ज्नायवे- भाग्यः सुवचः पाश्छधिकर एकमण्डशुश्नाणन्डान्न cae: स्वादिति भावः ॥ नापकादिति। कै) एतेन लोपविषयमेव तश्न्नापकमित्यपास्तम्‌ ॥ ATA इत्यं भूतलक्षण इति (व वार्तिकखारसयेनावयवात्‌ SAAMI: प्रतौयमानलात्‌ | एतेन मुदायात्‌ढतौयापत्तौ तात्ययंमिति मन्दोक्रमपास्म्‌ ॥ प्रातिपदिकानवथवत्वादिति। क) तश्चध्यपतितन्यायादकण्‌वद्‌ पणेन ग्रदफेऽपि कश्रमादिवच्छा- स्तेणावयवत्वाबो घमाद्‌्वयवते मानाभावादिति भावः । पूवं ल्ण- aaa प्रथमान्तवेन समासे जाते पश्चाक्नचणत्विवच्षायामच दतौयापादमं शृतपूरमोकरमिति वदिति बोध्यम्‌ । केचित्त कमण्ड़लपा पिगरब्दाद च anata: | कमण्डलपा? ata शच- णलासकृदसौ कमण्डलपाण्ण्नि रत्नो दृष्टस्य तदेव लकणं भव- तोति “squaw” इति सरे भाग्यात्‌ तदेवेत्यस्य कमण्डलपा-

— ~~ = ---*- का ~~~ ~ ---~~------- ~~ - -

पाध्याययो गच्छतोमभ्डास्य WH कमण्डलुभवति, कमण्डलुना कावोऽय fafa ल्ातवानि्यधैः। adalat qr कमण्डलोः कर गतवादेव ढतोया सिद्धति, णवं afy यदायं प्रमाता प्रमितिदश्चायामेवात्मनः प्रमि तिविग्रेषं प्रतिपादयिव वाकं प्रयुक्तो कमणलुनायं काच दरति तदा स्तानक्रियाया प्रतिभासादप्रतिपाद्यावा्च करगत्वासम्भवः, उदाहरणं त्वेवं व्याख्येय, RABY ST इयेवं रूपं ्ानमभूदिति, कोऽयं, आक्ौदिति निदि- ष्टस्य xeuiafaititss wad ग प्रयोक्तरि, इष कमणलुपायि-

ACTIV RATA | dex (य. २।प्र.९। घ्रा. २) ( दतथंभूतलच्तण । ९। Ri RR!) रितसेबेत्यथा अन्यथा ष एवेति वदेत्‌ । कमण्डश्युक्षपा रिज्नाण- खदवयगोति बोधः सयात्कमण्डशयुक्राथेकमण्डशुपदेम समानाधि- करणो बह्वरौहिः । waar त्ध्यपतितन्यायेन तद्णेऽपि- तदवयवं नेत्यश्वापातरमणौयल्वेन शग्‌ TUT एव । wa ye एकाकोमिति दूरे भाय ACA इत्यादौ (भ) समासप्रातिपदिकसन्नोत्तर sae: “सुपोघावि"ति wr विधिसामथन्नतयक्मित्याङः ॥ भाखे पृथग्‌भावादिति । (भा) एकार्चौभावे शतरविगेषणष्येव कमण्डशोर्पथित्या ae लचणतेन कासनेऽ्वयासंभव दूति भावः ॥ तदेतदच्छति केयटः । नास्तिलक्षणस्य प्राधान्यमिति | क) विशेषणएतवानाक्रान्तोपखितिरिल्ययः ॥ प्राुक्ता्यानभिन्नः प्रते | किं वक्तव्यमिति । क) श्रनायं दुचारूढामन्यच्चययक्रिमयाहेकदेग्रौ भाणे प्राधान्येनेति । (भा

~~ ~ ^+ ~ ~~“ ~~ —

ara दति agatel हते कमण्नुश्ष्दासततोया प्राप्रोति, न च प्रय agate इति प्रातिपदिकसज्ञाप्रतिषधः, न िसंबुद्यो'रिति लिङ्कात्‌, न च ‘aut धातुप्रातिपदिकयो'रिति संप्र्न्यद्रायाल्त्तौयाया लुग्लभ्यते, तस्याः समासप्रातिपदिकं प्रद्यमवयवत्वादि्यव आइ । Ew a भवतौति" । "समासेन्तभतत्वादिति' । समासाथे प्रति गुण्भूतलवादिदर्धः | raha ल तयं aru ay ढतौया बड्रौहौ Fo after खार्थोप- स्जनान्धयपदार्याभिधायिलत्रास्ति प्राधान्यम्‌ |

॥

१७२ मदाभाव्यप्रदौपोद्द्योतः। ( सं ्ोऽन्यतरस्याम्‌ । २।१।२३।) (ख. २। पा. ३ घा.२)

सं्नोऽन्यतरस्याम्‌। २।३।२९॥

शरन्यपदा्थेन योगे खामिनः पञ्चमो खादत श्राह aerate ॥ ॐ) श्न्ययुक्त इति | के) श्रन्यलप्रतिथोगोत्य्थः॥ पूव॑खाग्यपेचयेदानौमन्यो गवां खामो- MARTA: | उभयपरे गवा Fein च सामिनं संबन्धमुप-

पादयति | गवां य इति ॥ (के)

णी

a een pane ate ree + ~--- ----~ - a ee err ~

संश्योऽन्यतरस्यां कमि ॥ सम्पूवस्य जानातेः कमणि eater वा स्यात्‌ । fast पितरं वा सद्चानोते। सम््रतिभ्यामनाध्यान इति ag! Bat तु परवात्ष्ो | पितुः संच्वाता । यत्त हरदत्तेनोक्तम्‌, खाध्याने परलादधिगति wet मातःसन्ननातौति | तद्र । तच देषाधिकारात्‌ | कमेत्वविवच्तायां ढतोयादितोययोर वश्याभ्यपेयत्वात्‌ | भिन्नविषयता war विप्रति षेधस्यान्धाख्लवाेति दिक्‌ ॥

on Ce en a या काम

‘Geaisyatat कमि" ॥ ‘asmata इतिः | ‘agfamaar- wr’ इ्यातमनेपदं, Stata’ ma आध्याने तु enih- दयेश्रामिति wet मदति मातः संजानातोति, कव्रयोगे त्वनाध्यानेऽपि परवा'त्कचुकमंणोः wal fa wet भवति मातः संज्ञातेति ॥

| ACTA TTT: | १०३ (WRI पा. 1 आ. २) ( हेतौ । २।१। Rt)

AA aT | 81-31 88 |

नमर eye

व्ापारामाविष्टले इग्यगएक्रिया विषयले च हेतुः ॥ योग्यतामाषयुक्क इति । ॐ) व्यापाराविष्टं करियामाजरविषयं च करणं व्यापारे च किथाविषयलमेव एलो पधाममेषेति ततो भेद दति मावः ॥ न त्विति । क) वृज्तिकारवदिति भावः॥ अन्येत्विति (3) मतेऽनुपाइकाभावोऽद चिवौोम्‌ ॥

3 asa पि प —

हेतो । Kear टतौया स्थात्‌ । धनेन कुलम्‌ । विद्यया ay: | इतु- fow लौकिकः पलसाधनौभूतः ग तु तद्मयोगको हेतुखेति faa | तद्य चकारेश कट संशचाविधानात्कट करणयोरिग्येव atten: frag | भ च तौक्िकरेतोरपि करयवात्तर्यो रोष इति वाम्‌ । लौकिकस्य xen दिसाधार ण्यात्‌ निर्या वारसाधारणाच । करदस्य तु नियामाच्विषष- वात्‌ । खापारनियतल्वाचच। आह च । “द्रथारिविषथो ey: wee निषतक्षिषमिति । qnfat तु amit निमितं हेतुदष्यत इति च" | तथा फवमपोह शेतुद्रब्दन Aes । च्ष्ययनेम वसति । xeq प्रय इति qa केयटे wey!

85

Mahibhasya-pradipoddyota, Vol III, Fasc. VIII, New Series, No, 1186.

१७४ महाभाष्यप्रदौपोद्द्योतः। ( अपादाने wet । २।१९।२८ |) (ख.।पा.३। य्या. २)

अपादाने पञ्चमो | २।३।२८॥

LIE

मनु खद्लोपविधायकद्या् शास्ते ऽदश्नाश wala tz संगतमत श्राह येति | के) वामकरे न्यायेनेति भावः ॥ श्वगण क्र उपशचणम्‌ | श्रासनाप्रचत दत्यस्यासने fee: ॥ तत्रेति । कै) खषन्ताभावेऽपि गम्यमामक्रियापेचकमंवादिति भावः ॥ गभ्य- मागक्रियापेचया ऽपादामलं भविथतोल्यत श्राह क्रियाया इति ॥ क) यदाश्रिव्येति । कै) यदवधिलेनाभिच्येव्यथेः ॥ पादाने प्चमौ 1 स्पष्टम्‌ । य्रामादागच्छति । Vee कमणधि-

करयो चोपसंख्यानम्‌ | Waa असनात्पेत्तते | प्रासादमादद्य erat उपविष्य पेद्तत cay: | गम्यमागापि किया कारकविभक्िनिमिन्च

~~~ ~

“चअपदाने पश्चमी” । 'प्रासादादिति?। खच ल्यवन्तस्याप्रयोगे ऽप्य्या गम्यत इति fetta प्राप्नोति 'खासनादितिः। सप्तम्यव प्राप्रोति। were तु पर्णं weer पदार्थागां शानं, तैजसं चक्तबहिनि-खव विषयान्‌ गाति निःसरणाङ्गके च पर्णे uaa तच्राङभूतनिः सरणं प्रति प्रासाद उपात्तविषयमपादामं भवति । प्रासादाप्ेदत इति att, पासादप्रदेश्राषाषं तेजो निःसार्यपदार्यान्‌ एएष्टातोति । रचाख्यानषौ-

महाभा्यप्रदौ ANA | ६७१५ (@ 21 प्रा. १।चा.,२) ( अपादाने WERT । IRL RSI)

तेति । ज) तज ॒वन्तेमानाच्छ्दा दित्यः ॥ तयुक्रात्काशादिल्युचितमत श्राह

काले विषये इति ॥ र) yal मासादिरिति। क)

मासकासतिक्योखावध्यवधिमद्भावः सबन्धः । श्रायहाय्यास्य न

तशयुक्षलमिति भावः ॥ अथवा TIAA । क) तच्छब्देन पश्चमौ पराण्टते naam” aw: ॥ meat परावयवके कालेऽभिधेये काण्वाचिनः सप्तमोत्यथेः | ाग्रहाय्याद्ायं परलं न Mss तत्तमासरटेवेति भावः ॥ दशनं चक्षरिति। @)

करणे wists भावः ॥

म ना ज A i epee cane mt भ = ag ~ ei >> मम

प्विश्रपिखौतिवत्‌ | तेन कुतो भवान्‌, पाटलिपुत्रादिव्यारि सिम्‌ | इड fe प्र्मच्तादिशसिदमागमनमु षभौव्यावधावेव प्रश्नोत्तरे vara) रतेन पर्राख्यागयोख्धेति वार्तिकं प्र्याख्यातम्‌ । अपेच्तितक्रियाया erate fagarq | WAU कन दर ्यादावतियापेख | waanqarefrata

ater sen - --------- ---~--- ~= ~~~

———

उति । fafas werent wera यत्र लोके पञ्चमो प्रयुज्यते इह न भवति कस्यायम्यौ usted दति कृतो भदानिति क्रियाया खभावा- रगपाशागलाव्‌ पलवदचनप्रक्लादिप्रमाणसिडामागमनादिक्रिपामपेष्छेद प्रयन्यते तज्र पयोक्तरास्थातुख म्नसि दिपरिवत्तमागमागमगं प्र्यपेकित- ज्ियमपादानं प्राटलिएकराशेति | ‘aaafa’ | यदवधित्वेनाभिाध्वका- wat: परिष्टेदसत cad: | मवौधमव्राम नबर, aterm तपोवग, aft

dod AeA Tata: | ( अप्राराने प्रमो । २।९।२८। ) (GRIT Rian)

तेजो रूपमिति | क)

श्रपक्रमणवामथ्येमनेन ठ श्रितम्‌ । विषययाहिणो sarc: सूवेरश्छिवत्‌ प्रासादे श्ठपुरुषगयनादपक्रम्य यावदिषयदैश TBAT: | एवं प्रासादात्‌ प्रवते चुः प्रासादादपकतय विषधं जानौते care) प्राशादश्यपुरषाजिगंमनं प्रासादादिति wafyad इति बोध्यम्‌ । प्रासादमारद्च भुङे cared प्रासादाद्‌ , YR इत्यादौमामनमिधागमिति बोध्यम्‌ । प्रासादश्पाचाजिग- ARG YR इति भाथरोत्याचं इ्यन्ये ॥

प्रा्यविषयम्राहित्वादिति। के)

परावरथोगे चेति at बौद्धो चचा कथं चिद्धिभागो

बोध्यः ॥ भाय SM चान्धा चेति । (भा) दशरंनक्रियेव्यथेः ॥

~~ ---- = ~> ~= ७» =^ ~= ~ न ~~~ -- ~ ~ ---- ---~+--~-- ~~~ ~

aw पश्चमी तदक्घादध्वनः प्रचमासपतम्यौ कालाल्प्तमौ च वह्ठश्या | वनाद्रामो योगनं योजने at) afte खाग्रहायणौ मासे । कत्तिकाभिर्ह्ञा laa कार्सिकौ। पौणमास्या लुबविष्रेष इति qe न भवति। साद्छिनोयं मासो्यधिकारे विभाषाफादगगोख्वशाकािकेचेभौम्य इति

RITE Uwe काको, dae ‘qafate’ इति gar भवति aifaatdarey अधिकारे विभाषा qranitrrarnfietedhe afafayuig, खये इायनमस्ा eee), प्रच्चादेराद्चतिमकला- द्वाधिशोऽग, आयङायस्यश्रव्यादिति निपावनासत्म्‌ | (तचु्नादिति' | सेन प्रथम्बन्तायेना वहारे gare वेमानाग्भालादि्न्डादिवदैः |

मद भाथप्रदौपोद्द्योतः। १०० (च. २। पा. द। खा, ४) ( अपादाने पद्मो । २। १।२८। )

अपकामति तत्तष्माहशेनमिति । (&)

दशरनपदेन ठक्तिरेवाभिमता | केषटोक््यास्थाने तु weer रिति विग्रेषं बोध्यम्‌ । उत्तिपरलेन erent fet श्ानानुम- वानापत्तिरिति पूवपणः । तावत्कालं खिरलेनाचसुष्तरं fetta तु खष्टमेवेति wey awit दिले विभाह्मनार्टेव दिवापकेः क्मवथतिहाराभावेन समासवद्वावाप्रापेरोकगेषेश बाधाञ्च इन्ाप्रा- तिकथमन्यान्येतौ्यत श्राह

भाष्यकारेति । भै)

तप्मामाश्यात्कमव्यतिहाराभावेऽपि बहशग्हणात्‌ करित्माश- agra yaw: | तवो सादिवंगष्यान्यखेस् प्रादुभावगरष्देन वष्टोष- माष इति परे ॥ प्रश्तिपदप्रयोगेऽपि तद्चथोगेऽपि ar कथं

ee ees ieee ee ee oe a

निर्रात्‌ | अये इायनमस्या इति खाय्रायणौ । प्रशचादेरा्तिरलाव्‌ wiftatsa, खयहायश्छशल्यादिनिपातगाश्ल्म्‌ | तथ्यक्घारिति । तेन पञ्चम्यन्तेन अर्धदारेण aes वतैमानाकासादिष्यब्दादिदयर्चः। अश्र षदा तमा TERT TAT योधैः कारिकयादिश्लतः परो पः काणो माखादि- शच वसेमानादिव्ः। खर्धतख्च परत्वं न were दति श्यवदितेऽपि भवति, कािक्याग्रहायण्योमध्यवन्तौ मासः Sifter परो भवति । अध्वमदतिः तद्वा दिबपेश्छते, प्रस्थानं तु वाक्ेकदेप्रस्या प्रमोमः, तदयमर्थः | मवोधुमवः निलन षदा चलवारियोजनानि मतानि भवन्ति ततः सक्राद्य, चतुष योजनेषु ate सस सांकाष्यमिति, गतागौति च कमि निषा

१७८ महभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ( खपरादाने TERT! 21 Ri १८ । ) (ख.२९।पा.द।या.९)

भाष्यकारवचनादिति। क) way wane सन्न wat इत्येवं रूपात्रश्तिथोगे पञ्चमोति वचममनुमोधते दति भावः। न प्रयुच्यते Cem maaan पञ्चमोति चितं तदणबधिमादाये्येवं रूपप्रश- व्यचंधोगे एव प्रवन्तंते | प्रतिश्रष्दस्य WMA च तमादाय WU! ॥ श्रधिकरणलाभावात्कथं TATA श्राह ततश्चेति। कै) कार्निकौमादाथ मासे गते श्राग्रहायणो भवतोति arena इति भावः ॥ तजर

प्रातौति क)

एतदथमेव ततः साकाश्यमिति वाक्यभेद दति भावः ॥

-~-- ~ -~-~- -~ ~~ ---~- ~~~ -~ -- [श गि 7 0 ne

TNS RO

ara after: metifa प्रयोमाव्म्टतियोगे qeatfa केयटः। प्रतोचर्चय्रहणम्‌ | aa ada xfs कोयटात्‌ | “खन्धावग्टद्येवं eaearaifa”? कुमारः ॥

---~- ~ =-~ ~ ~ ---~~ ~ ee ere क

यद्‌ा जनैयौजनानि गतानि भवन्ति sae: सांकाश्यं प्राप्यत EA: | यडा- swaftrat निःसस्यं गमनं वाध्वन्यारोप्य निःद्य गतानोति ल्यपः कर्तरि we च प्रयोगः, तस्य प्रतोयमाननिःसरणक्रियापेद्वयापादानल्वं, गतानौति च प्रातिपदिकार्चस्याग्यतिरेक श्रधमा, ave afagfa यस्य च भावेन भावलद्लक' मिति anal, Great मासद्रति कार्भिक्छाः परत्र मासे मते सति qa भवतत्यचः, तच दिग्योगलक्षणा पञ्चमो, सप्तमौ प्वेवत्‌ ॥

ARTHAS: | ९७९ (ख. श।पा.१।ा.२) ( धद्यतसथ परमेन 12181 R01)

घष्टयत सप्रत्ययेन ।२।३।३०॥

तदर्थोपलघ्षणमिति | (क) मध्यमपदलो पिषमासादिति भावः ॥ WATTS | ॐ) वयधिकरणषध्या श्राश्रयणणश्रक्यले हेतु Tey wage प्र्यकव्यमिचारं द श्यति

तस्थवेरिति 1 (के)

ay प्रह्यथाप्र्यययोरिति परिभाषयाक्र्ेःति सुषभाथ- , परितथा प्रतिपदोक्षपरिभाषया च प्रश्यधस्यैव छाम fag परह्ययगहणेन सामर््या्तदथंलामे दति वाश्यम्‌ । तदनिच्यलश्चाप- मेनापि चारितार्थ्यात्‌ ॥

बष्टतसधैप्रययेन ॥ watt wet स्यात्‌ । efeaat one | उत्तरतः | दल्िणोत्तराभ्यामतघ्रच | णवं एुरःएुरसादुपश परिष्टाव्‌ ॥

~ eo न 0 ene

““ष्यतसर्चप्र्चयेन'” । शत्र Taare बिप्यतचितिरूपसम्भ- बेपि प्र्शश्चतत्वाव्म्वाप्रद्ययपरिभाषया च प्र्यस्येव यश्डमिति fag ard: प्रद्ययग्रहणेग | ‘geenfefa’ । पूरवाधरावराक्ामखिपरध-

९८० मदङ्भाष्वप्रदीपोदश्चोतः। ( बद्यवस्ं पर्येन । २। ह । ३०) (ख.२।पा.३। अ. २)

संभवाचेति । ॐ) शो हेतौ ॥ भाय TUNA समाना्थैः | (भा) इत्यस्य तेनापि थोगे लिङ्कमिति शेषः ॥ अघ प्रत्ययेति | (भा) परिभाषयैव fag इत्यधेः ॥ waste प्रथयलचणेन प्रत्ययाम- AMSAT Wy प्रत्धयग्रहशमिति | क) TWEET खक्‌ ॥

वेषा" ‘Hens चे'तिपृव्ग्दस्य Tea: | अपर्बुपरिष्ादिति'। ऊध ध्रष्वसो दशष्द Meat रिण्रिष्ातिणौ प्र्नो भवतः, वत, पादकौ

भाष्कीर प्रयोमात्यशमो ॥

AVANT Tata | १८६ {G21 पा. ६। आ, २) ( एधगम्विनागानाभिलतौषा- WAT । २। ६ । ३९ |)

प्ग्विनानानाभिस्तृतौयान्यतर- सयाम्‌।२।३।३२॥

~

ast. प्रतिषेधा्थलेऽसंगतिरत sre aTRfa > काक्षति ॥ (के) अनधिकारवेऽन्यारारित्यष्यामगतिरत श्राह

योगात्परेषठिति । कै) दितोयापष्टोविषये इति । (भा)

एनपा दितोया । ( २।२। २१) “षष्यतसयं' व्यच चेत्यथैः। सो षक्रमत्धागे न्यायसिद्धप्रवं fanaa च asi रिव्यम्‌ | afer “gag faalar’ “ष्टवतमथने'त्येवाष्टाध्ययोपाठः । एवं श “ए्यभ्विने'त्यमेन दितौयाविधानमपोति | एनपेति योगविभागात्‌ षष्ठयपोति gum रित्य मित्याह्ः ॥

भाषे

-- ~~ ना न RE OE NS ere eee ~~ ~---- = ~ "~ ~ ज १

एथग्विनानानाभिष्तोयान्यवरम्याम्‌ ॥ ्न्धतमर्स्यां ग्रहण समुश- ay | निपातानामनेका्ैतवात्‌ | Away पञ्चम्यनुवतते। रुभिभागे

“एथग्विननानाभिन्तृतोयान्यतरम्याम्‌”' ॥ अन्यतरम्यांयरहगोग पर्त यथाप्राप्तस्याभ्यनुक्षान।व्‌ एतौयया मुक्तं waaay षौ प्राप्रोति, ew स्यादनेकार्धैतवान्निपातानामन्यतरम्यांयदणं समु्चयायं न faseanifate, रवमप्यननम्तरा featar समृखंमेन, अथापि योगविभागोनाम्या अपि

56

(<a मदभाव्यप्रदौपोद्द्योतः। ( एथग्विनानानाभिल्ततौया- (श.२।पा.द।शा.९) MITT । २।३।३२।)

TATA श्रदणमिति । क) श्र्थयानामनेकायंलाल्छमुद्चयबोधनदारेत्ययेः ॥ श्राश्यामभिन्नः Wea भा श्रस्यन्यदिति | (भा) यदपि संष॑धातुदत्तौ मष्डुकासुत्तौ वा श्रतुडत्तिसामथ्यदेव पञ्चम्यामपि सिद्धायाम्‌ श्रन्यतरस्यां aye चित्यप्रयोजनं षौ तु Tat भावयता तथापि तद्िना तयो दूज्ञेयलान्तदोधनायैव तर्‌ ग्रहणमिति बोध्यम्‌ ॥ तद्नयस्नेवायवान्येत्या दि पचद्यमार वाध्यते इति । कै) दहतु ठतोयया न बाध्यते चस्यानोयान्यतरस्यां ग्रहणादिति भावः ॥ भाग्ये

यन्नादिति | (भा)

By qaqa awa यत्नोऽस्तोति भावः ॥

हतौ यापश्म्यो तः | ठन्तिक)रस्लाह | एथग्विगानानाभिटिति योगविभ- गाद्‌ डितोयापोष्यत इति | एयय्मामेण रामाद्वामंवा। रषं विना नाना। feag गाना च वजेन इन्यमरः। नानानारौर्मिष्पला लोकयान ति प्रयोगः।

ना ०-०9-9

सिद्धिः, एवमपि तदनन्तरा ae) समुद्चोयेत न कथं चन GYR a चेष्यते सत्वधमिग्याइ | “पश्चमो ग्रहणमिति? | शरेति, । न पूेयोयागयोः we: कमतयोऽधिकारा भवन्ति, यद्यनुदृत्तिसामर्थयात्यष्मौ, अन्यतरस्यां रयां afe किमथे समुशयाथं aw किं समु्ोयत catearat wedlaws- fawrgrtacayd । "योगविभागः wie इति' । खअसद्यपि सुनिचय- बचने प्रयोगबाङ्ल्यादेवं व्याख्यातम्‌ ॥

महभाव्यप्रदोपोदुद्योवः। १९१ (अ.२ पा. ६ शा. २) ( दरान्तिकायेभ्यो दितौया च। २।३। ३५।)

दूरान्तिकाधरेभ्यो दितौया च।

२। २। ३५ ॥

--- F242.

पञ्चमो विधाने तदयक्तादिति । (भ

पञ्चम्यनदूरंतिकार्थेयक्रादिल्य्ैः । सामान्यतो gfe शु्काद् तिषेधे पूवस ्रस्थान्यतरस्यां ग्रहणस्य वेयर्यापन्तिरत एवा afaa पञ्चमोषिधाभमिति सायकं दूराम्तिकरा्ैरिति पूवे सूजेण षष्टो पश्चम्योः प्रातिः परवद्धरेण दूरान्तिकाथः षेत्यनेभ षष्टयेषेति

~ ~~~ >^

~

भावय

~~ ~ ~~ ee - --~-~ [री 1

दूरान्तिकाथभ्यो दितोया च॥ wat दितौय। स्याश्चकारात्पद्चम तोये । प्रातिपदिकाय विधिरयम्‌ । ग्रामस्य दूर दृराद्रेण वा। सअ निकमन्तिकाद्‌ न्तिङ्गन at) उत्तरताप्येतदनुषत्या तत्तदिषयेऽपि दितो- यादयः स्युः। तथा चाधिकणऽपि प्रयज्यतेि। दूरादावसथाकम्‌भ्रमिति। चादसधस्य दूर way | असक््ववचनमग्रहणमनुवतते | तेने न। दुर Gat दूराय पये रेष्ि। दूरस्य पयः ख्मिनि।

श्दूरान्तिकायभ्यो दितीया चः ॥ श्पािपदिकार्थ faurafafa’ | धर्थान्तरम्यानिदंशादिति भावः। नन्ष^दंररपयर्थान्तरम्य tafany qa- faufgfan® च विधानमेतदुक्तं sant विषये तु परत्यात्ेव प्राप्रोति | मेष ate | उसतरव्रापयेतदनुवसैत तनो रर विभि तिविभयेऽपि सर्वत्र वधा- भिधानं भवति, तथा च दरादावसथासमृचमिद्यधिकरणोऽपि मवति, आआावन- धस्य दुर इयर्थः । प्रातिपदिक्ञाय विधानभिन्येवसदाहतपिवबं शदथ तथा च सन्वदचनेभ्यो यचायध विभक्तया भवन्त।ति वच्यति, urfaufe- wid एवतु विधाने यथायथमिनुपप्ं प्रथमेव भवतेति वाचयं स्यात्‌ ॥ `

deg महाभाव्यप्रदौपोदद्योतः। ( लाम्यधिकरण च| ki eR edi) (श.२।पा.श। श्या. २)

गतु पश्चमो। श्रनेन निषेधादिति भावः॥ \“दूरादावसथादि" व्यनथोः मामानाधिकेरण्छभ्रमं निराकरोति श्रावसथस्येति । क) दुरात्‌ ग्रामच्ये्यादौ वनमिधानात्पश्चमो नेति भावः ॥

सप्तम्धधिकरणे च ।२।३। ३६।

य

eT OS + 2

दून्विषयस्य क) इत्यस्य दनो विषयम्येति aaa: प्रमितेन च स॒ दनो विषदयस्तदाह

१ दूरादावसथान्मच्ं दृगात्पादावसेच्चःम्‌। Zire भायं दम्यभ्यो दरा कुपिताद्गगोः }

सप्तम्यधिकर्गे Gy चकाराद्‌ दृरान्तिकाथभ्यः। कटे ee |

६ “ct ~ दूरान्तिकायभ्यः प्राग्विभित्िचयमुक्ठम्‌ | अनेन च सप्तमौति तेभ्यश्वतखो विभक्षयः पलिताः | क्षसयेन्विषयस्य THEIR) इनिति ददन्तः प्रब्दः | विषयो उत्तिभूमिरयस्य mime तस्येचर्थः। eat qed | qutaaaafa विग्रः । argata yafamat ऽनेनेति asa दष्टा दिभ्यश्ेति ata कररोनिप्र्ययः। ततस्तद्धिता्ेन सङकार्योभूतस्याधौ-

““सपतम्यधिकरग च” । तम्य न्विषयस्यतिः । xm: शब्दो विषो सत्तिभूमियस्य mime तम्येधर्धः। add ाकरय दतिः, खधीतम- मेनेति fare ओआद्धमनेग भुक्तमिव्यतोऽगेनेति ahaa ‘sarfewe’ तोनिप्र्ये wa तद्धितायन कथां सरेकौभूतस्याधीतस्य faery शाकर- afer सम्बन्धाभावात्‌ क्प्र्येनागभिदिते याकर्णादौ ग भूलवामि

मद्ाभाष्यप्रदोपोद्दयोबः। ६७८५

(अ. 21 पा. 81 खा. र) ( सप्तम्यधिकरण च । २।१। ६९ ) द न्नन्तस्येति | क) क्रानाप्रशतिकेलन्तसयेत्यथः ॥

च्च व्याकरणस्येति । कै) पर्वमविवचितकमेतया भावे करे पशात्कमेसबन्भेन कमेणाऽन- भिरहितलवाद्‌ दितया प्रात्ेत्या शयः। कमणि क्रपत्ययान्तात्त्‌ वा दूति रथविकन्यायात्‌ । एतेन कमणि Ae वयाकरणगरन्दात्‌ प्रथमे-

afa निरस्तम्‌

~~ ~ ~~~ ee --- ~ -~ = -= *---

तस्य॒ fay वयाकरगादिगा सम्बन्धाभावात्‌ | क्ेप्र्ययेनानभिहितं व्याकरणम्‌ | as छतपूर्मकटमितिवद्‌ दिनाया प्राप्ता । गुगभूलवापि fe खथध्ययनक्रियया sam सम्बन्धो न विद्धः | सदह्ाधोनवान्‌ यथाकस्ण- मयादौ यथा । are च, “अविग्रहा गतादिख्धा यथा ग्रामादिकमेभिः। क्रिया सम्बध्यते तद्त्‌ छतपुर्यादिषु स्थितेति” ॥ न विक्चि ग्रहो यस्याः सा afaaet: गृणोनूते्यथैः। ननु कालकमगोऽपि सप्तमो प्रापनोति मासमधौती वयाकरण wat) aaa) तस्य बहिरङ्त्वात्‌ । न चैवं तच द्वितीयापि न स्यादिति वाचम्‌ । तददिधाने लच्छानुगोधम अक्तिपच्त-

प्रण तिवादखयाथ्ययनक्रिययाईधंःतवान्‌ व्याक्रस्गमितिवत्‌ कमतया सम्बध्य माने छृतपूर्वोकटमिटिवद्‌ दितौयायां प्राप्नाया सप्तमो विधौयते । दष मासमधीते याकरणा दति कालक्रमणो वदह्िरक्तवात्स्म्यभावः। 'साधु- इंवदत्तो मातरौति'। खच साधृत्वासाधृतवयोर्मा तापि विषयत्येऽपि क्रियाया खभावादधिकरण्तवाभावादचनं, साभूनिपुणाभ्यामिद्यव सिदनर्चा्थमनश्र साधरण, तेन तत्वकथनेऽपि भवति, अर्घाग्ररं तत्र निपुगाथं, कथं तदि ay प्रयदाहरिष्थत aufaifafa fa साध्यो रान्न इति। Bux) ust waa ae श्राब्दोऽन्वयो ग साधना ust way a खाधर्ति, तथ राजनि aves वेति गेतच्छन्देन स्पष्यते प्र्यासश्चा वु

(| मह भाष्यप्रदोपोद्योतः | ( सप्तम्यधिकरणो च । २।९।३६।) (अ.२।पा.श। या. २)

'शअधिकरणत्वविवक्षायामिति । (कै) श्र्तोत्यप्याहारेण Ke व्यापाराश्रयलविवचाचाभिश्यध; । वदिरङ्गत्वादिति । (कै) तद्चोपपादितं “areas ॥ उभयचानेनेव ent धिद्धायामर्चाग्रहणं तजर ayaa श्राह श्रचाग्रहणं त्विति । &) तन्न साधुग्रहणं तु साधुप्रयोगेऽपर्चायां प्रत्यादियोगे भिषेधाधं न चानेन दुर्वारा तक्छामरयेनास्यायपरटत्तेरि ति केचित्‌ । क्रियाया एव कारकालाद्सङ्गलिमा शक्या

न~ ~~ ----- ~

९ (खधिकरगविवत्तया° sufi दृश्यते |

स्याज्रयगात्‌ | साध्वसाधुप्रयोगे च ॥ साधुः हष्णो मातरि यसाभूर्मातुले। अच्च साधुत्वासाधृत्वयोमां ्ादिविषयत्वे$पि क्रियाया शअभ।वेगाधिकरय लाभावादचनम्‌। साधुनिपुगभ्यामियेव सिद्धे खनर्वार्ध॑मत्र साधय्रहणम्‌ | तेन तत्वकथनेऽपि भवति । चे शर्चाय्रशणन्त निएगा्धम्‌ | साध्यन्तु त्र वार्तिकं दृष छस्याप्रत्तेरिति ध्येयम्‌। eetai aca सगरहाणा- was तद्वपरोत्धे च । सत्सु तरत्स असन्त सत द्रव्यादि | Tae “Te च भावने" व सिडम्‌ । तथापि लच्यलक्तणभावाविवक्ताथामत्पि यथा स्यादिति वचनमिग्याङ्ः। निमित्तात्वमेयोगे ॥ निमित्तमिह पलम्‌ । तदा- fan: सप्तमो स्यात्‌ | यदि तम्य कमणा सह योगो योगविर्रेषः संयोगसम-

~~ - ~~ ee

राजविषयमेव साधुत्वं गम्यत इ देतावता तक्मदयुदाहरयं ब्रर्द्यम्‌ । "कार. काांणामिति'। कारकषश्ब्दो भावसाधनः, कारकवाहणामिगय्चः। ऋडेग्विति' | कडा भोजनकियामहन्तोति कारकाः, लच्यलच्चभावा- विव्तायामपि यथा स्यादिति वचगम्‌। 'द्िव्वासोनेव्ितिः। दरिग्रा- wie नाहंन्तोत्यकारकार्शाः । (तहिपर्यासेवेति"। करकादायामकार-

ATTA TTS: | (<o (अ.द्।पा.६।अा. २) ( सप्तम्यधिकरशे च । २।१। ११ | )

कारकशब्द्‌ इति | (कै) श्रक्रिपरः स दूति परे । उत्तरसूबेण “यस्य च भावेन''दृ्यनेन क्रियाफंशमिति व्याख्यानादिति भावः ॥ are “agr’ इत्यस्य विद्यादिदणसण्ठद्धा tae: | “ata” cae area “संवन्ध इति” समवायस्यापि संग्रहाय ॥

न न न ~~ ~= ~~ ~ ~ -- ~ --~ ee

वायात्मकः | ““चमणि दौपिनं wha दन्तयोहन्ति acy । केष चमरीं हन्ति सोिपष्कलको wa?) चमपलकं दौपिकमकं इनगमिद्यर्धैः। qa हेतुढटतौया प्राप्ता । aa fe फलमपि हेतुशब्देन wea | अध्ययनेन वसतीत्यादिसिद्धय इति प्र्यय इति दये कंयटे स्थितम्‌ । खच दौपि- चमणोः समवायः संबन्धः। चमरशब्दाव्नातिलत्तणो ste) पुष्कलकः पः | ससोन्नि सौमञ्चानाथें इतो नितः frat cat: | निन्धमानेन ayer सह ale: संयोगः संबन्ध इति हरदत्तादयः। दुगवाश्चप्रवोधं तु Rarer | सोमा wate: पुष्कलको TT । TH 4 मेदिनौकोशे, सौमा घाटस्थितिदेषेग्बणकोरोष च fearfafa) अच पुष्कलको Tet च्तपणकौलयोर्ति wi RAMA किम्‌ । वेतनेन धान्यं लुनाति ॥

क ५ 94 ... ~~~ न ~ "= ~~ - ~ ---- = ~~ en = — == ~

कत्वेऽकार काराणां च कारकत्व cad) 'निमित्ात्कमयोग इति. यत्‌ करियाप्रयोजनं यद्चैः क्रियारम्भस्तत्पलमिष् निमित्तं, तदाचिगः समौ भवति afe aw निमित्तस्य कमणा कर्रोख्िततमेन ay समवायादि- Nya सम्बन्धो भवतौ ्यधैस्तच हेतुदतीवायां प्राप्तायां aay, तच इन्ति- कर्मा हौप्यादिना चमदिनिमिन्तस्य समवायः सम्बन्धः | श्वमरोमिति' | चमरद्म्दाच्लातिलक्तणो एष, Gare: we: स सोन सोमाश्चागथे wat निखात इयर्थः, तेन च निडन्धमानेन दहना Sle: data: सम्बन्धः | कर्मसम्बन्ध दति कि, वेतमेन wry लुनाति |

{<c AETATAIIT NAA: | ( यस्य च भावेन भावलक्षणम्‌ | (GRIT MTR) २।१। R81)

स्य च भावेन भावलक्षणम्‌ | २।३।३७॥

नि 0 per —

भूय इति । (क) अनुमाथकलं wend त्मकारको बोध इति qawe दति भावः ॥

यथाग्नीति | कै

तथा च उद्यति सवितरि तमो नष्टं धूमे सति व श्हिभिवतो - त्यादावेव श्यात्‌ इति भावः ॥ भाषे

दितौयो भाव श्रारभ्यते (भा) दृत्यस्योश्यत दत्ययेः ॥

„ यस्य च भावेन manag) यस्य क्रियया कियान्तरः waa तवः anal स्यात्‌ | निर््ञातकाला करिया अनिरज्ञातकालायाः क्रियायाः

=-= = ~ ---------- ~ rr ree ee

धयस्य च भावेन भावलक्तणम्‌”॥ दृह भूयो दश्र॑नाख्रयो श्च्य- लक्तणभागो यथाभिधूमयोः, ततश्ोदित arfea तमो नदम्‌ उदिते wmafe समुद्रः cee दत्यादावेव स्याद्‌ दह त्वभि एूयमानेषु बव xafawa यदा गमनेन सह पुमःपुनमे दृरचरः तदा न तस्तस्य शद्ड- fave म स्यादिश्याग्रद्याह |) प्रसिद्धा च क्िचेति'। प्रसरद

। महामाष्यप्रदोपोद््योवः। १८६ (अ.२। प्रादा. २) ( यस्य च भावेन भावलक्षणम्‌ | 2। ३। Rel)

लक्षणशशब्द्‌ इति (के) नायं श्दोऽमुमापकलेनाभिमतलिङ्गपर्थायः । किंमत टश प्रतिविद्ोतत इव्यादाविवानिक्चातन्नापनटृन्तिरिति भावः ॥ भाय

सकृदपि यन्निमित्तत्वायेति । (भा) तत्काला दिपरिच्छद निभित्तवायेत्यथंः ॥ तदेव । (भ) ACA UTA | ऋअनिर््रातकालस्येति (क)

way मानान्तरेण TE खरूपं ज्ञातं तस्य काशविगेषक्ञापना्थ पब्दप्रयोगे एकस्य प्रटृत्ति सूचयति । “राह्कपरागे खायादि'- त्यादौ काणवाचकादरधिकरणे एव ॥

ष न --~ ~ = ~ ~ --~ ~ ~~~

कालपरिष्छेदकतवात्‌ लक्तगमिदयच्यते । ate दुह्यमानाश्चु गतः। शवं दे्रपरिष्डेदिकापि सति ga द्रदयत्वमस्ति ।

क्रियायाः frat प्रति लक्षते उपयव्यते ग YET, CATR भवति विर्बातकाला कियाऽनिर्ञाताषाः कियाबाः सक्कदपि कालपटिच्छदहेतुतय-

atria waa लल्लणमिति ! 87

qée HUAI: । ( weet तिभक्ते। २।३।४२।) (GRIT RI अर)

पञ्चमो विभक्ते । २।२।४२॥

विभागो भेदः । गोभ्यो गौरेव कथं विभक्षलमत श्र गोमणएडललादिति क) प्रथक्‌ क्रियते भेदेन बोध्यते ॥ अबधारणमाश्रौयत इति । (के) माय॒राः पाट्जिपुचकेभ्य carat माधुराणां पाटिपुजेष प्राणिलेनान्तभविऽपि श्रष्दोपात्ताकारापेचयाननर्भावादिभाग एवेति भावः ॥

~--~-~~--~ a --~ ~ a - --~--~--~

पञ्चमम विभक्त ॥ विभागो fara नि्धावमाणस्य यथ मेद णव न तु श्ब्दोप्रासामान्यरूपाक्रान्तता तच निर्ारणाश्चयात्‌ प्रश्मौ स्यात्‌ | माथराः पाटलिषएषकेभ्य Bae: | न छन्न गवां छष्यो्ादिध्िव सामान्द- fata: किन्नु शब्दोपात्तध्मयो विरोध एव । द्रदश्च as बुद्िकल्ित- मपायमाश्चिद्यापादानप्रकरये प्र्याख्यातम्‌। आह च। “बुद्धा समोहितेक- लवात्‌ पशचालन्‌ कृरभियदा । एुनविभजते amr तदाप।यः प्रतौयत” इति |

2X

“neat विभक्ते” ॥ ‘farmaareifa’) fratranna, एतदु भवति, निर्द्धायेमागशस्य निर्डखास्णाश्चयस्य च विभागे सति निर्धारणं भवति ततश्च aang निरारणाश्वये विभक्तमस्तौति सामर्यादवधारणमा श्रयते afafaatcars® विभाग va म केन चिदा्मभाव इति, तेन गवां we rat यद्यपि गोमणडलात्हष्णा मोः ven क्रियते तथापि गवात्मनान्तर्भादो- स्तौति न भवति, उदाहरण तु माधृराणां पाटलिपुचेषु पाणित्वेनान्तभावि- इपि श्ब्दोपाक्षाकारापेश्यानन्तभां वादिभाग रव भवति, wearer चेत- त्म पादानप्रकरणे “द्या समोहितेकल्रत्पञ्चालान्‌ कुडभिः एधग्‌ बदा विभजते क्का तदा ऽपायः प्रतोयत'' इति ॥

मह भाष्यप्रदौपोद्‌योतः। १९१ (च.२।पा.१। घा. २) ( सार्धुनिएणाभ्यामचायां सपभ्यपरतेः | २।३।४६।)

साधुनिपुणाभ्यामचोयां सप्तम्यपरतेः। र।२।४२॥

== से VA View ~

प्रतिपरौति ॐ)

RAM TENT: प्रत्यादय इति भावः ॥

व = 9

~~~ +~ ~ -~ ~ ~ “ ~~~ + ~~

साधनिपुणाभ्यामर्चायां सप्तम्यप्रतेः | श्वभ्यां योगे स्मो स्थादर्षा- धां गष्यमामायां न तु प्रतेः watt) मातरि साधुनिएणौ वा। पण कमयि at | असा्चिपूर्वादिगुपधलच्तः कः। we पूनायामस्ञाद्री- वादिकाद्‌ गरोखहृल camer: | चोरादिकास्‌ रपरासश्न्येति युच स्यात्‌ | अर्थायां किम्‌ । निपुणो cet wa: | इह तस्वकथने तात्ययम्‌ | साधु- Test त्वनर्वायामपि सप्तमो भवन्धेव | साध्नसाधप्रयोगे धति वार्चि- कादिति प्रागेवोक्घम्‌ | खध्रच्चादिभिरिति वक्तयम्‌ ॥ नेह । साधुनिषएणो वा मातरुश््ति Wagar ।

ह अ tat ei eeemiae tes sa? fate ----*~ te ee ee nem = सया

“साधुनिषुणाभ्यामर्चांयां सप्तम्यप्रतेः” । साधुशब्दः छवापाशिमो- aa, पुष Sala शुभद्सावरिपूर्वादिगुपधति के निपुग दति भवति, wi पजायामिद्स्ाद्धोवादिका रोख wa’ दकारः, चोरादिकात्‌ यचा भाम्‌ | अध्रतेरिखच प्रयोगद्रवष्याषायं तदाह ‘a चेश्रतिः पयु- श्यत दतिः | ‘annat arg. xfa’ i पव॑भेवेतदु दूषितमुपपादितं च) निप्रणः gat मातुरिति तु तरूकथने UTA प्रदाइरफम्‌ |

१९२ ATTAINS TENA: | ( ufentgarai दतौया च।२।३। 8!) (ख.२।पा,.१।खा.श)

परमितोत्सुकाभ्यां तृतौया च। २।३।४४।

eee

स्यतेरिति ॐ “'द्चतिख्यतो "ते इति

aw सितमिति । क)

कारकं कमेकारकबथतिषङ्गो रष्वादिभिः सम्बर्छेन गौणार्थस- त्परलरूपः | श्रत एव पूवेसुल्युकसाहवर्या दिल्युक्म्‌ । तत्परे प्रखितासक्षा इत्यमरः ॥

ee selene aa ee idee ~ न - -- --- nae ee ~

प्रसितोत्सुकाभ्यां तोया ay खाभ्यां योगे योया wremenat! प्रसित उल्छको वा हरिणा wil वा। तत्परे प्रसितासक्घावित्यमरः। उत्सुकसाह चर्या श्रसितोपि तत्पर रवे Nya तेन प्रकषण सितः गुज दर्यं न भवति ।

"प्रसितोत्स काम्यां टतोया चः? ॥ भिण बन्धने warn wa: प्रसि- aware | ‘ces निद्यमवबड इतिः | नित्मित्नेन प्रद्न्दस्याच॑माचरे, wavy दवावबडधः, यो fe यच प्रसक्तः स तज्रावबडध इव भवतौति ara: | तेन प्रकषण सितः aac इयस्य ग्रहणं ग भवतोति प्रदतं भति | ‘ate afer इतिः | तत्पर cad: |

| ATTA sata: १९३ (च. 2 । परा. १।खखा.२) (rept च लुपि। १।३।१६ | )

aaa च लुपि। २। ३।४५।

तन ae

एत््परापतयै प्रजरिथामाई पुष्येण युक्त इति सवेति । (रै)

ary पुष्यं प्रत्ते पुण्याथ स्यहयति gue षमौप rarfe प्रयोगा नासिथेरञ्षिति भाव दति सवे निमेलम्‌ ॥

-- ~ - ~~ ~ -~-----~-------+=-~~~ “~ ~~ --- --*~ ~~ ~ ~= = ~अ

rast ध लपि ॥ wat sma खति यो ल्यं या लप्यमानश्य games वतमानास॒तौया सप्तम्यौ स्तोधिकरेये । मूलेनावाहयेठेवी श्रवणेन विसअयेत्‌ । मूले अदयो दति at) मद्रे TM: कालं eat wafatucfs लप्‌। अधिकरण किम्‌ । पुष्यः। पुष्यं प्रतोक्षते । पुष्पाय urate) अथ केचित्‌ as पद्चम्यय स्यो । लभनोद्रदश्रवाचिन

ae --~ --- -~-~ ~ --~- re ed ee

orga च नुपि'” 1 नच्च wary सति यो लुंश्रया लुप्यमा- नश्य प्र्ययस्यार्चसत्र व्ेमागादिति खधाक्तरान्धयः, यशोद्ते । ays लुपोति पुम्यं सप्तमो लुबन्तान्रछ्षचवाचिन cant इति, तच्ो्राभ्या Taba नोरा गच्छेदिति विरेषगा्र स्या्तस्यालुबन्तलात्‌, कथं afy लवन्ताबर्त्ाभिधायिगः शब्दादिति इस्तिः, प्रायोडच्येतदुकतं शबन्तार्था- fant wate saat भवति, लबर्थाभिधापिनः धन्दमाजादि््षः |

६६१ मश भाद्यप्रदौपोद्दयोवः। (SRI RI ere)

(reat च लुपि।२।३।१५।)

दति शिवभदटरसुतसतौगभेजनागेशमभटर विरचिते महाभाष्यप्रदौपोद्योते दितौयाध्यायस्य दृलौयपादे दितौयमाहिकम्‌ ॥

---- -~--- ---~ ~~~" ~~~ ~ „~~~. ~~~

[० 1 क 1 See

हति gree: तेषां लुबन्तविग्रेषगाच्र स्यात्‌, उत्तराम्धां फालुनोभ्यां नो राभ्यां गच्छेदिति येति इरदतः।

dane ee nah soy श)

DT RS Ae

ene = = =

"शबन्तादिति' | लबन्ते समा्वस्येति बञजतरोहिः, सखानिदारकं च लुपोऽ- भयव षवल्वं see | अधिकरण इति वरतेतद्रति'। र्वं च ge प्रत्ते एष्याय स्प य॑ति पुष्मस्य समोपद््यादावपि न मवति ॥

महाभाष्यप्ररोपोदीतैः।

~क Bes पाणिनिकात्यायनपतञ्चलिभ्यो गरुभ्यो नमः | 1

wesw पतद्जुलिना गुसखा तौैथेदशिना | सवधां ्यायकषौजानां महाभाष्ये निबन्धने ॥ weeny गाम्भो्यदुत्तान इव घोषवत्‌ ॥

[री

परातिपदिकाधेलिङ्गपरिमाणवचनः मते WHAT २।३।४६।

तद्र इफमन्तरा तदर्थे प्रथमा नियमालाभात्‌ प्रश्नानुपपज्निरत TIE

ड्याबिति ॥ क) प्रन्तरेशापोति । (क)

श्रय (atta कस्यायं दत्थाकाङ्खगयां चतः सादिविधिष-

प्रातिपदिकार्चलिङ्कपरिमाणवचनमाच्र प्रथमा प्रातिपदिकार्धमा feyarnfer च प्रथमा स्यात्‌| Cele VAAN ATT सम्ब

~कम

“orfaufeanifegufcarmawaars sear” ॥ प्रातिपदिकार्थ सत्तेति", es faefgaad aqua न प्रातिपदिकार्चमाचस्य, गौः ya पाचको हिल्य दद्यादावसम्भवात्‌ | योधैः ada केवलं न जाद्यादिरूपो न

१९१९ मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( प्रातिपदिका्धलिङ्परिमावचन- (अ? पा.१। अअ. ३) मा प्रथमा । २।३। 8६ |)

za इति शाभादिति भावः ॥ तह्चत्ेऽपि शिङ्गविगिष्टपरिभाष- SAAT तज्ञाभः ॥ गन्वव्यवानामणचंवत्वाततेनैव सिद्धमत श्राह

असतौति ॥ कै) यन्नादिति । क) परातिपदिकयरहणएसामर्थ्ारस्य संख्यावाक्मैरेकवाक्यतायामपि प्रहतायपिशनियमाश्रयणादयनियमाग्रयणादाऽसल्यादययादचन- सिद्धिरिति भावः ॥ अथवेति । (कै) लिङ्गे वन्तेमानापप्रातिपदिकादिति gare: 1 स्वे fag प्रश््यथं इति भावः| इदं few प्रातिपदिकाथेग्रहणाभावे शिङ्कमाभे दव्यर्यापन्तौ श्लौ पुमामित्थादाबेव स्यात्‌ a ट्ष इत्यादौ जाद्यारेरणधिकश्य भागात्‌ तश्मादाद्चयाख्येव उ्छायसौ ॥

जात्यादिरिति । कै) आदिभाश्रथः जातिपद च प्रटन्तिनिमिन्ोपश्ञचणम्‌ ॥

wal स Wawa) मां कात्खंवधारयद्मरः | प्रातिपदिकार्थ दन्छेव तम्भाच्रमिश्य्लपद विग्रहः | मयुर सकादयश्चेति समासः। प्राति. ufzard: aati sa fel तस्यां सवं wer wafer इति । ai

लि्धसदस्याकारकशक्ियोगो स xe प्रातिपदिका्त्वग विवितो यथा- व्ययार्धं rat, अश्चया्था हि केवलमस्ोति wera aa ग पुरोदृ्यसतादृश्च इति at: शक्र caret तु सत्वरूपर्ये fayawarta लिद्यतोति भावः |

`महाभाधप्रदोपोष्धोतः। १९०

(च, पा. ९६। या, १) ( प्रातिपदिकार्थलिङपरिमाखदचम माज प्रथमा । २।३।१९।) यस्मिन्नर्थे टति । @)

प्रादिपदिकाचं प्रथभाविधानाभावाशट्रतिरिक्ः we दति न wea इति भावः ॥ नन्वसंस्येति | (कै) वष्टौविधायकष्यापि कयो रित्थादिमिरेकवाक्पलादिति भावः । वस्तो दितोधादरौनां विषयाभावपरेषः प्रातिपदिका्थशूपः

प्रथमाया विषयः ॥ , स्वेति । (कै) न तदपेखः रेष इत्या ग्रयेनेक sare घ्यबेति । (भ) एवं Teens fame भावयद्यासङ्गतिः ॥ पर एकदे ष्णा द्द तष्होति (भ)

दरदं सवेमेकदे श्टक्रिरिष्यये we भविब्यति । उचरनोरेरित्यये- कदेषक्तिः । “अरवययाद्‌ाषुप"' इति श्रापकालिदधेरिति बोध्यम्‌ ॥

प्रातिपदिक्षाये च धाल्वथे च प्रचद्चते दति च । ei नोचेः। ae fe परिमायविद्धेषोपडितं सक्तामा् प्रतोयते Kare: | खन्धे तु नियतोप- शख्ितिकः प्रातिपदिक्षाचं cate: | Starry sey: कृं भित्तिरिचादै-

अनये त्वाहुः अन्धयव्यतिरेकाभ्यां ve sth प्रतोतो wat प्रातिपदिकं ग

अभिचरति बेन विना प्रातिपदिकस्याप्रयोगः सवे प्रातिपदिकार्थः, लक्ता

UVa तूपलच्छयां तेन सत्ता गोत्वं प्रौवल्यं शको गयः पाचको डित्थो

गौः शल इादिकमप्यदाइरडमिति | नन्व सवज किषधग्रहथारेव fax, 88

९९० मह भाञ्जप्दोप्रोदश्रोतः। ( प्रातिपरदिकार्वन्षिपरिमादतवचन- (BNL RI wR) माभ प्रथमा । २।९। १९ 1)

भनु प्रादिपतिकलेऽववययायां खिकवोक्षकलेन व्यमिचारा् ततातिपदिक्षाथेः इत्यत आइ सण्वभूतेति। क) परातिपदिकायं cae fe तकन्मातिषदिकायं wut aa पआआनिपदिकलावच्छिन्नर्ये इति अषंभवादिति भावः ॥

afuafasreftt | ॐ)

द्र्यजातिभ्यामधिकेत्ययेः ॥

स्लीत्वाद्यधिकमिति । ॐ) सखोलादिकमधिकं ways: ॥ यमर्धमिति । ॐ) अन्वयव्यतिरेकार््वां यस्य प्रातिपदिकस्य योऽर्याऽबधारितः प्रहसिनिमिन्ततदाश्रयरूपसद धिकम्याटश्यचं माचग्रणमिति भावः॥ द्रथमाजापेषयाभिकव्यादृन्नौ चट इत्यादावपि न खादिति area ॥ ॑

ai नियतलिङ्कगां प्रातिपदिकाचमाते प्रयमेयेव सिद्धम्‌ | लिङ्माचाति तु तटकूटोतटमिव्याद्य्धम्‌, | म ह्च प्वादि नियतोपद्धितिकम्‌ | अवः लिकूमाजाधिक्छेपि विधौयते | परिमाशमाचे stat wifes) इय डि

म, aaa कियते तच्चावधारद्याथे पमोगरमाचरं ब्रतोयतौतिवतु, तवच सोएमाप्रपेसकमिग्यादापेव तु स्याद्‌ यज लिष्कमेवाधै सत्तेब्ादौ तु जाद्नाद्च- धिकार्चसङ्भावान्र श्यात्‌ । खथ कन्यासाज्रं fae थाति - वचनत्वाक्माचे प्रथमा लिषटम्स्तो खे प्रधमा भववोति जञाख्यागादृकधि-

BUTT TET | १९९ (G21 818) ( sirfanfdard ferqrafoaraaer- art प्रयमा। ₹। ₹। ४९)

म प्रातिचदिक्षाथे इति । ॐ) मा रलस्येव निधमेन भानाकदयथेता न तु लिङ्गेति wes: ॥ शष aia भ प्रटेत्तिनिमिन्तमिति भाव इति तलवम्‌ ॥ तरस्लटमिति | ॐ) 9a fufayaa प्रातिपदिकात्कष्यापि fare नियमेनानु- afar ae प्रातिपदिकायलाभाव दति भावः ॥ जातिरेवाकेति क) अच naage जातिग्रहणं प्रनिनिमिश्षपरप्रातिपदिका्षैः प्रातिपदिका्थश्न्देन विवकितः । जातिपदमाश्रयस्याणुपलखणम्‌ | एवं च भाय्योकान्बणदाहरणनोति तद्भावः ॥ श्रन्तरङ्गलाष तथो- रेव प्रातिपदि कायंग्रब्देन यणं लिङ्गारौनां तु maa चोतक- सापेपरतोतिकतया वदिरङ्गवमिति तदाश्चः। एतदेवाभिप्रे प्रातिपदिकाषेः सत्तेति ware उक्रखाख्यादधं चिनधमेव । शनेकजिद्गवेऽपि खमो्भपुंसकादिति शाखबरेन fey प्रातिपदि- कवाश्यतवदौष सव॑ सष्मतलेन तटादिप्रष्देःपि प्रातिपदिफाचे्रदणेन Ramya वतयं रिमान्तत्यरिच्छिननो प्रोहिरिवयैः। cet xtow

पर्यायं परिमा अभेदेन dare विेषडता प्र्वार्धख प्रोह परि- ष्देयपरिष्टेशकभावेन संसर्गे विषमिति बोध्यम्‌ । carat, ठकः

wrdegraty dwar भवतौवयच्यते इन्तेवं aot पश्ेादौ क्मदिसद्भा- Vie feyuelias प्रथमा स्यात्‌, कमवव fer aferqaafarar- te watdint दितौयादिव्वेनिमतत्वात्‌ | aottenndtfe’ wetted

७०० मड भाच्यप्रदोषोद्द्योतः। (प्रातिपदिकाचलिङपरिमाखवचन- (्.२।पा. या. ३) माचे प्रथमा । 2181 et) )

सिद्धिरत va दितौयाचन्ते शिङ्गगोधः ) महि समाने प्राति- पदिकवाश्यवे टकादिशष्दवाश्यप्रातिपदिकार्थंश्रष्देनम ग्रह्यते न तटादिवाश्यमिल्य्र जातिरेवाचलयुक्तातिरिक्ं निभिक्नमल्ि । एव साशिगाव्यथानि लिङ्गप्रटस्िनिमिन्तकाः wear: प्रातिपदिकं इव्यष्योदाइरणानि । अन्ये तु शिङ्गाचाधिक्यश्टेति बोध्यम्‌ । येऽपि मौर्वारोक caret गोषद waut वदन्ति तेषां मते तदेव प्रृ्िनिमिन्तं तदुत्तर वम्र्धयेनाभिधोयमानमलष्देव प्रटन्तिनिमित्त- ae विवितलात्‌ । wets तु शक्तावच्छेदकारोपेरीव तभ- दवोधकपदे एव शकषणेति वादिनां wea म ॥ भाय aq परिमाणेति। (मा

द्रोणदयो यटि परिमाणवचनासदा प्रातिपदिकाचलाल्ि- fafcfa प्रश्नाः eae wear परिमेयटृन्निता चदा तद यभितोत्धाह

ee - ---- ~ ~~~ ~~ ----- - - ~ ~~~ --- ee ~ enema ae nti ज क

डो बहदः। वचनं सपस्या। तथेव प्राचां aw) तश्र प्रज्वा उक्तायामपि सष्ख्थायां यधा स्यादि ग्थेतदर्धमिदं वचनम्‌ | दश सजे a शिङ्योः प्रचमेदयेतावदेवाव्यकम्‌ । दतरन्तु aq | ताहि प्रातिपदिक- प्रश्ण ताबद्यचम्‌ | gary प्रातिपादिकाडि खादयो विधौयन्ते। ane

en a ---- ee ----~- ~ ५ ------------~-~~-------=~--~--~--~-~-=-न ~

प्रसिद्धरिति ara) Ssefcfa’ | अज्र प्रथमायां स्यां ma sien wfamat “सपूर्वायाः प्रथमाया विभाषेति तेमयादिविकश्यो भवति, पदत्वं तु बष्यापि fax, यस्मिन्‌ qa दितगेयादयो न विदिताः स te | मन्बसषस्यत्वादव्ययार्थस्य कथं षो स्याद्‌, रकल्वा्र्धनियमे बद्याः aw- ख्यायामनियतत्वात्‌, प्रच्नयनियमेऽपि तुल्यभातौ यापेचत्वाभ्निषमस्येकल-

महभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ७०६ (G81 4. 819 8) ( orfaufenrefarqafcateraen- माच प्रथमा।९।१३।४९ 1)

यदा मानमेयेति ॥ (क)

व्यभिचारादिति क) मेयस्यापि द्रोएल्वारोपेण द्रोणएादिपरेभ्यो बोधे तदहोधेऽप परिमाणस्य भागात नियतः afters att मेयायलाभावेन व्मिलारो स दति भावः| प्रातिपदिकेन भियतोपखितिविषथो डि प्रातिपदिकाथेः। परिमाणण््दे च कर्मणि qe परिभेधे इत्यथे इति तात्पयाधः ॥ एव हि faut माणवक दत्यादौ शचा

न श्यात्‌ । सिंहषट्श्ायेखय व्भिचारेणाप्रातिपदि कायलात्‌ | तस्मात्‌ द्रोणः खारौ श्राढकमित्यबापि

यथा स्यादिति (म) wee विभश्वधस्य परिमाणस्य परिच्छेधपरिष्छेदकभावेन Meat Heras थथा खादित्यथंः ॥ प्रातिपदिकार्थं प्रथमाया तु नामाथेयोरभेदागखयययत्पत्तिविरोधेन तथान्यो न wT केयटपदिमतेऽपि cara मेयटत्नितवेऽपि यथा स्थादिति शचणथा Wesel श्रावश्यकताश्च i qed: सिंहो माणवक

[1 ~~ =.

द चपेक्षायां यक्मा्छादि विधिस्तदर्थं दति wad णव | परिमाणमप्यगर्धकं बौर्वाहोक दयादाविव genianst प्रथमायां स्यां पदानरसमभि- द्ाहारेय गौणार्थपरतो्यपपन्तेः। वाहक गोलस्येव ब्रोद्यादौ xtwar-

9 ae A, ए वज

दिभिः परस्परमेव व्यावक्तेनात्‌, विधिवाक्छपक्षे तु खादिदुचकण भित्रवाक्छस्य Tye बङ्कवचन'मियादेः सयस्थासम्भवे विध्यर्धवात्‌ | गनु उपापप्रातिप- दिकाक्छादणे विधास्यन्ते तवार्थे प्रथमेदक्त कस्यार्थहव्यपेश्ायां यक्ञा- कछ दि विधिकषदर्धं इति विक्चास्यते नार्थैः प्रातिप्रदिकयहकेन, तजाय-

0x TRAIT TT: | ( enfeafeordfagefcataten- (अ. र पा.१। शरो. १) wee प्रथमा । १।१। ४६१ |)

दत्यादेरन्नागकण्यना चाधिकां eet थी नियतोपश्िलिकः स तदा प्रातिपदिकायं इति सौर तदकरणष्येव aaa च । agrerat शाग्दबो धवैशश्ाय सूते तद्वदणम्‌ । न च॑ परिमाणं प्रातिषदिकोथं ति तत एवं ameray प्रथमा विधार्मं यथं दरौएलादिभा ve तदर्थेखेऽपि परिमाणलेन तदथंवाभावात्‌ | लश तव नते द्रोणो त्रीहिमभयेत्यपि ख्यात्‌ प्रातिपदिकाथै- areeaharet: सम्बन्धे समानविभक्तिकनामान्तराथऽश्वये एवं परि- माणे प्रचमायाः साधुलबोधमात्‌ । श्रत एवाभिङिते प्रथमेश्यादि- wet: wage) wud fe विंडो माणवकं दति वत्‌ द्रोणो नोहिरित्यपि ewe साधग्रष्टबोधङतवेलचष्यानादरे- शपि तथे ay वािकप्रषटन्रदभेनारिति गव्याः । प्रटृत्तिनिभिनत सुखय॑तदाश्रयद्धेति ata प्रातिपदिका्ग्रब्देनाज विवचिताव- emcyaran: परिमारयहएं शच्छार्योधलकणमिति केयटा श्यं मन्ये । रपरे ठु प्रातिपदिकं किम्ंमित्यश्य श्नापकाशिद्धि- रिव्या्रयः। तदजानान एकरैश्याद

देराणोपसंभवात्‌ | wi वचन॑ग्रयमपि यर्म्‌ | न केवला प्रज्ञतिः प्रयो- wate caw परति दज ब्यमागतया प्र्चयस्यावश्यकल्वात्‌ । | भ्वितवश्ननप्रयोमापिच्तया अनुवादकप्योगस्मेव न्धाग्यतात्‌। माचयर्ल-

wah । fgowar न aria भवति कुमारो सोमेलादावप्यत शव feat freeze तु निवमायो सौ मादिगन्दागां जौवकार्या य रिन्विरेऽपि प्रजजरन्ततेगाप्रतिपदिकस्व,शदये प्रथम लिष्यभे Cowal कैश ae |

मह्ाभाश्यप्रदोपोश्य्योवः | oR (ख. 9. ४। ST. 8) ( प्रादिपदिक्षार्धकिद्गपगिमिवक्चन- माच प्रथमा। २। ३। eg 1)

उच्ेरित्यादि । ॐ)

एकदे श्क्तिलादेव “तिङसमानाधिकरणे प्रथमे” ति वारषेन षदायेकेतलूषसेनाययादाविति सूभच्येन शापकादग्ययेभ्वः श्वा fame इत्यादि waa च ग॒ विरोधलस्मा्रातिपरिकग्रहणश्य wert भ कश्यमित्धेव भाव्धतात्प्ेम्‌ । एवं serene प्रातिपदिकग्रहणं श्ञापकात्सवंविभाषवत्यन्लौ प्रथमाथा अपि सखेन च तप्मयुक्षकार्यसिडिः तिर्समानाधिकरणे प्रथमेवेति च fray वाज्निंकमतेऽपि दोषः। श्रथ लिङ्गे्यादेडेवः कुष्डमितोत्यनाद्य waa ब्रुवत दति मतेन केयटोक् एवाचः । uaa च दरोणदिश्ब्देन सिध्यति। ते हि द्रोषलादिप्रटन्तिनिभिन्तका शपि zafaefagfaa परिमाणएत्वमपि बोधयकोत्यधिका्था wa: परिभार्ग्रणम्‌ । भ च तेवां तभिष्ठपरिमाणएलं बोधकने TAUNTS: | सूषभायप्रामाण्येन । श्रनुभवादिना च तदङ्ञी- कारात्‌ | तच्वोक्मानादोनामणुपलकषणं तद्नयक्षदाइरति | मपि र्चम्‌ । सम्बोधने चेति waar कर्माध्ाधिक्धे परथमामा eres | मतु TU पब इत्यादौ अभेद संसगंस्याधिकस्य भागात्‌ प्रथमा न सादिति Qa) date arias वहिरङ्वात्‌ प्रथमप्रर्सशंच्छारवाधानु- उथते । प्रातिपदिकं तावद्॑पदेनासम्बद्मि जैव डयते । wfsufewaval तावदर्धपदेनासनडमि नैव ved, fay. ग्रहमनेकलिङ्काथ, acwe तटौ कुमारः कुमारो कु Re yas, waut येनार्थेन विना प्रषतेरप्योस्तरद्ैमाजे विधौवमाना quar मानाजिक्गेभ्वरतसदिशेषमन्तरेढ प्रयज्यमानेभ्यो म स्यात्‌ अथ माजयहव- wen आातिवश्नं वाकोलल्ाधिकाधैसद्भावेऽपि weaerterd दनि

७०४ मह भाष्यप्रदोपोद्ीतः। ( प्रातिधदिकार्थलिकपरिमाणवचन- (ख.२। प. १। था. दई) ATT प्रथमा । २।६३। ९६ |

द्रोः BIC आढकमिति | (क)

we केयटथाश्याने भयव्यास्याने च ara cafe नौद्यादि- पदाकुपादानेन VAT | ग्यव्याश्यने द्रोणो ब्रौदिमागकेति प्रथो- गापक्षिच । श्रातुमानिकखाधुलबोधकवणनकंख्पे गौरवश्च । प्राति- पटिका्थं लिङ्गसाचर्धेण परिमाणस्यापि प्रातिपदिकार्थलौ चिद्यं चात एव दन्दोपपन्निः। केयटब्याश्यने यदा यो निधतोपश्ितिक curiae तदकरणापन्निखच। जातितदाश्रथयोरेव प्रातिपरिकाथेः पदेन ग्रहणेन मेयपरलयेऽपि सिद्धि । किं च थथेतानि षभुदि- तानि भवन्ति ata स्यादित्यनुपदवच्यमारभाग्यविरोधः । त्य डि थच सादिविथयेष्ठे एतानि शपुदितानि वाश्यलेन भवति aaa शा दित्यां ऽचरखारस्येन wat | पश्येव श्षणेति सिद्धान्ते द्रोणो Refs कंयटरौत्यासुदाहरणएत्ाञ्च । ग च द्रोणदि- श्रष्दानामियन्ताविग्रेषावख्डिभयन्नादिपरिमितत्रौद्यादिपरिच्छदक- ग्रोएलवदा दिबोधजनकलात्परिष्छेदकल्वश्यापि प्रातिपदिकत एव

aut | वाभतिककारख्वाद् । अभिहिते प्रथमेति । eafesfs हतः

कटः War प्राप्तोदको प्राम Kanal तिखादिभिरभिदिते कर्बादौ प्रथमा wadtant | खश्च वौरः एदष दवारो सल्प्याधिष्य्भिरिंतल्वाव्‌

स्यात्‌, ययेवं वशं पष्ठोधादौ कर्मा धाधिकयेपि श्याव्रलबनियमयपर्े, afew att कमारो कुष्डमिददाइरणं ठक्षन्दल्वर्थादुदाद्कतः। ननु माभून्लाच- ave मा wufeyore माच कारि (संबोधने चे'ति gw सवचां naa प्रथमा भविष्यति, न चैवं कर्मादिग्बपि vey: क्ख दितोचेषेतेव-

महाभाश्चप्रदोपोद्द्योतः | ary (W219. 81. ३) ( arfrafvandfegafcareqe- माज प्रथमा | RRL ee |)

wrens प्रयमाविधागवैव्ंमिति वाच्यम्‌ । erate तस्मा भाधिकरणट्रोणलारैरखष्डो पाधिरूपष्य आतिरूपद्ेव वा प्रद्ति- निमित्नलात्‌ । तजन भाखमानमपि शिङ्गवदिगे्यागवख्यव । दोषः परिमाणमिति तु xtufemerratariafydere at ब्राह्मणाविति वदेति azine ॥ aq me कार्व॑दिद्यथं awe यएमत श्राह ma इति । (भा) प्रातिपदिकार्थादिवशनादिति शुषे तु प्रहतेरधिकरशलविव- wet सत्तमोति भावः । गर्गाः अतमित्यज wae प्राधाग्यालदा- टृकेरतुरितवेनाश्यु aged वाक्यपरिषमार्िः wet कथमत श्रा प्रथमेति | ॐ) परथमा fagafa । तचा चाविधौधमानलाश्माधान्या ऽबिद्या पून्याथानवतार इति भावः ॥

प्रथमा सिद्धेति! ग च दृः छ इ्ादावथ्यापिः | अस्लोद्श्याहाराव्‌ | सन्न भाष्यम्‌ | अमिङितेनामिडहितेतिप्रसङ्क इति तथाहि । प्रालादश्या-

मधैनियमस्याश्रयशात्‌, वमपि राशः yew इति ब्यथेपि रात्‌, ेष-

लक्ता fe wet उपपयद्षादन्धखच een यदि प्रष्मर्धस्याधिक्येपि

प्रथमा स्यात्‌ तवलछस्यापि प्रथमा विधावुपयङ्कलवाव्‌ षष्टो न शात्‌ । अच

वचगसाम्चा ्वखामिभावादौ wet भवति लिद्भाधिक्येपि स्यार अतो

माजग्रहकं ante afew fara fayuwes ‘eatut चवि

ay’ च ate तदाधिकोपि पथा स्यादिति | ‘afcmeuwa किमितिः। 89

५०९ माभाक्यप्रदौपोद्योवः।

( धाविधदिक्षार्बलिंकमरिमाशवक्न- (ख.२।परा.१।खा. ९) माच प्रथमा ।२।२।४९ |) ` जिथमायेति । क)

कण्व ` दितौयेत्यादिनिधमे ऽजिथतकमादिष प्रा्प्रथमा- वारणाय प्रातिपरिकायेमाभेणाततछंबन्धनमित्यथैः ॥ भनु प्राधान्या- प्राधान्ये fequia विष्ैयमानगस्योरेश्या्यतयोटश्येऽपि प्राधा- aa MBA । श्रत एव aimee विधोयमाना अपि ब्रोद्यादयो yaa यत्द्धियन्तेऽत श्रा ayaa ॥ क) गन्वनभिरहिताधिकारेऽपि संस्था विपेसतग्मध्यपतितलाभावोऽते रार agfafa i क) दहाधिकतेनामभिहित cata प्रातिपदिका्थादेः wae प्रातिपदिकेनाभिडिततचा dea fates इति भावः ॥ मनु परिगणएनाश्न दोष cay श्राह

ree = ~ ~~~

waar सदिकियायाख्ासिक्रियायाख्कमयिकरणं Grae तख सरे. - man चमामिदहितम्‌ | eter त्वनमिहितम्‌ । तच anal बाधि्वा

=-= 9 +~ = he +~ ~~ tet ~~ जना ~ स rrr ५०

qu xfa वा लिङ्गषति वा सिं मन्यते । श्रोणः खासैति' | खयं भावः। eres विना प्रकतेरप्रयोगस्तसिप्रथं प्रथमा, stews लौं crane परिमाणमेवाधे न ्भिचरन्ति, बदा तु दोणादिषरिमिते प्रोष्ादो wee तशा स्य खभिचारिषवात्र स्थात्‌ । मच लिक्कयष्शादपि fafa, तदाधिष art fe तेग स्थादिति, परिमाग्यष्टणं चोग्मानादेगामुषरलस्तं, तेन wa पलमिश्यादावपि भवति । खथ aqua seat लवशः सूपो वकं प्रकमिद्यच्र कथं प्रथमा, शवगाश्ब्दो fe लवशज!तोयमेव Ke न शभिः

महाभाष्चप्रदोषोद्द्योतः। 9०७ {अ.२।बा.२।अा. ३) ( प्राविषदिका्ैलिङ्कपरि माखवचन- माच प्रथमा । १।३।४१ | )

परिगणनस्य चेति ॥ ॐ) वचनग्रहणादिति । (कै) एवं ae सूजेऽनभिहित शृत्धस्या संबन्धे एवेति भावः ॥ माधग्रहशादिति | क) माजय्रणं gaat: सूजहतः प्रत्ययनियम एवाभिप्रेतः । ग चस प्रद्ययनियमेऽपि प्रातिपदिकायं एवेति नियमेन कर्मादिषु तदारण- संभवालद्ेयर्थमिति वाच्यम्‌ । यथा कमण्येव दितौयेति नियमेन कमलाभावसमानाधिकरणर्थान्तरष्टेव Haha तु तल्मानाधि- करणायन्तिरः श्यात्‌ । एव गां atin पव शदृत्यादावपादानवादि- शरक्रिबोधोऽपि दितोया भवति + एवं च कमणि aaa faatar मतु azen waa मियमाकारः। तथा प्रातिपदि कासते एव प्रथमा न तु तदसत हृति भियमेन निरथकस्येव satan तु

_ ~ ~ ~~ ee eR ee ----- ~~

प्ररल्वात्रयमा स्यात । अतिखसमानाधिकरण cutee) तदपि | देवदत्तः पचतीत्ादिष तिं stead | तथाश्ि । देवदसः परच्‌ कट

चरति व्यभिचरति तु संखट्म्‌ । उच्यते । साधाग्यश्ब्दोऽयं waaay यस्य सदस्य चाक्तादिष्रब्दवत्‌, र्वं च “लवगाघ्युगिःति वचनादिन्चायते तच यथा दथिदाधिकशब्दयोः प्रथमा भवद्यवमचरापि भविश्यति, दह afe कथं भुक्ताः पट इति, gamed गमेव म oferta यभिचग्ति तु तदन्तं पटस्य भुक्त इति दद्रंनात्‌, खत्रापि 'गुगवचनेभ्यो मुषौ लुग्‌ are’ इति वचचमात्साधारगण्रब्दतेव, षह afe कथं गोवा हगेक इवि, गोशब्दो fe साखादिमन्तमेव न दयभिचर्ति दयभिच्तमति नु ब्राह-

~~ -~~-~~ ~~ ~ नणय ~ = ~ ~ =

ger ACTA TST: | | ( प्रातिषरिक्षाचैलिष्कपरि माठवचन- (ख.२।पा.९) ी.१) माके प्रथमा। 2181 e¢ |)

प्रातिपदिका्थेसस्मे एव कमेलादेरिति माभगरहणस्यावश्यकलात्‌ | भ चेवं द्याधिश्येऽपि प्रथमा भ श्यात्‌ । द्येकयो रिव्यादिमिरेक- area तदाधिक्ये प्रटकेऽयनियम इति । श्र पे तु तुख- न्याथा“म्बोधने चे"ति gy जिङ्गादिग्रहणमनमिदहित इति सु खमयादेति पेण वचनं च प्र्याख्यातमेवेति दिङ्‌ ॥ सामानाधिकरण्यादिति | ॐ) तथोः पदथोरेकायटनिवाशत्रटन्तिमिमिन्योरेकटन्तिलाशे- wu: ॥ विगरेषशविगेष्यभावस्य | कै)

विग्रषणलवविरोषत्वशूपश्य ॥ भाग्ये

| ee

दति fait wafest ग इतासतावलतिषठसामानाधिकर्याभावाव्‌ प्रमे - वेति नियमो ग प्रदतेत | तथा च देवद्तश्ब्दाद विदेषोत्यघ्नाः शवं खादयः

~~~

कम्‌, Gof UWS साक्ञादिमग्रुपारोपाद्रोणब्दः yous तत्र यधा साक्लादिम दत्तभवग्येवं बादोकषङ्तरपि भगिष्यति। aad Kfar: खारोवा- दादप्येवमेव भविश्यति लवणादिग्रब्दवह्याधारणष्म्दाः स्गेवाहौक KAN: faagtan दा गङ्ामां धोब दति agrefae वा aren afacfe शर्वा faxt प्रथमा किं च परिमेयडत्तिभ्यो दिकोषादयो षथा भवन्ति तथा प्रथमापि भवति | अथ प्रश्येन परिमिता प्रोह्य ced प्रातिपरिकार्ध- व्यतिरेकेऽपि यथया स्यादिति षरिमाश्यशय, यद्येवं प्रस्येनेति eater न स्याद्‌, प्रेषविवक्षायां च wets श्यात्‌, प्राख्िक इति तद्धिवख् ब स्यात्‌, तदेवत्परिमाखयहकं चिग्प्रयोजनम्‌ । "अउक्घपोतिः। अन्धधा-

महाभाष्यपरदोपोद्ध्ोतः। ७०€ {(ख.श९।पा.३। घा. १) ( प्रातिपदिकषार्धनिङ्कधरिमाणवचन- माच प्रथमा । 2181 १६ |)

व्यतिरिक्तः प्रातिपदिकं इति । (भा)

शअरतिरिक्रा्ेन विशिष्ट xa: | “मय्रव्यसकादिला"स-

we ॥ भाथे वौरत्वमिति । (भा)

amare seem: | aad वोरसम्बन्धलभ्िरूपित- विशरे्यतेति ari धतो ae aicfrefaafared पुरुषे- ऽधिकं भासते ऽतः पुरषार्थोऽधिका्थंविशिष्ट cau: । एवं वौरे एुरुषनिङूपिते विग्रेषणएलमधिकमिति बोध्यम्‌ am aia पुषे Ka खटृन्तिवौरलपुरुषवयोः साहित्यशूपो वोरपुदषधो- विशेषणत्वे विशरेष्यलनिधामकः संबन्धे om: घोऽपि aed एव तदेवाभिमेत्य कर्मधारयविषये wert “AT we” इति स wre हतम्‌ । एवं च वौरलपुदषसमूहवाम्‌ वोर पुरुष इति बोधः ॥

. सग्येवेति शटश्रागचौ स्याताम्‌ | तत्निमित्तभूतस्याप्रथमान्तेन सखामानाधि- करणस्य सत्वात्‌ । तिष्ठविधेश्ु लिडादिग्यवकाश्यः। स रव प्रथमेवेति

SARA ee eR

मभिदहिताधिकारा द्रङषु sere’ मिद्यादिगास्यैकवाकयलातिषृह्ण्- शिवसमासेरिति पररिगणनस्य प्रास्यातलवादेकादि शब्दैरेकत्वादोनाम- भिहितल्वादुह्कार्चत्वाद्‌ वा ग स्यादिति भावः। ‘oat at बव xfa’ | अथ कथमेकं waar wafaerel दितौयादयो भवन्ति नहि ay कञ्चिदललोश्ि। उच्यते, amiccafe क्मांदय रकल्ादयस्, तजक - त्वादौनामभिधानेऽपि कर्मादिप्रतिपादनाय दितौयादयो भविष्यन्ति, इ कमभिहितादाकराभावान्र wa! गन्वत्रापयेकादिभिः शब्देरेका्वारि

ere महाभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ( प्रातिषदिकषा्चैलिङ्परिमावचन- (अ. परा. १.३) माके प्रथमा २।३। ad 1)

saute: शब्दान्तरेति | (3)

अमपेकितग्रब्दान्तराथेसं सगणो पितः प्रापितो विगनेषणभावः खां थेन तस्पमादि व्यधेः | पुरषसंसगेए हि Aree तन्निरूपित- विगेषएतेति भावः ॥

एवमिति । ()

पुरुषशब्दे aging तननिरूपितविशे्तेत्ययः | माचपदेनान्तरङ्गाये तमेवा धिक्यं पाव्यते न तु बहिरङ्गकत- fafa भावः ॥ भाषे

श्राधिक्यमिति । (भ) सायं Be ॥ वाक्यार्थः । (भा) arama: | विषयतानामपि शक्ल मश्रषायामुपपादितम्‌ ॥

aa विभक्वन्तरा जिति ऽपि सुन्दरं कटमित्यादो प्रथमा स्यादत श्राह

~ ~ ~~~ ~+ --- ~--- ee ~ -~ — ne

नियमस्यापि विदो लटो Aanze विदिमाषरप्रयोगे चरितार्धता। यथा वैल्य वेदेद्यादि श्याजिन्यपि मध्यमोत्तमयोषिधानादर्थात्करणादा

Cee ee व 0 त mariner cae vere

maps LT AT AE LS EN RN

fate र्यमभिधोयते तजैकल्वादिगुणस्य निष्कष्याभिधानाय प्रथमा भविष्यति यथा गुणोपसजेनङ्वचनाच्छकादिश्ब्दावदक्तिनिमित्तभूतस्य शणस्य निष्कृष्याभिधाने भावप्रद्ययः पटस्य श्रौकमिति, तदेवं वचनयहण- मपि शक्धमकरैम्‌ | प्रातिपदिकग्रहणं किमिति" | sata प्रणुरभिप्रामः। “भिपातस्यागथैकस्येति' | खन्यधाधाभावान्न स्यादिति भावः । ‘serena इति| छि gars प्रथमया प्राते, vee, षष्णामण्येतत्सिडं, aufe | कमदिष दितौोयादथो विहिताः प्रकञर्धमाते प्रथमा तत्र प्रकठ््यभिवे

च

महाभाष्यप्रदो पोद्द्ोतः | ert

(अ. पा.३।शा. 8) ( प्रातिपदिकषार्लिङ्कपररिमावचचन- माच GUAT! २।३। Bei) तिङह्ृदिति । ॐ)

श्रभिहिते caw चाथेनियम variten इति उदेरित्यारौ

म दोषः॥ प्रथमा प्राप्रोतौति (भा)

परलादिति भावः॥ न च श्रक्तिगुणाश्रया त प्रधानमनु- wen दति sree दोषो वारयितुं we एति वाच्यम्‌ । franca दएप्रधानभावाभावादिश्याहः ॥ ara

तिडसमामाभिकरणे दति । (भ)

न सोदैरिश्यादौ प्रयमानाप्निः तिङूषमानाधिकरणे प्रयमै-

aque: । नियममाभाअ्रथणेनादोषात्‌ ॥ Ta पूर्वेशेति । (ग)

ूरवयन्येनेव्यर्थः ॥ पूवं एचायफेति कचित्‌ । अरनेनानमिरहित- aa “विप्रतिषेधाे"ति वार्तिकं प्रौद्येति सूदितम्‌ । fae- नित द | | | वं दोषः । waite faut fe

प्रथमेतयादिः पर्युदासः प्रसन्यप्रतिषेधो वेति देवम्‌ । ay दितौये उद्घ

0 कि

खखामिभावादिसंबन्धसटरावे चोपयक्षादन्यवास्िदधा ष्टो । गध तस्या रकवादिषु नियमः, उक्तो चरत्‌, तदेवमर्थलिमात्र प्रथमेवयेतावदेवा- वद्यं ave, माध्रय्रहयमपि ग करयं, कर्मायाधिक्य sara भवति, ward, यदयं “संबोधने Vary, यदि श्याधिक्येऽपि weenie स्यात्‌, उत्तरां हि संबौधने सामश्धितर्मिद्येव saa fx योगविभागेन, द हावधारथार्थान्भमाकग्रहणा “संबोधने चे'ति खापक्षादा धिक्च प्रथमया

७१२ महभाव्छपदौपोद्द्योवः | ( प्रातिपदिक्षार्चलिङपरिमाकवचन- (GRIM RI चाद) ATT प्रथमा । VIR! 9१।)

समानाधिकरणे प्रथमाया श्रपरयमासमानाधिकरणे शदधागचो- fauna च वाक्यषसकषारे एव प्रटभ्तिरि्याहइ देवदसेति ॥ च) गतु एकवाक्यतया विधानमिति पके तिडषमानाधिकरण्ा- भावात्‌ प्रथमाया इव क्माद्चभावाद्‌ दितोयादौनामयभावेन

दितीधादिषामानाधिकरण्ये विधौयमानश्र्ारेरपाप्तौ fay

भातेषु प्रथमा भविद्यतोत्यत ae

यावज्िङ- शति । ॐ) भिलवाक्यतया ऽविशेषेणोत्पन्लानाम्निथम दति भावः ॥

सवं खादयः स्थिता इति । ॐ)

विनिगमनाविरद्ेष बर्ेऽपि समू हाखम्बमव डिविषयतया श्विता CUT: ॥ दोषस्यासङकतेः प्रथमाया अपि aan श्र्रादिनिषेधसन्भवात्‌ | यतत भा पयुदासपच्छे विभक्तिनगियमे दोषो नेदयह्नन्तजिश्यम्‌ । at हि दितौभा

------------------- ना कम

भ भवितद्यं तवद ate: पुदष इत्यादौ पदसामानाधिकषरख्ये विरेषव- विदेष्यमावस्याधिकाथंस्य प्रतोतेः प्रथमान प्राप्नोति, ग वाक्म्चत्ात्‌, Te fue स वाक्यार्थः पूवे खा्माज्रनिाभ्यामुभाभ्यां प्रथमा विधौयते पञ्चा ्वाकाङ्कावद्रेनान्योन्धाग्वये विद्ेषावगतिरपजायमाना बददिरङ्तवा- GUAT HAL न बाधत LeU | अपर ary | अभिदिते प्रथमेति wwa wie तिडादिभिरमिडिते कर्जादो cofests am कटः परः Wet ग्राम caret प्रधमा waite, ay वौरः gee

महाभाव्ारोषोद्चोतः | Ore (श ।वा.१। अ. १) ( प्रालिपदिकायशिपरिमावदथन

ATT प्रथमा । R181 १६) दितौयाञन्तेति ॐ, अपरथमेति wage प्रथमाभिशविभश्षनघमानाधिकरणे cara शणादे विधानमिति मावः ॥ नन्वेवमपि कर्मसेव दितौ येारिनिधमात्कयं दितोधारौनां खितिरत wre कर्मसौति | (3) वाज्निककारस्ा्ेनिथवर एवे wer इति भावः ॥ नन्वपवादे- गोत बाधा विगेवात्यश्दयोपन्याघः किमर्थोऽत श्राह दहेति । @) छडमग्राख्प्रटल्तिवाधप्रकार विषयमिति मावः #॥ इवमिति MUSH eGR शच्टोक शधुष्यर्ेगसेत्य्ः | तदेवा सवविषयस्त्ौकारेकेति | (क)

सत्येवं मन्यते way ety प्राप्तस्य विषधविशेवे ऽपवारिन

कमं शेे्यादि वचनवदाभ्रयणात्‌ देवदत्ते दितोया मा भूत्‌ । बो वु खादेव । खा हि रेष एषेति fared | यथ च विभवलनारस्य निबमौ

दशादावाधिक्येप्यमिद्ितत्वाल्सिडा प्रथमेति, अत्र को दोषः, बज क्रिया नाकि त्म स्यात्‌ डकः जशः, तथापि fears कथं रतः उतः, welife अन्यते, इह तरिं crecere दति दि निषादा चाति विषावारैकमथिकरदं प्रासादास्य ae सदि प्र्येन wetted प्रलोद- aferurere दति enfacwts faorfufyd तज सरिप्रा्वैग wefirars बदाजवा प्रथमा प्राप्नोति, भज च विपेषव्थंबन्े तात्यवे fhe. qt ग cefafe anita न arg fren अभावात्‌ | अन्वसवाह, 90

ers मराभाष्वप्रदषोद्ध्योतः। ( प्रातिपदिक्षार्चलिक्षपरिमायवचन- (अ.२। पा. 81 या. ३) art प्रथमा 12181 ४६ 1) frrafaftia कतिपयेति weyaewcat हि च्छद शेनात्मागेवो- व्धगख्यापवादविषथातिरिक्रं विषयं निणएंयति विषयविभागायेति । (3)

fa faa निखिता vefe: किं विषये बाधकबाध्येति

विषथविभागायेत्धथेः ॥ ga wearer इति । ॐ)

अपवारश्राख्ञाणोत्यषेः ॥ शअरभिनिविश्न्त care बुद्धिविषय! wae: | ततसदिषथवाभावेन निर्णोते विषे घलगों afgfara: सन्‌ we उखरोतोति भावः । RAV बपवा- दश्राख्रिषयं थमेव त्यक्ोक्ग शरास्ते तदिषयमिनश्ने शच्च संस्करोति । शाखप्रक्रियाश्ञागपूवंकप्रयोगे एव wa द्थस्मारेव ज्ञायते इति बोध्यम्‌ ॥ भाय

~ ~~~ ---. ~ ~~~ --- ~~~ ~~~ --~------------------ ~

न प्रः aie) are तिः सामानाधिष्रण्यात्‌ प्राक्‌ शेषणो wut sat दुर्वारौ शश्ानचाविति ॥

faguamnfuaca प्रथमेति wea facta यल्समानाभिधेषं देवदत्तः पचतौति व प्रथमा प्रासादण्यार् इव तु वैयधिकरण्यात्तदभावः, NE: gee द्यादौ चाधिद्धेऽपि तिष्सामानाधिकरण्ं प्रति योग्यलाद्भवलोति qm at दोषः, इ देवदत्तः पचतोति देवदत्तः परच्‌ शट इति दते या्वतिखामुत्प््गा सि तावत्तिष्सामागाधिकर ए्याभावाव्रथमेवेति निय- मस्याप्रदृ्तौ रेवदशष््दाददिदचेषेय विदिताः खादयः fear इति Wau: गदोनिमिशस्याप्रथमासामानाधिकरग्णस्य विद्यमाबल्वात्तावेव स्यातां तर्षा

मङभाश्वप्रदोपोद््ातः। ७१५ (ॐ, २।पा.१९। घा. ३) ( प्रातिपदिका्लिकपरिमाङवचन- माच प्रथमा । २।१। ४९१ 1)

mite इति । (भा) श्पवाद विषधतं sre ay तिङबडिरभिवत्तेत cae: ॥ पाठिक इति। ॐ) पच्च भव इत्यर्ः्यात्मादितात्‌ ञ्‌ ॥ कतरस्ि पे इति क) भावः | सदोष इति शेषः ॥ विभक्तिविषये षापौति। ॐ) श्रथनिथमोऽपि शामान्यरूपेण विभक्किविषधो निधमो wana निथमश्यानेकाितलादि ति भावः ॥ विभक्रर्थाशरंषम्बन्ध- fartat विभक्गिनिवमः । wie विभह्वनतरसम्बन्ध निवरको- ऽवेनिथम इति मेदः ॥ तभ पचचतृष्टयं पथेदासार्थनियभौ पथं दाषविभक्रिनिथमौ | प्रशव्यप्रतिषेधायं नियमौ । प्रषव्यप्रतिचेध- विभक्किियमौ चेति । ame एव दोषोद्धावनमिति भावेः॥ पकचदयेऽपि। पयुटासप्रसव्यपरतिषेधरहपपक्दथेऽपि ॥

~~~ --~~~ A ee ~~

भावः स्यात्‌, ग च तिखुविधेरानर्थश्च, faeries सावकाशत्वात्‌, प्रथमे- वेति निषमस्यापि स wa विषयः स्यादिति ate: प्ते चायं दोषः, कत- रक्जिन्‌ we, लटः श्श्चागचावि्यन्र दौ पौ प्रथमेति yaaa: प्रल- श्यप्रतिषेघो वेति, तथा ‘wate fetta’ त्यादावपि vaca रतं भवति विभद्धिनियमः स्यादधैनियमो वेति त्यदार्धनियमः पयैदालखा- Mey वदा ऽयं ctu, कथं, कर्मणि दितौ येषेत्यस्िन्‌ frat दितवौषा- रोवामभियतल्वात्‌ प्रातिपदिका्ैमाजेपि भादातदाध्रयौ ब्रश्रागचौ-

ar¢ महाधाशथपदोपोनद्शोसः ।

( प्ातिषटिका्चसिद्प्ररिमालवच्व- (अ. । पा. a8) मागे प्रथमा ।२।१। ४६ ।) प्रसज्यप्रतिषेषे त्विति । ॐ)

थदि प्रथमासमानाधिकरणभिने इति were writes तदाऽपि भ दोषः । श्रन्यघामानासिकरण्छे प्रथमासामानाधिकरण्छ- arf wen तश्वावच्छिन्नप्रतियो गिताकभेदाभावारित्धषि बोध्यम्‌ ॥ गन्वथेनिथमे शदश्रागचोरभाषेऽपि way विभक्धिवणापश्मिरत

॥ |} : शतृशनश्ोरिति | क)

अनियतायाश्चेति ॥ ॐ) यदा हि farmiae wee चथाल्धितशबन्यासे शर्धः । प्र्ययनियमद्येव सूचरसकमततात्‌ तज च nearer विशरेषपुरखारे- णानिषतायाः प्रातिपदिकाथंमाचरपरतिबद्धायाः बज्िधानगमद्छषेति भावः ॥ भनु वाज्िंकन्यासेऽयं oa: | तद्यासे एतभिधमङ्लौकारे

arya: प्रसण्यप्रतिषेधे तु प्रथमाया अपि तथ भावासदाश्नयः प्रतिषेधः प्रवतत इति ग दोषः प्रदद्रानचोरभावातिषुक् खलु तल्धामानाधिकरखा- तरधमेवेति नियमेन दितौ यादौनां श्थावन्तिसल्ात्‌, मदा तु दिवोयादोनां बर्मा दि free: कमं्येव दितोवेति तदा तदभावे तासामभावादमिषता- बाख प्रथमायाः सत्निधागात्पर्बदासे प्रसन्थप्रतिमेधे च नास्ति wave: ag, Fant च fray eq ता्चामानाधिकर शारभेव प्रथमा भदलोति fanaa कर्मादिषु woaterafafefs भ ctr) ag च ferfafrea कर्मादभाषेग अद्यपि दितोषादोनां तथाभावरूचापि चेवषद्धो प्राप्नो ति, wane) यदि तिषलामानाधिकर ख शब eters:

महाभागप्रदोषोश्द्योवः | ate (ख, २।पा.१। अ. ९) ( प्रातिपरिक्काचदिङ्कपरिमाददखन-

माच प्रथमा। RI RI ४६। प्रथमावाक्येऽपेवमेव निमा पक्तौ रेवदकावतुक्‌ ceseret विभ क्िशामान्याभावेन पवुदासपदे प्रयमाभिश्ञविभा्वनलानेवेन ज्रवारिरपाप्तावपि प्रषग्धपरतिषेधे प्रथमामसामानापिकरशाभावेन faturnget तौ खातामिति Sa) वार्भिकमते wofefavt पषज्यातिषेध एव प्रथमादिधावचं मिवमा एवेति न टोषः। gt मते वरभययापि न शतिरिति तात्पर्यात्‌ ॥ |

fawarerty दितौमादिवत्‌ waft मिषता areresmEgean सातु teege oe च विभास्य नियमो ग जतः स te ary तिष्लामानाधिकरद्याश्राकदयेबलाव्‌ बटौ प्राप्रोतोति ताह्चामानाभिकिर- ाष्डढद्नानधाेव Eat प्रासे प्रसु्धप्रतिषेभे तु न दोषः प्रथमावा अषि भावात्‌ | eal इवोरपि पयोः पर्युराले wate शोषः, भे तु ferfatra® परयुशसेपि भ शोष इनाद्यावादः पिक रव शोष any तात्य, खनं अ किं चिदु द्यामि धान मिश्परभ्बते ॥

ete महाभाष्प्रदोपोद््ोवः | (wet देषे।९।६।६० |) (WIM IaH

षष्ट शेषे । R181 Yo |

किमप्रधानमिति । क)

“भिव विगरेवश” इत्यतो चलि “धिष च्रषवोपथोग'" इयतो

वा चनि faery care: ॥ | तथापि षष्ठोप्रसङ्ग इति । ॐ)

4 tae कमंवाच्यदिवशायां चारितार्थन किथाकारकमाबेना- wa तन्तदिधिमिर्बाधाङ्क षष्यापत्तिः। अभिहितविषये ऽपि प्रथ- मथा बाधादिति वाश्यम्‌ । “श्रो विदरथेश्य करणे” (१ । ३। ५९) इत्यादिषु रेष दत्यनुटक्ेशदिषये क्रिथाकारकभावेनान्वयेऽपि पर- लात्वहोप्रशङ्ग इति aqua टोषः। Samat caret) aw Afaeatarangreargafearnaes एव प्रकरणात्‌ VAM इत्याह

RATATAT AT ॥ कै) aq कममादिग्यतिरिक्ार्थासंभव इत्यत श्राह

+~

wat TH y कारकप्रातिपदिकार्थश्यतिरिक्तः ललामिभावादिः Reet षष्टो स्यात्‌ । Ui पुदषः । ननु प्रद्ययनियमपच्त te Tta- चारणार्चमख्त गाम Tae) wiftwarsd तु ष्याखान्धस्य च

“wet शेषे" । उपयद्कादन्धः te, कर्मादयख प्रातिपरिकार्- Whe उपयद्षा द्याह | कर्मादिभ्योन्ध इतिः | गनु न कमांदिष्वोन्धः प्रातिपदिशषार्धस्य यतिरेकः संभवति कथं करियामन्तरय संबन्धामुषपन्त,

AUNTS TET: | ०१९ (च.र।पा.१।शा.३) (wot THI 1 Ries)

खखामोति ॥ ॐ कियाकारकेति । अ) खव हेतदानादिक्रियाकारकलपूवंक care: | यत एवं विधोऽतः कारकेम्यो ऽन्य इल्यः ॥ विशरेषणभाव रव मरणं प्रति मातुरिति। () किथाकमेलमूलकविशरे्थविग्ेषणभाव दृत्यधंः । एतेन किवा- कारकभाव एव बन्धनेन विवित Carre व्यंग शां सरग येव विषयता | वच्छति ख arent: | रात्रः पुरुष इति । (भा) अभ्र राजा विशेषणं पुडवो fave शति ॥ सबन्धाभावादिति । (3) दानादिना शोकरणातिरिक्रषंबन्धाभावादित्य्ंः। wy तख सनिमिन्नद्य च कर्मादि tae भावादिग्यग्वयः॥ भनु ‘TE: पुव" cay राजा पुरुष किं चिददातौति राणा wat पुरषः snarl भवतु नाम राश्चो वखम्‌। fave गौः। fare fret carat तु तदषभवाष्डेवलवं भवि्यतौत्यत श्राह भाथे

Tt ब्येवेति नियमलम्भवात्विनतेनेति Aq) उत्तरार्चमवद्यकतंशखा teawew wanifats यहम्‌ । न चाप्रधानाथे देषयगरहदम्‌ | तेन

a

सवं तद्छाङब्निमिक्तानां कर्मादौनां चावा्भावात्‌, तथाहि । ore ye षति राणा ent टाना अरं एदवाय दटातोग््षलप्रबवात्‌ | owe प्रेति" । लोकप्रसिद्या इच्छोधिशरकं, ताकिंकप्रकिववा तु wren,

शदे» | मह भाशप्ररोपोद्धोसः | (बद TTR Breet) (BRIT Qe)

weet भामेति । (भा) तच याद्नागष्दो भ पूर्वतः पतिथारौ चते ॥ अपहरणादिति। ॐ) थथा युद्धे रजिधादौनाम्‌ ॥ कयविनिमधयोभेदमाह परिव्तमादिति ॥ ॐ) न facrera इति । ज) भं हि aqcafearfa त्तदमिधात्यं यदेव विवदितं तरेव कायहटदिति भावः ॥ ewe श्राखेयादावणाधारापेथभावभूषको- ऽवषवादथविभाव इति बोधम्‌ । seat farerar: vet a

समतिरत Wy इ्टाेति ॥ क)

तब षष्ठौ प्राप्नोतीति । (भ) पर्चाथेणेति भावः। परेति निधमेन यौगपद्यासंभवात्‌ ॥ ननु सादिवाष्थेन वषटयामपि पथि प्राप्रायां ga: वष्टौविधान- मपरप्तगे frei न तु नियमायंमित्यत आइ

क

भाय

इयो। पर्यायेण वा न स्यादिति वाच्यम्‌ | vate प्राधान्येनाप्रधानादेव बया न्धाग्यलात्‌ | अपज्यं एदं परति तु रा इति wee धिधरेषय- त्वमुचितमेषेति दिक ॥

देवदतस्य alferrtt तु प्रतियश्शाष्तो कतं प्रतोयते देवदतः प्रति- ‘qetet क्रेता विनिमाता sowtt वेति, उश्यते, भटस्य watatet तावत्किबाक्षारकसवग्धरूप एव शेषः, कथम्‌, 'प्ाल्यातोपवोमः दषः

महाभाक्चप्रदोपोद्दधोतः। arr (अ,२।पा.१९। धा. १) (wet रेषे । २। ३। ५० |)

समे इति । कै) एवं च मोौमांसकमतसिद्धो ऽयं नियम इति भावः। श्ाकषरणे तु परिषल्यापि नियमपदेगोश्थते । भ्रथभियमे ऽपि gate गेष्रहणमावश्कमिति बोध्यम्‌ ॥ शक्यमकततुम्‌ (भा द्यस्माक्ञाकत्तः weft: ॥ ननु Teorey ऽपि दोषषत्नेन न्यासान्तरस्य चादश्रनेनेति भ्ेदित्यनुपपन्मत श्राह व्याकरणान्तरे त्विति ॥ (क) भाषे व्यतिरिक्तः (भा) इत्यस्य ॒प्रातिपदिकार्थातिरिक्या राजनिषूपितविगश्यतया स डित cau: । ay ष्ट्यं संबन्धस्य ्रेनोभयनिष्ठतया प्रतोतेर्न प्रातिपदिकार्थातिरिकरेन सहित इत्यथ दति तश्न । पुरुष सनाम्हहत waafa षष्ठयाभिदहितसिति पुरषण्न्दान्‌ षष्ठो नेयय्िमभायण AQ GHIA वाक्याथ कथनानुपपन्तेः ॥ भाये

wet स्यादिति । (भा

कारकप्रातिपदिका्द्यतिरिक्रवात्‌ षष्ठ्येव स्यादित्यर्थः ॥

योग्रहणाब्रटम्यापादानसंश्चा नास्ति zqifeufsawmararn waz shy

Saag wife, तदयं गटः कारकमेव Ne, away MTT Antal

च सर्वव warm: प्रातिपदिकार्थम्य afte xfs i an, प्रतिय

कयारिजन्धम्य सद॑लोकप्रसदडधस्य खलाम्िवादिसंबन्यम्यापि दुर्पलाप. ५1

७२२ महाभाष्यप्रदरोपीदुश्चोतः। ( wet रेषे । २।१। wes) (ख.श्।परा.३।धा,३).

संबन्धस्य क) विग्रथयविग्रेषणभावस्य ॥ wa यद्वाधिक्यमिति | क)

emery पदांतर संनिधाने प्रतौयमानलाच्च वाख्याथेलं षंष-

faq ॥ उक्तम्‌ | (भ) area राजनिशूपितं fared ॥ रात्तः संबन्धित्वावगमः। क)

संबन्धहृतो विगेषणवल्ावगमः। एवश्च ॒विग्रेषएलस्य वाक्यात तन्नियामकसंबन्धोऽपि are एवास्ति ततोऽपि प्रथमाप्रसङ्ग इत्यथः ॥

संबन्धित्वम्‌ | (के) विशेषणत्वम्‌ ॥

्मनियतप्रतियोगोति । क) अनिथत विश्ेव्यनिरूपितमित्धयः ॥ तदाह

भा re = ~ ee ED NE Eee ae sceneries ene -> 9

त्वात्‌ | यदि च परस्परमुपकायापकारकभावाभावे संबन्धानुपपतेः करिया- कारकसंबन्धोपि aay वस्तुश्धि्ास्तोलयुच्येत, स्त॒ तथा ग कखिदोषः, महि यद्यदस्तुस्थिव्याश्ति तन्तदभिधातथ्यं यदेव तु विवच्छितं तदेव afafant विभक्तिं sad तथ खखामिभावादिसंबन्धविवस्षायां aati कियाकारकसंबन्धो न विवच्छत दति दितोयाद्यभावे wet भविष्यति खव च मातुः समरति भ माधाणामश्रोयादनुकरोति भगवतो नारायस्येद्याटो

महाभाशप्रदोपोद्द्योतः। ७२३

(G10 81 शा, 8) (wet रेषे । २। ३। vel) राजा परोपकारित्वेनेति। कक) विगरेषणत्वनेत्यथः ॥

न खनिष्ठत्वेन (ॐ) म खाथंनिरूपितविश्रेथतया | भाव्य पुरुषे arse इति । (भा) किंचिदन्यपदाथनिषूपितं विगेथवम्‌ ॥ शब्दाथेयो निंत्यलात्‌ शब्दहतमयंहतमित्यनुपपन्नमत WE fa तद्यथैस्येति | कक) शर्धस्य शब्दोचारणएप्रयोजकताश्छन्दे ऽयटतत्वमिवायं शब्द तलं नेति भावः ॥ प्रतिपिपादयिषया के) cae विषयौकर णाकरणाभ्यामिन्यनेनान्वयः ॥ राजनि सो se इति । (भ) विगरेषणत्वं सबभश॒त्यथंः ॥ तदाह vata ॥ क) परोपकारित्वेन | क) विशेषणत्वेन ॥ |

[क 1 क 1 म ~ = भजन

santa sty क्रियाश््दे माटसंबडं सग्णमिति संबन्धमात्रं विवचितं aa तु सदप्यविवल्तितमिति षष्टो भवति | उङ्क च। संबन्धः कारकेभ्यो ऽन्यः क्रियाकारकपुवकः। शरतायामश्चतायां च क्रियायां सोऽभिधोयते ।

९२४ महाभाष्यप्रदौपोश्योतः। (wR शेषे । २।१।५०। ) (अ.२।प्रा.१९।ा.३)

wet भवतौति ॥ #)

तष्य विगरेवणतानियामकसंबन्धषोधिका । तद़तविश्वणएताबो- धिका च षष्ठौ waaay: ॥ पुरुषस्य तूपकायतयेति । ®)

afaafaaaata we: राादिपदासन्निधानेम तस्योप कार्च॑तयान्यनिष््‌ पितविग्रेव्यतया ऽविव कितवेन afasaar @raar- ufasfizaaa विवकितलादन्तरङ्गताप्रयमेव्ययः ॥

‘fae इति । (हरिः) अक्तौ संबन्धः ॥ पराथेत्वात्‌ (हरि) पर विगरेषणत्म्‌ श्रथः प्रयोजनं यस्य त्वादि शेषणएतानियाम- कलादित्ययैः | az सति विगरेषणतया faafere संबन्धं विना विशेषणत्वा संभवेन तदाका ज्खःतलात्‌ ॥

~~~ ~~ =-= ~~

१९ दष्टोऽप्यसौ पराथैत्वात्‌ शुष तिरि व्यते | तच्राभिधौयमानख पधानेऽप्यपयज्यते ॥

[1 । न ना न ~ ~ ~ ~ -+ ~> -- ee NNN

इति | ‘wel td दति Qatar प्रतिषधः खखाभिभावासवन्धः age: स च दिष्टस्तच यद्यणटेकस्मादण्यत्यन्नयापि wer दि्स्यापि संबन्ध- स्यावगमातुमाभ्यां wet न भवति auifa कदा चिदिरेश्यादपि प्राप्नोति प्रथमाच्चग प्राप्रोति संबन्धस्याधिकस्य भावात्‌ न वा वाक्छा्चत्वात्‌, TAA परषम्याध्कधि स aren: ory इ्ेतत्मदसन्निधानातयपस्य सबन्धः प्रतोयते पएुशषप्रातिपदिकं तु खार्धमाणे ata इति तच प्रथमा च भविष्यति

मह भाष्यपदौपोदद्योतः। ery (@ 219 81478) ( षष्ट शेष । २।१।५०। )

तच संबन्धा व्यतिरिच्यते | (इरि) इद्ुतत्तया प्रतौयत tfai aw वौ्यधः। fares तु खनिष्टलादेव म॒विशेव्यतानियामकसंन्धाकाङ्खति भावः । ay विशेषएग्रब्देम षष्टयादिना प्रतीयमानः ॥

प्राने ऽप्युपयुज्यते । (शरि) तस्य दिष्टलख्मभावलाद्राजादि निरूपित विगेयताया ,राजादि- पद्मनिधाने प्रतोयमानाया उपकारको waaay: ॥ किं पुनस्तदिति (भ) भाय

सो SY (भा)

cma तच्छष्टायः कः कि विग्रेषणएलमेवातोऽन्योऽपौति wR: |

CUTZ | स्वामित्वमिति । (भा) स्वा मिलं aqed विग्रोषणलं yay: ॥ खखामिसंबन्ध दरति । (कै)

ayes विगरेषणत्वं चेत्यपि बोध्यम्‌ । खद्वामिभोः सुषन्धः खलस्ञामितवोभयशरूपः स Satna सखनिषटः खामिनिषटडेति बोध्यम्‌ ॥

~ --=~-----~ ~ ~ = [ हि

षठो च न्‌।भवि्यतौति, wage भवति, रश्च दति केवलपद उशासमाओ संबन्धित्वमनियतप्रतियोगिकमवगम्यते पदषपदमद्विधौ तु सबि्षस्य परसोतिरिव्येतावत्‌, ततश्चागिबतं Gaim प्रथममेव संगन्धाश्नवा षट

ord मह भाष्यप्रदौपोशद्योवः। ( षष्ट [प्रेषे । २।१।५०।) (@ 21 81S 8) समासेति। (3)

aunagiena ्रामिनचि सखामिन्‌शब्द दति भावः ॥ भाये

कि तमिति । (भा खलत्ववद्वाचकपदानुपारानादिति भावः ॥ उत्तरयति | सक्तमिति | (भा)

arma. खमाचनिरूपितमित्यथेः ॥ नन्वेवं पुरुषशब्दो .

पादानं वयथेमत श्राह पुरुषेति ॥ ॐ) भनु खामिलप्रतिपिपादयिषायां राजा खामोति प्रयुश्यतां किमिति षद्ठोप्रयोगः। प्रयोगयोविषयव्रिभागञ्च कः सामान्यनिरू- पितं खामिलं च कथमित्याश्श् दृष्टान्तेनोपपादयति | भाय

तद्यथेति ॥ (भा) कियाकताः ॥ (भा)

क्रियासामान्यनिरूपिताः tl उपजायन्ते ॥ (भा)

fara ॥ तदेवाह

भवति | ननु च षष्ठाारगानुष्ठारणृतो यो विषो ऽङभवान्‌ एरषपदादपि बष्टौसुचारयतुं गंस्यते स fate: | तत्सुते | गहि WE भावाभावा

wate भावाभावौ fad किन्ति विद्यमान रवार्थः प्रतिपिपादयिः वितख्च वाचकपदप्रयोगे हेतुर्भवति aw गुणस्य पररोपकारकत्वेन विवश्ित- त्वात्तदन्ते wet भवति परुषस्य तूपकायत्वात्छ नि त्वेन विवद्ठितत्वात्रचमा

मषभाष्यप्रदोपीदद्योवः। ७२७

(@ 2181 aR) (wat शेषे । २।३।१५० ) अआश्रौथन्त इति ॥ क) यदेत्यादि । कै)

उभयचापि भवतोत्यसख तरेति wa: i शक्तिशक्षणा्थातिरेक इति । ॐ) श्रयं भावः। सवं पदार्थाः सवेशक्रिमिनः winfay धर्मिण भेदाभेदौ तच मेद विवक्ता्यां विभक्षयः | श्रभेदविवचायां तु करणा दि शब्देरमिधानं मेदविवच्ला च॒ क्ियासामान्ये किया- विशेषे वा विप्षणवे शाग्वयविवचामेव भवतोति । aaa च क्रियां प्रति व्यापारावेशविवक्षया । (क) तस्यां विग्रेषणल विवचया ॥ प्रातिपदिकाथेता । (कै) विभक्रिषममभिग्याहारं विनापि तदथेता ॥ रपरो पकारित्वेनेति । क) दतर विगरेषएत्वनेत्यथः॥ सखनिष्ठतया ॥ क) खाधंनिरूपितविगश्रयतया ॥ दृष्टान्तमुपपाथ् दा्टान्तिके योजयति

SE me ~

भवति, at च संबन्धो qa पदं निधाय प्रधानमपि aufa गणख प्रधागोपक्षाराय प्रठत्तोन्यथानु पप्तः सूयान्तरमाश्रयति प्रधान नु छनिष्- तेन न रूपान्तरं भजते, उक्त च | :

दिष्टोप्यसौ पमर्धतवादूगष्‌ ्यतिरियत |

तक्राभिधौयमानः सन्‌ प्रधानप्यपयश्यत |

age AV भाष्यप्रदोपोद्द्योतः | | (षष्टो शेषे । २।६।५०।) (अ.२।पा.१।अा.३)

तदेवमिति | कै) एवं च queers विगषणभावेऽपि farmed इति बोध्यम्‌ ॥ संन्नामेवेति । (के)

संन्नायवहारः करणता दियवहार्तभेगेत्येः । विभ्यभावेन शासतो यसंज्ञाया अनुपयोगात्‌ ॥ | "स धर्मः | (ete) शक्तिषटपः ॥ नाभिधौयते | (दरिः सामान्यतो विगरेवतो वा gag नाभिधीयते | फलाश्रय- ल्वादिभेव ततो बोधादिति भावः॥

उपकारः | (हरिः) खप्रशव्यर्थस्येतर विशेषणतामियामककर्मादिपदैम संबन्धपदेन Sine न शकङ्रिरूपता नापि संबन्धरूपता । श्रच क्मादिश्न्दे-

A EN re A es nem

९ खणब्देग्भिधानेतु स धर्मो नाभिधौयते। विभक्यादिभिरेवासादपकारः प्रतौयते ॥ whe |

"~~~ - ~ ~ "~ ~

sfai यदा तु पुरषम्याप्राधान्य cae प्राधान्ये विवदते वदा एरषस्य राज्पि भवल्येव, षदा च राच्च: पुरुषश्य रमिति तल्यरषस्य उदादिसंबन्धो विवच्छते तदेकस्यापि वस्तुनो भिन्नविषयो गुण्पधानभावो भ विर्दयात इति दाभ्यामपि ast भवति, ore इति हि षष्या राजएरषयोः रेव संबन्धोभिद्धितो ग एरुषस्य एष्य च, दृह VER प्रातिपदिकाय eafa fet wet चा्नियमपत्ते शेषयहगं श््यमकतै कथं ,

महाभाश्यप्रदयैपोद्धोवः | ere (@.2 107 81 GT &) (wot रेषे । RL Rive i)

नाभिधौधते tart ze सवेष तदनमिधानमिति wats भ हि शतकमेग्दयोः कञचिदिगेष उभया पि कमपि प्रद्यधात्‌ ॥ विभक्तधादिभिः (हर)

इत्यचापि meq श्राश्रयवाचोति बोधम्‌ | उक्रमाप्रयमजानानो ‘garzfuafarfa (२।१।९ ) खणोक्रोत्धा “भ्रधिग्रह्मदत्त पञ्चाला” दृत्यजापि पश्चाछग्ष्दार्‌ fanaa) प्रहृते पुदषपदा- रषौ Wea | भा ‘aera त्ति ॥ (भा) मतु ष्या उभवजापन्निवद्ितोयादौनामणमयनापस्षिः कुतो ‘aaa श्रा शक्तिस्त्विति । (कै) wae तु खवख्लाभिवोभयूपतयोभयट्क्विविमिति भावः। ayaa क्रियाकारकभावं सबन्धोदिष्ठ एव तथापि “aaalanfe- शास्रवलादिषद स्ञाभिलस्येव ay श्क्ररपि तदर्थवाश्न ate: | क्रियावाचकष्याप्रातिपदिकलादपि न तदापत्तिरिति बोध्यम्‌ ॥

१. उपलब्धभाष्यएशतकेष “यथेव तरि" दति पाठो कृष्यते | कर्मादयो नियताः शेषोशियतः, ततश्च afeara दितोयाडिष्‌ बयां च रेषे wine षष्टी्येतावदप्य्यमानं नियमाय सम्पद्यते wea भवतोति, यज च asl च प्र्ययान्तर च प्राप्रोति तकरैवंविधो नियम इचर्याश्िष रव ° . e “ “er भविष्यतौति उत्तरार्धमेव तदवश्यं tanya ate, fanuy y खाय 92

ERe ACTHTAIT TN: | (wet MP1 २।१।५०।) (@ RLU RI घा. ६)

qartated इति (म)

ural ऽवं भावः । कथं AYU इव्यादौ प्रकारान्तरेण दितोया- साधनात्परिगणममनावश्यकं wae सखामिलस्यो क्तावपि qe खलं विना परुषनिर्ूपितखामिलाप्रह्ययेन ay तच्वमण- ्थायातभिति ॥ मग्यंशसेऽपि खाभिते राज्ञः खाभिनश्यादौ षौ qua कि श वाक्तिकमते इदं परिगणनेन विदद्मित्यतः एवं सुक्रमभिप्राथं acai |

गुणप्रधानभावेनेति | क)

रूपान्तरं विग्षणतानिवामकसंबन्यवत्ं पदान्तरासमभिब्याहारे-

ऽपौति भावः॥ प्रधानं त्विति। क) पटान्तराषममिथाहारे इति शेषः॥ रूपान्तरम्‌ । (क) अन्यनि पित विगरे्यतानियामकसंबन्यं तस्या एवाप्रतौष्येति -

भावः। wre Cat पञ्चालशब्दाद्ितौ यावारण्मपि कत्ते शका तदा पुरुषस्य राजेति पुद्षसंबन्धो राजेति तदा बोध एति भावः॥

wet मा भूदिति दितौयादौनामिव कर्मादिः tet वाच्यतेग विधातथः, तथा प्रयगियमपश्ष कर्मादोबामनियततवान्तेष्वपि wot प्राप्तायां शेष णव wet न कर्मादिग्विति wet निबमा्थं रेषयदणं कनै यम्‌ |

महइाभाव्यप्ररोपोद्धोतः। ORR S| RI घा. १) ( यधोगर्थद्येषां कमंनि।२।१३।५२।)

अधोगधदयेषां कर्मणि। २। ३।५९॥

एषां कर्मणि शेषत्वेन faafet षष्ठीति सिद्धान्ते gure | फर्मारीनासविवक्ला च शेष दति बोध्यम्‌ ॥ ननु मातुः कर्मला- विवचायां किं निमित्तेन संबन्धेन माचादैः समरणे saa waa श्राह मातुरिति । (भा) अवस्थाने विषयत्वमावेन माता aay सरणएमधिकरणं तजि- मित्तकं विषयत संबन्ध cary: | श्नन्येत्विति | (क) खकमवहछतो विषय विषयौभाव एव संबन्ध दति भावः॥ कमेव्यतिरिक्रस्याभावादा दिशष्दयवफण्यमत श्राह

स क क th त ee ST क क ~ -~ ~ ~~~ ~~~ ~ ~ ~~ ~ = "~~~ on

अधोगधदमेशां कमणि ॥ cai कमणि RW षो Bq! दक सरणे, ककार इदेव धिगरेषणा्ैः अधिशब्दो चारणन्तु सामान्धापेक्ष-

‘qian कमि” ॥ दक रणे Tanita वि्षणार्थः, अधिपुव॑सयवोयार यमेवमेवायं प्रयोक्तव्य इति quam, शेषत्वेन पिब- चित इतिः | aq wea विव ते yaaa सिद्धा wet यथा न माषा- एमन्रौयादनुक्षरोति भगवतो नाराणस्येति, स्य, प्रकरणं तु नियमार्चम्‌, सङ्िन्विषये wel भवन्येव श्रयत एव॒ न लुप्यत इति, fat aa भवति

OR महाभाष्यप्रदौपोद्श्योतः। ( सधोगधदयेषां कमण ।९८।१।५९।) (@. 219 81 घा. ३)

श्रादिशब्द्‌ इति ॥ (क) दितौयाविधिनिमित्तभावेनेति । (कै)

दितोयापवादषष्ठौ विधिमिनमिन्नभावेनेत्यथेः । दिवविषधे “वि- भाषोपसगं” “दवितीया ब्राह्मण” दति सुभदयारम्भषाम्थेनाच प्रक- रणे शेषगरइणानुटज्निर्गेति वाक्तिकारग्भः | पदाभावे जलदरेवागभि- हितवान्‌ षष्ठौ । यदा कमणि तदा ऽभिदितला्रथमेव तदाह

कमणि त्विति ॥ र) विनापौति । कै)

अन्रह्मरत्त ब्रह्मद्सशष्दप्रयोग इवेत्ययेः ॥ वत्यभावे षिदवि- च्रुपपादयति | नाप्राप्ते शति । कत)

agag श्रयं शजियो ब्राह्मण caret शोके वतिं षिना- णतिदेग्रविषये साश्रयानिटृन्तिदशनादिरं for) किं तु वत्य- ane दखिकावध्युपलगे न ्भिचरत दति । खत रुव समयचैदयेषा- मिति गोह्ठम्‌ । सचभङ्पक्तेपि fe कित्वं करसंश्यमेव cafes इतन

1 1 Ae ae Ee ey eee

cmt ee rence:

समासो निवक्तितो भवति मातुः क्षरणमिति, रवं पूवत परत्र च प्रकर्यो Iq अद्यं, समासे सति ‘gut धातुप्रातिपरिकयोरिति wet qaa, तेन प्रति पदविधानष्ौ न समस्यत इति fax भवति, कथं तदि fatwaat: स्य इति समासः, उचते, शषवष्ठा wa समासनिकेधः, षइ तु "कटेकमेणोः छतोति कमरूपविवक्षायामेद षष्टो समासो

मह भाश्यप्रदौपोश्द्योतः | TT} SLIT R) ( खधौगचैदयेषां क्मणि। 212191)

भावे ऽकम॑संशचेयं स्यात्‌ । तथा yaad ग खादिति भाय- तात्पर्यम्‌ ॥ भाषे "कर्मवद्भावः फलाकरमाह कर्माभिधाने होति । (मा)

हिखार्थे ॥ इत्येके इति । (कै)

तचष्टापन्तिरित्यजारचिः ॥ भाये sfaafea कमणौति। (भा

एवं चाविवचितकमैकलेनाकमकलाद्वामे लादयः सिद्धा दति भावः ॥ नन्वेवं शेषषष्टयेव सिद्धे प्रकरणमिदं यथंमत श्रा TATU | क) मष्डुकानुटत्तरयुक्लात्‌ पूरवखभेऽपि शेष cE संबन्धो बोध्यः॥

'साधनैरिति | (शरि)

९. करणकमकारकेः Il

९ सधनेशंपदिषटे च श्रयमायकरिचे एनः ater प्रतिपदं wet समासस्य frend ॥ हरिः ॥ faquariq । ररिदयक्तेः कटोगतावियत्र प्रत्रिरस्यायतेगरे्णापत्तः | मातुः समरम्‌ | सपिघोदयममोश्रनं वेचादिडश्यादिम्रश्येष्विष प्रकरणे

भविष्ति, कः पएनरन्र fate: fave समासः qe षा, सगरमस्ि fate: कारकषष्याः समासे न्नाहछछसे भवति Teagan ame

७३४ ACTA TATA: | | ( अधोग्दयेषां कमि ।२।१।५२।) (स.र। पा, श। खा.)

व्यपदिष्टे इति (श्र) विगतो पदे विगतध्यवहार शेषलेन विवचित इति यावत्‌ ॥ श्रूयमाणक्रिये इति । (इरि

सषूपकयनम्‌ | ay गेषलाविक्कायां wate मास्य ुरवारतवनेदं व्य्थमादिकमेणि कतरि mae करादिभिः समाषवारणयंलात्‌ म fe तच शद्योगशश्णा षष्टो “न शोकेति" निषेधादिति बोध्यम्‌ ॥

|)

उदाहरणं पद्यदाहसणख्च यद्यपि तिडन्तं दृश्यते तथापि तद्यवेमुपलक्तण- तया ऽभियुङ्ञ्थास्थातमेव ॥

—

धमकन क > ~~

तु समासान्तोदातत्वं स्यात्‌, अन्तोदाशसमास निषत्तये प्रकरणं यन्न च कारकवष्टौ प्रतिषिध्यते यथा मातुः qafafa बच समासोपि मा भत्‌, wd चात्र प्रक्षरण ये ऽनुपाकाः यानि चाच प्रषठदाहरणानि तेषभभेम्बमि मिष्ाणोभे Tava: समासो sat कारकषष्या अपोति Beanz | “गुदोरिति'। aie tea विवक्ितेषु wa नियमस्याभावात्मासो भवद्येवे्मधैः | इयमेवास्छग्प्रक्गरण प्रद।इर्णगतिरिति ॥

मह भाद्यप्रदोपोद्द्यांतः। OBL (@& 219 81 BT ३९) ( रभाग्रीनां भावदच्चनागसक्मरेः | २।६।५४।)

VHA Al भाववचनानामज्वरेः। ९। ३। ५४॥

ee कमणि षष्ठो विधायेम भावकटेकादिल्यनुपपन्नमत श्राइ ल्यषलोप इति ॥ क) तप्रह्याख्यानपच्चे ऽया arate ॥ क) € 4 (3

कतृत्वासंभवादिति । ॐ)

mame भवत्यर्थ तिरिक्रं कंठंलासम्भवादिति भावः ॥

=-=

रजार्थानां भावरचमानामज्वरेः। भावकटेकाशां छ्वरिवजितानां जार्थानां कमणि प्रेमे WEY स्यात्‌ | चौरस्य सेगस्य दशा । रजो भङ्गे | भिदादिपाटाद्मङ्लतस्त्र णव निपातनादाद। रुजःश्रब्दो grat रूढः | छत्रे भाववचनानामिति कतरि wei cnadey ग faafea: |

म 0 0 त 1 EES EE EE त 0 श 7 ।

“रथार्यागां भावद्चनामामन्वरेः' । शजोभङ्गेभिदादिपाटादक्मादेव निपातनाद्वा so (भाववचनानामिति, | नायमा भाववाचिनामिति धातूनां भाववाचिल्वाद्यमिचासाव्‌ किं afe भावशब्देन serene सिडरूपो भाव श्यते er दति wife we, तच प्रथा न frame न fy रजार्थानां भावो वक्ता प्रतिपाद यितोश्वारयिता वोपपद्यते तस्मास्य रव wet faafoa:, भावो वचनः क्ता येषामिन्यचैः, तदाद | भावक काणामिति' | “चौरस्यामयतौति' | अम गौगे exif: “नान्ये मितो ऽहेता- fafa’ चरादौ वचबा श्ननोग सुग iT SHAS Fa Fara न भवति

oad महभाध्यप्रदौपोद्द्योतः।

( रजाधानां भाववचनानामन्धरे;। (भ.र। पा. RIG, ) २।९।५8।) कलेरौति | ॐ) बङलवसनाटिव्यथेः ॥

श्नन्धेत्विति | ॐ) बाङणकाद्रुधिकरणबड्रो eran वर भित्यभिमानः ॥ सुजाशब्द्‌ इति । क) sae शजार्यानाभिति faent sagas इति ana: धातुमाेति | कै) धाल्थमाजे द्यः | WATT उच्चारणाय इति गिदे पपन्ति- रिति भावः॥ तिडन्तं प्र्युदाहरणं वा्तिकमते गेषयहणानु- SATA ऽभावात्‌ ॥

afe वक्षा सम्भवति । तस्मात्‌ प्रच्चयस्य साधुलनिर्वाहाय वधिवेध्यः। खण्वरि सन्ताप्योरिति वाच्यम्‌ ॥ रोगस्य चौरज्वरः। चौरसन्तापो वा । रोगकडढं कशोर सम्बधि ज्वरादिकमिच्ैः। वपेतुमखगन्तादेरच | हह समासो UTA I

‘quire arey मान्येमितो हेता" वितः प्राग्ये पठितास्तरवचुरादिष मितो मवन्ति गान्ध cad | ‘aaa दति, ereqay मोनातेरच्‌, मौनाति- भिगोतोव्याव्वस्य निमिमौलियां खलवोस्ति प्रतिषेधः | ‘acta दज- तीति | अज्र गदो कोम भावः। गनु रजाध्रब्दा वाधौ रूट दति नाच way: wi afe प्रद्यदाहर्णदिगियं दशिता ez तु प्र्यदाहरणं Ba wad शजतोति eifuat कासादिना याहइमतौ चैः | ‘sacaatfa’ | ज्वरः ata घटादिः, ‘aamaatfa’) हेतुमति चे'ति faa, eats भावः कर्ता च॥

| महाभाष्यप्रदोषोद्द्योतः | exe (@ Rim. RIT ए.) ( feetar arma । ९।३। ९० | )

दितौया TIT २।२। ६० |

भाखे ुरवेणापौति (भा)

“विभाषोपसर्गे” (९।३।५० ) इत्यनेनेत्यथेः ॥ “fea” इति सुते गेषग्णानुटत्या wees तच्वाविकायां दितोयेतीदमपि शिद्धमतमादह |

अचश्च wy इति । के)

“दिवस्तदर्थस्येति"" (२।३।५८) एते इत्यथः | WI गरष दृत्यस्य संबन्धे “विभाषो पसग दति कुचं समासविकल्पफलकं वाच्य तया च नोपसगं दति पूर्वसघुजनिषेषे गेषषष्ठयां भमासविकल्येन ूपदयस् भिद्भतया विभाषायणं व्यथं स्यात्‌ । ““विभाषोपसगेः' raw शेष रत्यस्यासंबन्धे तु वेदेऽपि तेनेव कर्मणि दितोयायाः staan fag- बेन आ्रपाद्यषपाभावेन निरूपसर्गे ऽपि कमेलविवच्तायां दिव इत्यस्या yaa कर्मणि दितीयेत्येव सिद्धतया ““दितौया ब्राह्मण” rae

~~:

ennai mre = ०99 ५ जाक = ~~ ~ ~ ~~ ~ -----~ ~~ ee ee cc mn RR ER Ry

दितोया aga y ब्राह्मणविषये प्रयोगे दिवस्तदर्थस्य कमणि eater वा स्यात्‌ । षष्पवादः। गामम्य तदहः सभायां TIT | सोप- aig छन्दसि व्यवद्ितविभाषयापि fag निदपसर्गार्यं अारम्भः॥

~ = ~ = ~~~ ~~~ ~ म ae ^ र नन ee ee ml

“Feat area’, मन्त्रय तिरिक्तो वेदभागो ब्राह्मणम्‌ ¦ "गामस्य तदहः सभायामिति, | min alae, तदहर्थितदुटाषहरणं,

93

९३८ महामाष्यप्रदोपोद््योतः। ( दितेया ब्राह्म । २।१।९० | ) (WRIT द६।ा३१)

बेयर्थ्यापन्तिः। शति fad न प्रवतत इति पुनविधानं मासाभावा- Raft म वाश्यमिति भावः ॥ परे तु दिव इति सचे शष cae मिषत्तिर्याख्यानादेव नोपसगं caw “विभाषोपसगे” इत्यतः पद- शाधवाभावान्तिडन्ते रूपदयाथं विभाषाग्रहणएस्यावश्यकलाञ्च । हेति “प्रतिपद विधानेति” निषेधात्‌ षष्ठोसमाषाभाव एव । wa एव तद्वायहता म प्रत्याश्यातमित्याः । परे तु fea दृति जे ay

दति संबन्धाद्‌ एव “कमादिव्वकमेकवदवनमिति” वा्तिकरौल्या

शतस्य टौग्यत दूति भावे इष्टः प्रयोगः सिध्यति । अतं एव सकमंका शरधोगर्थादयः प्रय्रुपयेन्ताः कमांदि ग्देनोष्यन्ते दति कैयटः | wa Caer aang तु CARITAS एव भाखयतात्ययम्‌ ॥

भव चेति । (के)

कैयटस्टापि | WT प्रकरणे LTE: । एवं चात्रव्यं भावयं वत्ति करौत्या । एवं च “श्लो विद्ंसख'” “शलोयं “ति aa च न गेष-

पदसबन्धो मानाभावात्‌ । श्रच च मण्ड्कानुदृन्तिरत एव यदा

कमेविवचितमित्येवो mane कमांदि विवचितिभिति वदेदित्याङः।

“शमोग पसक्षा'दिति लुक, ‘aefafa रतम्‌ । “अनुपसर्गस्य नियं षां ्ाप्तामामिति'। दिवसदर्धस्येधनेन, खथ detent yaw षष्यामपि प्राप्तायां नित्यदितौयाध naira भवतीह | 'सोपस्गसेद्यादिः ।

महामाध्यप्रदोपोदद्योतः। eRe (च. Rd ६।अा. ६) (परष्यन्रवोडंविषो देवतासम्मदाने 81 Ri (Rt)

परष्यत्रवोहविषो देवतापम्प्र- दानं। २।३। ६१।

इविषः प्रस्यानासम्भवाद्‌ाइ

यदेति ॥ कके)

परेष्यत्रवो् विषो देवतासम्प्रदाने || इष्यतेद वादिकस्य गद्यस्य लोण्- ध्यमपुरतैकवचनं प्रेति तत्छाहचर्याद्‌ ब्रविरपि तथाभूतो गद्यते | देवतासम्मदानं यस्यास्य तच्च वतंमागयोः परश्य्ह्ौयेतयोः कमणो वि- विशेषस्य वाचकाच्छन्दात्‌ षषे स्यात्‌ | GUI छागस्य हविषो वपाया मेदसः Sengafe वा । Teaat: किम्‌ । अभये छागं इविवेपामेदो जङधि | ह विषः किम्‌ | eat गोमयानि प्रेष्य | देवतासम्प्रदाने किम्‌ | माणवकाय पएसोडाशाग्पेष्य | हविषः प्रस्थितत्वेग fatter प्रतिषेधो ama: इन्द्राभ्या am हविवपाम्मदः प्रसित vei दह खच anes न सम्बध्यते | तिडन्तेन समासस्याप्रसक्ततवात्‌ । RVY भाषाया- मपि "उर्तते | sary छन्दोयह णत्‌ ॥

ज ~~ ~~ nee +~ = Late ae ~ ~ कम ET ~~ ae em — ~ ~

~ ज ~ ~ क ज et नण =

“परेष्यत्रवोष्े विषो देवतास प्रदाने" दरष्यतेरदेवा दिकस्येतिः | £m गताविन्यस्य श्यना निद्र दष्डतोष्णायोरिष्डाभौत्तर्यार्थयोनिषरष्यध | afeaa wafa | लोगरध्यतेकवचनान्तः। "देढतासंप्रदान इति! । देवता aver यस्यार्थस्य तत्र वतेमानयोः कमणि कारक LAAT, (हविषोः इविर्विपरेषवाचिन cart: | पपरष्येति' । ब्रहि प्रष्येद्यादिना Fa" | ‘que गोमयानि gala’ | गोमयं efaga anfa ग चोदितं, !इविषः प्रसित af’ प्रद्ितद्यब्देन यदिशेष्यते त्थः, दद च भाषायामपि भवति उत्तरत्र इन्दोग्रह णात्‌ |

०७० महाभाव्यप्रदीपोद्योवः। ( चतुय wwe wah ।२।३।९२।) (MRI RIT)

चतुध्यधे बहलं इन्दसि। e191 ae

खर्वेण | (भ) श्रद्निद्‌ग्धशरवेण | श्रश्जशिरपक्षशरावो वा fafea दति बोध्यम्‌ । at वामनः | रजखलाप्रसतावे तेनतिरोयनुतौ न षहा- ` Sa are: श्रन्नमद्याहुद्धहत्याये war वणं प्रति सु्यारेो खल्वाङरण्यश्ननं वा वस्िया श्रन्नमन्यश्चनमेव न प्रतिग्टद काम- मन्यदि्युपक्रम्य यां मलवदाप्तसमित्यादि । (भ) “AMIS” रजस्ललाम्‌ | संभवति (भा) गर्भाधामायमुपगश्छन्ति ॥ ततो जायते सोऽभिशस्तः । (भ) मिष्यारोपितपातकः ॥

चतुथ वलं छन्दसि ॥ wel स्यात्‌ । एरषर्टगखन्मसे गोधा- कालकादार्वाधाटस्ते वमस्यतोनाम्‌। वनस्पतिभ्य दन्यः | बलग्रहगा्श-

महि o ata “aque ass इन्द सि'› ॥ "या waafa’ | रभखलाथाः खव॑पाना- दिप्रतिषेधाथयमधवादः। तशद ama awe चतुर्थौति, न वक्थ,

महाभा्यप्रदोपोद्चोतः | ७8१ (GRIM RIVER) (चतुय बलं छन्दसि।२।६।६९।)

अरण्ये इति | (भा) संभवतौत्यनुवत्तते | a । (भा) चौरः ॥ पराचोम्‌ | (भा) लज्नादिना पराग्‌ वलितवद्नामन्यचिन्तां वा tt तस्ये हौतसमुखौ । (भ) लज्जावमतवदन तस्येव व्याख्या ॥ अपगद्मः । (भ) ITY इत्यथः ॥ मारकः (भा) ATU: ॥ SVE (भा) तेलादिनेति wa: ॥ qual | (भा) कष्टो ॥ प्रलिखते | (भा) faarfe लिखति ॥

ae नकन AS OO ANNU ~ > ~~ ~ ~ = --¬ ~ ~ ~ - ~~~ ~ +~ ~ ~~~

naaqeal | षद्यथ aquiafy aaa ॥ या wan पिबति तस्यं खबः। वयन्ययवचनात्सिडम्‌ ॥

कक ~

== ५ कणत क > क्क = =-= eee न छ = कि

ee —. ~ ~~ म्म

योगविभागाव्िडं, aque दति गायं ware: fat तदं wut अ इति योगो farmer, बष्टौ्नुवरैते, खथ wel भवति wut चेति, ax

७४२ महभाच्यप्रदोपोदृद्योः | (aque बलं इन्दसि । २। द।८२।) (ख. ९।पा. १।अ.३)

खलतिः | (भा) अकेश शिराः ॥ STAT | (भा) श्रपाटल्युयक्रः ॥ MAT । (भा) AVA: कणष्नलदानम्‌ ॥ प्यावदन्‌ । (भा) मलिमदन्तः ॥ या Huta | (भा) sient हिनत्ति ॥ उदन्धुकः | (भा) Te TH बध्वा मरणणोलः॥ ATER | (भ)

SHANG: ॥ एतदये Bat । था wae पिबति wa खरव- feat राचोभ्रेतं चरेत्‌ । wafer वा पिबेदखव्वंण वा grad गोपोचायाहल्यायै जार मनाय तन्तुरिति । तस्नात्तिखो प्रजायै Tala चरेत्‌ । श्रह्याचा ata swEra जारेत्यादि ॥

a aa)

ere wa ष्ोचतुाविधागमनर्धकमिद्यन्योन्यसन्निधानादन्योन्धायं विभ- faxs frqraa ।

महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। 988 (@. 21a. 818. १) ( कष्टेकमंणोः रति । २। १९। cut)

कतकामंणोः कुति । २।२। ६५॥

यथोक्तंति । क)

“तस्य कमेकचेयेम्‌” (भा) इत्यसयार्थान्तर वकं पूर्वोक्ताथंकलं निरस्यतोति भावः ॥ ननु कर्चकर्मवे क्रियापेके न wate इति धातोरित्ययुक्षमत श्रा

दहेति ॥ (कै) वाचकं धातुमिति। क)

न च खवादकाकपे ऽपि धालाचपे मानाभावः | खनतोल्यादर्ये

लायमानानां तद्धितानामपि श्रियो पसजेनद्रयवाचकलेन क्रियावा-

cede क 1 , १ NR ek el ee

~ +न >

कटटंक्मणोः छति ॥ शेष इति निदृत्तम्‌ wait कतरि कमेयि च wet स्थात्‌ | भवतः शायिका | पां खषा | कट कमणः किम्‌ | WET tet) स्यादेतत्‌ । xe कटंकमभ्यां करिया च्ाचतिप्यते । तदाचोष्ट धातुरेव । wate दये प्रययाः | छत स्तिखख | as fag: प्रयोगे गलोक्घेति प्रतिषेधेन भायम्‌ ave पररिरिषात्‌ anata रव wet भविष्यति तत्‌ fat

ee ~

०

ee

COmemaat: कति? ॥ ‘ee क्ियायाः साधनं waaifa’ | कष्ट seat करिया सतिधाप्यते, धातुरेव क्रियावाची, धातोख इये प्रच्याः शतस्तिखख्च, ay तिडप्रयोगे नलोकाद्ययेति लप्रतिषधन भाग्यं स चाव लप्रतिषेधः aaa, चे छतो लादेश्रास्तदधैम्‌, ओदनं पचन्‌ ate पच- मानः, पपिः ata, ददिर्गा द्रति, दतु नार्चः छृदुयणेनेदि मला एच्छति ।

७४४ मक्षाभाष्यप्रदो पोद्द्योवः | ( कषटकमणोः हति । २।६।६५।) (MRR या.३)

waa | तदर्था्रयादिष्वपि कठेलादिप्रयक्ृकायेद शेना | wade “ae ane” दति ance इति वाच्यम्‌ । एत- ह्वाखप्रामाणेन कारकलो पयोग्यक्रिया धातुवाच्येव न तु afgarie- वाच्येति निणेयेनादोषात्‌ | एवश्च देवदत्तेन ग्रत्योऽश्च श्रभिको मित्यादयो ऽपप्रयोगा एव । श्रत एव रिरूगादियोगे म दितौ- यादयः। भ साधिका खारो द्रोणनेत्यनापन्िः । तच प्रश्यादि- aga वा दतौयायाः सचेनादोषादिति wea निरूपयिगामः। भाष्य भरतो वव्ययस्य ये इति । (भ)

श्रहतोऽव्ययस्य प्रयोगे धत्किचित्कियानिष्ूपिते ये कच्तकमणः

इत्ययः सूजस्यापि श्रययप्रयोगे नेत्येवारथः |

छदुग्रहणेन | मेवम्‌ । तद्धितान्तस्य वारयोयत्वात्‌ । यथा छतपुर्ींकट- fafa | जु छतः कटः पूर्वंमनेने्स्िग्विग्रह छस्य कर्मणि विधानात्तेनेव कमणो ऽभिदितत्वात्‌ दिलौयया ग भाद्चम्‌। एवं तदपवादर्भूतया serfs । दद्धाप्यगभिहिताधिकारात्‌। faq कृतशब्दस्य कटसापेद्यवया समासो awe | एवं तद्धितोपौति चैत्‌ । asta wheat) पिद्रेषकमेसम्बन्ध गिमुक्षऽपि कृतादभिः। fatter tata: maw: gard ॥ अकमकत्व

छतोति किमिति! । क्ृतपरवीं कटमिति? । ननु छतः कटः TARR fafan® हस्य केशि पिधानासेनेव कमणोभिद्हिततवाव्नैव दितौयया भाग्यम्‌, रवं च तदपवादः बष्टपि म प्राप्रोति, दष्ाप्यनभिहिताधिकारात्‌, छंतग्रब्दस्य च कट पदस्य समासो दुलभः, रतेन तद्धितो waa, तस्मादयमसाधरेव प्रयोगः। सद्यम्‌, विश्रषविव्रक्लायां नेव समामतद्धितो

मह भाष्यप्रदोपोदद्योतः। ७४५. (S21 RI GR) (कटकमेगोः aft । २।१।६५।)

तदन्तकमकटत्वादिति। (भ) हदन्तकरनलकमवभेवेतयोने ववययकरतैवकमैलमेतयो रित्य ॥ तदुपपादयति |

न लोकेति । कै) सन्देहे तत्यरषष्येव न्याय्ये शत्यदो पादाने तु अन्यपदार्थ WEATSWA हिरेवेति भावः ॥ भाय प्रतिषेध- (भा) ut नियमश्रा्लाणां निषेधे पर्ववसानमभिप्रलयत्याहकः | रकत्वस्याविवक्षामिति | कै) senfafannaarfafa भावः॥ भा

= ---= => == = ~ ~~~ ~ = ee

wad wre भावाभिधायिनि। ततः क्रियावता wat योगो भवति

४५ 6 ~ aaa | अविग्रहा गतादिस्या aur ग्रामादिकमभिः | करिया सम्बध्यते तदत्‌ हृत्या दिषु स्थितेति । sank: | कृतादिभिः see: कटादिसमभि- व्याहासत्‌ विधिद्धकमेसम्बन्ध fre सतोऽपि squash हतः पुवं कटोनेने्यवस्थायामिति भावः। तस्यामवद्यायां ढत्तिविग हात्‌ | कभसामान्य- उचनोन्य णव wae yaad afi लभते । चविव्तितकमतायां नेह

ee णः

भवतो, यदा तु aa पृवेमनेनेति कर्मसामान्यं भावे वा क्वं उत्पद्यते वदा सापे चेत्वाभावात्समासः, केन सुपेति, वतः “रवा दिनिःसपर्वाशेः- तीनिःप्रद्ययः, म च कटस्य प्वेनाभिधानं करोतेरत्यद्यमानः कप्रययः कमे- सामान्धमेवाद विगषकमंसबन्धात्त तस्या भिधानं न QT तटितेगेकार्च. भूतस्य निष्कुष्य कटेन संबन्धः सम्भवति, क्रियया तु बगुणयतयापि कारकाणां

५ 1

og AUP ATA: | (ae करमणोः wit । २। ३। dul) (भ. १। परा, Ria)

छतो ये इति । (भ) हृदन्त श्र किग्दषहकारेणोपख्िताथाः क्रियाया ये cay: ॥

तश्ितेनेति। क)

तद्धितान्त करिगरदसष्कारेरेवोपख्ितक्रियाया 8 दत्यथः y एतद्ाक्धभवनाभवे हेतुमाह तच

दितोयेति ॥ (भ) कटापेक्षत्वादिति । क) wa cere fae कटसापेचता दित्यर्थः । aa क्रियायाः areata नित्यसापेचतया sinfa: abafa बोध्यम्‌ ।

जित्यसापेशष्यले ऽपि कचिदेव समाषो न स्वजरत्या्रयमन्ये ॥ भाषे

ष्यत द्यादावपि कमंसामान्े प्रद्ययाभ्यपगमादिति wig | Gfaafaa- कमणां भावे प्रत्यय इति मतान्तरमाह, च्चकममंकत्व इति | ननु कम॑ सामान्ये माषे वा MIT क्ते सापेत्षत्वाभावाल्ु सुपेति समासे हते पूर्वादिनिः ˆ खपृरवांचचेति waft इनिप्र्योस्तु माम | कटस्य तु प्रथमपर्ते प्तोनाभि- wel दुर्वारम्‌ । यथा प्रका चुदुपहन्तुमि्च aw शृदप्र्ययेन | मैवम्‌ |

eat भवति यथाकटं छातवानिति, marine wWaaar- व्यञ्िन्नथ शयुत्मारितः पुवं क्वतवानिल्यनेन समानार्थः संपद्यते, az करोति- जियापेक्चमल्ति कटस्य क्म॑त्वम्‌, अनभिहितं च तदिति छदुय्रङण षट स्याद्‌, घज च निषटन्तेन शब्देन ARTA संबन्धस्यैव निष्टा श्रयः प्रति- Wat था कटं क्तवान्‌ हृतः कटो देवदतेनेति, दतु कतस्य कटेन

मद भाव्यप्रशपोदुधीर॑ः। 886 (@% 217.81 घा. १) ( कट करमणोः afr! २।३। dal)

यो ऽसौ छतकरथारिति । (भ)

थः waza सामानाधिकरण्र्पसम्बन्धो वाक्ये इष्टः स qua प्रत्यये शनिः निवन्तते निदत्त इति बुद्धि विषयो भवति भावविषयषतग्ब्दन उत्तिस्ात्तचान्यायदगर॑नात्तद्धिताेभेकार्चौ- भरतस्य BA Hea सन्बन्धाभावादिति भावः ॥ aq विशेषा- तिरिक्रसषामान्यषद्धावे मानाभावात्छधालथेफलाश्रयः कनामिडित षति ज्ञानकाले acess sare कटस्यानभिहितताया वक्षम- प्कयलाच्च “RAMA” इत्यसङ्गतमत आह

भावे वेति । (कै)

श्रविवसितकमतया श्रकमकलं फलांशे प्रागाथ्रयविगरेषाषथा- faadara कर्माविवचेत्याङः ॥

तदधिताथने कार्थ तस्य कतब्दाचैस्य निष्कुष्य कटेन सम्बन्धाभावात्‌ | azaary, ततः क्रियावतेति | नन्वेवं क्रिययापि योगाभात्रे कथं द्वितये- ताग्रडक्ाह | अविग्रहेति । विशिष्य यक्षो यणं तद्रहिताप्राधान्धेना- Remade: । खयं भावः | हुणभरूतमापि क्रियया कारकाणां सम्बन्धो दृएते | यथा कटं कृतवानिति | छतपू्ो्न्दख्ायं पव हतमनेने्सिद्रधं

संबन्धो न भवतोगयुक्ञमेव, यथ तु वस्तुतो निष्ठान्त पदे धातुवाश्चक्रियापेचचो वे कटं कमं णौ लयोः प्रतिपेधस्तथा सति नेदं कदुयरयम्य प्रयोजनं तेनेत- दपि निरखछम्‌, असति छदु्रहये कटं कारयति greater देवदत्तो यज्ञ दतेनेति format: पचर प्रति कटकमंणोः ष्प्रसङ्गः सति तु wy: यसे विचोक्षषवान्न भवतौति कथमिव निरस्तं, न लोके घव गवं चायते

०४८ महभाशयप्रदी AT । (कट कर्मणोः बति ।२।९।९६५।) = (WRIT RTE) रतं पु्वंमनेनेति । क)

श्रथप्रदशेनमा मेतत्‌ | AAG प्रयोगः साधुः । Heater RAAT भावये सामानाधिकरणनिदत्यरवाक्ये waned: सामानाधिक- THA HANA साधुलात्‌ ॥ कमंत्वमिति | (के) अर्यनमि दितं कटश्य कमेलमित्यधैः ॥ १विशेषकमेति । (हरि)

९ विशेषकमंसम्बन्धे निमं्तेऽपि छतादिभिः। वि्रेषनिस्पेच्तोऽन्यः छत शब्दः vara ॥ कम॑ कत्वे सत्येव rad भाव्राभिधायिनि। ततः क्रियावता wat योगो भवति कमंणा। अवियरहा गतादिष्ा यचा ग्रामादिकर्मभिः। क्रिया सम्बध्यते तद्त्‌ हतयूर्यादिषु feat ॥ हरिः ।

युत्यादितः। पुव हतवानिन्यनेन समानाथैः सम्पद्यते | वच्च करोतिक्रियापेत्त- afe कटस्य कमेत्वम्‌ | wafufyag तत्‌ । अतो safa छदुग्रइे षष्टी स्यादेवेति ख्िवम्‌ । स्यादेतत्‌ । ste प्यतेतमां, गुरधेरि कौ क्रियतेत- रान्त्यये्यादावपि ओदने .धरिग्यादेः कमणः किययेव योगाद्‌ दितौरैव

ae नम क Mi = ~ ~ ~~ ~ ~~ -

~ ~= ननन = = ~~ tt te

लप्रकृतिभूतस्य धातोय कटंकर्मणौ इति कि afe लान्ते uz या क्रियोष्यते प्राधान्येन बुणभावेन वा तच ये कटेकमंणो तयोः षष्ट न भवतोति तेनेद- मप्यप्रयोजनम्‌, खय स्याद्‌ न लोकागथये्यधाद्ययविग्रेषशाथं naw Ae कटानां ख्टे्यचाङ्तोप्यव्ययस्य प्रयोगे निषेधाभाव fa तदपि

महाभाष्यप्रदोपोदुद्योवः। 98९ (ख. प्रा. १। य्या. द) ( कट कमंणोः कृति । २। ६।१५ |)

शतः कटो ऽनेनेत्यस्यामवस्यायां हतश्ष्देन विग्ेषकम॑कटादि- “aaa” ॥ faa ऽपि । (इ) sau ऽपि तश्वामवच्ायामसामर्थेन afafacere ॥ विशेषनिरपेक्षः | (रिः भाववचनः ॥ ““श्रन्यः'' एव | HAUS WANA | (र) afd लभत दृत्ययेः ॥ तदवो पपादयश्नविव कितकमेतया भावे

त्र टूद्यादह | e ~ sana इति । (शणः)

एवं ॒विशरेव्यनिरपेत्वे विग्रे्रहितसामान्यस्याभावा दित्यर्थः ॥

=-= TS LN ००७०-०

eo Se rene:

स्यात्‌ | क्रियाविग्रेषणौभूतेन wares कर्मान्वयश्चेत्‌ क्षायंगाप्यस्तु | क्रियायाः कारकेष्विव शक्तेरपि श्क्तिमनुख्थिताकाषच्तकतवाविग्रेषात्‌ | किघास्तु नाम कथश्ित्‌ क्तार्थैपरिदागेन ठत्तिः। राजएरषादौ ee. विषस्य मासभातादौ दुणप्रधानभावादेख बङप्रस््या गदण्येनात्‌ | तथापि हदुग्रहगं aang । नशोकेति fasta निषेधासिद्धः। निषटाग्घातूपात्-

a ee ER -नककनमक०-> ——

न, अच्ययेन कटंकमेणौ विरेषयिष्यामो ऽ्ययस्यु चे कटकमणो तयोः wet नेति, न aaa Sas: HERAT सम्भवतः, द afe करोतोति कदिति हष्छृब्देन Ha at कटकमेणोरि्येव षद्यामपि सिद्धायां एनविधानं एणभूतेपि wife यथा wight देवदत्तस्य TYNE काष्टागामिति, भिदे च्ेन्तात्यर्या यादिना may, अच्च र्स्य प्राधान्धाद्मयोजककर्ां प्रधानं प्रयोज्यकर्ता तु प्रकृयर्धस्य गणमावादूगभूत इति प्रधानेतरसन्निधौ प्रधा-

“oye AT भाष्यधरदौपोदुद्योतः। (कट कभंणोः कृति । २।३। ६५। (SRT Rwy)

oe कराने भावामिधायि तदिति शरित्याठः घयुक्रतरः। ay.

mans भावाभिधायिनि सति समासे तद्धितोत्पन्निरिति रेषः।

एवं षति तद्भितोत्पन्तौ यथा ऽसामण्ये न भवति तथा द्र्यति | ततः क्रियावतेति । (हरिः)

कमेणां कटादौनां क्रियावत्कश्रेथेके इतिना तदन्तोप्याय- क्रियया योगो भवतोत्यथेः ॥ तजोपपत्तिमाहइ |

श्रविग्रहेति | (श्र)

विशिष्य प्राधान्येन ग्रहो ग्रहणं तद्रडिताप्राधान्येन गद्यमाण-

Maye: | शुणण्छतक्रियया वा कारकाणां सम्बन्धदशरेनादिति

भावः ॥ तदुक्तं भाय ।

ones == ~“~~ -- ~~ ~ “ ----- ~

१ हइरिकारिकायाम्‌।

तियायोमे म भवतोति fe तदर्धैः यामं गतवानित्धादावपि कारकाणां करियभेवाग्बयात्‌ | ग च पाचयति यज्ञदत्तो देवदत्तेनेत्यत्र िचप्रजञयथें प्रति तुः प्रयोज्यात्यष्टौः वारयितुं aqueaq णिच्‌ तु न दिति are | wate नेव्येव निषेधसिदधः। woe लान्तपदेन वा वा क्रियो. पाक्त तद्योगे नेव्यर्थात्‌ । सा च किया गुणभूता प्रधानभूता das

Fer

मादेव स्यात्‌ शृष्ग्रशृणाद्प्रधानादपि भवति, रखुतदपि arf प्रयोजन, तौ यावत्‌ fad, तद्या पाचिव ोदनो देवदत्तेन यश्चरत्तेत्यादौ प्रधा- भाप्रधागयोहंषोरपि कच्रास्ततो या भवति तत्वस्य हेतोः रकशचब्दवाथथत्ा- भाकेव विसोधाभावात्‌ तथा बद्यपि भविष्यति, द afe प्रयोजनम्‌, पडभषप्रा्तौ saat fe बहुप्रो हिया wre अन्यथान्यपदा्स्यानुपाल- TTR: ATA चानि दच्छते, यदयेवमुशर चेव HTT करौ अम्‌, अध

मह भाष्यप्रदो TE | out (GRIMRIWR) = ( ee wat हति।९।६।६५।)

अस्ति च करोतेः कटेन सामथ्यंमिति | (भा) सामान्येन तदादृत्तिरिति | (भ) भरविवधितकमेतया धालथंमाबटन्तिना भावक्रान्तनेल्यर्धः ॥

विशेषा्थिनेति | (भ)

कमविगेषजिन्नासानिवर्तकयत्रवतेत्यथः। एषा च faqar प्रथोगानुसाराक्कचिदैव तेन घटं क्रियते घरं हतमिदल्यारि मापा- दनोयम्‌ | BRET ते तु न रोषः । कर्मणः कदम्माचोपथा- यक्रियान्वथाभावात्‌ । स चास्योक्ररोत्धा म क्षापि yay प्रयोग tia ware श्ङ्किग्रहाभावात्‌ । अरत एव तण्डशानां पाचक- पुत्रः पाचकतर इत्यादौ न दोषः | निषेधते ऽपि लादिषार-

Oe: | गौणमुस्यन्धायस्तु नाश्रौयते । लच्छानुयोधात्‌ । खरितेनाधिकः कार दति दाख्यानाच्च | व्यत णव तच ठतोया लभ्यते| भदिका टेवदक्स्य यज्ञदत्तस्य काष्टानामिद्यवोभाभ्याङ्टंभ्यां षश्यप्यत णव । aT छद्‌- avafafa | aa: । aaa यथा स्यात्तद्िताधिको मा भूदिति az यष्टणम्‌ | व्याकरणं orp) प्रक्षादिभ्यख्ेति खाय way वदतां मते ata पाचकतम casita षष्टो नेति लभ्यते | छतपूर्वौतिवत्वत ay at

a oe EI NR EN Oe OE SES

वानृपा्तप्यन्धपरा्ें व्याख्यानाट्रङ्कत्रो {शिम विष्यनि य्ैकाचो इ प्रथम- Ny ~ ५ “ > fj Q. Ufa ataagea चिक्यप्रयोजनम्‌ | facts: | इषव तडधितनिद्श्यथं agvafafs, प्रजानातोति प्रन्नः प्रच रव प्राचः "प्रज्ादिभ्यख्ध'ति खाधिकरेकि छते याकरणं प्राश्च cas eal न भवति, नमु क्रियमाणेऽपि Bawa कङ्मारेवाच न भवति यावता भवद्येव wats प्रयोगो गदातरे- तच्छक्यं व पर्यायं नेका भूतस्य छदन्तस्य निष्कव्य QUAL संबन्धो

OYR मश भाष्यप्रदौ पोदद्योतः। ( कट कमंशोः कति । २।९।६५।) (MRM ETE)

चर्याजिष्ठांगेऽपि तथां इति म निषेधप्रटृत्तिः । कटं हतं पाचक - पच cat च निषेधप्रटृत्तिरत एव भागे “करोतेः कटेन सामथेमिलुक्तं" न तु रतग्रष्दस्य कटनेत्युक्म्‌ । एवं च सकमे$- धातावोश्शविवचाया भावे wae रदृ श्रसमासविषय एव नान्य- जेति भागयसखरसाह्भ्यते “भान्तं देशमि"व्यादौ तु “.ग्य्थाकरम- केः"तिभावे क्रो बोध्यः ॥

शतञ्च विशेषापेक्षायामिति। क)

maa प्रधानन्यायो म दतौयादि विधाविति विगरेषापे्ायामि- wea: । विरोधाभावे हतुरेकश्ब्दवाच्यलाभावः । तदुपपादकं भिन्नश्ब्दवाच्ययोरित्यादोति बोध्यम्‌ ॥

कज = >~

तयादेरभ्यपगमे तु वव्यादादयन्तेन समासादिनौ at छदुग्रइणव्यावद्धं तापि सम्भवति भाष्यं विोदासोगमेवेयभियक्षप्रयोगा खन्वेषगौेयाः । wate धये रामोदमुत्तममिति भट्टिः | उच्यते, अन्येयं act) तददमिति निदेशात्‌ | दिक्ष्मकेभ्यस्त॒ कतरि छरति छते “प्रधाने नियताषष्ौ go quam भवेदि”चकयथितद्‌त्र रवोक्तम्‌ A

ग संभवतोति vere खाथि कतवनार्थान्तराभावात्‌ । नैष दोषः। we गरहयसामर््यात्कुदन्तेगेव योगे wet विश्वस्यते ce तु क्ता तद्धितेन चैकरू्पः संबन्ध इति म भविष्यत्यलमतिन्तोरेन | ‘te इति निर्त- fafa’ | Aurora षष्टो विध्ोयव george समासो भवतीति ज्ञयोमा च wel समस्यत इति न ame भवति।

महाभाद्यप्रदो AANA: | ९४९ (ख.२।पा.द। था.) (उभयप्रा्तो कमंणि।२।१।१९१।)

उभयपराप्तो कमंणि। २।३।६६॥

नियमेनानेनेति । कै) नियमश्रास्वाणां निषेधे तात्पयांदन्यथानुवादवैयग्या पतिरिति

भावः ॥ स्ौप्रत्यथ एषेति | क) भाष्ये

a ~~ त > oe ee ee

उभयप्राप्तौ कर्मणि । उभयोः प्राजियंस्मिण्छति तच कमेररेव wet सयात्‌ | चाश्ये गवां दोद्ोऽगोपेन | अकाकारयोः प्रयोगे प्रतिषेधो नेति वक्तयम्‌ ॥ भेदिका विभित्सा वा गद्य waa: | कथन्ति क्षिना बाधान भवतौति सयागापापचोभाष इति छत्रं ठत्तिः। तथा get सोयटो बाधा न

©< = = ee == न~ ~ न ee eS

"उभयप्राप्तौ कर्म" } उभयणरम्देन प्रष्ठतत्वातवटं कमणो STATA । 'उभयप्राक्नाविति wyatfefefa’ | न acme | उभयोः कढकमणोः el प्राप्तौ सद्यामिवि'। ae प्रयोजनं वच्यति | agate’ | पिपर. तस्तु नियमो न भवति उभयप्राप्तावेब कम॑णोति रवं हि पवष कम- प्रहफमनर्धकं स्याद्‌ wana विशिष्टविध्रानमणश्रयणीयं स्यादिति भावः| श्याश्वयं इति" | सकर कभ्यो भावे afa fafed कमणि wife च ष्टौ प्राप्ता जियनेन कररपनोयते, प्राति प्रापषिमाच्रे निपमदवि कर्टकर्मणोः प्रयोगोऽपि wate तोया भवति, अन्त येगाद शगमिन्ड- तौति अज्र द्याक्मन इति गम्यमानत्वादस्हयभयोः प्राणि, न्न चागनरद् विधिर्वा प्रतिपधो fa करटैकर्मयोग्ति प्रापिरिंवम्यते Ramey वु

(१)

७५४ महाभाग्यप्रदोपोद्द्योतः। ( उभयप्राप्तौ कर्मणि । | aide i) (ख. 2181 aR)

श्रकाकारयोभंदिका चिकीर्षेति छतिरिति च (भ) स्न पर्यये एवोदाहरणदानादिति aera: ॥ aut fafa i क)

नोदाहरणएमाद्रणौयमिति agra: ॥

भवतोति qefautfcas ठत्तिः। es रत्तितः। व्प्र्ययादित्यकार प्रय यस्ये ग्रहणं प्राथम्यात्‌ । TUM तु WS इत्यकार इन्याह करणत्वपिवच्चायां ठतोयेति वा बोध्यम्‌ | रेषे विभाषा । स्नपय विषय- मेवेदमिग्यके। fate are क्षतिः प्राणिनेः पाणिनिना at) केचिद- विद्ेषेण विभाषामिच्छन्ति | एब्दानामनुश्ासनमाचायंणाचाथस्य वा ॥

कत्तयेप्रि भवद्येव नियमस्य प्रयोजनं wa ठतोयाश्रवगं कर्मापि यदा waa विरच्यते तदा तत्रापि पेष wel भवत्येव aera (कर्मणि चेति निषेधाभवात्समासोऽपि भवति, निषेधस्य तु प्रयोजनं छत्छरो मा भदिति खतदपि चितं ‘cau ब प्राप्तौ नियम्यत इति" खाच्चयैमिद- मिग्येतावदेकं वाक्यं किं तदित्याह | कोदनस्येतिः। अच पाके eterna कमेतं प्रादुर्भावे च argu कटटंवमिलनेकलालकदुभप्राषिभवति । feet Ufa | पर्यायादिषु war) "चिकीषति" “अप्र्ययात्‌' | अथ्रोभयन्रापि wate तोया न भवति ast gy रेषविवच्तयापि सिद्धति समासोऽप्यज् भवति धमजिक्षासा देवदत्तस्य शरव्यस्याचांशर्रेषेति शेष विभाषेति aw मदा नियमेन क्रि देतेया तदा 'कर्मणिचे' ति निषेधात्यायिनिना arene: चाचा श्न्दानु्ासनमि्साधुः समासः, mifar: क्षभरकतिराचायेख प्ब्दाटश्रासनमिति तु साधुः ॥

महभाष्यप्रयेपौदुद्योतः। २५५

(अ.९। at ६ सा. १२) (me च वकषमामे। 2181 ¢el) AY च वत्तेमाने। २।३।६७॥

नपुंसके भाव इति । क)

ce afin लचणप्रतिपदोकपरिभाषथा कालोदासौन्‌ "नपुसके भावे कर" इति aafafeamaty एव । तेन ते भावे केन योगे दतौयेवेति वाल्तिकमतम्‌ । यद्यपि शेषल् विवश्यापि fag तथा ऽपि कर्तलप्रकारके बोधे ष्यथमिदभिति वान्निका- श्यः | भावयकारणष्ठ AW एवायं षाधुवमङ्गोहत्य प्र्याचस्यौ ॥ भाय

यद्येवमिति । (भ) एवं गेषल विवलया षष्ठयक्गोकारे ॥ अधिकरणवाचिनश्चेत्यबेति | (कै)

एतसू्ोदारणएविषयौशवतगल्ययं द्धेः ॥ त्र हि क्रोऽधि-

करणे च प्रौ्यगति इति विग्रेषविधाना“न्षपुसके भाषे ow”

क्तस्य च दर्तमाने ॥ वतमानाथेक्घस्य ata wel aq) भलोकरेति निषेधस्यापवादः। राक्षां मतो बुद्धः पूजितो ar मतिबुद्धिपूजार्थभ्यद्ेति

“स्य च वतमाने" pcm मत इति' | मतिबुदधिपूजार्येष्य्चेति वमाने क्तः, ग्रेषविश्चानादिव्युपसंस्थानं प्रयाचे, eas ervey कटेतवम विवक्षया तिगोधौीयते संबन्धि्मा्मेव तु faafqua are

०५६ मङभाग्यप्रदौपोद्‌योवः। । ( क्तस्य च वरौमाने । २। ३। ६७ ) (SRI RIT)

इ्यष्याप्रटृत्तिरेवेति afiaat वार्तिकेन षष्ठौ a ott Teafaawarg भावविषये ऽभाव एवेति वाञ्भिकमते Suez परत्याश्यादमते ane षो स्यादिति “चातुः्रन्दग्मि"्यर्धः॥ तदाह | तच शेषेति । कै)

कर्मा विवक्षया ऽकमंकववे इृत्यादोनि चलारि Safa) षकमे- `.

कले तु अहिना eat याम इति पञ्चमोमपि बोध्यमिति केचित्‌॥ सप्तमौप्रयोगेणेति । क)

“ofa सप्तमौप्रथोगेफेवेदं टग्रितम्‌ । टृहपदा्ंोव चेदं

विवरणं भाषे इति बोध्यम्‌ ॥

fa तदहि भाव इति । &)

दद्मिहाहिः UA LAAT, ककरौत्यस्यो पलघणम्‌ ॥

वर्तमाने a | कथयन्तद्धि ates भावे क्स्य योगे ast ere इसित- मिति रेषविश्षागात्सिद्रम्‌ | कटटलविक्तायां ठतोचेव । काचे इसित- fata ।

माषाणामश्रौयादितिवत्सिढा षष््य्ध॑ः। ‘aur चेति'। उपसंख्याने aan fagatfa भावः॥

| महाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। TT) (GR 1a ३। चा. ह) (न लोकाथनिष्टाखलचैनाम्‌ | Reidel)

न लोकाव्ययनिष्डाखलधंतनाम्‌। २।३।६९॥

ण क 9 यारे

श्रपनोयेति । क) ufez शरे तद्य फलाभावादि्ययंः | जगरहरेनेव सत्कामश्‌ meat विद्धलाकत्किं सकषिट्यदणनेत्यत श्राह

किकिनो देति । ॐ) age Bema vaya: | रयोग एति तुम WEIR । wIta waerfafuaa स्याभिवत्वायो गात्‌ ॥

न लोकाय्ययनिष्टाखक्थैढनाम्‌ । जिदितरूप विनाग्रपरसङ्ात्‌ दना- मिति गत्वं न छतम्‌ । एषां प्रयोगे षष्टो म स्यात्‌ । कटंक्षम॑णोः शतेति प्राप्ता प्रतिभिध्यते। लादेशाः, दनं पचन्‌ पचमानः पेचानः पेचिवान्‌। कथन्ति बिरवें पपिः सोमं ददिर्गा एति । afy किकिनौ लक्षारौ नापि तदादौ | नैष दोषः। किकिनौ निटचे्यनेन लिटकार्या तिदेशः क्रियते

“न शोकययनिषाखन्धेढनाम्‌" | जिषटत्तितरूप विनाश्रप्रसङ्कात्‌ artim waa) उ उक्रतिः। अनेगोकार्प्र्षं दशयति वज्र लेति परवदनद्रे उकारश्य पुवंगिपरातः स्यात्‌ परनिपातेऽपि लवुकेति स्यात्‌ AMINE हत्वा पखाघ्ुशब्दम्य दन्दः कायः, उकारेण a Kat विग्रेषणात्तदन्त विधिः, अपरे शिवद्भावात्केवलस्यापि ग्रहणम्‌ | “qawr-

७५९ मद भा्यप्रदो पोदुद्योतः। | (न लोकाश्चयनिष्टाखलर्धटनाम्‌। (HRI RIAL) २।३। ९१६ |)

लिट्कार्यातिदेशदिति। ॐ)

दिलविधानेनेव सिद्धौ तददतिरेग्ाकिडार ग्रहुष्या विल्यघं ति wa: tl व्याख्यास्यामोति । ऊ) ant न व्याख्यास्यामि किं लतिदेश्र याण्यास्यामोत्यथः ॥ गनु शिखदतिदेणे ऽपि कथं लमाचाश्रयषष्टौनिषेधो ऽत श्राह |

विशेषेति । (क)

धंन्ञाप्रकरणाभावादिति HARM ॥ भाये

~~ EE ~> क जक (क अता

aq लिट्संक्षा। विग्रेषातिदेरे च सामान्यमप्यतिदि्यत हति। उ, कटं fente: | कन्यामलंकरिषाः | उक, वाराण्सौमागामुकः | कमेर्भाषायाम- निषेधः ॥ लभ्याः कामुकः | खयय, कट gear | तोघ्ुन्कसुनोर प्रतिषेधः | एए खयेस्थोदेतोराधेयः। wrt avw विषपो दिरप्शिन्‌ | निधा, खोदनं yma | देवदत्तन कृतम्‌ । Bad, त्वया सुकरम्‌ । रषत्पानः सोमो भवता । टच्रिति पर्याहारः ्रटप्रागचावित्यारभ्य नो गकारात्‌ | तेन चावितिः। तेन श्यानजयं -ढञ्निति प्रद्याहारो नाश्रयणौय इति ara: | “किकिनौ चेति? । गनु लग्रयेन लक्राराल्तदादेग्राख eid यक्ताः कटं कारयांचकार ated प्राचयति किकिनोस्लयक्तं यणम्‌ खन्त्वादलादेश- ere | नैष दोषः, किकिनो लिट्‌ arr लिटत्वातिरेश्ः कियतेग fezaqr तत्र कारयां पचान इ्यादौ लिटि तदादे च दृष्टः प्रतिषेधः

किकिगोरपि भविष्यति | उदाहरणेष सव्र कारकषष्याः प्रतिषेधः शेष-

महाभाष्यप्रदौोपोद्द्योतः। oe (अ. a 81 घा. ९, ( न लोकाश्थयनिषाखलधैढनाम्‌ | "2 | ट| ६६ |)

उकारेति (भा) `

कारप्रयोगेण वणेग्र्णमिति ध्वनितम्‌ | तत्फशमाह उकारान्तेति । क्र)

शरष्दरूपं विग्े्यमादाय तदन्तविधिः। सच प्रत्यय एव

साहचयांदिति भावः । तेन कन्यामलङ्रिष्णरित्यादि सिद्धम्‌ | प्र्यप्रह्यययोरिति तु aways न प्रवत्तेत इति बोध्यम्‌ ॥

यर

एानग्प्भ्टतौनामपि प्रणम्‌ | सोमं पवमानः | पूएयजोः WAT | नटमा- ्रानः। ताष्छोल्यादिष wer) अधियन्‌ पारायगम्‌ । दखधायारिति Wat | तुन्‌, पाता तमिन्द्रो खस्तु सोमम्‌ । fea शतुर्वा । मुरस्य मुर वा दिषन्‌ | सवै कारकषष्याः प्रतिषेधः। पेषे wat तु स्यादेव। ब्रह्मणस्य FAT) Vga नरकस्य faa) कातरस्य हसितम्‌ | णनिकतरि्यादि। दृ््ाकरूणां द्गापेथं mata fe सिद्धयः। afa वागधिपस्य gad वचनं तदिदधौत famafafa च। यद्वा | दच्वाकुर्णा

"~ ---- ~~ ~~~ ~ ~--- --- ~ ---------~ - rem = --- - = ~~ = ~~~ = ~=

wel yaar ब्राह्यणस्य Faq ओदनस्य पचन्‌ wai पेशरसि नरकस्य जिषावो गुणेः तानि दिषदौययनिराकग्ष्णिरिति। "्मागामृकमितिः। लघपतपरेद्यादिनोकम्‌, रक्तासि वाराण्सौ श्रद्यागमनश्रोलानि भवन्ति, ्राप्रादिमोक्ता्धमिदय्ः। (दास्याः कामुक दरति" । दितौयानिदृत्ययं वचनं wal तु प्रषविक्लानादेव सिद्धा । पुरा खयस्यति' | भावक्षच्ण इत्यादिना तोघन्‌ । "विष्प इति । ‘efuest: waa’ “ogaat: aq’ ताच्छ- लयष्योवचनध्रद्ठिष चानश्‌" ‘Kowa: wah aay ल द्रति नानु- बरततहति स्थापयिष्यते तेन लग्रहणादसिद्धिग्ति मत्वाह | द ्नति' |

{० मद्धाभाषप्रदो GT EAA: | (न लोकद्ययनिष्टाखलर्धढनाम्‌ | (अ.२।पा.६)भा.३)

R181 del) एतेषां चेति । कै) “qeat: शामनि""तयादोनामित्यथेः ॥ भाषे प्रतिषेधाधेमिति (भा) वषयाः fagaa प्रतिषेधमाचफलकवात्तिकमिति भावः ॥ तदेव विध्वथमिति । (भा)

नित्यं प्रतिषेधे प्राप्रे wa षष्ठौ विथययेमित्यथं ॥

[प ener ene eet EE NE ne

सिद्धय xarqat मतु द्रच्वाक्रुणां zag xfs | तथा वामधिपस्य faqa- fawaat न तु वागधिपस्य दुवेचमिति fen) इह ve Taw ऊकाविति arg लख gat चेति विग्रहौत्यम्‌ । sata च कतो विेषणात्तदन्त विधिः | यपदेप्पिवद्धावात्केवलेनापि निषधः y

[क 1 7 क, = = ~ ~= ~ ~ ~ ~ +~ ---~ == "~ ---~- ~ न~~ ~

्रद्याहार््टयमिति' | ‘fea: waaf वचममितिः। “दिषोमिष्र' दति Utd श्रदटप्र्ययस्तत्मयोगे विकल्पेन प्रतिषेधो ama cad: | प्रद्याख्थानं तु प्रेषविवन्तायां was दितौयेति सता च समासप्रतिषेधात्माके लतछ- सथं कारकषष्ो विधेयेद्यपि wife 4

;

—

महाभाष्यप्रदौ YT RATA? | ७९१ (WRIT RIS. ३) ( खकेनोभविव्यदाधमणयेयोः।२। ६। ७० ।)

अकेनोभविष्यदाधमर्येयोः। २ । २।७०॥ स्वरितत्वेति । क) ‘ange " सूते खरितेनेत्यनुटत्तेरिति भावः ॥ भविष्यद्धिकारेति। क) दश्च तुमुन्‌ खशावित्यत्र we स्पष्टम्‌ ॥ भविष्यद्‌ धैक्ापि ग्रहणमिति पान्तरमपि तच WEA ॥

~ ~~~ --~---+---~--~~-- --~-- ---- -- ~~~ ~~~ ---~ न न ~ eee ७ ५ ==

च्यङेनोभ॑विष्यदाध्मणयेयोः | भपिष्यदयकम्य भविष्यदाधमरणयं मश्च योगे wel नस्यात्‌ | र्धानाहास्को व्रजति | प्रजङ्गामो । दितौयासमास- vay यत्ादितमेतत्‌ | च्याधमख, प्रतं दायो । भविष्यदिति श्यते | तेन भविव्यद धिकार विहितस्य ग्रह ण्ह aimee परकः। ए्रपौत्राणां १ शकः | यं fe aaqufaafatia ffeat नतु तुमृन्‌ ग्वेलाविति- बदरविष्यदधिकारख्यः। इह यथान्यं वारयितुं भाष्ये योगो विभक्तः | ang भविष्यति, एत खाधमणं चेति |

“gaat विष्यदाधमण्ययोः” » ष्यकम्य भविष्यति कले carey mung चेति संख्यातानुदेणसतु wera भवतोति भावः| ‘ord गमौति?। भविष्यति गम्धादयः'। भनु चना षष्टाः प्रसंगः कथं Tay कमणोल्य्ोक्क दितौयाय्रहयं किंन चतुरेव fanaa अपवादविषयेपि धा स्याद्‌ TAG गन्तेति, aa, श्रोते तावत्‌ प्रतिषेधं लभ्यमाने कि दितोयाग्रहफसामर्याश्रययनेति मन्यते ।

LG

७९२ ACTA ANT | | ( marat wae a7 181) 81 eR 1) (ख. २।पा.१३। सखा. १)

FATA क्तरि वा ।२।२।७१।

=e

भागे भावकमणोरिति । (भ) तन भावे ऽकमेका दिधानेन कमणो ऽभाव एव । कमणि तू सकमेकादिधाने ऽपि तस्याभिधानमेवेति भावः । न च कन्तेय- पूर्वीकटमिश्यादौ श्रविवकितकमतथा भावे तये पञथ्चात्कमसनि- धाने भावेऽपि संभव दति वाच्यम्‌ । भायप्रामाण्छेन हत्य विषये तथा विवक्ाया अभावादिव्या्ः ॥

भव्यादोनामिति | (भ) तज fe क्तरि wa) गेयो माणवकः सान्नाभित्यतव कमणि fanaa: ॥ तननिटत््यथेमपौति । ॐ) हृत्यानां प्रयोगे कत्तेयेव षष्ठौ न कर्मणि षा च वेति कस्मान्न व्याख्यायत इत्ययः । यद्यप्येवं व्याख्याने गेयो माणवकः साश्चासिति न सिध्यति तथापि उभयप्राप्नावित्यनुवत्ये तच

TE का mm ~ -- ------~~ ---~-

कन्यानां wate a eet at स्यात्‌ | कटंकमणौः छतत नियं प्राते विभाषेयम्‌ | कतंब्यमिदं कषणेन ame वा। Haifa किम्‌ ।

“maat कतरि a’ कर्ैरोति fafafa’ | (तयोरेव क्यक्त- खल्या" इति वचनादकमकेभ्यो भावे सकमङेभ्यखच कर्मयि कानां विधानात्कत्तैरेव तेरमभिधानं सम्भवतोति करटको योर{धिकारेपि

महाभा्यप्रदीपोदुद्योतः | ७६४ (HITE RI SLR) ( हद्यानां कत्तेरिवा।९।१९।५१।) दोषाभाव दृतिं ara: wT Ve विधिसक्भवे नियमानुपपत्निरनु- भयप्रा ति विषये भवतः कटः RHR भवता कंटः कत्त दृत्यादाव- सिद्धिं च मनसि निधाय भाये OMe |

wa तदति | (भ) क्तकमेणोदेयोरपोति तिकनल््यस्नुभयप्राि विषधः | saver गरामं शाखा देवद त्तनेत्यसवेष्टेरित्याश्यः। उ्तिखरसोऽणेवमेव ॥

Wa ग्राममाक्रष्टव्य (मा)

Tae देवद त्तनेति शेषः | उभयप्राप्रावित्यस्य सम्बन्धाऽक्नानेन वा तत्रदसुदाइतं देवदत्तस्य देवदत्तेन वा कन्तेयमिति AAT वेत्यस्य दारणम्‌ ॥

इहापि afe प्राप्रोतीति (भा) निषेध इति शेषः ॥ ननु च उभयप्रात्तिरिति । क)

उभयप्राप्नाविति तत्पर्ष दति भावः । बडत्रोहिरिव्यत्तरम्‌ |

पययेरति waft भवयारोनां fanaa विधानादित्ययः ॥

न -- ~~~ --~ ~~ ~~ म

० ~ [1

गेयो aman: साघ्नाम्‌ | भव्यगेबेति कतरि यद्विधागादनभिद्ितं wa | इहापि भाष्ये योगविभागः HA | तद्या, एन्यानाम्‌। उभयप्राप्तौ

८. Ant cee ses eee a rere ne eR en oo ee च [य -~-------~-~~ ~= “~= _ - —

maa wet भविष्यतीति wa | Aa द्रतिः। भव्यगेवरेन्यादिना कर्तरि aqua: | "सास्ना कचि faata wet भवति। “euagint

wa इति) | उभयोः कर्टकर्मणोः प्रापिध्मिन्‌ HA तत्र इयोग्यि कटंक्मयोः asl auadiad | करष्टयेतिः। हषदिकमकलवात्रधाने

९{४ ACUI पोदद्योतः | ( marat क्रि a1 R181 edi) (BRIM Ri aa)

aeatetta । ॐ) कटा चित्कमंणि WAIT हत्यप्रत्ययभेदारि कक्रङतय युगपद्‌ भयपरािर्मास्तोति भाः । श्रनेन भायेण यज्ोभयोः प्रथोगस््ैवो- भयताभिरिति सवित्‌ ॥

दूति शिवभट्र सुतसतौगभंजनागोजीभदटू कते महाभाष्यप्रदोपोद्योते दितौयाध्यायस्य aay पादे ठृतौयमाहिकम्‌ ॥ पादश्च TAH ॥

Ragqaaa | Raa व्रनंगावः कृष्णेन | इद प्रधाने कमि Tavs क्रः | प्रधानकमणः कर्त | क््येनागभिधानात्‌षष्टौ प्राप्ता निषिध्यते । वतः mate वा । wet स्यात्‌ | अन्धत्वं निवृत्तम्‌ ।

कर्मणि छद्यप्र्ययो न त्ववधान इति af कमणि Hate च प्राप्ता षष्टो ग भवति, एतच्च योगविभागाुभ्यते, कथं, क्यानामिव्येको योगः, खो- भयप्राप्तौ नेति, च वर्त॑ते, युगपदुभयप्राप्ौनां छ्यानां प्रयोगे wet न भवतौ्य्चः। ततः कर्तरि वा, wa षष्टौदयेवानुव तैते suas निषटत्तम्‌ ।

महाभाष्यप्रदौपोद््योतः।

—_ OQ

पाणिमिकाव्यायनपतश्नलिभ्यो gaat नमः | == cjeo= कृतेऽथ पतञ्चलिना गुरुणा तौदश्चंना | AS [र 4 सतां again महाभाष्य निषन्धने ॥ श्रलब्यगाघे गाम्भोर्यीदुत्तान इव सोष्टवात्‌ ॥

~~

दिगृरेकवचनम्‌। २।४।१॥

तद्धितार्थेत्यचर विहितस्य सवस्य दिगुलातससमाहारद्विगोरेव ONG मानाभावः । तन्माचग्रहणे ऽपि समाहार ग्रब्दस्य कमसाधन

ब्धवचनप्ाततवंच्छमाणएसेद्या भावसाधनवे ऽपि ama: प्रश्रानुष- पत्तिरत श्राह

दहेति । क)

कमषाधनस्य ग्रहणं तु तचेव भाव्ये निराृतम्‌ |

दिगरेकवचनम्‌ ॥ वक्षोति वचनम्‌ | बाङलक्रात्वतरि wae | सामान्ये गपुसकम्‌ 1 समाहारद्दिगरेकार्धप्रतिपादकः स्यात्‌। तङितायति

५दविगरेकव चनम्‌" ॥ अव यदि पारिभिषिकमेकवचगं एएटद्येतानु- प्रयोगत एकवचनं नस्यात्‌ पञ्चपलोयं प्रोभनेति, वस्या द्वगुलादृ.दिगोः-

७६६ मद्ाभाव्वप्रदौपोद्श्योतः। ( दिगशुरेकं वचनम्‌ । २।४।१।) (अ,.र।परा.४। a, १)

द्रव्यमिति । कै). गृणदौनामाधारला दित्यः ॥ एकद्र्यवाचकलरूपसामानापि- करण्यश्य श्ब्दधमंतादाद संस्याश्ब्देनेति ॥ (र) उच्यते इति । क) श्रत एव द्िगुपरेन सामानाधिकरण्यं पारिभाषिकगरहणे रि दिगोरिति पञ्चमो स्यादिति भावः । वचनमिति च सामान्ये नपुसकं बोध्यम्‌ ॥ दिग्बधेस्येति । क) एव चानुप्रयोगे ऽपि fafgfcfa भावः ॥ षष्ठोसमासेऽर्यान्‌- पपत्तिमाग्रस्ाह रकशेपविषय इति ॥ (क) एक शेषे च (भा) दति तु भागे विषयसप्रमौ भावयखारस्यान्त्‌ विषथसप्तश्यन्तेन “सुष्यपे”ति समास दति eat ॥ भाय

त ज क ० कम =

सवे हि भावसाधन णव waren इति स्थितम्‌ । तथा च न्यायसिदध- मेतत्‌ | कमंसाधनताभमं वारयितुमाग्भ्धते स नएुंसकमित्यस्य परश्च च।

~ eee ---- = are -

प्ति ager च निदेशः स्यात्‌ खतोन्वधस्येकव चनम्योदं ग्रह यमिति मत्वाह, “एकस्य वचगमेकवचनमितिः । वक्तोति वचनं, शछृयल्यटो बलमिति aie We, रकम्यार्थस्य वचनमेकदचनिति कर्मणि ष्याः समासः,

। महाभाव्यपरदौपो दुद्योतः। ७९७ (ख,.२।पा.१।घा.९) ( दिशुरेकवचनम्‌ | २।४।९। )

नैतत्‌ दिगोरिति । (भ) दिम्बधेस्येत्यथेः ॥ समुदायस्येति । ककर) उद्ताक्यवभेदस्ेत्यथेः ॥ यद्यपि “शियमाणं लुणमानार्यामि- uratfa” श्रयमपि दिग्बये एव तथापि न दोष इत्याद वहिरङ्गत्वाचेति | (के) बहवचनषमभिव्यवदहारेणेवास्य प्रतोत्या जातसस्कवारा निटत्ति- रित्याश्रयमन्ये ॥ पञ्चकपालग्रब्दस्य प्रयेकं BATA वा परिसमाप्तौ तद्धिताय दिगुलानपायात्कि विचारेणत्यत श्रा ।

यदि तावदिति॥ क) समानमिति । क)

श्रयनेव पुरस्तादेव चोदितं परिहतं चेति area: |

दृश्यते च भ्रमनिरत्तयेपि सूत्रकृतो aa: | यधा उपकादिभ्योऽन्यतम्स्याम- इन्द्र दति । aa fe wey द्यस्य दन्दग्रहणं नानुवर्त इध भाष्ये fea:

ay चेकस्यार्धस्य वाचकं भवतोति सामान्यनोपक्रमः प्रयाति दिग्य- पत्तायां दिगरि्स्य एल्िङ्गस्य संवन्ध इट्कवचनमिति नप्ूसक्रोपर्पपिः, Tata aaa । ^रकस्या्ैम्येति? | एवं च हिगरेकाचम्य arent भवति यैदि feray रको भवति, न चख वस्तुतोनेकायंस्य वचनशरेनाप्यकार्मल- arated शक्यमिति सामर्णादट्दिप्रो fanaa azry | तदनेन

७९१८ महाभाष्यप्रदोपीरद्योतः। | ( दिगशुरेकवष्वनम्‌। २।४।१।) (WRI el ay),

समाहियमाणत्वादिति । क)

घमुदाचरूपलादिव्य्थः । अमुदायसमारारौ च पर्याधाविति भावः ॥

निटत्तिन सिध्यतीति । G) समाहारानुवादेनेकलविधानादणेतन्न सिध्यतीति rae: | प्रत्येकमेव खमाभिरित्यच विनिगमकमाह

नदीति । ऊ)

एवं च न वा समाहारोकलादिति निष्यलम्‌। किंच aa संष्या विगेषानवगतेः षभुदायमादाय बङवचनोपपन्तिरपि नेति भावयाश्यः ॥

factifeafa 1 जै

शच्छातुरोधादिति भावः। श्रच पक्त द्रवयानयनं तु नान्त- रो थकलाद्‌ द्रवयाृत्योरमेदन्यायेन वा श्रव्छं च भावसाधम एव समाहार शब्टस्तजाश्रयणोयः | AMT पश्चषद्रत्यादावनुपषजंनवाद्‌ खो न स्यात्‌ । एवं च न्यायसिद्भार्यानुवादकमेषेदं दचमिति

er ee ee भान ०9 जा

प्रकारेगोति'। सदिति वाक्योपन्यासे किमुक्तं भवतौग्धाङ | ‘fart रक qgaaifa’ | (समाहार दिगोश्वेदं owafafa’ | तद्धिता यो fere- सयैकवद्धावो माभूदितयेवमथं पञ्चभिर्गोभिः केताः wena: पटा इति, थ क्रियमाणेऽपि समाहार गरइणे इइ कस्मान भवति dest च प्पलौ च पञ्चपूल्य दति, शिष्यमाणस्य दिगलवात्तदधैस्येकवद्भापः प्राप्रोति,

मदिरङ्कतवाद्‌, afecyta दिग्धैः aaa दिगावेकपरोधास्मामभावारेकथेषे

म्टाभाष्यपरदो पोदद्योतः। ode (ख.श।पा.४।घा.१) ( द्िगुरेकबचनम्‌ । २।४।९। )

बोध्यम्‌ ॥ समुदये श्ब्दूसमाप्तौ पञ्चगवः पटा इत्यादौ तद्धिताचं- ऽपि समाहारसम्भवात्कयं तेनापि तद्ादत्तिरत श्राह

समादहारेण व्यपदिष्टस्येति । क)

प्रतिपदोक्रपरिभाषया तद्भितायेद्धिगो ञ्च तच्चाभावादिति भावः॥ पश्च Ga दत्यनेन नेदं तुल्यमित्याह

यदा बहृनामिति ॥ क) असमाश्चसतेति | क)

वम्तुतः समासेऽन्तवं तिं विभक्वयंसंख्यानवगमेन स्वे समामादेक- anes ६५ * [नो HATA बह्वचनादौति AAMT: | Wa एव “एवं तर्द "'त्यादि-

सति पश्चादुपरजायमानत्वादन्तमङ्क प्रायमकल्पिके fey चरिवार्ध रकवद्भावो ऽत न भविष्यति, यद्येवं पञ्चगवः ver दर्यत्राप्येवमेव भवि- ष्यति, सद्धं यदा पटाः yaa पञ्चभिर्गाभिः क्रौताः, यदातु ब्व: पटा- संहताः प्रश्भिर्गाभिः क्रौयन्ते तदाऽयमेकगरषम्यारिषयः, afe afe समाहारदिगोग्रेहग Aa saa, कथं, समाद गं समाहारः समृ इस्तम्येक- लाद्यं वनमित्यादिवदेकवचनं भविष्यति, यदि afe समाङ्कियत इति समाष्ार्‌ द्रति कमसाधनः समाष्हार््न्दस्तदा, UAT AI UAV: समासार्थं इति बङ्कदचनप्रमङ्ग ऽति awa, ae, प्रद्यधिकर्यां वचनोत्पत्तः संख्यासामानाधिकम्गयधाद्च ददिगारेकरेचनर्बिधानमिति, afy- करणां दयम्‌ | संख्यावाचोौ पञ्चादिशन्दः wareifafae दरकमभिधोयत तदभिधानयोग्यं वचनमुत्पद्यते पञ्चपलौश्रन्टन agua समाङ्ियमागरा Vaasa: समासार्थस्य पश्चादिभिः सामानाधिकरग्याद्‌' दिद चनबहुवच-

17

५111९ तन न 1१६. Vo TI , , Es

eee महाभाथ्यप्रदोपो TENA |

( दि्रेकवचनम्‌ । २।४।९६।) (७,२।पा.४।घा.१) परिइतं “Ararat भाय संगच्छते । अन्यथा तदसंगतिरिद्यन्ये। खन्तरपददविशखु न समाहारयदणस्य Baer cary

उत्तरपदत्वे त्विति ॥ क) सत्यपि प्रातिपदिकत्वे इति (3)

aa सत्यपि खगतरुव्याद्भावान्न ततः प्रत्यय दति भावः पञ्चगवप्रिय इत्यादौ प्रत्ययान्तलाभावाच्च न प्रातिपदिकलमित्य- पिना सूरितम्‌ ti

~~~ —~

qyag एकवचनं विधौयत इवयर्धः, संस्यासामानाधिकरखादित्नेग कमे- साधनत्वं समाष्ारणशब्दस्य द्रंयति, भावसाधने तु वैयधिकरण्ं qerai पूलानाम्‌ । न वा समाहारिकत्वादिति, Haat, तिरोडहितावयवभदः समूहरूपः समाहारो इिग्वरथस्सयेकत्वादनादिवदेकवधनसिदरना च gaa प्रयोजनम्‌ अवश्य च तद्‌ भावसाधनः समाष्टार GTHAMT: | खन्या प्चानां Bai AAG Wades वा टाबन्त इति Gand खडा परष्दस्यानुपसजेनत्वाद्‌ खो म स्यात्‌, खनुपसनेनतवं चाप्रथमानिरदि छत्वादनेकविभत्तिवाचच, भावसाधने तु पक्चानां agai समाहारः, समाहारं समाहारेणेति समासार्धस्य नानाविभक्तियोगेऽपि खद्गाधब्दस्य faa षयन्तत्वादेकविभक्ति चे्यपसलनत्वाद्‌ खत्वं सिथ्यति, रकवचन- मिदयेवन्तुसराधं कततैवयमेव । प्चपूलोतिः अकारान्तोत्तरपदो दशु feral urea’ ४ति स्नोलिङ्त्वाद्‌ 'दिगो'रिति Pq

महभाच्प्रदोपोश्चोत॑ः | aoe (अ,२।पा.$। AL) (RW प्राणितू्ंसेनाकागाम्‌। ९।४।२।)

Seay पांणितूरयसेनाङ्गानाम्‌। | 8।२॥ gavasta प्रत्येक मङ्ग गब्दसम्बन्धे युक्रिमार

नरहौति ॥ कै)

एवं च पूर्वपलासिद्धान्ते at fata त्यत श्राह

are प्राणितूयंसेनाङ्गानाम्‌ ॥ प्राणङ्कानां इन्द TAT स्यात्‌ | रवं तूर्याङ्गानां Sagara) पाणिपादम्‌ । मादंङिकपाणविकम्‌। रथिक्राश्वासोहम्‌ । इह प्राणितेनयोरषुः मामावयवः। तूयेख तु खकु नामोपकारकं बोध्यम्‌ । मादंङके्यादो acy शिण्पमिव्यं श्ि्यभिति ठक्‌ । पाणिपादमिद्यादौ जतिरुप्राणिगामिन्येव fag यति-

““इन्द ख प्राणितूयंसेनाङ्ागाम्‌” ॥ दृह यस्य दन्दस्य कच्िदवयवः प्राखङ्वाचौ कच्ित्तर्याङ्गवाचो afeaaryarat यथा पाणिमादंङिका- miter इति स श्यतिकौर्णवरयवोऽपि प्राण्यङ्ादोेगां दन्दो भवयेवेन्येक- agra: प्राप्नोति ware खङ्क्ब्दस्येदयादिः। ननु पूरवपच्छेऽपि प्र्ेकमेव heat afe प्राणिलृयतेनानामेकमङ्क सम्भवति, रवं AGRA रूपम्य बद्ुदचनान्तस्य सतोऽकृश्म्दस्य प्र कं सम्बन्धो ग तु परयेकपरिसमाप्तस्य पाट ङवचनसबन्धः। ‘tifa वाक्धानि सपद्यन्त इतिः । ge तु तेषामेव प्रहणकवाक्धमिति भावः। सच प्रथमेन वाक्येन ug प्राणयङ्योरेव इन्दः छत सस्येकवद्वावो विधोयते दितो र्यां gaigta तोयेन सेनाङ्गानां सेनाङगैरेबेति"ग संकरप्रसद्ः,

७७२ महाभाष्यप्रदरोषोर्द्योतः | (eee प्राणितूयसेनाङ्गानाम्‌ ।२।४।२। ) (WRIT Bley)

तस्मादन्यथेति । क) ्ङ्गामा मिव्येव्पबडवचनान्तस्य सतः प्रत्येकं समाभिरित्यधः। qaud sage द्र्याङगखेत्या दिवचनय्या व्यतिकरः शद्धः । fagia तू प्राणङ्गानामित्यादिबडवचनान्तलच्छसंस्कारकवाक्यात्‌ फलाभावात्‌ प्राणेङ्गानां प्रा्यङ्गेरेव समास एकवद्भाव दति विगेष

९५ ४ N करमिरासाथं वचनम्‌ | स्यश्च ह स्यश्चाये्यच तु सेनाङत्वेऽपि yara- ~ A yaaa विकल्य इति विभाषाढच्तेयक्र भाष्यकयटयोः सितम्‌ । यथ कथं रयवाजिपर्तिकरिणौसमाकुलमिति | नपुसकङ्खत्वेन fe भाम्‌ | उच्यते| cufeafear करिण इति मध्यमपदलोप समासो बोध्यः यद्वा। रथश वाभो चेत्यादि विग्रहः | जातावेकवचनम्‌ | फ़लसेनादोर्ा (> ~ fi a ॐ apuatatefa वच्छमागत्वा्नैकवद्भावः। waa पातितस्धनागाश्वरिति।

~ ~ ~~ ~ ~~~ ~ ~~~ ee - - ae ~ ~> ==

तथा तूर्याङ्कानाभिति इन्द्र रखकवद्धवतोचपेत्तते, अच्राङ्श्ब्द उप्रकारक- वचनः पुवचोत्तर्र चावयववचनः सेनाङ्गानां चेति पुवेवदपेच्ता । ‘ara पादभितिः। अक्र जातिर्प्राणिनाःमिेव सिद्धे अतिकरनिरासायं वचमम्‌ | “माद्‌ ङ्िकपाणविकमिति'। शशिल्य'सिति ठक, । ‘aa बादकेतिः। (नित्यं क्रोडाजोविकयो'रिति समासः, faugt परिवादिनी तच्लीविकः परिवादकः | पगवग्टदङ्मि्यादौ तु “जातिरप्राणिना'मितयेव सिद्धम्‌ । श्थिकाश्वारोहमितिः। कथं रथवाजिपत्तिकरिणोसमाकुल- fafa, यावतैकषद्धावै सति नपसकङक्खत्वेन waa, निरङ्कश्ाः कवयः रयवाजिपत्तिसदिताः करिण्यो स्थवाजि्पसकरिण्स्ताभिः समाकुल- fafa वा समर्धनीयम्‌। दन्दख्े्ारभ्य (विभाषा aah’ इत्यन्तस्य प्रकरणम्यानारम्भगौयतां wpa | (दरतरेतरयोग द्रव्यादि" | (सिद्धमेकेक- बचनमिति' | `ततश्ानारम्भणोर्यं प्रकरणमिति wa) प्ररिषिरति।

| मष्टाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। £98 (य.२।परा.४। SLY) ( इन्दर प्राणितूयसेनाङ्गामाम्‌ ।२।४।२।)

दूति भावः केवलग्रातिपदिकंस्य पदान्तरेणन्वयायो गादिभषम- eat वाच्यस्तथा च श्रूयमाएविभकतिं त्यक्वा विभाष्वन्तर- कर्ये गौरवादडवचनान्तखेवाङ्ग्ब्द्यान्वय इति तात्परयम्‌ ॥

वाक्यचयमिति । कै)

बहव चनान्ताङ्गग्रन्दघटितमित्ययेः | wa दूर्याङ्गश्रष्टम वादका

_. ~= ~~~ ~~~ ~~ ~---------~-- TN ne ~ -~-- ~ ay ~ ------- me ------ *

sq रथाश्ेभनिषादिनां प्रगे दति माघ area: | इहापि मध्यम- पदलो पादेकवचनान्तेन विग्रहादा | यद्वा हृतद्वन्धानामेकण्रेषः। तथाच faveifa चौणोति त्र लुटःप्रयमस्येति खतं च भाष्यम्‌ । उभयं होष्यते वह्ननि श क्षिकिटकानौोति। arafema रथतुरक्ाश्वमे निषोौदन्तोति गिन्यन्तेनोपपदसमाम दति समाधानान्तरं ara यद्यपि चायं इन्द

ce fafa’ | कः पुनरसो विषयविभाग दद्याद | श्राण्यङ्दीनामितिः | कथं पुनः प्राणयङ्गदेनां दन्द रकवश्वनो waaay aay प्राण्यङ्गादोनां समाहार रव्या भवतीति, वचनययक्निमेदात्‌, रवं छत्र वचनं अश्यते य एकवचनो दन्दः स war भवतीति न पुनः प्राखकृदोनांयो इन्दः द्यनूद्य तस्येकवचनता विधौयते, रुकवचघनान्तख इन्दः HWS स प्राखङ्ाटेनामपि “ae इन्दः xara सिद्ध दति स एवैषामिति नियमः संपद्यते, दधिपय खाटिय्वपि येषां ब्रह्मप्रजाप्र्यादौनामनेन प्रकरगोन नियमस्याप्रापि्तेषां तादभ्श्वायं इन्दर raat प्राप्तो दन्दः प्रतिषिध्यते य एकवचनो ete स wal न भवतोति वचनद्यक्रयाश्रयेण येषामपि दधिपरयसमे दन्याद्धेनां "जातिर्प्राणिनामिनि नियमस्य प्रापिस्तेषामन- न्तरस्य विधिर्वा भवति प्रतिषेधो वेति यद्यपि नियमस्य प्रतिषधो यक्तस्तथापि ब्रह्मप्रजाप्यादिभिः साष्टचर्यादेकवचनो दनद दरदेतावन्म्ाच्- स्य पेत्तगात्छमाषहारदन्‌द wa प्रतिषिध्यते न नियमः, दच्ताटिविभाषा-

9७8 महाभायप्रदौ eT (इन्द्र प्रायितू यसेनाङ्गानाम्‌। ९।७।२।) (BRT ४ घा १)

एव ay) व्टदङ्गशरङ्कपणवा इति “MOTTA” ( ९।९। १४) दरति सने भाथप्रयोगात्‌ तस्ताहप्याज्च “Bands रथाद्ारूढानामेव ग्रहणं संग्रामं इस्टश्चरयपदातिभिरिति “येन विधिरिति (१।१।७२९) रुजस्थभावयखरसाश्च “फलसेना" (वा-१।४।१२) दत्यन तु सेनाग्रब्देन इसिरथादय Wary)

इृयेवेतरेतरयोगे समाहारे च इन्द्रो विदितः समार सेकल्ाच् सिडधमेकवचनं तथापि नियमार्धमिदं प्रकरणम्‌, प्राण्य ङ्ादौनामेकवचन- न्दर णव । समाष्ारदन्दर रवेत्य्ः। न च समाहारे रखषामेवेति विपसेतं may । तिव्यपुनवखोरिति खतरे बड्वचनग्रहणात्‌ | तद्धि समाारैक- वच्वनव्यादत्तये क्रियते तिष्यपुनवंशखिदमिति |

~ - नकन ee te re ~क --- ---------- ~

tee +~ ~ = क nes

प्रयोजनं तु तच्चैव वच्छामः। अथैवं कस्मान्न विज्नायते इतरेतरयोगपन्े sun खकवद्धावो विधोयत दति । उच्यते । यदौतरेतरयोगषि दित दन्‌द- wmagiat विधीयेत दन्‌हा्ुदषषान्तेयादिना समाद्टारनिबन्धनं का न स्याद्‌ दधिपय आादिष्‌ तु यस्य इन्‌ दस्येकवचनप्रातिलस्य प्रतिषिष्येतेति समाहारदन्‌ दस्येकवचगतायां प्रतिधिद्धायामपि दितबङ्धत्वाभावाद्‌ दिव. चमबड्धवचने न स्यातामतो नियम रवाङ्गेकरयः, च च धारयानमेव शरणम्‌, खथ नियमोऽपि भवद्रेवमेव कस्ाश्जवति पारङ्रौनां ware wafa न एनः प्राखकादौनामेव समाष्ार दरति, उच्यते wd हि विक्वायमाने दधिपय खादिषु येषामनेन प्रकरणोन नियमो न प्राप्रोति तेष प्रतिषेधोऽनथैकः स्थात्‌, तिष्यपुमवेखो रिति बहुवचनग्रहणमगकं स्यात्‌ तडितसमाहार दन्‌दपकच्त तिष्यपुनरवं खिद मिन्यनरेकव चमस्य gay वचनं माभूदिष्वेवमर्थम्‌ | यदिच त्वदुक्तो नियमः स्याक्तिष्यपुनव॑खोरच प्रकरणे ऽसङ्खौन्तितयोः समाहारदन्‌ दाभावादन्कं aang, अतो ठत्तिकारोक्- मेव नियमखरूपभिति निरवद्यम्‌ ।

महाभाश्यप्रदोपोश्द्योतः | १ 8 (दख. प्रा.४। घा.) ( अनुवादे चरणानाम्‌ । Riel Wi)

अनुवादे चरणानाम्‌। २।४।३॥

~~न 0S

प्रतिपन्ना । (क)

a RR ~~न ~~ ~~ +

अनुवादे चरणानाम्‌ | चरणानां इन्द्र रकवत्छात्‌ | चरणणरब्दः कठकालापादिषु mente qe) तदध्यायिषु एरषेषु गौणः। उभयेषां चैषां atag ava: सहेति जातिसंज्ञा। तत्र प्राखामेददाचिणां जातिरप्राणिनाभिग्येकवद्धावस्य fagarciatsty एरषरत्तिरेवेह awa | उदगात्टकालापम्‌ | प्रयष्ात्कटकौौ मम्‌ | KE यदा monary teary प्रतिष्ितिषु चावाभ्यां ax गन्तव्यमिति संवादं हृत्वा तश्च faa कञ्चि are त्र प्रतौदमुखते। ननूदगात्कटकालापन्तत्किमास्यत इति । wat भव नुवाद्‌ः | कठेन प्रोक्ठम धौयते कठाः वैश्रम्पायनान्तेवासिल्वाखिनिः।

~ ~~ --- -~~---- ----------- ~ ~= ----- ~ ----------~ -- --~---~ -

emt > eae

“नुवादे ator” ॥ चरणशब्दः कटठकालापादिषु ्राखाभदेषु मस्यस्तदध्यायिषु एरमेष गोग उभयेषां चेषां गोश्च ava: सहेति जातिसंन्ञा aa शाखामेदवाचिनीो (जातिरप्राणिगा'मिन्ेकवद्धावस्य सिद्धलाद्रौणेपि एरषडस्िरेव द्यत Kare | aco: श्र लानिमि- त्क इतिः । श्राखाध्ययननिमित्तक rad: | गोर इति इचित्खयते ज्ञ- faq । धरमाणान्तरावगवस्येति'। WRIA प्रमाणान्त प्ल्लादि | 'सङ्खोत्तेनमाचमिति'। माशब्दो ऽषगतिब्य॒दासाय, गन्वरधप्रतिपादना प्रयोगः स वेदर्धः प्रमाणान्तरेखावगवः किमिति wee: ceed, कार्या नोरविधागाधं यदा fe कटकालपेषदितेष श्यावाभ्यां त्न गनथमिति

७०९ मद्ाभाश्चप्रदोपोद्‌द्योतः। ( अनुवादे चरणानाम्‌ । २।४।६।) (ख.२। पा. ४।ा.१)

रोता अद्यतन्याम्‌ दति । (भा) श्र्तनोति WS: संशा ॥

an YR LO कनन न्न >~ ~ = ~ --- ~ ----~ ~ ~ ~ अ

कटधरकाष्लुक्‌ | तदधोते तदेदे्ण । प्ो्तालतुक ! कलापिब्दात्कन।पि- नौऽग। नान्तस्य टिलोपे सत्रद्मचारौ्यादिना टिलोपः | अध्येचणो नुक । waa कौधृमो area: | यदा तु उदयप्रतिष्टे नानुदेते, किन्तु अज्ञाते HAT तदा प्र्यदाहरणम्‌ | उदगुः। कठटकालापाः। स्येणोरयतन्यामेवेति वाच्यम्‌ । स्थेणोः किम्‌ । अनन्दिष कटठकालापाः। यद्यतन्यां किम्‌ ¦ उद्यन्ति कठकालापाः |

ee nme = "= me ~ = = + ~ ~ न =-= st ~ ----~---- ~~ - ~ ----~ -~~-- ~

संवादः wat भवति स च विस्पयोदास्ते तदा तं प्रतौदमुश्चते ननूदख्या- त्कठकालापरं किमास्यत दति । कटेन प्रोत्तम धीयते कठाः, वैशम्पा यानान्ते- वासिल्वाखिनिः, "कटठटचरकाष्लुक्‌, कलापिश्ब्दा^त्वलापिनोऽग' नान्तस्य टिलोपे सब्रह्मचारो्यादिना टिलोपः, उभयच्रा्ये्रणो लुक, एतेन कौुमो यास्थातः “यदा तु प्रथमत रुव श्ब्दोपदेष् इति? | प्रमागान्तरे- शानवगतस्य श्न्देनाद्यं प्रद्यायनमिदय्धः। 'उदगुरिति' | ‘ana’ xfa Hye उस्यपदान्ता'दिति पररूपत्वम्‌, अदयतनोति qe: पूरवाचार्यसं चा | खनन्दिषरिति''। टुनदि aaal, सिजभ्यस्तेति जुस |

मह भाष्यप्रदोपोददयोतः। eee | छ.२। धा.१।च्ा.९) (fafefegt नदो देशोऽगामाः।₹२।४।७।)

विगिष्टलिङ्ो नदौ देगोऽगामाः। 2138/9 ||

जनपदे विशेष इति । (कै) जनपट्‌म्धानविग्रेष दत्ययः ॥ ग्रामप्रतिषेध इति (मा)

ग्रामग्रहणेन नगराणां ग्रहणं नेत्यय; ॥ भाषे

~~

विशिष्टलिङ्गो नदौ Sait nat: | अग्रामा दइ येकवचनस्य स्थाने ata बहुवचनम्‌ । शिद्टलिङ्कानां भिन्नलिङ्गानां alafearenatang परामवभितानां इन्द्र एकवद्धात्‌ | दत्र चत्वारोऽपि Wer यप्रयवधमंगावय- पिनि इन्दर बोध्याः। नदोदेश्र दयसमासनिद्रः। Sway दरावतो च

„_. _ ~ ------~ ee ten -

“fafgafart नदौ देणोऽग्रामाः?॥ विशिरटलिङानामियम्य fram भिद्रलिङ्कानामिति, fay: शिशिभिदिना समानाः, नथा च भेदकं fitun मेदं विष्यामि युयने क्तेन नजव्रिशिषटनेन्यवापि मददारेवाधि- कमयी ्याल्यातः, यस्य हि नन्‌ भेदकः स ननाधिको भवति | नदावा- faafaarfe’) कथं afe सुते विग्रिर्जिङकादिष्रब्दानां aga सामाना धकरा, नद्यु्रयव दद्यादिना'। अयामावयव्रोपराम sata

as

eec महाभाष्यप्रदौपोदुद्योवः। | (विशिष्टलिङ्गो नदो देग्रोऽग्रामाः। ।४।०।) (य.श्पा.५। घा.

उभयतश्चेति | ` (भा)

यो ग्रामाणां प्रतिषेधः। उभयतो््यामसर्वावयवकसखय ग्रामा. न्यतरावयवस्य Faq: | नगर सर्वावयववे च

rere re erm ~~ ~ -- ˆ - ~ ------- -- ~ ~~ न ~ ~~ ee oe ye cher

उध्येरावति | कुरवश्च FIAT च कुरुकुरच्ेचम्‌ | भित्रलिङ्काः किम्‌ गकुायमुने | मदकेकयाः। नदौदेण इति किम्‌ | कुकटमयुौ | यामा किम्‌ । जाम्बवं नगरः शलुकिनौ मामः । जाम्बवश्रालूकिन्यौ । अः पूवेपदार्थ॑स्य अयामत्ेऽपि उत्तरपदार्थस्य यामलात्तदाश्रयः प्रतिषेधः

बण््यम्‌, worm इति चेकवचनस्थाने बहुवचनम्‌ । “असमासनिरद्र रवायमिति' । समासे fe यतिकर वयवो wy एकवत्यात्‌, “गद्कुरः aa इतिः | समासो fe भवत्रितरेतस्योगे चेद्‌ दवचन पसङ्कः, समार चेन्न पुसकत्वप्रसङ् इति भावः | उध्येरावतीतिः | say उत्से, ‘frat नदे" । देशः खन्वपरोति" | उदाङ्ियत xfs te | “जाम्बवशालूकिन्या- fafa’ | जाम्बवं नगर ग्रालूकिनो प्रामः, aatraaa य्मामाणभिति प्रतिषेध wa भवति ग्रामोभयावयवस्तु इन्द्रो नोदाहृतः | “जनपदो हि 2a दति'। जना यच सच्युरत स 2m rad: वश्यं जनपदो 2a दयङ्ोकततेयमियाष्ट। (तथा Bf) ग्रामे गाध्येयम्‌। era यामबुक्कुटा यादौ ग्रामग्रहणेन नगरमपि गदते तददिष्टापि नगरराव- यवखापि weary प्रतिषेधः स्यात्‌, santas, वदयं ‘gre ग्रामनगराणामिति य्ामयष्टयो नगरग्रहणं करोति त्जच्चापयति दष परख ्रामग्रहणे नगर रु्यतदति, नेततयषटु्ते वच्छति हि तत्र ग्रामला- देव fad नगरग्रहगं प्रत्तिमेदक्चापनाधे ्रामयश्णमङ्गविरेषणं परवेबका-

AWAIT TAA: | oot (च.२।प्र.४।अा.६) ( fafefergt नदौ देश्रोऽग्रामाः।२।४७।)

“चनगराणामिति" प्रतिषेध शति भावः ॥ तदाह

ग्रामनगरेत्यादि ॥ (के)

~~ RENE eave ten = म = ~ emer १ ~ - = = व

तदुह्ं, उभयत यामाणां प्रतिषेधो ama इति ¦ नदोग्रह गमद शत्वात्‌ | जनपदो fe देशः खत Wa पवतानां aI RAE गन्धमादनं च वौलासगन्धमादने |

HIG, नगरग्रहणं तृत्तरप्रदविदेषणं पुवपाटलिएुचक दति, वाहोकग्रामे- शख उदोच्यग्रामाचेत्यादौ य्ामय्द्णेन नगरग्रहणं न AAR राम xara नगरप्रतिपेध इति" । marae प्रतिषेधस्य प्रतिषेधः tay: | 'उभयतसखेतिः gama उभवङ्किग्ति प्रामाश्रवः प्रतिषेध wa amet न एगनेगरत श्रयः प्रतिषेध Ee A

ete महमभाष्यप्रदोषोद्द्योतः। ( चतुदजन्तवः | २।४।८॥) (HRW Bl Ty,

लुद्रजन्तवः।२।४। ८ |

अर्थे इति । क) शरनेन वचुदर्ब्दनो TARE: । तेन जन्तशब्दस्य कमेधारव दूति ध्वनितम्‌ ॥ भाषे खं शोणितं नास्तीति । (भा) यथा जलोकप्रशतौनाम्‌ ॥

a ne,

NEE ~ --~~--

चजन्तवः | शां दन्द THN! युकालिच्तम्‌ | द्ानकुलात्‌ RAAT |

क~~ ~~~ re eee: —. ~¬ ~~~

“जन्तवः” | ARMA छपे WAT पुरुष इति, mares शलोने च ्दराभ्यो वे'ति, अस्ति परिमागापचये चा wear दरति, षतु जन्तुण्न्द्समभिव्याहागादन्तिमस्य ग्रहगमि्याह (खपच्ितपरिमागः aR इति" eae ह्यधः, अपचयस्यापेत्तिः- कलत्दादनवस्था माभूदिति समतिमुपन्यम्यति | 'च्तद्रजन्तुम्नस्िः स्यादिति! | यस्यास्थौनि न विदन्ते सोनस्िः, Bane । "यथ वेति! । च्लोत्तयः चदरः, अर्हाथेऽपि स्फाधितद्वो्ादिना रक पर्ययः, यः त्तद्यमानोऽपि न faut यधा जलूक्रा स wang यस्तु fara स पापनिभिन्तावा्र च्तोदा्ः, चुर खव य इमि ययत्यत्तिवग्रादेवायं प्रसिद्ध इयः | Maa माह , रतं fa’ । प्रटतिरव्जलेर्दं येषां शतं प्रतौ भवति शतेना्डा- gia: पूयत nae) सयन्तरमादह | "केचिदानकुलाद पतिः । नकुल- पयन्ताः घदजन्तव द्यैः । श्तरासान्तदिसेधादिति?। अनश्धयादिभिः

o fa ~ “te A सतिभिच्‌ प्रयोगा उपदशितान ते सव ताभिः are इद्ययमत्र विरोधः॥ |

महइभाव्याप्रदोपोदुश्योतः। ७८१ we. 219818 t) (येषां च विरोधः ्राश्वतिकः।२।8।९।)

येषां च विरोध. श्वतिकः।२।४।९॥

यलनेनेति | (के) ह oS e पुनवि धानायनेत्यथः ॥

येषा विरोधः शाश्वतिकः॥ येषां गिं वैर तेषां इन्द्र रकत्थात्‌ | गोयाघ्रम्‌ | गजसिंहमिद्यादि। विधो वैरं नतु सहानवस्थानादिः। करायातपाविादावतियापः। शश्वदिति चैकल्यामादह। तचभवाद्र घं काला- दज । तान्तात्यरत्वपि लिप्रातनादिकादेश्रः। अद्ययानां भमा इति प्राप्तस्य टिनोपम्याभावश्च सामान्यापेत्तमिकस्य केनावाधे क्ञापकमिदम्‌ | तेन कान्द विकादि सिद्धमिति कथित्‌ । वस्तुतस्तु Teel ay tiga Wal इन्यगा। कान्दवम्‌ तदम्यपरण्यमिति aa शाशखतिकः faa | च॑चमेचो कनद्धायेते | TAA देवासरेरम्टनमम्बुनिधिम मन्येति भारविप्र- योगो arena: | तेषां fe च्म्टतादिप्रयक्तः कादाचित्कोविगोधौ नतु fam: मन्धनप्रटृत्तिकाने तद्विग्डात्‌। इ पगुशकुनिदन्दागकाग्रो महाजोग्भं ACA | हंसतचक्रवाकरं हसचक्रताकराः। येषांवेत्यस्याव- काशः शरमगव्राद्यणम्‌ । मार्नाग्मूषकरम्‌ | यश्चमशिषं काकोनृकमि्तो- HIGHS पर्ववात्यश्ुशकरुनि विभाषा प्राप्ता चकारेण पनरदिधानादषां चेति निद्यमेवर भति i

ne ~= = ~^ ee apenas commer,

“येषां च fate: प्राश्चतिकः'' ॥' favtut defafa’ | न स्ानव- स्यानादिः, कायातपाविन्धादावपि प्रसङ्गात्‌, पतर ता्ानुत्तेन जन्तु ग्रहणेन विगोधम्य fatten waa fe favtut avaa भवति।

७९८९ ARTHAS yA: | ( म्रूद्वाणामनिरवसितानाम्‌ | २।४।१०|) (@ 21a. 8 | चा, १

शरद्राणामनिरवसितानाम्‌। २।४।१९०।

~~~" <लः. +»

प्रत्यय इति | (कै)

दिगृगन्देभ्य इत्यादिना serfs: तस्य च लुगिति are डोम्बा इति । (क)

व्मश्ाननिकरे येच सन्ति सछतवस्तरितिकाष्टादिसग्रारका-

खण्डाशसदृग्रालं डोन्ना cya । “तस्माच्छट्रो essay” इति aa: शद्राणणं यज्ञकमंणि बहिष्कतत्वं विर्‌द्ध मित्यत ware

ee

——

ˆ ~ Se ˆ ~----- an ERR ~~~.

'पराखतिको निद इतिः। शश्वदिति वैकाल्यमाह, ‘aq भवः इति कालादरमि तान्तादपि निपातनादिकादेग्नः, अव्ययानां भमावे feet. भावश्च, गोपालस्यापयानि गौपालयः, अत्र कादाचित्को विसेधः। चकारः पन रि्यारि' | पशुश्कुनिदन्दावकाश्रो महाजोरभ' aero: हस चक्रवाकं CAGHITAT:, विसोधिनामेकवद्वावस्यावकाशः FAUMBA माारमूषिकम्‌ | warated काकोलूकभि्यवोभयप्रसङ्गे परत्वात्यु- परकुनिविभाषा स्यात्‌, चकारादयमेव भवति |

शु्ाणामनिरव सितानाम्‌ ॥ अबहिष्वतानां मद्राणां इन्द्र॒ एकव- ष्यात्‌ | TANTS | रजकतन्तुवायम्‌ | भूद््ब्दोऽच्र वैवपिंकेतरपरः 4

-- ~ ~~ --~~- --~- ee ~ --- ~ TTT भमा ~ न ne ~~~

“मूढ्वाणामनिरवसितानाम्‌'” ॥ मूदश्रन्दोव कैवणिंकव्यतिरिक्त- नातिमाच्रवचगो न ठषलपर्यायः, निरवसितप्रतिषेधात्‌ । (निरवसित-

ATTA TTA: | OCR (अ.२। पा.४। शा.९५) (मरूदराणामनिरवसितानाम्‌।९।४।९६०।)

श्रद्राणामिति। (के) ूर्वोक्श्रतिस्ाप्रिहो जादि विषयेति भावः |

तक्षादौनामिति। र)

तेषां प्रतिश्लोमलादिति भावः। शर ग्टो ऽज gw aafua- तरपर दति बोध्यम्‌ ॥

स्मृतिकारोरिति। (क)

‘aga gad कास्यमि"त्यादि ॥

तु मुद्रत्जातिपरः । अनिरवसितानामिति प्रतिषेधात्‌ | निरवपूरवात्छतेः

५ $ oN > €^ = ४ कमणि क्तः | निरवसानं बहहिष्करगं ade पाचादिवरत्तितम्‌ य्भक्तं पात ग शुध्यति wma शुध्यते कांस्यमिद्यादिस्मतिकागोक्तसस्कारेणापि। ते पात्र बहिष्कता+। afarafaarat किम्‌ | चण्डालम्टतपाः।

इति! | निरवपूरवात्छतः कमणि क्षः, तत्र प्र््यर्॑माह । (निग्वसागं वदहिष्वरणमितिः। अनेकार्धत्वाद्धातृनामुपसगवश्रादइति भावः| पाता- दहिव्करण मिद विव्तितमिद्याह | रिति" emanate’) aga naa कांशटमिदयादिना सुतिकार्तेन न शुध्यति तेन, तच्च भो न नमन्त दृति ततो बहहिस्दुता भवन्ति ।

७८४ महाभा्यप्रदोपोद्योतः। ( गवाश्प्रम्टतौनि च ।२।४।१९।) (चख.२।पा.४।घा.१९)

¢

गवाए्वप्रमृतोनि च। २।४।१९॥

भाषे यथोचारितं दन्दटत्तमिति | (भा)

दन्दप्रयुक्षमिदं कायं गणे यथो शारितग्रब्दिषयमित्ययेः | तत्फलितमाह

गवाश्प्रभ्टतोनि ay रतानि इन्दरूपाणि कतकवद्धावानि साधन स्युः । nara । गवाविकम्‌ | ग्रैडकम्‌ । वअजापिकम्‌ | अनेडकम्‌ | रुषां पश्ुदन्दविभाषायां प्राप्तायां वचनम्‌ । कुजवामनम्‌ | कुन्केगातम्‌ | gaitaa | wane । स््रीकुमारम्‌ । दासौमागवकम्‌ उ्रलमम्‌ | प्राटीप्रच्छदम्‌ | दा प्राणिन्नातिवाचिनामबहूप्रह्यधैः पाठः। उष्शशम्‌ | मूश्छत्‌ | मूत्रपुरीषम्‌ । wade । मांसशोणितम्‌ | दभपूतौकम्‌ |

भ्यवाश्परभ्तोनि a” ॥ दन्दरूपागोत्यन्वयाव्रग्टतोनौति नपुंसको. पत्तिः, गवाश्वप्रम्टतौनि दतिकवद्भ(वान्येव पन्ते तेषामनेन साधुतवमाचं विधोयते 4 ल्वेकवद्धाव wae) गवाश्रप्रण्टतोनौतिः। carat चतुर्णाम्पशुदन्दे पिभाषायां प्राप्तायां वचनम्‌, रवमुषटखरम्‌ उद्टरश्रमिति दरभ॑शरादौनां दणेलपपय्यन्तानां ढणदन्दर विभाषायां प्राप्रायां दासोदासा- दनां “पुमानृच््रिये' वेक ेषाभावोऽपि निपातनात्‌, शाटोपटौकमिग्यादो- नामप्राण्जिातिवचनानामबहुप्रकलर्थः पाठः, अन्येषां कुलवामनादौनाम-

महाभाश्यप्रदोपोरद्योतः। ७८५ (ख.२।पा.४।अा.१) ( गवाखप्ञ्टतोनि च| २।४।११॥)

शे इति ॥ ॐ) यथोचारितमित्यस्य फलमा

यदा त्विति ॥ क)

अजुनपुडषम्‌ | SMAI | दामौदासम्‌ | BT पुमान्‌ स्त्रियेद्यकशेषो न | qzigeq । मांसश्रो णितम्‌ | भागवतोभागवतम्‌ | गवाश्प्रभतिषु यथो- wifra इन्दटत्तमति वात्तिकम्‌ | गणपाठे रूपमेषां faafad न तु पुव॑त्तरपदनिद्‌ रमा तात्पयमिदयर्थः। तेन Eta न भवति | अपश्पो वा अन्ये गो अश्वेभ्यः पशवो गोख्श्वाः |

। +~ ~~~ ~ - --~ me ~~ --- - ~ -- ---- -- - -- ~“ ---- ee ~

प्रापे वचनम्‌ | "यथोच्वाग्तिं इन्दडत्तमिति'। am यादृश्राः कृतावडादे शाः परठिता्तादृ्रानामेव sean इन्दकायमेकवद्धावलच्तगां भवति | “रूपा- न्रेग्वितिः | (्यवइस्फोटायनस्ये' ति विकन्दितत्वाद्यदा नास्ति तदेत्य्ः। रतेन गणपा रूपमेषां विव ्ितं न पूर्वात्तरपद निह मातर तात्ययेमिलक्घ भवति ॥

0)

e

eve महाभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ( विभाषा टक्तन्टगटणधान्ययञ्ननपश्रशरकुन्य- (स. २।पा.४। घा. १) खवडवपूरवा पराधरोन्तराणाम्‌। २।४।१२। )

विभाषा वृच्नमगतृणधान्धबयजञ्जन- पशुणकन्यश्ववडवपूवोपराधरो- राणाम्‌ । २।४। १२॥

इन्दपरहतिर्व्॑िंपदा नि तेषां aga fafa सीदेत श्रा बहव इति ॥ के) पदाथाः | क) तादश्रपदा्ंप्रतिपादकाः meer तदर्थानां बहवगमकयैक-

AWA अ

agra एव । यदा बद्रलेनेवानेकेषां भानमेकवद्भावबलादिति

[1 ame

विभाषा टप्षम्दगढण्धान्यव्यञ्ननपरश्ुशरकुन्यश्चवड़वपूर्वापराधरोत्तरा- णाम्‌ ॥ २।४।१९२॥ ठच्तादोनां सप्तानां इन्दः | अश्ववडवेव्यादि इन्दरत्रयं च विभाषा Tae | zat fatwa ayaq | तथाहि | ठद्यादि- WS GR दन्दो विशेष्यते | न चेको टत्त्ब्यो CT: | ब च इयोः स

= ae ~~ == ~~ ----~-- ~ य mena म a Le eS --

“विभाषा ठक्षन्टगटणधान्यथञ्ननपगरकुन्यश्चवडवपूवापरा धरो त्त- राणाम्‌” ॥ VSIA | TT ठच्तादिभिः प्रयेकं इन्द्रो falas न चैको CIMA इन्द, न च इयोः सहप्रयोगः, THAT, न च पर्यायाणामपि स प्रयोगः, 'विरूप्राणामपि समानाधीना' मेकपेषवचनात्‌, नापि fatwa

महाभाशप्रदी पोदुद्योतः। ote (QT BML) (विभाषा डच्तम्टगढरयधान्यच्यञ्ननपश्शकुन्य- श्ववडवपुर्वापराधरोत्तराणाम्‌ | २।४।६२ 1)

®

नैकार्याभाव विरोधः ॥ एतसूचानुपानत्तं एषं SLUT T- प्रह तिलरनियमायेव्यार्‌

जातिरिति ॐ)

न च जातिप्राधान्य एव जआतिरित्यस्य प्रातनिलचर च न TET तस्या एकत्वात्‌ । भरत एव Vea sam रति ““्रन्तादिवचे"ति ( ६। १।८५) सचखभाग्यप्रयोगः षगच्छते | “नात्याख्यायाम्‌” (१।९। ५८१ दति gaa भगवता प्र्यास्यातमिति व्यम्‌ | लातिप्राधान्ये एव जातौ वयक्रिद्वारक परम्परया SSI तत्सम्भवात्‌ तदेवं जातिप्राधान्ये यङ्किदारकपरम्परया सद्यान्षये बदरामलक-

प्रयोगः। रकश्चेषात्‌ | रवं पर्याययोरपि | विरूपाणामपि समानार्थाना- मेकर्ेषारम्भात्‌। नापि cae धवश्वेधादिसामान्यवि गषयोवां चनिकन्द- निषशस्योक्घननात्‌ । ग च प्रा्यभरतेष्विति निद ध्ादनि्यः स इति वाचम्‌ : तथापि क्षधवमिद्यादिप्रयोगादश्चनेन निषे धस्येव प्रहृते Var: | तस्मा- दिरषायामेषेह ग्रहां स्थितम्‌ । प्रच्तन्ययो धम्‌ न्पत्तभ्यग्मोधाः | रवषटष- ह पयोगोरन्तख्च धव्धेति, टक्त्न्देनेवाररेषिष्रेषाक्तेपाद्वादिद्यन्द - प्रयोगस्य निखलतात्‌, कथं ate गोबलौवर्ावि्यादौ सामान्यविद्रेषयो सहप्रयोगः, बलोदर्दन्दसंनिधौ mace alates दत्तेदयोग्पर रिद्ेषवचनतवादिति चेदु दइष्टापि afe धवपदसंनिधो च्तप्रन्दस्य तद्च- तिरिङ्घविषयतया इन्प्रसंगः, किं च वाकोऽपि कथं सद्प्रयोगः ब्राह्मया सागता वसिष्टोप्यागत इति, प्राधान्यस्यापरनाथमुक्घार्चस्यापि प्रयोग इति चेद्‌ इन्देऽपि तहि प्राप्रोति, तस्मादनभिधानमेवाश्रयणोयम्‌। गड ठच्तधव-

exc महभाश्यप्रदोपोद्द्योतः। ( विभाषा दक्तग्टगढणधान्ययञ्ननपग्रु्कुन्य- (ख. २।पा.४। घा. १) खवडवयपूर्वा परराधरोत्तराणाम्‌ । २।४।१२।) @

मित्येव । पाठान्तरे । श्राद्ययास्यायां बदरामलकामोद्यपि। afr. प्राधान्ये तु बद्रामलकानौत्यपि । जातौ साचास्ञ्यान्वधे बदरा- मलके waa यक्निप्राधान्छे यक्तरेकलविवनच्चायां बदरामलके बदरामलकमित्युभयमिति लभ्यते दति बोध्यम्‌ ॥

व्याचक्षत इति । (क) श्रन्यचे्यसयेह पाठसामर्थ्यादिकल्पो बड्धप्रशतिलं चानेन विधे- 1

यमिति waa दूति बोध्यम्‌ । श्रत एव॒ वारतिकवब्यास्यानभाे विभाषिद्युक्रम्‌ ॥

= ~--=- a ---~ ---~------------~-~

तम्‌ | शरएषताः | कुश काश्रम्‌ | RATT । त्रो हियवम्‌ । ब्रोह्ियवाः। दधिष्ठतम्‌ | दधिष्टते | गोमहिषम्‌ | गोमहिषाः | तित्तिरिकपिञ्नलम्‌ | तित्तिरिकपिघ्चलाः। अश्ववडवम्‌ । यश्ववडवो । पूर्वापरम्‌ | पूर्वापरे । चछधरोत्तरम्‌ | अधरोत्तरे | VT वार्तिकम्‌ । बहप्रछतिः फलसेनावनस्प- तिग्टगशकुनिचुद्रन्तुधान्यटणानामिति | Tai बह्कप्रहातिरेव दन्द रकव- fafa लोकेऽभिधाममन्ति, अतो ठच्तविष्रषवाचिनां ग्रहणम्‌, णवं ग्टगा- feafa दष्टयम्‌ | श्रयेतेषां इन्द्र इतिः । रएतेषामित्यकापि ast विषय भेदाद्भियते, ठत्ता दौष्डकुनिपयन्तान्‌ प्यवयवषष्टौ अश्ववडवादौन्‌ प्रति निर्धाररषष्टे, येऽताप्राणिनस्तेषां ^ जातिरप्राणिना' fafa faa समा- wives In उभयचर विधीयते यो विभाषाप्रातैकवचने ez a Tai भवतीति वचनय्यक्तयाश्रयणेन तेषामेव रच्तादौनामन्यैः ae दन्दे यथाप्राप्त नित्यो विकल्ल्पितो वा रकवद्धावो wala Afegusafafa, जातिर- प्राणिनामिति नित्यः, yameaul इचयत्राद्रश्यवाचित्वा श्नातिर-

| aerate ata: | ७८६ (खअ.२।पा.४।सखा.९) ( विभाषा ठक्तम्टगदणधान्यशचज्जनपश्शकुन्य- MAS पूवा पराधरोत्तसाणाम्‌ | २।४।१२ | )

अन्येत्विति | ॐ)

वातिंकयाख्यानभाे विकर्षो न वाचनिकः किन्तु “विभा- aaa’fa gaurfafavaraaza: । तस्मादेषां य एकवद्भवति यश्च॒विभाषा waagafa स सर्वेऽपि बह्कप्रहतिरेवेति वाद्यम्‌ हति वार्तिकयास्यानभागयायेः | एवमेव “यूकालिचा" रत्यपि yeaa: | श्रत एवाये “agnefita यथास्याद्‌” दत्येव प्रयोजनमुक्तं म तु Trg विक्योऽपि प्रयोजनलेनोक्र दूति तदाशयः | श्र्रा्व्यास्येव युक्ता । भावयकारेण फणचुद्रजन्वो वि- भाषाप्रकरणे पाठः HAY TU न वातिकम्रयोजनकथन- भाद्विरोधो “यथोत्तर मुनौनां प्रामाण्य चं "वमेव युक्रमिल्याह्ः ॥

feat: | नेह । बदगमलको | रथिकाश्वारोशलो । प््तन्यग्रो धाश्चिादि | ददं वातिकं विध्यन्तर्गरेवभूतं न तु qa विधायकम्‌ । विधित्वे fe स नि्यशचेत्तद्दिं वनस्पद्यादौनामेतत्सतरो पात्तानामपि बङप्रछतित्वे विक्त वाधित्वा नित्यं स्यात्‌| अबङ्नप्रहृतिकते च सौत्रो विक्गन्यः स्यात्‌ ।

प्राणिनाः मिदयस्याप्ररत्तौ ‘are दन्द canes प्राप्नो भवति, पसुग्रहमां हम्यश्वादिषु परत्वात्‌ मेनाङ़लच्तस्य निय विधर्वाधनार्भम्‌ | ग्टगश्रकुनि- aya किमर्थम्‌ । नद्तेषामनेन प्रकम्गेन fam रकवद्धावः प्राप्तो यद्राध- नाय विकल्पो ऽभ्यनुच्चायते, अन्यच प्रा्यभावादेषामुभयवेव दन्द इति नियमो न सम्भवति, अयेषामेवोभयत इन्दर दति नियमः स्यात्‌, & -नद्धषां स्यात्‌, न कचिदिति Bq, ययेवं "चाथ ee’ इति सामान्यनच्तयमन>क। शं स्याव

७९० महाभाशप्ररौपोदुद्योतः।| ( विभाषा ट ्न्टगढवधान्ययन्ननपनुशरकुन्य- (ख. २।पा. 8 । खा. १) ऋवडवपूर्वापराधरोत्तराणम्‌। २।४।१२।)

सेनाङ्गत्वेपौति। (3)

te fea) तच सेनाङ्गग्ब्देन शस्यारोहादौनामेव यरह- णात्‌ । श्रत्र तु सेनाशब्देन ₹च्लश्वादोनां ae भाखप्रामाखात्‌। श्रत एव संग्रामं द्श्वर यपदातिभिरिति भायप्रयोगः संगच्छते | ब्ग्रहतिवाभावान्नेकवदिति तु न युक्बहभिरेष प्रः dora निष्याद्यलात्‌ । वनस्यतिग्रब्देन वातिके टचग्रहएमेतत्‌ खूचानुपा- ` ्तानामपि पाठात्‌ । प्रकरणविषयलनिश्वयेन सन्दहानुपपत्तिरत श्राह

ee =» = ~~~ -- oe - -~ -- ~ -- -- ~ = ~

वेकन्पिकत्वे तु फलादीनामपि जातिरप्राणिनामि्यादिलच्चणान्तरप्राप्ननि- aang बाधित्वा asuafana विकल्पः स्यात्‌ | न च बदरामलकं बदरामलकानोति भाश्यदशनादिद्धापततिरिति वाचम्‌ | aT बदरामल- कागौति क्वाचित्कः ure: | सोपि वदरामलकानौ्ेवं प्रापे बातिलक्षणो faa wargra इति बास्येय द्रति केयटेनोक्तावात्‌ | यत्त निय रकवद्भावे

ene = = = = ec ae नः at fe -- - -- - -- - ----- ence

वि्थिद्धविधानमेव तदानौमाश्रयणौयं स्यात्‌ प्राखङ्कारीनां समाहारे दधि- पय श्चादौनामितरेतस्योगे दच्तादौनामुभयचेति, अयेषामेवोभयचे्यने- ~ es, ~ क्वाद्य नान्येषामुभयकापि इन्द्रौ कायते, अन्यतर तु भवद्येव, एवमपि त म भ्चायते "सरवे इन्द्रो विभाषयेकवद्भवती"(ति चानुपपन्नं स्यात्‌ | उच्यते । यततर्थजातौयानामेवायं विकश्पस्ततैव नियमः vata ग्टगविर्रोषवाचिनां म्टगविप्रोषवाचिभिरेवोभयच् इन्दः, अन्येस्तु सान्यतरचेति, नान्यमपि न ~ afi ° aA. $ चायते Ararat, स्यादेतदेवं यद्यभयत्रषां इन्द्र तिश्च त स्याद्‌ हृ तु विभाषेकवचनो इन्द्र इति श्रयते ततश्च यो विभाषाप्राप्त एकवचन

महइमाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ७९१ (अ.२।पा.४।दआअआ.१) (विभाषा ठक्तम्टगढयधान्ययञ्षगपगरप्रकुन्ध- , ्वडवयपुवाप्रराधरोत्तराणाम्‌ | २।४।१२।)

येषामिति । ॐ)

एतत्‌ दूचोपात्तविषथ एव सन्देह दृति भावः ॥ भाय नित्यो दन्देकवदह्वावः परप्रातीति | (भा) ae नियमेन वारणेऽपि निन्यप्राप्रोतोत्यथः ॥

अमविशोषेशेति | (भा)

एष्वेकवचनं इन्द विषयं यद्यच्छास्तं प्राप्रोति तदृडप्रहतर ष्ये दति भावः। एतेन वदरामलके इत्यच जातिरिव्यश्याप्रदरत्तावपि “चार्य, इति विभाषाख्यादित्यपासलम्‌ i

aaa सिद्धेऽशरयणं न काय्यमित्या्रयेन वातिकमिन्याइ

orn विलल्पोऽनेन क्रियत दति मतान्तरं केयटेनोक्घम्‌ । तदापाततः। बद- tama तिष्टत इति तदुत्तरभाष्यविगरोधात्‌ | varia प्रक्णतवात्तिकस्य बह्प्र्तिके विकल्यपिधिपरत्ये fe अन्यत्र faa एकवद्भावो दुर्वारः स्यादिति दिक । तच्ापि यदि विभाषारच्तच प्रठिताल दस्यव ie: स्यात्तदा वनस्पद्ादिष्ववहुप्रहृतित्ये विकन्याभावेऽपि जातिरप्रागिनासिति

~ =--------- er LO ER ~

इन्द्रः स ग्टगविेषवाचिनां मगवि्येषवा चिभिरुव नाये रिति वचनव्यक्तौ BRA Wray sat सहेतरेतर्योगदन्द इति, अथास्यां वचनयक्तो विभाषायष्ं किमथ यावता विभाषैकेकवचनान्तो इन्द्रः प्राप्तस्ततैताव- देवास्तु य रकवचनो इन्दः स एषामेभिरेवेति। उचखते। खसति विभाषा- ग्रहणे वचनदयक्यन्तरमपि सम्भाव्येत carafe: सदहेकवचचनग रव इन इति यथा प्रा्यङ़ादिष्‌ सति तु तस्य गियमम्यासम्भवरादभिमतो नियमः

GER मषाभाष्यप्ररोपोदुद्योवः। ( विभाषा ठन्लगगदणधान्ययञ्चनयगुशकुन्य- (ख, २। पा. ४। या. २) AISTTA पराधरोत्तराणाम्‌। २।४।१२ |)

पशुत्वादिति ॥ क) arate । क)

पवैविप्रतिषेधादश्ववडवग्रणमेव न्या्मित्या श्रयः ॥ नपुसक- ae प्रतिपद विधिलं षमथ्येयते

तच्छब्देनेति ॥ क) भाय

न्नास्यामौति । (भा) श्रन्तभां वित्यज्ञापयिग्यामोत्ययंः ॥

निग्यौ विधिः स्यात्‌ | तस्ात्छवप्रकरणगषोऽयम्‌ । Tal पलादौनां इन्द्ोऽनन लद्तणान्तरेण वा रकवद्भवन्‌ बहूप्रछतिरेवेति | तेन भच्तन्ययोधाविथत् खयं विकृत्य जातिरप्राण्निामिति fag न भवि । रवं ब्रौह्टियवौ कुशकाश्ाविश्यादि । प्रतद्धचोपात्तानान्तु इत्यं विषयविभागः । येऽचाप्रा- णिगन्तेषां जातिस्प्राणिनामिति faa प्राप्रे विकल्पो विधौयते। स च

संपद्यते, णवं पूवापरमधगोत्तरमि्यचापि नियम खरूपं विक्लेयम्‌, wet saa सिद्धेऽश्चवडवग्रहगं प्रतिपद विधानां तच प्रतिपदबिधानादश्चवडव- मियेकयद्ध वपन्ते ववद शचवडवा' विद्येतद्रा धित्वा स नपसक” मिशयेतदे भवति, तच्छब्देन द्ोकवद्भावभाजं प्राग्र्य विधौयमानं नपुसकत्वमेक- वद्भाबवदेव ufaucfafed भवति युवददश्वरहवाविन्धेतन्तु एकवद्धा वाभावः पर्त पवते श्चवडवो खश्ववडवान्‌ इति, रतदेवाभिप्रे डततिकारस्तव वच्यति अश्ववडवयोविभाषेक्वदाव उक्त दवारि) बहुप्रहतिरिति,

महभाष्यप्रदोपोद्द्योवः। 9९३ (GRIGG) (विभाषा ङत्तम्मढवधान्श्यञ्जनपशश्कुम्ध- खवडवपूरवापराधरोत्षराणाम्‌। २।४।९९।)

द नित्य इति । (भा)

विनिगमनविरहाप्प्रा्क्गारोमामेव समाहारः । तेषां समा- हार एव va दि विधोऽपि निथम इति भावः । अन्यथैत्रथो- जनशण्डनपरभायेणेषामेव समाहार इति नियमरौव लाभात्‌ | एतद्‌ विषये इतरेतरयोगायाटृत्या इन्दसेत्यारभ्येतत्पयेन्तमिन्धो विधिरित्यादिकेयटासगतिः ख्यात्‌ । भाग्यमपि विरश्िष्टप्रयोजनख- WAIT ॥ ATS

यदयमिति | (भा)

तषां तेरेव । तथा च ठन्तादौनामन्येः ae न्दे यथा प्राप्तं faa विष्यो वा aqui atfequrataas जातिरप्राणिनामिति far: | wawe- UU TIM LA तु चायं we LAUT! न चेह जातिरप्राणि- नामिद्यस्य प्रढत्तिः। अद्रय्यजातितवात्‌ । श्वप्राणिनामिति fe पर्युदास दक्षम्‌ | परुयश्गन्तु द स्यश्वादिषु सेनाकृलच्चणस्य निन्य विधबांधमा-

--- == +न eee - --~“ ~^ — ~ = = =^ == "= = ~ ~ च ----- +~ ~ =

बहवो बङत्वसव्यायुक्ता वत्तिपदार्थाः प्रतिः avd यस्य wee स बहुप्रहतिः, तदधाभिधायित्वाद्‌ इरन्दोपि बहुप्रकृतिः, नेद खलतन्त्र लक्यां era fad चेदगस्पदयादौगामपि | caarsfafed विकश्पं वाधा aquefam far usagi: स्याद्‌ विकल्पे फक्ादौनामपि जाविरण्ाशिनामिन्यादिशक्णन्तरेण प्राप्तं नित्धमेकवद्भावं बाधित्वा बहु प्रज्तित्वे विकल्पः स्यात्‌, अतो ल्णान्तरस्य शेषो ऽयनोत्रापि यदि शिभाषा waaay पटिततवादस्येव tee स्यात्ततो वुगस्पत्यादिष्वबड- 100

७९४ मदाभाव्यप्रदौपौद्द्योतः। ( विभाषा रक्तमगहयधान्ययन्ननपशधकुन्य- (ख.श।पा.४।घा.१) खवडवपूर्व प्राधसोत्तराणाम्‌ | २।४।१२ | )

॥

एवं चेकवद्भाकप्रकरणं यमिति भावः । स्वैगन्देसङकवहृन्ति रिव्यभिमानः ॥ एवश्चान्यतरनियमस्य ज्ञापका ज्निरासेऽन्यतर एव fea दद्याश्रयेनाह प्राखङ्गादौनामिति | क) “gal इन्द, (भा) इत्य घवशरष्ट एतप्मकरण्खसुजानुपा- विषय दति भावः ॥

लिङ्गमरिष्यमिति । (भा)

शासतो लिङ्क नु्रासनस्य व्यमिचारदगंनादिति भावः॥ भाय उत्तरच व्यभिचाराथमिति। (भा)

म्‌ | गगकुनि्रह गं ववशिष्यते | ata वचनं यज्यते | यो विभाषा-

„+ a AA A प्राप्ता रखकवचनो ee: स मगाविष्टेषाणां तरेव नान्येर्ति | तेनषामन्यः ay दतरेवरयोग रवति पलितम्‌ । णवं पूर्वापररमधरोत्तरमित्यचापि पश्रुदन्द्रतवादेव fag अश्ववडवग्रष्टगं प्रतिपदविधानम्‌ | तेने कवद्जावपक्त

cated त दिकर्पाभावेऽपि जातिर्प्राणिनामिति नियो विधिः स्यात्‌, पलादिषु तु न दोषः, रखतदिकस्पप्रा्भावाह्चक्तणान्तरप्रारेव PIATRA प्रकरणस्या्थगरे षल्तदेतदाह | Tui बष्ुप्रकति- रेवेतिः ‘aut anti setts लशच्तणान्तरेय वा crazy qwonfatanagaaient: | “बदरामलङ्गे दरति । अक्र ‘mfac- पाणिना'सिति a भवति। स्यिक्षाश्ररोहावितिः। asx Saty- eye: | “लचन्दय्रो धावितिः। aaa fant (जातिरप्रायिनाःनिद्यश्

AWAIT TT: | 9९४ (,२।पा.४।घा.१६) ( विभाषा टक्तम्टगहटणधान्धद्यन्ननपर्ग्रकुन्ध- खवडवपूवा पराधरोत्तराणाम्‌ । २।४।१२। ) नित्ैकवद्वावष्य वभिचाराधमित्यः । ख च कचिदेकवद्वावा- भावेन क्रिननित्यलाभावेन्‌ । एवं च गादीनां यतिकर इतर तरयोग एवोत्तर सूचविषयेऽधिकरणवारिनामितरेतरयोग एवेति ध्वनितम्‌ । तदु पपत्तिसयो विभाषा एकवचनो इन्दः स aut गीरेव इनदेऽन्यच् नेति वचनव्यत्याऽन्यज्न विग्रवयश्धतैकवचनदन्दसेव निषेधे इतरेतरयोग एवेति फलितवात्‌ । एवं “विप्रतिषिद्धं च” (२।४।१ २) दृत्यत्रापि य एकवचनो विभाषा इन्दः ष यदि विशद्धार्थानां वचटूव्यवाचिनामेवेति aaa द्रव्यवाविनामि- तरेतरयोग एव फलति ॥

---- -*~ ---------- ---~ --~ --- - ~ ~~ tt ee oe

qiaeaasafadagifuel सनपैसकभिति vata | तच्छब्दो fe रक agian पराग्टश्ति। तेन रकवद्भावदप्रपैसकन्वमपि प्रतिपदविहितः सम्पद्यते | पुवेवदश्चवड़वावितितकवद्धावपिर इ पचे प्रवततते | weasel | अश्ववान्‌ |

- --~----~~---~------~-~--~- ------~-- ~ ----~---- “----~ ~ oN ue पी

न भवति, खवनस्पतोनां तु ठच्तविरेषाणाभवङ्गप्रज्ञतित्वेऽप्ययं विकम्यो भव्येव | खाम्नपलाग्म्‌ आाम्रपकला्रो, अन्येतु वनस्यतिग्रदगं रक्तमा्ोप- nga मन्यन्ते | "दरूएषतौ दहं सचक्रवाकाविति'। aay विकन्पस्या- भावः| 'युकालिक्त sf’) न्चदजन्तव' द्रद्स्याभावः, feral कुष्र- क! शा विन्य तूभयोः ।

७६९ सह भाष्यप्रदौपोदुद्ोतः | ( विभाषा समौपे। २।४।११।) (.२।पा. ४ १)१

विभाषा समौपे । २।.४।९६॥

ee ट ~~~ ~ ~

समाहार विषये “उपदशं पाणिपादम्‌” इत्येव । दूतरेतरेत्‌ “sqzam: पाणिपादाः” इव्येवे्यते । विपरोतमपि प्रा्रोती्या- श्येन प्रश्न इत्याह अनुप्रयोगे दति ॥ के)

नैतदस्तीति । (भा)

qau इन्दस्येकवद्भावविधानेऽपि अ्रनुप्रथोगानियमसतदव एषेति मेदं खुचप्रयो न मित्ये: । wa “दारण” श्रब्दोऽपि प्रयोजमपर एवेति भावः ॥

~ ---> =^. ~ ~~ == -~------~ ~---~--** - ~ - ~ -~ ~~~ -

भाष्ये

eee र

विभाषा समोपे ॥ अधिक गेतावश्वस्य सामोप्येन परिच्छित्तो समाहार खवेदयेवंरूपो नियमो वा स्यात्‌ । उपदशं दन्तोष्म्‌ । उपदशा द्न्तोष्टाः। खययंविभक्तौ ्यादिना पुब्रन्तसामान्येन विधौ यमागोऽ्यौभावः agaifa भवति। wsalfeey सख्ख्ययाव्ययासतरेद्यादिना fafa fafwa: | तवैकवद्धावपच्ते अययोभावो ऽनु प्रयन्यते। Tay त्वेकां

a a fs eae — ee ~~~ Fa eR --~---

विभाषा समौपे yo afuaraaiar इत्यधिकारात्चिमीपरूप vafafafe मम्यते, त्तौ तर्धमाचरं दशितम्‌ | 'खधिक्रस्णेताव्वम्य समौप इति, त्र च भावप्रधानः समोपश्रब्दः, अधिकरणे तादश्वस्य सामप्येन परि ष्डिन्ताविव्य्थैः। ay fae रव नवमस्य प्रतिषेधः, afe विभाषा समाहारडन्द प्रतिषेष्यः। शखब्योभावौ विदित xfa’ | aaa विभक्षोल्यादिना। यद्यप्यच agafa नास्ति, agaifa तु

महाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। 229 (RRL 81 TTR) ( विभाषा समौपे।२।४।१६।)

(नम्बधस्येति । ॐ)

एवं च समाहार इन्दपरेऽययोभावष्य बडब्रोेर्वानुप्रयोगेऽपि दन्द येदयेकवत्वादु पद श्रमित्येव भविग्यतोति भावः ॥

्रव्ययत्वादिति । (कै)

श्रश्ययत्ेनासंख्यत्वा दित्ययेः ॥

सत्यपि वेति । क)

नाययौभावात्‌” (२।४।८ ३) “ढतौयासप्नम्योः”” (२।४।८४)

दत्याद्यारमभादसंख्यवमययो भावा तिरि क्रव्ययविषयमिति भावः ॥ sata । (क)

TIARA ्नित्यबडवचनान्तस्याण्युपद THAR TATA मपत्तावपि पाणिपादस्येतिषष्ठयन्तभमभिव्याहारे उपदे शस्येति वषया श्रयेतेति भावः | वस्तुतो नियमे मानाभावेनोभयच्ापि उभ- यानुप्रयोगः स्यात्‌ । तथाच इतरेतरयोगे “उपद्‌श्पाणिपादा” sata स्यादिति भायायः॥

Tare: | Tag सामोप्यप्रधानत्वात्‌ । यद्यप्य्ययोभावो निःसख्य- स्तथापि मेदाभावरूपमेक्षाथं बोध्यम्‌ | सामानाधिकरग्यन्तु सामौप्यतद- तोरुमेद विवच्तया । antag समाहारममादहारिणोरभदविव- च्या । यत्तान्तरे तु बद्धस्य awa बङ््रीहिगेवानुप्रयज्यते qwirg

uaa ‘agaifefafa’ | सङ्कयाव्ययासप्रे्ादिना | तच्रक्षवद्रावपच्च- ऽयौभावोऽनुप्रयन्यत इति | रका्स्यकार्थ द्रति माव, TAA तस्य सामोप्यप्रधानत्वात्‌, यद्यव्ययोभावोग्ययतवाच्चिःसक्कयस्तथापि मेदाभावरू- पमेक्नार्णमस्लेव | सामागाधिकम्ण््रं च सामोप्यतदतोरंभदाश्रयेण प्रति-

९९८ महामाश्यपरदौपरदुद्ौतः। ( विभाषा समोपे । २।४।१६।) (HRM 9। eT yg)

एकवचनस्य त्विति | के)

तावतैव नाययोभावादिल्याधुपपन्नसंसासंबन्ेन्ञापकमिति भावः । पश्चमौदतौयासप्रमोयदहणं तु स्पष्टाथमेव पूर्वाचायानुरो- Ul | ACACIA च तेषां प्रमादबोधन कचित्‌ खशतप्रामा- बोधनं कचिदिति बोध्यम्‌ ॥ aay संख्याया श्रभावादि- कायं इत्यतुपपन्नमत श्राह अभेदैकत्वेति। र) तथाच भेद्सहचरितदिलाद्भावरूपमेकाथं षमो पप्रधानाययो- waaay । एतेन समासेऽपि श्रन्तवे्तिसख्याया श्रभानं वह्वशनादि तु एकग्ेषेएति बोध्यम्‌ ॥

--- * --- --- --- ee ~~

तस्य समोपे प्राधान्यात्‌ । यदि तूभयधाययोभाव रुवानुप्रयज्येत | तदा तस्याययल्वाद्र हृत्वाभावाद्र वचनं न स्यात्‌ । स्यपि वा तस्िन्नमभाष छते Bem दति न स्यात्‌ | बहुत्रौहेरेबानुप्रयोगे तु उपदश्रस्य पाणिपा- दस्येति wet स्यात्‌ । sued पाणिपादस्येति चेष्यते । तसा ्यचोह्तमेव- मनोरमम्‌ ॥

~ ~ ------~.~~-~------ +~ --- +~ ~~ ~---- crete seme ~---- ~ --- en er ----- --

पायम्‌, अधिक रयो तावत्वममि समाद्ारसमाद्टास्णिभदावपिवन्तयवोपपा द्यम्‌ | (तरच बहुप्रौहिरितिः । वृधस्य Twa दरति भावः | बधत च तस्य समौपि प्रधानत्वात्‌ । ननु इन्दरधस्यंकवद्ध वादनुप्रयोगस्याप्येकवचनता सिद्धा प्िमेतया क्िटकस्पनया । उच्यते । श्रद्ययोमावस्येवानुप्रयोगे तस्याव्ययल्वाद्रह्धलवाभावाद्वहुवचनं न स्यात्‌, स्यपि वा afer’ aa उपदशा दति न स्यात्‌, THAMtq चानुधरयोगे उपदसय प्राणिपादसयेति wel स्याद्‌, उपड शम्पाणिपादस्येति चेष्यते ऽतो यथोक्ठामेव साधीयः |

महाभाग्यप्रदीपोदद्योतः। ७८८ (GUAR) ( तल्ुदषोऽनलक्मधारबः। २।४।९९।)

तत्पुरुषोऽनजञ्कमेधारयः। २।४।१८॥

टूदानोन्तनसंभनायामतत्पुरषादेरपि समवाद्‌]

श्रनादिरिति॥ क) श्रबेति | (के)

न~ ~ =-= ~~ ~~ =" +; me

AMUN ऽनज्कम धारयः GFanrtay | RA घारयग्रब्दो भाव-

~¢ AS परधानः। इन्दगभा नञा ayalfe: | न विद्येते नन च कर्मधारय- खभ यतस तत्मेशष ay: | वच्छति विभाषासेनासररे्ादि । तत्परषः

OE ~ ~ न oe TS म न न ~ ~ ~~ न~ ~ ~ ~ ५» "= = -- ep oe eee

^तत्यरषो ऽनम्‌कमधारयः” | असन्दे हां नम्‌कमधार यकतत्पृरष दति न्यासादनम्‌कमेधारय दति पदच्छेदः | अत्र कमधारयशरन्दो भाव- परधानः। गश्च कमधारयञ्च नजकमेधारयौ तौ म विदयते afer सो- भनभूकम्भेधारथ इति बड्रोहिः। तत्परषे तलक्जिब्रममाच्स्य तत्पररषस्या- भावात्तयुक्ततत्यशषो ATMA AIR स्यात्‌, लिङ्व चनयो खान्धतरस्य य्ययो वायः स्यात्‌, अतो बङ्क्रौ रेव न्याय्यः, cut वस्तुमाच दितं नभूसमासं कम्मधारयं च वष्नंयित्वेति' | विभाषासेनेति' । अनन्तरेष्‌ Bag नातौवोपयोगः, Aural क्ये तावदनादिः ear wa a वा तत्परषो ARATE: कमधारयो वा उग्रौनषु संक्ञास्ति, उपज्ञोपकम- मिद्यचापिषदोतत्परबादिना तदादितवासम्मच्यः | छाया बाल्य, द्च-

Geo

AEDT ETE eer: |

TTA ¢ (तव्परषोऽनणकमधारयः।२।७।१८।) (थ, ९। गा. ॥ । बा. Poe oe

ग्राख्द्यानारिवादिति Way , न च समूहिभिरिति। क)

तदग्रे नित्यसाकाङ्घृतवादिति भावः ॥

जनन क्क = = ~+ Ne -- = = ~ ~ ~~~ ~ ” ~ -- ~~ - ~~~ --- ~~~ --- ~~ RR I

किम्‌ । दृढसेनो राजा । नज्र्टौतः किम्‌ | GA | कमं धार यत्वर हितः किम्‌ | प्ररमसेना | मध्यमद्धेग्वयमधिकारो नातोवो पयज्यत इति तत्ेष वच्यामः।

~ ---- ˆ = ~ -----~ ee ०

चापि पूवेपदाथैधमो mee] षष्ोततरषमन्तरेय न गम्यते । समाग. Say तु राजामनुष्यपुवेति बचनाद्रभ्‌समासस्य कमधारयस्य च सभान्त- RTH | इन्दस्य तु प्राप्रोति । रै खस्ख सभा च दैख्रसमे ति, तन्त चापि तत्पुरष इत्यस्या ्स्योपयो गोख्टेव, ‘agen Yaw epee: सभाशब्दः समूहस्य च समूह्यपेक्ता सफृटतरेति wlan भविष्यति AQ, WEUY सभा च ब्राख्मणसमे wet परमसमेति, अतो विभाषा सेनेव साल्लादुपयोग इति भावः ।

महाभाष्यप्रदोपोद्द्योवः। ८०१ (ष्च.२। पा. ४। सखा. १) (arate इन्दतत्पुरषयोः।२।४।२६।)

परवस्लिङ्‌ इन्दतत्पुरुषयोः। २।४।२६॥

FIO ----

तत्पु रषे विधिवेन चारिताश्यसम्भवाराह इन्देति ॥ क) विध्यथेमिति । (क) च्रवयवार्यानिरिक्रः समुदायोऽलिङ्ग दति पच इदम्‌ ॥ नियमार्थमिति । कर) उद तावयवभेदः समूहः समासाः | शिङ्गेनेव शिद्गवान्‌ इति

पते टदम्‌ ॥ te Weed षषटयन्तवपचे। सप्तम्यन्ते तु विध्य

>= ~न ~ == ~

परवश्िङ्गं इन्हततरषयोः ॥ weal: परपदस्येवर लिङं स्यात्‌ । कुकट मयुर्या fay | मयुरीकुकटाविमौ | अधं पिप्पल्या rufa | स्यादेतत्‌ | यदि समासार्धस्य परवह्लष्त्वमनेनाति दिश्यते तदं पूवेवद-

“qufey दनृष्तत्यरुषयोः" | किमर्थमिदम्‌, दष eae घौगि दश्रनानि। खवयवार्थां एवापे्तितपर्स्परा दनृदाथा नतु तद्यतिग्क्िः समुदायो गामेरेकम्‌ । खवयवार्थैद्यतिरग्क्ति णव समुदायो दन्द्रर्थः, स च।वयवलिद्धुन लिङ्कवानिति दितौयम्‌. स ख खयं लिङ्कशरन्य इति टतो. यम्‌ । ay पूरके दर््नदये विभिद्नलिङ्गावयवदन्दे युगपदुभयनिष्कानुपपततः पर्यायेण faggruag पर्म्येव fry भवनोनि नियमा भवति । तीये

lol

"= मशभाव्यप्ररीपोदुद्योतः | ( परव्िकं दन्दत्पुदषयोः । २।९ edi) (GRIT ४। ey)

यंलमेवेति बोध्यम्‌ ॥ इदं दम्द्रंगरेन समाहर विषये । तस्य विधि चथनपुसकलाविधानात्‌ किन्तु इतरेतरयोगविषषयषष्टौति इन्दतदय रषयो रित्यवायं सन्देहः । तज alas ऽद्भतावथवभेदसमुदायख | समासाथैलात्‌ | श्रवयवव चनवनत्तज्निमित्तानेकशिङ्ग प्राप्तौ नियमाया- यमित्धाह नियमश्चेतौति ॥ ॐ) समुदाया नालि इति । क)

उद्भतावयवभेदस्य तशय इन्दायेतवा नावयवार्थां इत्यन्ततिरिङरः

स Tul

श्रपेितिपरस्परो ॐ)

इत्यनेन समृदरूपतासमासायेस्योक्ा विहद्ध लिङ्गावयवार्था वा

—

== re ee ee --=- ~ ~ ----~~~ --------~~~-~~----- ~--~------ -

श्वडवाविति षणापि न्यायसाम्यात्यमासस्येवातिदेषटययम्‌ | are टाप mia समासार्थस्य Gafy उत्तर पदार्थस्य स््नौत्वानपगमात्‌ | यत्त गोखि योरिति शख इति ani चाथ ay दइव्यकानेकमित्धिकारात्वषां प्रथमानिदिंशटवेऽपि प्राधान्धादुपसनेन संछा विर दात्‌ | अन्वधैसं क्षा हि सा|

-------- ~~ =~----- ~

मु समासा्चैस्यालिङ्गस्य परवक्लङ्गता भवतौति विध्यर्थः । तत्परषोऽपि दिषिधः, पूेपदार्चप्रधानो. ऽधेपिप्यद्यादि, उत्तरस्पदार्थप्रधानो राज- कुमार्थाटिः, वोत्तर पदार्थपरधाने प्राधान्यादेव परवशक्षिकस्य सिद्धवातयष- परदार्धप्रधाने विथ्यथं भवति, तथ टत्तिकारेण fafa याभ्ितस्तदाष् | "परस्य afay agadife’ | ud fe दतस्येकरूपा वश्चनदयक्तिभ॑वति, दतरा aqua faferent इन्दे नियमरूपेति वचनव्यक्किभेदः स्यादिति भावः | “इन्द सत्युरषस्य वेति" । एतेन इन्दतत्यदषयो रिति षष्यमिति

महाभाष्यप्रदौ पोदुद्योतः | ८० GRIT OLA) ( प्ररवद्ङं दन्दरतस्एुषयोः । २।४।२९। )

इ्यनेगोद्तावयवभेदता तस्य दिता । सचावयवसख्यावद वयव- लिङ्गपाहौति मते निथमायेलमुक्तम्‌ ॥ पर्यायेणेति । ॐ) विरद्धलिङ्गावयवदग्डस्थले इत्यथः ॥ यद्येवमिति | कक) परदयैव fay न पूर्व॑स्य दत्धर्यादतिर्नोपपद्त इति भावः ॥

केवलाकेवसेति। (कै)

ममस्तासमस्त इत्यथः | भाय

Sanafafa । (भा) उपमितसमासः समानलिद्ग पदयोरेवेति । श्रचापि न दोष

इति भावः ॥

च्यत रव UM कुमार्याः राजकुमा्यां RUA न कख LAA | खत रव च कुक्गटमयृरया fears न खः | ननु माख्लन्वर्धता | तथा चाश्वव्रहवाविति सिद्यति | कुमार्याः कुकटमयुर्यांशिय् तु खे छते एनः स्नौप्रच्चयात्‌ द्यति | सप्तम्यां स्वयमथ भवति we तत्रमे च यत्परं तदद्िकृः भवतोति | वचर क्षायिंणोनुपादानात्पस्प्रव्दस्य च सम्बन्धिश्रब्दत्वात्तदास्ि- प्ख पू॑पदशय लिद्ुविधि्मवति wer नदर त्ये च विषये पररस्येव लिङग भवतीवयच्तराधैः। तत्रापि पूतैपदस्येव लिषूविधिः। खच प्रचेमयरो- कुक्रटाविद्यत्रोत्तरपदार्धलिङ्गे पुवपदार्धस्यातिदिषे स्रो प्रयस्य निरुक्तिः प्राप्रोति | कुकटमयुयी राजकृमारो अद्पिप्लो्ादौ भूवेपद सनौप्र्य-

८०४ मकाभाष्यप्रदौ पोदुद्यतः। ( परवल्लिङ्गं दन्द्रतत्पुरषयोः। BIR) (WRI ४। aT)

सप्तमीति | क) SCOPE ROI PIE LUC Mm wainaafaentta | क)

श्रतिरै श्र विरद्धतात्‌ खाश्रयस्यापि faafaftee: ॥ श्रतिदि- श्मानधमेप्रयुक्षका ये वि गशेषमथाह

कुक्कटेति ॥ ॐ) मन्वेवं सुच यथ्यमत We

पुवंपदप्रतिषेषे चेति ॥ क)

a

afattmaqerata । क)

तथा च परपदायशिङ्गसदृप्रलिङ्गसमुदायष््पायंखेतयर्थादत्यप-

पक्तिरिति भावः । समासात्खत एव लिङ्गस्यान्यताद्ययं विगरेषण ममामस्यातिदिश्छत दति च वक्रं युक्रमत श्राह

सिद्धम्‌ । acaa, परवच्िङ्मिति शब्दण्रन्दार्थाविति। तथा{इ। लि ङ्कग्रब्देन लिङ्ाभिधायौ प्रत्ययार्थ waa | तन््ाद्याश्रयगात्‌ | खच्च Vz तत्पसधा्ैस्य च परस्येव fay स्यात्‌ । तदभिधायो waa

=^

यप्रसङ्कः | fa एनरिनत्त किंचिदिष्ं सिध्यति aret खिदरौषान्तरमेव सिध्यतोत्याह | इह yaaa, अधद्रोण इतिः | as पुवपद्‌ नपुसकमुकत्तर- ue च पलिङकं तत्र परस्य लिङ्ग पुवस्यातिटिरः समासस्यापि तदेव भवति, न च पूवेवदिह कि चिदनिष्टमापद्यते। इन्देऽपि yas दश्रनद्ये TT कमणो द्रया दित्यादौ यच्च एनपुसकाभ्यां भिन्रलिङ्गे पुवात्तरपदे wy वाऽवर्णान्तं स््ौप्रययान्तं वा पदं न भवति गनिस्थाने यो वित्परषौ ति त्ति-

| महाश्यप्रदौपोद्द्योतः। coy maT ४।य्ा.१५) (पर्वद्िङ इन्द्रतत्पुङषयोः। २।४। २६ )

म्रमासाथेति ॥ क) स लिङ्गबाधनायेति । (क)

afasy नपुंमकमित्यमिमानः | यदि तु वनं सेनासद्र' इति -त्तस्यानेक लिङ्गलं तदाचापि पचे नियमायेतवमेवेति बोध्यम्‌ ॥

वचनान्तरे इति । (क) दिवचनविषयमेव निपातनख्य तछा दचर्याशिङ्गा तिदे णेऽपि तवेव स्यादित्यभिमानः ॥ समुदायार्थे इति । ॐ) दृतरेतरयोगेऽणदधतावयवभेदः सुदाय एव समासाय रति भावः ॥

~ ~ ~~ ~~न ~ RR

प्ययेवेति Gare: | तथा च यत्र द्रव्यगुणौ गणक्रम॑णैौ दय दौ लिङ्गाभि- ural प्रययो न सम्भवति त्रा एवातिदिश्यते | उभयमम्भवरे तृभयम्‌ | यया कुक्टमयर्याव्ियादौ | ततश्च गोपदे शिकस्य इखत्वष्णातिदेशिकम्य wag भविष्यति । मच पुनड्स्वः WH | अनुपमजनत्वात्तद्न्तस्या प्राति- foam इति तचोत्तरपदाश्रनिङक पूर्पदारचस्यातिदिष्टे दन्द्रम्य परयायेग दगोर्पि fay प्रदततेऽयि aifad fawfa, पूत्ेवदेव न करचिदनिदट- नापद्यते | वयतिरिक्तो दन्दः खयं fag एत्र तु पर्त दन्दरार्थग्या- लिङ्त्वं azamaafa दोषान्तममेव | “eae तत्परसषम्य चेति" | CAI तत्णरषार्भस्य Bae: | तेनानुप्रयोगेऽपि तदेव fag wafa | ate तदि बाश्रयतोन aaa पर्व्लकमतिदि प्रयते “पुववदश्वडवा' विन्य चापि पुवपदा्धलिग समासाखऽनिदिभ्येत ततश्ोत्तमपदाभरस्य सोतं

cog TEMA TATA | ( परस्वं इन्दतत्एरषयोः। २।४।२९।) (MRI Mel ey)

कृकुटमयुरौ इति |)

अन्तरङ्गलातपव yas ad “दौरा दि तिनिषेधानतारा- ववणेदोरवा पत्तिरिति भावः। “इन्देनेति” निषेधे तु अशवदड- aerate तदनापत्निरिति तात्पयम्‌ ॥ तस्यानुपसजंनत्वादिति। क)

समुदायात्तस्यातिदे शा दित्यः | श्रत एव तदन्तश्याप्रातिपदि- . कलमपि बोध्यम्‌ ॥ श्रयं हेतुलिङ्गविशिष्टभावासक्वानित्यः ॥

यकारचयश्रवशेति | क) न च पुनर्दिलप्रटृत्या तदपि इष्टमेव ae णचणस्य सकत्र- इत्या पुन दिता प्रत्ते रिति भावः ॥

oe nh i a ययन im OM an ee ~ nee ar

~~~ ~~----~ ~ --- ~~~ -~-~-~ ~ "न ~ = =» ~ ee

ufenata | न चैवमपि दत्तागार्ग्यायण्धौ दत्ताकारौषगस्थे इत्र Sat at समासातानः पक्ष्यो स्यावाभिति वायम्‌ | ware तद्धित इति पुवातयन्नयो निढत्तिसम्भवादिष्मपत्तेरिति । मेवम्‌ | दन्ता च युवतिश्च दत्तायुवतौ द्व्यच तिप्रययद्यश्रवणाप्रततेः wanda पुवद्धावायोगात्‌ |

(क ० oe me

द्ितमेवेति टापः श्रव प्रसङ्गः | सप्त मीपस्े तु (पूवेवदश्वडवा' वि्घापि पू्वैपदार्थलिङ्मुत्तरपदार्धस्यातिदिग्यत इति वडवाग्ब्दस्य पैस्लातिदेप्रात्‌ mara टापो fate सिध्यति | निपातनाल्िद्धम्‌ | किं निपातनम्‌, न तावस्यवंवदश्चवडवा"विति लिपातममाश्नयितुमु चितम्‌, वचनान्तरे ऽन- तिदेश्पसङ्ाद्‌ अश्चवडवान्‌ अश्ववडवैरिति। णवं तह्धश्ववडवपूरवापराध- सेत्तराणामि््र टापोनुषारणान्निपातनादश्ववडवयो न्दे ठाच्चिवतिष्यते। अपर are | (धाय इन्द" ददचानेकमितखधिकारात्सवंषामेव वति पदा-

महाभाष्यप्रदौपो Aa: | ८०७ (श. २। पा.४।अा.९) ( ucafng दन्दतत्पुरषयोः।२।४।२६।)

भस्याद दति । क) यङ्ष्ययोस्तद्वितलादिति भावः ॥ च्न्ब्थेति | (ॐ) श्रप्रधामद्येव प्रथमा निर्दिष्टस्य पसजेनरंज्ञा विधाना दित्यर्थः ॥ श्वयवानां कायसम्बन्धादिति। $) व्यश्वाहत्योरिव षमाहारसभादहारिणोरभरेनेति भावः ॥ wa- daragrare तु शखविधायके दम्दरनेति वचनकरणान्न दोष दति भावः॥ ‘aq तद्यतिरिक्तं इति । (क) sani afafte एवेत्यर्थः । श्रत एवापेकषितपरस्पराविति सङ्गच्छते ऽनेन समूषरूपतावयवयोः दुच्यते | श्रतं एव www

[त aS en ot AR NAN ~ —

© उप्रलन्धकोयटपएम्तङे ‘aq थतिरिक्ष' इति पाठो दृष्यते। तस्मादुपसजेनत्वं इन्दे नास्त्येव खन्वर्धत्वादिति स्थितम्‌ | खश्चवडवा विन्यत्र सनौ परचयनिडत्तौ उपायान्तर वक्तव्यमिति | satya | विभाषाट्च्तग्ट- गेतिदुजे ऽवडवेत्यत्र टापो निढत्तिनि पाद्यते | तदुक्तम्‌, समासादन्य- ulai प्रथमानिरदिद्टवेनोपसभनत्वा (दरो ल्रियोदपसनेनस्ये'ति खत्वं भवि- ष्यति, द्र्हापि afe प्राप्नोति कुक्घुटमयर्या डिति, स्तु, का रूपसिद्धिः, परवद्छिष्मिति weMeral, कोऽचः, faye लिङ्गाभिधायौ wa aie atantia वोच्यते तदयमर्थो भवति wera तत्पुरबार्थम्य wag fag भवति तदभिधायी vars पर्य्यव भव॑ति तभ्यामिति।

cos मदहाभाव्यप्रदौपोदुद्योतः। ( पसवल्िकुः दन्दतत्ुरषयोः। ३।४।९६ |) (स. २।पा.४। घा. \।

बोधा विग्रः । श्रन्यया फलभेदः स्यादेतेनाप्रं केयटः af aly तरेतरयोगे विगेषणएमिव्येवंपर दति वदन्तः परास्ताः ॥

नियमाथैमिति । क) पर्यायेण लिङ्गदयप्राप्ताविति भावः॥ अ्रवयवाथेव्यतिरिक्तो वेति । (ॐ) व्यतिरिक्त wae: ॥ स चावयषलिङ्गेनेति । क) अरवयवष्ल्यया संख्यावामित्यपि बोध्यम्‌ ॥ स afar इति । क)

छद्धुतावयवभेदले ऽपि तशिङ्गले मानाभाव दति भावः। नपु- सकणिङ्ग दति वकरुमुचितम्‌ ॥

CO क == ००० +> ne ~~~ ~~

ee

लिङ्गमिति चेदश्ववडवयो राबलुग्वचनं निपातनात्‌ सिद्धमिति ॥ fags प्रापन्नालंपूवंगतिसमासेषु प्रतिषेधो वक्तयः॥ Wee कपाेषु संखोतः पच्चकपाणः एरोडाशः | प्राप्तो जौ विकां प्राप्तजो विकः। आखापत्रजो किकः |

te ~~~ “=-= न~~ ~~ ~ =-= me ~~ -~ --~------------- ee -~- ~~ न `

त्र च यच्च RITA गुणकमणौे अदधनोण carat लिङ्गाभिधायी saat न संभवति aad खवातिदिष्यते उभयसम्भवे तूभयं यथा कुक्तुटमय्या- fafa, वतश्लौपदेश्िकस्य ङ खल्वप्यातिदेश्िकस्य शवं भविष्यति, तस्य चानुपसनेगत्वात्तदन्तस्य चाधातिपदिकत्वात्पुनङखत्वाभावः, xe afe दत्तागार्ग्यायण्यौ दन्ताकारौषगब्ये इति लत्वे छते समासात्पुनः BRIS प्रतः, wi, *भस्याठं तद्धितः इति yaruqalfrefafanfa । यतर

मशाभाष्यप्रदी पोदोर्वः। tod. ष्य. २। पा. 81 ST) ( परवल इन्दरतत्एु षयोः । २। 8 । RCI)

MAIS (भ) भाश्च “यदि पुनयंयाजातोयमि'तया दिगो क्ायष्टेवासुवाद्‌-

परमिति बोध्यम्‌ ॥ यदिपुनरि- (भा

ह्या दिषन्धस्यापि विधिपरलात्‌ खलिङ्गवाघनायेति व्याचषाणे- नोपा्यायेन विधित्सुक्षप्रायमेव ॥ भन्ये तु

यदि पुमरिति (भ) माघस्य समासस्येति पदकतैव्यता परता इन्दतन्पुरषयौरिति पद्‌ट्तिपरता वा ॥ अथवेत्यादेश्च (भ) तक्रत्याख्यानपरतेति वदन्ति it

च्नंकुमारिः। निष्को प्राम्बिः | भाये त्वेतन्नद्याख्यावम्‌ | TUT | वत्पसष- aya न करिष्यते परवश इन्दस्यद्यव । कथय पूवंकायो डपरिप्पलौति | यक्देश्रिसमासोऽपि नारभ्यते । कर्मधारय wae पुरखासौ काय अ्ध- qiat पिल चैति । ततस प्राधान्धादेवोत्तरुपदा र्स्य लिक भवति । न

[क 8 7) == ~ न न्न

न

afe पुवद्भावो नालि खभत्वाद्‌ यथा Tw च युव fay दकायवलौ इति

ay इयोः स््नोप्र्यययोः श्वयप्रसङ्ः, तक्मादुपसनगङृलत्व हन्द न

भवति | खन्बर्था quasar ऽप्रधानस्य विधोयते, इन्द चावयवार्याना-

मेव कार्याग्वयादप्राधान्धाभावः। पररवद्धिङृमिति चायं एवाति दि श्यते-

ऽश्रवढवादिति च निपावनादिद्येतदेव सम्प्रति | पदिवप्राप्तापवरे्यादि'। स

afe प्रतिषेधो वक्ष्यो न बृह्तयसतत्पुरषप्रहया न करिष्यते qafgy 102

८१० महामाष्यप्ररोपोदद्योतः | ( परव दश्रवव्युरुषयोः | २।१।२६।) (MAA ay

अतः पुवेपदस्येति । ॐ) शप्र रिव्ययेः ॥ श्राश्रयभेदादिति। ॐ) घमुद्‌ायष््पस्य केवलस्य wea भेदादित्ययंः ॥ मधे तु पते भाव्यातुगहचिन्धः। एकदेशिसमासानारममे ऽपो तत्पुरुष- qua प्राप्नादिषु दोषस्तदवस्यो ऽत आइ इन्दस्येत्येतावदिति ॥ (कै) मेददिवचायां षषटोत्यश्यामेदे समानाधिकरणएसमाशेति विषयभेद्‌ात्परलादिव्यतुपपन्लमत श्राह | श्रयमथे इति | (के)

एवश्च परल्ादिश्यश्योष्कष्टलादित्यथें दति भावः ॥

च षष्मसमासबाधनार्चमेक्देशिसमासो sauna दति वाच्यम्‌ | द्टत्वादमभिधानाश्च | तथाहि | दितोयटतौयेव्त्रान्यतरस्या्रहणलसुच- कारस्यापि बषष्टोसमास दकोर्धश्नब्देनापि बष्टौसमासो भाष्यकाराणानिष

ee ee oo -- ~ oO re eee ~ ee ee ~~~ — ---~ --

इन्द्रसयेदेव, कथं wars अधंपिप्पलोति, रकदेशिसमासो नारप्यते कर्मधारय रुवाच भविष्यति पूरवं्ासौ कायश्च धं चासौ fame येति । पूर्वादयः wear कदेश बर्तन्ते कायादयस्तु समुदाये कथमेषा सामानाधिकरण्यम्‌, अवयवेन समुदायोपचारात्‌ | तदेवं कमधारये कृते प्राधान्यादेवो्तशपदाथैस्य fing’ भविश्यति गार्ध्तल्पुरषय्र रेन ates देशिसमासेन, welaarenay इति सेत्तष्टत्वादनभिधान्नाच | तत्रे तद्याव्‌ | यपि पूवैकाय दइ्यादौोनि रूपाणि कमंधारयेणापि सिध्यन्ति

मह भाष्यप्रदोपौदुद्योतः। ८११ (श्र.२। पा. 8। खा.९) (urate इन्दतत्पुदषयोः। २।४।२६ |)

एवमादौति । क) VATA मुख्यतेऽपोदृ रप्रयो गसिध्यर्थमेवोपषाराश्रयएमिति भावः ॥ | मुनिदयाचेति । (भ) एवश्च उूचनयविषयेऽपि षष्टोषमासस्य eye कमधारयद्य

चेति भादः ॥ पिष्यल्यधमित्यपौ- (भा)

त्य पिना सूचचयोदाहरणस्ग्रहो बोध्यः |

0 ie OPTRA LEER ES OA 7 त ति 1 SAPO

इति प्रागेवोक्तम्‌ । yatotes wafruraragtamet न भविष्य alfa दश्च प्रद्याख्यानं दुब॑लम्‌ । अनभि धानाश्रयगमगतिकगतिरिति सम्प्र्यविधो भाष्य रवोक्षत्वात्‌ |

तथापि मुख्धा्धत्तिष॒ काया दिशब्देषु यथा पुवं कायस्येदयेवमादि वाक भवति तथा कायपुवं इया षष्टोसमासोऽपि स्याद्‌ अतस्तत्र स्थे एकदेशिसमास ana इति ae नेवम्‌, दृटलवादनभिधागाष्च | तच तावद्‌ दितौयटतीयेयचान्यतरस्यां इ णास ATC षष्टीरुमास दष्टो भिक्तादितोयमिति, ary aan मित्यपि भाष्यकार GY इष्यते षष्टो समासोऽपि तद्या STATE मया भच्ितमिति, स्ति च पेङ्के ae watt: खरादं चार्याधेमिति । पूर्वा परेत्र त्नभिधानात्‌ षष समासो न्‌ भविष्यति ॥

५१२ HUTTE TTA: | ( साश्रण्हाहाः पति । २।४।२६।) (HRT Gary,

राचान्दादाः पुंसि । २।४।९९॥

श्रनुवाकादय इति । (मा)

ER ee ee ------ - ~ ~ = --~-- a ——= ~~ --- ~~

राचान्डाहाः ofa ॥ णलदन्तौ दन्दतवृएरषौ Gea । रेः पु भागः पुरवराच्रः। रकदेज्ितमासः। अदः सर्दैकदेशेयच समासान्तः | gate: | राजाहसखिभ्य द्रति टच्‌ । अन्होन्द Tay दन्दादेशरः | Geet: दन्तादिति णत्वम्‌ । द्यः | न सं ख्थादेःसमाष्ार दव्यन्दादेश्ाभावः | अन्द्‌ ङृखोरेवेति festa | परवक्िंगापवादोषं योगः। sat तु णते sale क्म्‌ । तच्राप्येवदन्ता इयौ बोध्यः । यत्त राक्ादौनामिवानेन पुरे ते तदन्तस्य परवद्छिग-मयेव सिद्धमिति | तन्न । समाषारे नैसकल्वापरत्तः। पस्व्िक्षत्वापवादो fe स नधुसकमिति योगः। ग च नधुसकवे दा परन्तिः। दिराचख्िरा्च दति ढत्तिकारौयोदाहरणविसोधात्‌ । तदि समाहारे fagfefa स्वे्याख्यातम्‌ । अमरोपि प्राथ । ते तु fat

‘oraretet: पसि" । येते पसि भाव्यन्त इतिः । केचिदाडः | रा्ादोमाभेवानेन पुस्तं विधौयते तदन्तस्य तु परवल्लिङ्गमिग्येव सिदध मिति, रवं तु Arete (स नपसकमिन्येवदेव स्यात्‌ परवह्वङ्ापवाद MU, AMAIA समासस्य वेदं fagfaurt यक्तम्‌, एवं डि समाहारेपि परत्वादिदमेव प्रवक्षते | इते पसि भाष्यन्त इत्यक त्वेतदन्ता इयय ree: | ‘fare द्रति" । sare? द्दशः, ae: सरवेकदेशे च्‌

महमाष्यप्रदौपोदद्ोतः। TLR (अ,२। U8 1 EL) (xiseret: पसि 1 २।४।२९ 1)

श्रमुवाको वाक्यमिति प्रथोगसिद्धये इदमित्याह तच विशिष्टमिति ॥ र)

होराचर दति, मासेन स्याद्रा इति च । तात्तदन्तस्येवायं पुस्- विधिः। यद्यपि सनिधानात्परदह्िगताया रवायमपवारस्तयापि पर्लाद्र पुसकतां बाधते | अत्रेदं fay) SANE इद्र Tea | ferret fe त्तिकारदरदत्तायुह दष्वमसङ्तम्‌ | तच विश्िकौव- ताविधेः। तथा च लिङ्ानु्रासनद्धत्रम्‌ | अपथपएण्ाष) गपसको । सस्था- पवां राल्िरिति। अमसोप्याह । रतेः प्राक संस्धायान्वितिमिति, nares निग्रवङय दति च । अनुवाकादयः Galfa वक्तयम्‌ । अनुवाकः | पेयुवाकः । MATH | वाक्धवि्ेषसयेताः eae | कर्मणि चभन्ता इति नपुंसकत्वे प्रापे वचनम्‌ ॥

पि 11 ए 8 र ~ ~ -~ "~= ~ ~~ ~ग =-= क ~= = ~ = ~~~

समासान्तः | पूर्वाह्न इति? | अज्ञः पौ भागः एकदेशिसमासः | (राजा- ह.सखिभ्यश्च्‌' | 'अह्ोह् wry’ waren 'खद्धोऽदन्ता'दिति एत्वम्‌ ‘ow इति! | "न Sense: समाहार” TERN, “खङ़क्- खोरेवे'वि टिलोपः 'खनुवाकादयः पैसोतिः। वाक्छविष्रेषस्य ताः aun कमणि घमन्ता xfa नपुसकवे प्रापने वचभम्‌ ।

८१४ महाभाष्यप्ररोपोद्यौवः| ( अपथं agen । 818) 8°! ) (WRIT Gia)

HUG नपुंसकम्‌। 2181 ३०॥

उत्तरपद चप्राधान्यात्यर वशिङ्गलाच्च Bala सिद्धमत ary राबाहाहा इति । ॐ)

“पयः संख्येति” वान्तक्े शतसमासान्तपयिन्‌ शब्दस्येव ग्र साहचथादिति बोध्यम्‌ । तेनातिपन्था इत्यादौ न दोषः। स्पध caret तु “खतिभ्यामेवेति” निथमास्मासान्तो sea तदे “घं स्याव्ययादे रिणत्यसय waaay: ॥

Q पूवकषालत्वादिति। (के) दूबप्रह्याख्यानपरमेव वाल्तिकमिति भावः ॥ दिगोरप्राप्तमिति । क)

aqat व्यवहितदिगयहएस्य ay सम्बन्धवोधकमिद सम्बोधन प्रयमैवेति न प्रथमामाचमित्ययः ॥

समाहारदिगोश्ेति | ॐ)

घमूहसमू दिनो रत्यन्तमेदाभावात्छपदा्ेधानलेनान्तरङ्गलाद्मा-

wary तस्येव aeufafa भावः ॥

= ------- ~~~ ~~~ --~------------~

qu नपुसकम्‌ । दरदं नपुसकं स्यात्तत्‌एरषे । समासान्तरे तु quut 2m: | पथा मगरौ | ठकतसमासान्तनिद्‌ शार । aye |

=-------- ~ ~

४,

“आपय नपुसकम्‌'' । पथः संख्याव्ययादे”दिचस्यापरकालभावि- त्वादयमारम्भः । ` 'अपरथमिति' | "पयो विभाषेति यदा समासान्तप्रति

| महाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ८१५ (ख.२।पा.७।अा.६) ( अपथं नपुसकम्‌ । २। 9 । Re!)

यदा sata इति । (के) श्रयं Teg तैव भाये दूषितः । ाथबोधकखमाहारपदे- ऽपि कर्मषाधनतापत्तौ बहपद्ूव दति चिन्धमेतत्‌ । छते इति । (भा) श्न्ययादन्तवाभावान्तद्यादिति भावः ॥ न तु समाहिथमाण इति । क) एवञ्च क्मसाधनयुत्य्तिरसङ्गतेति तामवष्टभ्य स्तिया पञ्च agafa sufafa न वाच्यमिति बोध्यम्‌ ॥ परत्वादिति । ॐ) यौगपद्चासममवद्धपविरो धाभावासिण्धमिदम्‌ ॥ सन्नियोगशिष्टले पञ्चतचमित्युदाहरणातुपपत्तिरत आह च श्रब्देनेति ॥ (ॐ) “नलोपः प्रातिपदि केति” मणोपसिद्धिमाग्रद्याइ उत्तरेति ॥ क) ताद्य इति क) पाचान्तादिप्रयोगसिध्यर्थमित्ययः ॥ श्रत एव afgaa (vit १) gamgurafzs arcana. ऽपि न जिद्बनोव्यादि- प्रयोगविरोध इति बोध्यम्‌ ॥

ज A >

~~ -=---- - न === ~~ et

Rat न भवति तदक पुरब्भूरि्कारः समसन्तः | समासान्तनिद राच्च तदभावपन्ते पण्वमेव waa इति । तत्‌ एष इति वतत दति | ण्तदर्भमेव ‘a नपुसक्र'मिद्यस्यानन्तस न कतम्‌ I

ste मष्ाभाष्यप्रदोपोद्दययोषः। (ददमोऽन्वादेशेऽप्रत॒दात्तलतौ यादौ । (1. 101.8) ey 2181821) Mv

ददमोऽन्वादेगेऽ्रनदात्तस्ततौ यादो | २।४।३९॥

कयितानुकथनस्या्वादि शवे वा्निकानुत्यानादाह पश्चादिति ॥ कै) दरतोयादौ विदितादेशस्य दितीयाद्‌ावप्रसकेराह waren इति । के) सूब्यस्याप्य्वादे शविषयता दिल्यथेः | एवश्च समानाधिकरणः ग्रहणेन कचितानुकथममेवान्वादेश्र इति बोध्यते ॥ एवश्चोत्तरवा- fia व्य्थेमत श्रा

[क 1 ee iiinmesiend ~ - -- - -~- = -- ---- ~= a tren ~

ददमोऽन्वादे गऽ नुदान्तसततौयादौ | अन्वादे श्र विषयस्येदमोनुदात्तो श्र देः स्यासतौयादौ । प्रतेबेभूविचच्तणं warfa, माभ्याङ्गा खनु, द बमभ्नश्ब्देनोक्घथोरिदिमा परामश्रप्यन्वादे्यो WIT) चखन्धादेश्रख कथि तानुकथनमाज्रं नत्विदमा कथितस्येदमेवानुकथगमिति arate: । न चैवमौ षदय रति लोके यच्कन्देगोक्तस्य एनः कथनादेतमातमित्यत्रनादेग्र

eee ~~ ----~ ee ena Bt as oe न

ee

“हद मोऽन्वादे ऽग नुदान्स्ततीयादौ ॥ “Haeatsqraafafa’ प्रब्दार्थकथममेतत्‌, यादृ ग्ररवत्राभिप्रतसतादृशं परश्ादच्छति | "अध्या काजराभ्वामितिः। ere रषः। खयो आभ्यामिति | रषोग्वादेशः। enue चाथाग्वादेप्योऽभिखयन्यते | ननु दृतौयादावयमादेश्यन्तत्र च

महाभाश्यप्रदौपोश्यौतः ८१७ (अ.२।पा.४। घा. ९) ( ददमोऽन्ादे्ेऽ्ुदात्सततोयादौ | सन्ति २।४।३९२।)

प्रत्यासच्तयेति ॥ क)

तदेवा भाय तद्‌ देष्यमिति | (भ) तया च खतात्प्यं वान्तिकषता वा्निकान्तरेण व्ाश्यात- मिति भावः ॥ कथितमि- क) gerd सत्कयितमित्यथेः। तेन "“तमातमि"ल्यादौ aaa षति बोध्यम्‌ ॥ नापि चेति। क) अ्र्यपेत्यवादे नेदम्‌ ॥ भाष्य

-- ~ ~ ~ ~----~ = ~~ _..~ ~ ~ ~~ -~--~ ~~~ -- ~ ~~~ ~~ ~ ~ = „==

स्यादिति वाचम्‌ | किख्िद्धिधायान्यद्दिधातुमनुकथनन्येवान्वादेशत्वात्‌ | षदर्थादिदन्तेम्लनुवादेप्यविधानान्‌। अप्राद्रवचनं साकचका्ैम्‌ | BAU ऽच्चाताधैविवक्तायामिमकाभ्यामिश्यपि प्रसज्येत । ननु azar fat विधागसामर्थ्यात्र्वादे्ोऽस्तु कि fara । मेवम्‌ । आभ्यामेभिरि्यादौ दिकाराभावाचैतापत्तः, मोराजोतिवत्‌ । गन्वाभ्या- मिन्द्रपङ्ञमि्यादावन्वारे शत्वविवच्ताविस्हे यथा ऊडिदमिति विभक्तरदा-

[री

„=-= = ~ -ककक्कभम०

टाथामोसि वेनादेश्यो च्छते sar सर्वा हलादयम्तच हलि लोपेगेवा- भ्यामिन्याहदिरूपं fax नां खादेष्रादचनेन, तत्राह | "यारे ए्रवचन मितिः | सन्नातायर्धविव्ञायामकवि ठते (हलि ate’ carat 'नाध्यक' दधतो दयधिकारादिदपलोपो न स्यात्‌, सद्ययि च तश्छिब्राभ्यानि्यादि रूपं न

faz, तस्मास्चाकचकार्धमारेथ्यचनं, AAR aif@a fara 113

८१८ ASTURIAS | ( इदमोऽनवादेरेऽशरवदात्तलतौयादौ | (स. २। पा. ४।घा.१ २। 9 | ३२। )

राचिरधीतेति । (भ द्रयकर्मेणाऽविवितलात्कालकमंणि क्तः । समबेन्धस्या विवचणा- दह्यन्तसंयो गा विवचणाद्वा षष्ठयपवादः “कालाध्वनो रिति” (९।३।१) दितीया म शता ॥ मकारस्यादेगे विकारदचनानथंक्यानुपपत्ति- frare त्यद्‌ादित्वादिति | क) GATS मन्यते ॥ Wel ये sa इति । (मा)

दौषैलादयः पररूपश्ेत्ययः ॥ भाय

कता तया माभ्यां at इदयतच्रापि कुतो नेति Faq । TA प्रहतेरनुदात्त विधानात्‌ | ऊडिदभिति इतरे चान्तोदात्तादुत्तरपदादिति ख्तरादन्तो दात्तादिलस्यानुवत्तैनात्‌ | तथा चान्वादेशे खभ्यामिचयादेः सर्वानुदात्तता gars लन्तोदात्ततेति fala) स्यादेतत्‌ । सवेकाच KARIN TE भाव्यम्‌ । सः सप्तमोबहुवचनमिति भाष्ये eat stag यत्चूडिदमिति Ea हरदत्तनोक्तम्‌ | द हान्तोदात्तादिद्नुटत्तिसामर््यात्सिवेकाच द्यपि 4 fi “ft न॒प्रवक्तैते। ग च waa sua इति wat याढत्तौ सामथ्यापर्तयः!

(क ~~न ee =

सर्वादिश्राधैम्‌ | ग वान्यस्य विकारवचनानधैकयात्‌ | यदि छ्ययमन्यखय , विकारः स्यादचममिदनधैकं स्यात्‌ magara fas: | अर्धवदादेशप्रति- चेधार्धम्‌ | खन्स्यापि विकारवचनमथैवदेव, येन्य BRT साभ्यामिद्यादौ ङोर्घादयस्ते माभूखन्नि्यकारस्याप्यकारवचनं स्याद्यथा ‘At राजि समः mT fafa मकारस्य मक्षारवचनमनुखारनिटन्यधम्‌ | ननु च छते ऽप्यक्चि

मद्चाभाष्यप्रदौपोर्‌द्योतः | ८१९ (ख.२।पा.४। ष्मा. ९) ( ददमोऽन्ादेेऽप्रलदाच्ष्तोयादौ 2।8 | १२)

अरनुश्वारादय इति | (भा)

्रशनामद्मलयतौत्यादौ “a नो धातोरिति” (८।९।१४) नाभाव श्रादिग्रब्दायः॥ “श्र भ्रद्ूति" (८।४।६२८) निर्देश fata गौरवमत श्रा

समुदाथादिति । (भा)

त्वा: “gat सुलुगिति" (Orel as ) ay । वस्तुतः सौचलादिभक्चनुत्यन्तिरेव वक्षसुदिता | शतैकादे सयाद शरत विव- सिताभिद्धिरत aT

कण न ~ भ म 9

~--~

रकराजयणेनैव ASW | एकाच EAA चावण्यानुवच्यैतवात्‌ | TAIT ग्रीवायां sat यपि wer ष्यासनि | Hel नदौन उदनि त्तिपन्तमिद्त्राति- nag | श्वासब्नियादयो eater रुवादेशाः ea पठिता इति । gat वक्तव्यम्‌ । अभ्यामिन्यत्र सावेकाच द्धस्य प्रापिरेव नालिः सप्तमबङ्वचनेग्ेष्विति रूपं न तादृगिद्टास्ति। तथा चावेवान्तोदान्त- यपस्य चरिताश्रलात्सामरणं विरहः | तथा च माभ्याङ्ाः, तदस्य धियम्‌, तदस्त aafaarz: सिद्धावधि भिसादयो रोषम्तदवस्य र्व । Th, gate सोमात्वचसित्वमेषाम्‌, प्ेणातदेषां निहितं" TH पादेर्वदिवयादौ fe र वेव wanes | तथा च am विभक्तेमदात्तप्रसङरः। न च

2s Soe eee a —

en ~> ~> cane

qaqen सद्याभ्यामिव्यादिरूपस्य साधारग्यादक्लाताद्यर्थगतिः प्रकर्णा- Wat, य्ेवमनुत्पत्तिरेवाकचोस्तु प्रकम्णादितरैवाज्नातादयर्थः प्रतिपव्छते- ऽतो ऽनुदात्तत्वमेव विधेयं नादेग्रः, sya) असश्चादेगे प्रकग्णादिक- नन्तरेणाकतचेव afacataifen प्रतिपादयेत्‌ मैवं प्रतिपौपददि्यारेभ- वचनम्‌ । उत्तरां च। चनुद्‌ात्तवचनं क्रिमथं, यावतोडिदम्पदादोति

८१० महभाशप्रदौपोदद्योतः। ( इदमोऽन्वादेशे ऽप्रनुदात्तलतौ यादौ | CHRIS lay)’

Rie) ६२।) तवेति । (के) कतेकादे ग्र निर्देश्रषामथ्यादिति भावः ॥

॥ अच न कत्तव्य (भा)

दृ्यादिरेकदिश्टुक्तिः। याख्यानसापेचला्मक्रिया गौरवाच श्रका- रैव WYATT ॥

व्यवस्थितेति | क)

अथमेव भये वैचिच्यग्रब्दाय दति भावः ॥ वस्ठुतो ऽभिधाम- लक्षणाः ““शृत्तद्धितसमासा” (१।२।४६) दति “sat चे"(३। ai १९)ति सूतरभावयोकरनमिधानादकजिल्येव Aare: |

सावेकाच दधेततसचरकेयटपर्या लो चनयेापत्तिरिति वायम्‌ | अन्येषिति वदता uaa तन्मते ऽखरसाविष्करणात्‌ । aging बह्तरतैदिक- प्रयोगविरोध wa) Byles सावेकाच इति BA इरदत्तोक्तरोया सुः A fi ba ¥ ~ प्रथमकवचनमेव | नम च त्वये्यत्रातिप्रसङ्कः। साववगति निषेधात्‌ | शेष शोपद्टिलोप इति पत्त तु सावेकाचत्वाभावा्माप्तिरेव नाल्ि। रूपविवक्तापि पिफला। खच्च रखुभिरिद्यादौ प्राक्षिरेव नास्तौति। तदमि न। रूपविवक्ताभावे दोषभ्यामि्क्रातिप्रसङ्गात्‌ | तेत्तिरोये fe

विभक्ते ददात्तत्वं शेषनिघातेनेव सिद्धम्‌, खनुदात्तवचनं विभक्यन्तस्यानुदा- waa, रेषनिधातेन fe प्रहृतेरेवानुदात्ततवं सिद्यति । कथं पुनरिदम- क्ततोयादावश्रादे्ठो भवति स ager cata विभक्यन्तस्यारुदात्तवं विधातुं श्रम्‌ । नानेन विभत्यन्तस्यानुदात्तत्वं विधौयते किं त्वनेन परकतेरनुङा न्त्ये शेते ऊडिदभि्व्रान्तोदात्तादिव्यधिक्षारादसति विभक्ते

| RATATAT AMA! | ८९९ (च.श। पा.) घा. १) ( इदमोऽनवादेशेऽप्नुदात्तरतो षादौ |

विष्व २।४ | २२) त। (कै)

निष्फलमणन्वादे गेऽकञ्िधानमिति भावः । “कि्च"त्याद्चपि दिग्धम्‌ । तदधं करुस्सितपदघटितस्साकभृषटितष्ट वा साधुलेन तदुत्पत्तिपूवंकमार ्स्यैवावष्यकलात्‌ । श्रनमभिधाने तु न रोषः । कुख्िताग्ामाभ्या मित्यस्य वाश्ेकरे न्यायेन बोधा दित्याः |

[प्म

sara खाष्टा दोषभ्यां खाहेति मध्योदात्तं परते रुवं faa a सप्रमौबद्ुव चनमेव UA | अन्यथा इन्द्रौ यातो वसितस्य राजद्यच्र या canta न स्यात्‌ । नहि प्रथमेक्षवचगं aad यानिति तदिहाल्ति। अत ख गोशरुनोः प्रतिषेधः avin: | तदेवमन्तोदात्तानुङत्तिसामथयं प्रथमेकवचनय्यहणं a शर्णमिेवंरूपस्य षाड्हरदत्तग्रत्यवललमस्य समाधानद्यस्यापि दुद्तवादेभिरिःादि कथतिर्वद्यमिति फलितः yaaa: | aatya | Baar टइशवाप्यन्तोदान्तादिश्वम्यापकर्षा्रोक्तदोषः। दक्यादावननुवन्सितस्याप्यनुढन्तिस्तु ASM दृव | खत Ta तुरस्तद्धचे सतुरौतेचादिसिद्धमे पितीद्यस्य fast सावधातुक्घ्रहमिति faa प्राम्यतीति way इटं वार यतं तिएौस्यानुत्तिवच्छते ॥

रदात्ततवेऽ^नुदात्तौ सप्पिता' वि्यनुदात्तलादाभ्यामि्यादि पदं क््छ्मेवानु- ae मवति | बद्यन्वारेश्रोनुकथनम्‌ दहापि प्राप्रोति aed भोय दमं च यशवदत्तमिति, अलति Warntw, am fedtar टौस्लेन' cameq प्ाप्रोद्चत ere । भनेहेति' | “रकस्ेवाभिपेय्ेद्यादि' | तत्रैवान्वादेधर- a: प्रसिद्धतर इति भावः।

८२२ मह्टाभाद्यप्रदौपोढचोतः। ( रतदल्नतसोश्नतसौ चानुदात्तौ । २।४।३१।) (अ.२। पा. ४ pany)

A A WMA ATA चानुदात्ता | e181 28

ore ORGE OC

afaafa सर्वानुदात्तलसिद्धिं दशयति

श्वेति ॥ क) श्रनेन भाष्य

लित्छरे (भ) इत्यस्य प्रृते: प्रत्ययनिमिनत्तके carte: ॥

निघाते (भा)

इत्यस्य प्रत्ययसखेत्यादि। एतदोऽनुदात्तलेनेत्यचेतदित्यस्याग्र इति Sig दति दशयति | WNT तदादे ग्नापारात्तस्यातुदान्तवा- aaa दति बोध्यम्‌ एतदो ऽनुदात्तलेनेति कचित्पाटः।

त

रतदस्रतसोखरतसौ चानुदात्तौ | शखन्वादेश्रविषये cate Wa चानुदात्तस्नतसोः परतः तौ चानुदात्तौ @ | रखतस्जिन्‌ ग्रामे gE वसामः aut ऽच्राधीमद्े अतो न गन्तास्मः। चात दति पदे सर्वानुदात्ते। नु qea खतदो निति भष्यसम्मतः पाठः | न्धाससेद्या ढत्तिपाठोप्येवमेव | प्रदमन्नसेरो्या तु रखतदोश्िति ढत्तिपाठः। उभयत्रापि अकारे fas किमनेनेति चेत्‌ । पाश्चमिकस्योदात्ततया ऽनुदान्ता्ैमिह yaaa fate

= == + > en ----~ ~ ee nn a

S_qaMaMaN चानुदात्तौ” ॥ (नवं चनमनुदात्तार्धमिति' | पाश्चमिको ऽप्रादेश उदात्तः स्याद्‌ ्यनुदात्तेष्यते द नुदात्ताथं पगवेचन, त्रतसोहिलि वचनं निमित्तभावार्चम्‌ अन्यथा saat चानुदन्तावियन्वाचयो विक्षायेत, am saat पश्यसि तत्र तावनुदान्ताविति | किमयं पुनस््नत- सोरनुदात्तवमिष्यते यावता sara इयादौ चतसोः तयोः प्रकघतेलित्छ रे

महाभाव्यप्रदौपोद्योतः। ९८२४ (स, 21 UT. 81 ) ( रतदस्रतसोश््रवसौ चानुदात्तौ 12181 ९६।)

तदाऽग्रलदात्तवेनेत्यथे› | “येन नाप्राशिन्यायेना""शनुदात्तलं se लिष्वरापवाद चाश्नित्यलो क्रिरसङ्गतेत्यत श्राह एतच्चेति ॥ क) भाषे उदात्तभावो नास्तोति । (भ) श्रनुदान्नविधानसामर्थ्यादिति भावः ॥ श्रपवाद्विषयपरिहाः रेणोहर्गप्रटततेः कथं प्रत्ययखरोऽत WE | अपवादाप्ररत्ताविति ॥ क) णएमुललोपाविति ! क)

परैरिति शषः॥

mew | चतसो रिति वचनं निमित्तभावाधम्‌ । अन्यया चतसोचानुदा- त्त विद्यन्वा चयो विक्लाचेत | स्यादेतत्‌ | चतसोः छतयोः प्रह्तयोनित्छरः | ततः शेषनिघातेन चतसरनुदात्तत्वं सिद्धम्‌ । BTA त्वनु दान्नत्वं पिधौयताम्‌ | नैवम्‌ । चतसोष्िं छतयोयननाप्रातिन्धायेनापवादल्वात्रि चत्वाच्चानुदात्तो WAM: स्यात्‌ | ततस्तदिधानसाम्या ज्िव्छरस्याप्ररत्ता- वत्सः प्रद्ययखर TI चतसोः स्यात्‌ i यथा गोष्पदमियश्र ay mata ल्ह विधानाद्ित्छराप्रढन्तौ samara सति छदुत्तरपदप्रछविखरे णन्तोदात्तं पदं भवति | तसाच्तसौ चानुदात्ताविति RATA ॥

हृते शेषनिघातेन प्र्ययानुदात्ततवे सद्यश्नुदात्तः कर्ष्यते | Ta लभ्येत ad स्यात्‌ तन्त न लभ्यम्‌, दृष्ट fe चतमो छतयोनलित्छर् ख प्राप्रोति अनेन चानुदात्तोऽशादेश्रस्ततर येन नाप्राप्षिन्यायेनापवादत्वात्रिद्त्वाश्ानु- दात्तऽशादेणे छते वदिधानसामर्थथादपवादम्य लित्छरस्याप्रत्तावुत्छगः प्रथयस्र खव चतसोः स्यात्‌, यथा गोः पदप्रमिच्यत्र णमुल ऊणोपेन सद विधानाक्लिदखराप्रदत्तो प्रद्ययाद्यदात्तत्यं सति छदुत्तमण्द्तिखरेणान्तो ard पदं भवति, तस्माच्चतसौ चानुदाक्तावरिति वक्तम्‌ ॥

८२४ मष भाश्यप्रदौपोदुयोतः। ( दितौयाटौस्लेनः। २। ४ । ३४ । ) (ख.र२।पा.४।ा.९)

हितीयायोस्स्वेनः। 212188)

me OC 8 gir 0 ~Gireneemmera®

ननु teat ऽपि faa इत्यनेन तदुपायः कं tft mae प्रतोयमानलान्नदुत्तरं वाच्यं न विद्मो ग्रहणं कर्तव्यं न कर्तय- भिति विप्रतिप्तिरुचिता । श्रये विधिनिषधयोरभावादत श्रा

न कत्तव्यमिन्युत्तरमिति । क)

एवश्च नेयं विप्रतिपत्तिरपि तु सामान्याकारेण प्रतोयमानं प्रश्नं तदिदमो ग्रहणं कतेव्यभिति विग्रेषाकारेण wat तस्योत्तर- ABT: ॥

इदम्‌ शब्दादिति | क)

एतेनेदमस्रलो ऽभावादरेतदिव्यच तत्सम्बन्धाभाव TAWA ॥

दितीयालौस्खेनः ॥ द्दितीयायारटौसोश्च परत दइदमेतदोरेनादेश ey AGMA अन्वादेशे | ददमोच मण्ड्कमु्ा ऽनुृत्तिः | खथनमद्रः | एनेन । रखनयोः। कथन्तश्दिं axsfuastees हे सोहहिणौति श्लोके एनादेग्र दरति चेत्‌ । अयं ख्रोणोतटं wats खनं निवारयेति य्यासेन योज्यम्‌ | अश्योविषेण रदनश्छददंग्रदानमेतेन ते पुनरनर्थतया न द्य

भदित या टौस्खेनः”॥ अनन्तरस्वारेतद Waa: प्राप्रोति, इदमो Waa तदिदमो य्रहणं Wag, न क्त्यम्‌, ददमान्वादेश्र द्यत ददम हत्यनुव ष्यते, रखतदश्न्नतसोरि चापि संबन्धात्तस्यापि चरतसोरादे्रप्रसङ्- UT | KAT मण्टूकमुतिन्धायेनानु डत्तिरिति" | द्रदमप्यत्र THAT, इदमो woaaa बाधितत्वाच्चलो ऽसम्भवाच्ततसोरि्यत्रासम्बन्ध इति ।

महाभाष्यप्रदोपोदद्योवः। । (श.२।पा.४। दा. ९) ( दितौयाटौस्खेनः। २।४। १४ | }

प्रत्ययेन | (कै) इदमो इ इति fafeta तथा तसिख्षिषये ऽपि इदम xvi बाधिला ऽयमेव स्यात्‌ ॥ एकंग्रहशकेति । (कै) ष्दमलतौयादौ एतदस्तसोश्चातुदान्तो भवतोत्येवं ङूप- भित्यथेः ॥ waza इति | (भा) भाये तथा च॒ QW एवैनदक्रयः। तकारोष्चारणसामर््याञ् नपुंसके शुभ्विषये ऽपि भविति तकारोच्चारणषामर्याच्यदाचल- aurea लकप्रवाधस्य “a शुमतेति”( १। cl ae) निषेधस्य बाध एवोचित दति ara: | नरेनदश्यदाश्चत्वापवाद-

मिन्यादौ वन्धादे शत्वस्याविवक्ता बोध्या | खभूत्रप दरव्यादावनद्यतनल्वस्य यथा | य कथं प्रक्चालयैतत्यरिवतंयेनदिति। गस कवचने एनदिति वक्त्यात्‌ | वस्तुतस्तु एच एवैनदक्ञवः। एगं wat दयादि तु व्यदाद्त्वेन सिद्धम्‌ | wifaa दति हितौयासमासे wafer cara भवति | गत्वेत

ne ~ = ~~

यदि प्ररमनुवृ्तिसापर्यात्तस्याप्यादेरेन भां, न चासति safer तद्दिधान- मु पपद्यत इति चलः सत्ता परिकस्प्यते, तदि न |) उन्तसाचमप्यनुश्ति- सम्भवादिति “एनदिति नपुकके कवचने वक्घद्यमिति' | omned इते “ऽतोभि'चम्भावे aaafata प्राप्रोन्यत रखनदादेशो वक्तथः | यदयेवमयभेव सर्वास्तु ard रनादेरेन, कथम्‌ रगं Tat एनान्‌ Vay रगयेरिति, aaa wa मपिष्यति, नपुसके कवचने तु नि्यत्वा.्वमोनेपुसक्षादि"ति "नु ma रमदिति म्यादिति fang, wy ma faa, द्रति featar- Joy

८१ AUST Tata: | ( दविलोयाटौस्लेनः। & 1 8 1 १७ 1) (HRM sie) ATHY हते तदाच दुलेभं दितोचयेत्यादि, swe “antag” ( ९।४। २५ ) एति बाहचयण विषयसप्तमौलेनापवा दवे भाभावात्‌ | Tat यथेनदित्यादिः पूवंपच्युक्तिरिति विषयखपनयां मानाभावेनेनादे्ः ara एवेति बोध्यम्‌ ॥ इत्याहुरिति । क)

अारविमोजन्तु गपुंखकशकोवाजापि afar घामथ्यदिनदादेग्- nefacerfuarcfaen ऽपि भविब्यतोति भावाश्रय । afe- Trey भ॒ शुम्विषये दुवेशतानियामकमिति दिक्‌ । वर्हतो- ऽपरयुक्रला्शणस्यायमदिषय इति arene शति बोध्यम्‌ ॥

गद्या | स॒पोधात्विति लुका बह्िरफ़रेवाप्यन्तरङ्गाणां बाधनात्‌ | ग चेवं प्र्ताकयैगदिव्यपि ग स्यादिति वाश्यम्‌ | शमो लुका लुप्तेऽपि वकागो- श्ारसामर्थयादिेनदादेश्रप्रततेः। न चैवमेतवक्छितेपि cache: | रक- पदा्रयत्वेनान्सरङ़े खमोलुंकि चरितार्चैत्वेन बहिर समासलुरकि Cree |

= सभासे यद्चप्येनादेश्योऽच्येनदादेश् उभाभ्यामपि न भयं, कथम्‌, अन्तर कानपि बिधौन्‌ बहिरफो लुग्बाधते तस्मादेतच्छित इति भवति | (रकमेव fourfafe 1 आपं दणड द्नेन दण्डस्य सक्तामाचमुपलच्छते न तु किंचिदिधौते, रवमोषदचं carfert आकारस्य खरूपमाचं निदि ष्ठते न तु विंचिदिधोयते।

| महनाष्यप्रदोषोद्धोतः | ८९७ (@. 21 पा. ४.९) ( आधधातुके । २।४। १६)

आधधातुके ।२। ४।४५।

व्यक्ताविति (क) परसपतम्बामु चिततया तत्यषष्ेवाश्रयणमु चितमिति भावैः ॥ तथापि भूवोति। ऊ)

wa एव जगृष्यादिषिद्यु्घा ऽपि “भव्यमि'7त्याच्ेव भाच उदाहतं वचेरणपशलणमेतत्‌ ॥ खतो यदु्गेलाभावा द्‌ इ

उत्सगे शब्देनेति ॥ #ै) भाय शयतः खअवणमिति | (भा)

ष्त्कार्यस्य STATA: ॥

aria y अधिकासोयं weafwafe यावत्‌ । विषयसप्तमी चेयम्‌। तेनार्धधातुकोत्यत्तेः प्रागेवादेशेषु cede यथायथं war: | तथाहि | ae) wearer एति कृते भामिति wry! ea: प्रवेयम्‌ | ति तु प्रपैबमिति श्यात्‌ । चक्ति व्श्येयम्‌ | ति

Cena” ॥ "वध्यादिति! | आधिषिकिष, लिषाधिषोःचयार्ध- धातुकसंज्ा । “इन्धादिति' । षिध्यादिलिघ । विषयसप्रमो चेयमिति, | लामान्धनिरे ्रोऽयं तज व्या पित्वात्निखत्वाखच ग तेन ow tana पौर्वापये सम्भवति तद्लादिषयसप्रमौ | यदि वु शयक्षिनिरं पेन परसतमौ argafa-

exc ACUTATATT RMA: | ( आधधातुके | २।४। RVI) Caio अ.)

आरतौति |) एव्ार्धधात्‌कवशातिविषये WNT नतु प्रयये परे एति wigieny रुतेषु sarees भविव्यतोति भावः ॥ जातिपष्स्येति। (कै) सवंषान्िमिन्तवाचक शब्दानां जातिपरलं स्थादिश्यभिप्रायेए दोषदाममिति ara: | दि्यधिद्छयोधति “यतो भाव” ( ९।१। ९९१) इत्याथुदान्तलं प्ति ^तित्लरितभि"ति खरितलमिति az | न्नापकत्वादिति । (के) सर्वेदेशस्ाश्रयाथितलादिति भावः ॥ तज व्यापारकलाद पहतं मित्यलात्कालङृतमिति विभागः ॥

सप्तम्या चेदेति । के)

Cafafafa’ (१।१।१ ६) शास्वा द च शरास्ते विषयसपम्य- भावं मन्यते ॥

[1 an a —

यकि srquafafe साव । qa अनन्तत्वाद्यति aafats स्यात्‌ / ` qrafafs चेष्यति । स्यादेतत्‌ | आआङ्धिकारस्थे च्याधधातुकाधिकार व जशध्यादयो विधौयन्ताम्‌, मेवम्‌ । गच्ततुरुधिजगे engme बभूव विय तुरि घल्ञाद्यादेग्रानामसिद्धतया उपधालोपाल्लोपेषवग्यणामभावापत्तः।

~~ ~ — ~ ----~ ~ ~~. ~~ ~ -> ~> ~ -----~-- री

यादि ग स्यात्‌ । तथाहि | शलन्तत्वादस्ल्यादौना ्टलोश्यदि'ति श्ण ति हृते तश्र परत ादेशर्भायं तत्र इयोढंजो कृतायां ठतोयस्य च एकि आयं wae आःस्याप्यमिति ceeds | इह च श्रवो वचि gator त्वाद्यति wa amet च वच्यमिति प्राप्रोति विषयस्तम्यां तु नष

मह भाष्यप्रदौपोरश्ोतः। ८१९ (अ,२।पा.४।च्ा.९) ाधधातुके । २।५।३५।)

मूतपूवस्येति । ओ)

अङ्गलवच्य विधानप्रतिबद्धतयाङ्गाधिकारे सामान्याश्रथत्वस्य वक्षृम्रश्यतया “लो पावियच्धण गणे” ( वा-६।४।४८) त्यादि पूव॑विप्रतिषेधवार्निकभागयेण श्रतोशोपा (६।४।४ ८) दीनां शानि- वत्परभाथविरोधेन शास्य भाव्यस्य प्रौद्धिवादपरवमिति केचित्‌ | agmt विषयसप्तम्यामपि परमिमिग्लं वक्त शक्यमिति न दोषः । र्ग सं्ा दूजेऽपि (१।४।१ २) यस्माद्‌ ae प्र्ययच्य विधानं afafaafaa एवाङ्गल विधानेऽपि a दोष दति arene: tl भाये

सति पौर्वापर्ये इति । (भ)

न च व्यक्तिदारकं पौवांपवमत एव “हशन्ताचचेति" (१।९। ९०) दत्रे यक्गिद्ारकं शामोपय केयरेनो क्रमतः कथयमिद्‌ भामिति वाच्यम्‌ | तस्य केयटष्य ava सूरे प्रयोजकलस्य मया बोभि- तलात्‌ | परण्यरासम्बन्धष्यासम्बन्धथताया ““श्रनेकमन्यपदार्थे” (x | २।९४) एति सुज भाष्ये उक्रः॥

न ee tre -- ~~ eee ~

न चातोलोपादयोप्यतरैव विधौयन्तामिति वाच्यम्‌ । गतो गतवानिन्यन्रानु- नासिकषलोपस्यासिद्धत्वाभावादतोलो पापत्तः | यदि वाधधातुकोपदे्काने यदकारान्तमिति greed ऽसिद्वत्सुचच्च प्रत्याख्यायते तदा MAT आरधधातुकाधिकारः श्रक्योऽकतुम्‌ | गन्धेकर्दाधधातुकाधिकारसि

दोष ददाह | (तेनेतिः। यथा प्राप्तमितिः। यो यतः प्राप्रोति a ततो भवतेद्यधैः। "असिडधवदकाभा'दिन्धस्य भावाभावनव्यवश्यार्थम्‌ । खचर चाङ्ाधिकारे च दिराध॑धातुकाधिकारः करियते । यदि ्ोतिप्यादेग्रारत्रैव विधोयेरन्‌ जचछततुरधिजगे same बभूव विव्यतुरिति घसाद्यादेश्रा-

८१० महमाव्यप्रदोपोद््योतः। (आधंधावुके । २। ४। ३५।) (WRIT Gia)

भआधधातुकावयवा इति (3) अत॒ एवैषां Vee प्रयोगा RAW: । wT, कावयवलाभावात्‌ ॥ प्रतौतिषिति । (भा) प्रयुच्यमानाल्ित्ययंः ॥ न केवलेति (भ) सङ्केतात्‌ प्रहृतिप्र्ययषमुदाय एव प्रयुष्यते | एवश्च त व्यावहारिकलाद्‌ निव्यलसम्पन्ननिव्याहइ | व्यवष्ारेति ॥ क)

विषयसप्रमोत्वपरसप्रमोत्वे कथं श्थवतिष्धेयातामिति Aq । Tareas परप्याङस्यैकटौव wanes मोभयरूपताश्रयणात्‌ । यथा चैतत्तथा नपदामः सचे उपपादितम्‌ ॥

नामसिङधलादुपथालो पाज्ञोपेलव्ग्यणो न स्युयंदि लतोलो पादयोप्यतैव विधौजेरुन्‌ गतो गतवानिन्यनुनासिकलोपस्यासिडधत्वाभावादतो शोषः स्मादिद्येषा दिक्‌।

| महाभाथप्रदोपोद्खयोतः। cat (GRIT 81S) (खदो winrerfa किति।२।१।३६।)

अदो जग्धिर्यप्ति किति ।

२। 8। ३६॥

ono

ARUNAAATAA | क) as विषयसप्तमोति am वकम्‌ ॥ भाषे | उपदेशिवदचनमिति । (मा) उपरेण क्रा ATV वचनं काबेमिल्यचंः। भाविन्येव समासे क्तो waren दति भावः॥ अनादिष्टाधेम्‌ । (भा) हित्राध्ारे श्ाभावाये fae: ॥

a

wat जग्धिल्यपि किति ॥ wafafe शुसमोकं ewe पदम्‌ | waste: wieeafy तादौ किति al इकार उचारणार्यो म RYT: | गुम्‌प्रसङ्कात्‌। TI natatafia दौ । प्रजग्ध्य गगग्धन्‌ | wait सिद्धेनरकत्वात्तिकितौति ष्यबुष्यते । शापयत्यन्तरद्ायां er

५“ eat जग्धिर्यंनि किति” ॥ व्थविति com पदं लुप्तसप्तमोकम्‌ | EW पददयापेश्चं समासमपेश्षमायो स्यण्वहिरङः काप्रवयमाजापेरश्चु नग्यारेध्योन्तरङ्कः, वच क्रावद्यायामेव wt छते परणग्ध्येति धिं भार्यो Sawa । रवं तद्दि श्यन्िदवेप्यनारद्लान्ति fetes विदे walt स्यमिति aaa तज शऋापयच्न्तरङ्ाकामपि विधना हिप्रन्टतोरना

८१९ ASTUTE TNT: | ( अदो जग्धिस्यंति किति ।२। ४ । द६।) (GRIM elegy |

प्रधायेत्यादि क). fea ल्ादिष्टानादिषटव्वशतेषु थथा खादिव्येषो safe टार्थमिल्य्यायं इति भावः ॥ हित्वादिधिति | (भा) श्रादिना इहिवदलेलदौचैवानि zat | वार्तिके यदिति सामान्ये पुंसकं जग्धिरिति यः स cae ॥ SHAT । (भ)

न कस्माचचित्मयोजनादिव्यथेः । waa दति भावः॥ बुत- WATE

सिङ्गमिति ॥ (के)

भवलि बाधनम्‌ \ वधाहि | परददयसापेचं समासं प्रतोक्तमागो ल्यब्ब- हिरङ्गः ततः प्राक्िकितौति fagt जणग्धिः। ल्यबम्रहणन्तु दित्वदतवाले- © # क. © hes त्वदौघंल्वगरूडिटामन्तरङ्काामपि बाधं च्चापयति । enate:, TETAS fa, feet नेष । विधाय । Deg, दश्या। नेह प्रदाय । अनसन. खनांसन्‌भलोः, खात्वा | ने । प्रखन्य । प्राय । इह fe ये विभावेति

ल्यपा भवति बाधनभमिति | विधाय वदाय प्रदाय प्रखाय प्रखन्य प्रस्थाय क्रम्य wee ual प्रपोत्येतेष विधिष ‘curate’ (जहातेख far दो दद्‌ घोः "जनसनखनां सन्‌भलोः' (दयतिस्यतिमाख्याभित्ति fafa’ “अनुनासिकस्य किभलोः fafa’ ‘qt: मूडनुगासिके चः 'खारधधातुकस्येषृ- लादे"{२्येते विधयः क्रावस्था यामेव प्राप्ता TECK A ल्यपा बाध्यन्ते | एष

| महाभायप्रदौपोदुद्योतः | ८२ (ख.२।पा.१।अ.६) (अदो afew किति।९।४।३९।)

(>

"अद्‌ इति । (क) सामान्ये नपुभकं यतो ऽत इति च ne a एप एवाध इति । (भा)

श्रन्येन निबद्ध दति na.) मया निबध्यत दति वा॥

(qaqa: | afawfaareifafa किति । feat) नेष्ट । प्रस्थाय । यनुनासिकम्यकिमलोगिति Se: | करान्वा । नेद । प्रक्रम्य । कीः मरठ | ष । यत्वा । नेह । area । Tete) इट । देवित्वा । नह । gala | aQag Wagea बान्तरङ्बाधं ज्ञापरयितु faq विध्यय yaaa वति निरूपितमचः uvfafafa खच ।

a ~~~ = ~ ~ न ननन

स्वारः प्लोकान्तरया भाष्ये कथितः लग्धिविधिस्यपि यक्ञदकंर्णम्‌ | ग्रकरगं निष्ययोजनमिदर्भः। सिद्धमदस्ति कितोति fama । चला जग्धिविधानमिय्धः। त्तापकायं स्यपि जग्िविधानर्मि्यादं | ‘fey- wate सदा aferxt ल्यवबभग्तोति Ba वदु fafa’ | ad as a ifet a2 इर द्यपनयनि बाधन sua osha fag raTayla al ,

vaztqia प्रयोजनमिदं ॥

०६९ महभाष्यपदोपो द्योतः | (eat वध लिडि। ९।४।४२।) (ख.२।पा. 8। घा.१)

हनो वध लिङ़। २।४।४२॥

हलन्तलश्षणेति | क) हलन्तलक्षणा प्रतिप्रसवभ्रतेत्यथेः ॥

श्रोपसंख्यानिके इति । क)

बङलं तणोत्यनेनेति भावः ॥ स्यानिवद्वावादिति। ॐ) स्थानिवदटादे ग्र (१।१।५ ६) इत्यनेन ॥ अरल्लोपस्येति। क)

“me: uftfafa” (१।१। ५७) त्यनेन । vag “जनिः ag” (७ । ₹।३६) ति qa विग्रहं न कायेमिति भावः। Aw AIAG Aaa! श्रत एव यश्चनानेऽवधोरिव्दौ “वृद्धिप्रतिषेधो ana” दति सङ्गच्छते ऽन्यथा तस्य ददधेदरवार- त्वेन तदसङ्गतिः ॥

wat वध किडि। हन्तेवध rata: स्यादाडेधातुक्घे लिडि। वध्यात्‌।

~~~

“इनो वध लिए | 'खकारान्तख्चायमादेश्र ef’) कुत॒ Taq! WAAAY यत्र THN ादेश््तवेकारमु्ारयति यचा ana तसमादिकाराक्षरणादकारान्तोयमादेश्यः। “Tenaga efet भव- तैति" | उन्तरखबेण वधादेश् क्रत इति भावः|

महभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। cay (42,4818) (are fafe Riel ves)

लुप्तत्वात्‌, ATA न भवतोति । ॐ)

श्रतिदेेनाहाये बुद्धिस्वेऽपि षष्यथस्योखारणरूपप्रषद््य वक़्- मश्रक्यलात्‌ ॥ उपदेश इति । (कै व्यपदेश इत्यथः ॥ उपरे श्लावच्छदेमक्रासवस्य विवश्षणा- दिति भावः a

णी

गाङ्‌ लिटि । २।४।४२॥

डन्त्वादौत्वेति | क)

“धुमा” ( (।४।९६ ) व्यनेनेति भावः ॥ इणः परसो पदिवेन शुङि “गातिषखे"" (९।४। ०७) ति सिचो लोपा- द्‌ातिदै शिकङ्ििभाजो भावात्कमंणि चि्ठदिडभावपच्च उदाहतं न तु me गताविति । तस्यापि ग्रहणे तु सामाग्यप्रहणायमिति ददेत्‌ । म्‌ तु विग्रेषणयमितोति भाव; ॥

- ----^~ ~~~ ~~ —_—

गाड लिटि) दइखो गाड स्थाश्चिटि | अधिजगे | वारिक्रमत faetfa परसप्तमो । feraawifa खयानिवद्धावस्तु न भवति । लिटोति दिलकार-

ee ee —:

Smeg {लिटि | द्िलक्रारकोयं नदशः, लिटि लकारादाविति। तेन प्रागेवारेरेभ्धो लवद्यायामेवादेष्रो भवति | किं सिद्धं भवति खधि-

cad मषाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। (are लिटि । २।४।४९ 1) (ख, २। पा. Bay)

तुल्यताभावादिति | (के) वस्तुतो भायप्रामाण्छेम वयाख्यानारेवास्याग्रहणम्‌ | श्रत एवं “aerate लितमिति" न्यायविरोधो न सानुबन्धादिति। “are कुटादिभ्य" (५।२।१) saa यास्यानादिडादेश्रेव oy भविग्यतोत्या श्येन ज्ञापकोपन्यासः ॥

कतायाश्ेति | क)

Cmafaurfa” (१।१।५६) ति प्रतिषेधस् स्थान्यशला- श्रये कायं श्रनुबन्धश्च लुप्तवात्‌ ख्यानिनि न सन्निधौयत Tae: | माये “areata” ae: कन्तेरि । पुंसौत्यमरस्य प्रमादः इति वा

कनिद्‌शेन लावस्थायामेव गाडः प्रत्तः । भाष्यमते तु adage: सामान्येन भवन्तौत्यभ्यपगमात्पर निमित्तता नास्तोति प्रागेवोक्तम्‌ | यद्यपि स्थानिवद्भावेन foaras सिद्धक्तथापि गाख्कुटादिष्धते sea Dea डित्करणम्‌ । न fe स्थानिवद्भावेन गाडिति रूपं लभ्यते | गख्कुटादिभ्य दति तृच्यमाने कं गे र oe, दइणोगालुखौदेवयोरपि ग्रहणं Bq! ततच्चागासौब्रटः, अगासातां ग्रामौ ead घुमास्येतौत्वं स्वाद्‌ |

^~ ~~ ~~~ ~~ ~ न्‌ क न~ ~> ~~~ a Ae TMS att ~ ~

जगे "दवैचनेऽचौ'ति स्यानिपद्भावो न भवति । सित्किरणमनर्थकं खानि. वद्भावादेव fagaraauefaamegie । `“ गाङ्यनुबन्धकरणमिति ` । cnfefa महणं यथा स्यादिति'। ननु चैतदपि स्थानिवद्भावादेव fas, नेत्याह | नहोति' | गाकुटादिभ्य इति तृ्यमाने Hae we इणो गा लुषौ्येतयोरपि। ग्रहणं प्राप्रोति ततश्चागासोत्नटः, अगासातां ग्रामो देव- दततेनेत््ापि घुमास्यादिति gaa प्रसज्येत । अपर aT! यत

महाभाष्यप्रदीपोद्‌ य्योतः। cee (@. 21) UT. 81 Be ) (are लिटि।२।४।४९ |)

श्रसुद्‌ात्तत्वमिति । ॐ) पिविादित्यथैः। प्श्रदूनिषेधाय ME लडग्े निघातप्रतिषे- धाय fe ॥ चिन्त्यमेतदिति । क) वस्तुतस्तु परषौपदानां ण्लतु"“विदो wat वे” (aisle) त्यादौ यथामष्यनिर्वाहाय पर सरेपदानां करमेणोपस्यितये “fant”

१ “ar fe क्म पिनवम्‌" gaa 4

my गताविद्यनेन aE सामान्यग्रहणार्थोयं एकार इति तु ब रमितयम्‌। ma gaat as wae तदौयएकारम्य निदत्ताकांच्ततया उश्िखित- परत्ताप्यशरेगन्तु यत्र सानुबन्धकात्षष्ट उच्चायते TAMIA Aga. मारे इति सद्यामपिवा तस्यां तच स्था निवद्वावेनानुबन्धकायं नेति | प्रयोजनन्तु नन्दना कारिकेदयघरोगिष्लच्तण्डौवभावः | तथा हि युवौगना- कादिति दूते ऽनुनाहिकोकारौ युवु निदिष्टौ। अन्यथा yea शयुरि- दचर।तिव्याप्तः। तथा च द्यानिवद्भःवेनो गिववान्नन्दना काग्कियवोमि- घरक्षणो दीप श्यात्‌ | नन्द्‌ः कारक इत्र ifn नुम्‌ स्यात्‌ । ननु

मानुबन्धकात्वण चायते तचाक्तायामेवेत्सजज्ञायामादेष्ः Vara Bal- मपि वा वस्यामनुबन्धकायमारे्रे न भवतीग्म्यार्थस्य ज्ञापनार्थं arg- यनुबन्धकरणमिति, किं प्रयोजन, ‘afas: स्यान्‌ डित इयात्मनपदं न भवति, लिदादेशकरणसामर्थणाव्छरितिनित saa भविष्यति | दर afe लटः gama, लट इति arqaanicagt, पचमानः, fea प्ले न भवतीति; प्रङ्तानामात्मनेपदानामेत्विधानादिष् न भवति।

८१८ ASTUTE: | ( गाड़ लिटि | २।४।४९ |) ` (GRIT Bley)

(a1 git) arfeqranautafedt सानुबन्धकयोरेवोप- स्थितिरिति भायाश्यः॥

निन्दामाहेति। (3)

HOUT दोषाणामाधिश्याभावाद्मकषप्रयोगोऽनुपपल्न दृति भावः॥ “wafta जित” (१।१।९२ ) caw विकंश्यवादिनो- ऽनुपादानाराह

कचभौति । ॐ) मुम्‌ स्यादिति wa डोप तु कारिकायामापाच्चताम्‌ | नन्द्नायान्तु कं स्यः कत्तैरोमनिज्‌ भावे कः किर्घोः प्रादितोन्यत canta Gaul: त्वादिति चेन्न । uae युवोरिति छत्रे च नन्दनेति भाष्योदाहरणवनेन सयुः क्ैरो्यमरस्य प्रायिकत्वात्‌ | तथा च shee प्रायुक्त | fafa सा भौमनरेन््रमन्दनेति | तक्मान्‌खौपनुमो रभावो ज्ञापनफलमिति | खो. यते | यवोरि्यानुनासिकयणावेव युवु न त्वनुनासिको कारौ | यतो छौबनुमौ ग । तथा यजमान दद्व टेरेत्वाभावोऽपि ग ॒च्ञापनपलम्‌ | टित आत्मनेपदानामिद्यक्च प्रहलतानामेवात्मनेषदागां ग्रहणात्‌ । तखामियेव

xe तदं “युवोरनाका'विद्त्र yor Wafers मा भूदिति, अनुनासिक. कारानुबन्धो ipl aa faftal ava नन्दनः कारकः नन्दना कारिका स्थानिवद्रावादुगि्लच्णौ staat प्राप्रतः, अस्माजश्चापकाव्र भवतः। श्नुमासिकय णोत यणं न त्वनुनासिकोकारानुबन्धयोरिति arate त्वायेपसक्घः, इह fe ‘ufos, faut हिरिति वक्तव्यम्‌ | पिति न वह्यम्‌, इह च तुद्मोल्लातडिति तिपतिपोक्तादाग्िबोति सानुबन्धः कात्वद्धोमुषा्यादिष्यो विधेयो उत्करं न कतम्‌ । इइ च तद्स्यमि

महाभाष्यपरदो पोद्दयोतः | CRE

(च.श।पा.४।घा.१) (are लिटि 1218141) अनुनासिकयोरिति। क) युवोरिति fare ॥

उगित्वं नास्तोति। ॐ)

छकारविश्िष्टष्य स्थानिलादिति भावः॥

~~~ ~ -+-~~~ --= ~---" ee end

बाहु | खन्धान्यपि सम्भाप्रितानि क्लापकफलानि gareqafa wei | प्रत षापरनाभ्यपगमे बाधकान्यपि मन्ति। तद्याहि । ऋअचिगवमिदयक्र अमादेश्स्य पिश्चसिदयाये वश्यस्थमोनामिति वक्तयम्‌ । अणिलोरभाषंयोः कोल्यविद्यादौ स्ानिनि खनुवन्धम्दक्तयः। दागाद्या प्रशषयेयादौ ढडि- गुणपरतिषेधखच यथा स्यात्‌ तदेवं बवङसुचभङ्ापतेनदं च्रापकं ठवरतोभि- प्रतं किन्तु पूर्वक्षमेवाएितवस्य पलं बोध्यम्‌ । |

~ -~ ~~~ ~ ---~------~~~--~-------~---~-~---~--~~---~न -----------~ ~ - ----- ~ "~

पामिति पकासे नोशारयसतेनाषिनवभिग्ादौ yufafa:, खणिखोरनाषंयोः को स्यविग्यादौ यत्र शान्यनुबन्धकायंमिष्यते तथाननुबन्धकः WATT: | nN प्रङञद्ये्यादौ इद्धिग प्रतिषेधश्च भवति तदेवमस्य परस्य मन्दल्ादनुपन्धासः |

८४० महाभाष्यप्रदीपीदुद्योतः| ( चचिएः स्यान ।२।९।५४ | ) (अ.र।पा.४।शा.१)

चक्षिङः ख्याञ्‌। २।४।५१॥

पद्येति | क)

चकौ चस्यावितोत्यथेः॥ भाय

द्यादिरिति। (भा)

खकारयकारादिरित्यथः। एवं कश्ादिः खशारिरिच्पि ककार श्रकारादिखकारश्रकारादिरित्ययकम्‌ ॥

चच्तिठः स्याज्‌ । अधेधातुके faafaa । amet चकच्तितेया- निरृत्यै waa wate wa आमनेपदार्धश्च | मुगिवदं याग्या- wa) aerate तु ख्या प्रकथन इ्यनेनापि सिद्धम्‌ । ख arfaarfa | afars: स्यानकश्ाजौ । आआकश्राता खश्रादिर्वां । खसिड शरस्य यवद्दनं विभाषा ॥ यस्यार्थः | खकार्रकारादिरादेश्ोनेन faut | सिका तु णत्वप्रकरणानन्तरं BUI: शस्य यो वेति वचनं कतम्‌ | तथा च vad यत्वं सिद्धमिति खपरत्वाभावेन खरिचेत्यस्याप्र ते यत्वपक्त areata सिद्धम्‌ | यत्वाभावपक्ते तु चलेन कश्चातिति रूपम्‌ | प्रयोजनं सौप्रस्ये वजपिधिः॥ ayes que | आतश्चोपसर्गे इति कः । az

इ, उड न~ ~ ke oe en eae eines

“ चच्िढः are” ॥ wifi क्रियापले आस्थास्ये ae

KARATE यथा स्यात्‌ जादौ चद्िते्यादि मा भूदिति च योगारम्भः | =

great. सख्या प्रकथन caw सिद्धम्‌ | यत्र यथान्यासे अङ्गाराः

त्यते भागःलक्ाग्यकारातमति स्यादाव्यातेनि, कक्कर

महभाष्यप्रदोपोद्द्योतः। ८४१ (क्ष.२र पा. ४, खा. १) ( चद्िखः en; २।४।५४।) भकारप्रस्ेषादिति । (क) agrg तं विनापि मशका धृमप्रथोजनमित्यादेरिव बृञ्‌ विधिनिवत्येवेन प्रयोजनमिति वातिकाः श्रयिमवान्तिकाणा- मवमेव व्याष्येयलात्‌ । श्रय वार्तिकस्य wa ऽनृक्रमयर्थयोग्य- तया ष ATAU ष्यञ्‌ भवतौति । (भ) "यो पधाहुषूपोत्तमादजि” ( ५।१।१३९) fa प्राप्रवृजो भावे “argurifgaq” afafa भाव

भावः SVM | BA) योपधायुबरूपोत्तमादिति वम्‌ तु न भवति| यत्वस्यासिडत्वादिद्यधैः। तथा qua नदन्तो देशः alow: | ay भावः सोप्रस्योपः। TAME! 7 धन्वयोपधादिति वञ्‌ प्रयोजनगान्तरमाङ, निष्टानत्वमाख्याते | Beara इत्यत्र संयोगादेरातो धातोयेगवब्‌ sfa a भवति । यत्वस्यासिद्धा यगवत्तापिग्द्धात्‌ | way नध्यास्येति ख्व MAYA न कत्तेयं भवति | रुधिः पैल्यानम्‌॥ यत्वस्या सिद्धतया ऽम्‌पर्ल्वा- - भावात्पुमः खयौति स्वं Aah: | गत्वं पर्यास्थानम्‌ ॥ यत्वस्या सिद्धतया UR वाटा वायात्कुद्यच द्रति गत्वं न्धः | स्थानत्वं AAAS | प्रपरेसजनौय इति विसगेः सिध्यनीत्य्थः। सस्थान दति जिन्ञामुकौ यस्य प्राचां ear) सस्ागत्वं त्विह नेति योज्यम्‌ | रत्वादौनामप्यभावम्येव

--~ ee ~ ~ ~~~ ~~ ~ ~ ---~ ~ ~ —— स = ~~ =

विष्यते arantafa, तदेतदाह | (कश्ारिर्प्ययसिति'। ककारेऽकरार

उच्चारणार्थः By अष खश्रादिरेवायमादेश्र द्रति, शवाग्रकाः sear-

गाधः, वच्च चत्व छते कश्रतेयादि भवति | कथमख्यातति खकारयका-

र्योः mau | यसिद्धकाश्डे ल्वविधानानन्तर BUH We at वेति श्र

यत्वं विभाषा ame) aa aa यत्वं सदधमिथास्यातेच्यारि पलप

र्पम्‌, न्यदा कशातति रूपम्‌ ¦ Ba च Wa AM HABA | 116

CBR म्ाभाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ( ufers: ख्याज । २। ४ | ४8 |) (GRU 8) aT, e

लाक्षणिकंत्वादिति । ॐ)

se ama श्राष्यानमिष्यपि द्यादिति agra. amfeafata भावः । aga: खतन््रख्याधातोराधधातुके प्रयो- गाभाव एवेष्टयः । अन्यथा तमादाय सौप्रस्यादौ बुजादि द्वा. रमेव स्यादित्यस्य खश्रादिलवेयथ्या पत्तः । म च पाचिकखडारि- सिद्धिरेव फलं “सम्दानलं नमः ere” इति भाग्यस्य सवेधा- sage: | जिड्कामूषटौ यस्य वेकल्िकलेन विसगेसिद्धेजिंह्वामूलोयश दुवांरला चच । एवश्च TNS तद्‌प्रहणे फलाभावान्तद्पि न

प्रक्रान्तलात्‌ वक्माद्‌ज्‌नत्वत्यगत्वानि स्ागखेति TER प्रापतं वारयित शस्य यत्वं छतमिति दितम्‌ । स्यादेतत्‌ | ख्या प्रकथन इति धातुमादाय वु भादिपश्चकं दुर्वारम्‌ | सम्‌ । सोऽपि खद्रादिः। यल्वविधि्प्यभय साधारणे बोध्य दति हरदत्तमाधवादयः। Haze नेतन्मेने । भाष erat: खप्रादित्वानुक्तेखचिखः स्याजादेग्रमेवोपक्रम्ध यत्वविधानात्‌ नध्याख्येति GT ख्याग्रडणन्त॒ Raya, व्याख्यात इत्यत्र मत्वाभावाय। ख्याआदेश्रस्त॒ लाच्तशिकत्वात्तथ् न॒ उएद्यत हति यत्वस्यासिद्धत्वाद्मापिये गास्तोति च बोधयितुं प्राखनत्वग्रगम्‌ । णत्वं तु लुव्योगाप्रख्यानादिति निपावनान्न भवति | वुज सत्वसस्थागत्वानि तु ख्यातौ स्युरेव । Maret तु नेति तच रूपहयं बोध्यम्‌ | अस्मिन्मते At प्रस्यानादिति प्रयोगैः

—

EY Guys सुप्रख्यः waatvar दरति कः, ततो यत्वस्यासिद्वा- त्स्यस्य भाव दति सोपधाद्ररूपोत्तमादिति वुन्‌. ग भवति अयोपरधावात्‌, तस्मिन्नसति ws भवति सौपरस्यभिति । तथा gwen निषत्ते द भवः सो प्रस्योयः, धन्वयोपधादिति वज म भवति, ‘greg’ रव भवति । GANT, ae सिद्धत्वा्यरवक्वाभावात्छंयोगादेरिति नत्वं भ॒ भवति,

मह भाश्यप्रदोपोदुद्योतः। cee (श.२।पा.४।घघा.९) ( चलिः खाम्‌. । ९।४।५४।)

क्व्यमेवेति भायाप्रयः | स्याधातुरपि छभादिरिति fan 4 म युक्तं भाखर खना ्स्येव चलमिति क्ाभात्‌ ॥

निपातनादिति । क) छौ चप्रयो गस्यादे शेनोपपत्तथिन्यमेटत्‌ ॥

शत्वेति | (क) wae: (८।४।२९ ) इति afi: i

A

दयम्‌ (क) निह्कामूखोयतलमि्येषा ॥ “seer” दति प्रयोगे cat विगेषणले agenaa दौघानुपपकिरत श्राइ

ज~ न क नन ~ ~~~ ~ ~~~ ----- “~ “~~~ ~~ "~ च =-= न न eee ~~ eee ~

पपत्ते कथं लिपालनमुपन्यस्तमिति चिन्त्यम्‌ । वृादाविब शत्वांश्ऽपि रूपदये canta, च्यनिष्टवे वा ऽनभिधानात्कु्ल्युटोबडकयहणाच्च त्र wes नेति are: ष्याः । परमार्धस्तु स्याधातुः सा्वंधातुकमात्रविषयः। सद्यानत्वं नमः eur इति वाससिकं age; चेष प्रमाणम्‌ । भधधातुकरेऽपि तत्रयोगे उक्घप्रयोजनासङद़तेः। wi यत्वं aufenafaafy |) तथ्या च न्याख्येति दज स्ाग्रणं न कर्॑यमेव। इरदत्तायुवरेा तु गौरव- ger उपक्रमादिविरद्ा। ा्वधातुकेऽपि amauta प्रापि $गनिधान- माचालम्बना चेल्यवधेयम्‌ | वजने प्रतिषेधः ॥ दुजनाः ATA | वज्गोया

~~ -~---~ ~~~ ~~ ~ - ~~~ ~----~~-- ~ -- ~ ~ ~

न ध्याख्याएमूहिमदाःमिद्यत स्याप्र्ण व mug भवति | एसः स्थान पुख्यागमिद्यश्र यत्वस्यासिडत्वा त्य मः ware’ दति afafua मवति पर्याश्यानम्‌, यवस्यासिदत्वाच्छकारेणानटा यवाया aA दति उल्वाभावः। नटः eras अल्वस्यासिडतात्‌ खरः श्रपग्वा च्छपरे विस्थ॑गोयः इयेष विधिर्भवति | नन्वसिदधे शस्य यवचनेवि स्था प्रकथन पचस्योत्प(तिक खव यक्षार दरति तत्र वमादिप्रसङ्कः, एवं तदिसोऽपि

८४४ महभाष्यप्रदोपोद्द्योतः | ( च्चिः wre) २।७।५४।) (GRIM 81 घा.)

area इति ॥ कै)

aay विचचणश्ब्दादन्येषासुपयोगं न पश्याम इत्यत श्राह सवप्रकारेणेति ॥ ॐ) अ्रनपेश्येति । (के)

तेषां ूजाणामाधुभिकलादनपेचतेति भावः ॥

-~-- --* rc te rr ~~~

दधः | सनयो । न्ता रक्तः | कान्दसो वशँविकारः। भाषायान्त चच्तो wy दति भवतौति केयटहरदत्तौ । माधवस्तु हे Ga ea: मनुष्याणां द्रष्टा त्वं ca: परिपश्यति वेदभाष्ये द्याख्यत्‌ । विचक्षणः ्नुदात्तेतचचहलादेरिति ae) खत warmer: पर्छते, विचच्चणः प्रथयत्रिति । पत्राग्डतस्य चच्तणमिश्यादौ तु we! अत ण्व ॒लित्छरेगा- दुदात्तता । कथं तदं gent प्र्यास्यानमिति प्रागुदाष्तभिति चेत्‌ वच्यमाणबाङलकादि्यवेहि । बङलन्तरयत्तवधकगाचविवक्षणाजिराद्यध, सवप्रकरयापेच्चमेतत्‌ | तिति awrecatiwa तत्र ्वब्रशब्दे जग्ध्य- ure | शब्रा इति निपातनादा सिद्धम्‌ | वधकं इति cafe वधादेशः | अल्लोपस्य श्यानिववादृध्यभावः। कनृप्रिस्पिसंक्षयोरिद्यधिकारे हनोवध- चेत्यणादिद्ध्ेण गतार्धमेतत्‌ । गामिति, दय Fraley दनि mea: |

गाखधातुना वा fag) afrcfafa वौभावो a1 अनिरशिशिरेति निपातनात्‌ सिद्धम्‌ |

~~ = जनना a

खश्रादिः we यवचनममपि साधारं बरट्यम्‌ । वत्ता र्त efa’! Bree प्रयोगः| भाषायां तु zat wa इति । "विच्छ इति | च्यनुदाक्तेतख लादे'रिति युच। वधक इतिः wat लोपस्य खयानिवश्वादद्यभावः “गाच्रमिति'। gf गादेशः। (अजिरमितिः। wfasfafatta fa पातममनादृ त्योक्तम्‌ ॥

मषाभाष्यप्रदोपोद्‌द्योतः | ८४५ (@. 21 UT. 8 | अआ. ९) ( खने्य॑घमपोः । २। 81 ५६ 1)

अजेव्यैघञजपोः । २।४। vel

पि FO

क्यप उपसंख्यानमिति (भा) भाखेऽधिकरणएस्य Teafarerat षष्ठो ti

वलादाविति। के) यद्यपि wa aaa विकल्पो wad तथापि “age पदा- ear? ( ६। १।५२९) ति नि्द्नेह च भ भविष्यति | cars द्यपि भावयस्योपलणएताया श्रावश्छकलेनेदमपि तथेव टृष्यादिग्रा- म्यादिति भावः॥

gaunt: ॥ खनेर्धातोवौं Kaew स्यादा द्वधातुके घममप् वर्जयित्वा | प्रवपणमेयः | प्रवाप्रकः। अघञपोः किम्‌ । समाजः | उदाजः। aay: | उदजः समुदोरजः परश्ुखित्यप्‌। Aware fate | संकीतिः। wut: प्रतिषेधे क्प उपसद्यानम्‌ ॥ समश्धा। ayrat समजेति कप्‌ । दर पुर॑ रेत्युवत्तैते | सा च श्यवद्धितविभाषा | तेन घञ्‌ खपृकापूघु न । समाजः समजः | समण्टेति वलादावाधेधातुके we च ath प्रजिता प्रवेता प्राजमं प्रवयणम्‌ | Tay गर्यो घजपौः

~ ~~ ^~ nn a - --------------

~~ - ~~~ TE NS

Sexes” ॥ प्रवयणीयः प्रवायक इत्यादौ शुणडड्धिविषये eadtiatefate मन्वानः एष्छति | (दोचाणार्णं किमिति' । दोचश्या- ल्यानमिद्य्धः] ‘aut प्रतिषेधे क्यप उपरसह््यानमिति' | क्धपि घः परतिषेधसतस्य ऋपसम्बन्धो भवतौति wa EUR! यस्वा अपोलयेव वप्र faa: प्रनिषेध. कथम्‌, अविति प्र्ाहारः अपोऽकारादारभ्या

८४६ मह भाव्यप्रदौपो द्योतः | ( अनद्यघनपौः। २। 8 ।५६।) (ख,२।पा.९।घा.१)

वत्तमानोक्त इति | क) तेन रथ aa इति म भवति ॥ न तष्टौदानों वक्तव्यं वायाविति वक्तव्यमिति (मा) वस्थितविभाषयेव यौ वौभावविकस्पश्य सिद्धलादिति भावः। वायुरिति। (कै) यदि वातैरुणि वायुः प्रकारान्रेण सिध्यति तरिं घजपृक्यण ग्रशएवदिदमपि यथेमिति कञ्चित्‌ ॥

re -

प्रतिषेधेन नापि क्यप उपसष्यानेन नापि वायादिति gaa) तषा aaat वेति ust: क्यपि चायं ग सम्मतः। ama यौ च aaa नि्यमिद्येष निणेयः॥ quae दस्य विषयसप्तमोत्वात्‌ प्रागीव इ्यो - maa इलादित्वाद्यय्‌ | वेवौयते । नात्र यदुलुगल्ति यतो लुका यख श्ारदघातुकस्य विबयत्वाप्ारान्ना डधातुकययक्भिष्यक्षिरिति वौभावस्य मेव aN = BW

Way | BRE, गलुमताङ्स्येति BI कोयटेन । लुका यखो विभयत्वा- पदा राहिषयसप्तम्याघरयगप्यसिदिरिति।

[1 ग्गरगरिणधाषिषयीरीि9 ककककककयक

may: पकाराद्‌ इति, तस्य. संवोतिरिति क्िन्धपि प्रतिषेधः प्राप्नोति, तक्नात््षाग्रहशत्यमन्ये्यक्र PATA | TIAA Sar गम्यते | “वलादावार्धधातुके twa इतिः । areaisategr गापि wert: प्रतिषेधेन नापि कप उपसह्यानेन बापि वायादितिद्धबेण, रतावदल्तु वा लिटि, अदो दव, वस्त विभाषेयं, तेन घमपोः क्यपि नेव भवति, amet at च विकर्पः, अन्ध नित्यम्‌ |

मदहभाशप्रदोपौद्द्योतः। ८३७ (GBA) ( क्तच्नियाषेभितो af लुगणिणोः। | 8।५८।)

ए्य्त्तियापजितो यूनि लुगणिजोः।

९| 9 | ५८ |

ee

शरबत्यवार्निकानि भ्रनरिनर्थानोत्याडः । terfeqinfe- मानि िद्धागोति इन्निः॥

त्त्चियाषमितो युनि qafast: ॥ च्षचियद्रान्दः दतरियगोच- परः। MATTE | तानि दरति ठकि प्राते धिवादिपाठादण | antlers | ead डणोत दति दग्रंनानतस्ाष्डभादिब्य'प पठगोयः | warn चत्रियगो च्रापत्यप्र्यान्तादृश्चभिघायिनो गो्रप्र्ययान्तात्‌ जितश्च veut यवाभिधायिनोरुपिनोलंक्‌ स्यात्‌ । कुर्वादिभ्यो ww | aerate इम्‌ । तस्य लुक्‌ । कोर्थः पिता। alee: oe) गु कोरख्रम्दस्िकादिष॒पद्छते। ततः कौसव्यायणिरिति fe पिना भाश्यमिति Aq) an fe कुंरनादिभ्यो gy sata विहितस्य सजिय-

‘mafaarstaat यनि सुग्रणिमोः” ॥ canzat गोज्रप्र्चया इतिः | शगोजरायुन्यल्ियामि'ति गोचप्र्यान्सादेव युनि प्र्यवविधानात्‌ | चधियगोजस्य चधियामेदोपचारात्‌ कचचियग्रब्देनाभिधागम्‌ । ऋषेरप- aaa, (शतश्चानिलः इति ठकि प्रापे श्िवादिपाठादण्‌। व्गपौ- व्यते wae ala इति | तस्माष्छभनादिष्यपि पठनोयः। एवं गोच्ररू- पाभ्यां चजियार्गाभ्यं प्रययस्योप्लक्षणाद्‌ ण्यादयो गो्प्रचया LATA | ‘afaarfafa’ | चजियगोचप्र्यान्तादि्र्धः। 'शआार्षादितिः। wa- भिधायिनो गोरप्र्यान्तादिश््ः | wuafafegry Gearzatsanat-

८४८ महभा्यप्रदौपोदद्योतः। ( खत्तसियाषर जितो यृनि लुगणिभोः। (अ.र;परा.४।घा१). २।8।६८।) ayy प्रणम्‌ | ददन्तु ब्राह्मगगोधम्‌ । ऋण्यन्धक टष्िकुरम्यसरे्यय | तक्षाद्यूनि दम । तस्य लुक्‌ ae: पिता | ATER Us: | तविय, वसिष्टादृष्य्‌ तत हइ । तस्य लुक्‌ | afas: पिता । वासिष्ुः ga: are, fran तस्माद्युगौन । तस्य लुक्‌ । वैदः feat) बेदः एतः, तेकायनिः fart) तैकायनिः oe gare: सौवोरगोचादान्यव्रेदम्‌ अन्यथा पेभ््चेति grag | यसुन्द खे्यादिप्ररिगणनस्य भावष्यविरद- त्वात्‌ । रभ्यः किम्‌ | ग्िवादिभ्योण | ततो यूनि इम। कौहडः पिता कौ दिः एचः । युनि किम्‌ । वामरस्य काचाः वामस्याः | वक्वा िभ्ो ग्यः । तसात्‌ करवादिभ्यो गोते इति प्रैधिकोण्‌ । वामरयस्य कगवादि-

चरमनिददिषोपोमव प्रथममुदाहतः। चियगो स्य तच ग्रहणमिति" | Grama साष्चर्यात्‌, सहि जनपद ्रब्दात्‌ च्षचियादमि' वजन्त तात्कचियण्रब्दः | stam: सकारोपधो जनपदवाचौ, तस्माद्यनि प्ाग्दोष्यतौ योणिति | %ेश्छवे'ति च अषौ तुन भवत यमुन्द्ख gaat चेति परिगणनात्‌ | कण्वादिभ्यो गोत्र इति शेषिकोणितिः । वामस्थस्य करवा दिवत्छरवजमिति कुर्वादिषु पाठादिति ure: | 'यत्राद्यगगोचमा- चादितिः। खच भव्ये चोकि वाक्यान्युपन्यललानि, खरिमोलुकि agra द॒पप्र्ययस्यो पसंख्यानमिति प्रथमम्‌ । अस्योदाहरणं बोधिः पिता कौधिः एषः, भेदुम्बरिः पिता श्चैदुग्बरिः एषः, बुधोदुम्बराभ्यां सारलावयव- aga cH, "यजिगोशखे'ति पक, तस्य लुक, । अनणिज्मेतदचनम्‌ | साण्वावयवेव्ययोदुम्बरास्िलखिला इत्यादि संभवोदाहरणं न प्ररिगमण- मिति बुध्ब्दादपौज भवति । त्तचियगो्मावचादयुवप्र्ययस्योपसंख्थान- मिति हितोयम्‌ | माच्रघ्यब्दो व्याधैः, तद्राजादिति नियमो नाल्ति। हजियगोचरमात्रादिति | तेन जाबालण्रा्दादत दोतश्ाजादपि परम्य-

महभाष्यप्रदोपौद्द्योतः। cee (@ 2 | U8 | घा. ६) ( खक्तधिषाषनितो यूनि लुगणिभोः | २।8।५८ |)

दृति ओरौ शिवभद्रसुतसतौगभजनागे शभद्रकूते महाभाष्यप्रदोपोद्योते दितौयाध्यायस्य चतुथे पाटे प्रथममाहिकम्‌ |

दत्छरवजमिति दुर्वादिषु पाठाव्‌ | च्व गेणिकस्याणो न लुक्‌ | अणिधोः

करम्‌ | दाच्तेरपव्यं यवा दाक्तायणः। खत्राह्मणगो चमाादुवप्र्यस्योप- “ff 9

मद्यानम्‌ awe: काद्य च्ततचियादिजातिं विनापि खअत्राद्यणलमा-

प्रेण ततः प्रस्य खिजभ्यां भिद्रस्यापि सुगि्ैः | भखिशङ्कक्षयंखरकौ

dat वाभ्यमवदम तदन्तत्फको लुक । माण्डिद्किः पिता gee) णवं

कागखरक्किः।

गी

on A - ~~

wat लुक भवति, जाबालिः पिता जाबालिः एत्र, ठत्तिक्षारेणो पन्यक्त दतोयम्‌ | खक्रापि माचश्ग्दो mae | चच्ियादिद्यपि निबमो नाखि सब्राहामणगो षमाज्रादिवि। तेन वैश्यगोतादपि भवति। भाखिभङ्- कणं रको वर्मी, वभ्यामत इम्‌, वदन्तात्पको लुक्‌, AMAT TTS

टत्तिकारेर । 107

महाभाष्यप्रदौपोद्योतः।

1

पाणिनिकाल्यायनपतश्नलिण्यो गुरुभ्यो नमः | ए... 1 1)

कृतेऽ wager गुरुणा तौधेदर्िना | सधां न्यायवोजानां wens निवन्धभे ॥ श्रलब्यगाधे गाम्भौर्यादुत्तान इव सोषएवात्‌ ॥

we

तद्राजस्य बहुषु तेनेवास्ियाम्‌। २।९। al

0 षं

भनु बलवद यप्रतिपादकतद्राज्यानेन लम्विधानात्‌ भियवाङ्ग इत्धादावख्य प्राञ्भिरेव नेत्यत श्राह

"न~~ ~~ a ee

ete

io! ¢. be 9 तद्राजस्य TY TAMMANY | बङ्ष्वयष विद्यमानस्य agra क A A e 9 लुक्‌ स्थासेनव लुर्भाग्णातोयेनव ad चेद्रहले म तु fama ay वाः । SAE Gast: ( मगधाः | ते तद्राजा इद्यादोनामिह zeal

~~~ त ज मणा क

“तद्राजस्य TSH तेनेवास्त्ियाम्‌"” ॥ दह वङष्वि्नेन जसादिबड़ः वचनं वा REA अथा वा, व्याये Wasa भवति जसादिषु बहुवचने परवकब्राजस्यास्नोलिङ्स्य लुगिति । दितौये ब्व्य वतेमानख्येति wears fe जसादिष विनियुक्तं तदेकदेशे बङश्ब्देनापि असा? श्यकं शच्तथितुम्‌ | संक्नानामेक्षरेशस्यापि प्रयोगदश्नाद्‌ भौमो भीमसेन

। महाभादयप्रदोषो दुद्योतः। cyt (a3 WL BL SR) (aRTIE TH तेनेवाल्िषाम्‌ । २।१।९१।)

"दहेति ॥ (ॐ)

बडवचनशरब्दस्य प्रत्ययविशेष सड तिततया awuEA तक्मतोतिः

कथमत श्राह सन्नानां चेति। क)

"विनापि aaa पूर्वोत्तरपदयोरलो प" ईति वरनादिति भावः॥ ्र्ययगहणएपक्ते ते तद्राजायंनेव हृतं यदलं तद्मतिपाद्रके aw ` वचने परत TAU | तत्पदेन तद्राजपरामभिना मातदर्था श्त दति बोध्यम्‌ ॥ श्रथेग्रहएपकं बङषु वन्तेमामस्य ARMA: | ्र्ययग्रहएपचस्य तेनेवेति लिङ्गमु क्वा ऽं ्रहणपचस्य शिङ्गमाह

afaartata | क) तत्र yafafa निषेध्यलादिति भावः॥ प्रियवाङ्ग इति षमा- षेकलाद्‌ार समासा्थेति ॥ ॐ) तेनैव चेत्कृतं बहुत्वमिति (भ) भाये | तन्मात्रार्थगतवड्धलार्थके AWA परत इत्यथः ॥

~~~ +,

लोहध्वजाः प्रौहिमताः। इह तु श्यादयकलद्राजा इति । तक्राशस्येति faq) Srna: | राघवाः। यादवाः। कथन्ति रघ णामश्वय' वच्य इति | निरध्यमाना यदुभिः कथं चिदिति च । उच्यते । Coat रषुद्मष्दो

~~~ ~~~ ~ eaten स ~ न ne eens ~

सद्या सल्यभामेति | जसादौनां च awengsfate बङवचगोपपत्तिः | गन्धेवमपि मुख्त्वादर्चय्रह णमेव युक्तम्‌ । सद्यम्‌ । तेनव UWI Tae aaa) तद्धि पियवाङ् इत्यादौ ब्कवचनं परमिति शुक, प्रसङ्गस्य fens तम्‌ । अर्थग्रहो चो तद्राजस्य THA इच्यभावादेव

८५२ मशभाव्यप्रदोपोदुद्योतः। (ATTY बु तेगेवालजियाम्‌ । २।४। ६१] (ख. २। पा. ४ । घा 2)

अन्येति | (क) ` अन्यपदाय्च न तद्राजान्तमाजा्ः किन्तु समुदाथाथं ch भावः ॥ एकवाक्यलासम्भमवाद्‌ा₹

रतावदिति ॥ क) TATA ITT ge: fRaart श्णत्थाश्रयेनाह

कुवेन्तौत्यथे इति ॥ (क) सवधा वचनेनैवेति। (3) श्र पचे तेनेवेत्यवश्यं कायभिति वार्तिकतात्प्व मिल्यर्धः ॥

WIE (कै) TIA बहवलनपरलाभावे इत्याह

समासेति ॥ ॐ) घोबेडवचमलाभावारसङ्ग तिमा शरष्या

wera fa ॥ (क)

भाषे

भा न न ~~~ ce ~ ~ ~ a ermine eee

SMUT वतते | रतश्च बङ्च दम दति सुतर पदमञ्चयां स्पष्टम्‌ | गन्वेवं क न e ४५ ° ° AN weft खच बभ्नमर्डलमक ददादौोनामपशब्दत्वपरं भाष्यं विरुध्येतेति चेत्र । भाव्यस्य शक्तिभमप्रयुक्तपस्तवात्‌ | cad हि गोणोशन्दस्य गोगौ-

"~~~

लुकोऽप्रसक्कः | Wages लिष्गाद्रङव्रचनदयौव निखयादर्धर्स्या- सम्भवः | उश्यते | अच््रियामिति प्रतिषेधादस्य yep सम्भवः ASE: सख्य caret तद्राजस्य बडषु वरत॑मागख लु माभूदिति हतम्‌ | TE: WITTE चाज परो प्रयवेन यक्धानादेव लुकोऽप्सकुः | भ चाम्बह्स्याप-

मष्ाभाश्यप्रदौ पोदुद्योतः | ८५३ (अ. २। पा. ४। ATR) (तद्राज Tey तेगेवाल्नियाम्‌ | २ । ४।९१॥)

"न चवेति | (भा) wat शप्तवादिति भावः ॥ श्न्तरङ्गानपौति | क) न्यायादिति तात्पर्यम्‌ ॥ नन्वन्तरङ्गानिति न्यायेनाश्यापि wat यरहएनेदमनुपपन्नमत श्राह

अस्येवातेति। ॐ) ज्ञापकस्य विगेषापेक्चलादिति भावः । वस्त॒तिश्धमेतत्‌ | “एङ्हखाशवुद्धरि” (६।१।१५)। त्यादिषस्यभाव्यविरोधादिति ae शब्द नुरेखरे ॥ श्रनेनापि न्यायेन कार्यान्तरनिमित्तविनाश्र- कलक एतदपेचया MTS बोध्यते ॥

तत एव न्नापकादिति। ॐ)

मायं लकुसुबल्गपेचया बश्वानिति तु ATTA: ॥

सादृद्छग्रक्तिममाभ्यां गवि प्रयक्घसख साधृत | रतेन सोयमि यभिसम्बन्धा- तद्धितेन धिना यदि ब्नादयः प्रयज्येरद्रप्यनियमो भवेदिति दरि्नोकोपि areata: qatar । Gg । वाङ: | तनेव किम्‌ । शाङ्देवद षयश्च

यानि बद्धः fea “ददेतकोसलाजादाभुग्यष्‌' “asa ere २1 € हयतेकादेस्यान्तवद्रावादयवधानालुकप्रसङ्ः, TNT पू विधौ स्यानिवद्रावादव्रापि चापा चअवधानात्‌ | तदेवं लिङ्दयद शं नात्पच्चदय- सम्मदः । खुवसुत्तरेष्यपि योगेषु बम्‌ । तत्राद्ये परे ऽतिक्रान्तोऽान- ay, अतिगगेः, खङ्भ्य खागतोऽङरूप्य, TST xara बङ्वचनपर- लवाभावाह्ल न स्यात्‌ । न च aula यच्छसादि बङवचनं ata

५५९ मह भाश्यप्रदौपोदुद्यीवः। | ( तद्ाजद्य Ta तेनेवास्नियाम्‌ | २ | 8 | gt | ) ( | Ut 8 | a, ९ | ‘

यथाद्ितमेवेति । क्ते) एवश्चानङ्गा धिकारषिहितकायं प्रतिषेधाव वार्तिंकहता न्यामा- न्तरमारभं ABI Gata ea aa म काये दूज इ न प्रारगिरङ्गोदे ्ककार्यांभावादिति भावः ॥ न समल्तस्येति। ( न स पृशेखेत्यथः ॥ इति चेष्यत इति । कै) तक्मादङ्गख तदवयवस्य वा ara निषेध care: ॥ भअस्तियामिति चवेति । क) एतदथमेवास्तियामिति करणे तु गौरवमिति भावः । न a Sea: स्यामिवच्नादङवचनपरवाभावः | शकि तन्निषेधात्‌ ॥ गाग्यश्चेति। क) युगपद धिकरणएवचनताया दूषितलादेकवचनान्तेन विरहः ॥

कै)

---------~ ~~~ te a a A

दत्ताः यद्यपोह qeaargueaia तथापि नेदं लुग्भागोधं णव विश्वा- न्तम्‌ । देवदन्तादिगतत्वात्‌ | नन्वेवं भागेवश्च वाव्छख आग्राय गगु- वत्सायाय्रा द्यत्र YT न स्तात्‌ । उत्तरद्धतरेव्वपि तेनेषे्धिकारात्‌ |

2 + ~ ~ ee ~--- ------- ~ ------ ~ ------ ~ -=--~---~- ~ ~~~ ये

परतत्तस्यामेवादस्यायां लुग्लभ्यते ऽन्तर ङ्गवादिति वाश्यम्‌, अन्तरङ्कानपि विधौन्‌ afecgt लुग्बाधत इति वचनात्‌ | ग च लुपिऽपि तस्जिग््र्य- लक्तणेन लुग्लभ्यः, "ग लुमताङ्गसये"ति निषेधात्‌ । गनु च न लुमताङ्गस्य कायं कि afe तदेकदेधस्य प्र्ययमाचन्य, eye gaat च समर्था डितोत्मततः way वाक्ये यद्ङूवचनमकभ्य cafe aaa लुग भविष्यति ।

मह भाष्यप्रदोपोदुद्योतः। ८५५ (ख.२। पा. ४। या. र) ( तद्राजस्य Tew तेनेवाछिघाम्‌। २।४। ६१। )

WTS । (भा) ara न विद्यते बहवचनं पर येभ्यस्तेषु वन्नं पदे चित्यथः॥ सुवन्नात्तद्धिते बहवचनपरत्स्वादाइ प्रातिपदिकादेवेति | क) “न मतेति” (१।२।९ २) । निषधाप्मत्ययलचणभावेनं ककि न सिध्यदित्येव ware cafe कञ्चित्‌ । तन्तु सामथशच सुबन्तनेत्युत्तरभाव्यविरुद्धम्‌ ॥ जसि परत इति । उदात्तलोपश्न्दन चोदात्तघटितलोप उच्यते दति भावः ॥ श्रपववचनवग्र इं वारयति व्यास्यानादिति ॥ क) श्रम्बष्ठस्येति | (क) चच्ियनामेदमातो वा मामेधेयद्येति दद्धलम्‌ । श्राग्बटश्यति पाठ तु सम्यगेव ॥

aga च मडादिफका लुगभावात्‌ | सत्यम्‌ | तनवत्यस्य तस्नातोयेनेति वयाख्यातत्वाददोषः | AMAT साजाव्यात्‌ | wad mare काश्यप गालवस्वे्च AMI Wat लुगभावेपि खपत्यतया साजाद्याद्यन्ननोलुक-

नन eee " ----- ~~ - ~ ~~ ~ - _ --~ -~

ददं ate अषरप्यानि बदन (दतखानिस' इति टक, तस्य ‘fara camara, वस्य जसि प्ररतो ऽचिश्टग्िति लुकि छते उदात्तनिरति- खरः प्राप्रोति, तस्माद्‌ इितोयं पच्तमाश्रिद्याह । age वत मानस्येविः | weit पत्ते Wye वाङ्ख aS Bragga®, गाग्येख वाक्यञ्च वाव्छश्च गगेव्सवाजा Kael इन्रः नृ न स्यात्‌, खत Wanfenare

cud महाभाव्यप्रदोपोद्द्योतः। ( तद्राजस्य बङ्कवं तेनेवाल्नियाम्‌ । ९।४।६९।) (ख. २।पा. 8 | ey, a) `

अचः परस्मितन्नितौति। ,() यथ्चयन्तवद्धाबेन चाबन्तस्यायं विधिरिति न पूर्वविधिं तथापि पवदिधारित्यस् पूर्वोट शरक विधा वित्यर्ादस्येव । यद्यपि यशरब्दोऽपि स्यान्येव ख कथं ततः पूरव्॑थापि चत्किधित्ख्ानि waned wires: पूर्वोऽखानिभ्रत एव रदत cay न सानं स्थानिनि rat स्यभवतो लक एकादेगे- ऽभावातिदेणो बोध्यः । एतेन Wane कथं चापा वयवधान- मित्यपास्तम्‌ ॥ तदेवमिति । क) श्रस्लियामित्येवाय निदे शपचस्य श्रापकमिति भावः ॥ नन्वयं दोषो बहृवसनग्रहणे alfa कथं पर्‌ प्रत्ययस्यो पन्याषो ऽत श्राह aI तावदिति । क) ues अयाणामपि लम्बाच्यः । प्रत्ययपे लनन्धयोरे- वेति भावः ॥

Tay: | GE: | लोप्यलोपिभिरपत्यपरद्ययेः छते zee faxed: | ग्टगुवत्साय्रायणेष, खगाग्धकाष्यपगालवानामि्यभयथापि eaeura | सस्त्रिया “किम्‌ । ay far) स्यादेतत्‌ । आङ्कस्यापत्यानि बहनि

~~~ ~ =-= - - --- ---- + -~ ~ "------ -- न~ ~~ "=-= ~ Se

प्रध्य Say, पूवर तु परच्तऽन्तिमस्यापि तावस्सिद्यति बडवचनपरत्वात्‌ | गेष दोषः | यगपदधिकरणतायां दन्दः, ववैकेकस्य वर्तिपदस्य awh त्वाक्वग्भविष्यति | मन्वेवमपि तद्धित उत्पत्तिदश्रायामेकेकङ्जिद्रेवायं उत्यत्र इति amet यो aware यो ey खञ्‌ यो बङ््विद्य्यमानो लुष न स्यादेव । नन्व बङप्वित्यनेन न means विशेष्यते किं तरि प्र्य-

| महाभाष्यप्रदौपोद्दयोवः। ८५७ (च. २। पा. ४ । शया. २) (ARTE TES तेनेवास्तियाम्‌ | २। ४ । ९९1) बहुधैयेषुत्यत्र इति । (क) यदा विशेथा ऽपि न aera तदेकगेषेण बड्व्ेषु faq दत्यर्यां बोध्यः ॥

तस्य गीचप्रत्धयस्य बहुवचनपरत्वाभावादिति। के) ्त्यथलचणन्त॒ (१।९।६ ९) मलुमतेति (१।१।९ द्‌) निषदि मिति भावः॥ ननु श्रख्ियाभित्यस्य यथा -रथान्तरामुपसंकान्तस्त विषयता तथा बड वित्यस्यार्यान्तरानुपसक्रान्तबडत्वविषयकलान्नाब दोषः । इरकयोस्तस्यो पसंक्रान्तलादिति चेन्न |

aefata (ग) बडवचनेमेव स्वस्यापि बडवष्य ग्रहा दित्या शयः। श्रत एवाद्य valfefafg: | ददमेव wafad सचता “श्रस्ियामिति"" विभिन्नविभक्निनिर्रः wa) wang वातिककरणादेतद्‌ दारणं विषयौष्धतमाङ्गाना मपत्यं माणवक Wy दत्यपयदाहरणं बोध्यम्‌ | “गोचेऽलगचौति” (guise) समाधानमपि साधारणमेव ।

अणोद्याच दति fas | तस्य तद्राजाच्ाण द्रति गण क्रेणाव्राह्यणगोष- aratfefa वार्तिकेन नुक । ay बेदस्य्यापन्यानि बहनि, त दन्‌ mafaata an विदाः। aa युनि बङ्तवान्वयेपि गोत्रस्य तग्राज-

~+ -- ---

ग्रहगपरिभाषया तदन्तग्रहयो सति तदन्तं विद्रेष्यत तद्राजान्तं यद्व यजन्तं awe Bad यद्र ष्विति, यद्यव कश्यपस्यापद्य काश्यप बिदा- थम, तस्य प्रतिक्कतय xfs ‘ca प्रतिहताविति कन्‌, "तस्य “जे विकार्ये

तापर इति देवपयादिष अर्चाम पृजनार्यालिति, gare लुपि छत [Ah

cys महाभा्यप्रदौपौदृ्योवः। (ANIME बहुषु तेनेवाख्ियाम्‌। २। ४।९१।) (स. २। पा. 81 wy)

एतल्यूज्रविहित्यापि तेनाशुमिधानात्‌ । wa तच श्षणएप्रति- पदोक्तपरिभाषथा “यस्कादिभ्यो गो” (२।४।११) दयेततम- करणश्छलात्‌ | दूत एवे तच बडविल्धादौनामनुदन्तः ओ्ोटवक बद्धिश्यताया एव प्रकरणएलात्‌ । श्रत॒एव “गोजेऽलृगचोति" (४।१।८९) दत्रे भज्िप्रा्षसखय war लुगिति भगवता वच्डते | ora छत्तर खचविषये ऽयं विचारस्य इति बोधयितुमत एवोपक्रमे तद्राजादौमाभित्यक्षम्‌ ॥ भाय

नचाचाजादिमिति। (भा) "“यस्सिजिभिरिति” परिभाषालभमेतत्‌ i वर्णाश्रये इति । (भा) श्रजादिप्राग्दौयतोयविषये दृत्यं ऽपि शका विषयस्याप हारादोष एवेति बोध्यम्‌ । भाययद्चारणमेव हि विषयः । श्रति- व्याक्षिमुक्ता aaa पक्त anfame are

१ यस्मिन्‌ विधिस्तदादावलग्रहणा।

ames न स्यात्‌ । fay facta माणवकः az: बेदो । खचर यवबड्त्छभावेषि गोचबडत्वादतियापिः। सत्यम्‌ । ata ws लोपिनो बङवचनान्तस्य vet द्यकयोरलुक । रकव चन दिवचनान्तस्य

काश्यपा इद्जन्तस्य प्रतिक्रतिबडत्वे लुक्‌ प्राप्रोति । मेष ete: | "यज

मोशन “यस्कादिभ्यो wy’ ददतो गोचर दत्यनुवतेते, तेन गो चबड्धते लुक प्रतिष्ठतिबड्त्वे न भ विष्यति | range प्रतिक्लतयो wea दरति ARTI THEW TATE: | AW Acafe any यदप

महभाथ्यप्रदोपोद्द्योतः। ८५९ (ख.९।पा.४।अा. २) ( तदाजस्य बहुषु तेगेवाल््ियाम्‌ । २। ४।६९।)

© शकेति | (भ) बषु लोपौ यस्द्धितस्तदन्तप्रटतिकेकवचनादयन्तस्य युवबञ्जल- विषयकप्र्यय विषये प्रशृतिलेन saat सत्यां तदवयवस्य तद्धितस्य लम्वकवय TEU: ॥ इति पाठादेति । (कै) श्रयं वाऽभियुक्नानां पाठो न वेतावतिदमाषमिनि बोध्यम्‌ ॥ अभ्र तं agefagqe न्यायविरोधमणथाइ प्रत्ययाद्शंनस्येवेति ॥ क) ततोऽयमादेति। (कै) ््ययारथबहले शगिति यस्य मतं सोऽयं खपकादोषकथमो- तरमाहेत्यन्बयः ॥ किमाह । (भा) दन्द बु शुग्नदनमित्यस्य परिहारो उयमित्याहे्यंः ॥ पदानां बहृ्ले ऽपि प्रत्ययस्य बथैलाभावादा प्रत्ययान्तमिति ॥ ॐ)

पक्तौ awe लोपो युनौति वार्तिकेन सिद्धम्‌ | यदा । श्व्याध्यदधारः aamty सुकरः | तथाहि | ara रहण्विति ास्यास्वीमः | न चेवं प्रतिक्तिबङतेति प्रसङ्गः | Fata लो पिप्रत्ययाथैनातोयेनेचर्थात्‌ ¦

wee ada दरति । wd afe तेनव य्र्टणमस्जिन्‌ प्त न करते्मियकं तद्श्रोपयोच्यामहे, यद्र लुगभावौ प्र्यय उत्यत्सतेनेव चेत्वतं बडल- fafa | दृ चाप्ये प्र्यय उत्पन्नः ofeafaad च चतम्‌, यद्येवम्‌ खा ङ्म्यापन्ानि "खणो qe’ इति फिन्‌, तम्यात्राद्मणगोव्रमान्रादिति वा

८१ „ महभाव्यप्रदोपोद्दयोतः। (ARIE बहुषु तेनवाछ्ियाम्‌ । ₹। ४ ।६१॥) (ख.२। पा. ७ । भा. २)

स उत्तरेति | क)

नरु गो जग्रहणानुटत्या तजर दोषं परिदरिथति | WRITE प्रतिहृतिये श्रा्ग Kay तदन्तग्रहणएप्े Agata लक्‌ प्राप्रोति | नन्वचापि गोच दृति ada इति चेन्न । श्र्ापि aa गो दइत्यपकषेणनादोषात्‌ । तद्राजखयापत्यलादारो पितगो- भवमस््येव 4.. यत्त रद्‌ तेनेतदयं तेनेबेत्यवश्यं कते्यमरध्रदणपचे- stam तदेतेन परास्तं भाग्यविशद्धं च ॥ वस्तुतः

स्वणि इन्द बह्वर्थानौति (म)

WAAAY: | Waa बहत्वद्यप्रतिपादकानौति दद fe श्रन्यसंस्थाबोधकविभ्यभावेन समुदायोत्तर विभ्वा ते ते ऽयौ वस्तुतो बडत्वन्त एवोपस्थाप्यन्ते पर्य्या बहलवदर्यप्रतिपाद्‌ कल- निवेशे न किञ्चिग्मानम्‌ । थगपदधिकरणविवच्ायाभित्यस्यापि य गपटरव्याणामेकचाग्वयविवच्चायां इन्द Taare | यगपद धिकर- पव चनतापचस्तु ayes दूषित एषेति न तमादायास्य गन्धस्य

गोचयनादेरपन्तया सजातोयत्वेपि प्रतिङ्कृते विजातौयत्वात्‌ | मापिबेदो बेदावि्यचातिद्यात्भिः। गोच लुगच्चोति gata इसि faafaa रवालुक् VEU च यन्धपसङ्गमानान्तरं पुनय॑वबद्धत्वे इव तद्ित्वेकत्वख्ले लुकं

^तग्राजाच्चाय! इति वा नुक, खङ्गः | बदस्यापद्यानि ‘qa इञ,' wala

येति लुक्‌, बिदाः । Sa गोते प्रत्यय उत्पन्नो aad चाच ब्धतवमिति A x Aa N

नुन स्यात्‌ । गष दोषः, तेनेबेद्यस्य तल्नातोयेनवेद्यर्थः, युवा चापद्यतया

तष्नातौयो न प्रपतङ्गतिः। र्वं च Rat इन्द्रो यदा लोपिनामलोपिनां

a भवति तदा म भवृति खाङ्कदेवदश्नयश्रदत्ताः गाग्यदेवदत्तयसदत्ताः | एह

AUDIT Tate: | ८६९ (ख.२।पा.४।अआ. २) ( तग्राजस्य बहुषु तेनैवाख्ियाम्‌ । २। १ । ६१ । )

याख्योचिता । wut चगपदधिकरणवचनतापचे विनावलम्बित ति मल्ला खपचेऽपि दोषाभाव इत्याह भा

ततो भयमाह यस्य बहुवचने इति । (भा) शअ्रथवादिषशटतायाश्निपरिदारानन्तरमिव्ययेः ॥

चोदिः षच्छत्यथत्वादिति। क)

ापारदयार्थ॑लेन antes दविकम॑कल्वं fagfaad प्रयासो

aufa वस्तुतलम्‌ ॥ न लुमताङ्गस्येति | (पा)

तथा कचाङ्गोदेष्यककाये एव निषेध दति नाज निषेधप्रदनति- रिति भावः । “a लमता afeafafa” वातिकन्यासे ऽपि प्रत्य याकिप्रह्तयुदेश्टककायै एव निषधो न तु तद्वयवोदेश्टक दति aaa । पिषयभप्रमो पचऽपि प्रत्ययलचणप्रटृत्तो बाधकाभाव दति न दौषः। एवश्चात्यङ्ग दत्यपि सिद्धम्‌ ) wad बोध्यम्‌ । युगपद्धिकर णएवचनताया दूषितवान्‌ । प्रत्ययपचे ऽयं दोषः खित एषेति ॥ भाष्ये

परातषिरुस्ि wage तु पुगनुक। न च पुनरनुक्‌ ORT | AUT प्रयमादिव्यधिकारात्‌ | विभक्तिविपस्णामेन हि fava प्रथमस्य

तु भार्गवश्च बात्धखाग्रायणछ ग्दगुवरत्घाय्रायणा इति, यद्यपि नशोपिभिरेव छतं बङत्म्‌ | ाग्रयगे नहा^िफकरो नुगभावात्तयाप्यपव्यनया तच्लातो- त्वमन्तोति लुगभव्येव | यद्येवं गाग्यख का्यपञ्गाकवख गाग्यकाष्प- गावागःमिद्यव मालवे ऋष्यणो लुगभ्रतैप्यपद्यतथा तव्नातेयश्वाद्यभमलो-

८९२ मषाभाव्यप्रदो पोदद्योतः। ( तद्राजस्य TES तेनेवा स्त्रियाम्‌ । २।४।९९ |) (WRIA Bae )

पञ्चगगे इति । (भए गिषधस्लर्थान्तरासुपसंकरान्तसतरौ विषय CaM ॥ मुबन्तनेति | (3) AQ SHIRA ATTTITTT ESTA AT श्क- शिद्या a दोष दति ara:

लुकू्ास्तरवदलुकूदास्स्यापौति । क)

तस्याप्यपल्याधिकारबदहिभ्रतवेन लौकिकगो वरस्यैव गदणादिति भावः ॥ ननु “eR णचणस्येति"” न्यायेन पुनरग्रटत्तिः । fay “यूनि शुगि"*(४।१।९ ° )त्यत्तरचोक्े “गोचेऽलगिति” (४।१।४९) दे युवातिरिक्षा येत्येव गोचग्रहणात्‌ । युवबडलाश्रयक्वः कथमलेकू । रपि च यत्र गोच वत्तेमानस्व शक्‌ प्रापलद्मतिरिक्ष- mane चं यो onfeaique शष्दमयांदया शाभात्‌ | न चास्यामवय्यार्यां प्रतयुपसक्रान्तात्‌ कञ्चिदिवकितो catty Se श्रयेभेदेन agi | गोज विहितस्य प्रा्ययस्येत्य्थाश्रयणेनाजो युवातिरिक्र गोजे एव विहितलेम दितोयश्यायभावः। wa एव न ठतोयोऽपि i

~&as ~~ ee ee

ऋअलुगित्र्थः। प्राथम्यं चार्थान्तरेनुपसक्रान्तत्वम्‌ | wa रवाचिभरदाजि केति सिद्यति | अचरप्ानि दतखानिम इति ठकं | भरदाजस्यापत्यानि

लुकप्रसङ्ः। णवं तदहि भ्टुवत्सायायरेग्यगाग्येकाश्यपगालवानामिति निरदे्रदयाह्लोप्यलोपिभिर पप्रयः छते awa विकल्यः | तदेवं तत्रा- "PTA बत्य वतेमागस्येति feagq । क्तौ तु तद्राजसण्च्रकस्य प्रक्ञयस्य

मह भाव्यप्रदोपोदुद्योवः। ९८९१ (अ.२।पा.४। GTR) (ARIA बहुषु तेनेवास्रियाम्‌। २।४।६१।)

समर्थानां प्रथमस्येति। ॐ) अ समथेगरहणानुटत्तिप्रद परनस्योत्तरज तस्यानुटृन्तिद्धुशममेव फलं neta तु प्रथमादिव्येव ae वाऽनुटृत्तख्यायेवश्रादि- भक्रिविपरिणाम दति भावः ॥ श्रवश्यं सेतदिल्यष्यायंमाइ

यथा न्यासे ऽपौति ॥ क) ततो ऽशभोरिति । कक) अजिश्वगुकु्वसिष्टगौ तम ङ्गिरोभ्यशचे ( ९२।४। ५९) त्यनेनाणः "यजो से"(२।४।१ saad Tae: ॥ त्ापनायेति । कके) प्रथमा दिन्यतत्बन्धेज्ञापनायेवयथेः ॥ भाय नियमाथेमित्यस्य (भा) तक्छनन्धेबोधनपूवकं नियमायेमित्ययंः ॥ gaara aa RA ददान तु aware ज्ञापकमुक्षमिति भेदः ॥ भाय asia यद्‌ बहुधिति। (भा) बष्वित्यखायाघ्यतिव्यािवारकतया सारव्वलाभन तदन्त- विशेषणमिति भावः ॥ बिदाद्यम. | तवश्डभयत्र WaT खत पन्‌ तस्य यचचत्रियेति नुक, ठको पचिग्टग्विति, अनो यजजोखेति | ततो afer मेधुनिकेति

wea वत॑मानस्येति afuaca षयो THe वतमानस्यासत्नो लिङ्म्य ARID यो ऽवयवः प्र्यस्तस्येदय श्रः | (तेनेव चे्द्वाजनेति' । अच्रापि TRA aay: | तदाजेश्यपि लोपिप्र्चयोपनच्तगम्‌ ` अङ्यागेलोहष्वग।

ede ACTUTMIT A TANT | aN CARTHY TY तेनवाच्ियाम्‌ ।२।९।९१।) (ख.२।पा.४। या.)

तस्यायमधिको दोष इति † (भा) युगपदधिकरणवचनताया दृषितवाद्‌ दने अषु लुग्वचन- भिति रोषो seat तस्याणुपलच्षणएमिद मथंपरवे तु युगपदधि- करणएतां विना ऽपि तदोषोद्धार उक्रः॥

एकैकमिति । क)

दन्दषूपसभुदायस्य स्वौ पुंसात्मकसमुदाये wat समुदायस्य ्रह्येकामतिरेकेणेकेकस्छ तदभिधावकलमिति भावः । चदा समु- दायाभिधायोत्यसखय समुदायगतबड्लाश्रयाभिधायौत्यथः ॥ भाय

age तत्वमिति । (भा) तक्वषतच्चश्रब्दौ पर्यायो ॥ पण्डितज्नेय प्रकारं दशयति तत्रेति । क)

श्रन्येतुमतं तु न युक्तं न हि गार्गोश्न्देन Gage गाग उच्यन्ते । गार्गो येत्येकवचनान्तेन भाव्ये विग्रहकरणणत्‌ समासे संस्थाविगेषानवगमाश्च यगपद धिकरएवचमतापचेऽयि वात्यादयः aan नोच्यन्ते ऽनुभवविरोधादिल्याङः । पयदाप्रतिषेध- दन्दरादुन्‌ र्सद्याकादेग्रः। तचरसाधुरिति यत्‌ कायः | Waa तस्यामेव रघोः पाष्या इति ब्ाल्यातम्‌ । ढटेत्कोसले्यचव पाण्ड्यो गदर TATA

दयादावपि भवतो्याङ्ः। ददाङ्स्यापन्यानि बह्वन्यङ्गस्तेषामपत्यं युवा यवानौ वा ary: खाङ्ारिति युवसङ्गान्तेः sums ऽनुगचोति प्रतिषेधा- ह गभावः, पञ्चात्त.बङवाभावाद्‌ | अचोति च विषयसप्तमौ तेन वप्रये पञ्चाह्लुमता yeasty arya एष afd नुक प्रतिषेधः, लुपिऽपि व।

मङाभाव्यप्रदोपोदुद्योतः | ८६५ (चच.श।पा.४। या. २) (तद्राजस्य बहुं तेनेवास्त्ियाम्‌। २।४।९२।)

ोरुभयोरपि wile शगभावौ । अन्ययोशगित्धथतच्वं wre उद्रतावयवभेदे समूहे गार्ग्या ऽपसक्रानवनारयानरानुपसंकान्त- faat ऽभावादिति परे ॥ aaa इति । (के) बहलाश्रयायं दत्यथेः ॥ श्रय तेनैवेतिवचनादिति | (3) प्रत्यय हणएपच तेनेवेति वचनान्तामाकारौ तिक्‌ । भअ्रधे- Uwe तदभावात्‌ प्राप्नोति । तथा च दितौयपच्च एतदथमेव तेनेबेति किं कतेव्यमिति प्रश्नाय इति भावः ॥ न्नापकदयेति । क! एवश्च तेनेवेति न कार्यमिति भावः । तेनेवेति कुवैता ऽपि परगवह्ाय्ायणएेभ्वितिं प्रयोगनिर्वाहाय ज्ञापकश्यावश्चाश्रयणणेयवात्‌ | एवश्च Way चेर्त्यादौ इन्दे यथाप्रयोगं शगलको यवा बोध्या ॥

-

१ “cae” इत्यारभ्य प्राप्रोति? raed नास्ति इगलगरोयविवर गपुस्तफ़ ॥

गकतदाजल्वेऽपि पाण्डेय साधवः पण्डा दरति यत्मद्ययान्तत्वेन TUT निर्वाहात्‌ ।

प्र्यलच्तणेन | नन्वचौति वचनादर्णाश्रयोऽयं, ने याह, अचति प्राग्डो्य-

तोयस्य प्र्ययस्य faitua waa va लुकि निमित्तम्‌ । ‘ag: स्रिय

tf’ | इह च ang च arpa सौदधाखति इन्व अङ्ोतिष्रन्दन स््ीव-

यक्तानामभिधानासदणो नुग्‌ भवति खाङ्गोवदसुद्या दति waters: ॥ 109

‘Tchbhasyapradipoddsota Vel. HI, Fass X. New, series, No 1214,

८६६ महाभाच्यप्रदोपोदद्योवः।

( यभभोख । २। 9 । ६४ 1) (GRIT 8 lea) यजजोख। 2131 ६४ ॥ इतः प्रश्टतोति क)

ma: पूरवंविषये are कुशलमिल्यवेति भावः॥

यसो | MT यौ यजजौ तदन्तं यद्हषु तदवयवयो य॑जबो- लक्‌ स्यान्न तु fea । गर्गाः aa: बिदाः उर्वाः। feat तु गाग fan) ata faq) दौपादनुसमुन्ं यज्‌, देप्याः । उल्सादिभ्योज, Sat) खय कथं dat दौहित्राः विदाद्यनन्तत्वात्‌ । sar ष्मप्याधिकारादन्य्र लौकिकं गोचन्ते् प्रवराध्यायप्रसिद्धम्‌ | नच पोधादिष्तथा | षदं च स्त्रौपुसाभ्यामिति ga कैयटेन wataaq | यणादोनामेकृदयोर्वा awed षष्ठा उपसद्याम्‌ | रकदयोरिति भाव- प्रधागो fem | mae गाग्योर्वा कुलं गग कुलं गार्ग्यकुलं वा | यञा- दोगां किम्‌ । aE) रकदयोः किम्‌ । गर्गाणां कुलं गगं कुलम्‌ | तत्पुरुषे किम्‌ । गाग्येस्य समौपसुपरगाग्धम्‌ | ष्याः किम्‌ । परमगाग्यः।

----~ ~

“यमनो ख" ॥ गोष प्रयस्य te वतेमानस्येति' । अचरापि धिकरणे aay | TSy वतमानस्य समुदायस्य सम्बन्धो at गोचपर्ययो थण च्धेज_ च तस्यः | तेत way भवति arama बिदौवेभरदाजा इति | ‘mat fea इति! । "वजसेति खौप्‌ “इ लस्तडितस्य' | वेय xfa’ । श््राङ्रेवाद्यमा छन्‌” | “एकदयो रितिः | रकत्वदित्वयो रिदयर्धः। “संस्थाया अल्पोयस्या दगयेक शब्दस्य पुर्वं निपातः | द्योकयोरिति faery दिश्यब्दस्यापि भवति । शगाग्येयोः कुलं मार्यकुलमि ति" । प्रकरणादि वद्याद्‌ दित्वावगतौ डिदचनानास्यापि fa र्धः समासः ॥

| महभाष्यप्रदौपोदद्योतः । ८१७ (अ.९।प्रा.४। शा. २) (awa दभः प्राद्यभरतेषु । २।९।६९६।)

aga इञः प्राच्यभरतेषु । २। ४।६६॥

सामान्यविग्रषयो दंन्दासंभवादार गोबलौति । (क) हृदमेव तयोरपि समासन्ञापकमिति भावः । वतो .गोबलो- , वदमित्यादौ सामान्यविगेषभाव एव नेयेकगरषप्रकरणान्ते भागे उक्रविना् सौ जलाद्‌ दन्दः। सामान्यपिगरेषवादिमोनेव दडः । “^सामान्यविगरेषवा दिनो दन्दो नेति” amafafa asa भायथोक्ष- रिति बोध्यम्‌ ॥ नि

a ee a ~~ ee ret ne ee

बच दनः प्रा्यभरतेषु । THB परो य LH प्रायगोचे भरत- गोरे च वर्तमानस्तस्य लुक्‌ स्यात्‌ | पत्रागाराः | मग्धरेषगाः। भरतापरये तु य॒धिष्ठिराः। agar) यथिषटिराज्ुग्यन्दाभ्यां वुरवा दिण्ापवादो apices इन | भरतापग्ये खभदो पचारद्भरतश्ब्दः | ते च भरताः पराया ए । इन्द्रस्तु गोबल्तोवरदन्यायेन | सामन्यविश्ेषवाचिनोवां चनिक- इन्दनिमेधो यदयण्क्तस्तथामि तम्यानि्यता खनेनेव श्चाप्यते । ane तत्तमेव । प्रागग्रहगोनैव सिद्धे भरतानां एथगुपादानमन्यत्र प्राग्रे एषां य्रह्गं नेति ज्ञापना्ैम्‌ | तेन द्रजः प्राचामिति नुक्‌ भरतुद्रुवप्र्- यस्य न भवति | आजनिः पिता ergata: एः॥

= es —_

Cama इयः प्राचभरतेष § भरतापन्येष भरतण्न्दाऽमेदो पचारा- waa, यथा रपृ ामन्वयं वच्छ ति । युधिषिराजुनशरन्दाभ्ा र्वा णोपवादौ ब।क्ञादिलच्तय इन । बलाकाशरब्दोपि बाह्वादिः | भरताः प्राच्या एवेति| प्ाचयभरतेग्वति sea सामान्धविगरेषवाचिनो गाबलोवदंन्यायेनेति भावः।

चहु महाभाष्यप्रदौ पोदुद्योतः। (उपकादिभ्योऽन्यतरस्थामदन्दरे । २।४।९१९ ।) (ख. २। पा. १।ा.२)

उपकादिम्योऽन्यतरस्यामदन्दे। 21 81 ६९ |

oO De

पाठो sara इति । क) टृत्तिकारोक दत्यथः ॥

a rte er A = ~~~

उपक दभ्योन्यतरस्यामदन्द ॥ TY गोच धत्ययस्य बहुत्वे लुक्‌ वा स्यात्‌ । ee Wey च| BT Gey द्यस्य तु इन्दर यष मिह नानुवत्तैत द्धः | एषां मध्ये चयो इन्दरास्तिककितवादिष्‌ पन्ते । S- कायनाख लामकायनाश्च नडादिभ्यः फक्‌ | तस्य YR | उपकलमकाः | भ्नाषरककपिणलाः | कष्णाजिनयः । क्रष्यस॒न्दसाः | Taj yaa नित्यमेव लुक । wee त्वनेन विकल्पः | उपकाः। Sowa | aaa | लामकायनाः | AIBA | AER | कापिष्टलाः। Arias | Ray जिनाः। arantfraa: | meg: | काशयसुन्दरयः। ary दन्देपि विकल्य इति ofa: | भाष्ये तु मनाषूकिकापिष्टलय द्रद॒दाहर्गा- न्िकक्ितवादिष्वस्य पाठो ऽनाष इति कयटः।

[ कि | =" ~~ - ---“~~--~-~-----~-- ~ ~~~ ^~ = ~~ ~ ~ cre: Hee

“^इपरकादिभ्यो उन्यतरस्यामदन्दे ।॥ (दन्द चादन्दरचेतिः | कथम- इनु माने VE wee च भवति, तदा | “शदन्दयगं दन्दाधि- कारनिटश्य्धैमितिः। ara शास्नोयो ऽधिकारः खरितत्वनिबन्धनो विव- fan, नि पूवैखत दन्द्रम्य ्ासक्तखरितः, तस्ा्लोकिकोधिकासो वपेक्तालक्तणः, तदि ह दन्द्रशब्देन तदिषया व्यपेच्ताभिधीयते तस्या नजा निषेधो see इति । किमुक्तं भवति, इन्दद्रति नापेच्छतद्रति, वदन- tami इन्द चादन्दे च भवति। अदन्दरदत्यस्ित्रसति लोकिको- stuart दन्दस्य Wea, दन्दखेषामेव परस्पर पद्यते, तेषां पूवेण निव लुग्भवतौति | भाष्ये तु भार्किकापिषलय ददयदाषरणात्तिककितवादि- म्बस्य प्राठोनाषं एति निश्चयः ।

| मह्हाभाष्यप्रदौपोदद्योतः। cde (MRT OIG) ( आगस्यकौण्डिन्धयोरगलिकुणिगच्‌। R181 ७० । )

श्रासक्तखरित इति | (क) फलाभावादिति भावः खरितलासङ्गभावस्येवाश्वास्यानं वातिक मित्यन्ये ॥

भ

आगस्त्यकोखिडन्ययोरगस्िकुशि- नच्‌। २।४।७०॥

प्रहृतिनिपातनग्रष्दस्य विवचितमयमार प्रुतेरेवेति | क) अर्थादेव प्रत्ययस्य ल्गिति बोध्यमिति भावः ॥ भा sara: स्यादिति | (भा) एवश्च ढो न स्यादिति भावः ya फलाभावाहृदडसन्नाभावेन सा निवद्राषेन न तल्लाभ दति बोध्यम्‌ i

ae,

च्यागस्त्यको णिन्ययोर ग स्कु णिच्‌ | waaay गोचप्रत्चयस्य अणो ary बहङषु नुक्‌ म्यात्‌ खवरशिष्टस्य प्ररुतिभागस्य बधुासंस्यम्‌ अगस्ति कुण्डिगच रएतावादेशौ स्तः । amma: | ्डिनाः। कुर्न mew यमि wer दरति पुवद्भाव भस्तद्धित दति टिलांप कौर्म इति

“चखचागस्त्यकोष्डिन्ययोर गस्तिकुखिनच"॥ afew यि भस्याढे तद्धित xfa पुवद्धाते नस्तद्धित' इति लोपे atu इति प्राप्नोति, Gees निपातनान्वद्धावाभावः। असति च तक्जिब्रौकारस्य

८७० मशामाष्यप्रदेपो दृद्योतः। ( खागस््कोणिन्ययोरग्तिुण्डिनच | (्.२।पा. ४।अा.२)

२। 8 | ७० |) अरस्य विशेषेति क)

यद्यपि कौण्डिना दति feats तथाथागसोया शति न सि्यतौति व्याख्येयमिति भावः॥ ननु प्रत्ययवाचकपद्‌ाभावेन TEU प्रह्ययान्तसमुदाये एवान्ये च तेव शक्‌ स्यादत Wy

बहुषिति ॥ (क) यः प्रत्यय इति । (के) afar ऽयं प्रत्ययाद्‌श्रनस्यैव लक्वादिति बोध्यम्‌ ॥

प्राप्तम्‌ | wes तु निपातनान्न एवत्‌ | रकारस्य यस्तेति लोपः। तम्य स्थानिवत्वादाभीयत्वेनासिद्धत्वादा featat न। चकारः खरार्धः। मध्यो- दान्तो fe कुण्िनोगशब्दः। कुग्डमस्त्यम्या इति मतवर्थीयस्य ciara | तदादेप्रोपि खान्तरतम्धात्तथा स्यात्‌ | कथं afe, वासिष्कुणिनौ तदद्‌- पमन्युपराराः। चतुरा मेकषगो चत्वा faare: परस्परमिति ॥ उच्यते | नायं कुण्डिनजादेशः किन्तु कुडि दाहे षयस्मादौणदिकते दइगचप्यये उज्चलदन्तादिभिरयुत्यादितः खतन््र वायं शब्दः | खत एव वालिकमेत्रा- वर्णको पिनयेति, होतावुःण्डिनिवन्मित्रावरणवदसिष्व दिव्यध्वयुरिति

-----*~--~--~~ ~~ =

यस्येति लोपः, तस्य स्ानिवत्वादामीयत्वेनासिद्धावाडा टिलोपाभावः। च an न ९ { प f ~ व्पागस्यक। [णन्धेयेटयो गाचप्रथययो (रिति afuata षष्यौ, रखतयोर्याव- वयवाविन्य्ः, तावेव खरूपेण दश्रयति। ‘Quy greta’ | मध्यो- avert हि कुण्डिनो ष्न्द दति" । कुण्डमस्यास्तीति “खत इनिठनौ प्यय- खरः, दौबनुदात्ः | ननु मानु ठतल्तुग्रहग, प्र्यान्तयोरेवादेश्रौ स्तामव च्या (तयोरित्यादि? यदि fe प्र्ययान्तयोरेवादेश्रौ स्यातां ‘at sqmuy ति प्रतिषेधो न स्याद्‌ wat get निषेधो मादेग्रस्य, ततशा-

। मष्टाभाष्यप्रदौपोदुदयोतः | ८७१ (च.९२।पा.१।दा.२) ( ्चागस््यकौ खिन्धयोरगलिवुण्डिन च्‌ |

२।8।७० |) षष्ठौनिर्दिषटस्येति। ॐ) खानषष्ठौषा मध्ये प्रतिबन्धिकेति भावः ॥ तैति | ॐ) एतद्मेव TA प्रत्ययगयदणं शतम्‌ । यदा गोजर इत्यनुवत्ये ma हतस लुगित्यर्थान्न दोषः । पर्यायाभाव दति । करै) विकण्यस्याष्टदोषदुष्टलादित्यपि बोध्यम्‌ ॥

बोधायनं UHSA | अआपन्तम्बहचमप्येवम्‌ | एतेन वसिष्टमिवावरुणौ कुण्िनिख् महातपा दति मद्धयपुगाणप्रवराध्यायप्रयोगोपि यास्यात दति fen हृष यरि qx निवयं विशिटयोरेवादश्णौ कियेते तदा कौ {ना इयस्य सिद्धावपि च्चाग्स्तोया इति a सिद्राति। तथाहि खगम्य- शन्दादृष्यणि ्ागस्न्यः | ततो ब ङ््चनान्ताद्‌द्ाच्छ fafa गोचऽ्नुग- difa लुकप्रतिषेधः। प्रथयविशिष्म्यागस्त्यादेग्रपच्त तु तत्निषेधाभावा- द दत्वापगमे शधिकरोणव स्यात्‌ । उपपादितं चेद प्रयम्य नुक |

ree ge ~~ me --- ------ ~ —— ।

22 सद्यटद्धत्वादणेव स्यात्‌, नुकि तु सति तस्य प्रतिषे तल्सव्रियोग- प्रटस्यादेश्स्याप्यभावाद दलच्तफम्को भवति । तत्र॒ विषो arelfa किमयं awleqay अण्ड WAY tee न्नग्भवनीोति। रवं मन्यते, यदि कुखिनजादेश्रः समुदायस्य स्याद्‌ अगस्याद्ःऽपि तथा म्याद्‌ Bat ऽयं ary, खनु क्षस्य च कोखिन्यनापि सबन्धो विरोधाभावादिति ।

TOR महभाष्यप्रदोपीदुद्योतः | यो ऽचि 412) 81081) (अ.२।पा.४।सा.२)

धड़े ऽचि च। २।४। ७४।॥

यङ्ग साहचर्याद च्‌ प्रत्यय एवा द्यते ॥

ऊतोऽचि । (कै) ` छतः ave यड ऽचि ल्‌ गित्यथेः |

[कि are eee

~~~ --------------- = ~~~ न

यखोऽधि च ॥ यो ऽच प्रये परे लुक स्यात्‌ | चकाराद्वहुलमन्ध- चापि । शोलुवः। पोएवः । पचाद्यच्‌ । इदमेव अवि लुग्विधानं ज्ञापकं सवंधातुभ्यः परचाद्यभिति | बाडलकात्‌ बेभिदौति चेच्छिदती्यादि | दह अजिति प्रद्याहारो न द्यते । ताहि सति श्रणोदयेवावच्यत्‌ | यडन्ता-

“astste” ay खचि प्रयये परत इतिः । परचादयचेदय्ैः | waza SIH सवंधातुभ्यः पाश्च भवतोति, प्रत्याहारग्रहणं तु न भवति, तथा fe सद्यगोद्येव वक्तयमन्धाजादः प्रययस्यासभवात्‌ | न तु क्ृन्द- सोति! | saat सावधातुक" saa वार्तिकं, हुशरग्रह णमन्थकमन्यस्या- भावात्‌ | यति वातो किखतोद्यधिकाराब्र भविष्यति, यातः वातः, च्चोद्यनुवतंते | यान्ति वान्ति, व्योरिति | युवन्ति र्वन्ति, atara इति वर्तते । युवन्‌, अरवन्‌, यडागमोऽसिद्धः | प्ोगुंवन्ति, असयोग- Weta वतते | यषलुषनि द्यं ष्टि इुश्रयषणं, योयवति, सरवति | यलुगर्मिति वचेदाधधातुकत्वाल्िडं, कन्दसो यखलुक्ञ ay 'इन्दस्यभ- यथे' व्याधधातुकावादेव ग भरिष्यति । तदेवं यषनुकभ्कान्दसतवमभ्यपगम्ब हुश्रयहणं saad वातिककारेण, स मन्धते, wartara "बलं ` eal ति सखव॑मनुवरिष्यते, तेनाचि set प्रतः कन्दसि भाषायां

महाभाथप्रदोपोद्दयोतः। cer (घ. aT. 8 | WTR) (यो ऽचि च।२।४। ०१४ |)

, यद्यत्रेति । क)

“न धाविति" (१।१।४) Garena शच्य- विगेषविषय एवेति भिरूपितं तत्रैव ॥ भाष्ये इत्येव भवितव्यमिति | (भा योयुपौ रोरूप सगय बाहलकाद्यडः लगभाव एषेत्यपरे |

~ - ~ - he ~ ee नन ~ ARNE Glee me a ee age

दन्यस्याचो सम्भवादिति हरदत्तः न च पापचये पाप्रय दश्च सम्भवः | fi han प्रपा व्यवधानात्‌ | रकादेशस्य स्ानिवद्भावात्‌ लिटम्तभयोरियिग्रः सम्भवोस्तोति चेन्न । wage | यदि तु अमन्त्रे द्रति निषेधान्‌ मन्त फथंचिनत्ततसंभवस्तषिं ast साहचर्यादिति यत्न्तरमन्वेषफौयम्‌ |

यो लुग्‌ भवतौ्ेकं वाकं, ढन्द्सि बहुलमनभित्तिको लुगिति दितोयं, ufaze तथा great asyfafa, प्रयोग चिरन्तनः पद्ये गदे च काश्यास्यायिकादौ ग्किटपदोपन्यासप्रधानेरपि कषिभिने कृतो दृष्यते | भाष्यकारस्तु इ्रवार्ति aafa, णव तदत श्वापयति ग्मायामपि यष्लुगिति, तेन चेचिदौति चेक्छिदौति atadialarte सिद्धं भवति। afaaney मन्यते यदि ज्ञापकंनापि तावद्भाषायामपि यषन्तुकः प्रयोगो : भवति इन्तेवमवेष इन्दो aya मानुडृतन्‌ प्रयोगस्त WITHA यथाभिधानं gagraa द्रति, अतो न urmatfanfastet at: श्द्रनोयः॥ 119

98 महभा्यप्रदौपोद्द्योतः| ( गातिद्ाचुपायभ्यः सिचः weet | (अ. २। पा. ४। या. २] | ४ | 59 |)

गातिष्याघपामभ्यः सिच. परस्मे पदेष्‌ । २।8।७७॥

नि दिको

Sar या ames इति। (भ) भागधे दकोऽपोणद्भावान्तदादेशस्यापि सिद्धिरिति भावः।

गातिस्धाघुपाभूभ्यः सिचः परस्मेपदेषु ॥ रभ्यः fest लुक्‌ gar. Sey । ke Away लुगनुवत॑ते न त्वनन्तरोपि प्रलुः Beg | यद्यपि गामादाग्रहगेव्वविरेस्तथापि गातौति निद्‌्रादिहेणोगालुषौदस्य

४ ay $ षि प + ग्रहण गादेश्रम्येव wa शिपि wea faem: | aq नायं area | qeaa afeuriq । स्यम्‌ । तथापि vafaaeqacufafa स्थानिव द्वावातिदेशाच्छबलुक्‌ | भवतेर श््यादो तु अस्तयादेग्रानुकरण afaz- प्रातिदेग्रेन witha wage प्रछृतिवदिद्यस्यानिग्यष्वात्रे्य वधेयम्‌ | शरद - स्तु खयानिवद्धावास्नञ्चतिवदनुकस्यमिति वा adie शरन्लुगिव्याह |

=) cos

तश्च शब्दस्यासङ्तिः wea । वस्तुतस्तु गापोयषटये rafyqattefa वातिकमेवाच शरणम्‌ | निरादेव यक्घम्‌ । लुग्विकर्णयहणमिति तु भाष्य प्रौढिवादमाच्म्‌ | निदश्रस्य सन्दिग्धत्वात्‌ । गायतेरपि fe fate क्तालवस्यानुकरं गातो ति सम्भवद्यवेवधेयम्‌ | अगात्‌ अस्थात्‌ श्यदात्‌

ne viremia = "~ ~ > १ ee

“भ'तिख्धाघ पाभून्यः few परस्मपदेष” ॥ (अभूदिति | ‘agat fre) ति शण्प्रतिषेधः | ^लुगनुवत्तैते न क्षरिति' | याख्यानात्‌ | द्रण furatiwafafe’ | इगादेश्रो गा द्यिदयक्ष" तच गातौग्यादाविकस्येणो घादे्ररदमुकरणो गा तिपि हका निदि, श्यानिवद्धावात्रक्षतिवद- yaa भवतोति च | तेन गामादाय्रहयोेष्विेष इति लाच्चणिकस्यापि TeV यद्यपि ग्रहणं प्रापतं तथापि गातेति निर्देशादेव तस्य निढ्त्तिः।

। महाभाष्यप्रदोपोदयीवः | „ ७७५ (ख,२। पा,४।अ. २) ( गातिश्धाषुपाभभ्यः सिचः परङ्पदेष |

2।8 | 9७ |) धः erat । र) earned ष्टोति भावः॥ भनु mace पिबादेशः

fa ATA श्राह

शिति चेति । क) श्रदादिश्षकेति far: कजेयकलवाभावादिकरणो न ara दूति वादिनां मतेऽपि तस्य गेतिरिति ख्ादित्याश्यः। ग च गर्द ae छतालस्यालुकरणत्‌ श्तिपापि एवमेव रूपेण निद शः

~~~ ~ -~----~------~ et ~ न NT ~ ~ => ~ ~ न~ ~ जा > न क

अधात्‌ | पिबतेरेवेषह gea नतु पातेः। लुग्विकरणालुग्विकरणयोर- लुश्विकरणस्येवेति परिभाषया । अपात्‌ । अभूत्‌ । भूधातोः खतन््स्या- स्याटेग्स्य चेदं रूपं तुल्यम्‌ । म चारेश्स्य लुग्विकरगात्वात्यातिबद यषः cea) आधधातुकोकविषयतया Rat: खरूपासिदेः गापो्हणेन रणदेशरपिवग्ोरेव य्रहयमि क्तम्‌ । नेह । कीरै We । अगासौत्‌ | परक्तणे। अपास्‌ | यमरमेतीट्सकौ । पै प्रोष दद्स्यापि लाच्तणि- कत्वादग्रहं बोध्यम्‌ | परसौपदेष किम्‌ । अगासातां ग्रामौ देवदत्तेन | अत्र afaq छते भोधातोएंसौ fag: | ररनेकाच दरति यण । तेन मामः शाङ्ग मम्रोधुनि नाल्ति राहुरिति प्रयोगः सदृष्कत दरदा । ख्वंतुमा ख नैषोस्ठयायेव Mata द्रच्यते यतिरिति भद्विविरध्येत | माभैरिति तु प्रामादिकम्‌ | यदा। अगम ग्रासनागि्यतयास्तिसिच दइतौटौ fare faut हलखयादिलोपे सिचो विसग+ aad

Bn i EB a + st तथा लुग्विकरणानुग्विकरणयोगन्ु गविक्ग्यम्येव ग्रहणमिति पिबतेरेव ग्रहणम्‌ | 'श्रगासौदपासौदिति' Tt wee | पारचर | (यमरमन- मातां any’ ति सगागमः सिच्खेट्‌ ‘afer fast sem दतोट्‌, ‘ke शटि" पे a? शोषय इद्यस्य लाच्चणिकं पारूपमिति awa | 'सागासातामितिः | क्मर्रात्मनेपदमाताम्‌ ॥

८७१ महाभाद्यप्रदौपोदुद्योतः। | ( वनादिभ्यल्तथासोः | २। 8 | 9€ |) (ख. २। पा. 81 ere)

सन्दिग्ध इति वाच्यम्‌ । लाचणिकलेन तस्यानमुकर एतयाश्याेवमेष BG तस्व गरहणाद्च । अन्यथा गाया दरत्येवमेव वदेदिति भावः। MSZ नानुकरणं पर खेषद परलाभावात्‌। “गामादागणेव्वविगरेष" इति सिति्ठहितगा जिदं विषयमिति बोध्यम्‌ ॥ भाय श्रलुग्विकर णस्येति | (भ) “कम्िकरणालुम्िकरथोरलुम्विकर एसये"(परिभा)त्यनयेत्यधः |

तनादिभ्यस्तघ्रासोः। २।४। ७९॥

प्रतनिष्टेति (भा) मध्यमपुरुषबङ्वचनम्‌ ॥

~~~ te ny ~~~ ~ -

तनादिभ्यस्तथासोः । we: सिचो वा लुक्‌ स्यात्तयासोः ya: | सतत | Gaur! खतविद | खतनिष्टाः | असात | असाथाः | जनस- नेद्याल्म्‌ । ud खसनिदाः। easy: | युयमतनिखेचच तु न लुक्‌ । धात्मनेपदेनकवचनेन च यासा साह चर्या ्तयाभूतस्सेव तशब्दस्य ययात्‌ ।

» गदभ्यस्तयासोः” ॥. उदाहरणष खरितेश्वादात्मनेपदम्‌ | यासा साह चयांदितिः। यद्यपि तावदयं तद्नन्दो दृष्टापचारो ऽस््यात्मने- canta च परखोपदम्‌, अन्ति चेकवचगमस्ति च वहुवचनम्‌ यंतु BY UMA SFSU शआयात्मनेपदमेकवचनं च, तस्यास्य कोन्यः सहायो भविगुमश् न्दत च्यात्मनेपदादेकवचनाचेति भावः। “आआत्मने- पदरेति' | उपकषच्णमेनत्‌ | रकवचनस्ये्यपि Ree ॥

| महाभाष्यपदोपीदद्योवः। ८७७ (अ.२। प्रा. 8। धा. २) (era | 2181 Se )

Wl 1 २।४।८१॥

~~ eee

यथपि yaaa लेरिति gaat aus ataaamfec

va ayufafa ॥ निपातनादिति क)

“विदाङ्कवंच्छित्यन्यतरस्यामिति" (पा-२।१। ४१) “we

तारयामि" (पा-३।१।४२९) त्यादि जिपातनारिश्ययेः ॥ तच्िति । क)

जे रिव्यननुद्ष्या सर्वे्टसिद्धौ तद नुटत्तिमभ्यपगम्य रडलोरो-

निपातनाश्रयणमयुक्रभिल्ययंः ॥ तरबादेरिति । कै)

Maas शकः प्राया शद न्तलाप्रातिपदि कलेन तरबु-

TIA THING | श्रादिना तमबन्ताद्‌त्पन्न WAT TTY: I

Ca आमः परस्य लुक्‌ स्यात्‌, चक्रं । लच्तप्रतिपदोक्घ- परिभाषया नेष । Gunarfes, aA) चामतुः | विबाद्यपवादनाक्ञाव-

= e

Cara: ॥ Qa उत्तरस्य aqaraaifa’ यद्यपि सिचा लिर्वि्े- faamurite केरिेवानुवत॑तदति भावः। विदामक्रग्विदाङ्‌ वं न्तव लुलोटोनिंपावनाष्लुगभवति । तरबादोनां चामन्तादनुत्यक्तिरेव, वस्याग- भियक्तपदार्धत्वात्‌ | खयं च नुए्नाप्राप्रष॒ तिवाश्षु विधोयमानावाक्ञादे- प्रानामपवादः | तेनामन्तम्या fsa TERT चन्र ‘fag

८७८ मह भाव्यंप्ररीपोशुद्योतः | ( खामः।२।४।८१ |) (SRA 8। च्या.)

व्यवहितेति | (क) , तरादौ सति व्यवहितं enfefa भावः ॥ मग्वभमिवया्- पदा्यंकवेना तिश्रयाचयोगान्तरबाच्यनुत्यन्तौ कथं शगित्धत श्राह श्रामन्तस्येति । कै) THT शुक्‌ पलमद्‌ गरनमियत एवाुत्यत्तेरिति भाथाष- शाथे ` इवि" भावः ॥ नन्वयवानामसम्मवोत्यतः श्राम्परत्यय इति ॥ (कै) भाषे सन्निपातेति । (भा) शचणप्रतिपदोक्रपरिभाषया प्रव्ययाप्रह्यययोरिति परिभाषय। च सुसाध्यमेतत्‌ ॥ तदा छेतेषिति । क) विरोधाभावारेवान्तरङ्गवात्पूवं लृगित्यपि म वाश्यमिति भावः | “विहितानां नियम” दति पच्चाञ्रयणादोभयोस्हुष्यवम्‌ |

स्ायामेवायं लुक्‌ | तेनामन्तस्यातिखन्तत्वाद निघातस्ततः प्ररस्य निघातख सिध्यतौति नलुमतेति खजर प्रतिपादितम्‌ । न सैवमामन्तस्य पदत्वं म

onan, 5,

खतिखः दति ve चानिघातस्तस्ञाच्च निघातः सिद्धो भवति । कथमाम-

नतस्य UM, घुवन्तत्वात्‌ | लकारस्य छत्वान्रातिपदिकल, तिषभाविनो हि

लकारस्यातिखिति प्रतिषेधो न चायन्तिवुभावौ। छुपः श्वं कस्मान्न वि तडिते न

भवति, wa: खरादिष्‌ पाठाद्ययतात्‌, नामा साहचय पि तदित

खव नर्ते ऽपितु ापरतङधितोपि। नजा तु समासप्रसङ्कः, न कारयां

महाभाष्यप्रदोपोदृद्योवः। tee (a, 8/07. 81 BT. २) ( aa 1 २।४।८१। )

, सत्यपौति | क)

a चासुत्यत्तिकाले परलात्ततः प्रागेव aw: किंन भवन्तीति वाच्यम्‌ । श्रपवाद विषये ganined: । “nae सापवाद्‌ विषयमि'"(परिभा)ति न्यायात्‌ ॥ ननु श्रतिङिःत्यनेम ति इच्यानिलयोग्यष्य we aera प्रतिषिध्येत इति कथं लिटः FARA श्राह

तिङ्भाविन इति ॥ ॐ) चद्यप्याम इत्यनेन सुपोऽपि लुक्‌ मिध्यति सेरिति निदत्त थापि तदनुत्तिमतेऽपि wa घाधयितुमाह भाय श्रव्ययादिति जमिति ॥ (म) दिवचनेति । (कै) पदुत्पत्तिप्रकारश्च उत्तरश्च भायये GE! ॥ नतु aa इति । (के)

afanaua हि हतो मान्तवाभावान्न सिध्यतौव्य्यः | हदि

गरषणवपचे तु लेरिति faa wa दत्यनेभेवेति बोध्यम्‌ |

नमान = ~ न > ~~ ~~ -----

स्यादिति वाश्यम्‌ एुवबन्ततया तत्सिद्धेः | यथा च सुपो न saa तचा ह मेजन्त xfa aa प्रतिप्रादितम्‌।

nee CO A न म म = LINE क ET 5

हारषां ‘as’ qyea समस्यतदति समासः प्राप्रोति, नेष दोषः। अभियक्तपदा्येन हि वाजयाश्कारेति नजः सामे a तवनभियक्तपदाय- नामन्तमात्रेय | Batt कलः प्रतिषेधः | woe anal sa करतायां oanfragraa शनो लिग्रहगेन awa न्नुक प्राप्नोति।

८८० ACMA NA: | ( ara: | 21.8) St) ) (अ.श्पा. 8) aR)

afganacarteta । के)

“तद्धितञ्चाशषवे विभक्षिरि८१। १।१८)ति प्रटिता दि तरते पठिता श्रतस्तेषु तद्धितपदमनुकन्तेत इति भावः ॥ श्रननुटृत्तावपि न दोष इत्याह

तङडितसाहइचर्यादेति ॥ क) समासे छते इति । कै)

गतिसमास wae: । स च नित्य दति सभासाभावे खरो न सियेदिति a वाच्यम्‌ । उपसर्गाणां करियामाजरेए सामर्ययादनभि- वयक्षपदा्केन कारयामित्यनेम नास्य सामथ्येमिति न श्रङ्नोय तिङूत्पदे वसमासो न लादित्यनिषटम्‌ | "तचा Cay सूचितम्‌ देतु cuata

श्रामन्तस्येति ॥ के) नलोपादोति। कै) आदिना पूरवंपदप्रहतिखरलम्‌ ॥ भाष्ये न चकार हारयामिति । (भ)

करित्त्‌ न अरारहारथामिति पाठः । त्र चकारेत्येतदधतो

निबन्ध्वजलरेति | तजर सामान्यविग्रेषयोरभेदानयार्दिव्याः ॥

~... ~ -~--------~~ RE Nn TT A I a

सथैवदृया(सिदम्‌। aia samy गरहणं न चेषोयैवान्‌ | खवमप्यम गद्यादिष्‌, तिपो ल, आम wa प्राप्नोति, adavarq | लक्षृणप्रतिपदोक्तोः प्रतिपद) aa ग्रह गमियत्र न भविष्यति ।

| महाभाष्यप्रदौपोदृ्ोवः। ख (ख.२।पा.१।अा. २) ( अ्यादासुपः | 8181 SRI )

अव्ययादापूसुपः। २। ४। ८२ ॥

ननु anafay तच शालायामित्यादौ सलोसामानाधिकरण्या- देव टा एतख च न ल्गत श्राह ` न देति ॥ क) भूतमिति । र) सामान्ये नपुंसकम्‌ ॥ ननुचचैस्तराभ्यां ब्राद्मणन्यां रतमित्या- दावव्ययात्यरा यः aaa दति Ta) “श्रव्ययादि”ति विहित- विगेषणात्‌ । यद्धापसुब्भ्धामतिप्रसङ्गस्लाययदूपस्यैव प्रया सभ्या ग्रहणान्न दोषः । एवश्च ॒छन्मेजन्तस्स्यभाव्यमपि खरसतः सङ्ग च्छते एति fan ननु सुपो saat कथं शुक्‌ कथं वा प्रत्ययलच्षणमत श्रार

„~~~ >~ ~~ ---------~~---> --------~- ~~ EN = -- --- ~ -~

अव्ययादाप्सुपः | खव्ययादिश्ितस्यापः qe नुक स्यात्‌ । ay श्रालायाम्‌ | खय । खच वातिकम्‌ | चअययादापो लुग्वचनानधैष्धं fergt-

न ज ~न = =

e-em कम ००५५

TOPICAL LI aa श्रालायामिति'। ग्रालाप्रब्दसत्रिधौ स्लोत्वयक्तगव्यगतकारकश्रत्यभि धानात्स्यामितिवत्तचेद्यत्रापि वैदे ety ययः स्थात्पदादेव Gla प्रतौयेतेति arate fara टापो नुणक्घयो यथा षट सण्तकेभ्यः प्रतिषेध द्रति भावः। वात्तिककारुस्लाहइ । व्यया दापो नुग्वचनानर्थकं लिङकभावादि' ति। कतवा हत्येतिः | यदा TET agaquy fad: खादिविधिवाक्येगकवाक्छता तदा नि सदस्येभ्यो निष्कारकभ्यखाथयेभ्योखाटेव नुग्विधानाल्वङ्ग कादयो भवन्ति, firwat-

111

८८२ महभाग्यप्रदोपोदद्योतः। ( खद्ययादापयुपः।२।४।८९।) (HRW ४। या. २)

सखाभाविक्येवेति | र)

शरययात्परस्बदगरनजेव शक्‌ सन्न्रमिति भावः॥ नतु पूव. Thar सिद्धौ किं सुवृत्पद्मेतया्ना₹

प्रसक्तति ॥ कै) खादिवाक्ये एकलारोनामनुपादानादार वाक्येकेति ॥ क) वाक्वान्तरनिरपेक्षत्वादिति | (कै) उत्यक्लानां नियम इति भाव्यस्यायेनियम एवेत्याग़्यः ॥ रकवाक्यतापक्ते ऽपौति । कै)

सामान्यापेक्प्रत्ययनियमेऽपोत्यपि बोध्यम्‌ । wa प्रये ऽपि सप्तानामपि विभक्तौनामुत्पन्तिरिति बोध्यम्‌ ॥

भावादिति। नच स्तियाभिति सूच स्त्तसमानाधिक्ररणारदिति पत्तः स्ितः। भूतमियं त्राद्धयणो्यादाववि्यापतेः | विदधितविग्नेषणात्रेह | wast ॥

म्यतायामपि fara तुल्यनानौ यस्य नियमेन arate wea वद्ुव- चनं न दश्येनंकसिन्दरयोरेव दवचनं तैकशिन्न asa, रएकङ्िप्रैक- वचनं न sata बहुषु rama: खादनं सम्भवः | चिकपक्ते तु यच सह्या सम्भवति asda सा वातेन विधौयते, waa fave सामान्धविष्िताः खादयो विद्यन्त णेति सवरथा येभ्यः सुबुत्पत्तिरेषितवथा प्र्यलक्तणेन पद सञ्ज्ञा यथा स्यादिति | पछ्ुविति च सप्रमौबद्ुवधनस्य पकारेण MATT न कपः, खापः एथगुपारानात्‌।

महभा्यप्रदौपो द्योतः | ८८४ (च. २।पा.४।घा.९) ( तोषासप्तम्यो बंडलम्‌ | २। 8 । ८8 |)

ततौयासपतम्योबेहलम्‌। २।४।८४॥

2a

तच वत्तिपदानामिति। ॐ) एकविं ्रतिभेरदाजा इत्यनयोः शलार्योपसन्लनवश्या दत्यर्यामि- धायिवादित्यथः। एवं fe श्रङ्गानतिक्रान्तो cas एति न सिध्येत्‌ तक्माद्वायकारप्रयोगाद्‌च लगभाव दरति इरदत्तः। aware श्रन्यथा विदानामपत्य वद vaife fay तद्राजखुच उक्रवारतिक-

हतौयासप्म्योनङलम्‌ ॥ खनयोबहुलं स्यात्‌ । पूवण निदे प्रापे QA: | उपकुम्भमुपकुम्भन वा सतम्‌ | उपकुम्भमुपकुम्भे faa । aa वातिकम्‌ | सप्तम्या छऋड्िनदोसमाससं ख्या यवेभ्यो नित्यम्‌ ॥ द्धिः, पुमद्रम्‌ । AAA उन्मत्तगङ्गम्‌ | संख्यावयव, रक विंशतिभारदाजम्‌ | faugragiaaa | रकविंश्रतिभरदाजा वंश्यास््रिपघ्ठा्द्रोतमा वंश्या दति विग्रहः | संख्यावंद्यनलति समासः | ननु भरदानाद्िदादययजो यजजोश्वति नुक प्राप्रोति। णवं Mangum: | अतरिभ्टगिवद्यारम्भात्‌। मच वति- पदानां खायापसनेनेकत्वविशिषटर्यान्तमे पसक्रमाुगभाव इति RANT यक्तम्‌ | ढक्तिप्रवेशाव्रागेव प्राप्रवतोन्तरङ्म्य नुको दुर्वाम्त्वात्‌ | अन्यथा गर्गाणां कुलं गगेवुलमिद्यपि नस्यात्‌ । Gary | भाष्यकस्प्रयोगादेव नु गभावोच्र बोध्य द्रति | दरद च ahaa बहुनलयरद्यसिद्धाधैकथनपरम्‌ ॥

“दृतौ यासप्तम्यो बड्धनम्‌” ॥ मुमद्रसिंति' | म्ह्वाणां सगटद्धिरिविय- यभावः, ततः सप्तमे, तम्या faaaara: | (ठकिग्रनिमाद्द्ाजमितिः। रकरविशतिरमम्दान्ा वंश्या इति ‘agra ayaa’ ति समासः। तत्र वनि- पदार्थानां खाचापसच्छनार्यान्तमाभिधायित्वाद्राम्दाजग्रब्ट रुकत्वविशरि- छार्यान्तरे सङ्ान्त saat quae: | नि वयम्‌ । गर्गाणां कुन गग- कुलमियाद.वपि VAY | तस्माद्ाष्यकार्प्रयागादत्र नुगभावः॥

ees महाभाध्यपदौपोद्योक्षः | (लुटः प्रयम्य state ।२।४।८५।) (अ.२।पा.४। दा.

भावासङ्गत्यापत्तिः। एतद्धायप्रामाण्मादि मावुपकादिषु बोध्यारिति बोध्यम्‌ ॥

लुटः प्रथमख SRA: | २।४।८५।

प्रथमतः परलादेले ल्यक्ाङनिन्यायेन Beat न प्रा्रुवन्तौ- व्याश्येन वान्निकम्‌ | भाष्ये रितामिति। (भा wizag परमपदे चरितार्था इति भावः | पृवविप्रतिषेधेन wat सषटद्रतिन्यायाश्रयणादेलाभाव इति तात्पयेम्‌ ॥ तद्धनयज्ञार तित्तस्‌भोनामिति ॥ क)

श्रात्मनेपदानाश्वेति । क) न परखनेपदम्‌ ॥ भागे

--*= ~ ~= - ~~ ~~~ ~~ -~ ~ -----~ ~~~ -----

लुटः प्रथमस्य डारौरसः । लुडादेग्रस्य प्रथमएरषस्य डारौरस mate: | सत्ता । श्रयिता। ननु पदद्ये दौ fant प्रथमएरुषो। लया च षट wits: वय देशाः तत्कथं वैषम्ये Seager: | aug | डारौरस डारौरंसखेति कतदन्दरानामेक रषात्‌ sata

“qe quay डागौरसः'॥ परस्लंपदस्यात्मनेपदसम्य चेति'। Vad परस्मैपदे धयः, प्रथमएरुषसं क्का स्िबाद यः, Wat परेष्वपि चय - सादय इति षट्‌ स्ानिनस्त्रय eeu इति वेषम्यात्संस्यातानुदेश्रो न प्राप्रोति | मा Heater, खान्तयंतो वश्या भविष्यति, अर्थत-

महाभाष्यप्रदौपोदृद्यतः| cry (ख. २। परा, ४।अआ.२) (लुटः प्रथमस्य erates २।४।८५।)

पुनः TARA । (भा) gata त ब wea र्चणष्येति न्धायादिति भावः ॥ AAT प्रषदन्दपक्स्य द्‌्टवाद्मश्नानुपपत्तिरत We सामान्येन प्रश्न इति ॥ कै) श्रवति (भ) meee विषय wae) उदाहरणन्तरद्प्रियः, प्रशन ट्ति Ata tl बहुशक्िकिटकानिति | (भ) “जलातिरप्राणिनामि"(२।४।६)त्येकवल्वं बडश्ब्दो पात्तबहला- AAAI BARMAN दन्दः । बडकग्रक्िकिटकानोत्यभ बडवचनान्ययानुपपत्या हतदन्दरानामेकग्ेष दति बोध्यम्‌ | तस्ा- दुभयमपि न्याय्यम्‌ । प्रते तु हृतदन्दामाेकगरषो न्याय्य इति बोध्यम्‌ ॥ डापा विकारे cay ऽनुपपत्तिरत श्राह

td

a ~ -- ~ “+ “~ ~~ ee -- ---- ~ ------ ee = ~~ ~-----~-~ ~न

यदा । Bia Brasigqawy | रकाैस्येक्रर्यो qig शर्ध rare watafefamaey qawrrg | यद्यपि नानुबन्धक्गतमनेकालत्व तथापि डा इत्यस्य सर्वादे्चमानुपूर्याद्रोध्यम्‌ | प्रतिपादितं चेदमनंकालबि- दिति जं म॒ चात्मनेपदे खथ्यता ऽष्येतारा विन्या डारौरस aay टेरेत्वं स्थादिति चेन्न । अङ्ित्रेव प्रयोगे सब्र चतया चघरितार्धतवात्‌ |

ता == a -----~ ----- ---~--- --------~- ~~ ~--~ ~ ~~~ =. = ४1

er

खान्त्॑म्‌, एकार्थस्येकाया Te द्यथा TRA TWH | कथय पएनर्डादो- नासैकार्थयाश्यवसायः | यावता यन्तिपः ख्याने स एकार्था THEA स दयया यो & शाने स asa, Aare, प्रयोगदशंनादय्येकारथादिक्षम- wae wey | अथ area अपि षडेव निरदि्यन्ते | कथम्‌, रखकगे-

८८६ महाभाव्यप्रदौयोदुद्योतः। ( लुटः प्रथमस्य डासैरतः। २।४।५५।) (अ.२।पा.४।या.२ )

डादेश इति । क). कर्मधारय दति भावः॥ नानुक्न्धङ्घतमिति | ॐ)

चरनुवन्धलायोग्यकतमिगयर्थः । ष्वनितश्चेदमनेकाल्‌शिरि(१।- ९।५ ९)ति ga भाये ॥ we निधातप्रसङ्गस््विति | (भ) faa faa च सर्वथा ऽयं दोष दति aufad तु wee: | ननु श्यःपदयोगे तिडन्तनिघात एव॒ भविखतोति किमनेन लसावंधात्‌कानुदात्तलविचारेण्त्यत श्राह

यर्विति॥ क) भाषे

ee = - -- ~ sei -~ ~ ~ -~

तथाहि | णं डादयश्यभयमयि एन्दान्तर प्राप्या ऽनिच्यम्‌ | तत्र परत्वा- देत्ये कते एनःप्रसङ्गविभ्नागाइद्धादयः | vet) fas aieity टेरेत्वं न भवति | रखुभ्िरेचोसख्थासः Faq एकारोचार्णाञ्चापकात्‌ | स्यादेतत्‌ | तिप्तयोदयोरपि डादेशेन्तो दान्तम््रदमिष्यते । तत्र तिवादेशस्यान्तरतम्या- दनुदात्तत्े सद्यदात्तनिढत्तिखरेणोदात्त्वं सिद्धन्तु atm तु ग

(मी

० | ufazarq | डारौरस हासौग्सद्ेति छतदन्दानामेकेषः। यदि तु डाचडाचडा। canada) wm) डाचरौच रस्‌ च डारौरस इति रतेकगरेषाणां इन्दः स्थादनिष्टः संख्यातानुदेशः प्राप्रोति । तिप्रसोर्डा । भिितयो सौ । खाताभयोरसिति। ‘acta’ नुट्‌, तिप्‌, वस्य डा इयं स्दिः नानुबन्धक्वतमनेकराललम्‌ | खस्तु

मह भाव्थपद। पोदुद्योत ; | ८59 (GRAB MLR) (लुटः प्रधमस् डारौरस ।२।४।५८५।)

सनित्यत्वादेति। (भा) दयमेकदे शक्तिः । अनुबन्ध्य ग्यवेन तक्छतानेकाल्लाभावानुर्‌ saat प्रत्ययश्रब्द ऽपदिश्यमानप्रत्ययवयवपरो sane ऽपि उखेलसिद्धिः | स्वदिशे च तस्िन्‌ शेते एकादेश इति पका शनिरदसामर्थ्यादादेश्काले एकादेग्रस्य मैव प्रटरत्ति- रि्ययंः॥ ननु तिडवयवमादायेव घा किंन स्यादत श्र. अक्तपरिमाणस्येति ॥ क)

भाष्य अननन्यवदिति | (भा)

च्र्धाधिकविकराराद्यायेनामिद्धः स्थागिवदित्यतिदेग्प्रटत्तेरप- लकचणमिद्‌मिति बोध्यम्‌ ॥ भाय तचान्तरङ्गत्वादिति। (भ) तासे: पर लमावधातुकमित्यनुदा्तवस्य बहपेचतवा दित्यः ॥

~" ~~~ -- ~~~ = न - ~ mentee ogee

सिध्यति । तथाहि । तप्र्यस्य set क्रते लसावेधातुक्स्वगात्यग्तया- द्िनोपः। न चेदानौमुदात्तमि टत्तखरा लभ्यः। ्यनुदात्ततवाद्मागेव लोपात्‌ ननु खरभिन्नस्य प्रप्र वव्रनि्यो sem: | ग्रन्दान्तरस्य प्राप्रव्ननुदासोप्य- निचयः | उभयोरनिद्ययोः पररत्ादनुदात्तत्वे छेते पुनः Vaxlgqrarsar- Zt Bd उदात्तमिठन्तिखरः qa sfa af QALKMSSTW-

= ~="------~--- --- _

त ग्य स्येव, तिपस्तकारेण ae टिक्षोपो भवति| ननु तक्रागन्तमङ्कुन भवति | हित्वरयखामरादनङ्श्यापि भविष्यति, या सिद्धान्तऽभस्यापि | QU वानुपूर्यात्सिद्धम्‌ | कथम्‌ । अन्यम्याप्ययं स्याने भवनरप्र्यः स्वाद्‌ RaQ, प्रद्ययसडउज्ञायां SATA गान्ति, सन्या चेत्सच््ाग्राम.

ece महाभाष्यप्रदोपो दुद्योतः । (सुटः प्रथमस्य erates | २।४।८५ |) (च, २।पा.४। घा. २)

परत्वाट्िलपिनेति | (भा)

डिलसामर्थनाङ्गलभलवेकषक्पे ऽपि टेरिति (१।४।९\४३) wae प्रत्या तस्य परलादिति भावः । welder उदात्त- शोपाभावादुदात्तनिटन्तिखराप्राप्तौ प्रत्यथखरप्रापनाबु दात्तखरमेव श्रयेतेति तात्पवेम्‌ ॥ किमपेक्था न्याश्यतल्मित्या श्या पवप्रदशित इति । (क) “न्याय्य एवेति भासय न्याय्यस्वयमित्ययंः ॥ Rafa । (कै) व्याश्याद चिन्तापूवं मपि पर विप्रतिषेधशेवोक्रेरिति बोध्यम्‌ । टिल पात्पतरेतसश्मधारणाया अ्रसम्मवाराष डारौरसिति॥ के) रिखापे चेति। ऊ)

परल्रादिति भावः॥ भाषे

Wea | Bue | Sealer परवाद्टिलोपः। तथाप्यसावनुदात्ते व्यविदयमानोरान्ते पर rar: | अनुदात्तस्यचेति wa छयनुदान्तयष्टगं प्रद्याखयास्यते, तत्छौकारेपि शास्त्रोयोनुदा्तो न wea, किन्त्दात्त- firm | ग शच प्र्ययादयुदात्तप्रत्तरिदमपि दुलंभमिति वाश्यम्‌ | परिषद्य चापवादविषर्य{मिति न्धायेन लसावधातुकानुदा तविष प्र्यखराप्ररन्तेः |

1 A

ART, यदानेकाल्‌ तदा Balam, यदा सर्वादेशस्तदा gaa, यदा VATS, TVA तदा लोपर्तदेकाल, न चेदानौं प्र्ाडच्यान्ता- aut भवितुमहति, तदेतदानुपूर्यांत्षिडम्‌ । ‘matt कर्तार इति । "रि चे' fa तासस्त्यरपः। (अधयेतेति' | दए अध्ययने । अथात्र डारौ-

महाभाष्यप्रदोपो RATA | cee (च.२।प्रा.9।खा.२) (लुटः प्रथमस्य डारौरसः।२।४।९८१।) पुनःप्रसङ्गविक्चानादित्यपि (भा) पजंन्यवश्ठचणप्रटत्या लसावंधातुकातुदान्तवे BA CYT ॥ aaa इति । .क) श्रपिद्धिषय इत्यर्थः ॥ ननुरात्तनिटत्निष्ठराभावे ऽपि परेण रिलोपेन प्रह्ययख्वरापवादश लसारवधातुकानुदात्तचसय सषटरति- न्यायेन वाधितलात्पुनरप्रत्तौ प्त्ययखरप्ृच्ेष्टसिद्धिरत्‌ आ पुनः प्रसङ्गति । ॐ) तत्रानुदात्तस्य च Way! ततश्च उदात्तनिटेन्तिखरानु- दात्तवयोः सम्धारणा युकरेवेत्यर्थः ॥ ननु तासेरपि प्रत्ययखरा- प्रागेव परवाद्िलोपे उदात्तनिटत्तरेवाभावात्कयसुदात्तनिटत्ति- खरोऽत श्राह भाय

-- --+----------~--- -~------~----- ~ == eer ene

न च तासेः प्र्ययखरात्ागेव परत्वाट्िलोपः war: । प्र्ययखरस्य प्रद्यय- संनियोगशि्तेनान्तर कत्वात्‌ । तया च भाष्ये संग्रशप्नौको । प्रययखरा- पवादो लसादधातुकानुदात्तत्वम्‌ । तेन AT न प्रसक्तः प्र्ययस्वरः कदा चित्‌ ॥ Saree तामेटेत्तिसंनियोगश्िष्टः। तेन चाप्यसावदात्तो iN > नद > लोपयते तथा ब दोषः॥ दत्तिः wate, यदेव तासिः प्रवतत तदेवापवा-

दाभाववदुदात्ततवय॒ततो KATA: ।

रख इतेष टेरेत्वं कात्र भवति, पु॑मेवास्िन्योगे श्यानिष न्तात्‌ | दह fe ancy टेरेत्वं च प्राप्रोति इद्र | दयोरपि ग्रब्दान्तरप्रा्े- ग निच्यतवात्परत्वाटरेते हेते एनः प्रसङ्रतरिक्ानाड़ादेथ्ः, णवं सौरसोरपि द्यम्‌ | अथवा yada steal भवन्तु, धासः मेवचनं qa ये तिादेश्याक्तेषां टेरेत्वं न भवतौति । Gaur धासः.स द्रग्येव वायं स्यात्‌ । कर्तांसौति' , तासम््ो रिति मलोप.॥

८९० मद्ाभाष्यप्रदौपोदुद्योतः। ( लुटः प्रथमस्य डासैरसः । २।४।०५।) | (MRI EL BT

तासेटृत्तीति । (भ

एवञ्च प्रत्ययसन्नियोगशिष्टतयान्तरङ्गतवादपवादप्रसक्तभावाचो- दात्तलयुक्त एवोत्पद्चत इति भावः ॥

दति श्रीशिवभदरसुतसतौ गभजनागे भटर विर चिति म्म्दाभाष्यप्रदौपोद्योति दितौयोऽध्यायः ॥ °॥ समात्तं चाहिकम्‌ ॥

शुभमस्तु Il

— — —

quay संस्वार afganaar मूत्रगलिधो मयानौतो यलनादित्‌ धज्नन मन्तोघजननः | qag गम्भोरे सकलपदनाभकसम्गोौ प्रयेपोद्दयोतोऽयं त्रिलसतु मद्ाभाष्यगदने |

द्रति वङ्देश्नौयकाश्यपगो चोत्यन्नचद्रपाध्यायव्रप्रासमुद्व- ब हुवह्मभशम्‌3र चिते मद्धाभाष्यप्रदौपो द्योत विषमपददयास्थानें दिनोयोऽध्यायः ॥

शि भम्‌ ॥

~€ rt i 2६ ) ‘ed “ys .‘v Que छ ¢- a’ 4 7k

महाभाष्यप्रदौपोद्योतख्यदितौयाध्यायस्य सष-

वात्तिकमष्टाभाष्यादौनां 'वर्णानुक्रम-

श्रभिप्राधम्‌ ruta श्रभेदात्‌ श्रथ मेदात्‌ ara ATU

प्रधिक्षागश्परिभाप्रधोः

श्रथ चैति WARTS

e NATTA: wutatts श्चन्धव

्रविनाभावित्वात्‌

be fc |

TTT युक्तग्रहणम्‌

श्रसत्यपि

weta Tears fa ayia featar TATA GY: श्रसचित्रौज तु

) on

खचोपचकम्‌ |

at

¢ © sR € BE BP ^

.. HUTT, BU ४, ५२ १०, TB

११ ११९ १५

१७9 १, xe

qc

१६

[वे e 1 e 4 4 (~ [4 क ry e ° e ° १ | ७ me त © क © श्वि तट ॐ ऋ © ¬> छ च -2

9 ° e e ¢ ~] + ७ € > &

° . ak

श्रविवत्तितैव ... ध

wayqaacia ४ श्रतधवानां सत्धम्बन्धालाभः श्रनेकत्वादिति —... oe

श्रवयवद्वारकसम्बन्स्येवात्र WAY श्प्रधानद्यापि aida ... wast खल्वपौति - श्रगमक्षल्यात्‌ .., a ्रगम्कह्यादेव, श्रमूयेव्यादौनाम्‌

श्रमेदमिति a श्रषाम्येऽपि

श्रमूयललाटयोः

श्रवुधति rf श्रवधवा्थौन्वित इति wauaratataa:

श्र भिधोयते

श्रन्तभावात्‌

श्रपोति ५ शयति a श्मनियसेति

श्रथसेहे इति

श्रञधस्‌

श्रयन्तस्‌

wud हत

Way तवे इति

शरन्तभेति

श्रभदैकषत्वेति

श्रयोपरधौति

agra इति , ... श्रभिधानम्‌ ध a श्रच्रापि |

4

भा भा

Ayr

ety yyy प 3 9 4

a a

अ अ; + 9; 3; ७,

ॐ

त

eee

89 १,

५२ १०,

eee q 8

wet?

शपि श्रद्ध इति

श्रप्रतिपत्रः ०० 9

WUT श्रधोग्यल्वारिति

श्रयं भाव इति ^ श्रन्वाख्यानम

श्रतं wa ware warawtizta श्रनाख्याने se qu पे ठत्ति वत्तेयन्तोति श्रथ पिषाम्‌ श्रयन्तरोपाडानम्‌ quar ध ध्रन्वधाटिशेषणम्‌ any: श्रभिहितोऽन्तमेत इति श्रवधार्थाप्रकृत इति श्रय यद्वेति श्रहानाविति श्रथवा भवति चैवमिति श्रपतस्मिद्धिति

श्रयं दण्डः

WT, an awa एचेरिति

शरनेनेति ्रनेकस्मिद्रिति

श्रपर ATE श्रदुष्यमिति

श्रनुत्रेति

श्रननालिति श्रन्तभवतौति

eee

(

ve A

शनभिधोपेति

ध्रथावन्यष्येति ...

श्रमिधेय यद्येति ... शरनभिधौयमानमपोति । दभिधेय वाथोति ध haze fafa

weary मन्यत इति

शर्वा सोऽयं इति 7 ‘weg तरति, .. “a भा

4; प) > अ+ ॐ ॐ ॐ ॐ

ata पदप्रसङ्ग इति = भा ware विप्रतिषेधमिति ... भा श्रनुद ति पकमिति 8 पा शरन्तरङ्कत्वप्रिति ... a a श्रनेकान्तिकिमिति एत के wer त्होत्याि ... छ भा शधिक्षग्रश चेति i घो श्धिक्षप्णटिवपेऽपोति . के श्रधौति 2 . की श्रधिक्रषषटिवषाण्यस्यति श्रधिकषषषटिव्रणामिति मा weafaata a शदयविक्षन्यायममल्वाशेति को श्र तिष्याप्तोति को श्रन्तरङ्कत्वाहिति ... कं शविेषेणे१त <] शरवधित्वद्यो्तनेति ` को श्रवयवक्षाष्मिति a श्रन्तरेशापोति को द्मधिधानादति के शन्वथेसंत्ताविच्तानादूतौति a वक्तव्यमिति ` को wa एवेति के

भा १४२ १०, १४४ ९,

१४३ १२,

e (1 (प e 9) e a

स्क

e + e e e e 11 e 1 [1 e a ® [4 e 4 [1 ~ ~क sy श्छ 4% LF ॐ @ श्ल =>

fl fl ^< oo ss AM

@ © & ^+ नक © AS © AM

न्म

° न ° re

oD

न्त ९४५ © न्ॐ

शरव्ययादितिलंगिति " शरन्ययेषन्तावित्तानादिति wave ध्रतत्वादिति ध्रसादृ्य इतिं क्िमथेभिति uaa, areata fe श्रथ यदति aya gratia... श्रमेदैकल्येति ... we कालविशेषे ,.. watafca एवेति श्रनपदार इति श्रन्पपदायेऽपि त्विति erat चेति Ss awit हितेति waar रिति श्रन्तोदास्तत्वमिति renee इति शरमेदादिति

शथे क्रत इति

waar ज्ञातय इति

one

Waa लातोयक्षः सम्बन्धादिति

श्रधौत्यक्लात्वति ... शरथेभदैनेति श्रनेक्षश्रक्तोति श्त्पतिरिक्तक्षद्य ति श्रयशव्देन घमामा्चमिति श्रचप्रहणमूतेनेति श्रचप्रधानत्वात्‌ ware fa

श्रनत्वित्ति

धनश्रापि .

२०९ 4,

V5 अग WW HH ध यु यं अ" अ” अ? अर यु अ” द द 4 अ ॐ तु De ॐ + ॐ ॐ

१७१ १७२ १७४ १७६ १८४ १८६ १८०७ १८९ ०१९० १९४ १९५ ace ९०१ २०४५ २०७ २०८ ४१० २१२ २१२ २११४ २१४ २१५१५ २१५ २२० | ^ २१ श्य्य्‌ (88. ३२४ २०६ २१9 BRR २३२

॥ ॥ ॥ 1 [|

| 9 ऋ | [4 e ° 1 न्ति & कि त 3G 9 @ @ & © £4 2

e e

४ of @

ॐ © 6&6 = 8 => ==> DB © Hh € © fH ॐ < 2 च छ ^<

श्रपादने पञ्चमोति a श्रयशव्दोऽयं They:

श्रै क्ते चेति द्रेग्र्टये षतोति

प्रन्तः register शरजंननिमित्तत्वादिति

श्रसो ..

श्रसम्भवादिति

श्रगुपत्नषने पात्रस्यवेति श्रव्यतिरेक्षात्‌

श्रभिधानम्‌

ष्रतयवानामिति श्रशेषत्यादिति

श्रान्तोदात्त इष्यते

Ty भावः

श्मत्यन्तेति

श्रत्यन्तापेति

श्र पेत्तानिमित्तक्ष इति शश्रक्षणादिवज्जातिविणेषस्त श्रनिधतगुणनिमित्तति श्स्तोप्रव पदति श्रनिदिंशमानल्यापौति ग्मपेच्य' दयादिति ... श्र्यीपततोति

श्रभित्रुतवेन \aated इति श्रमेक्षोपकारक्षोपकारपम्‌ श्रनियत इति

ata ४८ mn aw तदुगुणद्रवयमाकाङ्घुतौति श्रव्यापक्षत्वमिति

watata

Tam खल्बपौति

अ ॐ अ % श £ &

ॐ 3 अ ॐ प

ne

३४6

bd : : ° [1 e e 4 . e [4 3 : . : bd {1 ~ «© { < < € ८ mel श ध 2 @ 4% € te

4 : ^© 2 & @ न्ट eae 1.) °

wets ५५.११

wawirata श्रधरपाभ्यामिति श्र्भेदमिति श्रभुक्तमिति

gaat वणं इति श्रकारकत्वादुति waa इति प्रतिषेध इति garam कस्मादिति wan वरति

श्र ्रानौमिति श्रनथा ४ श्रता पिक्रिपेति श्रस्तु विभापेति श्रल्पनति

wa तु शब्दलाघवसिति श्रतिश्चयनानौति श्रतिश्ष्यमानानि ्रयन्तरत्वम्‌ awa स्वाति श्र्॑ति ee श्रत्तस्थितत्वादिति ayurufata

श्रध पिप्यलौनामिति aquaria श्रघंपिप्पलोषयेव यादिति श्र धाभिधानें इति श्रनाव्यवदहितमिति श्रयमण्यु च्यते ग्रनोत्तरेति a otutwa इति श्रन्तभौवाहिति श्रनुद्धव रवति

re =

ॐ 9 DDR’ S| DY

=

भा

अ

प्रिचत्वाभनयं weatanatg fa शव्राह्मराक्तो eT... शत्रापोति श्रवयोभावद्ति oe want हेमन्तः श्रयमध्राय इति श्रभिप्रायमप्रतिप्दति श्रवा wa शते श्रवशिष्ठानामिति श्रब्राह्मणोऽयपम्‌ श्रयसमनत्राथं इति

श्र पवाढ इति

WIA च तत्स्यत्वम्‌ श्रवसितवत्तिरिति werraty न भविष्यति agquattata utaney इति ्रतिशिक्तमेवंति श्रथान्तरेऽपि प्रगतित्वाहिति

wa yay wumerefrurt दनेक्ायेति

ates प्रहगोदिति शत्र थ a श्तिङ्‌ ग्रहणेन शेति शद्याश्चति द्मभिनिठेत्तश्य शनुश्रुयते yay शरनिष्पद्रष्य THEA

e

अ द अ ॐ ॐ ॐ द ॐ = ॐ,

[य

+ अ ॐ HW 2

3 ॐ ॐ ॐ ॐ अ yy ॐ yD ॐ यु

=

अ 9; 3 es

Bee

| e ५ क 4 e e a) ce) काके र mh निटि | co 2 @ € ॐ

श्रमे््याठ्त्तिरिति

श्रनेकेति ease

carat aya प्रभिञ्जनह्षद्विगपि stung भविष्यतौति wary इति ६ श्रयवा विभक्तयथं इति श्रव्यपेनापौति श्रमेदहोप्यारावत्‌ श्र्स्यव लाभात्‌ श्रवा संस्यानामेयम्‌ swat वच्यतौति श्रभिहितः घोः श्रनतभतः

श्रम्रधति श्रवथवधप्रणेति waaay

प्रवक्तव्यम्‌ ह श्रत्यधानां च

श्रस्तोति ( श्रनपेत्तपरति श्रनपद्ाचविशेषेन प्रह कठ इति श्रनुक्षरणमिति प्रणो करवाणि श्रनपदाचश्ष्यश्य श्रवयतेन विग्रह रति श्रधारेति oe श्रवष्यानाहिनिमित्त इति श्रस्ति घहापेति

wary इति

गर्धाटकं पुक्व्यभिषग्ति

9

)

)

[= ॐ ॐ 8 Mm © छ 32 © 2 Xe ॐ © ॐ

ft 2 -= € = इ ~

@ ~> 2 @ <^ Mm A wo

= °

( १८ )

श्रधौटकं कर्तृद्रोेन विनेति के = ५२५ .. १ प्रनिन्नीति इति ... re भा : ५२७ g warferta a ~~ के i ४२८ ,.. १ श्रयश्ब्देनत्रेति ... इ कं sad भरट oy ध्रन्त्मावितेति „., ^. षो रेट . 9 शरनेकविघयत्वात्‌ ... ध के ५२९ ... १ श्रयं भाव हति “ को ५३० ... १ शरभ्यातृत्तिसंस्या .. „„ कं ५२३९ .. १ ` श्र्रोप्ताश्वादित्ति को i ५३२ ... १४ श्रनेनेवेति - os भा ४ ५३३ ३ ष्रधिकविश्या भा Be ४३२ ..१9 श्रनपदाेपेक्षल्वादिति के ए ५४२ ३ श्रशेत्वाहिति भा । ५४६ ...१० ध्रतिप्रषद्धः इति के ५४८ 8 aut इति को ५४९ ८ ग्रभिधानक्रमेति को ५५१ ३ awa: क । ५१५४ ) aaa पद्धति , करं .. MER ९ wey तदहि ey. - भा - ५७५ ,.. ५ ग्र्थामेदात्‌ भा yor # ware इति की e ५८० शरखाचत्यति ... ५ क be ५८० ¢ wanitata qematfa भा ५८१५ ... £ wit क ४५८३ „.. ४ ware त्विति =... a i a ५८० ...१६ श्रपूपो 2 „ क ५९१ ३ श्रनभि्टितेकत्वादयविधानापेति कष ४ ५९४ ° wfateat प्रथमाभाव ga भा a ४९५ VB afer खल्व पोति भा ६०० १ प्रनभिदितिक्षत्वादोति क क ६०० १५ श्रव्यतिरिक्तघति ... ध क्षे 7 ६०३ ... ८ शरप्याप््यवदिति ` , क ६०४ ९४

श्रनाति Ss se प्रनुद्पूतश्क्िफमिति * ... ्रनवकाश्यल्वादिति श्रल्तिभयन्तौपर इति छ श्रशपत्व'दिति

ata festa

श्रन्ति त

we गहि तोधेनेति श्रक्मेक्षाणामियुच्यते 4 श्रनतरख्य वेति

शरयवति ॥ श्रधिपतिराधाड इति श्रधिरश्चर इत्यधरिति ८ Nia दत्तस चेति

श्रना व्याख्यातमिति

श्रत वति

श्रता नपसिरिति श्रपारानतिषत्रक्षति = wa रादनेमेति श्न्तरद्रत्वारिति

QUIT

श्रङ्गशव्द इति

afta ufaata

श्रच॒प्र्ययान्त इति

WITH इति

wear त्विति

श्रवा एष्चमोति

श्रना चान्यार्चोति .. शरपक्रामति तत्‌ weg Tatra may शब्दस्यायद्यति

Waray समानाः

श्रथ प्रत्ययेति

> नि

के ६०७ को ६११ भा ६१३ कष | ६९४ i ६११५ को ६२३ के ६२४ a ६२५ को ६३० भा ॥ ६३१५ भा gay कं 6३9 को ६२८ भा 6३८ क ६३९ क ६8३ क ERR के ६४९ को ६५२ कं 66१ क : 66२ कं ६६6 कं ६६६ क ६६० कै " .. ६५२ क ६१५३ ८, ५८९ १, ५६१ क ६०५ भा ध 6 98 a Sie ६५७ के , 6५९ भा ४ 6८० भा oe 8८9

गह € © न

AS °

satet ग्रहणमिति श्रस्तमनदिति ... भा TT व्याक्ररणद्येति ष को श्र धिक्षग्णशल्य विवक्ताधामिति कं श चग्रहणं त्विति । क श्रनि्नीतक्षालस्यति को श्रधारशमाप्रोयत इति ` क wu faatafa .. ai श्रन्तरेणापोति , a श्रषतोति = प्रधिक्षविकेषति षो wy परिमाति भा oo इति भा श्रनपेत्ततश्ब्दान्तरेति क्षो ष्रनियतापाग्चति को श्र प्टरणादिति को श्रनियतप्रतियोगोति 7 i श्रपरोपक्ारित्वनेति = को श्रवितक्षिके क्षमशणोति . भा श्रव्र च शेष हति ... i aa चेति be ..., क श्ररण्य इति oes 4 भा श्रपरमारो ae . भा WAM AY e .. भा श्रकरतोऽव्ययद्य पे इति .. भा श्रकमकत्व इति ... . रिः श्रधिग्रहेति a . हरिः gf च करोतेः कटेन साम्यमिति भा CATHCART भा श्रपरेत्विति es: क श्रधिक्ञरणवाचिनघ्र कं श्र पनोपेति क

०४५७

५ 2 oi

° D4 cf e e = e e * > 4% € he cz af lem => av oe <<

eee q 9

2 = 2a oc द

e e e

2 2 @७ & Ss ९८ © BF @ ©

AS ye => € DB 8

्रसमासश्च aia... th द्रनगराशाभिति ... * श्रा चे इति

श्रविथेषेणेति

squat इति .. i

श्रष्यधत्यादिति

श्रयति

, श्रमेदेकत्वति

श्रनादिरिति

arta 3 aafea पररष्यणे .. श्रन्ति ५ श्रवपवानां क्षाप्यसम्बसखादिति श्रवधवा्ं afatcat वेति श्र्वेत्यादि

श्रतः प्रवपदद्यति ...

waaay इति

weary इति ... weeny इति...

प्रश्न कत्तव्य

श्र पवादाप्रठृत्तादिति श्नादिष्टाचम

THATS

a7 इति

Watrerfy

श्रनुदात्तत्वमिति श्रनृनासिकयोरिति Waa ,. श्रनपेत्ति

श्रस्तिया्मिति

ग्रन्यति Way

By 9; ॐअ

ब

By Bs Hy Hse By अ By अ, Hy अ; य

By By 4

a4 4 ¥

=

ॐ 9, ॐअ ॐ: Ar Br My By अ,» 2

@ & ce न्ट «© € == CG

ष ee

[~ oc co MW.

& wb © 4m ट छ

wD

oO ˆ 0 Nw ~ we

" श्रन्तरद्धानपोति .. क श्रस्येवात्रति .. श्रस्तिपासिति wagiait ध प्रम्बप्रद्ति . श्रचः प्ररस्िव्रितोति s ae तावदिति ...

gad यद्‌ श्रहुध्विति —. श्र्स्य त्वमिति ... WAAAY

श्रवयवान्‌

we तेनेव वचनादिति

ge विशेपति

aay विकरण ति watauta

qaatata लुगिति ulaaare ta

oa प्ररिमाणस्यति

1

gamatete ति re

gata

श्रण WaT TAY wea niaia श्रठयवमपोति mua

Te WISI =

श्राधारगताया इति 7

argartata श्राकरतिस्त्विति श्रापनोपानाप्‌

१ A J

५ ५ ७» अ अ, 4 अः ॐ अ”

om € Oo ~

श्रागमरकषष्वादित्यादिना शा भा

Wray 4“ ^ क giv ... मौमाम्‌ gaia a. पणा श्रादरकम्‌ a = कं श्रास्यातं सविशेपणं वाक्यम्‌ ता श्र ध्ितषंख्यति क श्राल्यात्तति क श्राक्िप्रत्वारिति को ध्रा्म्पितिखति भा arated इति .. ... क grea विधावेत्रति का mame कत्य इति कं श्रानन्तय्येमिति th anattaqeaarfata ii Naa: ध । १ भा श्रानन्त्यीरित्यारि 7 क श्रात्मा ke .. रिः WATT: भा aay इति षो masa areata. i wataw समापतग्रत्यति फ ग्रागच्छ्रब्दर्वाइिति छो श्रारारिति क ata TT a क ध्रारम्भवारिनस्त्विति क प्रामनमिव्यवरति क grea इति क श्राधागप्रत्वादिति ... i श्रावसथयष्यति का श्रा धक्यमिति भा श्राप्रापन्त gia. ध "क

६9 ... ३ ४० aR ह १५9 ५6 ... ११ 6२ १8 c€® ,.. १३ ११८ 4 932), १४ , UBB mW १४९७ ५ १४९ ३ १४२ a १९४७ ...१३ २३९ a २१५१ y ६३२ ४ ३६० ... १४ UGX , 9 १५४ 9 ४२ट 9 ३८ ¶ 934 3 ५२४ ...१६ ११५० ५ yey ५ ५८6 ५ 6१० १ ६१० ३ ६२8 £ 6८४ ३ qo ¢ ४२०५ 4

( २8

च्रादिश्रब्द इति i श्राश्रयभेदादिति षो श्राकृतौति फ ध्राधधातुक्षावयवा इति .. ष द |

इतरत्रेति ` क इतर इति क wo के इह कप्मात्रति भा इषशेति ... फ इत्यध्याथेखेति ध फे इह मद्याप्रवें क्रियते वाक्य षन्ता भा इष्याहुरिति को इ्येताभ्यापिति 1 इति प्राप्रोषौव्यश्य भा इगन्ते हिगणाविति a भा इवायस्यति ves be क aq. Pr wes भा इहापि aeifa भा इत्यत्र भव्यवेति कं इत्यतत्स्वरवखन मिति i भा ween न प्राप्नोतीति “is क्षो ee कस्मादिति ... ei भा इदेतच वक्तव्यमिति , =... भा इथचयव ... “ae भा इष्टापि स्ोत्वमिति क इष्यत इति si को इदानोमव्यास्यतिव्यापोति क इह FMI इतोति के इभ्ययुवतिराटययुवत्िः भा द्णएिरिषम्‌ ee भा

७०

co 3 ;

998 8,

८९०

eae

दे 8

8 २५ १५१ ey १०६ Se (~ १९२ १२६ १४१ १६१ १८६ ०१ २०३

श ॥ ॥ eo oD a as

दृष्टो तु षथापमिति . क क्ट न भवति ^ ह भा we तरिं प्रयोनम्‌ श्रध पिप्पलो भा बृ्यभिप्रायेयेति को qurefa a इृदानोपिति 2 a इ केयिदिति 00. के इ्यादि प्रकरणमिति षो इत्यादिनापौति क इृतयादुदा हरणमिति a इन्दराहोनामिति .. कं ज्ृहापौति ध भा इत्थं ध्रतलक्षये इति भा इन्विप्रय्य a eqrrata eg ६ षी we तर्होति = भा waa इति + क बृ्हापि तदि प्राप्नोतीति .. भा हृष्ट नित्य इति भा इदं शब्दादिति . क इति चेष्यत इति ... .. कं इति पाठादहुति a wa: प्रभोति ‘a छो कत्येव भविसव्यमिति लि भा इग) थो mw इति ies भा | इंप्षिततप्रत्वादिति ॥ क्ष इंधितव्यल्ति क उ | वपसजनोमूतस्वार्यानोति के क

सभयतिध इति

४९८ ६, ५७०७

३७ Qa ३०४६ ... १९ ६९४ + BOR , १ 8०४ ...१० ५

8२३ UH Bar, ४ ,४४१ ~. २ 8४६ ... ९६ ४४९ „ ४ ६५२३ „ ४ ६६९ ... 8 हठ .. € ६८५ . १ ६९७ ,, १३

शदे ... ५ 9३३ ... TR ७९३ व. ८२४ „ € cus |: ८४५९ „ ५ ८६६ .. २ ८9३ „ 8 ८४४ ३ ४५९८ ॥। 6३८ € १२ . ३

१७ ५

हतत होति ia छप्रादानविक्षल इति ध छत्पत्तिस्पित्यभिव्यक्ति योगस्य उभ वा योगपदानेति खभपस्मिद्रिति शछपथारािति खपक्षारेति ठपाधोति सत्तरण्गयीवच्छिन्रा इति चठपसंख्यानिमिति ... छप्सख्यानं न कत्तव्यसिति खक्ता्थानामिति

खत्तरपदं प्रसिन्नमिति खपमानोपमेषयोः ... छप्रनोयपते जनेन चपमरानानौ्यचयते ... छपमानस्मरः हपमानिमित्तमिति खपमानसमाष रति खपमानप्रतिपादनेति छभय विशेपशत्वादिति छभयपापे्तयस्‌

CATT

छत्तरव्रानुक्रमण

CUA गङ्गम्‌ खपरद्मक्षत्वम्‌

ठ पाधौनासिति ठदासतता

पग्र हः खपसदुतक्रमरुपक ... satura ute... एपषगेस्तु WAT: ...

भा

Sr Hy Sy By Yo Sy Be Sa 9 my Sw 4 9५, ५, By ५, 5» प ५4 Sy Sy Sy Se Hy अ, Ay अ

20 RR 89 os 99

११६

१२३

१२८

१७८

१८०

१९९

२६७

२७१

२७९

२७७

२८१

२९६

ROR

३०४

३१९

878

३१५

BYR

३४३

३९४

४३१

8४१ 848 ६४५१ 86० BER 26४

हत्तरपतैति = क इत्तरपदलोपाथेम्‌ .. " को खत्तरपचेति = भा हत्वएति क eran शेति Ai i sang. भा surg ade . कषे guey इद्यताध्यामिति wT छभसयधो रिति i उ भपेति क उभति को शद्भताधारेति के पका होति .„ म शच्च रि्यादि फे we प्रव येति वा THY भा शखपजायन्ते भा खप्रक्षारः हरिः CFR: भा चन्मादकः भा छक्षारेति भा दक्षारन्तति क हभयप्रापिरिति को उच्यते इति क हत्तरपदत्व fafa ... क उभयतघ्ति भा हत्तरत्राभिचारायेमिति भा उत्तरति क

उर्सगशव्वभेति कं eutfnag खन [मरति भा पतै इति कं उगिल्य नास्तोति क

ठत्तरव्रेति " . कं ~ ८6० „. १ मयत पू्वंवहुते ... को „ ८६६ ९ उपकादिभ्यः र छ णा a ८5८ .. ९ Si | क्यमिति ... के ... ३४२ aR waste 2 ... ` कष a ८७२ | qT | रतङ्गावेति . की | ४ ३ णवं होति a ... क ~ YE ४६ .. ५ रकदेशस्थिता कं =. 9 zara इति ,.. क १५ .. ६ रवमपि फथिहिति भा ६९ ... १ रतस्मा्ततोत्रुम : ध भा 8८ ,.. ९ एतत्सिद्वेमेति „ „~ के go, 9 रक्षायेता ति G ४७ . ३ एकार्योभावाभावेति क - 89 .. ६ णवक्षारादिति ... स कं 2 ६० 40 खमपत्य इति 1 ६२ ... 8 रक्षाँ भावे इति ... कष | €8 ...१8 रकं TITS 1 ७६ . ५ वमिति i ec. ३ एक्षयेति 1 9८ १४ रक्षस्तु ष्वेमिति को ९२ .. 8 wasey इति का €9 ... ४ रकाम्‌ रक्षप्रयोलनम्‌ क ४ १०० १२ कति इति ... . वा १०९ .. 9 रतस्मिद्रिवि =... ... क ... ११९,६ ५५द .. ३ रक्षश्नोघनिदशातुा घा १९८ .. € रकाः पदसप्रुहोयाक्यम्‌ . को .. ARR एक्षत्यक्तिगतमिति को १२३ १

शतमनयोरिति ... oe रवममपौदमिति =, * ^, wearer चत्वार इति ... va किल नामेति

wart gare इति ...

रवमणप्यक्षाषन्तोति

एवं मन्यते सयुक्त विधानादिति

रक्षथेपण्िति

रकत्वव्र fares इति

रकषव चनान्तपोरिति

रतथोधेवाथयोरिति

रतस्मारिति

रुततदेवेति

एकापूपौवत्‌ षमाहारेति

रकत्वविथे पशादिति

waaay क्षरयेनेति ... he

want भावाहिति

एते ay इति त

रकार्योभावं प्रागपि arate ‰..

एसेनेति

ea तोति त

va afe wa किंचिदिति

रवमपौति

रष परिहर इति ...

रतत्‌ १ रतचावयवाचति ..

रवमाहि

तत्‌ सूत्रादयत्तर

एकशिव्येति

एक रवाषाविति ...

waa त्विति =...

एक्षदेशविराभाषिति

AS निक

By ॐ Bs

~ अ 3. Sy) Bo 3, अ mr HM a अ, अ,» Se अ, प

=!

My अ अ, अ अ,» Y अ, Bo ५, य

१४९८,१

३8२,६

२५८ २६२ २६४ २०9०९ 296 ३९५ २८१ 3&8 ३०४ ३११ ३२४ ३४३ ३ ४२ ३४9 Ty ४०६९ BRE

‡ : न 4 | =

७ AT om 0 © @ श्ट SF ~>

: : =) ped

oe s छ = FN & ल 2 wo न

se

e e s e «DD

cs RE

रक्ष प्रतिषेधमाश्रसिति

श्कत्वप्रतिषेधमाध्रसिति

wag प्रसज्यति ,..

यतानि पशनोति ... एकाट्कसद्धावे

zara ta “as रक्षल्वाङोनामिति ... eae -पदिति .

खक ear ... रक्षो गत्तमष्वाश्िति एफीवा सनक्रियेति wane fa

ण्ट साम्यादिति ... रकल्याव्रार्मारति

एष aa प्राय इति... waare weg इति way Waa

wag a नामेति ... waq यिशेषापेक्षायारिति weut चेति रफशेप्रच पथ इति र्कणेषे च

रखकतव चनस्य त्विति ... रवमादौति ^ खनवेश्च इति wag ta रकम्र्ेशफति wera इति

रुप णवा इति तावदिति

श्वेति

eee

ua afe योगविभाग इति

(

As °

4 9, gy Hr अ» Bo अप ॐअ अ» ५, अ; 4 4 By अ; By Be अ, अ; Br By Sy Sy My By प अ,

चि

8२6 8२७ ६२9 ४६० ४७१ ५२५ yea ५८१ wee ९०३ ६०६ ६५९ ६०€ ६१० ६११ ६५< gue GER 920 SRR ७६० ०६६ ७६६ र्ट ८११ ८१६ ८२३ ८२५ ८२१५ ८३३ ८४२ ८५८९

2 ® ~©

2 ^> न्ड coo AY » « ९ AV a) AM aS ond go [<| ee @ ™ we

दक्तेफमितिं रक्षवाकयतापत्ेऽपौति

रेक्षस्वध्य मिति रक्षष्यर्यडेति

श्मशा दिषौनेति

BSI

fe भावेति RUaRTU aaa a केषां श्रालोनासिति क्लमाः

मोदनः क्रियाविशषण वैति किचिदकुवीर मिति किचित्‌ कुवम्‌ ... क्रियाधाश्रुभयारिति Raat कृपो wea afa कश्य चिहैवंति

fa तेन कृतं श्यादिति किमन्यदिति

किते इति

wry गेषिका इति fa ठत्तरिति कैवलप्रसन्येति करपुनमदः Went वा क्रियाकारक्गपोरभिमम्नन्सख।त

(

ar)

Fy Ay

AV

... अ» - ॐ ॐ

5

५ 4 ॐ ay ay Ho 4 अ Hy 4 अ, By अ ॐअ? bs

भा

egy

८८2

a

POS

९१० ae BR

© कभ

fe»

re van १९

fam fateq ... fatata कचिदिति क्षिया प्रधानत्यमिति किमयेमिदमिति ... कार्ये न दाहिति ... कर्मसाधन इति ... Rata ae कश्चिच faite eta क्षस्षान्तरेति क्ुण्डश्ष्द इति कि घास्वारकत्विति क्रिधमाश इति क्ाक्रत्तालोयस्‌ gaara ta कषाटकेऽन्तोदत्त इति कतेत्वादिति wy इच्यते काला इति क्ियाकारक्षसम्बन्ध दति किरिक्षाण इति किथत इति कूताक्तनेति कषेति ` केचिदाहुरिति काक्षपौषेति कुमाय्ययेश्य प्राधान्यादिति fury ‘3 mat भवतौति ... किं वयाक्ररणस्‌ कानि पुनरिति fa utata

{

4

wis ८8 ९९

we < ६,४ १३८ €9 १०४ १९०८ ९१५ १२६ १२९ ९१३९ १४९ १५० ९५१९ १६१ १४७०९ १७२ १८८ २१६ २१६ २१७ २१८ २१९ २३० २३० २३४ २३२ १५५ २५९ २७४

e e e e 1 e क e e e e [= © 2 बट 2 र४ नि -क -5 कक श्ट n

no « ॐ

e e ° ah

iL

क्क इहोपमा इति fa एनरिति ह,

a एनरिति ध ‘is

केनेति द कृतिममेवति ^ क्षयं न सप्रत्यतोति

fa गुणमिति ll.

fai ate

कुल वामन इति क्षाग्कमितौति क्षैवलमिति

fa क्रियन्त ति .. किमत्ति

Rona fa कल्यान्तग्प्रा्रत्वादिति कर्मधारयस्यानुक्तसिद्रत्वादिति कदाचित्‌ Rag इति BIT: Wel इति कुशलपदेन॑ति

कृधासपें ara ज्ञातिरिति कथमिति HUAI ... कचिद्‌

कृपे चैति

कि प्रधानोौऽथ Tare: क्रचिरन्तभ्यीतमिति क्षालश्ब्दर्नेति

क्रिथपेनि

fama एकत्वादिति arta

कः पुनरिति fa wufata ..

1

भा

अः अ अ, 9; य अ अ अ: 4 4 4 2 अः My भः ५ ५ ५, अ अ,» 4 अ अ ५; 4 २

५ २

yy

eee २८० २९० २९४ २९८३ ace ३०४ ३१

Bre @

३8४ ३४४ ase ४५७४ ३५९ ३६१ ३६४ ३६8६ २६०9 ३६९ 39 ©

... ३०३१४ ३५८ ...

३०9४ gor ३८४ 3 न्ट 8०१ ४०३ ०४ 308 8०9 ४१६ ४१८

सवरियादाविति ... कुवन्ति क्रिथागुणाविति क्रारक्षविशपेति क्िमयमिदमिति ... के लगु येति

कमणि न भवतौति क्रचित्त तृजकाभ्यामिति क्तरि चेति « .. कषयति ध क्रियायामिति ... क्दन्तावस्पथायामिति कण्ठ काल इत्यादिश्रति कचिदिति

कुतश्चिदेव

कृत्ति कर्मदिगनकत्वति ... करंध्रितननंति

कम वचनेनेति

aaa Tae इति. Raita

कः aaa इति कत्त तमध्रतृतोया इति क्षोऽथमिति

कदाचिद्‌ द्योवीचक ति

क्रिघाभ्यावत्तोति maar वेति क्रियाभिधानाद्‌

e e fj Raga चेति ... क्रमघडायपवगमादिति कियुक्तमर्तादिति fafaatwaraa fa

820 ४२४ ४२७ ४३२ 8२8 8२१४ 8२९ ४४५ ४४५ BYE Buc BER 2८० 2८१ 8८8 8८१ ४८५ 468 १०६6 ५१६४ ४५५५ ५१०५ ४५२३ ५२6५ ५२५ ५३२

wad

५४१ ४५४०५ ५५४ YER ५६६

as

1 ~

९ ० 9» 9 «© fl ॐ TF ®

faua इति Pe vs किमिति as कदाचिदिति

क डारश्ब्दस्यति

कमणोति

कमस्याग्रितानामिति कत्तरकत्वमिति ... “si farat परथकषवषाम्‌ क्रियान्तरं

Raa ata oe ass aatzita क्मरोनामभावाहिति

कार्य चति

किपमरप्राप्रति

को) {नाः WEIN कति Raat कमण्डलुयोर्गति

क्रिथनरारक इति

क्रियापा vata

क्राग्रालनत्तम्‌

कमपादनपीः क्रिप्रानुमितगक्तौति

क्षा afe स्यात्‌ कमप्रतचनोयमनात्विति

RIM प्रयोजनमिति

ata सम्पदामानं च क्रिपाप्दति ,

क्रिधाया ्रभातादिति कालगुणति कमण्डनुश्ब्दादिति

क्षि वक्तव्यमिति

क्रिधापा gfa 7

( ३५ )

अ. थ अ. ५ अ, Sy अ अअ. द अ. अ य अ अः Se अ" अ" अग अ= 9 अ" 4,

4

काले विष्य इति ... काक्रंति ८ कारकश्राव्द इति .. क्रमेणेति कतरस्मिपसे इति किभप्रधानमिति क्रमाद्यनन्तरमिति ... क्रियाकारकेति ‘fa तद्यथखति, ... कि पुनस्तकिति

fa क्तमिति fauna:

क्रियां प्रति कमणिल्विति कर्माभिधने wits कतत त्वासम्भवादिति कत्त रोति

Hal ये इति कटापेन्त्वादिति ... कतं प्रूवमनेनेति कमत्वमिति

कुत शब्दः प्रवत्तते ... fa तहि भाव इति किकिनो घेति केवलाकेवलेौत कुक्रटेति कुककटमपरौ इति ... कते देति

कथित्तम्‌

कियति

gaat चेति

त्र भोति

yy अ ॐ ॐ अ+ ॐ)

४

1

५ अ Sy अ», So अ» 5 अ अ. अ+; अ, अ, अ, अ, प

ॐ» Ar Bo Hy

क eo e e e ° ~| त ९ == # ह < -2 न्ट च

oO < DB AL चट 2 At © < & Oo A

mt

न fe ww Av

=

छटचतपे sa aus

दारुको WEA: ... खट्रारोह्णम्‌

wate: ie ख्याहिरिति

गुरूकुलादिनेति गमक्षत्वाभिमत गशधानध्रूतख्यति गुणभावादन्तभत इति गो रान्नापौति

गौः प्रमिति गुणष्िति गतापेति गुणश्ब्दनेति qearaatata ग्रहणादिति गोणापेति

मतिगतावितिनिधातो पथा ...

गुणोपसज्ञन gate गुणतचनेभ्यो मतुप इति weirs गुवर्धम्‌ गोख्याप्यथेष्यति .. गणम

Tifa इति

८१२ ८५९

38 3 nd 9c 9€ ९३ १११ ११७ १२० १२१ १५१ १५२ ११९२ १६२ २१८ २२० २४१ 248 २५९

२८१

AR

=) Af

: a)

e ॥ 1,

१" ~] Mm = 2 4 @ 4B co <+» 2 श ध

।

७ == 8 ©

शुणजातेरिति शुणोवेति “a गतप्रत्यागतमिति ... गोणेऽपौति क गुणभावेनेति शृण्त्वादिति

गुणखवचनानास्‌ ... गुणशब्देनेति

शुणषपुदाथाभात्र इति गोत्रे चेति

गसेरिति

गतित्वादिति गतिकारकंति

गुणे संख्याया इति Twa इति

गाश्च WH पान्तमु गुणगतं कमत्वमिति गुणोपसजंनमिति ... गम्यमानविभक्तित्वारिति गुरोरिदमिति गुणप्रधानयोरिति ... गवा षम्बन्धोऽन्तगङ्गुः इति गवा य इति गोमण्डालादिति ... गुणप्रधानभावनेति ‰... ग्राममाक्रप्रव्यः ग्राभ्रप्रतिपेध इति ग्रामनगरेत्यादि

गणे इति

गाग्य्चति गोत्रप्त्यधस्य मोबलोति

द 4 aw अ" अ yw HH

ॐ 4; ॐ ॐ 3:

[=|

saa इति

ङीपि कृत इति।

aia eit:

aia स्रः is gy णवत्वनुदात्तविधाने enfata

डित्वाक्नौत्वति

चिकीष्यत्वम्‌ चन्रमसध्चति चारिभिपीग इति ... चग्तापत्वारिति ... चोर इति चनुभिरिति

चाय इत्यच्यते

aia सद्धार्वादिति ... चिदम्मं चैनाप्पचैनापौति

च प्रट्नति चिन्तयमेतरिति ants: प्रच्छत्यचरत्वादिति

gree इति

छरभराति

जदा तेति श्नोतरत्विति 7 जरद्धिग््यिपति ^

3 अ ॐअ By अ अ: अ

च |

८१४

६२ Ec ०३५ २५६

,, १७

wea Brat च

mae जननक्रिथावधिरिति

लातिहौने छातिरेकत्रति जनपदे विशेष इति लातिरिति स्लाद्यामोति enrfauere fa

` श्ञापकत्वादिति ^ खसि प्रत इति

qrene ater

टजिति STRAHL: टितामिति टिलोपे चेति

डशपोति Siva डादेश्च उारोरसिति

गामुशूलोपाविति

wa: wqutafa ...

तत्रेति

तव्रेवेार्यौभावख्यति तिष्ुत्वमिति

aa विभक्ताविति ...

३०६

¢ ee 8 © 9

‘Gee 898

9८9

aye

८५१५

१०३, १८ १०४

e

8 8, 49 ९, 8८ €

१८

र

BS ट फ

soe a q ooe q q

ठृतोधान्ोचैति ^ „^ तवा महत्‌ कषेति 3 तदा न भवितव्यमिति se तथा सुवन्त बह्ुरायस्येति ...

तश्वथतानां वेति .., ‘a areata fa ॐ a तश्रापि प्रक्षरणादौति = aa च aaaia कृत इति ... aerate or venti fa

ह्यागमाच्रमिति —_.. छः तदात्मक्षत्वादिति

तत्र भेर इति i us तत्र dred इति ... shi errata

avatata

तश्र नानाक्षारक्रादिति

तत्रेतस्िनू्‌ वपेक्षापामिति .. तथानानेनेति

पुलति

तहु ष्यमिति

तद्याच इति

aa ayafata ... तदेता शाम्यति

ल रौपपेति

तथा च anata तद्ामग्ृतद्येति ...

तेत धुषरन्तेक्षान्तहवमिति तस्मात्‌ प्रावचन कर्तव्यमिति तवराद्नोरिति

तिहेकलष्येति

तत्र प्रकप्रगलिरिनि

1

)

१०५ १३६३ १३४ १३२८ qo १६० १४९ १५8 १६३ १७९ १६९ १८

( ४२ )

तिष्ठदगुक्षाल विशेषे ध ता a १९६ ,, ॥ तदोत्तरपदाचेखयेति 4 क 16 २०० ,, तेन नष्टौनमिति .. ०५, पो ०० २०८ ,,, १ तातपर्यल्यादि a क ba १२ ag ततपुरुषे खतौति „. ~ भा .. २१३ ... १ aa चेति स a a m २१९६ ... ५ तद्पेत्तति ui ... ` के ia २१८ LE तत्‌ कृताथ ग्रहं कत्तव्यमिति ... भा ध २१९ ९ तदा परूवपदप्कृतिष्यराधमिति ai 7 र्२्ट ,.. ६ तया च ater दति... a BRE, ताद्यमेवेति at कं न २४१९ ... ३ ततः भा 5s २५९ ... ५ तत्र च gufa के २५९ ... १३ तद्धिताभिधय इति ध क fs RER 90 afgaraa .. भा २६६ ... ४ तक्षा कारोत मेदः स्यादिति ... को २६६ ,..१० तद्भावोऽयवयो रिति क neo, ® aa: षंदेहादिति को ३१ , २ तस्यामवोभयं कत्तव्यम्‌ इति ... भा २९१ ,. 9 तद्यामेवेति . 3 को ३०३ ... 9 तिलशब्दो विशेप्रशमिति ... a ३१५ १ से होति को ३१९ „. 8 तिलानां gum इति os भा ६२९ .. ५ त्रोभो गुशशब्देरिति a क २२१ ` .. १ तचचेति ‘ ... क ३३५ ... १ से खल्व पोति । क 8६५ ... ५ aa नेकः ag इति भा ३86६ ., ® तश्र wafa we ies a ३8७ .. 9 तक््यमय इति re क ३५० ५ ततश्चानजिति क ३१० 9 तदरपारोपादिति R he ३१५ ... ५ सेन कृष्यसद्ति ` . "कं o ३५९ १

तस्याः स्वाभाविक्षत्वादिति ag fete ०० | तत्‌ प्रयापनस्‌

ततश्चात्र वथनार्बदिति

are aise eran ts fat 7 azar च सम्बन्ध इति तर्ोरानौमिति ^ aurfaqata

तदा न भवितव्यम्‌ ... तदा RATA a

fadiva trate ... ameafa

aeqata

तश्यकत्वादिरि

तस्यवति

तचा चेति

तथ्य

तयाभरूतत्वात्‌

azate: ततृगतविश्रषतचनान्‌ तद्याक्तति

ततर Tafa नथानक्षश्रल्दनति स्नलभ्यामिति aa भात्रति तस्मादभिधानंति तच्छब्दनति arafzfa “ afgta तृजकाभ्यां चैति Tat पषानामिति तत्‌ पुष्पं हुन्यायेति

तिंडन्सत्रवेति तिङ्य्ऊ्यत इति fae: afqaaaet इति ततश्चप्रवेमिति TAGE:

wa इति

तत्रति द्विद्तययेत्वादिति तत्र हिष्ल्ऽपोर्तिं तथा च anita... तल्यन्धायल्ाविति तुल्यो लोकेति ततत इति तत्रचेनेति तत्रापौति तत्रायमपौति तिष्यपुनवस््ोरिति तदभिधानापेति euraata ne सेष्वभिडहितेयु

तत्र च पय्यादिना war gute agariata aeafafa ,

foe क्रियसे कट इति तदितोक्तल्वादिति तस्ाद्नाय इति तद्रिराक्षर्णपेति ... तष्ुपतिरेकेशेति .„. सत पूवेकष्येसि =... सत्चिवन्धनेति

( ४४ )

न? ॐ Ms अ By 32 दु By By Be अ? अ ॐ ॐ ॐ अ ॐ ॐ ॐ अ ॐ 9 ॐ = ॐ 3 द अ; ॐ ॐ » ॐ

४९४

९०१ 6०४ 6०४ € ०8 * ६००9 ६०० gor ६०८

६९३

e [य e e o e e 1 e [1 [4 e क ७ © co @ < 8 © © ल च चट f fo Dw जल

~© 0 & ff ~# fl ©

e क [ब © e नि

aie ad

०, १४

तदष्यानमितिं iG तदरूपाषङ्ग इति । = तत्रैवमिल्यादि a तथापि ungastater -

azuraTaata .. तावदयुक्तमप्रतेरिति ss

तत्र पदति aa त्वापौति „^ । तदनुवदेनेति .. sas तचाध्ययनद्यति ... तथायुक्ततपेति ... aie awa

तत्र चेतरप्दार्थान्वय इति ... ततस्य इत्यं श्ुतलक्षण za... तत्रति ie ds सेजोरपमिति

तत्रति ia ४ तदर्थो पलक्षणमिति

तस्यते रिति

तदैव aS

तस्मात्‌ FU: खारो तिङकरदिति ^. तिहषपमानाधिक्षरणे इति ... तच्रापि wg wag इति पत्रषष्ठौप्राप्रोतोति ४ तत्रषम्बन्धोच्य तरिते

ततो ज्ञायते घोऽभिशस्तः

तष्य कोतमुष्डौ° ... तदन्तकमकत्ते्वादिति तद्धिषेनेति

सतमप्क्रयादरसेति . तश्रधद्ति

क ०६ € => @ ॐ => € ध हि == @ ~क @ € @ == © ॐ =@ ॐ ट छ

watauufata तित्िदृत्तयथंमपौति त्िरोद्ितेति & तस्न(दनायति „^. तथ्ाकौनामिति „^ तच्छरब्वनेति ध सस्यानुपषजंनलत्वादिति तत्रविशिष्रमिति तद्य इति ageutata '.,. त्यक्ादित्वादिति ,,, तथापि yaifa तक्षाराहिप्रत्ययमाव्रति तुल्वताभावादिति ...

सेनेव चेत्‌ कृतं वहुत्वमिति

ततश्चन्नापकादिति तस्य maa ,.. ततोऽपमाशेति ततोऽयम्‌ यश्य ... ततोऽणजोरिति ...।

तष्यायमधिक्षो दोघ इति

तत््विति तरवबादरिति तदाज्रतेष्विति तिङ्कभाविन इति ... तदितप्रकष्णाडिति afgaareaaria fa तच्रवत्ति पदानामिति तिपलसभोनामिति तश्रान्तरङ्गुत्वाहिति

winter gf...

one e

oa 2 @ © wm WwW ॐ x © xc © छ लट < © eke OE ON ॐ छ

2 © ॐ x. ©

९ 4 न्म

हू पाठलिपुतव्र हुयोर्भावो feat... हुपोष्रेति

हुऽपौति द्योत्याचेऽभावाहिति दोष वाहुलखति दरव्यमात्रसिति दानादौति हुपोरपौति दूष्यवाचौति

ara (नेकग्रहणमि्युपललण agareria भा दयोः ware इति ... हूयोस्ततपद्पे इति ...

द्िगोरपेति

दाभ्यामप्यघाविति ...

ठो प्रवानिति दरव्यालामिति

रधरायुक्ताथेता खम्प्रतौयत इति awa सपर्य इति

feat: समाहार इति

fearat लुग्वचनमिति

गोरिति

हो मापाविति हूय aaa ta द्ददनेकमिति muna git fa ue वत्य:

gaa सष्विवक्षाया इति हुयामपाहानसिति ...

ह ण्डनादिरपकरणपर

६२

| ट्र

११० ४, २३८

१३५ १३२५ ५१३५ १६० १९९ 204 २०१ R28 २३५ २२६ २5५ २६१४ २६९ २6९ |,

be. २६८

४७५ २९४ ३१५८ ३०१ ३४१ ३४८

हितोषिनेति द्िवशेग्रहणमिति दरव्या्मेति bas garry: 4; wane fread: waraifa दृष्टाध्यऽवसख्यतौति ... हुरुपवेश्ादिति ... द्र्ा्रिष्वृष्टा द्रव्यनेक्षत्वमिति ^... ठोषदशेनादिति हितोधापि न दयादिति टुप्जातादाविति द्रव्यश्चष्देनेति दहितौयादयोऽपोति दिगन्तराणि हिविचनप्रसङ्ग इति द्रोणेन

fare इति हिशत्वात॒त्ति ... + दिशिदृषेनेति हिवचनमिष्ययेः ... हुःखेनिति

हष्टनेति हुष्टुकवद्भायः, ह्िवचनमिति दुन्ुमिशव्वस्यापोति दिष्टक्र द्रति दितौयमथमुपषंकान्तम्‌ हिषोपाकयस्त्विति हु रकत्व इति ... दरष्योपसशंन इति ...

oo a

Sy द ॐ My Sy By Sy By Hy Sy Hy My द वु By अ अ 4, 4 य

—

अः? अ > 2

अ» &

^< 2 => ( #॥ 0 ~ ~ "< ० श € -5 =< © ईर न्ट => ८

॥ ote wD

ad

20 जे Sb sk AM

[~ a=

fl ॐ Mm

हितौपाभविष्यतौति ह qa चेति ध 4६ ए्रष्यम्वरुपेति 4 देवेति ¶ see aes हितौपेति ध हितौषापष्ठौविष्ये इति =... हितौषो भाव प्रारभ्यते .., Fie: ae श्राटक्षमिति ... वेवदत्तति

हितोपाद्यन्तति .„.

दृष्ान्तति

feyefe ^ ie हितोयाविधिनिमित्तमावेभेति दुष्करां ध

द्रव्यमिति re हविगथेद्यति

हदति

tagafafa rraanatefa feamtunufafa ... frawtfa

धातुषष्थरित इति धल्वधश्यान पवग इति धान्येन धनवानिति धाना इति °... watered: धातोश्चति - urea fa धनक्रौतोति

qe

[~ By अ By ॐ अः r=

अ Fr अ; %

द्‌ |

ॐ» ॐ? & Sy Sy Sip

)

धातुरेवेति waar ureuig इति धातुमात्रति

frawenutfa dar सपुकायापेक्तेति न कष्विशेषशम्‌ निधमा्येस्‌ ` न सू्येध्यया निथमापम्‌ नापित्रुम : न प्रतोयेत न होति मास्ति स्वरमेद इति निपातनादति न चेतदिति निरिण्येता्ंः न च aay aia | Runfaateata निलयः न चापरमयैः ननु चेति म कचिदन्तभवम्‌ निष्यदणभने नानाशव्व इति नानेति नद्या इन्याक्षोति निःशष्ठो नंति faa णेति मेतद्स्सोति

४९५ 138 8२९ ° 9७६8

१ ३५ 3 9 ३९ ae ३९ 88 BE UB ५६ ६६ ६१ ६२ ६8 ६६ ६9 90 Oc 9€ ce ® ©

c ® -

१०९ १३३ १३४ १४६

निपमादत्रे्ति ध निघातम्‌ श नाति ए न तन्वति °

नतु साज्जस्पष्यति त्रायप्राप्तमेतदिति

न पुनवारण्यति नक्षाल एवापि नङ्ोधिः ५ नायमर्थनिङेश इति नोक्तमिति

नेदम्‌

निप्रेयग्या इति निषधः

नियोगे इति नदात्रति

नेत्रेदमिति

नापि तक्धौपानस्येति निपातनाहिति

न प्राप्रोतौति निप्रधादिति

न च शब्दनेति mera a fa

न तृत इति न्ायव्यतूपाइनायेति नास्ति वस्तुभेह इति न वक्तव्यमिति

नात्र इत्यादिनां

न प्रसञ्नोपमिति नानाचति

aq चेति नपुंषकष्यति

कण

[+ se

a, 3, अ» 3; 4 2 32 4 Me By 2, ५7 My अ

yr 2

= न Ss as al

Sy Fr Sy By Be

Sr अ, Ay अ. Ae A? अ Hy HH, अ

areata vi नियमेनेति a नपंषक्षग्रहयम्‌

न वा भवतोति नान्तरोपकतावेति

न तुं तदधिकारेति नोति

न च मासेति

न्च कषालघामानति न aerate fer rr नसोऽस्तप्चीनामिति नजविशिष्टस्यति निदत्त इति

भदा तिततदवस्तु इति

नास्मि an इति नन्वित्यादिनय निषत्तपदायेकतेति ... मसनिमित्तात्‌ नेवयक्तःसन्दहःचादिति निङशनापेति wl

न च भित्रविष्यष्यमिति

मानयति निराश्रयधोरिति

w घेति ध निष्यप्रतिषेध इति ...

नेपक्ियावाचीति .. |

निपमान्तरे इति नेतदस्सोल्यादि लौलोत्मल संर इति न्यायर्सिद्रानोति

न प्राम्मवन्तोति नियमेनेति

eee

oon

—

Ay ॐ» 3; 3; &

अ द Sy Be Hy 3” अ 3: द 4 By अ अअ“ अद 9 अअ My 4, Sy 3 यु अ Ms अः

eee १ a

2 MB @ GH € द्द न्ट Ee # ॐ @ 2 MH

( we )

निरपेद्लो हि रवःच्रतिः „+ ५१३ een नहि तेषामिति -.& ^ के ५, ४९६ 4. ९ gaat le. भा oz ४१६ ... ५ नार्चयति * . क .“ ५९१५ नापिषंख्योयानामिति . क्षी " ४५६० ,, afe शब्दरिति ^ को ५६९ १३ न शव्द इति w ५३७

नहं ख्ठयेति „ को १३९

न व्रषयुक्तादिति „ ~ कषे ५४३ a न दोष इति 2 द क “ ५५१ ९ {निवत्तयतोत्ति ^ भा. ५१ WA न ठे लोको इति .., iss भा ५६२ ,„ 8 नाग्रोधष्देति .,, को ५४५६ „^ 9 aie COR, a ude. ९ awfauitty . की ह ४७8 ,. न afggie aia... क ४७६ .. ४ न fia को ५७७ .. ६ नियतद्रव्येति का ध yea. Va न घम्भवतौति ... क . you, ४ न चात्रास्ति af... भा ऋ |OCUM ce, 8 न चात्रेति के ४८० .. ४ नाथे इति a yer ४ a नियोगत इति भा ६०२ .. नास्तोति क ६००७ ... ९8 न तावतप््यक्षमिति के, &०८ .. 8 नाना्चंक्िपेति क 9 ६१३ ह नानाश्रक्तोति के ६१३ .. ४ नतु कमोति * .. , “~ दो ६२०, .. ९ न हवाधारख्पेत्ति * को eee ... ९ ननु कर्मणोति भा ६९८ „^ | fanaa ta , „ ६२९ २९ Ra शक्यमिति , की ; ६६० 2

न वक्तव्यमिति

न anita

निष्ठा

निष्यमिल्यादि 5

न्यस्यति ie seat ` न खल्वपोति

qai नावं मन्ये

नतु पुत्रस्यतौति

न प्राप्रोततौति

नोति =

नरमन्य इन्दो as afer wearer प्राधान्यमिति ... न tata

wagatle

न प्रातिपदिकापं इति निपमायेति न विवस्तत

न wafagaa नाभिधोयते amma इतिं म लोकेति निमुक्तेऽपि निथमेनामेभेति नपुंसको भाव gia... मेतद्‌ गोरिति निठत्तिने षिद्धमतोति , निग्यो न्धेकवद्खावः नाचरति ।

नेतदस्सोति

नन्वथेष्यति si मच सप्रुहिभिरिति, नियमाचमिति

wes GRO “y १९३९ 8३२ Gag ६४२ que 8५४ ६६२ &49 ६६८ G94 gee GOR ९९० ६९९ os 04 ४२० ७२ ० 8 R र ७9४४ ७४६९ ७५३ ७५५ ७६9 इ ७5८ ४९१९ ७९२ 9&€ 9 se १९७ ट०00

८०१ 9, coe

e e 4 e e e e [प ° ° ह क e e e 4 OS © =@ © ££ @ @ =© f# 8B तध © © ff छ न BD ©» KC fb

निधमभ्रेतोति र

नमु तद्रपिरि्ता इद्धि

aq सथधाह्ियमाश इति oe नापि चेति ° a:

निघाते hs ses न कततत्यम्‌ % dec न Gaara ee

निन्दामाचैति at निपातनादिति न arate a न षमस्तष्यति ... न च राज्ञादिसिति ...

qquargeata .. i

fromufamea

ay कृत ata नलोपादित्ति र न चक्रारषार्याम् नचेति नानुवन्धकृतमिति निधातप्रषङ्स्त्विति

प्रथो गद श्नम्‌

प्वार्थः पड्चनान्वति

परितः

प्रदश्रान्तरेपु प्रधानायपकानारिति

पदानि ON he a परस्परेति

पाञ्चकंति 53 “es पश्य दैतदततक्षएम्‌ परस्परषम्बन्धाभावात्‌

e [4 नि

{॥ @ ~ @ऋ ल € ˆ ¢ ॐअ ~

> i © x= 2 & Ww tm + 1 fe Sh ( न

पर्मानलवप्न ' ^ UTE IIMA Ta प्रद्यपाभिधनिति प्रधानार्थाभिधापिषेति प्राधान्यम्‌ प्राधान्यादेवेति ngera इति पामूदकवत्‌ ove प्रचग्था इति पञ्चकेति . a परा्यभिधानं af: पदान्तरम्‌

nadia

प्रसति

परोप्रकारपेति ganiata

agate

प्रचपे इति

ya ar

प्रतिपत्चाः ‘a

प्रतिजानते watt

पञ्च गवमिति प्रत्याख्याते पराङ्गवत्‌ प्रा्िप्रदिक्षम्‌ प्र्धोनिमित्तम्‌ प्रातिपदिक्षल्वादिति पुनःशष्वस्येति प्रतिषेधति yaaa ufafrata

द अ; Sy अ 3, Se 9; अ 4 ॐ? |

पञ्विक्षानाम्‌ परमतिष्ठुदृग्विति yatarafa पाच्रारित्वात्‌ ° urafag fata प्रयोजनवाचौति we स्सौत्वमिति पञ्चस्विति

पञ्च गात इति

प्रक््यचश्तिरिक्तः ... प्रययपन्ताषम्यन्धमिति

परिभाशिनेति

प्रवंत्रापरितंपेणेति ... प्रकृतिम्वरपवंपदं इति परिच्छदवशादिति ...

पितौप्त्रादौति wrara इति परव पकेति cares fer

पंवत्कमधारयेति

yataenta

Gagraifagiia

QUAY प्राधानान प्रतिपारितम्‌ प्रयमान्ताधिति एरस्परति

yaaa rata

प्रपञ्चनेति परत्वाच्चि्य इति

प्रतिपरधौ वक्तव्य इति परकृतिस्परे fag इति

eee

[

x ©

2

थ अ,» My Ho Ry 9, अ> 9, द य अः अ» My अ > अ Bs Bs BW 4 ॐ 3" Sy Ss Hy BH अ By अ+ ॐ;

e ॐ 9

१८९ ,, १६ aca. 8 १९९ .. € ३०४ .. र २३९ .. 8 २8४५ ... १ ४५६ ... ३ २६१९ ..„ ८ ,२६२ .. ९ २६०००... 1 २६४ ... ¶ २६८ ... १० ४७५ 9 २५९ .. १ २८९ ,.. ४ २८० „, १ २८१ 2 २९२ ६ २८४ .. € २८९ .. ३०१ ५ ३०५ . ३ ३१३ „ a ३२० „ a ३२१ „. ३ ३२8४ .. १ ३१९१ इ, 3४२ १० ३४५ १६ asc ,,, ५ 340 ९ ३५८ ... ११

पूवंपदधक्रतिस्वे भवति प्रयोष्केनास्तोति ... प्रधानग्रहरं वेति 4. प्रतिप्रत्िगोरवयमिति पूवं पदातिश्चय इति

( as )

प्रतियोगिवस्त्वन्तरपेक्षपेति ...

पररणाधिक्षारेति .. प्रथमोतपत्तिनिभित्तमिति WUT , ^ परोपाचिष्य श्वेति ... प्रक्रिधागकेति प्रष्ठेनापोति पदाथेश्ष्देनेति प्रतिषेधविष्येति पिङ्कलकप्िलकोश्चः ...

oe

ooo

yafauerftaa: खादिति ..

पारपयंणेति

प्रतिषेधे fag इति ... प्रादिग्रहगौख्ति प्रथादिविषय णेति परवपदल्याभावादिति yaw:

प्रधानमिति पूरवधातुरुपसगेणेति पञ्चको sia mafaurarat fara परवेपत्तरेति ae प्र्ाख्यानमिति पदमिति

प्यवेयेति प्रसिनियतेवेति प्रातिपदिक्षेति

Sy Sly 2 Sy अ; By Sy अ» Sy अ ॐअ ॐ ॐअ

BAe अ) अ अ My Sy By 2 By By Sy अ अ My By अ |

BBE ३६० BER ३६९ 89० ३०१

8०४

8 ६० 888

१9२ 8७८ ४८३ ४८९ ४९६ ४९७

७ oO "ॐ ०६ © © € == < 4h ॐ fl 4m oc ९ AY 4% AN

qarata चेति qerat स्विति पुरेति + £ परस्परेति ्रसलोऽपि पचेः प्रसशष्ठष्येति ll.

ठस ऽपि न्यप्रोधश्ब्यो FUE...

yeaa awe parartata परस्पर निरपेस्ता इति

प्रदशेनेति त पङ्क्तो पङ्क्ताविषि पूवाचाय्येति परिगणनं चेति प्रातिपदिकाथसूत्रेयेति पश्चादिति

प्रषव्यति पुनद्दितोधेति

rear चेति

पये गच्छरतौत्यव

ak ws

प्रातिपदिक्षाचव्यतिरिक प्रातिपदिक्षाच्चति ... परववौति " प्यप्यधग्रह्मिति

Sy Sr अ; 3. By 4 2 अ) 2 By अ?

My Mr Mr अ? 4 9; अ. Se 5 By अ. Be x

1

५५२ ३)

प्रथमपरष्ठौ वेति .. प्रतोचेति

mand ,, प्रतोयमानगमोति

प्रातिपदिक्षानवयवल्लादिति a

प्रथग्‌भावादिति प्राधान्यनिति प्रा्यविष्यग्राहिल्वादिति ' ए्रल्ययग्रहशमिति पष्यरमोविधाने ` प्रतिपरोतिं

पुष्पेण युक्त इति प्रथमति me पररिगणनद्य चेति ... ya हयपवादा इति ... प्रतोक्षत इति

पाक्षिक इति प्रषष्यप्रतिषेधे fafa परिवत्तनादिति

प्पे सोऽथ इति .. प्रतिपिपादयिषया ... पररोपक्षारित्वेन पुरुषस्य त्र पक्षाय तपेति परा्त्वात्‌ प्रधानेऽप्युपयुष्यते पुरुषेति प्रातिपदिक्षा्ेति प्रधान fata

DAT चेति

पूव णापोति

प्रलिखते

पशथौम्‌

[1 eo

42 + DOO =© 2 € ज (1

141

न्ट [ - ao €> &

१ ‡ ~© ©

प्रतिषेधा्मिति .. प्रतिपत्ता ˆ „१ wag इति 8 sss पदायः त प्राण्यङ्गादौनामिति ...

प्यपे येति ses a वंद प्रतिषेधे चैति teh प्पिश्यभित्यपो ... Se पूवेकालल्वादिति ४ परत्वादिति

पथ्ादिति es प्र्याषत्तपति se i प्रातिपदिक्षादवेति ... ५ प्र्ययादश्रनस्येवेति ... प्रत्यधान्तमिति

प्रञ्वगगे इति

पाटोऽन्ताय इति परङ्तेरेवंति र ves aatatara इति ... 5 पएनःप्रषन्गुति =. oh परत्वाह्िलापेनेति ... इ परवंप्दथित इति

फलाख्यानम्‌ फकलकानौति

ब्रद्माणसपुदायष्यति बहुलतचनादिति agaifems ayaifvate

“Ah, Se

|

2 अ; अ Sly So ॐ Ay

Sy Hy अ; २ ५ अ Bo HY अ अ अः

७६० . ३ eeu ... २ ७८२ ,, ये erg .. 8 9¢8 3 ८०३ lw, ४ ८०४ „८ ८११ € „ ८१४ ट ८१४५० ^... < ८५६ 8 ८१७ er १ ८४१५ „ 8 cue ... ८ eye .. ११ ८6२ .„ १ ८६८ ... ३ cee, 9 ८५१“... ६ ८८४ ae | ece . a cea é

®

9 oe # २२४ 8

३० ,..११९ १६१ ट १६४४ .. ए ० , १

बहुत्रौहौ ante „, वु वयनेति र छदा a giguivatectte ... हद्धयापराष्टमिति ... बाधमिति र बदुत्रोहिःखिद्धयतोति ब्राह्मणाभावश्यति ... व्राक्चणमाच्रश्येति ... ब्राह्मणप्य्ययद्य

argertfa ^. ब्राह्मण्ये ॥ व्राद्मण्येऽथमिति agat wary इति ACUI गत बूनामानयनम्‌ agaifersata ... ब्रह्मदलाधोना इति वदुभ्विति

बदुत्रौहोति awa इति वहुभ्ययेषृतपत्र इति ag इति

बहुशरलतिकषिटक्ञानिति ।

मेदः भेदनिद॒लाविति भार्या wey इति . ... भिद्घत्वादिति भेदनिवन्धनसध्रुचपेति

ॐ; By 4 9, By ॐ? य 4%

9०६ €,

soe १ 3

¢ ० © < © == + Be ==> @ ~~

.,. १० wea TR

vate शति

भवतु रालाथति ... ५ भिद्गायाःक्रियाया इति भाविन इति भिन्रषमुशयेति

मेदेति ie aafagrrafa ... मेदकाथम्‌ भाष्यकाररश्त्विति ... भाष्यक्षार इति भ्रतसमासेति

भाषायां fata भवेदेक्षघसाधिक्षार इति भरूतक्षालेति

भवति वै afafefa

fuqwaa तवनभिधानादिति ...

मेषहोऽयाश्रोयते इति भवति वे प्रधानल्यापौति भवति

भवति यदा भाध्यक्षारण्प्यिति भावाभावोरिति ... भवेत्‌ सिद्वम्‌ भिघ्रश्क्तित्वादिति ... मिद्रप्दप्वादिति भित्रपदति

मेदं इति भवव्यवेति

म्रतपूवेति भाष्यक्षारेति भाष्यकारवथनादिति qu इति,

( ६१९ )

MRR अ अ अ ॐ ॐ अ ॐ अ अ ॐ ay wy ॐ अ, By अ यु

२ (|

° अ» ॐ” ॐ WD ॐ By ॐ; अ, अ पु

भवे चेति ‹ ^ भविष्यदधिक्षारेति ... भावक्षमरंणोरिति भव्यादौनामितिः ures इति yayaata भ्रुतमिति

मदत्याःषल्ताधा ईति

महाक्ष fra इति ...

महत्कष्टं Pra gare araraaifa

मानं Fifa महाविषय्वादिति... मत्वर्थोयो त्पत्तिम्‌ ... भाप्ेण च सपर Wa व्यसक इति wea इति पि्यान्तानम्‌ wey खेवति aaa इति माघ्रूवर््ितोति माप्रग्रहशादिति सातुरिनि TER: भुनिदुप्राचति

"१

धावन्तीति wy पषानौति waifa

११९ ११२ १८८ २८७ ३४ ३5६9 age ३७९ BOR ४१९ ४१८ ५३५ ५८३ 998 । द्‌ q ०४१

४५ e aD

क ॥ क ae =@ tf > AS ट ॐ

~

e [~

© © 4% © Am ०८ DW श्वः == = शश € ~ + 0 ल्ट < सा नन

धथासमाषादय इति

yeyata ८ ies \

ध्यति

ययापष्ठनेति °

यथाब्राद्धण इति

यश्च गमक्षः त 2 यदयापोति

यथोपधोति 9 पेन सम इति तित ms ये waw ww: ... =

धदयप्यद्ययमिति ^. यादृच्छौति

धट वाव्यष्यति पगप्दिति ufz षति भेदै इति पेनेवा्यवक्ञाय्य मिति योगावयव इति धातदिति

यदुपाधौना पिति

पदाणत्राप्नुपसगे इति ^

Ysa नापः

धौगविभाग इति युक्तादययानामाक्षपादिति परूपदा्यादिष्विति ... य2ग्रहणं चेति धव्िमन्म्‌

यानित दिगारिति

grat टम्वल्लमिति ae

urqufata

पगपदवमध्येते te

पराप्रथमत ण्वति ... यदातु प्रथममिति ...

)

ye २ अ 3; 3: ॐ अ >: a 3 SF ॐ ॐ ॐ + DDD |

ge

e क e e se 4 ° e 4 =© pp © € me xc # == fF ॐ तह कके =>

यत्र तुं प्रयोजनाभाव इति यतसवमेति यथाजातोयक्षमिति . युवज्रब्िति ,

यतङ्ञता्ेनेति समास इति ..

या fe तहून्तमिति .. यत्रोतषगाप्वादमिति येवासावन्तवंत्तिनौति ` योऽषाविति यदिच.नञति .. यद्य दरव्यं faa इति यदाषो द्रव्याश्रित इति यदि पुनरिधादिना यथकेति

यश्च गन्ति ugiatata

यदि तिङन्तख्यति योग्ये vata यदपेचतपेसि यथ्ान्यव्रति a!

afe aa प्रथमा a artizfa ..

यदा चित्रगुरिति

यडा दावानोपेते यावता SAY यः... यदादिश्च इति

यो दिरशंमिति युद्धक्रियायामेव्ेति ... धगपरदिंति

यदा विश्वद्यति यदयमिति

यष्यापौति

पदि दृश्यमिति

॥ ^< oc ९ @ ^© ०

क ९४ र € -2 € @ @ =< € ४ -5 © -2 @ स

a

( (७ * )

anaes इति .. के ०६१६ t ugatata ६ ~ क ६२९ ... VB धदि तर्हौधाहिना ... भा , ६३०

यदापौति “ˆ .. "कं ६३१९ १ यत्र fafa के ` g ३ a १५ यत्राक्रिथयपेति भा ६३२ २ यश्यति ... त ६३९ १ यथाधिक्षरणत्वमिति ` क ६४० ह यदाल्वभेदति कं , ६१३

यथा ष्रष्ोति क ६४४५. ,.. १ यान्धनेति भा ६४८ १ यदयमिति vet भा 88८ 9 यचच स्पमिति को ८४९ ६ पेषु प्राणिषु नेष्यते .. भा EUs ह यष्टाचिन इति fi 6५६ a पदा लसगवायोति ... फं ६६९ ६ योग्यतामाच्रयुक्त इति a ROR 3 यत्रति चौ €90 8 uzifaata ai ६०० ,.. प युक्तौ माषादिरिति ... को ¢ ६५५ ... ५ योगात्‌ पारण्विति ... के ६८१ .. ६ थत्रादिति ` भा ६८२ १२ यथागति के ६८८ „^ € यस्मद्गचं a के iss geo, १ यमथ मिति के " : ६.८ ..१० यदामानमपेति + sis के ००१ ,.. ¶ याघ्त्तिङ इति, ~ < क ०१९२ द यदधाधिक्यमिति „. "^ „ क ०२३ '... ह यदित्यादि Ges i शः ७२७ २ यद्यावं तर्होति —... .. भा wo ०२९ .. ९ यां मलवहुषषमिग्याि भा 9४० ट पा Rata भा ०9१३ ९

यथोक्तंति ^ „. क ४ ७६३ .. ३ योऽसोकृतकटथोरिति भा hs ७8७9 4 धदि तावदिति .. क 9६७ ९५ यदावदहूनामिति "क ७६९ ... g यत्रनेति ` ee कं ७८१ यथोच्चारितं हन््रठृत्तमिति भा शत्४ ,. ३ धेघामिति ५९ „„ ` क्षे ७९१९ .. १ यदयमिति भा | ७८३ _ टं यक्षागच्रयश्रवणेति ... षि क ८ ८०६ .. ठ यदि पुनरिति ~ भा ~ ८०९ ... 8 यदा usama इति ` का ८१५ ... ९ येऽना इति ee .„ भा ee cage, ठ यथास्पितमेवेति ... . कं ८५४ ,. ९ यथागासेऽपौति ... प के दे , | anergy इति es ‘is की a ८७०9 CO, 8 यदसि नि ^ के „ ८७३ „. ९ थःस्यानोति Ss x a one ८७४ „~ १ यस्त्रिति षो ove ८८ १० । Cl wueufafe ... को ९ .. & राजश्रष्योऽपि कौ ४१ .. | wey इति को ४३ .. 9 शजपदमेवंति के ४९ .. राजशब्द इतिं ` कं ७२ ,. ९ रर्ल्वादोति 7 ८४५ , € ueylafa को ११० ... १ रन्धनष्याल्याङ्यस्त्वनमिधानादिति के. * .. २४२ .. ४ राजा विथेषक्ष इति = भा i ६६६ ... 9 रलो छा कुमारोति ae भा १ ष्ट sg trey: पुरुष इति i + भा fs ७१९ ... €< wey: सम्यज्धित्वावगमः .. छी ८ ०२२ य

wat परोपक्रारित्वनेति

राज्जनि सो ऽथे इति... ४५

श्पान्तरम्‌ wore इति" गात्राङ्ाहा इति राविरथौतेति wore

लिङ्खो पानेनेति ... लि ङ्खादिति way... is fagiawwercife लोक्षिकति लक्षणान्तरेरोति शच्यदद्रनादिति .. लस्षशष्याभातादिति are स्त इति शिङ्खविशिष्टति लोक्िके प्रयोगे इति लिङ्किषश्याम्यामिति लिङ्गान्तरे

लोकिकं सेति छोकिक्षादिति SRM Wales लक्षणेति

wea aferarare fa ल्थवाचिसमामेति wuuwe इति ... way इति कलिदकण्यंतिदशादिति

1 ०७२१ भा DB कं 2 9३० क ९१९ क ८१४ ` भा ८१८ छे eyo qT | का छ, के ° १९ कं ५४ क se ५४ के €६, 9, ५८२ को १९६ 1 १६७ क २४८ a २६४ a ३९७० के ह९०

= > अ, ॐ अ, 3, अ ॐ अ ॐ अ अ 3 ac a yds

$“

=> छह Co ॐ SE Tf © द ॐ @ be = @ @ 5 @ @ > @ ^ «छ =

लिंङ्गमशिष्यमिति ... ee

लितस्वरे

लाक्षरिकत्यादिति , ix YASAATFASTAANYG ...

विधिरिति atsafafa

, विधौयमानत्वादिति विभक्तीति , „. quia te व्यपेक्षाविनाभावित्ादित्ति वचनादिति वाद्यसम्बल्विनिभिति aay: 3 विशषण fateray

वाचनिके होति ... us

विथेधणभावम्‌ get भेदस्य वाक्य ^. खाक्य चेति विभक्तयचति fanaa विषम इति विक्तायत wafer वा वचनानथ कं चेति , afry

वत्तयन्ति

वणंवरिति a विशेषण नामेति ... वाक्यऽपौति 9 विशेषः पुर्धगत इति हसिरेव न aifzfa

ˆ 1

Hs अ, Fs

ay 2 य द अ? My My Sy Be By My By By My Bo अः My अ अ» By अ» %

Sar ८४२

e ® : 9 ड e e e 1 e a ॥॥ 2 =© Ge CG ^= ८ © ध A ^€ # च =< + ^€ © 4

ड ॥ [~

7 4 : Sh D2 4 @

[= AS

eee

we ©» # @ @ @ - ८ Lh Lb

व्यतिरेक्षाभावादिति विशिष्रोऽथे इति .. \ artaafa

विप्रतिषेधेति ° ठृत्तितुधा lw.

Tay ees eed

वाक्वषस्नति विक्षस्पयते

विनिधोगः रः ia

वाच्य चेति व्भिवाराभावादिति ate इति

aaa ate afagata विशघलक्षणं विनेति वृत्तिविषयप इति ... anhratae fa वाचनिकमिति विषथभेदादिति विशेशत्वनापौति खचनग्रणादिति ... aan इति विभनतपन्तरनिराषाचम्‌ ate: शब्दन afeaay ग्रामादिति वच्यमारति fanaa ary इति

ठत्तिविभा्ति .. ०,

ठृत्तिरागभ्यमाणगति afaq

विभाति विर्व्तितार्थावगमादिति

C ts

ॐ Hy By अ?

a 9: ॐ; ॐ ॐ; ॐ अ 3, 5; 3; My ॐ अः

x

3, My He Hs

५ अ, ॐ» अ अ अ ४ २

)

1१9)

० 9९ ,,.१२ ८० ,,. ११९ ८१ a 5३ ट

se

१२५. ०,

१२९ १२ १३१ 9 १३१ १२ १३२ . € १४२ . १ १९४ ... ५ १४५ „ & १४६ ae. १५२० ... 9 १५५ „ १ 990 | १८० १ १८८ ,.. १२ १८१५ १ १८१ qo १९१९ ˆ“... 9 १९६ ५ १९०५9 ".. ५ १९८ १ १९८ 8 १९८ .. £ 209 6

fafaggen इति व्तिरिक्तति वाक्यमेदः wage इति छच्यन्तरिति } विप्रतिषेधे fa विक्षिप्रष्विति वास्तवमेकाभावादिति वेषण प्रसद्भगदिति अयधिक्षर ण्य दिति वद्िरद्कल्वादिति ... वेयथिक्षरण्यादेवेति विवक्षामाग्रेति व्याप्कत्वादिति विशेष्यल्यमेवेति द॒क्षप्रतोति व्यवधामेनेति विश्पं करतमिति .. fatua विशेष्येति वोन तृतोयाखमाघो वा विचेषाभण्वात्‌ बन्दारकयुवतिः afeaau इति .. वस्त्राणि भे afta विरोधात्‌ विवत्तितोऽयं इति वच्यतौति विशेषप्षमासे च afafaut इति विपेध्षद्धाव इति adifa त वयापिसमाध्रयशेति विच्छिघ्रत्यादिति विशिष्टेति

भा

<> gy By Sy अ, Sy Fy २ अ, By ६

६०५ ४७६ २८१ ४८३

eee q 0

s e e ~ s e ॥ 1 [4 e e e r=] ॐ CO 2 न्ट =© चट ^© च € -52 @ ॐ

© © + 2 ~ ॐ ८ €

e

क 6 © ~ ©

( ०द, )

वत्तिपहानामेशविभक्तिल्लादिति क्षं

छ्य तिकरः वेययिक्षरण्यमिति

वुसिपग्गिशन्ण्म्‌ ..

) eee

का

कन

क yt

विधे्शविशेष्यभावाभावास्िति क्षे

व्यधिक्षरशप्राप्रो्तोति

विथेघ्ाभावमिति वत्तिपदेति विभ्दरामेक्ेति विमशेः वगाँविति वाचं्चति

विना प्रठत्तिनिमित्तनेति ...

ववस्याशष्टो ववस्थाकरताविति

विषयकल्यादिति ... धेयाकफरणश्ष्टस्यवेति fanfafagiat इति विद्द्रानामिति ... विपय्यय प्रथोग इति छक्ति ve इति „^,

विहितष्याभावात्‌

विरोधाभावात्‌ .. विथेष्रशविशिष्ट्य वच्यमाण इति ..

arferatfa

वनां णवेति ,.. e चतिरेक्षाभावात्‌ ...

वौवधमिति

विष्य क्षायति... विक्ञारण्य चैति |

छाधिल्लति fo

a के,

विक्रतमङ्गमिति, ... ध विक्षारप्रतिप्र्िरिति वाच्यते इति ... ध afecpentefs „^ वभिचारकितत .. ५ वचनग्रहणादिति ५ विचेध्ररधिथेष्यभावात्‌ अतिरिक्तः ... त्ौरत्वमिति ... वाकाः a विषयविभागापेति विभक्तिविषये

विशेषशभाव ण्व व्याकरणान्तरे विभक्तयादिभिः ... विनापौति ध autey इति

वाचकं धातुमिति विेष्रकर्मेति „^. विशेषनिरपेक्तः विरेषाथिनेति व्याख्याष्यामोत्ति ... विथेषेति

afargara fa ararratate

व्याथस्षत इति

fawufafa

कतिरिक्त खमुहापेति वथनान्तरे इति ... व्यवस्थितेति

च्यक्तातितति ^ aerate,

.9

ॐ Ss Sy By My By अ

qj

५ A ma om a ap Sy त ॐ» 2 ॐअ By ॐ, Bs ५ 4

ॐ अ Hv My Ho अ अ, ॐअ; Hy ॐ ॐ; %

६९० ६६9 €८२ ५८६ ७०१ 909 90c ७०९६ 8०९ ७१० ७१४ ७१९५ ७१९ ७२१ 9२९ ७३२ 938 ७४३ 8 ४ट ७४९ ८४५१९ ७५८

Qyc

७६9 ७७३ 9tc ८०१ TOY coy TRO ८२०७

८8४

eee

eee

८ © 4 < ॐ ^ न ८ ॐ @ © @ ( © © = 0 & ॥ A ॐ |

बसमानोक्त इति को ८४६ वखाधुरणिति “६ ~ , कं sis ८४६ quia? इति ... ध भा ` ,,.* Gye व्यवहितेति ° ... .. "क . cot arena को °. रे ql wgatfa „~ " ^ भा २३ शक्तिनियभेलविति 1 ६० शृङ्गवेर भा vee ६३, शक्त ति ध ies he ध € श्व्दनेति he रः क १२8 fasta a १९८ १, १५०७ शाक्षलेति ष १६८ शब्दान्तरेश a १९३ ओेधग्रण चेति ... के २०९ शद्भःलाखण्ड) देवदत इति भा २१९ श्ास्सौ श्याम भा २८२ शब्दन घंस्यश्ींदिति को „^ रेष्ठ श्ामत्वद्याधारेति क ng २८४ श्रस्वपामिति ie भा २९२ sera गुण इति .. “ को ado WITH TSE: भा ३०४ शास्सोशब्देन भा ३०६ श्रास्तोशष्टोपादाभेति भार ३०६ qagratata a । Bre शकवधूरिति क BER aut ˆ .. ०... के ३६५. श्रतषहखमिति ` 8 ade शाब्दान्तरेति का ३७८ ware: wgrry इति भा * 8९३ ` gerufeenurantsfa . ° को = ०२

oe १३

aD < ^ @ € == OR fe ~ eK Re

eee

शोप इति ° ..

शेप्रलसलशा yaar शब्दान्तरल्वात्‌, येषाधिकारि

शक्ति धन पत्त चेति श्ष्ठव्यत्पत्तये इति

शरक्तिरिति

शंतृशानचोरिति ...

शक्यसकनतुर्‌

श्रक्तिलस्षणार्थातिरिक्त इति

शक्तिस्तिति धरथमाणक्रिये

श्य वहन्‌

श्रोता श्रयताम्‌ शूद्राणामिति श्समेवेति

fata षेति

€

wyrarraaifer

घटप्रभतौना मिति ... wayget इति ...

upifa ... uyrueifa aylaare wyraia `

uyrentefa पद्नीभवतोति

ugiifafea इति ...

wreaaifa wilfatrgata

yap 2 अ 3 a अ> 3; ॐ अ 2

( e¢ ,

हरिः

॥

स्वरे थेति

खमुदायो वेति * सरूपम्‌ ष्वरिसगुणय क्तमिति सतम्‌ ... : ख रकार्थौभाव इति ष्धातुपभतय इति समाद्य त्यनेन घमासो न द्यादिति ष्यरश्च प्रषच्यतेति ... सामानाति ध warar इति

wa गुसकुलमिति सामप्यीदवधवमपौति घामौप्याहैरपौति ... सम्बन्वि ्ब्यत्वाचंति साथवदिति शापेशमषमथंम्‌ aya ° सादृश्याश्ति „^ छम्य पल्ययते इति ष्पनिष्रुः fe घम्यन्धष्यान्तभावात्‌ घाम मेदोऽपोति ... सम्बन्धष्योपरमादिति स्वरभेद इति ˆ स्पायम्‌

aaa ampere te efamrata घापथ्यमव न खादिति

१ OH ° )

za |

ॐ अ Ar Bs

थ के

Sy अ; 4 अ; अ Ms By Sy ॐ By ॐ ॐ By ॐअ

र

ay 3 ॐअ ॐ Sy Bo 3; 37

है ,„ 9 ५ ,„ ¶ ह ... 9 € .. & १० „ 8 १५ .. ४ qc , ॐ २६९ „+ ५४ ८ -. ५ २ „ 3 २८ ,„„ aS UR a3 ५ ३४ 8 ३५ ... ६ ६४ 12 ३१

a an

( ५० }

wa श्वं प्रसक्तमिति भा स्वाग्यन्तरेभ्यो निवक्तयति के स्वां लहातौति +| क सम्बन्धान्तरापेक्तयेति . गक स्स : के स्वाम्यमित्यद्य -]

save इति ... „ * भा warata हानाविति ए को "सष्याविशेषेति ... se भा समध्चतराशामिति ए am फे समासो हिधा 7 as सविशेषशम्‌ as mm भा सपम्रानवाक्े इति ध भा समधनिघाते रोति भा समुदायस्येति ^ ses a घल्यपोति ss को सविशेषणानां वृत्तिं भा सम्बन्धति 1 eatin इति को समाना धिक्षरयेनेति, भा घापच्यीभावाच्चति a ware: mmaifa we edie इति ... sé a garam fafa ze guenfansfa ... . = afamereartefa के सप्रतौयते इति a घुपसुपैत्यद्यति क्षे समाषान्तेन भाव्यमिति फ wate इति की ay सूदमाम्‌ इति .. भा समासान्त इति (न धा

eee

e e e

2 ° i LD

oe

$ ॐ 1 e af

= => ॐ Hh BF @ ऊ © BO चछ OC MM Oe C&C == @ € = Em el न्ट ^< @ = 2 ठक @ ~

eee

e e ® . DS &

सखाङ्कशिटामिति ... gaaeqerra ta

€

ष्फटा चेति

स्वरे ऽवधारशचंति

भुवन्तसमुहायस्य wuts fafa षम्ब धत्ते इति

समानपरह्यादिति ... ` wate निमित्त्यादि धमाषावयत श्वेति

wat emg darnfata

wifraranfzta

ware deraifa ...

घष्प्रहणेत्िति gararg fa घपुदायस्यवेति

वंष्यापाविवत्तितत्वादिति समापास्तोशास्त्वमिति सतिशिष्टलादिति ...

समुद्रायद्यति

सश्ध्याङोनां वाचकमिति छादृश्यापंकषत्वादिति सादृश्य ठृकिरिति

सूत्रःस्मिव्रिति

द्या कृ्सम्य्तोति

स्सरक्नैेनां चैति छया रति

gure उचयते इति सप्म्य्चीभावाहिति

समासेनेति ww पथति घ चाव्र्पमिनि

( € )

५

Ry Hr अ? Hy Ay = my

ॐअ Ar अ. Hr? By x Sy 4

So ogy Sy ॐ Be So अ, ॐअ 4 अ; अ अ अ

eee

१४० .„ 8 १४६ .„ & qee .. 8 १५११९ 4० TT „^ 9 १४६ ... ५ १५९ ३ १५६ ... 8 १५८ .. "ई १५८, ,...१० ९१६०

£

सर्वमेक्षनकौतरे wht इति सख्यद्योभर्पोति

स पदां स्पम्पेति

Brera, ST Te.

घम्प्रतौति

` ध्वे इत्यादि

fogurieta @raaartiaaaratata ... स्तुतिनिन्देति

मूव्रषन्दभेति

सिद्धन्हिति सम्यन्वविवनस्षायामिति षठलोकच्यवद्ारेति सन्द्हरहित इति ,.. षमाषादाशिपोऽनवगमादिति waaay

समा षद्याभिधानमिति waren इति

समो पौक्षरणम्‌

सादृश्येऽपि

धप सुपेति ss

warwit wa तद्धितलुक्षोति ... समाहवाराभिधेय इति

we वाचेति

घाक्षर्पनेति सौधारणधर्मविशिष्रति च््ाभाविक्रतवाहिति स्मौलिङ्खनेति

स्यौप्र्यधो नास्तोति स्यपि चेति घपरानाधिक्ञरणलसषय ईति

५०० 4

Co )

२११९ ... १९

a a 0 =© ~ =© ^€ ॐ € „2

a yf a =©

Q 3 4 ooo

Sr 5 Ss अ, oy My Sip Bs Hy Hy Br By Sy Mo अ My By अ 4 १ । ae te

द अ a £ a 0 @ e i) e e 1 e e e 41 e * e e e e e 0 +< @ =© @ © € 1 = क OM छ ce = =+ ९८

अ ॐ Hy अ+ By My By AY By ॐअ

b 1 न्क we रौ @ ॐ fl न a © @ 5

सादश्यनिमित्तादिति .. क ... + ३०१५ „“ ५ gamasavedta , क ध ३१० ... २ साधारशगुणवच्चनेति i wir. ९ eqzmatraraifat . ` ss ३२१५ ... १ | guna ... es को ee उठे ,.. १४ समरम्प्रधाग्णेति 7 को as 344 १ garat a प्राप्रोतोति ध भी ae ३५१ ... 9 मिद्धमभूक्तमिति „.. "~ ˆ “~ कं दषे .“ < सहयोगे .. ध fi ee Ce सामानान समेति .. a भा ae ६३. .. 9 घदधनादयापं इति ... , भा aa ३६५ ... ११ स 4 धनति ॥ हि i ३६५ ५४ सु्न्तन पदनेति .. क २७१ ... ३ समासोऽपि गुणतचन इति भा ३५५ ,..१० घन्टषःस्यादिति ~ ` क ३१६ ...११ स्मरणाय पुनक्नापत afa Fi ३९१ .„ ५ सामानाग्रयमप्रदति कं ३८१ ९ सोव्रत्वाति को ३८५ q मूत्रारम्भ fa कं = ३९9 २ घ समासं ईति भा 1 yoo q घत्ताधानित्यत्वादिति क KOR १२ संसगरां fafa. ve हरिः = ४०६ .. १३ सादृर्पादिनेति का 8१०५ ८ स चैत्रिवत्त हति का a 424 ६ सपामनिवनगर्यमवतति कष , : BRR ९ स्वान्मनोति कं BRR ४ सायलममपप्रभिति भा ४३५ ; सन्निविशते अ, भा ४३५ छ सप्रासणरदुःनिवार्ला्ेनि i ro ४४६ 9 ginuagialtzfa 4 कं (४४९ ‘ समाक इति क ^ ४५४ ‘ aiauaa नास्तीति ध 1 ° . १५१ .. १९

“yi

बत्यपोति र i

षष्टषुपेव्यत्रति ... a

साध्यत्यादितिः त सुत्न्तति bec Ye, “77-780 त्विः ...

give नितठत्ताविति घुवरुतपत्तरिति cs ‘ gtauafa

सायनं fe trary is घुन्तमेवोप्रप्दम्‌ स्वरखमासान्तति ses si समासत्रधाचिति ... षख्याविवक्तति

सस्याया ग्रव्रिवत्तति

ष तद्धिगप्र णवि... सवन्धभिधौयत इति समासनति र

सर्यधमनया ६

सपुरायातयवसम्बन् इति

सुत्रधिकारे इति ... a

समाषशक्तयनङ्खगोकारे सकषमकत्वादिति समासा्यनोपपदयत इति समासस्यति समुरायावयवानां चेति

स्सस्वामोति 1 क

षपोगसमव्रापेति ,.. सुजन्तस्य ति शुजन्तत्वादित्यच्यते gua इति wate... सुज्ञायसिति

Fy

Fy 3» So Hy अ, Hr ५» By By द

q च क्रिपाभ्याठत्ययः ven

चोक्त डति $ re

खंप्यानेति =... By संख प्राभिधापिल्लाहिति खद्स्यति ` ^ मदयोगयोरिति ...

fag: समास ईति सपुहानाधानुपप्तरिति घप्ुचितद्रव्याघ्रये इत सुकतदुर्कषे इति -..

समुच्चिते इति ^ ५

सुराया इति 7 areamtzifa aug li. aaa wf. समाष्टारेति स्मचात्रति

समासेन त्विति ... १

स्वास्य संष्टत्वादरिति aautatiata gawifazy इति .. aaa चैति साप्र्यािति qa aia संनिधौ इति qa प्रत्यासयानमिःत mamas इति साधनापवग दैति स्सवचनाटरिनि । सभताचति

सङ्दपि

सक्भ्रननि

४ §। य ad ^ * न श « = 4 a 4 8 ज अः जअ अ द अ अ ॐ ॐ ॐ अ अ ठ अः अ अ ठ अः By Be Be ५" ५ 9,» अ

श्लीताद्यधिकमिति सामानाधिकरणारिति aa स्वादयपस्यिता इति सवंविष्रयस्तौक्षारेरेति , -ख्स्पामोति yo. सवन्धाभावारिति ,. स्वामित्वमिति 4 सोऽपः क wfagaar सम्मत्रति ॥। सुनः = सामानोन शि स्तौप्रत्यय wife घप्रमो प्रथागेनति स्मरितित्वेति संखयागर्रेनेति समुदायलयति „.. समासमिति समाह्िमाशत्वादिति समाहारे अपरदिण्यति wate प्रातिपदिकत्वे स्मर शोणितं नास्तीति समृतिकाररिति सपरुदाधाचो नास्तीति सप्रमोति स्मो प्रत्यय नित्त समासा्ेति ay ख चात्रयतरलिङ्गुनेति स atag fh समाहारहुिगोश्रति सपम्या Baia

eee

हतिपौर्वापयं afa ०००

संपरकषारेशेति

gaat चेति @ ye

eau ...

satin eg THUS qauutag प्रथमस्य

afgurafa घत्यपोति

खभ) से कृते स्वाभाविक्यवति

साप्ानान wa इति

BTR भप्रसितित्वाटति

हेनुतृतोपेति | छेतोतृतीयेति इतियोगे € प्रयपेन fecaiiziafa

eee

क्षा ००९ के a के “i कं a भा १०९ का | wi + a का ute ६1 ene कं छ (ति = पा भा 9

© & @$ => 7 =© 1 © © छ fe