MANU-SMRTI
- WITH THE ‘MANUBHASYA’ OF MEDHATITHE
EDITED
पात्र THE HELP OF SEVERAL MANUSCRIPT
ध er) BY on -
MAHAMAHOPADHYAYA GANGANATHA JHA
| M.A., D.Lirrr., 11.70 ae |
Volume II
ए
त ( a PRINTED AT THE INDIAN PRESS, LTD, ALLAHABAD
* oe PUBLISHED BY THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAI
अथ सप्तमोभ्यायः 9 |
ae: ao rae
राजधमान्पद्ष्यामि यथादृततो भवेन्पः ॥
oe संभवश्च यथा तस्य सिद्धिश्च परमा यथा tl १॥ ee
धर्मशब्दः कवव्यतावचन इत्युक्तम् । agian xed तदिदानीुच्यत इति प्रतिज्ञा |
करतैव्यं च ETT षादगुण्यादि, अ्रदृष्टाथैमभिदेत्रादि | तत्रेह प्राधान्येन दृष्टाथैसुपदिश्यते। `
तत्रैष च राजधरमप्रसिद्धिः | 1 Soe
; राजशब्दस्तु नेह च्षत्रियजातिवचनः किंतद्य भिषेकाधिपव्यादिगुणयोागिनि पुरुषे
वतैते श्रत एवाह। WaT भवेन्नुषः | शपः महेन जनपकष्घयैवताऽधिकारमाह। `
प्रमाणान्तरमूलला ह्यत्र घमां उच्यन्ते, न सरवे वेदमूलाः। अन्यमूलते च यदत्र धर्म. `
शास्राविरद्धं तदुच्यते । तथा च. कात्यायनः “ase धमेशाल्ोत्तमा- `
जजेदितिः' ८ ee
य यावृत्तः यदत्तं यस्रकारं area च बहुनरीहिः। अन्यपदार्थ राजा । यथाथै- `
2 प्राधान्येऽन्ययीभावः स्यात् । चत्त परिपालनार्थो व्यापरा्ृ्टाथश्च । = =
संभृव्चेातपत्तिः ! स उक्तो ““राजानमसृजलरभुः sara
परमा प्रकृष्टा सिद्धिविंजिगीषोरेकाधिपत्यम् ^
a राजव्रत्तस्य फलप्रतिक्षेयम् | १ a ae
ब्राह्यं प्राप्न संस्कारं क्षत्रियेण यथाविधि ॥
सवस्यास्य यथान्यायं कतव्यं परिरक्षणम् ॥ २ ee
agp वेदः। aa शरुतः संस्कारो “oa? । स वेकाध्ययनजन्ये « हर ह र लक्षण
* वेदस्य; स्वाध्यायविधिनिर्वत्यै इत्यथः । उपनयने तु ब्रह्मप्रहणाथत्वाद्ाह्यमिति युक्तम् ।
RR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [सप्तमः
सवस्य करदस्य दीनानाथाङेश्च | (0
अस्येति स्वविषयवासिनां यथास्वं जनपदपुरनिदेशः | = =
ध अयथयान्यायस् । न्यायः शालं धमेशाद्जरूपम्, नाथेशाद्लमैशनसादिप्रणोतम्,
` तमनतिक्रम्य। . fi aoe
परिरक्षणं afta) श्रषायपरिहारः, दुर्बलानां क्लवद्धिरनभिभवः, ote
ध मर्यादानतिक्रमश्च | दुःखत्रारं विरक्ता शाखातिक्रमे ales Sa | अतस्त
दनतिक्रमे राजभयेन रन्विता भवन्ति ! राजदण्डे दुःखमिति चेन्महतो नरकादिदुःखा-
द्राजदण्डनमल्पीयः | 3 1
be oes कतेव्यमितिषिधिः।
द्धिकारश्चाष्टमे निरूपितः i) २। =
gears दि शेकेऽस्मिन्सर्वे दिते भयात् ।
रक्तायमस्य सर्वस्य रानानमखनलथुः ॥ ३॥
ध 2 wafers वरुणस्य च ॥
eet श्षयेोश्चैव मात्रा निह शाशवतीः॥ 9
Tage पीडिवेऽपरसिष्ठिते बा । श्भुः प्रजापतिः । स्ठुतिरियम् | on
श्रनिले वायुः वित्त शो धनपतिनश्रवरः | ATST अवयवाः WTS ल तैः
ध = सारभूताः | Fre त्य निष्टृष्य ।
aes यस्मादेषां atest area निभिता sa:
तस्मादभिभवत्येष सवंभूतानि तेजसा ॥ ५॥ ८
रुषामिन्द्रादीनांसुरशेष्ठानां माच्राभिस्तेजोीनिं मिंतस्तस्माद्धेतारमिभवति दुर्निरीच्त्य-
खख भवति। तेजसा हेतुना | |
निष्टृष्य fala उत्पादितः यतः "छृषिरत्पादने धादुवतैते । वेनापायावधित्वा-
न्मात्राभ्य इति पच्चमी तृतीया वा पटितव्या | ५॥ ous
तपल्ादिल्वच्चैष चक्षूषि च मनांसि च
नचैनं aft श्रोत कथिदप्यभिवीक्षितुम् | |
तपति तपतीव संयुलोऽशक्यदैनत्वादेवमुच्यते | तदाह ! न चैनं aft
६ MAUS RATA daha वौक्षितु" urge
EET ME GE TR RR CE RS SER
meme: J gee 1 i e ४...
सेऽग्निमेवेति वायुश Bsn! सेमः स धर्मराट् | :
THU स वरणः TA खप्रभावतः॥७॥
रन्यादिदैवतानां मात्राशयत्वात्तच्छक्तियोगितयैवभुच्यते
प्रभावऽलौकिकी या शक्तिः
बालोऽपि नावमन्तन्यो मनुष्य इति भूमिपः ty
त॑ देवता TIT नररूपेण तिष्ठति ॥ ८ ॥ ` जि
भदु्योऽयमिस्येवं बालोऽपि भूमिषे राजा नावमन्तव्यः ¦ किति? महतौ शि
काचिदैषा टैवतेतेन asia wig स्थितेति । शतो हष्टेनापि हषेण राजन्यवन्नान ।
युभ्यते | ह
एकमेव दहत्यतरिनरं दुरपदर्षिणम्
Sa दहति राजाथिः सपलयुद्रव्यसंचयम् ।॥ ९ ॥
प्रस्य विधेरथेवादश्ोक्षा एते | राजधर्मोऽपि सन् सर्वपुरषार्थोऽयम् | = | नि
ao arsfa हस्तादिना स्पृशति, समिद्धस्याप्यन्तिकवती भवति, a ॒दुरुपसर्पी, नरः es a
` प्रमादस्वलिता दह्यते | राजा तु कुद्धः ्पुत्रधनदारवान्धनं दहति ¦ करल --ये केचिद् छि
ज्ञातयः खजनाश्च तानप्यपराधसम्बन्धास्प्ुमिधनसंचयैश्च सह नाशयति | i
कायं सेेकष्य शक्तिं च देशकाला च तत्वतः॥ `
कुरते धमसिद्धयथं विश्वरूपं पुनः पुनः |! १० oe 4.
` नैतन्मन्तव्यं अन्धुमे राजा सु “कस्य राजा भवेन्मित्ं कानि fray `
राजनि । प्रयोजनापेक्तया च शत्रौ मित्रवदाचरन्ति मिरे श्रवत् वथा्शक्ता शि
| कंचिदपराध क्षमन्ते, शक्ति प्राप्योन्मूलयन्ति। ud देशकालावपि । श्रते ्वर्मसिद्धर्थः `
। कायसिद्धर्थं "विश्वरूपं, करते ! उथान्मितरं चयेन शत्रः, deer एव राजा मधति
श्रता न विश्वसितव्यं राजनि। मैत्याद्राह्लभ्यात्तौजन्याद्रा तत्तुस्यवयेषदष्टयान च
वबर्तितन्यम्, aft तु सर्वदा नयेन द्रष्टव्यः ॥ १०॥ न
यस्य प्रसादै sat seer पराक्रमे 4
मृत्युश्च वसति कोषे सवतेनेमयेा हि सः ॥ ११॥
दन धि क वयि oe ख्युना योजयति । धवः श्रोकामेनाराष-
: ५ नीयः। न कवलं श्रिया याजयति, यावदस्य शत्रवः सन्ति न्त तानपि पराक्रम्य परिताषिषे
इन्ति। wa: Tyee वगय =
| मेधातिधिमा्यसमहूा। = CR
| श्रीःपर्यायोाऽपि vengedt मह्न्वप्रतिपादनथेः प्रयुक्त महतीं धियं ददा-
dead: | पते चार्था राज्ञः प्राप्यन्ते] यतः सवेतेजाच्या ऽसौ अग्न्यादियचन्द्रमसां
तेज बिभति un ११॥
तं यस्तु ais संमोहाय विनर्यव्यसंशयम् |
तस्य ary विनाश्य राना eRe पनः ॥ १९॥ So
प्रस्यवाया्चथा नश्यति war नैवमसिप्रेवाथलोभेनावः पुनःपुनराह । ef cea
ar gis, ्रतिकू्येन वतैते तस्मिन्, स cadet नश्यति । तस्व ह्याशु विना
Nia) seq: कथिदपराधं क्षमते अशक््यराजनिवेदनेन । तत्र व्यवहारमागस्य धन-
परिन्तयो भवति | भूताऽप्यथैः aifaat चित्तवैचित्यादन्यथात्वमायाति--इत्यपेक्तमाशः
करिचित्तमेतापि | राजा वद्विनाशाथैमपराघेन मनसि स्थितेन बाध्यत एवासौ शक्ति-
WAIT: प्रयतमानस्य स्वतन्त्रविरोधो जायते ॥ १२॥ ।
तस्पाद्धमं यमिष्टेषु स व्यवस्येन्नराधिपः॥ ke
aft चाप्यनिष्टेषु तः धमं न विचालयेत् ॥१३॥ `
यतः सर्वतेजमये राजा तस्माद्धेतरिष्टेषु वल्भेषु मन्वरपुराददितादिषु काथेगत्या
धर्म aera शाखाचाराविरुदां cqqetighva स्थापयेन्न विचालयेत्
सा तादृशी राज्ञोऽचुज्ञा नातिक्रमणीया | रद्य पुरे सवससंसवः कतेन्यः | मन्त्रिगेहं
विवादो ada | तत्र सर्वैः संनिधावन्यम् । वथा पशवे नाध सैनिकैहन्वन्याः! न
नलिका धनिकैराराधनीया एवाबन्त्यदहानिः। = `
गृहे प्रवेशे न देयः ।
1 5 पटह न खभ्िहत्रादि
धर्मव्यवस्थायै वर्णाश्रमिणां राजा प्रभवति । स्यृत्यन्तरविरोधप्रसङ्कत् |
चास्मिन्विषये बचनस्याथैवत्वात् | १३॥
तदथं सर्वभूतानां गोप्तारं धरमेमात्रनम्
#
oy
Se
दण्डमश्नत्पूवमीश्वरः ॥ १४॥
सिमत Alcalde ae
= धममा त्मजं द्रह्मतेजामयमिति दण्डस्तुतिः | न ane ady, fake
दण्ड एव (छि
न चायं प्रथवनहारितवादधर्मो faa, of av एव धमै आत्मजः शरीरादेव श
ज्ञात प्रजापतेः | co ae —— शिः
नच पाच्वभैतिकः, क्कि तहिं बरह्मणो यत्केवलं तेजस्तेन निभितः। `
वेः UATE: ॥ १४ ae *
तस्य सवांणि भूतानि enact चरणिच॥
भयाद्रोगाय करपन्ते स्वधमान्न चलन्ति च ॥ १५॥ 8
तस्य दण्डस्य भयात् | सम्बन्धिमान्नविवन्नायां भयदेतुत्वं नास्तोति wer) दण्ड |
: [श नि भागा फलङ्कघुमच्छायादिमिर्भगार्थं कल्पन्ते, ae isd
मर्था भवन्ति। यो दहि खावरः फलं न ददाति स परिशेष्यते। न चेत्परिशुष्यति, i
सर्वता व्याप्तदेशसवाच्द्ितवां ऽगारीक्रियते | oP
Raat बृक्तोपमया दण्ड्यस्य राजापथ्यकारिणः पुरुषस्यैवं करेन्यम्, छेदनमूले- (i
स्माटनादिनादण्डःप्रणेयः। ` , श
स्थावरं eget दृष्टान्ता्थेमीदयोऽयं दण्डा यतस्थावरा अपि दण्ठ्यन्ते, Fe ga- ($
श्वरः] नतु स्थावराणां दण्डाऽयमित्येषा बुद्धिरस्ि | ae 1
स्वधर्मान्न चलन्ति Ward न पुष्यन्ति न प्रसुवते ॥ १५
तं देशकारा शक्तिं च विद्यां चविक्ष्य तत्वतः ॥
यथा तः सम्प्रणयेन्नरेष्वन्यायवतिषु ~ il
श्रन्यायवतिनेा ये राजापथ्यकारिथा महामायाक्ष्यस्तेषामयं दण्ड उच्यते | अन्येषां
oe ee त॒ परस्परव्यवहारिषाम्(अ्नुबन्धं aeaPaateaat | तत्रैव चायं कोको व्याख्यातः। `
| विद्याऽत्राधिका, at च बेदाथैनिषया | ५ ॥
ययाहं तः. यथाहं यो यस्य योग्य इत्यथे ( ee
सर्परयेत् प्रववयेत्छुर्यादिति यावत् 4.1
एतत्सवैमवेत्य निरूप्य aegis) दण्डः कर्तव्यः । धन्यथाप्रणीतो राज्ञो द्ट-
मनथैमावहेत् ¦ Ge oe ८
ध oe दृष्टादृष्टमेदेन सप्रकृतिजनपदभेदेन सप्तमाश्मयेदेण्डमाद्कान्छोकयेरभेदः ॥ १६
८... स राजा पुरुषा Te aaa alsa aa
Poe. चतुणामाश्रमाणां च धर्मस्य भरतिभूः TAAL ॥ १,
छ ee मेषातिथिमाष्यलमलकुता । = [सप्तमः
` क्ष एव वष्ठुतो सजा। ठस्मिन्सति राजशक्ति ae
` सं एव पुरषः येन बलीयसेऽपि gang खीषन्न्यद्त्य वशीकरोति ।
सनेता। कायांि तेन नीयन्ते क
ह शासिता । शाके राजाज्ञा, तस्याः शासनीभावः दण्डे सति) धर्मतः कतृंख- :
` मैपचारिकम्। fe. 9. oe
चतुशमाश्रमा्णां यो ade ख
ददाति, द्रदण्डेऽपि
| यथा प्रतिभूरश्चलितं न |
दण्डः शास्ति परजाः सवा दण्ड एवाभिरक्षति ॥
दण्डः सुप्तेषु जागति दण्ड धमं विदुबुधाः ॥
न राजा शासं शास्ति करतव्याक्षतैव्ययेोर्धिधिनिषेधयोः किः aff दण्ड एव
| दश्ड रवाभिरक्षति was दुबे्लान् । सुप्तेषु राजपुरुषेषु दण्डभयादेव न
Ss यथाकामं लोके व्यवहरति । (588
८ : द्विविषे दण्डा राजदण्डा यमदण्डश्च | १८
समीक्ष्य स प्रतः सम्यक सर्वा रञ्धयति ss
असपीष्य प्रणीतस्तु विनाशयति सवतः | १२
तःय गीतः प्रवर्षतः | खस्य पूर्गोक्तदेशकालादचपेच्य ater ie ध.
: रागं प्रजासु जनयति । विपरीतं प्रणोयमानेा न केवलं स्वक्षाय न करोति, याव्रदृरुप-
युक्तो विषवद्विनाशयत्यथे जनस्य ॥ १९
यदि न प्रणयेद्राजा दण्डं दण्ड्येष्वत्न्ित :
शे महस्यानिवापक्ष्यन्दुबे खान्वलवत्तराः ॥ २० ॥
` भप्रण्यनादण्डस्य ये बलवत्तरा बलीयांसो ब्ेनाधिका महाप्रायतया wae `
८ म लुभ्या भूयस्त्वेन वा, ते दुबेलानपक्ष्यन् शूले मत्स्यानिव | यथा मसस्या शूलाक्रियन्ते `
Oe भाजनाथैमेनमशक्तो जनेऽधिकशक्तिसिरूपहीयेत, घनश्चरीरदारहरयादिना | तस्मारण्डाहा- | oh
नर्तन्द्रिता डता मथा aay शक्या कर्तु, नैव दण्डं करोमीति
पुराडाशं खाऽवलिद्यादधविस्तथा
च न स्यात्कसिमधिसवतताधरेत्तरम्
aH,
14.4.11.
ध्यायः] मलुस्छि ashe se
£ श्काकादयोऽव्यत्यन्ताधम। वैः सह Ge) देवेभ्यो दातव्यं हविश्वरपुयडा- =
शादि तत्ते श्रचुयैदि दण्डेन न निवारयन् a7 poke Cease
अन्यदपि यह्वस्य सखामिभावः स न स्यात्| जायापत्योः, पितापुत्रयोः | oe
जायायाः पतिर्न eearaesta fina: प्रवर्तेरन् स a
| प्रधसेत्तरस् | apse बरषलादि तत् ‘ew प्रधान स्यात् । यदुत्तरं नाद्यणाहि st
वदवरत निङ्षटतामिषात्। शद्रा धमसुपदिशेुः । वैदिके धर्मो नबुषठीयेत ॥२१॥
सर्वो दण्डजिते Seat दुलेभो हि ahaa ।
दण्डस्य 1६ भंयात्यवं ATEN कद्पते Lo. es
| स्वभावेनैव प्रकृत्यैव a] शुद्धो धम थकः मेषु W ATER नथ दुलभः, Saeed | | a
mea: | किन्तु द्श्डजिते दण्डन जीयते, पथि स्थाप्य तद्यन्न यथाकामं | | | | ae
प्रवतेते। 7 4
जगद्धोगायेति
देवदानव्गन्धवां सापि से पतगेरगाः ॥
तेऽपि भगाय कल्पन्ते दण्डेनैव निपीडिताः | न
ये देवाः पजन्य बायुरादित्य इत्यादयः। भगाय कल्पन्ते शीतेष्यकैः
: 6 नियवेरोषधीः पाचयन्ति । तदण्डभयाशङ्धिनः । aca किमिति सूर्याचन्द्रमसौ ate ` :
। पर्जन्यौ at खस्मात्कार्यकालान्नियवान्न विचलेवाम् । कदाविदुद्रे अहनी त्रोथि ar नादि (८
arg: सति लाहन्त्ये ¦ दण्डात्तु विभ्यन्नातिक्रामति मर्यादाम् ! चथा चश्रतिः-- `
"(भयास्सैः प्रतपति भयात्तपति चन्द्रमाः) भयादभिश्च वाुश्चेतिः" ।
दानवादयश्च यदिदमखिक्लमहनिशं न gata, दण्डमादहारम्यमेतत् । vag = `
( a वयांसि गृहमण्डनाः gaatatedt यद्रालानामक्तिणो नेातलषाटयन्ति श्येनकाककङ्गृघ्ा- ae e
, दयो यज्ञीवतेा नादन्ति तदप्येवमेव oo 1
` उरगाः सर्पाः केवलं क्रोधविषास्मकाः gaa सर्वे न दशन्ति खर्व प्राणिजातं तदण्ड- `
` श्रवः स्तुतिरेषोच्यते। यदेषादयो welder अचेतना वा स्वमर्याकाता न विचलन्ति
ध ५ भयात् किं पुनमैतुष्याः। ` ` 4
Pes oo grey ae Geary oo ८
“est तु दैन्यं qaqizerat, पुष्पप्रगल्थं कुटजप्रहाखम् |
` सम्बन्धदानेनं तदा जहास, नीचेऽपि रन्ध प्रह
प्रागुक्तमेव | |
Re मेधातिथिभाष्यसमलङकृा | . fe aia
दुष्येयुः waaay भिचेरन्सवसेतवः ॥ ॥
सवलेकप्रकापर्च भवेदण्डस्य AAT ॥ २४ ॥
दण्डस्य विश्चसैऽकरणमन्यायेन वा करणम् । तस्मिन्तति adaul ety
इतरेतरख्मीगभनेन संकरपकृेः। Galt सर्यादाः। ताः सर्वा भिद्यरन् । `
| सर्वमर्यादापरिलोपः स्यादित्यथ: । ब्राह्मणान्न GRITS बाह्यणवत् । भत्व `
` सर्वल्लोकप्रकोपः स्यात्) त्रयाऽपि ल्लोका इतरेतरं वृष्य्याहपादिना नेपङ्कयुः ty २४
यत्र श्यामो Sarat दण्डश्चरति पापहा
प्रनास्तत्र न galea नेता चेत्साधु पश्यति ॥ २५॥
एतद्द्वयं मवुष्याणं प्रशस्तम् । श्रतस्तेनासता रूपकमग्या स्तौति । द्विरूपो `
दण्डः, दुःखदा भयदश्च | HIRE ्रयासतया, Hedge लो हिताक्षसेन
परिखमाप्रा दण्डस्तुतिः। | |
दण्डावश्यं कतैव्यः | स च देशायपेक्तयेति | अन्यः सर्वोऽथैवादः | `
` नेताचेत्। निता' दण्डस्य नायकः। सुं चैः ति। ghee |
देशकालादिकं gen पालयति ¦ तन्न प्रजा न gata न केनचिदोषेण युभ्चन्ते :
oa AUS THAT राजानं संलयवादिनम् ।
समीक्ष्यकारिणं stat धर्मकामाथेकोाविदम् ॥ २६
इदं संप्रणेतुः साधुदशेने सत्यवादिता समीक््यकारिता प्राज्ञता fat कौशलं च |
सत्यवादी, यः शाखयुसारितया दण्डं Heat कुतशिचन्महाधनसं विज्ञाय न तं
५ वधेयति, न च वल्लभस्य रागादवने करोति | ee ee
माज्ञो Radiat बाध्यवाधकमावाथैमवस्थाविशेषज्ञः। कदाचिदेशेन कालो
बाध्यते कालेन at देशः। उभी वा तौ विधाशक्ती तयोश्च परस्परयुत्सर्गापवादभावक्ञः । `
कायेवशादथश्च बाधक एव वाध्यतामित्यतः प्राज्ञत्वमुपयुभ्यते। धर्मादोनां च ae
क्ञघुवामावः। खस्य यत्र घर्मस्तसिमन्साध्यमाने महाननर्थो भवति, तत्र धर्मसत्यञ्यते | `
. प्रायश्चित्तेन समाधास्यत इत्येवमादि बेद्धञ्यम् ॥ २६ _
तं राना प्रणवन्सम्यक् Ratios
कामान्धो विषमः श्रो दण्डेनैव निहन्यते ॥ २७
4 i Tey: car: | विषसः tas: | समत्वेन दण्डपावनेन शत्रौ मित्रे च `
“Ws: चलान्वेषादण्डेनैव निहन्यते । प्रहृविक्तापेनादष्टेन वा grea oe
ए || २७
शक्यः। Say शाखुसारिणी रेशा्पत्तया च व्यवस्था nN
मध्यायः | मनुस्छति
दण्डो हि queda दुधंरदवाकृतात्ममिः ॥
धमादिचलितं इन्ति ada सबान्धवम् ॥ २८ ॥
सुमहव्यत्तेजः स दण्डः |
MRA: शाखे गुरूपासनया सहजेन वा विनयेन येऽनभिविनीतासद्र्धरः, fa
Vet सस्थ्क WIT
नैवं मन्तन्यमाज्ञामाटेण" eve: प्रणीयते, का तस्य दुर्धरता१ यतो at न
राजा नश्यति, यावत्पुत्रपौत्रायन्बयेन सदह ॥ २८ ॥
तता दुगं TUS | छेकः च सचराचरम् |
अन्तरिक्षगताश्चैव मुनीन्देवांश्च पीटयेत् ॥ २९
Bee दशाधनपेच्तया यत्र दण्डः प्रणीयते aa लराजकस्य जनपदस्य तियेक्स्यावरसदहितस्य — ey ;
A | ततो मन्त्रिभिजैनपदैश्च राजा विज्ञापनीयः त्यक्तव्योवा तारो देशः। `
जागतं प्रयन्नवान्न भवति तं प्रमादिनै eared दशडो हन्ति । न शरीरेण कंबलेन —
qqgaa: पीड्यन्ते । इतःप्रहदानजीवना देवाः । प्रिमिश्चादुष्ठनाचच्छेदन्रटा =i
एष देवञ्ुनयः। तथाच पुराणकारै--
वशांश्रमेभ्यः स्थित्वा तु लाकेऽस्मिन्यः प्रवतेते |
< सखगादौ देवयोनीनां स्थितिषेतुः स वै स्मृतः इति Ses :
ae प्रथमात् NAT यावदयं WRT: | aaa wt ` ma ee oe
जनपदपरिपालने कर्वव्यम् । तच्च दण्डेन विना a भवतीति स देशा्यपेत्तयाऽवश्यं ` (श
। : निपुणतो निरूप्य ued qed at game प्रणेयः । श्रन्यथा तु प्रदृ्ताबुभय- () भौ ल
॥
ol os i Tae Sell १६
as
eh
ts te we क्वः HER Ka
( biter फ ॥, ॥ i.
9 ty, EN A | {४ ~~ ह | abi ain ‘
i 1 é 1 प ५ ६ ५
६ cad ध ५ ५ शू ' ५ ५
4 ५
५
‰
अ
ut पज
। रथा atg
om 1 eee ay
Ve ie TE
ae hm
[1 A 4
९4. ८"
q
™, १५५, : Py
[न 7 ४ ` iS 1 ५ ` “or ye wees ति ‘igs
meer ae ^ ving, we oo 1 ४
र धसमृङु्यद्) 4 ४२
Tea WISN BAA | AVA दमे
STAIN SAT दन
ह ।
q ` दषः; समू `!
१... a क. ‘y | ४ ai i
१०३
Teta
af उध्युथः } ro Mo Po pele ee
as : ध ५६) | (( ।
ray Rat | yey eo lee , af
© पुति `
{4
1
a,
रतस Bam
र्
: ग मरी तिजननानि
ee aah
पन पगा re cops sus ” [नवे
+ (0
१५ ae =a & ep
rity यं
(थ)
Hy, Ai : .
iota ety , ~
४ icy Cio
ति शू Ee Be
{ ra 2
यृ शु ष gh Om ट
, शः
[ aye कषय कमो क RIN कमिण
Rea |
¢ *
t ab
५ ५.६ - । ay ५ ।
शनो तः भृ (नतय ae १४ me 1
६ {१3 ty eg 4 (1 ५९ ^. wee
क की श्र jaan oan.
4
stig | ॥
te {¢ 7 ee प र nae
४१1 प्म 9 क a } pn ie Weezer =] 1.2) Rae मण grey 6 8 etry 8 ea पधा *" ४ . ॥ द् (ड
; ५, ‘ath, 4, a i : ॥ ge 4 | ४९ +£ | € it re ay rag ॥ # a ¢ न्न 9 &.
aTety | Aes aeqayragyred | दद | २ श्त वतर सथुश्वबहददः
a ॥ 1 .. x ५,
पि
4५
{वेधिरभ्युपेतय्यं
(नौ Havevegs a ee द . He 14 | वः ay ry gee ‘a anya rman ann (४, ५
TATHAGATA eR PART ese! पि
र
द भणण तु । र 1111
^ q oy १, iT
2 £ ध ap ae a 10
भी ५,
{०४
५ । ५ # ee
SUBST 1.1. a fi ap क क, ok we eee Ds Ty “ श ae tgs (9 *, nee iyo te
SRP द नमद्दा(द् ages ५ ; भ्यः THRUST Slate
` 3 ६ ग + a श्छ £ <| मर AN went Hb hy {> # a a 1 0 pean as 3 ¢ fre. ॥ 1.
। एतस्य च दिधाय FTA TET Cal ETA
ॐ brea ee
Tae ““यथाश्रुतपफरलानुपपकततिः सर्वभकारेणास्वाभ्युपयन्यमान
। ‘fey, :
प्रोच्यते! @tPrnid वाचेधुक्तिः समासात ।
ane: सक्तव इति । उपक्ारापेचताः च द्विुशमिति' densa =
= तावद् a atest asda एकेपकारः, कितु
agate ५ a चेह फल्चविरषष्रतिरयनेयभातङ्कोऽपि स्यादि तदेव द्रव्यं
ष tr
प्राप्येत sa स aaygarc इति तपा्तविशेषेु खगं; waa: क्कि frat
ॐ
Be (५
दाने प्रजापतिः फलं श्रयते । तत्र का द्रज्यसाम्याशङ्का ! तस्मःट्चायमप्यथै उत्तरो-
चरोऽत्र च पाज्रातिशयदनात्फलातिशयसिद्धिः। wat चाह (पत्रस्य fe विशेषे-
Te NAA ब्रुबशब्दः Hears | जतिम!
६ Hide
` उपनता | धर्म Sas a Aas
=
(91a) “garam ae निधिव्राहयोऽभिधीयतः इति । तस्य विशेषो भेदः
खगुणनियुणत्वादिः । तेन हेतुना दानस्य फलमवाप्यतते। = ` ee
अरूपं AT । Guat इ्स्वाध्यायसंपन्नाय दत्तं बहु, Peo ae
TURBAN ser श्रद्धासमन्वितम् । `
पत्रे दीयते यत्तु तद्धमस्य प्रसाधनम् ॥ 11
तत्र देशः खनिवासदेशादन्ये जानपदः दृरदेशम्रोषितायां संनिषितत्वदत्तमस्य
हेदुरपधातः। यज्ञप्धृत्तस्य केनविदंगेन न्यूनता अहोपराग इत्येवमा विधानम
उदकपूवेकस्वस्तिवाचनसंस्कारातिशयो भावग्रसाद इत्यादि | 1
ear) ४
Ss
> दितं युद्धम् । तत्र संप्रामभूमिगतस्याहतस्य समन्युना.
धिकबलेनेपेत्ञाप्रिपेधाथैमिदं पदम् । न मन्तव्यं निकृष्टं न हन्मीति
भ्रथवा ये शत्र कादयः प्राक्स्थितां म्यांदामतिलध्य देशयुत्छाभन्ति
शधुभिवां राज्ञः संदधते, न चेत्ते युद्धेन विना नियन्तु" शस्यन्ते, तदा reach
तैयोद्धन्यमेष । यथपि तैरसौ शब्देन नादा पस्तुतस्तवाद्रत एव भवति ee
एषि ततत्रियाणां va: aera: WHYS सर्वेण सह येोद्धन्यमेव जाति-
-बयुःशिक्ञापुरषकारादि नप्ितज्यम् । एष ad: wea: ॥ ८७ ॥
1 ततित्वं भरजानां चैव पालनम्
os peat
शा बह्मणाना च Tat भ्युस्कर् प्रम् ॥ ८८ ॥
121
ee a - -
शक्त्या Wea शक्या यथाबलमिलयथे
` कुटरायुधैरित्यादिना स्यक्तराञ्यस्यापि शक्तप्रथिपातेन तदनुजीवनसंमवात् भवेत् । तस्मा- `
दरहस्वत्फलसंभव
प्रमादे वचनान्नात्मत्यागनिषेधस्य विषयोऽयम्
erat
एवमेषामपि श्रतिपरिकरीतानां ga: स्वर्गादिफलोसपत्ि
सन्तिष्ठते ag” इति
गयुक्तश्च शुरश्चामियुखे ga: 12; इति
मन्बलिङ्गानि च सन्ति “ये युध्यन्ते sag शूरास ये ages: । येवा सह `
। द्वियाश्च देवापि गच्छतात् 17
। शिरसिलक्तप्राणानां महाफलत्वं द्यन्ति
नहि संपरिग्रहकालेऽयमुपसंवादेाऽस्ति
तात्विज्यपदार्थानुष्ठानायैव वरणम् । वस्मासरयुकार्योदशेन यन्मरणं तदनुक्रान्तफल्लायैव
न च परप्रुक्तात्कर्मणोऽन्यस्य फलं नास्ति
` जमानस्यैव gfe:
भरुतिषरिक्रीतस्याखदंत्रस्य यस्य बा ‘att प्रयाशं रण इत्येव परिकरो वद्धसलदपेक्तमेतत् `
यज्ञसेस्थावचनम् ¢ |
न्तरेशवरेण राज्ञा परस्य राज्ञो विषयो हन्यते भ
gate: | भ्न्ध॑तमोा हि नरके तदभावल्सति प्राकाश्ये २ धः मण्ड उल
व mmm REBAR TN स
मनुस्पृति 1;
दसत्वात्परेयस्य द्याने परमिति eq)
तृच राः : aT युद्धमाना इति सम्बन्धः | द्द चन्ति ॥
“ag च राञस्यल्ामासप्रवरत्तानां दष्टस्य फलय संभवालछुतः खगं उच्यते? |
व्यमाणयुद्धनियमापेन्तः स्वग: । न हि तेषां नियमानामन्यस्योजनमस्ति
saat निश्चिते पराजये निराशस्य युद्धावतरथम् , तच्च सर्मायैव । `
तेषां हि areata safad ` a
wetheat मण्डलेश्नरा न पुनस्वदनुजीविनः | ae
` अवश्च gaat फलसम्बन्धः, ऋत्विजामिव दक्िथापणेन परिकीवानाम्। `
ag च श्रविशेषेरतदुक्तम् ( ५। eo ) “sadued od: चत्रधमदतस् च । सथः `
तथा 'दराविमौ godt लोके सूर्यमण्डलभेदिनौ | परित्राव्यो- `
तथा भारते युद्धग्रन्तिणाभपि iy: संदशितः 1. oe
सदसदशियाना भजमानानां शरां च रयः =
थ यन्तन च सवाव ed)
यथा दहोन्नोदरा्नादीनां स्वप्रबचनसमाख्यानिय- =
pated fy ब्रह्मरसं स्नानादय-
BATA | TMI युद्धे प्राणयगो धमायैव | यदुक्तम् "उद्यतेयहवः इति, तदा
एवेभूतश्चाभियुले हत इति oe
भरथवा नरकाभावे a “सूयमंडलभेदन, युद्धपमानसख भविष्यति । यत्र विषया-
यते जने GAIA तद्ध युद्धे प्राणत्याग
४,
भारतेऽपि भ्ृतिपरिकीतानां खर्गफलवाध्चिवचन ्ुपपयते ¦ geifaal दु खगावाध्रिः
Sarg एव। amar बहुषु जीवनेपायेषु weg यच्छखेण जीवने तते frame: ।
यत्त॒ न मरणाय क्रीयन्त इति, शश्लथृवां after नान्ययद्धाखरयेाजनमसि, Aster
नुपदेशात्--सर्वकार्योयताः, सर्वप्रकारं aed: संपादनीयः eft परिछोयन्ते- तत यद
` युद्धञ्ुपखिरं भववि, तदा श्रा शरीरपातासमभोर्ैः कतैऽयः, तथाऽऽनृण्यं भवति
|
[4
स्थिते तु युद्धे यदि भयस्य मरणं भवति, तदा सवं Seu एव । Sah ह्यसौ कक!
(१२५५,
तादश "एवास्योपसवादः । युद्धकाले teed भवतीति लिङ्गदगीनमपि qua व ¦ `
अश्वमेधावभूये ge वचनं तस्मात्समागमे तेषामिविः ! इह तु gaara.
मितिविशेषः॥ क oe
न कूटेरायुषेदहन्याचुध्यमाने रणे रिपून्
न कणिमिनापिं दिभ्यैनाभिज्यङ्तते
कणिंनः। शरा यै शल्यस्य मूले मध्ये वा auld: aah: कियन्ते १ तः
प्रविष्टा दुरुद्धरा भवन्ति । उद्धियमायाः प्रहारैरभिन्तमपि शौरै
दिग्धा विषोपलिप्ाः।
प्रभिना अ्वल्ितमादीपितं तेजामयफलकं वषाम् !
x
नच हन्यत्छयलाखूदं न वीं न octets
न gmat नासीनं न तवास्मीति ब्रादिनम् i
रथस्थेन WMS एव हन्तव्यः, स्थज्लस्थिते न इन्तन्यः | ५...
वो न्सकः, Tera वा। ee
Wray चठ OTeia उपविष्टो ays भूतौ वा| ह Pi.
ववास्मीति वदति यस्मपि न हन्यात् । शब्दनियसैऽत्र स fats
5
स्वदीयोऽहं सामाश्रितोऽस्मीतिः--न इन्तव्यः | < ।|
Lge
- Ss aeqed—qoadt यदि हन्यते तदा, दुष्क हतस्तु afr —faaf gage `
mea: | व geri 1 ध ३१
विसन्नाहस्य प्रतिपेधान्नसरस्य ofits नास्ति! तेन शिरख्लायायमविनैकदेशेन `
तया नस द्रष्टव्यः । MATT पराचृत्तप्रतिषेधात्संुखस्थोऽपि, "त्या स्ह न युध्ये-
घनी ए ऽवश्यं dee oe ee
> पश्यन्तस | यः प्रेक्तक एव RAG: स न हन्तव्यः | यस्तुप्रेे
ए य सभागतः | । MRR सह् युघ्यमानोाषन्येन न हन्तव्यः ।} £2 |
नायुधन्यसनपाप्ं नातं नातिपरिक्षतम् |
वे भद न qa सतां धमेमनुस्मरन् ॥ ९३। BOO EG
समसायुष उच्मायुधभङ्ः, gues: age, व्यादेद gia = `
भर्त डुरायादिना विज्ञाय, शखसंमुखमपि
Ha स्थतस्
प्रविपेधपत्ते प्रयवायः तदा चं खप्राप्िवचनमथैवाद्
fH पुनरत्र युक्तम् | Pe ee 1
पुरुषाथेः प्रतिषेधः । “न gest भक्षयेत् इपिवत् । तथा हिननो qed `
| frente art इत्याह agencies ॥ €
यस्तु भीतः WTA? संग्रामे हन्यते परेः ॥
भतु यदष्छुत' करिशित्तत्सव' प्रतिपद्यते ।॥ ९४ |
सात्रनिबन्धने देषत्रचनम् । किंच न परवत्तहतेनेयं बुद्धिः कतेन्या--“अरतुभूतखद्धप्रहा-
Ra दशयति मरठंसेवन्धिदुष्छरतमिति । ag वचनुत्तरत्र तदीयमुङतमरहणमिदि, तद
किन्त महवा grata परविवन्धे चिरकालमाविता सुङृतस्य फलस्य इच्यते
7 यच्चास्य aad किंचिदघुत्राथयुपानिंतम् ॥ `
मत्ता ततसवमादत्त पराष्ृ्तहतः er ॥ । ९५ ।
यच्चास्य सुकृत किचिद्धर्ता accaas इति! `
a - श्रमु्रायसुपाजितस् \ धर्थोऽस्यास्तोत्यथैः। श्रशे ्रादित्वादच् । ag.
श्यष्मह्लोके यस्परयोजने तदजिंतम् । तदस्य निष्फलं भवति! `
भ्रयुद्रर्थोऽस्येति at श्रसुार्थ व्यधिकरथो बहनो हिममकतासयोजक्षत्वाच्च ।। &१ |
रथाश्वं हस्तिनं छतं धनँ धान्यं पशून्तियः tl
स्वद्रव्याणि प्यं च या यञ्जयति तस्यं तत् ॥ ९६
oe कुप्यं शयनासने तान्रमाजनादि।
ये! यज्जयति तस्य तत् । राज्ञः खामित्वाद्प्रहणे प्राप्ते तदपवादाथैमेतत्
Baten दि राज्ञ एव । एवमथ परिगणनम् । आयुधसंवाहनाडि ca
एव । धान्यादीनां परथगुपादनाद्भन शड्देन गेोमरिष्यादिकसुच्यते | तथा राजघने
चाधमिति प्रयुलते | ईई ॥ |
मेषारिथिाभ्यसमहङका
Pea दातव्यमपृथग्नितम् ॥ ९७ |
न सवै तैग्रहीतन्यमिति
र्षा इन्द्रो वै धत्रं इत्वा” इत्यायुपक्रम् “er महान् भूत्वा
देवता श्रनरवीदुद्धारं म उद्धरतेतिः??
राज्ञावा प्रथग्जये स्वयंजय यत्रायं विभागो नास्तयनेनायं मामो जिवः, एष च
परकीयः सामन्तादिः सर्वैण सवं उत्लातमूलः सङ्घतकः, तत्र रान्ना लव्धप्रशमनन्यायेन
भृत्याः संविभजनीयाः ॥ eo ॥
एषोऽनुपस्कृतः शक्तो योधधमः सनातनः ॥
BMA च्येवेत क्च
या घन् रणे रिपून् ॥ ९८ ॥
शपा
eae: ] ` aga ae
weed चैव facta लब्धं रक्ेययततः ॥ `
रक्षितं वधयेच्चैव ag पेषु निक्षिपेत् ॥ ९९
pps biel
न चतरियः age: स्याद्राह्यणवर्डिन्तल्ञन्धा्जने ad कुर्यात् । atid च धनं
सेद्रक्ि स च वधयेत्कोशसंचयं क्यात् | ततः पात्रेभ्यो ददात् | न यथायं व्ययं gal, ``
दुक्त ““श्रायादर्पतरो sag? दति || ₹€ [1
(५ एतच्चतुर्विधं विद्याद्पुरुषायपयोजनम् ॥ = ` “ oe
ao शरस्य नित्यमनुष्ठानं सम्यक्ुयांदतन्द्ितः ॥ १०० ॥ = `
अलन्धमिच्छेदण्डेन रुन्ध रक्षेदवेक्षया ॥ श a
oft वधयेद््ट्ध्या ge पत्रेषु निक्षिपेत् ॥ १०१ ॥ . ` `
पुरुषस्य येऽर्थास्तेषां प्रयोजने चतुर्विधम् | saa एताः क्रियास्त प्रयोज्याः, भर्जन-
र्तणव्धनदानानि। = = ee
उपकारवचनोऽथशब्दः। पुरषाथेसिद्धपथमेतत्प्रयेजनम् | तस्य चतुर्विधस्य प्रसक्तस्य `
नित्यमनुष्ठानं कुर्यात् 1) १००-१०१ 1 041
said
करण
तथा.
ग्या अ्भ्यासाश्च | तद्वाहनादिषु वल्ञाभरणसेस्कार इत्यादिशथतदण्डता |
Haat ऽस्येत्लाह शक्ति |
frad प्रकाशतामागतं
411
वाः सन्निरुद्धा कवचिनः ¦
aa जगदुद्धजते Fate) प्रतापश्यातिभेवति चेति । तस्मात्सर्वाणि भूतानि
स्प्रकृतीः पर॑ दश्डेनेव प्रसाधयेत् । एवं यलनवता भीताः शत्रवे नमन्य-
ग OR We ee |
अमाययैव वत्तेत न कथंचन मायया ॥
बुध्येताशियुक्तां च मायां नित्यं सुसंहतः ॥ १०४ ॥
माया छद्म । तेन न वर्तेत । शअविश्वसनीयस्तथा स्यात् । न च read
345 रिणा प्रयुक्तां च सायां यथाबद्नरध्येत । gaat ज्ञासेपजापं
AAI SITY
सहसेपचिताथां sate लुब्धवगः |
qfidta: Heat व्यसनी बहुश इत्यादिर्भीतवगः |
अध्यायः | gaa ae ee
यथा ay दुरगांश्रयमपि मरस्यवलं स्वभावतस्तद्ग्रहणार्थं बकः पर्यदासनपरतया `
arenas ध्यानादियेगादासादयति एवमथचिन्ताभियोगातिशयेन सुदुष्भापा श्रप्यर्था
अ्मसरायन्त इति मत्वा न निवेदं गच्छेत् (क 9
यथा च शशोस्पकायस्वाच्छक्नोति निष्पतितुषपरि संघादपि, तथा एकोऽप्यसदहाय a
aad: सञुस्थितसामन्तप्रकोपो ऽशक्तोऽवशालु दुगे ऽरिसंपातं Har तस्माद्िनिष्पतेद्गुण- `
बति संश्रयाथेम्। ae
यथाच वृकः पञ्यु्रहशभियेगाद् बालप्रमादमासायावल्ु्पते, एवं स्वरक्ापर |
इति मत्वा तदुप्रहणाभियोगो न मोक्तव्यः, भविष्यति स काला यत्रायं gnae
वलयं पिष्यते
यथां सिंहा महाकायानपि दस्त्यादीन्हन्ति पराक्रमेत्साहशक्तियागात्, एवं महद- ;
रिवलसिति न भेतव्यम्, अत्पप्राणेनापि कदाविदुर्खाहवता agit निहन्यत
इति । १०६। 2 =
एवं विजयमानस्य येऽस्य स्युः परि
^ पन्थिन
भिर्पक्रमेः ॥ १०७॥ ne ६
gadaledt दण्डोपक्रमरतेन । न साहसिकतया i १०८ ॥
सामादीना चमप ea
यै uamafigata तेषां ये सुहदुवान्धवाः, सम्बन्धोपसपयो वा, न ते ara
चित्तव्याः, यदि न तत्कार्याभ्यन्तयाः। य एव gata एव निग्राह्या, न तत्सम्बन्धिन
श्येतः त्व HARTGE ee
aa घान्यकच्चयोः सष्ासन्नयोरलन्तसहितथोरपि नैपुण्येन धान्यं caf aay
. oe रति । एवं Ue याबन्तस्तेषां सुहृदावपि, तयोरदोषवान्यः सर एव hte न यः
घशङ्गताऽपि । sta: साध्वसाघुविवेकेन साधवे र्या श्रसाधवो निग्राह्याः ॥११०।
Reg खर यः alse
भक्षयतु
| उ निर ननः
22 Il
uD {सयन्तमवदितेनालुराग दत्पादनीयस्तद्धि शरीरखानीयम् । शरीरे aflas-
पथ्यभोजनरत्तभोजनादिभि्यथा प्राणा उत्रामन्ति, एवं राषटक्नादपि ॥ ११२ |
Use सग्रह नित्यं विधानमिदमाचरेत्
सुसंगरहीतरषरौ हि पाथिवः
aay स पार्थिवः सुखमेधते ॥ ११३॥ ` ee ध S
दयेस््रवाणां पक्वानां मध्ये गुर्पमधिष्ठितम्
अध्यायः] ` भवस्व
एकैकस्मिन् भामेऽधिपतिं कात् | तदुपरि दशप्रामपतिम् । एवं सर्वत्र ॥ ११५।
ग्रामदेषान्सयुखन्नान् प्राभिकः शनै
at
1 तत्सवं शतेदाय मिबेदयेत् ॥ `
शसेदग्रामशषतेशस्तु सहस्रपतये खयम् ॥ ११७ ॥
ये amet एकम्रासाधिकतेन न शक्यन्ते समाधातुम्, तान्दशेशाय निवेदयेत् |
एवमशक्तौ यावत्सदसपतिर्विंज्ञाप्यः |) ११७
अन्नपानन्धनादौनि प्रामिकस्तान्यवाप्चुया
एकम्रामाधिक्ृतस्य वृत्तिरियम् ।
यामिका भामाषिक्तस्तान्यवाप्नृया
पमवासिभिः। भन्नादीनि तु धान्यादेः षष्ठा्टममागादिः | यथा वर्य
विशाम्? इत्यादि (sto १०। १२०) ॥ ष्ठ ॥
दशी इल तु युञ्जीत विशी waza च ॥
एतदेव qaqa विंशतिभामेष्वधितः | सर्व प्रामशताध्वक्तः | Mee
Gt नगरं aga: स्थानकमांयुरूपेण वत्ति कस्पेतेत्येतस्सत्यम् |) ११.४६ ॥
तेषां ग्राम्याणि कार्याणि पृथकार्याणि चैव
` स तानलुपरिक्रमेत्सर्वानिव सदा wa
तेषां इतं Raters तच्चरैः ॥ १२२॥ ` os
स नगराधिकृतस्तानस्व{निषि पतीनमुपरिक्रामेरछ्लबलेन पूरयेत् | सति प्रयोजने । `
षा सवेषामधिपतीनां aga सभ्यक् परिणयेत् सम्यथपतया afte
। राजचरैः कापटिकादिभिः ॥ १२२
2,
राज्ञो हि रघ्ताधिकृताः परखादायिनः शगः ॥ `
ea भवंति प्रयेण तेभ्यो रक्षेदिमाः परनाः॥ १२३
परस्वमादातुं शीलं येषां ते परस्वादायिनः शठाः असम्यकारिण प्रायेयाधि-
सन्तो भवन्ति । प्राक्शुचयोाऽपि रन्तन्ति वित्तानि! अतः; प्राकशचिषवाजुमानेन
Gl यत्नतः प्रतिज्ञागरितव्या;ः |
1 षां सवंखपादाय राजा ङुयास्वासनम् ॥ १२४ ॥
ये रत्ताधिङृताः काथिक्े
aul
oe भ्ये STITT व्यापारवद्धरो इललेशादेशिकया
दण्डयन्ति जनपदास्तेषां सवंखदहरणप्रवासने राजा ऊुर्यात् ।॥ १२४ ॥
नकम युक्तानां सीणां Fema च | `
a
मासिकः AGUSAT FIT:
— पणपरिमाशं बद्यति।
दृत्तिकतपनाथौ एते (1 १२६ on ee
क्रययिक्रयमध्वान' भक्त च सपरिन्ययम् |
गक्षेमं च eT वणिजो दापये्करान् ॥ १२७ ॥
करभ्हणविधि 0
कियता मूष्येन क्रीतमेतस्कियच्च faa wad कियता च ada विक्रयते
कियसप्रतिभावेन नश्यत्यथ नेव्येषमादिरूपक्रय विक्रयपरीच्ला
वानं चिराचिरगमनप्राप्यताम् |
भक्तं सक्तवोदनादिमूल्यम् |
परिव्ययस्तदुपकरणं afi: सूपशाकादि
` Are ममरण्ये कान्तारे वा गच्छते राजभयं
एतदपेय वणिग्भ्यः करा mare | =
““वणिग्मिरदापयेत्करानु,? इति पाठो युक्तः। गत्यादिनियमेन ॥
यथास्पाद्पपदन््याध वायेकिवस्सषद्पदाः॥ =
तथाल्पास्पा ्रदीतव्या राष्टद्रा्ाष्दिकः करः ॥ १२८ ॥
त्ोणच्षेन्यनः कश महीतव्य इत्येवमथमेतत्। ` eke
वार्योकसे जलौकसः ! षटपद्ा अमराः । . यथा ते खस्पमाददानाः परिपुष्टा
भवन्ति तथा राज्ञा AMIRI न कतैन्यः ॥ १२८ 8
यथा फेन युज्ये
तथाविक्ष्य दपं
पशुहिरण्ययोः पञ्चाशद्धागो aw: |
धान्यानां भागविशेषः सुकरदुष्क रापेत्तया मन्वव्यः |
पचाशत्पूरणः पच्वाशः। चिंशलादिभ्य इति प्ते ane)
TTR इति पाठे द्विभागादिवत्संख्यान्तरम् |) १३०
आद्दाताथ षड्भागं द्रमांसमधुसपि षाम् |
गन्धौपधिरसानां च पुष्पमूलफलस्य च ॥
द्रशब्देन Tat उच्यन्ते शेषं प्रसिद्धम्
एतेर्षां षष्ठो भागो लाभादूग्रदीतन्यः | १३१
यस्य रागस्तु विषये ihrer सीदति रुषा ॥
।
तस्यापि aegar राषएूमधिरेरीव सीदति ॥ १३४ ॥
म्या भकस
वरमिवोरसम् ॥ १३५
धम्य वृत्तिम् । यया इटुम्बधर्मस्यावक्तादने न भवति | घर
चारादिभ्यः। सयमधिकञ्ययाच्च | १३५
विवा aise विषये शोचि नावसीदति 11 १३३ ।
ऋविजः
T
भध्नायः मनुस्मृति ।
रृषिधनप्रमोगक्रयविक्रया दिञ्यवहारे
कर दापयेत् । 4
RUA सजाताऽस्य करसंज्ञितम् ॥ १३७ ॥ oo
कारकान् शिलियनश्चेव शूदराश्चात्मोपनीषिनः॥
ThE कारयेत्कर्म मासि मासि mega ॥ १३८ ॥
शिस्पमात्रोपजीविनस्तान्मासं मासमेकमहः करम RMT
ararasitaag ae वेशभारवाहादयः ॥ १३८ ~ ~
नेच्छिन्ादासनेा मूलं परेषां चातितिष्णया ॥ ८. ee
उच्छिन्दन् ara yen तांश पीडयेत् ॥ १३९ ॥
कर शुर्कादेरमहणमात्मनो मृगैः, अतिवहप्रहशं परेषाम् । तच्च दृष्या
भवतीत्यनुवादः । अत्मना अृलच्छेदेनासपीडा भवति कोशच्यात् | sara sir
seed । उपस्थिते Aad चीणक्षाशशक्तिररिमिरपरुदधो ्रपेऽबश्य भवेत् । साच
तषां महती पडा । यत्तु सार्वकालिकं कररहशं तत्सम्पादयतता न खेदिता भवन्ति १६९
बस्त पृथग्जन नरह्मशाच्छरोजचियादन्यं
अ्रमद्यद्चुर्य Tag प्राज्ञ दान्त इृलोदरतम् | .
स्थापयेदासने तस्मिन्लिनः WATT TUG १४१ ॥
4 ' ^ ^ न + 1
४ ततनन :
संयतः सभयस्य ae aA जीवति ॥ १४३॥
ूर्वाक्तयोरप्रमादयेरन्यथाखे देषभाह । = `
aft सम्यग्गुस्मखानानि प्रति न जागर्ति तदा चिद्रान्वेषिभिद स्यु
fred | तसु किं करिष्यति | शतस्तारशा राजा पत षठ । जीवितं मरणमेव
mais भवितव्यम् । =
विक्रोशन्त्यः mer =
दहियन्ते। संपश्यतः सभृत्यस्य fafee द्रह्यते । केवलं च भूतयास्तदीयाः
पश्यन्ति नानुधावन्ति मेयन्ति । सवे ते मृतकत्पाः ।॥ १४३
उवाय TAR याम् Soe sa =.
` हइृतागिित्राह्मणांधाच्यं पविशेत्स att समाम् ॥ १४५॥
पश्चिमो यमाः ब्राह्मो get) श्रत श्राह कृतच समाहितः ।
ताश्चिरिति। न च aa ag होमव्िषानमस्ति। वदा दि चतुर्हतशेषा
षय र चमकपत्ागेन |
2 ३ ङ्गह्षतीं प्रविशेत्
2९.१५४य्
स्थितः भजा दशैनार्थमागताः q तनन यथां
wane} eee छ
रहागतः विविक्ते निर्जने देशे Ree: | S 1
विभावितः अमानेनापि यथा न जना जानन्पीदं वस्तु विद्यत इति, दथा
कयात् |
नःखलाक्रस् । शलाकाः इषीकाः | यत्र वृणमपि नास्ति, येन न कथित्तिष्ठतीति
संभावनाऽस्ति, तन्निःयलाकम् | १४५७ ॥ `
यस्य म््॒रं न जानन्ति समागम्य पृथग्ननाः॥ `
कृत्स्नां पृथिवीं यु क्तं केशदीनाऽपि पाथिवः ॥ १४८ ॥
TRAN RTT AMT: श्लोकः
पुयम्जना द्रमन्त्रिणा मन्त्रविदबाह्या ॥ १४८
नडमूकान्धवधिरांस्तयग्यानान्वयेातिगान् ॥
1 1
` सरीम्लेच्छन्याधितव्यज्गान्मन्वकारेऽपसारयेव् ॥ १४९ ॥ =
त्किचिस््रायिजातं तन्मन्त्रयमायो विशेधयेत् । ततः प्रदेशादपोधयेत्
मन्त्रमेदाशङ्कया 1 1 UL Uo | |
चिथेग्योनिषु च शकसारिकादयोऽपि मन्तरं मिन्दन्ति। गवाश्वादयोऽपि येगा- ` ae
रूढाः परिवतितनिकायाः खदसदूवार्ताहरा भवन्ति । तथान्वर्थानादयेऽपि ate `
3 ग्यंगत्वादेव Hea सिद्धे गेःबल्लीवहंवदितरेषां cama | “व्य॑गस्य हस्तपादादिेदन `
न मन्त्रनियमास्था कर्तन्या--नायं gated गन्तुं शक्नोति-- दहैवावरुद्ध श्रास्ते--कथं
मन्त्रान् भेस्यतीति?? } = ene
अथवा विधा मन्त्रिणो न कततव्या बुद्धिविश्रमसभवात्, अते ae aft
wats: १४६ ॥ = ` ee
धर्मादीनां परस्यरविरोधं चिन्तयेत् । अन्वतमचदधौ सर्वोतथतिर्जयेत् |) eye |
os = प्रस्परविरद्धानां तेषां च agua ॥ `
कन्यानां संपदानं च मारणं च रकण ॥ १५२॥ `
oe थमाथेकामानां वा मन्त्रिणां षा VETS समहणम्। कन्यानां संग्रदान `
` खकायैसिद्धिवशेन चिन्त्यम् । कुमाराणां राजपुत्राणां रक्षणम् |
तव वयमित्येवमादिभिधमेमथं च ते याहयितन्या; । `
aa हि द्रव्यं यनाथेजातेनपदिश्यते तत्तदा दूषयति । एवमरसंस्छृतवुदधयो यथदु-
च्यते तत्तस्रथमं gga) य्तद्धिः संसृष्यन्ते तदा तत्खमावसतेषां ्रप्रोति। ते
च इुःसस्कारोपदिग्धाः न शक्यन्ते व्यसनेभ्यो निवसैयितुम् । उक्त च-- नीलीरक्तं
वाखसि छकुमांगरागे दुराधेयः तस्मात्ते नित्यमन्ुशासनीयाः | तत्रापि ये गुणवन्तस्ता-
न्वधयेतु । इतरानीषत्संबिभजेत् । अयं महागुणममत्सरं यैवराग्येऽभिषिचेत्
पं राजपुतररक्चणे नित्यं बन्नवता भवितभ्यम् ।। १५२ i i. +.
तसंमेषणं चैव कायदोषंत्यैवच॥
अन्तःपुरचारं च प्रणिधीनां च चेष्टितम् ।॥ १५३ ॥
येन संधाने विरहो वाऽपि का्स्तेन च तसं पेषं चिन्तयम्
प्रारन्धकायंखम्बन्धं चिन्तयेत्, wena)
क्ान्तरेष्वन्तवं शिकसेन्याधिष्ठितेा ऽन्तःपुरं प्रविशेत् । तत्न स्थविरखोमतिशुद्धा
६ a ae नापरिशचद्धा देवीम् । गृहतीने हि भाता भद्रसेनो मातुः शयनान्तर्मत
राजानं जघान । पुरषशह्विषदिग्धेन नूपुरेणाबन्तयं देवी जथान मेखलया | drat
वेण्यां गूढेन wea विदूरथम् । तस्मादेतानि विसंमस्थानानि यत्नतः
जदिलङ्कहकप्रतिसंसगं बाहमदासीभिरन्त पुरदासीनां प्रतिषेधयेत् |
णधोर्ना च कापटिकादीनां ar परस्पराभिचेषटितं वि तयेत् ॥ १५३ ॥
sel mead कर्म पञ्चवगं च त्वतः ।॥ `
मै
त
र्
परीकेत | मुण्ड
मव, om समभन `
SATA: J aga `
मपरे त्वाह्ुः-- ` as |
श्नादाने च fait च तथा प्रेषनिषेधयोः |
पच्वमे चाञ्ुवचने व्यवहारस्य Fag ॥
` दण्डशुद्धयोः सदा बुक्तस्तेनाष्टगतिके चपः! a
मर्टकमां दिवं याति राजा शद्धुभिरर्चितः — इत्यैशनसेश्छकै। = Lge
तत्र खोकरणम् (आदानम्, बल्लीनाम्। weatedr धनदानं ‘Rafe | i: | ee ee
gram: । श्रथाधिषतार्नां मपिप्रवृत्तिनिरोधो ‘Aes ware = `
धश्च्नुवचनम् । वर्णाश्रमाणां सक्मसंशये यवहार वत्तम् | परस्पराभियोगे
दण्डनिपावने पराजितानां च । प्रमादश्ललिते लु प्रायरिचत्तमिव्येतदश्विधं कमै ।
पञ्चवर्गं क।पटिकाद्ास्थितगृहपतिवेदेहिकवापसव्यलनाः । ( १ ) परमधर्मज्ञा; = |
sera: “कापटिकः? । वानथैमानाभ्यामुपसगृध्च मन्त्री ब्रयात् राजान मां च ` 2
प्रमाणं Se यत्र aagad वत्तदानीमेवाश्राज्यं त्वयेति? ! (२) परन्न्यायाः पर्यवसित = `
eae | स च परज्ञारोचयुक्तः सरवाज्नपरदानलमथायां सूम प्रभूतदिरण्यायां दास. = `
करम कारयेत् । छषिकमफलं तच सर्वपरनिवानां भासाच्छादनावसथान्प्रति विदध्यात् । Cs
{ तेषां यै इत्तिकामासतादुपनपेदेवमेतेनैव ada राजाथैश्चरितव्यः । भक्तवेतनकाले चेपस्था- = `
| तव्यमिति। सर्वप्नजिताः खं सवं करमोपजपेयुः | (३) क्प॑को sfasta: ्रज्ञाशैचयुक्तो
| शहपविभ्वनः?। स कृषिकर्म छर्यायथोक्तायां भूमाविति | (४) वािजिकन व्रचतिचीयः ¢
। प्रज्ञाशौचयुक्तो वैदेदिकव्यखनःः। स वणिक इर्यासरदिषटायां भूमाविति समानम्। =
+ (५) खण्डा जटिज्ञो वा वरत्तिकामः"तापसन्यखनः' | स नगराभ्याशे प्भूतनटिक्तयुण्डान्ते-- coe
वासी शाक्तं gag वा मासान्तरितं प्रकाशमश्नोयादध्मन्याजेन गूं यथे्टमादारम् |
तापसव्यजनान्ते-वासिनश्चैनं प्रसिद्धयेोगैरथैलाभममे शिभ्यान्चादिषोयुः | शाहं Area ae
| इश्वधं च विदेशप्रबृत्तमिदमद्य at बा भविष्यतीदं वा राजा करिष्यतीति तस्व गृढम-
। न्तियस्वस्युक्ताः संपादयेयुः । :
खिषश्चाभ्यन्रचारिण्योरर््या 1 । चर वनेचराः कार्याः, भामे
iene एवं पथ्चवेगे प्रकरप्य परस्वात्मनश्चात्मीयादेव पथ्ववर्गान्म न्त्रिपुराहिवादीमास-
oer नुरगापंरागा Raq प्रवत्तेत | तथा राजमण्डलप्रचारको माण्डलिकः संधिविग्रहाद
कस्मिन्प्रचारे इति ॥ १५४॥ ` 1
REET परचारं च विनिगीपो् चेष्टम् ।
2 उदासीनप्रचारं MENT प्रयत्नतः ॥ १५५॥ =`
we ५ : एतस्मिन्राजमण्डल इमाश्चतसो राजप्रकृदयो gen भवन्ति। विजिगीषुररि
SOPs Here seria इति। ` Pa a ee
aay at tar प्रहृतिसंपननोऽदमेवंबिधां परथि विजेष्येऽभ्युत्थितः स
गीषुः उत्साहश्क्ियेगात् ! = t*”
अनयोररिषिजिगी प्रसंहतयोर्नि्हसमर्थः न dead सुदासीनः, ्ररिविजिगीयु-
Tat रि १५५॥
एताः भृतये Fe मण्डलस्य समासतः ॥ `
ऋष्ट चान्याः समाख्याता द्वादशैव तु ताः स्पृताः ॥ १५६ ॥
रताः सताः | एता TENA मर डलस्य न्यस्या; | अषौ चान्याः
भासा चतसृथां प्रकपीनामेकंकस्याः प्रकृतेर्भित्रममि्ं चेति दधे द्भ प्रहताः एता प्रष्टौ
अमार्ग दण्डाख्या पश्च ART ॥ ` ५
म॒त्येक कथिता ae: संक्षेपेण द्विसप्ततिः ॥ १५७ ॥ a
` भमात्याद्यः परंचप्रकृतयः द्वादशानां प्रकृतीनां एकैकस्या भवन्ति | श्रवः
दा
GN |. ममुस्ृति
तान्सवानमिसंदध्यात्सामादिभिरक्रमैः ॥ =`
ART समस्तैश्च परुषेण नयेन च ।॥ १५९ ॥
सद्ध्थाद्रशोकयात् ~
पे।रुषनयौ सामदण्डायेव | तत्र चेक्तं 'सामष्ण्डे प्रशंसतीति ॥ eve ॥
संधि च विग्रहं चैव यानमासनमेवच॥
दषीभावं संश्रयं च षदगुणांधिन्तयेत्सदा ॥ १६० ॥ ।
तत्र हिरण्यादिदानेभयाु्रहाथेः सन्धिसतद्विपरीते विग्रहः । एकान्तता- `
गमन यान्सू्-ऽपेचयासास्चनस् ¦ ahead द्रधीभावः। परस्या-
any संश्रयः । एते षड्गुणा क ge
एतेषां यरिमन् गुेऽव्रस्थिता मन्यतां were दुं कारयितुं, इस्तिनीबन्धथितुं |
wat: खनयिठुं, वणिक्पथं प्रयोजयितुं, agit defed, atacand Sari `
बन्धयितुमित्येवमादीनि, परस्य वित्तानि sae, बुद्धिविघाता्थं गुणसुपेयात् urge
पव ववि ee i a
आसनं चेव यानं च संधिः विग्रहमेव च ॥
कायं वीक्ष्य ga दषं संग्रयमेवच॥ १६१॥ ee
wat संघायापरसिमिन्याने शक्तं मृषा agar) एवमासनमपि संधाय oa es
` च सर्वमेतत्कार्य वीक्ष्य प्रयुञ्जीत | नात्र नियतः कालः | यदैव यद्युक्तं मन्येत ada
: तदाचरेत्
यदि कालनियमो क्चयितुं न शक्यते, उपदेशः Pee) = ` 2
एवमाह न शक्यते | विशेषे दलैः, सामान्यं तु सुलचणमेतदणप्यव्ुधानासुपयु- `
संधि g feat fen विग्रहमेव च ॥
उभे यानासने चैव द्विषिधः संश्रयः स्मृतः ॥ १६२ ॥
8S. [ सप्तमः
MAHI HAMAS KS एव वा ॥ :
मित्रस्य Saree द्विविधो विग्रहः स्तः ॥ १६४ ॥
स्वयं विग्रहस्य कालः यदावश्यं स्वबलेनेत्षहते परं कषयितुपुस्ला्युक्तः, प्रकतयः
संहता विवृद्धाश्च सख्कर्मकष्यादिफलरसपननाः परस्यैतान्यपहरिष्यन्ति कर्माणि, sig
लब्धप्रकृतिः परः, शक्यास्तसखक्ृतय उपजापेनात्मीयाः HU, स खयं Ager कालः ।
प्रकाल एतद्विपरीतः इ er eee oa
तत्रापि faqat मिचस्यापक्रुते । यदि waar तक्षीयं मिघ्रमयक्ृहं वदा
तद्विचिन्त्याक्षाक्तेऽपि विग्रहः कत्तंव्यः। यद्यपि सखयमपि शच्रोरनन्तरं मिं भवति
तथापि तेन fag सहायेन शक्यः शन्चुरपवबाधितुम् | शत्रोरनन्तरं मित्रं मवति
शत्रो शुषिविवयनन्वरयु | OE SE
(^ पाठान्तरं ‘ftw Saree? | तेन यथसौ बाधिता भवति, तदाऽकाल्ञेऽपि
fire: ep 7
एकाफिनश्रालययिके Ra प्राप्र यछ्च्छ्या |
संहतस्य च पितरेण हिविषं यानघरुस्यते | २६५
एकाकिने मित्रेण वा संहतस्य यानद्रेविध्यं यानस्यासलयां शक्तावेक्षाकिनः
क्षीणस्य चैव क्रमसो दैवातपूर्वकतेन वा ॥
मित्रस्य बातुरोधेन
भअ्यायः J मलुस्विः। -
मेहादिति पाठान्तरम् | भरथैस्तु दैवशब्देन व्याख्यातः । १६६
लसय स्वामिनश्चैव स्थितिः कायार्थसिद्धये
हविषिधं कीर्यते oe पाङ्गण्यगुणतरेदिभिः ॥ १६७
बलस्य स्थितिः स्वामिनश्च aia दुरगसवामिनः acta बलेन सेनापते.
रन्यत्र महता बज्ञेन युक्तस | ध्रथवा बक्ञशपथानु्रदाथैः abacwasat हिरण्यादिल्लाभा-
Gaal परस्त्वधिकनाषश्ु। : ge ee ee
द्धी भावा नाभायञुपायः | तस्यैतदेव ei—agikar fahawearardtde-.
पर्य TANI द्वध वक्तव्यम् | न च वदनेन किचिदुच्यते। कवलं बलस्य afar
सितिरेदृद्िविधं aa वक्तव्यं मायायां दरैषीभावसस्येदं द्रौविध्यम्? । `
उच्यते | साम्यलभ्यमेवत्यरानुमहाथमेत्कतैन्यं, खका्यार्थ चेत्येष franz
द्र धीभावः ॥ १६५७
अथसंपादनार्थ' च पीड्यपानस्य aah:
साधुषु argue दिविधः संभयः tra: ॥ १६८ ॥ |
शच निः पीड्यमानस्य अथसंपादनायंसन्यत संश्चयः | अथै'पीडानिद
तिस्तत्संपादनाथं शक्तमन्यमाश्रयेत् | स्वदेशं हित्वा तत्र गच्छेत् ।
` उ्यपदेशश्वापीडितेऽपि भ्नागामिपीडापरिहाराय व्यपदेशाथमन्यं संश्रयेत् | एषाऽस्य
सहायका add, न शक्योऽयद्रुपरीडयितुमिति व्यपदेशसिद्धिन केनविदुपपा्ते |
व्यपदेशप्रयोजनसश्रयो व्यपदेशशब्देनाकतः, सामानाधिकरण्येन |
पाठान्तरं "्यपदेशाथेमितिः। = -
ae पुनः संश्रयः कन्तन्यस्वदाह धुषु | ये साधते राजानस्तेषामन्यततममाश्रयेत् |
सेभ्यः सकाशात्सृतिर्नाशङ्करते । साधुशब्देन परिभव्त्रायसामर््यादयो गुणाः
। प्रसिपायन्ते॥ श ॥ = ` = ` a
यद्ावगच्छेदायत्यामाधिक्यं घ वमात्मनः ॥ `
— मेषाविथिभाष्यसमलङ्कुता। fl mR
readme = .
५ यदा प्रहृष्टा मन्येत सर्वास्त प्रकतीभ शम् ॥
८ अल्युच्छितं तथाऽऽत्मानं तदा gata विग्रहम् ॥ १७० ॥
अहृष्ट उत्वादालुराग्युक्ता दानमानाभ्याञुपगृहीता malta: श्रकूतीरमा-
स्यादिका मन्येत | अत्युच्कितमात्सानं शशदसत्यश्वादिसैपदा | तदा केनविदप-
देशेन संधिदूषशं कृत्वा विग्र ह माश्रयेत् ॥ १७० ॥ ` oa.
` यदा मन्येत मवेन हृष्ट पृष्ट ae स्वकम्
परस्य विपरीतं च तदा यायाद्रिपु परति ॥ १७१॥
भावे ह्पोषकारणम् | बहुना धनेन संविभततता कृष्यादिकर्मांणि, फलितान्येषा-
हषपेषये; कारणम् । oe 0 | Re
विपरोतं तदा wi oat याथाद्मिषेणयेच्छन्चमिस्यथेः। न
यानकारणानि, किं तहिं तान्यपि अपचयश्च हषेपोषयोः परस्य
यदातु स्यात्परि्षीणे वाहनेन aaa च॥
~ तदाऽऽसीत प्रयतनेन शनकैः aT ॥ १७२ ॥ =
वाहनं हस्त्यशवरथस् । बलं पादावम् । गेवलोवर्दवद्दः | परिक्षोणे बले सति `
१५ ॥
| भण पव eof
भावात् | ख च प्रागुक्ताथेः | बल्लीयानेव हि व्यः
पया ] ager
निग्रहं प्रकृतीनां च इयायोऽरििलस्य च ॥
उपसेवेत a fra’ waaay es यथा | १७५ |
बलिनभिस्युक्तम् | कियता ada बलवान्भवतीस्येतदथेमिदभुच्यते
या Cea: प्रकृतयो यश्च शत्ररभयस्यापि fas समथः स श्ाश्रयित
स गुरुवत्परिसेविवव्यो मानसुन्किस्वा | नैवं मन्तव्यं (महाराज एषोऽपि समसेन
वर्ताब्ठ इति । प्रयुवदसौ सेचितव्यः। `
सुवयत्नरुपायैः भरियवचसैरवसरे समीपे संनिधानेन 11 १५७५ ॥
यदि तत्रापि संपश्येदोषं संश्रयकारितम् |
सुयुद्धमेव तत्रापि निर्विशङ्कः समाचरेत् ॥ १७६
श्थेज्जानीयाकथच्िटोषं संश्रयकारितच् |
देषदशेनलिङ्कानि च
दस्वाऽवुतापः कृतपूवेहामं विमानना दुश्धरितायुकीर्वनम् |
दृष्ट रदानं प्रतिङ्कूलभाषशमेताश्न दुष्टस्य भवन्ति वत्तयः ॥
तवस्तत्रामि संश्रये दोषक्रारियि विज्ञातेऽपिशब्दादाश्रये Melisa सुयुद्धमेव oo
तस्मिन्नपि काले निविकारः कयात् न हि संश्रये विनाशो, रश्यते द्यह्पबलेनाधि : ध : : ध
सर्ग इति
युद्धस्य तु शोभनत्वं दशेयिष्यामः ४
पकेकगुणाश्रयेण मण्डलविजयाय यायाच्छक्तः | १७६
स्वोपाचैस्वथा शरयानीतिहगः पएथिवीपतिः॥ = `
| यवाज्ा्यविका न स्ुिनोदासीनवनः ॥ १७७॥ =
उपायवचनात्सामादिभिव्येस्तैः समस्तैवां | |
WR सेषारिचिभाष्यसमहह्कूता। = [समः
स्छोकानुरेधान्मध्यमग्रहशं ग् कुतम् सो ऽपि तु द्रष्टव्यो नत मित्रमि्युपेच््यम् |
खप्रयोजनन्यतिरेकेण मित्र॑ नामाव्यवस्थितं हि मित्रत्वाधिक्यसुपगतं सखा्थगतिवशाञ्
मित्रमप्यरिभवति। तथा च व्यास राह |
“a कश्ित्कस्यचिन्मित्र न कञ्चित्कस्यचिद्रिपु
सामथ्येयोगाद्विक्ञेया भित्रायि रिपवस्तथा? इति |
एतैरपा विचारयेत् ॥ १७४७ |
यति सवेकायांणं तदात्वं च विचारयेत् ॥
HAUT च स्वेषां गुणदोषा च तत्वतः ॥ १७८ ॥
कार्याणि कर्माणि प्रयोजनानि । ast सर्वेषामारिप्लमानानामायतिः परि.
फाम्बागामिकालः । तदाल प्ारभावस्थाधत्तमानकालस्तं च विचारयेत् |
सवन | 4 ^
ग्रनेकयुखानि हि काथांयि चणाच्चान्यथा भवन्तीति । तत्र येषायुमौ कालौ न
दयष्यतस्तानि कार्याणि कथमारमेरेति वद्विचारार्थापदेशः | क
अतोतानासतिकरान्तानां च स्वेषां गुशदेाष--तत विचारयेत्
(की
श्रत्राप्यतीतानां गुणदोषौ ert यानि कर्माणि शुणवन्त्यतीतानि तान्येव कथं
नाम पुनरारभेतेयतीतकायेगुथदाषतत्वविचारणोपदेश एवमर्थः |) १७८ ॥
11
ea feat ह्यायत्यासागामिनि काले कार्यायां गुयदेषो विजानाति नियमे
नासै विग्ुश्यकारीति स्वयं चारभते न सदोषं weasel हि ज्ञानम् ।
तदात्वे वत्तमाने यः च्विप्रमवधारयति, कार्ये न विष्ठम्बते. तदात्वे
त मव, दकोष, न दोषवत् |
भ्मभ्यायः | agra: | ४ ans 1 ye :
यथा न de: प्रयोगैरमिसंदध्युस्तथा छ्यादजितैरिवरैरिवेपायैरित्येष wether
न्याय इत्युपसंहारः! `
त षद्ुण्यस्यातिसंधानविरधश्चे्व न॒ भवति ! कृयानामुपजापरचथाद्व्यसनेषु `
्रतिकारात्स्वमण्डल्लसंमरहाद्गुणोपायार्ना सम्यक्श्रयोगात्कमेसभ्युत्थानमित्येवं द्रष्टव्यम् `
11.१८०. ८ ee oo
तदा तु यानपातिष्टेदरिराएट परति sa 1
तद्ाऽनेन विधानेन यायादसिपिरं शनैः ॥ १८१ ॥
इदानीमभियास्यतः wale
| यशपचिकीष॑त्यरिराघर प्रत्यभिग्रुखेन तद्ाऽनेन भ धनेन ग्द यावः os
वच्यमाणोपन्यासः सुखावबेधना्थः ॥ १८१ 1
mate शुभे मासि यायाधयात्रां महीपतिः |
फारगुनं FSA चतरं वा मासो. परति यथाबलम् ॥ १८२ ॥
यात्व्यापेच्तया agtisar दीर्घं योद्धमिच्छन्बलप्राय शारदवालन्तिकसस्यप्रायं ` ५ Le
gate सागशीषं यायात् । भत्र दि गच्छन् शारदं फलं गृहादिगसं gauge,
वासन्तं सस्यजुपहरति । कालश्च महान्दुगपरोषादिकायक्मो मार्गश्च प्रसिद्धवक्रपथो- = `
= पश्चतकाशोदङ्वीरुषो न भवन्ति, कालश्च नातयुष्यशोवः । उपविवमपि न सस्यं नाना- ` a
` प्रयुक्तं प्रियं सस्थत्रयोपधातकालविप्रकषापेच्या च पर sed det) उभयसस्योषवा- = `
| तावकर्षणं सम्यकृतं waned बलापचय इति । उपधातमात्रविकीरषया परहेशाष्य- `
Beet? at यातरि, बलप्रायः फालशुनचै्रयोर्यायात् वासन्तिकसस्यप्रायदेशम् |
म ae eee reer a ee Ee Sse i as es ee ee ee He eo YUE a Ae 7
RO Byte ie नः प ne rece Jie th, Se SRE ER Ee SEP tig ae tn intern ae et mare TE Sp See =-= == षः = ~ व म 5
तदाप्यात्मना यवसादि भवति, परोपघातत्तेत्रगवसस्योपधातात् |
यथाबलमिति येन प्रकारेण बलाचुरूपं यायादिखथैः ॥ १८२
८ Eq Fale:
अन्येष्वपि तु MST यदा पयेदूभरवं जयम् |
तदा यायाद्विय्ैव व्यसने चेस्थिते RA: ॥ १८३ ॥
ग्दुव्यतिरेकेषान्येष्वपि प्राडादिकालेष
wo मेधात्तिथिभाष्यसमलङ्ता | [अवमः
व्यसने परस्य खबलकोशादिगवम् | ` तरिमिन्तुत्पन्ने स्वबक्षकाक्लनिरपेन्नो
यायात् । व्यसनपीडिता हि शत्रुः साध्यो wath; काष्ठमिव गुणोपयुक्तसन्नियो-
गमात्रादेवं विनश्यति ! ` a 1
विभ्ये ति यातन्यमेवावषटभ्यादरय यायात् । महानस्मिन्नेवावगम्यते ।} १८३
eal विधानं as तु यात्रिकं च यथाषरिधि॥
उपण््ास्पदं चैव॒चारन्सम्यणिधाय च ॥ १८४ ॥
ग
fgg? wage डर्यादथपा्िधाह्च । aa “विधानः प्रतिविधान seat दुर्ग
तावत्रमूतधान्यादिकं सुखजनयन्त्रप्राकारपरिखादि कार्यम् राष्टस्यापि--सखवल्ं sal.
बलेभयो Tat विधाय छकयाहानमानेम्ब उपसंयस्य प्रत्यन्तेषु प्रतपतन्यं पाष्या प्रति
ME] तत्समथेश्च बलेकदेशः स्वरा स्थापयितव्य; |
TAM WH PRAT च प्रहरणधारथादिसन्जम्। यथा.
fafa परोपदेशं get श्ास्पदं प्रिष्ठानम् । कितरताऽपरकोयाः कद्धादयो द्रष्ट
MAI स्वीछत्याकारस्य परविषये निधृततेसतज्जञानाय सस्यग्यथवद्विधाय
प्रयुज्य | किमयं दष्टोपसं्रहं कतुमारज्धमुत्त शन्नपरिमण्डलं कोपयितुमथ मध्यमगरुदासीनं
at संश्रयितुम्, तथा मूलयत्रां ar दतुंकामो विधिवच्छेदं वा कतुकाम, इत्यादि यथा
चैतदेवं तथा ॥ १८४ ॥ ` ।
संशोध्य त्रिविधं माग प.षिधं चबं स्वकम्
ae ie | - A Sane यायादरिपुरं nf १८५ ॥ ५
चिविधः पन्था जाङ्गल eras भ्राटविक इवि। केविदाटचिक्षसयाते वनप्रचेपात्
त्रिविध इति | sat उन्नता fir: सम इत्येवं चिविधम् fe ee
संशोध्य मागरोधिव्रगुल्मलताविच्छेदेन make: समीकरणं aad य
स्वीथकरगं पथिरोधकभ्यालसमुच्छेदः प्रवतैकानामासमीकरं यवलसेनादिमतता चेति, ` ५
षिवधं बलमिति कवि इस्त्यश्चरथपदातिसेनाकेशाङ्मकरास्मकं `
षड्विध बलमित्यन्ये | Sere प्रचेपयमित्यपरे । मैलगत्यभेणिमित्ामित्रारविकः-
बहुयखपरिषफलकशाखाभिः |
॥ १५८५ ॥
यव्यम्
` मकरव्यूदसतु सुते जघन्यो werd येन प्रशस्तः wa a फल्गुबलं लभते न
त ममपमुपषक
शत्रुसेविनि मित्रे च गूहे युक्ते भवेत् ॥ an Se re
गतपत्यागते चेव स हि कष्टतरो रिपुः ॥ १८६ ॥ oy
शच सेविनि। रटे प्रच्छन्ने Pret गतथरत्यागते चं युक्ततरः स्यात् |
ग्रभिदु्ततर श्रातो ada विश्वसेदित्यथैः | यरमाटशच कष्टतरो रिपुरन्येभ्यः ear
दिभ्यः । एवं च युक्ततरवचनाकष्टतरवचनाश्च गतपत्यागतमपराह्यमन्यस्येति गम्यते |
सं चतुनिधः। कारणाद्रतस्तते विपरीतक्ारणादागकते यथा sta यत पुनरागता
गुणसुभयो; परियज्य । कारणेनागत इति यः स त्याभ्यो लघुवुद्धित्वायत्किचिस्कारीति |
पुनरस्य प्रत्ययस्तु न कायैः । कारणाद्रतः कारणागतः यथा alsa गतः परस्मा.
स्वदोषेणगत इति सत्कत्तन्या यदि सङ्गितरादागतसततो ग्राह्यः । श्रथ परप्रयुक्तस्तेन बा
देषेणापकषचैकाम इति तते नेति ॥ १८६ ॥ `
परराष्ट प्रत्यभिप्रशितः
Eye TUT यायात्तु शकटेन वा ॥
वराहमकराभ्यां षा सूच्या वा गरुडेन AT ॥ १८७
तत्र दण्डाकारा व्यूह TUSSTSi | ca शकटाङृतिस्थानाख्डकट इत्यादि
पुरसताद्रलाध्यत्तो मध्ये राजा पश्चात्सेनापतिः, पाश्व॑योस्तिनस्तेषां समीपेऽास्तत
| पदातय इत्येष सवतः समवाये दर इदयहेाऽवियैग्भवति | सर्तेः भयकार्थः सूचीध्य॒ह्
लसमुत्थानसेनिकः प्रवीरपुरुषयुखेऽतिदीर्थं ऊर्ध्वो यतः परकक्लोऽन्यैः समं प्रवर्तमानः ।
चथेम् । तद्धि शुरैदैन्यमानसन्येषामपि भङ्गाय भवति । तस्यान्वमन्यकायैमवरदधं
निश्वयेनावविष्ठते | परिशिष्टं तु बलं उयहस्यान्तः shaq 1 ^
एवं रचनाविशेषेरुक्तेश्तप्रयेःजनपेक्तया वा विशेषेण तु समायां भूमौ दण्डगरुड- r 2 |
LS RaAIIRsy ll ee
प्न चेव oy ` हेन विशेत सदा स्वयम् । १८८ ॥
| मेषापिथिमाष्यसमलङकृता। [समः
समन्ताद्विश्तपरिमण्डलो मध्यनिविष्टविजिगीषुः THEE =
सुरान्निगच्ेद्रामष्रा ॥ १८८ ॥
Aart wee निषेश्येत्॥ `
` यतश gant at कलपयेदिरम् ॥ १८९ । a
सेनापतिः, समग्रस्य धनस्वाधिपरिर्बलाच्यश्ञः, तयेोरबहुलाभावादुद्विवचननि्.
राच wag तदसंभव इति, तदपुरुषास्तच्छब्देनोच्यन्ते | तदीयपुरुषतन्निवेशाच सर्य.
दिक्षु waa सभ्निवेशित्तै भवतः | तेन भिन्नैसतुरगगजादिभिस्वत्प्रतिबद्धनिवेशानां संयो.
धनाय समन्ततो निवेश्य, गिरिं वने गद वा पष्ठताऽध्यचतं HAT) यते भयमाशङ्कत
यथा सा प्राची दिगभवति | एवं निवेशं ्र्यादभिभुखनि्गमाथैमिव विद्वद्भिः ॥ १८६ ॥
Tia स्थापयेदाप्रा्छरतसंत्ान्समन्ततः ॥ ` Sy one
गुल्मान्मलन्यसलमवायान् । aeataeaaeaa: सगाद्खपटदहा, घन्ये विपरीता-
` स्तत्र चोत्पन्नं दुरिचकित्यं महते चानभाय
Ss गुैविशेषयति साद्मानाप्रस दशानित्यमेदा्म्
कृतस्नात्। कृता संज्ञा सम्बोधनाय येस्ते छृतंज्ञालानवसरे युद्धेषु wgad
नादध्वजादिभि्बायैसतूयैमेवाहरिष्यामस्वदपगमाशङ्कायां चैवमेव र्यात् Ug ated
` भ्वञे वोच््छिते प्रथकपरथगवस्थात न्यम्, एवं संहतैरेव प्रहर्तव्यं, एवं उयावत्तितन्यमित्यादि
बुद्धे MARU Agar भवन्तः संहतकैर्योधनीयाप्रसारं gat प्रविश पृष्ठे
` शात् प्रहारिणः fast योजयितव्याः, भप्रानामनेकायनशताना पृष्ठं ्ाह्ममित्यादि
So ae
Gee धयेदस्पान्कामं विस्तारयेद्रहुन् ॥
सूच्या वज्र ण चेवेतार्व्यहेन aga योधयेत् ॥ १९१
wea हि बलवद्विस्तीणं बलमासाद्याकयवशे विध्वंसनाय वाहनाघातैः चयं `
यान्ति तद्िनाशे tar इमेऽताऽस्पानात्मीयान्संहतान्येाधयेदन्योन्यपेक्तया = `
सुध्यमानानभित्तवत । इतरेवरानुघहाप्परस्परावुरागास्सद्धायां च॒ परान्धेहवान्सोदुं `
समर्थां भवन्ति|
कासं यथेष्टं कायाय बहून्विस्तारयेद्विपरकीर्यन्योषयेदित्यादि मन्येत ।
भि्स्तार्चेतान्भयमेष्यति, परान्स्वान्वा agregt are: स्यादिति । get gat
a ्ोऽत्तव्यृहभेदो ऽग्रतः Wea Pet व्यवस्थितः पाश्वेयोर्भेदनम् | तेन चात्मानं सूचिन्युहं | us oy -
fora योधयेत् । सतां च adeggrat प्ररिष्ठावयूदनसमर्थानितिप्रतिग्रहीतवेवं कार- `
णात्! यदा तु aad ह्यं तावेव भवतस्तदा स्वे ae विपर्ययः कायेः। geet तु `
पृ्टिमल्वातुरक्तकुशलमाननप्रभूतैकाथैकारित्वादियते विशेषे यथासेमववास््यैः | 4
। योधयेदिति बचनाद्राजा खयं त्मविसंधानाथं व्युददुगाचमशवे प्रपिप्रहभूतस्तिष्ठेत् । =
समानतन्वेणोाक्तस् ^. re NS A ee
“द्भ शते eget गला राजा तिष्ठेखतिग्रहः। भिन्नसधावनार्थं तु न get `
रः Oh
स्पन्दनाः समे युध्येदनूपे नै tea ॥
रक्षगुद्ारते चापरसिचमांयुधेैः* स्थरे ॥ १९२ ॥
aarat देशस्य प्रक्लप्त्यथेमाहं
समग्रदेशे रथेरश्वेश्च युध्येत | तत्र हि तेषामप्रतिवातः । 2
MT पानीयप्रायः। तत्राप्यस्योदके हस्तिभिरगधेदकेतु नेभिः। asthe
। तत्र सुखप्रचारता। oe
ब्तेगुसमैश्च संछन्ने agit: । वद्महणाच्च बलीबदेगर्तायाङकल्ो gaa, समान `
oe RAT) a
ema cremsaaamateekar देशसस्मिन्सिद्धिः | at: श दि
gees शक्त्यादिभियुध्येत ्ान्नयुद्धलवाेवं खामण्यैप्रदश नाथैत्वाद न ॥
लल (1
केरसेत्रां्च AAT पश्चान शूरसेननान् `।
ee | मेषातिधिभाष्यसमलङ्कृता । = [सप्तमः
oe Hig च प्रसिद्धम्। भत्स्यसन्नो विराददेशो नागपुरे पञ्चालाः! | उभये कान्य.
ST ASA | WRITS माथुराः । Peers भावार्थ प्रत्यये लुप्तनिरिष्टः
एत्दशजा हि प्रायेण महावर््माणो बलवन्तः प्रथुवक्तलः शुरा अभिमानिन दुर्विषहा
kaa ये$नीकस्थिताः परेषां भयहेतवा भवन्ति। दीघंकायाध्यस्तान्पल्पदेशा aft
“bln. मह्ाकायत्वात् | ल्घवस्तु मरणासमर्थां निर्भयेन जनेन प्रच्छन्ना Pret:
` प्रहरन्ताऽपकारासमथां श्रादशेमूताश्चैत इतरेषां भवन्ति ॥ १.६३ It
TMS ye तांश्च भृशं परीक्षयेत् ॥ `
चष्टा्चैव विजानीयादसीन्योधयतापपि ॥ १९४ ॥
Sa स्वयिलाऽबले Yat दशेयन्किमेषां जीयते जिता एवामी gered
नेत्येवं महेषयेत् । “जये महानथलामः, आभितपाभितसुखम् वधे वाऽपि स्वगो
मदषिण्डनियाौतने च, पराजये धितयाभाव' इत्यादि Atheism तदुपदेशः | चादश-
निमिततनियमान्मानय सहस्ोऽथावश्यंभावेः यदि प्रधानयुरुषः खजनवधो राजा दद्प्रति ।
: प्रहन्याजेन शिते भीरुत्वात् खयं युद्धं न कामयत इत्यादि । यत्र ये न्रयु्नेतदेष साथे
एवायमस्माकमत्र वधः शलोपजीबिमूतानौ सं्ामविशेषधर्मोऽव्ययीमावः खधर्मायासेः
SARE, राजा ede रक्तोयः। परिश्ान्तानां चाश्माकमपरिशरान्तसुखमलुयहं
` करिष्यतीस्येवमथं रितः इति ताम्विशेषते agian । Gg: प्रशंसितः परसंब्ययं at
कारवेयुस्वालुपपरहैः परिष्वङ्गालङ्कारदानादिना च वशीङकर्यात् 8
चेशं चेवारीणौ योधयां विजानीयात् । कथं युद्धे Seed कोशा बलं घा,
र oS aragigaeaa: केचित्त पक्तान्त इयादिचिन्तानित्यत्वान्मटुष्याणायुपङ्कवताऽपि
स्वाथेवशादुपङ्बतीयत् दुष्टानप्त्रलमध्ये विन्यसेधथाऽरिदुगाभितेा भवति y १.६४
` तहुगज्ञस्भोषायमाह
उपरुध्यारिमासीत cs चास्योपपीडयेत्
ear ] he SWRI 6 Oe
AeTred सर्वजलाशयदशैनाथेम् । तत्र तडागस्य सेतुबन्धेन परयोजनमेदनम्। `
कारस्य यंत्रैविदारयं सुरङ्गया वा भङ्गः । परिखायाः gaia dada वा । चछर `
अवीरपुरषैरवसकंदयेत् । gt राच च fear faq| afaik: far `
` व्ुतानि कवद्धिमेदुष्यैः। ये नराः SIRT जाग्रति, जागरणावजीर्थो ध
लोकः सुसाध्यो भवति ॥ १८६ ॥ ५
तक्षिश्च काले भूयो भूयः-- `
उपजप्याुषजयेदूष्ुदय तैव च तत्कृतम् ॥
युक्तं च दषे युध्येत जयपरषसुरपेतभीः ॥ १९७ ॥
उपजप्याः ESI लीनाः स्वराञ्याभिल्लाषियस्तानुपजपेदिति देठः। `
कत्तरि कत्तञ्यन्यपदेशसुपजपेदियथः | उपजपे हुपायेदियथेः । उपजाप es
द्िश्लेषास्महितादुष्ठानप्रतिपादनम् ¡= 1
aa चारिणा सुङ्ृतमप्यभिमतदुरगस्येन वा किश्चिसपरारन्धं बलादविकपा््िमाहादि. `
daar मध्यमोदासीनानामन्यतरेय सह संधानमित्यादि बुध्येत eo ee
RR दैवे बिजिगीषोरुदूलदैव gad) wa देवसुयुहर्ेषु साधकेषु `
दष्टस्वप्रदशैननिमित्तेषु चायुगुणेष्वनुलोमवावादिषु जयमिच्छलिर्मतभयो ुर्गस्थानानि ` ae
यथा प्रथमं ATS गच्छेत् |) १६७ ॥ ५ me
। ` सान्ना दानेन मेदेन समस्तैरथवा पृथक |
ee विजेतु परयतेतारि न युद्धेन कदाचन ॥ १९८ न
` त खहा युध्येत । cared बिशिष्स्थापनोपदेशनं gaa च मिथ बहासन- `
RATT TATA ATS त Jee
दानं विधानं gemat दिरण्यादीनं प्रीसयुसखादनाथं प्रतिपादनम् |
भेदस्तत्छृलीनादेरपसंभदह तो विरेषयाच्च ततरावित्रासनमियाथ.
कारणम् ॥ १६८ ॥ 1
अनित्यो षिनयेा cos द्दश्यते युध्यमानयोः
पराजयदच संग्रामे तसा दं विजयेत् ॥ १९९ ॥
bags a STAT नियमे दश्यते यो जयति सेोऽत्यन्तबलवानबश्यं सेन यश्च
5 asad दुबे्ञश्चावश्यभित्यनिः
1 विजयः ॥
ge मेधातिथिभाष्यसभलङुां | तधम
त्रयाणम्युपायानां Gites
° तथा ETS संपन्नो विजयेत रिपुन्यथा ॥ २०० ॥
सखामादीनामसाधक्षत्वे संदिग्धेऽपि जये समानेऽपि, fe पुना रूपेण सह तेन
क्षारेण युध्येत येन प्रकारेणास्मना जयः स्यत । जये राज्यं Tash स्वग इत्यु
भयथापि जयः | TUBA दूदयुद्धादिप्रकारः अत्यन्तोच्छेदानुलरणपीडनाभ्यां
wget fear: | तथा च व्यास श्राहु। ।
“शुनरावत्तमानानां निराशानां च जीविनाम् |
ag न गक््वद्मतः स्थातुं TRY धन्यः? |
` यदा संदिग्धं पराजयं वदाऽपक्रमय युक्तम् । निगते दि जीवे न कायैमासादयवि, येन
अद्रायि पश्यति, स्वगंमजेयवि खव इति ॥ २०० ॥
जित्वा संपूजये वान्त्राह्यणस्चैव after ॥
AST ख्यापयेदभयानि च ॥ २०१॥
॥ ety |
येनकनचिलरकारेण जित्वाऽरि लब्धप्रशमनमिदमतेऽस्मिन्पुरे जनपदे देवत्रा
` हणांश्च धामिकान्विदिताुषटायिनो यथा साम्यासरतिषिद्धवर्ज कामात्खावन्तर-
शारीन् जित्वा साध्यप्रवृत्तादिकं गन्धधूपपुष्पद्र्यं सवि भागास्फाटनादिसंस्कारद्रारेण
` यथाहमभ्यर्चयेत् | “eo De ee ar:
इटंबिनां परिहारार्थं स्थतिरयथाप्रृत्िविधिटकरभारस्कप्र्थानां प्रदानेन तथा
चया बा संवत्ररमेकेो दवौ वा दयादुच्चानां -च पैरजानपदवलानामातपादिडिण्डिमकग-
दापातेन स्यापयत्तयैः स्वाम्बदुरागादस्यानमपवितं तेषामप्यारचतान्तं यथास्वं सवं
व्यापारमनुविष्ठ॑तिति ॥ २०१॥ 1 cee ae
RANGES क्रियमायेऽपि यदा परजानपदानामन्येषां वा खाम्यनुरागादहं वक्ते
जखभावे बहुमतः स्यादिति मन्येत मदीयस्य दण्डाऽवस्थातुं न शक्छुयात्तदा-- `
समयं ` a aig समकोशदानादि परिमाणं च भवता मम दैवाकारेण पापेन
af फलं कसेक्रिया cert नयानययोः। तथा च श्रतिः "विधिर्विधाने नियति.
खमावः कालो aac: कर्म दैवं माग्यानि पुण्यानि भूतीतर्योग पर्यायनामानि परा-
ae ae स्मृतिरपि
भाषः]... or ` ८ oe
उनानीयत्प्रमाशानि gatad छस्मस्तेषामलुरागो भवति । ये च तत्र प्रथाना क he
| SATIS प्रतिज्ञासलजनबहत्वादिगुस्तैः चह राजानमेन ETAT `
` पीठिकादरपह्बन्धादिभमिः प्रूजयेत् ॥ २०८३॥ ध
दान च प्रतिदानं प्रियकारकमेतदुभवं aga ci प्रसिद्धमपि क्रियमायमभिमतानाम- `
रथानां सुखावहं भवेदन्यथा च दुःखयतीत्यथेः | |
तदाऽपि नाल्यमन्तोभनं बा प्रोपिघुखादयति । तस्मात्कालमपे्य दानादाने |
कार्ये इवि ॥ Rev | श Se a Aes
भमाणानि च इर्वीत वेषां धर्म्यान्ययोदितान्
WHIT पूजयेदेनं पधानपुस्पैः सह ॥ २०३ ॥
यहप्रकारावस्थास्तेषामुपचिवाः पूृवभधत्ताः नहमदेयामरव्रत्तिदेवस्वन्यापाराह्यस्तान- `
कस्मात्पुनः प्रकृतिभ्यो रन्नादिदानघरुच्यते |
आदानमप्रियकरं दानं च प्रियकारकम्
अभीषप्ितानामथानां कालयुक्तं WAT ॥ २०४ ॥
देयत्याप्रविपादन ATT राज्ञोऽन्यस्य॒वाऽप्रियकस्मप्रोतेः कारणं हेतु
यत्किचिदतिक्रान्तं teary किञ्चन त्
सवे कमदमायत्त विधाने दैवमादुषे _
तयेोदृबमचिन्त्यं तु माचुभे वियते किया ॥ २०५ 4 `
समथांदथेकमकायफलं कसं | तत्खवंमशेषमायत्तमधिकं कापि
विदधावीति विधानम् । कममफलं यदिशति तद्विशोषयत्ति। ` ¢
देवमानुषे | दैवधमादो पूवकृतविद्ितप्रतिषिद्धविषये चात्मनः कार्यकर्मफलं = `
` "ष्दैनमात्मश्ृतं विद्यात्कमंवसेवदेदिकम्
स्मृतः पुरुषकारस्तु क्रियते afer ॥ इति ge
दैवमायुषस्यति प्राप्ते खत्तवशादेवे मानुषस्यापि कारणता विवन्निता = afer
oe ; इदं क्रियाफलमायत्तम् । न qh पुरषकाररदितं फलं ददाति । अवश्यं हि
Ce oe 0 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ॥ । [ सत्तमः ` a
: पुरुषप्रयन्नोऽेकितव्यः। न च पुरुषकाये दैवेनेति । दैवाच्च पुरुषकारनिरपेक्तास्फल- `
` स्यापि पुदषल््चिपात भवेदपि गस्य । waft गमे नियमैर्देवसन्निपावात्फलसेभवे- `
शुमेयः। एवं पुरषपरयत्नादपि यदि aaa स्यत्। यती व्यायामे स्ति `
सर्वदा सर्वेषां स्यात्! नैतदस्ति | तस्मादुभयं कारथस् ¡ वथा च व्यास ग्राह (महा `
मास्ते. सी. प. २।२)
“'्रारम्भा AIG: Wa निदाने HATE: |
देवे पुरुषकारे च परतेाऽन्यन्न विद्यते || ?---इति
| | समानवन्तनेऽपि “दैवं नयानययेर्मानुपं wate पालयति? इति
(1 Wa देवकार्णा WTS: | “eatara AIC | दशय a हि जडड्ोबपङ् वादयः कुणं- ` oe. :
` योऽुरषकाररदिता aft सुखिने निष्प्रतीकारा अन्योपाधिककमेफलं लभमाना; | वथा-
लंपरतीकारा श्र्यव्यङ्गशराः प्रीणाश्च शाखे दष्वार्च दुःखिनो यतमानाश्च | तथा पुरुष. = `
aR देवमात्राभिधानाद्धनाधिगमाशनिनिपातादिभिरिष्टानिष्टफलयुखष्यमानडुप- = `
` लभन्ते, एवं च कृता परक्ञकेतवः कियारम्भोपदेशाः सुततरामथैबन्ता भवनि
` तथा च यलनेन पूर्वहृवानीहेपयुखोमद, इह कृतान्यपि परत sade इति विजा- `
नन्तेऽविचिकित्सा मुष्याः। ध्म एवं प्रयतितन्यस् । तथा चेदाहरन्ति `
जानामि घम्म a च तखरोमि
पापं च जानामिन मे fasta
५ धात्रा निसृशोऽक्ि यथा तथाऽहं i
a a नातःपरं शासयिवाऽस्ि कश्वित्, इति
पुरषकारिणे ag: | “पुरुषकार एवात्र कारणम् | कृषित्मनलसः कुर्वन् खन्या = `
पारफलं कवंकरथकार्यं कृष्यादिषु sega । तथा चेक्तम्
८ | “कर्मेवेदानसाधूनामालम्यातुपसेविवा
a 1 . कमं get दि पुरुषो भुड्क्ते चैव न चात्ति न
waft aaa न यसु खन्तस्ठप्यन्ति । तदा तत्र चाम्यवहाररवत्समनन्तरं च फलं `
वन्निमित्तफलोलयाद इति न्यायः । तस्मादत्रादश्व्यापारः। एवं च छत्वाऽथेवन्तः = `
तथा चाहुः
तन्त इति तत्परिग्हाते। छता $पि पुरुषकारो बलवता दैवेनामिभूती विशीयैते 1
५ 9 मनुर्शतिः | 1
सआम्रमिब दाव॑स्पामो ofeed @ जलति । एवं यि दुर्बलं दैव महता यतमेन पुरुषकारे `
पुरस्कृतं wala यथाद्रेमपि दार महत्यमिस्कन्पे प्रक्षिप्तम् । नाभिस्द्दःपयाति |
“dd पुरुषकारेण दुर्बलं ह्यपदन्यते |
दैवेन चेतनं कमं विरिष्टेनोपहन्यतेःः
getq परिकस्प्याह् | ee a 7
तथेदेवपुरुषकारये्देवमेवा चिन्त्य सू | दुशब्डाऽधारणाथैः | wae, = `
कस्मिन्काले तन्निमित्तेन फलं दास्यतीत्येवमचिन्त्यम् | mrad चाख परिज्ञानदेवा- = `
i. वि चार्येतवास््रयेोक्तमशक््यत्वादशश््यमित्ति Pd ee Ma cee
। तत्र दैवं निष्फलं मवुष्येषु पुरुषकारो व्यते क्रिया. प्रकृतत्वात् । वित्तं च क्रिया
। BTR) किच्विजज्ञानं कृष्यादिभिः cet चिन्तयितुमीदशं मया कृष्यादि कर्तैव्यमेतैः
| सधनेदेवादिभिरेव च तस्य चेशं फलमिति । ate प्रारब्धं यदारभमभ्यावसनेषु `
|
` विबत्छते । तेन दैवं समाषेयम्, न विपन्नानामप्येनं कततंम्यमिषि । यावरफलवेदनमि- ` oe
स्यते केवस्याचिन्त्यत्वान्न तत्परेणासितव्यम् । मलुष्यक््म॑चिन्वयिखा यचस्का्य `
तदष्ठेयम् ¦ यर्किच्वनकारी हि विनश्यतीति ध 1
| शक्तित्रथयोगालुरुषकारेय च युक्तस्य पररषटविजयविकीर्षा यत्र दैवमावुषसेपन्ना = `
( भवति सैव सवथैसाधिका भवति! तथापि तस्यामविशयं दैवं sade) विरिक्तः Cee
| पुखुषकार एव wate: | न हि विजिगोषरर्देवमन्तरेण, तदा यातव्यस्य cgay दैटं `
mgd मववि। वैरुषं समं दैवेन नापिव्यूहं द्वयोर्वा ससंवुस्यम् । =
oe ne (eq. = .
a Se दैवेन fafrarsge मानुष्यं यस्व ॥ (
[ परिक्लेशेन महता तदथैस्य समाधकम् ध 01
। तदयुक्तम्। दैवेन विधानेन पराङ्मुखे gaara? पुरुषङ्ञारः प्रवर्तते भषटविधक- `
| मंणि, aagat क्लेशेना्थं फलं साधयंति, fend वा भवति । श्रवः क्लेशेनाप्यसिद्धो
| घा दैवापे्तो भूत्वा न परिवुष्येत् 1 ag Ea
पुरषे Ba संयुक्तो यः sade ्रेशेन सख सर्वेषां मन्त्रा्थानामेव साधकः
geet: पुरषकषारः। स एष यद।९५पचशुे डरेऽनुश्ठोयते तदा sada विनैकान्तेन
समग्रफलसाधका भति । wer इत्या ुदाहरणं श्ले(कद्र येन
८ कंचिदयद्धमपि dt युक्तं पुरषक्मणा |
दशर ` ५ । श । सपा ति धिमाण्यसमलङवा | [ सप्तमः
: SUG ष्टेषु शोषितं यथावच्चेक्तमित्यायुपकारकलचषणेन दैषेन हीनाय ae
न ददावीवि॥ `: eg Te A 0
। सयुक्तस्यापि दैवेन पुरुषकारेय वर्जितम्
विना पुरुषकारेण फलं क्ते प्रयच्छति pee
संयुक्तस्यापि देवनेति । दैवथागसतु तस्मात्फलादानादनुमीयते। एवं च पूवस्य
ae ® तदाभावः दैवभावः |
अन्ये त्वाहुः । दैवं यथाकालं पर्याप्तं शाय॒पलम्भादेव ङृतत्वानन छृतमिति यथा =
तघयुरषकाराभावं दशयति वीजघजिंतमिलयवीजम्
चन्द्राका्या प्रहा बायुरन्निरापस्तथैव च । oS
os इह देवेन साध्यन्ते पौरषेण प्रयत्नतः ॥ ` -
` चन्द्राकासावदुगरदाः ॥ २०५॥ 1
` ` सह वाऽपि व्रनेचुक्तः संधि gear भरयततः ॥
RE हिरण्य भूमि' वा संपर्यस्िषिधं फलम् |] २०६ ॥
` प्राहं च संप THIS TES
` पित्रादथाप्यप्िव्रारा यत्राफलमबप्चुयात् | २०७ ॥
| हरण्यभूमिसंप्त्या ort न तथेधते ato ana
a tg” धरुवं लब्धा कृरपप्यायतिक्षमम् ॥
ast gaat तु्मङृतिमेव च ॥ aes:
SE स्थिरारम्भं लघुमित्रं प्रशस्यते ॥ २०९ ।
4 भ्न लीनं शरं च दक्षं दातारमेव च | 6
| fe a Ota धृतिमन्तं च aparece बुधाः ॥ २१० | Zz छ 9
आयता पएरषङगानं शौर्य करणवेदिता ॥
( स्थौरलक्ष्य q सततयुदासीनयुणोदयः | 222
स्थानप्रपतश्चपस्पेण शन्त्यादि
भव्वभिषारालु ut: feat | पुरुषान ज्ञान पुदष
ward शरः aed मवति । `
eas: प्रभूतस्य यथेषां ad are चभ ॥ २०६-२११॥ A
। षायां तधम दैवेन सुखदुःलोपमोणनिमित्तं aes) ate `
दिकरारथरकरेणं समतामापयन्ते। इह स्थ नस्थिता
विशेशहलोऽनुरूपथुपक्षायी भवति 5
कादण्यगुदस्मवेन करुणवेदी दवाह्मना ज्ञेमेन
निता 3 सद (क = 22 eee re
^ i
Se > ER: SOAR, 1
«SETAE च पशुडृद्धिकरी च जाङ्गलरूपत्वादवहुफलपत्रठणस्वाचच | एवंगुणा हि मूमि-
` वयिक्छषीवलबहला मवति, दर्भित्तव्याधिरदिता कान्तारमटष्यातभसया चेति | चतुर्यां
` ्रकृतिपरित्यागे चोभयम् । न तते ज्ञापयति न सहसायुधाना प्रकृतिं परित्यजेत-
WT न मिन्रक्ञाशदण्डपरित्यागे नाविशेषं प्रतिक्षणं यां मन्येत तदा गुणवतीमपि `
भूरिं त्यजेत् |; २१२॥
aR ज्ञायते। तश्निमित्तं घनं रचेननान्यत्र घनरच्तायाः कार्थमस्ति। age. = `
फलं हि धनमिति। तथा दि तेन प्रतीच्य यानमासनं दण्डं बिभति उपजप्यानुप- aoe as
2 काले परिष्यन्य वाग्यत्ः स्थिता दारधनादि वजेधित्वा घम करिष्यति ये ठ FART 2 aS ey । :
tas विनश्यन्ति न तेषां धनदारादि दृष्ट नाप्यहष्टं घर्माधर्मानाचस्थात् ।
स्यतस्तु लोकः संकटं किं करिष्यति ।› ce Zanes
ah कत as <
BARA I २१३॥
were | मलुस्ृविः। ० | . 4
पेम्यां सस्यप्रदां नित्यं पञचद्धिकरीपपि |) ae
परित्यनेनदपो भूमिमात्ा्थमविचारयन् ॥ २१२ ॥ = i
वादशीमपि मूमिमवि्ञम्बमानः परित्यजेत्! = 1 न eee ao 4
कष्या -भाटविकादिभिरनभिभवनीया । नित्यमरव प्रवानयुमयस् । बहुसस्या = `
तस्यासवस्यायाम्, किन्तु at परित्यजेया मन्येत स dat परछविभि ्त्ादातुभिषि : oo
MIT धनं WENT रक्षेढनैरपि ॥ `
आत्मानं सततं TAT Tach ॥ २१३ |
छच्छरप्रकारसाध्योऽयं नियमे भवति | MTT Tey | यथा मशक्घाये धूमो मशकान. ee
धनेनापि दारा र्वाः, दारपहरं प्रणिधिसंबधिप्रतयुपलच्था्थै् | es
भात्मा तु TT: । अन्येन Tata रक्तितुमसमथैः स्वस्व दता दारानपि `
न च कौमारदारस्यागिखम् | न स्यागप्रतिषेधस्यायं च घा जयति
राजधमंप्रकरणेऽपि नायसुक्तो cereal wet । = =. द
ag च राजा राव्य" प्राप्य महाधनेाऽश्वमेधादि करिष्यत्यतुलं च सुखमयुकरिष्य- `
न ॒चेदमस्यामनस्थाथां लोकरसंक्ु्टमिति । न च aude
धवः,
६६ | मेधातिथिभाष्यसमलङता | ५ [ सप्तमः
| सह सर्वाः सदुखनाः प्रसमीकष्यापदे भृशम् ॥
संयुक्ताश्च विथुक्तारव सपापायान्छनेद् बुधः ॥ २१४
परपदे दैवमातुषाणि व्यसनानि, तानि प्रकृत्िविषयाणि युगपदुपजातानीस्यथै
मपि यथा स्युस्तथा संयुक्ताश्च सामपुरस्सरं दाने सामपूर्वं भेदं खामदानमेदसदितं
दण्डमेव वा दानमेवेत्यादिकान्तवेपायान्विसुजेहू बुध इति । यत्र and तर्स
wea विचायं प्रयुखीतेयथेः ¦ न तु विषण्ण असीत || २१४ |
कथमित्यपेत्तायामाह
STAI च Valais He ॥ = `
: तत्रयं समाश्चिलय प्रयतेताथेसिद्धये ॥ २१५ ॥
साधयेत्कायैमत्मनः ति पाठान्तरम् । = -
HIATT प्राप्य कायं मित्रवत्साधयेत्
सर्वेोपा्याः समस्ता व्यस्ता एव
अयमपि उपेयसामान्यनिदंशमाह । ` a ee Le
समाश्रित्याङ्गीरस्य समथैचिन्तनेनेतस्समात्रतं aah; किमुपायः ae
नानुमताः समथेस्तथा किं युक्तमिति बिचायंयता केनापायेनेषाभिदं प्रप्तुयादिति ।
Reet इति त्रथविशेषयं छत्लमित्यथैः । एवं च या यडुपायसाभ्यो यदा
यथा युक्तस्तत्र तदा तथा प्रयुढजीत, eee । = `
उपराय एतानामवरथानां चानन्त्याय aad वक्तुमिति समासेनोक्तमतः
परीक्तायुपाचरेत् । उपेत्य विशेषभावते९प्याह
स तु युक्तो हि संधत्ते युक्त श्रात्मपरक्रमः। `
ताबुभौ नवसंपननौ स्तनाऽप्ययसमन्वित; 47 इति ॥। २१५॥
एवं wales राला सह संयन््य मन्विभिः
व्यायम्याप्ठुल Te Aaa षिरेत्
देशे
नन्व RTETE E R
- अन्यायः] : SS aga | ` ee ; ६७
॥ तत्रात्मभूतैः कालङेरदाये; परिचारकैः | ae
सुपरीक्षितमन्नायमचान्पन्तेवि षापरैः | २१७।
तन्रान्तगतगरह प्रात्मरन्ताभूता श्रात्मसमाः RTT Tavera ` ५.
नियतक्राले भच््यमेन्यदानादिविशेषन्ञाः। सहार्य wien विश्वसनीया: । चरि- `
ata: ada: | wy dd सर्व परौक्षितमदनीयमत्ताव्यमव्यात्। ` a
THT इशलैवर्धैरन्निचकोारादिभिः कर्तव्या | fanfkaqea gesergear `
भवति वैवर्ण्य gaedriates ग्रविम्लानताऽप्नौ afar वेति। वेवि शब्दः वैवण्यै. - ee!
अवालासु efet च तस्मिन्यर्खा विपत्तिः ! ada faa यत्र कोकिलः. ग्लायति . ` 1
जीवजीवकः, चकोरस्याक्जिणी विनश्यते विषं seit, मवति सुष्कसयवग्रहः स्वेद `
इयादि
अस्नश् विष
| नि
mY i
1 as 2 अ ee
विषध्रानि च रत्नानि नियतता धारयेत्सदा ॥ २१८ ee
fragegnrarea सवंद्रव्याणि usa वच्ादीनि विशोधयेत्। `
विषघ्नानि रत्नानि गरुडादी्यनागदमणिप्र्रतीनि । नियतः प्रे निलयं ४ os .
ees भाजनकाल्ञादन्यदाऽपि धार्ये स्यत् ॥ २१८ | eee 00 ae
aL | ^ परीभिताः वियर्चैनं START | ( oe
ha वेषाभरणसंछद्धः WAY? सुसमाहिताः ॥ २१९ ॥ oo
ee a विचारिता उपधाभिः steararan’: स्त्रिये area: परिवारिका `
` ` उषजने1दकश्रूपनेः करणम संसूपु शेय॒रपचरेयुवेषादिसंयुक्ताः सुवेषाः | स्नानेन =. `
wen समाहिता ache ` 0
bos वेषाभरणः | कपटवेषः केशनलादेवं विवाय । कदाचित्रायुधानि se क
fee विश्रब्धं इन्दुः । आभरणानि च विषदिर्धैराभरयै स्परशेयुरिति 1 २१८६ ॥ aoe
| एवं प्रयत्नं कुर्वीत यानक्ष्यासनाशने ॥
oe ८ स्नाने प्रसाधने चैव सर्वालङ्ञारकफेषु च ॥ २२०॥
रुवं विषोदकाच्नादिनादौ प्रयत्नं कुर्यात्
रचनादि। आल्लनमन्र hea नाथम्
sil sleep ieee: ey oh . a a
= ङ
यक्तवानिहरेच्चैव खीभिरन्तःपुरे सह ॥
॥ १
विहृत्य तु यथाकालं पुनः कायांशि चिन्तयेत् ॥ २२१ ॥
तस्मिन्नेवान्तगर ह श्रात्मविनोदाय सजौ भिनबोढभा्यादिभियथांसुखं कीडत |
यथाकालमिति यावद्विहर्णकालयिति चेत्तरेण सम्बन्धनीयम् | as;
विहत्य बिश्रान्तः। कालापपन्नानि ATTA ATA मन्त्रिभिश्च सदह
पुनविचारयेत् ॥ २२१ Net a a इ
HSH संपरयेदायुधौयं पनजनम् ॥ =
वाहनानि च सवांशि शच्राण्याभरणानि च ॥ २२२ ॥
भन्तःपुरान्निष्कम्यार्लकुत स्यघौयं पश्येत्तस्याच्छायिकां दथात् |
` पुनरिति चचनादपूवांहं दृष्टमपि नित्यं दशेनीयम् । अआयुधजीविनामायुधादौ
यत्नो भवति। ` न Ce hare ee
सर्वाणि च वाहनानि । तेषां द्शनमप्युपचय विज्ञानार्थम्, नियुक्तानां च aa
विशेषाधानाथम् । दण्डप्रधानं जीविथृत्यवेत्तशमभीच्थमुभयवस्ततः ॥ २२२ ॥
चेपास्य ब्रृणुयादन्तर्वेरपनि TET ।
रहस्याख्यायिनां चैव प्रणिधीनां च चेष्टितम् ॥ २२३
- नैवशिकस्योक्तमपि सन्ध्योपासनयुच्यते। प्रजाकार्य ga: कच्वितकालमतिकामे-
दिति। उत्तरक्रियानन्तर्ा्थैवा। = त
प्रासादादौ भवम् | तस्याख्यायिनः पौरा बा केचि-
चेतस् 1 चेष्टा व्यवहारः | किं दष्टं ad कृतं चेति तेषां चास्मि-
mare दशेनभिष्यते । परैरनववेधनाथः awe चाथेका्यैकालनियमेनापतितं ata
“यथा चेतादितं कायं संपर्येन्नाऽभितापयेत् 1
छच्छरसाध्यमतिक्रान्तसखाध्य' वाऽपि जायते iy? इति ॥ २२३
+ oe mere RN USA
अध्यायः] ` wget) `
किंचिदित्यव्वयम् । = . =
तूर्याणि वेएवीयापवभदङ्गमेरीरांखादीनि ! तेषा चेषुभिः age: |
meteat यथाकालं सेविशेत्, य उचितकालस्तं तन्नयेदिति | गतक्रमे विगताशेष-
दुःखः कायदशेनायेात्तिष्ठेत् ॥ २२५ | ae ah
एतदिधानमातिष्ठेदरोगः पृथिवीपतिः
अस्वस्थः सवमेतत्त्. भृत्येषु विनियोजयेत् ॥ २२६ ॥
इति मानवे ९ मंशास्ते भृगु पोत्ताया सं हिताया सजघमे ATH
AMSAT Wen :.
es ४ Varela यदनुकरान्तं “मभ्यंदिनेऽधरात्रे a’ वस्याप्येवंवत्तं व्यापारस्तेन स्वय- (५
| यपतिष्ठेत् अस्वस्थ भृत्येषु विनियेजेयेद्वियुखीतेत्यथे : | यावच्छक्लुयात्तावदेव | ee
| €. 4 | oc eee ध pee
| Ba प्रतिविहितस्वतन्त्रछृतात्मरक्तान्यापारः प्रजामात्मनश्च कार्थं करोति 1) २२६ ॥
| a eae << इति श्रीभटमेधातिशथिविरचिते मल्युभाष्ये aadiseqa: ॥
1 म
श्रथ अष्ठमेध्यायः ।
योवै
‘a दः ४
न्यवहारान्दिद्चुस्तु बाह्मणः सह पाथिवः ॥
मन्त्र abate विनीतः sien ॥ १ ॥ „
परजानां पराह्ञन राज्ञो त्तिविहिता । सा चात्र ( Ho ko Ato we) 1
Taare aE विकपद्यकषोर्विंशः |
भाजीवनाथं Tee द्विजातीनां निषेवशम् py? क. ak, |
पवं Zit वतेमानो लोकानाप्रोत्ययुत्तमान् ।› इति । तथा धरना बधते लोके |
अन्येषामपि वर्णानां चच्ियव्त्या जीविनामस्त्येव राभ्याधिकारः | ^ ae.
। वलोक्षानां पालकश्च नृपः wa: । कर्मनिष्ठा च विहिता लोकसाधारणे fear
SRT च पीडापहारः ¦ द्वयी च पीडा eersest च , aa दुबलस्य बलीयसा
धनहरणादिना बाध्यमाना दृष्टा पीडा | इतरस्य तु विध्यतिक्रमजनितेन प्रत्यवायेनामुतिक-
इःखोत्पादनमदटपीडा । प्रजा हि द्षमत्सरादिभिरितरेतरमयथावद।चरन्ति कुपथेन
यान्त्यदषदेषेण बाध्येरन् । अरत राज्बनाशः । प्रयै" हि राभ्यञ्ुच्यते । तासु
विनश्यन्तीषु कस्य राज्यं स्यात् । व्यवहारादया५त USCS. STATA न.
मयात्थक् प्रचलन्ति वथा चोमयथाऽपि रङिता मवनिति। धनदण्डथच राज्ञः करशुल्कादि
वा। एतदन्या धमिंष्ठजीविका न भवतीति वृत्तिपरि्लयाद्पि राज्यावसादः। श्रता राव्य
ROSH SHREW क्तेन्न् |
तदिक्ानीयुच्यते। ठ्यवहास्थात्न वादिप्रतिवादिनोरितरेतराशनेाधाराय वर्तिरुच्यते। `
थना ऋादानादयः पदाथः एव॒ विप्रतिपत्तिविषयाः wat विचारणोषरखमथैतया `
कत्तव्य इति | दिदक्ुरिष्युक्त्वा परयेत्का्यांणीति' (He २ 2) सामानाधिकरण्यम् | =
नश्च aaah: 'तेषामा्श्रयादानमिषि' (ate ४ ) । तान् पदाथान्विचारयेदिति `
सम्बन्धः | वत्त्यमाणाधिकृतपुरुषाधिष्ठितः प्रदेशः सुभा मवे शस्तदभ्यन्तरभावः | :
किमेक एव प्रविशेचत्याह ated: दति ~
अथ सन्च्ेरिति कस्य विशेषणम् १ न ताबन्मन्त्रियो मन्न्रित्ादव सिद्धः | न
` मन्त्रमजानाने मन्त्रीति शक्यते वक्तम्
Paya wer] मनुस्मरतिः। ee Re ie
दण्ड्यते महामात्यक्लोमादपि sefafied स्यात् । मन्त्रज्ञासतु सन्वः संशयितारो यदि `
निशेदन्यस्य कनचिदपदेशेन प्रसङ्गरोधं कृत्वां रहसि राजान परििधयन्ति ‘gaat `
हानि भूदिति संप्रति निययोऽवभीरिवः । त्वमेव तथा ge यथैष age: संषीयते = `
विशेष्यन्ते वत्तद्धातुतलरिज्ञानमन्ज्ञानम् । नाहमयपत्ते तु कार्जाथैसमभावश्च | मन्त्रि `
ब्रह्मणानां न प्रवेशमात्रमेव किन्ति "नियं पर्येत् aqua वाक्यानि यथायोग्य
इतरथाऽद्टाय प्रवेशः स्यात् | श्रते नैकाक्षी नियं gatfencafy मैः सह निरूप्येवि |
चलितं भवतीति ॥ १॥
व्यवस्थिते विकल्पः कायैविशोषापेत्तः | गरीयसि कायें बहुवक्तव्य उपविष्ट श्रासीनः `
ल्घीयसि स्व्पवक्तव्ये स्थितः । क्रममाणस्य सवथा प्रतिषेधः । स दहि मार्गावलोकन- `
सर्वदा विदितत्वद्रसनोषन्यानमेतत् । तेनायमर्थो ge उल्तेषव्यो न पुनः स
चरन Gam: कतैन्यः। प्र्मनिषेधावसरे च तेनाभिनेतव्यं न तु प्रन्याण
अ्रोच्यते | बाह्मणविशेषणमेवैतत् । ते मन्त्रज्ञा भूरा निरपेक्तमवधाययन्तः
सयुरन्यथा राज्ञोऽनथेमावदेयुः । तथा दि agentes: कशिचिज्नपदेन `
व्यवदरन्सहस्रा जिता यदि न दण्ठ्यते धन वाऽवष्टभ्य न दाप्यते तदा समत्वेन
व्यवहारदशैनै न ST स्थात्, पक्तपातमशक्तिं वाऽस्य जनपदा weer) श्रथ
faa Haast जयतीति व्यवहारस्स्वस्माभिनै तदानीमेव निर्णीति इति खामी ` | -
san तत्र राजैवं विदित्वा महामा्यमादेशयति “addr मनुष्यो जीयते मम॒
बाधाऽख व्यपनीय? | ते मन्त्रिणो वाऽऽदेयवाक्या मनुष्याणां सर्वेषामनथ्यी च
` प्रहृत्तं प्रतिबध्रन्वि। ` 1
aed तु काकाक्तिषदुभयविशेवथमथेमेदेन wesc मन्यन्ते । यदा मन्त्रिणे `
विनते बाक्पाणिपादचापलरदितः । वेपते aad: स्यात् । पायिवव्रह्यन्न = `
चत्रियस्थैवायञुपदेशः किन्तरछन्यस्यापि प्रथिव्यामधिपतेदेशोश्रस्य न ह्यनया राञ्यमवि- ` `
तत्रासीनः स्थिता वाऽपि पाणिदुचम्य दक्षिणम् ॥
विनीतवेषाभरणः प्दये्कायांणि काथिंणम् ॥ २
` असौ aT धर्मांसनोपविष्टः | स्थिते निषिद्धगतिरलुपविष्ट एव । स्थानासनयोश्च `
परे नाधिप्रत्यथिनेरनिषुयतेा बचनमवधारयेत् । wea खद्ार्थं तथा मन्यन्ते । तपस्ि- `
ज्राह्मणादिषु विवादिषु सितेषु स्थित भ्रासीनेष्वासीनः। |
पाणिसुव्यम्धेति उत्तरपाणिुदत्योस्थानं sated: । aagaisd व्यतिकर
श्रनेन व्यकवहारदशेनेन तात्पर्य ख्यापितं भवति । प्रायेण हि. gevatig
#॥ uneatraeniea Salita RE ॥
त as मेधातिथिमाष्यसमलङ्कता। ` ` [टमः
न ददाति सभ्यं जिता इति । पाणिश्रदणं बाहूपलचणायैम् । कवलस्य हि
` हस्तस्य यद्वपवहीरदशन. व्यापारशं पीडाकरम् | न चायमदृष्टाथे उपदेशः ।
विनीतवेषाभरण इति । पूर्व्टोके बाह्याभ्यन्तरेन्दरिथविषयावधानार्थोऽभिहितः।
श्रयं तावह्लोकानां शालीनतया सुखोपसर्षणाथैः । उद्धतवेषे दि राजनि तथाविधानामपरति-
पत्तिःस्यात्। भतत उद्धतवेषाभरं न कथंचित् स्यात् । वेषः केशवस नविन्यासादिविशेषः
श्राभरणं afin । तक्रोदतवेष acs जवनरक्ताम्बरधारितेयादि | sear
भरणे दीपिमद्रहरत्नालङ्कारो बहहासथ । सद्यादि इव दुनिरीच्यः सामान्यजनानां
विशषताऽभियुत्तनाम् | पश्येदिति | सभाप्रवेशस्य प्रयोजनमाह--पश्येद्टिचच्ण ।
भरं च राज्ञो दशेनेपदेशो दण्डप्रणयने यथाख्थानाधैप्रतिपादनपर्थन्तो भविष्यति |
तात्प तस्यैव र्ताधिकारः प्रयुक्तः स्यात् ! ईदृशस्य च दशेनस्यान्येषामसंभावनादन-
धिकारः। सर्वेषां संशयच्छेदमात्रफलं तु व्यवदारदशेनं प्रायशिचत्तोपदेशवद्विदुषे
करह्स्यासत्येव | उक्तं हि 'धमेसंकटेषु छयादिषिः | तथेकबम्यायां वाणिज्यकर्षकपशपाल- ie
। प्ररतीनें सवभसामयिकाथैविप्रदपत्तवन्धस्यां बोसषुकमिैयःदुमूतिरिति चथाबिधन्यव.
ere नियोगः । तथा हि पठितम् ( ना० Wo ७)
` “जलानि शेणयश्चैव गणाश्वाधिद्ते sa:
प्रतिष्ठा लेप्रवहारार्णां गुवभ्यस्तृत्तरोत्तरम्ः | इति
तत्रं Gare बन्धुननसमूहः। def व्यवस्था कृता ततान विचलितव्यम्
| कत्र नाश्स्यु्वैतेऽधिकवरं संबन्धिन इति gece Sfug fata,
RE समानन्यवहारजीविने aera: | तेषां बन्धुभ्योऽधिकगुरुत्वम् । बान्धवा `
` दि ज्ञापिध्ममयाद्विचलितं न नियच्छन्ति । aug राजगमनेन श्रि राजपुरष- `
प्रवेशासरिभवनीयत्वेव नश्यतीति श्रविचलनाथै॑प्रतिभूम्रहणपूवकं विचारयन्ति |
य एतस्माद्विचजञति। परिषदि दण्डा दातन्यश्चक्ितुं वाऽपि त्था न देवमिति। `
शणाः गशश्चारिणेो गृहपालादादिकरा मठत्राह्मणादयश्च । ते स्वगणिनां व्यवहारं `
पश्येयुः । तत्राविचलाथे' उपसदः कर्तव्याः | पूरे समानकर्मनीविन एकाकिनेऽपि ह्मे
इ संभूथकारिणि इति विशेषः | भ्रणिभ्यः सेभूयकारिवया विवादिते
ठु लानीति मण्यस्थपुरुषानाहुः | ते निक
श्रधिकृतः, thet विद्रान् बराह्मणः। तस्य हि धमसंकदेशु प्रवक्ततवं विहितम्! तस्य॒ `
पूर्वेभ्यो गुरव वैदुभ्यात् । रूपस्यापि meq शयशक्तित्वादतः स्वयं विदुषा शर poe
af कार्याभ्यन्तरया भश्रेशिङता एव नि
oer crete ep he tate oF fe ea ES
अध्यायः | ee अवस्छतिः। oe 1. |
` श्वो मन्येताजितोऽस्मीति न्यायेनापि पराजित eee
द्विगुणं दण्डमाखाय weet पुनशदधरेते 1? इति | a ae
1 अन्येषु करगोष्वेवद्ववति | तत्र हयस्ति वचनावसरे aaa’: सम्यक् निर्यातं राज्ञा `
ठ विवेचिते किं बच्यतीति | oe ee LS es
— ्र्थान्तरम्--टपैरथि्घतो राजस्थानीयत्ाह्मयः । तथान्यस्य गृहिणः ea `
~ गहे गृहीति सल्रावन्त्यसमर्थादण्डपयन्तोऽसतयेव व्यवहारः सुपरीकितो भवति ¦ वासना-
विनयार्थं शरतिगराह्प्रसक्तशिष्यसताद्याः “rag दण्डाच्छारीरासयतनीया्च कर्मणः ~
3 इति । खस्पेऽपराघे गृहस्थ एव राजायते । महति व्यतिक्रमे राजनिवेदनमेवेचितमि- eke
"ह्यस्या ^.
| अतश्च य्कश्िस्पश्येदिति परिसंख्पाथत्वमारेष्य ब्राहमणादीनामविकार safe: = `
| पुनश्च क्लेशेन समधितसदयुक्तम् बिषयभेदादधिकारभेदात्। ख्वविषयो हि `
| राज्ञो दण्डावधिक्े त्राह्मथादीनां नियोयावधिः । अधिकारोऽपि Ria: राज्ञो राज्य.
स्थितिग्रयोजनम्, इतरेषां संशयच्छेदादेरषरोपकारकस्वम् । शतो ar वृत्तिसङ्कराशङ्खैव = `
| नास्ति | कार्यो विप्रतिपत्तिनिरासः। भ्थिंनां food! साम्यं व्यवहारदने राज्ञा ¶ |
कंतैव्यम् | ar Seated को राज्ञः स्वाधिगमे Ree ॥ २॥ 1
भत्यहं देशदषटेथ Teese हेतुभिः | ५
अष्टादशसु मार्गेषु निबद्धानि पृथक् पृथक् ॥ २ । ae
es gama flagaa: कथ्यन्ते । उत्तरेण विवादपदसङ.खयानिरदेश पश्येदिति :
oe oe MARTTI कार्याणीति च । अत्यहं पश्येत्कार्याि प्रविदिवलगमने व्यवदहारनि- = `
| णयः कतेन्यः। हेतुभिरिति हैतुर्निंयंयसाधनम् । स च द्विविधः । प्रमायरूपो sae = `
~ रूपश्च | तत्र प्रमायरूपोऽथैनिथेवहेतुः area: ¦ व्यवस्थारूपो यताऽसत्ये ashe `
निश्चये व्यवहारः संतिष्ठते । यथा स्स्यशपथ उभयानुमत एकः सान्ती यथ्थिप्रत्य- `
in ae धिस्यामभ्युपगतत्रमाणभावः सभ्यैरपरिक्तिताऽपि fraaegat प्रतिपद्यते । न च परी न्ति ५
ee त्स्य पुस वचनादसत्यात्पूवेवकथेनिश्चयः प्रािकानामभ्युपगपेऽपि ज्यवस्थाहेतुभवति ।
be ध i: | सा च व्यवस्था द्विविधा) खाधारण्यसाधास्यो च। देशमेदादाश्रयगेदात्साऽपि
द्विविधा। श्रविरुद्धा विशदा विरुद्धा. यथा .कंषाचिदाकिणत्यानामपुतरा खं
ggg - मेधातिथिभाष्यसमलूता | [अशमः
ृद्धद् गुण्यं नात्येतीतिःः ( १५१ ) विरुद्धा ।
तत्र भेदाश्रया देशदष्टहेतुशब्देनाभिहिताः । शाखदृष्टास्तु हेतवः शाखे पठिताः
। कंस्मितन्यवस्था यथालेख्यं यथेपभोगः साक्िणश्चाडुमाने वस्तुनियतं “यथा नयत्यसू. `
gainer ang: पदम्, (ve) इति । यद्यपि ad ark न शाखक्नारव-
चनवत््रामाण्यं wad तथाऽपि लौकिकमेव कचिच्छाखमाश्रयिदन्यम् | यद्दश
दष्टमिद्युक्तम् । तस्यां च व्यवस्थायां शाखकाराणां ye संभवति सा प्रमाणम् । या
SMART सा नादरणीया | यथा लेख्यक्रमपाठ ( याज्ञव ० व्य० ac ) =
` “उमयाम्यधितेनैव मया दयमुकसूनुना | लिखितं ह्ययुकेनैव लेखकस्तत्वते Raq |? इति । `
यस्यादावेव लेखकः खनाम निवेशयेदिदंनामाहमष्य पुत्रो लिखामीदमिति न ` :
करिचदोषः स्यात् । स daa नाम निवेशययनेनेदं लिखितमिति लेखक उपलकच्वितः
अथा स्यात् | यदि यसौ लेखकः प्रमाणान्तरेण प्रत्ययितो भवति ततस्त खिर प्रमाणम् |
ie : oe अथ तु लेख्यान्तरदशमेनान्येन घा हेतुना विशिष्टलेखक इति प्रत्यभिज्ञानं स्यादसुप- | ८
लक्वितेऽपि न करिचदोषः | तत्र यदि लेखको न लिखेन्भयेदं लिखितमिति भबेदेव ५
तादृशं लेख्यं परिपूर्यलत्तणम्। एषा च ललेलकपरीन्ता तत्रोपयुज्यते। पचक्लेखकस्य सान्ति.
: सन्ति तत्र॒ लेखकसस्बन्धिनी प्रत्ययितता नेपयुज्यते | तथेयमपरा व्यवस्था `
( नारद १। १४५) CON EDT EGS A ec
“लिखितं क्षिखितेनैव anfaada साक्िभिः।साक्तिभ्ये लिखितं श्रयो लिखितेन तु सादति? ae
: नस्यामपि व्यवस्थायां किचिश्निबन्धनमस्ति। तथा हि द्विविधं लेख्यम् स्वहस्तं ( ce
प्रविष्टश्रा मूलदिरण्यदानाद्धञ्यत एव । पषा हि “व्रशीतिभागं agar’ “कुसीद्- `
` ते च केचन meer: कत्पितव्यवश्थाः केविद्यथावरतववस्थिता wafter । तत्र `
चापराध इदं दिव्यं इयता च कालेन भोगः प्रमाणमिति लौकिकमपि asare
यदि चासावात्माने स्वगोत्रनाज्ना नोपलत्तयेत्ततः कस्य प्रत्ययितता प्माणान्तरादन्विष्यताम्) `
: ` स्वान्तभनिऽन्येषां सान्तिणामस्पत्वात् | यत्र aed बहवः प्रययिताः साक्तिण CEST:
भभ्यायः | a |
ee पाधिस्तादशश्चेदयन्त गुशयोगास्स्यादुपेयदेवासतौ एक एव संवादकसम् तथा हि राजा- ` ५
अरहारशासनान्येककायस्थहसक्लिखितान्येव प्रमाणीमवन्ति। weg: amet खयम- `
gan: ‘gegen गृहीतमिदं चास्मै दातञ्यमिततिः। तत्र यदि aa न्तेन `
ग्रहीतमिति तदा पूर्व॑निषद्धं त्रु वायैर्जीयते । तत्र साक्िणामवसर एव नास्ति)
गृहीतमिति, तत्रोभयोरभ्युपगमयोः कन देतुना पूवेणेत्तया बाध्येत न पुनरत्तरेण |
«gal ! वुल्यलाद्विरुडवसंशयः | ठतश्च प्रमाणान्वरन्यापारणमेव युक्तम् ¦: ee
खमृहीत्वाऽनुन्मत्तो गृहीतमिति aaa । तत्रापि यदि ब्रयास्रविदत्तमिति et g a o
संपादितं असंनिधानास्मतिक्ेख्यं च a गृहीतं लेखकासंनिधानाका्यान्तरेऽतिपातिनि
` त्वरावत्वान्नास्त्येव प्रमाणान्तरस्य साच्यादेरवसर स
wel । दृश्यन्ते हि धनिकदस्तगतलेख्यं क्रमेण सेशोषयन्दः, न च पृष्ठे संशोधितं
` धनमभिलिखन्ति ¦ श्रय तावदिदं दत्तं प्रातरन्यदानीयैकीकृयोपयरिपयिष्यामि सवे वा ध |
See कतिपयैरहाभिः संशोध्य det पाटयिष्यामीति । धनिकेन चेपरुद्धस्यासंमवत्यं शमूलल्ा- :
अधने घेशुद्धिमागमात्रे दीयमाने कुत इयं तसपरभवति न ददाति यावस्प्तिलेख्यं न दत्त.
। भिति। यदि चैषा परिभाषा “लिखितं किखितेनैवेतिः' तदा बललोपधिद्तस्वं कथं विचा-
यताम् ¦! नहि त्रलेल्यान्तरसंभवः। तेन यथात्र सत्येव लेख्ये तन्निश्चयाथै प्रामाणा-
oe a न्तरं व्यापार्यते तद्रदन्यच्रापि उ्यापारणौयस् ¦ यथा कथ्िदावेदयेत्-- “धस्य rae :
गत्वा लेख्यं मया छृतमनेने्तमद्य पुण्याहकारणमिमां च घनमात्रां गृहाय, we सवं
| दावाऽस्मीद्युक्ता सैव धनमात्रा दत्ता परिशिष्टं न दत्तमितिः--तदाऽस्त्येव खाधकान्तर- `
181 o व्यापास्यावसरः | तत्न agente aaa: सन्ति तदाऽभिहिते | ख्य
| आभासते शवो दानञुत्तमर्येन साधनीयम् । श्रथ तयोरपि रहसि परिमाषेयममूत्तदा
देव्याः क्रियाया अवरः ae oa ae । ८ ae ^. धासः सश
ier
इध्येतत्तत्राधिक्यस् । न च सवे राजाधिकृताः सुपरीचिता भवन्ति | यदि तु fre oe
ag च adaeeaarginadtaaaaesd, उत्तरकालं च स एवाह न॒
मेदेवं यदि तुस्थता स्यात् । न ada भ्युपगमे Gena संभवति, न॒ `
यदपि “लिखितं लिखितेनेतिः नैषा परिमाषा वस्वुसामरथ्यायातामवगतिं बाधितुं ५
ve मेधातियिभाष्यसमलङ्कता | [ wen:
गृहीतमिति। तेऽपि aitaw: स्युः । तत्रापि शक्यते वक्तमस्य प्रत्ययं गत्वा प्रपन्नो ऽ-
हमिति pr
cena न स्छृतिविरोधाद्रस्तुस्थितिराषन्तु शक्ष्यते । aft च यत्रास्य वचनस्या-
Tati नास्ति तत प्रमाथं भविष्यति । कचि्नास्ति--यत्र चिरकालं तिष्ठति धनिक.
हस्ते लेख्यं यदि हि तेन धरन दत्तं तदा कथमनेन वा नाम न मागिदं लेख्यं न॒ याजि.
तमिति । न हि चिरकालयुपेक्ता वस्तुनीदशे संभवति ¦ मिथ्यावादिता त्स्यानुमीयते ।
तथा चेक्तम् "* सदस्याह कार्येषु बल्ल राज्ञो निवेदयेदिति | यत्र वा मेाग्यबम्धोा
न च भेग ्रा्नातेऽपद्ारकालस्तत् विप्रतिपत्तो विनाऽपि साक्छिभिः खदसतलेख्यं न दयध-
मणां TE लभन्ते प्रीया त्वयैतदटुक्तं संप्रति त्यजेति । न च पूर्वोक्तख बचनस्यावक्तरः |
छृतं लेख्यं तते दास्ामीत्युक्त्वा न दत्तमिति | यदि न ed कथं aeqani मर्षित
ag चैवं सति लेस्यसलहाये भोगः प्रमां स्यात् । केवलस्य तु गस्य प्रामाण्यमा-
नन्ति । Rad साक्षिणो भुक्तिरितिः? |
‡
किमिदं प्रयुक्तं पर्नुयुज्यामे । विशिषटकषालो मेगः प्रमाणं न ama) एं
हि प्यते ( १४७ ) “यलिकिचिदशवर्षाणि?--तथा ““पश्यतोऽनरवते भूमे्हानिर्धिंशति-
वाणिकीविः (ate व्य० २४) | Rede oe
कस्तद्यस्यार्थो “लिखितं लिखितेनेषेतिःः
व्याख्यातमन्यैः। कतर विशेषसंशयेऽनेनैत्विखितं न वेति लिखितेन निश्चित.
Ss aendag fat) यत्तु साक्निखमक्ं तत्र छताकृतसदैहं खाक्तिमिररति। त एव
सतर प्रमाणम् । न तत्र तच्छृवलेख्यान्तरदशीनयुषदुष्यते । वबुद्धपूरवेु च ऋणादानादिष
केवलेभ्यः साक्निभ्यो लिखितं aa: | साक्षिणो हि विस्मरेवुरन्यतरेण वा सम्बन्धं गच्छे
` युरन्यद्वा पातक्स्यासाक्वित्वे हेतुमासादयेयुः । लेख्यं त्वभियोगवत श्रात्माधीनदया
| खस्चमिवि साक्िभ्यः प्रयसतवं तस्य । पवदेवाह “लिखिते न तु साचविणः?, इति! `
सखदसतप्रति्ठ त विस्मरतमप्यथं इत्तमिति मन्यते ! मृता वा साक्षिणस्तद्रसतुप्रसयभिन्ञानेन
- भध्यायः | aye: | Ogee |
श्रहमदश्चसु मागंषु feat विवादस्य | एतानर्थातुदिश्य पुरुषाः प्रायेण विवदन्ते © |
न विरुद्धानि कार्याणि प्रयेोजनान्यथैसिद्धय इति यावत्तान्युत्तरत्र दशेयिष्यामः । शि
0 Gan JaR प्राधान्यमेतेषामाहं । एतानि प्रत्येकं प्रयोज्कानि न. पुनः पर ` शि
स्परमन्तमवन्ति | यथान्यान्यतुषङ्कादिष्वन्तभवन्ति | नैवमेते | भयुषक्तानि तु सहस्रशः ee ५
` तेषामाचगृखादान निक्षेपाऽखापिषिक्रयः ।॥
सम्भूय च Aga दन्तस्यानपक्मं च ॥ ४॥
वैतनस्यैव चादान' संविदश्च व्यतिक्रमः ॥
क्रयविक्रयानुशये विवादः खामिपालयेाः ॥ ५।
समाविवादधमश् पारुष्ये दण्डवाचिके ॥
स्तेयं च साहः चेव Slama च ॥ ६ ॥
स्वीपुंधरमो विभाग चतमाहय एव a |
1 a
पदान्यष्टदशेतानि व्यवहारस्थिताविह ॥ ७ 1 4 Ss
` षाठक्रमपेत्तगणदानस्यादयत्वं प्राथम्यम् । अथवा yeaa । श्रनेन हि वन- ९ —
बासिनाऽपि स्पृश्यन्ते! ऋणादानादुषक्तमद्रथाङानमेव च । यथा ऋणं ते सया
a लेख्यं प्रयच्छेयादि | नैतदणादानम् , wget g तत्रेति तद्न्यपदेश्यम् । तथा `
aa देयमदेयं च येन यत्र यथा च यत् । दानमरहणथर्माश्चेति 1 ( नारद 212 )
aa Raut wad Reed च यस्य च ऋक्थं हरेत् । अदेयं aad द्विगुयादधिकरं ५ |
gad च दूवादिभागेनेति पुत्रेण wal पिता चेति। तथा (नारद१।१६) :
er tt पवितं दद्यादृणं पुत्रकृतं तथा | अभ्युपेतादते यद्रा सह पया छतं भवेत् I” ke
wef देयमित्यत्रेतदन्तभूतं तथापि aaead विशेषानपेत्तं खल्पते देयम्,
इदं तु कठ्. नियमादिति गोबलीवदैवद्धववि Seer यावदपि द्वैशुण्यप्यन्तं वत्रापि मेदः
पूर्ववत् | यत्रेति पाठे देशकाल्ग्रहणम् ¦ यत्रैव गृहीतं त्रैव देयम् । सत्यां घनिकेच्छायां
देशान्तरेऽपि सति संमते कालोऽपि | शस्चनिच्छेदयुक्तम् | “Ast वा सत्सु सस्ये
1 यदा वाख धनागमं मन्येतेति"? | यथाः सति संभवे wag । wala करिचदंशे! यावे
wala संशुदधमिति | स्वभावेन परिक्ठीणेन ““करमथाऽपि सममिति (wae :
(दानमहणधघरमाः इति साचिलेख्यादयः। पारुष्ये दश्डवाचिके इति
धः मेषातिथिमाष्यसमलङ्कता | | [श्रमः
` पुमानिति शकपाथिवादिवस्समासः। खरो च पुमौश्चेति निग्रहे स्ीपुंसधमें इति
( स्यात् ॥ ४--७ ॥ ५
एषु स्थानेषु wag विवादं चतां वरणम् ॥
धमे ज्ादबतमाभित्य छुयाका्यविनिभंयम् ॥ ८ |
Wrage प्राधान्यसूयापना्थम् | अन्येऽपि न्यवहारदहेतवः सन्ति | यथा निवस-
नाथ त्वया मे वेम दत्तं तत्र किमित्यर्वांबत्छराहन्यस्मै ददासीति | न चेदं दत्तानपाकर्मं
न त्र स्रस्वत्निदृत्तिरस्ति मेगालुज्ञामाघ्रं वसतः । तथा मदीयस्थण्डिलाभिमुखं त्वया
वैश्मनि mare कृतमिति । धमं शाप्वतमाशरित्थेति | अरथेकामावराष्ती । wear
शाश्वता धमे श्रनिद्प्रथमतेा या व्यवस्था तामनुपाल्तयेत् | या त्िदानीन्तयैः प्रवततिता
साऽशाश्वतत्वादनादरः
यदा खयं न Hara वपति; कायद्रानम् ॥
तद् नियुज्ञ्याहिद्वंसं ब्राह्मणं कायेदरेने ॥ ९ ॥
“््टादशपदाभि नं प्राड्विवाकेतिसक्कितम् | oe oe
meitferai च ङ्कशलं शुतिस्परतिपरायथम्। =
तशिदतिपातिकार्यान्तरव्यासङ्गादपाटवाद्रा यदि खयं न पश्येत्तदा Agent `
` नियोज्यः ! विद्वत्ता च या व्यवहारविषय सा तदधिकारत एवाथेगृदीता | नहि
यो यन्न जानाति स तत्राधिकारमहंति ¦ धर्मशाखपरिज्ञाने तु रागद्रेषदेषेण विपरीतार्था-
बवारयनिषृत्त्यथैमुपयुज्यते | धरमज््तु सतेरपि caged; शाख्ममयेन न विपर्येति इल्युपयो-
गवद्धर्मराश्नपरिज्ञानम् | व्यवहारदर्शनै तु वदथेगरहीतम् | येन चिना न शक्यते व्यवदार-
` नियेयः कुम् तद्विज्ञानं तदयिकाराक्वप्तम् । यतु ज्ञास ऽन्यथा क्रियते तन्निडचिरप- `
` देशान्तरबिषया । वच्यति Saag यत्नान्वरमपि--षिदविदक्लयः१, 'राज्ञध प्रकृता
विद्रानिषिः। शाखान्तरपरिज्ञानं तु व्यवहारेऽधिक्रियमाणस्ादृष्टाय स्यात् । नियोभ्यो
«Rarer पठितन्वम्। निययंञ्यादिति Agee सख्वरायत्तोपसूष्टादिति हि
कातीया भात्मनेषदं स्मरन्ति । € i (
` जाप्या eat परविरय स्थानासलनेषु TAZ | पुनवेचनं प्रदर्शनाथं salequa ` ८
वा तेन राजस्थाने नपविशति.।॥ १० | ध.
यस्मिन्देशे निषीदन्ति विषा बेदविदख्यः
॥ राज्ञधाधिकृता विद्रान््रह्मणस्तां सथां fae: 1) ११ .
fe ८ उक्तं aut प्रविश्य व्यतव्रहासन्पश्येदिति। सभाशब्दश्च लोके गृहप्रासादविक्तेषे
वतैते “मयेन निमिता दिव्या सभा हेमपरिष्करतेति'?--कविर्पुरुषविशेष्तवटिता समेति |
afageas सभाया लक्तणमाह | यत्र चये ब्राह्मया वेदविदः सन्निधीयन्ते, रज्ञ्वस- (श
च्छन्धो कतो ऽधिकृते विद्वानिति । श्रथवा प्रकृतो ऽनन्तरश्छोके सज्निदितः । चेह gas. ` `
तृष्णीमासीने हसक्तेपेण वा शालन्यायविरद्ं तरुवेन्किरिविषो पापभाग्भवति , तेननैषा =
प्रत्याशा कतैन्या--द्वितीयः प्राड्विकाके मिथ्या पश्यति, स एव योज्यते, रहं तूष्णींभूत `
saree: किमित्येनसा area इति । समाप्रवेशनिषेषेन चत्र व्ववहारद्ीनाधिकार- `
प्रतिपत्तिः प्रतिषिध्यते | खभावा न पवेष्टष्येति। व्यवदहारदशैनाधिकारोन प्रवि-
` पादनीय gad: । प्रतिपन्नश्चेत्समखसं वक्तव्यम् । अनेन तनधिक्चवस्यापि यच्च्छया `
सन्निददितस्य मिथ्यापश्यस्पु सभ्येषु विदुषस्तृष्णीं भावं नेच्छन्ति ¦ तथा च ‹ नियुक्तो ars
नियुक्तो वा धर्मज्ञो वक्तुमर्हति" ( नारद ३।२)। श्रथ राजयुरषपर्ैतुयोग are `
इयते किमिलयनधिकते। व्रवीति ततश्च तत्प्रदेशादपस्ैव्यम् | :
५ ae : a ध न्यते भरक्षमाणानां हतास्तत्र सभासदः ॥ १४
(Reta | seared स्तुत्यम् । aa ब्रह्मणः सभा निरवरदेवमियमपीति ॥ ११ pee
धर्मो विद्धस्त्वधर्मेण समां यत्रोपतिष्ठते ॥ ~
MRT चास्य न ढुन्तन्ति विद्धास्तत्र 'सभासदः-॥ १२॥
सभावषान पवेष्न्या वक्तव्यं वा समञ्ञसम्
अन्रुवन्विन्नवन्वाऽपिनरो" मवति किखिपरी ॥ १३। oo
भरनेनार्थेन ge fafifert) प्रतिपन्नाधिकारेण मिथ्यादर्शनं न कतैव्यमन्येन `
क्रियमाणं नेेचणीयम् । तत्नोभयथा देषः । श्न्रवन्नन्येन विपरीते्वुषठोयमाने `
र तदिदधुक्तं दुबेल्दिंसाया `
विमोचने शक्तश्चेदिति ( गोतम सू. १६ ) ॥ १६॥
यत्र धर्मो ह्यधर्येण aa यत्रानृतेन च॥
रेते न तत्वुद्धरन्त ततस्ते हला;
&
विपरीतमाचरन्ता सभासद्धिरुपेच्त्यै, साक्षिश्च | qaqa सलयानृतत्रहणेन बा
सिद्धं शोकपूरणसुभयोरपादानम् । अतो विषयभेदेन ज्याख्यातम् ।। १४
धमे एव हतो हन्ति धर्मो रक्षति रक्षितः ॥
TEER न. हन्तव्यो मा नो धर्मो ear वधीत् ॥ १५॥ |
न भयाद्न्यथाद्शनं कतैव्यं यतो धर्मौ व्यतिक्रान्तः सन् हन्ति इत्यथः प्रतवथी `
तत्सहायो राजा AT) तथा धमं ga पालितः सर्वतो अयमपनुदति मनापकतुमथ्यांदयः Ber:
Vagus | तस्मादेर्वेजानानः Yass धर्माधीने इति धर्मौ न हन्तव्यः इति | यदि
परय धमं हन्मसखदा सेऽस्मान्सषे इष रोषितः प्रतिहन्तीत्यतो धमा हतः सन्मासमा-
` न्वधोदियास्मपरित्रााथं धर्मों रच्वितन्यः ॥ १५ |
av हि मगवान्धैस्तस्य य; इर्ते त्वर् |
छल त विदुर्दवास्तस्माद्मै' न लोपयेत् ॥ १६ ॥ oe
` इषलशब्दनिवेचनेन मिथ्यादशी निन्द्यते । न जापिवरृषलो वृषलः, fe वहि यो
` वृषस्य staaflat धरमस्यालंङरूते । निवृत्तिवषनो ऽलं शब्द Ue Ss ee
शं वृषल stead देवा; प्रतिपन्नाः 1 मवुश्यास्तु यदि जातिशब्दमेव मन्यन्ते `
काम मन्यन्तां प्रमाणतरास्तु देवाः! ते चानेन प्रत्तिनिमित्तेन बृषलशब्दप्रयोगं मन्यन्ते
देवमरहयमथेवादः | तस्माच्छराद्धकाले aad प्रा्न्यम् । “हन्तव्यो वृषलश्चौर इत्या-
ag क्रियासु मिथ्यादरशी बाह्य एव वृषलशब्देन महत्य इति । अतौ व्रषलत्वं मा
= प्रापमिति धमः न लोपयेन्न नाशयेदिति व्रषलत्वाध्यारोपो निन्दा et
एक एव सुहृदर्मोः निधनेऽप्यनुयाति यः ॥
शरीरेण-सम नाशं सर्वमन्यद्धि गच्छति || १७
भयाद्धमांतिक्रमो न क्ैभ्य इत्येतत् “ad एव war हन्ति? इत्यनेनापदिषटम्
| Metra कर्तव्य इत्यनेनोपदिश्यते। यत र्कः सुद्द्धमस्तत्र स्नेहो भावनीय
अन्योऽपि ager: सह्यत कार्यमपे्य जहाति जीवन्तम् । योऽपि स्यादव्थन्तमिध्र
` तस्यापि सौहाह॑मा निधनात् avg सृतमपि पुरुषमन्वेत्यते न सुहदपेच्तया मिथ्या-
मेषातिधिभाष्यसमलङ्कता । = [ अष्टमः
+o FLD RRB mete Som ee pi cree
i ee re ( oS १.
मूम्यपहारदोषभांग्मविष्यति। बयं तु तदकारिणः किमिति दाषवन्तः स्यामः-यतस्त- = `
स्यपं चतुर्धां बिभञ्यते। अथेवादश्चायम्। न हान्यछ्तस्यैनसोऽन्यत्र गमनमस्ि। = `
तेषामपि मिथ्यादशैननिषेधातिक्रमादुस्पथते पापं मिथ्यालबनं, राज्ञः खयमपश्यताऽव्यधि- ie x (|
कृतरानस्थानीयादिदेषादोषलक्वम्। यदि वा राजाधिक्कता मिथ्याचरिेन ज्ञापितः पराजितं `
छृतेपलक्तणाथं वा राजग्रहणम् | यदा राजा खयं मिथ्या पश्यति तक्षा दुष्यति | चदा
राजस्थानीयस्तदा ठस्य देष इत्यथः ॥ १८
ऋशप्रतिषेधाथ निन्दाप्रशंसाभ्यां श्ुभाश्चुमफलदशेनाथां अथैवादाः ॥ १८ ॥
वत्वाच्छूहा aft सभां प्रविष्टा मन्तरितवादनुज्ञातन्यवहारनिशीयासतद्रता ष्न्यवस्थां कथं. ` Z
चित्सरछृतबुदधये ag: । न च स्त्र ठ्यवहारे स्प्विशाक्ञपरिज्ञानुपयुज्यते येन तदभा- `
he वादयेलुपरत्वादनयेकः शुद्रप्रतिषेध भाशद्त | तथा हि जयपराजयक्छारणानि लै किक- । >
` प्रमाणवेयान्येव साच्त्यादीनि-- श्रयं सान्ती धाभिकेो न चैतस्य फेनचित्सम्बन्धेन सम्बन्धी
। अयं खसाच््यसच्द्दष्टव्यभिचारत्वादित्येवमादि शक्यते व्युत्पन्नवुद्धिना qaqa
a oe wafmantiray । wae प्राप्तस्य प्रतिषेधोऽयम् । न च मन्त्रः
तेनायमर्थो यपि करथंचिच्छो न्यायल्ेशात्समयिगच्छेततथापि a
मन्त्री निप्रह्ाधि्ता वा न रिंचितनूयात् । gas याच्य
पादो धर्मस्य करं पादः साक्षिणमृच्छति ॥
पाद्; समासदः सवान्पादो राजानमृच्छति ॥ १८ ॥ ध
न चेषा मनीषा कतंग्या --““र्थिना प्रय्थिना वाऽन्यतरस्य भूम्या्पहियते स एव
ge न निगृहीते न च पुनः सम्यक् नियं करोति ततः सोऽपि पापभाग्भवति | अधि `
रजा भवत्यनेनास्तु मुच्यन्ते च सभाषदः॥
एना मच्छति कर्तारं निन्दा यत्र निन्धते ॥ १९ ॥ ee
एष एवार्थो विपयैयेणोच्यते । यत्र area ar गोपयितुं न लभते प्रकटीक्रियते
जातिमात्रोपजीवी वा कामं स्या्राह्मणएत्रवः ॥
TTA TW तु श्रः कथंचन ॥ २०॥ Loe
उक्तं Mad: सहं whale जर्यान्मन्तिभिन्च मन्वन्ञः । तत्र मन्त्रिणां जातेरविशेषि- `
तथाहि ' तैः साधे चिन्तयेत् ' इत्युक्ता तते ब्राह्मणेन सद चिन्त
द 0 मेधातिथिमाष्यस्तमलङ्ता | | [ wea `
Sa न ुनरयुज्ञानमेव । अत एव कोसभित्याह । कामशब्दप्रयोगे हि विधित्वं
व्याहन्यते 0 ne = ke ee
भन्ये Tad । ब्राह्मणस्य श्रवकतुखविधानात्तदा नियोज्यो विद्वन्सयाद्राह्चय इति |
चत्नियादयखयोऽपि वर्णां निषिद्धास्तत्रेह पुनः शुद्रमतिषेधो Pesan चतन्निय-
वैश्ययोरभ्युज्ञाना्थ इति शोषं समानम् ८ ee ee
जातिमाघ्नयुपजीवतीति मात्रशब्दाऽवधारणे। नाक्षणजातिमेव केवलासुपाश्रिस्य
जीवति नाध्ययनदीन् गुणवनिशेषान्निगगणस्वात्। gauss: कुत्सायाम् । Ro I
यस्य TT Fed राज्ञो धमविवेचनस् ॥
soi
पूषविधिशेषो$यमथैवादः | यस्य राज्ञः श्रो धमं विवेचनं धरैनियंयं कोति
तस्य Stale नश्यति राष्ट प्रजाः कर्दमे गौरिव ॥ २१ oe
५.
अवमपि पूववदथंवाद एव । प्रकरणाच शूद्रभूयिष्ठता विवादनिर्यये शुद्रविषया दर्व्या | `
. क यत्रे शद्रा भूयांसो विबादनियंयकारासद्राषटुमाशु विनश्यति इुभिंचव्याधिपीडाभिः।
रषट्नाशे च राषट्पतेनाश ead मवति । ` नास्तिकाक्रान्तमिति cera: | यथा
ase: परलेकापवादिमिर्तोकायतिकायैराकान्दमधिष्ठितमतद्याद्विजस ; न हि.
` भासिकानां ब्राह्मणादिभे यथाथैः सेकीर्यत्वात् | age वै्वणिग्न्यपदेशादिवद्राद्य-
२॥
४ श्रष्यायः] ` मदेस्ृतिः। 1 ae
क्रियाव्रहयं संप्रहानसूतरे चोदितं श्राद्धाय निगृहते' (त्ये शतः इत्ययम् । न च `
frag यृहात्यादि विषयमेव, भष्येऽवुक्तस्वात् ॥२३॥ 3 Oh ee ee
BAAN TA बुध्वा IATA च RTS 1
वणक्रमेण सर्वाणि प््येत्का्यांसि कार्थिखाम् ॥ २४ ॥ 4.
चर्माधमविव केवलावर्थानर्यौ-ननोदिरण्यादिलमेऽयेसद्धिपयैयो बाऽनैः। =
क्षि तहिं । घम एवा्थोऽनथैश्ाधम इति बुहुध्वा हदि Mae कार्याशि पश्येत् ee
श्रथवाऽथांनथादपि atgeat धर्माधर्मावपि । ade सारता बेद्धन्याऽर्धस्य फर wat)
अथवा यत्र महाननथैः Bearcats परिदरेत् | शक्यो हि महताऽयेनेषदधर्मो = `
| हानप्रायरिचत्तादिना निसकठुंम् | सन्निपाते च व्यवहारिणां बहूनां adear शआ्मश्रयि- ` र
तव्यः । एष च दशने क्रमे वानां यदा wast तुस्यपीडा भवति। यदा खवख्ै- = `
` स्याप्यात्ययिकं कायं मदद्वा तदा ‹ यस्य चात्ययिका पीडाः इत्यनेन न्यायेन तदेव प्रथम `
पश्येत् न कममाद्वियेत। राध्यस्थिर्यर्थो दि व्यवहारनि्ैय इत्युक्तमता न यथाश्रतमा- a a
` अ्रयणीयम् | २४ न ee .
। बाहचेविमावयेरिलङ्गेमावमन्तमतं दरणम् |
Pig सखरव्ेङ्गिताकारेधध्चुषा Asia च ॥ २५॥ oo
aa चेदमाह। अ्नुमानेनामि सलानरतवादिता व्यवहारतः aifsat च निश्वे-
| ` तव्या इति कोकाथैः। श्रतश्च खरादिघ्रहणं प्रदशेनाथैम् । तेन यन्निश्ितलिङ्ग वेनैव `
परिकिन्धादिसुक्तं भवति, न पुनः खरादिभिरेव सव्यभिचारित्वातेवाम् । ब्रबुचित- `
gaia हि महाप्रङृतिदशैनेन सत्यकारिणोऽपि खभावता fied | WAG ``
Maar भवन्वि। खरश्च वथैश्ेद्गितं च खरवयोङ्गितानि तेषामाकाराः स्वरवर्ण. ` |
| क्गिताकाराः। आकारो विकारः। स्वाभाविका हि खरादीनामन्यथालम् । वैः `
` विभावयेत्धिशधिद्धयात्। भावससमिप्रायमन्वगदं मवुष्यायां विवादिसाद्यादीनाम् । `
चेत्र स्वरस्य विकारो वाचि गङ्दरदिवादि | ब॑स्य गाघ्ररूपनिपर्ययादि। efed सेदवेयथु-
tae) चक्षुषा संभनमक्रोषदष्टिपातेन। चेष्टितेन हस्नित्तेयभूविदतेपादि ।
ee चैतत् यद्गूह्यमानमप्यभिप्रायं स्वरादयः प्रकाशयन्ति guar लच्त्यमाण
| यतः प्रसिद्धमेतेषां गूढामिप्रायप्रकटनसाम्यम् | २५॥ तथा हि लके
a आकाररिङ्गितेगंर्या चेष्टया भाषितेन च ध
नेत्रवक्त्रविकारेथ Wade मनः ॥२६॥ ` .
` . .द्टशक्तिताऽनेन ata स्वरादीनां पूर्वोक्ताऽर्थाधिगमेन दशैयवीत्यप
तत्राक्रियन्ते विक्रयन्त इत्याक्षाया इङ्गितादयः। इद्धि
gga मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। = f sea
Ragga) गतिः पूरवकोकादत्राधिका । सा प्रस्ललम्ती स्वभावताऽन्यथा-
भूवा। भाषितं diated वचनम् । वक्वविकार mead: शेषं `
ate एव व्याख्यातम् । पतैविकृतैरन्तर्गतं चित्तं लौकिवौरनयत्रापि गृह्यत इति `
समासार्थ ॥९८॥ 4 4
बाठदायादिकं रिक्थं तावद्रानादुपाख्येत्
यावत स्यात्पाषटत्तो AWATISAARAT! |] २७॥
नतु च SAAT वक्तव्यतया प्रस्तुतम् | तत्र कः प्रसङ्गो बालधनसत्ायाः |
Bead | बिवादपदतामेवैतद्धिषयान्निवतैयिदुमिदमारभ्यते | बालधन राज्ञा स्वधनव-
oe a परिपालनीयम् । श्रम्यथा पि्व्यादिवान्धवा मयेदं रचणीयं मयेदमिति विवदेरन् ।
न चान्यः प्रसङ्गोऽस्ति । अ्ाशङ्खयमानन्यवहारवचच । न केवलेषु राजधर्मषूपदिश्यते
` भरतोऽस्मन्तेवावसरे वक्तव्यम् । वाला दायादऽस्य वदिदं बालदायादिकस्। `
दायादः स्वाम्यत्रोच्यते । बालस्वामिकं घनं तावद्राजा रकषेव्यावदसौ समवृत्ती
` शच्डलास्लागते यावद्राऽतौतथैशवः भ्िकरान्तबालमावः | अयं च Ree) `
यो गृहशैशवी भवति तदथैमतीतशैशवयुच्यते-यस्तु तकः स निद्तपि aaa oo
भ्रा समावतेनासरतिपास्यधनः eq) अथवा द्विजातीनां समावतैनमवधिरन्येषां
भैश्वाययः॥२७॥ `
वशाऽपुत्रासु चैवं gaa’ निष्डुलासु च ॥
प्रतित्रतासु च aig विधवाखातुरासु च ॥ २८ ॥
थः कश्ििक्नायस्तस्य सर्वस्य धनं राजा यथावत्परिरकेत्। तथा चेादाहरथमात्ं `
a a “ AMAT: | एवं प्रजापालनमनुद्ितं भवति । पुस्त शोकः कालनियमा्थैः | वशर ।
बन्ध्या । शपुकराऽसमर्पुत्राऽविद्यमानपुत्ा glaga वा । वशाश्वापुत्राश्चेवि दनद
बशाऽप्यपुत्ैव | सत्यम् । उभयोपादाने तु सलपि AU तस्याः demu । ae
शधिविन्नायां भता fetat भवति। fersRermed तासां विशेषणं यासां न es
रपिदरज्यभातः ped परिर्षकेाऽस्ि २ त्वा STATA: बान्धवास्तु HET = `
गः। पदावसाने ल राजा अवा रुः याः ॥ `
oe ज aaa; | a ager ee ^ दद:
ge या तु खयमेव कथंचिच्छक्तो न तत्र बान्धवानां व्यापारोऽस्ि। धरत एवाह । ` 4
ao श्रातुरास्विति । ्रसामथ्येमेतेन wea ग्मन्यैस्त्वातुरभदर का भ्रातुर व्याख्याता | eee
अविधवाऽपि भतुरसाम्या दाव रकया स्यादिति नि्मवुष्याणामेतत् । इलं बन्धुनातयाखां = `
नास्वि ताः निष्कुलाः। अन्ये तु geet निष्ुलामाहः । तासामपि वेशाययुपार्नितं `
धने अपतितानां राज्ञा रक्यम् । efit पत्ते खतन््रनिष्डुलामहणम् । पतिव्रतासु `
i. eS विधवासु | मृतक विधवा | धव इति भवनाम। तद्रहिता विधवा | at चेत्पति.- ` oe : : i
व्रता भवतति तदा aT teaaat | व्यभिचौररतानां तु खोधनानहत्वं स्म्रत्यंतरे Teas | a । 1
('श्रपकारक्रियायुक्ता fast चाथेनारिक्ा | nL ERS Us
SORE ge eis een ce See
ee. i ॐ द = = स
at
तस्यास्तु निष्काशन विदितम् । निष्काशने च प्रधानवेश्मनो बदहिरवस्यापनम् । =
नतु निर्वालनमेव । यतः पतितानामपि ताला गृहातिके वासो मक्ताच्ादनमाच्रदानै = `
. च विहितम्-- ` (^
एवमेव विधिं कृयांचोषित्सु पतितास्वपि ॥
वखान्नपानं देयं च वसेयुश्च गृहान्तिके | 1
तैन यः कर्िचत्लञोणां निवांसनविधिः ‘ete द्रव्यसर्वस्वम्, इलयादिषु श्रयते
स एवंविषय एव द्रष्टव्यः । तथापि यत्द्धिकोससर्पादिना किंचिदनितं तदर्हत्येव। = `
न बान्धवा श्रपहरेयुः। इह तस्मिन्नेव निमित्ते ्ाधिवेदनं विषितं न तु खीधनाप- `
~ हरः ` वथा ae 0 4
1 मद्यपाऽसाधुद्त्ता च प्रतिकूला च या भवेत् ५
- व्याधिता चाधिवेत्तव्या हिंखाऽधेत्री च स्वेदा i? (Age €| ८०) `
धवश्च मानवस्टृतिवलेन ‘eta न तु _साऽदहैति › इत्येषा स्पृतिरेवं उ्याख्यायते |
भराधिवेदनिकं सलीधनमेषा नाहेति ae? देयमिलथेः। यदुक्तम् “भधिविन्नख्ियै
दयादाधिवेदनिकं समम् इति न g प्राग्दत्तमस्या भ्रपहरतैब्यम् | बयं तु ब्रमः । पुरुष- ae
। द्वेषिण्या व्यभिचाररतायाश्च युक्त एव्ापहारः । यत इदहाप्युक्तम्-- a
““भ्रतिक्रामेलमनत्तं या मत्तं timate ar | 4
1 सा ्रीन्मासरान्परित्याज्या विभूषथपरिच्छदाः। ( Wao € | ७८)
१ ae भूषणपरिच्छैवियुक्ता करवव्येत्यथैः ।॥ २८ ॥ gee ae
जीवन्तीनां तु तासां ये तद्धरेयु; खबान्धवाः ॥
ताज्छिप्यच्चौरदण्डेन धामि कः पृथिवीपतिः
ठं मेधातिधिभाष्यसमल्ता। [अष्टमः
बान्धवानां लोधनमपहरवामयं चेारदण्डः। ते हि बहुमिरुपधामिरपहरन्ति। `
Beare खौ किं ददाति किं वा भुंक्ते aera खामिन इति श्रचीराशंकया चरदण्डो ve
feat) जीवन्तीनां तासां eqaqrewar देवराक्यसद्धतं चे दरयुस्ताञ्ि-
oe ष्यात् पृथिवौपति्निंगृरहीयात् | चौरद्रूडा वच्यमाणः “Aa येन यथाङ्घेन स्ते |
gy विचेष्टते} छेत्तव्यं तत्तदवान्यत्तन्मनारनुश्लासनमिति (८। ३२१)! way.
gay after राज्ञा rary । alee तु सवैराष्विषया Afar Woe
7 Tapes रिक्थं राजा उयब्द् निधापयेत्
AE STATA परेण दपतिरहरेत् ॥ ३० ५
age स्वामिने नष्टं प्मादात्कथंचित्यि गच्छते बरष्टमरण्ये कान्तारे वा स्थाप- - =
— यित्वाऽरण्यपालैरन्ैा ungated राजसकाशमानीतं agen vat sear राजद्वारे
रामां वा प्रकाशं स्थापयितन्यम् । परहवोषणेन at कस्य fik हारितमिति प्रकाशयि- `
वच्यम् । यतः प्रदेशालव्धं तस्मिन्नव प्रदे रक्षिपुरषाधिष्ठितं ade) एवं न्नीणि |
वर्षयि सख्थापयितन्यम् | तवररवाक् त्रिभ्यो वरवभ्यो a: कारयत श्रातं ज्ञापयेत्तसयोदत- `
oe वक्त्यमाणष -मागाहिभागकं समपयितव्यं, परतः sD प्रवेशनीयमिति ।
` प्रनटः खामी ae रिक्थस्य वत्यनघ्ठस्वासिकः पनष्टोऽविज्ञातः। रिक्थं `
Oe धनम् | चयाणामब्दानां स मादारस्डयब्द्स् | fradaq sas? Sauna: भब्दशब्दः
सेबखरपर्यायः। निधापथेत्स्यापयेत् | प्र वाक्द्यब्दात्पूवं fet वर्धम्यः।
` हरेत्स्वासी सीकुर्यात् | परवाक्शब्दो saat दिग्देशादिकात् stare) ५
~ भन्ये नृपतिहरेदिति भेगालुज्ञानमपहारमाहुः। न दि sedate तभ्यो ES
TA AAT द्रन्यस्यापहारो युक्तः । तस्माततरिभ्योः astsq उध्वंमनागच्छति
राज्ञा स्वामिनि भक्त व्यम् । Gael श्लोकः कथं व्याख्यानीये यक्किचिदशवर्षाशोतिःः
(८। १४७) | यदि च परकीयस्यापहायो न यक्त इत्युच्यते भेगोऽपि नैव युक्तः ।
asta’ वखादिवद्ु्यमाने नश्यत्येव । त्रापहाराषचासो युक्तः, युक्तरेषापहारफलस्य `
सदावात । गजछुरगादेशठु atedr भोग इति बाच्यम्। तस्मात्र ययाशरवा्वयामे कार ए
wae | हरतिश्च age? seen क्यं हरेदितयाक्े । वस्माल्रेय ` 1
सषति्रेतस्वीङयादित्ययमेवा् oe ee
संबाध रूपसंल्यादीन्खामी aera ॥ ३१।
| = कथं पुनः स््ामी प्रनष्टे धने स्वामित्वं ज्ञापयेदत
रतनानि T पा RE
† श्रध्यायः | Se मनुस्छृति ig a RIB Se
कोाऽखधलयोगविधिः ? का भवान् १ किं द्रव्यं हारितं feed किपरिभायं किसङ्खवाकं `
संपतितमपतितं वा, चदि पवितं, कस्िन्डेय १ तथा ga गमितं त्वयेत्येवं पर्यलयोगः `
` कतेन्यः। स यदि संबादयति रूपसं
1 thee Sasa | रूपम् -प्राशिवखादिविषयं शुक्लं वस्नं ६ 1
Rae । तथा संख्याः दश गावे वा gm वा। आदिथहयाद्धलादिभ्रमायं ee
। खवभेदिपरिमायं प्रकीर्रूपकं at) card संवादयति तदाऽसौ स्वामी भवति | wae = ` cae
| इद्रव्यमहंति स्वीकर्तुम् । संवाद उच्यते । यादशमेकेन sania परिच्छिन्ने वादश =
मेवाखानेन परिच्छियते | रूपसख्यादिहं च प्रदर्शनार्थं खामित्वकारयानामन्येषामपि 1
सात््यादीनाम् ॥ ३१ pels
BARAT नष्टस्य देशं HTS च तरतः ॥
TU VF प्रमाणं च तस्समं दण्डमहेति ॥ ३२ 1
। | मिथ्या प्रतैमानस्य दण्डोऽयमुच्यते। ये न ज्ञापयति नष्टस्य घनस्य देशं कालं
। ` चास्मन्देशे ज्ञे वा हारिवम्। तत्वतः परमाथैतः। व" geet) रूपं `
` पठीशाटक्षयुगं वेलादिकमाकारम् । gare caged सप्हस्तमान्नं वा : ee
1 अवेदयान; | तदा तदस यावति ge मिथ्यापरटृत्तस्तत्तस्यं दण्डमहति | BR
ददीताथ षड्भागं प्रनष्टाधिगवान्त्रपः ॥
दक्षं द्वादस वाऽपि सतां पममनुस्परन् || 22
@ पि)
आददीत gata त्व भाम awa =
ध च. = =
{दश AT प्रनषलन्धाद्द्रन्यात् |
0 a अवशिष्टं स्वामिने ऽपेयेत् | aa प्रथमे ad द्वादशे भमो द्वितीये दशमस्ततीये षष्ठ oe
ft) seat ead asnist भागविकस्पः | gat धममनुर्मरन् शिष्टानामेष `
: ` समाचार इति TTA BB ॥ ` ` ~
॥ पनष्टाधिगतं द्रव्य तिष्ठ क्तेरधिष्ठितम् | |
यांसत्र चरान् ीयात्तान् राजेमेन घातयेत् । ३४
प्रनष्टमधिगतं wast
a धिगतं ya sae पश्चाहधिगतम्। अधिष्ठितं ge
स्तत्परेरारक्तपुरषैः। Tagg | तथास्ितमपि चदि केचन चरा गृह्णीयुरुताक् राजा
` इभेन हस्तिना घातयेत् । हस्तिमदणमदशाथैम् ।॥ ३४ ॥ ` oe |
ee ममायमिति ये ब्रुयाननिषिं सत्येन मानवः ॥ `
तस्याददीत षड्भागं सना द्वादशमेव वा ॥ ३५ ॥
निखातायां भूमौ राप्तं ख्यापितं धन fect । वर्षशतिका व
निधये भवन्ति । तत्र यदि भूमेर्विदायैमाायाः कथ aR
निधिरितिषेः gar
भिलथै
धनमात्रया दण्डितोऽवघादं न गच्छेद्धिन
- ८ f द्र न्ब्रह्मणः पच पित्रादिभिरूपरहितं fafG यदा पश्येत्तदा सवैमेवाद्- । a
ta aca पूर्वोक्तं मागं aq) seine सवंस्याधिपतिर्हि सः। |
वथा Ares सवेर्वं ाह्यणस्येदमिति | एतचाशेष्ते ब्रहथं ये ब्राह्मस्वामिक एव निधिः । `
यस्तवविज्ञातसखामिकः तस्मिन्विद्रद्नाद्यणदष्टेऽप्यस्त्येव राज्ञो भागः । यता aah
| “भनिधीनां तु पुराणानाम्"; इतिं |} ३७ ५
[त maser an segue ns pei ig won| 8
त ध > मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता। [अश्मः `
राजधनम्। तथा च गोतमः ननिध्यधिगमे राजनम्! इति ( १०। ४३) एत oot
| gradwrafenas fdr द्रव्यम् । तखाऽख्यात षष्ठं लमेतेदयक्तम्। भयं तु =
अलतोको यत्राख्यातैव निधाता तत्पुरुषा वा पित्पिवामहादिश्तद्विषये sea: | समाय
॥ सत्येन प्रमाणेन ज्ञापयेदिय्ः। ठदस्याददीत षडमा-
1 1 गमिति | निशिते चत्छामिकवे राज्ञः षष्ठाहिभागयहणम् । विकसपश्याऽऽख्याचशुणा- `
` पेच्तया॥ aR
अनृतं तु वदन्दण्ड्यः खवित्तस्याशमषएटमम् ॥
तस्यैव बा निधानस्य संख्ययास्पीयसीं कलाम् ॥ 34
यस्तु मयाऽयं निहिते मस्पू्ैजेन वेति प्रतिज्ञा न साधयति सोऽसत्यवादी दण्ड्यः!
यावक्तस्य वित्तमसि ततेषटमं ant तस्यैव at निधानस्याल्पौयसीं कलां मात्रां भाग- ह
न तु तदेव द्रवयं सुवणीदिकं दापयेत्किन्तु तत्परिमाणमन्यद्रा खममूल्यं यया = `
४ द्वितयं at mda । ्तुबन्धादिविशेषापे्या gee =
oF शुणापेच्तया q finer अ्श्रयणोयः। श्रातिश्चयनिक्ासपूवेदण्डात्स्वस्पेः दण्ड इति ; |
` ज्ञापयति । तेन यस्य बहु वित्तं सस्या निधिस्तत्र निध्यपेक्ता मात्रामष्टमांशम् भर्थादीनां = `.
S दण्ड्यः | सा ्यहपीयसी भवति |) ३६ | ae
fasteg नह्यणो ear पूरवोपनिदहितं निधिम्
्ररोषतेाऽप्याददीत सवस्याधिपतिहि सः ॥ ३७
यंतु waa राना पुराणं नितं कषितौ 4.
` तस्माद्द्विजेभ्यो दत्वाऽधमपं केशे waa q qi ॥( ` Re न ८५ : Me S se ee
= अन्येनापि दृष्टस्य निषे राज्ञा भागः पूर्वोक्तो adiasa इयस्य Racha) = `
निधीनांहियुराणानामिति धातूनामेव चश्ितौ । अयं सप्राप्निधिः। सुवण- ह
रूप्यादि शदः सिन्दूरकालालनादयाश्च stat: | सुवषाचाकरभूमीर्यैः खनति यो 1 1
वबा पवैतादिषु गैरिकादि धातूनुपजीधति वेनापि Gamat भागे. दातव्यः शर्ध- |
भागिति। अशब्दे ऽशमात्रवचनः समासनिदेशात् । यथा प्रामा्घो नगरार्थमिति। (छ
। नघुंलकलिङ्गसतु समप्रविभागः। इह॒ तु समासे लिङ्गविशेषप्रविपत्यमावासपूरववत् = `
षड्दशद्रादशदेभांगस्य प्रछतत्वात्तद्रचने विज्ञायते। ad भजत cadet gertay
waa. रक्षणादिति | यथपि fatt निहितस्य केनचिदज्ञानानन राजकीयरल्लोप- ` ee
अज्यते तथापि तस्य बलवताऽपहारः संभाव्यते। श्रता ऽस्त्येव carat प्रथैवस्वम् |
एतदथेमेवाद श्रुमेरधिपतिरहिं सः । saat भूमेसदीयाया्च Bat seed तत्र युक्तं Ae ae
तस्य मागदानम् RE ॥ ध.
दातव्यं सववर्णेभ्ये राज्ञा चैरेह तं धनम् ॥
राजा तदुपयुञ्ानशोरस्याप्नाति कफिखिषम् ॥ ४० ॥
Qitiad किच्विद्धनै तद्राजा प्रयाहस्य नास्मन्युपदुखोत । किंतर्हि य एव oo ee
eo aftarter एव प्रतिपादयितव्यम् | संदप्रहणेन च चण्डाल्ञेभ्याऽपि देयमिति ee
वचैराहतम्? इयन्यस्मिन्पाठे चैरैः श्राहतमिति for साधन sat समासः
पाठान्तरे चैरहतमिति दतीयेति येागविभागप्ूरववह्वा समासः । श्रयं त्र्यो यज्चौरै
` ह तमशक्वप्रयानयनं तद्राज्ञा खकोशादावन्यम्
SURAT एवं याजनीयः । राजा तदुपयुञ्चान इति a अनेकाथत्वाद्धातूना- त~ `
खपपूर्वो युजि्लंञणया ऽप्रतिपादन एव द्रष्टव्यः! यो खन्यत seme धनै न ददाति ५
` स्वप्रयोजनेषु विनियुङ्क तेन तदीयमेव तदुपयुक्तं भवतीति युक्तमुच्यते | राजा तदुषयु-
ज्जानश्चौरस्याप्नोति किल्बिषम् । रिस्विषं पापम् ।॥ ४०॥
oe जातिजानपदान्धमान् भ्रेखीधमांध पमवित्
समीक्ष्य इलधमेंश स्वधर्म प्रतिपादयेत् ॥ ४१ | ॥
क॒रुकापिशक्षाश्मीरादिदेशेा नियतावधिः (जनपदम् | तत्न भवा धर्मा (जानपदाः? ।
ee मेधातिथिभाष्यसलमलक्कता ! 7 [शर्मः
पादयेदुष्ठपयेदिल्थैः | वथा च वर्यति “सद्धिराचरितं यत्स्यात्”) ef, (८। ४६) । `
श्रथवा जातयश्च ते जानपदाश्चेति विशेषणसमासः। जातिशब्धैन च नित्यस्वं |
लक्यते। प्रशंसामात्रं चैतदेशधर्माणाम् । यथा जातिनित्या एवं देशमा af
शाल्ञाविरद्धा नित्याः। ते नित्यवदलुष्ठेया cetal गोप्रचरादकत्तरणादयः। यथा `
भ्रामीणा शत्र प्रहेशे गावो न चारणीया इति समयमाश्रयन्ति कस्यचित्कायैस्य सिद्धं |
तत्र यो व्यतिक्रामतिसर राज्ञा दण्ड्य ८. oS
maT जनपदे भवा जानपदाः देशनिवासिन उच्यन्ते। जाया जानपदा 'जाति-
` जानपदाः? । जाविज॑न्मोत्पत्तिरिति यावत् । एतेन देशसम्बन्धस्य पुरुषाणां नित्यता
। ( ल्च्यते। ये तदेशजास्तदेशाभिजनास्तन्निवासिनश्च गृह्यन्ते तेषां सव॑विशेषशविरिष्टाना- `
~ मनिरदप्रथमते जाता ये धर्मास्ते जापिजानपदगब्दैनेाच्यन्ते | ‘areal तद्धिते प्रसक्त
` द्ान्दसल्वादणेव कृतः | ५ See oe
, श्रथवाऽमेदहेपचारात् पुरुषशब्दस्तस्सम्बन्धिषु ety प्रयुक्तः । तेनायं दैशनियमे
धर्माणां स एवंविधासपुरुषासतिद्र््यः । एते हि areal म्लेच्छानां न पुनरार्याणम्। = `
ते हि तियैकसमानधर्माये(न्यत्रानधिकृताः खसमाचारग्रसिद्धं धमैमतुविठन्ति aa
विवाहादि। साऽय adda न निवारणीयः खदेशचारवरवां तेषां जातिषर्मो-
भय जनपकनिवासक्षम्बन्धेनाभ्वलुज्ञानात् | न्नाम्नायनिरोषाऽप्यत्र नास्ति । अनधिकृतानां
विरोधात् विरोधे न eT ए eos
ag “afgat सत्यमक्रोधः drafifgadae? इति प्रतिलामाधिकारेगेवे्म् `
(१० । ६३ ) । म्लेच्छाश्च प्रतिलोमा एव । वत्र यदि mated qa चेदक-
Gerd न दुष्यति क इन्द्रियसेयमः कीदशं बा शैचमिवि। =
Se भायावतैमध्यवतिनामेते धर्माः Gratea: । चातुर्वण्यं तु तत्तदेश-
Ces aA fat धमाणां नास्ति। केचिददृ्टार्था देशमा इति व्यामः! ` 4
फककायापन्ना वणिकारङुषीदवातुरिकादयः। तेषां घर्मा; श्रेणीधर्माः, । चथा `
| a केचन वशिङ्कहत्तरा वचनेन परिच्छिन्नं राज्ञो भागं प्रयच्डन्ति-हमां विव्यं वयष्ुष- `
` जीवाम एष ते राजभागेऽस्माकं याव्लमेस्तु न्यूनाऽधिक्ो वा । तत्र.राज्ञाऽभ्युषगते `
aft लाभातिशयाथं राटविरोधिनीं चेतरेतरज्यवस्थां कुर्थन्ि -इदं द्र्यमियन्तं काल- ५ ee
TATA, श्रयं राज्ञो ऽपदेशेनार्थो दण्डः पतति, देवतेत्सवार्थो वा दि करि
ख एः एवं भेणीषमेन्यतिक्रामन्दण्ड्य ee oe ae oe Ue
FAIA इति । Se sa: | तत्र vemanfyat पूवेजेन धर्मः प्रवतिंतो भ म :
GUT: FIAT धनं लभेत स AAT जा मः ऽन्यत्र वितनियुखोतेत्यादये
a ( . ल्ञभ्याप्यकायेकारिणं a at किंचिद्नयात्, वस्य॒ पराधीनेन यावद्न्यवहारेण
धमां | तथा सति योग्यत्वे य एव पूवैपुरुषार्थां याजक्षाः कन्यादिर्सप्रदानभूता बात: | ध oe
एव कायाः! तदतिक्रामन् राज्ञो ऽनुष्ठापयितव्य |
( a ^ वद््यामः UL Ve |
ee ८ । बा षनप्रहयाथे' न त्यद्णिकमन्यं वाऽपराद्वुदरेजयेत्-एष वे घारयति किमिति .
समाप्रतो नाकषसि--एतेन वा तावदपराद्धं यावदहमेनं निपातयामीत्येवं राज्ञा म कै. oe :
SL सत्यपि द्वषे घनलोमेवा। नच थापितमवेदिवमन्येनार्थिना gaa
निगिरेनोपे्ततेति यावत् । श्रवधीरणायां निगिरेदिति प्रयुज्यते ! ` तत्लमानाथेश्च ` ५
म्रस्तिः। तथा च वक्तारो भवन्ति यावत्किचिदस्थेाच्यते तत्सर्द निगिरति न किंचिदयं age
ara | ae
ee os `धनं भ्रसेव tigate यदि दि राना aa ATTRA FARIS प्रवर्तेत ततः परलोके 2
0 : < । Stat qusy: : स्वं tt यापा स्यात् |
«Reagent ये कर्वन्ति ते दूरस्था अपि पिया भवन्ति । सर्वमान्यो feet `
संसर्गाविशयास्रयो भवति ¦ खकर्मकारी तु दूरस्थ एव fra) स्वै स्वै कर्मखयव- See
स्थिता इत्यनेन परकर्माननुषानमादह | ये न परकर्मापि gatea ते सर्व॑स्य प्रिया Fs eer
भवन्तीति RTS eR
एतेषां च सामवायिकलत्वादधर्मत्वशङ्कया पुनर्वचनम् । न चायं संबिद्रयतिक्रम इति ` 1
स्वानि कमाणि इवांणा दरे सन्ताऽपि मानवाः॥
भिया भवन्ति लोकस्य स्वे से कर्मण्यवस्थिताः ॥ ४२॥
पूर्वोक्तस्य जानपदं देधमस्य टशादशटताऽनेन प्रदश्यते । स्वएनि कर्मासि ae `
नेत्फादयेत्स्वयं काय राजा नाप्यस्य FET! ॥
न च प्रापितमन्येन ग्रसेताथ' कथंचन ॥ ३ ॥
काय विवादवसतु | तद्रा सूवायं न प्रवतैयेत् । कस्यचिदुद्ेषयस्योपषााथं निनो = `
अन्ये तृत्तरं ऋोकाद्धमेवं व्याचक्तते। न च मापितं व्यवहारादन्येन प्रकारेणार्थं
च
भरथेदमपरं कषाचिद्भपाख्यानम् | नेात्पादये req कार्य राजा | साच दुप-
मेवावगस्य गृहीयात् । रोषं समानम् | : Le ae
eo oe मेधाविथिभाष्यसमलङ्ता धि [ प्टमः
. यथा नयत्यसक्यातैमृ गस्य मृगयुः पदम् ^
नयेत्तथाऽनुमानेन धमेस्य Tafa: पदम् ॥ ४४ ॥
. यदुक्तं न स्वयं दृष्टा ऽपि राजा सहसा कंचिदक्रमेत वा निगृहीयात् तवः नमेणारप्ये- `
तस्संमवति। कथं पुनरेतदवगन्न्यम् क्रि परिहालक्ृतमेतदुत क्रोधादयजुबन्धकत- `
मिति। अत श्राह अनुमानेनेवन््ातव्यम् । यथा सुगयुखंगव्याधो feat खगं
नष्टं दृष्टिपथादपक्रान्तं चिप्रनिसूतेरसु
fata: सवद्धिः शोणितैः पदं मृगस्य नयत्या- ` a
| : सरादयत्येवं राजाऽनुमानेन परोक्ते प्रत्यक्ते वाऽथेक्रारणं निशिचिडयात्। wry ।
शछतव्यवदहारविषयस्तत्यावगमः । उक्तस्याप्यलुमानस्य पुनवचनं eae ॥४४ ण =
सत्यमथ' च संपश्येदात्मानमथ साक्षिणम् ॥
देशं रूपं च कां च व्यवहारदिधी स्थितः ॥ ४५ ॥ ae
व्यवहार्यविचा sareiendiy स्थितः प्रवृत्तो a केवलं व्यवदहाराक्तरायि
संपश्येयाबदेतदपरं सस्यादि । तत्र सत्यस्य दशनम्--यश्प्यर्थिप्रस्यथिनोरन्यतरेण शालली-
नतया परिपू्ा्रं नाभिदितं वथापि यदि राजा प्रमाणान्तरतः पूर्वोक्ाद्राऽदुमानादेव `
कथंचिदीदशोऽयभथे इति निश्चेतुं पारयेत् तदा तदाश्रयन्नोपेकेत | अनेनैतन्न edge `
मिषि। तदुक्तम् (ato व्य० १६ ) “ae निरस्य भूतेषु व्यवहारान्नयेन्डेप इति?
ghar द्शीनम्--भ्रथैशब्दो धनवचनः प्रयोजनवचने वा। तत्र यहि महान्तम
गतास्दा संभावनीयं परमाणान्तराच्च निश्चेतव्यम्
्तच्चात्मान साक्षि
शतां वा। «afta पे साक्चिण इति ads पदम् | ध ng tans
देशस्य दशेनम्--क्वचिदर्पो ऽप्यर्थो मह्वमासादयति, महानपि येऽन्यत्र ख क्व- = `
ैमालादयेत्तदा त्कताऽप्यन्यानि राजकार्याणि Ase, created gaits | ्रथवा = `
aft किदन यास्लाचिभिरथे एतस्मादूगृहीते ऽन्येन वा सभ्येन तत्र निरूपयितव्ये यदे `
द्व्यवहारपदं यदि Bel न Guat धनब्रहणम् । अथ गुर् सभ्याः aise दैन्यं
Heal गवेषणीयम् | एतदुक्तं भवति | कण्टकशोधन `
चारेश्वास्येत् | MAST संपश्यदात्ममे ऽवस्थां SIAM ARTA
ee ee सुरूपं सुन्दरं मनेदरम् । एतदेव विपरीतम् । waeniaga- `
समश्रयणत् ॥४५॥ ४ 4 |
सद्विराचरितं यत्स्याद्धामि कैश्च दविजातिभिः ॥
तद शकुरजातीनामविरुदधं भरकस्पयेत् ॥ ४६ ॥
| खन्तः प्रतिषिदधवजंकाः, साभिका विहिताुष्ठायिनः। यद्यप्येक एव शब्द उभय- क le
Pe ag प्रतिपादयितुं शक्तोति तथापि भेदोपादानाद्विषयविभगेनैवं व्याख्यायते। Aaa
> चरितमुपलभ्यमानश्ररिस्छतिषाक्यं तह णकुलजातौनां भकल्पधेदछठापयेत् । `
विरुद्धं शपिस्दरतिभिरुपलम्यमानाभिः । age ““जातिजानपदान्धर्माच्, (४१) क
इत्यत्र कोके देशङ्खलाध्ाचारस्य प्रामाण्यं तस्यानेन विशेषः कथ्यते । ध्रान्नायेनाबिरोधेन
लसप्रमाणम् , न विरोधे wer । तेन दृशा्थान्यपि मामदेशराजकार्यायि mene `
` द्ान्यादर्थीयानि, न विरुद्धानि । यथा क्ववचिदेश ऋणिक आत्मान facet `
दाप्यते | तच्च +'कर्मणाऽपि समम्? इत्यनेन विरुद्धम् । अन्यच्च aida
aie) अन्धस्य त्वाचारस्य शि्टसम्बन्धितयैव प्रामाण्यञुक्म् “्राचारश्चैव साधू- `
aap? इति। न च वष्ठिरद्धाथैसमाचरणेन साधुत्वणुपयद्यते। तस्माद् यत्रादशय `
| तद्धिषयोऽयञुपदेश OG ~ ~ elas
Ag) देशान्तरे ns: सद्धि्ितैरयदविरद्धं seat स्पृरत्यन्तरेण वाः
येते ददेशान्तरेऽपि राजा प्रक्पयेत् । यथेोद्दृषभयज्ञादय उदीच्येषु प्रसिद्धास्ते `
। प्राच्यैदा्ियात्यैः प्रतीच्यै्ालुष्डेयाः । gar) श्राचाराद्धि स्पृतिरलुमातन्या । स्वरतः `
श्रुतिः । सा च यद्येवमनुमीयते--“उदीच्यैरेतत्क्व्यमिति तत्र तद्धितस्य वहष्वयेषु `
„ स्मरणात्तत्र जातस्तत्र मवस्तव भ्रागतस्तमभिप्रस्थितः शेष इति चैतस्य लक्तयनिकारो- `
“^ aang प्रविपदमलुपातेषु तद्धिवस्मरानासत्युदीच्यो नाम a ede `
। शब्देन निवर््ेत। ततश्च पुरुषमा्रेयतत्कैन्यमित्यापतति | देशसमाख्याया नियवनिमित्त- `
| त्रामावेनानियामकत्वात् | अथैवं वाक्यमलुमीयेत--“ उदीच्यां जातेन वदेशवासिना बा, `
( दपि व्यभिचारि | तत्र जाताऽपि नान्यत्र करोति, तन्निवास्यप्यन्यत्र जातो न this प्व |
Tr Say ee te es Ee ce I SS
ee ee मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ wea: `
क्तं दृष्टायां नियता व्यवस्था । तत्र धर्मस्तस्य च नियम उपपद्यत इति उक्तम्।
इलं च गेत्रकदेशः ! यस्तु छृत्नगेत्रधर्मो- यथा न वासिष्ठा वैश्वामित्र सम्बधरीयु-
ORR स नित्यत्वा्रोतरन्यपदेशस्व नित्यप्वेति विरम्यते ॥ ४६ |
अधमणारथसिद्धवर्थघत्तमर्णेन चादितः ॥
दाप्येद्धनिकस्याथमधमणंदविमावितम् ॥ ४७ ॥ ` ee ae
यत्सवषु व्यवहारपदेषु साधारणं तदुक्तम् विशेषविवक्तायामिदमादह । सेपचयं `
क्रालान्तरे हास्यामि यो धनमन्यस्माद्गृहाति साऽधमर्थः | यस्तु सोपचयं प्रव्यादा- _
स्यामीति प्रयु स उत्तमणः | सम्बन्धिशब्दवेतै | प्रधमर्यस्या्ै र्थो धनं प्रकर-
` णाथयदेवोत्तमणांय देयं दैवाच्यते | वस्य सिद्धिशत्तसमय' प्रति fia: | द्वितीये ऽथशब्द; ` ।
प्रयोजनवचनः। set ager: | उत्तमेन यका राजा SAT मवत्यधमररेनया `
` गृहीतोऽथैःसमे सिद्धयतु दापयतु भवान्-राजा तधमर्णात्तदा दापयेद्धनिकस्याथस्। ॥
धनमस्यास्तोति धनिकः । saad एव च प्रसिद्धया धनिक उच्यते | दापयेदिति
सम्बन्धाच्चतुरथौ प्राप्ता । सा SWAG न कृता | यथा चरतः We
gat, रजक्षस्य ae ददातीति । न as सख्यो ददात्यथैः। इहाप्युमयोः खत्वख `
भवरात्। उभयोः खस्वाभावादपरिपूरयौ ददाती्वथैः। :
` किञुत्तम्थवचनादेवास दापयितव्यः नेत्याह विभाषिर्ता P
८ मति । यदा निश्चितेन 9
1 प्रमान धास्यतीति प्रतिपचते | श्रथवा विभावितः खयं प्रतिपल्ः। यते Aah.
` प्य वच्यति भ्यपहवेऽपमरय्ेतः (५२) । कयं पुनः सयं प्रतिपन्नो विभावित इयुः
च्यते । सैष दोषः। era खहस्तलेख्यादिना स्वयं मरतिपननश्च मवति । विभावित. `
प्रतिपन्न जानानोऽपि मिथ्याप्रतिपन्नः ॥ ४७। (
MeN स्वं ्ाप्तुयादुत्तमिकः ॥
Ree: संह दापयेदधमणि कम् । ४८ 8
नैहाप्राप्ार्थादुचचमर्थाा्ते भागं चक्त्य्यधमयां दण्डम् । तत्र खमागदृष्यया राजान ` |
Saratu धनमागंशं धनिकानां कारयेयुरवस्तन्निशत्य्थमिद च्यते यैयर्बच्यमायै- `
रूपायै; स्वधनं qdagagead? कमेत तैस्तैरधयं
| सिरीृत्य } ्रनेनैवोपायेनैतस्मादेतह्यभ्यत इत्येतननिश्धित्येत्य्
संग्रहः | उत्तमे एव उत्तमर्थिक्ः | उत्तमं च तदं area a ie 4
शत इनि ठनाविति” ( पा० ५।२। ११५) रूपम् । एवभितरोपि | ate दामां च॑ | र
od em ae
ae त्वाच्च ‘cama | sgafaad त्वेतत् । wade Bar प्रयोक्तदीधोर्वाचकै ।
पुनस्तत्रोपाया इत्येवखदशेनाथं उत्तरश्ोकः ॥ ८ ॥
धम ण व्यवहारेण छरेनाचरितेन च॑
प्रयुक्तं साधयेदथे' पञ्चमेन ea च ॥ ४९ I
तत्र धर्मकन्धकरीत्या सतोकं स्तोकं ्रहणमिदम्य इदं श इदं परश्चः-यथा (1 4
कटुंबसंवाहेऽस्येवं बयसपि तव adage: संविभागयोग्या इत्यादि पटितप्रयेगे धम
यस्तु निःस्वः स व्यवृहूरेण दापयितव्यः ' अन्यत्र कशादक्रवद्धन दत्वा कृषिवायिज्यादिना ` ps |
। ज्यवहारयिद्यम् तत्रोतपन्न धं तस्माद्भरहीदन्यम् | चर्तु Qazi? राजनिवे्यस्तस्य ` ५१ re
स्ेपायपरित्तये योग्यत्वाहू खभ्रहणेन च गृहीतत्वात् । यस्तु area ददाति वि्यमान- `
fog: धनो $पिस लनं दापयितव्यः | केनचिदप दशन विकारोत्छवादिना कटक्षाश्ाभस्णं /
गृहीता न दादव्य'--यावदनेन वधन न दन्तम् श्ाचरितसभेाजनगृष्द्ररोपवेश- 1
। नादि । बलं राजाधिकरणोपस्थानम् | तत्र राजा साघ्राऽप्रयच्छैतं faa a प्रपीड्य
| ` दापयतीति | नतु खगृहरसंबंधिधनादि "बलं, यततः 'श्रकृतीनां ae राजा" इति पल्यते
| धसिन्नेव cag उशनसा । अन्ये तु राज्ञ एवाययुपदेश इति वगैयन्ति राजघरम- `
oo प्रकरणात् | राजा ज्ञापित salts दापयेतपराजितं स्वयं प्रतिपन्नं च} न तु सषसाऽ- ` Ss
वष्टभ्य सर्वस्वं धनिने प्रतिपादनीयः | यत उमगरालु्रहो राज्ञा कतैव्यः। ade
। चाभमयंस्य ्टुबोत्सादः स्यात्सोऽपि न युक्तः । उक्तं हि
ae द्धन संसाधयन् राज्ञा किंचिद्रक्तव्यः -- 'मामविज्ञाप्य किमियस्ादामरणादि स्वधन-
‘COM MACH: काते काले ANTAL |
ब्राह्मणस्तु विशेषेण धामिके सति cafe इति |
se ee तस्सात्किचनबृद्धवा संदापनीशरः । कुटुम्बादधिकधनसेमत्रे wd दापनीयः । सर्वासिभवे `
` च (कमैणाऽपि ससं gap इति । भन्यस्मन्न्याख्याने aera राजानमज्ञापथित्वा =
| नकार्यो॥४॥ pee ee ae
यः स्वयं साधयेदर्थयुत्तमणेऽधमणिंकात् 3
न स राज्ञाऽभियेक्तव्यः tan संसाधयन्धनम् ।॥ ५० ॥ |
उक्तस्यैवार्थस्य CTH: Wha: | न दलादिनेपायेन खेच्छयेत्तमर्णो ऽधम-
अर्थेऽपव्ययमानं तु कारणेन विभावितम्
८ 1 दापयेद्धनिकस्याथे' gest च शक्तितः
मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता | | [अष्टमः
a सत्यपि विभावक प्रमाणे यो न स्वयं प्रतिपद्यते न तस्य छलादपायप्रयोगः
कतैव्यः। Peale राजैव तेन ज्ञापयितव्यः। तत्र राज्ञाऽऽकारितेऽयं कणेऽवव्यथसानम- |
पहुवा्न-नास्मै किंचन धारयामीति वदन्तं--कारशेन सािलेख्यथुक्त्यात्मकेन वि- `
भादितं धारयामीति प्रतिपादितं दापयेदुत्तमर्णाय धनम् । दण्डलेशं च aed दण्डं |
दण्डमात्रमित्यथंः। अन्यत्र दशमं भागं areata) यस्तु तावदातुमशक्तः सोऽस्पमपि
दशमाद्धागाषृण्डं दापयितव्यः} अथवा यः THRU चिद्िस्षरत्यापजानीते तस्यायं `
यथाशक्ति दशमभागास्पते दण्डः | कारणं प्रमाणं त्रिविधम् । aerate संभवतीति `
परिगणितम् । तथा atg:—
fas न eared पत्रं atest चैव न बिद्यते |
न चेपलंभः पूर्वोक्तो Sat तत्र क्रिया मवेत् 1? इति ।॥ ५१ ॥
पहवेऽधमरणस्य देदीदयुक्तस्य संसदि ॥ = `
अभियोक्ता दिशेद शं कारणं वाऽन्यदुदिशेत् ॥ ५२ ॥
उक्तस्यापंहवेाऽपलापः sre भवति तदाऽभियौक्ता धनस्य प्रयोक्तोत्तमणो
See fete xi ahaa प्रमाणभूतं निदिंशेत् । अन्थद्रा कारणं लेखयादि Squat `
HUT धनप्रयोगप्रदेशव्विनां साच्तिणा्पादानात् कारणशब्दः सामान्यशब्दाऽपि `
गोबलीवदैवत्साक्िन्यतिरिक्तंलेर्यादिकारणमाचष्टे | ततश्च पाठान्तरं “कारयं वा ag
दिरोदिति"ः। भस्याप्ययमेवार् Re ee a
्मथवाऽयमन्यः पाठः श्रभियुक्तो दिगेदेशमिविः । at चाऽथैः | यत्राधमर्यो `
देष्ीत्युक्तः प्रतिजानीते "सत्यमेव घन गृहीतं प्रतिदत्तं तु तत्? इति यदसावभियेक्ाऽऽसीसल
RAE: संदृत्तः | स चाभियुक्तः संदिशेदेशम्--कस्मिन्देशो खया मे cfr, `
कालं च निदिंशेत्। Gaur प्रद्शनाथैत्वात् । कारं वा aah) “सि `
| मेः किं कारणं तव प्रतिपादने तत्सुदिश' इत्येवं त्र यात् । श्रथवा दिशेरेशम्--यत्त- छ
स्मिन्काले ate साकत्यादिप्रदर्शन कारं वेवि । वाशब्दः चशब्दस्य स्थाने
aaa यश्च दिति निदिश्यापह्नते च यः
यदचाधरोत्तरानथान्विगीतान्नावबुध्यते | ५३ (1
उत्तमेवाधमयेऽपहुवाने धनिना राजा ज्ञापयितन्यः। ईदृशो च ज्ञापना कर्त्या |
न्देशेऽसिन्कालत इदं घनमियरैतेन मत्सकाशाद्गृहीतम्? । स च पृष्टो भावयति-- `
यदा राज्ञा प्राड्विवाकेन वा संसदि व्यवहाराधिकरणादिदेशे देदयत्तमर्णाय धनमिति `
i द्मध्यायः | 4 is | ( मनुस्मरति aoe : | Pees ध ७ ee a
मपजानीते (नैवन्मया निर्दिटमिषि,। araatracaated ae
eas विगीतान्विरुढधानमिदिवान्नाव बुध्यते | यद्रा पूवं वक्तन्यं तसपरस्म्क्ति यस्परत- = `
Re क्रमभेदं च वचनगतमास्मनी नासुर्घधत्ते। दीनः स इति निदिशेदिति ada १ OEE
क्रियालुषङ्खो भविष्यतीति ॥ ५३ ॥
यश्च दिशति निर्दिश्यापहुते च यः; इति स एवाथ सअपदिश्येत्यस्य। ्रादेश `
रुवापदेशः। तमपदिश्चय sate पुनः पश्चाद पध्ावत्यपसरति-नितै = `
देशकालो मम निश्चितौ । यावलसुदेशकाज्ोऽवधारयति तावदयं मह्यमिति, grat ae
fa बरवीषि केन वा प्रमाणेन खपक्तं साधयसीति प्रो न दधत्ते कथान्तरं were 1
भविचारावलानेन किलल मे पराजयो wad कालदुपकिपामीविः-- तस्यापि पराज्य `
` एव । श्रथवाऽपदेश्यौ न्याजस्तमपदिश्थापन्यस्य योऽपसरत्यधुना मे महती पीडा ष ( —
समुखन्नान शक्रोमि प्रतिवक्तमलीकादिना वा प्रस्थितः सोऽपि दीयते ॥ ध Fe
oe ob A नर च्यमान Feat चनिरूप्यमाण वा प्रश्नं विचारवस्तु नेच्छति ~~ किचिद्राज- ८ ् oS
| क्षायञुदिश्य राजयुत्रामात्याचयलुग्रहेए च काललाभं करोति | यश्चापि निष्पतेत् (Ge
व्यमाणमेव क्रियापदं ‘a diga’ इति । यदेवोक्तं "पुनर्स्तवपधावतीतिः स एवार्थं ८
ent निष्पतेदितिः। पुनर्वचने stage) शत्यन्तपैनरक्त्यं मा भूदिति `
ष | कश्िद्धिशेष प्राश्रथितव्यः |॥ WY | vie
ao ` छलवो$पि पथ्य वदितन्यमिति' | अच्तराथस््वथिना निःशेषिते gee प्रतिवादी
न्पैरसत्यानौपरिष्टंश्च = `
श्मपदिरश्यापदेश्चं च पुनरयस्त्वपधावति ॥
सम्यक् प्रणिहितं चाथ. पृष्टः सन्नाभिनन्दति ॥ ५७ Se
पूजणाधनोक्तस्यायेस्य निगमनम् । उत्तरेणाुक्तौऽथै उच्यते। यदुक्तं देशं `
gata सोऽपि तस्मादर्थाद्धीयते ए
सम्यक् मणिहितं चायमनाङलं निशिचतसुक्तं तदा पृच्छयते तदाऽनेनोक्तं वत्र `
असंभाष्ये साक्षिभिश्च देशे संभाषते मिथः॥ 1
निरुच्यमानं ser च नेच्छेदश्ापि निष्पतेत् ॥ ५५ | `
संभाषां देशे weet साक्षिभिः सह संभाषत एकाकी तद्धेदाशङ्कय।
ae र RH न Tae च न विभावयेत् ॥
न॒ च पवापरं वि्यात्तस्माद्थात्स दीयते ae
SGM एव WAG श्लोकान्वरैद श्यते । पुनर्वचने च श्रयोजनयुक्तम्--
Se ggg es मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुता | ` [wen
` strawnfrenqata मे cost भवति तूष्णी भूतस्य तु मे संशय एव पराजये इयनया `
इद्धया नैन्तरं ददाति। सोऽपि दीयते वच्यति चात्र कालावच्डेदम् “न sala
` पृ्चास्न्रयादिति'ः (५८) सथो ्ाृष्टस्य पूर्वपत्तार्थानववेधादुत्तर प्रतिपत्तयुक्तं
कारम् । अत्र च दिवसैः पच्छभिदशमिद्रादशभिरवषदोषदवदतसिपक्तसमासिः न
स्वियन्तं कालं तृष्णीमाव एव । यश्चाताऽधिकः कालः--पस्थिताऽपि कचिसंवस्लरं
प्रवीततताप्रतिभायामितिः (गौतम १३।२८ )-न युक्तमादतुं यतेाऽप्रतिभा यदि प्रतीत्ता- |
` कारणं सा चेत् संवत्सरादर्थ्व' भवतीति किमिलयकारणम् | न चैष नियमः केनचिसपरका- `
oe : रेणावगस्यतेऽप्रतिभावतः संवत्सरेण प्रतिभा भवतीहि । तस्मात्तात यतराहान्युपच्चा युक्ता
ce यावद्धि पू॑पक्ताथावधारणं भवत्युत्तरं च प्रतिभाति | एतच्चासुकस्य मन्दधियेप्येता- ons
वन्मा्ैरहोमिमैवतीवि नाधिकं कालयुपेचणीयम् । ou
पूषैपा्तिकस्य तु तदहरेव स्वाथेविनिवेशनं gaa | यत इदमेष मे धारयतीदं वाऽनन
a ममापछवमिति निश्चितं तस्य भवति । स्वेच्छया ह्यसे प्रवते | केवलं तस्मै ATTA.
वेदयते किमिलनिश्चितः स्वाथ भवति । उत्तरपाच्जिकस्त्वविदितसबन्धस्तदानीमेव राज-
oe ‘gedaan: कथमिव aoc निधिदुयात् । पक्चप्रयनिरूपं हि तदस्य तदानीभे-
बापवति। नान्यथेोत्तरपाक्िका भवति । तस्मातपूवैपाचतिकस्य साध्ये वस्तुनि तदहःपृच-
पच्तसलमापिद्विदिवस्लामे वा । उभावपि चैता प्तौ स्पयन्तरपरिग्रहीवी | वथा ate—
(सुनिरिवितबलाधानः पूवेपक्तौ भवेत्सदा । दशाहं gee बा स्वपक्ं परिगोधयेत् 1? इति
| तथेदमपरम् ( ाज्ञ० व्य० ७ ) “ततेरर्थी Patera: प्रविनज्ञाताथसाधनम् yy =
` यातु संबत्सलरपरीन्ता सा मूलासेमवादप्रमाणम् । न हि व्यवहारस्छृतावटकादि oS
He षद्रेदमूर्ता शक्ष्यते व म्-श्रकायैरूपत्वादथैस्य । प्रमाणान्तरविषयस्े च तदसभव: `
श्रतिपादितः। ` ~
५ [UGS एषाऽपि पूेपत्तोपेच्चा न aa । यत उक्तम् ( याज्ञ° व्य० १५)
. “साहसस्तेयपाहष्यगेभिशापात्यये सियाम्
विबादयेटसध एव कालल ऽन्यदच्छया wa: 1)? इति
सादसादे हि चिरयपेत्त्यमाशेऽपरमाराध्तुयात् । अतः खो विवादे विधीयते । `
न चात्रस्यृलादयेाऽुत्तरहेतवः संभवन्ति] साहसादिकारशं दि तदानीमेव राजानं
वेदयेत् । सीतरसंवेगता हि तत्र भवति | व्ञायपहारेण तदुपेचलायां रागशङ्का भवति । `
` साश्विणसत्र यदृच्छया संनिहिता श्रपि भवन्ति । ते हि देशान्तरं गता नामनाया- `
भने विज्ञायन्ते । ततः स्वाभाविक ae
ध १ पथ्याः ] os ट a मुर्पति | = ॥ ८ 7 | क ५ | se
प्रायेण च Saat नातुसृतिरपयु्यते तदा कियद त्तमिति । ateerand g राज्ञाऽबश्यं |
` निप्रहीवन्य इतरेण संधीयमनेऽपि । तस्मादणादिषु erage खाहसादिषु सय इति `
स्थितम् | तदुक्तम्-- 4 1
क्रमोऽपि गृहीतः प्रतिवचनकाक्ञे मह्तवान्न शक्यते सर्वैश cag स्प्रयन्तरस्याथेः |
वष्णीक अस्तेन a
` कारशैरिह et ArsSr व्यवहारादुभ्र्ट इति । ready घमाधिकरणस्थः प्राड्विवाको = `
See निदि शेद्धिशिचतं aaifsatisaifa | यथेव विपक्तवाधकप्रमााच्र्या पराजय एवं
` स्प्तलाधनाभावादपि । श्रभावनिश्यश्च पुनः पुनरसरेदुपन्यासात्कारणान्तरस्य = `
चाबुपन्थासे$भावादिति। ` ॥
7 (णर Fe २।३।६.९ ) षष्ठीनिषेधात् |
प्रकारैरन्यैश्वैवनिवैदीनि रनिदिरेत् । यदा तु वाक््याथैपरामश्ैः वदा हीनाऽसाविवि
See a पाठः । वाक्याथेस्य कमेतवादद्धितीयाया अभावः | ५
~. शस्तीवि।
किंच ऋणादानादिषु कदाचिदितरेतरं संदधते! न तत्र राज्ञो दस्तप्रतपः । ` `
` “गहनलवाद्विवादानामसामथ्यास्स्छतेरपि |
ऋणादिषु BRIT कामं तत्तवबुभुटसया 1” | ५
यदा संङ्घलः पूर्वपत्ता भवति तदा गहनसान्न शस्यते मद्ीतुम् । भ्रनाङ्कले बिलुप्र- - :
उक्तं च न विभावयेत् । साध्यं ag निदिश्य न साधयति साधनस्याभावात्, = `
विपन्ते बा भावात् |
न च पवार विद्यात् । उक्तमेतत् |
तसूमादथीद्रपवद्ारस्तुनः ख हौ यते पराजितो भवतीयथः ॥ ५६
ज्ञातारः सन्ति मेत्युक्त्वा दिशेष्युक्तो दिशेन्न यः
धर्मस्थः कारणैरेत्ीन' तमिति निर्दिशेत् ॥५७॥
STAT सक्तिः पुरुषा मम Weare यदाच्यते कथ्यतामिवि तदा हा
~न तान्देशनामजातिभिविशेषणैः कथयति--तदा रतैः प्रत्येकं es ` `
स्लातार इति तृनन्तमेव तग्रेदमिति द्वितीयान्तं get) “Madani
मतिं द्वितीयान्तः पाठ इतिशब्दः प्रकारार्थो द्रश्व्यः । afew ^
ata त
एते पराजयहेतवः | न त्वाकारेद्धितादिवद्वयमिचारिणः। यो हि पुनः पुनविंवारा-
सन्निधीयते संनिदिते नेत्रं प्रतिवक्ति तत्र निरिचतमिदं मवति नास्य जयदतु-
Sho मेधापिथिमाष्यसमलङ्कया |
सस्वेङ्ञितादयोऽन्यथामर्वतः पराजयदेतै ? माणान्तरेथानिर्वितेऽपि लिङ्गदशेनस्थ्नीया
Stiga म्वन्ति ॥ ५७ ॥ = ` ` | fg
अभियोक्ता न चेद्बयाद्बन्ध्यो दण्ड्यश्च TH ॥ `
न वचेतधिपक्नालव याद्धम परति पराजितः ॥ ५८ ॥
शप्रभियेक्ताऽथौ राजान्तिकं कच्चन पुरुषमाहूय यदि व्यवहारपदं न कथयति
तदा नि्रयोजनदरन्ध्येा दण्ड्यश्च | दण्डबन्धने दण्डपरिमाणे च गुणवत्ता maha
Brera च हानिमपेकत्य कस्पनीयानि । अतस्तददहरेवाथिना निवदितव्यम् । प्रत्यर्थ
a न चेतृचिपक्षादुब्रथादित्यथः-- वदा नासौ दण्ड्यो बन्धयितव्यो at) किं
तर्हीयता कालेनोत्तरे सत्यपराजित ए । `
म धर्मत एवायं पराजयो न aah: | nee ee
पात्रादिषु द्रष्टव्यस्तेनेकाराभावः | श्रयतत्वमस्य श्लोकस्यास्माभिः
क
येन पश्चसदखायि दत्तानीति प्रमाणान्तरान्निशिचतं-लेख्यादौ तु करणे ‘eg
Ae समारापितानि-प्रमाणान्तर संवत्सर रास्यमिति निरश्चिव्येदमपश्यत्केवलेन लंख्यप्रमाणेन
वेत्र वतेमानः--छलव्यवदायोति द्विगुणं दण्ड्यः | यस्य तु विस्मृयाऽप्यन्यथाप्र्रत्ति-
विपरीतं धन बवददुत्तमयः--वाडुत्तमयोवमयःवधमन्ञौ | तदूरिगुणं दमस् ।
५ तदि AG यमानधनपरामशेः । यव्रदपहूतं वते द्विगुणं दमो दण्डः । च मन्नमह
alg लिङ्गाननिरिचतञ्लविषयोऽयं दण्ड इत्युक्तम् ॥ ५८ | ae oe
wea] oe मवुस्यृतिः | 2 oe
अयवरैः। aa अवरे येषां वैरूयवरैः। अवरमपचयातिशयमाह । aes!”
PNG त्रयः | wert त्रिभ्य seq: नुपब्राह्मणसच्निधाविति।
५ ¦ | : “ag aq तेषामेव यै्न्यायः भारन्धक्षन्न तत्यनिधात् wy सान्िप्रञ्चः भ्राप्र किमे न ८ ao । |
चपनाहषलन्निधाविति i? नेवम् । प्रमाणपुरपपरषयेनापि aries उपपद्यत sp = `
साक्तास्टज्य इति पुनवचनम् ॥ ६० ॥
यादृशा धनिभिः कायां व्यवहारेषु aaa |
ताहसान्सप्रवक््यामि यथा वाच्यमृतं च a: i ६१॥
` साच्विलक्षयोपन्यालः शोकः । यादूष्णः साक्षिणो यजातीया यद्गुणयुक्ताश्च `
धनिभिरुत्तमरयेब्यवहरषु धनपथोगादिु RUTTEN TIA कथयि. = `
्वामि। यया च ऋतं सत्यं वाच्यं बल्यं पष्टः ated: aig ear
तमपि प्रकारं वदयामीति ॥ ६१
ग्रहिणः पुत्रिणा माखाः प्षतरविदशद्रयानयः ॥ `
ध्यु क्ताः सा्ष्यपरहन्ति न ये केचिदनापदि ॥ ६२ ॥
तदारपरिग्रहा गुहिणः | गृदशब्देा दारेषु वतैते | ते दि सखकलत्रपरिभवभयान्न oF ५
eave श्रात्मनि केचिन्निरपेच्चा रपि भवन्ति। भअन्यदेशान्तरगमनेनासमरानं
` र्तयिष्याम इहैव च कविद्गुप्रा भविष्यामो धनै मित्र नाऽजकान STAT SRT
ग्रगरृतमपि बदन्ति। छटभ्बिनस्तु खङ्टुम्बभयात्क वाऽत्मानं न परिरक्विष्याम? इति ss
gt get कटुम्बस्य ख पे्चवया राजदण्डभयान्नान्यथा प्रवतैन्ते | 4
` युचिण इति पुत्रसनेहासपुत्नियः । श्पुत्रदारश्य साक्िप्रभरकाले साध्वाचराऽपि
कदाचिन्न सन्निहिता waft) स दि नैकस्मिन् देशे स्थानवान् मवति | ee
ad मौला सपि व्याख्येयाः । मैला जानपदास्तदेशाभिजनाः । ते हि खजन- `
ao carta? पापभीरतया न मिथ्या षदन्ति। “qe? प्रविष्ठा--खा येषामस्ति ते `
Soe Arar: | अर्थैकथनमेतत्
तद्धिदस्वु भवाथे एव करतैव्यः। योहि यत्न भवः
1 न meu:) सर्वदा हयस्याभ्यथनाभ्यापने विदिते
१०२
ततियजातीय sae: | wart यनिजेन्मास्येति पच्चमीति येागविभागात्समासा- —
gga: | ब्र्थिना यदोक्तं भवन्त्येते मम साक्विणः तदा साक्तिकमेयि योग्या भवन्ति | `
येतु खयमागय साच्यं इति न ते afew ध
स्रनापदि। श््रापत्ःसाच्यन्तयभाव इति केचित् । तदयुक्तम् । विसंवाद्-
कत्वम्रसाचविसवे कारणम् । तस्संवादकान्तराभावे नापैति ।. न वयं ब्रमः--प्रतिषिद्ध-
साक्तिभावा विद्मानादृताभिधानहेतवो ऽथ संबन्ध्यादये वाऽस्यामवस्थायां प्रतिप्रसूुयन्ते-
किं तदहि येषां कदाचिदहूयमानानां धमंविरोधो मवति श्रोतरियादीनां तेष{मविद्यमाने
` ध्वन्येष्वनुभूतार्थानामिदं प्रत्यनुज्ञानं न पुनरचतानाम् ॥ ६२॥।
मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । क =: [ wea:
Ha सर्वेषु वर्षु कायाः कार्येषु साक्षिणः
सर्वधमेविदेऽछब्धा निपरी तास्तु ANAT ॥ G3
आनप्ना भ्रविसंवादका यथादृष्टाथेवादिनः येषां स्तोके विप्रलम्भकत्वं न
द“ संभावयति-धममानुष्ठानपरा ये ert: | सवंधसं विद् श्रौतं स्मार्वमाचारनिरूदं
च सर्वं घरमम्-इद नरकः फल्लमिदह खगं इत्येवं निरवशेष॑-- जानन्ति ते हयनृतामिधाने
(6 नरकं पश्यन्तो बिभ्यति |
MAYS Waa न खस्पं धनं बहु मन्यन्ते |
ee समस्तानि सर्वाणि विशेषणानि -साक्विक्रियार्यां gaya च
साहित्यस्य विवच्ितत्ात्। ” त क:
सवेषु वणष्विति | aang a जातिनियमे(ऽस्तोदयुक्तं मवति । यद्युनर्जा-
तिन्यवस्थावचन तदुपरिषद्रकत्यामः । तदेतदुक्तं मवति । सर्वैः कारिभिः स्वै वर्णं
यथासभवं साक्तिणिः करेव्याः 0
कायषु ऋणदानादिषु |
यथेकलचयत् वि परौर्तास्तु asraq । vate विशिष्टेष्वभिदितेषु वद्विपरी-
` विधायान्यं द्विपरीतं निषेधयन्ति। तथा च भवन्ति वक्तारः--क्रिया हि द्रव्यं विन
4 मिति! । किंचाविसंवादकतवमिह प्रधान साचिलच्षणम् ag न विधिमुखेन `
| णाम न हाविसंवादकल्ं same)
seat यथाथेनिश्वयः । प्रत्य
शब्दावगम्ये एमा- `
एव नास्ति तथापि लौकिकोऽयं पुंदासः । प्रायेण दि लौकिका sed
| वथोः, स उपकारगन्धान्न साती! यो वा ज्यवहारगतेना्ेन समानफल् eae ` `
प्रकारायसस्बन्धिन : ८
- AERIS: ] : oe मुस्त | ॥ : ae १०३ । |
भावनिश्वयेनाविसंवादकत्वमनुमीयते | CAMASTATH SATITAT este 7 hoe.
स्तहानीमेव रोषावेशवशतः स्तंभयन्ति धनं प्रयादातुमधमर्ंम् । भतोऽसौ सन्िहिव- `
धनिकचित्तमनुवतेमानः agua वक्तं शक्रोति ¦ तस्मादसौ न area | उत्तसर्णोऽपि `
५ ` मूप्रशतयः। णः प्रसिद्धाः । द्ष्ठदेाषा न्यत्र छृतकोटसाचत्याः। अन्यदा
| प्रविषिद्धमाचरितवन्वः। व्याध्यार्ती tifa: | न पुनरीष्रोगिण sage `
| किनोनबलोपपावका्। दष्टकं g ane sata परिमा्म् । ठ
हि राजनि sages भ्राहितविनयलान्न संप्रति (दूषिताः भवन्ति ॥ ६४ ॥
ध्येषितव्यः। तस्य हि ates ददतः पन्तपातमाशङ्केरन् । प्रमुताद्रा ददतोऽन्यतरस्य `
कार्यनाशः। न च साक्तिधभेष प्रष्टं युज्यते । वदेशवासी
aris खाक्तिर्म सर्वं न कुर्यादिति तहेशवासिने राज्ञः साक्तिकरणप्रतिषेधः । `
पदानां यत्खरयं निरिचतवबन्ताऽपि (जीयामदे वयमिति जिताः सासतिकादिभ्यो रुष्य
क्तश्च खाबेलौकिकरी संगपिः कारुकादीना च्छिद्यते । किं tatty
इत्तेचलयिवुमपि शक्यन्ते । तथा च पद्पातं भजेरन् । wha
दिति ॥ ६
aera aa न सदाया नवैरिणः॥
न इष्टदोषाः कत्तव्या न व्याध्यातां न दृषिताः ॥ ६४ ॥
तानीमानि संभाव्यमानमिथ्याभिधानकरणस्वेन gaye’ | क
तत्राथ सम्बन्धिन उत्तमर्णाधमर्णा्याः । उत्तमर्णा ह्यधसर्ववचनेन पराजीयमाना-
निधनेऽधसे व्यवहारजयाच्च Bat awed प्रतिदास्यतीयनया बुद्धया Kees `
त्यन्लावुगुणं वक्तीति सेाऽप्यसात्ती | | oe
द्थवाऽथेः Ta TA सान्तिणो विवादिभ्यां किंचितरयाजने साध्यं, aa at
श्राप मित्रवान्धवतया कार्याभ्यन्तस् पितरन्यमातुल्लादयः ध सहायाः aft `` | |
मू । पीडितस्य हि कोधविस्खरत्याश्यो मिथ्याववने संभाव्यन्ते | दूषिताः पात-. | ॥
न साक्षी safes कायां न कार्कडशीलवेा ।
न भोभरियो न शिङ्कस्थो न सङ्गेभ्यो विनिर्गतः ॥ ६५ ॥
तवं मे ata भविष्यसीति व्यवहारछता धनविसगादिकाले साक्षित्वे चपविर्ना- `
च यद्यपि लेखादिना संबादये-
कारुकादीनां खकायोपरोधशङ्कया | daar च ते जीवन्ति | awards जान
ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 4 [ अष्टमः
कतैव्यता प्रतिषिध्यते राजवन्न पुनरप्रययितवया। न fe श्रोज्नियल्वं प्रामाण्यं विदन्ति,
जनयत्येव विशेषतः । न हि श्रोत्रियस्वं विरसं्रादहेतुतयेषलब्धस् । एवञुत्तरन्नापि ।
Raat: शिर्पोपजीविनः सुपकारायस्कारादयः | ASAT RTT. `
यत्वं कमासु्ठानेपलक्तणाथैम् । तेनानुष्ठानपरस्य तद्विरोधतया प्रतिषेध लिङ्स्या
ब्रह्मचारी । परिवाजकपाखण्डलिङ्गधारिणस्तु कुशाखवतित्देवाप्राप्राः | सङ्केभ्यो
विनिगता बेदसंन्यासिने गृहस्थाः Fo भभ्यासतो विषयोपभेागः; cera.
रम्भोवा॥ ६५॥ | |
्यघीनेा न वक्तव्यो न दस्युनं बिकमकृत् ॥
न इद्धो न शिनं का नान्त्यो न षिकटेन्दियः ॥ ६६ ॥
Phen Pt ngs maantanTren st
` श्रध्यधौनशब्देऽयन्तपरतं्रग्भदासादि रूढ्या gaa | अन्ये तु वुल्यसदहितस्वा- `
eas : दध्याधीन इति पठन्ति} भध्याधीनाः बन्धकीकतः | वक्तन्याऽुशास्यः शिष्यपुत्रादिः, `
आचार्याधीनत्वात् । भथवा guitar कुत्सितकायः। दस्युः uftara: वैतनिकः | oe
स द्यपादाखयतिः कमांणीति aed निरुक्तः । तस्य च दिवसश्तत्वान्नालयन्तपारवन्न्य- `
मस्तोति परथगुपदेशः क्रियते | कर्मजीवनत्वापत्तौ तथाविधानां जीविकोच्छेदः, लघुटृत्ति- 4
। ` वाच्च लोमादिसंभवेनाप्रययिवताऽपि। चौरस्य तु शब्दान्तरोपादानान्न equa
` हयम् । कठिनहृदयो वा दस्युः arse: | विकमशृच्छाखविरुद्धं यः ad करोति
यथा area: चन्नियटृत्िं बैशये वेत्यादि । वृद्धो वथःपरिणामादसंस्छविः | शिशुर्बा- `
ले प्राप्तन्यवहारः। रुकः । ` ज्यवरथदणेनेकस्याप्राप्तेः प्रतिषेधे gat: कस्यांचिद्व- `
तथापि लेखनमात्रख व्यापारो न साधित इतिः कस्यचिदियमाशङ्ख सत्! अन्त्ये `
| बबैरचण्डालादिः--खवगांदन्यत्र । शूद्रयोनितेन प्राह प्रतिषेधः। विकलेन्द्रि-
। येऽन्धवधिरादिः-शरीरपीडयेपलब्धि्धिकलत्वाच्च ।। ६६
६७ 1
व ae ie TIATMT | AAI उन्मत्तः
¶ बुभुत्ञापिपासाभ्यां व्यथितः] श्रमः कायचेष्टा-
दुष्कर ने लपनञ्तेः कामः सोसङ्गामिह्वापस्वेनाऽऽ-
तंभेऽत्यन्तंयेपे द्वावपि तावस्रत्यये वित्तोपदुवात्तरताघने च विप्र 'माशङ्कय त्या
नायाः, श्रोत्रिये बेदपाठकः । यस्लध्ययनवसरः स इद गृहयते। भथवा भोतनि-
eager: । यथा freer) “यद्यपि तत्र ठृतीयक्ञेखक्ना न मवति `
श्भ्यायः ] ess ` मनु्पृतिः। 2 Soe Cee ore
च। क्रद्धौ$न्यस्मिन्नपि बहुतरकोधः। स हि कोपेन व्याप्रवित्तलान्न यावदनुमवति `
नाप्यनुभृतं स्मरति । तसूकरश्चारः। wae विकर्मनत्तथाऽपि मेदोपादाना- =
is दोबलीवरन्यायो द्रष्टव्यः |) ६७ |
स्रीणां aer faa: थु द्विजानां सद्शा दिनाः ॥ _
UA सन्तः शद्राणामन्त्यानापन्त्ययानयः il ६८
चत्र पुरमासव्िप्रयर्थिनौ ax स्लोयां साच्यं नास्ति । यत्र तु खियासहपुषः `
कायं सीणामेव चेतरेतरं खस्पं-- तत्र भवन्त्येव faa: सान्िण्यः। न चायं नियमः ; s e .
सीणां tar एव साच्यं युन gata: । Fad पुंविषये व्यवहारे कचिदेव stat “| -
are यताऽख्धिरत्वादिति हेदुरुपान्तः ¦ भषन्ति काश्चन सिये ब्रह्मवादिन्य इव qe
वादिन्यः सिरदुद्धयश्च
ह्िजानां agar fear) यः प्रमाणतरो द्विजः स eet शङ्खयमानम्रमाथ- =
भावमपि Saran न श्रद्धेयवचना भवति ! यतस्तथाभूतेन प्रमाणभूत एव द्रष्टव्यः) =
सदि तस्य सदशः। सदृशानां हि समानदेशस्थानमितरेवरकायञत्व च संभाव्यते 0 ee
इतरस्य ठु तस्रदैशसन्निधियेव्नेन साध्यः | सदशयेस्स्वीचित्यात्सिद्ध एव । एवं हीनस्य ` ue
Sagas सादश्यादुप्रहीतन्यः | न तूकृष्टगुणो न भहीतन्यः। सादृश्यं जात्याशिस्पा- = `
दिना वा गुणेन क्रिया वा श्रुताभ्ययनादिकया समानशीलवया च । एतच नापिमहवि oe
ee as aly द्रष्टव्यम् | न हि हीनगुणेषु प्रययितता निश्चोयते | oe ee
अन्त्यानां sesraradiat वादशा पवान्त्ययानयः । अन्ते भवा
` भ्रन्त्या सा यानिरुसखन्तिकारथं येषामिति ag: | प्रदशने चैतत् । ये समाना 1
9 जातिशितस्पशोल्लादि मिस्तेषामिहायुक्तानामपि वणिक्छारुकशोलवादीनां--हेवोः gar
वात् ॥ ६८॥
अनुमावी तु यः कधितुर्यात्साक्ष्यं विवादिनाम् ॥
अन्तर्वेश्मन्यरण्ये वा शरीरस्यापि चात्यये ॥ ६९ ॥
प
eS मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । [ wea:
श्न्तवेश्रमनीति विरलजनेपकल्षत्तणा्थम् ¦ तेन शृन्यदेवतायतनादीन्यपि विरल-
जनानि गृह्यन्ते; तथा चारण्यम्रहणमस्यैवाधेस्य प्रदशनाथेम् । `
weg तु शररस्थापि चात्ययं इत्यन्यथा व्याख्यानयन्ति कायेशरीरस्यातिपाते
यः; कशिचित्साक्ती । यत्का्मनुष्ठौयमानमतिपतव्युत्तरकालमरक्यानुषठानं तत्र सा्तिणां
जाविलिङ्वयः--सादश्यसंबन्धाभावादिनियमेः नास्ति | एतदवोत्तरेण दशेयति \ Ge 1
लियाऽप्यसंभतरे काय aaa स्थत्रिरेणवा॥
शिष्येण बन्धुना वाऽपि दासेन भतफेन वा ॥ ७० ॥
स्येति लिङ्गन्यत्यय उक्तः । बालेन स्थविरेण वेति water: |
शिष्येखेत्यादिना संबन्धिनः प्रतिप्ररसवः। एतच प्रदशनमेवं विधानां नियमार्नां व्यभि
gitar, aa जाति्ादश्येऽपि नाद्रियते! सुहृ्धैरिदश्दोषादयस्पु नेष्यन्ते । येषां
it Racacatfioantme दष्टं नापि व्यापकं ते न प्रतिप्रसुयन्ते | येषाँ तु बहुन्यापकं
गुशातिशयं चेति व्यमिचरे्ततः छचिदेव तद्साकिणः | उक्तं च
८८ एकः सदहसास्तम्येत नं सौहादाजन WATT |
येषेबन्धत्ती वाऽपि पुरुषो ऽचृतमाचरेदिति 1”
ग्मसंभवेऽन्येषां afaut feast कायम् । किम् ? area पूर्व
श्लाकादलषन्यते। शिष्येणेति मैखश्रीतसंबन्धप्रदरौना्ैमेतत् ¦ बन्धुनेति
` अहारयोरपत्तिकायादिसंबन्धप्रतिग्रसषः | सत्यपि संबन्धते यो नातिप्रत्यासन्नः स गृह्यते |
न भ्राद्व्यमातुलश्वश्यादये न afew: | तथाविषे हि बन्धुशब्द we: | दासेनेवि
सखस्वामिसंबन्ध उपलच्यते। न खाम्युपाभ्यःये याजकश्च सर्वविधे विषये ahaa:
सि गभदासः। चृतकेावेतनिकः। = `
ननु चासाभथ्याद्रालादयः ated निरस्ताः । स ह्येते साच््यमवधारयितुं शब्लु-
न्ति बुदधेरस्यैर्याल्यरिपाकादिमिदषैसतक्षापदि प्रतिप्रसूयमानसमन्जसमिति, न ह्यापदि
क्तिरस्याविर्मवति। ये हि sata "न वा नवैदनः पक्तन्यः--सत्यग्नौ तु पक्तव्य
wea] मवुस्छतिः | ८ १०५...
ज्ञायन्ते । तेषां वचनमतुमानेन परीच््यम् | यदि dad वदन्ति न च खलन्ति न शड्य- ` ou
मानदेषेण कनचिर्संगतास्ततः प्रमाणम् । तदाह तेषां सुषा वदतामस्थिरावाच॑
जानीयात् । एतदुक्तं भवति। वाचोच्थै्येण wate निश्चिजुयात् | ^
` वाचोरस्थेये पदानामितरेतरमसंगतिः, प्रस्फुटापरिपृणाच्तरत्वं च ! एतच्च बाला- ae (
दीनामवस्थेपलक्तणाथेम् । ये च वयसा व्याधिना बवाऽप्यवस्थामियतौ गतां यदन्य- ` oa
द्विवच्चन्ताऽन्यदुच्चारयन्ति = तचान्यक्तं न ते ath: । एवस्मत्यत्तवेयमसाच्रिल- `
कारणम् । अन्यत्तु रागद्वषघनलामादिसाधारणमदुमानतः परीच्यम् । ate, `
उत्सिक्तचेतसः परकतयैवोपप्ता श्रषीरथियः ॥ ७१ ॥ es oo
` शरौरबलेन बलवदाश्रयेण at यदकायेकरणं तत्साहसम् । यथा वखपाटनाभिदाह- es
RTE । श्नन्यस्रसिद्धम् ¦ sa fsa न परीदयाः। गृहिणः gw इत्येव- = `
मादिरूपपरीच्ताऽत्र प्रविषिध्यते। था तु ज्यभिचारहतुतया शङ्कयते रागद्रेषधन- ae
ज्ञोमादिरूपा सा क्भ्यैव । दष्टमूलत्वादस्याः wafteqeg ॥ 62 ॥ “he
केचिदधिनो मगमाहुरपरे प्रत्यधिंनः । तत्र बहूनां वचनं stan) waag |
इये ग॒ैरुक्कशटा बहुगुणा इयथः । एकेन वा गुणेन दृष्टुरषार्थोपकारिणा aida `
। खक्ताः। गुणवतां समगुणानां मेदे जातिरादतैव्या। सर्व॑लताम्ये शपथः । अन्यद्वा
ic Re) ee ee ce ee
aera ॥ ७३॥
साहसेषु च सर्वेष स्तेयसंग्रहणेषु ॐ॥
वाग्दण्डयेदरच पार्ष्ये न aaa साक्षिणः ॥ ७२ |
सदाः बलं, तदाश्रित्य यच्रियते तन्डा₹डस् UAT Arta महापन्तवया ख~ ` त
हत्व परिग्रहीयात्सािद्षे नराधिपः ॥ oe
समेष्, ठ Uae गुणिद्धेषे द्विजेत्तमान् ॥ ७३ ॥ ae
यत्र भूमिभागादे विप्रतिपत्तिद्राभ्यां च amend afer Re) तेच
aged परिगर
qi बहूनां वचनं प्रमाणीङ्कयात् । gy परस्परनिरुद्धा-
समक्षदश्चनात्साक्ष्य श्रवणाचेवं सिध्यति ॥ _
तत्र सत्यं बवन्साक्षी पमांथाभ्यां न दीयते ॥ ७४ ॥
“sare तु यः कथित्, इत्यनेनेक्तमेवेतत्कथं
ee मेधातिथिमाष्यसमलङता । = [ अष्टमः
्र्नोच्यते। सक्तो व्यवहरिष्यता कतैन्यः स्वं मे ara भविष्यसि इत्युक्तम् |
तत्न एवन्नोक्तः स न प्राप्रोति । एवमथेमिदधुच्यते । यस्तत्र संनिहितः कथं चिद-
` जुभविता खं स्मत्तमहस्यावयोरमुमथेमिव्येवमयुक्तेऽपि भवत्येव सान्तो-ससक्षदश्ना-
व्सात्ताद्नुभावाच्छ्वणाञ्च | समक्तशब्दा्ुषङ्गः कतेन्यः | यक्छुश्छिदेकेन श्रयते
ततोऽन्येन तत्परंपराश्चतं तेन परंपराश्राकी न att) यथेतेनेदमकायं कतमिदमस्मै
वा धारयतीति लोकप्रसिद्धयाऽगतम्, न तुप्रमाणतः। तत्र समत्तदशैनं साच्ादनु
` भवनमथैदिषयद्ृणप्रयोगदण्डपारष्यादि सा्ताद्दष्टं चनु्व्यापारेण वाक्पारुष्यं तथेदम-
स्मान्धया गृहीतमित्येवमादिविषयं शब्दश्रवथम् । यद्यपि टदशिरुपलब्िमान्रवचन
` तथापि इत्तातुरोधि्तया ` ओत्रज्ञानं श्रवणं भेदेनोपात्तम् । एतावच्चात्र Bahra |
प्रमाणतो येनातुभूतं स साकी । समक्तशब्दप्रहणं प्रमाणमात्रोपलच्तणा्थम् । तेनानु- `
` मानादिनाऽप्यवुमभूतमनुभूतमेव | श्रत आऋप्तागमाच्छरुतमप्रतयक्तमपि प्रमाणम्! ware)
` श्तोकाधोऽुवाद् एव । सत्यवचनस्य विहितत्वात्, भरसत्यवादिनेा धर्माथेहानेश्च
प्रमाणान्तरावगतलात् ॥ ७ ।॥ ` Cee
७
साघ्नी दष्टभ्रतादन्यद्विन बन्नार्यसंसदि ॥
sey
ञ्रवाडनरकमभ्येति येत्य eT दीयते ॥ ७५ ॥
भ्रसलत्यामिधाने साक्तिणां फलदर्धानाथैमिदम् । दृषटश्नतशच्द उपलब्थिपर्याय
इत्युक्तम् । तस्मादन्यदशेपलन्धम् । तच्चेद्रवीति। श्राया; सभ्याः सम्यकारिणिः ।
ast संसदि सभायाम् wars wha: | नरकं याति यमयावनास्यान गच्छति |
इ श्यति | यद्प्यनेन स्वगाराहणिकं aa ad तदपि
न तु स्वर्गस्य कर्मणः पापेनान्येन नाशः।
, य॒त्रानिबद्धोऽपोक्षेत शृणुयाद्वाऽपि किंचन ॥
UTNE यथाश्रतम् ॥ ७६
१६.
पृष्टस्तत्रापि aga
= चव्य] pate Og
एका GIA स्याहद्हयः शुच्याऽपि न feat ॥
स््रीबुदधरस्थिरलात्त देषेदचान्येऽपि ये इताः ॥ ७७ ॥
। _ एकस्य पुनःपरविष्ा लोभादिरदिवस्य प्रतिप्रसवा्ैः। तेन सत्यवादितया Risa =
एकऽपि सान्ञी भवस्येव । खियस्तु न कथं चित्साच््यमर्हन्यस्पा वा बह यो वा शुच्येाऽ- ` ॥ ee
A गुणवव्योऽपीयथैः। अत्र हेतुः । स्चोबुद्धे रस्थिरत्वादिति । प्रकृवियषा ` (
tat यद्बुद्धेश्चापलम् । गुणास्तु यतनोपा्जिंता रपि प्रमादालस्यादिना व्यपयन्यतः
> स्वामाविकमस्थैरयंि्ठेदेव । यथाऽऽभयाविने घरृतादिनोखन्नेऽप्यग्तेः सैं स्स्पेनापि
प्रमादे पुनः स्जामयावितानुडृत्तिः । अता$नया TEA गुणबतीष्वपि वादु arava: | ` =
यत्तु “खियाऽप्वसेभवे कायम्, [ श्लो° wo † इति aaa तत्तणादेष पृच्छन्ते । ययै = `
यमाशङ्का न भवति केनचिदासां संचलितं मन इति । यत्र तु कालन्यवधान वत्र जीय
मानेन कदाचिदुक्ूट्यन्ते इति न कचित् साक्तिण्यः। ` ee
५ दोषेश्चान्येऽपिये वृताः । रोगादिमि्दषेयं ख्ोभ्योाऽन्येऽपि ges AT ~
a = प्रक्रान्ता yee says) = 1
के पुनरमी दोषा नाम | ee ie
SB च। रागादयः शाक्रतिषिद्धाः शस्वमानन्यभिचारदेठुमावाः। gat ` oe
ne ॥ केवलेन AWAIT दषाः तथाप्यजुक्तपरिपरहा्मिदमपुनरुक्तम् | खामान्यविशेषा- `
भिधान दि सर्वत्र अन्धकारा अनुमन्यन्ते Besa G aes ae
St स्वकारप्श्ेषेयालन्धोप्येको न सान्ती किं पन्य इत्येवमाचक्ते। तथा `
` चद्रयोारभ्यलुज्ञानं wafer | ee CE
gear इतीकारे इुलंमा “Sar गुणवचनात् ,इतिः .( पा० Wo ४ \ १। ४४ ).
विधानात् । कृदिकारादिति (ate ४। १। ४५ ).केचित्मर्थयन्ते ७७ | #
स्वभावेनैव यदूबरयुस्तद्पराह्यं व्यावहारिकम् |
अते यदन्यद्िवरयुधमायं तदपाथंकमू ॥ ७८ ॥
ara यत् स्वभावेन व्यावहारिकं aaa तद्माह्यम् । यत्तु स्रमावाद्धि- `
चकिता धरमबद्धा धर्मार्थं तरुरुतदपार्थकमाह्ममित्ययैः । यद्यथादटस्यार्थ्य
। अचे तत् समावतः | यन्लन्यथा--माूदस्य तपसि मद्वचनेन बाध इत्यनया बुद्ध
तदपार्थकम् | यथाकेनचिदावेदितं मवति targa इति--वत्र परेापहम्
मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । aa | eh ETF
SATIRIC व्यवहारगतम्। अपगतप्रयोजनसर्वायक्षय् ।
wea व्याचक्ठते। यदप्रागरभ्यादिभिः स्खदलितपदञुदाहरन्ति न तावता तदनादेयं
किन्तु खमाव एषायुपलक्तितव्यो ऽयुमानेन--किमसी भ्र्रागरभ्य त्ललन्ति उताकषत्या
मिधायितयति
ततत प्रागुक्तं न चान्ते इत्युपेत्यम् ॥ ७८ ॥ न
सभान्तः साक्षिणः पाप्ानर्थपरत्यथिसन्निपै ॥
प्राडविवाकोाऽतुयु जीत विधिनाऽनेन सान्वयन् I ७९ ॥
सभायमन्तः सभान्तः | शेण्डादित्त्छमासः ( पा 21 १।४० )। व्यव.
हारदेशगता उभयोरथिप्रत्यथिनाः संनिधानेऽसुयाक्तव्या वक्त्यमाणेन विधिना
प्रयोगदशेनम् --“श्रमात्वः प्राड्विवाको वा यः ुर्यात्कारयेमन्यथा? इति (€ । २३४) |
पृच्छतीति me "किव्वचिग्रच्छिश्रिदुशुप्रवां दीर्घोऽसंप्रसारणं चेतिः? mz, विशेषेण
धमसंकटेषु विवेक्तीठि विवाकः | ““छत्यल्युटा बहुलम्? इति (पा० To ३।३। ११३)
कतेरि घञ् । “चजोः धिण्यतेःः ( gio Fo ७।३। ५२ ) इति Hay ्राद्
चास fart प्राड्विवाकः ॥ ७.६ |]
यदूदयारनये्वेत्थ-कार्येऽस्पिहचेषटितं मिथः |
तदूर त सवं सस्येन युष्पाकं ह्यत्र साक्षितां
co ॥
प्रामाण्यम् । युष्मद्ववनाधीने सत्यानृते | इत्यनेन प्रोत्साद्यन्ते
साङ्िभूता श्रस्मिन्
` कायं इति सामान्यनिदेशेऽप्यखिलवस्तुश्रावणं सामर्थ्याद्द्रशटव्यम्
a द्यश्रतविन्चेषाः
/ ` eT: | ‘ ८ ve मनुस्शतिः | ree a 999
' लाकशब्दः | शमे जन्मनि जायत gad: aftag जन्मनि atfa’ ख्यातिम् ` छि
SAAT यस्या अन्यदुत्तमं vee नासि तां wut साधुवादे जनेनास्मै दीयते, छि
. यस्मादेषा च वाक् स॒त्या सरस्वती ब्रह्मणा प्रजापतिना जिता ८१ ५
सा्येऽनरत वदन् पचैषेध्यते वारुणेभ शम् ।
विषश्च! शतमाजातीभ्तस्पात्साष्यं वदेदतम् ॥ ८२ ॥
i gay दृषटभफलप्रदशेनेन सत्यवचने साक्तिणः प्रोत्साहिताः । अनेन विपरीवा-
/ भिधाने दुःलस्पत्तिदशीनम् ¦ सत्यवचनाथमेवैतत् । साक्तिः क्म साक्ष्यम् । तत्राखत्यं = `
शबाय वारुणैः पारोकेध्यते teat भशमत्यथम् । विवशः परलनतीकवः सर्ववे
घु Taare | श्रतं यावल्न्मनि वारुणाः पाशा घोराः ata जल्लोदरणि ¢
(at एतदोषपरिहारा्थं सत्यं वदेदिति विधिः । श्जातौरिवि नायं मर्यादाभिविष्यो- `
UE | .तथा सति पच्चमी स्थात् । तस्मादुपसर्गोऽयमनथेकः, sea इतिवत् । द्वितीया
चेयं श्रादत्तिचात्र गम्यते | शतं जन्मान्यावरैते इदर गृहीतः ॥ ८२ ॥ :
सत्येन पूयते साक्षी धमः सस्येन वधते
तस्मात्सत्यं हि वक्तव्य सवेवर्णेषु साक्तिमिः ॥ ८३ ॥
पयते श॒द्धयत्यन्यस्मादपि पापान्युच्यत इति यावत् । शेषं गवा्थम् ॥ ८३ ॥
आत्मेव ह्यात्मनः साक्षी गतिरात्मा तथाऽऽत्मनः ॥
माऽवमस्थाः खमात्मरानं TU साक्षिखुत्तमम् ॥ ८४
एष एवाथो विस्पष्टोक्रियते satay शोकेन I ८४ ॥
मन्यन्ते बे पापकृत न कथयतीति नः ॥ `
तास्तु देवाः प्रपश्यन्ति खस्येवान्तरपूरषः ॥ ८५ ॥
: नशब्द व्यवहितः same: कूटादिकारिण एवं जात्ते। न कञ्चिदस्मान्प- `
` शयतोति। इविकारेथ मन्यतेवांक्याथेः करमेति प्रतिपाद्यते । न नः कधित्पश्यतीत्येष i co
` बाक्या्थः। तास्तु देवा aeaatan: पश्यन्ति । स्वस्य चान्तरात्मा । तदुक्तम्- “स्मैव `
` ह्यात्मनः साती, इवि a ae
ag कः पुनरयं पापचारी तस्य च कोऽन्यो द्रा १ यावताऽपत्मैव wal gargarat
। न. चान्तरपुरुषे द्रति । :
882 मेधापिथिभाष्यसमल [अष्टमः
सारम्, एतदुपमोगा्थं मा दुष्कृतं कार्षीरिति प्रोस्साद्यते ! धता (माऽवमंस्थाः स्वमा
तानम् माऽवज्ञासी च णां साक्किणमुत्तमम्? ! अन्यो हि साठी श्रस्मिन्नेव लोके,
अयं तु मतस्यापि साच्यं ददाति | तस्मादैतस्मादमेतन्यम् | श्रसयवादी कदाचिन्मन्यते-
भात्मान्तरं प्रतिपन्नस्य किमेष मे द्र्टाऽपि करिष्यतीति। तन्न! शतिरात्मा वथा.
समनः, । भ्रात्मानमन्तरेणान्या गतिनांस्ति | न हि द्वावात्मानावेकस्य भवतः ।
श्रन्ये तु मन्यन्ते परमात्मा साक्तौ संसार्यात्माना नियोज्या इति भेदः ॥ cw yt
के पुनस्ते देवा रहस्यपि प्रच्छन्नं पपसाचरन्तं ये प्रश्यन्त्यत राह
ay मिरापे हृदयं चन्द्राकाग्नियमानिखाः॥
` रत्निः सन्ध्ये च ag gee सवेदेहिनाम् ॥ ८& ॥
हृदयशब्देन हदथायतनो लिङ्गपुरुष ` उच्यते । दिवाना sea भचेदनेषु
चैतन्यमारेप्यते। दर्शनान्तरे तु॒महाभूतानि देवतात्मतया चेतनान्येव | तथा च
परथिवी भाराव्तरणाय ब्रह्माणपुपागमदिति वर्ण्वते । सर्वगतत्वात्तेषां न किच्चिदप्रयय-
मस्तीति सवेशरीरिणां ततं शीं चात्मनः कायगतं शुभमश्चभं च जानते ce
देवब्राह्मणसानिष्ये साक्ष्यं ged दिनान् ॥ `
उदङ्नुखासराञ्युखान्वा wie वे शुचिः श्चीन् ॥ ८७ ॥
देवा दुगामातैण्डादयः प्रतिमाकस्पिताः । [ay छतस्नानाचसनादि विधीन्
चः प्रष्टा सखयमपि ` तथाविध एव स्यात् । ऋतमिति शोकपृर्णाथैसेव । प्रसि-
सैति पाथिवम् ॥ `
व्य श्रं सवस्तु MR ce ॥ =
गेाबीजकाञ्चनैरिति। यदि aaah prada.
मुच्यते, तदनुपपन्नम् | शन्ह हि तन्न कर्णम्, TT” |
er | ee Aes: | Lee ao | ५ ११३
TAA ये स्मृता छेका ये च ्लीवालघातिनः ॥ `
मित्रः इतघ्स्य ते ते qa वते TT ॥ ८९ ॥ ८
Ted हत्वा ये लोका नरकादिलक्तणाः प्राप्यन्ते तत्कारिभिस्ते तव भवन्ति = `
` मिश्यावदतस्तस्मात्सव्यं ब्रदीत्यनुयेगः | यश्च मितं यति ब्राह्मणादीन् दारसल्वखापहर- = `
दिना नाशयति--यश्च छृतसुपकारं विस्यृत्य तमेवेपकर्तारमपकरेति--यत्त्य a
चस्य परत्र दुःख तदवाप्नोति ।॥ Ss | oe ae Pe, |
1. नन्मपभूति यत्किञ्िरपुण्यं भद्र त्या कृतम्
तत्ते सवं शुना गच्छेयदि ब्रयास्स्वमन्यथा ॥ ९० Il
शुनो गच्छेद्चिष्फलं asa इत्यथैः | अन्ये तु दैषप्रद्ीनार्थं शगमनवचनम् 1
यथा FSU मता सुवयाचुत्तमदरन्यमजेयित्वाऽचिप्राहे लजेच्ाटक् सुकृतं wa) `
न भुनरन्यङतस्य सुङचस्यान्यत्र गमनमस्तीत्यस्क दु क्तमेतत् || Eo ॥ क 4
५ एकाऽमस्मीत्यासमानं यस्तं कलयाण मन्यसे ।
नित्य स्थितस्ते हृयेष परण्यपापेक्षिता धुनिः ॥ ९१ ॥
पनरा द्रा सुनिस्तूष्णो भूतः 11 €१
कः Tatar स॒निः]
भयातिशयप्रदशेना्थमाच्
यमे वेवखते देषो यस्तवैष हदि स्थितः ॥
ee तेन चेदविवादस्ते मा गङ्गां AT FST गमः ॥ ९२ oe
i . थ एष यमः सवप्रायिनां देहधनाचुच्छेदकषारी यातनाभिश्च Faget श्रतिपथमागते = `
aaa: सोऽयं तव हृदये वतैते, न Rowe: । सच छतापराघमयुनैव यमयति । मा चैव॑ `
मनसि छृथाः--एष arent मदीयो भायुपेचिष्यत इति । न दोवस्य कश्चिदात्मीयः |
तेन चेदविवादः स चेन्नः परत्ययितः किं गङ्गागमनेन स्नानाथिनः पापश्यद्धये किं
: बा कुरतेत्रगमनेऽस्वि प्रयोजनम् । यत्फलं पापप्रमोचनलन्तणं उतः प्राप्यते तदि ५ वेसं
बादिनि परमात्मनि वः ENTRY
oe ८: नेवि। नास्तिकस्यापि किंकथिका कद्! चित् भवत्येवं (|
gat पावयन्ती । gedst g देश एव पावनः ॥ &२ ॥
[ श्र्टमः
VO! ep मेधापिधिभाष्यसमलङृता
: कपालं शरावादिपात्रैकदेशः सुबोधम् ।॥ 4३ ।
य a अवाक्रिरास्तपस्यन्धे Pafeadl नरकं अनेत्
ae aca वितथं sarge: सन् धर्मनिश्चये ॥ ९४ ॥
: निमित्तं vet यो वितथयससस्यं sie स दैन किल्विषेभ पापेन गृहीत ऊर्ष्वपा-
दा ऽघोञखे महति गाढे तमसि नरकं यातनास्थाने दस्पराप्नोतीत्यथेः | अन्यस्मिंस्तमसि
अन्धो मत्स्यानिवा्नाति स नरः कण्ठके! सह ॥
या mista सभां गतः ॥९५॥
श्रथवैकल्यं सत्यादपेतं भाषते | यथा कण्टका अशिता भक्तिवा जनयन्ति न
ताशी मत्स्याः प्रीतिं जनयन्ति ! यदा धनल्लोमेन काचिस्रौतिमात्रा भवति तथापि
महद्दुःखं भवतीति सकण्टकमरस्याशनेपमा । ५ ॥
यस्य विद्वान् हि aga: Sag नातिशङ्कते
तस्मिन्न देवाः stale लेोकेऽन्य' पुरुष fi Oe
यस्य वदतः सक्ति विद्भान्सत्यानते जानानः स्ते ्तौऽन्व्या त पर्षा
नातिशङ्कते किमयं सत्यं वचयत्यचरं वेतयेनं नाशङ्कते-निश्ितमेवैष सत्यं वक्तीति
यस्यात्मा निरविशद्ः- तस्मातपुरुषाननान्यं श्रेयांसं a परशस्तम पुरुषं at जानते |
कः पुनरयं वेदिता । कश्च तेऽन्य अशङ्किता । एक एव ह्यात्मा खप्रयत्द्रारेण
वाचमीरयन्वेदिता aid | स एव तद्धमंथ क्ति कथं सखादित्येवंरूपेणाशङ्ास्यानेन
विदुः | ९६
युज्यते | तत्र भेदाचुपपत्तिः 1 ee
काट्पनिकन मेदनेवभ्ुक्तम् | यथा इ स्मानमात्मनेति |) &६
न्ति साक्ष्येऽृत बदन् ॥
संख्यया तस्मिन् शर सेम्यानुषवं्षः 11 ९७ ॥
श्रयः पापविशेषाः कूटसाक्षिण इत्येतसपरदशैनाय प्रकरणमारभ्यते
वोधनद्ररेणापदिश्यमान आदराथेः संपयते । यदुगुद्य' मिथ wT
व cssasaeaigianbabaisiutasa प प्रणा
epg ` ्रतस्यति
क यस्सिन् द्रभ्यमेदमिन्ने व्यवहारे यत्सादयं तत्र तन्निमित्तं यदद्तमित्येषा विषय- `
। स्तमी। श्नपरा यस्य च भावेनेतिः ( पा० Go २।३।३७)। अ्रथवा द्रन्यभेदा- `
स्साच्यमेदः, तन्न समानाधिक्षरय एव । तावत इति परिमाये व्युत्पाद्यते । aa Cc = `
वनिमित्तमपि परिमाणं संभाव्यते इस्यते विशिनष्टि खंख्ययेति। श्रनुपूवे् इति `:
` सुखप्रतिपत्तयेऽदुपूवेख दभिधीथमान सुखेन प्रतीयते । आनुपूर्वी च सङ्ख्यागताऽत्रा- te: 1
भिप्रेता। तस्या एव वक्त्यमाणलात् पच्च पथित्यादिः ॥ <0 ॥ =
+ So पश्च Wadd हन्ति aa हन्ति nase
ae शतमरवाच्रते हन्ति सहस पुरुषास्ते ॥ ९८ ॥ 4
पश्निमित्तमचतम् | शाकपाथिववस्समासः | पश्चवान्धवांश्रादरतं हन्ति jaa ast
नरकपातनम् । मातापितरौ जायामिथुने चापत्यमिति पच्च | Fe
कथं पुनरन्यञ्तेनैनसा ऽन्यश्य फलम् । धन्य्तेन पुण्यपापादिनाऽन्यस्य wa.
रकादिप्राश्चिः संखगांदिति ब्रूमः । तैरयं परित्यभ्यत ge भवति । अथवा वैर्हवैयैखपं
तदश्य भवतीत्यघन्नपि हन्ती a Cee
त् त्युच्यते प्रहृष्टका्यतुस्यस्वात् oo
ae TINA न तर्कार्योपदेशः ॥ तत्कार्योपदेशे हि हिसाप्रायधित्ती स्थात.
कैीटसाच्तयप्रायधित्तमेतद्धवति। उत्तरात्तरसढसख्यादिवरद्धिः प्रायश्चिच्तमौरवार्था न पुन- `
विवक्तितैव । तैनेत्तरोचरस्य गरीयः प्रायशिचत्तमि्युक्तं भवति | ae
अयं पुरुषः कस्य दास इत्येवं संशये gage तत्पुरुषानुतयुच्यते ॥ &८ |
हन्ति जातानजाताध हिरण्यार्थेऽरतं वदन् | |
सवं yeas हन्ति षाऽ्स्म yeast वदीः ॥ ९९ | a
कथं पुनरजातानामलति wai परकीयेन संयोगो येनेदयुच्यते हन्ति HATE `
रक्तमथेवादे ऽयमिति । ध
सवे भूम्यदरतं वदन् | पः
` भप्येतच् seared संबोधनम् ध
का पुनरिथं भूमिनाम। 4 4
ध ` यदेवतथिवीगोलकं परव॑वाबटभने सागरावभि परसदधम्। = ` ey
नन्वियत्याः कः स्वामी को बाऽपहतं । नदि सावंमीमः कश्चिदस्ति.
गाथा भूमेः--“न at मस्येः कश्चन दातुमहविः? । न करिचत्वार्वमीमो ऽसतत्यभिप्र
मेधाविथिभाष्यसमलङकुता we [ wen
पं वथा संकत्पितवति त्वयि सलिले मज्नामि ।' सलिक्लमज्ननेन सैष्फल्यमनत्न दान-
GRIN | यथा सलिल्ञे निक्तिप्तं निष्फल्लमेवमेतदपीति। ws कश्यपाय संगरः}! `
तवैष सगरः प्रतिश्रवः प्रतिज्ञाने कश्यपाय ददामीति मेषो वंध्योऽसतु सर्वलाधारणाऽदम् !
सवेजनेपभेोग्या | केबलं राजानो रत्तानि्वंघमात्रभाज इत्यभिप्रायः । BI एतावत्या
| ` भूमेनं दानापदारासंभव इति gar विवादं
: सत्यम् | यथैवायं afiusttsa add एलं चेत्रमरामखण्डिलादावपि। वत्र च `
. संभवत्येव aren | sera दानापहाराविति न किंचिदलुपपन्नम् | भपहारश्चास्या (
यादृशेन रूपेण अपहारः Tees वीरद्विच्छेदः | अतश्च यः परकीये तेते चक्रस्य सहा
ee at कश्विदादयालासतै भूम्यपहारी स्यात् । मीमांसकेर्तं “a भूमिः स्वात्सान्प्रलविशि- :
त्वादिति!” (ato सू० ६।३। ३) 1
एकदेशवचने च भूमिशब्दमधिदत्य भगवान् gga aaaty पटिववान्--
| ५परैरप्यतुमन्तव्यो दानयमो Tage । अर्चयो हि निधिरनाहयो ARISE महीथ्रताम् `
इति । छत्गोलकाभिप्रायमेव चादेयतवं waht मीमां सकैरनत्तं “न भूमिः स्वा- `
स्वान्परत्यविशिष्टलादितिः (to Go ६ । ३। ३) । सर्वानपुरुषान्प्रति्च॑कमयादियो- `
म्थतयाऽविरिषटा मूमिः खात्मीकतुंमशक्या कथं dae इत्यथैः। अप्मिरतु पत्ते आमनगरादि
विश्वजिति दातन्यम्। aed तु पठन्ति “अन्तरेण सदः पत्नोशालं च दच्निणा नयन्तीति
भूमै गुणविषेरस्यासंभवात्च्रादेरप्यदानम् |
` भ्ारभ्य स सान्तिविषया sate: | आख्यातवैरु्येन प्रकरणस्य विच्डेदात् मध्यम `
वदस्चिति चेकवचननिदंशाच्छण सैस्येति साङ्िविषयमेवैतत्संवोधनम् न शिष्य `
Ae शशूद्रमेभिसतु पावकैः, इत्यत श्रारभ्य यावन्तो मधभ्यमपुरुषनिदशास्ते सवष पातक- द
भूय्वलमानाख्यावरूपायेकवाक्यत्वच्छूहालुयोगार्थाः । न्धः शत्रयहं गच्छेत् इलव `
ae get समानाथेक्रमतवात्कैन्ये गच्छेदिति प्रथमपुरुषनिदेशः पूर्वाधिकारनिद्स्यथै; jee
अप्सु भूमिवदित्याहुः chat भगे च मैथुने |
न्नेषु चैव way सरयेष्वदममयेषु च ॥ १०० ॥
स्य 3 eee प युक्ता मैथुनधर्ेयेति । अब्जेषु रत्नेषु मणये रत्नानि सुताया S
स्मश्षममयेषु वेद्यादिषु | रत्नेष्विति सेबध्यते । द्विविषान्येव रत्नानि जलजान्यश्म- =
नि च । भते रतपरहण एव कतेव्ये विशेषणद्वयोपादानं Seq | a
यष्जानि। अरमने विकारा अश्ममयानि
भनुस्यृतिः।
एतान्दोषानवेक्ष्य त्वं सवाननरतभाषसणे ॥
यथाश्रतं AMET WARIS बद li १०१॥
HHA वजेयित्वा यथादृष्टं यथाभतं wee वत्वेन बहि 11 १०१॥
अन]
गोरक्षकान्बाशिजकांस्तथा कार्छुलीख्वान् |
्ष्यान्वादध पिकांश्चैव विप्रान् शुद्रवदाचरेत् || १०२।
कारवः शिल्पिनस्तन्तायस्कारसूपकरादयः | Ay ACR: | = `
मेष्या जीविकाथ परस्याज्ञाकारा दासा इति प्रसिद्धाः | वाधुंषिका बद्ष्युपजीविनः। `
एते ब्राह्यणा अपि खन्तः NRT शपथे च शरद्रवह्द्रश्न्या न क्रिर्यातिरे । ` a ae
Fa शुद्रो न दानपुण्यादिना पृच्छयते area शपथे चाच्चिहर्णादिना शोष्यते
। तद्रदेषोऽपि शपथो यद्यपि games: तथाष्युत्तर्रानन्तयांदोषवत्वास्रयतसात्
` ` प्रयतस्वेप्यानन्तयैस्य सेबन्धहेतुत्वाद्रर्थमाणस्यापि प्रास्या Gainer `
` शपथेऽपि तुल्यम् ॥ १०२॥ 1
Op Sang RR Ec SE ae
WA धर्मताऽथषु जानन्नप्यन्यथा नरः ॥ 1
न स्वगार्च्यवते राका al वाचं दन्ति ताम् ॥ १०३ ॥
तदन्वथाऽपि जानश्नन्यथा वदन्न स्वर्गाद्ूश्यति। दछरूटमपि वदन्न ुष्यवीत्यथैः। `
क्कि सवेदेव ! नेत्याह । धसताऽयषु । wa दयादिना निमित्तनायवु व्यवहारेषु । `
धर्मस्य च निमित्तत्वुक्तुत्तरश्टोके दशेयिष्यति। एतच्च न खमनीषिक्षयोच्यते कि `
तदयं तां दैवीं वाच" बदन्ति--्रस्मासृवेऽपि wate: | का पुनर्देवी वाक् । वयाऽ- `
स्मि्निमित्तेऽनरतं बदितव्यमित्येषा देवानां संबन्धिनी वाक् तां मन्वादयः श्रुत्वा बद्- ` :
न्तीति विरोषेऽनरतप्रशंखा। 4 0
` ` भन्यैसतु पूर्वविधिशेषतयाऽयं शोको व्याख्यातः । तदेतद्रोरच्तकादिष्ववुयोगवाक्येष `
बह्म भवितव्यम । अन्यथा बराहमेषु सत्यं नदीति यथा staan एवे कर्थं TRIES
0 ag याज्या इवि तद्विद्रालपि न दुष्यतीति यता मन्वादय एवंविधां वाचं वदन्ति यथते
mane pe alba ses ee eds adn oa asa Sm tes ats ate Te gd ne
न oe ER SRT TEER SI TD SPE SA Sarma See feces Fasc Sa ae SS erema prenatal
[ perahadinlesi tics
RSS ag coat te tities tle nara nay Seen caer ii eceirah erte se en
EOS मेधातिथिभाष्यसमलकता [ अटनः च
तत्र aad aah यः प्रतिषेधस्तस्याशु्रादिविषयता ऽननोच्यते, न gata.
aed विधीयते । तथा सति प्रतिषेधेनैकवाक्यता बाध्येत ee
mT पुनरः fafasit: तश्च॑तिं। wa वधविशेषश्ठान्न ge) तस्यासत `
a निमित्ततालुपपत्ते श्रतश्च HA षधे परश्चात्तद्विषयसतद्विषयं aad वक्तव्यमित्यथ
आपतति । तस्वनिषटम् | pee ae
^ ननु च Wala उ्यवष्टारषस्तु निदिश्यते पुनस्त fa वदेव प्रतिनिर्दिश्यते | तश्च
afer व्यवहारे पराजिताः सन्तो वधाहां भवंति तस्य नानुपपन्न निमित्तभावः। |
रत्र वदन्ति। नचात्र वधष्वनरहमिष्यते। यतोऽनिष्टं पापीयसा जीवनभिषि। `
यस्त्ववधार्हानवकाशान्न पुरदास्यादिस्खकितादनुहदंडताख्यापनाय बा जवैः खस्पापरा- =`
धात् न घावयिलपपत्ति राजलघ्वात् क्रोधस्य दण्डस्य चाशाद्लीयत्वादस्थितपरिमाणतथा `
निश्वयाभवे न तस्यापि निमित्ततापपत्तिः। अतः प्रतिषेधरोषतैव न्याय्या! गौत-
oft स्वनवविध्याशङ्काऽपि नासि । ““नाचतवदने दषो जीवसे चेत्तदधीनम्?? इत्येव- क
मादिप्रपिषेषे सयाद्रतयोाः कामचारग्रसङ्खे सयवचनेन निमित्तभावः प्रतिपद्यमानो (न
दिस्यात्घर्वभूतानीविः प्रतिषेधव्यतिक्रमतया aid प्रतिप इति युक्तिमतेनेदं कृतम्
nw,
त चेदसे ge wae a gaat, weg कर्थं हिसादेपेणानुषज्यते
श्रथ सत्यपि स्वातन्त्ये तद्रचनेन राज्ञा हन्यभानलाततद्धेवुभावापत्त्या I. `
तमिति चैत् न। सर्वो हवः प्रयोजकः--घनेन कुलं, विधया यश इति, भवति विद्या `
यशस gga viet | न चान्य एवायं सैकिकफलत्यत्तियोग्यता हेुलत्तये हेु-
भावः, शपि तु द्रव्यगुणाः। यत्रापि feat श्रयते अभिना पाक इति" साऽपि स्वरूपेण
सिद्धरूपामिषानाखृदन्तर्मावस्य । अन्यर्वायं rete: कर्ठैज्यापारस्य प्रयाजको ` Me
टर्म तु तस्रयोजकत्रमेवमित्यथैम् । यदि ताबस्रेषणाध्येषणे sama sata `
. , कत्वं साधयते ब्रीदीनातप इत्यादावचेतनेषु शिज्ुदत्तिदुलेभा SO
aga परिहतमेतद्भाल्याटभिः युल्योपचरितक्रिय इति चैतनाबद्रसतूपचारे ‘fret
area’ “कारीषो $ग्यापयतीतिः। न aa Faas उपकारः, पि तु निश्चित
Ree प्रयोजकस्य । wert ह्यावायैकरनियिप्रयु्तं gata माणवकस्य `
। णं प्रतिबन्धकम् | करीषे प्रयोजकताध्यारापः | प्रेरकत्ाद्धि `
| = चैतन्यस्य वायुजलादेरभिकाष्ठ द सुतरां दश्यते! तदा विधि
प्रेषणाद्यभावा। TRE था; शब्दाः स्युः । ब्रधैतत्धमर्थाचर्यं
: aaa eee ११९ ae Ae
भक्तयुपनयति | कस्यचिद्रधपरृत्तस्य कर्विदायुधमर्ैयत्यन्यो वध्यकाषाविष्करयेन मन्युटुप- = ` `
दौपयति। एवलक्तणः परेषित्रादिरूपरदितः सन्यापारः प्रयोज्यफलसिद्धावालुङ्ू्य प्रविषय- = `
मानस्तस्लम्थाचरणपनक्ते प्रयोजकः । ae ४ es
अस्मिन् पत्ते कारीषोपाध्याय ger प्राप्तुतः। ~
ह १ ` अत्रापि यमन्तरेण क्रियाया अनित्तियैस्य च कारकविशेषक्ञा न प्रवदेत स ger - ८
प्रयोजकः कतां । भरध्यापयितारं चान्तरेण कारीषो न शकतोत्यष्ययनहेतुमावं प्रति- `
पत्तुम् 1 Seg तमन्तरेणापि शक्त एवेति गौणः कारीषः। यत्र च करयादिमिवे = `
निश्चितो हेतुमसप्स्ययदनात्तत्रापि नौणाथैरैव ¦ यथा करिचर्खस्पेनापि प्रयोजनेन दूरं `
आमं पुनः पुनगैतवन्तं दृष्टा जचीति शनो गमयति देवदत्तम्, इति । यत्र ठु न क्ख- =`
चिदासत्तिविप्रकषावन्तरङ्गवबदिरङ्गभावे वा गम्यते तत्र यावन्तस्तदाचुद्कल्यं प्रतिपद्यन्ते = `
` सवं तेप्रयोजकाः। | ee
नलु च कारकसंज्ञायामन्तरङ्गयेगे नास्तीति छा विशेषः कारीषापाध्याययोः।
स्वपरक्रियेव खा aT अवताम्] न Tease | बरूवाश्रयै च विधिप्रतिषेधौ । इदमपि `
५. — तत्र पठयते--विवत्ताततः कारकाणि भवन्तीति । ot च सति aerate ade
करशचिद्धिवन्तेत्तत्र कठ प्रत्ययविधिप्रतिषेधावपि स्याताम् । यथा पातकपरिगणनायामवुपठति `
Spat संस्का चोपदर्ता चेति| वस्मादन्वाख्यानसिद्धप्था तावकी सा Loe
RET न वरत्वधिष्ठानमथंमवस्कन्द्ति | wares व्याख्यादभिरुत्तं-समर्थाचसणं चद्धेतुः `
| देम प्रसङ्गः। ततश्च योपि कस्मैचिद्धोजने ददाति स चैदरिकतयाऽपिसैदित्येन = `
व्यापद्येत प्राप as दातुर्वधकर्ठलमिति । न च तसपरुक्तं भवति । क्रियान्तरेण ad He
— निशिता मोजनास्यप्रयोजके न vat a वेष्यादि कथंचिश्निमित्तं मबति। wag arate `
» = मित्तम्, प्रयोजकस्वाभावात्त कठ त्वं नासीति ae: । यस्य तु भूमिसुवर्णपहारादिनाऽ- `
पराष्येत स च तद्पहारमन्युना कथंचिन्प्ियेत किं तत्रापहतुरपदारहेष ware वधेऽपि `
` निमिचिभाव इति चिन्स्यम् s .
Pee PO
2
meager: 11८ ee ८4: oe So
। कोऽयं नियमेऽभिग्रेवः१ यदिह वा कचिन्ध्रियन्ते केचिन्नेत्यनियता नियः
waft) पुरुषसखभावभरदात् तदेवषधं satan हितं विपरीतमन्यस्येति
च भावनादेशकालस्वभावमेदसदकारिसापेकषः गक्तयन्तरप्रादुभावः | तदेव
। विच्छेदादेरिष भूम्यादिद्दरणस्य नियतनिसि
ज | OEE SS
१९ ५ ॥ मेधातिथिभाष्यलमलकूवा । = [ wea:
पेशक्तमानसस्य Gita तत्र । ये पुनर्मन्युपरीता श्रनशनश्वघ्पतनविषभकषणादिनाऽपरा- `
` द्वारय॒दिश्य भरियेर॑खत्राप्येष एव न्यायः । इ व 0
नलु चान्यस्यैव प्रसिद्धहेतुभावस्य निषभचणादनिंमित्तस्य तत्र tare भूम्यादिदहर- `
शस्यापराधा Wagar । तेनेपजनितमन्युमरणदेतो sata इति पारेपय॑तौ
निमित्तत्वमिति चेत् । एवं सति पथ्योपदेशेनापि केवचिदुद्विनमाना आसान व्यापा-
दयन्त, तक तत्रोपदेशरो हन्तारः ey: । तथा मत्सरिणः परदरव्येष्वीष्येया `
षष्यन्ता धनिषु हाषमाददीरन् । तथाऽन्ये मूढमनसः प्रियान्पुत्रान्खामिनश्वानुन्रि- `
यन्ते, तत्न प्रियादीनां इन्दृतापत्तिः। अपरे च रूपवस्तीदशेनेन परिफल्गुभनसेऽसूयन्ते
भव्यमानहदयारच बिवेकशुन्यात्मान्तत्र शीलवत्यः सिये दुष्येयुः । तदेवेदमापवितं
यतस्य aaa | Se ete a
सत्यमेवं यदि विधिप्रतिषेषविशषो न aT) विदितो दितोपदेशः प्रतिषिद्धं `
ध स्वहस्यादि । तथा चाहुः-- = ye deo
“डपकारग्रृत्तानां कथंचिदद्विपर्ययः | न aa हषः केषांचिद्धेषजामीषधी यथा |?
waa केवलं वैयादेरातुरोपकाराधिनः प्यक्तौषधस्य कथं विद्विपरीततयोपयत्ताबदाषः-- `
किंतद्यन्यस्यापि गवादैमैहति पङ्कं निगमरस्योडधरयुजाकर्षयाय यथाश्रमेण यदि व्यापत्ति
तन्नोद्धत्तदुष्येदिति कथितं भवति ) एवं सर्वत्र | त
योऽपि करस्मिश्िस्खव्यापाराचुष्ठानवति धनरूपातिशयसंपद्रति दृश्यमाने दन्दह्यते `
नतं प्रति कस्यचिच्ाखार्थातिक्रमः । निश्ितो हि निमित्तभावः प्रतिपेषस्य विषये
मवितुमहति । ज च प्राण्यन्तराश्रचिषु चैतसिकषु धरमु प्रतिक्तथमन्यथामवतसु खभाव- ` .
विशेषावसखायः । न हि शक्यमवसादितुमयमस्या रूपसंपदा व्यपद्यत इति! न च `
निश्चिते प्रतिषेधविषये संभवत्यनिशिचतविषयता न्याय्या । So .
..: य॒त्र ale कर्थचिद्रयेबिप्थयशरौरशोषयादिना कुताकिकपरीता स्यादपि निमित्ताव- `
गित्र किं भंशयितुं शीरं संदुभ्यतां कामिना, भवतु at पुरुषयाविनीति |
~ सैतदेवम् । न ददश भवन्त्यपि निमित्तता प्रतिषेधस्य विषयः, विभ्यन्तरविराषात्। `
भरस्ति aa व्यभिचारप्रतिषेधविधिः 1 न वाऽपि विष्यन्तरेानवव्धे विषये छ्तावकाशा `
विधयो विरोषविध्यन्तरं विषयमास्वंदितुमरईन्ति। येऽपि मन्यन्ते रागलन्चयां cafe
शोलसंरचणोपदेशो निषेधति a शाख्लक्तणां तेन महानुभावया मास्य तपस्विनो व १.
` जीवितयुच्छेरसीदिति प्राथोल्जिदीर्षया सुमुखा संप्रयुज्यते नासै। न्यभिचारविषेषम- `
। . यत्त विष्यन्तरविषये न विध्यन्तरं nada इवि चैवायं विध्यन्तरस्य वेषयो `
joy nee HS OS 7
मयुस्शविः। ~ ~ 1.
ag च प्रदृत्तावपि नैव rena नियोगविधानिव व्यमिचारानुज्ञानस््रत्यभावात््) = `
` भ्रथाप्रटृत्तौ कामयेत मारणमिति प्रतिषेधमयास्रवतैते सऽपि प्रतिषेधो रागल्च्णामेव `
सां प्रततिषेधयति। न चासौ रागते। न प्रवतैतेऽपि तु steamer) argat
. कारवः waft: साऽपि प्रतिषेधविषयपरिहारेण | योऽपि किविदाचेदयमहमास्मानैे .
इन्मीति हन्यान्न तत्रापरयच्छते घातकत्वं ञ्यवदहारोच्छेदपरसङ्गात् ।। १०४ ॥
ee party चरुभियनेर॑सते सरस्वतीम् ॥
५ तरतस्यनसस्तस्य Har निष्कृतिं पराम् ॥ १०५ oe
RTS Baar se सा बाग्देवता। तदथं च चरे वाग्देवत्याः। तण्डुला `
नातिपकाश्चरवः। तैयजेरच्चिति बहुवचननिर्देशात् चरूभिरिति बहुवचनम् । न पुन- `
Ra बहवश्चरवे नापि agatat बायस्तामवदयागो 'देवश्चेद्र्द्रहवेः बराह्मणा यज्ञे `
` रन्निति, तद्वहुवचनम्, नतु कपिललैश्च धिभिर्यजेरन्नितिवत् । ` ॥
" तदेतद्त्राहथायनुप्रदाथैमचतयुक्तं भ्रति सनुतमेवैनः पापमसस्याभिधानलक्तणा =
क्रिया| यथा घभेक्रियावत एवं समानाधिकरणं षष्ठो । येषां तु क्रियाजन्यै धर्मधनं = `
नक्रियैव--तन्मतेऽयतस्य aan इति वैय्यधिकरण्येऽनतनिमित्तस्रादेनो ऽदतम्, उपचारतः = `
समानाधिकरणे एव । वस्य निषकरुतिः शोधनं पावने प्रायश्चित्तमिति aq)
` परा प्रकृष्टा oe "~
नतु च कुतोऽत्र पापम्--यावताऽस्मिन्निमित्तेनानतवचमे देष इल्युक्तम् | as
Pag: “Rafeeg महाफल”! अस्मचच्छाल्ात्त् यावल्नोवमनृतं मया न
: os वक्तव्यमिति येन wafer’ तस्य मिथ्यासंकस्पदेषो मा भूदिति प्रायश्ितत्तयुच्यते।
गेहदाहवधप्रतिषेधेऽपि नैमित्तिकं विधानम् । एनसे निष्कृतिमिलयथंवादः | ee
कथं तहि वाग्दैवत्थैः खरस्वतौ यजेरन्! यदि बाग्देवता सरखती `
। कथमिञ्यते । श्रथ वाक्सरस्वत्योरेकस्वेनैवं देवताभावे शब्दावगस्यरूपत्वादेववाया भिन्नौ |
। ` चैतै बाकखरस्वतीशब्दो | यथाऽप्नये जुहोतीति चोदितेन उ्वलनाय कशानवे वा स्वाहेति `
gaa, वायवे निरूप्य जुहयाद्भायु्ै प्राण इत्युक्तेऽपि न प्राणायेति हूयते | ।
। सयम । वागेव देवता। सामानाधिक्रण्यादेवतार्थ वद्धितः। न सरसखतीमिवि
द्वितीयानिरदेश्या देवता) कर्मणि fe द्वितीया। संप्रदाने च देवतान कर्म॑
कथं तहिं सरसरतीपष्ान्वयः। = ` ^
अरथैवाहाऽयम् । Bat जुहेत्यभिर्वै सवां देवता इति । वागेव सरस्वती-
aR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता . [wer `
वचनेोऽत्र af: | पूजा च पूज्यमानकमिक्ा। तत्र युक्ता द्वितोया। तथा च
देवता पूजनीयेत्यादि aga a 7 0
। ५ एतच्च न युक्तम् । स्मिन् हि पन्ते हवतात्वमन्यताद्ग्यम् | तत्र यागरसप्रदा्म aa
देवतेति स्मरणविरोधः। एषा च efaeiadt) निरपेच्तत्वात् । gal देवता
(Seem ध्येया च | यस्यै देवतायै हविगृ दतं स्यात्तां waar ध्यायेदिति वत्कियाक्मला- =
कर्मण्येषा द्वितीया ।॥ १०५।
कूष्पाण्डेवांऽपि FEAT TAAL यथा्पिधि || ek
उदित्यचा aT वारुण्या तृचेनाब्दैवतेन वा ॥ १०६।
कूष्माण्डा नाम मन्त्रा ag wart) तैघरंतमण्नै जुहुयात्
जहातिश्च देवतासुदिश्य द्रव्यस्य त्यागः | ्ाघारविशेषणे तपरहाप्रा विष्यधिकरणनिर्देशा-
, न्मां्विंकी देवता वेदितव्या । येषु च भन्छषु देवताविशेषलिङ्गं न दश्यते--यथा `
| देवङ्ृतस्यैनसावयजनमसि' इत्यादिषु--तत्र प्रजापतिरेवेति afar: | अथवा यस्या. =
न्यत्र देवतात्वं दृष्टं संह संबन्धि यवत् । वथा च fewer: ‘aft वा सा
तथाऽपि यजति श्रूयते ged मन्त्राश्च तेऽतरासस्यां देवतायां जुहोतीति etaget ge
यादिति व्याख्येयम् । तच्चायुक्तम् । तथाभिघारयेदिति वक्तव्यं स्यात् । वयं तु .
` ब्रूमो ‹ देव्नतस्यैनसोवयजनमसि इत्यत्र कर्मेवावयजनयेवावयाजनमिलयुच्यते | श्रत `
स्रदेवता | सर्वत्र च मन्त्राभिधेयं बर्तवसिविति न देवतायां मन्त्वर्णाभावः
उदत्यचावा ॥ उदुत्तमं वरुणपाशमस्मत् इति (ऋग्वेद १। २४ oe
१५ ) एषा ऋक् वरणदेवता उदिति प्रतीकेन लकच्यते। वारुणोप्रहं चान्यस्या उड `
त्वा मदतु सोमाः ( ऋण्बेद ८ | ६४। १ ) इत्युच्छच्दप्रतीकाया निवृच्यथैम् oe
तृचेनाब्दैवतेन चेति। देवतैव दैवतम् , भप दैवतम् ce यवस्य तेन-- ae
feat दिष्ठा इत्यादिना (are १०। € । १ )। श्रतश्चैकौकया cderef:
परत्येकशब्दवत्, समस्तेन च सभुदायाहतिरेकेति ध
धृतमभाविति सर्व॑रानुङ्ग
bh fs हविषः wera
णखवहमायताबन्मात्रमनुजानाति
कामदेवता स्यादिषिः । यद्यपि याऽन्यस्य हविषो दैवता सान्यत्व न कदाचित् `
व्यावः] मनुस्थरतिः | eae
` पल्चदशाहारत्रायि Te: | stat पक्ताणां समाहारः विपक्षम् । श्यकारा- `
। न्तोत्तरपक्ष द्विशः" इति ( बातिक २।४। १७ ) खील परापत प्राच्रादिदशैनाखविषिधः। =
यद्येवं त्िप्तीति न प्राभ्ोति । ee
यन्दसस्तत्र लिङ्गव्यत्ययः. oe ee
ease कमणि पञ्चमी | च्रन्पन्नान्यावदतीत्य थः साच्यं न ददाति। शअग- oo
Btsiifsardeagal पाप्नुयादित्यथः | iS ee
` देशबन्धं च। दशमं च भागं दण्डनीयस्तस्मादयात् | Cape
५ ऋणादिषु इत्यादिमहणेन सर्वव्यवहारोपक्रमः | द्वितीयश्यग्रहणयुपलच्तथा्थम्। `
यस्मिन्व्यवहारे साच््यमियन्तं कालं न भवतति पराजीयमानस्य साक्तिणो erg `
अवति) a rae
गदौ रोगः वस्समानप्ल्युत्यानहेतूपलच्तणाथैम् । तेनात्र छडुभ्बोपद्रवधनिकोपरो- = `
धाद्यपि परीतम् । 1 a ee
बन्धशब्दः agaftatr दण्डविषये दशमांशवचनः 1 `
नरं संवते ¶प्रहणं च शोकपूरणाथैम् He
भन्ये त्वाहुस्तद्रूणं श्राप्लुयादित्यस्यायमथः--ऋणापहरणकललच्येन पपेन |
, धभ्येत। राज्ञे वा जीयमानस्य या दण्डस्ततो दशममंशं दयादिति afer: पुनः
dead ॥ १०७ = 0 ae
oe यस्य दरयेत सप्राहादुक्तवाक्यस्य AAT ॥ व
रागोऽगनज्ञातिमरणणण दाप्या दमं च BU १०८॥
^. : सप्राहा षदिति परमीदशेनादर्वागियध्याहियते । सप्तानां दिवसानामन्यतम- `
` स्मिन्नहनि यस्व साक्विणा रोगादि दश्यते स गृषावाक्षी दैवेन विभावितः पूर्वोक्त
` विधिना दापयितन्यः। रोभेाऽयन्तपाडाकरः, अग्निर्गोबाहइनदहनः, पुत्रदारादि
भ्रलयाख्न्न्ञातिमरर्ण, तस्य Reefs लिङ्गम् ॥ १०८ |
असाक्षिकेषु aig मिध विवदमानयोः oe)
अषिन्दंस्तत्तवतः सत्यं शपथेनापि लम्भयेत् ॥ १०९ ॥ oe
: atfadt येष्वथैषु व्यवहारेषु तेऽखाक्षिकोः ु सल
कः
१२४ मेधाचिथिभाष्यसमलङकुा | मषः
wae लाभः? । ‘a विन्दन्, इति पाठेऽप्येवमेव व्याख्येयम् | श्रसाक्तिकेषु शपथेन `
लम्भयेत्" इत्येतावद्विष्युरेशवएक्यावसानात् श्तकपूरणाथेम् सिथः-- परस्परम् ॥ १०६
महषिभिश्च देवश्च कार्याय ` शपथाः कृताः |
वसिष्ठश्चापि शपथं शेपे पैजवने TU ११० 1
श्रथैवदेाऽं पूर्वोक्तस्य शपथविधेः। सहषिभिः सप्तधिप्रशतिभिः anata ` `
` संदिग्वकायेनिंया्थं शपयाः कृता; । ake च भगवतः saga
ख्यानयुदाहतैन्यम् । पुष्करेषु तेष्वपदारितेष्वितरेतरं सप्तयः gfe "यस्ते हरति
पुष्करं स gat पडता गतिं mea इत्यादि । देवैरिन््रपरशविभिः । इन्द्रो यदि
स्थां प्रत्यभिशत्तः शापभयाद्रहुविधं शपथं चकार । afageafa प्रथङ निर्देशः `
प्राधान्यल्यापनाथैः | शपथं कृतवानित्यथैः । उपपदादेव विशेषावगतेः शपतिः करा.
aT ada | यथा ‘ae यजतः इति 'खपेषं पुष्टः इति तथा शपथं रोपः इति ज्ञेयम्
श्राप उपललभनेः इति लिटि प्रथमपुरषात्मनेपदैकवचने शेपे इति रूपम् । a0
` पैजवने राजा बभूव । तस्मिन्काले विच्वामितरेणाकरष्ठो मण्डलमध्यगतः stat
` धाभ्यां संज्ञुव्धाचरणेाऽवासुरो यावुधानेऽस्मीति शपथं गृहीतवान् । विश्वामि `स |
क्तस्य राज्ञः TATA तद्पुत्रशतमशितमेष हि we इति। ततः स उवाच।
oe waa fae यदि रत्तः स्यामित्यात्मन्यनिष्टाशंसनमच्र शपथः) रएव्रदारादिशिरःस्पशने
एतदनिष्टशंसनं शपथे मन्तम्यः॥ ११०
न था UIT इयास्ससपेऽ्प्यथे नरो TT ।
Sat हि WY दन् भरस्य चेह च नर्यति ll १११ :
Fear फलाख्यानमेतत्। बरुयाऽन्यथाऽसलमिति यावत्। तत्रापहिय-
भाग्सुवणीदिद्र्यजायपेचतोऽयतपथङषोऽन्यथाशपये wet | गरीयसि तु काये ae `
बाद्धिकतरो देषोऽसत्येव। प्रेय नाशो नरकम्, इह मदकयशः । प्रमाणान्त. 7
स्ह ज्ञाते राजदण्डः॥ १११ ध |
कामिनीष arty गवां भक्षये तथेन्धने
i st mae च शपथे नास्ति पातकम् 11 ११२ ध
` विशिषटन्दरियसपर्शजन्यः, सर यापु भवति पुरषस्य ताः गः
a शपथः! कामसिद्धार्थो यथा नाहइमन्यां |
यस्तु सप्रुन्यरव मया ‘ge त्वया देयं
श्रध्यायः J a ` १२५
भवत्येव देषः। शपथे--विषयलप्तमी चेयं न निमित्ततप्तमी ! तेन यस्वामेवैकषा- `
a ‘eat waa तत्रोक्तूपशपथे न दः ; निमित्तसप्तम्यां तु fafa परद्रन्यापहारे । 2
देषः स्यात् । अतश्च कामादशगुशं a(S । १२१ ) gates दण्डविधानं न १ | —
युञ्यते। तयापि निमित्तानन्तरङृते विवादेऽसस्येव दृथाशपथरेषः | एवं सर्वत्र | oe ae
` देविवाहाथमेवंविधमनृतमदषः। न पुनजायपहवादे |
इथाशपथस्य Ga प्रतिषिद्धस्य प्रतिप्रसवशाख्मेवत् । तस्मारववर्णानुप्रहे शप- = `
| ` मानस्यन दोषः। किमथ तर्हीदशुच्यते। तत्र बधात्परित्रायमुक्तं सवेवथेविषयम् ee,
आअभ्युपपत्तिस्तु बाह्यणस्यैव । सा हि धनल्लाभादिना संभवति । सवेतश्च परसेबन्धिनीष `
क्रियासेवेविधास्ु शपथाभ्यनुज्ञानघ्ुपायान्तरेण तरिसिद्धयसंभवर एव द्रष्टव्यम् ॥ ११२ ॥ a ay
dea श्रापयेदिद्युच्यते। सस्येन शपेः सत्यादिनिवन्धनेऽयं धर्मो वा मे निष्फलः `
` स्यादितिः। णवं चायुधानामपि करत्वं वाहनानां च। एतेरात्मानै श्पेत्-
ष्ठतानि निष्फलानि स्युरिति" ^
विवाहेषु | न खयाऽन्या Areca न वाऽन्यो वोढव्य इति अन्यस्यापि सुहृदा- = `
गवां भहये । गवां यवससिद्धयथं मया ऽपहतन्यं --न मयाऽपहतं परस्य चावस्सं- स oe
बन्धिभिरभिक्तस्य agreed शपमानस्य aa) oo
एवमिन्धनै! ` | क ८
ब्राह्मणानामभ्युपपत्तिसुपरहः। सर्ववर्णानुपरहेऽनुज्ञातमेव | किमिह पुनवंच- `
oat) कंचिदाहुः--श्पथे ब्राह्यणेऽनज्ञायते, शुद्रादिषु anata) we तद्धि
सलयाद्विशिष्यतेः इति (८ । १०४) वचनान्तैतदनुतम् । अता न मवति seta यसौ । =
सत्येन शापयेदिभं क्षत्रिय वाहनायुधैः ॥
गोबीनकाश्चने वशय श्र सर्वैस्तु पातकैः ॥ ११३ es
तनु च यद्यहमेवं gt तदिदमनिष्टमाप्ठुयामिति सं हीतैनक्रिया शपथः, वं थःकार- `
गाबोजकाञ्चुनानि वैश्यो हस्तेन स्पशयित्वाऽभिशपेदेतानि बा मे निष्फलानि
oe aa wa पातकैः | वत्त्यमाणानि पातकानि मे egies gat वाच्यते 11923)
es ee अग्निं बाऽऽदारयेदेनमप्मु चैनं निमज्जयेत्
छत्रदारस्य बाऽष्येनं शिरसि स्पशयेत्पृथक् ॥। ११४ ॥
अग्निसाहारथेदेर्न हस्तेनाश्व्थपयंन्यवदहितेन तयोः प्रदेशान्तरं स
: १२६ 7 मेधाविथिभाष्यलसक्ङ्कता | “ nee [ ser: ` ¢
ee wey जले निञज्जयेत् प्राडचिवाक sae
पु दारि
थाधिकारद्राचाऽपि, शपथस्यैवंरूपत्यादिदयुक्तम् पुयगेककस्य ११४।
यमिद्धो न दहत्यग्निरापे नेन्पञ्जयन्ति =
न चात्तिृच्छतिक्षित्र स ya शपथे TP ११५॥
co | ५ तप्ताय पिण्डा$नवेय गृहीता न दहति | श्रपश्च area पुवयन्ति TINTS | _ ४ ae
केशरैन चातिभच्छति det न oof, रेगेऽभ्रिरिययन्यत्रोक्तम् age: `
शयुचिनिंदोषः। श्विपस् -चदुदेश वाऽहान्यवधिः स्पृयन्तरात् ॥ ११५ ॥
वत्सस्य दयभिक्नस्तस्य पुरा भ्रा यवीयसा |
नाग्निददाह रेमापि सस्येन जगतः स्पक्षः ॥ ११६ ॥
rife स्पशचयेत् । पुत्रस्य दारस्य शिरः स्पथेयेत्--दस्तेन, शप- ye as
ne कथं gaia धच्त्यति, अपे नेन्मज्जयिष्यन्ति | न हि महाभूतानि विपरियन्ति : |
स्वभावतो चैवन्यादिति-पयैलुयोगमाशङ्खपाथेवादेनारस्ै' दढोकरोति। यद्यप्ययम- `
न्वयन्यतिरेकखमधिगस्योऽथेः प्रत्यन्तो बा aati धूसीकल्पितेन्द्रनालवद् wie ` Le
दत्र सुखबिभीषिकासखनमात्रफलं शपथं मन्यमाना वैदिकं निदधैनमुषन्यसति ।
भवन्ति प्रतिपत्ता ऽर्थागमेन qaqaesy नादर्टदतां प्रतिपद्यन्ते
` वत्सो नाम काण्व छऋषिरमवत् | स च कनीयसा वेमात्रयेण घ्रात्राऽभि शस्त see 7 1.
| शन खप्रसित्राहमयः are sft) स तं प्र्ुवाच--सत्येनग्वि प्रविशामि यदिन
राह्मण eft | तस्येदयुक्तवतः प्रविष्टस्य atiqeste रोमापि । क्थम् १ सत्येन =
` कथममि सत्यं जानातीति चेदत भाह जगतः स्पशः | मूढात्मा परकीयता. ध eee
a: tay seat | स च चारः प्रथिधिरिति चे प्रसिद्धि भिहि भगवान्सर्वं ee 1
श्रष्यायः] मलुस्डतिः। eR
इच्यते । न दृश्येन व्यभिचारेण व्यवस्थेयमपनेतुं शक्यते । sift `
` दुष्यभिचारस्य । प्रत्यकञादिष्वपि प्रमाणेषु दश्यत एव तादृशो व्यभिचारः । न च तानि `
न प्रमाणम् । श्रथ व्यभिचारवन्ति नैव प्रत्यन्तादिशब्दवाच्यानि--यदव्यमिचरति ॥ ५
न तत् प्रसयक्त, Teed न तद्व्यभिचरति वचनात् । इहापि शक्यते तद्रतु--यद्- ` +
व्यभिचरतिनासौ शपथे यः शपथः स न व्यभिचरतीति। क पुनः शपथः। यः. ae (
सभस्तेतिकतैन्यतामात्रादयपगरहेय निरूपितङ्दकः स्तं भनाभावः । निपरीता$शपथः । न (1
वादशस्य व्यभिवारोऽसि ! श्रथापि स्यात्तत्रापि प्राक् कृतस्य कर्मयःफलविपाको भवति ` ee
निमित्तसवात् । garde gaia गरीयसा gaa सन्यते । wear
` जन्मान्तरदेषेण निगृह्यते । विचित्रा हि कमयं फक्ञपाकःमिन्यक्तिदेतवः, सदखादेका =
` मिथ्या गृह्यते, उर्सगतस्त्वमिथ्यासम् । पुरष्टिकारी्यादिष्वप्येवत्छमानम् क ^
तस्मात्छाक्तिवच्छपथेऽपि प्रस्येतव्यम् । तेऽपि हि कदाचिन्मिथ्यावदन्ति |
न भयप्रदशनमात्नमेतत् । रूढ्या शपथा sat: सत्यं प्रतिष्ठत इति ॥ ११६ ॥
यस्मिन्यस्मिन्विवादे तु केटसाध्यं कृतं मवेत् ॥
तत्तत्काये' निवत्त तं कृतं चाप्यछ्तं भवेत् ॥ .११७।
यस्सिन्ठ्यवहारे हूटखाक्तिभि्व्यवहारः ga: स्यात्स ॒निवर्वयितव्य:
ष क्रत चाप्य क्रत ४, भवेत् गृहीतधने ऽप्युत्तमश प्रतिपाद यितन्यः - इतरोदण्डो
` गृहीतोऽपि त्याज्यः । वा्खाघ्रेय जितस्तरमसीति निश्चिते are rade इत्युच्यते । `
` इण्डपयेन्तं कृतमपीति विशेषः । ater श्लेकपृरयायाम् | ११७ | =
छोभान्पोदाद्वयान्मेत्राच्कामाच्छोधात्तयेवर च UI
अज्ञानाहालभावाच्च स्यं वितथश्वच्यते | ११८ ॥ mae
Haare लोभादिनिमित्तम्। विषथक्षथने दण्डविशेषमावा्थम् । वितथमसयम् |
सर्वत्र पच्चमी deat ॥ ११८॥ ee ee
ae एषामन्यतमे स्थाने यः सा्ष्यमन्रतं वदेत् oe
तस्य दण्डविशेषांस्तु परवक्ष्याम्यनुपूवश्ः ॥ ११९ ॥
Serer दण्वयसतु मोासूव' त॒ साइसम् ॥ =: `
` ` भयादौ मध्यमे दण्डौ मेतरासूर्वः चतुयुणम् ॥ १२
A araeh वितथं षक्ति a wee दण्डनीय इत्येवं थाजना कव्या
वत्र यः परस्माद्धनयुपादाय विपरीतं वक्ति तस्य लोभ हे
शद ` 1 सेधातिथिभाष्यश् मलङकता | [ sen:
Area | स्वभावतो यथाथेवादी यथादृ्टाथेवादी च केनचिदित्तदंन्तो भदेतुना प्ररन-
सहस्रमिति संख्येयविशेषावगतिर्वाक्षयान्तरासणानामिति
पव तु साहस प्रथमं (पणानां द्वे शते साधः (lo १३८ ) इत्यादे |
द्रौ मध्यमी साहसाविति विपरिणामः |
| at चय ख स हसखमेबेस्यथं वृत्तानुराधेन विचित्रया शब्दघत्त्या स एवाथः as a
कथ्यते || १ {६-~१२० I] | Betas ae
कामादश्चगुण' yt कोधात्त Era’ wz
नानाद्र शते पणं ahssarssady तु ॥ 222 |
` _ मन्मथः कामः । यत्र लियो विवदन्ते तस्संबन्ध्यन्यतरां कामयमानेऽनृतं बदति `
भ्रधतृतीयानि सहस्राणि दण्ड्यते क्रोधाच्िगुशं परं प्रथमसाहसस्य प्रक्रतखात्तत | a
= प्रो मध्यः। सवीन्ते ज्लोकविज्ञानादिति वा उत्तम एव gz) द्वेषः Stay | ऋ -
` दिति। चो विपरीतं प्रथमं ब्रूयाद्ान्या, नलु प्रश्नकाले । द्भ शते दमः । प्रदर्शनमेब ` ध
विपरीतं नाभिधानम्। बालिश्यं बालभावः अप्रप्तन्यवहारता। ईषदपन्रन्तबाल-
भावस्याप्रप्तुद्धिस्यैयेस्यायं बालिश्यदण्डा ऽन्यस्य त्वसात्तितैव |) १२१ eee
एतानाहुः कोटसा्ये भरोक्तान्दण्डान्मनीषिभिः ॥
धमेस्याग्यभिचाराथेमधर्मनियमाय च | १२२॥
इभयप्रयोजनेो दण्ड इति दशंयलवश्यावुष्ठेयत्वाय ! शाबाचारनिरूढा व्यवस्था
faa, तस्य व्यभिचारो ऽनितिर्च्यते ॥ १२२ ॥ ee
केटसा्षयं तु कुवांणंतरीन्व्णन्धामिंको नपः ॥ `
भ्रवासयेदण्डयिस्वा राह्मण तु विवासयेत् ॥ १२३ |
` विवासं करोति
स्य दण्डान्तरविधानात् ॥ १२३ ॥ aS
Re Sales: सम्यकू प्रश्नाथेमनवधायस्परतत्वाद्राऽन्यथ AIT ATT TAM |
भयं त्रासः । वदिं मदीयेन सलवचनेनायं जीयेत तत्रायं कदचित् ज्ञातिधनादि- `
बाधया मां व्यापाक््येदिव्याशङ्क |
| Te T- a a ‘
ब्रह्मण g ie
नावः] `
धनस्य दशसद्ुपान्तमनि ।
` च दण्डविशेषो नाम्नादस्तत्र यो येनेवाङ्गेनापराद्धः स तत्रेव पीडयितव्यः। तत्रागम्या- `
गमन उपस्थनिप्रहः। चैयै sara भ्राहारनिषच्यादिना । बाग्दण्डयारुष्ये जिह्वा- `
` इस्तयेः । पादबलेन - व्यक्तकरामन्पादयेः | fer विश्रब्धं राजदारान्वीच्चमाणय- `
RAI: । भलुक्ञेपनगन्धमाजिघनत्रासिक्षायाम् । रहसि राजान मन्त्रयमाणं इल्य- = `
षटान तरित sq a करयोः, धने प्रसिद्धो दण्डः। देहे मारणं महापातकिनः hace at ee
aa तस्मिन्कर्मणि । तं परिज्ञाय । किमयमात्मङुडुम्ब्लुदव्ायेन धमं
` अथ मवयतादिशीण्डतया-तथः प्रमादाद्नुद्धिपूबे वा परप्रयुक्तस्वेच्छया वेत्यादिरनुबन्धः। `
Sa प्रामारण्यगरहजलजन्मप्रसवभूम्यादि
` बादययैवनादि वा। सारः शक्त्यशक्ती ग्राव्यवदारिद्रि । अपराधेशदयानां
पदानामन्यतमः। ured पौबापर्यण निरूप्य तथा दण्डं पातयेत्ञुर्याचथा स्थितिः
4 ce सासारिकी न शरश्यतीति ॥ १२६ ॥ ee
मन॒स्पतिः।
am स्थानानि दण्डस्य मनुः स्वायं युवोऽव्रवीत्
त्रिष वणष् यानि स्युरक्षता बाह्या as ॥ १२४ च
` स्यानशब्दे विषयपर्यायः। एवैः प्रदेशः पोडयितव्यः प्रत्यपराधम् । mea!
ब्राह्मणस्य धनदण्डनिधानादच्तततरेपदेशः शरीरपोडापरिदाराथेः कस्पते-सत्यपि `
बयं तु नरमः--लमग्रधनमन्ततःमित्यत्र धनपोडाऽपि निषिद्धैव ब्राह्मणस्य ¦ aaa: `
wanes: श्रुवशोलाभिजनयुक्त्तत्य घनदण्डाऽपि aha) तथाच faq `
` स्ताटृशमेव ब्राह्मणमधिक्रस्थ द्रौ लाके gandy इत्युपक्रम्य “पड्भिः परिदार्थश्चेत्यादिः = `
(He Fo ११३) ॥ VATU त
उपस्थघुदरं जिहा हस्ती पादो च प्श्वमम् ॥
च्ुनांसा च कणे च धनं देहस्तथैव च ॥ १२५ |
उपस्थं प्रजनधघमैः Stages: | उदेशमात्रमिदं चिनियेग्तूत्तरत्र भविष्यति ! यत्र॒ ae
अनुबन्धं परिङ्नाय देशका च त्खतः ॥
सारापराधा चालोक्य दण्ड STA पातयेत् ॥ १९६ ॥
` इक्तालुक्तदण्ड्यं ष्वपराधेषु माठृकाश्छोकोऽयम् । एतदथानुलारेण सवत्र दण्ड- ee
aft: कव्या | तत्र पौनःपुन्येन प्रवत्तिरनुबन्धः । प्रवृत्तिकरणं वा, अनुबध्यते syst
धसतंत्रप्रसङ्गेन वा- = `
काले न्तं दिवादिः । सुभिचटुभि च
x ae ¦
अधपदण्डन Bh
ne ५ १३० मेधातिथिमाभ्यसमलङकुता | [टमः `
` शअधर्मप्धानदण्डसधंदण्डनस् 1 पूर्वोक्तमनपेच्त्येदं शाख्पाठमात्रेय राजेच्छया
रागद्रेषादिभिर्वा | तद्यशोनाशकं eer विच्छेदकम्। waist गुणख्यातिथश्चः देशा-
नरे की तिः। जीवतो वा पूर्वकालिकं यश्च; उत्तरकाक्तिकी कीति :। निदोषगुणवती- `
कीर्तिंयशसी। श्न्यो वा भेद उन्न योऽथवादत्त् | ETAT खगप्राप्तौ कर्मान्तरज- =
न्याया प्रतिबन्धकम् । परजापौति श्लोकपूरणाथेम्, सखवगंस्यासुष्मिकत्वात् ॥१२७॥ = `
अदण्ड्यान्दण्डयत्राजा दण्ड्यांरचेवाप्यदण्डयन् ॥
STU पहदामति नरकं चैव गच्छति ॥ १२८ ॥
oe ूर्वश्लाकोऽलुवन्धादिनिहूपणविधिशेषः | waa त्वनपराधानां दण्डनं प्रतिषिध्यते `
a सापराधा च विधीयते | 1 |
वृत्त्यर्थं दण्डस्य मन्यमानेारनुप्रहेणाहासीदिति ( श्रयशः )॥ १२८ il
वाग्दण्ड" प्रथम कयाद्वि्ण्डः तदनैतरम् |
तृतीय धनदण्ड तु वधदण्डमतःपरम् ॥ १२९ ॥ ae
a शुणवानीषस्रथममेवापराद्धः स वाचा Raleda न ang कृतवानसि at
पुनरेवं कार्षीरिति? । तथा विनीयमाने यदि न frada ‘atsaate इति वा प्रविजानीयाः =`
त्तदा धिग्धिगादिशबहैः परुषवचैः त्सार्थः क्तिप्यते । ततेऽप्यनिवतैमानो यथाशासं
con) धनेन दण्डनीयः । तदप्यगणयन्नैश्वयादिना dasa: | वधदण्डश्च ताडना ङ्गच्छेदनादि
न मरणमेव ॥ १२६॥ यत श्राह
वधेनापि यदा सेतान्िग्रहीतु न शक्नुयात् ॥
1 ( तदेषु सवपप्येतसयुञ्ञीत च्ुष्टयम् Ro
— aia चेद्रधः किं तदन्य्न्न शक््यते--कथं चैने पापं निगृहीतेयादिपरुषवाक्यपून
दुविनीेषु धनदण्डवयै समुचचेतम्यौ । gash शरीरदण्डे यदि नावव्िष्ठिते ततो `
न gating इवयुत्सृजेदपि तु स वधदण्डः कतेव्यः । धनषधदण्डयोश्च पुनःप्रृच्यर्थो- i
` भयमारसम्भः । वाग्दण्डे तु ager: प्रच्छति । धनेन च निगृहीतस्य पुनवेधो est- eS a
sylamiangedia’’ (21 २७७ ) ॥ १३०
त्वि I _
“ततश्च गवादिशब्दतुख्यतया उ्यवहारात् प्रसिद्धः--किं शाखोपदेशेनः? | 1
| इच्यते। नियमा उपदेशः! अन्येषामपि परिमेयानाभयस्कास्वघुव्यादीना- = `
we ॥ ` मेता संज्ञाः सन्ति तन्निघुत्त्यथैः । कचिदेशे परिमाणे भेदेाऽप्यस्ति, तन्निवृत्यथेश्च । < . ce) ५ ।
कचित् संबन्धतथा नियम्यते । तथा च कचिदष्टाचत्वारिशता माषचन्ध agus”
1) कचित् asda शतेन | तदेतरं नियम्यते | | 9.
। अष चैवं संबन्धः कियते--याः संज्ञा BTA ययिताला लाकसंव्यवहारार्थ
o वक्ष्यामि! सर्व॑स्य ज्लोकस्याभिरेव सेन्यबहारो यथा स्यादण्डादिनियोगस्याप्यन्यथा `
प्रसिद्धिः ॥ १३१॥ cee ee ae
जालान्तरगते भानौ TESA दृशयते रजः ॥
प्रथमं तत्मपाणानां Tat पचक्षते ॥ १३२ oes
lee मं sath केचिन्नाधीयते aaa विप्रतिप्यभावात् | गथान्तकुचिकाविवर प्रविष्टे oe
सूये at शे श्यते ख aay HATTA ATTA: | पथस तत्प्रमाशा- `
नामिति ॥ १३२॥ ee oe
सरेणवोऽष्टो faa लिक्षेका परिमाणतः
ता राजसषपस्ति्लस्ते TAT गोरसषपः ॥ १३३ ॥
| तघ्नोपचितपरिभाथाः | न पुनरयं लिक्ञाशब्दः सवेदजन्ु्रजन्तुबचनः । त r moe
। लिक्षा एके राजखषपाख्यपरिमाणपदाथैः | एवं योजनीयम् | Te चं व्यभिवारयन्ति `
। | न यथक्तपरिमाया यवादयेा sat इति ते निरस्ता भवन्ति । नदि यत्रादीनामर्थानां परिः `
A a ae माणम् | ‘at तहि TIBIA” | यथा चेपक्रान्तसंज्ञाः प्रचच्स्यामि परिमाणः : ae
` मिति। चरसरेण्ार्था नियतपरिमायस्वनैवत्घर्व' निश्चेयम् । शक्सुवन्ति च निषुणाङ्ञ- = `
| सरेणुन् संहन्तुमिति नानारभ्यार्थोपदेशः | एतत्लर्थकाराभिमानसेख्यास्परविरूपं निर्बाधं `
bods “ भवति | तत एव वस्तु निपुणताऽशेषतो ऽबधारयितन्यम् ॥ १३३ ॥ ees
ae सषपाः षट यवो Tales VHS TTT pe
प््चृष्णलिको माषस्ते AIT VET ॥ १२३४ | ..
apy ध मेषापिथिभाष्यसमलङकता | = [अष्टमः `
` प्रमाणस्। न चावगताभिधानमपि । परिमाशभेदाज्ञसरेेशतमानाीनादन्तानपेच्य
मभ्यपटितलान्मध्योः यवाख्यः परिमाणविशेषः ` क
era : पश्चछष्णला परस्मिन्सन्ति वल्चक्रहशलिक्छः । “awa इनि उसी? इति ठन् ` ae
2 ® कन्तन्यः। ‘urea? इति पाठे कबन्ते बहुदीहिः। `
ते कृष्याः षोडश एकः सुवर्णः ॥ १३४ ॥ `
पल gauge: पलानि धरणं दश्च ॥ |
द Rtas समधते ra रूप्यमाषकः ॥ १३५ ॥
चलमिति संज्ञानिदेशः सु वणमिति स्क्ञो। चत्वार इति विशेषणम्। `
धरशमिति संज्ञा पलानोति wal । द्र Hoye इति sat) sey _
` भाषक शति खयुदायसंज्ञां मन्यन्ते | |
“ag रूप्यविषयमाषकनिर्दैशे द्वे छृष्णते प्रतिपत्तव्ये इति ofthe) aaen-
foray: |» ee es a ध
खमधृते। gigas उन्मानादिदीने यदि alt) प्रयोजन मध्यशब्दवत् `
यतेऽसमयाद्धा्ैमाणतथा परिमाशानिश्चयः 1 १३५ । eco ee
oe ते Tea स्याद्धरण पुराणदचैव राजतः ॥
कापापणस्तु विजञेयस्ताम्रिकः काषिकः पणः ॥ १३६ ॥ `
षेाडशरूप्यमाषका र्यस्य धरणं भवति। पुराण इति संज्ञान्तरम् । कार्षा- `
पशः पशइति चद ae ताम्रकषस्य। कर्षाल्यश्च शब्दै लोकत एव प्रसिद्धायै इह
गृहते व्यभिचारदशेनासत््वेन न छष्यलादिवसपरिभाण्यते 1) १३६ ॥
५ धरणानि दश्च ज्ञेयः शतमानस्तु राजतः ॥ ae
चतुःसौबणि को निष्को faz ar परपाणतः॥ १३७॥ os
erate इति संज्ञा दशानां धरथानाम् । रजतशब्डैन सुवेमप्युख्यते। aa ब
शूप्यञुवेयोपियं संज्ञा। gader मानं तु शाखान्तरालयरिमातव्यम्। तथा च `
| fafa शतमान" तु राजतमिति॥ १३७॥ `
a - Wat द शते MSs प्रथमः साहसः स्प्रतः
मध्यमेत्तमशब्दाव कवलाः `
oe अध्यन SAA इत्यत साहसपदाड्षङ्गः RUST:
aft शाख्ञान्तरदृष्टी--श्ाभ्यां दण्ड उत्तमः इ
(3 : 1 प्रवयाः ष्पष्टाः il १३८ ॥
Aga शतमहंति दण्डमिति शेषः! sta संकल्पितेन विंशतितमे anit दण्ड्यते-- `
“किमिति मत्लकाशडत्तमशैः प्रेषितो बहिरेव कस्मान्न परिताषितः इत्यतेऽनेन ore
ज्यतिक्रमेण दण्डमहेति | यस्तु व्यतिक्रमान्तरं करोत्यपहते--"नादमस्मै धारयामीवि~ `
7. @ वे परतिपादितस्तहूद्विगुणस् । वस्मातस्पन्चकादुद्वियुणं दशकं शतमित्यथैः। =
तन्मनोः प्रजापतेरनुखासनं gin ति व्यवस्था नीततिरिति यावत् |
इदणमित्यनेनैकवाक्यं भवति । अन्यथा वाक्यभेदः । बिषयविशेषानिर्देधादेकविषयत्रे = `
विकल्पः प्राप्रोति ।
तस्व प्र्यासन्नेषु पश्चकमित्यथैस्तस्यैवालुप्रस्यवमर्ो युक्तः I १२९ ॥
| = भगवान् रिकालज्ञो लोभादिदाषरद्दित इति at afd गृहीदवानत एषा see) धन `
तया ब्रद्धमुपैति। नच लोभदषोऽसि। सुजेत्प्रयुीत यदा धने saranda तां = `
बृद्धि षनप्रयोगकाज्ञे निदिशेत्। सरव॑दरव्येषु वल्लधान्यहिरण्यादिष्वेतदेव वृ्धिपरि-
Jc GC मायम् । aetaraanfey‘caeregu gfe: इत्यादिषु द्वैयुण्यापवाद इति `
| चि ` ष
अपहवे तदद्विगुण' तन्मनेारतुशासनम् tl १३९ =
यो राजसभायामानीते धमे ऋशं देयतयां प्रतिजानीते सत्वमस्मै धारयामि ce ie
अन्ये तु तच्छब्देन देयमेव प्रत्यवशशन्ि | यावत्तस्मै देयं तदृद्ियुणम् । तेन याब `
स च न युक्तो द्विगुणस्यात्यन्तबहुत्वात् श्रसत्यपि निर्देशो रस्य विषयो दशेनै ` 1
वसिष्ठविहितां हद्धि खजेदित्तविवद्धिनीम्
अ अशीतिभागं गृहणीयान्मासाद्वाधु षिकः सते ॥ १४० ॥ `
्शतोतिं विषेयनिदेशः। बसिष्ठविहितामित्यादिर्थेवादः । वसिष्ठो र ae
“es दिक aa at ग्ह्णीयास्सतां षमेमनुस्परन्
es x a दिक aa’ दि aa न भवत्यथेकरिखिषी ॥ १४१ oe
gt इद्धिरस्मिन् शते दीयते तद् द्विकं शतस् । द्विशता पूर्वंयाऽजीवतो बहुडम्व-
fia’ त्रिक चतुष्क च पञ्चक च क्षतः स oe प ac
। भासस्य aft शढीयादणंनामलुपूर्वसः |
8 a मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । [अर्मः `
म्यो ऽैमादायेवि' न्यायेन । `
| समासिति पाठान्तरम् । संबरसरं यावदेषा दृद्धिनं परतेाऽपि agate gad `
८ a NTT १४२ ॥ ag ०
न Marat Saat कैसीदीं दृद्धिमाप्ठुयात् ॥
Do ee agar प्रयोगः--गृहीसवाऽऽधिमन्यथा च । श्ाधिरपि द्विविधो-गेप्यो drags
` पुनर्वधेत एव । तथा च परिष्यति (सछरदाहृरेतिः । विक्रयः
ठन ‘ resets ah afte are येत्? इति पल्य ते (याज्ञ र ।५८) || ae
entity agit adiat सकाशादद्टिकादयश्चत्वारः कल्पा यथा-
स्न व्रा्यतयाऽतुज्ञायन्ते | समस् । न पादेन बाऽ्धेन वाऽधिकम् | तदाधिकोऽपि
` सपादद्धिकं साद्द्विकमिति द्विकादिन्यपदेशस्यानिघत्तराशङ्कानिवारणाथं ससप्रहणम् । =`
यथा माच्रान्यत्ेऽपि संज्ञान्तरव्यपदेशं निवतैयति | इदमपि पू्वंणाजीवतः कल्पान्तरम् । `
यस्य arsed धनं मते धर्माय गृहीतारश्च नातिधामिंकासत्रायं विधिः। ‘asargq-
awaits द्विविधः--समयादुद्यमानमेगः स्वरूपता वा । माधिरदोग््री गौः पिहिव-
` सुवथादि । तत्र मोग्यमाधिमधि्व्येदशुच्यते न त्वेवाचा raat दति।
विविधः सोपकारः चीरिणो नीः क्तत्रारामादि च । तस्मिन् युब्यमाने | कुसीदे भवा `
कैसीदी अनन्तरोक्ता १द्धिसां नाद्यात् । aft तु ger नान्यां बद्धिल्मेत। `
गेष्येऽप्यापै कालसंसाघाबिरमवस्थानाद् द्वियुणोमूतेऽप्यमेच्मणे न frais.
सतिन fama अन्थत्न च विधिनाऽपंणं fag: अन्यत्र संक्रामि ` द्विगुणीमूतमपि
3 gfe: ) सेाऽपिन
weer: । “fr तहयस्यामवस्यायां कतैब्यम्?। तावदाधि gata याबदूद्विरणं at
afte ait मोच्य oni: | तदुत्पन्ने प्रविष्टे द्विगुणे धने मेग्यस्तावदेव, waa
दनन्वरम् । भे्यस्त्वाधिः शोतलामस्ति्त्येव यावदाधाता नागतः । यस्तु कथंचिद्ध- `
frat दरिद्रतामुपगतस्तावन्मा्नशेषधनः स॒ कचवित्कालं प्रतीत्य राजनि निवे
विक्रीणीत बन्धम्--तती विक्रयादुखन्नं Rawat धमे गृहीता शेष मध्वस्थदस्ते `
पूस्वामिनः खाम्यदहानिः प्रयो खत्रा- `
mania ding mat न सः METAS SeIgeTa? तस्मासरतिषेधलरामर्थ्येन
भोगारज्ञानाथं व्याख्यायते | . वश्लादिविषयं वा।
व तिष्ठतः, स्वरूपासमपच्यवमानस्य Aaa
५ 4 wee] aie ष
haat प्रणाशनिसौ | विक्रयप्रपिषेषस्तु ger एव । न छयतौ Arms प्रति- `
bois Ae ae शक्यते । wade sega “a स्यातां fara” इति स्छस्यन्तरे पठितम् । श्रत व a .
agg निसर्गोऽन्यत्राषानम् विक्रयसाहवर्यात् । सदशी हि ar केनचिदंशेन ॥१४३॥
। न भेक्तव्यो बलादाधिथु Sarat aggre ॥
८ भूर्येन ताषयेबेनमाधिस्तेनाऽन्यथा भवेत् ॥ १४४
। “नलु चप्रागप्येवदुक्तं "न त्वेवाधाविति ( १४३ )"। क
` सत्यम्। यत्र यावत्येव दृद्धिस्तावानेव भगः ख पूर्वस्य विषयः । यत्र तु महती ` :
afte: खल्पोपमेःगश्चद्रलादिना अुखानस्य सर्वेण सवद्धिहानिः। यत्र gama = `
बेन्धसद्धोगश्च न ब्रद्धिसम्मितः.स चोपवितामपि इद्धि न ददाति, नच बन्धनेद्विगुणं,
। तत्र कयाविदतिमत्यात्यन्तसुक्तेव वृद्धिनिश्चेतव्या । = ` oe
af तु वलादि युज्यमाने axes शल्येन तेपषयेदेनस् array) इतरोऽपि = `
af लभते। अतेऽन्यया ऽददन्मूर्य ताधिस्नेनेग भवेत् i यज्नावीयमाधि ge `
| aes वास्तदपहारे at दण्डः स ए दाप्यः | स्तैनश्चौरः। = ` ` र
` श्न्ये व्याचक्तते। gargs वृद्धिहानिः । asta तन्भूस्यत एव वा । यदटयिकस्य
ge मूर्यदिरण्यम् । यत्र युजान उच्यते ‘at मे बन्धं विनीनशः मा..ुक्चव `
` ` कतिपयैरहाभिर्मोत्तयामिः तथाऽप्युच्यमने भुङ्ख एवेति सोऽस्य विषयः gee ॥ be he
oe आधिश्वोपनिधिधोभ न कालात्ययमहतः I छ
saat भवेतां तै दीषंालमवस्थिते ॥ १४५ ॥
| ` शआ्राधिरुकाथैः। प्रीत्या सुज्यमान उपनिधिस्तु -. शालान्तरवदन्तर्ितो = `
| न्यासः | तै चिरकालं न स्थाप्यौ | किं af ¶ प्राप्ते कलले से्तणोयौ | भाधेर्मोत्तथ-
~ काले द्विुणोभूतं घनम् । तस्यातिक्रमस्तस्मिन्नपि कालञेऽमोच्तणम् । उपनिधिरपि यावता `
। कालेन नास्यावसरा भवति मदौयमेवैतदधोक्ताऽहमिपि स प्त्याहरणकाल्ः । ततोऽधिकः `
। ` कालः कालात्ययः। त॑ Tea स न der इत्यथः । Age । aS
wat ताविति। वै हि दोधैकालमवरिथवावप्रत्याहीयमायौ अवहार्याविति
स्थितम् | तस्मादद्विगुणीमूतधनेऽधिमेच्छे प्रयतितव्यम् । सुहदुपदेशेःऽयं न त्वेष!
| श्युपनिष्योरमुयसाऽपि कालेनापदारः । यत्ते वत्तयति--““ भाधिसीमावाल्लवनमिदि
| (१४८) | अतस्तस्यैवायमनुबादः | ¢ ee
भन्ये त्वाधिविषयमुपदेशमिच्छन्ति। ये Faw द्विगुणीभूते धने कालं च
afaani धस नाधिकं aga, न चास्याधुनाऽन्यत्राधानविक्रयै . सः, इ
i ik dng thease utter Le he Spee et
ना
[ wea:
ध : ae मेधातिथिभाष्यसमल्ङकुवा ।
ae १ ` निसर्मविक्रयै न स्त इति | भ्रथवा ऽपरा ऽर्थो युखेनेपेक्यति--परहस्तगत्तया शङ्कयेच्यते `
: संप्रीत्या अुञ्यमानानि न नह्यन्ति कदाचन ॥
FAUT ATA यश्च दम्यः प्रयुज्यते ॥ १४६ ॥ ee
` श्रीव्िश्॑पोतिः। वया देवुभूवयोपञुन्यन्ते षेन्वादयस्ते न नश्यन्ति।
पूर्व॑खरामिसंबन्धहान्या are: स्वसवापत्तिननांशः' स ॒धेन्वादोनां परोत्या सुऽ्यमानानां न `
ag सर्व॑स्यैवोपनिषेभगिनापहारो नास्ति। वक््यवि ^निक्ेपोपनिधिखियः इति `
` (१४६) । को विश्चेषो षेन्वादीनाम्ः ea °
` उच्यते! यत्र देशव्ौ ant न च aerate यत्किचिदितिः ( १४७ )
सामान्यवचनेन प्राप्ते ऽपहारे उपनिधेः stata: | धेन्वादोनां तूपनिधित्वभेव नास्यतः
` प्रतिषेधस्य नायं विषय इति स्यादाशाङ्ा | धाननिमित्तो हि धेवशब्दा यदि परसंबत्सरे
देवदत्तस्य । यतः प्रष्ठौही न भोग्या प्रीतिसंमोग्यश्चोपनिधिः | येन aera परिपाल्य
पुनज्यमानै दम् । न पुनख्पनिधेरेतदूप् । भोग्यो हुपनिधिः | भ्रसद्धाबाद्धोगसख च
कौदशगुणमुपनिधित्वम् | उपनिषेश्चासौ प्रविषेषः। तस्माठुपनिधिहूपातिक्रमादलति :
— वस्मिन््रतिषेधे यतनान्तरणुक्तम् 1 = aie i orca
इष्टादोनामपि दशवर्षाीयि सयुज्यमानानामवस्थान्तरापत्तिः। saat नेप-
त केषिदश्वविशेषथं मन्यन्ते । वृषस्य नायं विधिः। wt तु गद॑भा-
| वकाः दाऽपदार | तेन agente प्रीया भुज्यते तच्च परिक्तीशं तत्रास्येवापहारः
शि $.
: gansaraaa: साम्यमस्य निवतैते। यस्तु कथंचिदसपि धने न मोक्तयति तस्य ५
Qa: स्यात् परव उपसर्या यदि गममादध्याद्धेतुल्मापयेव तदा जनयेदाशङ्कामध्यैवेव' न `
५ अन्ये तु पुनः प्रतिषेधं विकल्पाथ मन्यन्ते । एतद्न्यतिरेकंणान्यस्योपनिधेरस्ि ` (
खे utd खामिनेपेत्तयते पुनरवसराऽस्ि देहि मे ae लं a.
= ace ee 0 eh oi
| Og sear: ] a ८ ae ce १३७...
सवै ्राहयति । न हि तघ्लोकेऽयन्तं घनमिवि प्रसिद्धं गोमूहिरण्यायेव महार्थ धनमिवि `
अरसिद्धतरभू । वेनायमर वाक्याथेः। यत्किंचिदुद्व्यं परेण भुज्यमानं धनी घनसामी
दशवर्षाणि यवत्येश्चते--न किंचिद्रक्ति, न राजनि व्यवहरति, न छलसमचं भोक्तारं 1
बदति (मदीयमेतत्किमिति त्वया खयं gore’ इति--ख दशभ्येः ata उचरकालं न॒ = `
प्रयत्ततव। संँनिधादितिक्च्यामः।
भसबन्धिषान्धैरवैव मुक्त यल्वाविभिखथा | न aati निवर्तेत मोगमन्यञ कल्पयेत् `
भानेत्रदणं न किंचिदुन्धावस्येम्। तस्मायेनान्यद्ायं भुज्यते स एवं भवति! किन्तु `
` तथा सति परणशन्देतुवादमात्रमनथैः, कस्यापि न परव्यपदेशः | स निरस्यते। यथा ` ae
भयोपती पितापुत्राविति | तत्र ह्यास्मन्यपि उ्यपदेशाऽसि ““रद्धा ह ar एष arena ` es
१ यजाया'?--“आरात्मा वै पुत्र नामासि? इति । तेन दम्पलयो पिद्रपुत्रयानं सागासामौ ae Le
RTL) वेषामपि विभक्तवनानां सोगकाले प्रा्तेऽमोनो बाधक एव । भार्याया ~
( aft ated भटेसकाशादुगृहीते ada again नासिद्धिः। सा ह्ययन्तपरवती ^
नेभयेोविभागोऽष्ति। खोधनमपि aaa तस्याः परिपालनीयम् | राजा स्ीश्रेत्रिय- `
द्रम्यादन्यन्रः इति च प्यते | oe ~.
| निवतेतेऽस्य स्मिति यावत् । प्रे्तणेन ज्ञेयतामात्रमुच्यते न
at: —a ज्ञातिसेबन्विमिः । तथा च स्मरन्तर--्ञाविसंबन्धिभिर्विनाः इति ॥ 1
तदयुक्तम् । sera’ सति स्यात् । के ज्ञाचयः के वा संबन्धिन इति संबन्ध-
एवमनेन स्वामिन उपेत्तमाणस्य स्वाम्यहानिरुक्ता || १४७
कश्य तहिं तत्संभवतीत्येवमथपुत्तरश्छोकः
अजडश्चेदपोगण्डो विषये चास्य युज्यते |
भग्न तदूव्यवहारेण भाक्ता तद्षनपहति ॥ १४८
४६. तदी Pst a भेक्तबेहुतरेणापि ale ग् स्वत्वमपथ्ते छ ae ee १
षये चास्य ज्यते | अस्थेति घनिनः saa a यः कामी
ae ५. ` मैक्तवादति--दस्य तस्स्वमिलयवगन्तन्यम्
वहुन्वब्दशतान्यपि 1१ ( नारदं ८७ | ७० ) तथा
- चिपुरुषभुक्तिवादिनस्तावदेवं पठन्ति ( नारदोये १।६१ )
/ मेधाविथिमाष्यसमलङ्कुवा [ ध्मः `
aay व्याख्याने प्रपच्च एवायम् । अजडापागण्डयहणएस्य TEATS व्याख्याः `
` दलात् । तेन यस्य जानते यदुपेक्ताकारयं न सेभाव्यते adit धन दशवषाणि भुखन =
agra armed gay) Be सति भोगे युक्त मोगाद्धि खत्वेऽन्यवस्था `
ge Ue स्यात् । यश्चायमवधिर्दशवर्पाणीषि स eaerata न सर्वस्मिन्धन eat) fa १ `
५ पश्यतोन्ुवतो भूतेरछानिर्विंशतिवार्षिङो '› इति ( याज्ञ° sto २४)! अन्ये तु ^
विशतिवारषिकंशापि मानेन खाभ्यमयुमन्यन्ते। पं ह्याहुः “aan चयो युक्तं
(संमोगोयत्रदश्येत न इश्येतागमः कचित् orem: कारणं तत्र न संभोग इति Rate proces
| | (नारदप्छ)
यद्विनागममत्वन्तं युक्तं पूदैखिभि्भवेत् । न तच्छ्यमपादतुं क्रभमास्विपुहषागतम् ॥? =
der सिभ्यति, न तु विंशत्या वर्षे; । saree 1
Monty तु कारं दाने मध्येसुक्तिप्ु सागमा | अन्ते तु grata प्रमां स्थावरे भेत्
वृवीयस्य भोगाव्छिद्धिन प्रथमद्वितीययोः पित्रपितामहयेः । च्रस्यापि न विंशतिवष-
भगः प्रमाणम् । भन्ये खागमरहितस्य वाषैशतिकस्यापि भोगस्याप्रामाण्यमनुमन्यन्ते
तथा चाहु
( | तायु tS a शतवीयेः शदैन्द्रियःः इति
satiate | कूटशासनमपि संभाव्येत । तस्म
गमसंभावनाया ज्ञापका Lat तु कारकः। अतएव स
aa: | आगमे दानादिः। असति aired पितृपित्तामदप्रपितामहैस्तच-
“aml तु यो ae वहुन्यन्दशतान्यपि | चौरदण्डेन तं पापं दण्डयेतपरथिवीपतिः।'* -
“मोग कवलतो यस्तु aaa कचित् | आगमः कारणं तत्र न संभोग इति स्थितिः
ee ee ( नारद् ८७, ८६, ८४ ) :
या तु बदहन्यब्दशतानीति वदाहरविषयमास्मीयमेव भोगं चिरकालत्वे हेतुमाह । `
वस्य पिृपितामदहभोगेन बिना न सिदुष्यतीत्य्ैः । ““कथं पुनरेकस्यानेकाब्दशते भोगः
पुरुषस्य) नैष दोषः | विरकालप्रतिपादनपरः बहुलवचनाः शतं खदखमित्यादयः शब्डाः। == `
चथा, cage मवति ! विशतिवाषिका- `
sala पुत्रस्यापि न सिद्भ्यतीति यथा- = `
| aaa बिरन्तनदेवायतनन्ाहमणमठ- = `
न् | लेख्यशासनमपि राजाधिकतलेखकलिखितमिति चिरन्तनेषु नैव `
तस्माच्चिरन्तमा भोगः खल्वस्य दानाया- `
त्तः प्रमाणमध्ये पठिता ॥ `
Rafe साकविणे af: प्रमां तितिधं wang” इति ( नारद ६ ) 1 न तु खल्व =
॥ करणमध्ये “ern fata इतिः (मनु १० ११५) (4श्तुभीर्य॑तप कन्याः; इत्यादि |
प्रकरणे पठितम् ( नारद ८७ )
निवच्यथेमारभपे तथा च बह्रन्यब्दशतानीत्यत्र वचनम् | “अन्वाहितं, यत्प्रकटमन्यथा ५ Pee
प्रदश्यान्तदिंतमन्यदवस्थाप्यते हतं tet खन्धिमेदच्छलादिना | "बलाव्टन्धः — ध
प्रक्ष्यति शेषः । शिष्टं प्रसिद्धम् । |
इदयस्याथैः १
क्रमाचरविज्ेपादसत्यनयाभ्यामधमये उच्यते । ahaa लेख्यमियता भोगका- = `
oo Bae निधीयते See. ~
म्रमाणशमपरस्य पाश्चात्यं--तत्र सलयपि प्रामाण्यस्यायसे पश्चात्यो विशत्तिवाष्िकि भोगा ae
वचनात् | स्वीकार भूमेभोगामिक्तापैव | तेनेदशे विषये स्वस्पेनापि कालेन बन्धसिद्धिः। `
ae a एतदेवाभिप्रत्योत्त्म् | UO ae
Ah a गृहावि कीटशोऽस्या शता मोगः। भूमि्ठु सर्वदा फलदेति मेगल्लाभमन्वरेण
थवा यः बलादि भोगकार्णं संभाग्यते तद्विषयमेवत् शनागममित्यादिः धत्रैव १ ४ a
(peated हत न्यस्तं बल्ावष्टन्धयावितम् |
Baa qe we षडेतान्यागमं विना ॥ इति | ( नारद ई२ )
ag च ‘ofa: सीमाः इत्यनेनैवायमथेः सिद्ध |
“Coma niger figed ase स एवाथः । भयं तु तत उत्तरकालमपि hee
“वदि fageat afte: प्रमाथं कस्तहि “पश्यताऽनुवता भूमेहीनिवि शतिवाधिकीः
केचिदाहुः | कियन्तं कालं मुलानस्य सति deat: सक्ताभियुक्तादिङकृतत्र oo :
ard ang:—ada तामेव भूमिमेकस्य बन्धायापंयति तामेव चापरस्यैकस्याऽऽचं `
एतव्ायुक्तम् ¦ येचैव wind बन्धस्तथेव सः ---श्याधेः स्वीकरणास्खिद्धिःः इति aie
““निद्यमानेऽपि लिखिते जीवत्स्पि हिं afey of
विशेषतः स्थावराणां यन्न भुक्तं न तस्स्थिरम् ॥” इति । (नारद ७७) .
egw गवाश्वादावशुज्यमानेऽपि नासिद्धियेतस्ते नावश्य॑मोग्याः । तथादि भवेद्-
#
तत्रापि कथं चिदुपेच्त्यमाणएस्य g यच्छतः प्रथमभेागकाल एव aly दि द्वितीयेना-
| $धिभ्राहकेण संनिकषाडिना tae: स्यादितरेण बादप्रमावता देशतरिप्रकषाः
Seavey न स्लोकृतस्वदा विचायते नेयता तदसिद्धिः । - यदा तु गृहीताभिरः
= १६० : त मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता | [ टमः 2
दस्ति स चिरेणाप्यागतः frei निरुपथिप्रमाणक्षाल्ञे लभत एव सखीकरतमष्यन्येन |
अन्ये तु भ्रातृणां न्यूनाधिकविभक्ता्नां पुनविभागः समीकरथाथे उक्तः| स
खामान्याभिधानै तु प्रकरणोरकर्ेणान्धविषयतामपि ज्ञापयति |
चैदेताबन्ति वरषाथि निगृहीतस्तथा सू्त्े्रयन्तरैश्च खामी भूमित्वेन स च बिषयः ee
` इत्येवमाहुः। . ` +
योजनावपरस्परलम्बन्धिनौ तयोरन्यतरस्येतरेण भुञ्यमानमियन्तमवधिं समन्सुपेक्षमाण-
स्यास्य नैव स्थावरेषु स्वाम्यम् । किन्तु चिपुदषभुक्तिविराधात् सर्वेण सर्वम् । fed देते
स्मृती | तेन किमपि करपनमर्हतः येनास्ति च स्वाम्यं नास्ति चेत् फिंचिचयुव्यते तत॒
| ous एव च्यतस्था युक्त | 1
लभ्यमानकारयविरोषे विंशतिवाधिकभेगेऽनन्तरादक्षितविषये बन्धरूपताभ्युपगन्तुं `
` नन्तरं राज्ञा प्रत्राजिते महान्तं व्याधिमाससाद न वाऽस्यान्याऽथैरत्तायषिकृतः कश्वि- `
विशतिवेषेभ्य ced नास्तीत्येवमथैमिदमाहुः | warned तव्रैवामिधानषचितम्। = `
अपरे तु-““लिलीभूला भूमिर्न dager वत्र भूमिश्यानोपभमेग es) स
इह मवन्तस्त्वाहुयौ TART समानसाम्यै समानस्वभावैौ समानधनौ तुल्यप्र- =
यद्यपि खरत्वागमकारथानि बहूनि सन्ति दानविक्रयवन्धकारणादीनि तथाऽप्युप- `
युक्ता । seat भोग्यं च ae) बरतवपचये aerated लभ्यते । ततश्च gest
gfe: सवस्य स्वस्वमापाद्यति 1. दानविक्रयसंभावना च यावत्येव सा after भवि- ध
ष्यति। विंशतिवाषिके भोगे न किंचिदनुपपन्ना en
वषभोग्येन सप्रतिकेन निरुपाधिना seat, दण्डपूरविकयाऽद्रागत इयत्काला मेगः
` चचिपुरुषागताया भुक्तवांधक इत्युक्तं भवति | १
वदा जीयेतत। तदापि स्वनेनोपनिधिमेगज्ञापने sara नास्ति, तेन व्यवहरता जीयन्ते
weet नास्ति । तादृशेन भोगेनापि इत इति fasted ॥ १४८
आधिः सीमा बालधनं निप्तपोषनिधी fea: — 4 :
रानस्वं aie च न भोगेन यणश्यति। १४९ ॥
नि नेर शाख्रान्तरेणान्तदिते न्यास उक्तः । TATE ATE
यत्नोभावप्यागममन्तरेण मेगमात्रबलास्ब्रत्तौ तत्र gal मगधिरन्तनाऽपि af `
व्यवहारं प्नित्ययम् । वेन यदि कथचिलानीते
आधीयत इत्याधिर्वन्धकद्र्यं गोमूदिरण्यायुच्यते | यचोततमरणाद्धनमादीयते | SI प ae
rare शेतरूपं स चिह्ववख्ादिना पिहितं
नि्चिप्यते | ्रीतिभेोग्यं तु युक्तयुपनिधिशब्दवाच्यम् | तत्य नित्तेपमदणेनैव गृहीतत्वात् a a : :
अव्यः] ` gee 18१ oe
Spar मर्यादा मामादीनाम्। बहसाधारण्याद्धि adtter संमवति । यादीनां ` ध
तु प्राकारपरिखादिश्पा द्विन्निहस्तपरिमाणह्पा हयाः साधारणी याऽन्यवरे कथचिदुप- 1
` जीयैमाणा खस्पत्वाद्धोगश्च कच्चितिकियन्तं कालुप्त्येतापि । तत्रापि दानादिखल्रा- `
qua संभावयवः। श्रवक्तसुत्राः पोत्रा वा गूढविह्नादिना पर्ञापिवसीमलादा- ee
` च्िन्हन्त्येव | 4 | ० क
बालधन द्टन्तार्थं पोगण्डशब्दस्य दशितत्वादिप्युक्तम् | ह
स्वियौ दास्यः भावां at | नेतरस्याघनस्यापदार उक्तो धनस्य दशवार्षिकी इति।
> Hag च नेह धनमस्ति, यल्किचिदिति वस्तुमात्रनिरदेशेभयमू। = _ ee
सैवम्। धनीति सम्बन्धेन धनविषयतैव afenfateie सामान्यशब्दस्य प्रतीयते!
क एवमाह feat न धनमिति। इत्थं विनियोज्य द्रव्ये घनशब्ड बवतेते। अथा- ae
‘gute खीधनात्खत्वमा्नोपलक्तणम्। धनोपमानेन पुरमासाऽपि सेगेन दालाः `
स्ौक्रियन्त एव | EE as
ea \ देशेशरा राजानस्तेषां धनम् । ते दि महाधनल्वाडुचल्ान्वयं धत-
मनन्विच्छन्ता विश्वभेदादिभिनिधनीक्रियन्ते ree |
। तदूनापेक्तया श्रौचियद्रन्यं शरोत्रियधनामियुक्तिः ॥ १४६ । £
यः स्वागिनाऽनवुङ्गातमाधि युङक्तेऽविचक्षणएः ॥ 2 + ss S ee
५ तेनाधटद्धिमेंक्तव्या तस्य मेगस्य निष्तिः ॥ १५० ॥ 2
(१ ae ee ‘atest amatyenh वृद्धियत्सृजेत्ः इति ( १४४ )। सरवैस्यहि `
agua तत्र निषिद्ध भोगे बल्लादाधिं युजाना सवां हास्यत्येव वृद्धिम् । भन- es
gard प्रतिषेधनम् । रहस्युपयुभ्यमानभोगे न चाधिनैश्यति तत्र रप्यद्ुबयालङ्कारादावद्ध- ` :
` बद्धित्यागाऽनेन ोकेनोच्यते । a
यत्तु नवं महाधैमलङ्करणवस्ञादि परिथीयमाने नाशितं तत्र न केवलं इृद्धिहानि ee
। । यावद्धनं ad वत्परिपीढ्य मूलवः प्रविशतीति महत्तर्याख्यातम् । यज्वना तु व्याख्या- `
at खामी seagate श्रध्यधीनश्च, तत्राध्यधीनेन बन्धो दत्तः, स्वामिना च दृष्टः oe
wat धारणकेन कस्मिश्चिदवसरेऽध्यधो नास्ति तत्रोपनिधि-
ee धोनः पृष्टः “sat ममानेन बन्धेन
न्यायेन तेनावुज्ञातः काल्ञान्तरे ware यदि खामी पश्य॑स्तदधुज्ञातं बन्धं
सतीदशे विषयेदधदेदित्यागः। `
oe तदयुक्तम् । यतस्तुस्यो व्यवहारः परस्पर पेक्षः स्वामिश्रत्ययोः | तत्र त tr यः : ।
` शालुज्ञाते नायमननुज्ञातः प्रयुव्यतेऽधमेतः । स्वामि शब्दस्थाथं स्वस्वमीटशि विषये
` भवति। अन्यथा बन्धं येः ददाति साऽवश्यं स्वाम्येन युक्तः । `
et मेधातिथिभाष्यसमल्ञ्ूता चमः:
` न्रष्ययीनस्तु न खामी. ee ^ ^ ee
aaa Heals | तस्मास्वामित्वाध्यारोपः । उपयोगे वाऽध्यधीने स्वाम्बनुज्ञाव्यव-
। हाराद्रहमदत्तवत् । श्रतः पूर्वं एवाथे 1 oe
स्वामिप्रहशं पादप्रणाथेम् 9
८ उरस saat: संहितया प्रश्छिशनिरदिशो वेदितव्यः | यस्य ह्यस्ति
बुद्धिः श्ृद्धिम॑मास्त्येवाधिको क्षामे aegam इतिः साऽविचष्वशः। न हि लक्शल्ल-
नियोजनीया स्थितिः यदुभौ लाभश्च मोगश्च वृद्धिः स्यात् तेन सा वृद्धिर्भोक्तव्या
नि ऋति, परद्धिविनिमय इति यावत् Ce ee ee
ea तु द्विगुणीभूतेऽप्यमेच्यमायो प्रिषेषमिममिच्छन्ति--तस्य दि eel
` परध इति वदन्तः! ` ` ae a
weet तावदादावेव तैरयाजञवस्क्यवचनस्य विषयो देय श्याधिः प्रणर्येदितिः
a (Fe १८ ) ॥ १५० UI | A
ङसीदषदधि्देगुण्यं नात्येति aRerfeat ॥
धान्ये सदे BT बाह्य नातिक्रामति पञ्चता a ॥
ee
१५१
aa बुद्धिः । सा द्वियुयत्वं नादिक्रामति ।. वावदुत्तमर्येन gerd धने दत्तवताऽधम्थांद् `
aged यावन्मूल्घनं द्विगुणं प्रविष्टम् | ^ |
"ननु ब्रददवैगण्यं श्रयते। ada सह विगुशं प्राप्नोति |
चैवम् । शगुयोःऽबरयव उच्यते । स्र तावद्वयविनमपेकचते । ` मू | रतः
` भ्रयोगविषयस्य धनस्यानेन प्रकारे द्वगुण्यणुक्तं भवति । sata eat चिर्खाने `
द्वैयण्वं प्रयोगस्य ( गौतम १२।३१ )-“मोच्व श्राधिस्तदुतन्ने प्रविशे fad धनैः =
इति ( याज्ञ व्य ६४) 9.70 ~
बद्धि्ानेकरूपा । कार्षापेषु प्रयुक्तेषु ato add कचित्सन्तविः-- `
तत्रेदं गुण्यं सरूपधद्धिविषयं केचिदाहुः | तत्र हि ख्य वदधेगुण्यं प्रतीयते। = `
संकतौ न विज्ञायते किं खह्खययाऽस्या द्वेगुण्यञुव परिमायेनेत मानते वेयम् श्रता `
वैत्यायनिश्चयः । पशूनां मूस्याद्धि were दस्यश्ादिषु क्रयविक्रयादौ दश्यत ख !
महाप्रमाणा दि महावा भवन्ति ee ue
समत्वं निश्वेतुम् ! उपकारवचनेऽ
wear: J aes मुस्यृति च
ड च सत वारये | गोसव । ox भो नो
वृद्धिः सरूपा सततिश्वेति i
उच्यते वैकजातीयलमात्रेय सारूप्यं अवति, किन्तु बयःपरिमाणादिसाम्येन ! = `
भते युक्तो मेदेषन्यासः | मोगलामेऽपि छते द्रैगुण्यप्रतीषिः । उपकारकाणि जनयितुं ` Se
गावः ogee मोभूम्यादि पयेषयश्सादयो यथासंभवं gers, तत्र ated `
दवेशण्यम् । समाचारश्न कचिदुदरयते | वषशतानि भूमिरामूलदिरण्यादानादुजयते ¦
पठति च याज्ञवस्स्यः “ofa भुज्यते तावद्यावत्तन्न प्रदीयते? ( sate eo ) इति
ui . aaleaa | gigas श्रयमःशे sued कथं विशेषेऽवस्याप्यते | न. हि शत्या. ae aS ध
सामान्यप्रतिपत्िर्मवन्ती विना प्रमाणेन disagree, यन्तु संतताबलुपपन्ने `
` द्वैगुण्यमियवगमे यन्नः क्रियताम् ¦ मूल्लमवण परिनिश्चितवता बृद्धिस्तस्लामान्या एव +
तच्जावानां भवति । afinitisth यवक्तगोधूमादैः तत्पच्यमानस्यार्घतः शक्यत एव॒ `
सतय नियामिका ध्रथैवलयः। = ^
भन्नाधिश्ु yeaa Tata परदीयते इत्यत्र यावदानात्तदुद्धिगुणमप्रविष्टम् oe
get शक्यते नेदुम् । स्मरयन्तरेकवाक्यत्वाच्चैवदेव युक्तमण्यवखातुम् । उपपादितं
चैतन्निपुणतेऽन्यन्न oe oo
x वादिता ` सकृदित्यनेन व्यवस्थापिते (ङ्गीकवः पुनःपु्वःप्रयोग इति यावत् | ॥
: ६ grata? सथापनघ्ुच्यते | वचनव्यवस्वया च निरूपणं स्थापनमेव । पुनः प्रयोगन्च ae
द्विरणोभूते धने erga wate) यदा द्वियुये हि gare उत्तमर्योऽधमणेश्च 5
तदीयेन धनेन महत्कार्यं करिष्यन् करयपरिडत्ति करोतीति या प्राक्तनी इृद्धिरियं : oO
arsenrafa aaa इति--तदः द्विगुणभूतभपि (
यदि द्वियुणीभूतं घनिकस्योपयुञ्यते तदाऽघमथ उच्यमानोऽन्यपुरषं इदतमपेयति “एष त `
quad ए । पुरुषान्तरसंचारेण वा
ae प गुणशब्दो ऽस्ति | “क एवं सति aan भवति = `
` क उपकारका भवतीति कथं गम्यते {? अनेन यावन्मूख्यं गोवान्यविनिमयादुत्ययते Se
तावदेव चेत्तव उत्यन्ना ब्रद्धिस्तदा अवति समगुणत्वम्ू-परिमाणादिख्ाम्यामवेऽपि। `
gag कचित्सभाचारः--भवतैव परिषटतः कचिद््दणं प्रयुलानेन । समाचारधंशसेमवे `
४४ : | foe मेधारिधिमाप्यसमलङ्कृता । [ wen:
गुण्यमाप्रोति। यदा तदीयं बन्धकं तदनुक्ञयेष्मेनान्यत्राधाय स्वधनं Ted तदा
वर्धत एष पुरुषान्तरसंचारः। ` | 4 ae a
gaat द्विशुणीभूते प्रयोक्ताऽवमणकेन येनकेन प्रकारेणान्यस्माद्महणमल॒ज्ञप्यते |
` यदि वाऽस्मादन्यद्गृहयते ग्रहीता देशान्तरं गमिष्यन् का्यान्तरेण चान्यत्र संचार्यति। `
ऋजुस्तु तस्मादेवाधमर्णादनवीकते पेषे द्विरुणाधिकां इद्धि नेच्छति । अत ग्राह `
पुरुषान्तसमसंक्रान्ते पुनःक्रियाग्रयोजनं च वैत्त्यामः' | oe ष
ये तु व्याचन्ठते--“ध्या बद्धिरुपचिता सांवत्सरी युगपर्सनेबानीयते तत्रायं बिधिः ।
या पुनः प्राप्रहनाऽपि सर्वा न दीयते तत्र द्विगुणदधिकमरहणमपिःः तेषां न नशब्दे
यथार्थो चापि भाहितः इति । ater तावदुपविवा प्रह्या द्विवीयसवत्सरे पनरान- `
यनमस्स्येवेति न कचिदृद्रैशुण्यनियमः स्यात् | |
शब्दस्यायमथेः | ध 1 1
poy श्रथ ‘sedi पाठान्तरम्--तथापि सच्छ्डा न निधितारथो न्यायस्तु
परित्यक्तः Sua पाठः स्यान्न माननी स्रतिरिद्युक्तव व्यवस्था न्याय्या |
धान्यादिषु पञ्चतां पच्वशगुणतां नाव्येति | ५.
` स्मृत्यन्तरे धान्ये चतु्यणेक्त “हिरण्यवखधान्यानां बृद्िद्वितिचतुर् णः? इति
(AIRS, याज्ञ० व्य RE) | त्र व्यवस्था--यदि दसिद्रभूतः प्रयोक्ता धीता च
मष्ठाधनसपन्नस्तेन धान्येन महान्तमथं छृतर्वास्तदा पच्वगुणाऽन्यथा चतुणा |
fed? फलं वाकम्, धान्यस्य प्रथगुपादानात्
लव उदीच्येपपाविषयः प्रसिद्धः । `
गनो गरदभेष्बलोवदांदिः ॥ १५१
कृतानुसारादधिका व्यतिरिक्ता न सिद्धयति
इसीदपथमाहुस्तं wan रत्महति ॥ १५२ ॥ =
श्नुखरन्स्थनुधावन्त्यनुवर्तन्ते सवं wnat एतमित्यनुखारः शालोदितः समा- `
a च बिविधेऽशीतिमागादिः पच्चकशंत | तस्मादधिका वद्धिः
यति। इतः
| | ्रध्यायः | |
ce ` निन्दा । यस्वावश्यमधिका कतैन्या-महद्धि aad २
तदा वैबिभागमनपेदय पञ्चकर शतं भदीवुसर्हति लिप्सेत--वद्थमिदशुच्यते
भ्रथेवादान्तरमाई। कुसीदपयमाहुस्तमिति । कुपुरुषं यत्र सीदन्ति तत् कुसी- ` ae |
दम् । aaa तद्धमांशे लक्त्यन्ते कुसीदीनामयं Teyy भागो व्यबहयि न साधूनासिति : 1
aaa धनेन साधयतीति वुद्धवा-- =
eS पाठान्तरं ‘sar तु सासदधिकेतिः । यस्यार्विचनश्य सतः we gat तेनैव
धनेनान्यथा वा महाथेवां प्राप्रस्तस्व या पुरषसारादधिका क्रियमाण न सिध्यति 8 = ssa
यः परं पथ्चकशतमहति ॥ १५२ Ge
नातिसांवत्सरीं एदि न चादृष्टां विनिहरेत
amafe: काष्षद्धिः कारिता कायिकाच या ॥ १५३॥ ae
` सवस्सरे भवा cia । ताम् अतिक्रान्ता afaetaced | भवप्रययाथैः
` सामरथ्यादन्तर्भतः ¦ amat संबत्सरमतिक्रान्ता भ्रतिसैवत्सरेति प्रप्ते बृद्धीकारै छन्द- `
स्तुल्यत्वास्करकैव्यौ । eS oe
येषां वृद्धिरनन्तप्रकान्तं geek शतं adatvat सा संवत्सरं यावद्भरहीतन्या - ee
नातीते aed । श्रथवा यावतसंवत्छरम् । संवत्सरो वषैः । तावद गहथीया। (म
श्रघमयनापि संबर्सरादृध्वं न विलंबितव्यम्
4: ५ रस्य यावद्टृद्धिः परिमाणते निरूपितव्या--मासेन aged संवत्सरेण वेत्येवं प्रयोगः = `
` बृद्धश्तत्रार्वाचीनमपि दददधमे frataeati यथा कालकृता वहा दाप्येत “एकां `
विनिर्हरेत् विनिष्छृभ्य स्वधनादारमभ्योपनयेदिखयथे 1 el
saint संवत्सलरादया दीयते ५ $प्यतिक्रान्वसंवस्सरेव | अथवा मासादारभ्य संवस्ल- = `
ध तैव्यः। न तु Ga लामार्थ कदाचिश्चिरकाटं माहयति-किं मे कतिपय- oS [
मासिकेन लाभेन यदि द्धे वरर तताऽधिकं वा ag agaed एषावेयता कालेन |
इद्धिमनादेयां न दथान्नापि दापयेत्, इवि यथा मासिकी दृद्धः प्रथमे मासि द्वितीय `
7 ठ तवदधिककालकृता ।
frat at at गृहोयात्। "व्यतिरित्ता न Rear ( १५२) इत्वस्यैवायमनुबाद af
aha! शंत युक्तम् छासङुपचिवामित्येः | यावद्हमिमासैने संहतीभूता
लावन्न प्राह्या दिवसषृद्धिमांसब्द्धि woe
८ एवाह्वि शोधयन्दाप्यते तथा यदैवमभ्युपैति संवत्सरेण aga इति तदा तथेव दाप्यते न
1 शाखे यान इष्टा दरौकादशिक्षा्या पञच्चकादः
न atget विनिहर
परिमाशं मासिकम् । तदू ee
= | | es
Riau -सामथ्यादुत्तम्ैस्यैव `
ल्यतुषङ्गः-नैवादयादिवि । यच्प्यधमशत्य
4 द्यं saa ata: कि न करोति । चथा
म मर्यस्यैव शाब्दः प्रतिषेधः
उच्यते | sora: प्रतिषेधः पाचिकीं वृदधिमवुमापयति । यथाऽऽवाने न बरह्मसामा- ` ध
भ्युज्ञायन्ते | केषांचिदृन्यवहारिणां चक््धपादये।ऽपि भवन्ति । तेन स्थलपथवारि- `
` पथिका वाणिजो यथोक्तम् ८ या० Sato ३८) (५ | =
“कान्तारमास्तु दशकं साद्रा विंशक शतम् । दषयवा खक्तां इद्धि सवै सासु जातिषु॥"'इति। `
कान्तारगादीनाभेव खता सचेजलातिविषयः साधारयी ृद्धिनै सवन्येषाम् |
` तत्र चकबरद्धिः स्थत्यन्तरे पटिता--चृद्धवृद्धिश्चक्बद्धिःः ( नारदीये 2 १०४)
| a न्ये a तु AHA
ee बल्ली वहा दिवाद्यप्रयाक्तणामी दशी ृद्धिश्चक्रट द्विरुच्यते |
ae aqua | याऽनुपवचिता sfafead दिवसे सृते मासि मासि at यस्याः कलीन `
ged अथ ॒चैतसिमन्काले षरि न ददासि
. कालवृद्धिः! os SS
कारिता। seigat यावतो वा परस्परोपकारावेच्तयेत्तमर्णधमशै क्रुः । `
एषाऽपि दिग्मागवणिजामेव । अन्येषां तु “व्यतिरिक्ता न सिष्यतिः इत्युक्तम् | ॥
“पञ्चकं शतमह तीति? ae | ee
reat हिरण्ये प्रयुक्तं वालासि TET गृह्यन्ते, तत्रा
` यथामोगनल्लामे न्याखरूपविषये च स्यात् | Care ee
कायिका कायकमणा संशोभ्या कायजीविक्ा च--येषां क्रमेण काचैवाधि- `
कादोनाम् (१) ॥ १५३ । 10 ee
ऋणं दातुमशक्तो यः कतु मिच्छेत्ुनः क्रियाम् ॥ =
at निर्मितां द्धि कर्णं परिवितयेत् ॥ १५९ ॥ =
amet प्रहणमेव । Sar `
orga द्वि कादिवृद्धिनिधानाचक्व्द्धशदीन प्राप्तिरेव नास्ि-कि प्रतिषेधाबुषङ्गण ?
oe सिगायेहित्यविदहितं areas परतिषेधेनास्तीति क्षापयति तेनैता शपि प्रतिषेषद्रारेण-
न्य नं गन्ब्यादि-- तद्वृद्धिश्चक्रधृद्धिः | तेषां यस्मिन्नहनि चक्रं वतेते `
ada वृद्धिः | यदा तु नदीसंवारे दर्दिनादिना sree तदा नास्ति het | एवमन्येषामपि _
कालवृद्धिः “प्रसिमासं तु कालिका ( नारदीये १। १.३) । मासप्रहण्युष- `
तदा द्विशुणीभवति धनमित्येकरूषा `
धितं व्यं सा कारिताः
£. ४ | ` , अध्यायः | ee मनुस्मरति a ae ae ध १४७ ` ध
wanted) द्विरुयादधिकं न mate यदुक्तं॑तस्वायमपवादः। जयो इयं
प्रयग इवि । क 0
2 & (Cae पुनः RTVATTATSITAT? | ie | | छ
a यावता ag किंविदोदशं वचनमस्ति बरद्धिभदितं धनं ae षम वा। केवलं LS Ce
५ पुनःक्रिया भूयते | साच कर्शं रि ( थेति ति व्याख्यान्तरेण व्याख्याता | 1
| Saf a वर्ध॑ते किमथे तहिं करणपरिवतेनम् 9” ५ ८५
उच्यते ¦ शान्दललामे धनेऽदोयमाने आाल्स्याहिसंभावना साच्तिणश्च ete गच्छति ae
काले विस्मरेयुः । aa RE a:
Magy काय भवरेयेन छृतेपे्ता दशाब्दिकी
विवादस्तत्र नेव स्यात्सादखेषु Pave: ty |
तथा “'द्शवषोपेन्तितश्चणमसताभ्यरिति'? । वथा च पूरं स्म sara feel
श्रयं च श्ञं उपदेशः पीडितस्यानुग्रहः यदि चद्विशुणस्य नवीकरणेन पुन oe ध
प्रयोगे बृद्धिसहितस्व पुनरईद्िहानयं पीडितस्यालुघहः (१) । श्रथ सवं तदानीम्टम्य = `
` न दाप्यत एषोलु्रहो निधनस्य | इदशेऽनुपरहो देवेनैव छतः । दथा च सर्वसपृतिष्व- = `
स्यामवस्थायां विहितम्- : ` 1 0
1 a ‘Gog शक्तिविहीनः स्यादणी कालविषययात् | = = | .
Bear शक्तिमृशं दाप्यः काले देशे ae ॥ EOE
aaquat दैवहाषानिर्षनीभूतस्वदा न guiatrarfear cat पीडयितव्यः । वि
दहि dea १ यदाऽस्य कथंचिद्धन मवेत्तदा यथासंभव शनेः सनैद्ापवितन्यः। = `
| श्रय शक्तिः धनवत्तां ज्ञत्वेयथैः | "दाप्यः उचितस्य | eal क्मेषाऽपि समं इयोत्ः 5 a
fe | इति ( १७७ )। तस्मात् करणपरिवृत्तौ यदेवेक्तमस्मामिस्तदेव प्रयोजनम् ॥ १५४ Ul = Be
pe ae अद्शेयिसा तत्रैव हिरण्यं परिषरोयेत् ee eo ao
यावती संभवेद््टदिस्तावतीं दातुमहति ॥ १५५ ॥
व अदश्यित्वा हिरण्यम्, अदला निधनत्वादद्िरण्यम् › तत्रेव पुनः कर्ण पु
| cae : वतेयेत् । साल्िसखमन्तमेवं जयात् "एतावन्मू्तमस्मै धारयामि एतावती च बृद्धिरितिः
` ततरैवारेपरयेत् यावस्संवत्सरात् डिरिति ताषद्रपाचच्ते | पुनः करणे बृद्धिसदहितमूलीभूः
£ क (न)
यन्वासदहायनारदानां तु मते काकिथीमातर्मा । पचि
५ क थेन साक्विणो न squad साक्षित्वं -ददाति वत्समन्तमधम्थैः | esa = `
षि रत्यक्ीभवति। यतः श्रवणाश्रवणे च कृता भविष्यन्ति, ततरिचत्तं तिष्ठति धने `
` दशव्षेपिक्तितमित्यादि व्यनश्वरा भविष्यति (?) ॥ १५५॥
चक्रद्धिं समारूढो देशकालव्यवस्थितः ॥ `
अतिक्रामन्देशकालो न तत्फलमरवाप्ठुयात् | १५६
व| we mafia oo ae Se ०
। एवं कालातिक्रमः--“मासं मे वदन्टु बलीवर्दं इयती तब बुद्धिरिति, । तत्र यदि
प्रच्ासत्येति तत्र चक्रनद्धिमधमणैः समारूढः प्रतिपन्नो ङगीकतवानिति यावत् । `
तस्यां sat देशकालो व्यवसित । यत्तया पूर्वोक्तेन प्रकारेण देशविशेषं कालविशेषं `
` ्मयात्ततफलं Bare ' नाप्लुयान्न भजेत न दधादिलयथैः ॥ १५६ |
किं तत्र नैवास्ति बुद्धिरथवा पञ्चकं शतम् ? Bene
é सथुद्रयानङ्कगस STRATA! ॥
स्थापयन्ति gat ate’ सा तत्राधिगमं प्रति ॥ १५७। 1
यानग्रहणं MATT | स्थलपथिका वारिपथिकाश्च विज यां `
1पयनि > at निश्चयं प्रति
खाने तदुक्ते च द्वितीया ॥ ११७ ॥ ` 1
१४८ | मेषातिधिभाष्वसमलङ्कूता । = ` [अर्मः
वाराणसी यास्यामि तदीयं पुण्य मे भाण्डं च हेतुः, एषा च ते वृद्धिरिति? तत्र
ae ; दि कान्तारनदीसंतरणं usagaiear हं देशं न गतस्ततारबाग्देशाक्कियवा AT श
। ्र्स्याच्यावृत्तस्तदा यथानिरूपिता sted दाप्यते। यतस्तं देशं यावद्रहतां या ब्ृद्धिरप्रप्- =
नांसाकथं स्वात् १ दीषम्वान agat युग्यानां महान्क्लेशः खामिनश्च तावन्तं कालं 9
` तैव बृद्धियुग्योपकारः । शीघ्र तु प्रतिनिदृत्तानां खामिनः पुनरन्यत्नोपकारशं संपद्यत `
ata, निषि शेषरमेव, gaat ख एवंविधेऽवमयसत देशकाल अतिक्रामन् ना-
सैव निश्चेतव्यः । `
era प्रतिभूः--दशैने set दाने च । तत्र दशैनप्रविुवमथिङृत्येदमाह । चस्य `
दशनाय प्रतिभूस्तिष्ठेदयुष्निन्प्रदेशे मयैष तव दशेनीयः--स तथाऽ ङुचन्स्धनत्तस्य ऋशं = `
यतेत प्रयत्ने इयादातुमिति शेषः ! दथादिति यावत् | ऋणग्रहणं व्यवहारक्सतुमात्रो-
भ््राविभाव्यस्ः
। पषेधः। अनधिकृतश्च न ददातीत्येवं न दातव्यमभिस्ुक्तं भवति । adaredr क्रियापदे |
व्याख्यात द्रव्ये । ee
— - शितस्वरूपत्वमापन्ना अतः प्रतिषिध्यन्ते
दास्यामीति" निष्पादिते काये fratsed प्रतिश्रुते कथंचित्पुत्रो न eat; एवं `
` पारितोषिकादिबेदिपरिहासादिविषयम् । यं चाहमयुष्माद्रथिज एतस्येयदहापये इति-- ` `
तत्र तु मलुष्ये प्रेषिते कथंबिदातुमधटितेऽसेनिधानाद्रणिजेोन्यतेाऽपि कारादनत्तान्तरे `
पितरि सते पुत्रो न दाप्यते | Ons
ta शक्यते ज्ञातुम् ub aw प्रतिषेधः । यः परियक्तवान्धबाऽमाततास्वेव शय्याखन-
soe a विहारी प्रसिद्धः क्रीडनकस्तहणमा्चिकमिति शक्यते निश्चेतुम्
यो यस्य प्रतिभू ५ धेदशंनायेह मानवः
अदशेयन्स तं तस्य यतेत TTT १५८ ॥ =
ua द्विविधा विश्रम्भः--प्रतिभूराधिर्वा ¦ तत्र प्रतिभूप्क्त इदयुच्यते। `
` पलच्चणाथम् । तेन यावन्ताऽथैविषया व्यवहारेऽलुक्राम्यन्ते augeg दयात् ata
नान्यततरेणाभिथुक्तः | वाक्पारष्यसंब्रहणादौ पणपरिभावा adem यदि न दितं चत्त `
न्मया दातव्यम् | कृतायां तु परिभाषायां राज्दण्डमेव दाप्यः । शरीरे g निग्रहान्तं `
विक्रयणं सुवशेम् ॥ १५८ ॥ ae |
प्रातिमान्य' इथादानमाक्षिकं सौरिक च यत् ॥
दण्डश्ुर्कावरेषं च न पुत्रो दातुमहति ॥ १५९ ध
Hy प्रतिभुवा यत्कसैन्यं परशसेशोधनादि तत् `
“कथं पुनः पुत्रस्य प्रातिभाव्यादिप्रा्निसतहिं । तयस्य पित्राऽगृहीतलवात् ।? ` oo.
नेष देषः । यद्येन दातव्यतया इङ्गीकृतं तद् शृरदीतवुल्यफलत्वाद्गृदीतमेव | af = `
द् यादान परिहासादिनिमित्तं प्रतिश्रवणम्--करर कायेमिदं परिनिष्पन्ने इदं ` |
अ्निमिरमाक्षिकस्-सभिकाय यद्धायैतेऽन्यते वा aed agate. `
सुरापाननिमित्तं से ध at)
[ टमः `
मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता |
शुटकये¶रव शेषः | यत्र पित्रा दण्डांशः धुस्काशश्च करिचदूदत्तः परिपू्यौ
दण्डशयुसकी न दत्तौ तादृश्य प्रतिषेधः | यत्किचितिथत्रा दत्तं ख तद प्यते । स्प्रत्यन्तरे-
Sakata ““ प्रातिभाव्यवशिकूशुस्क
(गौतम १२।४१)। तत्र विकल्पः! weed महति च धने वैत्रिकेऽ्रशेषस्य
` प्रतिषेधः । शर्केऽप्येम् ¦ Set तु स्वस्य ।॥ १५६ |
द्शंनपातिभाव्ये तु विधिः स्यातवुदंचादितः
तिमृवि भेते द्यादानपि दे।पयेत् ॥ १६० ४
पूर्वश्लेकेये{ धिमेया ` चादित उक्तः--यथा Gatat ल भवति sack प्राति-
भाव्यं-तहुशनप्रातिनन्ये। ` क
ee प्रत्ययप्रतिमुवः पुत्रा दाप्यन्ताम्"--अ्त आह दान्ति
yates gat दाप्यन्ते, नान्यस्मिन् |
| . (वयनं प्रथमररद्धश्तोकोपनथेकः। दानप्रतिभुवः पुत्राणा साधन ss साम्थ्या- .
दन्यस्य प्रतिभुवे नास्ति प्रायां dere इति गम्यते । श्रथ बिसषटायेयुच्यते-्रस्यय-
अ्रहणमपि कर्ैव्यम् । इतरथाप्रतिषेधे दशैन्रहाद्विवै च दानम्रहणादुमयपरि्र्टस्य |
किविधिरतप्रतिषेध इति संशयः स्वात्? | `
नास्ति संशयः। स्प्त्यन्तरे स्पष्टञुक्तत्वात् ( या० व्य० ५४) ८
शदशैनप्रविभूयेत्र खतः प्रात्ययिकोऽपि बा । न तत्पुत्रा ऋणं ददयुदंचुदानाय ये सिताः ॥*
eft इष्ापि दानग्रतिभुवौत्यस्य विधित्वादन्यत्रप्राप्तिः। दशेनव्रहणयुप- |
लच्तणाथेम् । FETs चैपलच्तणत्वमदेषः । किप्रयोजनसिति चेद्विवित्रा शोकानां
कृतिर्मानवी ॥ १६० ;
अदातरि gaatat विज्ञातप्रहृतादणम्
पचासतिमवि पेते परीप्सेत्केन हेतुना ॥ १६१ ॥
मनेन श्लोकेन संदिहानः प्रश्ने कृखेत्तरेण निश्चाययति | संदेहदेतुः पदद्रये-
= fay सप्तम्यन्तानि समानाधिकरणानि पदानि ` 1
अ्याख्यायन्ते-श्दातरि- प्रतिभुवि -विन्ञातयङ्कती । waged: केन `
हेतुना परीप्सेत लब्धुमिच्छेत् --क्िकेवलेनैवारमभ्यापारेण उत प्रतिभुवः पुत्रमपि `
व्यापारयति। ne
संदेहः १
eam श्रते दानप्रतिभुविइति वताऽन्वस्मिन् श्रते neat `
wager न पुत्रानध्यासवेधुः ” इति `
यतस्तु BY प्रतिभूत्येन धर्म गृहीत्वा रिथत हइतयेततन्नि- ` `
| , श्िकमते भवति बुद्धिरस्ति तद्ुत्रार सन्धा यतस्तेन ऋणसंश्युद्धयथेमस्य निसृष्टमिति CSN
ga शब्दः पूवेस्माद्विधेषमाह। यदि aranfega: पुत्राः सैवध्यन्ते यसत्चैदावा = `
त्स्मिन्णरते दातौत्तमणैः पश्चात्तत उत्तरकालमित्यथ eee oe
te व्याख्यातम् ६ i
[रं ओ प्सा प्राघीच्छा ॥ १६१॥
J). fetta, प्रतिभूः ered
f gear: ] क | nae: | ` `
Ss
खधनादेष् TEA 5 इति स्थितिः|| 962 |
RUE निसृष्टं खधनादविदं--मव ल्क इदं ते धने acer संशोषनीयं `
| र्लंधडः पर्याप्रषनः ¦ यावद्धनशुत्तमर्णाय दातभ्यं aaa प्रसृष्टम् । ae
ठ॒निसृषटे बहुनि संशोष्य न दापयिकब्यः! = ` |
ade प्रश््योत्तरमिदम् at ee ON ee
1 यद्यपि दानप्रतिभूरय निरादिशतसपुत्रो दाप्यते खधनादेव | तदयान्निरादिष्पुत्र इवि = `
द्रष्टव्यं तस्यैव प्रकृतत्वात् : सान्ञातप्रतिभुवस्तु प्रतिभूर्वादेव ्ाप्िरिति क ae
इति स्थिति; 1 एषा शाखम्यादा विचारादेव 1 oe
दिष्टोऽलंधन इति चेवमभिधाने तत्यद्न्थाचु- `
लंघन इति सिद्धे यि तरसा दि
` रेषेन॥ १६२ oe =
प्तोन्पत्ता्ताध्यधीने्वालेन SRG TN
oo श्संबद्धनतर्चैव व्यवहस् न सिध्यति | १६३ |
SOC CID व्यवहारच्द | यत्किचिदानाधाननिक्रयादिकार्यं सेख्यादि च॒
म्रमाणम् | एतैः कतं तन्न सिध्यति करचरप्यश्ृतं मधति | Oe
tert विख्यातौ । atdf वनवन्धुनाशादिपीडितः प्रतयुपरियितभयश्च । = `
। यैगिकत्वान्मत्तादिशब्दानां यावन्मदादिथुक्तास्ताक्त्तसमाणामाववोधकेऽयं प्रतिषेधः peas
oo wala चैतदप्रकृतिस्थत्वमात्रस्य | wireq—‘galesfaefa गतः} तदा प्रकृतः `
| म्याहरखतन्म्र gga’ इति! श्रप्रक्तिस्थशचेच्यते उपष्लुतयुद्धिः खका्विवेचने `
wend) रक्तं च ee
। “काकोधाभुतातैमवन्यसलनपोडिवाः | रादवपरोवारच बेवासकञविववः "== `
इति । (नारद १।४१) । कामादीनां दनद Ger पीडितशब्देन तैः पौडिता इति साधनेति `
eR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुवा। [अष्टमः
ववीयासमासलः। पेन पौडितस्य प्रतिषेधः। स चायं संप्रति मन्मथाधिष्ठिवः Soh
| रनम्भणादि परीप्समानो भवति । "अभियुक्ता यतादिश्छियान्तरे दत्तावधानाः। एतेहि
` तत्र संसजन्तः स्वामिनाऽपि सख इलयस्छ् प्रातिमान्यादिक्छियानिश्चयस्यानवधानन्न
प्रमाणम् । aa: क्रियान्तराबदहिवतया परेण पृच्छ्यमाना इदमस्मै दीयतामङ्गो्तं वा॒
्राविभाव्यमियति बस्तुनीदशेऽनेन च प्रहञरेणोच्यत इत्येवमादि निपुणता नावधार-
यन्ति प्रशतिक्ठियाविन्लो वा मामूदस्मिलिहस्य इयसिप्रायमभ्युपगच्छन्ति--गच्छ त्वं
युद्रबीषि तस्सर्वमनुष्ठोयत इति पारतन्त्य' षा ्गीकुवन्ति। तदुक्तमू-्रसवत्न्त्रे
सहेतुतः इति । येन हेतुनाऽसवन्त्र प्रमां साऽस्य स्वहन्त्रस्यापि हेतुर्विद्यते । यथा-
स्वतन्त्रः स्वमपि न विनियुङ्न्तं एवमयमपि कामादिवशीङ्ृतोऽधैविवेकं कार्याणां 5
शुणदेषी क्रियमाणावनधिगच्छनस्वन्यरेय तुल्यो मवति । oral? व्याख्यातः । अभि.
युक्तावशब्दै च ध्िवचनौ लया edad विज्ञेयै-भ्रभियेगेोऽभियुक्त sarge इति|
व्यसनानि कामक्रोधघ्सुस्थितानि amd: भमियुक्तव्यसन्यपि काल्चिक्किथं
चास्य कु्वुच्यते । श्रव्यसन्यप्रदरत्तोऽपि तद््यानरतः । waar कामक्रोधशब्दौ `
कामिनि कऋोधवति वतते, अत्र च प्ते मयव्यसनशब्दौ Hagegh adtara पीडित- `
` शब्देन संबध्येते। धन्ये तु खलन्त्रा एव । शरागद्रेषाभ्यां परीताः व्याप्वाः | रागः
कचिहात्मीयेष्वभिषङ्ग ्रास्मीयलया परिगृहीतस्य कस्यचित्संबन्धिनाऽपि भ्यायत्ते वाऽमि-
[oe परेतसिद्धौ aaa: परितेषोा रागः । तद्विपरीते द्वेषविषयः ; परिपन्थिन्यनात्मीथतया परि-
गृहीते तदख्ास्थ्यतद्विपर्थैयात्परिवुष्टिवृत्तिरित्येवमादिरूपमी रागद्वेषौ । सर्वंथाऽख aa `
इुद्धिश्चलिता चणमपि fafa काये' नावतिष्ठते ! अन्यद्रदन्न्यदाचरति , षवरूपा.
श्रङृविखः। भन्यथा सर्वं एव पुरुषाः कामादियुक्ताः जराजीणौक्रििरेरोगा्तिमन्ते- `
्गरकृविस्थाः स्युः । न चैवम् । त 0
: भ्रध्यधौनौ गभंदासः पुत्रशिष्यौ भायां च। यदापि रूढ्या गभदास एवाध्य-
षीनस्तथाऽप्यखतन्त्रोपल्लक्तणाथेत्वारखवं एष ते गृन्ते ¦ खधनदानादि खवामिनमलुज्ञप्य `
meatier तत्सिष्यति । तथा च नारदः ( १३३ )-- | 9
“यद्रालः ged कायैमसखतन्व्ृतं च यत् । red तदिति प्राहुः ।। इति
“gragea: waa: शिष्य भ्राचर्य तु खतन्द्रता |
असखनन्त्राः faa: पुत्रा
| fea: gat दासायश्च wag
“खनन्तरसतु गृही यस्य तस्य तस्स्याङ्मागतम् ve a eee
ae “ag afe a area’ शखोणासुच्यते gars खातन्त्यमेतदनुपपश्नम् । यत
` साधारणं धनम् | कथमेकाकी मनुष्ये भाययाऽनयुज्ञाता दानविक्रयादिभ्यः प्रभवेत्? । `
योगनिषेधः क्रियते किंवद्यस्थाने दानाधानविक्रयादि ada । "परवन्त्राः,-- ताः स्थाने |
| ॥ oe निदूपणीयेन हिताहितं स्वय विवेक्तमलमू्--एष पात्रमहति भूमिदहिरण्यादिप्रतिव्रहम् । eels —
| अनेन कन्यासबन्धे कयात्, इदं द्रव्यमस्मात् कतुं विक्रेतुं बाऽहदीत्येवमादि तया ज्ञातव्यम् | eae a.
श्रता लेख्यादिकाजञे भव्रायुमतिरूपयुञ्यते | कंवल्षया sa कायं ard Rifai `
त्वया विप्रलब्धाऽस्मीति बचनस्यावसरत्वात् । watagedt g किं वक््यति । तदुक्तम्-
Pe a श्रस्वातन्त््यमपि नियमितम्-~ `
खाम्यविसर्भेऽपि |
बनव (ब व
इद्युपक्रम्य (तत्कृतं ceri नास्वतनकृतःभिति च । धनसाधारण्ये हि पुर
षो$पि खीवदस्तन्त्रः। यच्छब्दे ered पारतन्त्यं चेति तद्विरद्धमिन स्वामित्स्येत्य-
ताश्च उ्यवस्थेति योज्यं wae) पारतन्तरयं परविषेयता पदिच्छावुवरतिसवम् दि:
च परतन्त्रः परेच्छामन्तरेण APs न लभते कीटशमस्य साम्यम् } we दानाधान-
विक्रये यत्र प्रकृतत्वादनीशाः । erat परिमेगादै यावदिच्छं खे विनियेच्यते, `
` परस्वन्त्रमदाधनानां शाखनिगृदीतास्मनां द्विजानां aaa मवेत् । बालस्य स्वान्य- `
प्रारतन्त्रे उपपन्ने | यदा प्राप्तम्यवहारस्तदा देशिष्यते | एवं पुत्रादावपि। feaeg न
कदाचिदपार्त्यम् | ce re
भव्रोक्तम्--““खीकृतान्यप्रमायानि कार्याण्याहुरनापदि? इवि । तथा छले ete `
“शल्ञाहलया at gaat at वृद्धया बाऽपि योषिता) fe Se
न स्वातन्त्येण mast काये' क्िंचिदिपि Rafe: (go ५। १४७) । `
स्वाम्पारतंन्ये खीश्ामसमावेश seas | न पारत॑न्यवचतेन Stat खधनविनि- |
“एतान्यपि प्रभाणानि भां यथनुमन्यते
पुत्रः पत्युरभावे वा राजाऽधिपतिषपुत्रयोः 7?
“ अनुशिष्टा विसे च विक्रये विस्वरा मता 1” Wo श ee
अपि बुद्धिपूर्व बालशिच्विते स्वामिना पल्यादयेा नियो्या भलुबन्धादिना-नदु 4
“at सथः संनिरोद्धव्या व्यनेद्रा कइलसंनिधैः" (मजु ° ‰। ८३) इति stad नः ध
= ee fk पुसः पारवन्त्यम् | पतितस्याप्या प्रायशिचत्तसमाप्तेः प्रतीच्तयेपदेशः । श्रता न विक्यो- `
Ms es ऽपि दाखादीनां गरीयस्यामापदि छत्रचिदस्ि । तेष स्वामिन इत्येवदपेच्य भार्याशिष्य- `
ध - दासीनां यथास्वं पारतन्घ्यम् । धनसाधारण्यात्त न भर्ठुरनुज्ञां बिना भार्याया amar
कचिदधिकार इति स्थितम् |
eee ` ee ee
— त्राणां भतैरिप्रते वशे fee etre
oe Re 0 ee ६ । oe ee
श्ट मेधाविथिभाष्यसमलङ्कता। OE अष्टमः
('ज्ीव्तीरखवन्यः स्याज्रयाऽपि समन्वितः |”? ^
“तयोरपि परिता भ्रेयानभवे जननी मदाः इति । ` |
apa पुत्राणां mesa । ag चान्येोन्यन्याइतमिति |”
छृतस्य तद्गृहे frawa: | यदा तु पिरविभक्तो धने सख्रयमनितवांलदा “set gg
- Qremgsiegs मित्रवदाचरेत् इति स्वातन्त्यमेव व
बा जेऽप्राप्तव्यवहारः षोडशवषास्राकू् | ee ce
0.9 eafaer लप्तस्छृविः जराभिमूताऽतीतन्यवहारः | यद्यप्ययं कस्यांबिद्रेलायां `
प्रकृतिस्थोऽपि भवति तथापि न प्रमाणमप्रययात् । यख तु भुः खी जानाना क्षाय-
प्रबन्धेन aa तया ऽतुज्ञातमेतद्धवति १
शअसंबद्धक्तः 1 पराथैमनियुक्तो ये saagicafe—a धाता न पिता-- देवद- `
वुस्यव्यवहारिणस्तेषामन्यतरेणापि areata ृहादिवन्धनप्रयोगादि च क्रियमाण
cs सिध्यति! संबन्धित्वात् | ee ¦ ee eee
BHARTLUST: सदैग्यवहारप्रहणाथः । प्रकरथादणन्यवदारः एव खात् ॥ १६३ ॥
सत्या न भाषा मवति यपि स्याखतिष्टिता | oo
बहिरचेद्राष्यते धमान्नियताद्न्यावहारिकात् ॥ १६४
सर्वस्दानमित्येवमादि। यपि स्यात्पतिषि
gaat चैतत् । भ्रवतन्तराप्रकृति्थैः छृतं दानायनिश्चिवमिति न प्रमाणम् ॥ १६४॥ `
` योगाधमनविक्रीतं योगदानप्रतग्रहम् ?
यत्र वाऽप्युपधिं परयेत्तत्सवं विनिवतयेत् ॥ १६५ |
इवम् । तद्राजा विनिवर्तयेत् । कशिचद्धनिकेनोपरुभ्यमान श्राह न मे किचिद- `
स्तीषिः-- "ननु तेनं स्थण्डिलं बासाऽस्ि तदपये'त्यनया wet सुहत्खजनाय He `
a aia व्याघातः अनधिकारिणि ga at माव्रपरतन्त्रता। माठुस्वु पुत्रे
` पारतन्त्यं मावधनरत्तशं चारादिदेषेम्यः। पुत्रस्यापि यस्पितरि पारतन्ञ्यं तदप्रधक्- `
। तताय शतं धारयवीत्येवमादि aha लभ्यते। ये तु भातरः समानकायाः सवं च
कस्यचिदु्ठेयस्याथस्य प्रतिपादकः शब्दो भाष सामान्येन भवति । योऽधेस्तया = |
| 4 प्रतिपायते aisasa: | करि सर्वापि भाषा न सत्या १ नेस्याह बहिश्चेद्धर्मात्-धर्मवाहयं
` यदुच्यते शाष््ाचारविरद्धम् --पच्चकादधिका वृद्धिः, मायापत्यविक्रयादिः, अन्वयिनः
ae त्य पत्रिखिता ofigat बा दत्ता
वथापिनसिष्यति। व्यावहारिक घमं म्ाचारनिरूढः। नियतौ ऽनादिनेदानीतनः।
योगः Sat) तेन यदा `वमनं? बन्धकार्पणं कृतमिति | एतच ज्ञायते ्रसत्यकारयंय ह
ee gem Lee मनुस्खतिः | 0 1. ।
विदलावाधानीकरोति | तत आह--(तदन्यस्य मया बन्धकोशतमितिः | एतच्च ज्ञायते । `
सत्यमि warded वस्य अधादृतायेगात् यदि हि परमार्थ॑तयाऽऽधिष्वेन ad कथ- `
माधातैव ge इति । एवंविधं योगाधमनमप्रमाणीक्ृत्य धनिने aoe दापयितन्योऽ- = `
gwd: ! यस्य वान्येनागमेन स्वाम्यं घनदानकाल श्रागमान्तरेय करणं करोति वदषि = `
योगाधमनम्? | तत्राधमर्णो यस्य वानेनागमेन स्वाम्यं कल्पितः सत्यमागमं कारयितव्यः | ee
एवं विक्रयादि | योऽस्पेन मूल्येन महा्मर्थ" विक्रोणीवे यो वा नेव मूर्यं करेवुरदत्ते ` oe
gare धविक्रोतं मया ततरेदमिषि"--ख उत्तरकालं “न विक्रोतं ममेदमिति' न लमते `
व्ुम्। न चायं किक्रयालुशये दशाददासपरेणापि निवसेदिति, योवाऽऽमेन ऋषययति । Ls
gah निभित्ते खति निमित्तान्तरे ar सति धिक्रीणोते न च रूपकादिभिः क्रयोपदतन्य- ^
व्यवहारे न दश्यते न च रूपकादिसंचयशोकल्ल इत्यादिना योगविक्रयाधिगमः । =
यगदानयतिग्रहस. । यद्यपि दानप्रविप्रदक्रिययोरन्यवरोपादानेनेबेवराचेपः-- `
अन्यथाखरूपासिद्धः--तथापि क्छियाद्रयोपादानं वृत्तपूरणाथंम् । ऋअथवेकक्रियोपादाने
went एव दण्डः स्यात् न द्वितीयस्य, सलयपि वरसाधनत्वै शब्देनघलुपादानात्
श्रवो दातुः प्रतिप्रदीवुद्धंयोदेण्डाथं मेदेनापादानम् ee 1
भता सति योगाघमनविक्रीवमित्यत्रापि कयादिद्वितीयक्रियोपादानं कर्तव्यम्, `
न कर्तन्यम् । सपृतयन्तराद्वा सामान्यशालाद्वाऽलुपादाने दण्डः स्यात् । TST `
` स्वाभिकमन्यतरः प्रतिष्दीत्रा सह afd gear दापयते एवमादि यागदाः
अहम् । दान च प्रतिप्रदश्चेति विग्य द्रन्द्रशून्यवदारः। = |
। : यत्र वाऽप्युपधिं पश्थेदिति। उपधिः च्य । ata परन्यत्राप्येताभ्यः `
fran sqfuad: | यथा कशिचद्धनिनोक्तः---ध्यबदियद्धिरहोभिर्दातव्यभिति `
. प्रविभुवं न स्थापयसि तावच न त्यदयामीति, तस्मिस्तूष्याभूते करिचटुत्तमण्न सद = 5
संविदं करोति “मामस्य ofr गृहाण यावकेनुपपोडयामि बहनेन aamad ब्रहं- = `
मस्य dered एव प्रतिभून मया किं चिदातम्यमितिः ठ्ोत्तमर्णैः प्रकाशमाह चयन्स्ते `
भ्रतिभूलौस्ति कमादिकंचन mae, नूनं feild ते धनम्--स पीडितः प्रत्याह `
Sa सद ममेशो व्यवहारः ्रहृचपू्ं इतिः प्रतिमूः पुनराह (भवानि तवाहं प्रतिभूः" a
सोऽनिच्छन्पीडोपरोधादाह "यथेच्छसि तथा छरः--नास्य पूरवक्रियाखन्तमावः। = ` ५
। . णिज्यशिर्पादिक्रियाः एतद्रपपिरेकिण्यः प्रतिदर्थनीयाः । उदादरणमाघरं
ook SR
( ९ ` दानाधमनविक्रयाः । oe Le S
Raat कायं यावरिकिचन eat’ राजा निवतयेत्--राजा कतमप्यशृत-
मादिशेत्-न प्माणीङ्यात्--कतांरं कारयितारं च दण्डयेत् ॥ १६५ ॥ | ८
LR ey REN EARN ERE TT I omy
1... 1६. ॥ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ॥ | [asa
ग्रहीता यदि AG LAHTI च कृता व्ययः |
दातव्यं बान्धवेस्तत्स्यात्मविभक्तंरपि खतः ॥ १६६ ॥ `
Pe उक्तम्--येन Taw तेन प्रतिदातव्यम्- तदभावे gadd:—aewd तदक्थ-
हरिया | नतद्भातिरेकणान्यस्य दानं प्ाप्तमिष्यते | त्र कचिद्विषये तदथैमिदयुच्यते | eo
faa ae चेन्नष्टो ad देशान्तरं गतो बा--कुटुस्बे च कृती व्ययः-- `
खवधनादित्य्थः। यावद्भातरः सह वसन्ति तेषां यदणयुपजातं तदगृहमण्यादेव Gad)
aa sea बिभागः। यथोक्तम्- ces
“Rgedtarierda भरात्रा वो aed कृतम् । `
मात्रा वा यु टुम्बाथं ददुसतत्सवंमृक्थत । इति | | a
अविभक्तानामन्यतमेन यत्छुटुम्बाथेख्रणं इतं तद्धादपिव्व्यतद्ुत्रादयः af cag
a 1 लङटुस्बाधमिययः | अविभक्तम्रहणाततेषामेव तथाविधं aq प्रायः। नहि
| प्रविभक्ताः परकीयङखटुम्बमरयाथणं गृहन्तो दश्यन्ते-श्रतः अविभक्तैरपीत्याह । `
। प्रवसचेदितरश्च महाखचतया तदीयं add बिभयात्- तत्र विभक्तेनापि भात्रा fasta oo
ar gent छृतं तदितरो दद्यादेष देशान्तरागतः ॥ १६६ ५ :
¢ Sera AAs व्यवहारं यमाचरेत् ॥
र स्वदेशे वा विदेशे at तं ्यायान्न विचाख्येत् ॥ १६७॥
` तिष्ठन्तु ताबद्घात्रादयः। कुटुस्बायऽच्यधौनोऽपि गृहभृत्यो पिं व्यवहारं `
` गोपश्वादि oe
` स्वदेशे विदेशे वा सनिददितस्य प्रोषितस्य बा- तं ज्यायान् गहसवामी न विचा- `
लेत् अविचार्यैव साघु कृतमित्यनुमन्येव । ` ` 1
भ्नन्ये तु पूर्ेशेषोऽयम्थवादो न विधिरियाहुः। तदयुक्तम् । न हयथैवादतावीजं `
किंचिदस्ति बिभ्यमानं साका यत्तच्छब्दाभिख्म्बद्धम्। a
ae दातव्यं बान्ध वस्तहू भ्राठ्त्पुत्रपिषवज्यादिभिः--प्रविभक्तर्विमक्तधनेरपि- स्वत! ॥ ४
अ पिशब्दादविभक्तेश्च । यदि करिवद्धातृणां विभक्तानां eggs == `
विक्रयं त्े्रस्थण्डिलादिप्रयोगं कषणाय ऋणं व्यवहारं at यमाचरेत्-- `
OS ge eo ववि १९५.
यथा न बालास्तन्ता्हठतिस्थोपधिङतं प्रमां तदरद्रलकृतमपि। सर्वान्बलक्ुता- `
नर्थान्निवरस्यानिस्येव विपि भुक्त दत्त लेखितमिदयुदाहरणमात्रम् । क 1 S
PH बलादुत्त यदतुपयुञ्यमानं केवारामादिवादनाय दीयते-ृद्धिकामो वा. as
यद्धनं बलादारोषयति--भाखाहनमनिच्छताम्--गृेषु मूट्यार्पंशं पण्यमशतुते oe
लेखितं पत्रकरणम |
सवा नित्यन्यानप्येवंविधानर्थान्कार्यांणोत्यथैः | ag
येगाचसनसित्यन्न निपुणं दशिंतमत्रापि श्लोके समस्य योगवल्षशक्ये प्रपत व kee
प्रथक् शलोकद्वयकरणम् । विचित्रा श्लोकस्य कृतिरमनोः | मत्तोन्मत्तारवाध्वधोनैबा- ` छ
लब्धैव बलात्कृतः असेबद्धेन योगाच्च get व्यवहारो न सिध्यति--ईइति न सिद्ध्यत्येव, `
` न मानवद्धवति ॥ १६८
त्रयः परार्थे क्लिश्यन्ति साक्षिणः प्रतिभूः इम्
चस्वारस्तूपचीयन्ते विप्र चान्यो वशिड्नरपः ॥ १६९ Ses
a Rasta साच्यं प्रातिमान्य' व्यवहारेत्तणं च कर्तव्यं कुलादिभिनं Gage =
gat ग्रतः स्वयं छुर्वन्तो न प्रमाणीभवन्ति। ` (1
` कारयितव्याः | : 1 ey ey
Ta बाऽण्येमाना finer उपचीयन्ते wat न हटादनिच्छन्विप्रः प्रति `
आ्राहयितव्यः। es 4 ^ 4
अथवा परसबन्धिनाऽयायोपचयो विप्रस्य--त्रतः खा्था प्रइृत्तिनं पर्थब-तेन `
ae विप्रेण न बल्ात्तदनादाने प्रवर्बनीयम् । हरवलसध्यं दानमिति लोकप्रवादो न दापयन्तं Oe =
~ निषेधति । तदिच्छन्तं दापयेत्} याच्च्यातुकबल्लम्। 0” । ^ ।
| माल्य: ुसीदटत्तिधनवानिव न प्रयोजनीयः किमिति सीदं उयवहारेऽन्यस्मै `
ददातिनमह्यमितिः। 1
अथवा तेन बलवताऽन्यस्मि्ननिच्छति व्ययं ede धनमारोपयितन्वम् | यतः
परेणाथ्य॑मान उपचीयते न बलासयुखान --शाखनिषेधात् | ५. : ८
एवं वशिक्कुसीदीव धनदृद्धिकाम एव व्यवहारयति! वंशिकः पण्यजीकी । `
| नृपो राजाऽपि प्रयुक्तराजदण्डमाददान उपचीयते-न तु बलादिप्रोरसाहनेन व्यव-
bolt 5 ` हारयन् । तदुक्तं ८“नोत्लाहयेस्स्वय कायम्? इति । ॥ 7
frat Riga राज्ञो दृष्ान्ताथैः। अथवा सर्वस्योदाहरणपरप
` तथाऽपरेतनोऽपि॥ १६९६ ॥ pen ee er |
` मेषातिधिभाष्यसमलङ्कता । = [न्मः
अनादेयं नाददीत परिक्षीणोऽपि पाथिंषः ॥ |
न चादेयं TESS सूष्ष्मप्यथशुस्छनेत्॥ १७०॥ `
Egat ehh बर्जयित्वाऽन्यलयौरधनसंनादेयं राज्ञः क्षीणकोश- `
स्यापि । यत्तु शाञन्यायागत' catered aeqed कार्षारयमात्रमपि न खनेत्!
age’ “वरमीकपथवद्राजा कोशबरद्धिं तु कारयेत् इति i १७० ॥
BUSI चादानादादेयस्य च वजनात् ॥
दौदस्य ख्याप्यते राज्ञः स AAT च नश्यति ॥ १७१ ॥ we
भ्नादानाहमनादेश्स्। ग्रहे sae दशितम्, sheet ख्याप्यते ys `
हिभिः--.अस्मान्दण्डयति स्तेनाटविकसामन्तादीन्न शक्तो विजेतुमिति'। परे स्वशक्तिं
प्रथयन्ति usta | अतस्तैरभिषेण्यमाने विरकतपरछृतिरिह नश्यति। meter | ` . ~ `
मत्य च धमेदण्डनात् ॥ १७१ | ae eran
SeTUS IANNIS al च रवण
वलं संजायते राज्ञः THAT च वधते ॥ १७२ ॥ fe
ART न्यायत्रा्तस्यादानम् । शोभनं वाऽऽदानम् | weaaa शोभनम | adits
4 संसगः समानजातीयैवंणंसं सगः । feadaia च संबन्धिनोरश्रतलद्र्यानां =
` प्रसतुततरात्तत्रैवपेक्ता ger) यस्तु वर्णानामवान्तरग्रमवैः संसर्गो adr वर्थानामेव ` oe
संबन्धितया व्यपदेष्टुं शक्यते | त ee ea
ahaa नकारं पठति--वणासंलरगादितिः | ata व्ैधक्तरपरकिपेधाचुबदोऽयम् । `
Barat बलवद्िदरेषिभिरमिभूयमानानां तेभ्यख्चाणाद्धेताः । 4
राज्ञो बलं संजायतै। सम्य््यवहारद्ीनं कर्वैन्यमधर्मदण्डनं च न कर्तव्य
a = भित्येतद्विशेषाः परिष्यन्ते श्लोकानामथवादाः ॥ 202 II व Bo Le
तसमाद्यष इव स्वामी स्वयं दिवा Fafa ॥
` षतत याम्यया वृत्या जितक्रोधा जितेन्धियः ॥ १७३ ॥ ae
ee त या चैतदेव प्रपच्वयति | aa सेवक आत्मीयोाऽतः रियः. श्रयं च केवलं cea 4 | -
यस्यैव ug! तमेवोपतिषठवेऽवोऽप्रियः। तद् हित्वा तद्विदिला यसवतजासु ee:
: S| यस्येत्यणे बाधकं (
wast कलम्--विरक्तप्कृवितया ay
` ुलुब्धभौतावमानिदाः परैपजप्येरस्ततश्व बहवे वश्च कुर्वंन्ति दण्डयन्ति
च पृष्टो धारयामीति यस्रतिपद्यते स राज्ञा चतुर्थं ant दण्डापयितन्यः। यावत्तस्मै
। धारयति तस्य । तत्र सर्वणं शतं चेदधार्यति पञ्चविंशतिर्दण्डनीयः शतं तख द्यः। = `
wt लियं भ्रान्तिः कतैव्या--शतं राज्ञः पञ्चविंशति शिष्टं धनिक्स्य ! afer fe `
। वथा दण्डितः स्यान्निंकः ॥ १७६ 1
fs | यावता धनेन तत्कर्म कर्मकरः करावि तत्तस्य प्रविष्टं aaah करतैव्यम् । क्म इवैतश्च
| सलाभषने प्रविष्टे grates: | समं कुर्यात्--उत्तमेन । श्रथ शुद्धे घने नेत्त `
| माधमव्यवहारः--षकोऽधमर्योऽपर sued इति । एतच्च कायते समः--समान-
| | नातीयः-खवकरष्टजातिः--दीनजातीयः। भ्रेयास्तूत्तमजातीयो गुणाधिका वा
| शरैः atu यथोखादं दद्यात् ¦ नारदे पल्यते--श्राह्यणस्तु परिक्ीणा शनैदैयायथादश
मनुस्परतिः |
यस्त्वधर्मेण कार्याणि मेदात्याम्नयधिषः ॥
अचिरात्तं दुरात्मानं वशे वन्ति शत्रवः ॥ १७४ | ee,
TIA थः RAMA कुरते स मोहादेवेह says धमे जह्यात् । तस्येदम oe x no
कुवन्ति श्रचवंध! fem हि प्रकृतयः
बभ्रन्ति घनन्ति राष्टमपदहरन्ति चेत्येष वशीकारः | १७४ |
कामक्रोधौ तु संयम्य येऽथेन्ध्मल पश्यति ।
प्रनास्तमनुबतन्ते सथुद्रमिव सिन्धवः || १७५ CUS eee Geta
oS सिंधवे नयो यथा eyes harnguhowaeaat वसन्ति न aa ES vee
निवर्न्ते एवं कामक्रोधजयाद्राजानं प्रजाः समयोगक्तेमास्तन्मय्यः संपद्यन्ते ॥ १५५ ॥ _
यः साधयन्तं छन्देन वेदयेद्धनिकं पे
स राज्ञा TATA दाप्यस्तस्य च तद्धनम् |] १७६ een |
| न्द् इच्छा | तेन राजावमज्ञापयिखा यदा प्रागुक्तेश्चतुभिरुपायैः स्वेच्छया
धनमर्गेख प्रवृत्तं तथामृतं ar राजपुरुपैराहवानेनाहतरप्रेशोऽनुरुध्येदं हि धनमिति स॒ `
कर्मणाऽपि समं इु्याद्रनिकायधमणिकः ॥ = `
. समोऽ्वहृष्टनातिस्त॒ दयाच्छ यास्तु तच्छनैः ॥ १७७ Bes
निर्धनोऽषमरथो निधनता सुच्यते किन्तर्हि wat कारयितव्यः, deed व्रजेत्-- `
fate अतो राज्ञा षनिकधनसंशुदधयथै परिद्ीणो ब्राह्मणो न पीडयितव्यः, wanes
स्तयीयः॥ १५७ ॥
a. १६० 01 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ह [wea
sma विधिना राजा पिथा विवदतां tary
साश्षिप्रस्ययसिदानि कार्याणि समतां नयेत् ॥ १७८ ॥
| मानं Sat ar Beat arate न भवजमृादानमन्यदपि । समता नयेत्।
भअथिप्रस्यथिविप्रतिपत्तिमपाङ्यदिक्थमन्यत उत्पादयेत् | ए ee
उपसंहतश्णादानम् | AAT यवहारः | सर्वत्र जयपराजयप्रकाराणामेवंह्प-
केवलं दंडविशेषस्तत्स्वरूपं च वक्तव्यमिद्युत्तरः प्रपच्चः | कीटशोऽस्वामिविक्रयः कीटशो- ae ध
cs as युशय इति स्वरूपं STATA 1) १७८ ॥ eg ९
gaa एत्तसंपन्ने aaa सत्यवादिनि |
महापक्षं धनिन्यार्ये. निक्षेपं निक्षिपेद्बुधः ॥ १७९ ॥
च निन्दन्ति जनाः। वृत्तं शोलमाचारो जनापवादमीरता खाभाविकम्। vag:
मायादलुगरहीतमहिमच्वेन इष्टयजाधिकारिणं गम्यो न waft) wat waa
कथचिज्जञाते दण्ड्यः स्यामितिः। श्मार्थो धर्मादुष्ठायो ऋजुप्रकृतिर्बा | ४
` निष्लोपस् । निक्विप्यमायं सुवर्यादिदरव्यं कमैलाधनेन षनोच्यते। fash
द्रत्ताथ स्थापयेदूब्ुधः। एवं fahren भवति ¦ अन्यथा मूर्खः संपश्यते |
` खनेनेतिपू्वोक्तप्रकारप्रयवमशैः। विधिना प्रकरेण । साक्षियत्वयसिद्धानि,
सिद्धशब्दः प्रत्येकमभिसंवध्यते। साक्विभिः सिद्धानि निर्णीतानि। ‘sea ag `
Ue त्वात् । न हि arenfera ऋते किंचिदुत्तरेषु विधादेषु प्रतिपत्तिनिरासनिमित्तम्। :
merase: कुलजः । यस्य पिद्पितामहा Agia धासिका agree: `
सक्कलांशनिगृहीता नाकाय प्रवतते | स हि स्वरस्पामपि agut सेदुमसमथेः | fact
` वयुक्तः। धमन्नस्त॒॒स्णतिपुरशेतिहासमभ्याससजाततदर्थावकषः। सत्यवादी
: वहुत्व ` कायषु स भान्यमाने वृत्ताभिधानः | सहापक्षः पुद्स्सख्जनराज्ा- ध:
रत्ताथेमदृटभयाच्च न परदरन्यापदरगे वतैते-शस्ति मे gaia धने किं परकीयेन, `
सु्द्धूलवोपदिशति दृष्टम् । नायमदृ्ाथोऽ्टकादिवदुपदेशः | def पुरषे नित्ति- : a
प्य न विप्रयो भवति--एवंविधेन निक्ि्मनेनेति शङ्का न भवति । ag नम्रकित- `
दिः स कनचिदाङृष्टोऽपि मदिित्राऽख ge निवि मया चेति न शङ्का ` :
aa धनस्य fara काकणो मात्रिकेभियुञ्यमाने `
1 41114114...
es AMRF oy मनुस्छति
` यथेति--यादेन प्रकारे carat ससातिकमसाक्तिकमित्येवमादि- स तथै- `
` वेति । साऽथ निक्तिपरस्तथैव ग्रहीतव्यः । यथा दाये दीयते निचिष्यतेतथा
गद्यते | यत्नेतन्निश्चितं भवति सवेकालमेवास्य हस्ते सो ऽयुद्रयित्वां स्थापयति--वत्र विप्र- ध | Be
तिपत्तावमुद्रिते लब्धे घार्णको यदि व्रवीति नैष सुद्रयति fir मे बलद्रच्छक्ति aa
। शङ्कास्पदं जीयते। प्रमाणान्तरासप्रायशो सुद्रणम् । seat gag कियदपहारितमिति `
परिमाविरेषन्ञानाय प्रमाशान्तरं व्यापारणोयम् राज्ञा | अपरवादेव साभान्यदण्डेन `
दण्डनीयः | fadqgogeg द्रव्यपरिमाणे निरिचते द्वितीयः.
“ननु च सर्वापहव एव विभावितो जित एव युक्तः 1” ^.
. सत्यम् । यत्राविनाभावसिद्धम् । यथा gist art देवक्तोऽभियुभ्यते ध्वयाऽ- `
` Feat: सदहायुष्मिन्रहनि स प्राम हतः इति--स ong ‘aa तस्मि्रहनि तं माममहम- = ` ॥
गमम्ः--तत्र साक्तिभिरुक्तं ‘ee तस्मिन्नहनि तत्र यन्युषटं वत्तु न दष्टम्?--तत्र देवदत्तेन =
मेषोऽप्यपहुतस्तदद््मामसन्निधानसिद्धेः । स्फुटे च कारणान्तरे सन्निधावनुपलतभ्यमाने = `
सन्निषानादेशदेशाच्चौरत्वमपि युक्तमवुमातुम् । ` इद तु प्रमादनष्टाना नराणां aati = `
4 | श्रममुद्वितमेव नीयते | eee: | 01 es |
यथा दायस्तया श्रहः। को मेऽभियोगावसर इत्यनया बुद्धया संभमवत्यप- `
हृवः। न दहि शक्तोत्यतुमाठुम्। यदापि कथंचिदनुमापयेत्परिमाणं g न विना
प्रमाणान्तरं निक्ति्ठवचनादेव सिध्यतीति युक्तो दिव्यादिना Gera: | सर्वथा य एक- क| 0
| देशान्तरेण न संभवति तत्रेवेकद्ेशपराजित इति निश्चयः ॥ १८० ॥ cee ee oe
यो निक्षेपं याच्यमान निक्ेपूनं प्रयच्छति
स याच्यः TATRA तन्निक्षप्तुरसन्निधा ॥ १८१॥
~ ae प्रणिधिभिवेयेरूपसमन्वितैः
| आअपदेरैश्च संन्यस्य हिरण्यं त्य त्खतः ॥ १८२॥
Saath
। व्वल्यसक्रमेऽयं शोकः समाम्नाये पठ्यते | प्रयममस्या्धक्ोकं पठिता साक्यभाव `
इति पठितव्यं, ततः खं याच्य इति। एवं पाठो युक्तः। तथा ह्यथेसङ्गतिभवति । = `
साद््यभावाहिन्येषु
as षु mag वचनमिदम् | यथा चर्णादानादिषु साच्त्यभावस्षमनन्त- C8
ata दि्यानि दीयन्ते a ager | fe वर्हि चरैरस्य eager । तत्र यदि निषुण- `
gaat न क्वचिद्ृतते cael तदा न शपथैर्दनीयः । श्रथाप्यत्र प्रमादयति वद्
निकतेपहरणसेभावनाऽपि युक्तैव । तदाऽयं दिव्यैः परिशोधनीयः । न पुनरेकनिन्तेष
₹दस्णेनापरनिततपदरणं Raft | कदाचिद्वरीयसाः प्रयोजनेनैकमपहत्य छृतप्रयोः
उखन्रानुशये वाऽन्यस्य सम्ैयति । ears > # aerate फटिति निक्तेपधारणकस्य शपथः
ees ॥ सेधातिथिभाष्यसमलङतः ` [अमः
निषच्यर्थो न पुनः प्रमारोपन्यासः । न च प्राड्विवाकनिक्तेपहरणे राजदण्डवदनिधिता-
परनिक्तेपहरणेऽपि प्रथमाभियेक्तर्दापयितं युक्तः! अनिरिचते हि हरणे दाप्येत यदि `
शाखेण तदा निणंयायं व्यवहारशाल्लं स्वात्र । ततश्च हेठुभिनियेयः कतेन्य इति विक-
स्पिवः। तस्मान्न शाक्ञोयोऽयमधेौ न च लोकिकी व्यवस्थेति । साक्ष्यभाव इत्याचु-
त्तेन प्रकारेणान्यपरतया नेया। as
| पदा्ेयोजनामिदानीमन्वसरमः। ख याच्यः प्राडविवाकेन तच्चिक्षे्रसं- `
OT) येन निक्ेष्ना रहसि स्थापितम्। साक्तिष्वसत्सु तस्य याचमानस्य धारणको यद्च- `
aga न खया किंचिच्निक्षिप्तमिति" तते fate राजा ज्ञापिता न नित्तेपधारि aad
“ देशयेत् । किं तहिं कात् । ` प्रणिधिभिश्वारोहि रण्यमात्मीयं gaa रूप्यं वाऽन्यस्य
: संन्यस्य निक्षिप्य याचितन्येऽथैनीयः द्वितीयः fed प्राड्विवाकेन । प्राड्विवाक- `
प्रहशं नियैयाधिकृतपएरषोपलत्तणाथेम् |
fe सान्तादेव याचितव्ये नेत्याह--प्रणिधीनां gaa) यैरेव न्यस्तं वयेारूप-
` समन्वयो व्याख्येयः | रूपमेव कस्यचित्ताटशं भवति यस्य दशेनादेव चापलं प्रतिभाति । `
तथाच रूपमेतद्वया्चे ““मगवन्वीतरागताम्?? इति । तेनैतदुक्तं भवत्ि--वादशाः
प्रणिधयः deat येषाँ सद्रच्वनार्थोऽयसुपक्रम इति नाशङ्कते धारणकः ¦ `
ऋषेः geared: राज्ञोपद्रवमरामगसनादिभिः--श्रनेन हेतुना त्वयि
| संप्रति निक्तिपामी'त्यनरतसेभवात्कारणकथनमपदेश्चः ।
एवच्च सर्वै प्राड्निन्तेप्तुरसंनिधैौ कतैव्यम् ॥ १८१- १८२
a
स यदि प्रतिपद्येत यथान्यस्तं यथाकृतम् |
न तत्र वियते फिचिद्यत्परेरमियुव्यते।॥ १८३ ॥
eae aed यदि अतिषद्यंत-बादमसि guns
ne । दयात् ।- यथान्यस्तं तथा कृतं सथुदरं अखु्र-अयाक्षतं बल्ञादि संवतितमघुद्रित-
भन्यद्रा adage परिमल्लशूल्यं गृहसुदरया खचिहेन स्थापितम्-वादशमेव
' चेदयान्न तच 1 aaa किंबिदसत्यं यत
| सात्त्यमावाञचिक्तपोऽयह.यत इति। यर्थान्य
| कतेन भेदः. eat ग्रहीदरनिततेषटच्य
` निर्विंक्षस्पमविलम्बे च गृहीतं तथैव प्रतिदातन्यं प्रपिदाने यत्र कालग्रहणं न क्रियत (|
त्यथः ॥ १८द॥ ass oe
6 ; ॥ वयसा समन्विता येन बाला न भवन्ति--तेरषा हि परैः प्रेरिवर्ना
agate न्यास इति संभाव्यते । परिथतवयोभ्यस्तु नाशङ्का भवति । एवं eT
रैः पूरववेदिकैरभियुज्येत--एतेनस्माकौनः `
यस्तं यथाक्रतमिति गृढागूढचिहन- `
पारमेदेन Ae: | WATHA TATE
wees ge ae
तेषां न दद्याघदि तु तद्धिरण्य' aafafy
स frag’ दाप्य इति धर्मस्य धारणा ॥ १८४ |
` तेषां प्रा्विवाकप्रयुक्तनित्ेपणां यदि द्रव्य निचि न दद्यात् यथा-
विधीति ययाक्रुतपदेन व्याख्यातम् । सं धारणकोापव्टम्य राज्युक्पैरमयसर्थिने = `
रजनिकतपं च दपप्यः। इतिं AST धारणा व्यवस्था | ताद्प्येमनत्र sae
तम् ॥ १८४ ॥ a
निक्षेपोपनिधी निल' न देयौ प्रत्यनन्तरे ॥
न्यते विनिपाते तावनिपाते स्वनाशिनौ ॥ १८५ (न
अत्यनन्तर उच्यते निष्ठः पुत्रो धाता भार्या वा । यस्य reteset खाम्य-
मसि-मार्यायास्तावस्स्वाम्यषुक्तमेव-पुच्स्यापि पैतामहे ्रातुरश्चैकधनस्य । तत्रतेषां
कश्िधाचते तेप्रयैसेनिदिते देहि नोऽस्माकीनमेवदितिः। तत्र कश्चिदनया बुद्धा इयात् `
श्लाषारयमेतदेकेन नि्तिप्रमपरेय नीतमिति के देष इतिः । अव ख्च्यतेन देयैः
। निक्षेपेपनिधौी प्रत्यनन्तरे छ ea: :
श्रम्रैवाथैवादं हेतुसर्पमाद । नश्यते विनियाते 5 ता (न 1
स्व॑~-प्रयनन्तरस्य देशान्तरे गमनादि--तस्मिन् सति तै हीयेते। यदि तेन नीत्वा
निन्तेप्तुनै दत्तं तदा वेन पयैवुदुकतस्य armen किषुत्तरम् १ स्वकीयेन अभक्रैतद्धनै = `
साधार्णस्वामिना नीतमितिः वैतदुत्तरस् । “यथा दायस्तथा प्रह इ्युक्तम्-येनैव `
fared स्वामिनाऽख्वामिना बा वसा एव देयम्--वस्यैवायं प्रपञ्चः | क
यदि तु प्रयनन्तरे विक्रियां न गच्छेत्तदा दानेऽपि न देषः | तदाह अनिपातैे
~ त्वनाशिनौ । तत्र gaged माऽनशत्तस्मादपैयामि | Be
प्रयनन्तरेण नीते विनिपाते च तस्य निक्षे याचमानाय eet दातव्यमिति ae Uke
. श्लोका्ैः ॥ १८५॥ ह
स्वयमेव तु या दयान्परृतस्य प्रत्यनन्तरे
नस रन्ञाऽभियेक्तव्या न निक्षप् रच बन्धुभिः ॥ १८३ :
1 ae जीवतस्तस्माश्निच्ेप्वुः प्रत्यनन्तरदान नास्तीव्युक्तम् । गतस्य तु यस्तद्धनमस्ती-
स्वविजानते खयं दद्यान्न स व्यवहारलेखनादिक्लेशनीयेऽन्यदप्यस्ति न वेद वेति | यदि
। तस्यामविष्यदधिकमिदमिव तदप्यदास्यदिति न छिश्यते। sara यदि.
निवर्तेत--महाधनेोऽखावमून्न चान्येन समं प्रयुञ्यते--प्रमाणान्तरं ल z
शीयम्, विषाग्न्यादिभिः शपथैनादेनीयः। वटकोशसत्यतण्डुलास्तु न eet] न
दिते अरति्कंशकराः। साद्यमाव इत्यत्र द्वितीयो न्यासः | यश्च तयेन्याखः स इदापि
Fear ॥ १८६ |
४ अच्छटेनेव चान्िच्छेत्तमथं' aging ॥ `
विवाय तस्य बा हत्त सान्न द परिसाधयेत् ॥ १८७
निष्षंपेष्वेषु सर्देष् fata: स्यात्परिसाधने ॥ |
स्र नापटुयात्किचिद्दि तस्मान्न संहरेत् ॥ {८८ ॥ क
निक्षेषेषपचयमानेष्वनन्तरेक्तो विधि (साद्यभावः इत्यादिः षरिसाधनार्थो
विज्ञेयः | ays निकतपेऽन्यदप्यस्मिन्भाडे दरव्यममून्नाशितं छृमिभिरि्यादिकं पयैतुयोगं
नाप्ुयान्निक्तेपधारी तत्र धारणकस्य | एवं मूषकादिनाशे द्रशट्यम् | यदि दारुमये भाण्डे
बल्ञादि स्थापितं तीच्णदशनैमूषकेदार भिस्वा भच्येत न नित्तेपधारिणो देषः । तत्रापि
` बासनपखििषटिवः स्थूलपेद्रलको यद्वित यदि facta यत्तदीये दारुभाण्डे नैव मातित्द
४
न मम भाण्डमन्यदस्ति, चरितरज्ञो aise निकेता कदाचिसत्यासन्ना भवति । १८८
ARE तं जलेनोढमग्निना दग्धमेव वा
न दवादयदि तस्मात्स न संहरति किंचन ॥ १८९
धारणिके खामिन एव नाशः । जलेने1ढ्ुहकेन देशान्तरं नीतम् ॥ १८६ ॥ `
| निक्षेपस्यापहत्तांरमनिकषप्रारमेव च | oe
सर्वरपायैरन्विच्छेच्छपयेर्चैव वेदिकैः ॥ १९० ॥ ve
हरति यो निक्षिघ्रमसाक्चिकं योऽप्यपनीय नीता at याचते तसन्विच्डेत्।
वतेते तावदण्ड्यते ॥ १६१ ॥
0 १६४ i ne मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुता ce a [ अष्टमः a
atcreg वेदिता भ्रवेदिता वा सुरङ्गभिदादिना यदि युष्यौयुः छृतरत्चासेविधाने
- अन्वेषणा? तत्वपरिज्ञाने Wa: सवप्रमाणव्यापारेण | उपायाः प्रमाणानि लामादयो aT
तेन चल्ितवृत्तस्यप्रतिपाचमानस्य ताडनबन्धनाद्पि मदति धने teenies
अवायः] oe waste: | = we (१६५
५ निक्षेपस्यापहत्तारं तत्समं दापयेदमम् ॥ (५
` तथापनिषिहत्तारमविशेषेण पाथिवः ॥ १९२ ee a
चरखच्छिष्टिः पू्ो्ता। तया च शरीरनिग्रह्तस्तमधनं वैकल्पिके । जातिभेदेन = `
ब्राह्मणादन्यत्र प्रदेश उक्तः | waa निवत्यैते पुनर्थिधानेन बेरवच्छिष्टिः | बाग्दण्डधिष्द-
ण्डादिहूपैव समुन्वीयते धनदण्डेन नाङ्गच्छेदादिहपा । न च ब्राह्मणस्यापि वैकर्पिके `
gar शारीरदण्डे प्राप्ते तननिदृत्यथ पुनवचनं युक्तम, सामान्येन ब्राह्मणस्य शरीरदण्डप्रति" = ` 8
„ षेधात् “न जातु बराह्मणं हन्यात्, इति ( ३८१) | ec ee
उपनिधिः star यद्धुब्यते । ैषेश--द्रन्य' fis ` `
अन्यैस्तूपनिधिः परिभाषितः। ख तत्रैव नेह । परिभाषाया ्रकरणाल्लीकिकाये ५.
एव अरहीतु न्थाय्यः। व्यति च “'प्रोस्योपनिदहितस्य चः? इति (१६६) ॥ १६२ ॥ `
उपधाभिश्च यः कदिवि्रद्रव्यं हरेन्नरः ॥ `
ससहायः स हंतन्यः प्रक विविधेवधेः ॥ १९३ ॥
` उपधा व्याजः उदय त्यनर्थान्तरम् । ताश्चानेकबिधाः | द्रव्यपितैः-ङङ्कमं =
` इदभीयितवा करुसभादिदानं--तुलादिमानापचय इत्यायाः | वत्र चान्यं विधिं कत्यति “नान्य- ee a
इन्येन संसृष्टम्?! gerfe (२०३) | इह ठ वित्रासनं राजव उपकारदशेनं RATT = `
कथनमित्येवमाया गृह्यन्ते । चैरस्तरा gaia aad त्वा न रत्तामि-राजा वव्यन्तं `
पितो मया तु ag समादितं-राजतस्ते नगरायिकारं दापयामि get बोपकारं करोमि = `
। -पष्पमित्रदुदिता तल्व्यलन्वम्धरागियी nae इदशुपाथनं ्रषितवती--इत्येवमाचदद- = `
। अक्त्वा$ऽत्मीयमुपायनमासञ्य ag प्रतिनयन्ति--स्घमन्तं च राजनि तत्समं वा कार्या- `
warty Raa कथयन्ति--सखदीयं कायैसुपक्रान्वम्--हइत्येवमादयाभिरुषधाभि;ः `
परद्रव्यं च gad) तेषामयं राजसे रकाश्यं विविधः कटारशूलारेपणदस्िप- = `
दमदंनायनेकोपायसाधने वंध उच्यते | ; eee
get तु प्रकरणान्नित्तेपविषयभेवेदमाहः। तत्र हि प्रतिपदयान्यत्र मया निहितंस
चन सन्निहितः धःपर् भागच्छतीयस्रमपयन्हरतीति ॥ १८३
निक्षेपो यः कृतो येन यावांश्च इङसन्निधौ
ae oe तावानेव स विज्ञेया विबखुबन्दण्डमहेति ॥ १९४ (ee
t aft : तिनि नि ति च्िप्यमाणद्रव्यजाविनिर्देशः। यावानिति परिमाणस्य | य are
aie fifa’ कास्यं ददाि--शतं च स्थापितमधे ददाति--
१६६ मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता | a [ wea:
` क्तिणः। तत्रते ger aaigeda सत्यम्। विनत्रवन्विरदधं sant दण्ड्यते।
` तत्रापि यदि बरूयात्वाकिश्चमन्तं कथं तैविनाऽन्यस्स्थापितमिति--प्रस्त्यत्न प्रमाणान्तरव्या-
ह ध पारणावसरः |
अयमपि शोको नाधिक्षविष्यथेः || १६६ |
भिथा दायः कृते येन ग्रहीता पिथ एव वा॥
मिथ एव प्रदातव्यो येणा दायस्तथा ग्रहः ॥ १९५ ॥
यो यथा निक्षिपेदित्यनेन (१८०) निचिप्तविधिरयमुक्तः । अन्येषु कायंष्वनेन प्रति- `
पादयते। ऋथादानेपन्निधिविक्रयायपि येन यादशन प्रकारेण छृतं तादृशेनैव प्रत्यपेणीयम् । = `
ue : ॥ रहसि gee राजक्कलेऽशमार्गादिना प्रकाशन न कतैव्यम् | तेन खहस्तलेख्येन ऋणे `
गरहीते न राजङ्लेऽशं दाप्यते । उत्तमर्थ॑धने पणोयम् | PE NEE fos
Sada निक्तेपेऽपि सिद्धे तत्र पुनवचनं fea) तेन निक्तेपादन्यत्र wit
` कृतस्यापि विप्रतिपत्त्याशङ्कायां प्रकाशं प्रतिदानं कदाचिदस्ति | श्रथवेहाप्रकाश्घतस्य `
प्रकाशोकरथां निषिध्यते | तत्र खन्याऽथैः ससुरो ऽसमुद्र श््यादि तेनपपीनरक्त्यम्। `
भिथःशब्द रहसि विज्ञेयः । अथवा परस्परं मिथः 1 ad कार्य" great #
` साध्यं दानादि परस्परमेव क्रियत इति। पुनर्वचनं ठृतीयप्रतिषेवाथेम्। ` |
दाथशब्दः सामान्यशब्दो नित्तेपादन्यानपि विक्रयादीनाह ॥ १.६१ |
fafagea धनस्यैवं ीव्येपनिरहितस्य च ॥
राजा faery इयादक्िष्वन्न्यास्धारिणम् ॥ १९६ | a
्रकरथोपसंहाराऽनेन क्रियते ¦ प्रीत्या पनिदहितस्य । स्नेहेन किंचित्कालं Aras द
दत्तस्य न्यासे नित्तेपः | स्य धारणको चथा न die’ तथा faa: adem इति।
3 अरि क्िण्वन्नपीडयन् । त
द्वित्राः श्लोका fanned विध्याः । स्व॑मन्यदन्यतः सिद्धं सोहादनेत्तम्॥ १.६६]
विक्रीणीते एरस्व स्वं योऽस्वामी स्वाम्यसंमतः ॥
न तं नयेत साक्ष्य तु स्तेनपस्तेनपानिनमर् ॥ १९५७ |
ee प्मस्वामिविक्रयाख्यविवाष्टपदमिदमवुक्छान्तम् oe oie
^. परस्य यहभ्यादि स्वं तच्चेदस्वामौं दस्त्रादिरन्यो वा विक्रीणीते खामिना- `
( $नलुज्ञातस्तं SAT चरं fara) यद्यपि gear क्रीणाति स तमस्तेन मन्यते । `
नतं नयेत साष्यंतु) ठं पुदषं न नयेत न प्रापयेत् साच्यं न कारयैत्सच्ठि-
रणो न नियोक्तव्य इत्यर्थः | यथा चैरसतादेश एवासौ । aaa न साक्नित्म्। `
were] autet cc ल
atfgea एव प्रतिषेधः | कि वर्हि १ सर्वासु साधुजनसाध्यासु fer) wee
मनुज्ञातेन विक्रीतं aed स्वं भवतीति सिद्धे साक्तिकमेनिषेधद्वारेण प्रतिषेधो क ८
` वैचित्र्यार्थः | १.६७ er are -
TIN भवेस्चैव सान्वयः षटकतं दमम् ॥
निरन्वयोऽनपसरः प्राप्तः स्याच्चोरकरिखिषम् ॥ १९८ 4.
पूैय साघुजनकतरकासु frag सादयादिष्वपि श्रस्वामिविक्रयकारिणामनहतेक्ता। ` ae
` श्रतेन semat दण्ड उच्यते । षट्कार्षापणशतानि शवहार्थो दापयितन्यो दण्ड्य इति `
यावत् । सान्वयः! न्वये ऽदुगमनसेवन्धः--स यस्यासित पुत्रघातरादिः स्वामिनेतु- = `
गवः STRAT | स हयननुन्ञाताऽपि विक्रोणाने नस्फुस्चोरो यतस्तस्येयं बुद्धिमेदीयमेवैतय- = `
सिवुरित्ति-तं प्रतीयमपि संभावना भवति तस्यैव विक्रीय मूर्यं ददाति । यस्वन्ता- ao
संबन्धः स निरन्वयः 4 nieag fad निःसंशयं sta: । ATT: | यदि on.
` तद्गृह' तस्य नापसृत' भवति तदाऽनपसर Rasy: | यदितु तद्गृददेवकेन-
चिहत्तं विक्रीतः वा तस्य तेन वाज्ञतवात् तस्रतिश्धीवः प्रकाशक्रयेण वा विक्रीत तदान ४
| चरवदण्व्यः। षट्शतमेव दाप्यः। 1
अथवा अन्वथो विक्रीणाति दस्य विकरोयदरन्यस्यान्यतः क्रयः अपसरः करवादन्यः = `
प्रतिप्रहादिरागमः। एतदुक्तं भवति। यदि तेन तन्न कुवश्चन करोत नापि प्रतिप्रहा- `
दिना लब्धं तदा चौरः ॥ १६८ 4. tee ©
अस्वामिना कृता यस्तु दाये awa Ts AT lt
ऋअकृतः सतु विङ्गेयो व्यवहारे यथा स्थितिः ti १९९
न केवलमस्वामिसकाशायत्छीतं तन्न सिष्यति, क्षिं तर्हि, प्रतिगृदीतमपि। प्रति- —
au प्रोया at दाने दाथः सोऽपि न सिध्यति 1 - “विक्रीते परस्य, gaara (१६७) oF
Rag: प्रतिपदीवुश्चासवाम्यसुच्यते | “स्वामी रिक्यक्रयेस्यादिना (नौतम १० । Re)
। खान्याशङ्कारया प्राप्तऽ प्रतिषेधः। व्यवहार एषा स्थितिनापिक्रमणीया ॥ १८६९ Hoe
५९.
स्नव नावसडदिरण्यचेवादवन्यस्य भोगे द्यते अन्यस्य च रिध
(4... यस्मि a
a . 2 प्रहादियुगमः स्वास्यपपादकस्तचागमे बलवान्न भोगः | मग एव FATT
सख्वाम्ये। 3 1 स्वत्वम्
१ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | | [ wer
च स्वल तपुर स्वाद्रगख्यातम् “"यत्किवि ह शावर्षाशि” (१४७) इति बानेन विरोधस्ततरव
परिषदः ॥ Ree | ; ५
fear घनं किंचिद्गहीयारलसन्निषो ॥
क्रयेण स विद्युद हि न्यायत लभते धनम् ॥ २०१॥ o's
| यादृशेन ata खाम्यं waft तं दशैयति | विक्रोणतेऽरिमन्ञ्यवहारिण इति "विक्रयः; `
श्रापणमूमिसता यो गृहीयाद्भू नं गवादि क्रीयमाशं ged qed बा स लभते न्यायतः
करथेण। कुलसंनिध aed) न्याथतः ऋय उचितेन मूल्येन | असेमाव्यपाप- `
पुरषाङकलस्यान्यव्यवदद मेलककारपुरषसमूहस्य समक्तं गृहीतं लभते नापदहास्यति। `
अन्यथा श्रखराभिना विक्रये तु gee प्रतिनीयते किन्तु qed लमते । centers विक्रयी
सेडन्यायतः कये दण्ड्यते qed च हारयति । wage ( ato sqo १७० ) 7
। “विकरेतुरदशनाच्छुद्धिः खामी द्रव्यं TIT दमम् । स
मूल्यमवाप्रोति तस्मा्स्तस्य विक्रयी ॥ ५ : : 2
: एष एवार्थो ऽनेन श्लोकेन प्रतिपाद्यते ॥ २०१॥ |
श्रथ TANT प्रकाञ्चक्रयश्लोधितः ॥
अदण्ड्यो FIT राज्ञा नाटिका लभते धनम् ॥ २०२ ॥
अरसंभाव्यपापाततु पुरषादित्यादि न्यायतः ऋय उक्तः । स चेद्रिकरेता शक्य श्रान्त a
aar qatar विधिः--“स्वामी द्रव्यम्? इत्यादि । अथ स विक्रयी गतः, येन क्रोतं स्वामिना
fagiad तेन च सूल विकता पुरुष area न शक्यते | मकाश्चां जनसमन्त प्रसिद्धाया
विक्रयञुवः करोतमत Seale क्रयेण शोधिते द्रव्ये "शुद्धः" केताऽदण्ड्यो सुच्यते। घनं
व॒ नाष्ठिक्तः स्वामी ज्ञापितखं वा लमते। नष्टमन्वेऽते नाष्टिकः ॥ नष्टमस्यास्तीत्येवं
। ठनि ते प्रज्ञादिववास्खाथिंकोऽए् ager: | ad प्रयोजनमस्येति वा । तेनायं संत्तपः-- `
a os प्रकाशक्रये वु दण्डा न स्याद्धननाशस्तु fet एव ॥ २०२॥ ` ;
arta संसृष्टरूपं विक्रयमहति ॥
FORT Aaa a a न् तिरेहितम् || २०३ |
नान्यत् कमादिद्रव्यं gata तदाभासेन इसंभादिना dag विक्रयम् ।
सावद्य | चिरकालं मांडेऽवधितत्वात् प्रा्तिभावं जीगौमजीर्णाभासं avert |
दुरे card मम विद्यन्ते वासांसि गुडादि वा |
RECT TT te
teaser: ध ५ 3 ~ 2 ~ en Bae F ~ द Se ahs Dutet. 1 tae ee see pear द So eee alee a SS = toe Se aT Sree Seg me ee a त : é
EEE PRL gy gD Spas serene cesar ie lag i pg Bs Een Se nO et व ध ॥ east rk es ee i a
4 ( SRR J ee agate ` १६७ |
द्रव्यम् । ति ou स्थगितं वखादिनाऽतहितं--यस्व वा aed केनचिदुद्रन्यरागे- = `
ee | णान्तद्धीयते परास नववसविभावि त्ति श्ल न विक्रतव्यम् | इदं geqqtest व `: : | ; : -
प्रदृश्य विक्रयः ater: | श्न्यथाच्रतस्तु न छता दशादादृष्व॑मपि प्रव्यपेणेन Step
TS. दण्डस्येहानाम्नातत्वात् 'डपधामिरिःत्येष एव दण्डः परकरणभेदेन पटि- , छ
तत्वादस्वामिविक्रयदणड FART |] २०३ oe oe ee
seat चेदशेयिल्वाऽन्या arg: कन्या प्रदीयते |
उभे त एकञयुरफेन वहैदियत्रवीन्पनुः ॥ २०४ ॥ eg
` विक्प्रकारतवाच्ुल्कादिना aera श्नस्मिन् प्रकरणे धमै उच्यते । genet `
१ Baad! दशेयित्वा adtageat यस्व wadtat ददात्ति वयोहीनां qudiat वा तस्येमे ` -
af शरकदेनैकेन gear shed) कन्यानामेवायं ad: । गवाश्वादिद्रन्या्था
स्वस्मिन्ब्यतिक्रमेऽन्ये विधि्व॑द्यते॥ र२ण्छे॥ ee re
नेान्धत्ताथा न इृष्टिन्या न च या स्पृष्मेथुना ॥
दोषानभिख्याप्य प्रदाता दण्डमहेति ॥ २०५ ॥
ee उन्मत्तादिदाषान्कथयिष्वा ददते दण्डो नास्तीति प्रतिषेधद्रेण कथयतो SATE) न
: ae ५ Rad Weh हेया--या भ्रन्यस्या afte sian area विषोहयिष्यसाशायां --दत्ताऽप्यदत्ता ` | : ८८ | =
भवति, दण्डश्च प्राप्ठुयाचौरकिस्विषमिति जानानस्य । श्रजानतः षट्शतम् ee । = `
` उन्मत्ताया कुष्ठिन्या ये इषठोन्मादादयः! या च स्पृष्टमेथुना तस्याश्च
` ये देषो aga: | तान्देषान्पवं" बाकप्रदनेनाख्याप्य प्काश्यैतदोषा कन्येस्येव- se ee
RT ददता नासि दण्ड इति पदयोजना ॥ २०५ ॥ ae ee
ऋतिविग्यदि हता यज्ञे cane परिहापयेत् ॥
तस्य कमानुरूपेण ise: Tena भिः ॥ २०६
| संभूयसञत्थानस्य प्रक्मायम् । तत्र वैदिकं तावत्वभूयक्ायैयुदाहरति। यज्ञी `
। ब्योविष्टोमादिः। तत्र यागरूपानेकागक्मैनिरव॑वैनाथैरूतिगटरतः--“त्वया ममेदं होत्रं कतै. 7
STAT ॥ २०६॥ oe ^
ae eee मेषातिथिभाष्यसमलङकता | [अष्टमः
दक्षिणासु च दत्तासु स्वकर्म परिहापयन् ॥ =
gray छमेतांशमन्येनैव च कारयेत् ॥ २०७ ॥ ५
माध्यन्दिने खवने दकिणा दीयन्त इति । तत उपरिषशटाककमं स्यजवामप्त्याहरणोयां `
8 लभेत--दक्िणामिदिशेषः--न प्रतीपं व्याजयेदित्यथः | Heat भरति दा श्न्थेन `
पुरुषेण यजमानस्तत्कमै समापयेत्
ऋलिम्भिः ad कत्तव्य वरणाच्च ऋत्विजा भवन्ति-तच्च नियतकाले mee
भारभात्-्तःक्रतु fern Rae भवति--समाप्तापि कर्ैव्येति--विगुणं der `
मापनीयमंगान्येव तदन्यकवकाथि करिष्यामीपिः--बुद्धिनिवृत्यथयुक्तमन्येनैवेति। `
चस्कारयेद्। देति ऋत्विजा ऽपि संबन्धमाहुः | गृहीत्वा afaat बाऽधिर्का ear `
TPIT । प्राग्दक्िथाभ्यः रोषकमेसमापने यजमान ण्वाऽधिक्रियते ॥ Row ॥ `
यस्मिन्कपणि यास्तु स्युरुक्ताः प्रलयङ्दक्षिणाः |
सणएवता आददीत भजेरम्सवं एव वा॥ २०८ ॥ ee
इदमपरं seater वैदिकं कथ्यते। वैदिके कर्मणि सामस्त्येन दकि `
श्यान्नायंते न प्रतिपुरुष विभागेन ---^तस्य द्रादशशदं दक्षिणेविः। तव्वातिदेशेन scare `
` राणि तद्विकाराण्यजुगच्छन्ति राजसूयादीनि ¦ तत्र च केषुचिदङ्गकर्मघु प्रविषदमन्या `
दकचिणाऽभन्नाता पुरुषविशेषसंयोगेन--"हिरण्मये प्रकाशवदध्वरथवेः इत्यादि । ताः `
त्य दक्षिणाः संपचन्ते | किमध्व्याशनातुविंयावादिकवददातिसंबन्धः-सवेषाख्तिजां `
इन्तिणा--श्र्वयुस्तु ह्ारमात्रम्-उत तस्यैव सा अन्येषां प्रकतांशः इति संशयो- `
प्रतिपदं पुरुषविशेषाश्रया sag faa: यत्य ङ्गद क्िणाः \ अथवा वीप्तायां
Sage: । अङ्गमङ्गमश्रिवाः WIEST | सं खव ता Teta sera
` पुरुषस्य ददातिना संयोग उत कदर^त्वाविशेषादन्येऽपि भजेरर्मेरन्-प्रधानदच्िणा `
i at; le र [स चि af ५५ SHIA एता shaun:
weg
` वदुद्राठुः। तत्र शकटेऽन्यतरोऽनद्वान्युक्तः स्यात धन्यतरो वियुक्त इत्यपि cet) `
ae तेन च सेमः क्रीत उपाहियते oe es
अन्येस्वपूवेमन age सेमेपाहर्थाथेम्, न हि क्रयेण शक्यते विशेषयितुम्॥२०६॥ `
| एवं वावस्पुरुषविशेषसयोगिनीनामङ्गदचिशानां विधिरुक्तः । प्रषानदक्तिणानां ह
सामान्यतः श्रुतानामिदानीं चिभागमाह-- He Gs
सर्बेषामधिना युख्यास्तदभे नाधि AISI ॥
| ततोयिनस्तृतो याक्चथतु्थांाधं पादिनः | २१० oe
सवेषासतिनां ये मुख्यास्तेऽधिंनः । यावती तस्मन्कतो सामस्त्येन = ` |
। दक्तिथाऽननाता तस्यास्तेऽद्धिनेदहरः | सोमयागे हि tense चत्वरे get
` हाताऽषव्ोदरातेति, वेषामर्धम् । तस्य द्वादशशतं दकिणेति' ars षटूपच्वाशत् । तदधेन `
` श्रश्टाविशलाऽर्धिनस्तद्न्तः-अपरे येवां ततोऽनन्तरं बरणमाम्नातं मैत्राबरणप्रतिप्रम्थाद- = `
` ब्राह्मणाच्छंसिप्रसतोतारः। तृतीयिनः IT: | श्ैशशब्दो ऽशब्देन समानाथोऽव- = `
शब्दश्च नावश्यं समप्रविभाग एव--किचिन्न्यूनेऽधिकेऽपि सामीप्येन वतैते | तेनद्रतीयो
` भागः षटूपल्चाशतः षोडश गृह्यन्ते | एककस्य चतस्रो भवन्ति | समस्तदरृतीयं भारग प्रय- oo
eg faverameaditd च। देतुरच्छावाकेध्वयेने ष्टा ब्रह्मणेग्निदुद्धतु sfigati ये `
चप्णदिनस्ते चतुथ" भागं कर्मणः ada (पादिनः, ) wei च स्थाने मैत्रावरुण- `
स्थानान्ते। चतुर्थां णाः । guage पूववत् । एवं “तं शतेन दीचयन्तीष्यत्रापि = `
क्लि: कतैऽ्या--“त्रधिने create “पादिन दीच्तयती्येवमादिभिः weg: | तत्र र ce
द्वादशक्रमविधिरेव | seat श्रतो व्यवहार इदापि तथैव Ger ga इति॥२१० `
cya खानि कर्माणि safeties मानवै ~
4. Gas अनेन वरिधियेमिन कतव्यांशपकस्पना ॥ २११ 0 1
| ae यथा यज्ञे यो बहूनि कर्माणि aged विद्रतच्ातिश्चयसलाष्ये च नियुक्तौ `
। भूयौ दक्षिणा लभते न्यूनकर्मैकारी तु न्यूनां वद्रल्लौकिकेषु गृहचैत्यादिकारिषु संश्रय
। संहय वधकिस्थपतिसूत्रधारादिषु खसमयप्रसिद्धो aaa: सूत्रधारस्य यावान्स्थपतेस्त-
। ` च्रानेन विधिभोागेन\ 'विधिर्ैदिकोाऽथैः astra व्यवस्था 'विधियेगेनणवैदिक्या |
ray oe olan ee ey --
~ एवं नाटकादिपरक्ायां नतैनगायनवादकेषु anaes । थदयपि सर्वे विद्वांस
` । सर्व॑कमादु्ठानशक्ता्च तथापि कमाोटुरूप्येण x भागो न .genmgedaia aqa
| ` ठ ARITA ।। २११ ॥
RR मेषातिथिभाष्यघमलङकवा । = [ब्रमः `
ay येन दत्त स्याकस्यैचिद्याचते धनम् ॥
पाच्च न तथा तत्स्यान्न देय" तस्य तट्रवेत् ॥ २१२।
a करिविदाद लान्वानिकोहं fagal af मे किचिदिति--तस्मै यदिदत्तं
भवेत्--स च न यजेत न विवाहक्मि प्रवतैत--तद्धन gaa वेश्याभि्ां कपयेदन्यत्र = `
वा विनियुलोतव्द्धिलाभृष्या--न दयं तस्य तहु चस्य । दानप्रतिषेधे नेपपदते- = `
श्त: प्रयाहरथीयमिति aera: | | ee
aa द्तान्तो गैणे व्याख्येयः--दत्तं प्रतिश्ररं न देयस् । तथा च गोतमः :
(५।२१) ^“ ्रतिश्रुस्याप्यधमेसंयुक्ताय न erat छ
` किपुनरत्र युक्तम् । er eo 4
उभयसमिस्याह | दत्तस्य प्रयाहर्णं प्रतिश्रुवस्य ase | तथा च स्मृत्यन्तर
उभयं पठितम् ¦ are हि नारद (G1 १०--११ ) “कत्ताहमेतत्कर्मेति" उपक्रम्य `
स्थादविज्ञानाददनत्तं तदपि स्तम्? इति । प्रयोजनविशेषोदेशेन aed तस्मिन्न
निवेत्यैमाने व्यवल्थिवमपि प्रतिथकीतुगरदादाहत्तैन्यम् ! दानस्योपक्रममात्रं तदानीं
समं सम च्रिस्वु निव्त्तप्रयोजनेति नारदस्य मतम् ॥ ५१२ । 4
यदि संसाधयेचततत दर्पाहोमेन वा पुनः a
रान्ना दाप्यः Bay स्यात्तस्य स्तेयस्य निष्कृति; ॥ २१३
संसाधन राजनिविदनादिना ऋशवलतिश्रतस्य Aa स्वीश्तस्य प्रतियाच्यमानश्य ध,
` राजनिवेदन--भवं मह्य" gar प्रतिजिहीषतीति सिद्धस्य दटीकरणं-संसाधनमेतदेवत्। `
दर्पाल्ोभेनेति कारणाङुवादः | 2 ee
एवं gaat दण्डः सुवणं स्यात्तस्य स्तेयस्य निष्कृतिरिति । चैरद- `
` ण्डमाशङ्धमान सुवे aad) त्रचैरशङ्या च दत्तं किलल तेन तस्मै न aa हतं :
कथमय" चौरः स्यादिति शङ्कं निवतैयितुं स्तेयशब्दः प्रयुक्तः । सलपि Sea वाचनिकः `
` सुबणैदण्डोऽन्यासु क्रियासु चौरवद्ररवहतैन्यः । २१३ ॥ |
- दत्तस्यैषोदिता weal यथावदनपक्रिया
अते ऊध्वं प्रवक्ष्यामि वेतनस्यानपक्रियाम् ॥ २१४। ey
` Barta पूवैविवादोपसंहारः । satu वद्यमायोपकमः | दत्तस्यैषाऽनप-
क्रियादिता। श्यपक्रियाः क्रियापायः | वस्य नजा प्रतिषेधः | दानमेव न चलितं `
वरति--षषेव दाने स्थितिरिति यावत् । धममादनपेदा धर्म्या।
wey mae १५३
: eat aa दीयते दत्तं च प्त्यादीयते । उदिता उक्ता यथावच्छब्टलयुदाय `
एव याथातथ्ये वत्तेते। सम्यड्निरूपितेत्यथः । saan यथाशब्द योग्यतायां `
वर्तैते--तामहतीत्ि वतिः कर्वव्यः।
दर्पाच करोति यथोदित" कर्म | व्या्यादिनाऽपीडितस्य eqegadt भ्तिहानिर्दण्डन ` ध
| च! श्रतः सदं वुं न लभते--यावन्मया कमथः ृतस्तदायुहूप्येथ देहीति । ` १ .
4 | महाननर्थो यजमानस्य सामिङ्ृत्ये यजमनेऽतेा दण्डो महानत्र युक्तः--यजमानस्य च |
यन्नष्ट तदापनीयाः--दीन्तोपसदेषत्रतैः शरीरापचये सथुत्थातन्यम् | eee
खमापयिता sadaty—omercataa स्वामिनः चयज्ययायासा- सव संवोढव्या
कथं ्रति््यादौयमाने धमे न नश्यतीति नैषा शङ्का कल्या । एष एवात्र
वेतनं तिः--तस्यानप क्रिया | वेतनेन aad gat यो घर्मः ख इदानीयुच्यव `
भूता saat न यायो दर्पा यथोदितम्
स दण्ड्यः HUAI न देय' चास्य वेतनम् ॥ २१५ oe
: उदिषटेन मूल्येनादिषटं ad करोति स इह भुतेाऽमिपरेतः, शरूलकर्मविशेषेण wtsar a :
शयः--इेहि मे पच्वरूपकाणीदं ते कर्मं कता स्मीयदा aden: प्रविष्टः) स ५
“Sent न समापयति-करद्शलनि सौवर्थानि ताम्ररजतयो्ा कभस्वरूपमनुबन्धादि `
Tae wet | तानि च हूपकाशि वेतना्थ' कद्पितानि न लभेत waar
ऋप्विजामप्येव दण्डं केचिदिच्छन्ति खेच्छया ATAU | तक्श्युक्तम्
धन्यो a: fret कंचनकयि प्बति तडागखनने देव्य aged ag वे `
` हकदोषेय विजा यदि द्रव्य नरयेत्तद्धाडवाहके वहेत् । धयो वान्य कश्यचित्कर्मणि `
भनमावध्याधतो aa” कायायनीये सूत्रे षनमावध्याऽसव्य धनन्यय' कारयिता `
यद्यदधङृते निवर्तेत साऽपि वद्रहेदित्यदुषङ्ः। एवं योऽपि षाण्मास्य; सांवत्सरा at
afi गृरहीत्वाऽङ््वाणो fat शविमावदेत्
IRA SGT यजन्कर्म श्ेतिनाशनमर्हपि'? ॥ २१५ | Le
Santer दण्ड उक्तो शरषिहरं च । आरतस्येदानीभुच्यते-- Ue
magenta कार्यो दत्वा शति" बलात् |
अत्त स्तु इयात्स्वस्थः सन् यथाभाषितमादितः ॥ ` oe
स दीर्॑स्या १ आलस Sema Sere ॥ २१६ ‘1 ee
। श्छ मेषातिथिभा्यजमलहकूवा। Le
आतो aaisead कमं यदि हिता गच्छेत्स स्वस्यः; सन्पुनरागत्य यथेक्त- :
oe मादे THA । बहुनाऽपि कालेन पीडया युक्तः प्रत्यागतः Gait लभेतैव `
` वेतनस् ॥ २१६ ॥ 4 1 eee. र
> यथाक्तमा्त : सुस्था WT यस्त्य न कारयेत्
न तस्य वेतने देधमल्पानस्यापि कमणः | २१७॥ joe
भ्रथवा aE न वारयति, येन च seat कारितं eat शतिं दत्वा तदा तस्सम- `
मसो स्वस्थः कारयितव्यः | श्रथापि सामी aa मे किचित्कतैव्यमस्तीति--तत्ापि
छतालुरूपेण लतेव यथेत्तमात्रा् ॥ २१७॥ pee
एष षर्मोऽखिषेनोक्तो वेतनादानकर्मणः 1
धरत Beg प्रवक्ष्यामि धमं समयभेदिनाम् ॥ २१८ । ae
ATATARAY इति विवादपरस्यास्य नामघेयमेवमेतत्। तेन न चेयमेतत्-कथं a :
तथा चाभ्निदोत्रे यथप्यभिप्रजापस्येर्दोमस्तथाप्यमिदोतजमिति नाम sada एव तदुक्तं `
तत्रैवं स्थूणादे या च खमा नीचा स्यादिति। |
ससय सवित् aga:—sd मया भदतामनुमते निश्चितं कवैन्यमित्यभ्युपगमः । तं
8 ८ hae | व्यतिक्रामन्ति ते ससयभरेदिनः । “ater व्यतिक्रमः? (८१५)
Radeon कृतवा सत्येन संविदम्
विसंवदेन्नरो Sara राष्ाहिमपरासयेत् ॥ २१९ ॥
ee - मलुस्पृतिः। ae we
। विरसंवदेद्रलातैरेव we सङ्गच्छेत सेषु वा नाभ्यन्तरः स्यात्-स राज्ञा स्वरा्ट्ानिर्वास्यित- `
अयो निष्कासयितव्यः | स्वविषये$स्य वस्तुं न देयम् ee
eee एवं वशिङ्कशाह्यणादिकायं इटशे कृतसंवित्तेन नातिक्रभितव्यम् | यत्काय प्रास्य
पकारकं शाल्राचारप्रसिद्धं पुरराष्टाविशाधि तस्संविदुव्यतिक्रमे दण्डाऽयम् | 1
लेभादितिस्ेनेपकारगन्धेन परामयीकृतेनाखातन्त्यं “लोभः । अज्ञानात्तु इ |
। विसंवदमानस्यान्यः कल्पः । २१८ ॥ | 1.
ee faze दापयेच्चैन' समयव्यभिचारिणम् 0
re चतुःसुदणान् षण्णिष्करछतमनं च राजतम् Bo ॥ eS
SS faqeares पीडयित्वा काललाभमकारयित्वा दण्ड्यः । चत्वारि gale
येषां निष्कायां afar ते चतुःसुवर्णा निष्काः । यथपि चतुःसुबर्िंकेो निष्क इत्य. = `
thd ( १३७ ) तथापि शाखान्तरात् “साष्ट-शतं gaulat निष्कमाहुमेदाधियः'? इस्ये- `
| वमादिपरिमाणान्तरं पश्यन् विशिनष्टि ““संन्ञाकारणसामथ्यदिब लेभ्यतःः इति चेत्
। पद्त्रन्थत्वान्न दाषः) 1 eee
et तु aera वह्नी gear धीन् दण्डानाहुः। चतुर्भिः सुवर्थेः सद ब
bee - षण्शिष्कान् दण्डनीयः | eu निष्काः प्रतिपादिता अवन्ति (5 :
agsitfahrars eat कथंचिन्मववर्थो योलितन्यः e न दि fami:
Boss | सदितश्ितरगुरदेवदत्त इति waft; एते च त्रयो दण्डा यदि च fife इति `
{: : _ कायपि्वाःवाजनव् 1 ais eee
eae os निर्वांसनदण्डेन विकस्प्यते दण्डाऽयम् | RRo |
ee ee एतदण्डव्रिधि' इयांद्ामिकः पृथिवीपतिः ॥
(0 ae ग्रासजातिसमूषेषु समयन्यभिचारिणाम् ।॥ २२१ ॥ pe
faerie च नानाजातौयानां समानजातीयानां ar aay. तद्विषये cafe
att येषामिलथ ee ~
प्रकरणोपसंदहारः
२२१॥
oe S त्रपुताश्रमाण्डादि Kaus तादशस्यानुपञुक्तस्य दशाहमध्ये श्रादानप्रत्यपणे | यत्तु विर- `
1 eo मेषापिथिमाष्यघ्मलङृता । = [रमः `
लक्रयविक्रयं देवयात्रोरसवादै। विक्रीयते अनियतारथै' च तस्य तददहरपरचुवा। फलद्धसुमादौ
` ह॒ वत्क्ण एवाुशयः। प्चादपि--क्रीलवा यस्यालुशयो न म्ैतदुपयु्यतेः स दशामध्ये `
ee दधात् विक्रेता प्रतिग्रहीयात् विक्रतुरतुशये- न मया alg कतं यद्विक्रोतसित्िः छ : oe
Bat तसमै प्रिषादयितल्य
| एकस्थानवासिनां चैष कालः। देशान्तरवासिनां तात्कालिकी प्रतिनिषृत्तिः । ` 5 ५
(aR चिमिममच्डमत, न वसा
स्पृलन्तरे हि बथिक्पण्येऽन्यो विधिरान्नायते ed हि नारदः पठति (&। २३) `
teat मूस्येन यः पण्यं दुष्करोतमिति मन्यते |
eg: प्रतिदेय तत्तस्मिन्नेवाहगविच्ततम्,? । `
aU व iT विवक्छितः । इतरथा क्रीत्वा मूल्येन इस्येताबदपेच्यम् । कः - Ae
सरसो विशेषः १ उच्यते | यच्ोतमपि पण्यल्वमनजहदुयिम्भिविंक्तीयते तहि fisasate `
= क्रीणन्ति | तेषां वशिजामितरेतरं कीणतां विक्रीणतां च नारदीये विधिः, अन्येषां भानव `
इति केचित् | किं पुनरत युक्तम् । पण्यधमदिन्यैवस्था बाऽचुसरयोया । तथा चाानां `
` बलसश्वारो दस्तिनामङ्कशराहणं विक्रयविभावकमिलयादिना व्यवहारस्तु पण्येषुसिद्धो `
दीयते, द्रव्यं तु गृहाति | इहं स्वीषन्नाशोऽपि सवे मूर्यं देयं क्रेतुः ॥ २२२ I
॥ of परेण तु दशाहस्य न दचान्नापि दापयेत् ॥
प्राददाने ददयेव रान्ना दण्ड्यौ रतानि षट ॥ २२३ ॥
` बिवदवा at वतः षट् धतानि दण्डय ।
( eS stat amigiges न याजनीयो नापि विक्रेता आहयिततव्यः | भरतश्च यदि साम्नाभ- aS
येच्छायां छाय alateta स्यातां ठर न BHAT: ।। २२३ ॥ CO ig
ag दोषवतीं कन्यामनाख्याय प्रयच्छति । oe
SS । ं स्वयं qo एति त एणान् ॥ २२४॥ -
: दशाहास्पस्ता र् करौतानुशय । जातातुशयश्चापि Sal विषा || यदि राजनि ५ | oa
न दद्यादिति नायमदृाथः afte: Rah aa) स्थिपिरीटशी । अ्रनिच्छ-
` अध्यायः | VO ` मदसि ५ Pues
. 0 बाकन्यादेषैयुक्तासा च दात्रा वराय. नाल्यायते न प्रकाश्यत एवमेवदीवते `
तत्र दातुदेण्डा विदित राज्ञाकायेः। स्वयं्रहणमादयर्थम् | Haare धर्मप्रजा- PS
` सामथ्यैविघातहेतवः च्या व्याधिर्भेथनसंबन्धश्च | cee
नोन्मत्ताया इत्येतस्रकरणोक्तो दण्डोऽयं aT २२४॥
अकन्येति तु यः कन्यां ब्रुयाद््ेषेण मानवः ॥ `
स शतं Mga तस्या दोषमदर्शयन् ॥ २२५ I a
| MARAT वत्तमथुनसंबन्धेति यो वदेत्तं च दषं न भाव्येत्तदाशतं कार्षापणं
दण्डयः 1. | ^.
अरन्ये मन्यन्तेसपलादण्डस्य महत्तराचचाक्रोशस्येतिकरणस्य च पदाथैविपर्ययाशक्तखेन = ` ce
दशनादकन्येति शब्दस्व्पं विवक्छितम् । शअकन्येयमिस्येतेनैव शब्दैनाोशे तस्य es
A दण्डः। कः पुनरत्र विशेषः १ उच्यते । ख इदंवादी पृच्छयते --कथमियमकन्येति। `
| स चेद्न्रयाज्निलंञ्जा चर्शंसाऽश्छीलवादिनी- नेष कन्यानां धर्मः | एतच्च न साधयेत्तदा ५. a ce :
यच दण्डः कन्यागुयनिषेध उक्ते सति | अथवा कन्याशब्दंप्रथमवयोवचनमाभ्रिय परोक्ते `
प्राथेयमानस्य ब्रुयार्कितावननासै कन्या अ्ररिख्वर्पा बद्धा बा--तत्र कन्यादाता यदि ` 4
ae ` राजान ज्ञापयेदभिरूपतमा कन्या मदीया प्रा्थ्यमानाऽनेन तस्यामयिल्ाष Wag HIST “eS ee
पराजितः, वन्न प्राप्तकालायां wage तदा पराजिततस्यायं दण्डः | २२१५ 1 ae
पाणिग्रदणिका मन्त्राः कन्यास्वेव पतिष्ठिताः |
नाकन्यासु कविन्न णां इप्तथमक्रिया fe ताः ॥ २२६ ॥ gn es
— भायिघ्रहणंः विवाहे दारकर्म, मन्त्राणां aa विदयमानखात् । तत्र feet `
~ । चाभ्निमयकततेतयेताभ्यां सेवन्धेनालां विवाहे कठसवं दरयति । परमार्थतस्तु Rare = `
विधौ कन्यसुपयच्छेदिति विदितं तादृशमेव" मन्त्रा afta) न gad oe
ध Bg कन्याशब्दश्रवरणात्कन्यानां विवाहः, मन्त्राणामविधायकत्वातत् | एष एवाथेस्त- Re
द्विपसीवप्रतिषेषमुखेन द्टीक्रियते, a कन्यासु HAUT! न कस्याचिद्रेद- `
शाखायां मलु्यायामकन्याविषयो विवाहः भवः | लु्क्रियाः--यासां aise
। ादावपत्योतखादनविधै चाधिकारो नारत्यतस्ता न विवाद्या ए ae ce
oe wa: कन्यासकन्येति वकषन्मदता दण्डेन योजनीय इति पूर्वश्लाकादनन्तर मुच्यते
siege aft कन्थोच्यते ।। २२६ ॥
| पाणिग्रहणिका मन्त्रा नियत दारलक्षणम् ॥
es तेषां निष्ठा तु विज्ञेया विद्धिः सप्तमे पदे ॥ २२७ I ५ eees
(8 मेधातिथिभाष्यसमल्ङ्कुता । = [ अष्टमः
दारा मार्या, तस्या लक्षणं निमित्तं विवाहमन्त्राः, daa प्रयुक्तर्धिवाहाख्यः
संस्कारो aad | द्विजादीनां gadeat: | न च शूद्रस्यादारप्रसङ्खः, न हि तस्य मन्त्रा ५
` सन्ति-मन्टबजे' स्वान्येतिकतैन्यतास्ति । श्रता विवादाख्यसंस्करोपलक्तयं मन्त्राः ।
| तेषां मन्त्राणां निष्ठा समाप्तिः सप्तमे पदे विज्ञेया । लाजाहेममभिनिवत्ये
चिःप्रदक्तिणमन्निमावस्यै सप्तपदानि खी प्रक्रम्यते “एष एकपदी भव” इत्यादि यावत् `
rear सप्तपदी भवेति) । तस्मिन्भक्रान्ते कन्यायाः पदे कन्यापितुर्वेदुरवानुशये `
नास्ि। उन्मादवत्यपि र्येव । न याञ्या। १
मैशुनवत्यास्तु Aare fare: | सलयपि लाजारामादावितिकवव्यताखलख्पे न
भार्यां सा। sae दरव्यान्तरबदनुशयः । यथा च शद्रकतृकेणाधामेनाहवनीयो न `
भवति-सपिण्डायाश्च छते ऽप्य्निसस्कारे न विवाहसरूपत्वम् । तत्र तु प्रसिदम्- `
८सेस्कारकरणादेकः प्रायश्चित्तीयते पुमान्? | कन्या चान्यस्याप्यविवाह्या वसिष्ठवचनात्।
oe
जात्
e परिगणनात् ( < | ७७-- तथ )| तत्रापि यदि “कामतस्तु sparta” इस्येतस्प्रयो-
जकमिष्यतेन निवारयामः। क
तसैव संक्तपतः कन्यायां ad: । यथाऽन्येषां द्रव्यायां दशाददृध्वमपि साघ्रा
` प्र्यर्षणं सैवं कन्यानां छृतविबाहानाम् । श्यल्कदेयानामपि प्राग्विवाहादुद्रव्यान्तरधमेः ।
तु धर्माय दीयते तस्या नेवालुशय इति वचनात् । तत्रापि “दत्तासपि हरेत्कन्यां
पाय्चेद्रर धरात्रजेत् ( याज्ञ १ । ६५ ) इय्त्येवापहार श्रा सप्तमपदात् |
सप्तमे तु पदे दानानिढृत्तेगवादिद्रन्यदानवन्नास्त्यपदारः । AT केनचित्कस्मै- `
चिद्गवि दत्चायां न तयेरन्येन्येच्छयाऽलुशयो दानादाने--दानस्य तदानीमेव निदत्त `
त्वात् । प्रतिगृहीतं Sent पुनः प्रयच्छेत्तदानान्तरसेब तस्स्यात्, न पूवेदाननिटृत्तिः ।
ad खशुण्योः कन्यावरयोनान्योन्येच्छया त्यागोऽस्ति, प्रागपि विवाहात् । विवाहेतु
ध | Ag oe करते saat aly नासि स्यागः कन्यायाः | EAA, या कन्यैव न भवति, ्रताऽसी : A
asa seater यते विवाह विदितः | विवाश्चोपभेगस्यानीयः । यथा aia
वख्मन्तर्दशाहमपि सैव eased’ तथैव कन्या ृतविवादा । :
पनरचायसर्थो निणं्यते “सक्रत्कन्या yeaa”? इत्यत्रान्तरे ( ई। ४५७) 1 RR |
यरिमन्यस्मिन्कते काये यस्येहानुश्चये भवेत् ॥
तमनेन विधानेन धर्म्ये पथि निवेशयेत् । २२८
न कवलं वणिजां पण्यधर्मोऽयं दशाहिकोऽवुशयः, किं तहि, वेतनसविद्रद्धिभ्योगा-
दिषु यद्सिन्यस्मिर्चिति वीष्लयाऽशेषकार्यपरिमहः। ग्नेन विधानेन amar ` | 4
विधिना । धमादनपेते घस्यंः। वन्या ant: निवेशयेस्स्थापयेद्राजा ¦ अविदेशेप्यम्। `
कते कायं इति प्रकान्ते पुनः ada स्वनिटततेसत्रानुशयामावः। वाचा निरूपिते `
स्थापिते वाऽन्वरेऽलुशय्य दशाहप्रतीक्तणम् । यत्र gases घने नीतश्रव्विक् चव्रेतो : |
| वेतन च दत्तं-कृतसमये विरोध ्रारन्ध्तत्र नायं धर्मं इति केचित् । नदि छृतमछ्ृत `
। भवति | एतच्च न कृतं ae निवरत्ञरुच्यते, न प्रक्रान्तम् । न ad “श्रादिकमणि कः" | ae aS :
` नहि सुल्याथेव्यागे कारणमस्ति | यत्त॒ ad ated भवतीति कृतमपि तत्साध्यकायै- =
्रतिषेधादछृतमेव | यथा मुक्तं वांतमिति । लौकिकेष्वपि पदा्ेषु शाल्लावसेयव्यवस्या- `
RY शाख्लत एव निष्र्यनिदृत्ती AS) seh gar: पदारथास्तथापि प्रत्याहरणं विधी- `
` यते। निष्पन्नेऽपि धनप्रयोगे खस्थाननीतेष्वपि रूपकेषु प्रत्यानयने कतैव्यमन्यतरा- ` `
उशयात् । च्यन्ययाः Meaty नीतेषु वेढव्याः। तथा च गृहीतम्ु मासिकी `
ब्ृद्धिमिच्छन्ति। यत्रैवं बन्ध एष भोक्तव्य इयन्तं कालमित्येदमायन्तर्देशादमवुशये `
निबत्यैते। ऋतिजां तु वरणं विवाह इव कन्यानाम् । संविदे दशादादुरधव waa `
व्यमन्यस्मिन् शाखे सति ॥ २२८ ॥ 1 es
Gag स्वामिनां चेव पाडानां च व्यतिक्रमे |
विवादं संप्रवक्ष्यामि यथावद्धममतत्वतः ॥ २२९ ॥
a Tafagast व्यतिक्रमे स्वामिनां पालानां च गेपलदीनांये oo a
विवादः-गैस्त्वया मे नाशिता at मे देदीतिः-पा्ञोऽपि विप्रतिपयते--मदीयो
>~ देषो नाभवत्"--इत्यत्र वादपदे asad यादशी व्यवस्था at यथावन्निषुणतो `
वक्ष्यामीत्यवधानाथेः पिण्डीद्धवप्रकरणोपन्थासः 11 २२८६ ॥ ^.
दिवां वक्तव्यता पारे रात्रौ स्वामिनि aga? ॥
यागक्षमेऽन्यथा चेत्त पाछा वक्तव्यतामियात् | २३० ॥
2 Ss | ध दिवा पशूनां यागक्षं भे देष उत्पन्ने (नष्टं विनष्टम् इत्यादिके वच्यमाये-- oe ।
चाले वक्तव्यता कत्सनीयता | तेन स देषो निवेाढनव्यः | राच स्वामिनो देष
द्न्धनादिष्तानाम् | तहूगुह ahaa! यदि पालेन प्रवेशिता भवन्वि | व थ
चेत्त-यदि रात्रावपि पाज्ञेन न प्रवेशिता अरण्य एव वतैते तदा पालदेषभाकू स्यत्। =
एतदुक्तं भवति । पालहस्तगता गावो यहा चेतरे कस्यचिस्सस्यं भक्यन्ति केनचिद्वा इन्यन्वे `
ee ee मेधातिथिभाष्यस्तमलङकता | | [श्रषट्मः :
तदा पालस्य, श्रथ aida समर्पितासदा स्वामिनः ¦ भ्योगक्तेमे येागक्षेमशब्दः प्रयुक्ते `
` लत्तणथा--यथारन्पे चच्चुष्मानिति ॥ २३० Il |
कोऽसौ योगत्तमः | भतः प्रपच्चयति-- `
गेपः क्षीरभृत यस्तु स दुद्याददतेवराम् |
क a
TATA भत्यः सा स्याव्पाेऽभरते war 11 २३१॥
गाःपतिमोापः गेपालकः। स कदाचिद्धक्तादिना rad कदाचित्तोरेण। त॑त्र क्षीर- ^
ठ TAT दशभ्यो वसम् ASA, TAC वा--सदितायामकारप्रशले षात् | रत्तायामनुखूपक्ता। ‰
यस्य नान्यदन्नं स एकस्या गोः क्तोरमादयात् दशतः | Baa कस्पनया न्यूनाधिकर्णे
भृतिः कस्पयितन्या। एवं देद्यादैद्यभेनुव्छ वरीदसम्यवत्सकादिवारणे क्वचिल्िभागः चोरस्य
क्वचिच्वतुभागः खामिभिः कस्पयितन्यः। |
मीति प्रामभेोपाल्ञेन यदि maa भवन्ति न तेन सवामिनमननुज्ञाप्य दशमी `
भक्तश्चापि “Siw विनिमयेचमिति' बुद्धया ुहीत--तचिषत्यथेणक्तं गेस्वा-
oe स्यनुमत इति । स्वामिने ऽछुमतिमन्तरे प्रवर्तमाने दण्ड्यः! ` 4
सा-्रनन्तरेक्ता। अभूते मक्तादिना- भृतिभंवेत् । हीरा वा एषा वृत्ति
| श्रृत्योः ane’ न gala sae गेर्वायाम् ।
श्रथवा खेच्छया sacar गोः तीरमाददानश्चोरः स्यात् । ब्रप्िमिस्त्वनुज्ञाते थति ।
स्तस्येयमिति aa eon rey
त्रापि खामिनाऽनलुमला देष एवेति चेत्सव्यम्--कस्प्या काविदहंडमत्रा न चेरा
भ ति। शअरस्मिष्तु चैरो Preset ar et
श्रयं श्लोक wet वक्तव्यः। श्रताऽनैवरः क्वचितन्यते ॥ २३१॥
नष्टं flat कृमिभिः उवं विषमे तमू ॥
हीन' पुरुषकारेण प्रदयायाल एव तु ॥ २३२ ॥ as
नष्टं द्टिपथादपेतं न ज्ञायते क गतम् । विनष्टं कुमिभिः। अरोहकनामानः `
दिङमात्रप्रदशेनाथैश्लोकोऽयम् | देशव्यवस्था त्वाश्रययीया । शतिं निरूपयिष्या- ` :
a 7 कृमयो गवां प्रजनव्मनाऽुप्विश्य नाशयन्ति । श्वभिहंतस् । प्रदशेनाथेमेतत् । aa
गोमायुव्याघ्रादिहतानामेषैव स्थितिः। विषमे श्वभ्रदरीशिक्तादिसंकदौ मृतस् 1 पद्-
द्यात्पाल war हीनं पुरुषकारेण । ‘ge पुरुषव्यापारः । पालस्य तत्र॒
संनिधानात् satay’ च दण्डादिना प्रबृत्तिः। तेनपेतम् । यदि व्यप्रियमाणो
Bees. oan ee wis et
te! ree
| | qu भवति । . बर्तिरङ्गविशेष सङ्काः कर्णादयः, सखामिविशषक्ञानाथ'चिहवानि।
। तानपि दशैयेत्। एवं पालस्य gfe) श्रह्कदश्ैनेन दि प्रत्यभिज्ञा भवत्ययं स =
ध्यायः] भद्रः!
; ` व्याव्रादेर्भिवारणे नैव समथैः--सदसैव वलय कथित् पश्वेगेन ai गच्डेदलुगच्छरा- |
a3 ऽपि न शक्यः प्रयावतयितुं-न ote देषः ॥ २३२ ॥ ४
विघुष्य तु हषं चरेन पाठा दातुमहति ॥। =
यदि देशे च काटे च स्वामिनः स्वस्य शंसति ॥ २३३ ॥
विचुष्याऽऽधुष्य पटहान् ARE AI पाला न aad) aaa
पालस्याशक्टयुपलक्तणाथैम् । यदि बहवश्चोराः प्रसद्य च quis तदा पालो सुच्यते। `
सोऽपि यदि प्राप्तकालं तस्यामेव वेलायां खामिनः कथयति । देश्ये यतर स्वामी संनिहितः । et.
ast विज्ञातस्तत्र seat निवास्देशे खामिनः।7› तत्र य्सावसंनिहिताऽपि भवति `
तथापि तत्स्यानीयो भववि--ये राजानमधिकारिणं वा ज्ञापयित्वा चैरानसिद्रवति। `
स्वस्येति usta) स्वदि स्वामी सद्रन्यमेकणे यन्न कुरते न तथा `
पराल्ञापितो राजा। दुष्करा च राजज्ञापना पालस्य । अथ afer गतेषु ज्ञाप्ये `
दइष्येदेव ॥ २३३ ॥ Bs
कण चमे च बालां बस्तिं arg’ च रोचनाम् ॥
पशुषु स्वामिनां दचान्पृतेष्वड्ंध दशयेत्.॥ २३४ |
म,
Pe पश्रिवि ॥ २३४॥
aaa तु dee Th: Te carafe
यां प्रसह टको ears तक्िरिविषं मेद् ॥ २२५ ॥
भला softer चा जावि ॥ पविता पे वीः गतम विभिः | =
Ss . PAs अवष्टब्धे, न प्रथमपात एव ea) भ्रस्मिश्चान्तरे सत्यामेच्णेऽहतत्वात् | aT
(+ et
| पाज्ञ श्रायाति मेच्चयिठुम्। अनायत्यनागच्छति पाले । यत् वत्र सह्य ब्त
नाभिभूव वृके हन्यात्पालतस्य स दोषः । स्वामिने दापयितन्यः | mated चरेत् । `
। ` गमेदत््रद्रोमायुना न शक्यते संरोद्धमियजाचिके इत्युच्यते, न पुनस्तद्रपम्
` बालानां गोबत्सानामेष एव न्यायः ॥ २३५
ऋत्
तासां चेदवरुद्धानां चरतीनां मिया बने ॥ oe
यागुल्ष्टुत्य इका हन्यान्न पालस्तत्र किखिषी ॥ २३६।
१८२ । मेषािथिभाष्यसमलङकुा of sea
‘amie? पू्॑श्लके जात्यपेन्ं द्विवचनम् । पशशङुनिटनद्रस्वाद्विभाषितेकवद्धाव |
इह ठ ताश्ामिति व्यक्यपेन्ञो बहुवचने परामशे
` अवरदधानां भिय एकतर प्रदेशे स्थापितानां संहतीभूतानां दिग्भ्यो विदिगभ्यश्च
निरुद्धगमनानां वने चरन्तीनां दषटिगोचरा्णा-यदि इुतश्चन इलास्संचरणासत- `
नानुक्रमेण निष्कम्य व्रको हन्यान्न पालो दोषभाक् । अशक्यं ह्यनेकदृन्तन्लुपशरवल्ली गहने
वने निरविंवरीकतुम्, छिद्रानुसारिणश्च gat: | 1
भिथेोप्रहथाचातिदुरविप्रकृष्टासु वषे दोष एव । पालदस्तगताः पशवस्तदुपेक्ञायां
यदि दोषमप्लुयुः स पाललेनैव wards इति सिद्धे एष प्रप: सुखावबेधाथेः ॥ २३६ |
धनुःशतं परीहार भ्रापस्य स्यात्पन्ततः | `
aera ash Fagen नगरस्यतु ॥ २३७ ॥
duet way चत्वारि हस्तशतानि। waaay fee
मस्य परीहारः weer: | अनुप्रसस्या भूमिः पशूनां सुखप्रचारार्था करैव्या ।
शस्या दण्डय्टिः। सख वाहुवेगेन प्रिता यत्र पतति दतः Naeger पुनः
पातयितव्या--यावत्िस्तस्य परिमाणो वा श्चस्यापातः परीहारः।
विगुणे नगरस्य । swan प्रसिद्धे । ` oe
शस्यायाः पाताः प्रेरिताया वैगसंस्कार्तयो zat स्थानादि ॥ २३७ ॥
` -तत्रापरिटतं aa’ विद्युः पशवे यदि ॥
न तत्र पणयेदृण्ड' नरपतिः प्रञुरक्षिणाम् ॥ ५३८ ॥
एवापराध्यन्ति, arg: | न हि पाल ` एकेकं पं हस्तबन्धेन Ag शक्रोति ।
नच पश्ूनामन्या निगमाऽस्ति ॥ २३८ |
हति" तत्र cada arget न विशकयेत् ॥
: दद्र च बारयेत्सवं उवघुकरयुखादुगम् ॥ २३९ ॥
र ` कंटकशाखादीनां प्राक्षारविन्यास्ः पशु प्रवेशबारणाथ चदत्रारामादीर्ना वृतिर्च्यते। re
at कविसशिकेति प्रसिद्धा--बारणाद् श्रुतिः? वस्या उन्नतिरियती कतेन्या ययेष्टो नाव-
areata ।
“किमियं द्वितीया ade age sta”
ea = wea: J oe मचष्पविः।
1 BS a a dt | ded ge
(“कथं तहिं afaget न qafa’? । ५ (1
` महेोत्सेधाया द्वितोयपा््वस्यादशैनादर्ष्टेव वृतिः । far च विवरं वारयेत्सवम्।
| ` शवसुकरमुखेन यदलुगम्यते--तन्युखपरिमाणम् । रथा yaaa age न ` ee
मातति। तन्मुखादप्यल्पच्छिद्रमित्यथेः । ॥ २३ 4...
तथा gated a
fa et परिष्टते ग्रामान्तीयेञ्य at gat
poe सपालः शतदण्डहें विपालान् वारयेत्पशून् ॥ २४० ॥ ॥
# परित पयि क्षे चे प्रामसमीपनतिनि च परीहारमध्यगते । श्न्तशब्दः समीप-
वचनः। यदि मत्तयेत्पशः। शखपालश्च स्यात् । सन्निहितः पालः शतदण्डाहः `
पशोरदण्डासंभवात् | पालेऽसन्निदितेऽपि a2 यदा--नाप्य्तै पालः प्रसिद्धो न पुन-
स्तसेषितो after शूपकमान्नवेतनः ee
faqrat: पश्वो वारयितन्या दण्डादिना-न तु दण्डनीयः विपाला-
ages: | अन्येषां तु विपालानां स्वामिने दण्डः ध
` अथवा अपरिवृत इवि प्रश्लेषः । चेवरसेष॑धाच्च गम्यमानः क्ेव्स्वामी ‘aa = `
इत्यन्यपदाथेतयाऽभिसंबध्यते-- सदह पाल्ेनेतिः See ee
1 a3 को दण्ड्यः । उभ दण्ड्यौ । पालः saa) सेत्निकस्तावत्किल किमिति `
. परथि St aft न कृतवान् । पाल्लेनापि get चासर्त्यां किं Va खादयितव्यम् विपालं fe
प्रमादाचुधच्युतं वारयेत् । तथा च गौतमः ( १२।२१ ) “पथि कततरऽनाटृते पालक्तति- निः छ
cos येः" इति ॥ २४० ॥ as ee
~ HAG gag सपादं पएणमहेति॥
¢ सवत्र तु सदे देयः क्षेत्रिकष्येति षारणा ॥ २४१ ॥
पथिक्तत्र्रामान्तीयेभ्याऽन्यानि चेत्राणि-तद््शे सपादप दण्डः Pees
“ag चान्न खस्पेन दण्डेन मविलव्यं दूर्तत्रात्सन्निदिते G21 यत्तु पन्थानम-
a — fara da afield वा, तत्र महान् दण्डो युक्तः! किमिति गवां पाला गन्तुः ar
4 नैष दोषः। var महादण्डो नोच्येत वदा प्रत्यहं प्रवेशनि्गै्मवां मक्तयन्तीन `
भ्रामान्तरकतेत्राण्युस्सीकयुः | दण्डात्तु महते विभ्यता यत्नेन cata | श्नन्यत्र ora.
षाथ कथंचिन्नयतः स्वस्पो दण्डः ह ८
द्न्नापि विपाल्लानां बारण्मेव | `
TU faa मेधातिधिभाष्यसमलङ्ृता। = ` [ अष्टमः `
सेतर coat: cant देये, gaa: च ते परिमाणेन कस्पिते |
i . पं चिक्स्थ । ततेत्रमस्यासोति। बरीद्यादित्वाद्रक् |
इति धारशेष निश्चय इयथः poi
सवंचप्रहणाच्च चिपालेऽपि परो Gener सदलामः। ` 4
यद्यपि पशशब्दः सामान्यशब्दो महिष्यजाव्युष्टगईमादिषु वसते तथापि स्परयन्वर. `
दशनाद्रोष्वयं दण्ड इति मन्यते | वथा च गोतमः ( १२। २४-२५ ) “्रश्वमहिष्योर्दश-
` ्रजाविषु great” wear कटपना ॥ २४१॥ `
` भ्त्राप्रादः-
अनिदशाहां गां सूतां षान् Fag ea ॥. `
` सपालान्वा विपालान्वा न दण्ड्यान्मनुरत्रवीत् ॥ २४२॥ a
गो्हणान्महिष्यादिषु देषः । Fat उत्तायः। देवपशवेा देवयागार्थं aa
न कल्पिताः प्रत्यासननयागाः। श्रथवेष्टकादिक्ूटस्थापिवाः। हरिहरादीनां प्रतिकृतय
देवा, उच्यन्ते-- तेषां 'पशवः"--तानुदिश्य कनविदुस्सृष्टाः | तदा छस्य देवानां पशुनां `
SS चे स्वस्नामिसंबधस्य संभवात् | देवायतनमण्डनानां Sq at: |) न gai. ` ``
कैर्वाहदाहायथै ये देवगृहेषु धार्यन्ते । यतः पालका एव तेषां देवानामथ विनिथुखते |
` भरतस्तत्र पालक्ञा एव खामिनः। च्रवो युक्तः स्वामिवतामन्येषां यो ad: स aa! आायतन-
. मण्डनास्तपरिगृदीवा श्रन्यवधानेन देवप बुद्धिसुत्पादयनि
. बषोत्सगादिविधानोतसृष्टा ‘ger कैरिचत्परिगृहन्ते | cs
ae सपाला श्रय वापरिगृहीतास्ततो विपालाः--उभयेषामदण्डः ॥२४२॥
| io त्रिकस्यात्यये दण्डा मागाईशगुरे मवेत् ॥
+ ^ ततेाऽधंदण्डो भृल्यानायन्नानास्षेतिकस्प तु ॥ २४३ ॥
५ ८ Saenz: खततेतरेऽत्ययेाऽपिकमेऽपराधो यदि भवेरसछरते--चक्षाले वापने `
निदानमयोग्यबीजवापः, eagRnigat गिरणं वा. चिदितफलके प्राश इत्यादि--तद! `
संज्ञो यावान्भाग श्रागच्छति तं दशगुणं दण्डनीय | og
thos : श्रथ तस्याज्ञातमेतत् ATI: तेत्रजाग्यानियुक्तैवां awe aarsdeve:
| शत्यानामत्यये तेत्रिकस्य दण्ड इति संबन्धः । `
सत्रप्रस ङ्गादत्रेदयुक्तम् ॥ २४३ ॥ :
एतद्विानमातिष्ठेदामिकः पृथिवीपतिः ॥
स्वामिनां च पशूनां च पालानां च व्यतिक्रमे ॥ २४४
Nea 1] मचुस्पृति
सुषधाऽयः शोकः ॥ २४४ ॥ छ a
सीमां प्रति agers विवादे ग्रामयेद्रयेः ॥
ज्येष्ठे मासि नयेत्सीयां ararig सेतुषु ॥ २४५ See es
oe ata पति विवादे-सीमानिमित्ते। लच्णेद्थंभूतेति प्रतेः कर्मप्वचनीयस्वाद् `
द्विवीयानिमित्तमपि लक्षणमिति ceed वतुम् । "सीमाः मर्याश--प्रामादीनां विभागः `
। परिमाणमियत्ता परिच्ठेदनमिति यवत्। ज्येष्ठे भासि नयेन्रिथैयः कतैव्यः। =
` = मासविशेषनियये देठमाह--सुधकाशेषु सेतुवु । सेतवः सीमालिङ्गानि वच्यमाणानि, = `
लोष्ठपषाणादिविशिष्टजातीयसीमात्रा्यदरणरुंजादीनि । प्रागस्मात्कालादनुत्थितेषु Wy
ज्ष्ठपाषाणयोरन्यस्याश्च भूमेनं विशेषो लक्त्यते । पाषणलक्विताजा यदा तत्र वृणानि न `
ज्ञायन्ते तदा सा सीमेति निश्चोयते । एवं वद्ीस्थानादिष्वपि । प्राखसंवाद्वासविके दाहे `
` विशेषो न लयते वभिधानाच्च यस्मिन्देशे यदा व्यज्यंते तता मासाक्ताल- `
हरणं कतु नादेयम् । अन्यदा तु लिङ्गज्ञानायं काल्ञापेक्ञाऽपि भवतीत्येतावस्कलं `
STEW ॥ २४५ 1 म
सीयाटक्तांथ gata ea yA I
शादलीन्सांलतालतांशच atars पादपान् ॥ २४६ | ee
Saat ga: क्लौरिशेाऽकोहुबरप्व्यः। एते च चिरस्यायिवात्सीमह््य == `
४ एव रोपयितन्या न प्राममध्ये | सीमादेशादनपत्र क्रियमाणा न निश्वायकाः सयुः ॥२४६॥ = `
| गुद्मान्वेणु विविधान् शमीबर्लीस्थलानि च 9
` शरन्डग्नकगु्पांश्च तथा सीमा न aaa ॥ २४५७ ॥
। ` आअरमनोऽस्थीनि गेवालंस्तुदान्भस्मकपालिकाः॥ `
करीषमिष्टकांगारर्छकेरा बाटुकास्तथा ॥ २४८ ॥
| उपच्छन्नानि चान्यानि सोमालिङ्गानि कारयेत् व
सीमाज्ञाने aut वीक्ष्य नित्यं छेके विपर्ययम ॥ २४९ ॥ ५
poe संहतप्रकाण्डा dear गुस्सानि | Awa आरवधादयः । बहुत्वाच्च विविध-
i | a अ्रहयम्। वरूल्ये¶ FAT: दीवार स्टणजातय स्थलानि कच्निमा aimee ५
॥ पिण्डिकाः! कुन्जंकस्य Tes BET: | 4
। करीषं शष्कं गोसयम् | ager fag: काष्ठावयवाः | पाषाणकठिना शदः `
र शकयः कपालिका कलगीकदेशः | अन्यानि उपच्छन्नानि कारयेद्रा |
मेवभ्ामसंनिवेशे कृते नियम् । एवं खीमा न कदाचिन्नश्यति। अन्यथा तं प्रदेशं `
ferent नागयेत् ॥ eee
ae मेधातिथिमाष्यघरमलङकुता । = [wen
तडागान्युदपानानि वाप्यः प्रवणानि च ॥
सीमासन्धिबु कार्याणि देवतायतनानि च ॥ २५० I
महामासि तडागानि । बाध्यः पुष्करिण्यः उदपानानि कूपप्रश्रतीनि
5 ग्रल्वणान्युदकस्यन्दा ईषत्छव दका भूपदेशाः | देवतायतनानि यच्तगृहादीनि । `
एतानि प्रकाशानि । न दयेतानि स्वस्पेनायासेन नाशयितुं शक्यन्ते । नाश्यमनेषु च `
महान्प्रस्यवायो भवति | सवस्य चेादकाथिने दघतादशेनार्धिंनश्च तत्र संनिधनास्सुज्ञातश्च
साक्िणां सीमासन्धि्भवति ॥ २५० ॥
यानि चेवंाराणि काडाद्भूमिनं भक्षयेत् ॥
तानि संधिषु सीमाया अप्रकाक्ञानि कारयेत् ॥ २५१ ॥
गुरमादीनासुपदेशः प्रदशेना्थो न परिसंख्याय CATIA —
‘ दिरसारकालालनाद्ानि शकरादितुल्यानि । 1 1 ^
Kaw —aa WE कालादूभर faa भक्षयेत् । भूमेमच्णसुपमया
स्वरूपोषादानम् । यथा सक्तितं मदेन मेपलम्यते वद्रद्धमिखादापन्नमिव तादशं श os
इर्यात् ॥ २५१॥ NRE el
८ पएतैलिङ्ेनयेत्सीमां राजा विवदमानयेः
पूवथुक्त्या च सततय्ुदकस्यागमेन च ॥ २५२ ॥
उमयोघरामयोः शून्यसवे लिङ्गनि यः | बसतो प्रवं सुकंत्या wean fates sort
माणावधिकया-न fe त्रिपुरुषभेगेन । स द्यत्र प्रतिषिद्धप्रामाण्य “at: सीमा?
sua (८1 v4) | संभवति fatter बहुसाधारण्यास्सीमायाः | ये ठ तत्र सीमशब्दं
न पठन्ति तेषां ad: सिद्धमेव प्रामाण्यम् । लिङ्गानां प्रामाण्यस्येक्तत्ाखरमाणान्तर-
निब्र्तिराशङ्क्येतेति पुनरुच्यते |
“कोऽयमुदकागसः प्रामाण्येनेच्यते" । ee
यथापन्यानिं लिङ्गानि नवसंनिविशे क्रियन्ते तद्वदेवोदकम्रवाहाऽपि कतैव्धः । ब्रथवा
ययेर््ामयोः प्रदेशान्तरे ख एवोदकागमे विभागहैदुः प्रदेशान्तरे च विग्रतिपत्तित्तत्र स
एव प्रमायम्। श्रथ्ना महाभासविषयमेतत् । नचा TIT एके वा वार एकमरामस्तत्र
न पाखारिणो वक्तव्यं ्रस्मदीया मूमिरत्रापि विद्यत इति । यदिवा कुतश्चिद् `
। भामात्तादशेन प्रवाहेणावच्छिल्ापि काचिद् भूस्तथापि स॑ एव विभागदैतुः--खस्पेऽ- ~ | ्
: . यदि संशय एव स्याहिङ्गानामपि दर्शने ॥ ८ ८
afar एव स्यात्तीमावादविनिश्वयः ॥ २५३ ॥ `
Le मेदार्तौ care: “BS च बहूनामितिःः |
bos a विभागेन ॥ २५५. ॥
अध्यायः 1 । on मनुस्मरतिः | . | (~
कथं पुनलिङ्गषु सरस्सु संशयः |
` यानि तावस्रच्छन्नानि तानि यदि केनचित्कथं चिदागम्य प्रच्छन्नमन्यत्र alata । : ne
निश्चयः स्यात् | येऽपि प्रकाशा न्यमोधादयस्तेऽपि न सीमायामेव रहन्यन्यत्रापि जायन्ते `
वतः संदेह श्माभासत्वात् । यत्च पुनरिवं संभावना नासि वचर प्रमाणमेब लिङ्गानि । | ee
साक्षिप्रत्ययः साचिदेतुकः। atfau: प्रत्ययो यन्नेति | विनिश्चयः व्वा . 1
धिगमः। संशयितलिङ्गे लिङ्गं वा सीमाविवादे साचिहेकुको fata इवि तात्प oe ee
Se eee
्रमेयक॑कुलानां च समक्षं सीन्नि afer
yea; सीपलिज्ञनि तयेहयेव विवादिनः ॥ २५४ ॥
यचप्यक्षेह्यातपुरषक्षा भामस्तथापि द्रौ विवादिनी द्रयोर्मामयोर्मवतस्तथोः are `
मष्टव्याः । साचचिप्रसकाले स्वभामीयीदत्तव्यवहारकेरपि संनिदितैभेवितन्यम्ू-नाधि- `
। : परत्यथिनोरन्यतरो वक्तु लमते--श्रावयोविंशिषटर्थं विवादे किमेते संनिधीयन्ते । श्रथवा =
येऽन्ये सामन्तेभ्यो मामेभ्यः केचिद्ृद्धवमाः ates ससुदि्टास्वदूभामीयेरन्यैः eee = `
भवितव्यम् । यवस्तैवद्ेभ्यः शरुतं भवति ard year न विपयन्ति बद्धाः
| सीमालिङ्खानि। यत्र लिङ्गान्युभयथा त्र get निश्चयः | weg लिङ्गेषु =
६ : सीम्न्येव साच्यं प्रच्छ्यते--काऽ् सीमेति । २५४ ॥ tae
AATAT च मामीणधुरुषसमूहदानां ख
ते पृष्टास्तु यथा बु! समस्ताः aif नियम्
निबधीयात्तथा सीमां स्वा स्ताद्चेव नामतः ।॥ २५५ ॥
ते साच्तिणो यथा यादशं निश्चयं बयः । समस्ताः सवं एव । न gaa `
a fated ated? afiatn रक्तवाससः ।। = ` ae
GHt शापिताः स्वैः स्वेन येगुस्ते समंनसम् | २५६
Heata wal aerate atau: aad यथासंभवं माल्यधरा `
oe ५ रक्तवयोकुयुमधरा रक्तवासा लोदिताच्छादनाः | यद्यपि Yee वर्णान्तयापादनेऽपि
| र्जर्वतैते भूरयसतु लेते प्रयोगो रक्तो गौर्लोहित इति ! भयसखननार्थं चैतत्। लोदित- `
| area शुद्धा भवन्ति। “यदस्माकं gad किंचिदर्जितमस्ति वन्निष्फलमस्तितिः व
स्वैरिति वीप्सया विशेषनाममि सुकृतं कथयेयुः--क्यादाने Cae ae
ge मेधातिथिमःप्यसमक्ङकता | bee [Wee os,
` तीथैललानं चेत्यादि। garsre क्रियाविशेषणम् | सत्यादनपेतक्रजुधभिको यो माग- = `
` स्तेन नयेदुः। समंजसश्रूजु सष्टमित्येकोऽथैः | aes खष्ट इत्युक्तं समंजस- `
ue विति Rae oe क es eer
ष यथोक्तेन नयन्तस्ते Ged TTA ॥ `
विपरीतं नयन्तस्तु दाप्याः स्युद्धिशतं दमम् ॥ २५७। ees
. प्रमाणान्वरलिङ्भ्योऽन्यथासषमवद्धयः प्रत्ययितरपुरपेभ्या मिथ्यालेऽवधारिते-- `
६ 9 रत्येकं द्विशता दण्डः । एकैकस्य साक्तिलात्साकच्िणां च esq | न हि व्यासव्य
वदन्ति खत्तयम् | सप्रधानाः साच्विणः सत्यसाक्षिणः | Wea अनृताभिधानेन पापेन
. न संबध्यन्त इति। यथोक्तेन याथातथ्येन | न हि शब्दास्मकस्य वचनस्मात्रावसरः।
प्रमाणान्तस्सैवादमात्रमनेन कत्त्यते । अथवा यथाशाखुक्तेन GAA यावत् | शाखे `
दि सस्य' वक्त्यमित्येवदुक्तमतेा ainda सत्यनेतयुक्तं भवति ॥ २५७ ॥ `
` . साक्ष्यभावे तु चत्वारो ग्रापसीमान्तवासिनः
AUT! न तु `
` भयताः--साक्तिधर्मेण शाखान्तरेण | सजि विति
` सञामन्ताः खेच्छया राजवश्निशिचन्धन्ति ॥ २५८ |
समन्तानामभविे तु मालानां als सक्तिणाम्
ATAPI पुरषान्वनगोचरान् ॥ २५९ |
सामन्तानां सीलानासिति विशेषणविशेष्यभाव gad: | मामप्रतिष्ठानकाल्ते
भवा दसपततिसहयुवे मैला उच्यन्ते । ते च सामन्ता निलयाः, नित्यसंनिदितात् । `
तेषामप्यभावः कथंचिदुच्छनल्वात् | तदा का गतिः । तदेश्नानपि वच्यमाणान् पृच्छेत्! `
अथवा मौला अहमाविनः- सामन्ता व्याख्याताः--व्यबहवैव्याः। भैललानां `
पूर्ोक्तानां भावे सामन्वाः प्रमाणम् । तदभावे ले बनगोचरान्विनिषु | जोत निपुणतः `
PBT । २५६ ॥ =
लखानकान् |
~ व्यालुग्राहायुञ्छशतोनन्यांध वनचारिणः; ॥ २६० ॥
: एते वनानि areata | प्राममधभ्येन गच्छन्तः कदाचित्तद्व््तं fie) तेहि. eS
तेन पथा गच्छन्त विवादास्पद प्रदेशं ga कांशिचिसपुरषान्कृषता eget एच्छे
ar भवद्धिः aera’ इति! एवमादिना संभवति पू्वाुभवः
— वृणविशेषज्ञानाय वत्र तत्र परिभरम्यन्ति
निद्स्यथैमिदयुच्यते |
स्थाप्यते ॥ RGR
न्यायविराधादुपेक्तय
ल्घाचा मुगयाजी विनः | तेषामपि qa SAAT ANAT wala मामसंबन्धः | एतं । 4
शाकु
निका शङ्खनिबन्धजीनिनः | तदन्वेषणे ये सर्वान्ामानागेचस्वन्ति गेापागवां
कैवर्ता दाशास्तञगखननादिजीविनस्तत्र तत्र ` wa
गच्छन्ति कारमाकीनं कर्मोपयुञ्यते!। सलखानका qd Tae: खनयन्ति स्थुलका- oe
शदेः satargen सपेमाहिणः--जीविकाथ ash acied तं प्रदेशमन्विच्छन्ति।
स्मतः तेषामपि पारिमामिकेवेहुभिः संबन्धः उञ्छ वृत्तथाऽपि दरिद्रा satan eee
qdzaa पात्रमात्नं नियन्ति। अन्यांश्च फलङ्सुमेन्धनाधथिनः 1 २६० ८
oo पृष्टास्तु यथा AY सौपसिन्धिषु लक्षणम् ॥
तत्तथा स्थापयेद्राजा धर्मेण ग्रामयेष्टयेः॥ २९६१॥
ते रसश get इति योजना । सीमाश्च दाः awa स्ौसासन्ध
४.4
ग्रामद्रयसतयोगः "सन्धिः? । सख च सीमैव | लक्षणं ज्ञापकम् ॥ २६१ ॥.
क्षत्रदूपतडागनामारापस्य BET च| =
साषन्तपलयये ज्ञेयः सीमासेुविनिणेयेः । २६२ |
NIRA उदयानभूमिः wastes | सामन्तप्रमाणकस्तत्र निश्चयः ; erie `
AMAT वयुः Vat षिषदतां TU
सवं TAR पृथक्दण्ड्या राज्ञा मध्यमसाहसम् | २६३
परवेभ्यः सामन्तानासधिके दण्डः! Gages
सौमासेतुः सीमाबन्धः । सीमाविभावनार्थं य श्राबध्यते
Os qaayaftergne: । scare `
ae क्त्रादिप्रातिवेश्या श्रवश्यं ज्ञातारो मवन्ति । प्रत्यासन्नतरतः एषां दण्डमदृ्वम्। = `
सामन्तानां तु परकीयसीमवेदनं नावश्यमिति द्विशते दमोऽदुवत्यैः। तेन प्रामसीमायां `
द्रष्ट्णां सामन्तानां च द्विशतः। oo ee
ag सामन्वशब्दमश्रित्य भासचत्रादिसीमयोः खायन्तत्वानुस्यदण्डत्वमाहस्ते `
याः ॥ २६३ ॥ (८
Te तडागमारमं TA दा भीषया इरन् ॥ ८
रतानि पश्च दण्ड्यः स्याद्ञानादृद्विशता दमः ॥ २६४
सेत्रादिप्र्ङ्गादिदमुच्यते | भीप्रहशं निमित्तोपलन्तणाथेम् । सरस्यैवैतननिरि श्चतमित्यैव' `
` जानते दरतः TTA दण्डः । मभ्यमखाहसे sea पन्शतप्रहशं निमिन्तमेदे न्यूना- `
धिकदण्डार्थ॑म्। पूर्वत्र at संख्यानमविवन्नितं मन्यन्ते । “व्यवहारं लेखयामिः “राज्ञा +
6० ~ : " मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ing [अष्टमः `
oe ` दण्डयामि, व्वैरैकषयामीतिः भयप्रदश्नेन इरति) तस्यां दण्डा निमित्तान्तरानु- `
कस्पः॥ २६४
द
पदिशेद्भूमिमेकेुपकषारादिति स्थितिः 1 २६५ 1
अविषह्या निश्चेदुमशक्या--लिङ्गसाक्यमावात्। राजष खेच्छया af
ध : यदिशवहुव्यात्-्य बे भूमिरियं बः इति। धसं वित्--पत्तपातेो da कस्यवित्कवैभ्य `
इति। एतदाह उपकारात् हेतोः यया सीमया द्वावपि भामो समेपकारो भवतः। `
वैन यदि न्यूनाऽपि कस्यचिद्धूमिः स्यात्तेत्नं sega बहस्पत्तिकं तदपे्तः प्रह्शः)
स्यञ्लोपे पच्चमी--उपकारमपेच्य | ५4 i ae
९ भरथवेकेषां मदिशेत्--परेषामनिरिचतामपदरेत् । यदि विवादिभामसतां सीमां `
a oo याबद्रतत न शक्ुयादिवरे च शक्तास्तदन्येभ्यः प्रदिशेत् । एवात्मना बहूना च प्रामी-
णानासुपञ्कतं भवति ॥ २६१ । ns :
ee एषोऽखिटेनाभिहिते wae: सीमाविनिर्णये ॥
अत उध्वे' परवक्ष्यामि वाक्यारष्यविनिर्णयम् ॥ २६६
FATA SILAS NITRA: RTT: । वि
'दण्डवाचिकः' इत्युक्ता (६) क्रमभेदेा लाघवाद्वाक्पारष्यं स्यात्तत दण्डन्यापारः } `
Ee चेतरेतरयेोगाद्रपस्तक्रम्रमासार्थप्रतिपत्तरेकेकस्येभयाथैप्रतिपादनादण्डशब्देन वाग- ce
aisgarea इति कः क्रमभेदः । तथा च यथासंख्यसूत्रारंमो (पा० १।३। १०) महा- `
भाष्यव र सभथितः--एतदेव दशेनमाभरित्य सज्ञासमासनि्दैशादिति २६६॥
शतं बाह्यणएमाक्रुर्य क्षत्रिये दण्डमरेति
aT AT द्वं वा MR वधमहतिं ॥ २६७ ॥
` परुषवचनसाक्रोशः | स च aga चशंसाक्रोलभाषणान्म्मेयि तादः अभिशापः `
“न्रकरणदन्ता TIM: | Baa उपन्यलनं “कन्या ते गभिंणोतिःः । पातकोपपातकै- `
यांजनमिति। तत्र द्यो्रद्क्रो्े चत्रियवैशययोरथं दण्डः । धन्यत्र '"पतनीये कते Pi
५ bee a दण्डा मध्यमसाहसः इत्यादि ( ata, व्य. २१० ) waratre: | शूद्रस्य `
| = वधः ताडनजिहाघेदनमार्थादिरूप ्नाक्रोशमेदाद् वेदितव्यः ॥ २६७ | ee
`. प्राहद्राह्यणे दण्ड्यः क्षत्रियस्याभिशंसने
` वैशे स्वादधपाशचछर दशके दमः ॥ २६८
अध्यायः] ( a मनुस्ृतिः। eles १.६१ ` `. ` ne । :
ae shraigd सर्वप्रकार शाक्रोशः, पतनीयादन्यः--तत दण्डान्तरविधानात्।
। निमित्तसप्मी चैषा। वैश्य इति विषयसप्तमी । ब्राह्मणस्याक्रोष्टुराक्रश्यमानस्य `
, च दण्ड उक्तः| arate etal स््रस्यन्तरमन्वेषणीयम् । तथा च गौतमः `
। ( १२११ ) ^तराह्मणराजन्यवत् चत्रियवैश्यैः, | परस्पराक्रोशे चत्रियश्चेद्रैयमक्रो- `
शेव्पश्चाशतं दण्ड्यः, वैश्यः चत्रिय' शतम् । एवं afra: शूद्रमाक्रोशेतच्च्विशति- = `
दण्ड्यः। वैश्यः पच्वाशतम् । शूद्रस्य तु तदाक्रोशे गुणपेक्िको दण्डा वन्यते ॥२६८।
* समवर्णे हिजातीनां द्वादशैव व्यतिक्रमे ॥
| वादेष्ववचनीयेषु तदेव द्विगुणं मतरेत् ॥ २६९ ॥ es
द्विजातिष्रदयमतन्त्रम् । समवश व्यतिक्रमे wat द्वादश cas)
मस्व च जातिवित्तवन्धुवयःकमेविधाभिः, विशेषाद्पदेशात्। तत्र समानजातीये वित्ताधिके `
` हद्विशुणं-तस्मिन्नेव बन्धुताधिक चिगुशं -यावत्खवेगुणे निर्गुणस्य षड्गुणम् । वादाद्यक्रोश्ा = `
` श्रवचनीया भ्रयन्तशंसा मादृभगिनीभायादिगताः। तदेव हिगुं दण्डपरिमा- = `
re शम् | नपुलकषलिङ्ञात्सवशेषाऽय न खमवशेविषय एव | शथवा तदेवं शतमिति : oo oo
twat) लिङ्गसामर्थ्याच्छतस्य च प्रथमश्ोके श्रुतत्वात् । शरताऽवचनीयेषु waa’. ae
ष्वपि द्विशते दमः। लिङ्गोपपत्त्यथं परिमाणपदमशरुतमष्वाहरेन्यम् | शते तु व्यवदहित- `
कत्पना ज्यायसी ॥ २६९६ ॥ 1.
एकजातिद्धिजातींस्तु वाचा दाख्खया क्षिपन् ॥
निहायाः प्राप्नुयाच्छेदं जघन्यपभवेा हि सः ॥ २७० ॥ 1
` खकजातिः; श्रः । स ञवथिकान्क्षिपन्नाकोशन दारुणया पातकादियोभिन्या : eee
` वाचा दृशंसादिरूपया aie लमते। जचन्यपमव इति पादाभ्यां sea दलन्न = `
। इति हेतमिधाने प्रतिलमानामपि agama, तेऽपि जघन्यप्रभवा एव--“'नास्ति ब, os
| पञ्चमः; इति बणोन्तरनिषेधात् }। २७० UI ee
नामजातिग्रहं वेषागमिद्रोहेएङ्वतः॥ = ` `
निक्षष्याऽ्योमयः शं्व्वंखनास्ये TIT ॥ २७१
(~ सभिद्रोह भाक्रोशः। ऊत्ाबुद्धिः--(्राह्यणक त्वं मा मया weer: | एवं
| श्राम्न्यपि योज्यम् । व्रहणं गहु; | निरुपपदं नाम गृहाति कुत्खप्रत्यययेोमेन वा 'देवदन्त- `
oe af । श्वभिद्रोदेश कोषेन | असिद्रोहः क्रोषः--न प्रणयेन | निः ष्यः seer: । `
| Te! कीलकः | जवलन्नभ्िना दीप्यमानो, ame यास्ये Areas: 1) २७१
इर मेातिथिभाष्यसमलङकवा । = [अष्टमः
धमेपदेशं दपण विपराछ्षामस्य FAT eae
तप्रपासेचयेत्ते छ वक्त tet च पाथिवः ॥ २७२ ॥ ot
‘get ते खधर्मः ed बात्ेतिकर्तव्यताः शवं कार्षः छांदवेाऽधीतिः--एवमादि-
` व्याकरगलञेशज्ञानतया दुन्दुकत्येन ciara: शूद्रा उपदिशन्ति । तेषामेष दण्डः । यतु
प्रणयात् बराह्मणापाश्रयादेव geet Read कथंचिदेशकालविभागं स्मारयेत्--पूरवा-
हकालं नाविक्रामयेति, 'क्रियतौ दैव' कर्म, देवास्र्पयोपवीती भव, मा प्राचीनावीतं `
कार्षीरिति" aera ats) तप्नमभिसंबन्धासीडाकरम् । सेचय
Meee वक्ते, युखेनेपदेशकत्वात् । श्रोत्रस्य छाऽपराधः 1”
STAT दिश्रवणम् |] २७२ II
ad देशं च जाति च क्म शारोरमेष च
वितथेन घन् caterer: स्याद्द्विशतं दमम् ॥ २७३ | he,
सव्ये च श्रते नेतदनेन सम्यक् शरुतः इयाद--श्रतमेव वाक्तिपति--नेतत्सम्यक्
co क यदनेन श्रुतमिति" | बह्मावतौयमभिजनाभिमानिनं "बाह्यकोऽयःमियाह | एं जाव्वा- `
¦ बाह्यं (तरियोऽयमिःयाह-~ ata’ वा देलया ‘ma इति। कसं--त्रहचारिणं
era? इति। शरीरावयवः शाकैरे--यन्यद्गं ‘gradi fa ob
waa) शक्त्यादिभ्यः इति adtar ! अथवाऽधर्मो Gaca—aea बाच्य' प्रवि are
णता यकत । सखगुणमदात्मरवज्ानं दषः । अ्ानासपरिदासते वा न दोषः ।
Mee पुनरथ दण्डः. ce
स्तंषामिति aa: | शूद्राधिकाराच्छुद्स्यैवेति परे द्विजातिविषये fact | २७२ ॥ ne
ae 2 काणं वाऽप्यथ वा खज्ञपरन्यं काऽपि तथाविधम् |
तथ्येनापि TARA दण्ड काषापणावरम् ॥ २७४ ॥ HE
। एकेनाद्णा विकलः काणः! ag: पादविकलः | तथाविधं कि चिषिटनासं--
= तथ्येन ‘sada अपिशब्दाद्वितथेन--च्रकाणं काण इत्युक्तं, क्ार्षापणावरा
दण्डः। अ्रत्यन्तास्मो यदि दण्डः कथंचिदनुप्राहयतया, वदा काषांपखौ दण्डः। भ्रन्यधथा `
द्वौ चयः पञ्च at, पुरुषविशेषापेचतयाऽपि दण्ड्यः शद्रः । सर्वे वा पूववत् ॥ Roy
९७१ ॥ ५.
` gar a माता न स्नेहवती द्वितीये पुत्रैः `
। fark क रर ° तस्मै दत्तवती इत्येवमायुक्त्वा मेदयति। `
ST ee remanence A HUT HRT Sf SANS
ee a
oe एवं पितापुत्रौ जायापती तन् गुरुशिष्यै | aaaqued द्वितीयसंबरि यप्रर्शानाथैम् | a ¢
भ्नन्यथा मातरमि्युक्तं मातरं पुतराद्धिन्दता दण्डः स्यान्न gh मादुः! यद्यपिमेदन-
। अमयाधिष्ठानं तथापि यन्मुखेन क्रियते स एव भेदयित्य इति व्यवहारः | asta. `: `
तनयग्रहणे sextet यदैव मातरमाह--“न एष ते gat भक्तो दुःशीलश्चः इत्येवमादिना ४
भातरमाक्ञारयति तैव स्यान्न तु पुत्रं यथा दर्शितम् | 1
| अन्ये तु चित्तकदथेनोत्पादनम् श्राक्तारणमाहुः । प्रवच्यामि at ad वाऽ्जयितुं
तीथादुपसेविदुं तस्प्रवासशङ्कया च मानसी दृष्या पीडा भवतीति तथा न कर्तव्यम् | ८
यावद्गुरवस्ते जीवेयुसताबन्नान्यं समाचरेन्न dager इति च । aa विद्रोषणा- ४. ॥
दिना चित्ते खेदात्पादनं वत्र शता न ges’, श्रतिरोद्धा गुरोरिति महत्वाहोषस्य ८
` जायाया अनुङकूलायाः पुच्रवत्याः ‘ated विवाहम् इस्येतदाश्चारणस् । एवं ब = oe
गुणवतः पुद्चस्याकारणऽन्यकरणम् | oe.
en गुरोः सवेप्रकारं पन्धानमस्यजतः शतं दण्डः ॥ २७५
ब्रह्मणक्षत्नियाभ्यां तु दण्डः कार्यो श्रिजानता |
बराह्मणे साहसः पूवे क्षत्रिये तेव मध्यमः ॥ २७६ ॥ ee.
ee ब्राह्मणक्षचियाभ्यां परस्पराक्रोशे छते तयोरयं swe इत्येवमध्यादारेण योजना |
तादथ्ये चतुर्थी ar) तद्िनयाय दण्डः करतैव्यः! पात्तकस्याक्रोपषे east दण्डा & oe
Bo । दु खेत्पादनसूपे |] २७६ | | = a (६
विटृशुद्रयोरेवमेव स्वजाति प्रति ततः ॥
ee छेदे प्रणयनं दण्डस्येति विनिश्चय; ॥ २७७ ॥ श 1
~ वमेव प्रथममध्यमै साहस्रावित्यतिदिश्यते। वनैव क्रमेण वैश्यस्य शूद्क्रोरे `
poe Os परथमः yee eas मध्यमः | oe
क केदवज दण्डस्य यगयनभिति । !एकजातिष्ंजातिम्ः (२७०) इत्यनेन । ae
po SES Bese ee ae
। स्वजाति भत ति । नै मन्तव्यं सभानजातीय' ्रतीवि--िं तहिं यात्र 3
। ` जातिरुपात्ता Serra खम्रहणम् । करोकाभिप्रायः--परस्पराक्रोश्चे यावत् खजा- `
ध तिभिति पूरत्रापि संबन्धनीयम् | ee ee eee mre
| i प्रणयनं प्रवतैनम् | | 9 1 ee ne ध
। ध 3 ee Raya प्रथमाद्धंलाहसः। oat ame asa
eens १६४ ५ & र मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता & [अश्मः
एष दण्डविधिः परोक्ते ` वाक्पारुष्यस्य तच्छतः ॥
छत उध्वं प्रवक्ष्यामि दण्डयारष्यनिणयम् || २७८ |
` प्रकरणोपसंदरोपन्यासाथैः श्लोकः 1) २७८ ॥
येनकेनचिदङ्गेन हिं स्याच्चैच्छे sara! ॥
SUT तत्तदेवास्य तन्मनारनु्ासनम् || २७९ ॥
अ aan pS a i bs WEI Sasa | Bes त्रव्िंकः | लं चेद्धि स्यादङ्खेन Co
ˆ चित् arang दण्डलङ्खादिग्रहरणन्यवधानेन वा--तदङ्गमरुय deer | ‘fray
करोषेन प्रहरणं ताडनेच्छयां हस्ताय॒चम्य वेगेन निपातनम्, न मास्यमेव । तत्तदिति
बीप्ता। श्रङ्गमिति देत्तव्यमिति चैकत्वविवक्ता मा विज्ञायि तेनानेकेनाङ्गेन प्रहरणेऽ- `
नेकस्येव छेदः। ्रनुशासनमुपदेशः। मलुकतैषा सर्यादा | Square
`. कारुणिकस्य राज्ञः Tee ।। २७६ ॥ a क
augers दण्डं वा पाणिच्छेदनमहति
पादेन प्रहरन् कापात्पादच्छेदनमहति ॥ २८० II
— ४ गहं समानपौडाकरस्य हिंलासाधनस्योपल्लच्चणाथम् | तेन श्रदुशफादावन्यो दण्ड
पादेन परहरत्चिति । भ्रघ्राप्युधम्येखपेक्तितव्यम् । अवगुरतऽप्येष एव ।। २८० ॥
सदहासनमभिपरप्पुर्तछषस्यापदष्नः ॥ a ine
कव्यां कृताङ्को निवास्यः रिफचं वाऽस्यावकर्तयेत् ॥ २८१ ॥
दविभिुरिति। वैन देशान्तरे यदनपायि तचिहवमायसे लेखनादुपदिश्यते। तथा च `
भवि “ोजनकद्ियिलोि, (२५२) | न
ee QUST दुःखेत्पाद्नमू् । यथा कण्टकादैः पुरुषस्य CIN: पीडाकर `
एवं पीडाकरत्वसामान्यात्यारुष्यशब्दप्रयोगः | तत्र नि दण्डविशेषनिर्शयः। पूर्व॑,
उव्यम्यात्किप्यैव कोपत्ताडनेच्छासदज्ञमनिपातयतोऽस्य पाणिः छेत्तव्यः} दण्ड. `
SEARCY ब्राहमणो जातिते दैःशीस्यादवङृष्टो$पि | इतरे वर्णं श्रैत्तराधर्येय परस्प- `
रपित्तयोच्छषटाश्चावछषटाश्च । तत्र eRe इति जनिना जन्मावकर्ष उपत्तः। = `
वस्सेनिघानादुत्कषोऽपि जन्मनैव ¦ जन्मना च निरपे्तोत्करषो व्राह्मणस्य नापकषैः। = `
Ragged ब्राह्मणेन सहैकमासनमारूढवतो दण्डः । कटिः tat | तत्र कृतविहः। ` .
अङ्कविधै चन सुधाङ्ककमादिना चिहृकरणमात्रमपि तु दण्डख्वापनाथेस्-घ्रविक्रमा-
gata सर्वस्य स्फिजः। afd
` इच्छाया शक््यापहवत्वादण्डस्य च महर्वात् ॥ २८१
: : घ्राणेन चते नासापुटच्छेदः- “येनाङ्गेनेःदयुक्तसवात् | ‘wee त्सिता गुदशब्दः। ` a |
दर्पानन प्रमादात् RGR ee
दपि aay gant मोवादितुस्यपीडाकरं तत्र सवथाप्ययमेव दण्डः | अविचारयन् | ५
` ज्लोदितदर्शने। यद्यपि aetqueata न लोहितं दश्यते तथाप्यधिकापराषादयिकदण्डे `
eR शतवचनं नियमार्थम् ¡ अन्ये तु कैनासिकादेरपि खवति शोणितं बहिरतवगमेदे- = `
| - दश्यते । वथादि 'दशबन्धमिविः बार्हस्पत्य draaet च प्रयोगः । fale नाद्यणस्य `
ममम
४ aera: ] 1 © : भयुस्म्रति 9 oe १.६५ |
सुरिति च नेचछमात्रय षव रातत एव । #
अवनि ष्ठीधता SNES STATI:
अवमभूत्रयतेा पेदमवशषेयतेा गुदम् ॥ २८२ ॥ es
मूतेणावसिचता sta वा तदवमानार्थं च्िपतऽसयपि संस्पशेऽवमानयते qa `
निष्कतैभ्यः। समानफलत्वा्रेतस्यपि दण्डाऽयम् | ‘Petey नासिकास्यक्लावः । तस्य॒ `
केशेषु ग्रहे हस्तो छेदयेदविचारयन्
पादयेोदांदिकायां च ग्रीवायां aI च ॥ २८३ ॥
दपादित्यनुवतैते | परिभवबुद्धया केशेषु ब्राहमण ग॒ ह ।
पीडा कियत्यस्य गृहीतस्य संजाता महती ee वेत्येवहुबन्धक्रोकप्राप्तः विचारणं
निवायेते। seat दण्डः |) २८३ द Vee ५
aan: शत दण्ड्यो लोहितस्य च दक्षकः | 1
aaa तु षप्णिष्कान्पवास्पस्स्वस्िमेदकः | २८४ ॥
द्विजादीनामय' परस्पसपराधे | शूद्रस्य तु शुद्रापसषे उच्यते |
यः केवलामेव त्वचं भिन्याद्विदारयेन्न died दशैयेत्तस्य शतं दर्डः । तावदेव `
no पिं तदथ मुच्यत दयाः | तदयुक्तम् प्न्तभंदे हि महन्वान्महादण्डो युक्तः | तस्मा- | :
चत्े्रवति शोणितं aa शतम् । शिरोभेदे तु मांसवत्
निष्कशब्दःसुवथपरिमाणवाचीत्युक्तम् ^ as
qqrearseat Ram: वसयोजक इति । warta समासं Heard कसतीति `
प्रवासन मथेशाखप्रव्रस्या मारणम्, निवासनं वा। दषडविधौ द्य्थशाख्श्रवं `
| शहद ae [ ser:
वनस्पतीनां सर्वेषघ्पमेगो यथायथा॥ = ध
तथा तथा दमः कायें हिंसायामिति धारणा ॥ २८५ ॥
वनस्पतिधरह्णं सवेस्थावरप्रदशेनाथ॑म् । फलयुष्पपत्रच्छायादिना महोपमेोग्यस्य
; ai दृच्तस्य हिंसायां दण्ड उत्तमसादक्चः, मभ्यसस्य मध्यमो (Hee प्रथमः | तथा स्थान- ` ५
विशेषो द्र्टन्यः--पच्रच्छेदः फलच्छेदः शाखाच्ेद इति । फलानामपि विशेषे महाघेता `
इष्प्रापता। तथा स्थानविशेषोाऽपि द्रष्टव्यः--सीश्नि चतुष्पथे तपावन इति ॥ २८९ ॥ ५५
मनुष्याणं wat च दुःखाय wa सति ॥
यथा यथा पह दुःखे दण्डं HATTA तथा ॥ २८६ ॥ ध
age antes इति तस्य विशेषोऽयम् । रसति मनुष्यन्रदणे प्रायिमात्रहिंखा- `
` विषयस्वैऽस्य श्लोकस्य महापशूनां gaat च पशुपक्तिषगाणां वुल्यदण्डता मा भूदिति
` अया यया सहद्द् खभिति। wet भेदने शोणिते च प्राणिनां महच्वा- 1
` दल्पले प्रहारस्य । शतादूनाऽपि दण्डः। महति शतादभ्यधिकोऽपि |
og पन्ये तु महद््रहणान्महति दुःखे eG नाल्पेऽपचयाथेम् । यथाश्रुतमेव a
तत्र दुःखाय गहत दुःखोप प्रहारे । प्रमादतस्तु न द्धिः | “श्रदुबन्धं परिज्ञाय
इत्यस्येव श्तेकद्वयञुदाहरणभङ्गया व्वाल्येयम् । २८६ ॥ je
अङ्ावपीडनायां च प्राणसोणितयेास्तथा ५
सथुस्थानन्ययं दाप्यः सवेदण्डपथापि वा ॥ २८७ I
oe अङ्गानामव पीडना ददर्वादिध्रहणसन्धिविश्लेषणादिना | तत्र यावता waa
` प्थ्यभिषगीष्धादिमूष्येन प्रयापत्तिमायाति तावत् पीडितस्य दाप्यः | एवं u-
न च सिय wi ci eum Roe
म lene eae eae
ee eee मलुस्शेतिः।
दीनि। तेषां Rev प्राभूषनाशः सत्यपि कारयक्मले । ज्ञानतौऽन्ञानत इति प्रमाद- `
छते बुद्धिपूवे चाविशेषेण fear तस्य द्रव्यस्वामिनो जनयेतपरितेषं तद्रूपान्यदानेन मूल्येन =
saa ay | Wael तु द्रव्यमस्य द्रव्य वा aaa ॥ शरस्य कचिदपवादः 1 ९८८ il : hs
— चमचाभिकयेद्रन््र Rea भाण्डपदेन विशेष्येण समासः | अथवा चार्भिक्भाण्डये- ee
विशेषशकस्तमासं sar चशब्देन इन्द्रः | चमेविकाराच्चा Tania
गत्रादीनि
1 चमावनद्धानि ATTA ATTA oe
शृद्धिकारः पाषाणक्ृतिः पिण्डीभूता सत् । वन्मयानि स्वस्पपाकाधानादीनि । तन्नाशने `
` चदारद्य यान्ति पन्थानम् । तब गन्त्यादि बलीर्दगर्दभमहिषादिवाहम् । तएव वा = `
५. गदेभादयः TST यानानि ae
RTA । wast amine रथ्याकषणयुक्तैवाऽशादिभिः कस्यविदहुव्यस्य नाशो `
| बा मरणम् । तत्र पयुस्वामिपालव्यतिक्रमन्याये प्रप्ते कदाचिदयातुदोषः कदाचित्छा- `
| मिन: कदाचिदुमयोः कदाविन्न कस्यवचिदपीति यो विशेषसत्र नोक्त इदैवेष्यते-स
डउच्यते। शतिवतेनानि |
१ ( निमित्तानि न भवन्तीति यावत् । शेषे ewe उक्तेभ्यो निमित्तेभ्योऽन्यत्र । तान्यपि
` वच्यति = 1 es oe
द्रव्याणि हि स्याद्यो यस्य ज्ञानतेऽज्ञानताऽपि चा॥
स तस्यात्पादयेत्त टि राज्ञे दद्याच तत्समम् २८८ |
oo गृहोपकरणायन्यानि बानुक्तदण्डविशेषाणि शू्ोलूखलषदस्थाज्ञीपिठरा- `
च्चार्मिकमाण्डेषु कषटकेष्टमयेषु च ॥ =
मूल्यात्पश्चगुणा दण्डः पुष्पमूलफषेषु च ॥ २८९ ॥
भाण्डानि कटिसूत्रब- ` . |
चर्माण्यविङ्तानि गवादौनाम्। प्रथवा दर्वि ऊवहवसमयानि oe
। काब्ठमयभाण्डान्युलूखलमुसलफलकादीनि । ABT
SIND WSs । War पत्तिश्च स्वामिनः स्थितैव ॥ २८९
यानस्य चैव यातुश्च यानस्वाभिन एव च ॥
द्ञ्ञातिवतनान्याहुः शेषे दण्डो विधीयते ॥ २९० ॥
सलयामपि दिंखायां कविदोषा नास्तीस्येरदनेन प्रकरणेन प्रद््यते । यानं गन्त्यादि
। याता वदारूटः सारथ्यादिः | यानस्वासी यस्य
ष्ट
--ग्रतिक्रम्य हिंसादण्डं add, नात्र दण्डाऽस्ति, दण्ड `
यत्र नास्ति दाषस्तानि तावदाद-- a8 ae 5 | oe eas ५ :
छेदने चैव यन्वाणां येक्छरदम्यास्तथैव च
anes TTA न दण्डं पनुरत्रवीत् ॥ २९२ ॥
नासायां मवं aera) शरीरावयवाधत् । नासिकापुटसेयोगिनी बलीवर्दानां `
रज्जुर्ानां खलीन हरितिनामङ्कशः । तस्मिन् fag set युगे च भग्ने । रथाङ्ग.
काष्ठं युगम् | चिन्न नास्यमस्येति बहत्रीहिणा रथ उच्यते पञ्यवा-उभयोारपि ate `
| स्पार॑पयेण संबन्धात् । तियकूयतिप्रुखागते याने । तिरश्चनं वा प्रतीचीनं बा `
कथंचिद्धूवैषम्यासशत्ासाद्रा याने गच्छत् कंचिदपराध्येनन दुष्येत् । प्राजको दि dae
| नाञ्छको रक्षितुं fie प्रयगवस्थिती लदश्यमानस्य कथं रत्तु | ‘steam `
COUSTEAU eee as aa a
ये तु तियैगागते हिंस्यमाने ऋज्जुगामिन्येव याने न देाषमाहुः-प्रतिञुखं चाभि-
मन्यन्ते अभिग्ुखागतः किमिति चक्रिणं eer पन्थानं न ददाति | ce
a Raa wns wee | यन्वासि चर्मबन्धनानि शकटकाष्ठानाम् । At
`. पशभ्रीवाकाष्ठप्। | thea: seat हस्तत्रध्न युग्यानां संचर्णनियमनाथैः। ate “2
` उच्चैः शब्दाऽपैहौीत्यपसरेत्यथेः | इतिकरणे भाषाप्रसिद्धवदशब्शचारणार्थो
त्वयमेव शब्दः प्रयोक्तव्यः अविधेयेषु युण्येभ्वपलरापसरेति alga: प्राजकस्य पथो
। नातिक्रामन्यदि हिंस्यान्न देषः 11 २६१--२&२
यत्राप्वतते geet वैगुण्यासानकस्य तु ey
| तत्र खामी भवेदण्व्यो fart द्विशतं eq ask
` प्रानकरचेद्भवेदाप्ः IAAT दण्डमहति eee
RIL प्राजकेऽनाप्ते स्वे दण्ड्याः चतं TAT ॥ २९४ ॥
भजक यानसारथिस्तस्य वैगुख्यमशिन्नितत्वं न तु प्रमादः | प्रमादे हि fafa.
तस्य खामिने न हषः । तस्माद्धतायेदि :
wa
Ue युग्यं यानं सदसाऽपवतेते स्पष्टं a दिता
रिक् पश्चाद्रा गच्छेत् किंचिन्राशयेत्तच carat दर्ड्यः । व्ररिक्ठितः प्राजकः
` | किमिलरोपितः। “मलुष्यमारणे fey” (२७६) इत्यादिना वक््यमाणेन प्रायिभेदेन `
` द्रल्यभेदेन च दण्डान्वरविधानाटूद्ि शत मित्यविवच्ितम् ¦ दण्डनिमित्तमेतदिःव्येतावतेव (
वाक्यस्याथेवत्वादुत्तरत्र न कशिचदन्यऽयैः श्रूयते येन वाक्यः aa संख्याबिधायक- `
मिल्युच्येत ॥ २.६३-- २.९४ ॥
aaa पथि संरुद्धः पञ्चमि रथेन वा |
भ्रमापयेत्पाणभुतस्तत्र दण्डोऽविचारितः ॥ २९१५
Sagaa ize: | स च पुरुषाणां कलीनानामितिः (३३२) बध एव । तत्र किमिति `
` बाक्यान्तरगता्धैशब्दालुरोधेनैवं व्याख्यायते । वरमर्थस्यैव शुणवः काचिद्ढत्तिरा-
a भरीयताम् |? a
ugtraearefearata: पूर्वापरवाक्ययोः शक्या 1) २८६ ॥
श्रष्यायः] मदुस्ृति
घनावक्षपिंणा Fast निरुद्धगतिः पश्चार्स्थतेनासुरिङ्ितववासमादाद्रा वेगेन धुर्याश्चे- = ee
oe दिताः पुनः स्थिस्यतश्चेभ्निकटो रथस्तेन च तस्य वेगनिरेषे छते यदि पुरारथस्थावेगपाता- . we oe :
त्पश्ुभिः रथघकतरादिभिः ¦ रथेन रथावयवैवां । प्राणिने। मुष्यादीन्मासयेत् । `
तता दण्डस्य बिचार नासि | eva ua goes; ` aes
Ta गच्छेयुः aaa प्रयगवस्थितत्ात्तथा हन्युस्तत्र दण्डा विचारिता नास्ति- ` See os
प्राजके दैषाभावात् ae
यद्यपि चौरस्य वधः सर्वस्वहरणादये दण्डास्तथापीद धनदण्ड एव dada)!
ु्रकपशुना तृतीयस्थानप्राप्तानां द्विशते दमो ऽतः प्रथमस्थानां सुख्यानायुत्तमे युक्त इति। `
| अशभूतः प्राणवन्तो मनुभ्यति्ैकपदयादयः ¦ मह
` दीनां प्रमाणवः | खादिपहयाद्रदेमाश्चतरव्याघ्रःदयश्च कर्थवित्परिगृह्यन्ते
| ५ ` तस्मादधंग्रहणाद्र्धो मा भूदढनदण्डास्तु सवंखहरणादथः स्वे चौरोक्ताः पुरुषपेचया- = = `
तिदिश्यन्ते। = a 4.
स्तो हिंखायां दमः । त॒त्र विशेषं वुमिदमाई । स प्राजकः पयि संरु्धोऽभे `
अथवा जवोसपतिता sem: पथि dtrandagdiacaaiaa बलाद्विषार्यमाणस्ि्वै-
aya पथि स्थिते षतैमानः संशुद्धो न विधियमाण |
प्रघवा ब विचारि त विशेषण विहिता विशेषित इति यावत् 1 २.६५
मनुष्यमारणे क्षिप्रं चौरखक्किल्विषं मवेत् ॥ `
MINIT महत॑स्वधं गोगजेष्हयादिषु ॥ २९६ |
qed प्राजके रथपश्युभिभनुष्यश्चेन्मार्यते तदा चौैरवत्तस्य क दण्डः | GS
om
ति तत्रैवाधैसंभवात् | स चेत्तमसाहसः कैरिचदभ्युपगतः । यतश्च चते `
महल्मु aged गवां प्रभावतो हस्या-
वयं तु न्रूभः--“सदहखम्? इत्येवमव्यत sara चैखदण्डा नाभिपरेवा अभविष्यन् । = `
A च सनुष्यमारणेऽन्थस्य चैरदण्डस्यातिदेशाऽयुक्तः | सं aad we
सत्यं--यदि धमम॑शब्दा मारणेन संबध्यमानेाऽन्वथापपदयेत | न च चौरबदिलयस्या- :
aera पशनां तु दि सायां द्विता a ॥
TTY, VAT मृगपक्षिषु ॥ २९७ ॥ `
Reo मेषादिभिमाष्यलमङ्ता | [wow
` अपचितपरिमाणाः रुद्रकः! ते च केचिद्रयसः, वत्सकिशोरककलभादयः । केचि- `
ज्नातिसखभावतः, रजेडकादयः | तत्राजाबिकानां पच्च माषान्वचत्यति। परिशेषाणां
गवादीनामेवायं दण्डाऽस्पपरिमाणानाम् । श्भा a: एषतादयः --भ्राकारते लचण- `
त्श्च। पक्षिणा हंसश्कसारिकादयः । age काकोलृ्कश्रगालादयः । Ty
शब्श्श्चतुष्पाज्जातिवचनः। | |
दिंसामात्रेय दण्डमिममिच्छन्ति। नप्रकृतयानविधिदेतु aati न्त्र दण्डा `
विचारितः (२.६५) इत्यनेनैव यानपकरशं व्यवच्च्छि्नम् | विचारितः समाप्तविचार इलथैः।
इदानीमेतस्रकरणनिरपेत्तयुच्यत इति । एवं तु “mary महत्खधंमिविःः दस्तादिच्छेदचे
भारणःमित्यधशब्दौ नेयः AANA । २९७ ॥ oo 6.
re 1
घ न्याय्यतवा्रौप्यस्य निर्दैशोऽयमित्याहुः। दिरण्य तु युक्तम् । एवं तस्स. `
भवति अरसुदन्घाद्यपच्तया ठु द्र्यजाति कश्प्यंति सिद्धान्तः ॥ २६८ ॥ eT
at पुत्रथ दासथ प्रेष्यो भ्रताचसेदरः॥
भराप्ठापराषास्ताञ्याः स्यू रञ्ञ्वा TYTSA वा ॥ २९९ 3
श्र TAT BIT श्राप्रापराधा; | ‘sary’ व्यतिक्रमः नीतिभ्रंशः | स यदातैः
Bal भवति तदा ताडयितव्याः | ताडनमपि रहिंसेद्युक्तम्। सा च “न ्दिस्वाद्भूतानीति?
विषिद्धाऽपराधे निमित्ते arate
दीनां प्रतिप्रसूयते | संबन्धिशब्दाश्चैते। या यस्य भायां
यस्य दासः स तेनानुशसनीयः । मागंस्थापनेपायविधिपरश्चायम्, न ताडनवि- `
| धरेव | तेन बाग्दण्डाद्यपि कतैन्यम् । श्रपराधानुरूपेण कदाचित्ताडनम्। Areca
कनीयान्पठितव्यः-भाता तथानुजः । स हि siver garnet: । वैमात्रयो- `
$पि Safer गुणवच्भयेष्ठतन्त्रछच | सेऽपयुन्मार्गगामी ताडनादिप्यन्तैरपायैनिवार- = `
1. वैशुदलं drag) एतदप्युपलचणं- तथाविधानां श्डुपीडासाधनानां `
अतोऽन्यथा तु प्रहरन् aT! स्याच्ौरकिल्विषम् ।॥ ३०० ॥ a
न्येन प्रकारेण . त्यादिषु लगुडादिभिवां चोरदण्डंप्राप्ोति। (|
ii ca ngage rent re Ee A TPN GT SENET SUS
ए ण. ~ ~ corer
श्रध्यायः] ee Waele: ।
aS एषोऽखिेनामिरहिते दण्डपार्ष्यनिणयः ॥ `
Se स्तेनस्यातः भरवश्ष्यामि PA दण्डविनिर्णये ५
रुष Rati दर्डपारुष्यनिणये दण्डव्यवस्था । दण्डशब्दे हि `
साधनेपलच्तकतथा बिवाद्परेऽन्विताथैः | नामधेये पूर्वपदम् । स्तेनस्य चैरस्व दण्ड `
मेदानतःपरं वक्ष्यासीद्युपसंहारोपन्यालाथः श्लोकः ॥ ३०१ ॥ a
परमं यत्नमातिष्ठेत्स्तेनानां निग्रहे SEN
स्तेनानां निग्रहादस्य यञो UT च वधते |^
करिचत्करंणावान् at dat कर्मेति मन्यमाना न saad) waeege `
स्तेननिप्रहस्तुयथैवादः प्रकम्यते! नात्र दिंसादेषोऽस्ति | प्रत्युत दष्टोपकारहेतुत्वस्स्तेन- `
` हिंसैव श्रेयस्करी | बेदतुस्यतां च ख्यापयितुमथैवादा भूयांसः tan हि प्रायेण सार्थेवादका
विध्युदेशा इति | तस्रतीलनुखरणेन वैदिकोऽयमथे इति प्रसिद्धिः 1 waa ar af :
` सपतिपत्तारो ये स्तुतिभिरतितरां प्रवर्दन्ते। ध 1
पस्मं यत्न प्रङृष्टमतिशयवत्तात्पयैमाश्रयेत् । चरेश्चारयेत् area चाति- = |
` प्रयतः | स्त ATT: | नियर नियभनवधबन्धनादि | एवं कृते यश्च; स्याति- ree oe
वति। निरुपद्रवोऽस्य राज्ञो देशः स्तेना नाभिभवन्ति निशा दिवा तुया तत्रेति सर्वत्र. =
स्थितं भवति S वधते । Ue जनपदस्तस्मिन्निवासिनश्च पुङ्षार्चौरैरनुषदरय- `
माणा वधन्ते। श्रीभिः प्रमेदमाना बह पयेन्ते देशन्वरस्था चपि निरुपद्रवं ugar `
यन्ते। ततो वध॑ते।; ३०२ | 1
मयस्य हि या दाता स पञ्यः सततं TE
ad हि वधते तस्य सदैवाभयदक्षिणम् ॥ ३०३ 1
| अभयं चैरादिभ्योऽधिक्ृतेभ्यश्चासदण्डनिवारणेन ये ददाति ससवैदेवपृज्या
। | भवति] स्वैरकथास्वपि राज्याच्च्युतो वनस्थोऽपि । सधं क्रतुविशेषो गवामयनादि। = `:
| तदस वधते निष्प्यते। सर्वाङ्गसयुसपन्नमेवंगुखमिव्येद्वधेव इत्यनेनाहरहः सत्रफलं = `
| श्राप्नतील्य्ैः | श्च wag ary दक्षिणा नास्ति चतरत
| भ्योऽपि विशिष्टं यहक्किणादत् ¦ सा च गवाश्वादि--दन्कियाविलक्रेयथेवान्सत्र-
ao ^ व्यतिरेकः I] २०३ ध ane
a सवते मेषडभागो tal भवति रक्षतः oo Cae 3
अधमांदपि षड्भागो भवत्यस्य ह्रक्षतः ॥ ३०४ ॥ ८
योजनीयम् । क्रियाया खोलिङ्गत्वात् | षडभाग इति
(१. मेधातिथिभाष्यस्मल्लदुःता | † i [ seq: ee
यवतः प्रकाशाधज्ञादेः वथा भ्रामवासिभिः वनवासिभिश्च कताद्वमषडमागं राजा `
wad एवमधर्मादपि चौरै प्रच्छ sata: षड्भागो भवति । न केवलं स्तेने युष्यन्ते
त्दर्तातो राज्ञामधमम यावच हरन्ति तेषामपि चये मावेनाधर्मोदयस्वद॑ोनापि राजानः `
संबध्यन्ते वाननिगृहुन्तः | श्रद्टदाषरंबन्धनिवारणमपि स्त्याणां eta । त॒त्राधिषतस्य
शज्ञस्तदकरणायुक्तः प्रयवायः | “ag च श्रुतिपरिकरोतत्वाद्धर्मषड़मागमयुक्तम् |” उक्त ४
दीनानाथग्र्रजिवादयः खन्यकरप्रदाः | परिपृेस्वधर्मपालने कानुपपत्तिः ॥ ३०४ ॥
यदधीते यचनते यददाति यदचंति॥
तस्य षड भागमाग्राजा सम्यग्भवति रक्षणात् ॥ ३०५ ॥
यदुक्तं वेतः इति तस्य प्रपंचाऽयम् | अण्ययनादयो धमांथेतयाऽन्यत्र ज्ञापिता
प्रसिद्धखूपाश्च | ‘sre? देवगुरूणां पूजनम् । तस्येति कर्मणे ऽध्ययनाहेः पदाधस्येति `
LTT कतुः पच्वकमफला-
शात् षष्ठो नृपतेः, समग्रकम फलमेक्छरखस्याधिकारतः कु Tana” | पि तु सुम्य-
ग््रक्षशात्त्वकमानुष्ठानात्तावन्मात्रं राज्ञः Hage इति । नान्यकृतस्य छमस्याशुभस्य = `
as | ध वा मन्यत्र गमनमू | नाकतुः फलमस्तीति स्थितम् |) ३०१५ |
रक्षन्धर्भेण भूतानि राजा वध्यांश्च पातयन् UI
यजतेऽदरदयङञेः सहस्शतदक्षिरौः ॥ ३०६ ॥
चातयन् | सहसखरश्चतदक्षिणाना पेोण्डरीकादीनां saat फलमन्वहं राजा प्रप्रोतीति `
सुतिः ॥ ३०६ न Ae ed 28
ee याऽरकषन्वल्तिमादत्ते करं ger च पार्थिवः॥ `
प्रतिभागं च दण्डं च स सद्यो नरकः ART ॥ ३०७॥
ae ८ बलिप्रभूतीनि राजग्राद्यक्रनामानि देशभेदे सूपमाणएवकवसप्रसिद्धानि | तन्न बलि
fem’: षष्ठो भागः। करो दरन्यादानम् । Yea बिव्रप्यभागः। अतिभागं `
मरणिकायुपायनम् ।*रालैतद्गृहाति चौरेभ्यश्च न र्ति स सद्य श्रायुः्तया-
` चरक pal ` यृहीत्वा राजमागं cat करदव्या नरकायुः्तयभयादिति seat `
तमाह सवराकस्य समग्रमलहारकम् ३०८ ॥ S 4.
ध पूवस्य शेषोऽयं निन्दाथवादः । न रति seat) उपजीविता प्रजानां राजमाग- `
` प्रहणेन । एतदेव खष्टयति | बलिषडभागहारिशं तं तादशं राजनसाहुः शिष्टाः `
सखवलेाकस्य Tle: प्रजायाः समभर सलं पापं तस्य हारकं खोकर्तारम् । सर्वेण ` Leo
प्रजापापेन दृष्यत इलयथैः 1) ३०८ ह
।
| अनवेक्षितमयादं नास्तिकः rg पकम्
(क : oo अरक्षितारमत्तारं ze विद्यादधोगतिम् ॥ ३०९ | en ee ee
मर्यादा शासरशिष्टसमाचारनिरूडा धमेन्यवस्था--साऽनवेक्तिताऽतिक्रान्ता येन ।
नास्ति परलोको नासि दत्तं नासति हृतमितिः नास्ति कः। प्रथम रागादिना area, `
` नास्ति वरस्तविति विपरीतामिनिवेशः। बिलम्पति इरति धनान्यसदण्डैः प्रजानाम् । = `
तत्त्ल्योऽरक्िता। तसधोगति विद्यान्नरकपतितमधेगदं विधान्नरकपवितमेवा- ee
fat) पार्मतसम्--श्रसत्यं च दपं त्यजेत्" । श्न्यदुक्ल्राऽन्यत्करोवि यस्तं त्यजे `
त्तद्विषये नासीत ।। ३०.६॥ tay dept a de leet |
अधार्मिकं तरिभिन्यायैनि श्रह्णीयासखयलतः॥ `
निरोधनेन बन्धेन विविधेन वधेन च ॥ ३१० | 0
अथैवादैरेदकृस्य निग्रहविधिमिदानी प्रस्मैति। अध्ासिंकः प्रकरयच्चीरः। तं `
चिभिर्नियमनपरकारनिंगृह्णीयाश्रियच्छेच । anit fame: । निरोधनं ugh `
बन्धनागारे धरणम् | घस्वत्रव रञ्जुनिगडादिमिरस्वातन्त्येत्पादनम् | विविधा
वधरूताडनादारभ्य शरीरनाशनात् mutes: | Reeds त्रिते लब्धे चिभि-
रिति क्चनमन्येषामपि नियमनघ्रकाराथां परिघरहयाथम् । तेन वप्तैलसेकादयोऽपि = `
| ue परिगरृदीता भवन्ति ॥ ३१० ॥ Bos Se
निग्रहेण हिं पापानां साधूनां संग्रहेण च |
द्विजातय इवेज्यामिः पथन्ते सततं उषाः ॥ ३११ ॥
(1 ~ पापयुक्ताः पुरुषाः चापाः । तेषां निः wale: | यथाशाखवर्तिनः साधवः । =
| तेषां संग्रहोऽदुबहे यथाशक्तयुपकारः। तेन प्यते विपाप्मानो भवन्ति mah
| वैत्यथैवादः। अथवा पापाजुत्पत्तिरव पूतत्वम् | ब्राह्मणा इव सततमिज्याभिः नित्य्महा- `
| यज्ञादिभिः॥ ३११॥ श ध ।
- क्षन्तव्य Tau नित्य क्षिपतां कापि णं cag ॥
बालदरद्धातुराणां च Haat हितमात्मनः ॥ २१२ ॥
oe a मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता ^ 6 [wet
ne aTiaatstiseafiarfager: | aftafagerata यदि तत्पिता तन्माता |
वा रजानंक्रिपेतछुत्छयेत् श्रभिशपेदरा तदा त्तमा कायां ¦! बालादीनां कायि शम
एवात्मने हितं छतं भवति } कतंतनव्यमित्येतद्िधेः फक्नमेबात्मरहितम् ॥ ३१२
यः क्षि मषयत्याच्चस्तेन स्वग ETT ॥
यस््वेरवयान्न क्षमते नरक तेन गच्छति ॥ ALA ॥ . `
शआातदण्ड्यमानतत्तेबन्षिभिरपिद्धिष्त अदष्टो यन्मषयति न meal तैन क्म- `
णनस्वर्भे सहौयते। कण्ड्वादित्वाद् यः। महत्वं प्रप्नोति स्वगे ¦ अकेपेन तहि कमा `
४ कतेव्या । श्रकामिनै यथाकामी श्रत Wg | यत्तु प्रभुरहमित्यभिमानेन भ Wea तेन |
oe ACH प्राप्रोति APA Tew बाल्रद्धयोरपि प्रदशनाथं पूवैशेषत्वादसय ।॥ 223 । =
राजा स्तेनेन गंतन्यो YRRAA धीमता ॥
आचक्षाणेन तस्सतेयमेवंकमाऽस्मि शापि माम् tl ३१४
धरविशेषपादाने gated Saat द्रष्टव्यः । तस्यैव greteat गमनविधानात्
। न चेदमागमनपरं विधिशाखम्,दण्डविधित्वात्् । उक्तं हि ¢ स्तेनस्यातः प्रवच््यामि |
` विधि दृण्डविनिर्थैयः' इति (३०१) । श्रतेऽलुबादो गमनस्यात्र । राजसकाशं सुवथचौरेण = `
a मुक्तकेशेन घौसता ia) ‘aah पाठान्तरस्। शअचक्ञारेन =
ह कथयता पथि -तत्पातक्षभेर्वकमाऽ coe mama मयेयस्सुवशे हतमिति र `
` गन्तनयम्।
निप्रहंमेः॥ ३१४
खन्धेनादाय प्रं age’ वाऽपि खादिरम् |
शक्तिं वेभयतस्तीष्ष्णामायसं दण्डमेव गा ॥ ३१९५ |
वर्यानामलुक्रमेण सुशक्लादीनाुपदेशं मन्यन्ते । वदयुक्तम् । वाशब्द न समर्थिव a 1
2 - स्यात् । न च ब्राह्मणस्येदं प्रायशिचित्तमिच्छन्ति। तत्मरायरिवत्ते निरूपयिष्यामः । `
श॒ दिर्नाविलंगुड एव-न युशल्ञेनाडुषक्तन्यः ॥ ३१५ |
शासनाद्वा विपेष्ताद्म स्तेनः स्तेयादिमुच्यते ध
safe तु तं राना स्तेनस्यामरोति श्िदिविषम् ॥ ३१६
नादि ¦ नच faraugel २
great: || ee मसि 9
तस्माल्दत्रियादीनामेष fit: | ख च धनदण्डं गृहीत्वा । यत भाइ ape = `
त्यादि at राक्ञस्तदशासनादोषापपत्तिः। न च “शासनमपि
` विहितं मेक्छोऽपि विहितः--तत्र यस्मिन्पक्ते शासने तदपेतं देषवचनम् ।' पा्चिकं हिः
वथा RT । न च नियवच्छरुतस्य पाक्तिकस्वं ge कल्पयितुम् । तथा च सामान्येन = `
` वसिष्ठाद्य श्राहुः-- ग्धः ahaa ऋच्छति राजानयुप्सृजन्तं सकिल्विषन्दं चेद् घातयेद् `
राजा Ba न दुष्यतिः । नायं विकल्पो युक्तः । कविदियं हिंसा प्रतिषिद्धा “न॒ ee
` दहिस्याद्ूतानीिःः रागादिना पुरुषाथेतया star) कचिद्विहिवा--कत्वथेत्वेन ध्या दीचितै
अदप्रीषोमीयमितिः। इदं ठु शासनविमेक्तणवचने न नाम प्रविद्धं सति fri
कथं न प्रतिषेधः | “न Renate” सामान्यतः प्रतिषेधो विधिविशेषमन्तरेण न
. शक्यो बाधितुम् । श्रथोच्यते-नैवायः प्रतिषेधस्य विषयः, कर्माथैत्वात् । कथं धुन
रन्तरेण निधिं कर्मता शक्याऽवगन्तुम् । लोकत इति चेन्लौकिकी safes) कथं तष्टं `
प्रतिषेधस्तत्राबतरेत् । नलु प्रधाने प्रदृत्तिनिरूप्यताम् । यदि तावद्वेदिकी प्रबर्तिसतस्तदङ्े `
. दहिक्लायामपि तत एव । एका हि प्रडृत्तिरद्ख्रधानयोः भथ कलिप्साते,ङ्खऽपि |
wae: सुतरां तर्हिं ad ज्लौकिको। जीविकार्था प्रजापालनाधिकार- = ` `
नियमा न वेधः। तेनेयमङ्गस्थापि er येनतुस्यत्वास्रपिषेधविषयः | न च `
लौकिकमस्या नियतमङ्गत्म् । ने हिंसामन्तरेण प्रजापाल्लनमशक्यम्, निरोधादिनाऽपि `
शक्यत्वात् | नैष नियमः । एकरूपा ऽङ्गप्धानयेः प्रडृत्तिरिति स्यान्नभ्रीषोमीययेारनेन = `
` विशेषः स्यात् । रते लिप्सालक्यःऽपि प्रधाने$ङ्गं विधिल्क्तणमभ्युपेतव्यम् । न चैष
` दिंसाविधिलक्तणा शक्याऽभ्युपगन्तुं eer कार्यस्य च लौकिकलवात्पालनस्य हिंसा- ` ie
ae) श्रथ विधिलचथा पोाडशिग्रहवद्विकरिपदुमहति शासनवचनेन प्रतिषिद्धा!
BAT मन्यन्ते। द्वे एते वाक्ये। शासनादिति daw शुद्धिरुच्ये, owe
गक्ञस्तदशासने देषः । तत्र यदि राजाऽशासनदषमात्मन्यङ्गद्त्य रंचेन्मुच्येतैवैनसः। = `
ad बाह्मणस्यापि सखयमागतस्य वधः शुद्धि्ेतुः--"लक््यं शखश्रतामितिः वचनात् (Ago. Ve | व
११७३) । “न शारीरे तरा्मणदण्डः इति ( गौतम सू १२।४६ ) राजा यदि |
ae ` प्रतिषेधातिक्रमे इन्यादूत्रामणः Baga
सशासित्वा सुशलादिमिरदस्वा । स्तेनस्य यत्पापं तेन युज्यते ॥ ३१६
^ अन्नादे र. णहा माष्टि Tat मा्याऽपचारिणी ।
TU शिष्यश्च याञ्यरच स्तेना राजनि किल्विषम् ॥ 2201
प्रन्नमत्तीत्यन्नादः | YUST ब्रह्महा | तदीयमन्न' यो ys तस्मिंस्तद्नद्यहलयापापं
| माषं निरस्यति श्लेषयतिः। gar मलिन बद्धघुदके aed aad sade!
द. मेधातिधिभाष्यसमलङ्कुता । ` [अश्मः
मत्यम् SANSA | तस्य तत्पाषयुत्पयते | ब्हमणो श्लेषः WaT!
भार्यापचारिसी
४ गश!
जारिशौ -स चेत्तमते | ग्रत्रापि भुंरत्पद्यते पापं, तस्या अरपैति। `
याज्यश्च शिष्यः सू्याभ्युदितादिभिरपराध्य रारौ क्ममणे तत्पापं
ध प्रच्िपति | एवं याज्यो याजक । सऽपि गुरुरेवेयतेा याजक्ग्रहशं न RA], एर्व `
ध a | | दौरे cat
-न चेद्राज्ञा aed) याज्योऽपि कर्मणि प्रवृत्ते विधिमपक्रामति der `
जकवचने नावतिष्ठते रदा gen, न पुनस्त ताडनादि शिष्यवत्कसैन्यम् । श्न्नादादिषु `
सर्वेष्वन्यत्र बिधिरस्तीति न बुद्धिः । श्रत ऽथेवादे ऽयम् ॥ ३१७ ॥
“ राजभिष्रतदण्डास्तु कला पापानि मानवाः ॥
। निमलाः स्वगंमायान्ति सन्तः सुकृतिने यथा ॥ ३१८ ॥
यदुक्तं पापकारिणा निमे कमंकृते। रच्यन्त इति तत्ुटयति। चुतो विनि- `
पारितः दण्डा ast cata कत्वा पापानि san राजनिगरदेए निर्मला `
निरतपापा भवन्ति । rama च पापे यदेषां खगराहकं कर्म तेन खर्म प्राप्नुवन्ति} `
मद्धि पपं शुद्धस्य कमणः फलस्य प्रतिबन्धकम् । सुकृतिने नित्यं gaa `
कारिणः । यथा सन्त! षाभिकासद्वत् । सतामधमें saree ung निग्रहणेन = `
१ विनाशिव इति प्राकूप्रध्वंसामाव्योर्विशेषः |
भानवयहणान प्रकरणाचौसणामेव
दण्डशब्दरतु शारीरनिथहविषयो न दि प्रकरणमतिक्रामति। धनदण्डो दि cad: | oO
त्तिहि खा ter: । शारीरे तु avd दण्ड्यमानाथेता न शक्यते निहोतम्। ARTA
हि तदुद्टयुपादेयं राजैव स्वराय करशर्कादिश्त्या उपादीयन्ते | शतः सुतरां रक्तोपयो- `
गित्वे दिखाया न दिखमानाथेतासिद्धिः। कथं वा हिखया विना न र्तानिवत्तियैदि ` ९.८
ce वावदेवमथं fad पुनरकायेमावतैयिष्यते तश्जिरोधनादिनापि शक्यते नियन्तुम् । अथ ^
eS तस्मा्छरैरदण्ड पापान्युक्तिन धनदण्ड इति f age ere a
` तथाच महापातकिनां हृवसर्बस्वानाम्ु प्रवेशितदण्डानं सैव्यवहारपरिहारामङ्कनै
aS न्निगृहीवन्दष्ट भयादन्ये न प्रवतैयिष्यन्त इति धनदण्डेनापि शक्यते दुःखयितुम् ! #
न्यमानेष्वपि सदसशः प्रवतेन्ते | तस्मादियं हिंसा स्ता सती हिस्यमानसंस्कार | : eo
co ध re न द
। भत्र च स्वयमागतस्य नानीतस्य विशेषो यः स्वेन एवं विशेषो wag) इदं तु | सवे ae cc
शारीरदण्डविषयम् ॥ ३१८ ॥ a 1
यस्तु Wey घटं कूपाद्धरेद्धि'याचच यः प्रपाम् |
दण्डं प्राप्तुयान्पार्षं तच्च तस्मिन्सपाहरेत् ॥ २१९
प्रपिबन्त्यस्यामिति चपा जल्लाधारस्थातं उद्धवजलनिषान वा)
माषस्य जाति after । सा मरुजाङ्गलानूपभेदाद् द्रव्या । `
तच्च रज्ज्वादि समहरेहु यात्तस्मिन् स्थाने, न राजनि ॥ २१८६ ॥
धान्यं दज्ञभ्यः म्भेभ्ये इरताऽभ्यपिकं वधः ॥
शेषऽप्ये दशगुणं दाप्यस्तस्य च तद्धनम् ॥ ३२०
कु भशब्दः परिमाणविशेषे वतेते न घटमात्रे । कचिद्धिंशतिप्रस्थन्कविदद्राविश- `
दिरिति देशभदाद्वाबस्या ¦ दशभ्योऽधिकं हरतो वधविधिरुक्ार्थोऽलुवंधादिना =
। नियम्यते । शेषेषु दशसु प्राक्त एकादशगुयो दण्डः । तस्य च तद्धनमिति सर्ब `
स्तेये येभ्यम् । ध्यान्यं ्ोदियवादिसप्तदशानीवि स्मर्यते ॥ ३२० ५. 1
pee oes तथा षरिममेयानां शतादभ्यधिके वधः ॥
ae सुवणरनतादीनायुत्तमानां च वाससाम् 1 ३२१ ॥
ee सवानि) घृतादीनां ae र ५
Pa og द्रवाणां प्रस्थादिमेयताऽस्तोति कठिनानां परिमेयता भवतीति तदर्थमाह सुवण- `
= रजतादौीनाम । अदियहणादेव रजते wed पुनरूपादानानतुस्य्रहणाथास्रबाल्दीनि ` ee
gee, नतु ताम्नजञोहादीनि | वेषा शतादृष्ने हरणे वधः। ध, क
क्षि पुनरेतच्छतं gatarga कर्षाणासेव कार्षापयानां वा । = 4.
pod कचिदाहुः पलानामिति | न त्वत्र विशेषे देतुरस्ति | तस्माद्यस्मिन्देशे धरिममानकान्ञ CS
१... & चया संख्यया व्यवहारः--शतमिदं gale कचित्तोलके कचिस्पक्ेषु--यथादेशे ` ५
| च्यवस्था। 1 as ee
। उत्तमानां च वासां कौशेयप्टरादीनामिति। शतादभ्यधिक्षे वथः इत्य. ६
ye: | अत्रापि शाटकयुगमेकमिति संख्यायते! पुष्पपटाद्यपवबरंणं खेकमेवेति 1
o ‘ag च सुवयेरजवादीनामित्येव सिद्धे परिमेयमरहयमनथैकम् । ”
¢ नानथेकम् कपुरागुरकस्तूरिकादीना महार्बायां sear |
व eS tea tent eee
धरणं ‘afta gat | तेन मीयन्ते aftisaed वानि च रिस
म
ee can मेधातिथिमाष्यसमलङ्कुवा | [ अष्टमः
श्रादिपरहणद्धि वैजसानि gard, निष्कादिपरिमाणव्यपदेश्यानि वा, न fy: :
` कपूरादीनां कषोदिव्यपदेशोाऽसि | थयपि घुवयैवद्रजतेऽपि wader तथापि प्रायधित्त- व
भेददण्डमेदाऽपि युक्तो विषमसमीकरणस्यान्याय्यत्यात् ; श्रता यावट्सुवशैगतस्य `
aoe मूर्यं तावति Set गुदीते बधः | कपूरादीनां | पलानामेव Taste |) ३२१
पशाशतस्त्वभ्यधिके हस्तच्छेदनपिष्यते
TT ARIAT मूल्यादण्डं यकस्पयेत् || ३२२
° देति | नापह्तमेव get देयम् । कवित्तल्नातीयं वैव
प्राप्यते | wat रूपकेधान्यादिना वा विनिमेयम् ।। ३२२ | ध
क
पुरषाणां लीनानां नारीणां च asa:
युख्यानां चैव carat हरणे वधमतंति ॥ ३२३ ॥ ete
eget oar विधादिगुणयोगिनः कुलीनाः नारीणां च विशेषता ques `
| भाग्यसयन्नानामित्यथैः। चशब्दासछुलीनानासित्येव teeter नारीणां विशेषणानि । `
| ५ सुख्यानि उत्तमानि रत्नानि वज्रवैडूयपररकतप्रभूतीनि ee er .
we wale सुवेशततुल्यानीत्यपेक्यम् | अन्यथेत्तमल्वमापेक्िकमिति दण्डा न॒ `
ब्ववतिष्ठेत। : 2
वधमर्हति । ब्रहुबन्धायपेक्चया सर्वत्र वध्यरथो योजनीयः |
श्रङ््तीनानामवशिष्टानामसुस्यानां च "रोषे लेकादशगुणः इत्येव 1) ३२३
a o ARAL हरणे शज्ञणपाषधस्य च ॥ 1
८ कालमासाच RT च दण्ड राजा THAT ॥ ३२४
| महापशवो हसत्यश्वादयः | तेषां हरणे काल्तकायपिन्ना दण्डप्रक्लप्तिः | es
me नलु च Vag कालाधपेकोक्ता | तथाच कालदेशवयःशक्ती रिचन्तयेहण्डकरमं ae
सत्यम् । विज्ञाते "दण्डस्वरूपे न्यूनाधिकभपरेऽनुबन्धायपेच्तः। यथा वधविधै es
ताडनमारणादिकस्पनाऽवेच्या । इदहाव्यन्तविक्षत्तणे दण्डः । तथा हि विंशतिपोऽषि `
` खङ्गः शत्रोरु्यतशक्षस्य afar यदि feed तेन कार्यातिशयेन तेन च कालेन मारणं १ os
श meet: | ^ Rod
क्भ्यते। अनन्यथा स एवैकः MST दण्डविधौ पठितव्यः स्यात् । तस्माद्कतन्यमिदम् |
विग्रहकालेऽश्वादीनां राज्यापेत्तो दण्डः! gata राजेपयागिनां कदाचित्तमा कदा-
चिन्महान्दण्डः। गेमदहिष्यादीनां तु प्रजासेत्रन्धिनां न राज्ञा चन्तव्यम् | करार्यच
न ` यद्ादिभिः कतेवय तदष्यपेयम् | विग्रहोऽपि यदि पर्वतादि भवति यत्र नातीवाश्वैः ` | oo
is प्रयोजन भवस्येव दण्डहासः | | | | | र ap ae
a. कालमासाद्य AeA निरूप्य AUS कल्पयेत् | स एवात्र मवति न नः. a
(MTS ॥ ३२४ ॥ 1
गोषु बह्यणसंस्थासु खरिकायाथ भेदने
पशनां हरणे चैव सः कर्योऽपंपादिकः ॥ ३२५ |
ब्राह्म
पशूनां चाजैडकादीनाम् । बहुवचने सर्वत्रानिवकितम् । सद्यसत्तयादविचायं
पादस्याधमधपादम्, दकः । तच्च संभवति यदि पादाध fat
` तेनाधपादलेदनं कतेव्यमिति वाक्याथेः।
त्न्धसंभवे क्ुतोऽभ्याहारः । ३२५ |
सूत्रकापासकिण्वानां गोपयस्य गुडस्य च
दधः क्षीरस्य तक्रस्य पानीयध्य तृणस्य च ॥ ३२६ ॥
. वेणैदलमाण्डानां वणानां तथैव च a
म्रणयानां च इर्णे मदा भस्मन एव च ॥ ३२७॥
: मस्यानां पक्षिणां चैव तैलस्य च घृतस्य च ॥
भरस्य मधुनश्चैव यच्चान्यत्पशचुसंभवभ् ॥ २२८ ॥
| .. अन्येषां चेवमादीनामद्यानामोदनस्य च ॥
पक (नानां च सर्वेषां तन्मूल्यादद्िगुणा दमः ॥ २२९ |
सस्या त्राह्म्ाश्रिवा बह्यणस्वामिकाः | तासां हस्णे । ष्ये wat ।
खरिका यया गोरथकतेत्राद aad बल्लीवदैः। भेदने बाह्ममानायाः प्रतोदेन
पीडोत्पादनें ध pe
a ` भेदने? वादाना्पलन्तथा्थः व्याचन्तते पूर्वे; ward बाहयन्दुःखयति । waa
` वाहने एवायं दण्ड इत्यन्ये पठन्ति | ee eee
eA तु पादस्य पश्चाद्धागं eT { अरिको खरिकति याप्रसिद्धाप्रलला-
यनशील्ला at पाललाऽन्यो at मिन्दन्नधंपादिकः काय न
अन्ये तधिकरशस्प्रमीं मत्वा गेसंस्थदश्यादीन्यध्याहरन्ति | तदयुक्तम् । श्रलपद- a ae
२१९० | सेधारिथिमाष्वखमलकुवा। ` [ wea:
fs aaquiants | लवणानि संघवविदलवणादीनि। यच्चान्यत्पशुसंभवमामि
षादि, शन्येषामपृथमेदकादीनाम् ¦ श्ादिशब्दः प्रकारे ; प्रकारः सादृश्यं तुल्यता `
सहशकायकरणोपयोगादिह्पा । तथा च सर्विर्मण्डेजुखण्डशकंराकिलावङू्चिकाद्या `
श्रपुपा गृह्यन्ते! पश्र राङ्कवाजिनाद्यपीच्छन्ति केचित् । दटिथरहणासकृतिर्विकर-
मयं वासोऽपि गृदयवे । नलिकादीनां सत्यपि gave पशुसंमवत्व उत्तम्ादुत्तमानां
चैत्यस्यापवादविषयः |
| ्रकृत्यन्तरे तैलशब्ड Agari, न eae एव | तेनातसीप्ियङ्ुप्ाङ्लतैला-
इयोाऽपि गृह्यन्ते ॥ ३२६-२२६॥ :
पुष्पेषु हरिते धान्ये गुरमद्स्लीनगेषु च |
अन्येष्वपरिपृतेषु दण्डः स्यात्पञ्चकृष्णलः ॥ ३३० ॥
नवमालिकादोनि पुष्पाणि | हरितं धान्य Sal अपक्रम् । ANT Ta
रूपस्य संभवाटुत्तरश्लोके धान्यव्रहणसेवाङ्ृष्यते | गुल्मदीनां हि सत्यपि पलाशे
4.3 oe व्यामिश्रसे पुष्पाणां च परिपृतव्यवहारः |
सप्तमी हरणापे्ता | तत्त पूर्वस्मादटुवतैते |
भ्र पञ्चक्रूऽणलेा दण्डः । SUE नानाद्रन्यजाः । अस्पखमहच्वप्रयोजना- `
at | सुबणेस्येति GT ३३० |
परिपूतेषु धान्येषु WSnsy च ॥
निरन्वये शतं दण्डः सान्वयेऽधंशतं दमः ॥ ३३१ |
॥ दिकव्चनम् तद्यन्न a क्रियते तत्चिरन्वयसू | साहसप्रकारत्वादधिको दण्डः अन्वये । :
co oe सह सान्वयः es :
. श्रथवा
विरपि । यच्चोभयोपादाने ew: चोरस्य चेति तदुदादराथैम् । एवं सचदणेन सूत्र- `
५ न्येष्वपरिपूतेष् ॥ वबहबचनात्परिपवनस्य च धान्येष्वैव gamete
सलमिचुदरात्तादि। निरन्वये gaged | न्वयोऽलुनयः, स्वामिनः प्रीत्यादिप्र- `
: SS योगः--'य्वदीय' तन्मदीयमेतेत्यनया बुद्ध्याऽहं प्रृत्तः--न चेदेव" aTE aa `
रन्वये यन् सह कश्िदपि संबन्धो नास्त्यकथामवासादिः | ततः . ates
ध श शतं दण्ड्यः | भथा भनारकतं निरन्वयसू । सति तु cad खभयापराधादल्पो दण्डः। =
ee
wag atone’ दण्डः । ततर हि परिएयन्ते!। गृहस्थेषु ॒स्तेकादशगुणः `
प्रागु क्तेः (३२०) 1 ३३१ ॥ eB pale
स्यात्साहसं त्वन्वयवलसमं कमे यक्तम् ॥
निरन्वयं भवेस्स्तेयं हूत्वापन्ययते च यत् ॥ ३३२
परद्रन्यापहरणं रूतेययुच्यते । Taare चास्यैव कता स्तेनः? | इहतु `
विशेषेणाय' व्यवहार इष्यते तदर्थोऽय' शोकः । न परदरन्यादानमात्रं स्तेयम् ! `
ऋणादाननिक्तेपादिष्वपि स्तेयदण्डप्रसङ्गात्। Maas दण्डभेदाथ | ५
कम यत्क्रुतं परपीडाक' वखीत्पाटनभ्रिदादद्रन्यापहर्णादि। श्रग्निदाहे `
यथपि द्रन्यापहरणं afta तथापि चौयमेव रहसि करणादपहववाच्च मन्यन्ते । चौर्ये दि `
द्रज्यविशेषाश्रयो दण्डः | सोत्तर न स्यात् । एवमथेमेव स्तेयप्रकरणोत्कष॑णम् । असभ ` a
कमति करमग्रहणादद्रभ्यापहारादन्यदप्येवं कृतमयुक्तं साहसमेव । “कस्तर्दभधिदाहादाव न
प्रसभं कृते दण्डः” | कंटकष्चुद्धौ बद्यामः ( € । २५६ ); अरत एव सन्धिच्छेरेऽलयपि `
TUNITY कण्टकशद्धौ दण्डमामनन्ति | era स्तेय एवावद्यत् || ३३२ ee.
यस्त्वेतान्युपक्छप्नानि द्रव्यालि Bata: ॥ `
त रत दण्डयेद्राजा यश्चामिनि Ae ॥ ३३३
` रुतानि सत्रादीन्युषक्लप्तानि प्रयासन्नदानोपमेगादिकायैकालानि । अथवा =
Seat कृतसाम्याधानानि ' यथा तदैव सूत्रं तन्तुवायदस्ते वायनार्थं दत्तं किंचिद्वि-
शणीक्रियते किचिःपरितस्यैते--एवं दधि मन्थनमरिवशककीरादिसस्छतं चीरं घृतमिलादि ५
संस्कारः| तत्र श्चतेदण्डः। oe
श्राययमिति पाठे प्रथमसाहस | | ५
ध श्र गिनिगृहात् परिगृहीतं शालाधिहातरेत्यादिकम्--हेमन्ते वा शीतार्दिता es
` दरिद्राणामप्रणोतमप्यग्नेरपकत्पनं पाककालः शीतादिनिदरच्यर्थं ar तापनकषालः । प्रचि. . eee
शेषेणायमननेदण्डः खस्पस्व वहेरुपक्तषस्यादुपकल्स्व च। ==
` सत्यपि सूत्रादिदण्डे श्रादिप्रहणे नाग्नेस्वन्मूस्यादि संभवति, कऋयविक्रयन्यवहारा- `
प्रसिद्धः| यावता वेन्धनेनाभ्भिरपहतपरिमाण उत्पद्यते यावतीमिर्दक्तिणामिसतन्भूरया- = `
दद्धिशुणो दण्डः संभवति शक्यते च व्यपदेष्टुम् | तुष् त्पत्त्च स्वामिनः स्थितैव ! `
। भ्रतञेताभिहरणे चावसपुनराधाने गच्छति प्रायशिचत्तष्टौ च तावदभ्भिमते दातव्यः । अतो. `
। पयमरण्डः शालप्रणीताभ्िविषय एव खल्पल्ात्। तरेतायां तु तन्मूसयदृद्रिुय इि। `
| तथा च (ुलभेष्बधिकारनि्ृत्तिमङ्र्बरु यागाङ्गद्रव्येष्वपहियमाशेषु कुशकरकाग्निहोत्र- = `
। द्ल्थाण्यपहरतेङग्ेदः स्यात् इति शङ्खः! श्रग्निषु तु हतेष्वधिकार एव Rada |
म oe न तत्र कथं महान् दण्डो न स्यात् ॥ ३३३ ॥ =
| eR मेधातिथिभाष्यलमलङ्कता । ER
येन येन यथाङ्धेन स्तेने Ty विचेष्टते
तत्तदेव हरेत्तस्य प्रत्यदेशायन्पाथिवः ॥ ३३४ ॥ i.
aR sates eos: | यो धनेन दण्डितऽपि न मार्गेऽववि्ठते तस्य frag. `
` रंण्डितस्यानवतिष्ठमानस्य दरन्यजाविषरिमाखानपेक्तः सन्धिच्डेदायनपेचचश्चौर्यक्रियामान्ना- ।
` श्रितो $ङ्गच्ेदः | यस्य यस्याङ्गस्य बल्लमाश्रिव्यावतिष्ठते स्वेनश्चौयं प्रवसते तत्तदस्य
इरेच्छिन्यात् । यथा करिचत्पादबलमाभित्यावष्टभ्य पलायते ‘a मामनुगं तं कश्चिदपि
` शक्तोतीति' तस्य पदच्छेदः । अन्यः (सधिभेदज्ञोऽहं" त॑स्य हस्तच्छेदः । श्रत्यादेशाय
. प्रविरूपफलदशेनाय । स्वावष्ट॑मेन सामिमानं सक्रोधं ares न्यक्षरणं बा प्रत्यादेशः, `
घ एवं करोति तस्य तस्यामेवं Rafa व्याख्यापनं श्रत्यादेशः' 1) ३३४ ॥
पिताऽऽचायेः सुहृन्माता भाया पत्रः पुरोहितः ॥
नादण्ड्यो नाम राज्ञोऽस्ति यः स्वधर्मे न तिष्ठति ॥ ३३५ ॥
भायां पुत्रः खका वदुः, seat शरीरं--क्षः पुनरात्मना दण्डः । प्रायश्चित्त. wy
कपोधनदानादिविवक्िम् । विचलित at खकात् at a: स्वधर्मान्ना्ुतिष्ठति स
स्व दण्ड्यः।। ३३५॥ छि क
; काषाप्णं भवेहण्ल्यो यत्रान्धः HHI ज
तत्र राजा भवेदण्ड्यः सदृश्लमिति धारणा ॥ ३३६ ॥ a
SPRATT जन; सामान्यपुरषो यो नातिगुणसंयुक्तः। तस्य यन्न यस्मिन्नपराषे `
यावान् दण्डस्तत्वहखगुखो राज्ञः । काषपणप्रदशस्य दण्डपरिमाणोपल्तयाथैत्वात्
इशथैस्वात् दण्डस्य । तस्य चात्मानमनियम्य परो नियन्तुं न शक्यत इति युक्तं `
` ` प्रत्वपराभे राज्ञो दण्डार्हतवम् । महाधनत्वादह्पं दण्डं न विगणयेत् । राजाधिज्कतानां `
मन्त्रपुरोद्ादीनामनयैव कल्पनया न्यूनाधिकमावः | ` ae
धनदण्डश्च ब्रामणेभ्योऽपसु प्रवेशनेन वर्णाय वा। यते वच्यति राजञा दण्डधरो `
हि सः' ( € । २४५) 1 ३३६। :
अष्टपाचं तु शूद्रस्य स्तेये भवति किलिषमू
9 Nett ठु वैश्यस्य afar च ॥ २३७ ॥
ब्राह्मणस्य चतुःषष्टिः एए वाऽपि शतं भ त् ॥
ध द्विगुणा का चतुषष्टिस्तदोषगुणविद्धि सः ॥ २३८ ॥ ~
तहौोषगुणविद्धि स इति हेलभिधानाद्विुषां दण्डोऽयम् । oe a ae
1)
ड
परविषयाश्रयानुपपत्तेः। कौ
मध्याः eee समुस्प्रति oe १ oe
यत्र खलजन एकं कार्षापणं दाप्यते तत्र विद्वान् शूद्रोषटयुणम् । wef: ay
सभ्यते | यत्कि
छ्शतमष्टविशं वा शतमिति । तस्य हि
बरह्मणे तु दण्डविधौ न galt WaT
प्रतचनसपदेषटूतवं वाधिकं च--यतो रक्ता तता भवेत् । प्राकृतजनस्य तियक्प्र्यस्य =
` कोऽपराधः । wget गुण्दषानमिन्ञा wa प्रवतैन्ते। विद्वानपि तथैववचेद्र्तबव
इन्त इतं जगत्, दतीयस्व रिक्षिदुरभावात् | तदुक्तं “द्रौ लोकविश्रुतौ राजा ब्रह्मणश्च =
` बहुश्रुतः" इति । राज्ञः ga दण्डायिक्यभनेन व्राह्मणस्य | छ
५ विधि दण्डेऽनवखाश्चणाद्यं `
ma’ वेति। न च विकल्पे युक्तो व्यवरथाहेतुत्वामावात्त | gets विकस्पस्य = `
Ty राजा geass चतुःषष्टि महदीष्यवि । यदि
परमदृष्टाथेों दण्डा विकट इपप्येत--न चादृष्टायोऽचमिल्युक्तम् । तथा चगैतमः--
(१२। १७ ) “विदुषो ऽतिक्रमदण्डभूयस्त्वम्? इत्याह । तस्मादनवस्वा बिधि
` व्याहन्ति। न च गुणापेत्तो विकल्पे युक्तो नष्टदिरलाकेनेव सिद्धत्वात् । waa
च्चात्र विध्यवगतिः। स चाधिक््यविधै ज्लन्पाल्वन इति न यथाश्रुतपरिकल्पने विक- es
eg समर्थः ।॥ ३३५-३द८॥ `
्राधिक्यमात्राविधिश्चायं न यथाश्रतसं
वानस्पत्य Fons दावंगन्यथ' तथेव च ॥
तृणं च गेभ्ये ्रासाथवस्तेयं सदुरब्रवीत् ॥ ३३९ |
धनस्य एव वानस्पत्यं Ta: । स्वाथे प्रत्ययः । गुखाय गृधयमाणमस्तेयं oe |
्व॑शांङ्करादि। gerne वनघतीनामन्वद्विससस्यादि । सूत्रादिगणेऽमरासाथ मूह्णफ- =
Mew दण्डच््तः। = ` : oe
RATA mariana । बअ्लोणदृत्तेरपि कथं चिल्ातलौर्यस्य स्मृत्यन्तर- = `
` दशैनान्वापरि्तेश्च दण्डः। तथा च गौतमः ( १२ । २८ ) “gfe खवदाददीत = `
` फलानि चापरिटत्तानाम् इति । ee Eg ee
` दावग्न्ययसू-घ्राहिाग्नेरसंनिदिते वनस्पवाबुद्रास्यग्नै वद्धारणार्थं काष्ठमदेषं `
4 a ` पाक्ञारीवां समिषो saeenq । argue च मामे कथं स्यादित्यादिति यदि ५
| fay पापं तद्ेवयुच्यते | भष्टसिर्वाऽऽपाद्यत भरादन्यते गुण्यत इति ` ५
यावत् । उभयथाऽप्य्टगुणस्य वाचकोडष्पाद्यशब्दः | wa तदेव द्विगुणं वैश्यस्य। =
स हि साक्तादध्ययनज्ञानयेरधिद्ृतः | शूद्रस्तु कथंचिदुत्ाह्यणापाश्रिततत्छङ्कत्या fra `
दपि ज्ञास्यवि। कत्रियस्तु रक्ञाधिकारदेषेण समाने विद्रे ताऽप द्विरुणं दण्ड्यते । `
1 ` मेधातिथिभाष्यखमलङ्कता ae `
तशं च tren) वाद्ये चतुर्थी । agua? देष एव । येतु `
mama गक्षाममिसंबन्धमिच्छन्ति तेषां गोभ्य इति नेपपश्चते। षष्ठी हित
युक्ता | ३३६ ॥ | tee Oe
याऽ्दत्तादाथिने इस्तं दिते ब्राह्मणो धनम् ॥
याजनाध्यापनेनापि यथा स्तेनस्तथेव BL ३४० ॥
अतिषशोाऽयम् | यो बाद्यषश्चौरलुष्जीवति स चौरवदण्ड्यः। याजनाध्याप-
नेनापि । aft: क्रियान्तरसूचकः | तेन प्रतिर हपरीत्याक्शयादि gaa) क्त्रियादीना-
मन्यथैव टत्तिः वातादि | खकर्मणा चेारधने gga) ब्राह्मणथ्रहणं तु मया किल
Hania’ याजयतादत्यभिमाननिवृ्त्यथम् |
श्रदत्तमादतते गृहातीयदत्ताद्ाथी ar: 1 हि
इक्किथासु ततंबन्धादेव चौरनिप्रहः 1 ३४० ॥
प्सेत लब्धुमिच्छेत् | अगृहीतास्पि
दिजोऽ्ध्वगः क्षीणषततिद्राविक्षू दरे च मूके ॥
ददानः AMA दण्डं दातुमहेति ॥ २४१
ae द्विजग्रहणं शूदरप्रतिषेषाथम् | ध्वगे नैक्यामवासी | तत्रापि क्षीणवृत्तिः तीण `
Hales . 4 पथ्योदनः | द्राविक्ष दण्ड | HAR | प्रदशैनाथं चेतत् | परिमिवहरीकत्कमुद्रादिश-
` मीधान्यानाम्। तथा च “'शसीत्रपुसयुग्यवासेषु च नाप्रतिषेष'? eft wart) `
8 परस्षेचाहपरकीयसखानादित्यथं --परिव्रतादपि । ३४१ ॥ ae
प्रसंदितानां संदाता संदितानां च मोक्षकः ॥ ॥
दासाश्वरथहतां च पाठः स्याचचोरकिख्विषम् । ३४२ ae
pat वियुक्तन््लादिनन्थना सुस्तादियवभूयिष्ठेषु विजनेषु वान्ते | तत-
८ श्चे्निद्रायति स्वामिनि पाले वा करिचत्सन्दानवतः कुर्यात् खक्लीनक्बन्धादिना--नूलं
` निनीषस्यसावितति शङ्कया--चैरवदण्ड्यः | यस्तु स्वामिगृषच्यतं यूथशरंशागतं वा रक्निट्- `
मेव वा बभ्नीयान्न तस्य दोषः | एवं गवादीनामपि ae दामादिसंजनने एष एव दमः। `
येच संदिताः पादस्थश्ङ्लादिना तेषां Grea) दासश्च रहसि प्रोत्साह्य भक्तः `
' दासरादीनपदरति “रहं ते ag ददामि किमेतं भजसे' इति। gaat हरणे कव `
a: धुरषाणामियतरः (३२३) | अनेन दालानासुच्यते । यथा ada कलीनणुक्तमेव- `
मत्रापि teeta नयनं हणं न कर्वव्यस्--तत्र प्रवलादिना Shaw af | अश्वरथ
हतंति। erat रथानां च | महापशूनामित्यत्र ( ३२५ ) usd fate, इमे तु
` भध्यायः] ध | मनुस्मृति a २९५
जनपदानाम् । तत्र राजेच्छया दण्डः, इह तु नियतो बधः । यद्यपि बहवश्चारदण्डा- `
स्तथापि स्षयन्तरे oe क
षंदिप्रा्हास्तथा वाजिङ्कखराणां च हारिणः । प्रसद्य घातिनश्चेव शूलमारापयेन्नरान् ` oe
इति। gene सामान्यते Ga dacquaey (३३४) "तत्तदेव हरेदिति । weber `
शक्तो रथ इति सामान्य" मन्यन्ते-्रदशनाचाश्वगेरथादीनाम् | तत्र केवलानामश्वानां = `
स्थस्य च दण्डरिचन्त्यः । स्छयन्तरे केवलानामश्वानां चैरदण्डस्येक्तस्वात् रथयुक्तानामपि
: | सिद्ध | ये तु प्रोत्साह्य सुयम हरणः मन्यन्ते तषमश्ररथश श्न रथक्षाय् ल्रद्यके--रथ- । ot ae
कतति । तच्च सवंशिहप्यथेम् । शिस्पिनां ead चैरदण्डः | श्रश्चानामपि प्रोत्साहनं `
वडवादरशैनेन ॥ ३४२ ॥ `": ;
। णेोपसंदहराऽयम् ॥३४३॥
यशोऽस्थिन्परःप्तुयाह्ोक परत्य चारुत्तप < प || ३४३
_ ८.५ rR यावजोवम्-ेत्य शरतन्चानुत्तस सवर्गाय
` रन्द्र स्थानमभिपरप्छुयश्चरचाक्षयमन्ययम् ॥
नेषिक्षेत AULT राजा साहसिकं नरम् ॥ २४४ ।
wer बलं, तेन वतैते सहरि
सकलजनखाधुवदेा = |
सुखेमभू.त इति । प्रकरः
^ सेकः । दष्टादष्टेषानपरिगणय्य aaa
स्तेयहिसासंग्रहणादिपरपीडाकरषु वतमानः प्रकाशं पुरुषः साहसिकः । दुक्तं `
“स्वात्साहसमितिः (३३२) । न स्तेयादिभ्यः पदार्थान्तरं साहसं, किन्तु seer `
णात् तान्येव "साहसानि भवन्ति ! यदप्यभिदाहवस्षपाटनादि तदपि द्रन्यनाशास्मक- = `
व्वात्सद्धमेवेति ¦ वस्य निग्रहात् Arteta न विलंबे चणमपि--यदा गृदीतस्तदैव aus
निग्रहीतन्यः। इन्द्रस्वामिकं स्थानं खगांख्यगैन्द्र तदाभिपरुख्येन प्रप्तुमिच्छन्। =
Saat खमेव राञ्यपदमैनद्रमिवेच्छ्विचालित्वलामान्यम् । निधाह्यनिषहेय हि प्रता `
पालुम्रदा्या प्रजा भ्रनुप्रवतेन्ते । तदुक्तं लमुद्मिव सिन्धवः? इति। यशोऽष्चयम- `
न व्ययं च' द्व विशेष्ये द्रे विशेषणे - स्थानमव्ययं यभोऽत्तयमिति। श्रथोभयेनापि
यशो विशिष्यते--क्षयेत मात्राप्वयः. यये निरन्बयदिनाशः | उभयमपि तन्नास्ति ८
न मलिनीभवति यशो न कदाचिद्विच््छिद्यते! भूताथैवादस्तुतिरियम् ॥ २४४ ।
वाग्ुष्टा्तस्कराचेव दण्डनेव च हिंसतः ॥
साहसस्य नरः कतां विज्ञेयः पापकृत्तमः ॥ २४५
(1 २१६ ` ५ सेधातििभाष्यस मलक : ` ` -: . = [ष्टम <
ष भव--दण्डबारष्यक्रत् | दण्ड ४८
पापकारिभ्यो ऽयमतिशयेन पा अतसः
Treasury: | Fave wear ५नन्तरातिक्रान्तेभ्यः
३४५ |
साहसे वतमान ' ठु ये सषंयति पार्थिवः
स षिनाशं वजत्याक्च विद्धं चाधिगच्छति ॥ ३४६
ae भयमप्यथेवादः | Bee fad पुरषं यो woafa । yeeadtsa णिच । यो
गृष्यतिक्ठमते। ख॒ विना प्राप्रोति gerat च प्रजासु प्राप्ोषि द्ेष्वै्वाभिभूयते ॥३४६॥ `
न मित्रकारणाद्राना विपुलादया धनागमात्
सपुत्छजेरसाहसिकान्सवेभूतभयावहान ॥ २४७ ॥
- श्रत श्राह dered कस्यचिस्सनेदेतारमास्यादिना प्रार्थ्यमाना न asi) `
भ्रथवा स्र एवातिबहुधनं ददातीति Ada) सर्वेषां भूतानां भयमावहन्ति साहसिवः
est द्विनातिभिग्र्यं धर्मो यत्रोपरध्यते
द्विजातीनां च वणानां fread कालकास्ति ॥ ३४८ ॥
BRT परिराशे दक्षिणानां च सङ्करे ॥ ।
MIT च eatin न दुष्यति ॥ ३४९
mae T बास्ये्षटिम्ःः इति ( ४। दद ) विधानादलुमितशखय्रहणाः frat: | :
खबलाविष्टं भववि च साहसिके षलातिशयधायि ge) अतः साहसिकलाशङ्कया
शखप्रहणमप्रा्ष' बिधीयते। ged दिजाति ति। एतावता वाक्यं
९ विच्छिद्यते | वशिष्टं तु “'्रन्धमेणः, इत्यनेनाभिसेवभ्यत इयते दव एते वाक्ये | oe
- ये सतेष्वेव निमित्तेषु प्रहणमिच्छन्ति नान्यदेति तेषामतर्वितोपनताततायिघुखप- `
तितस्याशस्लस्य का गतिः | न हि ते शखव्रहणं तस्य प्रतिपालयन्ति} ` ।
हि प्रसायै हस्तौ राजा प्रपपुरुषमासितुं शक्रोषि । भवन्ति केचिदरात्मानो ये राजपुर - e
se शरतमाभिदुक्तान्बाधन्ते शज्वतस्तु fread सार्वक्षालिकं शखधारशं युक्तम |
रयमपराथेवाद निप्रहविधिष्वुयथः। वाचा दुष्टो ANGLAIS ह.
7: |
` भें व्याल्यायते--शधर्मो यत्नोपरुद्धयतेः “विषुवे कालकारिते, राजनि व्यति- `
` कान्तेऽसंस्थायां प्रवृत्तायां श ग्राहम् । अन्यदा तु deed “ade रतीति? न `
ae
अध्याय ] ८ मलुस्शति pee ११५ er
| नेत्याह | WRIA न इष्यतौति । दिखापरयन्तोऽयशुपदेशः i = `
| नेक्तं(१।१०।६) “न ब्रह्मणः परीक्ताथेमपि शश्रमाददीरेचि-त्रसति यथा- ` Ree
भिदिते निमित्त आ्ाकषास्य प्रतिषेधो न ग्रहणस्य 1 विकोशा हि परीच्यन्ते 1
धमस्थापरोधो यदा यज्ञादीनां विनाशः कैरिवक्कियते। वर्णानां fag ` ४
1 व्यवस्थानं वशसंकरादि | कालकारिते राजमरफादै | तत्र स्वधनङ्घट्वरन्ताथं WE eg
ae) अन्ये तु परा्थैमप्यरिमन्नवसरे । तथा च गतम (२१५१८) “दुर्बलाय च॒ `
` विमोचने शक्तशचेदितिःः । (५ ee
उक्तं यज्ञविनाशसङ्करनिदृच्यथं शसखथरहणम् । निभित्तान्तरमा्द Gay `
परिचाणे i परिः adie’ शरीरभार्यानपत्स्ताथं yeaa न दुष्यति। `
दक्षिलानां च संगराऽवरेधः | यदि यज्ञार्थं कल्पिता eeu: Shae = `
a स्तदा तन्निमित्तं योद्धन्यम् | अन्ये तेवममिसबध्रन्त--दश्िणानां इताः संगरे-- यच.
परध प्रवृत्तो धम प्रवत्तं atau (संगरः इति |
earfanuras
प्रालसपरित्राथाथैमविचारेथ योद्धव्यम् । तदनुदशैयति
गुरं वा बलषद्धौ वा व्राह्मणं वा awa
द्ाततायिनमायान्तें हन्यादेवादिचारयेन् || ३५०
oe maar उच्यते यः शरीरधनदारपुत्रनाशे सर्वप्रकारसु्यवः। तमविचारयन्
इन्यात् । गावादिप्रहणमथेवादः | एतेऽपि हन्तव्याः किञुवान्य इति । wast eqraar `
यिलवेऽपि बधो नास्ि। “श्राचा्यः च gape” इत्यनेनापक्षारिणामपि वधे निषिद्धः ह
(७1१६२) । “शुह्मातताविनमिति", शक्यः संबन्धः | तथा सत्याततायिविशेषयमेतत् | क
| वता गुबदिन्यविरिकतस्याततायिनः प्रतिषेधः ga: स्याड्--वाक्यान्तरामावात्। श्रथ ` Boe
नाततायिवधे देष इस्येतदराक्यान्तरं सामान्येनाभ्यनुज्ञापकमिति--तदपि न, विधेर- त
श्रवणात्, पूर्वशेषवया चाथैवादते प्रकृतवचनत्वात् | ८ 1.
|- | इह भवन्तरत्वाहुः--ययपि '्राततायिनमि'त्येव विधिः, अवशिषटोऽथैवादः, तथापि `
gatdtat वधालुज्ञानम् | यतोऽन्धदपकषारित्वमन्यदातवाबित्वम् | यो हन्यां काचनपीडां | es
: व प्तिः परिमवः। यत्र खियः साध्व्यो हठात्केनचिडुपगम्यन्ते = `
इन्यन्तेवा। एवं व्राह्मणाः केनचिद्धनयन्ते। तत्र घन्वङ्कादिना न gat; हिघा- `
प्रतिषेधाचिक्षमो न कृता भवतीत्यर्थः! vat प्रतिषेधे कामचारप्राप्तौ चिध्यन्तरपर्याः
Area गौतम्रवचनमदुध्यायमानेन “दुव॑हिखायां विमोचने शक्तश्चेत्” (२११८) `
| इत्यवश्यं हनने प्रवर्तितञ्यम् ^ 4 ae
। श्रय प्रतिहारशङ्का wate तदा सर्वत ered गोपायेदित्युदेचा ॥ इ४्८-३४॥ = `
te मैषातिथिभष्यसमलङ्कता। | [ ब्रमः `
करादि न सर्वेण शरीरादिना सो पकारौ, ततस्वन्य श्राततायी | तथा च Teas
तासिर्विषाभ्भिभ्यां शापोथवकरस्तथा । आयेन हन्ता च पिशुनश्चापि राजतः ।
भार्यातिक्रमकारी च रन्धरान्बेषणवत्परः। एदमाद्यन्विजानीयास्सवानेवाततायिनः ।
“्ायान्त्िति वचनादात्तशसखो इन्तुममिधावन्दारान्वा जिहीषन्दन्तव्वः।
छे तु दषे किमन्यस्करिप्यतीस्ुपक्वा? इवि व्रते | तदयुक्तम् | यतः “श्रकाशमप्रकाशं
` वेवि वयति (३५१) | समाने हेतौ करिष्यन्छतर्वाश्च | तस्ादायान्तमियलुबादः- `
कर्ठमागतं geat वा गतमिति! श्राततायित्वाचचासी इन्यते। न च कृतवत श्र(ततायिल
मपैति। नास्यात्मनो रक्ताथे एव वध श्मास्मनश्च परित्राण इत्यनेनोक्तम् 1 ३५० ॥
नाततायिवपे देषे इन्तुभेवति कश्चन
प्रकाशं वाऽप्रकाशं वा मन्युस्तं मन्युमृच्छति ॥ ३५१
` न कश्चनेति। नाधर्मोन दण्डा न प्रायच्चित्तमिति। प्रकाश जनसमच्चम् |
Tat विषादिदानेन येनकेनचिदुपायेन । Wey कोधाभिमानिदेववाऽसौ अन्यु
ae मृच्छति। नात्र हन्वृहन्तव्यमावऽसि । पुरुषयोरथे श्राततायिक्रोध इतरेण हन्यत
इयथेवाहाऽयम् । यथा प्रतिग्रहकामः “को मह्य ददातु नाहं पतिव्रहोतान सदत
` वतश्च कृतः aang’ सस" एवसच्रापि ! =.
इह साहसिके दण्डा नाम्नातः। स दण्डपारुष्ये ger: | agent, यव
उक्तं ‘faa: पापञ्चत्तमः इति (३४५) 11 ३५१ ee ee
: परदारामिमरेषु प्रहतान्नन्पदीपतिः tl
\ उद्ेननकरेरदण्डेरिचहयित्वा प्रवासयेत् ॥ ३५२ ॥
ae विवाहसंस्छृतायां feat दारशब्देा वैते । आस्मनोऽन्यः परः । tact:
सम्भोग श्रालिङ्गनादिः। भालिङ्खने जनद्वयसमवायः, भेगजन्यायाः प्रीतेः safe: -
` प्रारंभसतन्नि्च्यथं दूतीसंप्रेषणादिना प्रोस्सादनम् । ar च संग्रहणमभिमशनं प्रचक्षते!
वेनायमथेः--परभार्यागमने अवृत्तं पुरपं॑क्ञालेद्ेजनकरैष्तोच्णाभेः शक्तिशूलादि- `
shen नासादेदादिभिविवास्येत् । aaa विशेषदण्डस्योक्तलनादस्य विषय-
अह्ञममानस्य विषथान्तरं प्रवासस्य धघनदण्डस्य च का्यैमेदारसमुचयः | तथा दशेयि- `
ध्वामः॥ RR
Sq ay eS eee
= ae iy Sai the ~ = स क न व ध TT See PREP व ated “rome = ` ~ (^ a (1 ey 9 ie 7 : vate S 9 Sees
oo gear po. os मनुस्परतिः | SEES ggg |
जातेनाधरे मूलस्य ल्लोकर्य दिवः पविता set हरत्यधमः। धमे हिति `
्रादियाजायते वृष्टिः । नच dat सलयपि कारीरीयाना नापि पात दानमे `
। दानयागहमानां स्येत्पततहेुमूतानामभावास्सर्वजगन्नाशसमर्थो भवति । तस्मात्या- = `
॥ रदारिकान् ‘sada वशैसेकरः स्यादितिः सस्यादिनिष्पत्तिमूललां at वृ os
` बाखयेत् ॥ ३५३ ।
चपलः । रहः उद्वातादो--निषिद्धसंभाषण इति केचित् | कारथादष्यन्यपतन्या संभाषणं ५ teat
कषेन्प्रथमसहस् 7
can पूवस्य प्रस्यदाहरयमेवत् प्रनाक्षारितेऽप्यकारणास्संभाषयन्मिश्रयन्पूरवदण्ड- | =
APRN ३५५ | ।
थम्) नहि ताः wale परसबन्धित्वे परलीव्यपदेश्याः। ` Se
रायो भवति। नाुदकार्थेन तत्र संनिधीयते । asad arenas कस्पितायाम. =
| चारं बा करिष्यन््रतिपालयन्निति जना मंस्यन्ते, प्रदेशान्तरे तु किमत्रायं प्रतिषाल. `
| यतीति शङ्का स्यात् । अत्तीे प्रतिषेधः । पररयं दि भामाद्विजने देशो i `
| = लतादिगहनः। घने धृत्तसंततै! नदीनां भेद; समागमः! साऽपि हि सङ्केतस्थानम् | |
| -@ संग्रहण" भाप्नुयात् । परलोकामत्वं ‘sag । aaa यस्तत्र दण्डः `
; सोऽस्य स्यादिल्युक्तं मवति । अलान्ञारितस्य)पि सत्यपि कारणेऽयं प्रतिषेधः । वच्वा- ` र =
सथुत्यानसत्तिः | वतः परदारागमनात्खंकसेावान्तसव्थल्पे जायते । येन `
परस्य WAT पुरषः संभाषां याजयन् रहः ॥
पवमाक्षारिता देषः पाप्तुयातूवसाहसम् | ३५४
सभाषः समाषग--तमालपं याजयन्न् कु्वन्संग्रहणादिदेपैः तत्तीप्राथैनादिभिः ` peas
ऽमिशस्तः--त्रयमेनामुपज्पतीतव्यसुत्र see: शंक्यमानराषो वा (4
&
पश्रयादापयितन्य sas: | ३५४
यस्त्वनाक्षारितः पूव॑मभिमषित कारणात् ॥ =
न देष प्राप्तुयाक्किचिन्न हि तस्य वपरेतिक्रमः ॥ ३५५ |
eve भ
quae याऽभिवदेत्तीथेऽरण्ये वनेऽपि ar |
नदीनां बाऽपिं संमेदे स संग्रहणमप्तुयात् ॥ ३५६ |
परस्य पलन्येतिः प्रकृते पुनः परस्वौय्हं मादभगिनीगुरुपल्यादीनामप्रतिषेषा- `
तीयञच्यते येन मेश नदीतडागादिभ्यो जलमानेतुमवतरन्ति । स हि विजन. र
यमेव गन्तव्यमहमपि संनिधीयमाने नाशक्यो भविष्यामीति उदकार्थी दिवा Arar. : ee
1 ~ सेधातिथिमाष्यखमलङ्कता Fase [ अष्टमः
प्ठबेनोक्तं “नासंभाष्य खियमतिन्रजेदिति" तदन्येषु संनिदितेष्वेतच्छाखङञेषु प्रकाश्ये-~
भगिनि नमस्तेः इया्चभिवादनमविलम्बमानेन कतन्यम् | ३५६
उपकारक्रियकेलिः IT WITT
सह eae चैव सथं संग्रहणं स्पृतम् i ee aes
ata केनचिस्संबन्धेन संबन्धिनी तस्या वद्लमास्यादिदानेन SARITA | तथा =
भजनपानादिना 1 केलि; परिहासे वक्रभणितादिना । स्पर्शे भूषणवाषसास्।
भूषणं हारकटकादि तदङ्गलम्रं--वदीयमेवहवि ज्ञाता विनाप्रयोजनेनान्यगृदीतमपि
सूयते | एकस्यां खटबायामसंसक्ताङ्गयोरपि खानम् | सवेमेतततुस्यदण्डम् ॥३५५७
figa स्पृशेददेशे यः स्पृष्टो वा मषयेत्तया ॥
प्रस्परस्यानुमते सवं संग्रहणं स्मृतम् ॥ ३५८ ॥
शआअदेश्षसशस्य--यत्र faa तद्सखभैचं गमनागमनादि संसिध्यति । मष्ाजनसंक्गले
नदेषः। तथा शरीरावयवेऽपि "देशः, | तत्र हस्तस्कंथधृतभाण्डावरोपणे तस्ये न `
Sey ब्रोष्ठविबुकस्नादिषु देषः | तया वा स्तनादिस्पर्शनाखीडिता यदि area "सा
rae : कार्षीरियादिना a प्रतिषेधति परस्परस्यानुमते मतिपूवेमेतस्मिन्छ्रते Sa Sa | es
न पुनः कमादै | स्ललन्ती पुरुषं कण्ठेऽवलंबते--युरुषो at स्तनान्तरे fect तदस्तगही" a
, कद्रव्यादानप्रवु त्तौ--शुष्के पतिष्यामीति कदं मे पततीतिवत्ता्वपि न दुष्येताम् ॥ ३५८
अब्राह्मणः हणे प्राणन्तं दण्डमहति ॥
a तुणापपि वर्णानां दारां रक्ष्यतमाः सदा ॥ ३५९ ॥ oe
oe उक्तं संप्रहणसवरूपम् | दण्ड इदानीमन्नोच्यते | व्राह्मणः चत्रियादिः संयहणे
ae xa चतुर्णामपि aura दीनेन्तमजातिभेदमनपेच्य याशान्तं प्राण्याजने
मारणे पयैवसितं दर्डमहंति । १ क
कथं पुनर््ाह्यण्यां शुद्रायां च संगरहीतस्य समे दण्डः ¦ ee
Ss त्र चैतुखरूपमर्भमाद दाया रह्यतमाः सद्ा । सर्वस्य कस्यविद्राज्ञा दारा
1 घनशरीरेभ्ये ऽतिशयेन र च्याः तुल्ये दि ` सङ्करे शुष्रस्यापि gua: | एतदुक्तं
waft) वाचनिकाऽयमर्थो$न् हेतुब्तव्यः, उक्तोऽसो | Le es
ae व्याचश्युः--न सवस्मिन्संप्रहणे प्रणक्तदण्डोऽयम् । किं तदहि Bet
पृशीविधेषे जन्यप्रीतिविभेषास्मक्षे गमने । कथं हि तीथांदिष्वमिवदनै गमने च सम~ 8
दण्डावुपपयेयाताम् । तस्मादत्राह्यणः gat द्विजातिस्लीगमने प्रायच्छदाह नान्यः Po
| ५
ie
eas: | 4 मयुस्शतिः | oe re Be ध a ` २२१ Se
नदि विषमसमीकरणं न्याय्यम् । oa प्रागुक्तेषु संप्रदशेष्वदुबन्धायपेचया दण्डः `
` करप्यः | यत्रैवं निश्चितं गमना एवायञुपकारक्रियादिरपक्रमस्तत्र युख्यदण्ड एव युक्तः ।
| द्यत्र वैषम्यमस्ति। ed चैतदुमयत्रापीति। adead—“aaard दण्डा सख्ये `
संग्रहणे किं करिष्यतीति--नैवान्यन्मुख्यकषव्रदणमस्ि | न ae लौकिकः cats `
gat येन परदारोषक्ाराद प्रयुक्त इत्येवमस्यैव | यं च भवान् युख्यं संम्रहणं सन्यतेतत्र
ages: | प्रतिषिद्धं परल्लीगमने शां पथैनुयोऽ्यमिति चेत् उपक्षारादावपि प्रतिषेधं
बिद्धि ¦ प्रततिषेषवद्धि प्रायश्चित्तमपि दुल्यं प्रसक्तमिति deat नामेयमनिष्टापत्तिः। = `
किन्तु wasda यदा सं्रहणशञहैन तदुच्येत। सिक्ते हि रेतसि गमनादमभिधानम् । यन्न॒
यादृशो दण्डसतत्र तत्समानं दुःखं प्राप्तम् । अते ऽस्मिन्विपथये रेतःसेकनिमित्तं प्रायश्चित्तं `
वच्छ्देनामिधानात् उपकारादै कर्प्यम् | यदि च संलापादै खल्पे! दण्डः स्यात्तदाप्रब- `
` तंरन् ¦ ततश्च पर्लोसंल्लपादिमूतेनान्येनाभिभवता व्यादीपितमन्मथाः स्मरशरष्कष्य- =
माणाः शयीरनिरपेन्ता राजनिग्रहं न गणयेयुः । meats तु प्रवृत्तौ गृह्यमणेष्व- `
gaara रागे शक्यं निराकरणम् | दस्मास्रल्ोुपजपतामेव महादण्डो युक्त य
इह त्वन्तघ्रहणादःदिभूतेनान्येन दण्डेन भविवन्यम् । न ह्यसत्यादाबन्ता भवन्ति। = `
प्राणोऽन्ता यस्य ग्राणान्तस्तावत्पातयितन्ये यावस््ाशेषु पदति | पेन सर्वख्रहणङ्गच्छे- = `
दाथप्यक्तं भवति । एककस्य च दण्डत्वमन्यत्न ज्ञातं न
ष्वाम्नातेषु स महान् यो द्विजातिस्लीसंप्रहणेऽत्राह्मयस्य । श्रते युक्तैव मारणकसपना = `
` सर्वत्र । तत्र ्लखोभिरनिच्छन्तीभिमेदेमतीभिः संगृह्यमाणस्य sage dam =
a os तीयाभिरपि ॥ ३५६ a
भिक्षका बन्दिनरवेव दीक्षिताः कारवस्तथा ॥
संभाषणं सह् Mi यु सखतिवासिताः ॥ ३६० |
oR Sat भिच्ताजीविने भिच्ायाचनाल्पं संमषयमवारिताः कुयु यैदिखाभिना
५... न निषिद्धाः । ्रथवा नैते बारयिवभ्याः | बन्दिनः स्तावक्राः | दीश्िता ये श्ति- ` a
| वचनार्थ संभाषेरन् । कारवः सूपकारादयः । एते तीथादिष्वपि न निबायोः ॥३६० ५ ee:
न संभाषां walk: प्रतिषिद्धः समाचरत् ॥
निषिद्धो भाषमाणस्तु gaa दण्डमहति ॥ ३६१।
< द ख्यते इतिं बहुदण्डे- nwa wee
ऊ चिद्धिललकादीनां निवारितानां संभाषणे दण्डोऽयमिति मन्यन्ते । तदसत् । नैव `
ते निवार्या इत्युक्तम् । तरच भिद्धुकाणां सुवर्णो दण्डः | तस्मात्कोऽपि प्रकाशमना- `
ऋरिताऽपि कथंचिन्निषिद्धः era समाचरन्सुबयं दण्ड्यः ॥ ३६१ ॥ = :
a २२२ Se ere es मधातिथिभाष्यसमलङ्कता wae [ टमः
ध AT चारणदारेषु विधिर्नासोपजीदिष ms
asad हि ते नारीनिगदढाशारयन्ति च !; ३६२
यः संभाषशाप्रतिपे
Eee व उपकारक्रियाप्रतिषेधश्च नैष चारणदारेषु स्यत् । चारणा
` नदगायनाधा; प्रक्तयकारिणः | तथा ्ात्द्ापज्ते :
ऽत्मजायैव 'श्र्षो ह वा एष arate at य उपजीवन्ति उपपतिन्षमकाः । सक््जञ- `
यन्ति संश्लेषयन्ति ते चारणा RIV | TAPS. प्रच्छन्नम् | श्नापभूमै न ¦
` तिष्ठन्ति | गृहवेषत्वादेव ता प्रसिदधवेश्याभ्य भिन्ते चारयन्ति च ता मेथुन प्रव.
| mT यन्ति नेत्रभूविलाक्लपरिषहाक्लादिभि पुरुषानाकषयन्ति । agama "सज्जने, “apap (६
| संप्रयोग एव। eat |r नारी स्यन्ति" योजयन्ति, say स््लोमिश्चार-
यन्ति प्रवर्तयन्ति वैश्यास Sekt च aut क्ारयन्तीय्ैः ॥ ३६२
किंचिदेव तु दाप्यः carats ताभिराचरन् |
भष्यासु चैकभक्तासु रहः पत्रनितासु च ॥ ३६३ eee es
रहौऽरकाशं विजने देशे चारणनारीभिः संयाषां gta श्िंचिस्सुवर्णायत्यन्ताल्पं `
स्रिशद्धागिकं जािप्षष्ठाे eter दण्ड्यः । थतो न परिरं ag lara; `
भटभिरु्ञाता हि ताः परन्यायन्ते | ag भद विज्ञाना दूतीयुखेन व्यवहसैव्यम् । न तु
, साकतात्ताभिरखदन्त्रतरात् | रकारं तु चरस्यन्तीनां गायन्तोनां बाऽभिनयतालादिनिहूप- `
.. . वव्रे mierda rage संभाषणमनिषिद्धम् : ee
Rear gre: सप्तमिदासथोनिभिरपनदाः | ak भजन्त रुकभक्ता एकेना- Re
वरुद्धाः। ठत्रान्योऽप्यसिति दण्डलेशः | । 8
fagaed दासीशब्दः संबन्धिशब्दो य एव यस्याः खामी ada दासी. उत 9
सूपकारादिशब्दवत् कर्ममूलकः, | oe ae
इह तावदाया एव स्विति विशेषोपादानेऽसामर््यात् | या यस्य दासी वेश्या. oe
wares संसृज्यते, राजदासीव दासी वा, सा aad) at चेन्नावरद्धा न दोषः
(जताः Serer: शीलमित्रादयः । ता दि कायुक इव लिङ्गच्छमाः ॥ ३६३ | =
येऽकामां दूषयेकन्यां adam =
` सकामा दूषयंस्तुल्यो न वधं प्ाप्ठुयान्नरः ॥ ३६४ | a
सङ्िकमिदम्। तल्यः समानजातीयः _ सोऽनिच्छन्वी म at gee
Tay वेषेण जीवत्सु ये दाराः} agar
संमहणे | अरवरुदधायामनेन दण्डं उक्तः । रिक्थविभागे चेतन्निषुं ae: | अव्र,
क्तम् । सकामाया दृषणे Razatg: ¦ oe
- स्यन्तनिङ्ृष्टः | नाविसास्येऽपि qadeq: | स :
विवाह ga पित्रे दद्यात ¦ न चेदिच्छति पिता तदा राज्ञे दण्डं तावैतम्
श्रध्यायः] ` ् | मनुस्खृति ध. oe ॥ २२३ oy
भाया gad नासति बधप्राप्तिः। aera मनिष्यति ageara: । यद्यपि तुल्य इत्ये-
वात्न श्रुतं asf जास्यपेन्तायामवश्यंभाविन्यां प्रत्यासच्या संवध्यते ॥ ३६४ ॥
कन्यां मजन्तीभल्ृषटं न कि चिदपि दापयेत्
नघन्य सेवमानां तु संयतां वासयेद्गृहे ॥ ३६५ Looe.
_ जातिषनशौलवियानामन्यतमेनापि fegageRd भजन्तीं safisigat न
cat Wie किचिदण्डयेत् कन्यायाः खातन्त्याभावीत्तद्त्ताधिषतानां पित्रादीनां दण्डे प्राप्ते
ms प्रतिषेधः | यं जात्यादि hadi |
उत्तमां सेवमानस्तु जघन्यो वधमह्ति ॥
खस्य TIA: समायिच्छेतििवः ale ॥ ३६६
भरकामायाः कन्याया ga व्राह्मणवजेमविशेषेण दीनेत्तमानां वध एव दण्ड ey `
aT रूपयैवनजाव्यादिभिः | जघन्या, oo
ससा तु गच्छन्सक्षाभां स SRT
‘aa च गान्धर्वोऽयं विवाह “इच्छयाऽन्येन्यसयोगः इति । व्र न युक्तो दण्डः ।» `
कनोक्तं गन्धव नास्ति दण्डः | Ba एव नायं सवीधर्मः. न चायं विवाहः, धत्नि-
: ` सस्कराराभावात् । यदपि ogra व्यासवचनममन्तरकमन्चिकमिति वदष्यंतेन काम- `
` पीडिवेनैवं छतम् । न चेच्छासयोगमात्रं विवाहः । खोकरणोपायभेदाद्टौ विवाहाः, ` eee
a पुनविवादहभेदात् । वृत्तवरणं तत्र पुनः कतैन्यमेवमिति । भ्रथवा ऋतुदशैनेत्तरकालं `
१ ca गान्धर्वः । प्रागतः yet दण्डो वा | a Cee
Serer कन्यायाः काप्रततिपत्तिः 0” तस्मा एव रेया । निचृत्तामिलाषा चेत्काममन्यत्र =
प्रतिषाया। श्ुसकग्रहणं चात्रापि स्रदुपभयनिष्छरत्यथमस्त्येव वरश्चेन्निबृत्तामिल्लषे =
इटादुमराहयिवन्यः ॥ ३६६ । ope ~
अभिष्य तु यः कन्यां PTI मानवः ॥ = oe
तस्याञ्च कत्यां अगुल्या we चाहति षट्शतम् ॥ ३६७ ॥ ^
समा भना माहु ता; रनविवयननिच्पमिानि
य दप क लेन--कः किं कत्तु मे शक्तः--कन्यानुरागमात्राितः कन्यां Katie.
सेवमानां मेथुनायेत्कतयन्तो संयतां ae `
eet कन्युकिभिरधिषठितां पितरह एव वासयेयावन्निदृत्ताभिलाषा संजाता । `
भथ हीनजातीये निडततप्ोतिविशेषा तदा अ्राऽन्तयेच्छरासात्सयतैव तिष्ठेत् ॥ ३६५ ॥ `
on eae सेधाविथिभाष्यसमलकूता । =` [wer |
` यादषयेत् । भ्रनेका्थैः करोति
शतानि का इण्ड्यः।
भन्ये g यो$कामां gat (
याव्ष्यथे ‘at निष्ठुष्टजातीर्यां च दृषयन्न maa fa खङ्कली भरस्य च्छिद्यत | ३६७ ८. :
सकामां दृषय॑स्तुल्या नांगुङिच्छेदमाप्तुयात् |
द्विशतं तु दमं दाप्यः प्रसङ्कविनिदहत्तये ॥ ३६८ |
धश्च कर्त्या; 8 छेत्तव्या परधाङ्लयः ष
wade बध्यथैस्योपसंहरोऽथम् | ताडनाखश्रतिमारणं `
सक्नासामित्यदुषदः | पूर्वस्यापि सक्षासविषयात् । श्रमिष्म करणे पूवः
दण्डः, प्रकारं चैयवदुदधिरतेङगलीच्छेदवनजिवः | अथ कस्मशवितुरषेऽदरागवती `
` कन्या तेन संयुध्यमाना कन्यालनिदृत्तौ सकामा येन विष्पीक्रियते वस्यायं दण्डः। `
। श्रथवा generate दूषणम् | प्राथैनीयायाः कन्याया हलतस्पशेः-मया wet ज्ञात्वा `
` नान्य एताप्रथेयिष्यतेऽन्यस्मिन्ननुरागियो मन्यमानः ॥ ३६८ |
` चि
कन्यैव कन्यां या garaean: स्याददिश्ता दमः
wes च दिगुणं दथाच्छिफाश्यैवाप्नुयादश् ॥ ३६९ |
बालभावाद्रपादिद्रेषाद्रा कन्यैव maT ater हिक्र्द दाप्या
: faga: शयुस्कस्य परिमाणम् | |
2 2 एषामन्यतमरूपसैन्दयाधपेन्तं सैीभाग्य पैत्तं q
‘TMT र्जुलताप्रहाराः ।॥ ३६९ न ne
` यातु कन्यां agate सा सद्यो पैौण्ड्यमहैति
अङ्गल्योरेव वा छेदं खरेणोद्रहन' तथा ॥ ३७० ॥
feat कन्यानां कन्यालिङ् नाशयन्त्यां मै णड
कोशवपनं दण्डे ुलिच्छेदे वा। `
=e दहनं RST | कन्याजात्यादिमेदान्निप्राहय भेदात् चरेव्िकखीणां ब्राह्म. `
tu) तां वमि
जनाश्चस्वरादो ॥ ३७१
पमस दादयेव्पापं शयने aq आयसे
WATT कष्ठानि तत्र Tada WAT ॥ २७२ ॥
ASG TFA जारः स TAR ल्ोदशयने त
परहारैरभिश्वालाभिः शयनतापेन च शतः |] Bsr |
संवस्सरेमभिश्चस्तस्य दुष्टस्य qa दमः।॥ oe
व्रात्यया सह संवासे चाण्डारया sala तु । ३७६} `
र्तस्तत्पापकारीव्यभिशब्दितः। या य्वा feat संगर 1
दण्डितः । स चेस्संवत्सरं प्रतिपाल्यातीते Paqeq? पुनस्तश्यामेव संगृ्यते तद
` वारमभिशस्वष्य छ गते gage fod दण्डः | =
| सवः नास समासपाठे कर्थवियोजनःा ; oe
AAA TS Pars तावदेव | “किं यावदेव gagee” | नेति aa: | तत्राप्युत्
1 तर
— STS STC संवासे यावदेव त्ाचदटेव व्रा त्ययेति | “सहन्त लवन्त्यजख्ियमित्िःः ध
(३८५)) ‘stay ga: संषस्तेन चरन्ती पुंश्चललीति कथं चिद् यः कर्वव्यः। अरथा तातमर्हति
ives
अध्यायः | ५ mae: । = ` 2२५
खादयेचाबन्वा | संस्थानं देशः । aga: संस्थिता यत्र |
co Samat wa दाहवितव्वः। `
| तच्च च शयनस्थितश्य काष्ठानि वध्यघातिनेाऽभ्याद्ध्युरूपरि faty यावत्का्. 4
यै é Se a eee
माधममभ्यमानामनेकविषो eve: । तत्र कोाऽछाविह द्विगुणः इति न ज्ञायते । कितं ¢
बल्येत्यसतु--यकारो दण्डादिः! “काच same ।"याऽनेकपुरुपोपमेग्या पुश्चली सा =
दि पुरुषत्रातमदति। अथवाऽनेकपुरषस्वामिका मामस्य दास्यन्च ‘ate । ये तूद्राहदीनां = `
रत्यां मन्धन्ते-तेषां मतेन सख्यः शब्दाथैः । श्रयं दि व्रास्यशब्दः सश्रतिकारैः सावित्रौ- = `
परवितेषु प्रयुक्तः । न च Shot aera: | रथ सीणां विवाहस्य तदापत्तिवचनादुपनयनं ए
` तद्धीनपुरुषवद्नात्या,--गशस्तहिं न gear: । यदि नामेपनयनशब्हाऽलुपनयने विवाहे ` Lee
श्रयुक्तस्वथाप्युपनयनदीने ser इत्युक्ते न विव!हदीन इति प्रतीयते | यथाऽसिषहऽयं देश 4
| a इत्युक्तं न लि हशब्डस्य माणवक प्रदुक्तस्यापि देशस्यामाणवक्षस्वं प्रतीयते | afer तत्र यस्य A |
Be इहासेभव इति चेन्नासंभवमात्रनिबन्धना मणी प्रतीविः, कि वर्हि, संबन्धमपरमवच्य। `
` भवेदुपनयनशब्दे विवाहे गौणः, व्रास्यशब्दस्तु Tre इति का हेतुः १ भैौणत्वेऽपि a _ :
विवाहाभावनिषन्धन इति दुरुपपादम् । त्रत्यजापि--काकाजातः काकः श्येनाजातः `
श्येन इति--त्रात्येति शङ्कयते । वायसंबन्धप्त्यासत्या हि तत्र रूपािदेशप्रतिपत्तिः। `
्रास्ममार्या तु सत्यपि संबन्धे न व्रात्यशब्देन शक्याऽभिषातुम्। सोऽयमियभिबन्धेदि = `
द सेधातिथिभाष्यलमलङ्कुता । = | [ wea
पयोगादाख्यायासिति (ate ४।१।४८ ) वथा मवितव्यम | ताषवश्चाय' भैदविवन्ञायां ५
तद्धितेनेति। तस्माद्यदि गणो areagedt गृदीतन्यस्त्नावा प्रव्येया। अथशब्दायं
ब्रातमहतीति। बिवाहध्रशां तुन geat न नैणोति। न च निवादकालः सीणां नियता `
यत्कालाद्ध्रष्टा त्रात्याः स्युः | यदपि प्रागृतेोर्विवाद्चाः तदपि स्वयंबरस्य ऋतुमत्या विना ना .
` तत्परेथाभ्यनुज्ञात्तः एव काममामरणं तिष्ठेद्गृहे कन्या । ३७३
श्रो गुसमगु्ं ा Bare वर्णमावसन् | = `
ATTA TA सर्वेण हीयते ॥ २७४
GE arse | AA वशं gota द्विजातीनां लिय श्ावसन्मैथुनेन
गच्छन् रक्िवां भत्रादिभिः नियमेन दण्ड्यः। का दण्ड इति Sq--a7 गुप्तां चेद्रच्छ-
त्यद्सवस्वी दीयते । शङ्खं wate तद्वान् । केन हीयते । प्रकृतत्वात्ताभ्यामे- `
वान्यस्यानिदशाद्विशेषस्याजुपादानात् । sing. गुप्तं चेदच्छति सवेश `
हीयते। नैकनाङ़ेन यावच्छरीरेणापि। दान्युदेशेनाङ्गच्छेदनसर्वस्वहर्णमरणन्युप-
दिष्टानि भवन्ति हानिरस्य करवव्येयथैः । वथा च गौतमः (921 २-३) “eter
भिगमने लिङ्गोद्रारः सरव॑स्वहरणं च । gat चेत् ॥ ३७४ ॥ `
मैरयः सवस्वदण्डः स्यात्संबस्रनिरोधतः ॥
सदस क्षत्रिया दण्ड्यो Het मूत्रेण चाहेति | ३७५ ॥
५ ५ वैश्यस्य खवंस्वद् णड wh: | इह तु साहवर्यास्सखपि द्विजातिखे न वैश्यस्य |
as age सैण्ड्य' च मत्रण | उदकश्थाने गदंभमूत्र ग्रहीतव्यम् |
धिक्यम् | यदि संवत्लरमवरंद्धं करोति ठताऽयं दण्डः |
टर यत sa “सधषामेव वर्णानां दारा रक्त्यतमाः सदा? इति ॥ ३७५ ॥
ण्डाऽयं क्रिविं त्राद्यणक्तन्निययेरेव | एवं कत्रियस्य mada
भन्ये व्याचचतते--अन्यस्यातुपादानात्समानजातीय एव सेवस्सरनिरोधनेन दण्डा-
्राद्यमेब तु व्याख्याने न्याय्यम् । न च समहीनेत्तमानां कथं समदण्डत्वमिति ` CS 3
(५4 (ह
` भन्ये तु प्राणान्ति
„` क्रन् |
नीयः] ee भुस्व eee eee रर ey |
यदधिकं तत्तस्यापतैव्यमित्यथः' । नेति aa) तथा सतति यस्य पच्च वै शतानि धनै `
क वा न्यूने वस्य दण्डो न कथिदुक्तः स्यात् । | REIT: पञ्चशतं क्यादिति | दण्डाधि :
RR दण्डं पच्चशतसबन्धिने क्यात् ue
एवं सहसि प्षचियमिति । सदहखमस्यास्ति दण्डो, न oF धनम्
उभावपि ठु तत्रेव ब्राह्यण्या WAIT सह् ॥
विष्डुतौ शुद्रवहण्ड्यो दग्धव्यो वा कयाभिना । ३७७ ॥
सदश्च ब्राह्मणा दण्डयो गुप्तां विधां aatzas |
तानि पश्च दण्ड्यः स्थादिच्छन्त्या , सह asa ॥ ३७८
शुभ्रा अष्टशील्ञाऽपि यदि केनचिद्रद्यते पितरा भ्रात्रा बन्धुभिवां at इटाडूच्छन् ध 1
| सहस्र ब्रह्मणी aa: |) गुप्ता शीलवती चेसखवासनाङ्नेऽधिके। श्थापि शील्ल- ` - :
८ ~ : वस्यपि गुप्तशब्देनेच्यते-तथापि सहस्रमात्रादब्राद्यणो सुच्यते द्मङ्नप्रबासने सर्वत्र ce . 7
cones अखीक्रियेते परदाराभिमर्शं | ३७८ ॥ ` | pea ee el EE
HOST प्राणान्तका दण्डो ब्राह्मणस्य विधीयते |
इतरेषां तु वणानां दण्डः प्राणान्तक भवेत् ॥ ३७९
यत्र चत्निथादीनां वधं उक्तस्तत्र बाद्यशस्य ;
UUSTA | यथाऽत्राह्मणः Sagas `
| दण्डमहति--तथा g पुमांसं दाहयेदिति । प्राणानामन्तं गच्छति प्रा्ान्तं वा aire | ‘
` भाणान्तक्षः। “अन्येष्वपि aera ( पा० qo ३।२। १०१ ) इति ण्वुल् ।
. तक इति पाठान्तरम् । प्राणान्ते भवः प्रायान्तिकः--्रण्यास्मादि- |
` इतरेषां व्राद्यणादन्येषां चत्रियादीनां वण
क) aya aia ( ३५७४ ) व्याद्येयं--तथां कतव्य यथा ward च तस्य् = : | ay | ie
दण्डो भवति। ध ५ ee
त्त्नियस्याधिकोा दण्डो रस्ाधिक्रता रचत तल्पतः स एत्रापराभ्यति | ३७६ I 4 oe
तावेव चत्रियवेश्य gaat ata विप्लुते gciga dganzads =
ध ङ्यौ-- शुप्ं सर्वेण da इति (३५४ ) । दग्धव्यौ वाक्टाग्निना। = `
वा reat चधप्रकारविकस्पे न वधविक्रस्पे। न हि शृद्रस्यागुप्ते वधादन्या दण्ड |
भा UL See th ie a 4 ।
ब प्राणान्तिक एव श्रुतं मार्णदि
gana | तदनन्तरमिदयुच्यते । उच्यमानं मेण्ड्य तच्छेषतया सहसरं दण्डो विधीयत ध = ५
: र ES सेधातिथिभाष्यसमलङकूता । ` [अष्टमः `
इति मन्यन्ते। अन्यथा ब्राहमणस्य प्राणान्तदण्डाविधानात्कः प्रसङ्गो ब्राह्मणस्य येनैव =
` ` जच्यते (मौण्ड्य प्राणान्तिक इति । gate दाहयेदिति सामान्यविधानप्रसक्तमिति `
वेत्तरैव करव्यं स्यात्तथा हि स्फुट" तद्विषयसवं प्रतीयेत । Ave
न जातु steel हन्यात्सवेपपिष्वपिं स्थितम्
rises बहि्यास्वमग्रघनमश्षतम् Il ३८० |
शर्दपापेष्विति प्रकरणविधौ न केवलं area ब्राह्यणो न हन्यते याबदन्येष्व- = ~
` प्यपराघेषु | अपिशब्द युगपस्सर्वपापकायैपि ब्राह्मणो न जातु कदाचिद्धन्तव्वः। कि os
तहिं तस्य पापकारिणः कततव्यम् | राघ्रुादेनं TEM बाहु या न्िवसयेत् ।
चमशधनं सर्वखसदितम् | क्ष तमक्ञतशरीरम् | धनमप्यस्य नापहतेव्यम् । कथं `
वि दण्डो बाह्यस्य | केचिदाहुनिंवांखने त्वाधीयमाने wea निवास्य धनदण्डं प्रति `
qafa | wea g Baas ELS Heal निर्वास्य इतिं मन्यन्त ३८० 1 | त a - ध ॥
न ब्राह्मणवधादभूयानधमें वियते डवि ।
` तस्मादस्य बधं राजा मनसाऽपि न 1 | | ३८१
AT बहुदऽधर्मोा इुःखफलेाऽस्ति। |
नाद्धखस्य ba मार्णमङ्च्छदं घा | :
oo Gani ऽयमथेवद् ag
` श्रन्यशब्दाध्याहारेय पच्चमी | तस्माद्ध त
ee मनसाऽपि नेच्छेत् || ३८१
वैदयदचेक्षत्रियं गप्तां वैश्यां वा what nag
ये बराह्मण्यामगुप्ता्या agar दण्डमहेतः ॥ ३८२ |
aga ब्राह्मण्या यमने वैश्यं पशतं इयांस्वतरिय' सहखिणमिति ( ३७६ )। ¦ ध
सत्र वैश्यस्य tema । य एव परिपालयति स एव वेन्नाशयति युक्तं॑तस्य दण्ड- 0
ABA ॥ ३८२ ॥ | | न ध 1 Ue
सद्र ब्राह्मणा दण्डं दाप्यो गुप्ते तु ते वनन I
श्राया क्षत्रियविशोः साहसो वे भवेदमः ॥ ३८३ :
¦ गुप चत्रियावैश्ये गच्छन््राह्मणः Tel दण्ड्यः । प्रवासनाइने सिते एव ।
गमने चन्रियवैश्ययोः साहसी दण्डः agate सादस्म्। :
AIST Be age at यस्मिन् दण्डेऽस्ति amet दण्डोऽत्र पदाथः |
अध्यायः | ager ORR ५८
%
aaa ATT पञ्चशत en 11
मत्रेण मेण्ड्यग्रच्छेत्त क्षियो दण्डमेव वा || ३८४
द्यस्य प्च शतानि दण्डः, श्रगु चेत् नियं गच्छति wie सषद । यदि `
aT मोण्ञ्य सुण्डन
अगुन क्षत्रियविदये शद्रा वा ब्राह्मणा AAT ॥
शतानि पञ्च दण््यः स्यात्सह लन्यनचखियम् ॥ ३८५
मुच्डेत्पराप्ठुयाहर्दभमूररेए | एष एव वेश्यागमन SAAS: [AG 1
mame चतियाथगुप्रा्ञीगमन उभयेरदण्डः | खन्त्यजच्रण्डालश्पचादिः । Hi es
: तत्र र शहर ।
सू । तत्रायं सहसख्रपणदण्डसंगरहः । ब्राह्मस्य age aig gat oe
aeaa| श्रोत्रियदारेषु प्रवासनाङ्कने | अन्यत्र saranda | श्रोतरियदारेषु प्रायध्वि- ` ¢
त्तमदक्वादव HET |
ग्तागमने पच्चशतानि प्रवासनाङ्कने | TIAMAT परदारा- = `
व्यपदेश्या भबति चिवाहसंसकारे सरि, तथापि स्वैरिणी मढ सतामितन्ता । भव्यः == `
4 -शस्य प्राणान्ते गाप्रागमने दण्डा बलात् । सकामागमने खादसो दण्डः प्रवासनाङ्कने ` Loe
च । Gamat Set पश्चशतं gata सदखिणमिति' (३७६) ॥ २८५ ॥
यस्य स्तेनः पुरे नास्ति aA न TAT |
न साहसिकदण्डघ्नो स रजा शक्रलोकभाक् ॥ ३८६
स्य राज्ञ पुरे ag Ue east नास्ति स शक्रस्येन्द्रस्य ae a भजते eta
at mnt । नान्यद्लीगमनम्--ञन्यस्य या खी भार्याऽवरुदधा gat । चलीप्रहय- ===
ममार्याया इऋप्यसंवन्धिन्याः प्रतिपेधाथम् । दुष्टवाक त्रिविधस्यक्रोशस्य कतां । =
साहसिकः उक्तः। दण्डेन दन्ति दण्डपारष्यजत् | शक्रलेए wa मिति waaay
` स्तेनादीनां ली-सं्रहगोषा ऽयमथैवादः ॥ ३८६
एतेषां निग्रह राज्ञः पथ्चानां विषये स्वके
सामाञ्यङ्कत्सनास्येषु रेके चैव यच्चस्करः ॥ २८७ |
सामाज्य' परप्राणयिता | खतन्त्यम् । सजात्येषु । समानस्पद्धिने राजानः `
'सजालयाः अभिप्रेता: | तेषु मूद्धन्यधितिष्ठति, तस्याज्ञाकयाः | बन्तीत्यथेः। लेके च ( ae
अश्चस्करः कीर्तित्पादयति । उभयत्रापि निग्रह एव wal देतु्वात् | जनमारकेाऽयं ae
= क्रोधन ईति बदन्यपि g स्तुवन्ति ॥ ३६८७ Il
विनं यस्लयजेयाञ्या याज्यं चदिवक्लयनजेधदि |
शक्तं RTs च तयेदेण्डः T TAL ३८८
mid कर्मकर ऋत्विग् होतेद्ात्रादिः। यपि वरयोच्तरकालमाप्रयोगसमाप्वेस्तद्वयप-
| agers भ्रारब्धकमणोरितरेतरत्यागे न विधिरयं fe af sacar । भूतपू्वगया
ee इति are: | न चायमेकपुरुषिको नियमः। fe af इलधरमोऽयम् । तथाच `
एव वरीवन्याः। ध
याजनकानामप्येष एव विधिः । तैरपि ते याजनीयाः। ऋतिविजं कृतास्विज्यं `
bag a मेषातिथिभाष्यसमह्ङकवा | [ser `
ऋत्विगन्यकहारः । यः प्रयोगान्तरे ठतः स एव शक्तः TTA बरितव्यः | न `
केलं पूरववृतस्यायमत्यागः क्षि aff तदिपत्रादिभिरपि | तथाहि पूर्वो जुष्टः खय॑दृतः `
महाभारते संवर्तमरुतयेु परपश्ितम् । तेन agar: पित्रादिभिचछ^त्जे दृतास्त `
व्लीन वाऽन्यं यो न gata ययतुः, अपि aed याजकमथैयेत् । शवतं कर्मणि
a प्रयोगह्नमदुषठमभिशंसनाङ्गनेकरयादिभिदेपरयुक्तम् | एवमीदश एवसिविगर्थ्यमानो = `
ब ` नाङ्गीड्खय द्ाजकवं दुष्ठमेभिरेव tia याज्यं शन्त विद्र्तयाच। `
` न केवलमयसलिग्याजकधरममः, रिष्याचयैयेरपि । तथाच नैतमः--(१२। १५.
ae (१ १३) “श्रथायाजकावृ खिगाचार्यौ पतनीयसेवायां च हेयावन्यत्र हानास्पतति इति |
दादरसंप्रदानयेरपि sta? कोचिद्धमैमिममिच्छन्ति ॥ ३८८ ॥ `
aaa fara ata पुत्रस्त्यागमहंति॥
व्यजन्नेपतितनेतान्शज्ञा दण्ड्यः श॒तानि षट. ॥ २८९ ॥
माता न त्यागमहति \ न याया । यागः" स्वगृहान्निष्कासनं aaah
शत GIS । त्विक् शतं दाप्यो थाज्य त्यजत् याज्य. es
स्वलितायाः, उपकारस्योपक्रियायाम॒दितायामकारणे | एवं पित्रादीनामपि व्याख्येयम् |“ | र
सं्न॑वसाहवर्यात्स्री मार्येवाभिपरेता | भपतितानामेषां यागे नाचि। मातुस्तु “न माता `
gt प्रतिपततीत्येक इतिः, शातातपः । भार्यायाश्चापि त्यागः, श्रसेमोगो गृहकार्यनि- .
पेषः । भक्तवज्ञादिदाने तु न निषिध्यते । “येषिद्सु पतिताखपि -व्लाननपान देयं च ` Ne
wet मेच्यन्ते। aresigert
: es गुरं तस्मै दापयेत् | राज्ञे वा दातव्यं हैरण्यं ALAR lt ३६२ Il
oe ce ae
waft —arerianin न भवतीत्यथेः । गरहस्थानां चश्मित्वै$पि यथेक्तं एव नि्ैय- =
0 | ८ प्रकारः | कार्य" धमैसंशयास्मकविवादपदम् | aT विशिष्टविषयतानव्या-
` ख्यायते ॥ ३९० ॥ Los
ageaarasaey ब्राह्यणेः सह पाथिवः
सान्न waar स्वधमं प्रतिपादयेत् १॥
` यथा तत्कतैन्यं तथेदानीमाह् | यो यादशी जामहंति गुणादुरूपथ त तथैवाभ्यच्ये न ॥
` ब्राह्यकर्थन्तिपुरोहिवादिमिः | अर्चायां साहित्यं धर्मप्रवचने वा । वदा च ब्राह्मणाः oe
सत्या विज्ञेयाः । पैः सह स्वध न्याय्यमयं बोधयेत् । सिद्ध Tee सभ्येभ्य उपदेशः =
प्राधान्याथेः। तान्पुरस्छृयोत् ¦ तथाहि | न राज्ञः क्रुध्यन्ति शास्त्रय ्रोतिस्तुतिवचनैः `
प्रथमं प्रशमय्य व्यपनीवक्रोधान्छृस्वा तता AAT | ३९१ १
प्रतिवेश्यायुेश्यो च कल्याणे विंशतिद्विजे
अहावमोनयन्विपो दण्डमर्हति माषकम् ॥ २९२ ॥
विशन्स्यस्मिन्निवि वेशो निवासः--रत्प्रतिगतः प्रतिवेशः, gerfage, तत्र भवः = uP
ean
| : द्विजा अन्ये मेन्यन्ते। तदा ATH सुवण दण्ड दप्यः। हिरण्यमिस्युत्तस्र `
1 विशोषशादिद्वापि विज्ञायते शर्ह--यदि तैः प्रतिवेश्यानुवेश्यै ava मवतः, न ae
द्विषन्तौ नायन्तनिशुणो 1 ३९२
Haar श्रोत्रियं साधु भूतिदव्येष्वमेजयन् ॥
तदन्नं fara’ दाप्या हैरण्यं चैव माषकम् ॥ ३९२
अप्राविवेश्यर्थोऽयमारंभः। सन्रह्मचारिणामय नियम प्रोचियस्तादश्मेव `
र श्रो चियं गुणवन्तं श्च तिक्रुत्येषु । भूतिनिभवस्तन्निमिततेषु कारयेषु-विभवै धनसंपत्तौ `
सत्यां यानि क्रियन्ते गोष्ठोमाजनादौनि। स्थता भ्रतित्रहणं कर्यविशेषणम् ।
| भूतिमन्ति यानि कृत्यानि प्राचुयंण प्रभूदतया विवाहादीनि क्रियन्ते--यत्र विंशतेरधिक- `
वेषु श्रभोजयस्वदथमन्नं यावत् भूतिछत्येषु भेष्तव्यं ताबदुद्भि-
es cs A AGIEAT न दाप्याः केनचित्करम् ॥ २९४ Wee हि
RRQ मेधातिथिभाष्वससलङ्ुता । = [ wen: `
amen स्थविरः | रत्या विरूप इतिवत्ततीया | क्षप्ततिवंषांयि यस्य जातस्य `
` स पएवुच्यते। ag वेदाष्यायिपूपक ~
`न कनचित् शिखिने मासिमासीयादिः (मनु ५१३८) दाप्या; | रीणकोरोनापिन
दाप्या इतिक नचिटुपरदयम् | ६९४ क ee
भत्रिय saad च Tessa |
` मरहाङृलौनमायेः च राजा संपूनयेत्पदा ॥ ३९५ ॥
वंन्पादशुशरूषादिना कारुकर्मेणा वा । एते “3
सपूननमवुमहः । अनेक्षायेतवाद्वातूनाम् । न हि बालादीनामन्या पम
| श्रोच्रियोऽत्र mae एवेति सरन्ति । sap: त्रियवियेोगादिना। safety ` 4
te) महाङ्कलीनः। entuatadalead कते जाते महाङ्कलीनः) । `
ne ( श्राय ऋजप्रकविखक्रः | एतेषं दानमानादिभिरजुयहः sq: | 1
केषिदरककिंचनं महाङल्ोनविशेषणं व्याव । ३६१
शास्पलीफङ्क छण -नेनिज्यान्नेनकः धतः |
न च वासांसि वसामिनि ete च वासयेत् ॥ ३९६ |
` शाल्मलौ नाम वृचसाद्विकारे फलके । स हि wads esi waht) न च oe
| ee Maresh पातैरवयवा भस्य च्यवन्ते । ते दि च्युता वासः पाटयेयुः | न चायं जाति. `
` नियमेऽदशय । तेनान्यदपि यत्काष्टमेवसभाव तत्फलके न दोषः । Leesa
oe : : वासारस्वन्यदीया यन्यदीयैवाशभिन निहरेत् । बदभ्गोपरिषैष्य तीर्थे |
प्रत्तालयितुं न aa नन्धनाद्वासत्लां विनाशो माभूत् । अधिकं हि तानि पीडितानि ॥
omaha at वाखयत् । ब्न्यदीयानि वासांस्वन्यस्मै न प्रयच्छेत् । सूर्येन बसनार्थं | ae
माषकयोजना HAST | ३६६
त दुष द्रप ददेकपलाधिकमू
अतोऽन्यथा वतमानो दाप्यो द्वादशकः दमम् ॥ ३९७
एवं कत्पना कायां--त्रि गुणश्चतु गुण श्यादि । अन्येतु दण्डं राजभागमि सः | ; mies ap
waa wate Tae — ASAT, तं रजका वासयति । श्रश्रदत्वादण्डस्य पर्त `
यति तन्तुवायः Hee: | शाटकादैः पटस्य gat) ख सूतरपलानि दश `
हत्वा शाटक वयन् एकपज्ञाधिकं AG दयात् | Waa Peat सव दयात् | स्थूल. : |
मादिवासलसां tect च कराना adem) अन्यया वादशप दण्डः | TTA =
दण्डः । मूलच्छेदे तु गणोक्तः । एव" वि शतिपलं यदि न डइदाति बृद्धि fet दण्डः। ` `
८ : ध Mega ] x मि |
| नियतानि कल्पितानि । तेषु स्थानेषु ये क् =
| वथा सवेषां पण्यानामागमक्रयविक्रयक्तयव्ययसारासारादिविधिन्ञा विचक्षणाः! वे
भाण्डस्यागतस्य देशान्तरान्नोयमानस arya es
गृहोयात् । “Ragacdacata । carada वक्तव्यं पण्यानां Rghenee । सलम् । ` ee
चदा स्रह्पेय द्रन्य' राजा गृहणाति । सरूपकान्युपयुच्यन्ते साटकादीनि--तत्र ee = `
इति॥ ३९८
| इस्िनः, कारपीरेषु ङम्, प्राच्येषु णर्णादोनि, परतीच्येषवश्वाः दाकिात्येषु मणि- `
{ खक्तादीनि। यस्य राज्ञा विषये सुलभमन्यत्र edu aa तस्व ‘cena? भवति। `
| = चेन दि यजन इतरेतरं संदधते । यतिषिद्धानि यानि राज्ञा मदीवादेशान्नैतदन्त्र
नेयम् शत्रव वा विक्रेयं यथा ghia धान्यमिस्येवमादोनि। Arafat देशा
` न्तरं नयता विक्रीणानस्य वा सवा र हरेत्सवेहर्णं ‘ade’ | अयं घनल्ाभान्नयता Ne es
| दण्डः। राजान्तरपायनार्थं त्वधिकतरः शारीरोऽपि दुर्गाबरोधादिः 1 ace <
| अकाले वा रात्रौ शुर्काष्यततेषु mag संख्याने मिथ्यावादी न्यूनं कथयति `
| = गणनायाम् । उपलक्तणं चेतदसंख्यानम् । तेन प्रच्छादनेऽप्येष एव विधिः। दाप्येा- `
। ऽष्टगुणमत्ययं दण्डः। यावदपहुते तावद्टगुणम्, यावान्वा तस्यापह तस्योचितः
¦ = छल्कस्तमशटगुं॑दप्यः । arate gua) (अत्यय'शब्द हि तत्र aaa: सः 1
oe GR ee ee
VRACUIAT FTA सवपण्यविचक्षणाः
छ्यु रध यथापण्यं ततो विशं TI हरेत् ॥ ३९८ Se anh
येषु प्रदेशेषु शुस्कमादीयते तानि शुल्कस्यानानि राजमिवैणिग्भिः स्वप्रतिदेश-
कलाः TART ——F qa शक्यन्ते व चयितु- : ag Cena
युः। तता विंशतिभागं राज्ञा ` ee,
भागः ने पाटनमन्तरेणोपप्यत इत्येवमथैमवेकरणम् । शअविक्रेयाणामास्मोषयोगिनां = `
नास्ति gen इति ज्ञापितुं यथापर्यम् । एदं कालतुस्प्येण । न सर्वपण्यं सर्वदा = `
विक्रियत एकरूपेथा्धण । श्रता देशकालपेक्तया पण्यानामर्षन्यवस्या, न नियताऽधे
राज्ञः प्रल्यातमाण्डानि प्रतिषिद्धानि यानिच।॥ ,
तानि निररता सोभात्सवहारं दरेन्छपः 1) ३९९
राज्ञः संबन्धितया ग्रूयातानि यानि भाण्डानि राजोपयोगितया-यथा `
were परिहरनकाछे क्रयविक्रयी oe 1 a
मिथ्यावादी च संख्याने दाप्याऽष्गुणमलययम् ॥ ४०० ॥
क्रयविक्रयी वाणिजक उच्यते। शुल्करुयानं परिहरन्नुत्पथेन गच्छन् । ५ i:
kay मेधातिचिमाष्यसमलह्कूता। Le
ares 3 क्रयविक्रयी इति संबन्धं कुर्वन्ति | अक्षात्तश्चागृदीते GER re
रहसि वा प्रतिषेधोऽयम् geo | * १.1
प्रागयं निगय स्थानं तथा दद्धिक्षयावुमे ॥
विचायं सवेपण्यानां कारयेत्कयविक्रथो | ।
Sanya ये विक्रेतारस्ते न खेच्छया मृख्य' कतुं लमेश्नापि राजा क्रोणीयात्
` स्वरुचिकृतेन मूल्येन | कथं तहिं | इदमिदं निरूप्यम् | गमस - क्ति प्रत्यागच्छति `
` दैशान्तरादुत न, तथेयते दूरादागच्छति | एवै निगसस्याने । किं संप्रत्येव विक्रियत `
es उत तिष्ठति । संप्रति निष्करामते द्रव्यस्य स्वल्पाऽपि लाभे महाफललस्तदुत्थितेन मद्येन
्रब्यान्तराविषयेण क्रयविकयेण पुनर्लाभः। स्थानात् वृद्धिक्षयौ | कियत्यस्यदृद्धिसतष्ठवि `
ae वा चयः--इत्येतत्सवे' परीत्य eat क्रयविक्रयौ कारयेत् । यथान
वशिजां पीडा भवति नापि saat तथाऽचं व्यवस्थापयेत् । ४०१ | oe
पञ्चरात्रे WATT पक्षे पक्षेऽथवा गते ॥
कुवीत चेषां प्रलयक्षमपरसंस्थापन' TT ॥ ४०२}
1 गमनिगेमनाददरन्यस्यानियलादुप्वयापचयाववस्यारेकरूपौ । तताऽवसंस्थापनं
` पञ्चरात्र पञ्वशच्े saa, न सजृच्छरं मन्तव्यं, नापि वणिजो विश्वसित-
4
ron
aa | Peay सयः प्रविज्ञागरणीयम् । aged fate निष्कामति तत्र चक्षे sind
षरणमन्यत्र पा्चरातरिकम् || ४०२॥ ao 1
तला सानं प्रतीमानं सवं च स्यात्सुक्ञक्षितम् ॥
ष्ट्य षटसु च मासेषु पुनरेव परीक्षयेत् ॥ ४०३ ॥ ठ
oe वर्णादीनां प रिच्ठेदाथे | | e त
५ यत्क्रियते, addr तल्मुक्ल लसि aa ushag ved कार्यम् | खयं cease परिच्छिद्य ` | 2
aa ¦ परोक्तयेत् Wy wey aay एनः Wei कारयेदाप्तैरधिकारिभियैथा `
न विचालयन्ति केचित् ॥ ४०३॥ oe es
परं यानं तरे दाप्यं फोरषोऽधेपणं तरे LPs
पाद् vars afte पदाध रिक्तकः पुमान् ॥ vee I ध
` , नदीतीरे यानं गन्त्री शकटादि तरेण पणं दाप्यस् । माण्डपूणानासुत्तरत्रोपदेश- `
` -द्वि्तभाण्डानां यानानां यानद्रन्यादयनःथेयुत्तायमायानामय' राजभागः । dest `
भरे दरव्यानयनाथेमानीयमानेोऽधेपणं दाप्यः । पशुरगोमदि्यादिः पादस्} लो च
rere wer aue ere YS 00 01
५ ar अध्यायः ] : a a nara fa ध २३५ oe र
: त्का किचित् या ग्रहो तवन्भार स पुमान्पादाध sez: रिकतस्य पुस नदो fe ५ ae
ल्ङ्कनसाम्येसंभावनया ल्षाववादर्पमादानभ् । की ANTE तरे ag ` el
दाप्यते। तरे तरनिमित्तम् Loe ८
मणण्डयूखानि यानानि ताये दाप्यानि सारतः |
रिक्तभाण्डानि यक्किचित्पुमांसधापरिच्छ्दाः ॥ ४०५ ॥ ५
नि सारतस्तार्य' वार्थ
7 दाप्यानि ॥ यदि महाधे aenfe तत्न बहुशिपितं तदा बह दाप्यानि. श्रथ बोद्यादिना a oe
नातिभारेण agiea | एवं aa: सुतरदुस्तरत्वेन कस्पना कर्तव्या । रिक्तभार्डनि 2
कचित्-पणपादानि hah धनवचनः। ये चापरिच्छदाः
ते न पादाधेमपि तु यक्किंचित्तताऽधिकं न्यूनं a) अन्न न शक्यो नियमेऽतः `
कपनेव शा्ञाथैः ॥ ४०५ | o
` दी्ाध्वेनि यथादेशं quate तसे भवेत् ae
नदीतीरेषु afgearreng? नास्ति लक्षणम् | ४०६ ॥ ` 1;
पारावरेत्तारणे पूर्वं" दानम् । श्रयं नावा व्रामान्तरगमने। दीर्घाध्वनि योजना- a
दिषरिमाणेन गन्तव्ये। ययादेश्यं -यसिमन्देशे यत्तरिदानं नाविकैः स्थापितं तदेव। बि
यथाकालं--कालो वर्षादिवहदकसतत्रान्यनमूलयम् । खस्पोदकायां सरिति बिरेण | |
| amma नाविकानामधिकतरायासवतामधिकमूस्यम् | wat कारणे कार्थशब्दस्तय ti(ié‘éit
भवेदिति। यावद्यावदोर्घो देशस्तावत्तावत्तरपणा वर्थते। एतच नदीतीरेषु ` eg
„ व्व्यात्। समुद्र सागरे नास्ति तरलक्षणस् । न शक्यते awed कति योज- ` ae
नानि नैष्टा येन तदनुसारेण qed कटप्ये । नदनदीषु शक्यते ज्ञातुमयं पन्था योजन- `
मान्नो द्वियोजन इति । तत्र हि तत्र मामा परिमाणचिहम् | तपरैकयोजनेऽध्वनि यन्मूरयं
द्विगुणं तदुद्धियोजने | wad ठु agua नैः, न च ge शक्यते योजनादिपरिच्लेद
। क्तुम् । श्रव एवोक्त सुद्र नास्ति लक्षणमिति ॥ ४०६ ८
गभिंणी तु द्विमासादिस्तथा परवनिता मुनिः ॥
बराह्मणा लिङ्धिनश्चेव न दाप्यास्तारिकं तरे ॥ ४०७ ॥
द्वाभ्यां मासाभ्याभूृतुदर्शनस्य व्यक्तगभां eff भवति तस्या अनुप्राह्स्वात्तरपः 1 ce ce |
। शह । र्रजितरनदु्ाशरमी । greene: | जाह्मणा लिङ्गिने merit: | =
Maura विरोषणम् । वेन बांदपरत्रस्थालिङ्गवारिणां नैष fie: | sui क
क: ~
a २३६ ae मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । | [ wea:
तारिक पादि तरनिमित्तं न द्याः । sates net सिद्धं `
तदहम् ॥ Yow
यन्नावि किंचिद्र विधीये तापराधतः ॥
AAT दातव्यं समागम्य TAAISAM ॥ ५०८ ॥
ol नान्यारोपितमाण्डं तरथिकायां यदि दाशानां नाविकानामपराधादाव्तमानजल्ेन
RTT नयतां बा तत्स्थानं ज्ञाता टटबन्धेन जलरवेशमङ्कुवंतां कहयादिनहनीभिसयो-
: मयोभिश्वमबन्धैः सूत्रबन्धैवां शिथिलीकृतवता--यदि भाण्डं fasta facie `
ore तदा तेरेव दत्त्व स्वताऽशतः Varsha | BAST यावन्तो
नाव्यारूढा दाशाः Bos ॥ |
एष नायाथिनायुक्तो व्यवहारस्य निर्णयः।
दा्ापरयधतस्ताये दैविके नास्ति निग्रहः ॥ ४०९ ॥
नोभिर्यान्ति तच्छीला नैायायिनस्ेषामेष विधिरुक्तो यथा दा छपर॑धाद्यद्-
शरष्टुदके aE | देविके दोष उत्पाते वातादिना नौभङ्गे नास्ति नाविकानां
geomet नियहः। ` eee 4
एष स्थले भाण्डवाहकानां भारिकाणां चा न्यायः । यचप्रमादैन प्रक्रामति भारिक `
ग्रदीतदण्डावलंबना दढबन्धोपरिभागेऽकस्माद् दृष्ट्या पथि कद॑मीछते पतितस्य भाण्डं a ५.
2 ` नश्येन्न भारिकंस्य देषः स्थात् ॥ ४०६ | |
वाणिञ्यं attest इसीदं कृषिमेव च ॥
oe पशूनां रक्षणं चैव दास्यं gs द्विजन्मनाम् ॥ ४१० Il
इह ेचिद्वगाचक्तते--अरनिच्छन्तावपि वैश्यशूद्रौ बलादेव तानि कर्माणि कारयितव्यै
यत एतयोः स्वधरमोऽयम् । सत्यपि दष्टाथतवेऽदृष्टाथेता विद्यते नियमविपिस्वत् । एवं
च सति ब्राह्मणोऽपि हटासरतिग्राहयितभ्य इत्यापतति | पक्त एव देषल्वेनाययुक्त इति `
धनाथितायां शाक्त न ठु विधिनिबन्धनैव es
त्र तत्र न विधेः प्रयोकः aie ici नियमांश तु विधेव्यापारः। स ( 1
तं व परिम
तथा प्रतिप्रहसमर्थोऽपि संतोषपरश्च eaters’ ।
he,
OO 1 es
ee क्रीतसक्रीतं भक्ताथपनतम् | axammes विधेरतुवादोऽयम् | दास्यायैवेत्यथे- `
५ ५ os ave: || ४१३॥ | ५
| आआनरृशंस्येनाचुकम्पया स्वानि कर्माणि कारयेत् । व्राह्मणस्य यानि खानि समि- `
छशेदङ्ंमाहरणादीनि । saat चत्रियैश्ययोर्यानि खानि । चत्रियो प्रामसञदो
` नियोक्तव्यो वैश्यः खक्ृषिपशुपाश्यादै । महाधना यो ATER र
_ सामर््यात्तस्यैष विधि नि कमः
गहिताच्छिष्टभाजेनादि vee |
न विज्ञायोति। यो ब्राह्मणः समानजातीयान्दास्य पादधावनेच्च्छिष्टावकषर्णसंमाजना- ee
` दिल्पसनिच्छतः। प्रभवता वाचः याभवस्यं परुलम् । शक्तयपिशययोगते बलादिना =
यः कारयति स षटशतानि दण्ड्यः | लेभादेतर्, द्रं पदिभिस्त्थिके दण्ड्यः। `
शत्रन्तस्य भवतेभावप्रत्यये प्राभवत्यादिति रूपम् । प्ुलेनेति बचनादुगुरोने देषः । न
joy नैच्छत इति वचनादिच्छतामस्पो दण्डः । ४१२ द coe dee
भव्याय] ge ८ ६०
यदपि श्रूयते--्निच्छतेपीतिः (४१२) सोऽथैवादः। शरद्रमेव दास्यमित्थेनं
aaa नियमरूपता द्रष्टव्या ॥ ४१० £. es
afd चैव वैद्य' च ब्राह्यणो इत्तिकरिंति |
विभृयादाद्रशंस्येन खानि कमांणि कारयेत् ॥ ४११
वृत्त्या किती ह्मणो विभयाद्वलदानादिना waar कयात् । छ
णा महापरिच्छदश्व ` oo . Se
ने कर्माणीति वचनात् दास्यं न काण्यितव्यै
दास्यं तु कारयंहोभादब्राह्यणः संस्कृतान्दिनान्
अनिच्छतः पराभवल्याद्राज्ञा दण्ड्यः शतानि षट 11 ४१२॥ 0
संस्क्रता उपनीता यद्यपि द्विजग्रह शादेवैतस्लभ्यते तथापि -चरेवणिकजाद्युपल्त्ाथ ; ¢ CS
शुरं तु कारयेहास्यं क्रीतमक्रीतमेव बा॥ `
दास्यायेव हि asisat बाद्यणस्य खयंुवा ॥ ४१३
न खामिना निख्ष्ठोऽपि श्रो दास्यादिुच्यते |
निसर्गजं fe तत्तस्य कस्तस्मात्तदपाहति ॥ ४१४ ॥
यमाश्रिवः स्रमिदासयोनिभिस्तेन निसृष्ट ऽपि वन्युक्तोऽपि। न स्वामिना
निभृषटोऽपि दास्याद् विमुच्यते । किंतु निसर्गजं सहजं नातिसदहमावि कः तसूमा- `
चरद्राद् तत् दास्य भपेाहस्थमनयति । यथा शूहनारिने तस्वापनेतुं eda’ दास्य Gg
eas गर्थ॑वादे ऽयम् | यते वक्स्यति निमित्तविशेषे शुद्रस्य दास्यान्मोत्तम् tl ४१४ ॥ ~
ध्वनाहुतै भक्तदास TER! क्ीतदिषे
पैतनिके दण्डदासश्च THA TAMA ॥ ४१५
Wo aaa) शूद्रस्यैव प्रकृतत्वात् ¦ “areata हि सृष्टोऽसै? इत्ति । स्वामिनं जिला `
"निसर्गजं तत्तस्य इति?
८ वेवथिकास्तस्य दास्याः। ख्वधर्ममनुच्त्तस्य चानियभे ऽबरिधितवात्
तदसत् | अन्यद् दास्यमूअन्या परिचय? | निष्ष्टकर्मकारित्वमप्यज्ञातस्य दास्यम्?
नारदेन चैतसप्पच्चितम्।
भक्त्लामायै दास्यं पतिपन्नो भक्तदासः। `
गहे जाते गृह॒जः। दास्यायुखन्ते गर्मदासः । `
क्रीता मूरयेन aria: सकाशात्
afar प्रत्यायं बरा दत्तः। `
| कऋमागतः Ofer: ^
ge गृहस्यास्य च को बिशेष? | ee
` गृहजस्दीयायामेव दास्यां जात इवरसतु क्रमागतः! `
` इत्यन्यवणस्यापि दास्यमिच्छन्ति | तदयुक्तम् । अन्यदास्यमन्यच्च तस्कर्मकारिसम्
` दासकर्माऽप्यस्ति । ` a '
“ag च धरमोपनतोऽपि श्रो दास इष्यते | aa कथं सप्र दासयोनयः;
स्! सैष दाषः : ठस्य
शः ततश्चानिच्छता न दास्यसि प्ता यदि oe
जीवेद्राह्मणाचनपाश्रिते न जातु दुष्येत् ॥ ४१५ ॥
द. मेषातिथिभाष्यलमलङकुा `: [गरहः
` भ्वजब्रहणं वाहनोपलन्तणायंम् | ष्वजिनी Seas | तत आहृतः । संघे `
ree सन्दासीकृतः “किपुनरिदं चत्रियस्य वचभ्रम्--युद्धं जितः afar दासीभवति}? ` `
तदये दास श्राहतः ated प्रतिपद्यते | “ag शुदरस्याविशेषेशेव दास्ययुक्तं
नैवम् । तथा सलब्यवस्था स्यात्--कस्यासौ दास इति न विज्ञायेत । स््वैहि `
: अन्ये gaa चेततरेत्तरं परिचरेयुरिति चत्रियादीनामपि दस्वमस्ति(गोतम १०।६६)। `
सर्वस्य प्रेषितस्याप्रतिवन्धः | (रिचयांः तु शरीरसंबाहनमथैदारादिरकाधिक्नारः | |
दृश्डदाशा राज्ञे दण्डं दातुमशक्ता दासीक्रियते Rags समं कुर्यात् 1
` चायं दण्डा येनान्तसंेत् । न च दासयेनिपुरूषधारणसुक्त, कवलं ada । वथा `
न तस्यालत्तिकं दासत्वम् । `इच्छाधीनवाद्धमाथिनः । न हि तस्य ae
दानाध हनादिदासवत् | एवं हकत “यथायथा हि सदुषृ्तमिविः `
(१९ १ ८) । aaa नवतैतसपरदश्चितं भवति-न तस्य नित्यं दास्यं कि तहि फलविश्चेषा- oe
५८ ठौ विचमानवनः वा
cathe. "1 11. ae
“4 a भ््यायः | ~ वति ` REE ee
भायां पुत्र दासश्च त्रय एवाधनाः स्प्रताः।
यत्त समधिगच्छन्ति यस्थ ते तस्य तद्धनम् ॥ ७१६ os
एते रयो ऽजितथना sepeAaT; | खामिना धनम् ! यक्किचित्ते धनमर्जयन्ति | `
तद्भूुन तस्यं स्वं यस्य ते खवत्मापन्नाः | मायाधनं मुः, पितुः पुत्रस्य, स्वामिने दासस्य । LS
भपल्नी वै पारिणाद्यस्येष्ट” इद्यादि श्रतये निरालम्बना: स्युः; ।
यत्रकविद्धनं विनियोक्तव्यम् । एवं पुत्रदासयोरपि दरन्यम् 1. ~ @
fag च यद्येते निधनाः कथमेषां कमेभिरधिकारः। तत्रेदं नेपप्यते--षुत्रौ
` चेदाहिताग्नी स्वां येभ्यः पिता दाततभ्यः पुत्रः इति | दम्पत्योरपि सहधर्भश्वरितव्यः। = `
भवम चाथ च ant च नाविचरितव्या aay । यदि च निर्धनाः को ऽनयेरयेऽनतिचारः ए
शूद्रस्यापि "पाकयज्ञः स्यं aaah fri विरभ्यते । स्वच्छन्दशुद्रविषयव्वेन विरोधो `
न भवेत् | ale तावदासरानां ead ered यदा सखधनमिति व्यपदिश्यते न `
ह्यसति संबन्ध व्यपदेशः | अजनं च स्वत्वं नापाहयतीति विप्रतिषिद्धम् । तस्मद्विष्दध- = `
मिदं यत्ते खम्रधिगच्डन्ति न तत्तेषां स्वमिति यथा कच्चिद्द्रयाचस्या ब्रह पुत्रः oy
al aaa जननीति तादृगेतत् । श्रसति वा tut स्वाम्ये aed वा aagud क्रियते । a aS
भ्र्रोच्यते | पारतन्त्यविधानमेतत् | seat भवुरलज्ञा्यां न खोभिः स्वत्न्त्येय
अन्ये तु मन्यन्ते--भार्यापुत्र्दं दासाधैम् । तस्य चैवद्रचनघुत्तराथम् । ace ह ॥
तेषां धनग्रहण न विचिकित्सितन्यं -भटुरेव हि तत्सम् eke तथा हि-- ` a @ fo
वस्मास्सर्वस्य दासः शुदरसतस्थैव प्रतिग्राह्यस्वमुच्यते |
कतैव्या। यता न तस्य किंचिदर्थो यस्य निचयः स्यादित्युक्तं भवति । स्वामी न हियते
` धनस्य एतदैवाजंने तस्य प्रयोजनं स्वामी हीयते) adr 1
` द्रव्यमरहशं कुर्यात् । तेनापनीयमानमपि खगृहस्थमिव बिनियुन्जोत । सति प्रयोजन ^ 2
: oS एतययक्तं भववि--भ्रविद्यमानघनस्य दासाच्छूहासतिगृहते न देषः ॥| Veo ॥
aed बाह्मणः शृद्रादन्योपादानमाचरेत् -
न हि तस्यास्ति किंचित्स्नं भत् दायेधनेा हि सः ।॥ ४१७
aa कश्चिदाह---“शर्मोपगतशुद्रविष्यमिदम्, | तदयुक्तं, विशेषै प्रमाणामवात् । =
विस्रन्धं निःशङ्कम् । श्नं कथं प्रपिगरहीयासमतिषिद्धं हि तदित्येषा शङ्का न `
विग्रन्धं द्रब्थापदानं `
aR परयत्नेन स्वानि safe कारयेत् र ae Ae
तौ हि च्युतौ स्वकमेभ्यः क्षोभयेतामिदं जगत् ॥ ४१८
ष्ट | मैषाततिथिभाष्यसमलङता। [ अध्मः श्रध्याय los oo
: करम व्यदिकरामन्त तोभयेयुराङ्खली क्कयुजगत् | अतस्ते प्रयत्नेन् सखकमेस्यश्च्याव- ्
धितं न wag) अनल्प एवातिक्रामे भूयसा दण्डेन योजनया वैश्या अपि । वन्धनं `
wre, धनशक्यः er ee == ४
^ अहन्यहन्यवेक्षेत कर्मन्तान्वाहनानि च ॥
seat च नियतावाकरान्कोक्चपेव च ॥ ४१९ |
। रजधर्माणामनुसन्धानाथम् । कर्मान्ताः कषिशस्करथानादयः। बाहनस् = `
इस्त्यादि । श्ायल्ययैा-- इदमस्य प्रविष्टमिदं निर्यांतमित्येव सततं रवेषणीयम् । श्राकय
धातवः सुवर्णाुस्पादे भवन्ति भूमयः । कश्च द्रज्यनिचयस्थानम् y ४१६
4 wet सवानिपात्राजा व्यवृहारान्समापयन् ॥
sana fala सवे प्रासोति परमां मतिर् ॥ ४२० |
इति मानवे
हारनिशंये VINE ATARI AIA APRTISaATA: ui द ॥
उक्तेन प्रकारेण ठथवहासनयादीन्ससापयथनिख्यावसानं इुवेन्यरिकन्मचिह्ठत्सवं ५ . | a of
QT TI—ATAT गतिमसिप्रतां स्वगोपवगभूमि
मविज्ञातदए तत्सर्व" sah
ee Toate लमते | ४२० ॥
ee इति ot भ्दमेध(तिथिविरविते aga sedis ॥ =
व Ae pte
VANES भृगुप्रोक्तायां संहितायां गाजधम व्यव-
श्रथ नवमेाध्यायः & |
पुरुषस्य faareda धर्म्ये aaa fear =
संयेगे विप्रयोगे च धमोन्वकष्यामि meas ॥ १॥ |
खीसंग्रहणानेतर विवादपदनिदेशः “ज्ञीपुधर्मो विभागर्चेति'? i (<-ॐ)तदिदानीपरुच्यते ` bg oS
PAA ++ +++ +++ + + ++ ++ + + + + +चुपवृषटेन भ्रां `
कथंचिदपि बाध्यमानया सेन सदह राजनि विवदितन्यमिति+ + + + + + +++
` ++++++ + + + + विध एव न्यायाजुषरतिनि न द्रेषमस्छरादिमतिभार्यायां `
तथाच विशील ++ ++ + +++ + + ++ + + + ++ +~ ~ति |
तथाविधस्य पल्युरपचर्योक्ता। न भयौ प्रति age) उपचारश्च शरस्यच्छुश्रषा पाद- = `
area + + + + + + + + + + खीपुरुषशब्दौ च यद्यपि लिङ्गविशेषाव- = `
च्छि्नमदुष्यजातिचवने तथापीह सम्बन्धिनि जायापत्या + + + + + ++ ++ वि
भन्मस्वतन्त्राः fart: कार्याः get: स्वेर्दिवानिशभिति” (cate २) खमप्रहणेन संबन्धितं (शि
| क्लक्तयति। वरीमानप्रतिह्ञावचन ~+ प्रयोजन ++ ++ ++ तुः स्वियाश्च शिः
। जायायाः SaTR एकतर संनिवाने तथा feos प्रवासप्रयाणे + + + + धमै या छि —
त्तिः प्रसवने शरीरस्डादि ++ +++ ++ ++ +~ ++ ++ +++
: ॥ a + + ~+ ~+ ++ ~+ तन्वश्याास | ¶ स्तुतिः, वंत नि. `
तिष्ठतः--ब्रहुवादभयम् । न्याय्यो धर्मशःख्ाचारनिल्टो art: ॥ १॥ | a |
sere: सिय; कायाः get स्वदि वानिशम्
विषयेषु tase संस्थाप्या sweat वरे ee
स्वेच्छया sat ध्माथेकामेषु व्यवह न देयम् । यत्किचन धनं धमि विनि- `
। युञ्यवे तत्र यथावयः स्वपुरषाः पत्याद्यो ऽयुज्ञापनीयाः | ‘wages? रसत्ताधिगता "पिता ` |
1 ` सतती7त्यादिनिर्पिशः विषयेष हि गीतादिषु सजन्यः प्रसङ्गं gaa त्मने प.
वशे स्थाप्याः वते निवारणीया; । यद्यप्यस्वन्रा इत्यनेनैव सर्वक्रियाविषया ate `
न्त्यनिदृ्तिरपदिष्टा भवति तथापि पुन्विषयव्यादर्तिवचनं aaa: परिहारायेम् ! मा
विज्ञायि ater एव परपुरुषसंपकादिभ्यो निवारणीयाः गृहावस्थितास्तु werent दि. oo al
a wae दुष्यन्त | ee ५
22 स्र ` ae eo मेधः तिथिभष्यसमलङ्ता a ॥ नवम |
1 चशब्देन ताव्रदयं ad: पुरुषाणाुक्तः--खावन्त्ं खोथां तावन्न देयम् , wale ON
साभिरपि सवतन्त्राभिने भवितञ्यमित्युक्तं -भवति । एवं च “gene चियाश्वेवेतिः `
PASE > ` चशब्द इतरेतरविषययेये sideatiaia wieard | न तु यागादय इति समन्वये! ` ae
पिता रक्षति Start भतां रक्षति Bra
रक्षन्ति स्थविरे पत्रा न स्री स्वातर्यमहेति ॥ ३॥
ea? नामानयेप्रतीघावः। अ्नथंस्त्वनाचारदृत्ताविक्रमेणाप्रृत्तिपरेण चान्यायता
oe धतहरणादिना afta: | तस प्रतीवाता निवारणम् । तस्पित्ादिमिः dea) `
रक्षतीति wahaftiod छान्दसत्वात् । तते रक्तेदिति dane: ahead ` |
चाधिकतरदेाषार्थम्। सर्वं एव ठु ate राथैमधिक्रियन्ते। कमार्णं दाना- `
सूवकाल्लोपल्तणाथेम् । एवं यवनं stage ‘ea: sede) sare नियालुबाद ` —
एवायम् ।. यद्ा यदा यद्धीना तदा तदा Garam’ रङ्िवव्या । तथां च जीवत्यपि `
भतैरि पितुः पुत्रस्य चाधिकारः। तथा दर्शितं मानवे! सवं एते सर्वदा ace `
Fa: | कथ्यमानं तु sealed करति
Mag च बाल्ञया वा युवत्या वे््यनेनाक्तमेवैतत्" ee ee
AL अन्यदेवास्वावन्त्वमन्या sat] तत्र चाखाटन्त्युपदिष्म् , इहतु `
रन्तोच्यते। श्रन्यतन्द्राया afy शक्योऽन्थैः प्रतिदन्वुम् ae
५ नयु चेहापि पव्यषे न सखी स्वातन्त्यमहंतीतिः | | 1
इच्यते | नानेन सवेक्रियाविषयमस्वातन्तरय तरियोयत, किंतर्हि, नाखतन्त्राऽन्यमनसा = `
ध aaa प्रभवति शक्तिविकलस्वास्खतः | पश्चमे तु वचनमस्वातन्त्याथमर्थान्त- = `
रस्य तत्रक्तत्वात् ।॥ ३। | 1 ee |
कालेऽदाता पिता वाच्य वाच्यरवातुषयन्पतिः |
मृते मतटि पुत्रस्तु वाच्यो मातुररक्षिता ॥४॥ “EUs
दानकाले me af पिवान ददाति + + + +++ + + + यः| कः पुनः ve
न्याया alata: | ‘aemgsiorats प्रागृतारितिः स्मर्यते । इहापि लिङ्गमस्ति `
+ + +++ + + +++ ++ तिः। अनुपदन्नगच्छनरमय-
न्भायांभिनिन्रः | उपगमने कालश्च ऋतुः सद्नतस्य पर्ववज्यमि्युक्तः ।। ४ ॥
` श्मेभ्याऽपि प्रसङ्गेभ्यः खया रक्ष्या विजेषतः ॥ ` `
Bate gaan शोकमावहेयुररक्षिताः ॥ ५ ॥
च्यते
माननम
(4 मनाव] ~ सि च
NGS: FAH: । यया कदाचिदचिन्ञातशील्या + + + + ++ ++ य ध
बालेन बा गरहद्रारावरस्थानादिनेाञ्वलवेषपुरषदशनशीक्षयेत्येवमादय उच्यन्ते | Tara अ
Fe + + + + + + + + + Raed चैषाम् | नैते किल सा्छादोषरूपा; ! न दि ee
areata: लिये देषर्पाः + + + + + + + + + + + + ae |
aa TANG प्रयत्नेन निवारणे दारदः + ~+ + + क oe ee
REET EEE + + te) सर्ैस्तछुलीनैभरदपिद्व्यदेवरायै
— स्चितव्या इति सिद्धं aa ATT + + + EEE HEH HR
Ee fa तरारणोया
इथं हि सववणांनां परयन्ता धर्म्म
यतन्ते रक्षितुं मायां भतार दुवला अपि । £ |
चातुवेण्येस्य एष उत्तमो ++ +++ +++ ++ +++ +++
पश्यन्तो जानना: दुबेला ata भर्ति भार्या रक्तं यतेरन्ध्रयल कयं
ee ake + ee 14 + + +न 4 वह्वनिनरन्तीः |
` तमतसेयत्तत्र मणापरित्रत्तं बहिराविरेष्धिजातं बधृवपुरहोरतयेऽतियगात् | श्र + + + ८
+++ +++ + क्ताभाय कियंचिन्नियमेनवतियमानाराजञ्गलमाश्रयादिना 1
oS रच्तित्तव्या ll
स्वां प्रहुतिं alte च इलपत्मानमे च
स्व च धरं प्रयत्नेन जायां रक्षन cera
नं कोवलं शाक्चोपदेशादब
ACAI easaT याव
` अस्तित्वं saghteasag । सकरा न मनतीत्यथेः । afte शिष्टाचार
ne कुल Bie । कस्यापि सद्छुलस्य veda भार्यायां दषः सव कलयुपतिष्ठतीति-- `
. न साध्यः जिय एतेषामिति। श्रथवा पिद्रपितामहादीनां संततिशदधयभावद्ष्वदेहि- `
Reg रक्ता स्यत् । आत्मानस् । _प्रसिद्धसुपपतिनाऽबश्यं हन्यते wea वा `
विषादिना। स्वं च चम् | व्यभिचारिण्या घर्मानधिकारात् | श्रत जाथां रिता
सवैमेतद्र्तति ॥
पतिमायां संपरदिश्य गर्भो was जायते
जायायास्तद्धि जायास्वं यदस्यां जायते पुनः
ति बहूनि प्रयोजनानि। `
अथेवादोऽयस् | न च पत्या पल्न्या उदरे प्रवेशदशैनम् | श्रत; शरीरसारभूतणुक्र- = `
८ दरेण रुणवादतः प्रवेशाऽयमुच्यते | “sata पुत्रनामासीवि"--एतदेव जायाशब्दस्य `
ey मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | [aa `
भार्यावचनसवे प्रदृत्तिनिमित्तम् यते ऽस
जायाशब्दे जारस्यापि जायेषच्यते ॥ ८
a8 यादृ and हि स्री ad aa तथािधम् |
तस्मायजाविश्युद्धयथं zt रक्षेसयलतः ।॥ ९ |
«gee सेवेत ga Wa पुत्रं जनयति तथाबिधजातीयम्? | नापि गुणसादश्यमभिप्रतम् | #
यतः शद्रादिजातस्य चण्डालादिजातित्वम् | समानजातीयज्ञातस्यापि चैव तलातीयलं--
: रुषगमनमनुज्ञा ` स्यात् । यदा त्वयमथेवादस्तदा यादशं तथाविधमित्यङ्कल्ानुरूपमिति
. ^. नीयते | ध ee :
न कथि्ोषितः शक्तः प्रसद्य परिरक्षितुम्
एतेरुपाथयेगेस्तु शक्यास्ताः परिरक्षितुम् ॥ १०
परुषादिनिष्कालनादिना न शक्या रक्षितुम् । कित्वेतेरुपाययेभेः शक्याः
amy प्रयोगाः । “उपायैः प्रयुञ्यमानैरिस्य्धेः ॥ १० ॥
अथस्य संग्रहे चैनां व्यये चैष निपेजयेत् ॥
शेषे Tisai च पारिणाह्यस्य वेक्षणे ॥ ११
मेतावद्ध्ताथैमिदं च सूपाथेमेतावच्छाकाथेमिति । शौचं द्विपिठरादिशद्धि्मूमिलेपना- `
अरक्षिता शे सदाः पस्पैरापतकारिभिः ॥
आत्मानमात्मना यास्तु रक्षेयुस्ताः सुरक्षिताः ॥ १२
३ यहे सदावात वनाय ल॒ `
करत्वातः मनाऽऽ८ 11. रत्तन्ति। नता कथं Tafa” wo,
यते | श्रपत्यजन्मनिमित्ते `
fae Cet प्रसूतिमिवि? (sate ७) यदुक्तं तदर्शयति | न चैवं मन्तव्यं--यारशं "द्वितीयं ` ध
“पल्नीषवक्तयोनिष्विति"ः वचनात् । गुणसादश्येऽपि विशीक्तदरिद्रपविकाया चच्छृषटु- `
वदयमाणोपायप्रशंसा्थे श्लेकः | मख्य CE welraattarear पर- ` aS
MST धनम्। तस्य संग्रहः aera परिच्छिद्य carer वेश्मनि निधानं
रउ्वायसवन्धादिना संयम्य स्थापनं सुदरहमित्येवमादि | ठथथेा Release `
ATT ऽवधानवन्त चच्यन्ते शुद्धान्ताधिकारिणः। en
क पाण
me वक i
उ्क्तोपायप्रशंसा नेपायान्तरनिषेधः 1) १२ ^ ^ ^~
पानं दुजेनसंसगेः प्रलया च विरहाऽटनम् \
स्वप्नेाऽन्यगेहवासरच नारीसंदूषणानि षट ॥ १३ si
Sg नसापणमूमिषु अन्नशाकादिक्रयार्थम् । देवतायतमेषु च। ated वह्नि (छि
| दिनान्यवस्थानस् TATE: । नारौरुटूषणानि । लीणासेते चित्तसंक्ोभहैतवः। ` :
tert fe शवश्ुरादिभयं जनापवादभयं च त्यजन्ति i! ene
नैता रूपं परीक्षन्ते नासां वयसि संस्थितिः
सरूप वा fer वा पुमानित्येव gard ~
. नायमभिमानेा वेढन्यः--सुभगः स्वाङृतिस्तरुणो हं at दिता कथमन्य' काम- ` Os ४
। चिष्यते। यते नेता aR Se शूराकृतिरयमिस्येद विचारयनि ुमानयसितये
। तावतैव भुज्जते संयुब्यन्ते तेन ॥ १४ ॥ ` ८
पोधस्याचलवचित्ताच AHA aT ॥ =
रक्षिता यनताऽपीदे भ at RTT ॥ १५ ee ae
यस्मिन्कस्मिश्च पुंसि इष्टे पैयाच्चलने--कथमनेन संप्रयच्येयेत्ति- चेतसो faa: ts
oe se sai—aetizaery । अन्यत्रापि धर्मादौ कर्येऽस्थिरता चलचित्तत्वम्) (शि
य एवद्ेष्वः स एव ख्यत इति घ्रादत्रादिया eam एव aaa gai (शि
$; 1 ६ रहा रागस्टृष्णा च भरवैरि पुत्रादौ मानविषढ्हदया भवन्ति) निः
एतेदेषिर्योगद्विकरुवंते विक्रियां भव्य गच्छन्ति । १५॥ तस्मत्- नि
coe षं स्वमावज्ञावाऽऽसा भनापतिनिसगजम् |
0 प्रमं यत्नमातिष्टसपुरुषो रक्षणं भ्रति ~
रजा पतिहिरण्यग्भः | तदीये fren सृष्टिकाले जातस् । रिष्टं ween _
चय्यासनमरङ्ारं कायं कोधमनायताम् ॥ oe ok क |
ar चया च स्रीभ्यो मलुरकरपयेत् ॥ १७ It oe
शय्या शयने खप्रशीलस्वम् । सआासनमनभ्युलयानशीलता | अलङ्कार [३ रीर
मण्डनम् | कामं TVET । क्रोधे gs: | अनायत स्निग्धेऽपि रेषो `
द्विष्टेऽपि स्नेहः, भाकारसैवरणं, निद्धंमेता । द्रोग्नावः । Reged wa पित्रादेः | oe
हेः कर्तरि Tar waUsta समासः | Haat नीच एुरुषसेवनम् | oe
eee मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । = oD aan |
एष खमावः ्लीणां agar सर्गादौ कर्षतः । शय्यासनालङ्कारा deg er. -
स्त्वेनोपादीयन्ते | यथैते पदाथा; स्वभावभूता अविचारिता एवं कुचयादयोऽपि ॥१७॥
नासि खीर. क्रिया मन्त्रैरिति धमे व्यवस्थितिः
निरिद्िया घपन्त्राश्च चियेऽनतमिति स्थितिः । १८
` केचिदेवं मन्यन्ते--"सलयपि प्रसदाव्यमिचारे वेदिकन atta रहस्यप्रायश्चित्तादिना `
` एद्धिमाष्छन्ति ततो नास्ति देष इतिः न हि स्वौणांमन्तेःक्रिया
ज्ञपोऽप्यस्ि । येन वत्तव्यतिक्रमेऽप्रल्यातैः स्वत एव वैदुष्याच्छुद्धिमाप्ठुवन्ति ! तस्मा- `
aaa र्या इत्येतच्छेषमेवेतत् | अते ये कंचिदविशेषेश मन्तरप्रतिषेधोऽयमिति बणेवन्ति- `
ततश्च प्रतिषेधं मन्यमाना यक्किच्वित् ख्ोसस्बंधि कमं येन केनचित् क्रियते da स्व॑र
aq fa: कव् तया संबध्यन्ते सायंवक्िहरणाद तथा dena चृडादिषु ` |
सम्प्रदानतया Talat —aa aa मन्तप्रतिषेधादमन्त्रकं stat श्राद्धादि कायमिति-
तेशयुक्तवादिनेऽन्यपरत्वादस्य । श्रथेवादतया यद्रि तदालम्बन न्यायेन विदिप्रतिषेध-
मन्त्रसंबन्धमन्त्रचूडासंस्कारापेक्ञं व्याख्येयमेतत् । श्ध्ययनाभावाच् प्रायरिचत्तमन्त्र- = `
TATA
कदाचिप्पापाचारेषेेनाक्रम्यन्ते। तता chad युक्ता
` सनेहयोरस्थिरत्वादयृतवचनेन निन्यन्ते
cee तथा च श्रतयो sear निगीता निगमेष्वपि
स्वाल्षण्यपरोक्षाथे तासां शणत निष्डृती
निरिन्द्रियाः इन्द्रियं" वीये" वैयप्रज्नाबल्तादि ताक्षां नास्यक्तेऽनिच्छन्योऽपि `
4 2 शील्ल- । oe
a स्वभावतो ऽश॒द्हदयाः faa इयस्मिन्नये बैदिक्तानि मन्त्राथैवादरूपायि वाक्यानि =.
साक्तितेनोपन्यस्यत्ि। तथा च यथा मयोक्तं ‘assay इति तथैव निगमेषु `
वेदेषु रवयः सन्ति | Ramet बेदप्यायेो द्टप्रयोगश्च | निगमे वेदाथैव्याख्या-
ाज्गवचनेोऽप्यसि--'निगमनिरक्तव्याकरणान्यङ्ानीतिः निरुक्ते हि प्रयेगो--निगमा `
भवन्तीतिः । तस्येह श्रुतिप्रहणाद्वा वदयमायोदाहस्णाच्चासंमवः | प्रता वेद्वचना = `
पाठान्तरम् (निगदा इति
मन्त्रेषु ब्राह्मणेषु चायमर्थो दरिंतो यदमृता सिय इति |
ag निगमे गतय
व्यन्त इति यावत् निय . |
(निगदा, sear: । भतः 1 se mre `
ART प्रसङ्गान्मन्त्रयोजने दशितम् । यदपि कर्मशुणतैव algae
ae । तथापि जपादे विनियेगान्मानसव्यभिचारनिवुच्यथैता ऽप्युच्यते । २१ ae ^ ~
| न्पक्तेऽध्याहारः। तासा श्रुतीनौ याया नि तिला व्यभिचारपायर्ित्तमूवास्ताः = `
श्रुणुत । रयपसी कार्थ 1
निदिरस्वभावस्तसरतिपादनाथम् | agegoset यत् लक्षं तत्परिभूतमिदं ‘aera’ क
। स्वभाव geet: | एतदासां खलं" यदव्यभिचारात्मकम् ॥ १९ oe
नियमः सा "तिव्रताः। तद्िपरीराऽपतित्रता । विचरन्ती एरगहान्गच्छन्ती
क्त्रोज्लवेषं दष्ट TEAR sei सखृहामन्यपुरुध प्रति छववती । तत्पापं ममेोतत्या `
` ` भिदुः संबन्धि aga: शुक्रं तटूव्रङ्तः
रियक्त्वलिङ्ग एव रेतसा सामानाधि श्षरण्यमनुमवति | CS पितेतिः (ऋष्वे २) S
— ३।२०) at भरथवा माच्रीजमप्युचते रेतः । तद्र तः पिता जनको FSR :
शाधयताम् । पिद्ृजवीजप्रमविन मादृदेषे!ऽपलुवतामिययंः ! ` 4
चार्थन्ति। यदि च सर्वाः लियो दुद्सवभावास्ततो मन्त्रस्य नित्यवस्रयोमापपन्ति bone
शतरथा पाक्िकः स्यात् । चातुमस्येष्वय' मन्तो विनियुक्तः (श्रापस्तम्ब श्रौत० 2 | <€) 1
पाद्याचुमन्त्रणे च श्राद्धे (शांखायन Tao ३ । १३।५)॥ Re ॥ aby व्क ae
मथषुदाहियन्त इति Seca
यन्मे माता प्रलुदधमे विचरन्दयपतिवता |
aed रेतः पिता व्रक्तामिलयस्येतनिदशंन् ॥ २०॥
इतिकर्थान्तेन पादत्रयेख मन्त्यैकदेरो ऽनुद्धतं ewe: a
वतत्रता-- पत्युरन्यपुरूषे न कामश्चेवस्षापीतिः यस्या श्रतं!
A ८५१० उच्छु । तद्रतत्ास देषाऽपमृज्यताम् । ee
पतेति"षषठो स्थाने प्रथमा व्यत्ययेन । अथवा शेत एव flada परिकर्प्यते द्रप.
शस्य व्यभिचारात्मकस्वैतद्चिदश्च॑नं दान्त | स्वे जपमाना एतं मन्त्रमु-
ध्यायत्यनिष्टं यक्किचित्याणिग्राहस्य चेतसा |
तस्यैष व्यभिचारस्य निहवः सम्यगुच्यते |) २१
पा भत्ता । तस्व वेता यदनिषटसप्रिय' परपुरुषसंपकादिकं खरी `
तयति तस्य मानस्य व्वभिचारस्य निहवः शुद्धिरनेन मन्त्रेण कर्मणि ge
MST भ्रां खी संयुज्येत यथाविधि ॥
wear सा भवति सथु्रेणेव निश्रगा ॥ २२॥
RRR मेधातिथिभाष्यलमलङकवा । [नवमः
भार्यासिरचणएकामेन हाःशील्यादात्मा tease: | नाप्येतयैव केवलया । यता
डःशीलस्य are sf तथाविधैव भवति, गुणवतः शीक्लवती । यथा मुद्रण निभा —
नक्ष संयुज्यमाना area भवति मधुररसापि सती क
अक्षमाला वसिष्ठेन संयुक्ताऽधमयेनिजा
शारङ्गी मन्दपारेन नगापाभ्यहणीयताम् ॥ २३॥
` दीनजतोयाऽव्यक्ञमाली वसिष्ठभायां तस्संयेगाहुभ्यह णयतः प्राप | TST a ।
तियेग्नातिः चटका मन्दपालेन gitar संयुक्ता तथेव पूज्या । श्रता दीनजातीयाः
कनीयस्योऽपि भूय भद बतपूञ्याः । तथा चोक्तं “वयसि fra? इति ॥ २३॥ `
mapas छेकेऽस्मिनवक्ृष्ठमसूतयः ॥ ` Sart
उक्षे यापितः stan eat ea गुणैः शुभैः ॥ २४॥ ae
` अवकृष्ट Heer यजूतिर्यकततियाल्ा ता अवकष्टुपसूतयः । अन्याश्च गङ्गाः
कालीप्रषवयः। द्वयोः ्रहृतत्वादेता इति बहुवचने चशब्देन दतीयामाक्जिप्य |
द्विवचने वा एते चः॥ २४॥ i aaa ee ue
ae एवादिता sean नित्यं daa gat
HAE च पुखादकःमजाधमान्निवाधत ॥ २५ ॥
~
ATRIA लोकवृत्तं लक्ञाचारः | लोकसिद्धमेतत् | नायं विधिलच्णो्थो यदेवं
` शक्यते thag नान्यथेति--अपरिरक्तिवाभिश्च ताभिः प्रसूयादिदेषे। भवतीति
cee इदानीं प्रजाचर्मा ated । कस्य प्रजा बीजिना at afar वेति
उदकं भ्रागामीकालः--स Zar येषाम् । सवे हि वस्त्ववसाने विरमन्ते-ते ठु _ eae
“ननु च का सुखोदकता प्रजधर्मस्य | या च प्रजाऽस्याधीना खियश्च बहुभिदें : |
षैरा्ृत्वयागादः को दि ag सर्वान्वि्यात्-इत्येतनिद्स्यथैमाह-- = = `
RU गभ॑ग्रहयासश्यपत्यपरिपोषयपयन्तो व्यापारोऽमिप्रवः। तथाच वच्यति `
` “इत्पादनमपलयस्य जातस्य परिपालनम्? इति (२७) । गृहे दीग्रयश्व। नदहिगृहे ॥
सेवा खीभिविना काचिदृस्तीति सुप्रसिद्धमेतत्। सत्यपि श्रीविभवे भार्यायामसलयां ` नि
सुहत्खजनादिष्वागतेषु न गृहस्था प्रतिपुरुषं मोजनादिभिरावजयितुं समर्थाः। यथा sf
५ me ९ ae न भवति शक्तिः भतः स्तियः frag न विशेषे गेहेष्विति ॥ २६॥.
उत्पादनमपत्यस्य जातस्य परिपालनम्
Tay लेकयात्रायाः प्रत्यक्षं दी निवन्धनम् ॥ २७॥ a
at {निबन्यनम् निमित्तम् । अपत्योत्पादनादी अत्य्षमेतत् । लेाक-
याचा गृहागतानामननादिदानेनावजेनमःसन्त्रनिमन््रणादि | अस्य पत्यथ सवेस्मिन्रथै `
| Sat निबन्धनस् |
५ भ्रस्यहमिति पाठः | |
अत्यक्चशब्देऽन्तरङ्गवचन arate here:
पत्यं धर्मकायांसि wera रतिरत्तमा | a eee |
eRe स्वगेः पितणामात्मनर्च ह ॥ २८ ॥
प्राण्दधितार्थोऽयं श््तोकः ॥ Ve |
FE या नाभिचरति मनेवाग्देदसंयता | [oo
ay भत्छाकाना्नोति afk: साध्वीति Stead yp २९।
व्यभिचारात्त्, Tas खी are प्रामोति निचताम् |
श्रृगालयानिं चास्नोति पापरोगेदच ` पीड्यते ॥ ३०
Tae शलोकाविमै व्याख्यात ( ५ 1 १६४-- १६५ ) ॥ २६-३०
पत्रं प्रत्युदितं सद्धिः पवनश्च महषिभिः ॥
विर्वजन्यमिमं पृण्यभुपन्यासं -निबोधत ॥ ३१। ~
। उपन्यासे Ravages: | feta, तं निबाधत। वुचंति `
oes : पुत्रमधिछक़ृत्थादितपुतम् द्धविदद्धिमंहषि भिश्च । विश्वजन्यं सर्वेभ्यो o Be
। जनेभ्यो हितम्। पुण्यं कल्याणकरम् | {
regen व्यवधानात् श्रजाधर्म निबोधत इत्यस्याथस्यापि पुनरादराथेयुपन्यासः; ` ५
| उन Fea at = ` oe
- मतु; ost विजानन्ति afd तु करि ॥ 8
आरहरत्पादकं केचिदपरे क्षेत्रिणं विदुः ॥ २२॥
भर्ता whet | विवाह्ैस्कारेण संसृत येन या नारी तस्यां यस्तस्माश्व जातस्तं
m qd तस्य विजानन्त्यम्युपगच्न्ति of एव fgia:) ara विप्रतिपत्तिः ।
सिद्धवाभयम् | “aie PR oo
श्रतिद्रेधं तु कर्तरि \ यः कर्तैव केवलयुखादयिताऽन्यदीयकतत्रे न तुद्रोढा--तत्र
श्रतिद्धं ममेश, तं tat पाहुतत्पादकमप्यवन्तं केचित् । रपरे क्त चि- `
१ 3 शस्--यस्य सा भार्यां तस्यामनुलखादकमपि । ` ao
एवमाचायैविप्रतिपत्तः संशयुपन्यस्य कारणकथनेन तमेव समथेयते ॥ ३२ ॥
ATTA स्मृता नारो बीजभूतः LAT पुमान् ॥
ष त्रबीजसमायागात्संमेवः सवेदेहिनाम् |) ३३ ॥
daft छ चक्रता नारौ । तीह्यदेरुतपत्तिस्थाने भूमिभागः त्तत्र, तत्तस्या
नारी यथा त्तत्र बीजयुप्तं तत्र विधरियमाशं जायते एवं ना्यामपि निष्क्तिं रेतः।
बीजभ्रूत णठ पुमान् । श्रत्रापि श्रुतशब्द उपमायाम्! तदीयं रेतो “वीजं =
सान्ञोतयुमान्-तदधिकरणच्वात्तु तथवद्व्यपदिश्यते। Sava: संबन्ध are
राधेयल्तणः। ततः संभव उत्पत्तिः सवेद हिना शरीरिणाम् । चतुविधस्य भूत- `
ome । खेदजानामप्याकाशः ततत्रं, बीजं खेदः । धता युक्तः संशयः। उभय-
मन्तरेण संभवादुपपत्तेः | अ्रपत्योखत्तौ उभयेर््यापारः | विनिगमनाय च हेसभावात्कस्य `
तत्--उभयोः ्रथान्यतरस्येति संदेहः । Pe eee
सर्वस्य च प्रकरणस्यायम्थेो नादुमानपरिच्ेयोऽपलयापत्यवद्धावः । तथा च विभाग. `
° श्लोके TIE ॥३३॥ (५ ५
| विशिष्टं gaia स्रीयेनिस्तवेव इत्रचित्
, . उभयंतु समं यत्र सा सूतिः प्रशस्यते॥३४७॥ |
बीजस्य वैशिष्टय' व्यासश्ष्यशङ्गादीनां महर्षणां coq) स्वीयेानिस्त्वेव `
mga धृतराष्ादिषु । त्राह्मणालनाता aft मातृजातयः चत्रियास्ते। उभयं
agate ag: gi विजानन्तीति? ॥ ३४ ॥ =
a बीजस्य चैव येन्याथ् Faery ॥ `
स्भूतपमसतिरि बीजलक्षणलक्षिता ॥ ३५
wala: ager Astrea `
Up TE yeep eaten gen Amen YR FUR US TRE EE ET 0४)
बीजे प्राधान्यं तदरशयति स
विधायिनीति यावत् i ३५
यादशं तृप्यत बानं क्षेत्रं कारापपादिते ॥
Tenet तत्तस्मिन्वीजं Seas गुणैः ।॥ ३६॥
च्याख्यास्यति (३९) ‘Stee: शालय? इत्यादिना ¦ कारं ष
वबपनकाले उपपादिते कृषटसमीकरणादिना संसत atgaite
— वैयसंखानरसवीरयादिभिगु a
au व्यञ्जत परिहश्यरूपम् || ३६
इयं भूमिरि भूतानां शाश्वती योनिरुच्यते
न च येनिगुणान्कांधिद्षीजं प्यति of
1
॥ २७।
wg केचन दृश्यन्ते । न मृदः clear at astqavaed
RR वुष्ङगमूतायामलुतौ ु्यिवसमानः । सक्कं द्वितीयानिमिततम् । = `
। यानिगुणान्पराप्नोति वा भजते। `
a भवेन वाऽन्वयो वक्तव्यः | स्वपोषं ge? इति यथा । ३७
: ध भूमावप्येककेदारे कालोप्तानि Has
नानारूपाणि जायन्ते बीजानीह स्वभावतः ॥ ३८ ॥
oa : Ma J युस्ति (^ २४१ eee
Ne tee एवयुपपादिते संशये बीजप्राधान्यपक्तं पूर्वं ofaei| ततप्राधान्या्स्य बीजं co es
। | तस्यापत्यम् । तस्य च प्राधान्यं ब्रो्याद्व्यस्य चित्यायनेक कारणत्वेऽपि तद्धमानुविधान- = `
RTT भ्रतशचसफुटमदृषीजादुविधानस्यापत्यस्य कात्वा त्रीद्यादीनामिवर aaah ॥
aie युक्तमभ्यपगंतुम् । तथाहि ada ard ठेक्यरूप्यं न वयक्तं मवति । तथाच
घवेभतथ तिर्हि । alat भूतानां प्रसूतिरुत्तिर्वी ज 1
लक्षणलक्षिता । बीजस्य aaa रूपवथैसंस्थानादि तेन ahaa चिद्िता agata- Pee
ग्रनन्तरस्येवाथेविस्तरत्वेन WIR वक्रान्वयग्रदर्शानेन यादशं शब्दस्याथ ‘e Le a |
| बीजं पुष्यति पुष्टिषु । बोजशब्दे्रा्करनिर्गतव्रीहयादिवचनेा न मूलवचनः। = `
तपि हि पुनरपभुक्तशेषभुप्यमानमपरस्मिन्वत्सरे भवत्येव बीजम् । तत्न वुष्यतिनाबुः
ee तेवा मवे । ष्टु वदे । यदि पुष्करा. `
॥ १ ख्यातेनाच्यते पुष्टष्वियनथेकम् । तस्मादनेकाथैतवाद्धातूलामन्यवचनमानत्र एवास्यातेनानु- `
ऋोकपूरार्य वा ुष्टिध्विति । कथंचित्पौनरुक्यं परिहारथम् । सामान्यविशेष. `
Sagar: Gare | भरनेन त्तेतररुणानाममावमाह। एषा श्रमिक शिः
तानां स्थावरायामेषधीठृणगुरमक्ञतानां यानि; चेत्युच्यते । न च तदुगुयास्तषु ष
२५२ ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ae: [ नवमः
: श्रनन्तरोक्तोऽथै उदाहरणेन व्याक्रियकत्ते। खककैदारे-- “अपिः arate |
एकस्मिन्नपि केत भूमेः । काले । यस्य बीजस्य यो वैकः कालस्तस्मिन् उद्नानि `
कषकः भिन्नकू्पाणि ` वीजानि स्वभावादुविधानादिययेः | यदिच च्रे | ध
प्राधान्यं स्यात्तेत्रस्येकस्वास्सवांण्येक्षरूपाणि स्युः 1) ३८ ॥ ie ee
व्रीहयः ASAT शुद्रास्तिखा मादास्तथा Fa |
TIA प्ररोहन्ति BTATSATAAT ॥ ३९
तानि नानारूपत्वेन बीजानि दशयति | ne: बोजसवभावाभिपतत्वा |
सवत्र जात्याख्यायां बहुवचनम् | Zé II
अन्यदुप्ं जातपन्यदित्येतन्नोपवदयते ॥
उप्यते यद्धि यहीजं तत्तदेव प्ररोहति ॥ vo ॥
एष एवाथः शब्दान्तरेण निगम्यते |. सुद्गेषू्ेषु ब्रीहयो जायन्त इत्येतन्नास्ि । र ie
` प्ररिषेषुखेनेक्तस्य fiaea पुनः ofeaeagea’ यद्धि यदुभोजम् ॥ ४० ॥
aaa विनीतेन ज्ञानविज्ञानवेदिना ॥
REA Wea न नातु परयोषिति ॥ Ve |
एवं पूवैपन्ते सिद्धान्तमाह | चेत्रप्राधान्यमनेनेच्यते
“ag च नात्र केत्रपराधान्यामिधायकं किचित्पदमस्ति केवलं परक्ते्नोपगमननिषेधः `
` श्रयते वद्चव्यं न जातु परयाषितौति--परदारेषु बीजनिषेको न करैव्य इत्य- छ
` स्याथ; | न पुन्स्य ततत्रं तस्यापत्यमिव्यनेनेोक्तं भवति? |
: Ci a सहजया परज्ञया
` तर्वकलादिविषयम् | एतदुक्तं मवि |
यतः सवंशासत्रेष्वेषा स्थितिः | यस्तु मूखस्तियै
सत्यम् । “तथा नश्यति वै fad बीजं परपरियह'› इत्यनेनैकवाक्य्वात् दष्टापत्या- न ।
` पहारलक्णदषनिमित्तोऽयं staat उपगमनप्रतिषेधः। स दहि चतुर्थं `
विदित एव--““न दीदशमनायुष्यम्? इत्यादिना ( ४। १३४ ) । रस्मादन्यशेषतया = `
प्रतिषेधशरुतेरनन्तरेरीकवाक्यस्रादसति east युक्ता क्तेत्प्राधान्यप्रतिपादनपरता । = `
a fadtaa firtixgitta; न्नानविन्ञान-
rar ज्ञानविज्ञानशब्दौ | ‘sr aagavenfir) ‘fee
पय् यस्य काचिदुबुद्धिवियते तेनैवं न करैव्यं-- `
TSA: सोऽत्र नाधित एवेत्यलुवादाऽयम् |
eee ] : a मलुस्िः। ` oe
a ९ गीताः परपरागताः श्लोका ग्रष्युच्यन्ते | ‘ater Meme गीयतः इत्युक्ता Smear `
SPAT उत्तरत्र 8S पल्यन्ते- यदस्य पूव॑मपरं aay | ee
fag खगसनुविध्यतः पूर्वस्य tena ere
चानुविध्यतः--एवं परस्यां तेजो fief erate) चेन्नसवामिनोाऽपत्यं
भवति ॥ ४३ न
तथाहि भ्रनेकवषसहश्(तीतप्ुसम्बन्धा मही तेनैव व्यप
` इदन्याऽपि ल्ली यस्य भार्या तस्य पुत्नोऽन्येनापि जाततः |
षष्ठी प्रतिपादयति। “स्थाशःशुच्छगुस्मलतादिभ्ररूढी यत्र भवति तच्छिनत्ति यः स
` (ख्च्छेदः। तस्य तत्लेत्रं येन प्ररूढगुर्मलतावीरधः छित्वा :
Sees os तत्न कर्पशवपनजातं फल्लं तस्यैव | | ध
oe a pe सम्बन्धि शर शल्यं Gt दश्यते तस्य तमाहः | यत् प्थमवेद्धुर्च स भवतीत्युक्तं “ara
अत्र गाथा वायुगीताः कीतंयन्ति gatas: |
यथा ast न aged पसा परस्परे । ४२
TATU उत्तविशेषवचनः | यथेक्तं पिङ्गेन “sears गाधेति?
वायुना गीताः पठिता agave: |
पुराविदः पुराणकस्पान्तरवेदिनः।
परपरिथहै WAN ४२॥
नरयतीषुयथा बिद्धः खे बिद्धमनुविष्यतः |
| तथा नह्यति वे क्षिप्रं वीजं परपरिग्रहे । ४३।
ता इदानी गाथा देशंयति। इषुः शरः । स नश्यति {
खे छिद्रे । अन्येनेष्वासेन ध
ग्रथवाऽऽकाशे खे शरः चिधरो preity. acai निष्कला मवति-विडं `
पथारपीमां पृथिवीं भाया gafaet fae
स्थाणच्छेदस्य केदारमाहुः सदस्यवते TN हि
ईटशोऽयं पुराणक्ता जाथापतिलन्तणसम्बन्धो यद्विल्नावपि तवेकीकृताविवदरीयति। (शि `
कैदार सखमाहुः--सम्बन्धान्तरस्याभावात् स्वस्वामिसम्बन्धं 7 Ss
स्थाशुच्छ दस्य
भूमि | त्त्र HAT
WETTAT सूृगमाहरिटदुर्व्यते । बहूनां एगसलुवावतामालेदकाय यस्यैव
एतावानेव पुरूषो यजञ्नायात्पां प्रजेति इ 1
विप्राः भादस्तथा चैत्यो भतां सा रमृताङ्गना ॥ ४५
yy one मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | oe [ नवम
युक्तं च यस्य भार्यां तस्वापत्यं यस्माद्धार्याया भतंश्चेकत्वमेव-प्रजाऽप्यासमभूतैव । `
कथं वाऽन्यस्यास्मा सोऽन्यस्य भवेत् । एवं तावदुद्टमेतङोके | शाखज्ञा अप्येवमेव `
` विप्राः प्राहुरिति | ४५॥ ee
॥ न निष्कयविसर्माभ्यां भतम विशरुच्यते
एवं घम" विजानीमः प्रद्िपिजापतिनियितय् ॥ ४६ |
aa मन्येद--धनादिदानेन क्रीत्वा स्लीयाः करिष्यन्ते, परभार्यायां तते Ree `
स्वाम्ये तन्ना जनयितुः gat भवतीतिः--एतन्न । यते न शक्या भायांत्वेन निष्क-
सहसैरप्यन्यदीयाः स्वतवमानेतुम् । नापि म्रा यक्त प्रहीणद्रन्यतया प्रतिग्रहीतुः स्वखमा- `
प्यते! यत `“उद्रहेतेतिः (Bo २।४) कर्मिप्रायक्रियाफलविषयादातनेपदाल्चिङ्गान्नान्येन
` संस्छृताऽन्यस्य भार्यां भवति । यथा नाददनीयादय आधातुरन्यस्य क्रयादिनाऽऽहव- `
Oe निष्क्रयो विक्रये विनिमयश्च । विसगस्यागः । ताभ्यांन विसुच्यतै। न
भार्यास्वमस्या शपति ॥ ४६ । ^ ^ ee
सकद निपतति सङ्कक्कन्या परदीयते
सकदाह ददामीति त्रीण्येतानि सतां सदत् ॥ ४७ |
ae भयमनुशयविधावषटमे न्याख्यात् (८ । २२७) विभागकाल् हि समविषमाशभाग्भिः : ष Ss
पेषाथेमिदम् । तत्रापि aneda यथाथा कस्यचिदशस्य प्रज्ञापयेत्तदा स्यादेव पुनर्विभागः। = `
‘s न पुनः सव समवायविभागम् | =
ज्ञानान्नास्ति भागापहार इति सङृजिपातप्रयोजनं वदन्ति |
4 व्यास्यावा | ` ` a
: भय aga कालेनायथाङ्ततं रयायावदितरे स्वेषु स्वेषु मानेष्वन्यनिवेश्षशी at : ue |
| संप्कारादि कृतं भवेद्--वश्लददिरण्यादि चे पयुक्तं स्यात्-- तदा समतामात्रकरणे प्रभवति ` |
भन्ये तु छीवादीनामनदहिंतविभागकानां परश्चादभागहरस्वनिमित्तषठीबत्वादिपरि- `
: | श्रध्यायः | = मनुस्मृति
सकृदाह ददामीति गवादय हि येनैव रूपेणात्मनः स्वं तेनैवान्यस्मा श्रापयन्ते। `
| . कन्यातु दुदिषरतरेन सवं सती भा्यातेनानिव्त्तसखसम्बन्धा दीयत इति TANIA: | | oes
| भनु चानिवतेमाने पितुः स्वसम्बन्धे कथं कन्यादाने yada) एतद्धि दानस्य `
रूपं यदेकस्य सम्बन्धे निवत; ऽन्यस्योपजायत इतिः
नेष दोषः । द्वावत्र सम्बन्वै-्रपयपत्यवद्धावः खस्वामिसम्बन्धच्च | तत्रापया- =
पत्यवद्धावे न निषतेत्रे, इतरस्तु निवतैते | तथा च “aed पितुर्वशे तिष्ठत्” इति ८ age ४ os
. RSS ) पिदुश्चा्च स्वाम्यनिषृत्तिमाइ Onfray agegestag
oe यथा गेषयोषदासीषु मरिष्यनाविकासु च
नात्पादक्ः प्रजामागी तथेषान्याङ्कनास्वपि |.
येऽक्षेत्रिणेा बीजवन्तः परक्षत्रमध्रापिणः ॥
ते बे सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं कचित् ॥ ४९
प्रसिद्धमेकेतत्। sre Pra बीजवन्तो sani
ee aT बी जवन्तं बीजस्वामिनः सः ॥ स्य
मषादे्जातस्य न लभन्ते फलं -परकतेमे चेदुत्पत्ति; ॥ vows |
यदन्यगोषु TTA वत्ानां जनयेच्छतम्
गोमिनामेव ते वस्सा मेघं सन्दितापमम् ॥ ५० ॥ ae
पूर्वेण स्थावरेषु ad: प्रसिद्धनडुदिते ज्ञापिते वा । अनेन Rdg परिग्रहेषु गवा. `
! fey निदर्यते ¦ ्रन्यद्षीयो वृषभे यथयप्यन्यगवीषु वत्सान्वहूनपि Se
| मपि वत्सं लभेत--सवं एव ते वत्सा गामिनां मेषामिनाम् ¦ पादम
५ स्कन्दित बोजनिषेका Ars बृथा निष्फलम् 1 ५० ॥
तथेवाक्षे्रिणेा वीजं परक्षेत्रथवापिसः |
कुवन्ति ator न वोन लमते फलम् ॥ ५१ ॥ ` =
eter निर्देशोऽयम् | चथा गवादिषु स्थावरेषु चैवं मलुष्येष्वपि Tl चत्र
स्वामिनासयं प्रयोजनं tare सम्पादयन्ति ॥५१॥
फलं त्वनमिसंघाप क्षेत्रिणां बीजिनां तथा i
faa sft बीजाच्ानिवंखीयसी ॥ ५२
येन्न वृषमखाम्येक- `
षभसम्बन्धि-
भविशेषेणेक्तं Shut फलं न बीजिनः । सस्यावरिष्टविषयत्वमाह अनभिरंधा- |
येति। अनभिसंधाने बीजक्ेत्रिणोरितरेतरसंविद्धरवस्थापनम्-- नषाश्चदग्धरथवदुभये-
रावयोः फलमस्तित्ति--यत्र वचनव्यवस्था न भवति तत्र a fam wa परत्यश्चोऽ्या | mus | |
२५६ मेषातिथिभाष्यसमलङकुता। `
निरश्चितं फलम् । श्रः re निःसंदिग्धतामाद। यते TST]
केजमधिकवलम् ॥ ५२
wag aR ग
करियाभ्युपगपारवेतङ्वीनार्थ यद्दीयते ॥ `
तस्येह भागिने eet बीजी क्षेधिक एव च ॥ ५३ |
प्रतभिसंधाय du: फलकम् | श्भिसधाने कि बीजिन् उताभयोरिति संशय |
- उभयोरिप्याह । प्रिय छु वशे
निश्चयः सा (क्रियाःऽभिप्रेता तामभ्युपगमय्य
` यत्यदौयक्ै-सामथ्यांदरोजमिति गम्यते | तस्येह द्वावपि भागिनौ ॥ ५३॥
ध तओऋघवाताहूतं बीजं यस्य कषेत्रं प्ररोहति | ४
्षेधिक्रस्यैव तद्बीजं न बीजी लभते फलम् ॥ ५४
{,ङ्गोकरणमेवमेवेतदिति Seam: यो
चीजायं' बीजकायेफलनिष्पत्त्यथं nn
परकेत वप्तुर्बीजनाश उक्तः | तत्र मन्येत-“पुरुषापराधात्तस्य यु्तोपहार नूनमसै `
Ba जिरभवि--नो चेरिकिमिति परक्ेे वपतीति । येन तु eee व्युपमोषवावाभ्या-
मन्यत्रानीतं वख कोऽपराधो यदि सं ged हारयति?--वदथमाह। श्रोचवाताहतं
बीजस्। rar जलनिषेकः, तेन वायुना चाहृतं नीतं यस्य क्तं चे मराहति
` तस्यैव तद्भवति । एतेनैव सिद्धे Reet न बीजी लनते | फलि fai सर्वत्र
` क्े्प्राघान्यमिसथैः 1 ५४ oe oe
एष धर्मो गवाश्वस्य दा्युष्रा नाविकस्य च
विदङ्गमहिषीणं च विज्ञेयः प्रसवं परति ॥ ५५॥ oe
` श्रपत्याधिकारात्तद्विषयतैव माविज्ञायीति गवाश्वादियहणम् । यदि वा बोजफल- `
राणां च aday ad: । रष इति द्यं प्रत्यवश्श्यते | श्ननभिसंधाने यस्य तेवं तस॒ `
फलममिसंघाने चेमयोः । उदाहरणाथत्वाच Taree शमाजारादिष्नप्ययमेव `
व्यवहारः खस्यादिविषयतया प्रसिद्धतरस्चिव्रस्यथेमाह | द्विपदां चतुष्पदां पर्तिणां स्थाव- `
a a भव्यायः ] aaah : ५. | | क Sie
pera
५ MIM: Wasa: कनीयान् | यवीयानठज एव ॥ ५७।
| : ` देवरादिभ्यः सुस्यक् प्रजव्पादयितव्येति । यदुक्तं “Grfaat adatale” इषि सेयमापत् 0
संतानस्य afer | संतानशब्देन ga उच्यते दुदिता च पुत्रिका । साहिप्र्विरं
संतनोति नन्या। तस्य वरिक्षयोऽलव्पत्तिरत्पन्ननाशेा at ghar fe
नियुक्तोसपादयेदुक्ाता गुरुभि
ज्ञोकेऽप्युच्यते। न दहि शिष्येण नियुक्तोऽध्यापयतीस्युच्यते। aria नियुक्तः ` a |
करेत्येव बदति। ‘aay श्वश्रश्वश्युरदेवरयादयाः मदसगेत्रा ges, न
५ : व्येत्यापन्नम् ।; `
| महाभारते च तत्र तत्र नियोक्तृभावे भवषपक्तिणामेव दशितः | अरत एव eT सतिन `
eS ee ee
श्ापत् जीवनसथितिदेतुभूतमाजनाच्छादनाभावः, सन्तानविच्ञेदश्च 11 ५६ ॥ ॥ |
भ्रातुर्जयष्ठस्प भायां या गुरपल्यनुजस्य at 1
यवीयसस्तु या माचा स्नुषा SECT सा WAT HW ५७॥ ` ५
शलकटद्वयेन प्राद्घतव्यवस्थामनुवदत्यापदि नियोगं विधातुम् । जयेष्ठऽग्रे जात
SAS) यवीयसे भायां यवीयान्वाऽअ्रजछियम्
पतिते भवता गत्वा नियुक्तवप्यनापदि ! ५८ Ut
इतरेतरभा्यागमने च्यषठानुजयेः पातित्यसनापदि सत्यपि Fatt ॥ ५८ ।
देवराद्वा सपिडाद्रा faa सस्यडनियुक्तया
प्रजनेप्सिताऽधिगन्तव्या संतानस्य परिक्षये ॥ ५९ 9
स्वविश्ेपेण विशिष्टोऽनेन नियोगे विधीयते ! संतानस्य परिक्षये नियुक्तया
दहि लियाः केवलायाः पुतरिकायामन्यस्मिन्वा पुत्प्रतिनिधावयिकार इति aaa) = |
कुतः पुनः गुरुभिरित्तिः न er
mura) श्रथवा feinimeaia) नियेगेा हि शुरसम्बन्धी
पित्रादयः। पएतेनापत्येनापत्यवन्वस्ते उच्यन्ते येषां चेपकारसस्छत शै्वदेदिको
“aad मातामहस्यापि दैदित्रोपकाराऽस्वि ! ततः पित्रा दुदिता fare `
उत्त--येनापत्यवन्त उच्यन्ते| देवरसपिण्डरहशेन agian एव हृदयमागच्छन्ति । = `
२५८ मैधातिथिभाष्यसमलङ्कता। [नवमः
| “ये हि नियुक्तास्तेषामेव सन्तानेप्षार त्रलनिते सेहेऽपव्योपकारमथेयमना
श्रधिक्रियन्ते) न सतस्याधिकारेाऽस्ति; कथं तर्हिं तस्यापत्यमिति व्यपदिश्यते |
कथंविसिण्डदाने स उपकरोति |) वचनादिति च ब्रमः] न दछयपत्यसुत्पादयिदन्यमित्येष
विधिष्तेनानुष्ठित इति--तथापि ada कतरे नियेगविधिजातेन पिण्डदानादि कतेन्यमिति
eT: | ततश्च वस्योपक्रारकमवगतम् । यथा चैतत्तथा पुरस्तान्निपुणं वदेयामः । `
देवरः पतिश्नाता। सुपिण्डः पत्यन्वयः | सषरत्यन्तरे जातिमात्र्व्युक्तं भवति । `:
सम्यगिति greeted बदयमाणमनुबदति। यजैप्सिताधिगन्तव्या विवि
«Ba, ईप्सितशब्डैन कार्यत्तमतामाह । तता दुहितयेन्धबधिरादो च जतै पुन-
नियेगेरनुष्टयः |) ५६ ॥ ध
विधवायां नियुक्तस्तु ध्रताक्तो वाग्यते निक्षि ॥
एकग्ुत्पादयेसप॒त्रं न हितीयं कथं चन ॥ ६०
` विधवाश्रहणमतन्वम्। ह्ीवादिरूपे पत्यौ जीबत्यप्येष एव विधिः । चते वक्त्यति `
“नियुक्तो यौ विधिं दिखेतिःः (६३ )। एतदेव तस्य प्रयोजनम् । नियमे
विषयाणाम्, न नियमानामन्यथा विज्ञाते प्र्चत्वाद्विधवाया एव स्युः। निशि!
मप्रदीपाधाोकनिव्रच्यथैमेतत् । वचनान्तरेण दिवेपगसनप्रतिषेधात् । अन्ये ताहुः-- `
: a geursiset प्रतिषेधः कमैथैस्त्वयम् । तेनाह्वि गसरेन न चेत्रजयुखादयेत्। = `
रकमुत्पादयेत्पुच्चं न द्वितीयम् ॥ ६०॥ oe =
प्रस्य प्रतिप्रसवः-- ` ge 1 te
द्वितीयमेके प्रजनं पत्यन्ते aie तद्विदः ॥
अनतत नियेगाये' परयन्ता धमेतस्तयेः ॥
28 ठ द्वितौयः एत्र इत्येकेषां मत् । तद्धिदः क्तेजोतपत्तिविधिज्ञा निवत्त `
1 १ योगाय' पश्यन्तः । नियुक्तया प्रजोत्पादथितव्येत्य्य विषेरेकस्योत्पादनेना-
ते (we eters) षद्ल er
^ ८ पुमान् गुरूतरूपसः कलीयान् RR |
eS ge Oa
श्रस्यामेवाशङ्कायां fralafar
प वचनं अन्यनिवृ्यथैम् । श्रथैवत्ता तस्याप्ययम-
भिप्रायः। aed लिङ्खम्--विषाहप्रकरणे मन्त्रपाठात् । इह तवेकलातिक्रमः । रपुत्र `
| एकपुत्रः इति शिष्टप्रवादात् । श्रथवाऽस्या एव स्प्तेद्वितीयपुत्रस्ुतिकस्पनात्
+
धमतः शिशचारतः i ६१
विधवायां नियोगार्थे fad तु aaah ॥ `
गुर्वच्च स्मुषादच वतयातां परस्परम् || &२ pee
iu इह तु fainted यत्र ged) स च सम्प्रयोगाभिमर्हपर्यवलान उपगमन- `
ay तस्मिच्चिवु्ते पतच sia Jaqees
STA | परस्वृरथहयथात् स्टुषावद्रत्त Sl पुरषे ज्येष्ठे, Sad गुरुवत् । ६२ |
नियुक्तां या विधिं हित्वा घतेयातां तु कापतः |
ताघुभौ पतिता स्यातां स्युषागगुरूतरः ६३ ॥
विध “garam” gar: ! तदतिक्रमे पातित्यम् |
| नुत त्तो ज्यः स्नुषागः
नान्यस्मिन्विधवा नारो नियेक्तव्या दविजातिभिः॥ =
अन्यस्मिन्दि नियुज्ञाना धमे" इन्युः सनातनम् ॥ ६४ ॥ ;
gam विहितस्य नियोगस्य प्रतिषेधोऽयम् i | oo
तत्र कचित्--विधवा्रहणान्तमतू कायाः प्रतिषेधः, Baa तु पया नियेत्तव्येति `
विषिप्रदिषेधैः विभक्तविषयावितिः प्रतिपन्नाः |
era लु-विधिवाक्ये सन्तानविच्खेदस्य निमित्तश्रवथात्तस्य च द्ीबन्याधितयो-
गतस्वप्युपपत्तिः। तथा च विधिवत् प्रतिषेधोऽप्यविशिष्ट एव । अपेतथवसम्बन्धा ` |
` विधवेत्युच्यते। तत्तल्यञुभयत्रापि। ` ee
wart चैतदेवं विज्ञेयम् | तरः घुताभ्यक्तादिनियमेाऽपि si@a नियुज्य-
सानाया न स्यात्! तत्रापि area “विधवायां नियुक्त gave? इवि। `
कस्माद्विहितस्याविशेषेण प्रतिषेधोऽप्यविरिष्टः। wars विषथसमसे विधिनिषेधयेो-
विकर्षः श्रयं च नित्योऽपत्येत्यादनविधिविकरप एव कस्पते TENNENT | une
यद्। तु “त्रेय जयति” इत्येवभादिफकसपादनविधिखदाऽसलपतये catered. `
` दैदिकस्येपकारस्याभावाद्धि्ञफल्लयेःः gat विकर्पः। समानविषयथी विधिनिषेधवेकाथे
| : oe ral । षोढशीग्रहणाग्रहणयोरिति केचित् | ee ee
Taq । च्येष्ठस्य भार्याया गुरवधवीयसः `
: 4
२६० मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | - ` [मकमा ^
THER फलमभूयस्त्वम् । प्रधानका्थसिद्धौ विशेषः । तस्मादस्मिन्पक्ते
पत्रोपक्षायभावमाह। उपकारविशेषार्येनास्य प्रवृत्तौ प्रतिषेधातिक्रमेण श्येनतुल्यवा । `
इदं खत निरुप्यम्। योऽसौ नियुज्यते स किमिति प्रवतैते। afew AR `
af) नियुक्तेन गन्तव्यम्" इति । feat पुनर्विं्यते “सम्यक् feat नियुक्तयेति |
न च--“"देवरादिषु sadarig खिया नियेगसिद्धिरित्यथैः | तेषामपि प्रव्तिसतद्विधिना |
Gast ईप्सित इति वाच्यम् । यता रागतः प्रवृत्तिरुपपशते । “्धुताक्तादिनियम-
बिधानमन्थैकमिति Garda) तथानियैरतन्ने सेत्रनव्यपदेशे। नान्य इति ।
यदपि गुरुवचनं कर्वैव्यमिति केचिसप्रषृत्तिनिबन्धनमाहः--एवं सति सुरापाना-
eat atest sefa: प्राप्राति। न चासी गुरुरकायं यः प्रवर्तयति । `
areata कायांकायेमजानतः | उत्पथप्रतिपन्नस्य परित्यागो विधीयत
इति स्मरणात् । परित्यागश्च genie | ` १
एतेनेठदपि प्रसयुक्तं--“यन्नियमातिक्रमपाति्यवचर्न नियमपूविंकां वृत्तिमनुजानाति--
eS agit पतितौ स्याताम्! aft) इतरथा waved गच्छतः oa विशेषपा-
तित्यमनुपपन्नम्” ॥ यतस्वन्न केवलस्य ge: श्रयते किं तर्हि feat इति। तस्याश्च = `
८ ॥ पुत्राधिन्या नियोगे! विहित्त ` सदप्च हि व्यतिक्रमे पतितवचन ‘erga पतिता ॥ 7 a त
- स्यातामितिः। श्रसति व्यतिक्रम एकः पतितः पुमानेव, श्रतिक्रमे तु द्वावपोव्येवमपि
: लिङ्गात्ि्गच्छत्येव । तस्मादेवरादिविधिक्लणा safe: कथमिति cesar |
इच्यते] व्यासादिदकषनेनापलयपिण्डदान इव Gaara सपिण्डानां शुर `
नियोगपेक्ञा । वदा नोपगमने च्युतिरस्तीयघुमन्तव्यम् । न हि महारमनां रागलच्य- = `
श्रहृततिरभ्युपगन्तु न्याय्या । चोक्तं नियमातिक्रमे पवितत्ववचने लिङ्गमिति--तदयुक्तम्। =
यतः पुंसः पतितत पतितादन्नस्याधिकायभावादुसखादनमनथैकम् | वस्मादस्ति देवरादि- = + `
| पि विषेराभासोऽयम् ॥ ६४
नेद्दादिकेषु मन्त्रेषु नियेगः कीत्यैते कचित् |
न॒ विवाहविधादुक्तं षिधवावेदनः पनः tl ६५
egret कम--तच्र ये मन्तः ger’ “sad लु देव' कन्या भ्रभ्निमयक्ततः
क soar: । तथान्येऽपि तत्संबन्धाः “मया पया जरदष्टिः? इति, “मया पला प्रनाव- =. = `
तीति कत्र सर्वत्र वेदुवेरयितुः eget भवतीत्याहुः | न तत्र श्रूयते (मया चत्र
निदुच्यसे वत जनयेवि'
(८ a ` विवाहविधावुक्तं विधवावेदनं पुनः
मन््रमरहशेनैतदैयति मन््राथंवादा afr Mier सन्वि। दूरत एव तदशैयति = `
warm] ra 4
श्रथ--“'विवाह एवेयं वा संयुज्यते | विव्राहयिष्यति देवरा भा्जायाम् । तताऽ्यं न्यिगो |
विवाहो विदित cai?) न तत्न विवाहविधिरिति पूर्व॑शेषाऽयमथैवादः ॥ ६५ i |
` श्रयं द्विनेरविदद्धिः पञ्चुधरमो विगर तः
पनुष्याणामपि प्रोक्तो वेने राज्यं प्रशासति SS
DAW TAATS एव नियोगप्रतिषेधशेष | asfazta खम्यक शाश्च न जानते | € र | ५ |
aa उयवहारिणो लिङ्ा्न्यपरत्वं च न जानते तैरयं पशुधमः-ख meaner =
मनुष्याणाम
प पाक्त प्रवतितः। स चेदनीतना न, जदि वेने ae agar
सति us पालयति ee
“ag च लिङ्गानि नैव सन्तीद्यु्तम् |> छ
नैवम् ¦ इद्राहकेषु मन्त्रेषु न सन्तीद्युक्तम् । अन्यन्न ged) "कोवासपुत्रो |
विधवेव देवरं ay न योषा छते सधस्थ श्ना? इत्यादि । यथा विधवा खी eae `
Agee’ कुरते समानशयन एवं को वा मनस्विनौ ged येन नागच्छतः । के विशेषो
विवाहमन्ब्रेषु । स किलापव्योत्पत्तिविभ्यनुक्रमरूप इत्यभिप्रायः । = = |
ध अन्यैविद्र्धरिं [रतं पठितम् | गिता नन्या AT
धमो अण््ल्लीगमने नाम। स च sett वेनस्य राच्ये |! ६६
स महीमखिलां wat राजपि परवरः पुरा ॥
वणानां संकरं चक्रे कामेपहतचेतनः | ६७ छ
भुङजंन्पालयन् । “कथं पुनवंशेखङ्करं प्रबतैयन् राजर्षीणां प्रवर इत्युक्तम् |» `
महीमखिलां युनक्ति यः महाराजलात् | कामेन रागादिलकच्येनापहता नाशिता tae ४
चेतना चित्तस्थैयै" यस्य सः ॥ ६७। . ee
ततप्रसृति यो मेोदहालमीतपतिकां faaq
amare तं विगर्हन्ति साधवः ॥ ६८
स्पष्टा्थऽथवादः | ६८ ॥ ~
यस्या ्रियेत कन्याया वाचा सत्ये कते पतिः Ul GS ea ee
तामनेन विधानेन निजा विन्देत देवरः ॥ &९ es
eS नियागरूपलात्कन्यागताऽय' घम उच्यते। वाचा wea कते वाण्दाने निन्रचै
एकन दत्ताऽपरे प्रतिगृहीता । तामनेन वक््यमाणेन विधानेन निजः सादरा
देवरः विन्देत विवादयेत् ॥ ६९ । ^.
म ॥ प्रशरूनमेष i §
विधिः शासं तदहंतीवि
२६२् | ee | मेधातिथिभाष्यसमलङता क [नवमः `
यथाविध्यधिगम्येनां शुह्वल्लां शुचिव्रताम् |
मिथा मनेताप्रसवात्सङ्त्षङृहतादरते || ७० ॥
यथाविधि aaa aaa विधिस्तथा fare) वाचनिकोऽयं विवाहः 1 |
gangs तथेष्यते | नवा व्यूढाऽपि सती भार्यां भवति । केवलं परार्थोऽस्या वाचनिके . ` 2
विवाहः । तथां च avait (७१) “a दत्वा कस्य चिस्कन्यां पुनरन्यस्य dae? इति । `
` नासौ देवयय दीयत इत्यथः । श्रदत्ता चास्वभूता कथमिव भार्या भवेत्
शुङ्कवस्ास् । नियमे गमने | ्न्यरिमन्नपि नियोगे धमे ऽयमिष्यते | ७० ॥ ` ve
न दत्वा कस्य चित्कस्यां पनदधादिचक्षणः ॥
दत्वा पुनः प्रयच्छन् हि पा्रोति परुषाठृतम् ॥ ७१ ॥
| तेषां निष्ठा g विज्ञेया विद्द्धिः स्मे पद इति (८।२२७ ) प्रागिवाहान्यृते बरे
दत्तायामपि पुनदानाशङ्कायां प्रतिषेधाऽयम् । विशिष्टे g पुनवंचनमू्- तथाविधा gy =
` श््त। नान्यस्मै दत्वा तस्मन्श्तेऽन्यसमे दव्यात् | तथा genta gear
चतस । मलुष्यहरणे यत्पापं तत् तस्य भवति ॥ ७१ ॥ ( free
विधिवसतिग्रद्यापि wasencat विगरिताम्
धितं विप्रदुष्टां at saat चोपपादिताम् ॥ ७२॥
अन्ये wade FANSET व्याच्ते । `
नते सम्यदूमन्यन्ते। यदि तावतपुरुषालुपमुक्ता खीकन्यादिविक्रता तदा नैव दुष्यति। `
` श्रथ पुरुषसंयुक्ता तदा कन्यैव न भवति । तत्र॒ “यजेतकन्यामितिः सामानाधिकर-
ण्यालुपपत्तिः | उक्तश्च तस्यस्त्यागः। . छड्यना चौ पादितम् | न्यूनाधिकाङ्खीम्। `
थते हेुरुक्तोऽकथितेषु सखस्पेष्वपि देषेषु छृतवरणाऽपि त्याञ्यैव ॥ ७२ ॥ oe
यस्तु दोषवतीं कन्यामनाख्याय पपादयेत् । ६ a ae
तस्य तद्वितथं इयातकन्यादातुद रात्पनः ॥ ७३ ॥ ~
nore. विधिवत्! nec: meu विधिरुक्तः “ofgta
द्विजाभ्याणाम्? इति (218%) । स च कैरिचदुदकाधिकारः कन्याविषये स्मयते । तेन॒ `
अरतिगृह्यापि त्यजेत्कन्यां प्राग्बिवाहात्। विगर्हिंत ae
` गृहीतामक्तयोनिमपि। तथा asst बहुपुरुषभाषिणीम् । व्याधितां चयव्याधि-
गृहीताम् fanget रोगिण्यादिशब्दितामन्यगतमावां च aaa ake
(२ दुल चणम् | पूतं प्रति ( o ५ ।
कन्यादेषा उक्ताः। ताननां Sass
वित्थं निष्फलं कुर्यासियपैयेन । उक्त एवायमथेः पूवेन्छोकेनातिसपष्टीकतः ॥ ७द ॥
श्नाश्रिता यृहीतवती। अह्त्वा तु वृत्ति" ना
` करणादिना | गर्हितानि वस्तूनि विजनादीनि । एष एवं विधवादीनां निजश्रमजन्यो |
| BRITA: ॥ ७५ ५१५ +
५्रतिकूला व्याधितार्थङ
कादशे बद्यामः। उक्तं च पद्मे (५।९६०)। ।
` अरसत्यकृत्ताऽस्ाध्वाचारा--त्येष्वलतसपरषयाक्, बलिकमणां प्रागेव भु देव-
पित्ययेर्बाहमणमाजनादै न श्रद्धावती। स्र्थघ्री श्रविन्ययशीज्ला माण्डोपस्करणं
परिरत्तति अ्नस्पमूरयेन क्रोणाति। feet नाङ्ललशङ्कयास्यादेवातितताडनशीला |
्रन्वाहिकस्य व्ययध्यापहन्त्री | |
श्मधिकेदनं तस्या उपर्यन्याचिवाहः । ८० ॥
भ्रन्यासामप्यधिवेदनमाह | `
वन्ध्याषटमेऽधिवेधाऽब्दे TIT तु TATA
एकादशे स्रीजननी सथस्त्वयियवादिनी । ८१ ॥ an
तत्र वन्ध्याऽष्टमेऽब्देऽधिवेव्या दशमे तु ganst । नाधिवेदने-
ART) नापुत्रे ह्याधानं sad) एव" सृतपजायाः स्वीजनन्याः। wie
यवादिन्यास्तु देषाभावेन नाधिवेदनेन सत्यां चमायां श्रमनियमः (2) ।। ८१ ॥
= या रोगिणौ स्यात्त हिता संपन्ना चैव शीरतः ॥
ऽनुज्ञाप्याऽधिवेत्तव्या नादमान्या च किचित् ॥ ८२ ॥
योनिीध्रहणं बन्ध्याद्धीजनन्यावपि लक्षयति । प्रकृतत्वाविशेषादवमाननिमित्ता-
हिदि त्कदाविदवमाननं शिष्टं परिभाषितम् ॥ ८२ |
अधिविन्ना तु या नारी निगेच्छेदूषिता ग्रहात्
सा सदयः सन्निरोद्धव्या त्याज्या गा FAAP ॥ ८३ ॥
। | ब्राह्मण्यास्तु शास्रेण प्रतिषिद्धम्यायास्तसपानप्रायरिचत्तमेष भूयो ऽपरहृत्तौ । पातित्यं `
इ--भ्रृणहनि हीनसेवायां शली पततीति परिरल्यानान्न aaa पातियमिति । aa `
| पत्थोसपत््यभावाद्धि वन्ध्याया श्रुष्ठान्परिपावनं स्यात् श्रपस्योतपत्तिविधेराधानवि- `
भत्र हिता परिवर्यापरा । अयुज्ञापनाश्मवमानयेरिह विधानम् , पर्वालामेतद्धाबात् । `
क्रोधेनाधिवेदनहेतुना नि्गतायास्त्यागसेनिरोधै विकस्पता विधीयेते । न तुयथेपपन्न, `
oT ‘daar भोजनाच्छादनादिना तत्र प्रीत्या क्रोधावमाजेनं श्श्रमिः श्शरादिभिवां ae =
भाषणम् । Rar रक्िपुरुषाधिष्ठानम् । त्यागो न्याख्यातः--ग्रसंमोगः सह-
शय्यावजेनम् । कुलं ज्ञातयः--रसिप्पत्ताः ATT ॥ ८३ ea ae oe
| वणक्रपरेण जात्यनुहूपं ज्ये ्ठयः--न बयस्तो न च arena
Sy प्रथमं mama: चन्नियावैश्ययोरित्येष ater: | वे
~ वद्राहमण्याः सवणानां विवाहक्रमे निश्चयः wa ॥ ८५॥ च
ae meets
प्रतिषेधे पिया तु मवपभ्युदयेष्वपि |
FTAA गच्छेद्वा सा दण््या Hema षट् । ८४ ॥
>; अ्तिषेभे गुरसम्बन्धिभिः। अयं दण्डः TATU | न शालीयो TAT ATL | श
नहि तन्न दण्डतात्रेण are; किं तहिं महता न च तक्राभ्युदयेषु पनाशङ्का
द्मपरतिषिद्धमया्नां त नियमेनेातसवसमागवानामादरवती sah श्यवे। =
at सम्यङ निषेधत्यभयुदं ५ 1 =
। दण्डश्वायं भर्त्रा aa) स्व्यपिराज-
afta “स्रीणां भर्ता प्रभुः” इति विज्ञायते । श्रन्येषामपि परिग्रहवता श्रस्यादिविषये 2
कियति दण्डे सातन्त्र्यम् |
| आ्भ्युदयः पुत्रजन्मविवाहादय उत्सवाः | ae
नितान्तमपि जनसमूहः । तत्र ृतृडलिन्या अयं दण्डः i ८
| यदि स्वाश्रापराश्चैवं बिन्देरन्योषितता fest: | ५२९
तासां वर्णक्रमेल स्याञ्ज्येष्ठयः पूना च वेश्य च ॥ ८५ ॥
नना नरादिदशैनम्। समाजा :
कामतः प्रवृत्ता यदि समानजातीया अ्रसमानजातीयार्च विन्दैरन्विवादयेयुस्तासां ` ॥
मतु: WTA TR च नैत्यकम्
स्वा स्वव कुयातत्देषां नास्वजातिः कथंचन ॥ os
TACHA भटुरुप्योगिपाकादिलक्तणा दानमेःजनप्रतिजागरणं
तः wet हि दाननिमित्ते ` |
| At गृहम् AO :
Ral । पृष्ठपादसंवादननिेजनाद त्वनियमः । युगपत्तनिधै तु शरीरावयव्क्रमो `
मनादकत्षणडानादि ॥ ८६ ॥
यस्तु तत्कारयेन्पेहात्सनालया स्थितयाऽन्यया ॥
यथा MATING TARGA सः ॥ co |
aeam umn “ad wade” अग्निशरणोपलेपनाच- ५
स्त्वेतत्कमाऽन्ययाऽसमानजातीयया कारयेत्सजातीयायां सितायां ब्राह्म
mur eee
ee AER a सेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । = [नवमः
उत्छृष्टायाभिरूपाय वराय aT च॥ :
अप्रत्नामपि तां तस्मै कन्यां दचा्यथाबिधि ॥ ८८ ॥ ` :
oo SeHETATA ra विशेषणविशोष्यभावः | उस्कृष्टायामिरूपतराय इत्यथैः । |
अथवोल्छृष्टाय जायादिभिरमिरूपाचेति परथग्विरोषणम् । कूपमाकृतिमाभियुख्येन प्राप्ता-
1 ee स्लभाववचनो वा । सुखभावो विद्वानप्यमिहूप sat) सदूशाय .
` ज्ञात्यादिभिः। व्या बोढा जामता। शद्राप्तासय्ययेग्यामपि कामावशत्वेन
बाल्लामप्राप्तां कौमारं az: | eqara? नभिकेत्युच्यते। कामः स्पहा यस्या नेत्पन्ना at
चाष्टव्षा sat वा, न तस्यन्तवातैव । तथाहि लिङ्गम् “steal fat
इदमेव fag धमंप्रयुक्ततायामपि विवाहस्येति। seat रागस्यैव प्रयोजकत्वे
। इतोप्रात्ताया विवाह इत्याहुः `
वदयुक्तम् । घनाथिनोऽपि बालां बिबाहयन्ति। न शाञ्चोयैव सर्वा प्युक्तिसटतीये
ie निरूपिता ॥प्त॥
कापमा मरणात्तिष्द्गहे कन्यतु मल्यपि |
न चैवेनां प्रयच्छेत् गुणहीनाय कहि चित् ॥ ८९ ॥
STAT: कन्याया दानम् । तुदशेनेपि न दयायावद्गुणवान्वरा न प्रष्ठ गुणा
। विदयाशे्यातिशयः शेभनाङृतिवयेमह्वेपेतता ज्तेकशाखनिषिद्धपरिवजंनं कन्याया. `
मनुराग इत्यादिः ॥ ८६ ॥ i :
ie त्रीणि वर्षाण्युदीक्षेत gar तुमती सती ॥
ऊध्वं तु काटादैतस्मादिन्देत सदशं पतिम् ॥ ९० |
सद्र समानजातीयं सयं इयात् ॥ <°
अदीयमाना भतांरमधिगच्छेयदि स्वयम् |
नेनः किचिदवामोति न च यं साऽधिगच्छति ॥ ९१
दोषाभाव उक्ते त्रियमाणस्य दोषाथेमिदम् |
ऋतुदशेने च द्वादशव्षाणामिति स्मर्यते ॥ €१॥
अलङ्कारं नाददीत fsa" कन्या स्वयंवर |
मातृकं MATT वा स्तेना स्याद्यदि तं हरेत् ॥ ९२ ॥
वर्षत्रयादूष्व॑सदोयसानां य॑ भर्तारं ब्रते वस्य देषो न | कन्यायाः | gaat 4
greater J Soe सभुस्ट्सि 14
` आात्रादिभि्यदादो दत्तं खयंवरणाभिप्रायं तस्या अजानद्धिस्तदलङ्करणं तेषामेव
प्रयपेयेत् । यदि तु तथादिधाया एव ददाति वदान त्यागः। तेनास्मैन वयमेनं `
दास्याम इत्येवमभिप्रायं यद्भूषसं न तस्मन्नन्यथात्वमापन्ने युक्तम् | POS a
ae ‘eta: स्यादिति"? पिङ्गेन पाठान्तरम् । वरस्य चैरत्वमाहुः। तस्मात्तेन fe
लङ्कारस्याजयितव्यः ॥ €२ ॥ 6
पित्रे न Tam तु कन्यामृतुमतीं हरन् ॥
सं च स्वाम्यादतिक्रामेहतूनां प्रतिरोधनात् ॥ ९३ ॥ =
ध genes wae: शुल्कनिषधाऽयम् | तत्र हेतुः--ख च स्वास्यादति-
क्रामेत् । (बाल्ये पितुवेशे तिष्टतः इ्युक्तम् । वयेोन्तरप्रा्रो चाददतः पितुः ` `
स्वाम्यं नास्ति । genau श्रपि gar: समानल्वात्पितुः स्वाम्यनिवृत्तिः aq
paw निवृत्तिः। ofattaa प्रतिरोधेोऽपत्यात्पत्तिकाये |) =
केचिदाहुः श्रमानवेऽयं श्लोकः | ER
्रिशद्रषों वहैत्कन्यां cat दादश्चषाधिकीम् ॥
च्यष्टवषऽष्वषां वा धर्मे सीदति सतरः ॥ ९४ ॥
इयता कालेन यवीयसी कन्या वोढव्या न पुनरेताबद्रयसर एव विवाह इत्युपदेशाथ
श्रथापि न यथाश्रुतवषसंख्यैव । feat) agar कालेन यवीयसी aresar
` द्येतद्विवादप्रकरणे श्रतम् | येन संस्कायैविशेषणसवेन aag काल्ञो दशादिवर्षा' पच्चविश- `
त्यादिवषे च acd | “ननु च वाक्यान्तरस्थस्याप्यङ्गविधिभंवत्येवः?। सत्यमिहप्रकरणो- = `
त्कष्ण पाठादाचायस्यामिप्रायान्तरमनुमीयते | तथा शिषटसमाचारः । सुतस्य च पुन-
दारक्रियां नैष कालः संभवतीति ““पुनदारक्रियां र्यात्? इतति नोपपद्यते i <€
देवदत्तां पतिमायां' विन्दते नेच्छयात्मनः ॥ `
तां साध्वीं बिभूयान्निलय देवानां परियपाचरन् ॥ ९५॥ `
साध्वी भायां प्रातिकूस्याग्रियवादादिदेषयुक्ताऽपि wal न aed श्लोका
( अवशिष्टा प्रशंसा । चत् तु 'निरभ्यादेकवेश्मनीःत्यसाण्न्या aft विदितं तत्सह्ृद्रयभिचारे। `
Le अभ्यासे तु स्याग एव ¡ नान्यथा तां साध्वीं विभरयादित्यनेन fees स्यात् | oe
यदपि “हृताधिकारां मलिनां fesmetastteta | परिभूवामधःशय्यां ard `
| दयभिचारिणीम् ॥" ( याज्ञ १।७० }--तच्च सयां शक्तौ पत्युरिच्छं
+ च्छायां तु त्याग एव । oe
sal | ५ । ८ :
ca or मेधातिथिभाष्यलमलङ्कता oe [ नवम
चेदं पतितास्वपि "वखरान्नदानं देयं चेत्यादि वच्यति तद्नरह्महत्यादिषु प्रायरिच-
त्तषु मैच्यमोाजनारस्मे Rafael प्रतिषेधवचनमिति वच्यामः । सवथा तु पुनन्येभि- ` =
ae चारिण्या अरणं चास्ति! न चाच त्यागः श्रत येन सभेगविषयतया कल्प्येत | Seek
: MS atseeq”? इत्यादिमन्वार्थवदेभ्यो (we १०।८५। ४१) देवतानां
` दावृलं प्रतीयते । |
अथवा विवाहे देवताया भायां भतस्यत उच्यते-देवदत्तामि £ ee
fqge@a—atena इच्छया । यथान्द्रोदिरण्या्यापणमूमे लभ्यते तथा नेयं `
भायां । श्रत उच्यते नेच्छयात्सनइति। |
देवानां यिं देवेभ्यो हितं--यक्तायां भायां वैश्वेवादिक्रियानिभिनत्त नास्ति देवि
` तभ् । श्रतस्तां द्विष॑तोमपि बिभरयात् ) पातित्वे तामनधिकारप्राप्तां पतिरधिविन्देत ॥&५
प्रनना्थः लियः खषा; संतानार्थे च arate I
तस्मात्साधारणो धमः श्रुता पल्या सहैदितः ॥ ९8
ग्रजनं गर्भग्रहणम् | सन्ताने गर्माधानम् | तस्मादधेतारपव्योतत्तेरुभयाधीनत्वा- `
«a MITA: साधारणो घमः पल्न्या Bs पुंस उक्तः । भतः कंवलस्याधिका- fe
is a राभावात् खयो द्वेष्या Ble A ASAT: | Ee ^ 1.
- कन्यायां cagestat श्रियेत यदि gene: ॥
देवराय प्रदातव्या यदि कन्याऽनुमन्यते ॥ ९७
यस्याः पित्रादिभिगर did स्कं, न च दत्ता, कवलवचनेन देयत्वेन व्यवस्थिता,--
ध (५ तदभावे सपिण्डषु-- अता विशेषाथसिदमुच्यते-देवसाय दरतः हं af {~
अत्ः्रावृभ्यो नापि स्पिंडभ्यः, कि adie Qaeda) तत्रापि कन्याया श्रनुमतै
war, “भ्रथास्व्यां कन्यायाः gener च का प्रतिपत्तिः! यदि कन्यायै रोचते
` ब्रह्मचर्य" तदा शल्कं कन्यापिृपन्चाणामेव | we पत्यन्तरमर्थयते तदा प्राग्गृदीतं शल्कं `
a स्यक्त्वा ऽन्यस्मादादाय दीयते ॥ &७ ॥ =
आददीत न शूष्रोऽपि शुकं दुदितरं ददन्
शल्कं हि ग्रहन्छुरते set दुहितृविक्रयम् ॥ ९८ ॥
इच्छातः geared Gu विधिरुक्तः । कस्यचित्तत एवाशङ्का स्यात्-अदोषं `
genet शास्त्र गृदीवशस्काया विशेष उक्तो यतःः--्रत इमामाशङ्कामपनेतुमाद
ee -महच्विः। ` ` १७१ ।
आददीतन asta शुल्कमिति । इच्छातः sect शालीयो नियमो न लु शाखेय
पदार्थस्यैव कर्तैव्यतेक्ता | यथा मथ्यपीतस्य प्रायधित्तविधानेन न मद्यपानं शाखेणानुज्ञातं `
भवति। छर्कसंज्ञेन यदेवे क्तं “गृहन्हि शुकं लोभेन इति । येन तु faite वन
पराठाऽसी प्रदशित एव ।! ec |
एतत्त न परे BRAT जातु साधवः
यदन्यस्य प्रतिज्ञाय पृनरन्यस्य दीयते ॥ ९९ |
os यदुक्तं “गृहीते gen कन्यच्छायं सत्यां sd तु gentsear seaq दानमिति
तन्निषेधति । यदन्यस्य gence अ्रतिक्लाय पुनरन्यस्मं दीयते पुनः शुष्कं गृही- = _
स्वेति वरं स्वरथंवरं तु कारयेत्कन्याम्--एष एवां || `
aA waaay हि जन्पसु |
gendad qeta छन्न दुहितृविक्रयम् ॥ १०० | ॥
न्ससु कल्पान्तरेष्वियथैः |) १०० ॥
| द कुतशिचदस्माभिः a त्र् हु ‘ si
छन्योन्यस्यान्यभीचरो भवेदामरणान्तिकः |
एष TH समासेन हेयः STA: परः ॥ १०१ |
विशेषेण वचनक्रिया सवक्रियाष्घ्वधिचार; । तथा चापस्तम्बः “धर्मे चार्य : a
च कामे च नाभिचरितव्या इति। cara dat wats: काम तथा चेक्तम्-- ` ५
` यच्वाहुः-“श्परित्यागोश्राञ्यमिचारः, इतरथा ज्ीवत्पुरषस्यानेक्रामार्यापरिणयनै =
न स्यात्--तदयुक्तम् । श्रस्ि पुरुषे age (कामतस्तु प्रडृन्तानाम्ःः, तथा ्वन्ध्या-
` ्मेऽधिवे्तव्या इति। नतु faa) तथाच लिङ्गान्वरं स्यात् “एकस्य बहव्यो = `
जाया भवन्ति नैकस्या वहवः सदह पतय इति ( रेतरेयत्रह्यणे ३। ३ ) 1
श्मामरणान्ते भव सारा । अन्यतरमरशणेऽपि तस्यान्तेरऽस्तीस्य्थ
RATATAT: भक्षो धर्मे वेदितव्यः |) १०१
तथा नित्य" यतेयातां खीपसे तु Hales
यथा नातिचरेतां त वियुक्तावितरेतरम् | र.
le यतेयातां प्रयलवन्तौ AAT स्यातां यथेतरेतरं परस्परं नातिचरेतास् \!
'भतिचारोःऽविक्रमः, धमोथेकामेष्वलहमावः ¦ aan छतविबाहादिसंस्कारौ `
Saget) ततः परपसैहासलकोाऽयं नाजुक्तार्थोपदेशकः । १०२ ॥ agen
५ मेधाविधिभाष्यसमलङता । ` {चः
पूर्वोक्तपरकरणयोः संबन्धश्ल्ोकोऽयम् |
एष ety सयोस्तो gat ar रतिसंहितः ॥
sarees ear निवैधत ॥ १०३ |
उक्तेषु सीपुंसयेष्चापरत्योखन्तौ च दायधमंस्य विभागस्यावक्षरः || १०३
उर्व पितुश्च मातुरच समेत्य भ्रातरः समम्
AT रकिथमनीश्षास्ते हि जीवतोः ॥ १०४॥
oo भजञरश्चिति प्राप्तकाल्लतायां fee) [ तथा पच्वमे प्रपच्ितम् । श्रथवा यस्मिन्
शयने संक्रामति ]॥ १०४॥
AB WA तु ग्रह्णीयादिध्य' घनमरेषतः॥
रेषास्तष्ुपनीतरयुयेथेव पितरं तथा ॥ १०५॥
| अ्येष्ठेन जातमात्रेण पुत्री मवति मानवः॥
` पितृणामदणक्चेवं स तस्मात्सवमहेति ॥ १०६ ॥
यसिन्दणं सन्नयति येन चानन्त्यपदनुते |
स एव धमजः पुत्रः कापनानितरान्विदुः ॥ १०७ ॥
इतरानित्यथेवादा ऽयम् | यथाश्रततात्पयंग्रहणाद्धि कनीयसामभागारंतैव स्यात् | | ee
` ततश्च वद्यमाणविधः | Yow ॥ (4
५ पितेव पालयेत्पत्रान् ज्येष्ठो भ्रातन्यवीयषः ॥ `
पत्रवचापि वर्तेरन् ज्येष्ठे भ्रातरि पेतः || १०८
त्रवत्पालनीया न g वाल्ला इति धनादिना गहंयोयाः | तैरप्ययं पितेति भावनीयम् । ` ८
` वदाह--यपुचवच्चापिं वतैर्निति ॥ १०८॥ `
| परपरा tat; ५
vay; ge वधयति विनाशयति वा पुनः ॥
Sag: पूज्यतमा छेके sag: सद्विरगहि तः ॥ १०९ ॥
aug Says स वधयति gery) अ्रयमेव निगणलकलं विनाशयति । ` ot
` शौललवति ज्येष्ठ कनीयांसेऽपि तथा चतेन्ते । तेऽपि Guetta विवदन्ते ।। १०८ ॥ ५ eee
AL SBT Sagat: स्यान्ातेव स पितेव सः ॥
५ = अज्यष्टत्तियस्तु स्यात्स संपूज्यस्तु बन्धुवत् ॥ ११० ॥
र्थोऽयं न्यायप्राप्तो बिभाग इच्यते
ज्येष्टस्य वृत्तिः पुत्रे इव स्नेहः, पालन, शरीरधनेषु तदीयेषु ख्वदनुपेक्ता, शअकार्येभ्ये
निवतेनम् । यस्त्वन्यथा वर्तते तन्न बन्ध
a mesa | ब्रन्यथाकरणे विधेयतानिडृत्तिः ।! ११०
एवं सह वसेयुव पृथग्वा धर्मकाम्यया |
वलपतयुल्थानाभिवादनैः मादुलपिद्रव्यवस्तंपूजा `
पृथग्िषते धमेस्तस्मादरम्वा पृथक्क्रिया ॥ १११॥ =
स्च्छानियोज्यत्वाभावान्निरपेत्तस्तदद्रव्यसाभ्येषु व्यातिष्टोमादिष्वस्तभवान्तत्सिद्धय- | `
TIA चञक्ास्ययेति
त 7 i—a पुनरविभागादधर्मो |
विभाग एवान्निहेत्रादिवद़मेः | “ag च धर्मालु्ठानप्रतिवन्धदेतुस्वादधमेतैवाविभागस्यः | `
| नैष दोषः | भधि्तस्याननुषठाने प्रयवायः | न चाविभक्तयनस्याधिकाराऽननिमन्त्वाभावात्। = `
विभागक्ताल् एवभ्िपरि्हस्य विदितत्वात् । यस्तु जीवत्येव पितरि छतविवाहस्तदैव च॒ `
परिग्रहीताञ्चिस्तस्याधिकतखान्नेवाविभागः } सोऽपि यदि विच्युतः परिपरहादन्यतावा
विदिवालुष्ठानपर्ाप्तभनस्तदा नैव सह वसन्परलवेयात् | न हि विभागाविभागयोर्धमधिमैतं ` oe
खरूपेया्तीद्युक्तम् । “ag a धातृशामविभक्तानासेको धर्म; sada शि ब~
नादम्पत्योखि सदालुष्ठाने प्राग्विभागादस्त्येव धर्मव्यक्तिः--साधारण्यादुद्रन्यस्य सरम ५
संभूय करैन्यमिति 7 नैतदम्निहो्ादै। आहवनीयादिषु िहत्रादयः। संस्कारनिमित्ता- =
areas ्रत्मनेपददशेनादन्यतरस्य संबन्धितां न प्रतिपच्न्ते । परकीये बाश्नौ
Bea: प्रतिषेधदशैनमस्ति--नान्यस्याम्ि यजेरेतति | न स्मतं छयपि गृ्येऽगयै विधानम् | ee
. : गृहशब्दस्य विशिशेपादानादगिनिवेचनत्वादेष एवं न्यायः 1 सरतिथ्यादिभाजनदाने oe : :
मदायज्ञमध्ये पाठात् “Sarfes ऽग्नौ gaia ge कर्मं यथाविधि ॥ पञ्चयज्ञविधाने चः `
इवि ग्वत एवाधिकारः । तेनेतद्चनभेकषा धम इवि भराद्धपूतीन्नादिमा्नं विज्ञेयम् । १११
ज्येष्ठस्य विश्च उद्धारः सवद्रव्याच्च यदरभ्
ततेाऽधं मध्यमस्य स्यात्तरीय तु य॑वीयसः। ११२।
इयसुद्धारनियेोगस्णतिरतिक्रान्वक्षालविषया, न aqasasa नियतकाल्त्वा- `
स्छतीनामिति, केचित् । श्रलुष्ठेयत्वन्यपदेशो दीर्थसत्रवज्ज्ञानादभ्युदये यथा स्यादिति ध :
नदि teamed केचिदादरमाणा दृश्यन्ते! अधीयते लु तदुपदेशं ब्राह्मणाः | तथाच `
भन्ये कलियुगे धमा इत्युक्तम् ¦ ( १ । ८५ } तेन देशनियमवत्कालनियमेऽपि धर्माणा `
RBA) नद्युपदिष्टो ad: सर्वत्र देशेष्ठोयते। तथाहि देशधर्मां निथतदेशन्यवस्थिता `
उच्यन्ते | अन्यथा Tagg न देशव्यपदेश्यता धर्माणाम् | तथा च पठति (< ६६) : ८
= ‘sear’ fgsife Agfa: इत्यादि । तस्मादुद्धारनियोगगोवधस्छतय उपदिष्टा agsar: | oe
Oe ei मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। = [नवमः `
तदेतदपेशलम् | न ade: कालनियमः कवचिदपि श्रुयते सार्यप्रात पर्वादिनिय-
मदन्यत्र | ag न्ये sagt धर्मा इति coma एव व्याख्यातम् । न हीदं युगमेदेन
ae धर्मव्यवस्थाद्ेतुः! देशनियमेऽपि प्राचीनप्रव्ादिव्यतिरेष्ेण मध्यदेशपूर्वदेशचते नेवा-
: | स्तीव्ुक्तस्-( cig? ) जातिजानपदान् धमान्सद्विराचरितान्" gua | gear. ^
धलवेऽप्यनुष्ठानसंभवः । संवत्सरशच्दरतवहः सु प्रथम एव दर्शितः | यत्त नायसे केचि- `
` दलुविषठन्तोः दृश्यन्त इति--उपदिष्टा्थैस्य नियवदाग्नातस्यापि बहुभिः प्रकरेरलष्ठानसाध- = `
Soa gS नश्य फलानिच्छया वा नास्तिकतया at) यत्त॒ ‘aa राज्यं प्रशस्तिः (< ६६) .. ५
तदाप्रश्तिकं महापीवेकालिकमनुष्ठानं दशयतीस्यथवादेऽस न काल्लोपदेश
Stuer fds: | See सवैद्रव्याद् विंशतितमे भाग उद्धत्य दातब्य एव । WET.
coe मस्य तदधं" चत्वारिंशत्तमे भागः। एवं कनिष्ठस्य तुरीये व्येष्ठापेच्तया ऽशीतितमे मागः |
age? परिशिष्ट त्रिधा कतेव्यम् । तत्र TENT द्रभ्यभ्यो यद्भु AB ITE |
oe Bra “द्रव्येष्वपि परं वरम्? इति पाटः ¦! उत्तमाधममध्यमानि यानि द्रव्यादीनि
` सन्ति तवस्तस्मायदेकं श्रेष्ठं तत्तस्यैव तदुक्तं भवति | यत्र marsat वा सन्ति एकः `
` श्रेष्ठा व्येष्ठस्य दातव्यो न द्रव्यान्तरेण मूस्येन वा स्वीकतेव्यः | चयाणां west :
वयेषठश्चैव कनिष्ठर्च संहरेतां यथादितम्
येऽन्ये उयेष्ठकनिष्ठाभ्यां रेषां स्यान्मध्यमं धनम् ॥ ११३
तिभ्योऽधिकपुत्रस्य व्यष्ठकनिष्ठयोर्यखवतेययेाचयुदधूत्य वदहूनामपि मध्यमानां = `
शुणवते मध्यमस्य यश्चसवारिशत्तम भाग ऽदो ऽनन्दरोक्े बहुसिरपि मध्यैः स विभज- (
नीयः। समगुणानां ठु मध्यमानां सटेषामेकेकस्य पूवेवचनाचत्वारिंशत्तमा भाग उक्त `
war तैषां स्यान्भध्यमं धनमिति
यदनन्तरश्टोके निदिं तस्सरेषां समवायेन दातव्यम् । यदि at प्रत्येकमेव Ses.
भ्रकाखचनेवा। ख्रजौ sae
कनिष्ठतामपेच्य। ततर प्रयमप्रचो निगुणेषु gu) ते न agaatel द्वितीयो
TAT घननातानामाददीता्यमग्रनः । 1
यच्च सातिशयं किविदश्तथाप्लुयादरम् ॥ ११४
उभयथा वचने उ्यञ्यते | मभ्यमधनं ५
द्ायेना्रलाकेन “adgene यद्वरम्” इत्युक्तमलुवदति | जातशब्दा जातिपर्यायः
अमय Re यच्च
वा। दशते दशावयवाद्व वरमेकभाददं an ta
सातिशयसेकमपि वख्मलङ्कारं `
| यदि दशगवेोऽश्वा वा सन्ति वदा एक॑श्रष्ठ- = `
ae २६ -4
क eed Shei kag TD
} & तदिच्छया ऽमूस्येनापि धनेन संस्कियन्ते शते त्वं शदरा इतिः? तस्ुत्ेऽपि तस्यम्
। प्यते] श्रताऽनूढायामयं भाग उच्यते
उद्धारो न दशस्वस्ति संपन्नानां खकमेषु
यक्किचिदेष दैय' तु ज्यायसे पानवधनम् ॥ ११५ |
ie दशसु WY थः पूषैचौद्भार उक्तः स नास्ति। Pema SHAY A
भ्ययनादिषु धत्रं विशेषर्वते cakes चेपल्तगं व्याख्यानयन्ति । दशसु यत्र oe
शलाक उद्धार उक्तः स सर्वं एव नास्ति; क्मसंबन्धात् । fag deft यक्किं्ि-
` देवाधिकमुपायनविधं म{नवर्धनं gant Seta देयम् eee ` :
एवं सथुद्धतेदधारे AAMT
उद्धारेऽनुदते स्ेषापियं स्यादंशकल्पना ॥ ११६
अ ee समुटुधृते वथक्छत उद्धारेऽधिके भमेऽवशिष्टे धने अनम Tz | ५ न : a
अनुहू धृते वच्यमाणा भागकस्पना ॥ ११६ 0 he |
एकाधिकः हरेज्ज्येष्ठः पत्रोऽध्यधं तते।ऽचुजः |
रामं यवीर्यस् इति पर्भो व्यवस्थितः ll ११७
एकेना शेनाधिक्ष स्वांशं हरेत्स्वीर्यात् great प्रतिपयेतेत्यथे
: ततेऽनुजस्तदनन्तरमच्यधसधरद्वितीयम् | यकौयांसस्तस्मादवाग्नताः सवे | : a
` समर्म॑शं नाधिकं किचिन्नास्पमित्यथेः 1 ११७ | As rks
स्वाभ्यः स्वाभ्यस्तु कन्याभ्यः भदयुभ्रोतरः पृथक् ॥
स्वात्स्वादशाच्तुभामं पतिताः स्युरदित्सवः ।॥ ११८
माददीव। भ्र्वाग्दशावयवाद्रा न लमते। at दशशब्दः | अन्ये तु सार्थे तसिं चाचचते । क —
४. Cada amar वसन्” इति बह्वच पठन्ति । दशवरानाददीत | अन्यस्तद्विशि्ान्स्म- = 4
रति “दशतः पशचूनामेकशफद्विपदानाम्?' इति ॥ ११४ | क
कन्याशब्दः प्रायोऽनूढासु Wasa; "कानीनपुत्रः* । स्प्रर्यन्तरे चे 'पात्तानामि'ति .
| tha खजात्यपेच्तया स्वाभ्यो भातरः कन्वाभ्यश्चतुर्मागमंरां gays ~
| स्वादश्ातु। यत्र ager: कन्याः खन्ति त्र समानजातीय त्रपेत्तया चतु्थाशक्स्पना = `
| ` कतेच्या। तथा चायमथेः | चीर्तशान्पुत्र भाददीत चतुथे कन्येति | | न
| यदपि कैचिदुक्त--“महानुपकारः पिदकर्थं कन्यानामदत्तानां, येन जीवति पितरि `
ve
१५६ ` मेधातिथिभाष्यजमलङकता । =` [ नवमः
निके चार्थे केयं सादना | serena: “समाचार उद्राहमात्रप्रयोजनं दानमिणव्याचार
gar: eae | न चेकान्तिकः | श्नेक्ान्तिकव्वे च स्मृतिताभयं नियमे युक्तः |
| यदपीदं केनचिदुक्त “युद्राहमात्रप्रयोजनं देयं, न चदुर्थो भागे यथाश्र॒तमिति |”
इदं वाच्यो नेद्राहे५परिमितधनदानमस्ि। तस्य द्वादशशतं efaufaaq कवल्मा-
च्छायां विवाहयेत्) सैदायिकं वाऽस्या ददादितिः aaa | VAST gh
सुवथ॑मणियुक्तप्रवालादिरनेकधा भिन्न इति । तत्र न ज्ञायते कियदातव्यं धनं कीटो
वा$ङ्कार इतश्च परिमाणाथैमेबेदं युक्तं स्वादं शाच्चतुर्भागरमि?
अथं errata युक्तिविराधा वा | १
स्षृयन्तराण्येवमेव पच्तयुपोद्बलयन्ति । “श्रसंस्छृतास्तु dental arate: पएवै- =
See) भगिन्यश्च निजादं शाहत्वांशं तु तुरीयकम्? ॥ इति (ato Fo Ho
२-१२४) | तथा “श्रा संस्काराद्धरेद्वागं परते बिभ्रूयात्पतिः” इवि । `
Ti aa
भस्यायमथैः--यत्न ae धनमस्ति धरातुगिन्याश्च न चतुभागे कन्याया रथं
A भवति तन्न समभागं कन्या हरेत् ्रासंस्कारात् । परतस्तु THATS तुमांगं गृहीया-
oe तस्वस्पमपि | कथं तहिं भरणमाघरं ङर्थादत उक्तं--““परते विश्यात्पतिः इति |
` ्रातुप्रदशं सोदर्या व्याचच्ते। कोऽभिप्रायः । भावशब्दो निरुपपदसादयै एव `
सख्या इया वतैते । ` युथक्'वचनं च लिङ्गम्
यस्यास्तु हि areal नास्ति तस्या were: सौदायिक प्रप्रोति। ध्वैमाररयो
दाखतीति"“चेन्नासति वचनान्तरे ददात्ययम् । भराठशब्दा एकात्ममावकाश्च गृह्यन्ते । `
पैट्ष्वसेयादिषु तूपचाराद्र वैत इति युक्तम् । एवमेकशब्दस्यानेकाथत्वं नाभ्युपगतं भवति! =
स्पृत्यन्तरसमाचारश्चेति श्रेयान् । तत्र हि पठ्यते “यच्छिष्टं पिव्दायेभ्यः प्रदानिकम्
ee इति । नात्र ufteigedt भराठृशब्हे at श्रूयते यत इयमाशङ्कासखत् | =
यत्त पुथगिति तदेकेकस्यैव समूहः भागः सर्वाभ्य इत्येवमपि युज्यते |
इदमष्युच्यते। अरदद प्रयव्रायो न तु इटादाप्यन्ते । यत उच्यते पतिताः `
स्युरदित्सव इति। ये हि यत्र nat स्वामी स "हरेदिश्युच्यते। न पुनरः `
नैनास्मे दातज्यमितिः। यथा नोच्यते erat erst दयादिति । यच्चोच्यते तत् पुन-
| स्ममः ॥ १९८ ॥
शक्यते जयेषठस्येव स्यान्न तदन्द्रव्यांशपातेन समतां नयद्विकी वा
८ न cat) = २७
प्रजाविक्मिति पशदरनदरविधावेकरवद्धावः 1 ११९ ॥ a
येष्ठभा्पायां पुत्रदुत्पादयेयदि ॥ `
समस्तत्र पिमागः स्यादिति धर्मो saga: | १२०
(क ee ee ज्येष्ठस्य नियोगधमेण पिद्रवर्सादरेऽिदेशे प्राप्ते तन्नि ्र्यथेमुच्यते | ww Waeay । : : |
ey विभागः स्थात् । न चेद्धारं न Fares दरेऽ्येऽठः' इति | नापि यत्किचिदेव 1
देयमिति = ae 4
समसः स्यात् । केन। उत्पादकेन पिद्रञ्यकेण कनीया | नियुक्तस्य सभा- fe oe
गाहतैव बच्यते। इदं च fas भ्रातरि सहिते, सलयपि same? भाद्रपुतेणप्यसति ` । ne
श्रातरि सह बिभागः करतैव्यः ॥ १२० i 1
उपसमेनं प्रधानस्य धमते नोपपते
पिता प्रधानं प्रजने तस्माद्धर्मेण तं AAT ॥ १२१
उपसजनमप्रवाने Tae: | प्रचानस्यौरसख ger इत्येतदध्वाह्त्य | AAA! ^
शाखा न युञ्यते। शरीरः किल पितषञ्वयेष्ठाशं eet लभते! अयं g date | नि
ie SAT 0
` तस्माद्धमण तं नजेत् ! aly पूर्वोक्ता aurea |
“ag चायमपि ज्येष्ठः पुत्री भवति किमिव्यौरसवन् aad? |
2 श्रत आह् पि
aed पठन्ति तस्माद्धमण तं aay” इति | तदयुक्तं, सर्वत्र समभागस्योक्तत्वात्
भ्रथवादत्वाच्चास्य न विकस्पाशङ्ा कार्या ॥ १२१
त्रः कनिष्ठो Sigrat कनिष्ठायां च पूवज
कथं तत्र विभागः स्यादिति चेत्संशयो भवेत् ॥ १२२ 1
| ज्येष्ठा प्रयमाढा। पश्चादूढा कनिष्ठा | तयेर्जातानां कि मादुरुद्राहक्रमे अ्यै- 9
ue os ष्ठ्य स्यारस्वजन्मक्रमेश बेति संशयगुपन्यस्योत्तरत्र निर्णेध्यते संप्रतिपत्तम् || १२२ coe
ce | एक हषभद्रुडार संहरेत स पुवंजः Ge eat ee as ee pea
५ ॥ masini सवमह ॥ १२३॥ = |
ध पता Tats अजने । "पिताः जनकाऽत्राभिप्रेतः। स प्रधानमप- ue
Meet । at चाप्रधानः, कनीयसा जनितः | ‘saesit seed सममित्येवा- =
TST श्लोके गम्यते। Ta sd पूर्वस्य व्येष्ठां निषेधस्य ¡ प्रथैवादत्वाच्च `
` भ्रवानापसजनशब्दथेयैत्किंचिदालम्बनमाभिस्य व्याख्या ater ५
ee मेधातिथिमाष्यलमलङूता। LRT
qaeat जातः Yast । कनीयान् इृषभस्येक्तौ भागवान् |
तते Wes ये वृषभा ASIP बहूनमेकशः SAT देयाः |
ee. श्रतश्च saa यप्येतावदु्तमधिकं यच्छरष्ठो वृषो TYAN न संख्यया _
तदूनाना तस्मादुदजादूनानाम् । कियक्तामियाहं | स्वमातुतः पुनसुख्यतादत्रा-
त्तेनात्र माष्ज्येष्ठयमाश्नितं भवति न जन्मतः ॥ १२३
ज्येष्ठस्तु नाताऽच्येष्ठायां दरद्षमषोडछाः।
ततः स्वमातृतः शेषा भजेरन्निति धारणा | १२४ Ul
` इद्धारान्तरं वैकसिपिकमेषायुच्यते। खज्येष्ठाया ज्येष्ठो जातः पंचदश गा हरेत्
षोडशो वृषभे दृषभसंबन्धाद्वावे लभ्यन्ते । यथास्य गे्ितीयेनाथे इति
अन्ये शेषा गा दरेरन्स्वमादतः Wasi माता गरीयसी स गरीयसीं यस्व
कनीयसी स कनीयसोमाहरेत् | |
प्रथवा ज्यै्ठिने यस्थाययुद्धार $धिकर उच्यते पूवस्तु स्थित एव । ATATAge | . `
शोषाः कनीयांसः स्वमाता हरेरन् | खमा इति विविच्यते |
श्लोकद्यस्याथैवादत्वान्न विवेके aa) उपक्रममान्नमेतत् ¦ frac `
खच्यते ॥ १२४ ॥ poe eae
1 सद्शच्रीषु जातानां पुत्राराभविंसेषतः ॥ one
८ न मातृता Shearer जन्मता ज्येष्ठ्यश्ुच्यते ॥ १२५ |
सदशः समानजातीयः ॥ १२५॥ |
नन्प्येष्ठेन Walt TAIT स्मृतम् ॥ `
AAMT TAY जन्मतो ज्येष्ठता स्मृता ॥ १२६ |
MAURIS जन्मञयेष्ठतामभ्युपगमयति |
सब्रह्मर्या नाम dst sarfaeta oe
छन्दोमैः परयुष्यत “genera सुतरहमण्यो ३३ इनदर भ्रागच्छे"ादिप्रयोगे--बहलवाद्- ` |
बहुवचनम् । तत्रेदमुच्यते । प्रथमपुतरेण पितरं व्यपदिश्य हृयते । देवदत्तस्य पिता यजतेः । `
| पिरि जन व् ॥
PUTT एककालनि- `
श्ुत्रोऽनेन विधिना सुतां gata पुत्रिकाः +. 2 ५
यदपत्यं भवेदस्यां तमप त स्व ee २ ५८.
४ alan १२८॥
pe a । ष्टुन्ति RE
wre] ` मनुस्घरतिः | ५१01
` यदपत्यमस्यां जायेव तन्मे महं स्वधाकरय् । Beaten sees
` कार्स्योपलकच्तणार्थः स्वधाशब्दो न त्वयमेवेष्चार्यः | वथा च गेतमः-- "पितेत्सृजेखु- (ऋ
चरिकामनपल्योभ्नि प्रजापतिं चेष्टास्मदर्थमपलयमिति संवा “श्रमिसंबन्धमात्रप्पुिकत्य- (श
षाम्, Cato २८१६ ) इति मन्त्रादियेगेन विनाऽपि भवति पुचिका । oe 4
` “नलु संवादामावेन यचयप्यमिसंबन्धे sea श्युच्यते पुनवचनेन याव्नज्ञापित- `
स्वावल्नामोता विप्रतिपदेतःः | {
कुर्वीत युधि कामेष रस्या व्यपदेशः |) १२७ ॥
| , मनेन तु पिधानेन पुर च्ञ्य पुत्रिकाः ||
विद्ध यथ स्ववंशस्य स्वयं दक्षः प्रजापतिः ॥ १२८
प्रजेात्पादनविधिज्ञः प्रजापति द
ददौ स दक्ष घर्माय कश्यपाय TTT
समाय रात्ने aeHeT ग्ीतात्मा सप्रररदिशतिम् ॥ १२९ |
सल्करत्येति । एतद्र बिधीयते
यथेवात्मा तथा पुत्रः पुत्रेण दुहिता समा
५ तस्यामात्मनि तिष्ठन्त्यां कथमन्ये TT हरेत् ॥ १३० ॥
` “वदपत्यं भवेदस्यां aaa स्यातः? equa) श्रपत्यं च aera) रतः 7
पितरि मृते पुत्रिकाया अनुस्प्नपुत्राया धनहरस्वमग्राप्तं विधोयतेऽथैव्रादेन। तस्या. `
सात्मनि पुत्रनिमित्ते तिष्ठन्यामेव धने न पुत्रोखत्तिस्तदोयाय युज्यते । श्रवा तस्या-
भात्मभूतायां पिदरह्पायामिति | | (1 |
पुतेण दुहिता सरमेति सामान्यवचने दुदिदशब्दः प्रकरणाुन्निकाविष्यो `
Ferma: ॥ {३० | ; 1 aoe
oe मातुस्तु योतकं यत्स्यात्मारीभागः एव सः ॥ ue 1
ददित एव च हरेदपूत्रस्यालिलं धनम् ॥ १३१
क येएतकशब्द पृथग्भावेन yeaa | तत्र हि तस्या एव केवल्लायो स्वाम्यम् | Je
५ . Weg तु सादायिकसेव न सबन्धल्लीधनमर् | aa हि तस्याः स्वातन्त्यस् | $
“Sata धनं प्राप्य खीणां सखातन्त्रयमिष्यतेः
a: स पएवोदाहियते। बअर्थवादेऽयं परिछृति- ‰ `
दिलिङ्गादनेकपुच्निकाकरणममी- |
४ 1...
हसेतत्रापिस च carte gaa) aga: पक्छान्तरेऽपि पः
seared दयादिति नेषदना पक्षान्तरेऽपि निषेधमनुमाप्यति
। चत्युमयोरभा्ष्वत्। चोन । परिसद्यतिअजुधमाने थोतनमनद
ao. मेषातियिभाष्य्मलङ्कुता [नवमः
कसारीभाग ta इमारीग्रहणादढा नास्ति । एवकारस्य च प्रसिद्धादुबादक-
त्वाखकरणबाधकत्वमतश्च पुत्रिकामारीविषयमपि यत्कमर् । एवं च गैतमः--
( २८। २४) (Correa तदपत्याना्ःः SYFAS SF ""दुहितणामप्रत्तानासप्रतिष्ठितानां | : oe
Rr तत्राश्रतिष्ठिता' या ऊढा श्रनपलया निर्धना wage याभिः प्रतिष्ठानलब्धा।
Sea रव च हरेदपुत्रस्यनेरसपत्रस्यखिलं घनं हरेत् । सति लैरसे `.
यावानेशस्तं वत्त्यति | अत्रापि पुत्रिकापुत्र एव ‘Steal’ न सर्वत्र पूर्ववस्यकषरणत्यागस्य = `
यैौवकविषयत्व एष प्रमाणसंभवात् ॥ १३१ ॥
दीहो afad रिक्थयपुत्रस्य पितुररेत् ॥ 9
स एव Tegal पिण्डो पित्रे मातामहाय च ॥ १३२ ॥
अरपुत्रमातामहप्रमोतामहाय । | हि oe 7
gana tfaaefiaeatiad रिक्थदरतवपुक्तम् | श्रताऽयं श्लेकस्तदनुबादेन
पिण्डदानविधानाथे इति कैरिचद्व्याख्यातम् । ‘stadia ते पठन्ति। यस्मि- `
“Td we हरेत्तस्मिन्नेव पन्ते दद्यात् । यदा तु “aman विभागः स्यात्? इति
geet न दयात् | अनन्यथा ¢यो यत ्राददीत स तस्मै cena? इत्यनेनैव पिण्डदाने `
सिद्ध ुनर्वचनमनथेकम् । अ्रखिलरिक्थभरदणालुवादश्चानथेक एव ae
wa “पुत्रस्य fageta” इययमेवार्थोऽगीतर्चिरन्तनपाठः | fig
शब्दश्च जनके प्रसिद्धतये न मातामहे । sara पुत्रिकाया wal यहि तदन्यभार्या- 4
यामयुत्रः पिका च पुत्रवती। तदापनेनैव पुत्रेण जातेन पिदा मातामहश्चेभष्वपि `
पुत्रवन्ती वेदितव्यौ । यदा तु बोजीतरासु sagem पुद्धिकापुच्रः समानजातीया- `
यामूढायां जातोऽपि सैव बीजिने रिक्थं हरेन्नापि पिण्डं दयात् । अन्या हि जन्य- `
जनकभावेःऽन्यश्चापत्यापत्यवत्संबन्धः | भरजनका aie च्ेवजादिभिरपत्यवन्तेा जनकाश्च `
विक्रीवापविद्धादिपितरो नैवाजीगर्तादयः gaara: वथा चैरसलक्षणे शक्ततः =
(मह < । १६६) इति gay) ततत्रं च एत्रिकापिदरव । भर्ता हि तस्य ag `
बिधेयवर इति माद्छले खामी । वरमदेदं तद्रकव्यम् । यसिमन्पकतेऽविद्यमानान्यपुत्रं = `
पुत्िकाभतां of 1 तस्मिन्प्ते येन कार्यमतः पिण्डदानम्।
दा , gta नेव बीजिने पिण्डं `
केय इत्यथैः ¦ यथा मातामहपक्ञे पितुरपि येः `
न्तरेषु दयात् । नचस्वै-
frat; रिक्थभाग एव svat निषिभ्यते न त्वस्यां गुवत्तौ ।। १२४ ॥
wee ee
me भाभ्यामनेनायमयुवादः । यथैव पित्रे मातामहाय च एवं पितामहाय प्रमातामहाय च । eG Sand
तथैव च ततः पराभ्यां द्वाभ्याम् ॥ १३२॥ ` ५
पोत्रदोदित्रियोललोके न विशेषोऽस्ति धर्मतः ॥
तयोर्हि मातापितसे संभूतौ तस्य देहतः ॥ १३३ ॥
प्व॑शोषाऽयमथेवाद्ः |
कथमविशेषस्तयेहिं मातापितराविति ii १३३।
पुत्रिकायां कृतायां तु यरि पु्रोऽदुजायते ॥
समस्तत्र विभागः स्याञ्ज्येष्ठता नास्ति हि fear ॥ १३४ ।
समस्तचं तस्यो विभागे जातेन gag च्यष्ठांशनिषेधः | ज्येष्रता नारि लं {
द्मपुत्रार्यां मृतायां तु पुत्रिकायां कथंचन
| qa तत्युत्रिकाभतां दरेतेवाविचास्यन् ॥ १३५॥
धस्वामिन्यास्तु पुत्रिकाया भतुरप्राप्रधनसंबन्ध उच्यते |
rer कि पुत्रिकाविवाहेन Sea | उताहो न किचन । यदि dead. भ्ये. . Ae
are भवति। भा्याकरणो हि विवाहः । ततश्च ae... संस्तूयते | कन्या- te ees
गमनं प्राप्रोति श्वदारनिरतः सदा" इति नियमातिक्रमश्च | यथेच्छसि तथास्तु |
४ $ # `
ननु चास्मिन्पक्ठे शछोकेाऽयमनथैकः। `
नेष दाषः | अपरिपूशेत्वायाथेवत्वस्य | aq न Headset
५ ५१ युक्त एव शोकारम्भः । बहवश्वाथवादिना मानवाः शोकाः 1
भथवा पुनरस्तु न संस्क्रियत इति । न तु चास्मिन्पन्ते कन्यागमनं प्राप्नोति।
gaa) तथाविधाया जातो manger ga gaat agiaattentenin = `
णिकम् । न च तानि नामानि न प्वनीयानि। ,५५,.. `
fat पुनभ कन्याशब्दाथं मत्वा चोदयति कन्थागमन प्राप्नेवीति। Bre Re Ss
RATT तावदप्रृततुप्रयोगा | वथा... .देवहिता प्रथमे वयसि वतैमानाच।
war यदि वावत्युलाऽसंपरयुक्ता हेढाया aft प्राथमिकारसंप्रयोगादनपगदमेषाुष्येत । `
भायेण यत्र शाखे कन्याशब्दः पुंसाऽसंप्रयोगमाचष्टे |
` भथसंस्कारहीनेति तदपि a) यत्तः प्रथममेव वचनमेव स्मरणाभिप्रायेश तत्र ` : oe
Sa । भमायान्तरवशा्चचणया “दिताः इत्यन्न tad । यथेक्तं --“पायिगरहणिका- `
alt” मेधातिथिभाष्यसलमलङ्ता | 1 [नवमः
मन्त्राः कन्यास्वेव परतिष्ठिताः । नाकन्यासु कचिन्नृथां ganifien हि ताः ॥ (मतु `
२२६ ) इति । owe धर्मलापवचनलिङ्गास्युरुषोपञुक्ता ऽकन्येद्युच्यते । afr. |
` येणादुषभुक्ता कन्येति सवत्व सुल्यायेमनुरष्य क्रियमाणा धमां geared) ते चन सर्वे, |
` किति । याचतां प्रमाणमसिति। तथा हि कानीन इति पितुः खता, संस्काराभावश्च `
प्रतीयते| tad हि संस्काराभावे चोटासैरिणीपुत्राः कानीनाः ! केवलाया च पिव्खता- `
ल्क्तणायां पृश्िकापुत्रोऽपि कानीन इति व्यपदिश्यते | ae
यचचोत्तं “aarcag नियमातिक्रमः std । न gered: सखदारेभ्योऽन्या
गन्तव्येति ¦ परख्ियं च न कामयते न चापरां दाराम्) तथा सलयनेनैव गततवातपर्दार-
| प्रतिषेधोऽनथेकषः स्यात् । किंत खदारेषु रतिधारयितव्या रतिभावनयाऽऽभ्यासास्री- `
स्यतिशयेष्यत्तेः । ‘feet च न कामयते न चापरान्दारस्तथा सति धमेभ्यो न हीयत
इत्यनुब!दाऽयस् | saat स्वद!रनिरताऽपि पर्व॑बजेनमेनां व्रजेयुः । wat सुषुष्त्यैवम-
` पत्न्येष एव । परदाराप्रतिषेधोऽपि नासि । भनूढत्वात्कनविदारव्यपदेशाभावात् |
किं पुनरपुत्रयुक्तम् | श्रविवादेति । wer हि विवाहाः। ते च सखोकारमेदेन बाद्या- ae
a यापि कथंचिन्न ceed इर्बन्ति। एतदथैमेव कैशिशोद्रहेकपिलामिः(३-रोयत्र `
wetted, प्राकरणिकल्वेऽपि सपिण्डादिप्रतिषेधस्य चैकरूप्यं मा विज्ञायीति। = `
योश्वापत्यमिवि।
(“कथं पुनः स्पष्टप्रतिषेधेा wien तस्मिन्नद्राहशङ्ा |
wea | श्रस्य प्रतिषेधस्य वाक्यशेषः श्रयतेऽपत्यं हस्य तद्भवतीति श्रनेन। `
` ततश्चापत्योव्पत्तावेव पुद्धिका न भायां । धमांथेमथेकामयेस्लस्त्वेव सहाधिकार इति। `
भवत्य. परिहारस्तु खकरणाभावादविवाहः। छ
ag तस्मिन्पन्ते कानीन एब पुत्रिकापुत्रः स्यात् । न ह्यसौ fag: “a? स्यादसंसछृत- न ` ८
ee मि संस्कारपक्ते तु पिदरस्वतासस्कारभावैमयलच्णवाय् प्रत्यक्तादन्यवर- `
धर्माभवि तु कानीनद्धिचत इति युक्तम्! - ` ` ¢ io
[ a दमत्रोच्यते | न वयं पुत्रिकापुतरस्य कानीनस्य aaa तदस्य नास्तीति aa: 8 sq
a न चास्याः खकरणं ugefa) पितुरेव खत्वानतिडृत्तेः।
| ( प्मभराठकायां च विवाहप्रतिषेधः एत्रिकामविवाद्यां दशयति । यथा 'नाभराद्काुपयच्छेत `
ark ह्यस्य तद्भवतीति? | प्राकरणिक्गश्चायं परतिपेधस्तदतिक्रमे विवाहस्य संस्कारतैव नास्ति = `
शुद्रा्याधानस्थेवाहवनीयाचर्ता रनिगिन्यादिप्रतिषेधेपूपलम्यमानमूलत्वासकरणाधीनेऽपि `
न संस्कारस्वमपनुदति। तथा च fret दशैनीयकन्याभावे कपिलादिरूपामुपयच्छन्ति व
` कया च सहधर्मानुष्ठानमाचरन्ति | [कतयोन्यन्यपूर्वाभगोऽ्त्र ] | समानप्रवरादिकयोाढ-
at] WAI: | ee 8
“पितृवेश्मनि कन्या वु यं पुत्रं जनयेद्रहः | तं कानीनं agar aig: कन्यासयुद्धवम्।' re
| ` (मदु €) १७२) इति । श्रस् चाथेः। य एवंलन्तणः स इहं शाखे कानीनब्रदणेषु
ate oe : ग्रहीतव्यः । स च कस्यापत्यमित्यपेच्तायां Ate: कन्यासलयुद्धवम्ः इति द्वितीयं array | oe cae ॥
अथवा नेह पदार्थो aed । कं तदं १ संबन्धिवा नियम्यते | य एवंविधः कानीनस्तं `
वेः संबन्धिन वदेदित्येकवाक्यतैव । संबन्धिता च पदथेभेदे चाष्युपाधिभेदद्धियत =
एव । रहः प्रकाशमेदेन। ८ चैव मातामहस्य । wet चाहुरिति पदाथस्तु ) तदा ¢
» one कानीनशब्दस्य शब्दाथसवंधोऽबाधित एवावगन्तव्यः! aa चापत्यमान्नो कानीना
¢ भवति । भवतु पेटके कानीने व्यवहारः । | et 4 |
A तुस्ृतिमेव विशेषनिक्वामाहुः। a fe कन्यापयमात्रे ada कानीनशब्दः
श्रयुज्यते। किं तर्हि, मएनवस्परविलिते +
एतदप्युमन्यामहे ( निश्चिते प्रयोगभवेऽवशेषस्मरणेऽपि पुण्यसिद्चयादिषिद्विशे-
षावगतिः प्रयोगतो न्याय्यैव ॥ १३५ र
AHA वा Hat वाऽपि यं विदेस्दश्ात्सुतम् ॥
पौत्री मातामहस्तेन carted हरेद्धनम् ॥ १३६ |
भधस्तनेोपरितनवाक््यपर्याज्ञोचनया पुच्रिक्षापुत्रविषय wade प्रतीयते । = |
seca श्रि दुद्ितुः gat मातामहधनभागिस्युक्तम् | किं पुनः कृताया इत्येवम् । `
यशोषत्वात्पुचिक्ाया विधिष्वानथेक्यप्रसङ्खान्न dae रिक्थप्राप्यथैः | 4
न 3 च wat दीदित्रमात्रस्य पिंडदानाधिकारः श्रयते ““मातामहानामप्येव- ` a
fai? (are १।२२८ )। इहापि प्रकरणं हित्वा श्रतिवाक्यसामर्थ्यन दौहिजमात्रवि- ee
~ षयतैव प्रतिपत्तुं न्याय्या। दद्यात्पिश्डं ह निति ॥ तथापरयुक्तं “दौहित्रो `
oe oS खिलं रिक्थम्? ( awe &।१३२ ) इ्यादि | : ५ :
¢ अत्रोच्यते यदुक्तं मातामहानांमिति तद्रहुवचनं कि व्यक्त्यपेचत्यसुत लच्तयया a
| प्रमातामहाद्यमिप्रायेय | व्यक्तिपन्न एकस्येव मातामहस्य पिण्डदानं प्रप्नोति श्राद्भादिवत्! `
ध तच्च सपिण्डीकरणे कते विशद्धम् । एवं ह्याहुः श्रत ऊर्व त्रिभ्यो दयात्" इति। = `
अथापि “पितुरन्यस्य सपिण्डीकरमेव न करिष्यतः" इत्युच्यते, तदपि न, निषेवा-
es भावात् । लक्तयायाः सन्निकर्षा विशेषाभावाल्नक्तणविशेषपरिज्ञानेऽनवगमत्मेव श्रत्या- =
, दिबलेन च प्रकरणत्यागस्येति विरेषप्रङ्गरतं निवेशो हि पडाथैः प्रकरणादुक्छृष्यते, `
| -द्वादशापसदे हीनस्येतिवत् | RAT Aes TEE । sen = = `
विषयमेतत् ॥ १३६ ॥ ८.
ना
ce ee = मेधातिथिभाष्यसमलङकत। ५ [ नवमः pees
पत्रेण काञ्चयति पत्रेणानन्त्यमदहदुते ॥
अथ पुत्रस्य पत्रेण बघ्रस्यामोति विष्टपम् ॥ १३७ ॥
qag जातेन तत्छतेनोपकारेय ज्लाक्ान्समादीन्दश विशोकान् जयति | (1
प्राप्रोति । तत्रोत्पद्यत इति यावत् | छ 1
ad चाक्रणानन्त्यं रे्वेव चिरन्तनकालमवखासं लभते; =
dae पुत्रेण sper विष्वसादिव्यलकं याश्रनोति। प्राकाश्यमश्तुते न कन-
चित्तमसा नियते ॥ १३७॥ व
gaa नरकायस्मस््रायते पितरं सुतः ॥ ^
तस्मास्युत्र इति योक्त; खययेव स्वय युवा ॥ १३८ ॥
प्रपत्यात्पादनविधिशेषोऽयमथेवाद a:
` पुंनामनरकां चतुरविषमूतात्यत्तिः एथिव्यां व्यपदिश्यते | ततस्त्रायते gt ।
a 2 जातः देवयोनौ जायत eas: । ney
तस्माद्धेतोः पुत्र इति saafeaa nn १३८॥
पैत्रदि्ियोलोके विरेवो नेपप्थते ॥
Ss दादित्रोऽपि agit सं तास्यति पेत्रषत् ॥ १३९
त्रापि ददिः पुत्रिकापुत्र एव विज्ञेय क eho
दैहिजोऽपि eget खंतारयति चैच्रवत् । भ्यमप्यथैवाद एव ।
teeter
`" ` एतये्विशेष नास्ति | एकस्य माताऽन्यज्कलीनाऽपरस्य पिता ! तस्माद हिचौऽ- ge
2 च्यु लोक Va प्रेतं सन्तं सततं संतारयति AHA ॥ १३६॥ = `
मातुः प्रथमतः पिण्ड fraggle ॥ =
दवितीय" तु पितुस्तस्यास्तृतीय ततिपतुः पितुः ॥ १४० ॥
ल एव दधादद्रौ पिण्डौ पितरे मातामहाय चः (मु £ । १३२) इयत पुत्रिकापुत्र- =
ध kb पिण्डदाने मातामदक्रमयुकछम् | वस्मादयमपरः कमः पुत्निकापुत्रपिण्डदानस्य । सातुः `
ce yaaa: favs निर्वपेदिस्येवमादि । द्वि तीयं तु तस्या एव पित्
ये ह पठन्ति ‘geet’ वस्रथमं पुत्रिकायै नित्यं ललकायः नि्दन्ति |
-सतत्पतु पितुरिति q जनकस्यैव पित्रे दृतीयम् । wag पन्ते मातामहाय ` ie
पिण्डदानं ने ` स्यात् ॥ १४०॥ ee
उपपन्नो गुणे; सर्वैः पुत्रो यस्य तु दलिमः ॥
स tide तद्रिक्थं संप्ाप्ठोऽप्यन्यगेत्रतः ॥ १४१
“a शरावो न पितरः पुत्रा रिक्थहराः पितुः" (ag €। १८५ ) इति स्वपुत्राणां (श
रिक्थहरत्वुक्तम्। सवि aa प्रजीवनमात्रमाक्त Samia) `
gas एवौरसः ga: पित्र्यस्य वसुनः प्रभुः। शेषाणामाचृशंस्याथं प्रदयत्त॒
` प्रजीवनमिति? | ( मनु < । १६३ ) । Warsi सिद्धमेव दचरिमस्थ रिक्थहरत्वम् !
दं तु वचनन सस्येवीरसे प्राप्त्यथैमन्यथा न किचिदनेन क्रियते । .
किरयासु तस्य भाग इति । विशेषादेशाभावास्ख म श्रौरसेनेति केचित् |
` वदयुक्तम् । साम्ये हछमिधीयमाने यथेव पुश्िकाप्रकरणे पटिवमेवमच्राप्यपटिष्यत (म
Serer विभागः खात्”, ( सु € । १३४ ) इति । तस्मात्ते्जवत्षष्टपंचमादिमाः [शि
गकस्पना कारय्युच्यते । ।
५ भव्राप्यस्ति वक्तव्यम् । यथैव भागविरोष उक्तः चतव्रजस्व “ad तु चत्रजस्यांशम्'' (हि
CAB EL १६४) इति तथेव दत्रिम वच्यति । तस्मात्पुनवेचने प्रयोजने चिन्त्यम् । .
aoe ध उपाध्यायस्त्वाह--पुनवेचनाद्विशेषनिदे शाभावाज्च SANTA कल्पना युक्ता ० ५ ॥
: : न स्वभागता, नापि समभागता, न त्तत्रजतुस्यतेति 1 १४१ il ree व
गोत्ररिक्थे जनयितुनं हरेहधिमः क्वचित् ॥
गेत्ररक्थादुगः. पिण्डा व्यपैति ददतः स्वधा ॥ १४२
इतश्च भागहर eae aml) यता जनयितुः wate धन चन
| हरति, व॑शादपेतत्वात् i गोत्ररिक्थग्रहणाभावे च पिण्डमपि safe न ददाति | :
गेच्रिक्यानुगे दि fare? tefiteasancati) यदीये tase गृहते तस्मै
पिण्डादकदानादौध्वेदेहिकं क्रियते । : : ५
.. व्यपैति तस्मानिवतैते। खधाकरसाधर्त पिण्डश्राद्धादि लच्यते। तदेतत् योऽन्य `
(saree न चै
| | स्मै स्वपुत्र ददाति तस्मालिबतैते | न तस्य कतेव्यमित्यथै पष एव न्यायः कञ्चि Ae ee
area सहेाढापविद्धदुव्यायुष्यायणानायुभयेपकारकल्म् |
ee Sag a Sta हारयेदित्यन्वर्भावितण्यर्थ व्याचक्तते। तेनोभयस्यापि द्व्या- ` 2
सुष्यायणवदुपकर्ैन्यमित्याहुः | ee
उत्तरसतूपकारोपक्रमः । तमेवं गमयन्ति । यदि गोत्ररिक्थे न दरेपुत्रसदा g
च | न ह्यथान्तरभवे प्रमाणं ¡ कन्यम् ॥ १४२
| रई ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । म [नवमः
अनियुक्ताषुतश्चैव पएुत्रिण्याप्तथ देवरात् os
उभौ तौ नाता मागं जारजातककामने ॥ १४३
` बादः।
( नारदस्तु विशेषं स्मरवि-~ ` ` ।
भजता यै खनियुक्तायामेकेन बहिस्तथा | अरिक्थभाजस्ते सवं बीजिनामेतर ते सुताः ॥ `
"दधसे बीजिने पिण्डं मावा चेच्छुल्कपे हता । अशुल्कोपनतायां तु पिण्डदा वेद्यते `
(अ० १३ शो १६-२० ) il इति
सुतवचनत्छृन्निमादिवदुत्पत्तिविभ्यभावातपुत्रसध्ये चापरिगणितत्वात् व्रवर्णिकानां `. `
च बीजजाः प्रनीवनमात्रमागा, न रिक्थहराः | यतो ऽविशेषेय atest wa प्रते
` . स्मर्यैते--उ्वंमपि पितुः पु्ोपकरैन्यशिष्टस्य धनस्य विभाज्यत्वाल्लभेरन्ेव प्रजीवनम् | ae
` atrenitgas सपिण्डवीजक्ताः प्रजीवनमात्रभागाः कवैन्वाः | रिक्दरत्वं
gah | परिगणितपुत्रविशषोदहेशंन रिक्थहुरस्वस्य श्रवणात् । उक्त चेतत् चानां
“्वचेकरिक्थिनौ स्यातामिवि"' (ag १६२ ) ।
तस्था जाती न दासः सुदन्यपदेशामावः genta तन्ना नराद्यणादिवलजीवनभाजः । ==
` अ्रन्यस्त्वाह--नियतकमकरा श्रपि दासा भवन्ति | यथा AUTH: प्रसाधकः पाचकः ^
`, वुचिर्याविधमाने पुत्रे आश्चो देवराद्चियुकयाऽपि। कथं पुनः पुत्रवलः निवे षः | = ८
` देवर एव कामार्थं figs: | पुतोसपादनञ्यपदेशोनेलभिभ्ायः । `
Past कामते aaa ५ १४३ ॥ FS 4
` ` नियुक्तायामपि पुमानायाज्ञतिऽषिधानतः। `
aga wat भृते पुत्रोत्यादने fear ुरुनियेगेऽपेन्ितव्य इत्युक्तम् । तस्यैवायमनु- ee
८ गुरभिरनियुत्ता ुत्राधिनी पुत्रमुल्पादयेत्--्तें fend भतुः, चेत्रनश्व
| ` पुत्रतद्ैहरः इत्यनया श्रान्त्या-स तस्यां ogee न रिक्थहरः । यतः कतेत्रनादि- `
विशिरेन विधिनेलन्नसख शाखे चेत्रजग्यपदेशात् | तेनैव चास्य dane रिक्थहरत्वमत्र `
वारयते। पिण्डदाने तु न निषिध्यते । यद्यपि पतितोखन्नो भवति। `
garda च दशेनेनानिदुकताुतादय इतरत्रानेशस्वरा्रोजिने रिक्थं लभेरन्निति | रिक्थं
प्रलीवनपर्या्तमेतद्वि्ञेयम् । उकतत्वादस्यां भागाथं एव दासीव भण्यते । या "सप्तैता `
` दालयेानयः (ag ८४१५) इति निरूपिता यासां प्रयोगाथैमवगन्तन्यं क्रियते | ue ae
a ` मसिः) OO ee
अविधानतः usieiktiaaan 'विधानामावःः । स नार्हति रिक्थं, vat त
हरेत्तत्र नियुक्तायाञ्ञातः पुत्रो यथारसः |
क्षेत्रिकस्य तु तद्बीजं wat प्रसवश्च सः il १४५
श यथैरस इत्येतदत्र विधीयते श्येष्ठाशप्रापत्यथेमन्यदा नेच्यते। अनेन विधानेन शि
जयेशरांश उद्धारः चेत्रजख पराप्यते च्येषठमार्याजादस्य। श्रतश्च यदपु्रस्मांशमक्त््युपलजने
प्रधानस्येत्यनेन तस्यायमपवाद; । उभयस्य च प्रामाण्यात् विकरिपितस्य च quar
व्यवसा | न ह्यन्यदस्य श्लोकस्य प्रयोजनमस्ति, seat सवस्य । ` rs क
क्षेचिकस्य ततत्रखामिनस्तटुबी ज वत्कायेकरस्वात् परशंसयेवसुच्यते | घ्नत
पवाह ध्
भ्रपत्यम् । अर्थवादः शोकः | १४५ ॥
तरतः धर्मेण शास्लीयया व्यवस्थया | तत्र प्रमार्णांतरं ea रूपेण भसः
धनं यो िभ्रयाद्भ्ातम तस्य च्िथमेवच।॥
VISTA भ्रातश्त्पा्य दयात्तस्येव तद्धनम् tl १४६ I
ध विभक्तधनस्य धातुरभात्रे बिधिरयञुच्यते | पूर्वस्तु सह वसतः । एतावान्पूर्वोत्तिरयो- |
coc Petia | aM
Sree भातुरुत्पाद्य Ramada व्याख्येयम् । दव्यात्तस्यैव न पुनस्तदी- `
at च मारे | अनेनैव च दशेनेन लिये भरणाहाः | न तु पतिधनैशयै इति । श्न्यथैव `
` स्च्यमाणलात् । तस्य तद्धूनस् । तस्य, बिभक्तथनस्य "धने" दयादिति ॥ १४६ ॥
याऽनियुक्ताऽन्यतः पुत्रं देवरादाऽप्यवान्चयात्
कापनमरिक्थीयः मिथ्येात्पन्न' परचक्षते ॥ १४७७
game दरव्यः। ita च निरोधो चतः तथा सत्वनथैक
इति Seen: पौनरक्स्यपरिहारः व तत्र । ga तु न तमिच्छन्ति। ततश्चेयं व्याख्या । व
oe नियुक्तायामपि जातः वैकं रिक्थं नाति । काम्रजमिति
| यन्तु उत्तर उच्यते । यद्यपि नियोगासपरवसैते न कामात्तथापि तत्र कामोऽवश्य- os
poe ee wat श्रत उच्यते। तं कामजमिति। freticag यदर्थयुखादितस्तत्कार्यान- `
Pera एवं च पूर्वोक्तस्य wea प्रतिषेधोऽयमवश्च बिकस्पितम् । a = `
. शुक्तति पठे एनः पाठान्न संगच्छेतेतरामित्युपाध्यायः ॥ १४५७ ॥ eee ee
क्षेत्रज इत्यथैः | नियमत्यागेन दैवरभ्राजाययोः gaara प्रवतेमानयोयुक्तं पतितत्रम् । = `
शास्त्रय नियमितयोागमनानुज्ञानात् | १४९ । ¦ Oy a ous es =
दद ( मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता I". es ae [ ee
vafeata’ faa’ विभागस्येक्यानिषु ॥
adig चैकजातानां aararg farsa ॥ १४८ ॥
रकयेानिषु एकजातीयजानां सवेहरत्वमेव । `
नानास्त्रीषु नानाजातीयाखिदानीं carat | बही ष्वित्ययुबाद
oe ये तु frafad मन्यन्ते । नानाजातीयसु बहीशु जातानां वर्यमाणा 'चलुरे-
शान्हरेदि! मनु < । १५३ ) व्यादि भागव्यवस्था । एकया तु विजातीयायां कदापि
` न ्रयुब्यते तस्वेहासम्मवादघहणम् । १४८ ॥ ` ;
atermeaaged ण Taare यदि fea tl
तासां ay wag बिभागेऽय विधिः स्मृतः ॥ १४९ ॥
ware तीयं ` दर्श्य कमस्यादुबादः । अयमपि वकत्यमाशसंचेप-
प्रतिक्नानाथे eee Ul | 1 ध oe
गीनाशो ASAT यानमलङ्ारथ वेदम च ॥
विपरस्योद्ारिकं देयमेकांशश्च प्रधानतः ॥ १५० ॥
कीनाशो वाहः। तथा च मन्त्रः “इन्द्र भरासीत्सीरपतिः, कौनाशा श्रासन्मरत
यथा सुतं कीनाशा श्रमियंु areftia’ | यान गन्त्यादिः | meagre पिद्घृता-
ङ्ंलीयकादिः । HUA प्रधानम् । खकाशश्च यावन्तेोऽशास्तत एकः प्रधानभूतस्तस्य
दातव्यः | ज्येष्ठस्य एतन्मध्यकादुद्धय शिष्टं वद्यमाणकर्पनया विभजनीयम् ॥ १५० |
saat दायाद्धरेद्िषो दावं ्षत्रियापुतः ॥
वैश्याजः साधमेवांशमंशं शद्रासुता दरत् ॥ १५१ ॥
| सलप्येकसश्रवणो. fragt स्माशेष्ेषैव कसना दर्शिता । forded तु
कस्पना ॥ १५९१ ॥
ज्ञारलोकात् 1 १५२ ॥
चतुराऽशान्दरेदिमल्लीनं शान्क्षत्नियासुतः ॥
वेश्यापुती हरेत् दय शमंशं WTA हरेत् ॥ १५३ ति
इह विशषेणापि क्त्रियादिपुत्राणां ama wert विशि्योरागमयोरन्यो 8 8=—
भागविरोषः qa ` eee i
“न प्रतिब्रहमूदेया चच्नियायाः सुताय वे । यद्यप्येषां पिता दयान्खते विप्रासुते ety? (श
( इृस्पतिस्छति ) ॥ इति । प्रतिद्रहोपात्ता ‘afer । क्यादयुपात्ताया न निषेधः । ` छि
तथान्यत्र पञ्यते-“श्दरायां तु frat न भूमेर्मागमर्हति इति भूमिमात्रस्य ond
ets निषेधः। id Ene |
एतश्च यत्रान्यद्धनमस्ि तद्विषयं द्रष्टव्यम् न्यथा दशमांशवचनपघ्रपविष्ठेत | `
धनान्तराभावे च जीविकतैव न स्यात् । `
जरह तुत्वे मागदानं तु निषिध्यते, प्रजीवनाथैतवं चोपकस्यनमनिवारितमेव रि
ie al विशेष इति चेत्--भागपक्ते सर्वेण सवत्र खलेत्पत्तौ दानविक्रया दिष्वपि युज्यते hes
Raa तूपजीषने तदु्न्नस्य | बरीह्योदने च प्रजीवनं ्ाह्मणीपुत्रादेव श्रो aa, fey Ff
` भागकल्पनया। तथा चत्त “लभते तद्र्तिमूल्लमंतेवासिविधिनेतिः (गे० RNR) | ie : |
सत्यम् । पिवृधननिमित्त ठु तस्यं॒प्रजोवनं कस्पयितव्यम् | भागकल्लिचयदि §F
न कस्प्येत, तदा द्विजातयो wae: कदाचिदसद्रत्यो निमित्तान्वरता at दानविक्रया-
दिनाऽपदरेयुः । उच्छिद्येत तदाऽस्य जीवनम् । विकट्पिते तु तदीयामनुज्ञामन्तरेण `
न लभन्तेऽन्यत्र नियाम् ॥ १५३॥
यपि स्यात्त, सपुत्रो यथपुत्रोऽपि at भवेत् |
नाधिकः दरमाहयाच्छ््रापत्राय Ta ॥ १५४ | ५
SEEN weqar विथमानपुत्रः। नाह्मणीपुत्र एव वा विद्यमाना विवत्तिता न द्विजाति- |
। ` पुत्रमात्रम् । seat त्राह्मणपुप्े चत्रियवैश्ययोः सतेरप्य्टमांशं लभते केवले द.
४ वेश्यपुत्रे stag | oS
ee atta द्विजातिपूत्राभावेऽपुचचपदेनेोक्त इत्याह
्मस्मिन्पन्ते सपिण्डगामि दशमांशशेषधर् शूद्रा लभते। 0
दय सङा ज्ववस्वा | यदा बहुधनं चोमे तदा दश्मशं हरेच्छौद्रः। श्रथ कतिपय- `
जनजीवनपरयाप्तं तदा शुद्रपत्रस्यैव | ee aoe eS
चत्रियादीनां समानासमानजातीयाञ्लोजावानां asrersaz ( याज्ञ० २) १२५)
५ . विषिदर्शितः--““्रजाश्िद्रोकभागा esr: सथुद्रपकभागिनः' ! चत्रियाजाता
SO en RM ध ce
e600 मेधातिथिभाष्यसमलङता। [नवमः
खजातीयविजातीयासु शूद्रपयन्तासु बशेक्रमेण satan: | तदा तेन स्वधनं कत्रियस्य
शूद्राः षष्ठमंशं लभन्ते, विशश्च sata | क er ४
श्रन्ये त्स्य श्लोकस्य सामथ्येमाहुः | Megara यदा ददाति तदाऽनेन घने सङ्कलय्य
दशो ऽशो दातव्यो न तदधिकः सत्यपि खातन्त्ये । यथा वच्यति--““यदेवास्य पिता
दयात्, ( € । १५५ ) इति । 1
स्मिन्पक्षे स पुत्रो ददाति समानाधिकरणे पदे उपपन्नतरे। इतरथा
धयस्य सदक्ततपुत्रः पिता स दद्यादि'ति संबन्धो gies: स्यात् । aaa पुत्रादेर-
भिधाने, दयादिति जीवतः पुत्रसपिंडादेः।
ततश्च यदि चत्रियवैश्यापुत्री न सः केवलौ
| श्रत्यर्पं, नाधिकतरं, धनै लभते | यत्र दशं गावः सन्ति तत्र चतस
मोः | यदा तै न सतः तदा पञ्चगावस्तयैव कल्प-
यदि स्वां ब्राह्मण arena चाँशहरः स्यान्न
'ति (€ । १५३ ) चतुषु Wy sy कस्पना।
ब्राह्मणन्षतरियविशां शूद्रापुत्रो न रिक्थभाक्. ॥
यदेवास्य पिता ददयात्तदेवास्य धन भवेत् ॥ १५५ Il
न रिक्यनाग् द्विजातीनां शद्राषुच्चः। =
किं सदा । tare! यदेवास्य पिता दव्यात् । दायस्य । पित्रा दशर्मा-
TRAIT कृता तदेव तत्तस्य, तदधिकं Wh नान्यज्नमते। `
तत्रापि--शङ्कनोक्तं--““न शद्रपुत्रो ऽथभागो | यदेवास्य पिता ददार एव तस्य भगो
गोमिथुनं त्वपर ददयुतिभागकाले भ्रातर इति बास्यशेषः | ee ae
ge त्वनूढायाः शूद्रायाः पुत्रस्येमं॑विधिमिच्छन्ति। न aa विवाहलिङ्गं
किंचिदस्तीति वदन्तः । जाविविशेषवचनः शूद्रशब्दः । श्रते यदेवास्य पिता दयात्, |
धरता यदस्य प्रजीषने पित्रा दत्तं, तदे meee) श्रथ तेन काचित् विभागक्सयना
me अध्यायः | : Boe ४ Agee: | ~ Fs a ue
कथन्नासिः | “एक एवौरसः पुत्र, इति धर्मपतोष्वौरसा न चानूढयोर्जातानमैरख- = `
ल्तणमस्ि। sd च भनियुक्तासुतश्चैवेस्यादिः? | a oad
ao ग्रथ ˆ्राठजायाविषयमेतत् | तत्र किल नियोगे विहिवेऽनियुक्तासुत sft | ae
प्रतिषेधेऽपि तद्विषया बुद्धिरुपजायते) ` Ss
श्रत्राप्यस्ि त्ति जातमात्रेष्विति। तस्मासरसनीषु नियोगेन Gar'sfegergayy `
सवेषां च तेषां प्रजीवनयुक्तम् ॥ १५५ ॥ ` 4
समवर्णासु षा जाताः सर्वे पुत्रा द्विजन्मनाम् ॥
उद्धारं SITS दत्वा भजेरन्नितरे समम् || १५६
eo वाशब्द द्वितीयं विकस्पमन्तरेयाङ्पपद्यमानः प्रकृवमपेच्य frerargi भव्रति । BBs
: समवशणौसखसमवर्णासु वा शुद्रसयैव सर्वधनहरत्वनिषेधादद्विजातिविषयमेव विज्ञायते । तेन ^
Meera नाद्ययोपुत्रे चत्नियादिजाताः सर्वधनहरा भवन्तीट्युक्तं भवति
चत्रियस्य वैश्यापुत्र Oe
ARTA: SE ज्यायसे दत्वा स्वेऽसवर्णा जाताः स स्वणा- शि
Seq प्रारुक्तंकांशपचयविरोाधात्। | शि
aes निरयेषु सवणपुत्रेषु ुण्वस्खितरेषु युक्तमेव साम्यम् ॥ तथा चे्तं ` ^
सवशणापुत्रो अन्यायडत्तो न लमेत केषामितिः (Ate २८४० ), तदेतदसत् we |
स्यन्तमान्यत्वात् । “srt वाऽथंखाम्यमित्याचार्या? इति} तेनेयमत्र व्याख्या । `
भसु सवरेष्वसवणाखपि ये जातास्तेऽपि वार्यो शसुद्धारेण सवर्याद्विभजेरन् ॥ १५६ ॥ `
MRI तु सवर्णेव नान्या भायां विधीयते ॥
तस्या जाताः; समांसाः स्युयदि पुत्रशतं भवेत् ॥ १५७ ॥
। | अतिलोमविवादः age नेष्यते । उकतानुवादाऽयम् । तस्यां जाताः समांशाः `
स्युरिति । eee
TAS जत्यन्वरस्याभावादेवयुक्तम् | TAMA तस्य मार्या, नान्याऽल्लोचि eyo `
FAST यानाह TUT tara yar मनुः |
तषा षड्बन्युदायादाः षडदायादबान्धवाः ॥ १५८
वच्यमासूत्रसथानमेवत् |
बन्धुशब्दे बान्धवपर्थायः
। गोचरा दायहराश्च षटू, इतरे विपरीता, ^ ८
२९२ ` मेधातिथिमाप्यसमलङकता [ नवमः
यदत्र aed तदुपरिशश्चिदशयिष्यते ॥ gus |
ओरसः क्षेरजदचैव दत्तः कृतिम एव च ॥ a
0 ae गृढोखन्नोऽपविद्धश्च दायादा बान्धवाश्च षट् ॥ १५९
0 ५ कानीनश्च सहेढश्च क्रीतः पोनभवस्तथा ॥
| स्वयंदत्त शौद्रं षडदायादबान्धवाः ॥ १६०
शोकद्रयेन संख्यानिदेशे वर्गद्रयप्रद्नार्थः || १५९-१६० ॥
दशं फलमाभरोति aga: dat जलम् ॥
तादश फलमामोति FTA संतरंस्तमः ॥ १६१ ॥ =
PITA सहोपदेशातुस्यत्वाशङ्का | तननिषेधार्थमिदम् । न॒ तुस्य-
मौरखेनोपकारं कलु शक्ताः AYA Gases |
असत्यपि विशेषश्रवयो ्रङृतत्रादेवं व्याख्यानयन्ति | `
अन्ये तु ङयुत्राननियुक्तासुवान्मन्यन्वे । =
एतदुक्तं भवति | नैतेषु ay पु्वानहमिति छृतिनमात्मानं मन्यन्ते। कि तौ
रसात्पादने पुनरपि यत्नवत्ता भवितव्यम् क 00
तमः पारलोकिकं दुष्छृतकर्मजं दुःखं ऋथानपाकरणनिमिनत्तं सग्रजया free”
&
यद्येकरिक्थिनौ स्यातामरसक्ष्रना सुती ॥ `
यस्य aa रिक्थं स तद्गृहीत नेतरः ॥ १६२॥ ` oes
Se Tad wast “ames: प्रमीतस्य ज्याधिवश्य वे'ति, पारोषधे कथंचित्
Staaf संभवति, तदीयमेबासौ रिक्थं aaah) ` 0
जनयिलुयेदि नाम पिन्यपदेशः स्यादपि जननहेतुकः, तस्मादपि पुत्र सुतायञरु-
कः । तत्रीरसेन feet गृहीते । कथंचित् जनयितुः श्रन्यदप-
त WT! न च पराग्यत्तमेव प्रीत्यादिना ध्वं छृतं न sie सपिण्डाः
Te यद्यस्य fread एतदेव लिङ्गम् । भनियुक्तासुतादया-
oe रुकरिकथने एकहसस्थयनौ यया च तै भवतस्तथा दक्षयति i १६२
ce कल रवे;
च केत्रजवत् | स्मृत्यन्तरमुदाहरन्ति
रिक्यवचनमजुपपन्नम् ।? `
~ भ्ीरखादन्ये समानफलः । caged षट् ठतो न्यूनाः । श्रवान्तरपेत्तया वुस्याषएवे।
न पूर्वोत्तरपठितानां मेदाऽस्वि ॥ १६१५॥ (1
ओर इतरथासंसछृतायां निदत्तिपरः संसछृतशब्दः संभाव्यते । वतश्चान्येन संसछताया-
। मन्य श्रोरसः स्वात् । उक्ता च स्वशब्दे चत्रियादिपुत्रा भष्यौरसा भवन्ति oS
co er ^ तेषामन्यप्पुत्रलच्तणमस्ि । ae bila bs
एक एवारसः पुत्रः पित्रयस्य वसुनः चुः ॥
त शेषाणामान्रशंस्याथं' sea, पजीवनम् ।। १६३
` सत्यौरसे दोत्रजादयः सर्वेऽदायादाः श्रजीवनसेरघान्ञमेरन्
आनश्चस्यमपापम्। श्रददत्पापमाप्रोति । १६३।
षष्ठं ठु क्षत्रजस्पांशं प्रदातयैतकाद्धनात् |
Sa धिभनन्दाय फिव पञ्चममेव बा ॥ १६४ छ 1
कोतादिपुत्रवसप्रजीवनमात्र परापे dave भागविकल्योऽययुच्यते। स च गुणापे्तः॥ १६४॥ ` |
ओरसक्षघजे पुत्रौ lakers भागिना ॥ oe
दशापरे तु HAM गेत्रसिथांशभागिनः ॥ १६५ ॥ —
श्रादयोऽय श्लोकः पूरवोक्तविध्यनुवाद एव न पुनविभ्यन्तरम् | ida साम्यं da. Be ae
गोत्नभागिने रिक्यांश्चभागिनश्च | रिक्थं शः प्रजीवनसंमित इत्युक्तः | दत्तको `
क्रमशः । धरसचे्जे युगपद्भागहरावन्येषां तु पूर्वामाव उत्तरस्य भागहरतवम्। ` ५
यथां षद् दायादाः षडद्ायादा इति, वर्गद्रयप्रविभागेन दायाडादायादयोरनये ५
सत्यौरसेऽदायादा इति। बया पण्महोापकारा इतरे षद् न्यूना इवि। wey `
खक्षतर संस्कृतायां तु खयञुतपादयेद्धि aq |
तमारसं विजानीयात्पुत्रं प्राथमकल्पिकम् 1 १६६ ।
i त्मीयवचनः STIR न समानजातीयतामाह । एतेन खयं संस्करतायां sta
अन्ये तु माथमकल्पिकमैरस विशेषणं मन्वानाः चत्रियापुत्रानीरसानसंपूय- „^
oo cee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [ नवमः
& @ 8
एवं त॒ Sarena an स्वक्तेचे संस्कतायामसंपू्थलन्नण भीरसस्तचच स्वेऽसंस्छ-
तायां प्रापनोति | किं पुनः चत्नियादीनासैषरसस्वेन | पुत्रास्तावद्धवन्ति परिमिरतांशभाजश्च |
ated “त्रसव्योरसकतेत्रजादिलच्णे दादशसंख्यानियमात्कथं gaafata”
: श्र्नोच्यते। कि लक्तणेन। लाका व्यदहारपरसिद्धेः। तथाहि ar यती
; जातः स तस्य पुत्र इति लकिका व्यवहरन्ति । तथा चाजनङे करिचिपटृव्यवहारं
कुर्व्नन्येनेति बध्यते सैष ते पिता न हि तमनेन जात इति | अ्न्वयन्धतिरेकाभ्यां जनकः `
। पिता जन्यश्च पुत्र इत्येतदवगम्यते |
विशेषन्यपदेशाथेस्तु TAU: । यत्त स्षेत्रजादेरजनके वा पुत्रत्वमिति, तत्कार्य
` निवन्धनमपुत्रस्यापि कायेविधानासुत्रलम् |
gare वन्निषेधान्न उएतसमिति। तथा चेते प्रतिनिधय उच्यन्ते! तैरत्रायम् |
८ । $पि पिदृन्यवहारद्शैनाद्भ्यभिचारी |
दिभ्यवहारवत् पत्रव्यवहारे ऽबगन्तव्यः |
| ` “तत्र च यदारसस्य प्राथमकत्पिकस्ववचनं तत्र उ्यवहाराऽवगन्तव्यः | नव्यवहारे `
: किं तद्युपकारेऽपि । पितुरपकारेण ee ada भूयांसं शक्तोद्युपकठुमिति याथम- ` ।
कल्पिकमिति पदं ज्ञापयति | उपकारापचयाभिप्रायाब प्रविनिधिव्यवहारः | नहयेषां
प्रतिनिधिता संभवति प्रारज्धस्य कर्मणेऽङ्ोपचारपतिनिषेः। aa ga atti, = `
मणो quate । वेन सत्येव Samat gaa प्रतिनिधिखव्चन- = `
इतिः पशूनामपशुत्व- : 4 ^ ~
` मैरसत्वप्रशंसाथम् | यथाऽपशवे arsed गेऽर्तेभ्थः पशवे Ararat
as aaa गवाश्वानां प्रशंसितुम् | । ॥
यथाच यो यदीयाद्रीजालातः सर तस्य न पुत्र इति, तथा च दर्शं महाभारते
_ द्वैपायनाजाताः पाण्डुधृतराष्ट्बिद्ुरादये नैते व्यासथुत्रा इति व्यपदिश्यन्ते |
॥ 4 जन्मनिबन्धे हि gaa भ्रखपुनर्भवनियुक्तासुतानां विशेषो न स्यात् | जन्भनस्तुल्यव्वात् ।
कैच पुत्रकार्यकारथान्रेव कथ्िदपुत्रः स्यात् । यस्तु लोकि व्यवहारः, असौ जनके-
यथा च सप्रयोजने तत्रियादिषुत्राणमैरखस्वं तथेपपादितम् । ghana पुत्रत्वे | ae
तेन सत्यपि प्रयोगे इन्द्रादिशब्दबञ्लोकते (रथातिशयाच्छाक्े 'त्पत्तिविधानाद्धार्या ः. 7 | 1
अध्यायः | UGCA: | es २६५
व्याधितस्याप्रतीकारराजयच्मादिन्याधितस्व । oe ee.
wars स्पष्टम् | १६५७ || | ।
माता पिता at zarat यमद्भिः पुत्रमापदि।
सदृशं परीतिसंयुक्तं स ज्ञेया afr सुतः ।॥ १६८ ॥
दातुं युतम्
चः शब्दः पठितुं युक्तो “माता पिता चेतिः? | न द्यभयारपत्यमन्यतरानिच्छा्यां शि
अथापि वाशब्दः पण्यते। वथा चेाक्तम् “माता पिता वा दयात्, तयोरपि ध (८ |
पिता tara” इति कार्यान्तर विनियोगविषयमेतत्
नलु सत्वापत्ते सामापीदश' zag पितरि पुश प्रति दातं नास्ति । सत्यपि `
तूत्तरवचने भभावे बीजिने नासि वियोगे विशेषविषयत्वात्सदोद्युक्तम् । ate Lee
वसिष्ठः--“न at gt इयासतिगृहीयाच्चः' ( Ho १५ सू १) इति
सदशन जातितः। किं तहि, Feet: | चन्नियादिरपि ब्राह्मणस्य दत्तको ges, `
म्रीतिध्रहणं ज्लोभादिना प्रतिषेधाथम् il १६८
सदं ठु Fats गुणदेषविचक्षणम् ॥
पुत्रं gaya क्तं a विज्ञेयश्च कृत्रिमः ॥ १६९
त्रापि सदश गुणत एव विजयः
ये तु सदशं सवशे व्याचक्षते, तेषां सजातीयः इति एष पठा युक्ता यचयमर्थो- `
भभिप्रेतः। न तु जात्या खादश्यभपि TERT | ९
गुशदेषवि चक्षणम् । केचिदाहुः--'तावन्न क्रियते यावन्न प्राप्तव्यवहार
mat राणदोषान् जानाति । तद् ववेवं जानाति येनाहं जातो येन च संप्रति पुत्रतथा ve :
` भरणं मे क्रियते तस्याप्य पुत्रस्यभ्युपगतपुत्राभावात्तथैव प्रहीतव्येाऽपि लन्यतरत्रे ` ee
विशेषा नास्ति॥ १६४ (1
उत्पद्यते ग्रहे यस्तु न च ज्ञायेत कस्य सः ॥
स ग्रहे YS उत्पन्नस्तस्य स्यास्य AIM! ॥ १७० ॥
नंच ज्ञायेत माता aaa बहुशो Tat aT तदान ज्ञायते कषा पुनस्त
. ` जाति्यत gaan श्रविज्ञातवोजिने ara: | ie OE | ध Le
aa हीनजातीयपुरुषशङ्का नास्ति। वदाशङ्कायां हि प्रतिल्तामसंभवः (
प्रतिल्लोमत्वान्न कविदयत्रकार्याधिकारिणः 11 १७० ॥
1. oe मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | | 4 | नवमः
मातापितृभ्याधुत्छषटं तयोरन्यतरेण वा ॥
यं पुत्रं परिश्रहीयादपषिद्धः स उच्यते ॥ १७१ ॥
बहुप्रजातया भरणासमर्थेनायन्तदुमैस्या केनचिद्वा देषयोगेन मातापिदभक्ति- ` ् oo
` दहीनलादिना। न पुनः प्रव्यत्तत्वेन, तस्य न कविदेव पुत्रकार्यऽधिकार इति दितं =
अन्यत्र । तथैवमष्यन्यततरेणोत्सगेः।
परिप्रहः, gagean. न तु तञ्जोवितेच्छया च | १७१ ॥
पितरवैदपमनि कन्यां तु a gal ननयेद्रहः ॥
तं कानीनं वदेन्नान्ना गहुः कन्यासथरुद्धवम् ॥ १७२ |
श्रयं शोकः प्राक् व्याख्यातः । स्वयंदत्तछत्रिमापविद्धेषु भ्रस्य च भागकल्पना प्राक्
ae * निरूपिता | प्रतिप्रहभूमिनिषेषश्च सयन्यस्मिन्धने न तावत् ॥ 292 I
यागभिंशी संस्यते ज्ञाताऽहातापि वा सती
| वेः स गर्भो भवति सदयढ इति चोच्यते ॥ १७२ ॥
क्रीणीयाचस्तपल्या्थं मातापत्रोर्थमन्तिकात्॥
सं करौतकः सुतस्तस्य सदशऽसदृशऽपि वा ॥ १७७
. याप्ल्या वा प्रिलक्ता विधवा वा स्वयेच्छया
त्यादयेतुनभूत्वा स पोनभंव उच्यते | १७५ |
सा चेदक्षतयोनिः स्यादरतपल्यागताऽपि बा
पोनमंबेन भत्रं सा पुनः संस्कारमहेति ॥ १७६
` मातापितृविहीने यस्त्यक्तो वास्यादकारणात्॥ ”
आत्मानपपयेयस्मं स्वधैदत्तस्तु TTA ॥ १७७ ॥ `
tee, agi कामादुत्पादये्सुतम् ॥ `
स पारयन्नेव शवस्तस्मात्यारश्रवः MAA ॥ १७८ ॥ `
a कामादिवयनुवादः “काम्वस्तु प्रवृत्तानाम्? इत्यस्य । |
श्ुदरस्यानूढायामनियुक्तायामपि जात सुत wil एवं यथयि दासस्य दासी-
स्यर्थेऽपि वचनात्तस्यां जाता न दासस्य दास्स्वामिनः |
खाऽनुक्ञातः frat) सममंशमरसेन हरेत् । जीवितभागे क्रियमाणे, चन्यथा ues
वायदि ब्रूयादेष वः ante इति
यदा तु पिता नानुजानाति, तस्स्णयन्तरे पठित--“"जाताऽपि erat शूद्रेण कामर्तोऽश- ` ए
हरो भवेत्; ( याज्ञवल्क्य २। १३३)! “कामतः यवन्तमंशं पिताऽनुजानाति।
“शृते पितरि gy ध्रातरसत्वधभागिक्म्' ( याज्ञवल्क्य २ १३४)। तं Ry:
= स्वांशापेक्तया, भ्रात्मने gt gt Ragga तस्यैकं ea: | 'अश्रादृका हरेत्सर्वं
दुहितृणां gated’ ( याज्ञवरक्य २ । १३४) । waaay सवे रिक्थं स एव
wate दैदित्रो न स्यात् । सति तस्मिननौरसवस्कस्यना दैदित्रस्य, श्रन्यस्याश्रतत्त्, = `
` तस्य च प्रकृतत्वेन बुद्धौ aaa ।
ब्राह्मणादीनां ठु दासीसुताः प्रजीवनमात्रभाजो न रिक्थभाज इति स्थिविः ॥ १७६ ॥ a 8
क्षत्र नादीन्सुतानेतानेश्छदश्च यथादितान्
त्रप्रतिनिधीनाहः क्रियाराषान्पनीषिणखः | १८०
मुख्याभावे “प्रतिनिधिः । श्रताऽसस्यैरस एते करैव्या इत्युक्तं भवति |
एतेषां स्छृत्यन्तरेऽन्यादशः wa उक्तः | यथा We: कश्चिदंचमे ऽपर; षष्ठ : 1
इति | तत्र पाठक्रमे नात्राङ्गमत एवानियमपाठात् | प्रयोजनं चेत्तरत्ानङ्गते दशैयिष्यामः।
नित्यो ह्ययं विधिः। स यथाकथंबिदगरहस्थेन संपादय | तेत्र Bets Hey भरसः ion
चदसपत्तावेतेऽनुकस्पा श्राश्रयितनव्याः ।। ee ==
य एतेऽभिहिताः पुताः प्रङ्धादन्थवबीजनाः ॥
यस्य ते MAA जातास्तस्य ते नेतरस्य ठु ॥ १८१
Taratad: क्रियते ऽपत्य्रुत्पादयितन्यमिःत्यस्य विधिल्ेषा माभूदिति । as
on ूर्वोक्तस्याभवे विधिप्रतिषेधो ऽयमिति ज्याचच्तते थं za NCTA प्रविनिधय ee
कतेन्यतया उक्तास्ते न eT: | यतसतेऽन्यबीजजातास्तश्यैव ते पुत्रा नेतरस्य । `
येन क्रियन्ते तस्य ते न भवन्तीत्यथैः |
अतच पूर्वेण विधिरनेन प्रतिषेध इति विकल्पः । स च व्यवरिथता रिक्थमदये
कानीनसहोढधुनभवगूढोतपन्ना न रिक्थभाजः । इत्तकादयसतु रिक्थभाजः cee, `
कानोनादयरचासत्यप्यौरसे न पितृधनहराः, भासाच्छादनमाजः केवलं सत्यसति चैरसे। `
क 1
oS ee et at मेधातिथिभाष्यसमृलङ्कुता | | [नवमः `
TATA च न्याय्यं दातुं शक्त्या मनीषिणा । भासाच्छादनमत्यन्तं पतिता छदददववेत्?'
(।२०२ )॥ १८१॥ aa ee
4 भरात॒णामेकजातानामेकरचेतपुत्रवान्भवेत् ॥
BARRA पुत्रेण पुत्रिणे मरुरजवीत् ॥ १८२
सर्वासामेपत्तीनापेका चेत्पुत्रिणी भषेत् ॥
सवास्तास्तेन पुत्रेण प्राह पुत्रवतीर्मनुः ॥ १८३ ॥
श्रेयसः भरँयसोऽलाभे पापीयान्किथमर्हति ॥
FRR सदृशाः सवे' रिक्थस्य भागिनः ॥ १८४ ॥
` न भ्रातरो न पितरः पुत्रा रवथः पितुः ।
पिता हरेदपुत्रस्य रिक्थं भ्रातर एव च| १८५ ॥
` अ्रयाणाघरुदकं कायं Bry पिण्डः परवर्तते |
चतुर्थः संप्दाततषां-पश्चमो नोपपयते ॥ १८६ ॥
अनन्तरः सपिण्डाचस्तस्य तस्य धनं भवेत्
` अरत उध्वं सङ्ल्यः स्यादाचार्यः शिष्य एष बा ।॥ १८७ Ie
सर्वेषामप्यभावे तु ब्रह्मणा रिक्थभागिनः |
अविद्याः शुचये दान्तास्तथा धर्मो न हीयते ॥ १८८ 1
` अहार्य ब्राह्मणद्रव्यं राज्ञा नित्यमिति स्थितिः
इतरेषां तु वर्णानां सर्वाभावे WITT ॥ १८९ ॥
` ` ` संस्थितस्यानप्यस्य समोत्रत्पुत्रमाहरेत् ॥
= त्त्र यद्विक्थनातं स्यात्तत्तस्मिन्पतिपादयेत् ॥ १९० ॥
BEG यौ विवदेयातां द्वभ्यां जाती सिया धने ॥
त्थेोचस्य पियं स्यात्तत श्रहणीत नेतरः ॥ १५१ ॥
जनन्यां संसिितायां तु सं से सहोदरः ॥
| ` | भनेरनपातकं स्थं भगिन्यर्व सनाभयः ॥ १९२ ॥
यास्तासां स्यदहिरस्तासामपि यथात, ॥
ae ees ee
aera: ] मदुर्छंतिः | छ och ee
1 शरीरधारथायथेत्वाद्भासाच्छ्ादनस्य थृत्यादेस्ठदुपयोगिनः परिचारकस्यापि वेतनदासै विद्धे
` यम्। न arene: परिचारकमन्तरेण जीवनसंमवः | येषां दारकरणं ad तेषां सभार्याणां 1
भरणं दातञ्यम्। शक्त्येति घनावुरूपेण भोजनवच्रादि देयम् । पतित इत्यथैवादः २०२ |
। erat नामापत्यं एवो दि ar दायं eaten
क्तं च तस्य ““बश्तत्पजः प्रमीतस्य छलीवस्य व्याभितस्यः ( € । १६७ ) इवि ne ce
अध्यन्यध्यावाहनिक' दत्त ae
santana wird ert स्परत् ॥ १९४॥
अन्वापेय च यदत्तं पर्या daa चैव यत् 0
पत्यो जीवति इृत्तायाः परनायास्तद्धनं मेत् ॥ १९५ ॥
बद्यदेवाषगान्धवप्राजापर्येषु agg ॥
प्रनायापतीतायां Mara तदिष्वेते 1) १९६
त्वस्याः स्याद्धनं दत्त विवाहैष्वाद्चशादिषु ॥
` अप्रजायामतातायां मातापित्रोस्तदिष्यते ॥ १९७ |
चियन्तु aaa पित्रा दत्त कथंचन ॥ `
ब्राह्मणी तद्धरेत्कन्या तदप्यस्य वा भवेत् ॥ १९८ |
न निर्हार faa: gt: कुड् बाह हूमध्यगात्
स्वकादपि च वित्ताद्धि शस्य भतुंरनाज्ञया tl १९९ |
पत्यो जीवति यः ARE श्रत भवेत् Cee
नतं भजेरन्दायादा भजमानाः पतन्ति ते ॥ २०० ॥ ५
अनंशा छीषपतिता नालन्धवधिरो तथा क
Ege ये च केचिननिरिन्धियाः॥२०१॥ |
सर्वेषामपि तु न्याय्य दातु" शक्तया पनीषिणा
श्रासाच्छादनमलन्तं "पतिते Te ॥ २०२॥
Varad छोवादीनां च प्रकृतत्वेन दशितमित्ति | ease यवजीवमित्यथैः |
यद्यथिता तु दारैः स्यात्क्छीबादीनां कथंचन ॥
तेषाययुतपन्नतन्तूनामपत्य' दायमहेति ee ee
saat संप्योगेच्छा रविनिमित्तम् | तस्यां सस्या विवहेत् . eatery `
दु्ितुयावान्भागः प्रागुक्तः | 1
“aeatang यः छीधस्वस्य भवत्येव मैथुनेच्छा । छतः पुन्तश्य तंतूत्यत्तिः ! `
Bee + मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता ote, [ नवमः
रागप्रयुक्तता वाऽनेन रकेन विवादस्य दशिता । alse ह्यनयिह्कवानां `
कर्मसु कुतस्तेषां विवाहः । उपनेयता च जात्यन्धपङ्खनां sata: क्लीषस्य दर्शिता । `
` उन्मत्तादयस्तवनुपनेयाः gaat विवाहः |
Aten चेक्तविषये चरितार्थम् | यदि दहि श्रादिव्रहथसामथ्यैत्छ्बं एव
` गृह्यरन्पतितेऽपि गृह्येत । वच्च श्श्रतिविरोधान्नेटम
aa छेताण्ययनानां छृतविवाहानायुन्मन्तादिरूपै समुपजाते विधिरेष विज्ञेय
ag च कृतविवाहानां ‘aafiar तु दारैरितिः रेापप्थते ` |
नैतदेवम् | ऊतविवाहानां जायार्थिताया संवत् | `
` ष्ठु घन्यऽपि विवाहैऽस्य प्रयोजने दृष्टम् | ततश्च छीवस्य स्माष्वधिकारात्तदर्थो
विवाहोऽसलामप्य्िंतायां युक्त एव । श्रतु तु जातयुत्रस्याधानाड्ीवस्य नाधिकार
यस्थ च प्रयोजकं ast तदर्शितम् 1) २०३
( यत्कि चितितरि भते धनं ्येषटोऽधिगच्छति ॥
भागे यवीयसां तत्र यदि धिचानुपाछिनः ॥ २०४ ॥
पिचक्रमागतान्मित्ाद्राजामात्यपुरोहितारर्वा चन्द्रा कया चिद्यक्ष्त्या saa rata oy :
जनयेत्त्सर्वेषां साधारणम् । चैव मन्तव्यं wager पित्रा प्रागनुपाजितं waged
ममवैतदिषिः
` चनटगायनादीनाम् ॥ २०्४॥ `
oe अविद्यानां ठु सर्वेषामीहातदचेद्धन भवेत् ॥
समस्तत्र विभागः स्यादपि इति area | 20% ॥
a पतरापि यदि केनचिदपि बहुितं तदाऽ्येव(व्रिभागता । = `
स्येव ुव्येठाशनिपेषार्थ वचनम् । `
ईषदाभिक्येतु सर्वेषां समाशकल्पना ie
अपिच्य इति देठवचनादनपलधनस्याप्येष पएव विभि ॥ २०५ ॥
| SAAT STR २ चैव माधुपक्रिकमेष च ॥ Rok
V भभ्यापनादिना शिस्पकोशलेन वा । तथा मित्रात् । अभिम्
विव्यानुपालिन इवि वचनाद्वियाजोविनां शिस्पिकारकग्रथरतीनामेष षिच
अविद्या इषिवाणिभ्यराजापसेवादिः । तत्र इेषन्न्यूनाधिक्षभावो न गशयितव्यंः! = `
AUTEM TASS HY | AI उद्राहनिमित्तेन Tad लभ्यते || २०६
भ्रातणां यस्तु नेहेत धनं AM! स्थकमेणा ॥
स॒ निभाञ्यः स्वकादशाकत्किचिदत्योपजीवनम् ॥ २०७ ॥
ये भ्रातरः ag वसन्ति विद्यमानपिदरधनांश्च कृष्यादिना व्यवहरन्ति तेषा यदेको
न व्यवहरेत्तस्येयं निभाज्यता पल्यते स निर्भाज्यः स्वकार्दशादिति।
भागान्नेतन्या ऽपसारयितन्यः। स्वक्ादटश्ाद्यावदधिकं तदीयाद्धनाद्रपवहारेणेत्पन्न Cae
तत्तस्य न दातव्यं, न तु मूलधनस्य वैकस्य निषधः anita aig ad निर्भाव्यं
किचिदन्योपजोवने कश फलमात्मने गहीत्वा fren? दातव्यम् |
स्थका निर्भाज्यः TIA ay वस्तु ब देयम् कदाविदुत्तरकालशक्तिसाधा- ~
` रण्येन धनेनार्जिंततवारसमांशका। वत्र winner नारदेन दर्शिता aa वचनेना-
द्रवस्य flees भूयान्भागे गह्तेऽनुक्तस्य स्वल्प इति ॥ २०७
अनुषघ्रन्पितृद्रन्य' श्रमेण यहुपाजितम् ॥
स्वयमीहितलन्धं तन्नाकामे दातमहति |
२०८ ||
विद्ानिमित्तध्य खयमर्जितस्यादानघुक्तम् | aaa व्यतिरिक्तस्य क्रष्यादिललन्धस्या-
दातव्यतच्यते |
८. “aa चायमेव शलाका वक्तव्यः स्व यमौहितेन स्वय च्या WAST AT- ¢
कामे दातुमहंतीतिः किं विधाधनादिश्लोकेनः ।
उच्यते | मत्रे विबाहादै। न सर्वस्य स्वयमीहोपपत्तिरिति भेदेन व्यपदेश्चः ।। २०द ॥
daa तु पिता द्रव्यमनवाप्तं यदाप्तुयात् |
न तत्पुतरेभनेत्साधेमकामः स्वयमनिंतम् ॥ २०९ |
ee Ta
कः पुनर्जोवति पितरि पुत्राणां विभागक्षाल्लः? |
महेयादन्यदथयन्पित्रा स्वयमजितं तदाकामेा न विभजनीयोऽधिकारप्रप्तैरपि `
उच्यते | यदा तावत्स्वयं पिता पुत्रान्विभजते | तदु्म्--““लिचत्ते रजसि मातु eo
ie | जीवति Asafa” (Ate २८ | २ ) तथा ““मातुनिृत्ते रजसि प्रततासु भगिनीषु च ( ध
निचत्ते चापि रमणे पितथपरतस्पहेः ( नारद १३।३ ) इति ४
अन्यथा तु यदेव प्राप्तः पुत्रा भवन्ति तदैव ते पितामहधनस्येशते । तथा चेत्तं-- `
“भूयां पितामहोपात्ता निबन्धे gorda वा । तत्न स्वात्सदटशं स्वाम्यं पितुः quer ~
: चोभयोः, (ate बर Bo RL १२१) इति॥ 1 ate A
0 मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुवा । = [नवमः |
सत्यपि च पुत्रस्य स्वाम्ये यावदप्राप्रस्तावत सर्वथा विशेषाभांषात्सवे
पितामहवनभाजः स्वत्वपूर्वकसाद्धिमांगस्य | बन्धक्रयादिक्रियासु fest जतपुत्रेण `
ba न नियेोक्तव्यम् । योगङटुबभरणाद तु Attain: दशितः | आचारेण सत्यपि चास्याम- ` as
वस्थायां पुत्राणां खाम्पे ‘fast चाकामेन विभक्तानितिः निन्दादशेनाद्रलाद्विभाजयन्तः पापा
इलयनुमीयते | यथाऽसङ्सपरतिव्रहेणए भवति स्वाम्यं देषस्तु पुरुषस्य ! तेनान्वयागतमितीदश. `
ata) wa: संभवल्युपायान्तरे न पिताऽधैनीयः! श्धरमो हि तथा स्यात् `
सख्यमलितमपि धनमधिकारप्रोप्रान्गयुणवतंः gar ज्ञाता विभक्तव्यमेव | उक्तं च--
वयसि स्थितः पिता पुत्रान्विभजेत् ste शरेष्ठ शेनैवरान्समैरंशः, इति | न चैतत्पिता- EG
` मदहधनविषयम् } न हि तत्र पिता steenfeaigera saat ! तुरयस्वादुभयेः
` खाम्यस्य | : | |
` afad “न्युनाधिकविभक्तानां धम्यैः पिद्छ्तः स्मृतः, (ato Jo Bo २। ११६)
a इवि तत्पितामहेऽपि खरपया मात्रयेच्छन्ति । यत्र न परिपूर्णं भागद्वयं गृहीतं `
: स्वयमजिंतविषये ह्यपवाद एवं स्यात् | २०८६ ॥
ne विभक्ताः सह जीवन्तो विभजेरन्पुन्यदि ॥
स्पष्टाः शोक
Reet विभागस्योद्धारप्रयाशङ्कानिद्य्थं, “पिच्य इति धारणेति" (&। २०५) `
: ८ वचनात् | fara सवेधनस्योद्धारः | इह तु भूतपूर्वगत्या fasd ना्तोस्याशङ्कवा `
` - कचनम् | २१०॥ oe
ee येषां stg: कनिष्ठो वा हीयेतांशप्रदानतः ॥ `
प्रियेतान्यतरो वापि तस्य भगे न प्यते ॥ २११ । =
: a ८ येषा प्रातृणा ज्येष्ठः कनिष्ौ aT भ्रातंशयदानाद्धौीयते श्यन्नुप्रदा्नःविभाग-
a 6 कालल; | ‘tad? पातित्याधविभागाथं च हेतुमासादयेत् | 3
न लुष्यते। att प्रविपत्तिः॥२११॥ `
सदया विभनेरंस्तं समेत्य सहिताः समम्
भ्रातरा ये च daar भगिन्यश्च सनामयः ॥
2 ate वा । तस्य भागे = ध
येच संसृष्टा इति चशब्द भगिनीं सञ्चिनोति । न व्वियमाशङ्का कतेव्या-- `
। “Qreat agigd च भातरः ager” इति |
ae खत्यसोदर्याणामपि संसृष्टानां भागः प्रसव्येव। खन्त्येव सेदर्या eager: iz
agers | संसृष्टा sages deal aq afta, adtaanfy arta विभागं शि
गहीयः!
न चेदं विरुध्येत |
भन्योदयस्तु संसृष्टी नान्योदयो धनं iq) भ्रसंसृष्टोऽपि बा दचात्सोद्यो नान्यमात्रिकः” See | ५
( याज्ञ० २।१२३६) \॥
भरस्यायमथेः। सापल्ना भ्राता सत्यपि संसृष्टित्व न age) यदा सेदर्योऽस-
सृष्टोऽपि विद्यते सेदयाणां सध्यादेन संसृष्टः स एव नान्यः, सत्यपि Sea । ददुक्त-- `
"संसृष्टिनस्तु संसृष्टी सोादयैस्य तु Set: (याज्ञ> २ । १३४ ) इति ¦ यदा तु सोदरा `
नैव सन्ति तदा यैरेव सापत्नैः संसृषटस्त एव agiad Raat) खादयैविभक्तानां सह वसतां `
मदानिकटमावसलयपि सान्निध्यं विशेषकार्य सामान्वोत्थं बिभक्तानामपि विज्ञायत इयाहुः।
तेन विभ॑क्तानामण्यन्यतरप्रमेये Get एव गृहीयान्नास्य भागः परिघयुप्यते |
न चैकच्चेादनीयं “ater तदानीं भाग उत्थितः परल्लोका वा चिन्त्यते
| यत उक्तम्-- समुत्पन्नो बाच्यः खामीतिः। “श्रनोशास्ते हि जीवतोः” (&।१०४) |
इवि तत्र पितुरूष्वे' समनन्तरमेव पुत्राणां खाम्यं दथैयति yj २१२॥
या sagt रिनिङ्कषीत समाद्भातन्यवीयस ee
| assay: स्यादभागदव नि्ंतव्यहच राजभिः ।॥ २१३ ॥
विनिकारो राजपूजादिष्ववज्ञा परे धनेन वचनम् 0 9
ज्येष्ठौ बन्धुवत्पृज्य इत्युक्तम् । न adu सवै उ्येषठवृत्तिनिषेध
परभागक्त्वं च व्येष्ठांशानहत्वम् |
नियन्तन्यस् | अविशषोपदेशात् । वाग्दण्डधिग्दण्डभ्यां धन चाथानुरूपे- a a
squat ॥ २१३
सवं एव विकर्मस्था aha भ्रातरो धनम् |
न चादत्वा कनिष्टभ्यो sag: gata यैतकम् ॥ २६ 1
विकमस्थाः प्रतिषिद्धाचरणा; |
SAT चाठुवि्ठमानानां तेषामन्येषां भाट्या संबन््युपविष्टं सयपये्यष्दाते `
। वच्यन्ते कृतस्तद्धनमिति तदा मूलं दर्शयिष्यामीषि' वादशं बरृदधिलद्ितमपि सर्दैवामपि
ae ` दापचत् । यदि g तस्मिन्नेव काले भ्रति दशंये"दिदमधिक श्यते तय्थांशं गृहो- eee
०.५... १. मेधातिथिभाष्यसमलङ्कूता । = [ नवमः |
ताहमपि खतससप्रथक्य afk नेष्यामीपिः तदा नास्ति तेषां भागः। तस्यैव
त्व्यौतक्नस् ॥ २१४ coe owe
a भरातशाधविभक्तानां यद्यस्थानं Wage ॥
न ust fad fear दथधा्थंचन ॥ २१५ ॥
oe यदुक्तं--““न्यूलाधिकविभक्तानां धम्यैः पिरतः स्यतः? ( याज्ञवर्कय २1११६) os :
fy तस्यास्मिन्विषये प्रतिषेधः |
खंटेत्यानं सवं एव धनमजयन्तोयथेः | कश्चित्कृष्यादिना कश्चिस्रतिग्रहेण
. केश्चित्सेवया कथिधथाहतं sheaf यथेपयोगमसन्निहितेषु विनियुक्ते | तससर्वमे कीकृत्य
सपः विभजनीयम् | न् स्नेहविना कस्मैचिरिषत्रा ऽधिकं देयम् । २१५ ॥
र व्रिभागाञ्जातस्तु फिरगमेव दरेदढनम् |
संसृष्टास्तेन बा ये स्युविंभजेत स तैः सह ॥ २१६ ॥
` विमागेत्तरकालं पितरा aft ange गृहीतं “gras प्रविपयेतेः इति त्व
oS great पिहुरिच्छा्यां adtasay । पितुरूभ्वं वा । न तत्र धादृरभिर्गाच्यं किमित्ययं zragn
ग्ृहावीतिः। srr च नास्ति पितुरिच्छा, वदा समं च खसमेऽस भाग seater) `
ये पितुरूष्व संसृष्टास्तेषामेव स पैठके।ऽशः। TET दयात् | Hae खांशं (जातस्य
च मृतस्य चः इति । जात्य संसृष्टिन एव दयः । figeet agaist च तत एव । `
. "विभक्ताः ae’ Ce । २१०) इत्यनया बुद्धया । “भगिन्या श्ना प्रसवान्नैव विभागोऽस्ति”
इति वसिष्ठेन दशितम् ॥ २१६ ॥ 17 te Be
` अनपर्यस्य पुत्रस्य माता दायमवाशचयात् ॥ oo
ee पातयेपि च garat figatar हरेद्धनम् ॥ २१७॥
ee oS व्यल्यताऽयश्छोकः॥ २१७ ॥ |
शे धने च सवसिमन्पिभक्ते यथाषिधि॥
| पशवाद् हश्येत यक्किचित्तःसवं' aaah नयेत् ॥ २१८ ॥
अविज्ञानान्नयूनमविकं वा विभक्तं परते ज्ञातं लमांशकीकवैन्यम् | किच Rate
तरकालं Gs नास्ति जयेष्ठ्योद्धार इति ॥ २१८ ॥ | oo
aa Taare garages feat ॥
awa wae च न विभाज्य प्रचक्षते ॥ २१९ ॥ Oe
वक्षपत्रलङ्कारछृताजोदकानामेकत्वं Mahe । ae oe —
wen 1 ध वस्वि. वन्य. |
६ GS वाहन गन्त्रीशकशदि | जि | qeq सममूलस्य न ` eee. :
ह महार्थम् Seat Aeon स्वये दस्यः। Awd wa at 000
< aa भवति, मन्नतरिपुरोहिवामात्यवद्धाः बस्तु च । चोरादिभ्यस्तते car भवति ` शि
स्मृत्यन्तर च पथ्यते--'वास्तुनि विभागे न विधवे!
परचारं यत्र गावश्चरन्ति ¦ प्रवेत्रे, ears | ce
= तेन यदवैदरकेनेक्तं ‘aga धर्मातिक्रमः कच्चिदस्तोति' तदनुपपन्नं दशैयति । We
» शघ्युदहिते प्रतिषेषः | तदतिक्रमादधर्मो न स्यात् ।! २१९ ध
agar art a पत्राणां चक्रियाविधिः।
क्रमतः कषत्रनादानां Tee निोधत् ॥ २२० | र ae
चतं समाहयं चैव राजा ashes, व =
राजान्तकर्णबेता दो देषो पृथिगीक्चिताम् ॥ २२९ | शि
SRR यदवनसमाहयैः
तयोनिस्यं प्रतीषाते Tor लघान्मवेत् ।! २२२ ॥
अप्राशिभियच्छकरियते तद्धे gages Ce oe oa
afta: क्रियते यस्तुस विज्ञेयः ama ees
dt समाहयं चैव यः कुर्या्कारयेत बा se
तान्सवान्वातयेद्राजा ats द्विजलिङ्गिनः ॥ २२४॥
Eades मानवान \ `
विकमस्थान् शैष्डिकति क्षिं निषासवेचयुरात् ॥ २२५॥ {2
| पतेर वतेयाना राज्ञः प्रच्छननतस्क्यः।॥। ^
। विकर्मक्रियया नित्यं बाधन्ते मद्रकाः प्रनाः॥ २२द॥ 1.
| बुत्मेतत्पुराकल्पे हृष्टं वैरकरं महत् Ln ORS,
ae न BAA हास्यार्थमपि बुद्धिषान् | २२७।
Se area at प्रकाशं वा तन्निषेवेत ये नरः
तस्य दण्डविकसपः स्याधयेष.पतेस्तथा 1 २२८ |
विविधः कल्पो विकल्पः | सम एव राज्ञोच्यते । ` a BS
यत्रं निबोधत ( € । २२० ) इति तव seer feat: mar विधायकाः।
सर्वोऽप्यथवादः ॥ २२०--२२८ ॥ Sila eee |
me 6 1 i a ue 1 es ES o's Sachs
३०६ ` मेधातिथिभाव्यसमलङ्कता। TT
विटशुद्रयानिस्तु दण्डं दातुयरक्तुवन् ॥
HoT RATT गनच्छेदधिमे द्याच्छनैः Wat || २२९
तत्रियादयो निधना न बन्धनेनावसादयितव्याः | करिति aatat यदस्येचितं |
कर्मं राज्ञोपयोगि तेन दण्डधनं संशेधयिहव्याः । `
ब्राह्मणस्तु ऊडंबानामविरषेन छन् दाप्यः । बन्धताडनकमंणी तस्य निषिध्येते |
धनिकविषयः प्रागुक्तः शोकः | दण्डविषयोऽयम् | ahaa 1 २२६ |
खीशलान्पत्तरद्धानां ददिद्रणं च रोगिणाम् ॥
` शिफाषिदलरञ्ज्वाचंषि दघ्थान्टरपतिदमम् ॥ २३० ॥
दमम् | कमेकरणेऽप्यसमथां दरिद्रा एव गृह्न्ते। महापातकिनां खाम्यात्तच्िफादि
“TARTS 1:
शिफा लता। विदल gests 1 २३० ॥
ये नियुक्तास्तु कार्येषु हन्युः कार्यासि कायिंलाम् ॥
TAMA पच्यमानास्तान्निःसखान्कारयेन्त्रपः ॥ २३१ |
य काथिशणासर्थिप्रयथिनां कायु व्यवहारदर्शितादिषु नियुक्ता अधिकृता `
८ a ` राजस्थानीयप्रतयस्ते धनेाष्मणा पच्यमाना HeaateNtast गृहीत्वा कान श
नाशयेयुप्ताद्धिःस्वान्कारयेत्सरवस्वहरणं ast कार्यम् | ee
i सत्यानामभ्यासेन वतैमानानां सत्यपि बद्यमाणदण्डान्तरविधावेष एव दण्डो न्याय्यः। `
येऽप्यन्ये सेनापतिप्रशतयः wafers figura वतना गृहीत्वा शयन्ति =`
` तेऽप्येवमेव दण्ड्याः ८.1
lee भन्ये तु येऽनियुक्ताः इत्यकारप्रश्तेष" पठन्ति | ये राजवज्धल्याद्रलातिशया द्र $-
Mes न्यस्य साहाय्यं कुवन्ति, कायैनाशनाथं द्वितीयस्य, तेषामयं दण्डः
` धनेएष्मशेयविवक्षितम् । च्ननिथुक्ता इत्येतदेव प्रधानम् 1 २३१
वरूटशासनकतश्च THAT च दूषकान् ॥ =
॥ ५ स्ीबालव्राह्मणएघ्रारच हन्यादृदविटसेविनस्तथा ॥ २३२ ॥
कूटशासनस्य कर्तासि यन्नैव राज्ञादिष्टं त्राजक्ृतमिति बदन्वि। शासनं
` राजादेशः । "एतस्य यहे न मोक्तव्यम्, श्रस्य चायं sate भाज्ञातः, ‘ga वास्थिती `
राज्ञा इतेति पत्रकं राजाथिङरतंलेखकलिखितमिति (शासनः राजादेशसंबन्धेन शासनम् ।
६ प्रध्याय | क मनुस्मृति ~
अक्रतीनां कुढलन्धानां दूषका भेदकाः
स्वौबालये््राह्मस्यापि हन्तारः । eae
fecataar राजशघरुसेविनः प्रच्छन्नं गतागतिकान् || २३२
तीरितं चानुशिष्टं च यत्र कचन यद्षेत् |
छृतं तद्धमेत fara तद्ध या निवतयेत् ॥ २३३ ॥
यत्र कचन राजाधिकरशे व्यवहारपदं TTR
रित् । पारतीरकम॑समाप्रो | निश्ि- (शि
i तम् । wa यत्र wget न had वांचा सव्यैरक्तं यावदनुशिष्ट ` दण्डप्रणयनं छतम् ।
द्राजा Gada विद्यात् | न पुनर्निवतैयेदन्वरेण Fad दण्डम् । यथाह--शद्विगुणं
दइृण्डमास्थाय तत्कार्य पुनरुद्धरेत्" इति ॥ २३३ |
धनद्रहणसंबन्धेन पूवे निःस्वीकरणम् | श्रयं तु निभित्तान्तरेणाज्ञानादिना
मात्या पाडविवाको वा ACSA? कायेमन्यथा ॥
तत्स्वयं दर पतिः इयात सदस च दण्डयेत् ॥ २३४
धनग्रहथसेबन्पेन ga निःस्वीकरणम् । श्रयं तु fafharata श्मज्ञादिना। | (
MAI राजस्थानीयः दि
a सहसत च दण्डयेत् | गर्ग॑शतदण्डनत्समुदायेन व्यपरिसमाप्निः egg
ब्रह्महा च सुरापश्च AEH गुस्तदपगः ॥ = `
एते स्वे पथक् ज्ञेया Tega नराः ।॥ २३५ |
erat व्राह्मण एव महापातकी; तस्कया नाद्ययसुवर्थापदारी। नय;
ee ` कथिताः । ९. | | | ee
उक्ताथेकथनसुत्तसारथम् || २३१ |
चुणामपि चैतेषां प्रायक्िचित्तमङ्व॑ताम्
WAL धनसंयुक्तं We धम्य WHIT || २३६
नलु च सुरापो ब्राह्मण एव पातकी | तस्य च शरीर्तयुक्तो दण्डो नास्ति
| न शारीरे ब्राह्मणो दण्डः इति तत्र चतुखामपोति कथं केचिदाहुः । पतितः
` संपरयकतो ged पूंमुपात्तोऽपि । चतुःसंख्यासामर्थ्यात्
अन्यं त्वंकनं शरीरसंयुक्तमित्याहुः | तच्च नाद्यणस्याप्यस्ति |
weg त्पि'शब्दात्पच्वानामयं दण्ड SST: | व
=. | : : शं भपिशन्दात्पच्चमस्यापि aati: | = 1
9 ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | [नवमः
बराह्मणस्य वधे ga शरीरदण्ड उक्तं एव, “'लीषालत्राह्ययघ्रांश्च हन्यादिः'ति |
` श्नेनान्तःशरीरयुक्तमङ्नमेदेच्यवे | bas
` चस्थन्ित्यपरावानुरूपेण शुरुतशलाघवं क्ैमित्यथे ६॥
गुख्रपे भगः कःय; BUNA सुराध्वजः ॥
तस्करं देवपदं कायः TAA! पुमान् ॥ 2
ललाटाङ्कनम् ¦ प्रतिषेधविधै “नाङ्क्या राज्ञा ललाटे स्युः? ( € । २४० )
इतितच्छरवथात् ॥ २३७ ॥
@
श्रसंभेाल्या aetaisay असंपाल्याविगदहिताः |
चरेयुः पृथिषीं stan स्वंधमबहिषछरताः || २३८ |
(न
सवंधमग्रहणादेवासंमेजनादीनां सिद्ध प्रतिषेधे दाषगुरुसस्यापनाथैमेषाुपादानम्
GH एकत्र Tad गीतादिश्रवणं च ध (0
Pars तेषामेव याजनेतैः सह याजने वा। एवं संवाठेपपि दरष्न्यः।
श्रसपाट्याविगहिता इति। sans विगरिताश्चेवि gaz: | a
दीना इति। सलपि eet तत्संबन्धिनिषेषमिच्तादिभाजमेन परया ऽवज्ञया च
वबद्लखण्डादिवजंनम् ॥ २३८ ५
्ातिसबन्धिभिस्तेते क्तव्यः छतलक्षणाः ॥
निदया निनैपस्कारास्तन्मनारलुश्षासनम् ॥ २३९ |
RAAT इति निशिते ames इयथः । ==
` व्याध्यादियेगेष्येषु gata कर्तव्या । अयेष्ठादिशुणयोरीऽपि च चैते नमस्कार्याः
` प्र्युत्यानादिभिः (1 a
. एष एव वचनसाम्यादधर्मो Aaa: ॥ २२८६
mated तु वाणाः पूरवे वणं प्रथादितम् व
` नाङ्क्या राज्ञा ललाटे स्युदाप्यास्तूत्तपसाहसथ् ॥ २४० ॥ =
‘Wa वणाः | तेषां प्रायश्चित्तं कुरवतामङ्कनं नासि | दण्डरुतततमसा हसं 0
“que दाप्यते | २४० ॥ | ५.
SRS ब्राह्मणस्यैव क
यो मध्यमसाहस! ।॥
विवास्या वा भवेद्रष्ररसद्रन्यः सपरिच्छदः ॥ २४१
भ्रध्यायः | ५ 1 मनुस्मृतिः। ` ee : न 58. : (^
प्रायधित्तं तु कुवांणा इत्येतदत्र aaa
एतेषु ब्रह्महलयादिष्वपराधेषु ब्राह्यणो मध्यमसाहसं दण्ड्यः |
REBT इ्युत्तरश्तेक्ादपल्ृष्यते Mt,
दण्डयिला प्रायधित्तं कारयितव्यः!
सपरिच्छदः । गुणवते व्राहमस्वानुप्रा्चस्यैतत् | अकामं वाऽनिवास्य; ॥२४१॥ ८
इतरे कृतवन्तस्तु पापान्येतान्यक्ापतः | 7
सवंस्वहारपहन्ति कामतस्तु प्रवासनम् ॥ AVR Ul
तरे कत्रियादये sal रतानि
| HAAR: सवंखहरणाः कायाः । `
कोचिदप्रायश्ित्तमपि कुवेतामेतरृण्डं पूर्वं वैकटिपकमिच्छन्ति
ATAA बध उक्तः
शृष्रस्याकामतेऽङ्नसवैसहरणे | कामत बधः ॥ २४२ ॥
नाददोत दपः साधुमहापातङ्किनि पन् ॥
आददानस्तु ASAT देषेख जप्यते | २४३ ॥
| “Cag ata दण्डनं राज्ञा वृत्तिरिति स्थापितम् | कथमिह तद्धनस्यात्रहणम्
` उक्तम्-“याजनिधूतदण्डाः इल्यत्रान्तरे 1) २४३
HE प्रवरस्य तं aes देरणयेपपादयेत् \|
श्रतष्रततोपपन्ने वा ब्राह्मणे प्रतिपादयेत् i २४४ ti
agra मनसा भ्यायन्नृपश्ु aaa नित्तिपेत् |
विदाशील्सपन्नाय ददात् ave | |
इये दण्डस्य TRA Tish दण्डधरो हि सः |
इशः सवस्य नगता बाह्या वेदपारगः ॥ २४५ ॥
पूर्वस्य प्रतिपत्तिविधेरथेवादऽथम् ate 1
महापातकिनो दण्डस्य वरुण ई्े। यते TIS ख दण्डय नेता ईशितति
यावत् । Ga’ ब्राह्मणोऽपि तद्धनस्येशो ऽनेन ata: ॥ २४५ ॥ vas
यत्र वजयते राजा WHAT TAIT |
त॑त्र BSA नायस्ते पानवा दीषेजीविन! i २४६
पापानि मद्ापातक्ान्यक्रामत.निच्छया ` `
जाह्यणायवा ५
३१० : + ees मेधातिथिभाष्यसमलङकता 0 [ नवमः
निष्पद्यन्ते च सस्यानि यथोप्तानि fat पृथक् ॥
बाश्च न प्रमीयन्ते विदतं न च नायते ॥ २७७॥
प्रसिद्धाविभावप्यथेवादर्लको | ।
कालेन जायन्त इति वतैमानजन्म विवक्षितम्
जातं जनिष्यमाणं च । विक्त करस्चरणाक्तिविदहीनम् ॥ २४७
बराह्मणान्वाधमानं तु कामादवरवर्णनम् |}
हन्याच्चित्रेवपेपायेसदरेजनकरेत्र Tell २४८ |]
अवरवशंजः शूद्रः क
बाधनं घना्ाहरणं शरीरोपपोडने च । चिच विविधेपायाः शूलारोपणं ire ^
छेदः श्रककल्पने खङ्प्रहारकतिका इयायाः | उद्रेजनकरैरदीधिकालपोडाकरैः । २४८॥
यावानवध्यस्य TI तावान्वध्यस्य -पोक्षणे ॥
अधर्मो TAZ wed विनियच्छतः | २४९
अवध्यवधे यो देषस्तत्तस्यो वध्यभेा्ञसे राज्ञ उपर्युक्तेषु
भ्रथेभागहरस्य घमांनङवेतः प्रत्यवायेन अवश्यमेव भवितव्यम् । gag न `
कदाचिदद््टसिद्धः। यस्वयं घमस्तु विनियच्छत इति एवमादिषरमभवादः सर्वोऽसौ `
स्वकमानुष्ठानानशंसार्थोऽथेवादः | oe ५ oe ee
निप्रहोपस्ाराथैस्त्वयं वधापदेशः। sat यथाश्रति चित्रवघोषायैः कर्तव्यः) ` 2
ae दशाथषु राञ्यतन्त्रसिद्धयथेभपदेशेषु प्रवचन, are’ योधांश्च हन्यादिल्युक्तप् | तत्र
इषपरयोजनत्वादुपदेशस्य, न नियतो वधः! एवं च स्युपायांतरेणापि बन्धनादिना `
a AMAA न देषः ॥ २४६ ॥
उदिताऽयं विस्वरो पिथ विवदमानयोः ॥ ` †
अष्टादशसु मार्गेषु व्यवह्यरस्य नियः ॥ २५० ॥ `
वैन्यवहारोपसंहारा्थः शोकः ।। २५० |
= . at ध्याति कार्याणि 3
ee सम्यक्वन्पहीपतिः ॥ 1. ~
६ देशानलन्धान्टिप्तेत Torey परिपालयेत् ॥ २५१॥
लब्धार्लि' सेतेति | संतषपरेण न भवितव्यमिस्यथेः | २५१ ॥ |
शम्याः ] ( मवुस्ृतिः | ‘ 1.1. क
सम्यङनिषिष्टदे्स्तु कतद्गहच WaT ॥
कण्टकोद्धरणे निलमातिष्ठेयनग्र्तमम् ॥ २५२ ॥
देशनिवेशो दुगकरणं यत्सप्तमाभ्याये क्तं caer कण्टक्षाद्धरणम्। anf (हि
रष्ट्र्ता क्रियते ¢ i. 0
कण्टकशब्दः पीडाहेतुसामन्यात्तस्करयादिषु प्रयुक्तः 1 २५२ ॥
` एतदेव दशंयति--
रक्षणादायेषटत्तानां कण्टकानां च शोधनात् |
रेन्द्रालिदिषं यान्ति प्रनांपारनततपराः ॥ २५३ | a
येषामित्युत्तरपदल्तेषी `
८4
श्य शाखनादितं कतैव्यमितयानुष्ठाननिषेध तद्वृत्तं
खमासः। तेन दीनानाथश्रोत्धिया अकरशस्कदा गृह्यन्ते चणाद्धिधिदिवगमनं
युक्तम् । अन्येषां g वृत्तिपरिक्रीतत्वादकरशे प्रत्यवायः यथेत्तरत्र avert “anise = नि
प्रिहीयतः इति । रत्तायुदत्तिनिष्करयशणेन प्रयशयाभावमात्रं न तु स्वगं
aga वृत्तिनियमापेत्तं त्रिदिवप्राप्निवचनं यथेक्तं प्राक्! `
अन्येषां तु दृत्तिपरिक्रीतसवादर्शनम् | श्रथैवादमा्रं ua: खर्गवचनम् । अब्र
त्िदपरिपालनमपि व््तिप्रयुक्तं स्वराञ्यमागस्यानीयस्य तद्राज्ञः यथैव च शिस्पि-
जीविनः शिष्पिनो मासि ास्वेकोक कास्यं युरिति, वन्त्यथं fied कवांणा राज्ञा कमे
area कसाय, एवं राजापि बततिथुक्तः प्रजापालनप्रदृत्तो नियकर्मवदा्ैपरिपाल्ने
कायते शोखेण । यथैव fe कामश्रतिताऽग्न्याहिवैः निस्यानदुतिष्ठति, न स्वर्गादि
क्ञामाय, नदि वानि फलाधैदया नादितानि, अथ च क्रियन्ते तद्रदेतदुद्रशटव्यम् । भता ox
यावती काचित्फल्लश्रुतिः सा स्वां ऽथेवाद इति कोवरविष्णुस्दामी
यदत्र ara तदशितमधस्तात् || २५३ |
अक्चासंस्तस्करान्यस्तु बि walt पाथिवः॥
तस्य प्रषषुभ्यते राट nig परिदीयते ॥ २५७ ॥
इतिं गृहीस्वा यस्तस्करवधाब्जुराप्सते तस्याभयेो शषः 1 इह राषटरछताश्सुत्र स्वगपरि- = `
हानिः | युक्ता च बल्िपरिगृहीतस्य वननिष्करतिमङ्र्वता दोषवत्ता ॥ २५४
निम ` तु भवेद्यस्य us बाहुबराभितम् |
ध तस्य aged fre’ सिच्यमान इव दरुमः ॥ २५५ ॥ ` a.
१. मेधातिथिभाष्य्छमलङ्कता | ण [aaa
प्रसिद्धमेवैतच्छलेाके तस्करधर्म विशेषतया ऽनूथते |] २५५ | 1
दविविधास्तस्कसयन्वि्यात्यरद्रव्यापद्यरकान् ॥
THT HT चारचश्चुपहीपतिः ॥ २५६
चायः प्रच्छन्ना ted राजक्रलयज्ञानिनः | ते aah इव यस्य स et ह
प्रकाशस्तस्कराणां नावितस्करव्यवहारा यथा लोाकेऽन्येषामदवीरत्रिचराणाम् | `
alma: सामान्योपादानं तद्रन्निघ्रहाथं क्रियते 1 २५६ ve
प्रकाररवंचकास्तेषां नानापण्योपजीविनः
पच्छन्नवश्चङास्तेते ये स्तेनाटविकादयः ॥ २५७ ॥ `
ध a ये ma मानवुल्लाविशेषेण सुष्णन्ति द्रन्याणामागम्याननिगमनाप्ार्थं
8 ` इन्त ते मकाशवं चका वाणिजकाः | | a
. मच्छन्नास्तु ये रादस्वुदरन्ति ते। स्तेना शाट विका विजने प्रदेशे वसन्ति।
श्रषरेतु प्रसद्य हारिण न केवलमेत एव, Pagid चान्ये यन्" वद्यामः || २५७ ।
उत्फोचकादचैपधिका वथ्वकाः कितवास्तथा ॥ (
SATA भद्रपक्षलिकेः FE २५६ |
` उत्कोचका येकस्य चित्कायेश कस्य चिद्राजामात्वादेः प्रदत्ता म्रहशातिकायसिद्धौ
॥ कार्मसिद्धिमवश्च विज्ञाय 'सया तवैतर्करियत इत्ति परं gate भीषिक्नाप्रदशेनं : :
को “उपधिः ee
ओपधिकाः छद्मव्यवहारिथः। seageraragecia | प्रस्य प्रीतिं
शेयित्वा ₹हठेपक्रारे बतैन्ते। विन्प्प्यथै्रहणेन निमित्तान्तरतः श्नन्यताऽपरस्य
कितवा धनघहयवच्का विप्रलम्मकाः | दं कार्य वयमेव करिष्यामस्तव नान्य्- `
a व्रोयथाः इत्युक्तवा न FAI । उपेत्य नानाकारिशो नानाविधैरपायैर्मामीणान्युष्छन्ति। = `
शिवमाधकाद्यः Reamer जीचवन्वि। अंङ्खलादेश oY
saiaftaiea: | saat wat देवतां त्वदथेनाहं प्रोणयामि दुगा साण्डं चेविः `
gat ये avi `
wear] wage: । a - 3१३ #
SAINT महामात्राहिवक्षित्सक्ाः ॥
शिस्पापचारयक्तारच निपूणः पण्ययोषितः ॥ २५९ |
महामारा मन्त्रिपुरोहितादया यजनिकटिकः | ते चेदु्तस्य
ma खशिस्पकोाशलं दशेयिल्वाभुष्टाय aa नयन्ति
र्वं परयथेपिता निवुराश्चोपचरेणासतपरीतिदशंनेन |
myeTH ica इति सवेत्राुयुच्यते ॥ २५६ ॥
CATT aT ATARI TL ॥
निगरूढचारिणरचान्यानना्याना्यलिङ्खिनः ॥ २६०
रधमाव्यान् न शक्यन्ते qatat परद्रन्यापहाराणां प्रकारान्पंख्यातुमित्याद्यभ्रह- ea
शणम् । तथा शक्यां कथयन्ति aauedaguintg । तथाऽभरयो शत्यवदास्मानं
0 दशेयित्वा नयति | हिरण्यमृलुप्रकृतेः न चाथैभरत^स्दं ह्या स्वं seein gal = ` : -
। ल्यान्नयन्ति। “देहि प्रसादेन कतिपयैर्वाऽहाभिः प्रत्यषयामीति' सिद्ध sara तनुतरो |
maf प्रियवादप्रियवादी संपद्यते॥ २६०।॥ eS |
तान्विदित्वा gaitay टैस्तस्कमकारिभिः। =
चारेरचानेकसंस्थानेः MATT TATA AT ॥ २६१
1. निरशूढचारिणिः। तुख्यकम कारि भिर्विंया । yd’ ये तत्कर्म gaara: | श्रथवा ` 1
संप्रत्येव वत्कमे कार्यन्ते भन्तभावसिद्धयथे" लन्धौन्तया aaa कथयिष्यन्ति तथाचैरपि
चारेर्तत्कः
मकारिभिरनेकसंस्यानैः 11 २६१ ee
ast देषानभिख्याप्य स्मै स्ते कर्मणि त्वतः ॥
बीत शासनं राजा सम्यक् सारापराधतः।॥ २६२॥
नहि दण्ाहते रक्यः कतुः पापविनिग्रहः
स्तेनानां पापबुद्धीनां निभृतं चरतां क्षितौ ॥ २६३ ॥
सभा भपापूपशचालवेरमवानविक्रयाः 1
चतुष्पथारचैयषटक्षाः समाजाः प्रेक्षणानि च ॥ २६४
। ` जीरचानान्यरणयानि remem ष ॥
शूल्यानि चाप्यगाराणि बनान्युषवनानिच॥२६५॥ |
चित्रपत्रह्वेदरूपकारादयः । "उपचारः उपायतमनुपयुज्य- i
¢ ५ ३१४ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता। ` [नवमः
एवविषान्ट्रपे देशान्धुत्मैः स्याषरजङ्पेः ॥
appeared चारेरचाप्युचारयेत् ॥ २६६ |
| `. तत्हायैरतुगतेनानकमेपरवेदिभिः!॥ `
विचयादुस्सादयेच्चैष निपणेः एवतस्करः 1 २६७ ॥
भ्ष्यभेभ्यिपदैरै बाह्मणानां च दरनैः |
रोयंकमां पदेश्च ज्यु स्तेषां समागमम् ॥ २६८ ॥
| येत्र नोपसपैयुमलमणिदितार्च ये
तान्पस्ह् दपा हन्यात्समित्रज्ञातिबान्धवान् ।॥ २६९ ॥
Rea fear चैरं पातयेदार्भिका ga
BRE सोपकरणं घातयेदविचारयन् ॥ २७० ॥
| ग्रामेष्वपि चये केचिचीराणां भक्तदायकाः ॥ `
` भाण्डावकादादचैव सवीस्तानपि घत्पेत् ॥ २७१ ॥
oe UP रस्ञाथिह्तान्सामन्ताचिव चादितान् ॥
1. अभ्याघातेषु पध्यस्यान् रिष्याचौतनिष तभ् ए: iy
a यदचापि षमेसपयालच्युकते धर्मजीवनः ॥ =
॥ 1 दण्डेनैव तमप्यपेतंखश्राद्धमाद्धि विच्युतम् | २७३
ग्रामघाते हिताभङ्गे पथि मेषाभिदर्शने।
शक्तौ सलयामालस्यादिना । ते निर्वास्याः
ये तु चरैः इतसंकेतास्तेषा पूर्वत्र बध उक्तो ‘area he ।
शक्तित नाभिवावन्ता निर्वास्याः सपरिच्छदाः ॥ २७६ ॥
न न. Set
परिच्छदे गवाश्वादिः | तदपि निर्वास्य नापहर्व्यम् | नासत्परिच्छदः कवैव्येः a
घनंदुहरंव्य्॥२७४॥ = `
राज्ञः केश्चापहतदव पातिङ्ट्येष्ववस्थितान् |
घातयेदविविषेदण्डेररीणां चेपनापकान् || २७५ |
कशो राज्ञा धनसंचयस्थान तत्रापरो दरन्यजादिपरिमाणानपेकमेव वध्याः |
; अध्याय | ५ मनुस्छतिः | eee ahs oe ० 2 .
बन्धे ये ade | तथा यानि मित्राणि तानि शचरन््कवेते | कतवा wah 2
संयोजयन्ति! द
परीणामपजापक्ाः MMH: | तान् चातयेत्
सवतन्तरपरयोजनत्वान्नावश्यं TIARA ॥ २७५॥ `
सन्धिं भिचातुये चेय रत्रौ वन्ति तस्कराः ॥
तषां छित्वा उपे ear तीक्ष्णे शे निषे्षयेत् \ २७६
अङ्गृलीग्रन्थिभेदस्य छेदयेत्मथमे Fe 5 TE ree |
द्वितीये हस्तचरणे TAA वधमहति ॥ २७७ ॥ 7
ग्रन्थिं भिनत्तोति qieaqha: | “aaa मान्नो परन्येवप्रान्तादे प्रन्थिः। `
यद्रा यदूद्रन्यं गृहीतं तत्केनचिच्छलेन परन्थिमवमेच्य ये निनीषन्ति ते गरन्थिभेदाः।
| तेषां प्रथमायां प्रृत्तावङ्ुलीनां छेद द्वितीयस्यां cael हस्तचरणयेोः । ठती-
` यस्वा मारणम्. । २७७ | a eg ee ee
अतरिदान्भक्तदारिवेव तथा ASH ॥ =
संनिधातुं माषस्य इन्यचोरपिवेश्वरः ॥ २७८ ॥ =
श्रसिदयाः सीतापनेदनायथै" येऽग्निं ददति | र
EST कतरिकादि) |
भेषस्य सन्निधातारः कतार: |
सर्वे चोरवत् Bar
शस्त्रावङ{शदधदणं प्राुक्तमध्युपसं हाराथशच्यते !। २७८
तडागभेदकं हन्यादप्सु BEIT aT |
Feisty भरतिसंस्ङयाहाप्यस्तूत्तमसाहसम् ॥ २७९
तड्ागभदणसुपलन्लणाथम् । नयुदकदरणेऽप्ययं दोष इति केचित् | न
BAS तदयुक्तम् । महान्हि तडागमरदनेऽपराधः ¡ स्वस्पो नदीमेदने। तडागस्य हि
` वप्रभेदनेनेादकेऽप्ययमेव विधिः | २७.८६ 1 ४ Ce oe
केष्टागारायुषागारदेद्तगास्मेदकान् | म
` हइस्त्यश्वरथहतंरच हन्यादेवाविचारयन् || २८०। ae ee
ag पूवनिविष्टस्य तडागस्योदकं हरेत् ॥
| आगमं वाप्यपां भिच्रात्स दाप्यः पूवंसाहसम् ॥ २८१
२१६ ५ | मेवातिथिमाष्यसमलङकुता ५ भवस ee
सथुत्छनद्राजमागें यस्त्वपेध्यपनापदि ॥ `
स द्धौ काषापरो दचादमेभ्यं चा शोधयेत् ॥ २८६ |
दजमाग् Want रथ्यायासमध्य मूत्रपुरीषं ससत्य जेदन्यता वा ९५नीय
: | चण्डालादिमिनि्तिपेत् |
marae श्राप्रेमेनायथैभुक्तं भवति
ATA HT दत्वा ऽपासयेरस्वयं वाऽन्यास्भवे ॥ २८२ ॥
ग्रापट्रताऽथवा हदा गभिखी बाल एव बा |
परिभाषणमहन्ति तच शओध्यपिति स्थिति! ॥ २८३
ATA पूर्वोक्तः बद्धादये य बहिभामं निगन्तुमशक्ताः वे गृह्यन्ते । शेथि- `
तमपि कतुमिलयाशद्य तेऽमेभ्यमपि व्यपदेष्टुम् oe ee
fa पुनरेवं कतेन्यम्ः। पुनःकरणे usar महन्प्रयवायो भवति केधगमंमीदश.
, ९ वचनै परिभाषणम् | | on as
तच शोध्यसिति
: चण्डाल्लादिभिरपासनीया |; २८३
प मानुषेषु तु सध्यस इति
चिकित्सकानां सवेषां मिथ्याप्रचरतां दपः
S यमाुषेषु TAA मानुषेषु तु मध्यमः ॥ २८४६ ॥ र
a oC | ५ चकित्सका भिषजः। ast मिथ्थाप्रचायासानीषधदानमुभयथा संभवति
यदि वाविज्ञातशाखप्रयोगतया, शाखे परिचितेऽपि बाऽतसरतबाऽधिष्या।
तथाप्रचारेय यच्ाश्वेव विपद्येत तदा मकषान्दण्डः कल्पनीयः । २८४॥ `
aman अरतिमानां च भेदकः ॥
मतिङ्यांचच aaa’ पश्च दथाच्छतानि च ॥ २८५।
संक्रमः। येन संक्रामन्ति मागेणावतरन्ति नलतोपसक्ादिना निमित्तेन। = `
Qe aa: | धवजः चिह्न राजामाव्यादीनाम् देवायतनेषु च e ( १६... 4
ति व्याख्यातम् | oo i
कुयात्समदधीते प्रत्यापत्तिं न
दशे च भतिमानाभिति
{Us उपदेशः। यदुरछष्टारो न ज्ञायन्ते क्थाचरथ्या-
न दि ee भ
अदूषितानां द्रव्याणां दूषणे मदने तथा
मणीनामपरेपे च दण्डः प्रथमसाहसः ॥ २८६
यानि स्वयमदुष्टानि द्रव्याणि लाभार्थी दूषयति । तथा घाल्यविक्रयी ta निर्दोषं
धान्युत्तमं दृणबुसैर्योजयति । gamers धङुक्मादिना द्रन्यान्तरेशैकौकसरखम् | ae
अशयां उक्तास्तेषां भेदनं द्विधाकरणम् । शरवेधितव्यप्रदेशेन विभ्यते इति
प्रपवेधः | शअनेकाथैत्वाद्धातूनां विध्यते रूपमेतत् 0 ce
मणयो हीनमध्यमेत्छृष्टवमा वन्ति । तत्र दण्डकल्पना कतैव्या । मध्यमेषु
मध्यम उत्तमेषृत्तमः ।। २८६ ॥ + त
समेहि विषमं यस्तु ats भूल्यतेाऽपि at il
समासरयादमं पूवे नरो मध्यममेव वा ॥ २८७ ॥
येषां द्रव्याणां समत्वेन विनिमय उक्तो यथा “ae धान्येन तत्समाः इति, तन्न
safe विषममचरति व्यवहारार्थं तिलं दत्वा बहधान्यं dene गृह्यात् । श्रसतिवा = `
विनिमये मूल्यतः क्रयव्यवहारेण ब्रीह्यादिधान्येभ्या$धिकन मूस्येन तिलान् कीणाति । श्रथवा = |
कस्यचिदुत्तरीयुपवर्हणमस्ति विक्रेतव्यं कस्यवचिदन्तरे west: | तत्र यस्योपबहंणमस्ति = `
तस्यान्तर उपयुज्यन्ते | उपवर्हणेन च ते सममूलाः | तत्र तदीयां कायैवत्ता ज्ञात्वा समसेन
न ददात्यधिकमूल्यं गृहणाति ! स च्यते 'समैरविषमं चरति मूल्येनः | वये: करेतर्विक्ेठु्च ` al
Ar दण्ड | ' चरतति मूल्यततः इत्येका्ैस्तथैव । वाशब्दो ऽस्मिन्यन्ते पादपूरण एव । प्रथम = `
| सभ्यमोक्तौ क्रयविक्रयौ विकस्यते द्रन्यसारापेत्तया ॥ २८७ | व
बन्धनानि च सवांणि राजमार्गे निवेशयेत् ॥ ~
दुःखिता यत्र दृश्येरन्विङृताः पापकारिणः ॥ २८८ ॥
प्रसिद्धे यजरथ्याप्रदेशे बन्धगृहाणि सन्निवेशये्छर्यात्। = `
a दुःखिता यश्च geaciqeemn: संनिवेशने तत्पदेशश्रमणे aa)
एतेनान्या श्रपि बन्धसंस्थानां पीडाः कर्तव्या इत्याह | ney are
शरीरात्यन्तकाशांयवरस्थातिरापत््या विकरुताः चनभेाजनेनेषद्धोजनादिना
ot A शेषं स्पष्टम् aS
।
#..
ue
re
+
।
|
ce
C
५1
प्राकारस्य च भेत्तारं परिखाणां च पूरकम् |
दाराणां चैव भङ्क्तारं क्षिप्रमेव प्रवासयेद् ॥ २८९
ee इगंगतानां प्राकारादीनां विनाशने sare दण्डः। = oF Poe
1.7 मेधाचिथि माभ्यसमलञ्कूता । = [ नवमः
परिदा भूभागाः खावाः |) २८४
अभिचारेषु सवषु कतव्य दितो दषः ॥ `
मूलकमकि चानाप्तेः कृत्यासु विविधा च ॥ २९० ॥ `
Heats मन्त्रादिशक्तया मारणमभिचारः | तत्र प्रबृत्तानाममभूतेऽभिचारणीये
` दण्डोऽयम् | अनभिवारणीयाभिचारेषु नैतावता सुच्यते तत्र i मनुष्वभारणदण्डः स Aas:
ote qed लोकिकवैदिकयोरविशेषेण ese } वैदिकाः श्येनादयः । सौकिकाः
पाद्ांशुप्रहणसूचीभेदनादयः । rs
श्लकमं वशीकरणादि । शापः वैत्रमार्यादयस्ततोऽन्येऽनाच्राः ¦
५ Frat अभिचारप्रकारा एव मन्त्रादिशक्तयः, seed सुद्न्धुककलाद्धि fata क
करणादिहेतवे भूतविद्या; प्रसिद्धाः 1) २.६०
अशीनविक्रयी चेव ase तथैव च
मयादाभेदकर्चेव विकृतं प्राञुयाद्रधम् ॥ २९१
शरबीजं बीजमिल्युक्ता विक्रीणीते स्वरूपल्लोपेन | धन्यशाकादीनां बीजानि चिर-
Sian ते प्रहन्ति न च तानि शक्यन्ते बन्ध्या नीति क
। केत्रात्तुबीजसुतकर्षति शोभने यद्रोजं चिप्र प्रोहति तदुछृष्य तदामासं प्रति-
| धान्यादि facar विक्रीणीते। अथवा न्यप्ठं बीजं चे्ाश्ाख्लय नयन्ति
: मर्यादा शराह्ञश्शाचारनिरूढा स्थिः) `
Tand कयौनासादिकतैनम् ॥ २८६१ ॥
BARSKY हेमकारं तु पाथिः ॥
वतमानमन्याये STAT aT ॥ २९२
धावन्तः कचन कण्टकाः Tat wiser: Yada: | `
यदि fated पष्ठी । कथं न “न निर्घारणः? इति समासा मावः | व
| क्छ च TR स्वर्पनवापहरणेन महत एनसेत्पत्त््रह्मण्खर्णापहरणे च `
- ae महापातकम् । AWAAAY यवतेमानं Aeleurey: ~
a परिषतैनतुलान्तरतापच्छेद्ादिभि भपहरन्ति गृहते । न चात्र हियमागद्रव्यपरि- `
माणपेक्ा, न खामिजालपेत्ता। श्रभ्यासस्लपेदयत इति, महत्त्वादण्डस्य
त प्रत्त षनदण्डेन जुरमांसलवच्छेदा Aas oo
शारीरनिग्रहे निगृह्यमाणानां पापमपैतीति प्रतिपादितम् |) २६२ ॥
आद्यायां | 4 | :
दण्डः WHT
geara: yoo eae ~ 3.
सीताद्रव्यापहरणे शल्ञाएामिषधस्य च ॥
काटमासाच BA च राजा दण्ड प्रकल्पयेत् ॥ २९३ ।
तता । नि ल ङ्लङ्दालका दीनि ` वदपहरणे it | । ५ 8
कृष्यमाणा भूमि
कि इच्छयैव । नेत्याह ¦ कालमासाद्य काथ
महान् दण्डः | शक्रे च यदा तस्मिन्महतः फलस्य नाशस्तदा भूयानेव |
सपासाद्यासन्नं gees: ; श्रन्यदा तु द्रव्ये TATE: | 1
ad Weatat च खदगाक्ीनां gaat) श्चषयस्य मेषजाथेयुपयेगक्राल्े। =` |
तेन चैषधेन हृतेनातुपयुक्तेन यद्यातुरस्य महती पीडा जायते, अन्यच्च तस्मिन्काल्ञे न ¦
लभ्यते, तद्वम्यमपि बाधकादिसंस्कारापेन्तयः चिरेशोपयोगाथेम , एवसा्पेत्ता राजदण्ड-
प्रकल्पनायै प्रभवेत् । | ॥
SEAT Usa, अन्यथापि जनपदस्य आट्व्यतस्कराशङ्धिन
तदा महान्दण्डः eae) स्वपः ॥ २.६६ \
स्वाम्यमात्यो पुर रा केोशषदण्डो ETAT
सप्र प्रकृतये TA GATS राञ्यश्चुच्यते । २९४
समाघ्राय कण्टकशद्धौ केवलं राञ्यचन््ोपयेगी asad उच्यते! यथैतस्मि-
जनुष्ठोयमाने usar, एवं व्यवहारदशैने कण्टकशुद्धौ वा च्ियिसाणायां तुल्यो
| ee रास्यानाश fa a महिषी ङ्मारराजवल्वभसेसाध्यन्ताभ्चिताः प्रार्थस्य भवन्वि कण्टका ॥ es i
oe ` वान् कदाचिदनया बुद्धयः tata श्रकरत्तोभशङ्कायां महत्तमं प्रयोजनं Gara ~
५. सामन्तेन च,-किसनेन नियुहीतेन राष्टापराधिशः--वदथेम तुल्यं ue स्वाम्या- ae 4
दितेति राञ्यप्रकृवित्वेन ुरलघुभावश्च ! प्राछृतीनामेवाथैसुच्यते। यदि महान् कच्ोभोऽ- = ` :
मात्यादिति राभ्यग्रङधतिस्वेन तस्परिहतैच्यम् | ue तते दुर्बलं केनचिदुपायेन वा बेषचित्वा = `
eae कण्टकश्युद्धिं करिष्यामीति a सहसा safsasay | अतः सप्रमाध्यायोपदेशते ऽप्युत्क- oe ae
satferagat बुध्यते। 1 न
स्वाम राजेव | असात्ये सन्त्रीपुरोहितः सेनानी | a निवासनगरम् | राष्ट्र ` oo
जनपदाः | कैश रूप्यसुव्णरूपक्रादिधनसंचयः ' हस्यश्चरथपादातं दण्डः धर्मदंडादिव।
। हत्वमानका्थः । यथेक्तं “fret तस्मादनन्वरमिति। ॥ oe
ae VAT USAT THAT: कारणम्, भवयता यथा घटस्य कपाल्लानि |
ध oe खमाववचनेो at प्रङृतिशब्दः । एवं तदात्मकमेव राच्यं समस्तं चम्
व se मेधातिथिभाष्यलमलङकुता | ee
परस्यैव मेह frentt gages यो Ae: स उक्त एव ।॥ २९६४ ।
सानां रकृतीनां ठु राज्यस्यासां यथाक्रमम् ।
पूवं ' पूवं गुरुतरं जानीयाद्रयस्नं महत् ॥ २९५।
सित्रन्यसनात्खन्यसन गरीयः । स्वबलसंपन्नो fe शक्रोति सित्रमनुमहीतुम् |
एवं दण्डकेशयोः | कोशनाशे दि दण्डाऽपि नश्यत्येव | एव RITTER: रषटनाशे
हि ga: कोशेसत्तिः। 2 क
पुनः राषटविनाशं कार्यां पुरं यत्ततो रक्वितन्यम् | तत्र हि सर्वावयवस।धनादि
संभवति | ee ee eg? ae
पुरादमारयः प्रधानम् | प्रधानामालयनाशे सर्वनाशः ॥ २६१ ॥
तथा च दृष्टान्तः |
सपताङ्गस्येह राज्यस्य विषटन्यस्य व्रिदण्डवत्
अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिद तिरिस्यते ॥ २९६ ॥
विष्ठम्पस्य चिद्ण्डवदिवि | विषटव्धस्यन्येन्थस्याधारभात्रेन । एतदेवाह |
` ऋन्येन्यगुणवैशेष्यात् परस्परस्योपन्ष्योपश्नारकामवेनैकन्स्य न॒ विनाशाखत्त
भूमिवीजेदकक्ताममूया इव Has ! =
तस्मात्सर्वषां पूज्यताऽ्नोच्यते। alata गुरलघुभावः | यत्त a विविद
तिरिच्यत इति तन्महतादरेण मित्रादिस्क्ञायां वतिंतव्यमित्येवंपरमेतत् । मित्रनाशेऽ
चिरेण राञ्यनाशो यदा बल्तवतेपरेधेो न ठु तदानीमेषेत्यालंबनं लघीयस्तायाः ॥ २.६६ ॥
तेषु तेषु तु इत्येष तत्तदङ्गं षिरिष्यते॥ = `
येन यत्साध्यते कार्य ` तत्तस्पिन् शरेष्ञुच्यते ॥ २९७ |
नास्वि तद्रस्तु यद्राज्ञा नेपयुज्यते भवति हि तत्कार्य" afsasa साध्यते न
महता । तस्मात्सा; प्रकृतयो यत्नतः पालनीयाः, श्रसदण्डादिना न राष्ट" कशैनीयम्
चेरायुपद्वभ्यश्च waar रक्तयमिति arate: | अतः कण्टकशुद्धिरोषोऽयम् ॥ २.६७
aR
ee ee eet Oe
Seqreaaa दानादिपरितोषिता उत्साहेन युज्यन्ते संपन्नकृष्यादिफलाश्च |
fe रवगभ्यतं तानि द्यथेसंपश्कसशि तत ATALANTA: | रर |
पीडनानि च सर्वाणि व्यसनानि तथैष च
आरभेत ततः काये संचिन्त्य गुद्लाषवम् ॥ २९९ ॥
पीडनानि नस्कदुभित्तपाताीनि। तथाऽवर्षादिवषपर्जन्यमूषिकशलभाशनि- `
| व्यसनानि कामक्रोधसमुस्थानि खपुत्रसप्राप्रदेवविघटनयोापन्यासेन वा । तथापि
न fragearta भवितन्यम् | श्रथवा न daria भवितव्यम् । श्रथ तावखाड-
` गुण्यचिन्ता, अन्वाहिकौ चायव्ययै, कया चिन्मात्रया गतो च wert प्रकृति
समीहितं चरय॒खादवधृतम् । aerate पुखानुभवव्यापारान्तरेण वा पुनः कमांणि
po वेदितन्यनि 1) २६९ ।
` आरभेतेव कर्माणि भान्हः भान्तः पुनः पनः ॥ `
कर्माण्यारभमाणं हि Ted श्रीर्निषेवते ll ३०० |
क्रिययैव च क्म॑णासू् । 'कर्मायिः निवेशादीनि, तदारदभेन शक्तिमान् रिषु-
क qaqa तितु तावद्राजाः अन्येऽपि जानपद उद्योगश्रियोपचीयते। एत- ध
«ge ““्ाखयोः शियमन्विच्डेत्) इति ॥ ३०० ॥ | core
Ba ओतायुगं चेव द्वापरं कलिरेव च ।
राज्ञो हत्तानि सवांणि सजा हि युगगरुच्यते ॥ २०
cog कमरभपरेव भविवन्यम् ¦ अनारंभौ कलि; स्यात् । - सं च महान्दोषः । न
: चैवं मन्तव्यं राज्ञा ‘afeata कालविशेष इतिहासप्रसिद्धः कथमहं enfaf यत
oe रक्तो वृत्तानि युगादि ae | |
दुत्तरेण निदिश्यते || ३०१
कलिः परषु्तो भवति सजात्रदृद्वापरं युगम् |
कमरखभ्यु्यतक्षेता (AT HA युगम् ॥ ३०२
। श्रबुल्यनशीलः a: कलिर्भववि | ^
ee जानानश्चो्कषाभ्युपायानचत्ति्न्स ATT TTC भवति |
। व्यवसितकर्मप्रयोगस्चेतायुगं waft | =
. विश्वस्य सर्वरूपाणि यथाशाखं कर्मफलक्तंपदा कृतयुगं मवति ॥ ३०२ ॥
ee ४ "पमाः ॥ ३०५ ॥
. RRR : ee | ( मेधातिथिभाष्यस्तमनलङ्ता | oe [ नवमः `
RUT AT यमस्य ee
चस्याः पृथिन्यारच ate TINA ३०३ ॥ `
तजः शक्रं कायं सामथ्यैमियधः ॥ ३०३ | ८
वापिकाश्चतुरे सासान्ययेन्रोऽमिप्रवषति ॥
qatar Uy waked चरन् ॥ Rok | —
नात्र प्रकरणे मासनियमेऽभिप्रेतः। केवलं way मासेषु सन्ततवर्षो पजन्यो
भवति । धवः सन्ततं सवकालं स्वं साश्रु" कामः पूर्येदिदयुक्तं भवति । तथा कर्ैवयं
यथा खशष्टिया अनुरक्ता मबन्ति 1) ३०४ ॥ |
अष्टौ मासान्यथादिल्यस्तायं हरति caf:
तथा Rent राषएान्नित्यपकेव्रतं हि तत् ॥ ३०५ |
तेयं स्ताकमपि रसमीषत्तापेनादन्ते यथाऽ९ऽदियस्तथा करमाहयादहित्येष ` -
(4 po og
| git ।
प्रविश्य सर्वभूतानि यथा चरति मारः ॥
` तथा चारः प्रवेषटव्य' त्रततमेतद्धि मासतम ॥ ३०६ |
पथा यमः परिदद्ेष्यौ प्रप्ते काटे नियच्छति ॥
त्या राज्ञा नियन्तव्या; प्रजास्तद्धि यमव्रतम् |) ३०७
aia पियद्ष्ययेानिमहसमत्वेन stacy ॥ aco |
वरुणेन यथा WAIS एवाभिद्छयते ॥ = `
तथा पापाज्िग्हीयादूवतमेतद्धि वारणम् ॥ ३०८ |
भ्रतिशोषिता एव धरकायैकारिणो निभहीन्या यथा न पल्लायन्ते | ३०८
परिपणे यथा चन्द्रं ट हृष्यन्ति मानवाः ॥
तथा THAT यस्िन्स चान्द्रव्रतिको sq ॥ ३०९
| भक्रोधनेन प्रसाधनाल्ङ्कारवता प्रहृ्टवदनेन प्रजादशेनकाले भवितव्यम् | (८ ^
` निर्वातपरितापा martial: 11 ३०६ ॥ ee ee ee 4
भरतापयुक्तस्ेनस्वी नित्य स्यात्पापकर्मसु 1 1
सामन्तर्िखश्च Aa वतं स्मृतम् ॥ २१०।
Ae ete agra: | = इड
Taga Se इत्यःगनेयत्रतस् | ८. a |
ख {अन्ता Aaeal सव साधनदुक्ताः || २१०
यथा स्वांणि भूतानि धरा धारयते सममू oe
तथा aay भूतानि fara: पार्थिवं वतम् ॥ ३११॥
धरा प्रथ्वी | तद्रदीनानाथार्च वंशाश्च भरणोयाः 1) २११
एतेरपायेरन्येद्च युक्तो नित्यमतन्द्रितः
Mara frases पर एव च ॥ ३१२
उपसंहार छोकः | खलैदं बतरतैश्न्यैरनो कता ऽवगभ्यैः ।। ३१२
परामप्यापदं MAY TAU प्रकाषयेत्
ते छेन पिता हन्युः सथः सबलवाहनम् ॥ ३१३
यः चछोगाकाशो बलीयसा च राज्ञा दण्ड्यते, पथापि = जाद्यशधनमप्यापदि परहीत- ८
व्यम् | न चावज्ञानाङडिना प्रकोपनीयाः || ३१३
यः कृतः सवमक्षोऽभिरपेयर्च महादधिः | = _
क्षयी चाप्यायितः सामः का न नदयेलखकाप्य तान् ॥ ३१५
` प्रागुक्ता्थैसिद्धये ब्राह्मणमादास्म्यं इतिहासं लाकप्रसिद्धमनुषदति | wafer `
नानि महाभारतादवगणमयित्तव्यानि | ३१४
लेाकानन्यान्छनेयुय छेाकपारखछारव कापिताः ॥
देवान्डुयु रदेवांश्च कः क्िण्वंस्तान्त्स ब्रध्नुयात् ॥ ३१५ |
च्चिशोति छादयति तदविशेषार्स्छृतीनां चिण्वन्हि संक्तपाप्युत्तमानामेवेति युधिधिरेथ ae
- : माण्डीवे वि ca व्यासमुनिन [ दशितम् | ३१५
argue तिष्ठन्ति Seat देवाश्च सवद! | :
ब्रह्मं चव धनं येषां at हि स्यत्त्जिजीविषुः | ३१६
धिक्येन adagea बाद्यणे देवानामाश्रयो न वथा च्त्रियवैश्यी ॥ ३१६ ॥
अविद्ररचंव विद्धार्च बाद्यणो देवतं qeq
प्रणीतरचप्रणीतश् यथाथिदं वतं महत् ॥ BL I
Arata: प्रथिव्यादयः | देवा ्राहतिद्रारेण ब्राह्मणोपश्रिताः। seg `
देर ` मेधातिथिमाष्यसमलङकता | = [ aaa: ` ae
जातिमात्राश्रयाणामनवज्ञाने, न विद्रचामपेरेत | दानादिन्रियाख्िव । यथा "चैतन्न
पादतः इया दित्यौ 11 ३१७
रमञनिष्वपि तेजस्वी पवको नैव दुष्यति ॥ =
हूयमानरेच Fay भूय॒ एवाभिवधते ॥ २१८ ॥
nara say | दुराचायोऽप्यनविज्ञेय इत्यथे; ॥ ३१८ ॥
एवं एषु वतन्ते सवंकमसु
AIT ब्राह्माः पूज्यां; परम दैवतं हि तत् ॥ ३१९ |
अनिष्टेषु प्रतिषिद्धषु वसैमाना सदूपक्रतवैधाशाद्लं दण्ड्या न सहसाऽ$कम्य
बर्णान्तरवत् 11 ३१६
सत्रस्याक्िप्दुस्य बाह्मणन्यति wae
maa स्नियत् स्यात्न ' हि बरह्मसेमवस् ॥ ३२० ॥
क्षधियस्य ब्राह्मणान्मतिबाधितु परषृतस्य ब्राह्मणा एव संनियन्तारः | श्रीमदा- क
afer: व्यवस्थाभङ्गेन वर्वैमानाः चत्नियाः जपहामादिशापादिना बाहमोरमा a
` व्यवस्थाप्यन्ते | ^ ee es
et ag: BS ब्रह्मखंभवस् । त्राह्मण्जातेः सकाशात्वश्नियाणां संमवः। अत्रा `
Pate एवायम् ॥ ३२० 1 ee १
ननु यो यस्यात्पत्तिहेतुनासेा तस्य नाशकः | चैवम्
अद् भ्याऽधि्ह्यतः क्षत्रमरमनेा छेदृुत्थितम्
तेषां aaa तेजः स्वासु योनिषु शाम्यति ॥ ३२१ ॥ 0
mga भ्रोषधिवनस्पतिभ्य एव जायत इत्येवमभ्निरद्धा एव sam) `
तस्य WaT तेजः सवेदाद्य' दहति तेजसाऽभिभवति । अपः प्राप्य तदस्य तेन;
श्चास्यति। अश्मन जलोदं खड्गादि । तेन सर्वं विदायैते ग्रश्मसंपातास्स्कुति।
Se एवं सत्रियाः सत्र जिगीषवे विजयन्ते नाहे Salata वतन्ते तद विनश्यन्ति 1329) `
र नाब्रह्म क्षत्रमृध्नाति नाक्षत्र बह्म aa ॥
We Te सपृक्तमिह age षधेते॥ ३२२॥ ne.
wert यदुव्रा्मणरदितं राज्यं, मन्त्रिपुरोदितादयो यत्र न नाह्मणासत्र कुतः समृद्धिः
एवे ब्राह्मणा अनपि राजोपाश्रितताः ga: संपत्तिं भन्ते । उभ युक्तौ जगजयतः |
ae we ci : | ie = a | watt a sees se - ae
ब्रह्मत्तत्रशब्दौ ब्राह्मणक््रियजातिवचनौ |) ३२२
द्स्वा धन तु विप्रेभ्यः सवदण्डसश्ुस्थितम्
पुत्रं राज्यं समासाच्च Hala परायणः र्णे । ३२३
यदा तु जरसाऽभिभूयेत Big: स्यात्तदा वसुनि धने सति सर्वदण्डसयुद्धूवं
नाह्यणेभ्य दद्यात् । महापातकिषनस्य वरुणाय प्रतिपादनसुक्तम् । न राज्ञा agg `
तव्यम् । अन्यत्तु Gea राज्ञा दादृष्टका्यांथेवादाद्रहुवनमप्ति प्रयाणकाल्श्च, तदा `
सर्वस्यां विनियोग ia ४
५ Met तु CSTW करण्ाल्कादीनामपि प्रदशेनाथं व्याचक्तते। तथा सति सर्वस्वं
दय्यादित्युक्तं भवति । वाहनायुघभूमिपुरषवजं सवं दातव्यम् fas
एवं तु व्याख्याने GS UIST समा
राजकरणसमवः |
परदयं इवि न घटते | नदि तस्याकाशस्य |
ध 1 Hala पाथण TH | weet tod यात् । यदि क्थंचिदन्याव- `
स्थायां रणं नेपलभेव तदाग्न्युदकादिना शरीरं ज्यात् । फलातिशयसंप्तिरतु रणे `
` समासं जनमारोपशम् ॥ ३२३ ॥ 1
एवं Waal युक्तो राजधमे षु पाथिवः ॥
हितेषु चैव रेकेभ्यः सर्वान्भल्यान्नियोजयेत् ॥ ३२४ ॥
| रुवं चरन्विहरन्याजचरसषु यथाशाल्नोपदिषेषु | सद्ा
` स्वरष्टीयेभ्यो हितेषु | ख्वान्धत्याद्धिथाजयेत् । ३२४
एषोऽखिलः कमेषिधिर्क्तो र्गः सनातनः ॥
इमं कमविधि वियात्रमसो aaa ॥ ३२५
FRAT: | लोकेभ्यः `
ध aaa कण्टकश्युद्धिपयेन्तो राजधर्मं उपसंहियते । द्वितीयेन ‘zag.
पचार" चेद्युक्तमयुस्मारयति । ३२५ ॥ | pS
वैश्यस्तु कृतसंस्कारः इत्वा दारपरिग्रहम् | (८
aaa नित्ययुक्तः स्यात्पश्चूनां चैव रक्षणे ॥ ३२६ ॥
| करतससूकार उपनीतः छृतविवाहश्च। वार्तायां वच्यमाणकाल्ञसदुदये "वार्ताः ह ५
eee a नित्ययुक्तः स्यात् | यथा बाहस्पत्ये बातां सथुपदिषशा i) ३२६ ॥ ee
प्रजापतिर्हि वेद्याय ast परिददे पशून्
ब्राह्मणाय च राः च सवां; परिददे भरनाः ॥ ३२७ ॥
RR मेधातिथिमाष्यसमलङ्कता । तवम
पशुर्तणं वैश्यध्य न केवरं जीविक यै, यावद्धर्मायापीति दशेयत्यथेवादेन
“कथं पुनद ट सत्यदृष्टयुक्तम् | |
प्रजापाल्लनवश्नियमात्परिपाह्ननीयं स्येति नियागपरिदनम् स्चियस्य प्रजापालमे < a et
धिकारो निरूपितः । ब्राह्मणस्य प्रायच्ित्तोपदेशादिना जपहोमादिना च “arf.
त्याञ्जायते वृष्टिः इति सवाधिक्ार
eee चैतत् | तथैव धम एव वैश्यस्य agate: ॥ ३२७ ॥!
न च वैरयस्य कामः स्यान्न रक्षेय sala ॥
aaa चेच्छति नान्येन रक्षितव्या; कथं चन ॥ ३२८
Cag को जीविताथं क्षामः यदुक्तं ययप्यरष्टं तदा दृष्टा्चितमेवं | भाजने प्रादूसुख. `
वायामेव | वत्र कथंचिदिद्च्यते न च वैश्यस्य कामः स्यादिति । Taye
mmm reap ‘ ।
सत्यमेवं ‘gutted पाशुपास्यमिति, ज्ञापयितुम् । कथिन्मन्यते सर्वाण्येतानि
(6 मियमाथानि तुस्यफलानीति | तत्र gerne च पकतेऽकामेऽपि स्यात्कर्मान्वरं are
यमानस यद! arava गुणवत्तरः तदा! g तेनाजीवेन्न कर्मान्तरे प्रवरत्तिः। श्रत एव a
तदालंबना जीवेत् ॥ ३२८॥ ee
oe मणियुक्तपवालानां Strat aaa
ae गन्धानां च रसानां च विद्यादुपेद्ररवल्म् ॥ २२९
सहशब्देन तान्रायस्कास्यान्याह
` आचेबलाबलं न्यूलताऽषस्य न्यूनताधिक्ये देशकालपेतचते । कस्मिन्देश इदं `
मदहाचम् । कस्मिन्वाऽपचिताधेम् । एवं कालेऽपि ॥ ३२६ ॥ = `
बीनानाुधिकिरि स्यालेत्रदैषषगुणस्य ah
ee ८ मानयोगं च जानौयात्तलायेमांरच सर्वशः ॥ २३० |
ata fit | इदं बीजमस्मिन्
सारासारं च भाण्डानां देशानां च गुणागुणान् ।
छाभालाभं च पण्यानां wat परिवधनम् ॥ ३३१ |
seen: | ~ 1 7.
: ्स्मिन्देशे ब्रीहये भूयांस ऽस्मिन्काज्ञे यवा ofertas ara ईटा जानपदानां `
स्वभाव एवामादये देश्ये गुशायुशाः। | | 4
aaa च यवसेनेदशेन च लवणेनास्मिन्काल्ते प्रयुक्तेन पशो वर्धन्त इति । ३३१ ॥
भृत्यानां च शतिं fags विषा sang ॥
rat wating क्रयविक्रयवेष च ॥ ३३२ eee
थत्या दासा प्रष्यादयः गोपाललाजपाल्लमहामात्रायाः । रेषां च कियत्ती + fi रिति |
विद्यात् ध
मालनकमगधदविडादिदेशभाषाः एतदेशा श्रस्मिन्नथै इदशयुचरयन्ति। इदं `
द्रन्यमेवं स्थाप्यत एलं Gada एवमात्रियतेऽनेन योञ्यत शयता विक्रीयते ॥ ३३२. 1
धमण च RTCA ॥
दद्याच सवभूतानामन्नमेव प्रयत्नतः ॥ ३३३ |
क वह अन्न दातञ्यमित्य्थ चन्यथा राज्ञा दण्ड्यः! एवमथैमच्राच्यते महा- ५ A
धनस्य चैतत् 1) ३३३ ॥ | ee oe
विभाणां वेदविदुषां श्हस्थानां यशस्विनाम् ॥
UAT तै BRET धरें नैश्रेयसः परम् ॥ २३४ |
यशस्विनामिति साध्वाचारो waa oe
शुषा परिचय । तस्य धमः परं श्रेय श्रावहति | ३३४
छविरृष्टयशषुष gaa ga: OE aaa
ब्राह्मणापाश्रया Faget नातिमदतुते ॥ 284 1
शुचि इद 1रिशद्धयन्द्रियसंयमनेन च । उत्कुष्ान्स्नेवणिंश न Fay
: मृदुवाक् न तकादिशाखगन्धितया परुषभाषी | SEHR नाह्यणादिजात्मिप्रोत- `
` ` दथैः। स्पष्टसक्तं प्रयोजनम् | पुनब्राह्मणापाश्रयप्रहणात् अन्यानप्याितस्वान्य- 1
५ शुश्रूषस्येतदविराधेन धम एव yy ३३५
एषोऽनापदि ata कर्मविधिः शुभः
| आपचपि fe यस्तेषां क्रमशस्तन्निवेधत ॥ २३६
इति मानवे धमशास्त्र भगुयोत्तायां संहितायां नवसे7ऽध्यायः ॥ < ॥
स्पषटयुक्तं प्रयोजनं च ॥ ३३६ ( ।
इति श्री भ्वीरस्वामिसूनेभद्मेधा तिथिङ्ते मज्ुमाष्ये नवमोऽध्यायः ॥ 8 | त x
थ दशमोऽध्यायः १०। _ ^ 4
अपीयीरल्लये वीः स्वकमेस्था दिजातयः ॥
परत्रयादबाह्यणस्त्वेषां नेतयविति निश्चयः । १ ॥
: ("वेदः कतस्नाऽधिगन्तन्य; aceeit द्विजन्मना" इति प्रहणार्थ अेवर्थिकानां खा- =
भ्यायविधिरूक्तः | गृहीतस्य चाविस्मरणमप्युक्तं सर्वाश्रमिणाम् ! श्वाध्याये नियुक्तः
न्तरानवगतविधिप्रतिपादनाच्च aq एवेति । तदेव शाकलम् । अन्यत्र प्रन्थसंदभ॑सामा-
` RUPERT AAT: | तथा निथतेा वेदमभ्यसेत् । त्रह्मोभफता बेदनिंदेति | यस्तु
ब्रह्मन्न स एकेनापि सूक्तेन साग्नाुवाकेन खण्डेन कण्डिकया data यावल्ीवमधी-
तया सिध्यति! न तेन ब्रह्मस्मरथमातिप्यते। तदेवं निविषयत्वादस्य बिषेरदु.
| ATES । ae 2
ग्रव्रयादुव्राह्मणस्तेषां नेतराविति उननिववैश्ययेः प्रवचनं निवतैयितुम्
‘ag च 'ग्रभ्यापर्नं simu’ इत्यादिना वयेोस्तदप्राप्तमेवः |
सैष देोषः। वृत्तिकरगेश्य श्रतत्वात्तदर्थेव निवृत्तिः संमाव्यते। wale तु
` विचयादाने तथोरपयस्वेतयाशङ्क निवसति a ।
Seni सामान्येन निषेधः एवं तहि जाति्लच्तणप्रसङ्गजननाथं सिद्धमेगच्यते
वं च gensgendia: संबन्धो न हातन्येोऽयमिति भविष्यपि । - वैश्यशूद्रोपचारं
च संकीर्णानां च dar” इति
कश्चिदाह | ‘ear शब्डावारणशिक्तणम् , "प्रवचन" तु वदथग्याख्यानमपि ! `
wat भिन्नत्वाननाध्यापननिदृस्या तदथेव्याख्याननिदृ्तर्भवतीत्यतः पुनरुपदेशः । `
‘ag च नात्र बैदशब्दोऽस्ति तस्तत्कमता अध्ययनक्रियायाः | ATT
किकगथपद्यविषयमपीदभध्ययनुच्यते? |
उच्यते। तथा सदशथ विधिः स्यात् । अतश्वाविक्ारकलपना प्रसभ्येव ` `
मूलकरपन। चे स्यात्र् | यथा तु ठ्यास्यात उपलतब्धमूलौबेयं स्मृतिर्भवतीति ae `
वं स्वकमस्या `
ee
` श `
कारणम्
श्रष्यायः | eas ` ५ ae
सर्वेषां saan षिवाद्षत्यषायान्यथाविधि
प्रयादितरेभ्यश्च स्वयं चंव तथा भवेत्
न चास्योपदिगेद्धमैम्, इति न किवदरमोपदेशः gaa कवैव्य इत्युक्तम् । वृत्ति = `
धर्मां उपदैष्टन्या इति तस्यापवादः |
ara: शरीरकटम्बस्थितिस्तरथां Satara विद्यात् |
प्रन्नथार्लवभ्य इलरेभ्य इति | बहुवचने शुद्रावराधाधम् |
स्वयं च तथा भवेद्ययेपदिष्ट इृत्तिनियमा श्रनुष्ठेया इत्यथै
वैशेष्यास्यकतिश्रष्ठयान्नियमस्य च धारणात्
संस्कारस्य विशेषाच्च वशोनां ब्राह्मणः प्रयु; ॥ ३
‘fe पुनः कारणं ब्रह्मश एव प्रक्ृतत्वेनाऽधिश्छियते, न ga: त्तत्रियादयोाऽपिःः
यत एतच्छेषतया प्ररोचनै पठति । as |
mo
तदिदानीभाधिक्यमाह; अक्त तिच
नियमस्य च धारणान्मयपानप्रतिषेधादयमेव नियमे ऽभिप्रेत | स्नातकथतानि बा
वेशवधारणादीनि ब्राह्मणस्यैव त = a
शंस्कारस्य च विशेषो नियमेऽमिप्रेवः, स्नातकत्रवानि च ‘Age हदय-
्गमाभिरित्यादेरपनयनादेवां बाह्ञस्यैव चिवानात् | त्त्नियवैशरयेस्वतीतरीशवये।रेकादश- `
द्वादश्योः । =
ता देतावंर्णानां बाह्मणः say: शसिता॥३॥
के पुनरमी वणां नाम मनुष्यजातिवचने वणैशब्ड Aare
णः क्षत्रिये वैरश्यज्लये वर्णा दिजातयः
चतुथ एकनातिस्तु श्रो नास्ति TAN
os aaa
= यथा वच्यन्ते । तत्र चतु sir द्विजातयः, उपनयनस्य ast विहितत्वात् । `
सकजातिः शुद्र, न हि वस्योपनयनमस्ि | उपनयनविषै बराह्मणादिवयविशेष- `
संयोगात् “area ब्ाहमणसुपनयीततैकादशे राजन्यं द्वादशे वैश्यम्” इति
कस्मिधित्काक्ञे शूद्रं परन्ति | |
चतारो वर्णा ब्राह्मणायाः qeviear: | अन्ये तु बरबैरकैवर्तादयः date
नलु काज्ञविशेषानुपादानादनियतकालं शूद्रोपनयनमस्तु
ुररदयरय् । प्रक्रतिःः
Re मेषातिथिम्यलमलङकृता। [दशमः
- Ra सामान्येनेपनयनस्योत्यत्तिः स्यात् । एताश्च वर्थकालविरषयुक्ता = `
| ५ निमित्ताथाः स्तुतयः स्युः। न तु प्रथगुत्पत्तिरस्यास्ि । तत्कस्य प्रमायस्य सामर्थ्य- =
नास्योपनयनमनियतकाल्ं क्रियताम्
६ haart fe तद्यमेन चतुथ (स मू तिरि [रतः 1; | | a ise, 0 + (^
सत्यम् । ब्मशङ्कामत्रिनित्रारणाथम् | 'मन्त्रवेजं बदुच्यतः इति श्मन्त्रकस्यानि- `
: oe यतकालस्य प्राप्निसशद्खत |
भ्नतु च पाकयज्ञविधावेतद्राक्यं तरक्षननिधैः sama कृताथ नान्यत्र भवितुमर्हति । `
अरत एवाशङ्कामात्रमिदयुक्तम् । परमाथेतस्तु व्यवहारनियमाथेपरः श्लोकः | ॥ `
सवबणषु Gets पतरीष्वक्षतयानिषु |
भानुखाम्येन संभूता नाल्या ज्ञेयास्त एषं ते ॥ ५
के पुनरमी ASMA नाम | Teast परसपर मेदः शक्याऽवसातुम् । व्यक्त्य
धीनाधिगमा दि जात्यो न च व्यक्तयः स्वावयवसन्निवेशविशेषावगमशून्याः शक्नुवन्ति
तासां मेदमबेदयितुम् । नच बाह्यणत्तत्रियाहीनां गवा्स्येव बाऽऽकारमेदेा,स्ति येन
सूपिसमवायाचाचष्यः स्युः । नापि विलीन्रततैलगन्धरसादिमेदेन क्रियान्तरगोचराः। `
नापि शैषाचारपिङ्गलकेशस्वादिभिधमेः seater, ast सर्वत्र संकरापलब्पे
व्यवहार पुरषाधीना, विप्रलंभभूषिष्ठखाच पुरषाणां aaa वश्तुसिद्धिः । इत्यते
जातिलक्तणुच्यते |
सव वर्णोषविष््तणं जातेन्तस्यासु समानजातीयासु संभूताषु wate `
४ ज ` जातास एव जात्या FAT; । प्रायेण मावापित्रो्या जातिः सैवपत्यस्योढाया जातस्य
। वेदितव्या । संबन्विशब्दत्वात्पतनीद्रहणास्यावेो बोढा "पिता लम्यते। तेन येनैबोढा `
तत एव यस्तस्यामेब जातस्तदा तञ्जातीयेः भवति |
Weare पनविवाहसंसकारेण पत्नीतवम maga निवतैयति | were |
च नैवैतासां Barents, “पाणिग्रहणिका ae: कन्यासु?
२ ` | यदपि "वेदः सगर्भो भवतिः (र । १७३ ) इति
विवाहश्रवणेन शाज्ञोयसंस्कारप्रतिपत्तिः, प्रप्निमात्रवचनस्वात्तस्य a विददितवचनीयं `
प्रयभिन्ञानमस्ति | तस्मातसवीकारमात्रे धातुव॑तैते स्वीकटुरि्यथेः । पित्रादीन् व॑चयितवा oo
श्रष्यायः ] na) ९
शब्दप्रत्यभिज्ञानाद्धतुरुक्ताः | न च ताभिः सहाभिः सहाधिक्ारोऽचि | यज्ञसंयोगेऽसि
पत्नीशब्दः । श्रताऽकतयेनिःशब्दो ऽतिरि्यते | oa पूव पलनीशब्दपयायेण नारीष्वि्ि र
पठन्ति तदपि न क्षिचित् । Sat aude स्सछृताखपि जातास्तनातोय!ः `
ge पन्नीशब्दपठेन शाल्लीयेण विधिना या degat भार्यालमापादिता सा गृ्यते। |
यास्तु HA एवरोषगम्यन्ते भवन्ति ता अरत्ततयोनयेः न तु धटन्यः' | तस्मःदच्तयेोनि शि
WSS TAHA वाच्यम्; | | + |
उच्यते। यत्तावदुक्तं न ताः "पटन्योाः यज्ञसंयोगाभावादितिः यदि विव्येरन् क्ष |
एव यज्ञः स्यात् | तत्रापि पूषवरुणारयैम्णामस्त्येव यागः ¦ समानार्थ च यागयज्ञशब्दौ । `
तस्माल्ध्युरेव vera: | घरकन्यात्वादविवाह्यतयैव न पल्य इति युक्तम् ।
श्रतश्चानथक्येऽत्ततयोनिशब्दस्य प्रयोजनयुच्यते। दश्यते लत्तणयाऽसखयपि
यज्ञसंयोगे पत्नोशब्दः प्रयुज्यमाने लोके रजकस्य प्ली । यथाऽन्यत्रावर्द्वासु क्ञीषु
गरहिणोशब्दः साऽपि भायावचन एव केनविद्धमेलाम्येन तत्रापि प्रयुज्यते यथपि
सति Bea CIN FT i
अन्ये पुनराहुः--क्षंचं FS, यतः ततत्रिय यत्र सतेन जातः तञ्जातीये भवति, तस्यैव
र
च तद्पत्यम् } = =: | | |
व gaa’? इति |
rok
: ` अपरे मन्यन्ते--उभयै बीजम ज्यायसी तदुक्त सुबीजं
¢ तदेतत्सवमारेष्वयमान ay ल्य
स्थितम् ७० || | |
Bea Tages विनयति
AUTH AF केव स्थण्डिलं मवेत् || ७
Saga तु saaftafa:” इतति BUSS a RR eo
। 9 2» त न बीज प्राधान्यं दशितमपिहु gata) यदाशंक्यते
vat तियभ्जा षय इति बीजप्राधान्यं तदशनात्, न तत्र
गुणः कस्याचित् वा aed निरूपणबुद्धिः |
निरूप्याब्रवौत्
अध्यायः | Ey. मदस्पतिः। ` ॥ oe GOR, See agg Pe.
पजिताः सर्वेण केनचिस्प्रणम्यन्ते । श्र खरुताः स्तुतिवचनेः स्तूयन्ते ।
‘ । थत इति बोजप्राघान्यवादिनः । तदेतदयुक्तमिव्युत्तम्
माट्बीजं वि
दौजव्राधान्येन तदपलयानासृषित्वमपि तु दपःश्रतादिनेन प्रभावेण धममविशेषेण |] ७२ ।।
छनार्यमार्मकमाणपायं चानायेकमिणम्
संमधार्या्रबीद्धाता च समो नासमाविति ॥ ७३
सनाथः श् स mtanar द्विजाविद्चश्रषादिरतः पाकयज्ञयाजी च देष
= द्विजनमस्कारषरः। शपा ata: atsatanal प्रतिषिद्धावरणो विहित-
SHAT | तावुभ FAUTe तद्गुखषव्वेनादगम्य तयोः fe कस्यचित्सातिशयोा
£
न समै जतेर्गरीयस्या दच्छृषटगुणोऽपि शूद्रः तुल्यो न स्वात् । पुनराह ना
Bi,
wat PR जात्या तूल्छृष्टयाऽपि बहुदेषावगरहीतस्य
एतदुक्तं भवति | न जातिब्रह्नमाश्रिय नर माननीयः, fee गुणा माननीय)
गुशद्ीनं जातिः परित्रादुमलम् । प्रायश्ित्तोपदेशवैयथ्येप्रसङ्गात्
भना्यांयां Ayer,” इत्यत श्रारभ्य यावदयं शोको व्णैसङ्करनिन्दा कर्मप्रशंस1,
ata किविद्विधीयते प्रतिषिध्यते at) agaist ज्ञप्यतेऽभिहचतशवत् ¦ तस्मास्रशंसार्था
वैते ॥ ५३ oe
ब्राह्यणा बह्मयोनिस्था ये स्वक्मेण्यवस्थिताः ॥
ते सम्यगुपजीवेयुः षटकमाणि यथाक्रमम् ॥ ७४ ॥
परापद्धर्माणायुगोद्धातः | यानि
यथाक्रम यथाधिकारम् । यरि्मिन्क्मणि योऽधिकारी
कानिचिद्विध्यथांनि कानिचिददशार्थानि । wy
अरध्यापनपध्ययनं यनन याज तथा | cae
ata प्रतिग्रहश्चैव षटकर्माण्यग्रजन्मनः ॥ ७५ |
धाता प्रजापतिभनुद्धा
oe नैः कारणम् । बाह्या mene qe: ॐ
कर्माणयुपजमीवेयुरदतिष्युः | अनेकार्था aaa: | : =
Cee ae Te nl aaal ana erarmetar une leeaecr i romerenrttaeteea eta wrcemenrarat ene
३५२ मेधातिथिमाष्यसमलङ्ृता। [ दशमः
` प्रथमेऽध्याये शाद्स्तुखथे एषां पाठः । इह तु विध्यथैम् । यद्यपि तेषां केवलानां
विधिरुकतस्तथापीह समस्य निर्दिश्यते area । विध्यन्तरसपिच्यमेवेदं रूपम्
वचना्ेते्षां Haag | श्रता यथाविहितमनूच्य वद्त्यमाणेऽर्थो विधीयते ॥ ७५ 1
wut तु क्मेणापस्य त्रीणि काणि जीषिका ॥
याजनाध्यापने चेव frees प्रतिग्रहः ॥ ७६ | ।
क्मैत्रिकविभागः स्पष्टप्रयोजनः | एकं त्रिकं eg सामर्थ्यात् | अन्यस्या
दशथैता |
विशुद्धौ ऽपापकमा |
एवं शूद्रोपि विशुद्धः प्राप्रोति |
का अवता स्वर 1 Ee te a
` स्प्रत्यन्तरविरोषः प्राप्रोति । श्रशस्तार्ना aang द्विजातीनां sia} asia
। प्रतिगृहोयाज्च fe wt तहिं यथाऽविरोधो मवति तथा व्याख्येयस् । न aftr
सति विषा यव्य ee
Hoe afi qisgate एवायं, (राजते घनमन्विच्छेतन्ः इति । एवमादावश्याथैस्य
` विहितत्वात् ।॥ ७६ ॥
त्रयो धमी faced sree परति |
अध्यापन रजन च ततोयश्च प्रतिग्रहः ॥ ७७ ॥
जीविकाकमाण्येतानि whee न भवन्ति । यानि त्वदृ्टाथानीष्टपभ्ययन
` दानानि न faded । वेदस्य च प्रकनतत्वादेतदध्यपनं निषिध्यते । न तु धलुवंदशिस्प-
RATTAN 1७७1 ae
aaa यति तथेवेते निवर्तेरन्निति स्थितिः ॥
न ते परति हितान्धमान्मतुयाद प्रनापतिः ॥ ७८ ॥
पूर्वैरीतदन्याख्यातस् | ioe Se en eet न
T सत्रियवैश्यो मत्येतेऽष्यापनादये चर्मा सनुना प्रजापतिना नेक्ताः, न war
SUES WRI ge se ।
Tatar कषत्रस्य वणिक्पडकषिविशः ॥ `
MAT धर्मस्तु दानमध्ययनं यनि; | ७९ |
इदं तयोा्जीधिकाकमं छ
wee खडगादि |
अध्यायः] ` ' aged: | ee a
ie अयमध्युक्ादूबाद Cz | cea ee 4 at a bee (1
श qusét कर्मान्तभाविन प्रयुक्त, वणिञ्या पशुपालन च ।
, यदयप्यध्ययनादिधर्माः सर्वेषां सन्ति वथापि प्राधान्यसेतेषाम् fi os ॥
sata ब्राह्यणस्य क्षज्नियस्य च रक्षणम् ॥
वार्ताकर्मैव वैश्यस्य विशिष्टानि खकर्मसु ॥ ८० ॥ `
TRITST इत्तिप्रकर्फादष्यापनस् ee |
` विशिष्टानि canta | शाश्चीयच्त्तिकर्मसन्येभ्यो जीवनकमेम्य इमानि
श्रेयस्करतराणि ॥ ८० ॥
सण् स्वेन कथेणा ॥
चस्य प्रत्यनन्तरः |! ८१
अजीव स्तु यथेक्तन त्रा
Na
col
यदाऽस्य GdcHzafaernataaret अवति, न तेभ्यः पयाप्तं धनं भवति, तदाऽ ध
य.सजीव्चि्युच्यते
| यथ) { aa वध्य नादिना on 7
तदा चत्रियवत् भ्रामनगरस्तादिना श्चाख्लधारणेन सति संभवे स्वांधिपत्येन
जीवेत् । जीवतिरव्याख्यातार्थः शरीरमा्रसंघास्णे न ada) किं तहिं । gee `
= कर्माणि नित्यक्मांवस्थितामपि लच्तयति
स ह्यस्य ्रत्यनन्तसोऽनन्तर एव प्रत्यनन्तरः ।
हे तुबचनाट्व्यवहितव्रत्तिः पापकरी क :
- स्ववृत्तिपरित्यणेपि नैवं मन्तव्यं शाल्लातिक्मङरतस्तत्र a विशेषो वैश्यशू्धेभ्वपीति
कथा चाह ॥८१॥ ee न fon tis
उमामभ्यामप्यजीवंस्तु कथ' स्यादिति चेद्धवेत् |
कृषिगोरक्षमास्थाय sage जीविकाम् ll ८२
` उभाभ्यामप्य श वस्तु | क्रमोऽनेन veda) प्रथममनन्तरा इत्ति्तदभवे `
ae यवहितेति | oo oe ee oe
0 | करषमारन्नात्रहण वेश्यव्त्तिमात्प्रदशेनाथम् । तथा च वशिज्यायामविक्रयप्रति- ` CAE AS
ree Sey व्यति | 7 | 1
जीवैद्रश्यस्य जीविकामिवि। ` सामान्यविशेषमावेन क्रियायाः साध्य 1
। a साधनभावः प्रागुपपादितः | तत्र छषिषायि्यङुशीदान्यनापयैवेक्तान्यध्यापनादिवत् 1 `
दष्ट rc cn
ie “श्रते aga wag? | “सत्यानृतं तु बाणिञ्यम्”” इति तु केचिदाहुः ¦ “कषिवाणिभ्ये
च्वास्वयंछृते। सीदं चेति (tre १०।५-६ )। उक्तं सयं करणमत्राभ्यलुज्ञायते।
यत्त्वभ्यापनादिवदिति साम्यमाशङ्कितमग्रैव परिहृतम् aff सर्वेषां छृष्यादयः `
८ समसेन स्युः कथमिदमुच्यते “वणिक्पशुकृषीविंशः asians” | memati `
५ नाऽऽजीवनार्थस्तदा। किच "याजनाध्यापने चैव विशुद्धाच्च प्रतिग्रह द्यत्र तान्यपि |
` घमाख्यास्यत् । तस्मादभ्यापनादिनियमैर्जवितः कृष्यादयः प्रतिषिद्धा एव । यस्तु प्रक-
a रणादन्यत्रैषामुपदेशः स ततेव प्रदरितप्रयोजनः ॥८९॥
वैरयदस्याऽपि जीवस्तु बाह्मणः क्षभ्रियोऽपिबा ॥
हिंसाप्रायां पराधीनां aie यत्नेन वजेयेत् ॥ ८३।
इषिनिन्देतरवैश्यवत्तिस्तुत्यथा, न पुनस्तस्याः प्रतिषैधाथां । तथा च सति हपदेशो
` व्य्थोस्या प्राप्ते ॥ ८३ | ee ee.
कृषिं साध्विति मन्यन्ते सा af: सद्विगहिता ॥
भूमि भूमिशर्यार्चेव इन्ति काष्टमयोभुखभ् । ८४ ॥
कृषिं लोकाः साध्वेव कमेति मन्यन्ते ।
यदुक्तम् HIT: पुरुषस्य बहु धान्यं भवतति ततोऽतिथ्यादिभ्योऽन्नदानेनपकसेत्यतः `
a साध्वी | तथा चेक्तं “नाङृष्यतेऽतिथिप्रियः' | “aft यत्नेन adie मैव्यां ada
` यत्नतः} तथा “ange पवीरवं सुशेवं gafkas । उदित्कृषतिगामर्विप्रफव्यं च॒
` पीवरीम्" ( वाजसनेयिसंहिता १२।७१ ) इत्यादि ।
ते न सम्यक् मन्यन्ते। सा हि वृतिः सद्धिर्थिन्यते) कस्य हेता भि
a हन्ति काष्टमयेभुखं ताङ्घल्म् | भ{सिश्याश््च ममे mz ये प्रायिनस्दण- | क
जलुकादयत्तांरच हन्ति
ag च भूमेः कीं हनने न द्वि सा प्राणिवत्काष्ठहयापीडासनुभवति | ward ध
ह॒ सतैविदारयं भूमेदेषवदिति ज्ञापयति ॥ ८४ |!
` इदं तु इक्तिवैकस्याच्यनतो धर्मनैपुणम्
इदमिति sere ste) = `
विदुपण्युदधतोदधारं AR वित्तरधनम् ॥८५॥ = `
नां afta तदपि इ्तिवैकर्याद्धनाभावाद्ह्मणेन = `
५ श्मभ्यायः || र । aoe mash: | a aS i १५५ a
उद्धायांयि ्रन्याण्युद्धारशब्देनोच्यन्ते | SEA उद्भास यस्मिन वदेवयुच्यवे। = |
ब््यमाणानि द्रस्याण्यत उद्धत्यान्यानि चिक्र्याणि | = ` छ
वित्तवधनमिति खमावालुषाद्ः ! वाणिज्यायां हि धनवृद्धिः प्रसिद्धा |
त्यजते धसंनेपुणं wa या निष्ठा ¦ श्रतस्तेन पण्यविक्रयो न कर्वैज्य इति
= ज्ञापयति । अतश्चेद्मवगम्यते सवासां वैश्यटृत्तीनां गर्हिततरा कृषिः !। तते न्यूना `
वाणिञ्या । तता WaT | ८५
सवान् रसानपोहेत कतान्नं च तिरः सह ॥
अमना लवणं चैव पश्व ये च मानुषाः ॥ ८६ ॥
मधुरादयः षड्रसाः ¦ तप्प्रधानानि द्रव्याणि गडदाडिमकिराततिक्तकादोनि प्रति-
षिष्यन्ते। न हि केवलानां रसानां संभवः। यद्यपि रसशब्दो न wa’ द्रव्ये नि
` श्ादिशब्दवदवतते सामानाधिकरण्येन, तथापि लक्तयति द्रव्यम् । गंगायां घोषः (ऋ
इवि चथा. | a
प्रपात asa विक्रीणीयादिति यावत्
कृतान्नं सिद्धमन्नमादनादि wees चं
` तिलैः खह पिला aft a fee) न तु पुनसिलङ्ृतान्नयो सद प्रयुक्तयोः (शि
eo प्रतिषेधः RITA ITAL eae |
प्श्मानः सवेपषायाः eee
लवणमपाषायरूपमपि, सैन्धवस्य पाषाणशब्देन प्रहणम् । रसपक्ते लवणस्य
| fears आरंभ: | तेन मधुरादीनां पालिका विक्रयः
र ग्रस्य श्रारण्याः
भानुषा FEET: ॥ ८६
aa च तान्तवं रक्तं शाणक्षौमाविकानि च ॥ `
अपि चेत्स्युररक्तानि wage तथोषधी; ॥ ८७ ॥
. तान्तव तन्तुनिभितं वलपटडृहतिकादि । रक्तं aiken | लोददिते वे रकशब्दः `
ee प्रसिद्धतरः | तथाहि रक्तो गौर्लोहित उच्यते, यद्यपि शुक्लस्य वर्धान्तरापादनमपि OS ee :
वनय | ee eee ise ae
शाणक्ञोमाविकान्यरक्तान्यपि । यत ore) शपि वेतस्युररक्तानि ।
- ` शिष्ट प्रसिद्धम् ॥ ८७ ॥ 1
३५६ ` मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । = [ दशमः |
अपः get विषं मासं सेमं गन्धां सवशः ॥
क्षीर ald दधि धरत तें ag गुडं शतान् ॥ ८८ ॥
ae शस्यं खड्रपाशादि
इव्यास्येयम् | ह
` .. क्षीरं स्सविकारं स्य्य॑तरप्रसिद्धमते सस्तुकिल्ारादश्चिदादीन्यपि न विक्रेयानि ।
दधिचुतत्रहणं प्राधान्यादुपात्तम् ।
भयु मधूच्छिष्टमेकदेरलोपादेवदत्तो दत्त इतिवत् । स््रत्यन्तरे हि तसपरतिषिद्धम्
इह च चौद्रशब्देन सारघस्य निषिद्धत्वात् | माध्वीकस्य च मदयन्रहणेनेत्तरत्र प्रतिषेषात् ।
` . श्रन्ये तु माध्वीकस्यैवाप्राप्रमधावस्थस्थ प्रतिषेधाथे मधुशब्दं वणयन्ति।
वदयुक्तम् । नायं निष्पीडितशद्वीकारख्तवचनः। किं तहिं १ मयरूपतयैव वतैते ।
उभौ मध्वास्तवक्तीवाविति प्रयोगदरीनात्, चोवतामचक्रतैव। =
age रसत्वप्रतिषेधनिवृच्यथैग्रहणम् । अन्ये तु खण्डमत्स्यण्डिकादीनामनुज्ञाना्थ `
Oo व्वविच्ते ल Os
न्धासगरश्ीद्वन्दनादयो द्रव्यविशेषाः | रसशब्दवदेत- a
pug वर्यासि च थ
प नीली च लाक्षां च सवार्वेकशफांस्तथा ॥८९॥ =
आआरण्यपश्वुशब्दौ गुडलवशेनैव centr) अम्यपच्वसुज्ञाना्ंम् । भ्राम्य `
a . aft पशवे हिंसायां संयोग इति निषिद्धाथे |
ee
५ - . व्थासि tau: | रकश्चफा अाश्चतरगदमादय ५.
बहूनिःति तथाशब्दस्थाने पठन्ति । एकस्य विक्रये तथा न देषः ॥ ८९ ॥
कामदुतपाय कृष्यां तु स्वयमेव कृषीवलः
विक्रीणीत तिलान् शछद्धान्धमाथेमचिरसतान् ॥ ९० ॥ = `
कृतान्नं च तिलैः सह इति प्रतिषिद्धानां Ret खरूपप्रयोजनविशषाश्रय ५ ake
| Me र
` शुद्धानविरस्थितानिति च eects: | धर्मार्थमिति प्रयोजनविशेष
शुद्धा बरोदयादिभिरमिश्राः। sacra मिश्राणां विक्रयासेभवः | Ope
अचिरस्यिताः | valet लाममनपेच्य aed सूल्यमय कालान्तरे चागामिनि `
AVIA TAT a I
ct "`,
aftrgrafiamrmcersiata
बेयम्थं । चिररिथतं दि कृष्णं waft) कृष्णा seria क्रीलवा न विक्रेयाः
of इति प्रायिक ऽयुषादेा न॒ विवत्तितानि पदानि
धर्भप्रयोजने aa तिलान् विक्रीणते । इह च रूपकेगात दक्तिणाद्यर्थं सखाध्यायाभ्नि-
tara कोयन्ते। ब्रीद्यादयेा वा दशपूर्धमासायथं स श्वाय aay यश्य वा|
तिल्ला एव दानादिधमायोपयुन्यन्ते, मेषञतैल्ोपयेगे वा क्रेतुः, सेप्येषमेव ॥ ० ॥ `
माजनाभ्यज्चनादानाय्दन्यल्छुरपे fA: |
क पिभूतः रविष्ठायां पिभिः सह मञ्जति ॥ ९१
प्रकततिल विशेषव्यतिरेकेश तिलविक्रयप्रतिषेषे विशेषे ऽयमथेवादः |
ननु चोक्तं प्रतिषेधानां देषसुचने Tuas संबध्यते । तकिं भाज नाभ्यङना- ` = | =
seat) भ्रसंमविनः फलस्य aTeraty विरद्धस्य च ्रवशादेवमुच्यते। तथा fea:
सहेत्युच्यते, न च तैः किचिदपसाद्धम् | Geet: फलं हि कटगामि । न च fet `
कश्चिदपि कट्तवमिस्येतस्प्रागुक्तमेव । किच “सदयः पतति मासेन” इति पतिततव्चनै `
` परेषां ल पातित्यमिति नियमात् । तस्मादस्ति किचिदनिष्टमिस्येतावन्मा्रं प्रतिषेधेन संबध्यते! = `
यथाश्र तमेव न युक्तम् । भेाजनादिक्रिया यत्र तद्व्यतिरेकंण यदन्यद्विक्यस्नानादि a . `
fal Faqs Tae” इति |
a
उन्ताथः | &२ | का त
इतरेषां त॒ पण्यानां दिक्रयादिहं Ha
` ब्राह्मणः सप्तरात्रेण वैश्यभावं नियच्छति ॥ ९३
कमसत इतिवचनादनापदित्यनु मीयते |
oe गुरलधुतदशैने मांसादीनां प्रायरिचत्तविशषाथंम् । गुरुणिगुरूणि लघुनिलघू- `
` नीति व्यामः \। €३। |
रसा रसेनि पातव्या न त्वेवं लवणं रतैः ॥
HU च कृतान्नेन तिला धान्येन तत्समाः i ९४
aye ae मेधातिथिमाष्यसमलङ्ता | “^. . ` [दमः
रसाः पूर्वोक्तास्ते
ene ्रहीतव्यम् । न केवलं TUT दला रखान्तरमादेयम् | .
पाठान्तरं लवणं feat | अस्मिन्पाठे तितैरेव लवणस्य प्रतिषेधो न रसान्तरैः | =
RATA सक्त्वोदनाचयन्नेन पायसापूपादिंना निमातच्यम् |
` तिलास्तु चान्येन गोद्यादिना तत्समाः प्रस्थं दसा प्रस्य एव महीक्व्यो
नार्थापिच्तयाऽधिकं वाऽषदेयम् । `
प्विनिमयेः नाम विक्रय एव । क्रीणातिस्तु द्रञ्यविनिमये पण्यते
a हि तदुक्तम्, “विक्रये प्रृतिविनिमयमस्त्ितिः गौतमा भेदं दशेयति।
एवं तहिं प्रसिद्धेन रूपकादिना gearda "विक्रयः । तन्यद्रन्यपरित्तौ
= मयः द.
जीवेदेतेन राजन्यः सर्वेणाप्यनय' गतः ॥ =
न तेव Samet हत्तिमभिमन्येत करि चित् ।॥ ९५
- सुतेन सवणापि । प्ररिषिद्धपण्यप्रतिप्रसवेऽयं राजन्यस्य | न किंचित्तस्याविक्रेयं `
4 वैश्यवत् । fag सत्यपि स्वटृत्तिव्यागे नं satay
अन्येत। gat करोमीति चेवसि न gala oe
प्रतिङ्कूलं देवमनयः 4 एतक्षपदुषलक्णाथेम् । गतः me: । ज्रापदरतइति `
पा SU ee ee cy १7
या लामाद्धमे जाया जीषेदुककष्टकमभिः ॥
तं राजा निधनं कृत्वा क्षिप्रमेव प्रवासयेत् ॥ ९६ |
निमातव्याः \ मधुररसं गुडादि दस्वाऽऽम्लादिरसमामल. `
meg het कद् चिदप्याभ् eos
या जात्याऽघमे fee: कत्रियादिः | सत्यपि प्रकृतत्वे राजन्यस्य, alata ॥
ज्राह्मणदृतिपरातपेष एवमेवायं कोकः! ao
. उत्क्रुष्ट RR oem एव । कसंभिरष्ययनादिभिजीवति। दण्ड्योऽयं
स्वैसमहणप्रवासनेः ॥ ६६ ॥ ` a द
बरं स्वधर्मो षरियुणः परधमांत्स्धिष्टितात् ॥
` प्रश्ण safe सयः पतति जातितः | ९७ ॥
पृणाज्गोऽपि युक्तोऽल्ातुम् । न परधमः सवाङगसंपू ऽपि |
भ्रव निम्दाैवादः परधर्मे रोति।
` पूवस्य विधेनिनदाथैवादे यम् । चो यस्य विदिते धर्मो जात्यायेय विगुणे.
wear: J oe mgefe yp ` ३५€
वेरयोऽनीवन्खधर्भण शु्रहत्याऽपि वतयेत्
अनावरन्नकायांणि निवर्तत च शक्तिमान् ।। ९८ |
| मणाजीवते वैश्यस्य शूद्र्तिरयसज्ञायते। पादधावनादिशुश्रषयः।
ae नाचरङ्नकार्थाणि |. उच्छिष्टापमाजनाथ'कायैम्?. तत्परिहरैज्यम्
शक्तिमाच्चिवतेतेति स्वशेष
wa कनचिदुक्तम् | सामर्थ्यात् ग्राह्यएत्तत्रिययोरप्येवदतिदिश्यते | ८
| तत्रापरेण सदिद्यते। कथं शूद्रवृत्तिं ब्राह्मण कुर्यात् | एवं हि श्रयते-- `
‘SHE चापषष्टं च fad कमणो तयोः | मध्यमे कर्मण हिता सर्वसाधारणे हि a”? ॥ इति
तदयुक्तम् | न स्वस्यायमर्थो sane शुद्रदत्तिरनुज्ञायते साम्यादिति कि ake
faqaa च शक्तिमानिति यदसमामिरक्तं सर्वशोष इति 1) eo
अराक्नुवंस्तु VAI शद्रः कतु दिजन्पनाम्
पुत्रदारात्ययं MAY नीवेत्कास्ककमभिः 1 ९९ ।
alant: fate: सृदतन्तुवायादयः तेषां कसि पाकवयनादीनि | = a
afta, asta पुचदारात्ययस्तद्भरणासमथैता
एतेन धनतन्त्र्भ॑गेन तस्यापदि विवाहादिकमणामेषां विधानानिकृष्टता ऽनुमीयते tse ५
यैः कमेभिः प्रचरितैः लुश्रष्यन्ते दिजातयः
तानि कारककमाणि लिस्पानि वितिधानि च । १०० ॥
भचरितेगयशितेः श्य सेभ्यन्ते तदुपयोगीनि यानि aati ध
तयः कारवस्पेषां कर्माणि तक्तणवर्धनादी
शिल्पानि पत्रच्ेदरूपकमाण्यालेख्यानि | १०० |
वश्यदत्तिमनातिष्ठन्बाहणः स्वे पथि स्थितः ॥ श
अत्तिकषितः सीदनिमं धर्म समाचरेत् ॥ १०१ ॥ a -
अनातिष्ठह्िच्चया। ee ee
एतदुक्तं भवति | Taree यदि वा वैश्यवृत्तिमाचरेदल्त्पिप्रहंवा। तुल्ये `
` पते Se) श्रसत्परतिग्रहात्तत्रवत्तिः भेयसी। ee
श्रथवाऽनातिष्ठक् वैश्यवृत्तिमसेमवे । ततश्चालसप्रतिप्रहो वैरयदृतत्हनवरः) = `
ea 7 य स्थित इति व्रवन्नापदव्त्तोनां समुचयाऽसतीति ज्ञापयति |
शिल्पानि । यद्यपि शिरपमपि areata, तथापीह मेदेनेपादानात्तचकिवर्धकिप्रथ-
३६० —~*«é RTT [ दशमः
ao a aqaaté प्रप्ठुनन् ॥ १०१ ॥ ` | |
सवतः ्रतिश्रहीयाहाद्चणस्वनयं गतः ॥
. प्रविं दुष्यतीस्येतद्धर्मतो नोपपद्यते ॥ १०२ ।
सवेत इति प्रतिप्राद्यजातिशुणानामपेन्ता न कतैव्या
wate हीनदहीनतरहीनतमेषु करमेण पूरवपृ्वामावे उत्तरत्तरप्राप्निरस्त्येव ¦ यथा :
gaged ayaa त
पिच्च गङ्गाखोतस्तदमेध्यसे्तगें न दुष्यति । Saat वेगेन शुध्यति" इव्युक्तम् |
वं ब्राह्मयोऽपीति ॥ १०२ ~
. नाध्यापना्याजनादा Ta TTT
५ दोषो भवति विप्राणं sqsatgaat हि ते ॥ १०२ ॥
| पूष्ैणससतिव्ह sa: | ola याजनाध्यापने अ्नुज्ञायेते । ५
गहितादिति सिहावलोकितवसूर्वास्यामप्यभिसंबध्यते।
यथाभिरापन्च eda gar एवं ब्राह्यणा श्रपोति प्रशंसा |
` केचिदाहुः । श्रससतिमहवदसशाजनाध्यापने श्रपयलु्ञायेते । यथभविष्यता, क
UAT TTY `
तदा पूर्वश्लोक एव परतिप्रहवदपटिष्यताम् । इद तु विधिप्र
भवति विद्ाणामिति। वर्वमानप्रययेन सिद्धन्यपदेशादथैवादताप्रवीते क्वि ~
` प्रविवचने ताबदथवादः पूर्वेण सिद्धत्वात्तदेकवाक्यतवापत्तरयाजनाध्यापने अप्येवं
भवितुमर्हतः
| a यथाकथं चित्स श्राठमानयुदधरेदन्यत्र प्रयवायेभ्यःः | कर्माथेस्वापद्धमेपाठः । १०३ U
नीवितात्ययमापल्नो याऽस ततस्ततः ॥ =
आकाशमिव पेन नस पिन लिय
(0 Faure fas उक्तः | WaT परिपदटुम्मस्यनुकञाय >
नयं तु ब्रमाऽसंभवेऽससविधरहस्य तत्रापि afegar । यतः safe: waa
ge ततस्तत इति जातिकमानपेत्तमन्रस्वामिनमाद : 6 र = me
Psa १०४।
sind gd हन्ुयुपासपदबुयक्षितः 4
न चालिप्यत पापेन gerd RAAT.
श्रष्यायः] ` मनुस्शृति 1
अज्पीगर्तैा नाम ऋषिः। स क्गुत्परिपीडितः पुतन सतं gaia ey
सत् wast | न चसौ क्रव्याद् इति युभ्यते! शौनःशेपमाख्यानं esate
aaa ara विस्तर श्रागमस्योपयुज्यते। परमाथस्तु परछतिरूपोथ sare: |
एवं सवं एते द्रष्टल्याः ¦| १०५
पमिच्छन्ा्तोऽच्त धमोध्मविचक्षणः॥
भाणानां परिरक्षा" वामदरेषो न foam ॥ १०६॥
aa TM
gat isa श्ने |
WEA ZIT Ws
TAM TARTS TIASVIT महातपाः |] १०७ |
= ge) नाम तक्ता semen | तते
जग्राह UI १०७ ध |
्ुधातच्तथाचमभ्यागादिरवाभित्रः उवजनापनीम् ॥
` ण्डाङदस्तादादाय धमांधमविचक्षणः |
1 विरवनिको नाम महामुनिः प्रसि
¢ चनो चण्डालहस्तादादायान्तमस्यागत अ्ाभियुख्येनाध्यवसित | os
` नकेवलं परिदुटन्ने हेषोऽस्ति यावत्छभावदुष्ेऽपीति चजाधनीव्रहणम् | सर्वहाष-
इष्टमप्यापदि मत्तयितव्यमिति शोकतात्पर्याथैः ॥ १०८
भतिग्रहायाजनाद्रा तथेकध्यापनादषि ॥ `
पतिग्रहः Tara: भरेल्य विसस्य गर्हितः । १०९ ॥ :
ध भ्रापदीपद्रहिं तथोथाजनाध्यापनयोः संभवे न गर्हितप्रतिभदे वर्तितच्यमिति 7
ATT: || Loe 1
` याजनाध्यापने नित्यं क्रियेते संस्छताः
ay
: 1 स फस्मिशचिदवसरे षादुःखेन श्वा. `
TART करियते शद्रादप्यल्यजन्पनः ॥ २१० |. ce | |
waa हेतुरूपोऽथवादः | safattedt लक्षस्य यदलुपनीता नाधीयते नच
यजन्ते । रतः guards न शुद्र याजञयिष्यत्यष्यापयिष्यति बा । दानं तु सा्वैवधिकं ५
; प्रसिद्धम् । श्द्रादपि अतिगः करु प्रा्ोत्यतः स प्रत्यवरः ॥ ११० ॥
३६२ ` ४ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । =` [ दशमः
जपहेमैरयैत्येना याजनाध्यापनैः कतम् |
प्रति्रहनिपित्त ह स्याभेन aaa च | १११
जपेन Raat Qa: कापमधैति विनश्यति ¦ तेन न चति
प्रति्रहाधदेनस्त्स्यागेन तस्य प्रतिप्रहस्य, ATYT, व्यमाणेन “मास्त eS पयः ` 9
पीत्वा इस्यादि॥ १११॥
िरेज्छपप्याददीत दिप्रोऽजीवन्यतस्ततः ॥
यतिभ हाच्छिटः भ्रेयास्तताऽप्युज्छः परशस्यते ।॥ ११२
` प्मस्याप्यनुवाहेऽथवादमेवाह । ` :
= महदेतदन्याय्यं यत्परद्रव्यग्रहणम् | तत्र कदाचिदश्रयमाणस्य प्रहणे ऽपीदं भव-
दष्यताऽप्येतावता प्रशस्यत्वम् । aa रिलतःप्रतिप्रहसमानजातीयः। स एवायं
्रकषपरत्ययहेतु्भवति। ग्रतिग्रहाच्िलः श्रेयानिति ॥ यते निकृ्टमपेच्येत्कृष्ट- `
gaff प्रक्षमनुभवति । न हि भवति चण्डालादुत्राह्यणः श्रेयान् । चरतः fret
ल्छयेरपि बअ्रहणेऽनस्त्रहणम् । तथापि fies प्रेयः । यदपि शिलोन्डइृत्ति-
स्यन्तेक्छृष्टोक्ता तथाप्यस्ति प्रतिपरहेण किंचित्लाम्यम् । यतस्तत्राधिदेवतानिष्ठिवश्रत्यागतं
क्रियवैकस्यम् । श्रसपरतिग्रहेऽप्यात्मनि प्रह उपपन्नो न प्यतीत्वयमिति ! तत्रै `
Se र्सनिदितद्रन्यस्याऽऽसमनिधहः। wa: रिलेन्खडृत्तिरपि न freer) तता युक्तं `
॥ — ग्रदाच्छिलः ग्रेयानियादि ।। ११२ ‘
सीदद्धिः इप्यमिच्छद्विधनं वा पृथिवरीपतिः॥ `
८ याच्यः स्यात्लातकेविपेरदित्पंस्तयागमहति ॥ ११३ ॥
अच्र त्रीणि निमित्तानि राजप्रति्रहे उच्य 2
Pte: इटंबावसादं प्राप्तैरापदीत्यथैः। ` |
कुप्यमिच्छद्धिः। इण्डलकटकाययुष्णीषासनादि काच्वनादि | ae
ae अन्यद्रा धन गेदहिरण्यादि यज्ञोपयोग्यन्यद बा | {विध $ पुथिवौपतियांच्य।
^ ° देशेश्वरोऽम्यथेयितव्यः। = = oe
sags न राज्ञः sagen इति a दु्टराजविषयः ` प्रतिषेधो ges: |
लुन्धस्येोच्छाख्वतिन? इति | ce wore
[ याचितः सन् दातुं ये नेच्छति oh त्यागमहति । तस्य विषये न॒
निः । न्यस्य चानिदेशराधहानिप्राभरोषि ॥ ११३॥ `
अतच कृतासक्षत्राद्गारजाविकमेव च् ॥ त
हिरण्यं षान्यमन' च पूवं पूवमदेाषवत् ॥ ११४ ॥
SHAT गम्यते ॥ ११४
सप्त वित्तागमा धम्यां दाये रभः क्रयो जयः
प्रयोगः कमयोग BAAS एव च ॥ ११५
Stat ऽन्वयागतं धनम्
लाभे निध्यादेः | पित्रा्यजिताद्रा बन्धास्वविभागः | यद्यपि. तस्पित्रादिज्मायातं
तथापि न तद्दायशब्देन शक्यमभिधातुं, बहुसाघारण्यात् | तथा च निबन्धो
` द्रव्यमितिः ( याज्ञ० २।१२१) स्षत्यन्तरे पठितम् | Haat मिच्राच्छ्रशरगरहाद्रा ame
प्रीया स ‘aT? |
क्रयः प्रसिद्ध
जेयः संमामे |
वत सीदङ्कषिवाणिम्यानि
श्रतश्च वशेभेदेनेतेषां धम्थैतम् amare: स्वैसाधार्याः। जयः ef =
यस्य । Sea वैश्यस्य । 'सत्प्रतिघ्रहेोः meme विशेषः। सर्ववर्येऽपि
ब्राम्दशेनन्यायो विभागः (1.
कचिचत्छये विवदन्ते
तन्न युक्तम् । सवेग्यवहारेच्छेदप्रसङ्त्
जयथ यानबन्धेनापि केचिदिच्छन्ति सवंविषयम् | a
तदयुक्तम् । य॒तधनस्य स््रयन्तरेष्वश्चद्धिखवचनात् wea |!
ha दथा परं परयागमन्यापारमाहु तथा हि प्रयोगे दश्यते ज्ञानपू्वप्रयोगः इति 1 oe Fa
तत्र शब्दस्य प्रयोग इति गम्यते । क
तथा कमंयेगःः कमेप्रचारः ।॥ ११५ ॥
विचा चिल्प भृतिः सेवा area शिपिः कषिः ॥
gia Hale च दस्च जीवनहेतवः ॥ ११६ ॥
सवपुरुषाणामापदि इत्तिरियमनुज्ञायंते । |
कत्र बिद्या वेदविदयाज्यतिरेकेण वैयकतर्कभूतविषासनविया सवेषां stat ||
: angele oe |
करूतमङृषटं कें प्रशस्यम् । अजाविकं च भवति । परस्परविशेष उक्ताथैः
श्रध्यायः | : : मनुष्छतिः। ` । १६९...
दद
शिल्पं व्याख्यातम् । भति
सेवा परटृततानुृत्तिलम्
धृतिः संतेषः। रन्ता चेतत् ¦
| श्रता यथाविदितट्यभवेनैवे जोवनेपाया; WRIT । पुरषमात्रविषयल्वात् ।।११६॥
ब्राह्मणः. aA वाऽपि इद्धि नैव पयोजयेत |
कामं तु खड TAT दचात्पापीयसेऽलिपकामर् ॥ ११४ Il
धमार्थमिति पूर्वोक्तैवाऽऽपततिवृत्ति्दितव्या |
पापौयसु इति वचनाद्धाभिकादस्पाऽपि न धदहीतव्या । यदुक्तं '्ध्यापनतुस्यानि
कृषिवाशिष्यङ्कसीदानिः तदापद्रतेन ॥ ११७ ॥ `
चतुथमाददनेऽपि क्षत्रियो भागमापदि ॥
प्रजा रक्षन्परं शक्त्या किल्विषाद्यतिथुच्यते ॥ ११८
| [ दशमः
Be Ug: MURTA षडभागप्रहथापवादश्चतुथेभागेऽभ्यनुज्ञायते |
परिशिष्टोऽथेवादः।
परसिति क्रियाविशेषणं परया रक्तयेत्यथेः ॥ ११८ ॥
` स्वधर्मो विनयस्तस्य नाद्ये स्यात्पराञ्यखः ॥ `
TAY Teas रक्षित्वा धम्यमाहारयेद्टिम्
eS | {वजयाद चिज्ञयषल् दुत्त स्वधमय विधीयते |
oe ना चाहवे न स्यात्पराङ्मुखः । भये उपरिथते पराद्य युद्धे न
अ (६ ;
Bat प्रकारेण भना thgeat वैश्या सिहरयितन्यः। वैश्या महाधना मवन्ति । `
ततखथाहरणे नियुक्ताः इतापराधा न हन्यन्ते ॥ ११८ ॥
धान्ये" विशं शर्क विदं काषापयावरम् |
कर्मोपकरणाः द्राः कारः िदिपिनस्तथा ।॥ १२०
न्यज्यवदहारिणां लाभादष्टमो भागे भ्ररीतव्यः। विंटशब्दः प्रनावचनः | दिरण्य- ` :
व्यवहारिणां विंशतितमः। aa: करमैिकर्णाः कर्मं उपकरणयुपकारो de) नते `
oe = किंचिदापयितन्याः। ce शिल्पिनः कारवसदेवयुकत प्राक् ‘foferatt ate
` प्मधिकभागग्रहणार्थोऽयं शोकः ॥ १२०॥। | OS oes ae
gaaqet ateretia: |
ब्ध्वायः] ` | वि ९५ 1
शूद्रस्तु टत्तिमाकाक्षनक्षत्रपारयधयेदिति ॥
धनिन" बाऽ्प्युपाराध्य वेश्य शुद्र जिनीविषेत् ॥ १२१
eg व्रत्तिमाकांक्तेत्तदा क्षचरभाराधयेत्। इत्तिपरदणाल्ीविकाथैमेव war =
राधनम् , न धमाधस् | ब्राह्मणाराधने तूमयाथमपोयुक्तं भवति ५
एवं घनिनं वैश्यमाराध्य जीवेत् ॥ १२१॥ `
स्वगाथुभयाथे' वा विप्रानाराधयेत्त सः I
जातन्राह्यणश्चब्दस्य सां AT] BARAA ॥ 222 Il
mica भवति । तदाह ।
जातब्राह्मणशशंब्दस्य श्राद्यणोऽयमितिः यदाऽस्य एष शब मवति, तदासौ `
HARA FAI वेदितव्य
श्रथवा जोतव्राह्यणव्यपदेशस्येति व्याख्येयम् | बाद्यणाथिताऽयमिति यदाऽस्य ae
व्यपदेशो जायरे ।॥ १२२ ।
विप्रसेवेव asa विरिष्टं कमं कीत्यते॥
यदताऽन्यद्धि इर्ते तद्ववत्यस्य निष्फछम् ॥ १२३ |
ज्ाह्यणशयुश्रषेव ger: शूद्रस्य धमं ie. |
तते यदन्यद्नतेपवासादि Kaa तदस्य नि reawa |
नतु दानपाक्यज्ञादीनामस्य प्रतिषेधः, प्रयक्तविधानात्
इतरप्रतिषेधोा ब्राह्मणशुश्रषास्तुत्यथेः ॥ १२३ ॥
प्रकर्या तस्य dala: स्वक्घटु बा्यथाहेतः ॥ .
शक्ति चावेक्ष्य दा्ष्य' च भृल्यानां च परिग्रहम् ॥ १२४
द्िजातीनामयं षमः । तस्य वुत्ति; कस्पनीया श्रूषमाणस्य | eq
रना
भात्मीयां शक्तिसवेक्ष्य । eed च तस्य agama) भृत्यानां च `
पुत्रदाराणां तदीयानां परिश्रह कियंताऽस्य भवैव्या इत्येतदपेचय सर्वेषां भरणं ण॑ ma
a seus कतैव्यम् ॥ १२४ ॥ ह oe
उच्छिष्टमन्न' दातव्प' जीर्णानि वसनानि च ॥
युलाकाश्चेव धान्यानां Haig परिच्छदाः || १२५
owe an “me प ae ae
ea 0 (aire riety
र ८4४ प 1 ss
म यतित tran terme tN fare
मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। ` [ दशमः `
ee Sfeapuett व्याल्याताथैः। अतिथ्यादिभुक्तशिष्टमाधिताय शूद्राय दातव्यम्
एवं वासांसि जीर्णानि चैतानि ge) वुलाका ्रसारघान्यानि । ग्वं परि-
चछदाः शय्यासनादयः ॥ १२५ 3
नं शूद्रं पातकं किचिन्न च संस्कारपहति।
नास्याधिकारो ध्डस्ति न धमांस्तिषेधनम् ॥ १२६
सवो ऽयमनुवादग्ताकः। ~ < 4
यदघ्याहलशङ्गमाहिकया न प्रतिषिद्ध, यथा हिंसास्तेयाचनादत्यैविशेषं सामान्य-
शाखप्रतिषिद्ध, न तद्वयतिक्रम।दस्थ TIT । श्रुतमेवास्य शब्देन यथा Haar.
दिस्तत्रास्य भवत्येव दाषः
नच Fears | तदुक्तं “श्रयो वर्णा द्विजातयः, इति |
वं नास्याधिकारो धमऽस्ति स्नानेपवासदेवताचैनादै नास्य नित्योऽधि-
करिऽस्ति। श्रकरणे न प्रस्यवैति । | |
न धर्मात्परतिषेधनस् । येषु स्नानेपवासव्रतादिषु नित्याधिकयि नास्त्यक्रणे `
gee प्रयवायाभावेऽथ निषेधा नाचि तादशेभ्यो धरमेभ्यो न sta: | न चेदशादस्य ah
S oe षेषः 1 भतः शिष्टाप्रतिषिद्धखादभ्युदयकामस्य aged gaa) णवं agate. ।
णनिदृत्तिरप्यभ्युदयायस्य वेदितन्या | सामान्यशाखरविदितं ‘fafa महाफलेतिः
Pe a8 Bat न धमासपरतिषेधनमिति यत्रारम्भः | १२६
पप्पवस्तु IAA सतां थमंपलुष्ठिताः | :
मन्त्रवजं न दुष्यन्ति saat प्राप्नुषन्ति च ॥ १२७॥
SS एतदेवाह | धम॑माप्तुमिच्छन्ताऽभ्युदयकामाः। स॒तां साधूनां धमंमनुष्टि
ष समाश्रिताः | Beas न दुष्यन्ति । अतस्ते अनेकाहापवासदेवताचैनगुर्नाद्यणन-
मल्कारादि सतां त्तमाचरन्ता न दुष्यन्ति। यशंसां फलं च पाप्नुवन्ति | १.६
ees पुनरेतन्मन्तव्यं “यानि समन्त्रकृोणि व्र ह्यणादीनां कर्माणि दगेषैशमासादीनि `
र ae तानि मन्घ्रवजे' शूद्रस्यन दुष्यन्तीति? । यतः समन्त्रेषू्पन्नेषु मन्त्ररहितेनानुष्ठानम- te
me ery) मन््रवजमित्यतस्य दरतो विषयः । तथा च भगवान् व्वासः-- ५ |
न AE शूद्रः पततीति निश्चयो a चापि संस्कारमिहाहतीति।
सछतिग्रयुक्तं तु न धममशनुते न चास्य धमे प्रतिषेधनं स्तम्? |) इति
एतदपि यथाविहितानुवायेव | ` ल्नसुरापानादेने पतति । संरकारानरहतेष्तैव । = `
पनीत मान्यविददिता धमां यथेक्तप्रका- `
ad नास्य प्रतिषिध्यन्ते! तथा च स्त्यंवरं “पाकयज्ञैः स्वयं यजेत, agaist `
नमस्कारो मन्त्र इति” ( गौतम १० | ६४-६५ ) | =. ४
ये पुनराहुः “त्रावस्तथ्याधानपार्वशवेशवदेवान्नपाकयज्ञादिषु शुद्राणां पाच्चिको-
ऽधिकारः तेषामभिप्रायं न विद्यः । स्रावसथ्याधाने तावद्गृद्यकारैराश्नातं safe
शेनैव | मन्वादिभिश्च सैवमाम्नातम् । वथा केवलं ‘Satan aia
कर्मेति" ( ३।६७ ) aT सैवान्रातम् | कुतः शुद्रस्याधानम् । श्रय पाक्रयज्ञविधाना-
7 दग्न्याधानन्तेपस्तद्पि न, लोकिकाम्नौ वेश्वदेषेः भविष्यति | यावद्रचने वाचनिक
नान्यदाचप्तुमलम् । विवाहाभावित्यतरैव प्रदर्शितम् | पार्वणशन्देन च यथामाबास्यं `
श्राद्धञुच्यते तदभ्ययुजानीमः, श्र्टकापावंशश्राद्धवैश्वदेवानां विदितत्वात् । श्रथ दशै- `
वचै्यमासी, तदपाङृतम् ॥ १२७। व
यथा यथा हि सद्ष्टत्तमातिष्ठयनसुयकः |
तथा तथेमं ag च छेक प्रामोत्यनिन्दितः ॥ १२८ ॥
SRT: LAH ॥ १२८ ॥ ` |
सक्तनापि हि शूद्रेण न कार्यो vada ॥
शूद्रो हिं धनमास्ाच ाद्यणानेव बाधते | १२९
शक्तनापि इष्यादिकर्मया धनसंचयः शूद्रेण न Aer: ।
तत्र हेतुखल्पभथेवादमादह द्य स्वीकृत्य कऋाह्यणानेव
बाधते १
का पुनत्राह्यणानां TTT । । ae
। महाधनस्वादत्यथः ares | श्रपरतिव्रहश्च तेषां प्रतिषिद्धः । तत्र
निमित्तमावमापद्यमाने दुष्येत् ५
एतच न विदितं gta: कर्मदोषाशङ्का । aang परिचरेदिस्येषैव
| बाधाः ॥ PRET
एते चतुणां वणानामापद्धमाः saa ॥ `
यान्सम्यगनुतिष्ता वरजन्ति परमां गतिम् ॥ १३० ॥
सम्यगापद्धमिष्ठानत्परमा af
RATATAT: ॥ १३० ॥
eee त्; प्रप्यते। शरीरर्तणाद्विहितातिक्रमो न
भवतीति, युक्ता ganesh: । नापद्रतेनास्स्रतिपहादा विचिकिटिलतन्यमिति शाख. `
ध 0 es ee Sion, 94 mn
पि pon careers wae
प प्रततासामपता्मातासपतानमानमकममससतमसािमननभनकममकमनमरमानननमननवम
द a APS SCA SH 1 111. 1 11. मकनकातिाममणमणपनतकनिमसगनतततमतनन्रन्मनमकपमन्वतानता cee,
मेध। तिथिभाष्यसमलङकता | [ दशमः अध्यायः
` एष धर्मविधिः कुत्लदचातुव॑ण्यस्य afta: । eey
` अतः प्रं भवक्ष्यामि प्रायङिचि्तविधिं शुभम् ॥ १३१॥
इति मानवे धमं शासे भुगुयोक्तायासं
हितायां दशमेऽघ्यायः ॥ २०॥
पाठदेव सिदधार्थोऽयमिति ॥ १३१॥ =:
इति भीभद्वीरस्वाभिसूनुमेधातिथिविरचिपर AGUA दशमोऽध्यायः ॥
सान्तानिकं यक्ष्यमाणमध्वगं साववेदसम् ।
yay पित्मात्रथ' खाध्यायाथ्यु पतायिनः ॥ १ ॥
न वै तान्स्नातकान्विचादूब्राह्मणान्धर्मभिक्चुकान्
निःस्वेभ्यो देयमेतेभ्यो दानं विद्याविशेषतः ॥ २ ॥
ara च वाक्याथेसमापनिः। अनेकविशेषणविशिष्टो दानार्थी Ae)
9 | सान्तानिकादिभ्यो घर्माय भिच्यमाशेभ्ये। निःस्वेभ्यो विदयाविशेषेण दातव्यमिति | संप्रति ४ 14
संप्रदानविरोषथत्वे धमेमिन्लुकशब्दस्याधिकारसंपादनमपि प्रतीयते। एवं नैवं विशिष्टाया ve
श्चैव निमित्तमिति नैमित्तिका erenfranehsad
सतान प्रजा प्रयोजनमस्येति areata Rare भण्यते। तत्र हि धनयुप- a 2
` युञ्यते। भवति च पारपर्येण संतानप्रयोजनः | धर्ममहणात् कामतस्तु vga
इति द्वितीयादि विषाहप्रहृत्तौ न नियमत देयमिति | क e
प्व यक्ष्यमाणो निस्ययज्ञािष्टोमायर्थ वृत्तिवचने यः करोति स वेदिदव्यः) `
अध्वगः VTA: | Z ५
साववेदस विश्वजिति सर्वस दक्तिणातेन दत्तवान्न तु प्रायश्चित्तायथम् |
स्वाध्यायार्थं । galt नह्मचारिणोऽध्ययनं विहितं भिक्ताभोजने च तथापि
| Fareed धनं दातव्यम् | श्रथवां गृहीतवेदस्य वदथजिज्ञासा भैचयजेपि | नि
उपतापी रागी |
स्नातक्प्रहश प्रशंसाथम् |
विहितम् । ` ध
` निःस्वेभ्यो निर्धनेभ्यः
विद्याविशेषतेा agra बहु खल्पविद्ायार्पमिति |
ध त.
युवं तवभ्यायायतव पायः स्नातकबषये वरयते | नडावारिणो राव tea = `
one नाना A तान जनतन
Ai an! Ln Rl ed NR A TAT Sm “
१४६. 24 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | (एकादशः
“aq च सर्वमेवेदमप्र्ठतं प्रक्रियते ! एवं हि प्रतिज्ञातम् परं प्रवच्त्यामि
प्रायथित्तविधिं शभम्? इति |
सैष हेष; अ्श्रमधर्घलादस्य प्रकरणस्य । प्रायश्वित्तानासतुस्यरूपतया स दे।-
पदेशसत्र प्रायरिचत्तनिमित्तत्ादस्याथैख प्रथमसमिधानस् |
दानं देयमिष्युकतम्। दानशब्दश्च कर्मसाधनः । किं तदेयमिलपे्तायासुत्तर-
UR: ॥ १--२ ॥ « Se
एतेभ्य हि eae देयमन्नं सदक्षिणम्
इतरेभ्यो रविदिकतानन Fageaa ॥ ३। =.
प्दकिणाशब्दे" यद्यपि कमैकरसंयुक्ते संत्यागे वतेते, तथापि भेभूमिहिरण्यादिभाज-
नादन्यदेयं द्रन्यञुच्यते ! तथा हि लौकिकी प्र॑सिद्धिरिति |
gated पतद्भयतिरिक्ता ये भिद्धक स्तेभ्यः |
mara सिद्धमन्नं भजनाधं दातव्यम् । = = ` `
. बहिर्वेदि यज्ञादन्यत्रातिथिभ्ये दाने गृहस्थधमेषु यदेवततदेवानू्यते ।। ३॥
५ ` सव॑रत्रानि राजा तु यथाहे' प्रतिपादयेत् ॥ `
ब्ाह्मणान्धेदविदुषो at चैव दक्षिणम् ॥४॥ `
सर्ववर्णानां स्वगादिफलाय पुरुषार्थोपयेगि दानं विदितम् | श्रयं तु राज्ञो नियमा
व a
बहुषनेन राज्ञा सवरत्नानि मणिशक्तादीनि । यथाहं विधाकमालुरूपेय
नाहमसेभ्ये दातव्यानि | यन्ञार्थ' च दक्षिणा । काम्यक्ष्मसिद्धयेऽपीति पुनरुपदेशः |
अलिपादयेत्घीकास्येत् ्राहयेदिति याबत् ॥ ।॥ =
कृतदारोऽपरान्दारान्मिक्षिखा योऽधिगच्छति It
रतिपत्र' wet तस्य द्रव्यदातुस्तु सन्ततिः ॥ ५॥
कामता ्वितीयादिविवाहपधृत्तौ मित्तमाणस्य निषेधाऽयम् |
तिमाचं फलमित्यादिरथेवादा, न यथाश्रतमेव प्रतिपत्तव्यम्
ऋ &
~
श्रष्यायः | भलुस्छति = me
यस्य ब्रेवापिकं wT भलय्त्ये ree
अधिक वाऽपि विद्येत स सेमं पातुमहति ॥
hf वर्षा
रुतौ नियस्य सोमस्यावश्यकतैन्यतया उक्तत्वात् wea sha नैष निषेधः प्रवते,
वली यस्त्वच्छु.वेः। Ba इच्छासेासविषयोऽयं निषेधः
णि यस्य wile wena धने तत् चेवाषिकं wash aT
ag च सेमे धन परिक्रयाथेमुपयुज्ते तस्य द्वादशशतं दक्िणेतिः । तत्र ृ्तर्र्ध- `
तेऽतश्च सेमे तत्र धनयुपयुञ्यतते | नेच्यते यश्य त्रेवा्षिंकषमिति |
ननु च इत्तिधनमसति धने नित्यवदस्तीति विद्यमानधनेनापि तत्कर्वव्यमेवेष्यते |
पराशस्स्यकरदानशब्द भक्तमात्रे यदि हिरण्यदानं सेमक्रया्थमेवमादिनिघृत्तिः | ६
अतः स्वरपीयसि द्रव्ये यः समं पिवति द्विजः
स पीतसेमपूरवाऽपि न तस्या्ोति तत्फलम् ॥ ७ ॥
प्रतिषेधातिक्रमेणानधिकारिणः gat न्यायसिदफलामवोऽनेनानूयते । फलग्रहणाब `
` काम्यविषथता स्फुटतरा प्रतीयते
ख पौतक्षासपूर्वोऽपि। अनेन प्रथमयज्ञस्यावरयकवैव्यवां दशयति |
पीतत्वाधथेवदेाऽयम्, न पुनरपीतसेमस्यं प्रतिषेधः ॥ ७ 1
शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि
मध्वापाते विषास्वादः स wager | ८ ।
॥ यः स्वजने शत्यामात्यसमात्पिव्पु्रदायशिः तस्मिन् eras =
जने यशोथं ददाति तस्यास faqreare
विषस्यास्वादः सन्निपावमधुरो विपाकविरसो aware, एवं atest दानम्! `
यद्यपि संप्रति यशः सुखं जनयत्युतरप्रत्यवायोत्पत्या विषास्वदसभं संपद्यते
ATE धमग्रतिरूपकाऽसै धरमसदशो न धर्मः, कविरिव रजतज्ञानस्य | = ।
PAAR यत्करोत्यैध्वदेहिकम्
तद्रवत्ययुखेदक ` जीवतश्च म्रतस्य च |) ९
पूवस्य निन्दाथवाडऽयम् | 1
aoe शत्या व्यख्याताः। ५
^ ड) i WaT भक्तवसनादिना यथेपयोागमाहसर्थम् |
पापात चभिपाते ` मधुरः । वथा
मेधातिथिभाष्यसमलङकूता । = [ एकादशः
c
See Peal परलेकप्रयोजनम् ¦ अ खदकसदकंः' श्रागामीकालः, साऽस्य
दानस्यासुखेाष्कं भवतीति प्रयाजेन सिद्धमेव ॥ ₹ ॥
यत्नदचेखतिरद्धः स्यादेकेनाङ्गेन यञ्वनः ॥
ब्राह्मणस्य fata धापिके सति यजनि ll १०
या वैश्यः स्याद्हपलुहीनक्रतुरसेपषः ॥
ङटम्बात्तस्य तदुद्रन्यपाहरेयत्नसिद्धये || ११
शअत्रज्खपरहणान्न केवलं सर्वासां दक्विणानामसंपत्तौ दहिरण्यानामिदमाहरणं विधीयते ।
afa च तस्मिन्नपि पश्चाद | हरेदिति तसस्वीकारेत्पत्तिमात्र्ुच्यते, नेपायविशेषः |
ag च्
नैष दोषः। इह स्वशब्दैः a ra ‘gdeafafy । एवं द्याह--'कतैन्यं दीनकमेणः
इतिं). Oe a Oe Ee
ग्रयं चापहारः प्रागार्धयागस्य सरवा्ञोपेतस्यैकाङ्ग्सपन्तौ प्रारिप्स्यमानस्य वेति.
न विशेषहेतुरस्ति ae 01
ब्राह्मणस्य विश्ेषैशेतिवचनात्वत्रियवैश्ययोरप्यस्ति तदेकोङ्खगरहणमस्मिननिमितते |
ननु कः त्रियो याचेदिति त्तच्रियस्य याच्चा प्रतिषिद्धा।
म्रत्यस्पमिदमुच्यते । तराह्णस्यापि चेय निषिद्धम् । तस्मात्तस्सित्निमित्ते नास्य-
भिक्षे सतौत्यतुबादेऽयम् । यो हि धर्मज्ञो राजा तस्मिन्निमित्ते चैयं विहत-
a) seu तु निगृदीवत्वोत््ककः safe) = = ~ ` -
बहुपश्ुगरहणं घनमाजोपलचणारथम् । = eee
हीनक्रतुः wa यागादन्यदपि दानादि न करोति) सत्यप्यतोमपे |
कटु बाहूणृहादित्यथेः। गृहाद्धि चौय दोषवत्तरमतस्तदनुज्ञायते | :
og न पुनरप्येवमेव नियमः। श्रन्यतेाऽपि यत्खलादेः संपद्यते aendeada |
दयति च “खलाल्तेत्रादगाराद्रेति' ॥ १०-११॥ on
nena es
सपमे भक्ते । त्यहं येन न शुक्तं चतथेऽहनि प्राद्भोजना् परादाने watt; |
त्राथवादा न हि weeata |
ययपि पूवमनेकोपायङ्ृतमाहरणं विदितं तथापि fauna नाचि, धन यज्ञार्थं धनै |
gift भितेतिः ay
ct “ननु च waratsfatig शूद्रधनेन am: प्ररिषिद्धः' |
भ्रस्यापदेशस्य सामथ्यैच्छूद्रासतिगरहीतेति दर्व्यम् |
अन्ये त्वाहुः । mala स्वीछ्ठतत्वान्नैव तच्चूद्रधनमिति । यस्तु प्रतिषेधः
शरद्रस्य शन्तिकयैष्टिकादि येन धनेन करोति ऋतिविग्वत्तत्र द्रष्टव्यः इह तु भूतपूर्व 1
मत्या शूद्रधनज्यपदेशोऽस्य सात् सां प्रतिकत्वाभावे च garg या चैवति चेत्ययमेव ॥ १२॥ 4
योऽनाहिताग्निः WET TWEET: II ८.४
तयोरपि इुड्म्बाभ्यामाहरेदविवास्यन् 11 १३ ॥
बाह्यणक्तत्रियाभ्यामप्येवंविधाभ्यामाहरैव्यमिति शोकाय
eet तावस्परिमाणधनेपलच्तणाथम्।
Sweats ॥ १३। 7
आदाननित्याच्चादातुरहरेदप्रयच्छतः ॥
तथा यशऽस्य प्रथते धमेरचैव परवर्धते | १४ ॥
अयं सर्वव्ैनिषयः शोकः । `
आादाननित्थे यः सर्वकालं छषिप्रति्रहङुसीदादिभिकनमर्जयति न च ददाति `
तत उपायान्तेराण्याश्रयणीयानि। ` |
रद्ातुरित्ययागशीलस्यापि द्रष्टव्यम् ॥ १४ ॥
तथेव सप्तमे भक्ते भक्तानि षडनश्चता ॥ |
अर्वस्तनविधानेन हतव्यं हीनकर्मणः ॥ १५ |
9 परात्मङ्कटुम्बावसादेऽपि पूववत्परादा्नं कतैव्यम् i
` शरश्वस्तनप्रहणादेकदिनटृत्यथमेवालुजानाति नाधिकम् |
हीनकर्म
ry इति salsa
स्छस्य॑तरे ‘Sterardaardr स्याचतदलामे जमादपि। भ्रसंभवे त्वादहीत विशिशाद्पि `
one सा्वप्रातसुलोतेत्यहन्यहनि भक्तद्रयं निदितम् ।॥ १५॥
secre रामतापणि वमप
पानक lt ON Rg ०५१ ०५५७१ कणः
1.1 a inc पि
ह मेषापिथिमाष्यलमलङ्कता pe (एकादशः
खलासेत्रादगारद्वा यते शाष्थुपलभ्यते 1.
arenas तु तत्तस्मै पृच्छते यदि पृच्छति ॥ १६॥ `
यत वापीति Biases
| श्राख्यातव्यं पृच्छत इत्येव
दिना प्रशलमसो कारयितव्यः। a
gear पृच्छते धनस्वामिने, यदि प्रच्छति राजेति ¡ राजपुरं नीत्वैष विषय- `
भेदे दर्तयिहव्यः। तथा च गौतमः ( Ho १८ Go ३० ) श्राचक्तीव राज्ञा पृष्टः
शति)
भक्तच्छेदे यज्ञप्रतिबन्धतः प्रकरणविशेषादुमयत्रायं falta: ॥ १६ |
ती ति १ वचनं न RSG: प्रेषणा-
ब्राह्मणस्वं न हतेव्यं क्षत्रियेण कदाचन ॥
mee दस्युनिष्किययेोस्तु स्वमजीबन्हतुमदहति ॥ १७
| c@apaafa चन्नियत्रहणं वैश्यशृद्रयोरपि प्रदशेनाथम् ।
कदाचनेति महयामापदीस्यथेः। nee 4
` दस्युनिष्क्रिययेत्राह्यणयोरेव | 'दस्युश्तस्करो (निष्कियःस््वकमा SATAAT 11 १५)
ASAP ASTM साधुभ्यः संप्रयच्छति
AT णुवमासान संतारयति तुभे ॥ १८ |
५ a पवः TRU: | GAT यस्यापहरति यस्मै च प्रयच्छति | शेषोऽथवादः gS
` यदधन यङ्गशीलानां देवस्वं तद्विबुधा a4
अयजञ्वनां तु afsamgrtd तदुच्यते ॥ १९ ae
श्रयमस्याथैवाद एव । शुणवद्धयो नापहतैन्यं निरगुणेभ्यस्तु aay १६ ॥
न तस्पिन्धास्येण्डं धार्मिकः पृथिवीपतिः ॥
्षत्रियस्य हि बालिरयाद्ब्राह्यणः सीदति gat ॥ २० ॥ ध
भ्रस्मिन्निमित्ते चैरत्वेनानीपेभ्यो राज्ञा दण्डा न करैव्यः। यतसस्यैव बालिश्या- `
` न्मैर्यात् स्ुधाऽवसीदति | क्तुधेदयविवक्तितमु | रणाद a
` तस्य श्रूलननं maT खडुवानयदी ८ ae
ee ॥ २१।॥ ` = `
rere] ` ^ मदिः | 40
ध्या वुत्तियैया नित्यकर्माण्यपि संपयन्ते। च्ीणकोशेनापि महिषीराजपुत्रादि-
| करिपिताद्ययाद्विदिताच्च धनाचच्च किंचिदवद्ष्य दातव्यसिक्ि } क्ुटुस्बादित्यादिना ee a
महांधनस्यैव राज्ञोऽयं विधि; । 'सर्वर्नानीतिः वचनात् ॥ 22 |
कस्यपित्वाऽस्य इत्ति च cata समन्ततः ॥
राजा हिं परमषड्भागं semen रक्षितात् ।॥ २२।
स्पष्टार्था ऽयं शलाकः ॥ २२ । 3 |
न यत्नाथ धन शद्राद्विमो भिक्षेत कर्हिचित् ॥
यजमाने fe भिक्षिला चण्डालः Fa जायते ॥ २३२ ॥
भिच्तणमनत्र निषिध्यते | ्रयाचितापपन्नं तु न दुष्यति । तथा चेक्तं “warhead.
पन्ना द्रव्याय यः shag.) विशिषटलोकशाल्लाभ्यां तं॑विदयादप्रतिग्रहम्? । इवि `
यज्ञार्थोऽयं प्रतिषेधो न gue)
केचिःपूवंशेषमेव मन्यन्ते | भिन्ने दोषदशीनादुपायान्तरेणोक्तमादानम् । २३ |
यज्ञाथमथं भिक्षि यो न सवं प्रयच्छति
स याति भासतां विपः काकतां वा शतं समाः ॥ २४॥ as
भिकत्तितस्य यज्ञाथपरिशोषितस्य कार्यान्तराय फलं काकताभाक्तताप्रापिः ॥ २४ ॥
देवस ब्राह्मणस्वं at ओमेनापहिनस्ति यः व
` स प्रापात्मा परे छेके एृ्रोच्छिष्ेन जीवति ॥ २५॥ ` 3
aagtarat saat वर्णानां यद्वित्तं तट् Alay | ब्द्यशस्यायागशील्लस्यापि
यत्स्वं तहुब्राह्मणस्वसिति। `
एवमपि लोका गच्छत्येव । किंतु अथेवादश््ोकोऽसी। प्य् धनै agen
मिविः, न चैयादिशब्दवच्छन्दाथैपरिभाषापरः | अरताऽन्यथा व्याख्यायते | देवालु-
दिश्य यागादिक्धियार्थं धनै डस्य तदू TRA | सर्पस्य स्स्वामिसंबन्धस्य देवान =` ace
मसंभवात्। oa fe देवता इच्छया धने नियुजते। नच परिपालनव्यापारस्तासां
दृश्यते। स्वं च लोक ates’ | तस्मादेवेदेशेन यदुक्तं नेदं मम Saar इदमितिः `
वदो वस्व् । ठ दशपूणमासादिंयागेष्वग्न्यादिदेवताभ्यश्चोदितम् । शिषटसमाचारप्- `
fe सिद्धय व गोथोपायदुर्गायागादिष | 4
“नद चतुञ्चनादिप्रतिमासंबन्धि लेके देवस्वञ्च्यते। लेकप्रसिद्धश्च शब्दार्थः `
गमत ee ee a
` ३० मेधातिथिमाप्यसमलङकुवा। [एकादशः
स्यादेवं यदि देवखशब्दो निर्भागः प्रसिद्धिुपेयात् । देवनां स्वं देवश्वमिलयवय-
वप्रसिद्ध्या समुदायाथैः प्ट; । न च वाक्यान्तरप्रकस्पना प्रमाणेनाप्यस्ति | | get
चतुर्दनादीनां देवव प्रतिभाव्यवहारेरैवापहतम् | न च व्ययेषूल(१)लच्तणमल्ति | श्रथ
समाचारता देवस्वं भवतु, खस्वामिभावस्तावन्नास्वि । यथेक्तेन च प्रकारेण स्वञ्यवहारो-
पपत्तिरिति शिष्टं द्वितीये ॥ २१५ ee
इषि वैश्वानरीं नित्यं निषपेदब्दपयये ।
aoa पसामानां निष्छृल्यथेमद्चभवे ॥ २६ ॥
वैश्वानर्या इग caters: खरूपमवसातन्यम् |
समाप्ते वर्च द्विवीयवषस्य प्रबत्तिरु्दपथंयः | |
काना विदितानां पश्ुशामानां नियानां ome: cae igh
वसन्ते सोमं | तेषामसस्भवे धनाभावादिदेषेण | निष्ठ त्यर्थ" नित्यस्याकरणे या
देषस्तन्निदटच्यथेम् | a ६ oe
श्रुतेऽस्मिन्निमित्तेऽन्यकमे समामनन्ति | aa केचिस्सशुचयं मन्यन्ते, सत्यप्येक- `
कयेव प्रमाणमेदेन विधानात् । तदयुक्तम् । ` 5
` वथा च्रहमहत्याप्रायश्ितते श्रौते स्मा च ante freed वक्तयति ‹ ्रमिजि-
५ द्विश्चजिद्धघ्यां च ` इति ॥ २६ |
आपक्ल्येन यो धम इरदेऽनापदि हिनः
¢ स नाभोति Ge तस्य परत्रेति धिचारितम् ॥ २७
| श्रपत्कपप्रतिनिधि वैश्वानरीं वा बि्यमानधना यो गैयपक्तमाश्रयति तस्य न
सोऽथेः सिभ्यति॥ Roll ea -
farday देवेः साध्यैश बाह्यश्च mele: ॥
Ug मरणाद्रीतेषिषेः प्रतिनिधिः छतः ।॥ २८ ॥
एष एवाथः “आपदि प्रतिनिधिराश्रयितन्यो न aah | २८॥
प्रथः प्रथमकरपस्य योऽनुकरपेन घतते ॥
aes न सांपरायिकं तस्य दुमेतेवि यते फलस्*॥ २९ 1 ae
i सपिरायिकं पारलौकिकम् ॥२६॥ oo ¢ 4
न ब्राह्मणो वेदयेत fear धमेषित् ॥
mana तान् रिष्यान्पानवानपकारिणः! ॥ ३०
: मनुस्यतिः। द oe)
निमित्तेऽभिचारा न दैषायेति sara: । न खमिचर विधीयते | न च राजनि a
वेडन प्रतिषिध्यते | Rag सति निमित्तेऽभिचरितुं sadt राज्ञा न किंविद्रक्तव्यः। तथा `
वयति "विधाता शासिता var इति । "तस्मे नाङ्कशलं sare? इति राजेति प्रतीयते । `
शिष्याटिति
श्छलाकपयालाचनया तत्परमवतिष्ठते | । द.
निमित्तानि चोक्तानि भभायातिकमकारी' चेस्यादीनि।
किचित्पीडानिमित्त'मनेन मे छृतमितिः राज्ञ reat
wafag अमिचारविधिज्ञः।
स्ववौयंख मन्त्राभिशापाभ्याम् | ततरेवेत्तरश्लाकार्थः ॥ ३० ॥
स्ववीया्रानवीर्याच्च खवीय ` बलवत्तरम् |
तस्मात्छेनैव वीर्येण निगृहणीयादरीन्दरिनः 1 ३१ ॥
| स्यपि विधै राजनि निविदयेत् ! नच प्रतिषेध sade ` eu
राजा कदाचिदनिपुणवया न निग्रहेण प्रवर्तेत wag a कदाचिदुपेश्तेति स्ववीर्य os
ie 40 oe ae
भ्रतीरथवाङ्किरसीः इयांदिलयविचारयन्
वाकश्च वे बाह्यणस्य तेन हन्यादसीन्धिनः ॥ ३२ |
कितत्खवीयैमिति शङ्कानिषस्यर्थो ऽय॑ शोकः 1
श्रयन्तं इति श्तयः; । अथर्वणवेद येऽभिचारप्रकारौः aa’ कवैव्या east
^ बाहुल्येन तत्रामिचाराणां विधानात् श्रथवाङ्गिरसग्रहणंम् न पुनरन्येषु वेदेष्वनयुज्ञातम् । `
` अ्रथवाऽभिचारशरुतयोऽथवाङ्गिरसशब्देनेच्यन्ते ।
्थवाथवंणशन्दा एवंविध एवायं प्रयुस्यन्ते "यज्ञो ऽथवंणवित्काम्यः इति 1321
स्तरिय बाहुवीर्येण तरेदापदमात्मनः ॥ =
घनेन वेश्यशुद्रो तु जपरेमेद्िनेत्तमः॥३३॥
gat एव ॥ ३३ ॥ oe
विधाता शासिता वक्ता FS बाह्यण उच्यते |
तस्मे AFIS बरयान्न शुष्कां गिरमीरयेत् ॥ ३४ ॥
0711112 is ५ ee
WR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । = [ एकादशः
प्राण्व्याद्यातऽयम् | | ^. |
` तस्मे त्राह्मणायाभिचरते निगृह्यतामयमिश््यक्कुश्ललं न Ta |
नं शुष्कां गिरमौरयेत् । वाग्दण्डयिग्दण्डये।रपि प्रतिषेधः । i
grat सर्वेषां वरणानां न व्राह्मणः त्तोभवितव्यो यखयीविदयाप्रमवेश शक्तः स्वयं
` नि्रदीतुम्। ee
fARTAT AT | Beas राज्ञ aT सता निधहीता । ant हितान् |
` श्रते मैच्तस्मात्सवैप्रशक्तिुक्ततवान् दुर्बलो ऽयमियवमन्तन्यः 11 ३४ ॥
न वै कन्या न युवतिनांद्पविद्यो न बालिशः
हाता स्यादशिहत्रस्य नार्तो नार्घ॑स्कतस्तथा ॥ ३५ ॥
५ aes ata समाम्नानात् (जुहुयाद्धावयेद्रेतिः लोधैसयोरविशेषेण `
चीरदहेताप्रप्तौ कन्यायुबलयोः प्रतिषेधः। =
एवमाहतिद्वयमात्रविषिह्गस्यार्पविव्यस्य बालिशस्य at nf: प्रतिषिध्यते।
SATE व्याधिना |
MACHA ऽदुपनीतः | ae
एतच्चायुक्तम् a afer wat पर्वि gem ऋलिजामेक इतरेषां
ce कालमितिः समाचरन्ति | न च स्लोशामाविविज्यसंमवेऽते गृह्या्निविषये कन्यायुवयोः `
। प्रतिषेधो, जातपुत्रायाः sear इति वशेयन्ति। तथा चान्येपि सूत्रकाराः कामं
( 3 गृह्य sat पलनी जुहयास्सायंग्रातर्हौमावितिः | : Fi
भन्ये तु Gaga इति बचनातपरेताभिविषयमेवेदं मन्यन्ते oe
`“ पवितानेः rare: | स चश्ौतेष्वभिषु सम्भवति। a aaa ख्यादीनांप्रा्नि;न `
खबिदुषां, विशिश्टानामेव पुखाभार््विव्यविधानात्। ग्ताऽभिहेत्रश्रहणं सर्वकर्मण
द्दोदश्रहणं sadist seta, - , ce
We: श्रयथानुवादमात्रमेषा WA Bw
नरके हि पतन्त्येते Gea: स च यस्य तत् ॥
| क्पददतानङ्ककशखा हेता CITT TT: || २६ oe
| Rms हलो नप neh इ च er afer ३९॥
1 भरना पल्यमदत्वाऽङ्षमश्याधेयस्य दक्षिणाम् ॥ oe
अनाहिताभ्रिभवति ब्राह्मणो विभवे सति ॥ 20 1
ne Reger कार्या
श्रध्यायः | क. ATs: | a | ॥ द at
BEA Sat दक्िणा दातन्या | 1 a
प्राजापस्य्रहणं सतुत्यथेम् | = i. i
saat argepet नातिनिृष्टः ‘orate? a, amy च लोकिका sex वस्तुनि
(प्रजापतिशशष्दयुदाहरन्ति। `
विभवे खुतीति वचनाक्टसंपत्ताबददद्धवत्येवादिताभिः | ३७ ॥
पुण्यान्यन्यानि Hite भरहधानो नितेद्धियः |
न त्वल्पदश्धिणेयङ्ञेयजेतेह कथंचन ॥ ३८ |
यावती afeut विदिता ततो न्यूना दीयते यत्र खोऽल्पदक्षिणो यज्ञः
“परिक्रयः किल दच्विणा । esta चेसरिक्येण कर्मकरे लभ्यते किमिति बहु
दीयते ल्लोक इव वाहादीनाम् | 'पणलभ्यं हि कः प्राज्ञः कीणाति दशभिः पथैः | द्वाद-
MATH तत्फल्भूयस्त्वायेति? मन्यमानस्य प्रतिषेधः | |
यै तु स्वस्पदक्षिणा sata च सेमे दक्िणेति करतुमन्तेा a तनिषिभ्यते ॥ ३८ ॥
shania au: खगमायुः कौति प्रजाः पशून् |
हन्त्यल्पदक्षिणो यङ्गस्तस्ान्नालपधनेा यजेत् ॥ ३९ |
पूवेविष्यतिक्रमे फलकथनम् ॥ इई ॥
अथिहोव्यपविध्याधीन्त्राह्मणः कामकारतः ॥ `
चान्द्रायणं चरेन्मासं वीरहत्यासमं हि तत् । ४० |
शपविध्य erat) ama निलानाममिहोत्रादीनां age च ।
। FAFA प्रकरणं स्रायञ्ित्तोपदेशः पगपनात
५ [ a "वीरहा वा एष् Sarartata’ ४.५ |
कामक्षारवचनादकामव्यागे RAT ॥ ४० |}
ये शूदरादधिगम्यार्थमप्रिहोतरयुपसते ॥
ऋतििजस्ते हि शुद्राणां बह्मवादिषु गहिताः ॥ ४१ |
बहुवचननिदशत् गृह्याभ्रित्यमि ae alee:
शूद्रादधिगवेनार्थैन प्रोयादिनाऽन्याघेयं न कतैव्यमिवि व्याचचते 1 न तु प्रवृत्त
` कर्मणो नित्यकमानठानं प्रतिषिभ्यते । तथा चोक्तं न शूदराद्धिकतिस्वाऽल्ठाने करणीयम्
` श्रयाचितल्लामे तु नास्ति दाषः seer | तथा चासस्तिब्हादाबृन्तिका = a
श्रतिषिद्धा । नियानि कमीण्यभ्यनुज्ञातानि । aa: शूदरषनेन प्राथितलन्धेन वाऽनिशेष- (ऋ
क a मेधातिथिभाष्यसमलङ्कूता | | [ एकादशः
मिधानलामथ्यांदन्याधेयस्यैकस्य प्रतिषेधोऽयं विज्ञायते । यदि सर्वकर्मरथोऽयं प्रतिषेध
स्याइनेनेव सिद्धलान्न भिक्तणं प्रतिषिध्येत "न यज्ञार्थं धनं शूद्रात्" इति ॥ ४१॥
तेषां सततमज्ञानां इषखान्नयुपसेविनम् ॥ =
पदा पस्तकमाक्रस्य दाता दुगंसि संतरेत् ॥ ४२॥ ह
श्रभ्रीनां gaara लिङ्गात् पूवंविष्यतिक्रमे दाषाभिधाने निखिकल्प्रकर- `
मेतत् ॥ ४२ ।
agaratid कम निदित च समाचरन् ॥
पृसज्जननिद्दरियार्थेषु प्रायरिचत्तीयते नरः ॥ ४३ ॥
इदानीं प्रछतान्येव प्रायश्चित्तानि कथ्यन्ते |
प्रथमं तावत्तेष्वधिकारं चिषूपयत्ि | कोत्राधिकारः ;
` विहितं नियतया संष्योपासनान्निहोध्ादि 'यावल्नीवमभिहोक्नं gear इलया दिभि
` पदैहौपितनियमावात् ¦ यदप्यनियतनिमित्तेऽश्विस्पशैनादै स्नानादि तद्रहितम् ।
शुवन् प्रमादालस्यादिना ae
ast निन्दितं प्रतिषिद्धं सुरापानादि। तदपि शा्लमतिक्रम्य सेवमानः
` अयश्चित्तीयते। a
REE भवति। नैमित्तिकायमधिकारो विदिताकरयारःपिषिद्धसेवनाच्च `
प्रायशिचत्तम् । अ
“ag च प्रामकामस्य atradt विहिता। तता अामार्थिनः कथविदक्षस्णे
धिदितातिक्रम
कामयते तदा तस्य तद्विदितं भवति। न चैसपवसते विहिवमतिक्रामेत् | ब्त
A परायरिचत्तो प्रप्त? | ee
मः स्यात् । यदि नाम भरामार्थी प्रत्यवेयान्ततस्तत्कामेऽस्य | यदा त श es
| इच्यते। रामस्य स्वामी स्वामिति फलक्लिप्सया तस्य aa प्रवृत्तिर्न विधिलकच्णा।
` शास्त्र तु यागग्रामयोः साध्यसाधनसंबन्धावेदक्षमेव | वस्तुतो यद्यपि तत्रापि कर्तव्यता- `
प्रघानप्रसाधने वाक्याथैः, तथापि फलसिद्धय्थेमेव कतैव्यतां विधिरवगमयति । अतश्च ` :
. यागमङ्कवेतः फलं न निष्पयते, न पुनः प्रयवायः । यत्र प्रयवायस्तत्र च प्रायश्चित्तम्।
नलु च नित्यानामकषरणे परत्यव्रायो भवतीति त इ्यमवगपिः | न शेवमभिहोत्रादो
शरूयते शयो न कुर्यात्स seater ” ॥ Ae
शरूयते वाक्यशषेषु “Sera; परमा भवतिः इति | RAAT: प्रयवायप्रदधै- `
: संन्ति। श्वर्यं च तेषामालंबने ` वाच्यं नान्यथा विधिनेकवास्यतां भजन्ति ce :
saa: ] मलुस्शवि ee aap
यत्रापि a श्रूयन्ते तत्रापि विष्यनुद्रहाथां श्रथेवादाः प्रकरप्यन्ते | किं चाथेवादैविधेरेव
प््कत्वम् ` अ्रन्यथा नोपपद्यते याबदप्रवृत्तौ प्रव्यवायपरिहारो न कलितः | ` एर्वविध
एवार्थे geezer? बिधिः vada) seat तु पुरषप्रव्वेनारूढोऽसा । न चपुरषा
agent sat शस्यन्ते । अतः प्रवतैकत्वविहतविधिमांभूदिति श्रुतिसिद्धयथां `
करपनैषा | यद्यपि स्वगांदिकस्पनायामपि तथाथेलामस्तथापि यावल्ोवादिपदविराधा- ` |
सप्रत्यवायपरिदहारयाथेताऽपि स्यात् | Sa `
“भयाद्धि यादृशो gat cafeteria’ | न दाशी भवेदत्र विधिकेएटिशतैरपि॥
तस्मादक्कवन्विहितस् इति नित्यं क्ति द्रष्व्यम्। (
ag चाशुचिस्पशेनादौ न fra कििचित्पदमस्ति, यावलज्ीवमित्यादिवत् 1
किमन्नान्येन पदेन निमित्तविशेषे यत् ad तस्य च तल्िमित्तेन कतैञ्यता प्रतीयते |
नाधिकारान्वरं seater जायते । यदा निमित्तसंविधान तदा कवैन्यभिव्युपगमैनिय-
तासिद्धिः। अ्भिष्ोत्रादावपि न नित्वशब्दाऽस्ति निमित्तमित्यत्वात् |
सङ्जन्नविदितववषु विषयेषु संरछृवान्नमोजनवन्दनायुकेपनादि तातप्यैव ्रासेवा ` ieee ae
प्रसङ्गो विषयाभिल्लाषपरतेति यावत् | ५
ag चेतदपि प्रतिषिद्धम् इन्द्रियां सर्वेषु न प्रसज्येत कामतः इति? । ` (६
सातकव्रताधिकारान्नायं प्रतिषेध इति सन्यते | त्रतशब्दाधिकारे हि तत्र प्रतिषेधकः | `
4 = संकल्पविरशेषा दि मानसस्तत्रोपदिश्यते दं मया न कर्तैव्यभिविः
agar करशिचिदस्पग्रतिषेधे न तुस्यतां मन्येत, ‘vara नं निषिध्यक्तः इति
मन्यमानः, a: समानीच्छियते त
अथवा सामान्ये तद्धतस्यापि विशेषस्य परथगुपदेशो दष्टः, प्राधान्यल्यापनाथेम् |
यथा ‘staat भायाताःः, वसिष्ठो ऽप्यायातः इति conte
यायस्स्चिन्तीयतै। प्रायशिचत्तशब्दो रूदिरूपेण विशिरे Sfafes वरवे `
तक््तीच्छति वेति विनिमयः (१) masa “व्यत्ययो ब ay? इति ( व्या० सू —
३।१।८५ ) aS | (1 1... त
नर इति वचनं चापु्वैण्याधिकाराथेम् |) ४३ |
sare कृते पापे gaara विदुबुधाः ॥
कामकारकतेऽप्याहुरेके श्र तिनिदशंनात् ॥ ४४
कामकारकृतेऽप्यतिक्रमे प्रायश्चित्तमोरवाथेमिदयुच्यते |
अकामतः कुत इति प्रमादङ्ृते पपे शाखन्यतिक्रमे प्रायर्चत्तमाहूः । क्स्य
पुनहताः | विधिः। श्रतिशाखरमतिक्रम्याकायं प्रवतैते स प्रायशिचत्तमाचरिष्यतः
oe ३८२ ५ | 7 मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ एकादशः &
इति । कोऽत्र विशिषटहेतुः यस्मास्काम्ते देषे प्रायश्वित्तशा्ानथैक्यभिति मन्यन्ते! `
एवे पूवेपच्तभङ्ग्योपन्यस्यति। कामकारः
व्यतिक्रमे प्रायरिचन्तं कन्तेव्यमिति ore
यतीन् शालाघ्केभ्यः प्रायच्छत् | न च शम्ये दानै यतीनामक्ामदः संभवति
waged प्रायतत प्रजापरिरिन्द्राय प्रायच्छदिति स्पष्टाः | ४४ ॥
अकामतः कतं पापं वेदाभ्यासेन शुद्धयति |
कामतस्तु कतं मेदहासायरिचत्त पृथनिधेः ॥ ४५
शब्दात्कामताऽकामवश्च कृते
वैदिकलिङ्गनिदगीनयुपहभ्यनराहमणसुदाहरैव्यम् इन्द्रो `
fe पुनरेतानि प्रायश्चित्तानि निमित्तात्रपयेवसायीनि सन्ध्योपासनादिवत्, उत॒ `
: क्ायैपयैन्तानि शारीररौचवदुपन्नदेषनिधाीतार्थानि |
तत्र केचिदाहुः | न हि कमं daa) कायेविरामितवमेव धर्माघमयोः । नहि |
: कर्माशि स्रफलमदसवः प्रलीयन्ते तदुक्तं "न हि कमं सीयतः इति! तस्माद्योऽति- `
` क्रमकारी स तता नरकफलं युक्तं एव । प्रायश्चित्तानि यदि a करोति वतस्वदतिक्रमा-
सत्यवायान्तरोत्पत्तिः। ` ४
तदेतदुक्तम् । न हि क्म चरितन्यमता नित्यं प्रायश्चित्तम् । ‘fageaa इति ` 2
खशब्देनैव gauder विदिवा। तथा च तैः छतैरपोहेत पाप॑ खयं कृतत्वात् । `
यदप्युच्यते “्रतिषेधविधिनां प्रतिषिभ्यमानन्धियाकठुः प्रयवायभागित्वमवगमितं, `
न तस्य प्रायित्तेभिश्यातवं शक्यते ag” तदप्ययुक्तम्] यतस्तेन दुःखहेतुता वस्वा- `
वेगमिता | प्रायश्ित्तेष्वपि तपादानादि दुःखमस्स्येब | अ्रस्पेन तादात्मिकेन दुःखेना- ` ॥
oe गामिनः सभाव्यमानस्य महसा दुःखस्य लिवृत्तिर्यक्तेव | यथा व्याधेसिक्तकटुकोषधदा- ध
नहव्वाहारादिना | यथा व्यतिक्रमं Ger कश्चिर्यमागल राजनि वेदन करेति इत्येवं `
कर्मास्मिः इति सोरदंदण्डमाग्मवति | यस्तु राजपुरुषैहंडादानीयेव स wat दण्ड्यते । ` :
Baguearieaafafa: | ava: स्वयं कायैविरोधित्वमस्य विहितत्वात् । निष्कतिः
ग्रायश्चित्तमिति समाख्यानमपि सत्तदेव कृतदोषस्य निर्यातनमपि। अकारणं नियति
निष्टृतिरिति उच्यते । एवं प्रायश्चित्तमपि नास्याधिक्षारपविप्रसवायैम् । प॑चानामेव
परातकानामधिकारोपगमनिहितत्वादुद्विजातिकरमभ्ये हानिः पतनमिति क Ves
नचात्र षेदाभ्यासोऽकामतः, कामतस्वप इति, बिषयविभागो dese: | उभवार्थो- `
भयत्नोपदैनार्थत्वात् । निमित्तोपहेशकरणे पठितत्वात् । ‘eer द्वादशे यादि `
प्रायञ्चित्तानायुपक्रम्यमाणत्वात् | तस्मादकामतेा लघुप्रायस्विन्तं कामता गरीय इति
दभ्याय; ] | me) ` Ree
Mag चाकामते नैव तस्य aided, बुद्धिपूर्व qdeatigead | यथा च लौकिको |
द्दवन काययैते। किमयं करावीतिः। किं च जिप्सया यत्र प्रवृत्तिस्तन्न प्रतिषेधः । यो
हि मधाय स्परहयति स पिपासु" न कदथैयति भमा पासीः सुराम्? इति। यस्तु जलार्थी ` es
Hagen get पीत्वांस्तस्याजानतो नापराधो न दि तस्य सुरालिप्सया safe । =
प्रथोच्यते 'विधिलन्तणाप्रवुत्तिनं निषिध्यते, सत्यस् । भवत्वनथलक्षणानां तु
मध्ये तद्य दकेन च सर्वस्या अथै्न्तणायाः प्रतिषेधः" | |
कंचिदाहुः | प्रव्यवायपयेन्त विधि्विंषमक्तणवन्निषेधशाखाथेः । तेषामचेा्यमेतत् |
` विषमविशेषेथेपात्तं ज्ञानतेाऽज्ञानतश्च मरणाय कस्पत एव । एवं जह्महत्यादयोऽपीवि ।
येषामपि कर्तैव्यमिति षचमात्? क्रियते. (न कर्तव्यमिति" न क्रियते पेषामपि तैौकिक-
क्रियया प्रवतेमानस्य निषेधः प्रवतैमानश्चोच्यते sea: कर्त्ता | कतृ स्मबुद्धिपूर्वकम- `
प्यस्ति । कूले पततीति । न चायं गौणः -कतृ ताभावः। स्वतंत्रः कर्तेति हि
= स्मर्यते! नेच्छया प्रवरे य: स ath | किं चास्मादेव बच नास्प्रमादशरते Sat sft
` प्रायश्चित्तमिति, किमपरेण विकट्पतेन ॥ ४६ ।
परायरिचत्तीयतां oa दैवादपूवङृतेन वा
न tam वजेत्सद्विः प्रायरिचत्तेऽद्ते द्विजः ॥ ४६ ॥
दै वाल्स्वीकतासमादादिव्य्थैः। ` Mere aia
अन्ये तु देवशब्दस्थाने मोहादिति afta । मेहादेवाकार्य fad) को छयमूखैः
शाखं न्यत्तिक्रमिष्यति १ os
पवंक्तेन जन्मान्तरछृतेन चोपमुक्तफलेन कर्मणा विरोषेण कोनख्यादिलिङ्ग-
नुभितेन । एतदुक्तं भवति ¦ इह sage व्यतिक्रमे बुद्धिपर्वमवुद्धिपूवै वातथा `
nee. जन्मान्तरछृतेऽपि लिङ्गानुमेये adsaq
कि पुनः कुनद्यादीर्ना प्रायध्ित्तम् |
Sofie चनन्द्रायणमिति सर्वप्रायरिचत्तानि। वसिष्ठेन तु "वस्य यच्चिङ्खं
तेन तशव प्रायरिवत्तं कोन चदंशेन कर्तैन्यमिति, पठितम् |
PO cae aaa ते सर्वेऽछ्तप्रायरिचत्ताः संसर्ग सद्धिविजेयेयुः । शअध्ययनादिक्रिययैक- eee ,
1 | ` स्थानादिरूपत्या | oe - ae
| संसर्गो यद्प्युभयाश्रयत्वादन्यतर प्रतिषेधेनाभयोरपि सिद्धः प्रविषेधसलथापि aie ` |
। संसग न क्ष्यः इति पुनः प्रतिषिध्यते उत्तरत्र, aa ae) एकस्य हि प्रतिषेष सख |!
। प्रायरिवत्ती स्यान्न द्वितीयः, सत्यपि संसग । अत उभयोः प्रायश्चित्तायैसुमयत्र प्रतिषेध; |
५. as सतामसर्ता चातः श्यावदन्तिप्रशेतिभिरछ्ृतप्रायशिचत्तेः सह संसर्गो न sa: ॥ ४६ ॥
Nr gape मेषातिधिभाष्यसमलङ्कूता। = [ पकाद्शः
इह दुरवरितेः केचित्केचितपूर्वृतस्तया ॥
परागुवन्ति दुरासने नय रूपविपयेयम् ॥ ४७ ॥ `
एतदेवाह । दह दश्चरिलैः कैचिदस्मिन् जन्मनि प्रतिषिद्धाचरयैः। तथा :
gana: कममित्तयेक्तं प्राक्। स इदानीं शूपविपर्थयप्रप॑चे दुष्छृतशेषनिहरूपत्ा- |
ऽनुक्रभ्यते |] ४७ UI | |
BAM: कोन्यः सुरापः इ्यावद्ततामू ॥ `
ब्रह्महा क्षयरोगित्वं दैरवम्यै गुरूतदपगः ॥ ४८ |
| पुनः पातिनाससिक्य चकः पूतिवक्त्रताम्
धान्यचैरोऽङ्गदीनतमातिरेक्यः तु मिक; ॥ ee |
' अन्नहतामयाविखं पेक्य वागपहारकः॥
` कत्ापहारकः a पङ्ुतामरवहारकः ॥ ५० ॥
| एवं कमेविरेषेण जायन्ते aaa
1 जदमूकान्धषधिरा विकृताकृतयस्तथा ॥ ५१ ॥ we
gy नाम रोगो राजयक्मेपि वैयानौ प्रसिद्धस्तेन तद्वान्भवति ब्ह्महत्याविशेषेण
| श्लीगामी दुश्चर्भा।
क्वथितगन्धवाहिन्या नासिकया युक्तः Fag:
पं चक्षि दुगन्बवाहास्यः। ==
` ननुच geen: fagay cp : |
क्षत्यम्। एकः कटपयित्वा प्रहोषान् प्रकाशयति | भन्यस्तु सत्यानेवाधिदिता
pu ` निति Re ॥
शआ्रातिरेक्यमधिकांगता। Fawr यो द्रन्याण्यद्रव्यैलदामासैः दमयति
यथा gd इसुमेनान्यैरन्यानि | : ee
` ` अआ्सयावी यस्य yeaa’ न सम्यक् जीर्यते ।
raza waxed यत्राप्रतिपत्तिभानपस्मासी
शिष्टं प्रसिद्धम् । seer ee oe
विक्रुताङ्कतयः। श्राकृषिः' संस्थानं 'विहृताःऽमनारमा निन्दिहैषां क्मवि- र
शेषेशेति। एषां कमणा छम्भोपाकयमयातनास्यानेषु फलं तदलुमूतवव ईषच्छेप तस्मिन्
Feet च सुृतेऽदत्तफले फालदनोन्भुखे खे दुष्छतस्यासद्धवेऽतः कर्मावशेषोप- = `
र" अध्यायः ] ee मनुस्मृतिः | na | ee
चरितव्यमता नित्यं पायधित्त' free? 9;
निन्येहि लक्षणयुक्ता जायन्तेऽनिष्कृतैनसः 11 ५२
निन्द्य fe wad: कनखश्यावदन्तादिभिरनिधकरतैन खः ॥ ५२ ॥
TATA BUA स्तेयं गुवङ्नागमः | `
महान्ति पातकान्याहुः संस्गधापि तैः सह ॥ ५३ ॥
ुर्वङ्नागसः स्तेयं after: सवनयन सहापातकानि । सुरापानं `
ब्राह्मणस्यैव |
स्तेय त्राह्मणपुवं दरणं-स्शत्यन्तंरात् श्राहयणसुवर्णापहरणे महापातक्षम्, इति |
पातकशब्दः पातयतीति व्युत्पत्या सवेव्यतिक्रमेषु वर्तते, महापातकेषूपपातकेषु च ।
महच्छन्दो गुत्वप्रदशैनाथैः | ;
तैश्च संयोगमेकैकेनापि । स च aaah “सवत्सरेण पततिः इत्यादिना । ५३ ॥ `
aad च agent रानगामि च पेशुनम्
गुरोालीकनिवन्धः समानि बरह्महत्यया ॥ ५४ ॥ `
समुल्कषं इति निमित्तशरप्तमी, (वर्मणि द्वीपिने dy इतिवत् । समुत्कर्ष
प्राप्स्यामीति यदनुतमभिधीयते तद्ब्रह्महत्यया समम् । यत्र पूजातिशये धनाविशयो
` ब्राह्मणत्वेन श्रोत्रियत्वेन मदाङ्कलीनतय। वा प्राप्यते तत्रातद्रपमात्मानमवेदयति। यावा.
परात्रातिशयेन पुण्यस्कन्धोत्कपं प्राप्तुमिच्छति vars पात्रमि्युच्यते | एवंविधे age `
इतम् । न पुनः सरस्पवस्तुनि ्रपेत्तायां, सत्यपि समुत्कर्षन्यपदेशे
््िनिमलीकवदिति परच्द्रप्रसाशनम् | |
गुरोशचालीकनिबेन्धौऽसत्यामिधानेन वचित्तसंद्ोमः, (कन्था ते गर्भियीः |
` इत्येवमादिना नियोजने Pe: | राजङ्लाततेन सह विवादे नि्बन्धोऽनरवाभिशंसन वा)! `
तथाच गौतमो गुरावनताभिशंसनम्, ( २१-१० ) इति पातकानि ॥ ५४॥
बह्मोञ्छता वेदनिन्दा कौटसा्य' सुहदधः ॥
` गहितानाघयेोनेन्िः सुरापानसमानि षट ॥ ५५ ॥
i : ; । ्रधोतस्वषेदस्यानाभ्यासेन विस्मरणं उह्मीज्भ्ता निलस्वाभ्यायविधे arin at |
ध REIS ससुत्कर्षादन्यत्नापि
eget भित्रमारणम् |
निक्षेपस्यापहरणं नराश्वरजतस्य च ॥
भूमिवज्रमणीनां च wedged स्थृतमू ॥ ५६
निक्ष पर्यासारदरन्यस्यापि | a.
नराश्वशब्द जातिशब्दे, नारीहरणेऽप्येतदेव । यो दहि Chat दलवाऽसति
नरदषेऽन्यस्मै पुनर्ददाति, तस्याप्येतदेव । तदुक्तं श्राप्नाति पुरुऽतम्ः इति ॥५६
रेतःसेकः स्वयोनीषु इमोसेष्वन्तयनासु च ॥ `
सख्युः पुरस्य च ST गुरुतव्यस्षमं विदुः ॥ ५७
स्वथेानये भगिन्य एकेादरसंमूता
अन्त्यजा TST: |
सख्युः । सखा मित्रं तक्ष्य fas: | Stree न जायायामेव प्रतिषेधाथेम् | एष a ae
युचस्यान्यापि या अवरुद्धा मैथुनध्येय । ` ध
qa gaa) सत्यपि क्ीमहशेनाटानूढयेाधिंषमसमीकरणस्यान्याय्यत्वारपमस्व-
इद्वषयोश्चेह सुरापानसमीक्
` वचनम् । एतन्न प्रायश्ित्तनिरदशार्थ, किं तर्हि, गुतखस्यापनपरस् । अतश्च तरं `
प्रायश्चित्तं भवति। तथा are नसि गुरुणि गुरूणि लथुनि लघूनि" । यदि da
तनिर्देशाथेमभविष्यस््रायध्चित्तनिरदेशप्रकश्ण एव MERC COT! कौटसाच्छसु-
तयान हयाप्रायश्धित्तातिदेशयुपरिष्टन्न कुर्यात् । शरा- `
आालीकनिरवन्ध' इत्येतस्य चेह तरहमहयापतमीतस्य पुनरुपरिष्टात् बरमहस्यप्राय- `
` श्ित्तामिधानात् । तथा कृमार्यामिति रेतःसेकस्य गुरुतस्पसमी तस्येद पुनस्तत्र गुरुतल्प `
प्रायश्ित्तविधानाद्म्यते नेदं प्रायधित्ता्थं समीकरणमभिवि ee:
भन्ये gard) भेदेन समीकरणं गुरुत्वभावेऽपि विवक्षिते नान्याय्यम् । श्रवः `
भ्राय्ि्ता्थमेव सुरापानस्य समीकृते ॒कैटसादयसुद्धधयेोहाहत्याप्रायधित्त- `
| निदेशो विकल्पार्थं सुरापानप्रायश्िततेन । अस्य चातिदेश एव श्रयते । समीकर्णे `
विकल्पो ना्ति। यथा ‘geat गर्भमनिज्ञाम्, इ
| कइदानीडधपपातकान्याह eee
यांत्मविक्रयाः || |
गः स्वाध्यायाग्नयोः सुतस्य च ॥ ५८ ॥
मोवपेभ्याल्यसंयांञ्य' पारदा ‘
[ एकादशः
नदोषः ॥५८॥
Seats: |
अरन्ये तु वारदायमविश्छयमिति पठन्ति! `
mga fergie: eq एवेपधातेऽवसादाश्रयशम्
| YRISEATIAT यथावदनलुषृत्तिः। अध्यापनखभ्ेऽध्यापयितयुपाध्यापकषान्तसाश्रयः।
एवं ४ eae S wee
श्रपतितार्नां चैतेषां त्यागो ara) पतितानां Rae एव
यमधौयीततः इत्यस्य विधेरननुष्ानम् |
“Retake माससावत्सरिके वा cart व्यतिक्रमोऽयभ्?? |
स्रविशेषादेकादिके प्राप्रोचि च अ |
तद्युक्तम् । पतस्य॒विधेनित्यत्वात्। नित्यानां च व्यतिक्रमे प्रायच्ित्तांतरं
वच्यति । वस्माद्विस्मरणपर्थन्वसयागो ऽभिप्रेत: | त
ड
AT Ray इति संवध्यते | स्वाध्यायस्य स्यागश्च ‘sets: स्वाध्या
स ब्रहमोर्छतापदेन सुरापानेन समीक्ृतः ¦ तत्र Reema) श्रस्यच `
क्लधुलात्तस्य गुत्वादुव्यवस्थायां विकस्पो योज्यः! तत्र य वैदिक एवान्यस्मिन् `
` कमणि युक्ततया स्वाध्यायः जहाति तस्योपपादक्षलम् , यस्तु भगसेवयाऽयैपरतया
कलदहशीलतया जहाति तस्य सुरापानसमत्वस्।
अग्नेस्ेकत्वविशिष्टस्येहेपादानादगृद्यस्येति द्रव्यम् wifi? बहुवच ५ woe
नानच्छौतानां sea Pe
“ag च तन्नापि चन्द्राथणगुक्तमिहाप्युपपातकव्वात्तदेवात्र वाच्यम्?
नेष दोषः ¦ हपपातकेष्वप्यन्यान्यपि प्रायश्चित्तानि सन्ति! शक्स्यपेच्चया गुरु-
लघुभावे न्यूनाधिकभावः । श्रते नियमार्थं वत्र चान्द्रायणम्रहणम्
सुतस्य त्यागेाऽभरणं गृहाननिष्काशनमरिशोः प्राप्तस्य च॒ quae पाषकिन्स्तु
परिषित्तिताऽनुनेऽनूहे पदे च च ॥
wala च कन्यायास्तयेारेव च नन् ॥
& LA
शनुजः कनीयान् भराता ।
तथार्याजनं विवाहे दशेपूशैमासादो बाऽऽरव्िजयम् ॥ ५.९
: कन्याया दूषणं चैव वाधुःष्यं बतद्पनम् |
तडागारमद्राखपपत्यस्य च विक्रयः ॥ Fo |
माततत eatin ta नग
श्राराम उयानोपवनादि । स्यन्ते सरव
सकामा दकु
तोक myer 2H
serene tlc wpe i ny
मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ एकादशः
दन्य ख नेयं कन्या पुरुषेणोपयुक्तसयध्यवसायेन प्रतिपादनम् | श्ङ्खुष्ठादिना
वा प्रजननं THAT मैथुनधम॑वजम् ¦ aq हि गुरुतस्पसाम्यमुक्तम् |
ary पित्वं अनापदि धनप्रयोगैन चत्ति्रहणम् । वसिष्ठे तु चदधस्तु प्रयोक्ता
धान्यानां बाधुंषिलं तटुच्यतेः। सा च शाख्परिभाषा । न लैकिके वा पदाय ।
व्रतच्युतिः शिष्टप्रतिषिद्धेऽसष्यगरहे न मे्तव्ययुपवस्तव्यमेवंरूपः संकस्पो ‘gary
तता यः Pangea सा तस्य तरतच्युति
“ननु च ब्रतमिति इच्छात नियम उच्यते | यदि चेच्छाशृतः संकस्पस्ततेो fred
कः शाखातिक्रमे। विदितमङ्घ्वन् प्रायशिचत्तीयतः इत्युक्तम् ! न चेतद्धिदितम् 1
इच्यते। सत्यमिच्छालच्त aI: | समाधिस्तु शास्ीया | यथा सोयादीनां काम्यानां
कर्मणां ल्िष्सातः प्रवृत्तिः, समाधिस्तु शाख्लीया । श्रतीतायां फलेच्छायामवाप्ते बां फले
यथेक्तं तदथे एवावशिष्ट' वर्जयेयुः (> x) प्राक्रसिकोऽयं कापुरुष इति घदन्तः | लातक-
aaa त्वयन्तललघीयः प्रायरिचत्तं प्रवच्यते। तेनेदं विकरिपितुमहंति |
भूमिरविक्रया || ६० ॥
व्रात्यता बान्धवत्यागो भृदयाध्यापनमेव च ॥
भताचाध्ययनाद्रानमपण्यानां च विक्रयः ॥ ६१ छ
बान्धवा ज्ञातयः सेादरादिभ्योाऽन्येपि मतुललमादष्वखेयादयः | सति विभवे
तेऽप्यजीवन्ता wee: । तदुक्तं सजने दुःखजी विनिः इति
| aad सुतस्येत्या्नथेकम्” ८ 1
a | जाल्लपादप्रतिषेधे हंसप्रतिषेधवत् । तेन मान्नादित्याग उपपा-
rar : ८ ^ क
भृतकस्य सते ऽध्यापकत्वात् यश्च waned
ख पर्यानि दशमे उक्तानि ॥ ६१
eel a
स्त्रीणामाजीवः | far उपजीग्यते। stata शरीरकटंबधारणं Bead)
भार्यांपण्यभवे ATSTTTT वा | ea a
अभिचारो वेदिकेन शपादिना मन्तरप्रयगेण श्येनादियागेन वा gaa]
HART वशीकरणं मन्त्रादिक्रिययैव ॥ ६२॥। ।
SI Cy NCUA मखामद्पातनम्र् |] | |
आत्माय च क्रियारम्भो निन्दितान्नादनं तथा ॥ ६३ ॥
eT ठु न दाषः अभ्भिश्युद्धलाच्छुष्कसर्व्भवे ५
THAT: पाकारभः। भातुरत्वादेवात्माथं न भवेदितिः प्रतिषेधात् । क्रिया-
रभ ए व्याष्यायते। क्रियारंभे हि प्रायरिचित्तोपदशादैव प्रतिषेधः करप्येत। न
दप्रतिषिद्धप्रायचित्तं युक्तं निन्दितं च समाचरन्? इति वचनात् । अद्य पुतर्थस्र- `
भाषितं तथासिद्ध प्रतिषेधे cafe विधीयते) न कस्पनागौरवं भवति तेव । `
निन्दितान्नादनसम्।
| “ag गहितान्ना्ययारिति ऊत एतत् | | ब
विकरपाथेम् | अभ्यासे तत्परायच्ित्तमिदं तु सकृदेव | HATA वा ॥ ६३ ॥ |
अनाहिताधिता स्तेयमृणानामनपक्रिया ।॥ =
असच्छाच्राधिगमनं केशीलव्यस्य च क्रिया ॥ ६9
छृतविवाहस्य विदुषो द्रव्यसंपत्तौ जातपुत्रस्य वाऽनाहिताग्निता | साऽधिकारावि- ` Sheen 2
शेषान्नित्यश्रतये! नियाधानस्य प्रयोजिका इति स्ृतिकारा मन्यते | aa
“कथं पुनः श्रतिप्रयुक्तमाधानं विदितम् । कस्यचिसपरकरे कथ्यते येनागमोऽप्यु- `
चयेत । स्वतश्च प्रतीयमानाधिकारत्वादग्निनिष्प्यथैतयां कते ऽधिकारान्तरग्रयुक्तिः? |
श्रग्नयस््ावद्विनियुक्ता "यदाहवनीये ga इत्यादिना। न चाधानेन विना `
तेषां निष्पत्निरियताऽगिनिषु प्रयुक्तेषु तदपि प्रयुक्तमिस्युच्यते |
“यदेवमग्निनिष्पत्व्थं तदादिताग्निष्वधिकयिऽसत्खग्निषु नाधिक्रियवे। aera `
`: निय याबल्ञषादिविधिवदतः कथमनादहिताग्नितादाषः” | ‘sade विदितं कर्मेति
| विदिताकरणे भायशितत विहितम् श््रीनादधीतेविः। “ast विदहिवम्। aaa
नाधिकारान्तरसेपत्तये । किं तदहि , अभिनिष्यत्तये। awd ज्ञावप्रयोजना यस्य तैः oe.
Sats स तेनापायेना्जयति, अन्यस्तु मेति। का तन्न विदिताकर्णाशङ्कायेन प्राय
a चित्ती स्थात् । यो हि सुवणं नाजयवि कथमसौ दुष्येत? |
उच्यते | शस्मादेव वचनात्सत्यधिकारे ऽयो ऽवश्यमर्जनीया इति गम्यते |
स्तेयुक्तेमये द्रव्येभ्योऽन्यख |
fe inherent oes et AIA a
३६० ` मेधातिथिमाभ्यसमलङकता | न [ एकादशः
शानां “agar यैः? इत्यतच्छुवेर ननुष्ठानम् क as
MITATSATIU चा्वांकनियन्थाः, यत्र न प्रमाणं न send फलसंबद्धमापयत्ते |)
ATMA MUA नर्तैनत्वं गायनम् ॥ ६४
धान्यङप्यपश्स्तेयमचपञ्ञौ निषेवणम् ॥
Maer नास्तिक्य' चोपपातकम् ॥ ६५ ॥
शणसक्षदशानि धान्यानि । ` Pes re, es
कुप्य लोदतात्रादिमयं इण्डकटाहादि ! =
Cag चाविशेषेश gaan aga” |
परिहृतमेतत् हंस प्रतिषेधवदितिः । श्रथवा
AY यदन्यस्मादुद्धते Wa संभवेना्ो-
ध्यतेनदहि जातु स्तेयमिति Grass यथा धै्यादिना श्रपकरणम् |
0 ब्राह्मस्य चत्रियादिसूचौ निषेव णां सह शयनं संप्रयोगं वा |
स कथं नास्ति परलोको नासत दत्तमित्या्भिनिवेशः ।। ६५ ॥
MATT get पुसि alter rat स्पृतम् aS
दण्डहसादिना परीरपोडाजननं खजषकृत्वस् 1 ===
“RR gate) न हि यत्तथप्रहिषेधवत् घ्राणप्रतिषेधः कचिदस्ति। नतु
शक्यं विज्ञातुं यदभयं ॒तदघ्ेयमिति | धरतादर्यागाथैसुपात्स्याभदयसन्नचाप्रयत्वस्?? |
` उच्यते। पूतिदुगेन्धतया घ्राणं विकरति लशुनपल्लाण्डुपुरषपुरीषादि तदगृहयते |
मद्साहवयांच यदभच्य" तदेव विज्ञायते । न पृतिदार्बादि। `
Stara क टिल्लताऽप्रसन्नष्टदयत्वम् प्रन्यदुच्यतेऽन्यच्छियते हृदये चान्यत् । ६६
खराद्वाषमृगेभानापमजाषिकवधस्तथा ॥ `
eae ee ee क
निन्दिता asfenar: शरद्धा ये पापकर्मायस्तम्ये धनादानं प्रतिमे पुनः
पुनः, प्रत्यादिष्टप्रतिथरहश्य प्रतिषिद्धतात् i ६८। |
कृमिकोटवयेाहत्या मयानुगतमेजनम् ।
PUFA च मलावद्र | ६९ ध
“RAT मूमिशरणाः ज्ुद्रजन्तवः। करीटास्तथाविधा एष किञ्विदुपचितमू तयो.
sia: age मदिकाशलभादयः। वर्थांसि fea: शुकसारिकादयः ।
सव्यानुगर्तं मयेन dee तद्गन्धाचितं च । aa’ चेतसो,रिथिरसवं स्वस्पेऽप्यु-
पघातेऽपध्वंसः |] ६६ ¢ >
यथोक्तानि पृथक्पृथक् ॥
म्यङनिवाधते 1) ७० |
एतान्येनांसि द व् फणि
यर्येवतेरपेह्यन्ते तानि
भरायरिचत्तनिमित्तान्युक्तानि संज्ञाभेदश्च प्रायरिचत्तभेदाथेः । wear न
संक्तेपवचनस् [| ७०
ब्रह्महा SAAT: इरी कत्वा वने Taq es
भे्ाश्यालविदयुद्धयथं कृता Tae ॥ ७१॥
वृशपणादिृता निकेता वषातपशीत्ाणादिहेतुग्र हं nerf कथ्यते}
समा वर्षाणि a
भेक्चा शीति स्त्यन्तरे तप्तागारमनभिसंदितं च मैदयसुक्तम्
८ । | We ray तस्यान्यस्य वा दजे कछ्ठादिमयी शिरःप्रतिकृतियुद्तां धार-
येदिति मन्यते
नेवं शब्दाथेविदः | तच्छवशिर इत्युच्यते । `
अन्योऽप्यत्र विधिभविष्यति "कृतवापनो निवसेत् इत्यादि । ५१ ॥
लक्ष्य TESTA वा स्यादिदुषापिच्छयात्मनः ॥
प्रास्येदात्मानमय्नो वा समिद्धे धिरवाकर्चिराः ॥ ७२ ॥
(1 TGA यत्र यु Fy we विध्यन्ति तत्र agda भवितव्यम् | श्रथवा ea. a
न्यत्र युध्यमानाना शप्रहाराः प्रतीप्लितव्याः । श्ात्मन इच्डयेवि। प्रमादा- . a
त्तदन्तरंगतस्य सत्यपि aad न cfs: | ४
a विदुषामिस्येव जानते प्रायरिचत्तोपदेशो ऽयमिति । श्रथवा धनुवेदज्ञानाम् |
अग्न वाऽऽत्मानं fekafag Freee ga: पतेत् ॥ ७२ 1
TICE. ERROR समान msn erm
५ Sin 7 gee 0) Se SU
Req सेधातिथिभाव्यसमलङ्कुता | [ एकादशः
यनेत वाऽश्वमेधेन स्वजिता गेसवेनवा॥
अभिजिद्धिश्वजिद्रचां वा व्र्ताभिष्टताऽपि art ७२ ॥
जनपदेश्वरस्याश्वमेधेऽधिकारः | तत्र दिरण्यादिप्राच्यादिदिग्भ्यः ated द्रब्य
द्िणा feat ie
ये चानाहिताप्नयस्ते न यागेष्वधिक्रियन्ते। न पुनस्तदथेमेवाधाने कर्तव्यम् |
कर्माणि हि प्रायरिचत्तार्थानि सागानि । न चांगमाधानम् |) ७३
| जपन्वान्यतमं वेदं योजनानां शतं aT
ब्रह्मह्यापनादाय मितयुडनियतेन्दरियः | ७४ 1
मितभुग्यावता न दृप्यति ।
नियतेन्द्रिय aaa विषयेष्वगृध्नुः ।। ७४ 1
स्स्व वेदविदुषे बराह्मणायेपपादयेत् ॥।
धन हि जीवनायाङं शह वास्ःपरिच्छदम् ॥ ७५ ॥
यावत्किचिद्गोदिरण्यादिकं तत्सवं दातव्यम् | = `
भ्रव्राथेवादे धनं fe जीवनायालमिति। तावता धनेन दत्तेनान्यस्मै जीवितं
दत्तं भवतीत्येव साम्यम्। ` क.
गृहं वासःपरिच्छद रिच्छदशब्दैन यावत्किचिदगरहोपक्षरणं afta
| कुप्यशयनासनादि तत्सव गृह्यते ॥ ७५ ॥
BURT नयताहासंन्ञवं वेदस्य संहिताम् U1 ७६ ॥
हविष्यं grad नीवारादि भाम्यमपि wreak | 1
यतिखरोतः सरोतःललोतः प्रति यावन्ति सरखत्याः सोतांसि ताव asa |
नियताहार ब्राहारन्द्चचिष्ला | =
वेदसंहितां समन्तत्ाहमणकाम् । fue, = `
एतेषां प्रायथित्तानामियमत्र व्यवस्था ee
SRA बा शखश्तामनेन aed | यदपि ze on
` शवाधिके न मरणान्तं तथापि दैवेपपत्तिपतितेऽन्तरामरणे सामिञ्ते प्रायश्चित्त शद्धयभा- `
em >a 0 ts
om प्रवेशस्तु श्रोत्रियत्वादिगुणयुक्ते। तत्रापि छवनगुणेऽग्नौ । सन्ति aa-
घ्खिरवस्थास्तष्यावसानं शस्त्रेण गात्राणां खण्डशो विदारणं सवनगतत इति पठन्ति |
नच प्राथान्तिकषुद्रंगुण्यसंमवः। न daha जन्मनि द्विर्मरणोपपत्तिः। तत्तस्य
पीडादुभवात्तस्य इ गुण्यम् | न च द्वादशवापिकं द्विगणं युक्तम् । को हि देवसमश्चतु- `
वि शतिवषांणि प्रायश्ित्तं चरेत् > dace हि सतस्य सर्वं निष्फलं स्यात् |
ग्रश्वमेधयागस्तु च्रेवथिकानां सति संभवे पूर्वोचतो्विकरप्यते |
गोसवादयस्तङ्द्धिएव महाशुखवति हन्तरि स्युः | |
WHATS बुद्ध्या च त्राह्मजात्तीयमात्रवधे | एवदुत्तसण्यपि ¦ त्रिव्रताननिष्टुतेति
समानाधिकरणे | एवं स्वजिता गेसवेनेति अ्रभिजिद्धि्वजिते। दे प्रायधित्ते ॥ ५७६ ॥
1.1
Saga निदसेद्रामापे मेाव्रजेऽपि षा
आश्रमे उक्तम चा गेव्राह्यणहिते रतः ॥ ७७ ॥
द्वादशवाधिकस्यायं विशेषः कश्चिपरैकरिपिकधर्थं उपदिश्यते | वप aay
«Masaya वैकल्पिकमेव वा कुटी स्यात् |
“PRAT पुन्तदरेव नोक्तम् | ee
TRAIT R AT यथा स्यात् प्रथक् प्रायधित्तं मा भूदिति gd `
ज्याख्यातम् | स्वतन ` छन्यस्मिन् प्रक्रान्तेऽन्यन्न प्राप्रोति. प्रकान्तासमाप्ी देषश्रद्थात् ।
Rama । अन्यस्यान्यतरप्रयोगः ॥ ७७ ॥ ` |
बराह्मण गवाथं वा सम्यङ् प्राणान्परित्यनेत् |
ध युच्यते ब्रह्महत्याया ग्ना गेत्राह्मणस्य च ॥ ७८ ॥ `
9 श्रषरित्रायापि सस्यकः opaaktania मुच्यते | परित्रायाप्रणलामेनापि ॥ oc |
saat प्रतिरोद्धा बा सवस्वमवजिल्यवा॥
7 विप्रस्य तन्निमित्ते बा पाणाराभेऽपि g=7F ॥ ७९
अतिद्भा प्रवृत्तः eau चतो वा युद्धकरणे |
यवरस् । यदि न्यूने तदा विख snaaa:) Hi युद्धेऽसै qed. श्परित्राय
2 सृताऽपि।
mae वा afataa mua |
a चेक्तं Stra treme `
सव॑स्वमव जित्येति ब्राह्मणादीनां चैरापहतं यदि प्रयानयति, तदा सुच्यते। `
इ€ = मेधापिथिमाष्यसमलङता । [ एकादशः
, सत्यम् । युदधेनान्येन वा शरीरब्यापारेण गां qsaat दस्युभिर्वोद्यमानां ब्राह्मणं
शतुभिश्वौरेनैया वाऽपहियमाणं यदि areata ततः शुष्यतीयुक्तम् । इह तु तन्निमित्त
ग्रहणायदि धने ऽपहियमाणे Aaa व्यामूढतेयाऽऽत्मानै हन्ति निरपेच्तं वा चेर
युध्यते तत्र तत्समधनदानेन भसा था wd व इयद्धन ददामीति तमाश्वास्य दसा
मुच्यते || ws |
एवं दवता नित्यं बरह्मचारी समाहितः |
AMY SIT वषं ब्रह्महत्यां व्यपेाहति ॥ ८० |p
| असमाद्वचनादा्शेषसुककानतं विज्ञायते
दूढत्रत इति समाहित इति च पादपूरणे पदे |
उपसंहाराऽयं FI ॥ ८० ॥
fret बा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे ॥
स्वमेनेऽवभृथस्नाति हयमेषे fageqy ॥ ८१ |
WATT उच्यते |
` शिष्ठा स्वमेन crete tea) भूमिरववानां ब्राह्मणाना नरदेवै; afi:
समागमे | सतिजे ब्राह्यणाः afar यजमान एवं BUSING STYACATAT
विमुच्यते । द्वादशवारषिकस्योपसंहतत्वारखवलन्तरमिदं वैकलस्पिमिच्छन्ति
भन्ये तु वैकस्पिकानां मध्य उपदेशासक्रान्वद्रादशवाषिंकस्यैव भोताह्यणपरित्राण-
वत्समाप्तयवधिमाहुः | यथा सारस्वतेन पत्तं वा प्रवणं प्राप्योत्यानमिति
चयं तु बूमः | उपसंहततवादायस्य वैकल्पिकमण्ये वा पाठादुभयरूपताऽस्य प्क्रा-
न्तेऽपक्रन्ते च सतिसंभवे॥ ८१॥ `
THT ब्राह्मणो Tea राजन्य उच्यते ॥
ie तस्मत्समागपे AAA रिख्याप्य शुध्यति ॥ ८२ ॥
` यजमानतिविजां नाह्यक्तत्रियाणामश्वमेषसमागम एते विख्यापनीयमि यत्ना थवाद्ः॥(८२॥
0 pote संमवेनेव देवानायपि दैवतम् ॥
माणं चैव लोकस्य ब्रह्मत्व हि कारणम् ॥ ८
ee : stafafaer परिषद्रमनं कतेन्यम् । परिषरपृ्य
परिषदेवमथेश्ोकाऽयसुत्तरध।
स्तु निधिरनुष्ेयः। सा चैव॑रूपा
। वित्ः इतिः, | | :
गंणन्तराभावेऽपि बेदवित्परिवहा्थमित्येतदपि ada वद्याम |
` श्रध्याय ] 1 41
seria ब्राह्मणे देवानामपि स लेकस्य पाशं प्रययितः, प्रत्यत ee
AIT! न तदीयं वचनमपि शङ्कते कश्चित् |
MT RI Far वेदस्तदर्थो ददृ्टसुपदशेयन् प्रभाशी क्रियते yy ८३ |
तेषां वेदविदे बरयुल्योऽप्येनः सुनिष्छृतिम्
सा तेषां पावनाय canals विदुषां हि वाक ॥ ee i
परिषदुगमनं प्रायरिचित्तिनाऽनेन कथ्यते | तस्याश्च ल्त श्राया वैदधिदस् बयः
परिषदिति । |
ag च दशावगा वा परिषत्" इति वद्यति। तथा एकोऽपि वेद विद्ध मम् इति 1,
न दशक्लख्या पुरुषाणासुपदिश्यते कं तर्हिं गुणानाम् । तथा (व Sap दैठक- `
स्तक? इति गुणानामेव निर्देशः | एक!ऽपि वेदवित्" इत्यनेन चैतस्रक्षटीकयोति हेवु- `
कत्वादिगुतिराभावेऽपि केवलेनैव वेदेन वेदविव्परिषत्यं लभे |
| श्रयतु श्लोकः संख्यानिरदेशथेः ! eer यद्यपि वेदविद RYT, दैतुकस्वादयोऽपि ` `
FUT गृह्यन्ते । न aera वेदविस्वं शिष्टपरिषट्यच्णम् | तथैव व्याख्यास्यामः |
यदि aafaed न हैतुकस्वादिना विना मवति कथं तहीं दयुक्तम् “एकोऽपि बेद-
भतः प्ायशि्चित्तिना तरयः समुदिताः प्रष्टव्याः । एकस्य कदाचिसमादे ऽनवधाने
` स्यात् । तथैततपरिषद्रमन विदुषा ऽप्यदृष्टाथं करैन्यमिति। यथा च पधि विदुषा i
हिवाक।
न च रहत्यप्रायच्ित्तामावग्रसङ्गः । यत्र कस्याप्यविदितं तद्रहस्वस | विदिते तु
परिषद्रमनम्। तथा Ste स्यापनेनानुतापेनः इति
तदेतदुक्तम् | कस्पनाविषयत्वादस्य ¦ शक्ति ater पापं च svat विक-
` स्पयदितिः अ्रजुक्तनिष्छरतीनां प्रायश्चित्तं wera । तत्र चिभिर्यां कल्पना छता सा So
प्रमाणयितन्या | ce py | a ae
-यताऽन्यतममास्थाय विधिं विप्र समाहितः ॥ `
ब्रह्महत्याकृतं पापं व्यपेाहत्यासवत्तया ॥ ८५ ॥
oe सवषा ब्रह्महत्याप्रायित्तानामुपसंहारथ छोकोाऽयम् |
Ng म्रदणं चाप्र सवेवथंप्रदशैनाथैम्
` इ मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता। ` ` [ एकादशः
व्यपेहत्यपहरति ।
श्मात्मवत्तयाऽऽस्मनज्ञानतया | शाक्लायज्ताभिनिवेश त्रात्मवानित्युच्यते | तस्या-
यमभ्यवसायो (न शाघ्लार्थमन्यथा वत्ततेः Sy
दत्वा गभेमविज्ञातमेतदेव वतं चरेत् |
जन्यवेदयो चेनानाघात्रेयीमेव च fag ॥ ८६
गर्भै ब्राह्मणजातीय एव । केन गर्भ॑स्य पातनं कारयेत् । ` |
श्विन्नातमज्ञातस्चीपुरुषविशषन्यखनम् । उपज्ञाते यथायथं क्लोपंसनिमित्तसेव
“कथं पुनः खिवामहतायां mer वधे भवति ।
श्रैौषधादियेगेन meter पावनम् |
रतदेषैव्येकव्चनास्प्रत्यासन्नद्रादशवार्पिंकमेवातिदिश्यत इत्याहुः ।
भन्ये रतदिति शद्धिकारणं सामान्यापेक्तायाम्, श्रतेः सर्वप्रायश्चित्तातिदेशः |
शचियवैश्यौ चेजानै यजमानै। भूतकालता न विवक्िता |
स्णरयन्तरे सवनगतौ राजन्यवश्यावितिः। श्रतश्च प्रारब्धसोमपानयोरेष विधिर्न
दशैपूयैमासादियजमानयेाः। लिङ्खदशैने तु यजभानमात्रयोर्भावयकतीति । बराह्यणीभूयैव
यजत इति। वि
` आ्राचेयों स्तियमच्रिगेत्रजावाम् | wate लोधुखयोर्वाह्मथीनामपि
प्राप्तावात्रेय्या वचनमन्यगात्रनिङ्यथैम् ¦! श्रता ब्राह्मण्या अप्यन्यस्या वध उपपातक
| z मेव । ल्लीशुद्रविट््तत्नियवधः इति | Pe er ee
aq ‘eigegaa इति तचातुवण्येखी मात । sanelargquaanngiaa `
प्रायश्चित्ते feeds । मतृ.खगुणापेक्तो विकल्पो बुद्धिपूवाबुचधिपूरवकृतश्च सः । सनप-
बाल्लापत्ययोसलदमावे बाल्लानां ce जीविते nar श्रपि बाद्यणभार्याया
अदृद्रेषादनपराधिन्या निमित्तान्तरता वेपजाप्यमानायाः शीलं wat असंप्रयुज्य- `
मानाया वधः। एवमप्युखेन्तया “खीसुहट्रधम्ः serdar । अन्यत्र तु ‘eter `
` ्मात्रस्यां afer
cae भन्ये raTaat गभसाहचयारतुमतीमाह | पत्यते भ्रणदातरयाश्च हन्तेवि। ` a
TUE ब्राह्मणवधकारी सा ¡ सा च Maeda | चत्र Raa गमे उद्यत इदयात्रेयी। `
यद्यपीदश्यां इत्तौ तद्धित न स्मयते, प्रयोगाज्ुसारेण तु भवतोति ॥ ८६ ।
Ao उक्त्वा चैवात्रसं साक्ष्ये पतिरभ्य गुर तथा
च निःशेपं Seat च बरीसुददधम् ॥ ८७ ॥
ch
saa: ] sss gee Be
रण्यभूम्यादिखाच्ये नु वधादिसंशये बाऽचवाभिधाने smafkaatag) wa fe
दाषातिशयः श्रयते 'मश्तागसिस्यादि | अन्यत्र गुदलघुभावेन कस्पना कायां
यदुक्त मलीकनि्वन्धः इति तदेवेदं श्रतिरंभः, संरंभपूवेको
पतिर्य
गुरारुपद्रवारभ | | | |
feta: sont दरिद्रस्य महता धनवतेाऽधमस्योतान्यस्य ब्राह्मणजातीयस्येया-
दिकषदट्पना | यत्र data श्रयते तत्न यथाश्रस्येव भविदुमहंति | कः कल्पनाया Baar,
न चेह ॒कैटसाच्तिनिन्लेपयोलधघुप्रायश्ित्तमस्ति। यष्टि सुरापाने तदपि तुस्यमनेन
गरीयः, श्रुताश्ुतविषयत्वं शक्तिं Wala’ यत्
सत्यप्यनुक्तनिष्कृतीनामिति' श्रवणे | ce ॥
०
प्रागयं ठयाख्याका्थः प्रायश्ित्तगौरवेापदेश्षपरः |! दद |
सुरां पीत्वा fast मेहादश्चिदणा' get faq
तया घ काये निदेग्पे gerd किख्िषात्ततः ॥ ८९
द्विजश्रुतिर्ाह्मणार्थैव | ae च रटसयन्तरे व्राह्मणस्य उष्णां मा सिचेयुः सुराम्,
(To २३।१ ) इति ।
सेदहादित्यडवादः। ee ray Lae
: shaqat adage साभमान्यलक्तशाथैम् | wa एवाह कायै faery
सुच्यत इत || SE =
गोमूत्रमश्चिदणै' at पिवेदुदकमेव वा
पये घृतं TSSHCUAMHTART वा । ९०
अन्यतरप्रायश्ित्तमभिवणे भवस्येव | |
गोमूत्रादये द्रव्यविशेषा श्रन्यप्रकारमरणनिच्य्थीः।
सुया च ष्टीति विज्ञेया ! तां मुख्येतयुपचरन्ति ! wea तु प्रयोगो Arq
कामतः पाने चैतत् | तथा च व्यति । अज्ञाना्रारुणो पीता संस्कारेसेव wea;
अग्निवणमियिस्पशेमिति ज्ञादन्यम् | तथा चाह "प्रामरणादितिः
ce सुरा च स्लीणामपि प्रतिषिद्धा । उक्तं fe वासिष्ठ
| षद es मेधातिथिभाष्यसमक्ङ्कता | | | [एकादशः
तया ब्राह्मणी सुरापी भवति | न at देवाः पतिलोकं नयन्ति ॥
इदैव सा भ्रमति agen लेके प्रत्यानपु च जल्ुग्भवक्तिः ॥ ६० ॥
कणणान्वा यक्षयेदष्दः पिण्याक बा anfafar |
सुरापानापनुत्यथ' ASAT जटी ध्वजी 1 ९१।
हदं प्राणालये Seay । अन्येन विहितस्यापि त्स्य ।
agg तप्रछृच्छुसदहितः पुनः संस्कारो दशेयिष्यते ।
es wet तु गीडीमाध्व्योरुपचरितघ्ुराभावयोरिच्छन्ति । तथा च स्मृत्यन्तरे ‘ager.
ee मय्पाने चद्रायशमभ्यसनी यम्?
सकरदिति कण्पिण्याकयोरभयेः शेषः | रि
शायास् |
अ्रालमयम् | गेलोमाजाज्ञोमादिकृतं वासः। जटी शिखयाऽन्यै्वां कंशः |
ध्वजी मद्यवटिकादिनेति ॥ ६१ ॥
oes सुरा वे मलमन्नानां पाप्मा च मलमुच्यते ॥ त
तस्माद्व्राह्मणराजन्यौ वैश्यश्च न सुरां पिवेत् ॥ ९६ ।
` श्वन्नशब्दे यद्यप्यदनक्रियाकर्मणि व्युस्पायते, तथापि व्रीह्यादिप्रभृतावेव भक्त `
सक्खपूपादै प्रसिद्धतरप्रयोगः। तथा चान्नेन व्यञ्जनमिति Aaah: ) sa: पिष्ट-
a विकारत्वात् सुराया अन्नन्यपदेशे लन्धेऽन्नानां मलमि ति निवारणेपपत्तौ वैश्याः `
ध a ger: प्रतिषेधे fgfrer | |
लिङ्क याणा वर्णानां संपद्यते! ब्राह्मयक्तन्नियवैश्यैरपि वर्गैः ast न पातव्या) `
किंच सैव सुरा gen ears: | एवं यथा सीधुमाध्वीक्योर्शुर प्रायश्चितं न
` तथान्येषामरिषटादीनां मानाम् | | |
मलशब्दः पाप्मेति व्यास्यातो निन्दातिशयदशैनाथैः | a
on wate masa वाक्यात् सुरापाननिषेधोऽयम् | भिन्नवाश्यत्वा्च `
| नाथेवादं Wy ६२ tl | Ge व | © ee
गेढी Wt च माध्वी च विज्ञेया भरिविषा सुरा ॥
यथेवेका तथा सवां न पातव्या aA: ॥ ९३ ॥
“वो aT) येषामपीन्ञुरसमेन मद्यतामापद्यते तेषामपि कारणे कार्योपचा- `
अध्यायः]... -मदुस्टतिः॥ RE
मधुने विकरे माच्वी। मधु माध्वीकं aaa) न wit Maa
कारसस्य प्रतिषेधो यावन्मद्यावस्थामप्राप्षस्येति ada) अविकृतं हि मधुमाष्वी- `
कमिच्छन्तीति स्मरति । यत्रापि मदशञ्देन प्रतिषेधस्तत्राप्यनासादितमद्यपानशक्तियोगस्य
` नैव प्रतिषेधः। तस्य मद्यशव्देनानभिधानात् । यथा शुक्तःशब्दाऽवस्थाविशाोषवति
= प्रवतेते नाविशेषेय । न दि तदेवाम्लतामनापन्नं युक्तमि्युच्यते। यथा स एव नै;
बत्सावस्थायां न बलीवदेः | एवं च पिष्टोदकादिसंघातसंमध्या न सुरा? यावत्कालपरि
वासेन न मदशक्तिमापन्ना | एवमिन्लुरसखद्रौकारसयोद्र्टन्यम् । `
स्पायास्तहिं पानं प्राप्रोति, यावत्या मात्रया पीता न मदयति । प्रविबन्धकद्र- `
ज्ययेगेन च |
नैष देषः । नायं मदोतपत्तिप्रतिषेधः । प्तथा करवभ्यं यथा मन्तः चोवो न भव. ` ~
div) किं तहि चयन्मदजननसम्थेशक्तियुक्तं तन्न पातव्यमितिः , श्रस्पाया प्रपि
सा शक्तिवि्यते । यावता र्तमत्पप्राणं खदपमपि मदं मदयति ars महाप्राण बहुपि
नैति । नैतावता मदशत्तूयभावः शक्ये वक्तुम् । कार्याभावेन कारयभावान्भयानामपि
नैव निश्चीयते ¦ न हि agente दुम मथेस्याग्नरदाहकःवमनुमीयते, शुष्कटृणे वाद `
शस्यैव दाहकत्वापलंभात्
age द्रव्यान्तरेण शक्तिपरतिबन्धकते Tastee, वदप्यचायम् । नहि
णेन तादृशस्यैव दाहे तदानीं सा तस्य शक्तिर्नास्ति किंतु विद्यमानाऽपि कार्यम `
les अरत्यसमथां । शक्तिसंभवश्च sfidet 8 निकायम् । न च द्रव्यान्तराणि शक्तिं `
विनाशयन्ति अपितु कार्यारंभं परतिबध्नन्ति। तथा च तत्परिमाणारंभकद्रन्ययोमेऽपि
पैत्तिको माद्यति न श्लैष्मिको,ऽता नुमं
यत न तस्य विनाशः] | |
तस्मान्न भाविमदयावस्थस्य प्रतिषेधे नापि प्राप्तावस्था विशेषस्य प्रतिबन्धकाभावादि-
awa: | यथा चौरः स asta इति । नेोदरिवतेप्राप्वाम्लभावस्य प्रतिषेषः । `
माध्वीति कथं, यावता गुणेन साध्वीति भवितव्यम्? |
Sagar विधिरनित्य इतिः ( परिभाषा ey) परिहारः। ज्ञापकं चास्याः `
` परिभाषाया अओरोदिति वक्तव्ये प्रारुणः (पा सु *२।४। १४६ ) इति ॥
८. area po) oe
Sa द्विजोत्तमगरहणं च चव्रियवैश्ययेर्मयालुज्ञानार्थम्। तथा च aera’ भारतानां `
४ ar यादवानां WaT तु aga ‘it मध्वासवन्तो्ी zs} मे AVAGA? इत्युत्तरष्ोका- `
` दथेवाद एव। ८
9
मेधातिथिमाष्यसमलङता | [एकादशः
` “नलु च तथास्ति बहुववनेकयम्।
| यावता एकमुपमानं द्रे उपमेये। oa 4.4
HAAR चात्र देतुम्निगदोऽथवादा मलं Zadar शुपैण जुहोति तेन aad क्रियत
Ree eta.
“` ` यक्षरकनःपिशाचान्नं मवं मासं सुरासवम्
`" तदूब्राह्मणेन नात्तव्य देवानापरश्चता हविः ॥ ९४ ।
यक्ञादये fea: प्राणिन सच्याभच्यविवेकशून्या ater
` सुरा चासवश्च सुरावस् | "जातिरप्राणिनाम्? इत्येकवद्धावः |
, श्रासवोऽत्र मधविशेष एव, ईषन्मयाद्धि्तं गोबलीवर्हवदिहोपादानम्
देवानासश्नता देवदेयानि हवीषि चरुपुराडाशादीनि दशीपूर्थ॑मासोादितानि
नाह्यणस्यारितुं युक्तानि, न fara मयमांसादीनि ॥ च्छ ॥ =
श; I ecg
' oe अमेध्ये वा Tera वैदिक' बाप्युदाहरेत् ॥
` “ अका्यमन्यतछ्यादा ब्राह्मणे मदमेहितः ॥ ९५ ॥
| शरसेध्ये पतनं देनान्नाशनवदथैवादः।
“नु चवैदिकोदाहरणं कथमकतारथय्ः
Se तदपेचचयाऽन्यदका्थं क्य
` रो्वारणप्रतिषेधात् ॥ ee |
| wag | agave
` यस्य कायगतं ब्रह्म मवेनाराव्यते सक त्
4 a तस्य व्यपैति ब्राह्मण्यं are च स गच्छति ॥ ९ ।
अधीते वेदे संरकाररूपेणावस्थितं हृदय बह्मशञ्दैनेच्यते। गते हदये अद्य ना-
प्लाविते। स शूद्रतां गच्छति
नाह्ण्यवचनं सवेप्रकारमधनिषेधार्थं बाह्यस्य | चत्रियवेश्ययाः fear एव निषेध
` इति दशेयति ॥ &६
खयर्वा्तगेतद्वि्ञायते । दातुमुक्तं यदा स्यादिति प्रयोजते भयो जनेपहारस्तदा वा
व 4
PANT .-. . - " `. मनुस्छिः।. = १३
नाह्यणसुवयेस्तेये एततप्रायरिचन्तमू | - 1
विग्रहं Teasing | कत्रियादीनमन्वस्य प्रायशिचत्तस्यासमान्तानाच् । ति
मामनुशखस्तु निग्रहं करोतु । राजा गत्वाच वक्तव्यः| BAT राजशब्दो ^
देशेवरवचन एव न च्षत्रियजाप्यपेन्तः |) Ec ॥
हीत्वा Fas राजा सक्रद्धन्यात्त तं Way
वधेन शुध्यति स्तेने ब्राह्मणस्तपततैषर तु ॥ ९९ ।
ए ay तं दण्डविशेष च्रायसे दारुमयो वा ,
खकरत्स्वर्यासिति च विवक्ितम् न
ते। सङृतप्रहारेण वधो भस्णफन्ना वा भवतु मा वास्तु । तादृशेन
वधेन शुध्यति
मुशल प्रहारेण शुद्धो wala |
| ब्राह्मणस्तु तपसा वच््यमाशेन |
Baier राह्मणप्रहणम विवच्वितम् तथा चेत्तत्र द्विजव्रहणम्
` यद्यपि च Seared महापातकं तथापि मरणान्तं प्रायश्चित्त gavage
दज्यम् । उक्तं द्ण्डप्रायश्ित्तं तुस्यरूपेण | तत्र चेक्तं "शतादभ्यधिकं वधः इत्यताऽ-
वाक् कस्पना कार्यां । `
RG मस्यालूते भवतिः इति प्रायश्चित्तान्तर, तस्मिन् राजा शच्च seat Te.
Tee प्रमापयेन्मरणत्पूता मवतीति ara यदा चत्रियादिर्हता qa च
शिष्टं निष्कान् को घृताक्तो गेमयादिना या प्रकृतिः (2)
पपरसाऽपनुनुत्सुस्तु सुवणंस्तेयजं मलम् |
चीरवास) AST चरेद्ब्रह्महणो चतम् ॥ १०० ॥ `
इति च द्वादशवापिकधर्माुवादात्तस्यैवावि्ेशो न ब्रह्महत्यायाः, ब्रायश्ित्तान्तरम् |
बह्महणि यहूत्रतसुक्त तच्चरेदिति योजना) pe at ett
ए अपनुनुत्सुरपनदमिच्छः। शुद्धिं चिकोर्षतीति यावत् ॥ १०० ॥ _
TIAA पापं स्तेयकतं द्विजः ॥
गुश्त्रीयमनीयं तु वरतेरभिरपालुदेत् ॥ १०१
नलु च वधेन शुध्यति स्तेनस्रपसा चेति हयस्य प्राक्तनत्वादेतैरिविं बहुवचनं न
४०२ ees a मेषातिथिभाष्यसमल्कता | ` [ एकादशः
एतदेव ज्ञापक -एष निःशोषोक्तानप्यनुक्तान् कपेतायुवन्धायपेद्या |
गुरखोगमनप्रयोजने गुरस्त्रीगसनीयस् । निमित्तमपि प्रयोजनञुच्यते, प्रयो-
जयति प्रवतेयतीति॥ १०१ ॥ ˆ ~ * “ ae oe
गुरुतरप्यभिभाष्यैनस्ततपे खप्यादयोमये ॥
ait ज्वरुतीं aster स विं
गुरुतल्पगः | Wesel वा ` पाटः । त्रपौतिमवर्थायेन विशिष्ट एव खी-
gaat: संसगं उच्यते। =.
गुरुराचा्थः पिता चेति । तल्वशब्द दारबचनः |
आचार्याणीं गलते प्रायश्चित्तम् | श्रपरा मातेव मातासमानजातीयायां गमने | इमानि
त्रीणि प्रायश्चित्तानि aera बुद्धिपूवे च |
सभिभाष्येनः पापं विख्याप्य । तल्पै शयनेऽिष्प्यऽथामयै शयीत |
मृट्युना शुध्यताति a =
aia: cat सीपरकतिरयोमयी तामारिलष्येदालिंग्येत ॥ १०२ ॥
॥
fee ॥ ह ५
५ ह \ ति
स्वयं वा शिश्चषणावुलछृल्ाधाय set ॥
नेक तीं दिशमातिष्ेदानिपातादनिद्यगः | १०३।
उत्कर्तेनं न कस्पेन शोधनम् | शख्ायाचचिप्तम् । शक्तिः सवत्र सहकारिणो |
येन शक्येतं Sa तरसामर्थ्याह्नभ्यते |
afaaitsstan: | श्भरकूपादि न परिहरेदित्यथः । कव्यादिषु प्रतिपानं
हि तदापाताद्रच्छेदेव ।॥ १०३॥
.. ~ खट्वाङ्गी चीरवास्ता बा इश्रुल विजने वने ॥
प्रानापत्य चरेच्छरमब्दमेक समाहितः ॥ १०८ ॥
ग्मबुद्धिपूवैकं स्वभायाश्रान्त्या गमन इदं प्रायश्चित्तम् ¦ विजातीयगममे ुद्धपूर्वक.
मपि । चीर वखखण्डम्। भ्मश्लेा Berea: | समानजातीयाया aft व्यभिचा-
रिण्या गमने weta प्रायश्चित्तम् i १८४ ॥ |
श्रभ्यायः ] Aa es ol ` ५ BoR
` श्रतिदिष्टगुरुभावानां मातुलपिटव्यादीनां या भार्यासद्रमन इदं प्रायश्चित्तम् | र
हेविष्यं पयोमूलघतादि। यवाश् दवपेयादि ॥ १०१५
एतेवरतेरयेहियु्महापातकिना मलम् | ए
उपपातकिनस्त्वेवमेभिनानाविषैव्रतेः ॥ १०६ ॥
2% उक्तवत्त्यमाणसंक्तेपवचनोाऽयम् ॥ १०६ |
~ उपपातकसंयुक्तो गोघ्नो मासं यवान्पवित्॥ `
कृतवापो बसेद्ोषठे चर्मणा तेन संहतः ॥ १०७ ॥ `
AT गेषाती । मूलविभुजादिदशेनालक नि दः
यवान्न fe यवसक्तुपान केचिदाहुः | wea तु प्रकृतिशब्दः काये
यवाग्वां प्रयुक्तोऽता यवान् पिष्टा पाययेदिव्युक्तं waft) ` | oe 1 TM
पूवेरिमन्पत्तऽश्चुतोदकादिद्रवकर्पना भवति । न हि यवा उद्कादिना विना ag |
शक्यन्ते। इह तु लक्तणामात्रम्, श्रश्रतकसपनायारच लघ्वी लच्तणा |
कूतवपनः कृतमण्ड्यः। केशच्ेद्वचने वा
ATS यत्न गाव saa |
चमंणा तेन । या न asa, ale खन्यस्या श्रपि || १०७
चतुथकालमश्तीयादक्षारख्वणं मितम्
गेमूत्रेणाचरेत्लानं st मते नियतेन्द्रियः I
gt माखावेकेकमाहारं मुक्ता द्वितीयेऽहनि सायमश्रीयात् । ` SP Rat
` क्वणविशेषेय ्तारथहणातसैन धवस्याप्रतिषेधः । स्वतन्त्रः क्तारप्रतिषेषा दहि ged ee
सति MT! aa वचनशरृत्तिः sage च लक्षणार्था । युगपदधिकरथतायां |
RR स्थिते विशेषणसमासे बिशिष्टस्याश््य नानुज्ञासंबन्धः। न समासादिल्ाघवम्
भित erected: | न यावता दृपिभ॑वति शरीरस्थितिश्च जायत
गोसचस्नानं त्रिष्वपि कलेषु! `
an चतुयक्राल at माक्चाविति संबन्धः | एवं स्मृत्यन्तरे OO
@ृतवपने वसेद्रो्ठे चर्मणा तेन संतः । A मासै क्ञाननस्यस्य गोमूत्रेण विधीयतेः। `
भरादशैचक्रियाकार्यसद्धिः छुर्वीत कवलम् !› 3. ne
ae द्वै मासावित्यस्यानेन संबन्धः संभवति । alae पादपूरथाथैम्
„ स्नानकाले यदि पादायणुद्धिभवयथात्तदुदकेनैव द्रन्यशुद्धिनिधिना शोधनीयम्
fom
४०४ 0 मेषातिथिमा्यखमलङकुता। = Ta
ध श्रा वमनमपि शुद्धयभेमुदकेयैव स्नानकाले ! अन्यदा खदा शुद्धिः । सा खद्रारिक्रमेशेव
कतेव्या । स्तानविधै गोमू्रश्रणादाचमनादै कः प्रसङ्गः | स्नानेऽपि प्रायश्ित्ताङ्खन
vps 1
दिवाचुगच्छेद्वासतास्तु तिष्ठन्नष्वं' रजः पित् ॥ `
छभरषिखा नमस्य रात्रौ वीरासनो वसेत् ॥ १०९॥ `
यासां गवां स्थाने बसति ताश्वरितं गच्छन्तः पश्चा्रच्छेत् । तच्छब्देन प्रस्यव-
` मरशाचासां a2 स्थितस्तासाम् । भ्न्यासां गच्छन्तीनां न मवलनुगमनम् |
वभिः सञत्यापितं रजा tees गच्छन् पिबेत्!
एवं तत्रैव ताभिः सह aa विहत्य ताभिरेव सह पुनर्गोषठमागच्ेत् |
शुश्रषयित्वा कण्डूकर्षणरजेपनेादनेनोपगच्छन् |
नमर्करुत्य जानुशिरसा प्रणामं कृता |
रासना वसेत् । भित्तिशय्यादावनिषय यदुपविष्टस्यावस्थानै तद्रीरा-
सनम्? ॥ १०६॥ न.
तिषठन्तीष्वयुष्ष्त्, बनन्तीष्वप्यनुत्रञेत् ॥
Matas तथास्रीना नियते बौतमस्छरः ॥ ११०
तिष्ठन्तौ त्येवमादिके विधिः
aa काश्चित्तिष्ठन्ति काश्चदुत्रजन्ति काशिवद्रा ऽऽसते aa भूयसीनां धम
वीते सत्वरो rt यस्येवि। प्रदशीना्थ चैतत् । त्यक्तरागादिमनोदोष इषि
यावत् । नियतेन्द्रियवचनात् ॥ ११० ॥
आतुरामभिशस्तां वा चैरव्याघ्रादिभिर्भेयैः॥
‘ पतितां पङ्कलघरां बा स्वरारविमोचयेत् ॥ १११॥
स्रातुरा व्याधितम् | अमभिश्चस्तां aka) भयैर्व्याध्रा
सवण सामर्थ्येन माणशब्दाच्छरासपवन एव | प्रणो महाप्राणः इति
तेन॒ खयमशक्तंन सहायकोपादानेनाप्युद्धार
TR ys क प 0 (ध Rea ee om श ee ए ५ 110 a पा nT CR CUMIGT Sar nae OFT os 101 1 पा se MR 0 |
णवा अद
श्रभ्यायः] मुस्त; ) nie ०4
| उष्णेन भयं तपव्यादिव्ये वषति पजन्ये शीते वा मारते वाति वयै
भशमिति ॥ ११२॥ च ध an fe,
` ` आसना यदि बाञन्येषां गहे क्षेत्रेऽथवा खले ॥
भक्षयन्तीं न कथयेतपिवन्तं चैव वत्सकम् ॥ ११३ १
तरीद्यादिभक्षथन्तौं at न वारयेत् । न चान्यानाचक्तीत निवारणाथेम् यदि तु `
बध्नीयात् श्राशंकयते बाधेति aca तदा पृवेक्तकरणे न दोषः । तदयुप्रहेा विधीयते |
एवं पिब॑तं वत्खकमपि ॥ ११३॥
अनेन विधिना यस्तु गेघ्रो गामनुगच्छति ॥
स गोह्याकतं पापं त्रिभिमांसेन्यपाहति ॥ ११४ ॥
ठषभेकादश्ा गाश्च दयाच्छुचरितव्रत
श्रविद्यमाने ade वेदविद्भ्यो निवेदयेत् ।॥ ११५
दश मावा देया सक्ष इषभः। शक्तौ wert तानि|
शरविद्यसाभै गदितधने तते न्यूने सव्वं देयम् । ` १
~: वेद विद्धय इति बहुशः, न द्वयेरेकसिमिन् वा । विदविद्श्रहणं न बहुवचनाथेम- = `
खवादा वेदविदामेवे पात्रतयोक्ततवात् ae ११५ =
यतत erat 'दहनवाहनबन्धनदामपाशयेजनतेतीषधादियेगे at aia ag
त्वा प्राजापत्यः चरेत्ततश्चेलखण्डं दयादिततिः यो नातिप्रयलेनैतासु क्रियासु प्रवतैते ` a
RE प्रमादजेऽपगाघे प्रायशित्तमेवत् | wa: :
‘gat गोधिकित्सार्यां qemifrattaa । aa St विपत्तिः स्यात्प्रायध्ित्तं न ad? |
‘ag स्नेहमाहारं दयाद्रो्राह्यणेषु यः । दीयमाने विपत्तिः aa स पापेन लिप्यते
इति साँवतेम्। ` |
तथाऽस्य मासेन शुद्धिरुक्ता 'पंचगन्यं पिबेत् षष्ठे काले षयः समाप्ते बाद्यशंसतर्षयेत्
भ विकललघेनुः च ददात्? |
तथान्यारद्धंमासेन (सक्तुयावकशाकपयोादधि घृतं सकृदिति! विकस्पानेतान्व- ` ध
at । येन द्रन्येण यः प्रयोग area: ag तेनैव समापनीयान तु करिमिरिचदह्वि `
` सक्तवः कस्मिर्चियावकादीनीति। MAR aaa विकरियतेऽपि saga न `
। नीहिषूपपन्तेष्विच्छया चैतेषां वा विनाशे थवा उपादीयन्ते; प्रतिनिधिनैवं प्रयोग- `
_ समप्निः। तत्रापि गोदाने विदितम् । तथैतावन्त्येव तर्पास्यतो बत्लसदि्ता गां `
४२६ - ` मेधातिथिमाष्यसमल इता | र [ एकादशः
| ८ अत्रोक्तं गोवमीथे ( २२।१८ ) च ‘at वैश्यवदिविः । at श्रोत्रियस्य
यज्ञविदुषोऽगन्याहिस्य दोग्ध्री ageict बालवत्सां निधनस्य गां हत्वा गौतमीयं
चेत्रारामादौ ब्रह्मादिषु च प्रविश्य तन्निवारणार्थं प्रहरत (मा सारथाम्येनामितिः श्रनया
बुद्ध्या कथंचिन्खरतायामिदं मासिकम् । तथा्रो्ियस्य जरत्या श्रत्तीरायाश्च बुद्धि- ;
पूवेवधे नेमासिकम् |
एतदेव ad यु खपपातकिने द्विनाः॥ `
अवकीणिवनं ETT चान्द्रायणमथापि वा ॥ ११६ ॥
रुतदेवेति गेघातकम्रायर्चित्त' सर्देषुपपातकष्वतिदिशति |
वैकल्पिकं चान्द्रायणमपि
उधपातकितवे विरशोषापदेशान्न tise चान्द्रायणमिच्छन्ति |
तेषामुपपातकित्ववचने Teer प्रयोजन मृग्यम् ॥ ११६ ॥
TART तु काणेन गदेभेन चतुष्पथे
पाकयज्तविधानेन यजेत fase ति ` निक्षि ॥ ११७।
VRS aU? ब्रह्मचारिणि रतानि तस्यातिक्रम: खोंप्रयेगलन्नणः Arce
सीत्यवकीर्णौ | Teall कामतो रेतसः सेकमितिः।
. काणेन गदभेनेति equate: 1 चतुष्पथेभेति ace) निशौ
कालस्य । ने तिति देवतायाः | पाकयन्नविधानेनैतीतिकरैव्यताविधानम्
“ag च agar भभनिरामीयपशुसाध्या द्मधिषोमीयपश्ुप्रकृतयः), |
सत्यम् । स एव पाकयज्ञप्रछृतिः | सलयधिकारे हि सः । se च पशुरपि द्रवति
पयोऽपि द्रवतीतिः । "पाकयज्ञाः, पूयंमाखादयः ॥ ११७
asa विधिवद्ोमानंततश्च सपेत्यचा ॥
वतिन्दरगुखहीनां जुहयात्सपिंषाऽऽहतीः ॥ ११८
Seam) ‘aq
1 सचन्त मरतः समिन्द्रः सं इहस्यतिः ॥ संचायमगििः सिच्तु
> ( amdaz © | ३३ १) इत्येतया जुहुयात् । = `
अणथ्यायः.] on 1 ee ee ee
मान्तरवशिकत्वात् देवतानां ate वातशुरुशब्डै मरुद््ठहस्पतिशब्दल्षणौ । WaT
वाठादिषु स्वाहाकारादो मरुद्डहस्पतिशब्दैा प्रयोक्तव्यो, न बातगुरशब्द ॥ ११८
कामतो रेतसः सेकं वतस्थस्य द्विजन्मनः ॥ `
अतिक्रमं वतस्याहूषमेज्ञा बरह्मवादिनः ॥ ११९ ॥ `
अवकीथिपदाथेनिरूपणम् । अतश्चापात्तत्रतातिरिक्तविषय एवं विज्ञायते |
व्रतस्यस्येति ब्रह्मचर्याश्रमस्थस्येति. स्मृव्यन्तरदशेनाद्रिक्ञेयम् |
रेत.सेकस्स्वस्यैव विशेषतः प्रतिषिद्धो ऽन्तरेणापि खीसंप्रयोगम् |
कामतः सेके विधिरयम् ।॥ ११६ i |
मारतं पुर्हूतं च गुर पावकमेव च ॥ ` `
चतुरो वतिनऽभ्येति ब्राह्यं तेजाऽवश्ीर्णिनः ॥ १२०
जुहयादाहुतीरितिः विधेरथवादः। व्रतिनः सत श्दक्षीणिनः यत् ब्राह्म
तजे विविधविज्ञानोपाजितं पुण्यं तदेवा देवताञुवैटयुपसंक्रामति । तत्र लयं गच्छतीति `
यावत् । afar विवक्तितम् ॥ १२०॥
एतस्मिन्नेनसि पराप्ते वसित्वा गर्दभाजिनम् |
aqme aan परिकीतंयन् ॥ १२१ ॥
वसित्वा अच्छाय। as
स्वक्म्विकीर्योऽस्मीत्येवम् ॥ १२१॥
तेभ्यो छन्धेन भैक्षेण वतंयन्नेककालिकृम्
उपस्पृराद्िषवणपनब्देन स विश्चुध्यति ॥ १२२
` प्रातमध्याहपराहं पूपस्पुश्नरं स्नानं कुवन् । संबत्सरेण gat भवति । १२२
जातिभ्रशकरं कमे कत्वाऽन्यतममिच्छया ae
चरत्सान्तपनं इच्छ प्रानापलयमनिच्छया ॥ १२३ ॥ `
समाप्रान्युपपावकानि । ष
अन्यतसमित्यतुचादः | न हि निमित्तानां समाहारसंभवः । ससुदायवि्ायां `
| fe aS कस्यवित्मायरिचत्तमुपदिशति । को हि मनुष्यः सर्वाणि जातिश्न'शकराण्य- a
| कषायाणि galt) एक एव शब्दः प्रायशिचित्ताबुदेशेऽशाखताप्रसेगः। न च सादि ` ae
+ स्यतरिवचता््युक्ता, लक्षणत्वेन gauged प्रति निमित्तानाम् | श्र्तः प्रत्येकं वाक्यपरि ४ oS
TN, Sle cna TAM tr oe A MONO NNT NT ETT Foc eT NT oT TT TT ET TT NT न ०) र नण
न्द मेधातिथिभाष्यसमलङ्कवा। [ एकादशः
समाष्निः "यस्य पिता पितामहः सेमं न पिबेदि स्यन्यतरस्य पितुः पितामहस्य at सोमम-
पीतता भवस्येव पशुः । यथा सत्यप्युमयश्रवणे यद्यभयं हविरातिमियादित्यन्यतरह्-
विर्विनाशेऽपि भवत्येव पंचशरावः, एवं सवेप्रायशिचित्तषु द्रष्टव्यम् |
4 इच्छथेतिं विवक्षितम् । श्रनिच्छयेति चै । प्राजापस्यसान्तपनयाः खरूपं
APT TH १२३॥
सङ्रापा्रकर्यासु मासं शोाधनमैन्दवः ॥
मलिनीकरणीयेषु aq: स्याद्यावङगेसू्यहम् ॥ १२४ ॥
सङ्करोकरणमपात्रीकरण पूवेयुक्तनेति | एवं सङ्करापाचकरत्यास्विति संज्ञिमेदा-
्रहवचनम् । करत्याशब्दः प्रत्येकमभिसंबध्यते । शत्यं? कारणम् |
रेन्दवे सासः चनन्द्राथणः
यावक्ता यवविकारः पेयलंद्यादिः।
श्मत्राविशेषश्रवणेऽपीच्छानिच्छयेगुरुलघुभवे विज्ञेयः ॥ १२४ |
तुरीये ब्रह्महत्यायाः क्षत्रियस्य वधे स्मृतः ॥
वैरयेऽष्टमांश gael श्रे ज्ञेयस्तु षोडशः ॥ १२५ ।
सवनगतयो राजवैश्ययोर्नाह्यणसमयुक्तम् । इह तु ततोऽन्यत्र | स्वधर्मावुष्ठानयो-
श्चतुथां्टमविभागविधिः | तथा च वृत्तस्य प्रह सर्व॑क्रियार्थम्
त्रीणि वषांणि चत्रियस्य, साधेवषं वैश्यस्य, नव मासान् शूद्रस्य । ae,
` यत्तु 'सखीशुद्रविटृतत्रियवधः इति त॑त्परियक्तष्वकमणेः श्रधभैस्थितयो; । शूद्रस्य
aw द्विजगुश्रूषादि, न महायज्ञानुष्ठने च । = `
वृत्तं शीलं वैश्यवृत्तो वैश्यस्य वृत्तावेव वा तिष्ठति । गहने यथा समये 'तियच्छ-
fate? | cy 24
सखधमेपराणां विधिषलपरायर्चिक्तम् ॥ १२५
अकामतस्तु राजन्यं विनिषात्य द्विजोत्तमः ॥
षभैकसह्रा गा द्ासुचरितव्रतः ॥ १२६ ॥ `
Sanat दानप्रायरिचत्तम् । संभवद्वित्तप्य तपो नास्तीति बद्यति, (दानेन वध-
यदि वा (सवनगतयो-
Ba चैकस्य हन्तव्यतेया उपनयेयुः । अरतिरि्तसद्धावे न न्निमिततं स्यात् । wafer | `
वृषभ एका यासां WES वा वृषभैकसदस्राः । १२६॥ | |
अ्यब्दं Sar नियता जटी ब्रह्महा व्रतम् ॥
TATA ्रामादरक्षमूलनिकेतनः ॥ १२७ ॥ `
MS: श््तोकस्तुरीय इयस्यातुकादः | Bt
~ Szifa चीरखद्बाङ्वार्णादिनिघरत्यथैमिपि केचित् |
न तदयुक्तं aaa ते धर्मांस्तदीयतुरीयमागातिदेशा नान्येषां सत्यपि dud सरस्वती-
परिसपणादीनामिव प्रयोजनस्स्वोपपत्तौ
दरत् इति भामाचिवृत्तिः।
Taga Hal इतेति ॥ १२७ ॥
एतदेव चरेदब्दं पायरिचत्तं दिजोत्तमः
प्रमाप्य वैर ` TAT ददयादेकरतं गवाम् |) १२८ | क
` पूेत्रा्मेऽशः, अनेन द्वादशो विधीयते । ब्रस्पर्वादृढ्द' न्यूनशुणस्य विधिस्यमित्ति `
विज्ञायते > र eee ध
“~. लं वृत्तस्य इति धृतम् Set gee
क्त्यम् । संप्रति Ta agar, प्राङ्निगुण इति | यस्तु सर्वदेव वृत्तस्थस्तस्य `
` पूषेवदिति ज्ञेयम् ॥ १२८ ॥ Bn a
| एतदेव वतं कृत्स्नं षण्मासान् are चरेत्
हषभेकादशा वाऽपि दश्राद्धिभाय गाः सिताः ॥ १२९
aaa arash नवकं च वृत्तस्थेतरमेदेन योज्यम् ।
यथाश्रृतसंख्यं च गदान सर्वत्र वेकह्पकम् । Farrage च प्रदशनार्थम् ! `
सिता न ada) किं तहि? शुद्धिसामान्थाया बहुत्तीरारूयपलया न्ट ::
प्रजाश्च ॥ १२६॥ Meee a ee
मानारनङृल हतवा चपं ERAT च ॥ =
वगेषेलूककाकांध शूद्रहत्याव्रतं चरेत् ॥ १३० ॥ =
अतिमहन्वासरायच्रित्तस्य सञुदायवधे प्रायच्ित्मेवत् । =
ननु चात्र साहित्यं न विवद्धितमित्युक्तं यता ais शकरादिषु | कथं चैते “Is
गेवष्नैव वचस्यते वलम् । ada दन्ता । अधिके wach) =
8; | मेधातिथिभाष्यसमलङ्ृता । = ` [ एकादशः
सैतच्छर यते न्यूने वधे च न स्यात् । पयः पिबेदित्यादि प्रत्येकविधेन संबध्यते । न
guard प्रत्येकं वाक्यपरिसमातिः aged बा । अर्थान्तरे तु स्थातुं लम्बते । `
यत्तावदुच्यते साहित्यं न विवश्जितमिति । तत्र न विवद्यते यत प्रत्येकं संबन्धि- ध
वाच्यमथैवत् | यथा यस्य पिता पितामहः सोमं न पिबेत्? इति । यत्र पुनरविवक्त्य- `
माये वाच्यमेवानथैकं तत्र तत्परिहाराथं युक्ता Aaa) यथा वच्यति सहस्रस्य
प्रमापणे ga amet | भ्रन्नाविवक्तायां सहखस्येति व्यथ स्यात् । नं दिशाख्ञा-
न्तरविराधादतिमहन्त युक्तव निवता । =
Sag च पदोपादानतायामपि waar विशेषणस्याविव्तेव । यथा यस्ये
भयं हविरिस्युमयशब्दा्थं aa तुर्यम् । aa हविरुभयमिति च पदद्रये बद्यमाण
वाक्यभेदः। हविरत्रोभ ` चेति यत्रावस्थामेदस्तत्र वाक्यमेदपरिहाराथेमवश्यं
) मेदः। अन्यतरस्मिन् व्यवहिते गुणो at हास्यो भवति । तथोभयशञ्है सवंमस्ति ¦
oe —ooreaeh efgsta व्यवहिता भवति संख्यानुरूपत्वात्् | गुणादवाद्कत्वं वाऽस्य
` संभवति। श्रविव्विते च तस्मिन् परिशिष्ट वाक्यमथेवाद् एव । इह पुनः सयुदाय-
। विवक्तायां सह्रशब्दबिवक्चायां वा छृतस्नमेव वाकष्यमनथेकम् । तथा Bata
स्वात् । स्थानतां प्रमाणतां तथाऽस्यां शूद्रहत्यात्रतमित्येाबद्वक्तव्यं स्यत् । प्रमाणे
शूद्रहत्येवि । एतावतामेव हिंसा संभवति? । hat oe,
वथाऽन्यदप्येवं जातीयकं विशेषणं न विवच्येत, समानन्यायत्वात्, "फलदानां तु
gay इति । ततश्च सवैमसमंजसं स्यात् |
वैर्षेयं चेदं वाक्यं सैव वैदिकम् । वेशे च कस्य पुरुषस्य प्रयोगः किमथमनथेकं `
` ` प्रयुक्तमिति | इह तु बुद्धपूत sant मात्रायामप्ययुक्तमानथेक्यम् | तरताहिलयविवन्तावि
शेषणविवक्ता वायुक्तैव | यच्चोक्तं “कथं च तदिति ad ठेत इति चः?, ततरप्याखेटकाथ-
` सगयायां दावदादहिने वा उपपद्यतयैव | 9 es
यदप्युक्तमतिरिक्तसद्धावे न तन्निमित्तमिति, वदष्ययुक्तम् | न त्वाधिक्ये पूवषां नाशा
` न्यूनेषु च तथैव कल्पना कार्या॥ १३० ॥ :
पयः पिषििरा्रं वा योजनं वाऽध्वना asi ॥
septate वा सक्तं बाऽब्देवतं जपेत् ॥ १२१ ।
प्रत्येकं वधे प्राय्चिततान्तरमुच्यते | 1 pen eae ero
a ५ पयः क्षो र प्रसिद्धतरतवास्रयोगस्य, नापः सयामप्युभयाथेवायां; यथा "पयसा 1 .
gare इति यथैव वराहशब्दो मेषे wad सूकरे waa) प्रसिद्धतरः सूकरे
पर्वतादिप्रदृत्तौ सामानाधिकरण्यमपेचते "वराहे faa, "वराहः पारियात्रः इति |
स्पशयेदयात 1 oe
| प्रत्येकवधे चैतसप्रायरिच न्त, द्नदरानिदेशादित्युक्तम् ॥.१३४
प्रकृते च भेजने wars शरीरस्थियथ प्राप्ने तत्स्थाने पयो बिधौयमानमन्यदन्न
` निवतेयति | तपोरूपसाच्चैतदेव stow युक्तम् । तापथति seat तपः
अता यथा श्राणायामे धृतप्राशनमितति नात्र चौरस्य मजने निवल्यैते, एवमिह नाचभनं `
निवतैयदि। ये घृतप्राशन मोजनान्तरनिमित्तं बाधत इति । ` as
नापः Tata विकर्पिताः किं वहि 9 उपस्पृशेत् खवन्त्यामिति । ca `
पानात्तद्रमने श्नध्वगमनशब्द उक्तस्य नद्यां स्नानम् | खबन्तिवचनात्तडागसर सिवत
श्रष्देवतं रापो हि ay इत्यादि श्क्सयुदायोक्तं पवमानसूक्तम् |
स्ध्त्यन्वरेषु (छशरभेोजलमेकार्थं deed च दक्विणतिः | oe
ब्रजेत् न देशान्तरप्रप्निरित्येव, किं तहि { पादाभ्यां गमनम् ॥ १३१ ॥
अभि काष्णायसीं द्यात्सपं हत्वा द्विजोत्तमः ॥
पलालभारकं षण्डे सैसकं चैः ॥ ॥ १२३२॥
द्विजेात्तसग्रहणमतंचम्
वीच्यामायसीमभ्रौस् । काऽ्णायसौः
Ted Hines
4. षरे नपुंसके । तचतुर्विंधम् । श्ररेता बातसेता वा ्रप्रचत्तेन्द्रिययुभयञ्यखन बा |
सवेभाणिमात्रसंबन्धेनेतत्प्रायच्ित्तम् । नाह्यणस्य शूद्रस्य मेषस्य छागस्य च | १३२।
| छरतङकम्भं वराहे त॒ fragt तु तित्तिर ¦ oe
ak ua द्विशयनं वत्सं ats इत्वा त्रिहायनम् ॥ १३३ ॥ `
वराहः सक्रस्तस्मिन्डते चृ तघटं दयात् Ne
चतुराढको FTAs | | |
START वषम्। वत्सा गोजातीये बालः | १३३
इत्वा हंसं बलाकां च वक बर्हिणमेव च ee
वानरं इयेनमासै च PRATT गाम् WR
हं खादयः Wa: | वानरो whe Me
Wal eared इत्वा पंच Aenea
अजमेषावनड्वहं खरं हत्वेकहायनम् ॥ १३५
i
9
1
roves temas ast
५ ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता Ro ‘ [ एकादशः
| . प्रनडूवान् पुंगवः ्रजमेषवधे। =
८ खरवधे wages देकहायनेा TWAT: 11 १३५ ॥
7 2 meuted weal fg द्यास्यखिनीम्॥ `
— अक्रन्यादान्वन्सतरीगष् हत्वा तु कृष्णलम् ॥ १३६ ॥ `
क्रव्यादास्तरज्लसिहख्गादयः | अक्रठ्थादाः रुरुप्रषवादयः रेव | कृष्णलं
विशिष्टपरिमाणं सुवणम् । दण्डाधिक्ारशाख्रपरिभाषा । अन्यत्र लौकिक प्रव | "शतः
जीनका्ुकवस्तावीन्पृथग्दयादिञ्चदधये ॥
चतुणामपि वणानां नारीरेत्वाऽनवस्थिताः |] १३७
अनवस्थिता; | बहुभिः संगच्छमाना वेश्याव्रच्तमाचरन्स्यो $ नवस्थिताः भवन्ति |
न पुनः शाष्लातिक्रममाच्रम्, तथा सति न परपुरुषसंप्रयोग एव लभ्यते |
धनुः | बरुतः a | APTS: ।
quand लिङ्गादुक्तं न agar प्रायर्चित्तमिति |
कचिद्रसखेति पठन्ति तदयुक्तम् । रिंसाप्रकरणात् ॥ १३७ |
दानेन वधनिर्णेक ` सर्पादीनापकषक्तुवन् |
Ge
एकेकशरेतछृच्छ' द्विजः पापापनुत्त
दिखाया दानं भुस्यमिति दरोयति । न च:
qrgerasttfa | ee a
द्विज इयादिपादपूरणम् | | me “08
यनस ्रह्यावतं चरेत् ॥ १३९ ॥
fequeay, ग्रनस्थिसाहचर्थात् ]
poe weary: | ५ मनुस्मरतिः | + os ४१३
किंचिदेव तु विभाय दथाद्स्थिपतां वधे |
ञ्रनस्थ्नां चैव हि सायां प्राणायामेन शुद्धयति il १४०
रिचिदिति स्वह्पधनमुच्यते । परिमाणतः प्रयोजनते सूर्यतश्च
पूर्वेषामेव प्रत्येकवध एतत् । श्रतुक्तनिष्टछरतयश्चा'नास्थिमन्ते' हेयाः |
आत्मनिरोधः प्शायासः ~. ५
मलिनीयेषु यल्छृमिकीटवयेोधरहणं तदुपवचिक्यहपरिमाणाथम् । इदं तु ये क्रा
मशकादयः 1 १४० ॥ ` eae
फलदानां तु TAU STA HATH TAY
गुद्मबष्छीलतानां च एष्पितानां च वीराम् ॥ १४१ ॥
फलदा अच्रकण्टक्यादयः
ऋक शतज्पे द्विजानाम्
grea तदहि कि 2
कंचिदाहुः इन्धनाथेमशुष्काणाम्? इति उपपातक्षम्रायरिचत्तम्
तच न, अरतिमहत्वत्। ध
` यदिन तद्धवति किमर्थ तद्यपपातकेषूषदेशः।
भूयोभूयः geet स्यादिति । +.
` तस्मच्छूद्रस्य द्विरात्रत्रिरात्रादीत्येव कल्पयेत् । `
गुर्मादयेा व्याख्याता a
AAT वत्तशाखूाः ॥ १४१
अन्नायजानां सत्वानां रसजानां च ATT ii
RUMI gaat च Tara विशोधनम् il १४२
, आन्नायाद्धक्तसक्स्वादेश्चिरस्थितायानि जायन्ते सत्वानि प्राणिनः, `
शषजानासिति गुडादधिदादिभ्यः।
इदुबरमशकादीनि ष्ाटूभवानि ee ae
ध: चृतपाश्चः STANT घृतं पाठव्यम् ‘vag श्रादिकर्मणि। तेन न
mee मजने निवतेते, यथा wait; तथा चैते प्राणिनः ज्ञुद्रजन्तवाः
येषां वधे प्राणायाम उक्तः । तदपेच्योपवासोऽपिमहान् | तस्मादाचमनवत् ga `
प्राशनम् ॥ १४२ ॥ :
मेधातिथिभाष्यसमलङकुता | [ एकादश
कृषटजानमेषधीनां जातानां च स्वयं बने ॥ ह
दथालम्भेऽनुगच्छेद्रां दिनमेकं पयोव्रतः ॥ १४३ ॥
फालङ़दालादिना याः RE जायन्ते | ates स्वयं वने । तातां वृथालमे
गवादि प्रयोजनेन चिना छेदनम् | Se Ae 4 ~
गवानुगमनम् | दिनमेकं परमहर्षाय परिवर्ते |
पयेत्रतं भेाजनान्वरनिदृत्तिः ॥ १४३ ॥ ee
एतेत्रतेरपोधं स्यादेना दि सासथुद्रवभ् ॥
MAAR HET Tarawa ॥ १४४
५ हिसासमुहुभवं aa उतपन्नभेनः पापमेतेरनन्तराक्तेः प्रायशध्ित्तरवाद्यम
oo a wie | उुद्धिपूवंकृतमवुद्धिपूर्वछृतं ग । ` -
अनाद्यभक्षणेऽभक्यभक्तणे यथा पापमपेहयते तथा श्रुणुत । १४४ ॥
अ्ञानादार्णीं पीत्वा संस्कारेणैव शुध्यति
मतिपुवमनिर्देरय पाणान्तिकमिति स्थितिः ॥ १४५ ॥
` मेखलादीनां निषेधादुपनयनं विज्ञायते । तच्च स्सृत्यन्तरात्तप्रकृच्छूसदहितम् । एवं
हि गैतमः अमला wana पयोघृतमुदकं वायुं प्रति त्यहं तानि सक्ृच्छास्ततो ऽस्य.
संस्कारः (२३।२) | ¢ ee
gear a ost ककि वहि १ नौडो माष्वी at
भुत एतत्? | oe
स्छतयन्तरदशेनात् | श्रमादान्मयमधुर सकृसीता द्विजेत्तमः | गेमूत्रयावकाहार
दशरात्रेण शुध्यति" dere प्रमादपाने प्रयवायप्रायश्चित्तात्। तरतं विधित
विज्ञाय Saat: कणभक्तश्चन्द्रायणाम्यास वा | +
` भतिष्वे तयोरपि पाने एवदनिहश्यस् । कि तहिं १ येन आशानामन्तो
भवति। RAT? AE सख्यायाः सुराया चतम्) `
अभ्यासे चैतदृषटव्यम् । 'सक्रस्पाने असुरा मद्यपाने चन्द्रायणमभ्यसेदितिः ae
` इयमत्र व्यवस्था । ghegd Gear: पाने प्राणान्तमेव तस्या wage aa पाने
कशमक्तणचाद्रायणाभ्यासो१बुद्धिपूतैऽप्यसङस्पाने gfagaaq । श्रन्येषां g मदानां `
gate stra । aga! aged वछृच्छूसंस्कारगोमूत्रयवक्- `
याणि। aefatragend पैषटोवत् 1 १४१ |
AG सुयभाजनस्था पचयभाण्डस्थितास्तथा ॥
पञ्चरात्रं पिवेत्पीस्वा ङ्ख पुष्पीश्यृतं पयः | १४
यत्र सुरारसे। ऽनुभूयते तत्र तद्धाजनस्थानाभर्पां पाने प्रायरित्तमेतत् । ४
भनु च मद्यशब्दस्य सामान्यशब्दस्वान्मद्यभारडस्थयिता इत्येव सिद्धे सपः
सुरेयादि न वक्तव्यम्?” । ` :
eng, यदि सुरामयेोर्मयपानेऽत्यन्वप्रायशिचत्तमेदा न स्यात् ¦ सति तस्मिन्
कल्पनायाश्चानुज्ञातत्वात् सुराभाजनस्थानापधिकतरं स्यादतः करपनानिचृत्यर्थं सम~
प्रायाश्चत्तवचनम् । ध
पंचराचं श्पखपुष्यीशतं पथः | wae: aaa | Wega
श्दशब्दः ATT: शखपुष्पानामोषधि | तया पिष्टं क्वथितं पंचाहानि पयः
` पातव्यम् ॥ १४६ ।
स्पृष्टा दत्वा च मदिरां विधिव्तिग््च च
~ शद्रोच्छिष्टारच पीत्वाऽऽपः graft faery ॥ १४७
` विधिवत्यतिगृह्य खस्तित्राचनिकेन |
एवं द्त्वेव्यपि । ;
Raat a Sta:
कओ द्मः।॥ १४७॥
। ` ब्राह्मणस्तु सुरापस्य गन्धमाघ्राय सेमपः
` TAA त्रिरायम्य धृते प्रार्य विशुध्यति ॥ १४६८
सुरापस्य गन्धमिति सुराया एव stare धातुभिश्च संयोगेन गन्धघ्रा्े =
` कधीयः। भाण्डान्तरस्थिवायाः प्रा्निर्रायैव |
अन्ये तु व्याचक्तते। सुरापस्य ब्राह्मणस्य भ्राघ्राणेऽप्येतदेव
| समप इति वचनादशैपृैमासयाजिनः कल्पे न
: चुतं प्राश्थेति । अत्रापि न मोजनान्तरनि््तिः
स्राग्रहणन्न मद्यस्य ॥ १४८ |
saree विप्सूत्ं सुरसंस्पृषटमेवच
Gt संस्ारमहन्ति त्रयो वणां Farag ॥ १४९
तित्ति Yr eet ऋ
ता माम ण
मेषातिथिमाष्यसमलङ्कृता । = [ एकादशः
विर त्रप्रहणं aa उपलतकणाथैम् । स्पृत्यन्तरे ‘gdeguataat प्राशने
चैवमितिः | pete
(भरकविजातीयविषण्मूत्रप्राशन एतत् । ` 1
mga) अन्येषांतु ae =
` अत्रापि amass समुच्ीयते । ` दशितश्चहेतुः।
द्विजातय इति विवक्तितम् । शद्रस्यान्यद्व्याम po, ee,
परक्ञानादिस्यचवषदः। का fe ज्ञास्वा विण्मूत्रमश्नीयत् | = ` re
तथा मद्यपाने एतदेवेक्तं ‘ad भुक्तवा चरत्कृचहूमितिः, यदि तु संस्कारा भवति
तदा वचनात्तस्यमेव |] १४.६ |
a ` वपनं मेखलादण्या भैध्यचरया व्रतानि च ॥
` निवत्ते द्विजातीनां पनःसंसकारक्मणि ॥ १५० ॥ `
व्रतानि वेदन्रतानि । |
तदयुक्तम् । प्रहणाथेत्वात्तवां ga: प्राप्तिः । . a,
तस्मायान्युपनयनकाले सा दिवा aa: सायंप्रातः समिधमादध्या प्रा चायाधीनेो
भवः इत्येवमादीनि च व्रतानि । तानि निवतेन्तै ॥ १५० ॥
अभोज्यानां तु erase स्ीशद्रोच्छिष्टमेव च ॥ : :
a जणं मांसमभक्ष्य' च सप्तरात्रं यवान्पिरत् ॥ १५१
शुद्रजातिग्रहणादेव जातिनिदेशास्ख्ीग्रहणे लब्धे सवणथ aed विज्ञेयम्
च््छिष्ठं तदास्य yes) यच्च "नित्यमास्यं शुचिः लीणामितिः तस्य विषये
दशितः | १ 1 |
शद्रौच्िष्ठानामपां पाने gta कुशवायलम्, इह तु सप्रराचं यवानिति
ee S प्मागमिकत्वादस्याथेस्योभयनत्र भक्तायुच्छिष्टमेजने इदं द्रष्व्यम् ।
MYST ATS प्लवहंसचक्रवांकादीनाप् |
इदं तु बु द्िपर्वकमभ्यासभच्तणे द्रष्टज्यम् । श्रन्यत्र शोपेषुपवसेदहरिति
मनुस्पविः। RR
नि eat नि ‘ate wet च शछ्क्तेष्वित्यायलुज्ञातानि दध्नस्तु
सत्यपि gad भक््यताया विहितस्वान्नेष विधिः । as हि तदिति स्मरन्ति
ve कष्या वैयकप्रसिद्धा शरनेकौषधिसंयागेन ये काथ्यन्ते |
्रपयतेाऽशचि ee —
यावहूव्रजत्यधः । hina जीर्णानां मूत्रपुरीषभागेन निष्कमयम् । यदि
वा पाक्राशयप्राप्धिः॥ १५२॥
विद्बराहखरेषाणं गेमायाः कपिकाकये
प्रार्य मूत्रपुरोषाणि द्विजश्ान््रायणं चरेत् ॥ १५३ ॥
विशेषालुपदेशादमस्या बा तुटवमेव च युक्तं अमला लाधवकस्पनात् ॥। १५३ ॥
gente युक्त्वा मांसानि भैमानि कवकानि च 1
अज्ञातं चैव सुनास्थमेतदेव बलं चरेत् ।॥ १५४ ॥
शुष्काणि घर्लूरादीनि ५
` भामानीति कोटरजावानामनिषेधाथम्
ware मेषस्य मदधिषस्येति प्रकृतेरन्ञानात् | 1
शना घातस्थानम् । यत्र विक्रयार्थं परमा हन्यन्ते! अतोऽन्यन्न स्थितस्य
gare
“ननु ‘gare’ इति वेचनादन्यत्न स्थितस्य प्रायधित्ताभाव एव ge?)
नैतदेवम् | सौनमित्यविभोषेण प्रतिषेधात् | प्रायश्ितते तुच्छग्रहण तद्रहितस्य गुर-
५ ` लघुभावे युक्ततरः
तदेव चान्द्रायणम् |
ज्ञाते तु जातिविशेषेऽभ्यासे सप्तरात्रं यावकपानम् | षेषूपत्रसेदद. इति neue
क्रव्यादसुकरोष्णां इक्डटानां च भक्षणे
नरकाकखराणां च TAS Ss विशोधनम् ॥ १५५
चेति पूं श़्ोकोाभत्राफरष्यते | तेन विडबसहादीनां way mate fx तौ aa 1. ।
^ - । चशब्देन करन्यादादीनां विणमूतप्राशने यदेव विड्वराहादीनाम् । स्मूर्यन्तरे च नरमात्राधि- `
` कारेणेह द्विजम्रहणमविवक्तितं 'द्विजश्वान्द्रायणमिविः। = ` ।
एवमियं frat बिडालकाकेत्यत्रापेक्यते । ्रतश्चैतेबामप्यु
` यक्करव्यादानां मूतरपुरीष्राशने तद्धिडालादीनामपि १५५
ea as ष्टप्राशने बिहाल्ञा- x os
RRL तत्या वरिकहोक्यां समुदषटः मूत्रपुरीषं च सर्वेषां प्रविषिद्धम् व्च
1.
etc मैधातिथिभाष्यसमलङकुता | कादश
मासिकान्नं तु येोऽश्नीयादसमावतको द्विजः ॥
स ॒व्रीण्यहान्पुपवसेदरेकाहं चोदके TATU १५६ ॥
ई ‘ona सपिण्डीकरणे प्रतिमासं तु वत्सरम्, इति |
amine तु मासिकन्यपदेशेऽप्यनुज्ञातत्वात्, `काममभ्यथितेाऽभ्रीयात्" इति ।
कुतः प्रायश्चित्तम् | ` ५ ~.
ग्रन्थे खभ्यथिवस्याुक्ञानादनम्यण्येमानस्ये्तमेवेत्याह्
्षमावतद्धा गरङले विष्ठनथाद्नह्यचायुं च्यते | |
त्यहादन्यवरस्मिनहन्युदक्षे वसेत्, sree बुद्धौ स्थितत्वात्तहि चतुथेमह
स्तदिवसः ॥ १५६
व्रतचारी ठु याऽईनीयन्मधु मसिं कथचन ॥ । |
es स कृता mat gee aaTT समापयेत् ॥ १५७ ॥
ATA प्रयुक्तो RATATAT एव |
र्यं चन श्नापद्यपीत्यथैः | श्राणानोमेव चःत्ययः इत्यापदिविधानात् भ्रसति ae
न तज्निर्घाताथमेवसपरायश्ित्तम् | किं तर्हिं १ निमित्तमात्रपयेवसायि वचनात्कियते |
प्राक्त प्राजापत्यं प्रती भवं NEIL) सवंङृच्छाणां प्रकरुतित्वाहेवयु्यते
व्रतशेषं समापयेत् द्रकरतप्रायधित्तस्यावशिष्टव्रतसर्माप्रावनधिकारमाह [1 LU |
सराखुमूषकः |
¢ श्वपन्नमेतस्तंपकंदूषितम्। ee eee ee oe
८ . ब्रह्मसवचलां पिष्टोदकेन सदह पिषेदेकाहमविशेषात्तनैव grader
शताति ॥ HO ee
sas नात्तव्यमात्मनः शद्धिमिच्छता ॥
श्रभ्यायः | py warafa | aoe ate क
अन्ये तु शोधनानि इरीवक्यादीनि रेचनान्याह्ः, गैषवमीयं वचेदञुदाहरन्ति
-श््रमोञ्यभाजने पुरीषाभावः ( 22 | २३) इति pe ges . ene
तदैतदसाधकम् | उपवासेनापि निष्पुरीषत्वोपपत्तेः । तस्मादवान्तो यथाश्रुतप्राय- = `
` श्चित्तमेव वेदितव्यम् । १५६ UI
एषाऽनायादनस्येक्तो व्रतानां विविधो fafa:
स्तेयदेषापहत णाँ व्रतानां श्रयतां विधिः ॥ १६० ॥
व्रतानामनद्यादनस्याभच्यमच्त्यस्य | | |
स्तेयं तहोषशमस्तमपहरन्ति यानि तानि सेषामिदानी विधिरुच्यते ॥ १६० ॥
धान्यान्नधनचौर्याणि कृतवा कामाद्द्विजेत्तमः ॥
स्वजातीयगरहादेव कृच्छाब्देन yeaa १॥
द्विजात्तसप्रहणं प्रदशेनाथं चत्नियादीनामपि ध
| द्िजेत्तसशब्दसन्निपाताच रव ज? ीयगृहादि ति पगृहाद्धिज्ञायते |
adage भवति। सवै एव aul MAMIE धने हतवा HERI gay
धनप्रहणास्सवस्मिन् घने सिद्धे "धान्यान्न ग्रहणं सद्धान्याथम् | अ्रत्पसाराणामन्यं
विधिं aga | शतः सारभूतप्रधानद्रन्यापहरणे इदं विज्ञायते
Casi हि परस्परद्रन्यापहरशे ब्राह्यणस्य तदीयघनापहारे कतरस्प्रायश्चित्तम् |”
उच्यते। रहिंसाप्रायश्िन्तवन्तयां्टमादिभागकस्पना कतैव्या | wha घने त्रीन्,
` वैश्यस्य सार्धं शूद्रस्य द्वाविश्चतिरधं वा
“कियत्परिमाणं धान्येऽपहतेः |
दशभ्यः कुभेभ्यः fata, मह्वास्प्रायरिचत्तस्य | gaada कालं a कस्पनेवि
विज्ञेयम् | | r Fy ae es
कामादिति श्लोकप्रणम् । न द्यक्ामस्य परधनहरणसभवः । `
धान्यं ब्रह्मादि तदेवापहतम् | ध
ee अन्नं सिद्धम् ce
धान्यादीनां प्रत्येकं geal तयब्दं PSA
: ८ केचिच समुदायहरणे प्रायरिचत्तमिच्छन्ति, गरीयो at १६१॥ `
मनुष्याणां ठं हरणे qual क्षेत्रगृहस्य च
कूपवापीनलानां च सुद्धिश्चांद्रायणएं way it १६२
न 1111
नी
० मेधारियिभा्यसमलङ्कुता। एकादशः
मनुष्याणां दासानाम्। स्चीणां दासीनाम् । क्ले भूभागे ब्रोदयादिधा-
न्योस्पत्तिस्थानम् | कूपवाप्योजलशब्दः प्रस्येकममिसंबध्यते । उद्धूतादकस्येरणादि-
स्थश्यापहरणे एतद्भवति | NATURA: कूपवाप्योविष्यन्तसम् | बाप ख
तठ ER te ie en ee
दन्याणामस्पसाराणां स्तेयं त्वाऽन्यवेश्मनि
चरैतान्तपने कृच्छं. तन्नियात्यातमञ्द्धये ॥ १६३
ल्पसायशणि न चिरमवतिष्ठन्ते, स्वस्पभूल्यानि च सन्मयानि स्थाललोपिररा-
दीनि दारुमयानि द्रोणाटकादीनि भ्रयोमयानि ल्ेपनीक् दलकादीनि |
वेश्मनीति गरहस्थितापहारे भूयान् दोषः । न तथा खलकतत्रादिगतै
यात्य दला ।
शेषश्चाय, विशषाभावात् |
ग
सवं
ATTN यानशय्यासनस्य च ॥ `
पुष्पमूलफलानां च प्चगन्य ATTA | ९६४ ॥
यानं Tsai ख्या खटवादि पसन seeds
भदयभेच्ययोाः खरबिशदतद्रेपरीद्येन मेदा fas: | मोदकशष्ङ्कट्यादि
प्त्राप्येकाहमेव ॥. १६४ II
: । वृणकाष्ूमाणां च शष्कान्स्थं गुडस्य च ॥ श |
चेलचमांमिषाणां च त्रिरात्रं स्यादमेाजनम् ॥ १६५ ॥ -
शादीनां पूर्वस्मात् यानादैरधिकहरशे प्रायश्ित्तमेतत् |
काष्मघरितं वंशस्तंभादि, द्रमसाहचयात् |
gat इतः । ` ee ८
sales वण्डुलादि अष्टयवा at |
7 मरणांतं प्रायरिचत्तमस्ति | अनभ्यासे तु स्यादिति
। १ श्रो्चियत्वादि गुणः |
NON SN CR RATE RE la
मासमामिषम् ॥ १६५ ॥ : = प eee
मणिष्रक्तापवालानां ताम्रस्य रजतस्य च ॥
अयःकास्यापखानां च ददशह कणान्ता । १६६
स्वल्पबहस्वापेच्तया च कालहासः सकृदादृन्तौ च ॥ १६६
कार्पासकीटनो णानां दिशषकेकयुरस्य च ॥
पक्षिगन्धौषधोनां च रञ्ज्वारचैव त्यहं पथः | १६७
क्मैटजाः पटाः त
द्विशफा गवादयः। WAT
पक्िशः शुकश्येनादयः।
जः ूपादेरुदकोदं चनी ॥ १६७
एते्रेतेरपेहित पापं waged हिनः
य्रगम्यागमनीयं तु वतेरभिरपानुदेत् ।॥ १६८
SHIT: श्लोकः ॥ शय ॥
गुरतद्पत्रतं «gaze: fara स्वयोनिषु
सख्युः पत्रस्य च Sl इमारीष्वन््यजासु च । १६९
गुरुतल्पवृतमित्यविशषवचनेऽपि, न तेन सुप्यादिःटयैवमायतिदिश्यते, अपि
तु प्राजापत्य चरदन्दम्ः इति महापातकत्वात् । न हि महापातकभ्येाऽन्यत्र `
ALATEST: ।
स्वयेानये भगिन्यः सादराः
सख्युः TAY सुहृदधार्यासु । सुदृत्वमेवा्च कारणं दिविशेषः, नापि
एवं पुचस्य स्वौषु aang
। _ अरलमानजातीयास्वपि कुमारोषु पित्ादिभिरदतताु। स्वयं संप्ीतयालुपनतास्रे- =
तदेव बलद्रमने। ee.
oa ज्रत्रापिन सत्यपेक्ता। यदप्यतिदेशे विशेषो नास्ति तथापि प्रायश्ित्तद्रयं स्यादिति su. le
AR । तथाच गुरलघ्ुभावाद्धीनजातीयासु छृच्छब्दाद्रायं मासत्रयं लघोय mee, = `
। . अन्त्यजाश्वाण्डालम्लेच्छादिखियः। चण्डालादिखीषु च स्मृत्यन्तरे ज्ञाना
। ज्ञानतो रोष उक्तः । शन्त्यावसायागमने छच्छ्पमन्थाजु दवादशरात्रम्, ॥ १६९॥ = `
रर ` - मेधातिथिमाष्यसमलङकता | AF ei [ एकादशः `.
पष्वसेयी भगिनीं स्वक्लीयां मातुरेव च | ।
mie MATA ATIC गल्वा चान्द्रायणं चरेत् ॥ १७० ॥
प्द्ष्वसुदुदिता चैतुष्वसेयौ भगिनौ ।
भातृष्वस्लीवा माटष्वसुदुदिता। ` 1
मातुश्च भातु्मावुलस्य इदिता । प्राप्तस्य dredeters: 1 १७० |
एतास्तिश्चस्तु भायां नेपयच्छेत्त बुद्धिमान् |
हातितवेनानुपेयास्ताः प्रति घ पयन्नधः ॥ १७१ ॥ `
| “ag च सपिण्डा चेत्यनेनैषैतासामविवाहयसे सिद्धे किमथैमिदं नापयच्छेततिः
SRG: | अन्यासां पक्तेऽभ्यलुज्ञानार्थं सपिण्डशलोक प्रतिषिद्धानाम् |
तदयुक्तम् । पतति हथ पयन्नध इति प्रायच्चित्ताविधानात् | एतरसिमिश्च प्रयोजने
eee | | संभवति सपिण्ड-श्छोक्षस्य athe बाधो SAH STAT हि विकरप भरीयते |
ज्ञातित्वेन बन्धुतवेनेयः |
सखनुपेया Blane अगम्याश्च |
उपयन्विवाहयन् । अधः पतति नरकं प्रपरोतीति यावत् । श्रथवा जाति ` ५
SRA हीनजातीयः संपद्यते । यद्यपि जातेर्जीवस्पिण्डानपायः, तथापि ततकर्मानधिक्षा-
| रकवुच्यते॥ १७१ ॥ "4
मानुषीषु पुरुष उदक्यायामयोनिषु #
रेतः सिका छे चेव gee सांतपनं चरेत् ॥ १७२
श्रमानुष्ये वडवायाः। गोरमानुषीसैऽपि सखिसयानिसगेत्राशिष्याभार्यासु =
oo स्नुषायां गवि च cetera: । अवकरः ( Aro २३। १२-१३ ) इति विशेषविदिदमेव।
Bs अनयेशुरुतस्पावकीशप्रायरिचत्तयेरबुद्धिपरवुद्धिपूरवमेदेन व्यतस्था । तस्पशब्देन प्रसि्-
भन्वन्पादनने शात गुतसपमेवच्यते | “समवकरो"{वकीर्णीनिमित्तम् | निमित्ते चाविदिषटे
. तत्कार्यातिदेशः। सखीः वात्न या एरुषवन्मेत्रीसागता, न तु या सख्युः सखी
De ८ aa ime: | न च भार्यासंबन्पेन संबन्धोऽस्ति, सयोनिपदेन व्यवधानात् | ` ८
तथाच वसिष्ठो ‘gat eet as पर्रागत्वाक्छच्छरन्दपात्रं न च Taga भनयो- ` |
स्तूपस्थादन्यत्र
wen Po मलुस्छतिः । Mena gan
Sag चायोनिप्रहथादेव सिद्धं ख इषि न पठितव्यम् । sare: खशब्दैनाच्यते। `
योानेरन्यश्च सः? | व
नष दषः | योनिशब्देन साहचर्यात् अन्यदङ्गमेवेषच्यत इति मन्यन्ते | :
जले AIT |] १५२ ॥ | ,
मेथुन तु समासेव्य पुसि योषिति वा हिनः
गेयानेऽप्षु दिवा चैव aatan स्नानमाचरेत् ॥ १७३ ॥
मेथुनेषु | समनन्तरं सवाससः सानम् |
HATA गन्त्याद्ावय्सु चापि ॥ १५७३॥
च डालांयस्षिया गत्वा भुक्ता च प्रतिशृह्य च
पनस्यज्ञानतेा विभो ज्ञानारपाभ्य' तु गच्छति ॥ १७४ ॥
चण्डाला evar दिगन्तवासिनः। तत्ख्लीगमने प्रायश्ित्तं anata ` ae _
प्रतिव्रहेच। oe |
पतनी ति वरचनाल्छच्छ्ाब्दादयिकं प्रायश्चित्तं, न पुनः पातियमेव wad) |
-अभोऽ्यानां तु grasa’ shined वचनमिदं छच्छराब्दप्रायश्चिचवाथम् । एवं प्रतिव्रहे- `
ऽपि (मासं गेषठे पयः इति प्रप्ते तदर्थमेव । ae
— ज्ञानात् सास्यसिति। कामकारकृतेऽपि प्रायधित्तविधानायेंऽथेवादोऽयम् । A `
व्वन्तरेऽब्दशब्देन ज्ञाताज्ञातयोः प्रायश्चि्तयुक्तं॒तच्च द्भिवम्। श्रत gash
` प्रायच्रित्ताथैता।
श्क्तवा चेति केन संबभ्यतेः |
1ण्डाल्लान्त्येत्यनेन |
“ag च qatar” anes. त | |
` गुणीभूतस्याप्यपेक्तायां संबन्धो |fita: | क्ता -कस्य्त्याकाचायां अन्यस्यान्रु- `
तत्वाटसाम्यवचनाच्च चाण्डालान्त्यानामेव सम्बन्धः । भ्रताऽयमर्थो भवति swe |
लक्ीम्लेच्छानामन्नमशित्वा तेभ्य ufaya च fet गता सङ्कद्रमनास्मायच्ित्तम्। ne
wend तु साम्यमेव युक्तमनधिकारप्रायन्निततेन । यतः प्रिनिभित्तं नैमित्तिकेन ` छ
भवितव्यं न च तान्येकोन जन्मना शक्यन्तेऽनुष्ठातुम् ।॥ १७४ | ee
विप्रदुष्टां faci भक्तां निरुनध्यादेकवेरमनि
यपु सः परदारेषु तच्चैनां चारयेद्व्रतम् ॥ १७५
४२४ | मेधातिधिभाष्यसमलङ्ता । ` `, ESS
विशेषे पदु निरुन्ध्यात्पत्नीकर्येभ्यो निर्वर्तयेत् श्र्थ॑स्य aye चैनाम्? | =.
इत्यादिभ्य |
सुकवेदसमनौति निगडबन्धे करव्या । न ac भ गहे विहर्तुं लभेत |
त्र निरुद्धा safest कारयेत्
किं पुनः ५ | क ५ |
ays: परदारेषु प्रायरिचत्तयुपपादकं ब्राह्मणस्य तत्समानदोनजातीयासु
` पारदायेमिति | व्णान्तराां तदेव । उत्तमागमने तु fran वैश्यस्य त्रिगुण" बह्यण्यां
श मागमने शूद्रस्य त्राह्मधोवदिच्छन्ति । प्रातिलोम्ये वधः पुंसाम्” (argo २।२८६) इति
` लिङ्गदशीनादेतदुक्तम् । दण्डेष्वपि विशेषो दशितः । यथैवेत्तम।गमने एसां उ्यवस्था
1 aut होनजातीयपुरुषसंपकें चेति । ashe स्लीणामरै प्रायध्िततम् |
ध्रायरिचतताधमहन्त किय रोगिण एव च । बालश्वापोडशा्टषादशोदिपरतः पमान ।
तथा दष्ट्यमिचारायां गमने लघीयः | सखैरिण्यां gawd: सचैलस्नाना-
6 stad दचादुव्राह्मणय । वैश्यायां चतुथैकालाहाशे aaa भाजयेत् । afrarat
` ज्चिसन्रोपोषणः प्रवाढकं दयात् | वैश्यदित्यपि स्मर्थते। तद्रच्छद्भार्यायां द्र्ट्यम् |
ऋतौ वा गच्छता गर्भमादधता वा
: संदेह
नाह्यणक्त्रियविशं fea: शूद्रेण संगताः | श्रप्रजाता विशुष्येयुः प्रायरिचत्तन नेतस | oe
AIT at एतान कन विदूह्न्ते, वैश्येन चरन्ति, तद्रमनेऽस्ति प्रायश्चित्तं मेति `
“RT: संशयः, | ॥ Fy | च
दारन्दस्य सस्कारशब्दत्वात् | असति विवाहे नता wer दारा इति च्यपश- `
: BS मर्हन्ति। पारदाये' च प्रायधित्तम | श्रता नास्तीयवगच्छामः | यतस्तु श्वदारनिरतः
इति नियमे विदितोऽत भवतीति मन्यामहे
कि पुनरत्र युक्तम् | न
| नियमस्य विहितत्वात् । आङकवन्विदितमिःत्यादि, तदतिक्रमे प्रायश्चित्तस्मरणात् |
: माभून्नामोपपातकम् | ने तावता प्रायि त्ता ताभ mee
अभयाय; ] . भमवुस्पृतिः। Piped i ORR
क्तं च ota सखैरिणीत्यादिः क Se
ननु च सतभ् पक्तेय farsa वा ease परदारन्यपदेशया | अधिकामनि- `
हारिस्वात् ख्ैरिण्यः | | | oe
सत्यम् । वेश्यास्वपि स्वातन्त्यावलंबनः स्वैरिशब्दा न विरुष्यते |
अतश्च तासां सचैलश्नानेोदङ्गंभादिदानम् ।
तत्र केचिदाहुः । व्रतमेतत् । . (तस्य बरत" इत्युपक्रम्य (तानीमानि धारयेदिति च
यानि विहितानि तानि स्नात्तकन्रतानि, न सर्वंपुरुषधर्मः ॥ १७५ ॥ | ca
सा चेत्पुनः प्रदुष्येत्त सदशेनेपर्मध्िता ॥ `
रच्छ ' चांदरायणं चैव तदस्याः पावनं स्मृतम् ॥ १७६ ॥
प्राथिता समानजातीयेन पुनः संसर्गे चाद्रायणमुपपातकत्वार्षिद्धम् | tated
पुनश्चाद्रायणविधानं साकल्यविधानाथेम् ।
7 यावच्येवसुक्तम्-- |
माता माद्ष्वसा शवशरू्मातुलानी पिदष्वसा | पिदव्यसखिधिष्यस्ली भगिनी aeaett स्नुषा
दुहिता चायेमार्या च सगोत्रा शरणागता । राज्ञी प्र्नजिता साध्वी धाननी वर्योत्तमा च a
` श्रन्न सत्यप्यतिदेशे न तुख्यप्रायशिचत्तता, इण्डविशेषदशेनात् | दत्र stage
` मेव । मादृष्वसूप्रभ्तीर्नां gaat छच्छून्दः | श्रवशिष्टानां चान्द्रायणाभ्यासः |
। तत्र या उक्तास्ताः सगोत्रा उच्यन्ते यज्जातीयास्तेन व्यपदिश्यन्ते, उत यस्मै eq
RRS इति | |
उभयेनेत्याह, उभयथालिङ्खदनात् | ook ee .
| ‘tre? वंशः पित्नादिरमिजनः, वतस्सम्बन्धाच्च पिद्ष्वसुत्रहणमनथेकं, सगोत्रा हि -
सा। aa येनेकतां गतास्तद्भावमलतुभवन्ति, तदा भ् गोत्नन्यपदेशाहा;, तस्मिन् प्ते `
पिद्रन्यल्लीग्रहणमनथेकं भवति हिसा सगोत्रा) | |
` नन्वियं कस्येति लिङ्गाभावादुभयोरपि ger) सर्वेषां तु दशनं usar: 'समोघ्रा
` यत्तु कैश्चिदुच्यते श्राद्धविधै garg पैतनिकं गोत्रमिति तत्तशरैवास्वि। ब्रथवाऽ- र (1
प्यस्तिवचनात्तथा क्रियेत ॥ १७६ । त
करोत्येकरात्रेण इषलीसेवनादद्विजः ॥ `
तद्ध क्षयुग्नपन्नित्यं त्रिभिवेव्यपोहति ॥ १७७
1 या इच्छरष्द एववा । =
वृषस्य चण्डाल्यमित्रता,. मदहस्वात् । द्विरभ्यासरे चेदुबुद्िपूवे' द्र्ट्यम् a
रद् मैधापियिभाष्यसमलङ्कता | [ एकादशः `
एषरतरपरहणात् । सवै che शयानस्य तया सह गच्छतश्चैतद्वकेयम् |
सेवनं संभोगः | `
दृषलीशज्ह निन्दया प्रयुक्तो न जातिश्दै |
यत्करोति Tart जनयति तत्निभिर्वचैव्धपोहति विनाशयत्ति। मैचाहार।
` जपर्चिति अविशेषचादना्यां भावी WW पर च नास्तीत्याहुः । wea तु यथान्रद्ध-
मन्यानि मन्तरनाद्यणवाक्यानि, न तु लौकिकं वाक्यम् | छ
प्रविरषेण मन्त्रनपस्य gat fafa satiate) ` ce
यत्तु श्रिभिमासैः सेवित्वा andi? शूद्रामेवाचक्ते, तदप्ययुक्तम् | शुद्राविवाहस्या- `
fsa, स्ैरिण्याश्च लघुप्रायरिचत्तस्थोपदेशादन्यस्याश्चोपपातकत्वादशुरुतरमिद . `
भयुक्तम् ।। १७७ |
† ण
एषा MHA चतुणांमपि निष्कृतिः ॥
प्रतितेः सम्भयुक्तानामिमाः शृणुत rem: ॥ १७८ |
ASAT: श्ताकः |] १५८ |
संबस्सरेण पतति पतितेन सहाचरन् | |
याजनाध्यापनायौनान्न तु यानासनाशनात् | १७९ ॥
द्विजातिकमेभ्यो हानिः cars: | पतति भ्रश्यति दीयतेऽधिकारात् |
: पतिताश्वत्वशि नाह्यणादयः। तै खटाचरन् qaqegey पतितै भवति
तन्तुस्यो मवतीत्यथः |
| a किमाचरन् | pe ee es ra a
` ` यानासनाशनात् | संलापयात्रस्पशोदिना सह गमनम्। “arevaret तारश-
| मे एकस्यां शययायामेकस्मिन्नासने, एकस्मिन् area wana भाजनम् |
` : यांजनाध्यापनाद्यौनान्न त्वितिविच्छेदः। किं याजनादिमिरतैव ore
। मथारवकवरसरादू््व" वेवयवद्रकन्यम् । स्दृसयन्तरदशैनादिभिः सय; |
गमितत्वात् ॥ १७६ ॥ |
ये येन पतितेनेषां संसर्गः याति मानवः॥ `
: :; स तस्येव व्रत कृयत्तरसंसगविदयुद्धये ॥ १८०
we पतितस्य यद्विदितं series $र्यात्तत्संसर्गस्य gaa
sreaa: | a मनुस्मृतिः | ~ © ag aig al
खुषामिति निर्धारणे षष्ठो । रुषां पतितानां येन चतिक्ेन यः संसर्ग" याति `
कः त् तस्स
पूर्ीक्तसंसर्ग" गच्छति सु तस्यैव पतितस्य यद्विहितं प्रायरिचत्तं तत्कु
सगदो दोष उत्पन्नस्तद्वि शुद्धये पद्विना शाय | अनुवादाऽयं शलोकपूरणः |
. श्रथ यदिदयुच्यते पतितात्याग्यपतितात्यागीत्यादिनिन्दितकर्माभ्यासेन परतनं तत्र
यदेतत्पत्तितस्ववचनै तर्किञुपदिश्यत शआ्हास्विदतिदिश्यते। यदि तावदुपदिश्यते पंच
पातकानीति प्रसिद्धमूल्लं वाच्यम् । अथ पंचानामैीपदेशिकमन्येषामातिदेशिकैरव्यवहारे - |
मेहे न कश्चिदथेः। तान्येव प्रायरिचत्तानि a एव धमां यस्मा उपदिश्यन्ते, अतिदेशेन `
` व्यवहारेण कोऽथः |
श्रथोच्यते । “न व्यवहाराः प्रयोजन एव भिन्ते शपि खन्यताऽपि निमित्तात्
इह चासि प्रमाणता मेदः । यत्र पतितसखममिधाय द्विजातिकर्मभ्यो हानिः पतित
स्यादकं कायैमिःत्यायमिधीयते सङ्त्खधर्मामिधाना(ुपदेशःः, यत्र तु तरक्तवन्धवचना-
ata लिङ्खसंयागाद्वा agama: सो^ऽतिदेशःः | सूर्याभ्निपदयो्नं हि सोयेः afgaga:
श्रते येनातिदेशे सत्ययं विशेषो ava इति निश्चीयतेःः |
` तदसत् । यतः सूया दि शब्दस्यैव प्रथुवा, श्रक्तत्वाद्रेदस्य । श्रयं Meda अन्ध || ५ :
पुरुषश्चासति भेदे किमिति व्यवहारं नवं प्रवतैयत्ि । या तु प्रत्यत्ताुमानाभ्यां बाध- ।
काभावार्छिद्धिः साऽत्र कदाचिदुपलभ्यते । योऽप्यम्यासः सोऽपि fechas तत
प्रततिः आ्राटृत्तिशतेष्वभ्यासरूपतयैक एवेति । लाके तावदादृत्तिमात्रमभ्यासः। तत्र `
योऽपि द्विरपवबादः योऽपि gaara: तौ द्वावपि प्रायशिचत्ते समै स्याताम् । निन्दितं
च कमै प्रतिषिद्धम् । तत्र योऽपि द्विदिवा सुप्याचोऽपि गा असञ्द्धन्यात्तत्र निन्दित `
कर्माभ्यासेऽविशेषेश पतनप्रापिः । तस्माद्विचिन्स्यमेतत् | a
किमन्न fread) पंचानां तावत्पातकित्वं सर्वस्ण्तिकारीरच्यते अन्येषां क्षां
Prema । तदुभयमपि बाधितुः तत्न विशेषो नास्तोति संकस्पयिष्यतते "शक्ति
चावेच्य पापं चः इति । न हि तस्य तरसदशस्येति वा एकत्वं युक्त, गार्गवयस्येव । `
` अथ कंषांचिद्धमांणां मेदः केषां चिदेकत्वे सादृश्यं भवति । `
` तस्मात्तत्समानां पतितत" भवति । aa: Palast तत्समानां पतितप्रायश्चित्तम्
अधिकारापगमे कंविद्विशोषमाहुः | श्रौतेऽवधिकारो निवसते arama, न ands |
Tage “Rad शतक्रत्वश्च भेदे न स्यादिति, तत्राप्यभ्यासानां मेद
हस्यप्रस्ववायता । यदपि दिवा स्वप्रगोवधयोर्निन्दितत्वाविशेषात्तदभ्यासरे ged afta |
मिति, कथमविशेषो निंदाया य्थेवादेष प्र्यवायविशेषः saa परायरिचन्तबहुत्व : : 0
बाहयेऽपि प्रवे,
^ ara ATT ATT AT । [ एकादशः
तत्रायं विधिः। 'निन्दितकर्माभ्यासे पतनमितिः न प्रतिषिद्धमत्रे, तथा च प्पूशें-
वानसि, | सत्यपि निन्दितकर्माभ्याल्े नैव पातित्यमसिति ॥ १८० ॥
पतितस्योदकं काये सपिण्डेवबान्धवेबहिः ॥ `
निन्दितेऽहनि arate ज्ाव्यविग्युरुतन्निधो ॥ १८१ |
जीवतत एव पतितस्य प्रायरिचत्तमनिच्छता घटोदकदान wala कर्दन्यमुच्यते |
सपिर्डाः सप्तमपुरषावधयः एकर्वश्याः | arsed बान्धवाः समोत्राश्च |
निन्दितेऽहनि चतुदश्यदरै।
STATS ऽस्मितेरी। :
ज्ञात्युत्विक् । ज्ञात्यादयः ea ut, तथा पतितस्य । १८१॥
दास्ती घरां got पयंस्येत्पेतवत्पदा ॥
। अहारात्रहुपासीर नरोचं बान्धवैः सह ॥ १८२
पेतवदिति। करैव्यतेपदेशो ऽयम् |
दासी Steger) पदा पादेन । पर्थस्थेत् क्विपेदिदमरुष्मा इति |
feed afte tras
५१च युक्तम् |
one धवैः सह तथासीरन्नेकत्र स्थाने निवसेयुस्तदहः |
दासीप्रहणात् स्वयंकरणं निषेधति | । | छ
et ज्ञास्युलिगूगुरुसन्निवावियस्वयंकरणपक्ते ज्ञातीनां सपिण्डानां च का विशेषो
येनोच्यत wast खेनिधान एतेन करवव्यमिति । यावता सर्वं एव सन्निधानमादरेणोष- `
न्ति । तस्यासन्निपायोपकारत्वात्" | ee eee
ae । सपिण्डाद्यः प्रयोजकत्वेन कर्वारः। ज्ञात्यादयस्तु सन्निधाप्यन्ते
` केवलमदृ्टायेति ॥ १८२ ॥
निवर्तेरंथ तस्मात्त संभाषरणसहासने। a at
os दायाचस्य प्रदानं च यात्रा Ta fe Sia १८३॥
तादे यथा aac तथेदानी च्यते
. संभाषणमिपरेतरषुकिपरसयुक्िलपो व्यवहारः |
दायाद्य धने तदपि तस्मै न दावन्यम् |
अणव
wal संगतयाः कुशलग्रश्नादिका । विवाहादौ नैमित्त गृहानय्नं त
«Sgt संभाषणप्रतिषेधादेवैषु frafa: सिद्धेव!? । oe i
| श्मभ्युत्थानासनत्यागस्यापि निदृत्तिरूपस्य संभवात् | संभाषणं तु शब्दात्मकमेव | १८३॥ `
ज्येष्ठता च निवर्तेत ज्येष्ठावाप्य च यदसु ॥
ज्येष्ठांशं पराप्तुयाञ्चास्य यवीयान्गुणखतेाऽधिकः ॥ १८४ |
ज्येष्ठावाप्यं च age) अत्रापि चायते |
(दायाद्यदाननिषेधाञ्ज्येषठप्राप्यवसुना धनस्य सिद्ध एव निषेधः
कचिदाहुगुणतेाऽधिकस्य यवीयसस्तदंशप्राप्रपथैमनूद्यते |
अन्ये तु मन्यन्ते । दायाद्यशब्देन धनमात्रमुच्यते नान्वयागतसेव | दथा चामिधा-
aad ‘crane धनमिष्यतः इति स्मयते । शता यत्तस्मात्केनविदृणतवेन गृहीतं तेनापि
तन्न दातव्यम् | किं तहिं कतेव्यम् { पुत्रभ्रात्रादिरिक्थहारिणामर्षणीयम्
अन्ये तु मन्यन्ते । बअविभक्तवनानां दायाद्यधननिषेधः, छते तु विभाग उद्धारस्यैव
उयेषठां शस्यैवेाच्छेदः | सस्स्वपि gga वर्जयित्वाऽन्यस्य पुत्रा एवेशते ॥ १८४ ॥ `
mala तु चरिते पण ङ्कम्भमणं नवम् ॥ ष
तेनेव साध aay! खाता पुण्ये जलाश्चये ॥ १८५ ॥
छृतप्रायरिचत्तस्येदानीमुदकक्रियेच्यते | व
1 तेनेव साः स्नात्वा जलाशये पुण्यलबन्यां सद्ाहृदे वा प्रभासमानसाद
वा MOAT छृतस्नानोऽपां Ret नवं स्वयं मास्येयुः |
नवेङ्कभगरहणादासीव्रहणाच्ात्र gage क्रियासु कुंभस्य cag; उदकेन `
पूरयित्वा हरणसुकतम् ॥ १८५ ॥
(| GRRE षटः ्र्त्न्य इत्याह `
स त्वप्सु तं घट प्रास्य परविश्य भवनं स्वकम् a
eat ज्ञातिकार्याणि ang समाचरेत् ॥ १८६ ॥ `
MET AMMA घटः THAT: | ee ae
` वतस्त पुरस्छृत्य तदीयं भवनं प्रविशेयुः! ततो TIS संभोजनादीनि
ज्ञातिकार्याणि प्रवतैयेयुः। अन्ये तु aga प्रायरिचत्त इति संव्रन्ति प्रासने
| | aaa कतैव्यम् ।
एषा चास्य पतितादकक्रिया नान्यस्य त्याज्यस्य. "यजञेदधेत्पितरं राजवातवं श
याजकम्, इत्यादेः ॥ १८६ ॥
४३० न मेधातिथिभाष्यसमल्ङ्कतां | | [ एकादशः
एतमेव विधिं इयाघयोपित्सु पतितापि |
Talat देयं तु वसेयुरच ग्रहान्तिके ॥ १८७ ॥
येषित्सु लीष्वपि पतितास्वेष ख विधि; । 'पतिताख्वछतप्रायरिचत्तासु `
च । ताभ्यस्तु कृतादकाभ्योऽपि वान्नं दातच्यम् । दानग्रहणात् वस्त्रान्ने शरीरस्ि-
तिमात्रसंपादिनी दातव्ये, न गादयः | ae ees :
५ पानमेोचित्यादुदकम् ¦ तच्च प्राचुर्यादक्तमपि लभ्यते । वचने तु परानुराधात् `
श्रौत्या तदपि खारन्त्येय तासां नदेयम्। `
यादृश च॑ पानं तादृशे एव ॒बल्लान्नेऽता fae as चान्न दातन्यम् । ara
( याज्ञ० Bo lwo ) हृताधिकारां मलिनां पिण्डमाच्नोपजीविनीम् | परिभूता-
` मधःश््यां वासयेद्व्यमिचारिणोम् ip `
पातित्यहेतवश्च stat ये एव मनुष्यस्य । यत्त sushi हीनवर्थसेवायां “न
च खीणामधिकं धणहनीतिः तत्तस्यताथै' न तु परिसंख्याम् । तथा च याज्ञवस्क्यः
Carafe. ३। es) S ne
Siena यर्भपातने wafer । विशेषपतनीयानि ्लीणामेतान्यपि घ्र वम् il
| [न्तिके waaay इदीगरहे वासयितव्येष्त्यन्तिक-
कचिदाहुः--प्रायरिचत्तं तु कुवेतीनामेतदयं न तखन्मथा |
वदयुक्तम्। वक्लान्नदानभ्यवदहारस्य त्र येगत्वात् |. प्रायश्चित्ते भिक्ताहारता
1 cs wid च्रायणविधिश्चेयादि । न च Aenea चानेन विवर्षयितुं wear) sf.
4 ८ निधानेन चरिवाथेत्वात् | तस्माच्स्य!; प्रायस्िचित्तेष्वनधिकार अ्शक्ततया ऽतिपुष्टतया त
1 वा तस्या sift venient कतैन्यमिति श्लाकोथेः | १८७ ॥ | ध
एनखिभिरनिणि mate कि चित्सहाचरेत् |
कृतनिर्णेन नांरचैत्तान्न gaa किचित् ॥ १८८ ॥
Rafer प्रकृतसात्यातकिनः। तैरनिशित्तौरथद्ैरकतप्रायरिवरचर्त
किंचिदणदानक्रयविक्रययाजनाचुक्तम् । ` i eee
निशे जनं शोधने पापापनेादनम् । तस्मिन् ga) ast जुगुष्षेत छतप्राय- `
( श्चित्तान्न कुत्सयेत् ॥ १८८ ॥ त १
„१ बाठघंरच tania aga aft
| हतश्च स्रोहंतश्च न संवसेत् ॥ १८९
अध्यायः | मवुस्छरतिः। ` os ४३१.
श्रर्णागत; । यः शच्नमिरमिहन्यमानेो बलज्लवताऽन्येन वेपद्यमानः परित्राणां
` कंचिदन्यममिधावेत् त्रायस्व मामितिः। एवं gaat विद्धान् सयुपधावेत् “उद्धर at
देहि प्रायश्चित्तमितिः शरणागतः। |
HAW: HTH Mees यो ऽपक्राराय यतते यो वा छृतोपक्रारं पुनविनाशयति
| तस्यैवाप्तस्यापका्य उद्यच्छति ) यद्यप्येषा शब्द्ब्युत्पत्तिस्तथापि लकप्रसिद्धयन्नोप (८ = i. ।
- कतुरपकारे वतैते स तघ्ः । ` ।
wa जातिनापेच्यते बालादिस्वरूपमेव कारणम् । # क
स्त्रिये व्वभिचारिण्योऽपि । यद्यपि तासां eed प्रायरिचत्तं तथापि वाचनिक
संवासप्रतिषेधः | | |
संवासः संगतिस्तदगरहनिवासश्च ॥ १८६ |
येषां द्विजानां सावित्री नानूच्येत यथाविधि
तारिचारयितवा ओीन्छरच्छान्यथाविध्युपनाययेत् ॥ १९०
ना षोडशादुत्राहमस्यः इयादिनोपनयनकालनियमः ga: | तदतिक्रमे cafe
मिदम् |
mee यावत्पोडशवषं ब्राह्यणस्य BTS ata! as `
बचनेनोपनयनार्यसंस्कारो लयते । श्रस्मिन् काले यद्युपनयने न ete । ae श्रा
द्वाविंशात् afar, म्रा चतुरविंशतेरिशःः
ee श्रव ऊध्वं" चीन करृच्खछाशचारयितलठ्यः | निरपपद^्रच्छ्"श्रवणे प्राजापत्यप्रयय `
इति स्छतितन्त्रसिद्धिः। ` =
अन्ये तु छच्छातिङृच्छानाहुः |
कच्छ घु छरतेषूपनेतन्याः |
यथाविधौत्यनुगदः | १६० ॥
maa चिङीषन्ति विकर्मस्थास्तु ये द्विजाः
ब्रह्मणा च परित्यक्तास्तेषामप्येतदादिशेत् ॥ १९१
विक्छसंस्था यथा ब्राह्मणा शूद्रसेवाद्यभिरताः । यस्य यत्कर्म stare gear | । 1
| ` तत्तस्य विदितं कर्मं । यस्य यन्न विहितं तस्य तद्िकमं 1 द्विजातीयध्य विदितं विजावी- ` |
a wee
ues T परित्यक्ता उपनीता अरप्यस्वीकृतवेदा water वा वेदुपविस्मरेयुस्तवा-
अद
मप्येतत्छच्ू्यम् ।
1 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [ एकादशः
, आयशिचत्तं चिकीर्ष
यद्गहि तेनाजयन्ति कमणा ATAU धनम् ॥
तस्योत्सर्गेण शुध्यन्ति जप्येन तपसेव्र च ॥ १९२ ॥
शहितैनैव्यविशेषेऽप्यसस्प्रतिग्रहणेति द्र्टम्यम् । उत्तरत्र विशेषविधेस्तं प्रत्येबोपदि-
` श्यमानत्वात् सुच्यतेऽससर्षहादिकिः। == a
उट्सग् at ममतानिवृत्तिदानेन at) wailed eens राजरथ्यादिषु
त्यागेन देयं “मम यो गृहाति स गृहाक्कित्याद्यभिधाय क्तिपेत्, अभ्र ad नयादिषु वा |
जपतपसौ वद्यत्युपदिषटश्तके | ॥
अन्ये तु बाह्यणशब्दस्थाने समानवशब्दं परिसरैवं व्याचकते। यस्य ater द्विजाते
शुष्रस्य वा धनाजनेपायतया यस्रतिषिद्धं तत्तस्य “गदितम्? । यथा ‘ara: क्रियो
वाऽपि दद्धि नेव प्रयोजयेत् इयादि । तेन येऽजेयन्ति धनं कर्म॑णा त्योत्सगजपतपांसि
त्रीणि सञुचिवानि प्रायरिचत्तानि | ब्राह्मणस्यासस्प्रविप्रहे उत्तरो विशेषविधिः ॥ १६२ ॥
वृरत्यनुवाद एवायम् | इच्छन्नेव यतः wads 1) १६१ ।॥
जपित्वा त्रीणि सार्पिन्याः सहस्चाणि समाहित
पासं गेषं पयः पीत्वा युच्यतेऽसस्पतिग्रहात् ॥ १९३ |
चोणि साविचीरसंहस्राणिं प्त्वहमिति केचिदषहुः।
अन्येतु मासं चौणयमिसेवध्नन्ति | ware प्रत्यहमेकौकं शतम् ।
rg इति वासस्यानम् ॥ १९३॥ 2.
उपवासकृशं त तु गेोव्रजास्ुनरागतम् ॥
` प्रणतं प्रपिपृच्छेयुः साम्यं सैष्येच्छक्तीति किम् । १९४
| काश्यैववनार्सवर्पं पयःपानमाह |
` अणत जानुभ्यां स्थितं भुवि | ee wi et ete
ते विद्रासो nao: पुच्छेयुस्तं हे सोम्येच्छसि साम्यमिति'। ‘wa gaye
Sen oS शाखमवगणय्य न प्रवतिंतन्यमसस्रतिप्रहल्तामेनेति" | १६४ ॥ भ a
nage तु.विष षु विकिरे्वसं गवाम् ॥
गमिः प्रवर्तिते तीयं ay स्तस्य परिग्रहम् ॥ १९५ ।
पृष्टेन वा तेन वक्तव्यं "स॒त्य सिति |
mT Fo मनुरखरति Se ४३३.
व्राल्यानां याजनं HAT परेदामन्त्यकमं च ॥
अभिचारमहीनं च धिभिः ses व्यपोहति ॥ १९६
व्रात्या; सावित्रीपतितास्तेष ब्रात्यानां त्रात्यस्तामः करतुषिदहिवस्तेन ये याजयन्ति
शआ्आवििव्येनेपदेष्टस्वेन च । परेषा मातापिदगुरुवजमन्त्यकम श्मशानादि | अभिचारं
श्येनचिदादि | हीनं च द्विरात्रादिकम्। च्ट(वैशुध्यति : :
TE नायमभिचायाहीनयेयैजमानस्य विधिः । कस्य तहिं १ ऋत्विजाम् ।
तथा च व्रात्यानां safes एवाधिकारः | यज्ञमानस्य तु विधिलन्तणाप्रदृत्तिस्तस्याः `
प्रतिषेधाभावे कुतः प्रायश्चित्तम् |
('भवत्वहीने urea: प्रवृत्तिः श्येनाद तु कथम् । न हि शत्रून् मारयेदिति Are -
नाऽस्ति | किंतहि 9 ‘a: शत्रोमारणं कामयते तेन तस्सिध्यथ" श्येनादि कर्तव्यम्
` शत्रुमारणं च हिंसाल्तणाप्रबनिः | सा च निषिद्धा (न हिस्यात्सर्बाभूतानीति, । श्रहीने-
ष्वपि लिप्लात एव safe: । फलकामस्य हि तत्राधिकार भवति । न त॒ फलकामना
वृत्र निषिद्धा, नापि काम्बमानाथैनिष्पादका व्वापारः । इह तूभयं निषिद्धं नन feet = `
-दिक्ति मर्णफलव्यापारेण न प्रवर्तितव्यम् । तत्फलं च श्येनदेरेव । इह वु नासि |
निषेधः स्वरगादिफलकरम न eri) ` ध ॥
केचिदाहुः। ara वै ब्राहमणस्यः इलमिचरणीयाभिचाराऽप्यवुज्ञया$स्नात = `
एव । तुल्यावहीनाभिचारौ | तत्न ऋत्विजामेव saad युक्तम्
` नलु च काम्यान्यपि निषिद्धानि "कामात्मता न प्रशस्ताः इतिः
यत्तस्य विषयः स तत्रेव व्याल्याठः | श्रुतिश्चाष्हीनतया याजने कार्यैमितिः। श्रमि-
चरणायाभिचारे च यजमानस्यायुक्तम् | ।
कथम्" | aed यज्ञ्यतिषामिवा्यन्तेः | तद्रसखायशिवत्तान्युक्तान्येव | रस्य `
अभिचरतिविभ्विषयेऽभिचरणीयाभिचारे सविषयत्वात् । वैदिकेन sada ar न |
मौरणमभिचारः? ll १.६६ ष | oe er
शरणागतं परित्यज्य वेदं विष्धाव्य च fear |
संवत्सर यवाहरस्तत्पापयपसेधति ॥ १९७
द्विविधः शरणागतः meer ‘often प्रत्याख्यानम् । सत्यां श्तौ!
भाष् यैवद्विवारिवष् । . ee ¢ ८
an वेदं विष्लाल्यानष्यायाभ्ययनं HAT | अं धिक्षारेणाधीयानस्यायुयेगदानं ‘fe = ne.
पठसि नाशितं त्वयेति?! अथवा धनहेतोः परीन्तास्थानेष्वनियुक्तेन प्यते विश्व ` `
2 a8 (द्त्वा नियोगं धनदेता; पतितान्मुनिरनवीत्? ॥ १.६७ Gee ee
Bae, wats मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । | [{ एकदशः
TATA ग्राम्यैः कन्यादिरेव च ॥ ०
AUSTIN प्राणायामेन शुध्यति ॥ १९८
aur tafe: | Tea: क्रव्याद्धिर्मार्जारलक्लादिभिः ॥ १८८ ॥
षष्ठान्नकालता मासं सहितानप एव वा |
हमा चाकला निलयमपाङक्तयानां विशोधनम् ॥ १९९ ॥
श्म चाक्कल्यसतीयाध्याय उक्ताः | येषाँ प्रतिपदं प्रायर्चित्तमन्यक्नाम्नातम् |
तेष मासं संहिताजपः। शाकलदहामः षष्ठान्नकालता चेति ease:
काष्ठशलकादिद्धेवछरवस्यः ( वाजसनेयिसंहिता ८। १३) इत्यादिभिमन्त्रैहुयते स
TRAE: | `
a a यप्रहणं समाप्तेऽपि संहिताज्ञपे पुनः पुनरादृतत्यथै", यावन्माखः GU: ।। १-६<
UA AG aa तु कामतः ॥
लाला तु fart दिग्वासाः प्रालायामेन शुध्यति | २०० ॥
` ष्ठु खर यानं गन्दरूयादि। सात्तादुटरादावाराहणमन्यवधानेन चाधिकतरम्
| = प्र्ायामानामाद्रत्तिः | | Mog eee :
Frere नग्नः। नग्नदेषनिर्दरणा्े' पुनः सवासाः स्नान seat प्राणायामः `
REA Roo rut” s | .
feasfgeeg वाऽप्यात्त; ade सन्निषेव्य च ॥
| WA “बहिराष्डुतय गामालभ्य विश्यध्यति | २०१॥
विनाऽहूभिरसंनिददितास्वप्सु ्रद्टणोचरश्थासु ८
प्सु ATA विष्ठया ger) छारीर" मूतरपरीषोत्सर्मम् । स्चिषेव्य ।
oe ae सचेला Tengd वस्तं तेन alka: | बहिप्रामन्रयादावाण्लुत्य निमञ्य तता 2
MTT gr fagerfa og 4
वेदोदितानां निलयानां कर्मणां समतिक्रमे ॥
सतातकवतङोपे च प्रायग्त्तमभाजनम् ॥ २०२ ॥ ¢
तानां दरेषोयेमासादोनां staat, स्मार्तानां च संष्योपासनादीनाम् |
पि वेदे दादितानि तन्मूलत्वासस्तीनाम् 0 Tangata ‘a shia `
ता" § ५ | तेषां . लं ss एकादयुपत्ासः
mare] get oa, gay oe
हङ्गारं aU ASK च गरीयसः ॥ `
लात्वाऽनश्चन्नहः रेषमयिवा्य प्रसादयेत् ॥ २०३ |
सक्रोध हकारेण हङ्करूते तूष्णीमास ह मा एवं वादीः? इत्यैवमादिष्वथैक्रियासु ध 2
त्िषेषा्थं हुंकारकरयम् ।
ब्राह्यणस्य ज्येष्ठस्य समस्य कनीयसो वा शिष्यस्य पुत्रस्य वा |
ae गरोयसस्त्वकारमुक्त्वा- aaa (त्वयेदं कतम्? । एकवचनान्त as
युष्मच्छब्डाच्ारणे प्रायशिचन्तमेतत् | प्रथमादिविभक्तिनं Bahra) तथाच समाचारो
गुरौ युभ्माखित्यादिबहुवचनं प्रयोक्तव्यमिति |
स्नात्वाऽनरश्नन् प्रातमक्तयागः। अभिवाद्य उपसंप्रहणं कता । मसाद- `
` येतु कें त्याजयित्वा सायमशनीयात् ॥ २०३ |
ताडयित्वा तणेनापि कण्ठे वाबध्य araat ॥
विवादे बा विनिजिल्य site प्रसादयेत् ॥ २०४ ॥
gua पीडाकरेणापि ताडयित्वा sea वासकाऽपि करठे age ` क |
बुष्वा। विवादे लौकिके sad विनिर्जित्य । afer नम्रेण भूता `
असादयितन्यः।
| बादजत्पयोस्तु नाय विधिः ॥ २०४]
aut त्वब्दशतं सदस्रममिहत्य च ॥ bite
जिघांसया ब्राह्यणस्य ace प्रतिप्यते ॥ २०५ ॥ = `
अवगूरणप्रतिषेधों ऽयम् | परिशिष्टो ऽथैवाद
जिघांसया हन्तुमिच्छया दण्डादिकमुद्यम्य |
a संवत्सरशतं नरकष्वास्ते |
ऋभिहत्य प्रहारं दत्वा । सहस्रं संवत्सरांणाम्
। ८ Rrateat न परिहासतः ॥ २०१५ |
शोणित यातः पघ॒न्संग्रहाति aad |
| तावन्तयन्दसदस्राणि तत्कतां नरके ART ॥ २०६ न.
ae et दण्डादिप्रहारेण भूमौ पतितं यावत्पांसूत् रजावयवान् संगृहाति `
तावन्ति संवत्सरसखहस्नाणि तस्य जनयिता नरक व्रजेद्रसेत् | ees
` भ्वमप्दथंवादः॥॥ २०६ । cee
ह्नि
ce मेधातिथिभ प्यसमलङ्कता । = [ एकादशः `
maya चरेकच्छमतिकच्छ' निपातने ॥ ` oe
कच्छातिकच्छौ इर्वीत विधस्येत्पाद्य शरितम् ॥ २०७ ॥
वस्य प्रायरिचन्तमेतत्
न्रा्यणरुजः कतसेतिः शोशितेात्पादनादन्यत्रेतत् यदि at तेनेदं विक-
` प्यते |} २०७ ॥
अनुक्तनिष्कतीनां तु पापानामपनुत्तये ॥
शक्ति चावेक्ष्य पापं च maa प्रकटपयेत् ॥ २०८
` श्रनुक्ता निष्करतयः प्रायस्चित्तानि येषां विकर्मणाम् | यथा चाण्डालादि
` प्रतिज्ञोसवधे । तत्र कस्पयेत् | ` |
मननु चाच्राप्युक्त किंचिदेव तु विप्राय दथयादस्थिमतां वधेः इतिः |
्रनस्थिसाष्चय्जु्रजन्तुप्रायास्तत्रास्थिमन्ते। Teed | महाकायान तु नैष विधिः
“नतु चारो वणा "नास्ति पंचमः इति eter एव प्रतिलोमाः? यदिनाम
पंचमो वर्णो न जातो नैतावता शूद्रतैरभवितव्यम् | तेषामपि लक्षणस्य faa
^ es । समानजायामूढायां जातः शूद्रः इति वथैसंकरजाश्चेते | तस्मान्न gee
नापि "किंचिदेव तु विप्राय, इत्यन्यस्तत्र कल्पनाया घ्मनवसरः।
श््तिः प्रायचित्तिनस्तपसि । तथा किमयं तपसि aad उत दाने (न
पाप च। हिंसाया विहितप्रायश्ित्तमेव | अभच्यभच्तणे aaa) भथ पापस्य
eo ८ शुरलघुभावेऽपेक्तणीयः ee . ak
. “नलु च गुरुलघुभावः पापस्य कथं ज्ञायते १ प्रायधित्तमहत्वादिति चेत् wae `
प्रायश्चित्तविषयेयं कस्पनाः |
सत्वम् । wae देषाविशयश्रवणादर रुत्वात् । तथा बुद्धिपर्वादुक्कते च
faa नेदमयुक्तनिष्छतिविषयमेव प्रकल्पयेत्, उक्तेऽपि कत्पना कार्या |
कुत एतत् ? 1
BRENT) दण्डेन चेक्ताुक्तविषयमनुज्ञायते किंचैतस्मिन् 1
व्यतिक्रमं गुरुलघूनायुपदेशात्तत्रावश्यंभावनीया कस्पना। अरत उदिष्टानुदिष्टसर्व-
शेषोऽयम् ॥२०्८॥ ae nee
चेरभ्युपायेरेनांसि मानवो व्यप्कषति ॥
तान्योऽभ्युपायान्वक्ष्यामि देवर्षिपितृसेवितान् ॥ २०९ oe
ag चेत्ता एवाभ्युपायाः इद चान्द्रायणं इह प्राजापत्यं इह F ne aa?) `
सत्यम् । संज्ञामात्रेण निदि्टाः। इद तु खरूपं सेपिकर्वञ्यवाकमुच्यते |
पाय एवाभ्य पायः
` व्यपकषतिश्रपमा्िं।
~*~ ४ ATT qT सव॑व्थाथेम् || २२०८६
यहं WATTS साय तयहमययादयाचितम्
भ्य प्र च नाश्चीयासानापलय aces ॥ २१० ॥
Tage ‘naan प्वाहकालौ लच्यते। द्वितीयाहकाल्ञप्रतिषेधादस्य } `
प्रातःकालविधौ हि यदृच्छया माजन प्राप्तं निवर्ते । के बलमत्वर्थं हि यत्पू्बाहु वा मभ्यंदिने
वा मनुष्याणामिति, श्रवाचितत्वासप्रा्नथित्वाद्धोजनम् | तदेव चेतपरातःकाल्े विधीयते तदा
माध्यंदिनं flaca, न सायंतनम् । अद्य पुनयैदेव वैरस्यं पूर्वाहमभ्यंदिनकालयोाविक-
स्पितयोः पराप्तं भाजनं तदेव पुनरुच्यमानं कालान्तरनिदरस्य्थं संपद्यते । त्रतत्वाच्चैतदेव `
युक्तम् । एकाहारता हि बतपरिगयनायां संरुयायते । तपश्चेदं तापयति दुःखयतीति। `
चदि च द्वितीयं मोजने निवतैते तत्र सायंतन निवर्तेत! 1
| अन्ये लु ERO प्रातराशानिषि' स्वल्पपरिमाणता से।जनस्य TUT ANE |
प्रातराशे हि et gaat) तच्छीला प्राकृतपुरुषाः । तथा सिद्धे पाके माजनात् `
प्राकतभोक्तेति व्यपदिशन्ति | = ao
सायमिति बाऽपरस्मिय् saz |
te a ततेनन्तरं प्यहो हविष्यं वैदिकं यावद् भुज्यते SIEGE TDG | Beez स्परतिकारै | ns र. = |
Bag geese सविशेत्ः। ६ |
अयाचितेऽपि हविष्यभोजनमेककालिकं च । ` oe oe
स्वगहेऽपि “दीयतां मे मोजनमितिः यत् गरत्यादय श्राज्ञायन्ते तदपि 'यावितमेवः
SRR चाच्ना, प्ेषणाध्येषणयोः साषारयम् । धतः खगृहेऽमि यद्भार्यादवो-
` SBMA उपहरन्ति तथा भोक्तव्यं, न खन्यथेति ॥ २१० ॥ ` ध
गोमूत्र गमयं क्षीरं दधि सर्पि; ङोदकम्
एकरत्रापवासरच क च्छ् सान्तपनं स्पृतम् ॥ २११
गोमूत्रादीनां इशोदकानां समादारमाहरेकस्मिन्नहनि रकरचोपवासश्च।
कषे gad सांतपनस्।
भन्ये तु seats भक्तयितव्यं, संहतस्याश्रतत्वात् | रवः are
es Meer ee
iG _ ` मेधातिथिभाष्यसमलङकुता। = [ एकादशः i
द्वावप्येतौ पक्तौ स्परस्यन्तरे oferta ॥ २११॥ क
एकेकं प्रा्तमदनीयाल्यहाणि प्रीणि पूर्ववत् ॥
| अयहं चापवसेदत्यमतिकच्छ चरन्दिनः ॥ २१२॥
पवंवदिति प्राजापव्यविधिमदिदिशति
` एष्वेव कालेष्वेक्ैकः ग्रासमश्नीयात् ॥ २१२ ॥
` तपङच्छ' चरन्धिप्रो जलक्षीरषरतानिलान् ॥ :
प्रतित्र्यहं पिबेदुष्णान्पशतललायी सम।हितः ॥ २१३ ॥
तेष्वेव काल्ञेषु जल्ादीनि यावता नातिदृप्रिभ॑वति | कविस्परिमाशं प्यते |
श्रां पिबेत्तु त्रिपलं पलमेकं तु afte: | पयः पिबेतत द्विपलं निपकं चेष्णमारतम्ः |
खकत्स्नायौति fea: व्रिर्निंशायामित्यस्यापवादः ॥ २१३ ॥
यतात्मनाऽमत्तस्य द्वादशाहमभोजनम् ॥
. प्राका नाम इृच्छोऽय सवेपापापनदनः॥ २१४ ॥
यतात्सा संयतेन्द्रियो गीतादिशब्दश्ववशेष्वनमिलाषो
: ATMA: | अ्रथैवादेाऽयम् | wages ष्वस्य धर्मस्य विहितत्वात् ॥ २१४
एकैकं Tats Heat wes च वर्धयेत्
उपस्पृशञ्चिषदणमेतचान््रायणं स्पृतम् ॥ २१५
चतुरैश्वायुपोष्य श्वोभूतायां पैयैमास्यां पंचदश ॒भाखानश्नीयात् । मरासप्रमायं
चास्याधिकारेण भाखालुंतरणे च “भ्ाप्यायख सन्ते पयांसीतिः (गौ° ५) स्त्यन्तरेक्तो `
` विधिरपेकछितन्यः। एकशाखलात्सर्वस्छठतीनामसति विरोधे समभरं योव्यम् | विरेषे
वि |
्रिपदमारभ्यैैकं प्रासं दिवसे fred हासयेत्। प्रतिपदि चतुदश द्विती-
यायां जयोदशेदादि araagdzantar भास मवति | तोऽमाबस्यायाुपोष्य प्रतिपदयेकं `
्रासमरनीयात् । द्वितीयायां द्रविषमेकोकं वरधयेदावत्पैर्ण॑मास्यां पञ्चदश भवन्ति |
SATIN सानं वेन् |
श्रण्यायः ] pee मनुस्थृतिः | no Fab श्र | u
यवसध्यमेऽमावास्यायामुपोष्य sfawat ata: । द्वितीयस्या द्री यावत् वैै-
oo meat dae) पुनः प्रतिपदमारभ्य कृष्णपक्त एकैकप्रासापचये यावदमावस्या-
अपवासः ॥ २१६ ॥ 9
५) अष्टावष्टौ समश्नीयाविण्डान्पध्यंदिने स्थिते | ॥
नियतात्मा हविष्याशी यतिचान्द्रायणं चरन् ॥ ६१७ ॥
| ye प्रयहं मासमष्ठौ यासान् छष्णपच्ाद्राऽऽरभ्य vstagt यतिचन्द्राय्णं शि
भवति| Se
avafea स्थितै प्रव्ते। पूर्वाह्मापराहौ asfiatas: |
शिष्ट प्रसिद्धम् ॥ २१७॥
चतुरः प्रातरदनीयापिपण्डान्दिप्रः समाहितः ॥
चतुरोऽस्तमिते सये शिशुचान्द्रायणं स्पृतम् \॥ २१८
अत्र ग्रातःशब्दोऽस्तमयसाहवचर्यास्सूरयोदयप्रत्यासन्मै कालं लक्तयति
श्रस्तमिते मयं प्रदोष इत्यथः ॥ २१८ ॥ =
यथाकथंचिचििण्डानां तिस्रोऽशीतीः समाहितः ॥ `
मासेनाश्चन्हविष्यस्य wea सछाकताम् ॥ २१९ a
; कस्मिध्िदिवसे चतुरा मासान् कस्मिध्िदुद्रादश aaa ययाक्यचित्
ध ध त्रिंशद्रात्र safe: 1 यदि करिमिधित् trea) श्रयं तु नियम meatier rat ५
म्सिनेति द्वं शते चत्वारिशदधिके। ॥ :
edged प्राप्नोति 11 २१८
एतदुद्रास्तथादित्या वसतवश्चाचरन्वतम् ~
सवाडकशलमेक्षाय THAT महषिभिः ॥ २२० ॥ = `
wasn व्रतं सवे देवाः समाचेरः, उवषासकुशलानां विसेक्षाय।
| न केवलं यत्रवोक्तमनुक्तेष्वपि द्रव्यम् | तदुक्त Seg चाद्रायणमित्ति
सर्वप्रायरिचन्तं सरवप्रायश्ित्तम्, (गौ० १९।२०) ध eg
भ्रदं संदिद्यते। यदेदस्सरवप्रायशिचत्तवचने किं du सवेषां dragaam- =
सिद्धिन्यायेन प्रविनिमित्तमावसैत इति es ee
उच्यते। यदप्येतन्न्याय्यं निमित्ताटृत्तौ तैमित्तिक्षाइृत्तिरिति तथापीदमनास्नाव- eee
प्रविपदप्रायगिचत्तनिमिततेष्वसंबिदितेषु छतसम्भावनायामाम्नायते ! तत्र येषां ताव- ध.
स्सम्भावनामाघ्रेण शुद्धिः क्रियते, यथा संवत्सरस्यैकमपीतिः, तत्र निमित्तस्यानिर्चिव- `
1 मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । {एकादशः
“amigas: ga ग्राडृत्तिसंमवः | यथा सुप्तस्य परिवरवनेः शय्यागतसूच्तप्राणिवधस्तथा
नगरस्य रथ्यासु श्राम्यतः परल्लीयुखसंदशैनमा गृहप्राप्तेरसङ्त् संभवति । तारग्विषये |
wena एव युक्तः। दशितं चैतत् श्रश्यन्वताम्? इत्यादौ समुदायवध एकं प्रायश्चित्त. `
मिति। यानि च गरीयांसि पापानि तत्र सर्वत्र प्रायरिचत्तान्यान्नातानि। इदंच
अयथाप्रदशित एव विषये भवितुमहंति । महत्त्वाच्च नाना्त्तो न्याय्यम् । तस्मात्
` संशितेष्वपि कथंचिस्प्रायशिचनत्तेषु न निमित्तान्तयत्पत्तो युक्तं एव तन्त्रभावः । तथाच
तन्त्रधर्मं एव न्याय्य इति दशैयति यदिवा च नक्तं चैनश्च छम तस्याऽवयजनमसि `
सराहा । यत्खपंतश्च जाग्रतश्चेनश्च Ha तस्या ऽवयजनमसि स्वाहा । afzgta
इत्यादिः । यदिति च वीप्सायां युगपदशेषपापवजेन'मन्र वदन्तिः ॥ २२० ॥
पहाव्याहतिभिर्होमः कतव्य; स्वयमन्वहम् ॥
अहि सा सत्यमक्रोपमाजवं च समाचरेत् ॥ २९१
; a waa itatrndteatagess | |
सर्व॑होमेष्वाज्यंदरन्यमनुपात्े द्रव्यविशेषे दशितम् |
स्वयं ्रहणात्परकव् कता hada
किपुनरयं होमो लौकिके ऽप्नावनावसथ्यस्य भवति नेति विचायते
इदमेव तावद्िवाये' कुताऽमौ हामः। प्रतेपावधिकश्यमे जुहोतेसथेः। तत्र
` यस्मिन् फस्मिरशिचिदाधारे saad सिध्यत्येव Sra) ततश्च eae a aise} वबा `
क्रियतां हमे गृह्याभ्िमतस्तु न areas हेमः, creat तस्य तद्धोमग्रतिषेधात् । `
सम्वारादभ्भिसिद्धिरिति चेत्समाचार एव तद्य न्विष्यताम्
गहयकारैलतसप्रणीतारन्यधिकारैः छच्टूविधिषु हेम श्राम्नातः । तदशैनेनानाव-
सथ्यस्य प्रायधित्ते नाहमकाः छच्छाः। श्भ्युदयाथिनस्तु नैवानभिक्षस्य सन्ति,
` सर्वाङ्खोपसंहारंण फलसिद्ध
afar) शिष्यश्त्यायपि ताञ्य' न ताडनीयम्
सत्यं नमंणाऽपि नारृतम् ee 1
| यदि वा पुरुषाथेतया प्रा्तयोङ्गस्वाय Farag |
. श्रजंवमक्ररता ॥ २२१
त्रिरदस्चिनिशायां च सवासा जलमाविरेत् |
त् ॥ RRA A
| वासेायुगमाच्छादनाथमैचित्यप्राप्तं तेनैन सद Stet प्रविशेत् । सवि q-
दिति नेद्धतोदकेनेस्यथेः | pee a ll
fear rad नाभिभाषेत, अन्यत्र. माव्ज्येषठमगिन्यादिभ्यः) भयेया छि
ह कर्मोपयोागी gad न निषिभ्यते | श्रन्यस्तु न कतैन्य एव |) २२२॥ eee
स्थानासनाभ्यां विहरेदशक्तोऽधः शयीत वा ॥
ब्रह्मचारी वती च स्यादगुरुदेवद्िजाचंकः ॥ २२३ ष
उत्थिव श्रासीन उषविशऽथवा । न कवचिन्िषीदेत् | अरशक्तावधः शयीत, न पर्यङ्के ।
बरह्मचारी मेथुननिश्तः।
वतौ शिष्टमरतिषिद्धेषु नियमं गृहीयादिदं मया न कतैज्यभिति ।
गु्बादीनामचां प्रणतेन STACIATAT ISAT |] २२३
सावित्रीं च जपेन्नित्यं पवित्राणि च शक्ति
qaqa वतेष्वेव परायधित्ताथमाहतः ॥ २२४ ॥ `
aifast ^तत्सवितुरिविः गायन्नो ! सविददेवस्वाजपचादनासु सावित्रीशब्देन =
` तस्याः सर्वत्राधिकायः।
` सामनि,
सर्वे षु TAY |
ATZAT TAA 2 ४
सर्दध्ियादिश्ताकपूरणस्तथा विधस्येवाधिकारात् | २२४
एतेदिजातयः Treat Tals Hara | aoe Se
अनाविष्कतपापास्तु HES शोधयेत् | २२५॥ ध ५ क
सविष्कुतं प्रकाशं लेकविदितमैनः पापं येषाम् | रतैः Ses: शोध्यः ।
ये तु रहस्यपापासतेषां न छच्छूतपांसि । fate अन्वह
Tq शोधयेत् छ ee
रहस्येषु नासि परिषद्रमनमाविष्कृतं न स्यात् | fagat हि तत्राधिक्रारः | उच्यते । oe
wt प्रायधित्तमनागतं शेधयेदिव्युच्यते, aie तु शाखन्धाख्यानकाले शिष्याणासपदे- Le ne -
शादिदं रहस्येषु शोधनं बेद्धभ्यमिवि ॥ २२५ ॥ Cone
ख्यापनेनानुतापेन तपसाऽध्ययनेन च ee
पापकन्धुस्यते पापात्तथा sa चापदि ॥ we 0
BBR मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । [ एकादशः
विप्राणां विदितेऽन्येषामप्येवंकमाऽस्मीतिः प्रकोशयेत् रतत्ल्यापनस । =
` आअन्ुतापः। रस्मा्तापौ वैमनस्वम्--'धिङ्का महदकायैमकरवमनर्थो मे दुष्डतका-
रिणो जन्मेणत्येवमादिः वित्तपरिखेश्ः oe
शरच्यथनं सावित्या sar वेदपाठ वाहिंसखायाम् । श्रन्यत्र। ee
श्रसमथेस्य तपसि दानम्। एतदाह दानेन चापदौति । प्रकराततपसः श्रापदि
पीडायामनिव्रहणे दानम् ॥ २२६॥ =
यथा यथा नरोऽधमे' स्वयं कतवाऽनुभाषते ॥
तथा तथा त्वचेवाहिस्तेनाधरमेण शुच्यते | २२७ ॥
ख्यापनविधेसथेवादः | ae ६.
नयाऽधसंमिति नजः प्रश्लेषः | धर्मस्य स्वयं ख्यापन निषिद्धम् , ‘a गुणाः खयं
वाच्या" इति । प्रछवश्चाधमं एव तैनाधसमणेति श्रयत एव ॥ २२७ I
यथा यथा मनस्तस्य दुष्छृतं कमं गेति
तथा तथा शरीरं तत्त नाधमंख परुच्यते ॥
oe त्ररीरमन्तयत्मैव, न भूतात्मा पुण्यपापयेस्तदाश्रयात् | उपचाराद्धि aera:
° = शरीरशब्दोऽयं द्रष्टव्यः BAA TAA SAT |
aR era २२८॥ `
1 कत्वा पापं हि सतप्य तस्मात्पापायष्ुच्यते ।
नैनं gat पुनरिति निदस्या पूयते तु सः ॥ २२९ ॥ |
निवृत्तिषयन्तमियाहस्तदयुक्तम्। संतापो मनःपरिखेदः, श्रमायेतन्मया ga
क्त्वाप्रत्ययेन ‘aay fare fa | 9 |
aa: sTafraaearaaaaaaa: प्रायशिचित्तिना Rasa: |
पयते सिद्धिमाप्नोति ॥ २२६॥
ag संचिन्तय मनसा fer कमेफलोदयम्
: ` मनेषाङ्मृत्ति भिनि ल शुभं कमं समाचरेत् ॥ २३०
खवमिति ङस्स्नस्य विधिनिपेषसमूदस्य प्रयवमश्ैः।
मित्येवरूपः | निवृत्तिस्तु age ‘a acer: पुनरिति । क्रियाभेदं च दशेयति।
श्रध्यायः1] ` : on मनुस्छतिः | ae se ne च्छे
विहितं "शभम्? | तथा 'संक्पमूतः कामे वैःक्यार्था नियता इति च । तस्माद्यद्यपि
‘a हिंस्यादिः््यु्यमननिपातने न दण्डादेः परदुःखेात्पादने स्यः ते, तथाऽप्येवमादिशाख-
पर्याल्लोचनयाऽध्यवसायादिनिषेधः । न
७ एवमभद्यभक्तयादावपि द्रष्टव्यम् । यद्यपि (भन्षणःमन्नादिनिगरणपयेन्तं तथापि
मानसोाऽध्यवस्ायो निषिद्ध एव a 1 ee
ए एवमगम्यागमनेऽपि। यथपि हीन्द्रियसमापत्तिगंमनै तथापिं तद्थाभ्यवसायेा
व्यापार एवमादिशाखान्तरेनिषिध्यते | | ones 1
“add हननभक्तणागम्यागमनेषु यसरायधित्तं तदध्यबसलायेऽपि प्रप्नोति" ।
Sq दाषः! ब्राह्मणवधे तावदिष्टमेव 'ब्रहत्वाऽपीःति वचनात् । श्रन्यत्र तु सुख्यस्यैव `
शब्डाथैस्य teat न्याय्यः । प्रतिषेधे तृक्तशाक्लपयाज्लेचनया स मनेाव्यापारस््रश्र-
तिकायन्यापारपयेन्तविषयोाऽवतिष्ठते। ` (
Meet (निन्दितं समाचरन्नितिः प्रायित्तनिमित्तोपदेशास्रतिषेधानुसारिप्रायध्ित्तं
प्राप्रोति । es
eer | तथा च सर्वप्रायरिचत्तानामेवमादिरपि विषये eam: ।
at न हातव्यम् ।
Ha: पुनरयं विशेषा लभ्यते |
क एवमाह नास्ति प्रायश्ित्तमिति । किंच तच्छब्दचोादितान्न मवयन्यस्य क्षघु =
प्रतिषेधाण्यवस्रायादिति | प्रायधित्तानि तु शब्दार्थेष्वेव ¦ व्रतनियमधर्माश्च सवे
` संकस्पजा इति। अनेन विधिप्रतिषेधावेवोच्येते। श्वतानिः विधिरूपाणि, "नियमाः द
प्रतिषेधलक्तयास्तत्रेव च छृताथेत्वान्नैमित्तिकेषु यावञ्रवतितुमहन्ति । श्रस्ति च प्रतिषेध `
सामान्यनिमित्तमता भवति प्रायश्चितम्। न च तदेव । भपरद्रन्येष्वभिभ्यानमितिः `
चाघ्रैवान्ते दशेयिष्यामः ॥ २३० ॥
sata वा mage कमं विगर्हितं ae
तस्माद्वियुक्तिमन्विच्छन्दरितीय' न समाचरेत् ॥ २३१
कृतम्रायरिवत्तस्यापि पुनरकायपरदृत्तावधिक्षवरंप्रायशिवत्तमिति एवमर्थं द्वितीय न `
समाचरेदिति
Baal निषुन्तरनन्तयप दिष्टाय परथेवाद द्वितीय न Fats भि ति | (८ । ५. ae
तस्मादाय्छ्ृवादुन्यतिक्रमाट्ि
मुक्तिमिच्छन् मेत्तमिच्छन् get कुयात् | श्रतश्चै ^
दुक्तं भबति । छतेऽपि प्रायरिवत्ते न asa’, यदि पुनः समावरवि । न च निष्डतै
0 9 2 tect मेधारिथिमाष्यक्तमलङ्कुता | ` [ एकादशः
छतायामङ्ृतायामपि मे युक्तो ऽता युक्तय युक्तिमन्विच्छनिति areca’ तस्मादा-
धिक्याय पुनवचनम् । २३१
, यस्विन्कभेण्यस्य कृते मनसः स्यादलाधवम्
ce तसिस्तावत्तपः SUTATGAT भवेत् AV I
असत्यां चिनत्तशद्धौ विदितातिरेककरणाथमिदम्। = ~
Bad कसण्यलाघवं कापि तिचिकित्सा यदि भवति | ततः कूतेऽपि प्रायरचत्तं `
श्रा मनः प्रसदोसपत्तरावतैयित्यम् । 7 | i
तपोप्रहणं दानादीनामपि यथादिदहितदश्ैना्थम् | 232 |
तपेमूरमिदं wa agen सुखम् ॥ `
तपोमध्यं बुधैः प्रोक्तं तपन्तं वेददशिंभिः ॥ २३३
मलुष्यज्ञोके यत्सुखमाभिमानिकं जनपदैशवयादि यच्चैहिकमरोगिखादि यच aati
धनयुत्रादि संपत् यथाभिमतकांतादिविषयेपभेगलक्तणमैन्दरियकं यच्च वेदेषु (aa `
वस्स्यां ८।२) मवुष्याणां शतमानन्दाः स एकं न्राजानदेवेषु" इयादि तस्य सवेश्य तपौ
लं उत्पत्तिकारणम् । तपस्
ae रिथतिसध्यावस्थाः । श्रतोऽसानम्।
तद्पेत्तयेति वेदविदां दशनम् । यथैव कर्मा चर्ग्रामायमित्रतफलसाधनान्येवं तषो `
विज्ञेयम् ॥ २३३॥
ae बराह्मणस्य a ज्ञानं तपः AACA रक्षणम् ॥
वैश्यस्य तु तपो वातां तपः श स्य सेवनम् li २३४ ॥
नैवं मन्तव्यं ““तपसि सामर्थ्यात्तपसा सवैफलसिद्धीरवाप्स्यामि, Reade = `
| विदिताकरणोऽपि, न द्रव्येण कथं asadar धर्म इति” यते। बराह
ज्ञानं बेदाधावबेधः | तस्मिन्नसति न तत्फलसाधनम् | श्रते ज्ञानमेव ‘aq उच्यते
महतीष्वापत्तिषु | तेन खधर्मो न grasa इत्येवमर्थ ` शोक
णस्य तपो ज्ानस्। =
ज्ञान्रहणं स्वाध्यायग्रहथाध्ययनासशरति सर्वखधर्माणां प्रदशेना्थम् son
a तपः क्षचियस्थेति |
ager सेवनं द्विजातीनामिति शेषः। aaa विदितत्वात्, शरस्य aa
बादत्वात् ॥ २३४ ॥ ५
| ऋषयः संयतात्मानः फलमूलानिलारनाः ॥
पसव भपर्यन्ति 9
छक्यं सचराचरम् ॥ २३५ ee
प्रतीन्द्रियज्ञानातिशयासादनमपि मुनीनां तपेबलेनेवेत्यथं
~ वाङ्कनःकायनियमात् TATRA; |
-फलभलेदयाहारनियमः | ee
ईदृशेन ager मलक प्रस्यत्तवत्पश्यंति ॥ २३५ ॥
ओषधान्यगद विद्या sat च fafaar स्थिति
तपसेव प्रसिद्धयन्ति तपस्तेषां हि साधनम् ॥ २३६ ॥
ओषधानि रसायनानि | अगदा व्याध्युपशमभेषजानि | विद्या मूतविशेषादि- a aks
` विषया । दैव
स्थितिरणिमादिशक्तियेगेाऽनेकप्रकारः (1 २३६ ॥
यह् स्तर यह् रापं थद गं यच्च दुष्करम्
सवन्तत् तपस्षा साध्य तपे हि दुरतिक्रपम् ॥ २३७
ःखेनयत्तोयेते तदूदुरुतरम् । व्याधिनिमित्ता मह्यापत् | wade शत्रुणा यदुष- . छि
tr | एवदपि तपस्विनां सुसलाध्यम् ५ a :
BRT यस्राप्यते तदुदुखपमाकाशगमनादि
दुग" मेधपृष्ठारोहयादि 4 व
| दुष्करसभिशापवर्दानादि, अन्यथा सकरणम् | यथा संबतैस्यान्यदेवतायुष्टिः Pe
स्वमेव तप॑सा सिच्यति। ee re ee
Meta संयोगषरथक्त्वादभ्युदयायैता sages oe ४
ननु च प्रायश्चित्तानां प्रक्ृतत्वाच्छच्स्तुतिस्वच्छेबतयैव न्याय्या नाभ्युदयाधिनो
` विधेयतया। न च दुस्तरादयेऽथवादतयाः न संभवन्ति wie: महांतः `
gear यददुस्तरमपि wan fa) क्षि पुनः पापं | arated” 1
| उच्यते | गुदयस्छतिषु सोामविधौ चानयुक्रस्यैव प्रायरिचत्तानि gay: समा- =
| म्नातः। तत्र चानारभ्याधोतत्वादुक्तैव अभ्युदयाथैता।` stg च ( नौतमसू० we eee
— २६।२४) ‘start कृच्लूखरित्वा aig वेषु स्नाता भवति सर्वैदवैज्ञाति भवतीतिः। ee
वेदेषु स्नात इयनेन नियमपूर्वकं बेदा्ययनातुष्ठानाचत्फलं वत्सिद्धमाह । यस्तु निष्फलो ee
ग्रहणार्थोऽ्ययनविधिः स एकवेदाभ्ययनेनात्ापि daa) एवमनेक्वेदाभ्ययने g `
। धरमायैवेसयुकतम् । Mate इलयनेनाशेषयागफलावािमाह । यजमाने हि वेदैरजञायतेः ! ` ५
ओ इथेवादतया संभवति, न प्रायश्ित्तदानमावं गच्छद्धिः। इहापि wadfiafe = `
ee माशङ्कमानेन emer तपो ज्ञानम् इति. यदुक्तं वदभ्युद्याथेखे संभ्रवि । न प्राय- `
। Raat पापम्रमोचना्थानि, काम्यानि फलसाधनानि, तत्र भिन्नविषयत्वतः `
SOP ggg on oe ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | [ एकादशः
प्रायच्ित्ेनिदृत्तियशङ्न्यते। शअभ्युदयाथतवे तु कच्छाणामन्येषां च कमणां तुस्यत्ादक्ता - ध
निद्र्यश्का। तथा महापातक्रिनश्चेति" पापप्रमेचनार्थ॑वापि चयते weer `
afar श्रभ्युदयाथतेति भिन्ने एव ते वाक्ये | तेन च प्रकरणस्य बाघे युक्त एव । तथा
च द्वैपायनयुनिप्रश्रतय(सपःप्रभावाद्वुद्धीविवित्रास्ता awe) तस्मात्सर्वफलानि `
तपांसि। न च यथा सर्वांथान्यपि वेदिकानि कर्माणि नियत्तफलानि (सर्वेभ्यो दशेपूशेमासै ye
सर्वेभ्यो ज्योतिष्टोमः इयधिकारात्तत्र ada यान्येव वेदे स्वगादीनि फलानि श्रुतानि
ae तदपेक्तयैव सर्वार्थता न तु ऋद्ध्यपिशयातिभेगेनैवमिति, fae तहि, Geechee `
यथा निदितम् ॥२२७॥ |
पहापातकिनश्चैव रेषाधाकायेकारिसिः ॥
: ATT Gada दुष्यन्ते किखििषात्ततः ॥ २३८ ॥
उक्ताथेमेतत् ॥ २३८ ॥
कौराधादिपतङ्गारच पशचवरच Tae च
स्थावशणि च भूतानि दिवं यान्ति तपोबलात् ॥ २३९ ॥
agate) येन aver ada neared खरगेमासत इति । यथाऽनधिङता
aft कीटादथस्तपोबलादिवं गच्छन्ति, क्कि पुनविद्रासे बराह्मणाः | area कीटाद्ीनां
नापिसजं दुःख पदेव तपः । तेन च चीणएकटमषाधिकारिजन्भान्तरकृतेन ga
॥ 0 दि यान्ति ॥ २३६ ॥ i oe a 1
: यक्िचिदेनः gata मनेवाक्करैमिजेनाः + as
aaa निदंहन्तयाश्ु तपसेव ATA ॥ २७० ॥ `
Tet HABIT Teast शुद्धिः स्मयेते। तत्र avat निवृत्तिः स्यात् ।
८) श्रत इदमारभ्यते तदपि तपसानूदयते ॥ २४० ॥
तपसैव विशुद्धस्य बराह्मणस्य दिवैकसः ॥ = `
इञ्यारच परतिष्रहन्ति कामान्संवधयन्ति च । २४१ |
काम्यकर्मारंमे पूवः तपः कतैभ्यम् । तदपि तावदनूयते । तथा चेक्तं श्रयमं `
+ चरित्वा शविः पूतः कर्मण्यो भवतिः । यत्र तावदीप्लोपनयनाथङ्ग तत्र तदेव तपः । ५
श्रध्यायः | 1 मनुस्खतिः। 9
शातश्चतपसः get इविगर हन्ति देवताः । नागरहीतहविष्यख कामः संपद्यते कचित्? ॥
यद्यपि न देवत्ता तत्फलं ददाति तथापि यागस्य देवतया
विनाऽनिष्पन्तेदंवताः `
संवधयन्तीःत्युच्यते | हविधदीदतवं च न पुनर्देवतानां स्वीकारः, कि तर्हिं ! संप्रदानत्यो- |
हेशेऽनिराकरणम् 1 २४१ ॥
प्रजापतिरिदं aq तपसेवाखजत्थुः ॥
तथेव वेदानरषयस्तपप्ता प्रतिपेदिरे ॥ २४२ ॥
मनोययः प्रतिष्ठ प्रन्थस्य सा तपस्सामथ्यैजैव । अन्योऽपि यो अन्थप्रविष्ठाकाम-
सतेनापि तपः ger sea: प्रणेतन्यः । ऋषोणामपि यन्तारं वेदाः प्रादुर्भवन्ति
तत्तपसेव ॥ २४२ ॥
FATT देवा महाभाग्यं प्रचक्षते ॥
सव स्यास्य परपर्यन्तस्तपसः TITTY ॥ २४३ ॥
तपस्तुव्युपलहारः
मनुष्या एव |
स्वर
सकाशात्पश्चयन्तः ॥ २४३ ॥
वेदाभ्यासोऽन्वहं शक्या महायज्ञक्रियाक्षपा ॥ `
aaa पापानि पदह्यपतकजान्यपि । २४४ ॥
यदेतत्तपञा महाभाग्यं महाफललुक्तं तदवाः मचक्षते, न केवलं `
जगन्निदशंयति | FA जगतः Taga शुभजन्म तपस; `
बेदाभ्थालादौनां नित्यानां कमर्णां पापप्रयोदनाथताऽधिकारान्तरतवेनच्यते। `
` अनिर्दिंशप्रायधित्तानामपरत्ययछ्वानां प्रतिभूतानां चैतद्िजञायते
अन्ये त्राहुयेदेवोत्तं Mae तपे ज्ञानम्" इति तपाविधानेन कर्मान्वरनिद्र्ि- `
माशङ्कमानस्य वचने, इदमपि तथैष विज्ञेयम् a
wget स्षमाप्रहणं सर्वात्मगुणप्रदर्शना्थम्
भहापाठ
यथेधस्तेनसा बहिः प्राप्तं निर्दहति क्षणात्
व जान्यपौीति । भपिशन्दात्सुतिः प्रतीयते न सदापातकनिचृच्य- = `
o Sat न चाकस्मास्स प्रवतित इति तथा प्रदर्ितविंषयैरविज्ञायते yp २४४ । 0
तथा ज्ञानाभिना पापं सव दहति वेदवित् yu Ip poe
जञानग्रशं सेयम् | विदुषः asia प्रायश्चित्तेन शुद्धिरित्यरिम् प्रकरख अज्ञायते न) oe.
opps मेधातिथिभाष्यतमलङ्कता | [एकादशः `
ज्ञानं च सरहस्यं वेदाथविषय' जेयम् । न प्रायरिचत्तविधिज्ञानै केवलं शुद्धये}
प्रथोगाथ तत् । न न्यथाप्रयोगेपपत्तिः । ˆ यस्तु देवादिसत्ताविज्ञाने रदस्याधिकागज्ञानै `
च. त्याकामाथंलरायुक्तं "तद्धि ताः पापनिष्कियाः' | erg च यथा पुष्करपलाश श्प
न श्लिष्यन्ति एवमेवं विदि पापं कमं न रिलप्यतीवि' (Graeme ४ । १४ । ३) |
रुधा दार्विन्धनम् | यथा शुष्कदार चाभ्नौ fad चिप्र दह्यते एवं ज्ञानमभिरिव
. पापस्य दाहकविनाशश्चामान्यादेवमुच्यते १. :
वदवि दिति ज्ञानं fread | तेन तकंकल्ताकाव्यादिज्ञानमपास्तं भवति ॥ २४५॥ `
इ्येतदेनसाष्ुक्तं Aaa यथाविधि
ञ्जत उर्ध्वः रहस्यानां भायश्चित्त' निबोधत ॥ २४६
ूर्वोत्तरप्रकरणाभिसंबन्धाथेः || २४६ ॥
सव्याहूतिप्रणवकाः प्राणायामास्तु षोडश
अपि भ्र णदणं TANTS! कृताः ॥ २४७ I
बैदिः क्रमताऽपानपवरत्तेवां यद्रेवकाष्यं प्रसिद्धम् | 7 अ
व्रयाहृतयः सप्र । पणव aia: | व्याहतिभिः प्रणवेन च सह. प्राणायामाः a
al re ~. - ५.
षाडगेलावृरत्तिसंख्यानम् । (0
seem) 1
| 1 कविदाह् | SMT Sal satel प्रणवजपः प्रयाघरतति Rasy
gee त्वाहुः | ‹शासनिशोधकाले ध्यातन्या ॥
क्िंपरिमाणः प्राणायामानां काल
` यावता नातिमहती श्वासनियोधनपीडा जायते
ुंमकरेचकपूरकाश्च प्राणायामाः स्परयैन्ते, न श्वासनिेधमात्रम् । यथाप्रमाणं ,
नासिद्धरिति, अरसाध्यतयैव परिमाणानाम्
ˆ सपि हनसपि शन्दात्त्समेषु ॥ २४७ |
Red जप्तवाप इत्येतद्यासिष्ठं च यतीत्यचम् ८
माद्र शुद्धवत्यश्च सुरापाऽपि fageafa ॥ २४८.॥
इत्सेन afar चं प्रकतं कौत्सस् । ‘ow: शेशचदधम्, Cuts resi? )
वासि ' atic ल ऋचः मव्य । amine ===
॥ we) शब्दव्युत्पत्तिः | “श्रस्यवामस्य पलि
Bae सूक्तम् । `
सक्तम् ॥ २५०॥
चेति । श्रतिस्वमेभिरुषसं वसिष्ठाः (sate ७।८०।१) इत्येतत्
ane afta इति ( ऋग्वेद १०।१८५।१ ) दृचमेव । मदिदशब्दोऽस्मिन = `
सूक्तऽस्तोति विुक्तादिप्रक्ेपात् । ये ठु 'माहेनद्रमिति पठन्ति तेषां महां इन्द्रोय
< Re ( ऋग्वे ८।६।१ ) इत्यष्टचत्वारिशतं पयःसूक्तमाहुः | | a =
शुद्धवत्यश्च 'एतोन्विन्द्रं स्तवां ys Usa’ ( was cleus ) इति |
AAT शब्दस्तत्समानाथेः WREST 1
कृज्जप्तवाऽस्य वामीय rayne चं |
SES IW’ तु क्षणाद्रवति fsa: ॥ २४९ |
अत्र TRAIT aa पाठाएृत्तिः प्रतीयते ¦ सा च समाचारादन्यत्न दर्शनाच्च
` श्रिजेपित्वाऽघमषणमिःत्यत्रापेक्तायामधिद्तेन संबन्धः |
अस्य TAU ऽस्मिन् सूक्तऽस्तोति Adee: सूक्तनास्नोरिविः (पाणि० सूर क oe
शिवसंकर्पमपि ‘asda इति वाजसनेयषड़वम् । ave |
हविष्यान्तीयमभ्यस्यन तमं ह् इतीति च
जपिता Ged am युच्यते गुरतत्पगः ॥ २५०
लितस्य हेतुरिति, (aaa १।१६४।१) ` + . |
प्रतीका्थो द्वितीय इतिकरणः पदाथैविपर्यासछृत् | ततो मन्स्वर्पत्रहणसिति `
वेलत्र लभ्यते, Arey सहस्शीषां पुरुषः ( ऋग्वेदे १०।६०।१ ) इति षाडशचं a
एनसां स्थूलसूक्ष्माणां चिकौषन्पनेादनम् | oe eerie
an अवेत्युचं जपेदब्दं यक्किवेदमितीति वा । २५१ ॥ ` ` ` `
ग्रवाद्मदःपातकभ्य रनासि स्थलसूष्मार्युच्यन्ते उपपातकादीनि तेषासप- `
नेादनं चिकौषन् श्रवेत्युचं जपेदश्दस् । भ्वेतयवश्देन प्रतीकेन श्रवतेहव्धीवरुण =
नमोभिः" Cade १।२४।१४ ) इति लद्यते, पापप्रमेचनलिङ्गस्वात् । न व्वतत्संदुहे- `
` णायत इति 'यक्किचेदं वरुण देव्ये जनः (ऋग्वेद ७।८६।५) इति एषाम् ॥ २५१ I |
परतिग्रह्यापतिग्राह्य युक्त्वा चान्न विगर्हितम्
नपंस्तरःसमंदीयं पूयतेःमानवरूयहात् 1) २५२ ८
मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | [ एकादशः
fagtar मथादि वदध्यप्रतिप्राह्यं पापक्षमणः सुवणोदि तदप्राह्यमेव।
ee चिगितमन्न चतुिधं खमावकाल्लपरिथदसंसगंदुष्टम् | तरत्समं दीधाव्रविः `
(RRA € ५८१) पावमानीषु TABI ॥ २५२ ee
AME तु बह नाः समामभ्यस्य शुध्यति |
सवन्त्यामाचरन्छानपर्यग्णापिति च ठच् ॥ २५३ ॥ oe
| भ्सोमा दद्रा aretarany इति (are ६।७४।१ ) weet यज्ञं च aut =
` न्द्रियः चेतिश्क्। a ee are ५.
समां संवत्सरम् | aera ५ ।
इदं लिङ्क यदुक्तं कचिन्तन्त्रेणापि प्रायस्ित्तमस्तीति | |
खवन्त्यामिति तढागसरसी निवर्ते ॥ २५३॥ `
अब्दाथमिन्द्रमियेतदेनस्वी aR जपेत् ॥
अयक्षस्तं तु कत्वाऽप्ु मासमासीत Paws, ॥ २५४ ॥ oS
ee भिन्नं वरुणमभ्रिम्ः ( ऋगवेद १।१०६।१-७ ) इत्येतत्तप्तकम् । श्रब्दाधे `
षण्मासान्। जपेदेनरस्वीत्यनिशेषास्सरदैनसाम् र ae
शप्रथस्तं मैथुने. तत्र पुरीषेत्सगे वा। वदु कता are Aaretr
भवेत् ॥ २५४॥ ८ =
eae मन्त्रैः शाकलहपीयैशष्दं दुखा ga दविजः ॥
सुुवेप्यपह्येना जप्ता बा नम इय चम् ॥ २५५
देवशरवस्यैनसेऽबयजनमसि' (वाजल० ८। १३) इत्येवमादयोऽष्टौ मन्ता: शाकललहो-
ae मीयाः। Sp तमब्द' हुत्वा गुवेप्यपहन्त्यैनः | adagrraneatiad: |
oo जपित्वा नमो रद्राय तवसे कपदिनः (बाजस० ७ Ho) इत्येवं मन्त्रं संवत्सरमेव
- fat fafeargaa, अन्तरेणापि armadiag) तदिदं वैकल्पिकं जपक्ैपू्वेय `
शाकलमन्त्रहोमेन प्रायित्तम् oe | (५
। 1 अन्येन घा अपिस्वा वामन इत्युचम् | सा तु रिष्टेभ्यः सुगमयितन्या |) २५५
oe महापातकसंयुक्तोऽदुगच्डेदराः समाहितः As _ ५.
1 याब्दं Tamara Rea ॥ २५६ ॥
महापातकसखंयुक्त इति पूर्वपदाथैसंख्याविशेपप्रतिपत्तिरनेनापीति = 4 4:
अध्यायः ] ज मनुस्मृति त TEE ४५१ Cae
पावमान्यः HART मण्डलं दाशतयं ‘erfegar मदिष्ठया? (ऋग्वेद <| १ १) | ध
इदयारभ्य यत्ते राजन्तं ef ( ade &।११४।४ ) इत्यन्तम् |
` गवामह्ुगमने नाचुतरज्यामात्रम् । किं तहि १ परिचर्या । सा च गेघ्नप्रायशित्तादनु- |
संधेया ॥ २५६ ५ ee re | |
रण्ये घा त्रिरभ्यस्य प्रयते वेदसंहिताम् ॥
मुच्यते पातकैः स्वैः पराकैः राधितक्षिभिः ॥ २५७ ॥
महापातकस्ंयुक्तस्यैव प्रायश्चित्तान्वरमेतत् = :
वेदसंहितां मन्तरनाहमणम् ¡ '्वटृव्िशद्रात्ुपोष्यः इति खंहितामरण्थै जपन्
प्रसुच्यते ॥ २५७ ॥ =:
त्यहं तुपषसेदक्तस्चिरहोऽप्युपयन्नपः ॥
` च्यते पातके सर्वेिनेपिलाऽघमपषंणम् । २५८ ॥
(्पेाऽन्युपयन्), जपित्वाऽवमषशमिःति सम्बन्धः |
अतश्चान्तजेलं जपसिद्धिः | एवं स्पर्यन्तरानुप्रह
शअरधमषथमत्रविशेषस्टच उक्तः | २५८ |
FANART क्रतुराट् सवपापापनेादनः |
तथाऽघमषणं सक्त सवपापापनादनम् ॥ २५९
८ स्तुत्यथः aT ।। २५.६ oe
| हतवा छेोकानपीमांललीनश्च्नपि यतस्ततः ॥
चरेद धारयन्विभो नेनः परामोति किश्चन ॥ २६० ॥
` इथमपि स्तुतिः। चऋण्बेदधारिणा रहस्यप्रायश्िततार्था |
अन्ये तु महापातकसंयुक्तः इत्यारभ्य रहस्यार्थमपीच्छन्वि २६० |
ऋक्संहितां त्रिरभ्यस्य यजुषां ar समाहितः | `
सास्ना वा सरहस्यानां सवपापः परथुच्यते ॥ २६१
ce, ऋगादि विशेषणात् ateufaate: |
= रहस्यानि सामान्यारण्यकाधीतानि २६१
| यथा महाहदं प्राप्य fad Sis षिन्यति
तथा दुश्चरितं सर्व वेदे वर्ति मन्नति ॥ २६२॥ `
eR मैषातिधिमाष्यसमलङ्कुता। [ एकादशः HEATH: ]
saquafasd | एक कायैत्वादवयवय्यवहारात् 221 वेदान्तरस्यावयवः ॥ २६२ 1
ऋचा यजू षि चाच्यानि सापानि पिविधानि च
एष ज्ञेयस्षिष््रेदा या वेदनं स वेदवित् ॥ २६२ ॥
` त्यवयवं दशयति
शआद्यानि सख्य नीत्यथे 4
‘gear जाद्यणाध्येयानि च परितानि | अथवा पदक्रमितानि ।
नि नि प्राम्यारण्यविभागेन | २६३ |
आं यल्यक्चरं ब्रह्म त्रयो यस्थिन्परतिष्ठिता |
गुद्योऽन्यसिषट्रे दो यस्तं वेद स बेदषित् ॥ २६४
इ ति मानवे धमंशस्व भृगुगोक्तायां संहितायां |
रकादश्ाऽध्यायः WF VU
उयक्षरमत्तरजयसमादार HR: | ATE” ब्रह्म हम् । रहस्याधिकारे यथा-
वदुपदिषश्ताच्छब्दनह्मरूपतयेपासनकर्मत्वेन विहितः । परमात्मवाचकतया वा द्यो, ` a
न तन्ञातात्तरतेन। a tase श्रोमित्यभ्युपगमः।
चयौ थस्मिन्नेषः संकुचिता ! सर्वाणि वर्णानीत्येवमादि |
तस्योपासना पुरस्तादुक्तंति एव^मोमित्येतदक्तरमुपासीतःति (अान्दोग्य १।१।१
ति ee eo
इति श्रीमटवीरस्वामिसूनुमेघधातिथिविरचिते Age एकादशे ऽध्याय
Gath मन्त्राथवेदनेन वेदत्वसुक्तमनेन वेदान्तज्ञानम् । कर्मवेदने त्वध्ययनविध्या-
8 er कस्य वास्य कर्मणः फलममिजिज्ञास्यते”
चष्ठानमपि saa
| भ से । Aes techies | we eden
SY द्वादशाऽध्यायः १२
sia nea
चातुवण्यंस्य क त्स्नाऽयघ्रुक्तो THLATISAT I
` ` कर्मणां फलनिष्ेत्ति" ate नस्तत्वतः पराम् ॥ १
aris: श्लोकः शाल्लाथेपरिसमाध्िदशेनेनाधिकाकां्तानिदृतत्यथ
करुतस्न्रहणं सम्पानाथैम् । एतावन्तः erat घमा यस्मिन् ae, weenie
उपदिष्टाश्च | |
शिष्यमुखेनाचायस्येव छत्ल्कारिता शाखस्य प्रतिपाद्यते a विवक्तिता } नात्र
` रिष्याचायं वस्तुतः प्रतिप्रयम् । अन्थकार एवेमं प्रन्थमेव' विभजति । ध्म॑शब्दश्च `
ae तैव्यतावचने विधिग्रतिषेधसमूहमनुवदति | तेन कर्मफलसबन्धो ऽनुक्त इति इत a
+. a ऊध्वं प्रतिपाद्यते| |
कत्स्ना UA उ ततस्त्वया | विधिप्ररिषेषापे्या बचनयुपयन्नं भवति |
“कस्य पुनः कर्मणः फलसंबन्धः जिज्ञास्यते Feat कमणां फलनिर्वृत्तिः `
aor stata । यावता arate तावन्निस्यानि शाखमादितत्वादेव क्रियन्ते न ast फल ee
मभिसंधेयम्) न दहि तानि फलार्थानि ! यान्यनित्यानि तत्रापि प्रतिकर्म प्रायशः
ae फलान्युक्तान्येव ‘nites wigs इत्यादीनि च । यत्रापि नेक्तमिव `
मन्येत तत्रापि सर्गादि साधितमेव । यानि जावकर्मादीनि संस्कारकर्मणि तानि a
संस्कायविशेषोक्तरस्य क्रियापेनैव फलवन्ति नाद्टमाकाक्तंति। यान्यपि नैमित्तिकानि `
द्रब्यशुद्धयादीनि चाण्डालस्पर्शनक्लानादीनि तान्यपि दृषप्रयोजनान्येव । शुद्धये हितानि `
क्रियन्ते, अशुद्धेव्येवहारप्रतिषेधात् । प्रोयशिचत्तानि चानन्तरयुक्तप्रयोजनान्येव | 4
oie , boat
५
प्रतिषेधानास् | (शरीरजः HASTY? इलयादिना तेषामेव वसस्यमाणत्वात् तथाप्रत्तिषिधा- : १ ८
रचादितमेव | श
Cag तत्र gente हि न सर्वविषयोधिकारः स्यात् । अर्थिता वाऽधिकरियेव
उच्यते । नैवात्र तादशं फलललमभिधीयते यत्कामयते । ` अनिषटफलदकेनमन् करियते । `
0
च
यदप्युच्यते शस्त्रं चादितं प्रतिषेधार छान क्रियते, श्रयत्पमिदसमच्यते | एवं तत्रानु ` ध
` शानमिति । सवमेव शाखनोदितं करियवे। == =
, 24. मेषातिथिभाष्यसमलङ्ुता | ` [द्वः eS
Seg तच्छा" फलाथिनः कस्यचित्कतैज्यतां स्थापयति । कस्यचिदन्तरेण फलं
नेमित्तिकत्वेन । इह तु यावञ्जीवमिव निमित्तश्रुतेरभावात्किमथे" प्रतिषिद्धं न
: क्रिक इति |
` उपेत्तायां प्रयवायश्च दश्यते | !जिधासया बाद्यणस्य नरकं प्रतिपद्यते इतिः
qq च यस्प्रतिषिद्धं त्राद्यलछदधादि न तच्छाखचोदितम् | शाश्चनो दित्य हि ne
greta फलेन संबन्धो युक्तः। यथा 'खगंकामोा यजेवः gfe शाक्त दहि `
यागस्य कर्तैव्यताप्रतिपत्तिर्नान्यतः! इह तु द्रेषादिना arial प्रहृत्तिरशास्लीय । न
चाशाखीयस्य eft फलेन संबन्धा न्याय्यः । यदप्युक्तसु"पेत्तायां प्रस्यचायः
। प्रदर्शिति" इति किमियन्राकां्ञा। यावता द्विषन्तं प्रति वर्तमानस्य न करवैव्यमित्तिः
शाक्लताऽवगविजांयते, तावता बाक्याथेसमाप्निः | किमत्र पदमस्ति यदाकांकतीतःः।
तद्विविच्यमान महान्त" भ्रन्थविस्तारमान्निपति | संत्तपश््वयम् | "न हिस्याद्तानिः
इति प्रतिपेधविधेः प्रतिषेधो भावाः | तत्र विधेस्तावमियोऽ्यविषयाकाकता ! तत्र नियेः- `
ज्यरयेयमंवगतिमेवति ‘a मथैतत्कैव्यम्) | aera नियुक्तः, gestae: । ` |
स चात्र नियोज्यो लकिक्या द्ेषलक्तणया प्र्या्ेन प्रवतैमानरहिसास्वभवेपदेशेन
समपितः। यः स्वेच्छया हनने wads स इन्यादिति। न चैतेन नियुज्यते स हात्र
विधेविषयः। नचेति शून्येषु भावाथेस्यान्यतः stargate विषयस्वेन ==
विधैः संबन्धः| यश्चासौ नियोज्यः @ न eta नियोज्यमावमात्मनः प्रतिषद्ते।
यावतद्विषयस्य प्रतिषि्यमानस्य नानिष्टफलतामध्यवश्यत्ि। तथा हि लोके व्युस्पत्तिः।
Lee सभ्यार्यागुलिदेयेतिः वेदेन प्रतिषिद्धे तदतिक्रमेण तदगुष्टोयमानमनथेहेतुतया प्रतिपन्नम् ‘
सौकिकीं देयुत्पन्तिमवस्ज्य रेखन्तस्युपन्यासमहति तत्रोश्रताप्यनिषटकलतवा `
वेषाः थ्यात्कस्पयितुं युक्ता किं पुनर्यत्र श्रयत एव । न हि श्रतस्येस्सर्गो न्याय्यः |
त न चात्र genase anand श्रतियुक्तयुक्तेन न्यायेन फलत पेक्तान्वयः ase :
oe . सकाशात् ॥
तसम्बन्धस्यैव प्राधान्येन प्रविपादयिष्यमाणत्वात् । न त्र कर्माणि विधायन्ते।
सम्बन्ध वन्ध उच्यते | न चैतावता भवन्ति बाक्यशतान्य cae
a श व्याख्यातुं शस्यन्ते | अविधिशेष `
कि चाथेवादा विधिविभोषा भवन्ति | न चेह कथ्िद्िधिः श्रुवः प्रकत वा, कर्मफ oo
“ are अवन्त्वदुन्तु : : |
3 cases
अण्याय ५१. मनुस्यतिः | oe ४५५
स तानुवाच षपात्पा महर्षन्पानवे wy: |
अस्य सवस्य शृणुत कयोगस्य नियम् ॥ २॥
पृष्टप्रतिवचनमेतत् | यदहं ye: PU aT) |
RAAT ATTRA संबन्धः| स च प्रकतत्वात्फलेनैव विज्ञेयः । 2
VUTIRS कमे मनेवाग्देहसंभवम्
कमजा गतये न.णायुत्तमाधममध्यमाः ॥ ३
शभस्य निदशो दछान्तत्या, मनावाग्न्यापार विध्यर्थो वा मनसे वाचे देदाच्च संभ-
| वति कमं । कर्मशब्दा न चेन्यायामेव कायपरिस्पन्दे eda) किं तहि? क्रियामात्रे
योगध्यानवचन।त्मकेऽपि | फल्लशब्दः प्रस्येकपसिसंबध्यते | शुभफलमशुभक्लं च ¦ `
` नैवं विज्ञेयं "कायव्यापारसाधनादेवः कर्माजुष्ठानाच्छुमा्यभफलमप्रा्धिः, aft तु मना. `
बाक्रायसंभवादप्येवमेव । तस्मादपि च्रिविधात्कर्मणस्तु विधीयते serait
तस्येह त्रिविधस्यापि जयधिष्ठानस्य देहिनः
दशलक्षणयुक्तस्य मने षि्याव्यवतेकम् ॥ 9
Mag च "दण्ड्यान् यजेतः ‘a enki gua च। ते सर्वे कायव्यापार- `
` साध्ये | दानेनास्मनः स्वत्वनिवृत्तिः परस्य च स्वत्वसंपादर्य तच्च 9a 'दक्तिणेन severe .-
विदितम्। यागोऽपि प्रयोगरूपोऽवश्र्ान्ः कायव्यापारनिर्वर्तयो मवति । एवं संधात- `
` दण्ड्या्यविया तु artisan प्रसिद्धैव | तत्र किं तत्क यन्मनसः संभवति} = ` a
Ba ag च्रथैस्वास्य मने विद्यात्यवतेकम् । मनसोादहि व्यापाराः सवै `
` दशैनादयः) न च चरिष्वसस्सु भैतिको व्यापारः। तथाहि प्रथमं तावन्मनसाऽय-
` मथ Saga edie एवः तस्य वस्तुनः सुख दुःखं वाऽस्य कारणं तत श्रायत्ते कथ- `
| मेतन्मनः संप्यतेः। ततेभ्यवस्यति संपादयाम्यते नेदमितिः! तत्र उदरे fea
Sart कायपरिस्पन्दरूपवारन्यवहार । शतः स्वस्य मनः प्रवसैकं परे्ापूैकारिणः। = `
भहुद्धिपूं ठु नावश्यं सहरेनादयः पूरवंमाविरूपस्य वाष्प्येष ग्रहणं, यथा मदे व्थै- `
: | सादरयास्यानकबुद्धया safe, सन्तमासंभवात् तया परसीषु | अन्यत्तु दैवोपनिपरितम्। =
+ यथा सुप्तस्य हस्तसंचारपार्वंपरिवर्वनादिना मशकादिप्राणिवधस्तत्रापि ae agrees | eee
4 अधं पापञमनचेति संबोधनम् । निष्कस्मषतया स्तुस्यथेम् taf काम्यते
MADER ~ ध
४१६ i मेधातियिभाष्यसमलङकुा । ` "= [द्वाः OO
त्रिविधस्य बवाङ्कनःकायसाधनमेदेन ।
यधि ह्मनस्येात्तमाधममध्यमगत्तिभेदेन
दशलक्षणयुक्तस्य मनःकायकर्मणोः seit Geet वाङ्मयं चतुर्विधम् ¦ `
एतानि दशतत्तणानि। तान्युपरिषाद्रत्यत्ति ॥॥ ध
परदरव्येष्वभिध्यानं मनघाऽनिषटचिन्तनमर् ॥
वितथाभिनिवेशश्च Glad कमं मानसम् ॥ ५।
भिधया ata परद्रञ्यविषयेध्याबुदधव्या परदरव्यामिभवायुचिन्वनम् ; किवः nee ae
trad कियद ऽजानिकमिति च Radics: Reds कस्मादस्येयती eats: अथ च
कं नामैतस्यापहरेयं, अथ साधुभवति यदयेवस्यैतन्न भवतिः
sea Mega समभिभव्ति |
श्निष्टचिन्तनं परस्येत्यमिसंबघ्नन्ति । परवधेपायचिन्तनम् । ‘aft faa
शतन्ममास्तितिः वा। :
‘oa च परद्रव्यामिष्यानमीदशमेवे क्तम् | अनेनैव सिद्धे तद नथेकमू्? |
: : o सामान्यशब्दा Day | यदनिष्टमनभिप्रेतं परस्य क्न चिन्तनीयम् धननाकशाऽपि 2
os परसय ate: | Ragate किचन परस्यत्ेतन्न व्याहरन्ति । अनिष्टं च यस्तिष्द्धं
५ तद्र्याचकच्षते। | ६
स्मस्मिन्नपि पन्ते परद्रन्याभिभ्यानं प्राघान्याथैमेव
एवं वितयाभिनिवेशौऽपि । gra सिद्धान्तसेन sed विज्ञानवदे |
पण्यं, Taare इसयेवमादि |
ee wed g निमि | es
ga च त्रिविधा$ङुशला मानसी safe: | श्रताऽन्या get) सस्पहा
A परद्रव्येषु, दया MAY शद्धा घमा््तितरादिषु। तथा च भगवान् व्यासतः TA =
भिध्या परखेषु सर्व॑सतवेषु Sea) धर्मिणां फल्लमस्तीति त्रिविधं मन्ता स्मरेत्
.. पारष्यमदतं चैव पैशन्यं चापि ata ` ॥
ee = भसदमशापरष सास्य स्याचतुनि पम्
` अदत्तानुपादानं हिसा Setar `
परदारोपसेवा च शरीरं त्रिविधं स्मृतम् ॥ |
&
स्यादत्तानामसद्धवय उपादानं FE चेव। तथा ऊमा ८
oe ear: ] oo ae ok मनुस्मृतिः 1 | "94
विपरीतधर्मादादानं परित्राथमिन्द्रियसंयमश्च। ts”
इदं मनेावाग्देहमेदेन दशविधम् । प्रबृत्तिङुशलाकशल्लविभागेन विंशतिप्रकाराः |i!
पानसं मनसेवायञ्ुपभंक्ते BART ॥ ष
| वाचा वाचा कृतं कमं कयेनैव च कायिकम् !\ ८ ॥ `
परस्य मनस्तापो येन जन्यते कर्मणा तते मानसं दुःखमप्रोतीति केचित् |
वयं तु त्रम यत्तरिविधं मानसयुक्तं तता मनेदुःखपिः। एवधुत्तस्योरपि ॥ ८
शरीरजैः Baal स्थावरतां नरः ॥
वाचिकैः पक्षिमृगतां मानरैरन्ल्यजातिताम् |
भूयस्त्वामिप्रायमेतत् । प्रायेशैतासां जातीनामेतानि यथाविभागं निमित्तानि !
bs न खयं नियमः। तथा महापातकिनां वियैकपयैटन्तीति बचत्यतीति
पक्िभृगप्रहणं तिर्यग्जातिमात्रप्रदशेनाथेम् |
मनावाक्रायकर्मणाय्॒तयोत्तरस्य शुरुतप्रदशेनाथेपरम् ॥ < Ui
वाग्दण्डोऽथ मनेदण्डः कायदण्डस्तथैव च ॥
यस्यैते निदिता बुद्धौ त्रिदण्डीति स उच्यते ॥ १०
दमनं दर्डः | वाचे दण्डः पादष्याप्रहृत्तिः । एवसुत्तरयोरपि
` चस्येते दण्डा बुद्धौ निहिता ‘Garant करैव्यमितिः ar न स्खलति सं
५ चिदर्डीत्युचयते न त्वनाये mentees धारयति ॥ १०॥
तरिदण्डमेतन्निक्षिप्यं सवभूतेषु मानवः
कामक्रोधौ सुसंयम्य ततः सिद्धिं निगच्छति॥ ११॥
| त्रयाणां दण्डानां समादारस्विदण्डस् | पात्रादिदशेनादलियां भाषणात् | :
gat निक्षिप्य gat कृत्वा । ee oe
सवंभूतेष्वघातकस्वं चावस्थितं त्रिदण्डं बा निदितम् |
cae कामक्रोचयेः संयमः सुं साधु
` ततः सिद्धिं Ararat गच्छति प्रप्नोति, Soe | eee
— आण्यारिमिकत्वोपन्यास उपक्रमेऽयम् । कस्य पुनरेषा सिद्धिः कस्य बाधत विक्षार- ;
कर्मफलानां भोकरवम् । भस्मान्तं शरीरम् । न च ततोऽन्यसुपलमामदे । तेन ag
धर्माधरमेष्वधिकारिपुरुषं प्रदशेयितुकोमः प्रारभते 11 ११ ॥
~ इत 43 मेधातिथिभाष्यसमलङुता | [ ह्वादशः `
येऽस्यात्पनः कारयिता A TAT प्रचक्षते II
यः करोति तु कमांणि स युतासरोच्यते बुधैः ॥ १२ ॥
खस्य शरीरस्य क्रियापरिस्पन्दास्मिकां क्रियां स्वयं प्रवतैयिता । प्रयन्नवशेनास्य
कतृखम्। TT) शअस्यात्मन इति समानाधिकरणे षष्ठी । aa
6 . शरीरे वृत्ति तस्यापि प्रासाथेत्वात् |
य! कसति पानादिलच्णं asa यः शरीराख्यः कर्तां सु भतात्माच्यते
प्रथिन्यादिभूतसंघाता, जघन्यत्वात् । - मूतविक्रार श्रालमा भूतात्माः। तथा चेक्तं
द्वाबात्मानावन्तरात्मना शरीरात्मनाः ॥ १२॥ ध |
जीवसंज्ञोऽन्तरात्पाऽन्यः सहजः सव देहिनाम् |
येन वेदयते सव ` सुखं दुःखं च जन्मपु ॥ १२॥
fae पुनरयं जीवे नाम यावता क्तेत्रज्ञमेव जीवं मन्यन्ते द्रौ चात्रोपलभ्ये-
` शरोरमदप्रययविेयश्चान्तरात्मा । ततेऽन्यः कथ्चिञ्जीवो नाम
कं चित्तावदाहुः महदादिभूतपुच्मपरिवेितं fag asad "संसरति निहपसामं
भावैरधिवासितं लिङ्गमिःति। येनेतिकरणत्वं च वेदन प्रति तस्योपपद्ते ¦ तद्धि we
भूतानामाश्रयः। तस्येव शरीराख्यबाह्यभूताश्रयत्वात् | शरीरे च waa: सुखदुःख- `
भकलम । श्रते येनेति करणबिमक्योच्यते
wey तु मन्यन्ते--श्रतःकरणं मनेबुद्धच्यहंकाररूपं (जीवः ¦ तस्य चान्तःकरण-
ae संज्ञत्वायुक्त एव aware निर्देशः |
ध तानि भूतानि !
` अन्तरात्सशब्दश्च तादथ्याशुक्त एव | :
oO a संह जगब्दश्चामोत्ताप्तराप्रलयाच्च तदवियेगेन ॥ १३ ॥
ताबुभै a nase TT `
उच्चावचेषु wag स्थितं तं व्याप्य तिष्ठतः ॥ १४
उश्चावचेषु बहुविधेषु नानारूपेषु wag wig यः स्थिते
a ` तिष्ठतः Gad: | HIT wean सवं तिष्ठतेरनेकाथैत्वात्
oe i ध RT ऽसावुचावचेषु भूतेषु og [Cy feqa:
: Fe RATA चेतनाचेतनजगत्परियक्तः परमानन्दरूपः परस्ताच्च प्रविपादयिष्यते |
श्रध्यायः] ` मनुस्टृतिः। ४५९
च अक्तु “्रस्यात्मनः इति
` चथान्याप्टापक्तेऽपि द्वितीयस्थितं तमितिः। संश्रयणं च TRUITT `
` जगतः | कायैः च कारणमाश्रययतेाप्ये्तेव संश्रययम् ।
तथा च भनवान्व्यासः (भन गीर १५।१६) क
Baa पुरुषी लेके Barat एव च | त्रः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽत्तर |
उच्यतेः। | | | |
_ च्तरशब्देन स्व ' चैतदुच्यते | चराचरप्रपंचरूपम् । अन्तरं प्रकृतिकारणं _ee-
शाड्डेन. कारणरूपतया प्रलये ऽप्यविनाशात् | श्रथवा च्रं WHat: Vas: । कूटस्थ-
at तु तस्यामेच्छप्राप्तेः ag त्वभेोक्वत्वानिघ्च्या। |
` “उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमासमेव्युदाहतः । ये लोकत्रयमाविश्य विभस्यैव्यय
इश्वरः (Ao गीर १५।१७ ) ॥ १४ oe
असंख्या मूर्तयस्तस्य निष्पतन्ति शरीरतः |
उच्चावचानि भूतानि सतत' चेष्टयन्ति याः ॥ १५ । ie
भूतिशब्देन यावत्किविद्धौतिकं कायैकारणमिति शक्तिश्च तदुच्यते | तदैतत्सवै
तस्य परमात्मनः शरीरात्प्रादुभंवति। | |
स्वभाव एव तस्य शरीरम् । शिलापुत्रकस्य शरीरमितिवद्धेदेन व्यपदेशः ४0
स्मसंख्या अनन्ताः। समुद्रादिवेोर्मयः। निष्पतन्ति प्रादुभदंतोत्युक्तम्
ताभिः प्रादुरभतामिरिदं जगदे सक्रियं मवतोस्यथैः । शरीरेन्द्ियविज्ञानैषिना चेशाया a
` अभावान्वेष्टयंतोष्युच्यते ace छ
पञ्चभ्य एव भूतेभ्यः प्रेत्य दुष्क्तिनां Tay
सरीरं यातना्थीयमन्यदुत्पययते धवम् ॥ १६
पंचभ्ये भ्रतेभ्यो
te पाच्वमोतिकं waza’ | दुष्करुतिनां च पाचचमैतिकं शरीरं पुण्यकृतां ` i
तु तैजसाऽऽकाशमान्राणि भवन्ति । यथेक्तं (वायुभूतः स्वमूतिमान् इति ee
यातना पीडातिशयः | तदर्थीयं, यदतिदढमलीकिकदु;खसदिष्णट i १ eo a
तेनाुभूय ता यामीः शरीरेणेह यातनाः ॥ `
Wea तु च्रोरतः प्रधान च परमात्मन शरीरं? तदधीनप्रव्त्तित्वात् नात्र a oo =
)ऽन्यच्छरीरं Heated | एतदुक्तं भवति । शुक्रगोणितमन्त- ` ८
लव पतव मके पिमः ॥ १०॥ ==
1.
४६० 7 मेधातिथिभाष्यसमल्षङता
oo way नाम देवताविशेषः, दुऽ्कृतिनां निप्रहादिकरत् तदा या was |
१ aya तेन पाचभोतिक्षेन तरार) TQ । तानि शरीराणि पुनः अलम ल्त तासु
सच्मासश्तमाच्ाम्ु | १७
सोऽबुभूयासुखादकान्दोषान्विषयसङ्गनान् ॥
व्यपेतकमषोऽभ्येति तावेवोभे महन ॥ १८ ॥
विषयस ङ्खाल्ममतिषिद्धविषयोपय्रेवनास्प्रतिषिद्धान् दतः सङ्ग ये जाता दषाः
। पापनिर्मिताः। नरकादुदुःखान्बलुमूय तेन च दुःखोपमेगेन व्यपेतकस्मषोऽपहत-
पाप्मा चेति। ९
तवेव सहाजसे |
carat । महान् daasa तै प्रकत । अनन्तर्ततोकेन च daa एवानु-
afin सुखदुःखयोः । सं इति च तस्येव परामर्गोऽतः चतेतरज्ञमभ्येतीति प्राप्तम्
: a तञ्च विशदम् । स एव प्राप्यः प्रापकः | .
५ सस्यम् . श्नैपचारिको मेदोऽभिप्रेतः। ‘seed Pasa: एतावम्माच्रशेषो भवति |
यदुत कतेतरज्ञतया प्राणादिसंघातात्मिकन महानिति व्यपदिष्टेन फलेषु तावन्मात्र; परि- |
शिष्यते । लिङ्गजीवश्च dae:
श्रन्ये तु महत्वरमास्मानाविति उ्याचक्तते
श्रसुखेादर् Te पाप उत्तरकालं सुखमनुभूयते । प्रतिपन्थिनि परापे wets ;
Sa पयतस्तस्य पापं चातन्दित at
याभ्यां परामोति संपृक्तः प्रत्येह च सुखाम् ॥ १९
| भनु च यदि तीः महान् चेचनज्ञश्च संबध्येते ठतस्तस्य पश्यत. इति प्तस्यैति
कः सव्यते | ` ae eee eee |
oe जीव इति कचित् | उक्तं च स एव das: स aa जीवः इति । श्रथ लिङ्ग, नयु
महच्छब्देन THE) भ्रथान्तःकरणं महदुबुद्धादि, तत्रापि कः संबन्धो लिङ्गस्य `
ae धमाधम 3 ke
रतो मन्यामहे यदेवान्य्व्याख्यातमस्ति पूर्वरललोके 'तापेवोमै इति महत्परमात्मानौ `
इध्यते इति तदेव युक्तं पश्यामः । तयोहि दृष्टान्त उपपद्यते । महतः करणस्य सतः `
च ae परामशै-
भ्याम् | तद्धि aed मूवरूपमेव | यथोक्तं तेषामिदं तु सप्तानाम् इयत्नान्तरे
| कट् त्वोपचारात् । काष्ठानि पचन्तीति यथा तस्थेति । =
"41
whe अध्यायः] area po EOE EE Behe
परमास्मनच्य चेत्रज्ञाश्रययोधर्माधर्मयोह ान्तवचन सवस्य सुखदुःखोपभोगस्य तद
धीनताख्यापना्म् । यथेक्तं ्रप्ररिता गच्छेत्स्वर्गं arama वाः । प्रेरणा च
धर्माधर्मनियमितेच्छैव। oe fe arent >
Hea धर्माधर्मयोरिच्छ प्रति नियन्त daa’ dad” ।
तथा शारीरे दशितं यथेह राजा सेवानुकूपं ददाति न च तस्येश्वरस्वमपेति
mar महत्परमात्मानो पश्यत इति व्यपदिश्यते | |
तस्थेति dasa) ` १ eee
भतदप्ययुक्तमुत्तसन्थविरोधात् | ताभ्यां माग्मोति संपृक्त इति । नहि पर-
मात्मना कस्यचित्संपकः संबन्ध उच्यते | न च परमात्मना कश्ित्संबन्धोाऽपिः'
` एवं तद्यत्र याभ्यामिपि नैवं महस्परमात्मानै संबध्येते | कि तहि ९ घमः पापं च ।
तयोरपि प्रकृतत्वात् | AT धमं पश्यतस्तस्य पापंचेति। ore
1 दि महच्छब्देनान्तःकरणयुच्यते, सुतरामनुपपत्तिः। न हि परमात्मने get
करणापेन्ञा । श्रधिकरणमेव हि बेोधिपरमास्मस्वरूपमभ्येति (तावेव चोभावितिः की-
: दशमेतदभिगमनम् | यदि तद्भावापत्तिः सा सैव कल्मषय्यपायमान्रसाध्या | अथ i i. -
तव््रापनिप्रवथता, साऽपि नैव प्रलीनेषु भूतेष्वशरीरस्य भवति । ek a
wera च" पश
तस्तस्य "दस्यैवात्मन इति पूवेवन्नेयम् । १
यथाचरति धमे स प्रायज्ोऽघमेमसक्चः
तेरेव Tad भूतैः स्वर्गे सुखभुपारुते
ae प्रायश्च बाहुस्येन | | | | |
तैरेव भरतैर्महदादिभिम॑हाभूतपयेन्तेः स्वगं सुखमाप्नोति ॥ Re ॥
यदि तु प्रायशाऽधभे' सेवते wae ॥ `
तेभू तैः स परित्यक्तो यामीः sees यातनाः ॥ २१ क
। : aq च ‘dara एव मात्राभ्यः शरी" दुष्डनिनाःमित्युक्तं किमिहानीशच्यते =
ay a: परित्यक्त इति" | ae 1.
geet) न भौतिकं शरीरं नाप्यशरीरस्य यातनाः | किं तहिं १ भ्रयन्तचिलक््णे
` वै मानुषशरीरेऽवोन्यान्येतानि खदुललिग्धसुङ्कभारशरीरारंभकाण्यलन्तविलकणानि 2
दुःखाभिघावनिष्छृलया परित्यक्त उच्यते। यानि शरीराणि स्वगभोम्यानि वैः `
wikia bai Bessel en
मेधातिथिभाष्यसमलङकता |. .. .-... ` [द्वादशः
| | | यामीस्ता यातनाः प्राप्य स जीवो वीतकस्मषः ॥
तान्येव पश्चभूतानि पुनरप्येति भांगकः॥ २२॥
ग्व्याख्याताऽयस् | = ह Se ae te
एतचचास्य श्लोकचतुयस्य ताप्यम् । यदि भूयानधमस्तदा याम्यो यातनाः | न तु
स्वखपे धमं स्मिन्नेव लेके सुखानुभवेन स्वर्गावाघ्निः 1) २२।
एतां दृष्टाऽस्य जीवस्य गतीः स्वेनेव चेतसा |
धमेताऽध्मतश्चेव TA दध्यास्सदा मनः ॥ २३
हि
स्पाथोऽयम् te ee
धमताऽचमत इति ननः seas: | धर्माधभेनिमित्तात्
we स्वेनैव चेतसा शाखप्रामाण्यात्तदनुभवेत् |
कृतस्नशाख्राथेफलोपसंहारः 11 २३॥।
RQ क्ेचज्ञस्या-
aed रजस्तमद्चैव प्रीन्विचादासनो गुणान ॥
येव्याप्येमान्स्थिते भावान्पहान्सर्वानशेषतः ॥ २४॥
धर्माधर्मयोः कमैकाण्डापयोगि यत्तुक्तम् । इदानी विद्याकाण्डमारिप्सते । aa
` द्वैताश्रयमिव ताबदंगार्थं प्रक्रियते ध
TETRA गुणा म्रत्मनः। = oe ea
नात्रास्मा जीवः। fe तहि 2 महानेव | आात्मशब्दः स्वभाववचने न प्रय-
aya मेग्यतया भेक्तरेवात्मनः संबन्धित्वेन व्यपदिश्यते।
| महानिति चप्रधानमेबोच्यते, प्रयासत्तेः। ara हि विक्रियेद्धतिः प्रधानस्य
महदाख्या । यथा जीवन्त्या जीवतै प्रमावस्थावाप्यभवान् विकारानवस्थितः, sah
त्वास्सर्वविकाराणामिदमुच्यते ॥ २४।
IE SATIS SI a ES Ps UY ARE UE OR EO RIEU UL DA PT SWE EAI STA SE RPT AOR GE AUER FS
श्रध्यायः १४५ - मनुस्मृति | ४६३. or
सत्वः जानं तमोऽज्ञानं UTS रजः स्पृतम् अ
एतदहयाप्चिमदेतेषां सवेभूताशरितं वपुः ॥ २६ |
सामान्यमेतदेषां लक्षणं व्यापिसवेप्राणिषु!
ज्ञानं tae) अज्ञानं मोहः। न यथा मदमूचच्छायवस्थाखचैतन्यमेव | `
उभयरूपता रजः । रागद्रेषशब्देनोभयधमयेोग उच्यते नापि सस्यकन्ञान
वशानामतिशयेन कोधे न चातिप्रसादः। तत्तद्रजई
वपुःस्वमावः | श्रनुच्छेद द्र जवासनाया अ्ा्रहयप्र्निस्थितत्वात् ॥ २६
तत्र यत्पीनिसंयुक्त' किविदात्मनि लक्षयेत् ॥ `
न्तमिष शुद्धां सच तदुपधारयेत् ॥ २७ ।
‘i मो तिखंयुक्तं Bei शुद्धाभं शुद्धमिवाभाति रजस्तमेभ्यामकलुषितं मदमानराग-
` दवेषलोभमेमयश्ोकमात्सयेदेषरदितम् । एवं सवम् । एषा चावस्था स्वसंवेयैकस्यां `
वेलायां भवेत् oo en Oris oe
यत्त॒ दुःखसमायुक्तमपरीतिङरमात्नः ॥
तद्रनेप्रतिपं विदयात्सततं इत् देहिनाभ् व
दुःखेन खमायुक्त संभिन्न ge प्रोतिरूपं न भवत्यत उच्यतेऽभीति .
` विद्धतया प्रीया न युक्तम् क
शअप्तिपमप्रयत्तं पारमःधिकम्
पतद्रजसे edad विषवेु sada स्पृहाजनकमित्यथै #
| यत्त Talent विषयात्मकम्
॥ अपरतक्यमनिज्ञेयं तमस्तदुपधारयेत् ॥ २९
: . भारे वैचित्यं युक्तायुक्तविवेकाभावः । = `
` विषय aren खमे यस्य 1
५नलु चायमविषयोऽन्तरात्मत्वादेव | तत्कथं विषयखभावः” | = ` oe
| मेहविषयानुरागात् बुद्धिरिव एवमुच्यते। विषयाद्राऽतीव बुद्धित्तदात्मिक्षा संपत `
इति Ceased न तवन्तरबदधिःसतवानामविशब्दम् 7
आयतकक्यं तदनुमानगोचरम् । ख विज्ञेयं धरतवैहिःकरणानामगोचर इत्यथैः |e
अयाणामापि चैतेषां गुणानां यः फञादयः ॥ ee
अभ्या मध्यो जघन्यरच तं पवक्ष्याम्यशेषतः
aaa #
tt ` = मेधातिथिमाष्यसमक्ञकुता | [द्वादशः
थाशापेषामसेन्यमानानां ` यंस्फलभुः्पथते उत्तमाधममभ्यमं तद्र्तञ्यतया
प्रतिक्ञायते। यस्मिन् गुणे द्विके यः पुषस्य स्वभावे भवति स. उच्यत इति
परतिक्ला ॥ १०.॥. `: "1. a ae
वेदाभ्यासस्तपे ज्ञानं राचमिन््रियनिग्रहः ॥
धर्मक्रियाऽत्पमचिन्ता च akan’ गुणलक्षणम् ॥ २१ ॥
ततसंबन्धगुशल Saas वक्तव्यतया प्रतिज्ञायते |
साल्विकमिति कथंचियोजयितच्यम् | रुणो aad येन तद्गुखलक्षण
तस्कस्येति, साल्तिकमिति सबन्धः । प्रयोजने समुदायसम्बन्ध्यवयवा अपि दृश्यन्ते
adage भवति --सत्तवस्यः गुणस्यैतह्नत्तणम् | यथा देवदत्तस्य गुरुढलम् । Te-
| रुपसजैनीभूताऽपि देबदत्तपदेन सम्बध्यते, तद्रदेतत् द्रव्यम् । =
`: पदाय व्याख्याताः ॥३१॥ . ` . `
आरम्भरचिताऽपैयेमसत्कायपरिगरहः ॥
| विषयोपसेवा चाजक् राजसं गुणलक्षणम् ॥ २३२ ।
कर्मणां काम्यानां द्ार्थानामदृषटार्थानां aca रतिर्वुथारंभश्च |
एतत् राजसं लक्ष णस् । *, |
` अऋधैर्यमस्पेऽप्युपधघावहेतौ चेतसे ऽसमाश्वासः । देन्ययहणसुत्साहत्यागः |
-असस्कार्यं ल्ाकशाखविरुदध' वस्य परिह चर्णम् ।
संगेाऽजसखं पुनः पुनः HPA ३२॥ .
safe: क्रयं नास्तिक्य' भिन्न्त्तिता ॥
याचिष्णुता प्रमाद्रव तामसं गुणलक्षणम् | २३९॥
धनादिषु रागो Ata: क्रौयं' खस्पेऽपराधे वैरायुबन्धः। नास्तिक्यं
प्रमादता । भिन्नवृत्तिता शलभ शः | चम्रहणेन' शिष्टविगहंया याचिषत
याचकलं, तच्छीलता । ग्रमादेऽनवधानै धमादिष्वपायपरिहारेष्वनादरः |
| ae get gdea करिष्य चैष लज्जति
1 ^ तञ्ज्ञय विदुषा सवं तामस गुणलक्षणम् ॥ ३ Pe
यदुक्तं ्रिष्विति" कालनिरेशस्तदशयति । कृत्वा Hay फरिष्यश्चिति च
: ८ भरतो भवामीति लज्जा चेतसि परिखेदः 1 ३५ ॥ |
येनास्मिन्कमेणा राके ख्यातिमिच्छति पुष्कलाम् |
न च WAT aera तु राजसम् ॥३६॥ ^
| STR साधुवादो ममैवं स्यादिति gear यदयाग्पोधर्माणामाचरणम् तच्च ख्या- `
| पनाम । यथा तीथैकाकेभ्य दाने राजनि स्पर्धया जल्पः शूदरेभ्यः शाखव्याख्यानम्
। युष्कलाभित्यनेनादुषंगितात्ख्यातेः सहायतामाह । धर्मां प्रववैमानस्य यदि
| जनाः प्रकाशयन्ति तादशो धर्मो न देषाय । तदुक्तं "यथे्तहेता
poe ८९ भारताल्याने छष्णद्रपायनेनेक्तम् `
{ (वयेन्ञुलक्तो युधि करषका९स्ति कणानि वह्लीरपि संचिनोति
4 तथा नरो धरमपधेन संचरन् यशश्च कामांश्च वसूनि चाश्नुते
[| असंपत्तौ च कर्मफलानाम्। न शोचति न दुःखमस्ि; `
। seat कर्मणामसेपत्तौ । वि
यत्सवरोच्छति ज्ञातुः यन्न लज्जति चाचरन्॥
ae येन तुष्यति चासाऽस्य तत्सखगुणलक्षणम् |] ३७ |
विष्पष्टोभ्यम् : (१
तमसो लक्षणं कामो रजसम्तर्थं उच्यते
सरस्य लक्षणं धमः शेष्ठयमेषां यथेत्तरम् | ३८
ब्रष्यायः ] | WIE: | ee ४६५
` कदाचिल्तरिष्वपि कालेषु कदाचिदन्यतरसिमिन किमथेमहमेवमक्षस्वं कथं शिष्टानाम- `
विः। यथा महा- aaa
ee ag च कामेऽपि सुखमस्ति । तत्र यस्रोतिसंयुक्तं ततसत्वलक्तणमिति ora । ES
सत्वं ज्ञानम्” इत्युक्तत्वात्
शयः | न च तस्यामवस्थायां Tales ध त्ति
कथं तमसे ल्यम् | उच्यते | मोहरूपं तमे) ऽत्र संवेदनमसिति ! तदपि सच्वस्यैव लक्षणं `
उच्यते । नात्र भोक्तृमोग्यमावावस्थासिप्रेता । किं तद्दि १ विषयगतस्हाति- `
त्तः । अव्यक्तविषयत्वं च विधते । कामप्रवानस्य ee
, देटशर्चात्रे कामेऽभिप्तः। न पती ~
५५
मेधातिथिमाभ्यसमलङ्कुता | ध | | grag:
तान्पमासेन वक्ष्यामि सर्वस्यास्य यथाक्रमम् ॥ ३९
रुषां गुणानां मध्ये येन गुशेन यान् संसारात् पुरषः मतिपव्यते। area
farsa: | यानि जन्मानि प्राप्नोतीत्यथेः | तदुत्तरत्र aera इति प्रतिज्ञाश्लोकः ।३९॥।
देवत साच्िका यान्ति पनुष्यत्वं च राजसाः ॥
तिर्यक्त्वं तामसा नित्यमित्येषा भ्रिषिधा मतिः ॥ ४० ॥
सामान्येन aie गुणनिभित्तोऽयम् ॥ ४० ॥
friar त्रिषिधैषा तु विह्ेया गौणिकी गतिः
अधमा मध्यमाग्र्या च केवियाविंशेषतः ॥ ४१ ॥
। सा विविधा भिक स्वादि रं Fafa
सष्यममेदेन | अते नवधा संपद्यते! =
कम॑वियाविशोषाच्ानन्ताः। कुशलाङ्शतकस॑वशात् } stagatafagva
कर्मा बहुमेदत्वात् | तदिदमाह कमंविव्याविशेषत इति ॥ ४१॥
स्थावराः कमिकीटादच मत्स्याः सपा; सकच्छपाः ॥
TT मृगाद्चैवं जघन्या तामसौ गतिः ॥ ४२॥
` इस्िनश्च तुरङ्गादच श्रा म्रेच्छारच गर्हिताः ॥
सिंहा व्याघ्रा वराहारच मध्यमा तामसी गतिः ॥ ४२ ॥
ARITA सुपणोदच पुरपारचैव दाम्मिकाः ॥ =
रक्षांसि च पिशाचाश्च तामसीषृत्तमा गतिः ॥ ४४ Ul
चारणाः कथकगायक्ख्लीसयेजकादयः। =
तपाः fafa |
` शद्रा गहिता इति dea) ये व्राह्मणानवजानते ये च तदुश्रत्युपजीविने
ये च मदमानादियुक्ताः | fear इत्येवमादयोऽपि aia ॥ ट ॥ =
म्वा महा नटाश्चैव पुरुषाः TETIT: ॥
अभ्यायः ] गति ghee
राजानः क्षत्रियाश्चैव राज्ञां चैव arta: ॥
वादयुद्धपधानारइच पथ्यमा राजसी गतिः ॥ vs
छ चियासदनजीविनः सामन्ताः । ` क
धाना योधकाः | ४६ ॥
राजाना जनपदेश्वराः |
वादमधानाः शाखाथैगहनेष्वितरेतरं जपन्ति । युद्धय
गन्धवां गुह्यका यक्षा विवुधाबुचरारच ये
तथैवाप्सरसः सवां राजसीषूत्तमा गतिः ॥ ४७ ॥
गन्धर्वादये देवास्तेषामथैवादेविहासेभ्ये मेदा विज्ञेयः ¦ `
विश्ुधा देवास्तेषमनुचसः सिद्धविदयाधरादयः ॥ ४७ ॥
तापसा यत्या धिप्राये च वेमानिका wo it : =
नक्षत्राणि च दैत्याश्च प्रथमा साल्िकी गतिः ॥ ४८ ॥
तापखास्तपःप्रधाना वानस्यादयः |
यतयः परिव्राजकादयः । ` wire...
, Baa च ज्ञापयति न Rag जन्मापपत्तिर्गतिजातस्य कर्माचरणादपि। यते न
तापसादयः कतिचिज्ञातिविशेषाः, किं तहि ? कमनिसित्ता एते व्यपदेशाः! `
¡ अन्ये तु मन्यन्ते सन्ति मेरुनिवासिनः कंचिज्नपदा '्यतयेएः नाम । श्रुयन्ते
इन्द्रो यतीन्सालाव्रकेभ्यः प्रायच्छदितिः। le
{ विमानानि यानविशेषाः पुष्पक्ादयस्तश्चरन्ति वैमा fs cag
mR
प्रथमा निकृष्टाः ।॥ धय ॥
यञ्वान ऋषये देवा वेदा ज्योतींषि वत्सराः ॥
पितररचेव साध्याश्च द्वितीया साची गतिः ॥ ४२ ॥
नुपूर्ीविशिष्टः शब्दे Jas | ^.
ननु च गत्यधिकारे कः प्रसंगोाऽचेवनानाम् | श्रचेतनाश्च शब्दादयः" |
श्रत्यस्पमिदशच्यते शब्दादयो ऽचेतना इति । स्वं॑पवैते देवादय; स्थावरान्ताः
रि चराः. |
mrad । dura पुरबसतदभिष्ठिवानि शरीरा
` शरीरात्मानः | तत्र सर्वशरीराणामचेतनत्वम् , तच्छक्तिः केबलं रूपिणी `
मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 4. द्रादशः
श्रत एतदुक्तं भवति । ` wrasse ब दस्तद्भ्यासात्साच्िकी गतिः प्राप्यते । न
ga: सच्त्वप्रधानस्य agers: aan गतिरूच्यते 1
अन्येषां तु प्रदशेनं सवैचेतरज्ञाः सन्त्यधिष्ठातारे बेदपुरषा वारणे लके श्रयन्ते yet)
५ : ब्रह्मा विशसने धर्मो महानव्यक्तमेव च॥ |
` उत्तमां सा्तविकीमेतां गतिमाहूमेनीषिणः ॥ ५० ॥
विश्वसृजा मरीच्यादयः प्रजापतयः | ee ee a
` धर्मो वेदाथैः। पूर्वै azeaeagafierdtt तदर्थः । स्वरूपादथैः प्रवानवर
age भवति । अथवा धमां; सत्यादयश्च | बिग्रहवतवं पूर्वबदुद्र्टन्यम् | महानिति
संज्ञातरम् । व्यक्तं प्रधाने प्रकृतिरित्येकोऽथैः। FE ade
ag च संत्वाधिक्षये प्रधानस्य तद्िकारत्वाज्जगतः सर्वेषां Marat went
` प्राप्तम् । ततश्च रजस्तमसा; ङतो ऽतिरेकः। श्रता यदुक्तं ‘ar यदेषां गुणो देहे
-खकतयनातिरिच्यम इति तदतप 1 ८.
उच्यते | नेतदेव' परं प्रधानरूपता प्राप्या | किं तरिं ९ त्रयः प्रकाराः सम्भवन्ति |
यदि वाप्राप्योऽव्यक्तभवो, यदि वादृ्टविधिः, यदि वा चैवायं संख्ये यः प्रधानेऽन्य-
कशब्दो वतैते । क्रियानिमित्तो ह्ययम् । नास्य व्यक्तिर्वियत इति श्रसुटप्रकाशता-
Rael | तथा च परमात्मनि इृत्तिभवति | महतं च तस्य विभुतवाहुपपद्यत एव
Mag च नैवास्य साचिकी गविः स gs
| म्रगुणयागाच्ाप्येवम् | यदा हि "नाहं न मम केचिदिति, युक्ताहंकारममकारो भवति :
तदा ब्रह्मता मवतीपि विज्ञायते। निदिभ्यासनयैव manta: | किन्तु सच्वप्रधाना एव ज्ञाना-
frac भवन्ति । न तामसा राजसा वेपि | एवं छरतेपच्यत उत्तमा साच्िकी गतिः {`
` न्यो. garages । न हि प्रधानभावं प्राप्य काचिलुरुषार्थसिद्धिः | अचेतने
हि वद्न्यपदिशन्ति । श्रचैतन्य" रथावरेभ्योऽपि निङ्ृष्टवरं यदधोना हि मदमूच्छी- `
` वस्थाः केचिदथंयन्ते | दषटविधिस्तु नैव संमवस्यश्र्त्वात् ‘seat बारे ges” इति
( शहदारण्यक He Bato ५) श्रतिः न प्रधानं द्रष्टव्यमिति | तस्मात्परमात्मविषयाबेव
` महानव्यक्त इत्येतै शब्दौ |) Yo
वापः J aaa 1
था श्रप्यत्र गतये विशेषतेऽनुक्तास्ता श्रप्युक्तसादश्यादन्तर्भावनीयाः। TUT
WITT: । उत्तराऽपि शोके वक््यमाणसूचकः | ५१ ee
इन्द्रियाणां परसङ्गेन धर्मस्यासेवनेन च ॥
पापान्संयान्ति ष॑सारानविद्वासिा नसधमाः ॥ ५२ ॥
इद्वियपमशंगः प्रतिषिद्धसेवनप्रदशेनाथैः |
श्मसेवनं यमस्य Mercy न Ye rae
एतच्चाविदुषां मवत्यत ऋहयविद्राखः | wa एव नराधमाः
श्रत पापान्न इङारान् देत्सितानि जन्मस्थानानि । संयान्ति प्राष्डुबन्ति |
aa प्रसिद्ध एव तावत्कमविपाकः प्रचक्त्यते ॥ ५२ | |
at at ata’ तु जीषेऽयं येन येनेह कर्मणा ॥
क्रमश्च याति लेकेऽरसमंस्तत्तत्छवं निबोधत ॥ ५३ |
बहृन्वभंगणन्धोरान्नरकान्पाप्य तत्क्षयात् | 1
संसारान्परतिपद्यन्ते पहापातक्घिनस्तिमान् ee `
चेारात्नरकाक् । दुःखप्रसहनव्यथयः वरान्? ! यातनास्थानानि "नरकान्
तत्तयादुद्धूवरूपस्य कमणः HATTA त्तयः | तत ईषदवरिष्टे कर्मणि संसारप्रतिपत्ति
कथं पुनः सवकम तवैव न भुज्यतेः। = ` `
ज्क्तम् । Rae कमणो नरकं फल, नोपशान्तस्य ¦ adhere कर्मणां `
फलेनोपशमः। वत्र यथैव च उ्वलितस्यागनेरद्िषो दाहा विनियोगस्तपश्चादंभ एव
` स्थितस्यैव नरकेष्वपि द्रश्न्यम् |
“श्रगेसतु दवे अवस्थे भवतः प्रशान्तता ज्वाला च । नरकस्तु एकरूप एव सर्वदा । = `
उदचिष gaa: कर्माणि चेपचयापचयवन्ति। अत उचितस्य कर्मणा नरको- `
` चीयमानस्य तवो$न्यत्रोपुक्तिः। तत्र युः" ततः शेषेरोति ॥ ५४ ॥
ऋसूकरखरेष्ट्णां गेजाविमृगपक्षिणाम् |
चण्ालपुकसानां च ब्रह्महा योनिमृच्छति ॥ ५५ ।
छमिकीटयतङ्गानां विदयुनां चैव पक्षिणाम्
दि्ञाणं चेव सत्त्वानां सुरापा बाहा
विड्भुजा बायसादय |
५५६ I
gee मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । =` द्वादशः
weitere च faeeat चाम्बुचारिणाम् |
erat च पिशाचानां स्तेना विभः aero `
ठणगुल्पलतानां च क्रव्यादां दष्िणामपि ॥ `
ERA चैव शतशो Tere ॥ ५८ ॥
क्ररकमंकृतः परवधशील्लाः ॥ ५८॥ 5
दिखा भवन्ति क्रव्यादाः कृमयेऽपेध्यमक्षिखः ॥
परस्परादिनः स्तेनाः मेताऽन्लस्लीनिषेविणः ॥ ५९॥ `
करव्यादा पूघ्ादयः। शअभेध्यभक्षिणः awa) परसरमदन्ति, यथा
महामाजारा माजार, TERT: Ge मर्त्यं श्रनेकमेदमिव। `
अन्त्यस्चौनिषेविणेा"ऽन्याः sea: ॥ ५६ |
परिुक्ताप्रवालानि eat शमेन यानव; ॥ `
विविधानि च रतानि जाय
¦ पर्तिणः ॥ ६१॥
धान्य हृत्वा ATG: कांस्यं ह॑सो जलं पवः ॥ =
काके रसं TAGS TATU ६२॥ `
न
वपां agate dere खगः ॥ : ie
चीरीवाकस्तु लवणं वलाकाशडुनि्दपि ॥६२३॥ `
मित व वाठः ॥ =
पांसतान्तवं क्रौञ्चो गधा गां aR TET ॥ ६१
अभ्ययः Joes: ४ | wees: |
को मवति हृत्वाऽशनिं एहकारी areata
रक्तानि gear वासांसि जायते जीवजीवकः ॥ && |
TH मृगेभं sa GAs तु TET ॥
alia: स्तोकफा वारि यानान्युषः पशूनजः ॥ ६७
जलं श्व इयत्र पानाथेमुदकं ज्ञेयम्। स्तोकका वासैयत्र घान्यसेकायथम् ।
रसश्चाद्यं रसमाहुयेदि वा ऽतिरिक्तोषधादि द्रष्टव्यम् 1 ६७॥।
यद्वा तद्वा परद्रव्यमपहत्य बलान्नरः ॥
sary याति तियेक्वं जग्ध्वा चैबाहत' हविः ॥ ६८
नात्र तिराहितमिव किंचिदस्ति | ६८
ल्ियोऽप्येतेन कल्पेन हृत्वा देषमवाभुयुः
एतेषामेव जन्तूनां भायांत्वप्रुपयान्ति ताः ॥ ६९
स्वेभ्यः स्वेभ्यस्तु कमभ्यश्च्युता वणां हनापदि ॥ `
प्रषान्संखलय संसारान्धेष्यतां यान्ति दस्युषु ॥ ७०॥ `
न्राद्यणो ऽष्यापनादिजीविकाकर्मत्यागेन यदि त्तन्नियादिषृत्तिमुपजीवेत् एवं चज्ियादयः
स्वकमच्युताः पापान् संसारान् तियगयोनोरनुमूय wad जाता दस्युषु
चेरादिषहिखादिषु Tea ale प्राप्नुवन्ति | | 5 |
{. समनापदौत्यट्बादः। श्रापदि विददितत्वाहोषामावः॥ ७०॥
वान्तादयुरकाम्ुखः मेता विभो धर्मात्खकाच्च्युतः
मेष्यकुणपाशी च क्षत्रियः RAAT ॥ ७१
स्वकर्मैच्युतानां पापगतयः प्रदश्यन्ते
वान्तमश्नाति |
` उर्कया चास्यमुखं दह्यते
कुशपः शवशरीरम् |
| कुत्सि्तगधा arkrarser भवति |
ते वा पाठः। कटपूतनेा नाम पिशाचादिः स तु किदं
ie RAAF UR Ae NAR ST RAR PAR भिम
1110 a
goQ | सेषातिथिभाव्यलमलङकुवा । = | | [द्वादशः
मेत्राक्षिव्यातिकरः परेता वैश्यो भवति पूययुक ॥
चै खारक च मवति शूद्रो धमात्खकराच्च्युतः || ७२।
2 Satfasarian इति शब्दान्तरं पिशाचवचने पूर्ववत् । svat aad
oe ज्योतिह eranfa । ‘dated पायुः तद्त्तिविवरं छिद्रम् lee
अन्ये तूलूकमाहुः । भित्रमादित्याजोकः । 'शरक्तन्येतिः' tiara दशैनम् । स
` द्यादित्यालोज्ञे न पश्यति ॥ ७२॥ Te ee ध 1
यथा यथा निषेवन्ते विषयान् विषयात्मकाः |
तथा तथा SISA तेषां तेषूपजायते ॥ ७३ ॥
मेदप्रहगृदीतानां पुत्रदायभिष्वंगधनादिल्लोमे विषयसुखगंधमात्मैकखपरिपन्थि-
विाप्रतिपच्चभूतं fade संसारस्वरूपं मानुष्यकं जन्म यथास्थितमनूद्यते सर्व॑स्य
परमिद~ eas oe ee
` यथा यथा विषयेष्वभ्यासेन प्रवसैन्ते | विषयात्मकाः विषयलालसाः | शास्म
शब्देन दत्तस्य ततस्वभावतैव भवतीत्याहुः | यस्तु कथंविस्सदितं भुक्त तस्य ` ie
भोगादिना न तत्स्त्युपपत्तावमिलषे जायते । यस्त्वयन्तमेवाधरः स वंद्धाबनया तदा- ~
त्मलवेन area | तदिदमाह तथा तथा कुशलतेषि | शलता'पदं चैकरसीभावः |
५ ` ` इटश्येव प्रवृत्ति ] शिष्टाप्रतिषिद्धष्वपि सखदारगमनादिष्वागमाजितद्रव्योपपादकेन
मेञ्याविशेषेष्पि प्रतिषिद्धा 1 ७३
परामुवन्ति दुःखानि arg ताखिह योनिषु ॥ ७४ vee
aaa तेषां पापानां प्रतिषिद्धानां कमंणशामभ्यासात ¦ ‘Arieeanatzar दे
। पतनमितिः Tag arta पश्यन्ति ary ary कुमिकीरादि ये Sy
मर
frets संपीडाः ara भक्षणम् ॥
ae करम्भवाटुकातापान्ड मीपाकांदच दाख्णान् । ७६
करभ; Ber: | डमी प्रलि्रास्ते हि तायेना९ऽग्नेयेनान्नादिवस्पच्यन्ते
eae वियोनीषु दुःखप्रायासु era i
शोतातपामिषार्ताश्च विविधानि भयानि च 1) ७७ |
वियेानयः ति्प्ेतपिशाचादयः | तत्र संभवे जन्म दुःखबह्ासु ॥ ws
्रसङृद्गयवासेषु वासं जन्म च दाद्णम् ॥ _
बन्धनानि च कष्टानि परपेष्यस्मेवे च i,
स्पष्टाः । ७८ |
बन्धुप्रियवियेर्गारच संवासं चैष ek a
= द्रव्याजेनं च नाकं च मित्रामित्रस्य चार्जनम् | ७९
जरां चैवाप्रतीकारां व्याधियिरचोपपीडनम्
Fea विविधाँस्तास्तान्पृ्युमेष च दुर्जयम् ॥ co |
एतावष्युक्ताथौ |] wero |
दशन ठु भावेन aay निषेवते
ETT शरीरेण तत्तत्फलप्रुपारतुते ॥ ८१ ae
ata राजसेन तामसेन वा भात्रेन Teena निषेवक साचि राजसं |
fe 8 वामं बरा । शरीरेण ताद ष्टौन सक्छबहुलेन रजेबहुलेन वमेवहलेन वा । तत्त
¦ त्फलसुपारनुते, साच्िकं राजसं तामसंवा।
` स्मरिविजैनेन कुशलसंकस्पकरमेणा भवितव्यम् ce
एष at सघुद्ष्टः कर्मणां वः फगादयः ॥ `
नैःश्रेयसकरः कं पिप्रस्येदं निबोधत ॥ `
यतो दुःसखालुबन्धो न
` ब्रद्यामः | ८र
यतश्चेतदैवं रजस्तमेबहुलात् कमणेऽदशलसंकस्पहेतारनिषटफलप्रापिः, wae `
प्रतिषिद्धानां च कर्मणां यावत्फलेोत्पत्तिस्तानि सजुपदिषटानि | तते निवर्सितव्यस् | e
aaa कमेविधो Aras वच्यमाणविधाकाण्डे उपदिष्टे स्थातव्यम् वदिदानीं —
मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 7 ध [ दादश;
वेदाभ्यासस्तपोङ्ञानमिन्दियालां च संयमः |
हिसा गुर्सेवा च निःभयश्चकरं परम् । ८३ Ce
निःप्रेयसंशब्देन न पुनः पुरुषाथंसिद्धिरुच्यते, aft तु निरिचतसुखटुःखाुबन्धः
प्रीतिविशेषोऽपि। | ee ee
aqenqrararat तत्र तत्राक्ताना पुनवेचनमात्मज्ञानस्तुत्यथम् । ` BTayT वेदार्थे
विषयम् । रक्ताथन्यन्यानि पदानि ॥ ८३ i
स्वेषामपि Fast शुभानामिह कर्मणाम् ॥
किचिच्छ यस्करतरं कर्मोक्तं पुरुष यति ॥ ८४ |
सर्वेषामपि चैतेषापालङ्ञानं परं स्मृतम्
TeV संवविद्यानां पराप्यते ह्यमृतं ततः ॥ ८५ ॥
्विविधमात्मज्ञानम् ¦ देदरियबुद्धयादिव्यतिरिक्तस्य कट भेकतूस्वोपपत्तिरूपस्य ae.
्रययप्रमेयतया$त्मनि विषयप्रतीयन्तर्गतस्य जीवनतेत्ज्ञिज्ञानासमादिपर्यायस्य शरीर.
नाशेऽप्यनष्टानां कमफलानामौष्वेदेहिकानां भोक्तज्ञानम् | age सर्वस्य जगता जन्मा-
vat परमात्मेककारणत्वे नियस्य सत॒ एकस्याबियावासनापदहितनानारूपस्य तिर्यक.
मदुष्यादिष्वेकतदशनम् गात्मा वा श्ररे द्रष्टव्यः श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिभ्यासितन्यः
( बृहदारण्यक Wo २ Ato ५) इत्येवमादिश्ुतिभिरुषद्भितश्वूपस्य ज्ञानम् | क
। तत्र सेवर्ञपरिज्ञानं कर्मविधिपुपयुज्यते | रसति हि देहा दिन्यविरित्तं ९रिमघ्नोध्वदे
हिकानां भोक्तरि फलानां स्वर्गकामादिचोदना अनर्थिका स्युः, अतस्तत्र न कथ्चिस्प्रव-
तेत | ्रत्तत्कमालुष्ठानोप्योगि | यत्त परमात्मेकलज्ञाने तिराघानेपसेवनाभ्याससाम-
्येनोपप्यमानं शद्धबुद्धसुक्तानन्दनियाविनश्चरमावस्यात्मनः प्रकाशने वः grad) `
तद्श्यं खवविव्यानां area ह्यस्तं तत इति । ‘aad: ततः गत्या
पत्तिम् | तत इति वि्यानिदंश ्रात्मवि्ायाः। saad तु कर्मोपकारकला.
` दश्तत्वाय न कपते। श्रते वेदान्तापदिष्टस्य समस्तस्य द्वेताद्रतविषयस्य सदात्मना
दशने तदातन्ञानमभिप्रतम् ॥८५॥ ` `
| दायभूलविपेषस्य केनचिद्धमेय तदैकविषयेय चेपपद्यमानस्यावान्वरेणासंभविना | शत्यो
# ` श्रलुपदिष्टस्यानन्तरितस्य gat fala । न चेह प्रागवेदिकं क्ाँदिष्टम् |
[ सामान्यस्य समान्यात्सुतरासनिधारणम् } न हि भवति ‘nat treated
किच कानि वावदन्न वैदिकानि कर्माण्यभिप्रेवानि | यदि तात् ज्योतिष्टोमादीनि
| | | | फलस्योत्कषवन्तयैवसुच्यते | यथा गेदानात्छगस्य अ्योतिष्टोमाच दी्धकालादयनुडृत्तता
यथेक्तं ल्िकषवत्परिमाणतः फलविशेषः स्यादिति?? |
| स्पती" श्र तिस्छतिद्रधे ्रयुब्ादः स्षतिरित्यथादुक्तं भवति । `
“्रसुनेवावगतत्वादवाच्यसेतत्ःः | ५
विस्पष्टीकरणाथेमेव पुनरूच्यत इत्यदेषः
| Soke सवेस्मातेप्रदशेनाथेम् । TMEV पठितम्
| श्रध्यायः | ee agerta ^ oe श्
| भनुच यदि तावत्परदं घामिति निधारणे षष्ठौ तदनुपपन्नम् | निर्धारणं fk समु-
| मलुष्याां शूरतम, इति मलुष्यजातौ चश्रियेऽप्यन्तर्भूतः स शूरतमव्वेन fred) `
श्रथोच्यते | “भअन्तनदाभ्यासादीनि वैदिकान्येव, कथमनुदिष्टं वैदिकं कर्मः । ययेवं |
बिशेषम्रहणे प्रमाणं वक्तव्यम् | वेदाभ्यासादानामपि वैदिकत्वात् | भथ श्मार्ततान्न । | a
तानि वैदिकानि । यान्येव प्त्य्ष्रुतिविदितानि तान्येव वैदिकानीतिः। aay `
। वैदिक कमसु बेदाभ्यासादीनामङ्गसेनान्तर्भावः | एतच्च यद्रद्यति (श्रप्रे ८७ ) शन्त ` :
| भेवति करमशः तस्मिन् तर्मन् क्रियाबिधाविति' ¦ तद्धि तस्व नेति cefadend तपो
+ शुरु सपा स्यात् | अनेन तनेक्तन न कच्िदथः | वेदाभ्यासादीन्यप्यनुषठेयान्यभनिहोत्रा- `
दीन्यपि। तत्र न विद्यः कीटशभमीषां ्रेय्करतरत्वम्। नापि समानि फलानियेन `
| ` भत्रोच्यते। यदुक्तं चैतेनेक्तेन कश्चिदथे इति तन केचिदाहुः । विरोधे स्मत `
| शओरीते बाधकलज्ञापनाधे वैदिकानां भ्रयस्करतरत्वचेनम् । यथेक्तं ठुल्थबलविरोषे `
॥ विकल्पः । श्रतुस्यवलायाः सेः श्रत्वा इति । शुतिद्वे ठु यत्र स्यात्त्र धर्मावुभौ `
| - अथवाऽन्योऽपि तथाथेः संभाव्यते । we च विकस्पवचनम् । we न
[| वद्विकस्पार्थम् । तेनायमथेः। tat sah वैदिकानि बललीयांसि | वेदाभ्यासादिमहणं
वयं तु चरमे न्यायसिद्धोऽयमर्थो न्यायसिद्धस्यापि सैहार्देनाभिघानमनारमभ्य युक्तम् । `
इहात्मने। ज्ञनं प्रतिपदं पठ्यते। तत्र कः प्रसंगे वाधात्तस्य । स्छतिकारानच `
` स्ववाक्यानि anata पमाणयितुमर्हन्ति । श्रधोच्यते--“याज्ञवस्कीयायाः स्पते
` विधिरुच्यते । नात्मीयायाः समानता ¦ यत्तावदात्मीयायामप्युक्त भवति ! श्रवः प्रकर- ae 2
याठुराधाद्रदाभ्यासादि पद् एरथक् | नेहात्मन्ञान प्रतिज्ञायेद् पठ्यते । कथं च A
४७६ मेधापिथिभाष्यसमलङकृता | = [ द्वादशः `
` शरुतिपरत्वेन तै्व्याख्यातमितिः? |x x x वैदाम्यासादिभ्येो वैदिकं यागादि ad श्रेष्ठमिति
| तताऽभ्यात्मज्ञानम् | इतरथाऽन्यत्र प्रजाया ब्रन्यदुच्यमानमन्यत्रास्तमन्यत्र पतितं स्यात् |
रथव दिकं, अतर घ्रात्मज्ञानमेव । वेद्य तसतिपादनपरत्वात् । अभ्नहो-
का्युपदेश heat वृद्धय पदेशवद्लादिप्ृत्यथैः। यदि वा कर्मकाण्डेन शिष्ट
स्वाभाविकीमेनामनायविययां वासनाविषया्ंगहेतुभूतामवधूय शाखाभ्यासवासनासाम्यै.
वशात् क्रमेणोपजातवैयोग्यशिथिलीमृतटढद्ष्णारागग्रहणे उत्तमाधि कारानुशासने frat
wat प्रतिपत्तुं समस्तमपि शरूत्यादिष्टत्वमधिकारोपकारकस्वं कर्मकाण्डस्य विज्ञायत इति
जह्यवादिनः । अता वच्त्यमाशनिषत्याल्यकर्माभिप्रायमेवत् भरेयस्करतर' क्यं
सवया कमं वेदिकमिति। ee अ
` अथवा मंद यदि सर्वेषामपि खप्रबदसत्यदशैनद्रयेऽप्यास्मैकस्वज्ञाने श्रेय
, क्यथेः। वेदाभ्यासादीनां aaa eager) wa तु तैरेव
समितं बुदधचारोपितान्तरे पृथकृत्वोपपत्तेः। यथा माथुराः पाटलीपुत्रकेभ्य खराढ्यतरा
इति | तथा सतीयं पंचमी स्यादिति चेत् श्रत्रापि प्रतिविहितं धमेविशेषात् || ८६ ।
वैदिके कमेयोगे तु सर्वाण्येतान्यशेषतः ॥ `
अन्तमवन्ति करमश्स्तरिमंस्तस्मिन्करियाविधे। ॥ ८७॥
एतावद्रेदिकं कमं ज्यातिष्टोमा्ाचक्तते | तेषामेव शछरोकयाजना |
क्रियाविधिः कम॑विधिर्दैदिकः।
कसयेगे क्म्ोगे बदिः संपायावस्थाः | =. = ` क
रतान्युपनिष््रेदाभ्यासादीन्यन्तर्भवन्ति तस्मिश्चिति व्याप्यतया कचित् कस्य-
चित्लममेषामन्तमावमाह। = ` ` १
RAAT इत्युक्ते क्रियाविधिग्रहणं श्ञोकपूरणाथैम् । कऋतुं asa इति तद्रा
सोमयागमेदेन मेदे व्याख्येयः । ` 4
ततर वेशाभ्यासस्तावत् सत्रेन्तभ॑वति | यजमानमन्वेषु सर्वत्नोपयोगवः। तपरा.
दीच्छोपसदसमयानेषु ¶पयोऽसतं sae’ sare । ज्ञानं सर्वत्र विदुषामनधिकारव् |
एवमिन्द्रियसंयमः प्रतियागगामि ‘a खिययुपेयान्न मासमश्रीयादितिः अहिंसानिरतां
रानि प्रागश्रतः प्राणेनाच्छिन्यादपि छृकलासस्येति शुरुसेवादेरिव्थमप्रवृत्ति; |
ये तु fata क्माहसतेषां वेदाभ्यासादीनामनुचत्यथेः श्लोकः
*
¢ भ प्मध्यायः | aoe दस्ति WO Ses ope 8
| “oy a कुत मेक्तः? } = ` त ^ ee
| ` फलोपमेगेन जन्भान्तरोपात्तदुरितच्तयाद्रणात्स्वुद्धिपू्व॑मन्यस्य sae ee
| श्रायायाप्रविद्याविशेषाभ्यासातिशयेन छृतनिष्कृवितात् निरपाध्यात्मस्वरूपसाक्तात्करणच्च `
॥ प्रथमं तं वेदयेत्तद्धावापत्तिमेत्तः ¦ casa व्रह्मनिष्ठापरेणापि वेदाभ्यासादीन्यवुष्टेयानि
|... चस्य यस्य कमेन्यासः श्रयते स षष्ठे व्याख्यातः । क
क्रियाबिधिरपासनबिधिरेव geen: श्रोतव्यः इत्यादिनादितः। बहुताच्चोपासना- `
| प्रकाराणां तस््मिंरुतस्मिर्चिति वीप्सा युज्यत एव । श्रते तराह्मणान्युपासीतः ध्य एष
| भ्रादित्ये दिरण्मयः पुरुषः? इति, स च एष श्रास्मापहतपाप्माः इत्यादि । कविदुपात्त-
` इुद्धयाऽष्यारोपितश्चाचयते | कचिद्धिरण्मय इत्यादौ waar तस्यैवोपासना। कचित्मर्वो. `
पासनाधिपत्येन निष्कलंकमिवात्मनस्तस्यैवाधस्तात्स उपरिष्टादिति चेदनाकहुव्बाद्रीप्सोा-
पपत्तिः ॥८७॥
सुखाभ्युदयिकं चैव नैःश्रेयसिक्येव च
रतत च fad च द्विविधं कमं वैदिकम् ॥ ८८ ॥
ag च प्षृत्तमेव वैदिकं कमे व्याख्यातं किमिदमुच्यते द्विविधमिति” ।
नेष दोषः । प्राधान्येन तत्न प्रहृत्तं वैदिकं व्याख्यातम् । वैदिकं ठु सर्वत्राविरिष्टम् । `
| अखषवैद्यपपयते ¦ यदपि सुखाभ्युदयिकं 'सुलाभ्युदयः प्रयोजनमस्येषि वाः. `
| न्वर्थो वा कवैव्यः। निःश्रेयसं प्रयोजनमस्येति च केचन | 1
॥ मवुत्तनिवृत्तपदे यथासंख्यं पूवैवतसंबन्धनीये | oc
इइ चायुत्र वा काम्यं प्रत" कमं कीत्यैते ॥
निष्कामं ज्ञातपूवं तु निषटत्तुपदिर्यते ॥ ८९ ध.
[ ag कारीरावेशान्यायमुच व्येतिष्टोमादि काम्यसंपादकं कम । काम्यत इति `
कास्यस्् । फलस्य काम्यसवात्तत्साधनमपि कमं ' काम्यः एव | uF ak
निवता Bie 4 ~
ज्ञातपूवेुमयत्र शेषम् । अनिदुषोऽनधिकारात् । अथापि रहस्याधिकारिज्ञान- ee
सुपदिश्यते । ` तदा नोभयरोषः | पूवशब्दश्चायथं waa ज्ञानमा्यं मुख्यं यस्येति
विग्रहः । योाऽभिसख्यः स लोकः पूव क्रियां प्रतिलभते ! अ्रतश्चैतदुक्तं भवति ज्ञान ` ^ ce
a | 2 परधानं प्रधानतेऽदुष्ठेयम् | वेदाभ्यासादि तु शा्मात्रया |! GE ॥
त्त कमे संतेव्यं देवानामेति साम्यताम् ॥
नित्त सेवमानस्तु भूतान्यत्येति पञ्च बै ॥ ९०
४७८ ae ee मेषापिथिभाष्यसमलङकता |
भनु च काम्यं कमं safe | काम्यानि च कानिवित्छर्गफलानि कानि-
चिद्हृ्टफलानि | न च दैवसाम्यता फलं fase क्म । sa: किमिदमुच्यते देवाना-
मेति सास्यतामिति | यान्यश्रुतफलानि feather तान्यपि निष्कामश्वरमपः नि।
श्रता नविद्यः कर्मणा देवस्ताम्यताप्राप्तिः फलम शक्यं arg "यानि फलवन्ति श्रतानि
चानि निष्कामेणातुष्ठेयानि, तथा वानुष्ठितानि वै देवखकफल।नि संपद्यन्ते श्रुतहानि-
` रश्ृतपरिकल्पना च तथा स्यात् | कामयमान च वेदे फलं भ्रामकामः' खर्गकामः इति । न
aaa विषभक्तणात् | प्रथो देवत्वादिग्रातिर्मवत्ति न च काम्य इति विरुदढमिति ।
प्रतिषेधाधिक्षारेष्वकामिनं कथमिति चैत् तथाभूतस्यैव तत्र फलत्वेनान्वयः। न ह्यनिष्टं
क्म्य भवति | श्रथ नित्यानां फलमितः कथ्यते, नित्यताहानिः | यानलोवादिफतैशच ag
नित्वफ़लमवगमितम् | अ्रथावश्य' कल्प्यते प्रस्यवायपरिहारः कर्प्यताम् , तद्धि ACTA
eet न fread । येऽपयुत्तरः ्छोकः श्रतान्यत्येति पंच वै इति aar'cacifs
विञ्ुच्यत इति न विद्यः | श्रन्यत्राप्यये लय उच्यते , न चेह भूतेषु जीवस्य लग्र इष्यते
पितु बहस्पपत्िः। ` |
अन्येऽपि व्याचक्ते। “स चातिक्रामति पंचभूतानि | न पांचभीविकं तस्य शरीरं
भवतिश्रपि तु तेजेमूर्तिवान्वेतिः। तदपि न किचित् wien हि Arar |
तेश्च शरोरमेकं वा भवतु पचिभोतिकवा, को विशेषः संसारिलै Wary व्याख्येयो Se |
USOT Pe ie a
ध a
उच्यत । यत्तावदुक्तं कस्य कममणो देवक्ताम्यता फलमिति निस्यानामफलतवात्
काम्यानां च फलान्तरथोगादितिःः ततर ्र मः । नानेन सर्वेषा वैदिकानां कर्मयामेतत्क-
युच्यते। क्रं तिं १ fewer andr यत्फलं यत्र प्रवृत्तिः । किव क्म `
` विद्यते येन तत्फलमाप्यत इति प्रशंसा | सन्ति च कानिचित् देवतमप्रात्तिफलानि कर्माणि `
तेनैतदुक्तं भवति । कर्मकाण्डे यलककव्यं तथा वेदितं साऽस्य परा गतिर्देवलप्राधि्न
gare) यत्तु रहस्याधिकारोक्तक् तदन इ्तिहेतुस्तत्र कामयमानस्य GAA `
पहतत्वत्करम बन्धहेतुः) कर्मणां ह्येष स्वभावे यत्स्वफलदानाथेमधिकारिणः कार्य
करणमारभन्ते। तथैव नित्यान्प्यक्रियमायानि प्रत्यवायहेतवे। भवन्ति
oc se ee ee
पापत्तिः । एतदेवासिप्रेत्योक्त' ‘Rema’ ज्ञानपूवैमितिः । तथा कामातमता न
म्रशस्ताः ( २।२ ) न 5
` समानक्रियस्य anise भावः सभ्यता ». समानगति्थवतीत्यथः
aq “भूतान्यत्येतीनत्यप्यमुं प्रति व्यामोहः सोऽपि न युक्तः। विप्रलापनमपिश्रयः
उच्यते । तुषारनिखिलप्रपंचे भवतीत्यथैः। `
` ्रभ्येतीश्त्यपि पाटेऽशरीरत्वमुक्तं भवति ॥ ० ॥
कर्थं पुनः प्रपंचः Hea इत्यत्राह `
सवभूतेषु चात्मानं सवभूतानि चात्मनि ॥
सम पर्यन्नात्यानी स्वाराञ्यमधिगच्छति | ९१ ॥
भल्शब्देन यरिक चिस्स्यावर्ञं TH प्राण्यप्राशि = त्सर्वमुच्यते cers Taare
oe निषदि ११।१ a Blo ७१३१ ato Fo F190]? ) स्वपरनल्यवहार ज्यात oe
श्मयमहमेतन्मम नेदं aa संयते da: । त्यक्तात्मात्मीयामिनिषेशस्योञ्कितस्वपर- `
भेदस्य केवलास्मैकत्वं भाति । एष एव स्वाराञ्यपदाथैः |
1 सवेभतानि चात्म १ ति यदव विकारप्रप॑चरूपं जग्तदव तन्प्रयि tad ne
श्रहमेकः SLT कतां satay भ्येयश्चेति संपद्यते | ee ~
| श्रत्मयाजी | अत्मनमेव सखरवंडेवतामयत्वेन य् यज्ते मन्यते | नाभिरयदित्य | ; Pas ee
| वा देवता श्रहमेव देवरे त्येवं पश्यन्न).त्मयाजी' संपद्यते, न पुनरात्मोदेशेन यागः a ५
| कैम्यतया चेते
कचिदाहुः | नागनेयादिष्वगन्यष्दयो देता श्रात्मखेनापि न वक्तव्याः |
प्रकाशश्च भवति । न agreed कमपेकतते नेन्द्रियाणि चन्लुरादीनि नान्तःकस्णं `
` मनश्रादि। wa: पद्रयन्निति च। भावयेदिस्युच्यते। न aaa सकलबाह्या- त
भ्यन्तरव्यापारविरस्करणे तद्धावनापराः BT: ॥ .&१ ॥
यथराक्तान्यपि कमांणि परिहाय द्िमत्तमः ॥
सज्ञान शमे च स्यादरदाभ्यासे च यत्नवान् |) ९२ म
यथोक्तान्यपि कर्माणीति ! नानेनामिहेत्रादीनां कर्मणां परिहानिर्विधीयते, `
` श्रपित्वात्मन्ञाने यत्नवान् स्यादिव्यत्मन्ञानाभ्यासे विधीयते | कर्माणि परि `
हयेयस्याक्तबन. ? त्तिर्मत्रगुरुगमनादीनि सुक्ताऽप्यात्मज्ञानमभ्य
1. 9 क : मेधातिधिमा्यसमलङकता | ee ore [ दादश
भ स्येत् | भम हि निलयानां कर्मशां TAT परित्यागोाऽख्ि पुरुषधमोदिषु विहिते नासि
त्यागेन. विना ६२
ee | एतद्धि जन्पसाफदयं बाह्यणस्य विशेषतः ॥
1 प्राप्येतत्कतक्रुलयो हि द्विजे भवति नान्यथा ॥ ९३ ।
द्विजे भवतौति सत्रियवेश्ययोरप्यात्मज्ञानेऽधिकारं दशयति । यथा चारण्य्
mata: | (4 get te ees aes net
ब्राह्मणस्य विश्चेषतं इति। aera इति संबन्धनीयम् आत्मकेन
समल्वेनास्यासितेनैव संभवतः । aga अप्य कुत्यकरत्यो fzaT भर्वा
पुरुषाथे एतावता समाप्यते | न हि Araya: पुरुषार्थो ऽस्तीति ।। <3 1
“ag च यदुक्त' स्वास्मैकसेनायं पश्येस्रत्यन्षविरुद्धमिव sada हि भिश्नोभाव
प्रत्तिभाति | तेन कथमेकसवेन ma: ¦ अनारभ्य खाथं उपदिष्टः स्यात् । कथं Alaa
भिन्नं ge” शक्यम् । न हि खरा गौरिव बुद्धय ग्रहीतु शक्यः । इन्द्रियदषेणान्ध-
जावभाखरूपया प्रतोयते शुक्तिकादा रजताकारतया, न qua, ये! द्य पदिशोत्त
हस्तिने प्रतिपद्यते। नासै वचनफलमंजसाश्नुवीतः, अत श्राह्-- = :
पित्ेवमदुष्याणां feeag: सनातनम् ॥ =`
शक्य चपरपेयं च वेदशाच्नमिनि स्थितिः । ९४ ॥
दत्र वक्तुः प्रमाणम् | चन्ञुरिव चज्ञुदेशनहेतुत्वसामान्यात् । यथा
sit रतः पुरुषगतगुणदोषमंद्धावनिश्चयात्तदभावादषौ-
र्षेयतवेन वेदः प्रमाणम् । श्रते वेदप्रामाण्यात् दर्याथेस्य न कश्चन विरोधः। `
: १ ag यथेवसुपदिशेदननिना सिचेदुदकेन च दीपयेत् किं न wet | :
ee विषम उपन्यासः | तन्न हि दृष्टया were ee एवाथ कतैग्यतयेपदि ¦
श्यते । तत्र प्रमाणान्तरगोचरत्वं तस्याथेस्य तद्विप्थयाचुक्तं तदेतदुक्तम् । इह तु `
विधिषरत्वात् वाच्यानां प्रमाणान्तराणां च बिधि विषयाभावात् सिद्धस्वह्पवस्तुमोच-
वेनासत्ेकविषयत्व Bar विरोधः | oS poe!
अभ्यायः] . मचुसतिः। a ARE ~
निवतेवं इति स्स्यैतत्ससंवे्यं दष्टं च । भावनाया श्रवि्यमानवस्तुस्वाभाग्यमवभासते | aon
सामथ्यात् । यथा विप्रलम्भे कामिनः सर्वत्र कामिनीवसपश्यन्ति कि्मग यन्न arfes- ~
कमेकस्वमस्ि । तत्कथं भेदेन बिरद्धत्वादवभासते agar हि खवमावना सा भिन्ना
। विदयते | इदृशं चान्न aa समत्वेन विधीयते. यत्न मभेतन्नेदं ममेति बुद्धेरनुपपत्ति
wate ममेति दुन्यक्तरो WEA ममेति च शाश्वतम्? इति |
तस्मान्नास्ति विरोधः |
पितदेवमनुष्याणाभित्यादीनि afagerf | देवादयोाऽपि Reafea daar SS a
: त ET तेऽतीन्द्रियमथे पश्यन्ति श्र तिमन्तरेण ्दुमराक्यत्वात्
अमेयं चापरिमाणम् । श्रनन्तववा्रेदशाखानाम्। श्रथ च प्रमातुं अशक्य `
मर्ता वेदांग वेदाः ॥ ev ॥
या वेदबाह्याः अतया याश्च काश्च ङदष्टयः ॥ `
सवांस्ता निष्फलाः प्रेय तयोनिष्ठा हि ताः eran ॥ ९५
qa त्वपरषेयस्वेन वेदस्य प्रामाण्यञ्ुक्त् दाना पौरुषेयाणां वेदानासप्रामाण्यम् es
wT वेदबाह्या बेदविरुद्धा अवेदमूलाः WAM प्रन्थसंव्धेषु 'नादनाश्चैलनवन्दनेन = `
स्वगो भवतिः इलायाः निर्यशोभादिसिद्धान्वाः प्रसिद्धाः क ८1
कदरष्टयः अरसत्तकंदशैनानि। dead: साधनमपूर्वदेवतादिनिराकरणसेवमादय
कूद्ष्टय Se Gene |
निष्फला उक्ताः। तत युक्तीनामामासरूपत्वात् ee
ताश्च युक्तयेन्यवति ब्म निं crate aeigey eazy भवन्ति SUIT! | `
तथा वैीरुषेयाणामुपदशयेन प्रामाण्य पुरुषाणामतोद्वियाथेदशैनशस्यमाबात्
` सलयामपि शक्तौ उपदेशिकरस्य प्रमाणाभावात् । ‘ard सर्वज्ञस्तेनायमागमः प्रणीत इति" ges
safe निष्कलः fea कभ । सनते: | धव ===
न किञ्चिदत्र प्रमां aad | विद्यमानेऽपि agg द्टाथीद्टकल्पनाप्रसगस्तस्र- Se
_ माणत्वे -देववात्वसिद्धिः। sree युक्तयो व्यामेहमूला यर्थः | = `
. अन्ये तु उ्याचक्तते | पेत्य शवस्य ता निष्फलाः तमेानिष्ठास्तामसयेनिहेतुत्वात । `
ee way पक्तेऽसमानकवृ कटवासपरस्येति दुलभत्वम् । निष्ठान्वाद्रा सप्तमी पठितव्या | र, ५
मेते इति ॥ ex ८
` उत्पतन्त विनश्यन्ति .यान्यतेाऽन्यानि कानिचित् ॥ so 2 ८
तान्यवाकालिकतया निष्फलान्यद्रतानि च ॥ ९६ ॥
८२ ee मेधातियिमाण्यसमलङ्कृता
शते वेदाचान्यन्यानि शासनानि तान्धुत्पद्यन्ते विनश्यन्ति च । उत्पाद.
विनाशित्वादनित्यानि । वेदस्तु तद्विप्यैयान्नित्यः। = `
ee - अ्वाकिका
ee फचस्यभवात् Fo Se mS ons ae
यानि कानिचित् विप्रलम्भसूलकादिलद्चणानि (१)
REY त्रया ेकारचतवारद्चाश्रमाः पृथक ॥
Ue 1 भूतं भवत् भविष्यं च सवं वेदास्मसिध्यति।॥ ९७]
~ क्वपि ्वविरेष oo ee i ey
चातुवण्यं वेदात्पसिध्यति श्रधिकारित्वेनावतिष्ठते । "वसन्ते ब्राह्यणो sped
राजन्य! इत्यादि । स्वरूपं तु व्यवहारावगम्यं सर्ववे तुस्यसादन्यत्र द्वित् |
चया लोका इतः प्रदानं देवा उपजीवन्ति अनेन लोक्यस्थिति हेतुत्वं वेदस्य
तभतीतं जन्म gage) यच भवद्ूवमानै यच भविष्यं mate वेद
पव MT ॥ 69, ee |
शब्द्; WATT रूपं च रसे गन्धर्व पश्चमः ॥
वेदादेव प्रभूयन्ते प्रसूतिगु कर्मतः | ९८
शरीरारंभकाः शब्दादयस्ताभ्याम् | एतदेशाह मसृतिगु णक- `
च गच्दादीनामुत्यत्तिः। तदथः श] णकर्मःफला्थत्वासधानकर्म
ena ee
सवेभूतमरणं च वेदशाखश्य दतं बाह्ये तथा च “हविरण्नौ gaa सेऽभि-
रादियमुद्रयति तत्सुयो रश्िमिमिर्वदयति तेनात्तिभवति ततो ह वैनायुत्पत्तिस्थिति-
वेति हविज्ञायतः इति । इहाष्युक्तम् रनौ प्रास्ाहुति खम्यगादित्यश्रुपतिष्ठतः
इत्येवमादि | 0 0. 11 ce
तस्मादेतत्पर अन्ये पुरूषाथैकारणम् | ययेवं कारणेन जन्तारस्य धम नुशा-
सनमेतस्मात्कारथात्तेषु यथा दशिितापपत्ति ee
“नलु च यद्यौपादानिक्नमर्थं॒किं - तद्धेदयुक्तं कै किकभथमिति? | ४
उच्यते | श्रु ष्ठानमस्य वैदिकं, कार्य' तु टषटत्वाल्लोकिकमेव ॥ <€ ।
सेनापत्य' च Usa च दृण्डनेतृखमेष च ॥
asa च Fema ॥ १०० ॥
प्रविस्तुतिरियमस् ¦ दर डनेत्सरः दण्डनायका aaa BUH Gg ya:
सेना हस्त्यश्चरथपादातं तस्याः पतिः । ` a
राज्य सण्डलेश्वरत्वम् | Oe ae,
सवलाकाधिपल्य सार्वभीमत्वम् । १००
यथा HATS बहिदहत्य्दरनपि द्रुमान् ॥
तथा दहति वेदज्ञः कमनं दोषमास्मनः ॥ १०१ |
यमपि पूवेबत्स्पष्ठा पदयेजना प्रसिद्धाश्च पदार्था; ॥ १०१
वेदशाखाथत्छज्ञो यत्र॒ WPT वसन्
इहैव छेके तिष्ठन्स ब्रह्मभूयाय कल्यते ॥ १०२ ॥
ब्ह्मभ्रयाय वक्षभाक्राय नद्यखप्रा्ये इति यावत् |
qa तच्चेति ब्युस्थाय व्युत्कमेथापि । यथेक्तं 'विद्रंषणाचाद्युत्थाय ब्राह्या
भिन्ञाचयेमनुेध asd ॥ १०२ ~ a
अज्ञेभ्यो gaa: शरेष्ठा ग्रन्थिभ्यो धारिणो aay
| धारिभ्यो ज्ञानिनः श्रेष्ठा ज्ञानिभ्यो व्यवसायिनः।
अक्ता Fel अ्रनधघीयानाः।
गन्थिनः figth भेथमात्रामिधायिनः। = ` 1
| इत्येतद्यत्ने न् न पठन्वः | पूवे तु नातिप्रयल्नतः । deaf तन्नापि
yey ` मेधातिथिभाष्यसमनलङ्कूता [द्वादशः
` श्रष्ठत्रमेतेषां जपगप्रतिमरहादिष्वधिकारत | क
Eke Tae waa efa dea: | ज्ञानपू्व' जपादयोऽवुष्ठोयमानाः
oe ८ फलाविशयदायिनो भवन्ति तदुक्तं “यदेव विद्यया करोति श्रद्धयोपनिषदा ada
| ह व्यवसायिनः अवुष्ठावरे निविचिकिव्साः। येषामेतदन्यथेति न शंक्यते |
: एतदपि gaat) अभ्यथनमात्रेण वेदाः genata: प्रभवन्ति किंपुनस्तदथं
वानम् ॥१०६॥ न eee.
तपा fat च विषस्य निःश्रेयसकरं परम् ।
तपसा फिंल्विषं हन्ति विद्याऽग्रतमद्तुते ॥ १०४ ॥
अरनेनैतदशेयति--सत्यामपि विद्यायां नाक्तीणपापस्य are: सत्यपि ade
प्रत्यक्ष चानुमानं च are च विविधागमम् | ne ( ५
at fated काय" धमेयुद्धिममीप्सता ॥ १०५॥
` भयोरविशेषेय प्रत्यच्तमभ्यवसायः स्यात् । SATE च mea क्षय दृष्टा शब्देऽपि
तथा संभावयेत् तथाऽनित्यशब्दसुदायात्मके वेदः स्यात् । यस्य तु विहितानि |
ङशलप्रमाण प्रशब्दो ऽवदुमहणनिर्वने नास्त्यभिन्ञानो मन्यमानो उवालाविदुषे सेद-
अध्यायः ] 5 a मनुस्मृति a : ४८५
च fifteen; स चायमर्थः खा्यायविष्याक्तिप्तः सटद्मवेनोपदिष्टः ।
न च Faas प्रशंसेव ॥ १०५ 4
आष धर्मोपदेशं च वेदशा्ाविसेषिना ॥
यस्तकेणानुसंधत्ते स धमं वेद नेतरः ॥ १०६
ऋषिष्वदस्तत्र भवः श्राषः। धसेपिदेश्ो यो वैदिक
यरूतकणात॒मानान्तरेण युक्त्या निरूपयति स धम वेदेति पदयोजना |
_ तकं उरहपेोहान्तथसिद्धिः। इदमत्र युक्तमूहितुमिदमपादितुम् ! यक्षा सौय 3. oye
waft निवायमन्त्े देवस्य तवा सवितुः saasfeaatatexat पुष्यो हस्ताभ्यामग्नये
` त्वा जुष्टं निवेपामिः ( वाजस० Bo २।११ ) इति प्रकृतितः प्राप्त मन्त्रे ऽग्निपदस्याथा-
समवायादपोहः सूयेपदस्य च Ga: | अयं तर्को न विरष्यते वेदेन |
यो ऽप्येवं मन्यते “सौरे कर्मण्यन्ेदेवतायाः श्रभावादर्येन च मन्त्रां प्रयोज्यत्वा- `
देकदेशापशमे च मत्रत्वामावात् छर्स्तस्य वै doer लोपः? एष वेदाथैविरोधी as:
ASA Herat प्रयोभ्यत्वन्मन्यते sears एव मन्त; प्रयोक्तव्यः इवि `
सोऽपि शास्लविरोधौ तकं
न चाय विधिः| अ्रयमथेवा्ः। sear aed दटश्युपेत्ता यदेतच्च
मीमांसाते ज्ञायतेऽते धरमेशुद्धयथे' मीमांसावेदनमेतेन NA
A तु व्याचक्तते। BRA तर्कप्रधाना so लेकिकप्रमाणनिरूपणपरा
न्यायवेशेषिकल्लाकायतिका उच्यन्ते । तत्र वेदविरुदधानि बेद्धलोकायपिक्ैथादीनि
पयु दस्यन्ते । तानि वेहविरशद्धानि । न तत्र प्रमाथं वैद कपिलकयादक्रियामविरथता-
निध्रहान्तादिषु हि शब्दः प्रमाणम् | तथा चाच्पादसूत्रः भ्रत्यक्तालुमानोपमानशब्दाः `
प्रमाणानि (१।१।३) वैशेषिका aft ष्वद्रचनादान्नायस्य ्रामाण्यः(१।१।३)मित्याहुः |
` अतस्तानि शाख्ाणि श्रोतव्यानीति च Se SCR ~: 4.
तथाच महाभारते भगवता छृष्णद्रपायनेन दशितम् “Ahad ते राजन् मंद `
` कस्यार्पञुद्धयः | अ्ञवाकदता gens सूदमाथेदर्भिनीः भ्रचुवाकहतेःति Tae.
| मप्युपपत्तिमाह केवलत्वादसत्तया | तथेदमपर युत कश्चिन्न ले martian नाह्यछ्ा- `
mae सेवते । agua य ते मूर्वा; पण्डितमानिनः
कंचित् प्रामाण्यं वेदस्याहुरीश्वरगप्रणेदकतया | न च aeqtha संभवः। `
तस्मिन् va aa: प्रमाणं चस्य द्यसावीश्वरः समये पस्थापकः
iat ee मेषाविचिभाप्यसमलङकता | oD gra
एतेषु श्रयमाथेष अ्रामाणिके विपरीताऽभिनिवेशा जायते | watsaaxt एव ३
न च ane वाक्याववेषे कस्यचिदप्युपयुञ्यन्ते। तथा च सांख्यः; 'स ह्यविशुद्धि
चयातिशययुक्तः (aio का० २) इत्याहः । शअरक्तपादैरपि तदप्रामाण्यं मन्यते
तथा च वाज्ञिकपूवैपत्ते ( न्या० सूत्र २।१।५७) निधारितं यदपि केनचित्पठितम् ।
कममीमांसवेदान्तमष्यमेवमभिधाने यथाश्रति विज्ञायते-- देवा अस्माल्लोकादशरुं
कलोकमायंस्ताचषये {न्वीयुस्तान्मवुष्या नुन् कथमथ भविष्यामः एभ्यः स्वकर्मक्रषयः
प्रायच्छत् WHAT ब्राह्मणोत्तमास्तकयत्याषमेव तद्भवति इति श्रतेः) एषा
यथेक्ततकपदार्थादुवादिनी eee _ `
मैश्रेयसमिद् कम यथेादितमरेषतः॥
| मानवस्यास्य Tea TeeTy TFET |) १०७॥
वद्यमाणार्थादरातिशयोत्पत्यथः शो कोऽयं शरोत्नियसंबाधनाथेः | ~ क
` रहस्य गायम् । अतरच न सवस्य प्रकाशयितव्यम् । येन gaat ag
५ परमां भक्तिमुपेता यश्च न स्थिरप्रकृतिने तस्मै प्रकाश्यम् ॥ Qo |
अनान्नातेषु Tig कथं स्यादिति चेद्धेत् ॥ ` ` ae
यंरिष्ट are ays ख धमः era १०८॥ `
नतु चानाप्चातिषु कः संदेहः। नो जाने नेह कथं स्यादिति चेत् यता सैव
वषा वत् | ध
उच्यते | नेहेरशमनास्नातममिप्रेदम् |
. < १ 7 Ae | ao 4 oe
क तदहि यत्सामान्यत areata विशेष- `
यथा द्धिराचमेदितिः कूप्यस्यावरनादेयादिमेदेन भिन्नास्वप्सु ताः कारविपादीयमेना
संपादयन्ति cree
[क
स्यात्तदा कक प्रायश्चित्तमिति संदेहः | स हि जिज्ञासा च निश्चयावसानेन च प्त्यत्तादिषु
rae निवि; वीशू्रोचदेेयदत्तं मिदुमहवि । न दि
ब्मध्याय ] a मुस्रति OS. Cee
सधर्मः स्थादशद्ित इति | wad’ नुवते देषः धं ठु का विचिकित्सा! तथा `
aad? कथं च erated? बाह्मएत्रचनात् नोतरप्रवरसिद्धिः | तत्र च save 1
` सवेषां मानते संशय sega । गोत्रं शये तहिं भविष्यति । तन्न च गीज्रसंशयाभावे Ha
` प्रवरसशयः | oats प्रवराणां भेदेन पठितत्वात् । उपपद्यत एवमेतद्रोत्रनामधेयम्
| प्रवराश्च भिन्ना नाना गोत्रायि | वत्र सत्यपि प्रवरनिये treats उपपद्यते १०८1. ~ |
धर्मणाधिगते eq वेदः सपरित हणः ॥
ते frst बाह्मण ज्ञेयाः श्रतिषत्यक्षहेतवः ॥ १०९
` शिष्टलक्तणमनेन कथ्यते
‘ag चाथेकामेष्वसक्तानामित्य्रोक्तमेव शिष्टलक्तणम्"?
योऽपि तस्य तत्राथ श्राशंकिताऽतो न तस्य लक्तयपरतैव । ag वशिष्ठनक्तं
शिष्टः पुनरकामास्माः इति तन्न विद्रत्ताया HIATT |
| 1 य॒त्र परिपूशेत्वादधिगतैऽथैतश्च विदितः खख परिष हशः | तथाच मगवान्न्यासः ` ae A |
— Sfagreaguansat वेदाथेमुपद हयेत्, इति स्मृतयो ऽप्येवं गृहीताथां मवन्ति |
ब्राह्मणपरहणमयुवादस्तेषामेव धर्मप्रवचनाधिक्नारात् |
्रतिप्र थस्षहेतवः | ‘sear हेतवश्च wey aq: हेतुशब्देन प्रत्यत्तादन्य- | न
। = प्रमाणान्युच्यन्ते । शरुतिः sea हेतुश्च येषा ते श्रुतिमत्यक्षहेतवः। तदुक्तं ` ah
| waft) यथा eae निर्विवादं प्रमायमेतर वादश af मन्यन्ते, यान्यपि हेतूस्थानि = `
| प्रमाणानि ag विश्वसन्ति; श्रतिमेव ad मन्यन्त देवुशाखराश्रयेन चेदं न प्रमाणी-
छवंन्ति ee on CEE
अरथा श्रुतिः seraafa:, भ्रत्यन्तशब्दः श्रौते प्रत्यये म्रत्यत्ततुस्यत्वास्रयुक्तः सला = `
च हेतुधर्माधर्मपरिज्ञाने कारणं येषां त एवमुच्यन्ते || Qo | |
TMA वा परिषद्यं धै" परिकल्पयेत् on
अ्यवरा वाऽपि हत्स्था तं wa न विचालयेत् ॥ ११० ॥ ` oo
दशावरे यस्याः agra: । यदि agit न संनिषोयन्ते दशावश्यं सनिधावव्या ।
“ वदमि SRT 1 ^ 1 ee
वृत्तस्था इति। age (रथकामेष्वन्तानाम् इति तस्यैवायसनुवादः | न चैषा ` |
ुरुषसंख्याऽपि तु Tater | तथा च वच्यति 'एकोःऽपि वेदवित् इवि । एकस्य यता `
GUAGE बाहुस्येनासंभवात् पुरुषप्रधानतया संख्याया निर्देशः छत; । तानिदानीं
परिषत््वहेतुगुणान् दशयति 1) ११० ee ध
मेधातिधिभाष्यलमलङ्कता । OP दयदशः
जरैविधो हैतुकस्तकीं नैरुक्तो ste `
aT पूवं परिषत्स्यादशवरा॥ १११॥ _
` पुरुषप्रघानेऽपि Rest गुणपरतैव विज्ञेया । ` eee
ue यस्त्रेविद्यौ वेदत्रयस्याध्येता wea च वेदिता। ब्रचुमानादिशलः ant
Re प्चमशपवुद्ु्त | ek OR ee
“ननु च नैवंविर वेदाथेवित्तवमेव Grade? |
सत्यम् | परोपदेशादपि कस्यविद्याचनावती aera संभवत्यपि । saga
एतेन Reet व्यास्यातः। `
UAAS AT सन्वादिस्छतिशाख्राणामभ्येता
धरमाशरयेत्, तस्मात्तापससकाशमन्यैः सद गंतव्यम्
micicghe सादि ब) ^
वरा परिषञ्जञेया धमसंश्यनिणये ॥ ११२ ॥
` निरु्तव्याकरणसीमासाभिवेंदार्थो ज्ञायते । वे च सवं साधारणाः। नहि
तत्रैकस्य eens ज्ञायते नान्यस्य नित्यमयं प्रकारो ऽस्ति
यं वदन्ति तमोभूता gat धमत
` तत्पापं शतधा भूता" तद्वक्त्नतुगच्छति ॥ ११५
वक्तणामविदु्षां दाषकथनम् 1) ११५ ॥
एतद्रोऽथिदितं सवं निःश्रेयसकरं परम् ॥
अस्मादप्रच्युता विरः प्राप्नाति परमां गतिम् ॥ ११६॥
्रतिज्ञातधरमोपसं हारः श््ञोकोऽयम् । धर्मानो वक्तमरहसिः इति यत्पृष्टं “महर्षीन्
शरयतामितिः यद्रक्तञ्यवया प्रतिज्ञातं तत्सर्व" कथितमिति शाखपरिसमात्रिमाह ।
` "न्ध च परस्वादप्यस्ति शास्त्रं हंतव्यादिशास्त्रं सा च विधितः श्रयते । तत्र विधि
विषये कचिदिति कथमुच्यते शाक्लमुपसंहियत इति | वक्तु करोति प्राय उपहारः |
परस्ताच्च कर्मशोषास्स्वप्रधानाशुद्धेव विद्योपदिश्यतत इति न विराधः । सर्वत्र श्रेयसी
Tras विदेत्युपसंहस्यामिधाने प्रयोजनम् ॥ ११६ ^
एवं स भगवान्देवो Sarat हितकाम्यया ॥
aT पर गुह्य ममेदं सर्वक्तवान् ॥ ११७ ॥ ` ` :
. स भगवान् मठरिदं शालं सवं" लोकदिताय योक्तवानि ति wa: शिष्यानाह |
अनेनाधिकाराकांक्ता निवरतैते | 1 1
गुह्यं यदभ्यात्मं तदपि मनुमासुपदिश्य प्रकाशयांचक्रे । मयापि यथागमं भवतां
wadigafafa न कायाऽधिकाऽक्ता॥ ego) ~
सवेमात्मनि संपदयेत्सचासच्च समाहितः ॥ =
wet ह्यात्मनि संपरयन्नाधमेः रते मतिम् ॥ ११८ ॥
` शवं" जगत्सदसदूपुत्पत्तिविनाशधर्भकम् | भ्रथवा sag शशविषाणादिवत् ey
fraarenitad सवे मात्मनि खपश्येदात्मनि व्ववस्थितमुपासीव । `
सदशेनाथेस्य स्पषटाथेस्य सात्तात्करणपयैन्तयोपासनया विज्ञायते । न दि ake `
शनेन arena: संभवति । व्थोपदिश्यते रहस्यशासतरम् । तत्रारमभ्यानायैवदुक्तं
भवति श्रोतव्यो dasar निदिध्यासितव्यः ( छृहदारण्यक, श्र ०२ ATS ५) इति Saray
daa खहशेनस्य । श्रातमभ्यानं यथोपदिषज्ञानाभ्यासो विजातीयप्रस्ययानन्तरित- र
quad | अथवा सामथ्यांदभ्यासाच्तेपः । यतः संस्कारकमाणि च संस्का विशे-
मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता | ; i [ ददशः a
| । | क्मताहानिश्च अतः
WATT
: ेयान्तरविषयज्ञाननिराकरणेन तदेकक्ञेयनिष्ठामनु-
भ्र्रात्सनीति विबदन्ते। कोऽयमात्मा नाम। यदि तावदयं देहाधिकरणः
das: तत उत्तरं विरुध्येत प्रशासितारं रक्मामम्? इति । न हि कर्मचवशरीरस्य gat `
` त्पत्तिः श्रूयते-एतस्य atsater प्रशासने गार्गी चावाप्रथिव्यै विषते तिष्ठतः इति
(बृहदारण्यक Biche) | तस्मान्नाहं प्रस्ययप्रमेये अ्रासन्यपि संसारविधिः | warsear
कोाचित्तस्य खरूपसिद्धिवक्तव्या | किचैवं सति "पश्येदिति श्रादिना बाह्यात्मनामप्याधि-
भूतादिदेवमावेन व्यवस्थितानामाध्यात्ममुपसंहारः | शिष्यते च श्रौतमतेस्तरागः साधन `
कया कारणात्मनाजिंवस्य संबन्धितां प्रतिपद्यते । नलु यः सवे जगत्कारणपुरषावच्छेद- `
ae सत्तं सदा परयात्मनि संपश्येदिति, पत्र कीदशमात्मना दशनमात्मनीति वक्तव्यम्!
`. ्रन्ये तु मन्यन्ते शरीरास्मन weed युक्तम् । तस्य हि श्रोद्सेनिवेशेन
(८ S aga युक्ता । at
तत्रोच्यते | श्रात्मशब्दस्तावतपरमात्मविषयतया दशिंववाक्यान्तरसमन्वयप्रमाणः |
यत्त स्वरूपसिद्धिव॑क्तन्येति तत किमन्यच्छक्यं वक्तमन्यदतः श्रौतत्वन्ञानविधे
चानि च वाक्यानि afer सर्वोपनिषदड्व्योऽवगन्तव्यानि । प्रमाणान्तराणामप्येक- `
` तप्रतिपादनपरत्वादेव म्रादिथः प्रयक्तस्य मिश्रैः त एव क्लेशः । उक्तं च वाक्यपदोये `
यदप्युक्तमसस्कथं दश्यत इति सच्खासस्वेययमथैः स्यात् । सदिति' विकार `
oma fier: | 'असदितिः asada सुक्मतयाऽशक््यावधारणतवात् | oc
यदप्युक्तं नास्ति परमात्मनः शरोत्रसंबन्ध ईति | किमत्र संबन्धि ade जगतूर्थि- `
. . च्यु्त्तिनिनाशाननां तर्कारणतयेपपादितत्वात् ae oe
ward संनिवेशविषधिस्तस्यायमथैः--यावयत्किचिद्धेदवदवभासते तत्सर्वमद्रतिकत्वे `
प्रविल्लापयेत् । सर्वमास्मस्थमित्येतल्यरमात्मन विरहिसामान्ये हेतुरविंयत इति
7 समाहितः | समाधिर्नाम चित्तटृत्तिनिरोधेपाये येगशान्लादागमयितनव्य sae: | ee
ae नाधमे Rea सति' इद्धिचेवसेनिशलताभावः | तावदभ्यसेयावद्रादिभिश्वेता ८ a
were | RR ee
wae’ इति | यत्न युक्त "एक एवाहमात्मा देवतेति । तथा ( ऋ० वे १।१६४।४६ )
इन्द्र मित्रे वरुणमग्िमाहुः एकं सद्विप्रा बहुधा वदन्ति बहुरूपपरमात्मनेाऽन्यां देवतां
पश्यन्ति | wat परादादित्यनेन क्माङ्गदेवतानामात्मरशटिर्विधोयसे
“करि तहि, न तस्य देवतादिङृत्यमस्ति9 | ` ` र
भात्मतयैव सर्वसिद्धिः । way? नार्थात्मनि जनयत्येषामिति। कर्मथोाभे |
क्मेफलसंवंधः। स श्रात्सा तेषां निष्पादयति। नान्या देवता न तद्गुएक-
मिति 1 ११८६ ॥ ५ ८ |
@ सन्निवेशयेत्षेषु वचेष्टनस्पनेऽनिलम् ॥ ` ` ध
` परक्तिद््टयोः परं तेजः स्नेहेऽप गां च मतिषु ॥ १२० ॥
यान्येतानि नवच्छिद्रायि तेषु बाह्यमाकाशं नियच्छेत् । शबाह्यमाकाशं वदेव ठ्न
बाह्य किंचिदस्तीति? । 8 8 `
भनिलाःवायुः | तं सनिवेशवेच् । ~ ` ~. ~
चेते स्पंदते तत्र काचिच्छरीरावस्था हस्वपादायुक्तविदरणलक्णायाश्चायम् । Saat
वाद्या दिलच्षण र
तयोः निवेशयेत् । तेजः पर कुरस्नमादित्यास्मनावस्थितम् ।
मनसीन्दुं दिशः भोरे कन्ति विष्य" as ह्म् ॥ ae
न rg मल च भग् ॥ १९३
॥
याऽय षिः
gee -ेषादिधिभाष्यतमल्ा। CTR
रातिर सर्वेषामणीरयासमणोरपि॥
सक्माम स्वप्नपीगम्यं विद्यात्तं पुरषं प्रम् ॥ १२२ ॥
एवमेवाह) स Se
, श्रश्ासितार नियतारम्। सवषा त्राहणादिशूद्रपयतानाम.। योऽयमगन्या-
दीनामैष्ण्यादिस्वभावनियमे यच्वादित्यादीनामनिशमन्वःपरमोाजः जगत्त्रमणप्रकाशना- `
` दिषु व्यापारो यश्च कर्मणां फलं प्रति नियमः स सर्व॑स्तस्मिन्नियंतरि सति । aaa
वाक्वरस् प्रशासने गार्गी्यादिना। तथा (तस्ू्॑स्तपति च यावदर्षति चंद्रमाः | भयादभ्मिश्च `
वायुश्च श्रतयुधवति पंचमः (कठोपनिषद्) इति।
पअशीर्थासमणोरपि इति। यः कश्विद्ारानिरतिशयवाल्लामशतभागादिस्ततते sl `
याशपरिमा्कल्वमससप्रतिपायते। ्रस्थूलमनण्वित्याःदि (agate ३।८।८) स्वधमे
प्रतिषेधात्, किं तहिं १ ङशाप्रीयाया बद्धर्गम्यसवात् | wage भवति । यो नात्यन्तं ॥
शलो न च तर्दभ्यासे परिष्वक्तः 1) १२२ ॥ 1
८ इरे प्रे भाणमपरे ब्रह्म शातम् ॥ १२३ ॥
पव सवांणि भूतानि पश्चभिरव्याप्य aft fae BR
ननदिसयनिल संसारयति चत्बद् ॥ १२४॥ =
a यः सर्वभूतेषु पदयत्यात्मानमात्मना ॥
8 ५ स सवंसमतामेत्य ब्रह्माभ्येति पर पदम् ॥ १२५ ॥
cee ररिालकलज्ानमबुेवमाह | न fe विजातीयप्रत्ययोत्यत्तौ सवैसमता `
। अवति । भ्रतरचैतदुक्तं भवति । od ममेवि त्यक्ताहंकारममकारस्य तदेकज्ञाननियतवया
निरदिशयपरमानेदरूपं बह्म प्राप्नेति । areata शालप्रदिवामिप्रेतनियमश्य `
आर्च फलसिचमवति इत्ययः ॥ १२५ ८ :
मसः
इतिः शाक्जसमातिमाह । पठन् रवान् । अन
यथा USAMA शाख
मान्या कापि मनुस्परतिस्तदुचिता व्याख्या हि मेधा
खा हप्तैव विधिवशात् कवचिदपि परप्यं न यत् पुस्तकम् |
त्तोणीन्द्रो मदनः सहारणसुता देशान्तरादाहतै-
जणिद्धारमचीकरत्तत॒ इतस्तसपुस्तकसं