MANU-SMRTI

- WITH THE ‘MANUBHASYA’ OF MEDHATITHE EDITED

पात्र THE HELP OF SEVERAL MANUSCRIPT

ध er) BY on - MAHAMAHOPADHYAYA GANGANATHA JHA | M.A., D.Lirrr., 11.70 ae |

Volume II

ए

त ( a PRINTED AT THE INDIAN PRESS, LTD, ALLAHABAD

* oe PUBLISHED BY THE ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAI

अथ सप्तमोभ्यायः 9 |

ae: ao rae

राजधमान्पद्ष्यामि यथादृततो भवेन्पः ॥ oe संभवश्च यथा तस्य सिद्धिश्च परमा यथा tl १॥ ee धर्मशब्दः कवव्यतावचन इत्युक्तम्‌ । agian xed तदिदानीुच्यत इति प्रतिज्ञा | करतैव्यं च ETT षादगुण्यादि, अ्रदृष्टाथैमभिदेत्रादि | तत्रेह प्राधान्येन दृष्टाथैसुपदिश्यते। ` तत्रैष च राजधरमप्रसिद्धिः | 1 Soe ; राजशब्दस्तु नेह च्षत्रियजातिवचनः किंतद्य भिषेकाधिपव्यादिगुणयोागिनि पुरुषे वतैते श्रत एवाह। WaT भवेन्नुषः | शपः महेन जनपकष्घयैवताऽधिकारमाह। ` प्रमाणान्तरमूलला ह्यत्र घमां उच्यन्ते, न सरवे वेदमूलाः। अन्यमूलते च यदत्र धर्म. ` शास्राविरद्धं तदुच्यते । तथा च. कात्यायनः “ase धमेशाल्ोत्तमा- ` जजेदितिः' ८ ee य यावृत्तः यदत्तं यस्रकारं area च बहुनरीहिः। अन्यपदार्थ राजा । यथाथै- ` 2 प्राधान्येऽन्ययीभावः स्यात्‌ । चत्त परिपालनार्थो व्यापरा्ृ्टाथश्च । = = संभृव्चेातपत्तिः ! स उक्तो ““राजानमसृजलरभुः sara परमा प्रकृष्टा सिद्धिविंजिगीषोरेकाधिपत्यम्‌ ^ a राजव्रत्तस्य फलप्रतिक्षेयम्‌ | १ a ae

ब्राह्यं प्राप्न संस्कारं क्षत्रियेण यथाविधि ॥

सवस्यास्य यथान्यायं कतव्यं परिरक्षणम्‌ ॥ २ ee agp वेदः। aa शरुतः संस्कारो “oa? । स वेकाध्ययनजन्ये « हर ह र लक्षण * वेदस्य; स्वाध्यायविधिनिर्वत्यै इत्यथः । उपनयने तु ब्रह्मप्रहणाथत्वाद्ाह्यमिति युक्तम्‌ ।

RR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [सप्तमः सवस्य करदस्य दीनानाथाङेश्च | (0 अस्येति स्वविषयवासिनां यथास्वं जनपदपुरनिदेशः | = =

ध अयथयान्यायस्‌ । न्यायः शालं धमेशाद्जरूपम्‌, नाथेशाद्लमैशनसादिप्रणोतम्‌,

` तमनतिक्रम्य। . fi aoe

परिरक्षणं afta) श्रषायपरिहारः, दुर्बलानां क्लवद्धिरनभिभवः, ote

ध मर्यादानतिक्रमश्च | दुःखत्रारं विरक्ता शाखातिक्रमे ales Sa | अतस्त

दनतिक्रमे राजभयेन रन्विता भवन्ति ! राजदण्डे दुःखमिति चेन्महतो नरकादिदुःखा-

द्राजदण्डनमल्पीयः | 3 1

be oes कतेव्यमितिषिधिः। द्धिकारश्चाष्टमे निरूपितः i) २। =

gears दि शेकेऽस्मिन्सर्वे दिते भयात्‌ ।

रक्तायमस्य सर्वस्य रानानमखनलथुः ॥ ३॥

ध 2 wafers वरुणस्य च ॥

eet श्षयेोश्चैव मात्रा निह शाशवतीः॥ 9 Tage पीडिवेऽपरसिष्ठिते बा । श्भुः प्रजापतिः । स्ठुतिरियम्‌ | on श्रनिले वायुः वित्त शो धनपतिनश्रवरः | ATST अवयवाः WTS ल तैः

ध = सारभूताः | Fre त्य निष्टृष्य ।

aes यस्मादेषां atest area निभिता sa:

तस्मादभिभवत्येष सवंभूतानि तेजसा ॥ ५॥ ८ रुषामिन्द्रादीनांसुरशेष्ठानां माच्राभिस्तेजोीनिं मिंतस्तस्माद्धेतारमिभवति दुर्निरीच्त्य- खख भवति। तेजसा हेतुना | | निष्टृष्य fala उत्पादितः यतः "छृषिरत्पादने धादुवतैते । वेनापायावधित्वा- न्मात्राभ्य इति पच्चमी तृतीया वा पटितव्या | ५॥ ous

तपल्ादिल्वच्चैष चक्षूषि च मनांसि च

नचैनं aft श्रोत कथिदप्यभिवीक्षितुम्‌ | | तपति तपतीव संयुलोऽशक्यदैनत्वादेवमुच्यते | तदाह ! न चैनं aft

६ MAUS RATA daha वौक्षितु" urge

EET ME GE TR RR CE RS SER

meme: J gee 1 i e ४... सेऽग्निमेवेति वायुश Bsn! सेमः स धर्मराट्‌ | : THU स वरणः TA खप्रभावतः॥७॥ रन्यादिदैवतानां मात्राशयत्वात्तच्छक्तियोगितयैवभुच्यते प्रभावऽलौकिकी या शक्तिः

बालोऽपि नावमन्तन्यो मनुष्य इति भूमिपः ty

त॑ देवता TIT नररूपेण तिष्ठति ॥ ८ ॥ ` जि भदु्योऽयमिस्येवं बालोऽपि भूमिषे राजा नावमन्तव्यः ¦ किति? महतौ शि काचिदैषा टैवतेतेन asia wig स्थितेति । शतो हष्टेनापि हषेण राजन्यवन्नान । युभ्यते | ह

एकमेव दहत्यतरिनरं दुरपदर्षिणम्‌ Sa दहति राजाथिः सपलयुद्रव्यसंचयम्‌ ।॥ ९ ॥

प्रस्य विधेरथेवादश्ोक्षा एते | राजधर्मोऽपि सन्‌ सर्वपुरषार्थोऽयम्‌ | = | नि

ao arsfa हस्तादिना स्पृशति, समिद्धस्याप्यन्तिकवती भवति, a ॒दुरुपसर्पी, नरः es a

` प्रमादस्वलिता दह्यते | राजा तु कुद्धः ्पुत्रधनदारवान्धनं दहति ¦ करल --ये केचिद्‌ छि

ज्ञातयः खजनाश्च तानप्यपराधसम्बन्धास्प्ुमिधनसंचयैश्च सह नाशयति | i कायं सेेकष्य शक्तिं च देशकाला च तत्वतः॥ `

कुरते धमसिद्धयथं विश्वरूपं पुनः पुनः |! १० oe 4.

` नैतन्मन्तव्यं अन्धुमे राजा सु “कस्य राजा भवेन्मित्ं कानि fray `

राजनि । प्रयोजनापेक्तया च शत्रौ मित्रवदाचरन्ति मिरे श्रवत्‌ वथा्शक्ता शि | कंचिदपराध क्षमन्ते, शक्ति प्राप्योन्मूलयन्ति। ud देशकालावपि । श्रते ्वर्मसिद्धर्थः `

। कायसिद्धर्थं "विश्वरूपं, करते ! उथान्मितरं चयेन शत्रः, deer एव राजा मधति श्रता न विश्वसितव्यं राजनि। मैत्याद्राह्लभ्यात्तौजन्याद्रा तत्तुस्यवयेषदष्टयान च वबर्तितन्यम्‌, aft तु सर्वदा नयेन द्रष्टव्यः ॥ १०॥ न

यस्य प्रसादै sat seer पराक्रमे 4 मृत्युश्च वसति कोषे सवतेनेमयेा हि सः ॥ ११॥ दन धि क वयि oe ख्युना योजयति । धवः श्रोकामेनाराष- : ५ नीयः। न कवलं श्रिया याजयति, यावदस्य शत्रवः सन्ति न्त तानपि पराक्रम्य परिताषिषे इन्ति। wa: Tyee वगय =

| मेधातिधिमा्यसमहूा। = CR | श्रीःपर्यायोाऽपि vengedt मह्‌न्वप्रतिपादनथेः प्रयुक्त महतीं धियं ददा- dead: | पते चार्था राज्ञः प्राप्यन्ते] यतः सवेतेजाच्या ऽसौ अग्न्यादियचन्द्रमसां तेज बिभति un ११॥

तं यस्तु ais संमोहाय विनर्यव्यसंशयम्‌ |

तस्य ary विनाश्य राना eRe पनः ॥ १९॥ So

प्रस्यवाया्चथा नश्यति war नैवमसिप्रेवाथलोभेनावः पुनःपुनराह । ef cea ar gis, ्रतिकू्येन वतैते तस्मिन्‌, स cadet नश्यति । तस्व ह्याशु विना Nia) seq: कथिदपराधं क्षमते अशक््यराजनिवेदनेन । तत्र व्यवहारमागस्य धन- परिन्तयो भवति | भूताऽप्यथैः aifaat चित्तवैचित्यादन्यथात्वमायाति--इत्यपेक्तमाशः करिचित्तमेतापि | राजा वद्विनाशाथैमपराघेन मनसि स्थितेन बाध्यत एवासौ शक्ति- WAIT: प्रयतमानस्य स्वतन्त्रविरोधो जायते ॥ १२॥ । तस्पाद्धमं यमिष्टेषु स व्यवस्येन्नराधिपः॥ ke aft चाप्यनिष्टेषु तः धमं न विचालयेत्‌ ॥१३॥ ` यतः सर्वतेजमये राजा तस्माद्धेतरिष्टेषु वल्भेषु मन्वरपुराददितादिषु काथेगत्या धर्म aera शाखाचाराविरुदां cqqetighva स्थापयेन्न विचालयेत्‌ सा तादृशी राज्ञोऽचुज्ञा नातिक्रमणीया | रद्य पुरे सवससंसवः कतेन्यः | मन्त्रिगेहं विवादो ada | तत्र सर्वैः संनिधावन्यम्‌ । वथा पशवे नाध सैनिकैहन्वन्याः! न नलिका धनिकैराराधनीया एवाबन्त्यदहानिः। = ` गृहे प्रवेशे न देयः । 1 5 पटह न खभ्िहत्रादि धर्मव्यवस्थायै वर्णाश्रमिणां राजा प्रभवति । स्यृत्यन्तरविरोधप्रसङ्कत्‌ | चास्मिन्विषये बचनस्याथैवत्वात्‌ | १३॥

तदथं सर्वभूतानां गोप्तारं धरमेमात्रनम्‌

#

oy

Se

दण्डमश्नत्पूवमीश्वरः ॥ १४॥

सिमत Alcalde ae

= धममा त्मजं द्रह्मतेजामयमिति दण्डस्तुतिः | न ane ady, fake दण्ड एव (छि न चायं प्रथवनहारितवादधर्मो faa, of av एव धमै आत्मजः शरीरादेव श ज्ञात प्रजापतेः | co ae —— शिः नच पाच्वभैतिकः, क्कि तहिं बरह्मणो यत्केवलं तेजस्तेन निभितः। ` वेः UATE: ॥ १४ ae *

तस्य सवांणि भूतानि enact चरणिच॥ भयाद्रोगाय करपन्ते स्वधमान्न चलन्ति च ॥ १५॥ 8 तस्य दण्डस्य भयात्‌ | सम्बन्धिमान्नविवन्नायां भयदेतुत्वं नास्तोति wer) दण्ड | : [श नि भागा फलङ्कघुमच्छायादिमिर्भगार्थं कल्पन्ते, ae isd मर्था भवन्ति। यो दहि खावरः फलं न ददाति स परिशेष्यते। न चेत्परिशुष्यति, i सर्वता व्याप्तदेशसवाच्द्ितवां ऽगारीक्रियते | oP Raat बृक्तोपमया दण्ड्यस्य राजापथ्यकारिणः पुरुषस्यैवं करेन्यम्‌, छेदनमूले- (i स्माटनादिनादण्डःप्रणेयः। ` , श स्थावरं eget दृष्टान्ता्थेमीदयोऽयं दण्डा यतस्थावरा अपि दण्ठ्यन्ते, Fe ga- ($ श्वरः] नतु स्थावराणां दण्डाऽयमित्येषा बुद्धिरस्ि | ae 1 स्वधर्मान्न चलन्ति Ward न पुष्यन्ति न प्रसुवते ॥ १५

तं देशकारा शक्तिं च विद्यां चविक्ष्य तत्वतः ॥ यथा तः सम्प्रणयेन्नरेष्वन्यायवतिषु ~ il श्रन्यायवतिनेा ये राजापथ्यकारिथा महामायाक्ष्यस्तेषामयं दण्ड उच्यते | अन्येषां oe ee त॒ परस्परव्यवहारिषाम्‌(अ्नुबन्धं aeaPaateaat | तत्रैव चायं कोको व्याख्यातः। ` | विद्याऽत्राधिका, at च बेदाथैनिषया | ५ ॥ ययाहं तः. यथाहं यो यस्य योग्य इत्यथे ( ee सर्परयेत्‌ प्रववयेत्छुर्यादिति यावत्‌ 4.1 एतत्सवैमवेत्य निरूप्य aegis) दण्डः कर्तव्यः । धन्यथाप्रणीतो राज्ञो द्ट- मनथैमावहेत्‌ ¦ Ge oe ८ ध oe दृष्टादृष्टमेदेन सप्रकृतिजनपदभेदेन सप्तमाश्मयेदेण्डमाद्कान्छोकयेरभेदः ॥ १६ ८... स राजा पुरुषा Te aaa alsa aa Poe. चतुणामाश्रमाणां च धर्मस्य भरतिभूः TAAL ॥ १,

छ ee मेषातिथिमाष्यलमलकुता । = [सप्तमः ` क्ष एव वष्ठुतो सजा। ठस्मिन्सति राजशक्ति ae ` सं एव पुरषः येन बलीयसेऽपि gang खीषन्न्यद्त्य वशीकरोति । सनेता। कायांि तेन नीयन्ते क

ह शासिता । शाके राजाज्ञा, तस्याः शासनीभावः दण्डे सति) धर्मतः कतृंख- : ` मैपचारिकम्‌। fe. 9. oe चतुशमाश्रमा्णां यो ade ख ददाति, द्रदण्डेऽपि

| यथा प्रतिभूरश्चलितं न |

दण्डः शास्ति परजाः सवा दण्ड एवाभिरक्षति ॥ दण्डः सुप्तेषु जागति दण्ड धमं विदुबुधाः ॥

न राजा शासं शास्ति करतव्याक्षतैव्ययेोर्धिधिनिषेधयोः किः aff दण्ड एव | दश्ड रवाभिरक्षति was दुबे्लान्‌ । सुप्तेषु राजपुरुषेषु दण्डभयादेव न Ss यथाकामं लोके व्यवहरति । (588 ८ : द्विविषे दण्डा राजदण्डा यमदण्डश्च | १८

समीक्ष्य स प्रतः सम्यक सर्वा रञ्धयति ss असपीष्य प्रणीतस्तु विनाशयति सवतः | १२

तःय गीतः प्रवर्षतः | खस्य पूर्गोक्तदेशकालादचपेच्य ater ie ध. : रागं प्रजासु जनयति । विपरीतं प्रणोयमानेा न केवलं स्वक्षाय न करोति, याव्रदृरुप-

युक्तो विषवद्विनाशयत्यथे जनस्य ॥ १९

यदि न प्रणयेद्राजा दण्डं दण्ड्येष्वत्‌न्ित : शे महस्यानिवापक्ष्यन्दुबे खान्वलवत्तराः ॥ २० ॥

` भप्रण्यनादण्डस्य ये बलवत्तरा बलीयांसो ब्ेनाधिका महाप्रायतया wae ` ८ म लुभ्या भूयस्त्वेन वा, ते दुबेलानपक्ष्यन्‌ शूले मत्स्यानिव | यथा मसस्या शूलाक्रियन्ते ` Oe भाजनाथैमेनमशक्तो जनेऽधिकशक्तिसिरूपहीयेत, घनश्चरीरदारहरयादिना | तस्मारण्डाहा- | oh

नर्तन्द्रिता डता मथा aay शक्या कर्तु, नैव दण्डं करोमीति

पुराडाशं खाऽवलिद्यादधविस्तथा च न स्यात्कसिमधिसवतताधरेत्तरम्‌

aH,

14.4.11.

ध्यायः] मलुस्छि ashe se

£ श्काकादयोऽव्यत्यन्ताधम। वैः सह Ge) देवेभ्यो दातव्यं हविश्वरपुयडा- =

शादि तत्ते श्रचुयैदि दण्डेन न निवारयन्‌ a7 poke Cease अन्यदपि यह्वस्य सखामिभावः स न स्यात्‌| जायापत्योः, पितापुत्रयोः | oe

जायायाः पतिर्न eearaesta fina: प्रवर्तेरन्‌ स a

| प्रधसेत्तरस्‌ | apse बरषलादि तत्‌ ‘ew प्रधान स्यात्‌ । यदुत्तरं नाद्यणाहि st

वदवरत निङ्षटतामिषात्‌। शद्रा धमसुपदिशेुः । वैदिके धर्मो नबुषठीयेत ॥२१॥

सर्वो दण्डजिते Seat दुलेभो हि ahaa ।

दण्डस्य 1६ भंयात्यवं ATEN कद्पते Lo. es

| स्वभावेनैव प्रकृत्यैव a] शुद्धो धम थकः मेषु W ATER नथ दुलभः, Saeed | | a

mea: | किन्तु द्‌श्डजिते दण्डन जीयते, पथि स्थाप्य तद्यन्न यथाकामं | | | | ae प्रवतेते। 7 4

जगद्धोगायेति

देवदानव्गन्धवां सापि से पतगेरगाः ॥ तेऽपि भगाय कल्पन्ते दण्डेनैव निपीडिताः | न ये देवाः पजन्य बायुरादित्य इत्यादयः। भगाय कल्पन्ते शीतेष्यकैः : 6 नियवेरोषधीः पाचयन्ति । तदण्डभयाशङ्धिनः । aca किमिति सूर्याचन्द्रमसौ ate ` : । पर्जन्यौ at खस्मात्कार्यकालान्नियवान्न विचलेवाम्‌ । कदाविदुद्रे अहनी त्रोथि ar नादि (८ arg: सति लाहन्त्ये ¦ दण्डात्तु विभ्यन्नातिक्रामति मर्यादाम्‌ ! चथा चश्रतिः-- ` "(भयास्सैः प्रतपति भयात्तपति चन्द्रमाः) भयादभिश्च वाुश्चेतिः" । दानवादयश्च यदिदमखिक्लमहनिशं न gata, दण्डमादहारम्यमेतत्‌ । vag = ` ( a वयांसि गृहमण्डनाः gaatatedt यद्रालानामक्तिणो नेातलषाटयन्ति श्येनकाककङ्गृघ्ा- ae e , दयो यज्ञीवतेा नादन्ति तदप्येवमेव oo 1 ` उरगाः सर्पाः केवलं क्रोधविषास्मकाः gaa सर्वे न दशन्ति खर्व प्राणिजातं तदण्ड- ` ` श्रवः स्तुतिरेषोच्यते। यदेषादयो welder अचेतना वा स्वमर्याकाता न विचलन्ति ध ५ भयात्‌ किं पुनमैतुष्याः। ` ` 4 Pes oo grey ae Geary oo ८ “est तु दैन्यं qaqizerat, पुष्पप्रगल्थं कुटजप्रहाखम्‌ | ` सम्बन्धदानेनं तदा जहास, नीचेऽपि रन्ध प्रह

प्रागुक्तमेव | |

Re मेधातिथिभाष्यसमलङकृा | . fe aia दुष्येयुः waaay भिचेरन्सवसेतवः ॥ ॥ सवलेकप्रकापर्च भवेदण्डस्य AAT ॥ २४ ॥

दण्डस्य विश्चसैऽकरणमन्यायेन वा करणम्‌ । तस्मिन्तति adaul ety इतरेतरख्मीगभनेन संकरपकृेः। Galt सर्यादाः। ताः सर्वा भिद्यरन्‌ । ` | सर्वमर्यादापरिलोपः स्यादित्यथ: । ब्राह्मणान्न GRITS बाह्यणवत्‌ । भत्व `

` सर्वल्लोकप्रकोपः स्यात्‌) त्रयाऽपि ल्लोका इतरेतरं वृष्य्याहपादिना नेपङ्कयुः ty २४

यत्र श्यामो Sarat दण्डश्चरति पापहा प्रनास्तत्र न galea नेता चेत्साधु पश्यति ॥ २५॥

एतद्द्वयं मवुष्याणं प्रशस्तम्‌ । श्रतस्तेनासता रूपकमग्या स्तौति । द्विरूपो `

दण्डः, दुःखदा भयदश्च | HIRE ्रयासतया, Hedge लो हिताक्षसेन परिखमाप्रा दण्डस्तुतिः। | |

दण्डावश्यं कतैव्यः | स च देशायपेक्तयेति | अन्यः सर्वोऽथैवादः | `

` नेताचेत्‌। निता' दण्डस्य नायकः। सुं चैः ति। ghee |

देशकालादिकं gen पालयति ¦ तन्न प्रजा न gata न केनचिदोषेण युभ्चन्ते :

oa AUS THAT राजानं संलयवादिनम्‌ ।

समीक्ष्यकारिणं stat धर्मकामाथेकोाविदम्‌ ॥ २६

इदं संप्रणेतुः साधुदशेने सत्यवादिता समीक््यकारिता प्राज्ञता fat कौशलं च | सत्यवादी, यः शाखयुसारितया दण्डं Heat कुतशिचन्महाधनसं विज्ञाय न तं ५ वधेयति, न च वल्लभस्य रागादवने करोति | ee ee माज्ञो Radiat बाध्यवाधकमावाथैमवस्थाविशेषज्ञः। कदाचिदेशेन कालो बाध्यते कालेन at देशः। उभी वा तौ विधाशक्ती तयोश्च परस्परयुत्सर्गापवादभावक्ञः । ` कायेवशादथश्च बाधक एव वाध्यतामित्यतः प्राज्ञत्वमुपयुभ्यते। धर्मादोनां च ae क्ञघुवामावः। खस्य यत्र घर्मस्तसिमन्साध्यमाने महाननर्थो भवति, तत्र धर्मसत्यञ्यते | ` . प्रायश्चित्तेन समाधास्यत इत्येवमादि बेद्धञ्यम्‌ ॥ २६ _ तं राना प्रणवन्सम्यक्‌ Ratios कामान्धो विषमः श्रो दण्डेनैव निहन्यते ॥ २७ 4 i Tey: car: | विषसः tas: | समत्वेन दण्डपावनेन शत्रौ मित्रे च ` “Ws: चलान्वेषादण्डेनैव निहन्यते । प्रहृविक्तापेनादष्टेन वा grea oe

ए || २७

शक्यः। Say शाखुसारिणी रेशा्पत्तया च व्यवस्था nN

मध्यायः | मनुस्छति दण्डो हि queda दुधंरदवाकृतात्ममिः ॥ धमादिचलितं इन्ति ada सबान्धवम्‌ ॥ २८ ॥ सुमहव्यत्तेजः स दण्डः |

MRA: शाखे गुरूपासनया सहजेन वा विनयेन येऽनभिविनीतासद्‌र्धरः, fa

Vet सस्थ्क WIT

नैवं मन्तन्यमाज्ञामाटेण" eve: प्रणीयते, का तस्य दुर्धरता१ यतो at न

राजा नश्यति, यावत्पुत्रपौत्रायन्बयेन सदह ॥ २८ ॥

तता दुगं TUS | छेकः च सचराचरम्‌ | अन्तरिक्षगताश्चैव मुनीन्देवांश्च पीटयेत्‌ ॥ २९

Bee दशाधनपेच्तया यत्र दण्डः प्रणीयते aa लराजकस्य जनपदस्य तियेक्स्यावरसदहितस्य — ey ; A | ततो मन्त्रिभिजैनपदैश्च राजा विज्ञापनीयः त्यक्तव्योवा तारो देशः। `

जागतं प्रयन्नवान्न भवति तं प्रमादिनै eared दशडो हन्ति । न शरीरेण कंबलेन —

qqgaa: पीड्यन्ते । इतःप्रहदानजीवना देवाः । प्रिमिश्चादुष्ठनाचच्छेदन्रटा =i

एष देवञ्ुनयः। तथाच पुराणकारै--

वशांश्रमेभ्यः स्थित्वा तु लाकेऽस्मिन्यः प्रवतेते |

< सखगादौ देवयोनीनां स्थितिषेतुः स वै स्मृतः इति Ses : ae प्रथमात्‌ NAT यावदयं WRT: | aaa wt ` ma ee oe जनपदपरिपालने कर्वव्यम्‌ । तच्च दण्डेन विना a भवतीति स देशा्यपेत्तयाऽवश्यं ` (श । : निपुणतो निरूप्य ued qed at game प्रणेयः । श्रन्यथा तु प्रदृ्ताबुभय- (<a<esédt ज्ञोकनाशः। श्रन्यः सर्वोऽथैवादः। २६॥ ` Ses

सेाऽस॒हायेन मूढेन दब्धेनाङ्ृतबुद्धिना |

न शक्यो न्यायत नेतं सक्तेन विषयेषु च ॥ Ze | सहायसंग्रहाथ प्रकस्णमिदानी मारभ्यते ८ ~ ae यस्य च निरूपणा वक्त्यमाणा तत्सहायादिशुशयेागिनश्चायसभ्यसेनापतिदण्डाधि | ८ कारिणो न सन्ति, तेन स्वयमेव निःशङ्कं नयकालगुणसम्पन्नेनापि न्यायतः

शोमनाः कतेव्याः

द # :

१० ` । ee oo मेधातिथिभाष्यससलङकता | । : [ wea: एष एवार्थो वैपरीव्येनेच्यते-- ` 0

शुचिना सलयसन्धेन यथाज्ञाल्लाुस्ास्सि | प्रणेतुं शक्यते दण्डः सुसहायेन धीमता ॥ ३१॥

शुचिरढव्धः। सत्यसन्धः सत्यप्रधानः । सत्वमेव पुरोधाय सर्वक्रियासु प्रबतैते स विजितैन्द्रियः श्रजितेन्द्रियस्य कुतः सत्यम्‌ । ययाशास्चमनुसरति ` बतेते। सुसहाय शेभनाः सहायो श्रस्येति। श्रमूर्खेभक्त्यनुरक्तैः सहायैयुक्तः धीमता प्रक्ञन। योसौ मूढः प्रागुक्तस्तस्यायं प्रतिपक्ततयोक्तः! = ` अतः पच्वमिदेविहीनसावद्धिरेव qitdet दण्डप्रणयनेऽधिकतो दशादटफलातिशय- भाग्भवतीति श्ोकट्रयस्याथ BUG नयाः स्याद्भृशदण्डर्च TAT ॥ सुहस्स्वजिह्यः ल्िग्धेषु ब्राह्मणेषु क्षमान्वितः i) ३२

| पिद्रपितामदादिक्रमागतेो देशो व्यपदेशहेतुः । काश्मीरकस्य कश्मीरः, gear ` | लस्य TTA: UE | तत्र न्यायपवृत्ती न्यायेन वर्तेत, न्याययोगाद्रत्त | न्यायः। भरता agai: | न्यायबृत्तिरिविवापाठः। ` ` एतसपूव॑सिद्धमनूदय Tay भरशदरडता विधीयते । परराष्ट्राणि पुनः पीडयेन्न तत्र ` विन्नायपेक्तणीयम्‌, wetter वा। तथाङ्घर्वतः प्रताप उपजायते ¡¦ प्रताप धनस्य शत्वोनमन्ति। cn a ` ब्राह्मशेषु सवर क्षमान्वितः । अपरायेष्वपि am दण्डः प्रयोज्यः न क्रोधेन । ` परराष्ट्वासिनेऽपि राषूवातकाक्ते यदि शक्यन्ते cag तदा न हन्यन्धे। = स्निग्धेषु सुहृत्सु श्रजिह्मोऽकरिलवुदधिः | कायसिद्धिङृ्तरकादप्रधानः 2 : स्यात्‌ । समानाभ्युदयप्रत्यवायाः सुहृदः “स्िग्धाः, । 32 | ~ : ee एवंहत्तस्य वपते; शिेच्छेनापि fe

ह ae ` विस्तीयते यशो art तैलबिन्दुरिवाम्भसि ee

४ अध्यायः |] 1 : aaa | अते इत्तद्विषसीतस्य चलितस्य । ae ee aa देतुरजितात्मता । ammieataqenay २४॥

स्थे स्वे ay निविष्टानां सर्वेषामरपएवश्षः ae 1 eee वणानापाश्रमाणां च राजा खष्ठोऽभिरक्षिता |.

noe सखधमाथां च UST सृष्टोऽभिरक्षिता स्वधमनिष्ठानामपालने राज्ञः प्रत्यवायः | : । धर्मच्युवास्तु यदि केनचिदुपहन्येरन्‌ न aa राज्ञोऽतीव दष इति स्वै स्ते धसं इत्यनेन दशैयति | धक ~ । श्रथवा “नः श्लिष्यते--्निविष्टानामितिः। येतु शाखान्मि्रादयपदेशाद्वा स्व ` धर्मायत्ताः न वेषां राजा द्र धेन वतत १ क arg लीवालबृद्धाना र्थम्‌ ¦ नदहितेश्राश्रमखाः। ` श्मात्रमग्रहशं afe किमथेम्‌ १ Of ee प्राघान्याथेम्‌ | बाद्यशवसिष्ठवत्‌ | | | इ प्रयोजननिदेशो बाऽयम्‌ ¦ श्राश्रमसन्ध्योपासनादिधर्माचलितुमेषाश्न दैय ५८ , Ss चैवं दण्डाद्यपवातः कतुमेतेषां देयः । इतरथः बाधापरिहारः | एवं ‘ean? eat) co जन्भ्योपासनायकरयेषु नामान्यस्य कस्यचिद्भवति (१) । द्विरूपा रज्ञः कतैन्यतेवि ` । वर्णाश्रमव्रहम्‌ । एतदेवोक्तं “'वर्णानाश्रमांश्च न्यायताऽभिरचेदिति?? ॥ ३५ se तेन यद्यत्सभृत्येन HIST रक्षता भजाः | तत्तोऽदं भ वक्ष्यामि यथावदनुपूवश्चः | ३६ | वत्त्यमाणावबेोधाथेः श्लोकः! As तैन राज्ञा सभृत्येन adie: सदहायैयैत्कते््यं प्रजारच्थार्थं तदिदानी- ` | | ब्राह्यणान्पयपासीत sae पाथिः We. _ 1 मरविचयषरद्धान्विदुषर्तष्ेततेषां च शासने tl ३७ भातरत्याय शयन व्यक्स्वा यथाविधानं कृतसन्ध्योपासनः, प्रथमं बाह्मणानां: ध a ` दद्यात्‌ । उपासनमन्तिकोपवेशनङ्खशलप्रथादिकरणम्‌ | परिः Tega: | oe ee ~ Be FART शासने 1 आज्ञाकरं ast “शासनस्‌)। यदि कर्स्या

go मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुता | [स्मः अविद्यवृद्धान्‌ । तिसृणां विद्यानां समाहारः त्रैविद्यम्‌, तदधीतिन चविव्या wan ऋग्बेदादिवेदत्रयाध्यायिन उच्थन्ते। विदुषस्तदथेवेदिनश्च । पवंविधा ये ` ब्राह्मणस्तानुपासीत तदौयामाज्ञां कयात्‌ । वुद्धगखेवियानां प्रेष्ठाः प्रकषवन्तोऽध्य- यनविज्ञानयो ॥ ६ ^ | maize नित्यं सेवेत oie: छचीन्‌॥ aan हि सततं रक्षोभिरपि पृञ्यते il ३८ ॥

ृद्धान्वयस्थत्राहमणान्‌ | wad said विथ्रानियादि । ` शुचीन्‌ निरुपाधीन्‌ । एतदप्यपूवेम्‌ । यथेवाध्ययनविज्ञाने चपास्यतरकारणमेर ` 3 श्ुचित्वमपि | 1 0 ^ | द्विवीयश्लोकार्थाथैवादः 1. ae ce eer । ससि निदेयानि cere सवेधमशून्यानि ! तान्यपि aed पूजयन्ति ॥ ३८ ॥ „ ॐ तेभ्योऽधिगच्छेदविनय' विनीतात्माऽपि Fea ee oe विनीतात्मा हि वरपतिनं विनयति aA Faq ॥ ३९ no वृद्धसेवा AM: प्रयोजनमाह | ५५. क

तेभ्यो विद्रदुनाह्यणेभये weve: विनयं राजवुत्तमधिगस्डेच्ठि्ेत ae faatateat | यद्यपि स्वयं बुद्धपाऽपि विनीतोऽथशाखवा, तथापि बृद्धोपदेशे aa ` षान्‌ स्यात्‌ । दष्टकर्साणः शाल्ज्ञेभ्यो निपुतराः । श्रथवा पाटवातिशयजनना्थै" ` विनीतेनापि स्वमावते ब्रद्धेभ्य were orem विनेयः | Magee सुवयैस्य aa: ` । सेयोगादिनाऽऽधीयमानसंस्कारो विशुदधवररूपवानसै दश्यते | enue अस्य विनयाधानस्य फलं न विनश्यतीति ॥ ३.६॥

TASHA HST राजानः ATTA

वनस्था अपि राज्यानि विनयासतिपेदिरे ॥ ४० पूर्वोक्त एवाथः श्तोकत्रयेण दृढीक्रियते | : श्रविनीताः सपृरिग्रहा apt: । पुत्रदारदस्त्यश्वादिसंपत्परिथह प हार्यन्ति। यावत्त दूरस्था वनस्था अपिं

ये तु विनयिनः, नते राष्ट्रं प्राप्य हारय काशद्दीना भवि, राज्यं प्रतिपेदिरे लब्धवन्तः ॥ ४०॥ ` वेना बिनष्टोऽविनयान्रहुषश्चैव पार्थिवः ॥ `

सुदाः पैजवनश्चैव सुखा निमिरेव च ॥ ४१

“ELLE TT mena HEIR I ST Te

were) oe ae ` उमयत्राप्युदादर्णानि ज्लाकसिद्धानि वर्णयन्ति एतानि महाभारतादावाख्यानानि वानि 11४९ nS ar न gtd षिनयाद्राञ्य ` पराप्रवान्मनुरेव च | डुवेरश्च aaa बाह्मण्यं चैव गाधिजः ॥ ४२ ॥ ब्राह्मण्यं चेव गाधिजः |

नलु च राज्याधिकारे को ब्राह्मण्यप्रप्टयुषन्यासावसरः १ रषटप्रापिरेव यथापूर्वः (श

` वयंयिकव्याः? । | sad) धनैशर्यादपि जादयुतकर्षौ दुष्प्राप ATRIA | oe नलु च कथं तस्य विनये हेतुः १ षाड्गुण्यप्रयोगः अप्रमादः भतिज्ययव्जनै | लोभः उ्यस्षनासेवर्न एवमादीनि विनयः: | तदेतद्राद्यण्यस्यैकमपि न कारणम्‌ । 1 तपो दि वत्र कारत्वेन श्रुतं विश्वामितरसतपसतेे नाचः पुत्रः स्यामित्येवमादि" । ` aes उच्यते । नाथशास्नोक्तव नीतिनेयः | किं af १ शाखीयो विधिर्ञोकाचारध। ` शाखे च तपसा जात्युत्कर्षो जन्मान्तरे प्राप्यते इति विहितमेव । विश्वामित्रस्य ब्रह्मण्यं ` ठ तस्मिन्नेव जन्मनि चत्रियस्य सत इ्याख्यातमेव । ४२ ॥ afar विद्यात्‌ दण्डनीतिं च शादवतीम्‌ | आन्वीक्षिकीं चात्पत्िवां वातारम्भांश्च छाकतः ॥ ४३ विहूयामितिद्विरीयान्तपाठेऽधिगच्डेदिललुष नीयम्‌ pee समप्तन्रह्यचयैस्य Usa तरय्य्थांधिगसमेन तन्निष्पत्तेरभ्यासार्थो ऽयञ्ुपदेशः ee aa fat चरिविद्या, तामधीयते ेविद्यास्तेभ्यस्त्रयीमृबेदादिवेदत्रयं ` a विद्यात्‌ खन्दिग्धेषु पदाथप बेदेभ्यो निशेयं कयात्‌ । तैः सह वेदाथ" चिन्वये- दिति यावत्‌ । न राजल्वाभिमानान्मदावन्तेपेन सर्वजञोऽहमिवि बुद्धया संदिदयमाना- ` ae नथांतुपेन्तेत | ध ५ ५ 1 Go Ae दश्डनौीति च । gestive नीतिः । “दण्डो दभनमिलाहुः?' येन शत्रवः ख- । प्रकृतये विषयवासिनश्वान्यायकारियो geared स दण्डाऽमालयादिशपत्‌ नी वितर sate aa विधिस्ते free । तद्वदधयशचाणक्यादिमन्थविद्धय a 1

॥ ( el, (५)

He मेधातिथिमाष्यसमलं gat । ¦ Dees एवं खन्वौक्षिकयपि aaieararenfeat | साद्य विद्याऽध्यात्मविचा । विशेषणविशेष्य वा पदे। seed या हिताऽऽन्वीषिकी सा तरकश्रया | तां शिक्लेत सा द्यपयुञ्यते व्यसनाभ्युदयोपरमचित्तसंचोमेपशमाय । या तु बेद्धवार्वाकादितकं

विद्या सा arden कचिदुपयुज्यते । प्रव्युतास्तिक्य्रुपहन्ति, यो नातिनिपुणमति

यदा तु ख्वतन्धामान्वीत्तिकं वेद, तदा तस्य दृततसंवादादिषु वाक्यवैशयानासुपयेगो नदस्य मवि 1: वार्तारम्भाश् पण्यानाम्थपरिज्ञान वायिभ्यकैशलम्‌ , समयेन बाहस्पत्येन तत्र परिज्ञानं वार्ता। वनिमित्ता श्रारम्भा "वार्तारम्भाःः। वार्तास्वरूपं ज्ञात्वा तद्विषय- कार्या प्रवृत्तिः ‘smite | tere ee eee |

तः। तेहि an शला द्विद्धय इति लभ्यते ॥ ४३

नदरियाणां जये Ant समातिष्ठ दिवानिशम्‌ 1 हि चक्रोति षरे स्थापयितं पजा; 1 ४४ ॥

न्द्रियस्य न प्रजा वशे विष्ठन्ति। गलास्पयैम्‌

ee ग्रथधमवियेगेन व्यवहित भ्रातसवियोगः pore 1 ee करोधजेषु aiflge इति विशेषः॥ ४६॥ ` तानीदानौं व्वखनानि स्वनामतो दशैयति-- `

प्रगयाऽक्षो दिवाखमः परिवादः feat ae: तेयत्रिकं STAM च कामन दशको गणः ॥ ४७ | ^ ्राखेटकाथो WTI मृगया | शअक्षस्तद्विषयक्रीडा ! waisted प्रसिद्धम्‌! ` : दिवास्वष्नः कर्मानुष्ठानकाले कर्म॑स्वव्यापारः। न दिवाशब्देनाहरेव विवक्ति क तम्‌। aged “जागतैव्ये प्रसुपरकेति?ः। अथवा मुख्य एव "दित्राखप्नः,। सहि | प्रतिषिद्धः सर्व्ायैविषाती ¦ स च दशनारथिनामन्येषां तदसेपस्रैन्यताजनकः प्रजासु} a परिवादः रहसि परदाषावर्जनम्‌ ! तेन सर्गः प्रकृतयो विरज्यन्ति | श्रपरिवा- ` द्यानां च परिवादेऽम॑ः fea ar, fear सद्‌ इव्थेतयोरन्थरूपता सुप्रतीता 00 ae ती््यचिका नयगीतवादित्नायि वृथात्या अप्रयोजनमीषल्प्रयोजने a इतस्तत = `

तमात

शव परिश्रमयम्‌ 1 Me

oe GU परिमणे ETH | कामजः काम इच्छा, तता जायते। बिशिष्टसुखे- = ` पभोगाथो वा अलुभूतविशेषाद्वा जायमान (कामजः, 11 ४७ ॥ au COs

ध पन्यं साहसं द्रोह शर््यायाऽ्थदृषणम्‌ ॥ वाग्दण्डजं च पारुष्यं क्रोधजोऽपि गणेऽष्टकः ॥ ४८ ॥ माव्यादिता ये सुकृतबान्धवौसतत्र यन्निगोपनीयं तस्व प्रकाशन पैश्ुन्यस्‌ | Oe

साहस ज्यायसे नीचकमेयि After: | स्वस्पेनैवापरधेन कराधानं काराव- ` , रेधोावा स oe Re stye | तत्रोपधातेा बा जीवत एवर्ष्या Pe ee संसारस्य विषयस्य साघारण्यव्याइृत्तिः, ब्रखहनं वा गुयिताम्‌ गुणेषु दोषा विकरणशं प्रसूय Oe ei eG

९.९ भीतम eM : | : ee ८

शद मेषातिधिप्यसमलङ्ा aed यं सवे कवयो विदुः॥ ` तं यत्नेन wel तल्नप्रेताबुभो गणा ॥ ४९ ॥ ` “क्तं तावत्कामस्य व्यसनवर्मस्य लोमे मूलम्‌ । विषयोपमेगस्ृहा काम ` इच्छा afta ज्लोभः इयनथान्तरं यतः । क्रोधनस्य कथं लोभा मूलं येने emery mA? fo eed उच्यते | नात्र लोभकारणता तयेर्र्मयोरमिप्रवा । क्षि तद्दि । aigagerat

लोभस्य । यमेतानि सत्राणि व्यसनान्यनथैसुपजनयन्ति तमेषेकोा लोभो व्यसनहीन- स्यापि। तदुक्तं ‘ar: सर्व॑शुणानिवः इति । श्रत उपचारत एतदुक्तं asa

ik यञुपचाराल्लोभमूलता ज्यसनवगद्रयस्योच्यते ॥ ४९ Taam: लयश्चैव मृगया च यथाक्रमम्‌ ॥ ` एतष्य विदयाच्चतुष्क कामजे गणे ॥ ko ` वा खप्नादिभ्यो ऽस्य चतुष्कस्य गणस्य बहदोषतरलवं प्रसिद्धमेव ॥ ५० दस्य पातनं चैव वाक्पारष्यार्थद्षणे ॥ क्रोधजेऽपि ग

ee were: J ` ` ` वसविः pe oe १७

a प्रसंग इति | . भ्रगयाया तु व्यायामः पित्तश्लेऽमबन्ध ; मेदादिनाश चले स्थिरे का | us ८ |

यसन पुनरिह चामुत्र च। तदिदमाह | ठ्यसन्यधेाऽधे व्रजति नस्क nears: |

Ry ८

0. च षिध्यते। न त्वीष्दासेवनम्‌ | उयसनभूता ह्येते धर्माथिकामप्राणदस भवन्लन्यस्या

मातयेपि च सृतायां दीग्यत्येव | gang च न सुहृ्धिरपि छृष्यते | द्ायसषपिण्डकत्‌ ` ध ` परद्रव्याणि Tea न प्रत्ययते च । Gad दुगेतेऽन्नादुपपल्युेक्ता निष्यता सर्वगुण ` पन्नस्वापि दृणवदवज्ञायेत | इति aad: | जीग्यसने त्वपत्योसत्तिः प्रतिकर्ममोजनभू. ft ` यिष्ठानुभवन ध्माथपरिप्रहः | शक्या च खो राजदिते नियोक्तमपवाहयितुं बा | शि Sarat: Sera गरीयः | aad कार्याणाम्‌, ज्लीव्यसनसेगेन राज- i कायेषु च निर्वेदः, कालातिपातनम्‌, धर्मलञोपः, पानदोषानुबन्धः, अथनेष चागरतादिषु

काये TAIT: प्रहरणे वैशारयोपजननं भाम्यज्ञनपरिजयश्चेति एव कामजस्य चतुष्कस्य aes स्ववगे पूर्व॑" ga पपीयः। = ~ ~; करोधजस्यापि च दण्डपातदोषानुवन्धः श्रेघेष्वेवानतादिषु संगः | ao ` दण्डपातवाक्पारष्ययेदेण्डपातन गरीयः | दण्डपातने हि शरीरविनाशादशक्यं ` ` प्रतिसंधानम्‌ । वाक्पारुष्ये त्वमषजः क्रोधाभिः शक्यते दानमानाम्मोभिः शमयितुम्‌! ` (स वाक्पारुष्या्थदूषणयोर्वाक्पारु्यं गरीयः । तेजस्विनो हि पारष्यवचनचित्तसदोभे ` शि भयं नासादयन्ति। तथाच प्रवादः- ` oe ee ` “स्थिरं लाध्वसितं काण्डं सिलवा वारऽस्थिप्रवेशिवम्‌ | विशल्यमङ्गं क्वंन्ति न वाचा हृदयादपि | “Qed सायकैर्विद्धं वनं परशुना हतम्‌ वाचा दुरुक्तं Puta संराहति वाक्न्ततम्‌ 1)” भाग्यायत्तसखादयथेस्येति न तेजखिनेाऽथैदषशं गणयन्ति | एवमेतया्वैगयोः पूर्व॑स्य पूर्व॑स्य गरीयस्त्वं निद धितम्‌ ॥ ५२ ॥

व्यसनस्य T TARA व्यसन कष्टमुच्यते | व्यसन्यधोऽधो वजति खर्यालयव्यसनी मृतः ॥ ५३॥ . ` waft agra सर्व" हरेताम्‌ तथाप्येवं विशेषः | भृद्युरस्मिन्लोके सर्वहरः

व्यसनिः शब्देन श्रत्यन्ताऽभ्यास एतद्र्मविषय उच्यते | अतश्चाभ्यासः fa `

पुरुषस्य, किं पुना राज्ञः । किंच असेवनमप्ययुक्तं पानादीनामशक्यं वेति । . भ्यासप्रतिषेधः | ५३। ee

मेधातिधिभाष्वलमलङता |

पिवृपितामहान्वयागता बहुसुतधनबान्धवा; प्रकटगोभूमिषनासरेशवासिने Stat: | मूलं, प्रतिष्ठा, तत्र भवा awa)

शास्लविद्‌ः। "शाकलः शासनं गरत्यविज्ञानम्‌। तेनान्येऽपि gat gad) तद्यथा ! | प्राज्ञः दृढकारी धारयिष्णुद्तः वाग्मी प्रबलः प्रतिपत्तिमाु्सादप्रभावयुक्तः seats शविर्ानशील्ः येग्यसत्वयुक्तः स्तंमचापल्लदीनः प्रियो वैरिथामकर्तेति! श्रूरशब्देन राजक्ञा्ये शरीरकलघ्रापत्यधनादिभ्वपि facta उच्यते! तथा मरणेऽमीरः | युद्धोत्साही । एक एव परिभवभयाद्रहुमिरविरष्यते | ददगप्रहारी बलवान्‌

लंश्यलक्षाः | परिरष्टकमेतामनेनाह । टदष्टखङ्गव्यापाराः छतार्थाधिकाराः

भलुभूमन्तरियूमयः । a ध गृहीता श्यकाये* न वर्तन्ते

न

1

यमेते राज्ञः पारववत्तिनो भवेयुः |

BR राज्ञा व्याजेनाधिक्तिपतः वहुनाऽधसंप्रदानेनापतपुस्पैरेकैकममास्यसुपजपेत्‌ राजवि नाशप्य-- एतच्च सवेमन्तरिभ्यो रोचते, भथ कथं भवतेः इति प्रयाख्याने धर्मोपधा. (| सेनापतिः कनचिद्पदेशोन पूर्ववदधिक्षिपतः बहुना च संप्रदानेनापरपुरषैरेकैक- ` ममात्यञ्ुपजपेत्‌ राजविनाशाय--'एतच्च स्वंमन्तिभ्येा रोचते, war कथं way ति त्याल्याने ‘strays: | सेनापतिः केनविदपदशेन पूरववदधिक्िप्ः वहुना च संप्रदानेनप्तपुरुषैरेकैकममात्यसुपजपेत्‌ राजविनाशाय--“एत्च adafsetr रोचते. aa कथं भवते इति प्रस्यास्याने श्र्थोपधाशुद्धः' | परित्र जिका श्रन्तःपुरे लब्धविश्वासा कैकममात्यमुपजपेत्‌-- सा राजभद्दिषौ भवन्तं कामयते छृतस्तमागमापायंतिः प्रत्याख्याने

: तेषामेव चान्यतमः ga

4411

न ध लन्धलंक्षानिस्यादि सर्वेषां विशेषणमेककस्य ! Sieg el ae सखुदितपरीका च योक्ता राजविषया usage, खान युक्ति `

मन्यन्ते। एषण हि शुद्धिमेदो भवेदमायानाम्‌। तस्मादन्या काचित सध्वी eo saa न्यञ्च विनाशविषय उदादाय |:

alt gat कमं तदप्येकेन दुष्करम्‌ | विशेषताऽसहायेन fe चु राञ्यं wea ॥ ५५ ॥ 5 यत्सामान्यं गृहस्थस्य Tes गोऽादिपालनं सुकरमिति स्थितम्‌ । सयां पालयति ख एव देग्धि | न शश्यमेतदेकेन कतुम्‌ । तदप्येकेन दुष्करं विशेषतेऽसहा- ` । येन दु्करमशक्तन न शक्यं कतुम्‌ । aaa गां चारयति कथं च भार्याः रतु । ` राज्यं तु प्रतिमहारभपुदयकमं, adit: फलवा | wear महत्फलमुदेति। न॒ ` चैकेन षाड्गुण्यं वेदितुं शक्यम्‌ | तस्मादात्मखमाः परीद्धिता सहायास्तेषु तेषु कायषु कर्तव्याः lH ५५ | ^ तेः साधं चितयेन्नित्यं सामान्य" संधिविग्रह्‌ | स्थानं सदयं गुप्ति लन्धप्रसमनानि च ॥ ५६ ॥ ( | वैवुद्धिसचिवैसुख्यैश्वार्थाधिकारिभिः सह grared, यन्नातिरदस्यं तच्चिन्तयेल्स- = न्षिविय्रहस्‌ | “किं सन्धिः संप्रति युक्तोऽथ विगरहः--उभयत् गुणदोषान्विचारयेत्‌ | | RE कन्तेव्यावधारशं तु wager कयायथाऽस्य परप्रयोज्यता न भवति es इदं चापरं चिन्तयेत्‌-स्यानस्‌ | तच्चतुर्विधम्‌, दण्डकोशपुरराष्टराणि | तत्र दण्डो ` a । इस्त्यश्वरथपदातथः | तेषा प्रविकम पोषरक्तपादि चिन्त्यम्‌। न समाधानं प्रधानम्‌ । = ` । तथा कोशस्य Gamage sya च । कोशस्य या : न्यायस्थानानि तानि न व्ययितन्यानि a विल्लम्बनीयानि gata) तथा cee ` । देशपर्यायस्व खाजीव आत्मसंधारणं परसधारणेन Adige: पशवः wages: रपषिगोचरः पमान्‌ भदेवमादकः भापदि च दण्डकरथह इत्येवमादि पुरस्य बक्ति oe = ““तत्स्यादायुधसेपन्नमितिः, ( ७.७५) aS : ध ae UIT स्यान खदेशाचाप्रच्यवनम्‌ 1. oo पवं समुदयेऽपि fea: 1 तत्र छषित्ैजगुर्मस्थानानि ` बायिज्यश्चः

लब्ययशसनं च देववाश्रमविधावतां धार्मिकाणां च मानदानत्यागायेगः तानां चाभ्यलुज्ञानं सवेबन्धनमेत्तः। अनुग्रहा दीनन्याधितानाम्‌ । उत्सवानां argatat वचन्‌) पतानानदुषविः ce on eee ee ag कोशदण्डेपाधिकमधार्मिकृवरिवं तद्पनीय धर्मव्यवहारान्‌ स्थापयेत्‌ | sad चारितरमकरृतमन्यस्य छृतं वाऽन्यैः प्रवर्तयेत्‌ । न वा dead aed ada पं स्थानादीनि चिन्त्यानि ॥ ५६ |

तषां स्वं स्वममिायद्ुपभ्य पृथक्‌ पृथक्‌ ॥

तमात्मने तद्न्यवस्येद्धिदध्यात्‌ | seated aad वा यदुप्रत्यनीकं निदेषं THA | one ४ 4 ‘

RT मन्त्र राजा षङ्गण्यसतयुतमर्‌ Ye II | ५ विर््चिता विदुषा अथैशाखज्ञेन। परं सन््रधस्यन्तं गोपनीयं मन्चयेत्‌ षाङ्गण्ययुत्तस्‌ । अधिकतरग्ज्ञो हि ब्राह्मणः, धार्मिकत्वाच्च विश्वलतनीयः ॥ ५८

क्षिपेत्‌ ॥ तादृशि ब्राह्मणे सैराट्मण्डलं निन्तिप्य विश्वस्तो राज्यसुखं भुत च । तेन सह निश्चि कसं च्यवहारसंग्रहादि समाचरेत्‌ ॥ ४६ ॥ `

वक a vb HEE 19

Bo SANE ~ HGS 1 Og o S@afegaty श्ननलसान्‌। उक्तं चाध्यक्तप्रचारे = बुद्धिमानदर््तश्च युक्ता धर्माथकाविदः। ` शचिदेत्तः कुलीनश्च मन्त्री यस्य ख राञ्यभाक्‌ | वसिमिन्निक्तिप्य कार्याणि मेगसंगी न नश्यवि | राजवश्यविधिस्तेन ergata ॥ ६१

हः तेषामथं नियुञ्जीत शरान्दक्षान्ङखाद्गतान्‌ ॥ । “ ~ -. श्युचीनाकरकमान्ते भीरूनन्तनिवेशने॥ ६२॥ RA भायन्ययन्यवहारे। शुचीन्ेषखहान्निथुञ्ञोत! ` ee सान्यथेद्यानन्युदादहरणेन दशेयति। ाकरकर्मान्त इति। ‘sea ga

` ेरूप्यायु्पत्तिसंस्कारस्थानानि, (कर्मान्ता, भच्यकार्पासवापादयः | =. = अतनिंवेशने- घन्तःपुरमाजनशय्या्गृहाणि । भीरवस्तत्च नियोज्या ~ । शूरा दि राजानमेकाकिनशुपजप्ता दन्युः। दक्षाः सर्वेऽपि ब्युत्थानशीलवया = ` | दृन्द्धोषरिषातमपरिगणय्य खवामिनः कार्य ate नातिपातयन्ति 11 ६२ ॥ Se

Eas दृतं चैव agdia aaahraceg

$ङ्िताकारचेषगं खचि दक्षं इरेद्रतम्‌ ॥ ६३ ॥ ee ct

। ` दृतस्यायमधिका ge: इङ्गिताकारचेषज्ञता । परविषये राज्ञो मन्त्रिांचसंधि- सखतामिङ्गितानि । दृतस्यादरेय सपरिग्रहः, वि्वलनम्‌ , सहयः संपूयैतद्राक्यस्य तस्य ` चामिनैदनम्‌ । एतानि बिष्थतान्युपेच्ेत | sate: शरीरवैकृत्यं भ्लानिर्युलस्य add ` | त्यम्‌ तृष्णौमवे दीर्घोष्यनिःशखासता। एवमादिविकारेरदन्य सूचयति-- रसि ` ८ काचिदापदस्य तेनायं विवर्ण" इति। बाक्यवैशारयम्‌, शारीर संस्कार प्रसन्नमुखता es

प्वमादि ed सूचयति ae Oe ee | । शुचिः STG Se गमनविशेषैयतः Slaraeg मन्त्रभेदः परिभवश्च ॥ ६३ | अनुरक्तः Bae स्थृतिमान्देशकालषित्‌ | ro वपुष्मान्वीतमीवांस्मी TAT राज्ञः TTT ॥ SV ॥ श्मनुरक्तः ग्रहाय wala) दक्षः देशकाल नातिक्रमति।

Gea eealela 1 Bragg sf alaat: अनेन निपुणयुच्यते वाग्ग्मी संदेशस्येः

bg

थ भाव्यसमलङ्कता ।

उक्तानां दूतगुणानां सेपादनप्रयसने प्रयोजनमाह । ` ` शरमात्ये दण्ड ्रायत्तो दण्डे वैनयिकी क्रिया ate केशरा च दूते संधिविपर्ययै॥ ६५॥ श्रसात्थे सेनापती दण्डा हरत्यादिवलमायत्त्‌, तदिच्छया कार्येषु sed ! ` aa वैनयिकी ar aa: खपरराषट्गवः स दण्ड्यो aa: | विनयाशरिवा वैनयिकी क्रियाः कार्यम्‌ | ^ 1 ao नरपत केशरा at | सश्वयखानं “Sta । ae? जनपदः । दवे च ते qari a कतव्य | खयमेव वेलस्भनीयफल््रासच्च (१) ` |

प्रियचचनेन खाभिकार्वभरदशनेन “सन्धि

शति--प्रतिकूलमनाचरितमिलादि

तथा प्यत्मातिष्ठे्थाऽऽत्मान' न पीडयेत्‌

ope श्रायुधे agra: संपत्तयुपेतम्‌ | आयुधग्रहणं वर्मशिरखाशापस

“S07 epremenee Ua OE TTR

rears; | ce, one मनुस्खतिः | १.81 ‘|S २३ ठक्तप्रकारेण द्विगुणेत्सेषेयैष्टकेन श्रौतेन द्रादशदस्तादृध्वंमुद्धतेन तालमूलेन कपि- ` ५

शीपचिताभरेय ददप्रयाल्या परिकृतं घनुदुर्गस्‌ । महीदुर्भसगाधेनाश्रयणियेन चेदकेन परिवेष्टितं दुर्गम्‌ । ` समंततो seats Taga वाक्षसू | चतुरङ्गवलायिष्ठितं प्रवरायुधवीरपुरुषभायं नृदुर्गम्‌ |

गिरिष््ठे दुराराहमेवैकमा्गालुगतमन्तनैदीपर्वसोदकं गिरिदुर्गञ्‌ ॥ ७० ॥

सर्वेण तु प्रयत्नेन गिरिदुगं समाश्रयेत्‌ एषां हि बाहुगुण्येन गिरिदुमं वि्चिष्यते ॥ ७१ ब्रीण्याचान्याधितास्तवेषां मृगगतांश्रयाप्सराः ॥ त्रीण्युत्तराणि wag: प्लवङ्गमनरामराः । ७२ ॥

खाद्यानि ati धलुदु्गदीनि | धिता; stad कृतवन्तः | Bat ce | गर्ताश्रया गर्भरनङ्कलादयः | Mee माहकूमादयः | एषां salut तदाभितानां च ५ । यादृशा ुयदोषास्ताहशा एव राज्ञामपि भवन्तीति प्रदधैनाथैम्‌ eS

जीणयुत्तराणि । प्रवङ्माः कपयः ॥ we | यथा टुगांभितानेतान्नापरिंसन्ति शत्रवः |

तथाऽरया न हिंसन्ति दपं दुगंसपाभितम्‌ ॥ ७३ ॥

दुगतिधानप्रयोजनश्छोका ऽयम्‌

अत्यस्पव्रलला श्रपि दुगांभिता मदहाबलैररिभिनं gear शक्यन्ते ऽभिभवितुमता ` । इुगाश्रयो युक्तः ।! ५३ ॥ ` ५

एकः शतं योधयति प्राकारस्थो TAT:

7

सुप्रसिदधमेतदुग प्रयो जनम्‌ | 1

| भ्राकारदष्टान्ेन गिरिदुगत्रल्मेतदिति। तदयुक्तम्‌, महीदुर्गऽपि प्राकारसम्भवात्‌ । | : 1 तस्मात्स वषा Gilat तसपरयोजनं aga रूप्यते ॥ ७४ ॥ ` : 2 | ४

तस्स्यादायुधसंपन्नं धनधान्येन वाहन ee ब्राह्मणः शिद्पिभियन्त्ेयेवसेनेादकेन च । ७५ ॥!

णापर

१ । ५

१९... मेधाविथिभाष्यसमलकवा । [घमः वाहनानि रथाश्चादय ५८. oe en ae

शिहिपभिर्वन्त्रावाहवचप्रभृतिभिः । ` यवसेन ५ ५५

बराह्मशमेन्त्रिपुरोदितैरन्यैर्वा । दण्डिकापोतेन ( ? ) ध्वजशङ्या कदाचिन्रप-

` धर्सादहाय्येन caged) `

प्दशनाथेत्वाचच भिषनैीषधायपेक्ञेत । संयोहणायपयोगि संनिधापयितग्यम्‌ || ७५ ॥

` तस्य मध्ये सुपयाप्तं कारयेदगरहमात्मनः ॥ ` गुप्त सवेतुक YT जदरक्नसपन्वितम्‌ ॥ ७६ । eatery) यावदात्मने राज्ञो राजपुत्राशायुधाश्वागारादिषूषयुज्यते ! गदं . बहुकक्चाकम्‌। गहं कारयेत्‌ सवंतुकं सवेतुंमास्यफकैः शोभितम्‌ | सर्वे ऋतवे ` यग्रेति। ऋतुशब्देन चतकार्याि पुष्पफलादीनि ल्दयन्ते । क ee सवैटुगमिति' पाठे सरवानृतूनगद्ति प्राप्नोतीति व्युत्पत्ति mag स एव ¡ ये ` यत्न भवति स तेन व्याप्त इत्युच्यते | DE pa ८.

Ge सुधाघवलितम्‌ | ५. जलवृक्षसमन्वितं धारागृहेद्यानवनसंपन्नम्‌ |) os

TMV सवणा wae TA Eo महति Cyst eat रूपगुणानिताम्‌ ॥ ७७ aoe agiemtaey भायां तत्र agra महतः कृलादुद्रोढव्या । पएतत्सेबन्धेन संरक्तणाथैम्‌ | oe 2 os सवण मित्यादादुच्चते arg प्रदर्शितम्‌ हव्या मनोरमां कान्तिलावण्ययुक्ताम्‌ 1 रूप स्यानम्‌ । गुणा वचनाचरथादयः। तैरन्वितं युक्ताम्‌ ॥ ७७ | ५ oe mk पुरोहितं च gata gutta चर्त्विजः ॥ aa

५१

तेऽस्य गर्याणि कर्माणि aT Faia च ॥ ७८ ॥ `

सत्यपि द्वितीयानिरदैतेन प्राधान्य वगम | os faq कितमेवेकलत्वम्‌ , अन्यत्रापयुपादानात्‌ ee युयं दिनत्ति भ न्द्‌ छ । |

ie भरेताभिविषयाि || ७८ |

ण

भष्वायः i aoe ८) weary: | ey — 3 २५... | = पोभ्यां पुण्यश्च कमेमिः समनुषठितेाभयभावान्‌ । तान्‌ प्रति नाब्रा्षण्यमाशङ्कयते--बिद्वा- ` । न्याजयत्तिः इत्यादि | ए गृह्याणि कर्भाशि शान्वि्वरस्त्ययनादीनि

यजेत राजा क्रतुभिविविषैराप्तदधिशैः ॥ aay चैव॒ विभेभ्या दवाद्धोगान्धनानि च ॥ ७९ ॥

६ पोण्डरीकादिभिः। ae eo TS । चस्लगन्धविलेपनादये भाजनविशेषाश्च (मगाः श्वनानिः

भागात्‌ warf सुबर्णादीनि

नित्यमेव तदानमिच्छन्ति

wate तस्योत्पद्य्थमेव

[101

स्याचाञ्नायपर रके वर्तत पितृबन्तरषु | co |

बलि करं षान्यादीनां षष्ठा्टमादिभागसाप्तैरर्थादुपधाथदध

यथोाक्तमास्रायपरश्च स्यात्‌ । शअागमप्रधानतकशाश्चाण्याश्रयेत्‌ अथवा पारपर्यागतमेव भागं गहीयान्नाधिकम्‌ | ee wee Fageregg | करदेष्वन्येषु च Magan ada ॥ ८० ॥

व्यक्षानििविधान्ुयाततत्र तत्र विषथितः ॥ तेऽस्य सवाण्यवेक्षरन्छृणां कायांणि इवंताम्‌ ॥ ८१ ॥ | ares अधिङृताः प्रत्यवक्ितारस्वान्कुयां त्‌ | विविधान्‌ बहप्रकारान्‌ ag ` सुपाच्‌ धा्भिकानच्‌ अर्थाजनपरश्वि ` ५ तत्र तच सुवयेकष्ठागारे पण्यङुप्यकर्मखधिक्ठता; ्रत्यवेक्तितारस्तान्‌ छस्कनौदस्त्य- ` वरथपदत्यादीन्‌ विपरशिचितः स्थापयेत्‌ ee 1 छ Q सवं पत्ते धमात्यगुणसंपयुक्ता sar: | ५ यथोक्तमध्यन्तप्रचारे “.तेऽध्यक्ाः a सवांणि कार्याण्यवेत्तेरन्न्येष षाँ :

its Hr y 1 re Porte ul ‘

त्से धनेन पूजयितव्याः। = ` } नित्यत्यादक्तयः

कु = rey : ba viata ।

NU

[1 agar i ४ ak io (>) भौ ल ॥

ol os i Tae Sell १६

as eh ts te we क्वः HER Ka ( biter फ ॥, ॥ i. 9 ty, EN A | {४ ~~ ह | abi ain ‘ i 1 é 1 प ५ ६ ५ ६ cad ध ५ ५ शू ' ५ ५ 4 ५ ५

‰ अ

ut पज

। रथा atg

om 1 eee ay Ve ie TE

ae hm

[1 A 4

९4. ८"

q ™, १५५, : Py [न 7 ४ ` iS 1 ५ ` “or ye wees ति ‘igs meer ae ^ ving, we oo 1 ४ र धसमृङु्यद्) 4 ४२

Tea WISN BAA | AVA दमे STAIN SAT दन

ह ।

q ` दषः; समू `! १... a क. ‘y | ४ ai i

१०३

Teta

af उध्युथः } ro Mo Po pele ee

as : ध ५६) | (( । ray Rat | yey eo lee , af

© पुति `

{4

1 a,

रतस Bam

र्‌

: ग मरी तिजननानि ee aah

पन पगा re cops sus ” [नवे

+ (0 १५ ae =a & ep

rity यं

(थ)

Hy, Ai : . iota ety , ~

४ icy Cio

ति शू Ee Be { ra 2

यृ शु ष gh Om ट , शः

[ aye कषय कमो क RIN कमिण

Rea |

¢ * t ab ५ ५.६ - । ay ५ ।

शनो तः भृ (नतय ae १४ me 1

६ {१3 ty eg 4 (1 ५९ ^. wee

क की श्र jaan oan. 4 stig | ॥

te {¢ 7 ee प र nae

४१1 प्म 9 क a } pn ie Weezer =] 1.2) Rae मण grey 6 8 etry 8 ea पधा *" ४ . ॥ द्‌ (ड

; ५, ‘ath, 4, a i : ॥ ge 4 | ४९ +£ | € it re ay rag ॥ # a ¢ न्न 9 &. aTety | Aes aeqayragyred | दद | २ श्त वतर सथुश्वबहददः

a ॥ 1 .. x ५,

पि

4५

{वेधिरभ्युपेतय्यं (नौ Havevegs a ee द . He 14 | वः ay ry gee ‘a anya rman ann (४, ५ TATHAGATA eR PART ese! पि

र

द भणण तु । र 1111 ^ q oy १, iT 2 £ ध ap ae a 10 भी ५, {०४

५ । ५ # ee

SUBST 1.1. a fi ap क क, ok we eee Ds Ty “ श ae tgs (9 *, nee iyo te SRP द नमद्दा(द्‌ ages ५ ; भ्यः THRUST Slate

` 3 ६ ग + a श्छ £ <| मर AN went Hb hy {> # a a 1 0 pean as 3 ¢ fre. ॥ 1. । एतस्य च दिधाय FTA TET Cal ETA

ॐ brea ee

Tae ““यथाश्रुतपफरलानुपपकततिः सर्वभकारेणास्वाभ्युपयन्यमान

। ‘fey, :

प्रोच्यते! @tPrnid वाचेधुक्तिः समासात । ane: सक्तव इति । उपक्ारापेचताः च द्विुशमिति' densa = = तावद्‌ a atest asda एकेपकारः, कितु agate ५ a चेह फल्चविरषष्रतिरयनेयभातङ्कोऽपि स्यादि तदेव द्रव्यं

ष tr

प्राप्येत sa स aaygarc इति तपा्तविशेषेु खगं; waa: क्कि frat

ॐ

Be (५

दाने प्रजापतिः फलं श्रयते । तत्र का द्रज्यसाम्याशङ्का ! तस्मःट्चायमप्यथै उत्तरो- चरोऽत्र च पाज्रातिशयदनात्फलातिशयसिद्धिः। wat चाह (पत्रस्य fe विशेषे-

Te NAA ब्रुबशब्दः Hears | जतिम! ६ Hide ` उपनता | धर्म Sas a Aas

=

(91a) “garam ae निधिव्राहयोऽभिधीयतः इति । तस्य विशेषो भेदः खगुणनियुणत्वादिः । तेन हेतुना दानस्य फलमवाप्यतते। = ` ee अरूपं AT । Guat इ्स्वाध्यायसंपन्नाय दत्तं बहु, Peo ae TURBAN ser श्रद्धासमन्वितम्‌ । ` पत्रे दीयते यत्तु तद्धमस्य प्रसाधनम्‌ ॥ 11 तत्र देशः खनिवासदेशादन्ये जानपदः दृरदेशम्रोषितायां संनिषितत्वदत्तमस्य

हेदुरपधातः। यज्ञप्धृत्तस्य केनविदंगेन न्यूनता अहोपराग इत्येवमा विधानम उदकपूवेकस्वस्तिवाचनसंस्कारातिशयो भावग्रसाद इत्यादि | 1

ear) ४

Ss

> दितं युद्धम्‌ । तत्र संप्रामभूमिगतस्याहतस्य समन्युना. धिकबलेनेपेत्ञाप्रिपेधाथैमिदं पदम्‌ । न मन्तव्यं निकृष्टं न हन्मीति

भ्रथवा ये शत्र कादयः प्राक्स्थितां म्यांदामतिलध्य देशयुत्छाभन्ति शधुभिवां राज्ञः संदधते, न चेत्ते युद्धेन विना नियन्तु" शस्यन्ते, तदा reach तैयोद्धन्यमेष । यथपि तैरसौ शब्देन नादा पस्तुतस्तवाद्रत एव भवति ee एषि ततत्रियाणां va: aera: WHYS सर्वेण सह येोद्धन्यमेव जाति- -बयुःशिक्ञापुरषकारादि नप्ितज्यम्‌ । एष ad: wea: ॥ ८७ ॥

1 ततित्वं भरजानां चैव पालनम्‌

os peat

शा बह्मणाना च Tat भ्युस्कर्‌ प्रम्‌ ॥ ८८ ॥

121

ee a - - शक्त्या Wea शक्या यथाबलमिलयथे

` कुटरायुधैरित्यादिना स्यक्तराञ्यस्यापि शक्तप्रथिपातेन तदनुजीवनसंमवात्‌ भवेत्‌ । तस्मा- ` दरहस्वत्फलसंभव प्रमादे वचनान्नात्मत्यागनिषेधस्य विषयोऽयम्‌

erat एवमेषामपि श्रतिपरिकरीतानां ga: स्वर्गादिफलोसपत्ि

सन्तिष्ठते ag” इति गयुक्तश्च शुरश्चामियुखे ga: 12; इति मन्बलिङ्गानि च सन्ति “ये युध्यन्ते sag शूरास ये ages: । येवा सह ` । द्वियाश्च देवापि गच्छतात्‌ 17 । शिरसिलक्तप्राणानां महाफलत्वं द्यन्ति नहि संपरिग्रहकालेऽयमुपसंवादेाऽस्ति तात्विज्यपदार्थानुष्ठानायैव वरणम्‌ । वस्मासरयुकार्योदशेन यन्मरणं तदनुक्रान्तफल्लायैव न च परप्रुक्तात्कर्मणोऽन्यस्य फलं नास्ति ` जमानस्यैव gfe:

भरुतिषरिक्रीतस्याखदंत्रस्य यस्य बा ‘att प्रयाशं रण इत्येव परिकरो वद्धसलदपेक्तमेतत्‌ ` यज्ञसेस्थावचनम्‌ ¢ |

न्तरेशवरेण राज्ञा परस्य राज्ञो विषयो हन्यते भ gate: | भ्न्ध॑तमोा हि नरके तदभावल्सति प्राकाश्ये २ धः मण्ड उल

व mmm REBAR TN स

मनुस्पृति 1; दसत्वात्परेयस्य द्याने परमिति eq)

तृच राः : aT युद्धमाना इति सम्बन्धः | द्द चन्ति ॥ “ag च राञस्यल्ामासप्रवरत्तानां दष्टस्य फलय संभवालछुतः खगं उच्यते? |

व्यमाणयुद्धनियमापेन्तः स्वग: । न हि तेषां नियमानामन्यस्योजनमस्ति

saat निश्चिते पराजये निराशस्य युद्धावतरथम्‌ , तच्च सर्मायैव । `

तेषां हि areata safad ` a

wetheat मण्डलेश्नरा न पुनस्वदनुजीविनः | ae ` अवश्च gaat फलसम्बन्धः, ऋत्विजामिव दक्िथापणेन परिकीवानाम्‌। `

ag च श्रविशेषेरतदुक्तम्‌ ( ५। eo ) “sadued od: चत्रधमदतस् च । सथः ` तथा 'दराविमौ godt लोके सूर्यमण्डलभेदिनौ | परित्राव्यो- ` तथा भारते युद्धग्रन्तिणाभपि iy: संदशितः 1. oe

सदसदशियाना भजमानानां शरां च रयः = थ यन्तन च सवाव ed) यथा दहोन्नोदरा्नादीनां स्वप्रबचनसमाख्यानिय- =

pated fy ब्रह्मरसं स्नानादय- BATA | TMI युद्धे प्राणयगो धमायैव | यदुक्तम्‌ "उद्यतेयहवः इति, तदा

एवेभूतश्चाभियुले हत इति oe भरथवा नरकाभावे a “सूयमंडलभेदन, युद्धपमानसख भविष्यति । यत्र विषया-

यते जने GAIA तद्ध युद्धे प्राणत्याग

४,

भारतेऽपि भ्ृतिपरिकीतानां खर्गफलवाध्चिवचन ्ुपपयते ¦ geifaal दु खगावाध्रिः Sarg एव। amar बहुषु जीवनेपायेषु weg यच्छखेण जीवने तते frame: । यत्त॒ न मरणाय क्रीयन्त इति, शश्लथृवां after नान्ययद्धाखरयेाजनमसि, Aster नुपदेशात्‌--सर्वकार्योयताः, सर्वप्रकारं aed: संपादनीयः eft परिछोयन्ते- तत यद

` युद्धञ्ुपखिरं भववि, तदा श्रा शरीरपातासमभोर्ैः कतैऽयः, तथाऽऽनृण्यं भवति

|

[4

स्थिते तु युद्धे यदि भयस्य मरणं भवति, तदा सवं Seu एव । Sah ह्यसौ कक!

(१२५५,

तादश "एवास्योपसवादः । युद्धकाले teed भवतीति लिङ्गदगीनमपि qua व ¦ ` अश्वमेधावभूये ge वचनं तस्मात्समागमे तेषामिविः ! इह तु gaara. मितिविशेषः॥ क oe

न कूटेरायुषेदहन्याचुध्यमाने रणे रिपून्‌

न कणिमिनापिं दिभ्यैनाभिज्यङ्तते

कणिंनः। शरा यै शल्यस्य मूले मध्ये वा auld: aah: कियन्ते १ तः प्रविष्टा दुरुद्धरा भवन्ति । उद्धियमायाः प्रहारैरभिन्तमपि शौरै दिग्धा विषोपलिप्ाः।

प्रभिना अ्वल्ितमादीपितं तेजामयफलकं वषाम्‌ !

x

नच हन्यत्छयलाखूदं न वीं न octets

न gmat नासीनं न तवास्मीति ब्रादिनम्‌ i रथस्थेन WMS एव हन्तव्यः, स्थज्लस्थिते न इन्तन्यः | ५... वो न्सकः, Tera वा। ee Wray चठ OTeia उपविष्टो ays भूतौ वा| ह Pi. ववास्मीति वदति यस्मपि न हन्यात्‌ । शब्दनियसैऽत्र स fats

5

स्वदीयोऽहं सामाश्रितोऽस्मीतिः--न इन्तव्यः | < ।|

Lge

- Ss aeqed—qoadt यदि हन्यते तदा, दुष्क हतस्तु afr —faaf gage `

mea: | व geri 1 ध ३१ विसन्नाहस्य प्रतिपेधान्नसरस्य ofits नास्ति! तेन शिरख्लायायमविनैकदेशेन ` तया नस द्रष्टव्यः । MATT पराचृत्तप्रतिषेधात्संुखस्थोऽपि, "त्या स्ह न युध्ये-

घनी ए ऽवश्यं dee oe ee > पश्यन्तस | यः प्रेक्तक एव RAG: स न हन्तव्यः | यस्तुप्रेे

ए य सभागतः | । MRR सह्‌ युघ्यमानोाषन्येन न हन्तव्यः ।} £2 |

नायुधन्यसनपाप्ं नातं नातिपरिक्षतम्‌ |

वे भद न qa सतां धमेमनुस्मरन्‌ ॥ ९३। BOO EG समसायुष उच्मायुधभङ्ः, gues: age, व्यादेद gia = `

भर्त डुरायादिना विज्ञाय, शखसंमुखमपि Ha स्थतस्‌

प्रविपेधपत्ते प्रयवायः तदा चं खप्राप्िवचनमथैवाद्‌ fH पुनरत्र युक्तम्‌ | Pe ee 1 पुरुषाथेः प्रतिषेधः । “न gest भक्षयेत्‌ इपिवत्‌ । तथा हिननो qed `

| frente art इत्याह agencies ॥ € यस्तु भीतः WTA? संग्रामे हन्यते परेः ॥ भतु यदष्छुत' करिशित्तत्सव' प्रतिपद्यते ।॥ ९४ |

सात्रनिबन्धने देषत्रचनम्‌ । किंच न परवत्तहतेनेयं बुद्धिः कतेन्या--“अरतुभूतखद्धप्रहा-

Ra दशयति मरठंसेवन्धिदुष्छरतमिति । ag वचनुत्तरत्र तदीयमुङतमरहणमिदि, तद

किन्त महवा grata परविवन्धे चिरकालमाविता सुङृतस्य फलस्य इच्यते 7 यच्चास्य aad किंचिदघुत्राथयुपानिंतम्‌ ॥ ` मत्ता ततसवमादत्त पराष्ृ्तहतः er ॥ । ९५ ।

यच्चास्य सुकृत किचिद्धर्ता accaas इति! ` a - श्रमु्रायसुपाजितस्‌ \ धर्थोऽस्यास्तोत्यथैः। श्रशे ्रादित्वादच्‌ । ag. श्यष्मह्लोके यस्परयोजने तदजिंतम्‌ । तदस्य निष्फलं भवति! ` भ्रयुद्रर्थोऽस्येति at श्रसुार्थ व्यधिकरथो बहनो हिममकतासयोजक्षत्वाच्च ।। &१ |

रथाश्वं हस्तिनं छतं धनँ धान्यं पशून्तियः tl

स्वद्रव्याणि प्यं च या यञ्जयति तस्यं तत्‌ ॥ ९६

oe कुप्यं शयनासने तान्रमाजनादि।

ये! यज्जयति तस्य तत्‌ । राज्ञः खामित्वाद्प्रहणे प्राप्ते तदपवादाथैमेतत्‌ Baten दि राज्ञ एव । एवमथ परिगणनम्‌ । आयुधसंवाहनाडि ca एव । धान्यादीनां परथगुपादनाद्भन शड्देन गेोमरिष्यादिकसुच्यते | तथा राजघने चाधमिति प्रयुलते | ईई ॥ |

मेषारिथिाभ्यसमहङका

Pea दातव्यमपृथग्नितम्‌ ॥ ९७ |

न सवै तैग्रहीतन्यमिति

र्षा इन्द्रो वै धत्रं इत्वा” इत्यायुपक्रम् “er महान्‌ भूत्वा

देवता श्रनरवीदुद्धारं म उद्धरतेतिः??

राज्ञावा प्रथग्जये स्वयंजय यत्रायं विभागो नास्तयनेनायं मामो जिवः, एष च परकीयः सामन्तादिः सर्वैण सवं उत्लातमूलः सङ्घतकः, तत्र रान्ना लव्धप्रशमनन्यायेन भृत्याः संविभजनीयाः ॥ eo ॥

एषोऽनुपस्कृतः शक्तो योधधमः सनातनः ॥ BMA च्येवेत क्च

या घन्‌ रणे रिपून्‌ ॥ ९८ ॥

शपा

eae: ] ` aga ae weed चैव facta लब्धं रक्ेययततः ॥ ` रक्षितं वधयेच्चैव ag पेषु निक्षिपेत्‌ ॥ ९९

pps biel

न चतरियः age: स्याद्राह्यणवर्डिन्तल्ञन्धा्जने ad कुर्यात्‌ । atid च धनं सेद्रक्ि स च वधयेत्कोशसंचयं क्यात्‌ | ततः पात्रेभ्यो ददात्‌ | न यथायं व्ययं gal, `` दुक्त ““श्रायादर्पतरो sag? दति || ₹€ [1

(५ एतच्चतुर्विधं विद्याद्पुरुषायपयोजनम्‌ ॥ = ` “ oe ao शरस्य नित्यमनुष्ठानं सम्यक्ुयांदतन्द्ितः ॥ १०० ॥ = ` अलन्धमिच्छेदण्डेन रुन्ध रक्षेदवेक्षया ॥ श a

oft वधयेद््ट्ध्या ge पत्रेषु निक्षिपेत्‌ ॥ १०१ ॥ . ` `

पुरुषस्य येऽर्थास्तेषां प्रयोजने चतुर्विधम्‌ | saa एताः क्रियास्त प्रयोज्याः, भर्जन- र्तणव्धनदानानि। = = ee उपकारवचनोऽथशब्दः। पुरषाथेसिद्धपथमेतत्प्रयेजनम्‌ | तस्य चतुर्विधस्य प्रसक्तस्य ` नित्यमनुष्ठानं कुर्यात्‌ 1) १००-१०१ 1 041

said

करण तथा.

ग्या अ्भ्यासाश्च | तद्वाहनादिषु वल्ञाभरणसेस्कार इत्यादिशथतदण्डता | Haat ऽस्येत्लाह शक्ति |

frad प्रकाशतामागतं

411

वाः सन्निरुद्धा कवचिनः ¦

aa जगदुद्धजते Fate) प्रतापश्यातिभेवति चेति । तस्मात्सर्वाणि भूतानि स्प्रकृतीः पर॑ दश्डेनेव प्रसाधयेत्‌ । एवं यलनवता भीताः शत्रवे नमन्य- ग OR We ee | अमाययैव वत्तेत न कथंचन मायया ॥ बुध्येताशियुक्तां च मायां नित्यं सुसंहतः ॥ १०४ ॥ माया छद्म । तेन न वर्तेत । शअविश्वसनीयस्तथा स्यात्‌ । न च read 345 रिणा प्रयुक्तां च सायां यथाबद्नरध्येत । gaat ज्ञासेपजापं

AAI SITY

सहसेपचिताथां sate लुब्धवगः | qfidta: Heat व्यसनी बहुश इत्यादिर्भीतवगः |

अध्यायः | gaa ae ee यथा ay दुरगांश्रयमपि मरस्यवलं स्वभावतस्तद्ग्रहणार्थं बकः पर्यदासनपरतया ` arenas ध्यानादियेगादासादयति एवमथचिन्ताभियोगातिशयेन सुदुष्भापा श्रप्यर्था अ्मसरायन्त इति मत्वा न निवेदं गच्छेत्‌ (क 9 यथा च शशोस्पकायस्वाच्छक्नोति निष्पतितुषपरि संघादपि, तथा एकोऽप्यसदहाय a aad: सञुस्थितसामन्तप्रकोपो ऽशक्तोऽवशालु दुगे ऽरिसंपातं Har तस्माद्िनिष्पतेद्गुण- ` बति संश्रयाथेम्‌। ae

यथाच वृकः पञ्यु्रहशभियेगाद्‌ बालप्रमादमासायावल्ु्पते, एवं स्वरक्ापर | इति मत्वा तदुप्रहणाभियोगो न मोक्तव्यः, भविष्यति स काला यत्रायं gnae वलयं पिष्यते

यथां सिंहा महाकायानपि दस्त्यादीन्हन्ति पराक्रमेत्साहशक्तियागात्‌, एवं महद- ; रिवलसिति न भेतव्यम्‌, अत्पप्राणेनापि कदाविदुर्खाहवता agit निहन्यत इति । १०६। 2 =

एवं विजयमानस्य येऽस्य स्युः परि

^ पन्थिन

भिर्पक्रमेः ॥ १०७॥ ne ६

gadaledt दण्डोपक्रमरतेन । न साहसिकतया i १०८ ॥

सामादीना चमप ea

यै uamafigata तेषां ये सुहदुवान्धवाः, सम्बन्धोपसपयो वा, न ते ara चित्तव्याः, यदि न तत्कार्याभ्यन्तयाः। य एव gata एव निग्राह्या, न तत्सम्बन्धिन श्येतः त्व HARTGE ee aa घान्यकच्चयोः सष्ासन्नयोरलन्तसहितथोरपि नैपुण्येन धान्यं caf aay . oe रति । एवं Ue याबन्तस्तेषां सुहृदावपि, तयोरदोषवान्यः सर एव hte न यः घशङ्गताऽपि । sta: साध्वसाघुविवेकेन साधवे र्या श्रसाधवो निग्राह्याः ॥११०। Reg खर यः alse

भक्षयतु

| उ निर ननः

22 Il uD {सयन्तमवदितेनालुराग दत्पादनीयस्तद्धि शरीरखानीयम्‌ । शरीरे aflas- पथ्यभोजनरत्तभोजनादिभि्यथा प्राणा उत्रामन्ति, एवं राषटक्नादपि ॥ ११२ |

Use सग्रह नित्यं विधानमिदमाचरेत्‌ सुसंगरहीतरषरौ हि पाथिवः

aay स पार्थिवः सुखमेधते ॥ ११३॥ ` ee ध S दयेस््रवाणां पक्वानां मध्ये गुर्पमधिष्ठितम्‌

अध्यायः] ` भवस्व एकैकस्मिन्‌ भामेऽधिपतिं कात्‌ | तदुपरि दशप्रामपतिम्‌ । एवं सर्वत्र ॥ ११५। ग्रामदेषान्सयुखन्नान्‌ प्राभिकः शनै

at

1 तत्सवं शतेदाय मिबेदयेत्‌ ॥ ` शसेदग्रामशषतेशस्तु सहस्रपतये खयम्‌ ॥ ११७ ॥

ये amet एकम्रासाधिकतेन न शक्यन्ते समाधातुम्‌, तान्दशेशाय निवेदयेत्‌ | एवमशक्तौ यावत्सदसपतिर्विंज्ञाप्यः |) ११७

अन्नपानन्धनादौनि प्रामिकस्तान्यवाप्चुया एकम्रामाधिक्ृतस्य वृत्तिरियम्‌ । यामिका भामाषिक्तस्तान्यवाप्नृया पमवासिभिः। भन्नादीनि तु धान्यादेः षष्ठा्टममागादिः | यथा वर्य विशाम्‌? इत्यादि (sto १०। १२०) ॥ ष्ठ ॥ दशी इल तु युञ्जीत विशी waza च ॥

एतदेव qaqa विंशतिभामेष्वधितः | सर्व प्रामशताध्वक्तः | Mee Gt नगरं aga: स्थानकमांयुरूपेण वत्ति कस्पेतेत्येतस्सत्यम्‌ |) ११.४६ ॥

तेषां ग्राम्याणि कार्याणि पृथकार्याणि चैव

` स तानलुपरिक्रमेत्सर्वानिव सदा wa तेषां इतं Raters तच्चरैः ॥ १२२॥ ` os स नगराधिकृतस्तानस्व{निषि पतीनमुपरिक्रामेरछ्लबलेन पूरयेत्‌ | सति प्रयोजने । `

षा सवेषामधिपतीनां aga सभ्यक्‌ परिणयेत्‌ सम्यथपतया afte । राजचरैः कापटिकादिभिः ॥ १२२

2,

राज्ञो हि रघ्ताधिकृताः परखादायिनः शगः ॥ ` ea भवंति प्रयेण तेभ्यो रक्षेदिमाः परनाः॥ १२३

परस्वमादातुं शीलं येषां ते परस्वादायिनः शठाः असम्यकारिण प्रायेयाधि- सन्तो भवन्ति । प्राक्‌शुचयोाऽपि रन्तन्ति वित्तानि! अतः; प्राकशचिषवाजुमानेन Gl यत्नतः प्रतिज्ञागरितव्या;ः |

1 षां सवंखपादाय राजा ङुयास्वासनम्‌ ॥ १२४ ॥ ये रत्ताधिङृताः काथिक्े

aul

oe भ्ये STITT व्यापारवद्धरो इललेशादेशिकया दण्डयन्ति जनपदास्तेषां सवंखदहरणप्रवासने राजा ऊुर्यात्‌ ।॥ १२४ ॥

नकम युक्तानां सीणां Fema च | `

a

मासिकः AGUSAT FIT: — पणपरिमाशं बद्यति। दृत्तिकतपनाथौ एते (1 १२६ on ee क्रययिक्रयमध्वान' भक्त च सपरिन्ययम्‌ | गक्षेमं च eT वणिजो दापये्करान्‌ ॥ १२७ ॥ करभ्हणविधि 0 कियता मूष्येन क्रीतमेतस्कियच्च faa wad कियता च ada विक्रयते कियसप्रतिभावेन नश्यत्यथ नेव्येषमादिरूपक्रय विक्रयपरीच्ला वानं चिराचिरगमनप्राप्यताम्‌ |

भक्तं सक्तवोदनादिमूल्यम्‌ |

परिव्ययस्तदुपकरणं afi: सूपशाकादि

` Are ममरण्ये कान्तारे वा गच्छते राजभयं

एतदपेय वणिग्भ्यः करा mare | = ““वणिग्मिरदापयेत्करानु,? इति पाठो युक्तः। गत्यादिनियमेन ॥

यथास्पाद्पपदन््याध वायेकिवस्सषद्पदाः॥ = तथाल्पास्पा ्रदीतव्या राष्टद्रा्ाष्दिकः करः ॥ १२८ ॥ त्ोणच्षेन्यनः कश महीतव्य इत्येवमथमेतत्‌। ` eke वार्योकसे जलौकसः ! षटपद्‌ा अमराः । . यथा ते खस्पमाददानाः परिपुष्टा भवन्ति तथा राज्ञा AMIRI न कतैन्यः ॥ १२८ 8 यथा फेन युज्ये तथाविक्ष्य दपं

पशुहिरण्ययोः पञ्चाशद्धागो aw: | धान्यानां भागविशेषः सुकरदुष्क रापेत्तया मन्वव्यः |

पचाशत्पूरणः पच्वाशः। चिंशलादिभ्य इति प्ते ane) TTR इति पाठे द्विभागादिवत्संख्यान्तरम्‌ |) १३०

आद्दाताथ षड्भागं द्रमांसमधुसपि षाम्‌ | गन्धौपधिरसानां च पुष्पमूलफलस्य च ॥

द्रशब्देन Tat उच्यन्ते शेषं प्रसिद्धम्‌ एतेर्षां षष्ठो भागो लाभादूग्रदीतन्यः | १३१

यस्य रागस्तु विषये ihrer सीदति रुषा ॥

।

तस्यापि aegar राषएूमधिरेरीव सीदति ॥ १३४ ॥

म्या भकस वरमिवोरसम्‌ ॥ १३५

धम्य वृत्तिम्‌ । यया इटुम्बधर्मस्यावक्तादने न भवति | घर चारादिभ्यः। सयमधिकञ्ययाच्च | १३५

विवा aise विषये शोचि नावसीदति 11 १३३ ।

ऋविजः

T

भध्नायः मनुस्मृति ।

रृषिधनप्रमोगक्रयविक्रया दिञ्यवहारे कर दापयेत्‌ । 4 RUA सजाताऽस्य करसंज्ञितम्‌ ॥ १३७ ॥ oo कारकान्‌ शिलियनश्चेव शूदराश्चात्मोपनीषिनः॥

ThE कारयेत्कर्म मासि मासि mega ॥ १३८ ॥ शिस्पमात्रोपजीविनस्तान्मासं मासमेकमहः करम RMT ararasitaag ae वेशभारवाहादयः ॥ १३८ ~ ~ नेच्छिन्ादासनेा मूलं परेषां चातितिष्णया ॥ ८. ee

उच्छिन्दन्‌ ara yen तांश पीडयेत्‌ ॥ १३९ ॥ कर शुर्कादेरमहणमात्मनो मृगैः, अतिवहप्रहशं परेषाम्‌ । तच्च दृष्या

भवतीत्यनुवादः । अत्मना अृलच्छेदेनासपीडा भवति कोशच्यात्‌ | sara sir

seed । उपस्थिते Aad चीणक्षाशशक्तिररिमिरपरुदधो ्रपेऽबश्य भवेत्‌ । साच तषां महती पडा । यत्तु सार्वकालिकं कररहशं तत्सम्पादयतता न खेदिता भवन्ति १६९

बस्त पृथग्जन नरह्मशाच्छरोजचियादन्यं

अ्रमद्यद्चुर्य Tag प्राज्ञ दान्त इृलोदरतम्‌ | . स्थापयेदासने तस्मिन्लिनः WATT TUG १४१ ॥

4 ' ^ ^ न + 1 ४ ततनन :

संयतः सभयस्य ae aA जीवति ॥ १४३॥ ूर्वाक्तयोरप्रमादयेरन्यथाखे देषभाह । = `

aft सम्यग्गुस्मखानानि प्रति न जागर्ति तदा चिद्रान्वेषिभिद स्यु fred | तसु किं करिष्यति | शतस्तारशा राजा पत षठ । जीवितं मरणमेव mais भवितव्यम्‌ । =

विक्रोशन्त्यः mer = दहियन्ते। संपश्यतः सभृत्यस्य fafee द्रह्यते । केवलं च भूतयास्तदीयाः पश्यन्ति नानुधावन्ति मेयन्ति । सवे ते मृतकत्पाः ।॥ १४३

उवाय TAR याम्‌ Soe sa =. ` हइृतागिित्राह्मणांधाच्यं पविशेत्स att समाम्‌ ॥ १४५॥ पश्चिमो यमाः ब्राह्मो get) श्रत श्राह कृतच समाहितः । ताश्चिरिति। न च aa ag होमव्िषानमस्ति। वदा दि चतुर्हतशेषा

षय र चमकपत्ागेन | 2 ३ ङ्गह्षतीं प्रविशेत्‌

2९.१५४य्‌

स्थितः भजा दशैनार्थमागताः q तनन यथां

wane} eee छ रहागतः विविक्ते निर्जने देशे Ree: | S 1

विभावितः अमानेनापि यथा न जना जानन्पीदं वस्तु विद्यत इति, दथा कयात्‌ |

नःखलाक्रस्‌ । शलाकाः इषीकाः | यत्र वृणमपि नास्ति, येन न कथित्तिष्ठतीति

संभावनाऽस्ति, तन्निःयलाकम्‌ | १४५७ ॥ `

यस्य म््॒रं न जानन्ति समागम्य पृथग्ननाः॥ ` कृत्स्नां पृथिवीं यु क्तं केशदीनाऽपि पाथिवः ॥ १४८ ॥

TRAN RTT AMT: श्लोकः

पुयम्जना द्रमन्त्रिणा मन्त्रविदबाह्या ॥ १४८ नडमूकान्धवधिरांस्तयग्यानान्वयेातिगान्‌ ॥

1 1

` सरीम्लेच्छन्याधितव्यज्गान्मन्वकारेऽपसारयेव्‌ ॥ १४९ ॥ =

त्किचिस््रायिजातं तन्मन्त्रयमायो विशेधयेत्‌ । ततः प्रदेशादपोधयेत्‌ मन्त्रमेदाशङ्कया 1 1 UL Uo | | चिथेग्योनिषु च शकसारिकादयोऽपि मन्तरं मिन्दन्ति। गवाश्वादयोऽपि येगा- ` ae रूढाः परिवतितनिकायाः खदसदूवार्ताहरा भवन्ति । तथान्वर्थानादयेऽपि ate ` 3 ग्यंगत्वादेव Hea सिद्धे गेःबल्लीवहंवदितरेषां cama | “व्य॑गस्य हस्तपादादिेदन ` न मन्त्रनियमास्था कर्तन्या--नायं gated गन्तुं शक्नोति-- दहैवावरुद्ध श्रास्ते--कथं मन्त्रान्‌ भेस्यतीति?? } = ene अथवा विधा मन्त्रिणो न कततव्या बुद्धिविश्रमसभवात्‌, अते ae aft wats: १४६ ॥ = ` ee

धर्मादीनां परस्यरविरोधं चिन्तयेत्‌ । अन्वतमचदधौ सर्वोतथतिर्जयेत्‌ |) eye | os = प्रस्परविरद्धानां तेषां च agua ॥ `

कन्यानां संपदानं च मारणं च रकण ॥ १५२॥ ` oe थमाथेकामानां वा मन्त्रिणां षा VETS समहणम्‌। कन्यानां संग्रदान `

` खकायैसिद्धिवशेन चिन्त्यम्‌ । कुमाराणां राजपुत्राणां रक्षणम्‌ | तव वयमित्येवमादिभिधमेमथं च ते याहयितन्या; । `

aa हि द्रव्यं यनाथेजातेनपदिश्यते तत्तदा दूषयति । एवमरसंस्छृतवुदधयो यथदु-

च्यते तत्तस्रथमं gga) य्तद्धिः संसृष्यन्ते तदा तत्खमावसतेषां ्रप्रोति। ते च इुःसस्कारोपदिग्धाः न शक्यन्ते व्यसनेभ्यो निवसैयितुम्‌ । उक्त च-- नीलीरक्तं

वाखसि छकुमांगरागे दुराधेयः तस्मात्ते नित्यमन्ुशासनीयाः | तत्रापि ये गुणवन्तस्ता- न्वधयेतु । इतरानीषत्संबिभजेत्‌ । अयं महागुणममत्सरं यैवराग्येऽभिषिचेत्‌ पं राजपुतररक्चणे नित्यं बन्नवता भवितभ्यम्‌ ।। १५२ i i. +. तसंमेषणं चैव कायदोषंत्यैवच॥ अन्तःपुरचारं च प्रणिधीनां च चेष्टितम्‌ ।॥ १५३ ॥

येन संधाने विरहो वाऽपि का्स्तेन च तसं पेषं चिन्तयम्‌ प्रारन्धकायंखम्बन्धं चिन्तयेत्‌, wena) क्ान्तरेष्वन्तवं शिकसेन्याधिष्ठितेा ऽन्तःपुरं प्रविशेत्‌ । तत्न स्थविरखोमतिशुद्धा ६ a ae नापरिशचद्धा देवीम्‌ । गृहतीने हि भाता भद्रसेनो मातुः शयनान्तर्मत राजानं जघान । पुरषशह्विषदिग्धेन नूपुरेणाबन्तयं देवी जथान मेखलया | drat वेण्यां गूढेन wea विदूरथम्‌ । तस्मादेतानि विसंमस्थानानि यत्नतः जदिलङ्कहकप्रतिसंसगं बाहमदासीभिरन्त पुरदासीनां प्रतिषेधयेत्‌ |

णधोर्ना च कापटिकादीनां ar परस्पराभिचेषटितं वि तयेत्‌ ॥ १५३ ॥

sel mead कर्म पञ्चवगं च त्वतः ।॥ `

मै

त

र्‌ परीकेत | मुण्ड

मव, om समभन `

SATA: J aga ` मपरे त्वाह्ुः-- ` as |

श्नादाने च fait च तथा प्रेषनिषेधयोः |

पच्वमे चाञ्ुवचने व्यवहारस्य Fag ॥

` दण्डशुद्धयोः सदा बुक्तस्तेनाष्टगतिके चपः! a मर्टकमां दिवं याति राजा शद्धुभिरर्चितः — इत्यैशनसेश्छकै। = Lge तत्र खोकरणम्‌ (आदानम्‌, बल्लीनाम्‌। weatedr धनदानं ‘Rafe | i: | ee ee gram: । श्रथाधिषतार्नां मपिप्रवृत्तिनिरोधो ‘Aes ware = ` धश्च्नुवचनम्‌ । वर्णाश्रमाणां सक्मसंशये यवहार वत्तम्‌ | परस्पराभियोगे दण्डनिपावने पराजितानां च । प्रमादश्ललिते लु प्रायरिचत्तमिव्येतदश्विधं कमै ।

पञ्चवर्गं क।पटिकाद्ास्थितगृहपतिवेदेहिकवापसव्यलनाः । ( १ ) परमधर्मज्ञा; = | sera: “कापटिकः? । वानथैमानाभ्यामुपसगृध्च मन्त्री ब्रयात्‌ राजान मां च ` 2 प्रमाणं Se यत्र aagad वत्तदानीमेवाश्राज्यं त्वयेति? ! (२) परन्न्यायाः पर्यवसित = ` eae | स च परज्ञारोचयुक्तः सरवाज्नपरदानलमथायां सूम प्रभूतदिरण्यायां दास. = ` करम कारयेत्‌ । छषिकमफलं तच सर्वपरनिवानां भासाच्छादनावसथान्प्रति विदध्यात्‌ । Cs { तेषां यै इत्तिकामासतादुपनपेदेवमेतेनैव ada राजाथैश्चरितव्यः । भक्तवेतनकाले चेपस्था- = ` | तव्यमिति। सर्वप्नजिताः खं सवं करमोपजपेयुः | (३) क्प॑को sfasta: ्रज्ञाशैचयुक्तो | शहपविभ्वनः?। स कृषिकर्म छर्यायथोक्तायां भूमाविति | (४) वािजिकन व्रचतिचीयः ¢ । प्रज्ञाशौचयुक्तो वैदेदिकव्यखनःः। स वणिक इर्यासरदिषटायां भूमाविति समानम्‌। = + (५) खण्डा जटिज्ञो वा वरत्तिकामः"तापसन्यखनः' | स नगराभ्याशे प्भूतनटिक्तयुण्डान्ते-- coe वासी शाक्तं gag वा मासान्तरितं प्रकाशमश्नोयादध्मन्याजेन गूं यथे्टमादारम्‌ | तापसव्यजनान्ते-वासिनश्चैनं प्रसिद्धयेोगैरथैलाभममे शिभ्यान्चादिषोयुः | शाहं Area ae | इश्वधं च विदेशप्रबृत्तमिदमद्य at बा भविष्यतीदं वा राजा करिष्यतीति तस्व गृढम- । न्तियस्वस्युक्ताः संपादयेयुः । :

खिषश्चाभ्यन्रचारिण्योरर््या 1 । चर वनेचराः कार्याः, भामे

iene एवं पथ्चवेगे प्रकरप्य परस्वात्मनश्चात्मीयादेव पथ्ववर्गान्म न्त्रिपुराहिवादीमास- oer नुरगापंरागा Raq प्रवत्तेत | तथा राजमण्डलप्रचारको माण्डलिकः संधिविग्रहाद कस्मिन्प्रचारे इति ॥ १५४॥ ` 1 REET परचारं च विनिगीपो् चेष्टम्‌ ।

2 उदासीनप्रचारं MENT प्रयत्नतः ॥ १५५॥ =` we ५ : एतस्मिन्राजमण्डल इमाश्चतसो राजप्रकृदयो gen भवन्ति। विजिगीषुररि SOPs Here seria इति। ` Pa a ee aay at tar प्रहृतिसंपननोऽदमेवंबिधां परथि विजेष्येऽभ्युत्थितः स गीषुः उत्साहश्क्ियेगात्‌ ! = t*”

अनयोररिषिजिगी प्रसंहतयोर्नि्हसमर्थः न dead सुदासीनः, ्ररिविजिगीयु-

Tat रि १५५॥

एताः भृतये Fe मण्डलस्य समासतः ॥ ` ऋष्ट चान्याः समाख्याता द्वादशैव तु ताः स्पृताः ॥ १५६ ॥ रताः सताः | एता TENA मर डलस्य न्यस्या; | अषौ चान्याः भासा चतसृथां प्रकपीनामेकंकस्याः प्रकृतेर्भित्रममि्ं चेति दधे द्भ प्रहताः एता प्रष्टौ

अमार्ग दण्डाख्या पश्च ART ॥ ` ५ म॒त्येक कथिता ae: संक्षेपेण द्विसप्ततिः ॥ १५७ ॥ a ` भमात्याद्यः परंचप्रकृतयः द्वादशानां प्रकृतीनां एकैकस्या भवन्ति | श्रवः

दा

GN |. ममुस्ृति तान्सवानमिसंदध्यात्सामादिभिरक्रमैः ॥ =` ART समस्तैश्च परुषेण नयेन च ।॥ १५९ ॥

सद्‌ध्थाद्रशोकयात्‌ ~ पे।रुषनयौ सामदण्डायेव | तत्र चेक्तं 'सामष्ण्डे प्रशंसतीति ॥ eve ॥

संधि च विग्रहं चैव यानमासनमेवच॥ दषीभावं संश्रयं च षदगुणांधिन्तयेत्सदा ॥ १६० ॥ । तत्र हिरण्यादिदानेभयाु्रहाथेः सन्धिसतद्विपरीते विग्रहः । एकान्तता- ` गमन यान्‌सू्‌-ऽपेचयासास्चनस्‌ ¦ ahead द्रधीभावः। परस्या- any संश्रयः । एते षड्गुणा क ge एतेषां यरिमन्‌ गुेऽव्रस्थिता मन्यतां were दुं कारयितुं, इस्तिनीबन्धथितुं | wat: खनयिठुं, वणिक्पथं प्रयोजयितुं, agit defed, atacand Sari `

बन्धयितुमित्येवमादीनि, परस्य वित्तानि sae, बुद्धिविघाता्थं गुणसुपेयात्‌ urge

पव ववि ee i a आसनं चेव यानं च संधिः विग्रहमेव च ॥

कायं वीक्ष्य ga दषं संग्रयमेवच॥ १६१॥ ee

wat संघायापरसिमिन्याने शक्तं मृषा agar) एवमासनमपि संधाय oa es

` च सर्वमेतत्कार्य वीक्ष्य प्रयुञ्जीत | नात्र नियतः कालः | यदैव यद्युक्तं मन्येत ada

: तदाचरेत्‌

यदि कालनियमो क्चयितुं न शक्यते, उपदेशः Pee) = ` 2 एवमाह न शक्यते | विशेषे दलैः, सामान्यं तु सुलचणमेतदणप्यव्ुधानासुपयु- `

संधि g feat fen विग्रहमेव च ॥

उभे यानासने चैव द्विषिधः संश्रयः स्मृतः ॥ १६२ ॥

8S. [ सप्तमः

MAHI HAMAS KS एव वा ॥ :

मित्रस्य Saree द्विविधो विग्रहः स्तः ॥ १६४ ॥

स्वयं विग्रहस्य कालः यदावश्यं स्वबलेनेत्षहते परं कषयितुपुस्ला्युक्तः, प्रकतयः संहता विवृद्धाश्च सख्कर्मकष्यादिफलरसपननाः परस्यैतान्यपहरिष्यन्ति कर्माणि, sig लब्धप्रकृतिः परः, शक्यास्तसखक्ृतय उपजापेनात्मीयाः HU, स खयं Ager कालः । प्रकाल एतद्विपरीतः इ er eee oa

तत्रापि faqat मिचस्यापक्रुते । यदि waar तक्षीयं मिघ्रमयक्ृहं वदा तद्विचिन्त्याक्षाक्तेऽपि विग्रहः कत्तंव्यः। यद्यपि सखयमपि शच्रोरनन्तरं मिं भवति तथापि तेन fag सहायेन शक्यः शन्चुरपवबाधितुम्‌ | शत्रोरनन्तरं मित्रं मवति शत्रो शुषिविवयनन्वरयु | OE SE (^ पाठान्तरं ‘ftw Saree? | तेन यथसौ बाधिता भवति, तदाऽकाल्ञेऽपि fire: ep 7

एकाफिनश्रालययिके Ra प्राप्र यछ्च्छ्या | संहतस्य च पितरेण हिविषं यानघरुस्यते | २६५

एकाकिने मित्रेण वा संहतस्य यानद्रेविध्यं यानस्यासलयां शक्तावेक्षाकिनः

क्षीणस्य चैव क्रमसो दैवातपूर्वकतेन वा ॥ मित्रस्य बातुरोधेन

भअ्यायः J मलुस्विः। - मेहादिति पाठान्तरम्‌ | भरथैस्तु दैवशब्देन व्याख्यातः । १६६

लसय स्वामिनश्चैव स्थितिः कायार्थसिद्धये हविषिधं कीर्यते oe पाङ्गण्यगुणतरेदिभिः ॥ १६७

बलस्य स्थितिः स्वामिनश्च aia दुरगसवामिनः acta बलेन सेनापते. रन्यत्र महता बज्ञेन युक्तस | ध्रथवा बक्ञशपथानु्रदाथैः abacwasat हिरण्यादिल्लाभा-

Gaal परस्त्वधिकनाषश्ु। : ge ee ee

द्धी भावा नाभायञुपायः | तस्यैतदेव ei—agikar fahawearardtde-. पर्य TANI द्वध वक्तव्यम्‌ | न च वदनेन किचिदुच्यते। कवलं बलस्य afar सितिरेदृद्िविधं aa वक्तव्यं मायायां दरैषीभावसस्येदं द्रौविध्यम्‌? । `

उच्यते | साम्यलभ्यमेवत्यरानुमहाथमेत्कतैन्यं, खका्यार्थ चेत्येष franz द्र धीभावः ॥ १६५७

अथसंपादनार्थ' च पीड्यपानस्य aah: साधुषु argue दिविधः संभयः tra: ॥ १६८ ॥ | शच निः पीड्यमानस्य अथसंपादनायंसन्यत संश्चयः | अथै'पीडानिद तिस्तत्संपादनाथं शक्तमन्यमाश्रयेत्‌ | स्वदेशं हित्वा तत्र गच्छेत्‌ । ` उ्यपदेशश्वापीडितेऽपि भ्नागामिपीडापरिहाराय व्यपदेशाथमन्यं संश्रयेत्‌ | एषाऽस्य सहायका add, न शक्योऽयद्रुपरीडयितुमिति व्यपदेशसिद्धिन केनविदुपपा्ते | व्यपदेशप्रयोजनसश्रयो व्यपदेशशब्देनाकतः, सामानाधिकरण्येन | पाठान्तरं "्यपदेशाथेमितिः। = - ae पुनः संश्रयः कन्तन्यस्वदाह धुषु | ये साधते राजानस्तेषामन्यततममाश्रयेत्‌ | सेभ्यः सकाशात्सृतिर्नाशङ्करते । साधुशब्देन परिभव्त्रायसामर््यादयो गुणाः । प्रसिपायन्ते॥ श ॥ = ` = ` a

यद्ावगच्छेदायत्यामाधिक्यं घ वमात्मनः ॥ `

— मेषाविथिभाष्यसमलङ्कुता। fl mR readme = . ५ यदा प्रहृष्टा मन्येत सर्वास्त प्रकतीभ शम्‌ ॥

८ अल्युच्छितं तथाऽऽत्मानं तदा gata विग्रहम्‌ ॥ १७० ॥ अहृष्ट उत्वादालुराग्युक्ता दानमानाभ्याञुपगृहीता malta: श्रकूतीरमा- स्यादिका मन्येत | अत्युच्कितमात्सानं शशदसत्यश्वादिसैपदा | तदा केनविदप- देशेन संधिदूषशं कृत्वा विग्र ह माश्रयेत्‌ ॥ १७० ॥ ` oa.

` यदा मन्येत मवेन हृष्ट पृष्ट ae स्वकम्‌

परस्य विपरीतं च तदा यायाद्रिपु परति ॥ १७१॥

भावे ह्पोषकारणम्‌ | बहुना धनेन संविभततता कृष्यादिकर्मांणि, फलितान्येषा-

हषपेषये; कारणम्‌ । oe 0 | Re विपरोतं तदा wi oat याथाद्‌मिषेणयेच्छन्चमिस्यथेः। न यानकारणानि, किं तहिं तान्यपि अपचयश्च हषेपोषयोः परस्य यदातु स्यात्परि्षीणे वाहनेन aaa च॥

~ तदाऽऽसीत प्रयतनेन शनकैः aT ॥ १७२ ॥ =

वाहनं हस्त्यशवरथस्‌ । बलं पादावम्‌ । गेवलोवर्दवद्दः | परिक्षोणे बले सति `

१५ ॥

| भण पव eof भावात्‌ | ख च प्रागुक्ताथेः | बल्लीयानेव हि व्यः

पया ] ager निग्रहं प्रकृतीनां च इयायोऽरििलस्य च ॥

उपसेवेत a fra’ waaay es यथा | १७५ |

बलिनभिस्युक्तम्‌ | कियता ada बलवान्भवतीस्येतदथेमिदभुच्यते

या Cea: प्रकृतयो यश्च शत्ररभयस्यापि fas समथः स श्ाश्रयित

स गुरुवत्परिसेविवव्यो मानसुन्किस्वा | नैवं मन्तव्यं (महाराज एषोऽपि समसेन वर्ताब्ठ इति । प्रयुवदसौ सेचितव्यः। `

सुवयत्नरुपायैः भरियवचसैरवसरे समीपे संनिधानेन 11 १५७५ ॥

यदि तत्रापि संपश्येदोषं संश्रयकारितम्‌ | सुयुद्धमेव तत्रापि निर्विशङ्कः समाचरेत्‌ ॥ १७६

श्थेज्जानीयाकथच्िटोषं संश्रयकारितच्‌ |

देषदशेनलिङ्कानि च दस्वाऽवुतापः कृतपूवेहामं विमानना दुश्धरितायुकीर्वनम्‌ | दृष्ट रदानं प्रतिङ्कूलभाषशमेताश्न दुष्टस्य भवन्ति वत्तयः ॥

तवस्तत्रामि संश्रये दोषक्रारियि विज्ञातेऽपिशब्दादाश्रये Melisa सुयुद्धमेव oo तस्मिन्नपि काले निविकारः कयात्‌ न हि संश्रये विनाशो, रश्यते द्यह्पबलेनाधि : ध : : ध

सर्ग इति

युद्धस्य तु शोभनत्वं दशेयिष्यामः ४ पकेकगुणाश्रयेण मण्डलविजयाय यायाच्छक्तः | १७६

स्वोपाचैस्वथा शरयानीतिहगः पएथिवीपतिः॥ = ` | यवाज्ा्यविका न स्ुिनोदासीनवनः ॥ १७७॥ = उपायवचनात्सामादिभिव्येस्तैः समस्तैवां | |

WR सेषारिचिभाष्यसमहह्कूता। = [समः स्छोकानुरेधान्मध्यमग्रहशं ग्‌ कुतम्‌ सो ऽपि तु द्रष्टव्यो नत मित्रमि्युपेच््यम्‌ |

खप्रयोजनन्यतिरेकेण मित्र॑ नामाव्यवस्थितं हि मित्रत्वाधिक्यसुपगतं सखा्थगतिवशाञ् मित्रमप्यरिभवति। तथा च व्यास राह |

“a कश्ित्कस्यचिन्मित्र न कञ्चित्कस्यचिद्रिपु सामथ्येयोगाद्विक्ञेया भित्रायि रिपवस्तथा? इति |

एतैरपा विचारयेत्‌ ॥ १७४७ |

यति सवेकायांणं तदात्वं च विचारयेत्‌ ॥ HAUT च स्वेषां गुणदोषा च तत्वतः ॥ १७८ ॥

कार्याणि कर्माणि प्रयोजनानि । ast सर्वेषामारिप्लमानानामायतिः परि. फाम्बागामिकालः । तदाल प्ारभावस्थाधत्तमानकालस्तं च विचारयेत्‌ |

सवन | 4 ^ ग्रनेकयुखानि हि काथांयि चणाच्चान्यथा भवन्तीति । तत्र येषायुमौ कालौ न

दयष्यतस्तानि कार्याणि कथमारमेरेति वद्विचारार्थापदेशः | क अतोतानासतिकरान्तानां च स्वेषां गुशदेाष--तत विचारयेत्‌

(की

श्रत्राप्यतीतानां गुणदोषौ ert यानि कर्माणि शुणवन्त्यतीतानि तान्येव कथं नाम पुनरारभेतेयतीतकायेगुथदाषतत्वविचारणोपदेश एवमर्थः |) १७८ ॥

11 ea feat ह्यायत्यासागामिनि काले कार्यायां गुयदेषो विजानाति नियमे नासै विग्ुश्यकारीति स्वयं चारभते न सदोषं weasel हि ज्ञानम्‌ । तदात्वे वत्तमाने यः च्विप्रमवधारयति, कार्ये न विष्ठम्बते. तदात्वे त मव, दकोष, न दोषवत्‌ |

भ्मभ्यायः | agra: | ४ ans 1 ye : यथा न de: प्रयोगैरमिसंदध्युस्तथा छ्यादजितैरिवरैरिवेपायैरित्येष wether न्याय इत्युपसंहारः! `

त षद्ुण्यस्यातिसंधानविरधश्चे्व न॒ भवति ! कृयानामुपजापरचथाद्व्यसनेषु ` ्रतिकारात्स्वमण्डल्लसंमरहाद्गुणोपायार्ना सम्यक्श्रयोगात्कमेसभ्युत्थानमित्येवं द्रष्टव्यम्‌ ` 11.१८०. ८ ee oo

तदा तु यानपातिष्टेदरिराएट परति sa 1 तद्‌ाऽनेन विधानेन यायादसिपिरं शनैः ॥ १८१ ॥ इदानीमभियास्यतः wale

| यशपचिकीष॑त्यरिराघर प्रत्यभिग्रुखेन तद्‌ाऽनेन भ धनेन ग्द यावः os वच्यमाणोपन्यासः सुखावबेधना्थः ॥ १८१ 1

mate शुभे मासि यायाधयात्रां महीपतिः | फारगुनं FSA चतरं वा मासो. परति यथाबलम्‌ ॥ १८२ ॥

यात्व्यापेच्तया agtisar दीर्घं योद्धमिच्छन्बलप्राय शारदवालन्तिकसस्यप्रायं ` ५ Le gate सागशीषं यायात्‌ । भत्र दि गच्छन्‌ शारदं फलं गृहादिगसं gauge, वासन्तं सस्यजुपहरति । कालश्च महान्दुगपरोषादिकायक्मो मार्गश्च प्रसिद्धवक्रपथो- = ` = पश्चतकाशोदङ्वीरुषो न भवन्ति, कालश्च नातयुष्यशोवः । उपविवमपि न सस्यं नाना- ` a

` प्रयुक्तं प्रियं सस्थत्रयोपधातकालविप्रकषापेच्या च पर sed det) उभयसस्योषवा- = `

| तावकर्षणं सम्यकृतं waned बलापचय इति । उपधातमात्रविकीरषया परहेशाष्य- ` Beet? at यातरि, बलप्रायः फालशुनचै्रयोर्यायात्‌ वासन्तिकसस्यप्रायदेशम्‌ |

म ae eee reer a ee Ee Sse i as es ee ee ee He eo YUE a Ae 7 RO Byte ie नः प ne rece Jie th, Se SRE ER Ee SEP tig ae tn intern ae et mare TE Sp See =-= == षः = ~ व म 5

तदाप्यात्मना यवसादि भवति, परोपघातत्तेत्रगवसस्योपधातात्‌ | यथाबलमिति येन प्रकारेण बलाचुरूपं यायादिखथैः ॥ १८२

८ Eq Fale: अन्येष्वपि तु MST यदा पयेदूभरवं जयम्‌ | तदा यायाद्विय्ैव व्यसने चेस्थिते RA: ॥ १८३ ॥

ग्दुव्यतिरेकेषान्येष्वपि प्राडादिकालेष

wo मेधात्तिथिभाष्यसमलङ्ता | [अवमः व्यसने परस्य खबलकोशादिगवम्‌ | ` तरिमिन्तुत्पन्ने स्वबक्षकाक्लनिरपेन्नो यायात्‌ । व्यसनपीडिता हि शत्रुः साध्यो wath; काष्ठमिव गुणोपयुक्तसन्नियो- गमात्रादेवं विनश्यति ! ` a 1 विभ्ये ति यातन्यमेवावषटभ्यादरय यायात्‌ । महानस्मिन्नेवावगम्यते ।} १८३ eal विधानं as तु यात्रिकं च यथाषरिधि॥ उपण््ास्पदं चैव॒चारन्सम्यणिधाय च ॥ १८४ ॥

ग

fgg? wage डर्यादथपा्िधाह्च । aa “विधानः प्रतिविधान seat दुर्ग तावत्रमूतधान्यादिकं सुखजनयन्त्रप्राकारपरिखादि कार्यम्‌ राष्टस्यापि--सखवल्ं sal.

बलेभयो Tat विधाय छकयाहानमानेम्ब उपसंयस्य प्रत्यन्तेषु प्रतपतन्यं पाष्या प्रति

ME] तत्समथेश्च बलेकदेशः स्वरा स्थापयितव्य; |

TAM WH PRAT च प्रहरणधारथादिसन्जम्‌। यथा. fafa परोपदेशं get श्ास्पदं प्रिष्ठानम्‌ । कितरताऽपरकोयाः कद्धादयो द्रष्ट MAI स्वीछत्याकारस्य परविषये निधृततेसतज्जञानाय सस्यग्यथवद्विधाय प्रयुज्य | किमयं दष्टोपसं्रहं कतुमारज्धमुत्त शन्नपरिमण्डलं कोपयितुमथ मध्यमगरुदासीनं

at संश्रयितुम्‌, तथा मूलयत्रां ar दतुंकामो विधिवच्छेदं वा कतुकाम, इत्यादि यथा चैतदेवं तथा ॥ १८४ ॥ ` ।

संशोध्य त्रिविधं माग प.षिधं चबं स्वकम्‌ ae ie | - A Sane यायादरिपुरं nf १८५ ॥ ५ चिविधः पन्था जाङ्गल eras भ्राटविक इवि। केविदाटचिक्षसयाते वनप्रचेपात्‌ त्रिविध इति | sat उन्नता fir: सम इत्येवं चिविधम्‌ fe ee संशोध्य मागरोधिव्रगुल्मलताविच्छेदेन make: समीकरणं aad य स्वीथकरगं पथिरोधकभ्यालसमुच्छेदः प्रवतैकानामासमीकरं यवलसेनादिमतता चेति, ` ५ षिवधं बलमिति कवि इस्त्यश्चरथपदातिसेनाकेशाङ्मकरास्मकं ` षड्विध बलमित्यन्ये | Sere प्रचेपयमित्यपरे । मैलगत्यभेणिमित्ामित्रारविकः-

बहुयखपरिषफलकशाखाभिः | ॥ १५८५ ॥

यव्यम्‌

` मकरव्यूदसतु सुते जघन्यो werd येन प्रशस्तः wa a फल्गुबलं लभते न

त ममपमुपषक

शत्रुसेविनि मित्रे च गूहे युक्ते भवेत्‌ ॥ an Se re गतपत्यागते चेव स हि कष्टतरो रिपुः ॥ १८६ ॥ oy

शच सेविनि। रटे प्रच्छन्ने Pret गतथरत्यागते चं युक्ततरः स्यात्‌ | ग्रभिदु्ततर श्रातो ada विश्वसेदित्यथैः | यरमाटशच कष्टतरो रिपुरन्येभ्यः ear

दिभ्यः । एवं च युक्ततरवचनाकष्टतरवचनाश्च गतपत्यागतमपराह्यमन्यस्येति गम्यते |

सं चतुनिधः। कारणाद्रतस्तते विपरीतक्ारणादागकते यथा sta यत पुनरागता गुणसुभयो; परियज्य । कारणेनागत इति यः स त्याभ्यो लघुवुद्धित्वायत्किचिस्कारीति |

पुनरस्य प्रत्ययस्तु न कायैः । कारणाद्रतः कारणागतः यथा alsa गतः परस्मा.

स्वदोषेणगत इति सत्कत्तन्या यदि सङ्गितरादागतसततो ग्राह्यः । श्रथ परप्रयुक्तस्तेन बा देषेणापकषचैकाम इति तते नेति ॥ १८६ ॥ `

परराष्ट प्रत्यभिप्रशितः

Eye TUT यायात्तु शकटेन वा ॥ वराहमकराभ्यां षा सूच्या वा गरुडेन AT ॥ १८७

तत्र दण्डाकारा व्यूह TUSSTSi | ca शकटाङृतिस्थानाख्डकट इत्यादि

पुरसताद्रलाध्यत्तो मध्ये राजा पश्चात्सेनापतिः, पाश्व॑योस्तिनस्तेषां समीपेऽास्तत | पदातय इत्येष सवतः समवाये दर इदयहेाऽवियैग्भवति | सर्तेः भयकार्थः सूचीध्य॒ह्‌ लसमुत्थानसेनिकः प्रवीरपुरुषयुखेऽतिदीर्थं ऊर्ध्वो यतः परकक्लोऽन्यैः समं प्रवर्तमानः ।

चथेम्‌ । तद्धि शुरैदैन्यमानसन्येषामपि भङ्गाय भवति । तस्यान्वमन्यकायैमवरदधं निश्वयेनावविष्ठते | परिशिष्टं तु बलं उयहस्यान्तः shaq 1 ^ एवं रचनाविशेषेरुक्तेश्तप्रयेःजनपेक्तया वा विशेषेण तु समायां भूमौ दण्डगरुड- r 2 |

LS RaAIIRsy ll ee प्न चेव oy ` हेन विशेत सदा स्वयम्‌ । १८८ ॥

| मेषापिथिमाष्यसमलङकृता। [समः समन्ताद्विश्तपरिमण्डलो मध्यनिविष्टविजिगीषुः THEE =

सुरान्निगच्ेद्रामष्रा ॥ १८८ ॥

Aart wee निषेश्येत्‌॥ ` ` यतश gant at कलपयेदिरम्‌ ॥ १८९ । a सेनापतिः, समग्रस्य धनस्वाधिपरिर्बलाच्यश्ञः, तयेोरबहुलाभावादुद्विवचननि्. राच wag तदसंभव इति, तदपुरुषास्तच्छब्देनोच्यन्ते | तदीयपुरुषतन्निवेशाच सर्य. दिक्षु waa सभ्निवेशित्तै भवतः | तेन भिन्नैसतुरगगजादिभिस्वत्प्रतिबद्धनिवेशानां संयो. धनाय समन्ततो निवेश्य, गिरिं वने गद वा पष्ठताऽध्यचतं HAT) यते भयमाशङ्कत यथा सा प्राची दिगभवति | एवं निवेशं ्र्यादभिभुखनि्गमाथैमिव विद्वद्भिः ॥ १८६ ॥

Tia स्थापयेदाप्रा्छरतसंत्ान्समन्ततः ॥ ` Sy one

गुल्मान्मलन्यसलमवायान्‌ । aeataeaaeaa: सगाद्खपटदहा, घन्ये विपरीता- ` स्तत्र चोत्पन्नं दुरिचकित्यं महते चानभाय

Ss गुैविशेषयति साद्मानाप्रस दशानित्यमेदा्म्‌

कृतस्नात्‌। कृता संज्ञा सम्बोधनाय येस्ते छृतंज्ञालानवसरे युद्धेषु wgad नादध्वजादिभि्बायैसतूयैमेवाहरिष्यामस्वदपगमाशङ्कायां चैवमेव र्यात्‌ Ug ated ` भ्वञे वोच््छिते प्रथकपरथगवस्थात न्यम्‌, एवं संहतैरेव प्रहर्तव्यं, एवं उयावत्तितन्यमित्यादि

बुद्धे MARU Agar भवन्तः संहतकैर्योधनीयाप्रसारं gat प्रविश पृष्ठे ` शात्‌ प्रहारिणः fast योजयितव्याः, भप्रानामनेकायनशताना पृष्ठं ्ाह्ममित्यादि

So ae

Gee धयेदस्पान्कामं विस्तारयेद्रहुन्‌ ॥ सूच्या वज्र ण चेवेतार्व्यहेन aga योधयेत्‌ ॥ १९१

wea हि बलवद्विस्तीणं बलमासाद्याकयवशे विध्वंसनाय वाहनाघातैः चयं ` यान्ति तद्िनाशे tar इमेऽताऽस्पानात्मीयान्संहतान्येाधयेदन्योन्यपेक्तया = ` सुध्यमानानभित्तवत । इतरेवरानुघहाप्परस्परावुरागास्सद्धायां च॒ परान्धेहवान्सोदुं ` समर्थां भवन्ति| कासं यथेष्टं कायाय बहून्विस्तारयेद्विपरकीर्यन्योषयेदित्यादि मन्येत । भि्स्तार्चेतान्भयमेष्यति, परान्स्वान्वा agregt are: स्यादिति । get gat a ्ोऽत्तव्यृहभेदो ऽग्रतः Wea Pet व्यवस्थितः पाश्वेयोर्भेदनम्‌ | तेन चात्मानं सूचिन्युहं | us oy - fora योधयेत्‌ । सतां च adeggrat प्ररिष्ठावयूदनसमर्थानितिप्रतिग्रहीतवेवं कार- ` णात्‌! यदा तु aad ह्यं तावेव भवतस्तदा स्वे ae विपर्ययः कायेः। geet तु ` पृ्टिमल्वातुरक्तकुशलमाननप्रभूतैकाथैकारित्वादियते विशेषे यथासेमववास््यैः | 4 । योधयेदिति बचनाद्राजा खयं त्मविसंधानाथं व्युददुगाचमशवे प्रपिप्रहभूतस्तिष्ठेत्‌ । = समानतन्वेणोाक्तस्‌ ^. re NS A ee “द्भ शते eget गला राजा तिष्ठेखतिग्रहः। भिन्नसधावनार्थं तु न get ` रः Oh स्पन्दनाः समे युध्येदनूपे नै tea ॥ रक्षगुद्ारते चापरसिचमांयुधेैः* स्थरे ॥ १९२ ॥ aarat देशस्य प्रक्लप्त्यथेमाहं समग्रदेशे रथेरश्वेश्च युध्येत | तत्र हि तेषामप्रतिवातः । 2 MT पानीयप्रायः। तत्राप्यस्योदके हस्तिभिरगधेदकेतु नेभिः। asthe । तत्र सुखप्रचारता। oe ब्तेगुसमैश्च संछन्ने agit: । वद्महणाच्च बलीबदेगर्तायाङकल्ो gaa, समान ` oe RAT) a ema cremsaaamateekar देशसस्मिन्सिद्धिः | at: श दि gees शक्त्यादिभियुध्येत ्ान्नयुद्धलवाेवं खामण्यैप्रदश नाथैत्वाद न ॥ लल (1

केरसेत्रां्च AAT पश्चान शूरसेननान्‌ `।

ee | मेषातिधिभाष्यसमलङ्कृता । = [सप्तमः oe Hig च प्रसिद्धम्‌। भत्स्यसन्नो विराददेशो नागपुरे पञ्चालाः! | उभये कान्य. ST ASA | WRITS माथुराः । Peers भावार्थ प्रत्यये लुप्तनिरिष्टः एत्दशजा हि प्रायेण महावर््माणो बलवन्तः प्रथुवक्तलः शुरा अभिमानिन दुर्विषहा kaa ये$नीकस्थिताः परेषां भयहेतवा भवन्ति। दीघंकायाध्यस्तान्पल्पदेशा aft

“bln. मह्ाकायत्वात्‌ | ल्घवस्तु मरणासमर्थां निर्भयेन जनेन प्रच्छन्ना Pret: ` प्रहरन्ताऽपकारासमथां श्रादशेमूताश्चैत इतरेषां भवन्ति ॥ १.६३ It

TMS ye तांश्च भृशं परीक्षयेत्‌ ॥ ` चष्टा्चैव विजानीयादसीन्योधयतापपि ॥ १९४ ॥

Sa स्वयिलाऽबले Yat दशेयन्किमेषां जीयते जिता एवामी gered नेत्येवं महेषयेत्‌ । “जये महानथलामः, आभितपाभितसुखम्‌ वधे वाऽपि स्वगो मदषिण्डनियाौतने च, पराजये धितयाभाव' इत्यादि Atheism तदुपदेशः | चादश- निमिततनियमान्मानय सहस्ोऽथावश्यंभावेः यदि प्रधानयुरुषः खजनवधो राजा दद्प्रति । : प्रहन्याजेन शिते भीरुत्वात्‌ खयं युद्धं न कामयत इत्यादि । यत्र ये न्रयु्नेतदेष साथे एवायमस्माकमत्र वधः शलोपजीबिमूतानौ सं्ामविशेषधर्मोऽव्ययीमावः खधर्मायासेः SARE, राजा ede रक्तोयः। परिश्ान्तानां चाश्माकमपरिशरान्तसुखमलुयहं ` करिष्यतीस्येवमथं रितः इति ताम्विशेषते agian । Gg: प्रशंसितः परसंब्ययं at कारवेयुस्वालुपपरहैः परिष्वङ्गालङ्कारदानादिना च वशीङकर्यात्‌ 8 चेशं चेवारीणौ योधयां विजानीयात्‌ । कथं युद्धे Seed कोशा बलं घा, र oS aragigaeaa: केचित्त पक्तान्त इयादिचिन्तानित्यत्वान्मटुष्याणायुपङ्कवताऽपि स्वाथेवशादुपङ्बतीयत् दुष्टानप्त्रलमध्ये विन्यसेधथाऽरिदुगाभितेा भवति y १.६४ ` तहुगज्ञस्भोषायमाह

उपरुध्यारिमासीत cs चास्योपपीडयेत्‌

ear ] he SWRI 6 Oe AeTred सर्वजलाशयदशैनाथेम्‌ । तत्र तडागस्य सेतुबन्धेन परयोजनमेदनम्‌। ` कारस्य यंत्रैविदारयं सुरङ्गया वा भङ्गः । परिखायाः gaia dada वा । चछर ` अवीरपुरषैरवसकंदयेत्‌ । gt राच च fear faq| afaik: far ` ` व्ुतानि कवद्धिमेदुष्यैः। ये नराः SIRT जाग्रति, जागरणावजीर्थो ध लोकः सुसाध्यो भवति ॥ १८६ ॥ ५ तक्षिश्च काले भूयो भूयः-- `

उपजप्याुषजयेदूष्ुदय तैव च तत्कृतम्‌ ॥ युक्तं च दषे युध्येत जयपरषसुरपेतभीः ॥ १९७ ॥

उपजप्याः ESI लीनाः स्वराञ्याभिल्लाषियस्तानुपजपेदिति देठः। ` कत्तरि कत्तञ्यन्यपदेशसुपजपेदियथः | उपजपे हुपायेदियथेः । उपजाप es द्िश्लेषास्महितादुष्ठानप्रतिपादनम्‌ ¡= 1 aa चारिणा सुङ्ृतमप्यभिमतदुरगस्येन वा किश्चिसपरारन्धं बलादविकपा््िमाहादि. ` daar मध्यमोदासीनानामन्यतरेय सह संधानमित्यादि बुध्येत eo ee RR दैवे बिजिगीषोरुदूलदैव gad) wa देवसुयुहर्ेषु साधकेषु ` दष्टस्वप्रदशैननिमित्तेषु चायुगुणेष्वनुलोमवावादिषु जयमिच्छलिर्मतभयो ुर्गस्थानानि ` ae यथा प्रथमं ATS गच्छेत्‌ |) १६७ ॥ ५ me

। ` सान्ना दानेन मेदेन समस्तैरथवा पृथक | ee विजेतु परयतेतारि न युद्धेन कदाचन ॥ १९८ न ` त खहा युध्येत । cared बिशिष्स्थापनोपदेशनं gaa च मिथ बहासन- ` RATT TATA ATS त Jee दानं विधानं gemat दिरण्यादीनं प्रीसयुसखादनाथं प्रतिपादनम्‌ |

भेदस्तत्छृलीनादेरपसंभदह तो विरेषयाच्च ततरावित्रासनमियाथ. कारणम्‌ ॥ १६८ ॥ 1

अनित्यो षिनयेा cos द्दश्यते युध्यमानयोः

पराजयदच संग्रामे तसा दं विजयेत्‌ ॥ १९९ ॥ bags a STAT नियमे दश्यते यो जयति सेोऽत्यन्तबलवानबश्यं सेन यश्च 5 asad दुबे्ञश्चावश्यभित्यनिः

1 विजयः ॥

ge मेधातिथिभाष्यसभलङुां | तधम त्रयाणम्युपायानां Gites ° तथा ETS संपन्नो विजयेत रिपुन्यथा ॥ २०० ॥

सखामादीनामसाधक्षत्वे संदिग्धेऽपि जये समानेऽपि, fe पुना रूपेण सह तेन क्षारेण युध्येत येन प्रकारेणास्मना जयः स्यत । जये राज्यं Tash स्वग इत्यु

भयथापि जयः | TUBA दूदयुद्धादिप्रकारः अत्यन्तोच्छेदानुलरणपीडनाभ्यां wget fear: | तथा च व्यास श्राहु। । “शुनरावत्तमानानां निराशानां च जीविनाम्‌ | ag न गक््वद्मतः स्थातुं TRY धन्यः? | ` यदा संदिग्धं पराजयं वदाऽपक्रमय युक्तम्‌ । निगते दि जीवे न कायैमासादयवि, येन अद्रायि पश्यति, स्वगंमजेयवि खव इति ॥ २०० ॥

जित्वा संपूजये वान्त्राह्यणस्चैव after ॥ AST ख्यापयेदभयानि च ॥ २०१॥

॥ ety |

येनकनचिलरकारेण जित्वाऽरि लब्धप्रशमनमिदमतेऽस्मिन्पुरे जनपदे देवत्रा ` हणांश्च धामिकान्विदिताुषटायिनो यथा साम्यासरतिषिद्धवर्ज कामात्खावन्तर- शारीन्‌ जित्वा साध्यप्रवृत्तादिकं गन्धधूपपुष्पद्र्यं सवि भागास्फाटनादिसंस्कारद्रारेण ` यथाहमभ्यर्चयेत्‌ | “eo De ee ar: इटंबिनां परिहारार्थं स्थतिरयथाप्रृत्िविधिटकरभारस्कप्र्थानां प्रदानेन तथा चया बा संवत्ररमेकेो दवौ वा दयादुच्चानां -च पैरजानपदवलानामातपादिडिण्डिमकग- दापातेन स्यापयत्तयैः स्वाम्बदुरागादस्यानमपवितं तेषामप्यारचतान्तं यथास्वं सवं व्यापारमनुविष्ठ॑तिति ॥ २०१॥ 1 cee ae

RANGES क्रियमायेऽपि यदा परजानपदानामन्येषां वा खाम्यनुरागादहं वक्ते

जखभावे बहुमतः स्यादिति मन्येत मदीयस्य दण्डाऽवस्थातुं न शक्छुयात्तदा-- `

समयं ` a aig समकोशदानादि परिमाणं च भवता मम दैवाकारेण पापेन

af फलं कसेक्रिया cert नयानययोः। तथा च श्रतिः "विधिर्विधाने नियति. खमावः कालो aac: कर्म दैवं माग्यानि पुण्यानि भूतीतर्योग पर्यायनामानि परा-

ae ae स्मृतिरपि

भाषः]... or ` ८ oe

उनानीयत्प्रमाशानि gatad छस्मस्तेषामलुरागो भवति । ये च तत्र प्रथाना क he | SATIS प्रतिज्ञासलजनबहत्वादिगुस्तैः चह राजानमेन ETAT ` ` पीठिकादरपह्बन्धादिभमिः प्रूजयेत्‌ ॥ २०८३॥ ध

दान च प्रतिदानं प्रियकारकमेतदुभवं aga ci प्रसिद्धमपि क्रियमायमभिमतानाम- ` रथानां सुखावहं भवेदन्यथा च दुःखयतीत्यथेः | |

तदाऽपि नाल्यमन्तोभनं बा प्रोपिघुखादयति । तस्मात्कालमपे्य दानादाने | कार्ये इवि ॥ Rev | श Se a Aes

भमाणानि च इर्वीत वेषां धर्म्यान्ययोदितान्‌ WHIT पूजयेदेनं पधानपुस्पैः सह ॥ २०३ ॥

यहप्रकारावस्थास्तेषामुपचिवाः पूृवभधत्ताः नहमदेयामरव्रत्तिदेवस्वन्यापाराह्यस्तान- `

कस्मात्पुनः प्रकृतिभ्यो रन्नादिदानघरुच्यते |

आदानमप्रियकरं दानं च प्रियकारकम्‌ अभीषप्ितानामथानां कालयुक्तं WAT ॥ २०४ ॥

देयत्याप्रविपादन ATT राज्ञोऽन्यस्य॒वाऽप्रियकस्मप्रोतेः कारणं हेतु

यत्किचिदतिक्रान्तं teary किञ्चन त्‌

सवे कमदमायत्त विधाने दैवमादुषे _ तयेोदृबमचिन्त्यं तु माचुभे वियते किया ॥ २०५ 4 `

समथांदथेकमकायफलं कसं | तत्खवंमशेषमायत्तमधिकं कापि विदधावीति विधानम्‌ । कममफलं यदिशति तद्विशोषयत्ति। ` ¢ देवमानुषे | दैवधमादो पूवकृतविद्ितप्रतिषिद्धविषये चात्मनः कार्यकर्मफलं = `

` "ष्दैनमात्मश्ृतं विद्यात्कमंवसेवदेदिकम्‌ स्मृतः पुरुषकारस्तु क्रियते afer ॥ इति ge दैवमायुषस्यति प्राप्ते खत्तवशादेवे मानुषस्यापि कारणता विवन्निता = afer

oe ; इदं क्रियाफलमायत्तम्‌ । न qh पुरषकाररदितं फलं ददाति । अवश्यं हि

Ce oe 0 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ॥ । [ सत्तमः ` a : पुरुषप्रयन्नोऽेकितव्यः। न च पुरुषकाये दैवेनेति । दैवाच्च पुरुषकारनिरपेक्तास्फल- ` ` स्यापि पुदषल््चिपात भवेदपि गस्य । waft गमे नियमैर्देवसन्निपावात्फलसेभवे- ` शुमेयः। एवं पुरषपरयत्नादपि यदि aaa स्यत्‌। यती व्यायामे स्ति ` सर्वदा सर्वेषां स्यात्‌! नैतदस्ति | तस्मादुभयं कारथस्‌ ¡ वथा च व्यास ग्राह (महा ` मास्ते. सी. प. २।२)

“'्रारम्भा AIG: Wa निदाने HATE: | देवे पुरुषकारे च परतेाऽन्यन्न विद्यते || ?---इति

| | समानवन्तनेऽपि “दैवं नयानययेर्मानुपं wate पालयति? इति

(1 Wa देवकार्णा WTS: | “eatara AIC | दशय a हि जडड्ोबपङ्‌ वादयः कुणं- ` oe. : ` योऽुरषकाररदिता aft सुखिने निष्प्रतीकारा अन्योपाधिककमेफलं लभमाना; | वथा-

लंपरतीकारा श्र्यव्यङ्गशराः प्रीणाश्च शाखे दष्वार्च दुःखिनो यतमानाश्च | तथा पुरुष. = ` aR देवमात्राभिधानाद्धनाधिगमाशनिनिपातादिभिरिष्टानिष्टफलयुखष्यमानडुप- = `

` लभन्ते, एवं च कृता परक्ञकेतवः कियारम्भोपदेशाः सुततरामथैबन्ता भवनि

` तथा च यलनेन पूर्वहृवानीहेपयुखोमद, इह कृतान्यपि परत sade इति विजा- `

नन्तेऽविचिकित्सा मुष्याः। ध्म एवं प्रयतितन्यस्‌ । तथा चेदाहरन्ति `

जानामि घम्म a च तखरोमि पापं च जानामिन मे fasta ५ धात्रा निसृशोऽक्ि यथा तथाऽहं i a a नातःपरं शासयिवाऽस्ि कश्वित्‌, इति

पुरषकारिणे ag: | “पुरुषकार एवात्र कारणम्‌ | कृषित्मनलसः कुर्वन्‌ खन्या = `

पारफलं कवंकरथकार्यं कृष्यादिषु sega । तथा चेक्तम्‌ ८ | “कर्मेवेदानसाधूनामालम्यातुपसेविवा a 1 . कमं get दि पुरुषो भुड्क्ते चैव न चात्ति न

waft aaa न यसु खन्तस्ठप्यन्ति । तदा तत्र चाम्यवहाररवत्समनन्तरं च फलं `

वन्निमित्तफलोलयाद इति न्यायः । तस्मादत्रादश्व्यापारः। एवं च छत्वाऽथेवन्तः = `

तथा चाहुः

तन्त इति तत्परिग्हाते। छता $पि पुरुषकारो बलवता दैवेनामिभूती विशीयैते 1

५ 9 मनुर्शतिः | 1 सआम्रमिब दाव॑स्पामो ofeed @ जलति । एवं यि दुर्बलं दैव महता यतमेन पुरुषकारे ` पुरस्कृतं wala यथाद्रेमपि दार महत्यमिस्कन्पे प्रक्षिप्तम्‌ । नाभिस्द्दःपयाति | “dd पुरुषकारेण दुर्बलं ह्यपदन्यते | दैवेन चेतनं कमं विरिष्टेनोपहन्यतेःः getq परिकस्प्याह्‌ | ee a 7 तथेदेवपुरुषकारये्देवमेवा चिन्त्य सू | दुशब्डाऽधारणाथैः | wae, = ` कस्मिन्काले तन्निमित्तेन फलं दास्यतीत्येवमचिन्त्यम्‌ | mrad चाख परिज्ञानदेवा- = ` i. वि चार्येतवास््रयेोक्तमशक््यत्वादशश््यमित्ति Pd ee Ma cee । तत्र दैवं निष्फलं मवुष्येषु पुरुषकारो व्यते क्रिया. प्रकृतत्वात्‌ । वित्तं च क्रिया । BTR) किच्विजज्ञानं कृष्यादिभिः cet चिन्तयितुमीदशं मया कृष्यादि कर्तैव्यमेतैः | सधनेदेवादिभिरेव च तस्य चेशं फलमिति । ate प्रारब्धं यदारभमभ्यावसनेषु ` |

` विबत्छते । तेन दैवं समाषेयम्‌, न विपन्नानामप्येनं कततंम्यमिषि । यावरफलवेदनमि- ` oe स्यते केवस्याचिन्त्यत्वान्न तत्परेणासितव्यम्‌ । मलुष्यक््म॑चिन्वयिखा यचस्का्य ` तदष्ठेयम्‌ ¦ यर्किच्वनकारी हि विनश्यतीति ध 1 | शक्तित्रथयोगालुरुषकारेय च युक्तस्य पररषटविजयविकीर्षा यत्र दैवमावुषसेपन्ना = ` ( भवति सैव सवथैसाधिका भवति! तथापि तस्यामविशयं दैवं sade) विरिक्तः Cee | पुखुषकार एव wate: | न हि विजिगोषरर्देवमन्तरेण, तदा यातव्यस्य cgay दैटं ` mgd मववि। वैरुषं समं दैवेन नापिव्यूहं द्वयोर्वा ससंवुस्यम्‌ । = oe ne (eq. = . a Se दैवेन fafrarsge मानुष्यं यस्व ॥ ( [ परिक्लेशेन महता तदथैस्य समाधकम्‌ ध 01 । तदयुक्तम्‌। दैवेन विधानेन पराङ्मुखे gaara? पुरुषङ्ञारः प्रवर्तते भषटविधक- ` | मंणि, aagat क्लेशेना्थं फलं साधयंति, fend वा भवति । श्रवः क्लेशेनाप्यसिद्धो | घा दैवापे्तो भूत्वा न परिवुष्येत्‌ 1 ag Ea पुरषे Ba संयुक्तो यः sade ्रेशेन सख सर्वेषां मन्त्रा्थानामेव साधकः geet: पुरषकषारः। स एष यद।९५पचशुे डरेऽनुश्ठोयते तदा sada विनैकान्तेन समग्रफलसाधका भति । wer इत्या ुदाहरणं श्ले(कद्र येन ८ कंचिदयद्धमपि dt युक्तं पुरषक्मणा |

दशर ` ५ । श । सपा ति धिमाण्यसमलङवा | [ सप्तमः : SUG ष्टेषु शोषितं यथावच्चेक्तमित्यायुपकारकलचषणेन दैषेन हीनाय ae न ददावीवि॥ `: eg Te A 0

। सयुक्तस्यापि दैवेन पुरुषकारेय वर्जितम्‌

विना पुरुषकारेण फलं क्ते प्रयच्छति pee संयुक्तस्यापि देवनेति । दैवथागसतु तस्मात्फलादानादनुमीयते। एवं च पूवस्य

ae ® तदाभावः दैवभावः |

अन्ये त्वाहुः । दैवं यथाकालं पर्याप्तं शाय॒पलम्भादेव ङृतत्वानन छृतमिति यथा =

तघयुरषकाराभावं दशयति वीजघजिंतमिलयवीजम्‌

चन्द्राका्या प्रहा बायुरन्निरापस्तथैव च । oS os इह देवेन साध्यन्ते पौरषेण प्रयत्नतः ॥ ` - ` चन्द्राकासावदुगरदाः ॥ २०५॥ 1

` ` सह वाऽपि व्रनेचुक्तः संधि gear भरयततः ॥ RE हिरण्य भूमि' वा संपर्यस्िषिधं फलम्‌ |] २०६ ॥

` प्राहं च संप THIS TES ` पित्रादथाप्यप्िव्रारा यत्राफलमबप्चुयात्‌ | २०७ ॥

| हरण्यभूमिसंप्त्या ort न तथेधते ato ana a tg” धरुवं लब्धा कृरपप्यायतिक्षमम्‌ ॥ ast gaat तु्मङृतिमेव च ॥ aes: SE स्थिरारम्भं लघुमित्रं प्रशस्यते ॥ २०९ । 4 भ्न लीनं शरं च दक्षं दातारमेव च | 6 | fe a Ota धृतिमन्तं च aparece बुधाः ॥ २१० | Zz छ 9 आयता पएरषङगानं शौर्य करणवेदिता ॥

( स्थौरलक्ष्य q सततयुदासीनयुणोदयः | 222

स्थानप्रपतश्चपस्पेण शन्त्यादि

भव्वभिषारालु ut: feat | पुरुषान ज्ञान पुदष ward शरः aed मवति । `

eas: प्रभूतस्य यथेषां ad are चभ ॥ २०६-२११॥ A

। षायां तधम दैवेन सुखदुःलोपमोणनिमित्तं aes) ate `

दिकरारथरकरेणं समतामापयन्ते। इह स्थ नस्थिता विशेशहलोऽनुरूपथुपक्षायी भवति 5 कादण्यगुदस्मवेन करुणवेदी दवाह्मना ज्ञेमेन

निता 3 सद (क = 22 eee re ^ i

Se > ER: SOAR, 1

«SETAE च पशुडृद्धिकरी च जाङ्गलरूपत्वादवहुफलपत्रठणस्वाचच | एवंगुणा हि मूमि- ` वयिक्छषीवलबहला मवति, दर्भित्तव्याधिरदिता कान्तारमटष्यातभसया चेति | चतुर्यां ` ्रकृतिपरित्यागे चोभयम्‌ । न तते ज्ञापयति न सहसायुधाना प्रकृतिं परित्यजेत-

WT न मिन्रक्ञाशदण्डपरित्यागे नाविशेषं प्रतिक्षणं यां मन्येत तदा गुणवतीमपि ` भूरिं त्यजेत्‌ |; २१२॥

aR ज्ञायते। तश्निमित्तं घनं रचेननान्यत्र घनरच्तायाः कार्थमस्ति। age. = ` फलं हि धनमिति। तथा दि तेन प्रतीच्य यानमासनं दण्डं बिभति उपजप्यानुप- aoe as

2 काले परिष्यन्य वाग्यत्‌ः स्थिता दारधनादि वजेधित्वा घम करिष्यति ये ठ FART 2 aS ey । : tas विनश्यन्ति न तेषां धनदारादि दृष्ट नाप्यहष्टं घर्माधर्मानाचस्थात्‌ ।

स्यतस्तु लोकः संकटं किं करिष्यति ।› ce Zanes

ah कत as < BARA I २१३॥

were | मलुस्ृविः। ० | . 4 पेम्यां सस्यप्रदां नित्यं पञचद्धिकरीपपि |) ae परित्यनेनदपो भूमिमात्ा्थमविचारयन्‌ ॥ २१२ ॥ = i

वादशीमपि मूमिमवि्ञम्बमानः परित्यजेत्‌! = 1 न eee ao 4

कष्या -भाटविकादिभिरनभिभवनीया । नित्यमरव प्रवानयुमयस्‌ । बहुसस्या = `

तस्यासवस्यायाम्‌, किन्तु at परित्यजेया मन्येत स dat परछविभि ्त्ादातुभिषि : oo

MIT धनं WENT रक्षेढनैरपि ॥ ` आत्मानं सततं TAT Tach ॥ २१३ |

छच्छरप्रकारसाध्योऽयं नियमे भवति | MTT Tey | यथा मशक्घाये धूमो मशकान. ee

धनेनापि दारा र्वाः, दारपहरं प्रणिधिसंबधिप्रतयुपलच्था्थै्‌ | es भात्मा तु TT: । अन्येन Tata रक्तितुमसमथैः स्वस्व दता दारानपि `

न च कौमारदारस्यागिखम्‌ | न स्यागप्रतिषेधस्यायं च घा जयति राजधमंप्रकरणेऽपि नायसुक्तो cereal wet । = =. द ag च राजा राव्य" प्राप्य महाधनेाऽश्वमेधादि करिष्यत्यतुलं च सुखमयुकरिष्य- `

न ॒चेदमस्यामनस्थाथां लोकरसंक्ु्टमिति । न च aude

धवः,

६६ | मेधातिथिभाष्यसमलङता | ५ [ सप्तमः | सह सर्वाः सदुखनाः प्रसमीकष्यापदे भृशम्‌ ॥ संयुक्ताश्च विथुक्तारव सपापायान्छनेद्‌ बुधः ॥ २१४

परपदे दैवमातुषाणि व्यसनानि, तानि प्रकृत्िविषयाणि युगपदुपजातानीस्यथै मपि यथा स्युस्तथा संयुक्ताश्च सामपुरस्सरं दाने सामपूर्वं भेदं खामदानमेदसदितं दण्डमेव वा दानमेवेत्यादिकान्तवेपायान्विसुजेहू बुध इति । यत्र and तर्स wea विचायं प्रयुखीतेयथेः ¦ न तु विषण्ण असीत || २१४ |

कथमित्यपेत्तायामाह

STAI च Valais He ॥ = `

: तत्रयं समाश्चिलय प्रयतेताथेसिद्धये ॥ २१५ ॥ साधयेत्कायैमत्मनः ति पाठान्तरम्‌ । = - HIATT प्राप्य कायं मित्रवत्साधयेत्‌ सर्वेोपा्याः समस्ता व्यस्ता एव अयमपि उपेयसामान्यनिदंशमाह । ` a ee Le समाश्रित्याङ्गीरस्य समथैचिन्तनेनेतस्समात्रतं aah; किमुपायः ae नानुमताः समथेस्तथा किं युक्तमिति बिचायंयता केनापायेनेषाभिदं प्रप्तुयादिति । Reet इति त्रथविशेषयं छत्लमित्यथैः । एवं च या यडुपायसाभ्यो यदा यथा युक्तस्तत्र तदा तथा प्रयुढजीत, eee । = ` उपराय एतानामवरथानां चानन्त्याय aad वक्तुमिति समासेनोक्तमतः परीक्तायुपाचरेत्‌ । उपेत्य विशेषभावते९प्याह स तु युक्तो हि संधत्ते युक्त श्रात्मपरक्रमः। ` ताबुभौ नवसंपननौ स्तनाऽप्ययसमन्वित; 47 इति ॥। २१५॥ एवं wales राला सह संयन््य मन्विभिः

व्यायम्याप्ठुल Te Aaa षिरेत्‌

देशे

नन्व RTETE E R

- अन्यायः] : SS aga | ` ee ; ६७ ॥ तत्रात्मभूतैः कालङेरदाये; परिचारकैः | ae सुपरीक्षितमन्नायमचान्पन्तेवि षापरैः | २१७।

तन्रान्तगतगरह प्रात्मरन्ताभूता श्रात्मसमाः RTT Tavera ` ५.

नियतक्राले भच््यमेन्यदानादिविशेषन्ञाः। सहार्य wien विश्वसनीया: । चरि- `

ata: ada: | wy dd सर्व परौक्षितमदनीयमत्ताव्यमव्यात्‌। ` a

THT इशलैवर्धैरन्निचकोारादिभिः कर्तव्या | fanfkaqea gesergear `

भवति वैवर्ण्य gaedriates ग्रविम्लानताऽप्नौ afar वेति। वेवि शब्दः वैवण्यै. - ee!

अवालासु efet च तस्मिन्यर्खा विपत्तिः ! ada faa यत्र कोकिलः. ग्लायति . ` 1 जीवजीवकः, चकोरस्याक्जिणी विनश्यते विषं seit, मवति सुष्कसयवग्रहः स्वेद ` इयादि

अस्नश् विष

| नि mY i

1 as 2 अ ee

विषध्रानि च रत्नानि नियतता धारयेत्सदा ॥ २१८ ee fragegnrarea सवंद्रव्याणि usa वच्ादीनि विशोधयेत्‌। ` विषघ्नानि रत्नानि गरुडादी्यनागदमणिप्र्रतीनि । नियतः प्रे निलयं ४ os . ees भाजनकाल्ञादन्यदाऽपि धार्ये स्यत्‌ ॥ २१८ | eee 00 ae aL | ^ परीभिताः वियर्चैनं START | ( oe ha वेषाभरणसंछद्धः WAY? सुसमाहिताः ॥ २१९ ॥ oo ee a विचारिता उपधाभिः steararan’: स्त्रिये area: परिवारिका ` ` ` उषजने1दकश्रूपनेः करणम संसूपु शेय॒रपचरेयुवेषादिसंयुक्ताः सुवेषाः | स्नानेन =. ` wen समाहिता ache ` 0 bos वेषाभरणः | कपटवेषः केशनलादेवं विवाय । कदाचित्रायुधानि se क fee विश्रब्धं इन्दुः । आभरणानि च विषदिर्धैराभरयै स्परशेयुरिति 1 २१८६ ॥ aoe | एवं प्रयत्नं कुर्वीत यानक्ष्यासनाशने ॥ oe ८ स्नाने प्रसाधने चैव सर्वालङ्ञारकफेषु च ॥ २२०॥ रुवं विषोदकाच्नादिनादौ प्रयत्नं कुर्यात्‌ रचनादि। आल्लनमन्र hea नाथम्‌

sil sleep ieee: ey oh . a a

= ङ

यक्तवानिहरेच्चैव खीभिरन्तःपुरे सह ॥

॥ १

विहृत्य तु यथाकालं पुनः कायांशि चिन्तयेत्‌ ॥ २२१ ॥

तस्मिन्नेवान्तगर ह श्रात्मविनोदाय सजौ भिनबोढभा्यादिभियथांसुखं कीडत | यथाकालमिति यावद्विहर्णकालयिति चेत्तरेण सम्बन्धनीयम्‌ | as; विहत्य बिश्रान्तः। कालापपन्नानि ATTA ATA मन्त्रिभिश्च सदह पुनविचारयेत्‌ ॥ २२१ Net a a इ HSH संपरयेदायुधौयं पनजनम्‌ ॥ = वाहनानि च सवांशि शच्राण्याभरणानि च ॥ २२२ ॥ भन्तःपुरान्निष्कम्यार्लकुत स्यघौयं पश्येत्तस्याच्छायिकां दथात्‌ | ` पुनरिति चचनादपूवांहं दृष्टमपि नित्यं दशेनीयम्‌ । अआयुधजीविनामायुधादौ यत्नो भवति। ` न Ce hare ee सर्वाणि च वाहनानि । तेषां द्शनमप्युपचय विज्ञानार्थम्‌, नियुक्तानां च aa विशेषाधानाथम्‌ । दण्डप्रधानं जीविथृत्यवेत्तशमभीच्थमुभयवस्ततः ॥ २२२ ॥ चेपास्य ब्रृणुयादन्तर्वेरपनि TET । रहस्याख्यायिनां चैव प्रणिधीनां च चेष्टितम्‌ ॥ २२३

- नैवशिकस्योक्तमपि सन्ध्योपासनयुच्यते। प्रजाकार्य ga: कच्वितकालमतिकामे- दिति। उत्तरक्रियानन्तर्ा्थैवा। = त प्रासादादौ भवम्‌ | तस्याख्यायिनः पौरा बा केचि- चेतस्‌ 1 चेष्टा व्यवहारः | किं दष्टं ad कृतं चेति तेषां चास्मि- mare दशेनभिष्यते । परैरनववेधनाथः awe चाथेका्यैकालनियमेनापतितं ata “यथा चेतादितं कायं संपर्येन्नाऽभितापयेत्‌ 1 छच्छरसाध्यमतिक्रान्तसखाध्य' वाऽपि जायते iy? इति ॥ २२३

+ oe mere RN USA

अध्यायः] ` wget) `

किंचिदित्यव्वयम्‌ । = . = तूर्याणि वेएवीयापवभदङ्गमेरीरांखादीनि ! तेषा चेषुभिः age: | meteat यथाकालं सेविशेत्‌, य उचितकालस्तं तन्नयेदिति | गतक्रमे विगताशेष- दुःखः कायदशेनायेात्तिष्ठेत्‌ ॥ २२५ | ae ah

एतदिधानमातिष्ठेदरोगः पृथिवीपतिः अस्वस्थः सवमेतत्त्‌. भृत्येषु विनियोजयेत्‌ ॥ २२६ ॥

इति मानवे ९ मंशास्ते भृगु पोत्ताया सं हिताया सजघमे ATH AMSAT Wen :.

es ४ Varela यदनुकरान्तं “मभ्यंदिनेऽधरात्रे a’ वस्याप्येवंवत्तं व्यापारस्तेन स्वय- (५ | यपतिष्ठेत्‌ अस्वस्थ भृत्येषु विनियेजेयेद्वियुखीतेत्यथे : | यावच्छक्लुयात्तावदेव | ee | €. 4 | oc eee ध pee

| Ba प्रतिविहितस्वतन्त्रछृतात्मरक्तान्यापारः प्रजामात्मनश्च कार्थं करोति 1) २२६ ॥ | a eae << इति श्रीभटमेधातिशथिविरचिते मल्युभाष्ये aadiseqa: ॥

1 म

श्रथ अष्ठमेध्यायः ।

योवै

‘a दः ४

न्यवहारान्दिद्चुस्तु बाह्मणः सह पाथिवः ॥ मन्त्र abate विनीतः sien ॥ १ ॥ „ परजानां पराह्ञन राज्ञो त्तिविहिता । सा चात्र ( Ho ko Ato we) 1 Taare aE विकपद्यकषोर्विंशः | भाजीवनाथं Tee द्विजातीनां निषेवशम्‌ py? क. ak, | पवं Zit वतेमानो लोकानाप्रोत्ययुत्तमान्‌ ।› इति । तथा धरना बधते लोके | अन्येषामपि वर्णानां चच्ियव्त्या जीविनामस्त्येव राभ्याधिकारः | ^ ae. । वलोक्षानां पालकश्च नृपः wa: । कर्मनिष्ठा च विहिता लोकसाधारणे fear SRT च पीडापहारः ¦ द्वयी च पीडा eersest च , aa दुबलस्य बलीयसा धनहरणादिना बाध्यमाना दृष्टा पीडा | इतरस्य तु विध्यतिक्रमजनितेन प्रत्यवायेनामुतिक- इःखोत्पादनमदटपीडा । प्रजा हि द्षमत्सरादिभिरितरेतरमयथावद।चरन्ति कुपथेन यान्त्यदषदेषेण बाध्येरन्‌ । अरत राज्बनाशः । प्रयै" हि राभ्यञ्ुच्यते । तासु विनश्यन्तीषु कस्य राज्यं स्यात्‌ । व्यवहारादया५त USCS. STATA न. मयात्थक्‌ प्रचलन्ति वथा चोमयथाऽपि रङिता मवनिति। धनदण्डथच राज्ञः करशुल्कादि वा। एतदन्या धमिंष्ठजीविका न भवतीति वृत्तिपरि्लयाद्पि राज्यावसादः। श्रता राव्य ROSH SHREW क्तेन्न्‌ | तदिक्ानीयुच्यते। ठ्यवहास्थात्न वादिप्रतिवादिनोरितरेतराशनेाधाराय वर्तिरुच्यते। ` थना ऋादानादयः पदाथः एव॒ विप्रतिपत्तिविषयाः wat विचारणोषरखमथैतया ` कत्तव्य इति | दिदक्ुरिष्युक्त्वा परयेत्का्यांणीति' (He २ 2) सामानाधिकरण्यम्‌ | = नश्च aaah: 'तेषामा्श्रयादानमिषि' (ate ४ ) । तान्‌ पदाथान्विचारयेदिति ` सम्बन्धः | वत्त्यमाणाधिकृतपुरुषाधिष्ठितः प्रदेशः सुभा मवे शस्तदभ्यन्तरभावः | : किमेक एव प्रविशेचत्याह ated: दति ~ अथ सन्च्ेरिति कस्य विशेषणम्‌ १ न ताबन्मन्त्रियो मन्न्रित्ादव सिद्धः | न ` मन्त्रमजानाने मन्त्रीति शक्यते वक्तम्‌

Paya wer] मनुस्मरतिः। ee Re ie दण्ड्यते महामात्यक्लोमादपि sefafied स्यात्‌ । मन्त्रज्ञासतु सन्वः संशयितारो यदि ` निशेदन्यस्य कनचिदपदेशेन प्रसङ्गरोधं कृत्वां रहसि राजान परििधयन्ति ‘gaat `

हानि भूदिति संप्रति निययोऽवभीरिवः । त्वमेव तथा ge यथैष age: संषीयते = `

विशेष्यन्ते वत्तद्धातुतलरिज्ञानमन्ज्ञानम्‌ । नाहमयपत्ते तु कार्जाथैसमभावश्च | मन्त्रि ` ब्रह्मणानां न प्रवेशमात्रमेव किन्ति "नियं पर्येत्‌ aqua वाक्यानि यथायोग्य इतरथाऽद्टाय प्रवेशः स्यात्‌ | श्रते नैकाक्षी नियं gatfencafy मैः सह निरूप्येवि |

चलितं भवतीति ॥ १॥

व्यवस्थिते विकल्पः कायैविशोषापेत्तः | गरीयसि कायें बहुवक्तव्य उपविष्ट श्रासीनः ` ल्घीयसि स्व्पवक्तव्ये स्थितः । क्रममाणस्य सवथा प्रतिषेधः । स दहि मार्गावलोकन- `

सर्वदा विदितत्वद्रसनोषन्यानमेतत्‌ । तेनायमर्थो ge उल्तेषव्यो न पुनः स चरन Gam: कतैन्यः। प्र्मनिषेधावसरे च तेनाभिनेतव्यं न तु प्रन्याण

अ्रोच्यते | बाह्मणविशेषणमेवैतत्‌ । ते मन्त्रज्ञा भूरा निरपेक्तमवधाययन्तः सयुरन्यथा राज्ञोऽनथेमावदेयुः । तथा दि agentes: कशिचिज्नपदेन ` व्यवदरन्सहस्रा जिता यदि न दण्ठ्यते धन वाऽवष्टभ्य न दाप्यते तदा समत्वेन

व्यवहारदशैनै न ST स्थात्‌, पक्तपातमशक्तिं वाऽस्य जनपदा weer) श्रथ

faa Haast जयतीति व्यवहारस्स्वस्माभिनै तदानीमेव निर्णीति इति खामी ` | - san तत्र राजैवं विदित्वा महामा्यमादेशयति “addr मनुष्यो जीयते मम॒

बाधाऽख व्यपनीय? | ते मन्त्रिणो वाऽऽदेयवाक्या मनुष्याणां सर्वेषामनथ्यी च ` प्रहृत्तं प्रतिबध्रन्वि। ` 1 aed तु काकाक्तिषदुभयविशेवथमथेमेदेन wesc मन्यन्ते । यदा मन्त्रिणे `

विनते बाक्पाणिपादचापलरदितः । वेपते aad: स्यात्‌ । पायिवव्रह्यन्न = ` चत्रियस्थैवायञुपदेशः किन्तरछन्यस्यापि प्रथिव्यामधिपतेदेशोश्रस्य न ह्यनया राञ्यमवि- ` `

तत्रासीनः स्थिता वाऽपि पाणिदुचम्य दक्षिणम्‌ ॥ विनीतवेषाभरणः प्दये्कायांणि काथिंणम्‌ ॥ २

` असौ aT धर्मांसनोपविष्टः | स्थिते निषिद्धगतिरलुपविष्ट एव । स्थानासनयोश्च `

परे नाधिप्रत्यथिनेरनिषुयतेा बचनमवधारयेत्‌ । wea खद्ार्थं तथा मन्यन्ते । तपस्ि- ` ज्राह्मणादिषु विवादिषु सितेषु स्थित भ्रासीनेष्वासीनः। | पाणिसुव्यम्धेति उत्तरपाणिुदत्योस्थानं sated: । aagaisd व्यतिकर

श्रनेन व्यकवहारदशेनेन तात्पर्य ख्यापितं भवति । प्रायेण हि. gevatig

#॥ uneatraeniea Salita RE ॥

त as मेधातिथिमाष्यसमलङ्कता। ` ` [टमः

न ददाति सभ्यं जिता इति । पाणिश्रदणं बाहूपलचणायैम्‌ । कवलस्य हि ` हस्तस्य यद्वपवहीरदशन. व्यापारशं पीडाकरम्‌ | न चायमदृष्टाथे उपदेशः ।

विनीतवेषाभरण इति । पूर्व्टोके बाह्याभ्यन्तरेन्दरिथविषयावधानार्थोऽभिहितः।

श्रयं तावह्लोकानां शालीनतया सुखोपसर्षणाथैः । उद्धतवेषे दि राजनि तथाविधानामपरति- पत्तिःस्यात्‌। भतत उद्धतवेषाभरं न कथंचित्‌ स्यात्‌ । वेषः केशवस नविन्यासादिविशेषः श्राभरणं afin । तक्रोदतवेष acs जवनरक्ताम्बरधारितेयादि | sear भरणे दीपिमद्रहरत्नालङ्कारो बहहासथ । सद्यादि इव दुनिरीच्यः सामान्यजनानां

विशषताऽभियुत्तनाम्‌ | पश्येदिति | सभाप्रवेशस्य प्रयोजनमाह--पश्येद्टिचच्ण ।

भरं च राज्ञो दशेनेपदेशो दण्डप्रणयने यथाख्थानाधैप्रतिपादनपर्थन्तो भविष्यति |

तात्प तस्यैव र्ताधिकारः प्रयुक्तः स्यात्‌ ! ईदृशस्य च दशेनस्यान्येषामसंभावनादन- धिकारः। सर्वेषां संशयच्छेदमात्रफलं तु व्यवदारदशेनं प्रायशिचत्तोपदेशवद्विदुषे करह्स्यासत्येव | उक्तं हि 'धमेसंकटेषु छयादिषिः | तथेकबम्यायां वाणिज्यकर्षकपशपाल- ie । प्ररतीनें सवभसामयिकाथैविप्रदपत्तवन्धस्यां बोसषुकमिैयःदुमूतिरिति चथाबिधन्यव. ere नियोगः । तथा हि पठितम्‌ ( ना० Wo ७)

` “जलानि शेणयश्चैव गणाश्वाधिद्ते sa:

प्रतिष्ठा लेप्रवहारार्णां गुवभ्यस्तृत्तरोत्तरम्‌ः | इति

तत्रं Gare बन्धुननसमूहः। def व्यवस्था कृता ततान विचलितव्यम्‌

| कत्र नाश्स्यु्वैतेऽधिकवरं संबन्धिन इति gece Sfug fata, RE समानन्यवहारजीविने aera: | तेषां बन्धुभ्योऽधिकगुरुत्वम्‌ । बान्धवा ` ` दि ज्ञापिध्ममयाद्विचलितं न नियच्छन्ति । aug राजगमनेन श्रि राजपुरष- ` प्रवेशासरिभवनीयत्वेव नश्यतीति श्रविचलनाथै॑प्रतिभूम्रहणपूवकं विचारयन्ति | य एतस्माद्विचजञति। परिषदि दण्डा दातन्यश्चक्ितुं वाऽपि त्था न देवमिति। ` शणाः गशश्चारिणेो गृहपालादादिकरा मठत्राह्मणादयश्च । ते स्वगणिनां व्यवहारं ` पश्येयुः । तत्राविचलाथे' उपसदः कर्तव्याः | पूरे समानकर्मनीविन एकाकिनेऽपि ह्मे इ संभूथकारिणि इति विशेषः | भ्रणिभ्यः सेभूयकारिवया विवादिते ठु लानीति मण्यस्थपुरुषानाहुः | ते निक श्रधिकृतः, thet विद्रान्‌ बराह्मणः। तस्य हि धमसंकदेशु प्रवक्ततवं विहितम्‌! तस्य॒ ` पूर्वेभ्यो गुरव वैदुभ्यात्‌ । रूपस्यापि meq शयशक्तित्वादतः स्वयं विदुषा शर poe

af कार्याभ्यन्तरया भश्रेशिङता एव नि

oer crete ep he tate oF fe ea ES

अध्यायः | ee अवस्छतिः। oe 1. |

` श्वो मन्येताजितोऽस्मीति न्यायेनापि पराजित eee

द्विगुणं दण्डमाखाय weet पुनशदधरेते 1? इति | a ae

1 अन्येषु करगोष्वेवद्ववति | तत्र हयस्ति वचनावसरे aaa’: सम्यक्‌ निर्यातं राज्ञा `

ठ विवेचिते किं बच्यतीति | oe ee LS es

— ्र्थान्तरम्‌--टपैरथि्घतो राजस्थानीयत्ाह्मयः । तथान्यस्य गृहिणः ea `

~ गहे गृहीति सल्रावन्त्यसमर्थादण्डपयन्तोऽसतयेव व्यवहारः सुपरीकितो भवति ¦ वासना- विनयार्थं शरतिगराह्प्रसक्तशिष्यसताद्याः “rag दण्डाच्छारीरासयतनीया्च कर्मणः ~ 3 इति । खस्पेऽपराघे गृहस्थ एव राजायते । महति व्यतिक्रमे राजनिवेदनमेवेचितमि- eke "ह्यस्या ^.

| अतश्च य्कश्िस्पश्येदिति परिसंख्पाथत्वमारेष्य ब्राहमणादीनामविकार safe: = `

| पुनश्च क्लेशेन समधितसदयुक्तम्‌ बिषयभेदादधिकारभेदात्‌। ख्वविषयो हि `

| राज्ञो दण्डावधिक्े त्राह्मथादीनां नियोयावधिः । अधिकारोऽपि Ria: राज्ञो राज्य.

स्थितिग्रयोजनम्‌, इतरेषां संशयच्छेदादेरषरोपकारकस्वम्‌ । शतो ar वृत्तिसङ्कराशङ्खैव = `

| नास्ति | कार्यो विप्रतिपत्तिनिरासः। भ्थिंनां food! साम्यं व्यवहारदने राज्ञा ¶ |

कंतैव्यम्‌ | ar Seated को राज्ञः स्वाधिगमे Ree ॥ २॥ 1

भत्यहं देशदषटेथ Teese हेतुभिः | ५

अष्टादशसु मार्गेषु निबद्धानि पृथक्‌ पृथक्‌ ॥ २ । ae es gama flagaa: कथ्यन्ते । उत्तरेण विवादपदसङ.खयानिरदेश पश्येदिति : oe oe MARTTI कार्याणीति च । अत्यहं पश्येत्कार्याि प्रविदिवलगमने व्यवदहारनि- = ` | णयः कतेन्यः। हेतुभिरिति हैतुर्निंयंयसाधनम्‌ । स च द्विविधः । प्रमायरूपो sae = ` ~ रूपश्च | तत्र प्रमायरूपोऽथैनिथेवहेतुः area: ¦ व्यवस्थारूपो यताऽसत्ये ashe ` निश्चये व्यवहारः संतिष्ठते । यथा स्स्यशपथ उभयानुमत एकः सान्ती यथ्थिप्रत्य- ` in ae धिस्यामभ्युपगतत्रमाणभावः सभ्यैरपरिक्तिताऽपि fraaegat प्रतिपद्यते । न च परी न्ति ५ ee त्स्य पुस वचनादसत्यात्पूवेवकथेनिश्चयः प्रािकानामभ्युपगपेऽपि ज्यवस्थाहेतुभवति । be ध i: | सा च व्यवस्था द्विविधा) खाधारण्यसाधास्यो च। देशमेदादाश्रयगेदात्साऽपि द्विविधा। श्रविरुद्धा विशदा विरुद्धा. यथा .कंषाचिदाकिणत्यानामपुतरा खं

ggg - मेधातिथिभाष्यसमलूता | [अशमः

ृद्धद् गुण्यं नात्येतीतिःः ( १५१ ) विरुद्धा ।

तत्र भेदाश्रया देशदष्टहेतुशब्देनाभिहिताः । शाखदृष्टास्तु हेतवः शाखे पठिताः

। कंस्मितन्यवस्था यथालेख्यं यथेपभोगः साक्िणश्चाडुमाने वस्तुनियतं “यथा नयत्यसू. ` gainer ang: पदम्‌, (ve) इति । यद्यपि ad ark न शाखक्नारव- चनवत््रामाण्यं wad तथाऽपि लौकिकमेव कचिच्छाखमाश्रयिदन्यम्‌ | यद्दश

दष्टमिद्युक्तम्‌ । तस्यां च व्यवस्थायां शाखकाराणां ye संभवति सा प्रमाणम्‌ । या SMART सा नादरणीया | यथा लेख्यक्रमपाठ ( याज्ञव ० व्य० ac ) = ` “उमयाम्यधितेनैव मया दयमुकसूनुना | लिखितं ह्ययुकेनैव लेखकस्तत्वते Raq |? इति । ` यस्यादावेव लेखकः खनाम निवेशयेदिदंनामाहमष्य पुत्रो लिखामीदमिति न ` : करिचदोषः स्यात्‌ । स daa नाम निवेशययनेनेदं लिखितमिति लेखक उपलकच्वितः अथा स्यात्‌ | यदि यसौ लेखकः प्रमाणान्तरेण प्रत्ययितो भवति ततस्त खिर प्रमाणम्‌ |

ie : oe अथ तु लेख्यान्तरदशमेनान्येन घा हेतुना विशिष्टलेखक इति प्रत्यभिज्ञानं स्यादसुप- | ८ लक्वितेऽपि न करिचदोषः | तत्र यदि लेखको न लिखेन्भयेदं लिखितमिति भबेदेव ५ तादृशं लेख्यं परिपूर्यलत्तणम्‌। एषा च ललेलकपरीन्ता तत्रोपयुज्यते। पचक्लेखकस्य सान्ति.

: सन्ति तत्र॒ लेखकसस्बन्धिनी प्रत्ययितता नेपयुज्यते | तथेयमपरा व्यवस्था ` ( नारद १। १४५) CON EDT EGS A ec “लिखितं क्षिखितेनैव anfaada साक्िभिः।साक्तिभ्ये लिखितं श्रयो लिखितेन तु सादति? ae : नस्यामपि व्यवस्थायां किचिश्निबन्धनमस्ति। तथा हि द्विविधं लेख्यम्‌ स्वहस्तं ( ce

प्रविष्टश्रा मूलदिरण्यदानाद्धञ्यत एव । पषा हि “व्रशीतिभागं agar’ “कुसीद्‌- `

` ते च केचन meer: कत्पितव्यवश्थाः केविद्यथावरतववस्थिता wafter । तत्र `

चापराध इदं दिव्यं इयता च कालेन भोगः प्रमाणमिति लौकिकमपि asare

यदि चासावात्माने स्वगोत्रनाज्ना नोपलत्तयेत्ततः कस्य प्रत्ययितता प्माणान्तरादन्विष्यताम्‌) `

: ` स्वान्तभनिऽन्येषां सान्तिणामस्पत्वात्‌ | यत्र aed बहवः प्रययिताः साक्तिण CEST:

भभ्यायः | a |

ee पाधिस्तादशश्चेदयन्त गुशयोगास्स्यादुपेयदेवासतौ एक एव संवादकसम्‌ तथा हि राजा- ` ५ अरहारशासनान्येककायस्थहसक्लिखितान्येव प्रमाणीमवन्ति। weg: amet खयम- ` gan: ‘gegen गृहीतमिदं चास्मै दातञ्यमिततिः। तत्र यदि aa न्तेन ` ग्रहीतमिति तदा पूर्व॑निषद्धं त्रु वायैर्जीयते । तत्र साक्िणामवसर एव नास्ति)

गृहीतमिति, तत्रोभयोरभ्युपगमयोः कन देतुना पूवेणेत्तया बाध्येत न पुनरत्तरेण | «gal ! वुल्यलाद्विरुडवसंशयः | ठतश्च प्रमाणान्वरन्यापारणमेव युक्तम्‌ ¦: ee

खमृहीत्वाऽनुन्मत्तो गृहीतमिति aaa । तत्रापि यदि ब्रयास्रविदत्तमिति et g a o संपादितं असंनिधानास्मतिक्ेख्यं च a गृहीतं लेखकासंनिधानाका्यान्तरेऽतिपातिनि ` त्वरावत्वान्नास्त्येव प्रमाणान्तरस्य साच्यादेरवसर स

wel । दृश्यन्ते हि धनिकदस्तगतलेख्यं क्रमेण सेशोषयन्दः, न च पृष्ठे संशोधितं ` धनमभिलिखन्ति ¦ श्रय तावदिदं दत्तं प्रातरन्यदानीयैकीकृयोपयरिपयिष्यामि सवे वा ध | See कतिपयैरहाभिः संशोध्य det पाटयिष्यामीति । धनिकेन चेपरुद्धस्यासंमवत्यं शमूलल्ा- : अधने घेशुद्धिमागमात्रे दीयमाने कुत इयं तसपरभवति न ददाति यावस्प्तिलेख्यं न दत्त. । भिति। यदि चैषा परिभाषा “लिखितं किखितेनैवेतिः' तदा बललोपधिद्तस्वं कथं विचा- यताम्‌ ¦! नहि त्रलेल्यान्तरसंभवः। तेन यथात्र सत्येव लेख्ये तन्निश्चयाथै प्रामाणा- oe a न्तरं व्यापार्यते तद्रदन्यच्रापि उ्यापारणौयस्‌ ¦ यथा कथ्िदावेदयेत्‌-- “धस्य rae : गत्वा लेख्यं मया छृतमनेने्तमद्य पुण्याहकारणमिमां च घनमात्रां गृहाय, we सवं | दावाऽस्मीद्युक्ता सैव धनमात्रा दत्ता परिशिष्टं न दत्तमितिः--तदाऽस्त्येव खाधकान्तर- ` 181 o व्यापास्यावसरः | तत्न agente aaa: सन्ति तदाऽभिहिते | ख्य | आभासते शवो दानञुत्तमर्येन साधनीयम्‌ । श्रथ तयोरपि रहसि परिमाषेयममूत्तदा देव्याः क्रियाया अवरः ae oa ae । ८ ae ^. धासः सश

ier

इध्येतत्तत्राधिक्यस्‌ । न च सवे राजाधिकृताः सुपरीचिता भवन्ति | यदि तु fre oe

ag च adaeeaarginadtaaaaesd, उत्तरकालं च स एवाह न॒

मेदेवं यदि तुस्थता स्यात्‌ । न ada भ्युपगमे Gena संभवति, न॒ `

यदपि “लिखितं लिखितेनेतिः नैषा परिमाषा वस्वुसामरथ्यायातामवगतिं बाधितुं ५

ve मेधातियिभाष्यसमलङ्कता | [ wen: गृहीतमिति। तेऽपि aitaw: स्युः । तत्रापि शक्यते वक्तमस्य प्रत्ययं गत्वा प्रपन्नो ऽ- हमिति pr

cena न स्छृतिविरोधाद्रस्तुस्थितिराषन्तु शक्ष्यते । aft च यत्रास्य वचनस्या- Tati नास्ति तत प्रमाथं भविष्यति । कचि्नास्ति--यत्र चिरकालं तिष्ठति धनिक. हस्ते लेख्यं यदि हि तेन धरन दत्तं तदा कथमनेन वा नाम न मागिदं लेख्यं न॒ याजि. तमिति । न हि चिरकालयुपेक्ता वस्तुनीदशे संभवति ¦ मिथ्यावादिता त्स्यानुमीयते । तथा चेक्तम्‌ "* सदस्याह कार्येषु बल्ल राज्ञो निवेदयेदिति | यत्र वा मेाग्यबम्धोा न च भेग ्रा्नातेऽपद्ारकालस्तत् विप्रतिपत्तो विनाऽपि साक्छिभिः खदसतलेख्यं न दयध- मणां TE लभन्ते प्रीया त्वयैतदटुक्तं संप्रति त्यजेति । न च पूर्वोक्तख बचनस्यावक्तरः | छृतं लेख्यं तते दास्ामीत्युक्त्वा न दत्तमिति | यदि न ed कथं aeqani मर्षित

ag चैवं सति लेस्यसलहाये भोगः प्रमां स्यात्‌ । केवलस्य तु गस्य प्रामाण्यमा- नन्ति । Rad साक्षिणो भुक्तिरितिः? |

‡

किमिदं प्रयुक्तं पर्नुयुज्यामे । विशिषटकषालो मेगः प्रमाणं न ama) एं हि प्यते ( १४७ ) “यलिकिचिदशवर्षाणि?--तथा ““पश्यतोऽनरवते भूमे्हानिर्धिंशति- वाणिकीविः (ate व्य० २४) | Rede oe कस्तद्यस्यार्थो “लिखितं लिखितेनेषेतिःः

व्याख्यातमन्यैः। कतर विशेषसंशयेऽनेनैत्विखितं न वेति लिखितेन निश्चित. Ss aendag fat) यत्तु साक्निखमक्ं तत्र छताकृतसदैहं खाक्तिमिररति। त एव सतर प्रमाणम्‌ । न तत्र तच्छृवलेख्यान्तरदशीनयुषदुष्यते । वबुद्धपूरवेु च ऋणादानादिष केवलेभ्यः साक्निभ्यो लिखितं aa: | साक्षिणो हि विस्मरेवुरन्यतरेण वा सम्बन्धं गच्छे ` युरन्यद्वा पातक्स्यासाक्वित्वे हेतुमासादयेयुः । लेख्यं त्वभियोगवत श्रात्माधीनदया | खस्चमिवि साक्िभ्यः प्रयसतवं तस्य । पवदेवाह “लिखिते न तु साचविणः?, इति! ` सखदसतप्रति्ठ त विस्मरतमप्यथं इत्तमिति मन्यते ! मृता वा साक्षिणस्तद्रसतुप्रसयभिन्ञानेन

- भध्यायः | aye: | Ogee | श्रहमदश्चसु मागंषु feat विवादस्य | एतानर्थातुदिश्य पुरुषाः प्रायेण विवदन्ते © | न विरुद्धानि कार्याणि प्रयेोजनान्यथैसिद्धय इति यावत्तान्युत्तरत्र दशेयिष्यामः । शि 0 Gan JaR प्राधान्यमेतेषामाहं । एतानि प्रत्येकं प्रयोज्कानि न. पुनः पर ` शि स्परमन्तमवन्ति | यथान्यान्यतुषङ्कादिष्वन्तभवन्ति | नैवमेते | भयुषक्तानि तु सहस्रशः ee ५

` तेषामाचगृखादान निक्षेपाऽखापिषिक्रयः ।॥ सम्भूय च Aga दन्तस्यानपक्मं च ॥ ४॥ वैतनस्यैव चादान' संविदश्च व्यतिक्रमः ॥ क्रयविक्रयानुशये विवादः खामिपालयेाः ॥ ५। समाविवादधमश् पारुष्ये दण्डवाचिके ॥ स्तेयं च साहः चेव Slama च ॥ ६ ॥ स्वीपुंधरमो विभाग चतमाहय एव a | 1 a

पदान्यष्टदशेतानि व्यवहारस्थिताविह ॥ ७ 1 4 Ss

` षाठक्रमपेत्तगणदानस्यादयत्वं प्राथम्यम्‌ । अथवा yeaa । श्रनेन हि वन- ९ — बासिनाऽपि स्पृश्यन्ते! ऋणादानादुषक्तमद्रथाङानमेव च । यथा ऋणं ते सया a लेख्यं प्रयच्छेयादि | नैतदणादानम्‌ , wget g तत्रेति तद्न्यपदेश्यम्‌ । तथा ` aa देयमदेयं च येन यत्र यथा च यत्‌ । दानमरहणथर्माश्चेति 1 ( नारद 212 ) aa Raut wad Reed च यस्य च ऋक्थं हरेत्‌ । अदेयं aad द्विगुयादधिकरं ५ | gad च दूवादिभागेनेति पुत्रेण wal पिता चेति। तथा (नारद१।१६) : er tt पवितं दद्यादृणं पुत्रकृतं तथा | अभ्युपेतादते यद्रा सह पया छतं भवेत्‌ I” ke wef देयमित्यत्रेतदन्तभूतं तथापि aaead विशेषानपेत्तं खल्पते देयम्‌, इदं तु कठ्‌. नियमादिति गोबलीवदैवद्धववि Seer यावदपि द्वैशुण्यप्यन्तं वत्रापि मेदः पूर्ववत्‌ | यत्रेति पाठे देशकाल्ग्रहणम्‌ ¦ यत्रैव गृहीतं त्रैव देयम्‌ । सत्यां घनिकेच्छायां देशान्तरेऽपि सति संमते कालोऽपि | शस्चनिच्छेदयुक्तम्‌ | “Ast वा सत्सु सस्ये 1 यदा वाख धनागमं मन्येतेति"? | यथाः सति संभवे wag । wala करिचदंशे! यावे wala संशुदधमिति | स्वभावेन परिक्ठीणेन ““करमथाऽपि सममिति (wae : (दानमहणधघरमाः इति साचिलेख्यादयः। पारुष्ये दश्डवाचिके इति

धः मेषातिथिमाष्यसमलङ्कता | | [श्रमः ` पुमानिति शकपाथिवादिवस्समासः। खरो च पुमौश्चेति निग्रहे स्ीपुंसधमें इति ( स्यात्‌ ॥ ४--७ ॥ ५

एषु स्थानेषु wag विवादं चतां वरणम्‌ ॥

धमे ज्ादबतमाभित्य छुयाका्यविनिभंयम्‌ ॥ ८ |

Wrage प्राधान्यसूयापना्थम्‌ | अन्येऽपि न्यवहारदहेतवः सन्ति | यथा निवस- नाथ त्वया मे वेम दत्तं तत्र किमित्यर्वांबत्छराहन्यस्मै ददासीति | न चेदं दत्तानपाकर्मं न त्र स्रस्वत्निदृत्तिरस्ति मेगालुज्ञामाघ्रं वसतः । तथा मदीयस्थण्डिलाभिमुखं त्वया वैश्मनि mare कृतमिति । धमं शाप्वतमाशरित्थेति | अरथेकामावराष्ती । wear शाश्वता धमे श्रनिद्प्रथमतेा या व्यवस्था तामनुपाल्तयेत्‌ | या त्िदानीन्तयैः प्रवततिता साऽशाश्वतत्वादनादरः

यदा खयं न Hara वपति; कायद्रानम्‌ ॥ तद्‌ नियुज्ञ्याहिद्वंसं ब्राह्मणं कायेदरेने ॥ ९ ॥ “््टादशपदाभि नं प्राड्विवाकेतिसक्कितम्‌ | oe oe meitferai च ङ्कशलं शुतिस्परतिपरायथम्‌। = तशिदतिपातिकार्यान्तरव्यासङ्गादपाटवाद्रा यदि खयं न पश्येत्तदा Agent ` ` नियोज्यः ! विद्वत्ता च या व्यवहारविषय सा तदधिकारत एवाथेगृदीता | नहि यो यन्न जानाति स तत्राधिकारमहंति ¦ धर्मशाखपरिज्ञाने तु रागद्रेषदेषेण विपरीतार्था- बवारयनिषृत्त्यथैमुपयुज्यते | धरमज््तु सतेरपि caged; शाख्ममयेन न विपर्येति इल्युपयो- गवद्धर्मराश्नपरिज्ञानम्‌ | व्यवहारदर्शनै तु वदथेगरहीतम्‌ | येन चिना न शक्यते व्यवदार- ` नियेयः कुम्‌ तद्विज्ञानं तदयिकाराक्वप्तम्‌ । यतु ज्ञास ऽन्यथा क्रियते तन्निडचिरप- ` ` देशान्तरबिषया । वच्यति Saag यत्नान्वरमपि--षिदविदक्लयः१, 'राज्ञध प्रकृता विद्रानिषिः। शाखान्तरपरिज्ञानं तु व्यवहारेऽधिक्रियमाणस्ादृष्टाय स्यात्‌ । नियोभ्यो «Rarer पठितन्वम्‌। निययंञ्यादिति Agee सख्वरायत्तोपसूष्टादिति हि कातीया भात्मनेषदं स्मरन्ति । € i (

` जाप्या eat परविरय स्थानासलनेषु TAZ | पुनवेचनं प्रदर्शनाथं salequa ` ८ वा तेन राजस्थाने नपविशति.।॥ १० | ध. यस्मिन्देशे निषीदन्ति विषा बेदविदख्यः ॥ राज्ञधाधिकृता विद्रान््रह्मणस्तां सथां fae: 1) ११ . fe ८ उक्तं aut प्रविश्य व्यतव्रहासन्पश्येदिति। सभाशब्दश्च लोके गृहप्रासादविक्तेषे

वतैते “मयेन निमिता दिव्या सभा हेमपरिष्करतेति'?--कविर्पुरुषविशेष्तवटिता समेति |

afageas सभाया लक्तणमाह | यत्र चये ब्राह्मया वेदविदः सन्निधीयन्ते, रज्ञ्वस- (श

च्छन्धो कतो ऽधिकृते विद्वानिति । श्रथवा प्रकृतो ऽनन्तरश्छोके सज्निदितः । चेह gas. ` `

तृष्णीमासीने हसक्तेपेण वा शालन्यायविरद्ं तरुवेन्किरिविषो पापभाग्भवति , तेननैषा = प्रत्याशा कतैन्या--द्वितीयः प्राड्‌विकाके मिथ्या पश्यति, स एव योज्यते, रहं तूष्णींभूत ` saree: किमित्येनसा area इति । समाप्रवेशनिषेषेन चत्र व्ववहारद्ीनाधिकार- ` प्रतिपत्तिः प्रतिषिध्यते | खभावा न पवेष्टष्येति। व्यवदहारदशैनाधिकारोन प्रवि- ` पादनीय gad: । प्रतिपन्नश्चेत्समखसं वक्तव्यम्‌ । अनेन तनधिक्चवस्यापि यच्च्छया ` सन्निददितस्य मिथ्यापश्यस्पु सभ्येषु विदुषस्तृष्णीं भावं नेच्छन्ति ¦ तथा च ‹ नियुक्तो ars नियुक्तो वा धर्मज्ञो वक्तुमर्हति" ( नारद ३।२)। श्रथ राजयुरषपर्ैतुयोग are ` इयते किमिलयनधिकते। व्रवीति ततश्च तत्प्रदेशादपस्ैव्यम्‌ | :

५ ae : a ध न्यते भरक्षमाणानां हतास्तत्र सभासदः ॥ १४

(Reta | seared स्तुत्यम्‌ । aa ब्रह्मणः सभा निरवरदेवमियमपीति ॥ ११ pee धर्मो विद्धस्त्वधर्मेण समां यत्रोपतिष्ठते ॥ ~ MRT चास्य न ढुन्तन्ति विद्धास्तत्र 'सभासदः-॥ १२॥ सभावषान पवेष्न्या वक्तव्यं वा समञ्ञसम्‌ अन्रुवन्विन्नवन्वाऽपिनरो" मवति किखिपरी ॥ १३। oo भरनेनार्थेन ge fafifert) प्रतिपन्नाधिकारेण मिथ्यादर्शनं न कतैव्यमन्येन ` क्रियमाणं नेेचणीयम्‌ । तत्नोभयथा देषः । श्न्रवन्नन्येन विपरीते्वुषठोयमाने `

र तदिदधुक्तं दुबेल्दिंसाया ` विमोचने शक्तश्चेदिति ( गोतम सू. १६ ) ॥ १६॥

यत्र धर्मो ह्यधर्येण aa यत्रानृतेन च॥

रेते न तत्वुद्धरन्त ततस्ते हला;

&

विपरीतमाचरन्ता सभासद्धिरुपेच्त्यै, साक्षिश्च | qaqa सलयानृतत्रहणेन बा सिद्धं शोकपूरणसुभयोरपादानम्‌ । अतो विषयभेदेन ज्याख्यातम्‌ ।। १४

धमे एव हतो हन्ति धर्मो रक्षति रक्षितः ॥ TEER न. हन्तव्यो मा नो धर्मो ear वधीत्‌ ॥ १५॥ | न भयाद्न्यथाद्शनं कतैव्यं यतो धर्मौ व्यतिक्रान्तः सन्‌ हन्ति इत्यथः प्रतवथी ` तत्सहायो राजा AT) तथा धमं ga पालितः सर्वतो अयमपनुदति मनापकतुमथ्यांदयः Ber: Vagus | तस्मादेर्वेजानानः Yass धर्माधीने इति धर्मौ न हन्तव्यः इति | यदि

परय धमं हन्मसखदा सेऽस्मान्सषे इष रोषितः प्रतिहन्तीत्यतो धमा हतः सन्मासमा- ` न्वधोदियास्मपरित्रााथं धर्मों रच्वितन्यः ॥ १५ |

av हि मगवान्धैस्तस्य य; इर्ते त्वर्‌ | छल त विदुर्दवास्तस्माद्मै' न लोपयेत्‌ ॥ १६ ॥ oe ` इषलशब्दनिवेचनेन मिथ्यादशी निन्द्यते । न जापिवरृषलो वृषलः, fe वहि यो

` वृषस्य staaflat धरमस्यालंङरूते । निवृत्तिवषनो ऽलं शब्द Ue Ss ee शं वृषल stead देवा; प्रतिपन्नाः 1 मवुश्यास्तु यदि जातिशब्दमेव मन्यन्ते ` काम मन्यन्तां प्रमाणतरास्तु देवाः! ते चानेन प्रत्तिनिमित्तेन बृषलशब्दप्रयोगं मन्यन्ते देवमरहयमथेवादः | तस्माच्छराद्धकाले aad प्रा्न्यम्‌ । “हन्तव्यो वृषलश्चौर इत्या- ag क्रियासु मिथ्यादरशी बाह्य एव वृषलशब्देन महत्य इति । अतौ व्रषलत्वं मा

= प्रापमिति धमः न लोपयेन्न नाशयेदिति व्रषलत्वाध्यारोपो निन्दा et

एक एव सुहृदर्मोः निधनेऽप्यनुयाति यः ॥ शरीरेण-सम नाशं सर्वमन्यद्धि गच्छति || १७

भयाद्धमांतिक्रमो न क्ैभ्य इत्येतत्‌ “ad एव war हन्ति? इत्यनेनापदिषटम्‌ | Metra कर्तव्य इत्यनेनोपदिश्यते। यत र्कः सुद्द्धमस्तत्र स्नेहो भावनीय

अन्योऽपि ager: सह्यत कार्यमपे्य जहाति जीवन्तम्‌ । योऽपि स्यादव्थन्तमिध्र ` तस्यापि सौहाह॑मा निधनात्‌ avg सृतमपि पुरुषमन्वेत्यते न सुहदपेच्तया मिथ्या-

मेषातिधिभाष्यसमलङ्कता । = [ अष्टमः

+o FLD RRB mete Som ee pi cree

i ee re ( oS १.

मूम्यपहारदोषभांग्मविष्यति। बयं तु तदकारिणः किमिति दाषवन्तः स्यामः-यतस्त- = ` स्यपं चतुर्धां बिभञ्यते। अथेवादश्चायम्‌। न हान्यछ्तस्यैनसोऽन्यत्र गमनमस्ि। = ` तेषामपि मिथ्यादशैननिषेधातिक्रमादुस्पथते पापं मिथ्यालबनं, राज्ञः खयमपश्यताऽव्यधि- ie x (| कृतरानस्थानीयादिदेषादोषलक्वम्‌। यदि वा राजाधिक्कता मिथ्याचरिेन ज्ञापितः पराजितं `

छृतेपलक्तणाथं वा राजग्रहणम्‌ | यदा राजा खयं मिथ्या पश्यति तक्षा दुष्यति | चदा राजस्थानीयस्तदा ठस्य देष इत्यथः ॥ १८

ऋशप्रतिषेधाथ निन्दाप्रशंसाभ्यां श्ुभाश्चुमफलदशेनाथां अथैवादाः ॥ १८ ॥

वत्वाच्छूहा aft सभां प्रविष्टा मन्तरितवादनुज्ञातन्यवहारनिशीयासतद्रता ष्न्यवस्थां कथं. ` Z

चित्सरछृतबुदधये ag: । न च स्त्र ठ्यवहारे स्प्विशाक्ञपरिज्ञानुपयुज्यते येन तदभा- `

he वादयेलुपरत्वादनयेकः शुद्रप्रतिषेध भाशद्त | तथा हि जयपराजयक्छारणानि लै किक- । > ` प्रमाणवेयान्येव साच्त्यादीनि-- श्रयं सान्ती धाभिकेो न चैतस्य फेनचित्सम्बन्धेन सम्बन्धी

। अयं खसाच््यसच्द्दष्टव्यभिचारत्वादित्येवमादि शक्यते व्युत्पन्नवुद्धिना qaqa

a oe wafmantiray । wae प्राप्तस्य प्रतिषेधोऽयम्‌ । न च मन्त्रः

तेनायमर्थो यपि करथंचिच्छो न्यायल्ेशात्समयिगच्छेततथापि a मन्त्री निप्रह्ाधि्ता वा न रिंचितनूयात्‌ । gas याच्य

पादो धर्मस्य करं पादः साक्षिणमृच्छति ॥ पाद्‌; समासदः सवान्पादो राजानमृच्छति ॥ १८ ॥ ध न चेषा मनीषा कतंग्या --““र्थिना प्रय्थिना वाऽन्यतरस्य भूम्या्पहियते स एव

ge न निगृहीते न च पुनः सम्यक्‌ नियं करोति ततः सोऽपि पापभाग्भवति | अधि `

रजा भवत्यनेनास्तु मुच्यन्ते च सभाषदः॥ एना मच्छति कर्तारं निन्दा यत्र निन्धते ॥ १९ ॥ ee एष एवार्थो विपयैयेणोच्यते । यत्र area ar गोपयितुं न लभते प्रकटीक्रियते

जातिमात्रोपजीवी वा कामं स्या्राह्मणएत्रवः ॥ TTA TW तु श्रः कथंचन ॥ २०॥ Loe उक्तं Mad: सहं whale जर्यान्मन्तिभिन्च मन्वन्ञः । तत्र मन्त्रिणां जातेरविशेषि- `

तथाहि ' तैः साधे चिन्तयेत्‌ ' इत्युक्ता तते ब्राह्मणेन सद चिन्त

द 0 मेधातिथिमाष्यस्तमलङ्ता | | [ wea ` Sa न ुनरयुज्ञानमेव । अत एव कोसभित्याह । कामशब्दप्रयोगे हि विधित्वं व्याहन्यते 0 ne = ke ee भन्ये Tad । ब्राह्मणस्य श्रवकतुखविधानात्तदा नियोज्यो विद्वन्सयाद्राह्चय इति | चत्नियादयखयोऽपि वर्णां निषिद्धास्तत्रेह पुनः शुद्रमतिषेधो Pesan चतन्निय- वैश्ययोरभ्युज्ञाना्थ इति शोषं समानम्‌ ८ ee ee जातिमाघ्नयुपजीवतीति मात्रशब्दाऽवधारणे। नाक्षणजातिमेव केवलासुपाश्रिस्य जीवति नाध्ययनदीन्‌ गुणवनिशेषान्निगगणस्वात्‌। gauss: कुत्सायाम्‌ । Ro I

यस्य TT Fed राज्ञो धमविवेचनस्‌ ॥

soi

पूषविधिशेषो$यमथैवादः | यस्य राज्ञः श्रो धमं विवेचनं धरैनियंयं कोति तस्य Stale नश्यति राष्ट प्रजाः कर्दमे गौरिव ॥ २१ oe

५.

अवमपि पूववदथंवाद एव । प्रकरणाच शूद्रभूयिष्ठता विवादनिर्यये शुद्रविषया दर्व्या | ` . क यत्रे शद्रा भूयांसो विबादनियंयकारासद्राषटुमाशु विनश्यति इुभिंचव्याधिपीडाभिः। रषट्नाशे च राषट्पतेनाश ead मवति । ` नास्तिकाक्रान्तमिति cera: | यथा ase: परलेकापवादिमिर्तोकायतिकायैराकान्दमधिष्ठितमतद्याद्विजस ; न हि. ` भासिकानां ब्राह्मणादिभे यथाथैः सेकीर्यत्वात्‌ | age वै्वणिग्न्यपदेशादिवद्राद्य- २॥

४ श्रष्यायः] ` मदेस्ृतिः। 1 ae क्रियाव्रहयं संप्रहानसूतरे चोदितं श्राद्धाय निगृहते' (त्ये शतः इत्ययम्‌ । न च ` frag यृहात्यादि विषयमेव, भष्येऽवुक्तस्वात्‌ ॥२३॥ 3 Oh ee ee

BAAN TA बुध्वा IATA च RTS 1

वणक्रमेण सर्वाणि प््येत्का्यांसि कार्थिखाम्‌ ॥ २४ ॥ 4.

चर्माधमविव केवलावर्थानर्यौ-ननोदिरण्यादिलमेऽयेसद्धिपयैयो बाऽनैः। = क्षि तहिं । घम एवा्थोऽनथैश्ाधम इति बुहुध्वा हदि Mae कार्याशि पश्येत्‌ ee श्रथवाऽथांनथादपि atgeat धर्माधर्मावपि । ade सारता बेद्धन्याऽर्धस्य फर wat) अथवा यत्र महाननथैः Bearcats परिदरेत्‌ | शक्यो हि महताऽयेनेषदधर्मो = `

| हानप्रायरिचत्तादिना निसकठुंम्‌ | सन्निपाते च व्यवहारिणां बहूनां adear शआ्मश्रयि- ` र

तव्यः । एष च दशने क्रमे वानां यदा wast तुस्यपीडा भवति। यदा खवख्ै- = ` ` स्याप्यात्ययिकं कायं मदद्वा तदा ‹ यस्य चात्ययिका पीडाः इत्यनेन न्यायेन तदेव प्रथम ` पश्येत्‌ न कममाद्वियेत। राध्यस्थिर्यर्थो दि व्यवहारनि्ैय इत्युक्तमता न यथाश्रतमा- a a ` अ्रयणीयम्‌ | २४ न ee . । बाहचेविमावयेरिलङ्गेमावमन्तमतं दरणम्‌ | Pig सखरव्ेङ्गिताकारेधध्चुषा Asia च ॥ २५॥ oo aa चेदमाह। अ्नुमानेनामि सलानरतवादिता व्यवहारतः aifsat च निश्वे- | ` तव्या इति कोकाथैः। श्रतश्च खरादिघ्रहणं प्रदशेनाथैम्‌ । तेन यन्निश्ितलिङ्ग वेनैव ` परिकिन्धादिसुक्तं भवति, न पुनः खरादिभिरेव सव्यभिचारित्वातेवाम्‌ । ब्रबुचित- ` gaia हि महाप्रङृतिदशैनेन सत्यकारिणोऽपि खभावता fied | WAG `` Maar भवन्वि। खरश्च वथैश्ेद्गितं च खरवयोङ्गितानि तेषामाकाराः स्वरवर्ण. ` | | क्गिताकाराः। आकारो विकारः। स्वाभाविका हि खरादीनामन्यथालम्‌ । वैः ` ` विभावयेत्धिशधिद्धयात्‌। भावससमिप्रायमन्वगदं मवुष्यायां विवादिसाद्यादीनाम्‌ । ` चेत्र स्वरस्य विकारो वाचि गङ्दरदिवादि | ब॑स्य गाघ्ररूपनिपर्ययादि। efed सेदवेयथु- tae) चक्षुषा संभनमक्रोषदष्टिपातेन। चेष्टितेन हस्नित्तेयभूविदतेपादि । ee चैतत्‌ यद्गूह्यमानमप्यभिप्रायं स्वरादयः प्रकाशयन्ति guar लच्त्यमाण | यतः प्रसिद्धमेतेषां गूढामिप्रायप्रकटनसाम्यम्‌ | २५॥ तथा हि लके a आकाररिङ्गितेगंर्या चेष्टया भाषितेन च ध नेत्रवक्त्रविकारेथ Wade मनः ॥२६॥ ` . ` . .द्टशक्तिताऽनेन ata स्वरादीनां पूर्वोक्ताऽर्थाधिगमेन दशैयवीत्यप तत्राक्रियन्ते विक्रयन्त इत्याक्षाया इङ्गितादयः। इद्धि

gga मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। = f sea

Ragga) गतिः पूरवकोकादत्राधिका । सा प्रस्ललम्ती स्वभावताऽन्यथा- भूवा। भाषितं diated वचनम्‌ । वक्वविकार mead: शेषं ` ate एव व्याख्यातम्‌ । पतैविकृतैरन्तर्गतं चित्तं लौकिवौरनयत्रापि गृह्यत इति ` समासार्थ ॥९८॥ 4 4

बाठदायादिकं रिक्थं तावद्रानादुपाख्येत्‌ यावत स्यात्पाषटत्तो AWATISAARAT! |] २७॥

नतु च SAAT वक्तव्यतया प्रस्तुतम्‌ | तत्र कः प्रसङ्गो बालधनसत्ायाः | Bead | बिवादपदतामेवैतद्धिषयान्निवतैयिदुमिदमारभ्यते | बालधन राज्ञा स्वधनव-

oe a परिपालनीयम्‌ । श्रम्यथा पि्व्यादिवान्धवा मयेदं रचणीयं मयेदमिति विवदेरन्‌ ।

न चान्यः प्रसङ्गोऽस्ति । अ्ाशङ्खयमानन्यवहारवचच । न केवलेषु राजधर्मषूपदिश्यते

` भरतोऽस्मन्तेवावसरे वक्तव्यम्‌ । वाला दायादऽस्य वदिदं बालदायादिकस्‌। ` दायादः स्वाम्यत्रोच्यते । बालस्वामिकं घनं तावद्राजा रकषेव्यावदसौ समवृत्ती ` शच्डलास्लागते यावद्राऽतौतथैशवः भ्िकरान्तबालमावः | अयं च Ree) ` यो गृहशैशवी भवति तदथैमतीतशैशवयुच्यते-यस्तु तकः स निद्तपि aaa oo भ्रा समावतेनासरतिपास्यधनः eq) अथवा द्विजातीनां समावतैनमवधिरन्येषां भैश्वाययः॥२७॥ `

वशाऽपुत्रासु चैवं gaa’ निष्डुलासु च ॥ प्रतित्रतासु च aig विधवाखातुरासु च ॥ २८ ॥

थः कश्ििक्नायस्तस्य सर्वस्य धनं राजा यथावत्परिरकेत्‌। तथा चेादाहरथमात्ं ` a a “ AMAT: | एवं प्रजापालनमनुद्ितं भवति । पुस्त शोकः कालनियमा्थैः | वशर । बन्ध्या । शपुकराऽसमर्पुत्राऽविद्यमानपुत्ा glaga वा । वशाश्वापुत्राश्चेवि दनद बशाऽप्यपुत्ैव | सत्यम्‌ । उभयोपादाने तु सलपि AU तस्याः demu । ae शधिविन्नायां भता fetat भवति। fersRermed तासां विशेषणं यासां न es रपिदरज्यभातः ped परिर्षकेाऽस्ि २ त्वा STATA: बान्धवास्तु HET = `

गः। पदावसाने ल राजा अवा रुः याः ॥ `

oe ज aaa; | a ager ee ^ दद:

ge या तु खयमेव कथंचिच्छक्तो न तत्र बान्धवानां व्यापारोऽस्ि। धरत एवाह । ` 4 ao श्रातुरास्विति । ्रसामथ्येमेतेन wea ग्मन्यैस्त्वातुरभदर का भ्रातुर व्याख्याता | eee अविधवाऽपि भतुरसाम्या दाव रकया स्यादिति नि्मवुष्याणामेतत्‌ । इलं बन्धुनातयाखां = ` नास्वि ताः निष्कुलाः। अन्ये तु geet निष्ुलामाहः । तासामपि वेशाययुपार्नितं ` धने अपतितानां राज्ञा रक्यम्‌ । efit पत्ते खतन््रनिष्डुलामहणम्‌ । पतिव्रतासु ` i. eS विधवासु | मृतक विधवा | धव इति भवनाम। तद्रहिता विधवा | at चेत्पति.- ` oe : : i व्रता भवतति तदा aT teaaat | व्यभिचौररतानां तु खोधनानहत्वं स्म्रत्यंतरे Teas | a । 1 ('श्रपकारक्रियायुक्ता fast चाथेनारिक्ा | nL ERS Us

SORE ge eis een ce See ee. i ॐ द = = स

at

तस्यास्तु निष्काशन विदितम्‌ । निष्काशने च प्रधानवेश्मनो बदहिरवस्यापनम्‌ । = नतु निर्वालनमेव । यतः पतितानामपि ताला गृहातिके वासो मक्ताच्ादनमाच्रदानै = ` . च विहितम्‌-- ` (^ एवमेव विधिं कृयांचोषित्सु पतितास्वपि ॥ वखान्नपानं देयं च वसेयुश्च गृहान्तिके | 1 तैन यः कर्िचत्लञोणां निवांसनविधिः ‘ete द्रव्यसर्वस्वम्‌, इलयादिषु श्रयते स एवंविषय एव द्रष्टव्यः । तथापि यत्द्धिकोससर्पादिना किंचिदनितं तदर्हत्येव। = ` न बान्धवा श्रपहरेयुः। इह तस्मिन्नेव निमित्ते ्ाधिवेदनं विषितं न तु खीधनाप- ` ~ हरः ` वथा ae 0 4 1 मद्यपाऽसाधुद्त्ता च प्रतिकूला च या भवेत्‌ ५ - व्याधिता चाधिवेत्तव्या हिंखाऽधेत्री च स्वेदा i? (Age €| ८०) ` धवश्च मानवस्टृतिवलेन ‘eta न तु _साऽदहैति › इत्येषा स्पृतिरेवं उ्याख्यायते | भराधिवेदनिकं सलीधनमेषा नाहेति ae? देयमिलथेः। यदुक्तम्‌ “भधिविन्नख्ियै दयादाधिवेदनिकं समम्‌ इति न g प्राग्दत्तमस्या भ्रपहरतैब्यम्‌ | बयं तु ब्रमः । पुरुष- ae । द्वेषिण्या व्यभिचाररतायाश्च युक्त एव्ापहारः । यत इदहाप्युक्तम्‌-- a ““भ्रतिक्रामेलमनत्तं या मत्तं timate ar | 4 1 सा ्रीन्मासरान्परित्याज्या विभूषथपरिच्छदाः। ( Wao € | ७८) १ ae भूषणपरिच्छैवियुक्ता करवव्येत्यथैः ।॥ २८ ॥ gee ae जीवन्तीनां तु तासां ये तद्धरेयु; खबान्धवाः ॥ ताज्छिप्यच्चौरदण्डेन धामि कः पृथिवीपतिः

ठं मेधातिधिभाष्यसमल्ता। [अष्टमः बान्धवानां लोधनमपहरवामयं चेारदण्डः। ते हि बहुमिरुपधामिरपहरन्ति। ` Beare खौ किं ददाति किं वा भुंक्ते aera खामिन इति श्रचीराशंकया चरदण्डो ve feat) जीवन्तीनां तासां eqaqrewar देवराक्यसद्धतं चे दरयुस्ताञ्ि- oe ष्यात्‌ पृथिवौपति्निंगृरहीयात्‌ | चौरद्‌रूडा वच्यमाणः “Aa येन यथाङ्घेन स्ते | gy विचेष्टते} छेत्तव्यं तत्तदवान्यत्तन्मनारनुश्लासनमिति (८। ३२१)! way. gay after राज्ञा rary । alee तु सवैराष्विषया Afar Woe 7 Tapes रिक्थं राजा उयब्द्‌ निधापयेत्‌ AE STATA परेण दपतिरहरेत्‌ ॥ ३० ५ age स्वामिने नष्टं प्मादात्कथंचित्यि गच्छते बरष्टमरण्ये कान्तारे वा स्थाप- - = — यित्वाऽरण्यपालैरन्ैा ungated राजसकाशमानीतं agen vat sear राजद्वारे रामां वा प्रकाशं स्थापयितन्यम्‌ । परहवोषणेन at कस्य fik हारितमिति प्रकाशयि- ` वच्यम्‌ । यतः प्रदेशालव्धं तस्मिन्नव प्रदे रक्षिपुरषाधिष्ठितं ade) एवं न्नीणि | वर्षयि सख्थापयितन्यम्‌ | तवररवाक्‌ त्रिभ्यो वरवभ्यो a: कारयत श्रातं ज्ञापयेत्तसयोदत- ` oe वक्त्यमाणष -मागाहिभागकं समपयितव्यं, परतः sD प्रवेशनीयमिति । ` प्रनटः खामी ae रिक्थस्य वत्यनघ्ठस्वासिकः पनष्टोऽविज्ञातः। रिक्थं ` Oe धनम्‌ | चयाणामब्दानां स मादारस्डयब्द्‌स्‌ | fradaq sas? Sauna: भब्दशब्दः सेबखरपर्यायः। निधापथेत्स्यापयेत्‌ | प्र वाक्द्यब्दात्पूवं fet वर्धम्यः। ` हरेत्स्वासी सीकुर्यात्‌ | परवाक्शब्दो saat दिग्देशादिकात्‌ stare) ५ ~ भन्ये नृपतिहरेदिति भेगालुज्ञानमपहारमाहुः। न दि sedate तभ्यो ES TA AAT द्रन्यस्यापहारो युक्तः । तस्माततरिभ्योः astsq उध्वंमनागच्छति राज्ञा स्वामिनि भक्त व्यम्‌ । Gael श्लोकः कथं व्याख्यानीये यक्किचिदशवर्षाशोतिःः (८। १४७) | यदि च परकीयस्यापहायो न यक्त इत्युच्यते भेगोऽपि नैव युक्तः । asta’ वखादिवद्ु्यमाने नश्यत्येव । त्रापहाराषचासो युक्तः, युक्तरेषापहारफलस्य ` सदावात । गजछुरगादेशठु atedr भोग इति बाच्यम्‌। तस्मात्र ययाशरवा्वयामे कार ए wae | हरतिश्च age? seen क्यं हरेदितयाक्े । वस्माल्रेय ` 1 सषति्रेतस्वीङयादित्ययमेवा् oe ee संबाध रूपसंल्यादीन्खामी aera ॥ ३१। | = कथं पुनः स््ामी प्रनष्टे धने स्वामित्वं ज्ञापयेदत

रतनानि T पा RE

† श्रध्यायः | Se मनुस्छृति ig a RIB Se कोाऽखधलयोगविधिः ? का भवान्‌ १ किं द्रव्यं हारितं feed किपरिभायं किसङ्खवाकं ` संपतितमपतितं वा, चदि पवितं, कस्िन्डेय १ तथा ga गमितं त्वयेत्येवं पर्यलयोगः `

` कतेन्यः। स यदि संबादयति रूपसं

1 thee Sasa | रूपम्‌ -प्राशिवखादिविषयं शुक्लं वस्नं ६ 1 Rae । तथा संख्याः दश गावे वा gm वा। आदिथहयाद्धलादिभ्रमायं ee । खवभेदिपरिमायं प्रकीर्रूपकं at) card संवादयति तदाऽसौ स्वामी भवति | wae = ` cae | इद्रव्यमहंति स्वीकर्तुम्‌ । संवाद उच्यते । यादशमेकेन sania परिच्छिन्ने वादश = मेवाखानेन परिच्छियते | रूपसख्यादिहं च प्रदर्शनार्थं खामित्वकारयानामन्येषामपि 1 सात््यादीनाम्‌ ॥ ३१ pels BARAT नष्टस्य देशं HTS च तरतः ॥ TU VF प्रमाणं च तस्समं दण्डमहेति ॥ ३२ 1 । | मिथ्या प्रतैमानस्य दण्डोऽयमुच्यते। ये न ज्ञापयति नष्टस्य घनस्य देशं कालं । ` चास्मन्देशे ज्ञे वा हारिवम्‌। तत्वतः परमाथैतः। व" geet) रूपं ` ` पठीशाटक्षयुगं वेलादिकमाकारम्‌ । gare caged सप्हस्तमान्नं वा : ee

1 अवेदयान; | तदा तदस यावति ge मिथ्यापरटृत्तस्तत्तस्यं दण्डमहति | BR

ददीताथ षड्भागं प्रनष्टाधिगवान्त्रपः ॥ दक्षं द्वादस वाऽपि सतां पममनुस्परन्‌ || 22

@ पि)

आददीत gata त्व भाम awa =

ध च. = =

{दश AT प्रनषलन्धाद्‌द्रन्यात्‌ | 0 a अवशिष्टं स्वामिने ऽपेयेत्‌ | aa प्रथमे ad द्वादशे भमो द्वितीये दशमस्ततीये षष्ठ oe ft) seat ead asnist भागविकस्पः | gat धममनुर्मरन्‌ शिष्टानामेष ` : ` समाचार इति TTA BB ॥ ` ` ~ ॥ पनष्टाधिगतं द्रव्य तिष्ठ क्तेरधिष्ठितम्‌ | |

यांसत्र चरान्‌ ीयात्तान्‌ राजेमेन घातयेत्‌ । ३४ प्रनष्टमधिगतं wast

a धिगतं ya sae पश्चाहधिगतम्‌। अधिष्ठितं ge स्तत्परेरारक्तपुरषैः। Tagg | तथास्ितमपि चदि केचन चरा गृह्णीयुरुताक्‌ राजा ` इभेन हस्तिना घातयेत्‌ । हस्तिमदणमदशाथैम्‌ ।॥ ३४ ॥ ` oe | ee ममायमिति ये ब्रुयाननिषिं सत्येन मानवः ॥ ` तस्याददीत षड्भागं सना द्वादशमेव वा ॥ ३५ ॥ निखातायां भूमौ राप्तं ख्यापितं धन fect । वर्षशतिका व निधये भवन्ति । तत्र यदि भूमेर्विदायैमाायाः कथ aR

निधिरितिषेः gar

भिलथै धनमात्रया दण्डितोऽवघादं न गच्छेद्धिन

- ८ f द्र न्ब्रह्मणः पच पित्रादिभिरूपरहितं fafG यदा पश्येत्तदा सवैमेवाद्‌- । a ta aca पूर्वोक्तं मागं aq) seine सवंस्याधिपतिर्हि सः। | वथा Ares सवेर्वं ाह्यणस्येदमिति | एतचाशेष्ते ब्रहथं ये ब्राह्मस्वामिक एव निधिः । ` यस्तवविज्ञातसखामिकः तस्मिन्विद्रद्नाद्यणदष्टेऽप्यस्त्येव राज्ञो भागः । यता aah | “भनिधीनां तु पुराणानाम्‌"; इतिं |} ३७ ५

[त maser an segue ns pei ig won| 8

त ध > मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता। [अश्मः ` राजधनम्‌। तथा च गोतमः ननिध्यधिगमे राजनम्‌! इति ( १०। ४३) एत oot | gradwrafenas fdr द्रव्यम्‌ । तखाऽख्यात षष्ठं लमेतेदयक्तम्‌। भयं तु = अलतोको यत्राख्यातैव निधाता तत्पुरुषा वा पित्पिवामहादिश्तद्विषये sea: | समाय ॥ सत्येन प्रमाणेन ज्ञापयेदिय्ः। ठदस्याददीत षडमा- 1 1 गमिति | निशिते चत्छामिकवे राज्ञः षष्ठाहिभागयहणम्‌ । विकसपश्याऽऽख्याचशुणा- ` ` पेच्तया॥ aR

अनृतं तु वदन्दण्ड्यः खवित्तस्याशमषएटमम्‌ ॥ तस्यैव बा निधानस्य संख्ययास्पीयसीं कलाम्‌ ॥ 34

यस्तु मयाऽयं निहिते मस्पू्ैजेन वेति प्रतिज्ञा न साधयति सोऽसत्यवादी दण्ड्यः! यावक्तस्य वित्तमसि ततेषटमं ant तस्यैव at निधानस्याल्पौयसीं कलां मात्रां भाग- ह न तु तदेव द्रवयं सुवणीदिकं दापयेत्किन्तु तत्परिमाणमन्यद्रा खममूल्यं यया = ` ४ द्वितयं at mda । ्तुबन्धादिविशेषापे्या gee = oF शुणापेच्तया q finer अ्श्रयणोयः। श्रातिश्चयनिक्ासपूवेदण्डात्स्वस्पेः दण्ड इति ; | ` ज्ञापयति । तेन यस्य बहु वित्तं सस्या निधिस्तत्र निध्यपेक्ता मात्रामष्टमांशम्‌ भर्थादीनां = `. S दण्ड्यः | सा ्यहपीयसी भवति |) ३६ | ae

fasteg नह्यणो ear पूरवोपनिदहितं निधिम्‌ ्ररोषतेाऽप्याददीत सवस्याधिपतिहि सः ॥ ३७

यंतु waa राना पुराणं नितं कषितौ 4. ` तस्माद्द्विजेभ्यो दत्वाऽधमपं केशे waa q qi ॥( ` Re न ८५ : Me S se ee

= अन्येनापि दृष्टस्य निषे राज्ञा भागः पूर्वोक्तो adiasa इयस्य Racha) = `

निधीनांहियुराणानामिति धातूनामेव चश्ितौ । अयं सप्राप्निधिः। सुवण- ह रूप्यादि शदः सिन्दूरकालालनादयाश्च stat: | सुवषाचाकरभूमीर्यैः खनति यो 1 1 वबा पवैतादिषु गैरिकादि धातूनुपजीधति वेनापि Gamat भागे. दातव्यः शर्ध- |

भागिति। अशब्दे ऽशमात्रवचनः समासनिदेशात्‌ । यथा प्रामा्घो नगरार्थमिति। (छ

। नघुंलकलिङ्गसतु समप्रविभागः। इह॒ तु समासे लिङ्गविशेषप्रविपत्यमावासपूरववत्‌ = ` षड्दशद्रादशदेभांगस्य प्रछतत्वात्तद्रचने विज्ञायते। ad भजत cadet gertay

waa. रक्षणादिति | यथपि fatt निहितस्य केनचिदज्ञानानन राजकीयरल्लोप- ` ee अज्यते तथापि तस्य बलवताऽपहारः संभाव्यते। श्रता ऽस्त्येव carat प्रथैवस्वम्‌ | एतदथेमेवाद श्रुमेरधिपतिरहिं सः । saat भूमेसदीयाया्च Bat seed तत्र युक्तं Ae ae

तस्य मागदानम्‌ RE ॥ ध. दातव्यं सववर्णेभ्ये राज्ञा चैरेह तं धनम्‌ ॥ राजा तदुपयुञ्ानशोरस्याप्नाति कफिखिषम्‌ ॥ ४० ॥

Qitiad किच्विद्धनै तद्राजा प्रयाहस्य नास्मन्युपदुखोत । किंतर्हि य एव oo ee

eo aftarter एव प्रतिपादयितव्यम्‌ | संदप्रहणेन च चण्डाल्ञेभ्याऽपि देयमिति ee

वचैराहतम्‌? इयन्यस्मिन्पाठे चैरैः श्राहतमिति for साधन sat समासः पाठान्तरे चैरहतमिति दतीयेति येागविभागप्ूरववह्वा समासः । श्रयं त्र्यो यज्चौरै

` ह तमशक्वप्रयानयनं तद्राज्ञा खकोशादावन्यम्‌

SURAT एवं याजनीयः । राजा तदुपयुञ्चान इति a अनेकाथत्वाद्धातूना- त~ `

खपपूर्वो युजि्लंञणया ऽप्रतिपादन एव द्रष्टव्यः! यो खन्यत seme धनै न ददाति ५

` स्वप्रयोजनेषु विनियुङ्क तेन तदीयमेव तदुपयुक्तं भवतीति युक्तमुच्यते | राजा तदुषयु-

ज्जानश्चौरस्याप्नोति किल्बिषम्‌ । रिस्विषं पापम्‌ ।॥ ४०॥

oe जातिजानपदान्धमान्‌ भ्रेखीधमांध पमवित्‌ समीक्ष्य इलधमेंश स्वधर्म प्रतिपादयेत्‌ ॥ ४१ | ॥

क॒रुकापिशक्षाश्मीरादिदेशेा नियतावधिः (जनपदम्‌ | तत्न भवा धर्मा (जानपदाः? ।

ee मेधातिथिभाष्यसलमलक्कता ! 7 [शर्मः पादयेदुष्ठपयेदिल्थैः | वथा च वर्यति “सद्धिराचरितं यत्स्यात्‌”) ef, (८। ४६) । ` श्रथवा जातयश्च ते जानपदाश्चेति विशेषणसमासः। जातिशब्धैन च नित्यस्वं | लक्यते। प्रशंसामात्रं चैतदेशधर्माणाम्‌ । यथा जातिनित्या एवं देशमा af शाल्ञाविरद्धा नित्याः। ते नित्यवदलुष्ठेया cetal गोप्रचरादकत्तरणादयः। यथा ` भ्रामीणा शत्र प्रहेशे गावो न चारणीया इति समयमाश्रयन्ति कस्यचित्कायैस्य सिद्धं | तत्र यो व्यतिक्रामतिसर राज्ञा दण्ड्य ८. oS maT जनपदे भवा जानपदाः देशनिवासिन उच्यन्ते। जाया जानपदा 'जाति- ` जानपदाः? । जाविज॑न्मोत्पत्तिरिति यावत्‌ । एतेन देशसम्बन्धस्य पुरुषाणां नित्यता । ( ल्च्यते। ये तदेशजास्तदेशाभिजनास्तन्निवासिनश्च गृह्यन्ते तेषां सव॑विशेषशविरिष्टाना- ` ~ मनिरदप्रथमते जाता ये धर्मास्ते जापिजानपदगब्दैनेाच्यन्ते | ‘areal तद्धिते प्रसक्त ` द्ान्दसल्वादणेव कृतः | ५ See oe , श्रथवाऽमेदहेपचारात्‌ पुरुषशब्दस्तस्सम्बन्धिषु ety प्रयुक्तः । तेनायं दैशनियमे धर्माणां स एवंविधासपुरुषासतिद्र््यः । एते हि areal म्लेच्छानां न पुनरार्याणम्‌। = ` ते हि तियैकसमानधर्माये(न्यत्रानधिकृताः खसमाचारग्रसिद्धं धमैमतुविठन्ति aa विवाहादि। साऽय adda न निवारणीयः खदेशचारवरवां तेषां जातिषर्मो- भय जनपकनिवासक्षम्बन्धेनाभ्वलुज्ञानात्‌ | न्नाम्नायनिरोषाऽप्यत्र नास्ति । अनधिकृतानां विरोधात्‌ विरोधे न eT ए eos ag “afgat सत्यमक्रोधः drafifgadae? इति प्रतिलामाधिकारेगेवे्म्‌ ` (१० । ६३ ) । म्लेच्छाश्च प्रतिलोमा एव । वत्र यदि mated qa चेदक- Gerd न दुष्यति क इन्द्रियसेयमः कीदशं बा शैचमिवि। = Se भायावतैमध्यवतिनामेते धर्माः Gratea: । चातुर्वण्यं तु तत्तदेश- Ces aA fat धमाणां नास्ति। केचिददृ्टार्था देशमा इति व्यामः! ` 4 फककायापन्ना वणिकारङुषीदवातुरिकादयः। तेषां घर्मा; श्रेणीधर्माः, । चथा ` | a केचन वशिङ्कहत्तरा वचनेन परिच्छिन्नं राज्ञो भागं प्रयच्डन्ति-हमां विव्यं वयष्ुष- ` ` जीवाम एष ते राजभागेऽस्माकं याव्लमेस्तु न्यूनाऽधिक्ो वा । तत्र.राज्ञाऽभ्युषगते ` aft लाभातिशयाथं राटविरोधिनीं चेतरेतरज्यवस्थां कुर्थन्ि -इदं द्र्यमियन्तं काल- ५ ee TATA, श्रयं राज्ञो ऽपदेशेनार्थो दण्डः पतति, देवतेत्सवार्थो वा दि करि ख एः एवं भेणीषमेन्यतिक्रामन्दण्ड्य ee oe ae oe Ue FAIA इति । Se sa: | तत्र vemanfyat पूवेजेन धर्मः प्रवतिंतो भ म : GUT: FIAT धनं लभेत स AAT जा मः ऽन्यत्र वितनियुखोतेत्यादये

a ( . ल्ञभ्याप्यकायेकारिणं a at किंचिद्नयात्‌, वस्य॒ पराधीनेन यावद्न्यवहारेण

धमां | तथा सति योग्यत्वे य एव पूवैपुरुषार्थां याजक्षाः कन्यादिर्सप्रदानभूता बात: | ध oe एव कायाः! तदतिक्रामन्‌ राज्ञो ऽनुष्ठापयितव्य |

( a ^ वद््यामः UL Ve |

ee ८ । बा षनप्रहयाथे' न त्यद्णिकमन्यं वाऽपराद्वुदरेजयेत्‌-एष वे घारयति किमिति . समाप्रतो नाकषसि--एतेन वा तावदपराद्धं यावदहमेनं निपातयामीत्येवं राज्ञा म कै. oe : SL सत्यपि द्वषे घनलोमेवा। नच थापितमवेदिवमन्येनार्थिना gaa निगिरेनोपे्ततेति यावत्‌ । श्रवधीरणायां निगिरेदिति प्रयुज्यते ! ` तत्लमानाथेश्च ` ५ म्रस्तिः। तथा च वक्तारो भवन्ति यावत्किचिदस्थेाच्यते तत्सर्द निगिरति न किंचिदयं age

ara | ae

ee os `धनं भ्रसेव tigate यदि दि राना aa ATTRA FARIS प्रवर्तेत ततः परलोके 2 0 : < । Stat qusy: : स्वं tt यापा स्यात्‌ |

«Reagent ये कर्वन्ति ते दूरस्था अपि पिया भवन्ति । सर्वमान्यो feet `

संसर्गाविशयास्रयो भवति ¦ खकर्मकारी तु दूरस्थ एव fra) स्वै स्वै कर्मखयव- See स्थिता इत्यनेन परकर्माननुषानमादह | ये न परकर्मापि gatea ते सर्व॑स्य प्रिया Fs eer भवन्तीति RTS eR

एतेषां च सामवायिकलत्वादधर्मत्वशङ्कया पुनर्वचनम्‌ । न चायं संबिद्रयतिक्रम इति ` 1

स्वानि कमाणि इवांणा दरे सन्ताऽपि मानवाः॥ भिया भवन्ति लोकस्य स्वे से कर्मण्यवस्थिताः ॥ ४२॥

पूर्वोक्तस्य जानपदं देधमस्य टशादशटताऽनेन प्रदश्यते । स्वएनि कर्मासि ae `

नेत्फादयेत्स्वयं काय राजा नाप्यस्य FET! ॥ न च प्रापितमन्येन ग्रसेताथ' कथंचन ॥ ३ ॥

काय विवादवसतु | तद्रा सूवायं न प्रवतैयेत्‌ । कस्यचिदुद्ेषयस्योपषााथं निनो = `

अन्ये तृत्तरं ऋोकाद्धमेवं व्याचक्तते। न च मापितं व्यवहारादन्येन प्रकारेणार्थं

च

भरथेदमपरं कषाचिद्भपाख्यानम्‌ | नेात्पादये req कार्य राजा | साच दुप-

मेवावगस्य गृहीयात्‌ । रोषं समानम्‌ | : Le ae

eo oe मेधाविथिभाष्यसमलङ्ता धि [ प्टमः . यथा नयत्यसक्यातैमृ गस्य मृगयुः पदम्‌ ^ नयेत्तथाऽनुमानेन धमेस्य Tafa: पदम्‌ ॥ ४४ ॥

. यदुक्तं न स्वयं दृष्टा ऽपि राजा सहसा कंचिदक्रमेत वा निगृहीयात्‌ तवः नमेणारप्ये- ` तस्संमवति। कथं पुनरेतदवगन्न्यम्‌ क्रि परिहालक्ृतमेतदुत क्रोधादयजुबन्धकत- ` मिति। अत श्राह अनुमानेनेवन््ातव्यम्‌ । यथा सुगयुखंगव्याधो feat खगं

नष्टं दृष्टिपथादपक्रान्तं चिप्रनिसूतेरसु

fata: सवद्धिः शोणितैः पदं मृगस्य नयत्या- ` a

| : सरादयत्येवं राजाऽनुमानेन परोक्ते प्रत्यक्ते वाऽथेक्रारणं निशिचिडयात्‌। wry । शछतव्यवदहारविषयस्तत्यावगमः । उक्तस्याप्यलुमानस्य पुनवचनं eae ॥४४ ण =

सत्यमथ' च संपश्येदात्मानमथ साक्षिणम्‌ ॥

देशं रूपं च कां च व्यवहारदिधी स्थितः ॥ ४५ ॥ ae व्यवहार्यविचा sareiendiy स्थितः प्रवृत्तो a केवलं व्यवदहाराक्तरायि संपश्येयाबदेतदपरं सस्यादि । तत्र सत्यस्य दशनम्‌--यश्प्यर्थिप्रस्यथिनोरन्यतरेण शालली-

नतया परिपू्ा्रं नाभिदितं वथापि यदि राजा प्रमाणान्तरतः पूर्वोक्ाद्राऽदुमानादेव ` कथंचिदीदशोऽयभथे इति निश्चेतुं पारयेत्‌ तदा तदाश्रयन्नोपेकेत | अनेनैतन्न edge ` मिषि। तदुक्तम्‌ (ato व्य० १६ ) “ae निरस्य भूतेषु व्यवहारान्नयेन्डेप इति? ghar द्शीनम्‌--भ्रथैशब्दो धनवचनः प्रयोजनवचने वा। तत्र यहि महान्तम

गतास्दा संभावनीयं परमाणान्तराच्च निश्चेतव्यम्‌ ्तच्चात्मान साक्षि शतां वा। «afta पे साक्चिण इति ads पदम्‌ | ध ng tans देशस्य दशेनम्‌--क्वचिदर्पो ऽप्यर्थो मह्वमासादयति, महानपि येऽन्यत्र ख क्व- = `

ैमालादयेत्तदा त्कताऽप्यन्यानि राजकार्याणि Ase, created gaits | ्रथवा = ` aft किदन यास्लाचिभिरथे एतस्मादूगृहीते ऽन्येन वा सभ्येन तत्र निरूपयितव्ये यदे ` द्व्यवहारपदं यदि Bel न Guat धनब्रहणम्‌ । अथ गुर्‌ सभ्याः aise दैन्यं

Heal गवेषणीयम्‌ | एतदुक्तं भवति | कण्टकशोधन ` चारेश्वास्येत्‌ | MAST संपश्यदात्ममे ऽवस्थां SIAM ARTA

ee ee सुरूपं सुन्दरं मनेदरम्‌ । एतदेव विपरीतम्‌ । waeniaga- ` समश्रयणत्‌ ॥४५॥ ४ 4 |

सद्विराचरितं यत्स्याद्धामि कैश्च दविजातिभिः ॥

तद शकुरजातीनामविरुदधं भरकस्पयेत्‌ ॥ ४६ ॥

| खन्तः प्रतिषिदधवजंकाः, साभिका विहिताुष्ठायिनः। यद्यप्येक एव शब्द उभय- क le Pe ag प्रतिपादयितुं शक्तोति तथापि भेदोपादानाद्विषयविभगेनैवं व्याख्यायते। Aaa > चरितमुपलभ्यमानश्ररिस्छतिषाक्यं तह णकुलजातौनां भकल्पधेदछठापयेत्‌ । ` विरुद्धं शपिस्दरतिभिरुपलम्यमानाभिः । age ““जातिजानपदान्धर्माच्‌, (४१) क इत्यत्र कोके देशङ्खलाध्ाचारस्य प्रामाण्यं तस्यानेन विशेषः कथ्यते । ध्रान्नायेनाबिरोधेन लसप्रमाणम्‌ , न विरोधे wer । तेन दृशा्थान्यपि मामदेशराजकार्यायि mene ` ` द्ान्यादर्थीयानि, न विरुद्धानि । यथा क्ववचिदेश ऋणिक आत्मान facet ` दाप्यते | तच्च +'कर्मणाऽपि समम्‌? इत्यनेन विरुद्धम्‌ । अन्यच्च aida aie) अन्धस्य त्वाचारस्य शि्टसम्बन्धितयैव प्रामाण्यञुक्म्‌ “्राचारश्चैव साधू- ` aap? इति। न च वष्ठिरद्धाथैसमाचरणेन साधुत्वणुपयद्यते। तस्माद्‌ यत्रादशय ` | तद्धिषयोऽयञुपदेश OG ~ ~ elas Ag) देशान्तरे ns: सद्धि्ितैरयदविरद्धं seat स्पृरत्यन्तरेण वाः येते ददेशान्तरेऽपि राजा प्रक्पयेत्‌ । यथेोद्दृषभयज्ञादय उदीच्येषु प्रसिद्धास्ते ` । प्राच्यैदा्ियात्यैः प्रतीच्यै्ालुष्डेयाः । gar) श्राचाराद्धि स्पृतिरलुमातन्या । स्वरतः ` श्रुतिः । सा च यद्येवमनुमीयते--“उदीच्यैरेतत्क्व्यमिति तत्र तद्धितस्य वहष्वयेषु ` „ स्मरणात्तत्र जातस्तत्र मवस्तव भ्रागतस्तमभिप्रस्थितः शेष इति चैतस्य लक्तयनिकारो- ` “^ aang प्रविपदमलुपातेषु तद्धिवस्मरानासत्युदीच्यो नाम a ede ` । शब्देन निवर््ेत। ततश्च पुरुषमा्रेयतत्कैन्यमित्यापतति | देशसमाख्याया नियवनिमित्त- ` | त्रामावेनानियामकत्वात्‌ | अथैवं वाक्यमलुमीयेत--“ उदीच्यां जातेन वदेशवासिना बा, ` ( दपि व्यभिचारि | तत्र जाताऽपि नान्यत्र करोति, तन्निवास्यप्यन्यत्र जातो न this प्व |

Tr Say ee te es Ee ce I SS

ee ee मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ wea: ` क्तं दृष्टायां नियता व्यवस्था । तत्र धर्मस्तस्य च नियम उपपद्यत इति उक्तम्‌। इलं च गेत्रकदेशः ! यस्तु छृत्नगेत्रधर्मो- यथा न वासिष्ठा वैश्वामित्र सम्बधरीयु- ORR स नित्यत्वा्रोतरन्यपदेशस्व नित्यप्वेति विरम्यते ॥ ४६ | अधमणारथसिद्धवर्थघत्तमर्णेन चादितः ॥ दाप्येद्धनिकस्याथमधमणंदविमावितम्‌ ॥ ४७ ॥ ` ee ae यत्सवषु व्यवहारपदेषु साधारणं तदुक्तम्‌ विशेषविवक्तायामिदमादह । सेपचयं ` क्रालान्तरे हास्यामि यो धनमन्यस्माद्गृहाति साऽधमर्थः | यस्तु सोपचयं प्रव्यादा- _ स्यामीति प्रयु स उत्तमणः | सम्बन्धिशब्दवेतै | प्रधमर्यस्या्ै र्थो धनं प्रकर- ` णाथयदेवोत्तमणांय देयं दैवाच्यते | वस्य सिद्धिशत्तसमय' प्रति fia: | द्वितीये ऽथशब्द; ` । प्रयोजनवचनः। set ager: | उत्तमेन यका राजा SAT मवत्यधमररेनया ` ` गृहीतोऽथैःसमे सिद्धयतु दापयतु भवान्‌-राजा तधमर्णात्तदा दापयेद्धनिकस्याथस्‌। ॥ धनमस्यास्तोति धनिकः । saad एव च प्रसिद्धया धनिक उच्यते | दापयेदिति सम्बन्धाच्चतुरथौ प्राप्ता । सा SWAG न कृता | यथा चरतः We gat, रजक्षस्य ae ददातीति । न as सख्यो ददात्यथैः। इहाप्युमयोः खत्वख ` भवरात्‌। उभयोः खस्वाभावादपरिपूरयौ ददाती्वथैः। : ` किञुत्तम्थवचनादेवास दापयितव्यः नेत्याह विभाषिर्ता P

८ मति । यदा निश्चितेन 9 1 प्रमान धास्यतीति प्रतिपचते | श्रथवा विभावितः खयं प्रतिपल्ः। यते Aah. ` प्य वच्यति भ्यपहवेऽपमरय्ेतः (५२) । कयं पुनः सयं प्रतिपन्नो विभावित इयुः च्यते । सैष दोषः। era खहस्तलेख्यादिना स्वयं मरतिपननश्च मवति । विभावित. ` प्रतिपन्न जानानोऽपि मिथ्याप्रतिपन्नः ॥ ४७। ( MeN स्वं ्ाप्तुयादुत्तमिकः ॥ Ree: संह दापयेदधमणि कम्‌ । ४८ 8 नैहाप्राप्ार्थादुचचमर्थाा्ते भागं चक्त्य्यधमयां दण्डम्‌ । तत्र खमागदृष्यया राजान ` | Saratu धनमागंशं धनिकानां कारयेयुरवस्तन्निशत्य्थमिद च्यते यैयर्बच्यमायै- ` रूपायै; स्वधनं qdagagead? कमेत तैस्तैरधयं | सिरीृत्य } ्रनेनैवोपायेनैतस्मादेतह्यभ्यत इत्येतननिश्धित्येत्य् संग्रहः | उत्तमे एव उत्तमर्थिक्ः | उत्तमं च तदं area a ie 4 शत इनि ठनाविति” ( पा० ५।२। ११५) रूपम्‌ । एवभितरोपि | ate दामां च॑ | र

od em ae

ae त्वाच्च ‘cama | sgafaad त्वेतत्‌ । wade Bar प्रयोक्तदीधोर्वाचकै । पुनस्तत्रोपाया इत्येवखदशेनाथं उत्तरश्ोकः ॥ ८ ॥

धम ण व्यवहारेण छरेनाचरितेन च॑ प्रयुक्तं साधयेदथे' पञ्चमेन ea च ॥ ४९ I

तत्र धर्मकन्धकरीत्या सतोकं स्तोकं ्रहणमिदम्य इदं श इदं परश्चः-यथा (1 4

कटुंबसंवाहेऽस्येवं बयसपि तव adage: संविभागयोग्या इत्यादि पटितप्रयेगे धम

यस्तु निःस्वः स व्यवृहूरेण दापयितव्यः ' अन्यत्र कशादक्रवद्धन दत्वा कृषिवायिज्यादिना ` ps |

। ज्यवहारयिद्यम्‌ तत्रोतपन्न धं तस्माद्भरहीदन्यम्‌ | चर्तु Qazi? राजनिवे्यस्तस्य ` ५१ re स्ेपायपरित्तये योग्यत्वाहू खभ्रहणेन च गृहीतत्वात्‌ । यस्तु area ददाति वि्यमान- `

fog: धनो $पिस लनं दापयितव्यः | केनचिदप दशन विकारोत्छवादिना कटक्षाश्ाभस्णं /

गृहीता न दादव्य'--यावदनेन वधन न दन्तम्‌ श्ाचरितसभेाजनगृष्द्ररोपवेश- 1

। नादि । बलं राजाधिकरणोपस्थानम्‌ | तत्र राजा साघ्राऽप्रयच्छैतं faa a प्रपीड्य | ` दापयतीति | नतु खगृहरसंबंधिधनादि "बलं, यततः 'श्रकृतीनां ae राजा" इति पल्यते | धसिन्नेव cag उशनसा । अन्ये तु राज्ञ एवाययुपदेश इति वगैयन्ति राजघरम- ` oo प्रकरणात्‌ | राजा ज्ञापित salts दापयेतपराजितं स्वयं प्रतिपन्नं च} न तु सषसाऽ- ` Ss वष्टभ्य सर्वस्वं धनिने प्रतिपादनीयः | यत उमगरालु्रहो राज्ञा कतैव्यः। ade

। चाभमयंस्य ्टुबोत्सादः स्यात्सोऽपि न युक्तः । उक्तं हि

ae द्धन संसाधयन्‌ राज्ञा किंचिद्रक्तव्यः -- 'मामविज्ञाप्य किमियस्ादामरणादि स्वधन-

‘COM MACH: काते काले ANTAL | ब्राह्मणस्तु विशेषेण धामिके सति cafe इति |

se ee तस्सात्किचनबृद्धवा संदापनीशरः । कुटुम्बादधिकधनसेमत्रे wd दापनीयः । सर्वासिभवे ` ` च (कमैणाऽपि ससं gap इति । भन्यस्मन्न्याख्याने aera राजानमज्ञापथित्वा = | नकार्यो॥४॥ pee ee ae

यः स्वयं साधयेदर्थयुत्तमणेऽधमणिंकात्‌ 3 न स राज्ञाऽभियेक्तव्यः tan संसाधयन्धनम्‌ ।॥ ५० ॥ | उक्तस्यैवार्थस्य CTH: Wha: | न दलादिनेपायेन खेच्छयेत्तमर्णो ऽधम-

अर्थेऽपव्ययमानं तु कारणेन विभावितम्‌ ८ 1 दापयेद्धनिकस्याथे' gest च शक्तितः

मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता | | [अष्टमः

a सत्यपि विभावक प्रमाणे यो न स्वयं प्रतिपद्यते न तस्य छलादपायप्रयोगः कतैव्यः। Peale राजैव तेन ज्ञापयितव्यः। तत्र राज्ञाऽऽकारितेऽयं कणेऽवव्यथसानम- | पहुवा्न-नास्मै किंचन धारयामीति वदन्तं--कारशेन सािलेख्यथुक्त्यात्मकेन वि- `

भादितं धारयामीति प्रतिपादितं दापयेदुत्तमर्णाय धनम्‌ । दण्डलेशं च aed दण्डं | दण्डमात्रमित्यथंः। अन्यत्र दशमं भागं areata) यस्तु तावदातुमशक्तः सोऽस्पमपि दशमाद्धागाषृण्डं दापयितव्यः} अथवा यः THRU चिद्िस्षरत्यापजानीते तस्यायं ` यथाशक्ति दशमभागास्पते दण्डः | कारणं प्रमाणं त्रिविधम्‌ । aerate संभवतीति ` परिगणितम्‌ । तथा atg:— fas न eared पत्रं atest चैव न बिद्यते | न चेपलंभः पूर्वोक्तो Sat तत्र क्रिया मवेत्‌ 1? इति ।॥ ५१ ॥

पहवेऽधमरणस्य देदीदयुक्तस्य संसदि ॥ = ` अभियोक्ता दिशेद शं कारणं वाऽन्यदुदिशेत्‌ ॥ ५२ ॥ उक्तस्यापंहवेाऽपलापः sre भवति तदाऽभियौक्ता धनस्य प्रयोक्तोत्तमणो See fete xi ahaa प्रमाणभूतं निदिंशेत्‌ । अन्थद्रा कारणं लेखयादि Squat ` HUT धनप्रयोगप्रदेशव्विनां साच्तिणा्पादानात्‌ कारणशब्दः सामान्यशब्दाऽपि ` गोबलीवदैवत्साक्िन्यतिरिक्तंलेर्यादिकारणमाचष्टे | ततश्च पाठान्तरं “कारयं वा ag दिरोदिति"ः। भस्याप्ययमेवार् Re ee a ्मथवाऽयमन्यः पाठः श्रभियुक्तो दिगेदेशमिविः । at चाऽथैः | यत्राधमर्यो ` देष्ीत्युक्तः प्रतिजानीते "सत्यमेव घन गृहीतं प्रतिदत्तं तु तत्‌? इति यदसावभियेक्ाऽऽसीसल RAE: संदृत्तः | स चाभियुक्तः संदिशेदेशम्‌--कस्मिन्देशो खया मे cfr, ` कालं च निदिंशेत्‌। Gaur प्रद्शनाथैत्वात्‌ । कारं वा aah) “सि ` | मेः किं कारणं तव प्रतिपादने तत्सुदिश' इत्येवं त्र यात्‌ । श्रथवा दिशेरेशम्‌--यत्त- छ स्मिन्काले ate साकत्यादिप्रदर्शन कारं वेवि । वाशब्दः चशब्दस्य स्थाने aaa यश्च दिति निदिश्यापह्नते च यः यदचाधरोत्तरानथान्विगीतान्नावबुध्यते | ५३ (1 उत्तमेवाधमयेऽपहुवाने धनिना राजा ज्ञापयितन्यः। ईदृशो च ज्ञापना कर्त्या |

न्देशेऽसिन्कालत इदं घनमियरैतेन मत्सकाशाद्गृहीतम्‌? । स च पृष्टो भावयति-- `

यदा राज्ञा प्राड्विवाकेन वा संसदि व्यवहाराधिकरणादिदेशे देदयत्तमर्णाय धनमिति `

i द्मध्यायः | 4 is | ( मनुस्मरति aoe : | Pees ध ७ ee a मपजानीते (नैवन्मया निर्दिटमिषि,। araatracaated ae eas विगीतान्विरुढधानमिदिवान्नाव बुध्यते | यद्रा पूवं वक्तन्यं तसपरस्म्क्ति यस्परत- = ` Re क्रमभेदं च वचनगतमास्मनी नासुर्घधत्ते। दीनः स इति निदिशेदिति ada १ OEE क्रियालुषङ्खो भविष्यतीति ॥ ५३ ॥

यश्च दिशति निर्दिश्यापहुते च यः; इति स एवाथ सअपदिश्येत्यस्य। ्रादेश ` रुवापदेशः। तमपदिश्चय sate पुनः पश्चाद पध्ावत्यपसरति-नितै = ` देशकालो मम निश्चितौ । यावलसुदेशकाज्ोऽवधारयति तावदयं मह्यमिति, grat ae

fa बरवीषि केन वा प्रमाणेन खपक्तं साधयसीति प्रो न दधत्ते कथान्तरं were 1

भविचारावलानेन किलल मे पराजयो wad कालदुपकिपामीविः-- तस्यापि पराज्य ` ` एव । श्रथवाऽपदेश्यौ न्याजस्तमपदिश्थापन्यस्य योऽपसरत्यधुना मे महती पीडा ष ( — समुखन्नान शक्रोमि प्रतिवक्तमलीकादिना वा प्रस्थितः सोऽपि दीयते ॥ ध Fe

oe ob A नर च्यमान Feat चनिरूप्यमाण वा प्रश्नं विचारवस्तु नेच्छति ~~ किचिद्राज- ८ ् oS

| क्षायञुदिश्य राजयुत्रामात्याचयलुग्रहेए च काललाभं करोति | यश्चापि निष्पतेत्‌ (Ge व्यमाणमेव क्रियापदं ‘a diga’ इति । यदेवोक्तं "पुनर्स्तवपधावतीतिः स एवार्थं ८ ent निष्पतेदितिः। पुनर्वचने stage) शत्यन्तपैनरक्त्यं मा भूदिति ` ष | कश्िद्धिशेष प्राश्रथितव्यः |॥ WY | vie

ao ` छलवो$पि पथ्य वदितन्यमिति' | अच्तराथस््वथिना निःशेषिते gee प्रतिवादी

न्पैरसत्यानौपरिष्टंश्च = `

श्मपदिरश्यापदेश्चं च पुनरयस्त्वपधावति ॥ सम्यक्‌ प्रणिहितं चाथ. पृष्टः सन्नाभिनन्दति ॥ ५७ Se पूजणाधनोक्तस्यायेस्य निगमनम्‌ । उत्तरेणाुक्तौऽथै उच्यते। यदुक्तं देशं `

gata सोऽपि तस्मादर्थाद्धीयते ए सम्यक्‌ मणिहितं चायमनाङलं निशिचतसुक्तं तदा पृच्छयते तदाऽनेनोक्तं वत्र `

असंभाष्ये साक्षिभिश्च देशे संभाषते मिथः॥ 1 निरुच्यमानं ser च नेच्छेदश्ापि निष्पतेत्‌ ॥ ५५ | ` संभाषां देशे weet साक्षिभिः सह संभाषत एकाकी तद्धेदाशङ्कय।

ae र RH न Tae च न विभावयेत्‌ ॥ न॒ च पवापरं वि्यात्तस्माद्थात्स दीयते ae SGM एव WAG श्लोकान्वरैद श्यते । पुनर्वचने च श्रयोजनयुक्तम्‌--

Se ggg es मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुता | ` [wen ` strawnfrenqata मे cost भवति तूष्णी भूतस्य तु मे संशय एव पराजये इयनया ` इद्धया नैन्तरं ददाति। सोऽपि दीयते वच्यति चात्र कालावच्डेदम्‌ “न sala ` पृ्चास्न्रयादिति'ः (५८) सथो ्ाृष्टस्य पूर्वपत्तार्थानववेधादुत्तर प्रतिपत्तयुक्तं कारम्‌ । अत्र च दिवसैः पच्छभिदशमिद्रादशभिरवषदोषदवदतसिपक्तसमासिः न स्वियन्तं कालं तृष्णीमाव एव । यश्चाताऽधिकः कालः--पस्थिताऽपि कचिसंवस्लरं प्रवीततताप्रतिभायामितिः (गौतम १३।२८ )-न युक्तमादतुं यतेाऽप्रतिभा यदि प्रतीत्ता- | ` कारणं सा चेत्‌ संवत्सरादर्थ्व' भवतीति किमिलयकारणम्‌ | न चैष नियमः केनचिसपरका- ` oe : रेणावगस्यतेऽप्रतिभावतः संवत्सरेण प्रतिभा भवतीहि । तस्मात्तात यतराहान्युपच्चा युक्ता ce यावद्धि पू॑पक्ताथावधारणं भवत्युत्तरं च प्रतिभाति | एतच्चासुकस्य मन्दधियेप्येता- ons वन्मा्ैरहोमिमैवतीवि नाधिकं कालयुपेचणीयम्‌ । ou

पूषैपा्तिकस्य तु तदहरेव स्वाथेविनिवेशनं gaa | यत इदमेष मे धारयतीदं वाऽनन a ममापछवमिति निश्चितं तस्य भवति । स्वेच्छया ह्यसे प्रवते | केवलं तस्मै ATTA. वेदयते किमिलनिश्चितः स्वाथ भवति । उत्तरपाच्जिकस्त्वविदितसबन्धस्तदानीमेव राज- oe ‘gedaan: कथमिव aoc निधिदुयात्‌ । पक्चप्रयनिरूपं हि तदस्य तदानीभे- बापवति। नान्यथेोत्तरपाक्िका भवति । तस्मातपूवैपाचतिकस्य साध्ये वस्तुनि तदहःपृच- पच्तसलमापिद्विदिवस्लामे वा । उभावपि चैता प्तौ स्पयन्तरपरिग्रहीवी | वथा ate— (सुनिरिवितबलाधानः पूवेपक्तौ भवेत्सदा । दशाहं gee बा स्वपक्ं परिगोधयेत्‌ 1? इति

| तथेदमपरम्‌ ( ाज्ञ० व्य० ७ ) “ततेरर्थी Patera: प्रविनज्ञाताथसाधनम्‌ yy = ` यातु संबत्सलरपरीन्ता सा मूलासेमवादप्रमाणम्‌ । न हि व्यवहारस्छृतावटकादि oS He षद्रेदमूर्ता शक्ष्यते व म्‌-श्रकायैरूपत्वादथैस्य । प्रमाणान्तरविषयस्े च तदसभव: ` श्रतिपादितः। ` ~

५ [UGS एषाऽपि पूेपत्तोपेच्चा न aa । यत उक्तम्‌ ( याज्ञ° व्य० १५)

. “साहसस्तेयपाहष्यगेभिशापात्यये सियाम्‌ विबादयेटसध एव कालल ऽन्यदच्छया wa: 1)? इति

सादसादे हि चिरयपेत्त्यमाशेऽपरमाराध्तुयात्‌ । अतः खो विवादे विधीयते । ` न चात्रस्यृलादयेाऽुत्तरहेतवः संभवन्ति] साहसादिकारशं दि तदानीमेव राजानं वेदयेत्‌ । सीतरसंवेगता हि तत्र भवति | व्ञायपहारेण तदुपेचलायां रागशङ्का भवति । ` ` साश्विणसत्र यदृच्छया संनिहिता श्रपि भवन्ति । ते हि देशान्तरं गता नामनाया- ` भने विज्ञायन्ते । ततः स्वाभाविक ae

ध १ पथ्याः ] os ट a मुर्पति | = ॥ ८ 7 | क ५ | se

प्रायेण च Saat नातुसृतिरपयु्यते तदा कियद त्तमिति । ateerand g राज्ञाऽबश्यं | ` निप्रहीवन्य इतरेण संधीयमनेऽपि । तस्मादणादिषु erage खाहसादिषु सय इति ` स्थितम्‌ | तदुक्तम्‌-- 4 1

क्रमोऽपि गृहीतः प्रतिवचनकाक्ञे मह्तवान्न शक्यते सर्वैश cag स्प्रयन्तरस्याथेः |

वष्णीक अस्तेन a ` कारशैरिह et ArsSr व्यवहारादुभ्र्ट इति । ready घमाधिकरणस्थः प्राड्विवाको = ` See निदि शेद्धिशिचतं aaifsatisaifa | यथेव विपक्तवाधकप्रमााच्र्या पराजय एवं ` स्प्तलाधनाभावादपि । श्रभावनिश्यश्च पुनः पुनरसरेदुपन्यासात्कारणान्तरस्य = ` चाबुपन्थासे$भावादिति। ` ॥

7 (णर Fe २।३।६.९ ) षष्ठीनिषेधात्‌ |

प्रकारैरन्यैश्वैवनिवैदीनि रनिदिरेत्‌ । यदा तु वाक््याथैपरामश्ैः वदा हीनाऽसाविवि See a पाठः । वाक्याथेस्य कमेतवादद्धितीयाया अभावः | ५

~. शस्तीवि।

किंच ऋणादानादिषु कदाचिदितरेतरं संदधते! न तत्र राज्ञो दस्तप्रतपः । ` `

` “गहनलवाद्विवादानामसामथ्यास्स्छतेरपि | ऋणादिषु BRIT कामं तत्तवबुभुटसया 1” | ५ यदा संङ्घलः पूर्वपत्ता भवति तदा गहनसान्न शस्यते मद्ीतुम्‌ । भ्रनाङ्कले बिलुप्र- - :

उक्तं च न विभावयेत्‌ । साध्यं ag निदिश्य न साधयति साधनस्याभावात्‌, = ` विपन्ते बा भावात्‌ |

न च पवार विद्यात्‌ । उक्तमेतत्‌ |

तसूमादथीद्रपवद्ारस्तुनः ख हौ यते पराजितो भवतीयथः ॥ ५६

ज्ञातारः सन्ति मेत्युक्त्वा दिशेष्युक्तो दिशेन्न यः धर्मस्थः कारणैरेत्ीन' तमिति निर्दिशेत्‌ ॥५७॥ STAT सक्तिः पुरुषा मम Weare यदाच्यते कथ्यतामिवि तदा हा ~न तान्देशनामजातिभिविशेषणैः कथयति--तदा रतैः प्रत्येकं es ` `

स्लातार इति तृनन्तमेव तग्रेदमिति द्वितीयान्तं get) “Madani

मतिं द्वितीयान्तः पाठ इतिशब्दः प्रकारार्थो द्रश्व्यः । afew ^

ata त

एते पराजयहेतवः | न त्वाकारेद्धितादिवद्वयमिचारिणः। यो हि पुनः पुनविंवारा- सन्निधीयते संनिदिते नेत्रं प्रतिवक्ति तत्र निरिचतमिदं मवति नास्य जयदतु-

Sho मेधापिथिमाष्यसमलङ्कया |

सस्वेङ्ञितादयोऽन्यथामर्वतः पराजयदेतै ? माणान्तरेथानिर्वितेऽपि लिङ्गदशेनस्थ्नीया Stiga म्वन्ति ॥ ५७ ॥ = ` ` | fg

अभियोक्ता न चेद्‌बयाद्बन्ध्यो दण्ड्यश्च TH ॥ ` न वचेतधिपक्नालव याद्धम परति पराजितः ॥ ५८ ॥

शप्रभियेक्ताऽथौ राजान्तिकं कच्चन पुरुषमाहूय यदि व्यवहारपदं न कथयति

तदा नि्रयोजनदरन्ध्येा दण्ड्यश्च | दण्डबन्धने दण्डपरिमाणे च गुणवत्ता maha

Brera च हानिमपेकत्य कस्पनीयानि । अतस्तददहरेवाथिना निवदितव्यम्‌ । प्रत्यर्थ

a न चेतृचिपक्षादुब्रथादित्यथः-- वदा नासौ दण्ड्यो बन्धयितव्यो at) किं तर्हीयता कालेनोत्तरे सत्यपराजित ए । `

म धर्मत एवायं पराजयो न aah: | nee ee

पात्रादिषु द्रष्टव्यस्तेनेकाराभावः | श्रयतत्वमस्य श्लोकस्यास्माभिः

क

येन पश्चसदखायि दत्तानीति प्रमाणान्तरान्निशिचतं-लेख्यादौ तु करणे ‘eg Ae समारापितानि-प्रमाणान्तर संवत्सर रास्यमिति निरश्चिव्येदमपश्यत्केवलेन लंख्यप्रमाणेन वेत्र वतेमानः--छलव्यवदायोति द्विगुणं दण्ड्यः | यस्य तु विस्मृयाऽप्यन्यथाप्र्रत्ति-

विपरीतं धन बवददुत्तमयः--वाडुत्तमयोवमयःवधमन्ञौ | तदूरिगुणं दमस्‌ । ५ तदि AG यमानधनपरामशेः । यव्रदपहूतं वते द्विगुणं दमो दण्डः । च मन्नमह alg लिङ्गाननिरिचतञ्लविषयोऽयं दण्ड इत्युक्तम्‌ ॥ ५८ | ae oe

wea] oe मवुस्यृतिः | 2 oe

अयवरैः। aa अवरे येषां वैरूयवरैः। अवरमपचयातिशयमाह । aes!”

PNG त्रयः | wert त्रिभ्य seq: नुपब्राह्मणसच्निधाविति।

५ ¦ | : “ag aq तेषामेव यै्न्यायः भारन्धक्षन्न तत्यनिधात् wy सान्िप्रञ्चः भ्राप्र किमे न ८ ao । | चपनाहषलन्निधाविति i? नेवम्‌ । प्रमाणपुरपपरषयेनापि aries उपपद्यत sp = `

साक्तास्टज्य इति पुनवचनम्‌ ॥ ६० ॥

यादृशा धनिभिः कायां व्यवहारेषु aaa | ताहसान्सप्रवक््यामि यथा वाच्यमृतं च a: i ६१॥

` साच्विलक्षयोपन्यालः शोकः । यादूष्णः साक्षिणो यजातीया यद्गुणयुक्ताश्च ` धनिभिरुत्तमरयेब्यवहरषु धनपथोगादिु RUTTEN TIA कथयि. = `

्वामि। यया च ऋतं सत्यं वाच्यं बल्यं पष्टः ated: aig ear

तमपि प्रकारं वदयामीति ॥ ६१

ग्रहिणः पुत्रिणा माखाः प्षतरविदशद्रयानयः ॥ ` ध्यु क्ताः सा्ष्यपरहन्ति न ये केचिदनापदि ॥ ६२ ॥

तदारपरिग्रहा गुहिणः | गृदशब्देा दारेषु वतैते | ते दि सखकलत्रपरिभवभयान्न oF ५

eave श्रात्मनि केचिन्निरपेच्चा रपि भवन्ति। भअन्यदेशान्तरगमनेनासमरानं ` र्तयिष्याम इहैव च कविद्गुप्रा भविष्यामो धनै मित्र नाऽजकान STAT SRT ग्रगरृतमपि बदन्ति। छटभ्बिनस्तु खङ्टुम्बभयात्‌क वाऽत्मानं न परिरक्विष्याम? इति ss

gt get कटुम्बस्य ख पे्चवया राजदण्डभयान्नान्यथा प्रवतैन्ते | 4 ` युचिण इति पुत्रसनेहासपुत्नियः । श्पुत्रदारश्य साक्िप्रभरकाले साध्वाचराऽपि कदाचिन्न सन्निहिता waft) स दि नैकस्मिन्‌ देशे स्थानवान्‌ मवति | ee

ad मौला सपि व्याख्येयाः । मैला जानपदास्तदेशाभिजनाः । ते हि खजन- `

ao carta? पापभीरतया न मिथ्या षदन्ति। “qe? प्रविष्ठा--खा येषामस्ति ते `

Soe Arar: | अर्थैकथनमेतत्‌

तद्धिदस्वु भवाथे एव करतैव्यः। योहि यत्न भवः

1 न meu:) सर्वदा हयस्याभ्यथनाभ्यापने विदिते

१०२ ततियजातीय sae: | wart यनिजेन्मास्येति पच्चमीति येागविभागात्समासा- —

gga: | ब्र्थिना यदोक्तं भवन्त्येते मम साक्विणः तदा साक्तिकमेयि योग्या भवन्ति | ` येतु खयमागय साच्यं इति न ते afew ध स्रनापदि। श््रापत्ःसाच्यन्तयभाव इति केचित्‌ । तदयुक्तम्‌ । विसंवाद्‌-

कत्वम्रसाचविसवे कारणम्‌ । तस्संवादकान्तराभावे नापैति ।. न वयं ब्रमः--प्रतिषिद्ध-

साक्तिभावा विद्मानादृताभिधानहेतवो ऽथ संबन्ध्यादये वाऽस्यामवस्थायां प्रतिप्रसूुयन्ते- किं तदहि येषां कदाचिदहूयमानानां धमंविरोधो मवति श्रोतरियादीनां तेष{मविद्यमाने

` ध्वन्येष्वनुभूतार्थानामिदं प्रत्यनुज्ञानं न पुनरचतानाम्‌ ॥ ६२॥।

मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । क =: [ wea:

Ha सर्वेषु वर्षु कायाः कार्येषु साक्षिणः सर्वधमेविदेऽछब्धा निपरी तास्तु ANAT ॥ G3

आनप्ना भ्रविसंवादका यथादृष्टाथेवादिनः येषां स्तोके विप्रलम्भकत्वं न द“ संभावयति-धममानुष्ठानपरा ये ert: | सवंधसं विद्‌ श्रौतं स्मार्वमाचारनिरूदं च सर्वं घरमम्‌-इद नरकः फल्लमिदह खगं इत्येवं निरवशेष॑-- जानन्ति ते हयनृतामिधाने (6 नरकं पश्यन्तो बिभ्यति |

MAYS Waa न खस्पं धनं बहु मन्यन्ते | ee समस्तानि सर्वाणि विशेषणानि -साक्विक्रियार्यां gaya च साहित्यस्य विवच्ितत्ात्‌। ” त क: सवेषु वणष्विति | aang a जातिनियमे(ऽस्तोदयुक्तं मवति । यद्युनर्जा- तिन्यवस्थावचन तदुपरिषद्रकत्यामः । तदेतदुक्तं मवति । सर्वैः कारिभिः स्वै वर्णं यथासभवं साक्तिणिः करेव्याः 0 कायषु ऋणदानादिषु |

यथेकलचयत्‌ वि परौर्तास्तु asraq । vate विशिष्टेष्वभिदितेषु वद्विपरी-

` विधायान्यं द्विपरीतं निषेधयन्ति। तथा च भवन्ति वक्तारः--क्रिया हि द्रव्यं विन

4 मिति! । किंचाविसंवादकतवमिह प्रधान साचिलच्षणम्‌ ag न विधिमुखेन `

| णाम न हाविसंवादकल्ं same) seat यथाथेनिश्वयः । प्रत्य शब्दावगम्ये एमा- `

एव नास्ति तथापि लौकिकोऽयं पुंदासः । प्रायेण दि लौकिका sed

| वथोः, स उपकारगन्धान्न साती! यो वा ज्यवहारगतेना्ेन समानफल् eae ` ` प्रकारायसस्बन्धिन : ८

- AERIS: ] : oe मुस्त | ॥ : ae १०३ । | भावनिश्वयेनाविसंवादकत्वमनुमीयते | CAMASTATH SATITAT este 7 hoe.

स्तहानीमेव रोषावेशवशतः स्तंभयन्ति धनं प्रयादातुमधमर्ंम्‌ । भतोऽसौ सन्िहिव- ` धनिकचित्तमनुवतेमानः agua वक्तं शक्रोति ¦ तस्मादसौ न area | उत्तसर्णोऽपि `

५ ` मूप्रशतयः। णः प्रसिद्धाः । द्ष्ठदेाषा न्यत्र छृतकोटसाचत्याः। अन्यदा | प्रविषिद्धमाचरितवन्वः। व्याध्यार्ती tifa: | न पुनरीष्रोगिण sage `

| किनोनबलोपपावका्। दष्टकं g ane sata परिमा्म्‌ । ठ हि राजनि sages भ्राहितविनयलान्न संप्रति (दूषिताः भवन्ति ॥ ६४ ॥

ध्येषितव्यः। तस्य हि ates ददतः पन्तपातमाशङ्केरन्‌ । प्रमुताद्रा ददतोऽन्यतरस्य ` कार्यनाशः। न च साक्तिधभेष प्रष्टं युज्यते । वदेशवासी aris खाक्तिर्म सर्वं न कुर्यादिति तहेशवासिने राज्ञः साक्तिकरणप्रतिषेधः । `

पदानां यत्खरयं निरिचतवबन्ताऽपि (जीयामदे वयमिति जिताः सासतिकादिभ्यो रुष्य क्तश्च खाबेलौकिकरी संगपिः कारुकादीना च्छिद्यते । किं tatty इत्तेचलयिवुमपि शक्यन्ते । तथा च पद्पातं भजेरन्‌ । wha

दिति ॥ ६

aera aa न सदाया नवैरिणः॥ न इष्टदोषाः कत्तव्या न व्याध्यातां न दृषिताः ॥ ६४ ॥ तानीमानि संभाव्यमानमिथ्याभिधानकरणस्वेन gaye’ | क तत्राथ सम्बन्धिन उत्तमर्णाधमर्णा्याः । उत्तमर्णा ह्यधसर्ववचनेन पराजीयमाना-

निधनेऽधसे व्यवहारजयाच्च Bat awed प्रतिदास्यतीयनया बुद्धया Kees ` त्यन्लावुगुणं वक्तीति सेाऽप्यसात्ती | | oe द्थवाऽथेः Ta TA सान्तिणो विवादिभ्यां किंचितरयाजने साध्यं, aa at

श्राप मित्रवान्धवतया कार्याभ्यन्तस्‌ पितरन्यमातुल्लादयः ध सहायाः aft `` | |

मू । पीडितस्य हि कोधविस्खरत्याश्यो मिथ्याववने संभाव्यन्ते | दूषिताः पात-. | ॥

न साक्षी safes कायां न कार्कडशीलवेा । न भोभरियो न शिङ्कस्थो न सङ्गेभ्यो विनिर्गतः ॥ ६५ ॥ तवं मे ata भविष्यसीति व्यवहारछता धनविसगादिकाले साक्षित्वे चपविर्ना- `

च यद्यपि लेखादिना संबादये-

कारुकादीनां खकायोपरोधशङ्कया | daar च ते जीवन्ति | awards जान

ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 4 [ अष्टमः कतैव्यता प्रतिषिध्यते राजवन्न पुनरप्रययितवया। न fe श्रोज्नियल्वं प्रामाण्यं विदन्ति, जनयत्येव विशेषतः । न हि श्रोत्रियस्वं विरसं्रादहेतुतयेषलब्धस्‌ । एवञुत्तरन्नापि । Raat: शिर्पोपजीविनः सुपकारायस्कारादयः | ASAT RTT. `

यत्वं कमासु्ठानेपलक्तणाथैम्‌ । तेनानुष्ठानपरस्य तद्विरोधतया प्रतिषेध लिङ्स्या ब्रह्मचारी । परिवाजकपाखण्डलिङ्गधारिणस्तु कुशाखवतित्देवाप्राप्राः | सङ्केभ्यो विनिगता बेदसंन्यासिने गृहस्थाः Fo भभ्यासतो विषयोपभेागः; cera. रम्भोवा॥ ६५॥ | |

्यघीनेा न वक्तव्यो न दस्युनं बिकमकृत्‌ ॥ न इद्धो न शिनं का नान्त्यो न षिकटेन्दियः ॥ ६६ ॥

Phen Pt ngs maantanTren st

` श्रध्यधौनशब्देऽयन्तपरतं्रग्भदासादि रूढ्या gaa | अन्ये तु वुल्यसदहितस्वा- ` eas : दध्याधीन इति पठन्ति} भध्याधीनाः बन्धकीकतः | वक्तन्याऽुशास्यः शिष्यपुत्रादिः, ` आचार्याधीनत्वात्‌ । भथवा guitar कुत्सितकायः। दस्युः uftara: वैतनिकः | oe स द्यपादाखयतिः कमांणीति aed निरुक्तः । तस्य च दिवसश्तत्वान्नालयन्तपारवन्न्य- ` मस्तोति परथगुपदेशः क्रियते | कर्मजीवनत्वापत्तौ तथाविधानां जीविकोच्छेदः, लघुटृत्ति- 4 । ` वाच्च लोमादिसंभवेनाप्रययिवताऽपि। चौरस्य तु शब्दान्तरोपादानान्न equa ` हयम्‌ । कठिनहृदयो वा दस्युः arse: | विकमशृच्छाखविरुद्धं यः ad करोति यथा area: चन्नियटृत्िं बैशये वेत्यादि । वृद्धो वथःपरिणामादसंस्छविः | शिशुर्बा- ` ले प्राप्तन्यवहारः। रुकः । ` ज्यवरथदणेनेकस्याप्राप्तेः प्रतिषेधे gat: कस्यांचिद्व- `

तथापि लेखनमात्रख व्यापारो न साधित इतिः कस्यचिदियमाशङ्ख सत्‌! अन्त्ये ` | बबैरचण्डालादिः--खवगांदन्यत्र । शूद्रयोनितेन प्राह प्रतिषेधः। विकलेन्द्रि- । येऽन्धवधिरादिः-शरीरपीडयेपलब्धि्धिकलत्वाच्च ।। ६६

६७ 1 व ae ie TIATMT | AAI उन्मत्तः

¶ बुभुत्ञापिपासाभ्यां व्यथितः] श्रमः कायचेष्टा- दुष्कर ने लपनञ्तेः कामः सोसङ्गामिह्वापस्वेनाऽऽ- तंभेऽत्यन्तंयेपे द्वावपि तावस्रत्यये वित्तोपदुवात्तरताघने च विप्र 'माशङ्कय त्या

नायाः, श्रोत्रिये बेदपाठकः । यस्लध्ययनवसरः स इद गृहयते। भथवा भोतनि-

eager: । यथा freer) “यद्यपि तत्र ठृतीयक्ञेखक्ना न मवति `

श्भ्यायः ] ess ` मनु्पृतिः। 2 Soe Cee ore च। क्रद्धौ$न्यस्मिन्नपि बहुतरकोधः। स हि कोपेन व्याप्रवित्तलान्न यावदनुमवति ` नाप्यनुभृतं स्मरति । तसूकरश्चारः। wae विकर्मनत्तथाऽपि मेदोपादाना- =

is दोबलीवरन्यायो द्रष्टव्यः |) ६७ |

स्रीणां aer faa: थु द्विजानां सद्शा दिनाः ॥ _ UA सन्तः शद्राणामन्त्यानापन्त्ययानयः il ६८

चत्र पुरमासव्िप्रयर्थिनौ ax स्लोयां साच्यं नास्ति । यत्र तु खियासहपुषः ` कायं सीणामेव चेतरेतरं खस्पं-- तत्र भवन्त्येव faa: सान्िण्यः। न चायं नियमः ; s e . सीणां tar एव साच्यं युन gata: । Fad पुंविषये व्यवहारे कचिदेव stat “| - are यताऽख्धिरत्वादिति हेदुरुपान्तः ¦ भषन्ति काश्चन सिये ब्रह्मवादिन्य इव qe

वादिन्यः सिरदुद्धयश्च

ह्िजानां agar fear) यः प्रमाणतरो द्विजः स eet शङ्खयमानम्रमाथ- =

भावमपि Saran न श्रद्धेयवचना भवति ! यतस्तथाभूतेन प्रमाणभूत एव द्रष्टव्यः) =

सदि तस्य सदशः। सदृशानां हि समानदेशस्थानमितरेवरकायञत्व च संभाव्यते 0 ee

इतरस्य ठु तस्रदैशसन्निधियेव्नेन साध्यः | सदशयेस्स्वीचित्यात्सिद्ध एव । एवं हीनस्य ` ue

Sagas सादश्यादुप्रहीतन्यः | न तूकृष्टगुणो न भहीतन्यः। सादृश्यं जात्याशिस्पा- = ` दिना वा गुणेन क्रिया वा श्रुताभ्ययनादिकया समानशीलवया च । एतच नापिमहवि oe ee as aly द्रष्टव्यम्‌ | न हि हीनगुणेषु प्रययितता निश्चोयते | oe ee अन्त्यानां sesraradiat वादशा पवान्त्ययानयः । अन्ते भवा

` भ्रन्त्या सा यानिरुसखन्तिकारथं येषामिति ag: | प्रदशने चैतत्‌ । ये समाना 1

9 जातिशितस्पशोल्लादि मिस्तेषामिहायुक्तानामपि वणिक्छारुकशोलवादीनां--हेवोः gar

वात्‌ ॥ ६८॥

अनुमावी तु यः कधितुर्यात्साक्ष्यं विवादिनाम्‌ ॥ अन्तर्वेश्मन्यरण्ये वा शरीरस्यापि चात्यये ॥ ६९ ॥

प

eS मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । [ wea: श्न्तवेश्रमनीति विरलजनेपकल्षत्तणा्थम्‌ ¦ तेन शृन्यदेवतायतनादीन्यपि विरल- जनानि गृह्यन्ते; तथा चारण्यम्रहणमस्यैवाधेस्य प्रदशनाथेम्‌ । ` weg तु शररस्थापि चात्ययं इत्यन्यथा व्याख्यानयन्ति कायेशरीरस्यातिपाते

यः; कशिचित्साक्ती । यत्का्मनुष्ठौयमानमतिपतव्युत्तरकालमरक्यानुषठानं तत्र सा्तिणां जाविलिङ्वयः--सादश्यसंबन्धाभावादिनियमेः नास्ति | एतदवोत्तरेण दशेयति \ Ge 1

लियाऽप्यसंभतरे काय aaa स्थत्रिरेणवा॥ शिष्येण बन्धुना वाऽपि दासेन भतफेन वा ॥ ७० ॥

स्येति लिङ्गन्यत्यय उक्तः । बालेन स्थविरेण वेति water: | शिष्येखेत्यादिना संबन्धिनः प्रतिप्ररसवः। एतच प्रदशनमेवं विधानां नियमार्नां व्यभि gitar, aa जाति्ादश्येऽपि नाद्रियते! सुहृ्धैरिदश्दोषादयस्पु नेष्यन्ते । येषां it Racacatfioantme दष्टं नापि व्यापकं ते न प्रतिप्रसुयन्ते | येषाँ तु बहुन्यापकं गुशातिशयं चेति व्यमिचरे्ततः छचिदेव तद्साकिणः | उक्तं च ८८ एकः सदहसास्तम्येत नं सौहादाजन WATT |

येषेबन्धत्ती वाऽपि पुरुषो ऽचृतमाचरेदिति 1”

ग्मसंभवेऽन्येषां afaut feast कायम्‌ । किम्‌ ? area पूर्व श्लाकादलषन्यते। शिष्येणेति मैखश्रीतसंबन्धप्रदरौना्ैमेतत्‌ ¦ बन्धुनेति ` अहारयोरपत्तिकायादिसंबन्धप्रतिग्रसषः | सत्यपि संबन्धते यो नातिप्रत्यासन्नः स गृह्यते | न भ्राद्व्यमातुलश्वश्यादये न afew: | तथाविषे हि बन्धुशब्द we: | दासेनेवि सखस्वामिसंबन्ध उपलच्यते। न खाम्युपाभ्यःये याजकश्च सर्वविधे विषये ahaa: सि गभदासः। चृतकेावेतनिकः। = ` ननु चासाभथ्याद्रालादयः ated निरस्ताः । स ह्येते साच््यमवधारयितुं शब्लु- न्ति बुदधेरस्यैर्याल्यरिपाकादिमिदषैसतक्षापदि प्रतिप्रसूयमानसमन्जसमिति, न ह्यापदि क्तिरस्याविर्मवति। ये हि sata "न वा नवैदनः पक्तन्यः--सत्यग्नौ तु पक्तव्य

wea] मवुस्छतिः | ८ १०५... ज्ञायन्ते । तेषां वचनमतुमानेन परीच््यम्‌ | यदि dad वदन्ति न च खलन्ति न शड्य- ` ou मानदेषेण कनचिर्संगतास्ततः प्रमाणम्‌ । तदाह तेषां सुषा वदतामस्थिरावाच॑

जानीयात्‌ । एतदुक्तं भवति। वाचोच्थै्येण wate निश्चिजुयात्‌ | ^ ` वाचोरस्थेये पदानामितरेतरमसंगतिः, प्रस्फुटापरिपृणाच्तरत्वं च ! एतच्च बाला- ae ( दीनामवस्थेपलक्तणाथेम्‌ । ये च वयसा व्याधिना बवाऽप्यवस्थामियतौ गतां यदन्य- ` oa द्विवच्चन्ताऽन्यदुच्चारयन्ति = तचान्यक्तं न ते ath: । एवस्मत्यत्तवेयमसाच्रिल- ` कारणम्‌ । अन्यत्तु रागद्वषघनलामादिसाधारणमदुमानतः परीच्यम्‌ । ate, ` उत्सिक्तचेतसः परकतयैवोपप्ता श्रषीरथियः ॥ ७१ ॥ es oo

` शरौरबलेन बलवदाश्रयेण at यदकायेकरणं तत्साहसम्‌ । यथा वखपाटनाभिदाह- es

RTE । श्नन्यस्रसिद्धम्‌ ¦ sa fsa न परीदयाः। गृहिणः gw इत्येव- = ` मादिरूपपरीच्ताऽत्र प्रविषिध्यते। था तु ज्यभिचारहतुतया शङ्कयते रागद्रेषधन- ae ज्ञोमादिरूपा सा क्भ्यैव । दष्टमूलत्वादस्याः wafteqeg ॥ 62 ॥ “he

केचिदधिनो मगमाहुरपरे प्रत्यधिंनः । तत्र बहूनां वचनं stan) waag |

इये ग॒ैरुक्कशटा बहुगुणा इयथः । एकेन वा गुणेन दृष्टुरषार्थोपकारिणा aida ` । खक्ताः। गुणवतां समगुणानां मेदे जातिरादतैव्या। सर्व॑लताम्ये शपथः । अन्यद्वा ic Re) ee ee ce ee

aera ॥ ७३॥

साहसेषु च सर्वेष स्तेयसंग्रहणेषु ॐ॥ वाग्दण्डयेदरच पार्ष्ये न aaa साक्षिणः ॥ ७२ |

सदाः बलं, तदाश्रित्य यच्रियते तन्डा₹डस्‌ UAT Arta महापन्तवया ख~ ` त

हत्व परिग्रहीयात्सािद्षे नराधिपः ॥ oe समेष्‌, ठ Uae गुणिद्धेषे द्विजेत्तमान्‌ ॥ ७३ ॥ ae यत्र भूमिभागादे विप्रतिपत्तिद्राभ्यां च amend afer Re) तेच

aged परिगर

qi बहूनां वचनं प्रमाणीङ्कयात्‌ । gy परस्परनिरुद्धा-

समक्षदश्चनात्साक्ष्य श्रवणाचेवं सिध्यति ॥ _ तत्र सत्यं बवन्साक्षी पमांथाभ्यां न दीयते ॥ ७४ ॥

“sare तु यः कथित्‌, इत्यनेनेक्तमेवेतत्कथं

ee मेधातिथिमाष्यसमलङता । = [ अष्टमः ्र्नोच्यते। सक्तो व्यवहरिष्यता कतैन्यः स्वं मे ara भविष्यसि इत्युक्तम्‌ | तत्न एवन्नोक्तः स न प्राप्रोति । एवमथेमिदधुच्यते । यस्तत्र संनिहितः कथं चिद- ` जुभविता खं स्मत्तमहस्यावयोरमुमथेमिव्येवमयुक्तेऽपि भवत्येव सान्तो-ससक्षदश्ना- व्सात्ताद्नुभावाच्छ्वणाञ्च | समक्तशब्दा्ुषङ्गः कतेन्यः | यक्छुश्छिदेकेन श्रयते ततोऽन्येन तत्परंपराश्चतं तेन परंपराश्राकी न att) यथेतेनेदमकायं कतमिदमस्मै वा धारयतीति लोकप्रसिद्धयाऽगतम्‌, न तुप्रमाणतः। तत्र समत्तदशैनं साच्ादनु ` भवनमथैदिषयद्ृणप्रयोगदण्डपारष्यादि सा्ताद्दष्टं चनु्व्यापारेण वाक्पारुष्यं तथेदम- स्मान्धया गृहीतमित्येवमादिविषयं शब्दश्रवथम्‌ । यद्यपि टदशिरुपलब्िमान्रवचन ` तथापि इत्तातुरोधि्तया ` ओत्रज्ञानं श्रवणं भेदेनोपात्तम्‌ । एतावच्चात्र Bahra | प्रमाणतो येनातुभूतं स साकी । समक्तशब्दप्रहणं प्रमाणमात्रोपलच्तणा्थम्‌ । तेनानु- ` ` मानादिनाऽप्यवुमभूतमनुभूतमेव | श्रत आऋप्तागमाच्छरुतमप्रतयक्तमपि प्रमाणम्‌! ware) ` श्तोकाधोऽुवाद्‌ एव । सत्यवचनस्य विहितत्वात्‌, भरसत्यवादिनेा धर्माथेहानेश्च प्रमाणान्तरावगतलात्‌ ॥ ७ ।॥ ` Cee

७

साघ्नी दष्टभ्रतादन्यद्विन बन्नार्यसंसदि ॥

sey

ञ्रवाडनरकमभ्येति येत्य eT दीयते ॥ ७५ ॥

भ्रसलत्यामिधाने साक्तिणां फलदर्धानाथैमिदम्‌ । दृषटश्नतशच्द उपलब्थिपर्याय इत्युक्तम्‌ । तस्मादन्यदशेपलन्धम्‌ । तच्चेद्रवीति। श्राया; सभ्याः सम्यकारिणिः । ast संसदि सभायाम्‌ wars wha: | नरकं याति यमयावनास्यान गच्छति | इ श्यति | यद्प्यनेन स्वगाराहणिकं aa ad तदपि न तु स्वर्गस्य कर्मणः पापेनान्येन नाशः। , य॒त्रानिबद्धोऽपोक्षेत शृणुयाद्वाऽपि किंचन ॥

UTNE यथाश्रतम्‌ ॥ ७६

१६.

पृष्टस्तत्रापि aga

= चव्य] pate Og

एका GIA स्याहद्हयः शुच्याऽपि न feat ॥ स््रीबुदधरस्थिरलात्त देषेदचान्येऽपि ये इताः ॥ ७७ ॥

। _ एकस्य पुनःपरविष्ा लोभादिरदिवस्य प्रतिप्रसवा्ैः। तेन सत्यवादितया Risa = एकऽपि सान्ञी भवस्येव । खियस्तु न कथं चित्साच््यमर्हन्यस्पा वा बह यो वा शुच्येाऽ- ` ॥ ee A गुणवव्योऽपीयथैः। अत्र हेतुः । स्चोबुद्धे रस्थिरत्वादिति । प्रकृवियषा ` ( tat यद्बुद्धेश्चापलम्‌ । गुणास्तु यतनोपा्जिंता रपि प्रमादालस्यादिना व्यपयन्यतः > स्वामाविकमस्थैरयंि्ठेदेव । यथाऽऽभयाविने घरृतादिनोखन्नेऽप्यग्तेः सैं स्स्पेनापि

प्रमादे पुनः स्जामयावितानुडृत्तिः । अता$नया TEA गुणबतीष्वपि वादु arava: | ` =

यत्तु “खियाऽप्वसेभवे कायम्‌, [ श्लो° wo † इति aaa तत्तणादेष पृच्छन्ते । ययै = ` यमाशङ्का न भवति केनचिदासां संचलितं मन इति । यत्र तु कालन्यवधान वत्र जीय मानेन कदाचिदुक्ूट्यन्ते इति न कचित्‌ साक्तिण्यः। ` ee ५ दोषेश्चान्येऽपिये वृताः । रोगादिमि्दषेयं ख्ोभ्योाऽन्येऽपि ges AT ~ a = प्रक्रान्ता yee says) = 1 के पुनरमी दोषा नाम | ee ie SB च। रागादयः शाक्रतिषिद्धाः शस्वमानन्यभिचारदेठुमावाः। gat ` oe ne ॥ केवलेन AWAIT दषाः तथाप्यजुक्तपरिपरहा्मिदमपुनरुक्तम्‌ | खामान्यविशेषा- ` भिधान दि सर्वत्र अन्धकारा अनुमन्यन्ते Besa G aes ae St स्वकारप्श्ेषेयालन्धोप्येको न सान्ती किं पन्य इत्येवमाचक्ते। तथा ` ` चद्रयोारभ्यलुज्ञानं wafer | ee CE gear इतीकारे इुलंमा “Sar गुणवचनात्‌ ,इतिः .( पा० Wo ४ \ १। ४४ ). विधानात्‌ । कृदिकारादिति (ate ४। १। ४५ ).केचित्मर्थयन्ते ७७ | #

स्वभावेनैव यदूबरयुस्तद्पराह्यं व्यावहारिकम्‌ | अते यदन्यद्िवरयुधमायं तदपाथंकमू ॥ ७८ ॥

ara यत्‌ स्वभावेन व्यावहारिकं aaa तद्माह्यम्‌ । यत्तु स्रमावाद्धि- ` चकिता धरमबद्धा धर्मार्थं तरुरुतदपार्थकमाह्ममित्ययैः । यद्यथादटस्यार्थ्य । अचे तत्‌ समावतः | यन्लन्यथा--माूदस्य तपसि मद्वचनेन बाध इत्यनया बुद्ध तदपार्थकम्‌ | यथाकेनचिदावेदितं मवति targa इति--वत्र परेापहम्‌

मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । aa | eh ETF SATIRIC व्यवहारगतम्‌। अपगतप्रयोजनसर्वायक्षय्‌ ।

wea व्याचक्ठते। यदप्रागरभ्यादिभिः स्खदलितपदञुदाहरन्ति न तावता तदनादेयं

किन्तु खमाव एषायुपलक्तितव्यो ऽयुमानेन--किमसी भ्र्रागरभ्य त्ललन्ति उताकषत्या मिधायितयति

ततत प्रागुक्तं न चान्ते इत्युपेत्यम्‌ ॥ ७८ ॥ न सभान्तः साक्षिणः पाप्ानर्थपरत्यथिसन्निपै ॥ प्राडविवाकोाऽतुयु जीत विधिनाऽनेन सान्वयन्‌ I ७९ ॥

सभायमन्तः सभान्तः | शेण्डादित्त्छमासः ( पा 21 १।४० )। व्यव. हारदेशगता उभयोरथिप्रत्यथिनाः संनिधानेऽसुयाक्तव्या वक्त्यमाणेन विधिना

प्रयोगदशेनम्‌ --“श्रमात्वः प्राड्विवाको वा यः ुर्यात्कारयेमन्यथा? इति (€ । २३४) | पृच्छतीति me "किव्वचिग्रच्छिश्रिदुशुप्रवां दीर्घोऽसंप्रसारणं चेतिः? mz, विशेषेण धमसंकटेषु विवेक्तीठि विवाकः | ““छत्यल्युटा बहुलम्‌? इति (पा० To ३।३। ११३) कतेरि घञ्‌ । “चजोः धिण्यतेःः ( gio Fo ७।३। ५२ ) इति Hay ्राद्‌ चास fart प्राड्विवाकः ॥ ७.६ |]

यदूदयारनये्वेत्थ-कार्येऽस्पिहचेषटितं मिथः | तदूर त सवं सस्येन युष्पाकं ह्यत्र साक्षितां

co ॥

प्रामाण्यम्‌ । युष्मद्ववनाधीने सत्यानृते | इत्यनेन प्रोत्साद्यन्ते

साङ्िभूता श्रस्मिन्‌ ` कायं इति सामान्यनिदेशेऽप्यखिलवस्तुश्रावणं सामर्थ्याद्द्रशटव्यम्‌

a द्यश्रतविन्चेषाः

/ ` eT: | ‘ ८ ve मनुस्शतिः | ree a 999 ' लाकशब्दः | शमे जन्मनि जायत gad: aftag जन्मनि atfa’ ख्यातिम्‌ ` छि SAAT यस्या अन्यदुत्तमं vee नासि तां wut साधुवादे जनेनास्मै दीयते, छि . यस्मादेषा च वाक्‌ स॒त्या सरस्वती ब्रह्मणा प्रजापतिना जिता ८१ ५ सा्येऽनरत वदन्‌ पचैषेध्यते वारुणेभ शम्‌ । विषश्च! शतमाजातीभ्तस्पात्साष्यं वदेदतम्‌ ॥ ८२ ॥

i gay दृषटभफलप्रदशेनेन सत्यवचने साक्तिणः प्रोत्साहिताः । अनेन विपरीवा- / भिधाने दुःलस्पत्तिदशीनम्‌ ¦ सत्यवचनाथमेवैतत्‌ । साक्तिः क्म साक्ष्यम्‌ । तत्राखत्यं = ` शबाय वारुणैः पारोकेध्यते teat भशमत्यथम्‌ । विवशः परलनतीकवः सर्ववे घु Taare | श्रतं यावल्न्मनि वारुणाः पाशा घोराः ata जल्लोदरणि ¢ (at एतदोषपरिहारा्थं सत्यं वदेदिति विधिः । श्जातौरिवि नायं मर्यादाभिविष्यो- ` UE | .तथा सति पच्चमी स्थात्‌ । तस्मादुपसर्गोऽयमनथेकः, sea इतिवत्‌ । द्वितीया चेयं श्रादत्तिचात्र गम्यते | शतं जन्मान्यावरैते इदर गृहीतः ॥ ८२ ॥ :

सत्येन पूयते साक्षी धमः सस्येन वधते तस्मात्सत्यं हि वक्तव्य सवेवर्णेषु साक्तिमिः ॥ ८३ ॥

पयते श॒द्धयत्यन्यस्मादपि पापान्युच्यत इति यावत्‌ । शेषं गवा्थम्‌ ॥ ८३ ॥

आत्मेव ह्यात्मनः साक्षी गतिरात्मा तथाऽऽत्मनः ॥ माऽवमस्थाः खमात्मरानं TU साक्षिखुत्तमम्‌ ॥ ८४

एष एवाथो विस्पष्टोक्रियते satay शोकेन I ८४ ॥

मन्यन्ते बे पापकृत न कथयतीति नः ॥ ` तास्तु देवाः प्रपश्यन्ति खस्येवान्तरपूरषः ॥ ८५ ॥ : नशब्द व्यवहितः same: कूटादिकारिण एवं जात्ते। न कञ्चिदस्मान्प- `

` शयतोति। इविकारेथ मन्यतेवांक्याथेः करमेति प्रतिपाद्यते । न नः कधित्पश्यतीत्येष i co ` बाक्या्थः। तास्तु देवा aeaatan: पश्यन्ति । स्वस्य चान्तरात्मा । तदुक्तम्‌- “स्मैव ` ` ह्यात्मनः साती, इवि a ae ag कः पुनरयं पापचारी तस्य च कोऽन्यो द्रा १ यावताऽपत्मैव wal gargarat । न. चान्तरपुरुषे द्रति । :

882 मेधापिथिभाष्यसमल [अष्टमः सारम्‌, एतदुपमोगा्थं मा दुष्कृतं कार्षीरिति प्रोस्साद्यते ! धता (माऽवमंस्थाः स्वमा तानम्‌ माऽवज्ञासी च णां साक्किणमुत्तमम्‌? ! अन्यो हि साठी श्रस्मिन्नेव लोके, अयं तु मतस्यापि साच्यं ददाति | तस्मादैतस्मादमेतन्यम्‌ | श्रसयवादी कदाचिन्मन्यते- भात्मान्तरं प्रतिपन्नस्य किमेष मे द्र्टाऽपि करिष्यतीति। तन्न! शतिरात्मा वथा. समनः, । भ्रात्मानमन्तरेणान्या गतिनांस्ति | न हि द्वावात्मानावेकस्य भवतः । श्रन्ये तु मन्यन्ते परमात्मा साक्तौ संसार्यात्माना नियोज्या इति भेदः ॥ cw yt

के पुनस्ते देवा रहस्यपि प्रच्छन्नं पपसाचरन्तं ये प्रश्यन्त्यत राह

ay मिरापे हृदयं चन्द्राकाग्नियमानिखाः॥ ` रत्निः सन्ध्ये च ag gee सवेदेहिनाम्‌ ॥ ८& ॥ हृदयशब्देन हदथायतनो लिङ्गपुरुष ` उच्यते । दिवाना sea भचेदनेषु चैतन्यमारेप्यते। दर्शनान्तरे तु॒महाभूतानि देवतात्मतया चेतनान्येव | तथा च परथिवी भाराव्तरणाय ब्रह्माणपुपागमदिति वर्ण्वते । सर्वगतत्वात्तेषां न किच्चिदप्रयय- मस्तीति सवेशरीरिणां ततं शीं चात्मनः कायगतं शुभमश्चभं च जानते ce

देवब्राह्मणसानिष्ये साक्ष्यं ged दिनान्‌ ॥ ` उदङ्नुखासराञ्युखान्वा wie वे शुचिः श्चीन्‌ ॥ ८७ ॥ देवा दुगामातैण्डादयः प्रतिमाकस्पिताः । [ay छतस्नानाचसनादि विधीन्‌ चः प्रष्टा सखयमपि ` तथाविध एव स्यात्‌ । ऋतमिति शोकपृर्णाथैसेव । प्रसि-

सैति पाथिवम्‌ ॥ ` व्य श्रं सवस्तु MR ce ॥ = गेाबीजकाञ्चनैरिति। यदि aaah prada. मुच्यते, तदनुपपन्नम्‌ | शन्ह हि तन्न कर्णम्‌, TT” |

er | ee Aes: | Lee ao | ५ ११३ TAA ये स्मृता छेका ये च ्लीवालघातिनः ॥ ` मित्रः इतघ्स्य ते ते qa वते TT ॥ ८९ ॥ ८ Ted हत्वा ये लोका नरकादिलक्तणाः प्राप्यन्ते तत्कारिभिस्ते तव भवन्ति = ` ` मिश्यावदतस्तस्मात्सव्यं ब्रदीत्यनुयेगः | यश्च मितं यति ब्राह्मणादीन्‌ दारसल्वखापहर- = ` दिना नाशयति--यश्च छृतसुपकारं विस्यृत्य तमेवेपकर्तारमपकरेति--यत्त्य a चस्य परत्र दुःख तदवाप्नोति ।॥ Ss | oe ae Pe, | 1. नन्मपभूति यत्किञ्िरपुण्यं भद्र त्या कृतम्‌ तत्ते सवं शुना गच्छेयदि ब्रयास्स्वमन्यथा ॥ ९० Il शुनो गच्छेद्चिष्फलं asa इत्यथैः | अन्ये तु दैषप्रद्ीनार्थं शगमनवचनम्‌ 1 यथा FSU मता सुवयाचुत्तमदरन्यमजेयित्वाऽचिप्राहे लजेच्ाटक्‌ सुकृतं wa) ` न भुनरन्यङतस्य सुङचस्यान्यत्र गमनमस्तीत्यस्क दु क्तमेतत्‌ || Eo ॥ क 4 ५ एकाऽमस्मीत्यासमानं यस्तं कलयाण मन्यसे । नित्य स्थितस्ते हृयेष परण्यपापेक्षिता धुनिः ॥ ९१ ॥ पनरा द्रा सुनिस्तूष्णो भूतः 11 €१ कः Tatar स॒निः] भयातिशयप्रदशेना्थमाच्

यमे वेवखते देषो यस्तवैष हदि स्थितः ॥

ee तेन चेदविवादस्ते मा गङ्गां AT FST गमः ॥ ९२ oe i . थ एष यमः सवप्रायिनां देहधनाचुच्छेदकषारी यातनाभिश्च Faget श्रतिपथमागते = ` aaa: सोऽयं तव हृदये वतैते, न Rowe: । सच छतापराघमयुनैव यमयति । मा चैव॑ ` मनसि छृथाः--एष arent मदीयो भायुपेचिष्यत इति । न दोवस्य कश्चिदात्मीयः | तेन चेदविवादः स चेन्नः परत्ययितः किं गङ्गागमनेन स्नानाथिनः पापश्यद्धये किं : बा कुरतेत्रगमनेऽस्वि प्रयोजनम्‌ । यत्फलं पापप्रमोचनलन्तणं उतः प्राप्यते तदि ५ वेसं बादिनि परमात्मनि वः ENTRY oe ८: नेवि। नास्तिकस्यापि किंकथिका कद्‌! चित्‌ भवत्येवं (| gat पावयन्ती । gedst g देश एव पावनः ॥ &२ ॥

[ श्र्टमः

VO! ep मेधापिधिभाष्यसमलङृता : कपालं शरावादिपात्रैकदेशः सुबोधम्‌ ।॥ 4३ । य a अवाक्रिरास्तपस्यन्धे Pafeadl नरकं अनेत्‌ ae aca वितथं sarge: सन्‌ धर्मनिश्चये ॥ ९४ ॥ : निमित्तं vet यो वितथयससस्यं sie स दैन किल्विषेभ पापेन गृहीत ऊर्ष्वपा-

दा ऽघोञखे महति गाढे तमसि नरकं यातनास्थाने दस्पराप्नोतीत्यथेः | अन्यस्मिंस्तमसि

अन्धो मत्स्यानिवा्नाति स नरः कण्ठके! सह ॥ या mista सभां गतः ॥९५॥ श्रथवैकल्यं सत्यादपेतं भाषते | यथा कण्टका अशिता भक्तिवा जनयन्ति न

ताशी मत्स्याः प्रीतिं जनयन्ति ! यदा धनल्लोमेन काचिस्रौतिमात्रा भवति तथापि महद्दुःखं भवतीति सकण्टकमरस्याशनेपमा । ५ ॥

यस्य विद्वान्‌ हि aga: Sag नातिशङ्कते तस्मिन्न देवाः stale लेोकेऽन्य' पुरुष fi Oe यस्य वदतः सक्ति विद्भान्सत्यानते जानानः स्ते ्तौऽन्व्या त पर्षा नातिशङ्कते किमयं सत्यं वचयत्यचरं वेतयेनं नाशङ्कते-निश्ितमेवैष सत्यं वक्तीति यस्यात्मा निरविशद्ः- तस्मातपुरुषाननान्यं श्रेयांसं a परशस्तम पुरुषं at जानते |

कः पुनरयं वेदिता । कश्च तेऽन्य अशङ्किता । एक एव ह्यात्मा खप्रयत्द्रारेण वाचमीरयन्वेदिता aid | स एव तद्धमंथ क्ति कथं सखादित्येवंरूपेणाशङ्ास्यानेन

विदुः | ९६

युज्यते | तत्र भेदाचुपपत्तिः 1 ee काट्पनिकन मेदनेवभ्ुक्तम्‌ | यथा इ स्मानमात्मनेति |) &६ न्ति साक्ष्येऽृत बदन्‌ ॥ संख्यया तस्मिन्‌ शर सेम्यानुषवं्षः 11 ९७ ॥

श्रयः पापविशेषाः कूटसाक्षिण इत्येतसपरदशैनाय प्रकरणमारभ्यते वोधनद्ररेणापदिश्यमान आदराथेः संपयते । यदुगुद्य' मिथ wT

व cssasaeaigianbabaisiutasa प प्रणा

epg ` ्रतस्यति

क यस्सिन्‌ द्रभ्यमेदमिन्ने व्यवहारे यत्सादयं तत्र तन्निमित्तं यदद्तमित्येषा विषय- ` । स्तमी। श्नपरा यस्य च भावेनेतिः ( पा० Go २।३।३७)। अ्रथवा द्रन्यभेदा- ` स्साच्यमेदः, तन्न समानाधिक्षरय एव । तावत इति परिमाये व्युत्पाद्यते । aa Cc = ` वनिमित्तमपि परिमाणं संभाव्यते इस्यते विशिनष्टि खंख्ययेति। श्रनुपूवे् इति `: ` सुखप्रतिपत्तयेऽदुपूवेख दभिधीथमान सुखेन प्रतीयते । आनुपूर्वी च सङ्ख्यागताऽत्रा- te: 1 भिप्रेता। तस्या एव वक्त्यमाणलात्‌ पच्च पथित्यादिः ॥ <0 ॥ = + So पश्च Wadd हन्ति aa हन्ति nase ae शतमरवाच्रते हन्ति सहस पुरुषास्ते ॥ ९८ ॥ 4 पश्निमित्तमचतम्‌ | शाकपाथिववस्समासः | पश्चवान्धवांश्रादरतं हन्ति jaa ast नरकपातनम्‌ । मातापितरौ जायामिथुने चापत्यमिति पच्च | Fe कथं पुनरन्यञ्तेनैनसा ऽन्यश्य फलम्‌ । धन्य्तेन पुण्यपापादिनाऽन्यस्य wa. रकादिप्राश्चिः संखगांदिति ब्रूमः । तैरयं परित्यभ्यत ge भवति । अथवा वैर्हवैयैखपं तदश्य भवतीत्यघन्नपि हन्ती a Cee

त्‌ त्युच्यते प्रहृष्टका्यतुस्यस्वात्‌ oo ae TINA न तर्कार्योपदेशः ॥ तत्कार्योपदेशे हि हिसाप्रायधित्ती स्थात. कैीटसाच्तयप्रायधित्तमेतद्धवति। उत्तरात्तरसढसख्यादिवरद्धिः प्रायश्चिच्तमौरवार्था न पुन- ` विवक्तितैव । तैनेत्तरोचरस्य गरीयः प्रायशिचत्तमि्युक्तं भवति | ae

अयं पुरुषः कस्य दास इत्येवं संशये gage तत्पुरुषानुतयुच्यते ॥ &८ | हन्ति जातानजाताध हिरण्यार्थेऽरतं वदन्‌ | |

सवं yeas हन्ति षाऽ्स्म yeast वदीः ॥ ९९ | a

कथं पुनरजातानामलति wai परकीयेन संयोगो येनेदयुच्यते हन्ति HATE `

रक्तमथेवादे ऽयमिति । ध सवे भूम्यदरतं वदन्‌ | पः ` भप्येतच्‌ seared संबोधनम्‌ ध का पुनरिथं भूमिनाम। 4 4 ध ` यदेवतथिवीगोलकं परव॑वाबटभने सागरावभि परसदधम्‌। = ` ey नन्वियत्याः कः स्वामी को बाऽपहतं । नदि सावंमीमः कश्चिदस्ति. गाथा भूमेः--“न at मस्येः कश्चन दातुमहविः? । न करिचत्वार्वमीमो ऽसतत्यभिप्र

मेधाविथिभाष्यसमलङकुता we [ wen पं वथा संकत्पितवति त्वयि सलिले मज्नामि ।' सलिक्लमज्ननेन सैष्फल्यमनत्न दान-

GRIN | यथा सलिल्ञे निक्तिप्तं निष्फल्लमेवमेतदपीति। ws कश्यपाय संगरः}! `

तवैष सगरः प्रतिश्रवः प्रतिज्ञाने कश्यपाय ददामीति मेषो वंध्योऽसतु सर्वलाधारणाऽदम्‌ ! सवेजनेपभेोग्या | केबलं राजानो रत्तानि्वंघमात्रभाज इत्यभिप्रायः । BI एतावत्या

| ` भूमेनं दानापदारासंभव इति gar विवादं

: सत्यम्‌ | यथैवायं afiusttsa add एलं चेत्रमरामखण्डिलादावपि। वत्र च ` . संभवत्येव aren | sera दानापहाराविति न किंचिदलुपपन्नम्‌ | भपहारश्चास्या ( यादृशेन रूपेण अपहारः Tees वीरद्विच्छेदः | अतश्च यः परकीये तेते चक्रस्य सहा

ee at कश्विदादयालासतै भूम्यपहारी स्यात्‌ । मीमांसकेर्तं “a भूमिः स्वात्सान्प्रलविशि- :

त्वादिति!” (ato सू० ६।३। ३) 1 एकदेशवचने च भूमिशब्दमधिदत्य भगवान्‌ gga aaaty पटिववान्‌--

| ५परैरप्यतुमन्तव्यो दानयमो Tage । अर्चयो हि निधिरनाहयो ARISE महीथ्रताम्‌ ` इति । छत्गोलकाभिप्रायमेव चादेयतवं waht मीमां सकैरनत्तं “न भूमिः स्वा- ` स्वान्परत्यविशिष्टलादितिः (to Go ६ । ३। ३) । सर्वानपुरुषान्प्रति्च॑कमयादियो- ` म्थतयाऽविरिषटा मूमिः खात्मीकतुंमशक्या कथं dae इत्यथैः। अप्मिरतु पत्ते आमनगरादि

विश्वजिति दातन्यम्‌। aed तु पठन्ति “अन्तरेण सदः पत्नोशालं च दच्निणा नयन्तीति भूमै गुणविषेरस्यासंभवात्च्रादेरप्यदानम्‌ |

` भ्ारभ्य स सान्तिविषया sate: | आख्यातवैरु्येन प्रकरणस्य विच्डेदात्‌ मध्यम `

वदस्चिति चेकवचननिदंशाच्छण सैस्येति साङ्िविषयमेवैतत्संवोधनम्‌ न शिष्य ` Ae शशूद्रमेभिसतु पावकैः, इत्यत श्रारभ्य यावन्तो मधभ्यमपुरुषनिदशास्ते सवष पातक- द भूय्वलमानाख्यावरूपायेकवाक्यत्वच्छूहालुयोगार्थाः । न्धः शत्रयहं गच्छेत्‌ इलव `

ae get समानाथेक्रमतवात्कैन्ये गच्छेदिति प्रथमपुरुषनिदेशः पूर्वाधिकारनिद्स्यथै; jee

अप्सु भूमिवदित्याहुः chat भगे च मैथुने | न्नेषु चैव way सरयेष्वदममयेषु च ॥ १०० ॥

स्य 3 eee प युक्ता मैथुनधर्ेयेति । अब्जेषु रत्नेषु मणये रत्नानि सुताया S स्मश्षममयेषु वेद्यादिषु | रत्नेष्विति सेबध्यते । द्विविषान्येव रत्नानि जलजान्यश्म- =

नि च । भते रतपरहण एव कतेव्ये विशेषणद्वयोपादानं Seq | a यष्जानि। अरमने विकारा अश्ममयानि

भनुस्यृतिः।

एतान्दोषानवेक्ष्य त्वं सवाननरतभाषसणे ॥ यथाश्रतं AMET WARIS बद li १०१॥

HHA वजेयित्वा यथादृष्टं यथाभतं wee वत्वेन बहि 11 १०१॥

अन]

गोरक्षकान्बाशिजकांस्तथा कार्छुलीख्वान्‌ | ्ष्यान्वादध पिकांश्चैव विप्रान्‌ शुद्रवदाचरेत्‌ || १०२।

कारवः शिल्पिनस्तन्तायस्कारसूपकरादयः | Ay ACR: | = ` मेष्या जीविकाथ परस्याज्ञाकारा दासा इति प्रसिद्धाः | वाधुंषिका बद्ष्युपजीविनः। ` एते ब्राह्यणा अपि खन्तः NRT शपथे च शरद्रवह्द्रश्न्या न क्रिर्यातिरे । ` a ae Fa शुद्रो न दानपुण्यादिना पृच्छयते area शपथे चाच्चिहर्णादिना शोष्यते । तद्रदेषोऽपि शपथो यद्यपि games: तथाष्युत्तर्रानन्तयांदोषवत्वास्रयतसात्‌ ` ` प्रयतस्वेप्यानन्तयैस्य सेबन्धहेतुत्वाद्रर्थमाणस्यापि प्रास्या Gainer ` ` शपथेऽपि तुल्यम्‌ ॥ १०२॥ 1

Op Sang RR Ec SE ae

WA धर्मताऽथषु जानन्नप्यन्यथा नरः ॥ 1 न स्वगार्च्यवते राका al वाचं दन्ति ताम्‌ ॥ १०३ ॥

तदन्वथाऽपि जानश्नन्यथा वदन्न स्वर्गाद्ूश्यति। दछरूटमपि वदन्न ुष्यवीत्यथैः। ` क्कि सवेदेव ! नेत्याह । धसताऽयषु । wa दयादिना निमित्तनायवु व्यवहारेषु । ` धर्मस्य च निमित्तत्वुक्तुत्तरश्टोके दशेयिष्यति। एतच्च न खमनीषिक्षयोच्यते कि ` तदयं तां दैवीं वाच" बदन्ति--्रस्मासृवेऽपि wate: | का पुनर्देवी वाक्‌ । वयाऽ- ` स्मि्निमित्तेऽनरतं बदितव्यमित्येषा देवानां संबन्धिनी वाक्‌ तां मन्वादयः श्रुत्वा बद्‌- ` : न्तीति विरोषेऽनरतप्रशंखा। 4 0 ` ` भन्यैसतु पूर्वविधिशेषतयाऽयं शोको व्याख्यातः । तदेतद्रोरच्तकादिष्ववुयोगवाक्येष ` बह्म भवितव्यम । अन्यथा बराहमेषु सत्यं नदीति यथा staan एवे कर्थं TRIES 0 ag याज्या इवि तद्विद्रालपि न दुष्यतीति यता मन्वादय एवंविधां वाचं वदन्ति यथते

mane pe alba ses ee eds adn oa asa Sm tes ats ate Te gd ne न oe ER SRT TEER SI TD SPE SA Sarma See feces Fasc Sa ae SS erema prenatal

[ perahadinlesi tics

RSS ag coat te tities tle nara nay Seen caer ii eceirah erte se en

EOS मेधातिथिभाष्यसमलकता [ अटनः च तत्र aad aah यः प्रतिषेधस्तस्याशु्रादिविषयता ऽननोच्यते, न gata. aed विधीयते । तथा सति प्रतिषेधेनैकवाक्यता बाध्येत ee mT पुनरः fafasit: तश्च॑तिं। wa वधविशेषश्ठान्न ge) तस्यासत ` a निमित्ततालुपपत्ते श्रतश्च HA षधे परश्चात्तद्विषयसतद्विषयं aad वक्तव्यमित्यथ आपतति । तस्वनिषटम्‌ | pee ae ^ ननु च Wala उ्यवष्टारषस्तु निदिश्यते पुनस्त fa वदेव प्रतिनिर्दिश्यते | तश्च afer व्यवहारे पराजिताः सन्तो वधाहां भवंति तस्य नानुपपन्न निमित्तभावः। | रत्र वदन्ति। नचात्र वधष्वनरहमिष्यते। यतोऽनिष्टं पापीयसा जीवनभिषि। ` यस्त्ववधार्हानवकाशान्न पुरदास्यादिस्खकितादनुहदंडताख्यापनाय बा जवैः खस्पापरा- =` धात्‌ न घावयिलपपत्ति राजलघ्वात्‌ क्रोधस्य दण्डस्य चाशाद्लीयत्वादस्थितपरिमाणतथा ` निश्वयाभवे न तस्यापि निमित्ततापपत्तिः। अतः प्रतिषेधरोषतैव न्याय्या! गौत- oft स्वनवविध्याशङ्काऽपि नासि । ““नाचतवदने दषो जीवसे चेत्तदधीनम्‌?? इत्येव- क मादिप्रपिषेषे सयाद्रतयोाः कामचारग्रसङ्खे सयवचनेन निमित्तभावः प्रतिपद्यमानो (न दिस्यात्घर्वभूतानीविः प्रतिषेधव्यतिक्रमतया aid प्रतिप इति युक्तिमतेनेदं कृतम्‌

nw,

त चेदसे ge wae a gaat, weg कर्थं हिसादेपेणानुषज्यते श्रथ सत्यपि स्वातन्त्ये तद्रचनेन राज्ञा हन्यभानलाततद्धेवुभावापत्त्या I. ` तमिति चैत्‌ न। सर्वो हवः प्रयोजकः--घनेन कुलं, विधया यश इति, भवति विद्या ` यशस gga viet | न चान्य एवायं सैकिकफलत्यत्तियोग्यता हेुलत्तये हेु- भावः, शपि तु द्रव्यगुणाः। यत्रापि feat श्रयते अभिना पाक इति" साऽपि स्वरूपेण सिद्धरूपामिषानाखृदन्तर्मावस्य । अन्यर्वायं rete: कर्ठैज्यापारस्य प्रयाजको ` Me टर्म तु तस्रयोजकत्रमेवमित्यथैम्‌ । यदि ताबस्रेषणाध्येषणे sama sata ` . , कत्वं साधयते ब्रीदीनातप इत्यादावचेतनेषु शिज्ुदत्तिदुलेभा SO aga परिहतमेतद्भाल्याटभिः युल्योपचरितक्रिय इति चैतनाबद्रसतूपचारे ‘fret area’ “कारीषो $ग्यापयतीतिः। न aa Faas उपकारः, पि तु निश्चित Ree प्रयोजकस्य । wert ह्यावायैकरनियिप्रयु्तं gata माणवकस्य ` । णं प्रतिबन्धकम्‌ | करीषे प्रयोजकताध्यारापः | प्रेरकत्ाद्धि ` | = चैतन्यस्य वायुजलादेरभिकाष्ठ द सुतरां दश्यते! तदा विधि प्रेषणाद्यभावा। TRE था; शब्दाः स्युः । ब्रधैतत्धमर्थाचर्यं

: aaa eee ११९ ae Ae भक्तयुपनयति | कस्यचिद्रधपरृत्तस्य कर्विदायुधमर्ैयत्यन्यो वध्यकाषाविष्करयेन मन्युटुप- = ` ` दौपयति। एवलक्तणः परेषित्रादिरूपरदितः सन्यापारः प्रयोज्यफलसिद्धावालुङ्ू्य प्रविषय- = ` मानस्तस्लम्थाचरणपनक्ते प्रयोजकः । ae ४ es अस्मिन्‌ पत्ते कारीषोपाध्याय ger प्राप्तुतः। ~ ह १ ` अत्रापि यमन्तरेण क्रियाया अनित्तियैस्य च कारकविशेषक्ञा न प्रवदेत स ger - ८ प्रयोजकः कतां । भरध्यापयितारं चान्तरेण कारीषो न शकतोत्यष्ययनहेतुमावं प्रति- ` पत्तुम्‌ 1 Seg तमन्तरेणापि शक्त एवेति गौणः कारीषः। यत्र च करयादिमिवे = ` निश्चितो हेतुमसप्स्ययदनात्तत्रापि नौणाथैरैव ¦ यथा करिचर्खस्पेनापि प्रयोजनेन दूरं ` आमं पुनः पुनगैतवन्तं दृष्टा जचीति शनो गमयति देवदत्तम्‌, इति । यत्र ठु न क्ख- =` चिदासत्तिविप्रकषावन्तरङ्गवबदिरङ्गभावे वा गम्यते तत्र यावन्तस्तदाचुद्कल्यं प्रतिपद्यन्ते = ` ` सवं तेप्रयोजकाः। | ee नलु च कारकसंज्ञायामन्तरङ्गयेगे नास्तीति छा विशेषः कारीषापाध्याययोः। स्वपरक्रियेव खा aT अवताम्‌] न Tease | बरूवाश्रयै च विधिप्रतिषेधौ । इदमपि ` ५. — तत्र पठयते--विवत्ताततः कारकाणि भवन्तीति । ot च सति aerate ade करशचिद्धिवन्तेत्तत्र कठ प्रत्ययविधिप्रतिषेधावपि स्याताम्‌ । यथा पातकपरिगणनायामवुपठति ` Spat संस्का चोपदर्ता चेति| वस्मादन्वाख्यानसिद्धप्था तावकी सा Loe RET न वरत्वधिष्ठानमथंमवस्कन्द्ति | wares व्याख्यादभिरुत्तं-समर्थाचसणं चद्धेतुः ` | देम प्रसङ्गः। ततश्च योपि कस्मैचिद्धोजने ददाति स चैदरिकतयाऽपिसैदित्येन = ` व्यापद्येत प्राप as दातुर्वधकर्ठलमिति । न च तसपरुक्तं भवति । क्रियान्तरेण ad He — निशिता मोजनास्यप्रयोजके न vat a वेष्यादि कथंचिश्निमित्तं मबति। wag arate ` » = मित्तम्‌, प्रयोजकस्वाभावात्त कठ त्वं नासीति ae: । यस्य तु भूमिसुवर्णपहारादिनाऽ- ` पराष्येत स च तद्पहारमन्युना कथंचिन्प्ियेत किं तत्रापहतुरपदारहेष ware वधेऽपि ` ` निमिचिभाव इति चिन्स्यम्‌ s .

Pee PO

2

meager: 11८ ee ८4: oe So । कोऽयं नियमेऽभिग्रेवः१ यदिह वा कचिन्ध्रियन्ते केचिन्नेत्यनियता नियः waft) पुरुषसखभावभरदात्‌ तदेवषधं satan हितं विपरीतमन्यस्येति च भावनादेशकालस्वभावमेदसदकारिसापेकषः गक्तयन्तरप्रादुभावः | तदेव

। विच्छेदादेरिष भूम्यादिद्दरणस्य नियतनिसि

ज | OEE SS

१९ ५ ॥ मेधातिथिभाष्यलमलकूवा । = [ wea: पेशक्तमानसस्य Gita तत्र । ये पुनर्मन्युपरीता श्रनशनश्वघ्पतनविषभकषणादिनाऽपरा- ` ` द्वारय॒दिश्य भरियेर॑खत्राप्येष एव न्यायः । इ व 0 नलु चान्यस्यैव प्रसिद्धहेतुभावस्य निषभचणादनिंमित्तस्य तत्र tare भूम्यादिदहर- ` शस्यापराधा Wagar । तेनेपजनितमन्युमरणदेतो sata इति पारेपय॑तौ निमित्तत्वमिति चेत्‌ । एवं सति पथ्योपदेशेनापि केवचिदुद्विनमाना आसान व्यापा- दयन्त, तक तत्रोपदेशरो हन्तारः ey: । तथा मत्सरिणः परदरव्येष्वीष्येया ` षष्यन्ता धनिषु हाषमाददीरन्‌ । तथाऽन्ये मूढमनसः प्रियान्पुत्रान्खामिनश्वानुन्रि- ` यन्ते, तत्न प्रियादीनां इन्दृतापत्तिः। अपरे च रूपवस्तीदशेनेन परिफल्गुभनसेऽसूयन्ते भव्यमानहदयारच बिवेकशुन्यात्मान्तत्र शीलवत्यः सिये दुष्येयुः । तदेवेदमापवितं यतस्य aaa | Se ete a सत्यमेवं यदि विधिप्रतिषेषविशषो न aT) विदितो दितोपदेशः प्रतिषिद्धं ` ध स्वहस्यादि । तथा चाहुः-- = ye deo “डपकारग्रृत्तानां कथंचिदद्विपर्ययः | न aa हषः केषांचिद्धेषजामीषधी यथा |? waa केवलं वैयादेरातुरोपकाराधिनः प्यक्तौषधस्य कथं विद्विपरीततयोपयत्ताबदाषः-- ` किंतद्यन्यस्यापि गवादैमैहति पङ्कं निगमरस्योडधरयुजाकर्षयाय यथाश्रमेण यदि व्यापत्ति तन्नोद्धत्तदुष्येदिति कथितं भवति ) एवं सर्वत्र | त योऽपि करस्मिश्िस्खव्यापाराचुष्ठानवति धनरूपातिशयसंपद्रति दृश्यमाने दन्दह्यते ` नतं प्रति कस्यचिच्ाखार्थातिक्रमः । निश्ितो हि निमित्तभावः प्रतिपेषस्य विषये मवितुमहति । ज च प्राण्यन्तराश्रचिषु चैतसिकषु धरमु प्रतिक्तथमन्यथामवतसु खभाव- ` . विशेषावसखायः । न हि शक्यमवसादितुमयमस्या रूपसंपदा व्यपद्यत इति! न च ` निश्चिते प्रतिषेधविषये संभवत्यनिशिचतविषयता न्याय्या । So . ..: य॒त्र ale कर्थचिद्रयेबिप्थयशरौरशोषयादिना कुताकिकपरीता स्यादपि निमित्ताव- ` गित्र किं भंशयितुं शीरं संदुभ्यतां कामिना, भवतु at पुरुषयाविनीति | ~ सैतदेवम्‌ । न ददश भवन्त्यपि निमित्तता प्रतिषेधस्य विषयः, विभ्यन्तरविराषात्‌। ` भरस्ति aa व्यभिचारप्रतिषेधविधिः 1 न वाऽपि विष्यन्तरेानवव्धे विषये छ्तावकाशा ` विधयो विरोषविध्यन्तरं विषयमास्वंदितुमरईन्ति। येऽपि मन्यन्ते रागलन्चयां cafe शोलसंरचणोपदेशो निषेधति a शाख्लक्तणां तेन महानुभावया मास्य तपस्विनो व १. ` जीवितयुच्छेरसीदिति प्राथोल्जिदीर्षया सुमुखा संप्रयुज्यते नासै। न्यभिचारविषेषम- ` । . यत्त विष्यन्तरविषये न विध्यन्तरं nada इवि चैवायं विध्यन्तरस्य वेषयो `

joy nee HS OS 7

मयुस्शविः। ~ ~ 1. ag च प्रदृत्तावपि नैव rena नियोगविधानिव व्यमिचारानुज्ञानस््रत्यभावात््‌) = `

` भ्रथाप्रटृत्तौ कामयेत मारणमिति प्रतिषेधमयास्रवतैते सऽपि प्रतिषेधो रागल्च्णामेव ` सां प्रततिषेधयति। न चासौ रागते। न प्रवतैतेऽपि तु steamer) argat . कारवः waft: साऽपि प्रतिषेधविषयपरिहारेण | योऽपि किविदाचेदयमहमास्मानैे . इन्मीति हन्यान्न तत्रापरयच्छते घातकत्वं ञ्यवदहारोच्छेदपरसङ्गात्‌ ।। १०४ ॥

ee party चरुभियनेर॑सते सरस्वतीम्‌ ॥ ५ तरतस्यनसस्तस्य Har निष्कृतिं पराम्‌ ॥ १०५ oe RTS Baar se सा बाग्देवता। तदथं च चरे वाग्देवत्याः। तण्डुला ` नातिपकाश्चरवः। तैयजेरच्चिति बहुवचननिर्देशात्‌ चरूभिरिति बहुवचनम्‌ । न पुन- ` Ra बहवश्चरवे नापि agatat बायस्तामवदयागो 'देवश्चेद्र्द्रहवेः बराह्मणा यज्ञे ` ` रन्निति, तद्वहुवचनम्‌, नतु कपिललैश्च धिभिर्यजेरन्नितिवत्‌ । ` ॥ " तदेतद्त्राहथायनुप्रदाथैमचतयुक्तं भ्रति सनुतमेवैनः पापमसस्याभिधानलक्तणा = क्रिया| यथा घभेक्रियावत एवं समानाधिकरणं षष्ठो । येषां तु क्रियाजन्यै धर्मधनं = ` नक्रियैव--तन्मतेऽयतस्य aan इति वैय्यधिकरण्येऽनतनिमित्तस्रादेनो ऽदतम्‌, उपचारतः = ` समानाधिकरणे एव । वस्य निषकरुतिः शोधनं पावने प्रायश्चित्तमिति aq) ` परा प्रकृष्टा oe "~ नतु च कुतोऽत्र पापम्‌--यावताऽस्मिन्निमित्तेनानतवचमे देष इल्युक्तम्‌ | as Pag: “Rafeeg महाफल”! अस्मचच्छाल्ात्त्‌ यावल्नोवमनृतं मया न : os वक्तव्यमिति येन wafer’ तस्य मिथ्यासंकस्पदेषो मा भूदिति प्रायश्ितत्तयुच्यते। गेहदाहवधप्रतिषेधेऽपि नैमित्तिकं विधानम्‌ । एनसे निष्कृतिमिलयथंवादः | ee कथं तहि वाग्दैवत्थैः खरस्वतौ यजेरन्‌! यदि बाग्देवता सरखती ` । कथमिञ्यते । श्रथ वाक्सरस्वत्योरेकस्वेनैवं देवताभावे शब्दावगस्यरूपत्वादेववाया भिन्नौ | । ` चैतै बाकखरस्वतीशब्दो | यथाऽप्नये जुहोतीति चोदितेन उ्वलनाय कशानवे वा स्वाहेति ` gaa, वायवे निरूप्य जुहयाद्भायु्ै प्राण इत्युक्तेऽपि न प्राणायेति हूयते | । । सयम । वागेव देवता। सामानाधिक्रण्यादेवतार्थ वद्धितः। न सरसखतीमिवि द्वितीयानिरदेश्या देवता) कर्मणि fe द्वितीया। संप्रदाने च देवतान कर्म॑ कथं तहिं सरसरतीपष्ान्वयः। = ` ^ अरथैवाहाऽयम्‌ । Bat जुहेत्यभिर्वै सवां देवता इति । वागेव सरस्वती-

aR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता . [wer ` वचनेोऽत्र af: | पूजा च पूज्यमानकमिक्ा। तत्र युक्ता द्वितोया। तथा च देवता पूजनीयेत्यादि aga a 7 0 । ५ एतच्च न युक्तम्‌ । स्मिन्‌ हि पन्ते हवतात्वमन्यताद्ग्यम्‌ | तत्र यागरसप्रदा्म aa देवतेति स्मरणविरोधः। एषा च efaeiadt) निरपेच्तत्वात्‌ । gal देवता (Seem ध्येया च | यस्यै देवतायै हविगृ दतं स्यात्तां waar ध्यायेदिति वत्कियाक्मला- = कर्मण्येषा द्वितीया ।॥ १०५।

कूष्पाण्डेवांऽपि FEAT TAAL यथा्पिधि || ek उदित्यचा aT वारुण्या तृचेनाब्दैवतेन वा ॥ १०६। कूष्माण्डा नाम मन्त्रा ag wart) तैघरंतमण्नै जुहुयात्‌ जहातिश्च देवतासुदिश्य द्रव्यस्य त्यागः | ्ाघारविशेषणे तपरहाप्रा विष्यधिकरणनिर्देशा- , न्मां्विंकी देवता वेदितव्या । येषु च भन्छषु देवताविशेषलिङ्गं न दश्यते--यथा ` | देवङ्ृतस्यैनसावयजनमसि' इत्यादिषु--तत्र प्रजापतिरेवेति afar: | अथवा यस्या. = न्यत्र देवतात्वं दृष्टं संह संबन्धि यवत्‌ । वथा च fewer: ‘aft वा सा

तथाऽपि यजति श्रूयते ged मन्त्राश्च तेऽतरासस्यां देवतायां जुहोतीति etaget ge यादिति व्याख्येयम्‌ । तच्चायुक्तम्‌ । तथाभिघारयेदिति वक्तव्यं स्यात्‌ । वयं तु . ` ब्रूमो ‹ देव्नतस्यैनसोवयजनमसि इत्यत्र कर्मेवावयजनयेवावयाजनमिलयुच्यते | श्रत ` स्रदेवता | सर्वत्र च मन्त्राभिधेयं बर्तवसिविति न देवतायां मन्त्वर्णाभावः उदत्यचावा ॥ उदुत्तमं वरुणपाशमस्मत्‌ इति (ऋग्वेद १। २४ oe १५ ) एषा ऋक्‌ वरणदेवता उदिति प्रतीकेन लकच्यते। वारुणोप्रहं चान्यस्या उड ` त्वा मदतु सोमाः ( ऋण्बेद ८ | ६४। १ ) इत्युच्छच्दप्रतीकाया निवृच्यथैम्‌ oe तृचेनाब्दैवतेन चेति। देवतैव दैवतम्‌ , भप दैवतम्‌ ce यवस्य तेन-- ae feat दिष्ठा इत्यादिना (are १०। € । १ )। श्रतश्चैकौकया cderef: परत्येकशब्दवत्‌, समस्तेन च सभुदायाहतिरेकेति ध धृतमभाविति सर्व॑रानुङ्ग

bh fs हविषः wera णखवहमायताबन्मात्रमनुजानाति

कामदेवता स्यादिषिः । यद्यपि याऽन्यस्य हविषो दैवता सान्यत्व न कदाचित्‌ `

व्यावः] मनुस्थरतिः | eae ` पल्चदशाहारत्रायि Te: | stat पक्ताणां समाहारः विपक्षम्‌ । श्यकारा- ` । न्तोत्तरपक्ष द्विशः" इति ( बातिक २।४। १७ ) खील परापत प्राच्रादिदशैनाखविषिधः। = यद्येवं त्िप्तीति न प्राभ्ोति । ee यन्दसस्तत्र लिङ्गव्यत्ययः. oe ee ease कमणि पञ्चमी | च्रन्पन्नान्यावदतीत्य थः साच्यं न ददाति। शअग- oo

Btsiifsardeagal पाप्नुयादित्यथः | iS ee ` देशबन्धं च। दशमं च भागं दण्डनीयस्तस्मादयात्‌ | Cape ५ ऋणादिषु इत्यादिमहणेन सर्वव्यवहारोपक्रमः | द्वितीयश्यग्रहणयुपलच्तथा्थम्‌। ` यस्मिन्व्यवहारे साच््यमियन्तं कालं न भवतति पराजीयमानस्य साक्तिणो erg ` अवति) a rae गदौ रोगः वस्समानप्ल्युत्यानहेतूपलच्तणाथैम्‌ । तेनात्र छडुभ्बोपद्रवधनिकोपरो- = ` धाद्यपि परीतम्‌ । 1 a ee बन्धशब्दः agaftatr दण्डविषये दशमांशवचनः 1 ` नरं संवते ¶प्रहणं च शोकपूरणाथैम्‌ He भन्ये त्वाहुस्तद्रूणं श्राप्लुयादित्यस्यायमथः--ऋणापहरणकललच्येन पपेन | , धभ्येत। राज्ञे वा जीयमानस्य या दण्डस्ततो दशममंशं दयादिति afer: पुनः dead ॥ १०७ = 0 ae oe यस्य दरयेत सप्राहादुक्तवाक्यस्य AAT ॥ व रागोऽगनज्ञातिमरणणण दाप्या दमं च BU १०८॥ ^. : सप्राहा षदिति परमीदशेनादर्वागियध्याहियते । सप्तानां दिवसानामन्यतम- ` ` स्मिन्नहनि यस्व साक्विणा रोगादि दश्यते स गृषावाक्षी दैवेन विभावितः पूर्वोक्त ` विधिना दापयितन्यः। रोभेाऽयन्तपाडाकरः, अग्निर्गोबाहइनदहनः, पुत्रदारादि भ्रलयाख्न्न्ञातिमरर्ण, तस्य Reefs लिङ्गम्‌ ॥ १०८ | असाक्षिकेषु aig मिध विवदमानयोः oe) अषिन्दंस्तत्तवतः सत्यं शपथेनापि लम्भयेत्‌ ॥ १०९ ॥ oe : atfadt येष्वथैषु व्यवहारेषु तेऽखाक्षिकोः ु सल

कः

१२४ मेधाचिथिभाष्यसमलङकुा | मषः wae लाभः? । ‘a विन्दन्‌, इति पाठेऽप्येवमेव व्याख्येयम्‌ | श्रसाक्तिकेषु शपथेन ` लम्भयेत्‌" इत्येतावद्विष्युरेशवएक्यावसानात्‌ श्तकपूरणाथेम्‌ सिथः-- परस्परम्‌ ॥ १०६

महषिभिश्च देवश्च कार्याय ` शपथाः कृताः |

वसिष्ठश्चापि शपथं शेपे पैजवने TU ११० 1

श्रथैवदेाऽं पूर्वोक्तस्य शपथविधेः। सहषिभिः सप्तधिप्रशतिभिः anata ` `

` संदिग्वकायेनिंया्थं शपयाः कृता; । ake च भगवतः saga ख्यानयुदाहतैन्यम्‌ । पुष्करेषु तेष्वपदारितेष्वितरेतरं सप्तयः gfe "यस्ते हरति पुष्करं स gat पडता गतिं mea इत्यादि । देवैरिन््रपरशविभिः । इन्द्रो यदि

स्थां प्रत्यभिशत्तः शापभयाद्रहुविधं शपथं चकार । afageafa प्रथङ निर्देशः ` प्राधान्यल्यापनाथैः | शपथं कृतवानित्यथैः । उपपदादेव विशेषावगतेः शपतिः करा. aT ada | यथा ‘ae यजतः इति 'खपेषं पुष्टः इति तथा शपथं रोपः इति ज्ञेयम्‌

श्राप उपललभनेः इति लिटि प्रथमपुरषात्मनेपदैकवचने शेपे इति रूपम्‌ । a0 ` पैजवने राजा बभूव । तस्मिन्काले विच्वामितरेणाकरष्ठो मण्डलमध्यगतः stat

` धाभ्यां संज्ञुव्धाचरणेाऽवासुरो यावुधानेऽस्मीति शपथं गृहीतवान्‌ । विश्वामि `स |

क्तस्य राज्ञः TATA तद्पुत्रशतमशितमेष हि we इति। ततः स उवाच।

oe waa fae यदि रत्तः स्यामित्यात्मन्यनिष्टाशंसनमच्र शपथः) रएव्रदारादिशिरःस्पशने

एतदनिष्टशंसनं शपथे मन्तम्यः॥ ११०

न था UIT इयास्ससपेऽ्प्यथे नरो TT ।

Sat हि WY दन्‌ भरस्य चेह च नर्यति ll १११ : Fear फलाख्यानमेतत्‌। बरुयाऽन्यथाऽसलमिति यावत्‌। तत्रापहिय- भाग्सुवणीदिद्र्यजायपेचतोऽयतपथङषोऽन्यथाशपये wet | गरीयसि तु काये ae ` बाद्धिकतरो देषोऽसत्येव। प्रेय नाशो नरकम्‌, इह मदकयशः । प्रमाणान्त. 7 स्ह ज्ञाते राजदण्डः॥ १११ ध | कामिनीष arty गवां भक्षये तथेन्धने i st mae च शपथे नास्ति पातकम्‌ 11 ११२ ध ` विशिषटन्दरियसपर्शजन्यः, सर यापु भवति पुरषस्य ताः गः a शपथः! कामसिद्धार्थो यथा नाहइमन्यां | यस्तु सप्रुन्यरव मया ‘ge त्वया देयं

श्रध्यायः J a ` १२५ भवत्येव देषः। शपथे--विषयलप्तमी चेयं न निमित्ततप्तमी ! तेन यस्वामेवैकषा- `

a ‘eat waa तत्रोक्तूपशपथे न दः ; निमित्तसप्तम्यां तु fafa परद्रन्यापहारे । 2 देषः स्यात्‌ । अतश्च कामादशगुशं a(S । १२१ ) gates दण्डविधानं न १ | —

युञ्यते। तयापि निमित्तानन्तरङृते विवादेऽसस्येव दृथाशपथरेषः | एवं सर्वत्र | oe ae

` देविवाहाथमेवंविधमनृतमदषः। न पुनजायपहवादे |

इथाशपथस्य Ga प्रतिषिद्धस्य प्रतिप्रसवशाख्मेवत्‌ । तस्मारववर्णानुप्रहे शप- = `

| ` मानस्यन दोषः। किमथ तर्हीदशुच्यते। तत्र बधात्परित्रायमुक्तं सवेवथेविषयम्‌ ee, आअभ्युपपत्तिस्तु बाह्यणस्यैव । सा हि धनल्लाभादिना संभवति । सवेतश्च परसेबन्धिनीष ` क्रियासेवेविधास्ु शपथाभ्यनुज्ञानघ्ुपायान्तरेण तरिसिद्धयसंभवर एव द्रष्टव्यम्‌ ॥ ११२ ॥ a ay

dea श्रापयेदिद्युच्यते। सस्येन शपेः सत्यादिनिवन्धनेऽयं धर्मो वा मे निष्फलः ` ` स्यादितिः। णवं चायुधानामपि करत्वं वाहनानां च। एतेरात्मानै श्पेत्‌- ष्ठतानि निष्फलानि स्युरिति" ^

विवाहेषु | न खयाऽन्या Areca न वाऽन्यो वोढव्य इति अन्यस्यापि सुहृदा- = `

गवां भहये । गवां यवससिद्धयथं मया ऽपहतन्यं --न मयाऽपहतं परस्य चावस्सं- स oe

बन्धिभिरभिक्तस्य agreed शपमानस्य aa) oo एवमिन्धनै! ` | क ८ ब्राह्मणानामभ्युपपत्तिसुपरहः। सर्ववर्णानुपरहेऽनुज्ञातमेव | किमिह पुनवंच- ` oat) कंचिदाहुः--श्पथे ब्राह्यणेऽनज्ञायते, शुद्रादिषु anata) we तद्धि सलयाद्विशिष्यतेः इति (८ । १०४) वचनान्तैतदनुतम्‌ । अता न मवति seta यसौ । =

सत्येन शापयेदिभं क्षत्रिय वाहनायुधैः ॥ गोबीनकाश्चने वशय श्र सर्वैस्तु पातकैः ॥ ११३ es तनु च यद्यहमेवं gt तदिदमनिष्टमाप्ठुयामिति सं हीतैनक्रिया शपथः, वं थःकार- `

गाबोजकाञ्चुनानि वैश्यो हस्तेन स्पशयित्वाऽभिशपेदेतानि बा मे निष्फलानि

oe aa wa पातकैः | वत्त्यमाणानि पातकानि मे egies gat वाच्यते 11923) es ee अग्निं बाऽऽदारयेदेनमप्मु चैनं निमज्जयेत्‌

छत्रदारस्य बाऽष्येनं शिरसि स्पशयेत्पृथक्‌ ॥। ११४ ॥

अग्निसाहारथेदेर्न हस्तेनाश्व्थपयंन्यवदहितेन तयोः प्रदेशान्तरं स

: १२६ 7 मेधाविथिभाष्यलसक्ङ्कता | “ nee [ ser: ` ¢

ee wey जले निञज्जयेत्‌ प्राडचिवाक sae पु दारि

थाधिकारद्राचाऽपि, शपथस्यैवंरूपत्यादिदयुक्तम्‌ पुयगेककस्य ११४।

यमिद्धो न दहत्यग्निरापे नेन्पञ्जयन्ति = न चात्तिृच्छतिक्षित्र स ya शपथे TP ११५॥

co | ५ तप्ताय पिण्डा$नवेय गृहीता न दहति | श्रपश्च area पुवयन्ति TINTS | _ ४ ae केशरैन चातिभच्छति det न oof, रेगेऽभ्रिरिययन्यत्रोक्तम्‌ age: `

शयुचिनिंदोषः। श्विपस्‌ -चदुदेश वाऽहान्यवधिः स्पृयन्तरात्‌ ॥ ११५ ॥

वत्सस्य दयभिक्नस्तस्य पुरा भ्रा यवीयसा | नाग्निददाह रेमापि सस्येन जगतः स्पक्षः ॥ ११६ ॥

rife स्पशचयेत्‌ । पुत्रस्य दारस्य शिरः स्पथेयेत्‌--दस्तेन, शप- ye as

ne कथं gaia धच्त्यति, अपे नेन्मज्जयिष्यन्ति | न हि महाभूतानि विपरियन्ति : | स्वभावतो चैवन्यादिति-पयैलुयोगमाशङ्खपाथेवादेनारस्ै' दढोकरोति। यद्यप्ययम- ` न्वयन्यतिरेकखमधिगस्योऽथेः प्रत्यन्तो बा aati धूसीकल्पितेन्द्रनालवद्‌ wie ` Le

दत्र सुखबिभीषिकासखनमात्रफलं शपथं मन्यमाना वैदिकं निदधैनमुषन्यसति ।

भवन्ति प्रतिपत्ता ऽर्थागमेन qaqaesy नादर्टदतां प्रतिपद्यन्ते

` वत्सो नाम काण्व छऋषिरमवत्‌ | स च कनीयसा वेमात्रयेण घ्रात्राऽभि शस्त see 7 1.

| शन खप्रसित्राहमयः are sft) स तं प्र्ुवाच--सत्येनग्वि प्रविशामि यदिन

राह्मण eft | तस्येदयुक्तवतः प्रविष्टस्य atiqeste रोमापि । क्थम्‌ १ सत्येन =

` कथममि सत्यं जानातीति चेदत भाह जगतः स्पशः | मूढात्मा परकीयता. ध eee a: tay seat | स च चारः प्रथिधिरिति चे प्रसिद्धि भिहि भगवान्सर्वं ee 1

श्रष्यायः] मलुस्डतिः। eR

इच्यते । न दृश्येन व्यभिचारेण व्यवस्थेयमपनेतुं शक्यते । sift `

` दुष्यभिचारस्य । प्रत्यकञादिष्वपि प्रमाणेषु दश्यत एव तादृशो व्यभिचारः । न च तानि `

न प्रमाणम्‌ । श्रथ व्यभिचारवन्ति नैव प्रत्यन्तादिशब्दवाच्यानि--यदव्यमिचरति ॥ ५

न तत्‌ प्रसयक्त, Teed न तद्व्यभिचरति वचनात्‌ । इहापि शक्यते तद्रतु--यद्‌- ` +

व्यभिचरतिनासौ शपथे यः शपथः स न व्यभिचरतीति। क पुनः शपथः। यः. ae (

सभस्तेतिकतैन्यतामात्रादयपगरहेय निरूपितङ्दकः स्तं भनाभावः । निपरीता$शपथः । न (1

वादशस्य व्यभिवारोऽसि ! श्रथापि स्यात्तत्रापि प्राक्‌ कृतस्य कर्मयःफलविपाको भवति ` ee

निमित्तसवात्‌ । garde gaia गरीयसा gaa सन्यते । wear

` जन्मान्तरदेषेण निगृह्यते । विचित्रा हि कमयं फक्ञपाकःमिन्यक्तिदेतवः, सदखादेका =

` मिथ्या गृह्यते, उर्सगतस्त्वमिथ्यासम्‌ । पुरष्टिकारी्यादिष्वप्येवत्छमानम्‌ क ^ तस्मात्छाक्तिवच्छपथेऽपि प्रस्येतव्यम्‌ । तेऽपि हि कदाचिन्मिथ्यावदन्ति |

न भयप्रदशनमात्नमेतत्‌ । रूढ्या शपथा sat: सत्यं प्रतिष्ठत इति ॥ ११६ ॥

यस्मिन्यस्मिन्विवादे तु केटसाध्यं कृतं मवेत्‌ ॥ तत्तत्काये' निवत्त तं कृतं चाप्यछ्तं भवेत्‌ ॥ .११७। यस्सिन्ठ्यवहारे हूटखाक्तिभि्व्यवहारः ga: स्यात्स ॒निवर्वयितव्य:

ष क्रत चाप्य क्रत ४, भवेत्‌ गृहीतधने ऽप्युत्तमश प्रतिपाद यितन्यः - इतरोदण्डो ` गृहीतोऽपि त्याज्यः । वा्खाघ्रेय जितस्तरमसीति निश्चिते are rade इत्युच्यते । ` ` इण्डपयेन्तं कृतमपीति विशेषः । ater श्लेकपृरयायाम्‌ | ११७ | = छोभान्पोदाद्वयान्मेत्राच्कामाच्छोधात्तयेवर च UI अज्ञानाहालभावाच्च स्यं वितथश्वच्यते | ११८ ॥ mae Haare लोभादिनिमित्तम्‌। विषथक्षथने दण्डविशेषमावा्थम्‌ । वितथमसयम्‌ | सर्वत्र पच्चमी deat ॥ ११८॥ ee ee ae एषामन्यतमे स्थाने यः सा्ष्यमन्रतं वदेत्‌ oe तस्य दण्डविशेषांस्तु परवक्ष्याम्यनुपूवश्ः ॥ ११९ ॥ Serer दण्वयसतु मोासूव' त॒ साइसम्‌ ॥ =: ` ` ` भयादौ मध्यमे दण्डौ मेतरासूर्वः चतुयुणम्‌ ॥ १२

A araeh वितथं षक्ति a wee दण्डनीय इत्येवं थाजना कव्या वत्र यः परस्माद्धनयुपादाय विपरीतं वक्ति तस्य लोभ हे

शद ` 1 सेधातिथिभाष्यश् मलङकता | [ sen:

Area | स्वभावतो यथाथेवादी यथादृ्टाथेवादी च केनचिदित्तदंन्तो भदेतुना प्ररन-

सहस्रमिति संख्येयविशेषावगतिर्वाक्षयान्तरासणानामिति पव तु साहस प्रथमं (पणानां द्वे शते साधः (lo १३८ ) इत्यादे | द्रौ मध्यमी साहसाविति विपरिणामः |

| at चय ख स हसखमेबेस्यथं वृत्तानुराधेन विचित्रया शब्दघत्त्या स एवाथः as a कथ्यते || १ {६-~१२० I] | Betas ae

कामादश्चगुण' yt कोधात्त Era’ wz नानाद्र शते पणं ahssarssady तु ॥ 222 |

` _ मन्मथः कामः । यत्र लियो विवदन्ते तस्संबन्ध्यन्यतरां कामयमानेऽनृतं बदति ` भ्रधतृतीयानि सहस्राणि दण्ड्यते क्रोधाच्िगुशं परं प्रथमसाहसस्य प्रक्रतखात्तत | a = प्रो मध्यः। सवीन्ते ज्लोकविज्ञानादिति वा उत्तम एव gz) द्वेषः Stay | ऋ - ` दिति। चो विपरीतं प्रथमं ब्रूयाद्ान्या, नलु प्रश्नकाले । द्भ शते दमः । प्रदर्शनमेब ` ध विपरीतं नाभिधानम्‌। बालिश्यं बालभावः अप्रप्तन्यवहारता। ईषदपन्रन्तबाल- भावस्याप्रप्तुद्धिस्यैयेस्यायं बालिश्यदण्डा ऽन्यस्य त्वसात्तितैव |) १२१ eee

एतानाहुः कोटसा्ये भरोक्तान्दण्डान्मनीषिभिः ॥ धमेस्याग्यभिचाराथेमधर्मनियमाय च | १२२॥

इभयप्रयोजनेो दण्ड इति दशंयलवश्यावुष्ठेयत्वाय ! शाबाचारनिरूढा व्यवस्था faa, तस्य व्यभिचारो ऽनितिर्च्यते ॥ १२२ ॥ ee

केटसा्षयं तु कुवांणंतरीन्व्णन्धामिंको नपः ॥ ` भ्रवासयेदण्डयिस्वा राह्मण तु विवासयेत्‌ ॥ १२३ |

` विवासं करोति

स्य दण्डान्तरविधानात्‌ ॥ १२३ ॥ aS

Re Sales: सम्यकू प्रश्नाथेमनवधायस्परतत्वाद्राऽन्यथ AIT ATT TAM | भयं त्रासः । वदिं मदीयेन सलवचनेनायं जीयेत तत्रायं कदचित्‌ ज्ञातिधनादि- `

बाधया मां व्यापाक््येदिव्याशङ्क |

| Te T- a a ‘

ब्रह्मण g ie

नावः] `

धनस्य दशसद्ुपान्तमनि ।

` च दण्डविशेषो नाम्नादस्तत्र यो येनेवाङ्गेनापराद्धः स तत्रेव पीडयितव्यः। तत्रागम्या- ` गमन उपस्थनिप्रहः। चैयै sara भ्राहारनिषच्यादिना । बाग्दण्डयारुष्ये जिह्वा- ` ` इस्तयेः । पादबलेन - व्यक्तकरामन्पादयेः | fer विश्रब्धं राजदारान्वीच्चमाणय- ` RAI: । भलुक्ञेपनगन्धमाजिघनत्रासिक्षायाम्‌ । रहसि राजान मन्त्रयमाणं इल्य- = ` षटान तरित sq a करयोः, धने प्रसिद्धो दण्डः। देहे मारणं महापातकिनः hace at ee

aa तस्मिन्कर्मणि । तं परिज्ञाय । किमयमात्मङुडुम्ब्लुदव्ायेन धमं ` अथ मवयतादिशीण्डतया-तथः प्रमादाद्नुद्धिपूबे वा परप्रयुक्तस्वेच्छया वेत्यादिरनुबन्धः। ` Sa प्रामारण्यगरहजलजन्मप्रसवभूम्यादि ` बादययैवनादि वा। सारः शक्त्यशक्ती ग्राव्यवदारिद्रि । अपराधेशदयानां पदानामन्यतमः। ured पौबापर्यण निरूप्य तथा दण्डं पातयेत्ञुर्याचथा स्थितिः 4 ce सासारिकी न शरश्यतीति ॥ १२६ ॥ ee

मन॒स्पतिः।

am स्थानानि दण्डस्य मनुः स्वायं युवोऽव्रवीत्‌

त्रिष वणष्‌ यानि स्युरक्षता बाह्या as ॥ १२४ च ` स्यानशब्दे विषयपर्यायः। एवैः प्रदेशः पोडयितव्यः प्रत्यपराधम्‌ । mea! ब्राह्मणस्य धनदण्डनिधानादच्तततरेपदेशः शरीरपोडापरिदाराथेः कस्पते-सत्यपि `

बयं तु नरमः--लमग्रधनमन्ततःमित्यत्र धनपोडाऽपि निषिद्धैव ब्राह्मणस्य ¦ aaa: ` wanes: श्रुवशोलाभिजनयुक्त्तत्य घनदण्डाऽपि aha) तथाच faq ` ` स्ताटृशमेव ब्राह्मणमधिक्रस्थ द्रौ लाके gandy इत्युपक्रम्य “पड्भिः परिदार्थश्चेत्यादिः = ` (He Fo ११३) ॥ VATU त उपस्थघुदरं जिहा हस्ती पादो च प्श्वमम्‌ ॥ च्ुनांसा च कणे च धनं देहस्तथैव च ॥ १२५ |

उपस्थं प्रजनधघमैः Stages: | उदेशमात्रमिदं चिनियेग्तूत्तरत्र भविष्यति ! यत्र॒ ae

अनुबन्धं परिङ्नाय देशका च त्खतः ॥ सारापराधा चालोक्य दण्ड STA पातयेत्‌ ॥ १९६ ॥ ` इक्तालुक्तदण्ड्यं ष्वपराधेषु माठृकाश्छोकोऽयम्‌ । एतदथानुलारेण सवत्र दण्ड- ee aft: कव्या | तत्र पौनःपुन्येन प्रवत्तिरनुबन्धः । प्रवृत्तिकरणं वा, अनुबध्यते syst धसतंत्रप्रसङ्गेन वा- = `

काले न्तं दिवादिः । सुभिचटुभि च

x ae ¦

अधपदण्डन Bh

ne ५ १३० मेधातिथिमाभ्यसमलङकुता | [टमः `

` शअधर्मप्धानदण्डसधंदण्डनस्‌ 1 पूर्वोक्तमनपेच्त्येदं शाख्पाठमात्रेय राजेच्छया रागद्रेषादिभिर्वा | तद्यशोनाशकं eer विच्छेदकम्‌। waist गुणख्यातिथश्चः देशा- नरे की तिः। जीवतो वा पूर्वकालिकं यश्च; उत्तरकाक्तिकी कीति :। निदोषगुणवती- ` कीर्तिंयशसी। श्न्यो वा भेद उन्न योऽथवादत्त्‌ | ETAT खगप्राप्तौ कर्मान्तरज- = न्याया प्रतिबन्धकम्‌ । परजापौति श्लोकपूरणाथेम्‌, सखवगंस्यासुष्मिकत्वात्‌ ॥१२७॥ = `

अदण्ड्यान्दण्डयत्राजा दण्ड्यांरचेवाप्यदण्डयन्‌ ॥ STU पहदामति नरकं चैव गच्छति ॥ १२८ ॥

oe ूर्वश्लाकोऽलुवन्धादिनिहूपणविधिशेषः | waa त्वनपराधानां दण्डनं प्रतिषिध्यते ` a सापराधा च विधीयते | 1 |

वृत्त्यर्थं दण्डस्य मन्यमानेारनुप्रहेणाहासीदिति ( श्रयशः )॥ १२८ il

वाग्दण्ड" प्रथम कयाद्वि्ण्डः तदनैतरम्‌ |

तृतीय धनदण्ड तु वधदण्डमतःपरम्‌ ॥ १२९ ॥ ae a शुणवानीषस्रथममेवापराद्धः स वाचा Raleda न ang कृतवानसि at पुनरेवं कार्षीरिति? । तथा विनीयमाने यदि न frada ‘atsaate इति वा प्रविजानीयाः =` त्तदा धिग्धिगादिशबहैः परुषवचैः त्सार्थः क्तिप्यते । ततेऽप्यनिवतैमानो यथाशासं con) धनेन दण्डनीयः । तदप्यगणयन्नैश्वयादिना dasa: | वधदण्डश्च ताडना ङ्गच्छेदनादि न मरणमेव ॥ १२६॥ यत श्राह

वधेनापि यदा सेतान्िग्रहीतु न शक्नुयात्‌ ॥ 1 ( तदेषु सवपप्येतसयुञ्ञीत च्ुष्टयम्‌ Ro — aia चेद्रधः किं तदन्य्न्न शक््यते--कथं चैने पापं निगृहीतेयादिपरुषवाक्यपून दुविनीेषु धनदण्डवयै समुचचेतम्यौ । gash शरीरदण्डे यदि नावव्िष्ठिते ततो ` न gating इवयुत्सृजेदपि तु स वधदण्डः कतेव्यः । धनषधदण्डयोश्च पुनःप्रृच्यर्थो- i ` भयमारसम्भः । वाग्दण्डे तु ager: प्रच्छति । धनेन च निगृहीतस्य पुनवेधो est- eS a sylamiangedia’’ (21 २७७ ) ॥ १३०

त्वि I _

“ततश्च गवादिशब्दतुख्यतया उ्यवहारात्‌ प्रसिद्धः--किं शाखोपदेशेनः? | 1

| इच्यते। नियमा उपदेशः! अन्येषामपि परिमेयानाभयस्कास्वघुव्यादीना- = `

we ॥ ` मेता संज्ञाः सन्ति तन्निघुत्त्यथैः । कचिदेशे परिमाणे भेदेाऽप्यस्ति, तन्निवृत्यथेश्च । < . ce) ५ ।

कचित्‌ संबन्धतथा नियम्यते । तथा च कचिदष्टाचत्वारिशता माषचन्ध agus” 1) कचित्‌ asda शतेन | तदेतरं नियम्यते | | 9.

। अष चैवं संबन्धः कियते--याः संज्ञा BTA ययिताला लाकसंव्यवहारार्थ o वक्ष्यामि! सर्व॑स्य ज्लोकस्याभिरेव सेन्यबहारो यथा स्यादण्डादिनियोगस्याप्यन्यथा ` प्रसिद्धिः ॥ १३१॥ cee ee ae

जालान्तरगते भानौ TESA दृशयते रजः ॥ प्रथमं तत्मपाणानां Tat पचक्षते ॥ १३२ oes lee मं sath केचिन्नाधीयते aaa विप्रतिप्यभावात्‌ | गथान्तकुचिकाविवर प्रविष्टे oe सूये at शे श्यते ख aay HATTA ATTA: | पथस तत्प्रमाशा- ` नामिति ॥ १३२॥ ee oe सरेणवोऽष्टो faa लिक्षेका परिमाणतः ता राजसषपस्ति्लस्ते TAT गोरसषपः ॥ १३३ ॥ | तघ्नोपचितपरिभाथाः | न पुनरयं लिक्ञाशब्दः सवेदजन्ु्रजन्तुबचनः । त r moe । लिक्षा एके राजखषपाख्यपरिमाणपदाथैः | एवं योजनीयम्‌ | Te चं व्यभिवारयन्ति ` । | न यथक्तपरिमाया यवादयेा sat इति ते निरस्ता भवन्ति । नदि यत्रादीनामर्थानां परिः ` A a ae माणम्‌ | ‘at तहि TIBIA” | यथा चेपक्रान्तसंज्ञाः प्रचच्स्यामि परिमाणः : ae ` मिति। चरसरेण्ार्था नियतपरिमायस्वनैवत्घर्व' निश्चेयम्‌ । शक्सुवन्ति च निषुणाङ्ञ- = ` | सरेणुन्‌ संहन्तुमिति नानारभ्यार्थोपदेशः | एतत्लर्थकाराभिमानसेख्यास्परविरूपं निर्बाधं ` bods “ भवति | तत एव वस्तु निपुणताऽशेषतो ऽबधारयितन्यम्‌ ॥ १३३ ॥ ees

ae सषपाः षट यवो Tales VHS TTT pe प््चृष्णलिको माषस्ते AIT VET ॥ १२३४ | ..

apy ध मेषापिथिभाष्यसमलङकता | = [अष्टमः ` ` प्रमाणस्‌। न चावगताभिधानमपि । परिमाशभेदाज्ञसरेेशतमानाीनादन्तानपेच्य मभ्यपटितलान्मध्योः यवाख्यः परिमाणविशेषः ` क era : पश्चछष्णला परस्मिन्सन्ति वल्चक्रहशलिक्छः । “awa इनि उसी? इति ठन्‌ ` ae

2 ® कन्तन्यः। ‘urea? इति पाठे कबन्ते बहुदीहिः। ` ते कृष्याः षोडश एकः सुवर्णः ॥ १३४ ॥ `

पल gauge: पलानि धरणं दश्च ॥ |

द Rtas समधते ra रूप्यमाषकः ॥ १३५ ॥ चलमिति संज्ञानिदेशः सु वणमिति स्क्ञो। चत्वार इति विशेषणम्‌। ` धरशमिति संज्ञा पलानोति wal । द्र Hoye इति sat) sey _ ` भाषक शति खयुदायसंज्ञां मन्यन्ते | |

“ag रूप्यविषयमाषकनिर्दैशे द्वे छृष्णते प्रतिपत्तव्ये इति ofthe) aaen- foray: |» ee es a ध खमधृते। gigas उन्मानादिदीने यदि alt) प्रयोजन मध्यशब्दवत्‌ ` यतेऽसमयाद्धा्ैमाणतथा परिमाशानिश्चयः 1 १३५ । eco ee oe ते Tea स्याद्धरण पुराणदचैव राजतः ॥ कापापणस्तु विजञेयस्ताम्रिकः काषिकः पणः ॥ १३६ ॥ `

षेाडशरूप्यमाषका र्यस्य धरणं भवति। पुराण इति संज्ञान्तरम्‌ । कार्षा- ` पशः पशइति चद ae ताम्रकषस्य। कर्षाल्यश्च शब्दै लोकत एव प्रसिद्धायै इह

गृहते व्यभिचारदशेनासत््वेन न छष्यलादिवसपरिभाण्यते 1) १३६ ॥

५ धरणानि दश्च ज्ञेयः शतमानस्तु राजतः ॥ ae

चतुःसौबणि को निष्को faz ar परपाणतः॥ १३७॥ os erate इति संज्ञा दशानां धरथानाम्‌ । रजतशब्डैन सुवेमप्युख्यते। aa ब शूप्यञुवेयोपियं संज्ञा। gader मानं तु शाखान्तरालयरिमातव्यम्‌। तथा च `

| fafa शतमान" तु राजतमिति॥ १३७॥ ` a - Wat द शते MSs प्रथमः साहसः स्प्रतः

मध्यमेत्तमशब्दाव कवलाः `

oe अध्यन SAA इत्यत साहसपदाड्षङ्गः RUST: aft शाख्ञान्तरदृष्टी--श्ाभ्यां दण्ड उत्तमः इ (3 : 1 प्रवयाः ष्पष्टाः il १३८ ॥

Aga शतमहंति दण्डमिति शेषः! sta संकल्पितेन विंशतितमे anit दण्ड्यते-- ` “किमिति मत्लकाशडत्तमशैः प्रेषितो बहिरेव कस्मान्न परिताषितः इत्यतेऽनेन ore ज्यतिक्रमेण दण्डमहेति | यस्तु व्यतिक्रमान्तरं करोत्यपहते--"नादमस्मै धारयामीवि~ ` 7. @ वे परतिपादितस्तहूद्विगुणस्‌ । वस्मातस्पन्चकादुद्वियुणं दशकं शतमित्यथैः। = तन्मनोः प्रजापतेरनुखासनं gin ति व्यवस्था नीततिरिति यावत्‌ |

इदणमित्यनेनैकवाक्यं भवति । अन्यथा वाक्यभेदः । बिषयविशेषानिर्देधादेकविषयत्रे = ` विकल्पः प्राप्रोति ।

तस्व प्र्यासन्नेषु पश्चकमित्यथैस्तस्यैवालुप्रस्यवमर्ो युक्तः I १२९ ॥

| = भगवान्‌ रिकालज्ञो लोभादिदाषरद्दित इति at afd गृहीदवानत एषा see) धन ` तया ब्रद्धमुपैति। नच लोभदषोऽसि। सुजेत्प्रयुीत यदा धने saranda तां = ` बृद्धि षनप्रयोगकाज्ञे निदिशेत्‌। सरव॑दरव्येषु वल्लधान्यहिरण्यादिष्वेतदेव वृ्धिपरि-

Jc GC मायम्‌ । aetaraanfey‘caeregu gfe: इत्यादिषु द्वैयुण्यापवाद इति `

| चि ` ष

अपहवे तदद्विगुण' तन्मनेारतुशासनम्‌ tl १३९ = यो राजसभायामानीते धमे ऋशं देयतयां प्रतिजानीते सत्वमस्मै धारयामि ce ie

अन्ये तु तच्छब्देन देयमेव प्रत्यवशशन्ि | यावत्तस्मै देयं तदृद्ियुणम्‌ । तेन याब `

स च न युक्तो द्विगुणस्यात्यन्तबहुत्वात्‌ श्रसत्यपि निर्देशो रस्य विषयो दशेनै ` 1

वसिष्ठविहितां हद्धि खजेदित्तविवद्धिनीम्‌ अ अशीतिभागं गृहणीयान्मासाद्वाधु षिकः सते ॥ १४० ॥ ` ्शतोतिं विषेयनिदेशः। बसिष्ठविहितामित्यादिर्थेवादः । वसिष्ठो र ae

“es दिक aa at ग्ह्णीयास्सतां षमेमनुस्परन्‌ es x a दिक aa’ दि aa न भवत्यथेकरिखिषी ॥ १४१ oe gt इद्धिरस्मिन्‌ शते दीयते तद्‌ द्विकं शतस्‌ । द्विशता पूर्वंयाऽजीवतो बहुडम्व-

fia’ त्रिक चतुष्क च पञ्चक च क्षतः स oe प ac

। भासस्य aft शढीयादणंनामलुपूर्वसः |

8 a मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । [अर्मः `

म्यो ऽैमादायेवि' न्यायेन । `

| समासिति पाठान्तरम्‌ । संबरसरं यावदेषा दृद्धिनं परतेाऽपि agate gad ` ८ a NTT १४२ ॥ ag ० न Marat Saat कैसीदीं दृद्धिमाप्ठुयात्‌ ॥

Do ee agar प्रयोगः--गृहीसवाऽऽधिमन्यथा च । श्ाधिरपि द्विविधो-गेप्यो drags

` पुनर्वधेत एव । तथा च परिष्यति (सछरदाहृरेतिः । विक्रयः

ठन ‘ resets ah afte are येत्‌? इति पल्य ते (याज्ञ र ।५८) || ae

entity agit adiat सकाशादद्टिकादयश्चत्वारः कल्पा यथा- स्न व्रा्यतयाऽतुज्ञायन्ते | समस्‌ । न पादेन बाऽ्धेन वाऽधिकम्‌ | तदाधिकोऽपि ` सपादद्धिकं साद्द्विकमिति द्विकादिन्यपदेशस्यानिघत्तराशङ्कानिवारणाथं ससप्रहणम्‌ । =` यथा माच्रान्यत्ेऽपि संज्ञान्तरव्यपदेशं निवतैयति | इदमपि पू्वंणाजीवतः कल्पान्तरम्‌ । ` यस्य arsed धनं मते धर्माय गृहीतारश्च नातिधामिंकासत्रायं विधिः। ‘asargq-

awaits द्विविधः--समयादुद्यमानमेगः स्वरूपता वा । माधिरदोग््री गौः पिहिव- ` सुवथादि । तत्र मोग्यमाधिमधि्व्येदशुच्यते न त्वेवाचा raat दति। विविधः सोपकारः चीरिणो नीः क्तत्रारामादि च । तस्मिन्‌ युब्यमाने | कुसीदे भवा ` कैसीदी अनन्तरोक्ता १द्धिसां नाद्यात्‌ । aft तु ger नान्यां बद्धिल्मेत। ` गेष्येऽप्यापै कालसंसाघाबिरमवस्थानाद्‌ द्वियुणोमूतेऽप्यमेच्मणे न frais. सतिन fama अन्थत्न च विधिनाऽपंणं fag: अन्यत्र संक्रामि ` द्विगुणीमूतमपि 3 gfe: ) सेाऽपिन

weer: । “fr तहयस्यामवस्यायां कतैब्यम्‌?। तावदाधि gata याबदूद्विरणं at afte ait मोच्य oni: | तदुत्पन्ने प्रविष्टे द्विगुणे धने मेग्यस्तावदेव, waa दनन्वरम्‌ । भे्यस्त्वाधिः शोतलामस्ति्त्येव यावदाधाता नागतः । यस्तु कथंचिद्ध- ` frat दरिद्रतामुपगतस्तावन्मा्नशेषधनः स॒ कचवित्कालं प्रतीत्य राजनि निवे विक्रीणीत बन्धम्‌--तती विक्रयादुखन्नं Rawat धमे गृहीता शेष मध्वस्थदस्ते `

पूस्वामिनः खाम्यदहानिः प्रयो खत्रा- `

mania ding mat न सः METAS SeIgeTa? तस्मासरतिषेधलरामर्थ्येन

भोगारज्ञानाथं व्याख्यायते | . वश्लादिविषयं वा।

व तिष्ठतः, स्वरूपासमपच्यवमानस्य Aaa

५ 4 wee] aie ष haat प्रणाशनिसौ | विक्रयप्रपिषेषस्तु ger एव । न छयतौ Arms प्रति- ` bois Ae ae शक्यते । wade sega “a स्यातां fara” इति स्छस्यन्तरे पठितम्‌ । श्रत व a . agg निसर्गोऽन्यत्राषानम्‌ विक्रयसाहवर्यात्‌ । सदशी हि ar केनचिदंशेन ॥१४३॥ । न भेक्तव्यो बलादाधिथु Sarat aggre ॥ ८ भूर्येन ताषयेबेनमाधिस्तेनाऽन्यथा भवेत्‌ ॥ १४४ । “नलु चप्रागप्येवदुक्तं "न त्वेवाधाविति ( १४३ )"। क ` सत्यम्‌। यत्र यावत्येव दृद्धिस्तावानेव भगः ख पूर्वस्य विषयः । यत्र तु महती ` : afte: खल्पोपमेःगश्चद्रलादिना अुखानस्य सर्वेण सवद्धिहानिः। यत्र gama = ` बेन्धसद्धोगश्च न ब्रद्धिसम्मितः.स चोपवितामपि इद्धि न ददाति, नच बन्धनेद्विगुणं, । तत्र कयाविदतिमत्यात्यन्तसुक्तेव वृद्धिनिश्चेतव्या । = ` oe af तु वलादि युज्यमाने axes शल्येन तेपषयेदेनस्‌ array) इतरोऽपि = ` af लभते। अतेऽन्यया ऽददन्मूर्य ताधिस्नेनेग भवेत्‌ i यज्नावीयमाधि ge ` | aes वास्तदपहारे at दण्डः स ए दाप्यः | स्तैनश्चौरः। = ` ` र ` श्न्ये व्याचक्तते। gargs वृद्धिहानिः । asta तन्भूस्यत एव वा । यदटयिकस्य ge मूर्यदिरण्यम्‌ । यत्र युजान उच्यते ‘at मे बन्धं विनीनशः मा..ुक्चव ` ` ` कतिपयैरहाभिर्मोत्तयामिः तथाऽप्युच्यमने भुङ्ख एवेति सोऽस्य विषयः gee ॥ be he oe आधिश्वोपनिधिधोभ न कालात्ययमहतः I छ saat भवेतां तै दीषंालमवस्थिते ॥ १४५ ॥ | ` शआ्राधिरुकाथैः। प्रीत्या सुज्यमान उपनिधिस्तु -. शालान्तरवदन्तर्ितो = ` | न्यासः | तै चिरकालं न स्थाप्यौ | किं af ¶ प्राप्ते कलले से्तणोयौ | भाधेर्मोत्तथ- ~ काले द्विुणोभूतं घनम्‌ । तस्यातिक्रमस्तस्मिन्नपि कालञेऽमोच्तणम्‌ । उपनिधिरपि यावता ` । कालेन नास्यावसरा भवति मदौयमेवैतदधोक्ताऽहमिपि स प्त्याहरणकाल्ः । ततोऽधिकः ` । ` कालः कालात्ययः। त॑ Tea स न der इत्यथः । Age । aS wat ताविति। वै हि दोधैकालमवरिथवावप्रत्याहीयमायौ अवहार्याविति स्थितम्‌ | तस्मादद्विगुणीमूतधनेऽधिमेच्छे प्रयतितव्यम्‌ । सुहदुपदेशेःऽयं न त्वेष! | श्युपनिष्योरमुयसाऽपि कालेनापदारः । यत्ते वत्तयति--““ भाधिसीमावाल्लवनमिदि | (१४८) | अतस्तस्यैवायमनुबादः | ¢ ee भन्ये त्वाधिविषयमुपदेशमिच्छन्ति। ये Faw द्विगुणीभूते धने कालं च afaani धस नाधिकं aga, न चास्याधुनाऽन्यत्राधानविक्रयै . सः, इ

i ik dng thease utter Le he Spee et

ना

[ wea:

ध : ae मेधातिथिभाष्यसमल्ङकुवा ।

ae १ ` निसर्मविक्रयै न स्त इति | भ्रथवा ऽपरा ऽर्थो युखेनेपेक्यति--परहस्तगत्तया शङ्कयेच्यते ` : संप्रीत्या अुञ्यमानानि न नह्यन्ति कदाचन ॥

FAUT ATA यश्च दम्यः प्रयुज्यते ॥ १४६ ॥ ee

` श्रीव्िश्॑पोतिः। वया देवुभूवयोपञुन्यन्ते षेन्वादयस्ते न नश्यन्ति।

पूर्व॑खरामिसंबन्धहान्या are: स्वसवापत्तिननांशः' स ॒धेन्वादोनां परोत्या सुऽ्यमानानां न `

ag सर्व॑स्यैवोपनिषेभगिनापहारो नास्ति। वक््यवि ^निक्ेपोपनिधिखियः इति `

` (१४६) । को विश्चेषो षेन्वादीनाम्‌ः ea °

` उच्यते! यत्र देशव्ौ ant न च aerate यत्किचिदितिः ( १४७ )

सामान्यवचनेन प्राप्ते ऽपहारे उपनिधेः stata: | धेन्वादोनां तूपनिधित्वभेव नास्यतः

` प्रतिषेधस्य नायं विषय इति स्यादाशाङ्ा | धाननिमित्तो हि धेवशब्दा यदि परसंबत्सरे

देवदत्तस्य । यतः प्रष्ठौही न भोग्या प्रीतिसंमोग्यश्चोपनिधिः | येन aera परिपाल्य

पुनज्यमानै दम्‌ । न पुनख्पनिधेरेतदूप्‌ । भोग्यो हुपनिधिः | भ्रसद्धाबाद्धोगसख च कौदशगुणमुपनिधित्वम्‌ | उपनिषेश्चासौ प्रविषेषः। तस्माठुपनिधिहूपातिक्रमादलति : — वस्मिन््रतिषेधे यतनान्तरणुक्तम्‌ 1 = aie i orca इष्टादोनामपि दशवर्षाीयि सयुज्यमानानामवस्थान्तरापत्तिः। saat नेप-

त केषिदश्वविशेषथं मन्यन्ते । वृषस्य नायं विधिः। wt तु गद॑भा-

| वकाः दाऽपदार | तेन agente प्रीया भुज्यते तच्च परिक्तीशं तत्रास्येवापहारः

शि $.

: gansaraaa: साम्यमस्य निवतैते। यस्तु कथंचिदसपि धने न मोक्तयति तस्य ५

Qa: स्यात्‌ परव उपसर्या यदि गममादध्याद्धेतुल्मापयेव तदा जनयेदाशङ्कामध्यैवेव' न `

५ अन्ये तु पुनः प्रतिषेधं विकल्पाथ मन्यन्ते । एतद्न्यतिरेकंणान्यस्योपनिधेरस्ि ` (

खे utd खामिनेपेत्तयते पुनरवसराऽस्ि देहि मे ae लं a.

= ace ee 0 eh oi

| Og sear: ] a ८ ae ce १३७... सवै ्राहयति । न हि तघ्लोकेऽयन्तं घनमिवि प्रसिद्धं गोमूहिरण्यायेव महार्थ धनमिवि ` अरसिद्धतरभू । वेनायमर वाक्याथेः। यत्किंचिदुद्व्यं परेण भुज्यमानं धनी घनसामी दशवर्षाणि यवत्येश्चते--न किंचिद्रक्ति, न राजनि व्यवहरति, न छलसमचं भोक्तारं 1 बदति (मदीयमेतत्किमिति त्वया खयं gore’ इति--ख दशभ्येः ata उचरकालं न॒ = ` प्रयत्ततव। संँनिधादितिक्च्यामः।

भसबन्धिषान्धैरवैव मुक्त यल्वाविभिखथा | न aati निवर्तेत मोगमन्यञ कल्पयेत्‌ `

भानेत्रदणं न किंचिदुन्धावस्येम्‌। तस्मायेनान्यद्ायं भुज्यते स एवं भवति! किन्तु ` ` तथा सति परणशन्देतुवादमात्रमनथैः, कस्यापि न परव्यपदेशः | स निरस्यते। यथा ` ae भयोपती पितापुत्राविति | तत्र ह्यास्मन्यपि उ्यपदेशाऽसि ““रद्धा ह ar एष arena ` es १ यजाया'?--“आरात्मा वै पुत्र नामासि? इति । तेन दम्पलयो पिद्रपुत्रयानं सागासामौ ae Le RTL) वेषामपि विभक्तवनानां सोगकाले प्रा्तेऽमोनो बाधक एव । भार्याया ~ ( aft ated भटेसकाशादुगृहीते ada again नासिद्धिः। सा ह्ययन्तपरवती ^ नेभयेोविभागोऽष्ति। खोधनमपि aaa तस्याः परिपालनीयम्‌ | राजा स्ीश्रेत्रिय- ` द्रम्यादन्यन्रः इति च प्यते | oe ~.

| निवतेतेऽस्य स्मिति यावत्‌ । प्रे्तणेन ज्ञेयतामात्रमुच्यते न at: —a ज्ञातिसेबन्विमिः । तथा च स्मरन्तर--्ञाविसंबन्धिभिर्विनाः इति ॥ 1

तदयुक्तम्‌ । sera’ सति स्यात्‌ । के ज्ञाचयः के वा संबन्धिन इति संबन्ध-

एवमनेन स्वामिन उपेत्तमाणस्य स्वाम्यहानिरुक्ता || १४७ कश्य तहिं तत्संभवतीत्येवमथपुत्तरश्छोकः

अजडश्चेदपोगण्डो विषये चास्य युज्यते | भग्न तदूव्यवहारेण भाक्ता तद्षनपहति ॥ १४८

४६. तदी Pst a भेक्तबेहुतरेणापि ale ग्‌ स्वत्वमपथ्ते छ ae ee १ षये चास्य ज्यते | अस्थेति घनिनः saa a यः कामी

ae ५. ` मैक्तवादति--दस्य तस्स्वमिलयवगन्तन्यम्‌

वहुन्वब्दशतान्यपि 1१ ( नारदं ८७ | ७० ) तथा

- चिपुरुषभुक्तिवादिनस्तावदेवं पठन्ति ( नारदोये १।६१ )

/ मेधाविथिमाष्यसमलङ्कुवा [ ध्मः ` aay व्याख्याने प्रपच्च एवायम्‌ । अजडापागण्डयहणएस्य TEATS व्याख्याः ` ` दलात्‌ । तेन यस्य जानते यदुपेक्ताकारयं न सेभाव्यते adit धन दशवषाणि भुखन =

agra armed gay) Be सति भोगे युक्त मोगाद्धि खत्वेऽन्यवस्था ` ge Ue स्यात्‌ । यश्चायमवधिर्दशवर्पाणीषि स eaerata न सर्वस्मिन्धन eat) fa १ ` ५ पश्यतोन्ुवतो भूतेरछानिर्विंशतिवार्षिङो '› इति ( याज्ञ° sto २४)! अन्ये तु ^

विशतिवारषिकंशापि मानेन खाभ्यमयुमन्यन्ते। पं ह्याहुः “aan चयो युक्तं

(संमोगोयत्रदश्येत न इश्येतागमः कचित्‌ orem: कारणं तत्र न संभोग इति Rate proces | | (नारदप्छ)

यद्विनागममत्वन्तं युक्तं पूदैखिभि्भवेत्‌ । न तच्छ्यमपादतुं क्रभमास्विपुहषागतम्‌ ॥? =

der सिभ्यति, न तु विंशत्या वर्षे; । saree 1 Monty तु कारं दाने मध्येसुक्तिप्ु सागमा | अन्ते तु grata प्रमां स्थावरे भेत्‌ वृवीयस्य भोगाव्छिद्धिन प्रथमद्वितीययोः पित्रपितामहयेः । च्रस्यापि न विंशतिवष- भगः प्रमाणम्‌ । भन्ये खागमरहितस्य वाषैशतिकस्यापि भोगस्याप्रामाण्यमनुमन्यन्ते तथा चाहु

( | तायु tS a शतवीयेः शदैन्द्रियःः इति

satiate | कूटशासनमपि संभाव्येत । तस्म गमसंभावनाया ज्ञापका Lat तु कारकः। अतएव स

aa: | आगमे दानादिः। असति aired पितृपित्तामदप्रपितामहैस्तच-

“aml तु यो ae वहुन्यन्दशतान्यपि | चौरदण्डेन तं पापं दण्डयेतपरथिवीपतिः।'* - “मोग कवलतो यस्तु aaa कचित्‌ | आगमः कारणं तत्र न संभोग इति स्थितिः ee ee ( नारद्‌ ८७, ८६, ८४ ) : या तु बदहन्यब्दशतानीति वदाहरविषयमास्मीयमेव भोगं चिरकालत्वे हेतुमाह । ` वस्य पिृपितामदहभोगेन बिना न सिदुष्यतीत्य्ैः । ““कथं पुनरेकस्यानेकाब्दशते भोगः पुरुषस्य) नैष दोषः | विरकालप्रतिपादनपरः बहुलवचनाः शतं खदखमित्यादयः शब्डाः। == ` चथा, cage मवति ! विशतिवाषिका- ` sala पुत्रस्यापि न सिद्भ्यतीति यथा- = ` | aaa बिरन्तनदेवायतनन्ाहमणमठ- = ` न्‌ | लेख्यशासनमपि राजाधिकतलेखकलिखितमिति चिरन्तनेषु नैव ` तस्माच्चिरन्तमा भोगः खल्वस्य दानाया- ` त्तः प्रमाणमध्ये पठिता ॥ `

Rafe साकविणे af: प्रमां तितिधं wang” इति ( नारद ६ ) 1 न तु खल्व = ॥ करणमध्ये “ern fata इतिः (मनु १० ११५) (4श्तुभीर्य॑तप कन्याः; इत्यादि |

प्रकरणे पठितम्‌ ( नारद ८७ )

निवच्यथेमारभपे तथा च बह्रन्यब्दशतानीत्यत्र वचनम्‌ | “अन्वाहितं, यत्प्रकटमन्यथा ५ Pee प्रदश्यान्तदिंतमन्यदवस्थाप्यते हतं tet खन्धिमेदच्छलादिना | "बलाव्टन्धः — ध प्रक्ष्यति शेषः । शिष्टं प्रसिद्धम्‌ । |

इदयस्याथैः १

क्रमाचरविज्ेपादसत्यनयाभ्यामधमये उच्यते । ahaa लेख्यमियता भोगका- = ` oo Bae निधीयते See. ~

म्रमाणशमपरस्य पाश्चात्यं--तत्र सलयपि प्रामाण्यस्यायसे पश्चात्यो विशत्तिवाष्िकि भोगा ae

वचनात्‌ | स्वीकार भूमेभोगामिक्तापैव | तेनेदशे विषये स्वस्पेनापि कालेन बन्धसिद्धिः। ` ae a एतदेवाभिप्रत्योत्त्म्‌ | UO ae

Ah a गृहावि कीटशोऽस्या शता मोगः। भूमि्ठु सर्वदा फलदेति मेगल्लाभमन्वरेण

थवा यः बलादि भोगकार्णं संभाग्यते तद्विषयमेवत्‌ शनागममित्यादिः धत्रैव १ ४ a

(peated हत न्यस्तं बल्ावष्टन्धयावितम्‌ | Baa qe we षडेतान्यागमं विना ॥ इति | ( नारद ई२ ) ag च ‘ofa: सीमाः इत्यनेनैवायमथेः सिद्ध |

“Coma niger figed ase स एवाथः । भयं तु तत उत्तरकालमपि hee “वदि fageat afte: प्रमाथं कस्तहि “पश्यताऽनुवता भूमेहीनिवि शतिवाधिकीः केचिदाहुः | कियन्तं कालं मुलानस्य सति deat: सक्ताभियुक्तादिङकृतत्र oo : ard ang:—ada तामेव भूमिमेकस्य बन्धायापंयति तामेव चापरस्यैकस्याऽऽचं `

एतव्ायुक्तम्‌ ¦ येचैव wind बन्धस्तथेव सः ---श्याधेः स्वीकरणास्खिद्धिःः इति aie

““निद्यमानेऽपि लिखिते जीवत्स्पि हिं afey of विशेषतः स्थावराणां यन्न भुक्तं न तस्स्थिरम्‌ ॥” इति । (नारद ७७) . egw गवाश्वादावशुज्यमानेऽपि नासिद्धियेतस्ते नावश्य॑मोग्याः । तथादि भवेद्‌-

#

तत्रापि कथं चिदुपेच्त्यमाणएस्य g यच्छतः प्रथमभेागकाल एव aly दि द्वितीयेना-

| $धिभ्राहकेण संनिकषाडिना tae: स्यादितरेण बादप्रमावता देशतरिप्रकषाः Seavey न स्लोकृतस्वदा विचायते नेयता तदसिद्धिः । - यदा तु गृहीताभिरः

= १६० : त मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता | [ टमः 2

दस्ति स चिरेणाप्यागतः frei निरुपथिप्रमाणक्षाल्ञे लभत एव सखीकरतमष्यन्येन | अन्ये तु भ्रातृणां न्यूनाधिकविभक्ता्नां पुनविभागः समीकरथाथे उक्तः| स

खामान्याभिधानै तु प्रकरणोरकर्ेणान्धविषयतामपि ज्ञापयति |

चैदेताबन्ति वरषाथि निगृहीतस्तथा सू्त्े्रयन्तरैश्च खामी भूमित्वेन स च बिषयः ee ` इत्येवमाहुः। . ` +

योजनावपरस्परलम्बन्धिनौ तयोरन्यतरस्येतरेण भुञ्यमानमियन्तमवधिं समन्सुपेक्षमाण- स्यास्य नैव स्थावरेषु स्वाम्यम्‌ । किन्तु चिपुदषभुक्तिविराधात्‌ सर्वेण सर्वम्‌ । fed देते

स्मृती | तेन किमपि करपनमर्हतः येनास्ति च स्वाम्यं नास्ति चेत्‌ फिंचिचयुव्यते तत॒ | ous एव च्यतस्था युक्त | 1

लभ्यमानकारयविरोषे विंशतिवाधिकभेगेऽनन्तरादक्षितविषये बन्धरूपताभ्युपगन्तुं `

` नन्तरं राज्ञा प्रत्राजिते महान्तं व्याधिमाससाद न वाऽस्यान्याऽथैरत्तायषिकृतः कश्वि- `

विशतिवेषेभ्य ced नास्तीत्येवमथैमिदमाहुः | warned तव्रैवामिधानषचितम्‌। = `

अपरे तु-““लिलीभूला भूमिर्न dager वत्र भूमिश्यानोपभमेग es) स

इह मवन्तस्त्वाहुयौ TART समानसाम्यै समानस्वभावैौ समानधनौ तुल्यप्र- =

यद्यपि खरत्वागमकारथानि बहूनि सन्ति दानविक्रयवन्धकारणादीनि तथाऽप्युप- `

युक्ता । seat भोग्यं च ae) बरतवपचये aerated लभ्यते । ततश्च gest

gfe: सवस्य स्वस्वमापाद्यति 1. दानविक्रयसंभावना च यावत्येव सा after भवि- ध ष्यति। विंशतिवाषिके भोगे न किंचिदनुपपन्ना en

वषभोग्येन सप्रतिकेन निरुपाधिना seat, दण्डपूरविकयाऽद्रागत इयत्काला मेगः ` चचिपुरुषागताया भुक्तवांधक इत्युक्तं भवति | १ वदा जीयेतत। तदापि स्वनेनोपनिधिमेगज्ञापने sara नास्ति, तेन व्यवहरता जीयन्ते

weet नास्ति । तादृशेन भोगेनापि इत इति fasted ॥ १४८

आधिः सीमा बालधनं निप्तपोषनिधी fea: — 4 : रानस्वं aie च न भोगेन यणश्यति। १४९ ॥

नि नेर शाख्रान्तरेणान्तदिते न्यास उक्तः । TATE ATE

यत्नोभावप्यागममन्तरेण मेगमात्रबलास्ब्रत्तौ तत्र gal मगधिरन्तनाऽपि af `

व्यवहारं प्नित्ययम्‌ । वेन यदि कथचिलानीते

आधीयत इत्याधिर्वन्धकद्र्यं गोमूदिरण्यायुच्यते | यचोततमरणाद्धनमादीयते | SI प ae rare शेतरूपं स चिह्ववख्ादिना पिहितं नि्चिप्यते | ्रीतिभेोग्यं तु युक्तयुपनिधिशब्दवाच्यम्‌ | तत्य नित्तेपमदणेनैव गृहीतत्वात्‌ a a : :

अव्यः] ` gee 18१ oe Spar मर्यादा मामादीनाम्‌। बहसाधारण्याद्धि adtter संमवति । यादीनां ` ध तु प्राकारपरिखादिश्पा द्विन्निहस्तपरिमाणह्पा हयाः साधारणी याऽन्यवरे कथचिदुप- 1 ` जीयैमाणा खस्पत्वाद्धोगश्च कच्चितिकियन्तं कालुप्त्येतापि । तत्रापि दानादिखल्रा- ` qua संभावयवः। श्रवक्तसुत्राः पोत्रा वा गूढविह्नादिना पर्ञापिवसीमलादा- ee ` च्िन्हन्त्येव | 4 | ० क बालधन द्टन्तार्थं पोगण्डशब्दस्य दशितत्वादिप्युक्तम्‌ | ह स्वियौ दास्यः भावां at | नेतरस्याघनस्यापदार उक्तो धनस्य दशवार्षिकी इति। > Hag च नेह धनमस्ति, यल्किचिदिति वस्तुमात्रनिरदेशेभयमू। = _ ee सैवम्‌। धनीति सम्बन्धेन धनविषयतैव afenfateie सामान्यशब्दस्य प्रतीयते! क एवमाह feat न धनमिति। इत्थं विनियोज्य द्रव्ये घनशब्ड बवतेते। अथा- ae ‘gute खीधनात्खत्वमा्नोपलक्तणम्‌। धनोपमानेन पुरमासाऽपि सेगेन दालाः ` स्ौक्रियन्त एव | EE as ea \ देशेशरा राजानस्तेषां धनम्‌ । ते दि महाधनल्वाडुचल्ान्वयं धत- मनन्विच्छन्ता विश्वभेदादिभिनिधनीक्रियन्ते ree | । तदूनापेक्तया श्रौचियद्रन्यं शरोत्रियधनामियुक्तिः ॥ १४६ । £ यः स्वागिनाऽनवुङ्गातमाधि युङक्तेऽविचक्षणएः ॥ 2 + ss S ee ५ तेनाधटद्धिमेंक्तव्या तस्य मेगस्य निष्तिः ॥ १५० ॥ 2 (१ ae ee ‘atest amatyenh वृद्धियत्सृजेत्‌ः इति ( १४४ )। सरवैस्यहि ` agua तत्र निषिद्ध भोगे बल्लादाधिं युजाना सवां हास्यत्येव वृद्धिम्‌ । भन- es gard प्रतिषेधनम्‌ । रहस्युपयुभ्यमानभोगे न चाधिनैश्यति तत्र रप्यद्ुबयालङ्कारादावद्ध- ` : ` बद्धित्यागाऽनेन ोकेनोच्यते । a यत्तु नवं महाधैमलङ्करणवस्ञादि परिथीयमाने नाशितं तत्र न केवलं इृद्धिहानि ee । । यावद्धनं ad वत्परिपीढ्य मूलवः प्रविशतीति महत्तर्याख्यातम्‌ । यज्वना तु व्याख्या- ` at खामी seagate श्रध्यधीनश्च, तत्राध्यधीनेन बन्धो दत्तः, स्वामिना च दृष्टः oe wat धारणकेन कस्मिश्चिदवसरेऽध्यधो नास्ति तत्रोपनिधि-

ee धोनः पृष्टः “sat ममानेन बन्धेन न्यायेन तेनावुज्ञातः काल्ञान्तरे ware यदि खामी पश्य॑स्तदधुज्ञातं बन्धं सतीदशे विषयेदधदेदित्यागः। ` oe तदयुक्तम्‌ । यतस्तुस्यो व्यवहारः परस्पर पेक्षः स्वामिश्रत्ययोः | तत्र त tr यः : । ` शालुज्ञाते नायमननुज्ञातः प्रयुव्यतेऽधमेतः । स्वामि शब्दस्थाथं स्वस्वमीटशि विषये ` भवति। अन्यथा बन्धं येः ददाति साऽवश्यं स्वाम्येन युक्तः । `

et मेधातिथिभाष्यसमल्ञ्ूता चमः: ` न्रष्ययीनस्तु न खामी. ee ^ ^ ee aaa Heals | तस्मास्वामित्वाध्यारोपः । उपयोगे वाऽध्यधीने स्वाम्बनुज्ञाव्यव- । हाराद्रहमदत्तवत्‌ । श्रतः पूर्वं एवाथे 1 oe स्वामिप्रहशं पादप्रणाथेम्‌ 9 ८ उरस saat: संहितया प्रश्छिशनिरदिशो वेदितव्यः | यस्य ह्यस्ति बुद्धिः श्ृद्धिम॑मास्त्येवाधिको क्षामे aegam इतिः साऽविचष्वशः। न हि लक्शल्ल- नियोजनीया स्थितिः यदुभौ लाभश्च मोगश्च वृद्धिः स्यात्‌ तेन सा वृद्धिर्भोक्तव्या नि ऋति, परद्धिविनिमय इति यावत्‌ Ce ee ee ea तु द्विगुणीभूतेऽप्यमेच्यमायो प्रिषेषमिममिच्छन्ति--तस्य दि eel ` परध इति वदन्तः! ` ` ae a weet तावदादावेव तैरयाजञवस्क्यवचनस्य विषयो देय श्याधिः प्रणर्येदितिः a (Fe १८ ) ॥ १५० UI | A ङसीदषदधि्देगुण्यं नात्येति aRerfeat ॥ धान्ये सदे BT बाह्य नातिक्रामति पञ्चता a ॥

ee

१५१

aa बुद्धिः । सा द्वियुयत्वं नादिक्रामति ।. वावदुत्तमर्येन gerd धने दत्तवताऽधम्थांद्‌ ` aged यावन्मूल्घनं द्विगुणं प्रविष्टम्‌ | ^ | "ननु ब्रददवैगण्यं श्रयते। ada सह विगुशं प्राप्नोति |

चैवम्‌ । शगुयोःऽबरयव उच्यते । स्र तावद्वयविनमपेकचते । ` मू | रतः ` भ्रयोगविषयस्य धनस्यानेन प्रकारे द्वगुण्यणुक्तं भवति । sata eat चिर्खाने ` द्वैयण्वं प्रयोगस्य ( गौतम १२।३१ )-“मोच्व श्राधिस्तदुतन्ने प्रविशे fad धनैः = इति ( याज्ञ व्य ६४) 9.70 ~ बद्धि्ानेकरूपा । कार्षापेषु प्रयुक्तेषु ato add कचित्सन्तविः-- `

तत्रेदं गुण्यं सरूपधद्धिविषयं केचिदाहुः | तत्र हि ख्य वदधेगुण्यं प्रतीयते। = ` संकतौ न विज्ञायते किं खह्खययाऽस्या द्वेगुण्यञुव परिमायेनेत मानते वेयम्‌ श्रता ` वैत्यायनिश्चयः । पशूनां मूस्याद्धि were दस्यश्ादिषु क्रयविक्रयादौ दश्यत ख ! महाप्रमाणा दि महावा भवन्ति ee ue

समत्वं निश्वेतुम्‌ ! उपकारवचनेऽ

wear: J aes मुस्यृति च

ड च सत वारये | गोसव । ox भो नो

वृद्धिः सरूपा सततिश्वेति i

उच्यते वैकजातीयलमात्रेय सारूप्यं अवति, किन्तु बयःपरिमाणादिसाम्येन ! = `

भते युक्तो मेदेषन्यासः | मोगलामेऽपि छते द्रैगुण्यप्रतीषिः । उपकारकाणि जनयितुं ` Se

गावः ogee मोभूम्यादि पयेषयश्सादयो यथासंभवं gers, तत्र ated `

दवेशण्यम्‌ । समाचारश्न कचिदुदरयते | वषशतानि भूमिरामूलदिरण्यादानादुजयते ¦ पठति च याज्ञवस्स्यः “ofa भुज्यते तावद्यावत्तन्न प्रदीयते? ( sate eo ) इति

ui . aaleaa | gigas श्रयमःशे sued कथं विशेषेऽवस्याप्यते | न. हि शत्या. ae aS ध सामान्यप्रतिपत्िर्मवन्ती विना प्रमाणेन disagree, यन्तु संतताबलुपपन्ने ` ` द्वैगुण्यमियवगमे यन्नः क्रियताम्‌ ¦ मूल्लमवण परिनिश्चितवता बृद्धिस्तस्लामान्या एव + तच्जावानां भवति । afinitisth यवक्तगोधूमादैः तत्पच्यमानस्यार्घतः शक्यत एव॒ `

सतय नियामिका ध्रथैवलयः। = ^ भन्नाधिश्ु yeaa Tata परदीयते इत्यत्र यावदानात्तदुद्धिगुणमप्रविष्टम्‌ oe get शक्यते नेदुम्‌ । स्मरयन्तरेकवाक्यत्वाच्चैवदेव युक्तमण्यवखातुम्‌ । उपपादितं चैतन्निपुणतेऽन्यन्न oe oo x वादिता ` सकृदित्यनेन व्यवस्थापिते (ङ्गीकवः पुनःपु्वःप्रयोग इति यावत्‌ | ॥

: ६ grata? सथापनघ्ुच्यते | वचनव्यवस्वया च निरूपणं स्थापनमेव । पुनः प्रयोगन्च ae द्विरणोभूते धने erga wate) यदा द्वियुये हि gare उत्तमर्योऽधमणेश्च 5 तदीयेन धनेन महत्कार्यं करिष्यन्‌ करयपरिडत्ति करोतीति या प्राक्तनी इृद्धिरियं : oO arsenrafa aaa इति--तदः द्विगुणभूतभपि ( यदि द्वियुणीभूतं घनिकस्योपयुञ्यते तदाऽघमथ उच्यमानोऽन्यपुरषं इदतमपेयति “एष त `

quad ए । पुरुषान्तरसंचारेण वा

ae प गुणशब्दो ऽस्ति | “क एवं सति aan भवति = ` ` क उपकारका भवतीति कथं गम्यते {? अनेन यावन्मूख्यं गोवान्यविनिमयादुत्ययते Se तावदेव चेत्तव उत्यन्ना ब्रद्धिस्तदा अवति समगुणत्वम्‌ू-परिमाणादिख्ाम्यामवेऽपि। ` gag कचित्सभाचारः--भवतैव परिषटतः कचिद््दणं प्रयुलानेन । समाचारधंशसेमवे `

४४ : | foe मेधारिधिमाप्यसमलङ्कृता । [ wen:

गुण्यमाप्रोति। यदा तदीयं बन्धकं तदनुक्ञयेष्मेनान्यत्राधाय स्वधनं Ted तदा वर्धत एष पुरुषान्तरसंचारः। ` | 4 ae a gaat द्विशुणीभूते प्रयोक्ताऽवमणकेन येनकेन प्रकारेणान्यस्माद्महणमल॒ज्ञप्यते | ` यदि वाऽस्मादन्यद्गृहयते ग्रहीता देशान्तरं गमिष्यन्‌ का्यान्तरेण चान्यत्र संचार्यति। ` ऋजुस्तु तस्मादेवाधमर्णादनवीकते पेषे द्विरुणाधिकां इद्धि नेच्छति । अत ग्राह ` पुरुषान्तसमसंक्रान्ते पुनःक्रियाग्रयोजनं च वैत्त्यामः' | oe ष ये तु व्याचन्ठते--“ध्या बद्धिरुपचिता सांवत्सरी युगपर्सनेबानीयते तत्रायं बिधिः । या पुनः प्राप्रहनाऽपि सर्वा न दीयते तत्र द्विगुणदधिकमरहणमपिःः तेषां न नशब्दे यथार्थो चापि भाहितः इति । ater तावदुपविवा प्रह्या द्विवीयसवत्सरे पनरान- ` यनमस्स्येवेति न कचिदृद्रैशुण्यनियमः स्यात्‌ | |

शब्दस्यायमथेः | ध 1 1 poy श्रथ ‘sedi पाठान्तरम्‌--तथापि सच्छ्डा न निधितारथो न्यायस्तु परित्यक्तः Sua पाठः स्यान्न माननी स्रतिरिद्युक्तव व्यवस्था न्याय्या | धान्यादिषु पञ्चतां पच्वशगुणतां नाव्येति | ५. ` स्मृत्यन्तरे धान्ये चतु्यणेक्त “हिरण्यवखधान्यानां बृद्िद्वितिचतुर्‌ णः? इति (AIRS, याज्ञ० व्य RE) | त्र व्यवस्था--यदि दसिद्रभूतः प्रयोक्ता धीता च मष्ठाधनसपन्नस्तेन धान्येन महान्तमथं छृतर्वास्तदा पच्वगुणाऽन्यथा चतुणा | fed? फलं वाकम्‌, धान्यस्य प्रथगुपादानात्‌

लव उदीच्येपपाविषयः प्रसिद्धः । ` गनो गरदभेष्बलोवदांदिः ॥ १५१ कृतानुसारादधिका व्यतिरिक्ता न सिद्धयति इसीदपथमाहुस्तं wan रत्महति ॥ १५२ ॥ = श्नुखरन्स्थनुधावन्त्यनुवर्तन्ते सवं wnat एतमित्यनुखारः शालोदितः समा- ` a च बिविधेऽशीतिमागादिः पच्चकशंत | तस्मादधिका वद्धिः यति। इतः

| | ्रध्यायः | |

ce ` निन्दा । यस्वावश्यमधिका कतैन्या-महद्धि aad २ तदा वैबिभागमनपेदय पञ्चकर शतं भदीवुसर्हति लिप्सेत--वद्थमिदशुच्यते

भ्रथेवादान्तरमाई। कुसीदपयमाहुस्तमिति । कुपुरुषं यत्र सीदन्ति तत्‌ कुसी- ` ae | दम्‌ । aaa तद्धमांशे लक्त्यन्ते कुसीदीनामयं Teyy भागो व्यबहयि न साधूनासिति : 1 aaa धनेन साधयतीति वुद्धवा-- =

eS पाठान्तरं ‘sar तु सासदधिकेतिः । यस्यार्विचनश्य सतः we gat तेनैव धनेनान्यथा वा महाथेवां प्राप्रस्तस्व या पुरषसारादधिका क्रियमाण न सिध्यति 8 = ssa यः परं पथ्चकशतमहति ॥ १५२ Ge

नातिसांवत्सरीं एदि न चादृष्टां विनिहरेत amafe: काष्षद्धिः कारिता कायिकाच या ॥ १५३॥ ae ` सवस्सरे भवा cia । ताम्‌ अतिक्रान्ता afaetaced | भवप्रययाथैः ` सामरथ्यादन्तर्भतः ¦ amat संबत्सरमतिक्रान्ता भ्रतिसैवत्सरेति प्रप्ते बृद्धीकारै छन्द- ` स्तुल्यत्वास्करकैव्यौ । eS oe येषां वृद्धिरनन्तप्रकान्तं geek शतं adatvat सा संवत्सरं यावद्भरहीतन्या - ee

नातीते aed । श्रथवा यावतसंवत्छरम्‌ । संवत्सरो वषैः । तावद गहथीया। (म

श्रघमयनापि संबर्सरादृध्वं न विलंबितव्यम्‌ 4: ५ रस्य यावद्टृद्धिः परिमाणते निरूपितव्या--मासेन aged संवत्सरेण वेत्येवं प्रयोगः = `

` बृद्धश्तत्रार्वाचीनमपि दददधमे frataeati यथा कालकृता वहा दाप्येत “एकां `

विनिर्हरेत्‌ विनिष्छृभ्य स्वधनादारमभ्योपनयेदिखयथे 1 el saint संवत्सलरादया दीयते ५ $प्यतिक्रान्वसंवस्सरेव | अथवा मासादारभ्य संवस्ल- = `

ध तैव्यः। न तु Ga लामार्थ कदाचिश्चिरकाटं माहयति-किं मे कतिपय- oS [ मासिकेन लाभेन यदि द्धे वरर तताऽधिकं वा ag agaed एषावेयता कालेन |

इद्धिमनादेयां न दथान्नापि दापयेत्‌, इवि यथा मासिकी दृद्धः प्रथमे मासि द्वितीय `

7 ठ तवदधिककालकृता । frat at at गृहोयात्‌। "व्यतिरित्ता न Rear ( १५२) इत्वस्यैवायमनुबाद af

aha! शंत युक्तम्‌ छासङुपचिवामित्येः | यावद्हमिमासैने संहतीभूता लावन्न प्राह्या दिवसषृद्धिमांसब्द्धि woe

८ एवाह्वि शोधयन्दाप्यते तथा यदैवमभ्युपैति संवत्सरेण aga इति तदा तथेव दाप्यते न

1 शाखे यान इष्टा दरौकादशिक्षा्या पञच्चकादः

न atget विनिहर

परिमाशं मासिकम्‌ । तदू ee = | | es

Riau -सामथ्यादुत्तम्ैस्यैव `

ल्यतुषङ्गः-नैवादयादिवि । यच्प्यधमशत्य 4 द्यं saa ata: कि न करोति । चथा म मर्यस्यैव शाब्दः प्रतिषेधः

उच्यते | sora: प्रतिषेधः पाचिकीं वृदधिमवुमापयति । यथाऽऽवाने न बरह्मसामा- ` ध

भ्युज्ञायन्ते | केषांचिदृन्यवहारिणां चक््धपादये।ऽपि भवन्ति । तेन स्थलपथवारि- ` ` पथिका वाणिजो यथोक्तम्‌ ८ या० Sato ३८) (५ | = “कान्तारमास्तु दशकं साद्रा विंशक शतम्‌ । दषयवा खक्तां इद्धि सवै सासु जातिषु॥"'इति। ` कान्तारगादीनाभेव खता सचेजलातिविषयः साधारयी ृद्धिनै सवन्येषाम्‌ | ` तत्र चकबरद्धिः स्थत्यन्तरे पटिता--चृद्धवृद्धिश्चक्बद्धिःः ( नारदीये 2 १०४)

| a न्ये a तु AHA ee बल्ली वहा दिवाद्यप्रयाक्तणामी दशी ृद्धिश्चक्रट द्विरुच्यते |

ae aqua | याऽनुपवचिता sfafead दिवसे सृते मासि मासि at यस्याः कलीन ` ged अथ ॒चैतसिमन्काले षरि न ददासि . कालवृद्धिः! os SS कारिता। seigat यावतो वा परस्परोपकारावेच्तयेत्तमर्णधमशै क्रुः । ` एषाऽपि दिग्मागवणिजामेव । अन्येषां तु “व्यतिरिक्ता न सिष्यतिः इत्युक्तम्‌ | ॥ “पञ्चकं शतमह तीति? ae | ee reat हिरण्ये प्रयुक्तं वालासि TET गृह्यन्ते, तत्रा

` यथामोगनल्लामे न्याखरूपविषये च स्यात्‌ | Care ee कायिका कायकमणा संशोभ्या कायजीविक्ा च--येषां क्रमेण काचैवाधि- ` कादोनाम्‌ (१) ॥ १५३ । 10 ee ऋणं दातुमशक्तो यः कतु मिच्छेत्ुनः क्रियाम्‌ ॥ = at निर्मितां द्धि कर्णं परिवितयेत्‌ ॥ १५९ ॥ =

amet प्रहणमेव । Sar ` orga द्वि कादिवृद्धिनिधानाचक्व्द्धशदीन प्राप्तिरेव नास्ि-कि प्रतिषेधाबुषङ्गण ?

oe सिगायेहित्यविदहितं areas परतिषेधेनास्तीति क्षापयति तेनैता शपि प्रतिषेषद्रारेण-

न्य नं गन्ब्यादि-- तद्वृद्धिश्चक्रधृद्धिः | तेषां यस्मिन्नहनि चक्रं वतेते ` ada वृद्धिः | यदा तु नदीसंवारे दर्दिनादिना sree तदा नास्ति het | एवमन्येषामपि _

कालवृद्धिः “प्रसिमासं तु कालिका ( नारदीये १। १.३) । मासप्रहण्युष- `

तदा द्विशुणीभवति धनमित्येकरूषा `

धितं व्यं सा कारिताः

£. ४ | ` , अध्यायः | ee मनुस्मरति a ae ae ध १४७ ` ध wanted) द्विरुयादधिकं न mate यदुक्तं॑तस्वायमपवादः। जयो इयं प्रयग इवि । क 0 2 & (Cae पुनः RTVATTATSITAT? | ie | | छ

a यावता ag किंविदोदशं वचनमस्ति बरद्धिभदितं धनं ae षम वा। केवलं LS Ce

५ पुनःक्रिया भूयते | साच कर्शं रि ( थेति ति व्याख्यान्तरेण व्याख्याता | 1 | Saf a वर्ध॑ते किमथे तहिं करणपरिवतेनम्‌ 9” ५ ८५ उच्यते ¦ शान्दललामे धनेऽदोयमाने आाल्स्याहिसंभावना साच्तिणश्च ete गच्छति ae

काले विस्मरेयुः । aa RE a:

Magy काय भवरेयेन छृतेपे्ता दशाब्दिकी विवादस्तत्र नेव स्यात्सादखेषु Pave: ty |

तथा “'द्शवषोपेन्तितश्चणमसताभ्यरिति'? । वथा च पूरं स्म sara feel

श्रयं च श्ञं उपदेशः पीडितस्यानुग्रहः यदि चद्विशुणस्य नवीकरणेन पुन oe ध

प्रयोगे बृद्धिसहितस्व पुनरईद्िहानयं पीडितस्यालुघहः (१) । श्रथ सवं तदानीम्टम्य = `

` न दाप्यत एषोलु्रहो निधनस्य | इदशेऽनुपरहो देवेनैव छतः । दथा च सर्वसपृतिष्व- = `

स्यामवस्थायां विहितम्‌- : ` 1 0

1 a ‘Gog शक्तिविहीनः स्यादणी कालविषययात्‌ | = = | .

Bear शक्तिमृशं दाप्यः काले देशे ae ॥ EOE

aaquat दैवहाषानिर्षनीभूतस्वदा न guiatrarfear cat पीडयितव्यः । वि

दहि dea १ यदाऽस्य कथंचिद्धन मवेत्तदा यथासंभव शनेः सनैद्ापवितन्यः। = `

| श्रय शक्तिः धनवत्तां ज्ञत्वेयथैः | "दाप्यः उचितस्य | eal क्मेषाऽपि समं इयोत्‌ः 5 a

fe | इति ( १७७ )। तस्मात्‌ करणपरिवृत्तौ यदेवेक्तमस्मामिस्तदेव प्रयोजनम्‌ ॥ १५४ Ul = Be

pe ae अद्शेयिसा तत्रैव हिरण्यं परिषरोयेत्‌ ee eo ao यावती संभवेद््टदिस्तावतीं दातुमहति ॥ १५५ ॥

व अदश्यित्वा हिरण्यम्‌, अदला निधनत्वादद्िरण्यम्‌ › तत्रेव पुनः कर्ण पु

| cae : वतेयेत्‌ । साल्िसखमन्तमेवं जयात्‌ "एतावन्मू्तमस्मै धारयामि एतावती च बृद्धिरितिः

` ततरैवारेपरयेत्‌ यावस्संवत्सरात्‌ डिरिति ताषद्रपाचच्ते | पुनः करणे बृद्धिसदहितमूलीभूः

£ क (न)

यन्वासदहायनारदानां तु मते काकिथीमातर्मा । पचि ५ क थेन साक्विणो न squad साक्षित्वं -ददाति वत्समन्तमधम्थैः | esa = `

षि रत्यक्ीभवति। यतः श्रवणाश्रवणे च कृता भविष्यन्ति, ततरिचत्तं तिष्ठति धने ` ` दशव्षेपिक्तितमित्यादि व्यनश्वरा भविष्यति (?) ॥ १५५॥ चक्रद्धिं समारूढो देशकालव्यवस्थितः ॥ `

अतिक्रामन्देशकालो न तत्फलमरवाप्ठुयात्‌ | १५६

व| we mafia oo ae Se ०

। एवं कालातिक्रमः--“मासं मे वदन्टु बलीवर्दं इयती तब बुद्धिरिति, । तत्र यदि

प्रच्ासत्येति तत्र चक्रनद्धिमधमणैः समारूढः प्रतिपन्नो ङगीकतवानिति यावत्‌ । ` तस्यां sat देशकालो व्यवसित । यत्तया पूर्वोक्तेन प्रकारेण देशविशेषं कालविशेषं `

` ्मयात्ततफलं Bare ' नाप्लुयान्न भजेत न दधादिलयथैः ॥ १५६ |

किं तत्र नैवास्ति बुद्धिरथवा पञ्चकं शतम्‌ ? Bene

é सथुद्रयानङ्कगस STRATA! ॥

स्थापयन्ति gat ate’ सा तत्राधिगमं प्रति ॥ १५७। 1

यानग्रहणं MATT | स्थलपथिका वारिपथिकाश्च विज यां ` 1पयनि > at निश्चयं प्रति

खाने तदुक्ते च द्वितीया ॥ ११७ ॥ ` 1

१४८ | मेषातिधिभाष्वसमलङ्कूता । = ` [अर्मः

वाराणसी यास्यामि तदीयं पुण्य मे भाण्डं च हेतुः, एषा च ते वृद्धिरिति? तत्र ae ; दि कान्तारनदीसंतरणं usagaiear हं देशं न गतस्ततारबाग्देशाक्कियवा AT श । ्र्स्याच्यावृत्तस्तदा यथानिरूपिता sted दाप्यते। यतस्तं देशं यावद्रहतां या ब्ृद्धिरप्रप्- = नांसाकथं स्वात्‌ १ दीषम्वान agat युग्यानां महान्क्लेशः खामिनश्च तावन्तं कालं 9 ` तैव बृद्धियुग्योपकारः । शीघ्र तु प्रतिनिदृत्तानां खामिनः पुनरन्यत्नोपकारशं संपद्यत `

ata, निषि शेषरमेव, gaat ख एवंविधेऽवमयसत देशकाल अतिक्रामन्‌ ना-

सैव निश्चेतव्यः । `

era प्रतिभूः--दशैने set दाने च । तत्र दशैनप्रविुवमथिङृत्येदमाह । चस्य ` दशनाय प्रतिभूस्तिष्ठेदयुष्निन्प्रदेशे मयैष तव दशेनीयः--स तथाऽ ङुचन्स्धनत्तस्य ऋशं = ` यतेत प्रयत्ने इयादातुमिति शेषः ! दथादिति यावत्‌ | ऋणग्रहणं व्यवहारक्सतुमात्रो-

भ््राविभाव्यस्‌ः

। पषेधः। अनधिकृतश्च न ददातीत्येवं न दातव्यमभिस्ुक्तं भवति । adaredr क्रियापदे | व्याख्यात द्रव्ये । ee

— - शितस्वरूपत्वमापन्ना अतः प्रतिषिध्यन्ते

दास्यामीति" निष्पादिते काये fratsed प्रतिश्रुते कथंचित्पुत्रो न eat; एवं ` ` पारितोषिकादिबेदिपरिहासादिविषयम्‌ । यं चाहमयुष्माद्रथिज एतस्येयदहापये इति-- ` ` तत्र तु मलुष्ये प्रेषिते कथंबिदातुमधटितेऽसेनिधानाद्रणिजेोन्यतेाऽपि कारादनत्तान्तरे ` पितरि सते पुत्रो न दाप्यते | Ons

ta शक्यते ज्ञातुम्‌ ub aw प्रतिषेधः । यः परियक्तवान्धबाऽमाततास्वेव शय्याखन- soe a विहारी प्रसिद्धः क्रीडनकस्तहणमा्चिकमिति शक्यते निश्चेतुम्‌

यो यस्य प्रतिभू ५ धेदशंनायेह मानवः अदशेयन्स तं तस्य यतेत TTT १५८ ॥ = ua द्विविधा विश्रम्भः--प्रतिभूराधिर्वा ¦ तत्र प्रतिभूप्क्त इदयुच्यते। `

` पलच्चणाथम्‌ । तेन यावन्ताऽथैविषया व्यवहारेऽलुक्राम्यन्ते augeg दयात्‌ ata

नान्यततरेणाभिथुक्तः | वाक्पारष्यसंब्रहणादौ पणपरिभावा adem यदि न दितं चत्त `

न्मया दातव्यम्‌ | कृतायां तु परिभाषायां राज्दण्डमेव दाप्यः । शरीरे g निग्रहान्तं `

विक्रयणं सुवशेम्‌ ॥ १५८ ॥ ae | प्रातिमान्य' इथादानमाक्षिकं सौरिक च यत्‌ ॥

दण्डश्ुर्कावरेषं च न पुत्रो दातुमहति ॥ १५९ ध

Hy प्रतिभुवा यत्कसैन्यं परशसेशोधनादि तत्‌ `

“कथं पुनः पुत्रस्य प्रातिभाव्यादिप्रा्निसतहिं । तयस्य पित्राऽगृहीतलवात्‌ ।? ` oo. नेष देषः । यद्येन दातव्यतया इङ्गीकृतं तद्‌ शृरदीतवुल्यफलत्वाद्गृदीतमेव | af = `

द्‌ यादान परिहासादिनिमित्तं प्रतिश्रवणम्‌--करर कायेमिदं परिनिष्पन्ने इदं ` |

अ्निमिरमाक्षिकस्‌-सभिकाय यद्धायैतेऽन्यते वा aed agate. `

सुरापाननिमित्तं से ध at)

[ टमः `

मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता |

शुटकये¶रव शेषः | यत्र पित्रा दण्डांशः धुस्काशश्च करिचदूदत्तः परिपू्यौ दण्डशयुसकी न दत्तौ तादृश्य प्रतिषेधः | यत्किचितिथत्रा दत्तं ख तद प्यते । स्प्रत्यन्तरे- Sakata ““ प्रातिभाव्यवशिकूशुस्क (गौतम १२।४१)। तत्र विकल्पः! weed महति च धने वैत्रिकेऽ्रशेषस्य

` प्रतिषेधः । शर्केऽप्येम्‌ ¦ Set तु स्वस्य ।॥ १५६ |

द्शंनपातिभाव्ये तु विधिः स्यातवुदंचादितः तिमृवि भेते द्‌यादानपि दे।पयेत्‌ ॥ १६० ४ पूर्वश्लेकेये{ धिमेया ` चादित उक्तः--यथा Gatat ल भवति sack प्राति- भाव्यं-तहुशनप्रातिनन्ये। ` क ee प्रत्ययप्रतिमुवः पुत्रा दाप्यन्ताम्‌"--अ्त आह दान्ति yates gat दाप्यन्ते, नान्यस्मिन्‌ | | . (वयनं प्रथमररद्धश्तोकोपनथेकः। दानप्रतिभुवः पुत्राणा साधन ss साम्थ्या- . दन्यस्य प्रतिभुवे नास्ति प्रायां dere इति गम्यते । श्रथ बिसषटायेयुच्यते-्रस्यय- अ्रहणमपि कर्ैव्यम्‌ । इतरथाप्रतिषेधे दशैन्रहाद्विवै च दानम्रहणादुमयपरि्र्टस्य | किविधिरतप्रतिषेध इति संशयः स्वात्‌? | ` नास्ति संशयः। स्प्त्यन्तरे स्पष्टञुक्तत्वात्‌ ( या० व्य० ५४) ८ शदशैनप्रविभूयेत्र खतः प्रात्ययिकोऽपि बा । न तत्पुत्रा ऋणं ददयुदंचुदानाय ये सिताः ॥* eft इष्ापि दानग्रतिभुवौत्यस्य विधित्वादन्यत्रप्राप्तिः। दशेनव्रहणयुप- | लच्तणाथेम्‌ । FETs चैपलच्तणत्वमदेषः । किप्रयोजनसिति चेद्विवित्रा शोकानां कृतिर्मानवी ॥ १६० ;

अदातरि gaatat विज्ञातप्रहृतादणम्‌ पचासतिमवि पेते परीप्सेत्केन हेतुना ॥ १६१ ॥

मनेन श्लोकेन संदिहानः प्रश्ने कृखेत्तरेण निश्चाययति | संदेहदेतुः पदद्रये-

= fay सप्तम्यन्तानि समानाधिकरणानि पदानि ` 1 अ्याख्यायन्ते-श्दातरि- प्रतिभुवि -विन्ञातयङ्कती । waged: केन ` हेतुना परीप्सेत लब्धुमिच्छेत्‌ --क्िकेवलेनैवारमभ्यापारेण उत प्रतिभुवः पुत्रमपि ` व्यापारयति। ne संदेहः १

eam श्रते दानप्रतिभुविइति वताऽन्वस्मिन्‌ श्रते neat `

wager न पुत्रानध्यासवेधुः ” इति `

यतस्तु BY प्रतिभूत्येन धर्म गृहीत्वा रिथत हइतयेततन्नि- ` ` | , श्िकमते भवति बुद्धिरस्ति तद्ुत्रार सन्धा यतस्तेन ऋणसंश्युद्धयथेमस्य निसृष्टमिति CSN ga शब्दः पूवेस्माद्विधेषमाह। यदि aranfega: पुत्राः सैवध्यन्ते यसत्चैदावा = ` त्स्मिन्णरते दातौत्तमणैः पश्चात्तत उत्तरकालमित्यथ eee oe

te व्याख्यातम्‌ ६ i [रं ओ प्सा प्राघीच्छा ॥ १६१॥

J). fetta, प्रतिभूः ered

f gear: ] क | nae: | ` `

Ss

खधनादेष्‌ TEA 5 इति स्थितिः|| 962 |

RUE निसृष्टं खधनादविदं--मव ल्क इदं ते धने acer संशोषनीयं ` | र्लंधडः पर्याप्रषनः ¦ यावद्धनशुत्तमर्णाय दातभ्यं aaa प्रसृष्टम्‌ । ae ठ॒निसृषटे बहुनि संशोष्य न दापयिकब्यः! = ` |

ade प्रश््योत्तरमिदम्‌ at ee ON ee 1 यद्यपि दानप्रतिभूरय निरादिशतसपुत्रो दाप्यते खधनादेव | तदयान्निरादिष्पुत्र इवि = ` द्रष्टव्यं तस्यैव प्रकृतत्वात्‌ : सान्ञातप्रतिभुवस्तु प्रतिभूर्वादेव ्ाप्िरिति क ae इति स्थिति; 1 एषा शाखम्यादा विचारादेव 1 oe

दिष्टोऽलंधन इति चेवमभिधाने तत्यद्न्थाचु- `

लंघन इति सिद्धे यि तरसा दि ` रेषेन॥ १६२ oe = प्तोन्पत्ता्ताध्यधीने्वालेन SRG TN oo श्संबद्धनतर्चैव व्यवहस्‌ न सिध्यति | १६३ | SOC CID व्यवहारच्द | यत्किचिदानाधाननिक्रयादिकार्यं सेख्यादि च॒ म्रमाणम्‌ | एतैः कतं तन्न सिध्यति करचरप्यश्ृतं मधति | Oe tert विख्यातौ । atdf वनवन्धुनाशादिपीडितः प्रतयुपरियितभयश्च । = ` । यैगिकत्वान्मत्तादिशब्दानां यावन्मदादिथुक्तास्ताक्त्तसमाणामाववोधकेऽयं प्रतिषेधः peas oo wala चैतदप्रकृतिस्थत्वमात्रस्य | wireq—‘galesfaefa गतः} तदा प्रकृतः ` | म्याहरखतन्म्र gga’ इति! श्रप्रक्तिस्थशचेच्यते उपष्लुतयुद्धिः खका्विवेचने ` wend) रक्तं च ee । “काकोधाभुतातैमवन्यसलनपोडिवाः | रादवपरोवारच बेवासकञविववः "== ` इति । (नारद १।४१) । कामादीनां दनद Ger पीडितशब्देन तैः पौडिता इति साधनेति `

eR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुवा। [अष्टमः ववीयासमासलः। पेन पौडितस्य प्रतिषेधः। स चायं संप्रति मन्मथाधिष्ठिवः Soh | रनम्भणादि परीप्समानो भवति । "अभियुक्ता यतादिश्छियान्तरे दत्तावधानाः। एतेहि ` तत्र संसजन्तः स्वामिनाऽपि सख इलयस्छ्‌ प्रातिमान्यादिक्छियानिश्चयस्यानवधानन्न प्रमाणम्‌ । aa: क्रियान्तराबदहिवतया परेण पृच्छ्यमाना इदमस्मै दीयतामङ्गो्तं वा॒ ्राविभाव्यमियति बस्तुनीदशेऽनेन च प्रहञरेणोच्यत इत्येवमादि निपुणता नावधार- यन्ति प्रशतिक्ठियाविन्लो वा मामूदस्मिलिहस्य इयसिप्रायमभ्युपगच्छन्ति--गच्छ त्वं युद्रबीषि तस्सर्वमनुष्ठोयत इति पारतन्त्य' षा ्गीकुवन्ति। तदुक्तमू-्रसवत्न्त्रे सहेतुतः इति । येन हेतुनाऽसवन्त्र प्रमां साऽस्य स्वहन्त्रस्यापि हेतुर्विद्यते । यथा- स्वतन्त्रः स्वमपि न विनियुङ्न्तं एवमयमपि कामादिवशीङ्ृतोऽधैविवेकं कार्याणां 5 शुणदेषी क्रियमाणावनधिगच्छनस्वन्यरेय तुल्यो मवति । oral? व्याख्यातः । अभि. युक्तावशब्दै च ध्िवचनौ लया edad विज्ञेयै-भ्रभियेगेोऽभियुक्त sarge इति| व्यसनानि कामक्रोधघ्सुस्थितानि amd: भमियुक्तव्यसन्यपि काल्चिक्किथं चास्य कु्वुच्यते । श्रव्यसन्यप्रदरत्तोऽपि तद््यानरतः । waar कामक्रोधशब्दौ ` कामिनि कऋोधवति वतते, अत्र च प्ते मयव्यसनशब्दौ Hagegh adtara पीडित- ` ` शब्देन संबध्येते। धन्ये तु खलन्त्रा एव । शरागद्रेषाभ्यां परीताः व्याप्वाः | रागः कचिहात्मीयेष्वभिषङ्ग ्रास्मीयलया परिगृहीतस्य कस्यचित्संबन्धिनाऽपि भ्यायत्ते वाऽमि- [oe परेतसिद्धौ aaa: परितेषोा रागः । तद्विपरीते द्वेषविषयः ; परिपन्थिन्यनात्मीथतया परि- गृहीते तदख्ास्थ्यतद्विपर्थैयात्परिवुष्टिवृत्तिरित्येवमादिरूपमी रागद्वेषौ । सर्वंथाऽख aa ` इुद्धिश्चलिता चणमपि fafa काये' नावतिष्ठते ! अन्यद्रदन्न्यदाचरति , षवरूपा. श्रङृविखः। भन्यथा सर्वं एव पुरुषाः कामादियुक्ताः जराजीणौक्रििरेरोगा्तिमन्ते- ` ्गरकृविस्थाः स्युः । न चैवम्‌ । त 0 : भ्रध्यधौनौ गभंदासः पुत्रशिष्यौ भायां च। यदापि रूढ्या गभदास एवाध्य- षीनस्तथाऽप्यखतन्त्रोपल्लक्तणाथेत्वारखवं एष ते गृन्ते ¦ खधनदानादि खवामिनमलुज्ञप्य ` meatier तत्सिष्यति । तथा च नारदः ( १३३ )-- | 9 “यद्रालः ged कायैमसखतन्व्ृतं च यत्‌ । red तदिति प्राहुः ।। इति “gragea: waa: शिष्य भ्राचर्य तु खतन्द्रता | असखनन्त्राः faa: पुत्रा

| fea: gat दासायश्च wag

“खनन्तरसतु गृही यस्य तस्य तस्स्याङ्मागतम्‌ ve a eee

ae “ag afe a area’ शखोणासुच्यते gars खातन्त्यमेतदनुपपश्नम्‌ । यत ` साधारणं धनम्‌ | कथमेकाकी मनुष्ये भाययाऽनयुज्ञाता दानविक्रयादिभ्यः प्रभवेत्‌? । `

योगनिषेधः क्रियते किंवद्यस्थाने दानाधानविक्रयादि ada । "परवन्त्राः,-- ताः स्थाने | | ॥ oe निदूपणीयेन हिताहितं स्वय विवेक्तमलमू्‌--एष पात्रमहति भूमिदहिरण्यादिप्रतिव्रहम्‌ । eels — | अनेन कन्यासबन्धे कयात्‌, इदं द्रव्यमस्मात्‌ कतुं विक्रेतुं बाऽहदीत्येवमादि तया ज्ञातव्यम्‌ | eae a. श्रता लेख्यादिकाजञे भव्रायुमतिरूपयुञ्यते | कंवल्षया sa कायं ard Rifai ` त्वया विप्रलब्धाऽस्मीति बचनस्यावसरत्वात्‌ । watagedt g किं वक््यति । तदुक्तम्‌-

Pe a श्रस्वातन्त््यमपि नियमितम्‌-~ `

खाम्यविसर्भेऽपि |

बनव (ब व

इद्युपक्रम्य (तत्कृतं ceri नास्वतनकृतःभिति च । धनसाधारण्ये हि पुर षो$पि खीवदस्तन्त्रः। यच्छब्दे ered पारतन्त्यं चेति तद्विरद्धमिन स्वामित्स्येत्य- ताश्च उ्यवस्थेति योज्यं wae) पारतन्तरयं परविषेयता पदिच्छावुवरतिसवम्‌ दि: च परतन्त्रः परेच्छामन्तरेण APs न लभते कीटशमस्य साम्यम्‌ } we दानाधान- विक्रये यत्र प्रकृतत्वादनीशाः । erat परिमेगादै यावदिच्छं खे विनियेच्यते, ` ` परस्वन्त्रमदाधनानां शाखनिगृदीतास्मनां द्विजानां aaa मवेत्‌ । बालस्य स्वान्य- ` प्रारतन्त्रे उपपन्ने | यदा प्राप्तम्यवहारस्तदा देशिष्यते | एवं पुत्रादावपि। feaeg न कदाचिदपार्त्यम्‌ | ce re

भव्रोक्तम्‌--““खीकृतान्यप्रमायानि कार्याण्याहुरनापदि? इवि । तथा छले ete `

“शल्ञाहलया at gaat at वृद्धया बाऽपि योषिता) fe Se न स्वातन्त्येण mast काये' क्िंचिदिपि Rafe: (go ५। १४७) । ` स्वाम्पारतंन्ये खीश्ामसमावेश seas | न पारत॑न्यवचतेन Stat खधनविनि- |

“एतान्यपि प्रभाणानि भां यथनुमन्यते पुत्रः पत्युरभावे वा राजाऽधिपतिषपुत्रयोः 7?

“ अनुशिष्टा विसे च विक्रये विस्वरा मता 1” Wo श ee अपि बुद्धिपूर्व बालशिच्विते स्वामिना पल्यादयेा नियो्या भलुबन्धादिना-नदु 4

“at सथः संनिरोद्धव्या व्यनेद्रा कइलसंनिधैः" (मजु ° ‰। ८३) इति stad नः ध

= ee fk पुसः पारवन्त्यम्‌ | पतितस्याप्या प्रायशिचत्तसमाप्तेः प्रतीच्तयेपदेशः । श्रता न विक्यो- `

Ms es ऽपि दाखादीनां गरीयस्यामापदि छत्रचिदस्ि । तेष स्वामिन इत्येवदपेच्य भार्याशिष्य- ` ध - दासीनां यथास्वं पारतन्घ्यम्‌ । धनसाधारण्यात्त न भर्ठुरनुज्ञां बिना भार्याया amar

कचिदधिकार इति स्थितम्‌ |

eee ` ee ee — त्राणां भतैरिप्रते वशे fee etre oe Re 0 ee ६ । oe ee

श्ट मेधाविथिभाष्यसमलङ्कता। OE अष्टमः ('ज्ीव्तीरखवन्यः स्याज्रयाऽपि समन्वितः |”? ^

“तयोरपि परिता भ्रेयानभवे जननी मदाः इति । ` | apa पुत्राणां mesa । ag चान्येोन्यन्याइतमिति |”

छृतस्य तद्गृहे frawa: | यदा तु पिरविभक्तो धने सख्रयमनितवांलदा “set gg - Qremgsiegs मित्रवदाचरेत्‌ इति स्वातन्त्यमेव व बा जेऽप्राप्तव्यवहारः षोडशवषास्राकू्‌ | ee ce 0.9 eafaer लप्तस्छृविः जराभिमूताऽतीतन्यवहारः | यद्यप्ययं कस्यांबिद्रेलायां ` प्रकृतिस्थोऽपि भवति तथापि न प्रमाणमप्रययात्‌ । यख तु भुः खी जानाना क्षाय- प्रबन्धेन aa तया ऽतुज्ञातमेतद्धवति १ शअसंबद्धक्तः 1 पराथैमनियुक्तो ये saagicafe—a धाता न पिता-- देवद- `

वुस्यव्यवहारिणस्तेषामन्यतरेणापि areata ृहादिवन्धनप्रयोगादि च क्रियमाण cs सिध्यति! संबन्धित्वात्‌ | ee ¦ ee eee BHARTLUST: सदैग्यवहारप्रहणाथः । प्रकरथादणन्यवदारः एव खात्‌ ॥ १६३ ॥ सत्या न भाषा मवति यपि स्याखतिष्टिता | oo बहिरचेद्राष्यते धमान्नियताद्न्यावहारिकात्‌ ॥ १६४

सर्वस्दानमित्येवमादि। यपि स्यात्पतिषि

gaat चैतत्‌ । भ्रवतन्तराप्रकृति्थैः छृतं दानायनिश्चिवमिति न प्रमाणम्‌ ॥ १६४॥ `

` योगाधमनविक्रीतं योगदानप्रतग्रहम्‌ ? यत्र वाऽप्युपधिं परयेत्तत्सवं विनिवतयेत्‌ ॥ १६५ |

इवम्‌ । तद्राजा विनिवर्तयेत्‌ । कशिचद्धनिकेनोपरुभ्यमान श्राह न मे किचिद- ` स्तीषिः-- "ननु तेनं स्थण्डिलं बासाऽस्ि तदपये'त्यनया wet सुहत्खजनाय He `

a aia व्याघातः अनधिकारिणि ga at माव्रपरतन्त्रता। माठुस्वु पुत्रे ` पारतन्त्यं मावधनरत्तशं चारादिदेषेम्यः। पुत्रस्यापि यस्पितरि पारतन्ञ्यं तदप्रधक्‌- `

। तताय शतं धारयवीत्येवमादि aha लभ्यते। ये तु भातरः समानकायाः सवं च

कस्यचिदु्ठेयस्याथस्य प्रतिपादकः शब्दो भाष सामान्येन भवति । योऽधेस्तया = |

| 4 प्रतिपायते aisasa: | करि सर्वापि भाषा न सत्या १ नेस्याह बहिश्चेद्धर्मात्‌-धर्मवाहयं ` यदुच्यते शाष््ाचारविरद्धम्‌ --पच्चकादधिका वृद्धिः, मायापत्यविक्रयादिः, अन्वयिनः ae त्य पत्रिखिता ofigat बा दत्ता वथापिनसिष्यति। व्यावहारिक घमं म्ाचारनिरूढः। नियतौ ऽनादिनेदानीतनः।

योगः Sat) तेन यदा `वमनं? बन्धकार्पणं कृतमिति | एतच ज्ञायते ्रसत्यकारयंय ह

ee gem Lee मनुस्खतिः | 0 1. । विदलावाधानीकरोति | तत आह--(तदन्यस्य मया बन्धकोशतमितिः | एतच्च ज्ञायते । ` सत्यमि warded वस्य अधादृतायेगात्‌ यदि हि परमार्थ॑तयाऽऽधिष्वेन ad कथ- ` माधातैव ge इति । एवंविधं योगाधमनमप्रमाणीक्ृत्य धनिने aoe दापयितन्योऽ- = ` gwd: ! यस्य वान्येनागमेन स्वाम्यं घनदानकाल श्रागमान्तरेय करणं करोति वदषि = ` योगाधमनम्‌? | तत्राधमर्णो यस्य वानेनागमेन स्वाम्यं कल्पितः सत्यमागमं कारयितव्यः | ee एवं विक्रयादि | योऽस्पेन मूल्येन महा्मर्थ" विक्रोणीवे यो वा नेव मूर्यं करेवुरदत्ते ` oe gare धविक्रोतं मया ततरेदमिषि"--ख उत्तरकालं “न विक्रोतं ममेदमिति' न लमते ` व्ुम्‌। न चायं किक्रयालुशये दशाददासपरेणापि निवसेदिति, योवाऽऽमेन ऋषययति । Ls gah निभित्ते खति निमित्तान्तरे ar सति धिक्रीणोते न च रूपकादिभिः क्रयोपदतन्य- ^ व्यवहारे न दश्यते न च रूपकादिसंचयशोकल्ल इत्यादिना योगविक्रयाधिगमः । = यगदानयतिग्रहस. । यद्यपि दानप्रविप्रदक्रिययोरन्यवरोपादानेनेबेवराचेपः-- ` अन्यथाखरूपासिद्धः--तथापि क्छियाद्रयोपादानं वृत्तपूरणाथंम्‌ । ऋअथवेकक्रियोपादाने went एव दण्डः स्यात्‌ न द्वितीयस्य, सलयपि वरसाधनत्वै शब्देनघलुपादानात्‌ श्रवो दातुः प्रतिप्रदीवुद्धंयोदेण्डाथं मेदेनापादानम्‌ ee 1 भता सति योगाघमनविक्रीवमित्यत्रापि कयादिद्वितीयक्रियोपादानं कर्तव्यम्‌, ` न कर्तन्यम्‌ । सपृतयन्तराद्वा सामान्यशालाद्वाऽलुपादाने दण्डः स्यात्‌ । TST `

` स्वाभिकमन्यतरः प्रतिष्दीत्रा सह afd gear दापयते एवमादि यागदाः अहम्‌ । दान च प्रतिप्रदश्चेति विग्य द्रन्द्रशून्यवदारः। = |

। : यत्र वाऽप्युपधिं पश्थेदिति। उपधिः च्य । ata परन्यत्राप्येताभ्यः ` fran sqfuad: | यथा कशिचद्धनिनोक्तः---ध्यबदियद्धिरहोभिर्दातव्यभिति ` . प्रविभुवं न स्थापयसि तावच न त्यदयामीति, तस्मिस्तूष्याभूते करिचटुत्तमण्न सद = 5 संविदं करोति “मामस्य ofr गृहाण यावकेनुपपोडयामि बहनेन aamad ब्रहं- = ` मस्य dered एव प्रतिभून मया किं चिदातम्यमितिः ठ्ोत्तमर्णैः प्रकाशमाह चयन्स्ते ` भ्रतिभूलौस्ति कमादिकंचन mae, नूनं feild ते धनम्‌--स पीडितः प्रत्याह ` Sa सद ममेशो व्यवहारः ्रहृचपू्ं इतिः प्रतिमूः पुनराह (भवानि तवाहं प्रतिभूः" a सोऽनिच्छन्पीडोपरोधादाह "यथेच्छसि तथा छरः--नास्य पूरवक्रियाखन्तमावः। = ` ५ । . णिज्यशिर्पादिक्रियाः एतद्रपपिरेकिण्यः प्रतिदर्थनीयाः । उदादरणमाघरं

ook SR ( ९ ` दानाधमनविक्रयाः । oe Le S Raat कायं यावरिकिचन eat’ राजा निवतयेत्‌--राजा कतमप्यशृत- मादिशेत्‌-न प्माणीङ्यात्--कतांरं कारयितारं च दण्डयेत्‌ ॥ १६५ ॥ | ८

LR ey REN EARN ERE TT I omy

1... 1६. ॥ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ॥ | [asa ग्रहीता यदि AG LAHTI च कृता व्ययः | दातव्यं बान्धवेस्तत्स्यात्मविभक्तंरपि खतः ॥ १६६ ॥ ` Pe उक्तम्‌--येन Taw तेन प्रतिदातव्यम्‌- तदभावे gadd:—aewd तदक्थ- हरिया | नतद्भातिरेकणान्यस्य दानं प्ाप्तमिष्यते | त्र कचिद्विषये तदथैमिदयुच्यते | eo faa ae चेन्नष्टो ad देशान्तरं गतो बा--कुटुस्बे च कृती व्ययः-- `

खवधनादित्य्थः। यावद्भातरः सह वसन्ति तेषां यदणयुपजातं तदगृहमण्यादेव Gad) aa sea बिभागः। यथोक्तम्‌- ces

“Rgedtarierda भरात्रा वो aed कृतम्‌ । ` मात्रा वा यु टुम्बाथं ददुसतत्सवंमृक्थत । इति | | a अविभक्तानामन्यतमेन यत्छुटुम्बाथेख्रणं इतं तद्धादपिव्व्यतद्ुत्रादयः af cag

a 1 लङटुस्बाधमिययः | अविभक्तम्रहणाततेषामेव तथाविधं aq प्रायः। नहि | प्रविभक्ताः परकीयङखटुम्बमरयाथणं गृहन्तो दश्यन्ते-श्रतः अविभक्तैरपीत्याह । `

। प्रवसचेदितरश्च महाखचतया तदीयं add बिभयात्‌- तत्र विभक्तेनापि भात्रा fasta oo

ar gent छृतं तदितरो दद्यादेष देशान्तरागतः ॥ १६६ ५ :

¢ Sera AAs व्यवहारं यमाचरेत्‌ ॥

र स्वदेशे वा विदेशे at तं ्यायान्न विचाख्येत्‌ ॥ १६७॥

` तिष्ठन्तु ताबद्घात्रादयः। कुटुस्बायऽच्यधौनोऽपि गृहभृत्यो पिं व्यवहारं `

` गोपश्वादि oe

` स्वदेशे विदेशे वा सनिददितस्य प्रोषितस्य बा- तं ज्यायान्‌ गहसवामी न विचा- `

लेत्‌ अविचार्यैव साघु कृतमित्यनुमन्येव । ` ` 1

भ्नन्ये तु पूर्ेशेषोऽयम्थवादो न विधिरियाहुः। तदयुक्तम्‌ । न हयथैवादतावीजं ` किंचिदस्ति बिभ्यमानं साका यत्तच्छब्दाभिख्म्बद्धम्‌। a

ae दातव्यं बान्ध वस्तहू भ्राठ्त्पुत्रपिषवज्यादिभिः--प्रविभक्तर्विमक्तधनेरपि- स्वत! ॥ ४

अ पिशब्दादविभक्तेश्च । यदि करिवद्धातृणां विभक्तानां eggs == `

विक्रयं त्े्रस्थण्डिलादिप्रयोगं कषणाय ऋणं व्यवहारं at यमाचरेत्‌-- `

OS ge eo ववि १९५. यथा न बालास्तन्ता्हठतिस्थोपधिङतं प्रमां तदरद्रलकृतमपि। सर्वान्बलक्ुता- ` नर्थान्निवरस्यानिस्येव विपि भुक्त दत्त लेखितमिदयुदाहरणमात्रम्‌ । क 1 S PH बलादुत्त यदतुपयुञ्यमानं केवारामादिवादनाय दीयते-ृद्धिकामो वा. as यद्धनं बलादारोषयति--भाखाहनमनिच्छताम्‌--गृेषु मूट्यार्पंशं पण्यमशतुते oe लेखितं पत्रकरणम | सवा नित्यन्यानप्येवंविधानर्थान्कार्यांणोत्यथैः | ag येगाचसनसित्यन्न निपुणं दशिंतमत्रापि श्लोके समस्य योगवल्षशक्ये प्रपत व kee प्रथक्‌ शलोकद्वयकरणम्‌ । विचित्रा श्लोकस्य कृतिरमनोः | मत्तोन्मत्तारवाध्वधोनैबा- ` छ लब्धैव बलात्कृतः असेबद्धेन योगाच्च get व्यवहारो न सिध्यति--ईइति न सिद्ध्यत्येव, ` ` न मानवद्धवति ॥ १६८ त्रयः परार्थे क्लिश्यन्ति साक्षिणः प्रतिभूः इम्‌ चस्वारस्तूपचीयन्ते विप्र चान्यो वशिड्नरपः ॥ १६९ Ses a Rasta साच्यं प्रातिमान्य' व्यवहारेत्तणं च कर्तव्यं कुलादिभिनं Gage = gat ग्रतः स्वयं छुर्वन्तो न प्रमाणीभवन्ति। ` (1

` कारयितव्याः | : 1 ey ey Ta बाऽण्येमाना finer उपचीयन्ते wat न हटादनिच्छन्विप्रः प्रति ` आ्राहयितव्यः। es 4 ^ 4 अथवा परसबन्धिनाऽयायोपचयो विप्रस्य--त्रतः खा्था प्रइृत्तिनं पर्थब-तेन ` ae विप्रेण न बल्ात्तदनादाने प्रवर्बनीयम्‌ । हरवलसध्यं दानमिति लोकप्रवादो न दापयन्तं Oe = ~ निषेधति । तदिच्छन्तं दापयेत्‌} याच्च्यातुकबल्लम्‌। 0” । ^ । | माल्य: ुसीदटत्तिधनवानिव न प्रयोजनीयः किमिति सीदं उयवहारेऽन्यस्मै ` ददातिनमह्यमितिः। 1 अथवा तेन बलवताऽन्यस्मि्ननिच्छति व्ययं ede धनमारोपयितन्वम्‌ | यतः परेणाथ्य॑मान उपचीयते न बलासयुखान --शाखनिषेधात्‌ | ५. : ८ एवं वशिक्कुसीदीव धनदृद्धिकाम एव व्यवहारयति! वंशिकः पण्यजीकी । ` | नृपो राजाऽपि प्रयुक्तराजदण्डमाददान उपचीयते-न तु बलादिप्रोरसाहनेन व्यव- bolt 5 ` हारयन्‌ । तदुक्तं ८“नोत्लाहयेस्स्वय कायम्‌? इति । ॥ 7 frat Riga राज्ञो दृष्ान्ताथैः। अथवा सर्वस्योदाहरणपरप ` तथाऽपरेतनोऽपि॥ १६९६ ॥ pen ee er |

` मेषातिधिभाष्यसमलङ्कता । = [न्मः

अनादेयं नाददीत परिक्षीणोऽपि पाथिंषः ॥ |

न चादेयं TESS सूष्ष्मप्यथशुस्छनेत्‌॥ १७०॥ ` Egat ehh बर्जयित्वाऽन्यलयौरधनसंनादेयं राज्ञः क्षीणकोश- ` स्यापि । यत्तु शाञन्यायागत' catered aeqed कार्षारयमात्रमपि न खनेत्‌! age’ “वरमीकपथवद्राजा कोशबरद्धिं तु कारयेत्‌ इति i १७० ॥

BUSI चादानादादेयस्य च वजनात्‌ ॥

दौदस्य ख्याप्यते राज्ञः स AAT च नश्यति ॥ १७१ ॥ we भ्नादानाहमनादेश्स्‌। ग्रहे sae दशितम्‌, sheet ख्याप्यते ys ` हिभिः--.अस्मान्दण्डयति स्तेनाटविकसामन्तादीन्न शक्तो विजेतुमिति'। परे स्वशक्तिं प्रथयन्ति usta | अतस्तैरभिषेण्यमाने विरकतपरछृतिरिह नश्यति। meter | ` . ~ ` मत्य च धमेदण्डनात्‌ ॥ १७१ | ae eran

SeTUS IANNIS al च रवण

वलं संजायते राज्ञः THAT च वधते ॥ १७२ ॥ fe ART न्यायत्रा्तस्यादानम्‌ । शोभनं वाऽऽदानम्‌ | weaaa शोभनम | adits 4 संसगः समानजातीयैवंणंसं सगः । feadaia च संबन्धिनोरश्रतलद्र्यानां =

` प्रसतुततरात्तत्रैवपेक्ता ger) यस्तु वर्णानामवान्तरग्रमवैः संसर्गो adr वर्थानामेव ` oe

संबन्धितया व्यपदेष्टुं शक्यते | त ee ea ahaa नकारं पठति--वणासंलरगादितिः | ata व्ैधक्तरपरकिपेधाचुबदोऽयम्‌ । ` Barat बलवद्िदरेषिभिरमिभूयमानानां तेभ्यख्चाणाद्धेताः । 4 राज्ञो बलं संजायतै। सम्य््यवहारद्ीनं कर्वैन्यमधर्मदण्डनं च न कर्तव्य a = भित्येतद्विशेषाः परिष्यन्ते श्लोकानामथवादाः ॥ 202 II व Bo Le तसमाद्यष इव स्वामी स्वयं दिवा Fafa ॥ ` षतत याम्यया वृत्या जितक्रोधा जितेन्धियः ॥ १७३ ॥ ae ee त या चैतदेव प्रपच्वयति | aa सेवक आत्मीयोाऽतः रियः. श्रयं च केवलं cea 4 | - यस्यैव ug! तमेवोपतिषठवेऽवोऽप्रियः। तद्‌ हित्वा तद्विदिला यसवतजासु ee: : S| यस्येत्यणे बाधकं (

wast कलम्‌--विरक्तप्कृवितया ay ` ुलुब्धभौतावमानिदाः परैपजप्येरस्ततश्व बहवे वश्च कुर्वंन्ति दण्डयन्ति

च पृष्टो धारयामीति यस्रतिपद्यते स राज्ञा चतुर्थं ant दण्डापयितन्यः। यावत्तस्मै । धारयति तस्य । तत्र सर्वणं शतं चेदधार्यति पञ्चविंशतिर्दण्डनीयः शतं तख द्यः। = ` wt लियं भ्रान्तिः कतैव्या--शतं राज्ञः पञ्चविंशति शिष्टं धनिक्स्य ! afer fe ` । वथा दण्डितः स्यान्निंकः ॥ १७६ 1

fs | यावता धनेन तत्कर्म कर्मकरः करावि तत्तस्य प्रविष्टं aaah करतैव्यम्‌ । क्म इवैतश्च | सलाभषने प्रविष्टे grates: | समं कुर्यात्‌--उत्तमेन । श्रथ शुद्धे घने नेत्त ` | माधमव्यवहारः--षकोऽधमर्योऽपर sued इति । एतच्च कायते समः--समान- | | नातीयः-खवकरष्टजातिः--दीनजातीयः। भ्रेयास्तूत्तमजातीयो गुणाधिका वा | शरैः atu यथोखादं दद्यात्‌ ¦ नारदे पल्यते--श्राह्यणस्तु परिक्ीणा शनैदैयायथादश

मनुस्परतिः |

यस्त्वधर्मेण कार्याणि मेदात्याम्नयधिषः ॥ अचिरात्तं दुरात्मानं वशे वन्ति शत्रवः ॥ १७४ | ee, TIA थः RAMA कुरते स मोहादेवेह says धमे जह्यात्‌ । तस्येदम oe x no कुवन्ति श्रचवंध! fem हि प्रकृतयः

बभ्रन्ति घनन्ति राष्टमपदहरन्ति चेत्येष वशीकारः | १७४ |

कामक्रोधौ तु संयम्य येऽथेन्ध्मल पश्यति । प्रनास्तमनुबतन्ते सथुद्रमिव सिन्धवः || १७५ CUS eee Geta

oS सिंधवे नयो यथा eyes harnguhowaeaat वसन्ति न aa ES vee निवर्न्ते एवं कामक्रोधजयाद्राजानं प्रजाः समयोगक्तेमास्तन्मय्यः संपद्यन्ते ॥ १५५ ॥ _

यः साधयन्तं छन्देन वेदयेद्धनिकं पे

स राज्ञा TATA दाप्यस्तस्य च तद्धनम्‌ |] १७६ een | | न्द्‌ इच्छा | तेन राजावमज्ञापयिखा यदा प्रागुक्तेश्चतुभिरुपायैः स्वेच्छया धनमर्गेख प्रवृत्तं तथामृतं ar राजपुरुपैराहवानेनाहतरप्रेशोऽनुरुध्येदं हि धनमिति स॒ `

कर्मणाऽपि समं इु्याद्रनिकायधमणिकः ॥ = ` . समोऽ्वहृष्टनातिस्त॒ दयाच्छ यास्तु तच्छनैः ॥ १७७ Bes निर्धनोऽषमरथो निधनता सुच्यते किन्तर्हि wat कारयितव्यः, deed व्रजेत्‌-- `

fate अतो राज्ञा षनिकधनसंशुदधयथै परिद्ीणो ब्राह्मणो न पीडयितव्यः, wanes

स्तयीयः॥ १५७ ॥

a. १६० 01 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ह [wea

sma विधिना राजा पिथा विवदतां tary साश्षिप्रस्ययसिदानि कार्याणि समतां नयेत्‌ ॥ १७८ ॥

| मानं Sat ar Beat arate न भवजमृादानमन्यदपि । समता नयेत्‌। भअथिप्रस्यथिविप्रतिपत्तिमपाङ्यदिक्थमन्यत उत्पादयेत्‌ | ए ee उपसंहतश्णादानम्‌ | AAT यवहारः | सर्वत्र जयपराजयप्रकाराणामेवंह्प-

केवलं दंडविशेषस्तत्स्वरूपं च वक्तव्यमिद्युत्तरः प्रपच्चः | कीटशोऽस्वामिविक्रयः कीटशो- ae ध cs as युशय इति स्वरूपं STATA 1) १७८ ॥ eg ९ gaa एत्तसंपन्ने aaa सत्यवादिनि |

महापक्षं धनिन्यार्ये. निक्षेपं निक्षिपेद्बुधः ॥ १७९ ॥

च निन्दन्ति जनाः। वृत्तं शोलमाचारो जनापवादमीरता खाभाविकम्‌। vag:

मायादलुगरहीतमहिमच्वेन इष्टयजाधिकारिणं गम्यो न waft) wat waa

कथचिज्जञाते दण्ड्यः स्यामितिः। श्मार्थो धर्मादुष्ठायो ऋजुप्रकृतिर्बा | ४ ` निष्लोपस्‌ । निक्विप्यमायं सुवर्यादिदरव्यं कमैलाधनेन षनोच्यते। fash द्रत्ताथ स्थापयेदूब्ुधः। एवं fahren भवति ¦ अन्यथा मूर्खः संपश्यते |

` खनेनेतिपू्वोक्तप्रकारप्रयवमशैः। विधिना प्रकरेण । साक्षियत्वयसिद्धानि, सिद्धशब्दः प्रत्येकमभिसंवध्यते। साक्विभिः सिद्धानि निर्णीतानि। ‘sea ag `

Ue त्वात्‌ । न हि arenfera ऋते किंचिदुत्तरेषु विधादेषु प्रतिपत्तिनिरासनिमित्तम्‌। :

merase: कुलजः । यस्य पिद्पितामहा Agia धासिका agree: ` सक्कलांशनिगृहीता नाकाय प्रवतते | स हि स्वरस्पामपि agut सेदुमसमथेः | fact

` वयुक्तः। धमन्नस्त॒॒स्णतिपुरशेतिहासमभ्याससजाततदर्थावकषः। सत्यवादी : वहुत्व ` कायषु स भान्यमाने वृत्ताभिधानः | सहापक्षः पुद्स्सख्जनराज्ा- ध:

रत्ताथेमदृटभयाच्च न परदरन्यापदरगे वतैते-शस्ति मे gaia धने किं परकीयेन, `

सु्द्धूलवोपदिशति दृष्टम्‌ । नायमदृ्ाथोऽ्टकादिवदुपदेशः | def पुरषे नित्ति- : a प्य न विप्रयो भवति--एवंविधेन निक्ि्मनेनेति शङ्का न भवति । ag नम्रकित- `

दिः स कनचिदाङृष्टोऽपि मदिित्राऽख ge निवि मया चेति न शङ्का ` : aa धनस्य fara काकणो मात्रिकेभियुञ्यमाने `

1 41114114...

es AMRF oy मनुस्छति

` यथेति--यादेन प्रकारे carat ससातिकमसाक्तिकमित्येवमादि- स तथै- ` ` वेति । साऽथ निक्तिपरस्तथैव ग्रहीतव्यः । यथा दाये दीयते निचिष्यतेतथा गद्यते | यत्नेतन्निश्चितं भवति सवेकालमेवास्य हस्ते सो ऽयुद्रयित्वां स्थापयति--वत्र विप्र- ध | Be तिपत्तावमुद्रिते लब्धे घार्णको यदि व्रवीति नैष सुद्रयति fir मे बलद्रच्छक्ति aa । शङ्कास्पदं जीयते। प्रमाणान्तरासप्रायशो सुद्रणम्‌ । seat gag कियदपहारितमिति ` परिमाविरेषन्ञानाय प्रमाशान्तरं व्यापारणोयम्‌ राज्ञा | अपरवादेव साभान्यदण्डेन ` दण्डनीयः | fadqgogeg द्रव्यपरिमाणे निरिचते द्वितीयः. “ननु च सर्वापहव एव विभावितो जित एव युक्तः 1” ^. . सत्यम्‌ । यत्राविनाभावसिद्धम्‌ । यथा gist art देवक्तोऽभियुभ्यते ध्वयाऽ- ` ` Feat: सदहायुष्मिन्रहनि स प्राम हतः इति--स ong ‘aa तस्मि्रहनि तं माममहम- = ` ॥ गमम्‌ः--तत्र साक्तिभिरुक्तं ‘ee तस्मिन्नहनि तत्र यन्युषटं वत्तु न दष्टम्‌?--तत्र देवदत्तेन = मेषोऽप्यपहुतस्तदद््मामसन्निधानसिद्धेः । स्फुटे च कारणान्तरे सन्निधावनुपलतभ्यमाने = ` सन्निषानादेशदेशाच्चौरत्वमपि युक्तमवुमातुम्‌ । ` इद तु प्रमादनष्टाना नराणां aati = ` 4 | श्रममुद्वितमेव नीयते | eee: | 01 es | यथा दायस्तया श्रहः। को मेऽभियोगावसर इत्यनया बुद्धया संभमवत्यप- ` हृवः। न दहि शक्तोत्यतुमाठुम्‌। यदापि कथंचिदनुमापयेत्परिमाणं g न विना प्रमाणान्तरं निक्ति्ठवचनादेव सिध्यतीति युक्तो दिव्यादिना Gera: | सर्वथा य एक- क| 0 | देशान्तरेण न संभवति तत्रेवेकद्ेशपराजित इति निश्चयः ॥ १८० ॥ cee ee oe यो निक्षेपं याच्यमान निक्ेपूनं प्रयच्छति स याच्यः TATRA तन्निक्षप्तुरसन्निधा ॥ १८१॥ ~ ae प्रणिधिभिवेयेरूपसमन्वितैः | आअपदेरैश्च संन्यस्य हिरण्यं त्य त्खतः ॥ १८२॥

Saath

। व्वल्यसक्रमेऽयं शोकः समाम्नाये पठ्यते | प्रयममस्या्धक्ोकं पठिता साक्यभाव ` इति पठितव्यं, ततः खं याच्य इति। एवं पाठो युक्तः। तथा ह्यथेसङ्गतिभवति । = ` साद््यभावाहिन्येषु

as षु mag वचनमिदम्‌ | यथा चर्णादानादिषु साच्त्यभावस्षमनन्त- C8 ata दि्यानि दीयन्ते a ager | fe वर्हि चरैरस्य eager । तत्र यदि निषुण- ` gaat न क्वचिद्ृतते cael तदा न शपथैर्दनीयः । श्रथाप्यत्र प्रमादयति वद्‌ निकतेपहरणसेभावनाऽपि युक्तैव । तदाऽयं दिव्यैः परिशोधनीयः । न पुनरेकनिन्तेष ₹दस्णेनापरनिततपदरणं Raft | कदाचिद्वरीयसाः प्रयोजनेनैकमपहत्य छृतप्रयोः उखन्रानुशये वाऽन्यस्य सम्ैयति । ears > # aerate फटिति निक्तेपधारणकस्य शपथः

ees ॥ सेधातिथिभाष्यसमलङतः ` [अमः निषच्यर्थो न पुनः प्रमारोपन्यासः । न च प्राड्विवाकनिक्तेपहरणे राजदण्डवदनिधिता- परनिक्तेपहरणेऽपि प्रथमाभियेक्तर्दापयितं युक्तः! अनिरिचते हि हरणे दाप्येत यदि ` शाखेण तदा निणंयायं व्यवहारशाल्लं स्वात्र । ततश्च हेठुभिनियेयः कतेन्य इति विक- स्पिवः। तस्मान्न शाक्ञोयोऽयमधेौ न च लोकिकी व्यवस्थेति । साक्ष्यभाव इत्याचु- त्तेन प्रकारेणान्यपरतया नेया। as | पदा्ेयोजनामिदानीमन्वसरमः। ख याच्यः प्राडविवाकेन तच्चिक्षे्रसं- ` OT) येन निक्ेष्ना रहसि स्थापितम्‌। साक्तिष्वसत्सु तस्य याचमानस्य धारणको यद्च- ` aga न खया किंचिच्निक्षिप्तमिति" तते fate राजा ज्ञापिता न नित्तेपधारि aad “ देशयेत्‌ । किं तहिं कात्‌ । ` प्रणिधिभिश्वारोहि रण्यमात्मीयं gaa रूप्यं वाऽन्यस्य : संन्यस्य निक्षिप्य याचितन्येऽथैनीयः द्वितीयः fed प्राड्विवाकेन । प्राड्विवाक- ` प्रहशं नियैयाधिकृतपएरषोपलत्तणाथेम्‌ | fe सान्तादेव याचितव्ये नेत्याह--प्रणिधीनां gaa) यैरेव न्यस्तं वयेारूप-

` समन्वयो व्याख्येयः | रूपमेव कस्यचित्ताटशं भवति यस्य दशेनादेव चापलं प्रतिभाति । ` तथाच रूपमेतद्वया्चे ““मगवन्वीतरागताम्‌?? इति । तेनैतदुक्तं भवत्ि--वादशाः प्रणिधयः deat येषाँ सद्रच्वनार्थोऽयसुपक्रम इति नाशङ्कते धारणकः ¦ ` ऋषेः geared: राज्ञोपद्रवमरामगसनादिभिः--श्रनेन हेतुना त्वयि | संप्रति निक्तिपामी'त्यनरतसेभवात्कारणकथनमपदेश्चः । एवच्च सर्वै प्राड्निन्तेप्तुरसंनिधैौ कतैव्यम्‌ ॥ १८१- १८२

a

स यदि प्रतिपद्येत यथान्यस्तं यथाकृतम्‌ |

न तत्र वियते फिचिद्यत्परेरमियुव्यते।॥ १८३ ॥ eae aed यदि अतिषद्यंत-बादमसि guns ne । दयात्‌ ।- यथान्यस्तं तथा कृतं सथुदरं अखु्र-अयाक्षतं बल्ञादि संवतितमघुद्रित- भन्यद्रा adage परिमल्लशूल्यं गृहसुदरया खचिहेन स्थापितम्‌-वादशमेव ' चेदयान्न तच 1 aaa किंबिदसत्यं यत | सात्त्यमावाञचिक्तपोऽयह.यत इति। यर्थान्य | कतेन भेदः. eat ग्रहीदरनिततेषटच्य

` निर्विंक्षस्पमविलम्बे च गृहीतं तथैव प्रतिदातन्यं प्रपिदाने यत्र कालग्रहणं न क्रियत (| त्यथः ॥ १८द॥ ass oe

6 ; ॥ वयसा समन्विता येन बाला न भवन्ति--तेरषा हि परैः प्रेरिवर्ना agate न्यास इति संभाव्यते । परिथतवयोभ्यस्तु नाशङ्का भवति । एवं eT

रैः पूरववेदिकैरभियुज्येत--एतेनस्माकौनः ` यस्तं यथाक्रतमिति गृढागूढचिहन- ` पारमेदेन Ae: | WATHA TATE

wees ge ae तेषां न दद्याघदि तु तद्धिरण्य' aafafy

स frag’ दाप्य इति धर्मस्य धारणा ॥ १८४ |

` तेषां प्रा्विवाकप्रयुक्तनित्ेपणां यदि द्रव्य निचि न दद्यात्‌ यथा-

विधीति ययाक्रुतपदेन व्याख्यातम्‌ । सं धारणकोापव्टम्य राज्युक्पैरमयसर्थिने = `

रजनिकतपं च दपप्यः। इतिं AST धारणा व्यवस्था | ताद्प्येमनत्र sae तम्‌ ॥ १८४ ॥ a

निक्षेपोपनिधी निल' न देयौ प्रत्यनन्तरे ॥

न्यते विनिपाते तावनिपाते स्वनाशिनौ ॥ १८५ (न अत्यनन्तर उच्यते निष्ठः पुत्रो धाता भार्या वा । यस्य reteset खाम्य-

मसि-मार्यायास्तावस्स्वाम्यषुक्तमेव-पुच्स्यापि पैतामहे ्रातुरश्चैकधनस्य । तत्रतेषां कश्िधाचते तेप्रयैसेनिदिते देहि नोऽस्माकीनमेवदितिः। तत्र कश्चिदनया बुद्धा इयात्‌ ` श्लाषारयमेतदेकेन नि्तिप्रमपरेय नीतमिति के देष इतिः । अव ख्च्यतेन देयैः । निक्षेपेपनिधौी प्रत्यनन्तरे छ ea: : श्रम्रैवाथैवादं हेतुसर्पमाद । नश्यते विनियाते 5 ता (न 1 स्व॑~-प्रयनन्तरस्य देशान्तरे गमनादि--तस्मिन्‌ सति तै हीयेते। यदि तेन नीत्वा निन्तेप्तुनै दत्तं तदा वेन पयैवुदुकतस्य armen किषुत्तरम्‌ १ स्वकीयेन अभक्रैतद्धनै = ` साधार्णस्वामिना नीतमितिः वैतदुत्तरस्‌ । “यथा दायस्तथा प्रह इ्युक्तम्‌-येनैव ` fared स्वामिनाऽख्वामिना बा वसा एव देयम्‌--वस्यैवायं प्रपञ्चः | क यदि तु प्रयनन्तरे विक्रियां न गच्छेत्तदा दानेऽपि न देषः | तदाह अनिपातैे ~ त्वनाशिनौ । तत्र gaged माऽनशत्तस्मादपैयामि | Be प्रयनन्तरेण नीते विनिपाते च तस्य निक्षे याचमानाय eet दातव्यमिति ae Uke

. श्लोका्ैः ॥ १८५॥ ह

स्वयमेव तु या दयान्परृतस्य प्रत्यनन्तरे

नस रन्ञाऽभियेक्तव्या न निक्षप्‌ रच बन्धुभिः ॥ १८३ : 1 ae जीवतस्तस्माश्निच्ेप्वुः प्रत्यनन्तरदान नास्तीव्युक्तम्‌ । गतस्य तु यस्तद्धनमस्ती- स्वविजानते खयं दद्यान्न स व्यवहारलेखनादिक्लेशनीयेऽन्यदप्यस्ति न वेद वेति | यदि । तस्यामविष्यदधिकमिदमिव तदप्यदास्यदिति न छिश्यते। sara यदि. निवर्तेत--महाधनेोऽखावमून्न चान्येन समं प्रयुञ्यते--प्रमाणान्तरं ल z

शीयम्‌, विषाग्न्यादिभिः शपथैनादेनीयः। वटकोशसत्यतण्डुलास्तु न eet] न दिते अरति्कंशकराः। साद्यमाव इत्यत्र द्वितीयो न्यासः | यश्च तयेन्याखः स इदापि Fear ॥ १८६ | ४ अच्छटेनेव चान्िच्छेत्तमथं' aging ॥ ` विवाय तस्य बा हत्त सान्न द परिसाधयेत्‌ ॥ १८७ निष्षंपेष्वेषु सर्देष्‌ fata: स्यात्परिसाधने ॥ | स्र नापटुयात्किचिद्दि तस्मान्न संहरेत्‌ ॥ {८८ ॥ क निक्षेषेषपचयमानेष्वनन्तरेक्तो विधि (साद्यभावः इत्यादिः षरिसाधनार्थो विज्ञेयः | ays निकतपेऽन्यदप्यस्मिन्भाडे दरव्यममून्नाशितं छृमिभिरि्यादिकं पयैतुयोगं नाप्ुयान्निक्तेपधारी तत्र धारणकस्य | एवं मूषकादिनाशे द्रशट्यम्‌ | यदि दारुमये भाण्डे बल्ञादि स्थापितं तीच्णदशनैमूषकेदार भिस्वा भच्येत न नित्तेपधारिणो देषः । तत्रापि ` बासनपखििषटिवः स्थूलपेद्रलको यद्वित यदि facta यत्तदीये दारुभाण्डे नैव मातित्द

४

न मम भाण्डमन्यदस्ति, चरितरज्ञो aise निकेता कदाचिसत्यासन्ना भवति । १८८ ARE तं जलेनोढमग्निना दग्धमेव वा न दवादयदि तस्मात्स न संहरति किंचन ॥ १८९

धारणिके खामिन एव नाशः । जलेने1ढ्ुहकेन देशान्तरं नीतम्‌ ॥ १८६ ॥ ` | निक्षेपस्यापहत्तांरमनिकषप्रारमेव च | oe सर्वरपायैरन्विच्छेच्छपयेर्चैव वेदिकैः ॥ १९० ॥ ve हरति यो निक्षिघ्रमसाक्चिकं योऽप्यपनीय नीता at याचते तसन्विच्डेत्‌।

वतेते तावदण्ड्यते ॥ १६१ ॥

0 १६४ i ne मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुता ce a [ अष्टमः a

atcreg वेदिता भ्रवेदिता वा सुरङ्गभिदादिना यदि युष्यौयुः छृतरत्चासेविधाने

- अन्वेषणा? तत्वपरिज्ञाने Wa: सवप्रमाणव्यापारेण | उपायाः प्रमाणानि लामादयो aT तेन चल्ितवृत्तस्यप्रतिपाचमानस्य ताडनबन्धनाद्पि मदति धने teenies

अवायः] oe waste: | = we (१६५ ५ निक्षेपस्यापहत्तारं तत्समं दापयेदमम्‌ ॥ (५ ` तथापनिषिहत्तारमविशेषेण पाथिवः ॥ १९२ ee a चरखच्छिष्टिः पू्ो्ता। तया च शरीरनिग्रह्तस्तमधनं वैकल्पिके । जातिभेदेन = ` ब्राह्मणादन्यत्र प्रदेश उक्तः | waa निवत्यैते पुनर्थिधानेन बेरवच्छिष्टिः | बाग्दण्डधिष्द- ण्डादिहूपैव समुन्वीयते धनदण्डेन नाङ्गच्छेदादिहपा । न च ब्राह्मणस्यापि वैकर्पिके ` gar शारीरदण्डे प्राप्ते तननिदृत्यथ पुनवचनं युक्तम, सामान्येन ब्राह्मणस्य शरीरदण्डप्रति" = ` 8 „ षेधात्‌ “न जातु बराह्मणं हन्यात्‌, इति ( ३८१) | ec ee उपनिधिः star यद्धुब्यते । ैषेश--द्रन्य' fis ` ` अन्यैस्तूपनिधिः परिभाषितः। ख तत्रैव नेह । परिभाषाया ्रकरणाल्लीकिकाये ५. एव अरहीतु न्थाय्यः। व्यति च “'प्रोस्योपनिदहितस्य चः? इति (१६६) ॥ १६२ ॥ `

उपधाभिश्च यः कदिवि्रद्रव्यं हरेन्नरः ॥ ` ससहायः स हंतन्यः प्रक विविधेवधेः ॥ १९३ ॥ ` उपधा व्याजः उदय त्यनर्थान्तरम्‌ । ताश्चानेकबिधाः | द्रव्यपितैः-ङङ्कमं = ` इदभीयितवा करुसभादिदानं--तुलादिमानापचय इत्यायाः | वत्र चान्यं विधिं कत्यति “नान्य- ee a इन्येन संसृष्टम्‌?! gerfe (२०३) | इह ठ वित्रासनं राजव उपकारदशेनं RATT = ` कथनमित्येवमाया गृह्यन्ते । चैरस्तरा gaia aad त्वा न रत्तामि-राजा वव्यन्तं ` पितो मया तु ag समादितं-राजतस्ते नगरायिकारं दापयामि get बोपकारं करोमि = ` । -पष्पमित्रदुदिता तल्व्यलन्वम्धरागियी nae इदशुपाथनं ्रषितवती--इत्येवमाचदद- = ` । अक्त्वा$ऽत्मीयमुपायनमासञ्य ag प्रतिनयन्ति--स्घमन्तं च राजनि तत्समं वा कार्या- ` warty Raa कथयन्ति--सखदीयं कायैसुपक्रान्वम्‌--हइत्येवमादयाभिरुषधाभि;ः ` परद्रव्यं च gad) तेषामयं राजसे रकाश्यं विविधः कटारशूलारेपणदस्िप- = ` दमदंनायनेकोपायसाधने वंध उच्यते | ; eee get तु प्रकरणान्नित्तेपविषयभेवेदमाहः। तत्र हि प्रतिपदयान्यत्र मया निहितंस चन सन्निहितः धःपर् भागच्छतीयस्रमपयन्हरतीति ॥ १८३ निक्षेपो यः कृतो येन यावांश्च इङसन्निधौ ae oe तावानेव स विज्ञेया विबखुबन्दण्डमहेति ॥ १९४ (ee t aft : तिनि नि ति च्िप्यमाणद्रव्यजाविनिर्देशः। यावानिति परिमाणस्य | य are aie fifa’ कास्यं ददाि--शतं च स्थापितमधे ददाति--

१६६ मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता | a [ wea: ` क्तिणः। तत्रते ger aaigeda सत्यम्‌। विनत्रवन्विरदधं sant दण्ड्यते। ` तत्रापि यदि बरूयात्वाकिश्चमन्तं कथं तैविनाऽन्यस्स्थापितमिति--प्रस्त्यत्न प्रमाणान्तरव्या- ह ध पारणावसरः | अयमपि शोको नाधिक्षविष्यथेः || १६६ | भिथा दायः कृते येन ग्रहीता पिथ एव वा॥ मिथ एव प्रदातव्यो येणा दायस्तथा ग्रहः ॥ १९५ ॥

यो यथा निक्षिपेदित्यनेन (१८०) निचिप्तविधिरयमुक्तः । अन्येषु कायंष्वनेन प्रति- ` पादयते। ऋथादानेपन्निधिविक्रयायपि येन यादशन प्रकारेण छृतं तादृशेनैव प्रत्यपेणीयम्‌ । = ` ue : ॥ रहसि gee राजक्कलेऽशमार्गादिना प्रकाशन न कतैव्यम्‌ | तेन खहस्तलेख्येन ऋणे ` गरहीते न राजङ्लेऽशं दाप्यते । उत्तमर्थ॑धने पणोयम्‌ | PE NEE fos Sada निक्तेपेऽपि सिद्धे तत्र पुनवचनं fea) तेन निक्तेपादन्यत्र wit ` कृतस्यापि विप्रतिपत्त्याशङ्कायां प्रकाशं प्रतिदानं कदाचिदस्ति | श्रथवेहाप्रकाश्घतस्य ` प्रकाशोकरथां निषिध्यते | तत्र खन्याऽथैः ससुरो ऽसमुद्र श््यादि तेनपपीनरक्त्यम्‌। ` भिथःशब्द रहसि विज्ञेयः । अथवा परस्परं मिथः 1 ad कार्य" great # ` साध्यं दानादि परस्परमेव क्रियत इति। पुनर्वचनं ठृतीयप्रतिषेवाथेम्‌। ` | दाथशब्दः सामान्यशब्दो नित्तेपादन्यानपि विक्रयादीनाह ॥ १.६१ | fafagea धनस्यैवं ीव्येपनिरहितस्य च ॥ राजा faery इयादक्िष्वन्न्यास्धारिणम्‌ ॥ १९६ | a ्रकरथोपसंहाराऽनेन क्रियते ¦ प्रीत्या पनिदहितस्य । स्नेहेन किंचित्कालं Aras द दत्तस्य न्यासे नित्तेपः | स्य धारणको चथा न die’ तथा faa: adem इति। 3 अरि क्िण्वन्नपीडयन्‌ । त द्वित्राः श्लोका fanned विध्याः । स्व॑मन्यदन्यतः सिद्धं सोहादनेत्तम्‌॥ १.६६]

विक्रीणीते एरस्व स्वं योऽस्वामी स्वाम्यसंमतः ॥ न तं नयेत साक्ष्य तु स्तेनपस्तेनपानिनमर्‌ ॥ १९५७ |

ee प्मस्वामिविक्रयाख्यविवाष्टपदमिदमवुक्छान्तम्‌ oe oie

^. परस्य यहभ्यादि स्वं तच्चेदस्वामौं दस्त्रादिरन्यो वा विक्रीणीते खामिना- ` ( $नलुज्ञातस्तं SAT चरं fara) यद्यपि gear क्रीणाति स तमस्तेन मन्यते । ` नतं नयेत साष्यंतु) ठं पुदषं न नयेत न प्रापयेत्‌ साच्यं न कारयैत्सच्ठि- रणो न नियोक्तव्य इत्यर्थः | यथा चैरसतादेश एवासौ । aaa न साक्नित्म्‌। `

were] autet cc ल atfgea एव प्रतिषेधः | कि वर्हि १ सर्वासु साधुजनसाध्यासु fer) wee मनुज्ञातेन विक्रीतं aed स्वं भवतीति सिद्धे साक्तिकमेनिषेधद्वारेण प्रतिषेधो क ८ ` वैचित्र्यार्थः | १.६७ er are - TIN भवेस्चैव सान्वयः षटकतं दमम्‌ ॥ निरन्वयोऽनपसरः प्राप्तः स्याच्चोरकरिखिषम्‌ ॥ १९८ 4. पूैय साघुजनकतरकासु frag सादयादिष्वपि श्रस्वामिविक्रयकारिणामनहतेक्ता। ` ae ` श्रतेन semat दण्ड उच्यते । षट्कार्षापणशतानि शवहार्थो दापयितन्यो दण्ड्य इति ` यावत्‌ । सान्वयः! न्वये ऽदुगमनसेवन्धः--स यस्यासित पुत्रघातरादिः स्वामिनेतु- = ` गवः STRAT | स हयननुन्ञाताऽपि विक्रोणाने नस्फुस्चोरो यतस्तस्येयं बुद्धिमेदीयमेवैतय- = ` सिवुरित्ति-तं प्रतीयमपि संभावना भवति तस्यैव विक्रीय मूर्यं ददाति । यस्वन्ता- ao संबन्धः स निरन्वयः 4 nieag fad निःसंशयं sta: । ATT: | यदि on. ` तद्गृह' तस्य नापसृत' भवति तदाऽनपसर Rasy: | यदितु तद्गृददेवकेन- चिहत्तं विक्रीतः वा तस्य तेन वाज्ञतवात्‌ तस्रतिश्धीवः प्रकाशक्रयेण वा विक्रीत तदान ४ | चरवदण्व्यः। षट्शतमेव दाप्यः। 1 अथवा अन्वथो विक्रीणाति दस्य विकरोयदरन्यस्यान्यतः क्रयः अपसरः करवादन्यः = ` प्रतिप्रहादिरागमः। एतदुक्तं भवति। यदि तेन तन्न कुवश्चन करोत नापि प्रतिप्रहा- ` दिना लब्धं तदा चौरः ॥ १६८ 4. tee ©

अस्वामिना कृता यस्तु दाये awa Ts AT lt ऋअकृतः सतु विङ्गेयो व्यवहारे यथा स्थितिः ti १९९ न केवलमस्वामिसकाशायत्छीतं तन्न सिष्यति, क्षिं तर्हि, प्रतिगृदीतमपि। प्रति- — au प्रोया at दाने दाथः सोऽपि न सिध्यति 1 - “विक्रीते परस्य, gaara (१६७) oF Rag: प्रतिपदीवुश्चासवाम्यसुच्यते | “स्वामी रिक्यक्रयेस्यादिना (नौतम १० । Re) । खान्याशङ्कारया प्राप्तऽ प्रतिषेधः। व्यवहार एषा स्थितिनापिक्रमणीया ॥ १८६९ Hoe

५९.

स्नव नावसडदिरण्यचेवादवन्यस्य भोगे द्यते अन्यस्य च रिध

(4... यस्मि a a . 2 प्रहादियुगमः स्वास्यपपादकस्तचागमे बलवान्न भोगः | मग एव FATT सख्वाम्ये। 3 1 स्वत्वम्‌

१ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | | [ wer च स्वल तपुर स्वाद्रगख्यातम्‌ “"यत्किवि ह शावर्षाशि” (१४७) इति बानेन विरोधस्ततरव परिषदः ॥ Ree | ; ५

fear घनं किंचिद्गहीयारलसन्निषो ॥ क्रयेण स विद्युद हि न्यायत लभते धनम्‌ ॥ २०१॥ o's | यादृशेन ata खाम्यं waft तं दशैयति | विक्रोणतेऽरिमन्ञ्यवहारिण इति "विक्रयः; ` श्रापणमूमिसता यो गृहीयाद्भू नं गवादि क्रीयमाशं ged qed बा स लभते न्यायतः करथेण। कुलसंनिध aed) न्याथतः ऋय उचितेन मूल्येन | असेमाव्यपाप- ` पुरषाङकलस्यान्यव्यवदद मेलककारपुरषसमूहस्य समक्तं गृहीतं लभते नापदहास्यति। ` अन्यथा श्रखराभिना विक्रये तु gee प्रतिनीयते किन्तु qed लमते । centers विक्रयी सेडन्यायतः कये दण्ड्यते qed च हारयति । wage ( ato sqo १७० ) 7 । “विकरेतुरदशनाच्छुद्धिः खामी द्रव्यं TIT दमम्‌ । स मूल्यमवाप्रोति तस्मा्स्तस्य विक्रयी ॥ ५ : : 2 : एष एवार्थो ऽनेन श्लोकेन प्रतिपाद्यते ॥ २०१॥ |

श्रथ TANT प्रकाञ्चक्रयश्लोधितः ॥ अदण्ड्यो FIT राज्ञा नाटिका लभते धनम्‌ ॥ २०२ ॥

अरसंभाव्यपापाततु पुरषादित्यादि न्यायतः ऋय उक्तः । स चेद्रिकरेता शक्य श्रान्त a aar qatar विधिः--“स्वामी द्रव्यम्‌? इत्यादि । अथ स विक्रयी गतः, येन क्रोतं स्वामिना fagiad तेन च सूल विकता पुरुष area न शक्यते | मकाश्चां जनसमन्त प्रसिद्धाया विक्रयञुवः करोतमत Seale क्रयेण शोधिते द्रव्ये "शुद्धः" केताऽदण्ड्यो सुच्यते। घनं व॒ नाष्ठिक्तः स्वामी ज्ञापितखं वा लमते। नष्टमन्वेऽते नाष्टिकः ॥ नष्टमस्यास्तीत्येवं । ठनि ते प्रज्ञादिववास्खाथिंकोऽए्‌ ager: | ad प्रयोजनमस्येति वा । तेनायं संत्तपः-- ` a os प्रकाशक्रये वु दण्डा न स्याद्धननाशस्तु fet एव ॥ २०२॥ ` ;

arta संसृष्टरूपं विक्रयमहति ॥ FORT Aaa a a न्‌ तिरेहितम्‌ || २०३ |

नान्यत्‌ कमादिद्रव्यं gata तदाभासेन इसंभादिना dag विक्रयम्‌ । सावद्य | चिरकालं मांडेऽवधितत्वात्‌ प्रा्तिभावं जीगौमजीर्णाभासं avert | दुरे card मम विद्यन्ते वासांसि गुडादि वा |

RECT TT te

teaser: ध ५ 3 ~ 2 ~ en Bae F ~ द Se ahs Dutet. 1 tae ee see pear द So eee alee a SS = toe Se aT Sree Seg me ee a त : é EEE PRL gy gD Spas serene cesar ie lag i pg Bs Een Se nO et व ध ॥ east rk es ee i a

4 ( SRR J ee agate ` १६७ |

द्रव्यम्‌ । ति ou स्थगितं वखादिनाऽतहितं--यस्व वा aed केनचिदुद्रन्यरागे- = ` ee | णान्तद्धीयते परास नववसविभावि त्ति श्ल न विक्रतव्यम्‌ | इदं geqqtest व `: : | ; : - प्रदृश्य विक्रयः ater: | श्न्यथाच्रतस्तु न छता दशादादृष्व॑मपि प्रव्यपेणेन Step TS. दण्डस्येहानाम्नातत्वात्‌ 'डपधामिरिःत्येष एव दण्डः परकरणभेदेन पटि- , छ तत्वादस्वामिविक्रयदणड FART |] २०३ oe oe ee

seat चेदशेयिल्वाऽन्या arg: कन्या प्रदीयते | उभे त एकञयुरफेन वहैदियत्रवीन्पनुः ॥ २०४ ॥ eg ` विक्प्रकारतवाच्ुल्कादिना aera श्नस्मिन्‌ प्रकरणे धमै उच्यते । genet ` १ Baad! दशेयित्वा adtageat यस्व wadtat ददात्ति वयोहीनां qudiat वा तस्येमे ` - af शरकदेनैकेन gear shed) कन्यानामेवायं ad: । गवाश्वादिद्रन्या्था स्वस्मिन्ब्यतिक्रमेऽन्ये विधि्व॑द्यते॥ र२ण्छे॥ ee re

नेान्धत्ताथा न इृष्टिन्या न च या स्पृष्मेथुना ॥ दोषानभिख्याप्य प्रदाता दण्डमहेति ॥ २०५ ॥

ee उन्मत्तादिदाषान्कथयिष्वा ददते दण्डो नास्तीति प्रतिषेधद्रेण कथयतो SATE) न : ae ५ Rad Weh हेया--या भ्रन्यस्या afte sian area विषोहयिष्यसाशायां --दत्ताऽप्यदत्ता ` | : ८८ | = भवति, दण्डश्च प्राप्ठुयाचौरकिस्विषमिति जानानस्य । श्रजानतः षट्शतम्‌ ee । = ` ` उन्मत्ताया कुष्ठिन्या ये इषठोन्मादादयः! या च स्पृष्टमेथुना तस्याश्च ` ये देषो aga: | तान्देषान्पवं" बाकप्रदनेनाख्याप्य प्काश्यैतदोषा कन्येस्येव- se ee RT ददता नासि दण्ड इति पदयोजना ॥ २०५ ॥ ae ee

ऋतिविग्यदि हता यज्ञे cane परिहापयेत्‌ ॥ तस्य कमानुरूपेण ise: Tena भिः ॥ २०६ | संभूयसञत्थानस्य प्रक्मायम्‌ । तत्र वैदिकं तावत्वभूयक्ायैयुदाहरति। यज्ञी ` । ब्योविष्टोमादिः। तत्र यागरूपानेकागक्मैनिरव॑वैनाथैरूतिगटरतः--“त्वया ममेदं होत्रं कतै. 7

STAT ॥ २०६॥ oe ^

ae eee मेषातिथिभाष्यसमलङकता | [अष्टमः

दक्षिणासु च दत्तासु स्वकर्म परिहापयन्‌ ॥ =

gray छमेतांशमन्येनैव च कारयेत्‌ ॥ २०७ ॥ ५ माध्यन्दिने खवने दकिणा दीयन्त इति । तत उपरिषशटाककमं स्यजवामप्त्याहरणोयां ` 8 लभेत--दक्िणामिदिशेषः--न प्रतीपं व्याजयेदित्यथः | Heat भरति दा श्न्थेन ` पुरुषेण यजमानस्तत्कमै समापयेत्‌ ऋलिम्भिः ad कत्तव्य वरणाच्च ऋत्विजा भवन्ति-तच्च नियतकाले mee भारभात्‌-्तःक्रतु fern Rae भवति--समाप्तापि कर्ैव्येति--विगुणं der ` मापनीयमंगान्येव तदन्यकवकाथि करिष्यामीपिः--बुद्धिनिवृत्यथयुक्तमन्येनैवेति। `

चस्कारयेद्‌। देति ऋत्विजा ऽपि संबन्धमाहुः | गृहीत्वा afaat बाऽधिर्का ear ` TPIT । प्राग्दक्िथाभ्यः रोषकमेसमापने यजमान ण्वाऽधिक्रियते ॥ Row ॥ `

यस्मिन्कपणि यास्तु स्युरुक्ताः प्रलयङ्दक्षिणाः |

सणएवता आददीत भजेरम्सवं एव वा॥ २०८ ॥ ee इदमपरं seater वैदिकं कथ्यते। वैदिके कर्मणि सामस्त्येन दकि ` श्यान्नायंते न प्रतिपुरुष विभागेन ---^तस्य द्रादशशदं दक्षिणेविः। तव्वातिदेशेन scare ` ` राणि तद्विकाराण्यजुगच्छन्ति राजसूयादीनि ¦ तत्र च केषुचिदङ्गकर्मघु प्रविषदमन्या ` दकचिणाऽभन्नाता पुरुषविशेषसंयोगेन--"हिरण्मये प्रकाशवदध्वरथवेः इत्यादि । ताः ` त्य दक्षिणाः संपचन्ते | किमध्व्याशनातुविंयावादिकवददातिसंबन्धः-सवेषाख्तिजां ` इन्तिणा--श्र्वयुस्तु ह्ारमात्रम्‌-उत तस्यैव सा अन्येषां प्रकतांशः इति संशयो- ` प्रतिपदं पुरुषविशेषाश्रया sag faa: यत्य ङ्गद क्िणाः \ अथवा वीप्तायां Sage: । अङ्गमङ्गमश्रिवाः WIEST | सं खव ता Teta sera ` पुरुषस्य ददातिना संयोग उत कदर^त्वाविशेषादन्येऽपि भजेरर्मेरन्‌-प्रधानदच्िणा `

i at; le र [स चि af ५५ SHIA एता shaun:

weg

` वदुद्राठुः। तत्र शकटेऽन्यतरोऽनद्वान्युक्तः स्यात धन्यतरो वियुक्त इत्यपि cet) ` ae तेन च सेमः क्रीत उपाहियते oe es

अन्येस्वपूवेमन age सेमेपाहर्थाथेम्‌, न हि क्रयेण शक्यते विशेषयितुम्‌॥२०६॥ `

| एवं वावस्पुरुषविशेषसयोगिनीनामङ्गदचिशानां विधिरुक्तः । प्रषानदक्तिणानां ह

सामान्यतः श्रुतानामिदानीं चिभागमाह-- He Gs

सर्बेषामधिना युख्यास्तदभे नाधि AISI ॥

| ततोयिनस्तृतो याक्चथतु्थांाधं पादिनः | २१० oe सवेषासतिनां ये मुख्यास्तेऽधिंनः । यावती तस्मन्कतो सामस्त्येन = ` |

। दक्तिथाऽननाता तस्यास्तेऽद्धिनेदहरः | सोमयागे हि tense चत्वरे get

` हाताऽषव्ोदरातेति, वेषामर्धम्‌ । तस्य द्वादशशतं दकिणेति' ars षटूपच्वाशत्‌ । तदधेन `

` श्रश्टाविशलाऽर्धिनस्तद्न्तः-अपरे येवां ततोऽनन्तरं बरणमाम्नातं मैत्राबरणप्रतिप्रम्थाद- = `

` ब्राह्मणाच्छंसिप्रसतोतारः। तृतीयिनः IT: | श्ैशशब्दो ऽशब्देन समानाथोऽव- = `

शब्दश्च नावश्यं समप्रविभाग एव--किचिन्न्यूनेऽधिकेऽपि सामीप्येन वतैते | तेनद्रतीयो

` भागः षटूपल्चाशतः षोडश गृह्यन्ते | एककस्य चतस्रो भवन्ति | समस्तदरृतीयं भारग प्रय- oo

eg faverameaditd च। देतुरच्छावाकेध्वयेने ष्टा ब्रह्मणेग्निदुद्धतु sfigati ये `

चप्णदिनस्ते चतुथ" भागं कर्मणः ada (पादिनः, ) wei च स्थाने मैत्रावरुण- `

स्थानान्ते। चतुर्थां णाः । guage पूववत्‌ । एवं “तं शतेन दीचयन्तीष्यत्रापि = `

क्लि: कतैऽ्या--“त्रधिने create “पादिन दीच्तयती्येवमादिभिः weg: | तत्र र ce

द्वादशक्रमविधिरेव | seat श्रतो व्यवहार इदापि तथैव Ger ga इति॥२१० `

cya खानि कर्माणि safeties मानवै ~

4. Gas अनेन वरिधियेमिन कतव्यांशपकस्पना ॥ २११ 0 1

| ae यथा यज्ञे यो बहूनि कर्माणि aged विद्रतच्ातिश्चयसलाष्ये च नियुक्तौ `

। भूयौ दक्षिणा लभते न्यूनकर्मैकारी तु न्यूनां वद्रल्लौकिकेषु गृहचैत्यादिकारिषु संश्रय

। संहय वधकिस्थपतिसूत्रधारादिषु खसमयप्रसिद्धो aaa: सूत्रधारस्य यावान्स्थपतेस्त-

। ` च्रानेन विधिभोागेन\ 'विधिर्ैदिकोाऽथैः astra व्यवस्था 'विधियेगेनणवैदिक्या |

ray oe olan ee ey --

~ एवं नाटकादिपरक्ायां नतैनगायनवादकेषु anaes । थदयपि सर्वे विद्वांस ` । सर्व॑कमादु्ठानशक्ता्च तथापि कमाोटुरूप्येण x भागो न .genmgedaia aqa

| ` ठ ARITA ।। २११ ॥

RR मेषातिथिभाष्यघमलङकवा । = [ब्रमः ` ay येन दत्त स्याकस्यैचिद्याचते धनम्‌ ॥ पाच्च न तथा तत्स्यान्न देय" तस्य तट्रवेत्‌ ॥ २१२।

a करिविदाद लान्वानिकोहं fagal af मे किचिदिति--तस्मै यदिदत्तं भवेत्‌--स च न यजेत न विवाहक्मि प्रवतैत--तद्धन gaa वेश्याभि्ां कपयेदन्यत्र = ` वा विनियुलोतव्द्धिलाभृष्या--न दयं तस्य तहु चस्य । दानप्रतिषेधे नेपपदते- = ` श्त: प्रयाहरथीयमिति aera: | | ee aa द्तान्तो गैणे व्याख्येयः--दत्तं प्रतिश्ररं न देयस्‌ । तथा च गोतमः : (५।२१) ^“ ्रतिश्रुस्याप्यधमेसंयुक्ताय न erat छ ` किपुनरत्र युक्तम्‌ । er eo 4 उभयसमिस्याह | दत्तस्य प्रयाहर्णं प्रतिश्रुवस्य ase | तथा च स्मृत्यन्तर उभयं पठितम्‌ ¦ are हि नारद (G1 १०--११ ) “कत्ताहमेतत्कर्मेति" उपक्रम्य ` स्थादविज्ञानाददनत्तं तदपि स्तम्‌? इति । प्रयोजनविशेषोदेशेन aed तस्मिन्न निवेत्यैमाने व्यवल्थिवमपि प्रतिथकीतुगरदादाहत्तैन्यम्‌ ! दानस्योपक्रममात्रं तदानीं समं सम च्रिस्वु निव्त्तप्रयोजनेति नारदस्य मतम्‌ ॥ ५१२ । 4

यदि संसाधयेचततत दर्पाहोमेन वा पुनः a रान्ना दाप्यः Bay स्यात्तस्य स्तेयस्य निष्कृति; ॥ २१३

संसाधन राजनिविदनादिना ऋशवलतिश्रतस्य Aa स्वीश्तस्य प्रतियाच्यमानश्य ध, ` राजनिवेदन--भवं मह्य" gar प्रतिजिहीषतीति सिद्धस्य दटीकरणं-संसाधनमेतदेवत्‌। ` दर्पाल्ोभेनेति कारणाङुवादः | 2 ee एवं gaat दण्डः सुवणं स्यात्तस्य स्तेयस्य निष्कृतिरिति । चैरद- ` ` ण्डमाशङ्धमान सुवे aad) त्रचैरशङ्या च दत्तं किलल तेन तस्मै न aa हतं : कथमय" चौरः स्यादिति शङ्कं निवतैयितुं स्तेयशब्दः प्रयुक्तः । सलपि Sea वाचनिकः ` ` सुबणैदण्डोऽन्यासु क्रियासु चौरवद्ररवहतैन्यः । २१३ ॥ |

- दत्तस्यैषोदिता weal यथावदनपक्रिया अते ऊध्वं प्रवक्ष्यामि वेतनस्यानपक्रियाम्‌ ॥ २१४। ey ` Barta पूवैविवादोपसंहारः । satu वद्यमायोपकमः | दत्तस्यैषाऽनप- क्रियादिता। श्यपक्रियाः क्रियापायः | वस्य नजा प्रतिषेधः | दानमेव न चलितं ` वरति--षषेव दाने स्थितिरिति यावत्‌ । धममादनपेदा धर्म्या।

wey mae १५३ : eat aa दीयते दत्तं च प्त्यादीयते । उदिता उक्ता यथावच्छब्टलयुदाय ` एव याथातथ्ये वत्तेते। सम्यड्निरूपितेत्यथः । saan यथाशब्द योग्यतायां `

वर्तैते--तामहतीत्ि वतिः कर्वव्यः।

दर्पाच करोति यथोदित" कर्म | व्या्यादिनाऽपीडितस्य eqegadt भ्तिहानिर्दण्डन ` ध | च! श्रतः सदं वुं न लभते--यावन्मया कमथः ृतस्तदायुहूप्येथ देहीति । ` १ .

4 | महाननर्थो यजमानस्य सामिङ्ृत्ये यजमनेऽतेा दण्डो महानत्र युक्तः--यजमानस्य च | यन्नष्ट तदापनीयाः--दीन्तोपसदेषत्रतैः शरीरापचये सथुत्थातन्यम्‌ | eee

खमापयिता sadaty—omercataa स्वामिनः चयज्ययायासा- सव संवोढव्या

कथं ्रति््यादौयमाने धमे न नश्यतीति नैषा शङ्का कल्या । एष एवात्र

वेतनं तिः--तस्यानप क्रिया | वेतनेन aad gat यो घर्मः ख इदानीयुच्यव `

भूता saat न यायो दर्पा यथोदितम्‌ स दण्ड्यः HUAI न देय' चास्य वेतनम्‌ ॥ २१५ oe : उदिषटेन मूल्येनादिषटं ad करोति स इह भुतेाऽमिपरेतः, शरूलकर्मविशेषेण wtsar a : शयः--इेहि मे पच्वरूपकाणीदं ते कर्मं कता स्मीयदा aden: प्रविष्टः) स ५ “Sent न समापयति-करद्शलनि सौवर्थानि ताम्ररजतयो्ा कभस्वरूपमनुबन्धादि ` Tae wet | तानि च हूपकाशि वेतना्थ' कद्पितानि न लभेत waar

ऋप्विजामप्येव दण्डं केचिदिच्छन्ति खेच्छया ATAU | तक्श्युक्तम्‌

धन्यो a: fret कंचनकयि प्बति तडागखनने देव्य aged ag वे `

` हकदोषेय विजा यदि द्रव्य नरयेत्तद्धाडवाहके वहेत्‌ । धयो वान्य कश्यचित्कर्मणि `

भनमावध्याधतो aa” कायायनीये सूत्रे षनमावध्याऽसव्य धनन्यय' कारयिता ` यद्यदधङृते निवर्तेत साऽपि वद्रहेदित्यदुषङ्ः। एवं योऽपि षाण्मास्य; सांवत्सरा at

afi गृरहीत्वाऽङ््वाणो fat शविमावदेत्‌ IRA SGT यजन्कर्म श्ेतिनाशनमर्हपि'? ॥ २१५ | Le Santer दण्ड उक्तो शरषिहरं च । आरतस्येदानीभुच्यते-- Ue

magenta कार्यो दत्वा शति" बलात्‌ |

अत्त स्तु इयात्स्वस्थः सन्‌ यथाभाषितमादितः ॥ ` oe स दीर्॑स्या १ आलस Sema Sere ॥ २१६ ‘1 ee

। श्छ मेषातिथिभा्यजमलहकूवा। Le आतो aaisead कमं यदि हिता गच्छेत्स स्वस्यः; सन्पुनरागत्य यथेक्त- : oe मादे THA । बहुनाऽपि कालेन पीडया युक्तः प्रत्यागतः Gait लभेतैव ` ` वेतनस्‌ ॥ २१६ ॥ 4 1 eee. र > यथाक्तमा्त : सुस्था WT यस्त्य न कारयेत्‌

न तस्य वेतने देधमल्पानस्यापि कमणः | २१७॥ joe भ्रथवा aE न वारयति, येन च seat कारितं eat शतिं दत्वा तदा तस्सम- ` मसो स्वस्थः कारयितव्यः | श्रथापि सामी aa मे किचित्कतैव्यमस्तीति--तत्ापि छतालुरूपेण लतेव यथेत्तमात्रा्‌ ॥ २१७॥ pee एष षर्मोऽखिषेनोक्तो वेतनादानकर्मणः 1 धरत Beg प्रवक्ष्यामि धमं समयभेदिनाम्‌ ॥ २१८ । ae ATATARAY इति विवादपरस्यास्य नामघेयमेवमेतत्‌। तेन न चेयमेतत्‌-कथं a :

तथा चाभ्निदोत्रे यथप्यभिप्रजापस्येर्दोमस्तथाप्यमिदोतजमिति नाम sada एव तदुक्तं ` तत्रैवं स्थूणादे या च खमा नीचा स्यादिति। | ससय सवित्‌ aga:—sd मया भदतामनुमते निश्चितं कवैन्यमित्यभ्युपगमः । तं

8 ८ hae | व्यतिक्रामन्ति ते ससयभरेदिनः । “ater व्यतिक्रमः? (८१५)

Radeon कृतवा सत्येन संविदम्‌ विसंवदेन्नरो Sara राष्ाहिमपरासयेत्‌ ॥ २१९ ॥

ee - मलुस्पृतिः। ae we । विरसंवदेद्रलातैरेव we सङ्गच्छेत सेषु वा नाभ्यन्तरः स्यात्‌-स राज्ञा स्वरा्ट्ानिर्वास्यित- ` अयो निष्कासयितव्यः | स्वविषये$स्य वस्तुं न देयम्‌ ee eee एवं वशिङ्कशाह्यणादिकायं इटशे कृतसंवित्तेन नातिक्रभितव्यम्‌ | यत्काय प्रास्य पकारकं शाल्राचारप्रसिद्धं पुरराष्टाविशाधि तस्संविदुव्यतिक्रमे दण्डाऽयम्‌ | 1 लेभादितिस्ेनेपकारगन्धेन परामयीकृतेनाखातन्त्यं “लोभः । अज्ञानात्तु इ | । विसंवदमानस्यान्यः कल्पः । २१८ ॥ | 1. ee faze दापयेच्चैन' समयव्यभिचारिणम्‌ 0 re चतुःसुदणान्‌ षण्णिष्करछतमनं च राजतम्‌ Bo ॥ eS SS faqeares पीडयित्वा काललाभमकारयित्वा दण्ड्यः । चत्वारि gale येषां निष्कायां afar ते चतुःसुवर्णा निष्काः । यथपि चतुःसुबर्िंकेो निष्क इत्य. = ` thd ( १३७ ) तथापि शाखान्तरात्‌ “साष्ट-शतं gaulat निष्कमाहुमेदाधियः'? इस्ये- ` | वमादिपरिमाणान्तरं पश्यन्‌ विशिनष्टि ““संन्ञाकारणसामथ्यदिब लेभ्यतःः इति चेत्‌ । पद्त्रन्थत्वान्न दाषः) 1 eee et तु aera वह्नी gear धीन्‌ दण्डानाहुः। चतुर्भिः सुवर्थेः सद ब bee - षण्शिष्कान्‌ दण्डनीयः | eu निष्काः प्रतिपादिता अवन्ति (5 : agsitfahrars eat कथंचिन्मववर्थो योलितन्यः e न दि fami: Boss | सदितश्ितरगुरदेवदत्त इति waft; एते च त्रयो दण्डा यदि च fife इति ` {: : _ कायपि्वाःवाजनव्‌ 1 ais eee eae os निर्वांसनदण्डेन विकस्प्यते दण्डाऽयम्‌ | RRo | ee ee एतदण्डव्रिधि' इयांद्ामिकः पृथिवीपतिः ॥

(0 ae ग्रासजातिसमूषेषु समयन्यभिचारिणाम्‌ ।॥ २२१ ॥ pe faerie च नानाजातौयानां समानजातीयानां ar aay. तद्विषये cafe att येषामिलथ ee ~ प्रकरणोपसंदहारः

२२१॥

oe S त्रपुताश्रमाण्डादि Kaus तादशस्यानुपञुक्तस्य दशाहमध्ये श्रादानप्रत्यपणे | यत्तु विर- `

1 eo मेषापिथिमाष्यघ्मलङृता । = [रमः ` लक्रयविक्रयं देवयात्रोरसवादै। विक्रीयते अनियतारथै' च तस्य तददहरपरचुवा। फलद्धसुमादौ ` ह॒ वत्क्ण एवाुशयः। प्चादपि--क्रीलवा यस्यालुशयो न म्ैतदुपयु्यतेः स दशामध्ये `

ee दधात्‌ विक्रेता प्रतिग्रहीयात्‌ विक्रतुरतुशये- न मया alg कतं यद्विक्रोतसित्िः छ : oe

Bat तसमै प्रिषादयितल्य

| एकस्थानवासिनां चैष कालः। देशान्तरवासिनां तात्कालिकी प्रतिनिषृत्तिः । ` 5 ५

(aR चिमिममच्डमत, न वसा

स्पृलन्तरे हि बथिक्पण्येऽन्यो विधिरान्नायते ed हि नारदः पठति (&। २३) `

teat मूस्येन यः पण्यं दुष्करोतमिति मन्यते | eg: प्रतिदेय तत्तस्मिन्नेवाहगविच्ततम्‌,? । `

aU व iT विवक्छितः । इतरथा क्रीत्वा मूल्येन इस्येताबदपेच्यम्‌ । कः - Ae सरसो विशेषः १ उच्यते | यच्ोतमपि पण्यल्वमनजहदुयिम्भिविंक्तीयते तहि fisasate `

= क्रीणन्ति | तेषां वशिजामितरेतरं कीणतां विक्रीणतां च नारदीये विधिः, अन्येषां भानव `

इति केचित्‌ | किं पुनरत युक्तम्‌ । पण्यधमदिन्यैवस्था बाऽचुसरयोया । तथा चाानां ` ` बलसश्वारो दस्तिनामङ्कशराहणं विक्रयविभावकमिलयादिना व्यवहारस्तु पण्येषुसिद्धो `

दीयते, द्रव्यं तु गृहाति | इहं स्वीषन्नाशोऽपि सवे मूर्यं देयं क्रेतुः ॥ २२२ I

॥ of परेण तु दशाहस्य न दचान्नापि दापयेत्‌ ॥ प्राददाने ददयेव रान्ना दण्ड्यौ रतानि षट ॥ २२३ ॥

` बिवदवा at वतः षट्‌ धतानि दण्डय ।

( eS stat amigiges न याजनीयो नापि विक्रेता आहयिततव्यः | भरतश्च यदि साम्नाभ- aS

येच्छायां छाय alateta स्यातां ठर न BHAT: ।। २२३ ॥ CO ig

ag दोषवतीं कन्यामनाख्याय प्रयच्छति । oe SS । ं स्वयं qo एति त एणान्‌ ॥ २२४॥ -

: दशाहास्पस्ता र्‌ करौतानुशय । जातातुशयश्चापि Sal विषा || यदि राजनि ५ | oa

न दद्यादिति नायमदृाथः afte: Rah aa) स्थिपिरीटशी । अ्रनिच्छ-

` अध्यायः | VO ` मदसि ५ Pues

. 0 बाकन्यादेषैयुक्तासा च दात्रा वराय. नाल्यायते न प्रकाश्यत एवमेवदीवते ` तत्र दातुदेण्डा विदित राज्ञाकायेः। स्वयं्रहणमादयर्थम्‌ | Haare धर्मप्रजा- PS ` सामथ्यैविघातहेतवः च्या व्याधिर्भेथनसंबन्धश्च | cee नोन्मत्ताया इत्येतस्रकरणोक्तो दण्डोऽयं aT २२४॥

अकन्येति तु यः कन्यां ब्रुयाद््ेषेण मानवः ॥ ` स शतं Mga तस्या दोषमदर्शयन्‌ ॥ २२५ I a

| MARAT वत्तमथुनसंबन्धेति यो वदेत्तं च दषं न भाव्येत्तदाशतं कार्षापणं

दण्डयः 1. | ^. अरन्ये मन्यन्तेसपलादण्डस्य महत्तराचचाक्रोशस्येतिकरणस्य च पदाथैविपर्ययाशक्तखेन = ` ce दशनादकन्येति शब्दस्व्पं विवक्छितम्‌ । शअकन्येयमिस्येतेनैव शब्दैनाोशे तस्य es A दण्डः। कः पुनरत्र विशेषः १ उच्यते । ख इदंवादी पृच्छयते --कथमियमकन्येति। ` | स चेद्न्रयाज्निलंञ्जा चर्शंसाऽश्छीलवादिनी- नेष कन्यानां धर्मः | एतच्च न साधयेत्तदा ५. a ce : यच दण्डः कन्यागुयनिषेध उक्ते सति | अथवा कन्याशब्दंप्रथमवयोवचनमाभ्रिय परोक्ते ` प्राथेयमानस्य ब्रुयार्कितावननासै कन्या अ्ररिख्वर्पा बद्धा बा--तत्र कन्यादाता यदि ` 4 ae ` राजान ज्ञापयेदभिरूपतमा कन्या मदीया प्रा्थ्यमानाऽनेन तस्यामयिल्ाष Wag HIST “eS ee पराजितः, वन्न प्राप्तकालायां wage तदा पराजिततस्यायं दण्डः | २२१५ 1 ae

पाणिग्रदणिका मन्त्राः कन्यास्वेव पतिष्ठिताः |

नाकन्यासु कविन्न णां इप्तथमक्रिया fe ताः ॥ २२६ ॥ gn es — भायिघ्रहणंः विवाहे दारकर्म, मन्त्राणां aa विदयमानखात्‌ । तत्र feet ` ~ । चाभ्निमयकततेतयेताभ्यां सेवन्धेनालां विवाहे कठसवं दरयति । परमार्थतस्तु Rare = ` विधौ कन्यसुपयच्छेदिति विदितं तादृशमेव" मन्त्रा afta) न gad oe ध Bg कन्याशब्दश्रवरणात्कन्यानां विवाहः, मन्त्राणामविधायकत्वातत्‌ | एष एवाथेस्त- Re द्विपसीवप्रतिषेषमुखेन द्टीक्रियते, a कन्यासु HAUT! न कस्याचिद्रेद- ` शाखायां मलु्यायामकन्याविषयो विवाहः भवः | लु्क्रियाः--यासां aise । ादावपत्योतखादनविधै चाधिकारो नारत्यतस्ता न विवाद्या ए ae ce oe wa: कन्यासकन्येति वकषन्मदता दण्डेन योजनीय इति पूर्वश्लाकादनन्तर मुच्यते siege aft कन्थोच्यते ।। २२६ ॥ | पाणिग्रहणिका मन्त्रा नियत दारलक्षणम्‌ ॥ es तेषां निष्ठा तु विज्ञेया विद्धिः सप्तमे पदे ॥ २२७ I ५ eees

(8 मेधातिथिभाष्यसमल्ङ्कुता । = [ अष्टमः दारा मार्या, तस्या लक्षणं निमित्तं विवाहमन्त्राः, daa प्रयुक्तर्धिवाहाख्यः संस्कारो aad | द्विजादीनां gadeat: | न च शूद्रस्यादारप्रसङ्खः, न हि तस्य मन्त्रा ५

` सन्ति-मन्टबजे' स्वान्येतिकतैन्यतास्ति । श्रता विवादाख्यसंस्करोपलक्तयं मन्त्राः । | तेषां मन्त्राणां निष्ठा समाप्तिः सप्तमे पदे विज्ञेया । लाजाहेममभिनिवत्ये चिःप्रदक्तिणमन्निमावस्यै सप्तपदानि खी प्रक्रम्यते “एष एकपदी भव” इत्यादि यावत्‌ ` rear सप्तपदी भवेति) । तस्मिन्भक्रान्ते कन्यायाः पदे कन्यापितुर्वेदुरवानुशये ` नास्ि। उन्मादवत्यपि र्येव । न याञ्या। १

मैशुनवत्यास्तु Aare fare: | सलयपि लाजारामादावितिकवव्यताखलख्पे न भार्यां सा। sae दरव्यान्तरबदनुशयः । यथा च शद्रकतृकेणाधामेनाहवनीयो न ` भवति-सपिण्डायाश्च छते ऽप्य्निसस्कारे न विवाहसरूपत्वम्‌ । तत्र तु प्रसिदम्‌- ` ८सेस्कारकरणादेकः प्रायश्चित्तीयते पुमान्‌? | कन्या चान्यस्याप्यविवाह्या वसिष्ठवचनात्‌।

oe

जात्‌ e परिगणनात्‌ ( < | ७७-- तथ )| तत्रापि यदि “कामतस्तु sparta” इस्येतस्प्रयो- जकमिष्यतेन निवारयामः। क तसैव संक्तपतः कन्यायां ad: । यथाऽन्येषां द्रव्यायां दशाददृध्वमपि साघ्रा ` प्र्यर्षणं सैवं कन्यानां छृतविबाहानाम्‌ । श्यल्कदेयानामपि प्राग्विवाहादुद्रव्यान्तरधमेः । तु धर्माय दीयते तस्या नेवालुशय इति वचनात्‌ । तत्रापि “दत्तासपि हरेत्कन्यां पाय्चेद्रर धरात्रजेत्‌ ( याज्ञ १ । ६५ ) इय्त्येवापहार श्रा सप्तमपदात्‌ | सप्तमे तु पदे दानानिढृत्तेगवादिद्रन्यदानवन्नास्त्यपदारः । AT केनचित्कस्मै- ` चिद्गवि दत्चायां न तयेरन्येन्येच्छयाऽलुशयो दानादाने--दानस्य तदानीमेव निदत्त ` त्वात्‌ । प्रतिगृहीतं Sent पुनः प्रयच्छेत्तदानान्तरसेब तस्स्यात्‌, न पूवेदाननिटृत्तिः । ad खशुण्योः कन्यावरयोनान्योन्येच्छया त्यागोऽस्ति, प्रागपि विवाहात्‌ । विवाहेतु ध | Ag oe करते saat aly नासि स्यागः कन्यायाः | EAA, या कन्यैव न भवति, ्रताऽसी : A asa seater यते विवाह विदितः | विवाश्चोपभेगस्यानीयः । यथा aia वख्मन्तर्दशाहमपि सैव eased’ तथैव कन्या ृतविवादा । : पनरचायसर्थो निणं्यते “सक्रत्कन्या yeaa”? इत्यत्रान्तरे ( ई। ४५७) 1 RR |

यरिमन्यस्मिन्कते काये यस्येहानुश्चये भवेत्‌ ॥ तमनेन विधानेन धर्म्ये पथि निवेशयेत्‌ । २२८

न कवलं वणिजां पण्यधर्मोऽयं दशाहिकोऽवुशयः, किं तहि, वेतनसविद्रद्धिभ्योगा- दिषु यद्सिन्यस्मिर्चिति वीष्लयाऽशेषकार्यपरिमहः। ग्नेन विधानेन amar ` | 4 विधिना । धमादनपेते घस्यंः। वन्या ant: निवेशयेस्स्थापयेद्राजा ¦ अविदेशेप्यम्‌। ` कते कायं इति प्रकान्ते पुनः ada स्वनिटततेसत्रानुशयामावः। वाचा निरूपिते ` स्थापिते वाऽन्वरेऽलुशय्य दशाहप्रतीक्तणम्‌ । यत्र gases घने नीतश्रव्विक्‌ चव्रेतो : | | वेतन च दत्तं-कृतसमये विरोध ्रारन्ध्तत्र नायं धर्मं इति केचित्‌ । नदि छृतमछ्ृत ` । भवति | एतच्च न कृतं ae निवरत्ञरुच्यते, न प्रक्रान्तम्‌ । न ad “श्रादिकमणि कः" | ae aS : ` नहि सुल्याथेव्यागे कारणमस्ति | यत्त॒ ad ated भवतीति कृतमपि तत्साध्यकायै- = ्रतिषेधादछृतमेव | यथा मुक्तं वांतमिति । लौकिकेष्वपि पदा्ेषु शाल्लावसेयव्यवस्या- ` RY शाख्लत एव निष्र्यनिदृत्ती AS) seh gar: पदारथास्तथापि प्रत्याहरणं विधी- ` ` यते। निष्पन्नेऽपि धनप्रयोगे खस्थाननीतेष्वपि रूपकेषु प्रत्यानयने कतैव्यमन्यतरा- ` ` उशयात्‌ । च्यन्ययाः Meaty नीतेषु वेढव्याः। तथा च गृहीतम्ु मासिकी ` ब्ृद्धिमिच्छन्ति। यत्रैवं बन्ध एष भोक्तव्य इयन्तं कालमित्येदमायन्तर्देशादमवुशये ` निबत्यैते। ऋतिजां तु वरणं विवाह इव कन्यानाम्‌ । संविदे दशादादुरधव waa ` व्यमन्यस्मिन्‌ शाखे सति ॥ २२८ ॥ 1 es

Gag स्वामिनां चेव पाडानां च व्यतिक्रमे | विवादं संप्रवक्ष्यामि यथावद्धममतत्वतः ॥ २२९ ॥

a Tafagast व्यतिक्रमे स्वामिनां पालानां च गेपलदीनांये oo a विवादः-गैस्त्वया मे नाशिता at मे देदीतिः-पा्ञोऽपि विप्रतिपयते--मदीयो >~ देषो नाभवत्‌"--इत्यत्र वादपदे asad यादशी व्यवस्था at यथावन्निषुणतो ` वक्ष्यामीत्यवधानाथेः पिण्डीद्धवप्रकरणोपन्थासः 11 २२८६ ॥ ^.

दिवां वक्तव्यता पारे रात्रौ स्वामिनि aga? ॥ यागक्षमेऽन्यथा चेत्त पाछा वक्तव्यतामियात्‌ | २३० ॥

2 Ss | ध दिवा पशूनां यागक्षं भे देष उत्पन्ने (नष्टं विनष्टम्‌ इत्यादिके वच्यमाये-- oe । चाले वक्तव्यता कत्सनीयता | तेन स देषो निवेाढनव्यः | राच स्वामिनो देष द्न्धनादिष्तानाम्‌ | तहूगुह ahaa! यदि पालेन प्रवेशिता भवन्वि | व थ चेत्त-यदि रात्रावपि पाज्ञेन न प्रवेशिता अरण्य एव वतैते तदा पालदेषभाकू स्यत्‌। = एतदुक्तं भवति । पालहस्तगता गावो यहा चेतरे कस्यचिस्सस्यं भक्यन्ति केनचिद्वा इन्यन्वे `

ee ee मेधातिथिभाष्यस्तमलङकता | | [श्रषट्मः : तदा पालस्य, श्रथ aida समर्पितासदा स्वामिनः ¦ भ्योगक्तेमे येागक्षेमशब्दः प्रयुक्ते ` ` लत्तणथा--यथारन्पे चच्चुष्मानिति ॥ २३० Il | कोऽसौ योगत्तमः | भतः प्रपच्चयति-- ` गेपः क्षीरभृत यस्तु स दुद्याददतेवराम्‌ |

क a

TATA भत्यः सा स्याव्पाेऽभरते war 11 २३१॥

गाःपतिमोापः गेपालकः। स कदाचिद्धक्तादिना rad कदाचित्तोरेण। त॑त्र क्षीर- ^ ठ TAT दशभ्यो वसम्‌ ASA, TAC वा--सदितायामकारप्रशले षात्‌ | रत्तायामनुखूपक्ता। ‰ यस्य नान्यदन्नं स एकस्या गोः क्तोरमादयात्‌ दशतः | Baa कस्पनया न्यूनाधिकर्णे

भृतिः कस्पयितन्या। एवं देद्यादैद्यभेनुव्छ वरीदसम्यवत्सकादिवारणे क्वचिल्िभागः चोरस्य क्वचिच्वतुभागः खामिभिः कस्पयितन्यः। |

मीति प्रामभेोपाल्ञेन यदि maa भवन्ति न तेन सवामिनमननुज्ञाप्य दशमी `

भक्तश्चापि “Siw विनिमयेचमिति' बुद्धया ुहीत--तचिषत्यथेणक्तं गेस्वा- oe स्यनुमत इति । स्वामिने ऽछुमतिमन्तरे प्रवर्तमाने दण्ड्यः! ` 4 सा-्रनन्तरेक्ता। अभूते मक्तादिना- भृतिभंवेत्‌ । हीरा वा एषा वृत्ति | श्रृत्योः ane’ न gala sae गेर्वायाम्‌ । श्रथवा खेच्छया sacar गोः तीरमाददानश्चोरः स्यात्‌ । ब्रप्िमिस्त्वनुज्ञाते थति । स्तस्येयमिति aa eon rey त्रापि खामिनाऽनलुमला देष एवेति चेत्सव्यम्‌--कस्प्या काविदहंडमत्रा न चेरा भ ति। शअरस्मिष्तु चैरो Preset ar et श्रयं श्लोक wet वक्तव्यः। श्रताऽनैवरः क्वचितन्यते ॥ २३१॥

नष्टं flat कृमिभिः उवं विषमे तमू ॥ हीन' पुरुषकारेण प्रदयायाल एव तु ॥ २३२ ॥ as नष्टं द्टिपथादपेतं न ज्ञायते क गतम्‌ । विनष्टं कुमिभिः। अरोहकनामानः `

दिङमात्रप्रदशेनाथैश्लोकोऽयम्‌ | देशव्यवस्था त्वाश्रययीया । शतिं निरूपयिष्या- ` :

a 7 कृमयो गवां प्रजनव्मनाऽुप्विश्य नाशयन्ति । श्वभिहंतस्‌ । प्रदशेनाथेमेतत्‌ । aa

गोमायुव्याघ्रादिहतानामेषैव स्थितिः। विषमे श्वभ्रदरीशिक्तादिसंकदौ मृतस्‌ 1 पद्‌-

द्यात्पाल war हीनं पुरुषकारेण । ‘ge पुरुषव्यापारः । पालस्य तत्र॒

संनिधानात्‌ satay’ च दण्डादिना प्रबृत्तिः। तेनपेतम्‌ । यदि व्यप्रियमाणो

Bees. oan ee wis et te! ree

| | qu भवति । . बर्तिरङ्गविशेष सङ्काः कर्णादयः, सखामिविशषक्ञानाथ'चिहवानि। । तानपि दशैयेत्‌। एवं पालस्य gfe) श्रह्कदश्ैनेन दि प्रत्यभिज्ञा भवत्ययं स =

ध्यायः] भद्रः!

; ` व्याव्रादेर्भिवारणे नैव समथैः--सदसैव वलय कथित्‌ पश्वेगेन ai गच्डेदलुगच्छरा- | a3 ऽपि न शक्यः प्रयावतयितुं-न ote देषः ॥ २३२ ॥ ४

विघुष्य तु हषं चरेन पाठा दातुमहति ॥। = यदि देशे च काटे च स्वामिनः स्वस्य शंसति ॥ २३३ ॥

विचुष्याऽऽधुष्य पटहान्‌ ARE AI पाला न aad) aaa

पालस्याशक्टयुपलक्तणाथैम्‌ । यदि बहवश्चोराः प्रसद्य च quis तदा पालो सुच्यते। ` सोऽपि यदि प्राप्तकालं तस्यामेव वेलायां खामिनः कथयति । देश्ये यतर स्वामी संनिहितः । et. ast विज्ञातस्तत्र seat निवास्देशे खामिनः।7› तत्र य्सावसंनिहिताऽपि भवति ` तथापि तत्स्यानीयो भववि--ये राजानमधिकारिणं वा ज्ञापयित्वा चैरानसिद्रवति। ` स्वस्येति usta) स्वदि स्वामी सद्रन्यमेकणे यन्न कुरते न तथा ` पराल्ञापितो राजा। दुष्करा च राजज्ञापना पालस्य । अथ afer गतेषु ज्ञाप्ये ` दइष्येदेव ॥ २३३ ॥ Bs

कण चमे च बालां बस्तिं arg’ च रोचनाम्‌ ॥ पशुषु स्वामिनां दचान्पृतेष्वड्ंध दशयेत्‌.॥ २३४ |

म,

Pe पश्रिवि ॥ २३४॥

aaa तु dee Th: Te carafe यां प्रसह टको ears तक्िरिविषं मेद्‌ ॥ २२५ ॥

भला softer चा जावि ॥ पविता पे वीः गतम विभिः | =

Ss . PAs अवष्टब्धे, न प्रथमपात एव ea) भ्रस्मिश्चान्तरे सत्यामेच्णेऽहतत्वात्‌ | aT

(+ et

| पाज्ञ श्रायाति मेच्चयिठुम्‌। अनायत्यनागच्छति पाले । यत्‌ वत्र सह्य ब्त नाभिभूव वृके हन्यात्पालतस्य स दोषः । स्वामिने दापयितन्यः | mated चरेत्‌ । ` । ` गमेदत््रद्रोमायुना न शक्यते संरोद्धमियजाचिके इत्युच्यते, न पुनस्तद्रपम्‌ ` बालानां गोबत्सानामेष एव न्यायः ॥ २३५

ऋत्‌

तासां चेदवरुद्धानां चरतीनां मिया बने ॥ oe यागुल्ष्टुत्य इका हन्यान्न पालस्तत्र किखिषी ॥ २३६।

१८२ । मेषािथिभाष्यसमलङकुा of sea ‘amie? पू्॑श्लके जात्यपेन्ं द्विवचनम्‌ । पशशङुनिटनद्रस्वाद्विभाषितेकवद्धाव | इह ठ ताश्ामिति व्यक्यपेन्ञो बहुवचने परामशे ` अवरदधानां भिय एकतर प्रदेशे स्थापितानां संहतीभूतानां दिग्भ्यो विदिगभ्यश्च निरुद्धगमनानां वने चरन्तीनां दषटिगोचरा्णा-यदि इुतश्चन इलास्संचरणासत- ` नानुक्रमेण निष्कम्य व्रको हन्यान्न पालो दोषभाक्‌ । अशक्यं ह्यनेकदृन्तन्लुपशरवल्ली गहने वने निरविंवरीकतुम्‌, छिद्रानुसारिणश्च gat: | 1 भिथेोप्रहथाचातिदुरविप्रकृष्टासु वषे दोष एव । पालदस्तगताः पशवस्तदुपेक्ञायां यदि दोषमप्लुयुः स पाललेनैव wards इति सिद्धे एष प्रप: सुखावबेधाथेः ॥ २३६ |

धनुःशतं परीहार भ्रापस्य स्यात्पन्ततः | ` aera ash Fagen नगरस्यतु ॥ २३७ ॥ duet way चत्वारि हस्तशतानि। waaay fee मस्य परीहारः weer: | अनुप्रसस्या भूमिः पशूनां सुखप्रचारार्था करैव्या । शस्या दण्डय्टिः। सख वाहुवेगेन प्रिता यत्र पतति दतः Naeger पुनः पातयितव्या--यावत्िस्तस्य परिमाणो वा श्चस्यापातः परीहारः।

विगुणे नगरस्य । swan प्रसिद्धे । ` oe

शस्यायाः पाताः प्रेरिताया वैगसंस्कार्तयो zat स्थानादि ॥ २३७ ॥

` -तत्रापरिटतं aa’ विद्युः पशवे यदि ॥ न तत्र पणयेदृण्ड' नरपतिः प्रञुरक्षिणाम्‌ ॥ ५३८ ॥

एवापराध्यन्ति, arg: | न हि पाल ` एकेकं पं हस्तबन्धेन Ag शक्रोति । नच पश्ूनामन्या निगमाऽस्ति ॥ २३८ |

हति" तत्र cada arget न विशकयेत्‌ ॥

: दद्र च बारयेत्सवं उवघुकरयुखादुगम्‌ ॥ २३९ ॥

र ` कंटकशाखादीनां प्राक्षारविन्यास्ः पशु प्रवेशबारणाथ चदत्रारामादीर्ना वृतिर्च्यते। re at कविसशिकेति प्रसिद्धा--बारणाद्‌ श्रुतिः? वस्या उन्नतिरियती कतेन्या ययेष्टो नाव-

areata । “किमियं द्वितीया ade age sta”

ea = wea: J oe मचष्पविः।

1 BS a a dt | ded ge

(“कथं तहिं afaget न qafa’? । ५ (1

` महेोत्सेधाया द्वितोयपा््वस्यादशैनादर्ष्टेव वृतिः । far च विवरं वारयेत्सवम्‌।

| ` शवसुकरमुखेन यदलुगम्यते--तन्युखपरिमाणम्‌ । रथा yaaa age न ` ee

मातति। तन्मुखादप्यल्पच्छिद्रमित्यथेः । ॥ २३ 4... तथा gated a

fa et परिष्टते ग्रामान्तीयेञ्य at gat

poe सपालः शतदण्डहें विपालान्‌ वारयेत्पशून्‌ ॥ २४० ॥ ॥ # परित पयि क्षे चे प्रामसमीपनतिनि च परीहारमध्यगते । श्न्तशब्दः समीप- वचनः। यदि मत्तयेत्पशः। शखपालश्च स्यात्‌ । सन्निहितः पालः शतदण्डाहः ` पशोरदण्डासंभवात्‌ | पालेऽसन्निदितेऽपि a2 यदा--नाप्य्तै पालः प्रसिद्धो न पुन- स्तसेषितो after शूपकमान्नवेतनः ee faqrat: पश्वो वारयितन्या दण्डादिना-न तु दण्डनीयः विपाला- ages: | अन्येषां तु विपालानां स्वामिने दण्डः ध ` अथवा अपरिवृत इवि प्रश्लेषः । चेवरसेष॑धाच्च गम्यमानः क्ेव्स्वामी ‘aa = ` इत्यन्यपदाथेतयाऽभिसंबध्यते-- सदह पाल्ेनेतिः See ee 1 a3 को दण्ड्यः । उभ दण्ड्यौ । पालः saa) सेत्निकस्तावत्किल किमिति ` . परथि St aft न कृतवान्‌ । पाल्लेनापि get चासर्त्यां किं Va खादयितव्यम्‌ विपालं fe प्रमादाचुधच्युतं वारयेत्‌ । तथा च गौतमः ( १२।२१ ) “पथि कततरऽनाटृते पालक्तति- निः छ cos येः" इति ॥ २४० ॥ as ee

~ HAG gag सपादं पएणमहेति॥

¢ सवत्र तु सदे देयः क्षेत्रिकष्येति षारणा ॥ २४१ ॥ पथिक्तत्र्रामान्तीयेभ्याऽन्यानि चेत्राणि-तद््शे सपादप दण्डः Pees “ag चान्न खस्पेन दण्डेन मविलव्यं दूर्तत्रात्सन्निदिते G21 यत्तु पन्थानम- a — fara da afield वा, तत्र महान्‌ दण्डो युक्तः! किमिति गवां पाला गन्तुः ar 4 नैष दोषः। var महादण्डो नोच्येत वदा प्रत्यहं प्रवेशनि्गै्मवां मक्तयन्तीन ` भ्रामान्तरकतेत्राण्युस्सीकयुः | दण्डात्तु महते विभ्यता यत्नेन cata | श्नन्यत्र ora. षाथ कथंचिन्नयतः स्वस्पो दण्डः ह ८

द्न्नापि विपाल्लानां बारण्मेव | `

TU faa मेधातिधिभाष्यसमलङ्ृता। = ` [ अष्टमः ` सेतर coat: cant देये, gaa: च ते परिमाणेन कस्पिते | i . पं चिक्स्थ । ततेत्रमस्यासोति। बरीद्यादित्वाद्रक्‌ | इति धारशेष निश्चय इयथः poi सवंचप्रहणाच्च चिपालेऽपि परो Gener सदलामः। ` 4 यद्यपि पशशब्दः सामान्यशब्दो महिष्यजाव्युष्टगईमादिषु वसते तथापि स्परयन्वर. ` दशनाद्रोष्वयं दण्ड इति मन्यते | वथा च गोतमः ( १२। २४-२५ ) “्रश्वमहिष्योर्दश- ` ्रजाविषु great” wear कटपना ॥ २४१॥ ` ` भ्त्राप्रादः-

अनिदशाहां गां सूतां षान्‌ Fag ea ॥. ` ` सपालान्वा विपालान्वा न दण्ड्यान्मनुरत्रवीत्‌ ॥ २४२॥ a गो्हणान्महिष्यादिषु देषः । Fat उत्तायः। देवपशवेा देवयागार्थं aa न कल्पिताः प्रत्यासननयागाः। श्रथवेष्टकादिक्ूटस्थापिवाः। हरिहरादीनां प्रतिकृतय देवा, उच्यन्ते-- तेषां 'पशवः"--तानुदिश्य कनविदुस्सृष्टाः | तदा छस्य देवानां पशुनां ` SS चे स्वस्नामिसंबधस्य संभवात्‌ | देवायतनमण्डनानां Sq at: |) न gai. ` `` कैर्वाहदाहायथै ये देवगृहेषु धार्यन्ते । यतः पालका एव तेषां देवानामथ विनिथुखते | ` भरतस्तत्र पालक्ञा एव खामिनः। च्रवो युक्तः स्वामिवतामन्येषां यो ad: स aa! आायतन- . मण्डनास्तपरिगृदीवा श्रन्यवधानेन देवप बुद्धिसुत्पादयनि . बषोत्सगादिविधानोतसृष्टा ‘ger कैरिचत्परिगृहन्ते | cs ae सपाला श्रय वापरिगृहीतास्ततो विपालाः--उभयेषामदण्डः ॥२४२॥

| io त्रिकस्यात्यये दण्डा मागाईशगुरे मवेत्‌ ॥ + ^ ततेाऽधंदण्डो भृल्यानायन्नानास्षेतिकस्प तु ॥ २४३ ॥

५ ८ Saenz: खततेतरेऽत्ययेाऽपिकमेऽपराधो यदि भवेरसछरते--चक्षाले वापने ` निदानमयोग्यबीजवापः, eagRnigat गिरणं वा. चिदितफलके प्राश इत्यादि--तद! ` संज्ञो यावान्भाग श्रागच्छति तं दशगुणं दण्डनीय | og thos : श्रथ तस्याज्ञातमेतत्‌ ATI: तेत्रजाग्यानियुक्तैवां awe aarsdeve: | शत्यानामत्यये तेत्रिकस्य दण्ड इति संबन्धः । `

सत्रप्रस ङ्गादत्रेदयुक्तम्‌ ॥ २४३ ॥ : एतद्विानमातिष्ठेदामिकः पृथिवीपतिः ॥ स्वामिनां च पशूनां च पालानां च व्यतिक्रमे ॥ २४४

Nea 1] मचुस्पृति सुषधाऽयः शोकः ॥ २४४ ॥ छ a सीमां प्रति agers विवादे ग्रामयेद्रयेः ॥ ज्येष्ठे मासि नयेत्सीयां ararig सेतुषु ॥ २४५ See es oe ata पति विवादे-सीमानिमित्ते। लच्णेद्थंभूतेति प्रतेः कर्मप्वचनीयस्वाद्‌ ` द्विवीयानिमित्तमपि लक्षणमिति ceed वतुम्‌ । "सीमाः मर्याश--प्रामादीनां विभागः ` । परिमाणमियत्ता परिच्ठेदनमिति यवत्‌। ज्येष्ठे भासि नयेन्रिथैयः कतैव्यः। = ` = मासविशेषनियये देठमाह--सुधकाशेषु सेतुवु । सेतवः सीमालिङ्गानि वच्यमाणानि, = ` लोष्ठपषाणादिविशिष्टजातीयसीमात्रा्यदरणरुंजादीनि । प्रागस्मात्कालादनुत्थितेषु Wy ज्ष्ठपाषाणयोरन्यस्याश्च भूमेनं विशेषो लक्त्यते । पाषणलक्विताजा यदा तत्र वृणानि न ` ज्ञायन्ते तदा सा सीमेति निश्चोयते । एवं वद्ीस्थानादिष्वपि । प्राखसंवाद्वासविके दाहे ` ` विशेषो न लयते वभिधानाच्च यस्मिन्देशे यदा व्यज्यंते तता मासाक्ताल- ` हरणं कतु नादेयम्‌ । अन्यदा तु लिङ्गज्ञानायं काल्ञापेक्ञाऽपि भवतीत्येतावस्कलं ` STEW ॥ २४५ 1 म सीयाटक्तांथ gata ea yA I शादलीन्सांलतालतांशच atars पादपान्‌ ॥ २४६ | ee Saat ga: क्लौरिशेाऽकोहुबरप्व्यः। एते च चिरस्यायिवात्सीमह््य == ` ४ एव रोपयितन्या न प्राममध्ये | सीमादेशादनपत्र क्रियमाणा न निश्वायकाः सयुः ॥२४६॥ = ` | गुद्मान्वेणु विविधान्‌ शमीबर्लीस्थलानि च 9 ` शरन्डग्नकगु्पांश्च तथा सीमा न aaa ॥ २४५७ ॥ । ` आअरमनोऽस्थीनि गेवालंस्तुदान्भस्मकपालिकाः॥ ` करीषमिष्टकांगारर्छकेरा बाटुकास्तथा ॥ २४८ ॥ | उपच्छन्नानि चान्यानि सोमालिङ्गानि कारयेत्‌ व सीमाज्ञाने aut वीक्ष्य नित्यं छेके विपर्ययम ॥ २४९ ॥ ५ poe संहतप्रकाण्डा dear गुस्सानि | Awa आरवधादयः । बहुत्वाच्च विविध- i | a अ्रहयम्‌। वरूल्ये¶ FAT: दीवार स्टणजातय स्थलानि कच्निमा aimee ५ ॥ पिण्डिकाः! कुन्जंकस्य Tes BET: | 4 । करीषं शष्कं गोसयम्‌ | ager fag: काष्ठावयवाः | पाषाणकठिना शदः ` र शकयः कपालिका कलगीकदेशः | अन्यानि उपच्छन्नानि कारयेद्रा | मेवभ्ामसंनिवेशे कृते नियम्‌ । एवं खीमा न कदाचिन्नश्यति। अन्यथा तं प्रदेशं ` ferent नागयेत्‌ ॥ eee

ae मेधातिथिमाष्यघरमलङकुता । = [wen तडागान्युदपानानि वाप्यः प्रवणानि च ॥ सीमासन्धिबु कार्याणि देवतायतनानि च ॥ २५० I

महामासि तडागानि । बाध्यः पुष्करिण्यः उदपानानि कूपप्रश्रतीनि 5 ग्रल्वणान्युदकस्यन्दा ईषत्छव दका भूपदेशाः | देवतायतनानि यच्तगृहादीनि । ` एतानि प्रकाशानि । न दयेतानि स्वस्पेनायासेन नाशयितुं शक्यन्ते । नाश्यमनेषु च ` महान्प्रस्यवायो भवति | सवस्य चेादकाथिने दघतादशेनार्धिंनश्च तत्र संनिधनास्सुज्ञातश्च साक्िणां सीमासन्धि्भवति ॥ २५० ॥

यानि चेवंाराणि काडाद्भूमिनं भक्षयेत्‌ ॥ तानि संधिषु सीमाया अप्रकाक्ञानि कारयेत्‌ ॥ २५१ ॥ गुरमादीनासुपदेशः प्रदशेना्थो न परिसंख्याय CATIA — ‘ दिरसारकालालनाद्ानि शकरादितुल्यानि । 1 1 ^ Kaw —aa WE कालादूभर faa भक्षयेत्‌ । भूमेमच्णसुपमया स्वरूपोषादानम्‌ । यथा सक्तितं मदेन मेपलम्यते वद्रद्धमिखादापन्नमिव तादशं श os इर्यात्‌ ॥ २५१॥ NRE el ८ पएतैलिङ्ेनयेत्सीमां राजा विवदमानयेः पूवथुक्त्या च सततय्ुदकस्यागमेन च ॥ २५२ ॥ उमयोघरामयोः शून्यसवे लिङ्गनि यः | बसतो प्रवं सुकंत्या wean fates sort माणावधिकया-न fe त्रिपुरुषभेगेन । स द्यत्र प्रतिषिद्धप्रामाण्य “at: सीमा? sua (८1 v4) | संभवति fatter बहुसाधारण्यास्सीमायाः | ये ठ तत्र सीमशब्दं न पठन्ति तेषां ad: सिद्धमेव प्रामाण्यम्‌ । लिङ्गानां प्रामाण्यस्येक्तत्ाखरमाणान्तर- निब्र्तिराशङ्क्येतेति पुनरुच्यते | “कोऽयमुदकागसः प्रामाण्येनेच्यते" । ee यथापन्यानिं लिङ्गानि नवसंनिविशे क्रियन्ते तद्वदेवोदकम्रवाहाऽपि कतैव्धः । ब्रथवा ययेर््ामयोः प्रदेशान्तरे ख एवोदकागमे विभागहैदुः प्रदेशान्तरे च विग्रतिपत्तित्तत्र स एव प्रमायम्‌। श्रथ्ना महाभासविषयमेतत्‌ । नचा TIT एके वा वार एकमरामस्तत्र न पाखारिणो वक्तव्यं ्रस्मदीया मूमिरत्रापि विद्यत इति । यदिवा कुतश्चिद्‌ ` । भामात्तादशेन प्रवाहेणावच्छिल्ापि काचिद्‌ भूस्तथापि स॑ एव विभागदैतुः--खस्पेऽ- ~ | ् : . यदि संशय एव स्याहिङ्गानामपि दर्शने ॥ ८ ८ afar एव स्यात्तीमावादविनिश्वयः ॥ २५३ ॥ `

Le मेदार्तौ care: “BS च बहूनामितिःः | bos a विभागेन ॥ २५५. ॥

अध्यायः 1 । on मनुस्मरतिः | . | (~

कथं पुनलिङ्गषु सरस्सु संशयः |

` यानि तावस्रच्छन्नानि तानि यदि केनचित्कथं चिदागम्य प्रच्छन्नमन्यत्र alata । : ne निश्चयः स्यात्‌ | येऽपि प्रकाशा न्यमोधादयस्तेऽपि न सीमायामेव रहन्यन्यत्रापि जायन्ते ` वतः संदेह श्माभासत्वात्‌ । यत्च पुनरिवं संभावना नासि वचर प्रमाणमेब लिङ्गानि । | ee साक्षिप्रत्ययः साचिदेतुकः। atfau: प्रत्ययो यन्नेति | विनिश्चयः व्वा . 1 धिगमः। संशयितलिङ्गे लिङ्गं वा सीमाविवादे साचिहेकुको fata इवि तात्प oe ee

Se eee

्रमेयक॑कुलानां च समक्षं सीन्नि afer yea; सीपलिज्ञनि तयेहयेव विवादिनः ॥ २५४ ॥

यचप्यक्षेह्यातपुरषक्षा भामस्तथापि द्रौ विवादिनी द्रयोर्मामयोर्मवतस्तथोः are ` मष्टव्याः । साचचिप्रसकाले स्वभामीयीदत्तव्यवहारकेरपि संनिदितैभेवितन्यम्‌ू-नाधि- `

। : परत्यथिनोरन्यतरो वक्तु लमते--श्रावयोविंशिषटर्थं विवादे किमेते संनिधीयन्ते । श्रथवा = येऽन्ये सामन्तेभ्यो मामेभ्यः केचिद्ृद्धवमाः ates ससुदि्टास्वदूभामीयेरन्यैः eee = ` भवितव्यम्‌ । यवस्तैवद्ेभ्यः शरुतं भवति ard year न विपयन्ति बद्धाः

| सीमालिङ्खानि। यत्र लिङ्गान्युभयथा त्र get निश्चयः | weg लिङ्गेषु = ६ : सीम्न्येव साच्यं प्रच्छ्यते--काऽ् सीमेति । २५४ ॥ tae

AATAT च मामीणधुरुषसमूहदानां ख

ते पृष्टास्तु यथा बु! समस्ताः aif नियम्‌ निबधीयात्तथा सीमां स्वा स्ताद्चेव नामतः ।॥ २५५ ॥

ते साच्तिणो यथा यादशं निश्चयं बयः । समस्ताः सवं एव । न gaa `

a fated ated? afiatn रक्तवाससः ।। = ` ae GHt शापिताः स्वैः स्वेन येगुस्ते समंनसम्‌ | २५६ Heata wal aerate atau: aad यथासंभवं माल्यधरा `

oe ५ रक्तवयोकुयुमधरा रक्तवासा लोदिताच्छादनाः | यद्यपि Yee वर्णान्तयापादनेऽपि | र्जर्वतैते भूरयसतु लेते प्रयोगो रक्तो गौर्लोहित इति ! भयसखननार्थं चैतत्‌। लोदित- ` | area शुद्धा भवन्ति। “यदस्माकं gad किंचिदर्जितमस्ति वन्निष्फलमस्तितिः व स्वैरिति वीप्सया विशेषनाममि सुकृतं कथयेयुः--क्यादाने Cae ae

ge मेधातिथिमःप्यसमक्ङकता | bee [Wee os, ` तीथैललानं चेत्यादि। garsre क्रियाविशेषणम्‌ | सत्यादनपेतक्रजुधभिको यो माग- = ` ` स्तेन नयेदुः। समंजसश्रूजु सष्टमित्येकोऽथैः | aes खष्ट इत्युक्तं समंजस- ` ue विति Rae oe क es eer ष यथोक्तेन नयन्तस्ते Ged TTA ॥ ` विपरीतं नयन्तस्तु दाप्याः स्युद्धिशतं दमम्‌ ॥ २५७। ees . प्रमाणान्वरलिङ्भ्योऽन्यथासषमवद्धयः प्रत्ययितरपुरपेभ्या मिथ्यालेऽवधारिते-- ` ६ 9 रत्येकं द्विशता दण्डः । एकैकस्य साक्तिलात्साकच्िणां च esq | न हि व्यासव्य वदन्ति खत्तयम्‌ | सप्रधानाः साच्विणः सत्यसाक्षिणः | Wea अनृताभिधानेन पापेन . न संबध्यन्त इति। यथोक्तेन याथातथ्येन | न हि शब्दास्मकस्य वचनस्मात्रावसरः। प्रमाणान्तस्सैवादमात्रमनेन कत्त्यते । अथवा यथाशाखुक्तेन GAA यावत्‌ | शाखे ` दि सस्य' वक्त्यमित्येवदुक्तमतेा ainda सत्यनेतयुक्तं भवति ॥ २५७ ॥ `

` . साक्ष्यभावे तु चत्वारो ग्रापसीमान्तवासिनः

AUT! न तु `

` भयताः--साक्तिधर्मेण शाखान्तरेण | सजि विति ` सञामन्ताः खेच्छया राजवश्निशिचन्धन्ति ॥ २५८ | समन्तानामभविे तु मालानां als सक्तिणाम्‌ ATAPI पुरषान्वनगोचरान्‌ ॥ २५९ |

सामन्तानां सीलानासिति विशेषणविशेष्यभाव gad: | मामप्रतिष्ठानकाल्ते भवा दसपततिसहयुवे मैला उच्यन्ते । ते च सामन्ता निलयाः, नित्यसंनिदितात्‌ । ` तेषामप्यभावः कथंचिदुच्छनल्वात्‌ | तदा का गतिः । तदेश्नानपि वच्यमाणान्‌ पृच्छेत्‌! ` अथवा मौला अहमाविनः- सामन्ता व्याख्याताः--व्यबहवैव्याः। भैललानां ` पूर्ोक्तानां भावे सामन्वाः प्रमाणम्‌ । तदभावे ले बनगोचरान्विनिषु | जोत निपुणतः ` PBT । २५६ ॥ =

लखानकान्‌ | ~ व्यालुग्राहायुञ्छशतोनन्यांध वनचारिणः; ॥ २६० ॥ : एते वनानि areata | प्राममधभ्येन गच्छन्तः कदाचित्तद्व््तं fie) तेहि. eS तेन पथा गच्छन्त विवादास्पद प्रदेशं ga कांशिचिसपुरषान्कृषता eget एच्छे ar भवद्धिः aera’ इति! एवमादिना संभवति पू्वाुभवः

— वृणविशेषज्ञानाय वत्र तत्र परिभरम्यन्ति

निद्स्यथैमिदयुच्यते | स्थाप्यते ॥ RGR

न्यायविराधादुपेक्तय

ल्घाचा मुगयाजी विनः | तेषामपि qa SAAT ANAT wala मामसंबन्धः | एतं । 4

शाकु

निका शङ्खनिबन्धजीनिनः | तदन्वेषणे ये सर्वान्ामानागेचस्वन्ति गेापागवां कैवर्ता दाशास्तञगखननादिजीविनस्तत्र तत्र ` wa

गच्छन्ति कारमाकीनं कर्मोपयुञ्यते!। सलखानका qd Tae: खनयन्ति स्थुलका- oe शदेः satargen सपेमाहिणः--जीविकाथ ash acied तं प्रदेशमन्विच्छन्ति।

स्मतः तेषामपि पारिमामिकेवेहुभिः संबन्धः उञ्छ वृत्तथाऽपि दरिद्रा satan eee

qdzaa पात्रमात्नं नियन्ति। अन्यांश्च फलङ्सुमेन्धनाधथिनः 1 २६० ८

oo पृष्टास्तु यथा AY सौपसिन्धिषु लक्षणम्‌ ॥ तत्तथा स्थापयेद्राजा धर्मेण ग्रामयेष्टयेः॥ २९६१॥ ते रसश get इति योजना । सीमाश्च दाः awa स्ौसासन्ध

४.4

ग्रामद्रयसतयोगः "सन्धिः? । सख च सीमैव | लक्षणं ज्ञापकम्‌ ॥ २६१ ॥.

क्षत्रदूपतडागनामारापस्य BET च| = साषन्तपलयये ज्ञेयः सीमासेुविनिणेयेः । २६२ |

NIRA उदयानभूमिः wastes | सामन्तप्रमाणकस्तत्र निश्चयः ; erie `

AMAT वयुः Vat षिषदतां TU सवं TAR पृथक्दण्ड्या राज्ञा मध्यमसाहसम्‌ | २६३ परवेभ्यः सामन्तानासधिके दण्डः! Gages

सौमासेतुः सीमाबन्धः । सीमाविभावनार्थं य श्राबध्यते

Os qaayaftergne: । scare ` ae क्त्रादिप्रातिवेश्या श्रवश्यं ज्ञातारो मवन्ति । प्रत्यासन्नतरतः एषां दण्डमदृ्वम्‌। = `

सामन्तानां तु परकीयसीमवेदनं नावश्यमिति द्विशते दमोऽदुवत्यैः। तेन प्रामसीमायां ` द्रष्ट्णां सामन्तानां च द्विशतः। oo ee ag सामन्वशब्दमश्रित्य भासचत्रादिसीमयोः खायन्तत्वानुस्यदण्डत्वमाहस्ते `

याः ॥ २६३ ॥ (८ Te तडागमारमं TA दा भीषया इरन्‌ ॥ ८ रतानि पश्च दण्ड्यः स्याद्ञानादृद्विशता दमः ॥ २६४

सेत्रादिप्र्ङ्गादिदमुच्यते | भीप्रहशं निमित्तोपलन्तणाथेम्‌ । सरस्यैवैतननिरि श्चतमित्यैव' `

` जानते दरतः TTA दण्डः । मभ्यमखाहसे sea पन्शतप्रहशं निमिन्तमेदे न्यूना- `

धिकदण्डार्थ॑म्‌। पूर्वत्र at संख्यानमविवन्नितं मन्यन्ते । “व्यवहारं लेखयामिः “राज्ञा +

6० ~ : " मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ing [अष्टमः ` oe ` दण्डयामि, व्वैरैकषयामीतिः भयप्रदश्नेन इरति) तस्यां दण्डा निमित्तान्तरानु- ` कस्पः॥ २६४

द

पदिशेद्भूमिमेकेुपकषारादिति स्थितिः 1 २६५ 1 अविषह्या निश्चेदुमशक्या--लिङ्गसाक्यमावात्‌। राजष खेच्छया af ध : यदिशवहुव्यात्‌-्य बे भूमिरियं बः इति। धसं वित्‌--पत्तपातेो da कस्यवित्कवैभ्य ` इति। एतदाह उपकारात्‌ हेतोः यया सीमया द्वावपि भामो समेपकारो भवतः। ` वैन यदि न्यूनाऽपि कस्यचिद्धूमिः स्यात्तेत्नं sega बहस्पत्तिकं तदपे्तः प्रह्शः) स्यञ्लोपे पच्चमी--उपकारमपेच्य | ५4 i ae ९ भरथवेकेषां मदिशेत्‌--परेषामनिरिचतामपदरेत्‌ । यदि विवादिभामसतां सीमां ` a oo याबद्रतत न शक्ुयादिवरे च शक्तास्तदन्येभ्यः प्रदिशेत्‌ । एवात्मना बहूना च प्रामी- णानासुपञ्कतं भवति ॥ २६१ । ns : ee एषोऽखिटेनाभिहिते wae: सीमाविनिर्णये ॥

अत उध्वे' परवक्ष्यामि वाक्यारष्यविनिर्णयम्‌ ॥ २६६ FATA SILAS NITRA: RTT: । वि 'दण्डवाचिकः' इत्युक्ता (६) क्रमभेदेा लाघवाद्वाक्पारष्यं स्यात्तत दण्डन्यापारः } ` Ee चेतरेतरयेोगाद्रपस्तक्रम्रमासार्थप्रतिपत्तरेकेकस्येभयाथैप्रतिपादनादण्डशब्देन वाग- ce aisgarea इति कः क्रमभेदः । तथा च यथासंख्यसूत्रारंमो (पा० १।३। १०) महा- ` भाष्यव र सभथितः--एतदेव दशेनमाभरित्य सज्ञासमासनि्दैशादिति २६६॥

शतं बाह्यणएमाक्रुर्य क्षत्रिये दण्डमरेति aT AT द्वं वा MR वधमहतिं ॥ २६७ ॥ ` परुषवचनसाक्रोशः | स च aga चशंसाक्रोलभाषणान्म्मेयि तादः अभिशापः ` “न्रकरणदन्ता TIM: | Baa उपन्यलनं “कन्या ते गभिंणोतिःः । पातकोपपातकै- ` यांजनमिति। तत्र द्यो्रद्क्रो्े चत्रियवैशययोरथं दण्डः । धन्यत्र '"पतनीये कते Pi ५ bee a दण्डा मध्यमसाहसः इत्यादि ( ata, व्य. २१० ) waratre: | शूद्रस्य `

| = वधः ताडनजिहाघेदनमार्थादिरूप ्नाक्रोशमेदाद्‌ वेदितव्यः ॥ २६७ | ee

`. प्राहद्राह्यणे दण्ड्यः क्षत्रियस्याभिशंसने

` वैशे स्वादधपाशचछर दशके दमः ॥ २६८

अध्यायः] ( a मनुस्ृतिः। eles १.६१ ` `. ` ne । : ae shraigd सर्वप्रकार शाक्रोशः, पतनीयादन्यः--तत दण्डान्तरविधानात्‌। । निमित्तसप्मी चैषा। वैश्य इति विषयसप्तमी । ब्राह्मणस्याक्रोष्टुराक्रश्यमानस्य ` , च दण्ड उक्तः| arate etal स््रस्यन्तरमन्वेषणीयम्‌ । तथा च गौतमः ` । ( १२११ ) ^तराह्मणराजन्यवत्‌ चत्रियवैश्यैः, | परस्पराक्रोशे चत्रियश्चेद्रैयमक्रो- ` शेव्पश्चाशतं दण्ड्यः, वैश्यः चत्रिय' शतम्‌ । एवं afra: शूद्रमाक्रोशेतच्च्विशति- = `

दण्ड्यः। वैश्यः पच्वाशतम्‌ । शूद्रस्य तु तदाक्रोशे गुणपेक्िको दण्डा वन्यते ॥२६८।

* समवर्णे हिजातीनां द्वादशैव व्यतिक्रमे ॥ | वादेष्ववचनीयेषु तदेव द्विगुणं मतरेत्‌ ॥ २६९ ॥ es द्विजातिष्रदयमतन्त्रम्‌ । समवश व्यतिक्रमे wat द्वादश cas) मस्व च जातिवित्तवन्धुवयःकमेविधाभिः, विशेषाद्पदेशात्‌। तत्र समानजातीये वित्ताधिके ` ` हद्विशुणं-तस्मिन्नेव बन्धुताधिक चिगुशं -यावत्खवेगुणे निर्गुणस्य षड्गुणम्‌ । वादाद्यक्रोश्ा = ` ` श्रवचनीया भ्रयन्तशंसा मादृभगिनीभायादिगताः। तदेव हिगुं दण्डपरिमा- = ` re शम्‌ | नपुलकषलिङ्ञात्सवशेषाऽय न खमवशेविषय एव | शथवा तदेवं शतमिति : oo oo twat) लिङ्गसामर्थ्याच्छतस्य च प्रथमश्ोके श्रुतत्वात्‌ । शरताऽवचनीयेषु waa’. ae ष्वपि द्विशते दमः। लिङ्गोपपत्त्यथं परिमाणपदमशरुतमष्वाहरेन्यम्‌ | शते तु व्यवदहित- ` कत्पना ज्यायसी ॥ २६९६ ॥ 1.

एकजातिद्धिजातींस्तु वाचा दाख्खया क्षिपन्‌ ॥ निहायाः प्राप्नुयाच्छेदं जघन्यपभवेा हि सः ॥ २७० ॥ 1 ` खकजातिः; श्रः । स ञवथिकान्क्षिपन्नाकोशन दारुणया पातकादियोभिन्या : eee ` वाचा दृशंसादिरूपया aie लमते। जचन्यपमव इति पादाभ्यां sea दलन्न = ` । इति हेतमिधाने प्रतिलमानामपि agama, तेऽपि जघन्यप्रभवा एव--“'नास्ति ब, os | पञ्चमः; इति बणोन्तरनिषेधात्‌ }। २७० UI ee नामजातिग्रहं वेषागमिद्रोहेएङ्वतः॥ = ` ` निक्षष्याऽ्योमयः शं्व्वंखनास्ये TIT ॥ २७१ (~ सभिद्रोह भाक्रोशः। ऊत्ाबुद्धिः--(्राह्यणक त्वं मा मया weer: | एवं | श्राम्न्यपि योज्यम्‌ । व्रहणं गहु; | निरुपपदं नाम गृहाति कुत्खप्रत्यययेोमेन वा 'देवदन्त- ` oe af । श्वभिद्रोदेश कोषेन | असिद्रोहः क्रोषः--न प्रणयेन | निः ष्यः seer: । ` | Te! कीलकः | जवलन्नभ्िना दीप्यमानो, ame यास्ये Areas: 1) २७१

इर मेातिथिभाष्यसमलङकवा । = [अष्टमः धमेपदेशं दपण विपराछ्षामस्य FAT eae

तप्रपासेचयेत्ते छ वक्त tet च पाथिवः ॥ २७२ ॥ ot

‘get ते खधर्मः ed बात्ेतिकर्तव्यताः शवं कार्षः छांदवेाऽधीतिः--एवमादि-

` व्याकरगलञेशज्ञानतया दुन्दुकत्येन ciara: शूद्रा उपदिशन्ति । तेषामेष दण्डः । यतु

प्रणयात्‌ बराह्मणापाश्रयादेव geet Read कथंचिदेशकालविभागं स्मारयेत्‌--पूरवा-

हकालं नाविक्रामयेति, 'क्रियतौ दैव' कर्म, देवास्र्पयोपवीती भव, मा प्राचीनावीतं `

कार्षीरिति" aera ats) तप्नमभिसंबन्धासीडाकरम्‌ । सेचय Meee वक्ते, युखेनेपदेशकत्वात्‌ । श्रोत्रस्य छाऽपराधः 1”

STAT दिश्रवणम्‌ |] २७२ II

ad देशं च जाति च क्म शारोरमेष च

वितथेन घन्‌ caterer: स्याद्द्विशतं दमम्‌ ॥ २७३ | he, सव्ये च श्रते नेतदनेन सम्यक्‌ शरुतः इयाद--श्रतमेव वाक्तिपति--नेतत्सम्यक्‌ co क यदनेन श्रुतमिति" | बह्मावतौयमभिजनाभिमानिनं "बाह्यकोऽयःमियाह | एं जाव्वा- ` ¦ बाह्यं (तरियोऽयमिःयाह-~ ata’ वा देलया ‘ma इति। कसं--त्रहचारिणं era? इति। शरीरावयवः शाकैरे--यन्यद्गं ‘gradi fa ob waa) शक्त्यादिभ्यः इति adtar ! अथवाऽधर्मो Gaca—aea बाच्य' प्रवि are णता यकत । सखगुणमदात्मरवज्ानं दषः । अ्ानासपरिदासते वा न दोषः । Mee पुनरथ दण्डः. ce स्तंषामिति aa: | शूद्राधिकाराच्छुद्स्यैवेति परे द्विजातिविषये fact | २७२ ॥ ne

ae 2 काणं वाऽप्यथ वा खज्ञपरन्यं काऽपि तथाविधम्‌ |

तथ्येनापि TARA दण्ड काषापणावरम्‌ ॥ २७४ ॥ HE । एकेनाद्णा विकलः काणः! ag: पादविकलः | तथाविधं कि चिषिटनासं-- = तथ्येन ‘sada अपिशब्दाद्वितथेन--च्रकाणं काण इत्युक्तं, क्ार्षापणावरा दण्डः। अ्रत्यन्तास्मो यदि दण्डः कथंचिदनुप्राहयतया, वदा काषांपखौ दण्डः। भ्रन्यधथा ` द्वौ चयः पञ्च at, पुरुषविशेषापेचतयाऽपि दण्ड्यः शद्रः । सर्वे वा पूववत्‌ ॥ Roy

९७१ ॥ ५. ` gar a माता न स्नेहवती द्वितीये पुत्रैः ` । fark क रर ° तस्मै दत्तवती इत्येवमायुक्त्वा मेदयति। `

ST ee remanence A HUT HRT Sf SANS

ee a oe एवं पितापुत्रौ जायापती तन्‌ गुरुशिष्यै | aaaqued द्वितीयसंबरि यप्रर्शानाथैम्‌ | a ¢ भ्नन्यथा मातरमि्युक्तं मातरं पुतराद्धिन्दता दण्डः स्यान्न gh मादुः! यद्यपिमेदन-

। अमयाधिष्ठानं तथापि यन्मुखेन क्रियते स एव भेदयित्य इति व्यवहारः | asta. `: `

तनयग्रहणे sextet यदैव मातरमाह--“न एष ते gat भक्तो दुःशीलश्चः इत्येवमादिना ४ भातरमाक्ञारयति तैव स्यान्न तु पुत्रं यथा दर्शितम्‌ | 1

| अन्ये तु चित्तकदथेनोत्पादनम्‌ श्राक्तारणमाहुः । प्रवच्यामि at ad वाऽ्जयितुं तीथादुपसेविदुं तस्प्रवासशङ्कया च मानसी दृष्या पीडा भवतीति तथा न कर्तव्यम्‌ | ८ यावद्गुरवस्ते जीवेयुसताबन्नान्यं समाचरेन्न dager इति च । aa विद्रोषणा- ४. ॥ दिना चित्ते खेदात्पादनं वत्र शता न ges’, श्रतिरोद्धा गुरोरिति महत्वाहोषस्य ८ ` जायाया अनुङकूलायाः पुच्रवत्याः ‘ated विवाहम्‌ इस्येतदाश्चारणस्‌ । एवं ब = oe गुणवतः पुद्चस्याकारणऽन्यकरणम्‌ | oe. en गुरोः सवेप्रकारं पन्धानमस्यजतः शतं दण्डः ॥ २७५

ब्रह्मणक्षत्नियाभ्यां तु दण्डः कार्यो श्रिजानता | बराह्मणे साहसः पूवे क्षत्रिये तेव मध्यमः ॥ २७६ ॥ ee. ee ब्राह्मणक्षचियाभ्यां परस्पराक्रोशे छते तयोरयं swe इत्येवमध्यादारेण योजना | तादथ्ये चतुर्थी ar) तद्िनयाय दण्डः करतैव्यः! पात्तकस्याक्रोपषे east दण्डा & oe Bo । दु खेत्पादनसूपे |] २७६ | | = a (६

विटृशुद्रयोरेवमेव स्वजाति प्रति ततः ॥

ee छेदे प्रणयनं दण्डस्येति विनिश्चय; ॥ २७७ ॥ श 1 ~ वमेव प्रथममध्यमै साहस्रावित्यतिदिश्यते। वनैव क्रमेण वैश्यस्य शूद्क्रोरे ` poe Os परथमः yee eas मध्यमः | oe क केदवज दण्डस्य यगयनभिति । !एकजातिष्ंजातिम्‌ः (२७०) इत्यनेन । ae po SES Bese ee ae

। स्वजाति भत ति । नै मन्तव्यं सभानजातीय' ्रतीवि--िं तहिं यात्र 3 । ` जातिरुपात्ता Serra खम्रहणम्‌ । करोकाभिप्रायः--परस्पराक्रोश्चे यावत्‌ खजा- ` ध तिभिति पूरत्रापि संबन्धनीयम्‌ | ee ee eee mre

| i प्रणयनं प्रवतैनम्‌ | | 9 1 ee ne ध । ध 3 ee Raya प्रथमाद्धंलाहसः। oat ame asa

eens १६४ ५ & र मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता & [अश्मः

एष दण्डविधिः परोक्ते ` वाक्पारुष्यस्य तच्छतः ॥ छत उध्वं प्रवक्ष्यामि दण्डयारष्यनिणयम्‌ || २७८ |

` प्रकरणोपसंदरोपन्यासाथैः श्लोकः 1) २७८ ॥

येनकेनचिदङ्गेन हिं स्याच्चैच्छे sara! ॥ SUT तत्तदेवास्य तन्मनारनु्ासनम्‌ || २७९ ॥

अ aan pS a i bs WEI Sasa | Bes त्रव्िंकः | लं चेद्धि स्यादङ्खेन Co ˆ चित्‌ arang दण्डलङ्खादिग्रहरणन्यवधानेन वा--तदङ्गमरुय deer | ‘fray करोषेन प्रहरणं ताडनेच्छयां हस्ताय॒चम्य वेगेन निपातनम्‌, न मास्यमेव । तत्तदिति बीप्ता। श्रङ्गमिति देत्तव्यमिति चैकत्वविवक्ता मा विज्ञायि तेनानेकेनाङ्गेन प्रहरणेऽ- ` नेकस्येव छेदः। ्रनुशासनमुपदेशः। मलुकतैषा सर्यादा | Square `. कारुणिकस्य राज्ञः Tee ।। २७६ ॥ a क

augers दण्डं वा पाणिच्छेदनमहति पादेन प्रहरन्‌ कापात्पादच्छेदनमहति ॥ २८० II

— ४ गहं समानपौडाकरस्य हिंलासाधनस्योपल्लच्चणाथम्‌ | तेन श्रदुशफादावन्यो दण्ड पादेन परहरत्चिति । भ्रघ्राप्युधम्येखपेक्तितव्यम्‌ । अवगुरतऽप्येष एव ।। २८० ॥

सदहासनमभिपरप्पुर्तछषस्यापदष्नः ॥ a ine कव्यां कृताङ्को निवास्यः रिफचं वाऽस्यावकर्तयेत्‌ ॥ २८१ ॥

दविभिुरिति। वैन देशान्तरे यदनपायि तचिहवमायसे लेखनादुपदिश्यते। तथा च ` भवि “ोजनकद्ियिलोि, (२५२) | न

ee QUST दुःखेत्पाद्नमू्‌ । यथा कण्टकादैः पुरुषस्य CIN: पीडाकर ` एवं पीडाकरत्वसामान्यात्यारुष्यशब्दप्रयोगः | तत्र नि दण्डविशेषनिर्शयः। पूर्व॑,

उव्यम्यात्किप्यैव कोपत्ताडनेच्छासदज्ञमनिपातयतोऽस्य पाणिः छेत्तव्यः} दण्ड. `

SEARCY ब्राहमणो जातिते दैःशीस्यादवङृष्टो$पि | इतरे वर्णं श्रैत्तराधर्येय परस्प- ` रपित्तयोच्छषटाश्चावछषटाश्च । तत्र eRe इति जनिना जन्मावकर्ष उपत्तः। = ` वस्सेनिघानादुत्कषोऽपि जन्मनैव ¦ जन्मना च निरपे्तोत्करषो व्राह्मणस्य नापकषैः। = ` Ragged ब्राह्मणेन सहैकमासनमारूढवतो दण्डः । कटिः tat | तत्र कृतविहः। ` . अङ्कविधै चन सुधाङ्ककमादिना चिहृकरणमात्रमपि तु दण्डख्वापनाथेस्‌-घ्रविक्रमा-

gata सर्वस्य स्फिजः। afd ` इच्छाया शक््यापहवत्वादण्डस्य च महर्वात्‌ ॥ २८१

: : घ्राणेन चते नासापुटच्छेदः- “येनाङ्गेनेःदयुक्तसवात्‌ | ‘wee त्सिता गुदशब्दः। ` a | दर्पानन प्रमादात्‌ RGR ee

दपि aay gant मोवादितुस्यपीडाकरं तत्र सवथाप्ययमेव दण्डः | अविचारयन्‌ | ५

` ज्लोदितदर्शने। यद्यपि aetqueata न लोहितं दश्यते तथाप्यधिकापराषादयिकदण्डे ` eR शतवचनं नियमार्थम्‌ ¡ अन्ये तु कैनासिकादेरपि खवति शोणितं बहिरतवगमेदे- = `

| - दश्यते । वथादि 'दशबन्धमिविः बार्हस्पत्य draaet च प्रयोगः । fale नाद्यणस्य `

ममम

४ aera: ] 1 © : भयुस्म्रति 9 oe १.६५ | सुरिति च नेचछमात्रय षव रातत एव । #

अवनि ष्ठीधता SNES STATI: अवमभूत्रयतेा पेदमवशषेयतेा गुदम्‌ ॥ २८२ ॥ es मूतेणावसिचता sta वा तदवमानार्थं च्िपतऽसयपि संस्पशेऽवमानयते qa ` निष्कतैभ्यः। समानफलत्वा्रेतस्यपि दण्डाऽयम्‌ | ‘Petey नासिकास्यक्लावः । तस्य॒ `

केशेषु ग्रहे हस्तो छेदयेदविचारयन्‌ पादयेोदांदिकायां च ग्रीवायां aI च ॥ २८३ ॥

दपादित्यनुवतैते | परिभवबुद्धया केशेषु ब्राहमण ग॒ ह ।

पीडा कियत्यस्य गृहीतस्य संजाता महती ee वेत्येवहुबन्धक्रोकप्राप्तः विचारणं निवायेते। seat दण्डः |) २८३ द Vee ५ aan: शत दण्ड्यो लोहितस्य च दक्षकः | 1 aaa तु षप्णिष्कान्पवास्पस्स्वस्िमेदकः | २८४ ॥ द्विजादीनामय' परस्पसपराधे | शूद्रस्य तु शुद्रापसषे उच्यते |

यः केवलामेव त्वचं भिन्याद्विदारयेन्न died दशैयेत्तस्य शतं दर्डः । तावदेव `

no पिं तदथ मुच्यत दयाः | तदयुक्तम्‌ प्न्तभंदे हि महन्वान्महादण्डो युक्तः | तस्मा- | : चत्े्रवति शोणितं aa शतम्‌ । शिरोभेदे तु मांसवत्‌ निष्कशब्दःसुवथपरिमाणवाचीत्युक्तम्‌ ^ as qqrearseat Ram: वसयोजक इति । warta समासं Heard कसतीति `

प्रवासन मथेशाखप्रव्रस्या मारणम्‌, निवासनं वा। दषडविधौ द्य्थशाख्श्रवं `

| शहद ae [ ser: वनस्पतीनां सर्वेषघ्पमेगो यथायथा॥ = ध तथा तथा दमः कायें हिंसायामिति धारणा ॥ २८५ ॥

वनस्पतिधरह्णं सवेस्थावरप्रदशेनाथ॑म्‌ । फलयुष्पपत्रच्छायादिना महोपमेोग्यस्य ; ai दृच्तस्य हिंसायां दण्ड उत्तमसादक्चः, मभ्यसस्य मध्यमो (Hee प्रथमः | तथा स्थान- ` ५ विशेषो द्र्टन्यः--पच्रच्छेदः फलच्छेदः शाखाच्ेद इति । फलानामपि विशेषे महाघेता ` इष्प्रापता। तथा स्थानविशेषोाऽपि द्रष्टव्यः--सीश्नि चतुष्पथे तपावन इति ॥ २८९ ॥ ५५

मनुष्याणं wat च दुःखाय wa सति ॥

यथा यथा पह दुःखे दण्डं HATTA तथा ॥ २८६ ॥ ध age antes इति तस्य विशेषोऽयम्‌ । रसति मनुष्यन्रदणे प्रायिमात्रहिंखा- ` ` विषयस्वैऽस्य श्लोकस्य महापशूनां gaat च पशुपक्तिषगाणां वुल्यदण्डता मा भूदिति

` अया यया सहद्द्‌ खभिति। wet भेदने शोणिते च प्राणिनां महच्वा- 1 ` दल्पले प्रहारस्य । शतादूनाऽपि दण्डः। महति शतादभ्यधिकोऽपि |

og पन्ये तु महद््रहणान्महति दुःखे eG नाल्पेऽपचयाथेम्‌ । यथाश्रुतमेव a तत्र दुःखाय गहत दुःखोप प्रहारे । प्रमादतस्तु न द्धिः | “श्रदुबन्धं परिज्ञाय इत्यस्येव श्तेकद्वयञुदाहरणभङ्गया व्वाल्येयम्‌ । २८६ ॥ je

अङ्ावपीडनायां च प्राणसोणितयेास्तथा ५ सथुस्थानन्ययं दाप्यः सवेदण्डपथापि वा ॥ २८७ I

oe अङ्गानामव पीडना ददर्वादिध्रहणसन्धिविश्लेषणादिना | तत्र यावता waa ` प्थ्यभिषगीष्धादिमूष्येन प्रयापत्तिमायाति तावत्‌ पीडितस्य दाप्यः | एवं u-

न च सिय wi ci eum Roe

म lene eae eae

ee eee मलुस्शेतिः।

दीनि। तेषां Rev प्राभूषनाशः सत्यपि कारयक्मले । ज्ञानतौऽन्ञानत इति प्रमाद- ` छते बुद्धिपूवे चाविशेषेण fear तस्य द्रव्यस्वामिनो जनयेतपरितेषं तद्रूपान्यदानेन मूल्येन = saa ay | Wael तु द्रव्यमस्य द्रव्य वा aaa ॥ शरस्य कचिदपवादः 1 ९८८ il : hs

— चमचाभिकयेद्रन््र Rea भाण्डपदेन विशेष्येण समासः | अथवा चार्भिक्भाण्डये- ee विशेषशकस्तमासं sar चशब्देन इन्द्रः | चमेविकाराच्चा Tania गत्रादीनि 1 चमावनद्धानि ATTA ATTA oe शृद्धिकारः पाषाणक्ृतिः पिण्डीभूता सत्‌ । वन्मयानि स्वस्पपाकाधानादीनि । तन्नाशने `

` चदारद्य यान्ति पन्थानम्‌ । तब गन्त्यादि बलीर्दगर्दभमहिषादिवाहम्‌ । तएव वा = ` ५. गदेभादयः TST यानानि ae RTA । wast amine रथ्याकषणयुक्तैवाऽशादिभिः कस्यविदहुव्यस्य नाशो ` | बा मरणम्‌ । तत्र पयुस्वामिपालव्यतिक्रमन्याये प्रप्ते कदाचिदयातुदोषः कदाचित्छा- ` | मिन: कदाचिदुमयोः कदाविन्न कस्यवचिदपीति यो विशेषसत्र नोक्त इदैवेष्यते-स डउच्यते। शतिवतेनानि | १ ( निमित्तानि न भवन्तीति यावत्‌ । शेषे ewe उक्तेभ्यो निमित्तेभ्योऽन्यत्र । तान्यपि ` वच्यति = 1 es oe

द्रव्याणि हि स्याद्यो यस्य ज्ञानतेऽज्ञानताऽपि चा॥ स तस्यात्पादयेत्त टि राज्ञे दद्याच तत्समम्‌ २८८ |

oo गृहोपकरणायन्यानि बानुक्तदण्डविशेषाणि शू्ोलूखलषदस्थाज्ञीपिठरा- `

च्चार्मिकमाण्डेषु कषटकेष्टमयेषु च ॥ = मूल्यात्पश्चगुणा दण्डः पुष्पमूलफषेषु च ॥ २८९ ॥

भाण्डानि कटिसूत्रब- ` . | चर्माण्यविङ्तानि गवादौनाम्‌। प्रथवा दर्वि ऊवहवसमयानि oe । काब्ठमयभाण्डान्युलूखलमुसलफलकादीनि । ABT

SIND WSs । War पत्तिश्च स्वामिनः स्थितैव ॥ २८९

यानस्य चैव यातुश्च यानस्वाभिन एव च ॥ द्ञ्ञातिवतनान्याहुः शेषे दण्डो विधीयते ॥ २९० ॥

सलयामपि दिंखायां कविदोषा नास्तीस्येरदनेन प्रकरणेन प्रद््यते । यानं गन्त्यादि

। याता वदारूटः सारथ्यादिः | यानस्वासी यस्य

ष्ट

--ग्रतिक्रम्य हिंसादण्डं add, नात्र दण्डाऽस्ति, दण्ड `

यत्र नास्ति दाषस्तानि तावदाद-- a8 ae 5 | oe eas ५ :

छेदने चैव यन्वाणां येक्छरदम्यास्तथैव च anes TTA न दण्डं पनुरत्रवीत्‌ ॥ २९२ ॥

नासायां मवं aera) शरीरावयवाधत्‌ । नासिकापुटसेयोगिनी बलीवर्दानां ` रज्जुर्ानां खलीन हरितिनामङ्कशः । तस्मिन्‌ fag set युगे च भग्ने । रथाङ्ग. काष्ठं युगम्‌ | चिन्न नास्यमस्येति बहत्रीहिणा रथ उच्यते पञ्यवा-उभयोारपि ate ` | स्पार॑पयेण संबन्धात्‌ । तियकूयतिप्रुखागते याने । तिरश्चनं वा प्रतीचीनं बा ` कथंचिद्धूवैषम्यासशत्ासाद्रा याने गच्छत्‌ कंचिदपराध्येनन दुष्येत्‌ । प्राजको दि dae | नाञ्छको रक्षितुं fie प्रयगवस्थिती लदश्यमानस्य कथं रत्तु | ‘steam ` COUSTEAU eee as aa a ये तु तियैगागते हिंस्यमाने ऋज्जुगामिन्येव याने न देाषमाहुः-प्रतिञुखं चाभि- मन्यन्ते अभिग्ुखागतः किमिति चक्रिणं eer पन्थानं न ददाति | ce a Raa wns wee | यन्वासि चर्मबन्धनानि शकटकाष्ठानाम्‌ । At `. पशभ्रीवाकाष्ठप्‌। | thea: seat हस्तत्रध्न युग्यानां संचर्णनियमनाथैः। ate “2 ` उच्चैः शब्दाऽपैहौीत्यपसरेत्यथेः | इतिकरणे भाषाप्रसिद्धवदशब्शचारणार्थो त्वयमेव शब्दः प्रयोक्तव्यः अविधेयेषु युण्येभ्वपलरापसरेति alga: प्राजकस्य पथो । नातिक्रामन्यदि हिंस्यान्न देषः 11 २६१--२&२ यत्राप्वतते geet वैगुण्यासानकस्य तु ey | तत्र खामी भवेदण्व्यो fart द्विशतं eq ask ` प्रानकरचेद्भवेदाप्ः IAAT दण्डमहति eee RIL प्राजकेऽनाप्ते स्वे दण्ड्याः चतं TAT ॥ २९४ ॥ भजक यानसारथिस्तस्य वैगुख्यमशिन्नितत्वं न तु प्रमादः | प्रमादे हि fafa. तस्य खामिने न हषः । तस्माद्धतायेदि :

wa

Ue युग्यं यानं सदसाऽपवतेते स्पष्टं a दिता रिक्‌ पश्चाद्रा गच्छेत्‌ किंचिन्राशयेत्तच carat दर्ड्यः । व्ररिक्ठितः प्राजकः ` | किमिलरोपितः। “मलुष्यमारणे fey” (२७६) इत्यादिना वक््यमाणेन प्रायिभेदेन ` ` द्रल्यभेदेन च दण्डान्वरविधानाटूद्ि शत मित्यविवच्ितम्‌ ¦ दण्डनिमित्तमेतदिःव्येतावतेव ( वाक्यस्याथेवत्वादुत्तरत्र न कशिचदन्यऽयैः श्रूयते येन वाक्यः aa संख्याबिधायक- ` मिल्युच्येत ॥ २.६३-- २.९४ ॥ aaa पथि संरुद्धः पञ्चमि रथेन वा | भ्रमापयेत्पाणभुतस्तत्र दण्डोऽविचारितः ॥ २९१५

Sagaa ize: | स च पुरुषाणां कलीनानामितिः (३३२) बध एव । तत्र किमिति ` ` बाक्यान्तरगता्धैशब्दालुरोधेनैवं व्याख्यायते । वरमर्थस्यैव शुणवः काचिद्ढत्तिरा- a भरीयताम्‌ |? a

ugtraearefearata: पूर्वापरवाक्ययोः शक्या 1) २८६ ॥

श्रष्यायः] मदुस्ृति

घनावक्षपिंणा Fast निरुद्धगतिः पश्चार्स्थतेनासुरिङ्ितववासमादाद्रा वेगेन धुर्याश्चे- = ee oe दिताः पुनः स्थिस्यतश्चेभ्निकटो रथस्तेन च तस्य वेगनिरेषे छते यदि पुरारथस्थावेगपाता- . we oe : त्पश्ुभिः रथघकतरादिभिः ¦ रथेन रथावयवैवां । प्राणिने। मुष्यादीन्मासयेत्‌ । ` तता दण्डस्य बिचार नासि | eva ua goes; ` aes

Ta गच्छेयुः aaa प्रयगवस्थितत्ात्तथा हन्युस्तत्र दण्डा विचारिता नास्ति- ` See os प्राजके दैषाभावात्‌ ae

यद्यपि चौरस्य वधः सर्वस्वहरणादये दण्डास्तथापीद धनदण्ड एव dada)! ु्रकपशुना तृतीयस्थानप्राप्तानां द्विशते दमो ऽतः प्रथमस्थानां सुख्यानायुत्तमे युक्त इति। ` | अशभूतः प्राणवन्तो मनुभ्यति्ैकपदयादयः ¦ मह ` दीनां प्रमाणवः | खादिपहयाद्रदेमाश्चतरव्याघ्रःदयश्च कर्थवित्परिगृह्यन्ते

| ५ ` तस्मादधंग्रहणाद्र्धो मा भूदढनदण्डास्तु सवंखहरणादथः स्वे चौरोक्ताः पुरुषपेचया- = = ` तिदिश्यन्ते। = a 4.

स्तो हिंखायां दमः । त॒त्र विशेषं वुमिदमाई । स प्राजकः पयि संरु्धोऽभे `

अथवा जवोसपतिता sem: पथि dtrandagdiacaaiaa बलाद्विषार्यमाणस्ि्वै-

aya पथि स्थिते षतैमानः संशुद्धो न विधियमाण | प्रघवा ब विचारि त विशेषण विहिता विशेषित इति यावत्‌ 1 २.६५

मनुष्यमारणे क्षिप्रं चौरखक्किल्विषं मवेत्‌ ॥ ` MINIT महत॑स्वधं गोगजेष्हयादिषु ॥ २९६ |

qed प्राजके रथपश्युभिभनुष्यश्चेन्मार्यते तदा चौैरवत्तस्य क दण्डः | GS

om

ति तत्रैवाधैसंभवात्‌ | स चेत्तमसाहसः कैरिचदभ्युपगतः । यतश्च चते `

महल्मु aged गवां प्रभावतो हस्या-

वयं तु न्रूभः--“सदहखम्‌? इत्येवमव्यत sara चैखदण्डा नाभिपरेवा अभविष्यन्‌ । = `

A च सनुष्यमारणेऽन्थस्य चैरदण्डस्यातिदेशाऽयुक्तः | सं aad we

सत्यं--यदि धमम॑शब्दा मारणेन संबध्यमानेाऽन्वथापपदयेत | न च चौरबदिलयस्या- :

aera पशनां तु दि सायां द्विता a ॥ TTY, VAT मृगपक्षिषु ॥ २९७ ॥ `

Reo मेषादिभिमाष्यलमङ्ता | [wow ` अपचितपरिमाणाः रुद्रकः! ते च केचिद्रयसः, वत्सकिशोरककलभादयः । केचि- ` ज्नातिसखभावतः, रजेडकादयः | तत्राजाबिकानां पच्च माषान्वचत्यति। परिशेषाणां गवादीनामेवायं दण्डाऽस्पपरिमाणानाम्‌ । श्भा a: एषतादयः --भ्राकारते लचण- ` त्श्च। पक्षिणा हंसश्कसारिकादयः । age काकोलृ्कश्रगालादयः । Ty शब्श्श्चतुष्पाज्जातिवचनः। | | दिंसामात्रेय दण्डमिममिच्छन्ति। नप्रकृतयानविधिदेतु aati न्त्र दण्डा ` विचारितः (२.६५) इत्यनेनैव यानपकरशं व्यवच्च्छि्नम्‌ | विचारितः समाप्तविचार इलथैः। इदानीमेतस्रकरणनिरपेत्तयुच्यत इति । एवं तु “mary महत्खधंमिविःः दस्तादिच्छेदचे भारणःमित्यधशब्दौ नेयः AANA । २९७ ॥ oo 6.

re 1

घ न्याय्यतवा्रौप्यस्य निर्दैशोऽयमित्याहुः। दिरण्य तु युक्तम्‌ । एवं तस्स. ` भवति अरसुदन्घाद्यपच्तया ठु द्र्यजाति कश्प्यंति सिद्धान्तः ॥ २६८ ॥ eT

at पुत्रथ दासथ प्रेष्यो भ्रताचसेदरः॥

भराप्ठापराषास्ताञ्याः स्यू रञ्ञ्वा TYTSA वा ॥ २९९ 3 श्र TAT BIT श्राप्रापराधा; | ‘sary’ व्यतिक्रमः नीतिभ्रंशः | स यदातैः Bal भवति तदा ताडयितव्याः | ताडनमपि रहिंसेद्युक्तम्‌। सा च “न ्दिस्वाद्भूतानीति? विषिद्धाऽपराधे निमित्ते arate

दीनां प्रतिप्रसूयते | संबन्धिशब्दाश्चैते। या यस्य भायां यस्य दासः स तेनानुशसनीयः । मागंस्थापनेपायविधिपरश्चायम्‌, न ताडनवि- ` | धरेव | तेन बाग्दण्डाद्यपि कतैन्यम्‌ । श्रपराधानुरूपेण कदाचित्ताडनम्‌। Areca कनीयान्पठितव्यः-भाता तथानुजः । स हि siver garnet: । वैमात्रयो- ` $पि Safer गुणवच्भयेष्ठतन्त्रछच | सेऽपयुन्मार्गगामी ताडनादिप्यन्तैरपायैनिवार- = ` 1. वैशुदलं drag) एतदप्युपलचणं- तथाविधानां श्डुपीडासाधनानां `

अतोऽन्यथा तु प्रहरन्‌ aT! स्याच्ौरकिल्विषम्‌ ।॥ ३०० ॥ a न्येन प्रकारेण . त्यादिषु लगुडादिभिवां चोरदण्डंप्राप्ोति। (|

ii ca ngage rent re Ee A TPN GT SENET SUS ए ण. ~ ~ corer

श्रध्यायः] ee Waele: । aS एषोऽखिेनामिरहिते दण्डपार्ष्यनिणयः ॥ ` Se स्तेनस्यातः भरवश्ष्यामि PA दण्डविनिर्णये ५ रुष Rati दर्डपारुष्यनिणये दण्डव्यवस्था । दण्डशब्दे हि ` साधनेपलच्तकतथा बिवाद्परेऽन्विताथैः | नामधेये पूर्वपदम्‌ । स्तेनस्य चैरस्व दण्ड ` मेदानतःपरं वक्ष्यासीद्युपसंहारोपन्यालाथः श्लोकः ॥ ३०१ ॥ a

परमं यत्नमातिष्ठेत्स्तेनानां निग्रहे SEN स्तेनानां निग्रहादस्य यञो UT च वधते |^

करिचत्करंणावान्‌ at dat कर्मेति मन्यमाना न saad) waeege ` स्तेननिप्रहस्तुयथैवादः प्रकम्यते! नात्र दिंसादेषोऽस्ति | प्रत्युत दष्टोपकारहेतुत्वस्स्तेन- ` ` हिंसैव श्रेयस्करी | बेदतुस्यतां च ख्यापयितुमथैवादा भूयांसः tan हि प्रायेण सार्थेवादका विध्युदेशा इति | तस्रतीलनुखरणेन वैदिकोऽयमथे इति प्रसिद्धिः 1 waa ar af : ` सपतिपत्तारो ये स्तुतिभिरतितरां प्रवर्दन्ते। ध 1 पस्मं यत्न प्रङृष्टमतिशयवत्तात्पयैमाश्रयेत्‌ । चरेश्चारयेत्‌ area चाति- = | ` प्रयतः | स्त ATT: | नियर नियभनवधबन्धनादि | एवं कृते यश्च; स्याति- ree oe वति। निरुपद्रवोऽस्य राज्ञो देशः स्तेना नाभिभवन्ति निशा दिवा तुया तत्रेति सर्वत्र. = स्थितं भवति S वधते । Ue जनपदस्तस्मिन्निवासिनश्च पुङ्षार्चौरैरनुषदरय- ` माणा वधन्ते। श्रीभिः प्रमेदमाना बह पयेन्ते देशन्वरस्था चपि निरुपद्रवं ugar ` यन्ते। ततो वध॑ते।; ३०२ | 1

मयस्य हि या दाता स पञ्यः सततं TE

ad हि वधते तस्य सदैवाभयदक्षिणम्‌ ॥ ३०३ 1 | अभयं चैरादिभ्योऽधिक्ृतेभ्यश्चासदण्डनिवारणेन ये ददाति ससवैदेवपृज्या । | भवति] स्वैरकथास्वपि राज्याच्च्युतो वनस्थोऽपि । सधं क्रतुविशेषो गवामयनादि। = `: | तदस वधते निष्प्यते। सर्वाङ्गसयुसपन्नमेवंगुखमिव्येद्वधेव इत्यनेनाहरहः सत्रफलं = ` | श्राप्नतील्य्ैः | श्च wag ary दक्षिणा नास्ति चतरत

| भ्योऽपि विशिष्टं यहक्किणादत्‌ ¦ सा च गवाश्वादि--दन्कियाविलक्रेयथेवान्सत्र- ao ^ व्यतिरेकः I] २०३ ध ane

a सवते मेषडभागो tal भवति रक्षतः oo Cae 3 अधमांदपि षड्भागो भवत्यस्य ह्रक्षतः ॥ ३०४ ॥ ८

योजनीयम्‌ । क्रियाया खोलिङ्गत्वात्‌ | षडभाग इति

(१. मेधातिथिभाष्यस्मल्लदुःता | † i [ seq: ee

यवतः प्रकाशाधज्ञादेः वथा भ्रामवासिभिः वनवासिभिश्च कताद्वमषडमागं राजा `

wad एवमधर्मादपि चौरै प्रच्छ sata: षड्भागो भवति । न केवलं स्तेने युष्यन्ते त्दर्तातो राज्ञामधमम यावच हरन्ति तेषामपि चये मावेनाधर्मोदयस्वद॑ोनापि राजानः ` संबध्यन्ते वाननिगृहुन्तः | श्रद्टदाषरंबन्धनिवारणमपि स्त्याणां eta । त॒त्राधिषतस्य शज्ञस्तदकरणायुक्तः प्रयवायः | “ag च श्रुतिपरिकरोतत्वाद्धर्मषड़मागमयुक्तम्‌ |” उक्त ४

दीनानाथग्र्रजिवादयः खन्यकरप्रदाः | परिपृेस्वधर्मपालने कानुपपत्तिः ॥ ३०४ ॥ यदधीते यचनते यददाति यदचंति॥ तस्य षड भागमाग्राजा सम्यग्भवति रक्षणात्‌ ॥ ३०५ ॥

यदुक्तं वेतः इति तस्य प्रपंचाऽयम्‌ | अण्ययनादयो धमांथेतयाऽन्यत्र ज्ञापिता प्रसिद्धखूपाश्च | ‘sre? देवगुरूणां पूजनम्‌ । तस्येति कर्मणे ऽध्ययनाहेः पदाधस्येति `

LTT कतुः पच्वकमफला-

शात्‌ षष्ठो नृपतेः, समग्रकम फलमेक्छरखस्याधिकारतः कु Tana” | पि तु सुम्य- ग््रक्षशात्त्वकमानुष्ठानात्तावन्मात्रं राज्ञः Hage इति । नान्यकृतस्य छमस्याशुभस्य = `

as | ध वा मन्यत्र गमनमू | नाकतुः फलमस्तीति स्थितम्‌ |) ३०१५ |

रक्षन्धर्भेण भूतानि राजा वध्यांश्च पातयन्‌ UI यजतेऽदरदयङञेः सहस्शतदक्षिरौः ॥ ३०६ ॥

चातयन्‌ | सहसखरश्चतदक्षिणाना पेोण्डरीकादीनां saat फलमन्वहं राजा प्रप्रोतीति ` सुतिः ॥ ३०६ न Ae ed 28 ee याऽरकषन्वल्तिमादत्ते करं ger च पार्थिवः॥ ` प्रतिभागं च दण्डं च स सद्यो नरकः ART ॥ ३०७॥

ae ८ बलिप्रभूतीनि राजग्राद्यक्रनामानि देशभेदे सूपमाणएवकवसप्रसिद्धानि | तन्न बलि

fem’: षष्ठो भागः। करो दरन्यादानम्‌ । Yea बिव्रप्यभागः। अतिभागं `

मरणिकायुपायनम्‌ ।*रालैतद्गृहाति चौरेभ्यश्च न र्ति स सद्य श्रायुः्तया-

` चरक pal ` यृहीत्वा राजमागं cat करदव्या नरकायुः्तयभयादिति seat `

तमाह सवराकस्य समग्रमलहारकम्‌ ३०८ ॥ S 4.

ध पूवस्य शेषोऽयं निन्दाथवादः । न रति seat) उपजीविता प्रजानां राजमाग- `

` प्रहणेन । एतदेव खष्टयति | बलिषडभागहारिशं तं तादशं राजनसाहुः शिष्टाः ` सखवलेाकस्य Tle: प्रजायाः समभर सलं पापं तस्य हारकं खोकर्तारम्‌ । सर्वेण ` Leo प्रजापापेन दृष्यत इलयथैः 1) ३०८ ह

। | अनवेक्षितमयादं नास्तिकः rg पकम्‌ (क : oo अरक्षितारमत्तारं ze विद्यादधोगतिम्‌ ॥ ३०९ | en ee ee मर्यादा शासरशिष्टसमाचारनिरूडा धमेन्यवस्था--साऽनवेक्तिताऽतिक्रान्ता येन । नास्ति परलोको नासि दत्तं नासति हृतमितिः नास्ति कः। प्रथम रागादिना area, ` ` नास्ति वरस्तविति विपरीतामिनिवेशः। बिलम्पति इरति धनान्यसदण्डैः प्रजानाम्‌ । = ` तत्त्ल्योऽरक्िता। तसधोगति विद्यान्नरकपतितमधेगदं विधान्नरकपवितमेवा- ee fat) पार्मतसम्‌--श्रसत्यं च दपं त्यजेत्‌" । श्न्यदुक्ल्राऽन्यत्करोवि यस्तं त्यजे ` त्तद्विषये नासीत ।। ३०.६॥ tay dept a de leet |

अधार्मिकं तरिभिन्यायैनि श्रह्णीयासखयलतः॥ `

निरोधनेन बन्धेन विविधेन वधेन च ॥ ३१० | 0 अथैवादैरेदकृस्य निग्रहविधिमिदानी प्रस्मैति। अध्ासिंकः प्रकरयच्चीरः। तं ` चिभिर्नियमनपरकारनिंगृह्णीयाश्रियच्छेच । anit fame: । निरोधनं ugh ` बन्धनागारे धरणम्‌ | घस्वत्रव रञ्जुनिगडादिमिरस्वातन्त्येत्पादनम्‌ | विविधा वधरूताडनादारभ्य शरीरनाशनात्‌ mutes: | Reeds त्रिते लब्धे चिभि- रिति क्चनमन्येषामपि नियमनघ्रकाराथां परिघरहयाथम्‌ । तेन वप्तैलसेकादयोऽपि = ` | ue परिगरृदीता भवन्ति ॥ ३१० ॥ Bos Se

निग्रहेण हिं पापानां साधूनां संग्रहेण च |

द्विजातय इवेज्यामिः पथन्ते सततं उषाः ॥ ३११ ॥ (1 ~ पापयुक्ताः पुरुषाः चापाः । तेषां निः wale: | यथाशाखवर्तिनः साधवः । = | तेषां संग्रहोऽदुबहे यथाशक्तयुपकारः। तेन प्यते विपाप्मानो भवन्ति mah | वैत्यथैवादः। अथवा पापाजुत्पत्तिरव पूतत्वम्‌ | ब्राह्मणा इव सततमिज्याभिः नित्य्महा- ` | यज्ञादिभिः॥ ३११॥ श ध । - क्षन्तव्य Tau नित्य क्षिपतां कापि णं cag ॥ बालदरद्धातुराणां च Haat हितमात्मनः ॥ २१२ ॥

oe a मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता ^ 6 [wet ne aTiaatstiseafiarfager: | aftafagerata यदि तत्पिता तन्माता |

वा रजानंक्रिपेतछुत्छयेत्‌ श्रभिशपेदरा तदा त्तमा कायां ¦! बालादीनां कायि शम एवात्मने हितं छतं भवति } कतंतनव्यमित्येतद्िधेः फक्नमेबात्मरहितम्‌ ॥ ३१२

यः क्षि मषयत्याच्चस्तेन स्वग ETT ॥

यस््वेरवयान्न क्षमते नरक तेन गच्छति ॥ ALA ॥ . `

शआातदण्ड्यमानतत्तेबन्षिभिरपिद्धिष्त अदष्टो यन्मषयति न meal तैन क्म- ` णनस्वर्भे सहौयते। कण्ड्वादित्वाद्‌ यः। महत्वं प्रप्नोति स्वगे ¦ अकेपेन तहि कमा ` ४ कतेव्या । श्रकामिनै यथाकामी श्रत Wg | यत्तु प्रभुरहमित्यभिमानेन भ Wea तेन | oe ACH प्राप्रोति APA Tew बाल्रद्धयोरपि प्रदशनाथं पूवैशेषत्वादसय ।॥ 223 । =

राजा स्तेनेन गंतन्यो YRRAA धीमता ॥ आचक्षाणेन तस्सतेयमेवंकमाऽस्मि शापि माम्‌ tl ३१४ धरविशेषपादाने gated Saat द्रष्टव्यः । तस्यैव greteat गमनविधानात्‌

। न चेदमागमनपरं विधिशाखम्‌,दण्डविधित्वात््‌ । उक्तं हि ¢ स्तेनस्यातः प्रवच््यामि | ` विधि दृण्डविनिर्थैयः' इति (३०१) । श्रतेऽलुबादो गमनस्यात्र । राजसकाशं सुवथचौरेण = ` a मुक्तकेशेन घौसता ia) ‘aah पाठान्तरस्‌। शअचक्ञारेन = ह कथयता पथि -तत्पातक्षभेर्वकमाऽ coe mama मयेयस्सुवशे हतमिति र `

` गन्तनयम्‌।

निप्रहंमेः॥ ३१४

खन्धेनादाय प्रं age’ वाऽपि खादिरम्‌ |

शक्तिं वेभयतस्तीष्ष्णामायसं दण्डमेव गा ॥ ३१९५ |

वर्यानामलुक्रमेण सुशक्लादीनाुपदेशं मन्यन्ते । वदयुक्तम्‌ । वाशब्द न समर्थिव a 1 2 - स्यात्‌ । न च ब्राह्मणस्येदं प्रायशिचित्तमिच्छन्ति। तत्मरायरिवत्ते निरूपयिष्यामः । `

श॒ दिर्नाविलंगुड एव-न युशल्ञेनाडुषक्तन्यः ॥ ३१५ |

शासनाद्वा विपेष्ताद्म स्तेनः स्तेयादिमुच्यते ध safe तु तं राना स्तेनस्यामरोति श्िदिविषम्‌ ॥ ३१६

नादि ¦ नच faraugel २

great: || ee मसि 9 तस्माल्दत्रियादीनामेष fit: | ख च धनदण्डं गृहीत्वा । यत भाइ ape = ` त्यादि at राक्ञस्तदशासनादोषापपत्तिः। न च “शासनमपि ` विहितं मेक्छोऽपि विहितः--तत्र यस्मिन्पक्ते शासने तदपेतं देषवचनम्‌ ।' पा्चिकं हिः वथा RT । न च नियवच्छरुतस्य पाक्तिकस्वं ge कल्पयितुम्‌ । तथा च सामान्येन = ` ` वसिष्ठाद्य श्राहुः-- ग्धः ahaa ऋच्छति राजानयुप्सृजन्तं सकिल्विषन्दं चेद्‌ घातयेद्‌ `

राजा Ba न दुष्यतिः । नायं विकल्पो युक्तः । कविदियं हिंसा प्रतिषिद्धा “न॒ ee ` दहिस्याद्ूतानीिःः रागादिना पुरुषाथेतया star) कचिद्विहिवा--कत्वथेत्वेन ध्या दीचितै अदप्रीषोमीयमितिः। इदं ठु शासनविमेक्तणवचने न नाम प्रविद्धं सति fri कथं न प्रतिषेधः | “न Renate” सामान्यतः प्रतिषेधो विधिविशेषमन्तरेण न . शक्यो बाधितुम्‌ । श्रथोच्यते-नैवायः प्रतिषेधस्य विषयः, कर्माथैत्वात्‌ । कथं धुन रन्तरेण निधिं कर्मता शक्याऽवगन्तुम्‌ । लोकत इति चेन्लौकिकी safes) कथं तष्टं ` प्रतिषेधस्तत्राबतरेत्‌ । नलु प्रधाने प्रदृत्तिनिरूप्यताम्‌ । यदि तावद्वेदिकी प्रबर्तिसतस्तदङ्े ` . दहिक्लायामपि तत एव । एका हि प्रडृत्तिरद्ख्रधानयोः भथ कलिप्साते,ङ्खऽपि | wae: सुतरां तर्हिं ad ज्लौकिको। जीविकार्था प्रजापालनाधिकार- = ` ` नियमा न वेधः। तेनेयमङ्गस्थापि er येनतुस्यत्वास्रपिषेधविषयः | न च ` लौकिकमस्या नियतमङ्गत्म्‌ । ने हिंसामन्तरेण प्रजापाल्लनमशक्यम्‌, निरोधादिनाऽपि ` शक्यत्वात्‌ | नैष नियमः । एकरूपा ऽङ्गप्धानयेः प्रडृत्तिरिति स्यान्नभ्रीषोमीययेारनेन = ` ` विशेषः स्यात्‌ । रते लिप्सालक्यःऽपि प्रधाने$ङ्गं विधिल्क्तणमभ्युपेतव्यम्‌ । न चैष ` दिंसाविधिलक्तणा शक्याऽभ्युपगन्तुं eer कार्यस्य च लौकिकलवात्पालनस्य हिंसा- ` ie ae) श्रथ विधिलचथा पोाडशिग्रहवद्विकरिपदुमहति शासनवचनेन प्रतिषिद्धा! BAT मन्यन्ते। द्वे एते वाक्ये। शासनादिति daw शुद्धिरुच्ये, owe गक्ञस्तदशासने देषः । तत्र यदि राजाऽशासनदषमात्मन्यङ्गद्त्य रंचेन्मुच्येतैवैनसः। = ` ad बाह्मणस्यापि सखयमागतस्य वधः शुद्धि्ेतुः--"लक््यं शखश्रतामितिः वचनात्‌ (Ago. Ve | व

११७३) । “न शारीरे तरा्मणदण्डः इति ( गौतम सू १२।४६ ) राजा यदि |

ae ` प्रतिषेधातिक्रमे इन्यादूत्रामणः Baga

सशासित्वा सुशलादिमिरदस्वा । स्तेनस्य यत्पापं तेन युज्यते ॥ ३१६

^ अन्नादे र. णहा माष्टि Tat मा्याऽपचारिणी । TU शिष्यश्च याञ्यरच स्तेना राजनि किल्विषम्‌ ॥ 2201 प्रन्नमत्तीत्यन्नादः | YUST ब्रह्महा | तदीयमन्न' यो ys तस्मिंस्तद्नद्यहलयापापं

| माषं निरस्यति श्लेषयतिः। gar मलिन बद्धघुदके aed aad sade!

द. मेधातिधिभाष्यसमलङ्कुता । ` [अश्मः

मत्यम्‌ SANSA | तस्य तत्पाषयुत्पयते | ब्हमणो श्लेषः WaT!

भार्यापचारिसी

४ गश!

जारिशौ -स चेत्तमते | ग्रत्रापि भुंरत्पद्यते पापं, तस्या अरपैति। ` याज्यश्च शिष्यः सू्याभ्युदितादिभिरपराध्य रारौ क्ममणे तत्पापं

ध प्रच्िपति | एवं याज्यो याजक । सऽपि गुरुरेवेयतेा याजक्ग्रहशं न RA], एर्व `

ध a | | दौरे cat

-न चेद्राज्ञा aed) याज्योऽपि कर्मणि प्रवृत्ते विधिमपक्रामति der `

जकवचने नावतिष्ठते रदा gen, न पुनस्त ताडनादि शिष्यवत्कसैन्यम्‌ । श्न्नादादिषु `

सर्वेष्वन्यत्र बिधिरस्तीति न बुद्धिः । श्रत ऽथेवादे ऽयम्‌ ॥ ३१७ ॥

“ राजभिष्रतदण्डास्तु कला पापानि मानवाः ॥

। निमलाः स्वगंमायान्ति सन्तः सुकृतिने यथा ॥ ३१८ ॥ यदुक्तं पापकारिणा निमे कमंकृते। रच्यन्त इति तत्ुटयति। चुतो विनि- `

पारितः दण्डा ast cata कत्वा पापानि san राजनिगरदेए निर्मला `

निरतपापा भवन्ति । rama च पापे यदेषां खगराहकं कर्म तेन खर्म प्राप्नुवन्ति} `

मद्धि पपं शुद्धस्य कमणः फलस्य प्रतिबन्धकम्‌ । सुकृतिने नित्यं gaa ` कारिणः । यथा सन्त! षाभिकासद्वत्‌ । सतामधमें saree ung निग्रहणेन = `

१ विनाशिव इति प्राकूप्रध्वंसामाव्योर्विशेषः | भानवयहणान प्रकरणाचौसणामेव

दण्डशब्दरतु शारीरनिथहविषयो न दि प्रकरणमतिक्रामति। धनदण्डो दि cad: | oO

त्तिहि खा ter: । शारीरे तु avd दण्ड्यमानाथेता न शक्यते निहोतम्‌। ARTA

हि तदुद्टयुपादेयं राजैव स्वराय करशर्कादिश्त्या उपादीयन्ते | शतः सुतरां रक्तोपयो- ` गित्वे दिखाया न दिखमानाथेतासिद्धिः। कथं वा हिखया विना न र्तानिवत्तियैदि ` ९.८ ce वावदेवमथं fad पुनरकायेमावतैयिष्यते तश्जिरोधनादिनापि शक्यते नियन्तुम्‌ । अथ ^

eS तस्मा्छरैरदण्ड पापान्युक्तिन धनदण्ड इति f age ere a ` तथाच महापातकिनां हृवसर्बस्वानाम्ु प्रवेशितदण्डानं सैव्यवहारपरिहारामङ्कनै

aS न्‌निगृहीवन्दष्ट भयादन्ये न प्रवतैयिष्यन्त इति धनदण्डेनापि शक्यते दुःखयितुम्‌ ! # न्यमानेष्वपि सदसशः प्रवतेन्ते | तस्मादियं हिंसा स्ता सती हिस्यमानसंस्कार | : eo

co ध re न द । भत्र च स्वयमागतस्य नानीतस्य विशेषो यः स्वेन एवं विशेषो wag) इदं तु | सवे ae cc शारीरदण्डविषयम्‌ ॥ ३१८ ॥ a 1

यस्तु Wey घटं कूपाद्धरेद्धि'याचच यः प्रपाम्‌ | दण्डं प्राप्तुयान्पार्षं तच्च तस्मिन्सपाहरेत्‌ ॥ २१९

प्रपिबन्त्यस्यामिति चपा जल्लाधारस्थातं उद्धवजलनिषान वा) माषस्य जाति after । सा मरुजाङ्गलानूपभेदाद्‌ द्रव्या । ` तच्च रज्ज्वादि समहरेहु यात्तस्मिन्‌ स्थाने, न राजनि ॥ २१८६ ॥

धान्यं दज्ञभ्यः म्भेभ्ये इरताऽभ्यपिकं वधः ॥ शेषऽप्ये दशगुणं दाप्यस्तस्य च तद्धनम्‌ ॥ ३२०

कु भशब्दः परिमाणविशेषे वतेते न घटमात्रे । कचिद्धिंशतिप्रस्थन्कविदद्राविश- ` दिरिति देशभदाद्वाबस्या ¦ दशभ्योऽधिकं हरतो वधविधिरुक्ार्थोऽलुवंधादिना = । नियम्यते । शेषेषु दशसु प्राक्त एकादशगुयो दण्डः । तस्य च तद्धनमिति सर्ब ` स्तेये येभ्यम्‌ । ध्यान्यं ्ोदियवादिसप्तदशानीवि स्मर्यते ॥ ३२० ५. 1

pee oes तथा षरिममेयानां शतादभ्यधिके वधः ॥ ae सुवणरनतादीनायुत्तमानां च वाससाम्‌ 1 ३२१ ॥

ee सवानि) घृतादीनां ae र ५ Pa og द्रवाणां प्रस्थादिमेयताऽस्तोति कठिनानां परिमेयता भवतीति तदर्थमाह सुवण- ` = रजतादौीनाम । अदियहणादेव रजते wed पुनरूपादानानतुस्य्रहणाथास्रबाल्दीनि ` ee gee, नतु ताम्नजञोहादीनि | वेषा शतादृष्ने हरणे वधः। ध, क क्षि पुनरेतच्छतं gatarga कर्षाणासेव कार्षापयानां वा । = 4. pod कचिदाहुः पलानामिति | न त्वत्र विशेषे देतुरस्ति | तस्माद्यस्मिन्देशे धरिममानकान्ञ CS १... & चया संख्यया व्यवहारः--शतमिदं gale कचित्तोलके कचिस्पक्ेषु--यथादेशे ` ५ | च्यवस्था। 1 as ee

। उत्तमानां च वासां कौशेयप्टरादीनामिति। शतादभ्यधिक्षे वथः इत्य. ६ ye: | अत्रापि शाटकयुगमेकमिति संख्यायते! पुष्पपटाद्यपवबरंणं खेकमेवेति 1 o ‘ag च सुवयेरजवादीनामित्येव सिद्धे परिमेयमरहयमनथैकम्‌ । ” ¢ नानथेकम्‌ कपुरागुरकस्तूरिकादीना महार्बायां sear |

व eS tea tent eee

धरणं ‘afta gat | तेन मीयन्ते aftisaed वानि च रिस

म

ee can मेधातिथिमाष्यसमलङ्कुवा | [ अष्टमः श्रादिपरहणद्धि वैजसानि gard, निष्कादिपरिमाणव्यपदेश्यानि वा, न fy: :

` कपूरादीनां कषोदिव्यपदेशोाऽसि | थयपि घुवयैवद्रजतेऽपि wader तथापि प्रायधित्त- व भेददण्डमेदाऽपि युक्तो विषमसमीकरणस्यान्याय्यत्यात्‌ ; श्रता यावट्सुवशैगतस्य `

aoe मूर्यं तावति Set गुदीते बधः | कपूरादीनां | पलानामेव Taste |) ३२१

पशाशतस्त्वभ्यधिके हस्तच्छेदनपिष्यते

TT ARIAT मूल्यादण्डं यकस्पयेत्‌ || ३२२

° देति | नापह्तमेव get देयम्‌ । कवित्तल्नातीयं वैव प्राप्यते | wat रूपकेधान्यादिना वा विनिमेयम्‌ ।। ३२२ | ध

क

पुरषाणां लीनानां नारीणां च asa:

युख्यानां चैव carat हरणे वधमतंति ॥ ३२३ ॥ ete eget oar विधादिगुणयोगिनः कुलीनाः नारीणां च विशेषता ques ` | भाग्यसयन्नानामित्यथैः। चशब्दासछुलीनानासित्येव teeter नारीणां विशेषणानि । ` | ५ सुख्यानि उत्तमानि रत्नानि वज्रवैडूयपररकतप्रभूतीनि ee er .

we wale सुवेशततुल्यानीत्यपेक्यम्‌ | अन्यथेत्तमल्वमापेक्िकमिति दण्डा न॒ ` ब्ववतिष्ठेत। : 2 वधमर्हति । ब्रहुबन्धायपेक्चया सर्वत्र वध्यरथो योजनीयः | श्रङ््तीनानामवशिष्टानामसुस्यानां च "रोषे लेकादशगुणः इत्येव 1) ३२३

a o ARAL हरणे शज्ञणपाषधस्य च ॥ 1 ८ कालमासाच RT च दण्ड राजा THAT ॥ ३२४

| महापशवो हसत्यश्वादयः | तेषां हरणे काल्तकायपिन्ना दण्डप्रक्लप्तिः | es me नलु च Vag कालाधपेकोक्ता | तथाच कालदेशवयःशक्ती रिचन्तयेहण्डकरमं ae

सत्यम्‌ । विज्ञाते "दण्डस्वरूपे न्यूनाधिकभपरेऽनुबन्धायपेच्तः। यथा वधविधै es ताडनमारणादिकस्पनाऽवेच्या । इदहाव्यन्तविक्षत्तणे दण्डः । तथा हि विंशतिपोऽषि ` ` खङ्गः शत्रोरु्यतशक्षस्य afar यदि feed तेन कार्यातिशयेन तेन च कालेन मारणं १ os

श meet: | ^ Rod क्भ्यते। अनन्यथा स एवैकः MST दण्डविधौ पठितव्यः स्यात्‌ । तस्माद्कतन्यमिदम्‌ | विग्रहकालेऽश्वादीनां राज्यापेत्तो दण्डः! gata राजेपयागिनां कदाचित्तमा कदा- चिन्महान्दण्डः। गेमदहिष्यादीनां तु प्रजासेत्रन्धिनां न राज्ञा चन्तव्यम्‌ | करार्यच न ` यद्ादिभिः कतेवय तदष्यपेयम्‌ | विग्रहोऽपि यदि पर्वतादि भवति यत्र नातीवाश्वैः ` | oo is प्रयोजन भवस्येव दण्डहासः | | | | | र ap ae a. कालमासाद्य AeA निरूप्य AUS कल्पयेत्‌ | स एवात्र मवति न नः. a (MTS ॥ ३२४ ॥ 1

गोषु बह्यणसंस्थासु खरिकायाथ भेदने पशनां हरणे चैव सः कर्योऽपंपादिकः ॥ ३२५ |

ब्राह्म

पशूनां चाजैडकादीनाम्‌ । बहुवचने सर्वत्रानिवकितम्‌ । सद्यसत्तयादविचायं

पादस्याधमधपादम्‌, दकः । तच्च संभवति यदि पादाध fat ` तेनाधपादलेदनं कतेव्यमिति वाक्याथेः।

त्न्धसंभवे क्ुतोऽभ्याहारः । ३२५ |

सूत्रकापासकिण्वानां गोपयस्य गुडस्य च

दधः क्षीरस्य तक्रस्य पानीयध्य तृणस्य च ॥ ३२६ ॥ . वेणैदलमाण्डानां वणानां तथैव च a म्रणयानां च इर्णे मदा भस्मन एव च ॥ ३२७॥ : मस्यानां पक्षिणां चैव तैलस्य च घृतस्य च ॥ भरस्य मधुनश्चैव यच्चान्यत्पशचुसंभवभ्‌ ॥ २२८ ॥

| .. अन्येषां चेवमादीनामद्यानामोदनस्य च ॥

पक (नानां च सर्वेषां तन्मूल्यादद्िगुणा दमः ॥ २२९ |

सस्या त्राह्म्ाश्रिवा बह्यणस्वामिकाः | तासां हस्णे । ष्ये wat ।

खरिका यया गोरथकतेत्राद aad बल्लीवदैः। भेदने बाह्ममानायाः प्रतोदेन

पीडोत्पादनें ध pe a ` भेदने? वादाना्पलन्तथा्थः व्याचन्तते पूर्वे; ward बाहयन्दुःखयति । waa

` वाहने एवायं दण्ड इत्यन्ये पठन्ति | ee eee eA तु पादस्य पश्चाद्धागं eT { अरिको खरिकति याप्रसिद्धाप्रलला- यनशील्ला at पाललाऽन्यो at मिन्दन्नधंपादिकः काय न अन्ये तधिकरशस्प्रमीं मत्वा गेसंस्थदश्यादीन्यध्याहरन्ति | तदयुक्तम्‌ । श्रलपद- a ae

२१९० | सेधारिथिमाष्वखमलकुवा। ` [ wea: fs aaquiants | लवणानि संघवविदलवणादीनि। यच्चान्यत्पशुसंभवमामि षादि, शन्येषामपृथमेदकादीनाम्‌ ¦ श्ादिशब्दः प्रकारे ; प्रकारः सादृश्यं तुल्यता `

सहशकायकरणोपयोगादिह्पा । तथा च सर्विर्मण्डेजुखण्डशकंराकिलावङू्चिकाद्या ` श्रपुपा गृह्यन्ते! पश्र राङ्कवाजिनाद्यपीच्छन्ति केचित्‌ । दटिथरहणासकृतिर्विकर-

मयं वासोऽपि गृदयवे । नलिकादीनां सत्यपि gave पशुसंमवत्व उत्तम्ादुत्तमानां चैत्यस्यापवादविषयः |

| ्रकृत्यन्तरे तैलशब्ड Agari, न eae एव | तेनातसीप्ियङ्ुप्ाङ्लतैला- इयोाऽपि गृह्यन्ते ॥ ३२६-२२६॥ :

पुष्पेषु हरिते धान्ये गुरमद्स्लीनगेषु च | अन्येष्वपरिपृतेषु दण्डः स्यात्पञ्चकृष्णलः ॥ ३३० ॥

नवमालिकादोनि पुष्पाणि | हरितं धान्य Sal अपक्रम्‌ । ANT Ta

रूपस्य संभवाटुत्तरश्लोके धान्यव्रहणसेवाङ्ृष्यते | गुल्मदीनां हि सत्यपि पलाशे 4.3 oe व्यामिश्रसे पुष्पाणां च परिपृतव्यवहारः | सप्तमी हरणापे्ता | तत्त पूर्वस्मादटुवतैते |

भ्र पञ्चक्रूऽणलेा दण्डः । SUE नानाद्रन्यजाः । अस्पखमहच्वप्रयोजना- ` at | सुबणेस्येति GT ३३० |

परिपूतेषु धान्येषु WSnsy च ॥ निरन्वये शतं दण्डः सान्वयेऽधंशतं दमः ॥ ३३१ |

॥ दिकव्चनम्‌ तद्यन्न a क्रियते तत्चिरन्वयसू | साहसप्रकारत्वादधिको दण्डः अन्वये । : co oe सह सान्वयः es : . श्रथवा

विरपि । यच्चोभयोपादाने ew: चोरस्य चेति तदुदादराथैम्‌ । एवं सचदणेन सूत्र- `

५ न्येष्वपरिपूतेष्‌ ॥ वबहबचनात्परिपवनस्य च धान्येष्वैव gamete

सलमिचुदरात्तादि। निरन्वये gaged | न्वयोऽलुनयः, स्वामिनः प्रीत्यादिप्र- ` : SS योगः--'य्वदीय' तन्मदीयमेतेत्यनया बुद्ध्याऽहं प्रृत्तः--न चेदेव" aTE aa `

रन्वये यन्‌ सह कश्िदपि संबन्धो नास्त्यकथामवासादिः | ततः . ates

ध श शतं दण्ड्यः | भथा भनारकतं निरन्वयसू । सति तु cad खभयापराधादल्पो दण्डः। =

ee

wag atone’ दण्डः । ततर हि परिएयन्ते!। गृहस्थेषु ॒स्तेकादशगुणः ` प्रागु क्तेः (३२०) 1 ३३१ ॥ eB pale

स्यात्साहसं त्वन्वयवलसमं कमे यक्तम्‌ ॥ निरन्वयं भवेस्स्तेयं हूत्वापन्ययते च यत्‌ ॥ ३३२

परद्रन्यापहरणं रूतेययुच्यते । Taare चास्यैव कता स्तेनः? | इहतु ` विशेषेणाय' व्यवहार इष्यते तदर्थोऽय' शोकः । न परदरन्यादानमात्रं स्तेयम्‌ ! ` ऋणादाननिक्तेपादिष्वपि स्तेयदण्डप्रसङ्गात्‌। Maas दण्डभेदाथ | ५ कम यत्क्रुतं परपीडाक' वखीत्पाटनभ्रिदादद्रन्यापहर्णादि। श्रग्निदाहे ` यथपि द्रन्यापहरणं afta तथापि चौयमेव रहसि करणादपहववाच्च मन्यन्ते । चौर्ये दि ` द्रज्यविशेषाश्रयो दण्डः | सोत्तर न स्यात्‌ । एवमथेमेव स्तेयप्रकरणोत्कष॑णम्‌ । असभ ` a कमति करमग्रहणादद्रभ्यापहारादन्यदप्येवं कृतमयुक्तं साहसमेव । “कस्तर्दभधिदाहादाव न प्रसभं कृते दण्डः” | कंटकष्चुद्धौ बद्यामः ( € । २५६ ); अरत एव सन्धिच्छेरेऽलयपि ` TUNITY कण्टकशद्धौ दण्डमामनन्ति | era स्तेय एवावद्यत्‌ || ३३२ ee.

यस्त्वेतान्युपक्छप्नानि द्रव्यालि Bata: ॥ ` त रत दण्डयेद्राजा यश्चामिनि Ae ॥ ३३३

` रुतानि सत्रादीन्युषक्लप्तानि प्रयासन्नदानोपमेगादिकायैकालानि । अथवा = Seat कृतसाम्याधानानि ' यथा तदैव सूत्रं तन्तुवायदस्ते वायनार्थं दत्तं किंचिद्वि- शणीक्रियते किचिःपरितस्यैते--एवं दधि मन्थनमरिवशककीरादिसस्छतं चीरं घृतमिलादि ५ संस्कारः| तत्र श्चतेदण्डः। oe श्राययमिति पाठे प्रथमसाहस | | ५

ध श्र गिनिगृहात्‌ परिगृहीतं शालाधिहातरेत्यादिकम्‌--हेमन्ते वा शीतार्दिता es ` दरिद्राणामप्रणोतमप्यग्नेरपकत्पनं पाककालः शीतादिनिदरच्यर्थं ar तापनकषालः । प्रचि. . eee शेषेणायमननेदण्डः खस्पस्व वहेरुपक्तषस्यादुपकल्स्व च। == ` सत्यपि सूत्रादिदण्डे श्रादिप्रहणे नाग्नेस्वन्मूस्यादि संभवति, कऋयविक्रयन्यवहारा- ` प्रसिद्धः| यावता वेन्धनेनाभ्भिरपहतपरिमाण उत्पद्यते यावतीमिर्दक्तिणामिसतन्भूरया- = ` दद्धिशुणो दण्डः संभवति शक्यते च व्यपदेष्टुम्‌ | तुष्‌ त्पत्त्च स्वामिनः स्थितैव ! `

। भ्रतञेताभिहरणे चावसपुनराधाने गच्छति प्रायशिचत्तष्टौ च तावदभ्भिमते दातव्यः । अतो. ` । पयमरण्डः शालप्रणीताभ्िविषय एव खल्पल्ात्‌। तरेतायां तु तन्मूसयदृद्रिुय इि। ` | तथा च (ुलभेष्बधिकारनि्ृत्तिमङ्र्बरु यागाङ्गद्रव्येष्वपहियमाशेषु कुशकरकाग्निहोत्र- = ` । द्ल्थाण्यपहरतेङग्ेदः स्यात्‌ इति शङ्खः! श्रग्निषु तु हतेष्वधिकार एव Rada | म oe न तत्र कथं महान्‌ दण्डो न स्यात्‌ ॥ ३३३ ॥ =

| eR मेधातिथिभाष्यलमलङ्कता । ER येन येन यथाङ्धेन स्तेने Ty विचेष्टते

तत्तदेव हरेत्तस्य प्रत्यदेशायन्पाथिवः ॥ ३३४ ॥ i.

aR sates eos: | यो धनेन दण्डितऽपि न मार्गेऽववि्ठते तस्य frag. `

` रंण्डितस्यानवतिष्ठमानस्य दरन्यजाविषरिमाखानपेक्तः सन्धिच्डेदायनपेचचश्चौर्यक्रियामान्ना- ।

` श्रितो $ङ्गच्ेदः | यस्य यस्याङ्गस्य बल्लमाश्रिव्यावतिष्ठते स्वेनश्चौयं प्रवसते तत्तदस्य इरेच्छिन्यात्‌ । यथा करिचत्पादबलमाभित्यावष्टभ्य पलायते ‘a मामनुगं तं कश्चिदपि

` शक्तोतीति' तस्य पदच्छेदः । अन्यः (सधिभेदज्ञोऽहं" त॑स्य हस्तच्छेदः । श्रत्यादेशाय . प्रविरूपफलदशेनाय । स्वावष्ट॑मेन सामिमानं सक्रोधं ares न्यक्षरणं बा प्रत्यादेशः, `

घ एवं करोति तस्य तस्यामेवं Rafa व्याख्यापनं श्रत्यादेशः' 1) ३३४ ॥

पिताऽऽचायेः सुहृन्माता भाया पत्रः पुरोहितः ॥

नादण्ड्यो नाम राज्ञोऽस्ति यः स्वधर्मे न तिष्ठति ॥ ३३५ ॥ भायां पुत्रः खका वदुः, seat शरीरं--क्षः पुनरात्मना दण्डः । प्रायश्चित्त. wy कपोधनदानादिविवक्िम्‌ । विचलित at खकात्‌ at a: स्वधर्मान्ना्ुतिष्ठति स स्व दण्ड्यः।। ३३५॥ छि क ; काषाप्णं भवेहण्ल्यो यत्रान्धः HHI ज

तत्र राजा भवेदण्ड्यः सदृश्लमिति धारणा ॥ ३३६ ॥ a SPRATT जन; सामान्यपुरषो यो नातिगुणसंयुक्तः। तस्य यन्न यस्मिन्नपराषे ` यावान्‌ दण्डस्तत्वहखगुखो राज्ञः । काषपणप्रदशस्य दण्डपरिमाणोपल्तयाथैत्वात्‌ इशथैस्वात्‌ दण्डस्य । तस्य चात्मानमनियम्य परो नियन्तुं न शक्यत इति युक्तं ` ` ` प्रत्वपराभे राज्ञो दण्डार्हतवम्‌ । महाधनत्वादह्पं दण्डं न विगणयेत्‌ । राजाधिज्कतानां ` मन्त्रपुरोद्ादीनामनयैव कल्पनया न्यूनाधिकमावः | ` ae धनदण्डश्च ब्रामणेभ्योऽपसु प्रवेशनेन वर्णाय वा। यते वच्यति राजञा दण्डधरो ` हि सः' ( € । २४५) 1 ३३६। : अष्टपाचं तु शूद्रस्य स्तेये भवति किलिषमू 9 Nett ठु वैश्यस्य afar च ॥ २३७ ॥ ब्राह्मणस्य चतुःषष्टिः एए वाऽपि शतं भ त्‌ ॥

ध द्विगुणा का चतुषष्टिस्तदोषगुणविद्धि सः ॥ २३८ ॥ ~ तहौोषगुणविद्धि स इति हेलभिधानाद्विुषां दण्डोऽयम्‌ । oe a ae

1)

ड

परविषयाश्रयानुपपत्तेः। कौ

मध्याः eee समुस्प्रति oe १ oe यत्र खलजन एकं कार्षापणं दाप्यते तत्र विद्वान्‌ शूद्रोषटयुणम्‌ । wef: ay सभ्यते | यत्कि

छ्शतमष्टविशं वा शतमिति । तस्य हि

बरह्मणे तु दण्डविधौ न galt WaT

प्रतचनसपदेषटूतवं वाधिकं च--यतो रक्ता तता भवेत्‌ । प्राकृतजनस्य तियक्प्र्यस्य =

` कोऽपराधः । wget गुण्दषानमिन्ञा wa प्रवतैन्ते। विद्वानपि तथैववचेद्र्तबव इन्त इतं जगत्‌, दतीयस्व रिक्षिदुरभावात्‌ | तदुक्तं “द्रौ लोकविश्रुतौ राजा ब्रह्मणश्च =

` बहुश्रुतः" इति । राज्ञः ga दण्डायिक्यभनेन व्राह्मणस्य | छ ५ विधि दण्डेऽनवखाश्चणाद्यं ` ma’ वेति। न च विकल्पे युक्तो व्यवरथाहेतुत्वामावात्त | gets विकस्पस्य = ` Ty राजा geass चतुःषष्टि महदीष्यवि । यदि परमदृष्टाथेों दण्डा विकट इपप्येत--न चादृष्टायोऽचमिल्युक्तम्‌ । तथा चगैतमः-- (१२। १७ ) “विदुषो ऽतिक्रमदण्डभूयस्त्वम्‌? इत्याह । तस्मादनवस्वा बिधि ` व्याहन्ति। न च गुणापेत्तो विकल्पे युक्तो नष्टदिरलाकेनेव सिद्धत्वात्‌ । waa च्चात्र विध्यवगतिः। स चाधिक््यविधै ज्लन्पाल्वन इति न यथाश्रुतपरिकल्पने विक- es eg समर्थः ।॥ ३३५-३द८॥ `

्राधिक्यमात्राविधिश्चायं न यथाश्रतसं

वानस्पत्य Fons दावंगन्यथ' तथेव च ॥ तृणं च गेभ्ये ्रासाथवस्तेयं सदुरब्रवीत्‌ ॥ ३३९ |

धनस्य एव वानस्पत्यं Ta: । स्वाथे प्रत्ययः । गुखाय गृधयमाणमस्तेयं oe | ्व॑शांङ्करादि। gerne वनघतीनामन्वद्विससस्यादि । सूत्रादिगणेऽमरासाथ मूह्णफ- =

Mew दण्डच््तः। = ` : oe RATA mariana । बअ्लोणदृत्तेरपि कथं चिल्ातलौर्यस्य स्मृत्यन्तर- = ` ` दशैनान्वापरि्तेश्च दण्डः। तथा च गौतमः ( १२ । २८ ) “gfe खवदाददीत = ` ` फलानि चापरिटत्तानाम्‌ इति । ee Eg ee ` दावग्न्ययसू-घ्राहिाग्नेरसंनिदिते वनस्पवाबुद्रास्यग्नै वद्धारणार्थं काष्ठमदेषं ` 4 a ` पाक्ञारीवां समिषो saeenq । argue च मामे कथं स्यादित्यादिति यदि ५

| fay पापं तद्ेवयुच्यते | भष्टसिर्वाऽऽपाद्यत भरादन्यते गुण्यत इति ` ५ यावत्‌ । उभयथाऽप्य्टगुणस्य वाचकोडष्पाद्यशब्दः | wa तदेव द्विगुणं वैश्यस्य। =

स हि साक्तादध्ययनज्ञानयेरधिद्ृतः | शूद्रस्तु कथंचिदुत्ाह्यणापाश्रिततत्छङ्कत्या fra ` दपि ज्ञास्यवि। कत्रियस्तु रक्ञाधिकारदेषेण समाने विद्रे ताऽप द्विरुणं दण्ड्यते । `

1 ` मेधातिथिभाष्यखमलङ्कता ae `

तशं च tren) वाद्ये चतुर्थी । agua? देष एव । येतु ` mama गक्षाममिसंबन्धमिच्छन्ति तेषां गोभ्य इति नेपपश्चते। षष्ठी हित युक्ता | ३३६ ॥ | tee Oe

याऽ्दत्तादाथिने इस्तं दिते ब्राह्मणो धनम्‌ ॥ याजनाध्यापनेनापि यथा स्तेनस्तथेव BL ३४० ॥

अतिषशोाऽयम्‌ | यो बाद्यषश्चौरलुष्जीवति स चौरवदण्ड्यः। याजनाध्याप- नेनापि । aft: क्रियान्तरसूचकः | तेन प्रतिर हपरीत्याक्शयादि gaa) क्त्रियादीना- मन्यथैव टत्तिः वातादि | खकर्मणा चेारधने gga) ब्राह्मणथ्रहणं तु मया किल Hania’ याजयतादत्यभिमाननिवृ्त्यथम्‌ | श्रदत्तमादतते गृहातीयदत्ताद्‌ाथी ar: 1 हि इक्किथासु ततंबन्धादेव चौरनिप्रहः 1 ३४० ॥

प्सेत लब्धुमिच्छेत्‌ | अगृहीतास्पि

दिजोऽ्ध्वगः क्षीणषततिद्राविक्षू दरे च मूके ॥ ददानः AMA दण्डं दातुमहेति ॥ २४१

ae द्विजग्रहणं शूदरप्रतिषेषाथम्‌ | ध्वगे नैक्यामवासी | तत्रापि क्षीणवृत्तिः तीण ` Hales . 4 पथ्योदनः | द्राविक्ष दण्ड | HAR | प्रदशैनाथं चेतत्‌ | परिमिवहरीकत्कमुद्रादिश- ` मीधान्यानाम्‌। तथा च “'शसीत्रपुसयुग्यवासेषु च नाप्रतिषेष'? eft wart) ` 8 परस्षेचाहपरकीयसखानादित्यथं --परिव्रतादपि । ३४१ ॥ ae

प्रसंदितानां संदाता संदितानां च मोक्षकः ॥ ॥ दासाश्वरथहतां च पाठः स्याचचोरकिख्विषम्‌ । ३४२ ae pat वियुक्तन््लादिनन्थना सुस्तादियवभूयिष्ठेषु विजनेषु वान्ते | तत- ८ श्चे्निद्रायति स्वामिनि पाले वा करिचत्सन्दानवतः कुर्यात्‌ खक्लीनक्बन्धादिना--नूलं ` निनीषस्यसावितति शङ्कया--चैरवदण्ड्यः | यस्तु स्वामिगृषच्यतं यूथशरंशागतं वा रक्निट्‌- `

मेव वा बभ्नीयान्न तस्य दोषः | एवं गवादीनामपि ae दामादिसंजनने एष एव दमः। `

येच संदिताः पादस्थश्ङ्लादिना तेषां Grea) दासश्च रहसि प्रोत्साह्य भक्तः `

' दासरादीनपदरति “रहं ते ag ददामि किमेतं भजसे' इति। gaat हरणे कव ` a: धुरषाणामियतरः (३२३) | अनेन दालानासुच्यते । यथा ada कलीनणुक्तमेव- ` मत्रापि teeta नयनं हणं न कर्वव्यस्‌--तत्र प्रवलादिना Shaw af | अश्वरथ हतंति। erat रथानां च | महापशूनामित्यत्र ( ३२५ ) usd fate, इमे तु

` भध्यायः] ध | मनुस्मृति a २९५

जनपदानाम्‌ । तत्र राजेच्छया दण्डः, इह तु नियतो बधः । यद्यपि बहवश्चारदण्डा- ` स्तथापि स्षयन्तरे oe क

षंदिप्रा्हास्तथा वाजिङ्कखराणां च हारिणः । प्रसद्य घातिनश्चेव शूलमारापयेन्नरान्‌ ` oe

इति। gene सामान्यते Ga dacquaey (३३४) "तत्तदेव हरेदिति । weber `

शक्तो रथ इति सामान्य" मन्यन्ते-्रदशनाचाश्वगेरथादीनाम्‌ | तत्र केवलानामश्वानां = `

स्थस्य च दण्डरिचन्त्यः । स्छयन्तरे केवलानामश्वानां चैरदण्डस्येक्तस्वात्‌ रथयुक्तानामपि

: | सिद्ध | ये तु प्रोत्साह्य सुयम हरणः मन्यन्ते तषमश्ररथश श्न रथक्षाय्‌ ल्रद्यके--रथ- । ot ae कतति । तच्च सवंशिहप्यथेम्‌ । शिस्पिनां ead चैरदण्डः | श्रश्चानामपि प्रोत्साहनं ` वडवादरशैनेन ॥ ३४२ ॥ `": ;

। णेोपसंदहराऽयम्‌ ॥३४३॥

यशोऽस्थिन्परःप्तुयाह्ोक परत्य चारुत्तप < प || ३४३

_ ८.५ rR यावजोवम्‌-ेत्य शरतन्चानुत्तस सवर्गाय

` रन्द्र स्थानमभिपरप्छुयश्चरचाक्षयमन्ययम्‌ ॥ नेषिक्षेत AULT राजा साहसिकं नरम्‌ ॥ २४४ । wer बलं, तेन वतैते सहरि

सकलजनखाधुवदेा = | सुखेमभू.त इति । प्रकरः

^ सेकः । दष्टादष्टेषानपरिगणय्य aaa

स्तेयहिसासंग्रहणादिपरपीडाकरषु वतमानः प्रकाशं पुरुषः साहसिकः । दुक्तं ` “स्वात्साहसमितिः (३३२) । न स्तेयादिभ्यः पदार्थान्तरं साहसं, किन्तु seer ` णात्‌ तान्येव "साहसानि भवन्ति ! यदप्यभिदाहवस्षपाटनादि तदपि द्रन्यनाशास्मक- = `

व्वात्सद्धमेवेति ¦ वस्य निग्रहात्‌ Arteta न विलंबे चणमपि--यदा गृदीतस्तदैव aus निग्रहीतन्यः। इन्द्रस्वामिकं स्थानं खगांख्यगैन्द्र तदाभिपरुख्येन प्रप्तुमिच्छन्‌। =

Saat खमेव राञ्यपदमैनद्रमिवेच्छ्विचालित्वलामान्यम्‌ । निधाह्यनिषहेय हि प्रता `

पालुम्रदा्या प्रजा भ्रनुप्रवतेन्ते । तदुक्तं लमुद्मिव सिन्धवः? इति। यशोऽष्चयम- `

न व्ययं च' द्व विशेष्ये द्रे विशेषणे - स्थानमव्ययं यभोऽत्तयमिति। श्रथोभयेनापि यशो विशिष्यते--क्षयेत मात्राप्वयः. यये निरन्बयदिनाशः | उभयमपि तन्नास्ति ८

न मलिनीभवति यशो न कदाचिद्विच््छिद्यते! भूताथैवादस्तुतिरियम्‌ ॥ २४४ ।

वाग्ुष्टा्तस्कराचेव दण्डनेव च हिंसतः ॥ साहसस्य नरः कतां विज्ञेयः पापकृत्तमः ॥ २४५

(1 २१६ ` ५ सेधातििभाष्यस मलक : ` ` -: . = [ष्टम <

ष भव--दण्डबारष्यक्रत्‌ | दण्ड ४८ पापकारिभ्यो ऽयमतिशयेन पा अतसः

Treasury: | Fave wear ५नन्तरातिक्रान्तेभ्यः ३४५ |

साहसे वतमान ' ठु ये सषंयति पार्थिवः स षिनाशं वजत्याक्च विद्धं चाधिगच्छति ॥ ३४६

ae भयमप्यथेवादः | Bee fad पुरषं यो woafa । yeeadtsa णिच । यो गृष्यतिक्ठमते। ख॒ विना प्राप्रोति gerat च प्रजासु प्राप्ोषि द्ेष्वै्वाभिभूयते ॥३४६॥ `

न मित्रकारणाद्राना विपुलादया धनागमात्‌ सपुत्छजेरसाहसिकान्सवेभूतभयावहान ॥ २४७ ॥

- श्रत श्राह dered कस्यचिस्सनेदेतारमास्यादिना प्रार्थ्यमाना न asi) ` भ्रथवा स्र एवातिबहुधनं ददातीति Ada) सर्वेषां भूतानां भयमावहन्ति साहसिवः

est द्विनातिभिग्र्यं धर्मो यत्रोपरध्यते द्विजातीनां च वणानां fread कालकास्ति ॥ ३४८ ॥ BRT परिराशे दक्षिणानां च सङ्करे ॥ । MIT च eatin न दुष्यति ॥ ३४९

mae T बास्ये्षटिम्‌ःः इति ( ४। दद ) विधानादलुमितशखय्रहणाः frat: | :

खबलाविष्टं भववि च साहसिके षलातिशयधायि ge) अतः साहसिकलाशङ्कया

शखप्रहणमप्रा्ष' बिधीयते। ged दिजाति ति। एतावता वाक्यं

९ विच्छिद्यते | वशिष्टं तु “'्रन्धमेणः, इत्यनेनाभिसेवभ्यत इयते दव एते वाक्ये | oe - ये सतेष्वेव निमित्तेषु प्रहणमिच्छन्ति नान्यदेति तेषामतर्वितोपनताततायिघुखप- ` तितस्याशस्लस्य का गतिः | न हि ते शखव्रहणं तस्य प्रतिपालयन्ति} ` ।

हि प्रसायै हस्तौ राजा प्रपपुरुषमासितुं शक्रोषि । भवन्ति केचिदरात्मानो ये राजपुर - e se शरतमाभिदुक्तान्बाधन्ते शज्वतस्तु fread सार्वक्षालिकं शखधारशं युक्तम |

रयमपराथेवाद निप्रहविधिष्वुयथः। वाचा दुष्टो ANGLAIS ह.

7: |

` भें व्याल्यायते--शधर्मो यत्नोपरुद्धयतेः “विषुवे कालकारिते, राजनि व्यति- ` ` कान्तेऽसंस्थायां प्रवृत्तायां श ग्राहम्‌ । अन्यदा तु deed “ade रतीति? न `

ae

अध्याय ] ८ मलुस्शति pee ११५ er | नेत्याह | WRIA न इष्यतौति । दिखापरयन्तोऽयशुपदेशः i = ` | नेक्तं(१।१०।६) “न ब्रह्मणः परीक्ताथेमपि शश्रमाददीरेचि-त्रसति यथा- ` Ree भिदिते निमित्त आ्ाकषास्य प्रतिषेधो न ग्रहणस्य 1 विकोशा हि परीच्यन्ते 1 धमस्थापरोधो यदा यज्ञादीनां विनाशः कैरिवक्कियते। वर्णानां fag ` ४ 1 व्यवस्थानं वशसंकरादि | कालकारिते राजमरफादै | तत्र स्वधनङ्घट्वरन्ताथं WE eg ae) अन्ये तु परा्थैमप्यरिमन्नवसरे । तथा च गतम (२१५१८) “दुर्बलाय च॒ ` ` विमोचने शक्तशचेदितिःः । (५ ee उक्तं यज्ञविनाशसङ्करनिदृच्यथं शसखथरहणम्‌ । निभित्तान्तरमा्द Gay ` परिचाणे i परिः adie’ शरीरभार्यानपत्स्ताथं yeaa न दुष्यति। ` दक्षिलानां च संगराऽवरेधः | यदि यज्ञार्थं कल्पिता eeu: Shae = `

a स्तदा तन्निमित्तं योद्धन्यम्‌ | अन्ये तेवममिसबध्रन्त--दश्िणानां इताः संगरे-- यच.

परध प्रवृत्तो धम प्रवत्तं atau (संगरः इति | earfanuras

प्रालसपरित्राथाथैमविचारेथ योद्धव्यम्‌ । तदनुदशैयति

गुरं वा बलषद्धौ वा व्राह्मणं वा awa द्ाततायिनमायान्तें हन्यादेवादिचारयेन्‌ || ३५०

oe maar उच्यते यः शरीरधनदारपुत्रनाशे सर्वप्रकारसु्यवः। तमविचारयन्‌ इन्यात्‌ । गावादिप्रहणमथेवादः | एतेऽपि हन्तव्याः किञुवान्य इति । wast eqraar ` यिलवेऽपि बधो नास्ि। “श्राचा्यः च gape” इत्यनेनापक्षारिणामपि वधे निषिद्धः ह (७1१६२) । “शुह्मातताविनमिति", शक्यः संबन्धः | तथा सत्याततायिविशेषयमेतत्‌ | क | वता गुबदिन्यविरिकतस्याततायिनः प्रतिषेधः ga: स्याड्‌--वाक्यान्तरामावात्‌। श्रथ ` Boe नाततायिवधे देष इस्येतदराक्यान्तरं सामान्येनाभ्यनुज्ञापकमिति--तदपि न, विधेर- त श्रवणात्‌, पूर्वशेषवया चाथैवादते प्रकृतवचनत्वात्‌ | ८ 1. |- | इह भवन्तरत्वाहुः--ययपि '्राततायिनमि'त्येव विधिः, अवशिषटोऽथैवादः, तथापि ` gatdtat वधालुज्ञानम्‌ | यतोऽन्धदपकषारित्वमन्यदातवाबित्वम्‌ | यो हन्यां काचनपीडां | es

: व प्तिः परिमवः। यत्र खियः साध्व्यो हठात्केनचिडुपगम्यन्ते = ` इन्यन्तेवा। एवं व्राह्मणाः केनचिद्धनयन्ते। तत्र घन्वङ्कादिना न gat; हिघा- ` प्रतिषेधाचिक्षमो न कृता भवतीत्यर्थः! vat प्रतिषेधे कामचारप्राप्तौ चिध्यन्तरपर्याः Area गौतम्रवचनमदुध्यायमानेन “दुव॑हिखायां विमोचने शक्तश्चेत्‌” (२११८) ` | इत्यवश्यं हनने प्रवर्तितञ्यम्‌ ^ 4 ae । श्रय प्रतिहारशङ्का wate तदा सर्वत ered गोपायेदित्युदेचा ॥ इ४्८-३४॥ = `

te मैषातिथिभष्यसमलङ्कता। | [ ब्रमः ` करादि न सर्वेण शरीरादिना सो पकारौ, ततस्वन्य श्राततायी | तथा च Teas

तासिर्विषाभ्भिभ्यां शापोथवकरस्तथा । आयेन हन्ता च पिशुनश्चापि राजतः ।

भार्यातिक्रमकारी च रन्धरान्बेषणवत्परः। एदमाद्यन्विजानीयास्सवानेवाततायिनः ।

“्ायान्त्िति वचनादात्तशसखो इन्तुममिधावन्दारान्वा जिहीषन्दन्तव्वः। छे तु दषे किमन्यस्करिप्यतीस्ुपक्वा? इवि व्रते | तदयुक्तम्‌ | यतः “श्रकाशमप्रकाशं ` वेवि वयति (३५१) | समाने हेतौ करिष्यन्छतर्वाश्च | तस्ादायान्तमियलुबादः- ` कर्ठमागतं geat वा गतमिति! श्राततायित्वाचचासी इन्यते। न च कृतवत श्र(ततायिल मपैति। नास्यात्मनो रक्ताथे एव वध श्मास्मनश्च परित्राण इत्यनेनोक्तम्‌ 1 ३५० ॥

नाततायिवपे देषे इन्तुभेवति कश्चन प्रकाशं वाऽप्रकाशं वा मन्युस्तं मन्युमृच्छति ॥ ३५१

` न कश्चनेति। नाधर्मोन दण्डा न प्रायच्चित्तमिति। प्रकाश जनसमच्चम्‌ | Tat विषादिदानेन येनकेनचिदुपायेन । Wey कोधाभिमानिदेववाऽसौ अन्यु ae मृच्छति। नात्र हन्वृहन्तव्यमावऽसि । पुरुषयोरथे श्राततायिक्रोध इतरेण हन्यत इयथेवाहाऽयम्‌ । यथा प्रतिग्रहकामः “को मह्य ददातु नाहं पतिव्रहोतान सदत ` वतश्च कृतः aang’ सस" एवसच्रापि ! =. इह साहसिके दण्डा नाम्नातः। स दण्डपारुष्ये ger: | agent, यव उक्तं ‘faa: पापञ्चत्तमः इति (३४५) 11 ३५१ ee ee : परदारामिमरेषु प्रहतान्नन्पदीपतिः tl \ उद्ेननकरेरदण्डेरिचहयित्वा प्रवासयेत्‌ ॥ ३५२ ॥ ae विवाहसंस्छृतायां feat दारशब्देा वैते । आस्मनोऽन्यः परः । tact: सम्भोग श्रालिङ्गनादिः। भालिङ्खने जनद्वयसमवायः, भेगजन्यायाः प्रीतेः safe: - ` प्रारंभसतन्नि्च्यथं दूतीसंप्रेषणादिना प्रोस्सादनम्‌ । ar च संग्रहणमभिमशनं प्रचक्षते! वेनायमथेः--परभार्यागमने अवृत्तं पुरपं॑क्ञालेद्ेजनकरैष्तोच्णाभेः शक्तिशूलादि- ` shen नासादेदादिभिविवास्येत्‌ । aaa विशेषदण्डस्योक्तलनादस्य विषय-

अह्ञममानस्य विषथान्तरं प्रवासस्य धघनदण्डस्य च का्यैमेदारसमुचयः | तथा दशेयि- ` ध्वामः॥ RR

Sq ay eS eee

= ae iy Sai the ~ = स क न व ध TT See PREP व ated “rome = ` ~ (^ a (1 ey 9 ie 7 : vate S 9 Sees

oo gear po. os मनुस्परतिः | SEES ggg |

जातेनाधरे मूलस्य ल्लोकर्य दिवः पविता set हरत्यधमः। धमे हिति ` ्रादियाजायते वृष्टिः । नच dat सलयपि कारीरीयाना नापि पात दानमे ` । दानयागहमानां स्येत्पततहेुमूतानामभावास्सर्वजगन्नाशसमर्थो भवति । तस्मात्या- = ` ॥ रदारिकान्‌ ‘sada वशैसेकरः स्यादितिः सस्यादिनिष्पत्तिमूललां at वृ os ` बाखयेत्‌ ॥ ३५३ ।

चपलः । रहः उद्वातादो--निषिद्धसंभाषण इति केचित्‌ | कारथादष्यन्यपतन्या संभाषणं ५ teat कषेन्प्रथमसहस्‌ 7

can पूवस्य प्रस्यदाहरयमेवत्‌ प्रनाक्षारितेऽप्यकारणास्संभाषयन्मिश्रयन्पूरवदण्ड- | = APRN ३५५ | ।

थम्‌) नहि ताः wale परसबन्धित्वे परलीव्यपदेश्याः। ` Se

रायो भवति। नाुदकार्थेन तत्र संनिधीयते । asad arenas कस्पितायाम. = | चारं बा करिष्यन््रतिपालयन्निति जना मंस्यन्ते, प्रदेशान्तरे तु किमत्रायं प्रतिषाल. ` | यतीति शङ्का स्यात्‌ । अत्तीे प्रतिषेधः । पररयं दि भामाद्विजने देशो i `

| = लतादिगहनः। घने धृत्तसंततै! नदीनां भेद; समागमः! साऽपि हि सङ्केतस्थानम्‌ | | | -@ संग्रहण" भाप्नुयात्‌ । परलोकामत्वं ‘sag । aaa यस्तत्र दण्डः ` ; सोऽस्य स्यादिल्युक्तं मवति । अलान्ञारितस्य)पि सत्यपि कारणेऽयं प्रतिषेधः । वच्वा- ` र =

सथुत्यानसत्तिः | वतः परदारागमनात्खंकसेावान्तसव्थल्पे जायते । येन `

परस्य WAT पुरषः संभाषां याजयन्‌ रहः ॥ पवमाक्षारिता देषः पाप्तुयातूवसाहसम्‌ | ३५४

सभाषः समाषग--तमालपं याजयन्न्‌ कु्वन्संग्रहणादिदेपैः तत्तीप्राथैनादिभिः ` peas ऽमिशस्तः--त्रयमेनामुपज्पतीतव्यसुत्र see: शंक्यमानराषो वा (4

&

पश्रयादापयितन्य sas: | ३५४

यस्त्वनाक्षारितः पूव॑मभिमषित कारणात्‌ ॥ = न देष प्राप्तुयाक्किचिन्न हि तस्य वपरेतिक्रमः ॥ ३५५ |

eve भ

quae याऽभिवदेत्तीथेऽरण्ये वनेऽपि ar | नदीनां बाऽपिं संमेदे स संग्रहणमप्तुयात्‌ ॥ ३५६ |

परस्य पलन्येतिः प्रकृते पुनः परस्वौय्हं मादभगिनीगुरुपल्यादीनामप्रतिषेषा- `

तीयञच्यते येन मेश नदीतडागादिभ्यो जलमानेतुमवतरन्ति । स हि विजन. र

यमेव गन्तव्यमहमपि संनिधीयमाने नाशक्यो भविष्यामीति उदकार्थी दिवा Arar. : ee

1 ~ सेधातिथिमाष्यखमलङ्कता Fase [ अष्टमः प्ठबेनोक्तं “नासंभाष्य खियमतिन्रजेदिति" तदन्येषु संनिदितेष्वेतच्छाखङञेषु प्रकाश्ये-~ भगिनि नमस्तेः इया्चभिवादनमविलम्बमानेन कतन्यम्‌ | ३५६

उपकारक्रियकेलिः IT WITT सह eae चैव सथं संग्रहणं स्पृतम्‌ i ee aes ata केनचिस्संबन्धेन संबन्धिनी तस्या वद्लमास्यादिदानेन SARITA | तथा = भजनपानादिना 1 केलि; परिहासे वक्रभणितादिना । स्पर्शे भूषणवाषसास्‌। भूषणं हारकटकादि तदङ्गलम्रं--वदीयमेवहवि ज्ञाता विनाप्रयोजनेनान्यगृदीतमपि सूयते | एकस्यां खटबायामसंसक्ताङ्गयोरपि खानम्‌ | सवेमेतततुस्यदण्डम्‌ ॥३५५७

figa स्पृशेददेशे यः स्पृष्टो वा मषयेत्तया ॥

प्रस्परस्यानुमते सवं संग्रहणं स्मृतम्‌ ॥ ३५८ ॥ शआअदेश्षसशस्य--यत्र faa तद्सखभैचं गमनागमनादि संसिध्यति । मष्ाजनसंक्गले नदेषः। तथा शरीरावयवेऽपि "देशः, | तत्र हस्तस्कंथधृतभाण्डावरोपणे तस्ये न ` Sey ब्रोष्ठविबुकस्नादिषु देषः | तया वा स्तनादिस्पर्शनाखीडिता यदि area "सा rae : कार्षीरियादिना a प्रतिषेधति परस्परस्यानुमते मतिपूवेमेतस्मिन्‌छ्रते Sa Sa | es न पुनः कमादै | स्ललन्ती पुरुषं कण्ठेऽवलंबते--युरुषो at स्तनान्तरे fect तदस्तगही" a , कद्रव्यादानप्रवु त्तौ--शुष्के पतिष्यामीति कदं मे पततीतिवत्ता्वपि न दुष्येताम्‌ ॥ ३५८

अब्राह्मणः हणे प्राणन्तं दण्डमहति ॥ a तुणापपि वर्णानां दारां रक्ष्यतमाः सदा ॥ ३५९ ॥ oe oe उक्तं संप्रहणसवरूपम्‌ | दण्ड इदानीमन्नोच्यते | व्राह्मणः चत्रियादिः संयहणे ae xa चतुर्णामपि aura दीनेन्तमजातिभेदमनपेच्य याशान्तं प्राण्याजने मारणे पयैवसितं दर्डमहंति । १ क कथं पुनर््ाह्यण्यां शुद्रायां च संगरहीतस्य समे दण्डः ¦ ee Ss त्र चैतुखरूपमर्भमाद दाया रह्यतमाः सद्‌ा । सर्वस्य कस्यविद्राज्ञा दारा 1 घनशरीरेभ्ये ऽतिशयेन र च्याः तुल्ये दि ` सङ्करे शुष्रस्यापि gua: | एतदुक्तं waft) वाचनिकाऽयमर्थो$न् हेतुब्तव्यः, उक्तोऽसो | Le es ae व्याचश्युः--न सवस्मिन्संप्रहणे प्रणक्तदण्डोऽयम्‌ । किं तदहि Bet पृशीविधेषे जन्यप्रीतिविभेषास्मक्षे गमने । कथं हि तीथांदिष्वमिवदनै गमने च सम~ 8 दण्डावुपपयेयाताम्‌ । तस्मादत्राह्यणः gat द्विजातिस्लीगमने प्रायच्छदाह नान्यः Po

| ५ ie

eas: | 4 मयुस्शतिः | oe re Be ध a ` २२१ Se नदि विषमसमीकरणं न्याय्यम्‌ । oa प्रागुक्तेषु संप्रदशेष्वदुबन्धायपेचया दण्डः ` ` करप्यः | यत्रैवं निश्चितं गमना एवायञुपकारक्रियादिरपक्रमस्तत्र युख्यदण्ड एव युक्तः । | द्यत्र वैषम्यमस्ति। ed चैतदुमयत्रापीति। adead—“aaard दण्डा सख्ये ` संग्रहणे किं करिष्यतीति--नैवान्यन्मुख्यकषव्रदणमस्ि | न ae लौकिकः cats ` gat येन परदारोषक्ाराद प्रयुक्त इत्येवमस्यैव | यं च भवान्‌ युख्यं संम्रहणं सन्यतेतत्र ages: | प्रतिषिद्धं परल्लीगमने शां पथैनुयोऽ्यमिति चेत्‌ उपक्षारादावपि प्रतिषेधं बिद्धि ¦ प्रततिषेषवद्धि प्रायश्चित्तमपि दुल्यं प्रसक्तमिति deat नामेयमनिष्टापत्तिः। = ` किन्तु wasda यदा सं्रहणशञहैन तदुच्येत। सिक्ते हि रेतसि गमनादमभिधानम्‌ । यन्न॒ यादृशो दण्डसतत्र तत्समानं दुःखं प्राप्तम्‌ । अते ऽस्मिन्विपथये रेतःसेकनिमित्तं प्रायश्चित्तं ` वच्छ्देनामिधानात्‌ उपकारादै कर्प्यम्‌ | यदि च संलापादै खल्पे! दण्डः स्यात्तदाप्रब- `

` तंरन्‌ ¦ ततश्च पर्लोसंल्लपादिमूतेनान्येनाभिभवता व्यादीपितमन्मथाः स्मरशरष्कष्य- = माणाः शयीरनिरपेन्ता राजनिग्रहं न गणयेयुः । meats तु प्रवृत्तौ गृह्यमणेष्व- ` gaara रागे शक्यं निराकरणम्‌ | दस्मास्रल्ोुपजपतामेव महादण्डो युक्त य इह त्वन्तघ्रहणादःदिभूतेनान्येन दण्डेन भविवन्यम्‌ । न ह्यसत्यादाबन्ता भवन्ति। = ` प्राणोऽन्ता यस्य ग्राणान्तस्तावत्पातयितन्ये यावस््ाशेषु पदति | पेन सर्वख्रहणङ्गच्छे- = ` दाथप्यक्तं भवति । एककस्य च दण्डत्वमन्यत्न ज्ञातं न ष्वाम्नातेषु स महान्‌ यो द्विजातिस्लीसंप्रहणेऽत्राह्मयस्य । श्रते युक्तैव मारणकसपना = ` ` सर्वत्र । तत्र ्लखोभिरनिच्छन्तीभिमेदेमतीभिः संगृह्यमाणस्य sage dam = a os तीयाभिरपि ॥ ३५६ a

भिक्षका बन्दिनरवेव दीक्षिताः कारवस्तथा ॥ संभाषणं सह्‌ Mi यु सखतिवासिताः ॥ ३६० |

oR Sat भिच्ताजीविने भिच्ायाचनाल्पं संमषयमवारिताः कुयु यैदिखाभिना ५... न निषिद्धाः । ्रथवा नैते बारयिवभ्याः | बन्दिनः स्तावक्राः | दीश्िता ये श्ति- ` a | वचनार्थ संभाषेरन्‌ । कारवः सूपकारादयः । एते तीथादिष्वपि न निबायोः ॥३६० ५ ee:

न संभाषां walk: प्रतिषिद्धः समाचरत्‌ ॥ निषिद्धो भाषमाणस्तु gaa दण्डमहति ॥ ३६१।

< द ख्यते इतिं बहुदण्डे- nwa wee

ऊ चिद्धिललकादीनां निवारितानां संभाषणे दण्डोऽयमिति मन्यन्ते । तदसत्‌ । नैव ` ते निवार्या इत्युक्तम्‌ । तरच भिद्धुकाणां सुवर्णो दण्डः | तस्मात्कोऽपि प्रकाशमना- ` ऋरिताऽपि कथंचिन्निषिद्धः era समाचरन्सुबयं दण्ड्यः ॥ ३६१ ॥ = :

a २२२ Se ere es मधातिथिभाष्यसमलङ्कता wae [ टमः ध AT चारणदारेषु विधिर्नासोपजीदिष ms

asad हि ते नारीनिगदढाशारयन्ति च !; ३६२ यः संभाषशाप्रतिपे

Eee व उपकारक्रियाप्रतिषेधश्च नैष चारणदारेषु स्यत्‌ । चारणा ` नदगायनाधा; प्रक्तयकारिणः | तथा ्ात्द्ापज्ते : ऽत्मजायैव 'श्र्षो ह वा एष arate at य उपजीवन्ति उपपतिन्षमकाः । सक््जञ- ` यन्ति संश्लेषयन्ति ते चारणा RIV | TAPS. प्रच्छन्नम्‌ | श्नापभूमै न ¦ ` तिष्ठन्ति | गृहवेषत्वादेव ता प्रसिदधवेश्याभ्य भिन्ते चारयन्ति च ता मेथुन प्रव. | mT यन्ति नेत्रभूविलाक्लपरिषहाक्लादिभि पुरुषानाकषयन्ति । agama "सज्जने, “apap (६ | संप्रयोग एव। eat |r नारी स्यन्ति" योजयन्ति, say स््लोमिश्चार- यन्ति प्रवर्तयन्ति वैश्यास Sekt च aut क्ारयन्तीय्ैः ॥ ३६२

किंचिदेव तु दाप्यः carats ताभिराचरन्‌ |

भष्यासु चैकभक्तासु रहः पत्रनितासु च ॥ ३६३ eee es रहौऽरकाशं विजने देशे चारणनारीभिः संयाषां gta श्िंचिस्सुवर्णायत्यन्ताल्पं ` स्रिशद्धागिकं जािप्षष्ठाे eter दण्ड्यः । थतो न परिरं ag lara; ` भटभिरु्ञाता हि ताः परन्यायन्ते | ag भद विज्ञाना दूतीयुखेन व्यवहसैव्यम्‌ । न तु , साकतात्ताभिरखदन्त्रतरात्‌ | रकारं तु चरस्यन्तीनां गायन्तोनां बाऽभिनयतालादिनिहूप- ` .. . वव्रे mierda rage संभाषणमनिषिद्धम्‌ : ee Rear gre: सप्तमिदासथोनिभिरपनदाः | ak भजन्त रुकभक्ता एकेना- Re वरुद्धाः। ठत्रान्योऽप्यसिति दण्डलेशः | । 8 fagaed दासीशब्दः संबन्धिशब्दो य एव यस्याः खामी ada दासी. उत 9 सूपकारादिशब्दवत्‌ कर्ममूलकः, | oe ae इह तावदाया एव स्विति विशेषोपादानेऽसामर््यात्‌ | या यस्य दासी वेश्या. oe wares संसृज्यते, राजदासीव दासी वा, सा aad) at चेन्नावरद्धा न दोषः

(जताः Serer: शीलमित्रादयः । ता दि कायुक इव लिङ्गच्छमाः ॥ ३६३ | = येऽकामां दूषयेकन्यां adam = ` सकामा दूषयंस्तुल्यो न वधं प्ाप्ठुयान्नरः ॥ ३६४ | a सङ्िकमिदम्‌। तल्यः समानजातीयः _ सोऽनिच्छन्वी म at gee

Tay वेषेण जीवत्सु ये दाराः} agar

संमहणे | अरवरुदधायामनेन दण्डं उक्तः । रिक्थविभागे चेतन्निषुं ae: | अव्र,

क्तम्‌ । सकामाया दृषणे Razatg: ¦ oe - स्यन्तनिङ्ृष्टः | नाविसास्येऽपि qadeq: | स : विवाह ga पित्रे दद्यात ¦ न चेदिच्छति पिता तदा राज्ञे दण्डं तावैतम्‌

श्रध्यायः] ` ् | मनुस्खृति ध. oe ॥ २२३ oy भाया gad नासति बधप्राप्तिः। aera मनिष्यति ageara: । यद्यपि तुल्य इत्ये- वात्न श्रुतं asf जास्यपेन्तायामवश्यंभाविन्यां प्रत्यासच्या संवध्यते ॥ ३६४ ॥

कन्यां मजन्तीभल्ृषटं न कि चिदपि दापयेत्‌ नघन्य सेवमानां तु संयतां वासयेद्गृहे ॥ ३६५ Looe. _ जातिषनशौलवियानामन्यतमेनापि fegageRd भजन्तीं safisigat न

cat Wie किचिदण्डयेत्‌ कन्यायाः खातन्त्याभावीत्तद्त्ताधिषतानां पित्रादीनां दण्डे प्राप्ते ms प्रतिषेधः | यं जात्यादि hadi |

उत्तमां सेवमानस्तु जघन्यो वधमह्ति ॥ खस्य TIA: समायिच्छेतििवः ale ॥ ३६६

भरकामायाः कन्याया ga व्राह्मणवजेमविशेषेण दीनेत्तमानां वध एव दण्ड ey ` aT रूपयैवनजाव्यादिभिः | जघन्या, oo ससा तु गच्छन्सक्षाभां स SRT

‘aa च गान्धर्वोऽयं विवाह “इच्छयाऽन्येन्यसयोगः इति । व्र न युक्तो दण्डः ।» ` कनोक्तं गन्धव नास्ति दण्डः | Ba एव नायं सवीधर्मः. न चायं विवाहः, धत्नि-

: ` सस्कराराभावात्‌ । यदपि ogra व्यासवचनममन्तरकमन्चिकमिति वदष्यंतेन काम- ` ` पीडिवेनैवं छतम्‌ । न चेच्छासयोगमात्रं विवाहः । खोकरणोपायभेदाद्टौ विवाहाः, ` eee a पुनविवादहभेदात्‌ । वृत्तवरणं तत्र पुनः कतैन्यमेवमिति । भ्रथवा ऋतुदशैनेत्तरकालं ` १ ca गान्धर्वः । प्रागतः yet दण्डो वा | a Cee Serer कन्यायाः काप्रततिपत्तिः 0” तस्मा एव रेया । निचृत्तामिलाषा चेत्काममन्यत्र = प्रतिषाया। श्ुसकग्रहणं चात्रापि स्रदुपभयनिष्छरत्यथमस्त्येव वरश्चेन्निबृत्तामिल्लषे = इटादुमराहयिवन्यः ॥ ३६६ । ope ~

अभिष्य तु यः कन्यां PTI मानवः ॥ = oe

तस्याञ्च कत्यां अगुल्या we चाहति षट्शतम्‌ ॥ ३६७ ॥ ^ समा भना माहु ता; रनविवयननिच्पमिानि य दप क लेन--कः किं कत्तु मे शक्तः--कन्यानुरागमात्राितः कन्यां Katie.

सेवमानां मेथुनायेत्कतयन्तो संयतां ae ` eet कन्युकिभिरधिषठितां पितरह एव वासयेयावन्निदृत्ताभिलाषा संजाता । ` भथ हीनजातीये निडततप्ोतिविशेषा तदा अ्राऽन्तयेच्छरासात्सयतैव तिष्ठेत्‌ ॥ ३६५ ॥ `

on eae सेधाविथिभाष्यसमलकूता । =` [wer |

` यादषयेत्‌ । भ्रनेका्थैः करोति शतानि का इण्ड्यः।

भन्ये g यो$कामां gat ( याव्ष्यथे ‘at निष्ठुष्टजातीर्यां च दृषयन्न maa fa खङ्कली भरस्य च्छिद्यत | ३६७ ८. :

सकामां दृषय॑स्तुल्या नांगुङिच्छेदमाप्तुयात्‌ | द्विशतं तु दमं दाप्यः प्रसङ्कविनिदहत्तये ॥ ३६८ |

धश्च कर्त्या; 8 छेत्तव्या परधाङ्लयः ष

wade बध्यथैस्योपसंहरोऽथम्‌ | ताडनाखश्रतिमारणं `

सक्नासामित्यदुषदः | पूर्वस्यापि सक्षासविषयात्‌ । श्रमिष्म करणे पूवः

दण्डः, प्रकारं चैयवदुदधिरतेङगलीच्छेदवनजिवः | अथ कस्मशवितुरषेऽदरागवती ` ` कन्या तेन संयुध्यमाना कन्यालनिदृत्तौ सकामा येन विष्पीक्रियते वस्यायं दण्डः। `

। श्रथवा generate दूषणम्‌ | प्राथैनीयायाः कन्याया हलतस्पशेः-मया wet ज्ञात्वा ` ` नान्य एताप्रथेयिष्यतेऽन्यस्मिन्ननुरागियो मन्यमानः ॥ ३६८ |

` चि

कन्यैव कन्यां या garaean: स्याददिश्ता दमः wes च दिगुणं दथाच्छिफाश्यैवाप्नुयादश् ॥ ३६९ |

बालभावाद्रपादिद्रेषाद्रा कन्यैव maT ater हिक्र्द दाप्या

: faga: शयुस्कस्य परिमाणम्‌ | |

2 2 एषामन्यतमरूपसैन्दयाधपेन्तं सैीभाग्य पैत्तं q ‘TMT र्जुलताप्रहाराः ।॥ ३६९ न ne ` यातु कन्यां agate सा सद्यो पैौण्ड्यमहैति अङ्गल्योरेव वा छेदं खरेणोद्रहन' तथा ॥ ३७० ॥ feat कन्यानां कन्यालिङ् नाशयन्त्यां मै णड

कोशवपनं दण्डे ुलिच्छेदे वा। `

=e दहनं RST | कन्याजात्यादिमेदान्निप्राहय भेदात्‌ चरेव्िकखीणां ब्राह्म. `

tu) तां वमि जनाश्चस्वरादो ॥ ३७१

पमस दादयेव्पापं शयने aq आयसे WATT कष्ठानि तत्र Tada WAT ॥ २७२ ॥

ASG TFA जारः स TAR ल्ोदशयने त

परहारैरभिश्वालाभिः शयनतापेन च शतः |] Bsr |

संवस्सरेमभिश्चस्तस्य दुष्टस्य qa दमः।॥ oe

व्रात्यया सह संवासे चाण्डारया sala तु । ३७६} ` र्तस्तत्पापकारीव्यभिशब्दितः। या य्वा feat संगर 1 दण्डितः । स चेस्संवत्सरं प्रतिपाल्यातीते Paqeq? पुनस्तश्यामेव संगृ्यते तद ` वारमभिशस्वष्य छ गते gage fod दण्डः | = | सवः नास समासपाठे कर्थवियोजनःा ; oe AAA TS Pars तावदेव | “किं यावदेव gagee” | नेति aa: | तत्राप्युत्

1 तर

— STS STC संवासे यावदेव त्ाचदटेव व्रा त्ययेति | “सहन्त लवन्त्यजख्ियमित्िःः ध (३८५)) ‘stay ga: संषस्तेन चरन्ती पुंश्चललीति कथं चिद्‌ यः कर्वव्यः। अरथा तातमर्हति

ives

अध्यायः | ५ mae: । = ` 2२५ खादयेचाबन्वा | संस्थानं देशः । aga: संस्थिता यत्र |

co Samat wa दाहवितव्वः। ` | तच्च च शयनस्थितश्य काष्ठानि वध्यघातिनेाऽभ्याद्ध्युरूपरि faty यावत्का्. 4

यै é Se a eee

माधममभ्यमानामनेकविषो eve: । तत्र कोाऽछाविह द्विगुणः इति न ज्ञायते । कितं ¢

बल्येत्यसतु--यकारो दण्डादिः! “काच same ।"याऽनेकपुरुपोपमेग्या पुश्चली सा = दि पुरुषत्रातमदति। अथवाऽनेकपुरषस्वामिका मामस्य दास्यन्च ‘ate । ये तूद्राहदीनां = ` रत्यां मन्धन्ते-तेषां मतेन सख्यः शब्दाथैः । श्रयं दि व्रास्यशब्दः सश्रतिकारैः सावित्रौ- = ` परवितेषु प्रयुक्तः । न च Shot aera: | रथ सीणां विवाहस्य तदापत्तिवचनादुपनयनं ए ` तद्धीनपुरुषवद्‌नात्या,--गशस्तहिं न gear: । यदि नामेपनयनशब्हाऽलुपनयने विवाहे ` Lee श्रयुक्तस्वथाप्युपनयनदीने ser इत्युक्ते न विव!हदीन इति प्रतीयते | यथाऽसिषहऽयं देश 4 | a इत्युक्तं न लि हशब्डस्य माणवक प्रदुक्तस्यापि देशस्यामाणवक्षस्वं प्रतीयते | afer तत्र यस्य A |

Be इहासेभव इति चेन्नासंभवमात्रनिबन्धना मणी प्रतीविः, कि वर्हि, संबन्धमपरमवच्य। `

` भवेदुपनयनशब्दे विवाहे गौणः, व्रास्यशब्दस्तु Tre इति का हेतुः १ भैौणत्वेऽपि a _ : विवाहाभावनिषन्धन इति दुरुपपादम्‌ । त्रत्यजापि--काकाजातः काकः श्येनाजातः `

श्येन इति--त्रात्येति शङ्कयते । वायसंबन्धप्त्यासत्या हि तत्र रूपािदेशप्रतिपत्तिः। ` ्रास्ममार्या तु सत्यपि संबन्धे न व्रात्यशब्देन शक्याऽभिषातुम्‌। सोऽयमियभिबन्धेदि = `

द सेधातिथिभाष्यलमलङ्कुता । = | [ wea

पयोगादाख्यायासिति (ate ४।१।४८ ) वथा मवितव्यम | ताषवश्चाय' भैदविवन्ञायां ५ तद्धितेनेति। तस्माद्यदि गणो areagedt गृदीतन्यस्त्नावा प्रव्येया। अथशब्दायं ब्रातमहतीति। बिवाहध्रशां तुन geat न नैणोति। न च निवादकालः सीणां नियता ` यत्कालाद्ध्रष्टा त्रात्याः स्युः | यदपि प्रागृतेोर्विवाद्चाः तदपि स्वयंबरस्य ऋतुमत्या विना ना .

` तत्परेथाभ्यनुज्ञात्तः एव काममामरणं तिष्ठेद्गृहे कन्या । ३७३

श्रो गुसमगु्ं ा Bare वर्णमावसन्‌ | = ` ATTA TA सर्वेण हीयते ॥ २७४

GE arse | AA वशं gota द्विजातीनां लिय श्ावसन्मैथुनेन

गच्छन्‌ रक्िवां भत्रादिभिः नियमेन दण्ड्यः। का दण्ड इति Sq--a7 गुप्तां चेद्रच्छ- त्यद्सवस्वी दीयते । शङ्खं wate तद्वान्‌ । केन हीयते । प्रकृतत्वात्ताभ्यामे- ` वान्यस्यानिदशाद्विशेषस्याजुपादानात्‌ । sing. गुप्तं चेदच्छति सवेश ` हीयते। नैकनाङ़ेन यावच्छरीरेणापि। दान्युदेशेनाङ्गच्छेदनसर्वस्वहर्णमरणन्युप- दिष्टानि भवन्ति हानिरस्य करवव्येयथैः । वथा च गौतमः (921 २-३) “eter

भिगमने लिङ्गोद्रारः सरव॑स्वहरणं च । gat चेत्‌ ॥ ३७४ ॥ `

मैरयः सवस्वदण्डः स्यात्संबस्रनिरोधतः ॥ सदस क्षत्रिया दण्ड्यो Het मूत्रेण चाहेति | ३७५ ॥

५ ५ वैश्यस्य खवंस्वद्‌ णड wh: | इह तु साहवर्यास्सखपि द्विजातिखे न वैश्यस्य |

as age सैण्ड्य' च मत्रण | उदकश्थाने गदंभमूत्र ग्रहीतव्यम्‌ | धिक्यम्‌ | यदि संवत्लरमवरंद्धं करोति ठताऽयं दण्डः |

टर यत sa “सधषामेव वर्णानां दारा रक्त्यतमाः सदा? इति ॥ ३७५ ॥

ण्डाऽयं क्रिविं त्राद्यणक्तन्निययेरेव | एवं कत्रियस्य mada भन्ये व्याचचतते--अन्यस्यातुपादानात्समानजातीय एव सेवस्सरनिरोधनेन दण्डा-

्राद्यमेब तु व्याख्याने न्याय्यम्‌ । न च समहीनेत्तमानां कथं समदण्डत्वमिति ` CS 3

(५4 (ह

` भन्ये तु प्राणान्ति „` क्रन्‌ |

नीयः] ee भुस्व eee eee रर ey |

यदधिकं तत्तस्यापतैव्यमित्यथः' । नेति aa) तथा सतति यस्य पच्च वै शतानि धनै ` क वा न्यूने वस्य दण्डो न कथिदुक्तः स्यात्‌ । | REIT: पञ्चशतं क्यादिति | दण्डाधि : RR दण्डं पच्चशतसबन्धिने क्यात्‌ ue

एवं सहसि प्षचियमिति । सदहखमस्यास्ति दण्डो, न oF धनम्‌

उभावपि ठु तत्रेव ब्राह्यण्या WAIT सह्‌ ॥ विष्डुतौ शुद्रवहण्ड्यो दग्धव्यो वा कयाभिना । ३७७ ॥

सदश्च ब्राह्मणा दण्डयो गुप्तां विधां aatzas | तानि पश्च दण्ड्यः स्थादिच्छन्त्या , सह asa ॥ ३७८

शुभ्रा अष्टशील्ञाऽपि यदि केनचिद्रद्यते पितरा भ्रात्रा बन्धुभिवां at इटाडूच्छन्‌ ध 1 | सहस्र ब्रह्मणी aa: |) गुप्ता शीलवती चेसखवासनाङ्नेऽधिके। श्थापि शील्ल- ` - : ८ ~ : वस्यपि गुप्तशब्देनेच्यते-तथापि सहस्रमात्रादब्राद्यणो सुच्यते द्मङ्नप्रबासने सर्वत्र ce . 7 cones अखीक्रियेते परदाराभिमर्शं | ३७८ ॥ ` | pea ee el EE

HOST प्राणान्तका दण्डो ब्राह्मणस्य विधीयते | इतरेषां तु वणानां दण्डः प्राणान्तक भवेत्‌ ॥ ३७९

यत्र चत्निथादीनां वधं उक्तस्तत्र बाद्यशस्य ;

UUSTA | यथाऽत्राह्मणः Sagas `

| दण्डमहति--तथा g पुमांसं दाहयेदिति । प्राणानामन्तं गच्छति प्रा्ान्तं वा aire | ‘ ` भाणान्तक्षः। “अन्येष्वपि aera ( पा० qo ३।२। १०१ ) इति ण्वुल्‌ । . तक इति पाठान्तरम्‌ । प्राणान्ते भवः प्रायान्तिकः--्रण्यास्मादि- |

` इतरेषां व्राद्यणादन्येषां चत्रियादीनां वण

क) aya aia ( ३५७४ ) व्याद्येयं--तथां कतव्य यथा ward च तस्य्‌ = : | ay | ie दण्डो भवति। ध ५ ee त्त्नियस्याधिकोा दण्डो रस्ाधिक्रता रचत तल्पतः स एत्रापराभ्यति | ३७६ I 4 oe

तावेव चत्रियवेश्य gaat ata विप्लुते gciga dganzads = ध ङ्यौ-- शुप्ं सर्वेण da इति (३५४ ) । दग्धव्यौ वाक्टाग्निना। = ` वा reat चधप्रकारविकस्पे न वधविक्रस्पे। न हि शृद्रस्यागुप्ते वधादन्या दण्ड | भा UL See th ie a 4 ।

ब प्राणान्तिक एव श्रुतं मार्णदि gana | तदनन्तरमिदयुच्यते । उच्यमानं मेण्ड्य तच्छेषतया सहसरं दण्डो विधीयत ध = ५

: र ES सेधातिथिभाष्यसमलङकूता । ` [अष्टमः ` इति मन्यन्ते। अन्यथा ब्राहमणस्य प्राणान्तदण्डाविधानात्कः प्रसङ्गो ब्राह्मणस्य येनैव = ` ` जच्यते (मौण्ड्य प्राणान्तिक इति । gate दाहयेदिति सामान्यविधानप्रसक्तमिति ` वेत्तरैव करव्यं स्यात्तथा हि स्फुट" तद्विषयसवं प्रतीयेत । Ave

न जातु steel हन्यात्सवेपपिष्वपिं स्थितम्‌ rises बहि्यास्वमग्रघनमश्षतम्‌ Il ३८० |

शर्दपापेष्विति प्रकरणविधौ न केवलं area ब्राह्यणो न हन्यते याबदन्येष्व- = ~ ` प्यपराघेषु | अपिशब्द युगपस्सर्वपापकायैपि ब्राह्मणो न जातु कदाचिद्धन्तव्वः। कि os तहिं तस्य पापकारिणः कततव्यम्‌ | राघ्रुादेनं TEM बाहु या न्िवसयेत्‌ ।

चमशधनं सर्वखसदितम्‌ | क्ष तमक्ञतशरीरम्‌ | धनमप्यस्य नापहतेव्यम्‌ । कथं ` वि दण्डो बाह्यस्य | केचिदाहुनिंवांखने त्वाधीयमाने wea निवास्य धनदण्डं प्रति `

qafa | wea g Baas ELS Heal निर्वास्य इतिं मन्यन्त ३८० 1 | त a - ध ॥

न ब्राह्मणवधादभूयानधमें वियते डवि । ` तस्मादस्य बधं राजा मनसाऽपि न 1 | | ३८१

AT बहुदऽधर्मोा इुःखफलेाऽस्ति। | नाद्धखस्य ba मार्णमङ्च्छदं घा | :

oo Gani ऽयमथेवद्‌ ag ` श्रन्यशब्दाध्याहारेय पच्चमी | तस्माद्ध त

ee मनसाऽपि नेच्छेत्‌ || ३८१

वैदयदचेक्षत्रियं गप्तां वैश्यां वा what nag ये बराह्मण्यामगुप्ता्या agar दण्डमहेतः ॥ ३८२ | aga ब्राह्मण्या यमने वैश्यं पशतं इयांस्वतरिय' सहखिणमिति ( ३७६ )। ¦ ध सत्र वैश्यस्य tema । य एव परिपालयति स एव वेन्नाशयति युक्तं॑तस्य दण्ड- 0 ABA ॥ ३८२ ॥ | | न ध 1 Ue सद्र ब्राह्मणा दण्डं दाप्यो गुप्ते तु ते वनन I श्राया क्षत्रियविशोः साहसो वे भवेदमः ॥ ३८३ : ¦ गुप चत्रियावैश्ये गच्छन््राह्मणः Tel दण्ड्यः । प्रवासनाइने सिते एव । गमने चन्रियवैश्ययोः साहसी दण्डः agate सादस्म्‌। : AIST Be age at यस्मिन्‌ दण्डेऽस्ति amet दण्डोऽत्र पदाथः |

अध्यायः | ager ORR ५८

%

aaa ATT पञ्चशत en 11 मत्रेण मेण्ड्यग्रच्छेत्त क्षियो दण्डमेव वा || ३८४

द्यस्य प्च शतानि दण्डः, श्रगु चेत्‌ नियं गच्छति wie सषद । यदि `

aT मोण्ञ्य सुण्डन

अगुन क्षत्रियविदये शद्रा वा ब्राह्मणा AAT ॥ शतानि पञ्च दण््यः स्यात्सह लन्यनचखियम्‌ ॥ ३८५

मुच्डेत्पराप्ठुयाहर्दभमूररेए | एष एव वेश्यागमन SAAS: [AG 1

mame चतियाथगुप्रा्ञीगमन उभयेरदण्डः | खन्त्यजच्रण्डालश्पचादिः । Hi es

: तत्र र शहर ।

सू । तत्रायं सहसख्रपणदण्डसंगरहः । ब्राह्मस्य age aig gat oe

aeaa| श्रोत्रियदारेषु प्रवासनाङ्कने | अन्यत्र saranda | श्रोतरियदारेषु प्रायध्वि- ` ¢

त्तमदक्वादव HET |

ग्तागमने पच्चशतानि प्रवासनाङ्कने | TIAMAT परदारा- = `

व्यपदेश्या भबति चिवाहसंसकारे सरि, तथापि स्वैरिणी मढ सतामितन्ता । भव्यः == ` 4 -शस्य प्राणान्ते गाप्रागमने दण्डा बलात्‌ । सकामागमने खादसो दण्डः प्रवासनाङ्कने ` Loe

च । Gamat Set पश्चशतं gata सदखिणमिति' (३७६) ॥ २८५ ॥

यस्य स्तेनः पुरे नास्ति aA न TAT | न साहसिकदण्डघ्नो स रजा शक्रलोकभाक्‌ ॥ ३८६

स्य राज्ञ पुरे ag Ue east नास्ति स शक्रस्येन्द्रस्य ae a भजते eta

at mnt । नान्यद्लीगमनम्‌--ञन्यस्य या खी भार्याऽवरुदधा gat । चलीप्रहय- === ममार्याया इऋप्यसंवन्धिन्याः प्रतिपेधाथम्‌ । दुष्टवाक त्रिविधस्यक्रोशस्य कतां । =

साहसिकः उक्तः। दण्डेन दन्ति दण्डपारष्यजत्‌ | शक्रलेए wa मिति waaay

` स्तेनादीनां ली-सं्रहगोषा ऽयमथैवादः ॥ ३८६ एतेषां निग्रह राज्ञः पथ्चानां विषये स्वके सामाञ्यङ्कत्सनास्येषु रेके चैव यच्चस्करः ॥ २८७ |

सामाज्य' परप्राणयिता | खतन्त्यम्‌ । सजात्येषु । समानस्पद्धिने राजानः `

'सजालयाः अभिप्रेता: | तेषु मूद्धन्यधितिष्ठति, तस्याज्ञाकयाः | बन्तीत्यथेः। लेके च ( ae अश्चस्करः कीर्तित्पादयति । उभयत्रापि निग्रह एव wal देतु्वात्‌ | जनमारकेाऽयं ae

= क्रोधन ईति बदन्यपि g स्तुवन्ति ॥ ३६८७ Il

विनं यस्लयजेयाञ्या याज्यं चदिवक्लयनजेधदि | शक्तं RTs च तयेदेण्डः T TAL ३८८

mid कर्मकर ऋत्विग्‌ होतेद्ात्रादिः। यपि वरयोच्तरकालमाप्रयोगसमाप्वेस्तद्वयप- | agers भ्रारब्धकमणोरितरेतरत्यागे न विधिरयं fe af sacar । भूतपू्वगया ee इति are: | न चायमेकपुरुषिको नियमः। fe af इलधरमोऽयम्‌ । तथाच `

एव वरीवन्याः। ध याजनकानामप्येष एव विधिः । तैरपि ते याजनीयाः। ऋतिविजं कृतास्विज्यं `

bag a मेषातिथिभाष्यसमह्ङकवा | [ser `

ऋत्विगन्यकहारः । यः प्रयोगान्तरे ठतः स एव शक्तः TTA बरितव्यः | न ` केलं पूरववृतस्यायमत्यागः क्षि aff तदिपत्रादिभिरपि | तथाहि पूर्वो जुष्टः खय॑दृतः `

महाभारते संवर्तमरुतयेु परपश्ितम्‌ । तेन agar: पित्रादिभिचछ^त्जे दृतास्त `

व्लीन वाऽन्यं यो न gata ययतुः, अपि aed याजकमथैयेत्‌ । शवतं कर्मणि

a प्रयोगह्नमदुषठमभिशंसनाङ्गनेकरयादिभिदेपरयुक्तम्‌ | एवमीदश एवसिविगर्थ्यमानो = ` ब ` नाङ्गीड्खय द्ाजकवं दुष्ठमेभिरेव tia याज्यं शन्त विद्र्तयाच। `

` न केवलमयसलिग्याजकधरममः, रिष्याचयैयेरपि । तथाच नैतमः--(१२। १५. ae (१ १३) “श्रथायाजकावृ खिगाचार्यौ पतनीयसेवायां च हेयावन्यत्र हानास्पतति इति | दादरसंप्रदानयेरपि sta? कोचिद्धमैमिममिच्छन्ति ॥ ३८८ ॥ ` aaa fara ata पुत्रस्त्यागमहंति॥ व्यजन्नेपतितनेतान्शज्ञा दण्ड्यः श॒तानि षट. ॥ २८९ ॥ माता न त्यागमहति \ न याया । यागः" स्वगृहान्निष्कासनं aaah

शत GIS । त्विक्‌ शतं दाप्यो थाज्य त्यजत्‌ याज्य. es

स्वलितायाः, उपकारस्योपक्रियायाम॒दितायामकारणे | एवं पित्रादीनामपि व्याख्येयम्‌ |“ | र सं्न॑वसाहवर्यात्स्री मार्येवाभिपरेता | भपतितानामेषां यागे नाचि। मातुस्तु “न माता ` gt प्रतिपततीत्येक इतिः, शातातपः । भार्यायाश्चापि त्यागः, श्रसेमोगो गृहकार्यनि- .

पेषः । भक्तवज्ञादिदाने तु न निषिध्यते । “येषिद्सु पतिताखपि -व्लाननपान देयं च ` Ne

wet मेच्यन्ते। aresigert : es गुरं तस्मै दापयेत्‌ | राज्ञे वा दातव्यं हैरण्यं ALAR lt ३६२ Il

oe ce ae waft —arerianin न भवतीत्यथेः । गरहस्थानां चश्मित्वै$पि यथेक्तं एव नि्ैय- = 0 | ८ प्रकारः | कार्य" धमैसंशयास्मकविवादपदम्‌ | aT विशिष्टविषयतानव्या- ` ख्यायते ॥ ३९० ॥ Los

ageaarasaey ब्राह्यणेः सह पाथिवः सान्न waar स्वधमं प्रतिपादयेत्‌ १॥

` यथा तत्कतैन्यं तथेदानीमाह्‌ | यो यादशी जामहंति गुणादुरूपथ त तथैवाभ्यच्ये न ॥ ` ब्राह्यकर्थन्तिपुरोहिवादिमिः | अर्चायां साहित्यं धर्मप्रवचने वा । वदा च ब्राह्मणाः oe सत्या विज्ञेयाः । पैः सह स्वध न्याय्यमयं बोधयेत्‌ । सिद्ध Tee सभ्येभ्य उपदेशः = प्राधान्याथेः। तान्पुरस्छृयोत्‌ ¦ तथाहि | न राज्ञः क्रुध्यन्ति शास्त्रय ्रोतिस्तुतिवचनैः ` प्रथमं प्रशमय्य व्यपनीवक्रोधान्छृस्वा तता AAT | ३९१ १

प्रतिवेश्यायुेश्यो च कल्याणे विंशतिद्विजे अहावमोनयन्विपो दण्डमर्हति माषकम्‌ ॥ २९२ ॥

विशन्स्यस्मिन्निवि वेशो निवासः--रत्प्रतिगतः प्रतिवेशः, gerfage, तत्र भवः = uP

ean

| : द्विजा अन्ये मेन्यन्ते। तदा ATH सुवण दण्ड दप्यः। हिरण्यमिस्युत्तस्र ` 1 विशोषशादिद्वापि विज्ञायते शर्ह--यदि तैः प्रतिवेश्यानुवेश्यै ava मवतः, न ae द्विषन्तौ नायन्तनिशुणो 1 ३९२

Haar श्रोत्रियं साधु भूतिदव्येष्वमेजयन्‌ ॥ तदन्नं fara’ दाप्या हैरण्यं चैव माषकम्‌ ॥ ३९२

अप्राविवेश्यर्थोऽयमारंभः। सन्रह्मचारिणामय नियम प्रोचियस्तादश्मेव ` र श्रो चियं गुणवन्तं श्च तिक्रुत्येषु । भूतिनिभवस्तन्निमिततेषु कारयेषु-विभवै धनसंपत्तौ ` सत्यां यानि क्रियन्ते गोष्ठोमाजनादौनि। स्थता भ्रतित्रहणं कर्यविशेषणम्‌ । | भूतिमन्ति यानि कृत्यानि प्राचुयंण प्रभूदतया विवाहादीनि क्रियन्ते--यत्र विंशतेरधिक- `

वेषु श्रभोजयस्वदथमन्नं यावत्‌ भूतिछत्येषु भेष्तव्यं ताबदुद्भि-

es cs A AGIEAT न दाप्याः केनचित्करम्‌ ॥ २९४ Wee हि

RRQ मेधातिथिभाष्वससलङ्ुता । = [ wen: ` amen स्थविरः | रत्या विरूप इतिवत्ततीया | क्षप्ततिवंषांयि यस्य जातस्य ` ` स पएवुच्यते। ag वेदाष्यायिपूपक ~ `न कनचित्‌ शिखिने मासिमासीयादिः (मनु ५१३८) दाप्या; | रीणकोरोनापिन दाप्या इतिक नचिटुपरदयम्‌ | ६९४ क ee

भत्रिय saad च Tessa | ` मरहाङृलौनमायेः च राजा संपूनयेत्पदा ॥ ३९५ ॥

वंन्पादशुशरूषादिना कारुकर्मेणा वा । एते “3

सपूननमवुमहः । अनेक्षायेतवाद्वातूनाम्‌ । न हि बालादीनामन्या पम

| श्रोच्रियोऽत्र mae एवेति सरन्ति । sap: त्रियवियेोगादिना। safety ` 4 te) महाङ्कलीनः। entuatadalead कते जाते महाङ्कलीनः) । ` ne ( श्राय ऋजप्रकविखक्रः | एतेषं दानमानादिभिरजुयहः sq: | 1 केषिदरककिंचनं महाङल्ोनविशेषणं व्याव । ३६१

शास्पलीफङ्क छण -नेनिज्यान्नेनकः धतः | न च वासांसि वसामिनि ete च वासयेत्‌ ॥ ३९६ |

` शाल्मलौ नाम वृचसाद्विकारे फलके । स हि wads esi waht) न च oe | ee Maresh पातैरवयवा भस्य च्यवन्ते । ते दि च्युता वासः पाटयेयुः | न चायं जाति. ` ` नियमेऽदशय । तेनान्यदपि यत्काष्टमेवसभाव तत्फलके न दोषः । Leesa oe : : वासारस्वन्यदीया यन्यदीयैवाशभिन निहरेत्‌ । बदभ्गोपरिषैष्य तीर्थे | प्रत्तालयितुं न aa नन्धनाद्वासत्लां विनाशो माभूत्‌ । अधिकं हि तानि पीडितानि ॥ omaha at वाखयत्‌ । ब्न्यदीयानि वासांस्वन्यस्मै न प्रयच्छेत्‌ । सूर्येन बसनार्थं | ae

माषकयोजना HAST | ३६६

त दुष द्रप ददेकपलाधिकमू अतोऽन्यथा वतमानो दाप्यो द्वादशकः दमम्‌ ॥ ३९७

एवं कत्पना कायां--त्रि गुणश्चतु गुण श्यादि । अन्येतु दण्डं राजभागमि सः | ; mies ap

waa wate Tae — ASAT, तं रजका वासयति । श्रश्रदत्वादण्डस्य पर्त `

यति तन्तुवायः Hee: | शाटकादैः पटस्य gat) ख सूतरपलानि दश ` हत्वा शाटक वयन्‌ एकपज्ञाधिकं AG दयात्‌ | Waa Peat सव दयात्‌ | स्थूल. : | मादिवासलसां tect च कराना adem) अन्यया वादशप दण्डः | TTA = दण्डः । मूलच्छेदे तु गणोक्तः । एव" वि शतिपलं यदि न डइदाति बृद्धि fet दण्डः। ` `

८ : ध Mega ] x मि |

| नियतानि कल्पितानि । तेषु स्थानेषु ये क्‌ = | वथा सवेषां पण्यानामागमक्रयविक्रयक्तयव्ययसारासारादिविधिन्ञा विचक्षणाः! वे

भाण्डस्यागतस्य देशान्तरान्नोयमानस arya es गृहोयात्‌ । “Ragacdacata । carada वक्तव्यं पण्यानां Rghenee । सलम्‌ । ` ee चदा स्रह्पेय द्रन्य' राजा गृहणाति । सरूपकान्युपयुच्यन्ते साटकादीनि--तत्र ee = `

इति॥ ३९८

| इस्िनः, कारपीरेषु ङम्‌, प्राच्येषु णर्णादोनि, परतीच्येषवश्वाः दाकिात्येषु मणि- ` { खक्तादीनि। यस्य राज्ञा विषये सुलभमन्यत्र edu aa तस्व ‘cena? भवति। ` | = चेन दि यजन इतरेतरं संदधते । यतिषिद्धानि यानि राज्ञा मदीवादेशान्नैतदन्त्र नेयम्‌ शत्रव वा विक्रेयं यथा ghia धान्यमिस्येवमादोनि। Arafat देशा ` न्तरं नयता विक्रीणानस्य वा सवा र हरेत्सवेहर्णं ‘ade’ | अयं घनल्ाभान्नयता Ne es | दण्डः। राजान्तरपायनार्थं त्वधिकतरः शारीरोऽपि दुर्गाबरोधादिः 1 ace <

| अकाले वा रात्रौ शुर्काष्यततेषु mag संख्याने मिथ्यावादी न्यूनं कथयति ` | = गणनायाम्‌ । उपलक्तणं चेतदसंख्यानम्‌ । तेन प्रच्छादनेऽप्येष एव विधिः। दाप्येा- ` । ऽष्टगुणमत्ययं दण्डः। यावदपहुते तावद्टगुणम्‌, यावान्वा तस्यापह तस्योचितः ¦ = छल्कस्तमशटगुं॑दप्यः । arate gua) (अत्यय'शब्द हि तत्र aaa: सः 1 oe GR ee ee

VRACUIAT FTA सवपण्यविचक्षणाः छ्यु रध यथापण्यं ततो विशं TI हरेत्‌ ॥ ३९८ Se anh येषु प्रदेशेषु शुस्कमादीयते तानि शुल्कस्यानानि राजमिवैणिग्भिः स्वप्रतिदेश- कलाः TART ——F qa शक्यन्ते व चयितु- : ag Cena

युः। तता विंशतिभागं राज्ञा ` ee,

भागः ने पाटनमन्तरेणोपप्यत इत्येवमथैमवेकरणम्‌ । शअविक्रेयाणामास्मोषयोगिनां = ` नास्ति gen इति ज्ञापितुं यथापर्यम्‌ । एदं कालतुस्प्येण । न सर्वपण्यं सर्वदा = `

विक्रियत एकरूपेथा्धण । श्रता देशकालपेक्तया पण्यानामर्षन्यवस्या, न नियताऽधे

राज्ञः प्रल्यातमाण्डानि प्रतिषिद्धानि यानिच।॥ , तानि निररता सोभात्सवहारं दरेन्छपः 1) ३९९

राज्ञः संबन्धितया ग्रूयातानि यानि भाण्डानि राजोपयोगितया-यथा `

were परिहरनकाछे क्रयविक्रयी oe 1 a मिथ्यावादी च संख्याने दाप्याऽष्गुणमलययम्‌ ॥ ४०० ॥

क्रयविक्रयी वाणिजक उच्यते। शुल्करुयानं परिहरन्नुत्पथेन गच्छन्‌ । ५ i:

kay मेधातिचिमाष्यसमलह्कूता। Le

ares 3 क्रयविक्रयी इति संबन्धं कुर्वन्ति | अक्षात्तश्चागृदीते GER re रहसि वा प्रतिषेधोऽयम्‌ geo | * १.1

प्रागयं निगय स्थानं तथा दद्धिक्षयावुमे ॥

विचायं सवेपण्यानां कारयेत्कयविक्रथो | ।

Sanya ये विक्रेतारस्ते न खेच्छया मृख्य' कतुं लमेश्नापि राजा क्रोणीयात्‌

` स्वरुचिकृतेन मूल्येन | कथं तहिं | इदमिदं निरूप्यम्‌ | गमस - क्ति प्रत्यागच्छति ` ` दैशान्तरादुत न, तथेयते दूरादागच्छति | एवै निगसस्याने । किं संप्रत्येव विक्रियत ` es उत तिष्ठति । संप्रति निष्करामते द्रव्यस्य स्वल्पाऽपि लाभे महाफललस्तदुत्थितेन मद्येन ्रब्यान्तराविषयेण क्रयविकयेण पुनर्लाभः। स्थानात्‌ वृद्धिक्षयौ | कियत्यस्यदृद्धिसतष्ठवि ` ae वा चयः--इत्येतत्सवे' परीत्य eat क्रयविक्रयौ कारयेत्‌ । यथान वशिजां पीडा भवति नापि saat तथाऽचं व्यवस्थापयेत्‌ । ४०१ | oe

पञ्चरात्रे WATT पक्षे पक्षेऽथवा गते ॥ कुवीत चेषां प्रलयक्षमपरसंस्थापन' TT ॥ ४०२}

1 गमनिगेमनाददरन्यस्यानियलादुप्वयापचयाववस्यारेकरूपौ । तताऽवसंस्थापनं ` पञ्चरात्र पञ्वशच्े saa, न सजृच्छरं मन्तव्यं, नापि वणिजो विश्वसित-

4 ron

aa | Peay सयः प्रविज्ञागरणीयम्‌ । aged fate निष्कामति तत्र चक्षे sind षरणमन्यत्र पा्चरातरिकम्‌ || ४०२॥ ao 1 तला सानं प्रतीमानं सवं च स्यात्सुक्ञक्षितम्‌ ॥ ष्ट्य षटसु च मासेषु पुनरेव परीक्षयेत्‌ ॥ ४०३ ॥ ठ oe वर्णादीनां प रिच्ठेदाथे | | e त ५ यत्क्रियते, addr तल्मुक्ल लसि aa ushag ved कार्यम्‌ | खयं cease परिच्छिद्य ` | 2 aa ¦ परोक्तयेत्‌ Wy wey aay एनः Wei कारयेदाप्तैरधिकारिभियैथा ` न विचालयन्ति केचित्‌ ॥ ४०३॥ oe es परं यानं तरे दाप्यं फोरषोऽधेपणं तरे LPs पाद्‌ vars afte पदाध रिक्तकः पुमान्‌ ॥ vee I ध ` , नदीतीरे यानं गन्त्री शकटादि तरेण पणं दाप्यस्‌ । माण्डपूणानासुत्तरत्रोपदेश- ` ` -द्वि्तभाण्डानां यानानां यानद्रन्यादयनःथेयुत्तायमायानामय' राजभागः । dest ` भरे दरव्यानयनाथेमानीयमानेोऽधेपणं दाप्यः । पशुरगोमदि्यादिः पादस्‌} लो च

rere wer aue ere YS 00 01

५ ar अध्यायः ] : a a nara fa ध २३५ oe र : त्का किचित्‌ या ग्रहो तवन्भार स पुमान्पादाध sez: रिकतस्य पुस नदो fe ५ ae

ल्ङ्कनसाम्येसंभावनया ल्षाववादर्पमादानभ्‌ । की ANTE तरे ag ` el

दाप्यते। तरे तरनिमित्तम्‌ Loe ८

मणण्डयूखानि यानानि ताये दाप्यानि सारतः |

रिक्तभाण्डानि यक्किचित्पुमांसधापरिच्छ्दाः ॥ ४०५ ॥ ५

नि सारतस्तार्य' वार्थ

7 दाप्यानि ॥ यदि महाधे aenfe तत्न बहुशिपितं तदा बह दाप्यानि. श्रथ बोद्यादिना a oe नातिभारेण agiea | एवं aa: सुतरदुस्तरत्वेन कस्पना कर्तव्या । रिक्तभार्डनि 2 कचित्‌-पणपादानि hah धनवचनः। ये चापरिच्छदाः

ते न पादाधेमपि तु यक्किंचित्तताऽधिकं न्यूनं a) अन्न न शक्यो नियमेऽतः ` कपनेव शा्ञाथैः ॥ ४०५ | o

` दी्ाध्वेनि यथादेशं quate तसे भवेत्‌ ae नदीतीरेषु afgearreng? नास्ति लक्षणम्‌ | ४०६ ॥ ` 1; पारावरेत्तारणे पूर्वं" दानम्‌ । श्रयं नावा व्रामान्तरगमने। दीर्घाध्वनि योजना- a दिषरिमाणेन गन्तव्ये। ययादेश्यं -यसिमन्देशे यत्तरिदानं नाविकैः स्थापितं तदेव। बि यथाकालं--कालो वर्षादिवहदकसतत्रान्यनमूलयम्‌ । खस्पोदकायां सरिति बिरेण | | | amma नाविकानामधिकतरायासवतामधिकमूस्यम्‌ | wat कारणे कार्थशब्दस्तय ti(ié‘éit भवेदिति। यावद्यावदोर्घो देशस्तावत्तावत्तरपणा वर्थते। एतच नदीतीरेषु ` eg „ व्व्यात्‌। समुद्र सागरे नास्ति तरलक्षणस्‌ । न शक्यते awed कति योज- ` ae नानि नैष्टा येन तदनुसारेण qed कटप्ये । नदनदीषु शक्यते ज्ञातुमयं पन्था योजन- ` मान्नो द्वियोजन इति । तत्र हि तत्र मामा परिमाणचिहम्‌ | तपरैकयोजनेऽध्वनि यन्मूरयं द्विगुणं तदुद्धियोजने | wad ठु agua नैः, न च ge शक्यते योजनादिपरिच्लेद । क्तुम्‌ । श्रव एवोक्त सुद्र नास्ति लक्षणमिति ॥ ४०६ ८ गभिंणी तु द्विमासादिस्तथा परवनिता मुनिः ॥ बराह्मणा लिङ्धिनश्चेव न दाप्यास्तारिकं तरे ॥ ४०७ ॥

द्वाभ्यां मासाभ्याभूृतुदर्शनस्य व्यक्तगभां eff भवति तस्या अनुप्राह्स्वात्तरपः 1 ce ce | । शह । र्रजितरनदु्ाशरमी । greene: | जाह्मणा लिङ्गिने merit: | = Maura विरोषणम्‌ । वेन बांदपरत्रस्थालिङ्गवारिणां नैष fie: | sui क

क: ~

a २३६ ae मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । | [ wea:

तारिक पादि तरनिमित्तं न द्याः । sates net सिद्धं ` तदहम्‌ ॥ Yow

यन्नावि किंचिद्र विधीये तापराधतः ॥ AAT दातव्यं समागम्य TAAISAM ॥ ५०८ ॥

ol नान्यारोपितमाण्डं तरथिकायां यदि दाशानां नाविकानामपराधादाव्तमानजल्ेन RTT नयतां बा तत्स्थानं ज्ञाता टटबन्धेन जलरवेशमङ्कुवंतां कहयादिनहनीभिसयो- : मयोभिश्वमबन्धैः सूत्रबन्धैवां शिथिलीकृतवता--यदि भाण्डं fasta facie ` ore तदा तेरेव दत्त्व स्वताऽशतः Varsha | BAST यावन्तो नाव्यारूढा दाशाः Bos ॥ |

एष नायाथिनायुक्तो व्यवहारस्य निर्णयः। दा्ापरयधतस्ताये दैविके नास्ति निग्रहः ॥ ४०९ ॥

नोभिर्यान्ति तच्छीला नैायायिनस्ेषामेष विधिरुक्तो यथा दा छपर॑धाद्‌यद्‌-

शरष्टुदके aE | देविके दोष उत्पाते वातादिना नौभङ्गे नास्ति नाविकानां

geomet नियहः। ` eee 4

एष स्थले भाण्डवाहकानां भारिकाणां चा न्यायः । यचप्रमादैन प्रक्रामति भारिक `

ग्रदीतदण्डावलंबना दढबन्धोपरिभागेऽकस्माद्‌ दृष्ट्या पथि कद॑मीछते पतितस्य भाण्डं a ५. 2 ` नश्येन्न भारिकंस्य देषः स्थात्‌ ॥ ४०६ | |

वाणिञ्यं attest इसीदं कृषिमेव च ॥

oe पशूनां रक्षणं चैव दास्यं gs द्विजन्मनाम्‌ ॥ ४१० Il इह ेचिद्वगाचक्तते--अरनिच्छन्तावपि वैश्यशूद्रौ बलादेव तानि कर्माणि कारयितव्यै

यत एतयोः स्वधरमोऽयम्‌ । सत्यपि दष्टाथतवेऽदृष्टाथेता विद्यते नियमविपिस्वत्‌ । एवं च सति ब्राह्मणोऽपि हटासरतिग्राहयितभ्य इत्यापतति | पक्त एव देषल्वेनाययुक्त इति `

धनाथितायां शाक्त न ठु विधिनिबन्धनैव es त्र तत्र न विधेः प्रयोकः aie ici नियमांश तु विधेव्यापारः। स ( 1

तं व परिम

तथा प्रतिप्रहसमर्थोऽपि संतोषपरश्च eaters’ ।

he, OO 1 es

ee क्रीतसक्रीतं भक्ताथपनतम्‌ | axammes विधेरतुवादोऽयम्‌ | दास्यायैवेत्यथे- ` ५ ५ os ave: || ४१३॥ | ५

| आआनरृशंस्येनाचुकम्पया स्वानि कर्माणि कारयेत्‌ । व्राह्मणस्य यानि खानि समि- ` छशेदङ्ंमाहरणादीनि । saat चत्रियैश्ययोर्यानि खानि । चत्रियो प्रामसञदो

` नियोक्तव्यो वैश्यः खक्ृषिपशुपाश्यादै । महाधना यो ATER र

_ सामर््यात्तस्यैष विधि नि कमः गहिताच्छिष्टभाजेनादि vee |

न विज्ञायोति। यो ब्राह्मणः समानजातीयान्दास्य पादधावनेच्च्छिष्टावकषर्णसंमाजना- ee ` दिल्पसनिच्छतः। प्रभवता वाचः याभवस्यं परुलम्‌ । शक्तयपिशययोगते बलादिना = यः कारयति स षटशतानि दण्ड्यः | लेभादेतर्‌, द्रं पदिभिस्त्थिके दण्ड्यः। ` शत्रन्तस्य भवतेभावप्रत्यये प्राभवत्यादिति रूपम्‌ । प्ुलेनेति बचनादुगुरोने देषः । न

joy नैच्छत इति वचनादिच्छतामस्पो दण्डः । ४१२ द coe dee

भव्याय] ge ८ ६० यदपि श्रूयते--्निच्छतेपीतिः (४१२) सोऽथैवादः। शरद्रमेव दास्यमित्थेनं aaa नियमरूपता द्रष्टव्या ॥ ४१० £. es

afd चैव वैद्य' च ब्राह्यणो इत्तिकरिंति | विभृयादाद्रशंस्येन खानि कमांणि कारयेत्‌ ॥ ४११

वृत्त्या किती ह्मणो विभयाद्वलदानादिना waar कयात्‌ । छ

णा महापरिच्छदश्व ` oo . Se

ने कर्माणीति वचनात्‌ दास्यं न काण्यितव्यै

दास्यं तु कारयंहोभादब्राह्यणः संस्कृतान्दिनान्‌ अनिच्छतः पराभवल्याद्राज्ञा दण्ड्यः शतानि षट 11 ४१२॥ 0 संस्क्रता उपनीता यद्यपि द्विजग्रह शादेवैतस्लभ्यते तथापि -चरेवणिकजाद्युपल्त्ाथ ; ¢ CS

शुरं तु कारयेहास्यं क्रीतमक्रीतमेव बा॥ ` दास्यायेव हि asisat बाद्यणस्य खयंुवा ॥ ४१३

न खामिना निख्ष्ठोऽपि श्रो दास्यादिुच्यते |

निसर्गजं fe तत्तस्य कस्तस्मात्तदपाहति ॥ ४१४ ॥

यमाश्रिवः स्रमिदासयोनिभिस्तेन निसृष्ट ऽपि वन्युक्तोऽपि। न स्वामिना

निभृषटोऽपि दास्याद्‌ विमुच्यते । किंतु निसर्गजं सहजं नातिसदहमावि कः तसूमा- ` चरद्राद्‌ तत्‌ दास्य भपेाहस्थमनयति । यथा शूहनारिने तस्वापनेतुं eda’ दास्य Gg eas गर्थ॑वादे ऽयम्‌ | यते वक्स्यति निमित्तविशेषे शुद्रस्य दास्यान्मोत्तम्‌ tl ४१४ ॥ ~

ध्वनाहुतै भक्तदास TER! क्ीतदिषे पैतनिके दण्डदासश्च THA TAMA ॥ ४१५

Wo aaa) शूद्रस्यैव प्रकृतत्वात्‌ ¦ “areata हि सृष्टोऽसै? इत्ति । स्वामिनं जिला ` "निसर्गजं तत्तस्य इति?

८ वेवथिकास्तस्य दास्याः। ख्वधर्ममनुच्त्तस्य चानियभे ऽबरिधितवात्‌

तदसत्‌ | अन्यद्‌ दास्यमूअन्या परिचय? | निष्ष्टकर्मकारित्वमप्यज्ञातस्य दास्यम्‌?

नारदेन चैतसप्पच्चितम्‌।

भक्त्लामायै दास्यं पतिपन्नो भक्तदासः। ` गहे जाते गृह॒जः। दास्यायुखन्ते गर्मदासः । ` क्रीता मूरयेन aria: सकाशात्‌

afar प्रत्यायं बरा दत्तः। `

| कऋमागतः Ofer: ^

ge गृहस्यास्य च को बिशेष? | ee ` गृहजस्दीयायामेव दास्यां जात इवरसतु क्रमागतः! `

` इत्यन्यवणस्यापि दास्यमिच्छन्ति | तदयुक्तम्‌ । अन्यदास्यमन्यच्च तस्कर्मकारिसम्‌

` दासकर्माऽप्यस्ति । ` a ' “ag च धरमोपनतोऽपि श्रो दास इष्यते | aa कथं सप्र दासयोनयः; स्‌! सैष दाषः : ठस्य

शः ततश्चानिच्छता न दास्यसि प्ता यदि oe जीवेद्राह्मणाचनपाश्रिते न जातु दुष्येत्‌ ॥ ४१५ ॥

द. मेषातिथिभाष्यलमलङकुा `: [गरहः

` भ्वजब्रहणं वाहनोपलन्तणायंम्‌ | ष्वजिनी Seas | तत आहृतः । संघे ` ree सन्दासीकृतः “किपुनरिदं चत्रियस्य वचभ्रम्‌--युद्धं जितः afar दासीभवति}? ` `

तदये दास श्राहतः ated प्रतिपद्यते | “ag शुदरस्याविशेषेशेव दास्ययुक्तं नैवम्‌ । तथा सलब्यवस्था स्यात्‌--कस्यासौ दास इति न विज्ञायेत । स््वैहि ` : अन्ये gaa चेततरेत्तरं परिचरेयुरिति चत्रियादीनामपि दस्वमस्ति(गोतम १०।६६)। `

सर्वस्य प्रेषितस्याप्रतिवन्धः | (रिचयांः तु शरीरसंबाहनमथैदारादिरकाधिक्नारः | |

दृश्डदाशा राज्ञे दण्डं दातुमशक्ता दासीक्रियते Rags समं कुर्यात्‌ 1

` चायं दण्डा येनान्तसंेत्‌ । न च दासयेनिपुरूषधारणसुक्त, कवलं ada । वथा `

न तस्यालत्तिकं दासत्वम्‌ । `इच्छाधीनवाद्धमाथिनः । न हि तस्य ae

दानाध हनादिदासवत्‌ | एवं हकत “यथायथा हि सदुषृ्तमिविः ` (१९ १ ८) । aaa नवतैतसपरदश्चितं भवति-न तस्य नित्यं दास्यं कि तहि फलविश्चेषा- oe ५८ ठौ विचमानवनः वा

cathe. "1 11. ae

“4 a भ््यायः | ~ वति ` REE ee भायां पुत्र दासश्च त्रय एवाधनाः स्प्रताः।

यत्त समधिगच्छन्ति यस्थ ते तस्य तद्धनम्‌ ॥ ७१६ os

एते रयो ऽजितथना sepeAaT; | खामिना धनम्‌ ! यक्किचित्ते धनमर्जयन्ति | `

तद्भूुन तस्यं स्वं यस्य ते खवत्मापन्नाः | मायाधनं मुः, पितुः पुत्रस्य, स्वामिने दासस्य । LS

भपल्नी वै पारिणाद्यस्येष्ट” इद्यादि श्रतये निरालम्बना: स्युः; ।

यत्रकविद्धनं विनियोक्तव्यम्‌ । एवं पुत्रदासयोरपि दरन्यम्‌ 1. ~ @

fag च यद्येते निधनाः कथमेषां कमेभिरधिकारः। तत्रेदं नेपप्यते--षुत्रौ ` चेदाहिताग्नी स्वां येभ्यः पिता दाततभ्यः पुत्रः इति | दम्पत्योरपि सहधर्भश्वरितव्यः। = ` भवम चाथ च ant च नाविचरितव्या aay । यदि च निर्धनाः को ऽनयेरयेऽनतिचारः ए शूद्रस्यापि "पाकयज्ञः स्यं aaah fri विरभ्यते । स्वच्छन्दशुद्रविषयव्वेन विरोधो ` न भवेत्‌ | ale तावदासरानां ead ered यदा सखधनमिति व्यपदिश्यते न ` ह्यसति संबन्ध व्यपदेशः | अजनं च स्वत्वं नापाहयतीति विप्रतिषिद्धम्‌ । तस्मद्विष्दध- = ` मिदं यत्ते खम्रधिगच्डन्ति न तत्तेषां स्वमिति यथा कच्चिद्द्रयाचस्या ब्रह पुत्रः oy al aaa जननीति तादृगेतत्‌ । श्रसति वा tut स्वाम्ये aed वा aagud क्रियते । a aS

भ्र्रोच्यते | पारतन्त्यविधानमेतत्‌ | seat भवुरलज्ञा्यां न खोभिः स्वत्न्त्येय

अन्ये तु मन्यन्ते--भार्यापुत्र्दं दासाधैम्‌ । तस्य चैवद्रचनघुत्तराथम्‌ । ace ह ॥

तेषां धनग्रहण न विचिकित्सितन्यं -भटुरेव हि तत्सम्‌ eke तथा हि-- ` a @ fo

वस्मास्सर्वस्य दासः शुदरसतस्थैव प्रतिग्राह्यस्वमुच्यते |

कतैव्या। यता न तस्य किंचिदर्थो यस्य निचयः स्यादित्युक्तं भवति । स्वामी न हियते ` धनस्य एतदैवाजंने तस्य प्रयोजनं स्वामी हीयते) adr 1 ` द्रव्यमरहशं कुर्यात्‌ । तेनापनीयमानमपि खगृहस्थमिव बिनियुन्जोत । सति प्रयोजन ^ 2 : oS एतययक्तं भववि--भ्रविद्यमानघनस्य दासाच्छूहासतिगृहते न देषः ॥| Veo ॥

aed बाह्मणः शृद्रादन्योपादानमाचरेत्‌ - न हि तस्यास्ति किंचित्स्नं भत्‌ दायेधनेा हि सः ।॥ ४१७

aa कश्चिदाह---“शर्मोपगतशुद्रविष्यमिदम्‌, | तदयुक्तं, विशेषै प्रमाणामवात्‌ । =

विस्रन्धं निःशङ्कम्‌ । श्नं कथं प्रपिगरहीयासमतिषिद्धं हि तदित्येषा शङ्का न `

विग्रन्धं द्रब्थापदानं `

aR परयत्नेन स्वानि safe कारयेत्‌ र ae Ae तौ हि च्युतौ स्वकमेभ्यः क्षोभयेतामिदं जगत्‌ ॥ ४१८

ष्ट | मैषाततिथिभाष्यसमलङता। [ अध्मः श्रध्याय los oo : करम व्यदिकरामन्त तोभयेयुराङ्खली क्कयुजगत्‌ | अतस्ते प्रयत्नेन्‌ सखकमेस्यश्च्याव- ् धितं न wag) अनल्प एवातिक्रामे भूयसा दण्डेन योजनया वैश्या अपि । वन्धनं `

wre, धनशक्यः er ee == ४ ^ अहन्यहन्यवेक्षेत कर्मन्तान्वाहनानि च ॥

seat च नियतावाकरान्कोक्चपेव च ॥ ४१९ |

। रजधर्माणामनुसन्धानाथम्‌ । कर्मान्ताः कषिशस्करथानादयः। बाहनस्‌ = ` इस्त्यादि । श्ायल्ययैा-- इदमस्य प्रविष्टमिदं निर्यांतमित्येव सततं रवेषणीयम्‌ । श्राकय

धातवः सुवर्णाुस्पादे भवन्ति भूमयः । कश्च द्रज्यनिचयस्थानम्‌ y ४१६ 4 wet सवानिपात्राजा व्यवृहारान्समापयन्‌ ॥ sana fala सवे प्रासोति परमां मतिर्‌ ॥ ४२० |

इति मानवे हारनिशंये VINE ATARI AIA APRTISaATA: ui द ॥

उक्तेन प्रकारेण ठथवहासनयादीन्ससापयथनिख्यावसानं इुवेन्यरिकन्मचिह्ठत्सवं ५ . | a of QT TI—ATAT गतिमसिप्रतां स्वगोपवगभूमि

मविज्ञातदए तत्सर्व" sah ee Toate लमते | ४२० ॥

ee इति ot भ्दमेध(तिथिविरविते aga sedis ॥ =

व Ae pte

VANES भृगुप्रोक्तायां संहितायां गाजधम व्यव-

श्रथ नवमेाध्यायः & |

पुरुषस्य faareda धर्म्ये aaa fear = संयेगे विप्रयोगे च धमोन्वकष्यामि meas ॥ १॥ | खीसंग्रहणानेतर विवादपदनिदेशः “ज्ञीपुधर्मो विभागर्चेति'? i (<-ॐ)तदिदानीपरुच्यते ` bg oS PAA ++ +++ +++ + + ++ ++ + + + + +चुपवृषटेन भ्रां ` कथंचिदपि बाध्यमानया सेन सदह राजनि विवदितन्यमिति+ + + + + + +++ ` ++++++ + + + + विध एव न्यायाजुषरतिनि न द्रेषमस्छरादिमतिभार्यायां ` तथाच विशील ++ ++ + +++ + + ++ + + + ++ +~ ~ति | तथाविधस्य पल्युरपचर्योक्ता। न भयौ प्रति age) उपचारश्च शरस्यच्छुश्रषा पाद- = ` area + + + + + + + + + + खीपुरुषशब्दौ च यद्यपि लिङ्गविशेषाव- = ` च्छि्नमदुष्यजातिचवने तथापीह सम्बन्धिनि जायापत्या + + + + + ++ ++ वि भन्मस्वतन्त्राः fart: कार्याः get: स्वेर्दिवानिशभिति” (cate २) खमप्रहणेन संबन्धितं (शि | क्लक्तयति। वरीमानप्रतिह्ञावचन ~+ प्रयोजन ++ ++ ++ तुः स्वियाश्च शिः । जायायाः SaTR एकतर संनिवाने तथा feos प्रवासप्रयाणे + + + + धमै या छि — त्तिः प्रसवने शरीरस्डादि ++ +++ ++ ++ +~ ++ ++ +++ : ॥ a + + ~+ ~+ ++ ~+ तन्वश्याास | ¶ स्तुतिः, वंत नि. ` तिष्ठतः--ब्रहुवादभयम्‌ । न्याय्यो धर्मशःख्ाचारनिल्टो art: ॥ १॥ | a |

sere: सिय; कायाः get स्वदि वानिशम्‌

विषयेषु tase संस्थाप्या sweat वरे ee स्वेच्छया sat ध्माथेकामेषु व्यवह न देयम्‌ । यत्किचन धनं धमि विनि- ` । युञ्यवे तत्र यथावयः स्वपुरषाः पत्याद्यो ऽयुज्ञापनीयाः | ‘wages? रसत्ताधिगता "पिता ` | 1 ` सतती7त्यादिनिर्पिशः विषयेष हि गीतादिषु सजन्यः प्रसङ्गं gaa त्मने प. वशे स्थाप्याः वते निवारणीया; । यद्यप्यस्वन्रा इत्यनेनैव सर्वक्रियाविषया ate ` न्त्यनिदृ्तिरपदिष्टा भवति तथापि पुन्विषयव्यादर्तिवचनं aaa: परिहारायेम्‌ ! मा विज्ञायि ater एव परपुरुषसंपकादिभ्यो निवारणीयाः गृहावस्थितास्तु werent दि. oo al a wae दुष्यन्त | ee ५

22 स्र ` ae eo मेधः तिथिभष्यसमलङ्ता a ॥ नवम | 1 चशब्देन ताव्रदयं ad: पुरुषाणाुक्तः--खावन्त्ं खोथां तावन्न देयम्‌ , wale ON साभिरपि सवतन्त्राभिने भवितञ्यमित्युक्तं -भवति । एवं च “gene चियाश्वेवेतिः ` PASE > ` चशब्द इतरेतरविषययेये sideatiaia wieard | न तु यागादय इति समन्वये! ` ae

पिता रक्षति Start भतां रक्षति Bra रक्षन्ति स्थविरे पत्रा न स्री स्वातर्यमहेति ॥ ३॥

ea? नामानयेप्रतीघावः। अ्नथंस्त्वनाचारदृत्ताविक्रमेणाप्रृत्तिपरेण चान्यायता oe धतहरणादिना afta: | तस प्रतीवाता निवारणम्‌ । तस्पित्ादिमिः dea) ` रक्षतीति wahaftiod छान्दसत्वात्‌ । तते रक्तेदिति dane: ahead ` | चाधिकतरदेाषार्थम्‌। सर्वं एव ठु ate राथैमधिक्रियन्ते। कमार्णं दाना- ` सूवकाल्लोपल्तणाथेम्‌ । एवं यवनं stage ‘ea: sede) sare नियालुबाद ` — एवायम्‌ ।. यद्‌ा यदा यद्धीना तदा तदा Garam’ रङ्िवव्या । तथां च जीवत्यपि ` भतैरि पितुः पुत्रस्य चाधिकारः। तथा दर्शितं मानवे! सवं एते सर्वदा ace ` Fa: | कथ्यमानं तु sealed करति Mag च बाल्ञया वा युवत्या वे््यनेनाक्तमेवैतत्‌" ee ee AL अन्यदेवास्वावन्त्वमन्या sat] तत्र चाखाटन्त्युपदिष्म्‌ , इहतु ` रन्तोच्यते। श्रन्यतन्द्राया afy शक्योऽन्थैः प्रतिदन्वुम्‌ ae ५ नयु चेहापि पव्यषे न सखी स्वातन्त्यमहंतीतिः | | 1 इच्यते | नानेन सवेक्रियाविषयमस्वातन्तरय तरियोयत, किंतर्हि, नाखतन्त्राऽन्यमनसा = ` ध aaa प्रभवति शक्तिविकलस्वास्खतः | पश्चमे तु वचनमस्वातन्त्याथमर्थान्त- = ` रस्य तत्रक्तत्वात्‌ ।॥ ३। | 1 ee | कालेऽदाता पिता वाच्य वाच्यरवातुषयन्पतिः | मृते मतटि पुत्रस्तु वाच्यो मातुररक्षिता ॥४॥ “EUs दानकाले me af पिवान ददाति + + + +++ + + + यः| कः पुनः ve न्याया alata: | ‘aemgsiorats प्रागृतारितिः स्मर्यते । इहापि लिङ्गमस्ति ` + + +++ + + +++ ++ तिः। अनुपदन्नगच्छनरमय- न्भायांभिनिन्रः | उपगमने कालश्च ऋतुः सद्नतस्य पर्ववज्यमि्युक्तः ।। ४ ॥ ` श्मेभ्याऽपि प्रसङ्गेभ्यः खया रक्ष्या विजेषतः ॥ ` ` Bate gaan शोकमावहेयुररक्षिताः ॥ ५ ॥

च्यते

माननम

(4 मनाव] ~ सि च

NGS: FAH: । यया कदाचिदचिन्ञातशील्या + + + + ++ ++ य ध बालेन बा गरहद्रारावरस्थानादिनेाञ्वलवेषपुरषदशनशीक्षयेत्येवमादय उच्यन्ते | Tara अ Fe + + + + + + + + + Raed चैषाम्‌ | नैते किल सा्छादोषरूपा; ! न दि ee

areata: लिये देषर्पाः + + + + + + + + + + + + ae |

aa TANG प्रयत्नेन निवारणे दारदः + ~+ + + क oe ee REET EEE + + te) सर्ैस्तछुलीनैभरदपिद्व्यदेवरायै — स्चितव्या इति सिद्धं aa ATT + + + EEE HEH HR

Ee fa तरारणोया

इथं हि सववणांनां परयन्ता धर्म्म

यतन्ते रक्षितुं मायां भतार दुवला अपि । £ |

चातुवेण्येस्य एष उत्तमो ++ +++ +++ ++ +++ +++

पश्यन्तो जानना: दुबेला ata भर्ति भार्या रक्तं यतेरन्ध्रयल कयं

ee ake + ee 14 + + +न 4 वह्वनिनरन्तीः | ` तमतसेयत्तत्र मणापरित्रत्तं बहिराविरेष्धिजातं बधृवपुरहोरतयेऽतियगात्‌ | श्र + + + ८ +++ +++ + क्ताभाय कियंचिन्नियमेनवतियमानाराजञ्गलमाश्रयादिना 1

oS रच्तित्तव्या ll

स्वां प्रहुतिं alte च इलपत्मानमे च स्व च धरं प्रयत्नेन जायां रक्षन cera

नं कोवलं शाक्चोपदेशादब

ACAI easaT याव

` अस्तित्वं saghteasag । सकरा न मनतीत्यथेः । afte शिष्टाचार

ne कुल Bie । कस्यापि सद्छुलस्य veda भार्यायां दषः सव कलयुपतिष्ठतीति-- ` . न साध्यः जिय एतेषामिति। श्रथवा पिद्रपितामहादीनां संततिशदधयभावद्ष्वदेहि- `

Reg रक्ता स्यत्‌ । आत्मानस्‌ । _प्रसिद्धसुपपतिनाऽबश्यं हन्यते wea वा ` विषादिना। स्वं च चम्‌ | व्यभिचारिण्या घर्मानधिकारात्‌ | श्रत जाथां रिता

सवैमेतद्र्तति ॥

पतिमायां संपरदिश्य गर्भो was जायते जायायास्तद्धि जायास्वं यदस्यां जायते पुनः

ति बहूनि प्रयोजनानि। `

अथेवादोऽयस्‌ | न च पत्या पल्न्या उदरे प्रवेशदशैनम्‌ | श्रत; शरीरसारभूतणुक्र- = `

८ दरेण रुणवादतः प्रवेशाऽयमुच्यते | “sata पुत्रनामासीवि"--एतदेव जायाशब्दस्य `

ey मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | [aa `

भार्यावचनसवे प्रदृत्तिनिमित्तम्‌ यते ऽस जायाशब्दे जारस्यापि जायेषच्यते ॥ ८ a8 यादृ and हि स्री ad aa तथािधम्‌ |

तस्मायजाविश्युद्धयथं zt रक्षेसयलतः ।॥ ९ |

«gee सेवेत ga Wa पुत्रं जनयति तथाबिधजातीयम्‌? | नापि गुणसादश्यमभिप्रतम्‌ | # यतः शद्रादिजातस्य चण्डालादिजातित्वम्‌ | समानजातीयज्ञातस्यापि चैव तलातीयलं--

: रुषगमनमनुज्ञा ` स्यात्‌ । यदा त्वयमथेवादस्तदा यादशं तथाविधमित्यङ्कल्ानुरूपमिति . ^. नीयते | ध ee : न कथि्ोषितः शक्तः प्रसद्य परिरक्षितुम्‌ एतेरुपाथयेगेस्तु शक्यास्ताः परिरक्षितुम्‌ ॥ १०

परुषादिनिष्कालनादिना न शक्या रक्षितुम्‌ । कित्वेतेरुपाययेभेः शक्याः amy प्रयोगाः । “उपायैः प्रयुञ्यमानैरिस्य्धेः ॥ १० ॥

अथस्य संग्रहे चैनां व्यये चैष निपेजयेत्‌ ॥ शेषे Tisai च पारिणाह्यस्य वेक्षणे ॥ ११

मेतावद्ध्ताथैमिदं च सूपाथेमेतावच्छाकाथेमिति । शौचं द्विपिठरादिशद्धि्मूमिलेपना- `

अरक्षिता शे सदाः पस्पैरापतकारिभिः ॥ आत्मानमात्मना यास्तु रक्षेयुस्ताः सुरक्षिताः ॥ १२

३ यहे सदावात वनाय ल॒ ` करत्वातः मनाऽऽ८ 11. रत्तन्ति। नता कथं Tafa” wo,

यते | श्रपत्यजन्मनिमित्ते `

fae Cet प्रसूतिमिवि? (sate ७) यदुक्तं तदर्शयति | न चैवं मन्तव्यं--यारशं "द्वितीयं ` ध

“पल्नीषवक्तयोनिष्विति"ः वचनात्‌ । गुणसादश्येऽपि विशीक्तदरिद्रपविकाया चच्छृषटु- `

वदयमाणोपायप्रशंसा्थे श्लेकः | मख्य CE welraattarear पर- ` aS

MST धनम्‌। तस्य संग्रहः aera परिच्छिद्य carer वेश्मनि निधानं रउ्वायसवन्धादिना संयम्य स्थापनं सुदरहमित्येवमादि | ठथथेा Release `

ATT ऽवधानवन्त चच्यन्ते शुद्धान्ताधिकारिणः। en

क पाण

me वक i उ्क्तोपायप्रशंसा नेपायान्तरनिषेधः 1) १२ ^ ^ ^~

पानं दुजेनसंसगेः प्रलया च विरहाऽटनम्‌ \

स्वप्नेाऽन्यगेहवासरच नारीसंदूषणानि षट ॥ १३ si Sg नसापणमूमिषु अन्नशाकादिक्रयार्थम्‌ । देवतायतमेषु च। ated वह्नि (छि | दिनान्यवस्थानस्‌ TATE: । नारौरुटूषणानि । लीणासेते चित्तसंक्ोभहैतवः। ` : tert fe शवश्ुरादिभयं जनापवादभयं च त्यजन्ति i! ene नैता रूपं परीक्षन्ते नासां वयसि संस्थितिः

सरूप वा fer वा पुमानित्येव gard ~ . नायमभिमानेा वेढन्यः--सुभगः स्वाङृतिस्तरुणो हं at दिता कथमन्य' काम- ` Os ४ । चिष्यते। यते नेता aR Se शूराकृतिरयमिस्येद विचारयनि ुमानयसितये । तावतैव भुज्जते संयुब्यन्ते तेन ॥ १४ ॥ ` ८

पोधस्याचलवचित्ताच AHA aT ॥ =

रक्षिता यनताऽपीदे भ at RTT ॥ १५ ee ae यस्मिन्कस्मिश्च पुंसि इष्टे पैयाच्चलने--कथमनेन संप्रयच्येयेत्ति- चेतसो faa: ts oe se sai—aetizaery । अन्यत्रापि धर्मादौ कर्येऽस्थिरता चलचित्तत्वम्‌) (शि य एवद्ेष्वः स एव ख्यत इति घ्रादत्रादिया eam एव aaa gai (शि $; 1 ६ रहा रागस्टृष्णा च भरवैरि पुत्रादौ मानविषढ्हदया भवन्ति) निः एतेदेषिर्योगद्विकरुवंते विक्रियां भव्य गच्छन्ति । १५॥ तस्मत्‌- नि

coe षं स्वमावज्ञावाऽऽसा भनापतिनिसगजम्‌ | 0 प्रमं यत्नमातिष्टसपुरुषो रक्षणं भ्रति ~ रजा पतिहिरण्यग्भः | तदीये fren सृष्टिकाले जातस्‌ । रिष्टं ween _ चय्यासनमरङ्ारं कायं कोधमनायताम्‌ ॥ oe ok क | ar चया च स्रीभ्यो मलुरकरपयेत्‌ ॥ १७ It oe शय्या शयने खप्रशीलस्वम्‌ । सआासनमनभ्युलयानशीलता | अलङ्कार [३ रीर मण्डनम्‌ | कामं TVET । क्रोधे gs: | अनायत स्निग्धेऽपि रेषो ` द्विष्टेऽपि स्नेहः, भाकारसैवरणं, निद्धंमेता । द्रोग्नावः । Reged wa पित्रादेः | oe हेः कर्तरि Tar waUsta समासः | Haat नीच एुरुषसेवनम्‌ | oe

eee मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । = oD aan |

एष खमावः ्लीणां agar सर्गादौ कर्षतः । शय्यासनालङ्कारा deg er. - स्त्वेनोपादीयन्ते | यथैते पदाथा; स्वभावभूता अविचारिता एवं कुचयादयोऽपि ॥१७॥

नासि खीर. क्रिया मन्त्रैरिति धमे व्यवस्थितिः

निरिद्िया घपन्त्राश्च चियेऽनतमिति स्थितिः । १८

` केचिदेवं मन्यन्ते--"सलयपि प्रसदाव्यमिचारे वेदिकन atta रहस्यप्रायश्चित्तादिना ` ` एद्धिमाष्छन्ति ततो नास्ति देष इतिः न हि स्वौणांमन्तेःक्रिया

ज्ञपोऽप्यस्ि । येन वत्तव्यतिक्रमेऽप्रल्यातैः स्वत एव वैदुष्याच्छुद्धिमाप्ठुवन्ति ! तस्मा- ` aaa र्या इत्येतच्छेषमेवेतत्‌ | अते ये कंचिदविशेषेश मन्तरप्रतिषेधोऽयमिति बणेवन्ति- ` ततश्च प्रतिषेधं मन्यमाना यक्किच्वित्‌ ख्ोसस्बंधि कमं येन केनचित्‌ क्रियते da स्व॑र

aq fa: कव्‌ तया संबध्यन्ते सायंवक्िहरणाद तथा dena चृडादिषु ` | सम्प्रदानतया Talat —aa aa मन्तप्रतिषेधादमन्त्रकं stat श्राद्धादि कायमिति- तेशयुक्तवादिनेऽन्यपरत्वादस्य । श्रथेवादतया यद्रि तदालम्बन न्यायेन विदिप्रतिषेध- मन्त्रसंबन्धमन्त्रचूडासंस्कारापेक्ञं व्याख्येयमेतत्‌ । श्ध्ययनाभावाच् प्रायरिचत्तमन्त्र- = `

TATA

कदाचिप्पापाचारेषेेनाक्रम्यन्ते। तता chad युक्ता ` सनेहयोरस्थिरत्वादयृतवचनेन निन्यन्ते

cee तथा च श्रतयो sear निगीता निगमेष्वपि स्वाल्षण्यपरोक्षाथे तासां शणत निष्डृती

निरिन्द्रियाः इन्द्रियं" वीये" वैयप्रज्नाबल्तादि ताक्षां नास्यक्तेऽनिच्छन्योऽपि ` 4 2 शील्ल- । oe

a स्वभावतो ऽश॒द्हदयाः faa इयस्मिन्नये बैदिक्तानि मन्त्राथैवादरूपायि वाक्यानि =. साक्तितेनोपन्यस्यत्ि। तथा च यथा मयोक्तं ‘assay इति तथैव निगमेषु ` वेदेषु रवयः सन्ति | Ramet बेदप्यायेो द्टप्रयोगश्च | निगमे वेदाथैव्याख्या- ाज्गवचनेोऽप्यसि--'निगमनिरक्तव्याकरणान्यङ्ानीतिः निरुक्ते हि प्रयेगो--निगमा `

भवन्तीतिः । तस्येह श्रुतिप्रहणाद्वा वदयमायोदाहस्णाच्चासंमवः | प्रता वेद्वचना = `

पाठान्तरम्‌ (निगदा इति मन्त्रेषु ब्राह्मणेषु चायमर्थो दरिंतो यदमृता सिय इति |

ag निगमे गतय व्यन्त इति यावत्‌ निय . |

(निगदा, sear: । भतः 1 se mre `

ART प्रसङ्गान्मन्त्रयोजने दशितम्‌ । यदपि कर्मशुणतैव algae ae । तथापि जपादे विनियेगान्मानसव्यभिचारनिवुच्यथैता ऽप्युच्यते । २१ ae ^ ~

| न्पक्तेऽध्याहारः। तासा श्रुतीनौ याया नि तिला व्यभिचारपायर्ित्तमूवास्ताः = ` श्रुणुत । रयपसी कार्थ 1 निदिरस्वभावस्तसरतिपादनाथम्‌ | agegoset यत्‌ लक्षं तत्परिभूतमिदं ‘aera’ क । स्वभाव geet: | एतदासां खलं" यदव्यभिचारात्मकम्‌ ॥ १९ oe

नियमः सा "तिव्रताः। तद्िपरीराऽपतित्रता । विचरन्ती एरगहान्गच्छन्ती क्त्रोज्लवेषं दष्ट TEAR sei सखृहामन्यपुरुध प्रति छववती । तत्पापं ममेोतत्या ` ` ` भिदुः संबन्धि aga: शुक्रं तटूव्रङ्तः

रियक्त्वलिङ्ग एव रेतसा सामानाधि श्षरण्यमनुमवति | CS पितेतिः (ऋष्वे २) S — ३।२०) at भरथवा माच्रीजमप्युचते रेतः । तद्र तः पिता जनको FSR : शाधयताम्‌ । पिद्ृजवीजप्रमविन मादृदेषे!ऽपलुवतामिययंः ! ` 4

चार्थन्ति। यदि च सर्वाः लियो दुद्सवभावास्ततो मन्त्रस्य नित्यवस्रयोमापपन्ति bone शतरथा पाक्िकः स्यात्‌ । चातुमस्येष्वय' मन्तो विनियुक्तः (श्रापस्तम्ब श्रौत० 2 | <€) 1 पाद्याचुमन्त्रणे च श्राद्धे (शांखायन Tao ३ । १३।५)॥ Re ॥ aby व्क ae

मथषुदाहियन्त इति Seca

यन्मे माता प्रलुदधमे विचरन्दयपतिवता | aed रेतः पिता व्रक्तामिलयस्येतनिदशंन्‌ ॥ २०॥

इतिकर्थान्तेन पादत्रयेख मन्त्यैकदेरो ऽनुद्धतं ewe: a वतत्रता-- पत्युरन्यपुरूषे न कामश्चेवस्षापीतिः यस्या श्रतं!

A ८५१० उच्छु । तद्रतत्ास देषाऽपमृज्यताम्‌ । ee पतेति"षषठो स्थाने प्रथमा व्यत्ययेन । अथवा शेत एव flada परिकर्प्यते द्रप.

शस्य व्यभिचारात्मकस्वैतद्चिदश्च॑नं दान्त | स्वे जपमाना एतं मन्त्रमु-

ध्यायत्यनिष्टं यक्किचित्याणिग्राहस्य चेतसा | तस्यैष व्यभिचारस्य निहवः सम्यगुच्यते |) २१

पा भत्ता । तस्व वेता यदनिषटसप्रिय' परपुरुषसंपकादिकं खरी ` तयति तस्य मानस्य व्वभिचारस्य निहवः शुद्धिरनेन मन्त्रेण कर्मणि ge

MST भ्रां खी संयुज्येत यथाविधि ॥ wear सा भवति सथु्रेणेव निश्रगा ॥ २२॥

RRR मेधातिथिभाष्यलमलङकवा । [नवमः

भार्यासिरचणएकामेन हाःशील्यादात्मा tease: | नाप्येतयैव केवलया । यता

डःशीलस्य are sf तथाविधैव भवति, गुणवतः शीक्लवती । यथा मुद्रण निभा — नक्ष संयुज्यमाना area भवति मधुररसापि सती क

अक्षमाला वसिष्ठेन संयुक्ताऽधमयेनिजा शारङ्गी मन्दपारेन नगापाभ्यहणीयताम्‌ ॥ २३॥

` दीनजतोयाऽव्यक्ञमाली वसिष्ठभायां तस्संयेगाहुभ्यह णयतः प्राप | TST a । तियेग्नातिः चटका मन्दपालेन gitar संयुक्ता तथेव पूज्या । श्रता दीनजातीयाः

कनीयस्योऽपि भूय भद बतपूञ्याः । तथा चोक्तं “वयसि fra? इति ॥ २३॥ ` mapas छेकेऽस्मिनवक्ृष्ठमसूतयः ॥ ` Sart उक्षे यापितः stan eat ea गुणैः शुभैः ॥ २४॥ ae ` अवकृष्ट Heer यजूतिर्यकततियाल्ा ता अवकष्टुपसूतयः । अन्याश्च गङ्गाः कालीप्रषवयः। द्वयोः ्रहृतत्वादेता इति बहुवचने चशब्देन दतीयामाक्जिप्य | द्विवचने वा एते चः॥ २४॥ i aaa ee ue ae एवादिता sean नित्यं daa gat HAE च पुखादकःमजाधमान्निवाधत ॥ २५ ॥

~

ATRIA लोकवृत्तं लक्ञाचारः | लोकसिद्धमेतत्‌ | नायं विधिलच्णो्थो यदेवं

` शक्यते thag नान्यथेति--अपरिरक्तिवाभिश्च ताभिः प्रसूयादिदेषे। भवतीति cee इदानीं प्रजाचर्मा ated । कस्य प्रजा बीजिना at afar वेति

उदकं भ्रागामीकालः--स Zar येषाम्‌ । सवे हि वस्त्ववसाने विरमन्ते-ते ठु _ eae

“ननु च का सुखोदकता प्रजधर्मस्य | या च प्रजाऽस्याधीना खियश्च बहुभिदें : | षैरा्ृत्वयागादः को दि ag सर्वान्वि्यात्‌-इत्येतनिद्स्यथैमाह-- = = `

RU गभ॑ग्रहयासश्यपत्यपरिपोषयपयन्तो व्यापारोऽमिप्रवः। तथाच वच्यति `

` “इत्पादनमपलयस्य जातस्य परिपालनम्‌? इति (२७) । गृहे दीग्रयश्व। नदहिगृहे ॥ सेवा खीभिविना काचिदृस्तीति सुप्रसिद्धमेतत्‌। सत्यपि श्रीविभवे भार्यायामसलयां ` नि सुहत्खजनादिष्वागतेषु न गृहस्था प्रतिपुरुषं मोजनादिभिरावजयितुं समर्थाः। यथा sf

५ me ९ ae न भवति शक्तिः भतः स्तियः frag न विशेषे गेहेष्विति ॥ २६॥.

उत्पादनमपत्यस्य जातस्य परिपालनम्‌ Tay लेकयात्रायाः प्रत्यक्षं दी निवन्धनम्‌ ॥ २७॥ a at {निबन्यनम्‌ निमित्तम्‌ । अपत्योत्पादनादी अत्य्षमेतत्‌ । लेाक- याचा गृहागतानामननादिदानेनावजेनमःसन्त्रनिमन््रणादि | अस्य पत्यथ सवेस्मिन्रथै ` | Sat निबन्धनस्‌ | ५ भ्रस्यहमिति पाठः | | अत्यक्चशब्देऽन्तरङ्गवचन arate here:

पत्यं धर्मकायांसि wera रतिरत्तमा | a eee | eRe स्वगेः पितणामात्मनर्च ह ॥ २८ ॥ प्राण्दधितार्थोऽयं श््तोकः ॥ Ve |

FE या नाभिचरति मनेवाग्देदसंयता | [oo

ay भत्छाकाना्नोति afk: साध्वीति Stead yp २९। व्यभिचारात्त्‌, Tas खी are प्रामोति निचताम्‌ | श्रृगालयानिं चास्नोति पापरोगेदच ` पीड्यते ॥ ३०

Tae शलोकाविमै व्याख्यात ( ५ 1 १६४-- १६५ ) ॥ २६-३०

पत्रं प्रत्युदितं सद्धिः पवनश्च महषिभिः ॥

विर्वजन्यमिमं पृण्यभुपन्यासं -निबोधत ॥ ३१। ~ । उपन्यासे Ravages: | feta, तं निबाधत। वुचंति ` oes : पुत्रमधिछक़ृत्थादितपुतम्‌ द्धविदद्धिमंहषि भिश्च । विश्वजन्यं सर्वेभ्यो o Be । जनेभ्यो हितम्‌। पुण्यं कल्याणकरम्‌ | { regen व्यवधानात्‌ श्रजाधर्म निबोधत इत्यस्याथस्यापि पुनरादराथेयुपन्यासः; ` ५ | उन Fea at = ` oe

- मतु; ost विजानन्ति afd तु करि ॥ 8 आरहरत्पादकं केचिदपरे क्षेत्रिणं विदुः ॥ २२॥

भर्ता whet | विवाह्ैस्कारेण संसृत येन या नारी तस्यां यस्तस्माश्व जातस्तं

m qd तस्य विजानन्त्यम्युपगच्न्ति of एव fgia:) ara विप्रतिपत्तिः । सिद्धवाभयम्‌ | “aie PR oo श्रतिद्रेधं तु कर्तरि \ यः कर्तैव केवलयुखादयिताऽन्यदीयकतत्रे न तुद्रोढा--तत्र श्रतिद्धं ममेश, तं tat पाहुतत्पादकमप्यवन्तं केचित्‌ । रपरे क्त चि- ` १ 3 शस्‌--यस्य सा भार्यां तस्यामनुलखादकमपि । ` ao एवमाचायैविप्रतिपत्तः संशयुपन्यस्य कारणकथनेन तमेव समथेयते ॥ ३२ ॥ ATTA स्मृता नारो बीजभूतः LAT पुमान्‌ ॥ ष त्रबीजसमायागात्संमेवः सवेदेहिनाम्‌ |) ३३ ॥

daft छ चक्रता नारौ । तीह्यदेरुतपत्तिस्थाने भूमिभागः त्तत्र, तत्तस्या नारी यथा त्तत्र बीजयुप्तं तत्र विधरियमाशं जायते एवं ना्यामपि निष्क्तिं रेतः।

बीजभ्रूत णठ पुमान्‌ । श्रत्रापि श्रुतशब्द उपमायाम्‌! तदीयं रेतो “वीजं =

सान्ञोतयुमान्‌-तदधिकरणच्वात्तु तथवद्व्यपदिश्यते। Sava: संबन्ध are राधेयल्तणः। ततः संभव उत्पत्तिः सवेद हिना शरीरिणाम्‌ । चतुविधस्य भूत- ` ome । खेदजानामप्याकाशः ततत्रं, बीजं खेदः । धता युक्तः संशयः। उभय-

मन्तरेण संभवादुपपत्तेः | अ्रपत्योखत्तौ उभयेर््यापारः | विनिगमनाय च हेसभावात्कस्य ` तत्‌--उभयोः ्रथान्यतरस्येति संदेहः । Pe eee सर्वस्य च प्रकरणस्यायम्थेो नादुमानपरिच्ेयोऽपलयापत्यवद्धावः । तथा च विभाग. ` ° श्लोके TIE ॥३३॥ (५ ५ | विशिष्टं gaia स्रीयेनिस्तवेव इत्रचित्‌

, . उभयंतु समं यत्र सा सूतिः प्रशस्यते॥३४७॥ | बीजस्य वैशिष्टय' व्यासश्ष्यशङ्गादीनां महर्षणां coq) स्वीयेानिस्त्वेव ` mga धृतराष्ादिषु । त्राह्मणालनाता aft मातृजातयः चत्रियास्ते। उभयं

agate ag: gi विजानन्तीति? ॥ ३४ ॥ = a बीजस्य चैव येन्याथ् Faery ॥ `

स्भूतपमसतिरि बीजलक्षणलक्षिता ॥ ३५

wala: ager Astrea `

Up TE yeep eaten gen Amen YR FUR US TRE EE ET 0४)

बीजे प्राधान्यं तदरशयति स

विधायिनीति यावत्‌ i ३५

यादशं तृप्यत बानं क्षेत्रं कारापपादिते ॥ Tenet तत्तस्मिन्वीजं Seas गुणैः ।॥ ३६॥

च्याख्यास्यति (३९) ‘Stee: शालय? इत्यादिना ¦ कारं ष वबपनकाले उपपादिते कृषटसमीकरणादिना संसत atgaite — वैयसंखानरसवीरयादिभिगु a

au व्यञ्जत परिहश्यरूपम्‌ || ३६

इयं भूमिरि भूतानां शाश्वती योनिरुच्यते न च येनिगुणान्कांधिद्षीजं प्यति of

1

॥ २७।

wg केचन दृश्यन्ते । न मृदः clear at astqavaed

RR वुष्ङगमूतायामलुतौ ु्यिवसमानः । सक्कं द्वितीयानिमिततम्‌ । = `

। यानिगुणान्पराप्नोति वा भजते। `

a भवेन वाऽन्वयो वक्तव्यः | स्वपोषं ge? इति यथा । ३७ : ध भूमावप्येककेदारे कालोप्तानि Has नानारूपाणि जायन्ते बीजानीह स्वभावतः ॥ ३८ ॥

oa : Ma J युस्ति (^ २४१ eee Ne tee एवयुपपादिते संशये बीजप्राधान्यपक्तं पूर्वं ofaei| ततप्राधान्या्स्य बीजं co es । | तस्यापत्यम्‌ । तस्य च प्राधान्यं ब्रो्याद्व्यस्य चित्यायनेक कारणत्वेऽपि तद्धमानुविधान- = ` RTT भ्रतशचसफुटमदृषीजादुविधानस्यापत्यस्य कात्वा त्रीद्यादीनामिवर aaah ॥

aie युक्तमभ्यपगंतुम्‌ । तथाहि ada ard ठेक्यरूप्यं न वयक्तं मवति । तथाच घवेभतथ तिर्हि । alat भूतानां प्रसूतिरुत्तिर्वी ज 1 लक्षणलक्षिता । बीजस्य aaa रूपवथैसंस्थानादि तेन ahaa चिद्िता agata- Pee

ग्रनन्तरस्येवाथेविस्तरत्वेन WIR वक्रान्वयग्रदर्शानेन यादशं शब्दस्याथ ‘e Le a |

| बीजं पुष्यति पुष्टिषु । बोजशब्दे्रा्करनिर्गतव्रीहयादिवचनेा न मूलवचनः। = ` तपि हि पुनरपभुक्तशेषभुप्यमानमपरस्मिन्वत्सरे भवत्येव बीजम्‌ । तत्न वुष्यतिनाबुः

ee तेवा मवे । ष्टु वदे । यदि पुष्करा. ` ॥ १ ख्यातेनाच्यते पुष्टष्वियनथेकम्‌ । तस्मादनेकाथैतवाद्धातूलामन्यवचनमानत्र एवास्यातेनानु- `

ऋोकपूरार्य वा ुष्टिध्विति । कथंचित्पौनरुक्यं परिहारथम्‌ । सामान्यविशेष. `

Sagar: Gare | भरनेन त्तेतररुणानाममावमाह। एषा श्रमिक शिः तानां स्थावरायामेषधीठृणगुरमक्ञतानां यानि; चेत्युच्यते । न च तदुगुयास्तषु ष

२५२ ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता ae: [ नवमः : श्रनन्तरोक्तोऽथै उदाहरणेन व्याक्रियकत्ते। खककैदारे-- “अपिः arate | एकस्मिन्नपि केत भूमेः । काले । यस्य बीजस्य यो वैकः कालस्तस्मिन्‌ उद्नानि ` कषकः भिन्नकू्पाणि ` वीजानि स्वभावादुविधानादिययेः | यदिच च्रे | ध प्राधान्यं स्यात्तेत्रस्येकस्वास्सवांण्येक्षरूपाणि स्युः 1) ३८ ॥ ie ee

व्रीहयः ASAT शुद्रास्तिखा मादास्तथा Fa |

TIA प्ररोहन्ति BTATSATAAT ॥ ३९

तानि नानारूपत्वेन बीजानि दशयति | ne: बोजसवभावाभिपतत्वा |

सवत्र जात्याख्यायां बहुवचनम्‌ | Zé II

अन्यदुप्ं जातपन्यदित्येतन्नोपवदयते ॥ उप्यते यद्धि यहीजं तत्तदेव प्ररोहति ॥ vo ॥

एष एवाथः शब्दान्तरेण निगम्यते |. सुद्गेषू्ेषु ब्रीहयो जायन्त इत्येतन्नास्ि । र ie

` प्ररिषेषुखेनेक्तस्य fiaea पुनः ofeaeagea’ यद्धि यदुभोजम्‌ ॥ ४० ॥

aaa विनीतेन ज्ञानविज्ञानवेदिना ॥ REA Wea न नातु परयोषिति ॥ Ve |

एवं पूवैपन्ते सिद्धान्तमाह | चेत्रप्राधान्यमनेनेच्यते

“ag च नात्र केत्रपराधान्यामिधायकं किचित्पदमस्ति केवलं परक्ते्नोपगमननिषेधः `

` श्रयते वद्चव्यं न जातु परयाषितौति--परदारेषु बीजनिषेको न करैव्य इत्य- छ

` स्याथ; | न पुन्स्य ततत्रं तस्यापत्यमिव्यनेनेोक्तं भवति? |

: Ci a सहजया परज्ञया

` तर्वकलादिविषयम्‌ | एतदुक्तं मवि | यतः सवंशासत्रेष्वेषा स्थितिः | यस्तु मूखस्तियै

सत्यम्‌ । “तथा नश्यति वै fad बीजं परपरियह'› इत्यनेनैकवाक्य्वात्‌ दष्टापत्या- न । ` पहारलक्णदषनिमित्तोऽयं staat उपगमनप्रतिषेधः। स दहि चतुर्थं ` विदित एव--““न दीदशमनायुष्यम्‌? इत्यादिना ( ४। १३४ ) । रस्मादन्यशेषतया = `

प्रतिषेधशरुतेरनन्तरेरीकवाक्यस्रादसति east युक्ता क्तेत्प्राधान्यप्रतिपादनपरता । = ` a fadtaa firtixgitta; न्नानविन्ञान- rar ज्ञानविज्ञानशब्दौ | ‘sr aagavenfir) ‘fee पय्‌ यस्य काचिदुबुद्धिवियते तेनैवं न करैव्यं-- ` TSA: सोऽत्र नाधित एवेत्यलुवादाऽयम्‌ |

eee ] : a मलुस्िः। ` oe

a ९ गीताः परपरागताः श्लोका ग्रष्युच्यन्ते | ‘ater Meme गीयतः इत्युक्ता Smear ` SPAT उत्तरत्र 8S पल्यन्ते- यदस्य पूव॑मपरं aay | ee

fag खगसनुविध्यतः पूर्वस्य tena ere

चानुविध्यतः--एवं परस्यां तेजो fief erate) चेन्नसवामिनोाऽपत्यं भवति ॥ ४३ न

तथाहि भ्रनेकवषसहश्(तीतप्ुसम्बन्धा मही तेनैव व्यप ` इदन्याऽपि ल्ली यस्य भार्या तस्य पुत्नोऽन्येनापि जाततः |

षष्ठी प्रतिपादयति। “स्थाशःशुच्छगुस्मलतादिभ्ररूढी यत्र भवति तच्छिनत्ति यः स ` (ख्च्छेदः। तस्य तत्लेत्रं येन प्ररूढगुर्मलतावीरधः छित्वा : Sees os तत्न कर्पशवपनजातं फल्लं तस्यैव | | ध

oe a pe सम्बन्धि शर शल्यं Gt दश्यते तस्य तमाहः | यत्‌ प्थमवेद्धुर्च स भवतीत्युक्तं “ara

अत्र गाथा वायुगीताः कीतंयन्ति gatas: | यथा ast न aged पसा परस्परे । ४२

TATU उत्तविशेषवचनः | यथेक्तं पिङ्गेन “sears गाधेति?

वायुना गीताः पठिता agave: |

पुराविदः पुराणकस्पान्तरवेदिनः। परपरिथहै WAN ४२॥ नरयतीषुयथा बिद्धः खे बिद्धमनुविष्यतः |

| तथा नह्यति वे क्षिप्रं वीजं परपरिग्रहे । ४३।

ता इदानी गाथा देशंयति। इषुः शरः । स नश्यति {

खे छिद्रे । अन्येनेष्वासेन ध

ग्रथवाऽऽकाशे खे शरः चिधरो preity. acai निष्कला मवति-विडं `

पथारपीमां पृथिवीं भाया gafaet fae स्थाणच्छेदस्य केदारमाहुः सदस्यवते TN हि ईटशोऽयं पुराणक्ता जाथापतिलन्तणसम्बन्धो यद्विल्नावपि तवेकीकृताविवदरीयति। (शि `

कैदार सखमाहुः--सम्बन्धान्तरस्याभावात्‌ स्वस्वामिसम्बन्धं 7 Ss

स्थाशुच्छ दस्य

भूमि | त्त्र HAT

WETTAT सूृगमाहरिटदुर्व्यते । बहूनां एगसलुवावतामालेदकाय यस्यैव

एतावानेव पुरूषो यजञ्नायात्पां प्रजेति इ 1 विप्राः भादस्तथा चैत्यो भतां सा रमृताङ्गना ॥ ४५

yy one मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | oe [ नवम

युक्तं च यस्य भार्यां तस्वापत्यं यस्माद्धार्याया भतंश्चेकत्वमेव-प्रजाऽप्यासमभूतैव । `

कथं वाऽन्यस्यास्मा सोऽन्यस्य भवेत्‌ । एवं तावदुद्टमेतङोके | शाखज्ञा अप्येवमेव ` ` विप्राः प्राहुरिति | ४५॥ ee

॥ न निष्कयविसर्माभ्यां भतम विशरुच्यते

एवं घम" विजानीमः प्रद्िपिजापतिनियितय्‌ ॥ ४६ |

aa मन्येद--धनादिदानेन क्रीत्वा स्लीयाः करिष्यन्ते, परभार्यायां तते Ree ` स्वाम्ये तन्ना जनयितुः gat भवतीतिः--एतन्न । यते न शक्या भायांत्वेन निष्क-

सहसैरप्यन्यदीयाः स्वतवमानेतुम्‌ । नापि म्रा यक्त प्रहीणद्रन्यतया प्रतिग्रहीतुः स्वखमा- `

प्यते! यत `“उद्रहेतेतिः (Bo २।४) कर्मिप्रायक्रियाफलविषयादातनेपदाल्चिङ्गान्नान्येन

` संस्छृताऽन्यस्य भार्यां भवति । यथा नाददनीयादय आधातुरन्यस्य क्रयादिनाऽऽहव- `

Oe निष्क्रयो विक्रये विनिमयश्च । विसगस्यागः । ताभ्यांन विसुच्यतै। न भार्यास्वमस्या शपति ॥ ४६ । ^ ^ ee

सकद निपतति सङ्कक्कन्या परदीयते सकदाह ददामीति त्रीण्येतानि सतां सदत्‌ ॥ ४७ |

ae भयमनुशयविधावषटमे न्याख्यात्‌ (८ । २२७) विभागकाल् हि समविषमाशभाग्भिः : ष Ss पेषाथेमिदम्‌ । तत्रापि aneda यथाथा कस्यचिदशस्य प्रज्ञापयेत्तदा स्यादेव पुनर्विभागः। = `

‘s न पुनः सव समवायविभागम्‌ | =

ज्ञानान्नास्ति भागापहार इति सङृजिपातप्रयोजनं वदन्ति |

4 व्यास्यावा | ` ` a

: भय aga कालेनायथाङ्ततं रयायावदितरे स्वेषु स्वेषु मानेष्वन्यनिवेश्षशी at : ue | | संप्कारादि कृतं भवेद्‌--वश्लददिरण्यादि चे पयुक्तं स्यात्‌-- तदा समतामात्रकरणे प्रभवति ` |

भन्ये तु छीवादीनामनदहिंतविभागकानां परश्चादभागहरस्वनिमित्तषठीबत्वादिपरि- `

: | श्रध्यायः | = मनुस्मृति

सकृदाह ददामीति गवादय हि येनैव रूपेणात्मनः स्वं तेनैवान्यस्मा श्रापयन्ते। `

| . कन्यातु दुदिषरतरेन सवं सती भा्यातेनानिव्त्तसखसम्बन्धा दीयत इति TANIA: | | oes | भनु चानिवतेमाने पितुः स्वसम्बन्धे कथं कन्यादाने yada) एतद्धि दानस्य `

रूपं यदेकस्य सम्बन्धे निवत; ऽन्यस्योपजायत इतिः

नेष दोषः । द्वावत्र सम्बन्वै-्रपयपत्यवद्धावः खस्वामिसम्बन्धच्च | तत्रापया- = पत्यवद्धावे न निषतेत्रे, इतरस्तु निवतैते | तथा च “aed पितुर्वशे तिष्ठत्‌” इति ८ age ४ os

. RSS ) पिदुश्चा्च स्वाम्यनिषृत्तिमाइ Onfray agegestag oe यथा गेषयोषदासीषु मरिष्यनाविकासु च नात्पादक्ः प्रजामागी तथेषान्याङ्कनास्वपि |. येऽक्षेत्रिणेा बीजवन्तः परक्षत्रमध्रापिणः ॥ ते बे सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं कचित्‌ ॥ ४९ प्रसिद्धमेकेतत्‌। sre Pra बीजवन्तो sani

ee aT बी जवन्तं बीजस्वामिनः सः ॥ स्य मषादे्जातस्य न लभन्ते फलं -परकतेमे चेदुत्पत्ति; ॥ vows |

यदन्यगोषु TTA वत्ानां जनयेच्छतम्‌

गोमिनामेव ते वस्सा मेघं सन्दितापमम्‌ ॥ ५० ॥ ae पूर्वेण स्थावरेषु ad: प्रसिद्धनडुदिते ज्ञापिते वा । अनेन Rdg परिग्रहेषु गवा. `

! fey निदर्यते ¦ ्रन्यद्षीयो वृषभे यथयप्यन्यगवीषु वत्सान्वहूनपि Se | मपि वत्सं लभेत--सवं एव ते वत्सा गामिनां मेषामिनाम्‌ ¦ पादम ५ स्कन्दित बोजनिषेका Ars बृथा निष्फलम्‌ 1 ५० ॥ तथेवाक्षे्रिणेा वीजं परक्षेत्रथवापिसः | कुवन्ति ator न वोन लमते फलम्‌ ॥ ५१ ॥ ` = eter निर्देशोऽयम्‌ | चथा गवादिषु स्थावरेषु चैवं मलुष्येष्वपि Tl चत्र स्वामिनासयं प्रयोजनं tare सम्पादयन्ति ॥५१॥ फलं त्वनमिसंघाप क्षेत्रिणां बीजिनां तथा i faa sft बीजाच्ानिवंखीयसी ॥ ५२

येन्न वृषमखाम्येक- ` षभसम्बन्धि-

भविशेषेणेक्तं Shut फलं न बीजिनः । सस्यावरिष्टविषयत्वमाह अनभिरंधा- | येति। अनभिसंधाने बीजक्ेत्रिणोरितरेतरसंविद्धरवस्थापनम्‌-- नषाश्चदग्धरथवदुभये- रावयोः फलमस्तित्ति--यत्र वचनव्यवस्था न भवति तत्र a fam wa परत्यश्चोऽ्या | mus | |

२५६ मेषातिथिभाष्यसमलङकुता। ` निरश्चितं फलम्‌ । श्रः re निःसंदिग्धतामाद। यते TST] केजमधिकवलम्‌ ॥ ५२

wag aR ग करियाभ्युपगपारवेतङ्वीनार्थ यद्दीयते ॥ ` तस्येह भागिने eet बीजी क्षेधिक एव च ॥ ५३ |

प्रतभिसंधाय du: फलकम्‌ | श्भिसधाने कि बीजिन्‌ उताभयोरिति संशय |

- उभयोरिप्याह । प्रिय छु वशे निश्चयः सा (क्रियाःऽभिप्रेता तामभ्युपगमय्य ` यत्यदौयक्ै-सामथ्यांदरोजमिति गम्यते | तस्येह द्वावपि भागिनौ ॥ ५३॥ ध तओऋघवाताहूतं बीजं यस्य कषेत्रं प्ररोहति | ४ ्षेधिक्रस्यैव तद्बीजं न बीजी लभते फलम्‌ ॥ ५४

{,ङ्गोकरणमेवमेवेतदिति Seam: यो चीजायं' बीजकायेफलनिष्पत्त्यथं nn

परकेत वप्तुर्बीजनाश उक्तः | तत्र मन्येत-“पुरुषापराधात्तस्य यु्तोपहार नूनमसै `

Ba जिरभवि--नो चेरिकिमिति परक्ेे वपतीति । येन तु eee व्युपमोषवावाभ्या-

मन्यत्रानीतं वख कोऽपराधो यदि सं ged हारयति?--वदथमाह। श्रोचवाताहतं बीजस्‌। rar जलनिषेकः, तेन वायुना चाहृतं नीतं यस्य क्तं चे मराहति ` तस्यैव तद्भवति । एतेनैव सिद्धे Reet न बीजी लनते | फलि fai सर्वत्र ` क्े्प्राघान्यमिसथैः 1 ५४ oe oe एष धर्मो गवाश्वस्य दा्युष्रा नाविकस्य च

विदङ्गमहिषीणं च विज्ञेयः प्रसवं परति ॥ ५५॥ oe ` श्रपत्याधिकारात्तद्विषयतैव माविज्ञायीति गवाश्वादियहणम्‌ । यदि वा बोजफल- `

राणां च aday ad: । रष इति द्यं प्रत्यवश्श्यते | श्ननभिसंधाने यस्य तेवं तस॒ ` फलममिसंघाने चेमयोः । उदाहरणाथत्वाच Taree शमाजारादिष्नप्ययमेव `

व्यवहारः खस्यादिविषयतया प्रसिद्धतरस्चिव्रस्यथेमाह | द्विपदां चतुष्पदां पर्तिणां स्थाव- `

a a भव्यायः ] aaah : ५. | | क Sie

pera

५ MIM: Wasa: कनीयान्‌ | यवीयानठज एव ॥ ५७।

| : ` देवरादिभ्यः सुस्यक्‌ प्रजव्पादयितव्येति । यदुक्तं “Grfaat adatale” इषि सेयमापत्‌ 0 संतानस्य afer | संतानशब्देन ga उच्यते दुदिता च पुत्रिका । साहिप्र्विरं संतनोति नन्या। तस्य वरिक्षयोऽलव्पत्तिरत्पन्ननाशेा at ghar fe

नियुक्तोसपादयेदुक्ाता गुरुभि ज्ञोकेऽप्युच्यते। न दहि शिष्येण नियुक्तोऽध्यापयतीस्युच्यते। aria नियुक्तः ` a | करेत्येव बदति। ‘aay श्वश्रश्वश्युरदेवरयादयाः मदसगेत्रा ges, न

५ : व्येत्यापन्नम्‌ ।; `

| महाभारते च तत्र तत्र नियोक्तृभावे भवषपक्तिणामेव दशितः | अरत एव eT सतिन ` eS ee ee

श्ापत्‌ जीवनसथितिदेतुभूतमाजनाच्छादनाभावः, सन्तानविच्ञेदश्च 11 ५६ ॥ ॥ | भ्रातुर्जयष्ठस्प भायां या गुरपल्यनुजस्य at 1 यवीयसस्तु या माचा स्नुषा SECT सा WAT HW ५७॥ ` ५ शलकटद्वयेन प्राद्घतव्यवस्थामनुवदत्यापदि नियोगं विधातुम्‌ । जयेष्ठऽग्रे जात

SAS) यवीयसे भायां यवीयान्वाऽअ्रजछियम्‌ पतिते भवता गत्वा नियुक्तवप्यनापदि ! ५८ Ut

इतरेतरभा्यागमने च्यषठानुजयेः पातित्यसनापदि सत्यपि Fatt ॥ ५८ । देवराद्वा सपिडाद्रा faa सस्यडनियुक्तया प्रजनेप्सिताऽधिगन्तव्या संतानस्य परिक्षये ॥ ५९ 9 स्वविश्ेपेण विशिष्टोऽनेन नियोगे विधीयते ! संतानस्य परिक्षये नियुक्तया

दहि लियाः केवलायाः पुतरिकायामन्यस्मिन्वा पुत्प्रतिनिधावयिकार इति aaa) = | कुतः पुनः गुरुभिरित्तिः न er mura) श्रथवा feinimeaia) नियेगेा हि शुरसम्बन्धी पित्रादयः। पएतेनापत्येनापत्यवन्वस्ते उच्यन्ते येषां चेपकारसस्छत शै्वदेदिको “aad मातामहस्यापि दैदित्रोपकाराऽस्वि ! ततः पित्रा दुदिता fare `

उत्त--येनापत्यवन्त उच्यन्ते| देवरसपिण्डरहशेन agian एव हृदयमागच्छन्ति । = `

२५८ मैधातिथिभाष्यसमलङ्कता। [नवमः | “ये हि नियुक्तास्तेषामेव सन्तानेप्षार त्रलनिते सेहेऽपव्योपकारमथेयमना श्रधिक्रियन्ते) न सतस्याधिकारेाऽस्ति; कथं तर्हिं तस्यापत्यमिति व्यपदिश्यते | कथंविसिण्डदाने स उपकरोति |) वचनादिति च ब्रमः] न दछयपत्यसुत्पादयिदन्यमित्येष विधिष्तेनानुष्ठित इति--तथापि ada कतरे नियेगविधिजातेन पिण्डदानादि कतेन्यमिति eT: | ततश्च वस्योपक्रारकमवगतम्‌ । यथा चैतत्तथा पुरस्तान्निपुणं वदेयामः । ` देवरः पतिश्नाता। सुपिण्डः पत्यन्वयः | सषरत्यन्तरे जातिमात्र्व्युक्तं भवति । `: सम्यगिति greeted बदयमाणमनुबदति। यजैप्सिताधिगन्तव्या विवि «Ba, ईप्सितशब्डैन कार्यत्तमतामाह । तता दुहितयेन्धबधिरादो च जतै पुन- नियेगेरनुष्टयः |) ५६ ॥ ध विधवायां नियुक्तस्तु ध्रताक्तो वाग्यते निक्षि ॥ एकग्ुत्पादयेसप॒त्रं न हितीयं कथं चन ॥ ६०

` विधवाश्रहणमतन्वम्‌। ह्ीवादिरूपे पत्यौ जीबत्यप्येष एव विधिः । चते वक्त्यति ` “नियुक्तो यौ विधिं दिखेतिःः (६३ )। एतदेव तस्य प्रयोजनम्‌ । नियमे

विषयाणाम्‌, न नियमानामन्यथा विज्ञाते प्र्चत्वाद्विधवाया एव स्युः। निशि!

मप्रदीपाधाोकनिव्रच्यथैमेतत्‌ । वचनान्तरेण दिवेपगसनप्रतिषेधात्‌ । अन्ये ताहुः-- ` : a geursiset प्रतिषेधः कमैथैस्त्वयम्‌ । तेनाह्वि गसरेन न चेत्रजयुखादयेत्‌। = ` रकमुत्पादयेत्पुच्चं न द्वितीयम्‌ ॥ ६०॥ oe = प्रस्य प्रतिप्रसवः-- ` ge 1 te द्वितीयमेके प्रजनं पत्यन्ते aie तद्विदः ॥ अनतत नियेगाये' परयन्ता धमेतस्तयेः ॥ 28 ठ द्वितौयः एत्र इत्येकेषां मत्‌ । तद्धिदः क्तेजोतपत्तिविधिज्ञा निवत्त ` 1 १ योगाय' पश्यन्तः । नियुक्तया प्रजोत्पादथितव्येत्य्य विषेरेकस्योत्पादनेना-

ते (we eters) षद्ल er

^ ८ पुमान्‌ गुरूतरूपसः कलीयान्‌ RR |

eS ge Oa श्रस्यामेवाशङ्कायां fralafar

प वचनं अन्यनिवृ्यथैम्‌ । श्रथैवत्ता तस्याप्ययम-

भिप्रायः। aed लिङ्खम्‌--विषाहप्रकरणे मन्त्रपाठात्‌ । इह तवेकलातिक्रमः । रपुत्र ` | एकपुत्रः इति शिष्टप्रवादात्‌ । श्रथवाऽस्या एव स्प्तेद्वितीयपुत्रस्ुतिकस्पनात्‌

+ धमतः शिशचारतः i ६१

विधवायां नियोगार्थे fad तु aaah ॥ ` गुर्वच्च स्मुषादच वतयातां परस्परम्‌ || &२ pee iu इह तु fainted यत्र ged) स च सम्प्रयोगाभिमर्हपर्यवलान उपगमन- ` ay तस्मिच्चिवु्ते पतच sia Jaqees

STA | परस्वृरथहयथात्‌ स्टुषावद्रत्त Sl पुरषे ज्येष्ठे, Sad गुरुवत्‌ । ६२ |

नियुक्तां या विधिं हित्वा घतेयातां तु कापतः |

ताघुभौ पतिता स्यातां स्युषागगुरूतरः ६३ ॥

विध “garam” gar: ! तदतिक्रमे पातित्यम्‌ |

| नुत त्तो ज्यः स्नुषागः

नान्यस्मिन्विधवा नारो नियेक्तव्या दविजातिभिः॥ = अन्यस्मिन्दि नियुज्ञाना धमे" इन्युः सनातनम्‌ ॥ ६४ ॥ ; gam विहितस्य नियोगस्य प्रतिषेधोऽयम्‌ i | oo तत्र कचित्‌--विधवा्रहणान्तमतू कायाः प्रतिषेधः, Baa तु पया नियेत्तव्येति `

विषिप्रदिषेधैः विभक्तविषयावितिः प्रतिपन्नाः |

era लु-विधिवाक्ये सन्तानविच्खेदस्य निमित्तश्रवथात्तस्य च द्ीबन्याधितयो-

गतस्वप्युपपत्तिः। तथा च विधिवत्‌ प्रतिषेधोऽप्यविशिष्ट एव । अपेतथवसम्बन्धा ` | ` विधवेत्युच्यते। तत्तल्यञुभयत्रापि। ` ee

wart चैतदेवं विज्ञेयम्‌ | तरः घुताभ्यक्तादिनियमेाऽपि si@a नियुज्य-

सानाया न स्यात्‌! तत्रापि area “विधवायां नियुक्त gave? इवि। `

कस्माद्विहितस्याविशेषेण प्रतिषेधोऽप्यविरिष्टः। wars विषथसमसे विधिनिषेधयेो- विकर्षः श्रयं च नित्योऽपत्येत्यादनविधिविकरप एव कस्पते TENNENT | une

यद्‌। तु “त्रेय जयति” इत्येवभादिफकसपादनविधिखदाऽसलपतये catered. `

` दैदिकस्येपकारस्याभावाद्धि्ञफल्लयेःः gat विकर्पः। समानविषयथी विधिनिषेधवेकाथे | : oe ral । षोढशीग्रहणाग्रहणयोरिति केचित्‌ | ee ee

Taq । च्येष्ठस्य भार्याया गुरवधवीयसः `

: 4

२६० मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | - ` [मकमा ^

THER फलमभूयस्त्वम्‌ । प्रधानका्थसिद्धौ विशेषः । तस्मादस्मिन्पक्ते

पत्रोपक्षायभावमाह। उपकारविशेषार्येनास्य प्रवृत्तौ प्रतिषेधातिक्रमेण श्येनतुल्यवा । `

इदं खत निरुप्यम्‌। योऽसौ नियुज्यते स किमिति प्रवतैते। afew AR ` af) नियुक्तेन गन्तव्यम्‌" इति । feat पुनर्विं्यते “सम्यक्‌ feat नियुक्तयेति |

न च--“"देवरादिषु sadarig खिया नियेगसिद्धिरित्यथैः | तेषामपि प्रव्तिसतद्विधिना | Gast ईप्सित इति वाच्यम्‌ । यता रागतः प्रवृत्तिरुपपशते । “्धुताक्तादिनियम- बिधानमन्थैकमिति Garda) तथानियैरतन्ने सेत्रनव्यपदेशे। नान्य इति ।

यदपि गुरुवचनं कर्वैव्यमिति केचिसप्रषृत्तिनिबन्धनमाहः--एवं सति सुरापाना-

eat atest sefa: प्राप्राति। न चासी गुरुरकायं यः प्रवर्तयति । ` areata कायांकायेमजानतः | उत्पथप्रतिपन्नस्य परित्यागो विधीयत इति स्मरणात्‌ । परित्यागश्च genie | ` १ एतेनेठदपि प्रसयुक्तं--“यन्नियमातिक्रमपाति्यवचर्न नियमपूविंकां वृत्तिमनुजानाति--

eS agit पतितौ स्याताम्‌! aft) इतरथा waved गच्छतः oa विशेषपा-

तित्यमनुपपन्नम्‌” ॥ यतस्वन्न केवलस्य ge: श्रयते किं तर्हि feat इति। तस्याश्च = ` ८ ॥ पुत्राधिन्या नियोगे! विहित्त ` सदप्च हि व्यतिक्रमे पतितवचन ‘erga पतिता ॥ 7 a त - स्यातामितिः। श्रसति व्यतिक्रम एकः पतितः पुमानेव, श्रतिक्रमे तु द्वावपोव्येवमपि

: लिङ्गात्ि्गच्छत्येव । तस्मादेवरादिविधिक्लणा safe: कथमिति cesar |

इच्यते] व्यासादिदकषनेनापलयपिण्डदान इव Gaara सपिण्डानां शुर ` नियोगपेक्ञा । वदा नोपगमने च्युतिरस्तीयघुमन्तव्यम्‌ । न हि महारमनां रागलच्य- = ` श्रहृततिरभ्युपगन्तु न्याय्या । चोक्तं नियमातिक्रमे पवितत्ववचने लिङ्गमिति--तदयुक्तम्‌। = यतः पुंसः पतितत पतितादन्नस्याधिकायभावादुसखादनमनथैकम्‌ | वस्मादस्ति देवरादि- = + `

| पि विषेराभासोऽयम्‌ ॥ ६४ नेद्दादिकेषु मन्त्रेषु नियेगः कीत्यैते कचित्‌ | न॒ विवाहविधादुक्तं षिधवावेदनः पनः tl ६५

egret कम--तच्र ये मन्तः ger’ “sad लु देव' कन्या भ्रभ्निमयक्ततः क soar: । तथान्येऽपि तत्संबन्धाः “मया पया जरदष्टिः? इति, “मया पला प्रनाव- =. = ` तीति कत्र सर्वत्र वेदुवेरयितुः eget भवतीत्याहुः | न तत्र श्रूयते (मया चत्र

निदुच्यसे वत जनयेवि'

(८ a ` विवाहविधावुक्तं विधवावेदनं पुनः

मन््रमरहशेनैतदैयति मन््राथंवादा afr Mier सन्वि। दूरत एव तदशैयति = `

warm] ra 4 श्रथ--“'विवाह एवेयं वा संयुज्यते | विव्राहयिष्यति देवरा भा्जायाम्‌ । तताऽ्यं न्यिगो | विवाहो विदित cai?) न तत्न विवाहविधिरिति पूर्व॑शेषाऽयमथैवादः ॥ ६५ i |

` श्रयं द्विनेरविदद्धिः पञ्चुधरमो विगर तः पनुष्याणामपि प्रोक्तो वेने राज्यं प्रशासति SS

DAW TAATS एव नियोगप्रतिषेधशेष | asfazta खम्यक शाश्च न जानते | € र | ५ |

aa उयवहारिणो लिङ्ा्न्यपरत्वं च न जानते तैरयं पशुधमः-ख meaner = मनुष्याणाम

प पाक्त प्रवतितः। स चेदनीतना न, जदि वेने ae agar सति us पालयति ee “ag च लिङ्गानि नैव सन्तीद्यु्तम्‌ |> छ नैवम्‌ ¦ इद्राहकेषु मन्त्रेषु न सन्तीद्युक्तम्‌ । अन्यन्न ged) "कोवासपुत्रो | विधवेव देवरं ay न योषा छते सधस्थ श्ना? इत्यादि । यथा विधवा खी eae ` Agee’ कुरते समानशयन एवं को वा मनस्विनौ ged येन नागच्छतः । के विशेषो विवाहमन्ब्रेषु । स किलापव्योत्पत्तिविभ्यनुक्रमरूप इत्यभिप्रायः । = = | ध अन्यैविद्र्धरिं [रतं पठितम्‌ | गिता नन्या AT धमो अण््ल्लीगमने नाम। स च sett वेनस्य राच्ये |! ६६ स महीमखिलां wat राजपि परवरः पुरा ॥ वणानां संकरं चक्रे कामेपहतचेतनः | ६७ छ भुङजंन्पालयन्‌ । “कथं पुनवंशेखङ्करं प्रबतैयन्‌ राजर्षीणां प्रवर इत्युक्तम्‌ |» ` महीमखिलां युनक्ति यः महाराजलात्‌ | कामेन रागादिलकच्येनापहता नाशिता tae ४ चेतना चित्तस्थैयै" यस्य सः ॥ ६७। . ee ततप्रसृति यो मेोदहालमीतपतिकां faaq amare तं विगर्हन्ति साधवः ॥ ६८

स्पष्टा्थऽथवादः | ६८ ॥ ~ यस्या ्रियेत कन्याया वाचा सत्ये कते पतिः Ul GS ea ee

तामनेन विधानेन निजा विन्देत देवरः ॥ &९ es eS नियागरूपलात्कन्यागताऽय' घम उच्यते। वाचा wea कते वाण्दाने निन्रचै एकन दत्ताऽपरे प्रतिगृहीता । तामनेन वक््यमाणेन विधानेन निजः सादरा देवरः विन्देत विवादयेत्‌ ॥ ६९ । ^.

म ॥ प्रशरूनमेष i §

विधिः शासं तदहंतीवि

२६२्‌ | ee | मेधातिथिभाष्यसमलङता क [नवमः `

यथाविध्यधिगम्येनां शुह्वल्लां शुचिव्रताम्‌ | मिथा मनेताप्रसवात्सङ्त्षङृहतादरते || ७० ॥

यथाविधि aaa aaa विधिस्तथा fare) वाचनिकोऽयं विवाहः 1 |

gangs तथेष्यते | नवा व्यूढाऽपि सती भार्यां भवति । केवलं परार्थोऽस्या वाचनिके . ` 2 विवाहः । तथां च avait (७१) “a दत्वा कस्य चिस्कन्यां पुनरन्यस्य dae? इति । ` ` नासौ देवयय दीयत इत्यथः । श्रदत्ता चास्वभूता कथमिव भार्या भवेत्‌

शुङ्कवस्ास्‌ । नियमे गमने | ्न्यरिमन्नपि नियोगे धमे ऽयमिष्यते | ७० ॥ ` ve

न दत्वा कस्य चित्कस्यां पनदधादिचक्षणः ॥ दत्वा पुनः प्रयच्छन्‌ हि पा्रोति परुषाठृतम्‌ ॥ ७१ ॥

| तेषां निष्ठा g विज्ञेया विद्द्धिः स्मे पद इति (८।२२७ ) प्रागिवाहान्यृते बरे

दत्तायामपि पुनदानाशङ्कायां प्रतिषेधाऽयम्‌ । विशिष्टे g पुनवंचनमू्‌- तथाविधा gy = ` श््त। नान्यस्मै दत्वा तस्मन्श्तेऽन्यसमे दव्यात्‌ | तथा genta gear चतस । मलुष्यहरणे यत्पापं तत्‌ तस्य भवति ॥ ७१ ॥ ( free

विधिवसतिग्रद्यापि wasencat विगरिताम्‌ धितं विप्रदुष्टां at saat चोपपादिताम्‌ ॥ ७२॥

अन्ये wade FANSET व्याच्ते । `

नते सम्यदूमन्यन्ते। यदि तावतपुरुषालुपमुक्ता खीकन्यादिविक्रता तदा नैव दुष्यति। ` ` श्रथ पुरुषसंयुक्ता तदा कन्यैव न भवति । तत्र॒ “यजेतकन्यामितिः सामानाधिकर- ण्यालुपपत्तिः | उक्तश्च तस्यस्त्यागः। . छड्यना चौ पादितम्‌ | न्यूनाधिकाङ्खीम्‌। ` थते हेुरुक्तोऽकथितेषु सखस्पेष्वपि देषेषु छृतवरणाऽपि त्याञ्यैव ॥ ७२ ॥ oe

यस्तु दोषवतीं कन्यामनाख्याय पपादयेत्‌ । ६ a ae तस्य तद्वितथं इयातकन्यादातुद रात्पनः ॥ ७३ ॥ ~

nore. विधिवत्‌! nec: meu विधिरुक्तः “ofgta द्विजाभ्याणाम्‌? इति (218%) । स च कैरिचदुदकाधिकारः कन्याविषये स्मयते । तेन॒ ` अरतिगृह्यापि त्यजेत्कन्यां प्राग्बिवाहात्‌। विगर्हिंत ae ` गृहीतामक्तयोनिमपि। तथा asst बहुपुरुषभाषिणीम्‌ । व्याधितां चयव्याधि-

गृहीताम्‌ fanget रोगिण्यादिशब्दितामन्यगतमावां च aaa ake

(२ दुल चणम्‌ | पूतं प्रति ( o ५ ।

कन्यादेषा उक्ताः। ताननां Sass वित्थं निष्फलं कुर्यासियपैयेन । उक्त एवायमथेः पूवेन्छोकेनातिसपष्टीकतः ॥ ७द ॥

श्नाश्रिता यृहीतवती। अह्त्वा तु वृत्ति" ना ` करणादिना | गर्हितानि वस्तूनि विजनादीनि । एष एवं विधवादीनां निजश्रमजन्यो | | BRITA: ॥ ७५ ५१५ <a ae

४ eat 1 a मनुस्शृतिः। 1

ददाति तस्व तदान |

यरथातुक्तवा परथच्छति

विधाय afi भार्यायाः पदसेतछायवन्निरः I अष्रतिकर्िता हि a प्रदष्येस्स्यितिपत्यपि | ७४

यदा प्रवसेत्तदा भार्यायः वृत्तिं विधाय अवसे

` व्यम्‌-प्रदसन्भार्याया afi विदहति । तथा ुर्या्थाऽस्या यावतरवासं इ्तिर्भवति। | ` शरीरस्थितिषेतुमोजनाच्छादनग्ृह्योपञरणादि। तां विधाय पवरेत्व्देशहेशन्त' = a गच्ेत्‌ | कार्थवानु कार्य gaurstesdiseeey | अदृष्टा घर्मो दष्टावथकामै । तथा ` दयति (७६) "रोषितो धर्मकार्यार्थम्‌ः, इत्यादिना । अन्तरेशैतानि निमित्तानि भार्याः | हित्वा प्रवासे निषिभ्यते | श्रवृत्तिकर्शिता fet दृष्दोषप्रदशेनमथवादः । zea | दारिदरेय कर्शिता पीडिता अदुष्येत्‌ पुरषान्तरसस्पकांदिना ! ` स्था ~ fe: ङुल्लाचारसतत्संपन्ना ज्लुधावसरे दीना दषमवाप्ठुयादन्यं भवारमाभरिय जीवतीति

` सम्भाव्यत एतत्‌ | सम्भावनायां लिड्‌ । ७४ | eee ee 1

विधाय प्रोषिते sf जीवेन्नियममास्थिता ॥ ` प्रोषिते त्वविधायैव जीवेच्छिस्पेरगरि तैः ॥ ७५

(नियमः यथा सन्निहिते waht परगहप्रयाणादिनिषेध एवं VT ज ्राल्यिता

र्धेजोवेदि ति । कवैनजालिका-

| 1 i

fear धममका्याथं प्रतीक्षयेऽष्यो नरः aan: ॥ विद्याथं षडयशाऽथं वा कामाथ" त्रीस्तु वत्सरान्‌ || ७६

oe बुक कायेवान्प्रवसेदिति तानि कार्याणि दर्शयति ! तद्विशेषेण प्रतीचाक्रालमेदः। परतस्तिदं वयः कर्तव्यमिति नोक्तम्‌ | 1.

aa केचिदाहुः प्रकरणादगर्हितैर्जविदिति

1 ~ वदम्‌ | प्राग्मात्काल्लादगहितैरितीयं fe Saar । न ह्यस्या wT इष्यते। पुंस इव प्रतिषिद्धत्वात्‌ | तरमासप्रागप्यस्मास्तीन्नणविषेरगहितैः शिस्पैरजीवन्त ` गर्हितैर्जवित्‌ । : Me

wet व्यभिचारमिच्छन्ति | तथा चस्शृत्यन्तरे ( नारद० FR | eo) ““नषट za ४ 1 ध प्रव्रजिते git च पतिते पतौ TITTY नारीणां पतिरन्यी विधीये yy? ee ५ ae

दिति विधिं विधाचे्येवमर्थद्रष्ट- =

(कनः anty ye

? २६ ध ^ ध | मेधातिथिभाष्यसमलङता | - | [ नवम्‌, ५५ et ee Gag: । नास्या ज्ञानेन नह्यचयमपनेतुं शक््यते। सखीधर्मेषु हि तदस्या ` विदितं agarsfi—“a तु नामापि गृहीयासत्यै प्रेते परस्य व, इति (५।१५८) | सते `

जीवनार्थं सैरघ्रीकरणादिकर्ममिरन्यमाश्रयेत । तच्च यदा VATA सवत्सरश्रूया वा करस्मिरिचदाश्रिते मवा य्यागच्डेत्तदानीं तां Seung शकनुयात्‌-- “त्यज तवं भार्यामितिः यद्भवति कालो न पृः प्राक्‌ पद्युरेव at) पच्वमे चर्वितमन्यत्‌ (५।१५६) | eater frame: | ee ae | पू तु पुनभूडृत्तमिच्छन्ति | या पर्या वा परियक्ता भवति, यस्याः किललं पतिरिथन्तं

< ¢ न्येनोडां भवेत्तदा wal ९भ्यागतेा स्‌ किचिदन्र यत्ति) पुनभवस्येयं भायति I

(aa? न गृहस्थस्य धमाध दीघकालः प्रवासः | अवश्यं ह्वम्मयस्तेन परिचरथीयाः |

वीथेस्नानाद्ीन्यपि स्मातानि च श्रौताविरोधोन्यबुष्ठेयानि। संविधाय प्रोषितस्य वा भवतीति ` नच येनेषच्येत संविधायापि प्रवास श्रापर्वणः | स्वयं पवि जुदुयादस्िजामेकषतरकाल- मित्युक्तम्‌ । शअरनादिताग्नेस्तोथैयात्रायां पाच्चयाज्ञिकस्य तुस्यतेऽपि eda भार्यास-

राजोपसेवायां वा खक्षार्याय प्रेषयन्ति स 'ध्माथे" प्रवासः | saad ar—ate बनदेशञ्रमणेन | श्रथवाऽथांजनाथमेव चसंललायथिसमिप्रतम्‌ । दरिद्रोऽहं ङुतरिच- aie < दनमजेयिष्ये | 7 : | 1. विद्यायस्‌ “ag स्नातस्य च भायांधिगमः | safer च स्नानम्‌ । कत्र | a तः कतविवाहस्य विद्या्थिता ae

ae “^नैतदयुकम्‌ | gaat घम॑जिज्ञासायां-सनाने--जिज्ञासा च विचारपूवेकसंशयच्छेदेन ८ निश्चिता ८ ^

स्यात्‌ । उलन्नेऽप्यधिकारापयोगिन्यवगमे$म्यासातिशयार्थ विशेषार्थ चान्यासु वासु । `

भ्ैरि नासि व्यभिचारः, किमङ्गपरोषिते। पिशब्श हि पाल्लनक्रियानिमित्तकः--याभपति : सेनायाः पत्तिरित्ति। अतश्चास्माद्रचनान्यैषा भद्परतत्ा warm) श्रपि वास्मै.

कालं विदितद्ृततिको। नागच्छति, सा तेन ada भवति | ततश्च यदि सा पुनभूधमेणा-

तदयुक्तम्‌ | न निष्करयविसगभ्याम्‌? इति (gd) तस्य ोकस्याथेवततवं दशचिष्यामः। धर्मश्च तत्कार्यं च aera । सेऽथैः प्रयोजनं प्रवासस्येति धर्मकार्यार्थस्‌। =

५ पाच्वयाज्ञिकमनुष्टेयम्‌ । कते गन्तन्यम्‌ । “वसन्ते बसन्ते व्योतिषा यष्टव्यमिति? । `

` हिदस्योपपत्तेः न तत्त्यागे तीथेगमनं युक्तम्‌ । उच्यते | शुरुवचनेन । यं गुर धर्माजने _

दैषदवगतवेशा्थो विवाहेऽधिक्र्ते | निरिचते स्नानादे ।

सत्यम्‌ । नायं विधिरविं्या्थितायाः। तथा च सति धर्मकार्याथमित्यनेनैवावगता

द

= क~ म : : = व ~ -

वसेरेनाभिति च द्वितीयानुपपत्तेः। वासयेदिति नि्ैत्सैयेत्‌ । पातकेऽपि तस्या निष्कासने नास्ति “निरन्भ्यादेकषवेश्मनि? इति वचनात्‌ । प्रायरिवत्तेऽप्यस्मिननिमित्ते ` विनयाधाना्थो ऽपहार इष्यते ¦ न सर्वैण सवं भ्रात्यन्तिक aaa Le ae |

fet tamer बहिः सविशेषविद्रतस्यापनाथे' देशान्तरप्रवसने att |

हेतुः प्रवास (५ Bes eee |

कामाय रूपजीवाढुगमेऽमिप्रततसां atest! 1 ्ृत्यन्तरे प्रसूताभेदेन च कालभेदः स्येते । तथा च विष्णएः-“्रष्टौ विप्रसूताः `

षटू राजन्याः चतुरो वेश्या द्विगुं प्रसूतेति । न gare: कालनियमः स्वात्‌ । |

संबत्स्षरमित्येकःः इति 1 ७६ | | | संवत्सरं प्रतीक्षेत द्विषाणं ated पतिः ऊध्वं संवत्सराचवेनां दाय Tal न संवसेत्‌ ॥ wo श देष्यः पवियस्यास्ता दिषाणास्‌ | पतेन तु न निष्कासनं galt) सम्पूर्वस्य `

ञअतिक्रमेखमत्त' या पत्त tara ast बषा॥ सा ग्रीन्पासान्परित्याञ्या विभूषणपरिच्छदा i ७८ ॥

ति क्रसस्तदुपचयां ऽवज्ञान पथ्यौषधादिष्वतस्परता- न पुरुषार aT ae मास. | : | Sees

eo परियागश्च सम्भोगस्यैव पूवेस्माश््व हताः | हारकटकादिभूषगविंयुक्त कतैभ्या | परिच्डद्परिरहेष भाण्डड्कण्डादिना दासीदासेन च ॥ ७८ ॥ ` ee

उन्मत्त पतितं saat पापरोगिणम्‌ न alsa दिषंस्याश्च न च दायाप्तनम्‌ ॥ ७९

क्भोबाबोजशब्द नपुंखकमाहतुः | भेदस्तु एके बातरेता, अ्प्रवत्तेन्द्रियो ऽपर

atest या द्वेष्टि तत्या नास्ति Reve: gate: |

अप्रववतनमयपहारः | प्रोषितप्रतिषिद्धान्नादयः स्मरयन्तरनिषिद्धाः i 1 ॥

मदयपाऽसत्यटृत्ता च ARS च या मवेत्‌ | व्याधिता वाऽपिवेत्तव्या हि सखाऽ्थघ्री च सर्वदा ॥ ceo |

AQAA मयपानरता । पक्तिसंस्कारगृहकार्यानुष्ठानासमर्था तत्परिरक्षणाय e

SRR (ce) स्वयं नियमस्य स्वन्यनियमन्यतिक्रमवतप्रायरिचत्तेन प्रया- a oo पत्तियुक्ता पुनरधिवेदने च | a

ge मेधापिथिभाष्यसमलङ्कता। [ नवमः तथा च धर्माु्ठानप्रजोयचतिगृहकार्योपधातनिमित्तान्यधिवेदननिमित्तानि पव्यन्ते-- ` तिः" । > +

५्रतिकूला व्याधितार्थङ

कादशे बद्यामः। उक्तं च पद्मे (५।९६०)। । ` अरसत्यकृत्ताऽस्ाध्वाचारा--त्येष्वलतसपरषयाक्‌, बलिकमणां प्रागेव भु देव- पित्ययेर्बाहमणमाजनादै न श्रद्धावती। स्र्थघ्री श्रविन्ययशीज्ला माण्डोपस्करणं परिरत्तति अ्नस्पमूरयेन क्रोणाति। feet नाङ्ललशङ्कयास्यादेवातितताडनशीला | ्रन्वाहिकस्य व्ययध्यापहन्त्री | | श्मधिकेदनं तस्या उपर्यन्याचिवाहः । ८० ॥

भ्रन्यासामप्यधिवेदनमाह | `

वन्ध्याषटमेऽधिवेधाऽब्दे TIT तु TATA एकादशे स्रीजननी सथस्त्वयियवादिनी । ८१ ॥ an तत्र वन्ध्याऽष्टमेऽब्देऽधिवेव्या दशमे तु ganst । नाधिवेदने-

ART) नापुत्रे ह्याधानं sad) एव" सृतपजायाः स्वीजनन्याः। wie यवादिन्यास्तु देषाभावेन नाधिवेदनेन सत्यां चमायां श्रमनियमः (2) ।। ८१ ॥

= या रोगिणौ स्यात्त हिता संपन्ना चैव शीरतः ॥ ऽनुज्ञाप्याऽधिवेत्तव्या नादमान्या च किचित्‌ ॥ ८२ ॥

योनिीध्रहणं बन्ध्याद्धीजनन्यावपि लक्षयति । प्रकृतत्वाविशेषादवमाननिमित्ता- हिदि त्कदाविदवमाननं शिष्टं परिभाषितम्‌ ॥ ८२ |

अधिविन्ना तु या नारी निगेच्छेदूषिता ग्रहात्‌ सा सदयः सन्निरोद्धव्या त्याज्या गा FAAP ॥ ८३ ॥

। | ब्राह्मण्यास्तु शास्रेण प्रतिषिद्धम्यायास्तसपानप्रायरिचत्तमेष भूयो ऽपरहृत्तौ । पातित्यं ` इ--भ्रृणहनि हीनसेवायां शली पततीति परिरल्यानान्न aaa पातियमिति । aa `

| पत्थोसपत््यभावाद्धि वन्ध्याया श्रुष्ठान्परिपावनं स्यात्‌ श्रपस्योतपत्तिविधेराधानवि- `

भत्र हिता परिवर्यापरा । अयुज्ञापनाश्मवमानयेरिह विधानम्‌ , पर्वालामेतद्धाबात्‌ । `

क्रोधेनाधिवेदनहेतुना नि्गतायास्त्यागसेनिरोधै विकस्पता विधीयेते । न तुयथेपपन्न, ` oT ‘daar भोजनाच्छादनादिना तत्र प्रीत्या क्रोधावमाजेनं श्श्रमिः श्शरादिभिवां ae = भाषणम्‌ । Rar रक्िपुरुषाधिष्ठानम्‌ । त्यागो न्याख्यातः--ग्रसंमोगः सह- शय्यावजेनम्‌ । कुलं ज्ञातयः--रसिप्पत्ताः ATT ॥ ८३ ea ae oe

| वणक्रपरेण जात्यनुहूपं ज्ये ्ठयः--न बयस्तो न च arena Sy प्रथमं mama: चन्नियावैश्ययोरित्येष ater: | वे ~ वद्राहमण्याः सवणानां विवाहक्रमे निश्चयः wa ॥ ८५॥ च

ae meets

प्रतिषेधे पिया तु मवपभ्युदयेष्वपि | FTAA गच्छेद्वा सा दण््या Hema षट्‌ । ८४ ॥

>; अ्तिषेभे गुरसम्बन्धिभिः। अयं दण्डः TATU | न शालीयो TAT ATL | श नहि तन्न दण्डतात्रेण are; किं तहिं महता न च तक्राभ्युदयेषु पनाशङ्का

द्मपरतिषिद्धमया्नां त नियमेनेातसवसमागवानामादरवती sah श्यवे। = at सम्यङ निषेधत्यभयुदं ५ 1 =

। दण्डश्वायं भर्त्रा aa) स्व्यपिराज-

afta “स्रीणां भर्ता प्रभुः” इति विज्ञायते । श्रन्येषामपि परिग्रहवता श्रस्यादिविषये 2

कियति दण्डे सातन्त्र्यम्‌ | | आ्भ्युदयः पुत्रजन्मविवाहादय उत्सवाः | ae नितान्तमपि जनसमूहः । तत्र ृतृडलिन्या अयं दण्डः i ८ | यदि स्वाश्रापराश्चैवं बिन्देरन्योषितता fest: | ५२९ तासां वर्णक्रमेल स्याञ्ज्येष्ठयः पूना च वेश्य च ॥ ८५ ॥

नना नरादिदशैनम्‌। समाजा :

कामतः प्रवृत्ता यदि समानजातीया अ्रसमानजातीयार्च विन्दैरन्विवादयेयुस्तासां ` ॥

मतु: WTA TR च नैत्यकम्‌ स्वा स्वव कुयातत्देषां नास्वजातिः कथंचन ॥ os

TACHA भटुरुप्योगिपाकादिलक्तणा दानमेःजनप्रतिजागरणं

तः wet हि दाननिमित्ते ` | | At गृहम्‌ AO :

Ral । पृष्ठपादसंवादननिेजनाद त्वनियमः । युगपत्तनिधै तु शरीरावयव्क्रमो `

मनादकत्षणडानादि ॥ ८६ ॥

यस्तु तत्कारयेन्पेहात्सनालया स्थितयाऽन्यया ॥ यथा MATING TARGA सः ॥ co |

aeam umn “ad wade” अग्निशरणोपलेपनाच- ५

स्त्वेतत्कमाऽन्ययाऽसमानजातीयया कारयेत्सजातीयायां सितायां ब्राह्म

mur eee

ee AER a सेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । = [नवमः उत्छृष्टायाभिरूपाय वराय aT च॥ : अप्रत्नामपि तां तस्मै कन्यां दचा्यथाबिधि ॥ ८८ ॥ ` : oo SeHETATA ra विशेषणविशोष्यभावः | उस्कृष्टायामिरूपतराय इत्यथैः । | अथवोल्छृष्टाय जायादिभिरमिरूपाचेति परथग्विरोषणम्‌ । कूपमाकृतिमाभियुख्येन प्राप्ता- 1 ee स्लभाववचनो वा । सुखभावो विद्वानप्यमिहूप sat) सदूशाय . ` ज्ञात्यादिभिः। व्या बोढा जामता। शद्राप्तासय्ययेग्यामपि कामावशत्वेन बाल्लामप्राप्तां कौमारं az: | eqara? नभिकेत्युच्यते। कामः स्पहा यस्या नेत्पन्ना at चाष्टव्षा sat वा, न तस्यन्तवातैव । तथाहि लिङ्गम्‌ “steal fat इदमेव fag धमंप्रयुक्ततायामपि विवाहस्येति। seat रागस्यैव प्रयोजकत्वे । इतोप्रात्ताया विवाह इत्याहुः ` वदयुक्तम्‌ । घनाथिनोऽपि बालां बिबाहयन्ति। न शाञ्चोयैव सर्वा प्युक्तिसटतीये ie निरूपिता ॥प्त॥ कापमा मरणात्तिष्द्गहे कन्यतु मल्यपि | न चैवेनां प्रयच्छेत्‌ गुणहीनाय कहि चित्‌ ॥ ८९ ॥ STAT: कन्याया दानम्‌ । तुदशेनेपि न दयायावद्गुणवान्वरा न प्रष्ठ गुणा । विदयाशे्यातिशयः शेभनाङृतिवयेमह्वेपेतता ज्तेकशाखनिषिद्धपरिवजंनं कन्याया. ` मनुराग इत्यादिः ॥ ८६ ॥ i : ie त्रीणि वर्षाण्युदीक्षेत gar तुमती सती ॥ ऊध्वं तु काटादैतस्मादिन्देत सदशं पतिम्‌ ॥ ९० |

सद्र समानजातीयं सयं इयात्‌ ॥ <°

अदीयमाना भतांरमधिगच्छेयदि स्वयम्‌ | नेनः किचिदवामोति न च यं साऽधिगच्छति ॥ ९१

दोषाभाव उक्ते त्रियमाणस्य दोषाथेमिदम्‌ |

ऋतुदशेने च द्वादशव्षाणामिति स्मर्यते ॥ €१॥

अलङ्कारं नाददीत fsa" कन्या स्वयंवर |

मातृकं MATT वा स्तेना स्याद्यदि तं हरेत्‌ ॥ ९२ ॥

वर्षत्रयादूष्व॑सदोयसानां य॑ भर्तारं ब्रते वस्य देषो न | कन्यायाः | gaat 4

greater J Soe सभुस्ट्सि 14

` आात्रादिभि्यदादो दत्तं खयंवरणाभिप्रायं तस्या अजानद्धिस्तदलङ्करणं तेषामेव प्रयपेयेत्‌ । यदि तु तथादिधाया एव ददाति वदान त्यागः। तेनास्मैन वयमेनं `

दास्याम इत्येवमभिप्रायं यद्भूषसं न तस्मन्नन्यथात्वमापन्ने युक्तम्‌ | POS a ae ‘eta: स्यादिति"? पिङ्गेन पाठान्तरम्‌ । वरस्य चैरत्वमाहुः। तस्मात्तेन fe लङ्कारस्याजयितव्यः ॥ €२ ॥ 6

पित्रे न Tam तु कन्यामृतुमतीं हरन्‌ ॥ सं च स्वाम्यादतिक्रामेहतूनां प्रतिरोधनात्‌ ॥ ९३ ॥ = ध genes wae: शुल्कनिषधाऽयम्‌ | तत्र हेतुः--ख च स्वास्यादति- क्रामेत्‌ । (बाल्ये पितुवेशे तिष्टतः इ्युक्तम्‌ । वयेोन्तरप्रा्रो चाददतः पितुः ` ` स्वाम्यं नास्ति । genau श्रपि gar: समानल्वात्पितुः स्वाम्यनिवृत्तिः aq paw निवृत्तिः। ofattaa प्रतिरोधेोऽपत्यात्पत्तिकाये |) = केचिदाहुः श्रमानवेऽयं श्लोकः | ER

्रिशद्रषों वहैत्कन्यां cat दादश्चषाधिकीम्‌ ॥ च्यष्टवषऽष्वषां वा धर्मे सीदति सतरः ॥ ९४ ॥

इयता कालेन यवीयसी कन्या वोढव्या न पुनरेताबद्रयसर एव विवाह इत्युपदेशाथ

श्रथापि न यथाश्रुतवषसंख्यैव । feat) agar कालेन यवीयसी aresar

` द्येतद्विवादप्रकरणे श्रतम्‌ | येन संस्कायैविशेषणसवेन aag काल्ञो दशादिवर्षा' पच्चविश- `

त्यादिवषे च acd | “ननु च वाक्यान्तरस्थस्याप्यङ्गविधिभंवत्येवः?। सत्यमिहप्रकरणो- = ` त्कष्ण पाठादाचायस्यामिप्रायान्तरमनुमीयते | तथा शिषटसमाचारः । सुतस्य च पुन-

दारक्रियां नैष कालः संभवतीति ““पुनदारक्रियां र्यात्‌? इतति नोपपद्यते i <€

देवदत्तां पतिमायां' विन्दते नेच्छयात्मनः ॥ ` तां साध्वीं बिभूयान्निलय देवानां परियपाचरन्‌ ॥ ९५॥ ` साध्वी भायां प्रातिकूस्याग्रियवादादिदेषयुक्ताऽपि wal न aed श्लोका

( अवशिष्टा प्रशंसा । चत्‌ तु 'निरभ्यादेकवेश्मनीःत्यसाण्न्या aft विदितं तत्सह्ृद्रयभिचारे। `

Le अभ्यासे तु स्याग एव ¡ नान्यथा तां साध्वीं विभरयादित्यनेन fees स्यात्‌ | oe यदपि “हृताधिकारां मलिनां fesmetastteta | परिभूवामधःशय्यां ard `

| दयभिचारिणीम्‌ ॥" ( याज्ञ १।७० }--तच्च सयां शक्तौ पत्युरिच्छं + च्छायां तु त्याग एव । oe

sal | ५ । ८ :

ca or मेधातिथिभाष्यलमलङ्कता oe [ नवम चेदं पतितास्वपि "वखरान्नदानं देयं चेत्यादि वच्यति तद्नरह्महत्यादिषु प्रायरिच-

त्तषु मैच्यमोाजनारस्मे Rafael प्रतिषेधवचनमिति वच्यामः । सवथा तु पुनन्येभि- ` = ae चारिण्या अरणं चास्ति! न चाच त्यागः श्रत येन सभेगविषयतया कल्प्येत | Seek : MS atseeq”? इत्यादिमन्वार्थवदेभ्यो (we १०।८५। ४१) देवतानां ` दावृलं प्रतीयते । |

अथवा विवाहे देवताया भायां भतस्यत उच्यते-देवदत्तामि £ ee fqge@a—atena इच्छया । यथान्द्रोदिरण्या्यापणमूमे लभ्यते तथा नेयं ` भायां । श्रत उच्यते नेच्छयात्सनइति। | देवानां यिं देवेभ्यो हितं--यक्तायां भायां वैश्वेवादिक्रियानिभिनत्त नास्ति देवि ` तभ्‌ । श्रतस्तां द्विष॑तोमपि बिभरयात्‌ ) पातित्वे तामनधिकारप्राप्तां पतिरधिविन्देत ॥&५ प्रनना्थः लियः खषा; संतानार्थे च arate I

तस्मात्साधारणो धमः श्रुता पल्या सहैदितः ॥ ९8

ग्रजनं गर्भग्रहणम्‌ | सन्ताने गर्माधानम्‌ | तस्मादधेतारपव्योतत्तेरुभयाधीनत्वा- `

«a MITA: साधारणो घमः पल्न्या Bs पुंस उक्तः । भतः कंवलस्याधिका- fe is a राभावात्‌ खयो द्वेष्या Ble A ASAT: | Ee ^ 1. - कन्यायां cagestat श्रियेत यदि gene: ॥ देवराय प्रदातव्या यदि कन्याऽनुमन्यते ॥ ९७

यस्याः पित्रादिभिगर did स्कं, न च दत्ता, कवलवचनेन देयत्वेन व्यवस्थिता,--

ध (५ तदभावे सपिण्डषु-- अता विशेषाथसिदमुच्यते-देवसाय दरतः हं af {~

अत्ः्रावृभ्यो नापि स्पिंडभ्यः, कि adie Qaeda) तत्रापि कन्याया श्रनुमतै war, “भ्रथास्व्यां कन्यायाः gener च का प्रतिपत्तिः! यदि कन्यायै रोचते

` ब्रह्मचर्य" तदा शल्कं कन्यापिृपन्चाणामेव | we पत्यन्तरमर्थयते तदा प्राग्गृदीतं शल्कं `

a स्यक्त्वा ऽन्यस्मादादाय दीयते ॥ &७ ॥ = आददीत न शूष्रोऽपि शुकं दुदितरं ददन्‌ शल्कं हि ग्रहन्छुरते set दुहितृविक्रयम्‌ ॥ ९८ ॥

इच्छातः geared Gu विधिरुक्तः । कस्यचित्तत एवाशङ्का स्यात्‌-अदोषं `

genet शास्त्र गृदीवशस्काया विशेष उक्तो यतःः--्रत इमामाशङ्कामपनेतुमाद

ee -महच्विः। ` ` १७१ ।

आददीतन asta शुल्कमिति । इच्छातः sect शालीयो नियमो न लु शाखेय

पदार्थस्यैव कर्तैव्यतेक्ता | यथा मथ्यपीतस्य प्रायधित्तविधानेन न मद्यपानं शाखेणानुज्ञातं `

भवति। छर्कसंज्ञेन यदेवे क्तं “गृहन्हि शुकं लोभेन इति । येन तु faite वन पराठाऽसी प्रदशित एव ।! ec |

एतत्त न परे BRAT जातु साधवः यदन्यस्य प्रतिज्ञाय पृनरन्यस्य दीयते ॥ ९९ |

os यदुक्तं “गृहीते gen कन्यच्छायं सत्यां sd तु gentsear seaq दानमिति तन्निषेधति । यदन्यस्य gence अ्रतिक्लाय पुनरन्यस्मं दीयते पुनः शुष्कं गृही- = _ स्वेति वरं स्वरथंवरं तु कारयेत्कन्याम्‌--एष एवां || `

aA waaay हि जन्पसु | gendad qeta छन्न दुहितृविक्रयम्‌ ॥ १०० | ॥ न्ससु कल्पान्तरेष्वियथैः |) १०० ॥

| द कुतशिचदस्माभिः a त्र्‌ हु ‘ si

छन्योन्यस्यान्यभीचरो भवेदामरणान्तिकः | एष TH समासेन हेयः STA: परः ॥ १०१ |

विशेषेण वचनक्रिया सवक्रियाष्घ्वधिचार; । तथा चापस्तम्बः “धर्मे चार्य : a

च कामे च नाभिचरितव्या इति। cara dat wats: काम तथा चेक्तम्‌-- ` ५

` यच्वाहुः-“श्परित्यागोश्राञ्यमिचारः, इतरथा ज्ीवत्पुरषस्यानेक्रामार्यापरिणयनै = न स्यात्‌--तदयुक्तम्‌ । श्रस्ि पुरुषे age (कामतस्तु प्रडृन्तानाम्‌ःः, तथा ्वन्ध्या-

` ्मेऽधिवे्तव्या इति। नतु faa) तथाच लिङ्गान्वरं स्यात्‌ “एकस्य बहव्यो = `

जाया भवन्ति नैकस्या वहवः सदह पतय इति ( रेतरेयत्रह्यणे ३। ३ ) 1

श्मामरणान्ते भव सारा । अन्यतरमरशणेऽपि तस्यान्तेरऽस्तीस्य्थ RATATAT: भक्षो धर्मे वेदितव्यः |) १०१

तथा नित्य" यतेयातां खीपसे तु Hales

यथा नातिचरेतां त वियुक्तावितरेतरम्‌ | र. le यतेयातां प्रयलवन्तौ AAT स्यातां यथेतरेतरं परस्परं नातिचरेतास्‌ \! 'भतिचारोःऽविक्रमः, धमोथेकामेष्वलहमावः ¦ aan छतविबाहादिसंस्कारौ ` Saget) ततः परपसैहासलकोाऽयं नाजुक्तार्थोपदेशकः । १०२ ॥ agen

५ मेधाविधिभाष्यसमलङता । ` {चः

पूर्वोक्तपरकरणयोः संबन्धश्ल्ोकोऽयम्‌ | एष ety सयोस्तो gat ar रतिसंहितः ॥ sarees ear निवैधत ॥ १०३ | उक्तेषु सीपुंसयेष्चापरत्योखन्तौ च दायधमंस्य विभागस्यावक्षरः || १०३

उर्व पितुश्च मातुरच समेत्य भ्रातरः समम्‌ AT रकिथमनीश्षास्ते हि जीवतोः ॥ १०४॥ oo भजञरश्चिति प्राप्तकाल्लतायां fee) [ तथा पच्वमे प्रपच्ितम्‌ । श्रथवा यस्मिन्‌ शयने संक्रामति ]॥ १०४॥ AB WA तु ग्रह्णीयादिध्य' घनमरेषतः॥ रेषास्तष्ुपनीतरयुयेथेव पितरं तथा ॥ १०५॥ | अ्येष्ठेन जातमात्रेण पुत्री मवति मानवः॥ ` पितृणामदणक्चेवं स तस्मात्सवमहेति ॥ १०६ ॥ यसिन्दणं सन्नयति येन चानन्त्यपदनुते | स एव धमजः पुत्रः कापनानितरान्विदुः ॥ १०७ ॥

इतरानित्यथेवादा ऽयम्‌ | यथाश्रततात्पयंग्रहणाद्धि कनीयसामभागारंतैव स्यात्‌ | | ee

` ततश्च वद्यमाणविधः | Yow ॥ (4 ५ पितेव पालयेत्पत्रान्‌ ज्येष्ठो भ्रातन्यवीयषः ॥ ` पत्रवचापि वर्तेरन्‌ ज्येष्ठे भ्रातरि पेतः || १०८

त्रवत्पालनीया न g वाल्ला इति धनादिना गहंयोयाः | तैरप्ययं पितेति भावनीयम्‌ । ` ८

` वदाह--यपुचवच्चापिं वतैर्निति ॥ १०८॥ `

| परपरा tat; ५

vay; ge वधयति विनाशयति वा पुनः ॥ Sag: पूज्यतमा छेके sag: सद्विरगहि तः ॥ १०९ ॥

aug Says स वधयति gery) अ्रयमेव निगणलकलं विनाशयति । ` ot ` शौललवति ज्येष्ठ कनीयांसेऽपि तथा चतेन्ते । तेऽपि Guetta विवदन्ते ।। १०८ ॥ ५ eee

AL SBT Sagat: स्यान्ातेव स पितेव सः ॥ ५ = अज्यष्टत्तियस्तु स्यात्स संपूज्यस्तु बन्धुवत्‌ ॥ ११० ॥

र्थोऽयं न्यायप्राप्तो बिभाग इच्यते

ज्येष्टस्य वृत्तिः पुत्रे इव स्नेहः, पालन, शरीरधनेषु तदीयेषु ख्वदनुपेक्ता, शअकार्येभ्ये

निवतेनम्‌ । यस्त्वन्यथा वर्तते तन्न बन्ध a mesa | ब्रन्यथाकरणे विधेयतानिडृत्तिः ।! ११०

एवं सह वसेयुव पृथग्वा धर्मकाम्यया |

वलपतयुल्थानाभिवादनैः मादुलपिद्रव्यवस्तंपूजा `

पृथग्िषते धमेस्तस्मादरम्वा पृथक्क्रिया ॥ १११॥ = स्च्छानियोज्यत्वाभावान्निरपेत्तस्तदद्रव्यसाभ्येषु व्यातिष्टोमादिष्वस्तभवान्तत्सिद्धय- | `

TIA चञक्ास्ययेति

त 7 i—a पुनरविभागादधर्मो | विभाग एवान्निहेत्रादिवद़मेः | “ag च धर्मालु्ठानप्रतिवन्धदेतुस्वादधमेतैवाविभागस्यः | `

| नैष दोषः | भधि्तस्याननुषठाने प्रयवायः | न चाविभक्तयनस्याधिकाराऽननिमन्त्वाभावात्‌। = ` विभागक्ताल् एवभ्िपरि्हस्य विदितत्वात्‌ । यस्तु जीवत्येव पितरि छतविवाहस्तदैव च॒ ` परिग्रहीताञ्चिस्तस्याधिकतखान्नेवाविभागः } सोऽपि यदि विच्युतः परिपरहादन्यतावा

विदिवालुष्ठानपर्ाप्तभनस्तदा नैव सह वसन्परलवेयात्‌ | न हि विभागाविभागयोर्धमधिमैतं ` oe खरूपेया्तीद्युक्तम्‌ । “ag a धातृशामविभक्तानासेको धर्म; sada शि ब~ नादम्पत्योखि सदालुष्ठाने प्राग्विभागादस्त्येव धर्मव्यक्तिः--साधारण्यादुद्रन्यस्य सरम ५ संभूय करैन्यमिति 7 नैतदम्निहो्ादै। आहवनीयादिषु िहत्रादयः। संस्कारनिमित्ता- =

areas ्रत्मनेपददशेनादन्यतरस्य संबन्धितां न प्रतिपच्न्ते । परकीये बाश्नौ

Bea: प्रतिषेधदशैनमस्ति--नान्यस्याम्ि यजेरेतति | न स्मतं छयपि गृ्येऽगयै विधानम्‌ | ee . : गृहशब्दस्य विशिशेपादानादगिनिवेचनत्वादेष एवं न्यायः 1 सरतिथ्यादिभाजनदाने oe : : मदायज्ञमध्ये पाठात्‌ “Sarfes ऽग्नौ gaia ge कर्मं यथाविधि ॥ पञ्चयज्ञविधाने चः `

इवि ग्वत एवाधिकारः । तेनेतद्चनभेकषा धम इवि भराद्धपूतीन्नादिमा्नं विज्ञेयम्‌ । १११

ज्येष्ठस्य विश्च उद्धारः सवद्रव्याच्च यदरभ्‌ ततेाऽधं मध्यमस्य स्यात्तरीय तु य॑वीयसः। ११२।

इयसुद्धारनियेोगस्णतिरतिक्रान्वक्षालविषया, न aqasasa नियतकाल्त्वा- `

स्छतीनामिति, केचित्‌ । श्रलुष्ठेयत्वन्यपदेशो दीर्थसत्रवज्ज्ञानादभ्युदये यथा स्यादिति ध : नदि teamed केचिदादरमाणा दृश्यन्ते! अधीयते लु तदुपदेशं ब्राह्मणाः | तथाच ` भन्ये कलियुगे धमा इत्युक्तम्‌ ¦ ( १ । ८५ } तेन देशनियमवत्कालनियमेऽपि धर्माणा ` RBA) नद्युपदिष्टो ad: सर्वत्र देशेष्ठोयते। तथाहि देशधर्मां निथतदेशन्यवस्थिता `

उच्यन्ते | अन्यथा Tagg न देशव्यपदेश्यता धर्माणाम्‌ | तथा च पठति (< ६६) : ८

= ‘sear’ fgsife Agfa: इत्यादि । तस्मादुद्धारनियोगगोवधस्छतय उपदिष्टा agsar: | oe

Oe ei मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। = [नवमः `

तदेतदपेशलम्‌ | न ade: कालनियमः कवचिदपि श्रुयते सार्यप्रात पर्वादिनिय-

मदन्यत्र | ag न्ये sagt धर्मा इति coma एव व्याख्यातम्‌ । न हीदं युगमेदेन

ae धर्मव्यवस्थाद्ेतुः! देशनियमेऽपि प्राचीनप्रव्ादिव्यतिरेष्ेण मध्यदेशपूर्वदेशचते नेवा-

: | स्तीव्ुक्तस्‌-( cig? ) जातिजानपदान्‌ धमान्सद्विराचरितान्‌" gua | gear. ^ धलवेऽप्यनुष्ठानसंभवः । संवत्सरशच्दरतवहः सु प्रथम एव दर्शितः | यत्त नायसे केचि- ` ` दलुविषठन्तोः दृश्यन्त इति--उपदिष्टा्थैस्य नियवदाग्नातस्यापि बहुभिः प्रकरेरलष्ठानसाध- = `

Soa gS नश्य फलानिच्छया वा नास्तिकतया at) यत्त॒ ‘aa राज्यं प्रशस्तिः (< ६६) .. ५ तदाप्रश्तिकं महापीवेकालिकमनुष्ठानं दशयतीस्यथवादेऽस न काल्लोपदेश

Stuer fds: | See सवैद्रव्याद्‌ विंशतितमे भाग उद्धत्य दातब्य एव । WET.

coe मस्य तदधं" चत्वारिंशत्तमे भागः। एवं कनिष्ठस्य तुरीये व्येष्ठापेच्तया ऽशीतितमे मागः | age? परिशिष्ट त्रिधा कतेव्यम्‌ । तत्र TENT द्रभ्यभ्यो यद्भु AB ITE | oe Bra “द्रव्येष्वपि परं वरम्‌? इति पाटः ¦! उत्तमाधममध्यमानि यानि द्रव्यादीनि ` सन्ति तवस्तस्मायदेकं श्रेष्ठं तत्तस्यैव तदुक्तं भवति | यत्र marsat वा सन्ति एकः `

` श्रेष्ठा व्येष्ठस्य दातव्यो न द्रव्यान्तरेण मूस्येन वा स्वीकतेव्यः | चयाणां west :

वयेषठश्चैव कनिष्ठर्च संहरेतां यथादितम्‌ येऽन्ये उयेष्ठकनिष्ठाभ्यां रेषां स्यान्मध्यमं धनम्‌ ॥ ११३

तिभ्योऽधिकपुत्रस्य व्यष्ठकनिष्ठयोर्यखवतेययेाचयुदधूत्य वदहूनामपि मध्यमानां = `

शुणवते मध्यमस्य यश्चसवारिशत्तम भाग ऽदो ऽनन्दरोक्े बहुसिरपि मध्यैः स विभज- ( नीयः। समगुणानां ठु मध्यमानां सटेषामेकेकस्य पूवेवचनाचत्वारिंशत्तमा भाग उक्त ` war तैषां स्यान्भध्यमं धनमिति

यदनन्तरश्टोके निदिं तस्सरेषां समवायेन दातव्यम्‌ । यदि at प्रत्येकमेव Ses.

भ्रकाखचनेवा। ख्रजौ sae

कनिष्ठतामपेच्य। ततर प्रयमप्रचो निगुणेषु gu) ते न agaatel द्वितीयो

TAT घननातानामाददीता्यमग्रनः । 1 यच्च सातिशयं किविदश्तथाप्लुयादरम्‌ ॥ ११४

उभयथा वचने उ्यञ्यते | मभ्यमधनं ५

द्ायेना्रलाकेन “adgene यद्वरम्‌” इत्युक्तमलुवदति | जातशब्दा जातिपर्यायः

अमय Re यच्च

वा। दशते दशावयवाद्व वरमेकभाददं an ta

सातिशयसेकमपि वख्मलङ्कारं ` | यदि दशगवेोऽश्वा वा सन्ति वदा एक॑श्रष्ठ- = `

ae २६ -4

क eed Shei kag TD

} & तदिच्छया ऽमूस्येनापि धनेन संस्कियन्ते शते त्वं शदरा इतिः? तस्ुत्ेऽपि तस्यम्‌

। प्यते] श्रताऽनूढायामयं भाग उच्यते

उद्धारो न दशस्वस्ति संपन्नानां खकमेषु यक्किचिदेष दैय' तु ज्यायसे पानवधनम्‌ ॥ ११५ |

ie दशसु WY थः पूषैचौद्भार उक्तः स नास्ति। Pema SHAY A भ्ययनादिषु धत्रं विशेषर्वते cakes चेपल्तगं व्याख्यानयन्ति । दशसु यत्र oe शलाक उद्धार उक्तः स सर्वं एव नास्ति; क्मसंबन्धात्‌ । fag deft यक्किं्ि- ` देवाधिकमुपायनविधं म{नवर्धनं gant Seta देयम्‌ eee ` :

एवं सथुद्धतेदधारे AAMT उद्धारेऽनुदते स्ेषापियं स्यादंशकल्पना ॥ ११६

अ ee समुटुधृते वथक्छत उद्धारेऽधिके भमेऽवशिष्टे धने अनम Tz | ५ न : a अनुहू धृते वच्यमाणा भागकस्पना ॥ ११६ 0 he |

एकाधिकः हरेज्ज्येष्ठः पत्रोऽध्यधं तते।ऽचुजः | रामं यवीर्यस् इति पर्भो व्यवस्थितः ll ११७

एकेना शेनाधिक्ष स्वांशं हरेत्स्वीर्यात्‌ great प्रतिपयेतेत्यथे

: ततेऽनुजस्तदनन्तरमच्यधसधरद्वितीयम्‌ | यकौयांसस्तस्मादवाग्नताः सवे | : a ` समर्म॑शं नाधिकं किचिन्नास्पमित्यथेः 1 ११७ | As rks

स्वाभ्यः स्वाभ्यस्तु कन्याभ्यः भदयुभ्रोतरः पृथक्‌ ॥ स्वात्स्वादशाच्तुभामं पतिताः स्युरदित्सवः ।॥ ११८

माददीव। भ्र्वाग्दशावयवाद्रा न लमते। at दशशब्दः | अन्ये तु सार्थे तसिं चाचचते । क — ४. Cada amar वसन्‌” इति बह्वच पठन्ति । दशवरानाददीत | अन्यस्तद्विशि्ान्स्म- = 4 रति “दशतः पशचूनामेकशफद्विपदानाम्‌?' इति ॥ ११४ | क

कन्याशब्दः प्रायोऽनूढासु Wasa; "कानीनपुत्रः* । स्प्रर्यन्तरे चे 'पात्तानामि'ति .

| tha खजात्यपेच्तया स्वाभ्यो भातरः कन्वाभ्यश्चतुर्मागमंरां gays ~ | स्वादश्ातु। यत्र ager: कन्याः खन्ति त्र समानजातीय त्रपेत्तया चतु्थाशक्स्पना = ` | ` कतेच्या। तथा चायमथेः | चीर्तशान्पुत्र भाददीत चतुथे कन्येति | | न | यदपि कैचिदुक्त--“महानुपकारः पिदकर्थं कन्यानामदत्तानां, येन जीवति पितरि `

ve

१५६ ` मेधातिथिभाष्यजमलङकता । =` [ नवमः

निके चार्थे केयं सादना | serena: “समाचार उद्राहमात्रप्रयोजनं दानमिणव्याचार

gar: eae | न चेकान्तिकः | श्नेक्ान्तिकव्वे च स्मृतिताभयं नियमे युक्तः | | यदपीदं केनचिदुक्त “युद्राहमात्रप्रयोजनं देयं, न चदुर्थो भागे यथाश्र॒तमिति |”

इदं वाच्यो नेद्राहे५परिमितधनदानमस्ि। तस्य द्वादशशतं efaufaaq कवल्मा-

च्छायां विवाहयेत्‌) सैदायिकं वाऽस्या ददादितिः aaa | VAST gh

सुवथ॑मणियुक्तप्रवालादिरनेकधा भिन्न इति । तत्र न ज्ञायते कियदातव्यं धनं कीटो

वा$ङ्कार इतश्च परिमाणाथैमेबेदं युक्तं स्वादं शाच्चतुर्भागरमि? अथं errata युक्तिविराधा वा | १ स्षृयन्तराण्येवमेव पच्तयुपोद्बलयन्ति । “श्रसंस्छृतास्तु dental arate: पएवै- = See) भगिन्यश्च निजादं शाहत्वांशं तु तुरीयकम्‌? ॥ इति (ato Fo Ho २-१२४) | तथा “श्रा संस्काराद्धरेद्वागं परते बिभ्रूयात्पतिः” इवि । `

Ti aa

भस्यायमथैः--यत्न ae धनमस्ति धरातुगिन्याश्च न चतुभागे कन्याया रथं A भवति तन्न समभागं कन्या हरेत्‌ ्रासंस्कारात्‌ । परतस्तु THATS तुमांगं गृहीया- oe तस्वस्पमपि | कथं तहिं भरणमाघरं ङर्थादत उक्तं--““परते विश्यात्पतिः इति |

` ्रातुप्रदशं सोदर्या व्याचच्ते। कोऽभिप्रायः । भावशब्दो निरुपपदसादयै एव ` सख्या इया वतैते । ` युथक्‌'वचनं च लिङ्गम्‌

यस्यास्तु हि areal नास्ति तस्या were: सौदायिक प्रप्रोति। ध्वैमाररयो

दाखतीति"“चेन्नासति वचनान्तरे ददात्ययम्‌ । भराठशब्दा एकात्ममावकाश्च गृह्यन्ते । ` पैट्ष्वसेयादिषु तूपचाराद्र वैत इति युक्तम्‌ । एवमेकशब्दस्यानेकाथत्वं नाभ्युपगतं भवति! =

स्पृत्यन्तरसमाचारश्चेति श्रेयान्‌ । तत्र हि पठ्यते “यच्छिष्टं पिव्दायेभ्यः प्रदानिकम्‌ ee इति । नात्र ufteigedt भराठृशब्हे at श्रूयते यत इयमाशङ्कासखत्‌ | =

यत्त पुथगिति तदेकेकस्यैव समूहः भागः सर्वाभ्य इत्येवमपि युज्यते |

इदमष्युच्यते। अरदद प्रयव्रायो न तु इटादाप्यन्ते । यत उच्यते पतिताः ` स्युरदित्सव इति। ये हि यत्र nat स्वामी स "हरेदिश्युच्यते। न पुनरः ` नैनास्मे दातज्यमितिः। यथा नोच्यते erat erst दयादिति । यच्चोच्यते तत्‌ पुन-

| स्ममः ॥ १९८ ॥

शक्यते जयेषठस्येव स्यान्न तदन्द्रव्यांशपातेन समतां नयद्विकी वा

८ न cat) = २७

प्रजाविक्मिति पशदरनदरविधावेकरवद्धावः 1 ११९ ॥ a येष्ठभा्पायां पुत्रदुत्पादयेयदि ॥ ` समस्तत्र पिमागः स्यादिति धर्मो saga: | १२०

(क ee ee ज्येष्ठस्य नियोगधमेण पिद्रवर्सादरेऽिदेशे प्राप्ते तन्नि ्र्यथेमुच्यते | ww Waeay । : : | ey विभागः स्थात्‌ । न चेद्धारं न Fares दरेऽ्येऽठः' इति | नापि यत्किचिदेव 1 देयमिति = ae 4 समसः स्यात्‌ । केन। उत्पादकेन पिद्रञ्यकेण कनीया | नियुक्तस्य सभा- fe oe गाहतैव बच्यते। इदं च fas भ्रातरि सहिते, सलयपि same? भाद्रपुतेणप्यसति ` । ne श्रातरि सह बिभागः करतैव्यः ॥ १२० i 1

उपसमेनं प्रधानस्य धमते नोपपते पिता प्रधानं प्रजने तस्माद्धर्मेण तं AAT ॥ १२१

उपसजनमप्रवाने Tae: | प्रचानस्यौरसख ger इत्येतदध्वाह्त्य | AAA! ^ शाखा न युञ्यते। शरीरः किल पितषञ्वयेष्ठाशं eet लभते! अयं g date | नि ie SAT 0

` तस्माद्धमण तं नजेत्‌ ! aly पूर्वोक्ता aurea | “ag चायमपि ज्येष्ठः पुत्री भवति किमिव्यौरसवन् aad? | 2 श्रत आह्‌ पि

aed पठन्ति तस्माद्धमण तं aay” इति | तदयुक्तं, सर्वत्र समभागस्योक्तत्वात्‌

भ्रथवादत्वाच्चास्य न विकस्पाशङ्ा कार्या ॥ १२१

त्रः कनिष्ठो Sigrat कनिष्ठायां च पूवज

कथं तत्र विभागः स्यादिति चेत्संशयो भवेत्‌ ॥ १२२ 1 | ज्येष्ठा प्रयमाढा। पश्चादूढा कनिष्ठा | तयेर्जातानां कि मादुरुद्राहक्रमे अ्यै- 9 ue os ष्ठ्य स्यारस्वजन्मक्रमेश बेति संशयगुपन्यस्योत्तरत्र निर्णेध्यते संप्रतिपत्तम्‌ || १२२ coe ce | एक हषभद्रुडार संहरेत स पुवंजः Ge eat ee as ee pea

५ ॥ masini सवमह ॥ १२३॥ = |

ध पता Tats अजने । "पिताः जनकाऽत्राभिप्रेतः। स प्रधानमप- ue Meet । at चाप्रधानः, कनीयसा जनितः | ‘saesit seed सममित्येवा- =

TST श्लोके गम्यते। Ta sd पूर्वस्य व्येष्ठां निषेधस्य ¡ प्रथैवादत्वाच्च `

` भ्रवानापसजनशब्दथेयैत्किंचिदालम्बनमाभिस्य व्याख्या ater ५

ee मेधातिथिमाष्यलमलङूता। LRT

qaeat जातः Yast । कनीयान्‌ इृषभस्येक्तौ भागवान्‌ | तते Wes ये वृषभा ASIP बहूनमेकशः SAT देयाः |

ee. श्रतश्च saa यप्येतावदु्तमधिकं यच्छरष्ठो वृषो TYAN न संख्यया _ तदूनाना तस्मादुदजादूनानाम्‌ । कियक्तामियाहं | स्वमातुतः पुनसुख्यतादत्रा-

त्तेनात्र माष्ज्येष्ठयमाश्नितं भवति न जन्मतः ॥ १२३

ज्येष्ठस्तु नाताऽच्येष्ठायां दरद्षमषोडछाः। ततः स्वमातृतः शेषा भजेरन्निति धारणा | १२४ Ul

` इद्धारान्तरं वैकसिपिकमेषायुच्यते। खज्येष्ठाया ज्येष्ठो जातः पंचदश गा हरेत्‌

षोडशो वृषभे दृषभसंबन्धाद्वावे लभ्यन्ते । यथास्य गे्ितीयेनाथे इति अन्ये शेषा गा दरेरन्स्वमादतः Wasi माता गरीयसी स गरीयसीं यस्व कनीयसी स कनीयसोमाहरेत्‌ | |

प्रथवा ज्यै्ठिने यस्थाययुद्धार $धिकर उच्यते पूवस्तु स्थित एव । ATATAge | . `

शोषाः कनीयांसः स्वमाता हरेरन्‌ | खमा इति विविच्यते |

श्लोकद्यस्याथैवादत्वान्न विवेके aa) उपक्रममान्नमेतत्‌ ¦ frac `

खच्यते ॥ १२४ ॥ poe eae

1 सद्शच्रीषु जातानां पुत्राराभविंसेषतः ॥ one

८ न मातृता Shearer जन्मता ज्येष्ठ्यश्ुच्यते ॥ १२५ | सदशः समानजातीयः ॥ १२५॥ |

नन्प्येष्ठेन Walt TAIT स्मृतम्‌ ॥ ` AAMT TAY जन्मतो ज्येष्ठता स्मृता ॥ १२६ |

MAURIS जन्मञयेष्ठतामभ्युपगमयति |

सब्रह्मर्या नाम dst sarfaeta oe

छन्दोमैः परयुष्यत “genera सुतरहमण्यो ३३ इनदर भ्रागच्छे"ादिप्रयोगे--बहलवाद्‌- ` | बहुवचनम्‌ । तत्रेदमुच्यते । प्रथमपुतरेण पितरं व्यपदिश्य हृयते । देवदत्तस्य पिता यजतेः । `

| पिरि जन व्‌ ॥

PUTT एककालनि- `

श्ुत्रोऽनेन विधिना सुतां gata पुत्रिकाः +. 2 ५

यदपत्यं भवेदस्यां तमप त स्व ee २ ५८.

४ alan १२८॥

pe a । ष्टुन्ति RE

wre] ` मनुस्घरतिः | ५१01

` यदपत्यमस्यां जायेव तन्मे महं स्वधाकरय्‌ । Beaten sees

` कार्स्योपलकच्तणार्थः स्वधाशब्दो न त्वयमेवेष्चार्यः | वथा च गेतमः-- "पितेत्सृजेखु- (ऋ चरिकामनपल्योभ्नि प्रजापतिं चेष्टास्मदर्थमपलयमिति संवा “श्रमिसंबन्धमात्रप्पुिकत्य- (श षाम्‌, Cato २८१६ ) इति मन्त्रादियेगेन विनाऽपि भवति पुचिका । oe 4 ` “नलु संवादामावेन यचयप्यमिसंबन्धे sea श्युच्यते पुनवचनेन याव्नज्ञापित- ` स्वावल्नामोता विप्रतिपदेतःः | {

कुर्वीत युधि कामेष रस्या व्यपदेशः |) १२७ ॥

| , मनेन तु पिधानेन पुर च्ञ्य पुत्रिकाः || विद्ध यथ स्ववंशस्य स्वयं दक्षः प्रजापतिः ॥ १२८ प्रजेात्पादनविधिज्ञः प्रजापति द

ददौ स दक्ष घर्माय कश्यपाय TTT समाय रात्ने aeHeT ग्ीतात्मा सप्रररदिशतिम्‌ ॥ १२९ | सल्करत्येति । एतद्र बिधीयते

यथेवात्मा तथा पुत्रः पुत्रेण दुहिता समा

५ तस्यामात्मनि तिष्ठन्त्यां कथमन्ये TT हरेत्‌ ॥ १३० ॥ ` “वदपत्यं भवेदस्यां aaa स्यातः? equa) श्रपत्यं च aera) रतः 7 पितरि मृते पुत्रिकाया अनुस्प्नपुत्राया धनहरस्वमग्राप्तं विधोयतेऽथैव्रादेन। तस्या. ` सात्मनि पुत्रनिमित्ते तिष्ठन्यामेव धने न पुत्रोखत्तिस्तदोयाय युज्यते । श्रवा तस्या- भात्मभूतायां पिदरह्पायामिति | | (1 | पुतेण दुहिता सरमेति सामान्यवचने दुदिदशब्दः प्रकरणाुन्निकाविष्यो `

Ferma: ॥ {३० | ; 1 aoe oe मातुस्तु योतकं यत्स्यात्मारीभागः एव सः ॥ ue 1

ददित एव च हरेदपूत्रस्यालिलं धनम्‌ ॥ १३१

क येएतकशब्द पृथग्भावेन yeaa | तत्र हि तस्या एव केवल्लायो स्वाम्यम्‌ | Je ५ . Weg तु सादायिकसेव न सबन्धल्लीधनमर्‌ | aa हि तस्याः स्वातन्त्यस्‌ | $

“Sata धनं प्राप्य खीणां सखातन्त्रयमिष्यतेः

a: स पएवोदाहियते। बअर्थवादेऽयं परिछृति- ‰ `

दिलिङ्गादनेकपुच्निकाकरणममी- |

४ 1...

हसेतत्रापिस च carte gaa) aga: पक्छान्तरेऽपि पः seared दयादिति नेषदना पक्षान्तरेऽपि निषेधमनुमाप्यति । चत्युमयोरभा्ष्वत्‌। चोन । परिसद्यतिअजुधमाने थोतनमनद

ao. मेषातियिभाष्य्मलङ्कुता [नवमः कसारीभाग ta इमारीग्रहणादढा नास्ति । एवकारस्य च प्रसिद्धादुबादक- त्वाखकरणबाधकत्वमतश्च पुत्रिकामारीविषयमपि यत्कमर्‌ । एवं च गैतमः-- ( २८। २४) (Correa तदपत्याना्‌ःः SYFAS SF ""दुहितणामप्रत्तानासप्रतिष्ठितानां | : oe Rr तत्राश्रतिष्ठिता' या ऊढा श्रनपलया निर्धना wage याभिः प्रतिष्ठानलब्धा। Sea रव च हरेदपुत्रस्यनेरसपत्रस्यखिलं घनं हरेत्‌ । सति लैरसे `. यावानेशस्तं वत्त्यति | अत्रापि पुत्रिकापुत्र एव ‘Steal’ न सर्वत्र पूर्ववस्यकषरणत्यागस्य = ` यैौवकविषयत्व एष प्रमाणसंभवात्‌ ॥ १३१ ॥

दीहो afad रिक्थयपुत्रस्य पितुररेत्‌ ॥ 9

स एव Tegal पिण्डो पित्रे मातामहाय च ॥ १३२ ॥ अरपुत्रमातामहप्रमोतामहाय । | हि oe 7 gana tfaaefiaeatiad रिक्थदरतवपुक्तम्‌ | श्रताऽयं श्लेकस्तदनुबादेन

पिण्डदानविधानाथे इति कैरिचद्व्याख्यातम्‌ । ‘stadia ते पठन्ति। यस्मि- ` “Td we हरेत्तस्मिन्नेव पन्ते दद्यात्‌ । यदा तु “aman विभागः स्यात्‌? इति geet न दयात्‌ | अनन्यथा ¢यो यत ्राददीत स तस्मै cena? इत्यनेनैव पिण्डदाने ` सिद्ध ुनर्वचनमनथेकम्‌ । अ्रखिलरिक्थभरदणालुवादश्चानथेक एव ae wa “पुत्रस्य fageta” इययमेवार्थोऽगीतर्चिरन्तनपाठः | fig शब्दश्च जनके प्रसिद्धतये न मातामहे । sara पुत्रिकाया wal यहि तदन्यभार्या- 4 यामयुत्रः पिका च पुत्रवती। तदापनेनैव पुत्रेण जातेन पिदा मातामहश्चेभष्वपि ` पुत्रवन्ती वेदितव्यौ । यदा तु बोजीतरासु sagem पुद्धिकापुच्रः समानजातीया- ` यामूढायां जातोऽपि सैव बीजिने रिक्थं हरेन्नापि पिण्डं दयात्‌ । अन्या हि जन्य- ` जनकभावेःऽन्यश्चापत्यापत्यवत्संबन्धः | भरजनका aie च्ेवजादिभिरपत्यवन्तेा जनकाश्च ` विक्रीवापविद्धादिपितरो नैवाजीगर्तादयः gaara: वथा चैरसलक्षणे शक्ततः = (मह < । १६६) इति gay) ततत्रं च एत्रिकापिदरव । भर्ता हि तस्य ag ` बिधेयवर इति माद्छले खामी । वरमदेदं तद्रकव्यम्‌ । यसिमन्पकतेऽविद्यमानान्यपुत्रं = ` पुत्िकाभतां of 1 तस्मिन्प्ते येन कार्यमतः पिण्डदानम्‌। दा , gta नेव बीजिने पिण्डं ` केय इत्यथैः ¦ यथा मातामहपक्ञे पितुरपि येः ` न्तरेषु दयात्‌ । नचस्वै-

frat; रिक्थभाग एव svat निषिभ्यते न त्वस्यां गुवत्तौ ।। १२४ ॥

wee ee

me भाभ्यामनेनायमयुवादः । यथैव पित्रे मातामहाय च एवं पितामहाय प्रमातामहाय च । eG Sand तथैव च ततः पराभ्यां द्वाभ्याम्‌ ॥ १३२॥ ` ५

पोत्रदोदित्रियोललोके न विशेषोऽस्ति धर्मतः ॥ तयोर्हि मातापितसे संभूतौ तस्य देहतः ॥ १३३ ॥

प्व॑शोषाऽयमथेवाद्‌ः | कथमविशेषस्तयेहिं मातापितराविति ii १३३। पुत्रिकायां कृतायां तु यरि पु्रोऽदुजायते ॥ समस्तत्र विभागः स्याञ्ज्येष्ठता नास्ति हि fear ॥ १३४ । समस्तचं तस्यो विभागे जातेन gag च्यष्ठांशनिषेधः | ज्येष्रता नारि लं {

द्मपुत्रार्यां मृतायां तु पुत्रिकायां कथंचन | qa तत्युत्रिकाभतां दरेतेवाविचास्यन्‌ ॥ १३५॥ धस्वामिन्यास्तु पुत्रिकाया भतुरप्राप्रधनसंबन्ध उच्यते |

rer कि पुत्रिकाविवाहेन Sea | उताहो न किचन । यदि dead. भ्ये. . Ae are भवति। भा्याकरणो हि विवाहः । ततश्च ae... संस्तूयते | कन्या- te ees गमनं प्राप्रोति श्वदारनिरतः सदा" इति नियमातिक्रमश्च | यथेच्छसि तथास्तु |

४ $ # `

ननु चास्मिन्पक्ठे शछोकेाऽयमनथैकः। `

नेष दाषः | अपरिपूशेत्वायाथेवत्वस्य | aq न Headset ५ ५१ युक्त एव शोकारम्भः । बहवश्वाथवादिना मानवाः शोकाः 1

भथवा पुनरस्तु न संस्क्रियत इति । न तु चास्मिन्पन्ते कन्यागमनं प्राप्नोति।

gaa) तथाविधाया जातो manger ga gaat agiaattentenin = `

णिकम्‌ । न च तानि नामानि न प्वनीयानि। ,५५,.. `

fat पुनभ कन्याशब्दाथं मत्वा चोदयति कन्थागमन प्राप्नेवीति। Bre Re Ss RATT तावदप्रृततुप्रयोगा | वथा... .देवहिता प्रथमे वयसि वतैमानाच।

war यदि वावत्युलाऽसंपरयुक्ता हेढाया aft प्राथमिकारसंप्रयोगादनपगदमेषाुष्येत । ` भायेण यत्र शाखे कन्याशब्दः पुंसाऽसंप्रयोगमाचष्टे |

` भथसंस्कारहीनेति तदपि a) यत्तः प्रथममेव वचनमेव स्मरणाभिप्रायेश तत्र ` : oe Sa । भमायान्तरवशा्चचणया “दिताः इत्यन्न tad । यथेक्तं --“पायिगरहणिका- `

alt” मेधातिथिभाष्यसलमलङ्ता | 1 [नवमः

मन्त्राः कन्यास्वेव परतिष्ठिताः । नाकन्यासु कचिन्नृथां ganifien हि ताः ॥ (मतु `

२२६ ) इति । owe धर्मलापवचनलिङ्गास्युरुषोपञुक्ता ऽकन्येद्युच्यते । afr. |

` येणादुषभुक्ता कन्येति सवत्व सुल्यायेमनुरष्य क्रियमाणा धमां geared) ते चन सर्वे, | ` किति । याचतां प्रमाणमसिति। तथा हि कानीन इति पितुः खता, संस्काराभावश्च `

प्रतीयते| tad हि संस्काराभावे चोटासैरिणीपुत्राः कानीनाः ! केवलाया च पिव्खता- ` ल्क्तणायां पृश्िकापुत्रोऽपि कानीन इति व्यपदिश्यते | ae यचचोत्तं “aarcag नियमातिक्रमः std । न gered: सखदारेभ्योऽन्या

गन्तव्येति ¦ परख्ियं च न कामयते न चापरां दाराम्‌) तथा सलयनेनैव गततवातपर्दार-

| प्रतिषेधोऽनथेकषः स्यात्‌ । किंत खदारेषु रतिधारयितव्या रतिभावनयाऽऽभ्यासास्री- ` स्यतिशयेष्यत्तेः । ‘feet च न कामयते न चापरान्दारस्तथा सति धमेभ्यो न हीयत

इत्यनुब!दाऽयस्‌ | saat स्वद!रनिरताऽपि पर्व॑बजेनमेनां व्रजेयुः । wat सुषुष्त्यैवम- ` पत्न्येष एव । परदाराप्रतिषेधोऽपि नासि । भनूढत्वात्कनविदारव्यपदेशाभावात्‌ |

किं पुनरपुत्रयुक्तम्‌ | श्रविवादेति । wer हि विवाहाः। ते च सखोकारमेदेन बाद्या- ae

a यापि कथंचिन्न ceed इर्बन्ति। एतदथैमेव कैशिशोद्रहेकपिलामिः(३-रोयत्र ` wetted, प्राकरणिकल्वेऽपि सपिण्डादिप्रतिषेधस्य चैकरूप्यं मा विज्ञायीति। = `

योश्वापत्यमिवि।

(“कथं पुनः स्पष्टप्रतिषेधेा wien तस्मिन्नद्राहशङ्ा | wea | श्रस्य प्रतिषेधस्य वाक्यशेषः श्रयतेऽपत्यं हस्य तद्भवतीति श्रनेन। ` ` ततश्चापत्योव्पत्तावेव पुद्धिका न भायां । धमांथेमथेकामयेस्लस्त्वेव सहाधिकार इति। ` भवत्य. परिहारस्तु खकरणाभावादविवाहः। छ ag तस्मिन्पन्ते कानीन एब पुत्रिकापुत्रः स्यात्‌ । न ह्यसौ fag: “a? स्यादसंसछृत- न ` ८ ee मि संस्कारपक्ते तु पिदरस्वतासस्कारभावैमयलच्णवाय्‌ प्रत्यक्तादन्यवर- ` धर्माभवि तु कानीनद्धिचत इति युक्तम्‌! - ` ` ¢ io [ a दमत्रोच्यते | न वयं पुत्रिकापुतरस्य कानीनस्य aaa तदस्य नास्तीति aa: 8 sq

a न चास्याः खकरणं ugefa) पितुरेव खत्वानतिडृत्तेः। | ( प्मभराठकायां च विवाहप्रतिषेधः एत्रिकामविवाद्यां दशयति । यथा 'नाभराद्काुपयच्छेत ` ark ह्यस्य तद्भवतीति? | प्राकरणिक्गश्चायं परतिपेधस्तदतिक्रमे विवाहस्य संस्कारतैव नास्ति = ` शुद्रा्याधानस्थेवाहवनीयाचर्ता रनिगिन्यादिप्रतिषेधेपूपलम्यमानमूलत्वासकरणाधीनेऽपि ` न संस्कारस्वमपनुदति। तथा च fret दशैनीयकन्याभावे कपिलादिरूपामुपयच्छन्ति व ` कया च सहधर्मानुष्ठानमाचरन्ति | [कतयोन्यन्यपूर्वाभगोऽ्त्र ] | समानप्रवरादिकयोाढ-

at] WAI: | ee 8 “पितृवेश्मनि कन्या वु यं पुत्रं जनयेद्रहः | तं कानीनं agar aig: कन्यासयुद्धवम्‌।' re | ` (मदु €) १७२) इति । श्रस् चाथेः। य एवंलन्तणः स इहं शाखे कानीनब्रदणेषु ate oe : ग्रहीतव्यः । स च कस्यापत्यमित्यपेच्तायां Ate: कन्यासलयुद्धवम्‌ः इति द्वितीयं array | oe cae ॥ अथवा नेह पदार्थो aed । कं तदं १ संबन्धिवा नियम्यते | य एवंविधः कानीनस्तं ` वेः संबन्धिन वदेदित्येकवाक्यतैव । संबन्धिता च पदथेभेदे चाष्युपाधिभेदद्धियत = एव । रहः प्रकाशमेदेन। ८ चैव मातामहस्य । wet चाहुरिति पदाथस्तु ) तदा ¢ » one कानीनशब्दस्य शब्दाथसवंधोऽबाधित एवावगन्तव्यः! aa चापत्यमान्नो कानीना ¢ भवति । भवतु पेटके कानीने व्यवहारः । | et 4 | A तुस्ृतिमेव विशेषनिक्वामाहुः। a fe कन्यापयमात्रे ada कानीनशब्दः श्रयुज्यते। किं तर्हि, मएनवस्परविलिते + एतदप्युमन्यामहे ( निश्चिते प्रयोगभवेऽवशेषस्मरणेऽपि पुण्यसिद्चयादिषिद्विशे- षावगतिः प्रयोगतो न्याय्यैव ॥ १३५ र

AHA वा Hat वाऽपि यं विदेस्दश्ात्सुतम्‌ ॥

पौत्री मातामहस्तेन carted हरेद्धनम्‌ ॥ १३६ | भधस्तनेोपरितनवाक््यपर्याज्ञोचनया पुच्रिक्षापुत्रविषय wade प्रतीयते । = | seca श्रि दुद्ितुः gat मातामहधनभागिस्युक्तम्‌ | किं पुनः कृताया इत्येवम्‌ । ` यशोषत्वात्पुचिक्ाया विधिष्वानथेक्यप्रसङ्खान्न dae रिक्थप्राप्यथैः | 4 न 3 च wat दीदित्रमात्रस्य पिंडदानाधिकारः श्रयते ““मातामहानामप्येव- ` a fai? (are १।२२८ )। इहापि प्रकरणं हित्वा श्रतिवाक्यसामर्थ्यन दौहिजमात्रवि- ee ~ षयतैव प्रतिपत्तुं न्याय्या। दद्यात्पिश्डं ह निति ॥ तथापरयुक्तं “दौहित्रो ` oe oS खिलं रिक्थम्‌? ( awe &।१३२ ) इ्यादि | : ५ :

¢ अत्रोच्यते यदुक्तं मातामहानांमिति तद्रहुवचनं कि व्यक्त्यपेचत्यसुत लच्तयया a | प्रमातामहाद्यमिप्रायेय | व्यक्तिपन्न एकस्येव मातामहस्य पिण्डदानं प्रप्नोति श्राद्भादिवत्‌! ` ध तच्च सपिण्डीकरणे कते विशद्धम्‌ । एवं ह्याहुः श्रत ऊर्व त्रिभ्यो दयात्‌" इति। = ` अथापि “पितुरन्यस्य सपिण्डीकरमेव न करिष्यतः" इत्युच्यते, तदपि न, निषेवा- es भावात्‌ । लक्तयायाः सन्निकर्षा विशेषाभावाल्नक्तणविशेषपरिज्ञानेऽनवगमत्मेव श्रत्या- = , दिबलेन च प्रकरणत्यागस्येति विरेषप्रङ्गरतं निवेशो हि पडाथैः प्रकरणादुक्छृष्यते, ` | -द्वादशापसदे हीनस्येतिवत्‌ | RAT Aes TEE । sen = = ` विषयमेतत्‌ ॥ १३६ ॥ ८.

ना

ce ee = मेधातिथिभाष्यसमलङकत। ५ [ नवमः pees

पत्रेण काञ्चयति पत्रेणानन्त्यमदहदुते ॥ अथ पुत्रस्य पत्रेण बघ्रस्यामोति विष्टपम्‌ ॥ १३७ ॥

qag जातेन तत्छतेनोपकारेय ज्लाक्ान्समादीन्दश विशोकान्‌ जयति | (1

प्राप्रोति । तत्रोत्पद्यत इति यावत्‌ | छ 1 ad चाक्रणानन्त्यं रे्वेव चिरन्तनकालमवखासं लभते; =

dae पुत्रेण sper विष्वसादिव्यलकं याश्रनोति। प्राकाश्यमश्तुते न कन-

चित्तमसा नियते ॥ १३७॥ व gaa नरकायस्मस््रायते पितरं सुतः ॥ ^ तस्मास्युत्र इति योक्त; खययेव स्वय युवा ॥ १३८ ॥ प्रपत्यात्पादनविधिशेषोऽयमथेवाद a: ` पुंनामनरकां चतुरविषमूतात्यत्तिः एथिव्यां व्यपदिश्यते | ततस्त्रायते gt । a 2 जातः देवयोनौ जायत eas: । ney तस्माद्धेतोः पुत्र इति saafeaa nn १३८॥ पैत्रदि्ियोलोके विरेवो नेपप्थते ॥ Ss दादित्रोऽपि agit सं तास्यति पेत्रषत्‌ ॥ १३९ त्रापि ददिः पुत्रिकापुत्र एव विज्ञेय क eho दैहिजोऽपि eget खंतारयति चैच्रवत्‌ । भ्यमप्यथैवाद एव । teeter

`" ` एतये्विशेष नास्ति | एकस्य माताऽन्यज्कलीनाऽपरस्य पिता ! तस्माद हिचौऽ- ge 2 च्यु लोक Va प्रेतं सन्तं सततं संतारयति AHA ॥ १३६॥ = `

मातुः प्रथमतः पिण्ड fraggle ॥ = दवितीय" तु पितुस्तस्यास्तृतीय ततिपतुः पितुः ॥ १४० ॥

ल एव दधादद्रौ पिण्डौ पितरे मातामहाय चः (मु £ । १३२) इयत पुत्रिकापुत्र- = ध kb पिण्डदाने मातामदक्रमयुकछम्‌ | वस्मादयमपरः कमः पुत्निकापुत्रपिण्डदानस्य । सातुः `

ce yaaa: favs निर्वपेदिस्येवमादि । द्वि तीयं तु तस्या एव पित्‌

ये ह पठन्ति ‘geet’ वस्रथमं पुत्रिकायै नित्यं ललकायः नि्दन्ति | -सतत्पतु पितुरिति q जनकस्यैव पित्रे दृतीयम्‌ । wag पन्ते मातामहाय ` ie

पिण्डदानं ने ` स्यात्‌ ॥ १४०॥ ee

उपपन्नो गुणे; सर्वैः पुत्रो यस्य तु दलिमः ॥ स tide तद्रिक्थं संप्ाप्ठोऽप्यन्यगेत्रतः ॥ १४१

“a शरावो न पितरः पुत्रा रिक्थहराः पितुः" (ag €। १८५ ) इति स्वपुत्राणां (श

रिक्थहरत्वुक्तम्‌। सवि aa प्रजीवनमात्रमाक्त Samia) `

gas एवौरसः ga: पित्र्यस्य वसुनः प्रभुः। शेषाणामाचृशंस्याथं प्रदयत्त॒ ` प्रजीवनमिति? | ( मनु < । १६३ ) । Warsi सिद्धमेव दचरिमस्थ रिक्थहरत्वम्‌ !

दं तु वचनन सस्येवीरसे प्राप्त्यथैमन्यथा न किचिदनेन क्रियते । . किरयासु तस्य भाग इति । विशेषादेशाभावास्ख म श्रौरसेनेति केचित्‌ |

` वदयुक्तम्‌ । साम्ये हछमिधीयमाने यथेव पुश्िकाप्रकरणे पटिवमेवमच्राप्यपटिष्यत (म Serer विभागः खात्‌”, ( सु € । १३४ ) इति । तस्मात्ते्जवत्षष्टपंचमादिमाः [शि गकस्पना कारय्युच्यते । ।

५ भव्राप्यस्ति वक्तव्यम्‌ । यथैव भागविरोष उक्तः चतव्रजस्व “ad तु चत्रजस्यांशम्‌'' (हि CAB EL १६४) इति तथेव दत्रिम वच्यति । तस्मात्पुनवेचने प्रयोजने चिन्त्यम्‌ । . aoe ध उपाध्यायस्त्वाह--पुनवेचनाद्विशेषनिदे शाभावाज्च SANTA कल्पना युक्ता ० ५ ॥ : : न स्वभागता, नापि समभागता, न त्तत्रजतुस्यतेति 1 १४१ il ree व

गोत्ररिक्थे जनयितुनं हरेहधिमः क्वचित्‌ ॥ गेत्ररक्थादुगः. पिण्डा व्यपैति ददतः स्वधा ॥ १४२

इतश्च भागहर eae aml) यता जनयितुः wate धन चन

| हरति, व॑शादपेतत्वात्‌ i गोत्ररिक्थग्रहणाभावे च पिण्डमपि safe न ददाति | : गेच्रिक्यानुगे दि fare? tefiteasancati) यदीये tase गृहते तस्मै

पिण्डादकदानादौध्वेदेहिकं क्रियते । : : ५ .. व्यपैति तस्मानिवतैते। खधाकरसाधर्त पिण्डश्राद्धादि लच्यते। तदेतत्‌ योऽन्य `

(saree न चै

| | स्मै स्वपुत्र ददाति तस्मालिबतैते | न तस्य कतेव्यमित्यथै पष एव न्यायः कञ्चि Ae ee area सहेाढापविद्धदुव्यायुष्यायणानायुभयेपकारकल्म्‌ |

ee Sag a Sta हारयेदित्यन्वर्भावितण्यर्थ व्याचक्तते। तेनोभयस्यापि द्व्या- ` 2 सुष्यायणवदुपकर्ैन्यमित्याहुः | ee

उत्तरसतूपकारोपक्रमः । तमेवं गमयन्ति । यदि गोत्ररिक्थे न दरेपुत्रसदा g

च | न ह्यथान्तरभवे प्रमाणं ¡ कन्यम्‌ ॥ १४२

| रई ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता । म [नवमः अनियुक्ताषुतश्चैव पएुत्रिण्याप्तथ देवरात्‌ os उभौ तौ नाता मागं जारजातककामने ॥ १४३

` बादः।

( नारदस्तु विशेषं स्मरवि-~ ` ` । भजता यै खनियुक्तायामेकेन बहिस्तथा | अरिक्थभाजस्ते सवं बीजिनामेतर ते सुताः ॥ `

"दधसे बीजिने पिण्डं मावा चेच्छुल्कपे हता । अशुल्कोपनतायां तु पिण्डदा वेद्यते `

(अ० १३ शो १६-२० ) il इति

सुतवचनत्छृन्निमादिवदुत्पत्तिविभ्यभावातपुत्रसध्ये चापरिगणितत्वात्‌ व्रवर्णिकानां `. `

च बीजजाः प्रनीवनमात्रमागा, न रिक्थहराः | यतो ऽविशेषेय atest wa प्रते

` . स्मर्यैते--उ्वंमपि पितुः पु्ोपकरैन्यशिष्टस्य धनस्य विभाज्यत्वाल्लभेरन्ेव प्रजीवनम्‌ | ae ` atrenitgas सपिण्डवीजक्ताः प्रजीवनमात्रभागाः कवैन्वाः | रिक्दरत्वं gah | परिगणितपुत्रविशषोदहेशंन रिक्थहुरस्वस्य श्रवणात्‌ । उक्त चेतत्‌ चानां

“्वचेकरिक्थिनौ स्यातामिवि"' (ag १६२ ) ।

तस्था जाती न दासः सुदन्यपदेशामावः genta तन्ना नराद्यणादिवलजीवनभाजः । ==

` अ्रन्यस्त्वाह--नियतकमकरा श्रपि दासा भवन्ति | यथा AUTH: प्रसाधकः पाचकः ^

`, वुचिर्याविधमाने पुत्रे आश्चो देवराद्चियुकयाऽपि। कथं पुनः पुत्रवलः निवे षः | = ८

` देवर एव कामार्थं figs: | पुतोसपादनञ्यपदेशोनेलभिभ्ायः । ` Past कामते aaa ५ १४३ ॥ FS 4 ` ` नियुक्तायामपि पुमानायाज्ञतिऽषिधानतः। `

aga wat भृते पुत्रोत्यादने fear ुरुनियेगेऽपेन्ितव्य इत्युक्तम्‌ । तस्यैवायमनु- ee

८ गुरभिरनियुत्ता ुत्राधिनी पुत्रमुल्पादयेत्‌--्तें fend भतुः, चेत्रनश्व | ` पुत्रतद्ैहरः इत्यनया श्रान्त्या-स तस्यां ogee न रिक्थहरः । यतः कतेत्रनादि- ` विशिरेन विधिनेलन्नसख शाखे चेत्रजग्यपदेशात्‌ | तेनैव चास्य dane रिक्थहरत्वमत्र ` वारयते। पिण्डदाने तु न निषिध्यते । यद्यपि पतितोखन्नो भवति। `

garda च दशेनेनानिदुकताुतादय इतरत्रानेशस्वरा्रोजिने रिक्थं लभेरन्निति | रिक्थं प्रलीवनपर्या्तमेतद्वि्ञेयम्‌ । उकतत्वादस्यां भागाथं एव दासीव भण्यते । या "सप्तैता ` ` दालयेानयः (ag ८४१५) इति निरूपिता यासां प्रयोगाथैमवगन्तन्यं क्रियते | ue ae

a ` मसिः) OO ee

अविधानतः usieiktiaaan 'विधानामावःः । स नार्हति रिक्थं, vat त

हरेत्तत्र नियुक्तायाञ्ञातः पुत्रो यथारसः | क्षेत्रिकस्य तु तद्बीजं wat प्रसवश्च सः il १४५

श यथैरस इत्येतदत्र विधीयते श्येष्ठाशप्रापत्यथेमन्यदा नेच्यते। अनेन विधानेन शि जयेशरांश उद्धारः चेत्रजख पराप्यते च्येषठमार्याजादस्य। श्रतश्च यदपु्रस्मांशमक्त््युपलजने प्रधानस्येत्यनेन तस्यायमपवाद; । उभयस्य च प्रामाण्यात्‌ विकरिपितस्य च quar

व्यवसा | न ह्यन्यदस्य श्लोकस्य प्रयोजनमस्ति, seat सवस्य । ` rs क क्षेचिकस्य ततत्रखामिनस्तटुबी ज वत्कायेकरस्वात्‌ परशंसयेवसुच्यते | घ्नत पवाह ध्‌ भ्रपत्यम्‌ । अर्थवादः शोकः | १४५ ॥

तरतः धर्मेण शास्लीयया व्यवस्थया | तत्र प्रमार्णांतरं ea रूपेण भसः

धनं यो िभ्रयाद्भ्ातम तस्य च्िथमेवच।॥ VISTA भ्रातश्त्पा्य दयात्तस्येव तद्धनम्‌ tl १४६ I

ध विभक्तधनस्य धातुरभात्रे बिधिरयञुच्यते | पूर्वस्तु सह वसतः । एतावान्पूर्वोत्तिरयो- | coc Petia | aM Sree भातुरुत्पाद्य Ramada व्याख्येयम्‌ । दव्यात्तस्यैव न पुनस्तदी- ` at च मारे | अनेनैव च दशेनेन लिये भरणाहाः | न तु पतिधनैशयै इति । श्न्यथैव `

` स्च्यमाणलात्‌ । तस्य तद्धूनस्‌ । तस्य, बिभक्तथनस्य "धने" दयादिति ॥ १४६ ॥

याऽनियुक्ताऽन्यतः पुत्रं देवरादाऽप्यवान्चयात्‌ कापनमरिक्थीयः मिथ्येात्पन्न' परचक्षते ॥ १४७७

game दरव्यः। ita च निरोधो चतः तथा सत्वनथैक इति Seen: पौनरक्स्यपरिहारः व तत्र । ga तु न तमिच्छन्ति। ततश्चेयं व्याख्या । व

oe नियुक्तायामपि जातः वैकं रिक्थं नाति । काम्रजमिति

| यन्तु उत्तर उच्यते । यद्यपि नियोगासपरवसैते न कामात्तथापि तत्र कामोऽवश्य- os

poe ee wat श्रत उच्यते। तं कामजमिति। freticag यदर्थयुखादितस्तत्कार्यान- ` Pera एवं च पूर्वोक्तस्य wea प्रतिषेधोऽयमवश्च बिकस्पितम्‌ । a = ` . शुक्तति पठे एनः पाठान्न संगच्छेतेतरामित्युपाध्यायः ॥ १४५७ ॥ eee ee

क्षेत्रज इत्यथैः | नियमत्यागेन दैवरभ्राजाययोः gaara प्रवतेमानयोयुक्तं पतितत्रम्‌ । = ` शास्त्रय नियमितयोागमनानुज्ञानात्‌ | १४९ । ¦ Oy a ous es =

दद ( मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता I". es ae [ ee

vafeata’ faa’ विभागस्येक्यानिषु ॥ adig चैकजातानां aararg farsa ॥ १४८ ॥

रकयेानिषु एकजातीयजानां सवेहरत्वमेव । ` नानास्त्रीषु नानाजातीयाखिदानीं carat | बही ष्वित्ययुबाद

oe ये तु frafad मन्यन्ते । नानाजातीयसु बहीशु जातानां वर्यमाणा 'चलुरे- शान्हरेदि! मनु < । १५३ ) व्यादि भागव्यवस्था । एकया तु विजातीयायां कदापि ` न ्रयुब्यते तस्वेहासम्मवादघहणम्‌ । १४८ ॥ ` ;

atermeaaged ण Taare यदि fea tl तासां ay wag बिभागेऽय विधिः स्मृतः ॥ १४९ ॥

ware तीयं ` दर्श्य कमस्यादुबादः । अयमपि वकत्यमाशसंचेप- प्रतिक्नानाथे eee Ul | 1 ध oe

गीनाशो ASAT यानमलङ्ारथ वेदम च ॥ विपरस्योद्ारिकं देयमेकांशश्च प्रधानतः ॥ १५० ॥

कीनाशो वाहः। तथा च मन्त्रः “इन्द्र भरासीत्सीरपतिः, कौनाशा श्रासन्मरत

यथा सुतं कीनाशा श्रमियंु areftia’ | यान गन्त्यादिः | meagre पिद्घृता- ङ्ंलीयकादिः । HUA प्रधानम्‌ । खकाशश्च यावन्तेोऽशास्तत एकः प्रधानभूतस्तस्य दातव्यः | ज्येष्ठस्य एतन्मध्यकादुद्धय शिष्टं वद्यमाणकर्पनया विभजनीयम्‌ ॥ १५० |

saat दायाद्धरेद्िषो दावं ्षत्रियापुतः ॥ वैश्याजः साधमेवांशमंशं शद्रासुता दरत्‌ ॥ १५१ ॥

| सलप्येकसश्रवणो. fragt स्माशेष्ेषैव कसना दर्शिता । forded तु कस्पना ॥ १५९१ ॥

ज्ञारलोकात्‌ 1 १५२ ॥

चतुराऽशान्दरेदिमल्लीनं शान्क्षत्नियासुतः ॥ वेश्यापुती हरेत्‌ दय शमंशं WTA हरेत्‌ ॥ १५३ ति इह विशषेणापि क्त्रियादिपुत्राणां ama wert विशि्योरागमयोरन्यो 8 8=— भागविरोषः qa ` eee i “न प्रतिब्रहमूदेया चच्नियायाः सुताय वे । यद्यप्येषां पिता दयान्खते विप्रासुते ety? (श ( इृस्पतिस्छति ) ॥ इति । प्रतिद्रहोपात्ता ‘afer । क्यादयुपात्ताया न निषेधः । ` छि तथान्यत्र पञ्यते-“श्दरायां तु frat न भूमेर्मागमर्हति इति भूमिमात्रस्य ond ets निषेधः। id Ene | एतश्च यत्रान्यद्धनमस्ि तद्विषयं द्रष्टव्यम्‌ न्यथा दशमांशवचनपघ्रपविष्ठेत | ` धनान्तराभावे च जीविकतैव न स्यात्‌ । ` जरह तुत्वे मागदानं तु निषिध्यते, प्रजीवनाथैतवं चोपकस्यनमनिवारितमेव रि ie al विशेष इति चेत्‌--भागपक्ते सर्वेण सवत्र खलेत्पत्तौ दानविक्रया दिष्वपि युज्यते hes Raa तूपजीषने तदु्न्नस्य | बरीह्योदने च प्रजीवनं ्ाह्मणीपुत्रादेव श्रो aa, fey Ff ` भागकल्पनया। तथा चत्त “लभते तद्र्तिमूल्लमंतेवासिविधिनेतिः (गे० RNR) | ie : | सत्यम्‌ । पिवृधननिमित्त ठु तस्यं॒प्रजोवनं कस्पयितव्यम्‌ | भागकल्लिचयदि §F न कस्प्येत, तदा द्विजातयो wae: कदाचिदसद्रत्यो निमित्तान्वरता at दानविक्रया- दिनाऽपदरेयुः । उच्छिद्येत तदाऽस्य जीवनम्‌ । विकट्पिते तु तदीयामनुज्ञामन्तरेण ` न लभन्तेऽन्यत्र नियाम्‌ ॥ १५३॥

यपि स्यात्त, सपुत्रो यथपुत्रोऽपि at भवेत्‌ | नाधिकः दरमाहयाच्छ््रापत्राय Ta ॥ १५४ | ५ SEEN weqar विथमानपुत्रः। नाह्मणीपुत्र एव वा विद्यमाना विवत्तिता न द्विजाति- | । ` पुत्रमात्रम्‌ । seat त्राह्मणपुप्े चत्रियवैश्ययोः सतेरप्य्टमांशं लभते केवले द. ४ वेश्यपुत्रे stag | oS ee atta द्विजातिपूत्राभावेऽपुचचपदेनेोक्त इत्याह ्मस्मिन्पन्ते सपिण्डगामि दशमांशशेषधर् शूद्रा लभते। 0 दय सङा ज्ववस्वा | यदा बहुधनं चोमे तदा दश्मशं हरेच्छौद्रः। श्रथ कतिपय- ` जनजीवनपरयाप्तं तदा शुद्रपत्रस्यैव | ee aoe eS चत्रियादीनां समानासमानजातीयाञ्लोजावानां asrersaz ( याज्ञ० २) १२५) ५ . विषिदर्शितः--““्रजाश्िद्रोकभागा esr: सथुद्रपकभागिनः' ! चत्रियाजाता SO en RM ध ce

e600 मेधातिथिभाष्यसमलङता। [नवमः

खजातीयविजातीयासु शूद्रपयन्तासु बशेक्रमेण satan: | तदा तेन स्वधनं कत्रियस्य शूद्राः षष्ठमंशं लभन्ते, विशश्च sata | क er ४

श्रन्ये त्स्य श्लोकस्य सामथ्येमाहुः | Megara यदा ददाति तदाऽनेन घने सङ्कलय्य

दशो ऽशो दातव्यो न तदधिकः सत्यपि खातन्त्ये । यथा वच्यति--““यदेवास्य पिता दयात्‌, ( € । १५५ ) इति । 1

स्मिन्पक्षे स पुत्रो ददाति समानाधिकरणे पदे उपपन्नतरे। इतरथा

धयस्य सदक्ततपुत्रः पिता स दद्यादि'ति संबन्धो gies: स्यात्‌ । aaa पुत्रादेर- भिधाने, दयादिति जीवतः पुत्रसपिंडादेः।

ततश्च यदि चत्रियवैश्यापुत्री न सः केवलौ

| श्रत्यर्पं, नाधिकतरं, धनै लभते | यत्र दशं गावः सन्ति तत्र चतस

मोः | यदा तै न सतः तदा पञ्चगावस्तयैव कल्प-

यदि स्वां ब्राह्मण arena चाँशहरः स्यान्न

'ति (€ । १५३ ) चतुषु Wy sy कस्पना।

ब्राह्मणन्षतरियविशां शूद्रापुत्रो न रिक्थभाक्‌. ॥ यदेवास्य पिता ददयात्तदेवास्य धन भवेत्‌ ॥ १५५ Il

न रिक्यनाग्‌ द्विजातीनां शद्राषुच्चः। = किं सदा । tare! यदेवास्य पिता दव्यात्‌ । दायस्य । पित्रा दशर्मा- TRAIT कृता तदेव तत्तस्य, तदधिकं Wh नान्यज्नमते। ` तत्रापि--शङ्कनोक्तं--““न शद्रपुत्रो ऽथभागो | यदेवास्य पिता ददार एव तस्य भगो गोमिथुनं त्वपर ददयुतिभागकाले भ्रातर इति बास्यशेषः | ee ae ge त्वनूढायाः शूद्रायाः पुत्रस्येमं॑विधिमिच्छन्ति। न aa विवाहलिङ्गं किंचिदस्तीति वदन्तः । जाविविशेषवचनः शूद्रशब्दः । श्रते यदेवास्य पिता दयात्‌, | धरता यदस्य प्रजीषने पित्रा दत्तं, तदे meee) श्रथ तेन काचित्‌ विभागक्सयना

me अध्यायः | : Boe ४ Agee: | ~ Fs a ue कथन्नासिः | “एक एवौरसः पुत्र, इति धर्मपतोष्वौरसा न चानूढयोर्जातानमैरख- = ` ल्तणमस्ि। sd च भनियुक्तासुतश्चैवेस्यादिः? | a oad ao ग्रथ ˆ्राठजायाविषयमेतत्‌ | तत्र किल नियोगे विहिवेऽनियुक्तासुत sft | ae प्रतिषेधेऽपि तद्विषया बुद्धिरुपजायते) ` Ss श्रत्राप्यस्ि त्ति जातमात्रेष्विति। तस्मासरसनीषु नियोगेन Gar'sfegergayy ` सवेषां च तेषां प्रजीवनयुक्तम्‌ ॥ १५५ ॥ ` 4

समवर्णासु षा जाताः सर्वे पुत्रा द्विजन्मनाम्‌ ॥ उद्धारं SITS दत्वा भजेरन्नितरे समम्‌ || १५६

eo वाशब्द द्वितीयं विकस्पमन्तरेयाङ्पपद्यमानः प्रकृवमपेच्य frerargi भव्रति । BBs : समवशणौसखसमवर्णासु वा शुद्रसयैव सर्वधनहरत्वनिषेधादद्विजातिविषयमेव विज्ञायते । तेन ^ Meera नाद्ययोपुत्रे चत्नियादिजाताः सर्वधनहरा भवन्तीट्युक्तं भवति चत्रियस्य वैश्यापुत्र Oe ARTA: SE ज्यायसे दत्वा स्वेऽसवर्णा जाताः स स्वणा- शि Seq प्रारुक्तंकांशपचयविरोाधात्‌। | शि aes निरयेषु सवणपुत्रेषु ुण्वस्खितरेषु युक्तमेव साम्यम्‌ ॥ तथा चे्तं ` ^ सवशणापुत्रो अन्यायडत्तो न लमेत केषामितिः (Ate २८४० ), तदेतदसत्‌ we | स्यन्तमान्यत्वात्‌ । “srt वाऽथंखाम्यमित्याचार्या? इति} तेनेयमत्र व्याख्या । ` भसु सवरेष्वसवणाखपि ये जातास्तेऽपि वार्यो शसुद्धारेण सवर्याद्विभजेरन्‌ ॥ १५६ ॥ `

MRI तु सवर्णेव नान्या भायां विधीयते ॥ तस्या जाताः; समांसाः स्युयदि पुत्रशतं भवेत्‌ ॥ १५७ ॥

। | अतिलोमविवादः age नेष्यते । उकतानुवादाऽयम्‌ । तस्यां जाताः समांशाः ` स्युरिति । eee

TAS जत्यन्वरस्याभावादेवयुक्तम्‌ | TAMA तस्य मार्या, नान्याऽल्लोचि eyo `

FAST यानाह TUT tara yar मनुः | तषा षड्बन्युदायादाः षडदायादबान्धवाः ॥ १५८

वच्यमासूत्रसथानमेवत्‌ | बन्धुशब्दे बान्धवपर्थायः

। गोचरा दायहराश्च षटू, इतरे विपरीता, ^ ८

२९२ ` मेधातिथिमाप्यसमलङकता [ नवमः यदत्र aed तदुपरिशश्चिदशयिष्यते ॥ gus |

ओरसः क्षेरजदचैव दत्तः कृतिम एव च ॥ a 0 ae गृढोखन्नोऽपविद्धश्च दायादा बान्धवाश्च षट्‌ ॥ १५९ 0 ५ कानीनश्च सहेढश्च क्रीतः पोनभवस्तथा ॥

| स्वयंदत्त शौद्रं षडदायादबान्धवाः ॥ १६० शोकद्रयेन संख्यानिदेशे वर्गद्रयप्रद्नार्थः || १५९-१६० ॥

दशं फलमाभरोति aga: dat जलम्‌ ॥

तादश फलमामोति FTA संतरंस्तमः ॥ १६१ ॥ = PITA सहोपदेशातुस्यत्वाशङ्का | तननिषेधार्थमिदम्‌ । न॒ तुस्य- मौरखेनोपकारं कलु शक्ताः AYA Gases | असत्यपि विशेषश्रवयो ्रङृतत्रादेवं व्याख्यानयन्ति | ` अन्ये तु ङयुत्राननियुक्तासुवान्मन्यन्वे । = एतदुक्तं भवति | नैतेषु ay पु्वानहमिति छृतिनमात्मानं मन्यन्ते। कि तौ रसात्पादने पुनरपि यत्नवत्ता भवितव्यम्‌ क 00 तमः पारलोकिकं दुष्छृतकर्मजं दुःखं ऋथानपाकरणनिमिनत्तं सग्रजया free”

&

यद्येकरिक्थिनौ स्यातामरसक्ष्रना सुती ॥ ` यस्य aa रिक्थं स तद्गृहीत नेतरः ॥ १६२॥ ` oes Se Tad wast “ames: प्रमीतस्य ज्याधिवश्य वे'ति, पारोषधे कथंचित्‌ Staaf संभवति, तदीयमेबासौ रिक्थं aaah) ` 0 जनयिलुयेदि नाम पिन्यपदेशः स्यादपि जननहेतुकः, तस्मादपि पुत्र सुतायञरु- कः । तत्रीरसेन feet गृहीते । कथंचित्‌ जनयितुः श्रन्यदप-

त WT! न च पराग्यत्तमेव प्रीत्यादिना ध्वं छृतं न sie सपिण्डाः Te यद्यस्य fread एतदेव लिङ्गम्‌ । भनियुक्तासुतादया-

oe रुकरिकथने एकहसस्थयनौ यया च तै भवतस्तथा दक्षयति i १६२

ce कल रवे;

च केत्रजवत्‌ | स्मृत्यन्तरमुदाहरन्ति

रिक्यवचनमजुपपन्नम्‌ ।? `

~ भ्ीरखादन्ये समानफलः । caged षट्‌ ठतो न्यूनाः । श्रवान्तरपेत्तया वुस्याषएवे। न पूर्वोत्तरपठितानां मेदाऽस्वि ॥ १६१५॥ (1

ओर इतरथासंसछृतायां निदत्तिपरः संसछृतशब्दः संभाव्यते । वतश्चान्येन संसछताया- । मन्य श्रोरसः स्वात्‌ । उक्ता च स्वशब्दे चत्रियादिपुत्रा भष्यौरसा भवन्ति oS co er ^ तेषामन्यप्पुत्रलच्तणमस्ि । ae bila bs

एक एवारसः पुत्रः पित्रयस्य वसुनः चुः ॥ त शेषाणामान्रशंस्याथं' sea, पजीवनम्‌ ।। १६३ ` सत्यौरसे दोत्रजादयः सर्वेऽदायादाः श्रजीवनसेरघान्ञमेरन्‌ आनश्चस्यमपापम्‌। श्रददत्पापमाप्रोति । १६३। षष्ठं ठु क्षत्रजस्पांशं प्रदातयैतकाद्धनात्‌ | Sa धिभनन्दाय फिव पञ्चममेव बा ॥ १६४ छ 1 कोतादिपुत्रवसप्रजीवनमात्र परापे dave भागविकल्योऽययुच्यते। स च गुणापे्तः॥ १६४॥ ` | ओरसक्षघजे पुत्रौ lakers भागिना ॥ oe दशापरे तु HAM गेत्रसिथांशभागिनः ॥ १६५ ॥ — श्रादयोऽय श्लोकः पूरवोक्तविध्यनुवाद एव न पुनविभ्यन्तरम्‌ | ida साम्यं da. Be ae

गोत्नभागिने रिक्यांश्चभागिनश्च | रिक्थं शः प्रजीवनसंमित इत्युक्तः | दत्तको `

क्रमशः । धरसचे्जे युगपद्भागहरावन्येषां तु पूर्वामाव उत्तरस्य भागहरतवम्‌। ` ५ यथां षद्‌ दायादाः षडद्ायादा इति, वर्गद्रयप्रविभागेन दायाडादायादयोरनये ५

सत्यौरसेऽदायादा इति। बया पण्महोापकारा इतरे षद्‌ न्यूना इवि। wey `

खक्षतर संस्कृतायां तु खयञुतपादयेद्धि aq | तमारसं विजानीयात्पुत्रं प्राथमकल्पिकम्‌ 1 १६६ ।

i त्मीयवचनः STIR न समानजातीयतामाह । एतेन खयं संस्करतायां sta

अन्ये तु माथमकल्पिकमैरस विशेषणं मन्वानाः चत्रियापुत्रानीरसानसंपूय- „^

oo cee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [ नवमः

& @ 8

एवं त॒ Sarena an स्वक्तेचे संस्कतायामसंपू्थलन्नण भीरसस्तचच स्वेऽसंस्छ- तायां प्रापनोति | किं पुनः चत्नियादीनासैषरसस्वेन | पुत्रास्तावद्धवन्ति परिमिरतांशभाजश्च | ated “त्रसव्योरसकतेत्रजादिलच्णे दादशसंख्यानियमात्कथं gaafata”

: श्र्नोच्यते। कि लक्तणेन। लाका व्यदहारपरसिद्धेः। तथाहि ar यती ; जातः स तस्य पुत्र इति लकिका व्यवहरन्ति । तथा चाजनङे करिचिपटृव्यवहारं कुर्व्नन्येनेति बध्यते सैष ते पिता न हि तमनेन जात इति | अ्न्वयन्धतिरेकाभ्यां जनकः `

। पिता जन्यश्च पुत्र इत्येतदवगम्यते |

विशेषन्यपदेशाथेस्तु TAU: । यत्त स्षेत्रजादेरजनके वा पुत्रत्वमिति, तत्कार्य

` निवन्धनमपुत्रस्यापि कायेविधानासुत्रलम्‌ | gare वन्निषेधान्न उएतसमिति। तथा चेते प्रतिनिधय उच्यन्ते! तैरत्रायम्‌ |

८ । $पि पिदृन्यवहारद्शैनाद्भ्यभिचारी |

दिभ्यवहारवत्‌ पत्रव्यवहारे ऽबगन्तव्यः |

| ` “तत्र च यदारसस्य प्राथमकत्पिकस्ववचनं तत्र उ्यवहाराऽवगन्तव्यः | नव्यवहारे ` : किं तद्युपकारेऽपि । पितुरपकारेण ee ada भूयांसं शक्तोद्युपकठुमिति याथम- ` । कल्पिकमिति पदं ज्ञापयति | उपकारापचयाभिप्रायाब प्रविनिधिव्यवहारः | नहयेषां प्रतिनिधिता संभवति प्रारज्धस्य कर्मणेऽङ्ोपचारपतिनिषेः। aa ga atti, = `

मणो quate । वेन सत्येव Samat gaa प्रतिनिधिखव्चन- = ` इतिः पशूनामपशुत्व- : 4 ^ ~

` मैरसत्वप्रशंसाथम्‌ | यथाऽपशवे arsed गेऽर्तेभ्थः पशवे Ararat as aaa गवाश्वानां प्रशंसितुम्‌ | । ॥ यथाच यो यदीयाद्रीजालातः सर तस्य न पुत्र इति, तथा च दर्शं महाभारते _ द्वैपायनाजाताः पाण्डुधृतराष्ट्बिद्ुरादये नैते व्यासथुत्रा इति व्यपदिश्यन्ते |

॥ 4 जन्मनिबन्धे हि gaa भ्रखपुनर्भवनियुक्तासुतानां विशेषो न स्यात्‌ | जन्भनस्तुल्यव्वात्‌ । कैच पुत्रकार्यकारथान्रेव कथ्िदपुत्रः स्यात्‌ । यस्तु लोकि व्यवहारः, असौ जनके-

यथा च सप्रयोजने तत्रियादिषुत्राणमैरखस्वं तथेपपादितम्‌ । ghana पुत्रत्वे | ae

तेन सत्यपि प्रयोगे इन्द्रादिशब्दबञ्लोकते (रथातिशयाच्छाक्े 'त्पत्तिविधानाद्धार्या ः. 7 | 1

अध्यायः | UGCA: | es २६५

व्याधितस्याप्रतीकारराजयच्मादिन्याधितस्व । oe ee. wars स्पष्टम्‌ | १६५७ || | ।

माता पिता at zarat यमद्भिः पुत्रमापदि। सदृशं परीतिसंयुक्तं स ज्ञेया afr सुतः ।॥ १६८ ॥

दातुं युतम्‌

चः शब्दः पठितुं युक्तो “माता पिता चेतिः? | न द्यभयारपत्यमन्यतरानिच्छा्यां शि

अथापि वाशब्दः पण्यते। वथा चेाक्तम्‌ “माता पिता वा दयात्‌, तयोरपि ध (८ |

पिता tara” इति कार्यान्तर विनियोगविषयमेतत्‌

नलु सत्वापत्ते सामापीदश' zag पितरि पुश प्रति दातं नास्ति । सत्यपि ` तूत्तरवचने भभावे बीजिने नासि वियोगे विशेषविषयत्वात्सदोद्युक्तम्‌ । ate Lee

वसिष्ठः--“न at gt इयासतिगृहीयाच्चः' ( Ho १५ सू १) इति

सदशन जातितः। किं तहि, Feet: | चन्नियादिरपि ब्राह्मणस्य दत्तको ges, `

म्रीतिध्रहणं ज्लोभादिना प्रतिषेधाथम्‌ il १६८

सदं ठु Fats गुणदेषविचक्षणम्‌ ॥ पुत्रं gaya क्तं a विज्ञेयश्च कृत्रिमः ॥ १६९ त्रापि सदश गुणत एव विजयः

ये तु सदशं सवशे व्याचक्षते, तेषां सजातीयः इति एष पठा युक्ता यचयमर्थो- `

भभिप्रेतः। न तु जात्या खादश्यभपि TERT | ९ गुशदेषवि चक्षणम्‌ । केचिदाहुः--'तावन्न क्रियते यावन्न प्राप्तव्यवहार

mat राणदोषान्‌ जानाति । तद्‌ ववेवं जानाति येनाहं जातो येन च संप्रति पुत्रतथा ve : ` भरणं मे क्रियते तस्याप्य पुत्रस्यभ्युपगतपुत्राभावात्तथैव प्रहीतव्येाऽपि लन्यतरत्रे ` ee

विशेषा नास्ति॥ १६४ (1

उत्पद्यते ग्रहे यस्तु न च ज्ञायेत कस्य सः ॥

स ग्रहे YS उत्पन्नस्तस्य स्यास्य AIM! ॥ १७० ॥ नंच ज्ञायेत माता aaa बहुशो Tat aT तदान ज्ञायते कषा पुनस्त . ` जाति्यत gaan श्रविज्ञातवोजिने ara: | ie OE | ध Le aa हीनजातीयपुरुषशङ्का नास्ति। वदाशङ्कायां हि प्रतिल्तामसंभवः ( प्रतिल्लोमत्वान्न कविदयत्रकार्याधिकारिणः 11 १७० ॥

1. oe मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | | 4 | नवमः

मातापितृभ्याधुत्छषटं तयोरन्यतरेण वा ॥ यं पुत्रं परिश्रहीयादपषिद्धः स उच्यते ॥ १७१ ॥

बहुप्रजातया भरणासमर्थेनायन्तदुमैस्या केनचिद्वा देषयोगेन मातापिदभक्ति- ` ् oo ` दहीनलादिना। न पुनः प्रव्यत्तत्वेन, तस्य न कविदेव पुत्रकार्यऽधिकार इति दितं = अन्यत्र । तथैवमष्यन्यततरेणोत्सगेः।

परिप्रहः, gagean. न तु तञ्जोवितेच्छया च | १७१ ॥

पितरवैदपमनि कन्यां तु a gal ननयेद्रहः ॥ तं कानीनं वदेन्नान्ना गहुः कन्यासथरुद्धवम्‌ ॥ १७२ |

श्रयं शोकः प्राक्‌ व्याख्यातः । स्वयंदत्तछत्रिमापविद्धेषु भ्रस्य च भागकल्पना प्राक्‌

ae * निरूपिता | प्रतिप्रहभूमिनिषेषश्च सयन्यस्मिन्धने न तावत्‌ ॥ 292 I यागभिंशी संस्यते ज्ञाताऽहातापि वा सती | वेः स गर्भो भवति सदयढ इति चोच्यते ॥ १७२ ॥

क्रीणीयाचस्तपल्या्थं मातापत्रोर्थमन्तिकात्‌॥ सं करौतकः सुतस्तस्य सदशऽसदृशऽपि वा ॥ १७७ . याप्ल्या वा प्रिलक्ता विधवा वा स्वयेच्छया

त्यादयेतुनभूत्वा स पोनभंव उच्यते | १७५ |

सा चेदक्षतयोनिः स्यादरतपल्यागताऽपि बा पोनमंबेन भत्रं सा पुनः संस्कारमहेति ॥ १७६ ` मातापितृविहीने यस्त्यक्तो वास्यादकारणात्‌॥ ” आत्मानपपयेयस्मं स्वधैदत्तस्तु TTA ॥ १७७ ॥ ` tee, agi कामादुत्पादये्सुतम्‌ ॥ `

स पारयन्नेव शवस्तस्मात्यारश्रवः MAA ॥ १७८ ॥ ` a कामादिवयनुवादः “काम्वस्तु प्रवृत्तानाम्‌? इत्यस्य । |

श्ुदरस्यानूढायामनियुक्तायामपि जात सुत wil एवं यथयि दासस्य दासी-

स्यर्थेऽपि वचनात्तस्यां जाता न दासस्य दास्स्वामिनः |

खाऽनुक्ञातः frat) सममंशमरसेन हरेत्‌ । जीवितभागे क्रियमाणे, चन्यथा ues

वायदि ब्रूयादेष वः ante इति

यदा तु पिता नानुजानाति, तस्स्णयन्तरे पठित--“"जाताऽपि erat शूद्रेण कामर्तोऽश- ` ए

हरो भवेत्‌; ( याज्ञवल्क्य २। १३३)! “कामतः यवन्तमंशं पिताऽनुजानाति।

“शृते पितरि gy ध्रातरसत्वधभागिक्म्‌' ( याज्ञवल्क्य २ १३४)। तं Ry: = स्वांशापेक्तया, भ्रात्मने gt gt Ragga तस्यैकं ea: | 'अश्रादृका हरेत्सर्वं

दुहितृणां gated’ ( याज्ञवरक्य २ । १३४) । waaay सवे रिक्थं स एव

wate दैदित्रो न स्यात्‌ । सति तस्मिननौरसवस्कस्यना दैदित्रस्य, श्रन्यस्याश्रतत्त्‌, = `

` तस्य च प्रकृतत्वेन बुद्धौ aaa ।

ब्राह्मणादीनां ठु दासीसुताः प्रजीवनमात्रभाजो न रिक्थभाज इति स्थिविः ॥ १७६ ॥ a 8

क्षत्र नादीन्सुतानेतानेश्छदश्च यथादितान्‌ त्रप्रतिनिधीनाहः क्रियाराषान्पनीषिणखः | १८०

मुख्याभावे “प्रतिनिधिः । श्रताऽसस्यैरस एते करैव्या इत्युक्तं भवति |

एतेषां स्छृत्यन्तरेऽन्यादशः wa उक्तः | यथा We: कश्चिदंचमे ऽपर; षष्ठ : 1 इति | तत्र पाठक्रमे नात्राङ्गमत एवानियमपाठात्‌ | प्रयोजनं चेत्तरत्ानङ्गते दशैयिष्यामः।

नित्यो ह्ययं विधिः। स यथाकथंबिदगरहस्थेन संपादय | तेत्र Bets Hey भरसः ion चदसपत्तावेतेऽनुकस्पा श्राश्रयितनव्याः ।। ee == य एतेऽभिहिताः पुताः प्रङ्धादन्थवबीजनाः ॥

यस्य ते MAA जातास्तस्य ते नेतरस्य ठु ॥ १८१

Taratad: क्रियते ऽपत्य्रुत्पादयितन्यमिःत्यस्य विधिल्ेषा माभूदिति । as

on ूर्वोक्तस्याभवे विधिप्रतिषेधो ऽयमिति ज्याचच्तते थं za NCTA प्रविनिधय ee कतेन्यतया उक्तास्ते न eT: | यतसतेऽन्यबीजजातास्तश्यैव ते पुत्रा नेतरस्य । `

येन क्रियन्ते तस्य ते न भवन्तीत्यथैः | अतच पूर्वेण विधिरनेन प्रतिषेध इति विकल्पः । स च व्यवरिथता रिक्थमदये

कानीनसहोढधुनभवगूढोतपन्ना न रिक्थभाजः । इत्तकादयसतु रिक्थभाजः cee, ` कानोनादयरचासत्यप्यौरसे न पितृधनहराः, भासाच्छादनमाजः केवलं सत्यसति चैरसे। `

क 1

oS ee et at मेधातिथिभाष्यसमृलङ्कुता | | [नवमः ` TATA च न्याय्यं दातुं शक्त्या मनीषिणा । भासाच्छादनमत्यन्तं पतिता छदददववेत्‌?' (।२०२ )॥ १८१॥ aa ee 4 भरात॒णामेकजातानामेकरचेतपुत्रवान्भवेत्‌ ॥ BARRA पुत्रेण पुत्रिणे मरुरजवीत्‌ ॥ १८२ सर्वासामेपत्तीनापेका चेत्पुत्रिणी भषेत्‌ ॥ सवास्तास्तेन पुत्रेण प्राह पुत्रवतीर्मनुः ॥ १८३ ॥ श्रेयसः भरँयसोऽलाभे पापीयान्किथमर्हति ॥ FRR सदृशाः सवे' रिक्थस्य भागिनः ॥ १८४ ॥ ` न भ्रातरो न पितरः पुत्रा रवथः पितुः । पिता हरेदपुत्रस्य रिक्थं भ्रातर एव च| १८५ ॥ ` अ्रयाणाघरुदकं कायं Bry पिण्डः परवर्तते | चतुर्थः संप्दाततषां-पश्चमो नोपपयते ॥ १८६ ॥ अनन्तरः सपिण्डाचस्तस्य तस्य धनं भवेत्‌ ` अरत उध्वं सङ्ल्यः स्यादाचार्यः शिष्य एष बा ।॥ १८७ Ie सर्वेषामप्यभावे तु ब्रह्मणा रिक्थभागिनः | अविद्याः शुचये दान्तास्तथा धर्मो न हीयते ॥ १८८ 1 ` अहार्य ब्राह्मणद्रव्यं राज्ञा नित्यमिति स्थितिः इतरेषां तु वर्णानां सर्वाभावे WITT ॥ १८९ ॥ ` ` ` संस्थितस्यानप्यस्य समोत्रत्पुत्रमाहरेत्‌ ॥ = त्त्र यद्विक्थनातं स्यात्तत्तस्मिन्पतिपादयेत्‌ ॥ १९० ॥ BEG यौ विवदेयातां द्वभ्यां जाती सिया धने ॥ त्थेोचस्य पियं स्यात्तत श्रहणीत नेतरः ॥ १५१ ॥ जनन्यां संसिितायां तु सं से सहोदरः ॥ | ` | भनेरनपातकं स्थं भगिन्यर्व सनाभयः ॥ १९२ ॥ यास्तासां स्यदहिरस्तासामपि यथात, ॥

ae ees ee

aera: ] मदुर्छंतिः | छ och ee

1 शरीरधारथायथेत्वाद्भासाच्छ्ादनस्य थृत्यादेस्ठदुपयोगिनः परिचारकस्यापि वेतनदासै विद्धे ` यम्‌। न arene: परिचारकमन्तरेण जीवनसंमवः | येषां दारकरणं ad तेषां सभार्याणां 1 भरणं दातञ्यम्‌। शक्त्येति घनावुरूपेण भोजनवच्रादि देयम्‌ । पतित इत्यथैवादः २०२ |

। erat नामापत्यं एवो दि ar दायं eaten

क्तं च तस्य ““बश्तत्पजः प्रमीतस्य छलीवस्य व्याभितस्यः ( € । १६७ ) इवि ne ce

अध्यन्यध्यावाहनिक' दत्त ae santana wird ert स्परत्‌ ॥ १९४॥ अन्वापेय च यदत्तं पर्या daa चैव यत्‌ 0 पत्यो जीवति इृत्तायाः परनायास्तद्धनं मेत्‌ ॥ १९५ ॥ बद्यदेवाषगान्धवप्राजापर्येषु agg ॥ प्रनायापतीतायां Mara तदिष्वेते 1) १९६ त्वस्याः स्याद्धनं दत्त विवाहैष्वाद्चशादिषु ॥ ` अप्रजायामतातायां मातापित्रोस्तदिष्यते ॥ १९७ | चियन्तु aaa पित्रा दत्त कथंचन ॥ ` ब्राह्मणी तद्धरेत्कन्या तदप्यस्य वा भवेत्‌ ॥ १९८ | न निर्हार faa: gt: कुड्‌ बाह हूमध्यगात्‌ स्वकादपि च वित्ताद्धि शस्य भतुंरनाज्ञया tl १९९ | पत्यो जीवति यः ARE श्रत भवेत्‌ Cee नतं भजेरन्दायादा भजमानाः पतन्ति ते ॥ २०० ॥ ५ अनंशा छीषपतिता नालन्धवधिरो तथा क Ege ये च केचिननिरिन्धियाः॥२०१॥ | सर्वेषामपि तु न्याय्य दातु" शक्तया पनीषिणा श्रासाच्छादनमलन्तं "पतिते Te ॥ २०२॥ Varad छोवादीनां च प्रकृतत्वेन दशितमित्ति | ease यवजीवमित्यथैः |

यद्यथिता तु दारैः स्यात्क्छीबादीनां कथंचन ॥ तेषाययुतपन्नतन्तूनामपत्य' दायमहेति ee ee saat संप्योगेच्छा रविनिमित्तम्‌ | तस्यां सस्या विवहेत्‌ . eatery `

दु्ितुयावान्भागः प्रागुक्तः | 1 “aeatang यः छीधस्वस्य भवत्येव मैथुनेच्छा । छतः पुन्तश्य तंतूत्यत्तिः ! `

Bee + मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता ote, [ नवमः रागप्रयुक्तता वाऽनेन रकेन विवादस्य दशिता । alse ह्यनयिह्कवानां `

कर्मसु कुतस्तेषां विवाहः । उपनेयता च जात्यन्धपङ्खनां sata: क्लीषस्य दर्शिता । ` ` उन्मत्तादयस्तवनुपनेयाः gaat विवाहः |

Aten चेक्तविषये चरितार्थम्‌ | यदि दहि श्रादिव्रहथसामथ्यैत्छ्बं एव

` गृह्यरन्पतितेऽपि गृह्येत । वच्च श्श्रतिविरोधान्नेटम

aa छेताण्ययनानां छृतविवाहानायुन्मन्तादिरूपै समुपजाते विधिरेष विज्ञेय ag च कृतविवाहानां ‘aafiar तु दारैरितिः रेापप्थते ` |

नैतदेवम्‌ | ऊतविवाहानां जायार्थिताया संवत्‌ | `

` ष्ठु घन्यऽपि विवाहैऽस्य प्रयोजने दृष्टम्‌ | ततश्च छीवस्य स्माष्वधिकारात्तदर्थो

विवाहोऽसलामप्य्िंतायां युक्त एव । श्रतु तु जातयुत्रस्याधानाड्ीवस्य नाधिकार

यस्थ च प्रयोजकं ast तदर्शितम्‌ 1) २०३

( यत्कि चितितरि भते धनं ्येषटोऽधिगच्छति ॥

भागे यवीयसां तत्र यदि धिचानुपाछिनः ॥ २०४ ॥

पिचक्रमागतान्मित्ाद्राजामात्यपुरोहितारर्वा चन्द्रा कया चिद्यक्ष्त्या saa rata oy : जनयेत्त्सर्वेषां साधारणम्‌ । चैव मन्तव्यं wager पित्रा प्रागनुपाजितं waged

ममवैतदिषिः

` चनटगायनादीनाम्‌ ॥ २०्४॥ ` oe अविद्यानां ठु सर्वेषामीहातदचेद्धन भवेत्‌ ॥ समस्तत्र विभागः स्यादपि इति area | 20% ॥

a पतरापि यदि केनचिदपि बहुितं तदाऽ्येव(व्रिभागता । = ` स्येव ुव्येठाशनिपेषार्थ वचनम्‌ । `

ईषदाभिक्येतु सर्वेषां समाशकल्पना ie अपिच्य इति देठवचनादनपलधनस्याप्येष पएव विभि ॥ २०५ ॥

| SAAT STR २ चैव माधुपक्रिकमेष च ॥ Rok V भभ्यापनादिना शिस्पकोशलेन वा । तथा मित्रात्‌ । अभिम्‌

विव्यानुपालिन इवि वचनाद्वियाजोविनां शिस्पिकारकग्रथरतीनामेष षिच

अविद्या इषिवाणिभ्यराजापसेवादिः । तत्र इेषन्न्यूनाधिक्षभावो न गशयितव्यंः! = `

AUTEM TASS HY | AI उद्राहनिमित्तेन Tad लभ्यते || २०६

भ्रातणां यस्तु नेहेत धनं AM! स्थकमेणा ॥

स॒ निभाञ्यः स्वकादशाकत्किचिदत्योपजीवनम्‌ ॥ २०७ ॥ ये भ्रातरः ag वसन्ति विद्यमानपिदरधनांश्च कृष्यादिना व्यवहरन्ति तेषा यदेको न व्यवहरेत्तस्येयं निभाज्यता पल्यते स निर्भाज्यः स्वकार्दशादिति।

भागान्नेतन्या ऽपसारयितन्यः। स्वक्ादटश्ाद्यावदधिकं तदीयाद्धनाद्रपवहारेणेत्पन्न Cae तत्तस्य न दातव्यं, न तु मूलधनस्य वैकस्य निषधः anita aig ad निर्भाव्यं

किचिदन्योपजोवने कश फलमात्मने गहीत्वा fren? दातव्यम्‌ |

स्थका निर्भाज्यः TIA ay वस्तु ब देयम्‌ कदाविदुत्तरकालशक्तिसाधा- ~

` रण्येन धनेनार्जिंततवारसमांशका। वत्र winner नारदेन दर्शिता aa वचनेना-

द्रवस्य flees भूयान्भागे गह्तेऽनुक्तस्य स्वल्प इति ॥ २०७ अनुषघ्रन्पितृद्रन्य' श्रमेण यहुपाजितम्‌ ॥ स्वयमीहितलन्धं तन्नाकामे दातमहति |

२०८ ||

विद्ानिमित्तध्य खयमर्जितस्यादानघुक्तम्‌ | aaa व्यतिरिक्तस्य क्रष्यादिललन्धस्या-

दातव्यतच्यते |

८. “aa चायमेव शलाका वक्तव्यः स्व यमौहितेन स्वय च्या WAST AT- ¢ कामे दातुमहंतीतिः किं विधाधनादिश्लोकेनः ।

उच्यते | मत्रे विबाहादै। न सर्वस्य स्वयमीहोपपत्तिरिति भेदेन व्यपदेश्चः ।। २०द ॥

daa तु पिता द्रव्यमनवाप्तं यदाप्तुयात्‌ | न तत्पुतरेभनेत्साधेमकामः स्वयमनिंतम्‌ ॥ २०९ |

ee Ta कः पुनर्जोवति पितरि पुत्राणां विभागक्षाल्लः? |

महेयादन्यदथयन्पित्रा स्वयमजितं तदाकामेा न विभजनीयोऽधिकारप्रप्तैरपि `

उच्यते | यदा तावत्स्वयं पिता पुत्रान्विभजते | तदु्म्‌--““लिचत्ते रजसि मातु eo

ie | जीवति Asafa” (Ate २८ | २ ) तथा ““मातुनिृत्ते रजसि प्रततासु भगिनीषु च ( ध निचत्ते चापि रमणे पितथपरतस्पहेः ( नारद १३।३ ) इति ४

अन्यथा तु यदेव प्राप्तः पुत्रा भवन्ति तदैव ते पितामहधनस्येशते । तथा चेत्तं-- `

“भूयां पितामहोपात्ता निबन्धे gorda वा । तत्न स्वात्सदटशं स्वाम्यं पितुः quer ~ : चोभयोः, (ate बर Bo RL १२१) इति॥ 1 ate A

0 मेषातिथिभाष्यसमलङ्कुवा । = [नवमः | सत्यपि च पुत्रस्य स्वाम्ये यावदप्राप्रस्तावत सर्वथा विशेषाभांषात्सवे

पितामहवनभाजः स्वत्वपूर्वकसाद्धिमांगस्य | बन्धक्रयादिक्रियासु fest जतपुत्रेण `

ba न नियेोक्तव्यम्‌ । योगङटुबभरणाद तु Attain: दशितः | आचारेण सत्यपि चास्याम- ` as वस्थायां पुत्राणां खाम्पे ‘fast चाकामेन विभक्तानितिः निन्दादशेनाद्रलाद्विभाजयन्तः पापा इलयनुमीयते | यथाऽसङ्सपरतिव्रहेणए भवति स्वाम्यं देषस्तु पुरुषस्य ! तेनान्वयागतमितीदश. `

ata) wa: संभवल्युपायान्तरे न पिताऽधैनीयः! श्धरमो हि तथा स्यात्‌ `

सख्यमलितमपि धनमधिकारप्रोप्रान्गयुणवतंः gar ज्ञाता विभक्तव्यमेव | उक्तं च--

वयसि स्थितः पिता पुत्रान्विभजेत्‌ ste शरेष्ठ शेनैवरान्समैरंशः, इति | न चैतत्पिता- EG

` मदहधनविषयम्‌ } न हि तत्र पिता steenfeaigera saat ! तुरयस्वादुभयेः ` खाम्यस्य | : | | ` afad “न्युनाधिकविभक्तानां धम्यैः पिद्छ्तः स्मृतः, (ato Jo Bo २। ११६)

a इवि तत्पितामहेऽपि खरपया मात्रयेच्छन्ति । यत्र न परिपूर्णं भागद्वयं गृहीतं `

: स्वयमजिंतविषये ह्यपवाद एवं स्यात्‌ | २०८६ ॥ ne विभक्ताः सह जीवन्तो विभजेरन्पुन्यदि ॥

स्पष्टाः शोक

Reet विभागस्योद्धारप्रयाशङ्कानिद्य्थं, “पिच्य इति धारणेति" (&। २०५) ` : ८ वचनात्‌ | fara सवेधनस्योद्धारः | इह तु भूतपूर्वगत्या fasd ना्तोस्याशङ्कवा `

` - कचनम्‌ | २१०॥ oe ee येषां stg: कनिष्ठो वा हीयेतांशप्रदानतः ॥ ` प्रियेतान्यतरो वापि तस्य भगे न प्यते ॥ २११ । = : a ८ येषा प्रातृणा ज्येष्ठः कनिष्ौ aT भ्रातंशयदानाद्धौीयते श्यन्नुप्रदा्नःविभाग- a 6 कालल; | ‘tad? पातित्याधविभागाथं च हेतुमासादयेत्‌ | 3 न लुष्यते। att प्रविपत्तिः॥२११॥ ` सदया विभनेरंस्तं समेत्य सहिताः समम्‌ भ्रातरा ये च daar भगिन्यश्च सनामयः ॥

2 ate वा । तस्य भागे = ध

येच संसृष्टा इति चशब्द भगिनीं सञ्चिनोति । न व्वियमाशङ्का कतेव्या-- `

। “Qreat agigd च भातरः ager” इति |

ae खत्यसोदर्याणामपि संसृष्टानां भागः प्रसव्येव। खन्त्येव सेदर्या eager: iz agers | संसृष्टा sages deal aq afta, adtaanfy arta विभागं शि

गहीयः! न चेदं विरुध्येत |

भन्योदयस्तु संसृष्टी नान्योदयो धनं iq) भ्रसंसृष्टोऽपि बा दचात्सोद्यो नान्यमात्रिकः” See | ५

( याज्ञ० २।१२३६) \॥

भरस्यायमथेः। सापल्ना भ्राता सत्यपि संसृष्टित्व न age) यदा सेदर्योऽस- सृष्टोऽपि विद्यते सेदयाणां सध्यादेन संसृष्टः स एव नान्यः, सत्यपि Sea । ददुक्त-- ` "संसृष्टिनस्तु संसृष्टी सोादयैस्य तु Set: (याज्ञ> २ । १३४ ) इति ¦ यदा तु सोदरा ` नैव सन्ति तदा यैरेव सापत्नैः संसृषटस्त एव agiad Raat) खादयैविभक्तानां सह वसतां ` मदानिकटमावसलयपि सान्निध्यं विशेषकार्य सामान्वोत्थं बिभक्तानामपि विज्ञायत इयाहुः।

तेन विभ॑क्तानामण्यन्यतरप्रमेये Get एव गृहीयान्नास्य भागः परिघयुप्यते | न चैकच्चेादनीयं “ater तदानीं भाग उत्थितः परल्लोका वा चिन्त्यते

| यत उक्तम्‌-- समुत्पन्नो बाच्यः खामीतिः। “श्रनोशास्ते हि जीवतोः” (&।१०४) | इवि तत्र पितुरूष्वे' समनन्तरमेव पुत्राणां खाम्यं दथैयति yj २१२॥

या sagt रिनिङ्कषीत समाद्भातन्यवीयस ee

| assay: स्यादभागदव नि्ंतव्यहच राजभिः ।॥ २१३ ॥

विनिकारो राजपूजादिष्ववज्ञा परे धनेन वचनम्‌ 0 9 ज्येष्ठौ बन्धुवत्पृज्य इत्युक्तम्‌ । न adu सवै उ्येषठवृत्तिनिषेध परभागक्त्वं च व्येष्ठांशानहत्वम्‌ |

नियन्तन्यस्‌ | अविशषोपदेशात्‌ । वाग्दण्डधिग्दण्डभ्यां धन चाथानुरूपे- a a

squat ॥ २१३ सवं एव विकर्मस्था aha भ्रातरो धनम्‌ |

न चादत्वा कनिष्टभ्यो sag: gata यैतकम्‌ ॥ २६ 1

विकमस्थाः प्रतिषिद्धाचरणा; |

SAT चाठुवि्ठमानानां तेषामन्येषां भाट्या संबन््युपविष्टं सयपये्यष्दाते ` । वच्यन्ते कृतस्तद्धनमिति तदा मूलं दर्शयिष्यामीषि' वादशं बरृदधिलद्ितमपि सर्दैवामपि ae ` दापचत्‌ । यदि g तस्मिन्नेव काले भ्रति दशंये"दिदमधिक श्यते तय्थांशं गृहो- eee

०.५... १. मेधातिथिभाष्यसमलङ्कूता । = [ नवमः |

ताहमपि खतससप्रथक्य afk नेष्यामीपिः तदा नास्ति तेषां भागः। तस्यैव त्व्यौतक्नस्‌ ॥ २१४ coe owe a भरातशाधविभक्तानां यद्यस्थानं Wage ॥ न ust fad fear दथधा्थंचन ॥ २१५ ॥

oe यदुक्तं--““न्यूलाधिकविभक्तानां धम्यैः पिरतः स्यतः? ( याज्ञवर्कय २1११६) os : fy तस्यास्मिन्विषये प्रतिषेधः |

खंटेत्यानं सवं एव धनमजयन्तोयथेः | कश्चित्कृष्यादिना कश्चिस्रतिग्रहेण

. केश्चित्सेवया कथिधथाहतं sheaf यथेपयोगमसन्निहितेषु विनियुक्ते | तससर्वमे कीकृत्य

सपः विभजनीयम्‌ | न्‌ स्नेहविना कस्मैचिरिषत्रा ऽधिकं देयम्‌ । २१५ ॥

र व्रिभागाञ्जातस्तु फिरगमेव दरेदढनम्‌ | संसृष्टास्तेन बा ये स्युविंभजेत स तैः सह ॥ २१६ ॥

` विमागेत्तरकालं पितरा aft ange गृहीतं “gras प्रविपयेतेः इति त्व oS great पिहुरिच्छा्यां adtasay । पितुरूभ्वं वा । न तत्र धादृरभिर्गाच्यं किमित्ययं zragn

ग्ृहावीतिः। srr च नास्ति पितुरिच्छा, वदा समं च खसमेऽस भाग seater) ` ये पितुरूष्व संसृष्टास्तेषामेव स पैठके।ऽशः। TET दयात्‌ | Hae खांशं (जातस्य

च मृतस्य चः इति । जात्य संसृष्टिन एव दयः । figeet agaist च तत एव । `

. "विभक्ताः ae’ Ce । २१०) इत्यनया बुद्धया । “भगिन्या श्ना प्रसवान्नैव विभागोऽस्ति”

इति वसिष्ठेन दशितम्‌ ॥ २१६ ॥ 17 te Be

` अनपर्यस्य पुत्रस्य माता दायमवाशचयात्‌ ॥ oo

ee पातयेपि च garat figatar हरेद्धनम्‌ ॥ २१७॥

ee oS व्यल्यताऽयश्छोकः॥ २१७ ॥ |

शे धने च सवसिमन्पिभक्ते यथाषिधि॥

| पशवाद्‌ हश्येत यक्किचित्तःसवं' aaah नयेत्‌ ॥ २१८ ॥

अविज्ञानान्नयूनमविकं वा विभक्तं परते ज्ञातं लमांशकीकवैन्यम्‌ | किच Rate

तरकालं Gs नास्ति जयेष्ठ्योद्धार इति ॥ २१८ ॥ | oo

aa Taare garages feat ॥ awa wae च न विभाज्य प्रचक्षते ॥ २१९ ॥ Oe

वक्षपत्रलङ्कारछृताजोदकानामेकत्वं Mahe । ae oe —

wen 1 ध वस्वि. वन्य. | ६ GS वाहन गन्त्रीशकशदि | जि | qeq सममूलस्य न ` eee. : ह महार्थम्‌ Seat Aeon स्वये दस्यः। Awd wa at 000 < aa भवति, मन्नतरिपुरोहिवामात्यवद्धाः बस्तु च । चोरादिभ्यस्तते car भवति ` शि स्मृत्यन्तर च पथ्यते--'वास्तुनि विभागे न विधवे! परचारं यत्र गावश्चरन्ति ¦ प्रवेत्रे, ears | ce = तेन यदवैदरकेनेक्तं ‘aga धर्मातिक्रमः कच्चिदस्तोति' तदनुपपन्नं दशैयति । We » शघ्युदहिते प्रतिषेषः | तदतिक्रमादधर्मो न स्यात्‌ ।! २१९ ध

agar art a पत्राणां चक्रियाविधिः। क्रमतः कषत्रनादानां Tee निोधत्‌ ॥ २२० | र ae चतं समाहयं चैव राजा ashes, व = राजान्तकर्णबेता दो देषो पृथिगीक्चिताम्‌ ॥ २२९ | शि SRR यदवनसमाहयैः तयोनिस्यं प्रतीषाते Tor लघान्मवेत्‌ ।! २२२ ॥ अप्राशिभियच्छकरियते तद्धे gages Ce oe oa afta: क्रियते यस्तुस विज्ञेयः ama ees dt समाहयं चैव यः कुर्या्कारयेत बा se तान्सवान्वातयेद्राजा ats द्विजलिङ्गिनः ॥ २२४॥ Eades मानवान \ ` विकमस्थान्‌ शैष्डिकति क्षिं निषासवेचयुरात्‌ ॥ २२५॥ {2 | पतेर वतेयाना राज्ञः प्रच्छननतस्क्यः।॥। ^ । विकर्मक्रियया नित्यं बाधन्ते मद्रकाः प्रनाः॥ २२द॥ 1. | बुत्मेतत्पुराकल्पे हृष्टं वैरकरं महत्‌ Ln ORS, ae न BAA हास्यार्थमपि बुद्धिषान्‌ | २२७। Se area at प्रकाशं वा तन्निषेवेत ये नरः

तस्य दण्डविकसपः स्याधयेष.पतेस्तथा 1 २२८ |

विविधः कल्पो विकल्पः | सम एव राज्ञोच्यते । ` a BS

यत्रं निबोधत ( € । २२० ) इति तव seer feat: mar विधायकाः।

सर्वोऽप्यथवादः ॥ २२०--२२८ ॥ Sila eee |

me 6 1 i a ue 1 es ES o's Sachs

३०६ ` मेधातिथिभाव्यसमलङ्कता। TT

विटशुद्रयानिस्तु दण्डं दातुयरक्तुवन्‌ ॥

HoT RATT गनच्छेदधिमे द्याच्छनैः Wat || २२९

तत्रियादयो निधना न बन्धनेनावसादयितव्याः | करिति aatat यदस्येचितं |

कर्मं राज्ञोपयोगि तेन दण्डधनं संशेधयिहव्याः । ` ब्राह्मणस्तु ऊडंबानामविरषेन छन्‌ दाप्यः । बन्धताडनकमंणी तस्य निषिध्येते | धनिकविषयः प्रागुक्तः शोकः | दण्डविषयोऽयम्‌ | ahaa 1 २२६ |

खीशलान्पत्तरद्धानां ददिद्रणं च रोगिणाम्‌ ॥ ` शिफाषिदलरञ्ज्वाचंषि दघ्थान्टरपतिदमम्‌ ॥ २३० ॥ दमम्‌ | कमेकरणेऽप्यसमथां दरिद्रा एव गृह्न्ते। महापातकिनां खाम्यात्तच्िफादि “TARTS 1: शिफा लता। विदल gests 1 २३० ॥ ये नियुक्तास्तु कार्येषु हन्युः कार्यासि कायिंलाम्‌ ॥ TAMA पच्यमानास्तान्निःसखान्कारयेन्त्रपः ॥ २३१ |

य काथिशणासर्थिप्रयथिनां कायु व्यवहारदर्शितादिषु नियुक्ता अधिकृता ` ८ a ` राजस्थानीयप्रतयस्ते धनेाष्मणा पच्यमाना HeaateNtast गृहीत्वा कान श नाशयेयुप्ताद्धिःस्वान्कारयेत्सरवस्वहरणं ast कार्यम्‌ | ee i सत्यानामभ्यासेन वतैमानानां सत्यपि बद्यमाणदण्डान्तरविधावेष एव दण्डो न्याय्यः। ` येऽप्यन्ये सेनापतिप्रशतयः wafers figura वतना गृहीत्वा शयन्ति =` ` तेऽप्येवमेव दण्ड्याः ८.1 lee भन्ये तु येऽनियुक्ताः इत्यकारप्रश्तेष" पठन्ति | ये राजवज्धल्याद्रलातिशया द्र $- Mes न्यस्य साहाय्यं कुवन्ति, कायैनाशनाथं द्वितीयस्य, तेषामयं दण्डः ` धनेएष्मशेयविवक्षितम्‌ । च्ननिथुक्ता इत्येतदेव प्रधानम्‌ 1 २३१ वरूटशासनकतश्च THAT च दूषकान्‌ ॥ = ॥ ५ स्ीबालव्राह्मणएघ्रारच हन्यादृदविटसेविनस्तथा ॥ २३२ ॥ कूटशासनस्य कर्तासि यन्नैव राज्ञादिष्टं त्राजक्ृतमिति बदन्वि। शासनं ` राजादेशः । "एतस्य यहे न मोक्तव्यम्‌, श्रस्य चायं sate भाज्ञातः, ‘ga वास्थिती ` राज्ञा इतेति पत्रकं राजाथिङरतंलेखकलिखितमिति (शासनः राजादेशसंबन्धेन शासनम्‌ ।

६ प्रध्याय | क मनुस्मृति ~

अक्रतीनां कुढलन्धानां दूषका भेदकाः स्वौबालये््राह्मस्यापि हन्तारः । eae fecataar राजशघरुसेविनः प्रच्छन्नं गतागतिकान्‌ || २३२

तीरितं चानुशिष्टं च यत्र कचन यद्षेत्‌ | छृतं तद्धमेत fara तद्ध या निवतयेत्‌ ॥ २३३ ॥

यत्र कचन राजाधिकरशे व्यवहारपदं TTR

रित्‌ । पारतीरकम॑समाप्रो | निश्ि- (शि i तम्‌ । wa यत्र wget न had वांचा सव्यैरक्तं यावदनुशिष्ट ` दण्डप्रणयनं छतम्‌ ।

द्राजा Gada विद्यात्‌ | न पुनर्निवतैयेदन्वरेण Fad दण्डम्‌ । यथाह--शद्विगुणं

दइृण्डमास्थाय तत्कार्य पुनरुद्धरेत्‌" इति ॥ २३३ | धनद्रहणसंबन्धेन पूवे निःस्वीकरणम्‌ | श्रयं तु निभित्तान्तरेणाज्ञानादिना

मात्या पाडविवाको वा ACSA? कायेमन्यथा ॥ तत्स्वयं दर पतिः इयात सदस च दण्डयेत्‌ ॥ २३४

धनग्रहथसेबन्पेन ga निःस्वीकरणम्‌ । श्रयं तु fafharata श्मज्ञादिना। | (

MAI राजस्थानीयः दि

a सहसत च दण्डयेत्‌ | गर्ग॑शतदण्डनत्समुदायेन व्यपरिसमाप्निः egg

ब्रह्महा च सुरापश्च AEH गुस्तदपगः ॥ = ` एते स्वे पथक्‌ ज्ञेया Tega नराः ।॥ २३५ |

erat व्राह्मण एव महापातकी; तस्कया नाद्ययसुवर्थापदारी। नय; ee ` कथिताः । ९. | | | ee

उक्ताथेकथनसुत्तसारथम्‌ || २३१ |

चुणामपि चैतेषां प्रायक्िचित्तमङ्व॑ताम्‌ WAL धनसंयुक्तं We धम्य WHIT || २३६

नलु च सुरापो ब्राह्मण एव पातकी | तस्य च शरीर्तयुक्तो दण्डो नास्ति

| न शारीरे ब्राह्मणो दण्डः इति तत्र चतुखामपोति कथं केचिदाहुः । पतितः

` संपरयकतो ged पूंमुपात्तोऽपि । चतुःसंख्यासामर्थ्यात्‌

अन्यं त्वंकनं शरीरसंयुक्तमित्याहुः | तच्च नाद्यणस्याप्यस्ति | weg त्पि'शब्दात्पच्वानामयं दण्ड SST: | व

=. | : : शं भपिशन्दात्पच्चमस्यापि aati: | = 1

9 ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | [नवमः बराह्मणस्य वधे ga शरीरदण्ड उक्तं एव, “'लीषालत्राह्ययघ्रांश्च हन्यादिः'ति |

` श्नेनान्तःशरीरयुक्तमङ्नमेदेच्यवे | bas ` चस्थन्ित्यपरावानुरूपेण शुरुतशलाघवं क्ैमित्यथे ६॥

गुख्रपे भगः कःय; BUNA सुराध्वजः ॥

तस्करं देवपदं कायः TAA! पुमान्‌ ॥ 2

ललाटाङ्कनम्‌ ¦ प्रतिषेधविधै “नाङ्क्या राज्ञा ललाटे स्युः? ( € । २४० ) इतितच्छरवथात्‌ ॥ २३७ ॥

@

श्रसंभेाल्या aetaisay असंपाल्याविगदहिताः | चरेयुः पृथिषीं stan स्वंधमबहिषछरताः || २३८ |

(न

सवंधमग्रहणादेवासंमेजनादीनां सिद्ध प्रतिषेधे दाषगुरुसस्यापनाथैमेषाुपादानम्‌

GH एकत्र Tad गीतादिश्रवणं च ध (0

Pars तेषामेव याजनेतैः सह याजने वा। एवं संवाठेपपि दरष्न्यः।

श्रसपाट्याविगहिता इति। sans विगरिताश्चेवि gaz: | a

दीना इति। सलपि eet तत्संबन्धिनिषेषमिच्तादिभाजमेन परया ऽवज्ञया च वबद्लखण्डादिवजंनम्‌ ॥ २३८ ५

्ातिसबन्धिभिस्तेते क्तव्यः छतलक्षणाः ॥

निदया निनैपस्कारास्तन्मनारलुश्षासनम्‌ ॥ २३९ |

RAAT इति निशिते ames इयथः । ==

` व्याध्यादियेगेष्येषु gata कर्तव्या । अयेष्ठादिशुणयोरीऽपि च चैते नमस्कार्याः

` प्र्युत्यानादिभिः (1 a

. एष एव वचनसाम्यादधर्मो Aaa: ॥ २२८६

mated तु वाणाः पूरवे वणं प्रथादितम्‌ व ` नाङ्क्या राज्ञा ललाटे स्युदाप्यास्तूत्तपसाहसथ्‌ ॥ २४० ॥ = ‘Wa वणाः | तेषां प्रायश्चित्तं कुरवतामङ्कनं नासि | दण्डरुतततमसा हसं 0

“que दाप्यते | २४० ॥ | ५.

SRS ब्राह्मणस्यैव क

यो मध्यमसाहस! ।॥ विवास्या वा भवेद्रष्ररसद्रन्यः सपरिच्छदः ॥ २४१

भ्रध्यायः | ५ 1 मनुस्मृतिः। ` ee : न 58. : (^

प्रायधित्तं तु कुवांणा इत्येतदत्र aaa एतेषु ब्रह्महलयादिष्वपराधेषु ब्राह्यणो मध्यमसाहसं दण्ड्यः | REBT इ्युत्तरश्तेक्ादपल्ृष्यते Mt, दण्डयिला प्रायधित्तं कारयितव्यः!

सपरिच्छदः । गुणवते व्राहमस्वानुप्रा्चस्यैतत्‌ | अकामं वाऽनिवास्य; ॥२४१॥ ८

इतरे कृतवन्तस्तु पापान्येतान्यक्ापतः | 7

सवंस्वहारपहन्ति कामतस्तु प्रवासनम्‌ ॥ AVR Ul तरे कत्रियादये sal रतानि | HAAR: सवंखहरणाः कायाः । ` कोचिदप्रायश्ित्तमपि कुवेतामेतरृण्डं पूर्वं वैकटिपकमिच्छन्ति ATAA बध उक्तः शृष्रस्याकामतेऽङ्नसवैसहरणे | कामत बधः ॥ २४२ ॥

नाददोत दपः साधुमहापातङ्किनि पन्‌ ॥ आददानस्तु ASAT देषेख जप्यते | २४३ ॥

| “Cag ata दण्डनं राज्ञा वृत्तिरिति स्थापितम्‌ | कथमिह तद्धनस्यात्रहणम्‌ ` उक्तम्‌-“याजनिधूतदण्डाः इल्यत्रान्तरे 1) २४३

HE प्रवरस्य तं aes देरणयेपपादयेत्‌ \| श्रतष्रततोपपन्ने वा ब्राह्मणे प्रतिपादयेत्‌ i २४४ ti

agra मनसा भ्यायन्नृपश्ु aaa नित्तिपेत्‌ | विदाशील्सपन्नाय ददात्‌ ave | |

इये दण्डस्य TRA Tish दण्डधरो हि सः | इशः सवस्य नगता बाह्या वेदपारगः ॥ २४५ ॥ पूर्वस्य प्रतिपत्तिविधेरथेवादऽथम्‌ ate 1 महापातकिनो दण्डस्य वरुण ई्े। यते TIS ख दण्डय नेता ईशितति यावत्‌ । Ga’ ब्राह्मणोऽपि तद्धनस्येशो ऽनेन ata: ॥ २४५ ॥ vas यत्र वजयते राजा WHAT TAIT | त॑त्र BSA नायस्ते पानवा दीषेजीविन! i २४६

पापानि मद्ापातक्ान्यक्रामत.निच्छया ` `

जाह्यणायवा ५

३१० : + ees मेधातिथिभाष्यसमलङकता 0 [ नवमः

निष्पद्यन्ते च सस्यानि यथोप्तानि fat पृथक्‌ ॥ बाश्च न प्रमीयन्ते विदतं न च नायते ॥ २७७॥

प्रसिद्धाविभावप्यथेवादर्लको | । कालेन जायन्त इति वतैमानजन्म विवक्षितम्‌ जातं जनिष्यमाणं च । विक्त करस्चरणाक्तिविदहीनम्‌ ॥ २४७

बराह्मणान्वाधमानं तु कामादवरवर्णनम्‌ |} हन्याच्चित्रेवपेपायेसदरेजनकरेत्र Tell २४८ |]

अवरवशंजः शूद्रः क बाधनं घना्ाहरणं शरीरोपपोडने च । चिच विविधेपायाः शूलारोपणं ire ^ छेदः श्रककल्पने खङ्प्रहारकतिका इयायाः | उद्रेजनकरैरदीधिकालपोडाकरैः । २४८॥

यावानवध्यस्य TI तावान्वध्यस्य -पोक्षणे ॥ अधर्मो TAZ wed विनियच्छतः | २४९

अवध्यवधे यो देषस्तत्तस्यो वध्यभेा्ञसे राज्ञ उपर्युक्तेषु भ्रथेभागहरस्य घमांनङवेतः प्रत्यवायेन अवश्यमेव भवितव्यम्‌ । gag न ` कदाचिदद््टसिद्धः। यस्वयं घमस्तु विनियच्छत इति एवमादिषरमभवादः सर्वोऽसौ ` स्वकमानुष्ठानानशंसार्थोऽथेवादः | oe ५ oe ee निप्रहोपस्ाराथैस्त्वयं वधापदेशः। sat यथाश्रति चित्रवघोषायैः कर्तव्यः) ` 2 ae दशाथषु राञ्यतन्त्रसिद्धयथेभपदेशेषु प्रवचन, are’ योधांश्च हन्यादिल्युक्तप्‌ | तत्र इषपरयोजनत्वादुपदेशस्य, न नियतो वधः! एवं च स्युपायांतरेणापि बन्धनादिना ` a AMAA न देषः ॥ २४६ ॥

उदिताऽयं विस्वरो पिथ विवदमानयोः ॥ ` † अष्टादशसु मार्गेषु व्यवह्यरस्य नियः ॥ २५० ॥ `

वैन्यवहारोपसंहारा्थः शोकः ।। २५० |

= . at ध्याति कार्याणि 3

ee सम्यक्वन्पहीपतिः ॥ 1. ~ ६ देशानलन्धान्टिप्तेत Torey परिपालयेत्‌ ॥ २५१॥ लब्धार्लि' सेतेति | संतषपरेण न भवितव्यमिस्यथेः | २५१ ॥ |

शम्याः ] ( मवुस्ृतिः | ‘ 1.1. क

सम्यङनिषिष्टदे्स्तु कतद्गहच WaT ॥ कण्टकोद्धरणे निलमातिष्ठेयनग्र्तमम्‌ ॥ २५२ ॥

देशनिवेशो दुगकरणं यत्सप्तमाभ्याये क्तं caer कण्टक्षाद्धरणम्‌। anf (हि रष्ट्र्ता क्रियते ¢ i. 0

कण्टकशब्दः पीडाहेतुसामन्यात्तस्करयादिषु प्रयुक्तः 1 २५२ ॥ ` एतदेव दशंयति-- रक्षणादायेषटत्तानां कण्टकानां च शोधनात्‌ | रेन्द्रालिदिषं यान्ति प्रनांपारनततपराः ॥ २५३ | a येषामित्युत्तरपदल्तेषी `

८4

श्य शाखनादितं कतैव्यमितयानुष्ठाननिषेध तद्वृत्तं

खमासः। तेन दीनानाथश्रोत्धिया अकरशस्कदा गृह्यन्ते चणाद्धिधिदिवगमनं युक्तम्‌ । अन्येषां g वृत्तिपरिक्रीतत्वादकरशे प्रत्यवायः यथेत्तरत्र avert “anise = नि

प्रिहीयतः इति । रत्तायुदत्तिनिष्करयशणेन प्रयशयाभावमात्रं न तु स्वगं aga वृत्तिनियमापेत्तं त्रिदिवप्राप्निवचनं यथेक्तं प्राक्‌! `

अन्येषां तु दृत्तिपरिक्रीतसवादर्शनम्‌ | श्रथैवादमा्रं ua: खर्गवचनम्‌ । अब्र त्िदपरिपालनमपि व््तिप्रयुक्तं स्वराञ्यमागस्यानीयस्य तद्राज्ञः यथैव च शिस्पि-

जीविनः शिष्पिनो मासि ास्वेकोक कास्यं युरिति, वन्त्यथं fied कवांणा राज्ञा कमे

area कसाय, एवं राजापि बततिथुक्तः प्रजापालनप्रदृत्तो नियकर्मवदा्ैपरिपाल्ने

कायते शोखेण । यथैव fe कामश्रतिताऽग्न्याहिवैः निस्यानदुतिष्ठति, न स्वर्गादि

क्ञामाय, नदि वानि फलाधैदया नादितानि, अथ च क्रियन्ते तद्रदेतदुद्रशटव्यम्‌ । भता ox

यावती काचित्फल्लश्रुतिः सा स्वां ऽथेवाद इति कोवरविष्णुस्दामी यदत्र ara तदशितमधस्तात्‌ || २५३ |

अक्चासंस्तस्करान्यस्तु बि walt पाथिवः॥ तस्य प्रषषुभ्यते राट nig परिदीयते ॥ २५७ ॥

इतिं गृहीस्वा यस्तस्करवधाब्जुराप्सते तस्याभयेो शषः 1 इह राषटरछताश्सुत्र स्वगपरि- = `

हानिः | युक्ता च बल्िपरिगृहीतस्य वननिष्करतिमङ्र्वता दोषवत्ता ॥ २५४

निम ` तु भवेद्यस्य us बाहुबराभितम्‌ |

ध तस्य aged fre’ सिच्यमान इव दरुमः ॥ २५५ ॥ ` a.

१. मेधातिथिभाष्य्छमलङ्कता | ण [aaa प्रसिद्धमेवैतच्छलेाके तस्करधर्म विशेषतया ऽनूथते |] २५५ | 1

दविविधास्तस्कसयन्वि्यात्यरद्रव्यापद्यरकान्‌ ॥ THT HT चारचश्चुपहीपतिः ॥ २५६

चायः प्रच्छन्ना ted राजक्रलयज्ञानिनः | ते aah इव यस्य स et ह प्रकाशस्तस्कराणां नावितस्करव्यवहारा यथा लोाकेऽन्येषामदवीरत्रिचराणाम्‌ | ` alma: सामान्योपादानं तद्रन्निघ्रहाथं क्रियते 1 २५६ ve

प्रकाररवंचकास्तेषां नानापण्योपजीविनः पच्छन्नवश्चङास्तेते ये स्तेनाटविकादयः ॥ २५७ ॥ `

ध a ये ma मानवुल्लाविशेषेण सुष्णन्ति द्रन्याणामागम्याननिगमनाप्ार्थं 8 ` इन्त ते मकाशवं चका वाणिजकाः | | a . मच्छन्नास्तु ये रादस्वुदरन्ति ते। स्तेना शाट विका विजने प्रदेशे वसन्ति। श्रषरेतु प्रसद्य हारिण न केवलमेत एव, Pagid चान्ये यन्‌" वद्यामः || २५७ । उत्फोचकादचैपधिका वथ्वकाः कितवास्तथा ॥ (

SATA भद्रपक्षलिकेः FE २५६ |

` उत्कोचका येकस्य चित्कायेश कस्य चिद्राजामात्वादेः प्रदत्ता म्रहशातिकायसिद्धौ

॥ कार्मसिद्धिमवश्च विज्ञाय 'सया तवैतर्करियत इत्ति परं gate भीषिक्नाप्रदशेनं : : को “उपधिः ee

ओपधिकाः छद्मव्यवहारिथः। seageraragecia | प्रस्य प्रीतिं शेयित्वा ₹हठेपक्रारे बतैन्ते। विन्प्प्यथै्रहणेन निमित्तान्तरतः श्नन्यताऽपरस्य

कितवा धनघहयवच्का विप्रलम्मकाः | दं कार्य वयमेव करिष्यामस्तव नान्य्‌- `

a व्रोयथाः इत्युक्तवा न FAI । उपेत्य नानाकारिशो नानाविधैरपायैर्मामीणान्युष्छन्ति। = `

शिवमाधकाद्यः Reamer जीचवन्वि। अंङ्खलादेश oY saiaftaiea: | saat wat देवतां त्वदथेनाहं प्रोणयामि दुगा साण्डं चेविः `

gat ये avi `

wear] wage: । a - 3१३ #

SAINT महामात्राहिवक्षित्सक्ाः ॥ शिस्पापचारयक्तारच निपूणः पण्ययोषितः ॥ २५९ |

महामारा मन्त्रिपुरोहितादया यजनिकटिकः | ते चेदु्तस्य

ma खशिस्पकोाशलं दशेयिल्वाभुष्टाय aa नयन्ति र्वं परयथेपिता निवुराश्चोपचरेणासतपरीतिदशंनेन |

myeTH ica इति सवेत्राुयुच्यते ॥ २५६ ॥

CATT aT ATARI TL ॥ निगरूढचारिणरचान्यानना्याना्यलिङ्खिनः ॥ २६०

रधमाव्यान्‌ न शक्यन्ते qatat परद्रन्यापहाराणां प्रकारान्पंख्यातुमित्याद्यभ्रह- ea शणम्‌ । तथा शक्यां कथयन्ति aauedaguintg । तथाऽभरयो शत्यवदास्मानं 0 दशेयित्वा नयति | हिरण्यमृलुप्रकृतेः न चाथैभरत^स्दं ह्या स्वं seein gal = ` : -

। ल्यान्नयन्ति। “देहि प्रसादेन कतिपयैर्वाऽहाभिः प्रत्यषयामीति' सिद्ध sara तनुतरो |

maf प्रियवादप्रियवादी संपद्यते॥ २६०।॥ eS |

तान्विदित्वा gaitay टैस्तस्कमकारिभिः। = चारेरचानेकसंस्थानेः MATT TATA AT ॥ २६१

1. निरशूढचारिणिः। तुख्यकम कारि भिर्विंया । yd’ ये तत्कर्म gaara: | श्रथवा ` 1 संप्रत्येव वत्कमे कार्यन्ते भन्तभावसिद्धयथे" लन्धौन्तया aaa कथयिष्यन्ति तथाचैरपि चारेर्तत्कः

मकारिभिरनेकसंस्यानैः 11 २६१ ee ast देषानभिख्याप्य स्मै स्ते कर्मणि त्वतः ॥

बीत शासनं राजा सम्यक्‌ सारापराधतः।॥ २६२॥

नहि दण्ाहते रक्यः कतुः पापविनिग्रहः

स्तेनानां पापबुद्धीनां निभृतं चरतां क्षितौ ॥ २६३ ॥

सभा भपापूपशचालवेरमवानविक्रयाः 1 चतुष्पथारचैयषटक्षाः समाजाः प्रेक्षणानि च ॥ २६४

। ` जीरचानान्यरणयानि remem ष ॥ शूल्यानि चाप्यगाराणि बनान्युषवनानिच॥२६५॥ |

चित्रपत्रह्वेदरूपकारादयः । "उपचारः उपायतमनुपयुज्य- i

¢ ५ ३१४ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता। ` [नवमः

एवविषान्ट्रपे देशान्धुत्मैः स्याषरजङ्पेः ॥ appeared चारेरचाप्युचारयेत्‌ ॥ २६६ | | `. तत्हायैरतुगतेनानकमेपरवेदिभिः!॥ ` विचयादुस्सादयेच्चैष निपणेः एवतस्करः 1 २६७ ॥ भ्ष्यभेभ्यिपदैरै बाह्मणानां च दरनैः | रोयंकमां पदेश्च ज्यु स्तेषां समागमम्‌ ॥ २६८ ॥

| येत्र नोपसपैयुमलमणिदितार्च ये तान्पस्ह् दपा हन्यात्समित्रज्ञातिबान्धवान्‌ ।॥ २६९ ॥

Rea fear चैरं पातयेदार्भिका ga BRE सोपकरणं घातयेदविचारयन्‌ ॥ २७० ॥ | ग्रामेष्वपि चये केचिचीराणां भक्तदायकाः ॥ `

` भाण्डावकादादचैव सवीस्तानपि घत्पेत्‌ ॥ २७१ ॥

oe UP रस्ञाथिह्तान्सामन्ताचिव चादितान्‌ ॥

1. अभ्याघातेषु पध्यस्यान्‌ रिष्याचौतनिष तभ्‌ ए: iy

a यदचापि षमेसपयालच्युकते धर्मजीवनः ॥ = ॥ 1 दण्डेनैव तमप्यपेतंखश्राद्धमाद्धि विच्युतम्‌ | २७३ ग्रामघाते हिताभङ्गे पथि मेषाभिदर्शने।

शक्तौ सलयामालस्यादिना । ते निर्वास्याः ये तु चरैः इतसंकेतास्तेषा पूर्वत्र बध उक्तो ‘area he ।

शक्तित नाभिवावन्ता निर्वास्याः सपरिच्छदाः ॥ २७६ ॥

न न. Set

परिच्छदे गवाश्वादिः | तदपि निर्वास्य नापहर्व्यम्‌ | नासत्परिच्छदः कवैव्येः a

घनंदुहरंव्य्‌॥२७४॥ = `

राज्ञः केश्चापहतदव पातिङ्ट्येष्ववस्थितान्‌ | घातयेदविविषेदण्डेररीणां चेपनापकान्‌ || २७५ |

कशो राज्ञा धनसंचयस्थान तत्रापरो दरन्यजादिपरिमाणानपेकमेव वध्याः |

; अध्याय | ५ मनुस्छतिः | eee ahs oe ० 2 . बन्धे ये ade | तथा यानि मित्राणि तानि शचरन््कवेते | कतवा wah 2 संयोजयन्ति! द

परीणामपजापक्ाः MMH: | तान्‌ चातयेत्‌ सवतन्तरपरयोजनत्वान्नावश्यं TIARA ॥ २७५॥ ` सन्धिं भिचातुये चेय रत्रौ वन्ति तस्कराः ॥ तषां छित्वा उपे ear तीक्ष्णे शे निषे्षयेत्‌ \ २७६ अङ्गृलीग्रन्थिभेदस्य छेदयेत्मथमे Fe 5 TE ree | द्वितीये हस्तचरणे TAA वधमहति ॥ २७७ ॥ 7 ग्रन्थिं भिनत्तोति qieaqha: | “aaa मान्नो परन्येवप्रान्तादे प्रन्थिः। ` यद्रा यदूद्रन्यं गृहीतं तत्केनचिच्छलेन परन्थिमवमेच्य ये निनीषन्ति ते गरन्थिभेदाः। | तेषां प्रथमायां प्रृत्तावङ्ुलीनां छेद द्वितीयस्यां cael हस्तचरणयेोः । ठती- ` यस्वा मारणम्‌. । २७७ | a eg ee ee

अतरिदान्भक्तदारिवेव तथा ASH ॥ = संनिधातुं माषस्य इन्यचोरपिवेश्वरः ॥ २७८ ॥ = श्रसिदयाः सीतापनेदनायथै" येऽग्निं ददति | र EST कतरिकादि) | भेषस्य सन्निधातारः कतार: | सर्वे चोरवत्‌ Bar

शस्त्रावङ{शदधदणं प्राुक्तमध्युपसं हाराथशच्यते !। २७८ तडागभेदकं हन्यादप्सु BEIT aT | Feisty भरतिसंस्ङयाहाप्यस्तूत्तमसाहसम्‌ ॥ २७९ तड्ागभदणसुपलन्लणाथम्‌ । नयुदकदरणेऽप्ययं दोष इति केचित्‌ | न BAS तदयुक्तम्‌ । महान्हि तडागमरदनेऽपराधः ¡ स्वस्पो नदीमेदने। तडागस्य हि ` वप्रभेदनेनेादकेऽप्ययमेव विधिः | २७.८६ 1 ४ Ce oe केष्टागारायुषागारदेद्तगास्मेदकान्‌ | म ` हइस्त्यश्वरथहतंरच हन्यादेवाविचारयन्‌ || २८०। ae ee ag पूवनिविष्टस्य तडागस्योदकं हरेत्‌ ॥ | आगमं वाप्यपां भिच्रात्स दाप्यः पूवंसाहसम्‌ ॥ २८१

२१६ ५ | मेवातिथिमाष्यसमलङकुता ५ भवस ee

सथुत्छनद्राजमागें यस्त्वपेध्यपनापदि ॥ ` स द्धौ काषापरो दचादमेभ्यं चा शोधयेत्‌ ॥ २८६ |

दजमाग्‌ Want रथ्यायासमध्य मूत्रपुरीषं ससत्य जेदन्यता वा ९५नीय

: | चण्डालादिमिनि्तिपेत्‌ |

marae श्राप्रेमेनायथैभुक्तं भवति ATA HT दत्वा ऽपासयेरस्वयं वाऽन्यास्भवे ॥ २८२ ॥

ग्रापट्रताऽथवा हदा गभिखी बाल एव बा | परिभाषणमहन्ति तच शओध्यपिति स्थिति! ॥ २८३

ATA पूर्वोक्तः बद्धादये य बहिभामं निगन्तुमशक्ताः वे गृह्यन्ते । शेथि- ` तमपि कतुमिलयाशद्य तेऽमेभ्यमपि व्यपदेष्टुम्‌ oe ee fa पुनरेवं कतेन्यम्‌ः। पुनःकरणे usar महन्प्रयवायो भवति केधगमंमीदश. , ९ वचनै परिभाषणम्‌ | | on as तच शोध्यसिति

: चण्डाल्लादिभिरपासनीया |; २८३

प मानुषेषु तु सध्यस इति

चिकित्सकानां सवेषां मिथ्याप्रचरतां दपः

S यमाुषेषु TAA मानुषेषु तु मध्यमः ॥ २८४६ ॥ र

a oC | ५ चकित्सका भिषजः। ast मिथ्थाप्रचायासानीषधदानमुभयथा संभवति यदि वाविज्ञातशाखप्रयोगतया, शाखे परिचितेऽपि बाऽतसरतबाऽधिष्या।

तथाप्रचारेय यच्ाश्वेव विपद्येत तदा मकषान्दण्डः कल्पनीयः । २८४॥ `

aman अरतिमानां च भेदकः ॥ मतिङ्यांचच aaa’ पश्च दथाच्छतानि च ॥ २८५।

संक्रमः। येन संक्रामन्ति मागेणावतरन्ति नलतोपसक्ादिना निमित्तेन। = `

Qe aa: | धवजः चिह्न राजामाव्यादीनाम्‌ देवायतनेषु च e ( १६... 4 ति व्याख्यातम्‌ | oo i कुयात्समदधीते प्रत्यापत्तिं न

दशे च भतिमानाभिति

{Us उपदेशः। यदुरछष्टारो न ज्ञायन्ते क्थाचरथ्या-

न दि ee भ

अदूषितानां द्रव्याणां दूषणे मदने तथा मणीनामपरेपे च दण्डः प्रथमसाहसः ॥ २८६

यानि स्वयमदुष्टानि द्रव्याणि लाभार्थी दूषयति । तथा घाल्यविक्रयी ta निर्दोषं

धान्युत्तमं दृणबुसैर्योजयति । gamers धङुक्मादिना द्रन्यान्तरेशैकौकसरखम्‌ | ae अशयां उक्तास्तेषां भेदनं द्विधाकरणम्‌ । शरवेधितव्यप्रदेशेन विभ्यते इति

प्रपवेधः | शअनेकाथैत्वाद्धातूनां विध्यते रूपमेतत्‌ 0 ce

मणयो हीनमध्यमेत्छृष्टवमा वन्ति । तत्र दण्डकल्पना कतैव्या । मध्यमेषु

मध्यम उत्तमेषृत्तमः ।। २८६ ॥ + त

समेहि विषमं यस्तु ats भूल्यतेाऽपि at il समासरयादमं पूवे नरो मध्यममेव वा ॥ २८७ ॥ येषां द्रव्याणां समत्वेन विनिमय उक्तो यथा “ae धान्येन तत्समाः इति, तन्न

safe विषममचरति व्यवहारार्थं तिलं दत्वा बहधान्यं dene गृह्यात्‌ । श्रसतिवा = ` विनिमये मूल्यतः क्रयव्यवहारेण ब्रीह्यादिधान्येभ्या$धिकन मूस्येन तिलान्‌ कीणाति । श्रथवा = | कस्यचिदुत्तरीयुपवर्हणमस्ति विक्रेतव्यं कस्यवचिदन्तरे west: | तत्र यस्योपबहंणमस्ति = `

तस्यान्तर उपयुज्यन्ते | उपवर्हणेन च ते सममूलाः | तत्र तदीयां कायैवत्ता ज्ञात्वा समसेन

न ददात्यधिकमूल्यं गृहणाति ! स च्यते 'समैरविषमं चरति मूल्येनः | वये: करेतर्विक्ेठु्च ` al

Ar दण्ड | ' चरतति मूल्यततः इत्येका्ैस्तथैव । वाशब्दो ऽस्मिन्यन्ते पादपूरण एव । प्रथम = ` | सभ्यमोक्तौ क्रयविक्रयौ विकस्यते द्रन्यसारापेत्तया ॥ २८७ | व

बन्धनानि च सवांणि राजमार्गे निवेशयेत्‌ ॥ ~ दुःखिता यत्र दृश्येरन्विङृताः पापकारिणः ॥ २८८ ॥

प्रसिद्धे यजरथ्याप्रदेशे बन्धगृहाणि सन्निवेशये्छर्यात्‌। = `

a दुःखिता यश्च geaciqeemn: संनिवेशने तत्पदेशश्रमणे aa) एतेनान्या श्रपि बन्धसंस्थानां पीडाः कर्तव्या इत्याह | ney are

शरीरात्यन्तकाशांयवरस्थातिरापत््या विकरुताः चनभेाजनेनेषद्धोजनादिना

ot A शेषं स्पष्टम्‌ aS

। #.. ue re + । | ce C ५1

प्राकारस्य च भेत्तारं परिखाणां च पूरकम्‌ | दाराणां चैव भङ्क्तारं क्षिप्रमेव प्रवासयेद्‌ ॥ २८९

ee इगंगतानां प्राकारादीनां विनाशने sare दण्डः। = oF Poe

1.7 मेधाचिथि माभ्यसमलञ्कूता । = [ नवमः परिदा भूभागाः खावाः |) २८४

अभिचारेषु सवषु कतव्य दितो दषः ॥ ` मूलकमकि चानाप्तेः कृत्यासु विविधा च ॥ २९० ॥ ` Heats मन्त्रादिशक्तया मारणमभिचारः | तत्र प्रबृत्तानाममभूतेऽभिचारणीये ` दण्डोऽयम्‌ | अनभिवारणीयाभिचारेषु नैतावता सुच्यते तत्र i मनुष्वभारणदण्डः स Aas: ote qed लोकिकवैदिकयोरविशेषेण ese } वैदिकाः श्येनादयः । सौकिकाः पाद्ांशुप्रहणसूचीभेदनादयः । rs श्लकमं वशीकरणादि । शापः वैत्रमार्यादयस्ततोऽन्येऽनाच्राः ¦

५ Frat अभिचारप्रकारा एव मन्त्रादिशक्तयः, seed सुद्न्धुककलाद्धि fata क करणादिहेतवे भूतविद्या; प्रसिद्धाः 1) २.६०

अशीनविक्रयी चेव ase तथैव च

मयादाभेदकर्चेव विकृतं प्राञुयाद्रधम्‌ ॥ २९१ शरबीजं बीजमिल्युक्ता विक्रीणीते स्वरूपल्लोपेन | धन्यशाकादीनां बीजानि चिर- Sian ते प्रहन्ति न च तानि शक्यन्ते बन्ध्या नीति क । केत्रात्तुबीजसुतकर्षति शोभने यद्रोजं चिप्र प्रोहति तदुछृष्य तदामासं प्रति- | धान्यादि facar विक्रीणीते। अथवा न्यप्ठं बीजं चे्ाश्ाख्लय नयन्ति : मर्यादा शराह्ञश्शाचारनिरूढा स्थिः) ` Tand कयौनासादिकतैनम्‌ ॥ २८६१ ॥

BARSKY हेमकारं तु पाथिः ॥

वतमानमन्याये STAT aT ॥ २९२ धावन्तः कचन कण्टकाः Tat wiser: Yada: | ` यदि fated पष्ठी । कथं न “न निर्घारणः? इति समासा मावः | व | क्छ च TR स्वर्पनवापहरणेन महत एनसेत्पत्त््रह्मण्खर्णापहरणे च ` - ae महापातकम्‌ । AWAAAY यवतेमानं Aeleurey: ~ a परिषतैनतुलान्तरतापच्छेद्ादिभि भपहरन्ति गृहते । न चात्र हियमागद्रव्यपरि- ` माणपेक्ा, न खामिजालपेत्ता। श्रभ्यासस्लपेदयत इति, महत्त्वादण्डस्य त प्रत्त षनदण्डेन जुरमांसलवच्छेदा Aas oo शारीरनिग्रहे निगृह्यमाणानां पापमपैतीति प्रतिपादितम्‌ |) २६२ ॥

आद्यायां | 4 | :

दण्डः WHT

geara: yoo eae ~ 3.

सीताद्रव्यापहरणे शल्ञाएामिषधस्य च ॥ काटमासाच BA च राजा दण्ड प्रकल्पयेत्‌ ॥ २९३ ।

तता । नि ल ङ्लङ्दालका दीनि ` वदपहरणे it | । ५ 8

कृष्यमाणा भूमि

कि इच्छयैव । नेत्याह ¦ कालमासाद्य काथ

महान्‌ दण्डः | शक्रे च यदा तस्मिन्महतः फलस्य नाशस्तदा भूयानेव |

सपासाद्यासन्नं gees: ; श्रन्यदा तु द्रव्ये TATE: | 1 ad Weatat च खदगाक्ीनां gaat) श्चषयस्य मेषजाथेयुपयेगक्राल्े। =` | तेन चैषधेन हृतेनातुपयुक्तेन यद्यातुरस्य महती पीडा जायते, अन्यच्च तस्मिन्काल्ञे न ¦

लभ्यते, तद्वम्यमपि बाधकादिसंस्कारापेन्तयः चिरेशोपयोगाथेम , एवसा्पेत्ता राजदण्ड- प्रकल्पनायै प्रभवेत्‌ । | ॥

SEAT Usa, अन्यथापि जनपदस्य आट्व्यतस्कराशङ्धिन

तदा महान्दण्डः eae) स्वपः ॥ २.६६ \

स्वाम्यमात्यो पुर रा केोशषदण्डो ETAT सप्र प्रकृतये TA GATS राञ्यश्चुच्यते । २९४

समाघ्राय कण्टकशद्धौ केवलं राञ्यचन््ोपयेगी asad उच्यते! यथैतस्मि-

जनुष्ठोयमाने usar, एवं व्यवहारदशैने कण्टकशुद्धौ वा च्ियिसाणायां तुल्यो

| ee रास्यानाश fa a महिषी ङ्मारराजवल्वभसेसाध्यन्ताभ्चिताः प्रार्थस्य भवन्वि कण्टका ॥ es i

oe ` वान्‌ कदाचिदनया बुद्धयः tata श्रकरत्तोभशङ्कायां महत्तमं प्रयोजनं Gara ~

५. सामन्तेन च,-किसनेन नियुहीतेन राष्टापराधिशः--वदथेम तुल्यं ue स्वाम्या- ae 4

दितेति राञ्यप्रकृवित्वेन ुरलघुभावश्च ! प्राछृतीनामेवाथैसुच्यते। यदि महान्‌ कच्ोभोऽ- = ` : मात्यादिति राभ्यग्रङधतिस्वेन तस्परिहतैच्यम्‌ | ue तते दुर्बलं केनचिदुपायेन वा बेषचित्वा = `

eae कण्टकश्युद्धिं करिष्यामीति a सहसा safsasay | अतः सप्रमाध्यायोपदेशते ऽप्युत्क- oe ae

satferagat बुध्यते। 1 न

स्वाम राजेव | असात्ये सन्त्रीपुरोहितः सेनानी | a निवासनगरम्‌ | राष्ट्र ` oo

जनपदाः | कैश रूप्यसुव्णरूपक्रादिधनसंचयः ' हस्यश्चरथपादातं दण्डः धर्मदंडादिव। । हत्वमानका्थः । यथेक्तं “fret तस्मादनन्वरमिति। ॥ oe

ae VAT USAT THAT: कारणम्‌, भवयता यथा घटस्य कपाल्लानि |

ध oe खमाववचनेो at प्रङृतिशब्दः । एवं तदात्मकमेव राच्यं समस्तं चम्‌

व se मेधातिथिभाष्यलमलङकुता | ee परस्यैव मेह frentt gages यो Ae: स उक्त एव ।॥ २९६४ ।

सानां रकृतीनां ठु राज्यस्यासां यथाक्रमम्‌ । पूवं ' पूवं गुरुतरं जानीयाद्रयस्नं महत्‌ ॥ २९५।

सित्रन्यसनात्खन्यसन गरीयः । स्वबलसंपन्नो fe शक्रोति सित्रमनुमहीतुम्‌ | एवं दण्डकेशयोः | कोशनाशे दि दण्डाऽपि नश्यत्येव | एव RITTER: रषटनाशे हि ga: कोशेसत्तिः। 2 क पुनः राषटविनाशं कार्यां पुरं यत्ततो रक्वितन्यम्‌ | तत्र हि सर्वावयवस।धनादि संभवति | ee ee eg? ae पुरादमारयः प्रधानम्‌ | प्रधानामालयनाशे सर्वनाशः ॥ २६१ ॥ तथा च दृष्टान्तः |

सपताङ्गस्येह राज्यस्य विषटन्यस्य व्रिदण्डवत्‌ अन्योन्यगुणवैशेष्यान्न किंचिद तिरिस्यते ॥ २९६ ॥

विष्ठम्पस्य चिद्‌ण्डवदिवि | विषटव्धस्यन्येन्थस्याधारभात्रेन । एतदेवाह | ` ऋन्येन्यगुणवैशेष्यात्‌ परस्परस्योपन्ष्योपश्नारकामवेनैकन्स्य न॒ विनाशाखत्त भूमिवीजेदकक्ताममूया इव Has ! =

तस्मात्सर्वषां पूज्यताऽ्नोच्यते। alata गुरलघुभावः | यत्त a विविद तिरिच्यत इति तन्महतादरेण मित्रादिस्क्ञायां वतिंतव्यमित्येवंपरमेतत्‌ । मित्रनाशेऽ चिरेण राञ्यनाशो यदा बल्तवतेपरेधेो न ठु तदानीमेषेत्यालंबनं लघीयस्तायाः ॥ २.६६ ॥

तेषु तेषु तु इत्येष तत्तदङ्गं षिरिष्यते॥ = ` येन यत्साध्यते कार्य ` तत्तस्पिन्‌ शरेष्ञुच्यते ॥ २९७ |

नास्वि तद्रस्तु यद्राज्ञा नेपयुज्यते भवति हि तत्कार्य" afsasa साध्यते न महता । तस्मात्सा; प्रकृतयो यत्नतः पालनीयाः, श्रसदण्डादिना न राष्ट" कशैनीयम्‌ चेरायुपद्वभ्यश्च waar रक्तयमिति arate: | अतः कण्टकशुद्धिरोषोऽयम्‌ ॥ २.६७

aR

ee ee eet Oe

Seqreaaa दानादिपरितोषिता उत्साहेन युज्यन्ते संपन्नकृष्यादिफलाश्च |

fe रवगभ्यतं तानि द्यथेसंपश्कसशि तत ATALANTA: | रर | पीडनानि च सर्वाणि व्यसनानि तथैष च आरभेत ततः काये संचिन्त्य गुद्लाषवम्‌ ॥ २९९ ॥ पीडनानि नस्कदुभित्तपाताीनि। तथाऽवर्षादिवषपर्जन्यमूषिकशलभाशनि- `

| व्यसनानि कामक्रोधसमुस्थानि खपुत्रसप्राप्रदेवविघटनयोापन्यासेन वा । तथापि न fragearta भवितन्यम्‌ | श्रथवा न daria भवितव्यम्‌ । श्रथ तावखाड- ` गुण्यचिन्ता, अन्वाहिकौ चायव्ययै, कया चिन्मात्रया गतो च wert प्रकृति समीहितं चरय॒खादवधृतम्‌ । aerate पुखानुभवव्यापारान्तरेण वा पुनः कमांणि

po वेदितन्यनि 1) २६९ ।

` आरभेतेव कर्माणि भान्हः भान्तः पुनः पनः ॥ ` कर्माण्यारभमाणं हि Ted श्रीर्निषेवते ll ३०० |

क्रिययैव च क्म॑णासू्‌ । 'कर्मायिः निवेशादीनि, तदारदभेन शक्तिमान्‌ रिषु-

क qaqa तितु तावद्राजाः अन्येऽपि जानपद उद्योगश्रियोपचीयते। एत- ध «ge ““्ाखयोः शियमन्विच्डेत्‌) इति ॥ ३०० ॥ | core

Ba ओतायुगं चेव द्वापरं कलिरेव च । राज्ञो हत्तानि सवांणि सजा हि युगगरुच्यते ॥ २०

cog कमरभपरेव भविवन्यम्‌ ¦ अनारंभौ कलि; स्यात्‌ । - सं च महान्दोषः । न

: चैवं मन्तव्यं राज्ञा ‘afeata कालविशेष इतिहासप्रसिद्धः कथमहं enfaf यत oe रक्तो वृत्तानि युगादि ae | |

दुत्तरेण निदिश्यते || ३०१

कलिः परषु्तो भवति सजात्रदृद्वापरं युगम्‌ | कमरखभ्यु्यतक्षेता (AT HA युगम्‌ ॥ ३०२

। श्रबुल्यनशीलः a: कलिर्भववि | ^ ee जानानश्चो्कषाभ्युपायानचत्ति्न्स ATT TTC भवति | । व्यवसितकर्मप्रयोगस्चेतायुगं waft | =

. विश्वस्य सर्वरूपाणि यथाशाखं कर्मफलक्तंपदा कृतयुगं मवति ॥ ३०२ ॥

ee ४ "पमाः ॥ ३०५ ॥

. RRR : ee | ( मेधातिथिभाष्यस्तमनलङ्ता | oe [ नवमः ` RUT AT यमस्य ee चस्याः पृथिन्यारच ate TINA ३०३ ॥ ` तजः शक्रं कायं सामथ्यैमियधः ॥ ३०३ | ८

वापिकाश्चतुरे सासान्ययेन्रोऽमिप्रवषति ॥

qatar Uy waked चरन्‌ ॥ Rok | — नात्र प्रकरणे मासनियमेऽभिप्रेतः। केवलं way मासेषु सन्ततवर्षो पजन्यो भवति । धवः सन्ततं सवकालं स्वं साश्रु" कामः पूर्येदिदयुक्तं भवति । तथा कर्ैवयं यथा खशष्टिया अनुरक्ता मबन्ति 1) ३०४ ॥ | अष्टौ मासान्यथादिल्यस्तायं हरति caf: तथा Rent राषएान्नित्यपकेव्रतं हि तत्‌ ॥ ३०५ |

तेयं स्ताकमपि रसमीषत्तापेनादन्ते यथाऽ९ऽदियस्तथा करमाहयादहित्येष ` -

(4 po og | git ।

प्रविश्य सर्वभूतानि यथा चरति मारः ॥ ` तथा चारः प्रवेषटव्य' त्रततमेतद्धि मासतम ॥ ३०६ | पथा यमः परिदद्ेष्यौ प्रप्ते काटे नियच्छति ॥ त्या राज्ञा नियन्तव्या; प्रजास्तद्धि यमव्रतम्‌ |) ३०७ aia पियद्ष्ययेानिमहसमत्वेन stacy ॥ aco |

वरुणेन यथा WAIS एवाभिद्छयते ॥ = ` तथा पापाज्िग्हीयादूवतमेतद्धि वारणम्‌ ॥ ३०८ |

भ्रतिशोषिता एव धरकायैकारिणो निभहीन्या यथा न पल्लायन्ते | ३०८

परिपणे यथा चन्द्रं ट हृष्यन्ति मानवाः ॥

तथा THAT यस्िन्स चान्द्रव्रतिको sq ॥ ३०९ | भक्रोधनेन प्रसाधनाल्ङ्कारवता प्रहृ्टवदनेन प्रजादशेनकाले भवितव्यम्‌ | (८ ^ ` निर्वातपरितापा martial: 11 ३०६ ॥ ee ee ee 4 भरतापयुक्तस्ेनस्वी नित्य स्यात्पापकर्मसु 1 1 सामन्तर्िखश्च Aa वतं स्मृतम्‌ ॥ २१०।

Ae ete agra: | = इड Taga Se इत्यःगनेयत्रतस्‌ | ८. a | ख {अन्ता Aaeal सव साधनदुक्ताः || २१० यथा स्वांणि भूतानि धरा धारयते सममू oe तथा aay भूतानि fara: पार्थिवं वतम्‌ ॥ ३११॥ धरा प्रथ्वी | तद्रदीनानाथार्च वंशाश्च भरणोयाः 1) २११ एतेरपायेरन्येद्च युक्तो नित्यमतन्द्रितः Mara frases पर एव च ॥ ३१२ उपसंहार छोकः | खलैदं बतरतैश्न्यैरनो कता ऽवगभ्यैः ।। ३१२

परामप्यापदं MAY TAU प्रकाषयेत्‌ ते छेन पिता हन्युः सथः सबलवाहनम्‌ ॥ ३१३

यः चछोगाकाशो बलीयसा च राज्ञा दण्ड्यते, पथापि = जाद्यशधनमप्यापदि परहीत- ८

व्यम्‌ | न चावज्ञानाङडिना प्रकोपनीयाः || ३१३

यः कृतः सवमक्षोऽभिरपेयर्च महादधिः | = _ क्षयी चाप्यायितः सामः का न नदयेलखकाप्य तान्‌ ॥ ३१५

` प्रागुक्ता्थैसिद्धये ब्राह्मणमादास्म्यं इतिहासं लाकप्रसिद्धमनुषदति | wafer `

नानि महाभारतादवगणमयित्तव्यानि | ३१४

लेाकानन्यान्छनेयुय छेाकपारखछारव कापिताः ॥ देवान्डुयु रदेवांश्च कः क्िण्वंस्तान्त्स ब्रध्नुयात्‌ ॥ ३१५ |

च्चिशोति छादयति तदविशेषार्स्छृतीनां चिण्वन्हि संक्तपाप्युत्तमानामेवेति युधिधिरेथ ae

- : माण्डीवे वि ca व्यासमुनिन [ दशितम्‌ | ३१५

argue तिष्ठन्ति Seat देवाश्च सवद! | : ब्रह्मं चव धनं येषां at हि स्यत्त्जिजीविषुः | ३१६

धिक्येन adagea बाद्यणे देवानामाश्रयो न वथा च्त्रियवैश्यी ॥ ३१६ ॥

अविद्ररचंव विद्धार्च बाद्यणो देवतं qeq प्रणीतरचप्रणीतश् यथाथिदं वतं महत्‌ ॥ BL I

Arata: प्रथिव्यादयः | देवा ्राहतिद्रारेण ब्राह्मणोपश्रिताः। seg `

देर ` मेधातिथिमाष्यसमलङकता | = [ aaa: ` ae जातिमात्राश्रयाणामनवज्ञाने, न विद्रचामपेरेत | दानादिन्रियाख्िव । यथा "चैतन्न पादतः इया दित्यौ 11 ३१७ रमञनिष्वपि तेजस्वी पवको नैव दुष्यति ॥ = हूयमानरेच Fay भूय॒ एवाभिवधते ॥ २१८ ॥ nara say | दुराचायोऽप्यनविज्ञेय इत्यथे; ॥ ३१८ ॥ एवं एषु वतन्ते सवंकमसु AIT ब्राह्माः पूज्यां; परम दैवतं हि तत्‌ ॥ ३१९ |

अनिष्टेषु प्रतिषिद्धषु वसैमाना सदूपक्रतवैधाशाद्लं दण्ड्या न सहसाऽ$कम्य बर्णान्तरवत्‌ 11 ३१६

सत्रस्याक्िप्दुस्य बाह्मणन्यति wae maa स्नियत्‌ स्यात्न ' हि बरह्मसेमवस्‌ ॥ ३२० ॥ क्षधियस्य ब्राह्मणान्मतिबाधितु परषृतस्य ब्राह्मणा एव संनियन्तारः | श्रीमदा- क afer: व्यवस्थाभङ्गेन वर्वैमानाः चत्नियाः जपहामादिशापादिना बाहमोरमा a ` व्यवस्थाप्यन्ते | ^ ee es et ag: BS ब्रह्मखंभवस्‌ । त्राह्मण्जातेः सकाशात्वश्नियाणां संमवः। अत्रा ` Pate एवायम्‌ ॥ ३२० 1 ee १ ननु यो यस्यात्पत्तिहेतुनासेा तस्य नाशकः | चैवम्‌

अद्‌ भ्याऽधि्ह्यतः क्षत्रमरमनेा छेदृुत्थितम्‌ तेषां aaa तेजः स्वासु योनिषु शाम्यति ॥ ३२१ ॥ 0 mga भ्रोषधिवनस्पतिभ्य एव जायत इत्येवमभ्निरद्धा एव sam) ` तस्य WaT तेजः सवेदाद्य' दहति तेजसाऽभिभवति । अपः प्राप्य तदस्य तेन; श्चास्यति। अश्मन जलोदं खड्गादि । तेन सर्वं विदायैते ग्रश्मसंपातास्स्कुति। Se एवं सत्रियाः सत्र जिगीषवे विजयन्ते नाहे Salata वतन्ते तद विनश्यन्ति 1329) `

र नाब्रह्म क्षत्रमृध्नाति नाक्षत्र बह्म aa ॥ We Te सपृक्तमिह age षधेते॥ ३२२॥ ne. wert यदुव्रा्मणरदितं राज्यं, मन्त्रिपुरोदितादयो यत्र न नाह्मणासत्र कुतः समृद्धिः एवे ब्राह्मणा अनपि राजोपाश्रितताः ga: संपत्तिं भन्ते । उभ युक्तौ जगजयतः |

ae we ci : | ie = a | watt a sees se - ae

ब्रह्मत्तत्रशब्दौ ब्राह्मणक््रियजातिवचनौ |) ३२२

द्स्वा धन तु विप्रेभ्यः सवदण्डसश्ुस्थितम्‌ पुत्रं राज्यं समासाच्च Hala परायणः र्णे । ३२३

यदा तु जरसाऽभिभूयेत Big: स्यात्तदा वसुनि धने सति सर्वदण्डसयुद्धूवं नाह्यणेभ्य दद्यात्‌ । महापातकिषनस्य वरुणाय प्रतिपादनसुक्तम्‌ । न राज्ञा agg ` तव्यम्‌ । अन्यत्तु Gea राज्ञा दादृष्टका्यांथेवादाद्रहुवनमप्ति प्रयाणकाल्श्च, तदा `

सर्वस्यां विनियोग ia ४ ५ Met तु CSTW करण्ाल्कादीनामपि प्रदशेनाथं व्याचक्तते। तथा सति सर्वस्वं

दय्यादित्युक्तं भवति । वाहनायुघभूमिपुरषवजं सवं दातव्यम्‌ fas एवं तु व्याख्याने GS UIST समा राजकरणसमवः |

परदयं इवि न घटते | नदि तस्याकाशस्य |

ध 1 Hala पाथण TH | weet tod यात्‌ । यदि क्थंचिदन्याव- ` स्थायां रणं नेपलभेव तदाग्न्युदकादिना शरीरं ज्यात्‌ । फलातिशयसंप्तिरतु रणे ` ` समासं जनमारोपशम्‌ ॥ ३२३ ॥ 1

एवं Waal युक्तो राजधमे षु पाथिवः ॥ हितेषु चैव रेकेभ्यः सर्वान्भल्यान्नियोजयेत्‌ ॥ ३२४ ॥ | रुवं चरन्विहरन्याजचरसषु यथाशाल्नोपदिषेषु | सद्‌ा ` स्वरष्टीयेभ्यो हितेषु | ख्वान्धत्याद्धिथाजयेत्‌ । ३२४ एषोऽखिलः कमेषिधिर्क्तो र्गः सनातनः ॥ इमं कमविधि वियात्रमसो aaa ॥ ३२५

FRAT: | लोकेभ्यः `

ध aaa कण्टकश्युद्धिपयेन्तो राजधर्मं उपसंहियते । द्वितीयेन ‘zag. पचार" चेद्युक्तमयुस्मारयति । ३२५ ॥ | pS

वैश्यस्तु कृतसंस्कारः इत्वा दारपरिग्रहम्‌ | (८ aaa नित्ययुक्तः स्यात्पश्चूनां चैव रक्षणे ॥ ३२६ ॥

| करतससूकार उपनीतः छृतविवाहश्च। वार्तायां वच्यमाणकाल्ञसदुदये "वार्ताः ह ५ eee a नित्ययुक्तः स्यात्‌ | यथा बाहस्पत्ये बातां सथुपदिषशा i) ३२६ ॥ ee

प्रजापतिर्हि वेद्याय ast परिददे पशून्‌ ब्राह्मणाय च राः च सवां; परिददे भरनाः ॥ ३२७ ॥

RR मेधातिथिमाष्यसमलङ्कता । तवम

पशुर्तणं वैश्यध्य न केवरं जीविक यै, यावद्धर्मायापीति दशेयत्यथेवादेन “कथं पुनद ट सत्यदृष्टयुक्तम्‌ | |

प्रजापाल्लनवश्नियमात्परिपाह्ननीयं स्येति नियागपरिदनम्‌ स्चियस्य प्रजापालमे < a et

धिकारो निरूपितः । ब्राह्मणस्य प्रायच्ित्तोपदेशादिना जपहोमादिना च “arf.

त्याञ्जायते वृष्टिः इति सवाधिक्ार

eee चैतत्‌ | तथैव धम एव वैश्यस्य agate: ॥ ३२७ ॥!

न च वैरयस्य कामः स्यान्न रक्षेय sala ॥

aaa चेच्छति नान्येन रक्षितव्या; कथं चन ॥ ३२८ Cag को जीविताथं क्षामः यदुक्तं ययप्यरष्टं तदा दृष्टा्चितमेवं | भाजने प्रादूसुख. ` वायामेव | वत्र कथंचिदिद्च्यते न च वैश्यस्य कामः स्यादिति । Taye mmm reap ‘ ।

सत्यमेवं ‘gutted पाशुपास्यमिति, ज्ञापयितुम्‌ । कथिन्मन्यते सर्वाण्येतानि

(6 मियमाथानि तुस्यफलानीति | तत्र gerne च पकतेऽकामेऽपि स्यात्कर्मान्वरं are

यमानस यद! arava गुणवत्तरः तदा! g तेनाजीवेन्न कर्मान्तरे प्रवरत्तिः। श्रत एव a

तदालंबना जीवेत्‌ ॥ ३२८॥ ee oe मणियुक्तपवालानां Strat aaa ae गन्धानां च रसानां च विद्यादुपेद्ररवल्म्‌ ॥ २२९ सहशब्देन तान्रायस्कास्यान्याह

` आचेबलाबलं न्यूलताऽषस्य न्यूनताधिक्ये देशकालपेतचते । कस्मिन्देश इदं `

मदहाचम्‌ । कस्मिन्वाऽपचिताधेम्‌ । एवं कालेऽपि ॥ ३२६ ॥ = ` बीनानाुधिकिरि स्यालेत्रदैषषगुणस्य ah ee ८ मानयोगं च जानौयात्तलायेमांरच सर्वशः ॥ २३० |

ata fit | इदं बीजमस्मिन्‌

सारासारं च भाण्डानां देशानां च गुणागुणान्‌ । छाभालाभं च पण्यानां wat परिवधनम्‌ ॥ ३३१ |

seen: | ~ 1 7.

: ्स्मिन्देशे ब्रीहये भूयांस ऽस्मिन्काज्ञे यवा ofertas ara ईटा जानपदानां ` स्वभाव एवामादये देश्ये गुशायुशाः। | | 4 aaa च यवसेनेदशेन च लवणेनास्मिन्काल्ते प्रयुक्तेन पशो वर्धन्त इति । ३३१ ॥

भृत्यानां च शतिं fags विषा sang ॥

rat wating क्रयविक्रयवेष च ॥ ३३२ eee थत्या दासा प्रष्यादयः गोपाललाजपाल्लमहामात्रायाः । रेषां च कियत्ती + fi रिति | विद्यात्‌ ध मालनकमगधदविडादिदेशभाषाः एतदेशा श्रस्मिन्नथै इदशयुचरयन्ति। इदं ` द्रन्यमेवं स्थाप्यत एलं Gada एवमात्रियतेऽनेन योञ्यत शयता विक्रीयते ॥ ३३२. 1

धमण च RTCA ॥ दद्याच सवभूतानामन्नमेव प्रयत्नतः ॥ ३३३ |

क वह अन्न दातञ्यमित्य्थ चन्यथा राज्ञा दण्ड्यः! एवमथैमच्राच्यते महा- ५ A

धनस्य चैतत्‌ 1) ३३३ ॥ | ee oe विभाणां वेदविदुषां श्हस्थानां यशस्विनाम्‌ ॥ UAT तै BRET धरें नैश्रेयसः परम्‌ ॥ २३४ |

यशस्विनामिति साध्वाचारो waa oe शुषा परिचय । तस्य धमः परं श्रेय श्रावहति | ३३४

छविरृष्टयशषुष gaa ga: OE aaa ब्राह्मणापाश्रया Faget नातिमदतुते ॥ 284 1

शुचि इद 1रिशद्धयन्द्रियसंयमनेन च । उत्कुष्ान्स्नेवणिंश न Fay

: मृदुवाक्‌ न तकादिशाखगन्धितया परुषभाषी | SEHR नाह्यणादिजात्मिप्रोत- ` ` ` दथैः। स्पष्टसक्तं प्रयोजनम्‌ | पुनब्राह्मणापाश्रयप्रहणात्‌ अन्यानप्याितस्वान्य- 1

५ शुश्रूषस्येतदविराधेन धम एव yy ३३५

एषोऽनापदि ata कर्मविधिः शुभः | आपचपि fe यस्तेषां क्रमशस्तन्निवेधत ॥ २३६ इति मानवे धमशास्त्र भगुयोत्तायां संहितायां नवसे7ऽध्यायः ॥ < ॥ स्पषटयुक्तं प्रयोजनं च ॥ ३३६ ( ।

इति श्री भ्वीरस्वामिसूनेभद्मेधा तिथिङ्ते मज्ुमाष्ये नवमोऽध्यायः ॥ 8 | त x

थ दशमोऽध्यायः १०। _ ^ 4

अपीयीरल्लये वीः स्वकमेस्था दिजातयः ॥ परत्रयादबाह्यणस्त्वेषां नेतयविति निश्चयः । १ ॥

: ("वेदः कतस्नाऽधिगन्तन्य; aceeit द्विजन्मना" इति प्रहणार्थ अेवर्थिकानां खा- = भ्यायविधिरूक्तः | गृहीतस्य चाविस्मरणमप्युक्तं सर्वाश्रमिणाम्‌ ! श्वाध्याये नियुक्तः

न्तरानवगतविधिप्रतिपादनाच्च aq एवेति । तदेव शाकलम्‌ । अन्यत्र प्रन्थसंदभ॑सामा- ` RUPERT AAT: | तथा निथतेा वेदमभ्यसेत्‌ । त्रह्मोभफता बेदनिंदेति | यस्तु ब्रह्मन्न स एकेनापि सूक्तेन साग्नाुवाकेन खण्डेन कण्डिकया data यावल्ीवमधी-

तया सिध्यति! न तेन ब्रह्मस्मरथमातिप्यते। तदेवं निविषयत्वादस्य बिषेरदु. | ATES । ae 2 ग्रव्रयादुव्राह्मणस्तेषां नेतराविति उननिववैश्ययेः प्रवचनं निवतैयितुम्‌ ‘ag च 'ग्रभ्यापर्नं simu’ इत्यादिना वयेोस्तदप्राप्तमेवः |

सैष देोषः। वृत्तिकरगेश्य श्रतत्वात्तदर्थेव निवृत्तिः संमाव्यते। wale तु

` विचयादाने तथोरपयस्वेतयाशङ्क निवसति a । Seni सामान्येन निषेधः एवं तहि जाति्लच्तणप्रसङ्गजननाथं सिद्धमेगच्यते

वं च gensgendia: संबन्धो न हातन्येोऽयमिति भविष्यपि । - वैश्यशूद्रोपचारं

च संकीर्णानां च dar” इति

कश्चिदाह | ‘ear शब्डावारणशिक्तणम्‌ , "प्रवचन" तु वदथग्याख्यानमपि ! `

wat भिन्नत्वाननाध्यापननिदृस्या तदथेव्याख्याननिदृ्तर्भवतीत्यतः पुनरुपदेशः । `

‘ag च नात्र बैदशब्दोऽस्ति तस्तत्कमता अध्ययनक्रियायाः | ATT

किकगथपद्यविषयमपीदभध्ययनुच्यते? |

उच्यते। तथा सदशथ विधिः स्यात्‌ । अतश्वाविक्ारकलपना प्रसभ्येव ` ` मूलकरपन। चे स्यात्र्‌ | यथा तु ठ्यास्यात उपलतब्धमूलौबेयं स्मृतिर्भवतीति ae `

वं स्वकमस्या `

ee

` श `

कारणम्‌

श्रष्यायः | eas ` ५ ae

सर्वेषां saan षिवाद्षत्यषायान्यथाविधि प्रयादितरेभ्यश्च स्वयं चंव तथा भवेत्‌

न चास्योपदिगेद्धमैम्‌, इति न किवदरमोपदेशः gaa कवैव्य इत्युक्तम्‌ । वृत्ति = `

धर्मां उपदैष्टन्या इति तस्यापवादः |

ara: शरीरकटम्बस्थितिस्तरथां Satara विद्यात्‌ | प्रन्नथार्लवभ्य इलरेभ्य इति | बहुवचने शुद्रावराधाधम्‌ |

स्वयं च तथा भवेद्ययेपदिष्ट इृत्तिनियमा श्रनुष्ठेया इत्यथै वैशेष्यास्यकतिश्रष्ठयान्नियमस्य च धारणात्‌ संस्कारस्य विशेषाच्च वशोनां ब्राह्मणः प्रयु; ॥ ३

‘fe पुनः कारणं ब्रह्मश एव प्रक्ृतत्वेनाऽधिश्छियते, न ga: त्तत्रियादयोाऽपिःः यत एतच्छेषतया प्ररोचनै पठति । as |

mo

तदिदानीभाधिक्यमाह; अक्त तिच

नियमस्य च धारणान्मयपानप्रतिषेधादयमेव नियमे ऽभिप्रेत | स्नातकथतानि बा

वेशवधारणादीनि ब्राह्मणस्यैव त = a शंस्कारस्य च विशेषो नियमेऽमिप्रेवः, स्नातकत्रवानि च ‘Age हदय- ्गमाभिरित्यादेरपनयनादेवां बाह्ञस्यैव चिवानात्‌ | त्त्नियवैशरयेस्वतीतरीशवये।रेकादश- `

द्वादश्योः । =

ता देतावंर्णानां बाह्मणः say: शसिता॥३॥ के पुनरमी वणां नाम मनुष्यजातिवचने वणैशब्ड Aare

णः क्षत्रिये वैरश्यज्लये वर्णा दिजातयः

चतुथ एकनातिस्तु श्रो नास्ति TAN os aaa = यथा वच्यन्ते । तत्र चतु sir द्विजातयः, उपनयनस्य ast विहितत्वात्‌ । ` सकजातिः शुद्र, न हि वस्योपनयनमस्ि | उपनयनविषै बराह्मणादिवयविशेष- ` संयोगात्‌ “area ब्ाहमणसुपनयीततैकादशे राजन्यं द्वादशे वैश्यम्‌” इति कस्मिधित्काक्ञे शूद्रं परन्ति | |

चतारो वर्णा ब्राह्मणायाः qeviear: | अन्ये तु बरबैरकैवर्तादयः date

नलु काज्ञविशेषानुपादानादनियतकालं शूद्रोपनयनमस्तु

ुररदयरय्‌ । प्रक्रतिःः

Re मेषातिथिम्यलमलङकृता। [दशमः - Ra सामान्येनेपनयनस्योत्यत्तिः स्यात्‌ । एताश्च वर्थकालविरषयुक्ता = ` | ५ निमित्ताथाः स्तुतयः स्युः। न तु प्रथगुत्पत्तिरस्यास्ि । तत्कस्य प्रमायस्य सामर्थ्य- =

नास्योपनयनमनियतकाल्ं क्रियताम्‌

६ haart fe तद्यमेन चतुथ (स मू तिरि [रतः 1; | | a ise, 0 + (^ सत्यम्‌ । ब्मशङ्कामत्रिनित्रारणाथम्‌ | 'मन्त्रवेजं बदुच्यतः इति श्मन्त्रकस्यानि- `

: oe यतकालस्य प्राप्निसशद्खत |

भ्नतु च पाकयज्ञविधावेतद्राक्यं तरक्षननिधैः sama कृताथ नान्यत्र भवितुमर्हति । ` अरत एवाशङ्कामात्रमिदयुक्तम्‌ । परमाथेतस्तु व्यवहारनियमाथेपरः श्लोकः | ॥ `

सवबणषु Gets पतरीष्वक्षतयानिषु | भानुखाम्येन संभूता नाल्या ज्ञेयास्त एषं ते ॥ ५

के पुनरमी ASMA नाम | Teast परसपर मेदः शक्याऽवसातुम्‌ । व्यक्त्य

धीनाधिगमा दि जात्यो न च व्यक्तयः स्वावयवसन्निवेशविशेषावगमशून्याः शक्नुवन्ति तासां मेदमबेदयितुम्‌ । नच बाह्यणत्तत्रियाहीनां गवा्स्येव बाऽऽकारमेदेा,स्ति येन सूपिसमवायाचाचष्यः स्युः । नापि विलीन्रततैलगन्धरसादिमेदेन क्रियान्तरगोचराः। ` नापि शैषाचारपिङ्गलकेशस्वादिभिधमेः seater, ast सर्वत्र संकरापलब्पे

व्यवहार पुरषाधीना, विप्रलंभभूषिष्ठखाच पुरषाणां aaa वश्तुसिद्धिः । इत्यते

जातिलक्तणुच्यते |

सव वर्णोषविष््तणं जातेन्तस्यासु समानजातीयासु संभूताषु wate `

४ ज ` जातास एव जात्या FAT; । प्रायेण मावापित्रो्या जातिः सैवपत्यस्योढाया जातस्य

। वेदितव्या । संबन्विशब्दत्वात्पतनीद्रहणास्यावेो बोढा "पिता लम्यते। तेन येनैबोढा `

तत एव यस्तस्यामेब जातस्तदा तञ्जातीयेः भवति |

Weare पनविवाहसंसकारेण पत्नीतवम maga निवतैयति | were |

च नैवैतासां Barents, “पाणिग्रहणिका ae: कन्यासु? २ ` | यदपि "वेदः सगर्भो भवतिः (र । १७३ ) इति विवाहश्रवणेन शाज्ञोयसंस्कारप्रतिपत्तिः, प्रप्निमात्रवचनस्वात्तस्य a विददितवचनीयं ` प्रयभिन्ञानमस्ति | तस्मातसवीकारमात्रे धातुव॑तैते स्वीकटुरि्यथेः । पित्रादीन्‌ व॑चयितवा oo

श्रष्यायः ] na) ९

शब्दप्रत्यभिज्ञानाद्धतुरुक्ताः | न च ताभिः सहाभिः सहाधिक्ारोऽचि | यज्ञसंयोगेऽसि

पत्नीशब्दः । श्रताऽकतयेनिःशब्दो ऽतिरि्यते | oa पूव पलनीशब्दपयायेण नारीष्वि्ि र

पठन्ति तदपि न क्षिचित्‌ । Sat aude स्सछृताखपि जातास्तनातोय!ः `

ge पन्नीशब्दपठेन शाल्लीयेण विधिना या degat भार्यालमापादिता सा गृ्यते। |

यास्तु HA एवरोषगम्यन्ते भवन्ति ता अरत्ततयोनयेः न तु धटन्यः' | तस्मःदच्तयेोनि शि WSS TAHA वाच्यम्‌; | | + |

उच्यते। यत्तावदुक्तं न ताः "पटन्योाः यज्ञसंयोगाभावादितिः यदि विव्येरन्‌ क्ष | एव यज्ञः स्यात्‌ | तत्रापि पूषवरुणारयैम्णामस्त्येव यागः ¦ समानार्थ च यागयज्ञशब्दौ । `

तस्माल्ध्युरेव vera: | घरकन्यात्वादविवाह्यतयैव न पल्य इति युक्तम्‌ । श्रतश्चानथक्येऽत्ततयोनिशब्दस्य प्रयोजनयुच्यते। दश्यते लत्तणयाऽसखयपि

यज्ञसंयोगे पत्नोशब्दः प्रयुज्यमाने लोके रजकस्य प्ली । यथाऽन्यत्रावर्द्वासु क्ञीषु गरहिणोशब्दः साऽपि भायावचन एव केनविद्धमेलाम्येन तत्रापि प्रयुज्यते यथपि सति Bea CIN FT <q तथापि मन्दधियः qeqat FITZ AA निवतैयति ॥ ae 4

किंनाम नाशङ्कते मूढमतिभिः। ` स्रानुलेस्यन्रहण्युत्तरायम्‌ | + येऽपि (त एव तः इति पठन्ति तेषामपि स एवाथेस्तज्नातीया इति |

saad । “किं प्रमाणमूलमेतस्सटतिक्षाराणां -स्मरणम्‌ । श्रमकार्यह्पतान्न =

धमाधर्मोपदेशवुस्यस्‌ | प्रमाणान्तरच्च नास्तीप्युक्तम्‌ | स्शयन्तरमूलसेऽन्धपरपराप्रसङ्खः ee a

so gararasre दर्शितः |

उच्यते। चद्धञ्यवदार एव मूलं साधुस्वस्छरतिषत्‌ | नलु च सापराधाऽसाविव्युक्तम्‌ |

ग्रत एव नियामिका: tar: naam: | भमियुक्तप्मरणमन्यथेति न शक्यते ` lo

वम्‌ Meee: प्रसिद्धाः प्रमाणतराः । भवति च तेषामनादिन्यवहारामूलम्‌। `

एतस्यृतिसंस्छृतानां वावगताभिजननजातीयानां प्रत्य्तमप्युपपथव इति केषाचिदशेनम्‌ । ` raed प्रपंचितम्‌ | 1 ESE Se a ABT ead नायं विशेषेऽस्ि “aativa: सवण जायन्ते हि सजावयः। =

` भ्रनिन्येषु विवाहेषु पुत्राः सेतानवर्नाः 1 (ato १। eo) इति । oat ` जातिलंदेयते । sata हि ब्राह्मादिविवाहजाताननां संतानवधेनतवम्‌ । तत्न wae: a oe

~ दव्यासिति नात्र धत्वीयन्दो ऽदि)

hae | मेषातिथिभाष्यसमलङूता । [ दशमः । + mat नास्ति याता 'धविन्नासवेष विधिः स्पत ( याज्ञ० १ । ६२ ) इति । वबा भूत्‌ । श्विशेषस्मृतेविशेषस्छतिवेलीयसी | mame बलीयः | यत एकन विशेषो न दृषटोऽपरेण दृष्ट इति संभवत्येतत्‌ | श्रताऽभियुक्तस्यरणं संभवन्मूलतया प्रमाणम्‌

Sag चाभ्याप्तैरलक्तणमेतत्‌। न हि सहाटकानीनपौनर्मवादीनामनेन ब्राह्मण्यं भवति। 'कुण्डगेलकयोः date च ्रनमिप्रेतमेव तत्तेषामितिः चेत्‌ का तहि" तेषां जातिः। ण्डगेलकयोश्च waft ब्राह्मण्ये श्राद्ध प्रप्यमावादन्थका निषेधः स्यात्‌ | स्मयन्तरविरोछ्व | (सजातीयेष्वयं प्रोक्तस्तनयेषु मया fafa: (ate do व्य १३३) इति। किं च यैव aaa ata aaa) अ्निज्ञा ` aed भवति ! निज्ञातं ष्णम्‌ । यथा को देवदत्त इति संशयेऽङ्गदी कुण्डली व्यूढोरस्कौ TaaE: |

— ` ब्राह्मणाञजञात इति । जनकेऽपि हि बराह्यण्यमप्रसिद्धमेव | न्यायविरोघश्च | सजाती यास्खजातीयायां जातः स ल्लोके सजातीयो भवति । यथा atte नैरश्राद्रडवायामश्वः | ` । अन्रोच्यते। यत्तावदुक्तं का तेषां जाहिरिवि--किमन्यया जात्या । मचुष्यासा- बद्धवन्ति। पुरषधर्मश्वाधिक्रियंते ्रहुगत्तजातिविशेषैः। पुत्रताच्छाद्धादिभिश्च । दानेच सर्वेषामधिकारः। = ८. ae a agg विशेषस्येपदेशेन विना व्यवहारा न सिध्यत्ति। स्वंसाधारणवान्म- a 3 ‘geasna:” | 1 भ्रसदेतत्‌। सर्वथैव सख्वपंज्ञाविशेषा fad) प्रतिपुरुषं देवदत्तो यज्ञदत्त इति |

| सोऽपि चातुवण्येः सद्वाबात्सामान्यरूप एवेति" चेदेवदत्तस्य कानीन sae जनकेन व्यपदेशः करिष्यते । तस्मादसंबद्वमेतयदुच्यते व्यपदेशः कथमिति ।

एवं तहि सवं एव धर्माश्वादुर्ण्यंप्रतिबोध्यन्ते “ग्नन्तरप्रभवानां च (मनु १ । २) Se तत्र aged व्राह्मणादिजापिचतुष्टयविषयम्‌ | न चेतेषामप्येकजातिः । सव॑जातिष्वेतस्य |

समजातायमाट्पिचजाता; | खवेविशेषाभावे च छतः सामान्यम्‌ | न हिं शिशपादिसवे- ` विशेषामावे इक्तत्वसंभवः। `

चैषा

ठु यथा कश्चित्‌ wae: काक इत्युक्ते काकालात इत्युत्तरं तामेव 'को ब्राह्णोयो `

अथापि संबन्धल्यपदेशः wader इति “कानीनः aire” इत्येव व्यपदिश्यते ।

लक्तणस्थ ge: । यथैव ्राहमणादूढायां ब्राह्मण्यां नाते व्राह्मणः, एनं चत्रियादयाऽपि `

भ्रध्यायः | ५. मनुस्मृतिः | । oe | oe ^ ३३३. ˆ a

aa mat ते धर्मा यत्रामी श्रधिक्रियेरन्‌। क च aged यदेतानधिङ्कवीव।

नदि कथिल्ातिविशेषः feat धर्मविधिरस्ति | सर्ववर्णानामन्वरभावानां चेति शाख्रा- । | | ¦ og oS दधिक्दत्वाच्चःः | ee ८ oor. | oe eae oe ~ उच्यते | यत्तावदहिंसदिषु चातुर्वण्यैवचने तश्नरमात्नोपलक्तणाथमेव | सलयपिप्रति- |

क्लोमाधिकारे सुख्याथैदत्तेः । प्रत्युत सहचारिजालयन्तरपरत्वमेव लत्तयितु चम नान्तरा- Pe (वरथातुमर्हति | तत्रेव च वद्यामः। इदं aif | “शूद्राणां ठु सधमाणः सनऽप- ध्वंसजाः स्थताः ( मनु Lo i ४१ ) इति । ‘seeder ऽसंस्कारः। स चाश्विधः।

यमिचारेण वणानाम्‌? ( ago १० RY ) इत्या दिनक्तं १ उ्यभिन्वार परस्नीषु गमनं | rae ah Poy Se

सजावीयासु । weageata: । तस्मादसत्यपि awed वाचनिक एव तषामधिकारः

न्नियस्य तु माठृजातीयत्वमेव, लिङ्गदशेनात्‌ | पुरो gage संविधाना- दितिकसव्यताविशेषः श्रतः। अन्येष्वपि Mag तस्य विधानान्तरं दृश्यते ।

तस्मादेष ब्राह्मणादिजातीय एव समभागः खपिचव्येण, “तस्माद्धमणतं भजेत्‌? ` gf) नच यथेक्ते बिध ase । रदा हयं शूद्रधर्मा! धनस्य यज्ञाथैतायघ्रु- ` ` क्तायां कुतस्तस्य ATARI: | | a

guetta त्तजजावेव | शिश्समाचारश्चैवमेव । पाण्डृतराषट्विदुराः daa: `

सन्ता मावृजातीयाः ¦ शता युक्तः श्राद्धे प्रतिषेधः । किं च पतितेऽपि तत्र प्रतिषिद्धः, omer

यस्य सर्वंधम॑बरहिषकृतत्वास््राप्याशङ्कव नास्ति | ee 7 यत्त सजातोयेष्वपि स्पत्यन्तरं तदुक्तावुवादल्वायथासंभवं ज्थास्येयम्‌ । aga

विषयतया वा।

यच्च fiaid aaa भवति तत्किं बराह्यथार्थो नैव लोकप्रसिद्धः । यत्र atau

~ दिशब्दः प्रयुन्यते तत्रापध्वंसनिडृस्य्थ वचनम्‌ । मातापित्रोरेतहैव जातिलक्षणम्‌ । न `

चानवस्था, भ्रनादित्वास्संसारस्य । oa eae ्रस्तुतन्यायविराषस्तु स्तात्‌ व्यवरसायगम्यतवे stat जातीनां स्यात्‌ | तास्तु ` ~ ध

स्सृविलद्दणाः यथास्मरणं भवितुमहन्ति। यथा वा वसिष्ठादयः शब्दा अन्तरेेबान्व. ` यधर्ममनवच्छिल्नस्शतिपारंपय' कैश्च विदिताथेषु प्रयुज्यन्ते, भवन्ति व्यवहारहेतवे वसिष्ठ- = (^ Oe वासिष्ठाः, श्ण्वंतीति। तद्रदेवदद्रश्व्यम्‌ । यथां समाने ब्राह्मणत्वे केचि- `

8 : gama वसा भारद्वाजा इयादिविशेषः स्छत्येकग्रमाणः, तथेव समने पुरुषत्वेऽमी ce | ब्राह्मणा अमी चत्निया इयादिरुपपननो saa | ee eS. A लिङ्गदशैनतवेन जाबालश्रतिरुक्ता “Gaara जाबाज्ञा मातरमप्रच्छ- Denes

। क्किगोघ्रोहमस्मीति । सेवं प्रयत्रवीत्‌, agd चरन्ती परिचारिणो यैवने त्वामा- ae

114 is Pa श र ४, A TN etal १ the १७०५५ १५१७९१७ 1५ ५ 1 eg te ine aagtinte Part ( ^ ॥ : प ; प न न कान्ता नतमस्तक मोन ; i

दध os मेषातियिभाप्यसमल्वा । = [ दशमः ` लमे नाहं तद्रेदेवि, स॒एवयुपश्रुत्य इारिदरूमतं गैतममियाय । तं दैवाच aaa भवता विवसस्यामि । स एवमुवाच । किगेत्रप्छमसीति। स प्रव्युवाच। aye मात सा माता प्रत्यत्रवीत्‌ “Shad त्वामिशत्यादि । गौतमे न चैतदाह्मणे। वक्तुमर्हति समिधं Sarge उप arated” read: । बहुमिरहं यौवने पुमः संगताभमूवं ` न जाने केन जाताऽसीति। गौतमस्तु सत्यवचनाश्भिश्चिकाय ब्राह्मणेनायं जास्ततस्त- ` यपनिन्येऽते मन्यामहे सरैरिणीषप्यनूढापु समानजातीयाऽजातासु जातीया भरन्ति? | तदेतन्न किंचित्‌। यता aaa सखामालमे, यौवने किलल न स्प्रतिर्हढोमवति। उ्कलिकाबहुलस्वाद्यौवने चेतसः। किंच परिचारिणीपरिचारिकाहेताः ज्ञधापोडिवा बहुविचरन्ती नेकसिमिस्थाने, तता मे न स्छतिरलि wg: किं गेत्रमितति। = : Ba: स्थितभेतत्मानजावीयेढायां जातास्जञातीया इति। गौवमस्यापि न तता वचनादून्राह्मणो ऽयमियवगमः । प्रागेवासती त ब्राह्मण इति वेद। नोघ्रंतुनवेद। fraser चरणप्रश्नो वेदितव्यः । तत्र उपनयनमेदाऽस्ि। न तु गोत्रमेदेनोपनयने ` प्रयोजनम्‌ । न न्तु यथा केचिदाहुः ““जातिप्रशनोऽयमामिजात्यादुगोत्र एव जातिमवगमिष्यामि, ` oe साक्ताजातिप्रशने हि युखरता स्यात्‌, ।॥ ५॥ स्रीष्वनन्तरनाताषु दिनेर्त्पादितान्पुतान ॥ सदृशानेव तानाहूपातृदेषविगि तान्‌ ॥ ६ (111

` अनन्तराखव्यवदिताखालुलोम्येन य उलन्नाः पुत्रस्ते EMT ज्ञेयाः,नतु ` ` तज्ञातीयाः। यथा ब्राह्मणात्कत्रियायां चत्रियद्रेश्यायास्‌ | तेन सदृशाः, नतुतषठ। श्रत्र हेतुः मातुदधाषविगहितान्‌ | (1 ^

तत्सदशब्रहथान्मादत उक्छृष्टान्पिद्त निष्टान । = ए द्जेरिति बहुवचननि्देशान्माद्ृतश्च बहणादानुक्तोम्यष्वेतत्वमवति । प्रावि- ` : 4 लोम्ये पिरत cata मारतः, पितुर्निकृ्टजातीयलात्‌ | Oe भरत भ्रातुलोम्यप्रहणं eRe । यदुक्तयुत्तरथैमिति तदिदानथैकम्‌ । अतःपरेषु ` । as करोकेषूपदिश्यते ॥ ६ ॥

अनन्तरासु जातानां विधिरेष सनातनः ॥

देयकान्तरासु जातानां धम्य विद्यादिमं विधिम्‌ ॥ ७ ॥ ्रायेनाधशोकेनेक्तमथेमनुवदति | द्विवीयेन aera: दरेथकान्तरया | तरा ब्राह्मणस्य YET | एकान्तरा वैश्या | (1 ee

— अैफलादवसन्नाः समानजातीयपुत्रपेक्ताया fas 1 १०

rear - मनुसविः | oe Gee

TAN R: सप्रयोजनः ॥ ७ ॥

ब्राह्यणादेश्यकन्पायार्मवष्ठो नाम जायते निषादः शद्रकन्यायां यः पारशव उच्यते ॥ ८ |

एकान्तरा ब्राह्मणस्य वैश्या, तत्र जातेऽकह्ुः । स्छत्यन्वरे (ग्ट । २०)

भञ्यकण्ठः इत्युक्तः | द्रयन्वरायां शूद्रकन्यायां निषादः चारशवश्च । निषाहशब्दः प्रतिल्लोमजातीयेऽपि वतैते

arated स्लीमात्रोपलच्चणायैमिति न्याचकतते, वैशयख्ियामित्य्थैः। पवं सर्वत्र `

द्रष्व्यम्‌ ws |

षत्रियाच्छद्रकन्ययां कूराचारविहारवान्‌ ध्षवशाद्रवपजन्तुख्परो नाम प्रजायते \¦ ९ ॥

अ्ाचारविहासी कायचेष्टावाग्ब्यापारण्च ! तावस्य करे भवतः ।

। स्वभावालुदादोऽयम्‌ | aye: स्वमाववचन एव ! उभयजादिकमूतखद्भ- = यथमा मवति॥&॥ 0 aane =

विप्रस्य Bre वर्णेषु TAIT a याः ॥ वैश्यस्य बणे चेकस्मिन्पडतेऽपसदाः; स्थताः ॥ १० ॥

aa त्रिपादी श्रनुवाद एव ¦ चतुथैस्तु पदाऽपसदाभिधानाथे 4 एते रैव्थिंकानामेकान्तरष्रयन्वरस्नीजाता प्रपसदा बेदितन्याः । अपसदा पुत्रा-

क्षतरियाद्धिपकन्यायां सूता भवति जातितः! ` वेर्यान्पागधवेदेहे रानविप्राङ्गनादुतै ॥ ११ |

ध aged gat बिधिः ¦ प्रातिलोम्ये न त्वयमुच्यते |

४0 He : कन्याध्रहणमुक्ताथेम्‌ |

वैश्यान्मागधवैदेह astaeia | राजखियां मागधः areat ae: ॥ ११। ॥ |

AAT क्षत्ता चण्डाङश्चाधमे चणम्‌ | वेरयराजन्यविधरासु जायन्ते वर्णसंकराः ।॥ १२ ॥

, अघ्नापि यथासंख्यमेव।

३३६ मेधासिथिभाष्यसमलङ a [ दशमः : वैश्ययजन्थ इति Heat जातिपरेऽपि सामर््यात््लीलिङ्गप्रतिपत्तिः | ‘ante, ‘gages’ इति यथा । वृत्तालुराधात्लप्रयये न छतः ॥ १२ hee:

एकान्तरे त्वादुरभ्यादबष्टोभ्रौ यथास्पृतो ्षतेदेहके। तद घातिरेम्येऽपि जन्पनि ॥ १३

एकान्तरे वणे ब्राह्मणा `श्यायामम्बष्ठः चत्रियाच्छूद्रायामुप्रः एतावालुकलेम्येन; पवमेकान्तरे प्रातिलोम्येन श्रात्तत्रियायां eat, वेश्याद्रामण्यां वैदेहः; ar तुर्यै मवनादिक्रियासु, न तु यजनादिषु | es : ae चण्डाल एकः प्रतिलोमेस्पुश्यः। यथा च दिवाकीतिश््ेके aad एव स्नान , नान्येषु प्रविललोमेषु। सूतमागधायेगवानामनन्तरजातानां चण्डालवद्दण्डापूपिकायां सिद्धः खशादिसंबन्धः। १३ त्रा येऽनन्तरल्रीनाः क्रमेणोक्ता दविजन्पनाम्‌ | ताननन्तरनाम्नस्तु मातृदेषाखचक्षते ॥ १४॥

यथा ब्राह्मणात्तत्रियायां वैश्यायां च एवं चच्नियादुभयेस्ताननन्तरनास्ना प्रच- ते। श्रनन्तसभ्चुक्तोमा जातिः समाना तेषां, मावृज्ञातीया gay | अनन्तरहणमविवक्तितमत wag Argenta: fasta नो इष्यन्ते । अतश्च सत्यपि adda वचनान्माचजालाः स्पृताः । संस्कारास्तेषु करवैव्या yi मवति । न दोतद्चनमन्तरेय कधियादिस्करारासतेषु लभ्यन्ते । ATES ` त्यन्तरत्वात्‌ । वचनने तु माजातावुक्तायामदेषः ॥ १४ ॥ (^ ब्राह्मणादुभ्रकन्यायामा्ता नाम जायते

आभीरेऽवष्ठकन्यायामायेगव्यां तु fier | १५

MATT क्षत्ता च चण्डारथापमे TUT ॥

भराविरोम्येन जायन्ते शूद्रादषसद्‌ाखयः ॥ १६ वैद्यान्मागधवेदेहे क्षत्रियात्सुत एव तु ॥

प्रतीपमेते जायन्ते परेऽप्यपसदाच्नयः ॥ १७ ॥ नाता नषादाच्छ््रायां जातया भवति पुकसः ॥ : शद्राल्नता निषाचांतुसवे geen cat ee

भयं निषादोऽस्मिोके न शूद्रायां ब्राह्मणालाते यः प्रागुष्तः । किति । ्रविक्तेमो वच्यमाणः, प्रतिल्ोमाधिक्षारासप्रतिक्तमा हि generat: प्रसिद्धा |

. भृज्जक्ण्टकः; ets) चरता विशिनष्टि : 1 पापात्मा । अरय चासस्छरतात्मना ्रात्याञ्जाकाऽनधिकारिस्ाचयक्तं यनर्निन्यते | ee ee

Rae नायते

oe SET ] ieee | मनुस्मृति | | । : | ३३५ ` —

एवं शूद्रान्निषायां क्क्क्टकः ॥ १५१८ ॥

त्त जातस्तथेग्रायां श्वपाक इति कीत्थेते वैदेहकेन त्यं ब्ट्यायुत्पन्नो वेण उच्यते fl १९ |

ग्रनुलामा; द्धियः, प्रतिल्लोमाः gate: तयोः संभवे तीयौ ! १८६ |

द्विजातयः सवणंसु जनयंत्यत्रतास्तु यान्‌ ॥ तन्सावित्रीपरिभष्न्ात्यानिति विनिदिशेत्‌ ॥ २० ॥

नैते प्रतिनतामवर्णसेकराः स्युः | श्नतोऽस्मिन्विधादुच्यन्ते . द्विजातये यान्ववर्णशु जनयन्ति तेऽवेदनता भवन्ति, अव्रह्चारिः ` साविज्रीपरिभष्ठ उपनयनहीनाश्च तद व्रात्या इति attate da ¦ [र | श्व्रताज्जनयन्ती न हि अतिनोाऽन्रता बा जन्यन्ते. जाता- ` ना्ुपनयनसंस्कारविधानात्‌ । उक्तत्रात्यलच्तणानुवादः, sacha |

eer ftir. == `

ee पाठा(त्रतायाखनयन्ति वान्त्रायान्विनिदिशेत्‌ः वष््सत. उक्त्रास्य- ` ` लक्तथविरोधात्‌ 1) २० |

ब्रात्यात्त्‌ जायते farce भरृज्कृण्टकः ॥ ` आवन्त्यवाटधानो च पुष्पधः शैख एव च I] २१ |

` स्ववर्णास्वपि पूर्वरोक्रादुबत्यैते : 0 इ खीनातेरलुपादानादवर्यं भावाच्च वदपेच्तायाः weaeat वैश्यायां नाद्यणाऽजाते

न च पयायश्मब्दा देशमेदेन प्रसिद्धप्रयोगमेदाः । `

Th स द्यनुलोमत्वान्न

पूर्वखु व्याख्यातं तद्युत्रचोत्राणामेवा श्राख्याः । भुष्जकण्टको बराह्मण्यां जातः ce : ce STA । तस्यामेव वाटघानः। वाटघानादुष्पश्चैखरः । एव- ` ध खत्तरेष्वपि। २१। ध eee es

RB महश राजन्याद्तात्याद्धिच्छिविरेष च ॥ नटश्च करणश्चैव खसे द्रविड एव TH २२॥ oe वात्यात्षुघन्वाचायं एव च | कारुषश्च विजन्मा च मैत्रः सात्वत एव च ॥ २३

pee #

भ (पके नति

ac मेषाविथिमाष्यसमलङृता | = [दशमः एताभिः संज्ञाभिः प्रसिद्धा एवजातीया बेदिदन्याः ॥ २२--२३ ॥ con

व्यभिचारेण वणानापवेधषिदनेन Tl वुकर्णां च त्यागेन जायन्ते TAHT ॥ २४ ॥ सिचारः परखीममनम्‌ | तत्समानजातीयासु परकीयास््लुल्लोमप्रतिलेमासढा-' स्वनूढासु च स्वयम्‌ | | सवेद्यादेदनसविवाश्चाविवादः | “wlan? खसृनप्तरादयस्तदयान्यः |

SAHAUT CATT इपनयनवेदय्रहणादीनाम्‌ तात्र त्यादथोऽपि पुत्रपैद्रान्वयिन एवसु्काः इति RT २४ ॥

संकीणयेोनयायेतु प्रतिलोमानुखामजाः ॥ |

५ ` अन्यान्यन्यतिषक्ताश्च तान्पवक्ष्याम्यशेषतः ॥ २५ ॥

` व्यतिषङ्कः संबन्धः । इतरेतरमनुलामानामलुल्लामैः saad प्रतिल्लोमाना- wed: प्रतिलतामैरदुलतेमैश्च | 101 स्यमाणसंज्ञायै वचनम्‌ ॥ २५ ॥ =

सुते वैदेहकश्चैव चण्डालदच नराधमः UI मागधः क्षत्त जातिश्च तथाऽ्यागद एवं च ।। २६ ॥ उक्तलक्तणा एते MAT FATT पुनहपन्यस्यन्ते ॥ २६ ॥

एते षटसदशान्वर्ण॑ञ्जनयन्ति खयेानिषु | पावरनास्याः Wasa मवार चं येानिषुं tl eo |

रतै सूतादथः प्रतिलमाः ख्रयानिई सद्‌ शान्‌ जनयन्त, तञ्जातीयानिलयथः | तद्यथा । सूतः सूतायां सतमेव जनयति | एवं चण्डालः चण्डलायाम्‌ | `

` पेच भातुजात्याः THATS SAR Ia AMAA ये ABST AAPA’ (१०) १४) इवि, ashi हवयेनिष Geuiaad जनयन्ति । यथा ऽम्बष्टो ऽम्बष्ठायाम्‌ | तथा वैश्यायामात्मने दीना वैश्यालनयन्ति । mais) = दमर्थरचायम्‌ | स्वयोनिषु ाम्बष्ठारो | यद्यपि श॒द्धवैश्येभ्य उल्टा भम्बष्ठाद-

. अध्यायः ] ae र | P | मनुस्थरति । ९५. १५ toon | : 3 3c ` | os

mag च योनिषु प्रतिज्तोमा गच्छन्तो जनयन्ति हीनतरमि्येवं जेयं, वच्तयमाण-

पर्यालोचनया 1 न हि भ्रायोगवादिभिः स्वजातीयासु जनिता भ्रयोगवादिव्यपदेशं लभन्ते । सहश-

श्रहशं तु प्रातिज्लोम्यस्लामान्येन | दीनवरत्वं चावान्तरविशेषमनपेच्तय प्रयुक्तम्‌ । तेनायमन्न = वाक्याथैः | भ्रतिल्ञोमेभ्यः समानजातीयासू्श्टजातीयघु च प्रतिलामा एव भवन्तिः Rel = |

यथा TAT वणानां दयारात्माऽस्यं जायते

am नन्तयात्स्वयेन्यां तु तथा बाह्येष्वपि क्रमः ॥ २८ ॥ आस्य AUT याणां वर्णानासात यद्भिंजलतवं जायते । तथा स्वयोनौ । एवं त्रयाणां वीनां ब्राह्मणो द्विजान्‌ जनयति । = एवं बाद्येष्वपि maria वैश्यन्षन्नियाभ्यां तत्रियन्ाह्यधयोराहमा द्विजस्दं भवति । सति च द्विजसे उपनयने कतैञ्यम्‌ | वस्यन्ति च “पते षटद्विजधमांशः इति ! पतार्बस्तु `

- ` विशेषः। ब्रनुनामाञ्जावा मादृजाया साचज्ञाततीया । स्तुतिसात्रमिदं व्यामः RCH

ते चापि बाद्यन्षुबहुस्ततेऽप्यधिकदूषितान्‌ ॥ परस्परस्य दारेषु जनयन्ति विगहि तान्‌ ॥ २९ ॥

ते चाप्ययेगवादयः षट्‌ बाह्यान्‌

वा जायते। द्वधो; fade =

ee सुबहून्‌ परस्रदारेषु जनयन्ति। तद्यथाऽऽयोगवः क्त्तजायायां त्तत्ताऽऽयेगव्याम्‌ । परस्परमात्मापेत्तया य्हिंतान्‌

जनयन्ति । तचथाऽयेगवः चत्तजायायामारमने बाह्यतरं जनयति । तताऽपि बह्यत' ।

यथेव Wel बाह्यण्यां बाह्यं जन्तु प्रह्ुयते तथा बाह्यतरं बाद्यश्चादुदण्ये FAA | ३० |

- त्तरश्लोकंन निदिश्यते ॥ ३० ॥

afig ` वर्समाना वाच्या बाह्मतरान्पुनः ॥ हीनादीनान्पघ्रुयन्ते बणान्पश्चदशैष g ॥ ३१॥

एवं परस्परगमने खीप्रतित्तोमाना पूर्वेण बाह्यतरेत्पत्तिवेशिता । इदानीं चादुर्वरण्य क्वत्‌ Dn = os सूयतिजनिनायन्तसमानाथोऽत्र प्रकरणे प्रयुक्तः । असूयते जनयतीलथैः। ag `

एकैकस्य तु aller संकीयंयोनये भवन्ति | कस्यचिदनुल्लोमाः. कस्यवित्प्रविलोमाः ` ५.८

। कस्यचिदनुलोमप्रतिलामाः । बराह्मयस्यावुलोमाः, शूद्रस्य प्रतिल्लोमा एव । aie = &f

ge मेधातिथिमाष्यसमलङ्कता । = [ द्मः वैश्यवेरलुक्तोमाः प्रतिलोमाः | are द्वावलुकतोभै, एकः प्रविज्ञेमः | वैश्यस्यैकोऽबुत्तेमे द्धौ प्रतिषे | एवमेते द्वादशालुललेमप्रतिल्लेमाः | एतैषामेकैकस चतुषु गच्छतश्चखारो भक्षा भवन्ति । ते च केचिद्धीनाः केचिदहीनाः। बाद्यवसस्तु सवे एव । बाह्यतरत्वं ` ` मातापिदृजातेविप्रकषः, कमेभ्यो दीनस्वात्‌ । तदैतदुदाहस्णैः स्फुटोक्रियते | | प्रतिल्लोमास्तावदगृहीरवा वक््यामः | ध + योगत वैश्यायां शूद्राजजातः शूद्रायां वैश्यायां afrarat ब्राह्मण्यां चतुरो जनयति । ` सोऽयमासनां सह पैचधाऽयोगवः । एवे चत्तृचण्डालावपि । एवं gare: पंचका: पंचदशधा भवन्ति ^ ug वैश्यप्रभवौ द्रौ staat चत्रियायां मागधे ब्राह्मण्यां वैदेहकः । शृद्रायाम- ga | तत्र यः शूद्रायां जातः स यदा aigded जनयति तदैष एव प्रकारः । स यदा शद्रा गच्छति ~ । तदा हीनतरे वर्णो जायते वदपेत्तया ¦ एवं वैश्यां गच्छन्हीनतरं ` जनयति । ॥ :

८ श्चाहीनाश्व | एवं चत्रिये mad च द्रष्टवम्‌ । ब्राह्मणस्य त्वयं विशेषः! अनुक्लेमा एव तस्य भवन्ति | a # ध Ti es वं agdufat प्रत्येकं पचदशधा मेदाः षष्ठिः संपचन्ता युख्याश्चखारो वर्णाः स = ` । चतुःषष्ठिभवति | परस्परसेपकटात्तिषामन्ये ऽनन्तभेदा मबन्ति ! वदुक्तम्‌ । “Qa a बाह्यान्ुबहुन्‌ इति ( १ ०।२-४ ) | वाक act eee श्रतिक्ूलं शाक्ञव्यतिक्रमेण वतमाना भिथुनीभवन्तः me ~ | हौ नाही नानित्येकं पदम्‌ | भरथवा हीनाः सन्ता ऽहोनान्प्रसूयन्ते जनयन्तीलथैः ! ` oe वर्शन्पंचदशैषेति "नासि तु daw’ (१०.४८) इति dane वर्णामावात्प॑चदशसु वर्थील्ुपचारादद्र्टव्यम्‌ 11 ३१ i HAINTA TT दास्यजीवनम्‌। a avd aguas शते दस्युरयोगवे ॥ ३२ ॥ | असाधनं मण्डनम्‌। STATA: | केशरचनाङ्खंकमचन्दनादिनाऽबु- ` क्ेपनविच्छित्तिः पाणिपादविमर्दनं प्राप्ितोभातकर्भकारिक्तिप्रकारिकार्याणामवसरमिस्या- दि ज्न एवगुच्यते | 1 ~ Mare दास्यजौीवनम्‌ | ATTEN षण्मासश्या च कंचन सेवते | थवेतद्विधिज्ञतया सर्वोपस्थापको भवति जीवनाय । मता (१)

एलं चत्रियायां ब्राह्मण्यां च केवलशृदराजात्ता sexe! एवमिलयन्लावशाद्रीना- =

` श्रध्यायः | ह age | ` | aug

वागुयाधृत्तिस्‌ । ्वितीयेए$यं इस्युपाथः। aT १ रण्यपशुिखनम्‌ |

तश्रया हैवपितच्रर्थ Bawa च, न तु उ्याधवत्पशून्हस्वा मांसविक्रयेण जीवनम्‌ ।

राजनियोगाद्रहुप्रणिवधेा जीविकाथे 2 सेरल्ध्रनामान Ba sagas | CEPAA वत्त्यमाखः | wares जातिविशेषे! atasatcelleaanen 1 ३२

त्ेयकं तु वेदेह aH संपस्ुयते न्भसंसत्यजख Al षण्टाताडाऽर्णेादये | ३३ |

मैचेयक्ं नाम्ना aay | स्रस्यते जनयति वैश्याञ्जातायः।

पाठान्तरं मैरेयकभिति। न ee ay भाघ्रक्षस्‌ | उपमापदमेतत्‌ मधूकङ्कसुमदुस्यम्‌, agente) aga मधुकायतीति शरन्येष्वपि दश्यते, ८ पा, ३।२।१०१ ) इति डः । श्रन्येषामपीति दीधः । `

सखार्थिंकेन चादिघरद्धिस्तस्य afar: ।

: tre ae =

नुन्‌ ASAT प्रशखन्ति WAG सवेदा बन्दीति यः कथ्यते ४ ^ ऋअरुादये प्रबोधकाले चण्ठां ताडयत्याहन्ति, राक्ञामीश्चराणां चान्येषां प्रवेोधाय प्राया गन्यामेवाचुजनयति, प्रक्तत्वात्‌ 1) ३३ ।

निषादे ama aa दासं नोकमजीषिनम्‌ । aaa मिति यं प्राहरा्याबतनिवासिनः \ ३४ ॥

aera ब्राह्मण्यां

प्रतिलामग्रकरणात्‌ न यः श्राया ब्राह्मणाउजातेा निषाद पूवेयुक्तः स इह गृहते, पि ॥

ठ दख्युवल्रतिल्लेम एव । | सागवं नाम प्रतिलोमं सूते, ्रायागव्यामेव | यस्येमे अपरे नामनी Gray Rarer इति | ` श्रार्यावतेः प्रसिद्धः | । तस्य वृत्तिर्नौकर्मणा नौवाहनेन जीवति ॥ ३४ ॥

येऽनन्तर उपदिष्टाख्रयो मार्गवशयैन्तास्तेषां मादजाविर्नोक्त, तस्रतिपादनार्थोऽयं ध

परतबस्रभृत्छना्यासु गहितान्नाक्षनाषु च । भवन्त्यायागवीष्वेते जातिदीनाः प्रथक्‌ त्रयः ॥ ३५

= थर मैषापििभाष्यलमलङ्कता । ` [ दशमः ` प्रायेागवीषु स्रीष्वेते जायन्ते | Ch ea cost | wets Rag) सृतवस्त्रभहभ्ु शववासांसि परिदधतोष्विस्यधै Saat ्र््याः । गहि तभुच्छिष्टं मांसादि चान्नमम्नन्ति ॥ ३५॥ कारावरो निषादात्‌ AAA TTA ॥ वैदेदिकादस्मेदो बद्ध्राथमतिश्चयौ ॥ ३६॥ उत्तरत्र Rata जायन्त शत्येवकारकरणारिलिङ्गादिहापि Bat निषादत्कारया- वरो नाम जायत इति adanthar: | ae बेदेहिकादुद्रावन्ध्रभेदेा | कस्यां स्त्रियाम्‌ । कारावरीनिषायोः । तयोरत्र सन्नि- धानात्‌ । Sat च वैदेहयाद्मिन्नवणंसंभवादेवं व्याख्यायेते । स्त्रोभेदेन Seengul- ` देते द्रं जावो a feat पतिश्रया निवासे ययेः॥३६॥ चार्डालात्पाण्डुसेपाकस्तवक्सारव्यवहारवान्‌ ॥ आदिण्डिको निषादेन aaa जायते ॥ ३७ ॥ चारडालात्‌ वेदेद्यां वार्ड RTITAT नाम वर्णो जायते | ee a तस्य बृ्तिश्त्वकःसारल्यवहारवान्‌ । (त्कसारेः वेणः तद्न्यवहारेण ass (८ यविक्रयादिना कटादिंकरणेन at जीवति निषादात्तस्यामेवादिण्डकस्तस्य वृत्तिरेषेव, श्रन्वेष्या at || ३७ ॥ pated तु सेपाका भूलव्यसनष्टत्तिमान्‌ ॥ पुरकस्यां जायते पाषः सदा सन्ननगरहि तः ॥ ३८ BARAT दुःख तस्य Wat मारणं तद्रत्तिवेध्यमारणं राजादेशादनाथशववहर्न॒तद्र- ` “ ae खादिप्रहशं प्रतपिण्डभाजनमिव्येवमादिषृत्तिः। ` | पुर्कस्या चार्डालेन जायते । oa Seba ee AT स्रूलादिष्तादी्नां तद्व्यञ्चनं विभागकरणं सा वृत्तिव्येवच्छिन्नेषु वरचतेषु waged मूलं aga विक्रयादिना जोषति ॥ ac | | ae oo oe निषादस्ली तु चण्डालासपुत्रमन्त्यावसायिनम्‌ ॥ ee i र्मशानगेचर Ta बाह्यानामपि गहि तमू ॥ ३९ ॥ PO ee ` न्त्यावस्ायिनं चण्डालमेव वदन्ति es at 7 निषाद्यां चण्डालादुखन्नस्यान्त्यावसायीति नामधेयम्‌ । = =

अ ] fe ee sats) ` ` ` `. इष्ड ee a TANTANTUC शवदहनादिषृत्तिः । saaeetataty afeaaet विज्ञेयः । । a :

ददेतदानन्त्यात्‌ संकराणां प्रदशेनमात्रं Say ३९

सङ्करे जातयस्त्वेताः पितिमातपदर्तिः॥ प्रच्छन्ना वा THAT वा वेदितव्याः स्वकमेभिः ॥ ४० ॥

न्येतान्यनन्रमुदिष्टानि त्कूसारन्यवहारादीनि कर्माणि तैः प्रसिद्धाः सेपाका-

| दिनामतया तज्नातीया वेदितव्याः ।

पित्रा मात्रा च विभागेन दशिताः। 7 ee प्रच्छ वा अकाश AT वतीय वेदतन्याः | आयेगव्यां मात्रा विभागे ee

निषादादैदेदिकादान्घ्रमेदाविति पित्रा दशिता Area: 11 ४० ध

स्वजातिजानन्तरनाः षटसुता द्विजधमिणः शूद्राणां तु TINT सर्वेऽपध्वंसजाः स्मृताः | ७१

स्वजातीयास्ेवशिकेभ्य समनजातीयाघ्चु जातास्ते छ इत्येतत्छिद्ध- oe

८ 0

: : मेवानृध्यते | अनन्तरजानां तुस्यताभिधाने वद्धम॑मराप्त्यथेम्‌ | शनन्तरजा अनुलोमा ब्राह्मणात्‌ चत्रियेश्ययोः चत्रियाद्रेश्यायां जताः तेऽपि द्विजधर्माश उपनेया इत्य उपनतीताश्च द्विजातिधमः सवरधिक्छियन्ते | ५

भनु च ताननन्तरनाम्नः इति माटजातीयत्वमेषामुक्तमेव | ततश्व तज्नात्या समेषु ` — way सिद्धएवाधिकारः। | | oo

सत्यम्‌ । धनन्तरनान्न इति नामग्रहणात्संज्ञेवेषां न तु जायतिदेशः इति wea oe

चिदाशङ्का स्यादतः स्पष्टार्थं ‘segar द्विजधर्मिणः इति वचनारम्भः।

अन्त इत्यथैः ।

प्रतिल्लोमानां तु बिशेष aaa

षटसख्यातिरिक्तत्वान्न शूद्रायां पारशवः ॥ ४१ 1 । तपाबीजपरभावेस्तु ते गच्छन्ति युगे युगे |

ये पुनरपध्वं जाः संकरजास्ते शूद्राणां सधर्माणः; समानाचारासतद्ध्मैरधिक्रि- ` |

a 1 अनन्तरम हणमनुलेमोपलक्षणाथेमेव । तेन व्यवहितेऽपि ब्राह्माद्रैश्या्यां जाते =

BRT WIT, च पतुष्येष्विह जन्मतः || ४२ | heeds ees

३४४ es मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | co [ दशम ` तंएवेऽनन्तरनाः AN Aaa बौजसामर्थ्येन ZA य मपकष च गच्छन्ति | तद्वच्यामः "शूद्रायां बराह्मयाजातः (१० | ६४) इत्यत्र ॥ २ ॥ ` ag erent त्यागेनेतिः वस्यैवायं प्रप्वः। = शनकैस्तु क्रियारपादिमाः क्षत्रियजातयः ॥ DIST गता छेके बाह्यणातिक्रमेण च ॥ ४३ ॥

युगे जन्मनि जन्मनि उत्वार्ष-

क्रियालेपेा यत्र संस्कायैतया संबध्यते, यथेपनयनादिषु; यत्र वा कटृतया, `

यथा नित्याच्निहोत्रसंध्योपासनादिषु। तासां लाप उभयासामप्यननुषानम्‌ | east

न केवलसुपनयनसंस्कारामावेन जातिधर॑शः, aft तूषनीवानां विहितक्लियात्यागेनापि।

वथा चाह शनकरिति। पुत्रपौत्रादिसंवतेः भ्रशतिशूदल्व, न तु जातस्यैव । चपन- यनाभावे g तस्यैव व्यपदेशान्रं प्रवते । यथपि सा जातिर्मं निवत तत्य्पैत्राणां शलकण्टकरादिजात्यन्तरमेव व्यपदेशदेतुकमिति ब्रा्मणारिक्रमेण ब्राहमयविधिविदिताति- कमेयेत्यथः। भ्रथवा शाक्ञा्थसेशये प्रायशिचत्ते वा परिषदरमनामावः ॥ ४३ ॥ ~ पण्ड्काथोडद्रविडाः काम्बोना यवनाः Ta फरदापहवाथीना; किराता दरदाः Ga ॥ ४४ ॥ co पृद्कादयः शब्दाः TATE जनयपदशब्दाः, इह तु “Way सुख्यासतत्संबन्धत्वाज- ( ५ नपदेषु Fed इत्येतदशेनमाशितम्‌ । यथा्ुगिविधै! "तस्य निवासा" जनह gh ` नु यथा ्ुग्योगाखख्यानादितिः। ` | i नैतेषु Bag बाहुल्येन चातुवण्येमसतोत्येतदालंबनं दृ षलतववचनम्‌ oe ae at darea: शब्दाः कथंचिदेशरसंबन्धेन विना दृश्यन्ते, तदेतज्नातीया aR ` ^ = तव्याः । महाभारतादौ frat वण्यैन्ते तथा ऽ१यत्वेऽप्येते च्त्रिया wah? कस्यचित्‌ ` oe aa: स्यादत waged’ वृषलाः इति ध 1 ae ये चैते दिगन्तवासिनः किरातवेनदरदादयस्तेषामप्रार्पं वेदेनानूदयते "न ज्ञनमिया- च लातमियादिति, (gee १।३।१०) ॥ ष््॥ | a युखबाहुरूपन्नानां या छेके जातये बहि ५ ^ वाचधायेवाचः स्वे ते दस्यवः स्पृताः ॥ ४५ । 1 असदविद्मानार्थालाघुशब्दान्वया वाक्‌ FASTA | यथा शवराणां किराता. ` ऋपयवाच घ्रार्वावतैनिवासिनः | ते चावै्यादन्यजातीयसेन प्रखिद्धासदा ` य एतदुक्तं भवति | न देशनिवासेन =

लेच्छवाक्‌ संकरत्वे कारणमपि

चसमंकार्यं कवचादिसीवनयुपानदप्रथनमित्येवमादि

oe So अध्याय ] a3 | ( | ॥ : मनुस्म्रतिः। | : = co ३४५ ° te:

दु यथेचतव्धरादिशब्दभसिदिरयखादिजानां बदिपूकियते ब्राद्यणादिशब्दैरभसिद्धैरित्यथेः | ते स्वे दस्यव उच्यन्ते ॥ ४५

ये दिजानापपषदा ये चापध्यसनाः स्मृताः ते fabzaaaaale arada कमेभिः ॥ अपदा Badia: प्रविततोमाः | शपध्वंसजा गोबलीवदेवदध दः | द्विजाना सुपयेगिभिः प्रेष्यकसंभिवेतयेयुः श्नास्मानम्‌ | # | निन्दितः प्रष्यकायेतवानिन्दितानि ।' ४६ । तथा च व्यते | सूतानापरवसारथ्य्वष्टानां चिकित्सनम्‌ वेदेहकानां सीकाय' पागधानां वणिक्पथः ।। ४७ | Fi ae ` स्त्रीकार्थमन्तःपुररत्ताकारितवम्‌। बशिक्पथः स्यक्षपथवारिपथादिः प्रसिद्धः ॥४७। मत्स्यघाता निषादानां सष्टिस्छायेगवस्य च ॥ ` मेदान्धचुञ्चुपदग्‌ नापारण्यपञ्ुहि सन्‌ त्वष्टिदारव्तणं तन्तम त्त्रग्रपुकसानां तु erat वधबन्धनम्‌ A पिग्वणानां aa वेणानां भाण्डवादनम्‌ | ४९ | | निर कसा ऽदिनक्ृलगगेरादयः | तेषां वधवन्यनं चत्रादीनां जीविका

4

भांडवादनं सुरजाधमुरनादी- `

नाम्‌ ।। ४९

Seager शेषूपवनेषु च । व 1 वसेयुरेते विज्ञाता वतयन्तः wana ५०॥

बहि््रामनिवासिनः पवैतलक्तणप्रदेशे निवसेयुः। विज्ञाता जातिचिहं विदुषास्‌

: यद्यस्य कमं विदितं स तेनैव जीवेत्‌ ¦ seas क्मसंकरं कतुं न लभते eee oe

चण्डारदवपचानां तु बदहिग्रामासतिश्यः । अपपात्राश्च RASA धनमेषां शवगदभम्‌ || ५१ ॥

। अतिश्रयेा निवासस्तेषां यरामान्निष्ान्तः ert) अपपाचाश्िरवसानीया- = । स्तैरयेषु प्रषु मुक्तं तानि न संस्का्यांयि, त्यक्तव्यानि । सौवयेराजताभ्यामन्यानि । ष a 0 Ue

ogdatraataritiaa । तन्नापि च चिहिता रजशा दिष्टेव्ादिचिहेः, वध्यवधशास्ै्वा परश्चुकुठारादिभिः स्कन्धारापिपै ` तथा चाह

३४६ es! मेषाविथिमाष्यसमलङ्कता । ` (दशमः

श्रथवाऽवपाच्ाः | तदीयेषु च सक्तेषु पापु सक्तुमक्तादि न दातव्यम्‌ । भूमिष्ठे

पात्रेऽन्यहस्त्थे बा दत्वा तव्पात्नं भूमै स्थितं ते गृहोयु

भिन्नं वा पात्र्क्षषात्च वथा वयति ˆ भिन्नमाण्डे च भाजनम्‌? इत्यादि । ` WANG खदम्‌ । गवाश्वादि सुवणरजलादि न धनत्वेन गृहोयुः ॥ ५१॥ चासां मृतचैलानि भिन्नभाण्डेषु भाजनम्‌ we surges: atasar च निलयश्च ॥ ५२॥ सवकालं परिव्रज्या, नेकत्र्थाने वसेयुः |) ५२

नतेः समयमन्विच्छेपुरषो धेमाचरन्‌ ॥ व्यवहारो मिथस्तेषां विवाहः सरैः सह ॥ ५३ ॥ समयः संकेतः “एककायेताः ेगतिःरित्मनथान्तरम्‌ | eas स्यानासनविहारारछैः

५ सह न कतैव्या इत्यथः । विवाहे दारप्रहणादिः ! से ऽप्येवमेष । ५३

saat पराधीनं देयं स्यादधिनभाजने

रात्र न विचरेयुस्ते ग्रामेषु नगरेषु च ।॥ ५४ । तत्सान्तादेषां न दातन्यम्‌ । प्रेष्यैः कौधिष्पूर्वेक्तिन प्रकारेण दापयितव्यः | UAT स्शांशङ्खयाऽन्तयामनगरवर्याप्रतिषेधः ।¦ ५४ tI धि

fat चरेयुः arab विदिता राजासने; |

अबान्धवं wa चैव निहेरेयुरिति स्थितिः 1 ५५ |

दिवा विचरन्ति arate’ क्रयविक्रयखकायैसिद्धय्थैम्‌ । राजकार्याय वा चरे

नैरपलक्छिता राजा-

वध्या हन्युः सततं यथाहं TINA 1 वध्यवासांसि gata: ज्ञव्याश्चाभर्णानि च | ५६ ॥ Loe 2

वणपितमधिज्ञातं नरं कट्ुषयेानिजम्‌ ॥ RRS

1 नाये' करमभिः स्वैविभावयेत्‌ ॥ ५७ | अविज्ञातं vat शङ्कायां जारजातम्‌ | oe oe ८ S 10

अरण्यायः] मुस्त! owe maria: सखभावाविशयैरच निश्चिलुधात्‌ । us 0

wed: क क ee Saath: ऋर्कर्मा च सत्यां Isat कञ्चषयानिजे¶ जारजाते वेदितव्यः ॥५७)।

द्मना्येता सिष्ठरता कररता निष्कियास्पता ॥

पुरुषं व्यञ्जयन्तीह छेके HET ॥ ५८ ॥ नार्थे द्वेषमस्वरप्रषानः । निष्टुरः स्वाथेपरः। क्रूरो लोभर्दिखापर faufmateat विदितक्रियावनित एतै; स्वभावैः कल्चुषयोनिता व्यज्यते ॥ ५८

पितयं बा भजते ale मातु्बोभयमेव वा

न कर्थचन दुर्योनिः यकृति at नियच्छति ॥ ५९ १ दुर्योनिः संकोेजन्मा । ` — स्वमात्मीयं कार्णं न नियमेन frag | ५९ ॥ i | a श्र्येऽपि जातस्य यस्य स्यायोनिसङ्करः | संश्रयस्येव तच्छीखं नरोऽखमपि बा बहु| 8० ॥ त्स्य शीलं येन जता नतु यस्य dar; सख लेके प्रसिद्धः॥ ६०॥ eee यत्र सेते परिध्व साज्जायन्ते दशेदूषकाः ॥ = oe sat सह तद्रा fanaa विनश्यति ae ५५ तस्माद्रशैततकरा राज्ञा परिबजंनीय ade ae सिया जानपदाः राष्टूममायादयः । ६१ is

ब्राह्मणार्थे गवार्थे वा देहलयागोऽनुषर्छृतः । ए स्रीवाछाभ्यवपत्तौ च wart सिद्धिकारणम्‌ ॥ ६२ । MATERA घनमगृदीता।

वनका वयः

i

ध प्रभ्यव पंत्तिरलपरदः। बाह्यानां प्रतिल्लोमानाम्‌ । : सिद्धिकारणं उत्छृष्टजाते जन्मसिदधेः fafstgendagead | ` तादृशं जन्म लभन्ते यथाधिकृता भवन्ति |

gates fiat fate: ॥ ६२

eee ee ee ee ee eat : ४ 1 iS i

gga CE aS मेधातिथिमाष्यसमलह्ृता | ee [दशमः

= श्रहिसा सत्यमस्तेयं जोचमिन्धियनिग्रहः ॥ ` एतं सामासिकं धमं चातुण्ये ऽत्रबीन्पनुः । ६३

शोच रृजलादिबाह्मगतम्‌ । ` = सामासिकं समस्तस्य सव॑मनुष्यभेदजातेरुक्तम्‌, न ब्राह्मणादिजातिविमागेन । ` व्यास्यातमन्यत्‌ | | 4 भयचहिलाप्रतिलोमानां धर्मः स्यात्कथं aff agaq—aeaerat निषादानां, विलोके वधबन्धनम्‌), चत्रादीनामरण्यपशहिंसनमेव च ॥

- केचिदाहुः । ये जीविकादहेतुतया वध्यत्वेनक्तास्ततेाऽन्यत्राहिंसा |

अन्ये मन afear तेषामभ्युदयसाधनहेतुसवेन धर्मो, न तु प्रतिषेधो

दिलाया: संमत इति । यथा “a मांसभक्े दोष? efter) = `

“ययहिंसाधर्मस्तेषां कथं तदह तेरजीवितव्यम्‌ | यथा छतश्चिदवगम।त्‌ तेषामनुपपन्ना = `

हिंसानिदृत्ति'धमायेति' चेत्तदा को जीवनोपायः । अन्याश्च वृत्तयः प्रतिवश॑नियता श्रष्यापनादयस्तावदयन्तासंभवाद्प्रप्ताः । छष्यादयोऽपि वैश्यनियताः | शूद्रस्य ee सेवाऽन्या वा साधारणी वृत्तिरस्ति” । `

यथा “dicated” ( १० ¦ ११६ ) इयत्र दशैयिष्यामः । यद्पीदञुच्यते

(ते निन्दितैर्वसयेयुद्रिजानामेव कमैमिः इति तत्र किमस्ति निन्दिरतरमन्यदता दिलाया; । न च मस्स्यवातो द्विजानायुपयुञ्यते | श्राद्धेऽतिथिमेजनाद च कदाचिस्क 7 a saa, न सावेकालिका जोविकाभावः त co 1 . तस्मान्न घातादि cade ॥ ६३ |

द द्रायां बाद्यणाजातः AIA चेद्मनायते ॥ अश्रयन्‌ श्रेयसीं जाति गच्छत्या TAMA ॥ ६४ tt

aggre, गर्भश्च श्रवणाजातः इति प्िङ्गनिदेंशे ऽपस्यथैयेगता विज्ञेया । श्रत इदमुक्तं भवति । TAT ब्राह्मणात्‌ या जाता कमारी, सा चेच्डेयसा ` जा्युत्कषवता ates, रजायते विषाहादिसंस्छृताऽपत्योतपत्िहेतुसंबन्धं प्राप्रोति । ` ` तस्यामपि यदि कुमारी जायते at adda fart | एवमनया परंपरया सप्तमे ` : gee प्रापे राह्मण्यां यस्तत्र जायते तस्य भवति | ae

` श्रेयसेति यचष्युद्कष्टजातीयमाते ada. तथापीह नाद्यणएपदस न्निधानादुत्तरत्र च

“gat mama” इपि वचनात्‌ नाहाण्यप्राततिः शूद्रयैस्य विज्ञेया

mye पन्यं | co मलुस्यृति | nes ae ae ४ |

sada कल्पनया waa वैश्यायां जातस्य वर्यस्य, तृतीये wha) अत्रापि `

लीव उत्क ९; । एं वैश्यस्य ahd चत्रियत्वम्‌ ¡ शूद्रायां जातायाः मायां वैश्यान्तरेण संयोगे aha जन्मनि वैश्यस्वम्‌ । त्ततधियजातायाः शूद्रायाः पञ्चमे Yat इति

QUI जन्मवचनः। = `

अपश्रेयानिकरटजातीयः श्रेयस

Tasers गच्छ ति प्र sie श्भिविधै व्यापकाथेः ॥६४॥ aa Mamata ब्द्यशदयैति सुद्रताम्‌ | ्षत्रियाञ्नातमेव' तु farsa च ॥ ६५

चेति शद्रताम्‌ | बाह्यणोऽत्र पारशवेा बाद्यणजाता विज्ञेयः। स at यदि परिखयते तदाऽपकष जन्मनि प्रप्नोति | वतीय इति व्याचन्तते यथेक्तं युगपरिवतं sens प्राप्ता यथा संस्कारैः कमेभ्ध्ाधिक्रियन्ते 11 ६५

| अनायेयां सयुत्पनाो AMAT यदच्छया ॥

ब्राह्मण्यापप्यनायात्त श्रेयस्स्व कस्य चिद्भवेत्‌ ॥ ६ & किंशब्दः AI;

यदि बीजप्राघान्याद्धौनजातीयासु जाता माव्जातेदल्छृष्टाः क्रमेण पिव्ृजातितां

प्राप्नुवन्ति, इदं तहिं चेतप्राधान्येऽपि द्रष्टव्यम्‌ , यथा Sas: Ta: | श्रतश्च यथाऽ

| es aratat saat ब्राह्मणाज्जात seaer मति यद्वच्दया यथाकथंचिद- | नूढायामपि, एवं ब्राह्मरयासनार्याच्च्वात्लेत्प्राघान्येन “क्रचित्‌ बीज कविद्योनिःःः इति | ६६

[

जातो नायापनायायामायादारयो भवेदृगुभेः जातोऽप्यनायादायायामनाये इति निश्चयः ! ६७

प्रेयसत्वस्‌ । यथेक्तं `

` नार्था खियामनार्यायां हीनजातोयायामार्याज्जात उच्छृ्टजाठीयादुतरह्मणा- ` ad ए भवेत्‌, :

धिकारमात्रेण |

व््यमाणानायोपेचया इयं इत्युच्यते | 1 शप्ना्थाच्लद्रादा्ययां नाद्या जाताऽनायथ एवैष निश्चयः

कि ाह्णजातीयत्वम्‌ । नेयाह-- 7a | maar गण्या वृत्या पाकयज्ञाय- iS

एतदुक्तं भवति ¦ यावद्रचनमेव प्राधान्यमवतिष्ठते, नानुमानेन शक्यमन्यस्मसंज- = `

ie S यितुम्‌ । ae समानज्ञातीयागमनमेव युक्तं, चेत्रप्राधान्यं Sas एव नान्यत्र |) ६७ | ॥ ee

[त त Tao TT EE | a a a 1 1 थमि) ना १ ५१ कतनत भा] नि १ ot . "

का . sain पमा nh aH CBA PRA IS HP HPS RACE re “mee ता ` ॥ . 7 1 yi bi i Poon । ण "न |

३५० मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | | [ दशमः

एवं च त्वा

ताबुभावप्वसंस्कायाविति पमो व्यवस्थितः॥ ` ` वैगुण्याल्नन्यतः पृं उत्तरः gata Be ote: उभावपि, चण्डालः mesrerenrmtaadt: ` शत्र हेतुवननिगदाप्थेवादः। वैगुरयाज्जन्मतः ya!) atau: शूद्रायां जातः, Galt बीजप्राधान्ये विशुखमेतस्य जन्म येनिदेषात्‌ उन्तरश्रण्डाल्त स प्रति्तोमेाऽलन्तप्रातिक्तेम्यात्‌, wat dasa’, पिव्रदोषात्‌ ॥ ६८ ॥।

| सीन चैष सुक्षेत्रे जातं teat यथा॥ ` क्थाऽऽ्यान्नात aati सवं संस्कारमहंति ॥ ६९

ORIG EL CMCC ae ॥ ये । । ॥ । ,

SRT त्वन्ये तत्रयं तु व्यवस्थितिः || wo ॥ यथा त्रय एते Tar: | तेषां कञरिचत्न्तः कोनचिष्परिगृहीवः |

ahead sa: ¦ तथा च व्राह्मणाज्जातः चत्रियादिखीष् मावृजातित उत्कृष्टः! ` Pe es

>i

अन्ये पुनराहुः--क्षंचं FS, यतः ततत्रिय यत्र सतेन जातः तञ्जातीये भवति, तस्यैव

र

च तद्पत्यम्‌ } = =: | | | व gaa’? इति |

rok

: ` अपरे मन्यन्ते--उभयै बीजम ज्यायसी तदुक्त सुबीजं ¢ तदेतत्सवमारेष्वयमान ay ल्य स्थितम्‌ ७० || | |

Bea Tages विनयति

AUTH AF केव स्थण्डिलं मवेत्‌ || ७

Saga तु saaftafa:” इतति BUSS a RR eo । 9 2» त न बीज प्राधान्यं दशितमपिहु gata) यदाशंक्यते vat तियभ्जा षय इति बीजप्राधान्यं तदशनात्‌, न तत्र

गुणः कस्याचित्‌ वा aed निरूपणबुद्धिः | निरूप्याब्रवौत्‌

अध्यायः | Ey. मदस्पतिः। ` ॥ oe GOR, See agg Pe.

पजिताः सर्वेण केनचिस्प्रणम्यन्ते । श्र खरुताः स्तुतिवचनेः स्तूयन्ते । ‘ । थत इति बोजप्राघान्यवादिनः । तदेतदयुक्तमिव्युत्तम्‌

माट्बीजं वि

दौजव्राधान्येन तदपलयानासृषित्वमपि तु दपःश्रतादिनेन प्रभावेण धममविशेषेण |] ७२ ।।

छनार्यमार्मकमाणपायं चानायेकमिणम्‌ संमधार्या्रबीद्धाता च समो नासमाविति ॥ ७३

सनाथः श्‌ स mtanar द्विजाविद्चश्रषादिरतः पाकयज्ञयाजी च देष

= द्विजनमस्कारषरः। शपा ata: atsatanal प्रतिषिद्धावरणो विहित-

SHAT | तावुभ FAUTe तद्गुखषव्वेनादगम्य तयोः fe कस्यचित्सातिशयोा £

न समै जतेर्गरीयस्या दच्छृषटगुणोऽपि शूद्रः तुल्यो न स्वात्‌ । पुनराह ना

Bi,

wat PR जात्या तूल्छृष्टयाऽपि बहुदेषावगरहीतस्य

एतदुक्तं भवति | न जातिब्रह्नमाश्रिय नर माननीयः, fee गुणा माननीय) गुशद्ीनं जातिः परित्रादुमलम्‌ । प्रायश्ित्तोपदेशवैयथ्येप्रसङ्गात्‌

भना्यांयां Ayer,” इत्यत श्रारभ्य यावदयं शोको व्णैसङ्करनिन्दा कर्मप्रशंस1,

ata किविद्विधीयते प्रतिषिध्यते at) agaist ज्ञप्यतेऽभिहचतशवत्‌ ¦ तस्मास्रशंसार्था वैते ॥ ५३ oe

ब्राह्यणा बह्मयोनिस्था ये स्वक्मेण्यवस्थिताः ॥ ते सम्यगुपजीवेयुः षटकमाणि यथाक्रमम्‌ ॥ ७४ ॥

परापद्धर्माणायुगोद्धातः | यानि

यथाक्रम यथाधिकारम्‌ । यरि्मिन्क्मणि योऽधिकारी कानिचिद्विध्यथांनि कानिचिददशार्थानि । wy

अरध्यापनपध्ययनं यनन याज तथा | cae ata प्रतिग्रहश्चैव षटकर्माण्यग्रजन्मनः ॥ ७५ |

धाता प्रजापतिभनुद्धा

oe नैः कारणम्‌ । बाह्या mene qe: ॐ कर्माणयुपजमीवेयुरदतिष्युः | अनेकार्था aaa: | : =

Cee ae Te nl aaal ana erarmetar une leeaecr i romerenrttaeteea eta wrcemenrarat ene

३५२ मेधातिथिमाष्यसमलङ्ृता। [ दशमः ` प्रथमेऽध्याये शाद्स्तुखथे एषां पाठः । इह तु विध्यथैम्‌ । यद्यपि तेषां केवलानां विधिरुकतस्तथापीह समस्य निर्दिश्यते area । विध्यन्तरसपिच्यमेवेदं रूपम्‌ वचना्ेते्षां Haag | श्रता यथाविहितमनूच्य वद्त्यमाणेऽर्थो विधीयते ॥ ७५ 1 wut तु क्मेणापस्य त्रीणि काणि जीषिका ॥ याजनाध्यापने चेव frees प्रतिग्रहः ॥ ७६ | । क्मैत्रिकविभागः स्पष्टप्रयोजनः | एकं त्रिकं eg सामर्थ्यात्‌ | अन्यस्या दशथैता | विशुद्धौ ऽपापकमा | एवं शूद्रोपि विशुद्धः प्राप्रोति | का अवता स्वर 1 Ee te a ` स्प्रत्यन्तरविरोषः प्राप्रोति । श्रशस्तार्ना aang द्विजातीनां sia} asia । प्रतिगृहोयाज्च fe wt तहिं यथाऽविरोधो मवति तथा व्याख्येयस्‌ । न aftr सति विषा यव्य ee Hoe afi qisgate एवायं, (राजते घनमन्विच्छेतन्‌ः इति । एवमादावश्याथैस्य ` विहितत्वात्‌ ।॥ ७६ ॥ त्रयो धमी faced sree परति | अध्यापन रजन च ततोयश्च प्रतिग्रहः ॥ ७७ ॥ जीविकाकमाण्येतानि whee न भवन्ति । यानि त्वदृ्टाथानीष्टपभ्ययन ` दानानि न faded । वेदस्य च प्रकनतत्वादेतदध्यपनं निषिध्यते । न तु धलुवंदशिस्प- RATTAN 1७७1 ae aaa यति तथेवेते निवर्तेरन्निति स्थितिः ॥ न ते परति हितान्धमान्मतुयाद प्रनापतिः ॥ ७८ ॥ पूर्वैरीतदन्याख्यातस्‌ | ioe Se en eet न T सत्रियवैश्यो मत्येतेऽष्यापनादये चर्मा सनुना प्रजापतिना नेक्ताः, न war SUES WRI ge se । Tatar कषत्रस्य वणिक्पडकषिविशः ॥ ` MAT धर्मस्तु दानमध्ययनं यनि; | ७९ | इदं तयोा्जीधिकाकमं छ wee खडगादि |

अध्यायः] ` ' aged: | ee a

ie अयमध्युक्ादूबाद Cz | cea ee 4 at a bee (1 श qusét कर्मान्तभाविन प्रयुक्त, वणिञ्या पशुपालन च । , यदयप्यध्ययनादिधर्माः सर्वेषां सन्ति वथापि प्राधान्यसेतेषाम्‌ fi os ॥

sata ब्राह्यणस्य क्षज्नियस्य च रक्षणम्‌ ॥

वार्ताकर्मैव वैश्यस्य विशिष्टानि खकर्मसु ॥ ८० ॥ ` TRITST इत्तिप्रकर्फादष्यापनस्‌ ee | ` विशिष्टानि canta | शाश्चीयच्त्तिकर्मसन्येभ्यो जीवनकमेम्य इमानि श्रेयस्करतराणि ॥ ८० ॥

सण्‌ स्वेन कथेणा ॥ चस्य प्रत्यनन्तरः |! ८१

अजीव स्तु यथेक्तन त्रा

Na

col

यदाऽस्य GdcHzafaernataaret अवति, न तेभ्यः पयाप्तं धनं भवति, तदाऽ ध

य.सजीव्चि्युच्यते | यथ) { aa वध्य नादिना on 7 तदा चत्रियवत्‌ भ्रामनगरस्तादिना श्चाख्लधारणेन सति संभवे स्वांधिपत्येन

जीवेत्‌ । जीवतिरव्याख्यातार्थः शरीरमा्रसंघास्णे न ada) किं तहिं । gee `

= कर्माणि नित्यक्मांवस्थितामपि लच्तयति

स ह्यस्य ्रत्यनन्तसोऽनन्तर एव प्रत्यनन्तरः ।

हे तुबचनाट्व्यवहितव्रत्तिः पापकरी क : - स्ववृत्तिपरित्यणेपि नैवं मन्तव्यं शाल्लातिक्मङरतस्तत्र a विशेषो वैश्यशू्धेभ्वपीति कथा चाह ॥८१॥ ee न fon tis

उमामभ्यामप्यजीवंस्तु कथ' स्यादिति चेद्धवेत्‌ | कृषिगोरक्षमास्थाय sage जीविकाम्‌ ll ८२

` उभाभ्यामप्य श वस्तु | क्रमोऽनेन veda) प्रथममनन्तरा इत्ति्तदभवे ` ae यवहितेति | oo oe ee oe 0 | करषमारन्नात्रहण वेश्यव्त्तिमात्प्रदशेनाथम्‌ । तथा च वशिज्यायामविक्रयप्रति- ` CAE AS ree Sey व्यति | 7 | 1

जीवैद्रश्यस्य जीविकामिवि। ` सामान्यविशेषमावेन क्रियायाः साध्य 1

। a साधनभावः प्रागुपपादितः | तत्र छषिषायि्यङुशीदान्यनापयैवेक्तान्यध्यापनादिवत्‌ 1 `

दष्ट rc cn

ie “श्रते aga wag? | “सत्यानृतं तु बाणिञ्यम्‌”” इति तु केचिदाहुः ¦ “कषिवाणिभ्ये च्वास्वयंछृते। सीदं चेति (tre १०।५-६ )। उक्तं सयं करणमत्राभ्यलुज्ञायते।

यत्त्वभ्यापनादिवदिति साम्यमाशङ्कितमग्रैव परिहृतम्‌ aff सर्वेषां छृष्यादयः ` ८ समसेन स्युः कथमिदमुच्यते “वणिक्पशुकृषीविंशः asians” | memati `

५ नाऽऽजीवनार्थस्तदा। किच "याजनाध्यापने चैव विशुद्धाच्च प्रतिग्रह द्यत्र तान्यपि | ` घमाख्यास्यत्‌ । तस्मादभ्यापनादिनियमैर्जवितः कृष्यादयः प्रतिषिद्धा एव । यस्तु प्रक-

a रणादन्यत्रैषामुपदेशः स ततेव प्रदरितप्रयोजनः ॥८९॥ वैरयदस्याऽपि जीवस्तु बाह्मणः क्षभ्रियोऽपिबा ॥ हिंसाप्रायां पराधीनां aie यत्नेन वजेयेत्‌ ॥ ८३। इषिनिन्देतरवैश्यवत्तिस्तुत्यथा, न पुनस्तस्याः प्रतिषैधाथां । तथा च सति हपदेशो ` व्य्थोस्या प्राप्ते ॥ ८३ | ee ee. कृषिं साध्विति मन्यन्ते सा af: सद्विगहिता ॥

भूमि भूमिशर्यार्चेव इन्ति काष्टमयोभुखभ्‌ । ८४ ॥ कृषिं लोकाः साध्वेव कमेति मन्यन्ते ।

यदुक्तम्‌ HIT: पुरुषस्य बहु धान्यं भवतति ततोऽतिथ्यादिभ्योऽन्नदानेनपकसेत्यतः ` a साध्वी | तथा चेक्तं “नाङृष्यतेऽतिथिप्रियः' | “aft यत्नेन adie मैव्यां ada ` यत्नतः} तथा “ange पवीरवं सुशेवं gafkas । उदित्कृषतिगामर्विप्रफव्यं च॒

` पीवरीम्‌" ( वाजसनेयिसंहिता १२।७१ ) इत्यादि ।

ते न सम्यक्‌ मन्यन्ते। सा हि वृतिः सद्धिर्थिन्यते) कस्य हेता भि

a हन्ति काष्टमयेभुखं ताङ्घल्म्‌ | भ{सिश्याश््च ममे mz ये प्रायिनस्दण- | क

जलुकादयत्तांरच हन्ति

ag च भूमेः कीं हनने न द्वि सा प्राणिवत्काष्ठहयापीडासनुभवति | ward ध

ह॒ सतैविदारयं भूमेदेषवदिति ज्ञापयति ॥ ८४ |! ` इदं तु इक्तिवैकस्याच्यनतो धर्मनैपुणम्‌

इदमिति sere ste) = `

विदुपण्युदधतोदधारं AR वित्तरधनम्‌ ॥८५॥ = `

नां afta तदपि इ्तिवैकर्याद्धनाभावाद्ह्मणेन = `

५ श्मभ्यायः || र । aoe mash: | a aS i १५५ a उद्धायांयि ्रन्याण्युद्धारशब्देनोच्यन्ते | SEA उद्भास यस्मिन वदेवयुच्यवे। = | ब््यमाणानि द्रस्याण्यत उद्धत्यान्यानि चिक्र्याणि | = ` छ

वित्तवधनमिति खमावालुषाद्‌ः ! वाणिज्यायां हि धनवृद्धिः प्रसिद्धा |

त्यजते धसंनेपुणं wa या निष्ठा ¦ श्रतस्तेन पण्यविक्रयो न कर्वैज्य इति

= ज्ञापयति । अतश्चेद्मवगम्यते सवासां वैश्यटृत्तीनां गर्हिततरा कृषिः !। तते न्यूना `

वाणिञ्या । तता WaT | ८५ सवान्‌ रसानपोहेत कतान्नं च तिरः सह ॥ अमना लवणं चैव पश्व ये च मानुषाः ॥ ८६ ॥ मधुरादयः षड्रसाः ¦ तप्प्रधानानि द्रव्याणि गडदाडिमकिराततिक्तकादोनि प्रति-

षिष्यन्ते। न हि केवलानां रसानां संभवः। यद्यपि रसशब्दो न wa’ द्रव्ये नि ` श्ादिशब्दवदवतते सामानाधिकरण्येन, तथापि लक्तयति द्रव्यम्‌ । गंगायां घोषः (ऋ इवि चथा. | a

प्रपात asa विक्रीणीयादिति यावत्‌ कृतान्नं सिद्धमन्नमादनादि wees चं

` तिलैः खह पिला aft a fee) न तु पुनसिलङ्ृतान्नयो सद प्रयुक्तयोः (शि eo प्रतिषेधः RITA ITAL eae |

प्श्मानः सवेपषायाः eee लवणमपाषायरूपमपि, सैन्धवस्य पाषाणशब्देन प्रहणम्‌ । रसपक्ते लवणस्य

| fears आरंभ: | तेन मधुरादीनां पालिका विक्रयः

र ग्रस्य श्रारण्याः

भानुषा FEET: ॥ ८६

aa च तान्तवं रक्तं शाणक्षौमाविकानि च ॥ ` अपि चेत्स्युररक्तानि wage तथोषधी; ॥ ८७ ॥

. तान्तव तन्तुनिभितं वलपटडृहतिकादि । रक्तं aiken | लोददिते वे रकशब्दः ` ee प्रसिद्धतरः | तथाहि रक्तो गौर्लोहित उच्यते, यद्यपि शुक्लस्य वर्धान्तरापादनमपि OS ee : वनय | ee eee ise ae

शाणक्ञोमाविकान्यरक्तान्यपि । यत ore) शपि वेतस्युररक्तानि ।

- ` शिष्ट प्रसिद्धम्‌ ॥ ८७ ॥ 1

३५६ ` मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । = [ दशमः |

अपः get विषं मासं सेमं गन्धां सवशः ॥ क्षीर ald दधि धरत तें ag गुडं शतान्‌ ॥ ८८ ॥ ae शस्यं खड्रपाशादि इव्यास्येयम्‌ | ह ` .. क्षीरं स्सविकारं स्य्य॑तरप्रसिद्धमते सस्तुकिल्ारादश्चिदादीन्यपि न विक्रेयानि । दधिचुतत्रहणं प्राधान्यादुपात्तम्‌ । भयु मधूच्छिष्टमेकदेरलोपादेवदत्तो दत्त इतिवत्‌ । स््रत्यन्तरे हि तसपरतिषिद्धम्‌ इह च चौद्रशब्देन सारघस्य निषिद्धत्वात्‌ | माध्वीकस्य च मदयन्रहणेनेत्तरत्र प्रतिषेषात्‌ । ` . श्रन्ये तु माध्वीकस्यैवाप्राप्रमधावस्थस्थ प्रतिषेधाथे मधुशब्दं वणयन्ति। वदयुक्तम्‌ । नायं निष्पीडितशद्वीकारख्तवचनः। किं तहिं १ मयरूपतयैव वतैते । उभौ मध्वास्तवक्तीवाविति प्रयोगदरीनात्‌, चोवतामचक्रतैव। = age रसत्वप्रतिषेधनिवृच्यथैग्रहणम्‌ । अन्ये तु खण्डमत्स्यण्डिकादीनामनुज्ञाना्थ ` Oo व्वविच्ते ल Os

न्धासगरश्ीद्वन्दनादयो द्रव्यविशेषाः | रसशब्दवदेत- a

pug वर्यासि च थ प नीली च लाक्षां च सवार्वेकशफांस्तथा ॥८९॥ = आआरण्यपश्वुशब्दौ गुडलवशेनैव centr) अम्यपच्वसुज्ञाना्ंम्‌ । भ्राम्य ` a . aft पशवे हिंसायां संयोग इति निषिद्धाथे | ee ५ - . व्थासि tau: | रकश्चफा अाश्चतरगदमादय ५. बहूनिःति तथाशब्दस्थाने पठन्ति । एकस्य विक्रये तथा न देषः ॥ ८९ ॥

कामदुतपाय कृष्यां तु स्वयमेव कृषीवलः विक्रीणीत तिलान्‌ शछद्धान्धमाथेमचिरसतान्‌ ॥ ९० ॥ = ` कृतान्नं च तिलैः सह इति प्रतिषिद्धानां Ret खरूपप्रयोजनविशषाश्रय ५ ake | Me र ` शुद्धानविरस्थितानिति च eects: | धर्मार्थमिति प्रयोजनविशेष शुद्धा बरोदयादिभिरमिश्राः। sacra मिश्राणां विक्रयासेभवः | Ope अचिरस्यिताः | valet लाममनपेच्य aed सूल्यमय कालान्तरे चागामिनि `

AVIA TAT a I

ct "`,

aftrgrafiamrmcersiata

बेयम्थं । चिररिथतं दि कृष्णं waft) कृष्णा seria क्रीलवा न विक्रेयाः

of इति प्रायिक ऽयुषादेा न॒ विवत्तितानि पदानि

धर्भप्रयोजने aa तिलान्‌ विक्रीणते । इह च रूपकेगात दक्तिणाद्यर्थं सखाध्यायाभ्नि-

tara कोयन्ते। ब्रीद्यादयेा वा दशपूर्धमासायथं स श्वाय aay यश्य वा| तिल्ला एव दानादिधमायोपयुन्यन्ते, मेषञतैल्ोपयेगे वा क्रेतुः, सेप्येषमेव ॥ ० ॥ `

माजनाभ्यज्चनादानाय्दन्यल्छुरपे fA: | क पिभूतः रविष्ठायां पिभिः सह मञ्जति ॥ ९१ प्रकततिल विशेषव्यतिरेकेश तिलविक्रयप्रतिषेषे विशेषे ऽयमथेवादः |

ननु चोक्तं प्रतिषेधानां देषसुचने Tuas संबध्यते । तकिं भाज नाभ्यङना- ` = | = seat) भ्रसंमविनः फलस्य aTeraty विरद्धस्य च ्रवशादेवमुच्यते। तथा fea: सहेत्युच्यते, न च तैः किचिदपसाद्धम्‌ | Geet: फलं हि कटगामि । न च fet ` कश्चिदपि कट्तवमिस्येतस्प्रागुक्तमेव । किच “सदयः पतति मासेन” इति पतिततव्चनै `

` परेषां ल पातित्यमिति नियमात्‌ । तस्मादस्ति किचिदनिष्टमिस्येतावन्मा्रं प्रतिषेधेन संबध्यते! = ` यथाश्र तमेव न युक्तम्‌ । भेाजनादिक्रिया यत्र तद्व्यतिरेकंण यदन्यद्विक्यस्नानादि a . `

fal Faqs Tae” इति |

a

उन्ताथः | &२ | का त इतरेषां त॒ पण्यानां दिक्रयादिहं Ha ` ब्राह्मणः सप्तरात्रेण वैश्यभावं नियच्छति ॥ ९३ कमसत इतिवचनादनापदित्यनु मीयते |

oe गुरलधुतदशैने मांसादीनां प्रायरिचत्तविशषाथंम्‌ । गुरुणिगुरूणि लघुनिलघू- ` ` नीति व्यामः \। €३। |

रसा रसेनि पातव्या न त्वेवं लवणं रतैः ॥ HU च कृतान्नेन तिला धान्येन तत्समाः i ९४

aye ae मेधातिथिमाष्यसमलङ्ता | “^. . ` [दमः

रसाः पूर्वोक्तास्ते

ene ्रहीतव्यम्‌ । न केवलं TUT दला रखान्तरमादेयम्‌ | .

पाठान्तरं लवणं feat | अस्मिन्पाठे तितैरेव लवणस्य प्रतिषेधो न रसान्तरैः | =

RATA सक्त्वोदनाचयन्नेन पायसापूपादिंना निमातच्यम्‌ |

` तिलास्तु चान्येन गोद्यादिना तत्समाः प्रस्थं दसा प्रस्य एव महीक्व्यो नार्थापिच्तयाऽधिकं वाऽषदेयम्‌ । `

प्विनिमयेः नाम विक्रय एव । क्रीणातिस्तु द्रञ्यविनिमये पण्यते

a हि तदुक्तम्‌, “विक्रये प्रृतिविनिमयमस्त्ितिः गौतमा भेदं दशेयति।

एवं तहिं प्रसिद्धेन रूपकादिना gearda "विक्रयः । तन्यद्रन्यपरित्तौ

= मयः द.

जीवेदेतेन राजन्यः सर्वेणाप्यनय' गतः ॥ = न तेव Samet हत्तिमभिमन्येत करि चित्‌ ।॥ ९५ - सुतेन सवणापि । प्ररिषिद्धपण्यप्रतिप्रसवेऽयं राजन्यस्य | न किंचित्तस्याविक्रेयं ` 4 वैश्यवत्‌ । fag सत्यपि स्वटृत्तिव्यागे नं satay अन्येत। gat करोमीति चेवसि न gala oe प्रतिङ्कूलं देवमनयः 4 एतक्षपदुषलक्णाथेम्‌ । गतः me: । ज्रापदरतइति ` पा SU ee ee cy १7 या लामाद्धमे जाया जीषेदुककष्टकमभिः ॥

तं राजा निधनं कृत्वा क्षिप्रमेव प्रवासयेत्‌ ॥ ९६ |

निमातव्याः \ मधुररसं गुडादि दस्वाऽऽम्लादिरसमामल. `

meg het कद्‌ चिदप्याभ्‌ eos

या जात्याऽघमे fee: कत्रियादिः | सत्यपि प्रकृतत्वे राजन्यस्य, alata ॥

ज्राह्मणदृतिपरातपेष एवमेवायं कोकः! ao . उत्क्रुष्ट RR oem एव । कसंभिरष्ययनादिभिजीवति। दण्ड्योऽयं स्वैसमहणप्रवासनेः ॥ ६६ ॥ ` a द बरं स्वधर्मो षरियुणः परधमांत्स्धिष्टितात्‌ ॥ ` प्रश्ण safe सयः पतति जातितः | ९७ ॥

पृणाज्गोऽपि युक्तोऽल्ातुम्‌ । न परधमः सवाङगसंपू ऽपि | भ्रव निम्दाैवादः परधर्मे रोति।

` पूवस्य विधेनिनदाथैवादे यम्‌ । चो यस्य विदिते धर्मो जात्यायेय विगुणे.

wear: J oe mgefe yp ` ३५€

वेरयोऽनीवन्खधर्भण शु्रहत्याऽपि वतयेत्‌ अनावरन्नकायांणि निवर्तत च शक्तिमान्‌ ।। ९८ |

| मणाजीवते वैश्यस्य शूद्र्तिरयसज्ञायते। पादधावनादिशुश्रषयः। ae नाचरङ्नकार्थाणि |. उच्छिष्टापमाजनाथ'कायैम्‌?. तत्परिहरैज्यम्‌ शक्तिमाच्चिवतेतेति स्वशेष wa कनचिदुक्तम्‌ | सामर्थ्यात्‌ ग्राह्यएत्तत्रिययोरप्येवदतिदिश्यते | ८ | तत्रापरेण सदिद्यते। कथं शूद्रवृत्तिं ब्राह्मण कुर्यात्‌ | एवं हि श्रयते-- ` ‘SHE चापषष्टं च fad कमणो तयोः | मध्यमे कर्मण हिता सर्वसाधारणे हि a”? ॥ इति तदयुक्तम्‌ | न स्वस्यायमर्थो sane शुद्रदत्तिरनुज्ञायते साम्यादिति कि ake faqaa च शक्तिमानिति यदसमामिरक्तं सर्वशोष इति 1) eo

अराक्नुवंस्तु VAI शद्रः कतु दिजन्पनाम्‌ पुत्रदारात्ययं MAY नीवेत्कास्ककमभिः 1 ९९ ।

alant: fate: सृदतन्तुवायादयः तेषां कसि पाकवयनादीनि | = a

afta, asta पुचदारात्ययस्तद्भरणासमथैता

एतेन धनतन्त्र्भ॑गेन तस्यापदि विवाहादिकमणामेषां विधानानिकृष्टता ऽनुमीयते tse ५

यैः कमेभिः प्रचरितैः लुश्रष्यन्ते दिजातयः तानि कारककमाणि लिस्पानि वितिधानि च । १०० ॥

भचरितेगयशितेः श्य सेभ्यन्ते तदुपयोगीनि यानि aati ध

तयः कारवस्पेषां कर्माणि तक्तणवर्धनादी शिल्पानि पत्रच्ेदरूपकमाण्यालेख्यानि | १०० |

वश्यदत्तिमनातिष्ठन्बाहणः स्वे पथि स्थितः ॥ श अत्तिकषितः सीदनिमं धर्म समाचरेत्‌ ॥ १०१ ॥ a -

अनातिष्ठह्िच्चया। ee ee एतदुक्तं भवति | Taree यदि वा वैश्यवृत्तिमाचरेदल्त्पिप्रहंवा। तुल्ये ` ` पते Se) श्रसत्परतिग्रहात्तत्रवत्तिः भेयसी। ee श्रथवाऽनातिष्ठक्‌ वैश्यवृत्तिमसेमवे । ततश्चालसप्रतिप्रहो वैरयदृतत्हनवरः) = ` ea 7 य स्थित इति व्रवन्नापदव्त्तोनां समुचयाऽसतीति ज्ञापयति |

शिल्पानि । यद्यपि शिरपमपि areata, तथापीह मेदेनेपादानात्तचकिवर्धकिप्रथ-

३६० —~*«é RTT [ दशमः

ao a aqaaté प्रप्ठुनन्‌ ॥ १०१ ॥ ` | | सवतः ्रतिश्रहीयाहाद्चणस्वनयं गतः ॥ . प्रविं दुष्यतीस्येतद्धर्मतो नोपपद्यते ॥ १०२ । सवेत इति प्रतिप्राद्यजातिशुणानामपेन्ता न कतैव्या

wate हीनदहीनतरहीनतमेषु करमेण पूरवपृ्वामावे उत्तरत्तरप्राप्निरस्त्येव ¦ यथा :

gaged ayaa त पिच्च गङ्गाखोतस्तदमेध्यसे्तगें न दुष्यति । Saat वेगेन शुध्यति" इव्युक्तम्‌ | वं ब्राह्मयोऽपीति ॥ १०२ ~

. नाध्यापना्याजनादा Ta TTT

५ दोषो भवति विप्राणं sqsatgaat हि ते ॥ १०२ ॥

| पूष्ैणससतिव्ह sa: | ola याजनाध्यापने अ्नुज्ञायेते । ५ गहितादिति सिहावलोकितवसूर्वास्यामप्यभिसंबध्यते। यथाभिरापन्च eda gar एवं ब्राह्यणा श्रपोति प्रशंसा |

` केचिदाहुः । श्रससतिमहवदसशाजनाध्यापने श्रपयलु्ञायेते । यथभविष्यता, क UAT TTY `

तदा पूर्वश्लोक एव परतिप्रहवदपटिष्यताम्‌ । इद तु विधिप्र

भवति विद्ाणामिति। वर्वमानप्रययेन सिद्धन्यपदेशादथैवादताप्रवीते क्वि ~ ` प्रविवचने ताबदथवादः पूर्वेण सिद्धत्वात्तदेकवाक्यतवापत्तरयाजनाध्यापने अप्येवं

भवितुमर्हतः

| a यथाकथं चित्स श्राठमानयुदधरेदन्यत्र प्रयवायेभ्यःः | कर्माथेस्वापद्धमेपाठः । १०३ U नीवितात्ययमापल्नो याऽस ततस्ततः ॥ = आकाशमिव पेन नस पिन लिय

(0 Faure fas उक्तः | WaT परिपदटुम्मस्यनुकञाय >

नयं तु ब्रमाऽसंभवेऽससविधरहस्य तत्रापि afegar । यतः safe: waa

ge ततस्तत इति जातिकमानपेत्तमन्रस्वामिनमाद : 6 र = me

Psa १०४।

sind gd हन्ुयुपासपदबुयक्षितः 4

न चालिप्यत पापेन gerd RAAT.

श्रष्यायः] ` मनुस्शृति 1 अज्पीगर्तैा नाम ऋषिः। स क्गुत्परिपीडितः पुतन सतं gaia ey सत्‌ wast | न चसौ क्रव्याद्‌ इति युभ्यते! शौनःशेपमाख्यानं esate aaa ara विस्तर श्रागमस्योपयुज्यते। परमाथस्तु परछतिरूपोथ sare: |

एवं सवं एते द्रष्टल्याः ¦| १०५

पमिच्छन्ा्तोऽच्त धमोध्मविचक्षणः॥ भाणानां परिरक्षा" वामदरेषो न foam ॥ १०६॥

aa TM

gat isa श्ने |

WEA ZIT Ws

TAM TARTS TIASVIT महातपाः |] १०७ |

= ge) नाम तक्ता semen | तते जग्राह UI १०७ ध | ्ुधातच्तथाचमभ्यागादिरवाभित्रः उवजनापनीम्‌ ॥ ` ण्डाङदस्तादादाय धमांधमविचक्षणः | 1 विरवनिको नाम महामुनिः प्रसि ¢ चनो चण्डालहस्तादादायान्तमस्यागत अ्ाभियुख्येनाध्यवसित | os ` नकेवलं परिदुटन्ने हेषोऽस्ति यावत्छभावदुष्ेऽपीति चजाधनीव्रहणम्‌ | सर्वहाष- इष्टमप्यापदि मत्तयितव्यमिति शोकतात्पर्याथैः ॥ १०८ भतिग्रहायाजनाद्रा तथेकध्यापनादषि ॥ ` पतिग्रहः Tara: भरेल्य विसस्य गर्हितः । १०९ ॥ : ध भ्रापदीपद्रहिं तथोथाजनाध्यापनयोः संभवे न गर्हितप्रतिभदे वर्तितच्यमिति 7 ATT: || Loe 1 ` याजनाध्यापने नित्यं क्रियेते संस्छताः

ay

: 1 स फस्मिशचिदवसरे षादुःखेन श्वा. `

TART करियते शद्रादप्यल्यजन्पनः ॥ २१० |. ce | | waa हेतुरूपोऽथवादः | safattedt लक्षस्य यदलुपनीता नाधीयते नच

यजन्ते । रतः guards न शुद्र याजञयिष्यत्यष्यापयिष्यति बा । दानं तु सा्वैवधिकं ५

; प्रसिद्धम्‌ । श्द्रादपि अतिगः करु प्रा्ोत्यतः स प्रत्यवरः ॥ ११० ॥

३६२ ` ४ मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । =` [ दशमः

जपहेमैरयैत्येना याजनाध्यापनैः कतम्‌ | प्रति्रहनिपित्त ह स्याभेन aaa च | १११

जपेन Raat Qa: कापमधैति विनश्यति ¦ तेन न चति

प्रति्रहाधदेनस्त्स्यागेन तस्य प्रतिप्रहस्य, ATYT, व्यमाणेन “मास्त eS पयः ` 9 पीत्वा इस्यादि॥ १११॥

िरेज्छपप्याददीत दिप्रोऽजीवन्यतस्ततः ॥ यतिभ हाच्छिटः भ्रेयास्तताऽप्युज्छः परशस्यते ।॥ ११२

` प्मस्याप्यनुवाहेऽथवादमेवाह । ` : = महदेतदन्याय्यं यत्परद्रव्यग्रहणम्‌ | तत्र कदाचिदश्रयमाणस्य प्रहणे ऽपीदं भव- दष्यताऽप्येतावता प्रशस्यत्वम्‌ । aa रिलतःप्रतिप्रहसमानजातीयः। स एवायं ्रकषपरत्ययहेतु्भवति। ग्रतिग्रहाच्िलः श्रेयानिति ॥ यते निकृ्टमपेच्येत्कृष्ट- ` gaff प्रक्षमनुभवति । न हि भवति चण्डालादुत्राह्यणः श्रेयान्‌ । चरतः fret ल्छयेरपि बअ्रहणेऽनस्त्रहणम्‌ । तथापि fies प्रेयः । यदपि शिलोन्डइृत्ति- स्यन्तेक्छृष्टोक्ता तथाप्यस्ति प्रतिपरहेण किंचित्लाम्यम्‌ । यतस्तत्राधिदेवतानिष्ठिवश्रत्यागतं क्रियवैकस्यम्‌ । श्रसपरतिग्रहेऽप्यात्मनि प्रह उपपन्नो न प्यतीत्वयमिति ! तत्रै ` Se र्सनिदितद्रन्यस्याऽऽसमनिधहः। wa: रिलेन्खडृत्तिरपि न freer) तता युक्तं ` ॥ — ग्रदाच्छिलः ग्रेयानियादि ।। ११२ ‘

सीदद्धिः इप्यमिच्छद्विधनं वा पृथिवरीपतिः॥ ` ८ याच्यः स्यात्लातकेविपेरदित्पंस्तयागमहति ॥ ११३ ॥ अच्र त्रीणि निमित्तानि राजप्रति्रहे उच्य 2 Pte: इटंबावसादं प्राप्तैरापदीत्यथैः। ` | कुप्यमिच्छद्धिः। इण्डलकटकाययुष्णीषासनादि काच्वनादि | ae ae अन्यद्रा धन गेदहिरण्यादि यज्ञोपयोग्यन्यद बा | {विध $ पुथिवौपतियांच्य। ^ ° देशेश्वरोऽम्यथेयितव्यः। = = oe sags न राज्ञः sagen इति a दु्टराजविषयः ` प्रतिषेधो ges: | लुन्धस्येोच्छाख्वतिन? इति | ce wore [ याचितः सन्‌ दातुं ये नेच्छति oh त्यागमहति । तस्य विषये न॒ निः । न्यस्य चानिदेशराधहानिप्राभरोषि ॥ ११३॥ `

अतच कृतासक्षत्राद्गारजाविकमेव च्‌ ॥ त हिरण्यं षान्यमन' च पूवं पूवमदेाषवत्‌ ॥ ११४ ॥

SHAT गम्यते ॥ ११४ सप्त वित्तागमा धम्यां दाये रभः क्रयो जयः प्रयोगः कमयोग BAAS एव च ॥ ११५

Stat ऽन्वयागतं धनम्‌ लाभे निध्यादेः | पित्रा्यजिताद्रा बन्धास्वविभागः | यद्यपि. तस्पित्रादिज्मायातं

तथापि न तद्दायशब्देन शक्यमभिधातुं, बहुसाघारण्यात्‌ | तथा च निबन्धो ` द्रव्यमितिः ( याज्ञ० २।१२१) स्षत्यन्तरे पठितम्‌ | Haat मिच्राच्छ्रशरगरहाद्रा ame

प्रीया स ‘aT? | क्रयः प्रसिद्ध जेयः संमामे |

वत सीदङ्कषिवाणिम्यानि

श्रतश्च वशेभेदेनेतेषां धम्थैतम्‌ amare: स्वैसाधार्याः। जयः ef = यस्य । Sea वैश्यस्य । 'सत्प्रतिघ्रहेोः meme विशेषः। सर्ववर्येऽपि ब्राम्दशेनन्यायो विभागः (1.

कचिचत्छये विवदन्ते

तन्न युक्तम्‌ । सवेग्यवहारेच्छेदप्रसङ्त्‌ जयथ यानबन्धेनापि केचिदिच्छन्ति सवंविषयम्‌ | a तदयुक्तम्‌ । य॒तधनस्य स््रयन्तरेष्वश्चद्धिखवचनात्‌ wea |!

ha दथा परं परयागमन्यापारमाहु तथा हि प्रयोगे दश्यते ज्ञानपू्वप्रयोगः इति 1 oe Fa तत्र शब्दस्य प्रयोग इति गम्यते । क

तथा कमंयेगःः कमेप्रचारः ।॥ ११५ ॥

विचा चिल्प भृतिः सेवा area शिपिः कषिः ॥ gia Hale च दस्च जीवनहेतवः ॥ ११६ ॥ सवपुरुषाणामापदि इत्तिरियमनुज्ञायंते । |

कत्र बिद्या वेदविदयाज्यतिरेकेण वैयकतर्कभूतविषासनविया सवेषां stat || : angele oe |

करूतमङृषटं कें प्रशस्यम्‌ । अजाविकं च भवति । परस्परविशेष उक्ताथैः

श्रध्यायः | : : मनुष्छतिः। ` । १६९...

दद शिल्पं व्याख्यातम्‌ । भति सेवा परटृततानुृत्तिलम्‌ धृतिः संतेषः। रन्ता चेतत्‌ ¦ | श्रता यथाविदितट्यभवेनैवे जोवनेपाया; WRIT । पुरषमात्रविषयल्वात्‌ ।।११६॥

ब्राह्मणः. aA वाऽपि इद्धि नैव पयोजयेत |

कामं तु खड TAT दचात्पापीयसेऽलिपकामर्‌ ॥ ११४ Il

धमार्थमिति पूर्वोक्तैवाऽऽपततिवृत्ति्दितव्या | पापौयसु इति वचनाद्धाभिकादस्पाऽपि न धदहीतव्या । यदुक्तं '्ध्यापनतुस्यानि कृषिवाशिष्यङ्कसीदानिः तदापद्रतेन ॥ ११७ ॥ ` चतुथमाददनेऽपि क्षत्रियो भागमापदि ॥ प्रजा रक्षन्परं शक्त्या किल्विषाद्यतिथुच्यते ॥ ११८

| [ दशमः

Be Ug: MURTA षडभागप्रहथापवादश्चतुथेभागेऽभ्यनुज्ञायते | परिशिष्टोऽथेवादः।

परसिति क्रियाविशेषणं परया रक्तयेत्यथेः ॥ ११८ ॥ ` स्वधर्मो विनयस्तस्य नाद्ये स्यात्पराञ्यखः ॥ ` TAY Teas रक्षित्वा धम्यमाहारयेद्टिम्‌

eS | {वजयाद चिज्ञयषल् दुत्त स्वधमय विधीयते |

oe ना चाहवे न स्यात्पराङ्मुखः । भये उपरिथते पराद्य युद्धे न अ (६ ; Bat प्रकारेण भना thgeat वैश्या सिहरयितन्यः। वैश्या महाधना मवन्ति । `

ततखथाहरणे नियुक्ताः इतापराधा न हन्यन्ते ॥ ११८ ॥

धान्ये" विशं शर्क विदं काषापयावरम्‌ | कर्मोपकरणाः द्राः कारः िदिपिनस्तथा ।॥ १२०

न्यज्यवदहारिणां लाभादष्टमो भागे भ्ररीतव्यः। विंटशब्दः प्रनावचनः | दिरण्य- ` :

व्यवहारिणां विंशतितमः। aa: करमैिकर्णाः कर्मं उपकरणयुपकारो de) नते `

oe = किंचिदापयितन्याः। ce शिल्पिनः कारवसदेवयुकत प्राक्‌ ‘foferatt ate ` प्मधिकभागग्रहणार्थोऽयं शोकः ॥ १२०॥। | OS oes ae

gaaqet ateretia: |

ब्ध्वायः] ` | वि ९५ 1

शूद्रस्तु टत्तिमाकाक्षनक्षत्रपारयधयेदिति ॥ धनिन" बाऽ्प्युपाराध्य वेश्य शुद्र जिनीविषेत्‌ ॥ १२१

eg व्रत्तिमाकांक्तेत्तदा क्षचरभाराधयेत्‌। इत्तिपरदणाल्ीविकाथैमेव war = राधनम्‌ , न धमाधस्‌ | ब्राह्मणाराधने तूमयाथमपोयुक्तं भवति ५

एवं घनिनं वैश्यमाराध्य जीवेत्‌ ॥ १२१॥ `

स्वगाथुभयाथे' वा विप्रानाराधयेत्त सः I जातन्राह्यणश्चब्दस्य सां AT] BARAA ॥ 222 Il

mica भवति । तदाह ।

जातब्राह्मणशशंब्दस्य श्राद्यणोऽयमितिः यदाऽस्य एष शब मवति, तदासौ `

HARA FAI वेदितव्य

श्रथवा जोतव्राह्यणव्यपदेशस्येति व्याख्येयम्‌ | बाद्यणाथिताऽयमिति यदाऽस्य ae

व्यपदेशो जायरे ।॥ १२२ ।

विप्रसेवेव asa विरिष्टं कमं कीत्यते॥ यदताऽन्यद्धि इर्ते तद्ववत्यस्य निष्फछम्‌ ॥ १२३ |

ज्ाह्यणशयुश्रषेव ger: शूद्रस्य धमं ie. | तते यदन्यद्नतेपवासादि Kaa तदस्य नि reawa | नतु दानपाक्यज्ञादीनामस्य प्रतिषेधः, प्रयक्तविधानात्‌ इतरप्रतिषेधोा ब्राह्मणशुश्रषास्तुत्यथेः ॥ १२३ ॥

प्रकर्या तस्य dala: स्वक्घटु बा्यथाहेतः ॥ . शक्ति चावेक्ष्य दा्ष्य' च भृल्यानां च परिग्रहम्‌ ॥ १२४

द्िजातीनामयं षमः । तस्य वुत्ति; कस्पनीया श्रूषमाणस्य | eq

रना

भात्मीयां शक्तिसवेक्ष्य । eed च तस्य agama) भृत्यानां च `

पुत्रदाराणां तदीयानां परिश्रह कियंताऽस्य भवैव्या इत्येतदपेचय सर्वेषां भरणं ण॑ ma a seus कतैव्यम्‌ ॥ १२४ ॥ ह oe

उच्छिष्टमन्न' दातव्प' जीर्णानि वसनानि च ॥ युलाकाश्चेव धान्यानां Haig परिच्छदाः || १२५

owe an “me प ae ae ea 0 (aire riety र ८4४ प 1 ss

म यतित tran terme tN fare

मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता। ` [ दशमः `

ee Sfeapuett व्याल्याताथैः। अतिथ्यादिभुक्तशिष्टमाधिताय शूद्राय दातव्यम्‌ एवं वासांसि जीर्णानि चैतानि ge) वुलाका ्रसारघान्यानि । ग्वं परि- चछदाः शय्यासनादयः ॥ १२५ 3

नं शूद्रं पातकं किचिन्न च संस्कारपहति। नास्याधिकारो ध्डस्ति न धमांस्तिषेधनम्‌ ॥ १२६ सवो ऽयमनुवादग्ताकः। ~ < 4 यदघ्याहलशङ्गमाहिकया न प्रतिषिद्ध, यथा हिंसास्तेयाचनादत्यैविशेषं सामान्य- शाखप्रतिषिद्ध, न तद्वयतिक्रम।दस्थ TIT । श्रुतमेवास्य शब्देन यथा Haar. दिस्तत्रास्य भवत्येव दाषः नच Fears | तदुक्तं “श्रयो वर्णा द्विजातयः, इति | वं नास्याधिकारो धमऽस्ति स्नानेपवासदेवताचैनादै नास्य नित्योऽधि- करिऽस्ति। श्रकरणे न प्रस्यवैति । | | न धर्मात्परतिषेधनस्‌ । येषु स्नानेपवासव्रतादिषु नित्याधिकयि नास्त्यक्रणे ` gee प्रयवायाभावेऽथ निषेधा नाचि तादशेभ्यो धरमेभ्यो न sta: | न चेदशादस्य ah S oe षेषः 1 भतः शिष्टाप्रतिषिद्धखादभ्युदयकामस्य aged gaa) णवं agate. । णनिदृत्तिरप्यभ्युदयायस्य वेदितन्या | सामान्यशाखरविदितं ‘fafa महाफलेतिः Pe a8 Bat न धमासपरतिषेधनमिति यत्रारम्भः | १२६

पप्पवस्तु IAA सतां थमंपलुष्ठिताः | : मन्त्रवजं न दुष्यन्ति saat प्राप्नुषन्ति च ॥ १२७॥ SS एतदेवाह | धम॑माप्तुमिच्छन्ताऽभ्युदयकामाः। स॒तां साधूनां धमंमनुष्टि ष समाश्रिताः | Beas न दुष्यन्ति । अतस्ते अनेकाहापवासदेवताचैनगुर्नाद्यणन- मल्कारादि सतां त्तमाचरन्ता न दुष्यन्ति। यशंसां फलं च पाप्नुवन्ति | १.६ ees पुनरेतन्मन्तव्यं “यानि समन्त्रकृोणि व्र ह्यणादीनां कर्माणि दगेषैशमासादीनि ` र ae तानि मन्घ्रवजे' शूद्रस्यन दुष्यन्तीति? । यतः समन्त्रेषू्पन्नेषु मन्त्ररहितेनानुष्ठानम- te me ery) मन््रवजमित्यतस्य दरतो विषयः । तथा च भगवान्‌ व्वासः-- ५ | न AE शूद्रः पततीति निश्चयो a चापि संस्कारमिहाहतीति। सछतिग्रयुक्तं तु न धममशनुते न चास्य धमे प्रतिषेधनं स्तम्‌? |) इति

एतदपि यथाविहितानुवायेव | ` ल्नसुरापानादेने पतति । संरकारानरहतेष्तैव । = ` पनीत मान्यविददिता धमां यथेक्तप्रका- `

ad नास्य प्रतिषिध्यन्ते! तथा च स्त्यंवरं “पाकयज्ञैः स्वयं यजेत, agaist ` नमस्कारो मन्त्र इति” ( गौतम १० | ६४-६५ ) | =. ४ ये पुनराहुः “त्रावस्तथ्याधानपार्वशवेशवदेवान्नपाकयज्ञादिषु शुद्राणां पाच्चिको- ऽधिकारः तेषामभिप्रायं न विद्यः । स्रावसथ्याधाने तावद्गृद्यकारैराश्नातं safe शेनैव | मन्वादिभिश्च सैवमाम्नातम्‌ । वथा केवलं ‘Satan aia

कर्मेति" ( ३।६७ ) aT सैवान्रातम्‌ | कुतः शुद्रस्याधानम्‌ । श्रय पाक्रयज्ञविधाना-

7 दग्न्याधानन्तेपस्तद्पि न, लोकिकाम्नौ वेश्वदेषेः भविष्यति | यावद्रचने वाचनिक

नान्यदाचप्तुमलम्‌ । विवाहाभावित्यतरैव प्रदर्शितम्‌ | पार्वणशन्देन च यथामाबास्यं ` श्राद्धञुच्यते तदभ्ययुजानीमः, श्र्टकापावंशश्राद्धवैश्वदेवानां विदितत्वात्‌ । श्रथ दशै- ` वचै्यमासी, तदपाङृतम्‌ ॥ १२७। व यथा यथा हि सद्ष्टत्तमातिष्ठयनसुयकः | तथा तथेमं ag च छेक प्रामोत्यनिन्दितः ॥ १२८ ॥ SRT: LAH ॥ १२८ ॥ ` | सक्तनापि हि शूद्रेण न कार्यो vada ॥ शूद्रो हिं धनमास्ाच ाद्यणानेव बाधते | १२९ शक्तनापि इष्यादिकर्मया धनसंचयः शूद्रेण न Aer: ।

तत्र हेतुखल्पभथेवादमादह द्य स्वीकृत्य कऋाह्यणानेव बाधते १

का पुनत्राह्यणानां TTT । । ae । महाधनस्वादत्यथः ares | श्रपरतिव्रहश्च तेषां प्रतिषिद्धः । तत्र निमित्तमावमापद्यमाने दुष्येत्‌ ५

एतच न विदितं gta: कर्मदोषाशङ्का । aang परिचरेदिस्येषैव

| बाधाः ॥ PRET

एते चतुणां वणानामापद्धमाः saa ॥ ` यान्सम्यगनुतिष्ता वरजन्ति परमां गतिम्‌ ॥ १३० ॥

सम्यगापद्धमिष्ठानत्परमा af

RATATAT: ॥ १३० ॥

eee त्‌; प्रप्यते। शरीरर्तणाद्विहितातिक्रमो न भवतीति, युक्ता ganesh: । नापद्रतेनास्स्रतिपहादा विचिकिटिलतन्यमिति शाख. `

ध 0 es ee Sion, 94 mn पि pon careers wae

प प्रततासामपता्मातासपतानमानमकममससतमसािमननभनकममकमनमरमानननमननवम द a APS SCA SH 1 111. 1 11. मकनकातिाममणमणपनतकनिमसगनतततमतनन्रन्मनमकपमन्वतानता cee,

मेध। तिथिभाष्यसमलङकता | [ दशमः अध्यायः ` एष धर्मविधिः कुत्लदचातुव॑ण्यस्य afta: । eey ` अतः प्रं भवक्ष्यामि प्रायङिचि्तविधिं शुभम्‌ ॥ १३१॥ इति मानवे धमं शासे भुगुयोक्तायासं

हितायां दशमेऽघ्यायः ॥ २०॥ पाठदेव सिदधार्थोऽयमिति ॥ १३१॥ =:

इति भीभद्वीरस्वाभिसूनुमेधातिथिविरचिपर AGUA दशमोऽध्यायः ॥

सान्तानिकं यक्ष्यमाणमध्वगं साववेदसम्‌ । yay पित्मात्रथ' खाध्यायाथ्यु पतायिनः ॥ १ ॥

न वै तान्स्नातकान्विचादूब्राह्मणान्धर्मभिक्चुकान्‌ निःस्वेभ्यो देयमेतेभ्यो दानं विद्याविशेषतः ॥ २ ॥

ara च वाक्याथेसमापनिः। अनेकविशेषणविशिष्टो दानार्थी Ae)

9 | सान्तानिकादिभ्यो घर्माय भिच्यमाशेभ्ये। निःस्वेभ्यो विदयाविशेषेण दातव्यमिति | संप्रति ४ 14 संप्रदानविरोषथत्वे धमेमिन्लुकशब्दस्याधिकारसंपादनमपि प्रतीयते। एवं नैवं विशिष्टाया ve

श्चैव निमित्तमिति नैमित्तिका erenfranehsad

सतान प्रजा प्रयोजनमस्येति areata Rare भण्यते। तत्र हि धनयुप- a 2 ` युञ्यते। भवति च पारपर्येण संतानप्रयोजनः | धर्ममहणात्‌ कामतस्तु vga

इति द्वितीयादि विषाहप्रहृत्तौ न नियमत देयमिति | क e प्व यक्ष्यमाणो निस्ययज्ञािष्टोमायर्थ वृत्तिवचने यः करोति स वेदिदव्यः) ` अध्वगः VTA: | Z ५ साववेदस विश्वजिति सर्वस दक्तिणातेन दत्तवान्न तु प्रायश्चित्तायथम्‌ |

स्वाध्यायार्थं । galt नह्मचारिणोऽध्ययनं विहितं भिक्ताभोजने च तथापि | Fareed धनं दातव्यम्‌ | श्रथवां गृहीतवेदस्य वदथजिज्ञासा भैचयजेपि | नि

उपतापी रागी | स्नातक्प्रहश प्रशंसाथम्‌ |

विहितम्‌ । ` ध ` निःस्वेभ्यो निर्धनेभ्यः

विद्याविशेषतेा agra बहु खल्पविद्ायार्पमिति | ध त.

युवं तवभ्यायायतव पायः स्नातकबषये वरयते | नडावारिणो राव tea = `

one नाना A तान जनतन Ai an! Ln Rl ed NR A TAT Sm “

१४६. 24 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | (एकादशः “aq च सर्वमेवेदमप्र्ठतं प्रक्रियते ! एवं हि प्रतिज्ञातम्‌ परं प्रवच्त्यामि प्रायथित्तविधिं शभम्‌? इति | सैष हेष; अ्श्रमधर्घलादस्य प्रकरणस्य । प्रायश्वित्तानासतुस्यरूपतया स दे।- पदेशसत्र प्रायरिचत्तनिमित्तत्ादस्याथैख प्रथमसमिधानस्‌ | दानं देयमिष्युकतम्‌। दानशब्दश्च कर्मसाधनः । किं तदेयमिलपे्तायासुत्तर- UR: ॥ १--२ ॥ « Se एतेभ्य हि eae देयमन्नं सदक्षिणम्‌ इतरेभ्यो रविदिकतानन Fageaa ॥ ३। =. प्दकिणाशब्दे" यद्यपि कमैकरसंयुक्ते संत्यागे वतेते, तथापि भेभूमिहिरण्यादिभाज- नादन्यदेयं द्रन्यञुच्यते ! तथा हि लौकिकी प्र॑सिद्धिरिति | gated पतद्भयतिरिक्ता ये भिद्धक स्तेभ्यः | mara सिद्धमन्नं भजनाधं दातव्यम्‌ । = = ` ` . बहिर्वेदि यज्ञादन्यत्रातिथिभ्ये दाने गृहस्थधमेषु यदेवततदेवानू्यते ।। ३॥ ५ ` सव॑रत्रानि राजा तु यथाहे' प्रतिपादयेत्‌ ॥ ` ब्ाह्मणान्धेदविदुषो at चैव दक्षिणम्‌ ॥४॥ ` सर्ववर्णानां स्वगादिफलाय पुरुषार्थोपयेगि दानं विदितम्‌ | श्रयं तु राज्ञो नियमा व a बहुषनेन राज्ञा सवरत्नानि मणिशक्तादीनि । यथाहं विधाकमालुरूपेय नाहमसेभ्ये दातव्यानि | यन्ञार्थ' च दक्षिणा । काम्यक्ष्मसिद्धयेऽपीति पुनरुपदेशः | अलिपादयेत्घीकास्येत्‌ ्राहयेदिति याबत्‌ ॥ ।॥ = कृतदारोऽपरान्दारान्मिक्षिखा योऽधिगच्छति It रतिपत्र' wet तस्य द्रव्यदातुस्तु सन्ततिः ॥ ५॥

कामता ्वितीयादिविवाहपधृत्तौ मित्तमाणस्य निषेधाऽयम्‌ | तिमाचं फलमित्यादिरथेवादा, न यथाश्रतमेव प्रतिपत्तव्यम्‌

ऋ &

~

श्रष्यायः | भलुस्छति = me यस्य ब्रेवापिकं wT भलय्त्ये ree अधिक वाऽपि विद्येत स सेमं पातुमहति ॥

hf वर्षा रुतौ नियस्य सोमस्यावश्यकतैन्यतया उक्तत्वात्‌ wea sha नैष निषेधः प्रवते, वली यस्त्वच्छु.वेः। Ba इच्छासेासविषयोऽयं निषेधः

णि यस्य wile wena धने तत्‌ चेवाषिकं wash aT

ag च सेमे धन परिक्रयाथेमुपयुज्ते तस्य द्वादशशतं दक्िणेतिः । तत्र ृ्तर्र्ध- `

तेऽतश्च सेमे तत्र धनयुपयुञ्यतते | नेच्यते यश्य त्रेवा्षिंकषमिति |

ननु च इत्तिधनमसति धने नित्यवदस्तीति विद्यमानधनेनापि तत्कर्वव्यमेवेष्यते |

पराशस्स्यकरदानशब्द भक्तमात्रे यदि हिरण्यदानं सेमक्रया्थमेवमादिनिघृत्तिः | ६

अतः स्वरपीयसि द्रव्ये यः समं पिवति द्विजः स पीतसेमपूरवाऽपि न तस्या्ोति तत्फलम्‌ ॥ ७ ॥

प्रतिषेधातिक्रमेणानधिकारिणः gat न्यायसिदफलामवोऽनेनानूयते । फलग्रहणाब ` ` काम्यविषथता स्फुटतरा प्रतीयते

ख पौतक्षासपूर्वोऽपि। अनेन प्रथमयज्ञस्यावरयकवैव्यवां दशयति | पीतत्वाधथेवदेाऽयम्‌, न पुनरपीतसेमस्यं प्रतिषेधः ॥ ७ 1 शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि मध्वापाते विषास्वादः स wager | ८ । ॥ यः स्वजने शत्यामात्यसमात्पिव्पु्रदायशिः तस्मिन्‌ eras = जने यशोथं ददाति तस्यास faqreare विषस्यास्वादः सन्निपावमधुरो विपाकविरसो aware, एवं atest दानम्‌! ` यद्यपि संप्रति यशः सुखं जनयत्युतरप्रत्यवायोत्पत्या विषास्वदसभं संपद्यते ATE धमग्रतिरूपकाऽसै धरमसदशो न धर्मः, कविरिव रजतज्ञानस्य | = ।

PAAR यत्करोत्यैध्वदेहिकम्‌ तद्रवत्ययुखेदक ` जीवतश्च म्रतस्य च |) ९

पूवस्य निन्दाथवाडऽयम्‌ | 1 aoe शत्या व्यख्याताः। ५ ^ ड) i WaT भक्तवसनादिना यथेपयोागमाहसर्थम्‌ |

पापात चभिपाते ` मधुरः । वथा

मेधातिथिभाष्यसमलङकूता । = [ एकादशः c

See Peal परलेकप्रयोजनम्‌ ¦ अ खदकसदकंः' श्रागामीकालः, साऽस्य

दानस्यासुखेाष्कं भवतीति प्रयाजेन सिद्धमेव ॥ ₹ ॥

यत्नदचेखतिरद्धः स्यादेकेनाङ्गेन यञ्वनः ॥ ब्राह्मणस्य fata धापिके सति यजनि ll १०

या वैश्यः स्याद्हपलुहीनक्रतुरसेपषः ॥ ङटम्बात्तस्य तदुद्रन्यपाहरेयत्नसिद्धये || ११

शअत्रज्खपरहणान्न केवलं सर्वासां दक्विणानामसंपत्तौ दहिरण्यानामिदमाहरणं विधीयते । afa च तस्मिन्नपि पश्चाद | हरेदिति तसस्वीकारेत्पत्तिमात्र्ुच्यते, नेपायविशेषः |

ag च्‌

नैष दोषः। इह स्वशब्दैः a ra ‘gdeafafy । एवं द्याह--'कतैन्यं दीनकमेणः इतिं). Oe a Oe Ee

ग्रयं चापहारः प्रागार्धयागस्य सरवा्ञोपेतस्यैकाङ्ग्सपन्तौ प्रारिप्स्यमानस्य वेति. न विशेषहेतुरस्ति ae 01

ब्राह्मणस्य विश्ेषैशेतिवचनात्वत्रियवैश्ययोरप्यस्ति तदेकोङ्खगरहणमस्मिननिमितते | ननु कः त्रियो याचेदिति त्तच्रियस्य याच्चा प्रतिषिद्धा। म्रत्यस्पमिदमुच्यते । तराह्णस्यापि चेय निषिद्धम्‌ । तस्मात्तस्सित्निमित्ते नास्य-

भिक्षे सतौत्यतुबादेऽयम्‌ । यो हि धर्मज्ञो राजा तस्मिन्निमित्ते चैयं विहत- a) seu तु निगृदीवत्वोत््ककः safe) = = ~ ` - बहुपश्ुगरहणं घनमाजोपलचणारथम्‌ । = eee हीनक्रतुः wa यागादन्यदपि दानादि न करोति) सत्यप्यतोमपे | कटु बाहूणृहादित्यथेः। गृहाद्धि चौय दोषवत्तरमतस्तदनुज्ञायते | : og न पुनरप्येवमेव नियमः। श्रन्यतेाऽपि यत्खलादेः संपद्यते aendeada | दयति च “खलाल्तेत्रादगाराद्रेति' ॥ १०-११॥ on

nena es सपमे भक्ते । त्यहं येन न शुक्तं चतथेऽहनि प्राद्भोजना् परादाने watt; |

त्राथवादा न हि weeata |

ययपि पूवमनेकोपायङ्ृतमाहरणं विदितं तथापि fauna नाचि, धन यज्ञार्थं धनै |

gift भितेतिः ay ct “ननु च waratsfatig शूद्रधनेन am: प्ररिषिद्धः' | भ्रस्यापदेशस्य सामथ्यैच्छूद्रासतिगरहीतेति दर्व्यम्‌ |

अन्ये त्वाहुः । mala स्वीछ्ठतत्वान्नैव तच्चूद्रधनमिति । यस्तु प्रतिषेधः

शरद्रस्य शन्तिकयैष्टिकादि येन धनेन करोति ऋतिविग्वत्तत्र द्रष्टव्यः इह तु भूतपूर्व 1

मत्या शूद्रधनज्यपदेशोऽस्य सात्‌ सां प्रतिकत्वाभावे च garg या चैवति चेत्ययमेव ॥ १२॥ 4 योऽनाहिताग्निः WET TWEET: II ८.४ तयोरपि इुड्म्बाभ्यामाहरेदविवास्यन्‌ 11 १३ ॥

बाह्यणक्तत्रियाभ्यामप्येवंविधाभ्यामाहरैव्यमिति शोकाय

eet तावस्परिमाणधनेपलच्तणाथम्‌।

Sweats ॥ १३। 7

आदाननित्याच्चादातुरहरेदप्रयच्छतः ॥ तथा यशऽस्य प्रथते धमेरचैव परवर्धते | १४ ॥ अयं सर्वव्ैनिषयः शोकः । `

आादाननित्थे यः सर्वकालं छषिप्रति्रहङुसीदादिभिकनमर्जयति न च ददाति ` तत उपायान्तेराण्याश्रयणीयानि। ` |

रद्‌ातुरित्ययागशीलस्यापि द्रष्टव्यम्‌ ॥ १४ ॥ तथेव सप्तमे भक्ते भक्तानि षडनश्चता ॥ | अर्वस्तनविधानेन हतव्यं हीनकर्मणः ॥ १५ |

9 परात्मङ्कटुम्बावसादेऽपि पूववत्परादा्नं कतैव्यम्‌ i ` शरश्वस्तनप्रहणादेकदिनटृत्यथमेवालुजानाति नाधिकम्‌ |

हीनकर्म

ry इति salsa

स्छस्य॑तरे ‘Sterardaardr स्याचतदलामे जमादपि। भ्रसंभवे त्वादहीत विशिशाद्पि `

one सा्वप्रातसुलोतेत्यहन्यहनि भक्तद्रयं निदितम्‌ ।॥ १५॥

secre रामतापणि वमप

पानक lt ON Rg ०५१ ०५५७१ कणः 1.1 a inc पि

ह मेषापिथिमाष्यलमलङ्कता pe (एकादशः खलासेत्रादगारद्वा यते शाष्थुपलभ्यते 1. arenas तु तत्तस्मै पृच्छते यदि पृच्छति ॥ १६॥ `

यत वापीति Biases | श्राख्यातव्यं पृच्छत इत्येव दिना प्रशलमसो कारयितव्यः। a gear पृच्छते धनस्वामिने, यदि प्रच्छति राजेति ¡ राजपुरं नीत्वैष विषय- ` भेदे दर्तयिहव्यः। तथा च गौतमः ( Ho १८ Go ३० ) श्राचक्तीव राज्ञा पृष्टः शति) भक्तच्छेदे यज्ञप्रतिबन्धतः प्रकरणविशेषादुमयत्रायं falta: ॥ १६ |

ती ति १ वचनं न RSG: प्रेषणा-

ब्राह्मणस्वं न हतेव्यं क्षत्रियेण कदाचन ॥ mee दस्युनिष्किययेोस्तु स्वमजीबन्हतुमदहति ॥ १७ | c@apaafa चन्नियत्रहणं वैश्यशृद्रयोरपि प्रदशेनाथम्‌ । कदाचनेति महयामापदीस्यथेः। nee 4 ` दस्युनिष्क्रिययेत्राह्यणयोरेव | 'दस्युश्तस्करो (निष्कियःस््वकमा SATAAT 11 १५) ASAP ASTM साधुभ्यः संप्रयच्छति AT णुवमासान संतारयति तुभे ॥ १८ | ५ a पवः TRU: | GAT यस्यापहरति यस्मै च प्रयच्छति | शेषोऽथवादः gS ` यदधन यङ्गशीलानां देवस्वं तद्विबुधा a4 अयजञ्वनां तु afsamgrtd तदुच्यते ॥ १९ ae श्रयमस्याथैवाद एव । शुणवद्धयो नापहतैन्यं निरगुणेभ्यस्तु aay १६ ॥

न तस्पिन्धास्येण्डं धार्मिकः पृथिवीपतिः ॥

्षत्रियस्य हि बालिरयाद्ब्राह्यणः सीदति gat ॥ २० ॥ ध भ्रस्मिन्निमित्ते चैरत्वेनानीपेभ्यो राज्ञा दण्डा न करैव्यः। यतसस्यैव बालिश्या- ` ` न्मैर्यात्‌ स्ुधाऽवसीदति | क्तुधेदयविवक्तितमु | रणाद a

` तस्य श्रूलननं maT खडुवानयदी ८ ae ee ॥ २१।॥ ` = `

rere] ` ^ मदिः | 40 ध्या वुत्तियैया नित्यकर्माण्यपि संपयन्ते। च्ीणकोशेनापि महिषीराजपुत्रादि-

| करिपिताद्ययाद्विदिताच्च धनाचच्च किंचिदवद्ष्य दातव्यसिक्ि } क्ुटुस्बादित्यादिना ee a

महांधनस्यैव राज्ञोऽयं विधि; । 'सर्वर्नानीतिः वचनात्‌ ॥ 22 | कस्यपित्वाऽस्य इत्ति च cata समन्ततः ॥

राजा हिं परमषड्भागं semen रक्षितात्‌ ।॥ २२। स्पष्टार्था ऽयं शलाकः ॥ २२ । 3 |

न यत्नाथ धन शद्राद्विमो भिक्षेत कर्हिचित्‌ ॥

यजमाने fe भिक्षिला चण्डालः Fa जायते ॥ २३२ ॥

भिच्तणमनत्र निषिध्यते | ्रयाचितापपन्नं तु न दुष्यति । तथा चेक्तं “warhead. पन्ना द्रव्याय यः shag.) विशिषटलोकशाल्लाभ्यां तं॑विदयादप्रतिग्रहम्‌? । इवि ` यज्ञार्थोऽयं प्रतिषेधो न gue) केचिःपूवंशेषमेव मन्यन्ते | भिन्ने दोषदशीनादुपायान्तरेणोक्तमादानम्‌ । २३ |

यज्ञाथमथं भिक्षि यो न सवं प्रयच्छति

स याति भासतां विपः काकतां वा शतं समाः ॥ २४॥ as भिकत्तितस्य यज्ञाथपरिशोषितस्य कार्यान्तराय फलं काकताभाक्तताप्रापिः ॥ २४ ॥

देवस ब्राह्मणस्वं at ओमेनापहिनस्ति यः व ` स प्रापात्मा परे छेके एृ्रोच्छिष्ेन जीवति ॥ २५॥ ` 3 aagtarat saat वर्णानां यद्वित्तं तट्‌ Alay | ब्द्यशस्यायागशील्लस्यापि यत्स्वं तहुब्राह्मणस्वसिति। `

एवमपि लोका गच्छत्येव । किंतु अथेवादश््ोकोऽसी। प्य्‌ धनै agen

मिविः, न चैयादिशब्दवच्छन्दाथैपरिभाषापरः | अरताऽन्यथा व्याख्यायते | देवालु-

दिश्य यागादिक्धियार्थं धनै डस्य तदू TRA | सर्पस्य स्स्वामिसंबन्धस्य देवान =` ace

मसंभवात्‌। oa fe देवता इच्छया धने नियुजते। नच परिपालनव्यापारस्तासां दृश्यते। स्वं च लोक ates’ | तस्मादेवेदेशेन यदुक्तं नेदं मम Saar इदमितिः `

वदो वस्व्‌ । ठ दशपूणमासादिंयागेष्वग्न्यादिदेवताभ्यश्चोदितम्‌ । शिषटसमाचारप्- `

fe सिद्धय व गोथोपायदुर्गायागादिष | 4 “नद चतुञ्चनादिप्रतिमासंबन्धि लेके देवस्वञ्च्यते। लेकप्रसिद्धश्च शब्दार्थः ` गमत ee ee a

` ३० मेधातिथिमाप्यसमलङकुवा। [एकादशः स्यादेवं यदि देवखशब्दो निर्भागः प्रसिद्धिुपेयात्‌ । देवनां स्वं देवश्वमिलयवय- वप्रसिद्ध्या समुदायाथैः प्ट; । न च वाक्यान्तरप्रकस्पना प्रमाणेनाप्यस्ति | | get चतुर्दनादीनां देवव प्रतिभाव्यवहारेरैवापहतम्‌ | न च व्ययेषूल(१)लच्तणमल्ति | श्रथ समाचारता देवस्वं भवतु, खस्वामिभावस्तावन्नास्वि । यथेक्तेन च प्रकारेण स्वञ्यवहारो- पपत्तिरिति शिष्टं द्वितीये ॥ २१५ ee

इषि वैश्वानरीं नित्यं निषपेदब्दपयये । aoa पसामानां निष्छृल्यथेमद्चभवे ॥ २६ ॥

वैश्वानर्या इग caters: खरूपमवसातन्यम्‌ |

समाप्ते वर्च द्विवीयवषस्य प्रबत्तिरु्दपथंयः | | काना विदितानां पश्ुशामानां नियानां ome: cae igh वसन्ते सोमं | तेषामसस्भवे धनाभावादिदेषेण | निष्ठ त्यर्थ" नित्यस्याकरणे या देषस्तन्निदटच्यथेम्‌ | a ६ oe श्रुतेऽस्मिन्निमित्तेऽन्यकमे समामनन्ति | aa केचिस्सशुचयं मन्यन्ते, सत्यप्येक- ` कयेव प्रमाणमेदेन विधानात्‌ । तदयुक्तम्‌ । ` 5 ` वथा च्रहमहत्याप्रायश्ितते श्रौते स्मा च ante freed वक्तयति ‹ ्रमिजि- ५ द्विश्चजिद्धघ्यां च ` इति ॥ २६ |

आपक्ल्येन यो धम इरदेऽनापदि हिनः ¢ स नाभोति Ge तस्य परत्रेति धिचारितम्‌ ॥ २७ | श्रपत्कपप्रतिनिधि वैश्वानरीं वा बि्यमानधना यो गैयपक्तमाश्रयति तस्य न सोऽथेः सिभ्यति॥ Roll ea - farday देवेः साध्यैश बाह्यश्च mele: ॥ Ug मरणाद्रीतेषिषेः प्रतिनिधिः छतः ।॥ २८ ॥ एष एवाथः “आपदि प्रतिनिधिराश्रयितन्यो न aah | २८॥

प्रथः प्रथमकरपस्य योऽनुकरपेन घतते ॥ aes न सांपरायिकं तस्य दुमेतेवि यते फलस्‌*॥ २९ 1 ae i सपिरायिकं पारलौकिकम्‌ ॥२६॥ oo ¢ 4

न ब्राह्मणो वेदयेत fear धमेषित्‌ ॥ mana तान्‌ रिष्यान्पानवानपकारिणः! ॥ ३०

: मनुस्यतिः। द oe)

निमित्तेऽभिचारा न दैषायेति sara: । न खमिचर विधीयते | न च राजनि a

वेडन प्रतिषिध्यते | Rag सति निमित्तेऽभिचरितुं sadt राज्ञा न किंविद्रक्तव्यः। तथा ` वयति "विधाता शासिता var इति । "तस्मे नाङ्कशलं sare? इति राजेति प्रतीयते । ` शिष्याटिति श्छलाकपयालाचनया तत्परमवतिष्ठते | । द. निमित्तानि चोक्तानि भभायातिकमकारी' चेस्यादीनि। किचित्पीडानिमित्त'मनेन मे छृतमितिः राज्ञ reat wafag अमिचारविधिज्ञः। स्ववौयंख मन्त्राभिशापाभ्याम्‌ | ततरेवेत्तरश्लाकार्थः ॥ ३० ॥

स्ववीया्रानवीर्याच्च खवीय ` बलवत्तरम्‌ | तस्मात्छेनैव वीर्येण निगृहणीयादरीन्दरिनः 1 ३१ ॥

| स्यपि विधै राजनि निविदयेत्‌ ! नच प्रतिषेध sade ` eu

राजा कदाचिदनिपुणवया न निग्रहेण प्रवर्तेत wag a कदाचिदुपेश्तेति स्ववीर्य os

ie 40 oe ae भ्रतीरथवाङ्किरसीः इयांदिलयविचारयन्‌ वाकश्च वे बाह्यणस्य तेन हन्यादसीन्धिनः ॥ ३२ |

कितत्खवीयैमिति शङ्कानिषस्यर्थो ऽय॑ शोकः 1 श्रयन्तं इति श्तयः; । अथर्वणवेद येऽभिचारप्रकारौः aa’ कवैव्या east

^ बाहुल्येन तत्रामिचाराणां विधानात्‌ श्रथवाङ्गिरसग्रहणंम्‌ न पुनरन्येषु वेदेष्वनयुज्ञातम्‌ । `

` अ्रथवाऽभिचारशरुतयोऽथवाङ्गिरसशब्देनेच्यन्ते । ्थवाथवंणशन्दा एवंविध एवायं प्रयुस्यन्ते "यज्ञो ऽथवंणवित्काम्यः इति 1321 स्तरिय बाहुवीर्येण तरेदापदमात्मनः ॥ = घनेन वेश्यशुद्रो तु जपरेमेद्िनेत्तमः॥३३॥ gat एव ॥ ३३ ॥ oe

विधाता शासिता वक्ता FS बाह्यण उच्यते | तस्मे AFIS बरयान्न शुष्कां गिरमीरयेत्‌ ॥ ३४ ॥

0711112 is ५ ee

WR मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । = [ एकादशः प्राण्व्याद्यातऽयम्‌ | | ^. | ` तस्मे त्राह्मणायाभिचरते निगृह्यतामयमिश््यक्कुश्ललं न Ta | नं शुष्कां गिरमौरयेत्‌ । वाग्दण्डयिग्दण्डये।रपि प्रतिषेधः । i grat सर्वेषां वरणानां न व्राह्मणः त्तोभवितव्यो यखयीविदयाप्रमवेश शक्तः स्वयं ` नि्रदीतुम्‌। ee fARTAT AT | Beas राज्ञ aT सता निधहीता । ant हितान्‌ | ` श्रते मैच्तस्मात्सवैप्रशक्तिुक्ततवान् दुर्बलो ऽयमियवमन्तन्यः 11 ३४ ॥

न वै कन्या न युवतिनांद्पविद्यो न बालिशः हाता स्यादशिहत्रस्य नार्तो नार्घ॑स्कतस्तथा ॥ ३५ ॥

५ aes ata समाम्नानात्‌ (जुहुयाद्धावयेद्रेतिः लोधैसयोरविशेषेण ` चीरदहेताप्रप्तौ कन्यायुबलयोः प्रतिषेधः। = एवमाहतिद्वयमात्रविषिह्गस्यार्पविव्यस्य बालिशस्य at nf: प्रतिषिध्यते। SATE व्याधिना | MACHA ऽदुपनीतः | ae एतच्चायुक्तम्‌ a afer wat पर्वि gem ऋलिजामेक इतरेषां ce कालमितिः समाचरन्ति | न च स्लोशामाविविज्यसंमवेऽते गृह्या्निविषये कन्यायुवयोः ` । प्रतिषेधो, जातपुत्रायाः sear इति वशेयन्ति। तथा चान्येपि सूत्रकाराः कामं ( 3 गृह्य sat पलनी जुहयास्सायंग्रातर्हौमावितिः | : Fi भन्ये तु Gaga इति बचनातपरेताभिविषयमेवेदं मन्यन्ते oe `“ पवितानेः rare: | स चश्ौतेष्वभिषु सम्भवति। a aaa ख्यादीनांप्रा्नि;न ` खबिदुषां, विशिश्टानामेव पुखाभार््विव्यविधानात्‌। ग्ताऽभिहेत्रश्रहणं सर्वकर्मण द्दोदश्रहणं sadist seta, - , ce We: श्रयथानुवादमात्रमेषा WA Bw

नरके हि पतन्त्येते Gea: स च यस्य तत्‌ ॥ | क्पददतानङ्ककशखा हेता CITT TT: || २६ oe | Rms हलो नप neh इ च er afer ३९॥ 1 भरना पल्यमदत्वाऽङ्षमश्याधेयस्य दक्षिणाम्‌ ॥ oe अनाहिताभ्रिभवति ब्राह्मणो विभवे सति ॥ 20 1

ne Reger कार्या

श्रध्यायः | क. ATs: | a | ॥ द at BEA Sat दक्िणा दातन्या | 1 a प्राजापस्य्रहणं सतुत्यथेम्‌ | = i. i saat argepet नातिनिृष्टः ‘orate? a, amy च लोकिका sex वस्तुनि (प्रजापतिशशष्दयुदाहरन्ति। `

विभवे खुतीति वचनाक्टसंपत्ताबददद्धवत्येवादिताभिः | ३७ ॥

पुण्यान्यन्यानि Hite भरहधानो नितेद्धियः |

न त्वल्पदश्धिणेयङ्ञेयजेतेह कथंचन ॥ ३८ |

यावती afeut विदिता ततो न्यूना दीयते यत्र खोऽल्पदक्षिणो यज्ञः “परिक्रयः किल दच्विणा । esta चेसरिक्येण कर्मकरे लभ्यते किमिति बहु दीयते ल्लोक इव वाहादीनाम्‌ | 'पणलभ्यं हि कः प्राज्ञः कीणाति दशभिः पथैः | द्वाद- MATH तत्फल्भूयस्त्वायेति? मन्यमानस्य प्रतिषेधः | |

यै तु स्वस्पदक्षिणा sata च सेमे दक्िणेति करतुमन्तेा a तनिषिभ्यते ॥ ३८ ॥

shania au: खगमायुः कौति प्रजाः पशून्‌ | हन्त्यल्पदक्षिणो यङ्गस्तस्ान्नालपधनेा यजेत्‌ ॥ ३९ | पूवेविष्यतिक्रमे फलकथनम्‌ ॥ इई ॥ अथिहोव्यपविध्याधीन्त्राह्मणः कामकारतः ॥ ` चान्द्रायणं चरेन्मासं वीरहत्यासमं हि तत्‌ । ४० |

शपविध्य erat) ama निलानाममिहोत्रादीनां age च । । FAFA प्रकरणं स्रायञ्ित्तोपदेशः पगपनात

५ [ a "वीरहा वा एष्‌ Sarartata’ ४.५ | कामक्षारवचनादकामव्यागे RAT ॥ ४० |} ये शूदरादधिगम्यार्थमप्रिहोतरयुपसते ॥ ऋतििजस्ते हि शुद्राणां बह्मवादिषु गहिताः ॥ ४१ |

बहुवचननिदशत्‌ गृह्याभ्रित्यमि ae alee:

शूद्रादधिगवेनार्थैन प्रोयादिनाऽन्याघेयं न कतैव्यमिवि व्याचचते 1 न तु प्रवृत्त

` कर्मणो नित्यकमानठानं प्रतिषिभ्यते । तथा चोक्तं न शूदराद्धिकतिस्वाऽल्ठाने करणीयम्‌ ` श्रयाचितल्लामे तु नास्ति दाषः seer | तथा चासस्तिब्हादाबृन्तिका = a श्रतिषिद्धा । नियानि कमीण्यभ्यनुज्ञातानि । aa: शूदरषनेन प्राथितलन्धेन वाऽनिशेष- (ऋ

क a मेधातिथिभाष्यसमलङ्कूता | | [ एकादशः

मिधानलामथ्यांदन्याधेयस्यैकस्य प्रतिषेधोऽयं विज्ञायते । यदि सर्वकर्मरथोऽयं प्रतिषेध स्याइनेनेव सिद्धलान्न भिक्तणं प्रतिषिध्येत "न यज्ञार्थं धनं शूद्रात्‌" इति ॥ ४१॥

तेषां सततमज्ञानां इषखान्नयुपसेविनम्‌ ॥ = पदा पस्तकमाक्रस्य दाता दुगंसि संतरेत्‌ ॥ ४२॥ ह श्रभ्रीनां gaara लिङ्गात्‌ पूवंविष्यतिक्रमे दाषाभिधाने निखिकल्प्रकर- ` मेतत्‌ ॥ ४२ ।

agaratid कम निदित च समाचरन्‌ ॥ पृसज्जननिद्दरियार्थेषु प्रायरिचत्तीयते नरः ॥ ४३ ॥

इदानीं प्रछतान्येव प्रायश्चित्तानि कथ्यन्ते |

प्रथमं तावत्तेष्वधिकारं चिषूपयत्ि | कोत्राधिकारः ; ` विहितं नियतया संष्योपासनान्निहोध्ादि 'यावल्नीवमभिहोक्नं gear इलया दिभि

` पदैहौपितनियमावात्‌ ¦ यदप्यनियतनिमित्तेऽश्विस्पशैनादै स्नानादि तद्रहितम्‌ । शुवन्‌ प्रमादालस्यादिना ae

ast निन्दितं प्रतिषिद्धं सुरापानादि। तदपि शा्लमतिक्रम्य सेवमानः ` अयश्चित्तीयते। a REE भवति। नैमित्तिकायमधिकारो विदिताकरयारःपिषिद्धसेवनाच्च ` प्रायशिचत्तम्‌ । अ

“ag च प्रामकामस्य atradt विहिता। तता अामार्थिनः कथविदक्षस्णे

धिदितातिक्रम कामयते तदा तस्य तद्विदितं भवति। न चैसपवसते विहिवमतिक्रामेत्‌ | ब्त A परायरिचत्तो प्रप्त? | ee

मः स्यात्‌ । यदि नाम भरामार्थी प्रत्यवेयान्ततस्तत्कामेऽस्य | यदा त श es

| इच्यते। रामस्य स्वामी स्वामिति फलक्लिप्सया तस्य aa प्रवृत्तिर्न विधिलकच्णा। ` शास्त्र तु यागग्रामयोः साध्यसाधनसंबन्धावेदक्षमेव | वस्तुतो यद्यपि तत्रापि कर्तव्यता- ` प्रघानप्रसाधने वाक्याथैः, तथापि फलसिद्धय्थेमेव कतैव्यतां विधिरवगमयति । अतश्च ` : . यागमङ्कवेतः फलं न निष्पयते, न पुनः प्रयवायः । यत्र प्रयवायस्तत्र च प्रायश्चित्तम्‌। नलु च नित्यानामकषरणे परत्यव्रायो भवतीति त इ्यमवगपिः | न शेवमभिहोत्रादो

शरूयते शयो न कुर्यात्स seater ” ॥ Ae शरूयते वाक्यशषेषु “Sera; परमा भवतिः इति | RAAT: प्रयवायप्रदधै- `

: संन्ति। श्वर्यं च तेषामालंबने ` वाच्यं नान्यथा विधिनेकवास्यतां भजन्ति ce :

saa: ] मलुस्शवि ee aap यत्रापि a श्रूयन्ते तत्रापि विष्यनुद्रहाथां श्रथेवादाः प्रकरप्यन्ते | किं चाथेवादैविधेरेव प््कत्वम्‌ ` अ्रन्यथा नोपपद्यते याबदप्रवृत्तौ प्रव्यवायपरिहारो न कलितः | ` एर्वविध एवार्थे geezer? बिधिः vada) seat तु पुरषप्रव्वेनारूढोऽसा । न चपुरषा agent sat शस्यन्ते । अतः प्रवतैकत्वविहतविधिमांभूदिति श्रुतिसिद्धयथां ` करपनैषा | यद्यपि स्वगांदिकस्पनायामपि तथाथेलामस्तथापि यावल्ोवादिपदविराधा- ` |

सप्रत्यवायपरिदहारयाथेताऽपि स्यात्‌ | Sa ` “भयाद्धि यादृशो gat cafeteria’ | न दाशी भवेदत्र विधिकेएटिशतैरपि॥ तस्मादक्कवन्विहितस्‌ इति नित्यं क्ति द्रष्व्यम्‌। ( ag चाशुचिस्पशेनादौ न fra कििचित्पदमस्ति, यावलज्ीवमित्यादिवत्‌ 1 किमन्नान्येन पदेन निमित्तविशेषे यत्‌ ad तस्य च तल्िमित्तेन कतैञ्यता प्रतीयते |

नाधिकारान्वरं seater जायते । यदा निमित्तसंविधान तदा कवैन्यभिव्युपगमैनिय-

तासिद्धिः। अ्भिष्ोत्रादावपि न नित्वशब्दाऽस्ति निमित्तमित्यत्वात्‌ |

सङ्जन्नविदितववषु विषयेषु संरछृवान्नमोजनवन्दनायुकेपनादि तातप्यैव ्रासेवा ` ieee ae

प्रसङ्गो विषयाभिल्लाषपरतेति यावत्‌ | ५ ag चेतदपि प्रतिषिद्धम्‌ इन्द्रियां सर्वेषु न प्रसज्येत कामतः इति? । ` (६ सातकव्रताधिकारान्नायं प्रतिषेध इति सन्यते | त्रतशब्दाधिकारे हि तत्र प्रतिषेधकः | `

4 = संकल्पविरशेषा दि मानसस्तत्रोपदिश्यते दं मया न कर्तैव्यभिविः agar करशिचिदस्पग्रतिषेधे न तुस्यतां मन्येत, ‘vara नं निषिध्यक्तः इति

मन्यमानः, a: समानीच्छियते त अथवा सामान्ये तद्धतस्यापि विशेषस्य परथगुपदेशो दष्टः, प्राधान्यल्यापनाथेम्‌ |

यथा ‘staat भायाताःः, वसिष्ठो ऽप्यायातः इति conte यायस्स्चिन्तीयतै। प्रायशिचत्तशब्दो रूदिरूपेण विशिरे Sfafes वरवे `

तक््तीच्छति वेति विनिमयः (१) masa “व्यत्ययो ब ay? इति ( व्या० सू — ३।१।८५ ) aS | (1 1... त

नर इति वचनं चापु्वैण्याधिकाराथेम्‌ |) ४३ |

sare कृते पापे gaara विदुबुधाः ॥ कामकारकतेऽप्याहुरेके श्र तिनिदशंनात्‌ ॥ ४४ कामकारकृतेऽप्यतिक्रमे प्रायश्चित्तमोरवाथेमिदयुच्यते |

अकामतः कुत इति प्रमादङ्ृते पपे शाखन्यतिक्रमे प्रायर्चत्तमाहूः । क्स्य पुनहताः | विधिः। श्रतिशाखरमतिक्रम्याकायं प्रवतैते स प्रायशिचत्तमाचरिष्यतः

oe ३८२ ५ | 7 मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ एकादशः &

इति । कोऽत्र विशिषटहेतुः यस्मास्काम्ते देषे प्रायश्वित्तशा्ानथैक्यभिति मन्यन्ते! `

एवे पूवेपच्तभङ्ग्योपन्यस्यति। कामकारः व्यतिक्रमे प्रायरिचन्तं कन्तेव्यमिति ore यतीन्‌ शालाघ्केभ्यः प्रायच्छत्‌ | न च शम्ये दानै यतीनामक्ामदः संभवति waged प्रायतत प्रजापरिरिन्द्राय प्रायच्छदिति स्पष्टाः | ४४ ॥

अकामतः कतं पापं वेदाभ्यासेन शुद्धयति | कामतस्तु कतं मेदहासायरिचत्त पृथनिधेः ॥ ४५

शब्दात्कामताऽकामवश्च कृते

वैदिकलिङ्गनिदगीनयुपहभ्यनराहमणसुदाहरैव्यम्‌ इन्द्रो `

fe पुनरेतानि प्रायश्चित्तानि निमित्तात्रपयेवसायीनि सन्ध्योपासनादिवत्‌, उत॒ `

: क्ायैपयैन्तानि शारीररौचवदुपन्नदेषनिधाीतार्थानि |

तत्र केचिदाहुः | न हि कमं daa) कायेविरामितवमेव धर्माघमयोः । नहि |

: कर्माशि स्रफलमदसवः प्रलीयन्ते तदुक्तं "न हि कमं सीयतः इति! तस्माद्योऽति- ` ` क्रमकारी स तता नरकफलं युक्तं एव । प्रायश्चित्तानि यदि a करोति वतस्वदतिक्रमा- सत्यवायान्तरोत्पत्तिः। ` ४

तदेतदुक्तम्‌ । न हि क्म चरितन्यमता नित्यं प्रायश्चित्तम्‌ । ‘fageaa इति ` 2

खशब्देनैव gauder विदिवा। तथा च तैः छतैरपोहेत पाप॑ खयं कृतत्वात्‌ । `

यदप्युच्यते “्रतिषेधविधिनां प्रतिषिभ्यमानन्धियाकठुः प्रयवायभागित्वमवगमितं, ` न तस्य प्रायित्तेभिश्यातवं शक्यते ag” तदप्ययुक्तम्‌] यतस्तेन दुःखहेतुता वस्वा- `

वेगमिता | प्रायश्ित्तेष्वपि तपादानादि दुःखमस्स्येब | अ्रस्पेन तादात्मिकेन दुःखेना- ` ॥

oe गामिनः सभाव्यमानस्य महसा दुःखस्य लिवृत्तिर्यक्तेव | यथा व्याधेसिक्तकटुकोषधदा- ध नहव्वाहारादिना | यथा व्यतिक्रमं Ger कश्चिर्यमागल राजनि वेदन करेति इत्येवं ` कर्मास्मिः इति सोरदंदण्डमाग्मवति | यस्तु राजपुरुषैहंडादानीयेव स wat दण्ड्यते । ` : Baguearieaafafa: | ava: स्वयं कायैविरोधित्वमस्य विहितत्वात्‌ । निष्कतिः ग्रायश्चित्तमिति समाख्यानमपि सत्तदेव कृतदोषस्य निर्यातनमपि। अकारणं नियति

निष्टृतिरिति उच्यते । एवं प्रायश्चित्तमपि नास्याधिक्षारपविप्रसवायैम्‌ । प॑चानामेव परातकानामधिकारोपगमनिहितत्वादुद्विजातिकरमभ्ये हानिः पतनमिति क Ves

नचात्र षेदाभ्यासोऽकामतः, कामतस्वप इति, बिषयविभागो dese: | उभवार्थो- `

भयत्नोपदैनार्थत्वात्‌ । निमित्तोपहेशकरणे पठितत्वात्‌ । ‘eer द्वादशे यादि ` प्रायञ्चित्तानायुपक्रम्यमाणत्वात्‌ | तस्मादकामतेा लघुप्रायस्विन्तं कामता गरीय इति

दभ्याय; ] | me) ` Ree Mag चाकामते नैव तस्य aided, बुद्धिपूर्व qdeatigead | यथा च लौकिको | द्दवन काययैते। किमयं करावीतिः। किं च जिप्सया यत्र प्रवृत्तिस्तन्न प्रतिषेधः । यो

हि मधाय स्परहयति स पिपासु" न कदथैयति भमा पासीः सुराम्‌? इति। यस्तु जलार्थी ` es

Hagen get पीत्वांस्तस्याजानतो नापराधो न दि तस्य सुरालिप्सया safe । = प्रथोच्यते 'विधिलन्तणाप्रवुत्तिनं निषिध्यते, सत्यस्‌ । भवत्वनथलक्षणानां तु मध्ये तद्य दकेन च सर्वस्या अथै्न्तणायाः प्रतिषेधः" | | कंचिदाहुः | प्रव्यवायपयेन्त विधि्विंषमक्तणवन्निषेधशाखाथेः । तेषामचेा्यमेतत्‌ | ` विषमविशेषेथेपात्तं ज्ञानतेाऽज्ञानतश्च मरणाय कस्पत एव । एवं जह्महत्यादयोऽपीवि । येषामपि कर्तैव्यमिति षचमात्‌? क्रियते. (न कर्तव्यमिति" न क्रियते पेषामपि तैौकिक- क्रियया प्रवतेमानस्य निषेधः प्रवतैमानश्चोच्यते sea: कर्त्ता | कतृ स्मबुद्धिपूर्वकम- `

प्यस्ति । कूले पततीति । न चायं गौणः -कतृ ताभावः। स्वतंत्रः कर्तेति हि = स्मर्यते! नेच्छया प्रवरे य: स ath | किं चास्मादेव बच नास्प्रमादशरते Sat sft ` प्रायश्चित्तमिति, किमपरेण विकट्पतेन ॥ ४६ ।

परायरिचत्तीयतां oa दैवादपूवङृतेन वा

न tam वजेत्सद्विः प्रायरिचत्तेऽद्ते द्विजः ॥ ४६ ॥ दै वाल्स्वीकतासमादादिव्य्थैः। ` Mere aia अन्ये तु देवशब्दस्थाने मोहादिति afta । मेहादेवाकार्य fad) को छयमूखैः शाखं न्यत्तिक्रमिष्यति १ os पवंक्तेन जन्मान्तरछृतेन चोपमुक्तफलेन कर्मणा विरोषेण कोनख्यादिलिङ्ग- नुभितेन । एतदुक्तं भवति ¦ इह sage व्यतिक्रमे बुद्धिपर्वमवुद्धिपूवै वातथा `

nee. जन्मान्तरछृतेऽपि लिङ्गानुमेये adsaq

कि पुनः कुनद्यादीर्ना प्रायध्ित्तम्‌ |

Sofie चनन्द्रायणमिति सर्वप्रायरिचत्तानि। वसिष्ठेन तु "वस्य यच्चिङ्खं

तेन तशव प्रायरिवत्तं कोन चदंशेन कर्तैन्यमिति, पठितम्‌ |

PO cae aaa ते सर्वेऽछ्तप्रायरिचत्ताः संसर्ग सद्धिविजेयेयुः । शअध्ययनादिक्रिययैक- eee , 1 | ` स्थानादिरूपत्या | oe - ae | संसर्गो यद्प्युभयाश्रयत्वादन्यतर प्रतिषेधेनाभयोरपि सिद्धः प्रविषेधसलथापि aie ` |

। संसग न क्ष्यः इति पुनः प्रतिषिध्यते उत्तरत्र, aa ae) एकस्य हि प्रतिषेष सख |!

। प्रायरिवत्ती स्यान्न द्वितीयः, सत्यपि संसग । अत उभयोः प्रायश्चित्तायैसुमयत्र प्रतिषेध; | ५. as सतामसर्ता चातः श्यावदन्तिप्रशेतिभिरछ्ृतप्रायशिचत्तेः सह संसर्गो न sa: ॥ ४६ ॥

Nr gape मेषातिधिभाष्यसमलङ्कूता। = [ पकाद्शः इह दुरवरितेः केचित्केचितपूर्वृतस्तया ॥ परागुवन्ति दुरासने नय रूपविपयेयम्‌ ॥ ४७ ॥ `

एतदेवाह । दह दश्चरिलैः कैचिदस्मिन्‌ जन्मनि प्रतिषिद्धाचरयैः। तथा : gana: कममित्तयेक्तं प्राक्‌। स इदानीं शूपविपर्थयप्रप॑चे दुष्छृतशेषनिहरूपत्ा- | ऽनुक्रभ्यते |] ४७ UI | |

BAM: कोन्यः सुरापः इ्यावद्‌ततामू ॥ ` ब्रह्महा क्षयरोगित्वं दैरवम्यै गुरूतदपगः ॥ ४८ | | पुनः पातिनाससिक्य चकः पूतिवक्त्रताम्‌ धान्यचैरोऽङ्गदीनतमातिरेक्यः तु मिक; ॥ ee | ' अन्नहतामयाविखं पेक्य वागपहारकः॥ ` कत्ापहारकः a पङ्ुतामरवहारकः ॥ ५० ॥ | एवं कमेविरेषेण जायन्ते aaa 1 जदमूकान्धषधिरा विकृताकृतयस्तथा ॥ ५१ ॥ we gy नाम रोगो राजयक्मेपि वैयानौ प्रसिद्धस्तेन तद्वान्भवति ब्ह्महत्याविशेषेण | श्लीगामी दुश्चर्भा। क्वथितगन्धवाहिन्या नासिकया युक्तः Fag: पं चक्षि दुगन्बवाहास्यः। == ` ननुच geen: fagay cp : | क्षत्यम्‌। एकः कटपयित्वा प्रहोषान्‌ प्रकाशयति | भन्यस्तु सत्यानेवाधिदिता pu ` निति Re ॥ शआ्रातिरेक्यमधिकांगता। Fawr यो द्रन्याण्यद्रव्यैलदामासैः दमयति यथा gd इसुमेनान्यैरन्यानि | : ee ` ` अआ्सयावी यस्य yeaa’ न सम्यक्‌ जीर्यते । raza waxed यत्राप्रतिपत्तिभानपस्मासी शिष्टं प्रसिद्धम्‌ । seer ee oe विक्रुताङ्कतयः। श्राकृषिः' संस्थानं 'विहृताःऽमनारमा निन्दिहैषां क्मवि- र शेषेशेति। एषां कमणा छम्भोपाकयमयातनास्यानेषु फलं तदलुमूतवव ईषच्छेप तस्मिन्‌ Feet च सुृतेऽदत्तफले फालदनोन्भुखे खे दुष्छतस्यासद्धवेऽतः कर्मावशेषोप- = `

र" अध्यायः ] ee मनुस्मृतिः | na | ee

चरितव्यमता नित्यं पायधित्त' free? 9; निन्येहि लक्षणयुक्ता जायन्तेऽनिष्कृतैनसः 11 ५२

निन्द्य fe wad: कनखश्यावदन्तादिभिरनिधकरतैन खः ॥ ५२ ॥

TATA BUA स्तेयं गुवङ्नागमः | ` महान्ति पातकान्याहुः संस्गधापि तैः सह ॥ ५३ ॥

ुर्वङ्नागसः स्तेयं after: सवनयन सहापातकानि । सुरापानं `

ब्राह्मणस्यैव |

स्तेय त्राह्मणपुवं दरणं-स्शत्यन्तंरात्‌ श्राहयणसुवर्णापहरणे महापातक्षम्‌, इति | पातकशब्दः पातयतीति व्युत्पत्या सवेव्यतिक्रमेषु वर्तते, महापातकेषूपपातकेषु च । महच्छन्दो गुत्वप्रदशैनाथैः | ; तैश्च संयोगमेकैकेनापि । स च aaah “सवत्सरेण पततिः इत्यादिना । ५३ ॥ `

aad च agent रानगामि च पेशुनम्‌ गुरोालीकनिवन्धः समानि बरह्महत्यया ॥ ५४ ॥ ` समुल्कषं इति निमित्तशरप्तमी, (वर्मणि द्वीपिने dy इतिवत्‌ । समुत्कर्ष

प्राप्स्यामीति यदनुतमभिधीयते तद्ब्रह्महत्यया समम्‌ । यत्र पूजातिशये धनाविशयो ` ब्राह्मणत्वेन श्रोत्रियत्वेन मदाङ्कलीनतय। वा प्राप्यते तत्रातद्रपमात्मानमवेदयति। यावा.

परात्रातिशयेन पुण्यस्कन्धोत्कपं प्राप्तुमिच्छति vars पात्रमि्युच्यते | एवंविधे age `

इतम्‌ । न पुनः सरस्पवस्तुनि ्रपेत्तायां, सत्यपि समुत्कर्षन्यपदेशे ््िनिमलीकवदिति परच्द्रप्रसाशनम्‌ | | गुरोशचालीकनिबेन्धौऽसत्यामिधानेन वचित्तसंद्ोमः, (कन्था ते गर्भियीः |

` इत्येवमादिना नियोजने Pe: | राजङ्लाततेन सह विवादे नि्बन्धोऽनरवाभिशंसन वा)! `

तथाच गौतमो गुरावनताभिशंसनम्‌, ( २१-१० ) इति पातकानि ॥ ५४॥

बह्मोञ्छता वेदनिन्दा कौटसा्य' सुहदधः ॥ ` गहितानाघयेोनेन्िः सुरापानसमानि षट ॥ ५५ ॥

i : ; । ्रधोतस्वषेदस्यानाभ्यासेन विस्मरणं उह्मीज्भ्ता निलस्वाभ्यायविधे arin at |

ध REIS ससुत्कर्षादन्यत्नापि

eget भित्रमारणम्‌ |

निक्षेपस्यापहरणं नराश्वरजतस्य च ॥ भूमिवज्रमणीनां च wedged स्थृतमू ॥ ५६ निक्ष पर्यासारदरन्यस्यापि | a. नराश्वशब्द जातिशब्दे, नारीहरणेऽप्येतदेव । यो दहि Chat दलवाऽसति नरदषेऽन्यस्मै पुनर्ददाति, तस्याप्येतदेव । तदुक्तं श्राप्नाति पुरुऽतम्‌ः इति ॥५६ रेतःसेकः स्वयोनीषु इमोसेष्वन्तयनासु च ॥ ` सख्युः पुरस्य च ST गुरुतव्यस्षमं विदुः ॥ ५७ स्वथेानये भगिन्य एकेादरसंमूता अन्त्यजा TST: | सख्युः । सखा मित्रं तक्ष्य fas: | Stree न जायायामेव प्रतिषेधाथेम्‌ | एष a ae

युचस्यान्यापि या अवरुद्धा मैथुनध्येय । ` ध qa gaa) सत्यपि क्ीमहशेनाटानूढयेाधिंषमसमीकरणस्यान्याय्यत्वारपमस्व-

इद्वषयोश्चेह सुरापानसमीक्

` वचनम्‌ । एतन्न प्रायश्ित्तनिरदशार्थ, किं तर्हि, गुतखस्यापनपरस्‌ । अतश्च तरं ` प्रायश्चित्तं भवति। तथा are नसि गुरुणि गुरूणि लथुनि लघूनि" । यदि da तनिर्देशाथेमभविष्यस््रायध्चित्तनिरदेशप्रकश्ण एव MERC COT! कौटसाच्छसु- तयान हयाप्रायश्धित्तातिदेशयुपरिष्टन्न कुर्यात्‌ । शरा- `

आालीकनिरवन्ध' इत्येतस्य चेह तरहमहयापतमीतस्य पुनरुपरिष्टात्‌ बरमहस्यप्राय- ` ` श्ित्तामिधानात्‌ । तथा कृमार्यामिति रेतःसेकस्य गुरुतस्पसमी तस्येद पुनस्तत्र गुरुतल्प ` प्रायश्ित्तविधानाद्म्यते नेदं प्रायधित्ता्थं समीकरणमभिवि ee: भन्ये gard) भेदेन समीकरणं गुरुत्वभावेऽपि विवक्षिते नान्याय्यम्‌ । श्रवः `

भ्राय्ि्ता्थमेव सुरापानस्य समीकृते ॒कैटसादयसुद्धधयेोहाहत्याप्रायधित्त- `

| निदेशो विकल्पार्थं सुरापानप्रायश्िततेन । अस्य चातिदेश एव श्रयते । समीकर्णे `

विकल्पो ना्ति। यथा ‘geat गर्भमनिज्ञाम्‌, इ | कइदानीडधपपातकान्याह eee

यांत्मविक्रयाः || | गः स्वाध्यायाग्नयोः सुतस्य च ॥ ५८ ॥

मोवपेभ्याल्यसंयांञ्य' पारदा ‘

[ एकादशः

नदोषः ॥५८॥

Seats: |

अरन्ये तु वारदायमविश्छयमिति पठन्ति! ` mga fergie: eq एवेपधातेऽवसादाश्रयशम्‌ | YRISEATIAT यथावदनलुषृत्तिः। अध्यापनखभ्ेऽध्यापयितयुपाध्यापकषान्तसाश्रयः। एवं ४ eae S wee श्रपतितार्नां चैतेषां त्यागो ara) पतितानां Rae एव यमधौयीततः इत्यस्य विधेरननुष्ानम्‌ | “Retake माससावत्सरिके वा cart व्यतिक्रमोऽयभ्‌?? | स्रविशेषादेकादिके प्राप्रोचि च अ | तद्युक्तम्‌ । पतस्य॒विधेनित्यत्वात्‌। नित्यानां च व्यतिक्रमे प्रायच्ित्तांतरं वच्यति । वस्माद्विस्मरणपर्थन्वसयागो ऽभिप्रेत: | त

ड

AT Ray इति संवध्यते | स्वाध्यायस्य स्यागश्च ‘sets: स्वाध्या

स ब्रहमोर्छतापदेन सुरापानेन समीक्ृतः ¦ तत्र Reema) श्रस्यच `

क्लधुलात्तस्य गुत्वादुव्यवस्थायां विकस्पो योज्यः! तत्र य वैदिक एवान्यस्मिन्‌ ` ` कमणि युक्ततया स्वाध्यायः जहाति तस्योपपादक्षलम्‌ , यस्तु भगसेवयाऽयैपरतया कलदहशीलतया जहाति तस्य सुरापानसमत्वस्‌।

अग्नेस्ेकत्वविशिष्टस्येहेपादानादगृद्यस्येति द्रव्यम्‌ wifi? बहुवच ५ woe नानच्छौतानां sea Pe

“ag च तन्नापि चन्द्राथणगुक्तमिहाप्युपपातकव्वात्तदेवात्र वाच्यम्‌? नेष दोषः ¦ हपपातकेष्वप्यन्यान्यपि प्रायश्चित्तानि सन्ति! शक्स्यपेच्चया गुरु- लघुभावे न्यूनाधिकभावः । श्रते नियमार्थं वत्र चान्द्रायणम्रहणम्‌

सुतस्य त्यागेाऽभरणं गृहाननिष्काशनमरिशोः प्राप्तस्य च॒ quae पाषकिन्स्तु

परिषित्तिताऽनुनेऽनूहे पदे च च ॥ wala च कन्यायास्तयेारेव च नन्‌ ॥

& LA शनुजः कनीयान्‌ भराता ।

तथार्याजनं विवाहे दशेपूशैमासादो बाऽऽरव्िजयम्‌ ॥ ५.९ : कन्याया दूषणं चैव वाधुःष्यं बतद्पनम्‌ | तडागारमद्‌राखपपत्यस्य च विक्रयः ॥ Fo |

माततत eatin ta नग

श्राराम उयानोपवनादि । स्यन्ते सरव

सकामा दकु

तोक myer 2H

serene tlc wpe i ny

मेधातिथिभाष्यसमलङकता | [ एकादशः

दन्य ख नेयं कन्या पुरुषेणोपयुक्तसयध्यवसायेन प्रतिपादनम्‌ | श्ङ्खुष्ठादिना वा प्रजननं THAT मैथुनधम॑वजम्‌ ¦ aq हि गुरुतस्पसाम्यमुक्तम्‌ | ary पित्वं अनापदि धनप्रयोगैन चत्ति्रहणम्‌ । वसिष्ठे तु चदधस्तु प्रयोक्ता धान्यानां बाधुंषिलं तटुच्यतेः। सा च शाख्परिभाषा । न लैकिके वा पदाय । व्रतच्युतिः शिष्टप्रतिषिद्धेऽसष्यगरहे न मे्तव्ययुपवस्तव्यमेवंरूपः संकस्पो ‘gary तता यः Pangea सा तस्य तरतच्युति “ननु च ब्रतमिति इच्छात नियम उच्यते | यदि चेच्छाशृतः संकस्पस्ततेो fred कः शाखातिक्रमे। विदितमङ्घ्वन्‌ प्रायशिचत्तीयतः इत्युक्तम्‌ ! न चेतद्धिदितम्‌ 1 इच्यते। सत्यमिच्छालच्त aI: | समाधिस्तु शास्ीया | यथा सोयादीनां काम्यानां कर्मणां ल्िष्सातः प्रवृत्तिः, समाधिस्तु शाख्लीया । श्रतीतायां फलेच्छायामवाप्ते बां फले यथेक्तं तदथे एवावशिष्ट' वर्जयेयुः (> x) प्राक्रसिकोऽयं कापुरुष इति घदन्तः | लातक- aaa त्वयन्तललघीयः प्रायरिचत्तं प्रवच्यते। तेनेदं विकरिपितुमहंति |

भूमिरविक्रया || ६० ॥

व्रात्यता बान्धवत्यागो भृदयाध्यापनमेव च ॥ भताचाध्ययनाद्रानमपण्यानां च विक्रयः ॥ ६१ छ बान्धवा ज्ञातयः सेादरादिभ्योाऽन्येपि मतुललमादष्वखेयादयः | सति विभवे तेऽप्यजीवन्ता wee: । तदुक्तं सजने दुःखजी विनिः इति | aad सुतस्येत्या्नथेकम्‌” ८ 1 a | जाल्लपादप्रतिषेधे हंसप्रतिषेधवत्‌ । तेन मान्नादित्याग उपपा-

rar : ८ ^ क

भृतकस्य सते ऽध्यापकत्वात्‌ यश्च waned ख पर्यानि दशमे उक्तानि ॥ ६१

eel a

स्त्रीणामाजीवः | far उपजीग्यते। stata शरीरकटंबधारणं Bead) भार्यांपण्यभवे ATSTTTT वा | ea a

अभिचारो वेदिकेन शपादिना मन्तरप्रयगेण श्येनादियागेन वा gaa]

HART वशीकरणं मन्त्रादिक्रिययैव ॥ ६२॥। ।

SI Cy NCUA मखामद्पातनम्र्‌ |] | | आत्माय च क्रियारम्भो निन्दितान्नादनं तथा ॥ ६३ ॥ eT ठु न दाषः अभ्भिश्युद्धलाच्छुष्कसर्व्भवे ५ THAT: पाकारभः। भातुरत्वादेवात्माथं न भवेदितिः प्रतिषेधात्‌ । क्रिया- रभ ए व्याष्यायते। क्रियारंभे हि प्रायरिचित्तोपदशादैव प्रतिषेधः करप्येत। न दप्रतिषिद्धप्रायचित्तं युक्तं निन्दितं च समाचरन्‌? इति वचनात्‌ । अद्य पुतर्थस्र- ` भाषितं तथासिद्ध प्रतिषेधे cafe विधीयते) न कस्पनागौरवं भवति तेव । ` निन्दितान्नादनसम्‌। | “ag गहितान्ना्ययारिति ऊत एतत्‌ | | ब विकरपाथेम्‌ | अभ्यासे तत्परायच्ित्तमिदं तु सकृदेव | HATA वा ॥ ६३ ॥ | अनाहिताधिता स्तेयमृणानामनपक्रिया ।॥ = असच्छाच्राधिगमनं केशीलव्यस्य च क्रिया ॥ ६9

छृतविवाहस्य विदुषो द्रव्यसंपत्तौ जातपुत्रस्य वाऽनाहिताग्निता | साऽधिकारावि- ` Sheen 2

शेषान्नित्यश्रतये! नियाधानस्य प्रयोजिका इति स्ृतिकारा मन्यते | aa “कथं पुनः श्रतिप्रयुक्तमाधानं विदितम्‌ । कस्यचिसपरकरे कथ्यते येनागमोऽप्यु- `

चयेत । स्वतश्च प्रतीयमानाधिकारत्वादग्निनिष्प्यथैतयां कते ऽधिकारान्तरग्रयुक्तिः? | श्रग्नयस््ावद्विनियुक्ता "यदाहवनीये ga इत्यादिना। न चाधानेन विना `

तेषां निष्पत्निरियताऽगिनिषु प्रयुक्तेषु तदपि प्रयुक्तमिस्युच्यते |

“यदेवमग्निनिष्पत्व्थं तदादिताग्निष्वधिकयिऽसत्खग्निषु नाधिक्रियवे। aera `

`: निय याबल्ञषादिविधिवदतः कथमनादहिताग्नितादाषः” | ‘sade विदितं कर्मेति

| विदिताकरणे भायशितत विहितम्‌ श््रीनादधीतेविः। “ast विदहिवम्‌। aaa नाधिकारान्तरसेपत्तये । किं तदहि , अभिनिष्यत्तये। awd ज्ञावप्रयोजना यस्य तैः oe. Sats स तेनापायेना्जयति, अन्यस्तु मेति। का तन्न विदिताकर्णाशङ्कायेन प्राय

a चित्ती स्थात्‌ । यो हि सुवणं नाजयवि कथमसौ दुष्येत? |

उच्यते | शस्मादेव वचनात्सत्यधिकारे ऽयो ऽवश्यमर्जनीया इति गम्यते | स्तेयुक्तेमये द्रव्येभ्योऽन्यख |

fe inherent oes et AIA a

३६० ` मेधातिथिमाभ्यसमलङकता | न [ एकादशः शानां “agar यैः? इत्यतच्छुवेर ननुष्ठानम्‌ क as MITATSATIU चा्वांकनियन्थाः, यत्र न प्रमाणं न send फलसंबद्धमापयत्ते |) ATMA MUA नर्तैनत्वं गायनम्‌ ॥ ६४

धान्यङप्यपश्स्तेयमचपञ्ञौ निषेवणम्‌ ॥ Maer नास्तिक्य' चोपपातकम्‌ ॥ ६५ ॥ शणसक्षदशानि धान्यानि । ` Pes re, es कुप्य लोदतात्रादिमयं इण्डकटाहादि ! = Cag चाविशेषेश gaan aga” | परिहृतमेतत्‌ हंस प्रतिषेधवदितिः । श्रथवा

AY यदन्यस्मादुद्धते Wa संभवेना्ो- ध्यतेनदहि जातु स्तेयमिति Grass यथा धै्यादिना श्रपकरणम्‌ | 0 ब्राह्मस्य चत्रियादिसूचौ निषेव णां सह शयनं संप्रयोगं वा |

स कथं नास्ति परलोको नासत दत्तमित्या्भिनिवेशः ।। ६५ ॥

MATT get पुसि alter rat स्पृतम्‌ aS दण्डहसादिना परीरपोडाजननं खजषकृत्वस्‌ 1 === “RR gate) न हि यत्तथप्रहिषेधवत्‌ घ्राणप्रतिषेधः कचिदस्ति। नतु शक्यं विज्ञातुं यदभयं ॒तदघ्ेयमिति | धरतादर्यागाथैसुपात्स्याभदयसन्नचाप्रयत्वस्‌?? |

` उच्यते। पूतिदुगेन्धतया घ्राणं विकरति लशुनपल्लाण्डुपुरषपुरीषादि तदगृहयते | मद्साहवयांच यदभच्य" तदेव विज्ञायते । न पृतिदार्बादि। `

Stara क टिल्लताऽप्रसन्नष्टदयत्वम्‌ प्रन्यदुच्यतेऽन्यच्छियते हृदये चान्यत्‌ । ६६ खराद्वाषमृगेभानापमजाषिकवधस्तथा ॥ `

eae ee ee क

निन्दिता asfenar: शरद्धा ये पापकर्मायस्तम्ये धनादानं प्रतिमे पुनः पुनः, प्रत्यादिष्टप्रतिथरहश्य प्रतिषिद्धतात्‌ i ६८। |

कृमिकोटवयेाहत्या मयानुगतमेजनम्‌ । PUFA च मलावद्र | ६९ ध “RAT मूमिशरणाः ज्ुद्रजन्तवः। करीटास्तथाविधा एष किञ्विदुपचितमू तयो. sia: age मदिकाशलभादयः। वर्थांसि fea: शुकसारिकादयः । सव्यानुगर्तं मयेन dee तद्गन्धाचितं च । aa’ चेतसो,रिथिरसवं स्वस्पेऽप्यु- पघातेऽपध्वंसः |] ६६ ¢ >

यथोक्तानि पृथक्पृथक्‌ ॥ म्यङनिवाधते 1) ७० |

एतान्येनांसि द व्‌ फणि यर्येवतेरपेह्यन्ते तानि

भरायरिचत्तनिमित्तान्युक्तानि संज्ञाभेदश्च प्रायरिचत्तभेदाथेः । wear न

संक्तेपवचनस्‌ [| ७०

ब्रह्महा SAAT: इरी कत्वा वने Taq es भे्ाश्यालविदयुद्धयथं कृता Tae ॥ ७१॥ वृशपणादिृता निकेता वषातपशीत्ाणादिहेतुग्र हं nerf कथ्यते} समा वर्षाणि a भेक्चा शीति स्त्यन्तरे तप्तागारमनभिसंदितं च मैदयसुक्तम्‌

८ । | We ray तस्यान्यस्य वा दजे कछ्ठादिमयी शिरःप्रतिकृतियुद्तां धार- येदिति मन्यते

नेवं शब्दाथेविदः | तच्छवशिर इत्युच्यते । ` अन्योऽप्यत्र विधिभविष्यति "कृतवापनो निवसेत्‌ इत्यादि । ५१ ॥

लक्ष्य TESTA वा स्यादिदुषापिच्छयात्मनः ॥ प्रास्येदात्मानमय्नो वा समिद्धे धिरवाकर्चिराः ॥ ७२ ॥

(1 TGA यत्र यु Fy we विध्यन्ति तत्र agda भवितव्यम्‌ | श्रथवा ea. a न्यत्र युध्यमानाना शप्रहाराः प्रतीप्लितव्याः । श्ात्मन इच्डयेवि। प्रमादा- . a त्तदन्तरंगतस्य सत्यपि aad न cfs: | ४

a विदुषामिस्येव जानते प्रायरिचत्तोपदेशो ऽयमिति । श्रथवा धनुवेदज्ञानाम्‌ |

अग्न वाऽऽत्मानं fekafag Freee ga: पतेत्‌ ॥ ७२ 1

TICE. ERROR समान msn erm

५ Sin 7 gee 0) Se SU

Req सेधातिथिभाव्यसमलङ्कुता | [ एकादशः यनेत वाऽश्वमेधेन स्वजिता गेसवेनवा॥ अभिजिद्धिश्वजिद्रचां वा व्र्ताभिष्टताऽपि art ७२ ॥

जनपदेश्वरस्याश्वमेधेऽधिकारः | तत्र दिरण्यादिप्राच्यादिदिग्भ्यः ated द्रब्य द्िणा feat ie

ये चानाहिताप्नयस्ते न यागेष्वधिक्रियन्ते। न पुनस्तदथेमेवाधाने कर्तव्यम्‌ | कर्माणि हि प्रायरिचत्तार्थानि सागानि । न चांगमाधानम्‌ |) ७३

| जपन्वान्यतमं वेदं योजनानां शतं aT ब्रह्मह्यापनादाय मितयुडनियतेन्दरियः | ७४ 1 मितभुग्यावता न दृप्यति ।

नियतेन्द्रिय aaa विषयेष्वगृध्नुः ।। ७४ 1

स्स्व वेदविदुषे बराह्मणायेपपादयेत्‌ ॥। धन हि जीवनायाङं शह वास्ःपरिच्छदम्‌ ॥ ७५ ॥

यावत्किचिद्गोदिरण्यादिकं तत्सवं दातव्यम्‌ | = ` भ्रव्राथेवादे धनं fe जीवनायालमिति। तावता धनेन दत्तेनान्यस्मै जीवितं दत्तं भवतीत्येव साम्यम्‌। ` क.

गृहं वासःपरिच्छद रिच्छदशब्दैन यावत्किचिदगरहोपक्षरणं afta | कुप्यशयनासनादि तत्सव गृह्यते ॥ ७५ ॥

BURT नयताहासंन्ञवं वेदस्य संहिताम्‌ U1 ७६ ॥ हविष्यं grad नीवारादि भाम्यमपि wreak | 1 यतिखरोतः सरोतःललोतः प्रति यावन्ति सरखत्याः सोतांसि ताव asa | नियताहार ब्राहारन्द्चचिष्ला | = वेदसंहितां समन्तत्ाहमणकाम्‌ । fue, = ` एतेषां प्रायथित्तानामियमत्र व्यवस्था ee

SRA बा शखश्तामनेन aed | यदपि ze on ` शवाधिके न मरणान्तं तथापि दैवेपपत्तिपतितेऽन्तरामरणे सामिञ्ते प्रायश्चित्त शद्धयभा- `

em >a 0 ts om प्रवेशस्तु श्रोत्रियत्वादिगुणयुक्ते। तत्रापि छवनगुणेऽग्नौ । सन्ति aa- घ्खिरवस्थास्तष्यावसानं शस्त्रेण गात्राणां खण्डशो विदारणं सवनगतत इति पठन्ति | नच प्राथान्तिकषुद्रंगुण्यसंमवः। न daha जन्मनि द्विर्मरणोपपत्तिः। तत्तस्य पीडादुभवात्तस्य इ गुण्यम्‌ | न च द्वादशवापिकं द्विगणं युक्तम्‌ । को हि देवसमश्चतु- ` वि शतिवषांणि प्रायश्ित्तं चरेत्‌ > dace हि सतस्य सर्वं निष्फलं स्यात्‌ | ग्रश्वमेधयागस्तु च्रेवथिकानां सति संभवे पूर्वोचतो्विकरप्यते | गोसवादयस्तङ्द्धिएव महाशुखवति हन्तरि स्युः | | WHATS बुद्ध्या च त्राह्मजात्तीयमात्रवधे | एवदुत्तसण्यपि ¦ त्रिव्रताननिष्टुतेति समानाधिकरणे | एवं स्वजिता गेसवेनेति अ्रभिजिद्धि्वजिते। दे प्रायधित्ते ॥ ५७६ ॥

1.1

Saga निदसेद्रामापे मेाव्रजेऽपि षा

आश्रमे उक्तम चा गेव्राह्यणहिते रतः ॥ ७७ ॥ द्वादशवाधिकस्यायं विशेषः कश्चिपरैकरिपिकधर्थं उपदिश्यते | वप aay «Masaya वैकल्पिकमेव वा कुटी स्यात्‌ |

“PRAT पुन्तदरेव नोक्तम्‌ | ee TRAIT R AT यथा स्यात्‌ प्रथक्‌ प्रायधित्तं मा भूदिति gd `

ज्याख्यातम्‌ | स्वतन ` छन्यस्मिन्‌ प्रक्रान्तेऽन्यन्न प्राप्रोति. प्रकान्तासमाप्ी देषश्रद्थात्‌ । Rama । अन्यस्यान्यतरप्रयोगः ॥ ७७ ॥ ` |

बराह्मण गवाथं वा सम्यङ्‌ प्राणान्परित्यनेत्‌ |

ध युच्यते ब्रह्महत्याया ग्ना गेत्राह्मणस्य च ॥ ७८ ॥ `

9 श्रषरित्रायापि सस्यकः opaaktania मुच्यते | परित्रायाप्रणलामेनापि ॥ oc | saat प्रतिरोद्धा बा सवस्वमवजिल्यवा॥

7 विप्रस्य तन्निमित्ते बा पाणाराभेऽपि g=7F ॥ ७९

अतिद्भा प्रवृत्तः eau चतो वा युद्धकरणे |

यवरस्‌ । यदि न्यूने तदा विख snaaa:) Hi युद्धेऽसै qed. श्परित्राय

2 सृताऽपि।

mae वा afataa mua |

a चेक्तं Stra treme `

सव॑स्वमव जित्येति ब्राह्मणादीनां चैरापहतं यदि प्रयानयति, तदा सुच्यते। `

इ€ = मेधापिथिमाष्यसमलङता । [ एकादशः , सत्यम्‌ । युदधेनान्येन वा शरीरब्यापारेण गां qsaat दस्युभिर्वोद्यमानां ब्राह्मणं शतुभिश्वौरेनैया वाऽपहियमाणं यदि areata ततः शुष्यतीयुक्तम्‌ । इह तु तन्निमित्त

ग्रहणायदि धने ऽपहियमाणे Aaa व्यामूढतेयाऽऽत्मानै हन्ति निरपेच्तं वा चेर

युध्यते तत्र तत्समधनदानेन भसा था wd व इयद्धन ददामीति तमाश्वास्य दसा मुच्यते || ws |

एवं दवता नित्यं बरह्मचारी समाहितः | AMY SIT वषं ब्रह्महत्यां व्यपेाहति ॥ ८० |p | असमाद्वचनादा्शेषसुककानतं विज्ञायते दूढत्रत इति समाहित इति च पादपूरणे पदे | उपसंहाराऽयं FI ॥ ८० ॥ fret बा भूमिदेवानां नरदेवसमागमे ॥

स्वमेनेऽवभृथस्नाति हयमेषे fageqy ॥ ८१ | WATT उच्यते |

` शिष्ठा स्वमेन crete tea) भूमिरववानां ब्राह्मणाना नरदेवै; afi: समागमे | सतिजे ब्राह्यणाः afar यजमान एवं BUSING STYACATAT विमुच्यते । द्वादशवारषिकस्योपसंहतत्वारखवलन्तरमिदं वैकलस्पिमिच्छन्ति

भन्ये तु वैकस्पिकानां मध्य उपदेशासक्रान्वद्रादशवाषिंकस्यैव भोताह्यणपरित्राण- वत्समाप्तयवधिमाहुः | यथा सारस्वतेन पत्तं वा प्रवणं प्राप्योत्यानमिति

चयं तु बूमः | उपसंहततवादायस्य वैकल्पिकमण्ये वा पाठादुभयरूपताऽस्य प्क्रा- न्तेऽपक्रन्ते च सतिसंभवे॥ ८१॥ `

THT ब्राह्मणो Tea राजन्य उच्यते ॥ ie तस्मत्समागपे AAA रिख्याप्य शुध्यति ॥ ८२ ॥ ` यजमानतिविजां नाह्यक्तत्रियाणामश्वमेषसमागम एते विख्यापनीयमि यत्ना थवाद्‌ः॥(८२॥

0 pote संमवेनेव देवानायपि दैवतम्‌ ॥ माणं चैव लोकस्य ब्रह्मत्व हि कारणम्‌ ॥ ८ ee : stafafaer परिषद्रमनं कतेन्यम्‌ । परिषरपृ्य परिषदेवमथेश्ोकाऽयसुत्तरध।

स्तु निधिरनुष्ेयः। सा चैव॑रूपा

। वित्‌ः इतिः, | | : गंणन्तराभावेऽपि बेदवित्परिवहा्थमित्येतदपि ada वद्याम |

` श्रध्याय ] 1 41 seria ब्राह्मणे देवानामपि स लेकस्य पाशं प्रययितः, प्रत्यत ee

AIT! न तदीयं वचनमपि शङ्कते कश्चित्‌ | MT RI Far वेदस्तदर्थो ददृ्टसुपदशेयन्‌ प्रभाशी क्रियते yy ८३ | तेषां वेदविदे बरयुल्योऽप्येनः सुनिष्छृतिम्‌ सा तेषां पावनाय canals विदुषां हि वाक ॥ ee i परिषदुगमनं प्रायरिचित्तिनाऽनेन कथ्यते | तस्याश्च ल्त श्राया वैदधिदस् बयः परिषदिति । | ag च दशावगा वा परिषत्‌" इति वद्यति। तथा एकोऽपि वेद विद्ध मम्‌ इति 1,

न दशक्लख्या पुरुषाणासुपदिश्यते कं तर्हिं गुणानाम्‌ । तथा (व Sap दैठक- ` स्तक? इति गुणानामेव निर्देशः | एक!ऽपि वेदवित्‌" इत्यनेन चैतस्रक्षटीकयोति हेवु- ` कत्वादिगुतिराभावेऽपि केवलेनैव वेदेन वेदविव्परिषत्यं लभे |

| श्रयतु श्लोकः संख्यानिरदेशथेः ! eer यद्यपि वेदविद RYT, दैतुकस्वादयोऽपि ` ` FUT गृह्यन्ते । न aera वेदविस्वं शिष्टपरिषट्यच्णम्‌ | तथैव व्याख्यास्यामः |

यदि aafaed न हैतुकस्वादिना विना मवति कथं तहीं दयुक्तम्‌ “एकोऽपि बेद-

भतः प्ायशि्चित्तिना तरयः समुदिताः प्रष्टव्याः । एकस्य कदाचिसमादे ऽनवधाने

` स्यात्‌ । तथैततपरिषद्रमन विदुषा ऽप्यदृष्टाथं करैन्यमिति। यथा च पधि विदुषा i हिवाक।

न च रहत्यप्रायच्ित्तामावग्रसङ्गः । यत्र कस्याप्यविदितं तद्रहस्वस | विदिते तु

परिषद्रमनम्‌। तथा Ste स्यापनेनानुतापेनः इति

तदेतदुक्तम्‌ | कस्पनाविषयत्वादस्य ¦ शक्ति ater पापं च svat विक-

` स्पयदितिः अ्रजुक्तनिष्छरतीनां प्रायश्चित्तं wera । तत्र चिभिर्यां कल्पना छता सा So प्रमाणयितन्या | ce py | a ae

-यताऽन्यतममास्थाय विधिं विप्र समाहितः ॥ ` ब्रह्महत्याकृतं पापं व्यपेाहत्यासवत्तया ॥ ८५ ॥

oe सवषा ब्रह्महत्याप्रायित्तानामुपसंहारथ छोकोाऽयम्‌ | Ng म्रदणं चाप्र सवेवथंप्रदशैनाथैम्‌

` इ मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता। ` ` [ एकादशः व्यपेहत्यपहरति ।

श्मात्मवत्तयाऽऽस्मनज्ञानतया | शाक्लायज्ताभिनिवेश त्रात्मवानित्युच्यते | तस्या- यमभ्यवसायो (न शाघ्लार्थमन्यथा वत्ततेः Sy

दत्वा गभेमविज्ञातमेतदेव वतं चरेत्‌ | जन्यवेदयो चेनानाघात्रेयीमेव च fag ॥ ८६

गर्भै ब्राह्मणजातीय एव । केन गर्भ॑स्य पातनं कारयेत्‌ । ` | श्विन्नातमज्ञातस्चीपुरुषविशषन्यखनम्‌ । उपज्ञाते यथायथं क्लोपंसनिमित्तसेव “कथं पुनः खिवामहतायां mer वधे भवति ।

श्रैौषधादियेगेन meter पावनम्‌ | रतदेषैव्येकव्चनास्प्रत्यासन्नद्रादशवार्पिंकमेवातिदिश्यत इत्याहुः । भन्ये रतदिति शद्धिकारणं सामान्यापेक्तायाम्‌, श्रतेः सर्वप्रायश्चित्तातिदेशः | शचियवैश्यौ चेजानै यजमानै। भूतकालता न विवक्िता | स्णरयन्तरे सवनगतौ राजन्यवश्यावितिः। श्रतश्च प्रारब्धसोमपानयोरेष विधिर्न दशैपूयैमासादियजमानयेाः। लिङ्खदशैने तु यजभानमात्रयोर्भावयकतीति । बराह्यणीभूयैव यजत इति। वि ` आ्राचेयों स्तियमच्रिगेत्रजावाम्‌ | wate लोधुखयोर्वाह्मथीनामपि प्राप्तावात्रेय्या वचनमन्यगात्रनिङ्यथैम्‌ ¦! श्रता ब्राह्मण्या अप्यन्यस्या वध उपपातक | z मेव । ल्लीशुद्रविट््तत्नियवधः इति | Pe er ee

aq ‘eigegaa इति तचातुवण्येखी मात । sanelargquaanngiaa `

प्रायश्चित्ते feeds । मतृ.खगुणापेक्तो विकल्पो बुद्धिपूवाबुचधिपूरवकृतश्च सः । सनप- बाल्लापत्ययोसलदमावे बाल्लानां ce जीविते nar श्रपि बाद्यणभार्याया

अदृद्रेषादनपराधिन्या निमित्तान्तरता वेपजाप्यमानायाः शीलं wat असंप्रयुज्य- `

मानाया वधः। एवमप्युखेन्तया “खीसुहट्रधम्‌ः serdar । अन्यत्र तु ‘eter ` ` ्मात्रस्यां afer

cae भन्ये raTaat गभसाहचयारतुमतीमाह | पत्यते भ्रणदातरयाश्च हन्तेवि। ` a TUE ब्राह्मणवधकारी सा ¡ सा च Maeda | चत्र Raa गमे उद्यत इदयात्रेयी। `

यद्यपीदश्यां इत्तौ तद्धित न स्मयते, प्रयोगाज्ुसारेण तु भवतोति ॥ ८६ । Ao उक्त्वा चैवात्रसं साक्ष्ये पतिरभ्य गुर तथा च निःशेपं Seat च बरीसुददधम्‌ ॥ ८७ ॥

ch

saa: ] sss gee Be

रण्यभूम्यादिखाच्ये नु वधादिसंशये बाऽचवाभिधाने smafkaatag) wa fe

दाषातिशयः श्रयते 'मश्तागसिस्यादि | अन्यत्र गुदलघुभावेन कस्पना कायां

यदुक्त मलीकनि्वन्धः इति तदेवेदं श्रतिरंभः, संरंभपूवेको

पतिर्य गुरारुपद्रवारभ | | | | feta: sont दरिद्रस्य महता धनवतेाऽधमस्योतान्यस्य ब्राह्मणजातीयस्येया- दिकषदट्पना | यत्र data श्रयते तत्न यथाश्रस्येव भविदुमहंति | कः कल्पनाया Baar, न चेह ॒कैटसाच्तिनिन्लेपयोलधघुप्रायश्ित्तमस्ति। यष्टि सुरापाने तदपि तुस्यमनेन गरीयः, श्रुताश्ुतविषयत्वं शक्तिं Wala’ यत्‌

सत्यप्यनुक्तनिष्कृतीनामिति' श्रवणे | ce ॥

०

प्रागयं ठयाख्याका्थः प्रायश्ित्तगौरवेापदेश्षपरः |! दद |

सुरां पीत्वा fast मेहादश्चिदणा' get faq तया घ काये निदेग्पे gerd किख्िषात्ततः ॥ ८९

द्विजश्रुतिर्ाह्मणार्थैव | ae च रटसयन्तरे व्राह्मणस्य उष्णां मा सिचेयुः सुराम्‌,

(To २३।१ ) इति । सेदहादित्यडवादः। ee ray Lae : shaqat adage साभमान्यलक्तशाथैम्‌ | wa एवाह कायै faery सुच्यत इत || SE = गोमूत्रमश्चिदणै' at पिवेदुदकमेव वा पये घृतं TSSHCUAMHTART वा । ९० अन्यतरप्रायश्ित्तमभिवणे भवस्येव | | गोमूत्रादये द्रव्यविशेषा श्रन्यप्रकारमरणनिच्य्थीः। सुया च ष्टीति विज्ञेया ! तां मुख्येतयुपचरन्ति ! wea तु प्रयोगो Arq

कामतः पाने चैतत्‌ | तथा च व्यति । अज्ञाना्रारुणो पीता संस्कारेसेव wea;

अग्निवणमियिस्पशेमिति ज्ञादन्यम्‌ | तथा चाह "प्रामरणादितिः

ce सुरा च स्लीणामपि प्रतिषिद्धा । उक्तं fe वासिष्ठ

| षद es मेधातिथिभाष्यसमक्ङ्कता | | | [एकादशः तया ब्राह्मणी सुरापी भवति | न at देवाः पतिलोकं नयन्ति ॥ इदैव सा भ्रमति agen लेके प्रत्यानपु च जल्ुग्भवक्तिः ॥ ६० ॥

कणणान्वा यक्षयेदष्दः पिण्याक बा anfafar | सुरापानापनुत्यथ' ASAT जटी ध्वजी 1 ९१।

हदं प्राणालये Seay । अन्येन विहितस्यापि त्स्य । agg तप्रछृच्छुसदहितः पुनः संस्कारो दशेयिष्यते ।

es wet तु गीडीमाध्व्योरुपचरितघ्ुराभावयोरिच्छन्ति । तथा च स्मृत्यन्तरे ‘ager. ee मय्पाने चद्रायशमभ्यसनी यम्‌? सकरदिति कण्पिण्याकयोरभयेः शेषः | रि

शायास्‌ |

अ्रालमयम्‌ | गेलोमाजाज्ञोमादिकृतं वासः। जटी शिखयाऽन्यै्वां कंशः | ध्वजी मद्यवटिकादिनेति ॥ ६१ ॥

oes सुरा वे मलमन्नानां पाप्मा च मलमुच्यते ॥ त तस्माद्व्राह्मणराजन्यौ वैश्यश्च न सुरां पिवेत्‌ ॥ ९६ ।

` श्वन्नशब्दे यद्यप्यदनक्रियाकर्मणि व्युस्पायते, तथापि व्रीह्यादिप्रभृतावेव भक्त ` सक्खपूपादै प्रसिद्धतरप्रयोगः। तथा चान्नेन व्यञ्जनमिति Aaah: ) sa: पिष्ट- a विकारत्वात्‌ सुराया अन्नन्यपदेशे लन्धेऽन्नानां मलमि ति निवारणेपपत्तौ वैश्याः ` ध a ger: प्रतिषेधे fgfrer | |

लिङ्क याणा वर्णानां संपद्यते! ब्राह्मयक्तन्नियवैश्यैरपि वर्गैः ast न पातव्या) `

किंच सैव सुरा gen ears: | एवं यथा सीधुमाध्वीक्योर्शुर प्रायश्चितं न

` तथान्येषामरिषटादीनां मानाम्‌ | | |

मलशब्दः पाप्मेति व्यास्यातो निन्दातिशयदशैनाथैः | a

on wate masa वाक्यात्‌ सुरापाननिषेधोऽयम्‌ | भिन्नवाश्यत्वा्च `

| नाथेवादं Wy ६२ tl | Ge व | © ee गेढी Wt च माध्वी च विज्ञेया भरिविषा सुरा ॥ यथेवेका तथा सवां न पातव्या aA: ॥ ९३ ॥

“वो aT) येषामपीन्ञुरसमेन मद्यतामापद्यते तेषामपि कारणे कार्योपचा- `

अध्यायः]... -मदुस्टतिः॥ RE

मधुने विकरे माच्वी। मधु माध्वीकं aaa) न wit Maa कारसस्य प्रतिषेधो यावन्मद्यावस्थामप्राप्षस्येति ada) अविकृतं हि मधुमाष्वी- `

कमिच्छन्तीति स्मरति । यत्रापि मदशञ्देन प्रतिषेधस्तत्राप्यनासादितमद्यपानशक्तियोगस्य ` नैव प्रतिषेधः। तस्य मद्यशव्देनानभिधानात्‌ । यथा शुक्तःशब्दाऽवस्थाविशाोषवति = प्रवतेते नाविशेषेय । न दि तदेवाम्लतामनापन्नं युक्तमि्युच्यते। यथा स एव नै; बत्सावस्थायां न बलीवदेः | एवं च पिष्टोदकादिसंघातसंमध्या न सुरा? यावत्कालपरि वासेन न मदशक्तिमापन्ना | एवमिन्लुरसखद्रौकारसयोद्र्टन्यम्‌ । `

स्पायास्तहिं पानं प्राप्रोति, यावत्या मात्रया पीता न मदयति । प्रविबन्धकद्र- ` ज्ययेगेन च |

नैष देषः । नायं मदोतपत्तिप्रतिषेधः । प्तथा करवभ्यं यथा मन्तः चोवो न भव. ` ~ div) किं तहि चयन्मदजननसम्थेशक्तियुक्तं तन्न पातव्यमितिः , श्रस्पाया प्रपि

सा शक्तिवि्यते । यावता र्तमत्पप्राणं खदपमपि मदं मदयति ars महाप्राण बहुपि

नैति । नैतावता मदशत्तूयभावः शक्ये वक्तुम्‌ । कार्याभावेन कारयभावान्भयानामपि नैव निश्चीयते ¦ न हि agente दुम मथेस्याग्नरदाहकःवमनुमीयते, शुष्कटृणे वाद `

शस्यैव दाहकत्वापलंभात्‌

age द्रव्यान्तरेण शक्तिपरतिबन्धकते Tastee, वदप्यचायम्‌ । नहि

णेन तादृशस्यैव दाहे तदानीं सा तस्य शक्तिर्नास्ति किंतु विद्यमानाऽपि कार्यम `

les अरत्यसमथां । शक्तिसंभवश्च sfidet 8 निकायम्‌ । न च द्रव्यान्तराणि शक्तिं `

विनाशयन्ति अपितु कार्यारंभं परतिबध्नन्ति। तथा च तत्परिमाणारंभकद्रन्ययोमेऽपि पैत्तिको माद्यति न श्लैष्मिको,ऽता नुमं

यत न तस्य विनाशः] | | तस्मान्न भाविमदयावस्थस्य प्रतिषेधे नापि प्राप्तावस्था विशेषस्य प्रतिबन्धकाभावादि-

awa: | यथा चौरः स asta इति । नेोदरिवतेप्राप्वाम्लभावस्य प्रतिषेषः । `

माध्वीति कथं, यावता गुणेन साध्वीति भवितव्यम्‌? |

Sagar विधिरनित्य इतिः ( परिभाषा ey) परिहारः। ज्ञापकं चास्याः ` ` परिभाषाया अओरोदिति वक्तव्ये प्रारुणः (पा सु *२।४। १४६ ) इति ॥ ८. area po) oe

Sa द्विजोत्तमगरहणं च चव्रियवैश्ययेर्मयालुज्ञानार्थम्‌। तथा च aera’ भारतानां ` ४ ar यादवानां WaT तु aga ‘it मध्वासवन्तो्ी zs} मे AVAGA? इत्युत्तरष्ोका- ` ` दथेवाद एव। ८

9

मेधातिथिमाष्यसमलङता | [एकादशः

` “नलु च तथास्ति बहुववनेकयम्‌। | यावता एकमुपमानं द्रे उपमेये। oa 4.4 HAAR चात्र देतुम्निगदोऽथवादा मलं Zadar शुपैण जुहोति तेन aad क्रियत Ree eta.

“` ` यक्षरकनःपिशाचान्नं मवं मासं सुरासवम्‌

`" तदूब्राह्मणेन नात्तव्य देवानापरश्चता हविः ॥ ९४ । यक्ञादये fea: प्राणिन सच्याभच्यविवेकशून्या ater

` सुरा चासवश्च सुरावस्‌ | "जातिरप्राणिनाम्‌? इत्येकवद्धावः |

, श्रासवोऽत्र मधविशेष एव, ईषन्मयाद्धि्तं गोबलीवर्हवदिहोपादानम्‌

देवानासश्नता देवदेयानि हवीषि चरुपुराडाशादीनि दशीपूर्थ॑मासोादितानि नाह्यणस्यारितुं युक्तानि, न fara मयमांसादीनि ॥ च्छ ॥ =

श; I ecg

' oe अमेध्ये वा Tera वैदिक' बाप्युदाहरेत्‌ ॥ ` “ अका्यमन्यतछ्यादा ब्राह्मणे मदमेहितः ॥ ९५ ॥ | शरसेध्ये पतनं देनान्नाशनवदथैवादः। “नु चवैदिकोदाहरणं कथमकतारथय्‌ः Se तदपेचचयाऽन्यदका्थं क्य ` रो्वारणप्रतिषेधात्‌ ॥ ee |

| wag | agave

` यस्य कायगतं ब्रह्म मवेनाराव्यते सक त्‌

4 a तस्य व्यपैति ब्राह्मण्यं are च स गच्छति ॥ ९ ।

अधीते वेदे संरकाररूपेणावस्थितं हृदय बह्मशञ्दैनेच्यते। गते हदये अद्य ना- प्लाविते। स शूद्रतां गच्छति

नाह्ण्यवचनं सवेप्रकारमधनिषेधार्थं बाह्यस्य | चत्रियवेश्ययाः fear एव निषेध ` इति दशेयति ॥ &६

खयर्वा्तगेतद्वि्ञायते । दातुमुक्तं यदा स्यादिति प्रयोजते भयो जनेपहारस्तदा वा

व 4

PANT .-. . - " `. मनुस्छिः।. = १३ नाह्यणसुवयेस्तेये एततप्रायरिचन्तमू | - 1 विग्रहं Teasing | कत्रियादीनमन्वस्य प्रायशिचत्तस्यासमान्तानाच्‌ । ति मामनुशखस्तु निग्रहं करोतु । राजा गत्वाच वक्तव्यः| BAT राजशब्दो ^ देशेवरवचन एव न च्षत्रियजाप्यपेन्तः |) Ec ॥

हीत्वा Fas राजा सक्रद्धन्यात्त तं Way वधेन शुध्यति स्तेने ब्राह्मणस्तपततैषर तु ॥ ९९ । ए ay तं दण्डविशेष च्रायसे दारुमयो वा ,

खकरत्स्वर्यासिति च विवक्ितम्‌ न ते। सङृतप्रहारेण वधो भस्णफन्ना वा भवतु मा वास्तु । तादृशेन

वधेन शुध्यति मुशल प्रहारेण शुद्धो wala | | ब्राह्मणस्तु तपसा वच््यमाशेन | Baier राह्मणप्रहणम विवच्वितम्‌ तथा चेत्तत्र द्विजव्रहणम्‌ ` यद्यपि च Seared महापातकं तथापि मरणान्तं प्रायश्चित्त gavage दज्यम्‌ । उक्तं द्ण्डप्रायश्ित्तं तुस्यरूपेण | तत्र चेक्तं "शतादभ्यधिकं वधः इत्यताऽ- वाक्‌ कस्पना कार्यां । ` RG मस्यालूते भवतिः इति प्रायश्चित्तान्तर, तस्मिन्‌ राजा शच्च seat Te. Tee प्रमापयेन्मरणत्पूता मवतीति ara यदा चत्रियादिर्हता qa च

शिष्टं निष्कान्‌ को घृताक्तो गेमयादिना या प्रकृतिः (2)

पपरसाऽपनुनुत्सुस्तु सुवणंस्तेयजं मलम्‌ | चीरवास) AST चरेद्ब्रह्महणो चतम्‌ ॥ १०० ॥ ` इति च द्वादशवापिकधर्माुवादात्तस्यैवावि्ेशो न ब्रह्महत्यायाः, ब्रायश्ित्तान्तरम्‌ | बह्महणि यहूत्रतसुक्त तच्चरेदिति योजना) pe at ett ए अपनुनुत्सुरपनदमिच्छः। शुद्धिं चिकोर्षतीति यावत्‌ ॥ १०० ॥ _ TIAA पापं स्तेयकतं द्विजः ॥ गुश्त्रीयमनीयं तु वरतेरभिरपालुदेत्‌ ॥ १०१ नलु च वधेन शुध्यति स्तेनस्रपसा चेति हयस्य प्राक्तनत्वादेतैरिविं बहुवचनं न

४०२ ees a मेषातिथिभाष्यसमल्कता | ` [ एकादशः एतदेव ज्ञापक -एष निःशोषोक्तानप्यनुक्तान्‌ कपेतायुवन्धायपेद्या |

गुरखोगमनप्रयोजने गुरस्त्रीगसनीयस्‌ । निमित्तमपि प्रयोजनञुच्यते, प्रयो- जयति प्रवतेयतीति॥ १०१ ॥ ˆ ~ * “ ae oe

गुरुतरप्यभिभाष्यैनस्ततपे खप्यादयोमये ॥ ait ज्वरुतीं aster स विं

गुरुतल्पगः | Wesel वा ` पाटः । त्रपौतिमवर्थायेन विशिष्ट एव खी- gaat: संसगं उच्यते। =. गुरुराचा्थः पिता चेति । तल्वशब्द दारबचनः | आचार्याणीं गलते प्रायश्चित्तम्‌ | श्रपरा मातेव मातासमानजातीयायां गमने | इमानि त्रीणि प्रायश्चित्तानि aera बुद्धिपूवे च | सभिभाष्येनः पापं विख्याप्य । तल्पै शयनेऽिष्प्यऽथामयै शयीत | मृट्युना शुध्यताति a = aia: cat सीपरकतिरयोमयी तामारिलष्येदालिंग्येत ॥ १०२ ॥

॥

fee ॥ ह ५ ५ ह \ ति

स्वयं वा शिश्चषणावुलछृल्ाधाय set ॥ नेक तीं दिशमातिष्ेदानिपातादनिद्यगः | १०३।

उत्कर्तेनं न कस्पेन शोधनम्‌ | शख्ायाचचिप्तम्‌ । शक्तिः सवत्र सहकारिणो | येन शक्येतं Sa तरसामर्थ्याह्नभ्यते |

afaaitsstan: | श्भरकूपादि न परिहरेदित्यथः । कव्यादिषु प्रतिपानं हि तदापाताद्रच्छेदेव ।॥ १०३॥

.. ~ खट्वाङ्गी चीरवास्ता बा इश्रुल विजने वने ॥

प्रानापत्य चरेच्छरमब्दमेक समाहितः ॥ १०८ ॥ ग्मबुद्धिपूवैकं स्वभायाश्रान्त्या गमन इदं प्रायश्चित्तम्‌ ¦ विजातीयगममे ुद्धपूर्वक. मपि । चीर वखखण्डम्‌। भ्मश्लेा Berea: | समानजातीयाया aft व्यभिचा- रिण्या गमने weta प्रायश्चित्तम्‌ i १८४ ॥ |

श्रभ्यायः ] Aa es ol ` ५ BoR ` श्रतिदिष्टगुरुभावानां मातुलपिटव्यादीनां या भार्यासद्रमन इदं प्रायश्चित्तम्‌ | र हेविष्यं पयोमूलघतादि। यवाश्‌ दवपेयादि ॥ १०१५

एतेवरतेरयेहियु्महापातकिना मलम्‌ | ए उपपातकिनस्त्वेवमेभिनानाविषैव्रतेः ॥ १०६ ॥ 2% उक्तवत्त्यमाणसंक्तेपवचनोाऽयम्‌ ॥ १०६ |

~ उपपातकसंयुक्तो गोघ्नो मासं यवान्पवित्‌॥ `

कृतवापो बसेद्ोषठे चर्मणा तेन संहतः ॥ १०७ ॥ ` AT गेषाती । मूलविभुजादिदशेनालक नि दः यवान्न fe यवसक्तुपान केचिदाहुः | wea तु प्रकृतिशब्दः काये

यवाग्वां प्रयुक्तोऽता यवान्‌ पिष्टा पाययेदिव्युक्तं waft) ` | oe 1 TM पूवेरिमन्पत्तऽश्चुतोदकादिद्रवकर्पना भवति । न हि यवा उद्कादिना विना ag | शक्यन्ते। इह तु लक्तणामात्रम्‌, श्रश्रतकसपनायारच लघ्वी लच्तणा | कूतवपनः कृतमण्ड्यः। केशच्ेद्वचने वा ATS यत्न गाव saa |

चमंणा तेन । या न asa, ale खन्यस्या श्रपि || १०७

चतुथकालमश्तीयादक्षारख्वणं मितम्‌ गेमूत्रेणाचरेत्लानं st मते नियतेन्द्रियः I gt माखावेकेकमाहारं मुक्ता द्वितीयेऽहनि सायमश्रीयात्‌ । ` SP Rat ` क्वणविशेषेय ्तारथहणातसैन धवस्याप्रतिषेधः । स्वतन्त्रः क्तारप्रतिषेषा दहि ged ee सति MT! aa वचनशरृत्तिः sage च लक्षणार्था । युगपदधिकरथतायां | RR स्थिते विशेषणसमासे बिशिष्टस्याश््य नानुज्ञासंबन्धः। न समासादिल्ाघवम्‌ भित erected: | न यावता दृपिभ॑वति शरीरस्थितिश्च जायत गोसचस्नानं त्रिष्वपि कलेषु! ` an चतुयक्राल at माक्चाविति संबन्धः | एवं स्मृत्यन्तरे OO @ृतवपने वसेद्रो्ठे चर्मणा तेन संतः । A मासै क्ञाननस्यस्य गोमूत्रेण विधीयतेः। ` भरादशैचक्रियाकार्यसद्धिः छुर्वीत कवलम्‌ !› 3. ne ae द्वै मासावित्यस्यानेन संबन्धः संभवति । alae पादपूरथाथैम्‌ „ स्नानकाले यदि पादायणुद्धिभवयथात्तदुदकेनैव द्रन्यशुद्धिनिधिना शोधनीयम्‌

fom

४०४ 0 मेषातिथिमा्यखमलङकुता। = Ta

ध श्रा वमनमपि शुद्धयभेमुदकेयैव स्नानकाले ! अन्यदा खदा शुद्धिः । सा खद्रारिक्रमेशेव कतेव्या । स्तानविधै गोमू्रश्रणादाचमनादै कः प्रसङ्गः | स्नानेऽपि प्रायश्ित्ताङ्खन vps 1

दिवाचुगच्छेद्वासतास्तु तिष्ठन्नष्वं' रजः पित्‌ ॥ ` छभरषिखा नमस्य रात्रौ वीरासनो वसेत्‌ ॥ १०९॥ ` यासां गवां स्थाने बसति ताश्वरितं गच्छन्तः पश्चा्रच्छेत्‌ । तच्छब्देन प्रस्यव- ` मरशाचासां a2 स्थितस्तासाम्‌ । भ्न्यासां गच्छन्तीनां न मवलनुगमनम्‌ | वभिः सञत्यापितं रजा tees गच्छन्‌ पिबेत्‌! एवं तत्रैव ताभिः सह aa विहत्य ताभिरेव सह पुनर्गोषठमागच्ेत्‌ |

शुश्रषयित्वा कण्डूकर्षणरजेपनेादनेनोपगच्छन्‌ | नमर्करुत्य जानुशिरसा प्रणामं कृता |

रासना वसेत्‌ । भित्तिशय्यादावनिषय यदुपविष्टस्यावस्थानै तद्रीरा- सनम्‌? ॥ १०६॥ न.

तिषठन्तीष्वयुष्ष्त्‌, बनन्तीष्वप्यनुत्रञेत्‌ ॥ Matas तथास्रीना नियते बौतमस्छरः ॥ ११०

तिष्ठन्तौ त्येवमादिके विधिः aa काश्चित्तिष्ठन्ति काश्चदुत्रजन्ति काशिवद्रा ऽऽसते aa भूयसीनां धम

वीते सत्वरो rt यस्येवि। प्रदशीना्थ चैतत्‌ । त्यक्तरागादिमनोदोष इषि यावत्‌ । नियतेन्द्रियवचनात्‌ ॥ ११० ॥

आतुरामभिशस्तां वा चैरव्याघ्रादिभिर्भेयैः॥

‘ पतितां पङ्कलघरां बा स्वरारविमोचयेत्‌ ॥ १११॥ स्रातुरा व्याधितम्‌ | अमभिश्चस्तां aka) भयैर्व्याध्रा सवण सामर्थ्येन माणशब्दाच्छरासपवन एव | प्रणो महाप्राणः इति

तेन॒ खयमशक्तंन सहायकोपादानेनाप्युद्धार

TR ys क प 0 (ध Rea ee om श ee ए ५ 110 a पा nT CR CUMIGT Sar nae OFT os 101 1 पा se MR 0 | णवा अद

श्रभ्यायः] मुस्त; ) nie ०4

| उष्णेन भयं तपव्यादिव्ये वषति पजन्ये शीते वा मारते वाति वयै भशमिति ॥ ११२॥ च ध an fe, ` ` आसना यदि बाञन्येषां गहे क्षेत्रेऽथवा खले ॥

भक्षयन्तीं न कथयेतपिवन्तं चैव वत्सकम्‌ ॥ ११३ १ तरीद्यादिभक्षथन्तौं at न वारयेत्‌ । न चान्यानाचक्तीत निवारणाथेम्‌ यदि तु ` बध्नीयात्‌ श्राशंकयते बाधेति aca तदा पृवेक्तकरणे न दोषः । तदयुप्रहेा विधीयते | एवं पिब॑तं वत्खकमपि ॥ ११३॥

अनेन विधिना यस्तु गेघ्रो गामनुगच्छति ॥ स गोह्याकतं पापं त्रिभिमांसेन्यपाहति ॥ ११४ ॥ ठषभेकादश्ा गाश्च दयाच्छुचरितव्रत श्रविद्यमाने ade वेदविद्भ्यो निवेदयेत्‌ ।॥ ११५ दश मावा देया सक्ष इषभः। शक्तौ wert तानि| शरविद्यसाभै गदितधने तते न्यूने सव्वं देयम्‌ । ` १ ~: वेद विद्धय इति बहुशः, न द्वयेरेकसिमिन्‌ वा । विदविद्श्रहणं न बहुवचनाथेम- = ` खवादा वेदविदामेवे पात्रतयोक्ततवात्‌ ae ११५ = यतत erat 'दहनवाहनबन्धनदामपाशयेजनतेतीषधादियेगे at aia ag

त्वा प्राजापत्यः चरेत्ततश्चेलखण्डं दयादिततिः यो नातिप्रयलेनैतासु क्रियासु प्रवतैते ` a RE प्रमादजेऽपगाघे प्रायशित्तमेवत्‌ | wa: : ‘gat गोधिकित्सार्यां qemifrattaa । aa St विपत्तिः स्यात्प्रायध्ित्तं न ad? |

‘ag स्नेहमाहारं दयाद्रो्राह्यणेषु यः । दीयमाने विपत्तिः aa स पापेन लिप्यते इति साँवतेम्‌। ` |

तथाऽस्य मासेन शुद्धिरुक्ता 'पंचगन्यं पिबेत्‌ षष्ठे काले षयः समाप्ते बाद्यशंसतर्षयेत्‌

भ विकललघेनुः च ददात्‌? |

तथान्यारद्धंमासेन (सक्तुयावकशाकपयोादधि घृतं सकृदिति! विकस्पानेतान्व- ` ध at । येन द्रन्येण यः प्रयोग area: ag तेनैव समापनीयान तु करिमिरिचदह्वि ` ` सक्तवः कस्मिर्चियावकादीनीति। MAR aaa विकरियतेऽपि saga न `

। नीहिषूपपन्तेष्विच्छया चैतेषां वा विनाशे थवा उपादीयन्ते; प्रतिनिधिनैवं प्रयोग- ` _ समप्निः। तत्रापि गोदाने विदितम्‌ । तथैतावन्त्येव तर्पास्यतो बत्लसदि्ता गां `

४२६ - ` मेधातिथिमाष्यसमल इता | र [ एकादशः | ८ अत्रोक्तं गोवमीथे ( २२।१८ ) च ‘at वैश्यवदिविः । at श्रोत्रियस्य यज्ञविदुषोऽगन्याहिस्य दोग्ध्री ageict बालवत्सां निधनस्य गां हत्वा गौतमीयं चेत्रारामादौ ब्रह्मादिषु च प्रविश्य तन्निवारणार्थं प्रहरत (मा सारथाम्येनामितिः श्रनया

बुद्ध्या कथंचिन्खरतायामिदं मासिकम्‌ । तथा्रो्ियस्य जरत्या श्रत्तीरायाश्च बुद्धि- ; पूवेवधे नेमासिकम्‌ |

एतदेव ad यु खपपातकिने द्विनाः॥ ` अवकीणिवनं ETT चान्द्रायणमथापि वा ॥ ११६ ॥ रुतदेवेति गेघातकम्रायर्चित्त' सर्देषुपपातकष्वतिदिशति |

वैकल्पिकं चान्द्रायणमपि

उधपातकितवे विरशोषापदेशान्न tise चान्द्रायणमिच्छन्ति | तेषामुपपातकित्ववचने Teer प्रयोजन मृग्यम्‌ ॥ ११६ ॥

TART तु काणेन गदेभेन चतुष्पथे पाकयज्तविधानेन यजेत fase ति ` निक्षि ॥ ११७।

VRS aU? ब्रह्मचारिणि रतानि तस्यातिक्रम: खोंप्रयेगलन्नणः Arce सीत्यवकीर्णौ | Teall कामतो रेतसः सेकमितिः। . काणेन गदभेनेति equate: 1 चतुष्पथेभेति ace) निशौ

कालस्य । ने तिति देवतायाः | पाकयन्नविधानेनैतीतिकरैव्यताविधानम्‌ “ag च agar भभनिरामीयपशुसाध्या द्मधिषोमीयपश्ुप्रकृतयः), |

सत्यम्‌ । स एव पाकयज्ञप्रछृतिः | सलयधिकारे हि सः । se च पशुरपि द्रवति पयोऽपि द्रवतीतिः । "पाकयज्ञाः, पूयंमाखादयः ॥ ११७

asa विधिवद्ोमानंततश्च सपेत्यचा ॥ वतिन्दरगुखहीनां जुहयात्सपिंषाऽऽहतीः ॥ ११८

Seam) ‘aq 1 सचन्त मरतः समिन्द्रः सं इहस्यतिः ॥ संचायमगििः सिच्तु > ( amdaz © | ३३ १) इत्येतया जुहुयात्‌ । = `

अणथ्यायः.] on 1 ee ee ee

मान्तरवशिकत्वात्‌ देवतानां ate वातशुरुशब्डै मरुद््ठहस्पतिशब्दल्षणौ । WaT वाठादिषु स्वाहाकारादो मरुद्डहस्पतिशब्दैा प्रयोक्तव्यो, न बातगुरशब्द ॥ ११८

कामतो रेतसः सेकं वतस्थस्य द्विजन्मनः ॥ ` अतिक्रमं वतस्याहूषमेज्ञा बरह्मवादिनः ॥ ११९ ॥ ` अवकीथिपदाथेनिरूपणम्‌ । अतश्चापात्तत्रतातिरिक्तविषय एवं विज्ञायते | व्रतस्यस्येति ब्रह्मचर्याश्रमस्थस्येति. स्मृव्यन्तरदशेनाद्रिक्ञेयम्‌ | रेत.सेकस्स्वस्यैव विशेषतः प्रतिषिद्धो ऽन्तरेणापि खीसंप्रयोगम्‌ | कामतः सेके विधिरयम्‌ ।॥ ११६ i |

मारतं पुर्हूतं च गुर पावकमेव च ॥ ` ` चतुरो वतिनऽभ्येति ब्राह्यं तेजाऽवश्ीर्णिनः ॥ १२०

जुहयादाहुतीरितिः विधेरथवादः। व्रतिनः सत श्दक्षीणिनः यत्‌ ब्राह्म

तजे विविधविज्ञानोपाजितं पुण्यं तदेवा देवताञुवैटयुपसंक्रामति । तत्र लयं गच्छतीति `

यावत्‌ । afar विवक्तितम्‌ ॥ १२०॥ एतस्मिन्नेनसि पराप्ते वसित्वा गर्दभाजिनम्‌ | aqme aan परिकीतंयन्‌ ॥ १२१ ॥ वसित्वा अच्छाय। as स्वक्म्‌विकीर्योऽस्मीत्येवम्‌ ॥ १२१॥

तेभ्यो छन्धेन भैक्षेण वतंयन्नेककालिकृम्‌ उपस्पृराद्िषवणपनब्देन स विश्चुध्यति ॥ १२२ ` प्रातमध्याहपराहं पूपस्पुश्नरं स्नानं कुवन्‌ । संबत्सरेण gat भवति । १२२

जातिभ्रशकरं कमे कत्वाऽन्यतममिच्छया ae चरत्सान्तपनं इच्छ प्रानापलयमनिच्छया ॥ १२३ ॥ ` समाप्रान्युपपावकानि । ष

अन्यतसमित्यतुचादः | न हि निमित्तानां समाहारसंभवः । ससुदायवि्ायां `

| fe aS कस्यवित्मायरिचत्तमुपदिशति । को हि मनुष्यः सर्वाणि जातिश्न'शकराण्य- a | कषायाणि galt) एक एव शब्दः प्रायशिचित्ताबुदेशेऽशाखताप्रसेगः। न च सादि ` ae + स्यतरिवचता््युक्ता, लक्षणत्वेन gauged प्रति निमित्तानाम्‌ | श्र्तः प्रत्येकं वाक्यपरि ४ oS

TN, Sle cna TAM tr oe A MONO NNT NT ETT Foc eT NT oT TT TT ET TT NT न ०) र नण

न्द मेधातिथिभाष्यसमलङ्कवा। [ एकादशः समाष्निः "यस्य पिता पितामहः सेमं न पिबेदि स्यन्यतरस्य पितुः पितामहस्य at सोमम- पीतता भवस्येव पशुः । यथा सत्यप्युमयश्रवणे यद्यभयं हविरातिमियादित्यन्यतरह्‌- विर्विनाशेऽपि भवत्येव पंचशरावः, एवं सवेप्रायशिचित्तषु द्रष्टव्यम्‌ |

4 इच्छथेतिं विवक्षितम्‌ । श्रनिच्छयेति चै । प्राजापस्यसान्तपनयाः खरूपं APT TH १२३॥

सङ्रापा्रकर्यासु मासं शोाधनमैन्दवः ॥ मलिनीकरणीयेषु aq: स्याद्यावङगेसू्यहम्‌ ॥ १२४ ॥

सङ्करोकरणमपात्रीकरण पूवेयुक्तनेति | एवं सङ्करापाचकरत्यास्विति संज्ञिमेदा- ्रहवचनम्‌ । करत्याशब्दः प्रत्येकमभिसंबध्यते । शत्यं? कारणम्‌ |

रेन्दवे सासः चनन्द्राथणः यावक्ता यवविकारः पेयलंद्यादिः। श्मत्राविशेषश्रवणेऽपीच्छानिच्छयेगुरुलघुभवे विज्ञेयः ॥ १२४ |

तुरीये ब्रह्महत्यायाः क्षत्रियस्य वधे स्मृतः ॥ वैरयेऽष्टमांश gael श्रे ज्ञेयस्तु षोडशः ॥ १२५ ।

सवनगतयो राजवैश्ययोर्नाह्यणसमयुक्तम्‌ । इह तु ततोऽन्यत्र | स्वधर्मावुष्ठानयो- श्चतुथां्टमविभागविधिः | तथा च वृत्तस्य प्रह सर्व॑क्रियार्थम्‌

त्रीणि वषांणि चत्रियस्य, साधेवषं वैश्यस्य, नव मासान्‌ शूद्रस्य । ae,

` यत्तु 'सखीशुद्रविटृतत्रियवधः इति त॑त्परियक्तष्वकमणेः श्रधभैस्थितयो; । शूद्रस्य aw द्विजगुश्रूषादि, न महायज्ञानुष्ठने च । = `

वृत्तं शीलं वैश्यवृत्तो वैश्यस्य वृत्तावेव वा तिष्ठति । गहने यथा समये 'तियच्छ- fate? | cy 24

सखधमेपराणां विधिषलपरायर्चिक्तम्‌ ॥ १२५

अकामतस्तु राजन्यं विनिषात्य द्विजोत्तमः ॥ षभैकसह्रा गा द्ासुचरितव्रतः ॥ १२६ ॥ ` Sanat दानप्रायरिचत्तम्‌ । संभवद्वित्तप्य तपो नास्तीति बद्यति, (दानेन वध-

यदि वा (सवनगतयो-

Ba चैकस्य हन्तव्यतेया उपनयेयुः । अरतिरि्तसद्धावे न न्निमिततं स्यात्‌ । wafer | `

वृषभ एका यासां WES वा वृषभैकसदस्राः । १२६॥ | |

अ्यब्दं Sar नियता जटी ब्रह्महा व्रतम्‌ ॥ TATA ्रामादरक्षमूलनिकेतनः ॥ १२७ ॥ ` MS: श््तोकस्तुरीय इयस्यातुकादः | Bt ~ Szifa चीरखद्बाङ्वार्णादिनिघरत्यथैमिपि केचित्‌ | न तदयुक्तं aaa ते धर्मांस्तदीयतुरीयमागातिदेशा नान्येषां सत्यपि dud सरस्वती- परिसपणादीनामिव प्रयोजनस्स्वोपपत्तौ दरत्‌ इति भामाचिवृत्तिः। Taga Hal इतेति ॥ १२७ ॥

एतदेव चरेदब्दं पायरिचत्तं दिजोत्तमः प्रमाप्य वैर ` TAT ददयादेकरतं गवाम्‌ |) १२८ | क ` पूेत्रा्मेऽशः, अनेन द्वादशो विधीयते । ब्रस्पर्वादृढ्द' न्यूनशुणस्य विधिस्यमित्ति ` विज्ञायते > र eee ध “~. लं वृत्तस्य इति धृतम्‌ Set gee क्त्यम्‌ । संप्रति Ta agar, प्राङ्निगुण इति | यस्तु सर्वदेव वृत्तस्थस्तस्य ` ` पूषेवदिति ज्ञेयम्‌ ॥ १२८ ॥ Bn a | एतदेव वतं कृत्स्नं षण्मासान्‌ are चरेत्‌ हषभेकादशा वाऽपि दश्राद्धिभाय गाः सिताः ॥ १२९ aaa arash नवकं च वृत्तस्थेतरमेदेन योज्यम्‌ । यथाश्रृतसंख्यं च गदान सर्वत्र वेकह्पकम्‌ । Farrage च प्रदशनार्थम्‌ ! ` सिता न ada) किं तहि? शुद्धिसामान्थाया बहुत्तीरारूयपलया न्ट :: प्रजाश्च ॥ १२६॥ Meee a ee मानारनङृल हतवा चपं ERAT च ॥ = वगेषेलूककाकांध शूद्रहत्याव्रतं चरेत्‌ ॥ १३० ॥ = अतिमहन्वासरायच्रित्तस्य सञुदायवधे प्रायच्ित्मेवत्‌ । = ननु चात्र साहित्यं न विवद्धितमित्युक्तं यता ais शकरादिषु | कथं चैते “Is

गेवष्नैव वचस्यते वलम्‌ । ada दन्ता । अधिके wach) =

8; | मेधातिथिभाष्यसमलङ्ृता । = ` [ एकादशः सैतच्छर यते न्यूने वधे च न स्यात्‌ । पयः पिबेदित्यादि प्रत्येकविधेन संबध्यते । न guard प्रत्येकं वाक्यपरिसमातिः aged बा । अर्थान्तरे तु स्थातुं लम्बते । `

यत्तावदुच्यते साहित्यं न विवश्जितमिति । तत्र न विवद्यते यत प्रत्येकं संबन्धि- ध वाच्यमथैवत्‌ | यथा यस्य पिता पितामहः सोमं न पिबेत्‌? इति । यत्र पुनरविवक्त्य- ` माये वाच्यमेवानथैकं तत्र तत्परिहाराथं युक्ता Aaa) यथा वच्यति सहस्रस्य प्रमापणे ga amet | भ्रन्नाविवक्तायां सहखस्येति व्यथ स्यात्‌ । नं दिशाख्ञा- न्तरविराधादतिमहन्त युक्तव निवता । =

Sag च पदोपादानतायामपि waar विशेषणस्याविव्तेव । यथा यस्ये भयं हविरिस्युमयशब्दा्थं aa तुर्यम्‌ । aa हविरुभयमिति च पदद्रये बद्यमाण वाक्यभेदः। हविरत्रोभ ` चेति यत्रावस्थामेदस्तत्र वाक्यमेदपरिहाराथेमवश्यं ) मेदः। अन्यतरस्मिन्‌ व्यवहिते गुणो at हास्यो भवति । तथोभयशञ्है सवंमस्ति ¦ oe —ooreaeh efgsta व्यवहिता भवति संख्यानुरूपत्वात््‌ | गुणादवाद्कत्वं वाऽस्य ` संभवति। श्रविव्विते च तस्मिन्‌ परिशिष्ट वाक्यमथेवाद्‌ एव । इह पुनः सयुदाय- । विवक्तायां सह्रशब्दबिवक्चायां वा छृतस्नमेव वाकष्यमनथेकम्‌ । तथा Bata स्वात्‌ । स्थानतां प्रमाणतां तथाऽस्यां शूद्रहत्यात्रतमित्येाबद्वक्तव्यं स्यत्‌ । प्रमाणे शूद्रहत्येवि । एतावतामेव हिंसा संभवति? । hat oe, वथाऽन्यदप्येवं जातीयकं विशेषणं न विवच्येत, समानन्यायत्वात्‌, "फलदानां तु gay इति । ततश्च सवैमसमंजसं स्यात्‌ | वैर्षेयं चेदं वाक्यं सैव वैदिकम्‌ । वेशे च कस्य पुरुषस्य प्रयोगः किमथमनथेकं ` ` ` प्रयुक्तमिति | इह तु बुद्धपूत sant मात्रायामप्ययुक्तमानथेक्यम्‌ | तरताहिलयविवन्तावि शेषणविवक्ता वायुक्तैव | यच्चोक्तं “कथं च तदिति ad ठेत इति चः?, ततरप्याखेटकाथ- ` सगयायां दावदादहिने वा उपपद्यतयैव | 9 es यदप्युक्तमतिरिक्तसद्धावे न तन्निमित्तमिति, वदष्ययुक्तम्‌ | न त्वाधिक्ये पूवषां नाशा ` न्यूनेषु च तथैव कल्पना कार्या॥ १३० ॥ : पयः पिषििरा्रं वा योजनं वाऽध्वना asi ॥ septate वा सक्तं बाऽब्देवतं जपेत्‌ ॥ १२१ । प्रत्येकं वधे प्राय्चिततान्तरमुच्यते | 1 pen eae ero a ५ पयः क्षो र प्रसिद्धतरतवास्रयोगस्य, नापः सयामप्युभयाथेवायां; यथा "पयसा 1 . gare इति यथैव वराहशब्दो मेषे wad सूकरे waa) प्रसिद्धतरः सूकरे पर्वतादिप्रदृत्तौ सामानाधिकरण्यमपेचते "वराहे faa, "वराहः पारियात्रः इति |

स्पशयेदयात 1 oe | प्रत्येकवधे चैतसप्रायरिच न्त, द्नदरानिदेशादित्युक्तम्‌ ॥.१३४

प्रकृते च भेजने wars शरीरस्थियथ प्राप्ने तत्स्थाने पयो बिधौयमानमन्यदन्न

` निवतेयति | तपोरूपसाच्चैतदेव stow युक्तम्‌ । तापथति seat तपः

अता यथा श्राणायामे धृतप्राशनमितति नात्र चौरस्य मजने निवल्यैते, एवमिह नाचभनं `

निवतैयदि। ये घृतप्राशन मोजनान्तरनिमित्तं बाधत इति । ` as नापः Tata विकर्पिताः किं वहि 9 उपस्पृशेत्‌ खवन्त्यामिति । ca `

पानात्तद्रमने श्नध्वगमनशब्द उक्तस्य नद्यां स्नानम्‌ | खबन्तिवचनात्तडागसर सिवत

श्रष्देवतं रापो हि ay इत्यादि श्क्सयुदायोक्तं पवमानसूक्तम्‌ | स्ध्त्यन्वरेषु (छशरभेोजलमेकार्थं deed च दक्विणतिः | oe ब्रजेत्‌ न देशान्तरप्रप्निरित्येव, किं तहि { पादाभ्यां गमनम्‌ ॥ १३१ ॥ अभि काष्णायसीं द्यात्सपं हत्वा द्विजोत्तमः ॥ पलालभारकं षण्डे सैसकं चैः ॥ ॥ १२३२॥ द्विजेात्तसग्रहणमतंचम्‌ वीच्यामायसीमभ्रौस्‌ । काऽ्णायसौः

Ted Hines

4. षरे नपुंसके । तचतुर्विंधम्‌ । श्ररेता बातसेता वा ्रप्रचत्तेन्द्रिययुभयञ्यखन बा |

सवेभाणिमात्रसंबन्धेनेतत्प्रायच्ित्तम्‌ । नाह्यणस्य शूद्रस्य मेषस्य छागस्य च | १३२। | छरतङकम्भं वराहे त॒ fragt तु तित्तिर ¦ oe ak ua द्विशयनं वत्सं ats इत्वा त्रिहायनम्‌ ॥ १३३ ॥ ` वराहः सक्रस्तस्मिन्डते चृ तघटं दयात्‌ Ne चतुराढको FTAs | | |

START वषम्‌। वत्सा गोजातीये बालः | १३३

इत्वा हंसं बलाकां च वक बर्हिणमेव च ee

वानरं इयेनमासै च PRATT गाम्‌ WR

हं खादयः Wa: | वानरो whe Me

Wal eared इत्वा पंच Aenea अजमेषावनड्वहं खरं हत्वेकहायनम्‌ ॥ १३५

i 9

1

roves temas ast

५ ae मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता Ro ‘ [ एकादशः

| . प्रनडूवान्‌ पुंगवः ्रजमेषवधे। = ८ खरवधे wages देकहायनेा TWAT: 11 १३५ ॥

7 2 meuted weal fg द्यास्यखिनीम्‌॥ ` — अक्रन्यादान्वन्सतरीगष् हत्वा तु कृष्णलम्‌ ॥ १३६ ॥ ` क्रव्यादास्तरज्लसिहख्गादयः | अक्रठ्थादाः रुरुप्रषवादयः रेव | कृष्णलं विशिष्टपरिमाणं सुवणम्‌ । दण्डाधिक्ारशाख्रपरिभाषा । अन्यत्र लौकिक प्रव | "शतः

जीनका्ुकवस्तावीन्पृथग्दयादिञ्चदधये ॥ चतुणामपि वणानां नारीरेत्वाऽनवस्थिताः |] १३७

अनवस्थिता; | बहुभिः संगच्छमाना वेश्याव्रच्तमाचरन्स्यो $ नवस्थिताः भवन्ति | न पुनः शाष्लातिक्रममाच्रम्‌, तथा सति न परपुरुषसंप्रयोग एव लभ्यते |

धनुः | बरुतः a | APTS: । quand लिङ्गादुक्तं न agar प्रायर्चित्तमिति | कचिद्रसखेति पठन्ति तदयुक्तम्‌ । रिंसाप्रकरणात्‌ ॥ १३७ |

दानेन वधनिर्णेक ` सर्पादीनापकषक्तुवन्‌ |

Ge

एकेकशरेतछृच्छ' द्विजः पापापनुत्त दिखाया दानं भुस्यमिति दरोयति । न च: qrgerasttfa | ee a

द्विज इयादिपादपूरणम्‌ | | me “08

यनस ्रह्यावतं चरेत्‌ ॥ १३९ ॥ fequeay, ग्रनस्थिसाहचर्थात्‌ ]

poe weary: | ५ मनुस्मरतिः | + os ४१३

किंचिदेव तु विभाय दथाद्स्थिपतां वधे | ञ्रनस्थ्नां चैव हि सायां प्राणायामेन शुद्धयति il १४०

रिचिदिति स्वह्पधनमुच्यते । परिमाणतः प्रयोजनते सूर्यतश्च पूर्वेषामेव प्रत्येकवध एतत्‌ । श्रतुक्तनिष्टछरतयश्चा'नास्थिमन्ते' हेयाः | आत्मनिरोधः प्शायासः ~. ५ मलिनीयेषु यल्छृमिकीटवयेोधरहणं तदुपवचिक्यहपरिमाणाथम्‌ । इदं तु ये क्रा मशकादयः 1 १४० ॥ ` eae

फलदानां तु TAU STA HATH TAY गुद्मबष्छीलतानां च एष्पितानां च वीराम्‌ ॥ १४१ ॥

फलदा अच्रकण्टक्यादयः ऋक शतज्पे द्विजानाम्‌ grea तदहि कि 2 कंचिदाहुः इन्धनाथेमशुष्काणाम्‌? इति उपपातक्षम्रायरिचत्तम्‌ तच न, अरतिमहत्वत्‌। ध ` यदिन तद्धवति किमर्थ तद्यपपातकेषूषदेशः। भूयोभूयः geet स्यादिति । +. ` तस्मच्छूद्रस्य द्विरात्रत्रिरात्रादीत्येव कल्पयेत्‌ । ` गुर्मादयेा व्याख्याता a AAT वत्तशाखूाः ॥ १४१

अन्नायजानां सत्वानां रसजानां च ATT ii RUMI gaat च Tara विशोधनम्‌ il १४२

, आन्नायाद्धक्तसक्स्वादेश्चिरस्थितायानि जायन्ते सत्वानि प्राणिनः, ` शषजानासिति गुडादधिदादिभ्यः।

इदुबरमशकादीनि ष्ाटूभवानि ee ae

ध: चृतपाश्चः STANT घृतं पाठव्यम्‌ ‘vag श्रादिकर्मणि। तेन न

mee मजने निवतेते, यथा wait; तथा चैते प्राणिनः ज्ञुद्रजन्तवाः

येषां वधे प्राणायाम उक्तः । तदपेच्योपवासोऽपिमहान्‌ | तस्मादाचमनवत्‌ ga `

प्राशनम्‌ ॥ १४२ ॥ :

मेधातिथिभाष्यसमलङकुता | [ एकादश

कृषटजानमेषधीनां जातानां च स्वयं बने ॥ ह दथालम्भेऽनुगच्छेद्रां दिनमेकं पयोव्रतः ॥ १४३ ॥ फालङ़दालादिना याः RE जायन्ते | ates स्वयं वने । तातां वृथालमे गवादि प्रयोजनेन चिना छेदनम्‌ | Se Ae 4 ~

गवानुगमनम्‌ | दिनमेकं परमहर्षाय परिवर्ते | पयेत्रतं भेाजनान्वरनिदृत्तिः ॥ १४३ ॥ ee

एतेत्रतेरपोधं स्यादेना दि सासथुद्रवभ्‌ ॥ MAAR HET Tarawa ॥ १४४

५ हिसासमुहुभवं aa उतपन्नभेनः पापमेतेरनन्तराक्तेः प्रायशध्ित्तरवाद्यम oo a wie | उुद्धिपूवंकृतमवुद्धिपूर्वछृतं ग । ` - अनाद्यभक्षणेऽभक्यभक्तणे यथा पापमपेहयते तथा श्रुणुत । १४४ ॥

अ्ञानादार्णीं पीत्वा संस्कारेणैव शुध्यति मतिपुवमनिर्देरय पाणान्तिकमिति स्थितिः ॥ १४५ ॥

` मेखलादीनां निषेधादुपनयनं विज्ञायते । तच्च स्सृत्यन्तरात्तप्रकृच्छूसदहितम्‌ । एवं हि गैतमः अमला wana पयोघृतमुदकं वायुं प्रति त्यहं तानि सक्ृच्छास्ततो ऽस्य. संस्कारः (२३।२) | ¢ ee gear a ost ककि वहि १ नौडो माष्वी at भुत एतत्‌? | oe स्छतयन्तरदशेनात्‌ | श्रमादान्मयमधुर सकृसीता द्विजेत्तमः | गेमूत्रयावकाहार दशरात्रेण शुध्यति" dere प्रमादपाने प्रयवायप्रायश्चित्तात्‌। तरतं विधित विज्ञाय Saat: कणभक्तश्चन्द्रायणाम्यास वा | + ` भतिष्वे तयोरपि पाने एवदनिहश्यस्‌ । कि तहिं १ येन आशानामन्तो भवति। RAT? AE सख्यायाः सुराया चतम्‌) ` अभ्यासे चैतदृषटव्यम्‌ । 'सक्रस्पाने असुरा मद्यपाने चन्द्रायणमभ्यसेदितिः ae ` इयमत्र व्यवस्था । ghegd Gear: पाने प्राणान्तमेव तस्या wage aa पाने कशमक्तणचाद्रायणाभ्यासो१बुद्धिपूतैऽप्यसङस्पाने gfagaaq । श्रन्येषां g मदानां ` gate stra । aga! aged वछृच्छूसंस्कारगोमूत्रयवक्- ` याणि। aefatragend पैषटोवत्‌ 1 १४१ |

AG सुयभाजनस्था पचयभाण्डस्थितास्तथा ॥ पञ्चरात्रं पिवेत्पीस्वा ङ्ख पुष्पीश्यृतं पयः | १४

यत्र सुरारसे। ऽनुभूयते तत्र तद्धाजनस्थानाभर्पां पाने प्रायरित्तमेतत्‌ । ४ भनु च मद्यशब्दस्य सामान्यशब्दस्वान्मद्यभारडस्थयिता इत्येव सिद्धे सपः सुरेयादि न वक्तव्यम्‌?” । ` : eng, यदि सुरामयेोर्मयपानेऽत्यन्वप्रायशिचत्तमेदा न स्यात्‌ ¦ सति तस्मिन्‌ कल्पनायाश्चानुज्ञातत्वात्‌ सुराभाजनस्थानापधिकतरं स्यादतः करपनानिचृत्यर्थं सम~ प्रायाश्चत्तवचनम्‌ । ध

पंचराचं श्पखपुष्यीशतं पथः | wae: aaa | Wega

श्दशब्दः ATT: शखपुष्पानामोषधि | तया पिष्टं क्वथितं पंचाहानि पयः ` पातव्यम्‌ ॥ १४६ ।

स्पृष्टा दत्वा च मदिरां विधिव्तिग््च च ~ शद्रोच्छिष्टारच पीत्वाऽऽपः graft faery ॥ १४७ ` विधिवत्यतिगृह्य खस्तित्राचनिकेन | एवं द्त्वेव्यपि । ; Raat a Sta: कओ द्मः।॥ १४७॥ । ` ब्राह्मणस्तु सुरापस्य गन्धमाघ्राय सेमपः ` TAA त्रिरायम्य धृते प्रार्य विशुध्यति ॥ १४६८

सुरापस्य गन्धमिति सुराया एव stare धातुभिश्च संयोगेन गन्धघ्रा्े =

` कधीयः। भाण्डान्तरस्थिवायाः प्रा्निर्रायैव |

अन्ये तु व्याचक्तते। सुरापस्य ब्राह्मणस्य भ्राघ्राणेऽप्येतदेव

| समप इति वचनादशैपृैमासयाजिनः कल्पे न

: चुतं प्राश्थेति । अत्रापि न मोजनान्तरनि््तिः स्राग्रहणन्न मद्यस्य ॥ १४८ |

saree विप्सूत्ं सुरसंस्पृषटमेवच

Gt संस्ारमहन्ति त्रयो वणां Farag ॥ १४९

तित्ति Yr eet ऋ

ता माम ण

मेषातिथिमाष्यसमलङ्कृता । = [ एकादशः

विर त्रप्रहणं aa उपलतकणाथैम्‌ । स्पृत्यन्तरे ‘gdeguataat प्राशने

चैवमितिः | pete (भरकविजातीयविषण्मूत्रप्राशन एतत्‌ । ` 1

mga) अन्येषांतु ae =

` अत्रापि amass समुच्ीयते । ` दशितश्चहेतुः। द्विजातय इति विवक्तितम्‌ । शद्रस्यान्यद्व्याम po, ee,

परक्ञानादिस्यचवषदः। का fe ज्ञास्वा विण्मूत्रमश्नीयत्‌ | = ` re तथा मद्यपाने एतदेवेक्तं ‘ad भुक्तवा चरत्कृचहूमितिः, यदि तु संस्कारा भवति

तदा वचनात्तस्यमेव |] १४.६ |

a ` वपनं मेखलादण्या भैध्यचरया व्रतानि च ॥

` निवत्ते द्विजातीनां पनःसंसकारक्मणि ॥ १५० ॥ ` व्रतानि वेदन्रतानि । |

तदयुक्तम्‌ । प्रहणाथेत्वात्तवां ga: प्राप्तिः । . a, तस्मायान्युपनयनकाले सा दिवा aa: सायंप्रातः समिधमादध्या प्रा चायाधीनेो भवः इत्येवमादीनि च व्रतानि । तानि निवतेन्तै ॥ १५० ॥

अभोज्यानां तु erase स्ीशद्रोच्छिष्टमेव च ॥ : : a जणं मांसमभक्ष्य' च सप्तरात्रं यवान्पिरत्‌ ॥ १५१

शुद्रजातिग्रहणादेव जातिनिदेशास्ख्ीग्रहणे लब्धे सवणथ aed विज्ञेयम्‌ च््छिष्ठं तदास्य yes) यच्च "नित्यमास्यं शुचिः लीणामितिः तस्य विषये दशितः | १ 1 | शद्रौच्िष्ठानामपां पाने gta कुशवायलम्‌, इह तु सप्रराचं यवानिति ee S प्मागमिकत्वादस्याथेस्योभयनत्र भक्तायुच्छिष्टमेजने इदं द्रष्व्यम्‌ । MYST ATS प्लवहंसचक्रवांकादीनाप्‌ |

इदं तु बु द्िपर्वकमभ्यासभच्तणे द्रष्टज्यम्‌ । श्रन्यत्र शोपेषुपवसेदहरिति

मनुस्पविः। RR

नि eat नि ‘ate wet च शछ्क्तेष्वित्यायलुज्ञातानि दध्नस्तु सत्यपि gad भक््यताया विहितस्वान्नेष विधिः । as हि तदिति स्मरन्ति ve कष्या वैयकप्रसिद्धा शरनेकौषधिसंयागेन ये काथ्यन्ते | ्रपयतेाऽशचि ee — यावहूव्रजत्यधः । hina जीर्णानां मूत्रपुरीषभागेन निष्कमयम्‌ । यदि

वा पाक्राशयप्राप्धिः॥ १५२॥

विद्बराहखरेषाणं गेमायाः कपिकाकये प्रार्य मूत्रपुरोषाणि द्विजश्ान््रायणं चरेत्‌ ॥ १५३ ॥ विशेषालुपदेशादमस्या बा तुटवमेव च युक्तं अमला लाधवकस्पनात्‌ ॥। १५३ ॥ gente युक्त्वा मांसानि भैमानि कवकानि च 1 अज्ञातं चैव सुनास्थमेतदेव बलं चरेत्‌ ।॥ १५४ ॥ शुष्काणि घर्लूरादीनि ५ ` भामानीति कोटरजावानामनिषेधाथम्‌ ware मेषस्य मदधिषस्येति प्रकृतेरन्ञानात्‌ | 1 शना घातस्थानम्‌ । यत्र विक्रयार्थं परमा हन्यन्ते! अतोऽन्यन्न स्थितस्य

gare

“ननु ‘gare’ इति वेचनादन्यत्न स्थितस्य प्रायधित्ताभाव एव ge?) नैतदेवम्‌ | सौनमित्यविभोषेण प्रतिषेधात्‌ | प्रायश्ितते तुच्छग्रहण तद्रहितस्य गुर-

५ ` लघुभावे युक्ततरः

तदेव चान्द्रायणम्‌ | ज्ञाते तु जातिविशेषेऽभ्यासे सप्तरात्रं यावकपानम्‌ | षेषूपत्रसेदद. इति neue क्रव्यादसुकरोष्णां इक्डटानां च भक्षणे नरकाकखराणां च TAS Ss विशोधनम्‌ ॥ १५५

चेति पूं श़्ोकोाभत्राफरष्यते | तेन विडबसहादीनां way mate fx तौ aa 1. ।

^ - । चशब्देन करन्यादादीनां विणमूतप्राशने यदेव विड्वराहादीनाम्‌ । स्मूर्यन्तरे च नरमात्राधि- ` ` कारेणेह द्विजम्रहणमविवक्तितं 'द्विजश्वान्द्रायणमिविः। = ` ।

एवमियं frat बिडालकाकेत्यत्रापेक्यते । ्रतश्चैतेबामप्यु

` यक्करव्यादानां मूतरपुरीष्राशने तद्धिडालादीनामपि १५५

ea as ष्टप्राशने बिहाल्ञा- x os RRL तत्या वरिकहोक्यां समुदषटः मूत्रपुरीषं च सर्वेषां प्रविषिद्धम्‌ व्च

1.

etc मैधातिथिभाष्यसमलङकुता | कादश मासिकान्नं तु येोऽश्नीयादसमावतको द्विजः ॥ स ॒व्रीण्यहान्पुपवसेदरेकाहं चोदके TATU १५६ ॥

ई ‘ona सपिण्डीकरणे प्रतिमासं तु वत्सरम्‌, इति | amine तु मासिकन्यपदेशेऽप्यनुज्ञातत्वात्‌, `काममभ्यथितेाऽभ्रीयात्‌" इति । कुतः प्रायश्चित्तम्‌ | ` ५ ~. ग्रन्थे खभ्यथिवस्याुक्ञानादनम्यण्येमानस्ये्तमेवेत्याह्‌ ्षमावतद्धा गरङले विष्ठनथाद्नह्यचायुं च्यते | | त्यहादन्यवरस्मिनहन्युदक्षे वसेत्‌, sree बुद्धौ स्थितत्वात्तहि चतुथेमह स्तदिवसः ॥ १५६ व्रतचारी ठु याऽईनीयन्मधु मसिं कथचन ॥ । | es स कृता mat gee aaTT समापयेत्‌ ॥ १५७ ॥ ATA प्रयुक्तो RATATAT एव |

र्यं चन श्नापद्यपीत्यथैः | श्राणानोमेव चःत्ययः इत्यापदिविधानात्‌ भ्रसति ae न तज्निर्घाताथमेवसपरायश्ित्तम्‌ | किं तर्हिं १ निमित्तमात्रपयेवसायि वचनात्कियते |

प्राक्त प्राजापत्यं प्रती भवं NEIL) सवंङृच्छाणां प्रकरुतित्वाहेवयु्यते व्रतशेषं समापयेत्‌ द्रकरतप्रायधित्तस्यावशिष्टव्रतसर्माप्रावनधिकारमाह [1 LU |

सराखुमूषकः | ¢ श्वपन्नमेतस्तंपकंदूषितम्‌। ee eee ee oe ८ . ब्रह्मसवचलां पिष्टोदकेन सदह पिषेदेकाहमविशेषात्तनैव grader शताति ॥ HO ee sas नात्तव्यमात्मनः शद्धिमिच्छता ॥

श्रभ्यायः | py warafa | aoe ate क अन्ये तु शोधनानि इरीवक्यादीनि रेचनान्याह्ः, गैषवमीयं वचेदञुदाहरन्ति

-श््रमोञ्यभाजने पुरीषाभावः ( 22 | २३) इति pe ges . ene तदैतदसाधकम्‌ | उपवासेनापि निष्पुरीषत्वोपपत्तेः । तस्मादवान्तो यथाश्रुतप्राय- = `

` श्चित्तमेव वेदितव्यम्‌ । १५६ UI

एषाऽनायादनस्येक्तो व्रतानां विविधो fafa: स्तेयदेषापहत णाँ व्रतानां श्रयतां विधिः ॥ १६० ॥

व्रतानामनद्यादनस्याभच्यमच्त्यस्य | | | स्तेयं तहोषशमस्तमपहरन्ति यानि तानि सेषामिदानी विधिरुच्यते ॥ १६० ॥

धान्यान्नधनचौर्याणि कृतवा कामाद्द्विजेत्तमः ॥ स्वजातीयगरहादेव कृच्छाब्देन yeaa १॥ द्विजात्तसप्रहणं प्रदशेनाथं चत्नियादीनामपि ध

| द्िजेत्तसशब्दसन्निपाताच रव ज? ीयगृहादि ति पगृहाद्धिज्ञायते | adage भवति। सवै एव aul MAMIE धने हतवा HERI gay धनप्रहणास्सवस्मिन्‌ घने सिद्धे "धान्यान्न ग्रहणं सद्धान्याथम्‌ | अ्रत्पसाराणामन्यं

विधिं aga | शतः सारभूतप्रधानद्रन्यापहरणे इदं विज्ञायते

Casi हि परस्परद्रन्यापहरशे ब्राह्यणस्य तदीयघनापहारे कतरस्प्रायश्चित्तम्‌ |” उच्यते। रहिंसाप्रायश्िन्तवन्तयां्टमादिभागकस्पना कतैव्या | wha घने त्रीन्‌,

` वैश्यस्य सार्धं शूद्रस्य द्वाविश्चतिरधं वा

“कियत्परिमाणं धान्येऽपहतेः |

दशभ्यः कुभेभ्यः fata, मह्वास्प्रायरिचत्तस्य | gaada कालं a कस्पनेवि

विज्ञेयम्‌ | | r Fy ae es

कामादिति श्लोकप्रणम्‌ । न द्यक्ामस्य परधनहरणसभवः । ` धान्यं ब्रह्मादि तदेवापहतम्‌ | ध

ee अन्नं सिद्धम्‌ ce धान्यादीनां प्रत्येकं geal तयब्दं PSA

: ८ केचिच समुदायहरणे प्रायरिचत्तमिच्छन्ति, गरीयो at १६१॥ `

मनुष्याणां ठं हरणे qual क्षेत्रगृहस्य च कूपवापीनलानां च सुद्धिश्चांद्रायणएं way it १६२

न 1111

नी

० मेधारियिभा्यसमलङ्कुता। एकादशः मनुष्याणां दासानाम्‌। स्चीणां दासीनाम्‌ । क्ले भूभागे ब्रोदयादिधा- न्योस्पत्तिस्थानम्‌ | कूपवाप्योजलशब्दः प्रस्येकममिसंबध्यते । उद्धूतादकस्येरणादि-

स्थश्यापहरणे एतद्भवति | NATURA: कूपवाप्योविष्यन्तसम्‌ | बाप ख तठ ER te ie en ee दन्याणामस्पसाराणां स्तेयं त्वाऽन्यवेश्मनि चरैतान्तपने कृच्छं. तन्नियात्यातमञ्द्धये ॥ १६३ ल्पसायशणि न चिरमवतिष्ठन्ते, स्वस्पभूल्यानि च सन्मयानि स्थाललोपिररा- दीनि दारुमयानि द्रोणाटकादीनि भ्रयोमयानि ल्ेपनीक् दलकादीनि |

वेश्मनीति गरहस्थितापहारे भूयान्‌ दोषः । न तथा खलकतत्रादिगतै

यात्य दला । शेषश्चाय, विशषाभावात्‌ |

ग

सवं

ATTN यानशय्यासनस्य च ॥ ` पुष्पमूलफलानां च प्चगन्य ATTA | ९६४ ॥

यानं Tsai ख्या खटवादि पसन seeds

भदयभेच्ययोाः खरबिशदतद्रेपरीद्येन मेदा fas: | मोदकशष्ङ्कट्यादि प्त्राप्येकाहमेव ॥. १६४ II

: । वृणकाष्ूमाणां च शष्कान्स्थं गुडस्य च ॥ श | चेलचमांमिषाणां च त्रिरात्रं स्यादमेाजनम्‌ ॥ १६५ ॥ - शादीनां पूर्वस्मात्‌ यानादैरधिकहरशे प्रायश्ित्तमेतत्‌ | काष्मघरितं वंशस्तंभादि, द्रमसाहचयात्‌ | gat इतः । ` ee ८ sales वण्डुलादि अष्टयवा at |

7 मरणांतं प्रायरिचत्तमस्ति | अनभ्यासे तु स्यादिति

। १ श्रो्चियत्वादि गुणः |

NON SN CR RATE RE la

मासमामिषम्‌ ॥ १६५ ॥ : = प eee

मणिष्रक्तापवालानां ताम्रस्य रजतस्य च ॥ अयःकास्यापखानां च ददशह कणान्ता । १६६

स्वल्पबहस्वापेच्तया च कालहासः सकृदादृन्तौ च ॥ १६६

कार्पासकीटनो णानां दिशषकेकयुरस्य च ॥

पक्षिगन्धौषधोनां च रञ्ज्वारचैव त्यहं पथः | १६७ क्मैटजाः पटाः त द्विशफा गवादयः। WAT

पक्िशः शुकश्येनादयः। जः ूपादेरुदकोदं चनी ॥ १६७ एते्रेतेरपेहित पापं waged हिनः य्रगम्यागमनीयं तु वतेरभिरपानुदेत्‌ ।॥ १६८

SHIT: श्लोकः ॥ शय ॥ गुरतद्पत्रतं «gaze: fara स्वयोनिषु सख्युः पत्रस्य च Sl इमारीष्वन््यजासु च । १६९

गुरुतल्पवृतमित्यविशषवचनेऽपि, न तेन सुप्यादिःटयैवमायतिदिश्यते, अपि तु प्राजापत्य चरदन्दम्‌ः इति महापातकत्वात्‌ । न हि महापातकभ्येाऽन्यत्र `

ALATEST: ।

स्वयेानये भगिन्यः सादराः सख्युः TAY सुहृदधार्यासु । सुदृत्वमेवा्च कारणं दिविशेषः, नापि

एवं पुचस्य स्वौषु aang

। _ अरलमानजातीयास्वपि कुमारोषु पित्ादिभिरदतताु। स्वयं संप्ीतयालुपनतास्रे- = तदेव बलद्रमने। ee. oa ज्रत्रापिन सत्यपेक्ता। यदप्यतिदेशे विशेषो नास्ति तथापि प्रायश्ित्तद्रयं स्यादिति su. le

AR । तथाच गुरलघ्ुभावाद्धीनजातीयासु छृच्छब्दाद्रायं मासत्रयं लघोय mee, = ` । . अन्त्यजाश्वाण्डालम्लेच्छादिखियः। चण्डालादिखीषु च स्मृत्यन्तरे ज्ञाना । ज्ञानतो रोष उक्तः । शन्त्यावसायागमने छच्छ्पमन्थाजु दवादशरात्रम्‌, ॥ १६९॥ = `

रर ` - मेधातिथिमाष्यसमलङकता | AF ei [ एकादशः `.

पष्वसेयी भगिनीं स्वक्लीयां मातुरेव च | ।

mie MATA ATIC गल्वा चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ १७० ॥

प्द्ष्वसुदुदिता चैतुष्वसेयौ भगिनौ ।

भातृष्वस्लीवा माटष्वसुदुदिता। ` 1

मातुश्च भातु्मावुलस्य इदिता । प्राप्तस्य dredeters: 1 १७० | एतास्तिश्चस्तु भायां नेपयच्छेत्त बुद्धिमान्‌ |

हातितवेनानुपेयास्ताः प्रति घ पयन्नधः ॥ १७१ ॥ ` | “ag च सपिण्डा चेत्यनेनैषैतासामविवाहयसे सिद्धे किमथैमिदं नापयच्छेततिः

SRG: | अन्यासां पक्तेऽभ्यलुज्ञानार्थं सपिण्डशलोक प्रतिषिद्धानाम्‌ | तदयुक्तम्‌ । पतति हथ पयन्नध इति प्रायच्चित्ताविधानात्‌ | एतरसिमिश्च प्रयोजने

eee | | संभवति सपिण्ड-श्छोक्षस्य athe बाधो SAH STAT हि विकरप भरीयते |

ज्ञातित्वेन बन्धुतवेनेयः | सखनुपेया Blane अगम्याश्च |

उपयन्विवाहयन्‌ । अधः पतति नरकं प्रपरोतीति यावत्‌ । श्रथवा जाति ` ५ SRA हीनजातीयः संपद्यते । यद्यपि जातेर्जीवस्पिण्डानपायः, तथापि ततकर्मानधिक्षा- | रकवुच्यते॥ १७१ ॥ "4

मानुषीषु पुरुष उदक्यायामयोनिषु # रेतः सिका छे चेव gee सांतपनं चरेत्‌ ॥ १७२

श्रमानुष्ये वडवायाः। गोरमानुषीसैऽपि सखिसयानिसगेत्राशिष्याभार्यासु =

oo स्नुषायां गवि च cetera: । अवकरः ( Aro २३। १२-१३ ) इति विशेषविदिदमेव। Bs अनयेशुरुतस्पावकीशप्रायरिचत्तयेरबुद्धिपरवुद्धिपूरवमेदेन व्यतस्था । तस्पशब्देन प्रसि्-

भन्वन्पादनने शात गुतसपमेवच्यते | “समवकरो"{वकीर्णीनिमित्तम्‌ | निमित्ते चाविदिषटे

. तत्कार्यातिदेशः। सखीः वात्न या एरुषवन्मेत्रीसागता, न तु या सख्युः सखी

De ८ aa ime: | न च भार्यासंबन्पेन संबन्धोऽस्ति, सयोनिपदेन व्यवधानात्‌ | ` ८ तथाच वसिष्ठो ‘gat eet as पर्रागत्वाक्छच्छरन्दपात्रं न च Taga भनयो- ` |

स्तूपस्थादन्यत्र

wen Po मलुस्छतिः । Mena gan Sag चायोनिप्रहथादेव सिद्धं ख इषि न पठितव्यम्‌ । sare: खशब्दैनाच्यते। ` योानेरन्यश्च सः? | व नष दषः | योनिशब्देन साहचर्यात्‌ अन्यदङ्गमेवेषच्यत इति मन्यन्ते | : जले AIT |] १५२ ॥ | ,

मेथुन तु समासेव्य पुसि योषिति वा हिनः गेयानेऽप्षु दिवा चैव aatan स्नानमाचरेत्‌ ॥ १७३ ॥

मेथुनेषु | समनन्तरं सवाससः सानम्‌ | HATA गन्त्याद्‌ावय्सु चापि ॥ १५७३॥

च डालांयस्षिया गत्वा भुक्ता च प्रतिशृह्य च पनस्यज्ञानतेा विभो ज्ञानारपाभ्य' तु गच्छति ॥ १७४ ॥

चण्डाला evar दिगन्तवासिनः। तत्ख्लीगमने प्रायश्ित्तं anata ` ae _ प्रतिव्रहेच। oe | पतनी ति वरचनाल्छच्छ्ाब्दादयिकं प्रायश्चित्तं, न पुनः पातियमेव wad) | -अभोऽ्यानां तु grasa’ shined वचनमिदं छच्छराब्दप्रायश्चिचवाथम्‌ । एवं प्रतिव्रहे- ` ऽपि (मासं गेषठे पयः इति प्रप्ते तदर्थमेव । ae — ज्ञानात्‌ सास्यसिति। कामकारकृतेऽपि प्रायधित्तविधानायेंऽथेवादोऽयम्‌ । A ` व्वन्तरेऽब्दशब्देन ज्ञाताज्ञातयोः प्रायश्चि्तयुक्तं॒तच्च द्भिवम्‌। श्रत gash ` प्रायच्रित्ताथैता। श्क्तवा चेति केन संबभ्यतेः | 1ण्डाल्लान्त्येत्यनेन | “ag च qatar” anes. त | | ` गुणीभूतस्याप्यपेक्तायां संबन्धो |fita: | क्ता -कस्य्त्याकाचायां अन्यस्यान्रु- ` तत्वाटसाम्यवचनाच्च चाण्डालान्त्यानामेव सम्बन्धः । भ्रताऽयमर्थो भवति swe | लक्ीम्लेच्छानामन्नमशित्वा तेभ्य ufaya च fet गता सङ्कद्रमनास्मायच्ित्तम्‌। ne wend तु साम्यमेव युक्तमनधिकारप्रायन्निततेन । यतः प्रिनिभित्तं नैमित्तिकेन ` छ भवितव्यं न च तान्येकोन जन्मना शक्यन्तेऽनुष्ठातुम्‌ ।॥ १७४ | ee

विप्रदुष्टां faci भक्तां निरुनध्यादेकवेरमनि यपु सः परदारेषु तच्चैनां चारयेद्व्रतम्‌ ॥ १७५

४२४ | मेधातिधिभाष्यसमलङ्ता । ` `, ESS विशेषे पदु निरुन्ध्यात्पत्नीकर्येभ्यो निर्वर्तयेत्‌ श्र्थ॑स्य aye चैनाम्‌? | =.

इत्यादिभ्य |

सुकवेदसमनौति निगडबन्धे करव्या । न ac भ गहे विहर्तुं लभेत |

त्र निरुद्धा safest कारयेत्‌

किं पुनः ५ | क ५ |

ays: परदारेषु प्रायरिचत्तयुपपादकं ब्राह्मणस्य तत्समानदोनजातीयासु

` पारदायेमिति | व्णान्तराां तदेव । उत्तमागमने तु fran वैश्यस्य त्रिगुण" बह्यण्यां

श मागमने शूद्रस्य त्राह्मधोवदिच्छन्ति । प्रातिलोम्ये वधः पुंसाम्‌” (argo २।२८६) इति

` लिङ्गदशीनादेतदुक्तम्‌ । दण्डेष्वपि विशेषो दशितः । यथैवेत्तम।गमने एसां उ्यवस्था

1 aut होनजातीयपुरुषसंपकें चेति । ashe स्लीणामरै प्रायध्िततम्‌ |

ध्रायरिचतताधमहन्त किय रोगिण एव च । बालश्वापोडशा्टषादशोदिपरतः पमान ।

तथा दष्ट्यमिचारायां गमने लघीयः | सखैरिण्यां gawd: सचैलस्नाना-

6 stad दचादुव्राह्मणय । वैश्यायां चतुथैकालाहाशे aaa भाजयेत्‌ । afrarat

` ज्चिसन्रोपोषणः प्रवाढकं दयात्‌ | वैश्यदित्यपि स्मर्थते। तद्रच्छद्भार्यायां द्र्ट्यम्‌ | ऋतौ वा गच्छता गर्भमादधता वा

: संदेह

नाह्यणक्त्रियविशं fea: शूद्रेण संगताः | श्रप्रजाता विशुष्येयुः प्रायरिचत्तन नेतस | oe AIT at एतान कन विदूह्न्ते, वैश्येन चरन्ति, तद्रमनेऽस्ति प्रायश्चित्तं मेति `

“RT: संशयः, | ॥ Fy | च दारन्दस्य सस्कारशब्दत्वात्‌ | असति विवाहे नता wer दारा इति च्यपश- `

: BS मर्हन्ति। पारदाये' च प्रायधित्तम | श्रता नास्तीयवगच्छामः | यतस्तु श्वदारनिरतः इति नियमे विदितोऽत भवतीति मन्यामहे

कि पुनरत्र युक्तम्‌ | न | नियमस्य विहितत्वात्‌ । आङकवन्विदितमिःत्यादि, तदतिक्रमे प्रायश्चित्तस्मरणात्‌ | : माभून्नामोपपातकम्‌ | ने तावता प्रायि त्ता ताभ mee

अभयाय; ] . भमवुस्पृतिः। Piped i ORR क्तं च ota सखैरिणीत्यादिः क Se ननु च सतभ्‌ पक्तेय farsa वा ease परदारन्यपदेशया | अधिकामनि- ` हारिस्वात्‌ ख्ैरिण्यः | | | oe सत्यम्‌ । वेश्यास्वपि स्वातन्त्यावलंबनः स्वैरिशब्दा न विरुष्यते | अतश्च तासां सचैलश्नानेोदङ्गंभादिदानम्‌ । तत्र केचिदाहुः । व्रतमेतत्‌ । . (तस्य बरत" इत्युपक्रम्य (तानीमानि धारयेदिति च यानि विहितानि तानि स्नात्तकन्रतानि, न सर्वंपुरुषधर्मः ॥ १७५ ॥ | ca

सा चेत्पुनः प्रदुष्येत्त सदशेनेपर्मध्िता ॥ ` रच्छ ' चांदरायणं चैव तदस्याः पावनं स्मृतम्‌ ॥ १७६ ॥ प्राथिता समानजातीयेन पुनः संसर्गे चाद्रायणमुपपातकत्वार्षिद्धम्‌ | tated पुनश्चाद्रायणविधानं साकल्यविधानाथेम्‌ । 7 यावच्येवसुक्तम्‌-- | माता माद्ष्वसा शवशरू्मातुलानी पिदष्वसा | पिदव्यसखिधिष्यस्ली भगिनी aeaett स्नुषा दुहिता चायेमार्या च सगोत्रा शरणागता । राज्ञी प्र्नजिता साध्वी धाननी वर्योत्तमा च a ` श्रन्न सत्यप्यतिदेशे न तुख्यप्रायशिचत्तता, इण्डविशेषदशेनात्‌ | दत्र stage ` मेव । मादृष्वसूप्रभ्तीर्नां gaat छच्छून्दः | श्रवशिष्टानां चान्द्रायणाभ्यासः |

। तत्र या उक्तास्ताः सगोत्रा उच्यन्ते यज्जातीयास्तेन व्यपदिश्यन्ते, उत यस्मै eq RRS इति | |

उभयेनेत्याह, उभयथालिङ्खदनात्‌ | ook ee . | ‘tre? वंशः पित्नादिरमिजनः, वतस्सम्बन्धाच्च पिद्ष्वसुत्रहणमनथेकं, सगोत्रा हि - सा। aa येनेकतां गतास्तद्भावमलतुभवन्ति, तदा भ्‌ गोत्नन्यपदेशाहा;, तस्मिन्‌ प्ते ` पिद्रन्यल्लीग्रहणमनथेकं भवति हिसा सगोत्रा) | | ` नन्वियं कस्येति लिङ्गाभावादुभयोरपि ger) सर्वेषां तु दशनं usar: 'समोघ्रा

` यत्तु कैश्चिदुच्यते श्राद्धविधै garg पैतनिकं गोत्रमिति तत्तशरैवास्वि। ब्रथवाऽ- र (1 प्यस्तिवचनात्तथा क्रियेत ॥ १७६ । त

करोत्येकरात्रेण इषलीसेवनादद्विजः ॥ ` तद्ध क्षयुग्नपन्नित्यं त्रिभिवेव्यपोहति ॥ १७७

1 या इच्छरष्द एववा । =

वृषस्य चण्डाल्यमित्रता,. मदहस्वात्‌ । द्विरभ्यासरे चेदुबुद्िपूवे' द्र्ट्यम्‌ a

रद्‌ मैधापियिभाष्यसमलङ्कता | [ एकादशः ` एषरतरपरहणात्‌ । सवै che शयानस्य तया सह गच्छतश्चैतद्वकेयम्‌ | सेवनं संभोगः | ` दृषलीशज्ह निन्दया प्रयुक्तो न जातिश्दै | यत्करोति Tart जनयति तत्निभिर्वचैव्धपोहति विनाशयत्ति। मैचाहार। ` जपर्चिति अविशेषचादना्यां भावी WW पर च नास्तीत्याहुः । wea तु यथान्रद्ध- मन्यानि मन्तरनाद्यणवाक्यानि, न तु लौकिकं वाक्यम्‌ | छ प्रविरषेण मन्त्रनपस्य gat fafa satiate) ` ce यत्तु श्रिभिमासैः सेवित्वा andi? शूद्रामेवाचक्ते, तदप्ययुक्तम्‌ | शुद्राविवाहस्या- ` fsa, स्ैरिण्याश्च लघुप्रायरिचत्तस्थोपदेशादन्यस्याश्चोपपातकत्वादशुरुतरमिद . ` भयुक्तम्‌ ।। १७७ |

† ण

एषा MHA चतुणांमपि निष्कृतिः ॥ प्रतितेः सम्भयुक्तानामिमाः शृणुत rem: ॥ १७८ | ASAT: श्ताकः |] १५८ |

संबस्सरेण पतति पतितेन सहाचरन्‌ | | याजनाध्यापनायौनान्न तु यानासनाशनात्‌ | १७९ ॥

द्विजातिकमेभ्यो हानिः cars: | पतति भ्रश्यति दीयतेऽधिकारात्‌ |

: पतिताश्वत्वशि नाह्यणादयः। तै खटाचरन्‌ qaqegey पतितै भवति तन्तुस्यो मवतीत्यथः |

| a किमाचरन्‌ | pe ee es ra a ` ` यानासनाशनात्‌ | संलापयात्रस्पशोदिना सह गमनम्‌। “arevaret तारश- | मे एकस्यां शययायामेकस्मिन्नासने, एकस्मिन्‌ area wana भाजनम्‌ | ` : यांजनाध्यापनाद्यौनान्न त्वितिविच्छेदः। किं याजनादिमिरतैव ore । मथारवकवरसरादू््व" वेवयवद्रकन्यम्‌ । स्दृसयन्तरदशैनादिभिः सय; |

गमितत्वात्‌ ॥ १७६ ॥ |

ये येन पतितेनेषां संसर्गः याति मानवः॥ ` : :; स तस्येव व्रत कृयत्तरसंसगविदयुद्धये ॥ १८० we पतितस्य यद्विदितं series $र्यात्तत्संसर्गस्य gaa

sreaa: | a मनुस्मृतिः | ~ © ag aig al

खुषामिति निर्धारणे षष्ठो । रुषां पतितानां येन चतिक्ेन यः संसर्ग" याति ` कः त्‌ तस्स

पूर्ीक्तसंसर्ग" गच्छति सु तस्यैव पतितस्य यद्विहितं प्रायरिचत्तं तत्कु सगदो दोष उत्पन्नस्तद्वि शुद्धये पद्विना शाय | अनुवादाऽयं शलोकपूरणः | . श्रथ यदिदयुच्यते पतितात्याग्यपतितात्यागीत्यादिनिन्दितकर्माभ्यासेन परतनं तत्र यदेतत्पत्तितस्ववचनै तर्किञुपदिश्यत शआ्हास्विदतिदिश्यते। यदि तावदुपदिश्यते पंच

पातकानीति प्रसिद्धमूल्लं वाच्यम्‌ । अथ पंचानामैीपदेशिकमन्येषामातिदेशिकैरव्यवहारे - | मेहे न कश्चिदथेः। तान्येव प्रायरिचत्तानि a एव धमां यस्मा उपदिश्यन्ते, अतिदेशेन `

` व्यवहारेण कोऽथः | श्रथोच्यते । “न व्यवहाराः प्रयोजन एव भिन्ते शपि खन्यताऽपि निमित्तात्‌

इह चासि प्रमाणता मेदः । यत्र पतितसखममिधाय द्विजातिकर्मभ्यो हानिः पतित

स्यादकं कायैमिःत्यायमिधीयते सङ्त्खधर्मामिधाना(ुपदेशःः, यत्र तु तरक्तवन्धवचना-

ata लिङ्खसंयागाद्वा agama: सो^ऽतिदेशःः | सूर्याभ्निपदयो्नं हि सोयेः afgaga:

श्रते येनातिदेशे सत्ययं विशेषो ava इति निश्चीयतेःः |

` तदसत्‌ । यतः सूया दि शब्दस्यैव प्रथुवा, श्रक्तत्वाद्रेदस्य । श्रयं Meda अन्ध || ५ : पुरुषश्चासति भेदे किमिति व्यवहारं नवं प्रवतैयत्ि । या तु प्रत्यत्ताुमानाभ्यां बाध- ।

काभावार्छिद्धिः साऽत्र कदाचिदुपलभ्यते । योऽप्यम्यासः सोऽपि fechas तत

प्रततिः आ्राटृत्तिशतेष्वभ्यासरूपतयैक एवेति । लाके तावदादृत्तिमात्रमभ्यासः। तत्र `

योऽपि द्विरपवबादः योऽपि gaara: तौ द्वावपि प्रायशिचत्ते समै स्याताम्‌ । निन्दितं

च कमै प्रतिषिद्धम्‌ । तत्र योऽपि द्विदिवा सुप्याचोऽपि गा असञ्द्धन्यात्तत्र निन्दित ` कर्माभ्यासेऽविशेषेश पतनप्रापिः । तस्माद्विचिन्स्यमेतत्‌ | a

किमन्न fread) पंचानां तावत्पातकित्वं सर्वस्ण्तिकारीरच्यते अन्येषां क्षां Prema । तदुभयमपि बाधितुः तत्न विशेषो नास्तोति संकस्पयिष्यतते "शक्ति चावेच्य पापं चः इति । न हि तस्य तरसदशस्येति वा एकत्वं युक्त, गार्गवयस्येव । `

` अथ कंषांचिद्धमांणां मेदः केषां चिदेकत्वे सादृश्यं भवति । `

` तस्मात्तत्समानां पतितत" भवति । aa: Palast तत्समानां पतितप्रायश्चित्तम्‌ अधिकारापगमे कंविद्विशोषमाहुः | श्रौतेऽवधिकारो निवसते arama, न ands | Tage “Rad शतक्रत्वश्च भेदे न स्यादिति, तत्राप्यभ्यासानां मेद

हस्यप्रस्ववायता । यदपि दिवा स्वप्रगोवधयोर्निन्दितत्वाविशेषात्तदभ्यासरे ged afta | मिति, कथमविशेषो निंदाया य्थेवादेष प्र्यवायविशेषः saa परायरिचन्तबहुत्व : : 0

बाहयेऽपि प्रवे,

^ ara ATT ATT AT । [ एकादशः

तत्रायं विधिः। 'निन्दितकर्माभ्यासे पतनमितिः न प्रतिषिद्धमत्रे, तथा च प्पूशें- वानसि, | सत्यपि निन्दितकर्माभ्याल्े नैव पातित्यमसिति ॥ १८० ॥

पतितस्योदकं काये सपिण्डेवबान्धवेबहिः ॥ ` निन्दितेऽहनि arate ज्ाव्यविग्युरुतन्निधो ॥ १८१ |

जीवतत एव पतितस्य प्रायरिचत्तमनिच्छता घटोदकदान wala कर्दन्यमुच्यते | सपिर्डाः सप्तमपुरषावधयः एकर्वश्याः | arsed बान्धवाः समोत्राश्च | निन्दितेऽहनि चतुदश्यदरै। STATS ऽस्मितेरी। : ज्ञात्युत्विक्‌ । ज्ञात्यादयः ea ut, तथा पतितस्य । १८१॥

दास्ती घरां got पयंस्येत्पेतवत्पदा ॥ । अहारात्रहुपासीर नरोचं बान्धवैः सह ॥ १८२ पेतवदिति। करैव्यतेपदेशो ऽयम्‌ | दासी Steger) पदा पादेन । पर्थस्थेत्‌ क्विपेदिदमरुष्मा इति | feed afte tras

५१च युक्तम्‌ | one धवैः सह तथासीरन्नेकत्र स्थाने निवसेयुस्तदहः | दासीप्रहणात्‌ स्वयंकरणं निषेधति | । | छ et ज्ञास्युलिगूगुरुसन्निवावियस्वयंकरणपक्ते ज्ञातीनां सपिण्डानां च का विशेषो येनोच्यत wast खेनिधान एतेन करवव्यमिति । यावता सर्वं एव सन्निधानमादरेणोष- ` न्ति । तस्यासन्निपायोपकारत्वात्‌" | ee eee ae । सपिण्डाद्यः प्रयोजकत्वेन कर्वारः। ज्ञात्यादयस्तु सन्निधाप्यन्ते ` केवलमदृ्टायेति ॥ १८२ ॥

निवर्तेरंथ तस्मात्त संभाषरणसहासने। a at os दायाचस्य प्रदानं च यात्रा Ta fe Sia १८३॥ तादे यथा aac तथेदानी च्यते . संभाषणमिपरेतरषुकिपरसयुक्िलपो व्यवहारः | दायाद्य धने तदपि तस्मै न दावन्यम्‌ |

अणव

wal संगतयाः कुशलग्रश्नादिका । विवाहादौ नैमित्त गृहानय्नं त

«Sgt संभाषणप्रतिषेधादेवैषु frafa: सिद्धेव!? । oe i | श्मभ्युत्थानासनत्यागस्यापि निदृत्तिरूपस्य संभवात्‌ | संभाषणं तु शब्दात्मकमेव | १८३॥ `

ज्येष्ठता च निवर्तेत ज्येष्ठावाप्य च यदसु ॥ ज्येष्ठांशं पराप्तुयाञ्चास्य यवीयान्गुणखतेाऽधिकः ॥ १८४ |

ज्येष्ठावाप्यं च age) अत्रापि चायते | (दायाद्यदाननिषेधाञ्ज्येषठप्राप्यवसुना धनस्य सिद्ध एव निषेधः कचिदाहुगुणतेाऽधिकस्य यवीयसस्तदंशप्राप्रपथैमनूद्यते |

अन्ये तु मन्यन्ते । दायाद्यशब्देन धनमात्रमुच्यते नान्वयागतसेव | दथा चामिधा-

aad ‘crane धनमिष्यतः इति स्मयते । शता यत्तस्मात्केनविदृणतवेन गृहीतं तेनापि तन्न दातव्यम्‌ | किं तहिं कतेव्यम्‌ { पुत्रभ्रात्रादिरिक्थहारिणामर्षणीयम्‌ अन्ये तु मन्यन्ते । बअविभक्तवनानां दायाद्यधननिषेधः, छते तु विभाग उद्धारस्यैव उयेषठां शस्यैवेाच्छेदः | सस्स्वपि gga वर्जयित्वाऽन्यस्य पुत्रा एवेशते ॥ १८४ ॥ `

mala तु चरिते पण ङ्कम्भमणं नवम्‌ ॥ ष तेनेव साध aay! खाता पुण्ये जलाश्चये ॥ १८५ ॥ छृतप्रायरिचत्तस्येदानीमुदकक्रियेच्यते | व

1 तेनेव साः स्नात्वा जलाशये पुण्यलबन्यां सद्ाहृदे वा प्रभासमानसाद वा MOAT छृतस्नानोऽपां Ret नवं स्वयं मास्येयुः |

नवेङ्कभगरहणादासीव्रहणाच्ात्र gage क्रियासु कुंभस्य cag; उदकेन `

पूरयित्वा हरणसुकतम्‌ ॥ १८५ ॥ (| GRRE षटः ्र्त्न्य इत्याह ` स त्वप्सु तं घट प्रास्य परविश्य भवनं स्वकम्‌ a eat ज्ञातिकार्याणि ang समाचरेत्‌ ॥ १८६ ॥ ` MET AMMA घटः THAT: | ee ae

` वतस्त पुरस्छृत्य तदीयं भवनं प्रविशेयुः! ततो TIS संभोजनादीनि ज्ञातिकार्याणि प्रवतैयेयुः। अन्ये तु aga प्रायरिचत्त इति संव्रन्ति प्रासने

| | aaa कतैव्यम्‌ ।

एषा चास्य पतितादकक्रिया नान्यस्य त्याज्यस्य. "यजञेदधेत्पितरं राजवातवं श

याजकम्‌, इत्यादेः ॥ १८६ ॥

४३० न मेधातिथिभाष्यसमल्ङ्कतां | | [ एकादशः

एतमेव विधिं इयाघयोपित्सु पतितापि | Talat देयं तु वसेयुरच ग्रहान्तिके ॥ १८७ ॥ येषित्सु लीष्वपि पतितास्वेष ख विधि; । 'पतिताख्वछतप्रायरिचत्तासु ` च । ताभ्यस्तु कृतादकाभ्योऽपि वान्नं दातच्यम्‌ । दानग्रहणात्‌ वस्त्रान्ने शरीरस्ि- तिमात्रसंपादिनी दातव्ये, न गादयः | ae ees : ५ पानमेोचित्यादुदकम्‌ ¦ तच्च प्राचुर्यादक्तमपि लभ्यते । वचने तु परानुराधात्‌ ` श्रौत्या तदपि खारन्त्येय तासां नदेयम्‌। ` यादृश च॑ पानं तादृशे एव ॒बल्लान्नेऽता fae as चान्न दातन्यम्‌ । ara ( याज्ञ० Bo lwo ) हृताधिकारां मलिनां पिण्डमाच्नोपजीविनीम्‌ | परिभूता- ` मधःश््यां वासयेद्व्यमिचारिणोम्‌ ip ` पातित्यहेतवश्च stat ये एव मनुष्यस्य । यत्त sushi हीनवर्थसेवायां “न च खीणामधिकं धणहनीतिः तत्तस्यताथै' न तु परिसंख्याम्‌ । तथा च याज्ञवस्क्यः Carafe. ३। es) S ne Siena यर्भपातने wafer । विशेषपतनीयानि ्लीणामेतान्यपि घ्र वम्‌ il | [न्तिके waaay इदीगरहे वासयितव्येष्त्यन्तिक-

कचिदाहुः--प्रायरिचत्तं तु कुवेतीनामेतदयं न तखन्मथा | वदयुक्तम्‌। वक्लान्नदानभ्यवदहारस्य त्र येगत्वात्‌ |. प्रायश्चित्ते भिक्ताहारता 1 cs wid च्रायणविधिश्चेयादि । न च Aenea चानेन विवर्षयितुं wear) sf. 4 ८ निधानेन चरिवाथेत्वात्‌ | तस्माच्स्य!; प्रायस्िचित्तेष्वनधिकार अ्शक्ततया ऽतिपुष्टतया त 1 वा तस्या sift venient कतैन्यमिति श्लाकोथेः | १८७ ॥ | ध एनखिभिरनिणि mate कि चित्सहाचरेत्‌ | कृतनिर्णेन नांरचैत्तान्न gaa किचित्‌ ॥ १८८ ॥

Rafer प्रकृतसात्यातकिनः। तैरनिशित्तौरथद्ैरकतप्रायरिवरचर्त किंचिदणदानक्रयविक्रययाजनाचुक्तम्‌ । ` i eee

निशे जनं शोधने पापापनेादनम्‌ । तस्मिन्‌ ga) ast जुगुष्षेत छतप्राय- ` ( श्चित्तान्न कुत्सयेत्‌ ॥ १८८ ॥ त १ „१ बाठघंरच tania aga aft

| हतश्च स्रोहंतश्च न संवसेत्‌ ॥ १८९

अध्यायः | मवुस्छरतिः। ` os ४३१. श्रर्णागत; । यः शच्नमिरमिहन्यमानेो बलज्लवताऽन्येन वेपद्यमानः परित्राणां ` कंचिदन्यममिधावेत्‌ त्रायस्व मामितिः। एवं gaat विद्धान्‌ सयुपधावेत्‌ “उद्धर at

देहि प्रायश्चित्तमितिः शरणागतः। | HAW: HTH Mees यो ऽपक्राराय यतते यो वा छृतोपक्रारं पुनविनाशयति

| तस्यैवाप्तस्यापका्य उद्यच्छति ) यद्यप्येषा शब्द्ब्युत्पत्तिस्तथापि लकप्रसिद्धयन्नोप (८ = i. ।

- कतुरपकारे वतैते स तघ्ः । ` । wa जातिनापेच्यते बालादिस्वरूपमेव कारणम्‌ । # क स्त्रिये व्वभिचारिण्योऽपि । यद्यपि तासां eed प्रायरिचत्तं तथापि वाचनिक संवासप्रतिषेधः | | | संवासः संगतिस्तदगरहनिवासश्च ॥ १८६ |

येषां द्विजानां सावित्री नानूच्येत यथाविधि तारिचारयितवा ओीन्छरच्छान्यथाविध्युपनाययेत्‌ ॥ १९०

ना षोडशादुत्राहमस्यः इयादिनोपनयनकालनियमः ga: | तदतिक्रमे cafe मिदम्‌ |

mee यावत्पोडशवषं ब्राह्यणस्य BTS ata! as `

बचनेनोपनयनार्यसंस्कारो लयते । श्रस्मिन्‌ काले यद्युपनयने न ete । ae श्रा

द्वाविंशात्‌ afar, म्रा चतुरविंशतेरिशःः

ee श्रव ऊध्वं" चीन करृच्खछाशचारयितलठ्यः | निरपपद^्रच्छ्‌"श्रवणे प्राजापत्यप्रयय ` इति स्छतितन्त्रसिद्धिः। ` =

अन्ये तु छच्छातिङृच्छानाहुः | कच्छ घु छरतेषूपनेतन्याः | यथाविधौत्यनुगदः | १६० ॥

maa चिङीषन्ति विकर्मस्थास्तु ये द्विजाः ब्रह्मणा च परित्यक्तास्तेषामप्येतदादिशेत्‌ ॥ १९१

विक्छसंस्था यथा ब्राह्मणा शूद्रसेवाद्यभिरताः । यस्य यत्कर्म stare gear | । 1

| ` तत्तस्य विदितं कर्मं । यस्य यन्न विहितं तस्य तद्िकमं 1 द्विजातीयध्य विदितं विजावी- ` | a wee ues T परित्यक्ता उपनीता अरप्यस्वीकृतवेदा water वा वेदुपविस्मरेयुस्तवा-

अद

मप्येतत्छच्ू्यम्‌ ।

1 मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । [ एकादशः , आयशिचत्तं चिकीर्ष यद्गहि तेनाजयन्ति कमणा ATAU धनम्‌ ॥

तस्योत्सर्गेण शुध्यन्ति जप्येन तपसेव्र च ॥ १९२ ॥

शहितैनैव्यविशेषेऽप्यसस्प्रतिग्रहणेति द्र्टम्यम्‌ । उत्तरत्र विशेषविधेस्तं प्रत्येबोपदि- ` श्यमानत्वात्‌ सुच्यतेऽससर्षहादिकिः। == a उट्सग्‌ at ममतानिवृत्तिदानेन at) wailed eens राजरथ्यादिषु त्यागेन देयं “मम यो गृहाति स गृहाक्कित्याद्यभिधाय क्तिपेत्‌, अभ्र ad नयादिषु वा | जपतपसौ वद्यत्युपदिषटश्तके | ॥ अन्ये तु बाह्यणशब्दस्थाने समानवशब्दं परिसरैवं व्याचकते। यस्य ater द्विजाते शुष्रस्य वा धनाजनेपायतया यस्रतिषिद्धं तत्तस्य “गदितम्‌? । यथा ‘ara: क्रियो वाऽपि दद्धि नेव प्रयोजयेत्‌ इयादि । तेन येऽजेयन्ति धनं कर्म॑णा त्योत्सगजपतपांसि त्रीणि सञुचिवानि प्रायरिचत्तानि | ब्राह्मणस्यासस्प्रविप्रहे उत्तरो विशेषविधिः ॥ १६२ ॥

वृरत्यनुवाद एवायम्‌ | इच्छन्नेव यतः wads 1) १६१ ।॥

जपित्वा त्रीणि सार्पिन्याः सहस्चाणि समाहित

पासं गेषं पयः पीत्वा युच्यतेऽसस्पतिग्रहात्‌ ॥ १९३ |

चोणि साविचीरसंहस्राणिं प्त्वहमिति केचिदषहुः। अन्येतु मासं चौणयमिसेवध्नन्ति | ware प्रत्यहमेकौकं शतम्‌ ।

rg इति वासस्यानम्‌ ॥ १९३॥ 2. उपवासकृशं त तु गेोव्रजास्ुनरागतम्‌ ॥ ` प्रणतं प्रपिपृच्छेयुः साम्यं सैष्येच्छक्तीति किम्‌ । १९४

| काश्यैववनार्सवर्पं पयःपानमाह | ` अणत जानुभ्यां स्थितं भुवि | ee wi et ete ते विद्रासो nao: पुच्छेयुस्तं हे सोम्येच्छसि साम्यमिति'। ‘wa gaye Sen oS शाखमवगणय्य न प्रवतिंतन्यमसस्रतिप्रहल्तामेनेति" | १६४ ॥ भ a nage तु.विष षु विकिरे्वसं गवाम्‌ ॥ गमिः प्रवर्तिते तीयं ay स्तस्य परिग्रहम्‌ ॥ १९५ ।

पृष्टेन वा तेन वक्तव्यं "स॒त्य सिति |

mT Fo मनुरखरति Se ४३३.

व्राल्यानां याजनं HAT परेदामन्त्यकमं च ॥ अभिचारमहीनं च धिभिः ses व्यपोहति ॥ १९६

व्रात्या; सावित्रीपतितास्तेष ब्रात्यानां त्रात्यस्तामः करतुषिदहिवस्तेन ये याजयन्ति

शआ्आवििव्येनेपदेष्टस्वेन च । परेषा मातापिदगुरुवजमन्त्यकम श्मशानादि | अभिचारं श्येनचिदादि | हीनं च द्विरात्रादिकम्‌। च्ट(वैशुध्यति : : TE नायमभिचायाहीनयेयैजमानस्य विधिः । कस्य तहिं १ ऋत्विजाम्‌ । तथा च व्रात्यानां safes एवाधिकारः | यज्ञमानस्य तु विधिलन्तणाप्रदृत्तिस्तस्याः ` प्रतिषेधाभावे कुतः प्रायश्चित्तम्‌ |

('भवत्वहीने urea: प्रवृत्तिः श्येनाद तु कथम्‌ । न हि शत्रून्‌ मारयेदिति Are -

नाऽस्ति | किंतहि 9 ‘a: शत्रोमारणं कामयते तेन तस्सिध्यथ" श्येनादि कर्तव्यम्‌ ` शत्रुमारणं च हिंसाल्तणाप्रबनिः | सा च निषिद्धा (न हिस्यात्सर्बाभूतानीति, । श्रहीने- ष्वपि लिप्लात एव safe: । फलकामस्य हि तत्राधिकार भवति । न त॒ फलकामना

वृत्र निषिद्धा, नापि काम्बमानाथैनिष्पादका व्वापारः । इह तूभयं निषिद्धं नन feet = ` -दिक्ति मर्णफलव्यापारेण न प्रवर्तितव्यम्‌ । तत्फलं च श्येनदेरेव । इह वु नासि |

निषेधः स्वरगादिफलकरम न eri) ` ध ॥ केचिदाहुः। ara वै ब्राहमणस्यः इलमिचरणीयाभिचाराऽप्यवुज्ञया$स्नात = `

एव । तुल्यावहीनाभिचारौ | तत्न ऋत्विजामेव saad युक्तम्‌ ` नलु च काम्यान्यपि निषिद्धानि "कामात्मता न प्रशस्ताः इतिः

यत्तस्य विषयः स तत्रेव व्याल्याठः | श्रुतिश्चाष्हीनतया याजने कार्यैमितिः। श्रमि- चरणायाभिचारे च यजमानस्यायुक्तम्‌ | ।

कथम्‌" | aed यज्ञ्यतिषामिवा्यन्तेः | तद्रसखायशिवत्तान्युक्तान्येव | रस्य `

अभिचरतिविभ्विषयेऽभिचरणीयाभिचारे सविषयत्वात्‌ । वैदिकेन sada ar न | मौरणमभिचारः? ll १.६६ ष | oe er

शरणागतं परित्यज्य वेदं विष्धाव्य च fear | संवत्सर यवाहरस्तत्पापयपसेधति ॥ १९७

द्विविधः शरणागतः meer ‘often प्रत्याख्यानम्‌ । सत्यां श्तौ! भाष्‌ यैवद्विवारिवष्‌ । . ee ¢ ८ an वेदं विष्लाल्यानष्यायाभ्ययनं HAT | अं धिक्षारेणाधीयानस्यायुयेगदानं ‘fe = ne.

पठसि नाशितं त्वयेति?! अथवा धनहेतोः परीन्तास्थानेष्वनियुक्तेन प्यते विश्व ` ` 2 a8 (द्त्वा नियोगं धनदेता; पतितान्मुनिरनवीत्‌? ॥ १.६७ Gee ee

Bae, wats मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता । | [{ एकदशः TATA ग्राम्यैः कन्यादिरेव च ॥ ० AUSTIN प्राणायामेन शुध्यति ॥ १९८

aur tafe: | Tea: क्रव्याद्धिर्मार्जारलक्लादिभिः ॥ १८८ ॥

षष्ठान्नकालता मासं सहितानप एव वा | हमा चाकला निलयमपाङक्तयानां विशोधनम्‌ ॥ १९९ ॥ श्म चाक्कल्यसतीयाध्याय उक्ताः | येषाँ प्रतिपदं प्रायर्चित्तमन्यक्नाम्नातम्‌ |

तेष मासं संहिताजपः। शाकलदहामः षष्ठान्नकालता चेति ease: काष्ठशलकादिद्धेवछरवस्यः ( वाजसनेयिसंहिता ८। १३) इत्यादिभिमन्त्रैहुयते स TRAE: | `

a a यप्रहणं समाप्तेऽपि संहिताज्ञपे पुनः पुनरादृतत्यथै", यावन्माखः GU: ।। १-६<

UA AG aa तु कामतः ॥ लाला तु fart दिग्वासाः प्रालायामेन शुध्यति | २०० ॥ ` ष्ठु खर यानं गन्दरूयादि। सात्तादुटरादावाराहणमन्यवधानेन चाधिकतरम्‌ | = प्र्ायामानामाद्रत्तिः | | Mog eee : Frere नग्नः। नग्नदेषनिर्दरणा्े' पुनः सवासाः स्नान seat प्राणायामः ` REA Roo rut” s | . feasfgeeg वाऽप्यात्त; ade सन्निषेव्य च ॥ | WA “बहिराष्डुतय गामालभ्य विश्यध्यति | २०१॥ विनाऽहूभिरसंनिददितास्वप्सु ्रद्टणोचरश्थासु ८ प्सु ATA विष्ठया ger) छारीर" मूतरपरीषोत्सर्मम्‌ । स्चिषेव्य । oe ae सचेला Tengd वस्तं तेन alka: | बहिप्रामन्रयादावाण्लुत्य निमञ्य तता 2 MTT gr fagerfa og 4 वेदोदितानां निलयानां कर्मणां समतिक्रमे ॥ सतातकवतङोपे च प्रायग्त्तमभाजनम्‌ ॥ २०२ ॥ ¢ तानां दरेषोयेमासादोनां staat, स्मार्तानां च संष्योपासनादीनाम्‌ | पि वेदे दादितानि तन्मूलत्वासस्तीनाम्‌ 0 Tangata ‘a shia ` ता" § ५ | तेषां . लं ss एकादयुपत्ासः

mare] get oa, gay oe

हङ्गारं aU ASK च गरीयसः ॥ ` लात्वाऽनश्चन्नहः रेषमयिवा्य प्रसादयेत्‌ ॥ २०३ |

सक्रोध हकारेण हङ्करूते तूष्णीमास ह मा एवं वादीः? इत्यैवमादिष्वथैक्रियासु ध 2

त्िषेषा्थं हुंकारकरयम्‌ । ब्राह्यणस्य ज्येष्ठस्य समस्य कनीयसो वा शिष्यस्य पुत्रस्य वा |

ae गरोयसस्त्वकारमुक्त्वा- aaa (त्वयेदं कतम्‌? । एकवचनान्त as युष्मच्छब्डाच्ारणे प्रायशिचन्तमेतत्‌ | प्रथमादिविभक्तिनं Bahra) तथाच समाचारो

गुरौ युभ्माखित्यादिबहुवचनं प्रयोक्तव्यमिति | स्नात्वाऽनरश्नन्‌ प्रातमक्तयागः। अभिवाद्य उपसंप्रहणं कता । मसाद- ` ` येतु कें त्याजयित्वा सायमशनीयात्‌ ॥ २०३ |

ताडयित्वा तणेनापि कण्ठे वाबध्य araat ॥ विवादे बा विनिजिल्य site प्रसादयेत्‌ ॥ २०४ ॥

gua पीडाकरेणापि ताडयित्वा sea वासकाऽपि करठे age ` क |

बुष्वा। विवादे लौकिके sad विनिर्जित्य । afer नम्रेण भूता `

असादयितन्यः।

| बादजत्पयोस्तु नाय विधिः ॥ २०४] aut त्वब्दशतं सदस्रममिहत्य च ॥ bite जिघांसया ब्राह्यणस्य ace प्रतिप्यते ॥ २०५ ॥ = `

अवगूरणप्रतिषेधों ऽयम्‌ | परिशिष्टो ऽथैवाद जिघांसया हन्तुमिच्छया दण्डादिकमुद्यम्य |

a संवत्सरशतं नरकष्वास्ते |

ऋभिहत्य प्रहारं दत्वा । सहस्रं संवत्सरांणाम्‌

। ८ Rrateat न परिहासतः ॥ २०१५ |

शोणित यातः पघ॒न्संग्रहाति aad | | तावन्तयन्दसदस्राणि तत्कतां नरके ART ॥ २०६ न. ae et दण्डादिप्रहारेण भूमौ पतितं यावत्पांसूत्‌ रजावयवान्‌ संगृहाति ` तावन्ति संवत्सरसखहस्नाणि तस्य जनयिता नरक व्रजेद्रसेत्‌ | ees ` भ्वमप्दथंवादः॥॥ २०६ । cee

ह्नि

ce मेधातिथिभ प्यसमलङ्कता । = [ एकादशः ` maya चरेकच्छमतिकच्छ' निपातने ॥ ` oe कच्छातिकच्छौ इर्वीत विधस्येत्पाद्य शरितम्‌ ॥ २०७ ॥ वस्य प्रायरिचन्तमेतत्‌

न्रा्यणरुजः कतसेतिः शोशितेात्पादनादन्यत्रेतत्‌ यदि at तेनेदं विक- ` प्यते |} २०७ ॥

अनुक्तनिष्कतीनां तु पापानामपनुत्तये ॥ शक्ति चावेक्ष्य पापं च maa प्रकटपयेत्‌ ॥ २०८

` श्रनुक्ता निष्करतयः प्रायस्चित्तानि येषां विकर्मणाम्‌ | यथा चाण्डालादि

` प्रतिज्ञोसवधे । तत्र कस्पयेत्‌ | ` |

मननु चाच्राप्युक्त किंचिदेव तु विप्राय दथयादस्थिमतां वधेः इतिः |

्रनस्थिसाष्चय्जु्रजन्तुप्रायास्तत्रास्थिमन्ते। Teed | महाकायान तु नैष विधिः “नतु चारो वणा "नास्ति पंचमः इति eter एव प्रतिलोमाः? यदिनाम पंचमो वर्णो न जातो नैतावता शूद्रतैरभवितव्यम्‌ | तेषामपि लक्षणस्य faa ^ es । समानजायामूढायां जातः शूद्रः इति वथैसंकरजाश्चेते | तस्मान्न gee नापि "किंचिदेव तु विप्राय, इत्यन्यस्तत्र कल्पनाया घ्मनवसरः। श््तिः प्रायचित्तिनस्तपसि । तथा किमयं तपसि aad उत दाने (न पाप च। हिंसाया विहितप्रायश्ित्तमेव | अभच्यभच्तणे aaa) भथ पापस्य eo ८ शुरलघुभावेऽपेक्तणीयः ee . ak . “नलु च गुरुलघुभावः पापस्य कथं ज्ञायते १ प्रायधित्तमहत्वादिति चेत्‌ wae `

प्रायश्चित्तविषयेयं कस्पनाः | सत्वम्‌ । wae देषाविशयश्रवणादर रुत्वात्‌ । तथा बुद्धिपर्वादुक्कते च faa नेदमयुक्तनिष्छतिविषयमेव प्रकल्पयेत्‌, उक्तेऽपि कत्पना कार्या | कुत एतत्‌ ? 1 BRENT) दण्डेन चेक्ताुक्तविषयमनुज्ञायते किंचैतस्मिन्‌ 1 व्यतिक्रमं गुरुलघूनायुपदेशात्तत्रावश्यंभावनीया कस्पना। अरत उदिष्टानुदिष्टसर्व- शेषोऽयम्‌ ॥२०्८॥ ae nee

चेरभ्युपायेरेनांसि मानवो व्यप्कषति ॥ तान्योऽभ्युपायान्वक्ष्यामि देवर्षिपितृसेवितान्‌ ॥ २०९ oe ag चेत्ता एवाभ्युपायाः इद चान्द्रायणं इह प्राजापत्यं इह F ne aa?) `

सत्यम्‌ । संज्ञामात्रेण निदि्टाः। इद तु खरूपं सेपिकर्वञ्यवाकमुच्यते |

पाय एवाभ्य पायः

` व्यपकषतिश्रपमा्िं।

~*~ ४ ATT qT सव॑व्थाथेम्‌ || २२०८६

यहं WATTS साय तयहमययादयाचितम्‌ भ्य प्र च नाश्चीयासानापलय aces ॥ २१० ॥ Tage ‘naan प्वाहकालौ लच्यते। द्वितीयाहकाल्ञप्रतिषेधादस्य } ` प्रातःकालविधौ हि यदृच्छया माजन प्राप्तं निवर्ते । के बलमत्वर्थं हि यत्पू्बाहु वा मभ्यंदिने

वा मनुष्याणामिति, श्रवाचितत्वासप्रा्नथित्वाद्धोजनम्‌ | तदेव चेतपरातःकाल्े विधीयते तदा

माध्यंदिनं flaca, न सायंतनम्‌ । अद्य पुनयैदेव वैरस्यं पूर्वाहमभ्यंदिनकालयोाविक-

स्पितयोः पराप्तं भाजनं तदेव पुनरुच्यमानं कालान्तरनिदरस्य्थं संपद्यते । त्रतत्वाच्चैतदेव ` युक्तम्‌ । एकाहारता हि बतपरिगयनायां संरुयायते । तपश्चेदं तापयति दुःखयतीति। ` चदि च द्वितीयं मोजने निवतैते तत्र सायंतन निवर्तेत! 1 | अन्ये लु ERO प्रातराशानिषि' स्वल्पपरिमाणता से।जनस्य TUT ANE | प्रातराशे हि et gaat) तच्छीला प्राकृतपुरुषाः । तथा सिद्धे पाके माजनात्‌ ` प्राकतभोक्तेति व्यपदिशन्ति | = ao

सायमिति बाऽपरस्मिय्‌ saz |

te a ततेनन्तरं प्यहो हविष्यं वैदिकं यावद्‌ भुज्यते SIEGE TDG | Beez स्परतिकारै | ns र. = | Bag geese सविशेत्‌ः। ६ |

अयाचितेऽपि हविष्यभोजनमेककालिकं च । ` oe oe स्वगहेऽपि “दीयतां मे मोजनमितिः यत्‌ गरत्यादय श्राज्ञायन्ते तदपि 'यावितमेवः

SRR चाच्ना, प्ेषणाध्येषणयोः साषारयम्‌ । धतः खगृहेऽमि यद्भार्यादवो- ` SBMA उपहरन्ति तथा भोक्तव्यं, न खन्यथेति ॥ २१० ॥ ` ध

गोमूत्र गमयं क्षीरं दधि सर्पि; ङोदकम्‌ एकरत्रापवासरच क च्छ्‌ सान्तपनं स्पृतम्‌ ॥ २११

गोमूत्रादीनां इशोदकानां समादारमाहरेकस्मिन्नहनि रकरचोपवासश्च।

कषे gad सांतपनस्‌।

भन्ये तु seats भक्तयितव्यं, संहतस्याश्रतत्वात्‌ | रवः are

es Meer ee

iG _ ` मेधातिथिभाष्यसमलङकुता। = [ एकादशः i द्वावप्येतौ पक्तौ स्परस्यन्तरे oferta ॥ २११॥ क एकेकं प्रा्तमदनीयाल्यहाणि प्रीणि पूर्ववत्‌ ॥ | अयहं चापवसेदत्यमतिकच्छ चरन्दिनः ॥ २१२॥

पवंवदिति प्राजापव्यविधिमदिदिशति ` एष्वेव कालेष्वेक्ैकः ग्रासमश्नीयात्‌ ॥ २१२ ॥ ` तपङच्छ' चरन्धिप्रो जलक्षीरषरतानिलान्‌ ॥ : प्रतित्र्यहं पिबेदुष्णान्पशतललायी सम।हितः ॥ २१३ ॥

तेष्वेव काल्ञेषु जल्ादीनि यावता नातिदृप्रिभ॑वति | कविस्परिमाशं प्यते | श्रां पिबेत्तु त्रिपलं पलमेकं तु afte: | पयः पिबेतत द्विपलं निपकं चेष्णमारतम्‌ः | खकत्स्नायौति fea: व्रिर्निंशायामित्यस्यापवादः ॥ २१३ ॥

यतात्मनाऽमत्तस्य द्वादशाहमभोजनम्‌ ॥ . प्राका नाम इृच्छोऽय सवेपापापनदनः॥ २१४ ॥ यतात्सा संयतेन्द्रियो गीतादिशब्दश्ववशेष्वनमिलाषो

: ATMA: | अ्रथैवादेाऽयम्‌ | wages ष्वस्य धर्मस्य विहितत्वात्‌ ॥ २१४

एकैकं Tats Heat wes च वर्धयेत्‌ उपस्पृशञ्चिषदणमेतचान््रायणं स्पृतम्‌ ॥ २१५ चतुरैश्वायुपोष्य श्वोभूतायां पैयैमास्यां पंचदश ॒भाखानश्नीयात्‌ । मरासप्रमायं

चास्याधिकारेण भाखालुंतरणे च “भ्ाप्यायख सन्ते पयांसीतिः (गौ° ५) स्त्यन्तरेक्तो ` ` विधिरपेकछितन्यः। एकशाखलात्सर्वस्छठतीनामसति विरोधे समभरं योव्यम्‌ | विरेषे वि |

्रिपदमारभ्यैैकं प्रासं दिवसे fred हासयेत्‌। प्रतिपदि चतुदश द्विती-

यायां जयोदशेदादि araagdzantar भास मवति | तोऽमाबस्यायाुपोष्य प्रतिपदयेकं ` ्रासमरनीयात्‌ । द्वितीयायां द्रविषमेकोकं वरधयेदावत्पैर्ण॑मास्यां पञ्चदश भवन्ति |

SATIN सानं वेन्‌ |

श्रण्यायः ] pee मनुस्थृतिः | no Fab श्र | u यवसध्यमेऽमावास्यायामुपोष्य sfawat ata: । द्वितीयस्या द्री यावत्‌ वैै- oo meat dae) पुनः प्रतिपदमारभ्य कृष्णपक्त एकैकप्रासापचये यावदमावस्या- अपवासः ॥ २१६ ॥ 9 ५) अष्टावष्टौ समश्नीयाविण्डान्पध्यंदिने स्थिते | ॥ नियतात्मा हविष्याशी यतिचान्द्रायणं चरन्‌ ॥ ६१७ ॥ | ye प्रयहं मासमष्ठौ यासान्‌ छष्णपच्ाद्राऽऽरभ्य vstagt यतिचन्द्राय्णं शि भवति| Se avafea स्थितै प्रव्ते। पूर्वाह्मापराहौ asfiatas: | शिष्ट प्रसिद्धम्‌ ॥ २१७॥ चतुरः प्रातरदनीयापिपण्डान्दिप्रः समाहितः ॥ चतुरोऽस्तमिते सये शिशुचान्द्रायणं स्पृतम्‌ \॥ २१८ अत्र ग्रातःशब्दोऽस्तमयसाहवचर्यास्सूरयोदयप्रत्यासन्मै कालं लक्तयति श्रस्तमिते मयं प्रदोष इत्यथः ॥ २१८ ॥ = यथाकथंचिचििण्डानां तिस्रोऽशीतीः समाहितः ॥ ` मासेनाश्चन्हविष्यस्य wea सछाकताम्‌ ॥ २१९ a ; कस्मिध्िदिवसे चतुरा मासान्‌ कस्मिध्िदुद्रादश aaa ययाक्यचित्‌ ध ध त्रिंशद्रात्र safe: 1 यदि करिमिधित्‌ trea) श्रयं तु नियम meatier rat ५ म्सिनेति द्वं शते चत्वारिशदधिके। ॥ : edged प्राप्नोति 11 २१८ एतदुद्रास्तथादित्या वसतवश्चाचरन्वतम्‌ ~ सवाडकशलमेक्षाय THAT महषिभिः ॥ २२० ॥ = ` wasn व्रतं सवे देवाः समाचेरः, उवषासकुशलानां विसेक्षाय। | न केवलं यत्रवोक्तमनुक्तेष्वपि द्रव्यम्‌ | तदुक्त Seg चाद्रायणमित्ति सर्वप्रायरिचन्तं सरवप्रायश्ित्तम्‌, (गौ० १९।२०) ध eg भ्रदं संदिद्यते। यदेदस्सरवप्रायशिचत्तवचने किं du सवेषां dragaam- = सिद्धिन्यायेन प्रविनिमित्तमावसैत इति es ee उच्यते। यदप्येतन्न्याय्यं निमित्ताटृत्तौ तैमित्तिक्षाइृत्तिरिति तथापीदमनास्नाव- eee प्रविपदप्रायगिचत्तनिमिततेष्वसंबिदितेषु छतसम्भावनायामाम्नायते ! तत्र येषां ताव- ध.

स्सम्भावनामाघ्रेण शुद्धिः क्रियते, यथा संवत्सरस्यैकमपीतिः, तत्र निमित्तस्यानिर्चिव- `

1 मेधातिथिभाष्यसमलङ्ता । {एकादशः

“amigas: ga ग्राडृत्तिसंमवः | यथा सुप्तस्य परिवरवनेः शय्यागतसूच्तप्राणिवधस्तथा

नगरस्य रथ्यासु श्राम्यतः परल्लीयुखसंदशैनमा गृहप्राप्तेरसङ्त्‌ संभवति । तारग्विषये |

wena एव युक्तः। दशितं चैतत्‌ श्रश्यन्वताम्‌? इत्यादौ समुदायवध एकं प्रायश्चित्त. `

मिति। यानि च गरीयांसि पापानि तत्र सर्वत्र प्रायरिचत्तान्यान्नातानि। इदंच अयथाप्रदशित एव विषये भवितुमहंति । महत्त्वाच्च नाना्त्तो न्याय्यम्‌ । तस्मात्‌ ` संशितेष्वपि कथंचिस्प्रायशिचनत्तेषु न निमित्तान्तयत्पत्तो युक्तं एव तन्त्रभावः । तथाच

तन्त्रधर्मं एव न्याय्य इति दशैयति यदिवा च नक्तं चैनश्च छम तस्याऽवयजनमसि `

सराहा । यत्खपंतश्च जाग्रतश्चेनश्च Ha तस्या ऽवयजनमसि स्वाहा । afzgta

इत्यादिः । यदिति च वीप्सायां युगपदशेषपापवजेन'मन्र वदन्तिः ॥ २२० ॥

पहाव्याहतिभिर्होमः कतव्य; स्वयमन्वहम्‌ ॥ अहि सा सत्यमक्रोपमाजवं च समाचरेत्‌ ॥ २९१

; a waa itatrndteatagess | | सर्व॑होमेष्वाज्यंदरन्यमनुपात्े द्रव्यविशेषे दशितम्‌ |

स्वयं ्रहणात्परकव्‌ कता hada किपुनरयं होमो लौकिके ऽप्नावनावसथ्यस्य भवति नेति विचायते इदमेव तावद्िवाये' कुताऽमौ हामः। प्रतेपावधिकश्यमे जुहोतेसथेः। तत्र

` यस्मिन्‌ फस्मिरशिचिदाधारे saad सिध्यत्येव Sra) ततश्च eae a aise} वबा ` क्रियतां हमे गृह्याभ्िमतस्तु न areas हेमः, creat तस्य तद्धोमग्रतिषेधात्‌ । ` सम्वारादभ्भिसिद्धिरिति चेत्समाचार एव तद्य न्विष्यताम्‌ गहयकारैलतसप्रणीतारन्यधिकारैः छच्टूविधिषु हेम श्राम्नातः । तदशैनेनानाव- सथ्यस्य प्रायधित्ते नाहमकाः छच्छाः। श्भ्युदयाथिनस्तु नैवानभिक्षस्य सन्ति, ` सर्वाङ्खोपसंहारंण फलसिद्ध

afar) शिष्यश्त्यायपि ताञ्य' न ताडनीयम्‌

सत्यं नमंणाऽपि नारृतम्‌ ee 1 | यदि वा पुरुषाथेतया प्रा्तयोङ्गस्वाय Farag | . श्रजंवमक्ररता ॥ २२१

त्रिरदस्चिनिशायां च सवासा जलमाविरेत्‌ |

त्‌ ॥ RRA A

| वासेायुगमाच्छादनाथमैचित्यप्राप्तं तेनैन सद Stet प्रविशेत्‌ । सवि q- दिति नेद्धतोदकेनेस्यथेः | pee a ll fear rad नाभिभाषेत, अन्यत्र. माव्ज्येषठमगिन्यादिभ्यः) भयेया छि ह कर्मोपयोागी gad न निषिभ्यते | श्रन्यस्तु न कतैन्य एव |) २२२॥ eee स्थानासनाभ्यां विहरेदशक्तोऽधः शयीत वा ॥

ब्रह्मचारी वती च स्यादगुरुदेवद्िजाचंकः ॥ २२३ ष उत्थिव श्रासीन उषविशऽथवा । न कवचिन्िषीदेत्‌ | अरशक्तावधः शयीत, न पर्यङ्के । बरह्मचारी मेथुननिश्तः। वतौ शिष्टमरतिषिद्धेषु नियमं गृहीयादिदं मया न कतैज्यभिति ।

गु्बादीनामचां प्रणतेन STACIATAT ISAT |] २२३ सावित्रीं च जपेन्नित्यं पवित्राणि च शक्ति qaqa वतेष्वेव परायधित्ताथमाहतः ॥ २२४ ॥ `

aifast ^तत्सवितुरिविः गायन्नो ! सविददेवस्वाजपचादनासु सावित्रीशब्देन =

` तस्याः सर्वत्राधिकायः।

` सामनि,

सर्वे षु TAY |

ATZAT TAA 2 ४

सर्दध्ियादिश्ताकपूरणस्तथा विधस्येवाधिकारात्‌ | २२४ एतेदिजातयः Treat Tals Hara | aoe Se अनाविष्कतपापास्तु HES शोधयेत्‌ | २२५॥ ध ५ क

सविष्कुतं प्रकाशं लेकविदितमैनः पापं येषाम्‌ | रतैः Ses: शोध्यः ।

ये तु रहस्यपापासतेषां न छच्छूतपांसि । fate अन्वह

Tq शोधयेत्‌ छ ee

रहस्येषु नासि परिषद्रमनमाविष्कृतं न स्यात्‌ | fagat हि तत्राधिक्रारः | उच्यते । oe

wt प्रायधित्तमनागतं शेधयेदिव्युच्यते, aie तु शाखन्धाख्यानकाले शिष्याणासपदे- Le ne - शादिदं रहस्येषु शोधनं बेद्धभ्यमिवि ॥ २२५ ॥ Cone

ख्यापनेनानुतापेन तपसाऽध्ययनेन च ee पापकन्धुस्यते पापात्तथा sa चापदि ॥ we 0

BBR मेधातिथिभाष्यसमलङकुता । [ एकादशः विप्राणां विदितेऽन्येषामप्येवंकमाऽस्मीतिः प्रकोशयेत्‌ रतत्ल्यापनस । = ` आअन्ुतापः। रस्मा्तापौ वैमनस्वम्‌--'धिङ्का महदकायैमकरवमनर्थो मे दुष्डतका- रिणो जन्मेणत्येवमादिः वित्तपरिखेश्ः oe शरच्यथनं सावित्या sar वेदपाठ वाहिंसखायाम्‌ । श्रन्यत्र। ee श्रसमथेस्य तपसि दानम्‌। एतदाह दानेन चापदौति । प्रकराततपसः श्रापदि पीडायामनिव्रहणे दानम्‌ ॥ २२६॥ = यथा यथा नरोऽधमे' स्वयं कतवाऽनुभाषते ॥ तथा तथा त्वचेवाहिस्तेनाधरमेण शुच्यते | २२७ ॥ ख्यापनविधेसथेवादः | ae ६. नयाऽधसंमिति नजः प्रश्लेषः | धर्मस्य स्वयं ख्यापन निषिद्धम्‌ , ‘a गुणाः खयं वाच्या" इति । प्रछवश्चाधमं एव तैनाधसमणेति श्रयत एव ॥ २२७ I यथा यथा मनस्तस्य दुष्छृतं कमं गेति तथा तथा शरीरं तत्त नाधमंख परुच्यते ॥ oe त्ररीरमन्तयत्मैव, न भूतात्मा पुण्यपापयेस्तदाश्रयात्‌ | उपचाराद्धि aera: ° = शरीरशब्दोऽयं द्रष्टव्यः BAA TAA SAT | aR era २२८॥ ` 1 कत्वा पापं हि सतप्य तस्मात्पापायष्ुच्यते । नैनं gat पुनरिति निदस्या पूयते तु सः ॥ २२९ ॥ | निवृत्तिषयन्तमियाहस्तदयुक्तम्‌। संतापो मनःपरिखेदः, श्रमायेतन्मया ga

क्त्वाप्रत्ययेन ‘aay fare fa | 9 | aa: sTafraaearaaaaaaa: प्रायशिचित्तिना Rasa: | पयते सिद्धिमाप्नोति ॥ २२६॥

ag संचिन्तय मनसा fer कमेफलोदयम्‌ : ` मनेषाङ्मृत्ति भिनि ल शुभं कमं समाचरेत्‌ ॥ २३० खवमिति ङस्स्नस्य विधिनिपेषसमूदस्य प्रयवमश्ैः।

मित्येवरूपः | निवृत्तिस्तु age ‘a acer: पुनरिति । क्रियाभेदं च दशेयति।

श्रध्यायः1] ` : on मनुस्छतिः | ae se ne च्छे

विहितं "शभम्‌? | तथा 'संक्पमूतः कामे वैःक्यार्था नियता इति च । तस्माद्यद्यपि

‘a हिंस्यादिः््यु्यमननिपातने न दण्डादेः परदुःखेात्पादने स्यः ते, तथाऽप्येवमादिशाख-

पर्याल्लोचनयाऽध्यवसायादिनिषेधः । न ७ एवमभद्यभक्तयादावपि द्रष्टव्यम्‌ । यद्यपि (भन्षणःमन्नादिनिगरणपयेन्तं तथापि मानसोाऽध्यवस्ायो निषिद्ध एव a 1 ee

ए एवमगम्यागमनेऽपि। यथपि हीन्द्रियसमापत्तिगंमनै तथापिं तद्थाभ्यवसायेा व्यापार एवमादिशाखान्तरेनिषिध्यते | | ones 1 “add हननभक्तणागम्यागमनेषु यसरायधित्तं तदध्यबसलायेऽपि प्रप्नोति" ।

Sq दाषः! ब्राह्मणवधे तावदिष्टमेव 'ब्रहत्वाऽपीःति वचनात्‌ । श्रन्यत्र तु सुख्यस्यैव `

शब्डाथैस्य teat न्याय्यः । प्रतिषेधे तृक्तशाक्लपयाज्लेचनया स मनेाव्यापारस््रश्र- तिकायन्यापारपयेन्तविषयोाऽवतिष्ठते। ` ( Meet (निन्दितं समाचरन्नितिः प्रायित्तनिमित्तोपदेशास्रतिषेधानुसारिप्रायध्ित्तं प्राप्रोति । es

eer | तथा च सर्वप्रायरिचत्तानामेवमादिरपि विषये eam: ।

at न हातव्यम्‌ ।

Ha: पुनरयं विशेषा लभ्यते |

क एवमाह नास्ति प्रायश्ित्तमिति । किंच तच्छब्दचोादितान्न मवयन्यस्य क्षघु =

प्रतिषेधाण्यवस्रायादिति | प्रायधित्तानि तु शब्दार्थेष्वेव ¦ व्रतनियमधर्माश्च सवे

` संकस्पजा इति। अनेन विधिप्रतिषेधावेवोच्येते। श्वतानिः विधिरूपाणि, "नियमाः द प्रतिषेधलक्तयास्तत्रेव च छृताथेत्वान्नैमित्तिकेषु यावञ्रवतितुमहन्ति । श्रस्ति च प्रतिषेध ` सामान्यनिमित्तमता भवति प्रायश्चितम्‌। न च तदेव । भपरद्रन्येष्वभिभ्यानमितिः `

चाघ्रैवान्ते दशेयिष्यामः ॥ २३० ॥

sata वा mage कमं विगर्हितं ae तस्माद्वियुक्तिमन्विच्छन्दरितीय' न समाचरेत्‌ ॥ २३१

कृतम्रायरिवत्तस्यापि पुनरकायपरदृत्तावधिक्षवरंप्रायशिवत्तमिति एवमर्थं द्वितीय न `

समाचरेदिति

Baal निषुन्तरनन्तयप दिष्टाय परथेवाद द्वितीय न Fats भि ति | (८ । ५. ae

तस्मादाय्छ्ृवादुन्यतिक्रमाट्ि

मुक्तिमिच्छन्‌ मेत्तमिच्छन्‌ get कुयात्‌ | श्रतश्चै ^

दुक्तं भबति । छतेऽपि प्रायरिवत्ते न asa’, यदि पुनः समावरवि । न च निष्डतै

0 9 2 tect मेधारिथिमाष्यक्तमलङ्कुता | ` [ एकादशः छतायामङ्ृतायामपि मे युक्तो ऽता युक्तय युक्तिमन्विच्छनिति areca’ तस्मादा-

धिक्याय पुनवचनम्‌ । २३१

, यस्विन्कभेण्यस्य कृते मनसः स्यादलाधवम्‌

ce तसिस्तावत्तपः SUTATGAT भवेत्‌ AV I

असत्यां चिनत्तशद्धौ विदितातिरेककरणाथमिदम्‌। = ~

Bad कसण्यलाघवं कापि तिचिकित्सा यदि भवति | ततः कूतेऽपि प्रायरचत्तं `

श्रा मनः प्रसदोसपत्तरावतैयित्यम्‌ । 7 | i

तपोप्रहणं दानादीनामपि यथादिदहितदश्ैना्थम्‌ | 232 | तपेमूरमिदं wa agen सुखम्‌ ॥ ` तपोमध्यं बुधैः प्रोक्तं तपन्तं वेददशिंभिः ॥ २३३

मलुष्यज्ञोके यत्सुखमाभिमानिकं जनपदैशवयादि यच्चैहिकमरोगिखादि यच aati

धनयुत्रादि संपत्‌ यथाभिमतकांतादिविषयेपभेगलक्तणमैन्दरियकं यच्च वेदेषु (aa ` वस्स्यां ८।२) मवुष्याणां शतमानन्दाः स एकं न्राजानदेवेषु" इयादि तस्य सवेश्य तपौ लं उत्पत्तिकारणम्‌ । तपस्‌

ae रिथतिसध्यावस्थाः । श्रतोऽसानम्‌।

तद्पेत्तयेति वेदविदां दशनम्‌ । यथैव कर्मा चर्ग्रामायमित्रतफलसाधनान्येवं तषो `

विज्ञेयम्‌ ॥ २३३॥ ae बराह्मणस्य a ज्ञानं तपः AACA रक्षणम्‌ ॥ वैश्यस्य तु तपो वातां तपः श स्य सेवनम्‌ li २३४ ॥

नैवं मन्तव्यं ““तपसि सामर्थ्यात्तपसा सवैफलसिद्धीरवाप्स्यामि, Reade = `

| विदिताकरणोऽपि, न द्रव्येण कथं asadar धर्म इति” यते। बराह ज्ञानं बेदाधावबेधः | तस्मिन्नसति न तत्फलसाधनम्‌ | श्रते ज्ञानमेव ‘aq उच्यते महतीष्वापत्तिषु | तेन खधर्मो न grasa इत्येवमर्थ ` शोक

णस्य तपो ज्ानस्‌। =

ज्ञान्रहणं स्वाध्यायग्रहथाध्ययनासशरति सर्वखधर्माणां प्रदशेना्थम्‌ son

a तपः क्षचियस्थेति |

ager सेवनं द्विजातीनामिति शेषः। aaa विदितत्वात्‌, शरस्य aa

बादत्वात्‌ ॥ २३४ ॥ ५ | ऋषयः संयतात्मानः फलमूलानिलारनाः ॥ पसव भपर्यन्ति 9

छक्यं सचराचरम्‌ ॥ २३५ ee

प्रतीन्द्रियज्ञानातिशयासादनमपि मुनीनां तपेबलेनेवेत्यथं ~ वाङ्कनःकायनियमात्‌ TATRA; |

-फलभलेदयाहारनियमः | ee ईदृशेन ager मलक प्रस्यत्तवत्पश्यंति ॥ २३५ ॥

ओषधान्यगद विद्या sat च fafaar स्थिति तपसेव प्रसिद्धयन्ति तपस्तेषां हि साधनम्‌ ॥ २३६ ॥

ओषधानि रसायनानि | अगदा व्याध्युपशमभेषजानि | विद्या मूतविशेषादि- a aks ` विषया । दैव

स्थितिरणिमादिशक्तियेगेाऽनेकप्रकारः (1 २३६ ॥

यह्‌ स्तर यह्‌ रापं थद गं यच्च दुष्करम्‌ सवन्तत्‌ तपस्षा साध्य तपे हि दुरतिक्रपम्‌ ॥ २३७

ःखेनयत्तोयेते तदूदुरुतरम्‌ । व्याधिनिमित्ता मह्यापत्‌ | wade शत्रुणा यदुष- . छि tr | एवदपि तपस्विनां सुसलाध्यम्‌ ५ a :

BRT यस्राप्यते तदुदुखपमाकाशगमनादि

दुग" मेधपृष्ठारोहयादि 4 व | दुष्करसभिशापवर्दानादि, अन्यथा सकरणम्‌ | यथा संबतैस्यान्यदेवतायुष्टिः Pe स्वमेव तप॑सा सिच्यति। ee re ee Meta संयोगषरथक्त्वादभ्युदयायैता sages oe ४ ननु च प्रायश्चित्तानां प्रक्ृतत्वाच्छच्स्तुतिस्वच्छेबतयैव न्याय्या नाभ्युदयाधिनो ` विधेयतया। न च दुस्तरादयेऽथवादतयाः न संभवन्ति wie: महांतः ` gear यददुस्तरमपि wan fa) क्षि पुनः पापं | arated” 1 | उच्यते | गुदयस्छतिषु सोामविधौ चानयुक्रस्यैव प्रायरिचत्तानि gay: समा- = | म्नातः। तत्र चानारभ्याधोतत्वादुक्तैव अभ्युदयाथैता।` stg च ( नौतमसू० we eee — २६।२४) ‘start कृच्लूखरित्वा aig वेषु स्नाता भवति सर्वैदवैज्ञाति भवतीतिः। ee वेदेषु स्नात इयनेन नियमपूर्वकं बेदा्ययनातुष्ठानाचत्फलं वत्सिद्धमाह । यस्तु निष्फलो ee ग्रहणार्थोऽ्ययनविधिः स एकवेदाभ्ययनेनात्ापि daa) एवमनेक्वेदाभ्ययने g ` । धरमायैवेसयुकतम्‌ । Mate इलयनेनाशेषयागफलावािमाह । यजमाने हि वेदैरजञायतेः ! ` ५ ओ इथेवादतया संभवति, न प्रायश्ित्तदानमावं गच्छद्धिः। इहापि wadfiafe = ` ee माशङ्कमानेन emer तपो ज्ञानम्‌ इति. यदुक्तं वदभ्युद्याथेखे संभ्रवि । न प्राय- ` । Raat पापम्रमोचना्थानि, काम्यानि फलसाधनानि, तत्र भिन्नविषयत्वतः `

SOP ggg on oe ee मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता | [ एकादशः

प्रायच्ित्ेनिदृत्तियशङ्न्यते। शअभ्युदयाथतवे तु कच्छाणामन्येषां च कमणां तुस्यत्ादक्ता - ध

निद्र्यश्का। तथा महापातक्रिनश्चेति" पापप्रमेचनार्थ॑वापि चयते weer ` afar श्रभ्युदयाथतेति भिन्ने एव ते वाक्ये | तेन च प्रकरणस्य बाघे युक्त एव । तथा च द्वैपायनयुनिप्रश्रतय(सपःप्रभावाद्वुद्धीविवित्रास्ता awe) तस्मात्सर्वफलानि `

तपांसि। न च यथा सर्वांथान्यपि वेदिकानि कर्माणि नियत्तफलानि (सर्वेभ्यो दशेपूशेमासै ye सर्वेभ्यो ज्योतिष्टोमः इयधिकारात्तत्र ada यान्येव वेदे स्वगादीनि फलानि श्रुतानि

ae तदपेक्तयैव सर्वार्थता न तु ऋद्ध्यपिशयातिभेगेनैवमिति, fae तहि, Geechee `

यथा निदितम्‌ ॥२२७॥ |

पहापातकिनश्चैव रेषाधाकायेकारिसिः ॥

: ATT Gada दुष्यन्ते किखििषात्ततः ॥ २३८ ॥ उक्ताथेमेतत्‌ ॥ २३८ ॥

कौराधादिपतङ्गारच पशचवरच Tae च स्थावशणि च भूतानि दिवं यान्ति तपोबलात्‌ ॥ २३९ ॥

agate) येन aver ada neared खरगेमासत इति । यथाऽनधिङता aft कीटादथस्तपोबलादिवं गच्छन्ति, क्कि पुनविद्रासे बराह्मणाः | area कीटाद्ीनां

नापिसजं दुःख पदेव तपः । तेन च चीणएकटमषाधिकारिजन्भान्तरकृतेन ga ॥ 0 दि यान्ति ॥ २३६ ॥ i oe a 1

: यक्िचिदेनः gata मनेवाक्करैमिजेनाः + as aaa निदंहन्तयाश्ु तपसेव ATA ॥ २७० ॥ `

Tet HABIT Teast शुद्धिः स्मयेते। तत्र avat निवृत्तिः स्यात्‌ ।

८) श्रत इदमारभ्यते तदपि तपसानूदयते ॥ २४० ॥

तपसैव विशुद्धस्य बराह्मणस्य दिवैकसः ॥ = ` इञ्यारच परतिष्रहन्ति कामान्संवधयन्ति च । २४१ |

काम्यकर्मारंमे पूवः तपः कतैभ्यम्‌ । तदपि तावदनूयते । तथा चेक्तं श्रयमं `

+ चरित्वा शविः पूतः कर्मण्यो भवतिः । यत्र तावदीप्लोपनयनाथङ्ग तत्र तदेव तपः । ५

श्रध्यायः | 1 मनुस्खतिः। 9 शातश्चतपसः get इविगर हन्ति देवताः । नागरहीतहविष्यख कामः संपद्यते कचित्‌? ॥ यद्यपि न देवत्ता तत्फलं ददाति तथापि यागस्य देवतया

विनाऽनिष्पन्तेदंवताः `

संवधयन्तीःत्युच्यते | हविधदीदतवं च न पुनर्देवतानां स्वीकारः, कि तर्हिं ! संप्रदानत्यो- | हेशेऽनिराकरणम्‌ 1 २४१ ॥

प्रजापतिरिदं aq तपसेवाखजत्थुः ॥ तथेव वेदानरषयस्तपप्ता प्रतिपेदिरे ॥ २४२ ॥

मनोययः प्रतिष्ठ प्रन्थस्य सा तपस्सामथ्यैजैव । अन्योऽपि यो अन्थप्रविष्ठाकाम-

सतेनापि तपः ger sea: प्रणेतन्यः । ऋषोणामपि यन्तारं वेदाः प्रादुर्भवन्ति तत्तपसेव ॥ २४२ ॥

FATT देवा महाभाग्यं प्रचक्षते ॥ सव स्यास्य परपर्यन्तस्तपसः TITTY ॥ २४३ ॥ तपस्तुव्युपलहारः

मनुष्या एव |

स्वर

सकाशात्पश्चयन्तः ॥ २४३ ॥

वेदाभ्यासोऽन्वहं शक्या महायज्ञक्रियाक्षपा ॥ ` aaa पापानि पदह्यपतकजान्यपि । २४४ ॥

यदेतत्तपञा महाभाग्यं महाफललुक्तं तदवाः मचक्षते, न केवलं `

जगन्निदशंयति | FA जगतः Taga शुभजन्म तपस; `

बेदाभ्थालादौनां नित्यानां कमर्णां पापप्रयोदनाथताऽधिकारान्तरतवेनच्यते। `

` अनिर्दिंशप्रायधित्तानामपरत्ययछ्वानां प्रतिभूतानां चैतद्िजञायते

अन्ये त्राहुयेदेवोत्तं Mae तपे ज्ञानम्‌" इति तपाविधानेन कर्मान्वरनिद्र्ि- ` माशङ्कमानस्य वचने, इदमपि तथैष विज्ञेयम्‌ a

wget स्षमाप्रहणं सर्वात्मगुणप्रदर्शना्थम्‌ भहापाठ

यथेधस्तेनसा बहिः प्राप्तं निर्दहति क्षणात्‌

व जान्यपौीति । भपिशन्दात्सुतिः प्रतीयते न सदापातकनिचृच्य- = ` o Sat न चाकस्मास्स प्रवतित इति तथा प्रदर्ितविंषयैरविज्ञायते yp २४४ । 0

तथा ज्ञानाभिना पापं सव दहति वेदवित्‌ yu Ip poe जञानग्रशं सेयम्‌ | विदुषः asia प्रायश्चित्तेन शुद्धिरित्यरिम्‌ प्रकरख अज्ञायते न) oe.

opps मेधातिथिभाष्यतमलङ्कता | [एकादशः `

ज्ञानं च सरहस्यं वेदाथविषय' जेयम्‌ । न प्रायरिचत्तविधिज्ञानै केवलं शुद्धये}

प्रथोगाथ तत्‌ । न न्यथाप्रयोगेपपत्तिः । ˆ यस्तु देवादिसत्ताविज्ञाने रदस्याधिकागज्ञानै ` च. त्याकामाथंलरायुक्तं "तद्धि ताः पापनिष्कियाः' | erg च यथा पुष्करपलाश श्प

न श्लिष्यन्ति एवमेवं विदि पापं कमं न रिलप्यतीवि' (Graeme ४ । १४ । ३) |

रुधा दार्विन्धनम्‌ | यथा शुष्कदार चाभ्नौ fad चिप्र दह्यते एवं ज्ञानमभिरिव

. पापस्य दाहकविनाशश्चामान्यादेवमुच्यते १. : वदवि दिति ज्ञानं fread | तेन तकंकल्ताकाव्यादिज्ञानमपास्तं भवति ॥ २४५॥ `

इ्येतदेनसाष्ुक्तं Aaa यथाविधि ञ्जत उर्ध्वः रहस्यानां भायश्चित्त' निबोधत ॥ २४६ ूर्वोत्तरप्रकरणाभिसंबन्धाथेः || २४६ ॥

सव्याहूतिप्रणवकाः प्राणायामास्तु षोडश अपि भ्र णदणं TANTS! कृताः ॥ २४७ I

बैदिः क्रमताऽपानपवरत्तेवां यद्रेवकाष्यं प्रसिद्धम्‌ | 7 अ व्रयाहृतयः सप्र । पणव aia: | व्याहतिभिः प्रणवेन च सह. प्राणायामाः a al re ~. - ५. षाडगेलावृरत्तिसंख्यानम्‌ । (0 seem) 1

| 1 कविदाह् | SMT Sal satel प्रणवजपः प्रयाघरतति Rasy gee त्वाहुः | ‹शासनिशोधकाले ध्यातन्या ॥

क्िंपरिमाणः प्राणायामानां काल

` यावता नातिमहती श्वासनियोधनपीडा जायते

ुंमकरेचकपूरकाश्च प्राणायामाः स्परयैन्ते, न श्वासनिेधमात्रम्‌ । यथाप्रमाणं ,

नासिद्धरिति, अरसाध्यतयैव परिमाणानाम्‌ ˆ सपि हनसपि शन्दात्त्समेषु ॥ २४७ |

Red जप्तवाप इत्येतद्यासिष्ठं च यतीत्यचम्‌ ८ माद्र शुद्धवत्यश्च सुरापाऽपि fageafa ॥ २४८.॥ इत्सेन afar चं प्रकतं कौत्सस्‌ । ‘ow: शेशचदधम्‌, Cuts resi? )

वासि ' atic ल ऋचः मव्य । amine ===

॥ we) शब्दव्युत्पत्तिः | “श्रस्यवामस्य पलि Bae सूक्तम्‌ । `

सक्तम्‌ ॥ २५०॥

चेति । श्रतिस्वमेभिरुषसं वसिष्ठाः (sate ७।८०।१) इत्येतत्‌

ane afta इति ( ऋग्वेद १०।१८५।१ ) दृचमेव । मदिदशब्दोऽस्मिन = ` सूक्तऽस्तोति विुक्तादिप्रक्ेपात्‌ । ये ठु 'माहेनद्रमिति पठन्ति तेषां महां इन्द्रोय < Re ( ऋग्वे ८।६।१ ) इत्यष्टचत्वारिशतं पयःसूक्तमाहुः | | a =

शुद्धवत्यश्च 'एतोन्विन्द्रं स्तवां ys Usa’ ( was cleus ) इति | AAT शब्दस्तत्समानाथेः WREST 1 कृज्जप्तवाऽस्य वामीय rayne चं | SES IW’ तु क्षणाद्रवति fsa: ॥ २४९ | अत्र TRAIT aa पाठाएृत्तिः प्रतीयते ¦ सा च समाचारादन्यत्न दर्शनाच्च ` श्रिजेपित्वाऽघमषणमिःत्यत्रापेक्तायामधिद्तेन संबन्धः |

अस्य TAU ऽस्मिन्‌ सूक्तऽस्तोति Adee: सूक्तनास्नोरिविः (पाणि० सूर क oe

शिवसंकर्पमपि ‘asda इति वाजसनेयषड़वम्‌ । ave |

हविष्यान्तीयमभ्यस्यन तमं ह्‌ इतीति च जपिता Ged am युच्यते गुरतत्पगः ॥ २५०

लितस्य हेतुरिति, (aaa १।१६४।१) ` + . |

प्रतीका्थो द्वितीय इतिकरणः पदाथैविपर्यासछृत्‌ | ततो मन्स्वर्पत्रहणसिति ` वेलत्र लभ्यते, Arey सहस्शीषां पुरुषः ( ऋग्वेदे १०।६०।१ ) इति षाडशचं a

एनसां स्थूलसूक्ष्माणां चिकौषन्पनेादनम्‌ | oe eerie an अवेत्युचं जपेदब्दं यक्किवेदमितीति वा । २५१ ॥ ` ` ` `

ग्रवाद्मदःपातकभ्य रनासि स्थलसूष्मार्युच्यन्ते उपपातकादीनि तेषासप- `

नेादनं चिकौषन्‌ श्रवेत्युचं जपेदश्दस्‌ । भ्वेतयवश्देन प्रतीकेन श्रवतेहव्धीवरुण = नमोभिः" Cade १।२४।१४ ) इति लद्यते, पापप्रमेचनलिङ्गस्वात्‌ । न व्वतत्संदुहे- `

` णायत इति 'यक्किचेदं वरुण देव्ये जनः (ऋग्वेद ७।८६।५) इति एषाम्‌ ॥ २५१ I |

परतिग्रह्यापतिग्राह्य युक्त्वा चान्न विगर्हितम्‌

नपंस्तरःसमंदीयं पूयतेःमानवरूयहात्‌ 1) २५२ ८

मेधातिथिभाष्यसमलङ्कुता | [ एकादशः

fagtar मथादि वदध्यप्रतिप्राह्यं पापक्षमणः सुवणोदि तदप्राह्यमेव। ee चिगितमन्न चतुिधं खमावकाल्लपरिथदसंसगंदुष्टम्‌ | तरत्समं दीधाव्रविः ` (RRA € ५८१) पावमानीषु TABI ॥ २५२ ee AME तु बह नाः समामभ्यस्य शुध्यति | सवन्त्यामाचरन्छानपर्यग्णापिति च ठच्‌ ॥ २५३ ॥ oe | भ्सोमा दद्रा aretarany इति (are ६।७४।१ ) weet यज्ञं च aut = ` न्द्रियः चेतिश्क्‌। a ee are ५. समां संवत्सरम्‌ | aera ५ । इदं लिङ्क यदुक्तं कचिन्तन्त्रेणापि प्रायस्ित्तमस्तीति | | खवन्त्यामिति तढागसरसी निवर्ते ॥ २५३॥ `

अब्दाथमिन्द्रमियेतदेनस्वी aR जपेत्‌ ॥ अयक्षस्तं तु कत्वाऽप्ु मासमासीत Paws, ॥ २५४ ॥ oS ee भिन्नं वरुणमभ्रिम्‌ः ( ऋगवेद १।१०६।१-७ ) इत्येतत्तप्तकम्‌ । श्रब्दाधे ` षण्मासान्‌। जपेदेनरस्वीत्यनिशेषास्सरदैनसाम्‌ र ae शप्रथस्तं मैथुने. तत्र पुरीषेत्सगे वा। वदु कता are Aaretr भवेत्‌ ॥ २५४॥ ८ = eae मन्त्रैः शाकलहपीयैशष्दं दुखा ga दविजः ॥ सुुवेप्यपह्येना जप्ता बा नम इय चम्‌ ॥ २५५ देवशरवस्यैनसेऽबयजनमसि' (वाजल० ८। १३) इत्येवमादयोऽष्टौ मन्ता: शाकललहो- ae मीयाः। Sp तमब्द' हुत्वा गुवेप्यपहन्त्यैनः | adagrraneatiad: | oo जपित्वा नमो रद्राय तवसे कपदिनः (बाजस० ७ Ho) इत्येवं मन्त्रं संवत्सरमेव - fat fafeargaa, अन्तरेणापि armadiag) तदिदं वैकल्पिकं जपक्ैपू्वेय ` शाकलमन्त्रहोमेन प्रायित्तम्‌ oe | (५ । 1 अन्येन घा अपिस्वा वामन इत्युचम्‌ | सा तु रिष्टेभ्यः सुगमयितन्या |) २५५ oe महापातकसंयुक्तोऽदुगच्डेदराः समाहितः As _ ५. 1 याब्दं Tamara Rea ॥ २५६ ॥ महापातकसखंयुक्त इति पूर्वपदाथैसंख्याविशेपप्रतिपत्तिरनेनापीति = 4 4:

अध्यायः ] ज मनुस्मृति त TEE ४५१ Cae पावमान्यः HART मण्डलं दाशतयं ‘erfegar मदिष्ठया? (ऋग्वेद <| १ १) | ध

इदयारभ्य यत्ते राजन्तं ef ( ade &।११४।४ ) इत्यन्तम्‌ |

` गवामह्ुगमने नाचुतरज्यामात्रम्‌ । किं तहि १ परिचर्या । सा च गेघ्नप्रायशित्तादनु- | संधेया ॥ २५६ ५ ee re | |

रण्ये घा त्रिरभ्यस्य प्रयते वेदसंहिताम्‌ ॥ मुच्यते पातकैः स्वैः पराकैः राधितक्षिभिः ॥ २५७ ॥ महापातकस्ंयुक्तस्यैव प्रायश्चित्तान्वरमेतत्‌ = : वेदसंहितां मन्तरनाहमणम्‌ ¡ '्वटृव्िशद्रात्ुपोष्यः इति खंहितामरण्थै जपन्‌ प्रसुच्यते ॥ २५७ ॥ =: त्यहं तुपषसेदक्तस्चिरहोऽप्युपयन्नपः ॥ ` च्यते पातके सर्वेिनेपिलाऽघमपषंणम्‌ । २५८ ॥ (्पेाऽन्युपयन्‌), जपित्वाऽवमषशमिःति सम्बन्धः | अतश्चान्तजेलं जपसिद्धिः | एवं स्पर्यन्तरानुप्रह शअरधमषथमत्रविशेषस्टच उक्तः | २५८ | FANART क्रतुराट्‌ सवपापापनेादनः | तथाऽघमषणं सक्त सवपापापनादनम्‌ ॥ २५९ ८ स्तुत्यथः aT ।। २५.६ oe | हतवा छेोकानपीमांललीनश्च्नपि यतस्ततः ॥ चरेद धारयन्विभो नेनः परामोति किश्चन ॥ २६० ॥ ` इथमपि स्तुतिः। चऋण्बेदधारिणा रहस्यप्रायश्िततार्था | अन्ये तु महापातकसंयुक्तः इत्यारभ्य रहस्यार्थमपीच्छन्वि २६० | ऋक्संहितां त्रिरभ्यस्य यजुषां ar समाहितः | ` सास्ना वा सरहस्यानां सवपापः परथुच्यते ॥ २६१

ce, ऋगादि विशेषणात्‌ ateufaate: |

= रहस्यानि सामान्यारण्यकाधीतानि २६१ | यथा महाहदं प्राप्य fad Sis षिन्यति

तथा दुश्चरितं सर्व वेदे वर्ति मन्नति ॥ २६२॥ `

eR मैषातिधिमाष्यसमलङ्कुता। [ एकादशः HEATH: ]

saquafasd | एक कायैत्वादवयवय्यवहारात्‌ 221 वेदान्तरस्यावयवः ॥ २६२ 1

ऋचा यजू षि चाच्यानि सापानि पिविधानि च

एष ज्ञेयस्षिष््रेदा या वेदनं स वेदवित्‌ ॥ २६२ ॥

` त्यवयवं दशयति

शआद्यानि सख्य नीत्यथे 4

‘gear जाद्यणाध्येयानि च परितानि | अथवा पदक्रमितानि । नि नि प्राम्यारण्यविभागेन | २६३ |

आं यल्यक्चरं ब्रह्म त्रयो यस्थिन्परतिष्ठिता | गुद्योऽन्यसिषट्रे दो यस्तं वेद स बेदषित्‌ ॥ २६४

इ ति मानवे धमंशस्व भृगुगोक्तायां संहितायां | रकादश्ाऽध्यायः WF VU

उयक्षरमत्तरजयसमादार HR: | ATE” ब्रह्म हम्‌ । रहस्याधिकारे यथा-

वदुपदिषश्ताच्छब्दनह्मरूपतयेपासनकर्मत्वेन विहितः । परमात्मवाचकतया वा द्यो, ` a न तन्ञातात्तरतेन। a tase श्रोमित्यभ्युपगमः।

चयौ थस्मिन्नेषः संकुचिता ! सर्वाणि वर्णानीत्येवमादि | तस्योपासना पुरस्तादुक्तंति एव^मोमित्येतदक्तरमुपासीतःति (अान्दोग्य १।१।१

ति ee eo

इति श्रीमटवीरस्वामिसूनुमेघधातिथिविरचिते Age एकादशे ऽध्याय

Gath मन्त्राथवेदनेन वेदत्वसुक्तमनेन वेदान्तज्ञानम्‌ । कर्मवेदने त्वध्ययनविध्या-

8 er कस्य वास्य कर्मणः फलममिजिज्ञास्यते”

चष्ठानमपि saa

| भ से । Aes techies | we eden

SY द्वादशाऽध्यायः १२

sia nea

चातुवण्यंस्य क त्स्नाऽयघ्रुक्तो THLATISAT I ` ` कर्मणां फलनिष्ेत्ति" ate नस्तत्वतः पराम्‌ ॥ १ aris: श्लोकः शाल्लाथेपरिसमाध्िदशेनेनाधिकाकां्तानिदृतत्यथ

करुतस्न्रहणं सम्पानाथैम्‌ । एतावन्तः erat घमा यस्मिन्‌ ae, weenie उपदिष्टाश्च | |

शिष्यमुखेनाचायस्येव छत्ल्कारिता शाखस्य प्रतिपाद्यते a विवक्तिता } नात्र

` रिष्याचायं वस्तुतः प्रतिप्रयम्‌ । अन्थकार एवेमं प्रन्थमेव' विभजति । ध्म॑शब्दश्च `

ae तैव्यतावचने विधिग्रतिषेधसमूहमनुवदति | तेन कर्मफलसबन्धो ऽनुक्त इति इत a +. a ऊध्वं प्रतिपाद्यते| |

कत्स्ना UA उ ततस्त्वया | विधिप्ररिषेषापे्या बचनयुपयन्नं भवति |

“कस्य पुनः कर्मणः फलसंबन्धः जिज्ञास्यते Feat कमणां फलनिर्वृत्तिः ` aor stata । यावता arate तावन्निस्यानि शाखमादितत्वादेव क्रियन्ते न ast फल ee मभिसंधेयम्‌) न दहि तानि फलार्थानि ! यान्यनित्यानि तत्रापि प्रतिकर्म प्रायशः

ae फलान्युक्तान्येव ‘nites wigs इत्यादीनि च । यत्रापि नेक्तमिव `

मन्येत तत्रापि सर्गादि साधितमेव । यानि जावकर्मादीनि संस्कारकर्मणि तानि a संस्कायविशेषोक्तरस्य क्रियापेनैव फलवन्ति नाद्टमाकाक्तंति। यान्यपि नैमित्तिकानि ` द्रब्यशुद्धयादीनि चाण्डालस्पर्शनक्लानादीनि तान्यपि दृषप्रयोजनान्येव । शुद्धये हितानि `

क्रियन्ते, अशुद्धेव्येवहारप्रतिषेधात्‌ । प्रोयशिचत्तानि चानन्तरयुक्तप्रयोजनान्येव | 4

oie , boat ५

प्रतिषेधानास्‌ | (शरीरजः HASTY? इलयादिना तेषामेव वसस्यमाणत्वात्‌ तथाप्रत्तिषिधा- : १ ८

रचादितमेव | श Cag तत्र gente हि न सर्वविषयोधिकारः स्यात्‌ । अर्थिता वाऽधिकरियेव उच्यते । नैवात्र तादशं फलललमभिधीयते यत्कामयते । ` अनिषटफलदकेनमन् करियते । `

0

च

यदप्युच्यते शस्त्रं चादितं प्रतिषेधार छान क्रियते, श्रयत्पमिदसमच्यते | एवं तत्रानु ` ध

` शानमिति । सवमेव शाखनोदितं करियवे। == =

, 24. मेषातिथिभाष्यसमलङ्ुता | ` [द्वः eS

Seg तच्छा" फलाथिनः कस्यचित्कतैज्यतां स्थापयति । कस्यचिदन्तरेण फलं नेमित्तिकत्वेन । इह तु यावञ्जीवमिव निमित्तश्रुतेरभावात्किमथे" प्रतिषिद्धं न

: क्रिक इति |

` उपेत्तायां प्रयवायश्च दश्यते | !जिधासया बाद्यणस्य नरकं प्रतिपद्यते इतिः qq च यस्प्रतिषिद्धं त्राद्यलछदधादि न तच्छाखचोदितम्‌ | शाश्चनो दित्य हि ne

greta फलेन संबन्धो युक्तः। यथा 'खगंकामोा यजेवः gfe शाक्त दहि ` यागस्य कर्तैव्यताप्रतिपत्तिर्नान्यतः! इह तु द्रेषादिना arial प्रहृत्तिरशास्लीय । न चाशाखीयस्य eft फलेन संबन्धा न्याय्यः । यदप्युक्तसु"पेत्तायां प्रस्यचायः । प्रदर्शिति" इति किमियन्राकां्ञा। यावता द्विषन्तं प्रति वर्तमानस्य न करवैव्यमित्तिः शाक्लताऽवगविजांयते, तावता बाक्याथेसमाप्निः | किमत्र पदमस्ति यदाकांकतीतःः।

तद्विविच्यमान महान्त" भ्रन्थविस्तारमान्निपति | संत्तपश््वयम्‌ | "न हिस्याद्तानिः

इति प्रतिपेधविधेः प्रतिषेधो भावाः | तत्र विधेस्तावमियोऽ्यविषयाकाकता ! तत्र नियेः- `

ज्यरयेयमंवगतिमेवति ‘a मथैतत्कैव्यम्‌) | aera नियुक्तः, gestae: । ` | स चात्र नियोज्यो लकिक्या द्ेषलक्तणया प्र्या्ेन प्रवतैमानरहिसास्वभवेपदेशेन

समपितः। यः स्वेच्छया हनने wads स इन्यादिति। न चैतेन नियुज्यते स हात्र विधेविषयः। नचेति शून्येषु भावाथेस्यान्यतः stargate विषयस्वेन == विधैः संबन्धः| यश्चासौ नियोज्यः @ न eta नियोज्यमावमात्मनः प्रतिषद्ते।

यावतद्विषयस्य प्रतिषि्यमानस्य नानिष्टफलतामध्यवश्यत्ि। तथा हि लोके व्युस्पत्तिः।

Lee सभ्यार्यागुलिदेयेतिः वेदेन प्रतिषिद्धे तदतिक्रमेण तदगुष्टोयमानमनथेहेतुतया प्रतिपन्नम्‌ ‘

सौकिकीं देयुत्पन्तिमवस्ज्य रेखन्तस्युपन्यासमहति तत्रोश्रताप्यनिषटकलतवा `

वेषाः थ्यात्कस्पयितुं युक्ता किं पुनर्यत्र श्रयत एव । न हि श्रतस्येस्सर्गो न्याय्यः |

त न चात्र genase anand श्रतियुक्तयुक्तेन न्यायेन फलत पेक्तान्वयः ase : oe . सकाशात्‌ ॥

तसम्बन्धस्यैव प्राधान्येन प्रविपादयिष्यमाणत्वात्‌ । न त्र कर्माणि विधायन्ते।

सम्बन्ध वन्ध उच्यते | न चैतावता भवन्ति बाक्यशतान्य cae a श व्याख्यातुं शस्यन्ते | अविधिशेष `

कि चाथेवादा विधिविभोषा भवन्ति | न चेह कथ्िद्िधिः श्रुवः प्रकत वा, कर्मफ oo

“ are अवन्त्वदुन्तु : : |

3 cases

अण्याय ५१. मनुस्यतिः | oe ४५५

स तानुवाच षपात्पा महर्षन्पानवे wy: |

अस्य सवस्य शृणुत कयोगस्य नियम्‌ ॥ २॥ पृष्टप्रतिवचनमेतत्‌ | यदहं ye: PU aT) | RAAT ATTRA संबन्धः| स च प्रकतत्वात्फलेनैव विज्ञेयः । 2

VUTIRS कमे मनेवाग्देहसंभवम्‌ कमजा गतये न.णायुत्तमाधममध्यमाः ॥ ३

शभस्य निदशो दछान्तत्या, मनावाग्न्यापार विध्यर्थो वा मनसे वाचे देदाच्च संभ-

| वति कमं । कर्मशब्दा न चेन्यायामेव कायपरिस्पन्दे eda) किं तहि? क्रियामात्रे योगध्यानवचन।त्मकेऽपि | फल्लशब्दः प्रस्येकपसिसंबध्यते | शुभफलमशुभक्लं च ¦ `

` नैवं विज्ञेयं "कायव्यापारसाधनादेवः कर्माजुष्ठानाच्छुमा्यभफलमप्रा्धिः, aft तु मना. `

बाक्रायसंभवादप्येवमेव । तस्मादपि च्रिविधात्कर्मणस्तु विधीयते serait

तस्येह त्रिविधस्यापि जयधिष्ठानस्य देहिनः दशलक्षणयुक्तस्य मने षि्याव्यवतेकम्‌ ॥ 9

Mag च "दण्ड्यान्‌ यजेतः ‘a enki gua च। ते सर्वे कायव्यापार- ` ` साध्ये | दानेनास्मनः स्वत्वनिवृत्तिः परस्य च स्वत्वसंपादर्य तच्च 9a 'दक्तिणेन severe .- विदितम्‌। यागोऽपि प्रयोगरूपोऽवश्र्ान्ः कायव्यापारनिर्वर्तयो मवति । एवं संधात- ` ` दण्ड्या्यविया तु artisan प्रसिद्धैव | तत्र किं तत्क यन्मनसः संभवति} = ` a Ba ag च्रथैस्वास्य मने विद्यात्यवतेकम्‌ । मनसोादहि व्यापाराः सवै ` ` दशैनादयः) न च चरिष्वसस्सु भैतिको व्यापारः। तथाहि प्रथमं तावन्मनसाऽय- ` मथ Saga edie एवः तस्य वस्तुनः सुख दुःखं वाऽस्य कारणं तत श्रायत्ते कथ- ` | मेतन्मनः संप्यतेः। ततेभ्यवस्यति संपादयाम्यते नेदमितिः! तत्र उदरे fea Sart कायपरिस्पन्दरूपवारन्यवहार । शतः स्वस्य मनः प्रवसैकं परे्ापूैकारिणः। = ` भहुद्धिपूं ठु नावश्यं सहरेनादयः पूरवंमाविरूपस्य वाष्प्येष ग्रहणं, यथा मदे व्थै- ` : | सादरयास्यानकबुद्धया safe, सन्तमासंभवात्‌ तया परसीषु | अन्यत्तु दैवोपनिपरितम्‌। = + यथा सुप्तस्य हस्तसंचारपार्वंपरिवर्वनादिना मशकादिप्राणिवधस्तत्रापि ae agrees | eee

4 अधं पापञमनचेति संबोधनम्‌ । निष्कस्मषतया स्तुस्यथेम्‌ taf काम्यते MADER ~ ध

४१६ i मेधातियिभाष्यसमलङकुा । ` "= [द्वाः OO

त्रिविधस्य बवाङ्कनःकायसाधनमेदेन । यधि ह्मनस्येात्तमाधममध्यमगत्तिभेदेन

दशलक्षणयुक्तस्य मनःकायकर्मणोः seit Geet वाङ्मयं चतुर्विधम्‌ ¦ ` एतानि दशतत्तणानि। तान्युपरिषाद्रत्यत्ति ॥॥ ध

परदरव्येष्वभिध्यानं मनघाऽनिषटचिन्तनमर्‌ ॥ वितथाभिनिवेशश्च Glad कमं मानसम्‌ ॥ ५।

भिधया ata परद्रञ्यविषयेध्याबुदधव्या परदरव्यामिभवायुचिन्वनम्‌ ; किवः nee ae

trad कियद ऽजानिकमिति च Radics: Reds कस्मादस्येयती eats: अथ च

कं नामैतस्यापहरेयं, अथ साधुभवति यदयेवस्यैतन्न भवतिः

sea Mega समभिभव्ति |

श्निष्टचिन्तनं परस्येत्यमिसंबघ्नन्ति । परवधेपायचिन्तनम्‌ । ‘aft faa शतन्ममास्तितिः वा। :

‘oa च परद्रव्यामिष्यानमीदशमेवे क्तम्‌ | अनेनैव सिद्धे तद नथेकमू्‌? |

: : o सामान्यशब्दा Day | यदनिष्टमनभिप्रेतं परस्य क्न चिन्तनीयम्‌ धननाकशाऽपि 2 os परसय ate: | Ragate किचन परस्यत्ेतन्न व्याहरन्ति । अनिष्टं च यस्तिष्द्धं ५ तद्र्याचकच्षते। | ६

स्मस्मिन्नपि पन्ते परद्रन्याभिभ्यानं प्राघान्याथैमेव

एवं वितयाभिनिवेशौऽपि । gra सिद्धान्तसेन sed विज्ञानवदे |

पण्यं, Taare इसयेवमादि |

ee wed g निमि | es ga च त्रिविधा$ङुशला मानसी safe: | श्रताऽन्या get) सस्पहा A परद्रव्येषु, दया MAY शद्धा घमा््तितरादिषु। तथा च भगवान्‌ व्यासतः TA =

भिध्या परखेषु सर्व॑सतवेषु Sea) धर्मिणां फल्लमस्तीति त्रिविधं मन्ता स्मरेत्‌ .. पारष्यमदतं चैव पैशन्यं चापि ata ` ॥

ee = भसदमशापरष सास्य स्याचतुनि पम्‌ ` अदत्तानुपादानं हिसा Setar ` परदारोपसेवा च शरीरं त्रिविधं स्मृतम्‌ ॥ |

&

स्यादत्तानामसद्धवय उपादानं FE चेव। तथा ऊमा ८

oe ear: ] oo ae ok मनुस्मृतिः 1 | "94 विपरीतधर्मादादानं परित्राथमिन्द्रियसंयमश्च। ts” इदं मनेावाग्देहमेदेन दशविधम्‌ । प्रबृत्तिङुशलाकशल्लविभागेन विंशतिप्रकाराः |i!

पानसं मनसेवायञ्ुपभंक्ते BART ॥ ष | वाचा वाचा कृतं कमं कयेनैव च कायिकम्‌ !\ ८ ॥ ` परस्य मनस्तापो येन जन्यते कर्मणा तते मानसं दुःखमप्रोतीति केचित्‌ | वयं तु त्रम यत्तरिविधं मानसयुक्तं तता मनेदुःखपिः। एवधुत्तस्योरपि ॥ ८

शरीरजैः Baal स्थावरतां नरः ॥ वाचिकैः पक्षिमृगतां मानरैरन्ल्यजातिताम्‌ |

भूयस्त्वामिप्रायमेतत्‌ । प्रायेशैतासां जातीनामेतानि यथाविभागं निमित्तानि !

bs न खयं नियमः। तथा महापातकिनां वियैकपयैटन्तीति बचत्यतीति

पक्िभृगप्रहणं तिर्यग्जातिमात्रप्रदशेनाथेम्‌ | मनावाक्रायकर्मणाय्॒तयोत्तरस्य शुरुतप्रदशेनाथेपरम्‌ ॥ < Ui

वाग्दण्डोऽथ मनेदण्डः कायदण्डस्तथैव च ॥ यस्यैते निदिता बुद्धौ त्रिदण्डीति स उच्यते ॥ १० दमनं दर्डः | वाचे दण्डः पादष्याप्रहृत्तिः । एवसुत्तरयोरपि

` चस्येते दण्डा बुद्धौ निहिता ‘Garant करैव्यमितिः ar न स्खलति सं ५ चिदर्डीत्युचयते न त्वनाये mentees धारयति ॥ १०॥

तरिदण्डमेतन्निक्षिप्यं सवभूतेषु मानवः

कामक्रोधौ सुसंयम्य ततः सिद्धिं निगच्छति॥ ११॥ | त्रयाणां दण्डानां समादारस्विदण्डस्‌ | पात्रादिदशेनादलियां भाषणात्‌ | :

gat निक्षिप्य gat कृत्वा । ee oe

सवंभूतेष्वघातकस्वं चावस्थितं त्रिदण्डं बा निदितम्‌ |

cae कामक्रोचयेः संयमः सुं साधु

` ततः सिद्धिं Ararat गच्छति प्रप्नोति, Soe | eee — आण्यारिमिकत्वोपन्यास उपक्रमेऽयम्‌ । कस्य पुनरेषा सिद्धिः कस्य बाधत विक्षार- ; कर्मफलानां भोकरवम्‌ । भस्मान्तं शरीरम्‌ । न च ततोऽन्यसुपलमामदे । तेन ag

धर्माधरमेष्वधिकारिपुरुषं प्रदशेयितुकोमः प्रारभते 11 ११ ॥

~ इत 43 मेधातिथिभाष्यसमलङुता | [ ह्वादशः `

येऽस्यात्पनः कारयिता A TAT प्रचक्षते II यः करोति तु कमांणि स युतासरोच्यते बुधैः ॥ १२ ॥

खस्य शरीरस्य क्रियापरिस्पन्दास्मिकां क्रियां स्वयं प्रवतैयिता । प्रयन्नवशेनास्य

कतृखम्‌। TT) शअस्यात्मन इति समानाधिकरणे षष्ठी । aa

6 . शरीरे वृत्ति तस्यापि प्रासाथेत्वात्‌ |

य! कसति पानादिलच्णं asa यः शरीराख्यः कर्तां सु भतात्माच्यते

प्रथिन्यादिभूतसंघाता, जघन्यत्वात्‌ । - मूतविक्रार श्रालमा भूतात्माः। तथा चेक्तं द्वाबात्मानावन्तरात्मना शरीरात्मनाः ॥ १२॥ ध |

जीवसंज्ञोऽन्तरात्पाऽन्यः सहजः सव देहिनाम्‌ | येन वेदयते सव ` सुखं दुःखं च जन्मपु ॥ १२॥

fae पुनरयं जीवे नाम यावता क्तेत्रज्ञमेव जीवं मन्यन्ते द्रौ चात्रोपलभ्ये-

` शरोरमदप्रययविेयश्चान्तरात्मा । ततेऽन्यः कथ्चिञ्जीवो नाम

कं चित्तावदाहुः महदादिभूतपुच्मपरिवेितं fag asad "संसरति निहपसामं

भावैरधिवासितं लिङ्गमिःति। येनेतिकरणत्वं च वेदन प्रति तस्योपपद्ते ¦ तद्धि we

भूतानामाश्रयः। तस्येव शरीराख्यबाह्यभूताश्रयत्वात्‌ | शरीरे च waa: सुखदुःख- `

भकलम । श्रते येनेति करणबिमक्योच्यते

wey तु मन्यन्ते--श्रतःकरणं मनेबुद्धच्यहंकाररूपं (जीवः ¦ तस्य चान्तःकरण-

ae संज्ञत्वायुक्त एव aware निर्देशः |

ध तानि भूतानि !

` अन्तरात्सशब्दश्च तादथ्याशुक्त एव | :

oO a संह जगब्दश्चामोत्ताप्तराप्रलयाच्च तदवियेगेन ॥ १३ ॥

ताबुभै a nase TT ` उच्चावचेषु wag स्थितं तं व्याप्य तिष्ठतः ॥ १४

उश्चावचेषु बहुविधेषु नानारूपेषु wag wig यः स्थिते

a ` तिष्ठतः Gad: | HIT wean सवं तिष्ठतेरनेकाथैत्वात्‌

oe i ध RT ऽसावुचावचेषु भूतेषु og [Cy feqa:

: Fe RATA चेतनाचेतनजगत्परियक्तः परमानन्दरूपः परस्ताच्च प्रविपादयिष्यते |

श्रध्यायः] ` मनुस्टृतिः। ४५९

च अक्तु “्रस्यात्मनः इति

` चथान्याप्टापक्तेऽपि द्वितीयस्थितं तमितिः। संश्रयणं च TRUITT ` ` जगतः | कायैः च कारणमाश्रययतेाप्ये्तेव संश्रययम्‌ ।

तथा च भनवान्व्यासः (भन गीर १५।१६) क Baa पुरुषी लेके Barat एव च | त्रः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽत्तर | उच्यतेः। | | | | _ च्तरशब्देन स्व ' चैतदुच्यते | चराचरप्रपंचरूपम्‌ । अन्तरं प्रकृतिकारणं _ee-

शाड्डेन. कारणरूपतया प्रलये ऽप्यविनाशात्‌ | श्रथवा च्रं WHat: Vas: । कूटस्थ-

at तु तस्यामेच्छप्राप्तेः ag त्वभेोक्वत्वानिघ्च्या। | ` “उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमासमेव्युदाहतः । ये लोकत्रयमाविश्य विभस्यैव्यय इश्वरः (Ao गीर १५।१७ ) ॥ १४ oe असंख्या मूर्तयस्तस्य निष्पतन्ति शरीरतः | उच्चावचानि भूतानि सतत' चेष्टयन्ति याः ॥ १५ । ie भूतिशब्देन यावत्किविद्धौतिकं कायैकारणमिति शक्तिश्च तदुच्यते | तदैतत्सवै तस्य परमात्मनः शरीरात्प्रादुभंवति। | |

स्वभाव एव तस्य शरीरम्‌ । शिलापुत्रकस्य शरीरमितिवद्धेदेन व्यपदेशः ४0

स्मसंख्या अनन्ताः। समुद्रादिवेोर्मयः। निष्पतन्ति प्रादुभदंतोत्युक्तम्‌

ताभिः प्रादुरभतामिरिदं जगदे सक्रियं मवतोस्यथैः । शरीरेन्द्ियविज्ञानैषिना चेशाया a ` अभावान्वेष्टयंतोष्युच्यते ace छ

पञ्चभ्य एव भूतेभ्यः प्रेत्य दुष्क्तिनां Tay सरीरं यातना्थीयमन्यदुत्पययते धवम्‌ ॥ १६

पंचभ्ये भ्रतेभ्यो

te पाच्वमोतिकं waza’ | दुष्करुतिनां च पाचचमैतिकं शरीरं पुण्यकृतां ` i

तु तैजसाऽऽकाशमान्राणि भवन्ति । यथेक्तं (वायुभूतः स्वमूतिमान्‌ इति ee यातना पीडातिशयः | तदर्थीयं, यदतिदढमलीकिकदु;खसदिष्णट i १ eo a

तेनाुभूय ता यामीः शरीरेणेह यातनाः ॥ `

Wea तु च्रोरतः प्रधान च परमात्मन शरीरं? तदधीनप्रव्त्तित्वात्‌ नात्र a oo =

)ऽन्यच्छरीरं Heated | एतदुक्तं भवति । शुक्रगोणितमन्त- ` ८

लव पतव मके पिमः ॥ १०॥ ==

1.

४६० 7 मेधातिथिभाष्यसमल्षङता

oo way नाम देवताविशेषः, दुऽ्कृतिनां निप्रहादिकरत्‌ तदा या was | १ aya तेन पाचभोतिक्षेन तरार) TQ । तानि शरीराणि पुनः अलम ल्त तासु

सच्मासश्तमाच्ाम्ु | १७

सोऽबुभूयासुखादकान्दोषान्विषयसङ्गनान्‌ ॥ व्यपेतकमषोऽभ्येति तावेवोभे महन ॥ १८ ॥ विषयस ङ्खाल्ममतिषिद्धविषयोपय्रेवनास्प्रतिषिद्धान्‌ दतः सङ्ग ये जाता दषाः

। पापनिर्मिताः। नरकादुदुःखान्बलुमूय तेन च दुःखोपमेगेन व्यपेतकस्मषोऽपहत-

पाप्मा चेति। ९ तवेव सहाजसे |

carat । महान्‌ daasa तै प्रकत । अनन्तर्ततोकेन च daa एवानु-

afin सुखदुःखयोः । सं इति च तस्येव परामर्गोऽतः चतेतरज्ञमभ्येतीति प्राप्तम्‌ : a तञ्च विशदम्‌ । स एव प्राप्यः प्रापकः | .

५ सस्यम्‌ . श्नैपचारिको मेदोऽभिप्रेतः। ‘seed Pasa: एतावम्माच्रशेषो भवति | यदुत कतेतरज्ञतया प्राणादिसंघातात्मिकन महानिति व्यपदिष्टेन फलेषु तावन्मात्र; परि- |

शिष्यते । लिङ्गजीवश्च dae: श्रन्ये तु महत्वरमास्मानाविति उ्याचक्तते

श्रसुखेादर्‌ Te पाप उत्तरकालं सुखमनुभूयते । प्रतिपन्थिनि परापे wets ;

Sa पयतस्तस्य पापं चातन्दित at याभ्यां परामोति संपृक्तः प्रत्येह च सुखाम्‌ ॥ १९

| भनु च यदि तीः महान्‌ चेचनज्ञश्च संबध्येते ठतस्तस्य पश्यत. इति प्तस्यैति कः सव्यते | ` ae eee eee | oe जीव इति कचित्‌ | उक्तं च स एव das: स aa जीवः इति । श्रथ लिङ्ग, नयु महच्छब्देन THE) भ्रथान्तःकरणं महदुबुद्धादि, तत्रापि कः संबन्धो लिङ्गस्य ` ae धमाधम 3 ke रतो मन्यामहे यदेवान्य्व्याख्यातमस्ति पूर्वरललोके 'तापेवोमै इति महत्परमात्मानौ ` इध्यते इति तदेव युक्तं पश्यामः । तयोहि दृष्टान्त उपपद्यते । महतः करणस्य सतः ` च ae परामशै-

भ्याम्‌ | तद्धि aed मूवरूपमेव | यथोक्तं तेषामिदं तु सप्तानाम्‌ इयत्नान्तरे

| कट्‌ त्वोपचारात्‌ । काष्ठानि पचन्तीति यथा तस्थेति । =

"41

whe अध्यायः] area po EOE EE Behe परमास्मनच्य चेत्रज्ञाश्रययोधर्माधर्मयोह ान्तवचन सवस्य सुखदुःखोपभोगस्य तद धीनताख्यापना्म्‌ । यथेक्तं ्रप्ररिता गच्छेत्स्वर्गं arama वाः । प्रेरणा च धर्माधर्मनियमितेच्छैव। oe fe arent > Hea धर्माधर्मयोरिच्छ प्रति नियन्त daa’ dad” । तथा शारीरे दशितं यथेह राजा सेवानुकूपं ददाति न च तस्येश्वरस्वमपेति mar महत्परमात्मानो पश्यत इति व्यपदिश्यते | | तस्थेति dasa) ` १ eee भतदप्ययुक्तमुत्तसन्थविरोधात्‌ | ताभ्यां माग्मोति संपृक्त इति । नहि पर- मात्मना कस्यचित्संपकः संबन्ध उच्यते | न च परमात्मना कश्ित्संबन्धोाऽपिः' ` एवं तद्यत्र याभ्यामिपि नैवं महस्परमात्मानै संबध्येते | कि तहि ९ घमः पापं च । तयोरपि प्रकृतत्वात्‌ | AT धमं पश्यतस्तस्य पापंचेति। ore 1 दि महच्छब्देनान्तःकरणयुच्यते, सुतरामनुपपत्तिः। न हि परमात्मने get करणापेन्ञा । श्रधिकरणमेव हि बेोधिपरमास्मस्वरूपमभ्येति (तावेव चोभावितिः की- : दशमेतदभिगमनम्‌ | यदि तद्भावापत्तिः सा सैव कल्मषय्यपायमान्रसाध्या | अथ i i. - तव््रापनिप्रवथता, साऽपि नैव प्रलीनेषु भूतेष्वशरीरस्य भवति । ek a wera च" पश

तस्तस्य "दस्यैवात्मन इति पूवेवन्नेयम्‌ । १

यथाचरति धमे स प्रायज्ोऽघमेमसक्चः तेरेव Tad भूतैः स्वर्गे सुखभुपारुते

ae प्रायश्च बाहुस्येन | | | | | तैरेव भरतैर्महदादिभिम॑हाभूतपयेन्तेः स्वगं सुखमाप्नोति ॥ Re ॥

यदि तु प्रायशाऽधभे' सेवते wae ॥ ` तेभू तैः स परित्यक्तो यामीः sees यातनाः ॥ २१ क । : aq च ‘dara एव मात्राभ्यः शरी" दुष्डनिनाःमित्युक्तं किमिहानीशच्यते = ay a: परित्यक्त इति" | ae 1. geet) न भौतिकं शरीरं नाप्यशरीरस्य यातनाः | किं तहिं १ भ्रयन्तचिलक््णे ` वै मानुषशरीरेऽवोन्यान्येतानि खदुललिग्धसुङ्कभारशरीरारंभकाण्यलन्तविलकणानि 2 दुःखाभिघावनिष्छृलया परित्यक्त उच्यते। यानि शरीराणि स्वगभोम्यानि वैः `

wikia bai Bessel en

मेधातिथिभाष्यसमलङकता |. .. .-... ` [द्वादशः | | | यामीस्ता यातनाः प्राप्य स जीवो वीतकस्मषः ॥ तान्येव पश्चभूतानि पुनरप्येति भांगकः॥ २२॥

ग्व्याख्याताऽयस्‌ | = ह Se ae te एतचचास्य श्लोकचतुयस्य ताप्यम्‌ । यदि भूयानधमस्तदा याम्यो यातनाः | न तु स्वखपे धमं स्मिन्नेव लेके सुखानुभवेन स्वर्गावाघ्निः 1) २२।

एतां दृष्टाऽस्य जीवस्य गतीः स्वेनेव चेतसा | धमेताऽध्मतश्चेव TA दध्यास्सदा मनः ॥ २३

हि

स्पाथोऽयम्‌ te ee धमताऽचमत इति ननः seas: | धर्माधभेनिमित्तात्‌ we स्वेनैव चेतसा शाखप्रामाण्यात्तदनुभवेत्‌ | कृतस्नशाख्राथेफलोपसंहारः 11 २३॥।

RQ क्ेचज्ञस्या-

aed रजस्तमद्चैव प्रीन्विचादासनो गुणान ॥ येव्याप्येमान्स्थिते भावान्पहान्सर्वानशेषतः ॥ २४॥

धर्माधर्मयोः कमैकाण्डापयोगि यत्तुक्तम्‌ । इदानी विद्याकाण्डमारिप्सते । aa ` द्वैताश्रयमिव ताबदंगार्थं प्रक्रियते ध TETRA गुणा म्रत्मनः। = oe ea

नात्रास्मा जीवः। fe तहि 2 महानेव | आात्मशब्दः स्वभाववचने न प्रय-

aya मेग्यतया भेक्तरेवात्मनः संबन्धित्वेन व्यपदिश्यते।

| महानिति चप्रधानमेबोच्यते, प्रयासत्तेः। ara हि विक्रियेद्धतिः प्रधानस्य महदाख्या । यथा जीवन्त्या जीवतै प्रमावस्थावाप्यभवान्‌ विकारानवस्थितः, sah त्वास्सर्वविकाराणामिदमुच्यते ॥ २४।

IE SATIS SI a ES Ps UY ARE UE OR EO RIEU UL DA PT SWE EAI STA SE RPT AOR GE AUER FS

श्रध्यायः १४५ - मनुस्मृति | ४६३. or सत्वः जानं तमोऽज्ञानं UTS रजः स्पृतम्‌ अ एतदहयाप्चिमदेतेषां सवेभूताशरितं वपुः ॥ २६ | सामान्यमेतदेषां लक्षणं व्यापिसवेप्राणिषु!

ज्ञानं tae) अज्ञानं मोहः। न यथा मदमूचच्छायवस्थाखचैतन्यमेव | ` उभयरूपता रजः । रागद्रेषशब्देनोभयधमयेोग उच्यते नापि सस्यकन्ञान वशानामतिशयेन कोधे न चातिप्रसादः। तत्तद्रजई वपुःस्वमावः | श्रनुच्छेद द्र जवासनाया अ्ा्रहयप्र्निस्थितत्वात्‌ ॥ २६

तत्र यत्पीनिसंयुक्त' किविदात्मनि लक्षयेत्‌ ॥ `

न्तमिष शुद्धां सच तदुपधारयेत्‌ ॥ २७ ।

‘i मो तिखंयुक्तं Bei शुद्धाभं शुद्धमिवाभाति रजस्तमेभ्यामकलुषितं मदमानराग- ` दवेषलोभमेमयश्ोकमात्सयेदेषरदितम्‌ । एवं सवम्‌ । एषा चावस्था स्वसंवेयैकस्यां ` वेलायां भवेत्‌ oo en Oris oe

यत्त॒ दुःखसमायुक्तमपरीतिङरमात्नः ॥

तद्रनेप्रतिपं विदयात्सततं इत्‌ देहिनाभ्‌ व दुःखेन खमायुक्त संभिन्न ge प्रोतिरूपं न भवत्यत उच्यतेऽभीति . ` विद्धतया प्रीया न युक्तम्‌ क

शअप्तिपमप्रयत्तं पारमःधिकम्‌

पतद्रजसे edad विषवेु sada स्पृहाजनकमित्यथै # | यत्त Talent विषयात्मकम्‌ ॥ अपरतक्यमनिज्ञेयं तमस्तदुपधारयेत्‌ ॥ २९ : . भारे वैचित्यं युक्तायुक्तविवेकाभावः । = ` ` विषय aren खमे यस्य 1 ५नलु चायमविषयोऽन्तरात्मत्वादेव | तत्कथं विषयखभावः” | = ` oe | मेहविषयानुरागात्‌ बुद्धिरिव एवमुच्यते। विषयाद्राऽतीव बुद्धित्तदात्मिक्षा संपत ` इति Ceased न तवन्तरबदधिःसतवानामविशब्दम्‌ 7 आयतकक्यं तदनुमानगोचरम्‌ । ख विज्ञेयं धरतवैहिःकरणानामगोचर इत्यथैः |e अयाणामापि चैतेषां गुणानां यः फञादयः ॥ ee अभ्या मध्यो जघन्यरच तं पवक्ष्याम्यशेषतः

aaa #

tt ` = मेधातिथिमाष्यसमक्ञकुता | [द्वादशः थाशापेषामसेन्यमानानां ` यंस्फलभुः्पथते उत्तमाधममभ्यमं तद्र्तञ्यतया प्रतिक्ञायते। यस्मिन्‌ गुणे द्विके यः पुषस्य स्वभावे भवति स. उच्यत इति परतिक्ला ॥ १०.॥. `: "1. a ae वेदाभ्यासस्तपे ज्ञानं राचमिन््रियनिग्रहः ॥ धर्मक्रियाऽत्पमचिन्ता च akan’ गुणलक्षणम्‌ ॥ २१ ॥

ततसंबन्धगुशल Saas वक्तव्यतया प्रतिज्ञायते | साल्विकमिति कथंचियोजयितच्यम्‌ | रुणो aad येन तद्‌गुखलक्षण तस्कस्येति, साल्तिकमिति सबन्धः । प्रयोजने समुदायसम्बन्ध्यवयवा अपि दृश्यन्ते

adage भवति --सत्तवस्यः गुणस्यैतह्नत्तणम्‌ | यथा देवदत्तस्य गुरुढलम्‌ । Te- | रुपसजैनीभूताऽपि देबदत्तपदेन सम्बध्यते, तद्रदेतत्‌ द्रव्यम्‌ । = `: पदाय व्याख्याताः ॥३१॥ . ` . ` आरम्भरचिताऽपैयेमसत्कायपरिगरहः ॥ | विषयोपसेवा चाजक् राजसं गुणलक्षणम्‌ ॥ २३२ ।

कर्मणां काम्यानां द्ार्थानामदृषटार्थानां aca रतिर्वुथारंभश्च |

एतत्‌ राजसं लक्ष णस्‌ । *, | ` अऋधैर्यमस्पेऽप्युपधघावहेतौ चेतसे ऽसमाश्वासः । देन्ययहणसुत्साहत्यागः |

-असस्कार्यं ल्ाकशाखविरुदध' वस्य परिह चर्णम्‌ । संगेाऽजसखं पुनः पुनः HPA ३२॥ . safe: क्रयं नास्तिक्य' भिन्न्त्तिता ॥

याचिष्णुता प्रमाद्रव तामसं गुणलक्षणम्‌ | २३९॥ धनादिषु रागो Ata: क्रौयं' खस्पेऽपराधे वैरायुबन्धः। नास्तिक्यं प्रमादता । भिन्नवृत्तिता शलभ शः | चम्रहणेन' शिष्टविगहंया याचिषत याचकलं, तच्छीलता । ग्रमादेऽनवधानै धमादिष्वपायपरिहारेष्वनादरः |

| ae get gdea करिष्य चैष लज्जति 1 ^ तञ्ज्ञय विदुषा सवं तामस गुणलक्षणम्‌ ॥ ३ Pe यदुक्तं ्रिष्विति" कालनिरेशस्तदशयति । कृत्वा Hay फरिष्यश्चिति च

: ८ भरतो भवामीति लज्जा चेतसि परिखेदः 1 ३५ ॥ | येनास्मिन्कमेणा राके ख्यातिमिच्छति पुष्कलाम्‌ |

न च WAT aera तु राजसम्‌ ॥३६॥ ^ | STR साधुवादो ममैवं स्यादिति gear यदयाग्पोधर्माणामाचरणम्‌ तच्च ख्या- ` | पनाम । यथा तीथैकाकेभ्य दाने राजनि स्पर्धया जल्पः शूदरेभ्यः शाखव्याख्यानम्‌ । युष्कलाभित्यनेनादुषंगितात्ख्यातेः सहायतामाह । धर्मां प्रववैमानस्य यदि | जनाः प्रकाशयन्ति तादशो धर्मो न देषाय । तदुक्तं "यथे्तहेता poe ८९ भारताल्याने छष्णद्रपायनेनेक्तम्‌ ` { (वयेन्ञुलक्तो युधि करषका९स्ति कणानि वह्लीरपि संचिनोति 4 तथा नरो धरमपधेन संचरन्‌ यशश्च कामांश्च वसूनि चाश्नुते [| असंपत्तौ च कर्मफलानाम्‌। न शोचति न दुःखमस्ि; ` । seat कर्मणामसेपत्तौ । वि यत्सवरोच्छति ज्ञातुः यन्न लज्जति चाचरन्‌॥ ae येन तुष्यति चासाऽस्य तत्सखगुणलक्षणम्‌ |] ३७ | विष्पष्टोभ्यम्‌ : (१

तमसो लक्षणं कामो रजसम्तर्थं उच्यते सरस्य लक्षणं धमः शेष्ठयमेषां यथेत्तरम्‌ | ३८

ब्रष्यायः ] | WIE: | ee ४६५

` कदाचिल्तरिष्वपि कालेषु कदाचिदन्यतरसिमिन किमथेमहमेवमक्षस्वं कथं शिष्टानाम- `

विः। यथा महा- aaa

ee ag च कामेऽपि सुखमस्ति । तत्र यस्रोतिसंयुक्तं ततसत्वलक्तणमिति ora । ES

सत्वं ज्ञानम्‌” इत्युक्तत्वात्‌

शयः | न च तस्यामवस्थायां Tales ध त्ति

कथं तमसे ल्यम्‌ | उच्यते | मोहरूपं तमे) ऽत्र संवेदनमसिति ! तदपि सच्वस्यैव लक्षणं `

उच्यते । नात्र भोक्तृमोग्यमावावस्थासिप्रेता । किं तद्दि १ विषयगतस्हाति- ` त्तः । अव्यक्तविषयत्वं च विधते । कामप्रवानस्य ee , देटशर्चात्रे कामेऽभिप्तः। न पती ~

५५

मेधातिथिमाभ्यसमलङ्कुता | ध | | grag:

तान्पमासेन वक्ष्यामि सर्वस्यास्य यथाक्रमम्‌ ॥ ३९

रुषां गुणानां मध्ये येन गुशेन यान्‌ संसारात्‌ पुरषः मतिपव्यते। area farsa: | यानि जन्मानि प्राप्नोतीत्यथेः | तदुत्तरत्र aera इति प्रतिज्ञाश्लोकः ।३९॥।

देवत साच्िका यान्ति पनुष्यत्वं च राजसाः ॥ तिर्यक्त्वं तामसा नित्यमित्येषा भ्रिषिधा मतिः ॥ ४० ॥ सामान्येन aie गुणनिभित्तोऽयम्‌ ॥ ४० ॥ friar त्रिषिधैषा तु विह्ेया गौणिकी गतिः अधमा मध्यमाग्र्या च केवियाविंशेषतः ॥ ४१ ॥ । सा विविधा भिक स्वादि रं Fafa सष्यममेदेन | अते नवधा संपद्यते! = कम॑वियाविशोषाच्ानन्ताः। कुशलाङ्शतकस॑वशात्‌ } stagatafagva कर्मा बहुमेदत्वात्‌ | तदिदमाह कमंविव्याविशेषत इति ॥ ४१॥ स्थावराः कमिकीटादच मत्स्याः सपा; सकच्छपाः ॥ TT मृगाद्चैवं जघन्या तामसौ गतिः ॥ ४२॥ ` इस्िनश्च तुरङ्गादच श्रा म्रेच्छारच गर्हिताः ॥ सिंहा व्याघ्रा वराहारच मध्यमा तामसी गतिः ॥ ४२ ॥ ARITA सुपणोदच पुरपारचैव दाम्मिकाः ॥ = रक्षांसि च पिशाचाश्च तामसीषृत्तमा गतिः ॥ ४४ Ul चारणाः कथकगायक्ख्लीसयेजकादयः। = तपाः fafa | ` शद्रा गहिता इति dea) ये व्राह्मणानवजानते ये च तदुश्रत्युपजीविने ये च मदमानादियुक्ताः | fear इत्येवमादयोऽपि aia ॥ ट ॥ =

म्वा महा नटाश्चैव पुरुषाः TETIT: ॥

अभ्यायः ] गति ghee

राजानः क्षत्रियाश्चैव राज्ञां चैव arta: ॥ वादयुद्धपधानारइच पथ्यमा राजसी गतिः ॥ vs

छ चियासदनजीविनः सामन्ताः । ` क धाना योधकाः | ४६ ॥

राजाना जनपदेश्वराः | वादमधानाः शाखाथैगहनेष्वितरेतरं जपन्ति । युद्धय

गन्धवां गुह्यका यक्षा विवुधाबुचरारच ये तथैवाप्सरसः सवां राजसीषूत्तमा गतिः ॥ ४७ ॥ गन्धर्वादये देवास्तेषामथैवादेविहासेभ्ये मेदा विज्ञेयः ¦ ` विश्ुधा देवास्तेषमनुचसः सिद्धविदयाधरादयः ॥ ४७ ॥

तापसा यत्या धिप्राये च वेमानिका wo it : = नक्षत्राणि च दैत्याश्च प्रथमा साल्िकी गतिः ॥ ४८ ॥

तापखास्तपःप्रधाना वानस्यादयः | यतयः परिव्राजकादयः । ` wire... , Baa च ज्ञापयति न Rag जन्मापपत्तिर्गतिजातस्य कर्माचरणादपि। यते न तापसादयः कतिचिज्ञातिविशेषाः, किं तहि ? कमनिसित्ता एते व्यपदेशाः! ` ¡ अन्ये तु मन्यन्ते सन्ति मेरुनिवासिनः कंचिज्नपदा '्यतयेएः नाम । श्रुयन्ते इन्द्रो यतीन्सालाव्रकेभ्यः प्रायच्छदितिः। le { विमानानि यानविशेषाः पुष्पक्ादयस्तश्चरन्ति वैमा fs cag mR प्रथमा निकृष्टाः ।॥ धय ॥

यञ्वान ऋषये देवा वेदा ज्योतींषि वत्सराः ॥

पितररचेव साध्याश्च द्वितीया साची गतिः ॥ ४२ ॥ नुपूर्ीविशिष्टः शब्दे Jas | ^. ननु च गत्यधिकारे कः प्रसंगोाऽचेवनानाम्‌ | श्रचेतनाश्च शब्दादयः" | श्रत्यस्पमिदशच्यते शब्दादयो ऽचेतना इति । स्वं॑पवैते देवादय; स्थावरान्ताः

रि चराः. |

mrad । dura पुरबसतदभिष्ठिवानि शरीरा

` शरीरात्मानः | तत्र सर्वशरीराणामचेतनत्वम्‌ , तच्छक्तिः केबलं रूपिणी `

मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 4. द्रादशः श्रत एतदुक्तं भवति । ` wrasse ब दस्तद्भ्यासात्साच्िकी गतिः प्राप्यते । न

ga: सच्त्वप्रधानस्य agers: aan गतिरूच्यते 1 अन्येषां तु प्रदशेनं सवैचेतरज्ञाः सन्त्यधिष्ठातारे बेदपुरषा वारणे लके श्रयन्ते yet)

५ : ब्रह्मा विशसने धर्मो महानव्यक्तमेव च॥ | ` उत्तमां सा्तविकीमेतां गतिमाहूमेनीषिणः ॥ ५० ॥ विश्वसृजा मरीच्यादयः प्रजापतयः | ee ee a ` धर्मो वेदाथैः। पूर्वै azeaeagafierdtt तदर्थः । स्वरूपादथैः प्रवानवर age भवति । अथवा धमां; सत्यादयश्च | बिग्रहवतवं पूर्वबदुद्र्टन्यम्‌ | महानिति संज्ञातरम्‌ । व्यक्तं प्रधाने प्रकृतिरित्येकोऽथैः। FE ade

ag च संत्वाधिक्षये प्रधानस्य तद्िकारत्वाज्जगतः सर्वेषां Marat went ` प्राप्तम्‌ । ततश्च रजस्तमसा; ङतो ऽतिरेकः। श्रता यदुक्तं ‘ar यदेषां गुणो देहे

-खकतयनातिरिच्यम इति तदतप 1 ८. उच्यते | नेतदेव' परं प्रधानरूपता प्राप्या | किं तरिं ९ त्रयः प्रकाराः सम्भवन्ति | यदि वाप्राप्योऽव्यक्तभवो, यदि वादृ्टविधिः, यदि वा चैवायं संख्ये यः प्रधानेऽन्य- कशब्दो वतैते । क्रियानिमित्तो ह्ययम्‌ । नास्य व्यक्तिर्वियत इति श्रसुटप्रकाशता-

Rael | तथा च परमात्मनि इृत्तिभवति | महतं च तस्य विभुतवाहुपपद्यत एव Mag च नैवास्य साचिकी गविः स gs | म्रगुणयागाच्ाप्येवम्‌ | यदा हि "नाहं न मम केचिदिति, युक्ताहंकारममकारो भवति : तदा ब्रह्मता मवतीपि विज्ञायते। निदिभ्यासनयैव manta: | किन्तु सच्वप्रधाना एव ज्ञाना- frac भवन्ति । न तामसा राजसा वेपि | एवं छरतेपच्यत उत्तमा साच्िकी गतिः {` ` न्यो. garages । न हि प्रधानभावं प्राप्य काचिलुरुषार्थसिद्धिः | अचेतने हि वद्न्यपदिशन्ति । श्रचैतन्य" रथावरेभ्योऽपि निङ्ृष्टवरं यदधोना हि मदमूच्छी- ` ` वस्थाः केचिदथंयन्ते | दषटविधिस्तु नैव संमवस्यश्र्त्वात्‌ ‘seat बारे ges” इति ( शहदारण्यक He Bato ५) श्रतिः न प्रधानं द्रष्टव्यमिति | तस्मात्परमात्मविषयाबेव ` महानव्यक्त इत्येतै शब्दौ |) Yo

वापः J aaa 1 था श्रप्यत्र गतये विशेषतेऽनुक्तास्ता श्रप्युक्तसादश्यादन्तर्भावनीयाः। TUT WITT: । उत्तराऽपि शोके वक््यमाणसूचकः | ५१ ee

इन्द्रियाणां परसङ्गेन धर्मस्यासेवनेन च ॥ पापान्संयान्ति ष॑सारानविद्वासिा नसधमाः ॥ ५२ ॥ इद्वियपमशंगः प्रतिषिद्धसेवनप्रदशेनाथैः | श्मसेवनं यमस्य Mercy न Ye rae एतच्चाविदुषां मवत्यत ऋहयविद्राखः | wa एव नराधमाः

श्रत पापान्न इङारान् देत्सितानि जन्मस्थानानि । संयान्ति प्राष्डुबन्ति |

aa प्रसिद्ध एव तावत्कमविपाकः प्रचक्त्यते ॥ ५२ | |

at at ata’ तु जीषेऽयं येन येनेह कर्मणा ॥ क्रमश्च याति लेकेऽरसमंस्तत्तत्छवं निबोधत ॥ ५३ | बहृन्वभंगणन्धोरान्नरकान्पाप्य तत्क्षयात्‌ | 1 संसारान्परतिपद्यन्ते पहापातक्घिनस्तिमान्‌ ee ` चेारात्नरकाक्‌ । दुःखप्रसहनव्यथयः वरान्‌? ! यातनास्थानानि "नरकान्‌ तत्तयादुद्धूवरूपस्य कमणः HATTA त्तयः | तत ईषदवरिष्टे कर्मणि संसारप्रतिपत्ति कथं पुनः सवकम तवैव न भुज्यतेः। = ` ` ज्क्तम्‌ । Rae कमणो नरकं फल, नोपशान्तस्य ¦ adhere कर्मणां ` फलेनोपशमः। वत्र यथैव च उ्वलितस्यागनेरद्िषो दाहा विनियोगस्तपश्चादंभ एव ` स्थितस्यैव नरकेष्वपि द्रश्न्यम्‌ | “श्रगेसतु दवे अवस्थे भवतः प्रशान्तता ज्वाला च । नरकस्तु एकरूप एव सर्वदा । = ` उदचिष gaa: कर्माणि चेपचयापचयवन्ति। अत उचितस्य कर्मणा नरको- ` ` चीयमानस्य तवो$न्यत्रोपुक्तिः। तत्र युः" ततः शेषेरोति ॥ ५४ ॥ ऋसूकरखरेष्ट्णां गेजाविमृगपक्षिणाम्‌ | चण्ालपुकसानां च ब्रह्महा योनिमृच्छति ॥ ५५ । छमिकीटयतङ्गानां विदयुनां चैव पक्षिणाम्‌ दि्ञाणं चेव सत्त्वानां सुरापा बाहा विड्भुजा बायसादय |

५५६ I

gee मेषातिथिभाष्यसमलङ्कता । =` द्वादशः weitere च faeeat चाम्बुचारिणाम्‌ | erat च पिशाचानां स्तेना विभः aero ` ठणगुल्पलतानां च क्रव्यादां दष्िणामपि ॥ ` ERA चैव शतशो Tere ॥ ५८ ॥ क्ररकमंकृतः परवधशील्लाः ॥ ५८॥ 5 दिखा भवन्ति क्रव्यादाः कृमयेऽपेध्यमक्षिखः ॥ परस्परादिनः स्तेनाः मेताऽन्लस्लीनिषेविणः ॥ ५९॥ ` करव्यादा पूघ्ादयः। शअभेध्यभक्षिणः awa) परसरमदन्ति, यथा महामाजारा माजार, TERT: Ge मर्त्यं श्रनेकमेदमिव। ` अन्त्यस्चौनिषेविणेा"ऽन्याः sea: ॥ ५६ |

परिुक्ताप्रवालानि eat शमेन यानव; ॥ ` विविधानि च रतानि जाय ¦ पर्तिणः ॥ ६१॥

धान्य हृत्वा ATG: कांस्यं ह॑सो जलं पवः ॥ = काके रसं TAGS TATU ६२॥ `

न

वपां agate dere खगः ॥ : ie चीरीवाकस्तु लवणं वलाकाशडुनि्दपि ॥६२३॥ ` मित व वाठः ॥ = पांसतान्तवं क्रौञ्चो गधा गां aR TET ॥ ६१

अभ्ययः Joes: ४ | wees: | को मवति हृत्वाऽशनिं एहकारी areata रक्तानि gear वासांसि जायते जीवजीवकः ॥ && | TH मृगेभं sa GAs तु TET ॥ alia: स्तोकफा वारि यानान्युषः पशूनजः ॥ ६७

जलं श्व इयत्र पानाथेमुदकं ज्ञेयम्‌। स्तोकका वासैयत्र घान्यसेकायथम्‌ । रसश्चाद्यं रसमाहुयेदि वा ऽतिरिक्तोषधादि द्रष्टव्यम्‌ 1 ६७॥।

यद्वा तद्वा परद्रव्यमपहत्य बलान्नरः ॥ sary याति तियेक्वं जग्ध्वा चैबाहत' हविः ॥ ६८

नात्र तिराहितमिव किंचिदस्ति | ६८

ल्ियोऽप्येतेन कल्पेन हृत्वा देषमवाभुयुः

एतेषामेव जन्तूनां भायांत्वप्रुपयान्ति ताः ॥ ६९

स्वेभ्यः स्वेभ्यस्तु कमभ्यश्च्युता वणां हनापदि ॥ ` प्रषान्संखलय संसारान्धेष्यतां यान्ति दस्युषु ॥ ७०॥ ` न्राद्यणो ऽष्यापनादिजीविकाकर्मत्यागेन यदि त्तन्नियादिषृत्तिमुपजीवेत्‌ एवं चज्ियादयः

स्वकमच्युताः पापान्‌ संसारान्‌ तियगयोनोरनुमूय wad जाता दस्युषु चेरादिषहिखादिषु Tea ale प्राप्नुवन्ति | | 5 |

{. समनापदौत्यट्बादः। श्रापदि विददितत्वाहोषामावः॥ ७०॥

वान्तादयुरकाम्ुखः मेता विभो धर्मात्खकाच्च्युतः मेष्यकुणपाशी च क्षत्रियः RAAT ॥ ७१ स्वकर्मैच्युतानां पापगतयः प्रदश्यन्ते वान्तमश्नाति | ` उर्कया चास्यमुखं दह्यते

कुशपः शवशरीरम्‌ | | कुत्सि्तगधा arkrarser भवति |

ते वा पाठः। कटपूतनेा नाम पिशाचादिः स तु किदं

ie RAAF UR Ae NAR ST RAR PAR भिम

1110 a

goQ | सेषातिथिभाव्यलमलङकुवा । = | | [द्वादशः

मेत्राक्षिव्यातिकरः परेता वैश्यो भवति पूययुक ॥ चै खारक च मवति शूद्रो धमात्खकराच्च्युतः || ७२।

2 Satfasarian इति शब्दान्तरं पिशाचवचने पूर्ववत्‌ । svat aad

oe ज्योतिह eranfa । ‘dated पायुः तद्त्तिविवरं छिद्रम्‌ lee अन्ये तूलूकमाहुः । भित्रमादित्याजोकः । 'शरक्तन्येतिः' tiara दशैनम्‌ । स

` द्यादित्यालोज्ञे न पश्यति ॥ ७२॥ Te ee ध 1

यथा यथा निषेवन्ते विषयान्‌ विषयात्मकाः | तथा तथा SISA तेषां तेषूपजायते ॥ ७३ ॥

मेदप्रहगृदीतानां पुत्रदायभिष्वंगधनादिल्लोमे विषयसुखगंधमात्मैकखपरिपन्थि- विाप्रतिपच्चभूतं fade संसारस्वरूपं मानुष्यकं जन्म यथास्थितमनूद्यते सर्व॑स्य परमिद~ eas oe ee ` यथा यथा विषयेष्वभ्यासेन प्रवसैन्ते | विषयात्मकाः विषयलालसाः | शास्म शब्देन दत्तस्य ततस्वभावतैव भवतीत्याहुः | यस्तु कथंविस्सदितं भुक्त तस्य ` ie भोगादिना न तत्स्त्युपपत्तावमिलषे जायते । यस्त्वयन्तमेवाधरः स वंद्धाबनया तदा- ~ त्मलवेन area | तदिदमाह तथा तथा कुशलतेषि | शलता'पदं चैकरसीभावः |

५ ` ` इटश्येव प्रवृत्ति ] शिष्टाप्रतिषिद्धष्वपि सखदारगमनादिष्वागमाजितद्रव्योपपादकेन मेञ्याविशेषेष्पि प्रतिषिद्धा 1 ७३

परामुवन्ति दुःखानि arg ताखिह योनिषु ॥ ७४ vee aaa तेषां पापानां प्रतिषिद्धानां कमंणशामभ्यासात ¦ ‘Arieeanatzar दे । पतनमितिः Tag arta पश्यन्ति ary ary कुमिकीरादि ये Sy

मर

frets संपीडाः ara भक्षणम्‌ ॥ ae करम्भवाटुकातापान्ड मीपाकांदच दाख्णान्‌ । ७६ करभ; Ber: | डमी प्रलि्रास्ते हि तायेना९ऽग्नेयेनान्नादिवस्पच्यन्ते

eae वियोनीषु दुःखप्रायासु era i शोतातपामिषार्ताश्च विविधानि भयानि च 1) ७७ |

वियेानयः ति्प्ेतपिशाचादयः | तत्र संभवे जन्म दुःखबह्ासु ॥ ws

्रसङृद्गयवासेषु वासं जन्म च दाद्णम्‌ ॥ _ बन्धनानि च कष्टानि परपेष्यस्मेवे च i, स्पष्टाः । ७८ |

बन्धुप्रियवियेर्गारच संवासं चैष ek a

= द्रव्याजेनं च नाकं च मित्रामित्रस्य चार्जनम्‌ | ७९

जरां चैवाप्रतीकारां व्याधियिरचोपपीडनम्‌ Fea विविधाँस्तास्तान्पृ्युमेष च दुर्जयम्‌ ॥ co | एतावष्युक्ताथौ |] wero |

दशन ठु भावेन aay निषेवते ETT शरीरेण तत्तत्फलप्रुपारतुते ॥ ८१ ae ata राजसेन तामसेन वा भात्रेन Teena निषेवक साचि राजसं | fe 8 वामं बरा । शरीरेण ताद ष्टौन सक्छबहुलेन रजेबहुलेन वमेवहलेन वा । तत्त ¦ त्फलसुपारनुते, साच्िकं राजसं तामसंवा।

` स्मरिविजैनेन कुशलसंकस्पकरमेणा भवितव्यम्‌ ce

एष at सघुद्ष्टः कर्मणां वः फगादयः ॥ ` नैःश्रेयसकरः कं पिप्रस्येदं निबोधत ॥ `

यतो दुःसखालुबन्धो न

` ब्रद्यामः | ८र

यतश्चेतदैवं रजस्तमेबहुलात्‌ कमणेऽदशलसंकस्पहेतारनिषटफलप्रापिः, wae `

प्रतिषिद्धानां च कर्मणां यावत्फलेोत्पत्तिस्तानि सजुपदिषटानि | तते निवर्सितव्यस्‌ | e

aaa कमेविधो Aras वच्यमाणविधाकाण्डे उपदिष्टे स्थातव्यम्‌ वदिदानीं —

मेधातिथिभाष्यसमलङ्कता 7 ध [ दादश;

वेदाभ्यासस्तपोङ्ञानमिन्दियालां च संयमः | हिसा गुर्सेवा च निःभयश्चकरं परम्‌ । ८३ Ce निःप्रेयसंशब्देन न पुनः पुरुषाथंसिद्धिरुच्यते, aft तु निरिचतसुखटुःखाुबन्धः प्रीतिविशेषोऽपि। | ee ee aqenqrararat तत्र तत्राक्ताना पुनवेचनमात्मज्ञानस्तुत्यथम्‌ । ` BTayT वेदार्थे विषयम्‌ । रक्ताथन्यन्यानि पदानि ॥ ८३ i

स्वेषामपि Fast शुभानामिह कर्मणाम्‌ ॥ किचिच्छ यस्करतरं कर्मोक्तं पुरुष यति ॥ ८४ |

सर्वेषामपि चैतेषापालङ्ञानं परं स्मृतम्‌ TeV संवविद्यानां पराप्यते ह्यमृतं ततः ॥ ८५ ॥

्विविधमात्मज्ञानम्‌ ¦ देदरियबुद्धयादिव्यतिरिक्तस्य कट भेकतूस्वोपपत्तिरूपस्य ae. ्रययप्रमेयतया$त्मनि विषयप्रतीयन्तर्गतस्य जीवनतेत्ज्ञिज्ञानासमादिपर्यायस्य शरीर. नाशेऽप्यनष्टानां कमफलानामौष्वेदेहिकानां भोक्तज्ञानम्‌ | age सर्वस्य जगता जन्मा- vat परमात्मेककारणत्वे नियस्य सत॒ एकस्याबियावासनापदहितनानारूपस्य तिर्यक. मदुष्यादिष्वेकतदशनम्‌ गात्मा वा श्ररे द्रष्टव्यः श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिभ्यासितन्यः ( बृहदारण्यक Wo २ Ato ५) इत्येवमादिश्ुतिभिरुषद्भितश्वूपस्य ज्ञानम्‌ | क । तत्र सेवर्ञपरिज्ञानं कर्मविधिपुपयुज्यते | रसति हि देहा दिन्यविरित्तं ९रिमघ्नोध्वदे हिकानां भोक्तरि फलानां स्वर्गकामादिचोदना अनर्थिका स्युः, अतस्तत्र न कथ्चिस्प्रव- तेत | ्रत्तत्कमालुष्ठानोप्योगि | यत्त परमात्मेकलज्ञाने तिराघानेपसेवनाभ्याससाम- ्येनोपप्यमानं शद्धबुद्धसुक्तानन्दनियाविनश्चरमावस्यात्मनः प्रकाशने वः grad) `

तद्श्यं खवविव्यानां area ह्यस्तं तत इति । ‘aad: ततः गत्या

पत्तिम्‌ | तत इति वि्यानिदंश ्रात्मवि्ायाः। saad तु कर्मोपकारकला.

` दश्तत्वाय न कपते। श्रते वेदान्तापदिष्टस्य समस्तस्य द्वेताद्रतविषयस्य सदात्मना दशने तदातन्ञानमभिप्रतम्‌ ॥८५॥ ` `

| दायभूलविपेषस्य केनचिद्धमेय तदैकविषयेय चेपपद्यमानस्यावान्वरेणासंभविना | शत्यो # ` श्रलुपदिष्टस्यानन्तरितस्य gat fala । न चेह प्रागवेदिकं क्ाँदिष्टम्‌ | [ सामान्यस्य समान्यात्सुतरासनिधारणम्‌ } न हि भवति ‘nat treated

किच कानि वावदन्न वैदिकानि कर्माण्यभिप्रेवानि | यदि तात्‌ ज्योतिष्टोमादीनि

| | | | फलस्योत्कषवन्तयैवसुच्यते | यथा गेदानात्छगस्य अ्योतिष्टोमाच दी्धकालादयनुडृत्तता यथेक्तं ल्िकषवत्परिमाणतः फलविशेषः स्यादिति?? |

| स्पती" श्र तिस्छतिद्रधे ्रयुब्ादः स्षतिरित्यथादुक्तं भवति । ` “्रसुनेवावगतत्वादवाच्यसेतत्‌ःः | ५ विस्पष्टीकरणाथेमेव पुनरूच्यत इत्यदेषः

| Soke सवेस्मातेप्रदशेनाथेम्‌ । TMEV पठितम्‌

| श्रध्यायः | ee agerta ^ oe श्‌ | भनुच यदि तावत्परदं घामिति निधारणे षष्ठौ तदनुपपन्नम्‌ | निर्धारणं fk समु-

| मलुष्याां शूरतम, इति मलुष्यजातौ चश्रियेऽप्यन्तर्भूतः स शूरतमव्वेन fred) ` श्रथोच्यते | “भअन्तनदाभ्यासादीनि वैदिकान्येव, कथमनुदिष्टं वैदिकं कर्मः । ययेवं |

बिशेषम्रहणे प्रमाणं वक्तव्यम्‌ | वेदाभ्यासादानामपि वैदिकत्वात्‌ | भथ श्मार्ततान्न । | a तानि वैदिकानि । यान्येव प्त्य्ष्रुतिविदितानि तान्येव वैदिकानीतिः। aay ` । वैदिक कमसु बेदाभ्यासादीनामङ्गसेनान्तर्भावः | एतच्च यद्रद्यति (श्रप्रे ८७ ) शन्त ` : | भेवति करमशः तस्मिन्‌ तर्मन्‌ क्रियाबिधाविति' ¦ तद्धि तस्व नेति cefadend तपो + शुरु सपा स्यात्‌ | अनेन तनेक्तन न कच्िदथः | वेदाभ्यासादीन्यप्यनुषठेयान्यभनिहोत्रा- ` दीन्यपि। तत्र न विद्यः कीटशभमीषां ्रेय्करतरत्वम्‌। नापि समानि फलानियेन `

| ` भत्रोच्यते। यदुक्तं चैतेनेक्तेन कश्चिदथे इति तन केचिदाहुः । विरोधे स्मत ` | शओरीते बाधकलज्ञापनाधे वैदिकानां भ्रयस्करतरत्वचेनम्‌ । यथेक्तं ठुल्थबलविरोषे ` ॥ विकल्पः । श्रतुस्यवलायाः सेः श्रत्वा इति । शुतिद्वे ठु यत्र स्यात्त्र धर्मावुभौ `

| - अथवाऽन्योऽपि तथाथेः संभाव्यते । we च विकस्पवचनम्‌ । we न [| वद्विकस्पार्थम्‌ । तेनायमथेः। tat sah वैदिकानि बललीयांसि | वेदाभ्यासादिमहणं

वयं तु चरमे न्यायसिद्धोऽयमर्थो न्यायसिद्धस्यापि सैहार्देनाभिघानमनारमभ्य युक्तम्‌ । ` इहात्मने। ज्ञनं प्रतिपदं पठ्यते। तत्र कः प्रसंगे वाधात्तस्य । स्छतिकारानच ` ` स्ववाक्यानि anata पमाणयितुमर्हन्ति । श्रधोच्यते--“याज्ञवस्कीयायाः स्पते

` विधिरुच्यते । नात्मीयायाः समानता ¦ यत्तावदात्मीयायामप्युक्त भवति ! श्रवः प्रकर- ae 2 याठुराधाद्रदाभ्यासादि पद्‌ एरथक्‌ | नेहात्मन्ञान प्रतिज्ञायेद्‌ पठ्यते । कथं च A

४७६ मेधापिथिभाष्यसमलङकृता | = [ द्वादशः ` ` शरुतिपरत्वेन तै्व्याख्यातमितिः? |x x x वैदाम्यासादिभ्येो वैदिकं यागादि ad श्रेष्ठमिति | तताऽभ्यात्मज्ञानम्‌ | इतरथाऽन्यत्र प्रजाया ब्रन्यदुच्यमानमन्यत्रास्तमन्यत्र पतितं स्यात्‌ | रथव दिकं, अतर घ्रात्मज्ञानमेव । वेद्य तसतिपादनपरत्वात्‌ । अभ्नहो- का्युपदेश heat वृद्धय पदेशवद्लादिप्ृत्यथैः। यदि वा कर्मकाण्डेन शिष्ट स्वाभाविकीमेनामनायविययां वासनाविषया्ंगहेतुभूतामवधूय शाखाभ्यासवासनासाम्यै. वशात्‌ क्रमेणोपजातवैयोग्यशिथिलीमृतटढद्ष्णारागग्रहणे उत्तमाधि कारानुशासने frat wat प्रतिपत्तुं समस्तमपि शरूत्यादिष्टत्वमधिकारोपकारकस्वं कर्मकाण्डस्य विज्ञायत इति जह्यवादिनः । अता वच्त्यमाशनिषत्याल्यकर्माभिप्रायमेवत्‌ भरेयस्करतर' क्यं सवया कमं वेदिकमिति। ee अ ` अथवा मंद यदि सर्वेषामपि खप्रबदसत्यदशैनद्रयेऽप्यास्मैकस्वज्ञाने श्रेय , क्यथेः। वेदाभ्यासादीनां aaa eager) wa तु तैरेव समितं बुदधचारोपितान्तरे पृथकृत्वोपपत्तेः। यथा माथुराः पाटलीपुत्रकेभ्य खराढ्यतरा इति | तथा सतीयं पंचमी स्यादिति चेत्‌ श्रत्रापि प्रतिविहितं धमेविशेषात्‌ || ८६ ।

वैदिके कमेयोगे तु सर्वाण्येतान्यशेषतः ॥ ` अन्तमवन्ति करमश्स्तरिमंस्तस्मिन्करियाविधे। ॥ ८७॥ एतावद्रेदिकं कमं ज्यातिष्टोमा्ाचक्तते | तेषामेव शछरोकयाजना |

क्रियाविधिः कम॑विधिर्दैदिकः। कसयेगे क्म्ोगे बदिः संपायावस्थाः | =. = ` क रतान्युपनिष््रेदाभ्यासादीन्यन्तर्भवन्ति तस्मिश्चिति व्याप्यतया कचित्‌ कस्य- चित्लममेषामन्तमावमाह। = ` ` १

RAAT इत्युक्ते क्रियाविधिग्रहणं श्ञोकपूरणाथैम्‌ । कऋतुं asa इति तद्रा

सोमयागमेदेन मेदे व्याख्येयः । ` 4 ततर वेशाभ्यासस्तावत्‌ सत्रेन्तभ॑वति | यजमानमन्वेषु सर्वत्नोपयोगवः। तपरा. दीच्छोपसदसमयानेषु ¶पयोऽसतं sae’ sare । ज्ञानं सर्वत्र विदुषामनधिकारव्‌ | एवमिन्द्रियसंयमः प्रतियागगामि ‘a खिययुपेयान्न मासमश्रीयादितिः अहिंसानिरतां

रानि प्रागश्रतः प्राणेनाच्छिन्यादपि छृकलासस्येति शुरुसेवादेरिव्थमप्रवृत्ति; | ये तु fata क्माहसतेषां वेदाभ्यासादीनामनुचत्यथेः श्लोकः

*

¢ भ प्मध्यायः | aoe दस्ति WO Ses ope 8

| “oy a कुत मेक्तः? } = ` त ^ ee

| ` फलोपमेगेन जन्भान्तरोपात्तदुरितच्तयाद्रणात्स्वुद्धिपू्व॑मन्यस्य sae ee

| श्रायायाप्रविद्याविशेषाभ्यासातिशयेन छृतनिष्कृवितात्‌ निरपाध्यात्मस्वरूपसाक्तात्करणच्च `

॥ प्रथमं तं वेदयेत्तद्धावापत्तिमेत्तः ¦ casa व्रह्मनिष्ठापरेणापि वेदाभ्यासादीन्यवुष्टेयानि

|... चस्य यस्य कमेन्यासः श्रयते स षष्ठे व्याख्यातः । क

क्रियाबिधिरपासनबिधिरेव geen: श्रोतव्यः इत्यादिनादितः। बहुताच्चोपासना- `

| प्रकाराणां तस््मिंरुतस्मिर्चिति वीप्सा युज्यत एव । श्रते तराह्मणान्युपासीतः ध्य एष

| भ्रादित्ये दिरण्मयः पुरुषः? इति, स च एष श्रास्मापहतपाप्माः इत्यादि । कविदुपात्त-

` इुद्धयाऽष्यारोपितश्चाचयते | कचिद्धिरण्मय इत्यादौ waar तस्यैवोपासना। कचित्मर्वो. ` पासनाधिपत्येन निष्कलंकमिवात्मनस्तस्यैवाधस्तात्स उपरिष्टादिति चेदनाकहुव्बाद्रीप्सोा- पपत्तिः ॥८७॥

सुखाभ्युदयिकं चैव नैःश्रेयसिक्येव च रतत च fad च द्विविधं कमं वैदिकम्‌ ॥ ८८ ॥ ag च प्षृत्तमेव वैदिकं कमे व्याख्यातं किमिदमुच्यते द्विविधमिति” । नेष दोषः । प्राधान्येन तत्न प्रहृत्तं वैदिकं व्याख्यातम्‌ । वैदिकं ठु सर्वत्राविरिष्टम्‌ । ` | अखषवैद्यपपयते ¦ यदपि सुखाभ्युदयिकं 'सुलाभ्युदयः प्रयोजनमस्येषि वाः. ` | न्वर्थो वा कवैव्यः। निःश्रेयसं प्रयोजनमस्येति च केचन | 1 ॥ मवुत्तनिवृत्तपदे यथासंख्यं पूवैवतसंबन्धनीये | oc

इइ चायुत्र वा काम्यं प्रत" कमं कीत्यैते ॥ निष्कामं ज्ञातपूवं तु निषटत्तुपदिर्यते ॥ ८९ ध. [ ag कारीरावेशान्यायमुच व्येतिष्टोमादि काम्यसंपादकं कम । काम्यत इति ` कास्यस््‌ । फलस्य काम्यसवात्तत्‌साधनमपि कमं ' काम्यः एव | uF ak निवता Bie 4 ~ ज्ञातपूवेुमयत्र शेषम्‌ । अनिदुषोऽनधिकारात्‌ । अथापि रहस्याधिकारिज्ञान- ee सुपदिश्यते । ` तदा नोभयरोषः | पूवशब्दश्चायथं waa ज्ञानमा्यं मुख्यं यस्येति विग्रहः । योाऽभिसख्यः स लोकः पूव क्रियां प्रतिलभते ! अ्रतश्चैतदुक्तं भवति ज्ञान ` ^ ce

a | 2 परधानं प्रधानतेऽदुष्ठेयम्‌ | वेदाभ्यासादि तु शा्मात्रया |! GE ॥

त्त कमे संतेव्यं देवानामेति साम्यताम्‌ ॥ नित्त सेवमानस्तु भूतान्यत्येति पञ्च बै ॥ ९०

४७८ ae ee मेषापिथिभाष्यसमलङकता |

भनु च काम्यं कमं safe | काम्यानि च कानिवित्छर्गफलानि कानि- चिद्हृ्टफलानि | न च दैवसाम्यता फलं fase क्म । sa: किमिदमुच्यते देवाना- मेति सास्यतामिति | यान्यश्रुतफलानि feather तान्यपि निष्कामश्वरमपः नि। श्रता नविद्यः कर्मणा देवस्ताम्यताप्राप्तिः फलम शक्यं arg "यानि फलवन्ति श्रतानि चानि निष्कामेणातुष्ठेयानि, तथा वानुष्ठितानि वै देवखकफल।नि संपद्यन्ते श्रुतहानि- ` रश्ृतपरिकल्पना च तथा स्यात्‌ | कामयमान च वेदे फलं भ्रामकामः' खर्गकामः इति । न aaa विषभक्तणात्‌ | प्रथो देवत्वादिग्रातिर्मवत्ति न च काम्य इति विरुदढमिति । प्रतिषेधाधिक्षारेष्वकामिनं कथमिति चैत्‌ तथाभूतस्यैव तत्र फलत्वेनान्वयः। न ह्यनिष्टं क्म्य भवति | श्रथ नित्यानां फलमितः कथ्यते, नित्यताहानिः | यानलोवादिफतैशच ag नित्वफ़लमवगमितम्‌ | अ्रथावश्य' कल्प्यते प्रस्यवायपरिहारः कर्प्यताम्‌ , तद्धि ACTA eet न fread । येऽपयुत्तरः ्छोकः श्रतान्यत्येति पंच वै इति aar'cacifs विञ्ुच्यत इति न विद्यः | श्रन्यत्राप्यये लय उच्यते , न चेह भूतेषु जीवस्य लग्र इष्यते पितु बहस्पपत्िः। ` |

अन्येऽपि व्याचक्ते। “स चातिक्रामति पंचभूतानि | न पांचभीविकं तस्य शरीरं भवतिश्रपि तु तेजेमूर्तिवान्वेतिः। तदपि न किचित्‌ wien हि Arar |

तेश्च शरोरमेकं वा भवतु पचिभोतिकवा, को विशेषः संसारिलै Wary व्याख्येयो Se | USOT Pe ie a

ध a

उच्यत । यत्तावदुक्तं कस्य कममणो देवक्ताम्यता फलमिति निस्यानामफलतवात्‌ काम्यानां च फलान्तरथोगादितिःः ततर ्र मः । नानेन सर्वेषा वैदिकानां कर्मयामेतत्क- युच्यते। क्रं तिं १ fewer andr यत्फलं यत्र प्रवृत्तिः । किव क्म ` ` विद्यते येन तत्फलमाप्यत इति प्रशंसा | सन्ति च कानिचित्‌ देवतमप्रात्तिफलानि कर्माणि ` तेनैतदुक्तं भवति । कर्मकाण्डे यलककव्यं तथा वेदितं साऽस्य परा गतिर्देवलप्राधि्न gare) यत्तु रहस्याधिकारोक्तक् तदन इ्तिहेतुस्तत्र कामयमानस्य GAA ` पहतत्वत्करम बन्धहेतुः) कर्मणां ह्येष स्वभावे यत्स्वफलदानाथेमधिकारिणः कार्य करणमारभन्ते। तथैव नित्यान्प्यक्रियमायानि प्रत्यवायहेतवे। भवन्ति

oc se ee ee

पापत्तिः । एतदेवासिप्रेत्योक्त' ‘Rema’ ज्ञानपूवैमितिः । तथा कामातमता न म्रशस्ताः ( २।२ ) न 5 ` समानक्रियस्य anise भावः सभ्यता ». समानगति्थवतीत्यथः

aq “भूतान्यत्येतीनत्यप्यमुं प्रति व्यामोहः सोऽपि न युक्तः। विप्रलापनमपिश्रयः

उच्यते । तुषारनिखिलप्रपंचे भवतीत्यथैः। ` ` ्रभ्येतीश्त्यपि पाटेऽशरीरत्वमुक्तं भवति ॥ ० ॥ कर्थं पुनः प्रपंचः Hea इत्यत्राह `

सवभूतेषु चात्मानं सवभूतानि चात्मनि ॥ सम पर्यन्नात्यानी स्वाराञ्यमधिगच्छति | ९१ ॥

भल्शब्देन यरिक चिस्स्यावर्ञं TH प्राण्यप्राशि = त्सर्वमुच्यते cers Taare

oe निषदि ११।१ a Blo ७१३१ ato Fo F190]? ) स्वपरनल्यवहार ज्यात oe श्मयमहमेतन्मम नेदं aa संयते da: । त्यक्तात्मात्मीयामिनिषेशस्योञ्कितस्वपर- `

भेदस्य केवलास्मैकत्वं भाति । एष एव स्वाराञ्यपदाथैः |

1 सवेभतानि चात्म १ ति यदव विकारप्रप॑चरूपं जग्तदव तन्प्रयि tad ne श्रहमेकः SLT कतां satay भ्येयश्चेति संपद्यते | ee ~ | श्रत्मयाजी | अत्मनमेव सखरवंडेवतामयत्वेन य्‌ यज्ते मन्यते | नाभिरयदित्य | ; Pas ee

| वा देवता श्रहमेव देवरे त्येवं पश्यन्न).त्मयाजी' संपद्यते, न पुनरात्मोदेशेन यागः a ५

| कैम्यतया चेते

कचिदाहुः | नागनेयादिष्वगन्यष्दयो देता श्रात्मखेनापि न वक्तव्याः |

प्रकाशश्च भवति । न agreed कमपेकतते नेन्द्रियाणि चन्लुरादीनि नान्तःकस्णं ` ` मनश्रादि। wa: पद्रयन्निति च। भावयेदिस्युच्यते। न aaa सकलबाह्या- त

भ्यन्तरव्यापारविरस्करणे तद्धावनापराः BT: ॥ .&१ ॥

यथराक्तान्यपि कमांणि परिहाय द्िमत्तमः ॥ सज्ञान शमे च स्यादरदाभ्यासे च यत्नवान्‌ |) ९२ म यथोक्तान्यपि कर्माणीति ! नानेनामिहेत्रादीनां कर्मणां परिहानिर्विधीयते, ` ` श्रपित्वात्मन्ञाने यत्नवान्‌ स्यादिव्यत्मन्ञानाभ्यासे विधीयते | कर्माणि परि ` हयेयस्याक्तबन. ? त्तिर्मत्रगुरुगमनादीनि सुक्ताऽप्यात्मज्ञानमभ्य

1. 9 क : मेधातिधिमा्यसमलङकता | ee ore [ दादश भ स्येत्‌ | भम हि निलयानां कर्मशां TAT परित्यागोाऽख्ि पुरुषधमोदिषु विहिते नासि त्यागेन. विना ६२

ee | एतद्धि जन्पसाफदयं बाह्यणस्य विशेषतः ॥ 1 प्राप्येतत्कतक्रुलयो हि द्विजे भवति नान्यथा ॥ ९३ ।

द्विजे भवतौति सत्रियवेश्ययोरप्यात्मज्ञानेऽधिकारं दशयति । यथा चारण्य्‌ mata: | (4 get te ees aes net ब्राह्मणस्य विश्चेषतं इति। aera इति संबन्धनीयम्‌ आत्मकेन समल्वेनास्यासितेनैव संभवतः । aga अप्य कुत्यकरत्यो fzaT भर्वा पुरुषाथे एतावता समाप्यते | न हि Araya: पुरुषार्थो ऽस्तीति ।। <3 1

“ag च यदुक्त' स्वास्मैकसेनायं पश्येस्रत्यन्षविरुद्धमिव sada हि भिश्नोभाव प्रत्तिभाति | तेन कथमेकसवेन ma: ¦ अनारभ्य खाथं उपदिष्टः स्यात्‌ । कथं Alaa भिन्नं ge” शक्यम्‌ । न हि खरा गौरिव बुद्धय ग्रहीतु शक्यः । इन्द्रियदषेणान्ध- जावभाखरूपया प्रतोयते शुक्तिकादा रजताकारतया, न qua, ये! द्य पदिशोत्त हस्तिने प्रतिपद्यते। नासै वचनफलमंजसाश्नुवीतः, अत श्राह्‌-- = :

पित्ेवमदुष्याणां feeag: सनातनम्‌ ॥ =` शक्य चपरपेयं च वेदशाच्नमिनि स्थितिः । ९४ ॥

दत्र वक्तुः प्रमाणम्‌ | चन्ञुरिव चज्ञुदेशनहेतुत्वसामान्यात्‌ । यथा

sit रतः पुरुषगतगुणदोषमंद्धावनिश्चयात्तदभावादषौ- र्षेयतवेन वेदः प्रमाणम्‌ । श्रते वेदप्रामाण्यात्‌ दर्याथेस्य न कश्चन विरोधः। ` : १ ag यथेवसुपदिशेदननिना सिचेदुदकेन च दीपयेत्‌ किं न wet | : ee विषम उपन्यासः | तन्न हि दृष्टया were ee एवाथ कतैग्यतयेपदि ¦ श्यते । तत्र प्रमाणान्तरगोचरत्वं तस्याथेस्य तद्विप्थयाचुक्तं तदेतदुक्तम्‌ । इह तु `

विधिषरत्वात्‌ वाच्यानां प्रमाणान्तराणां च बिधि विषयाभावात्‌ सिद्धस्वह्पवस्तुमोच- वेनासत्ेकविषयत्व Bar विरोधः | oS poe!

अभ्यायः] . मचुसतिः। a ARE ~ निवतेवं इति स्स्यैतत्ससंवे्यं दष्टं च । भावनाया श्रवि्यमानवस्तुस्वाभाग्यमवभासते | aon

सामथ्यात्‌ । यथा विप्रलम्भे कामिनः सर्वत्र कामिनीवसपश्यन्ति कि्मग यन्न arfes- ~ कमेकस्वमस्ि । तत्कथं भेदेन बिरद्धत्वादवभासते agar हि खवमावना सा भिन्ना

। विदयते | इदृशं चान्न aa समत्वेन विधीयते. यत्न मभेतन्नेदं ममेति बुद्धेरनुपपत्ति

wate ममेति दुन्यक्तरो WEA ममेति च शाश्वतम्‌? इति |

तस्मान्नास्ति विरोधः |

पितदेवमनुष्याणाभित्यादीनि afagerf | देवादयोाऽपि Reafea daar SS a

: त ET तेऽतीन्द्रियमथे पश्यन्ति श्र तिमन्तरेण ्दुमराक्यत्वात्‌

अमेयं चापरिमाणम्‌ । श्रनन्तववा्रेदशाखानाम्‌। श्रथ च प्रमातुं अशक्य `

मर्ता वेदांग वेदाः ॥ ev ॥

या वेदबाह्याः अतया याश्च काश्च ङदष्टयः ॥ ` सवांस्ता निष्फलाः प्रेय तयोनिष्ठा हि ताः eran ॥ ९५

qa त्वपरषेयस्वेन वेदस्य प्रामाण्यञ्ुक्त्‌ दाना पौरुषेयाणां वेदानासप्रामाण्यम्‌ es wT वेदबाह्या बेदविरुद्धा अवेदमूलाः WAM प्रन्थसंव्धेषु 'नादनाश्चैलनवन्दनेन = `

स्वगो भवतिः इलायाः निर्यशोभादिसिद्धान्वाः प्रसिद्धाः क ८1 कदरष्टयः अरसत्तकंदशैनानि। dead: साधनमपूर्वदेवतादिनिराकरणसेवमादय कूद्ष्टय Se Gene |

निष्फला उक्ताः। तत युक्तीनामामासरूपत्वात्‌ ee ताश्च युक्तयेन्यवति ब्म निं crate aeigey eazy भवन्ति SUIT! | `

तथा वैीरुषेयाणामुपदशयेन प्रामाण्य पुरुषाणामतोद्वियाथेदशैनशस्यमाबात्‌

` सलयामपि शक्तौ उपदेशिकरस्य प्रमाणाभावात्‌ । ‘ard सर्वज्ञस्तेनायमागमः प्रणीत इति" ges

safe निष्कलः fea कभ । सनते: | धव ===

न किञ्चिदत्र प्रमां aad | विद्यमानेऽपि agg द्टाथीद्टकल्पनाप्रसगस्तस्र- Se

_ माणत्वे -देववात्वसिद्धिः। sree युक्तयो व्यामेहमूला यर्थः | = `

. अन्ये तु उ्याचक्तते | पेत्य शवस्य ता निष्फलाः तमेानिष्ठास्तामसयेनिहेतुत्वात । ` ee way पक्तेऽसमानकवृ कटवासपरस्येति दुलभत्वम्‌ । निष्ठान्वाद्रा सप्तमी पठितव्या | र, ५ मेते इति ॥ ex ८

` उत्पतन्त विनश्यन्ति .यान्यतेाऽन्यानि कानिचित्‌ ॥ so 2 ८ तान्यवाकालिकतया निष्फलान्यद्रतानि च ॥ ९६ ॥

८२ ee मेधातियिमाण्यसमलङ्कृता शते वेदाचान्यन्यानि शासनानि तान्धुत्पद्यन्ते विनश्यन्ति च । उत्पाद. विनाशित्वादनित्यानि । वेदस्तु तद्विप्यैयान्नित्यः। = `

ee - अ्वाकिका ee फचस्यभवात्‌ Fo Se mS ons ae यानि कानिचित्‌ विप्रलम्भसूलकादिलद्चणानि (१) REY त्रया ेकारचतवारद्चाश्रमाः पृथक ॥ Ue 1 भूतं भवत्‌ भविष्यं च सवं वेदास्मसिध्यति।॥ ९७] ~ क्वपि ्वविरेष oo ee i ey चातुवण्यं वेदात्पसिध्यति श्रधिकारित्वेनावतिष्ठते । "वसन्ते ब्राह्यणो sped राजन्य! इत्यादि । स्वरूपं तु व्यवहारावगम्यं सर्ववे तुस्यसादन्यत्र द्वित्‌ | चया लोका इतः प्रदानं देवा उपजीवन्ति अनेन लोक्यस्थिति हेतुत्वं वेदस्य

तभतीतं जन्म gage) यच भवद्ूवमानै यच भविष्यं mate वेद पव MT ॥ 69, ee |

शब्द्‌; WATT रूपं च रसे गन्धर्व पश्चमः ॥ वेदादेव प्रभूयन्ते प्रसूतिगु कर्मतः | ९८

शरीरारंभकाः शब्दादयस्ताभ्याम्‌ | एतदेशाह मसृतिगु णक- ` च गच्दादीनामुत्यत्तिः। तदथः श] णकर्मःफला्थत्वासधानकर्म

ena ee

सवेभूतमरणं च वेदशाखश्य दतं बाह्ये तथा च “हविरण्नौ gaa सेऽभि- रादियमुद्रयति तत्सुयो रश्िमिमिर्वदयति तेनात्तिभवति ततो ह वैनायुत्पत्तिस्थिति- वेति हविज्ञायतः इति । इहाष्युक्तम्‌ रनौ प्रास्ाहुति खम्यगादित्यश्रुपतिष्ठतः इत्येवमादि | 0 0. 11 ce तस्मादेतत्पर अन्ये पुरूषाथैकारणम्‌ | ययेवं कारणेन जन्तारस्य धम नुशा- सनमेतस्मात्कारथात्तेषु यथा दशिितापपत्ति ee “नलु च यद्यौपादानिक्नमर्थं॒किं - तद्धेदयुक्तं कै किकभथमिति? | ४

उच्यते | श्रु ष्ठानमस्य वैदिकं, कार्य' तु टषटत्वाल्लोकिकमेव ॥ <€ ।

सेनापत्य' च Usa च दृण्डनेतृखमेष च ॥

asa च Fema ॥ १०० ॥ प्रविस्तुतिरियमस्‌ ¦ दर डनेत्सरः दण्डनायका aaa BUH Gg ya: सेना हस्त्यश्चरथपादातं तस्याः पतिः । ` a राज्य सण्डलेश्वरत्वम्‌ | Oe ae, सवलाकाधिपल्य सार्वभीमत्वम्‌ । १००

यथा HATS बहिदहत्य्दरनपि द्रुमान्‌ ॥

तथा दहति वेदज्ञः कमनं दोषमास्मनः ॥ १०१ | यमपि पूवेबत्स्पष्ठा पदयेजना प्रसिद्धाश्च पदार्था; ॥ १०१

वेदशाखाथत्छज्ञो यत्र॒ WPT वसन्‌

इहैव छेके तिष्ठन्स ब्रह्मभूयाय कल्यते ॥ १०२ ॥

ब्ह्मभ्रयाय वक्षभाक्राय नद्यखप्रा्ये इति यावत्‌ | qa तच्चेति ब्युस्थाय व्युत्कमेथापि । यथेक्तं 'विद्रंषणाचाद्युत्थाय ब्राह्या भिन्ञाचयेमनुेध asd ॥ १०२ ~ a अज्ञेभ्यो gaa: शरेष्ठा ग्रन्थिभ्यो धारिणो aay | धारिभ्यो ज्ञानिनः श्रेष्ठा ज्ञानिभ्यो व्यवसायिनः। अक्ता Fel अ्रनधघीयानाः। गन्थिनः figth भेथमात्रामिधायिनः। = ` 1 | इत्येतद्यत्ने न्‌ न पठन्वः | पूवे तु नातिप्रयल्नतः । deaf तन्नापि

yey ` मेधातिथिभाष्यसमनलङ्कूता [द्वादशः

` श्रष्ठत्रमेतेषां जपगप्रतिमरहादिष्वधिकारत | क

Eke Tae waa efa dea: | ज्ञानपू्व' जपादयोऽवुष्ठोयमानाः oe ८ फलाविशयदायिनो भवन्ति तदुक्तं “यदेव विद्यया करोति श्रद्धयोपनिषदा ada | ह व्यवसायिनः अवुष्ठावरे निविचिकिव्साः। येषामेतदन्यथेति न शंक्यते | : एतदपि gaat) अभ्यथनमात्रेण वेदाः genata: प्रभवन्ति किंपुनस्तदथं वानम्‌ ॥१०६॥ न eee. तपा fat च विषस्य निःश्रेयसकरं परम्‌ । तपसा फिंल्विषं हन्ति विद्याऽग्रतमद्तुते ॥ १०४ ॥ अरनेनैतदशेयति--सत्यामपि विद्यायां नाक्तीणपापस्य are: सत्यपि ade

प्रत्यक्ष चानुमानं च are च विविधागमम्‌ | ne ( ५ at fated काय" धमेयुद्धिममीप्सता ॥ १०५॥

` भयोरविशेषेय प्रत्यच्तमभ्यवसायः स्यात्‌ । SATE च mea क्षय दृष्टा शब्देऽपि तथा संभावयेत्‌ तथाऽनित्यशब्दसुदायात्मके वेदः स्यात्‌ । यस्य तु विहितानि | ङशलप्रमाण प्रशब्दो ऽवदुमहणनिर्वने नास्त्यभिन्ञानो मन्यमानो उवालाविदुषे सेद-

अध्यायः ] 5 a मनुस्मृति a : ४८५ च fifteen; स चायमर्थः खा्यायविष्याक्तिप्तः सटद्मवेनोपदिष्टः । न च Faas प्रशंसेव ॥ १०५ 4

आष धर्मोपदेशं च वेदशा्ाविसेषिना ॥

यस्तकेणानुसंधत्ते स धमं वेद नेतरः ॥ १०६

ऋषिष्वदस्तत्र भवः श्राषः। धसेपिदेश्ो यो वैदिक यरूतकणात॒मानान्तरेण युक्त्या निरूपयति स धम वेदेति पदयोजना |

_ तकं उरहपेोहान्तथसिद्धिः। इदमत्र युक्तमूहितुमिदमपादितुम्‌ ! यक्षा सौय 3. oye waft निवायमन्त्े देवस्य तवा सवितुः saasfeaatatexat पुष्यो हस्ताभ्यामग्नये

` त्वा जुष्टं निवेपामिः ( वाजस० Bo २।११ ) इति प्रकृतितः प्राप्त मन्त्रे ऽग्निपदस्याथा- समवायादपोहः सूयेपदस्य च Ga: | अयं तर्को न विरष्यते वेदेन |

यो ऽप्येवं मन्यते “सौरे कर्मण्यन्ेदेवतायाः श्रभावादर्येन च मन्त्रां प्रयोज्यत्वा- `

देकदेशापशमे च मत्रत्वामावात्‌ छर्स्तस्य वै doer लोपः? एष वेदाथैविरोधी as: ASA Herat प्रयोभ्यत्वन्मन्यते sears एव मन्त; प्रयोक्तव्यः इवि ` सोऽपि शास्लविरोधौ तकं

न चाय विधिः| अ्रयमथेवा्ः। sear aed दटश्युपेत्ता यदेतच्च

मीमांसाते ज्ञायतेऽते धरमेशुद्धयथे' मीमांसावेदनमेतेन NA

A तु व्याचक्तते। BRA तर्कप्रधाना so लेकिकप्रमाणनिरूपणपरा न्यायवेशेषिकल्लाकायतिका उच्यन्ते । तत्र वेदविरुदधानि बेद्धलोकायपिक्ैथादीनि

पयु दस्यन्ते । तानि वेहविरशद्धानि । न तत्र प्रमाथं वैद कपिलकयादक्रियामविरथता-

निध्रहान्तादिषु हि शब्दः प्रमाणम्‌ | तथा चाच्पादसूत्रः भ्रत्यक्तालुमानोपमानशब्दाः ` प्रमाणानि (१।१।३) वैशेषिका aft ष्वद्रचनादान्नायस्य ्रामाण्यः(१।१।३)मित्याहुः | ` अतस्तानि शाख्ाणि श्रोतव्यानीति च Se SCR ~: 4. तथाच महाभारते भगवता छृष्णद्रपायनेन दशितम्‌ “Ahad ते राजन्‌ मंद ` ` कस्यार्पञुद्धयः | अ्ञवाकदता gens सूदमाथेदर्भिनीः भ्रचुवाकहतेःति Tae.

| मप्युपपत्तिमाह केवलत्वादसत्तया | तथेदमपर युत कश्चिन्न ले martian नाह्यछ्ा- `

mae सेवते । agua य ते मूर्वा; पण्डितमानिनः

कंचित्‌ प्रामाण्यं वेदस्याहुरीश्वरगप्रणेदकतया | न च aeqtha संभवः। ` तस्मिन्‌ va aa: प्रमाणं चस्य द्यसावीश्वरः समये पस्थापकः

iat ee मेषाविचिभाप्यसमलङकता | oD gra एतेषु श्रयमाथेष अ्रामाणिके विपरीताऽभिनिवेशा जायते | watsaaxt एव ३ न च ane वाक्याववेषे कस्यचिदप्युपयुञ्यन्ते। तथा च सांख्यः; 'स ह्यविशुद्धि चयातिशययुक्तः (aio का० २) इत्याहः । शअरक्तपादैरपि तदप्रामाण्यं मन्यते तथा च वाज्ञिकपूवैपत्ते ( न्या० सूत्र २।१।५७) निधारितं यदपि केनचित्पठितम्‌ । कममीमांसवेदान्तमष्यमेवमभिधाने यथाश्रति विज्ञायते-- देवा अस्माल्लोकादशरुं कलोकमायंस्ताचषये {न्वीयुस्तान्मवुष्या नुन्‌ कथमथ भविष्यामः एभ्यः स्वकर्मक्रषयः प्रायच्छत्‌ WHAT ब्राह्मणोत्तमास्तकयत्याषमेव तद्भवति इति श्रतेः) एषा यथेक्ततकपदार्थादुवादिनी eee _ `

मैश्रेयसमिद्‌ कम यथेादितमरेषतः॥ | मानवस्यास्य Tea TeeTy TFET |) १०७॥ वद्यमाणार्थादरातिशयोत्पत्यथः शो कोऽयं शरोत्नियसंबाधनाथेः | ~ क ` रहस्य गायम्‌ । अतरच न सवस्य प्रकाशयितव्यम्‌ । येन gaat ag ५ परमां भक्तिमुपेता यश्च न स्थिरप्रकृतिने तस्मै प्रकाश्यम्‌ ॥ Qo | अनान्नातेषु Tig कथं स्यादिति चेद्धेत्‌ ॥ ` ` ae यंरिष्ट are ays ख धमः era १०८॥ ` नतु चानाप्चातिषु कः संदेहः। नो जाने नेह कथं स्यादिति चेत्‌ यता सैव वषा वत्‌ | ध उच्यते | नेहेरशमनास्नातममिप्रेदम्‌ |

. < १ 7 Ae | ao 4 oe क तदहि यत्सामान्यत areata विशेष- `

यथा द्धिराचमेदितिः कूप्यस्यावरनादेयादिमेदेन भिन्नास्वप्सु ताः कारविपादीयमेना संपादयन्ति cree

[क

स्यात्तदा कक प्रायश्चित्तमिति संदेहः | स हि जिज्ञासा च निश्चयावसानेन च प्त्यत्तादिषु rae निवि; वीशू्रोचदेेयदत्तं मिदुमहवि । न दि

ब्मध्याय ] a मुस्रति OS. Cee

सधर्मः स्थादशद्ित इति | wad’ नुवते देषः धं ठु का विचिकित्सा! तथा `

aad? कथं च erated? बाह्मएत्रचनात्‌ नोतरप्रवरसिद्धिः | तत्र च save 1

` सवेषां मानते संशय sega । गोत्रं शये तहिं भविष्यति । तन्न च गीज्रसंशयाभावे Ha ` प्रवरसशयः | oats प्रवराणां भेदेन पठितत्वात्‌ । उपपद्यत एवमेतद्रोत्रनामधेयम्‌

| प्रवराश्च भिन्ना नाना गोत्रायि | वत्र सत्यपि प्रवरनिये treats उपपद्यते १०८1. ~ |

धर्मणाधिगते eq वेदः सपरित हणः ॥ ते frst बाह्मण ज्ञेयाः श्रतिषत्यक्षहेतवः ॥ १०९

` शिष्टलक्तणमनेन कथ्यते ‘ag चाथेकामेष्वसक्तानामित्य्रोक्तमेव शिष्टलक्तणम्‌"?

योऽपि तस्य तत्राथ श्राशंकिताऽतो न तस्य लक्तयपरतैव । ag वशिष्ठनक्तं

शिष्टः पुनरकामास्माः इति तन्न विद्रत्ताया HIATT |

| 1 य॒त्र परिपूशेत्वादधिगतैऽथैतश्च विदितः खख परिष हशः | तथाच मगवान्न्यासः ` ae A | — Sfagreaguansat वेदाथेमुपद हयेत्‌, इति स्मृतयो ऽप्येवं गृहीताथां मवन्ति |

ब्राह्मणपरहणमयुवादस्तेषामेव धर्मप्रवचनाधिक्नारात्‌ |

्रतिप्र थस्षहेतवः | ‘sear हेतवश्च wey aq: हेतुशब्देन प्रत्यत्तादन्य- | न

। = प्रमाणान्युच्यन्ते । शरुतिः sea हेतुश्च येषा ते श्रुतिमत्यक्षहेतवः। तदुक्तं ` ah

| waft) यथा eae निर्विवादं प्रमायमेतर वादश af मन्यन्ते, यान्यपि हेतूस्थानि = `

| प्रमाणानि ag विश्वसन्ति; श्रतिमेव ad मन्यन्त देवुशाखराश्रयेन चेदं न प्रमाणी- छवंन्ति ee on CEE

अरथा श्रुतिः seraafa:, भ्रत्यन्तशब्दः श्रौते प्रत्यये म्रत्यत्ततुस्यत्वास्रयुक्तः सला = `

च हेतुधर्माधर्मपरिज्ञाने कारणं येषां त एवमुच्यन्ते || Qo | |

TMA वा परिषद्यं धै" परिकल्पयेत्‌ on अ्यवरा वाऽपि हत्स्था तं wa न विचालयेत्‌ ॥ ११० ॥ ` oo दशावरे यस्याः agra: । यदि agit न संनिषोयन्ते दशावश्यं सनिधावव्या । “ वदमि SRT 1 ^ 1 ee वृत्तस्था इति। age (रथकामेष्वन्तानाम्‌ इति तस्यैवायसनुवादः | न चैषा ` | ुरुषसंख्याऽपि तु Tater | तथा च वच्यति 'एकोःऽपि वेदवित्‌ इवि । एकस्य यता ` GUAGE बाहुस्येनासंभवात्‌ पुरुषप्रधानतया संख्याया निर्देशः छत; । तानिदानीं परिषत््वहेतुगुणान्‌ दशयति 1) ११० ee ध

मेधातिधिभाष्यलमलङ्कता । OP दयदशः

जरैविधो हैतुकस्तकीं नैरुक्तो ste ` aT पूवं परिषत्स्यादशवरा॥ १११॥ _ ` पुरुषप्रघानेऽपि Rest गुणपरतैव विज्ञेया । ` eee

ue यस्त्रेविद्यौ वेदत्रयस्याध्येता wea च वेदिता। ब्रचुमानादिशलः ant Re प्चमशपवुद्ु्त | ek OR ee “ननु च नैवंविर वेदाथेवित्तवमेव Grade? |

सत्यम्‌ | परोपदेशादपि कस्यविद्याचनावती aera संभवत्यपि । saga

एतेन Reet व्यास्यातः। ` UAAS AT सन्वादिस्छतिशाख्राणामभ्येता

धरमाशरयेत्‌, तस्मात्तापससकाशमन्यैः सद गंतव्यम्‌

micicghe सादि ब) ^

वरा परिषञ्जञेया धमसंश्यनिणये ॥ ११२ ॥ ` निरु्तव्याकरणसीमासाभिवेंदार्थो ज्ञायते । वे च सवं साधारणाः। नहि तत्रैकस्य eens ज्ञायते नान्यस्य नित्यमयं प्रकारो ऽस्ति

यं वदन्ति तमोभूता gat धमत ` तत्पापं शतधा भूता" तद्वक्त्‌नतुगच्छति ॥ ११५ वक्तणामविदु्षां दाषकथनम्‌ 1) ११५ ॥

एतद्रोऽथिदितं सवं निःश्रेयसकरं परम्‌ ॥ अस्मादप्रच्युता विरः प्राप्नाति परमां गतिम्‌ ॥ ११६॥ ्रतिज्ञातधरमोपसं हारः श््ञोकोऽयम्‌ । धर्मानो वक्तमरहसिः इति यत्पृष्टं “महर्षीन्‌ शरयतामितिः यद्रक्तञ्यवया प्रतिज्ञातं तत्सर्व" कथितमिति शाखपरिसमात्रिमाह । ` "न्ध च परस्वादप्यस्ति शास्त्रं हंतव्यादिशास्त्रं सा च विधितः श्रयते । तत्र विधि विषये कचिदिति कथमुच्यते शाक्लमुपसंहियत इति | वक्तु करोति प्राय उपहारः | परस्ताच्च कर्मशोषास्स्वप्रधानाशुद्धेव विद्योपदिश्यतत इति न विराधः । सर्वत्र श्रेयसी Tras विदेत्युपसंहस्यामिधाने प्रयोजनम्‌ ॥ ११६ ^

एवं स भगवान्देवो Sarat हितकाम्यया ॥ aT पर गुह्य ममेदं सर्वक्तवान्‌ ॥ ११७ ॥ ` ` : . स भगवान्‌ मठरिदं शालं सवं" लोकदिताय योक्तवानि ति wa: शिष्यानाह | अनेनाधिकाराकांक्ता निवरतैते | 1 1 गुह्यं यदभ्यात्मं तदपि मनुमासुपदिश्य प्रकाशयांचक्रे । मयापि यथागमं भवतां wadigafafa न कायाऽधिकाऽक्ता॥ ego) ~ सवेमात्मनि संपदयेत्सचासच्च समाहितः ॥ = wet ह्यात्मनि संपरयन्नाधमेः रते मतिम्‌ ॥ ११८ ॥ ` शवं" जगत्सदसदूपुत्पत्तिविनाशधर्भकम्‌ | भ्रथवा sag शशविषाणादिवत्‌ ey fraarenitad सवे मात्मनि खपश्येदात्मनि व्ववस्थितमुपासीव । ` सदशेनाथेस्य स्पषटाथेस्य सात्तात्करणपयैन्तयोपासनया विज्ञायते । न दि ake ` शनेन arena: संभवति । व्थोपदिश्यते रहस्यशासतरम्‌ । तत्रारमभ्यानायैवदुक्तं भवति श्रोतव्यो dasar निदिध्यासितव्यः ( छृहदारण्यक, श्र ०२ ATS ५) इति Saray daa खहशेनस्य । श्रातमभ्यानं यथोपदिषज्ञानाभ्यासो विजातीयप्रस्ययानन्तरित- र quad | अथवा सामथ्यांदभ्यासाच्तेपः । यतः संस्कारकमाणि च संस्का विशे-

मेधारिथिभाष्यसमलङ्कता | ; i [ ददशः a

| । | क्मताहानिश्च अतः WATT

: ेयान्तरविषयज्ञाननिराकरणेन तदेकक्ञेयनिष्ठामनु-

भ्र्रात्सनीति विबदन्ते। कोऽयमात्मा नाम। यदि तावदयं देहाधिकरणः das: तत उत्तरं विरुध्येत प्रशासितारं रक्मामम्‌? इति । न हि कर्मचवशरीरस्य gat ` ` त्पत्तिः श्रूयते-एतस्य atsater प्रशासने गार्गी चावाप्रथिव्यै विषते तिष्ठतः इति (बृहदारण्यक Biche) | तस्मान्नाहं प्रस्ययप्रमेये अ्रासन्यपि संसारविधिः | warsear कोाचित्तस्य खरूपसिद्धिवक्तव्या | किचैवं सति "पश्येदिति श्रादिना बाह्यात्मनामप्याधि- भूतादिदेवमावेन व्यवस्थितानामाध्यात्ममुपसंहारः | शिष्यते च श्रौतमतेस्तरागः साधन `

कया कारणात्मनाजिंवस्य संबन्धितां प्रतिपद्यते । नलु यः सवे जगत्कारणपुरषावच्छेद- ` ae सत्तं सदा परयात्मनि संपश्येदिति, पत्र कीदशमात्मना दशनमात्मनीति वक्तव्यम्‌! `. ्रन्ये तु मन्यन्ते शरीरास्मन weed युक्तम्‌ । तस्य हि श्रोद्सेनिवेशेन (८ S aga युक्ता । at

तत्रोच्यते | श्रात्मशब्दस्तावतपरमात्मविषयतया दशिंववाक्यान्तरसमन्वयप्रमाणः |

यत्त स्वरूपसिद्धिव॑क्तन्येति तत किमन्यच्छक्यं वक्तमन्यदतः श्रौतत्वन्ञानविधे

चानि च वाक्यानि afer सर्वोपनिषदड्व्योऽवगन्तव्यानि । प्रमाणान्तराणामप्येक- `

` तप्रतिपादनपरत्वादेव म्रादिथः प्रयक्तस्य मिश्रैः त एव क्लेशः । उक्तं च वाक्यपदोये `

यदप्युक्तमसस्कथं दश्यत इति सच्खासस्वेययमथैः स्यात्‌ । सदिति' विकार ` oma fier: | 'असदितिः asada सुक्मतयाऽशक््यावधारणतवात्‌ | oc यदप्युक्तं नास्ति परमात्मनः शरोत्रसंबन्ध ईति | किमत्र संबन्धि ade जगतूर्थि- ` . . च्यु्त्तिनिनाशाननां तर्कारणतयेपपादितत्वात्‌ ae oe ward संनिवेशविषधिस्तस्यायमथैः--यावयत्किचिद्धेदवदवभासते तत्सर्वमद्रतिकत्वे ` प्रविल्लापयेत्‌ । सर्वमास्मस्थमित्येतल्यरमात्मन विरहिसामान्ये हेतुरविंयत इति 7 समाहितः | समाधिर्नाम चित्तटृत्तिनिरोधेपाये येगशान्लादागमयितनव्य sae: | ee ae नाधमे Rea सति' इद्धिचेवसेनिशलताभावः | तावदभ्यसेयावद्रादिभिश्वेता ८ a

were | RR ee wae’ इति | यत्न युक्त "एक एवाहमात्मा देवतेति । तथा ( ऋ० वे १।१६४।४६ ) इन्द्र मित्रे वरुणमग्िमाहुः एकं सद्विप्रा बहुधा वदन्ति बहुरूपपरमात्मनेाऽन्यां देवतां पश्यन्ति | wat परादादित्यनेन क्माङ्गदेवतानामात्मरशटिर्विधोयसे

“करि तहि, न तस्य देवतादिङृत्यमस्ति9 | ` ` र

भात्मतयैव सर्वसिद्धिः । way? नार्थात्मनि जनयत्येषामिति। कर्मथोाभे | क्मेफलसंवंधः। स श्रात्सा तेषां निष्पादयति। नान्या देवता न तद्गुएक- मिति 1 ११८६ ॥ ५ ८ |

@ सन्निवेशयेत्षेषु वचेष्टनस्पनेऽनिलम्‌ ॥ ` ` ध ` परक्तिद््टयोः परं तेजः स्नेहेऽप गां च मतिषु ॥ १२० ॥ यान्येतानि नवच्छिद्रायि तेषु बाह्यमाकाशं नियच्छेत्‌ । शबाह्यमाकाशं वदेव ठ्न बाह्य किंचिदस्तीति? । 8 8 ` भनिलाःवायुः | तं सनिवेशवेच्‌ । ~ ` ~. ~ चेते स्पंदते तत्र काचिच्छरीरावस्था हस्वपादायुक्तविदरणलक्णायाश्चायम्‌ । Saat वाद्या दिलच्षण र तयोः निवेशयेत्‌ । तेजः पर कुरस्नमादित्यास्मनावस्थितम्‌ ।

मनसीन्दुं दिशः भोरे कन्ति विष्य" as ह्म्‌ ॥ ae न rg मल च भग्‌ ॥ १९३

॥

याऽय षिः

gee -ेषादिधिभाष्यतमल्ा। CTR रातिर सर्वेषामणीरयासमणोरपि॥ सक्माम स्वप्नपीगम्यं विद्यात्तं पुरषं प्रम्‌ ॥ १२२ ॥ एवमेवाह) स Se , श्रश्ासितार नियतारम्‌। सवषा त्राहणादिशूद्रपयतानाम.। योऽयमगन्या-

दीनामैष्ण्यादिस्वभावनियमे यच्वादित्यादीनामनिशमन्वःपरमोाजः जगत्त्रमणप्रकाशना- ` ` दिषु व्यापारो यश्च कर्मणां फलं प्रति नियमः स सर्व॑स्तस्मिन्नियंतरि सति । aaa

वाक्वरस् प्रशासने गार्गी्यादिना। तथा (तस्ू्॑स्तपति च यावदर्षति चंद्रमाः | भयादभ्मिश्च `

वायुश्च श्रतयुधवति पंचमः (कठोपनिषद्‌) इति।

पअशीर्थासमणोरपि इति। यः कश्विद्ारानिरतिशयवाल्लामशतभागादिस्ततते sl `

याशपरिमा्कल्वमससप्रतिपायते। ्रस्थूलमनण्वित्याःदि (agate ३।८।८) स्वधमे

प्रतिषेधात्‌, किं तहिं १ ङशाप्रीयाया बद्धर्गम्यसवात्‌ | wage भवति । यो नात्यन्तं ॥ शलो न च तर्दभ्यासे परिष्वक्तः 1) १२२ ॥ 1

८ इरे प्रे भाणमपरे ब्रह्म शातम्‌ ॥ १२३ ॥ पव सवांणि भूतानि पश्चभिरव्याप्य aft fae BR ननदिसयनिल संसारयति चत्बद्‌ ॥ १२४॥ =

a यः सर्वभूतेषु पदयत्यात्मानमात्मना ॥

8 ५ स सवंसमतामेत्य ब्रह्माभ्येति पर पदम्‌ ॥ १२५ ॥

cee ररिालकलज्ानमबुेवमाह | न fe विजातीयप्रत्ययोत्यत्तौ सवैसमता ` । अवति । भ्रतरचैतदुक्तं भवति । od ममेवि त्यक्ताहंकारममकारस्य तदेकज्ञाननियतवया निरदिशयपरमानेदरूपं बह्म प्राप्नेति । areata शालप्रदिवामिप्रेतनियमश्य ` आर्च फलसिचमवति इत्ययः ॥ १२५ ८ :

मसः

इतिः शाक्जसमातिमाह । पठन्‌ रवान्‌ । अन यथा USAMA शाख

मान्या कापि मनुस्परतिस्तदुचिता व्याख्या हि मेधा

खा हप्तैव विधिवशात्‌ कवचिदपि परप्यं न यत्‌ पुस्तकम्‌ |

त्तोणीन्द्रो मदनः सहारणसुता देशान्तरादाहतै- जणिद्धारमचीकरत्तत॒ इतस्तसपुस्तकसं