५ | 9 प व a ८. र BIBLIOTHECA INDICA A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS.
न्यायनिन्द टोका ।
THE (NYAYABINDU-TIKA )
DHARMOTTARA ACHARYA
TO WHICH ऽ ADDED
THE NYAYABINDU
EDITED BY PETER! PETERSON, } 9.4.)
Elphinstone Professor of Sanskiit, Bon bay. (Re-wsue.)
१.“ ~ 3 meee Ol TED > [५२५४ (~ ^. ~|
¢ \
Work isave Number ` Number 1507 128. Now Series.
(Complete Work.)
CALCUTTA: Printed at the Baptist Mission Preas. | Published by the Asiatic Society of Bengal, 1, Park Street. 1929.
BIBLIOTHECA INDICA
Work No. 128.
NYAYABINDU-TIKA
(TEXT AND COMMENTARY)
|,{ [;{ 1!) {1 ^`
4
} Np 1,
| (न ह a ८ 04.41 OR Sy: a [T ‘ € #। क - =, & ६: १.11 oa ४ \ ae fue ६ | kl tl } {3 \ = \
न्यायबिन्दुटौका
ee Ae eT A
THE NYAYABINDU-TIKA
OF DHARMOTTARA ACHARYA
THE NYAYABINDU
EDITED BY PETER PETERSON, M.A.,
Elphinstone Professor of Sanskrit, Bombay. ( Re-issue.)
PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS.
PUBLISHED BY THE ASIATIO SOCIETY OF BENGAL.
CALCUTTA. 1929.
NOTE TO THE REPRINT ISSUE.
The late Peter Peterson’s edition of the Nyaéyabindu-Tika in the Bibliotheca Indica, 1889, has been out of print for some considerable time and the paper of the surviving copies in India has so badly deteriorated by the passage of forty monsoons that it has become brittle to breaking point and generally unfit to be handled.
The importance of the work. the growing interest taken in it, and especially the publication of a new edition by Th. Stcherbatsky, Bibliotheca Buddhica, VII, (Petrograd, 1918) make it imperative to have Peterson’s editio princeps again available for purposes of comparison. ‘The brief preface to Stcherbatsky’s edition of the Sanskrit text, like that of his edition of the Tibetan translation, being in Russian, is unfortu- nately of no help to most [ndian scholars. Furthermore, the Bilingual Index to the NyAyabindu by the late 8. C. Vidya- bhusana (Bibliotheca Indica, 1917) refers in its Sanskrit portion to the page-numbers of Peterson’s edition.
For these and other reasons, not the least being the wish to perpetuate Peterson’s memory in connection with his work on this text, it has been decided to re-issue his edition. This re- issue is made without any revision whatever and is solely intended to place the editio princeps in its original form again in the hands of scholars for whatever use they may wish to make of it. It is a re-issue only and not anew edition. If any further MSS. of the work should be discovered and if’ further independent work on the text continues to be published this re-issue will be indispensable as copies of its first edition have become almost unobtainable. The revised text edited by Stcherbatsky contains as yet no varietas lectionum, which has been promised for a further fascicle still to be published, though now for already more than ten years annaqunced as “ in the press,” and of which it has not been stated whether the descrip- tive portion will be in English or in Russian. This present
re-issue implies however a sincere tribute to Stcherbatsky for his fine labours on this text.
It has been attempted to make the reprint a diplomatically true copy of the first edition.
The reproduction of the Sanskrit portions has been attended to, with his usual care, by Mahamahopadhydya Kamalakrsna Smrtitirtha, whilst the undersigned has taken responsibility for the reprint of the English portions, and it goes without saying that Peterson’s Dedication and Preface are faithfully repro- duced without modification 1
The reprint has the same page-numbering as of the original 18806 to which it has been made to correspond line by line, so that references, even in detail, remain the same for both issues.
CaLcuTta, JOHAN VAN MANEN. June 16th, 1929. §
1 AS a i ng ee,
1 ‘Tne correction in the re-issue of a few Inisprints such as “ volumes ”
for ‘‘ columns” in line 4 of the footnote of p. VI of the Preface does not seem to call for detailed mention.
DEDICATED TO HIS MAJESTY THE KING OF SWEDEN AND NORWAY OSCAR 14.
PATRON OF THE EIGHTH INTERNATIONAL CONGRESS OF ORIENTALISTS
BY HIS MAJESTY’S MOST OBEDIENT SERVANT PETER PETERSON.
न्ायनिन्द् टौका | VATA TIAA |
THE NYAYABINDU-TIKA, BY
DHARMOTTARA ACHARYA.
PREFACE.
The circumstances under which this ancient treatise on logic is now for the first time published, as a number of the Calcutta Bibliotheca Indica, should interest even the general reader, The first to make known to us so much as the name of the author, the Acharya Dharmottara, was the Russian scholar W. Wassiljew. During a ten years’ resi- dence at Pekin (1840-1850) Wassiljew devoted himself to the study at first hand of Buddhism, fired, as he tella us, with the hope of affording proof that the ‘‘ Russians too could do something for learning.’’ Wassiljew did much. He would appear to have already mastered both the Chinese and the Tibetan languages; and with these keys he unlocked the vast stores of Buddhist tradition in Northern Asia. That tradition is not indigenous, and the books in which it is preserved are for the most part translations from Sanskrit. If we can conceive a state of things in which the whole of the New Testament, lost for ages, and perhaps for ever, in the original Greek, should have been suddenly recovered, in the form of a translation into old Gothic, we shall appre- ciate the service Wassiljew did to the study of Bud- dhiam.
In his first publication ‘ Buddhism, its Dogmas, History and Literature’! Wassiljew bad a good deal to tell us of the Buddhist acharya or teacher, Dharmottara. The Dhar- mottariya school, so called after its founder Dharmottara or Uttaradharma, was one of eleven schools into which the great Sthavira sect of Buddhists was ultimately subdivided (pp. 253, 266). Along with three of these schools the follow-
1 Der Buddhismus, seine Dogmen, Geschichte und Literatur. St. Peters- burg, 1860. I use this Germen translation.
xii PREFACE.
ers of Dharmottara asserted that “it was possible for those
who had been saved again to fall” (p.279). Lastly, in a very
important passage, which can only be generally referred to here, Wassiljew brings together the names Dignaga, Dhar- makirti, Santideva and Dharmottara in a way which has special significance for our book (p. 318).
One of the Tibetan works used by Wassiljew, and of which he had already in 1860 prepared a translation into Russian,was Tiranatha’s history of Buddhism,known pretty generally now from Max Miiller’s references to it in his ‘India: what can it teach us?’ (Note on the Renaissance of Sanskrit Literature.) Schiefner, the translator into Ger- man of Wassiljew’s first work, published the Tibetan text of Taranatha in 1868: and independent translations into Russian and German, by Wassiljew and Schiefner respec- tively, appeared in 1869. In his book Schiefner was able to use the greater part of Wassiljew’s notes ; and at p. 330 of the German work it will be found that Schiefner corrects from Wassiljew his own translation of a passage in which, according to Wassiljew, Dharmottara is referred to. Schief- ner adds the information that the Tibetan Tandjur' contains , among other works by Dharmottara, one entitled the Nyaya- hindutika.
Now this Nyaya-bindu-tika of Dharmottaraicharya is the book which I have the good fortune to offer here to scholars in its lost Sanskrit original form. For the circumstances under which the then unique MS. of the work (written Samvat 1220=A.D. 1173) was discovered among the palm-leaf MSS. preserved in the Jain temple of Santinatha,
५
1 “The Tibetan Tandjur is a compilation in Tibetan of all sorta of literary works, written mostly by ancient Indian Pandite and some learned Tibetans in the first centuries after the introduction of Buddhism into Tibet, commencing with the seventh century of our era. The whole makes 225 volumes." Caoma Kériai, quoted in Weber's History of Indian Literature, p. 209, note.
PREFACE. xiit
Cambay, I may be permitted to refer to my Third Report.’ The publication of the book is due to the liberality of the Asiatic Society of Bengal. Observing from the Annual Address of the President of that Society that it was intend- ed to publish some of the Tibetan texts collected by Csoma Korési and Hodgson, side by side with their Sanskrit ori- ginals, I offered to edit in that way Dharmottara’s book. This has unfortunately not been found practicable; but the search for Dharmottara’s work in its Tibetan form has at least revealed the fact that the Society possesses a work of the same name by the better known author, Dharmaktrti.” Both books are of course commentaries (tikas) on a work entitled the Nyayabindu, and it is to be hoped that Dharma- kirti’s books will ultimately be made available, if not in Sanskrit, at least in a translation from the Tibetan.
1 No. 215 isa Buddhist work, the only Buddhist book in this library : and
my colleagues in these studies, if I may per- mit myxelf that expresson, will sympathise with the feelings with which [came upon it. I have already tried to convey to the reader something of that. sense of ruin ५११ desolation which must flow into the mind of him who, in this empty temple, turns over these buried records of human faith and love and sorrow, Here in the midst of it allis one solitary survival of a still older faith, of a vet greater religion, I turn the page and read :
Dharmottaracharya‘’s com-
mentary on the Nydayabindu.
Jayanti jati-vvasana-prabandha- prasiiti-hetor jagato vijetuh rigAdyarateh Sugatasya vacho
manas-tamas-tanavam adadhanaéh.
*¢ The world breeds nothing but achain of evils that begin with birth : but He has overcome the World. It is He that fighteth for us. His words lighten the darkness of our souls. Glory to Buddha,”
A Third Report of operations in search of Sanskrit MSS. in the Bombay Circle, Tribner & Co., 1887.
2 For this Buddhist writer see Aufrecht in the Indische Studien, XVI, 204 (the passage is given in English in Peterson and Durgaprasid’'s Subhashita- avli of Vallabhadeva, Introduction, p. 46).
` आष PREFACE.
The first of the three chapters into which this book is
divided had already been printed from the Cambay palm- leaf MS. (A), when I was very unexpectedly put in posses- sion of a second MS. For this find I was indebted to Mr. Bhagvandas Kevaldas, the well-known agent for the search for Sanskrit MSS. in the Bombay Presidency. Mr. Bhag- vandas noticed that the Bhao Daji collection of MSS. be- longing to the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society contained a work styled, in the Catalogue, Laghu-Dharmot- tara-Satra. Wesent for that book and found to our delight that itcontainedasecond copy of Dharmottara’scommentary on the Nyaya-bindu, and a copy of the text of the Nyaya- bindu itself (B). This discovery has very greatly lightened the task of editing the book. I have also, through it, been able to present at the end of the commentary the work to which it refers.
In reviewing my Third Report, Dr. Biihler was disposed to think that the Nydyabindutika of my Cambay MS. must be identical with a Dharmottara-vritti which he saw in Jesal- mir, and of which he had a copy made for the Bombay Gov- ernment collection. This has not turned out to be the case but the Jesalmir MS. is nevertheless of great importance to us. {४18 not Dharmottara’s book, but a commentary upon that by a wiiter whose name is not given. Unfortunately it isa mere fragment, extending only to p. 20 of this edition of the NyAéyabindutika. Ina paper, read before the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, I have put together the information contained in the Jesalmir fragment, and have shown in particular that, according to the anonymous commentator, Dharmottara had three predecessors in his task of commenting on these old siitras, Vinitadeva, Santi- bhadra, and Dharmakirti. As this last writer is known to have written a commentary on a work by Dignaga, who is supposed to have been a contemporary of K&lidasa’s, we
PREFAOE. xv
obtain from this statement something in the nature of a clue to Dharmottara’s date. But for this, and some specu- lations as to the authorship of sitras held in such high honour by a succession of famous Buddhist writers, I must take leave here to refer to my paper, which will appear in the forthcoming number of the Society’s Journal.
The two MSS. on which this edition is thus based have been very carefully collated by me in collaboration with my Shastri, Mr. Syamji Valji, whose assistance I desire cordially to acknowledge. We cannot hope that our text is abso- lutely correct. But we have spared no pains to make it as correct as we could.
I had intended to furnish this edition with full notes, but I soon found that the only satisfactory way of ex- plaining a text, which is in places very obscure, would be to attempt acompletetranslation. I had made considerable progress with a translation when an unexpected opportunity of attending the Stockholm Orientalist Congress rendered it advisable to lay that undertaking aside for the time. The book itself will, [ am confident, have great interest for students of Buddhism and of Hindu Philosophy; and I have ventured to solicit permission, which has heen kindly given, to dedicate it to the august and learned Patron of the Assembly. I cannot refrain from adding that to me, the son of a Shetlander, it is as great a pleasure as it is an honour, to present this venerable relic of old-world thought to the Sovereign of Norway and Sweden.
P. PETERSON. Bombay, July 24th, 1889.
न्यायविन्द् टौका ।
ee OU Man.” Ce पिक
प्रयमपरिष्छेदः |
जयन्ति जातिव्यसनप्रबन्ध- प्रखतिेतोजंगतो विजेतुः | रागाद्यरातेः सुगतस्य वाचो मनस्तमस्तानवमादधानाः ॥
सम्यग्न्ञानपूविका सवत्धादिनाऽस्य प्रकरणस्याभिधेयप्रयोजम- qua । द्विविधं हि प्रकरणशरोरं शब्दोऽथ॑ञ्चेति। तच wee स्वाभिधेयप्रतिपादममेव प्रयोजनम् । नान्यत् । श्रतस्तन्न निषहप्यते | अभिधेयं ठत यदि भिच्रयोजमं स्यात्तदा तपप्रतिपत्तये शब्द - संदर्भोऽपि नारग्भणोयः wary यथा काकटन्तप्रयोजनाभावान्न तत्परोचारग्भणोया प्रावतः । तस्मादस्य प्रकरणस्यारमभणो- यत्वं दश्ेयताऽभिधेयप्रयोजनगममेनोच्यते। यस्मातसम्यग्ननानपूर्विका
सेपुरषाथेसिद्धिरस्ाशत्रतिपत्यर्थमिदमारभ्वत दत्धयमज पि |
२ . न्धायनिन्द्टौका | [६ परिष्छेदः।
शक्याः / TTS (करणाभिषवल TATA रकपुरवाष सिद्धिष्ेतुवं प्रयोजमसुक्रम् । afeigry उच्यमाने संबन्ध- पथोजनाभिधेयान्यक्रानि भवन्ति । तथा हि पुरुषार्थोपयोगि सम्यग्ज्ञानं ययत्पादयितव्यमनेन प्रकरणेनेति ब्रवता TT WTA + मस्य ग्रब्दसंदभेस्याभिभेयं तदचत्पादनं प्रयोजनं प्रकरणं चेद्- मुपायो श्त्या दनस्येतयुक्ं भवति । तस्मादभिधेयभागप्रयोजना- भिधानसाम्था्बन्धादोन्य॒क्षानि भवन्ति | न विदमेकं वाक्यं संबन्धमभिधेयं प्रयोजनं च वकु ATER । एकं तु वदच्चयं सामर्यादशेयति । तत्र तदि्यभिधेयपदम् । eave इति to प्रयोजनमिदम् । प्रयोजनं चा वक्षः प्रकरणएकरणव्थापारस्य चिन्यते श्रोतुञ्च॒श्रवएव्यापारस्य । तथा हि सवं प्रे्ावन्तः ्रह्तिपरयोजनमश्वश्य प्रवर्तन्ते । तत area प्रकरणं किमथ हृतं ओढभिश्च किमथ yaa tia संग्रयदत्पादनं प्रयोजनम- भिधोयते । सम्यग्ज्ञानं ययत्पद्चमानानामात्मानं BOTTA कलु ९५ प्रकरणमिदं कृते गिथेदयाचायप्यु्षामात्मनो व्यत्पतिमिच्छ्धिः प्रकरणमिदं श्रूयत इति प्रकरणकरण-श्रवणयोः प्रयोजनं ्त्पा- दमम् । संबन्धप्रदभेनपदं तु न विद्यते, सामर्थथारेव तु स प्रति- पशव्यः । प्रावता हि सम्यन्नानययत्पादनाय प्रकरणमिदमारथ- वताऽधमेवोपायो नान्य इति दर्ित एवोपायोपेयभावः प्रकरण - ९" प्रथोजनयोः संबन्धे इति । ननु च प्रकरणश्रवणाप्ाराकरान्यण- भिधेधादोनि प्माणाभावातमेचावद्धिनं रुदन्ते । तत्किमेतेरा - रपिर उकः । सत्यमश्रते प्रकरणे कथितान्यपि न fat
एका. afcez ४ 7} ग्धा यविन्दुटौका |
[नि । sig लप्रमाशके्वप्यभिधेयादिषु संश्रय उत्यद्चते । prarg प्रवर्तन्ते । अथसंश्रयोऽपि हि प्ररश्यज्गम् । प्रावता - ॥ faery | अत एव शास्छकारेणव पूवं सब- क्भादौनि युज्यन्ते वकम् । व्याख्यादृणां fe वचनं क्रोडा्ेम- यापि संभाव्यते । wreeat तु प्रकरणप्रारम्भे म॒ विपरोता- मभिधेयाद्भिधाने प्रयोजनसुत्पष्ामो नापि प्रटन्तिम् । अतस्तेषु संश्रयो युक्तः । शअनुक्रेषु तु प्रतिपन्तुभिर्नि्रयोजनममिधेयं RRA SI THT काकदम्तपरोक्लाया इव । श्रशक्धानुष्ठामं ष्वा | श्घरहरतल्कण्डारन्नाल्लंका रोपदे शवत् | अनमिमते वा प्रयोजनम् । माद विवारक्रमोपदे शवत् । श्रतो वा प्रकरण्णक्षधुतर WATS: प्रयोजनस्य | श्रनुपाय एव वा प्रकरण संभाव्येत | एतासु चानयेसंभावनासखेकस्यामप्यनयसंभावमायां म प्रावन्त: प्रवतेन्ते | अभिया दिष्वयसंभावनाऽमयसंभावनाविर्द्धोत्पद्यते तया a Bera: प्रवर्तन्त दति प्रेलावतां प्रटश्यङ्गम्थसंभावनां कठ संबन्धादोन्यभिधोयम्त दति feaq: श्रविसंवादकं wr सम्यग्ज्ञानम् | लोके च पूवमुपदर्भितमथं प्रापयश्धंवादक Teas |
तदज््ञाममपि प्रदर्गितमयं प्रापयश्छंवादकमुच्यते। प्रदर्शिते ae
भरवतेकत्वमेव प्रापकत्वम् । नान्यत् । तथा हि म ज्ञानं अमयदर्थ प्रापयति | श्रपि वयं पुर्वं प्रबतयश्प्रापयत्धयेम् । प्रबतेकत्वमपि wfafaranennaaa । महि पुरषं दटातप्रवतयितं गक्रोति विश्वानम् । अत एव चार्थाधिगतिरेव प्रमाणफस्नम् । अधिगते वायं प्रवतिंतः पुरषः प्रापितश्चायैः । तया च सत्धर्थाधिगमा-
9 न्धायविन्द्टौका | [१ परिष्डेदः"
GAA प्रमाणव्यापारः | श्रत ॒एवानधिगतविषयं प्रमाणम् | येनैव fe waa प्रथममधिगतोऽयैरेनेव प्रवतितः पुरुषः प्रापितश्चाथैः। तत्रैवायं किमन्येन श्ञानेनाधिकं कायैम् । ततोऽधिगतविषयमप्रमाणम् | त्र योऽथा दृष्टलेन ज्ञातः सं cae प्रटृन्तिविषयोकृतः | यस्माद्यस्मिन्नथं saree साक्ता- त्कारिवव्यापारो विकल्पेनानुगम्यते तस्य प्रदशेकं waa | तद्मादृष्टतया ज्ञातः प्रत्यचदश्रितः । श्रनुमानं तु लिङ्गदश्ेना- ज्निचिष्वप्रटृत्तिविषयं दशयति । यथा च oer प्रतिभास- मानं नियतमथं दरयति । श्रनुमानं च लिङ्गसंबन्धं नियतम \° द्यति । श्रत एते नियतस्याथैस्य vena तेन ते प्रमाणे । नान्यदिज्ञानम् । प्राप्तं क्यमथेमादभेयश्रापकम् । प्रापकलाच प्रमाणम् | शराभ्यां प्रमाणभ्यामन्येन च ज्ञानेन प्रदभितोऽथः कञचिदल्यकविपयस्तः। यथा मरोदिकासु जलम्। स चास्ला- arama: | कशिदनियतो भावाभावयोः । यथा MITE: | १५ म् च भावाभावाभ्यां युक्रोऽर्थो Sree । ततः प्राप्मशक्ध- qrgy: सर्वेण चालिङ्गजेम विकण्पेन नियामकमदुष्टा प्रटन्तेन भावाभावयोरजियत एवार्थो दशेचितयः । स च प्रापुमग्कयः | तस्मादशक्पपरापणम्यन्तविपरोतं भावाभावनियतं चाथं za दप्रमाणमन्यज््ानम् । श्रधेक्रियाधिभिशायेक्रियासमर्थाथप्ा fa ९, निमिशं wri ग्यते | यच्च Aaa तदेव mre विचायते | RAIA VAY | यश्च तेन प्रद भते तदेव प्रापलोयम् । अर्थाधिगमात्मकं रि प्रापकमित्यक्म् |
x परिच्छेदः | | न्धायविन्द्टौका |
wa प्रदर्जितादन्यदस्त॒ भिखाकारं भिन्लदेशं मिनल्लकालं च । विहद्धघमसंसर्गाश्चन्यदस्तु । देशकाला कारमेदख विरद्धधम- संसगः । तस्मादन्याकारवदस्तुयाहि नाकारान्नरवति वस्तुनि प्रमाणम् । यथा Tanyas wa शङ्खः । देशान्रस्ययारि च न देशान्तरम्ये प्रमाणम् am कुम्बिकाविवरदेशम्धायां मणिप्रभायां मणिग्ाहि we मापवरकदेशम्ये मणो। कालान्तरयुक्रयाहि च न कालान्तरवति agi प्रमाणम् । "यथार्धराजे मध्याकाग्नवस्तुगराहि ayer ances वस्तुनि प्रमाणम् aq देश्नियतमाकारनियते च प्रापयितुं शक्ये यत्कालं तु परिश््डिखं तत्कालं न शक्ये प्रापयितुम् । नोच्यते यस्मिन्नेव काले परिच्छिद्यते तस्मिन्नेव काले प्राप- यितव्यमिति । wert fe दशंनकास्नोऽन्यखच orfaare: किं तु यत्कालं परिच्छिश्ने तदेव प्रापणणेयम् । श्रमेदाध्यवसायाच्च संतानगतमेकत्वं द्रष्टव्यमिति |
सम्यग्श्ानं पूव कारणं यस्याः सा तथोक्रा । कार्यत्पवं HART GN | कारणश्रब्दोपादाने तु युरुषार्थसिद्धः STITT गम्येत । पूर्वशब्दे तु पूवमा जम् । fafad च सम्य- Ter । श्रथेक्रियामिर्भासम् । अथक्रियासमयं च प्रव्तंकम् | वयो्यंत्रवतेकं तदिह परोच्छते। तच्च पूवमा चम्। न तु साकात्का- रणम् । सम्यग्श्जाने हि सति प्रवेदृष्टसमरणम् । समरणशद्रमिलाषः | अभिलाषात्रटन्तिः | seve प्राज्जिः। ततो न साखाद्धेतुः। शअ्य- क्रियानिभसि तु यद्यपि साकाप्ररृन्तिख्यापि aq परौकणोयम् |
7a a
1 नयायबिन्द्टौका | [x परिष्छेदः।
यतेव fe प्रेलावनमतोऽर्थिगः सागशरङ्धासत्यरोच्छते । श्रथेक्रिया- निभमि च ज्ञाने सति सिद्धः Genre: | तेन तब म साग्रङ्ा रथे We) ware परोचणोयम् । तसमात्परोक्ामसा्ात्कारणं सम्यग््ञानमादशेयितुं arcane परित्यज्य पूवेग्रहणं तम् | ५ पुरुषष्यार्थः। wale cae काम्यत इति यावत् । हेयोऽथ उपादेयो वा । हेयो wal erg fear | उपादेयोऽपुपादातुम्। न् श् हेयोपादेयाभ्यामन्यो cine) staat हनुपादेय- arga एव । तस्य सिद्धिरहाममुपादानं च । हेतुनिबन्धना fe सिद्धिरत्पन्तिरुच्यते। ज्ञामनिबन्धना तु सिद्धिरनुष्टानम् । Bae १० शानममुष्ठानम्। उपादेयस्य चोपादानम्। ततो शेयोपादेययो- हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः सिद्धिरित्य्यते | सर्वा चासौ पुरुषा्थसिद्विश्चेति | स्वशब्द द द्रवयकाछ्यं SR म MTT । ततो नायमथः दिप्रकाराऽपि सिद्धिः सम्यग्श्षाननिबन्धनेति। श्रपि त्यमयेः। या कारिषिद्धिः सा १५ स्वा wear सम्यग्जञानमिबन्धनेषेति। मिथ्याज्ञानाद्धि काकतालौयाऽपि मास्यथैसिद्धिः। तथा हि यदि प्रदर्जितम्थं प्रापयत्येवं ततो भवत्ययैसिद्धिः। प्रदर्जितं च प्रापयत्सम्यग्न्ान- मेव । प्रदतं चाप्रापयश्मिष्यान्ञानम् । श्रप्रापकं च aren सिद्धिनिबन्धनं श्यात्। तस्माद्म्मिष्या्नानं न ततोऽयैसिद्धिः | ९, UGA gaya । श्रत एव सम्यग्श्ञानं यनल्नतो श्त्पादनोयम् । यतस्तदेव पुरुषाथेसिद्धिनिबन्धमम् । ततो चावद्वात्पुरुषाथेसिद्धिः ways तावदुक्ठं wal
x परिच्छेदः 1) न्धायबिन्द्टौका |
सा aearagfaafa , इनिश्रब्दसस्मादिष्यस्मिन्नयं। an qty नित्यमभिसंबन्धः। तदयमर्थो तस्मात्छम्यग्न्ञामपूर्विका सवेपुरुषाथसिद्धिस्तस्मा्ल्यत्पाद्यते | यद्यपि च समासे gular मम्यग्श्ञानं तथापौर प्रकरणे गयत्पादयितव्यताव्मधानम् । a area लच्छम्देन संबन्धः । raven दूति विपरतिपन्निनिराकरणेग प्रतिपाद्यते sare दति। चल्विधा चाच विप्रतिपन्तिः। संस्था लचणगो चरफलविषया । तच संख्या विप्रतिपन्नं facractare | दिविधमिति। दौ विधौ प्रकाराक्स्येति दिविधम् । संख्याप्रदश्रन- दारेण च व्यक्रिभेदो दितो भवति । इ सम्यग्न्ञानव्यक्ौ दति। व्यक्रिभेदे प्रदर्भिते प्रतिव्यक्रिनियतं सम्यग्न्ञानणलसणमास्यात wa | आअप्रदग्रिते तु यक्रिमेदे सकलव्यत्षनुया यि सम्यग्न्नाम- MITA म शक्यं वकम् । तलो MINH TPR संस्थाभेद- कथयनम्। अप्रद् शिते यक्रिभेदात्मके संख्थाभेदे लचणभेदस्य द श्रयि- तुमशक्यत्वात्। स्च्छणमिरदेशाङ्गतादेव च प्रथमं संख्याभेदकथनम् |
fa पुनस्तद्धि विधमित्थाह । प्रच्यचमिति। प्रतिगतमाज्ित- मत्तम् | wares: क्राम्नाद्ययं द्वितोययेति समासः | प्रान्नापश्ना- लंगतिखमासेषु परविङ्गप्रतिषेधात् । श्रमिभेयवश्निङ्गे सति सर्व॑ लिङ्गः प्रत्धच्शब्दः सिद्धः | warfad चख areata fer fare Wee) म ठु प्रन्तिनिमिन्लम् । waa तलाभितवेनेकायसम- बेलमथेसा लात्कारितवं ल्च्छते । तदेव शब्दस्य प्रठस्तिभिमिन्लम् | arg यक्किंचिदरथष्य साकात्कारिज्ञामं ततप्रतथखमुष्यते। यदि त्वखाजितत्वमेव प्र श्सिनिमिच्तं श्यादिष्दियश्चानमेव प्रत्य
vo
८ न्धायनिन्द्टौका | [९ परिष्छेदः,
मुच्येत । न मानसादि । यथा गच्छतोति गोरिति गमन- क्रियायां यत्या दितोऽपि गोगरब्टो गमन क्रियोपलचितमेकाथेसमवेतं गोत्वं प्रहन्तिमिमिन्तौकरोति । तथा च गच्छत्यगच्छति च् गवि गोश्ष्दः सिद्धो भवति | ५ भौयतेनेनेति मानम् । करणसाधनेन मानश्ब्देन सारूप्य लकणं प्रमाणमभिधोयते। लिङ्गग्रदणसंबन्धसमरणस्य TPA मनुमानम् | WHA पच्चधमं HA च साध्यसाधनसंबन्धेऽलुमानं varia दूति पञचात्कालभावयच्यते | चकारः प्रत्यलानुमानयोस्त॒ख्य qa समुश्चिनोति। यथार्थाविनाभाविल्वादथं orcas १° प्रमाणम्। तददर्थाविनाभावितवादनुमानमपि परिच्छिन्नं प्राप- यत्ममाणमिति। aafa ane वतेमानो निर्धारणे aaa ततोऽयं वाक्यायेः। तच तयोः प्रत्यक्ामुमानयोरिति समुदायनिर्देशः। प्र्च्मित्येकदे शः। त समुदाया प्रत्यचत्जात्येकदे शरस्य एथक्षरणं निर्धारणम् । तच aay करूपनापोढतवमभाग्त्वे च विधौ - १५ ते । यन्तद्धवतामस्माकं चायेषु साक्तात्का रिज्नानं प्रसिद्धं ताक- ATR TEA । न देतकान्तयये कच्यनापोढाभरा- wre चेदप्रसिडं किमन्यप्रत्यखछ ञानस्य रूपमवगरिथते। यप्मत्यल- शष्टवाच्ं सदनृदयेतेति। यस्मादिद्धिया्यग्यतिरेकानुविधा- aay साशात्कारिज्ञाने प्र्यचप्न्दवाच्थं सर्वेषां सिद्धम् । तद- te Aaa कल्पनापोढाभ्वान्तत्वविधिः। कर्पनाया ्रपोढमपेतं.क- CTS । करपनाखभावरहितमित्ययेः। अभानमधक्रिथाखमे कु पेऽविपयंसतमुश्यते | wufkeredt वस्तुरूपं सं मिवेशोपाधि-
९ परिष्डेदः। | न्यायबिन्द्टौका |
waaay | तज यन्न आम्यति तदथान्म् | एतश्च लादय विप्रतिपत्तिभिराकरणणाथेम्। म त्वनुमाननिटश्ययेम्। यतः कष्य मापोढयदणेनेवानुमानं निवर्तितम् । तजासत्थभ्ना ग्य गच्छ इचदशनादि card कल्यमापोढ्त्ना्यान् । ततो fe save ट चमावमवाप्यत इति संवादकलात्छम्यग्क्ामम्। कश्यनापोढत्वाश्च weafaf स्यादाग्रङ्का । तन्निटत्ययमभ्वाम्तग्रहणम् । तद्धि wears yaaa | जिरूपलिङ्जत्वाभावाञ्च मानुमामम्। म ख प्रमाणान्तरमस्ति | रतो गच्छहृलदगेनादि मिथ्याश्ञाममिल्युकं भवति । यदि मिथ्याश्नानं कथं ततो cararfatcia eq म ततो इच्लावातिः। मानादेशगामो fe टचस्तेम afcfeeer: | एकदे शनियतख्च ट क्तोऽवाप्यते। ततो यदेशणो weet ge- WEM मावाप्यते। यहे ग्रश्चावाप्यते स 4.ge cfai नम तस्मा- त्किदर्योऽवाण्यते । श्ामान्तरादेव तु serfecetsaraa | दत्धेवमभ्वान्तय्रहणं विप्रतिपल्तिनिरासाथम्। भ्रामं शनुमानम्। सखप्रतिभासेऽमयंऽध्यवसायेन प्र ्त्ात् । Was ठु यादय रूपे a विपयस्तम् । न॒ लवविसंवादकमभ्वान्तमिर ovtaa | यतः सम्यग्न्नानमेव FATS । नान्यत् ।
aa सम्धग्श्ामत्नादेवाविसंवादकत्वे wa पुनर विसंवाद क्ष्णं निश्रयोजनमेव । एवं fe वाक्धाथः श्यात् । प्रत्यचाख्यं यदवि- संवादकं Wi तत्कल्पनापोढमविसंवादकं चति। म चानेन fecfadarzoeea किंचित् । तस्माद्रा दोऽय करिया चमे agen यद्विप्यसतं agarnfere वेदितव्यम् |
ॐ 9
v @
॥
र |
न्यायगिन्द्टौका | [१ परिष्शेदः।
HOM पुनः कल्पने गद्यत इत्या । श्रमिलाप दूति । अभिलाप्यतेऽनेनेति श्रभिलापो वाचकः wees । श्रभिलापेन संसर्ग एकस्िज्तानेऽभिधेयाकारस्याभिधानाकारेणए सद ग्राह्या कारतया we । ततो यदेकस्िज्ज्ञानेऽभिधेयाभिधानयो- राकारौ संमिविष्टौ भवतम्तदा संङ्षटेऽभिधानाभि्धेये भवतः | श्रभिलापसंसर्गाय योग्योऽभिधेयाभासो यस्यां प्रतौतौ सा तयोक्रा। त्र काचित््रतोतिरभिलापेन संखृष्टाभासा भवति। यथा TITRA ATA चटाथेकण्यना घटरश्ब्दसंद्ष्टार्यावभासा भवति | काचित्वभिलापेनासष्ष्टायभिलापसंसगयोग्याभासा भवति |
+ यथा बालकस्या्यत्यन्नसंकेतस्य कल्पना | तच्राभिलापसं्ष्टाभासा
HUANG A UA | ATE तु सापि Gawd | यद्य्यमिलापसष्ष्टाभासा न भवति aceniqe array) अरभिल्ापसंसगेयोग्यप्रतिभासा तु waaal या चाभि- लापसंश्ष्टा साऽपि योग्या। तत उभयोरपि योग्येन संग्रहः |
श्रसत्यभिलापसंसगे कुतो योग्यतावसितिरिति चेत् । श्रमि- यतप्रतिभासत्वात् श्रनियतप्रतिभासलं च प्रतिभासनियम- हेतोरभावात् | ग्ाह्मो wat विज्ञानं अनयन्नियतप्रतिभासं कुर्यात् । यथा रूपं चच्विज्नानं जभयन्नियतप्रतिभासं जनयति | विकण्यविश्चानं ल्वर्थान्नोत्पद्चते । ततः प्रतिभासनियमदहेतो- रभावादनियतप्रतिभासम् ।
कुतः पुलरोतदिकश्पोऽ्ान्ञोत्पद्यत दति । अयेसंनिधिनिर- Gear । बाशोऽपि हि यवावहृश्माने सनं स एवायमिति
१ afew: |] न्धायबिन्द्टोका |
पूरवदृष्टलेन न प्रत्यवन्डश्रलि नावश्नोपरतशूदितो सुखमपंयति स्तने । पूर्वदृष्टापरदृष्टं चाथमेकोकह्वदिश्चानमसं निहित विषयम् | पवेदृष्टव्या संनिहितत्वात् । श्रसंनिहितविषयं चवार्थभिरपेशम् | say च॒ प्रतिभासमियमद्ेतोरभावादनियतप्रतिभासम् | तादशं चाभिललापसंसभयोग्यम् । इद्ियविश्चानं तु संनिहित- माज्रग्राहित्वादथेसापेक्तम् | sere च प्रतिभासनियमसेतुतषा- जियतप्रतिभासम् । ततो नाभिष्णापसंसगेयोग्यम् । अल एव स्ललक्षणस्यापि वाच्यवाचकभावमभ्युपगम्येतद विकम्पकल्मुच्ते | यद्यपि fe aaquag वाच्यं area च भवेक्लयाप्यमिलाप- deri विज्ञानं सविकन््कम्। म चेद्ियविश्नाममर्यम fara मितप्रतिभासत्वादभिलापसंसगेयोग्यप्रनिभासं भवतौति निर्विक- न्यकम् । ओओ जज्ञानं तरिं श्रब्दस्वष्नच्षणग्रा टि । श्ब्दस्वस्णरणं कि चि arej किंचिद्धादकमित्यभिष्णापसंसगेयोग्यप्रतिभासं स्यात् ae च सविकन्यकं श्यात्। नेष दोषः। सत्थपि खन्तलणस्य वाच्धवाचक- भावे SRR TAA Bye erat are] वाचकं WHT स्यात् 4 च संकेतकालभाविदशेनविषयत्वं aaa: संप्र्धस्ति । यथा fe संकेतकाणभाविदशंनमद्य frag तदष्लदिषयत्बमप्यथे- wary नास्ति। ततः पूवेकालदृष्टत्वमपण्यच्छो श्नानं न AT SATS भावया हि | श्रनेनेव न्यायेन योगिश्ञानमपि सकलशब्दार्यावभा- faasfa संकेतकालदृष्टत्वाग्रशेणा fafa । . तया कच्यनया कर्पनास्भावेन रहितं we सज्ज्ानं wear anaefata परेण संबन्धः । HIATT TANITA परस्परसापेखे प्रतथखलथ्पा
श,
१२
x
न्ट
«<
न्धायबिन्द्टौ कषा | [x परिष्छेदः।'
a प्रत्येकमिति दशेयितुं तया रितं यदभाम्तं तप्रत्यक्षमिति लक्षणयोः परस्यरसापेचयोः प्रत्थक्षविषयत्वं efiatata | तिमिर- मच्णो विश्चवः। इद्धियगतमिदं विभरमकारणम् । श्राशभ्रमण- मलातादेः। मन्दं भ्रम्यमाणेऽलातादौ न चक्रभान्तिरत्पद्यते । तदथमाशएग्रणेन fared aan । एतञ्च विषयगतं विभ्रम- कारणम्। नावा गमनं नोयानम्। गच्छन््ां नावि यित गच्छ- हा दिभरा न्तिरत्पद्यत दति यानयदणम् | एत बाद्याश्रयथ्थितं विभ्रमकारणम् | संचोभो वातपिन्तक्षे्रणाम् । वातादिषु हि wh गतेषु ज्यणितसमभा दिभनान्तिरत्पद्यते। एतचाध्यात्मगतं विभ्रमकारणम्। ata च विभ्वमकाररैरिद्धियविषयबाद्याध्या- त्मिकाश्रयगतेरिग्दरियमेव fren affed दद्धि दूद्दिय- भ्राग्ययोगात् | एते सं्ोभप्यन्ता श्रादयो येषां ते तयोक्ता | ्रादिग्रहणेन काचकामलादय टृद्धियस्या रन्ते । श्राशएनयना- मयनादयो विषयस्थाः । श्राएएनयमानयने हि कायमारेऽलाता- दावध्निवणदण्डाभासा भान्तिभवति। हस्तियानादयो aera यस्था गाढममप्रहारादय ्राध्याद्मिकाश्रयस्था feta WA । तेरनाहितो विमो यस्था विधं ज्ञानं TOT |
तदेवं लषणमास्थाय येरिग्दियमेव ge afte मानस- प्र्खषलकषणे च दोष उद्धा वितः खसंबेदमं च ana योगि- We च तेषां विप्रतिपन्तिनिराकरणाथं प्रकारभेदं ware दशयनाह | तञ्चतुविधमिति। chrre भागमिग्रियश्चानम् | रश्ियाभ्रितं यन्तत्र्यचम्। मानसप्रत्के परेयो दोष जद्भा वितलं
१९ परिच्छेदः |] न्धायविन्दटोका |
निराकठैं मानसप्रत्यललसणमा ह । स आत्मोयो विषय cfara- Were तस्यानन्तरः । नं विद्यतेऽन्तरमस्येति । wat च व्यवधानं विगशेषशोश्यते | ararat प्रतिषिद्धे समामजालौयो दितौय- चणभाव्यपादेयच्ण टूद्दियविज्ञामविषयस्य ग्रद्मते। तथा च सतोद्दियज्नानविषयच्णाद् तरच एकसंतानान्तन्डैतो ग्टहौतः | स सहकारो यस्येग्दियविश्ञानस्य तन्लयोक्रम् । fafary सद् कारो । परस्यरोपकारो एककाय्यैकारौ च। दह च च्णिके वस्तन्यतिश्याधानायोगादेककाय्यकारित्रेन सहकारो ग्रद्यते | fawafasrarat हि मनो विश्चाममेकं क्रियते यतस्तदमयोनं परस्यरसरका रित्वम् । ई दृरनेग्दरियविश्नानेनास्नम्बमप्रत्ययग्ते - नापि योगिन्नानं जन्यते। तज्निरासाथं aaron छतम् । wage न्ानलेमानन्सर खा सावन्यवदहिततनेम स चासौ प्रथय waren: | तेन जनितम् । तदनेनैक-
, संतानान्तभ्देतयोरेवेद्दियन्नान-ममोश्ञामयोजन्यजनकभावे मनो-
विज्ञानं प्रत्यचमिन्धक्रं भवति । तनो योगिनां परसंतामवतिं जिरस्तम् । यदा चेद्दियश्षानविषयादन्यो ` विषयो ममो विश्चागच्य तदा गक्तोनगदणा दासश्िसोऽपामाण्छदोषो निरस्तः । यदा चेद्धियश्चामविषयोपादेयग्डतः wt ग्टशोतस्देख्ियन्नानेना- ग्टशोतस्य विषयान्तरस्य गरदा टन्धबधिराथभावदोषप्रसङ्गो निरस्तः । एतच्च ममो विन्नानमुपरतव्यापारे चलुपि प्रत्यमिव्यते | व्यायारवति ठू चचुषि aqua aed च्चुराज्रितमेव । इतरथा "वरा ज्रितत्वामुपपन्तिः कस्यचिदपि विश्चागस्य । एतच्च
xe
a
-4 ©
१४
१
श्
[ 1
न्यायमिन्द्टौका | [x परिच्छेदः.
सिद्धानप्रसिद्धं मानसं wera) न तव प्रसाधकमस्ति प्रमाणम् । एवंजातौयकं तद्दि ara afyete: स्यादिति वकु wee माख्यातमस्येति |
खसंबेदनमास्यातुमार। चिन्तमथेमा जग्रा हि। चेत्ता विशेषा - वश्छाया हिणः सुखादयः। सवं च ते चिन्तचेन्ताञ्च सवैचिन्त- SA | सुखादय एव स्फटानुभवतात्छसंविदिताः। नान्या चिष्तावस्येव्येतदाशङ्का नित्यथं सर्वग्रहणं हृतम् । नासि सा काचि्चि्लावस्ा यस्यामात्मनः संवेदनं न प्रत्यचं स्वात् | येन हि Stara वेद्यते तद्पमात्मसंवेदनं प्रत्यक्तम् दृह च रूपादौ
° वष्ठुनि दृ ्छमानेऽन्तरः सुखाद्याकारम्ुल्यकालं संबेद्यते। म च
=
सद्यमाणकारो नोलादिः सातादिरूपो वेदयत इति वुं wa । यतो नोलादिः सातरूपेणानुग्ूयत इति न मिस्लौयते। यदि fe सातादिङूपोऽयं नोलादिरनुम्रयत इति नि्ौयेत ewe साता दिरूपलम् | यस्मिनरूपे प्रत्यस्य साकात्कारित्रव्यापारो विकरयेनानुगम्यते amare म च alee सातरूपत्नमनुगम्यते। तष्मादसातान्ञौलाघर्थादन्यदेव सातमनुग्रयते नोलानुभवकाले | तच्च ्ानमेव । ततोऽस्ति श्नानानुभवः। तच्च शानरूपं बेदन- मात्मनः साक्तात्कारि निविकणयकमभान्तं च तस्माप्मत्यकतम् | यो गिप्र्लं व्याख्यातुमा | तः GATS: | प्रमाणेन दृष्ट् BRA तथा चल्ार्यायंसत्धानि। भता यख्य भावमा पुमःपुमश्चेतसि विजिबेश्रनम् । भावनायाः प्रकर्षो भाव्यमानार्थाभासद्य ज्ञानस्य खुटाभलारम्भः | प्रकषेखख पन्तो यदा स्फुटाभलमोषदशपृरे
६ परिष््ेदः। | न्धायविन्द्टौका ।
भवति। यावद्धि सफुटाभवमपरिपूे arene प्रकषेगतिः। संपू तु यदा तदा नास्ति प्रकषेगतिः। लतः संपूर्णावस्थायाः ane TAT स्फुटाभत्वप्रकषेपयेन्त TTA लस्ात्पयन्ता्ज्त्ातं भाग्य मानस संनिहितस्येव स्फुटलराकारया हि ज्ञानं योगिनः प्रतथशम् | तदिह स्फुटाभव्वारम्भावस्था भावनाप्रकषेः । आभ्वकव्यवहितमिव यदा भाव्यमानं वस्तु प्ति सा प्रकरषपयम्नावस्था। करतलामल- कवद्भाव्यमानस्याथेस्य यह शेनं तद्योगिनः प्रत्यसम् । तद्धि स्फटा- भम् । स्फुटाभत्वादेव च निविंकलूपकम् । fanfare हि संकेलकाणदृष्टत्येम वस्तु ग्रकच्छब्दसंसगयोगयं ग्टक्ञोयात् । संकेत- कालदुष्टत्वं च संकेतकालोत्पश्नश्ञानतिषयत्वम् । यया | gate विनष्टं wri dre । तदत्पुवेविगष्टज्ञानविषयत्वमपि सप्रति मास्सि वस्तुनः | तदसद्वपं॒वस्त॒मो wzeedfafeareanrfeare- स्फुटाभम् | अस्फुटाभता त्धविकन्पकम् | ततः सफुटाभवाजिर्वि- कण्पकम् | प्रमाण्ए्द्धाययारित्बाञ्च संवादकम् । श्रत: NTA । दतरम्रत्यच्वत्। योगः समाधिः, स यस्यास्ति स योगौ । तच्छ जानं प्रत्यच्चम्। इतिशब्दः परिसमा्यथेः। इयदेव प्रत्यमिति।
तदेवं TTT कन्यमापोढत्वाभरान्तत्वयुक्रस्य प्रकारभेदं प्रति- ure विषयविप्रनिपन्ति facractare । तस्येत्थादि i लस्य चतु - faungae विषयो बोद्धव्यः । सवस्लखणम् | सखमसाधारणं लखषा तत्व VNTR । वस्नो छयसाधारपं च तत्वमस्ति सामान्यं च॒ यदसाधारणं तप्मरत्यश्षयाद्यम् | fafaut fe sare विषयो यादयश्च यदटाकारमुत्पद्चते । प्रापशोयख यमध्यवस्छति । wait
९.४
Ro
९६ न्यायबिन्द्टोका | [x परिष्छेदः।
fe ग्राह्मोऽन्यञ्चाध्यवसेयः । verre हि चण एको ग्राह्यः | maT waaay निखयेन संतान एव । संताने एव च HSS प्रापणोयः। चणस्य प्रापयितुमग्क्यलात्। तथाऽ- नुमानमपि खप्रतिभासेऽनयंऽनर्थाध्यवसायेन प्रटन्तेरनर्थय्ाहि। स + पुनरारोपितोऽर्थो गुद्ममाणः खलक्षणत्वेमावसोयते यतस्ततः ख- लखणमध्यव सितं प्रटन्तिविषयोनुमानस्य | श्रनर्थस्तु ग्राह्यः । तद्र प्रमाणस्य ory विषयं देयता प्रत्यक्षस्य eran विषय um: | कः पुनरसौ विषयो wae यः aera प्रतिपत्तय care | यस्याथसयेव्यादि । श्रथशब्टो विषयपर्यायः। यस्य श्ानविषयस्य te संनिधानं निकरदेशावस्थानम् । श्रसंनिधानं दूरदे शरावस्थानम् | तस्माह्छमिधानादसंनिधानाच्च wafer ग्राद्याकारस्य भेदः स्फटलास्फटत्वाभ्याम् | यो fe ज्ञानस्य विषयः संनिहितः सम्स्फटमाभास ज्ञानस्य करोति । श्रसंनिरितस्तु योग्यदे शावख्ित एवस्छुटं करोति तत्छलचणम् । सर्वा्छेव हि gaia दराद- १५ स्फुटानि gam । समोपे स्फ़टानि । तान्येव सखलचणानि | केस्मात्पुमः प्र्यचविषय एव खमखणम् । तथा fe faa विकषयोऽपि वङ्किदु श्ात्मक एवावसोयत ware: तदेव परमां सदिति। परमारथोऽक्ृजिममनारोपितं रूपम्। तेनासौति az माथंसत् । य एवाथः संनिधानासंनिधानाभ्वां स्फटमस्फंटं च vo प्रतिभासं करोति परमाथसग्छ एव । स च प्रत्यदविषयो यत MATHS खलशच्णम् | RAUNT WHAT | welt car: । हेय
९ परिष्ड्ेदः।] न्यायविन्द्टौका |
उपादेय । Vat डि weft उपादेयस्रोपादातुम् | wee प्रयोजनस्य क्रिया निष्यन्िस्तस्यां साम्यं शक्रिसदेव equ ey यस्य वस्हनस्तदथेक्रियासामथ्येलखणम्। तस्य भावः। तस्मादस्त॒शष्दः परमा्थेसत्पर्यायः। तदयमर्थो यस्माद्थक्रियासमथं परमार्थं सदुच्यते संनिधानासंमिधानाभ्यां च ज्ञानप्रतिभासस्य भेदकोऽ- ्योऽयक्रियासमथेः । तस्मात्छ एव परमार्थसन् । तत॒ एव हि परत्धच्विषया दथेक्िया प्राप्यते। म विकन्त्पविषयात् । अत एव यद्यपि विकल्पविषयो दृश्य दवावसौोयते तथापि a aa एव । तलोऽयक्रियाभावात् । gwar भावात् । श्रतस्तदेव स्वस्णां 4 विकनल््पविंषयम् |
एतस्मात्खत्नलषणाद्यदन्यत्छखमनक्षणं यो न भवति ज्ानविषय- ` स्तत्षामान्यलच्णम् | विकन्पविश्नानेनावसोयमामो qu: संनि- धानासंनिधानान्यां ज्ञानप्रतिभासं न frre i तया श्चारोणय- माणो वद्िरारोपादस्ति। श्रारोपाच्च scat frances तस्य समारोपितस्य संनिधानादसंनिघानाच्च न्नानप्रतिभासस्य म सेदः स्फुरल्वेनास्फटत्वेन वा । ततः PITT] उच्यते | सामा- न्येन MI सामान्यलक्षणम् । साधारणं रूपमित्धर्यः। समा- रोष्यमाणं हि रूपं सकलवद्धिसाधारणम् । ततस्तव्घामान्य- Waa |
लश्चातुमानस्य ore दशयितुमाङ । सोऽनुमागस् विषयो याद्यरूपः। सवेनाखोऽभिधेयवलिङ्गपरिरः। सामान्यकक्णम् | wana fae] व्थाख्यातुकामेनायं खललणस्यरूपाख्यानग्न्ध
४ 15966
xs
g r
श
१ ©
se
न्यायबिन्द्टोका | [१ ufewga: |
areata: स्यात् । ततो लाघवाथं प्रतयक्षपरिच्छेद एवानु- मानविषय OM: |
विषय विप्रतिपत्ति farcrere फल विप्रतिपत्तिं मिराकतुमाह | azafa | यदेवानन्तरमुक्गं प्रत्यकं तदेव प्रमाणस्य फलम् । कथं
paramere | wee प्रतो तिरवगमः | सेव ey Fe
्र्यल्नानस्य तदर्थप्रतोतिरूपम् | तस्य भावः । AAT TAT भवति । प्रापकं ज्ञानं प्रमाणम् | प्रापणगक्रिश्च न केवलादर्था- विनाभाविलाद्धवति। बोजाद्यविनाभाविनोथद्कुरादेरप्रापकलात्। तसमादर्थादुत्यन्तावणयस्य श्नानस्यासि कञ्चिदवश्यकतंयः ara
qt: | येन adare प्रापितो भवति। a एव च
प्रमाणफलम् | यदनुष्टानाप्रापकं भवति शानम् । VR च पुरस्ाप्रडन्ति विषयप्रदग्रनमेव प्रापकस्य प्रापकवापारो नाम |
तदेव च प्र्य्षम्थप्रतोतिरूपमयेदशनरूपम् । श्रतस्तदे व प्रमाणफलम् |
१४
R e
यदि तरिं sri प्रमितिरूपतवाप्ममाणफलं किं तरि प्रमाणमित्याह | अर्थेन सह यत्छारूणं साषुश्यमस्य WAG त्रमाएमिष | यस्मादिषयाञ्न्नानमुदेति तदिषयसदृग्र तद्भवति | यथा मोलादत्पद्चमानं नोलसरदशम्। तञ्च सादृष्यमाकार दव्याभास इत्यपि व्यपदिश्वते |
मसु ख ज्ञानादग्यतिरिक्रं सादृश्म् । तथा च सति तदेव WT प्रमाण तदेव प्रमाणफलम् । म चेकं बस्तु साध्यं साधनं शोपपश्चते । तत्कथं सारूप्यं प्रमाणमित्याह । तदशादिति ।
१ परिण्डेदः | | न्धायचिन्द्टौका ।
तदिति सारूप्यं तस्य वशात्षारूप्यसामर्थ्थात् । श्रय प्रतौति- रवबोधसस्याः सिद्धिः । तस्षिद्धः कारण्णात् । wie प्रतौति- रूपं प्रत्यकं विज्ञानं सारूप्यवशाल्षिध्यति ata water | नोलनिर्भासं fe विज्ञानं यतस्तस्मान्ञोलस्य प्रतोतिरवसौयते | येभ्यो हि wafer विज्नागमुत्पद्यते। a तदशाशलज्त्ानं नलस्य संवेदनं शक्यतेऽवभ्धापयितुम् । नोष्नसदृश्र॒त्वनग्धय- मानं गोलस्य संबेदममवस्थाप्यते। म लाज जन्यजनकभाव- Paar: साध्यसाधनभावः । येनेकस्सिन्वस्तुनि विरोधः स्यात् | श्रपि ठू व्यवस्थाष्य-व्यवस्धापकभावेन । तत एकस्य वस्तुनः fafega प्रमाणं किचिप््रमाणफल्नं ल विरुध्यते । व्यवम्धापन- हेतुं सारूप्यम् । तस्य ज्ञानस्य व्यवस्थाप्यं च नोणसंवेदनकूपम् व्यवस्थाष्यव्यवस्थापकभावोऽपि कथमेकस्य WTA चेदुच्यते | सट श्मनुग्डयमानं तदिश्ञामम् । यतो alee यारकमव- स्थाप्यते निखयप्रत्ययेन | तस्मात्छारूप्यमनुग्तं व्यवम्थापमह्ेलुः, faq च तज्छ्रानं नौखलसंबेदनमवभ्याप्यमामं व्यवम्धाप्यम् | तस्मादसारूप्यव्थाटृत्या सारूप्य WA व्यवस्थापम्ेतुः | TTS च ॒नोखलबोधरूपतवं॒॑व्यवग्धाप्यम् । व्यव स्थापक fanaa: wayward द्रष्टव्यः |
ननु निर्विंकश्यकल्वाप्रत्यल्षमेव atertweqaararaysa- स्थापयितुं शक्रोति । निखयप्रत्येमाव्यवस्थापितं सदपि नोल बोधकं वि्नानमसत्कग्पमेव । तस्मा जिदयेन नौषणमोधर्ूयं व्यक्खा पितं विज्ञानं गौरबोधात्मना सद्भवति । agrewa-
te
॥ 4 के
Re
१
“=
न्यायविन्द्टौका | [१ परिच्छेदः,
सायं gaea प्रव्यक्त प्रमाणं भवति । wed maga नौणबोधष् पतेनाव्यवस्यापितं भवति विज्नानम् । तथा चख प्रमाणएफलमर्थांधिगमरूपत्मनिष्यन्नम्। श्रत: साधकतमलाभावा- प्रमाणमेव न स्याञ््नानम् | जनितेन लध्यवसायेन सारूण- ATTRA श्नानेऽवस्थायमाने HRY व्यवस्थापनडेतुला- प्रमाणं fag भवति । यद्ेवमध्यवसायसहितमेव प्रत्यत प्रभाणं are केवलमिति चेत् । मेतदेवम् । यस्माग्रत्यचबलोत्यन्नना- waaay दृष्टवेनाऽरयोऽवसौोयते नोप्मेकितवेन। si चां साकात्करणाख्छं प्र्यचव्यापारः । ated तु विकल्पव्यापारः | तथा हि uteri fame viet न तु uaa श्युतेचातमकं विकलपयापारमनुभवादवस्न्ति। तस्ात्छव्यापारं तिर्य प्र्चव्यापारमादशेयति । यत्रा प्रतयक्पूवको- ्यवसायस्तच् प्र्यचं केवलमेव प्रमाणम् ॥ ।
दति न्यायविन्दुटौकायां प्रथमः परिच्छेदः समाप्तः |
< परिच्छेदः | |] न्धायबिन्द्टौका | Rr
अथ feataafcage: |
~——290GQ0e..-
एवं प्रत्यकं व्याख्यायानुमानं व्याख्यातुमाह | अनुमानं दिधा। दिप्रकारम्। श्रयानुमानलचणे anal किमकस्मात्रकार- भेदः कथ्यते । उच्यते परार्थामुमामं wera स्वार्थामुमानं तु ज्ानात्मकम् । तयोर्यन्तभेदान्नेकं लच्षणएमस्ति । ततस्तयोः प्रतिनियतं लचणमाख्यातुं प्रकारभेदः कथ्यते । प्रकारभेदटो + हि व्यक्रिभेदः । व्यक्रिभेदे व कथिते प्रतिव्यक्रिनियतं शा शक्यते वक्रम् । नान्यथा । ततो लकणनिदेशाङ्गमेव प्रकारभेद- कथनम् | Wd ख प्रकारभेदकथनमन्नरेण wafers ज्ञात्वा प्राकूप्रकारभेदः कथ्यत इति।
किं पुनस्तदभं विध्यमित्धाङ । स्वस्मायिदं स्वार्थम् | येन ९. wa प्रतिपद्यते aware | परस्मायिदं परार्थम् aa परं प्रतिपादयति तत्यराथम् | तच तयोः खाथेपरार्थासुमानयोमध्ये ari ज्ञानं किंविशिष्टमित्याह । चजिरूपादिति। चषि रूपाणि यस्य वच्छयमाणलच्णामि तच्िरूपम् । fama गम्यतेऽनेनाय इति लिङ्गम् । तस्माच्िरूपाशिङ्राशथष्लातं नमिति । एत- द्धतुदारेण विशेषफम् । तछ्िरूपा्च लिङ्गा चिरूपलिङ्गा्लम्बन- verge इति विगरिम्टि । श्रनुमेय इति । एतच्च विषय- द्वारेण विशेषणम् । जिरूपा किङ्गगद्द्त्पन्नमनुमेयाल्लम्बनं ज्ञानं तत्छाथेमनुमाममिति |
ze
, |
RR
४
१०
न्यायगिन्द्टौका | [र परिष्छेदः।
लचणविप्रतिपत्ति fare फलविप्रतिपत्निं facract- माह | war यत्फलं तस्य या वयवस्थाऽचानुमानेऽपि maaan इव वेदितव्या । यथा fe नोलसरूपं प्रत्य्त- apart मोलबोधरूपमवस्था्ते | तेन नोलसारूप्यं व्यव श्थापनहेतुः प्रमाणम् । नोलबोधरूपं तु यवश्थाणमानं प्रमाण फलम् | तददनुमानं नोलाकारसुत्यद्यमानं नौोलबोधरूपमव- wad । तेन नौलसारूपणमस्य प्रमाणम् । नोलविकण्यनरूपं लसय प्रमाणफलम् | सारूणवशाद्वि तन्नोलप्रतोतिष्पं सिध्यति, मान्ययेति । एवमि संख्यालचणफलविप्रतिपन्तयः । प्रत्यक्ष परिच्छेदे तु गोचर विप्रतिप्तिनिराङ्ता |
लच्णमिदेशप्रसङ्गेन तु fred fas cent तदेव व्याख्यातुमाह | चेरूणमित्यादि । लिङ्गस्य waaay यामि ओणि रूपाणि afzeqen इति ie: | |
किं पुमस्तशनेरुप्यमित्याह । wade वच्यमाणलक्षणम् |
१५ तस्मिकिङ्गस्य सत्वमेव मि्ितमेकं रूपम् यद्यपि चाच निशित-
श् e
ग्रहणं न Bd Tas Bd प्करान्तयोदयोरपि रूपयोरपेच- May । यतो म योग्यतया लिङ्गं परोकश्चानस्य निमित्तम् | यथा बोजमदुपुस | श्रदृषटदधूमादतररपमरतिपत्तेः। नापि सखविषयश्नानापेक्तं परोकतायेप्रकाग्रनम्। यथा whit घरारै- दृष्टादप्यमिश्धितसंबन्धादप्रतिपन्तेः | तसमात्परोला्थनान्तरीयक - तया निखयनमेव लिङ्गस्य परोकता्थप्रतिपादनव्यापारः । नापरः कञ्चित् । श्रतोऽग्यव्यतिरेकपक्ध्मलनिश्चयो लिङ्गव्यापारा-
२ ufcwe: | न्यायविन्द्टौका।
ताकत्वादवश्यकतेव्य दति सर्वेषु रूपेषु fafyquynate- aay | तच सत्वव्मेना सिद्धं चाखषत्वादि निरस्तम् । एव- कारेण पकेकदेशासिद्धः | यथा Saree: खापादिति। पचषोरूतेषु तरुषु पश्संकोषकणः स्वाप एकदेगेम सिद्धः । न fe wa var राजौ पश्चसंकोचभाजः। fa तु केचिदेव | सत््ववष्वनस्य पश्चात्छतेनेवकारेणासाधारणो धर्मो face: 1 यदि छनुमेय एव स्वमिति कुर्याच्छरावणत्वमेव हेतुः स्यात् । fafaa- यणेन सं दिग्धासिद्धः सर्वो farce: |
aunt वद्यमाणल्कच्षणः | तस्मिश्नेव सत्वं fafad farts रूपम् | इहापि सतत्वगरणम fag निरस्तः । स fe मास्ति agg | एवकारेण साधारणानेकान्तिकः। स हि म aoe एव वर्तेते किं व्रभयजापि । सत््वय्हणा पर्वा वधारणवच्वनेन सपक व्यापिसन्ताकस्यापि प्रयन्नानन्तरोयकस्य हेतुत्वं कथितम् | पञ्चादवधारणे त्यमथेः स्यात् | awd सत्वमेव यस्य स हेत्-
रिति seated न हेतुः स्यान् । निश्धितव्नेन ?
संदिग्धान्वयोऽनेकान्तिको निरस्तः । यथा सर्वज्ञः कञ्चिदक्र- त्वात् । वक्रत्वं हि aaa aay संदिग्धम् | | सप्तो वच्छमाणल्लचणः | तस्मिन्लसत्वख्छेव fated aati रूपम् | तजासत्वग्रहणेन विरस निरासः। विद्धो fe fare- ऽस्ति। एवकारेण साधारणस्य विपक्तेकदे णन्तेनिंरासः। प्रयला- aca ara wird विपक्ेकदेओे विदयुदादावस्छा- काश्ादौ arfa i ततो faaaare निरासः । च्रसस्ववचना-
RR
२8 न्यायविन्ध्टौका | [२ परच्छिदः।
ुसिशरवधारणे See स्छात् | fava एव यो नासि a डुः । तथा च प्रयन्नागन्तरौयकलं॑सपकेऽपि सवच नासि । ततो 4 हेतुः खात् । ततः yd म॒ हतम् | निश्चितेन संदिग्धविपचब्याटस्षिकोऽनेकान्तिको निरस्तः |
५ नतु च सप एव सत्वमित्ुक्रं विपकेऽसत्वमेवेति गन्यत एव । तत्किमथं पुनरुभयोरुपादानं तम् । तदुच्यते । weet व्यतिरेको वा भियमवानेव प्रयोक्वयो नान्यथेति दशयित दयो- रप्यपादानं हतम् । श्रनियमे हि इयोरपि प्रयोगेऽयमथेः स्यात् | सपे योऽसि विपचे च नासि स हेतुरिति । तथा च सति
१“ स WARE ei तत्पु जत्वं हेतुः स्यात् । तंस्माज्ियमवतोरेवान्वयव्यतिरे कयोः प्रयोगः कर्तव्यः । येन प्रतिबन्धो गम्येत साधनस्य area | नियमवतोख प्रयोगेऽवश्य- क्ये इयोरेक एव प्रयोक्षव्यो न द्वाविति नियमवानेवान्यो व्यतिरेको वा प्रयोक्षव्य इति शिचणाथं इयोरुपादानमिति |
१५ चेरूप्कथनप्रसङ्गेना तुमेयः सप्तो विपक्षो । तेषां लां THU | तच कोऽनुमेय Cae । श्रनुमेयोऽजेत्धादि । अ हेत्लचणे निखेतये wade: | श्रन्यब तु साध्यप्रतिपन्िकाले समुदायोऽनुमेयः | बया्तिनिखयकाले तु धर्मोऽनुमेय cia दशितुमच गहणम् । जिज्ञासितो weft विषो धर्मो
९, Ge धर्मिणः स तथोक्ः |
कः ATG | TAMAS: PTS: | समानः सदृश्रो योऽथः WaT ATS उक्र उपचारात्। समान्ष्ेन विगेषयते। समानः पकः TTT:
२ ufcwe: | | न्धायविन्द्टोका ।
समानस्य च सशब्डादेशः। स्यादेतत्। किं तत्पखसपश्योः सामान्ये येन समानः GTS: पचेणेत्धार्। साध्यधमेसामान्येनेति। साष्यथा- सावसिद्धवाद्धर्मख पराभितत्वात्छाष्यधमेः। म च विशेषः साध्यः। श्रपि तु सामान्यम्। अत इ₹ सासान्यं साध्यमुक्रम्। साध्यध्मखासौ सामान्यं चति साध्यधर्मसामान्येन समानः परेण सप्त इत्यथः | कोऽसपच् इत्याह । म सपच्ोऽसपक्षः । सप्तो यो a भवति सोऽसपक्तः । कच सपको न भवति । ततः सपच्तादन्थः | तेन ख विर्द्धः | तस्य ख सपक्तस्याभावः। सपक्ादन्यत्वं तदिर- ga च न arama शक्यं यावत्छपलस्वभावाभावो म विज्ञातः | तस्ममादन्यत्वविर््धत्वप्रतौ तिसामर््याच्छपकाभावरूपौ प्रतोतावन्य- विद्धौ । तलोऽभावः साक्लात्षपच्ताभावरूपः प्रतौोयते। अन्यविरद्धो तु सामर्थ्यादभावरूपौ प्रतोयेते | ततस््रयाणामप्यसपचत्वम् | waa aeau जिरूपाणि च ahaa लिङ्गगनोति चकारो WIAA: । चेरूप्यमादौ षष्टं जिूपाणि ख लिङ्गानि परेण । aa Seager । जिरूपाणि चोच्यन्ते | aaa जिरूपाणि लिङ्गामि। चयस्तिरूपसलिङ्गप्रकारा cere: | कामि पुनस्तानौत्धाह । प्रतिषेध्यस्य साध्यस्यानुपप्नसिस्लिरूपा | विधेयस्य साध्यस्य सखमभावस्तिखूपः । काथं च । अरुपलथ्िसुदादलमा ह । यथेत्यादि । ययेत्धुपप्रदशनायम् । यथेयमनुपलयिस्तयान्धाऽपि। म् लियमेबेत्यथः। प्रदेश एकदे शः। विचिवत इति विशेषः प्रतिपन्नुप्र्य्चः। तादृश न aa: प्रदेशः | तदार कचिदिति । प्रतिपन्तुप्रत्ये कचिदेव ven इति धर्मो |
शश
Pa ®
aq
4
न्यायबिन्द्टौका | [२ परिष्छेदः।
a घट इति साध्यम् । उपलिर्ज्ानम् | तस्या wad अनिका सामगो । तया ुपलयिलंच्ते। तदप्राप्रोऽथो अनक - वेम सामग्यन्र्भावादुपलबििलकणप्राप्तो दृश्य इत्यथः । तस्या नुपलभरित्ययं हेतुः । श्रय यो यत्र नास्ति स कथं तच दृश्यः | दृश्यलसमारोपादसन्नपि दृश्य उच्यते, यदैवं संभाव्यते यद्यसावच waa एव भवेदिति स तचाविद्यमानोऽपि दृश्यः TAT: | Fa संभाव्यः। यस्य TAIT खालम्बनदश्ेनकारणानि भवन्ति, कदा च तानि समग्राणि गम्यन्ते यदेकञ्ञानसंसर्गिवस्वन्तरो-
` पणम्भः । एकेद्धियन्नानयाद्यं लोचनादिप्रणिधानामिमुखंव |
Qo
इयमन्योन्यापेकषमेकन्ञानसंसमिं कथ्यते । ante सतोर्नैक- जियता भवति प्रतिपत्तिः । योग्यताया दयोरणविशिष्टेवात् | तस्मादे कज्चानसंसगिणि gaara सत्येकल्िन्नितरत्मयद् शेन- सामयोकं यदि waged भवेदिति संभावितं दृश्छमारो- प्यते । तस्यानुपलम्भो दृश्थानुपलम्भः | तस्माद एव घट-
१५ विविक्रप्रदे शस्तदाणम्बनं च ज्ञानं दृश्धानुपलम्भनिश्चयद्ेतुला-
श् [,
दृश्यानुपलम्भ उच्यते। यावद्ोकज्ञानसंसगि वस्तु न निशितं asa च॒ न तावह्ृश्यानुपलम्भनिश्चयः। ततो aqua उच्यते aM च । afar तु सखयममिशितवादगमकम् | तलो दृश्यघररहितः प्रदे शस्तज्त्ञानं च वचनसामश्यादेव दृशा - मुपलम्भरूयसुक द्रष्टव्यम् |
का पुमहपलसिलक्तणप्रािरित्याह । उपलब्िलक्तणपाति- दपलथिलखरप्ा पत्वं चरस्य | उपलम्भप्रत्ययान्तरसाकच्यमिति |
२ परिच्छेदः | न्धायजिन्द्टोका |
wae घटोऽपि जमकः । अन्ये च चश्रादयः । चटाहृश्वा- qa हेतवः प्र्ययाग्मराणि | तेषां arene संनिधिः | सभाव एव विशिष्यते तदन्यस्ममादिति विशेषो विशिष्ट cae तदयं विशिष्टः खभावः प्रत्यान्सरसा कल््यं॒॑चेतद् यमुपणस्थि्ण्णाप्र प्रवं घरादेद्र्ट्यम् |
atom: स्वभावविशेष care । सल्छित्या दि | sora यानि घटाटृश्छा्रत्ययान्तराणि तेषु ag विद्यमानेषु यः सभावः सम्प्रत्यच्त एव भवति स ख्वभावविग़षः | तदयमजायेः । एक- प्रतिपच्पे्षमिदं प्रत्यच्तलच्णम् । तथा च सति द्रष्ट WEN GRU द्रष्टृ श्यमान उभयवान्भावः | १ । श्दृष्बमानास्त॒ देश- कालस्वभावविप्रहृष्टाः सखवभावविग्रोषर हिताः प्र्ययान्तरसाकर्ध- षन्तस्तु । afe प्रत्ययैः स द्रष्टा पश्यति ते संनिहिताः, wag संनिरिताय द्रष्टु yew सः। २₹। द्रष्टमप्रट्तस्य लु योग्यदेगस्था wh द्रष्टु ते न we: | प्रत्थयान्तरवैकण्वन्तः सभा वविगेषयुक्रास्तु । २। दुरदेशरकालास्दभयविकलाः । ४ ॥ तदेवं पश्यतः कस्यचिख प्र्ययान्तरविकम्नो माम । १ स्वभाव- विग्ेषविकलस्तु॒ भवेत् । ₹। श्रपश्छलस्तु शक्यो द्रष्टं योग्यदे शम्यः प्रद्यान्तरविकल्लः 131 wey तूभयविकल्ना इति । ४॥
रलुपलसिमुटादत्य स्वभावमुदाश्तमाह | स्वभावो हेतु रिति संबन्धः कौदृशो हेतुः साध्यस्येव स्वभाव शत्या । खस्या- त्मनः सन्ना सेव केवला स्वसन्लामा चम् | तस्मिन्सति भवितुं गोलं aafa i यो हेतोरात्मनः सम्तामपेच्य विद्यमानो भवति
zs
ve
<2
५
॥ 4 @
Rc
=
न्यायबिन्द्टोका | [२ परिष्छेदः।
न तु Wana alain कंचिद्धेतुमपेचते स खसन्तामा्- भावौ ana: | afarara यो हेतुः स खभावः। तस्य साध्यस्य ara | vere यथेति। श्रयमिति धर्मो । ट दति साध्यम् | िंश्पाल्वादिति हेतुः। तदयमर्थो ठचव्यवहारयोग्योऽयं शिश्पा- व्यवहारयोग्यलादिति | तच प्रचुरशिं्पे देगेऽविदितशि्रपा- व्यवहारो जडो यद् केनचिदुचां शिशपामुपादर््याच्यते श्रयं Te दति तदासौ जाद्याख्छिपाया उच्चलमपि टचव्यवहारनिमिन्त- मवस्यति । तदा यामेवानुच्वां शिश्पां पश्यति तामेवादचमव- स्यति । स ag: भिश्पातलरमाचमिभित्ते टचव्यवदारे saad |
° भोच्चलादि निमिन्तान्तरमिदह टच्तव्यवहारस्य । श्रपि तु शंश्पा-
लमा निमित्तं शिश्पागतश्रासलादिमत्लं मिमिन्तमित्यथः | कायमुदाशतुमाह | श्रध्चिरिति साध्यम् । wafa धर्मौ । धूमादिति हेतुः । कायकारणभावो लोके प्र्यक्तानुपलम्भ- निबन्धनः प्रतत दति न erate aa लच्णमुक्घम् | aq चजिरूपतादेकमेव लिङ्गमयुक्रम् । श्रथ प्रकारभेदाद्धेदः | एवं सति खभावहेतोरेकस्यानन्तप्रकारत्वान्निलमयुक्रमित्था₹ । अभ दाविति | wef एषु fag हेतुषु मधये दौ हेतू वस्तु साधनो विधेः साधनो गमको । एकः प्रतिषेधस्य Satara: | प्रतिषेध दति चाभावोऽभावव्यवहार्चोक्षो द्रष्टव्यः । तदयमर्थो
* हेतुः साध्यसिद्ययलाल्छाध्याङ्गम् । साध्यं प्रधानम् । अत
साध्योपकरणस्य हेतोः प्रधानसाध्यभेदाद्धेदो न खरूपमेदात् | साध्यश्च कचिद्दिधिः कञ्िप्रतिषेधः। विधिप्रतिषेधयोख
२ परिच्छेदः] न्यायविन्द्टौका |
परस्यरपरिहारेणावस्थानान्तयोरंत frat । विधिरपि afy- दधेतोर्भिंलः कथिदभिनलः। भेदाभेदयोरष्यन्योन्यत्धागेनात्मस्थिते- frat Bq. ततः साध्यस्य परस्यर विरोधाद्धेतवो भिला मतु स्त एवेति | कस्मात्पुमस््रयाणणां हेतुत्वं कस्मा चान्येषामेतुत्व- farm यथा याणामेव हेतुत्वमन्येषां चाहेतुत्वं तद् भयं aufaqare | खभावप्रतिबन्ध इति । सखभावेन प्रतिबन्धः स्वभावप्रतिबन्धः । साधनं हतेति समासः | सखभावप्रतिबद्धतवं प्रतिबद्धस्वभा वत्वमित्यथेः । कारणे स्वभावे ख साध्ये सखभावेन प्रतिबन्धः कायेखखभावयोरविशिष्ट इत्थेकेन समासेन इयोरपि woe: | दियंसमादथं । यस्मात्खभावप्रतिबन्धे सति साधनारथः साध्यां गमयेन्लस्माल्लयाणां गमकत्वमन्येषामगमकत्यम् । कस्मात्पुनः स्वभावप्रतिबन्ध एव सति गम्यगमकभावो नान्यये- are | तदप्रतिबद्धष्येति । तदिति खभाव उक्रः। तेन सवभावेनाप्रतिबद्धस्तदप्रतिबद्धः | यो wa स्वभावेन म प्रतिबद्भस्तस्य तदप्रतिबद्धस्य तदव्यभिचारनियमाभावस्तव्याप्रति- बद्धविषयस्याव्यभिचारस्तदव्यभिचारस्तस्य नियमस्तदव्यभिवार- नियमस्तस्याभावात् | wae: | न हि यो यत्र खभावेन न् प्रतिबद्धः a तमप्रतिबद्धविषयमवण्यमेव म व्यभिचरतोति मास्ति तयोरव्यभिथारमियमः। श्रविमाभावनियमः। safer चारमियमाश्च गम्यगमकभावः | न हि योग्यतया परदौपव- त्परोचखार्थप्रतिपन्तिनिमिश्लमिष्टं लिङ्गम् । शपि लव्यभिचारित्वेन fafa । ततः खभावप्रतिबन्धे सत्धविनाभावेनिख्यः |
Re
Pa °
द् °
ex
7 °
१४
z (|
न्धायविन्द्टोका । [२ ufcwe: |
ततो गम्यगमकभावः । तस्मात्खभावप्रतिबन्भे सत्योऽयं गमये- न्नान्ययेति धितम् । ननु च परायत्तस्य प्रतिबन्धोऽपरायन्ते | तदि साध्यसाधनयोः कश्य क प्रतिबन्ध द्याह । स चेति । स च खभावप्रतिबन्धो fre `साष्येऽयं । लिङ्ग परायत्तता- प्रतिबद्धम् | साध्यस्लर्थोऽपरायत्तलात्मतिबन्धविषयो न प्रतिबद्ध car: | तज्रायमथेस्तादा्था विशेषेऽपि यप्रतिबद्धं तद्गमकम् | यप्प्रतिबन्धविषयस्तदरम्यम् | यस्य च uae यज्नियतः खभावः स anfaagt यथा प्रयज्नानन्तरोयकलवाख्योऽनित्यतवे। ae तु स चान्यश्च खभावः a प्रतिबन्धविषयः। न तु प्रतिबद्धः | यथामित्यवाख्यः प्रयन्नानन्तरोयकलाख्ये । fagartet हि गम्यगमकभावः । प्रयन्नानन्तरोयकलत्वमेव चानित्यतलसखभावं निचितम् | श्रतस्तदे वानित्यत्वे प्रतिबद्धं तस्माज्नियतविषय एव गम्यगमकभावो नान्यथेति । कस्मात्पुनः खभावप्रतिबन्धो सिङ्ग Gare | aga इत्यादि स साध्योऽयं श्रात्मा खभावो य्य तन्तदात्मा तस्य भावस्तादात्म्यं तस्माद्धेतोर्यतः साध्यखभावं साधनं तस्मात खभावप्रतिबद्धमित्ययः। यदि ard साधने साथसाधनयोरभेदापरतिन्ार्थैकदेशो हेतुः स्थादित्थाश वस्तुत दति । परमाथंसता रूपेणाभेदः | तयोविंकल्पविषयस्त यत्छमारोपितं रूपं तदपे: साध्यसाधनभेदः। निश्चयापेख एव हि गम्बगमकभावः। ततो निश्चयारूढरूपापेल एव तयोभदो युक्तो वासतवस्बभेद fil म केवलं तादाद्यादपि तु ततः साभ्यादथादुत्पक्तिशि्गर तदुत्पन्तेख साधयेऽयं खभावप्रतिबन्धो
२ परिष्छेदः | | न्धायबिन्द्टौका |
लिङ्गस्य । कस्माज्िमिन्तदयात्छभावप्रतिबन्धो लिङ्गस्य नान्यस्मा- feare । श्रतत्छखभावस्येति । स खभावोऽस्य सोऽयं तत्छ- भावः । न ततछखभावोऽतत्छखभावः । तस्मादुत्पन्तिरस्य सोऽयं तदूत्पत्तिः । a तथातदुत्यत्तिः। यो यत्खभावो यद्त्पन्तिख न भवति तस्यातत्खभावस्यातद्त्यन्लेश्च । तजातत्खभाषेऽनुत्पादके चाप्रतिबद्धः खभावोऽस्येति सोऽयमप्रतिबद्धस्वभावस्तस्य भावो- ऽप्रतिबद्धस्वभावत्वे तस्मादप्रतिबद्धस्वभावत्वात् | यद्यतत्छभावबे- ऽनल्यादके च afanfaageurat भवेत् । भवेदन्यतोऽपि मिमिन्तात्छभावप्रतिबन्धः । प्रतिबद्धस्वभावत्वं हि स्वभाव- प्रतिबन्धो म चान्यः कथिदायन्लस्वभावः। तस्मास्तादान्य- तदुत्पल्लिन्धामेव स्वभावप्रतिबन्धः | भवतु माम तादाल्यतद्- त्पन्तिभ्यामेव खभावप्रतिबन्धः कायैस्वभावयोरेव तु गमकत्वं कथमित्याह । ते चेति । दतिस्तस्मादयं | यस्मात्खछभावे कार्यं एव च ताद्ाक्यतदुत्त्तौ स्थिते तन्निबन्धनश्च गम्यगमकभाव- स्तस्मान्ताभ्यामेव कार्यस्वभावाग्यां वस्तुनो विधेः सिद्धिः ।
श्रय प्रतिषेधसिद्धिरदृश्यानुपलम्भादपि कस्माकरषटेत्याश् । प्रतिषेधव्यवहारस्य सिद्धिर्ययोक्रा या दृश्यानुपलसिष्तत एव भवति यतस्तस्ममादन्यतो ata । ततस्तावत्कस्माद्भवतोत्याह | सति तस्िन्प्रतिषेष्ये agi यसममादश्यामुपणलसिनं संभवति तस्मादसंभवान्ततः प्रतिषेधसिद्धिः । श्रय तत एव Henrie | अन्यया चेति। सति ae ver श्रदृश्छानुपलमेः संभवादि- व्यन्ययाग्रष्दाथः । एतसख्मात्कारणाश्नान्यस्या wae: प्रतिवेध-
शर.
४ 4 क
RR न्यायविन्द्टौका | [२ परिच्छेदः
सिद्धिः। ga एतशछत्यपि वस्तुनि तस्याः संभव care! श्रतुप- सभिलक्णप्राभेषित्यादि । दह प्रत्ययान्तरसा कल्यात्खछभाव-. विगेषाञ्चोपलथिलचणएपा प्रायं om: । इयोरेकैकस्यायभावेऽनु- पलथिलकपराप्रोऽयं उच्यते । तदिशानुपलभिलचणएप्रापशिति ५ प्र्यान्तररकीवल्यवन्त उक्राः। देशकालखभावविप्रशृटेषिति | खभावविगेषविपरशृष्टा उक्राः। देशश कालश्च खभावश्च तेर्विप्रशष्टा द्रति विद्यः । तेव्वभावनिश्चयस्याभावात्। सत्यपि वस्तुनि त्या भाव दष्टः । कस्मान्निखयाभाव care । तेषु प्रतिप्रततरात्मनो werd wa fara: कारणक्निश्चयाभावः। यस्मादनुप- te णलयिलकणमरािव्वात्मप्रत्यचनिटन्तेरभावनिश्चयाभावस्तसमात्त्यपि वस्ुन्यातप्रत्यचमनिदृन्निलचणाया श्रदृश्धानुपलभेः संभवः | ततो यथोक्राया एव प्रतिषेधसिद्धिः | श्रथेयं दृश्मानुपलभ्िः कस्मिन्काले प्रमाणं किंखभावा किवयापारा चेत्याह । wef | प्रतिपत्तः प्रतयो werfe- १५ रथसस्य निटृन्तिरतुपलथित्तदभावखभावेति यावत्। अरत एवा- भावो न साध्यः खभावानुपलमेः सिद्ूलात्। अविच्यमामो- ऽपि च घटादिरेकज्नानसंसर्गिंणि भासमाने समयसामसौको श्ञायमागो Tear warfare उक्रः। wa एक~ ` wade TATA च प्रधरनिटनिरश्यते । ततो ९" हि दृष्छमानाद्था्तदधेख समयदशनसामसोकेन प्र्यदतया संभावित गिटृश्िरवसोयते । agen एव saree ween उच्यते । न तु गिहृन्निमाजमिहाभावो fate.
R ufcwe: 1] न्धायबिन्द्टोका |
माजाहश्यनिडस्यनिखयात् । ननु ल दृष्वनिदन्तिरव- सौयते दृश्या नुपलम्भात् | सत्थमेवेतत् । केवलमेकज्ञानसंसर्मिंणि दृश्यमाने घटो यदि wage एव भवेदिति gua: संभा वितस्ततो दृश्ानुपलसिनिंशिता। दृश्धानुपलसिनिख्चयसामर्यादेव च दृष्ा- भावो निथितः। यदि fe gees भवेहण्या नुपल्लम्भो 4 भवेत् | श्रतो दुष्यानुप्लम्भनिश्चयादृश्याभावः सामर्थ्थादवसितो म तु व्यव- इत टू ति दृश्ानुपललम्भेन व्यवशतव्यः। तस्मादर्थान्तरमेकञ्चानसं- सिं दृश्यमानं तज्ज्ञानं च प्रत्यचमिरट ल्िनिखयद्ेतुतात्रत्य्मि- इन्तिरकरं द्रष्टव्यम् यदा चेकश्ामसंसमिणि प्रव्यक्त चरस्य प्रत्ध- ततत्वमारो पितमसतोऽपि तथा. तस्िन्नेकश्चानसंसर्गिण्छतोते वतं-
माने चामूढस्मनिसंस्कारे व घटस्य तद्रूपमारोपितमसत दति xe-
व्यम् waa दृश्मानुपलसिः प्रत्यच्चट निट न्तिखभावोक्रा। सा च सिद्धा । तेम न चराभावः साध्योऽपि त्भावव्यवहार TaN ।
awe दशंनादितः स्छतिजननरूपः संस्कारो . यस्मि- म्बटादौ स तथोक्तः | तस्यातौतस्य प्रतिपन्तुप्त्यचस्येति संबन्धः | वतेमानस्य च प्रतिपन्तुप्त्यचस्येति संबन्धः । श्रमृढस्छतिसंस्कार- ग्रं तु न वतमानविग्रेषणम् | यस्मादतौते चट विविक्रप्रदेश्- दशने waar मूढो gear दृश्ये च धघटेऽमृढो भवति । वतमाने च चटर हितप्रदेश्द शने न स्छतिसंस्कारमो्ः | अरत एव 4 चटानुपलन्भे मापि as मोः | तस्माख वतंमान- भिषेष्यविगरेवएममूढस्छतिसंस्कार शणम् | स्तिसंस्कारव्यमि- चाराभावादतेमानस्याथेश्छ । . अरत एव वतंमानस्य चेति । च शब्दः
3
RR
1) °
as न्यायविन्दटोका | [र परिष्डेदः।
हृतो क्गिषणरहितख वर्तमानस्य किगेषणवताऽतोतेन समु्धयो यधा विशवायेतेति। तदयमर्थोऽतौतोऽलुपलमनः स्फुटं eae: प्रमाणं वर्तमानश्च । ततो नासौदिह घरोऽनुपलभलान्नाख्यनुप- लभ्यमानलादिति श्क्यं Wad! न तु न भविथल्यत्र घटो- a ऽनुपलप्यमानला दिति श्क्यं ज्ञातुम् । श्रनागताया श्रनुपलमः सत््वसंदेदादिति) कालविगेषोऽनुपलभर््याख्यातः। यापारं anata । भ्रभावस्य यवहारो नासोत्येवमाकारं ज्ञानं megan fers गमनागमनलचणा च safe: कायिकोऽभावव्यवहारः। घटाभावे fe ज्ञाते निःश गन्तुमा गन्तं १* च प्रवतंते। तदे वमेतस्य चिषिधस्याप्भावव्यवहारस् दृश्धानुपल- यिः साधनो प्रतिंका | यद्यपि च नासि घर इति ज्ञानमनुपल- ata भवत्ययमेव चाभावनिश्वयस्तथापि यक्माग्रत्यक्तेए केवलः प्रदे उपणनभस्तस्मा दिह घटो ala च प्रत्यचव्यापारमनु- सरत्यभावनिश्वयः। तस्माप्रत्यचस्य केवशप्रदेशग्रदणव्यापारानुसाय- १५, भावनिश्चयः प्रत्यचतः। किं च | दृश्यानुपलम्भनिश्चयकरणसाम- यदि वपूरवोक्रया नोत्या परत्यकेेवाभावो मितः । केवलमदृष्टा- मामपि स्वसंभवात् | TMI न wala वयवरतुम् | अतोऽनुपलम्भीऽभावं यवहारयति। दृश्यो यतोऽनुपलथसस्मान्ा- Sam TATA aga हतं प्रवतयति न aE करो- ९* तोत्यभावनिखयोऽनुपलम्भाप्मृन्तोऽपि प्रयसे शतोऽनुपलमोन पतित उक इत्यभावव्यवहारपरवतिन्यपलमिः। कषमातयुमरलौते wera चसानुपलमिगेमिकेत्धा ह । तस्या एव यथोक्कालाया
२ ufewe i |] न्धायभिन्द्टोका |
अनुपलसेरभावनिश्चयात् । श्रनागता दनुपलसिः सवयसेव सेदिग्धसभावा | तस्या श्रसिद्धाया नाभावनिद्वयोऽपि वतोत- वतमानाया <fa |
संप्रत्यनुपलमेः प्रकारभेदं दशयितुमाह । सा चेषानुपलसि- रेकादश्र प्रकारा WIT इत्येकादशप्रकारा। कतः प्रकारभेदः प्रयोगभेदात् । प्रयोगः प्रयुक्रिः शब्दस्या भिधानव्यापार उच्यते | शब्दो fe साक्तात्कचिदर्थान्तराभिधायो कचिप््रतिषेधान्तराभि- घधायो। सर्वचेव तु दश्वा नुपल्लसिर शब्टोपातत्ता पि गम्यत द ति वाखक- व्यापारभेदादनुपलम्भप्रकारभेदो न तु स्वरूपभेदादिति यावन् |
प्रकारभेदानार | खभावेत्यादि । प्रतिषेध्यस्य यः स्वभावस्त- स्यानुपलयिः। ययेति। wafa धर्मो । न धूम दति साध्यम् । उपल स्िललणप्रा प्स्या नुपल्लसेरिति Faq) wa च तुः प्ूवे- व्याख्येयः ॥ १ ॥
offer ar तस्यानुपलसिरदाद्ियते। ययेति । दहेति धर्मो । श्रप्रतिबद्धमनुपरतं धुमजननं प्रति सामरथ येषां तान्यप्रतिबद्धसामर्थ्यानि a सन्तोति साध्यम् । धूमा- भावादिति डेतुः। कारणानि च नावश्यं काय्यैवन्ति भवन्तोति कार्य्ादग्रेमादप्रतिबद्धसामर््यामामेवाभावः साध्यः। न त्वन्येषाम् | अप्रतिबद्धगशक्रोनि चागधचणभावोन्येवान्येषां प्रतिबन्धसंभवात् | कार्यानुपलयिद्च यज कारणमदृश्यं तच प्रयुच्यते । दृष्से तु कारणे दृश्छानुपलसिरेव गमिका । aa धवलब्टद्ोपरिश्वितो ग्टदाङ्गखमपश्चनल्लपि wey पार्व्वङ्गणभिन्तिपयेन्तं पश्यति |
Ra
नयायभिनद्टोका | [२ ufos: |
भिन्निपर्यनसमं CTSA ATA ST धूमविविक्तं wate | त धूमाभावनि्यारेधसेन वक्धिना जन्यमानो भूमः खात् । तस्य च वङकरपतिबदधसामर्थस्वाभावः प्रतिपत्तव्यः | तदृहाङ्गणदेगेन afigat जन्यमानो धूमस्तदेशः स्यात् । तसा- ५ कदेश वङेरभावः प्रतिपत्तयः। तदहाङ्गणदेग भित्निपरि- fart भिन्तिपयन्तपरिचिपतन चालोकात्मना धूमविविक्ेनाकाग्र- Via स धर्मिणं करोति। तसमादश्यमानादृष्यमानाकाग्- देशावयवः प्रत्यचाप्र्यचसमुदायो वहयभावप्रतोतिसामर््थायातो wit न दृश्यमान एव । wef तु प्रत्यचनिर्देशो दृश्यमान tc भागापे्ो न केवलमिहेव दृशादृश्यसमुदायो ध््यंपि लन्य- जापि। meq सणिकत्वे साध्ये कञ्चिदेव wee: प्रत्यक्तोऽन्यस्तु परोकस्तददिशापि। यथा चाच धर्मों साधप्रतिपत्यधिकरण- श्लो gaara cuenta प्रयोगेषु we प्रतिपन्तव्यः ॥ २॥
१५ प्रतिषेध्यस्य ara यो यापको धमेस्तष्यानुपलयिरदा- दियते, यथेति रच धर्मो । न शिंशपेति शिंश्रपाभावः are | Vee यथापकस्याभावादिति शतुः, इयमणनुपलभिर्याणस्य शिश पातस्य TUTTI प्रयुच्यते। उपलयिलचणप्राे तु याप्ये दृश्ला- मुपलथिगैभिका । तच यदा पूर्वापरावबुप्रिष्टौ wget देशौ
९, भवतस्तयोरेकस्तरूगहनोपेतोऽपर्ेकशिलाघटितो farses: | द्रष्टापि तत्खान्वुलान्यश्चक्ञपि शिशपादिभेदं म यो विवेष्यति | त, Cel EET भिशपालम् । स हि fide एक~
६६
2 परिष्डेदः) | न्धायविन्द्टौका । frerafsa genia दृष्छवाहृश्ामुपणम्भादवस्तति । भिंशपा
ania तु व्यापकस्य डलत्वस्य्माभावादिति। arg faweser अभावसाधनाय प्रयोगः ॥ २ ॥
प्रतिषेध्यस्य स्वभावेन विर्द्धस्योपलस्िरूदा दियते । यथेति । रजति wat! a mae दति शोतस्पशप्रतिषेधेः साध्यः | बद्धेरिति हेतुः । इयं शानुपलयिस्तच प्रयोक्षव्या यच Then spe) दृश्ये दृश्ानुपलथप्रयोगात् | तस्माद्य वणेविशेषाद- दृश्यः Teel दुरस्यत्वात्छन्नपयदृ ष्यस्तचास्याः प्रयोगः ॥ ४ ॥
प्रतिषष्येम यदिरद्धं तत्कायंस्योपलसिगेमिका । यथेति । अचेति wali न meen इति शौतस्पश्भावः साध्यः | धूमादिति हेतुः । यज Waa: सन्द ण्डः स्यात्तत्र दृष्यानु- पलसिगमिका । aa विरुद्धो afe: प्रत्यलस्तन विर्द्धोप- लिः । दयोरपि तु ated विर्द्धकार्योपत्लथिः प्रयुज्यते | तच समस्तापवरकस्थं wa faadfad समयेस्धाद्नेरनुमापकं यदा विशिष्टं धूमकलापं निर्यान्तमपवरकात्पण्यति सदा विशिष्टादक्धेरनुमिताश्डोतस्यग्रंमिठल्तिमनुमिमोते। इह दृष्य- मानदारप्रदेशसहितः सर्वापवरकाभ्यन्तरदेश्रो धर्मो साध्यप्रति- पत्यतुसरणात्पुवेवद्र्टव्यः ॥ ५ ॥
प्रतिषेष्यस्य यदिरद्धं तेन याप्तस्य धर्मान्तरस्योपल्लस्थि- - रुदाइतेव्या । यथेति । भुवमवश्ं भवतोति प्रुवभावो नेति भरुवभाविलनिषेधः साध्यः । fart धर्मो । तष्यापि भावस्येति धर्मिविगरेषणम् । गतस्य आतख्यापि विनश्वरः खभावो
qe
76 e
R a
६९८ , न्धायगिन्द्टौका | [२ परिच्छेदः।
मावष्छमावौ किसुताजातसेत्यपिगरष्टाथः। अभनाद्धेतोरन्यो देतु Saat सुद्गरादि तदपेचते विनश्वरः। तस्यापेच्षणा दिति हेतुः। हेवमारापेकषणं नामाभ्रैवभा विविन व्याप्तम् । यथा वाससि रागस्य रश्नादिेवन्तरापेचणमपरवभाविलेन व्याप्तम् । श्रुव- ५ भाविलविश्धं चाप्रवभाविलम् । विनाशश्च विनश्वरखभावात्मा हेवन्तरापेच् दृष्टः । ततो विशद्धव्याप्हेवन्तरापेक्तणदशेना व भाविलिनिषेधः। दृह प्रवभा विलं नित्यत्मप्रवभाषितं॑चानि- त्यतलम् । नित्यत्वाऽनित्यतवयोख पतस्परपरिहारेणावस्थानादेकच विरोधः। तथा च सति परस्परपरिहारवतोदंयोयंदैकं gua १० त्र द्वितोयस्य तादाव्यनिषेधः कार्यः। तादाव्यनिषेधञ्च दृ्च- तयाऽभ्युपगतस्य संभवति | यत एवं तादास्यनिषेधः क्रियते wee quae जित्यो भवेन्नित्यर्ूपो दृश्येत । न च नित्यरूपो gua | तस्मान्न नित्यः। एवं च offre नित्यवस्य दृश्थमानात्मल- maar प्रतिषेधः केतो भवति | वस्तुमोऽणदृश्धव्य पिशाचादे- १५ यदि दृश्यघरात्मलनिषेधः क्रियते दृश्ात्मत्मन्युपगम्य क्यः | ययं दृश्यमानः पिशाचात्मा भवेत्पिशाचो get भवेत् । म च TEMES fore टूति दृश्यात्मलाभ्युपगमपूवेको दृश्छ- माने घटादौ agit वसतुनोऽवस्तुनो वा दृश्यसयादृश्यस्छ च तादाद्यमिषेधः | तथा च सति यथा चरस्य दृष्षलमन्वुपगन्य ९० प्रतिषेधो दृश्वानुपलम्भादेव meee ॒परस्परपरिहारवतो- ऽन्य Peat निषेधो दृश्वानुपलम्भादेव । तया wed TARR प्रयोग खभावानुपलब्धावमार्भावः ॥ १ ॥
२ पररिष्छेदः |] न्धायबिन्द्टोका |
प्रतिषेध्यस्य यत्काय तस्य यद्धिरद्धं तस्थोपलम्भेरदा हरणम् | यथेति दद्ेति धर्मो । अप्रतिवद्धं सामथ्यं येषां शौतकार- एनां शोतजममं प्रति म ताजि सन्तोति साध्यम् anita हेतुः । यच गशोतकारणान्यङ्श्ानि शोतस्र्गोऽप्यदश्छस्सचायं तुः Hawa | दृश्यत्वे तु Tae तत्कारणानां वा कार्या- नुपलसिदुश्या नुपत्नसिर्वा गमिका । तस्म्मादेषाप्यभावसाधमौ | ततो afeen सदपि शौतकारणमदृश्यं waaay दूरम्य- लात्प्रतिपन्तवेक्िभस्तिरवणेतवादूरादपि दुश्यस्तत्रायं प्रयोगः ॥ ७ ॥
प्रतिषेध्यश्य agra तेन यद्धिर्धं तस्योपत्नस्िर दा दतव्या | यथेति । wafa धर्मौ । तुषारस्पर्गो नेनि साध्यम् । वङ्केरिति हेतुः। यच व्याप्यस्तुषारस्पर्णो व्यापकश्च saat न दृश्व- स्तत्रायं हेतुः । तयोदृ श्यत स्वभावस्य arene wagefapa: प्रयोक्तव्या | तथा सत्यभावसाधनौयम् । gating प्रतिपन्नु- qa: शोतस्यश विशेषः | waara च परोक्तम् । afeg रूपविगेषादुरम्धोऽपि mare: । ततो ag: गओौतमाजाभावः | ततः शओोतविगशेषतुषारस्पर्शाभावनिश्चयः । शोतविगरषस्य नौत- सामान्येन व्याप्रत्वादिति विश्टविषयेऽस्याः प्रयोगः ॥ ८ ॥
प्रतिषेध्यस्य यत्कारणं तस्यानुपम्नखेर् दाहरणम् । यथेति | wafa धर्मो । न धुम इति साध्यम् । वज्सत्वादिति हेतुः |
RE
ce
| १
यच काये uefa दृश्यं न भवति तत्रायं प्रयोगः। ga तु ९.
काय दृश्छानुपलसिगेमिका । ततोऽयम्यभावसाधमम् । निष्क- न्यायतसखिलपूरिते we हेमन्तो चितबाष्योद्भमे विरले संध्या-
ae न्यायबिन्दुटौका | [२ परिण्डेदः।
लसि सति सन्ञपि तत्र धूमो न दृष्ठ इति कारणातुपलब्या gia | afes यदि Tera उपरि श्वमानो भवेच्च लितोष्पविगेषादेवोपलब्धो भवेत् | अ्रञ्वलितस्विन्धनमध्य- निविष्टो भवेत्तन्ापि दहनाधिकरणमिन्धनं ्र्यलमिति खर्ूपे- + शाधाररूपेण वा दृश्च एव वद्किरिति। TART: प्रयोगः ॥ ९ ॥ तिष्य यत्कारणं तस afeng तस्योलबधेरुदा- हरणम् | ययेति। wala धर्मौ । रोम्णां हष SRS स श्रादि- . येषां टन्तवौोणादौनां wart ते विशिष्यन्ते तदन्येभ्यो भयश्रद्धादिकृतेभ्य इति रोमदषादिकिगिषाः | ते न सन्तति १० साध्यम् । दहन एव विशिष्यते तदन्यस्माददनाच्छटोतनिबतेनसा- मर्थेनेति दनकिगिषः। कश्चिदृहनः सन्नपि न शोतनिवतेन- चमो यथा प्रदौपः । तादृशनिदटत्तये विगेषग्रहइणम् । संनि- हितो दशनविगेषो य्य स तथोक्तस्य भावसलस्मादिति हेतु; । य Maan: सन्नप्यद्श्यो सोमरषा दि विशेषाादृश्वासबराय १५ प्रयोगः! रोमरषादिविगेषस्य दृ श्वे दृष्यानुपलब्िः प्रयो- wer) MAUS Tea कारणातुपलसिः। तस्मादभावसाध- गोऽयम् | रूपविगेषादिदूराद इनं पश्यति । waareget सेमरर्षादिविगेषाख्च तेषां कारणएविर्दधोपलब्थाभावः प्रति- पद्यत इति | Tarver: प्रयोगः ॥ १० ॥ ९. प्रतितेध्यस्य थत्कारणं तस यदिरुद्ं तस्य यत्काय तस्योप- शथिरदारतव्या। यथेति। श्रयं देश दति धर्मो । योगो युकं. ` रोमरषादि विवेकत रोमरषारिविगेषयुक्षम् । तच्छ संबन्धो
२ परिष्छेदः 1] ग्धायविन्द्टौका।
पुरुषो रोमरशषा दि विगरेषयुक्रपुरुषः । acre भवतोति साध्यम् | धूमादिति हेतुः । रोमरषांदि विगेषस्य saree इष्मागुप- शिः । कारणस्य Trae sea कारणासुपलथििः | - वङ्कस्त प्रत्धतवे कारणविरद्धोपल्लधिः प्रयोक्व्या । अयाएामष्यदू- श्वत्वेऽयं प्रयोगः। तस्ादभावसाधनोऽयम्। तच दूरस्थस्य प्रतिपन्त्- दे मशोतस्पशरो मरर्धा दिविशेषा amare: सन्तोऽपि yaa Tae यच तत्रेततप्ममाणम् | YRS यादृ शस्तख्िन्देशे स्थितं wa निवतेयितुं समथेस्य वङेरनुमापकः Te UTM: । धूम- माचेण तु वद्किमाचेऽनुभितेपि म गोतस्यशेनिटन्तिर्मापि रोम- रर्षादिविगरेषनिटत्तिरवसातुं शक्येति a धूममाचं हेतुरिति दव्यमिति ॥ 22 tl
यद्येकः MAAS: कथमेकादश्राभावद्ेतव इत्था ।
ta दत्यादि । दमेऽनुपत्सिप्रयोगाः । ददमामन्तरप्रयोगान्ता
मिर्दिंष्टाः । aa कियतामपि गरणे van श्राह । कार्यानुप- waaay <fai कार्यानुपलब्ध्यादोनामपि याणं want वा ग्रहणे प्रसक्ते सत्याद | दशेति । दशानामप्यदाइतमाज्राणां UWF सत्था । सवं इत्येतदुक्तं भवति । wear श्रपि भ्रयुक्रोदाररणसदृ शाञ्च सवे एवेति crate सवंग्रहणे क्रियमाणे प्रयुक्ोदादरणकातछ्यं गम्येत । दशयशणान्तुदादरण- का्येऽवगते सर्व॑ग्रहणमतिरिच्यमानमुद्ाइतसदृ शका्याव- मतये जायते । ते खभावानुपलब्धौ संग्रहं ताद्व्येन गच्छन्ति | खभावानुयलसिसखभावा Care: | मनु च सवभावानुपलयि-
४९,
Ro
मि
| १
a
BR
4
to
१५.
॥ ®
न्धायनिन्द्टौका | [र प्ररिष्छेदः।
प्रयोगा द्विधने कार्यानुपलश्या दयस्तत्कयमन्तभवन्तोत्याड। प्रयोग- भेदेऽपि । प्रयोगस्य शब्दव्यापारस्य भेदेऽपि श्रन्तभेवन्ति | कथं wate care! श्र्थान्तर विधोत्यादि । प्रतिषध्याद्याद- uate विधिरूपनलथिः। सखभावविरुद्धादयुपलसिप्रयोगेषु प्रति-
षेधः | कार्य्थानुपलध्नयादिप्रयोगेषवर्यान्तर विधिनाऽर्यान्तरप्रतिषेधेन
च प्रयोगा भिद्यन्ते, यदि प्रयोगान्तरेष्वर्थान्तर विधिप्रतिषेधौ कथं तदयन्तभेवन्तोत्याद | पारंपयंणेति । प्रणालिकयेत्यथेः। एत- am भवति | न साक्तादेते प्रयोगा दंश्यानुपलसिमभिदघति | दृ श्यानुपलब्यव्यमिचारिणं वर्थान्तरस्य विधिनिषेधं वाऽभि- दधति । तत; प्रणलिकयामोषां खभावानुपलब्धौ संग्रहो न साक्तादिति। यदि प्रयोगभेदेन भेदः परार्थानुमाने ana एषः। शब्दभेदो हि प्रयोगभेदः। wey परार्थानमानमित्या- श्या । प्रयोगदशरनेत्यादि । प्रयोगाणां शासतघरितानां द्न- SITY: | तस्याभ्यासः पुनःपुनरावतनम् | तस्मान्निमित्तात्छयम- पोति प्रतिपत्तरात्मनोऽयेवमित्यनन्तरोक्तेन कमेण व्यवच्छेदस्य प्र face प्रतोतिभेवतोति। द तिश्ब्दस्तसमादरथै। तदयमथैः। यस्मा- त्छयम्येवमनेनोपायेन प्रतिप्ते प्रयोगाभ्वासान्तसमात्छुप्रतिपन्ता व्यपयुच्यमानस्यास्य प्रयोगभेदस्य सखाथांनुमाने farm: | यत्पुनः परप्रतिपभ्तावेवोपयुश्यते तत्पराथानुमान एव वक्रयमिति |
ममु च कार्य्यानुपलब्यादिषु कारणादौमामदृश्यानामेव प्रति-
षेधः Qafaad सखभावानुपणम्भप्रयोगप्रसङ्गात्। तथा च सति म तेषां इृश्वागुपलब्ेनिं षेधरत्कयमेषां प्रयोगाणां दृ ष्वाुपलमा-
२ परिच्छेदः |] न्धाबनिन्द्टोका |
वन्तर्भाव इत्याह । सर्व चेत्यादि | wag aa च व्यव हारोऽभावव्यवहारौ । स्वभावानुपल्लथावभावव्यवषारः साध्यः | गिष्टेष्वभावः | तयोः साधन्यामनुपलम्धो । aaa चेति चशब्दो हिश्नब्दश्याथं । यस्मात्सर्व बा नुपलबग्धौ येषां प्रतिषेध उक्स्तेषा- मुपलस्िलक्षणप्राप्नानां दृश्छानामेव स प्रतिषेधस्तस्माटश्यान्- पलमावन्तर्भावः। Ba एतदश्यानामेषेव्थाड् | स्वभावेत्यादि | sara चकारो हेत्वथः। यस्म्मात्खभावविर्द्ध शआ्रादियेषां तिषासुपलब्चया कारणमा दिर्थेषां तेषामनुपत्नश््या प्रतिषेध उक्र- स्तस्प्माटश्यानामेव प्रतिषेध care: । यदि नाम सखवभावविर्द्धा- PTT ATTY च प्रतिषेध `उक्रस्तयापि कथं दु- श्यानामेव प्रतिषेध care) -उपत्नसिरित्यादि । श्रवापि चकारो we: | aera विरोधिनो व्याप्यव्यापकग्डताः काय्यैकारण- ताश्च ज्ातास्तेषामवणश्यमेवोपत्नसिरुप्नयिपूरवां चानुपम्नयि- वदितव्या । उपलब्धयनुपल्लथो च दं येषां स्तस्ते gar wa! तस्मात्छभावविर्द्धा युपतलभ्या कारणाद्नुपत्नश्च्या चोपनव्न्धन्- wefan विरुद्धा दौनां प्रतिषेधः क्रियमाणो दृश्छानामेव शतो द्रष्टव्यः, बङषु Weg प्रकान्तेषु परिहारसमुश्चयायेशचकारो हेत्वर्थो भवति i यस्नादिदं चेदं च समाधानमस्ति तस्मालल- कश्चोद्यमयुक्रमिति चकाराथेः । कस्मात्पुनः प्रतिषष्यानां faK- द्धादरौनासुपलग्यनुपललमभो वेदितये care) अन्येषामिति। उप- लय्ध्यसुपलय्िमद्भयोऽन्येऽनुपलस्ा एव ये तेषां विरोध काय्य कारणभाव केनचित्धशाभाव्ख व्याप्यस्य व्यापकद्याभावेन
धद
te
Re
=
“ee e
१
=
॥ 4 । ।
न्यायनिन्दुटौका | [२ प्ररिष्डेदः।
सिध्यति errant विरोधिकार्यकारणमावाभावासिद्धेः कारणा- दुपलब्यनुपलिमन्त एव विरद्भादयो निषेध्या: | उभयवन्तञ्च emt एव । aera प्रतिषेधः | तदयमथेः। विरोधः कार्यकारणभावश्च व्यापकाभावे व्याप्याभाक्च दृश्धालुपलमे- रेषेति। एकसंमिधावपराभवप्रतोतौ न्नातो fates कारणाभिमताभावे च कार्याभिमताभावप्रह्ययेऽवसितकायं- कारणभावः | व्यापकाभिमताभावे च areata निथिते निथितो व्ाणब्यापकभावः | तच याणव्यापकभाकवप्रतोतेनिं- मिन्तमभावः प्रतिपत्तयः। दह रोते senna हि fin पालाभावप्रतौतो प्रतीतो व्याणव्यापकभावः। श्रभावप्रति- पन्ति waa दृ्ानुपलसेरेव । तस्मा द्विरोधं कायंकारणएभावं व्याश्यापकभावं च स्मरता विरोधकायकारणएभावव्या्यव्यापक- भावविषयाभावग्रतिपन्तिनिबन्धनं दृश्यानुपलथिः सतवय । दृश्थानुपलब्स्मरणे विरोधादोनामसमरणम् | तथा च सति न विर्द्कादिविधिप्रतिषेधाभ्यामितराभावप्तोतिः स्यात् । विरो- धादियदणएकालभाविन्यां च दृश्यानुपलथाववश्यस्मतेव्यायां तत एवाभावप्रतौतिः | तच यद्यपि संप्रति नासि दृश्यानुपलमि- ` विरोधादिप्रहणकाले त्वासोत् । या दृश्ानुपलमिः संप्रति छम्येमाणा सैवाभावप्रतिपन्तिनिबन्धनम् । ततः संप्रति नालि दुश्मोपलसिरित्यभावसाधनतेम TATA AMET RIA कार्थ्यानुपलब्यादिप्रयोगाः। विरद्धविधिना कारादि निषेधेन ख धतो दृश्ानुपलसिराचि्ा ततो दृश्छानुपलभेरेव काला-
२ परिच्छेदः] न्धायविन्द्टौका ।
मरडन्लायाः सूएतिविषयग्धताया अभावप्रतिपन्तिः । मोषा च प्रयोगाणां दृष्ानुपलबावन्तर्भावः | तदनेन सवेण दृष्या सुपलग्धावन्तर्भावो दश्रानामनुपलख्धिपरयोगाणां पारंपर्थेण दित ‘cfa वेदितव्यम् |
SAT दृश्वानुपलसिरभावेऽभावव्यवशारे सध्ये प्रमाणम् | अदृश्यानुपलस्िः किखभावा किव्यापारा चेत्या । fanwe- व्यादि | विपरकृष्टस्विभिर्देशकालसभाव विप्रकधेयस्या विषयः सा विप्रङृष्टविषयेति संशयद्धेतः। किंस्वभावा सेव्या । प्रत्यकल्ानुमान- निटृन्तिलेचणं स्वभावो यस्याः सा प्रत्यक्तानुमामनिटल्िरचणा ` ज्चामन्ञेयस्वभावेति यावत् । मनु च प्रमाणास्ममेयसन्साव्यवस्था | ततः प्रमाणभावात्रमेयाभावप्रतिपन्तियकरेत्याद। प्रमाणनिटन्ता- वपौल्यादि। कारणं व्यापकं ख निवर्तमानं कायें व्याप्यं च निवत- येत् । म च प्रमाणं प्रमेयस्य कारणं नापि व्यापकमतः प्रमाण- afer प्रमेयस्य निृत्तिनं सिध्यति । ततोऽसिद्धेः संश्य्ेतुरदश्धानुपलसिः । ` म मिश्चयचेतुः । यत्पुनः प्रमाणस- तया प्रमेयसन्ता सिध्यति तदयुक्म् । प्रमेयकायं हि प्रमाणम् | मन च कारणमन्तरेण कायंमस्ति। न तु ANTM कायं- वन्ति भवन्ति। तस्माप्ममाणा्रमेयसन्ता VATA । न प्रमाणण- भावाद्ममेयाभावव्यवस्येति ॥
tfa न्यायबिन्दुटौकायां दितोयः परिच्छेदः समाप्तः ॥
४४.
1)
e
४६
१
=
=
न्यायमिन्द्टौका | [ १ परिष्छेदः।
रथ ततौयपरिष्छेदः |
खार्थपरार्थानुमानयोः खां MTA परां वाख्यात्- काम ate! चिरूपलिङ्गगस्थानमिति। चोणि रूपाण्यग्वयव्य- तिरेकपचधभवसं्षकानि यस्य afweu । fed च तशिङ्ग च तस्याख्यानम् | श्राख्यायते प्रकाश्यतेऽनेनेति freq लिङ्ग मित्याख्यानम् | किं पुनस्तदचनम् । वचनेन fe जिरूपं लिङ्ग- माख्यायते | परस्मायिदं area । नन् च सम्यग्न्ञानात्मक- मनुमानमुक्रम् । तक्किमथं संप्रति वचनात्मकमनुमानमुश्यत Tae | कारणे कार्योपचारादिति चिरूपलिङ्गाभिधाना- चिरूपलिङ्खछ तिरत्पद्यते स्पतेथानुमानम् । aera परंपरया जिरूपलिङ्गाभिधानं कारणम् । तस्िन्कारणे वचने कायस्यानुमानस्योपचारः समारोपः शयते । ततः समारोपात्कारणं वचनमनुमानश्ब्देमोश्यते 1 श्रोपचारिकं Teme म मुख्यमित्ययः । न च यावत्किचिद्पसारा- दलुमानग्ब्देन TH TH तावत्वं व्याख्येयम् । किं त्वनुमानें शयाख्ातुकामेनानुमानखरूपस्य व्यास्येयलान्निमित्त व्यास्थेयम् | निमित्तं च fred लिङ्गम् ¦ तच्च खयं वा प्रतोतमनुमानस्य निमिषं भवति परेण वा प्रतिपादितम् । तस्माशिङ्गलय खरूपं are तत्मतिपादकसच mez) तज खरूपं खाथानु- माने arena । प्रतिपादकः शब्द दह aren) ततः
इ परिग्डेदः। |] न्धासजिन्द्टोका |
प्रतिपादकं शब्दमवश्यं वक्रव्यं दशंयशनुमानश्रब्देनोक्रवाना- wre «fa परमाथेः |
परार्थानुमानस्य ward anfeqarey: तदि विध- fafa. तदिति परार्थानुमानम् दौ विधौ प्रकारौ ae तदि विधम् । कुतो दिविधमित्या । प्रयोगस्य शब्दव्यापारस्य भेदात् । safe: प्रयोगोऽर्याभिधामम् । शब्दस्यार्याभिधान- व्यापारभेदाद्दि विधमनुमानम् । तदेवाभिघानव्यापारमिबन्धमं देविध्यं दभयितुमा | साधम्यैवदेषम्यैवचेति । समानो धर्मो यस्य सोऽयं सधर्मा तस्य भावः साधम्येम् । विसदृशो धर्मोऽस्य fauat विधमेणो भावो वेध्यम् । दृष्टान्तधरमिणा सर साध्य- धर्मिणः सादृश्यं Wed साधम्यमुच्यते | श्रसादृश्यं च हेतुत वेधम्यसुच्यते | aa यस्य साधनवाक्यस्य साधमम्यमभिधयं तत्घा- धम्येवत् । यथा यत्कृतकं तदनित्यं चयाद्यघटः । यथा च कृतकः Wes इत्यन Bana इष्टान्तसाध्यधमिणोः सादृश्य मभिभेयम् । यस्य तु वेधम्यमभमिधेयं तदेधम्येवत् । यथया यन्जि्धं तदकशतकं दृष्टे MUTA । शब्दस्तु कृतक tf) BATA Sanaa शब्दा काश्योः साध्यदृष्टान्तध्मिणोरसादृष्यमिहा- भिधेयम् |
यद्यमयोः प्रयोगयोरमिधेयं firs कथं afe fred शिङ्ग- मभिनलं प्रकाश्यमित्याश । मानमयोरयेत इति । श्रथः प्रयो- अमं प्रकाश्रयितव्यं॑वस्तु॒ यदुदिश्वानुमाने भ्रयुज्धेते । ततः प्रयोजमादनमयोने भेदः कचित् । Fred fe लिङ्गं प्रकाशयि-
88
Ro
gv
=
न्यायभिन्द्टौक्षा | [a ufcege:
तव्यम् । तदु दिश्च दे werd प्रयुज्येते । दभ्यामपि fred लिङ्गं प्रकाश्चत एव । ततः प्रकाशयितव्यं प्रयोजनमनयोर भिन्नम् | तथा च म ततो भेदः कञ्चित् । श्रभिधेयभेदोऽपि afe म स्यादित्याह । श्रन्यच प्रयोगभेदादिति। प्रयोगोऽभिधानं वाच- कत्वम् | वाचकत्वभेदादन्यो भेदः प्रयोजनहृतो ATTA: | एत- दक्षं भवति । भ्रन्यदभिधेयमन्यक्मकाश्ं प्रयोजनम् । तचाभिधे- यापेक्षया वाचकत्वं भिद्यते। प्रकाश्यं वभिन्नम् । श्रन्वये हि कथिते वच्यमारेन न्यायेन व्यतिरेकगतिभवति । व्यतिरेके aera गतिः। ततस्िरूपं लिङ्ग प्रकाण्यमभिन्नम् । न च यत्राभिभेय-
° भेदस्तच सामथ्यंगम्योऽपयर्यो भिद्यते । यस्मात्पौनो देवदत्तो
a =
दिवा a ag । पौनो देवदत्तो राचौ EE इति। अ्रनयो- वाक्ययोरभिधेयभेदेऽपि गम्यमानमेकमेव । तददिाभिधेय- भेदेऽपि गम्यमानं TARA |
तमेति । तयोः साधम्धेवेधम्यैवतोरनुमानयोः साधम्येवन्ता- वदुदा हरन्ननुपलमिमार । यदित्यादिना । यदु पलमिलचण- प्रप्र यद्यं सन्ञोपलभ्यत दति श्रनेन TUTTI wa सोऽसद्यवहारस्य विषयः fag: । तदसदिति व्वरतेव्य- fare: । अनेमासद्वहारयोग्धतस्य विधिः हतः, ततश्चा- स्वारस्य योग्ये इृष्यानुपलम्भो नियतः कथितः । दृश्छम- नुपलबधमसद्भावहारयोग्धमेवेत्यथेः | साधम्य घ areca मिय- aad व्यात्निकथनम् | यथोक्रम् । व्यातिव्यापकस्य तज भावं एव Bae च तव भाव xia |
[- “चै
3 परिष््ेदः। | न्यायबिन्द्टौका ।
व्यात्भिसाधनस्य प्रमाणस्य विषयो दृष्टाग्तस्तमेव दशंयितु- माह, यथाऽन्य इति। साष्यधमिणोऽन्यो दृष्टान्त ca: | इष्ट दति प्रमाणम निशितः | शशविषाणं हि म चकषा विषयौ- छतम् । श्रपि तु प्रमाणेन दृश्यानुपलम्भेनासह्यावहारयोग्यं fama । शशविषाणएमा दियस्यासद्भवहार विषयस्य स तथोः | शरश्विषाणणदो हि दुश्यानुपलम्भमाअ्निमिन्तोऽसद्ाव्ारः प्रमाणेन सिद्धः | तलत एव प्रमाणाद्नेन वाक्येनाभिधौयमाना cartes |
संप्रति afi कथयित्वा दृश्ानुपत्नम्भस्य पचधमेत्वं दशं- यितमा । नोपत्नग्यते चति । प्रदेश एकदेशः एथिव्धाः। स एव fafseaserarfefa विशेषः एकः प्रदेशविग्रोष दत्येकस्मिन्प्रदेगे क्रचिदिति । प्रतपन्तः प्रत्य एकोऽपि प्रदेशः स॒ एवाभावव्यवहाराधिकरणं यः प्रतिपत्तेः प्रत्य्ो नाऽन्यः | उपल्लसििष्लचणप्राप्न इति दृश्यः । यथया चासतोऽपि घटस्य समा- रोपितमुपललस्धिलक्षणप्रा षत्वं तथा व्याख्यातम् |
सवभावद्ेलोः ana प्रयोगे enfaqare । तयति | यथानुपल्लभेस्तथा स्वभावद्ेलोः साधम्येवाम्प्रयोग इत्यथः | wefefa सत्नमनृद्य॒ तक्छवेमनित्यमित्यनित्यत॑ विधोयते | सवैयशणं च नियमाथम् | खवेमनित्थं न किंचिन्न नित्यं यत्सन्तद- मित्यमेवा नित्यत्वा दन्य भित्थतस्रे aa मास्तोत्येवं सत्वमनित्थत्ये ara नियतं ख्यापितं भवति । तथा च खति ग्ा्निप्रदशेम- वाक्यमिदम् । यचा चटादिरिति । वथाप्निसाधमस्य saree
४९६.
१४.
We aarafergdtert | [ह परिच्छेदः
विषयकथनमेतत् | शृडखेति। निविगेषणस्य खभावस्य प्रयोगः | afi दङ्यितुमार | यदुत्यत्तिमदिति । safe: खरूपलाभो यस्यासि तदुत्यन्तिमत् उत्पत्तिम्लमनृद्य तदनित्य- मित्यनिल्यलविधेः। तथा च सयुत्पन्निम्लमनित्यतले नियत- ५ माख्थातम् | BATH: खभावात्मको wera भेदेन भेदं द्र्य प्रयोगः । श्रनुत्पन्नभ्यो fe व्याटृत्तिमाभरित्योत्पन्नो भाव उच्यते । सेव arate: | यद व्यादृत्यन्तरनिरपेचा वक्ुमिते तदा व्यतिरे किंणोव निरदिंश्चते 1 भावस्योत्पन्तिरिति तया च व्यतिरिक्रयेवोत्यत्या विशिष्टं वस्त्यत्तिमद् क्रम् | तेन खभावग्धतेनं
to wan कस्पितभेदेन विशिष्टः स्वभावः प्रयुक्तो Zee | यत्छतक- मिति । ₹तकत्वमनुदयानित्यत्वे fated दूति । afr नियतं हतकतमुक्रमतो व्याभिरनित्यतेन wane दशिता | उपाधिभेदेन खभावस्य प्रयोग ईति daar | उपाधिर्विगेषणएम् | me भेदेन भिन्तेनोपाधिना विशिष्टः खभावः vam इत्यथः | ९५ इह कद् चिच्छदध एवाथे ved कदाचिदव्यतिरिक्ेन विशेषणेन विशिष्टः कदाचिद्भतिरिक्रेन। देवदन्त शति we! want टत्यभिश्लकणेदय विशिष्टः, चिचगुरिति व्थतिरिक्ष- चिगवो विशिष्टः । acer शद्धमुत्पन्तिमत्वमव्यतिरिक्षविधरे- षणम् । wae affine । ननु च विचरण ९° wfafine विशेषणस्य वाषेकसिबरशष्टो गोशब्दथासि। कतक- wa तु fafatqwarfen: शष्दश्य प्रयोगोऽखौत्था श्या |. अपेकितेति । परेषां कारणानां व्यापारः खभावख्छ निष्पत्तौ
द ufewe |] न्यायबिन्दटोका |
निष्यत्य्थमपेकतितः परव्यापारो येन स aan) wtf यस्मा- दयं । यस्मादपेकितपरवब्यापारः कतक Tera तस्माद्मतिरिकेन विशेषेम विशिष्टः स्वभाव उश्यते । यद्यपि वथतिरिक्ं fan- चणपदं म प्रयुक्तं तथापि रलकशब्देनेव व्यतिरिकं॒विगरेषण- मन्तर्भावितमत एव सन्नाप्रकारोऽयं MANES: | यस्मात्संज्ाया- मयं कन्प्रत्ययो विहितः | aa च किगषणमन्तभव्यते तच विशेषणपदं न प्रयुज्यते । क्चिप््रतोयमामं विशेषणं यथा रत wegen हेतुभिरित्येतप्प्रतोयते । aa च हेतुशब्दः प्रयुज्यते | कदाचिन्न वा प्रयुज्यते | प्रयुज्यमानस्वश्रब्दश्च यथा प्रत्ययभेद- भेदिशब्दे प्रत्ययभेदः । यथा च कतकगश्रब्दो भिन्नविशेषण- स्वभावाभिधाय्येवं प्रत्ययभेदभेदित्मादियेंषां प्रयन्नानन्तरौोय- कल्ादौनां तेऽपि खभावष्ेतोः प्रयोगा भिन्नविशेषणस्वभावा- भिधायिमो द्रष्टव्याः | प्रत्ययानां कारणानां भेदो विशेषस्तेन reader भेत्तुं Wie यस्य स प्रत्ययमेदभेढोौ शब्दस्तस्य भावः प्रत्ययभेदभेदित्रम् | ततः प्रत्यभेदभेदित्वाख्छब्दस्य तकालं साध्यते | प्रयन्नामन्तरोयकल्ाद मित्यतवं साध्यते | तच प्रत्ययभेद- शब्दो व्यतिरिक्रविगरेषणणभिधायौ प्रत्ययभेदभेदिग्ब्दे FEM: | प्रयल्लानन्तरोयकग्ब्दे च प्रयन्नग्रब्दः | तदैवं जिविधः qura- ेतुप्रयोगो दर्शितः इए्योऽव्यतिरिक्रविगिषणो व्यतिरिक्र- विशचेषणद्य | एवमथं चेतदाख्यातम् | वाचकभेदाग्भा गत्कस्व- चित्छभावद्ेतावपि प्रयुक्ते व्यामोह दनि |
wea किमेते खभावद्ेतवः सिड्धसंबन्धे खभावे साध्ये प्रयो-
४२.
Fa) e
wR
१५४.
श् (|
न्यायनिन्द्टोका । [a परिज्छदः।
war श्रारोखिदसिद्धसंबन्ध canny सिद्धसंबन्धे प्रयोक्तव्या ति anfaqare सवे एत tial गमकलात्ाधनामि पराभरितलाच्च धर्माः साधनधर्मां एव साधनधमेमाच्म् । माच- शब्देनाधिकस्यापेचणोयस्य निरासः । तस्यानुबन्धोऽनुगमन- मन्यः सिद्धः साधनधमेमाचरानुबन्धो यस्य स que । केम सिद्ध इत्याह । are प्रमाणेरिति। यस्य साथ्यधमैस्य यद्ा- ta प्रमाणं तेनेव प्रमाणेन fag रत्यर्थः | खभावद््रूनां च बहुभेदत्वात् | संबन्धसाधनान्यपि प्रमाणानि aati प्रमाणे- रिति बहवचननिर्देशरः। गमयितव्यवात्साध्यः पराभरितताच धमः सध्यधमेम्तदयं परमाथ: | न हतुः प्रदोपवथोग्यतया गमकोऽपि तु नानन्तरोयकतया विनिशितः। साध्याविना- भा वित्वनिश्चयनमेव हि हेतोः साध्यप्रतिपादनव्यापारो नाऽन्यः कथित् । प्रथमं बाधकेन प्रमाणेन साध्यप्रतिबन्धो निसेतव्यो हेतोः पुमरनुमानकालेन साधनं साध्यानन्तरोयकं सामान्येन स्तव्यम् । छतकत्वे नामाऽनित्यलसखभावमिति सामान्येन wa- मधं पुनर्वशेषे योजयतौदमपि wand शब्दे व्तमानमनित्य- खभावमेवेति | तच सामान्यस्मरणं लिङ्गन्नानम् । विशिष्टस्य तु शष्दगतङ्कतकल्वस्या नित्यलस्वभावस्य TATA TTA । तथा च सत्धविनाभा विज्ञानमेव परो्ार्थप्रतिपादकलं माम | तेन॒ मिशिततन्भाज्रानुबन्धिसष्यधमे सखभावदहेतवः प्रयोक्रव्या TATA ।
यद्येवं संबन्धो निंखेतव्यः साध्यस्य साधनेन सह साधन-
इ ufcwe: | | न्धायबिन्द्टोका |
ध्ममाजानुबन्धस्तु साध्यस्य कस्मान्निखितो ama care । तद्येषेति | सिद्धसाधनघममाजानुबन्धस्य तत्स्वभावत्वादिति | साधनधमेस्वभावत्वात् | यो fe साध्यधमः साधमधममाजा- नुबन्धवाग्स एव तस्य साधनधमेस्य स्वभावो नाऽन्यः | मवत्वौ- दश एव सवभावः | स्वभाव एव तु स्ये कस्ममाद्धेतुप्रयोगः | स्वभावस्य हेतुत्वात् | स्वभाव TH हेतुः प्रक्रान्तः | aT एव साध्यः mae | यः साधनस्य स्वभावः स्यात्छाधमधम- array स्वभावो नाऽन्यः। यदि साध्यधमः साधमस्य स्वभावः प्रतिन्नायैकदेशस्तदिं हेतुः स्यादित्याह । वस्तुत इति वस्तुतः परमायेतः साध्यसाधनयोस्तादाव्यम् | समारोपितम्तु साध्यसाधनयोभेंदः | साध्यसाधनभावो fe निश्चयारूढे रूपे | faqared च aq समारोपितेन भेदे नेतरे तरव्याट ्तिङृतेमं मिलमित्यन्यत्छाघधनमन्यत्साध्यम् | दुराद्धि शाखादिमानथो ra दूति निश्चौयते न शिंशपेति । श्रय च स एव टृक्तः। सेव fiero | तस्मादभिन्लमपि वस्त॒ निश्चयो भिन्लमादशयतिव्या- ठन्तिमेदेन | तस्मा न्निश्चयारूढरूपापेचयाऽन्यत्साधनमन्यत्छाध्य- मतो न प्रतिन्नार्थेकदे शो Seabed च तादाग्यमिति। कस्मा- A: साधनधममाचानुबन्ध्येव साध्यः सभावो नाऽन्य इत्याश | तच्जिष्यन्ताविति i यो fe यन्ञानुबघ्नाति स तनज्जिष्यन्लतावनि- aa: | तस्य तन्निष्यन्तावनिष्यन्नस्य साधनस्वभावत्वमयुक्रम् | थतो मिव्यश्चनिष्यन्तौ भावाभावष्ूपे। भावाभावौ च परस्यर- परिद्ारेण fat: यदि च पूर्वनिष्यन्नस्यानिष्यलस्छ Say
YR
te
Re
us
=
7 ॥ +
१६
ढ् |
न्यायबिन्द्टौका | [a परिश्छेदः।
भवेदेकेवाथस्य भावाभावौ स्यातां युगपन्न च facgat- vince यष्यते। विरुद्धधमेसंसर्गात्मकलवादे कलाभावस् | किं च agreed प्रवेनिष्यन्ना द्विनन्ेतुकम् । हेतुभेद- ूरवंकख्च॒काय्यैभेदः । ततो निष्यन्नाऽनिष्यक्लयो विरद्धधमेसंसर्गा- कको भेदो भेदद्ेतुश्च कारणएभेद दति कुत एकलम् । तस्मा- तछाधमधमेमाचानुबन्ध्येव साध्यः खभावो नाऽन्यः। मा भत्यश्चा- faqs: पूर्वजस्य सखभावः | साध्यस्त॒ कस्मान्न भवतोत्यार | पूर्वजेन पश्चा न्निष्यन्नश्य वयभिचारः परित्यागो यस्तस्य संभवाच्च | म पूवेनिष्यन्नस्य warfare: साध्यः । तस्मात्ाधनध्ममाचा- मुबन्धयेव खभावः। स एव च साध्यः । तथा च सिद्धसाधनधम- मा जानुबन्धं एव स्वभावदहेतवः प्रयोक्रव्या दति स्थितम् | HAVA: प्रयोगः साधम्येवानिति प्रकरणणदपे्षणौयम्। यच धूम दति । धूममनूथ तत्राभ्निरित्यम्ेविंधिः। तथा च नियमाः पूववदनुगन्तव्यः । तदनेन का्यकारणभावनिमिन्ता बया्नि- efter) बाभ्िसाधनप्रमाणविषयं दग्रयितुमाह। तथा महानसा- दाविति | महानसादौ हि प्रत्य्तानुपलम्भाग्यां कार्यकारण- भावात्मा विनाभावो fafga: श्रसि चहेति। साध्यधरमिंणि पच- धर्मो पसंहारः। र हापौति। न केवलं खभावद्ेताविहापि का्थ॑देतौ सिद्ध एवेति। निश्चिते काय्यैकारणवे काय्यैकारणत्ननिखयो हावश्- WAG: | यतो न योग्यतया हेतुगेमकोऽपि तु मान्तरीयकलादि- Qa साधम्येवामृखभावकार््यानुपल्भानां प्रयोगो दर्भिंतः | बैधम्धेवन्तं aifeqare । Sedan दूति । यन्छदुपलयि-
श परिच्छेदः ग्ायविन्द्टौका |
लशरप्रा प्रमिति । यदह श्मित्थस्तित्वानुवादः । वतवुपलभ्यत शति उपण्लम्भविधिः। acta दृश्यस्य aw दशंनविषयत्येन ari कथितमसत्वनिटन्तिख | सत्नमनमुपल्लम्भनिशन्तिखोपलम्भः । तेन arafasmaares arwafaafafafear । तया च साध्य fasta: साधननिदन्तौ नियतलात्छाधननिटश्या व्याप्ता कथिता | यदि च ufafa साध्यधर्मो न भवेद्धेतुरपि । शेत्वभावेन साध्या भावस्य Baa | श्रस्ति च हेतुरतो Brana साधमना- भावस्याभावाद्भाप्यस्य साध्याभावस्याभाव दति साध्यजिश्चयो भवति । ततो वेधम्यप्रयोगे साधनाभावे साध्याभावो नियतो दशंनौोयः waafa न्यायः |
स्वभावद्ेतोरवेधर्म्यपयो गमा | अ्रसत्यनित्यत इति cer नित्यस्य सध्यश्याभावो हेलोरभावे नियत उच्यते । तेम हेत्व भावेन साध्याभावो ara oe: | fafa स्वभावद्ेतुषु सन्नू- ` त्पन्तिमास्शतको वा शब्द इति याणामपि पक्धमेत्वप्रदग्रनम् | TW च साधनभावस्य वयापकस्याभाव उक्रः। नतो या्योऽपि साध्याभावो fron दति साध्यगतिः।
काय्येतेविधर्म्प्योगमार | अ्रसत्थद्नाविति। रशापि वद्धा भावो धूमाभावेन व्याप्त om: | fer चाऽ धुम इति व्यापक धुमाभावस्याभाव SM: | ततो व्याप्यस्य वज्ञयभा वस्याभावे साध्यगतिः।
भनु च साधम्येवति व्यतिरेको नोक्तः । वेधम्येवनि चान्वयः | तत्कयमेतल्िरूपलिङ्गाख्थानमिव्यार | साधम्यकेति। area प्यमिधेयेन ak प्रयोगे क्रियमाणेऽ्थादिति साम्यदिभम्यष्य
av
To
श् ®
ue
श
१
=
॥ { e
न्धायविन्द्टौका | [ दे परिच्छेदः।
व्यतिरेकस्य गतिर्भवतौोति | होति यस्मात् । तस्माचिरूपलिङ्गा- सख्थानमेतत् | यदि नाम व्यतिरेकोऽन्वयवति नोक्रोऽन्वयवचन- सामर्थारि वावसौयते। कथमसति तस्मिन्व्यतिरेके बुद्यष्यवसिते साध्येन हेतोरन्वयस्य वुद्यावसितस्याभावात्। साध्ये नियतं साधन- मन्वयवाक्यादवस्यता साध्याभावे साधनं नाश्ङ्नोयम् | इतरथा साध्यनियतमेव न प्रततं arena च साधनाभावगति- afataafa: | श्रतः साध्यनियतस्य साधनस्याभिधानसामथ्या- दग्बयवाक्येऽवसितो यतिरेकः। तयेति। यथान्वयवाक्ये तयार्थादेव वेध््य॑ण प्रयोगेऽन्वयस्यानभिधौयमानस्यापि गतिः । कथमसति तसिन्नन्ये बुद्धग्टहोते ते साध्याभावे हेवभावस्यासिद्धेरनव- सायात् । शेत्वभावे साध्याभावं नियतं व्यतिरेकवाक्यादवस्यता Wa साध्याभावो areata: | दतरथा हेत्वभावे नियतः साध्याभावो न aaa: | tau च साध्यसत्वगतिरन्वय- गतिः। wa: साधनाभावनियतस्य साध्याभावस्याभिधानसामर्थ्या- द्यतिरेकवाक्येऽग्बयगतिः। यदि नामाकाशादौ साध्याभावे साध- नाभावस्तयापि किमिति देतुसंभवे साथ्यसंभव care) नरो- ति । खभावेम प्रतिबन्धो यस्तस्मिन्नसत्येकस्य साध्यस्य fae arava साधनस्य नियमेन ant नियमवतौ fasta | स च सवभावप्रतिबन्धो fanart: सवस्य । तदाद्यं wae मिभमिन्तं यस्य स॒ aa: तदुत्प्तिलंचणं निमित्तं wa स॒ ate । यो ae प्रतिबद्धस्य स प्रतिबन्धविषयोऽथेः खभावः कारणं वा wry) अन्यस्मिग्प्रतिबड्धलानुपपक्तेः। तस्मा द्विप्रकारः स TEAR |
2 परिच्छेदः | न्धायबिन्दुटेका |
स॒ च॒ ara. लिङ्च्ेत्यवान्तरेऽभिदहितः। हियंस्मादयं। यस्पात्खभावप्रतिबन्धे निवत्थं निवर्तकभावस्तेम साध्यस्य निटग्सौ साधनस्य निदटन्ति कथयता प्रतिबन्धो भिवत्येनिवतेकयोदं नोयः | यदि fe साधनं साध्ये प्रतिबद्धं भवेदेवं arefaent afer मेन निवर्तेत । aay aw प्रतिबन्धो दभगमोयस्तसमात्साष्य- fast यक्छाधननिरन्तिवचनं तेना लिप्तं प्रतिबन्धोपदग्रनम् | aq तदा लिप्नप्रतिबन्धोपदगशेनं तदे वाग्वयवचमम् । प्रतिबन्धशचेद- वश्यं दृभयितव्यः । न वक्रव्यम्त्यन्वयः । यस्माृष्टान्ते प्रमाणेन प्रतिबन्धो दश्वमाम एवान्वयो नापरः कञ्थिन्तस्मा ज्लिवत्येनिव- तकप्रतिबन्धो waa) तथा चान्वय एव ज्ञातो भवति। efamat हेतौ । यस्म्ादण्वये व्यतिरेकगतिव्येतिरेके चाग्वय- गतिस्तस्ममादे केनापि aa चासपक्ते च॒ सत्वासत्वयोः wry कृतम् | wera सुखखसुपायोऽभिधेयत्वाद्यस्य तदन्वयमुखं वाक्यम् | एवं व्यतिरेको सुखं यस्येति । इति tat) यस्मादेकेनापि वाक्येन दयगतिस्तस्मादेकस्मिन्साधनवाक्ये दयोरण्बयव्यति- रेकवाक्थयोरवश्मेव प्रयोगो न कर्तव्यः । अ्रयगत्धर्यो हि शब्दप्रयोगः | श्रथञेदवगतः किं शब्दप्रयोगेण | एकमेव त्वन्वय- are] व्यतिरेकवाक्ये वा प्रयोक्रव्यम् । श्नुपत्नशावपि व्यति- रेकेणोक्रेनाग्वयगतिः । यत्छदुपमसिलच्णप्राप्तमिति । ara स्यासद्भावारयोग्यत्वस्य निटृन्तिदृ श्यसत्वरूपमा इ । तदुपलभ्यत एवेति । saree निटन्तिसुपलम्भरूपामाह । तदनेन साध्य- fafa: साधननिदत्या व्याप्ता दर्जिता। यदि च साधनसंभवेऽपि
ys
® r
yc
«
४4 e
न्धायनिन्द्टौका। [३ परिष्छेदः।
साध्यनिटज्निभवेन्नञ साधनाभावेन यापरा भषेत् । sat यानि प्रतिपद्यमानेन साघनसंभवः साध्यसंभवेन यापः प्रतिपन्तव्यः। श्रत- एवाहानुपलभ्यमामतादग्रमिति। दृशखमसदिति sata: deren दन्बयसिद्धिरिति | यतश्च साधनं साध्यधमेप्रतिबद्धं तादाद्ध- तदुत्पत्तिश्यां प्रतिपत्तव्यं इयोरपि प्रयोगयोसतसमात्यचोऽवश्य- मेव न निर्देश्यः । were साध्यनियतं प्रतौतं तत एव are. धमिंणि ger साध्यप्रतौ तिरतो न किंचित्साध्यनिरदैभरनेत्येवभेवाथं- मनुपलसिप्रयोगे दशयति । साध्यवति प्रयोगेऽपि सामर्थ्यादेव नेह धट दूति भवति । किं पुनसलसामथय॑मित्याद | यदुप- लसिलक्तणप्राप्तमिति । श्रनुपलम्भानुवादः सोऽसद्रावहार विषय दत्यसद्यवहारयोग्यलविधिः | तथा च सति दृश्वानुपलम्भो ऽसद्मवहारयोग्यवेन वयाप्नो दशितः। नोपलभ्यत दत्यादिना साष्यधमिंणि स्वं fare chin) यदि च साध्यधमलच सष्यधमिंणि न भवेतसाधमधरमोऽपि न भवेत् | साध्यनियतलास् साधनधमेस्येति सामथ्यम्। यथा साधर्म्वत्रयोगे तथा प्रेधन्बवद्म- योगेऽपि सामर्यदिव नेह सद्यवहारविषयोऽस्ि az दूति भवति | सामयं दयितुमार । यः सद्यवहारविषय cf) विमानः | seafarers इति । दृः । caer साथ्यनिटन्तिरूपलभ्यत एषेति साधननिटत्तिरि्यनेन च साध्यनिटन्तिः साधमनिष्या व्याप्ता दशिता । म तयेति । यथा<न्यो दृश उपलभ्यते न तथाच wan तादृश दूति gat घट उपलभ्यत cata ara शयापिका साधननिृन्भिरसतो साध्यधर्मिणि दर्भिता |
श परिच्छेदः | न्धायबिन्द्टौका |
यदि च न साध्यधर्मः साध्यधमिंणि भवे्छाधमधर्मोऽपि न भवेदस्ति च साधनधमे दति areata: सामर््याशनास्यन्न चट दूति प्रतौतेनं प्चनिर्देशः । एवं काय्थेस्वभावद्ेत्वोरपि सामर्थ्या aurea इति न uafaen | कोदृशः पुमरथंः qe इत्यनेन शब्देन facet awa cary! स्वरूपेणेवेति । साध्य aaa स्वयमिति वादिना इष्ट इति ate एवापि व्िष्टोऽपौ- व्यथः | waa: सम्प्रत्यच्ादिभिर निराकृतो योऽथः स पच इत्युच्यते । श्रय यदि न पचो faze: कथयमगमिरदेभ्स्य MIT | न साधनवाक्यावयवत्वादस्य लच्णमुक्रमपि a साध्यं केचिक्छाध्यं साध्यं चासाध्यं प्रतिपन्लाः। तत्छाध्यासाध्य- विप्रतिपन्तिमिराकरणाथं पच्चलच्णमुक्रम् | Gente cae विवरणम् । साध्यत्वेनेष्ट॒ इति Wee साध्यत्वाश्नापरमस्ि eu । aa खरूपं साध्यत्मिति । एवण्ब्दं विवरोतुमाश | स्बर्ूपेएोवेति |
मनु Sane: केवत्न एव प्रत्यवमष्टव्यस्तत्किमथं खण्प- WEA सह VAS: | उच्यते | एवशब्दो निपातो द्योतकः | पदान्तरामिदहितष्यार्यस्य विंरेषं शयोतयतोति पदान्तरेण faze वाचिना ae निर्दिष्टः । न साधनवत्वेमापौति । यत्षाधमत्वेन निर्दिष्टं तत्षाध्नलेनेष्टमसिद्धत्वा च साध्यवेनापौष्टं तस्य निटल्यथ एवशब्दः तदुदारति | यथेति । शब्दस्या नित्ये स्ये चाच््- wi डहेतुः । ग्ब्टेऽसिद्धत्वा व्छाध्यमित्यनेम साध्यत्वेनेष्टिमाह़ | तदिति | चाक्षत्मिहेति शब्दे न साष्यलेनेवेष्टमिति | are
we
qo
=
श ®
न्धायविन्द्टोका | [a प्रिष्छेदः।
लेनेश्टिनियमाभावमाह । साधनलेनामिधानादिति । यतः साधमसेनाभिरहितमतः साधनलेनापोष्टम् | न साध्यलेमेवेति | खयमित्थनेन खयंश्ब्दं वयाख्येयमुपक्तिय तस्याथमाह | वादि- नेति । खयग्रब्दो निपातः | श्रात्मन इति षष्ठयन्तस्यात्म- नेति च ठतोयान्तस्यायं वतेते । तदिह ठतोयान्तस्यात्मश्रब्द- wre TA WAM: | श्रात्मणरब्दश्च संबस्धिग्रब्दो वादो च were यस्य वादिन wan हतोयायेयुक्रः स एव दतो- याथेयुक्रो निर्दिष्टो वादिनेति । aq स्वयंशब्दस्य वा दिनेत्येष पर्य्यायः । कः पुनरसौ वादौत्याह | यस्तदेति । वादकाले साधनमाह । श्रनेकवा दिसंभवेऽपि wanecarepa वादिनो विशेषणमेतत् । यद्येव वादिन इष्टः साध्य Ta | एतेन च faa । श्रनेन तदा वादकाले तेन वादिना ख्यं यो wa: साधयितुमिष्टः स एव साध्यो नेतरो wa cae भवति | वादिनो ऽनिष्टधमसाध्यत्निवतंनमस्य वचनस्य फलमिति यावत् | अथ कसिन्त्यन्यधमेसाध्यतलसंभवो after चेदं वक्रव्यमि- व्यार । तच्छास्लकारेणेति | werd तेन वादिनाऽ्वुपगतं तच्छास्लकारेणए तस्तिन्साध्यधमि्नेकस्य धरमस्याग्युपगमे सत्य- न्यधमेसा्यलसंभवः। तथा हि ura येनान्यपगतं तद्द्धो धमैः aa एव तेन साध्य cafe विप्रतिपत्निरनेनापास्यते। अरनेकधर्मा- भ्वपगमेऽपि सति स एव साध्यो यो वादिन इष्टो नाऽन्य इति।
मनु च शास््ामपेकतं वस्तुबलप्रटृत्तं शिङ्गम् । श्रतोऽनपेर्णो- ware wre चित्वा वादः कर्तव्यः । सत्यम् । श्रादोपुरुषिकया
द परिच्छेदः |] न्धायबिन्द्टौका ।
तु यद्यपि afeera स्थित दति किंचिच्छास्मन्यपगतः, साधनमाह | तथापि य एव aes: स एव साध्य cfa ज्ापनायेदसुक्रम् | दष्ट इति इष्टशब्टमुपरिप्य sree | यत्रायं श्राक्मनि faagt वादः प्रकान्तो नाल््यात्मेव्याक्म- प्रतिषेधवाद श्रात्मसन्तावादविर्द्धो विधि-प्रतिषेधयो विरोधात् | तेन विवादेन हेतुना साधनसुपन्यस्तम् । तस्यात्माये्य सिद्धि निश्चयमिच्छता वादिना aise: साध्य Ta भवतोषटशब्देन | यत्तदित्युक्ं भवतो तिय्दणमन्ते afeertey वाक्यं परिसमाप- यितव्यम् । यद्यपि परार्थानुमान उक्र एव साध्यो amt ऽनुक्रोऽपि तु वचनेन साध्यः सामर््योक्रतत्नान्तस्य | कुत एतदित्यार् afe- त्यादि । तदिति सो ऽधिकरणमाओ्रयो यस्य a तदधिकरणणो विवादस्तस्य भावस्तत्त्वे तस्मा दित्येतदृक्रं भवति । यस्म्रादिवादं निराकतुमिच्छता वादिना साधनमुपन्यस्तं तस्म्राद्यदधिकरणं विवादस्य तदेव साध्यम् | यतो fang arena माधनमुप- न्यस्तम् । aaa ara fafaerat जगति नियतं किंचित्छाध्यं स्यादिति।
श्रनुक्रमपि परार्थानुमाने सध्यमिष्टं तदुदाहरति । परार्था दति | चच्लरादियेषां श्नो्रादौनां ते चक्छरादय इति धर्मौ । परसमायिमे परार्था दति साध्यं पाराथ्येम् । संघातत्बादिति wa: । व्याश्िविषयप्रदभेनं श्यनासनाद्यङ्गवदि ति । | wea मासनं च ते शआ्रादौ यस्य तच्छयनासमादि पुरूषोपभोगाङ्गं संघातरूपम् ¦ ARTA । यत्रमाणे यदप्यात्मा्थाख्चचरादय
९९.
क
|
Re
९२ न्यायविन्द्टौका | [ea परिष्छेदः।
दृत्याक्मायता नोक्ता । श्रनुक्राणात््मायेता साध्या । तथा हि । सस्येनोक्रमस्यात्मा । तदर्द्धं बोद्धनोकं नास्याद्येति । ततः स्येन खवाद विरुद्धं बौद्धवादं tae विरद्धवादनिराकर- णाय खवादप्रतिष्टापनाय च साधनमुपन्यस्तम् | wat ऽसुक्रा- ५ णात्माथेता साध्या तद्धिकरणएलाद्िवादस्य | प्रयनासनादिषु fe पुरुषोपभोगा ङ्गव्वात्माथवेनान्वयो न प्रसिद्धः संघातलस्य | पराथमाभेण तु सिद्धः। ततः परा्ां TEN! THT इृत्यत्ा- दिगरहणा द्विज्ञानमपि wei साधयितुमिष्टम् । विज्ञाना पर श्रातमेव स्यात्। परस्याथेकारि विज्ञानं Beats सामरा _ ९* दात्माथलं॑सिष्यति चच्रादौनामिति मला परार्थयणं हृतम् । तेनेष्टसाध्यवचनेन नोक्रमाचमपि तु प्रतिवादिनो विवादास्पदलाद्रादिनः साधयितुमिषमुक्रमनुक्रं वा प्रकरणगम्यं anata भवति | | श्रनिरात दति वास्येयम् । एतदित्यनन्तरप्रकान्तं यत्प १५ लच्णमुक्तं सध्यवेनेष्टत्यादि । एतष्ठकणेन योगे ऽर्थो न पच्च दति प्रदेनाधं प्रदेनायानिराङृतयं कृतम् । कौ sat म् पचः साधवितुमिष्टो ऽपौत्याइ। यः साधयितुमिष्टो ऽ; र्यं चानुमानं च प्रतोतिञ्च खवचनं देतनिराक्रियते विपरीतः साध्यते म स प्च off | ९" तथेति । तेषु चतुषु प्र्यकादिनिरारतेषु प्रत्यमिराङृतः Hem: । ययेति । यथाऽयं प्रत्य्षनिराङूतस्तथान्येऽपि दरष्टा दति यथाग्ब्दाथेः । अवणेन org: sae) नग आवको
a ufews: |] न्धायविन्द्टौका ।
{आवः atten म aq इति प्रतिन्ञाथेः stwarge श्दस्य प्रत्धलसिद्धेन ओचाद्यत्वेनम बाध्यते |
अमुमाननिराृतो यथा नित्यः शब्द दति शब्दस्य प्रतिज्ञातं नित्यत्वमनित्यलेनानुमामसिद्धेन निराक्रियते |
प्रतौत्या facrea: | wee दति | चन्द्रशब्दवाच्यो 4 भवति शशौति प्रतिश्नाताथेः । श्रयं च प्रतौत्या भरातः । प्रतौतो si awa विकन्पविश्नाम विषयः प्रतौतिः। प्रतोतत्वं fae विश्नानविषयत्वमुख्यते। तेन विकन्पविश्चानविषयत्वेम प्रतो लिरूपेश श्राशिनशन्द्रशब्दवाच्यत्वे सिद्धमेव । तया fel यदिकत्यश्नामयाद्ध तच्छब्दा कारसंसगेयोग्धम् | लत्छांतेतिकेम शब्देन वक्रं शक्यम् | aa: प्रतौतिरूपेण विकलरूपविश्चानविषयत्वेन fag wri वाच्यत्वमचन्द्रत्वस्य बाधकं द्रष्टव्यम् । स्वभावद्ेतरुञ्च प्रतोतिः | यद्मादिकक्पविषयत्वमा जा नुबन्धिनो सांकेतिकश्रब्दवाश्यता ततः स्वभावद्ेतु सिद्धं "न्द्र शब्दवाच्यत्वमवाश्त्वस्य बाधकं द्रष्टव्यम् |
स्ववचनं प्रतिश्चाथस्यात्मौयो वाचकः शब्दस्तेन farcrem: | पतिश्ार्यो न साध्यः | यया नानुमानं प्रमाणम् । श्रचानुमा- म्य प्रामाण्यनिवेधः vfawre: । स नानुमानं प्रमाणमित्धनेन स्ववाचकेन ATTA बाध्यते । वाकथं WHAT TH: शाब्दश्य प्रत्ययस्य सदयैत्वमिषटं सष्वयति। तथा fel मदाक्याद्यो serena सवोत्यद्यते सोऽसत्था्ं इति दशंयन्वाक्यमेव नोच्चारयेदक्रा | ब्नार्थशचेदसत्यः परे श्रातव्यो वचनमपाथकम् | यो ऽपि fe स्वे मिष्या waa afte सो sora वाक्धस्य सत्थाथेलमादग्ेयकनेव
<a
॥ 4 @
dg
=
ese °
न्धायविन्द्टोका | [a परिष्छेदः।
वाक्यसुद्धारयति | waar सत्याथमादभितमेवं वाक्यान्त- राण्यात्मोयान्यसल्यार्थानि दभितानि भवन्ति। एतदेव तु यद्य- सत्याथमन्यान्यसत्या्ानि न दितानि भवन्ति । ततश्च न किंचिद् च्चारणस्य फलमिति नोचारयेत्। तस्मादाकप्रभवं वाक्या-
Ulead विज्ञानं सत्याय दगरेयन्नेव वक्ता वाक्यमुच्चारयति। तथा
च सति बाद्मवस्तुनाऽन्तरोयवं wee crear शब्दजं विज्ञानं सत्यां दभंयितव्यम् | ततो बाद्याथंकार्ययाच्छन्दादुत्यन्नं विज्ञानं सत्याथमादगंयता काय्यैलिङ्गजमनुमानं प्रमाणं शाब्दं efit भवति | तस्मान्नानुमानं प्रमाणमिति ब्रुवता शाब्दस्य प्रत्यय- AAAI उक्रोऽसदथे्मेव द्यप्रामाण्यसुच्यते | नान्यत्। शब्दो- चारणसामर्थाचार्थाविनाभावौो wut द््रितः। तथा च सन्नथोँ दभरितः। ततः कन्ितादर्थकार्ययाच्छब्दाच्छाब्दप्रत्ययार्थस्या- नुमितं we प्रतिज्ञायमानमसक्तं प्रतिबध्नाति । तदेवं ख- वचनानुमितेन TAA वाच्यमानं खवचनेन बाधितमुक्रमि- व्ययमचायः | ।
अन्ये aT: |) श्रभिप्रायकारय्यच्छब्दा्यातं ज्ञानममिपाया- लम्बनं सदयमिच्छतः meena: | tamara suffer बध्यत fil तदयुक्रम् । यत दृह wala: सखभावदेतुतवं खवच- मस च HTN कर्पितमिष्टम्। न वास्तवम्। च्रमिप्रायकार्यलं श वास्तवमेव शब्दस्य । ततस्तदिह न गण्यते fa च यथाऽनु- मानमनिच्छन्बव्यभिचारिल भरमस्य न प्रत्येति | तथा शब्द शाप्यमिप्रायाव्यभिशारित्वं न प्रयेति । बाहवस्प्रत्यायनाय
8 परिब्डेदः, |] न्धायविन्दटौका |
च शब्दः प्रयुज्यते | तन्न, शब्दस्याभिप्रायाऽविनाभा वित्वाग्वपगम- gam: शब्दप्रयोगः । अपि च म स्वाभिप्रायनिवेदमाय शब्द उच्ाय्येते | श्रपि तु बाद्यवस्तुसत्वप्रतिपादनाय । त्सा हाद्यवस्तुविनाभा वित्वाभ्यपगमपूवेकः शब्दप्रयोगः । लतः पूवेकमेव व्याख्यानमनवद्यम् |
एवं सत्यनिराङृतयदणेनामन्तरोक्राखत्वारः पच्वदाभासमन्त इति पक्ाभासा मिरस्ता भवन्ति। संप्रति पच्लच्णपदानि येषां व्यवच्छदकानि तेषां वयवच्छदेन aren: परार्थो स्तभ्यते तं दशयितुं व्यवच्छद्याग्संकतिप्य दशयति । एवमित्यनन्तरोक्ष- क्रमेण सिद्धस्य विपस्धेयेण विपरोतत्न हेतुना साध्यो द्रष्टव्यः | यस्मादर्याल्सिद्धो ऽर्थो विपरोतः स साध्य cara: | सिद्धश्च विप- रोतो ऽसिद्धम्य। aanrefag: ara: श्रसिद्धो ऽपि म सर्वो ऽपितु साधनत्वेनोक्रस्या सिद्धस्यापि विपय्थेयेण aq वादिना साघधयिलु- मनिष्टस्या सिद्धस्य विपय्येयेण । तथोक्रमाचस्यासिद्धस्यापि विप- aan तथा निराङृतस्यासिद्धख्या पि विपव्यैयेण साध्यः । यदायं पश्चभिर्व्यवच्छये रहितो suf ऽसिद्धो ऽसाधनम् । वादिनः we साधयितुमिष्ट उक्रोऽनुक्रो वा प्रमाणेरभिराशतः साध्यः । स एवासौ wettia खयमिष्टो ऽभिरारत एतैः Wea दत्ययैः | यथायं साध्यः स पच्च उच्यते | द िशब्द एवमयं । एवं पच- लच्रममवद्यमिति । श्रविद्यमाममवशं दोषो यस्य तदनवद्म् | दर्शितं कथितम् |
जिरूपलिङ्गाख्थानं परिसमापय्य प्रसङ्गा गतं च qaqa
॥ ॥
॥ 4 e
९१ न्यायगिन्द्टौका | [३ परिष्डेदः।
मभिधाय हेवाभासागवक्षकामसतेषां प्रस्तावं रचयति चिरूपे- व्यादिमा। wen भवति। चिरूपलिङ्गास्थानं वक्ुकामेम ae तदक्षयम् | एवं च तसस्फुटमुक्रं भवति । यदि तच तदप्रतिरूपकं बोध्यते | देयज्ञाने fe तदिविक्मुपादेयं सुज्ञातं भवतोति |
५ जिरूपलिक्रास्थानं परार्थानुमानमिति प्राग्रम् | तचेति | तस्ि- मति जिरूपलिङ्गगख्याने परार्थानुमाने सतोत्ययः । याणां रपाणं मध्य एकस्याण्यनुक्रो। श्रपिश्ब्दादूयोर पि। साधनस्याभासः सदृशं साधनस्य न साधनमित्यथः | चयाणां रूपाणां न्यूनता गाम साधनदोषः। न केवलमनुकरावक्राव्यसिद्धौ सन्देहे वा १. mere | प्रतिपाद्यस्य प्रतिवादिनः प्रतिपादकस्य च वादिनो हेत्वाभासः | श्रय कस्य रूपस्यासिद्धो सन्देहे वा किंसंज्नको हेत्वाभास Tare । एकस्य रूपस्येति i धमिणा सह संबन्धो धर्मिसंबन्धः। धर्मिणि ad हेतोः। तस्यासिद्धो सन्देहे वा ऽसिदध- संज्ञको हेत्वाभासः | श्रसिद्धवारेव च धर्मिष्छप्रतिपत्निहेतुं १५ साध्यस्य म विरुद्धस्य a संश्रयस्य हेतुरपि ल्वप्रतिपत्तिदेतुं कच्यचिदतः प्रतिपन्निरिति शला । श्रयं चार्थो ऽसिद्धसंश्नाकरणा- देव प्रतिषन्तव्यः | उदाहरणमाह । यथेत्यादि । अनित्यः शब्द द्नित्यत्ववि शिष्टे शब्दे साध्य चाच्षत्यं TUBS शब्दे इयो- रपि वादिप्रतिबादिनोरसिद्धम् । रेतनास्तरव दति तरूणां ९* Saad साध्ये सवां त्वक् सवेलक् तस्या श्रपहरणे सति मरणं ¦ दिगन्बरेरपन्यसतम् | प्रतिवादिनो atgerfaga! कसममादसिड- मित्याह । विश्वाने देग्धि चायु । रूपादिविन्ञागोत्पत्या थद- |
दे ufewe: | | न्धा बभिन्द्टोका ।
afar का्याग्भग्डेतं | चथर्गाणकादिस्वितरूपं तदिश्दियम् | आयुरिति लोके प्राण उच्यम्ते। न सागमसिङ्कमिर qa
{eo
वक्रम् । wa: प्राणस््भावमायुरिहे । तेषां निरोधो fray: । `
a wat तत्वे यश्य तन्लयोक्रम् | anime मरणस्यानेन बौद्धेन प्रतिज्ञातत्वात् । यदि मामेवं तथापि कथमसिद्धमि- are | तस्य च विजश्लानादिनिरोधात्मकम्य तर्ष्वसंभवान् | सन्लापूवेको निरोधः । ततश्च यो विश्नानभिरोधं तरु ष्विच्छत्छ कथं विज्ञानं नेच्छेत् । तस्मादिज्ञामा निष्टेनिं रोधोऽपि terre | ननु च शोषो ऽपि मरणमुच्यते । म च तरुषु fag: | सत्यम् | aaa विश्नानसन्तया ara ward afee हेतुर्विक्नानमिरो- धद्य । तत्या arnt म mearse । ततो यन््मरण््ेलुम्त- त्रुष्वसिद्धम् | यत्त॒ सिद्धं शोषात्मकं तदद्ेतुः। दि गम्बरम्तु साध्येन व्या प्रमव्याप्नतं वा मरणमविविश्य मरणमा हेतुमाह i तदस्य वादिनो हेतुश्धतं मरणं न ज्ञातम् । श्रन्नानाख्छिद्धं शोषकरूपम् | ग्रोषरूपस्य मरणस्य तर्षु दशनात् | प्रतिवादिनम्तु wraaat ऽसिद्धम् । यदा तु वादिनो ऽपि ज्ञातं तदा वादिनोऽष्यसिद्ध स्यादिति न्यायः | waa: सुखादय दति सुष्वमादिर्थेषां दुःखादौनां ते सुखादयः, तेषामचेतन्ये साध्य area fare fare वा लिङ्गमुपन्यस्तम् | य उत्पन्िमन्तो ऽनित्या वाते न waar यथा रूपादयः | तथा चोत्पन्तिमन्तोऽनित्या वा सुखादय- WAIT: | चेतन्यं तु पुरुषस्य खं रूपम् | अनर Safer “after वा पर्याये wa युगपत् । तश्च इयमपि aie
६८ न्यायबिन्द्टोका | [a ufcege: |
वादिनो न सिद्धम् । परार्थो fe हदपन्यासः । तेन यः परस्य सिद्धः स हतुवक्र्यः । परस्य Wea उत्पाद उत्पन्नि- awa । सतश्च निरम्बयो विनाशोऽनित्यतं सिद्धम् । तादृश च दयमपि सांस्यस्या सिद्धम् | इदाणनित्यत्वोत्यज्तिमच्वसाधना- ५ wrararfeasfaga । यदि लनित्यवोत्पन्निम्चयोः प्रमाणं वादिनो ज्ञातं स्यात् । वादिनोऽपि सिद्धं स्यात् । ततः प्रमाएण- परिश्नानादिदं वादिनो sfaga | संदिग्धासिद्धं दश्रवितुमाह | सखयमिति । Sater: सन्देहे sfag: | तदाश्रयणस्य चेति । तस्य डेतोराश्रयणमाओ्रोयते te ऽस्िन्हेतुरित्याश्रयणं हेतोव्यैतिरिक्रं ser: साध्यधर्म कथ्यते | aa हि हेतुव॑त्तमानो गमकवेनाओ्रोयते | aera . we aes संदिग्धः | aia संदिद्यमानमुदारतुमार | यथयेति। बाष् श्रादिं- य॑स्य स बाष्पादिष्तद्धावेन बाष्यादितेन संदिद्धमानो श्तसंघात uw. इति । शतानां एथिव्यादोनां संघातः समूहः । श्रभिसिद्धा- वश्चिसिद्यरथमुपादोयमानोऽसिद्धः । एतदुक्तं भवति । यदा धूमो ऽपि बाष्यादिवेन संदिग्धो भवति | तदासिद्धो गमक- रूपानिश्चयाद्धूमतया निशितो वद्धिजन्यलाद्गमकः | यदा तु संदिग्धस्तदा न गमक दूति । श्रसिद्धताख्यो दोषः | २ श्राश्रयणासिद्धमुदाहरति। ययेति । ce निकुश्र इति धर्मो । पवेलोपरिभागेन तियंङ्किगेतेन प्रच्छादितो भागो निङ्ुश्ः | मयूर शति साध्यम् । केकायितादिति हेतुः | want fare
द परिच्छेदः | | न्यायबिन्द्टोका |
मयुरघ्वनिः । कथमाश्रयणसिङ्ध care तदापात इति। तलस्य केकायितस्यापात श्रागमनं तस्य देशः स sea | यस्मादेशादा गच्छति केकायितम् । तस्य विभ्रमे व्यामो सत्धयमाश्रयणासिद्धः । निरन्तरेषु बहषु fagaq aq यदा केकायितापातविग्रमः किमस्माज्िङ्कन्नात्ककायितमागत्- areifacearfefa तदाश्रयणासिद्ध दति।
धर्मिणो सिद्धावप्यसिद्धत्वमुदाररति | ययेति । सवंस्मिम्- गतः faa: स्वगतो व्यापौति यावन् । व्यापि श्रात्मनः साध्ये सवंचोपत्लभ्यमानगणत्वं लिङ्गम् | सवे Sn -उपल्नग्यमानाः सुख- द्ःखेच्छादेषादयो गुणा BUA भावम्तत्वम् | न गुणा गणिनिमम्भरेण वतन्ते । गुणानां गुणिनि समवायात् । निष्क्यि- gram । ततश्च यदि वयाप a भवेत्कथं efanrqy उप- लब्धाः सुखादयो मध्यरे श्र उपत्नभ्येरन् | तस्मा्छवगत AAT | तदिह atgenaia a fag: किमुत सवबोप्नभ्यमानगुणतव सिध्येत् । तस्येत्यसिद्धौ हेत्वाभासः । पू्वमाञ्रयणसन्देडेन धर्मिणि सन्देह om: | संप्रति सिद्धो wan इत्यनयोर्विंशेषस्तदेव- aaa रूपस्य ufaagerfagrafagt हेलाभासः |
तथा परब्येकस्य रूपस्यासपरेऽसत्वाख्यस्या सिद्धावनेकान्िको हेत्वाभासः | एको sa vara निश्चयः । स प्रयोजनममस्ये- त्येकान्तिकः । नेकाग्तिकोऽनेकान्तिकः । यस्मान्न साध्यस्य मन विपर्यस्य निश्चयो ऽपि तु तदिपरोतः संश्रयः । साष्येवरथोः संशयद्ेतुरनेकान्तिक we! तमुदाहरति । यथेत्थादिभा |
६९
७५ न्धायबिन्दुटोका | [ह परिश्छदः।
afar fede सो ऽनित्यता दिको wa: | श्रादिश्ष्दादप्रयता- ननरोयकलं प्रयन्नानन्तरोयकल्वं fad च परिग्छद्यते | प्रमेयवमादिवेष्य स प्रमेयत्ादिकः। श्रादिग्रब्दाद् नित्यत्व पुमरनिव्यवममूर्तवं च गद्यते । meee धर्मिणो ऽनित्यत्वादिके ५ धमं साघे प्रेयलादिको war ऽनेकान्तिकः। चतुर्णामपि fare ऽसत्नमसिद्कम्। तथा हि । भ्रनि्यः wee: प्रमेयत्वा दाकाश्रवहर ~ वदिति प्रमेयलं सपक्षविपचव्यापि । श्रप्रयलानन्तरोयकः -शब्दो ` ऽभि्यवा दिद्युद का गवदहटवचचेत्यनित्यल सपकतेकदेरढत्ति fae दादावन्ति नाकाशादौ | विपचव्यापि प्रयज्नानन्तरौयके सवेत te भावात् । श्रनित्यलात्रयनानन्तरोयकः शब्दो घटवद्िद्युदाका- श्रवज्चेत्यनित्यत्व विपक्तेकदे गरगरब्दटत्ति विष्युदाद्ावल्ति माका- शादो । सपक्त्यापि सवच प्रयन्नानन्तरौयके भावात् । fare: ` शब्दो मूते दाकाग्रपरमाणएवत्कमेघट वचत्यमूतेलमुभयेकदे शर टृन्ति । उभयोरेकदेश ram कर्मणि च वर्तते । परमाणो १५ तु सपक्तकदेभे घटादौ च feuded न वतेते । मूतैवाहट- परमाएप्रशतोनाम् । feng परमाणवो वैगेषिकैरभ्यप- गम्यन्ते | ततः सपक्तान्तेताः | wa चतुविंधस्य पचधमेष्या- awafag fava ततो जेकान्तिकता । यथा ere ङूपस्या- सिद्धावनेकान्तिकस्तथाऽच्येव विपकते सत्रा स्थस्य रूपस्य सन्देहेऽने- ९ काज्तिकः । तमुदाहरति यथेति ¦ waay इति । sew साध्यम् । कञ्चिदिवकित इति वक्हरभिमेतः पुरुषो wat । राम arfzde देषादेः स रागादिः स यस्यासि ख रागारि-
2 afew we: |] न्धायबिन्द्टोका |
- मामिति दितोयं साध्यम् । वाणं रागादिमत्वस्य guna स्ापमाथेम् | ततो saawa रागादिमल्वे वा सध्ये प्रते वकुलं वचनश्रक्रिस्तदा दिरयस्योकरेषनिमेषादेः स वक्रृलादिको धर्मो ऽने- कांन्तिकः | संदिग्धा विपन्लाह्याल्लिर्यस्य स adhe: | waadwe साध्ये aawea विपः । तच award: सत्वमसत्त्वं वा संदिग्धम् | , अतो म ज्ञायते वक्षा सर्वश्च उतास्वेन्न दत्धनेका न्तिकं वाक्त्वम् |
ननु च east वक्रा मोपत्तभ्यते तत्कथं वचनं सवच संदिग्धम् | श्रत एव gam amt मोपत्नग्यत इति । एवेप्रका- रसथेवंजातोयस्यानुपलम्भरस्य सन्दे्ेतुत्वात् । कुत॒ LAITY । अदृश्यात्मा विषयो यस्य तस्य भावः ऽदृश्यात्म विषयत्वं तेन सन्देह- हेतुत्वम् | यतो ऽदृश्छविषयो sama: संश्यद्ेतुनं निखयद्ेतू- स्ततो ऽसर्वेशविपलात्छवंन्ा दकरत्ादेर्या लिः संदिग्धा । नानुपल- a | wae वक्रुवमसद्रुपमपि तुः Bawa स वकुलस्य विरो- धात् । एतन्न सर्वन्नल._वकषृत्यो विरोधो मास्ति। विरोधाभावाश्च कारणाद्भातिरेको न fawatfa संबन्धः । व्यातिमन्तं afa- रेकं दशयति । यः aan cf) साध्याभावकूपं सवेन्नवमनुधच म स वक्रा भवतौति साधनस्य वक्रतस्य्ाभावो विधौयते, तेम साध्याभावः erm नियतवात्छाधनाभावेन व्याप्त उक्र दूति anfaartign व्यतिरेको विरोधे सति वक्रुल- wana: सिष्येत्। म शास्ति विरोधः। तस्मान्न सिष्यति | कुत care । खन्देहात् । यतो विरोधाभावस्तस्मात्छन्देः | सन्दे हाद्चतिरेकासिद्धिः। कथं विरोधाभावः। wif! यस्मा-
7
eR न्यायबिन्द्टोका | [द् परिष्डेदः।
दिविध एव विरोधो arse: । तस्मान्न वक्ुलसवंन्ञलयो विरोधः |
कः पुनरसौ दिविधो विरोध caret श्रविकलकारण-
सेति । श्रविकलानि समग्राणि कारणानि यस्य स तयोक्तः | यस्य कारण्वैकल्यादभावो न तस्य केनचिदपि विरोधगतिः ।
५ तद्च॑मविकलकारणग्रहणम् | ननु च यस्यापि कारणसाकस्यं तस्यापि निदृत्तिरशक्या केनचिदपि कतुं तत्कुतो विरोध- गतिः | wa afe । श्रविकल्कारणस्यापि यत्छतात्कारण्वेक- चादभावः। तेन विरोधगतिः। तथा च सति यो यस्य विरद्धः
स तस्य किंचित्कर एव । तथा हि । mane अनको भूत्वा
१* Mauna प्रतिबघ्रञगओोतस्पशेस्य निवतेको वि- रुद्धः । तसमा द्वेतुवेकन्यकारौ विरद्धो जनक एव । निव्यस्य सङानवस्थानविरोधश्चायम् | ततो विर्द्धयोरेकस्मिनश्नपि क्षणे सषावस्थानं परिदते्यम् । दूरम्यो विरोधाभावाच्च निकट- स्यथोरेव॒निवत्यंनिवतेकभावः | तस्माद्यो यस्य भिवतेकः स wd यदि परं ala कणे निवतेयति । प्रथमे aa afsua- ससमर्थावस्थानयोग्यो भवति । दितोये विरद्धमसमथं करोति । aaa saan fara तदेमाक्रामति । aaretat गति- Wa क्रमेण जलतरंगन्यायेन दे श्माक्रामन् यदाऽन्धकारे निर- न्तरमालोकच्णं जनयति । तदालोकसमोपवर्तिनमन्धकार- ९, मसमथं जनयति | ततोऽसामथ्यं तस्य यस्य समोपवर््यालोकः | असामण्यं fart तादशो जायत लोकः, इत्येवं करमेणाणोके- शान्धकारो SOME: | तथोष्णस्परोम शतसा ferrite: | यदा
द ufcwe: | | न्यायबिन्द्टौका ।
त्वालोकसंजेवान्धकारे BH जन्यते तदा यतः लणादन्धकार- देशस्थालोकस्य जनकच्षण उत्पद्यते तत एवान्धकारो ऽन्धकारा- न्तरजममासमये उत्पन्नः | ततोऽसमर्थावम्थाजनकत्वमेव मिवतेक- त्वम् । श्रतञ्च यस्मिन् चणे जमकस्ततस्ततोये an भिटन्लो विरुद्धो यदि गोरं मिवतेते | अन्यजनकभावाश्च सतानयोर्विरोधो म णयोः | यद्यपि च म संतानो नाम वस्तु तथापि संताजिमो epi: | ततोऽयं परमार्थः a चणयो विरोधः । पि तू weal णानाम् | यतः सत्सु दरनचणेषु प्रदत्ता श्रपि गोत- चणा निदत्तिधर्माणो भवन्तोति। संतानयोनिवेत्येनिवतेकत्व- निमित्ते च विरोधे fled सवषां परमाणनां सत्धथकदेशाव- स्थानाभाषेन विरोध दतरेतरमंतानानिवतेना्तेषां गतिधमां चाल्लोको यां दिग्माक्रामति तदहिग्बल्तिनो विरोधिसंतामाश्षि- वर्तयति । ततोऽपवर केकर शस्या प्रदौपप्रभाऽन्धकारनिकटवतिं- न्यपि नान्धकारं निवतेयति | श्रन्धकाराक्रान्तायां दिश्या- खोकच्चणान्तरजनना सामर्थ्यात् । कारणासामण्यष्ेतुरते संतान- जिष्ठमेव विरोधं ava भवतेति छतम् । भवतः प्रबन्धेन वतंमामस्य श्रोतस्पग्रसंलानस्याभावो ऽन्यस्योष्णस्पशेसंतानस्य भाषे सतोति |
ये area विरोधो वास्तव इति न इदं ame: | यथा म fang ara कथिश्छन्यजनकभावो नाम दृष्टो ऽम्ति। कारण- पूर्विका तु काय्यैष्रटन्निरतो वास्तव एव । aan frost वस्तुनि afafeet ara विरोधो ऽस्ति । ceafafart त teenie
of
2 =
Ro
98
7e =
न्धायनिन्द्टौका | [ ₹ पररिष्छेदः।
त्णान्तरासामर्थमतो विरोधो ऽपि वास्तव एव । SATECUATE | Magny तामेव am तयोरिव | गोतोष्णएस्यशेयोहि w- afactat योजनोयः |
fatteata विरोधं enfaqare । परस्परं परिहारः परित्यागस्तेन fed लक्षणं eq ययोस्तद्धवावः परस्परपरि- हारखितलच्षणता तया ¦ इइ यस्िन्परिच्छिद्यमाने यद्यवच्छि- श्यते तत्परि श्छि्मानमवच्छिद्यमानपरिहारोण सितर्ूपं द्रष्ट वम् ata च परिच्छिद्यमाने aT are irra taper तदव्यवच्छेदे नोलापरिच्छेदप्रसङ्गात् । aaAgeat भावाभावौ
° परस्परपरिहारेण famed । aera यदन्यद्रूपं तन्नौला-
भावायभिचारि | नोल ट्स पौतादावुपलभ्यमाने ऽनुपल- ग्भादभावनिश्चयात् | यथा च नोलमभावं परिहरति तदद- भावाव्यभिचारि पोतादिकमपि। तथा च भावाभावयोः साक्तादिरोधो वस्तुनोस्न्योन्याभावाव्यभिचा रिता द्विरोधः | कख चान्यज्राभावावसायो यो मियताकारो soma न तनियता- कारो ऽयः चणिकलादिवत् । चणिकत्वं हि सवेषां नौला- दौनां खरूपात्मकम् । चरतो म मियताकारम् | यतः ofa कल्वपरिषशारेण न किंचिहश्यते । यदेवमभावो ऽपि a नियता- कारः | कथं म । नियताकारो माम यावता वस्तुरूपविविक्ा- कारः कणित sara: | ततो दृष्टं afer वा नियतं रूप- मन्यजासदबसोयते नामियतम् | va नित्ये पिश्ाचादिरपि नि-
-थताकारः afer zee: | एकात्मकलविरोधस्चायम् | थयो
श परिच्छेदः] vara fares yer ।
परस्परपरिहारेणावस्वामं तयोरे कत्वाभावः। अरत एव arefwat ऽयं विरोध उच्यते। लखणं रूपं वस्व्रनां प्रयोजममस्येति wars fa- रोधेन waa वस्तुतत्त्वं विभक्रं व्यवस्थाप्यते | श्रत एव FATA SV यज्िषिध्यते तदृश्छमेवाभ्युपगम्य निषिध्यते । तथा fe श्रभावो ऽपि पिशाचो ऽपि यदा ata निषद्धमिव्यते तदा svar fara दति दृश्य्रलमभ्यपगम्य दृश्यानुपलमभेरेव निषेधः । तथा च सति रूपे परिच्छिथधमान एकस्मिंस्दभावो दृश्यो व्यवच्छिद्यते । ag तदभाववन्नियताकारं रूपं तदपि दृश्यं व्यवच्छिद्यते । ततः स्व- प्र्युतिवस्मच्युतिमन्तो ऽपि व्यवच्छिना दति यं परस्परपरिशार- स्थितरूपाः सवं तेऽनेन निषिद्धेकत्वा दति सत्यपि शास्मि ज्िरोधे सहावस्थानं स्यादपि । ततो भिन्नयापारौ विरोधौ | एकेन विरोधन श्ोतोष्णस्यग्रंयोरे कत्वं वाय्यैते | अन्येन सशावम्थानं भिन्नप्रहल्तिदिषयो च । सकले व्॑तुन्यवस्तुमि च परस्यरपरिशार- विरोधः। वस्तन्येव कतिपये सहानवम्थानविरोधः। तसा द्धिनन-
व्यापारौ भिश्नविषयो च । ततो मानयोरन्योन्यान्तर्भाव दूति । ¢
स चायं द्विविधो ऽपि विरोधो वकुलं च सवं्नतवं॑च adit संभवति । न दविकलकारणश्य सवेज्ञतवस्य वक्रुवभावादभाव- गतिः | daw दृ श्यम् । अदृष्टस्य चाभावो मावसोौयते | तलो मानेन विरोधगतिभंवति। म च वक्रुवपरिदहारेण स्वेन्नवमव- ferry काष्टादयोऽपि वक्रृत्वपरिताम्तेवामपि सवेश्नवप्रसङ्गत् | सापि सवेज्नलपरि हारेण age । काष्ठादोनामपि वकतव्रस- गात् | तत एवाविरोधादक्लविधानेन सवंभ्तवनिपेधः |
धै
~ | ।
#*
o¢ न्धायविन्द्टौका | [ ३ ufeege: |
स्यादेतत् | यदि area विरोधो घटपटयोरिव । स्यादपि तयोः सहावधितिदगरेनम् । श्रदशेनात्त् विरोधगतिः। विरोधा- ञ्वाभावगतिरित्यागक्याह | न चा विर्द्विधेरिति । अ्रनुपलभा- वपि ara विर्द्धविधिः। यद्यपि च सरहावस्थानानुपलम्भ- ५ स्तथापि न तयोविंरोधो यस्मान्न सहानुपलम्भमा ाददिरोधो ऽपि तु दयोरूपलभ्यमानयो निंवत्येनिवतेकभावावसायात् । तस्माद- नुपलब्धावपि न वरक्रत्विरोधिविरद्धविधिः | श्रतोऽस्मान्नान्यस्या- भावगतिस्तथा न वक्रृलवाद्रा गादिमत्नगतिः। यतो यदि वचनादि रामादीनां काथं स्यादचनादे रागादिगतिः साद्रागादिनिटन्तौ १* वचनादि निडत्तिः स्यात् । न च काय्येम् । कुतः । रागादौनां वचनादेख॒कायकारणभावस्यासिद्धेः। कारणणन्न काय्येमतो sara गतिः । माग द्रागादिकाय्यं वचनम् । await तु भवति । ततो रागादौ सहचारिणि faces मिवतेते वचममित्याग्रङ्भार | ९५ श्र्थान्तरस्य वा कारणस्य frat सहचारिवदशनमातेण ना- न्यस्य वचनादे निटन्निः | श्रतो aye भवेद्रागादिविरहशचेति | द् तिशब्दस्तस्मा दथ | तस्मादसवेश्ञतविपर्ययाद्िपक्ात्छवन्नताद्रागा- दिमत्वविपय्थयादरागादिमल्नात्ंदिग्धो afatat aware: | श्रतो भेकान्तिको वचमादिः । ९ एवमेकेकरूपादिसिद्धिसन्देहे हेतुदोषानास्याय इयोदंयो- रूपयोरसिदिसन्देहे Yaga wre । दयो रूपयो- विष्वधसिद्धो wat fag: | चौणि च रूपाणि सन्ति ततो
a ufewe: | | न्धायमिन्द्टौका ।
fanenraaraare | कयोदंयोरिति। विष्टि रूपे द्- यति । waa सत्वस्यासपक्ते wae विपय्ययसिद्धाविति संवन्धः | शतकत्वमिति स्वभावहेतुः । प्रयन्नामन्तरोयकत्वमिति APACE | प्रयन्नानन्तरोयकशष्देन हि प्रयन्नानन्तरं अगध ज्ञानं व प्रयल्नानन्तरोयकमुच्यते। HA जायमानस्य स्वभावः | जानं ज्ञेयस्य कास्यम् । तदिद प्रयन्नानन्तरं ज्ञानं vad । तेन कायं- हेतुः । एतौ डे faa साध्ये विर्द्धौ हेत्वाभासौ | HATTA रेतो fangriaare । च्रनयोरिति। aaa नित्ये aaaanear- नन्तरोयकत्वयोर सत्वमेव निशितम् । afaa विपक्त एव स्त्व निश्चितमिति विपय्येयसिद्धिः । कस्मात्पुनरविपय्यैयमिद्ावधयतौ विद्धा वत्या | vat च साध्यम्य नित्यतवम्य विपय्येयमनित्तवं साधयतः साध्यविपर्ययसाधनादिरद्धौ । यदि साध्यविपवंय- साधनादविरुद्धावेताव॒क्रं च परार्थानुमाने साध्यं न व्वनुक्रम् । दृष्टं चानुक्रमलतोऽन्य इष्टविघातरृदाभ्यामिति दशयन्ना । ननु च दतोयोऽपि विरद -उक्रः । उक्रविपय्यैयसाधनौ at ठतौयोऽय- मिष्टस्य श्ब्देनानुपात्तस्य विधानं करोति विपयेयसाधमादिति | दष्टविधातश्न् | तमुदाहरति । यथेति । चनुरादढय दति धर्मो | परोऽर्थः प्रयोजनं संस्कायं sande येषां ते परार्था इति साध्यम् | संचातत्वाक्छंचितदूपत्वादिति हेतुः | wacreat fe परमाण्संखितिङूपाः। ततः संचातष्ूपा "उच्यन्ते । शयममासमं चादि्येस्य तच्छयनासमादि । तदे वाङ्गं पुरुषोपभोगाङ्गवान् । अयं . व्याज्निप्रदशनविषयो दृष्टान्तः । wa हि पाराश्थम संतत्य
४ 4 e
9x न्यायभिन्द्टौका। [a प्ररिच्छेदः।
aa | यतः श्यनासनादयः संधातदूपाः पुरषस भोगिनो भवन्धुपकारका दूति परायां saa | कथमयमिष्टविघातकृदि- द्याह । तदिष्टासंहतपारा यं विषय्येयसाधनादिति । श्रसंहते विषये पाराथंमसंहतपाराश्य॑म् | तस्य सांख्यस्य वादिन इष्ट- ५ मसंहतपाराथ्थं तदिष्टासंहतपाराश्यै तस्य विपय्यैेयः । संरत- ural नाम तस्य साधनाद्धिरद्धः । श्रात्माऽस्तौति sare: सांख्यः | कुत एतदिति पर्यनुयुक्तो गद्धेनेदमात्मनः सिद्धये TATURTE । तस्मा दसंहतस्यात्मन उपकार कलव साध्य चन्न रादोनाम् | श्रयं तु हेतुविपययव्याप्रः। यस्माद्यो यस्योप- te कारकः स तस्य जनकः | जन्यमानश्च॒ युगपत्करमेण वा भवति संहतः । तस्मात्प्ररार्थाश्चच्तरादय दति संहतपरा्थां दति सिद्धम् | श्रयं च fang श्राचाय्येदिङ्गगेनोक्रः | स॒ कस््मादार्तिक- कारेण सता त्वया नोक्रः। दतर BTS) श्रनयोरेव साध्य- १५ विपयेयसाधनयोरन्तर्भावात् | ननु चोक्रविपयेयं न साधयति तत्कथमुक्रविपययसाधनयोरेवान्त्भाव Tare | न ह्ययमिति | होति यस्मादयं । यस्मादयमिष्टविघातृदान्यां हेतुभ्यां साध्य- विपर्ययसाधनवेन न भिद्यते, यथा तौ साध्यविप्ययसाधनौ तथायमणक्विपययं तु साधयतु वा मा वा किुक्रविपयंय- ९* साधनेन । तस्मादनयोरेवान्त्भावः | मनु चोक्रमेव साध्ये तत्कथं साध्यविपययसाधनगत्येनाभेद ware | न रोति यद्मादिष्टोक्षयोः were साथ्यसेन
श ufc: |] न्धायविन्दटौका ।
म कञिद्धिशेषे भेद इति तस्मादगयोरेवाभ्र्भाव इत्युप- संहारः । प्रतिवादिनो हि afermfed त्मरकरणापन्नम् | यश्च॒ wags तसाधनेष्छया faded | साध्यमिष्ट- मुक्रमनुक्रं वा |
मनुकरमाजमेव साध्यं तेमाविशेष इति इयो रूपयो- रसिद्धो विरुद्ध उक्रः। अ्ननयोदंयो्मध्य एकस्या सिद्धावपरश्य ख सन्देेऽनेकान्तिकः | कौदृ शोऽसावित्धार । ययेति । विगतो रागो यस्य स data cae साध्यम् | स्वेश्नो afa दितौ- यम् । वक्कृत्वादिति हेतुः । व्यतिरेकोऽचासिद्ध दति स्वात्मन्येव सरागे areas च विपक्ते वक्रत्वं दृष्टम् । श्रतोऽसिद्धो व्यतिरे कः। संदिग्धोऽन्वयः कुत care | aaa: सवेन्ञ-वौतरागयो- विप्रकर्षादित्यतोद्दियतलादचमादेरिख्रियगम्यस्यापि । तचातो- feaet: सवव॑श्नत्- वोतरागयोः सत्वमसत्वं वा संदिग्धम् । ततश्च म श्रायते किं वक्रलात्छ् श्न उत नेत्यनेकान्तिक दूति ।
संप्रति इयोरेव सन्देहेऽनेकान्तिकं aware । अ्रगयोरेवा- ग्वयब्यतिरेकरूपयोः सन्देहात् TTAB: | उदाहरणम् । सदा- तमना वतेते सात्मकमिति साध्यम् । शरोरमिति धर्मौ । Hagen ध्मिंविशेक्णम् । wa wre नेष्छति । प्राणा आआश्वासादय श्रादियशष्योग्धेवनिमेवादेः प्राणिधमंस्य स प्राणादिः | स॒ स्यास्ति तश्राणादिमन्नोवच्छरोरम्। तव्य भाव-
wea । तसमा दिल्येष हेतु; । अयमसाधारणः संग्यदेतुर्प-
, .पादथितन्धः | weer च trat कारणाभ्यां संश्रयद्ेतुत्वम् |
“ e
॥ 4 @
Go
९
1 =
=
न्यायबिन्दटौका । [ ३ परिष्डेदः।
संश्यविषयो यावाकारौ ताभ्यां सर्वस्य Fee: संग्रहात् | तयोश्च व्यापकयोराकारयोरेकत्रापि टत्यनिश्चयाद्यकान्यां द्याकाराभ्यां सर वस्त॒ न संग्टद्यते । तयोराकारयोनं संश्रयः । प्रकारान्तरसंभवे हि cat धरमिणमवियुक्रं दयोरेकेन धर्मेण दयितं न शर्रयादतो न संशयहेतुः स्यात् । दयो- धमयोरमियतं भावं द्शेयन्संशशयद्ेतुदेयोस्लनियतमपि भावं दश्रैयितुमगरकरोऽप्रतिपन्तिदेत्र्नियते भावं दश्ेयन्हेतुविरद्धो वा स्यात्तस्ा्यकाभ्यां सवे वस्तु Hea तयोः संश्यदेतुचैदि तयो- रेकच्रापि सद्भावनिश्चयो न स्यात् । सद्धावनिश्चये तु यद्येक नियतसत्ता निश्चयो विद्धो हेतुर्वा श्यात् । श्रनियतसन्तानिशये तु साधारणानेकान्तिकः । संदिग्धविपकव्याटन्तिकः संदिग्धा- न्वयोऽसिद्धवयतिरेको वा स्यात् । एकत्रापि तु दत्यनिश्चयाद- साधारणानैकान्तिको भवति । ततोऽसाधारणानेकान्तिकखा- जैकान्तिकत्रे Bazi दग्रयितुमाह । न Sif । सहात्मना वतेते सात्मकः। निष्कान्त श्रात्मा यस्माद निरात्मकः। ताभ्यां aeraren राशिरसि। fart aard aqua: प्राणदि- वेतेत । तस्मादयं तयोभवति संशयहेतुः |
कस्मादन्यराश्वभाव इत्याह | श्रात्मनो दन्तिः सद्धावो यव- च्छेदो ऽभावस्ताभ्यां स्वस्य Tee: संगरहात्कोडोकरणात् | ae wrarfa marae । तदन्यन्निरात्मकम् । ततो नान्बो राशिरस्ि संश्य्ेतुत्वकारणम् |
प्रकाराग्धां सवसं प्रतिपाश्च दितोवमाह । नाणनयोः
९ ufe@er 1] न्यायबिन्दटौष्ला |
साद्मकानात्मकयोर्मध्य एकच साद्मकेऽनात्मके वा TA: BRT- वस्य निखयोऽस्ति। द्वावपि राशौ त्यक्ता म वतेते प्राणादिेस्तु- धर्मत्वात् | ततख्चानयोरेव वर्तत इत्येतावदेव ज्ञातम् । faye a डन्िनिखयो arena: | तदा । सात्मकवेनाऽनात्म- aaa वा fanaa युक्ते प्रसिद्धे निशिते वस्तनि प्राणादेधेमष्या- सिद्धेरनैकाग्तिकोऽभिखिलत्वात् । तदेवमसाधारणस्य | wae नेका न्तिकवे कारणदयमभिहितम | Gay भवन्सवेः साधा- रणोऽसाधारण्णे वा भवत्धनेकाग्तिकः । लस्मादुपसंशारव्याखेन qeuaa दशयति । तस्मादित्यादिना जोवच्छरोरस्य संबन्धो परधम cae: , यस्म्मान्तयोरे कचापि म निढत्तिभिखय- स्तस्मा साभ्यां म व्यतिरिच्यते |
agua fe सर्ववस्तुव्यापिनोः प्रकारयोरेकज्न निथत- सद्धावो निशितः प्रकारान्तरान्िवतेंत् । तत ware सातम कादनात्मकाञ्च सवकमा दस्त॒नो व्यान्तवेनासिद्धेरिति। प्राणादि-
स्तावत्क्ुतचिहरटादे fen एव । aa एतावद वसात शकं '
सात््मकादनाव्मकाद्वा कियतो निटत्तः । aaarn fant मावसोयते | ततो न कुतञिहद्धातिरेकः |
यथेवमन्वयोऽस्ठ तयोमिखित Tare । म त्र सात्मकेऽना- तमके वाऽयं ऽन्वेत्धन्वयवाग्प्राणादिः। कुत ware: warts सात्मकेऽनातमके वासिद्धेः कारणात् । वस्तधमतया तयोदंयोरेकज वा ada इत्धवसितः प्राणादिनं तु eran एव निरात्मक एव वा aaa इति कुलोऽन्वथनिखयः । aq ख प्रतिवादिनो न
"म
<= न्यायबिन्दुटोका | [६ परिष्छेदः।
किंचिष्ठात्मकमस्ति। ततोऽख्छ Watt सात्मकेऽग्बयो न व्यतिरेक दत्यन्वयव्धतिरेकयोरभावनिश्यः। सात्यके a a सद्धावसंश्य care | नापि सात्मकादस्तुनस्तस्छ प्राणादेरग्वय- व्तिरेकयोरभावनिशख्यः | मापि च निरात्मकात् । साक्मका-
+ दनात्मकादिति च weal afatamertear gear | कथमन्बयव्यतिरेकयोनांभावनिश्चय इत्याह । एकस्थान्बयस्य व्तिरेकख वा योऽभावनिश्चयः सोऽपरस्य दितौयस्य भावे निखयमारौयको भवति । निश्चयस्याव्यभिचारौ ae भाव- सत्वम् | तसमाध्चत एकाभावनिश्चयोऽपरभावनिखयनान्तरीयक-
Co MAT इयोरेक्ाभावनिश्चयः | , कस्मात्युनरेकस्याभावनिखयोऽपरसङ्धावनि्याव्यभिवारो- त्याह । भअ्न्वयव्यतिरेकयोरन्योन्यवयवच्छेदरूपलवा दिति । Tet न्यस्य TIAA स एव रूपं ययोस्तयोर्भावस्तत्ं तसमा त्कारणात् । श्रन्वयव्यतिरेकौ भावाभावो। भावाभावौ च १५ WORST | यस्य WSs यत्परिच्छिधते तत्त- त्परिहारेण व्यवसितम् । खाभावव्यवच्छेटेम च भावः परि- fred | तस्मात्छाभावब्यवच्छदेन भावो व्यवसितः । श्रभावो fe गोरूपो यादृशो faa दशितः । नौरूपतां च व्यव- स्थ रूपमाकारवत्परिच्छिदते । तथा च सत्यन्वयाभावो ९, व्यतिरेको व्यतिरेकाभावखाग्वयः। ततोऽग्वयाभावे नििते अतिरेको निञितो भवति । व्यतिरेकाभाव च निद्चितेऽन्वयो
. fafeen भवति । aarefe नाम सात्मकमवद्यु निरात्मकं च
श परिच्छेदः |] ग्धायविन्द्टौका |
ag तथापि न तयोः प्राशारेरण्वयव्यतिरेकयोरभा वनिखचयः | एकवस्तुन्येकवस्तुमो युगपद्धावाभावविरोधात् । तथोरभाव- निखयायोगात् । म च प्रतिवाद्यनुरोधात्छाक्मकानात्मके sett सदसतौ किं तु प्रमाणणनुरोधादित्युमे संदिग्धे । ततस्तयोः प्राणादिमनत्वस्य सदसत्वसंशयः । यत एव कचिदन्वयव्यतिरे- कयो भावनिश्चयो माणप्यभावनिख्यस्तत एवाग्वयव्यतिरेकयोः संदेहः । यदि तु कचिदष्यन्वयव्यतिरेकयोरेकस्याप्यभावमिखयः arg एव दितौयस्य भावनिश्चय इत्यन्वयव्यतिरे कसंदेश एव न स्यात् । यतश्च न क्रचिद्धावाभावनमिखयस्तत एवान्वयव्यति- , रेकयोः सदेः । संदेहाच्चामकान्तिकः | । . कश्मादनेकान्तिकः | arava च faqgara: संदि- ग्धन्बयव्यतिरेकाल्िखयाभावात् | सपचविपक्योहिं सदस्ब- ata साध्यस्य न .विरद्धस्य सिद्धिः । न च मात्मकानात्मका- भ्यां च परः प्रकारः संभवति ततः प्राणादिमच्लाद्धमिंणि MAS संशयः । श्रात्मभावाभावयोरित्यनेकाम्तिकः प्राण दिरिति। जयाणां earmafagt संदेहे च हेतुदोषानुप- पाश्योपसंहरश्ना ह । एवमित्यनन्तरोक्रन क्रमेरेषां मध्य एकेकं eq azfag संदिग्धं वा भवति द atfag संदिग्धे वा भवतः | तदाऽसिद्धश्च विर्द्धखामेकान्तिकञ्च ते शेत्वाभासाः |
"ह्
<= aad
यथायोगमिति । werfagt संदेडे वा यो हेत्वाभासो quad ९.
स warfag: deere व्यवस्वाप्यत इति यस्य ae येन येन कोगो यथायोगमिति |
<8
=
7e | ^
न्यायबिन्द्टौका | [a प्ररिष्छेदः।
°
मतु चाचार्थेण विरद्धाव्यभिवा्यपि संग्यहेतुरक्षः | हेवनरसाधितस्य frag यत्तन्न व्यभिचरति a विरश्द्धावयभि- aa. यदि वा विरश्द्धश्वासौ साधनान्तरसिद्धष्य धर्मस्य विरद्धसाधनादव्यभिचारो च खसाध्याव्यभिचारादिर्द्धा- व्भिचारौ | gan श्राचाथंण । मया fae ate कस्मादित्याह | श्रनुमानस्य विषयः प्रमाणसिद्धं Feo | यतो श्यमुमानसद्भावः सोऽनुमानस्य विषयः | प्रमाणसिद्धाच चेरूप्यादनुमानसन्घावस्तस्मा त्तदेवानुमानविषयः । तस्िग्पक्रान्त म विरद्धाव्यभिचारिसंभवः । प्रमाणसिद्धो fe Fea प्रस्तुते स एव tara: संभवति यस्य प्रमाणसिद्धं रूपम् 4 च पिर्द्धायभिचारिणः प्रमाणएसिद्धमस्ि रूपम् । wat न संभवः | ततोऽसंभवो नोक्तः । कस्मादसंभव care । न होति । यस्मान्न संभवोऽस्ि faegarat: | काय्यं च सखभावश्च तयोरुक्रलकसण- योरिति कायस्य कारणणाष्जग््मलच्णं तत्त्वम् STIG च ATMS AMA । यत्काय यञ्च खभावः स कथमात्मकारणं व्यापकं च् aura परित्यज्य भवेद्येन विरद्धः श्यात् । श्रनु-
Ue चोक्रणकचणस्येति । दृश्या नुपलम्भत्वमनुपलम्भलचणएम् |
तस्यापि च खभावाव्यमिचारिलाखै विरद्धत्वसभवः श्यात् | एतेन्योऽन्यो भविव्यतौत्थाह । न चान्य एतेन्योऽयभिचारौ
+ जिभ्थोऽत एव तेस्वेव हेतुम् ।
क त्याचारय दिङागेनायं हेत्दोष उक्र TATE । यसादद्द-
| Farts न संभवति कक्मादागमाश्रयमनुमान-
द पररिष्डेदः |] न्धायविन्द्टोका | प
माभरित्य विरद्धाव्यभिचायेक्ः । श्रागमसिद्धं हि यस्यानुमानच्ड शिङ्गजेरूप्यं तस्यागम आश्रयः |
नमु चागमसिद्धमपि चेरष्यं प्रमाणसिड मित्याह । अवस्हु- दशंनबलप्रटन्समिति | wag ava विकन्पमाचं तस्य बलं सामर्थ्यम् । ततः प्रदन्समप्रमाणादिकन्पमा बाद्भावस्थितं चरूष्य-
«<
मागमसिद्धमनुमानस्य | न ठू प्रमाणात् ।
तन्त्चनुमानेनागमसिद्धबेरूप्यं क्ता भिङूतमित्थाश । ata | तस्यागमस्य योऽर्योऽतौख्ियः प्रत्य्तानुमानाभग्यामविषयोहतः सामान्यादिस्तस्य विचारेषु प्क्रान्तष्वागमाख्रयमनुमानं संभवति | तदाश्रयो विरद्धाव्यभिचायृक् ्राचायेणोति । te
कस्मात्पुनरागमाश्रयेऽप्यनुमाने संभव TATE । NARA विपरतस्य वस्तुविरद्धस्य सभा वस्योपसं शारो ठोकनमर्थेषु तस्य संभवादिरुद्धाव्यभिचारिसंभवः । अराग्येति विपर्यामेन । विप- यस्ता fe meant: सन्तमसन्ते स्वभा वमारोपयन्तोति |
यदि शास््रहृतोऽपि भ्रान्ता अन्येष्वपि पुरुषेषु क श्राश्वास १५ दत्धाह । न दोति। म हेतुषु aera हेतुत्व्यवश्धापि तु वश्तुख्ित्या । ततो यथावश्वितवस्त॒ स्थि तिष्नात्मकार्यामुप्नम्भव्यस्य संभवो नास्ति श्वसितं परमाथसदस्त॒ तदनतिक्राम्ता यथा- afer वस्तुश्ितिव्यवश्था येषां ते ययावग्धितवस्त॒स्थितयः । ते हि यथावस्ठुख्वितं तथाख्िता न कन्पमयाऽतस्तेषु न भ्नाग्भेरव- २० anitsfa येन fregrafrerfcdaa: स्यात् | ava विर्द्धा- व्यभिचा रिष्छदाररणम्। यस्सवेखिन्देभेऽवस्छितेः खसंबन्धिभियुग-
स्ट न्यायविन्दटोका | [३ afewge: |
पदभिसंबध्यते तद्दे ्ावशितरभिसंबध्यमानलं सामान्यस्यानुद्य सर्वगतं विधौयते । तेन युगपद भिसंबध्यमानल्ं सवेगतलर नियतं तेन ard aad | इह सामान्यं कणादमरषिंशा निष्ठं दृश्वमेकं vim । युगपच सवैः खेः खेः Gaffer: समवायेन ५ संबद्धम् । तत्र Geta कणादग््यिण व्यक्रिषु वयक्गिरहितेषु च देशेषु सामान्यं fed साधयितुं प्रमाएमिदमुपन्यस्तम् | यथाकाशमिति | वाश्िप्रदशेनविषयो दृष्टान्तः | श्राकाश्र- मपि fe सवदे शावख्वितैटंचादिभिः खसंयोगिभियेगपदभि- संबध्यमानं सर्वगतं चाभिसंबध्यते च सवेदेश्रावखितेः १० खसंबन्धिभिरिति हेतोः THAT | | श्रस्य खभाव्ेतुत्वं प्रयोजयितुमा ह । तत्छंबन्धोति । तेषां सर्वदेशावथितानां द्रवाणां संबन्धो सामान्यस्य खभावः स एव तत्छबन्धिखभावमाजम् | तदनुबधघ्रातौति तदनुबन्िनौ । काऽसाविल्याह । तदे- १५ संनिहितखभावता | तेषां संबन्धिनां द गख शस्तदे गे संनि- | हितः खभावो यस्य anenefafengura तस्य भावसन्ता | we हि येषां संबन्धो खभावशन्नियमेम तेषां देणे संनिहितं भवति । ततस्ततंबस्थित्वानुबन्धिनो तद् शसंनिरहिततां सामान्यस्य | ष ९ नतु च गवां संबन्धो खामौ। न च तदे संनिहित । WA: Wa | तत्कथं संबन्धिलाशदरेशतलमित्याश । ब ett यो य देशे गासि स देशो यद्य स तहेश्लं न व्याग्रोत्या-
a परिष्छेदः। | न्धायजिन्दटौका |
तमना BSN । CY सामान्यस्य तदतां च समवायलस्ंणः संबन्धः | स शाभिश्नरे शयोरेव | तेन यच यत्छमवेतं तन्लदात्मो- येन रूपेण क्रोखोकवेतछमवायिरूपदेगे स्वात्मानं निवेशयति |
तदे श्रूपनिवेशनमेव तन्कोडौोकरणम् | ततस्त्मवायः । TATE
चच समवेतं THE yaar तभे संनिहितं भवति । तदयमर्थः | तदेशस्थवस्त॒ व्यापनं तदेशसन्तया व्याप्तम् । वहे सन्लाभावे तद्यापमाभावाद्यापनत्नचणः समवायसंबन्धो न स्यात् । रस्ति च व्यापनम् । amen संनिहितत्वमिति | तदथं UTA, |
वैटरभयोगं दर्यन्नाह । दितोयोऽपौति । aquedite- wat विषयतां प्राप्तं दृष्यमित्यथेः । एतेन दृश्यानुपलसिमभु्य त्तत्तज्रास्तोत्यसद्ावशायत्वं विहितम् । ततो व्याप्यदूष्यामुपलसे- atnaagaeraa दशितम् । तद्यथेति । wfweareet दृष्टाः |
पचघमेत्वं दशेयितुमाश । मोपसन्यते चेति । व्यक्रेरमरालं
arent च व्यङ्किशन्यं चाकाशं genie कस्यां चिद्यो गो-
te
“Se । न दयेकोऽथैः acarfaagenrat भवितुमहेति । ९“
सामान्यमश्वादिषु वयत्बम्तरेषु afin चाकाशे चोपलभ्यते |
छै
| ३
aera तेष्वस्तोति गम्यते । श्रयमनुपलम्भः पूर्वोक्कखच स्वभावः |
परस्पर विद्धौ arent तयोः साधना सावेकक्िन्धर्भिंणि संशयं
एकेन चाज व्या्वन्भरेषु aie wart सत्वम् । ste
'वानुपलम्मगा स्वं साध्यते i a Gann सर्वमसर्वं «
[ -
re ==
र् e
न्यायबिन्द्टौका | [१ ufeege: |
am तथोरिरोधात् | तदागमसिद्ष्य सामान्यस्य सवेगतल्ाऽ- सर्वगतलयोः साध्ययोरेतौ विरद्धा्यभिचारिणो जातो। यतः सामान्यदैकसय युगपदसवेदे शावखितेरभिसंबन्धिलं साभ्युपगतं gud च । ` ततः सर्वसंबन्धिलात्छरवंगतलं इृश्यलादन्तरालानुप- लक्भादसर्वगतलम् | ततः शस््कारेरोव विरदग्याप्तलमपश्चता विरुद्धवयाप्नो valaat विरुद्धायभिचायवकराशो दत्त दृति । न च वस्तुन्यस्य . संभवः | CAAT हेवाभासाः |
ननु च साधनावयवत्वाद्यया हेतव उक्रास्तप्मसङ्गेन हेला- भासास्तथा साधनावयवताटृष्टान्ता वक्रयासतत्रसङ्गेन च दृष्टान्ता भासास्तत्कथं नोक्रा इत्याह चिरूपो | Senin दृष्टान्तैः । स्यादेतत्तावता नार्थप्रतौतिरित्याद । तावतेवेति।
-सक्रणक्षएनेव हेतुना भवति साध्यपरतौतिः । . wa स एव
गमकस्तदचममेव साधनम् | न दृष्टान्तो नाम साधमस्यावयवः | यतश्चायं AAT नास्य दृष्टान्त लक्षणं हेतुलकणात्पुध- youd । कथं तहिं हेतोर्व्या्िनिश्चयो यद्यदृष्टान्नको हेतुरिति ˆ चेत् । नोच्यते हेतुरदृष्टाम्तक एवापि तु म हेतोः एचग्दृष्टा्तोः नाम । Rania एव दृष्टान्तः | श्रतं एवोक्तं मास्य we gaye दति a Rage नास्य लकणमु्थत दूति |
यदेवं हेल्रूपयो गिमोऽपि waa वक्व्यमेबेत्याइ । गताथे- त्वात् | गतोऽथेः प्रयोजनममिधेयं वा यस्य दृष्टान्तस्य त्तथा AS भावस्तत्वं तसमात् | दृष्टान्तलचरं दुच्यते Tere अ्रतोनि्यया खात् । Terry हेहुलक्णादेवावसितः । ततो
द परिष्छदः। | न्यायबिन्द्टौका |
दृष्टान्तलचणस्य यत्प्रयोजनं garetts निष्यज्नमनि- सेयं वा । गतं ज्ञानं दृष्टाम्ताख्धम् । कथं गता्थेल्नित्याडइ | हेतो ङूयमभेदेनोक् सामान्येन साधारणं कार्यंखभावागुप- सम्भानामेतघ्ख्फामित्धयेः ।
fa पुनस्तत्छपक् एव wen faqere सवस्माद्माठन्िर्था रूपदयमेतदभेदेगोक्म् | न ख सामान्यसुक्रमपि We WIAA | अतस्तदेव विशेषनिष्ठं वक्व्यम् । wa: पुमरपि विषेण fang वन्तौ जन्ध-तस्मा बानुबन्धौ दभेनोयावृक्रो । काय्य अगा भ्नातव्यमुक्रम् । अनग्नि fe विज्ञाते काय्येस्य सपच् एव सत्व favara aamigrefaaia भवति । खभावस्य aaa बन्धो द्भनोय om: | तदिति साधनं तदेव ara साघममाजं तस्या नुबन्धोऽनुगमनं साधनमाचभावे भावः साध्यस्य । तन्या भावित्वमेव fe साध्यस्य ताद्ाक्यम् | साधनस्य यदा खभावो चालो भवति. तदा सखभावद्ेतोः aay एव सत्वे विपकाश्च aqargrefantat भवति । तदैवं सामान्यलक्षणं विगरषात्मकं ara नान्यया | ततो विग्रषलचणसुक्रम् |
किभतो यदि artafaare । तच सामान्यलक्षणे दशे-
चितुकाजेन किगेषलचणं दशयतेवं॑दशेनौयमिति संबन्धः ।
यज wearer fate ia aragaaifaetsan । arfey कायं कारण्भावसाधनास्ममाणाज्जिद्लौयते। ततो यथा महानस इति दशेनौयम् | ween न भवत्येव धूम.दूति व्यतिरेको afiia: | स द यचेतरस्धिज्िति cite: । वक्रिनिढनििं yafrent
€o
oe
न्धायबिन्द्टौका । [३ afew: |
fam दर्भनौया। सा yo araarfeaca दशेनोया। aa waa aafaaafafa arrasaatfaciin | श्रनित्यतल्ाभावे न भवत्येव wanafata afatat दशितः | NAY साधकं प्रमाणं साध्यदृष्टान्ते दश्रेगोयम् । प्रसिद्ध- वयात्निकस्य च हेतोः साध्यनिटन्नो निटत्तिदगेनोया । तदवश्यं यथा धटे quran चेति erate |
कस्मारैवमित्या् । म होति यस्मादन्यया सामान्यलक्तण- रूपे सपकच्चविपकच्योः gaa यथोक्रपरकारे रति नियते । are एव ae विपक्ञेःसत्वमेषेति नियमो यथोक्रप्रकारः । तेन शक्ये ` दशेयितुम् । विशेषलशक्णे fe दभिते यथोक्रप्रकारे सदसे दिते भवतः a च विरेषललणमन्यथा me enfaqa | तष्य साध्यस्य कायं तत्काये WAR भावस्त्कायैता सैव , नियमो यतस्तत्कायतया धूमो दहने नियतः सोऽयं तत्कार्यता- नियमो । विगरषलक्षणरूपोऽन्यथा द्रैयितुमश्क्यः । खभाव-
१५ लिङ्गस्य च सखभावेन साध्येन व्यापिर्विगेषलक्णरूपा म शक्या
९
SMa | यस्मात्कार्यकारणभावस्तादाक्य च महानसे घटे च॒ wae तस्माद्वा fared रमाणं दशरयता साध्यदृष्टाग्तो atte: । प्रधम्यदृ्टानस प्रसिद्धे तत्कार्यले कारणाभावे कार्यांभावप्रतिपच्यथम् । तत एव aa aq भवति । कारणाभावे का्याभावो वस्तुन्यवस्तुनि वा भवति । ततो wey वस्त॒ वा Furie cad | तस्मादृष्टानव्यतिरेक्ेण हेतो- Tae व्यतिरेको वा ग wet दभेयितम्। अतो हेट्रूपास्भाना-
ह ufc: 1] न्यायभिन्द्टोका ।
देव हेतोर्व्या्िसाधनस्य प्रमाणस्य दशेकः साधम्येदृष्टान्तः। प्रसिङ्- व्या्भिकस्य साध्याभावे हेवभावप्रदगनादेधरम्यदृष्टान्त उपादेय ्ति च दितं भवति अस्मिंखायथे दश्िते दित wa दृष्टान्तो भवति । योऽयमर्थो व्याभिसाधमप्रमाण्प्रदगशिनः afy- quem निदन्निप्रदशेनञेत्यस्मिल्लय sefia दशितो gern TTS | एतावग्प्ाजं BG यस्य तस्य भावस्तत्वं aarfefa । एतावदेव हि शूप दृष्टान्तस्य । यदत व्यार्तिसाधमप्रमाण- quad नाम साधम्येदृष्टान्नस्य ofagenfane वा साध्य निषत्तो साधनमिटल्तिप्रद्भकलत्वमित्येतदेधम्यदष्टा मस्य । तश्च ेतुरूपाख्यानादेवाख्यातमिति किं ईष्टान्तणकणेन । wana व हेतुरूपाख्थानाटृष्टान्तलप्रदशेनेन दृष्टाकस्य. दोषा दृष्टान्ता भासा कथिता भवन्ति तथा fei पूर्वोक्रसिद्धये य उपा- दौयमानोऽपि दृष्टान्तो न समथः स्वकायं साधयितु स दृष्टान्त दोष दति arate भवति | ।
दृष्टान्ताभासानुदाहरति | यथेति । fae: mz दूति । शब्दस्य faa साध्येऽमूतैत्वा दिति हेतुः । साधम्येण कम॑वत्पर- माणवहटवदिल्येते दृष्टान्ता उपन्यस्ताः | एते च दृष्टान्दोषाः। साध्यं च साधनं चोभयं चेति तेरविंकलाः । साथ्यविक्ं कमं तसानित्यलात् । साधगविकलः परमापमूतेलात्परमाणनाम् । सर्वगतं द्रव्यपरिमाणं ofa: । श्रसवेगताख्च द्रवयशूपाख पर- area: | भित्धास्तु तरंगे विक्रिरिग्यन्ते । ततो a साध्यविकलः । चरद्छमथविकलः । अनित्यलान्धूर्तवाच्च चरद्धेति । तया
er
॥ 4 @
€र्
१
«
न्धायबिन्द्टौका | [३ परिच्छेदः
संदिग्धः साध्यधर्मो aferq संदिग्धसाध्यधमेः स श्रादियषान्ते areata: | संदिग्धसष्यधमेः। संदिग्धसाधनधर्मः। संदिग्धोभयः। उदारणम्। रागादिमानिति रागादिमच्वं साध्यम् । वचनादिति त्: | रश्यापुरूषवदिति दृष्टान्तः | रागादिमक्वं संदिग्धम् | मरणं धर्मोऽखेति मरणधर्मा तस्य भावो मरणधमेतव साध्यम् | श्रयं पुरूष दति धर्मो । रागादिम्लादिति हेतुः । रथ्यापुर्षे दृष्टान्ते संदिग्धं साधनं साध्यं तु निधितं मरणएधमेत्मिति | saan दति । saan साध्यम् । रागादिम्लादिति हेतुः । तदुभयमपि रणश्यापुरुषे दृष्टान्ते संदिग्धम् । श्रसवेज्ञलव
° रागादिमच्ं चति |
v
तथाऽननय दूति । afeecern साध्यसाधनयोः संभवमाजं दृश्यते न तु साध्येन व्याप्नो हेतुः सोऽनन्वयः। श्रप्दर्चितान्बयञ्च यक्षन्दष्टाने विद्यमानो ऽय्षयो न प्रदशिंतो वक्षा सोऽदभि- ताग्वयः । अ्रनन्वयमुदाहरति | यथेति । यो anfa वक्षुवम- qa स रागादिमानिति रागादिमत्् विरहितम् | ततो aq- we रागादिमल््ं विरहितम् । ततो वकरृत्वस्य रागादिमल प्रति fata व्याभिरुक्षा । इष्टपुरुषवदिति | इष्टये प्रतिवाद्यपि zee वाद्यपि। तेन वक्रुव-रागादिमत्वयोः सत्व- माभमिष्टे पुरुषे सिद्धम् । यार्िस्ह न सिद्धा । तेनाऽमह्वयो
° दृष्टान्त इति।
अनित्यः श्ट इत्यनित्यत्वं साध्यम् । शतकलादिति हेतुः । घटददिल्यब cera प्रदर्चितोऽग्बयः। इह यद्यपि
a परिषदः] न्यायबिन्द्टौका। |
इतकेतवेन warm: ग्रम्दसयापि नानित्धतवेलापि सदृशः प्रत्येतुं शक्योऽतिप्रसङ्गात् । यदि तु रतकलवमनित्धलखभावं विंश्चातं waa हतकल्वादनित्यव्य्रतोतिः स्यात् । तस्मा्यत्तकं तदनिद्यमिति । शतकत्वमनित्यत्वमियतमभिधाय नियमसाध- नायाग्वयवाक्यायेप्रतिप्िविषयो दृष्टान्त उपादेयः । स च॒ प्रदिताग्वय एव । अनेन तन्वयवाक्यमनुक्रेव दृष्टा BUTT: | ईदृश साधम्यमाजेणेवोपयोगौ । न च साधर्म्या्ाध्यसिद्धिः | sacra दृष्टान्तस्तदथखानेन stares: । साधर्म्या्थश्ो- पान्तो निरूपयोग दति वक्रृदोषादयं दृष्टान्तदोषः | aa ae परः प्रतिपादयितव्यः | ततो यदि नाम न दुष्टं वस्तु तथापि '- वक्ता दुष्टं दभशितमिति दुष्टमेव । तथा विपरौतोऽन्यो यक्ि- म्दृष्टान्ते स तयोक्रः। तमेवोदाहरति। यद नित्यं तत्छतकमिति | छतकलत्वमनित्यवनियतं दृष्टान्ते दग्रेनौयम् | एवं शतकत्वा दनि- व्यत्नगतिः स्यान् । wa लनित्यतं wane नियतं दशितम् | wana त्वनियतमेवा नित्यत्वे । ततो याद्शमिर शतकतवमनि- यतमनित्यवे प्रदभ्नितं तादृशाल्लास्यनित्यव्य्रतोतिः । तथाहि | यदनित्यमित्यनित्यलमनृद्य तत्छतकमिति रकल fate तम् । watcha नियतमुक्रं शतकत्ये म तु रशनकलमनित्यवे | ततो यथामित्यत्वादमियतास्मयन्नानन्तरोयकत्वेन प्रयत्ानन्भरो- यकलवप्रतो तिस्तदष्छतकल्वाद् नित्यत्प्रतिपन्तिनं स्यात् । wie ९ ऽमियतत्वात्छतकल्वस्य । यद्यपि च रृतकलवं॑वस्तुश्ित्धाऽनित्यते
नियतं तथाप्यनियतं वक्षा दितम् । weed न दुष्टमपि
ad
7a
श्
€8
॥ 8
=
न्यायबिन्द्टौका । [३ परिच्छेदः |
वकदोषादष्टम् । तसमा दिपरौतान्वयोऽपि वकरपराधाश्न वर्तः | परायालुमाने च वक्करपि दोषश्चिग्यते । दति arama नव दृष्टान्तदोषा GAT: |
वैधन्यैण पि नव Gerectaranare | भिल्यवे शब्दस्य साये Wrage परमाणवदेध्ृष्टान्तः | ererafatat नित्य- वात्यरमाणएनाम् । कमं साधनाव्यतिरेकि । श्रमूरतत्ात्कमेणः | श्राकाग्रमुभयाव्यतिरेकि। नित्यवादमूतेवाच्च । साध्यमादियेषां तामि साध्यादोनि साध्यसाधनोभयानि तेषामव्यतिरेको दृश्यभावः स येषामस्ि ते साध्या्व्यतिरेकिंणः । ते चोदा- इताः ।
श्रपरानुदाशतमार | तथेति | साध्यस्य व्यतिरेकः साधयव्यति- रेकः संदिग्धः साध्यवयतिरेको यस्मिन्स संदिग्धसाध्यव्यतिरेकः स श्रादि्ंषां ते तथोक्राः ।
` संदिग्धसाध्यव्यतिरेकमुदाशतुमा | यथयेति। saan इत्येवं
साध्यम् | श्रमाप्ता weluctar इति दितौयम् । कपिलादय इति wat) श्रविद्यमानसर्वश्नतेत्या दिषतः । सवेता चाप्रता च तयोलिङ्गश्तः प्रमाणातिश्यो लिङ्गात्मकः प्रमाणविगेषः | शरविद्यमालः सर्वश्चताप्ततालिङ्गतः प्रमाणातिश्रयो य्िलन्न- ` योक्रं शासनं तादृशं शासनं येषां ते तथोक्रारेषां भावस्च तस्माश्रमाणा तिश्रयो श्योतिन्ानोपदेश्र दृहाभिपरेतः। यदि हि कपिलादयः way wat वा waar श्योतिर्श्वानादिकं कल्माश्नोपदिष्टवन्तः। म चोपदिष्टवग्तः। ATS सवश्वा RTHT AT
ह ufcwe: | | न्यायगिन्द्टौका |
अच प्रमाणे वेधर्म्योदाररणम् | यः सर्वज्ञ WH वा सश्योति- जानादिकं सवेन्नताप्तता लिङ्गग्डतसुपदिष्टवान्। यथा wait quarry तावादौ यस्य स खषभव्धमानादिदिंगम्बराणशां शास्ता aay आपतसचेति। तदि वेधर्म्योदाहरणादृषभादेरसव॑- सत्वस्यानाप्ततायाश्च व्यतिरेको arafa: संदिग्धा। यतो snfania चोपदिगेदसवंश्ञख् भवेदभाप्रो वा । कोऽब विरोधः | नेमित्तिकमेतज्त्ञानं व्यभिधारि न स्वश्नत्वमनुमापयेत् |
संदिग्धः साधनब्यतिरेको यस्मिन्स autem: agqerect । यथेति । खकूसामयजूषि चोणि चयो तां वेत्ति यौवित् । तेग न are वचनं यस्येति साध्यम् । विवक्ति इति कपि- arfeuat । रागादिमत्वादिति हेतुः ।
Wa प्रमाणे वैधर्म्योदाहरणम् । साध्याभावः साधनाभावेन व्याप्नो यच दश्यते तदेधर््योदाहरणम् | यायं वचनं येषां ते याद्यवचना दूति साध्यनिरृन्तिमनुद्य म ते रागादिमन्त शति
साचधनाभावो विहितः । गोतम श्रादि्थेषां ते ater मन्वा- ,
दयो धर्मशास्त्राणि स्पतयसतेषां कर्तारः । चयोविदा हि are UTE धरमेशास्वकृतो वोतरागाख । त इति धर्मो । व्यतिरेकविषयो गोतमादय इति गोतमादिश्यो रागादि- awe साधनस्य जिटन्तिः संदिग्धा । यद्यपि ते ग्राद्मवचना- खयोविदा तथापि किं सरागा उत वोतरागा दूति संदेहः ।
संदिग्ध उभयोव्यतिरेको afera तयोकः i agerecfa । यथेति । अवौतरागा इति confers साध्यम् । कपिलादय
९४.
Fond 9
“3
e¢
र
aad
न्यायविन्द्टौका | [३ परिष्छेदः।
इति धर्मो । परियो शभ्यमामसख सोकारः प्रथमः! खोका- TES Bee aed स wae | परिगरहथायषञ्च ताभ्यां योगात् । कपिलादयो श्मानं wigafa ated न gata ते रागादिमन्तो गम्यन्ते |
श्रच प्रमाणे वेधर्म्योदाहरणम् । यच साध्याभावे साधना- भावो दशंयितव्यः। यो वौतराग दति साध्याभावमनूद्य न त्य परिग्रहाग्रहा विति साधनाभावो विहितः, यथा खषभादेरिति दृष्टान्तः | एतस्मादृषभादेदृष्टान्तादवोतरा गलस्य साध्यस्य परि- ग्रहाग्रहयोगस्य च साधनस्य निदत्त: संदिग्धा । शखषभादोनां
> हि परिप्रहाग्रहयोगोऽपि संदिग्धो aac च । यदि नाम
=
afegra बोतरागाञ्च निष्यरिग्रहाश्च पने तथापि संदेह एव |
श्रपरानपि बोनुदाहतुमाश | श्रविद्यमानो व्यतिरेको यक्षिश्सोऽव्यतिरेकः। श्रवोतराग इति रागादिमच्ं साध्यम् | वक्ृलादिति हेतुः । दृद व्यतिरेकमाह । यजचावौतरागल are साध्याभावानुवादः । तच वक््मपि नासौति साध- नाभावविधिः । तेन साधमाभावेन साध्याभावो ara om | दृष्टान्तो यथोपलखण्डेति | कथयमयमव्यतिरेको यावतोपल- खण्डाद्भयं निरन्तम् । किमतो यद्युपलखण्डादुभयं Sy सरागत्वं च वक्रत्वं च तथापि aren व्यतिरेको aerarfag: कारणदब्यतिरेकोऽयम् |
alg पुनर्थारिरित्यार । स्वो बौतराग इति साध्या-
a ufewe: |] न्यायबिन्द्टौका |
भावानुवादः । न anfa साधमाभावविधिः। तेन साध्याभावः साधमाभावनियतः ख्यापितो भवतौति ¦ few व्याभिस्तया afatat म सिद्धोऽख्य चायस्य प्रसिद्धये दृष्टान्तस्तत्खकार्या- करणादुषटः |
श्रप्रदशितो व्यतिरेको यस्मिन् स तथोक्रः। cafe: शब्द cafe साध्यम् । कृतकल्ादिति हेतु; । आरकाश्वदिति वैधर्म्येण दृष्टान्तः | TE परार्थानुमाने परस्म्रादथैः प्रतिपत्तयः | स शणद्धोऽपि खतो यदि qtemmg: ख्याप्यते, स तवद्यया प्रका शितस्तया न युक्रो यथा युक्रस्तथा न प्रकाशितः । प्रका शिकशच हेतुः । श्रतो वक्ररपराधादपि परार्थानुमाने हेतुदृष्टान्तो वा दृष्टः स्यादपि। न च सादृश्धादसादृश्यादा साध्यप्रतिपन्तिरपि तू साध्यनियताद्धेतोः | wa: साध्यनमियतो हेतुरग्वयवाक्येन व्यति- रेकवाक्येन च वक्रव्यः। WIT गमको atm: स्यात् | स तयोक्रो दृष्टान्तेन सिद्धो दभंयितव्यः। तस्रादृष्टान्तो नामाऽन्वयव्यतिरेक- वाक्यारथप्रदशनेनः। न चेर व्यनिरेकवाक्चं प्रयुक्तम् । wat वेधम्ये- दृष्टान्त द हासादृश्यभावेन साधक उपन्यम्तः । न च तया साधको व्यतिरे कविषयलेन | स साधको न च तथोपन्यस्त इति | अतोऽप्द् भिंतव्यतिरेको वक्ररपराघादुष्टः |
विपसेतो यतिरेको यस्मिन्वेधम्येदृष्टान्ते स aan: | तमुदा- इरति | यदशृतकमित्थादि । ददाश्वयव्यतिरे कवाक्याभ्चां साध्यनियतो हेतुर्दशयितव्यः । यदा च साध्यनियतो हेतुदंशे- यितव्धस्तदा व्यतिरेकवाक्ये साध्याभावः साधनाभावे नियतो
7
& &
—@ 3
7a
#
€
९
न्धायनिन्द्टौका। , [इ परिच्छेदः |
दभयित्यः। एवं हि हेतुः साध्यनियतो दितः स्वात् । यदि तु साध्याभावः साधनाभावे नियतो नाख्यायते साधनसन्तायामपि साध्याभावः संभाव्येत । तथा च साधनं साध्यनियतं म प्रतोयेत । तस्माल्चाध्याभावः साधनाभावे नियतो वक्रः । विपरोतव्यतिरेके च साधनाभावः साध्याभावे नियत उच्यते न साध्याभावः साधनाभावे । तथा fel यदशृतकमिति साधनाभावमनूचय तन्निद्यमिति साध्याभावविधिः । ततोऽयमर्थः । recat मिय एव । तथा च सत्यृतकत्वं नित्त साध्याभावे frag न faa साधनाभावे i ततो न साध्यनियतं हेतुं व्यतिरेक- वाक्यमाह | तथा च विपरौतव्यतिरे कोऽपि वक्ुरपराधाद्टः।
दृष्टादोषानुदाइत्य दष्टवनिबन्धनलं दश्रेयितुमाह । न श्योभिरिति। साध्यनियतदेलूप्रदशेनाय दृष्टान्ता amar: 1 एभिख हेतोः ara एव aw fare च सवच सत्त्वमेव यत्छामान्यलचणं तन्निखयेन न we दगरंयितुम् । मनु ख सामान्यलचणं fare जिष्ठमेव प्रतिपत्तव्यं न खत एवेत्याह विशेषलक्षणं वा । यदि विशेषल्लचणे प्रतिपाद यितुं शक्येत । स्यादेव सामान्यलचणप्रति- पन्ति: । विगेषलखणमेव तु a weet: प्रतिपादयितुम् ।` कंस्मादर्थाप्या सामर््थेनेति a तेषां भिराकरणं द्रष्टव्यम् | साध्यनियतसाधमप्रतोतय Saat: | तदसमर्था दुष्टाः खकाये- करणादिति सामथ्येम् । इयता साधममुक्म् |
दूषणं ARATE | दूषणा का द्रष्टव्या | न्युनतादोनामुक्रि- रच्यते । न येत्युकिवेचनं न्यमतादिवेषनम् । ged विवरोत्-
ङ परिषदः | न्धायबिन्द्टोका ।
are | ये Wi न्यनतादयोऽसिद्धविरद्धामेकाग्तिका उकासतेषा - Gare यद्धनं तददूषणम् । नमु च न्यमतादयो म ॒विपथेय- साधनास्तत्कथं दृषणमित्या । तेन न्यूनता दिवचनेन परेषामि- श्चा सावर्धश्च तस्य सिद्धििंखचयस्तस्याः प्रतिबन्धाल्ञावष्पं विपयय~ साधनादेव दूषणं विर्द्धवदपि तु परस्याभिप्रतनिश्चयनिबन्धा- निश्चयाभावो भवति । निश्चयविपयेय cafe विपयेयसिद्धि- रिति। wart दूषणभासा दूति, दृषणएवद्भासन्त «fa दृषषणा- मासाः । के ते जातयः जातिशब्दः सादृ श्छवचन THTGT- शानि जाल्धुन्तराण्णति उन्तरस्थानप्रयुक्षतवाद्न्तरसदृश्रानि HTT । तदेवोत्तरसाद् श्वमुन्तरस्थामप्रयुक्रत्वन दशेयितु- Are । ्ग्दतस्यासत्यस्य दोषष्योद्धावमानि | SATA एत- रित्थद्धावमानि वचनानि तानि जाव्युन्तराणि। जात्या साढु- श्चेनोच्लराणि जत्युन्तराण्णैति |
कतिपयपदवस्तुव्याख्थया HATH
कुग्रलममलमिन्दोरशएवत्यायबिन्दोः |
पदमजरमवाप्य ज्ानधर्मोन्तरं य-
STE परतिमा ARITA श्यामतोऽहम् ॥
समास्य न्यायविन्दुटोका रतिराचायेधर्मो तरण ॥०॥ सरखमेकं ओकानां लया शतचतुष्टयम् | सप्तसक्नतिसंयुक्रं fage परिपिण्छितम् ॥
<€
१४
# 4 e
I. न्यायविन्द्ः |
NYAYABINDU.,
न्यायविन्द् ! ।
प्रथमः परिच्छेदः |
सम्यग्न्नानपूविका स्वेपुरुषाथैसिदिरिति तदुब्यु- त्पाद्यते | दिविधं सम्यग्न्नानं प्रत्य्मनुमानं च । तच प्रत्यक्ष कल्यनापोढठमभान्तम् | अअभिलापसंसगयोग्ध- प्रतिभासप्रतौतिः कल्पना तया रहितम्। तिभिराशु- भमणनैयानसंक्नाभाद्यनाहितविखमं ज्ञानं प्रत्यक्षम् । तच्चतुर्विधम् । इन्द्रियन्नानस्विषयानन्तरविषय- सहकारिणेन्दरियन्नानेन समनन्तरप्रत्ययेन जनितं तत्। मनोविन्नानं सव चित्तवै्ानामात्मसंवेदनं भरतार्थ- भावनाप्रकषंपयेन्तजं योगिन्नानं चेति । | ` तस्य विषयः स्वलक्षणम् | यस्याथेस्य संनिधामा- संनिधानाभ्यां ज्नानप्रतिभासभेदस्तव्खछलक्णम् | तदेव परमार्थसत् । अथेक्रियासामथ्यैलक्षणत्वादस्तुनः | अन्यत्सामान्यलष्णं सो ऽनुमानस्य विषयस्तदेव च परत्यक्षं न्नानं प्रमाणफलम्थप्रतौतिरूपत्वात्। अथे सारूष्यमस्य प्रमाणं तदशादधेप्रतौतिसिद्धेरिति ॥ प्रथमः परिष्ेदः ॥
र
| १०४ |
facta: परिच्छेदः |
ae 0 a
अनुमानं fer are wee च। तच ae चिरूपालिङ्गाद्यदनुभेये ज्ञानं तदनुमानम्। प्रमाणफल- व्यवस्थाऽचापि wea । वैरूप्यं पुनसिङ्गस्यानुमेये सत्वमेव | सपक्ष रव सत्वम् | BATH चास्चमेव निश्चितम् |
अ्रनुमेयो ऽ जिक्नासितविशेषो wat । साध्यधरम- सामान्येन समानो ऽथः AT: | न सपक्षो सपक्षः | लतो ऽन्यस्तदिरुडस्तदभावश्ेति विरूपाणि च । Sag च feria) अनुपलयिः खभाव-काये चेति तचानुपलब्ियथा न प्रदेशविशेषे कचिद्वट उपलब्ि- लकषणप्राप्तस्यानुपलबेरिति। उपलस्िलक्षणप्रापिरूप- | लम्भप्रत्ययान्तरसाकल्यं स्वभावविशेषश्च । यः खभावः सत्खन्धेषुपलम्भप्रत्ययेषु यत्प्त्क्च खव भवति स सखभावः। स्वभावः स्वसन्नामाच्रभाविनि साध्यधर्मे हेतुः । यथा इसषोऽयं शिंशपात्वादिति । काये यथाभ्निरच धुमा- दिति । भ्र दौ वल्तुसाधनौ | रकः प्रतिषेधेतुः ।
२ ufewe: |] न्धायबिन्दः | १०५
स्वभावप्रतिबन्धे fe सत्यर्थो ऽथे गमयेत् । तदप्रति- qa तदव्यभिचारनियमाभावात्। स च प्रतिबन्धः साध्येऽथे लिङ्गस्य वस्तुनस्तादाढ्यात्साध्या्थादूत्पन्तेख | अतत्खछभावस्या तदुत्पत्ते्च तचाप्रतिबह्वस्वभावत्वात् । ते च ताद्ाब्य- तदुत्पत्तौ स्वभाव-काययोरेषेति । ताभ्यामेव वस्तुसिङ्धिः । प्रतिषेधसिद्धिरपि यथोक्ताया रएवानुपललब्धेः। सति वस्तुनि तस्या श्रमंभवात्। अन्यया चानुपलब्धिलक्षणप्रात्तेषु रदेशएकालस्वभावविप्रृष्ट- घ्रात्मप्रत्यक्निटत्तेरभावनिशचयाभावात्। श्रमूदस्मृति- संस्कारस्यातीतस्य वतमानस्य च प्रतिपन्नप्रत्यक्षस्य निरृत्तिरभावव्यवदहार साधनो । तस्या रवाभावनिख- Ala | साच प्रयोगभेदादेकादश्प्रकारा। स्वभावानुपस्लस्धिर्यथा | नाच ya उपललब्िशएण- प्राप्तस्यानुपलब्धेरिति | कार्यानुपलब्थिर्यथा | नेहाप्रतिबद्धसामथ्यौनि धृम- कारणानि सन्ति धुमाभावात् | व्यापकानुपल्लस्थिर्यथा । नाच शिश्पा टक्ाभावा- ` दिति। | स्वभावविर्ङ्गोपलय्थिर्यथा । ना शौतस्पर्णो भ्रे- fafa |
१०६ ara fare: | [२ पररिष्डेदः।
विरुब्कार्योपलब्थि्यथा | नाच शौतस्यर्शो धूमा- fefa |
विरुव्याप्तोपलब्धियथा । न. भ्ुवभावौ भूतस्यापि भावस्य विनाशो हेत्वन्तरापेश्रणादिति |
कायविरुन्ोपलय्िर्यथा। नेदाप्रतिवद्सामथ्यानि शौतकारणानि सन्तयप्रेरिति।
व्यापकविरुन्ोपलस्ियथा। ना तुषारस्पर्णो si- रिति।
कारणानुपलब्धियंथा । नाच धुमोऽग्न्यभावा- दिति।
कारणविरङ्नोपलब्धियथा | नास्य रोमर्षादि- विशेषाः संनिहितदहनविशेषत्वादिति |
कारणविरुडकार्योपलब्धिर्यथा | न रोमदर्षादि- विशेषयुकतपुरुषवानयं प्रदेशे धूमादिति |
दमे स्वे कार्यानुपलब्थादयो दशतुपलब्धिप्रयोगाः खभावानुपलब्धो संग्रहमुपयान्ति। पारंपर्येलाथौ - न्तरविधिप्रतिषेधाभ्यां प्रयोगभेदे ऽपि प्रयोगदरशना- भ्यासात्छयमयप्येवं व्यवच्छेदप्रतौतिरभवतौति खार्थे . श्यनुमाने ऽस्याः प्रयोगनिर्टेशः। सर्वच चास्यामभाव- ब्यवहारसाधन्धामतुपलबन्धो येषां सखभावविरुडा-
२ ufewe: | | sarataee: | १०७ दौनासुपलब्या कारणादौनामनुपलब्था च प्रतिषेध उक्कस्तेषामुपलन्िलघ्षणप्रात्तानामेवोपसब्धिरनुप- लब्धिश्च वेदितव्या। अन्येषां विरोधकायंकारण- uratfats: |
विप्रकूष्टविषयानुपलब्िः प्रत्यस्रानुमानानिटस्ति- लक्षणा संशयहेतुः प्रमाखनिदृत्तावप्यथाभावासिङ्ध- रिति॥
दूति facta: परिच्छेदः |
= 1
acta: परिच्छेदः।
चिरूपलिङ्गाख्यानं परार्थानुमानम्। कारणे कार्यो. पचारात् | तदिविधं प्रयोगभेदात्। साधरम्यवदैधर्म्य- waft | नानयोरथेतः कशचिद्धेदो ऽन्यच प्रयोगभेदात्। तज साधम्यवद्यद्पलग्थिलक्षणप्रात्ं सन्नोपलभ्थते सो-
$सद्व्यवदारविषयः fag: | यथाऽन्यः कश्चिदृष्टः शश- ` विषाशादिर्नोपलभ्यते च कचित्प्रदेशविश्रेष उपलब्थि- SAUNT घट इति तथा खभावदहेतोः प्रयोगः | यत्सत्तत्सवमनित्यं यथा घटादिरिति। wee खभाव- हेतोः प्रयोगः। यदुत्यत्तिमत्तदनित्यमिति। सखभाव- भूतधमभेदेन सखभावस्य प्रयोगः। यत्कृतकं तदनित्य- मित्युपाधिभेदेन | अपेक्ठितपरव्यापारो हि भावः खभावनिष्यत्नो छृतक इति | रवं प्रत्ययभेदभेदित्वादयो द्रष्टव्याः | सनुत्पत्तिमान्छतको वा शब्द ईति पक्ष- धर्मोपदशनं सवं रते साधनधमा यथाखं ward: सिङसाधनधममाचानुबन्ध रव साध्यधर्मेऽवगन्तव्याः | तत्छभावत्वाखछभावस्य च हेतुत्वात्। वललुतस्तयो- CUS ATH ETT aT ETT ततखछभावत्वाभावाद्-
३ परिच्छेदः) | न्यायविन्द्ः। Yee
व्यभिचारसंभवाच | कायहेतोरपि प्रयोगः। धुम- स्तचाभ्रियंथा मदहानसादावस्ति चेद धुम इति। इहापि सिद्ध खव । कार्यकारणभावे कारणे साध्ये कायंशेतु- वक्तव्यः | वेधम्येवतः प्रयोगो यत्सदुपलब्धिलक्षणप्राप्त तदुपलभ्यत खव । यथा नौलादिविशेषः। न चेवमि- Safran सत उपलच्िधटस्येत्यनुपलय्ि- wit: | असत्यनित्यत्वे नास्ति सत्त्वसुत्प्िमश्चं छतकत्वं वा । Hay शब्द् उत्पत्तिमान्छतको वेति सखभावहेतोः प्रयोगः | असत्यग्नौ न भवत्येव धूमो ऽच चास्तौति कार्यहेतोः प्रयोगः। साधम्येणापि fe प्रयोगे ऽयाडधर्म्यगतिरिति | असति तस्मिन्साध्ये न हलोर. न्वयाभावात्। तथा वैधर्म्येणाप्यन्वयगतिः । श्रसति तस्मिन्साध्यभावे हेत्वभावस्यासिङ्धः। न fe स्वभाव- प्रतिबन्पे सत्यकस्य निरृत्तावपरस्य नियमेन निर सिः। स च fanart: | सर्वस्य तादाढ्यलक्षणस्तदुत्यत्ति- लक्षणेत्यु क्तम् | तेन दि fete कथयता प्रतिबन्धो ट्शनौयः। तस्मान्निृत्तिवचनमाशिप्तप्रतिबन्धोपद् श- नमेव भवति। यच्च प्रतिबन्धोपद् शनं सदेवान्वयव्न- मित्येकेनापि वाक्येनान्वयमुलेन व्यतिरेकसुखेम वा प्रयुक्तेन सपश्षाऽसपश्छयेलि्गस्य सदसस्वस्यापनं छतं
११ । न्यायविन्दुः | [a परिष्छदः।
भवतौति नावश्यवाकयदयप्रयोगः। श्रनुपलब्धावपि यत्सदुपलब्धिलक्षणप्राप्तं तदु पलम्यत TAR squ- लभ्यमानं ताहशमसदिति. प्रतीतेरन्वयसि्धिः। इथो- र्यनयोः प्रयोगे वश्यं पक्षनिर्देशः | यस्मात्साधम्य- वत्प्रयोगे ऽपि यदूपलयिलक्षणप्रापतं सन्नोपलभ्यते सो ऽसद्यवदहारविषयः। नोपलभ्यते चाषोपलब्िल्षण- प्राप्तो घट इत्युक्ते सामर्थ्यादेव नेह घट दति भवति | तथा वेधर््यवतप्रयोगे ऽपि यः सदृग्यवहारविषय उप- लि ल्षणप्राप्तः स उपलभ्यत खव न तथा तादशो घट उपलभ्यत इत्युक्तं सामर्थ्यादेव AE सद्यवहार- विषय इति भवति |
कोहशः पुनः wa इति निर्देश्यः। खरूपेशेव खय- fret facie: पक्ष इति। खरूपेणेति साध्यत्येनेष्टः। खरूपेशेषेति साध्यत्वेनेष्टो न साधनत्वेनापि। यथा शब्द् स्यानित्यत्वे साध्ये चाक्षुषत्वं हेतुः। शब्दे ऽसिद्ध- TAY न पुनस्तदिह साध्यत्येनैवेष्टं साधनत्ेनाप्य- भिधानात्) ख यमिति वादिना यस्तदा साधनमाइ। रतेन यद्यपि कचिच्छास्त्रे स्थितसाधनमाह। तच्छाख- ` कारेण तस्िन्धरमिख्यनेकधरमाभ्युपगमे ऽपि यस्तदा तेन.वादिना धमः खयं साधयितुमिषटः स रव साध्यो
द परिच्छेदः! न्धायविन्दुः | ULL
नेतर इत्युक्तं भवति | इष्ट इति ware विवादेन सा- धनसुपन्धस्तं तस्य सिद्धिमिच्छता सो ऽनुक्तो ऽपि ae- नेन साध्यस्तद्धिकरणत्वादिवादस्य। यथा परार्था- ्रक्षरादयः संधातत्वाच्छयनासनाद्यङ्गवदिति । अचा- त्मा इत्यनुक्तावप्यात्माथताऽनेनोक्रमाचमेव साध्य- मित्युक्त भवति । अनिरारूत इति । रतख््षणयोगे ऽपि यः साधयितुमिष्टो sat: प्रत्यक्षानुमानप्रतोति- स्ववचननैर्मिराक्रियते न स We इति प्रदशनाथे तथ प्रत्यश्षनिराकरूतो यथा शअश्रावणः शब्द् इति । श्रनु- माननिराक्लो यथा नित्यः न्द दति। प्रतौति- faced यथा wae: शशौति । स्ववचननिराकतो यथा नानुमानं प्रमाणम् । इति चत्वारः पक्षाभासा fac भवन्ति। सिद्धस्यासिज्जस्यापि साधनः त्वेनाभिमतस्य स्वयं वादिना तदा साधयितुमनिष्ट- स्योक्रमा चस्य निरारूतस्य च विपर्ययेण साध्यस्तेभैव स्वरू पेखाभिमलो वादिन इष्टो fata: पक्ष दति पश्चल्षणमवद्यं दर्शितं भवति । चिरूपणिङ्गास्यामं परार्थानुमानमित्युक्तम् ।
ay चयाखां रूपाणामेकस्यापि रूपस्यामुक्तौ साध- ania उक्तावप्यसिद्धौ wee वा प्रतिपाद्यप्रति-
१९२ न्यायविन्द्ः | [इ परिच्छेदः,
पादकयोरेकष्य रूपस्य धमिंसंबन्ध्यासिद्धो संदेहे चासिद्धो हेत्वाभासः। यथा अनित्यः शब्द् इति साध्य चाक्षषत्वमुभयासिद्धम्। चेतनास्तरव इति साध्ये स्ै- त्वगपहरणे मरणं प्रतिवाद्यसिद्ं॒विन्नानेन्द्रियायु- निरोधलष्णस्य मरणस्यानेनाभ्युपगमात्तस्य च तरुष- संभवात्। अ्रचेतनाः सुखादय इति साध्य उत्यत्ति- मस्वमनित्यं वा सांख्यस्य खयं वादिनो ऽसिद्धम्। तथा खयं तद्ाश्रयणस्य वा संदेहे ऽसिङ्ः। यथा बाष्यादिभावेन संदिद्यमानो भ्ूतसंधातो ऽग्रिसिडा- वुपदिश्यमानः संदिग्धासिद्धः। यथेह निकुचे मयूरः केकायितादिति तदापातदेश्विभमे। धरम्यसिद्वा- व्यसिङ्खो यथा सवेगत श्रात्मेति साध्ये सवचोपसलभ- मानगुणत्वम् | तथेकस्य रूपस्यासपश्षे सत्वस्या सिज्ा- वनैकान्तिको हेत्वाभासः। यथा शब्दस्यानित्यत्वा- दिके धमे साध्ये प्रमेयत्वादिको धर्मः सपश्ष-विप्षयोः। सवषैकरेशे वा वतमानस्तथास्येव रूपस्य संदेहे श्यनैकान्तिक wal यथा wan: कथिदिवशितः पुरुषो रागादिमान् वेति साध्ये वक्तृत्वादिको धर्मः संदिग्ध विपष्व्यादत्तिकः। सर्वचैकदेशे वा सर्वजनो Ta नोपलभ्यत इति । एवंप्रकारस्यानुपलम्भस्या-
2 ufc we: | | न्धायजिन्दुः । are
हश्यात्मविषयत्वेन संदेहे हेतुत्वात्! waay- विपय्ययादक्तृत्वादेव्यौदत्तिः संदिग्धा । वक्तृत्व-सर्वन्न- त्वयोर्विरोधाभावाच्च। यः सर्वन्नः स वक्ता न भवतौ- qena ऽपि व्यतिरेको न सिध्यति। संटेह्ादिविधो हि पदार्थानां विरोधः। अविकलकारणस्य भवलो- sania: | अभावादिरोधगतिः। शौतोष्णस्यशवत् | परस्यरपरिदहारस्थितलघ्षणतया वा भाववत्। सच दिविधो ऽपि विरोधो वक्कुत्व-सर्वत्तत्वयोन संभवति । न चाविरुडविषेरनुपलब्धावप्यभावगतिः। रागादौनां TIANA काय्थकारणभावासिङ्धः। अर्थान्तरस्य वा कारणस्य निदत्त न वचनादेनिदटलिरिति संदिग्ध- व्यतिरेको ऽनैकान्तिको वचनादिः। इयो रूपयो- विंपय्येयसिडधौ fang: | Wares: सपे स्वस्य सपक्षे MAA यथा Raa प्रयन्नानन्तरौयकत्वं च नित्यत्वं साध्ये विरुद्धो हेत्वाभासः श्ननयोः सपक्षे ऽसक्चमस- ua च स्वमिति विपर्ययसिद्धिः। रुतो च साध्यविप- AAA UAT | तच च Tatar ऽपौष्टविधातशदि- SE: | यथा TTA Sa: संघातत्वाच्छयना शना- दङ्गवदिति। तदिष्टासंशतपाराथ्यविपग्ययसाधना-
feua: स इह कस्मान्नोक्तः। अ्रनयोरेवान्तभावात्। न |
११९ न्धायनिन्दुः | [ ३ परिश्छेदः।
हययमाभ्यां साध्यविप्ययसाधनत्वेन भिद्यते। न दौषटो- Mal: साध्यत्वेन कञ्िद्दिशेष इति दयो रूपयोरेकय्या- सिद्धावपरस्य च संदेहे ऽनैकान्तिकः। यथा वौतरागः कथित्स वन्नो वा वक्तुतवादिति। व्यतिरेको scarier: | संदिग्धो ऽन्वयः। सर्वत्न-वीतरागयीर्विप्रकर्षादचनादे- स्त स्वमसश्चं वा संदिग्धमनयोरेव दयो Sut संदेहे नैकान्तिकः। सात्मकं जौवच्छरौरं प्राणदि- मश्वादिति। न हि सात्मकनिरात्मकाभ्यामभ्यो राशि- tf! wa प्राणादिर्वतते। आत्मनो दत्ति- व्यवच्छेदाभ्यां सर्व॑संग्रहात्। नाप्यनयोरेकच इत्ति- निश्चयः। सात्मकत्वेन निरात्मकत्वेन वा प्रसिद्ध प्राणदेरसिद्धिः। तस्माजौवच्छरौर संबन्धौ प्राणादिः सात्मकादनात्मकाच्च सव॑स्माद्यादत्त्वेनासिद्धः। ताभ्यां न व्यतिरिच्यते न तचाऽन्बेति। रकात्मन्धप्यसिञ्खः। नापि सातमकान्निरात्मकाञ्च तयस्यान्वयव्यतिरेकयोरभाव- निश्चयः। रकाभावनिशचयस्यापराभावनान्तसैयक- त्वात्। अरन्बयव्यतिरेकयोरन्योन्यव्यवच्छंद् रूपत्वात् | श्रत रवाम्बयव्यतिरेकयोः संदेहादनैकान्तिकः साध्ये- तरयोरलो निशयाभावात्। रवं चयाणां रूपाणा- मेकैकस्य इयोदयोव रूपयोरसिदधौ संदेहे च यथा-
a परिच्छ्ेदः।| sara fara | ११५
यागमसिद्विरुद्ञानैकान्तिकास्वयो हेत्वाभासाः | वि- रुद्वाव्यभिचायपि संश्यहेतुरुक्तः। स इह RATATAT ऽनुमानविषये ऽसंभवात्। न fe संभवो ऽस्ति कार्य- GUTTA RATATAT नु पलम्भस्य च विरुडतायाः। म चान्यो ऽव्यभिचारौ | तस्माद्वस्तुदशनबलप्रर्तमाग- माश्रयमनुमानमाशित्य तदथविचारेषु विसङाव्यभि- चारौ साधनदाष उक्तः। शस््रकाराणाम्थेषु मान्या विपरौतस्य ख्वभावोपसंहार संभवात्। न छस्य संभवो यथावस्थितवस्तुस्ितिघात्मकायेषपलम्भेषु | तचोदाइ- रणं यत्सवदेशावस्थितैः स्संबन्धिभिः संबध्यते तत्सवै- गतं यथाकाशमभिसंबध्यते सवदेश्णवस्थितैः स्वसंबन्धि- भि्युगपत्सामान्यमिति । तत्संबन्धिस्वभावमाचानु- बन्धिनौ तदेश्संनिहितस्वभावता। नहि यो यच नास्ति स तदहेशमात्मना व्धाप्रोतौति स्वभावह्तुप्रयोगः | दितौयो ऽपि प्रयोगा यदुपलब्िलक्षणप्राप्तं सन्नोपल- भ्यते न तत्तास्ति। तद्यथा । कचिद्विद्यमानो धटो नोपलभ्यते चोपलब्िलकषणप्राप्तं सामान्यं व्यक्तयन्त- रालेधिति। अअयममुपशम्भप्रयोगः खभावश्च परस्यर- विरद्ा्थसाधनादेकच संशयं जनयतः । विरूपो हेतु- रक्तः । तावतैवा्थप्रतौतिरिति न एथग्दृष्टान्तो नाम
१९६ न्यायविन्द्ः। [ह परिष्छेदः।
साधनावयवः HA | तेनास्य HAA एथगुच्यते गता- धैत्वात्। दतोः सपक्ष रव सन्वमसपक्षा्च स्वतो व्याटत्त- रूपमुक्तमभेरेन पुनर्विंशेषेण कायखभावयोजन्म तन्माचानुबन्धो द्नौयावुक्तो। तच्च AAT AA धूम- स्त्ाभ्निरसत्यप्नौ न कचिद्ुमो यथा महानसेतरयोः | यच Rana तचानित्यत्वमनित्यत्वाभावे कतकत्वा- संभवो यथा घटाकाश्योरिति दश्नौयम् | न न्यथा सपक्षविपक्षयोः aaa यथाक्तप्रकारे शक्ये दृश यितुम् । तत्कायंतानियमः कार्यलिङ्गस्य खभाव- लिङ्गस्य च सखभावेन व्याप्निः। अस्िंधार्थे दशिते दित श्व दृष्टान्तो भवति । रतावन्माचरूपत्वा्तस्येति | रतेनैव दृष्टान्तदोषा अपि निरस्ता भवन्ति। यथा नित्यः शब्दो SATE | कमंवत्परमाणवद्टवदिति । साध्यसाधनधमेभियविकलास्तथा संदिग्धसाध्यध्म- दयश्च यथा रागादिमानयं वचनाद्रध्यापुरुषवत् | मरणधर्मोऽयं पुरुषा रागादिमश्वाद्रथ्यापुरुषवत् | wed रागादिमश्वाद्रश्यापुरुषवदिति। अ्रन- न्वयो पप्रदशितान्बयश्च यथा यो वक्ता स रागादि- मानिष्टपुरुषवत्। अनित्यः शब्दः छतकत्वाहटवदिति। तथा. विपरौताम्बयो यदनित्यं तत्कतकमिति साधर्म्येण
R ufcwwe: | | vara fare: | YO
वेधर्म्येणापि परमाणुवत्कमवदाकाश्वदिति साध्याद्य- व्धतिरेकिणशः | तथा संदिग्धसाध्यव्यतिरेकादयो यथा सर्वज्ञाः कपिलादयोऽनाप्ता ati अविद्यमानसवन्न- ताप्ततालिङ्कभ्रतप्रमाणातिश्यशणसनत्वादिति । आच वैधर्म्योदादहरणं यः सर्व॑न्न आप्तो वा स ज्योतिन्नाना- दिकमुपदिष्टवान् | तद्यथा ऋषभवधमानादिरिति | तचासर्वन्नातानाप्ततयोः साध्यधमयोः संदिग्धो व्यति- रेकः । संदिग्धसाधनव्यतिरेको यथा न चयौविदा ब्राह्मणेन ग्राद्यव चनः कञित्पुरुषेा रागादिमस्वा- दिति। अच वेधर्म्योदाहरणं ये ग्राद्यवचना न a रागादिमन्तस्तद्यथा गौलमादयो ध्मंशस्तराणां प्रणे- तार इति । शैतमादिभ्यो रागादिमश्वस्य माधन- धर्मस्य sete: । संदिग्धामंदिग्धोभयव्यतिरेकेा . यथा । अरवौतरागाः कपिलादयः परिग्रहाग्रहयोगा- दिति। अच वेधर्म्येणोदादइरणं यो वौतरागा न तस्य परिग्रहाग्रहो यथा ऋषभादेरिति | ऋरषपभादेरवौत- रागत्वपरिग्रहाग्रडयोगयो साध्यसाधनधमयो संदिग्धो व्यतिरेकः । अव्यतिरेकी यथा अकीतरागेा वक्रत्वात । वैधर्म्योदाहरणं यत्र वौतरागत्वं नास्ति स वक्ता। यथापलखण्ड इति | यद्यप्युपलखण्डा दु भय
११८ । mara fara: । [ R परिष्छेदः ।
arena सर्वो वौतरागा न वक्तेति aren व्यति- रेकासिद्खरव्यतिरेकः। अप्रदर्भितव्यतिरेको यथा sina: शब्दः छतकत्वादाकाश्वदिति । वेधर्म्येशापि विपरौतव्यतिरेको यथा यदतकं तन्नित्यं भवतौति | न द्यमिहृष्टान्ताभावैहेतोः सामान्यलक्षणं सपक्ष wa ae विपक्षे च सवच्रासष्वमेव निश्चयेन wal दर्शयितुं विशेषल्षणं वा । तदर्थापत््यैषां निरासो वेदितव्यः | दूषणा न्यनतायुक्तिः। ये पूवे न्यनतादयः साधन- दोषा उक्तास्तेषासुद्वावनं दूषणं तेन परेष्टा्थसिद्धि- प्रतिबन्धात् । दूषशाभासास्तु जातयः। अनुभूत- दोषोद्धावनानि जात्यत्तराणौति ।
इति acta: परिच्छेदः समाप्तः | न्धायविन्दः समाप्तः ॥
CRITICAL NOTE. —2 6 क्क
p. 1, B prefixes af नमः सवज्लाय. 1.5, B सम्यग्कानपूविके- त्यादिना. 1. 6, Bomits चेति. 1. 7, खाभिधय०, ए afwiae. 1. 8, श्तस्तन्न निरून्यते ; this was printed from conjecture, A omitting +; B has the a. 1. 8, B अभिधेये तु fa:wat- जने तत््रतिपन्तये. 1. 12, तश्मतिषन्ययं, B तत्प्रतिपन्तये.
p. 2, 1. 6, उपायो aaa, 8 उपश्रोग्यत्पादनस्य. |. 7, B are. 1. 8, ए सामयं.-ण्कंतु वदत् ; these letters are very indistinct in A; B confirms the conjectural text. 1. 10, read प्रयोजनपदं with B. 1. 12, ए. aaw 1. 14, B व्यत्ाद्यमाना्गा. 1. 16, B omits इदं. 1. 20, B omits पि. 1. 23, write गप्र.
p. 3, 1. 2, put the stop after weraat. 1 3, व्नचै- wun, B adds पि. |. 4, 8 aenani.—B ्रौडाद्ययं, 1. 9, B उ्वरुहतच्षक०. 1. 10, wat वा प्रकरणात् ; this was printed from conjecture; A seems to read Vat SMIRT- mq; B has भावाप्रकरणात् (sic ). 1. 11, संभाब्धेव ; B adds the numeral 5; so also with the preceding 4 cases. 1. 13, afraatien ; Badds waa (sic ), apparently for — wwis.—B omits तु. 1. 15, 8 अभिसंवादसंच्चानं ( sic ). 1. 17, uefuaaa, B prefixes खयं. |. 21, frei, B चानं, 1. 21, B
omits च्व.
१२० CRITICAL
p. 4, 1. 1, wa खव; B adds च. 1. 3, वत्वा, Basa चार्थे, ], 5, vafefauate, B uafufawa:. 1. 9, लिङ्गसंबन्धं ; read लिङ् - deg with B; A लिंगसंबंवं (sic). 1. 10, नियतस्य, B faa, 1. 11, बादश्रंयत्, B उपदग्र॑यत्. 1. 12, प्रदश्रितः, Bafa: 1. 18, B writes अन्यंतविपररोतमावाभादानि (sic ). 1. 19, B omits, अ्धक्रियासमर्ध. 1. 20, तदेव, B adds तेन. 1. 22, aratfumarara ; B writes अ्थाविजियासमथैवखधिगमात्मकलतव.
p. 5, 1. 8, °संसगः, write संगे ; A संसग्रः (sic); B aaa: (sic }.-अन्याकारवदस्तु०, B अन्याकारवस्तु०. 1. 5, कुम्बिका०, ( A कविका ), B., 1.9, ननु, B adds च. 1. 13, तदेव, B adds तेन, 1. 16, क्रास्गश्चन्दोपूादाने was printed from conjecture, A having °गओ्ब्दापादाने ; it is now confirmed by B. 1. 17, मन्धते ; B writes aaa (sic ). 1. 18, तयोः ; B adds मध्ये. 1. 21, अथैक्रियानिभसि. B erdfaarfaafara, 1. 22, प्रततिः; read प्रा्निः with B.
p. 6, 1. 2, wa, > wa.—ed mi, read afta: with B; the reading in A cannot be made out. |. 7, stam; B adds अपि. 1.11, B omits इति. 1. 13, zat न; 2 ४१०७३ च. 1. 16, ०निबन्धेनेवेति ; B omits wa. 1. 21, "सिद्धि०, B °सिङ्धे. 1. 22, यावद्भयात्, B writes य वद्या (sic ) या काचित्य्ब° .--सम्यग्कान ०, B सा सम्यग्क्षान०. ।
p. 7,1. 1, B omits at 1. 3, तद्युत्माद्यते, ए तत्सम्यग्कान waraa. 1. 6, Bo omits aaa. 1. 8, दो विधौ, BS विधे. 1. 9, दे, B adds रुव. ]. 10, afea?, ए भेदे. 1. 11, सकल- amaqaifa was printed from conjecture, the fourth and fifth aksharas having been destroyed ; it is con-
NOTE. RRA
ee ae = pon ५ adds बु. 1. 16, ध printed from conjecture, A ष १ न alias a confirmed by B. 1. 20 लच्छते hs ५ ie
` ^ 20, लच्छते, 13 लभ्यते. 1. 22. omy, B °वि्लाने.
P. 8,1. 7, awa, } एक्ोत०. 1. 13. watw:, B omty- freq. 1. 14, ward, B uae.—B omits च. 1. 15, तत्कल्पनापेाखाभान्तत्व ०, Bo तत्कल्पनापेढन्नान्तत्व०. |. 19. fax, 8 प्रसिद्ध.-- B writes तदनकन्यना०. |. 22, sufmarda, 1 adds ष्व.
p.9,11, owafma, write वगोत्मक्रं with A and B. 1. 2, निराकरगायं, B निरासाय; cf. below. 1. 13.—4, } च. 1. 14, विप्रतिपत्तिनिरासाथं ; B adds (विप्रपस्तिनिरासाथं) तथाऽभ्ना- न्तद्मणेनाप्यनुमाने निवर्तिते कल्पनापेाटय्रष्णं विप्रतिपस्तिनिरासार्थम्, 1. 15, खप्रतिभासे sad ऽध्यवसायेग, B खप्रतिभासो ( ? खप्रतिभाके ) थे ्याध्यावसायेन.
2. 10, 1. 2, अभिलाप्यते, 13 अभिलप्यते ; A’s reading is also corrected to this.—eafaartta संसगः, B adds अभिलाप- संसगः. 1. 4, wed, write ated with A and B.—efawar- भिघानयोः, B अनिधानाभिधेययोः. |. 5, afafadt, B निषिद्धे. 1. 6, चखभिषेयामासः, 1 ्भिधेयाकारभासः. 1.7, व्भिलापन, B व्यभिलापर. 1. 8, 23 omits भवति, 1. 10, aegrne, B oa- खट्प्रभासा (१ eaegufaaer). |. 11, awa, B awit. 1, 12, eamratet, B प्रतिभासा. - तदष्जातस्य, B adds बालकस्य, 1. 15, atwrate, B योग्यत्व ०. 1. 16, oufaured, B प्रतिमासत्वे.
p. ll, 1. 5, afafeaarae, B संनिदहितार्थमाच्रर. 1. 12,
१२९ CRITICAL
arrqr, B atefrq.—«reequafe, Bomits wee,— weargs, 23 शब्दे खलदा च. |. 18, ga, B ° विक्षुनं as in], 12. 1. 22, परेण, B adds देण (MS. मूत्रेण ).
p. 12, 1. 3, faetao, 8 भम०. 1. 4, मन्द, Badds fe.— aaa, 8 भाग्यमाये. 1. 5, विग्बम०, A wae. 1. 9, saferae B safared.—B अध्याल्िकं भांतिकारणं. 1. 11, इन्वियभ्नान्य- योगात्, B omits इद्धिय. 1. 14, B omits हि.-अलातादो, B अलाते. । 17, तेः, 3 ua.—amfad, 8 तत्तयाविधं ; तत् is also supplied in margin of A. 1. 20, निराकरणाय, ए न्निरासाथ, 1. 22, मानसप्र्यक्ते, > मानसे च yard.
p. 13,1. 2, ° ज्ञानस्य, 3 ° विक्षानस्य.-अन्तरमस्येति, B adds अनन्तरः. 1.9, विषयविद्चानाभ्यां fe मगोविन्ञान, B विषयविशा- wnat मनो विज्ञानाभ्यां मनोविज्ञानं &०.-- तदनयोनं॑परस्परसङ्- कारित्वं, 5 तदनयोः परस्परस्य सष्कारितवं, 1. 12, ए omits wa.—B omits second wat. 1. 15, प्रयस्तमिदयक्त, A wer, corrected into पर्यल fare. —B omits इति. 1. 22, frarra, B qa,
p. 14, 1. 4, B has the pratika सवं चिततेलादि. 1. 11, ae waa, B waa am. 1. 12, सातरूपेण, B सातानुरूपेण. 1. 13, साता- fren, B सतरूपः.--स्यात्, B adds वदा. ]. 17, श्ञानानुभवः - तश्च Brey वेदनं. B तत्वश्चागखरूपयेदनं, |. 21, भावनायाः, ए भावनयो ( sic ).— श्ाभासस्य, B अवभासस्य.
p. 16, 1. 1, °गतिः, B गगमनं. ]. 12, 8 omits wd. 1. 13, अस्फटाभत्वात्, 3 adds रुव च. ]. 16, परिसमाग्य्चः, B प्ररिसमाभि- वचनं. 1. 18, चतुविंध०, ए चतुर्विं धस्य. 1. 21, sate विषयः, B विषमः प्रमाणस्य.
p. 16,1. 4, अनचध्यिवसायेन, read अर्याध्यवसायेन with B. 1. 12, रागस्य, Bare. 1. 13, सन्, read स with ए. 1. 20, a च, B.@ waz 4,
p. 17, 1. 11, B has the pratika aaafeatfe.__aarare- aaa, B तस्मनात्सामान्यलक्तगं. 1. 18. the clause aveatata- waa is omitted in A, but is supplied in the margin ; B ततस्तस्मात्सामान्यलच्तय.
p. 18, 1. 9, बर्थात्, ए प्राधादर्थात्. |. 13, अ्ैदश्रंन० B अचं प्रदश्न०. 1. 16, Brepeats यर् before सादृश्य. 1. 17, जानं, B विज्ञानं. 1. 18, aw सादृश्य, Baw सारूप्यं सादृश्यं.
p. 19, 1. 2, तत्सिद्धेः, B ततः सिद्धेः. 1. 5, fagra, Bq. 1.12, चनस्य, 3 २०५६ इति.
p. 20, 1. 3, ° रूपत्वं, read रूपं with B. 1. 5, ब्यवद्याप्यमाने, B खवख्ाप्यमाने. |. 8, दश्रनं, B wea ( oa@atewa ). 1.9, B omits तु. 1. 11, अवस्यन्ति, ए अध्यवसम्यन्ति. The colophonin B 18 इति शआआा्वायंधर्ममोत्तरिविस्चिताथां न्यायविन्द्टौकायां प्रय्छपरि- ष्छद ; प्रथमः; A adds to colophon the words मङ्गलमनल्तु.
p. 21, 1. ब्ाख्यातुं, B ाख्यातुक्ामः. 1. 7, °निदंशराङ्मेव, A. fata ita.
p. 22, 1. 2, Bhas the pratika प्रमायफल्मिति. 1, 3, प्रद्यश्- वन्त्य इव, MSS. uae xa प्र्यदवत् ; it was perhaps unnecessary to make the correction. 1.8, B omits श्यस्य. 1. 14, A omits az. 1. 20, A omits ad; it is supplied in margin. ,
p. 23, 1. 2, faxei, B निबिडं. 1. 3, पक्तेकदेग्रासिडः, B adds facet हेतुः. 1. 7, कूर्यात्, B qa. 1. 11, साघारसानेकान्तिश्षः,
१२९४ CRITICAL
B adds afam: we: प्रमेयल्ात्. 1. 12, anqentrenane 80 B; A writes सपक्तऽद्यापिसन्ताकसय with what looks like a correction of सपत्न into सप्ता. 1. 14. तु, A fe. 1. 15, fafaaraaa, A faauraaa. 1. 19, निरासः, B adds faa, we: छतकल्वात् खवत्, compare 1. 11, above various reading. 1. 22, waraqaatq, B असत््वग्रन्दात्,
p. 24, 1.2, ए omits अपि. 1. 6, तदुच्यते, B waa. 1. 7, दयो. रप्यपादानम्, B omits अपि. 1. 8, अनियमे, B अनियते. 1. 9, स हेतुरिति, A omits स ; it is supplied in the margin. ]. 13, प्रधोक्घवयः, A कर्तव्यः. ]. 22, स सपक ; A omits स.
p. 25, 1. 1, सश्रन्दादेशः, A श्रन्दादे श्रः corrected in the margin to सश्ब्दादेशः.-- सामान्यं, B साम्ये. |. 8, तेन च, B omits ¥.—afeaga, ए च fara.
p. 26, 1. 1, उपलसि्लानम् । तस्या waa जनिका सामगो, A उपलब्थिश्वानं तस्य waa. जनिका सामग्रो. 1. 10, waa, B गम्यते. 1. 13, वृष्यं, 8 दृश्यत्वं. 1. 14, घटविविक्ष°, 8 घटादि विविक्त. 1. 16, वस्त न fafad तञ्क्ानं च, B वस्तु ase चा (sic) न निशत. 1. 19, ततो दृद्यघटरहितः, 8 तादृश्रचट- ufea:,
ए. 27, 1. 13, अतच संनिदिताय xg sew सः, so A, writing atag for wau, and संनिहिता, corrected into afafrare in the margin; ए अतच afafear यदु TTA (sic) स. 1. 17, wet ब्रुं wet; Bomits the numbers in this para. 1. 19, खभावमुदाहतुमार, ए adds खभावेच्यादि. 1. 20, साध्यस्यैव सभावः, B साध्यस्य भावः,
p. 18, 1. 1, A omits स. 1. 4, शिं प्रप, A writes सिंसप in
NOTE. १९५ the first place and शिंशप in the second: so also inthe next 11706 प्रचुरसिंसपे, but अविदितश्िंग्रपा०. |. 6, यदा, B यथा, --उपादश्य, B उपदश्य. 1. 7, ठकत्तव्यवष्ार निमित्त, B ठच्यवद्ारस्य निमित्त. 1. 8, शिश्पां पश्यति, 8 पण्यति शिगपा.-- अटक, A wzaa. 1. 9, B puts the stop after स मूढः. 1. 12, चअधिरिति, A afatafa. |. 13, प्रत्यत्तानुपलम्भनिबन्धनः, Bo garage: fata. 1.15, waa, A gal. 1. 17. अतेति षु, Boaaifa अच. 1. 18, B omits साघनौ. |. 19, B omits the first अभावः.
p- 29, 1. 1, qeeqee, B प्ररस्पर. 1. 3. हेतवः, B adds अपि. 1. 8, कारणे, B ateme. 1. 15, oma, B oaatara. 1. 16, व्यप्रतिबद्ध०, B waufadyo. 1. 18, न प्रतिबद्धाः; Bo omits a - aufaqge, 2 श्यप्रतिबघध०. |. 23, खपिनाभावनिखयः, B अविनाभावि- त्वनिचखधयः.
p- 30, 1. 3, क. 9 कः. 1 13. लिङ्गस्येद्या्, लिंगस्य न वसग zare. 1, 14, Bomits अथै अत्मा. |. 15, तादान्य, B adds तत्छभावत्वं. 1. 16, तच, Baws. 1.19, निखयापेच्त रव, Bfrwaraeat रवं. 1. 20, gta, ए अपेच्तया. |. 23, fag, B adds स्यात्,
7. 32, 1. 3, waa, B wwe. |. 6, खभाव विष विप्राः, 2B weurafatucfeat:. 1. 14, अमूटति, B aagearfe. 1. 17, रकक्चान- संसर्गिणि, ए adds भूत्ते. |. 18, gaat, B दृश्यमागतया. |. 19, गससर्गौँ, B °संसर्गात्. 1. 20, समग्र °, B ana.
p. 33, 1. 6, 8 omits तु. 1. 13, 3 omits न. 1. 20, A and B omit first 4, it is supplied in the margin in A.
p. 34, 1. 2, B omits fa. — ez, A ae". 1. 5, अनुप agama, ^ शनुपलभ्यमानत्वात्. |. 8. निभ्दरङ्कगममागमनर, B निःद्रंकगमागम ०. 1. 10, वदेवमेतस्य, Bata aw.— gaan, A
१२१९ ORITICAL
यवद्ार ०. 1. 18, A omits अभावं, 1, 19, wet कसति. 1, 21, प्रव्तिगै, 80 B; A apparently reads प्रवन्तेनसुपल०, which has been corrected into परवनन्युपल° (sic). |
p. 36, 1. 5, र्क्ादश् प्रकारा अस्या KARIM, B रकाद प्रकारा एकादश प्रकारा अस्य vanes. 1. 9, °भेदात्, A ettzo. 1. 21, घवलएषह०, B धवलस्य, :
p. 36, 1. 3, B omits च. 1. 4, A तदांगणदे TA भ (sic) वह्धिगा, B ag rina च. —aew, B seems to write ag. ]. 7, दृश्यमानादृ श्यमानाकाश्रदेश्ावयवः, A gaara {810} देशाव यवः. 1. 17, faa, B fama. 1. 21, न यः, B ata.
p. 37, 1. 2, तादृशे, A argue. 1. 4, प्रतिषध्य, A प्रतिषेध्य,. —B omits यथेति. 1. 5, A omits इति, writing, however, न Waar (sic). 1.7, ga, A दृश्यो, 2 दृ्ये तु. 1. 8, seer, B दूरत्वात्, 1. 13. विश्ड०, A विसेघ०. 1. 14, तच, A aa. ]. 16, ०निरत्तिमनुभिमोते, A ofaafacqataa. ]. 17, सर्वापवर्कण, 2. सर्वोप्रवरक०. 1. 20, भवतेति, B omits इति.
p. 38, 1. 1, जननात्, B जनकात्. |. 2, विनशरः | तस्य, A विनश- रस्य. 1. 3, गामाध्रुव०, B नाभ्रुव०. 1. 4, रञ्जनादि०, 8 रजकादि०, 1. 7, B omits च. 1. 10, gaat, A तया. 1. 11, यत र्वं, A य रवं. 1. 19, qatar, B दृ श्यमानात्सकलतवं. 1. 15, यटि graeme, B यदेव दृष्यघटा्षकत्व०.- दृ ्याकत्वम्, ए दृ वालम्. |. 16, यद्ययं, B adds चटः. 1. 20, प्रतिषेघः. B निषेधः.
p. 39, 1. 3, ग तानि सन्ति, 8 तानि न संतौ (sic). 1. 10, वहे, B खमे, 1. 13, तथा, B तथा च. 1. 14, B omits च. 1. 17, वििषट°, B विशि, 1. 20, at ग भवति, B अदृश्यं मवति,
NOTE. | ११७
p. 40, 1. 1, Bomits as. - कृष्यः, B कृष्यते. 1. 2, प्रतिषेध्यते B परतिधिध्यते.- ज्वलितः, B प्रज्वलितः |. 3, ram, 7 वन. 1. 8 विशिष्यन्ते, B विशेष्यते ; so also in | 10.—-B omits aq. I. 18 A °भाव (sic), ए ura. 1. 21, देशः, प्रदेण्ः. 1.23. फ omits सोमङर्षांदि वि रेषयुक्ं
p.41, 1. 1, ° विग्रोषयुक्त°, B ° विर्रेषगु णयुक्त०. 1. 2, सोमहर्बादि० ४ ए सोमषषे०. 1. 5, तच, ^ यच. | 7, तस्मिन्देशे, Baez. 1. 8, घूममाक्रेण तु, A omits तु. 1. 10, B omits fata; A omits न. 1. 13, °प्रयोगान्ताः, A प्रयोक्वांन (sic), 3 प्रकांता. 1. 16, सत्याद, A are (sic).—B omits सति ; cf. next line. 1. 19, दशगर गात्तदाहर्ण०, B दश्रग्रहणोदाषरगर.
p. 42, 1. 3, अर्थान्तर वि धोव्याहदि, MSS. edijacfadtfa.—afa- बेध्याद्ादर्यान्तरस्य, ए प्रतिषेध्याद्चीतरस्य. 1. 11, प्रयोमभेदेन मेदः. 1. 12, शनब्दख, B णन्दस्तु. 1. 13, °घ्रटिवानां. 8 परित्रटितामां. 1. 16, 8 प्रयोगभेदादेव भेदः, B omits, इति शब्दः. 1, 20, प्रतिषेधः, B निषेधः,
p. 43, 1. 1, तस्य च्व gave, B तद्यवषारख. |. 4, यनुपलमौ, B adds aaj. 1. 5, दृश्यानामेव ए दृश्यमानानामेव.--- omits 1. 22, M A the words wa चे, to and including अभावेन, 1. 23, are supplied in the margin.
p. 44, 1. 3, facta, B adds च. |. 10, euatat प्रततः, B omits प्रतौवः. 1. 14, तया च सति, B तेषां च सति. 1.17, संप्रति मास्ति, B संप्रतितगै,
p. 43, वृ ग्यानुपलब्यिः, B adds q.—-B 0011५ च.1.9, 8 omits सा.--ल्छणा, A writes agar ग wae. 1. 17, नतु, B ay.
p. 46, 1. 3, aferg, A लिङ. 1. 6, & omits 4.1.9, र लम्बन,
१२८ CRITICAL
B owamar, 1. 12, ओपचारिकं, A ओपचारक. 1. 17, प्रतिपादितं, B adds भवति. 1. 18, यास्येयं, > च आख्येयं,
7. 47, 1. 3, B omits afefrufafa. 1. 8, A साध्येवह विध्य- व्येति, 1, 9, watse; A writes यद्य (sic) for यस्य ; B wate, 1. 12, ए omits a line here, writing साघम्येमभिधेयं यस्य तु वेधन्धममिधेयं. 1. 14, ^ writes wee) यक. ]. 20, B and: प्रयोजनं wat प्रकाशयित्थं वन्तु few. |. 21, A प्रकाग्रयितद्यवसतु, --अनयोः, B नानयोः. ।
p. 48, 1. 15, उदाष्रन्, $ उदाहइरणमुशहतु. 1. 17, B omits सिद्धः. 1. 18, °योग्लस्य, B योग्यले. 1. 21, afr, A afte. 1, 22, च, ^ वा.
p. £9, 1. 6, "माच, B "माच.
p. 50, 1. 1, प्रयोगः सविशेषं, 7 प्रयोगस्य वि शेषं. |. 3, यस्य, B स॒ wa.—aA repeats the pratika agafaafefa after उत्प्तिमत्. 1. 4, ofat:, B ofafe: ]. 11, A afraaa.
p. 51, 1. 4, न, B adds 4.—fattaa, B faitwaue. 1.8, B omits. 1. 9, प्रद्ययभेदभेदि शब्दे B. प्र्यभेद शब्दे. |. 16, ए omits second साध्यते. 1. 19, शप्रयोगः, 8 °योगः. 1. 20, रखवमय, B रवदथे,
p. 52, 1. 2, गमक्षत्वात्, A गमत्वात्, 1. 6, B omits इति.-- B omits arnquag. |. 12, B omits fe, 1. 15, aaa, B सृतमर्थाय. |
p. 53, 1. 6, इष, Bug. 1. 8, ° अनुबन्ध खभावः, 2 °अनुवंधर्वांख भावः. 1. 11, साध्यसाघगयोः, B साध्यसाघन ०. 1. 18, अनुबन्ध्ेव, B अनुब च. |. 19, ^ स त्निष्पलावनिष्यन्नस्य साधन० |
p. 5५, 1. 10, कभावः स एव च साध्यः | तथा च सिद्धसाधन ०, ए यः
? ८ १ 0 ध athe १ ४ प ४ YY (4 W TG. र १
मावः त रव च साध्यखभावः सिडधसाघम०. |. 11, खमावदेतवः; B- खभावे खभावदेतवः. 1. 13, av, B afae. 1. 18, कार्यहेतो, ए त कार्यहेतोः. 1. 19, कायं कारणत्व ०, B कायंकारयाभाव° | p. 55, 1. 6, A omits हेतुरपि. 1. 9, नियतः, ए नियमः. 1.12 नियतः, B नियमः. 1. 16, fran, B निवर्तते. 1. 17, वरै घम्चैप्योगं, ©. केधम्येवत्ययोगम्.-- 1. 20, साधम्येवति व्यतिरेकः, ए साधम्यव्यतिरे कः, p. 56, 1. 1, B omits इति. 1. 2, 3 तथाप्यन्वयवश्वन साम्यात. 1. 3, ^ अतिरेक ०.1. 4, ए. बुद्य॒वसितस्य. 1. 10, B omits ते. 1. 13 A साध्यसत्व, 1. 19, B सवस्य प्रतिबद्धस्य
p. 57, 1. 4, B omits तत्. ॥. 5, B तेनाज्तिप्तं प्रलिवन्धोपदरनं तदेवान्वयवन्वनं. 1. 9, faaafaaane, B निवत्धनिवर्तकयोः. 1. 11, aga, B adds अपि. 1. 14, A xfancat हेतौ. 1. 17, B omits तु. 1. 19, उक्तेन, B युक्तेन,
p. 58, 1. 1, ^ व्याप्षिप्रतिपद्यमानेन. 1. 3, A omits प्रतौतेः.
1. 5, B is corrupt, or has a lacuna from प्रयोगयोः to 42 इति भवति. 1. 9, aquefaernoonfafa, B यदुपलब्धिलकछचणप्राप्ं सन्नोपलभ्यत इति.
p. 59, 1.5, A साभ्यतवेनेवाखयमिति. |. 7, अर्थैः, B कर्यो यः. 1. 10, असाध्यं केचित्साध्यं साध्यं चासाध्यं प्रतिपन्नाः, B wang किचित्छाध्यं साच्यं wend केचित्मतिपन्नाः 1. 15, तत्किमध, 13 तत्कथं. 1. 19, B omits च. 1. 20 उदाहरति, B adds यथेति.
p. 60, 1. 5, हती यान्तस्या्े ada, B छती यान्तस्यार्यन युक्तः. 1. 7,
B omits खव. 1. 10, B omits अपि. 1. 13, B omits घमः. 1. 15, साध्यत्व ०, B साध्यत्वस्य.--चेदं, B चेतत्.
7. 61, 1. 2, B omits second वस्य 1. 17, B omits aa. L. 18,
ए omits ते.
Ro CRITICAL
p. 62,1. 1, Bomits अनुक्ता. 1. 5, श्यनासनादिषु, A waatfeg, 1. 6, A, erat प्रसिद्धः (omitting अन्वयः ). 1. 7, ए werd- arama. 1. 9, B omits परस्य. 1. 14, अनिराष्टतः, A अनिङधतः, 1. 16, प्रदश्नाय, B प्रतिपादनाय. ]. 19, न स wer, ? स न पक्तः-- प्रच सनिराक्तः, Bo omits waa.
p. 63, 1. 8, विकर्पविक्षान विषयत्वेन, A faneufrerta. 1. 9, ° विकल्पश्चानयाष्, A लानयाद्यं. 1. 23, adtfafa वक्ति, B anita वक्षि.
p. 64, 1. 1, A writes तद्येतद्. 1. 2, A असत्यानि, 1. 5, तचा, A यथा. 1. 8, आदश्रायता, A aneafaar. 1. 9, शाब्दस्य, B wee. 1. 10, B असन्तर्थो arg, ^+ असन् are. 1. 12, श्राब्दप्रत्ययाचैस्य, A ब्द प्रच यास्य.
p. 65, 1. 2, शब्दप्रयोगः, B omits the next two lines, going on to yawa; the copyist’s eye has wandered from the one शब्दप्रयोगः to the other. 1. 3, शब्दः, A writes ez: |. 6, र्वं; B adds च. 1. 9, aaanctenaa, B अन्- mace क्रमेय. 1. 16, असाधनं, A adds the figure 2. 1. I7, at, A adds the figure 4.—faxraa:, A adds the figure 5.
p. 66, 1. 2 way, तद्. 1. 3, प्रतिरूपकं, B प्रतिरूपं. 1. 4, A writes frag. 1. 11, कस्य, ए कदयैकस्य.--वा किं०, A avai. ]. 17, अनित्यः, B नितः. 1. 18, B writes इयोदयोरपि. 1. 22, चाय, B adds aw fara (sic) wate जमित (sic).
p. 67, 1. 1, B writes wrap 1. 2, B writes wea. 1. 3, argfew । तेषां, Bo arg ew तेषा. 1. 6, असंभवात्, B अभावात्. 1. 10, feerrewat, A विच्वामसनाया, so also in
NOTE. VAL
next line. 1. 11, बतः, A तच. 1. 14, हेतुभूतं. A writes हेतु- ‘grea (sic).
p. 68, 1. 1, परार्थो fe, B परार्धादि. 1. 5, प्रमाण, B gare, }. 6, स्यात्, 8 adds तदा. 1. 14, A writes बाष्यादिद्यमाना,. 1, UT, A writes गक.
p. 69, 1. 1, A writes azata. 1. 5, केकायितापातविभ्रमः, B केकायितापातनिकरुजे विभमः. 1. 6, अशनात्, B area.
p. 70, 1. 2, B omits नित्यत्व. 1. 4, उद्यते, Barwa. 1. ४, A writes विद्यदाकाश्रषरटवत्. 1. 9, नाक्रा्रादौ, B omits what follows down to the second arataret, by a copyist’s error.
p. 71, 1. 4, संदिग्धा, B संदिग्ध०. 1.7, B omits च. |. 9, रवं जातीयस्य, 73 रवं जातौ यकस्य. 1. 11, संग्रयहैतुः, B aee¥q: (sic). 1. 13, सर्वे, 2 संदिग्धे. 1. 17, नस वक्ता, >3सवक्ताग. |. 13, साघगाभावेन, > साधम्ेभावेन. |. 20, सिध्यति, Badds इति. 1. 22, Fifa । यस्मात्, B शियस्मात् |
p. 72, 1. 18, आक्रामन्, Be क्रामयन्. |, 21, बमामथे, A writes अलमर्थे, B असमये.
p. 73, 1. 2, अन्धक्रारान्रासम्ः, B ष्यन्धका राम्तराजननासम्चैः (correct अन्धक्राराग्तरजननासमर्थैः). |, 3, सम्यावस्धा०, B बसा- मर्थावख्या ०.1. 5, संतानयोः, A writes संतनयोः. 1. 12, तदिग्व्तिनः A तददिवन्तिनः. 1. 14, अन्धक्ाराक्रान्तायां, A 1४९8 व्यघकाराय क्रतियां. 1. 15, Rand B ° हेतुत्बह्लतं. |. 16, भवता, A B भवतः,
p. 74, 1. 14, विसेघौ, B विरोधो. क्रः कश्य. |. 21, नित्य, A B faa.
p. 75, 1, पर्स्पर्परिद्ारेक,' B परखरेक. |. 3, वस्वुतश्च, A
१६२ CRITICAL
writes qa. |. 13, Bomits yafa. 1. 14, aeraqea ०, ए awraana. |. 16, दिषिधः, A facta.
p. 76, 1. 2, fatara, Bomits4. 1. 6, faaae, A निर्व ०. 1. 10, क्चनादि०, Bavaro. |. 17, वस्मादसवं ललविपयं यादिपन्तात् &५., B तस्मादसवंज्ञत्वावौ तरागत्वविपयेय।त् (sic) विपक्तात्सवंजत्वा- वौतसगादिमच्वात्घं दिग्धः &८.
p. 78, 1. 29, परस्परस्य A परस्मरस्मात्.
p. 80, 1. 8, angi, A याभ्यां. 1. 11, साघास्णनिकान्तिकः, A साधास्गानेकान्तिक०.--ग्याढत्तिकः, A adds the figure 2.
p. 81, 1. 7, भवन्सवंः, A भवत् सवः,
p. 82, 1. 9, खपरभावनिखयन ०, A omits निश्यन ०.
p. 83, 1. 2, निखयायोगात्, 3 निख्ययोगात्. 1. 5, प्रागादि ०, A प्रमाणादि०. 1. 11, B drops a line, writing साध्यस्य योषि (sic). |. 13, सिद्धिः, 8 असिद्धिः. 1 18, B omits at. 1. 21, A omits one 3a.
p. 84, L 2, विशदं यत्, B afeag 1. 18, स्यात्, ? स्यादेति तत्.
p. 85, 1. 7, ^ omits तदयं fa. 1. 11, A writes eanrarsrat.
p. 86,14, रक, Bug. संबन्धिभिः, > खसंबन्धिभिः. 1. 9, च, Bat.
p. 87,1. 1, समवायलच्णः, A aaatanaae. 1. 2, तेन, Barta. l. 4, amet ० Ba witzte. 1. 6, atwerann’, B atwenrar अभावे. 1. 12, area, ^ ततक्ष, Baws. 1. 17, afer, A 3a. 1. 21, B omits SATE.
ए. 88,1. 1, तदागमसिङ्धस्य, 4 तदागममसि ° (sic), Bagremae. 1. 2,सवेंगतत्वासवंगतत्वयोः, ए सवंगतत्वयोः. 1. 3, अभिसं बन्धित, B यभि- संबजत्वं 1. 6, san विलड ०, B उक्तो । इ ह faage. 1. 7, ग च वस्तुन्यस्य, B ब वस्तुन्यस्य हेतोः. 1. 10, Bomits उक्तः. 1. 11, तावेवेति, A
NOTE. १९३
तावता चेति. |. 12, अतः, Baa, 1. 13. तद्वनं, B ततस्तद्ध चनं. 1. 18, B omits इति.
p. 89, 1. 2, A omits ara. 1. 3, अभेरेनोक्त. Bo उक्तमभेदेन. 1. 5, B omits यत्. 1.9, faara, Bara.) 12, Baa, B साघनमाचस्य. |. 18, रवं B adds च.
p. 90, 1. 1, इतरच, A adds इति. 1. 5. साधम्यर. B साधम्य. 1. 8, azaw, A adds the figure 2. 1. 17 साधर्म्य, B ange. 1. 21, geraafataa, 13 दृष्ान्तमन्तरेग. |. 22. 13 puts the a before हेतोः.
p. 91. 1. 5, प्रदण्रंनः, A writes uefa, (asit always writes द्यित). B ewa:.—sefara, B दित. 1. 9, B omits da कृद्ान्तम्य तत. i. il, sera दोषा; A is defective from here ; at the end of the line दोषा is wanting : B Zerea- दोषा. |. 13, omits दृष्टान्तः. |. 14, उक्तं भवनि. B eaagal aaa. 1. 16, wee नित्यत्वे ang, B fara arg wee.
p. 92, 1. 15, रागाटिमत्व, ८५ गागाद्िमत््वे. 1. 1४. गद्यते, 1 संदह्यते. 1. 18. बाद्यपि. A faafa. |. 22. B omits अच
p. 93, 1. 2, wer, B wara.—afaagae, | अनिद्य. |, 4, afaaae, Bafaad. 1.5, aera; B goes on to azwye, 10, from a common cause of error. |. 6, प्रदश्ितान्नयः is from conjecture, the mutilated line breaking off at @. 1. 22, A omits तयाप्यनि यत.
p. 94, 1. 1, ametarq, A writes am दाषात्, B ametarq. 1. 2. aa gera-, B agqurtte. 1 4, नव, B afa.—amarw, B वक्छकाम STE. 1. 5, पररमाणवत्, 8 पम्माणर. 1. 9, रच्धभावः, B
निङक्ाभावः (sic).
Per unit of 96 =
Demy octavo .. Oriental text only =<. Rs. 0-12-0
ext and translation, English = -
notes, etc., mixed; or tranela-
tion only . da oe ” 1-0-0 Royal octavo .. Oriental text only... ,„ „++ 1.09.
Text and translation, English |
notes, etc., mixed; or transla-
tion o व Sas oe +> «06 1-4-0 Quarto Oriental text only oe +» 2-0-90
Text and translation, English
notes, etc., mixed; or transla-
tion only ` Se ws + ॐ.8.-0
There are some exceptions to this scale, which in each case::
will be indicated in the price lists. For the calculation of prices each part of a unit in excess of the 96 or 100 pages counts
again as # full unit “
Single issues may be bought separately, but three years.
after the completion of a work no complete sets are broken.
for the sale of loose component parts । Each issue bears, besides ita issue number, a {9861615 number |
indicating 1४5 place in the work and volume to which it belongs.
With the issue of this Notice all previous prices and price lists are cancelled.
~
CALCUTTA, let January, 1929.
{The publications or information sbout them are obtainable from — the Asiatic Society of Bengal, No. 1, Park Street, Calcutta, or from the ` Soviety’s Agente :—
Messrs, Lyzao & Co., 46, Great Russell Street, London, W.O. 24. ^+ ए उक, 13, Rue Jacob, Paris, VI° Boonsanptune Orro Hannassowirz, 14, Queratraseo, Leipzig. Muasrs. Tuacenn, Seinx & Co 3, Esplanade East, Calcutta.
; Residents of. Burope should order from -he Agents ?
Lidar ordering direct from the Society the following rules should be’ observed :— ~,
Orders should. be addxessed to the Asiatic Society of Bengal and not~: to any Official by name or title. त
All Cheques, Mousey Orders, €४6., should be made puyable to ४१४...
oe Orders न Loy by a full and address, . for books show acoompenied । । name
legibly written, should be sent on « व of paper containing. F
^ In India books are supplied by Vv. PP. ?
॥ part
iy ९५५५ oe btn ५६
thy "+ ध
” १५५ ५५८ ५१
101 fasts ६५ ५ क ५ 9
AP +
1 ¢ 4
oy
4.
et
+ ५.५ जे १५. + yond
# phe
रस = RN oa तन ^+ ४५ ६ ४ ४ 2, ५ yw" रमै ४ द aga 44 cht ay \ 4
er Hy ‘ye ह i se)
a १
wey
{4 fas Tbe f
~ ५५... + : o st) ४ ‘
Ware hate 7 ey a.
if + (/ ig Ruska wot स it २ ft way tbe Wo shes ¬ = “is uy ५ । oa cee „1८५ ५४7 9 & Deve, olin 6५4 {८ rete प (; 7 "28 (^ = कू he २५.५०१ भ थ नु SRR 04 Find OM ५.४ अ > "द वि ४ + य. eaten ("दै 91, es "र + ६ = Sty nn ५) ae ५ ९४ 1}, ae ke ae % अ ie ois अ: क; oak let +) Sie ( ५ wl ~
01
ष्क 4 # Way.
fe ae ad 0 i 2. ०४५५१ ५ ५
[क
x
Arh” a age 3
Ai
ae ५६ rat er =) १
८4 ५) ९ + ‘ ot (2, 1) Rie
vat why, £
१४ ५। tad ५; 4५, VE!
ha
५ putes ९
ras
van ay
S766
ROYAL ASIATIC SOCIETY OF BENGAL LIBRARY Author (५५५५ rin, la Te (^ Title do, by 6८} ८.1 #041..1५ doh dy in Call No.
Date of Issue: Issued te Date of Ret