OLLI OL LOLOL LL ALND Ah ODL पि

or 10 INDICA

+ ee

eee eee eee

COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE PATRONAGE OF THE

Bon. Court of Directors of the Last tnvia Company,

AND THE SUPERINTENDENCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. No. 142.

PRELIM A

see

१ १ क कक कष + ति

सव्वेदशेनसङ्गहः | -

SARVADARS’ANA SANGRAHA ;

| : rat | OR AN | | EPITOME OF THE DIFFERENT SYSTEMS OF INDIAN । - ; PHILOSOPHY. Fes | By MADHAVACHARYA | Eprrep py Panprva I's'waracuanpra एव 0 {84648 , | Principal of the Sanskrita College, Calcutta. FASCICULUS #& i=

| च |

PRINTEL |

ऋ) ~* 5 च ia

.

५

4 ` £. २ 0 (25)

BIBLIOTHECA INDICA; COLLECTION OF ORIENTAL WORKS PUBLISHED UNDER THE PATRONAGE OF THE Won. Court of Bivectors of the Bast ठाद Company, AND THE SUPERINTENDENCE OF THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

Nos. 63 and 142.

SARVADARS’ANA SANGRAHA;

OR AN

EPITOME OF THE DIFFERENT SYSTEMS OF INDIAN PHILOSOPHY.

By MADHAVACHARYA Epitep BY Panpita Is'wARACHANDRA VIDYASAGABA,

Principal of the Sanskrita College, Calcutta.

CALCUTTA : PRINTED BY J. THOMAS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 1858.

PREFACE,

Tue Sarvadarsanasangraha.is a work by Madhavdcharya, the well-known scholiast of the Vedas. It contains short notices of all the systems of Indian Philosophy, and as such is very valuable. It is natural to suppose that every Indian Sanskrit scholar would have possessed a copy of a treatise of so much importance. But it is somewhat singular that manuscripts of the work are very rare, and that the great majority of the learned of this country are probably not even aware of its existence. If not printed now, the Sarvadarsanasangraha would, in all probability, share the common fate of many other valuable relics of Sanskrit learning. To preserve the work from destruction I proposed to the Asiatic Society of Bengal to edit the work for them if they would undertake to print it. My offer was kindly accepted, and the work, under their auspices, is printed and published.

When I first undertook to edit the work, I was under the impression that the task would be an easy one. There were two manuscripts in Calcutta, one in the Library of the Sanskrit College, and the other in that of the Asiatic Society. On first reading the book I thought that the former manuscript was sufficiently correct. But scrutinizing it with the care necessary for publication, I collated it with the copy in the Society’s Library and found that without the aid of more manuscripts, the readings in several passages in which the two manuscripts differ, could not be reconciled. No other manuscripts were however procurable in Bengal; but by good fortune I procured three manuscripts from Benares. These were of essential service to me, and it was only after carefully collating them with the texts in Calcutta that I have been able to edit the work.

9 [> |

I feel it my duty here to express my great obligations to Mr. Edward Hall, late of the Benares College, through whose kind exertions the Benares manuscripts were received. Without his timely aid it would have’ been impossible for me to execute the task I had undertaken with the accuracy requisite. My obliga- tions are also due to Professors Jayanaréyana Tarkapancha- nana and Térdndtha Tarkavachaspati of the Sanskrit College for the material assistance that they afforded to me in the under- taking.

‘Sanskrit College, The 20th January, 1858.

wearers: |

नित्यज्ञानाश्रयं वन्द निःखेयसनिधिं शिवम्‌ । येनेव जातं मद्यादि तेनेवेदं सकर्टकम्‌ ॥ ` पारं गतं सकलदशनसागराणा- मात्मोचिताथचरिता्थितसव्वलाकम्‌ (९) | ओशाङ्गपाणितनयं निखिलागमन्न TAMARA TATA EA ॥ ओमत्सायणद्‌ ग्धाब्धिकोास्तभेन मदाजसा | क्रियते माधवाय्यण सव्वद शनसङगदः ॥ प्वषामतिद्‌लराणि सतरामालाख शस्त्राण्यसो ओमत्सायणमाधवः प्रभुरुपन्यास्यत्‌ सतां प्रोतये | दू रात्लारितमत्सरेण मनसा श्रटण्ठन्तु तत्‌ सज्जना माल्यं कस्य विचिचपुष्परचितं प्रत्ये न सव्ञायते ॥ अथ करं परमेश्वरस्य निःओयसप्रदल्मभिधीयते डद स्यतिमतानुखारिणा नास्िकशिरोमणिमा चाब्वीकंण दूरोा- सारितलात्‌ द्रच्छेद्‌ fe चाव्वाकलय चेष्टितम्‌ प्रायेण सर््वप्रा- णिनिस्तावत्‌ यावव्नोवं सुखं जोवेन्नालि ट्योरगा चरः भस्मो-.

(९) खात्माचिताचरितमयितसब्बलेकम्‌। पाठान्तरम्‌ । B

2 सब्वंदष्रनसंयडः।

MAG Sea पुनरागमनं कुत tia लेकगाथामनुरन्धाना नोतिकामथास्तानुभारोणा्थकामावेव VEIT मन्यमानाः पा- रलाकिकमथेमपङ्ुवानाखाव्वौकमतमनवत्तंमाना Vara यन्ते। WA एव तस्य चाव्वाकमतस्य लाकायतमिद्यन्बर्थमपर नामधेयम्‌ | |

तच एथिव्यादौीनि गतानि चत्वारि तत्वानि तेभ्य एव देहाकारपरिणएतेभ्य; किण्वादिभ्या मदशक्रिवत्‌ चेतन्यमपजा- यते तेषु विनष्टेषु सत्सु खयं विनश्यति । तदिद विज्ञानघन एतेभ्य शतेभ्यः समुत्थाय तान्येवानु विनश्यति न प्रत्य संन्ना- स्तीति । तत्‌ चेतन्यविशिष्टदद एवात्मा रेहातिरि क आत्मनि प्रमाणाभावात्‌ प्रत्यकेकप्रमाणवादि तया अनु मानारे रनङ्गोका- TW प्रामाण्छाभावात्‌।

अङ्गनालिङ्गमादिजन्यं सुखमेव परूषारथः | न चास्य दुःख- संभिन्नतया पुरूषाथंमेव नास्तोति मन्तव्यम्‌ अवजंनीयतया Was SSE परिदारोण सुखमाचस्येव मे क्रव्यलात्‌। तद्यथा AQT WATT मकण्टकान्‌ मद्छान॒पादन्ते स यावदादेयं तावद्‌ादाय निवत्तते। यथा वा धान्यार्थी सपखालानि yt न्यान्यादरति स यावद्‌ादेयं तावदादाय निवत्तते। तस्मा- इुःखभयान्नानकूलवेदनोयं सुखं त्यक्तुमृचितम्‌ | a fe ar: सन्तोति शालयो नोाष्यन्ते। म fe भिचकाः सन्तोति स्थाल्या नाधिभ्रोयन्ते। यदि कञिद्‌ भोरदृष्टं सुखं त्यजेत्‌ तरिं ख पग्टुवद्मखं भवेत्‌ | तदुक्म्‌

चाबाकदश्ननम्‌। ह्‌

mre सुखं विषयसङ्गमजग्म पणां इूःखापषटष्टमिति मृखेविचाररेषा 1 are जिहासति सितेत्तमतण्डलाक्छाम्‌ ` का नाम मेस्तुषकशापहितान्‌ हितार्थो॥ मनु पारलौकिकसुखाभावे बडवित्तगयशरीरायाससाय्य afatragr faaregr: कथं प्रवत्तिव्यन्ते दति 84 तदपिन प्रमाणएकाटि sagas अनुतव्याघातपुनरक्रदषेदुंषिततया चेदि कम्भन्वेरोव waa: परस्परं कर्बाकाण्डप्रामाश्यवादिभि- भलौागकाण्डस्य श्ानकार्डप्रामाण्यवादिभिः कम्मंकाण्डस्य y प्रतिलिप्तलेग wart चन्लप्रलापभाचतेन श्रज्चिराचादर्जीविका- माचप्रयाजमतात। तथाचाभाणकः afar चया वेदास्विदष्डं भख्गुण्डनम्‌ | बद्धिपैरुषदोमानां जीविकति ट दस्ति: ॥ श्रत एव कष्टकादिजन्यं दुःखमेव मरकं खाकषिद्धा राजा परमेशरः रेरेच्छटो मालः TETAS च कथाह छष्णा $हभमिव्यादि सामा नाधिकरण्यापपल्तिः। मम श्रोरमिति व्व हारो TV: शिर दत्यादिवरोपचारिकः। . ` : तदेतत्‌ wat बमय्राडदि । ` अज्र चलारि शतानि भमिवार्यनलानिखाः। Naw: खलु भूतेभ्यसैतन्यमुपजायते | किण्लादिभ्यः wana gana मदश्रक्किवत्‌॥ ` श्रं Ee: हभाऽस्मोति सामानाध्िकर्यत्‌-। . -

ॐ SALAAM! |

देहः Granfearare स एवात्मा न चापरः 1 मम दे हाऽयमिद्युक्रिः सम्भवेदोपचारिकति ॥

ष्टादतत्‌ ITT मनोारया यद्यमुमानादेः प्रामाण्यं न ष्यात्‌ श्रस्तिचप्रामाणं कथमन्यथा धमेापलब्भागम्तरं धृमघ्वजे भ्रलावतां प्रटत्तिरुपपद्येत । नद्यास्तोरे फलानि सन्तीति वचनं अवणसमनम्तरं फलार्थिनां aint प्रस्षिरिति। तदेत- ऋने राञ्यविजुम्भणम्‌ । व्या्भिपक्तधन्मताशालि हि लिङ्गं गम- कमभ्यपगतमनुमानप्रामाख्यवादिभिः । व्या्तिखोमयविधेपा- धिविधुरः सम्बन्धः स ख सम्या चचृरादिवन्नाङ्गभावं भजते किन्नू. ज्ञाततया । कः खलु Wears भवेत्‌ । म तावत्‌ भ्र- ae तच्च वाद्ममान्तर वाभिमतम्‌। म प्रथमः तदय ayy विषयश्नाजजनकत्येन भवति प्रसरसम्भवेऽपि भूतभविष्यतेास्तदस- मवेन सम्बापसंडारवत्या BARE waa ग च व्याश्चिज्नानं सामान्यगे चरमिति मन्तव्ये व्यह्यारविनाभावाभावप्रसङ्गात्‌ | नापि चरमः अन्तःकरणस्य वदहिरिण्दियतन््रत्मेम are सखा तच्येण प्रठत्यनुपपन्तेः । तद्‌ कम्‌ चक्षुरा दयुक्रविषयं पर तन्तं afeda इति । माणनुमागं व्या्भिन्नानापायः तत्र तचाथ्येव- मिति अनवस्थाद खय प्रसङ्गात्‌ | नापि शब्दसदुपायः काणाद्‌ मतानसारेणानुमान एवान्तभावात्‌ अनन्तभावे वा टद्धव्यव- हाररूपलिङ्गावगतिसापे्तया WATT AIT AAT भूमधृमध्वजयेारविनाभावेाऽखतीति वचनमाचे मन्वादि वद्‌ वि- ्ाखाभावाख। अनपि टाविनाभावस्य परूषस्याथान्तरद शंने-

चावौकादश्नंनम्‌ | ५

मा्यान्तराजमित्यभावे खाचानुमानकथायाः कथाशेषलप्रस- ब्राख। उपमानादिकन्त्‌ दूरपारं तेषां संश्चासंञ्चिसम्बन्धादि बाधकलेनानेपाधिकसम्बन्धबेधकल्वा सम्भवात्‌ | किञ्च उपाध्य- wast दुरवगमः उपाधीनां प्रत्य ललनियमासम्भवेन प्रत्य- खाणामभावस्य प्रत्यचत्वेऽपि श्रप्रत्यत्ताणामभावस्या प्रत्यक्तया अनुमान पेक्षाया मृक्रदूषणानतिटन्तेः | ale च साधनाव्या- aaa सति साध्यसमव्यात्तिरिति amet agate) तदु- क्रम्‌ ्रव्याप्रसाधनोा यः साध्यसमव्यार्धिरुच्यते स उपाधिरिति। शब्देऽनित्यले साध्ये waded घटलमश्रावणएतां व्यावन्तयितुम्‌- पान्तान्यज्र maar विश्रेषणानि चीणि तस्मादिदममवश्ं समा- समेत्यादिनेाक्षमाचार्यसेति (र) । तच विध्यध्यवसा यपव्वेकला- सिषेधाध्यवसायस्यापाधिज्ञामे जते तदभावविशिष्टश्म्बन्धरूपं व्यात्तिज्ञानं व्यार्चिश्चानाधौनं चापाधिज्ञानमिति परस्यराश्रय- वखप्रहारदेाषोा वञ्जलपायते। तस्मादविनाभावस्य दुवाधतया मागुमानाद्यवकाश्नः। धूमादि ज्ञानानन्तर मन्धादि न्नाने SEA: WATT श्राया वा qed) कचित्‌ फलप्रतिलम्भसतु मणिमन्लषधादिवत्‌ यादूच्छिकः। अतस्तत्साध्यमदृष्टादिक- मपि नास्ि। नन्वद्ष्टानिष्ट जगदेचिच्यमाकस्मिकं स्यादिति चेत्‌ न ARF खभावादेव तदुपपत्तेः | AHA.

(१) समासमाविनाभावावेकवल्ता यदातदा। समेन यदिन ययाप्तल्योरहीनाप्रयोजकः॥ .

SRT ARMTT |

अग्रिरूष्णा अलं शोतं च्रौतस्यश्सथानिखः। ae चितितं तस्मात्‌ खभावात्तद्भवख्वितिरिति॥ सटेतत्‌ सवदे ट हस्पतिना क्रम्‌ | म खगा नापव्भीा वा नवात्मा पारलाकिकः। नेव वणाञ्रमादोनां fearg फलदायिकाः ॥ afar चया वेदाख्िदणष्डं मस्मगुण्टनम्‌ | बुद्धिपोर्ष हीनानां जोविका urefafaiar i Wwf: खमे च्यातिष्टामे गमिब्यति । खपिता यजमानेन तज anata हिस्छते॥ खटतानामपि जन्तूनां arg चेन्तुत्तिकारणम्‌ | गच्छतामिद् जन्तूनां यथे पायेयकस्पमनम्‌ ॥ सखगखिता यदा eft गच्छयस दानतः | प्रासारस्यापरिस्थानामच कस्मान्न दीयते॥ या वच्जौवेत्‌ सुखं Mage war चुतं पिवेत्‌ । भखौभूतस्य दे रस्य पुनरागमनं कुतः ॥ यदि गच्छेत्‌ परं लाकं देहादेष विनिमेतः। कस्ममान्रूयेा न चायाति बन्धखेदसमाङुलः॥ ततख जोवनाषायोा argufafeafers t | मतानां मरेतकाय्योणि ग लन्यदिद्यते कचित्‌॥ चये वेदस्य कन्तारो भण्डधूत्तंनिभाचराः। जफरो तुफरीत्धादि पण्डितानां वचः तम्‌ ॥ wears fe faa पलीग्राद्धं प्रकोत्तितम।

चाबाकदणशेनम्‌ | ॐ.

भण्डेखलदत्‌ परश्चैव ग्राह्यजातं प्रकीन्तिंतम्‌ ॥ मासानां खादनं तदन्निशाचरसमीरितमिति।॥ तस्म्ादद्धमां प्राणिनामनुग्रहाथे चान्बौकमतमाञ्रयणौय- fafa रमणोयम्‌॥ इति सायणमाधवीये सव्वेदभनसङ्गरे चाव्वौकदर्भमम्‌॥

अच बोद्धेरभिघीयते यद्भ्यधायि अ्रविनाभावेा दुध दति तद साधीयः ताद्‌ाक्यतदुत्यत्तिग्यामविनाभावस्य सुज्ञान- त्वात्‌ | तदुक्रम्‌ काय्यैकारणभावादा खभावाद्ा नियामकात्‌। अविनाभावनियमेा दथंनान्तरद्थनादिति॥ अन्वयव्यतिरेकावविनाभावनिखायकावितिपक्ते साध्यसाध- नयोरव्यभिचारो दुरवधारणाः भवेत्‌ भूते भविष्यति वन्तंमाने अरनुपलन्यमानेऽपि व्यभिचारशङ्काया श्रनिवारणात्‌ । ननु तथाविधस्थले त{वकेऽपि मते व्यभिचारण्रद्ा दुष्परिदरेति चेत्‌ मेवे वोचः विनापि कारणं काययमृत्पद्यतामित्येवंविधायाः. WETS व्याघातावधिकतया निटृत्तत्वात्‌। तदेव द्याश्ङ्धोत यञस्िन्नाण्ड्ामाने व्ाघाताद्यो नावतरेयुः तदुक्रं व्याघाता- वधिराश्ङ्धति। तस्रात्तदुत्पत्तिनिख्चयेन श्रविनाभावा fa- aa तदुत्पक्िनिञ्चयख्च कायं देलोः प्रव्यक्तापलम्मानुपलम्म पञ्चकनिबन्धमः। RAAT: प्रागनुपलम्भः कारणापलमम WII, उपलमस्य पञ्चात्‌ कारणानुपलम्भादनुपलम्भ इति

च्छ VACUA: |

पञ्चकारण्या धूमधूमध्वजयोः काग्यंकारश्भावा निश्ोयते। तथा तादाव्यनिखयेना्यविनाभावोा frgqraa यदि fawor ठलमतिपतेत्‌ खात्मानमेव जद्यादिति fare बाघकप्रटन्तेः WISH त॒ बाधके भूयः सहभावे पलम्भेऽपि यभिचारब्रङ्ायाः at निवारयिता । शिंशपादच्याख तादाव्यमिखयोा zara शिंशपेति खामानाधिकरण्धबलादुपपद्यते | न दत्यन्ताभेरे तत्‌ सम्भवति पय्यायत्वेन यगपदपि प्रयोगायोगात्‌ नायत्यन्तभेदे गवाश्चयारमुपखम्भात्‌। तस्मात्‌ काय्थात्मानोा कारणमात्मान- ममुमापयत इति बिद्धम्‌।

यदि कञ्चित्‌ प्रामा्यमनुमानस्य नाङ्गोङुग्यात्‌ तं प्रति जयात्‌ अ्रनुमामं प्रमाणं न भवतोत्येतावन्माचमु यते TA न किञ्चन खाधनमपन्यस्यते उपन्यस्ते ati न प्रथमः एकाकिनी प्रतिज्ञा fe प्रतिज्ञातं म साधयेदिति न्यायात्‌। नापि चरमः अनुमामं प्रमाणं न भवतोति ब्रुवाणेन लया श्रशिरस्कवचम- स्दपन्यासे मम माता बन्ध्येतिवद्राघातापातात्‌। किच्च प्रमाण तदाभासव्यवस्थापनं तत्छमानजातोयल्वादिति वदता भवतेव Wed खभावानुमानम्‌ | परगताविप्रतिपत्तिस्हठ वचनलिङ्गे- मेति न्वता काग्यंलिङ्गकमनमानम्‌ wows afar भ्रतिषेधयतान्‌पलसिलिङ्गकमनुमानम्‌। तथाचेक्तं तथागतैः।

प्रमाणाम्तरसामान्यस्ितिरन्यधियां aa: | प्रमाणान्तरसद्धावः प्रतिषेधाख कस्यलिदिति॥

पराक्रानद्चाच खरिभिरिति ग्रन्धभूयस्वभयादुपरम्यते |

जोयदशंनम्‌ | -€

ते च बेद्धाखतुविधया भावनया परमपुरुषाय कथयन्ति । ते च माध्यमिकयोागाचारसाचाज्तिकवेभाषिकसंज्ञामिः प्रधिद्धा बोद्धा यथाक्रमं was ATEN वा द्यायोानुमेयत वा- खयेप्रत्यच्लवाद्‌ानातिष्टन्ते। यद्यपि भगवान्‌ बुद्ध एकं एव arufaat तथापि बोद्धव्यानां बुद्धिभेराखातुविध्यं यया गता STAR दल्यते जारचारागुचानादयः खेष्टान॒सारेणाभिषर- णपरसखहरणसदाचरणादि समयं Fa | ws लणिकं चणिकं दुखं दुःखं aaa eee Qa Wafafa भावना चतुष्टयम्‌- पदिष्टं द्रष्टव्यम्‌। तच fans नौलादिक्षणानां सत्वेनानुमा- तव्यं यत सत्‌ तत्‌ STR यथा जलधरपरलं GAYA भावा इति। न चायमसिद्धारेतुः अ्रथंक्रियाकारित्वलच्छणस्य सत्त्वस्य नोखादिकणानां प्र्यलासिद्धलात्‌ व्यापक्व्याटश्या य्व्या- टृत्तिन्यायेन व्यापकक्रमाक्रमव्या ट सावच्णिकात्‌ TSA: सिद्धलाख। तचखा्थक्रियाकारिलं क्रमाक्रमाभ्यां व्याप्तं न च क्रमाक्रमाभ्यामन्यः प्रकारः समस्ति परस्मरविरोधेडिमप्रका- रान्तरस्थितिः। नेकतापि विर्द्धानामुक्रिमाचविरोाधत इति न्यायेन याघातसखाद्धरलात्‌। ते च RAHAT खायिनः सषका- आडाव्तमानेा अरथक्रियामपि व्यावन्तंयन्तो ङणिकलपन्त एव सत्वं व्यवख्ापयत इति सिद्धम्‌ |

मन्वचशिक्स्य्ाथेक्रियाकारिलं किंन स्यादिति चेत तद्‌ युकं विकश्पासदवयात्‌ तथा fe वत्तमानाथेक्रियाकरणकाले अतीताना गतयोः किमथेक्रिययोाः ख्ाथिनः. सामथ्यमक्ि नो

Cc

ge TAWA E |

धा श्राखे तयारनिराकरणप्रसङ्गः wala orem यत्‌ यदा यत्करणसम्थे तत्‌ कदा AMMA यया सामय ware wavered माव ति प्रषङ्गामुमानाश i दितोयेऽपि कदापि न Gara खामर््य॑माचानुबन्धिवाद धक्रियाकारित्वस्य थत्‌ यदा चन्न करेति तत्‌ लदा तचासमथं यथा हि शिला- अकशमङ्कुरे म चेव वन्तंमानाथक्रियाकरणकाले इृष्तवन्तिव्य- माणे श्र्थक्रिये करोतोति तदिपव्येयाच | नम्‌ क्रमव्छकारि- शाभात्‌ खाचिनः श्रतोतानागतयाः क्रमेण कमणम॒ पपद्यते दति चेत्‌ ase भवान्‌ vet व्याचष्टां सहकारिणः किभाव- Saguitar a at न रेत्‌ मापेचणीयास्ते अ्रकिथित्‌ gaat तेषां तादाश्यायोगात्‌। उपरकारकलपच्वे सेऽयमुपकारः fa भवाद्धिश्यते म वा मेदपर्वे आरगन्त॒कभ्येव तस्य कारणलं स्यात्‌ न yaerefera आ गन्तुकातिश्याभ्बयव्यतिरेकानुविधा- यिलात्‌ कायं चख । तदुक्रम्‌ | वा तपार्यां किं aireravefe तयाः फलम्‌ aurea साऽनित्यः खतल्यखेदसत्पल दति ॥

अथ भावक्तेः सहकारिभिः सदेव कारे करोतीति wars इति चेत्‌ अङ्ग aft सदकारिणो न अद्यात्‌ TEA पलाय- मानानपि गले पाशेन FEI. wal काणे Way खभावस्यान- grad किञ्च we कारिजन्याऽतिश्रयः किमतिच्रयान्तरभार- अते लवा उभयथापि प्रागक्तदूषणएपाषाण्वषषप्रसङ्गः । af अधान्तरार वपल बङूम्‌खामवश्यादोख्यमपि स्मात्‌ अतिशये

BRUTE | tt

waaay सडकार्यन्तरापेका्थां तत्परन्परापात इत्येकानवश्या $ऽस्येया तथाहि सष्कारिभिः सखिलपवनादिभिः पदायसा- यैराधोयमाने वीजस्यातिभ्रये वीजमृत्पादकमभ्यपेयम्‌ अपरथा तदभावेऽप्यतिश्रयः प्रादुभवेत्‌ बीलञ्चातिश्यमाद धानं सड- कारिसापेचमेवाधक्ते अनन्यथा सव्व॑दापकारापनना अङ्कुरुख्चापि षदादयः Tessa! तस्नादतिशया्थमपेलमाणैः षरकारि- भिरति्रयान्तरमाधेयं बीजे तस्मिन्नणुपकारे पव्वेन्यायेन सद कारिशापेशस्य वीजस्य sara सहकारिसम्पाद्यतौजमताति- श्यानवस्था प्रथमा व्यवश्िता। श्रयोपकारः काया्ंमपेन्न- माणाऽपि वीजादिनिरपेषं are नगयति तत्छापिषि बा | प्रथने वीजारेरषेतुलमापतेत। fetta stata वीजारिना उपकारे अतिश्रय saree: एवं तच तजापीति बीजारित्न्या- तिश्रयनिष्ठातिश्रयपरम्यरापातं इति दितीयामवदशा सिरा भवेत्‌। -एवमपेच्यमाणेने पकारेण वीजादे धर्जिणडुपकारा- न्तरमाधेयमित्युपकाराधेयवीजातिश्याञ्चयातिच्यपरम्परापात इति ढतोयानवस्था दुरवस्था श्यात्‌ । श्रथ नावादभिनाऽति- शयः सहकारिभिराधोयत इत्यभ्युपमम्बते तहि AMAT मावा $ऽनतिश्याद्मा fas: अन्वश्चातिश्यात्ा कृन्द्रुपादिपद वेदनोया जांयतं दति फलितं ममापि मनारथद्र मेष | तद्मादक्षणिकष्या्ेश्रिया दुर्थया माणकरमेख wea विक- MILA | तथाहि युमपत्धकलकाथंकरणटसमथेः ब्र भाव- स्तद्‌ लरकालमनवन्लंते FAT प्रधमे तत्कालबत्‌ कालामः

१ सब्बैदश्रंगसंङः।

रेऽपि. तावत्‌ काग्यकरकमापतेत्‌। दितीये खायिलदत्याभा मूषिकभक्षितवोजादावङ्कुरादिजगनप्राथनामनु रेत्‌ । यत्‌ fae- Ewa तल्लामा यथा ware विरद धकाध्यसू्चायमिति जलधरे प्रतिबन्धसिद्धिः । न चायमसिद्धा ta: यायिनि का- लमेदेन सामथ्याणामथ्यंयाः प्रसङ्गतदिपय्यंयसिद्धलात्तचासाम- ्यसाधकै प्रसङ्गतदिर्यये प्रागुक्त सामथ्यसाधकावभिधीयेते यद्यदा VIANA तत्तदा तन्न करोति यया शिला शक- लमङ्कुरम्‌ BUA वन्तंमानाथक्रियाकरणकाले च्रतीता- मागतयोरय॑क्रिययोारिति प्रसङ्गः TIT यत्‌ करोति त्तदा तज VAG यथा सामयो aqaa करोति चायमतोतानागत- काले तत्कालवर्भिन्यावर्थक्रिये भाव दति प्रषक्घव्यत्ययः विप- वयंयः। त्ाददिपले MAAATTATS AT व्यापकानुपलमेनाधि- गतव्यतिरेकव्याश्भिकं प्रसङ्गतददिपग्थयवखात्‌ ए्ोता्षयव्या्िकं wi शणिकत्यपक्च एव ग्थवखास्यतीति faga तदुक्तं श्चान- जिया.

यत्‌ TAA चणिकं यथा RANT: TAY भावा श्रमो

सन्लाश्रक्रिरि हाथैकश्मणि मितेः सिद्धेषु fagr a ary

माेकेव विधान्यथा परशतेनापि कियादिरभवेत्‌

देधापि खणभङ्सङ्तिरतः साध्ये च विश्राम्यतीति।

न च कणभखाखचरणादिपकल्षकच्षीकारेण सकलासामान्यया- गिल्लमेव सत्वमिति ame सामान्यविश्चेषषमवायानामसक्तवप्र- QA न च तज खरूपसन्सानिबन्धनः सद्मवहदारः प्रयाजक-

“Ae: नाडदशनम्‌ | १द्‌

गेारवापन्तेः श्रनुगतवाननुगततल्रविकल्यपरा दते सषपमही- धरादिषु विल्लक्षएेषु चषणेव्वन्‌गतस्याकारस्य मणिषु ख चवद्मुत- कणेषु गणवच्चाप्रतिभाषनाख | किञ्च सामान्यं wand खा्रय- asad वा प्रथमे सव्वेवस्तुसङ्कर प्रसङ्गः श्रपसिद्धान्तापत्तिख यतः iri म्रभ्रस्तपादेन खविषयसर्व्वगतमिति। किञ्च विद्य माने We adalat सामान्यमन्यचर जायमानेन सम्बध्यमामं तस्मा दा गच्छत्‌ सम्बध्यते WATT RAT श्राय द्रयलापन्निः दि- तीये सम्बन्धानुपपत्तिः | किञ्च विनष्टे we सामान्यमवतिष्ठते विनश्यति खानान्तर गच्छति वा प्रथमे निराधारलापत्तिः दितीये नित्यत्ववाच awafe: तीये द्रव्यलप्रसक्किः इत्यादि दूषणग्रहग्रस्तलात्‌ सामान्बमप्रामाणिकम्‌। तदुक्तम्‌ अन्यच THATS ततोाऽन्यस्धानजन्मनि | तस्माद चलतः स्थानाहतन्तिरित्य तियुक्रता ॥ यासो THA भावस्तेन सम्बध्यते न तु। तदेशिनच्च व्याप्राति किमणयेतन्मदाह्ुतम्‌ ॥ न याति न च तचासोदस्ि पञखान्नचांशवत। अहाति Ga नाधारमदा व्यसनसन्ततिरिति॥ शरन टन्तप्रत्ययः किमालम्बन दति चेत रङ्ग अन्यापाहाल- म्बम एवेति सखन्ताष्टव्यमायुभ्रतेति भ्रलमतिप्रसङ्गेन | WAG TITY दुःखात्मकलं सब्वतोथैकर सम्मतम्‌ अन्यया तज्निवि्त्नां तेषां तन्निन््पाे प्रटत्यनुपपन्तेः । तस्मात्‌ wi दुःखं दुःखमिति भावनीयम्‌। नन्‌ किंवदितिष्टे दृष्टान्तः

१९ THM: |

muita cf Mad खलचणामां चणानां शशिकतया are- चष्ाभावात्‌ aay सदुशमपरमिति वक्कुम्रक्यलात्‌। ततः खलं स्वलक्षणमिति भावनोयम्‌ एवं शून्यं ऋज्यमिल्यपि भावनीयं खप्रे जागरणे चन मया gefas रजतादीतिबि- चिष्टनिषेधस्यपलम्भात्‌। यदि दृष्टं सत्‌ तदा afefaee दभे- मस्येरन्ताया अधिष्ठानस्य च तस्िन्नष्यस्सस्य रजतला दे सत्म्ब- न्धस्य च खमवायादरेः सं स्यात्‌ न चेतदिष्टं कसचिद्धादिनः। मन चाद्भंजरतीयमुचितं ने हि gee एका भागः पाकाय BATT भागः प्रसवाय aagaifafa कसश्ष्यते। तस्मादथ्यस्ताधिष्टागत- चछम्बन्धद शेनदर एषां मध्ये एकस्यानेकस्य वा war गिषेधविष- यत्वेन सब्वंस्यासश्चं बला द्‌ापतेदि ति भगवतापदिष्टे माभ्यमिका- Vana इत्थमचोकथन्‌ भिश्पादप्रसारणन्यायेन सषण- भङ्गाद्यभिधाभमखेन शथायिलानुङ्रूलवेदनोयलानु गतसब्वेसत्य- त्भ्रमव्यावन्तनेन सम्बप्रून्यतायामेब पय्यंवसानम | Waar खदसद्भयानभयात्मकचतुष्कारविमिश्क्ं yada तथाहि यदि घटादेः ww खभावस्तचिं कारकथापारषेयर््थम्‌। aH खभाव इति पके प्राचीम एव देषः प्रादुःगात्‌। यथोाक्म्‌

भ सतः कारणापेक्षा व्योमादेरिव यच्यते।

काययंखासम्मवी ta: खपुष्पारेरिबासत इति।

विरोधादितर पकावनुपपञ्चो तदुक्तं मगवता अखद्धारा- वतारे

बद्धा विविद्यमानानां खभावेा माबधार््यते।

बडदर्ण्नम्‌ | ११५

wat मिरमिलण्यासे निःखमभावाख दर्थित्रा दति,

ददं वसूवलायातं ददन्ति विपञितः।

चथा यथाथाित्यन्ते fanaa तया तयेति च|

न क्चिद्पि wey यवतिष्ठत tare: | इ्टार्थव्यवद्ारख्न खभ्रव्यवहाग बत्‌ ASAT सङ्गच्छते । श्रत TAMA

परित्राटकामुकश्नामेकस्यां प्रमदा तने |

कुणप्रः कामिनो wey cia fer विक्रष्यना इति।

तदेवं भावना चतुषटयवश्राजिखिलवासनानिदन्तो ota are Weed सेक्छतीति वचं aaa: ना्माकमयदे ष्टं कि- चिद सतीति) भि्येस्तावद्योगञ्चाचारखेति इयं करणोयम्‌ | TAM TAMAUTS WH पय्येनुयोगे यागः गद्क््टा चस्ाङ्गो- करणमाचारः गरटक्षस्याङ्गोकरणादुन्तमाः TATA गख्याकरणा- cuaryg wager माष्छमिका दति प्रसिद्धिः। गृरूक्रभावः- नाचतुषटयं वाद्यार्थश्य Wu चाङ्गोलव्यान्तरस्य श्एून्यलञ्चा- Fred कथमिति पर्यनुयोगस्य करणात्‌ safes यागाचा- रप्रथा। एषा fe तेषां परिभाषा खयं वेदनं तावदङ्गोका- QA WAIT जगदान्ध्यं प्रसज्येत | तत्‌ ahaa WaT ,

qyeaweae मादुः प्रिध्यतीति।

वादे UTS नोपपद्यत एव विकल्यानुपपकः । श्रै ज्ञान- याद्या भावादुत्पन्ने भवति श्रनुत्पकन्नेो वान Ws: उत्प्ख खित्यभावात्‌ नापरः अनुत्प्नस्या सत्वात्‌। अथ मन्येथाः ata एवार्था Wraary: तश्छम कत्वादिति तदपि बालभाषितं वन्तं

१९ सर्व्वदश्रंनसंयः।

मानतावभास्विरोाधात्‌ दद्ियादेरपि याद्यलप्रसङ्गाष। किञ्च arg: किं परमाणदूपोऽः ्रवयविूपे वा । न चरमः we कदेश्रविकल्यादिना तन्निराकरणात्‌। न प्रथमः अतोद्धियतात्‌ BEAT यगपद्या गस्य बाधकल्राख | TATRA ULHRA युगपद्यागात्‌ परमाणाः षडंग्रता | तेषा मप्येकदे शते पिण्डः सखादणमाजक इति | तस्मात्‌ ख्यतिरिकग्राद्यविरहा तदात्मिका बुद्धिः खयमेव खाद्मरूपप्रकाभ्रिका प्रकाञ्चवदिति सिद्धम्‌। तदुक्रम्‌ नान्याऽमभाय्ये TEs war नानुभवेोऽपरः । ग्राद्यग्रादकवैधय्यात्‌ खयं सेव waza दूति । ्राद्यग्राहकयोारभेदखानुमातव्यः यदद्यते येन वेदमेन त- चता न भिद्यते यथा ज्ञानेनात्मा वेद्यन्ते ay Teresa: | मेद fe सत्यधुना wide wafers न स्वात्‌ तादाव्यस्य निय- महेतारभावात्‌ तद्‌ त्पत्तेरगियामकलात्‌ यायं याह्यग्रारक- संविन्सीनां एरयगवभासः स एकस्मिंखन्रमसि दिलावभास ta भ्रमः अजाष्यनादिरविङ्धिन्प्रवाशामेदवासमेव निमिम्‌, यथोक्तम्‌ | सदापलम्भनियमाद भेरा गोलतद्धियाः | ava गान्तिविश्नानेदूःश्येतेन्दाविवादय इति। श्रविभागाऽपि gant विप्ासितद्मेः। ग्राद्यगाहकसंविन्तिभेदवानिव लच्छत दति च। न च रसवीर्य्यविपाकादि समानमाश्रामादकेपाजिंतमा-

TRAM | ६७

काननां स्यादिति वेदितव्यं वकते वेद्यवेदकाकारविधूराया अपि बुद्धेवयेवदठेपरिन्नानानरोधेन विभिखय्राह्मग्राहकाकार- खूपवनलया तिमिरा द्युपदताच्तणां केशरा नाडो ज्नानभेद वद्‌ मा- QUAI AAT TT AAT THVT: VATS गाये गात्‌। ययाक्तम्‌

अवेद्यवेदकाकारा यथा ान्तेनिरीच्छते |

विभक्रलक्तणयाद्ययारका कार विश्वा ॥

तथा maa कंश्रादिन्नानभेदवत्‌ |

यदा तदा A सच्चोद्या ग्राद्यद्ारकलत्तणेति॥

तस्माहूद्धिरेवानादिवासमावश्रादनेक्ाकारावमाषत इति

चिद्धम्‌। avy प्रागकभावनाप्रचयषलाज्निखिंलवाश्ननो च्छेद विगलितविविधविषयाकारोपञ्चवविग्रणद्धविन्ञानोाष्टवोा मदादय द्ति। aa तु मन्यन्ते USI वाद्यं वस्त॒जातं नास्तीति तद- am प्रमाणाभावात्‌ । न च सदापलम्भनियमः प्रमाणमिति वज्र्य वेदयवेदकयारभेदसाधकनलतेमाभिन्नतद्य ATI सन्दिग्धविपक्षव्या ठृल्ि कलात्‌ | ननु भेद स हपत्व्मनियमात्मङ्ं साधनं न श्यादिति चेश्न ज्ानस्यान्तमेखतया च भेदेन प्रति- भाषमानतया एकदेशलेककाखवलसणसरत्मनियमासमवाख नौलाद्ययद्य ज्ञानाक्रारते श्रदमिति प्रभिभाषः खात नवि- दमिति प्रतिपल्तिः प्रत्ययादव्मतिरेकात्‌। श्रयाच्यते wrrae- asf नोलाकारो भान्त्या afeagea प्रतिभाखतद्तिन च्‌ तजाइमृलेख दति TUT

परिच्छदाम्राद्ेयं भागा बहिरिव fea |

D

tc सब्बेदश्रंनसंय्म डः |

ज्ञानस्याभेदिने मेदप्रतिभासेाऽ्पञ्चव इति ॥

यद्‌ न्तञ्जं यतच्ं तदद्दिवैद वभासत इति च॥ तर युकं वा द्याथाभावे तदत्पत्तिरहिततया वदिवेदिल्युपमानेा- . कैरयक्रः. ग. हि agfaar बन्ध्यापुज्वद्‌ वभासत. दति प्े्ा- वानाचच्षीत भेदप्रतिभासख भान्ते अभेद प्रतिभासस्य Ware तत्‌प्रामाण्छे मेद प्रतिभासखख ओान्तलमिति -परस्यराश्रयप्रष- Te श्रविसंवादान्नीखतादिकमेव संविदाना वाद्यमेवापाद- ea जग॑त्युपेन्तेऽवा म्तरमिति व्यवखादब्रनाच । एवञ्चायम- भेदसाधका हेतुगामयपायसोयन्यायवद्‌ाभाषश्तां भजेत अ्रता- वहिवंदिति.वदता ary याद्यमेवेति मावनोयमिति भवदौोय एव वाणा भवन्तं प्रहरेत्‌ ।

मम ज्ञानाभिन्नकालस्सार्थस्य वाद्यवमनुपपन्नमिति चेत्‌

तदनुपपन्नम्‌ दद्धियसन्निरृष्टस्य विधयस्यात्पा्े wre खाका- रसमर्पकतया समर्पितेन चाकारेण तस्याथस्यानुमेयतेापपन्तेः अतएव पर्थनुयेागपरि हारो खमग्राहिषाताम्‌ । ,

fagare कथं याद्यमिति चेत्‌ ग्राह्यतां fag: 1.

ेतुमेव च व्यक्तेश्नानाकारापंण्ममिति॥ तथाच यथया पुष्या भेाजममनुमीयते Gar च भाषया देशः यथा वा सम्भूमेण GY: तथा ज्ञानाकारेण श्ञेयमनुमेयम्‌ | तदुक्रम्‌ ..

sgt चट यल्येगां न डि मृक्काद्धरूपलाम्‌।

तस्मात्‌ प्रमेयाधिगतेः प्रमाणं. मेयरूपतेति ॥

` बेडदर्नम्‌ | mts

a fe वित्तिसत्तेव तडेदमा ae तस्याः सब्वेचाविगरेषात्‌ तान्त सारूप्यमाविशत्‌ सरूपयितुं चरयेदिति च । तथाच वाद्या सद्भावे प्रयोगः ये यस्मिन्‌ सत्यपि कादाचित्‌काः ते सव्वं -तदतिरिक्रसापे्लाः यथा श्रविवक्तव्यजिगमिषति मयि वचन- गमनप्रतिभामा विवक्त जिगमिषु पुरषान्तरसन्तान सापेक्लाः तयाच विवादाध्यासिताः wafauaar: सद्यप्यालयविज्नाने कदाचिदेव नोलाद्यसेखना इति । तचालयविज्ञानं arare- arag fant नोलादयुश्ेखि च प्रठत्तिविन्ञानम्‌। यथाक्रम्‌ तत्‌ स्यादालयविन्नानं यद्‌भवेदहमास्पदम्‌ |

तत्‌ स्यात्‌ प्रटत्तिविन्नानं यस्रीलादिकम॒किखेदिति॥ तस्मादालयविक्ञानसन्तानातिरिक्रः कादाचितेकः wera विज्नानरेतुवाद्याऽयौ arg एवम वासनापरिपाकप्रत्ययः का- दाचित्‌कलात्‌ कदाचिदुत्पाद इति वेदितव्यम्‌। विन्नानवादि- नये fe वासनानामेकखन्तानवल्तिनामालयविन्ञानाां aaa प्रहतन्तिजननथ्क्िः तस्याश्च खकायत्पादं sania परि- पाकः AW च प्रत्ययः कारणं खसन्तानवन्तिपुरव्व्चणः कक्ो- क्रियते सन्तानान्तर निबन्धनत्वानङ्ोकारात्‌। aay प्रठत्तिशा- मजननाखयविश्चानवत्तिंवासमापरिपाकं प्रति wasareafa- wraafta: चणाः समया एवेति amet न सेदेकाऽपि न way: स्याद्‌ालयविन्ञानसन्तानवत्तिंला विशेषात्‌ । सर्वव समथा दति पचे arava: ततस कादाचित्‌कलनिन्वौदाय अ्रब्दस्पश्ख्परसगन्धविषयाः सुखादिविषयाः षडपि प्र्यया-

Rv सव्वं दशं नसं्र हः |

खतुरः waar प्रतीत्योत्‌पदन्ते इति चतुरणानिच्छताप्य- च्छमतिना खानभवममच्चछाद्य परिच्छष्व्यम्‌ | ते Ware: awa: प्रधिद्धाः आआालम्बनसमनमम्तरसहकार्खधिपतिरूपाः तच ऋलानपरवेदनोयस्य गीलाद्यवभासस्य वित्तस्य नोलालम्बन प्रत्य यात्‌ नोलाकारता भवति समनन्तरप्रत्ययात्‌ प्राचोनज्चाना- हाधषूपता सहकारि प्रत्ययादालाकाशल्षोाऽधिपतिप्रत्ययादि- qageunfafaaa: विदितस् ज्ञानस्य रसादिषाघारण्यप्रापे नियामकं चल्रधिपतिभवितुमर्ति लाके निथामकस्याधिप- तिल्लापलस्भात्‌। एवं चिन्तचेद्यात्मकानां सुखादीनां चारि कारणानि द्रष्टयानि एवं चिन्तचेव्यात्मकस्कन्धः पञ्चविधः सूपविश्लानवेदनासंभ्ञासंस्कारमंन्ञकः। तच Saw एमिर्विषया xfa eur टति च व्युत्पत्या सखविषयाणोद्धियाणि रूप- स्कन्धः । आआलयविज्ञानप्रटस्तिविन्नानप्रवाडहा विज्ञानस्कन्धः 1 आ गुक्रस्कन्धदय सम्नन्धजन्यः खुखदुःखादिप्रत्ययप्रवाह वेदना- सन्धः! गारिव्यारि शब्दसेखिषविश्ञा प्रवादः संज्ञास्कन्धः | खेदनाखन्धनिबन्धना राग्देषादयः केण उपक्तशाख मदमा- माद्या walraait च संस्कारस्कन्धः |

- wfetea दुःखं दुःखायतर्गं ङुःखसाधनघ्चेति भावयिला तन्निरोधोपार्थं तत्वज्ञानं घन्पादयेत्‌ | श्रत एवोक्रं दुःखसमु- शायनिरोधमागाखलारः wae बुद्धाभिमतानि त्वानि ! तच दुःखं प्रसिद्धं समदायो दुःखकारणं afgfae प्र्ययेोप- भिवन्धना देत्पनिबन्धनश्चु। ay प्रत्यापनिबन्धभस्य संग्राहकं

जडदश्रंगम्‌ | ९९

खम्‌ ददं काये ये अन्ये हेतवः प्रत्ययनं गच्छन्ति तेषाम- यमानानां खट्रनां भावः yaad कारणसमवायः तश्याचस्तं फलं न tare कस्यचिदिति ward: यया वीजदेतुरङरोा धाठनां षणां समवादाञ्जायते। तच एयिवीधातुरङ्ुरस्य काटिन्यं गन्धश्च अनति श्रातुः खेदं रसश्च जनयति तेज धाह. रूपमेष्ण्यञ्च वायधातुः wet चलनश्च श्राका- श्धातुरवकाभं wey खतुघातुयंयायाय॑ एथिथ्यादिकम्‌ । देट पनिवन्नस्य च संग्रादकं WAAR उत्पादादा तथागता- starrer खितेवैषां waret धर्मता waifefaar धरडनियामकता च प्रतीत्य समत्पादानुल्लो मतेति । तथा ग- तानां बद्धानां मते धमाणां का्यकारणरूपाणं या धमता काय्यकारणभावषूपा एषात्पादादनुत्पादाद्ा श्थित्ता afar सति यदुत्पद्यते तत्तस्य कारणस्य कायंमिति धर्बतेत्यख्य fa- चरणं wae कार्यस्य कारणानतिकमेणं fafa: खार्थिकस्त- eae: wie कारणस्य काव्ये प्रति नियामकता । न्वं कायंकारणभावखेतनमश्तरेण न सम्भवतीति Wa GH कारश सति amare प्राप्य wars अर्नुलामता भ्रनसारिता या सेव waar उत्पादादनत्यादाडा धश्मएणं feat न चाच कखिश्वेतनाऽधिष्टातेपलभ्यत इति खचा्थः। थथा प्रतीत्य समुत्पादख देदपनिषन्धः वीजादङ्कुरोऽङुशात्‌ काण्डं काण्डा- MAA नालाद्रभंस्ततः WH ततः पण्यं ततः फलं ग ATT aT समृदाये कारणं वोजादि काय्यमङ्कुरारि बा चेतीयते ्रदमङुर

BR सव्व दशनसंयहः।

नि्वत्तंयामि we वीजेन निवंन्तितं इति । एवमाध्याल्मिकेव्वपि कारणद्यमवगन्तव्यम्‌। परःखिते प्रमेयायै यन्थविस्तरभो- रुभिरुपरम्यते। तदुभयनिरोाधः तदनन्तरं विमलन्नानेादयेा वा मुक्तिः तन्निरोभापाया मागेः स च तत्वज्ञानं तख प्राची- नभावनाबखलाद्धवतोति परमं TUS TAA एच्छतां कथितं भवन्तख ख चस्यान्तं wea: सो जान्तिका भवन्तिति भगवता- fafeaaat सेचान्तिकसंश्ा सश्चातेति। केचन बोद्धा वाष्षु ` गन्धादिषु ्रान्तरेषु रूपादि स्कन्धेषु स्त्छ पि तचानाखथाम॒त्पा- दयितं aa उए्न्यमिति भरायमिकान्‌ विनेवानच्ोकथत्‌ भग- बाग दितीर्यांस्त्‌ विज्ञानमात्र्रडाविष्टान्‌ विज्ञाममेवेकं सदिः ति दतीयानुभयं सव्यमित्याखितान्‌ विश्चैयमनुमेयमिति सेयं विरुद्धा भाषेति व्यन्ता वेभाषिकाख्यया ख्याताः । एषा डि तेषां परिभाषा समुख्धिषति विज्ञेयानुमेयलवादे प्राल्यकिकस्छ कस्यचिदष्ययस्याभावेन व्याप्तिसंवेदनस्थानाभावेनानुमानभरद्- wT सक्ललाकानुभवविरोाधञ्च | ary fafaw: या द्याऽध्यवसेयख तज ग्रहणं निविकल्यकरूपं प्रमाणं कल्यना- Wea श्रष्यवसायः खविकल्पकरूपाऽप्रमाणं ` कल्यनाज्ञान- BTL तदुक्रम्‌

कल्पनापाढमन्नान्तं vere मिविकर्पकम्‌ |

विकल्पो वस्ठुनिभासादसंवादादुपञव दति॥

are वस्तुप्रमाणं हि `यदणं यदिताऽन्यथा।

म तदस्तु म aaa ब्रब्दखिङ्गद्धियादिजमिति ष॥

a € बाडदशनम्‌ | यड्‌

मनु सविकर्पकस्याप्रामाण्छे कथं ततः प्रटत्तस्याथंप्रा्निः संवा- दसोापप्द्येयातामिति चेन्न तद्भद्रं मणिप्रभाविषयमणिविकल्प- न्यायेन पारपम्पय्यं णाथंप्रतिलम्भसम्भवेन तदुपपत्तेः । अवशिष्टं साचान्तिकप्रस्तावे प्रपञ्चितमिति नेह प्रतन्यते न च विने- यागश्यानुरोधेनापद भेदः साग्रदायिकोा न भवतीति भणि- तव्यं यता भणितं बेधविन्तविवरणे

देशना लाकनाथानां सत्वाश्यवश्ानुगाः।

भिद्यन्ते बहधा लाकं उपायेब॑डभिः किल i

गम्नीरोत्तानभेदेन क्चिचाभयलच्षणाः |

भिन्ना fe देशना भिन्ना श्ून्यताऽदयलच्एेति ॥ दाद श्रायतनपुजा श्रे यसकरोति बे द्धनये प्रशिद्धम्‌।

अथानुपाञ्यं THU दादशायतनानिवे।

परितः पूजनीयानि. किमन्येरिह पूजितैः ॥ -

ज्ञानेद्ियाणि पञ्चैव तथा कर्मोन््ियाणि च।

मना बुद्धिरिति tim दादशायतनं बृधेरिति॥ विवेकविलासे बे द्धमतमित्यमन्यधायि।

बद्धानां सुगते देवे विश्वश्च चणभङ्गुरम्‌।

श्रायसत्वाख्यया तत्वचतुष्टय मिदं क्रमात्‌ ॥

दुःखमायतनश्चेव ततः VATA Aa: |

मागंसेव्यस्य च व्याख्या कमेण अ्यतामतः ॥

दुःखं संसारिणः Garg च पञ्च प्रकौ्तिताः।

विज्ञानं वेदना संज्ञा संस्कारा रूपमेव च|

२9४ सर्म्बदशनसंयङः।

पञ्चेद्धिवाणि शब्दाद्या विषयाः पश्च मानसम्‌) ध्मायतनमेतानि इादन्नायतनामि | lt रागादीनां गणाऽयं स्पात्‌ समुदेति मणां दि । श्रत्मात्मीयखभावास्यः ष स्यात्‌ TATA: TH: Il छणिकाः सबव्वेसंसकारा इति या वासना खिरा। स मागे दति विक्ञेयः स च माक्ताऽभिधीगते॥ भरत्यल्लमनुमानच्च प्रमाणदितयं तथा । चतु;प्रस्यानिका वैद्धाः स्याता वेभापिकादयः॥ श्रा श्ञानाज्िता वैभाषिकेण ays मन्यते। सा चान्तिकेन प्रव्य्षग्राद्याऽया न afeaa: ti अकारखदहिता षद्धियेगाचारस््र सम्मता | aaa संडिदं Gut मन्यन्ते मध्यमाः पुनः ॥ रागादिश्चानसन्तानवासनाच्छद्‌सम्भरवा। चतुणामपि बैद्धानां मुक्तिरेषा प्रकोत्तिता॥ रन्तिः कमण्डल्मोण्डयं चीर पव्बाइभाजनम्‌ | ant रक्ताम्नरलञ्च भित्रिये बेद्धभिल्लुभिरिति॥ दति सव्वंद भ्रनसङ्ग e बेददनम्‌॥

तदित्थं मृक्रकच्छछामां मतमख्दमाना विवसनाः कथञ्चित्‌ स्यायिलमाख्याय चणिकल्परं प्रतिखिपन्ति i यद्यात्मा कि- armada सायो तथापौड खाकिकफखसाधनममन्पादनं वि- फलं भेत्‌ । न देतत्‌ समविखति अन्यः करेोद्यत्या भृङ्ग

ष्माहेतदग्र गम्‌ | Re

दति। तस्माद्ाऽं आक्‌ TeTATs Vise सरति तत्फलं we इति पुव्वापरकालानुयायिनः सायिनस्तस्छ स्पष्टप्रमाणावसि- ततया पून्वापरभागविकलकालकलावस्थितिलचणचंणिकता प- रोककर दंद्विनं WTAE) श्रय मन्येथाः प्रमाणवचादायातः प्रवाहः केम वाग्यत इति न्यायेन यत्‌ सत्‌. तत्‌ चणिकमित्या- दिना प्रमाणेन चणिकतायाः प्रमिततया तदनुसार समान- ख्ानवत्तिनामेव्र प्राचीनः प्रत्ययः RAHAT GAT: प्रत्ययः फलभेाक्रा। न चातिप्रसङ्गः कार्य॑कारणभावस नियामकलात्‌। यया मधुररसभावितानामाचवीजानां परिकषिता्यां wars प्रानामङ्कुरकाण्डस्कन्धश्राखापल्वादिषु तद्रारा परन्परया फले माधुव्यंनियमः यथा वा लाच्वारसावसिक्रानां कापासवोजारी- नामङ्कुरादिपारब्ब्थेण Harare रङिमनियमः। ययोाक्रम्‌

यस्मिन्नेव fe सन्ताने wifeat क्य॑वासना।

फलं aaa बभ्नाति कापौसे THAT यथा॥

कुसुमे वीजपुरारे यंलााद्यपसिच्यते।

क्रिराधीयते तच काचित्तां किंन पश्यसीति॥ तदपि काश्ङ्शावलम्बनकल्ये विकल्पासदहवात। जलधरा Tara चषणिकत्वमनेन प्रमाणेन प्रमितं प्रमाणान्तरेण वा। नाद्यः भवदभिमतस्य चणिकल्सख्य क्चिदण्यदु्टचरतेन इष्टा न्ताखिद्धावखानुमानखानुत्थानात्‌। न दितीवः तेनैव न्यायेन सव्व ल्षणिकलसिद्धो स्वाम्‌ मानवैफच्यापन्तेः श्रथ॑क्रियाका- fra wafers मिश्याघप्रदंश्ादरपि श्र्थक्रियाकारिलेन

२६ सम्वंदश्ंनसं्रइः।

सत्नापाताञ्च। अतएवाक्रम्‌ उत्पादव्ययभ्रोव्ययुक्षं सदिति 1 BUA सामथथासामथ्यलच्णविरद्धधब्मध्यासा्त्‌सिद्धिरि- ति azaty aia वादिनामनेकान्ततावादणेष्टतया विरोधा- सिद्धेः। यदुक्तं कापासादिदृ्टान्त दूति तदुक्रिमातं युक्ेरमुकेः तचापि निरग्बयनाशख्यानङ्गोकाराचख। म च सन्तानिव्यतिरे- कण सन्तानः प्रमाणपदवोम्‌पारोादुमदति | ATMA BAMA: BATA: प्रत्यासन्नाः पर स्परम्‌। व्यक्रयस्तासु सन्तानः सचेक इति गोयत cia | न च कार्यंकारणभावनियमोाऽतिप्रसङ् भङ्गुमरुति । तथा fe खपाध्यायबुद्धमुभूृतस्य जिब्यबुद्धिः स्मरेत्‌ तदु पचितकडाफलम- मुभवेदा तया च इतप्रणाशारताग्वागमम्रषक्गः | तदुक्रं fag- सेनवाक्यकारेण | कतप्रणाश्ाहतक्ंभोगभवप्रमाखद्धतिभङ्गदेषान्‌ | SUWY साक्तात्छणभङ्मिच्छन रा महा साहसिकः परोाऽसा विति॥ किञ्च चणिकलपच्े ज्ञानकाले HAVA Haare ्ा- मस्यासत्वेन च प्राह्ययादकभावागपपन्ता सकललाकयातरास्त- भियात्‌। न च समसमयवत्तिंता बरङ््नीया सव्येतरविषाणवत्‌. कार्थकारणएभावासम्भवेना या दयस्या लम्बन प्र्ययाम्‌ पपत्तेः । श्रय भिन्नकालख्यापि तस्याकारार्पकलेन aga तदप्यपेशलं सणि- कस्य श्ानस्याकारापेकतात्रयताया Taq साकारज्नान- वारे प्रत्यादेशेन निराकारज्नानवादेऽपि योग्यतावशेन प्रतिक- Marae: खितलात्‌। तथा fe प्रत्यचेण विषथाकाररडित-

NEAT AA | ze

मेव ज्ञानं प्रतिपुरुष महमिकया चटादिश्ञानमनुभूयते न तु दपणादिवत्‌ प्रतिविम्नक्रान्तम्‌ । विषयाकारधारितलेन च श्ञानस्या्यं दूरनिकटारिव्यवदाराय जलाञ्जलिवितीर्यैत। न चेदमिष्टापादनमेष्टवं दवीयान्‌ महीधरो भेदीयान्‌ Zar बडरि तिव्यवहारसछ निराबाधं जागरूकलात्‌। नचाकाराधाय- कस्य तस्य दवीयस्वादिश्लितया तथा व्यवहार टति कथयनोयं quae तथानुपलम्भात्‌। किश्चायादुपजायमानं ज्ञानं यथा तख नीलाकारतामनुकरोति तया यदि जडतामपि तद्यं्थवत्‌ तदपि जडं ara! तथाच ठद्धिमिष्टवते मूलमपि ते मेषटं खा- दिति मदत्कषटमापन्नम। अ्रथेतदषपरिजिदीष॑या जानं जडतां नानुकरो तीति रषे इन्त तदि तस्यग्रहणं न स्यदि्येकमनु षनिि- व्छताऽपरं प्रच्यवत दति न्यायापातः। ननु माभूत्‌ जडताया ग्रणं fa afta तद्‌ ग्रदणेऽपि नीलाकारयदणे तयेभंदोा नैकान्तो वा भवेत्‌ नोलाकारण्दणे चाण्ररोता जडता कथं तस्यानुरूपं स्यात्‌ अ्रपरथा DTS THAW चेलोाक्यमपि Bu भवेत्‌ | तदेतत्‌ प्रमेयजातं प्रतापचद््रप्रतिभिर्हनमता- नुखारिभिः प्रमेयकमलमान्तण्डादे प्रबन्धे प्रपञ्चितमिति यन्- भूयस्वभयान्नेपन्यस्तम्‌ |

तस्मात परुषार्थाभिलाषुके; परुषैः VITA गतिर्नागगन्तव्या अपिलारत्येवादंणोया। ्रारेत्खरूपमदचन््रखरिभिराप्निख- यालङ्ार fatete

सर्वश्च जितरागादिदेषस्तेला कापूजितः ।

र सर्व्वद्रंनसं यषः |

यथाखितार्थवादी च Casey परमेश्वर cia ननु न कथित्‌ पुरुषविशेषः सर्ग्न्नपदवेदमोयः प्रमाणप-

दतिमध्यास्ते सद्धावग्राहकस्य प्रमाणपश्चकस्य तनानुपलम्भात्‌ तथाचोक्तं तातातितेः

VaR दृ श्यते तावक्नेदानोमस्मदादिभिः।

Tar म चेकदेगराऽस्ति fay वा याऽनुमापयेत्‌ ॥

ज चागमविधिः कथिन्ञिव्यसब्वज्ञबा धकः |

म॒ च तचाथेवादा्नां तात्पर्यमपि कर्ष्यते ॥

न चान्यायंप्रधानैसतेखद स्तिलवं विधीयते ।

न चानुवदितुं शक्यः पूव्वमन्येरबेधितः ॥

अनारेरागमस्याथा म च say ्रादिमान्‌ |

afaay त्वसद्येन स कथं प्रतिपाद्यते॥

QY ALITA सर्व्वश्नाऽन्येः प्रतोयते

प्रकख्पत कथं सिद्धिरन्यान्याञ्जययो सयाः ॥

SAQA ATH) सद्यं तेम तदस्तिता ।

कथं तदुभयं सिध्येत्‌ खिद्धमृलान्तरादृते॥

VISTA AT वचनाग्भलवर्जितात्‌ |

VAYAMA न जानते॥

aanagu fafgufe पश्येम सम्प्रति।

उपमानेन VAY जानोयाम ततो वयम्‌ ॥

उपरेशाऽपि बुद्धस्य धर्मधम्मादि गे चरः,

अन्यथा नोपपद्येत सावद्यं यदि नाभवदित्यादि ॥

अाश्च॑तदश्ेनम्‌ | २९

wa प्रतिविधीयते यदभ्यधायि सद्धावग्रादकस्य प्रमाण- पश्चकस्य तचानुपलम्भादिति aca तत्सद्धावादेकस्यानुमा- मादेः सद्धावात्‌। तथादि कश्चिदात्मा सकलपदाथंसाच्चात्कारी तद्ग दणसखभावत्वे सति प्रच्चीएप्रतिबन्धप्रत्ययलात्‌ यत्‌ यद्ग दण- खभावत्वे सति प्रचीणप्रतिबन्धेप्रत्ययं तत्‌ ततमाल्तात्कारि यथा श्रपगततिमिरादिप्रतिबन्धं लाचनविन्ञानं रूपसाक्षात्कारि। तद्ध दणस्र भावत्वे सति प्रक्ोणप्रतिबन्धप्रत्ययख किदात्मा तस्मात सकलपदार्थसाक्तात्कारीति। न तावदगेषार्थयदणख- भावत्वमात्मनोऽसिद्धं चादनाबलान्निखिला्थंज्ञानात्‌ नात्प- त्यन्यथानुपपत्या TRA कान्तात्मकं स्वादिति व्या्धिज्ञानोा- त्पत्तेख। चादना डि भृतं भवन्तं भविव्यन्तं aa व्यवहितं विप्रकृष्ट मित्येवं जातो यकमर्थमव गमयतीव्येतंजातीचकरष्वरमी- मांसागुरभिविधिप्रतिषेधविचारणएानिबन्धनं सकलार्थविषय- art प्रतिपद्यमानः सकलाथग्रदणएसखभावकलमात्मनोऽभ्युपग- तम्‌। न चाखिलार्थप्रतिबन्धका वरणप्रचयानुपपत्तिः सन्यग्द््- नादि्रयलचणस्यावर एप्रच्यदेतु भृतख सामगोविेषस्य प्रतीत- त्वात्‌ waar मुद्रयापिचुद्रोपद्रवा fara: |

नन्वावरणप्रचचयवशाद ेषविषयं fama विशदः मृख्यप्रत्य प्रभवतोन्युक्तं तद युक्तं तस्य सव्व॑न्नस्यानादि मुक्रवेनावर एस्ैवा- सम्भवादिति चेत्तन्न अ्रनादिमुक्रवस्यैवासिद्धेन सत्वे्नाऽनादि- am: मक्तलादितरमुक्तवत्‌ बद्धापेच्या च मुक्रव्यपदश्रः तद्र हिते qrarqara: स्याद्‌ाकाशवत्‌। ननखनादेः faarfeata-

Re सव्व॑दश्चंनसंयहः।

परम्परायाः कर्ठवेन afefs: तथाहि चित्थादिकं vaca कार्यत्वादटवदिति तदष्यषमोचीनं कार्यलद्येवासिद्धः। न च सावयवत्वेन तत्छाधनमित्यभिधातव्यं यस्मादिदं विकल्यजालम- वतरति मावयवत्वं किमवयवसंयेोगिलं श्रवयवषमवायिल्वं ्रव- यवजन्यतवं समवेतद्र यलं सावयवबुद्धि विषयत्वं at) म प्रथमः आकाशादावनेकान्यात्‌) म दितीयः सामान्यादौ व्यभिचा- रात्‌। म sata: साध्याविश्ष्टलात्‌। न wad: विकल्ययुग- लागंलगदगलतात्‌ समवायखम्बन्धमा saga खमवेतद्रव्य- त्वम्‌ श्रन्यच स मवेतद्र्‌ यत्वे वा विवक्वितं ेद्धक्रियते। wre गग- नार वयभिचारः तस्यापि गणादि समवा यवचद्र यत्वयेः सम- ata) दितीये साध्याविशिष्टता अन्यश्ब्दार्थषु समवायकारण- भृतेष्ववयवेषु समवायस्य साधनोयलात्‌। श्रभ्युपगन्येतदभाणि वस्तुतस्तु समवाय एव न समस्ति प्रमाणाभावात्‌ नापि पञ्चमः आल्मादिनानेकान्धान्तस्य सावयवनबुद्धिविषयल्वेऽपि काय्य॑ला- भावात्‌। न च निर्‌वयवलेऽयस्य सावय वाथसम्बन्धेन सावयवबु- द्धिविषयत्वमे पचारिकभित्येष्टव्यं निरवयवत्वे व्यापिलविरोधात्‌ परमाएवत्‌। किञ्च किमेकः aa साध्यते किंवा wast: प्रमे Waza व्यभिचारः स्थपत्यादीनां बहनां पुरुषाणां तच कर्लेापलम्भादनेनेव सकलजगञ्जननोात्पन्तावितरतेयर्थ्यश्च। AGM वीतरागस्हतेा कन्तस्ति frat जगतः स चैकः स स्वग: सम्‌ सवशः स aq: |

शआदतदश्ंनम्‌ | Rt

Tal: कुदेयाः कुविडग्बनाः स्युस्‌ तेषां न येषामनुशासकस्वमिति ॥ अन्यचापि। कन्ता न तावदिह काऽपि यथेच्छयावा इ टऽन्यथा कटकृतावपि तत्‌प्रसङ्गः। ara किमच भवतापि च त्तका Treg च चिभुवनं पुरुषः करोतीति ॥ तस्मात्‌ भ्रागुक्रकारणएत्रितयबलादावरणप्र्तये साव्वंद्यं यक्तम्‌ । ग चाखापदेद्रन्तराभावात्‌ सम्यग्द्‌ शनादिचितयान्‌- पपन्तिरिति भणनीयं 7 परववज्ञप्रणोतागमप्रभवलादम्‌व्याे- षार्थज्ञानस्य। नचान्यान्याञ्यतादिदेाषः श्रागमसव्वैश्ञपरम्प- राया वोजाङ्कुरवदनादिलाङ्गोकारादित्यलम्‌। रल्नजयपदवेदनीयतया प्रसिद्धं सम्यग्द्‌ भेनादिचितयमर- सवचनसङ्गृदपरे परमागमणारे TE laa सन्बग्दश्॑नन्नानचारि- चाणि araari दति! विद्रतश्च योागदेवेन येन रूपेण जीवा- द्रथा व्यवस्थितस्तेन खपेणारंता प्रतिपादिते त्वां विपरोता- भिनिवेशरडितत्वाद्यपरपव्यायं agri सम्यम्दशेनं तथाच त- midge awn श्रद्धानं सम्यम्द्‌ नमिति । अन्यदपि सचिजिंनोाक्त तत्तेषु सम्यक्‌ श्रद्धानमृ च्यते) जायते afaaty गुरारधिगमेन वेति ॥ परापरे्निरपेचमात्मखरूपं निखगं; व्यास्यानादिषरूपपरोाप- रे्जनितं ज्ञानमधिगमः। येन खभावेन जोवादयः पदाथाः

Bz SACUAGTE: |

व्यवसिताः तेन खभावेन मेाषसंभयरहितलेनावगमः शम्य ग्ञागम्‌। TAMA | |

aurafeqaaatat संच्तेपादिस्तरेण ar |

योाऽवबेाधस्तमचाडङः सम्यग्नानं मनीषिण <fa i तज्ञानं पञ्चविधं मतिश्चुतावधिममःपव्योायकेवलभेदेन | तद्‌- क्रम्‌ मतिश्तावधिमनःपग्भायकेवखानि ज्ञानमिति। ware: ज्ञानावरण्च्योपशमे मति इद्ियमनसौ पर्क्य Awa: खन्‌ चयाथ मनुते सा मतिः। ज्ञागावरणच्योापश्रमे सुति मतिजमितं We ज्ञानं aq श्रसम्यम्दशनादिगुणजनितन्ल- यापश्रमनिमिन्तम्‌ अरवच्छिन्नविषयं ज्ञानमवधिः। रैव्यान्तरा- यश्ञानावरणल्यापशमे बति परमनागतस्यायंख a परि- SCH ज्ञानं मनःपय्यायः। तपःक्रियाविर्षान्‌ चदथ सेवन्ते तपसखिनस्तज्त्नानमन्यन्नानसंस्ुष्टं केवलम्‌ | तचाद्यं ITY रत्य्षमन्यत्‌। तदुक्तम्‌

विज्ञानं खपराभाि प्रमाणं बाघधवश्जितम्‌।

प्रल्यच्ञ्च परोल्षघ्च दिधा मेयविनिखयादिति॥ अन्तर्गणिकभेदस्त सविस्तरस्तजैवागमेऽवगम्तव्यः संसरणक- न च्छिन्ना व॒द्यतस्य अ्रदूधानस्य ज्ञानवतः पापगममकारणक्रि- यानिटत्तिः सम्यक्‌चारि्रम्‌ । तदेतत्‌ सप्रपञ्चमुक्रमषता

सत्वेयावद्ययागानां AAC |

कीन्तिंतं तदर्दिषादित्रतभेदरेन पञ्चधा,

असान्‌ तास्तेयब्रह्मचय्यापरिगृडहाः ॥

STEAM AA |

a यप्प्रमादयोागेन जीवितव्यपरोपणम्‌ चराणां सथावराणाञ्च तददहिंखात्रतं मतम्‌॥ प्रियं पथ्यं वचसथ्यं Gad व्रतम्‌ ते | तन्त्यमपि a त्यमप्ियश्चाहितच्च aa tt अनादानमद न्त्या स्तयत्र तमुदौरितम्‌ |

वाद्याः प्राणा नृणाम रता तं इता fe a दिव्धोदरिककामाणां ृतामुमतकारितैः । मनेावाक्कायतस्छयागे ब्रह्ञाष्टादश्रधा मतम्‌॥ सव्वाभावेवु ARTA: खादपरिगहः। aceqaty जायेत मृच्छया चित्तविञ्जवः॥ भावनाभिभोवितानि पञ्चभिः पञ्चधा क्रमात्‌ । महाव्रतानि Bae quay पदमिति॥

भावनापञ्चकप्रपञ्चनश्च प्ररूपितम

हा स्यलेाभभयक्राधप्रद्याष्यामेनिंरन्तरम ।

RR

श्रालाच्य भाषणेमापि भावयत्‌ Bra Aafagrizarn

जिद चिद्भ परे aw विवेकस्लद्धिवेचनम्‌ | उपादेयमुपादेयं दयं देयश्च Haar: ॥

¥F

एतानि सम्यग्टशंनश्चागचारिज्ाणि मिखितानि माचकारणं म प्रत्येकं यथया Calas अद्धानावरणानि सभ्य रसा- यनफलं साधयन्ति न प्रत्येकम्‌ |

अज संरेपतस्तावव्नीवाजीवास्ये दे तते स्तः तच बाधा- त्मका जीवः PATNA RAMs: | ASW पद्ममन्दिना

Re TACUAGTE: |

ee fe कर्टंरागादि तत्‌ का्यमविवेकिनः।

उपादेयं परं व्यातिरूपयोागेकलक्षणमिति ॥ सदजचिद्रुपपरिणतिं VIA ्ञानदर््ने उपयागः स पर- स्परप्ररेशात्त मदेशबन्धात्‌ कर्डमणेकोग्तस्वात्मनेाऽन्यलमप्रतिप- ्तिकारणएं way भवति | सकलजीवसाधारणं चेतन्यमुपशमचल- AAA IAAI STING वक्मकच्तयोापश्मिकभावेन कक्ा- दयवभ्रात्‌ कलषान्याकारेण च परिएतजोवपय्यायजौवविव- चलायां wea भवति | यदवाचद्ाशकाचार्ययः ओपग्रमिक- त्ायिका uta मिञ्रख tae सत्वमेादयिकपारिण्णमिकी येति । अनुदयप्रािरूपे कम्मण उपशमे सति जीवस्वात्पद्य- माना भावः च्रोपशमिकः यथा we कलुषतां कुब्बेति कत- कादिद्रव्यसम्बन्धादधः पतिते जलस्य खच्छता । Haw: तया- पशमे सति जायमानो भावः रायिकः यथा are: | उभ- यात्मा भावे मिश्रः यथा जलस्याद्धंखच्छता। कश्ादये सति भवन्‌ भाव चदयिकः। कञ्माप्रमा्चनपे्ः मजा भावदस्ेत- मलादि: पारिणा्मिकः | तदेतत्‌ सत्वं यथासम्भवं भव्यस्या- waa वा जीवस्य at खदूपमिति ward: | तदुक्तम्‌ GWe- पसम्बा धने

ware frat नचाभिन्ना भिन्नाभिन्नः कथञ्चन ।

ज्ञानं warathad सोऽचमात्मेति कीत्तिंत इति ॥ ननु भेदाभेदयोः परस्यरपरि दारेणावसखानादन्यतर सखैव वाख- वत्वादुभयात्मकल्मयुक्रमिति चेतन्तदय॒क्रं बाघे प्रमाणाभावात्‌

SPATULA | २५

अनु पलम्भा हि बाधकं प्रमाणं न सोऽस्ति समस्तेषु aaa रसात्मकत्वस्य स्याद्वादिनेा मते सुप्रसिद्धलादित्यलम्‌।

WIT पनर्जवाजोवयारपरं प्रपञ्चमाचक्ते जीवाकाशध- जधकापद्गलास्तिकायभेदात्‌, एतेषु पञ्चसु तत्वेषु कालत्रयसम्ब- fanart सखितिव्यपदेश्रः श्रनेकप्रदेशत्वेन शरीरवत्‌ कायव्यप- देशः। तच जोवा दिविधाः संखारिणे मुक्ताश्च । भवाद्‌ भवा न्तरप्रात्तिमन्तः संसारिणः ते च दिविधाः समनस्का अमन q@rqg aa संञ्चिनः ware: शिच्ाक्रियालापय्रदणङरूपा संज्ञा तदिधुरास्वमनस्काः। ते चामनसखका दिविधाः चसस्ाव- रभेदात्‌ तच दोद्धियादयः शङ्खगण्डालकग्रशतयखतु विंधा- UT: एयि्यप्तेजेवा य॒वनस्यतयः स्छावराः । तत्र मा्गगत- धूलिः एथिवी इष्टकादिः एयथिवीकायः एथिवी कायलेन येन aera स एथिवीकायकः प्रथिवों कायव्वेन यो ग्रदोष्ति म ` एथिवीजीवः। एवमबादि ष्वपि भेद चतुष्टयं योज्यम्‌ । aa एथि- व्यादि कायतेन हीतवन्तो ग्रदीव्यन्तख्च सावर cua न प्रथिव्यादिषएटथिवीकायादयः तेषां जोवलात्‌। ते च खावराः स्पश्नेकेद्धियाञ्च भवान्तरप्राभिविधरा HT चथ्नाधम्माका- शास्तिकायास्ते एकत्वशालिना निष्क्रियाख द्रव्यस्य देश्ानर- प्आ्िदेतः। तच धर्माधरशी प्रसिद्धो ्ालाकेमाविच्छिन्ने नभसि लाकाकाशपदवेदनगेयो सब्वैवावख्ितिगतिखिल्युपय्दा धम्मा- धर्मायारुपकारः श्रतएव walrfeare: प्रटत्यमुमेयः अरध- म्माङ्कायः ख्ित्यनुमेयः । च्रन्यवस्तप्रदे शमध्येऽन्यस्् वस्हनः

Re सव्वंदशंगसंय इः |

WAU SAME: तदाकाशशृत्यम्‌ । स्यशरसवंवन्तः पद्लाः ते च दिविधाः awa: Gary भोक्रमशक्या रणवः इणकादयः खछन्धाः। तजर इइशकादिस्कन्धभेदादण्वादिरत्यद्यते अ्रण्वादि- संघधातात्‌ द्णकादि रुतपद्यते कचिद्धे द संघा ताणं सन्धा त्पत्तिः अतएव पूरयन्ति गल कीति पुद्गलाः । कालस्यागेकप्रदेश्नला भा- वेनाऽस्तिकायल्वाभावेऽपि दव्यलमस्ि तखल्षणया गात्‌ aw गणप््था यवद्र व्यमिति । ara भिगणा ser: यथा जोवस्व भ्रानलादिसामान्यरूपाः wwe ङूपत्वादिषामान्यखभावाः ध््माघन्ाकाशकायानां यथासम्भवं गतिख्िल्यवगादरेतुला- दिसामान्यानि गुणाः। we द्रव्यस्धाक्ररूपेण भवनमुत्पारः agra: परिणामः vara इति पयायाः यथया जीवस घटा- दिज्ञागसखक्तेणादरयः पुद्रखस्स टतपिष्ड्वटादयः चम्ादीनां गत्यादि विश्नेषाः श्रतएव षट्‌ द्रव्याणीति प्रखिद्धिः।

कंचन GH तस्वानीति वणेयज्ति acre जोवाशीवाखव- बन्भसवरमिर्जरमे खा सत्वा नोति | तज जीवाजोवे निरूपिते श्राखवा निरूप्यते जओरारिकादिकायादिषलमदारेणात्मनख- लनं यागपदवेदनोयमाखवः यथया सखिलाबगाहिदार नद्या- wag कारश्यत्यार्‌ाख्लव इति निगद्यते तथा चागप्रणाडिकया कमेसवतीति ष याग wea: | यथा we वस्तं समन्तादा- तागीतं रेणजातमपादन्ते तथा कवायजलाद्रं Wea यागा- ata कश्यं सब्यप्रदबरेग्येडाति यथावा froara:faw जले fer अम्भः समन्ताद्‌ गाति तथा कषायेष्णो Mat यागानोतं

आ हेतद शनम्‌। ३.5

BW समन्तादादत्ते। कषति ferent कगतिप्रापणा- दिति कषायः क्रासोा मानामाया सोभख स दिविधः शरभा- Ruder तचादहिंसादिः wa काययोगः सत्यमितदड्दित- भाषणारिः श्भा वाग्यागः। तरेतदाखवभेदप्रभेदजातं काय- वाङ्नःकश्मयागः TATA Wa: THY WTA: WT त्यादिना सचसन्दरभंण ससंरम्मभाणि। wat ad मेनिरे sTaaufa पुरुषं विषयेखिद्धियप्रटत्तिराखवः दख्दियद्यारा fe ted व्योतिर्विंषयान्‌ स्पुशद्रुपादिश्चानरूपेष परिण- मत इति, मिश्यादरभ्नाविरतिप्रमादकषायवशाद्यागवगाचात्मा ख्च्छै- केना वमाडिनामनन्तान्तप्ररेज्ाभां पुद्गलानां RATATAT IAT- मामादानमुपद्मेषणं यत्‌ करोति स बन्धः) तदुक्रं सकषायला- Sila: कम्मेभावयोग्यान्‌ WAH स बन्ध दति। तच कषायग्रदणं स्बवबन्धरदपलचणाथेम्‌ | TAVITA पपाठ वाच- ara: भिथ्यादश्रनाविरतिप्रमार्‌कषाया बन्धरेतव दति। मिश्याद शनं दिविधं भिश्याकश्मादयात्‌ परोपदेभानपेकं त्रा- अद्धानं नेसगिकमेकम्‌ अपरं परोपदेशजम्‌। एथिव्यादिषट्‌- कापाद्‌ानकं षडद्धियासंयमनञ्च ्रविरतिः। पञ्चसमि farafa- ग्बगृत्छाहः WATT 1 HATE: क्राधादिः waa कषायान्ताः खित्यनुभाववन्धडेतवः अरहृतिमरदे ्वन्धदे gure इति विभागः। बन्धञ्चतुविध इत्युक्त प्ररूतिखित्यनुभावप्ररेभास्ठ॒ तद्धिधय इति यथा निम्बगुडादेस्िक्ृलमघुरत्वादि सभावः एवमावरणणैयस्य

ge सव्वदशनरसंय्रहः |

ज्ानदशेनावरणलमादित्यप्रमाष्छेदकाग्भाधरवत्‌ प्रदौपप्रभा- तिरोधायककुमवच् सदसदेदनौोयस्य सुखद्‌ःखात्पादकत्मसि- धारामधुले EAI शनम इनो यस्य TAU Aga Ts TH नसङ्गव चारित्रे मोरनीयस्या संय महेत त्वं मद्यमद वदायुषो देद- बन्धकटत्वं जलवत्‌ wear विचिज्रमामकारित्वं चितरिकवङ्गाच- स्याखनोचकारिल्वं कुम्भकारवदह्‌ानादीनां विन्नजिदानत्मन्त- रायस्य खभावः कोाशध्यचवत्‌। सोऽयं प्ररूतिबन्धाऽष्टविधः द व्यकब्मोावान्तरभेदमृलप्रुतिवेदनोयः। तयाव चदुमाखाति- वाचकाचाय्यंः WI ज्ञानदग्॑नावरणवेदमीयमेदनीयायुनौ- मगोचान्तराया इति ARTY VATETA पञ्चनवाष्टाविंशति- चतुरिंचलारिशद्विपञ्चदशमभेदा यथाक्रममिति, wae aa विद्यानन्दादिभिविंडतभिति विसरभयान्न प्रयते यथा अजागमददिव्यादि क्षोराणामेतावन्तमनेरसं माधुणंखभावाद- wafafefa: तथा ज्ञानावरणादीनां मृखप्रछृतीनामादित- स्तिषणामन्तरायस्य च चिंशतसागरोपमकारिकाख्यः परा fa- तिरित्याच्युक्तं कालदुद्धोनवत्‌ खीयखभावादप्रच्युतिखितिः | यथया अ्रजागोामहिव्यादिच्लीराणां तोव्रमन्दादिभावेन खका- य्थकारणे सामश्यविशेषाऽनभावः तथा कश्च॑पद्लानां खकाय्- करणं सामथ्यविश्रेषाऽन्‌भावः | कमस्मभावपरिणएतपद्गलस्कन्धा- नामनन्तान्तप्रदेशानाम्‌ श्रात्मप्रदेशानुप्रवेशः प्रदेशबन्धः श्रास- वनिरोधः dat: येनात्मनि प्रविशत्‌ कां प्रतिषिध्यते स ग्नि समित्थादिः संवरः | संखारकारण्णद्यागाद्‌ात्मनेगेपनं Als:

GEIL AA | ३९

at चिविधा कायवाञ्मनेनिगृहभेदात्‌ | प्राणिपीडापरिदारेण सम्यग यनं समितिः सा दैव्याभाषादिभेरात्‌ पञ्चधा । प्रपञ्चितञ्च VACUA: लाकातिवादिते art yfaa भाखदंदरुभिः | जन्तुरच्ाथमालोाक्य गतिरौय्या भता सताम्‌॥ आ्रपद्यतागतः सबव्वेजनोनं मितभाषणम्‌ | प्रिया वाचंयमानां खा भाषासमितिरुच्यते॥ दिचलारिंशता ` भिक्तारोषैनिंल्यमदूषितम्‌। म॒निर्यदन्नमादन्ते सेषणासभितिमम॑ता ॥ श्रसनादौोनि dary म्रतिलदु च aera: | गरही यात्निकतिपेद्यायेत्‌ साद्‌ानसमितिः खता ॥ कफम चमलप्रायेनिंजन्तु जगतीतले | यल्नाद्यदुसृजेत्‌ साधः स त्सर्गखमितिभवेत्‌ ॥ अत एवाखवः सोतसा दार संटृणेतीति संवर इति facrs: | तदुक्रमभियुक्रः अवा ATCT: स्यात्‌ संवरो मदकारणम्‌) दतोयमादती मुष्टिरन्यद स्वाः प्रपञ्चनम्‌ ॥ अरजिंतस्य कर्मण स्तपःप्रतिभि्निंजंरणं fascia ad चिर- कालप्रटत्तकषायकलापं पुण्यं सुखदुःखे च ठे देन अरयति ना- यति कंशेष्ुञ्चनादिकं तप उच्यते। खा निजैरा fafaur यथा कालैपक्रमिकभेद्‌ात्‌ तच प्रथमा यस्मिन्‌ काले यत्‌ कथं फलप्रदलेनाभिमतं तस्मिन्नेव काले Waerargaan निजंरा

ge सर्व्व॑द्श्रंनसंयङ्ः।

कामादिपाकजेति च जेगोयते। यत्‌ aa तपोबलात्‌ खकाम- मयोादयावलिं yaw प्रपद्यते तत्‌ कक निजंरा । यदा

संसार वोजभूतानां HAUT जरणादि द |

जिजंरा deat देधा सकामा कामनि्जंरा ॥

wat सकामा यमिनामकामा लन्यदेहिनामिति। भिश्याद शेनारोनां बन्धेद्रनां निरोधः अरभिगवकश्माभावात्‌ निजंरारेत॒सज्निधानेनाखजिंतस्य कर्मणा निरसनाद्‌ात्यन्तिक- कश्ममोाषणं ATE: बन्धहेतु भवरत निजंराग्वां रक कव्मविप्र- मोक्षणं are इति तदमन्तर मृद्धं गच्छत्धालेकान्तात्‌ यथा इसदण्डादिभ्रमिप्रेरितं कुखाश चक्रमुपर तेऽपि त्िन्‌ तदला- रेवामंस्कारक्षथं भ्रमति तथा भवखेनात्मना saan ब्धा यत्‌ शतं प्रणिधानं ama तद्‌ भावेऽपि पृव्वखंसका रादा- लाकान्तं गमनम्‌पपद्यते यथा वा ज्तिकालेपरुवमखावुद्रव्यं | अलेऽधःपतति पुनरपेतन्डन्तिकाबन्धम्‌द्धं गच्छति तथा TAT fea ्रात्मा अ्रषङ्गलादूद्धं गच्छति बन्धच्छेदादेरण्डवोजवचोा- इंगतिखभावाखाभ्रिजिखा वत्‌ | अन्यान्ये प्ररे्ानुप्रवेओे सत्शवि- भागेनावख्छानं बन्धः परसपर प्रात्षिमाचं सङ्गः | AM पुष्वम- या गाद सकङ्रलादन्धच्छदा लया गतिपरिणामाचाविरद्धं इला- ल चक्रवद्यपगतलेपालावृवदेरष्डवोजवदभ्रिशिखावचेति । भरत एव पठन्ति

गल्या गत्वा निवन्तन्ते VRAATTAT गहाः,

अद्यापि बन frat लालाकाका्रमागता इति #

च्याेतदशरं मम्‌ | ४१

अन्ये तु गतसमसक्तेभतदासनसयानावरणन्ञागस्य सुखैकतान- erat उपरिदेशावस्थानं मुक्तिरिव्याखिषत । एवमुक्तानि सुखद्‌ःखसाधनाभ्वां पुण्यपापाभ्यां सहितानि नव पदार्थान्‌ केचनाङ्े चकुः | तदुक्तं सिद्धान्ते जोवाजोवो पुण्छपापयुतावा- wa: संवरो fasta बन्धो Aree नव auras) सङ्गे WEA वयमुपरताः स्र । श्र was सप्तभङ्खिनियाख्यं न्धायमवतारयन्ति जैनाः खा- दस्ति arafa स्यादस्ति च नास्ति च arcana: स्यादस्ति wana: स्यान्नास्ति wane: स्यादस्ति च नास्ति yang इति । तत्छव्वमनन्तवीग्यैः प्रत्यपोपदत्‌ तददिधानविवक्लषायां खाद स्तोति गतिभंवेत्‌। स्थान्नास्तोति प्रयागः स्यात्तन्निषेधे faafaa क्रमेणोभयवाज्कायां प्रमागः समुदायभाक्‌। य॒गपत्तदिवक्लायां स्यादवाच्यमशक्तितः॥ श्राद्यावाच्यविवल्षायां पञ्चमा भङ्ग Tada | अग्यावाच्यविवक्तायां षष्टभङ्गसमुद्धवः॥ समयेन यक्तश्यु सप्तमा भङ्ग उच्यतदति। स्याच्छब्दः खल्वयं निपातः तिङन्तप्रतिरूपकाऽनेकान्तया- तकः | यथाक्रम वाक्येष्वनेकान्तद्याति गम्यं प्रति विशेषणम्‌ । स्याज्निपाताऽययागिलात्तिडन्तप्रतिर्ूपक इति ॥ यदि पुमरोकान्तदातकः स्ाच्छब्दाऽयं स्यान्तदा स्यादस्तीति

G

४२ ATAU: |

वाक्ये स्यात्यदमगरथंकं Gy अनेकान्तद्यातकल्वे तु स्यादस्ति कथश्िदखीति श्लातपदात्‌ कथञ्चिदिति waaet खन्यत इति MATHURA | तद्‌

स््ादादः सर्व्वयेकान्तत्थागात्‌ किं castes: |

सप्रभङ्गिनयापेखा खेयारेयविश्चेषलदिति ॥ यदि वस्वस्येकान्ततः सर्व्वथा सरव्यदा ara सम्बात्मनासतीति ग उपादित्छाजिदहासाग्यां कचित्‌ कदा कचित्‌ प्रवत्तंत निव Sa वा प्राप्तप्रापणीयलदेयदामानुपपन्तेख | अनेकान्तपचे त॒ sufga कचित्‌ कंजचित्‌ सत्वेन हानेपादाने प्रचावतामुपप- Gai fg awe: we खभावः wad वेत्यादि wea म aazfed वस्तुनः aura इति समस्ति घटोऽखलीत्यमयाः पर्यायतया युगप््मयोगायोगात्‌ नास्तोति प्रयेगविराधाख एवमन्यजापि योज्यम्‌ । यथोक्तम्‌

चरोाऽस्तोति म वक्व्यै aaa fe यता az: |

नास्तीत्यपि न कव्यं विरोधात्‌ खद खत्वयारित्यादि ॥

aac ama सदसत्सदसदनिग्वेचगोयवादमेदेन

प्रतिवादिनखतुर्विधाः पमरष्छमिव्यं चनीय मतेनामिभितानि स- दसदादिमतानीति जिविधाः ताम्‌ प्रति किं वख्लस्तीव्यादिष- aqaa कथञश्चिद सतीत्यादि प्रतिवचनसन्नेवेन ते वादिनः सने fafaat: am: टष्योमास्त इति सखन्पणार्यविगिख्चायिनः स्यादा द मङ्गोकुव्वतस्तज तच विजय दरति सब्वेम॒पपन्नम्‌। az- गेएचदावाग्यः स्याद्रादमश्ग्याम्‌

स्मादेतद्रंमम्‌। 9३

अनेकान्तात्मकं TE गे चरः सम्बसंविदाम्‌। एकदे श्रविरिषटोऽया न ae farat मतः ॥ न्यायानामेकनिष्टागां EAT श्रतवत्म॑नि । सम्पण यविनिञ्चायि ag gaara इति ॥ अन्यान्यपचप्रतिपचभावाञ्चथापरे मत्छरिणः प्रवादाः नयानङ्रेषामविगेषमिष्छन्नपञ्पाती समयस्तथांतदति॥ जिगद त्त ्धरिणा जेनं मतमित्यस॒क्म्‌ | अलभामापभोामानामुभयोदनल्ञाभयेः ¦ अन्तरायस्तथा निद्रा भीरन्चानं जुगख्ितम्‌ | fear रत्यरती craear रतिरतिश्मरः। शाका भिश्यालमेतेऽष्टादश् रषा नयस सः, जिने देवे गरः सभ्यक्‌ त्वन्नाम पदे TS: | ज्ञामदथनचारिचाण्यपवर्मस् वर्तिनि। ख्यादादख प्रमाणे दे प्रत्यच्लमनुमापि च, नित्याभित्यात्मकं wea नव तत्वानि सक्त at | ओबाजीवे Faas चावः satisfy च । बन्धो fad मुक्तिरेषां याख्याधुनेश्यते। खेतनालच्णा जोवः सखारजीवश्तदन्यकः | सत्क्मपुद्रलाः TE पापं aw विपर्ययः | wea: क्ंणां बन्धे निर स्तद्वियोजनम्‌ ॥ अषटकब्मचयाकोक्ताऽथान्तभावश्च FAA |

Tae खंलवे पापस्याखवे क्रियते चमः ॥ ५2

88 संव्बदश्रंनसंयद्ः।

खन्भागन्तचतुष्कख STRATA VAM: | चीणाषटकम्मेणा मक्तििंग्याटृन्तिजिंनादिता ॥ सरजेा हरणा भचमुजेा लुधितम्‌द्धंजाः | Rava: चमाग्ोखाः निःसङ्ग जैनसाधवः ॥ खधिताः पिद्छिकाशसताः पाणिपाचा दिगन्बराः। ऊद्धाशिना we दाठुदितोयाः wide: ॥ VE न कवलं न स्तीं मो्तमेति दिगम्बरः, भ्राङरेषामयं AST महाम्‌ Rare: सहेति ॥ दति signage आरंतदमम्‌ ॥

साका

तरं तदाडतमतं प्रामाणिकगर्दणमंति न Wafer tafe परमप्य॑ सति पर मायंसतां यगपत्‌ खद सत्वादिधन्माणां खमा- वेशः सम्भवति । न च सदसत्वयोाः परस्परविरुड्धयाः षम॒चया- सम्भवे विकल्पः किंन स्यादिति वदितव्य क्रिया fe विकख्ष्यतेन वस्विति न्यायात्‌। न चानेकान्तं जगत्स ेरम्ननरसिंहवदिति दृष्टान्तावष्टवशादेष्टव्यं एकस्मिन्‌ TT गजलं five वा श्रप- vias नरलमिति रेश्रभेदेन विरोधाभावेन तस्ैकसिन्‌ देश एव सत्वासत्वादिना अनेकान्तवाभिधाने दष्टान्तानुपपत्तेः । म्म्‌ द्रव्यात्मना VS पययायात्मना तदभाव दल्युभयमण्येपपन्न- fafa Sad कालभेदेन fe कस्यचित्‌ सत्वमसक्वञ्च Gara इति न afatra: ग tae इसखल्दोधंलवदनेकान्लं जगतः

रामानुजदश्रंमम्‌। ४५

स्ादिति वाच्यं भ्रतियोगिभेदेन विरोधाभावात्‌ । तस्मात्‌ प्रमाणाभावात्‌ युगपत्‌ सत्वा सत्ते परस्णरविरद्धे नकस्मिन्वस्तुनि वशं युक्ते । एवमन्यासामपि wy भङ्गाऽवगन्तव्यः। किञ्च सव्वेस्यास्य मूलण्डतः anufeaa: खयमेकान्तः BARAT वा श्रये समव्वमनेकान्तमिति प्रतिज्ञायाघातः दितीये faafaar- थासिद्धिः अ्रनेकान्तलेनासाघधकलात्‌ तथा चेयमुभयतः-पाश्- wer स्यादादिनः ara) अपि च नवल्शप्तलादिनिद्धारणख्छ फलस्य afagicfaa: प्रमातुखच तत्करणस्य प्रमाणस्य प्रमे- ae नवल्ादेरनियमे ay खमयितमात्मनस्तोयकरत्वं देवानां प्रियेण ₹ईंतमतम्रवन्तेकेन । तथा Naa देदानुरूपपरिमाण- लाङ्ोकारे यागबलादनेकपरिय्ाहकया गिजीवेषु प्रतिशरीरं जीवविच्छेदः मसज्येत मन्‌जशरोरपरिमाणे Sat मतङ्गज- Ze agi Wad म प्रभवेत्‌। किञ्च. गजादिध्रीरं परित्यज्य पिपोलिकाश्रीर. विशतः प्राचोनशरीरसन्निवेशविनाशाऽपि WHATA न च यथा प्रदोपग्रभाविशेषः प्रपाप्रासषादाद्युदर- वत्ति खद्धो चविकाशवान्‌ तथा जीवेऽपि मनुजमतङ्गनादिभ्- Oty स्यादित्येषितवयं प्रदीपवदेव . खविकारलेनानित्यलप्राती छतप्रणाशाङृताभ्यागमप्रसङ्कात्‌। एवं WUT AAA ATT TST जोवपदायेदूषणाभिधा नदि शान्यज्ापि दूषणमतरत्तणीयम्‌। त- ख्मान्ित्यनिदेषञ्चुतिविरुद्धलारिद मुपादेचं न भवति । तदुक्तं भगवता व्यासेन नैकस्मिन्नसम्भवादिति रामानुजेन च जेनम- तमिराकरणपरल्ेन . तदिद ai व्याकारि.। एष fe तख

९९ | TATA: |

fagrn: चिद विदोश्रमेदेन मे्माग्यनिथामकमेदेन व- खितास्तयः पदाथा इति । तदुक्रम्‌

ई््रखिदविखेति पदा्थजितयं दरिः,

ररित caper Mar दृष्लमचित्‌ पनरिति॥

अपरे पृमरब्रेषविगेषप्रत्यनीकं fears ब्रह्मेव परमार्थः

ay निव्यश्दबद्धमुक्सखभावमपि तत्वमस्वादिसामानाधिंक- र्छाधिगतजोवेक्यं बध्यते मृच्यते च । तदतिरिक्तनानाविध- माक्रमाक्रव्यादिभेदप्रपञ्चः waste afeafarar परिक- faa: wa शान्येदमप्र आसीदेकमेवादितोयमित्यादिवचम- जिचयप्रामाश्छादिति ज्रवारास्तरति भकमात्मनिदित्यादि- शतिजिरः शतवभरेन भिषिवशरेषह्मात्मेकलवि्यया श्रनाविथ्ा- frefraytgerer: war: स aqaratia य xe नानेव aunifa भेदनिन्दाअवणेन पारमायिंकं मेदं farcrewrer: चिषच्शब्यन्या स्तमिमं विभागं न awa) तचायं समाधिर- भिधोयते भवेदेतरेवं यद्यविद्ा्ां प्रमाणं विद्येत न चेवमणा- दिभावरूपं चाननिवच्यमन्नानमरनन्ना aaa” ग जाना- मति भ्रत्शप्रमाणसिङ्धम्‌। तदुक्रम्‌

अनाटिभावरूपं यदिज्ञामेन विल्लीबते।

acurmfata wren wed सम्य लखत दति ॥ भ चेतत्‌ च्ानाभावविषयभित्यागङ्कोयं का fe कं ब्रूयात्‌ मरभाकरकरावखम्नी METUCR वा नाचः

खचपपररूपाश्या fra खदमदात्मके |

रामान्‌ नदशनम्‌ | ge

वष्ठनि area किञ्चित्‌ केचिद्र.पं कदाचनेति i

मावान्तरमभावेा हि कयाचिन्त व्यपेचया |

भावान्तरमभावेोऽन्यो न कथिदनिरूपणात्‌ ॥ दति वदता भावव्यतिरिक्खाभावस्यानभ्यपगमात्‌। अभावस्य षष्टप्रमाणगेचरलेन waa नित्यानुमेयलेन च तदभावख्च भ्रव्यक्चविषयलानुपपन्तेः | यदि पुनः प्रत्यत्ताभाववादौ afy- देवमा चक्लोत तं प्रत्याचचीत Weay दत्यस्मिन्ननुभवे च्रमि- व्याद्मनोाऽभावधर््बितया wre प्रतियोगितया चावगतिरस्ति न वा श्रस्ति चेद्विरोाधादेव न ज्ञानाभावानुभवसम्मवः। न चेद्धरि्रतियोगिज्ञागसप्रो ज्ञानाभावानुभवः सुतरां म waaay ACTH AAG प्रा गुक्दूषणाभावादयमन्‌- wat भावरूपाज्ञानगाचर एवाभ्युपगन्तव्य इति । तदेतत्‌ गगनरोामन्यायितं भावरूपस्याज्नानस्य ज्ञानाभावसमानयाग- रेमलात्‌ । तथा fe विषयलेना्रयलेन च wre व्यावर्त कतया प्रत्यगर्थ; प्रतिपन्नो न वा प्रतिपन्नसेत्‌ खरूपन्नाननि- aw तदश्चागभिति afar प्रतिपन्ने कथङ्धारमवतिष्टेत अप्र तिपल्षखद्रावत्तका श्रय विषय ्एन्यमज्चानं कथमनुभूयेत | श्रय fare: खरूपावभास एवाज्ञानविरोाधिना ज्ञानेनाभासित दति भ्रा्यदिषयज्नाने सत्यपि माज्ञानानुभवविरोाध इति इन्त afe ज्ञागाभावेऽपि समानमेतत्‌ अन्यचाभिनिवेशात्‌ । तस्ा- दुभयाभ्वपगतन्ञानाभाव एवारमन्च मामन्यञ्च म जानामी- व्यमुभवगे षर दग्यभ्यपमन्तव्यम्‌। अस्त तदनुमानं विवादा-

ex सर्वद षरंनसंयहः |

सदं प्रमाणश्चानं खप्रागभावव्यतिरिक्रखविषयावश्ण खनिवरत््व- खरे शगतवस्वन्तर पुव्वकम्‌ शअप्रकाशितायप्रकाग्रकलात्‌ अन्ध- कार प्रथमेत्पन्नप्रदोपप्रभावदिति तदपिनन्तादल्तमम्‌ अरन्ना- नेऽप्यनभिमताज्ञानान्तरसाघने श्रपसिद्धान्तापातात्‌ तदसा- धने अरनेकान्तिकलात्‌ दृष्टान्तस्य साधनविकललाश्च न fe प्रदीपप्रभाया अ्रपरकाशितार्थप्रकाशकलत्वं सम्भवति wreraa प्रका- शकलात सत्यपि प्रदीपे ज्ञानेन विषयप्रकाश्रसम्भवात्‌ प्रदीपप्र- wag चकश्रिद्धियस्य ज्चानं खमृत्पादयतो विरोाधिखन्तमस- निरसनद्ारेणापकारकत्मा चमेवेत्यलमतिविस्तरेण | प्रतिप्रयोगखं विवादाध्यासितमन्नानं न ज्ञानमाचब्रह्मा- fad ्रन्नानलाच्छुक्तिकाद्यज्ञानवदिति। नन्‌ ए्एक्तिकाद्यज्ञान- QAI WU शान माचखभावल मेवेति wae शङ्िष्टाः शरनुभूतिि खसद्धावेनेव कखछचिद्रस्ठनोा व्यवहारानगणएलापा- दकसखभावा ज्ञानावगतिसङ्गतिविद्‌ाद्यपरनामा सककानुभ- वितुरात्मलं ज्ञानलमित्याश्रयणात्‌। ननु ज्नानरूपस्यात्मनः कथंज्ञानगृणकतमिति चेत्तदसारं यदा fe मणिद्यमणिप्रश्ति AMES प्रभावद्रषेणावतिष्टमानं प्रभारूपगृणाञ्रयः । खाञ्र- यादन्यज्रापि वन्तमानलेन रूपत्वेन च प्रभा दरव्यरूपापि तच्छ षतलनिनन्धन गुणव्यवदहारा एवमयमात्मा खप्रकाश्चिद्रुप एव चेतन्यगणः तथा च श्रुतिः सदा सैन्भवघनेाऽनन्तरोा वाद्यः BRT रसघनएव एवं वा अरे श्रयमात्मानन्तरे वाद्यः WaT: प्रज्ञानघन एव WATS युरुषः खयं व्योतिभंवति न fauta-

TIAN THU AA | ४९

fanrafaafrarar विद्यतेश्रथयेो वेदेदं जिघ्राणोतिखश्रात्मा यायं विज्ञानमयः प्राणेषु इद्यन्त्योतिः पुरुष एष fe द्रष्टा Brat रसयिता घाता मन्ता बेद्धा कत्ता विज्ञानात्मा wey इत्यादिका श्तिरपि न चानुतेन हि ्रत्यूढा इति श्रुतिरपि विद्यापव्व॑प्रमाणएमित्याश्रयितुं शक्यं तेतर विषये यनु तशब्दः चछतशब्दख कर्मवचनः तं पिवन्ताविति वचनात्‌ छतं wal पफलाभिषम्धिर ङितं परमपरुषाराधनयेव तपप्राप्तिफलम्‌ | Wa तद्मतिरिक्ं सांसारिकाल्यफलं aad ब्रह्मप्रा्िविरोधि य एतं ब्रह्मलोकं न विदन्ति ayaa fe wer दूति वचनात्‌। arava प्रकृतिं विध्ादित्यारो मायाशब्दो विचित्रार्थषगेक- चिगणत्मकप्रृत्यभिधायका नानिब्बेचनोयाज्नानवचनः। तेन AAAS तच्छवरस्याग्रगामिना। बालस्य रच्चता देदमेकेकं ्छेनखदितम्‌।

दत्यादा विचिचरार्थसगंसमर्थस्य पारमा्थिंकस्यैवा सुराद्यस्तरवि- शेषस्येव मायाशब्दाभिसेयलेा पलम्भात्‌ war न कदाचिदपि श्ुत्यानिव्वेचनोयान्नानप्रतिपादनं ना धथैक्योपदेश्ानृपपत्या तन्त पदयोः सविशरेषब्रह्माभिधेयलेन विरुदधयोर्जीवपरयाः खरूपै- क्यस्य प्रतिपन्तमेशक्यतया श्रयोपत्तरनुदयदेषदूषितलात्‌ | तथा fe तत्पदं भिरस्तसमस्दोाषमनवधिकातिश्यासञ्ञेयक- ल्याणगुणास्यदं जगद्‌दयविभवलयलौलं ब्रह्म प्रतिपादयति त- दैत TE ai प्रजायेयेव्यादिषु तयैव प्रकृतवात्‌ समानाधि- करणां dug वा fazed जोवशरौरं agreed प्रकारदय-

ye स्व्व॑दष्रनसंग्रषः।

विशरिष्टेकवस्तुपरतात्‌ सामानाधिकरण्यस्य | नन माऽयं देवदत्त तिव . तक््वमितिपदयोविरद्धभागत्यागलक्षणयानि विशेषख- eum सामानाधिकरण्धा्थैः किंन सात्‌ यथा माऽय- मित्यत्र तच्छब्देन देशान्तरकाखान्तरसम्बन्धो परुषः प्रतीयते semen च सन्निहितदेशवन्तमानकालसम्नन्धो तयाः सामा- नाधिकरण्येनेक्य मवगम्यते तत्रैकस्य य॒गपददिरुद्धरे्कालप्रती- faa समवतीति दयारपि पदयोः खशूपपरत्वे way चैक्यं भ्रतिपत्त॑ शक्यमेवमचरापि किञ्चिश््वसव्व॑ज्ञतादि विरद्धां शप्र- हाणेनाखण्डखरूपं waa इति चेत्‌ विषमोाऽयमुपन्वासः | दृष्टान्तेऽपि विरोधवेधर्येए खलच्चणागन्धासम्भमवादेकस्य तावद्‌ भूतवन्तं मानकालद्यसम्बन्धा न विरुद्धः 1 देग्रान्तरखितिश्ेता afafeatufafaata इति देशभेद सम्बन्धविराधख काल- मदेन परिषहरणोयः। लच्तणापन्ेऽये कल्येव पदस्य लत्तकत्वा- अयेन विरेघपरिहारे पदठयस्य लाक्तणिकत्वसखोकारा न सङ्गच्छते। इतरया एकस्य वस्तुनस्तन्तेद म्ताविशिद्टलावगाह- नेन प्रत्यभिज्ञाया; प्रामाण्ानङ्ोकारे स्थायिलासिद्ध चषणभ- वादी बद्धा विजयेत | एवमचापि जोवपरमात्मनाः शररा- वभावेन तादाव्यं न विर्द्धमिति प्रतिपादितं Marat हि ब्रह्मणः शरोरतया प्रकारत्वात्‌ ब्रह्मात्मकः य श्रात्मनि fas- AMAT: य श्रात्मानं वेद्‌ यस्यात्मा शरीरम्‌ इति भ्रत्य न्तरादत्य रपमिद मुच्यते GH शब्दाः परमात्मन एव वाचक्राः। न च प्यायलं इारभेदसम्भवात्‌ तथाडहि Maw शरीरतया

रामानृजद शनम्‌ | ५१

प्रकारभृतानि देवमनुव्धादिसंख्ानानोव wae cena ब्रह्मा्मकानि तानि सव्वाणि sat रेषा मनुय Vat वा पिशाचारगराक्षाः, पकती Zar लना are शिला eu घटः परः ॥

TTA; स्ववं weet: प्रङकृतिप्रत्यययगेनाभिधायकतया प्र सिद्धा लाकं तद्राच्यतया प्रतीयमानतन्तल्ंम्धानवदस्त॒मुखेन तदभिमानिजीवतदन्तयामिपरमात्मपयंन्तसंस्थानस्य वाचकाः, देवारिणश्ब्टानां परमात्मप्यन्तलमुक्रं तत्वमुक्रावख्यां चतुर- न्तरे च | जीवे देवादिशब्दो वदति तदणटयक सिद्धभावाभिधानं

निष्कषाकूतयक्रा बहरिह च दृटा लाकवेद्प्रयोगः।

श्रात्प्ासम्बन्धकाले स्ितिरनव्रगता दे वमत्योदि मूत्तिं

जवात्मानुप्रवेशाव्जगति विभुरपि व्याकरोन्नामद्ूपे इत्यनेन देवादिशब्दानां शरोरपय्यन्तलं प्रतिपाद्य सं्ाने- क्याद्यभाव इत्यादिना witawat दशंयित्वा शब्देस्तत्वख- र्ूपप्रतिङृतिभिरित्यादिना विश्वेश्वरादषटयक्‌ सिद्धत्वमृपपाद्य भिष्कष कुतेत्यादिगा पद्येन eset शब्दानां परमात्म पय्य॑न्तलं प्रतिपादितं तत्‌ aed तत एवावधाय॑म्‌। श्रयमेवाथेः षमथितेा वेदा्सं्द नामरूपञ्रतिव्याकरणसमयें रामानुजेन |

fag सव्वप्रमाणस्य सविशेषविषयतया निविशेषवस्तुनि न किमपि प्रमाणं समस्ति निविंकल्पकप्रल्यकतेऽपि सविशेषमेव ag

प्रतोयते । श्रन्यथा शविकश्यके साऽयमिति पव्प्रतिपन प्रकार - H 2

४२ स्वद्‌ णंनसंयदहः |

विञ्जिष्टप्रतोव्यनु पपत्तेः | किञ्च तत्चमस्यादि वाक्यं न प्रपञ्चस्य बाधकं भान्तिमृलकत्वात्‌ भ्रान्तिप्रयुक्रञ्लुसपेवाक्यवत्‌ नापि wean निवर्तकं तजर प्रमाणाभावस्य प्रागेवापपाद- नात्‌। न च प्रपञ्चस्छ सत्यतमप्रतिष्टापनपले एकविज्ञानेन सब्वे- विज्ञानप्रतिन्ञाव्याकापः प्रङृतिपरुषमदददङ्ारतक्माजरन्डते- FRAME शभुवनात्मकब्रह्माण्ड तद न्तवेत्तिदेवतियंस्मनबग्यखा- वरादिसर्ववभ्रकारसंस्थानमंख्छितं कार्यमपि सब agafa कार- णभूतब्रद्मात्मज्ञानादेव खम्बैविश्ञानं भवतीव्येकविज्ञामेन सर्ग विज्ञान स्यपपन्नतरल्वात्‌ । श्रपिच ब्रद्मव्यतिरिक्रस्य eae मि- Qa . सर्ववस्या सत्वा देतैकविश्ञानेग सम्वैविज्ञानं बाध्येत नाम- रूपविभागानरंद्धच्द भ्रावत्‌ प्ररुतिपुरषशरोर ब्रह्मकारशावखं जगतस्तदापन्तिरेव प्रलयः मामरूपविभागविभक्म्बुलचिद चि- दस्तशरोरं ब्रह्यकाय्यावस्ं ब्रह्मणएस्तथाविधस्धूलभावय खष्टि- रितव्यभिधोयते। एवश्च काय्यैकारणया रनन्यव मार म्मणाधि- करणे प्रतिपादितमुपपन्नतरं भवति निगृणवादाख प्रारूतद- यगणएनिषेधविषयतया wafea: नानालनिषेधवाराख एक- Gq ब्रह्मणः शरीरतया प्रकारण्तं wa चेतनाचेतनात्मकं वसिति सव्वं स्यात्मतया सर्व्वप्रकारं ब्र्वावस्ितमिति सव्वा- त्मकब्रह्मषटयगग्डतवस्तुसद भावनिषेधपरताग्युपगमेन प्रतिपा- fear. | किमच ad भेदः WHT: उभयात्मकं वा aa aw तच स्वशरोरतया सम्बैप्रकारं ब्रह्मोवावखितमित्यमेदोऽग्यषे- यते एकमेव ब्रहम ननाश्तचिद रिक्मकारन्नानालेनाव्रखित-

रामामुजदणश्रनम्‌ | yR

fafa भेदाभेद चिदचिदोश्वराणां खरुपस्वभावपैलचण्याद- संकराचख भेदः। तच चिद्रपाणं जीोवादानामसंकुचितापरि- च्छिननिर्लश्चानरूपाणामनादिकब्मङूपाविद्यावेष्ठितानां तत्तत्‌ कन्मानुरूपन्नानसद्धा चविका Arar चित्‌ sont saz: तदनुगणसुखदुः खोप गद्यवत्‌ Bat भगवन्‌प्रतिपत्तिः भग- वत्पदप्राभ्भिरि्यादयः quran: | ्रचिदस्दरनान्त्‌ मेग्यभ्वता- नामचेतनलमपरूषाथंलं विकारास्पदत्वमित्यादयः WAITS भोाक्रभेग्ययारुभयारन्तयोामिरूपेणावस्यानमपरि च्छेदयन्नाने ख- BTA तेजः प्रश्टत्यनवस्थितिकातिभयासंस्येयकल्या णगुण ग- णता खसंकल्पप्रटत्तसखेतर समस चिद चिडस्तुजातता खाभिमत- सखानरूपैकरूपदिव्यरूपनिरतिश्रयविविधानन्तश्चषणतेव्यादयः। वेद्धटनाथेन वित्थं निरारङ्ि पदार्थविभागः द्रवयाद्रव्यम्रभेदायितम्‌भयविधं तद्विधं awaars:

za tur fawn जडमजडमिति प्राच्यमव्यक्रकालो।

श्रमं प्रत्यक्‌ पराक्‌ च प्रयममृभयथा तच जोवेशभेदात्‌ नित्या भूति मंतिचेत्यपरमिर जडामादिमां केचिदाङः॥ तच

xa art दावत्‌ प्रकृतिरिह गुणैः त्वपर्वरुपेता कालेाऽब्दाद्याङृतिः स्यादणरवगतिमान्‌ जोव ई शाऽन्य श्राव्या । संप्रोक्ता नित्यभूतिस्तिगुणएसमधिका सततयुक्ता aaa wakaana मतिरिति कथितं संगदाद्रवयलच्छ॥ दव्यादिना। |

५४ सव्वदशंनसंयहः |

तच चिच्छब्दवाच्या जोवाद्मानः परमात्मनः सकाशाद्‌ भिन्नाः नित्याञ्च तथाच श्रुतिः दवा पण सयजा खखायेत्या- feat. अत Warm नानात्माना व्यवखात दति । afaa- त्वमपि श्रतिप्रसिद्धम्‌ न जायते faaa वा विपशिन्नायं भूवा भविता वा न भूयः, श्रजे नित्यः शाश्तेाऽयं पुराणा न न्यते दन्यमाने TUT Thal अपरथा कतप्राणशारताग्यागमप्रसङ्ः। अतएवाक्रं वोतरा- गजक्मादभ्रनादिति। तदणत्वमपि शरुतिप्रसिद्धम्‌ मालागशतभागस्य शतधा कल्पितस्य च । भागे sia: ख विज्ञेयः स चानन्याय कल्पत इति ॥ आरागरमाजः पृरुषोाऽणरात्मा चेतसा वेदितव्य दति च। अचिच्छब्दवाच्यं दृश्यं जडं जगत्‌ जिविधं भाग्यभोगेपक- TU भागायतनभेद्‌ात्‌। AS जगतः कन्तापादामं चेश्वर पदाथः परुषोा्तमे वासुदेवादि पदवेदनोयः। तदण्क्रम्‌ वासुदेवः परं ब्रह्म कल्याणगुणसंयतः | भुवमानामुपादानं कन्त नोवनियामक इति ॥ स एव वासुदेवः परमकारुणिक WHIT परमपरुषस्तद्‌- पासकानुगृणतन्तत्‌फलप्रदानाय खलीलावश्रादचाविभवव्यद- खच्ान्तयामिमेरेन पञ्चधावतिष्टते। aarer नाम प्रतिमा- दयः रामाद्यवतारोा faa: | व्यद तुब्विधः वासुदेव संकर्ंणख परचुश्ठानिरद्धसं्कः। खदा संप TENT वासुरेवाख्यं पर Ty! गृणा श्रपदतपाप्नलादयः साऽपदतपाभ्ना विरजे विन्टल्युविभा-

रामान्‌ृजदश्रनम्‌ । ५५

at विजिघनत्छः सत्यकामः सत्यसंकल्प इति श्रुतेः । अरन्तयामी सकलजोवनियामकः य श्रात्मनि तिष्ठन्नात्मानमन्तरोयमयती- ति ्रतेः। तच Nel ais य पामनया परषाथंपरिपन्यिदुरितः निचयचये सत्युत्तरो तर मन्युपा स््धिकारः | तदुक्तम्‌

वासुदेवः खभक्रषु वात्सल्यात्‌ तत्तदोडितम्‌।

अरधिकाय्यानु गण्येन प्रयच्छति फलं बड़ ॥

तदथं लोलया War: पञ्च मूती; करोति वै।

प्रतिमादिकमखौ स्यादवतारास्तु वैभवाः।

संकषणा वासुदेवः प्रद्युष्र्ानिरुद्ध कः |

area जेयः Ge संपृणेषडङ्गुणम्‌।

तदेव वासुदेवाख्यं पर ब्रह्म निगद्यते।

SMa Masa जोवप्रेरक Lira: |

य श्रात्मनोतिवेदान्तवाक्यजालेनिंरूपितः ॥

श्रचा पासनया चिरे कल्मषेऽधिष्ता भवेत्‌ |

विभवोपासने TATA RTI ततः परम्‌

QQ तदनु शक्रः सखादन्तयामिणमोकितुमिति॥ तदुपाषनञ्च पञ्चविधम्‌ अ्रभिगमनमुपादानमिज्या खाध्याया येग दति ओ्रोपञ्चरातेऽभिहितम्‌ । तच्राभिगमनं नाम देव- ताखानमा मेख संमा्जनापलेपनादि | उपादानं गन्धपृष्यादि- एूजासाधनखम्यादनम्‌ | इज्या नाम द्‌वतापूजनम्‌। खाध्यायो नाम श्रथानुसन्धानपृव्वेका मन्तजपे वेष्णवदक्रसाचपाठा मा- मसंकोन्तनं तत्वप्रतिपादकशास्ताभ्यासश्च यागा नाम देवता-

५६ सव्वं दश्चनसं ग्रहः |

नुसन्धानम्‌। एवमुपाखनाकममंसमुखितेन विज्ञानेन द्रषुदर्ने me भगवद्धक्रस्य तच्निष्टस्य भक्रवत्छलः परमकारुणिकः पङ्‌- षाच्तमः खयायाव्यानुभवानुगृणनिरवधिकानन्तरूपं पुमरादट- facfed खपदःं प्रयच्छति तथाच wie:

मामुपेत्य पनजेन्म दुःखालयमशाश्वतम्‌ |

नाश्ुवन्ति महात्मानः संबिद्धिं परमां गता डइति॥

eum वासुदेवेाऽपि संप्राानन्दमचयम्‌।

पनराटरत्तिरहितं खयं धाम प्रयच्छति॥

तदेतत्‌ ae इदि निधाय महापनिषन््तावलम्बनेन भगव-

देधायना चायता ब्रह्म चदत्तिं विल्तीएा मालच्छ रामानुजः शारीरिकमीममांसाभावयमकार्षोत्‌। तच्रायाते ब्रह्मजिन्नाखेति मयमद्धचस्यायमथैः WI अथशब्दः Vous तत कन्माधिगमनान- may: age टत्तिकारेण Sata कम्माधिगमादनन्तर aq विविदिषतीति श्रतःशन्दा faa: श्रधीतसाङ्वेदस्याधि- गततदथस्य विनश्वरफलात्‌ कमणा विरक्राद्धेताः खिरमा- चाभिलाघुकस्य तदुपायभूतब्रह्मजिन्नासा भवति ब्रह्मशब्देन सखभावते निर स्तषमस्तद्‌ाषानवधिकातिशयासंख्येयकल्याणगुणः परुषा त्तमोाऽभिधीयते | एवञ्च BMT तदनष्टानस्य च वेराग्यात्पादमदारा चिन्तकख्मषापमयनदारा च ब्रह्मज्ञानं प्रति साधनत्वेन तयाः काय्यकारणवलेन पब्ब त्तरमीमांसयार- कश्रास्लत्वम्‌। अतएव shearer एकमेवेदः शास्तं जमिनीयेन षेडशखलचणेनेत्याङ्धः कर्मफलस्य wad ब्रह्मन्ञानफलसखय

स्णमानृजदशरं नम्‌ । ५७

चालयिलं परोच्छ खोकान्‌ कर्थाचितान्‌ ब्राह्मणा नि्वैदमाया- न्ञाम्लक्ृतः कतेनेत्यादि श्रु तिभिरनु माजा योपत्यपटंडहिताभिः म्रल्पादि। एक्रैकनिन्दया anaes were मेाल्षसाध- wea द्यति श्रतिः wal तमः प्रविशन्ति ये विधामुपासते तता भृच इवते तमे यछ विद्यायां car: विद्याञ्चाविधाञ्च यल्तद- दोभयं ay श्रविद्चवा aaj Aen विद्यधाण्टतमश्रुते इत्यादि, AEM पाञ्चराजरशस्े

श एव करूणासिन्धरभगवान्‌ भक्रवतेसलः।

उपरासषकाजरो धेन भजते मृन्तिपञ्चकम्‌ ॥

तद शविभवव्यद च्छा न्त a AAA |

द्याभ्रित्येव चिड्र््लजञ्श्येयं प्रपद्यते ॥

पष्वपष्वादि ते पान्लिचिशेषलोणकस्मवः ।

SHEATH ना मुपा श्यधिहता भवेन्‌ ॥

एतं WLS: म्रातष्माज्ेध्नानसारतः।

उक्तेशपायनया Gat age: प्रथीदति॥

प्रहनलात्मा दरिया भिदिध्यासनदूपया |

अविध्यं कश्मसंघातद्ट्पां wer निवत्तंयेत्‌॥

ततः खाभाविकः get ते darcfatrfear: |

श्राविभंवस्ति कल्याणाः सव्बेलवादया wT: ॥

- एवं गणाः समानाः स्यमक्षानामीश्वरस् च । waaeanaa तेभ्यो 23 विश्चिग्यते ॥ anre शेषिण ब्रह्मण्डभरेषे धेषरूपिणः |

I

ys सव्वं दण्नसंग्रहः |

सव्यीनञ्वते कामान्‌ we तेन विपश्चितेति ॥ तस्मा ापचयातररण्टतलाय पुरुषे त्मादिपदवेद नीयं

ay जिन्ञाखितव्यमिल्युक्तं भवति । प्ररतिप्रत्ययो प्रल्ययाथे भ्रा- धान्येन WE AA दतः स नेऽन्यज्ेतिवचनबलादि च्छाया टग्य- माश्प्रधानलादि यमाणं ज्ञानमिह विधेयं तच ध्यानापासना- दिश्ब्दटवा्ं वेदनं नतु वाक्यजन्यमापातन्नानं पदसन्दभं- आविा saree विधानमन्तरेणापि प्राप्तत्वात्‌ श्रात्मा वा अरे द्रष्टव्यः Baa मन्तवा मिदिध्याशितव्यः श्रात्मव्येवापा- सोत विज्ञाय ont gata अनुविद्धं विजानातीत्यादि तिभ्यः | अज्र ओातव्य दृत्यनुवादः अध्ययनविधिना साङ्गस्य खाध्यायस्य यणे Miata WIE प्रयाजनवद थद शनान्तज्िणयाय WTA एव RAT प्रवन्तमानतया तस्य प्राप्तवात्‌। मन्तव्य इति चानुवादः अवणप्रतिष्टा यत्वेन मननस्यापि प्राप्तलादप्राभे आस्तमरथंवदिति न्यायात्‌ । ध्यानञ्च तेलधारावद विच्छिन्रस्मति- सन्तानरूपा भुवा तिः स्पृतिप्रतिलमम स्वगन्ध विप्रमो् इति भ्रेवायाः Hata मोक्तापायत्वश्र वात्‌। सा च खतिदचं- गसमानाकारा |

भिद्यते इदयगरन्धिज्डिद्न्ते सब्व॑संशयाः |

Saat wea कमणि तस्मिन्‌ दृष्टे परावरे ॥ CARRS | तथाच QUT वा We TIA दत्यनेनाख्या दभरेनरूपता विधीयते। भवति च भावनाप्रकषात्‌ wads मङूपलम्‌ | वाक्यकारेरेतत्‌ ख्य प्रपञ्चितं वेदनमुपासनं aie

रामान्‌जद शनम्‌ | ५९ `

त्यादिना । तदेव श्यामं विभिनष्टि श्रतिः नायमात्मा प्रवचनेन Ga न मेधया न बना Waa यमेवेष एते तेमः लभ्यस्तस्यैष sara fagwa तनुं खामिति। प्रियतम एव fe वरणोयो भवति aura प्रियतममाद्मानं प्राप्नाति तथा खयमेव भग- वान्‌ प्रियतम दति भगवतेवाभिहितम्‌

तेषां सततयुक्ार्नां मजतां प्रोनिपुष्बकम्‌ ।

ददामि बुद्धियोगं तं येन मामुपयान्तिते टति॥

परुषः ख परः पाथं भ्या लभ्यस्लनन्ययेति च ।

ufag निरतिश्यानन्द्प्रियानन्यप्रयेजनसकलेतरवेटष्णय-

वज्ज्ञानविग्रेष एव aafafgy विवेकादिग्यो भवतीति वाक्यका- tum तल्षथिविं वेकविमेाकाभ्याखक्रियाकल्याणानवसादानुद्ध- Ga: सम्भवान्निवचनाच्चेति। aa विवेका नामादृष्टादन्नात्‌ सत्वश्रःद्धिः wa निवेचनम्‌ आहार श्रद्धः wane: wang wat सपरतिरिति। विमोकः कामानभिव्वङ्गः शान्त उपाशीतेति निर्व॑चनम्‌। पनःपनः संशीलनमन्यासः निरवंचनश्च सान्तमुदा- इतं भाव्यकारेण सदा तद्भावभावित इति | ओैतस्मात्तकश्मा- vera शक्तितः क्रिया क्रियावानेष ब्रह्मविदां afte दति निव चनम्‌ । सत्याजेवद यादानादीनि कल्याणानि सत्येन लभ्यत दूत्यादि निर्व्वचनम्‌ दैन्यविपर््ययेोऽगवसादः नायमात्मा बल- Waa waa दति निवचनम्‌। तद्धिपग्धेयजा तुष्टिरनुद्धषंः शान्ता दान्त इति निवंचनम्‌ | तदेवमेवंविधनियमविशेषस-

मासादितपृरुषो त्तमप्रसाद्‌ विष्वस्ततमः खान्तस्य च्रनन्यप्रयाज- 12

९० सब्वंदश्चंनसं ग्रः |

नानवरतनिरतिश्यप्रियवदात्मप्रत्यया वभालतापन्नध्यानद्पया wer पुर्षासमपदं लभ्यत दति सिद्धम्‌ । तदुक्रं यामुनेन उभयपरिक्मितखान्त्योेकाम्तिकात्यन्तिकभक्तियिगशन्ध दति WATTS गसंस्कतागःकर णसयेत्यथेः |

fa org जिन्ञासितव्यमित्यपेकायां लचण मकरं जग्रास यत दति। जन्मादीति ङष्टिखितिप्रश्जयं तद्गुणसंविज्ञानो बड- व्रीहिः werfeufafaycencae नियतदरेशकाखभाग- WHIM ATA भगतः यता VHT सरववैख- रात्‌ निखिल दयप्र्यगोकखरूपात्‌ सत्यसंकख्पाद्चशवधिकाति- भयासंस्येयकखधाण गणात्‌ Tay wae: de: wfafefa- Waa: wae इति Bare: |

दत्यन्भूते ब्रह्मणि किं प्रमाणमिति जिज्ञासायां wrewa प्रनाखमिच्छकं शास्तथागिल्ादिति चास्तं याभिः कारणं ware अस्य ASG तच्छ भावत्वं AAS NAAT STAT ज्ञामकारएत्ात्‌ awe aces ब्रह्मण इत्यथैः मं च ब्रह्मणः प्रमाणाम्तर गम्यत्वं शद्धितुं शक्यमतीड््ियत्वेन प्रह्यशैस्य तंच प्रटृत्यमुपपन्तेः मापि महाणवादिकं सकटंकं कार्यलात्‌ घटवत्‌ इत्यनुमानस्य पूतिङ्ञ्माण्डायमानलात्‌ तललणं ब्रह चता वाष्मानि तानोष्यादिवाक्यं प्रतिपादयतीति खितम्‌।

यद्यपि ब्रह्म प्रभाणान्तरगाचरतां नावतरति तथापि प्रठसिनिदटल्तिपरल्याभावे faged ब्रह्म भ शास्त प्रतिपाद्‌- fag प्रभवतीति एतत्‌पय्येनुयोगपरिहारायाक्ं तन्तु षमनव-

Tau | ६९

यादिति) तुशब्दः प्रशक्ताशङ्धाव्याटत्यथंः तच्छास्तरप्रमाणकल्ं ब्रह्मणः THAI कुतः समन्वयात्‌ पर मपृरुषा थभूतस्येव ब्रह्म- राऽभिेयतयान्यादित्य्थः। न च प्रटत्तिनिटश्योरन्यतरवि- रिणः प्रयाजनद्रएन्यत्वं खरूपपरोष्वपि wae जातः मायं सपं इत्यादिषु ₹र्षभयनिटृस्सिरूपप्रयाजनववं दृषटमेवेति म कि- श्िदनुपपश्नम्‌ | दिष्माजमज प्रदशितं विस्तरस्षाकरारेवावग- ma इति विसूरभीरुणादासयत इति सव्यमनाकलम्‌। दति सर्ग्यदशगसं्रदे camara |

तदेतद्रामामुजमतं जीवाणल्वदा सलवेदापीरुषेयलसिद्धार्थ- माघकलस्जतःप्रमाणशलप्रमाणएविलपाश्च राापजोव्यत्प्रपञ्चमेद- सत्यत्वारि साम्येऽपि परस्परविर्ड्धभेद्‌ादिपसजथकच्ीकारेख लपणकपसनिचिक्तमिव्युपेखमाणः ख WaT AMARA वैदा- नवाक्यजातख मञ्चन्तरणायान्तरपरत्मपपाद्च ब्रह्ममीमांसा- विवरणव्याजेनानन्द तीयः प्रखानान्तरमाखखित। aaa fe दिबिधं तशवं खतन्त्राखतन्तभेदात्‌ । तदुक्षं ततल विवेके खतन्वमसखतन््रञ्च दिविधं तत््नमिव्यते। खतन्तो भगवान्‌ विष्छानिदंषाऽगेषखद्ुण दति ॥ गन्‌ सजातीयविजातीय खगत AT ATA IH agaatfafan- तिपादकषु वेदान्तेषु जागरूकेषु कथमगेषसङ्गणतवं TE कणत इति Gea भेदप्रमापकबहकप्रमाणएविरोाधेन तेषां तज प्रामा- ्यामुपपत्तेः तथाहि sae ताषदिदमस्मद्धिन्नमिति नील-

द्र सव्व॑द रं नसंग्र दः |

पीतादेभंद मध्यक्यति। wa मन्येथाः fa yard मेद मेवाव- गाहते fa at ध्िंप्रतियोागिघरितम्‌। म प्रथमः धर्मिप्रति- यागिप्रतिपन्तिमम्तरोण तत्‌ सापेचस्छ भेद स्वाशक्याध्यवसाय- ara दितीचाऽपि ध्िप्रतियागिग्रहणपरः सरं भेद गरणम- यवा य॒गपत्‌ तत्‌सब्वेगु फम्‌ | म vat Taare व्यापाराभा- वात्‌ अन्यान्याश्रयप्रषङ्गाख। नापि चरमः कायैकारणबद्यो- यैगपद्याभावात्‌ धर्िप्रतोतिरिं भेदप्रत्ययस्य कारणं सन्निहि- तेऽपि ufaife. व्यवरितप्रतियागिन्नानमन्तरेण मेद स्यान्नातले- नावयव्यतिरोकाभ्ां काय्येकारणएभावावगमात्‌। तस्मान्न भेद प्र- त्यक्तं सुप्रसरमिति चेत्‌ किं वस्त॒खरूपभेदवादिनं प्रति इमानि दूषणान्य॒द्‌ घुब्यन्ते किं ध्मिभेदवादिनं प्रति। प्रथमे चाराप- राधाग्माण्डव्यनिगडन्यायापातः भवदभिधौयमानदूषणणनां त- दविषयलात्‌ | ननु वस्तुखररूपस्यैव भेद ले प्रतियोगि सापेलत्वे + घटते घटवत्‌ प्रतियागिसापेच्त एव स्वज भेदः प्रथत इति चेन्न wud सब्वेताविलच्षणतया वमस्हखरूपे श्ञायमाने प्रतियोग्यपे- चथा विशचिष्टयवहारोापपन्तेः तथाहि परिमाणघरटितं ag- खरूपं प्रयममव गम्यते पञ्चात्‌ प्रतियागिविशैषापेचया YS दी- ufafa तदेव विशिव्य व्यवहारभाजनं भवति । तदुक्तं विष्ण- तत्लमिणये न च विशेषणएविशेय्यतया भेद सिद्धिः विज्ेषणविजे- ग्यभावख भेदापे: धर्मिंप्रतियाम्यपेलया मेदशिद्धिः मेदापे- wy धरिप्रतियेगित्मित्यन्यन्याज्रयतया भेदस्यायुक्रिः पदाथ खखूपत्वाद्धेद स्येत्यादिना । श्रत एव गवाथिनेा गवयदर्शंनान्न

पुगेप्रश्चदग्रनम्‌ | ६द्‌

yada गाशब्दञ्च a सरन्ति, न च नीरक्षीरादै खरूपे ग्टदमाणे भेदप्रतिभासाऽपि स्यादिति भणनीयं समानाजिडहा- रादिप्रतिबन्धकबलाद्भेद भानव्यवद्ाराभावेपपत्तेः। तदुक्रम्‌ अतिदरात्‌ सामौष्यादिद्धियघातान्मनाऽनवस्ानात्‌। सोद्याट्वधानादभिभवात्‌ समानाभिदाराखेति ॥

अतिदूरार्‌ गिरिभश्िखरवत्तितवादो श्रतिशामोपाल्‌लेा चना- माद दद्दरियघातादिदयुदादौ मनेाऽनवस्थानान्‌ कामाद्युप- ङतमनस्कख्य ` स्फीतालाकवत्तिनि घटादौ श्यात्‌ परमा- Get व्यवधानात्‌ कुद्या द्न्तरिंते अभिभवात्‌ दिवा प्रदौप- WAST समानाभिदारात्‌ नीरक्लोरादो यथावद्‌ ग्रदणं नास्ती- Mea: | wag वा ध्मभेदवादस्तयापि न afaere: धर्मिप्र- तियेागियदणे सति धब्मभेदभानसम्भवात्‌। न च धम्मभेदवादे तस AW भेद सख भेदान्तरभेद्यलेनानवस्था दुरवस्था खादित्या- ae भेदान्रप्रसक्ी मूलाभावात्‌ मेदभेदिना भिन्नाविति व्यवदहारादशंनात्‌। न चेकभेदबलेनान्यभेदानुमानं दृष्टान्त- मेदा विघातेनेत्थाने दोषाभावात्‌ Asst पिण्छाकयाचनाथं गतस्य खारिकातेशदादलाभ्यपगम cai दृष्टान्तमेदविमह त्वनुत्थानमेव | नहि वरविधाताय कन्योद्राहः | तस्नाग्मुलक्त- याभावादनवस्छा न दाषाय। श्ननुमानेनापि भेदोाऽवसीयते परमेश्वरो जोवाद्धिन्नः तं प्रति सेव्यतवात्‌ यो यंप्रतिसेव्यः ख तस्माद्भिः यथा watz afe सुखं मेस्ात्‌ दुःखंमेन मनागपि दति परूषाथम्थयमानाः परुषाः सखछपतिपदं काम-

१७ BACT: |

यमानाः सत्कारभाजा HAT: Waa सम्बो नयेभाजनं water | यः wera Was wre गणेत्कषंञ्च कथयति स a: प्रीतः Wary तस्याभीष्टं प्रयश्छति। azre चातयन्ति हि राजानो राजाहमिति वादिनः। ददत्थखिखमि्टञ्च खमगणास्कषंवादिनामिति॥ रवश्च परमेश्रामेदटण्णया विष्वागुात्कर्षखय ग्टगटण्िकाख- मलाभिधानं विपुखकद लोफललिष्या जिङाच्छेदटनमनररति एता शविष्णाविदरेषणाद न्थत मघप्रवे्प्रसङ्गात्‌ | तदेतत्‌ प्रति- यादितं मध्यमन्दिर महाभार्ततातपर््यजिषये sarfeafaur fat विष्णव faafea: | तमस्यन्धे पातयति zara विनिद्चयादिति॥ साच्च सेवां अङ्ननामकरख्भजनमभेदाचिधिधा। TAT TAT मारायकायधादोनां तद्र पचर शा AAT SATA Te । तथां ष्व ध्राकद्यंडितापरिभिष्टम्‌ चक्रं faufet परुषोाऽभितप्तं बलं रे वानान्नष्टतश्छ fast: 1 सथाति माकं दुरिताबधरुय fantor qeaer वोतराकाः 3 देवाश येन विष्टतेन arent सुद्जेनेन प्रथाताश्लमायण्‌\ aarfeat मनवे Grate वितन्वन्ति aryrrencefani feat: वरमं चदं येन weefe arfsea4: | खष्टक मस्य fercfeat Sra सुभगा भवान दति। अत्चतगुनंतदयमे अश्नुते भिता इदहन्तस्तत्‌ समाघतेति तैश्विरीयकोपनिषच | च्यामत्ििशेषचाग्रेवप्रणे दशितः

पुगेषपच्चदशेनम्‌ | द ४

zfau तु करे विप्रो fawraré सुद शनम्‌।

सव्येन wy बिष्टयादिति ब्रह्मविदे, विदुरिति Baya चक्रधारणे मन्विजैषख दशितः

Beta aware केारिद्धग्यंबम्नप्रभ।

शअरन्नागान्धस्य मे fra विष्णोमीभै veda i

त्वं पुरा सागरोत्पन्नो विष्णुना विष्टेतः at

नमितः wazay पाञ्चजन्य warsa ते इ्ति॥ मामकरणं पचादीनां कशवादिनान्ना व्यवहारः सर्व्वदा तना AMAT | भजनं दज्नविधं are सत्यं हितं प्रियं खा- ध्यायः कायेन दानं परिचाणं परिरक्षणं मनसा दया स्युहा शरद्धा चेति। अनेककं नि्याद्य नारायणे समपंणं भजगम्‌ | तदूक्षम्‌

श्रद्धनं नामकरणं भजनं दशधा च afefa |

एवं चचैयलादिनापि भेदोऽनुमातव्यः तथा श्रव्यापि मेरा

ऽवगन्तव्यः सत्य मेतमनुविश्े मदन्तिरातिं देवस्य एणतामघेगः त्यास we महिमागृणे श्वे यज्ञेषु विप्रराच्ये सत्य श्राह्मा सत्या जीवः सत्यं भिदा सत्यं भिदा मयि वारष्छोा मयि वा- «ar मयि वार्य इति माल्लानन्दमेदप्रतिषादकश्चतिभ्वः।

ददं WAAAY मम सामथ्यमागताः।

सऽपि arama प्रलये न व्ययन्ति i WTS प्रभकरणाशक्षिहितलाचेल्यादिभ्यद्च । न च We वेद्‌ wea भवतोति शरुतिबलाव्नीवस्छ पार मेय wey

€¢ SALA: |

TY ब्राह्मणं WT Weise ब्राह्मणे भवेदिति वत्‌ डता भवतोत्यथपरल्ात्‌। ननु

प्रपञ्चो यरि aaa निवर्तेत न संश्रयः

मायामाचमिदं डेतमदेतं परमार्थतः ॥ दति वचनात्‌ fae कल्ितलमवगम्यत दति चेत्‌ सत्यं भावमन- भिमन्धायाभिधानात्‌ तथा fe यद्ययमुत्पद्येत afe farsa न संश्यः। तस्मादनादिरेवायं yas: पञ्चविधा मेदप्रपञ्चः। म चायमविद्यमानः मायामाचत्वान्मायेति भगवदिष्छाच्यते।

महामायेत्यविद्यति नियति डिनीति च।

ग्रह्तिवा सनेद्येव तवेच्छा नन्त कथ्यते ॥

प्रज्नतिः प्रज्ृष्टकरणाडामसना वासयेद्यतः |

mca दरिस्तस्य मायाऽविद्येति संचिता ॥

ara प्ररृष्टलात्‌ wae fe मयाभिधा ।

faa: unfataar शब्देरतेरुदोयते ॥

म्रभ्त्निखूपा fe eft: सा च खानन्दलक्षणणा ॥

इत्यादिवचननि चथप्रामाण्छबलात्‌ सेव प्रज्ञा मामचाणकर्चो च यस्य AMAT ततख परमेश्वरेण ज्ञातत्वाद्रक्तितलाखं म दतं भ्रान्तिकल्पितं न rat wae भ्रान्तिः सम्भवति fai षादश्रननिबन्धनलादर्‌श्रान्तेः ate agquea: कथयमित्यत्रात्तरं mad परमार्थत षति परमार्यत इति परमा्थापे्या तेन सब्वखादु ल मस्य विष्णतत्वस्य समाभ्यधि क ष्ून्यलम्‌क्तं भवति । तथाच परमा श्रुतिः |

` पुगेप्रश्चदणंनम्‌। | ge

जीवेश्रभिदा चैव जडेश्वरभिदा तथा t जीवभेद भियेव जडजोवभिदा तया i मिथख जडभेदोा यः प्रपञ्चा मेदपञ्चकः। asd सल्योऽणनादिख सादिश्ेन्नाशमाभ्रुयात्‌ ॥ नचसनाशरे प्रयात्येष A. Tat भान्तिकल्यितः।' कल्पितञ्चेन्निवर्तेत न wart विनिवन्त॑ते ॥ aa न विद्यत दति तस्रादन्ञानिनां मतम्‌ | मतं fe ज्ञानिनामेतम्मितं ara fe विष्णुना ॥ तस्माग्या जमिति प्रोक्तं परमा हरिरेव लित्यादि॥ AAS: TAHT एव aaa सव्व(गमानाम्‌ | एतदेवा- भिख्न्धायाभिडहितं भगवता

arfaat पुरुषो लेके चरखाच्लरं एव च। चरः सव्व भृतानि qeetsay उच्यते॥ उत्तमः WIAA: परमात्मेल्युदा इतः | a लाकचयमाविश्च बिभ्येव्यय ईश्वरः॥ यस्मात्‌ च्षरमतीताऽहमक्रादपि चात्तमः। अताऽसि लाक वेदे च प्रथितः परषेत्तमः॥

' या मामेवमसब्बृढा जानाति प्रुषोात्तमम्‌। स wifagufa at सर्व्वभावेन भारत ॥ दति aga शास्तमिद्‌ मुक्तं मयानघ | wager बद्धिमान्‌ स्यात्‌ waaay भारतेति ॥

मदहावेरादेऽपि। K 2

९८ सब्ब॑दश्रनसं यः|

मस्थञ्च स््ववेदाननां Araya ओपी परे। उत्कषं तु तदन्य area स्यादवाम्तरमिति॥ amg विष्णोः सव्व तकवे महातात्पय्म्‌ are हि सर्ग्वपुरू- घा्याशमः धम्मा्थंकामास्नित्याः are एव नित्यः aarfaa तदथाथ चतेत मतिमान्नर इति भाश्वेयश्रुतेः। Arey faw- प्रमादमन्तरेण ग VIG | TA प्रसाद्‌त्‌ परमा यत्‌ GST तस्मात्‌ संसा राग्मच्यते मावरेखराना राधयन्ताऽमे परमे कि- चिग्धा qayfa: कम्मंपाश्नादमुद्मादिति मारायणश्चतेः। afar प्रसन्ने किमिहाख्यखभ्यं सब्वार्यकामेरखमस्पका खे | समा्िताद्रद्मतरारनन्तात्‌ निःसंज्रयं मृक्रिफखं प्रयात दति विष्णपराणोक्रेख | प्रसादख गणात्कषन्नानादेव नाभेद- ज्ानादियुक्रम्‌ । म च तत्वमख्यादिताद्‌ाव्यव्याकोापः अति तात्प्यापरिज्ञानविजम्णात्‌ । आह नित्यपरोचन्तु तच्छब्देा विशेषितः, लश्रब्दखा परो साथे AIC कथं भवेत्‌ ti आदित्योय॒प इतिवत्‌ साद्ष्लायातु खा ञ्चतिरिति। तथाच परमा अतिः जीवस्य परमेक्यश्च बद्धिसारूप्मेव वा । waarafaant वा व्यक्किष्यानमपेच्य वा ॥ म खशूपेकता aw awarty विरूपतः ।

Tau Te । <

खा तच्यपृणतेऽर्पत्वपार त्ये विश्ूपतेति ॥ WaT तच्चमसीत्यज् ख एवात्मा खातच्यादि गुणपेतलात्‌ अ्रत- त्वमसि लं aq भवसि तद्रहितत्वादिल्येकत्मतिशयेन facre- तम्‌। तदाद

saufafa वा च्छेद सतेनेक्यं सुनिराङुतमिति। तस्मात्‌ दृष्टाम्समवकेऽपि स यथा शकुनिः qaw ay इत्या- दिना भेद wa दृष्टास्ताभिधानाय अयममेदोपदेश इति तत्चवाद र दस्यम्‌। तथाच महापमिषत्‌

यथा Wt च AAW AATSATAT यथा

यथा नद्यः समुद्रा श्टद्धादलवणे यथा ॥

चारापहार्थौ च यथा यथा पुंविषयावपि।

तथा Maat faar waza विलक्षणा ॥

तथापि छच्छरूपतान्न जीवात्‌ परमे दरिः।

भेदेन मन्ददृ्टीनां Twa प्रेरकाऽपि खन्‌ ॥

वैलक्ष्यं तयोाश्ाला मुच्यते बध्यतेऽन्यथेति ।

ब्रह्मा श्वः सुराद्याख शरीरच्रणात्‌ ATT: |

लच्छीरच्रदेदलादच्रातः परो हरिः ॥

सखातच्छशक्तिविज्ञानसुखाधैरखिले गुणैः |

भिःसोमलेन ते wae तदशाः खब्वेदेवता इति॥

विष्णुं wane: पष ज्ञाला संसारवच्ितः। `

निदुःखानन्दभुश्रित्यं तत्छमोपे स मादते॥

मृक्रानाश्चाख्रया विष्णुरधिकाधिपतिसथा |

ee SACUAATT: |

azul एव ते wa स्व्वदेव सररंश्चरदतिच।॥ एकविश्चानेन खब्येविश्नानञ्च प्रधानलकारणत्ादिना aya म तु सव्वमिश्यालेन। न fe सत्ताज्ञानेन मिथान्ञामं सम्भवति यथा प्रधानपरूषाणां ज्ञानाज्ञानाभ्यां यामो ज्ञातः TA दत्येवमादिव्यपदेशा दष्ट एव । यथया च कारणेपितरिज्ञाते जानात्यस्य पु चमिति । अ्रन्यथा Saas त्पिण्डेन सम्य wee विज्ञातमित्य च एकपिण्डश्ब्दा टया प्रसज्येयातां सदा faw- तयेव्येतावतेव वाक्यस्य पृणंलात्‌। न च वाचारम्भणं विकारो नामधेयं सत्तिकेल्येव सल्यमित्येतत्‌ arate मिश्यालमा चट - इद्येष्टव्यं वाचारम्भणं विकारो यस्य तत्‌ sfaad fay नाम- धेयं -न्निकेत्यादि कभिल्येतद चनं सत्यमिति त्यस्य खीकारात्‌। अपरथा मामसेयमेवेति शब्दयेर्वैय्थे Wasa अता न warty जगता मिश्यालसिद्धिः। किञ्च प्रपञ्चो भिश्येव्यच fare त्य- HAG वा । प्रथमे सत्यादेतभङ्गप्रसङ्गः चरमे प्रपञ्चसत्यत्वापातः। मन्वनित्यतलं भित्यमनिल्यं वा उभयया्यनु पपत्तिरित्यारेपवद्‌- यमपि नित्यसमजातिभेदः स्यात्‌ तदुक्तं न्यायनिब्वाणएवेधसा निव्यममित्यभावादनित्ये नित्यलापपत्तेनिंत्यसम दति। ताकि- करक्लायाञ्च

धब्मस्य तद्‌ तद्र पविकल्यानपपन्तितः।

धम्मिंणस्तदिथिष्टत्मङ्घा नित्यसमा भवेदिति॥ war: संज्ञायाः उपलक्तणएत्र मभिप्रेत्याभिदितं प्रबोघसिद्धा अन्धयिलान्तृपर कधम्मंसमेति। तस्मादसदुसरमेतदिति चेत्‌

Tare Aa, | ` ७९

अधिक्ितचासनमेतत्‌ दुष्टवमृलानिरूपणात्‌। afefad साधा- रणमसाधारणश्च aay खव्याघातकं दितीयं चिविधं युक्रा- करीन वमयक्राङ्गाधिकल्वमविषयदटत्तिवश्चेति। तच साधारण- मसम्भावितमेव GRATIS खात्मव्यापनामुपलम्भात्‌। एव- मसाधारणमपि wee नास्तितायां नास्तिता क्रावस्तितलवत्‌ प्रक तेऽणपपत्तेः | ननु प्रपञ्चस्य मिथ्यालमन्यपेयते नासत्र्मिति चेत्तद तत्‌ साऽय भिरण्देदेऽपि wi a ददाति विंशतिपञ्चकन्त्‌ प्रयच्छतीति शाकरिकट्नत्तान्तमनुदरेत्‌ मिथ्यालासत्वयाः प- यायलादित्यलमतिप्रपञ्चेन । तचायाते ब्रह्मजिन्नासेति प्रथमदधचस्यायमथैः तचरा यशब्द,

मङ्गलार्थाऽधिकारानन्यीार्थंशच खोक्रियते। Aa: शब्दा Faw: तदुक्तं WITS

अथातः ण्ब्दपृव्वोणि gate निखिलान्यपि।

प्रारभेत नियत्यैव तत्किमज नियामकम्‌॥

Hy तयाविद्रान्‌ कथम॒त्तमता तयोः |

एतदाख्याहि मे ब्रह्मन्‌ यथा ज्ञास्यामि ava: i

एवमक्ता नारदेन ब्रह्मा प्रोवाच GAA: |

अ्रमन्तव्याधिकारे च मङ्गलाय तथेव च ॥

अथशब्द स्ततः शब्दा Ha खमदोरित दति, यते नारायणप्रसादमन्तरेणन ATS लभ्यते प्रशादख ज्ञान मन्तरेण अते ब्रह्मजिज्ञासा wala सिद्धम्‌ । जिन्ञाखब्रह्मणे

08 सव्वेदण्रेनसं ग्रः |

equa जन्माद्यस्य यत इति । wfefeante wat भवति तद्रद्धेति ATG | तथाच स्कान्दं वचः उत्पन्तिख्ितिसंहारा नियतिज्ञानमाटतिः। बन्धमेो च परषा्चस्प्रात्‌ स ररिरेकराडिति॥ यता वा इमानील्यादिभ्रुतिभ्यख्च | तजर प्रमाणमणयक्रं शास्त- योानिलादिति। नावेदविन्मनुते तं शन्तं तन्त्ोपनिषदमि- व्यादिश्रुतिभ्यः तस्यानुमानिकलं निराक्रियते न चानुमानस्य खातच्येण प्रामाण्मस्ति। age ara श्रतिसादहायरदितमनमानं न gaa

निखयात्‌ साधयेदयथे ममाणान्तरमेव च ॥

खतिदतिसदायं यत्‌ म्रमाणान्नरमृत्तमम्‌ |

प्रमाणएपदर्वीं गच्डेन्नाच काय्या विशारणेति।, शास्तरखरूपमुक्रं खान्दे |

चटग्यजःसामायब्वौ च भारतं पाञ्चराचकम्‌।

Haass शास्वमित्यभिधीयते ॥

यान कूलमेतस्छ ae wre प्रकीर्तितम्‌।

Rasa गन्थविखारो नेव ured gaat तदिति॥ तदनेनानन्यलभ्यः war इति न्यायेन भेदस्य yeaa तज sara किन्दैत एव वेदवाक्यानां तात्पय्य॑मिति अदेतप्र- व्याशा प्रतिकिक्ता अनुमानादीश्वरस्य सिद्धाभावेन तद्भैदस्यापि ततः सिद्याभावात्‌। तस्मान्न भेदानुवादकलमिति तत्परलमव- गम्यते। WA एवोाक्रम्‌

THOMA । ७द्‌

सदागमेकबिज्ञेयं समतीतक्षराषरम्‌। नारायशं सदा वन्दे मिदेषाशेषसलुणमिति ॥ Maa तजर प्रामाण्मुपपादितं तत्तु चमरन्वयादिति मन्य उपक्रमादिखिक्गम्‌ उक्र ट हत्पंहितायाम्‌ STRATECAST STAT फलम्‌ | अयवादोपपन्ती च fay तात्पयथनिर्णय दति॥ एवं वेदान्ततात्पर्यवग्रा NSA Wy शास्तगम्यमित्युक्कं भवति, feqrans प्रादि न्रि्टमानन्दती्यमाग्यव्याख्यानार x83 न्धबहत्वभियेपरम्यत दति। एतच ced WaT मभ्यम- न्दिरिण वायोाखषतीयावतारश्चन्येन निरूपितमिति | भयम इनुमान्‌ ara दितीयो भौम एव च। पुषप्रज्ञस्ततीयख भगवत्कायंसाधक दृति ॥ एतदेवाभिप्रेत्य तच तच ग्रन््रसमाप्नाविरं पद्यं लिख्यते ae चौण्यदितानि वेद वश्रने दिव्यानि Saree छत्‌ भरिंतमित्थमेतद खिलं वेदस्य गभं ae: | वाया रामवचामतं WAAR Tet feats वपु- मेध्ये AT दर तीयमेतदमुना WA: कतः TWA I एतत्पद्याथंस्त बलित्थातद्वपुलियाधि दितं देवस्य wi: दशे यता जनीत्यादिश्चतिपय्याखाचमयावगम्बत दति। तसात्‌ wie शास्त्रस्य faqad सम्वौ समभिल्यज् तात्पर्यमिति सनव निरवद्यम्‌ ॥ दति स्ववदशंमङ्के पृणप्र शद रनम्‌ |

1.

©8 AACUAAME: |

तरेतदेष्णबमतं दाषलादिपदवेदनोयं परतन्वदुःखावर-

are दुःखामादीखितासखदमित्यरोचयमागाः पारमे क्रामयमानाः पराभिता BAT म भवन्ति परतन््लात्‌ पारमे- अय्य रहितलाद्‌ खदादि वत्‌ मुक्रात्मानख परमेश्वरग सम्बन्धिमः परषत्वे सति wag खवीजविधुरलात्‌ परमेश्वरवदि त्यानु- मानं प्रमाणं प्रतिपद्यमाना Re ATVI: परमपरषार्थै- प्राधनपञ्चाथेप्रपञ्चमपर Weare | तचेदमादि- BWIA अथातः Wea: पाश्रुपतयागविषिं व्याख्यास्याम दृति। स्यार्थः अचायन्रब्दः पव्यप्ररतापेशः। पथ्व॑प्रशतख we प्रति जिग्यस्य wa weed गणकारितायां निरूपितम्‌

पञ्चकाख्छष्ट विन्ञेया गणयेकजिकात्मकः

वेला नवगणस्याख्य THAT AACA दति ॥

लाभा मला उपाया टरेशावच्वाविग्डद्धयः।

दौशाकारिबलान्यटा पञ्चकास्तोणि awa cfa i तिसा awa इति vam Wife owe हति डान्दसः WAIT: | तत्र विधीयमानमृपायफलं लाभः श्ञामतपेदे वभित्यतल्खिति- शद्धिभेदात्‌ पञ्चविधः। तदाह इरदक्ताचाग्यः ज्ञानं तपाऽय नित्यलं fafa: अद्धिख पञ्चममिति आ्राद्माभिते दुष्टभावा मलः स म्िथ्याज्नानादिभेदात्‌ पञ्चविधः | acare

मिथ्याज्ञानमधम्मंख सक्तिरं तख्य॒तिखया |

पशलमूखं wea तन्ते देया विविक्तित इति ॥ arene शद्धिरेत॒रुपायः वासचग्यारिभेदात्पञ्चदिधः। तद्या

नकुलीशपांशपतद शनम्‌ | OY,

STAG HAT ध्यानं बदा CE BAaGar |.

अतिप्तिख लाभानामुपायाः we निखितादति॥ येना थानु सन्धागपुम्बेकं ज्ञागतपे्धो HAA स रेभो गृरुज- नादिः) यदाद

गुरुजना गादेशः WITT रद्र एव चेति। श्लाभप्रापरेरेकतमादरा यदवस्थानं waar व्यक्रादिविरेषेख विशिष्टा । तदुक्रम्‌ |

व्यक्षाव्यक्राजपादानं निष्ठा चैव fe पञ्चममिति। नमिथ्याश्ानादोनामल्यन्तयपादा विष्डड्धिः। खा ufaarfa- भेदात्‌ पञ्चविधा | तदुक्रम्‌

अश्ञानखाप्यसङ्गस्य हानिः सङ्करस्य च।

चतिदहानिः wae शएद्धिः पञ्चविधा wafa i दीच्ाकारिकश्चकं चाक्रम

xa are: त्रिया मन्तिंगंरुसेव fe पञ्चमदति। बलपञ्चकश्च

गरूभक्तिः प्रणाद मतेदंन्दजयस्तथा |

ध्ममसेवाप्रमादख बलं पञ्चविधं wafafan _ पञ्चमललघुकरणाथे मानामागविरोाधिनोऽन्ना्जनापाया टत्त- यः . भच्छात्खृषटयथाशमाभिधा इति । भषमश्रेषमाकर एवा- वगन्तव्यम्‌ |

swum दुःखान्तस्प अतिपाद्नम्‌ आध्याल्मिकादि-

दुःखव्यपोादप्रस्नाथलान्तख WMT काग्यद्य परतन्तत्रचनः L 2

@¢ सव्वेद्नंनसंग्रइः।

तान्तस्य पतिश्रब्देन arrearage: पतिरीगश्ितेति जगत्कारणो- Haare | यागविधी त॒ veges तच्रदुःखान्त द्विविधः अनात्मकः सात्मकञचेति तनानात्मकः अर्द्‌: खाना- मत्यन्ताच्छेदरूपः सात्मकस्तु॒ वृ क्क्रियाभ्रक्रिल्णमे शव्यं म्‌ | तच दृक्शक्रिरेकापि विषयभेदात्‌ पञ्चविधापचग्यंते cit wae मननं विज्ञानं सन्वन्ञवद्ेति। तच खच्ग्यवहितविप्र- रृष्टा रेष चाख्षसश्चादि विषयं ज्ञानं दशनम्‌! अशेषभरब्दविषयं fafgure वणम्‌ । समस्तचिन्ताविषयं सिद्धिज्नानं मननम्‌। जिरव्ेवश्रास्तविषयं गन्ताऽ्थतख सिद्धिन्नानं विज्ञानम्‌। उक्तानुकराशेवाथेषु समासविखरविभागविश्नेषतख तस्वव्याप्तस- दादितसिद्धिज्चानं सग्बेन्नत्वम्‌ cater धो्मक्तिः। क्रियाशक्ति रेकापि जिविधोपशर्यते मनेजविष्वं कामशूप्रिलं विक्रमणएध- faedfa तज निरतिश्यशोघ्रकारिलं मनाजविलं। कशा- दिमिरपेस्य सेष्धयेवानमाससच्एपिखसणसरूपकरणाधिष्टा- दलं कामरूपिलम्‌ । उपसंइतकरशरस्यापि निरतिशये शर्यस- afua विक्रम धर्डिलमिष्येषा frarafe: । axed सव्य काये जिविधं fret कला पञ्चेति | तज पञ्चमशेा विद्या सापि दिविध । बाधागाभखभावभेरात्‌ वेोधखभावा विवेकादिवेक- setae दिनिधा ल या विवेकत्रसिः warwars- व्यञ्ा चिन्तेत्युश्यते । चित्तेन fe aa: प्राणी वाद्यायात्मक- अरक्राणानुखरीलतं सामान्येन विवेचितमविवेचितश्चाथें हेतयते दति । wadusrufian पुणरवेभाद्धिका fret qure

नकुलीध्रपास्चपतदग्रगम्‌ | eo

येने थते चेतनपरतन्तले satan कला सापि दविधा का- ग्याख्या कारणाख्या चेति) तजर काय्थाख्या दशविधा एयि- व्यादौनि पञ्च त्वानि खूपादयः पञ्च गणाखेति | कारणास्या जयादश्रविधा ज्ञानेदधियपञ्चकं कशमग्ियपश्चकम्‌ अध्यवसाया- भिमानः ल्पाभिधटस्तिभेदात्‌ वद्यदङ्ारमनालकणमनम्तः- करणव यश्चेति । पशुलसम्बन्धी पशः साऽपि द्विविधः साश्चना निर शख नेति! तच साश्चनः शरोरेश्ियसम्बन्धी farang axfea: | ANTES पश्चाथभा्यदोपिकाद द्रष्टव्यः सम- खष्टिसंहारानुग्रहकारि कारणं तच्ेकसख्यापि गुणकमभेदा- rea विभाग om पतिः साद्य दद्यादिना। तच पतिं जिरतिशयद्‌ कक्रिथा शक्तिमत्त्वं atau नित्थसम्बन्धितलम्‌ श्रा अलमनागन्तुके TAT aay दृव्यादग्रकारादिभिखो्कर- निरूपितम्‌ | चिन्तद्वारेणाक्मेश्वरसम्बन्धायोगः स च दिविधः faare- eu: क्रियापरमशचषणयेति। तज जथ्यध्यानारिरूपः करिया- लषणः करिथोपरमखलणस्ह संविद्गत्यारि संचितः । waireder- धक्व्यापारो विभिः! ख ख fafau: HATHA मुषभृतच तज प्रधानभूतः साक्ादधग्बहेतः Wart सा दविधा Aa दा राणि चेति । तच भख्मखानश्ययापदारजपअदकिणानि व्रतम्‌ । तदुकम्‌ भगवता नकुलोशेन भस्मना जिषवणं खायीत we fr जयोतेति। अ्रजापडारो नियमः ख च षडङ्गः) aK खज- कारेण हडितमीतनु त्य SVS CARA TAGISH ख-

oc सर्म्बदश्नंनसंयशः `

पतिष्टेतेति । तक्र रकित गाम कण्ठाषटपुटविष्णु्नग परःसरम- Wee: | गीतं गान्धर्ष्वशा खसमयानुसारे् महेश्वर स- म्बस्धिगुणधन्मादिनिमित्तानां चिन्तनम्‌ werafa नाचखशा- स्तरामुखारेण दइस्तपादादीनामत्ेपणठादि कमङ्गप्रत्यक्रापाङ्गखरितं भावाभावसमेतच्च ्रथाक्रयम्‌। BHATT गाम जि्ाताखसं- योमाज्ञिष्पाद्यमानः Far ठषनादख्ष्ष्रा are: 1 ङड्गिति अम्दानुकारो ववडितिवत्‌। यच Shear भवन्ति तत्रैतत्‌ सथ we vere । निष्टं मखिद्धम्‌ । दाराणि तु ्ायगखन्द्‌- नमन्दनश्ङ्गारणावितत्करणावितद्धाषणानि । ततासुभ्षस्येव सुप्रलिङ्गवह शनं arora वाव्वभिभूतस्छेव अ रोरवयवानां स्यन्दनं कम्पनम्‌ | SINS AS गमनं मन्दनम्‌, ङूप- येावगसम्यजां कामिनगीमवलेाक्यात्मानं कामुकमिव येविखासेः भ्रदश॑यति तत्‌ श्रक्गारणम्‌। काग्थाका्यंविवेकविकलस्मेव ला- कमिन्दितकभ््करणमवितत्करणम्‌। व्याइतापार्थकादि ष्ब्दा- चारणमवितद्धावरमिति। mee wet अ्रनुयादकोाऽगखा- नादिः मेशाख्छिष्टादिनिर्विता योाग्यताप्रत्ययनिदटत्य्थैः, तद- प्क खचकारेण अ्रनखा ननिश्मास्यलिङ्गधारीति ॥ तच समाणे नाम घश्चिमाजाभिधानं ae प्रयमदछज एव छतम्‌ । पञ्चानां पदाथानां प्रमाणतः पञ्चाभिधानं विदूरः । स खल राशो- करभायये FV एतेषां यथासम्भवं लरणताऽषद्रेणानि- धानं विभागः चतु विहितशाच्ानरेभ्याऽमीरषां गणातिशयेन कथनं विशेषः तथा हि अन्यत्र cefrefata दुःखान्तः

नकुलोश्रपाशुपतदश्रंनम्‌ | og

दहत पारमेश्वयप्रा्भिख्च। अन्यचाभृत्वा भावि कायमिहत faaj पश्चाद । अन्यत्र aad कारणं दतु निरपेशा भग- वानेव। अन्यच केवखारिफलके ara: ce तु पारमेश्वव्यं- दुःखान्तफखकः । wT पनराटस्तिः खगादिः ce पनर- पनराटत्तिरूपः सामीप्यादि फलकः

wa avdafexara बञजिरपे्तं परमेश्वरकारणमिति AMS कवेफस्यं सम्वेकाय्याणां समषमयसमुत्पादखेति दाष- दयं Weary मेवं मन्येथाः afwarwarai यरि निर- Que भगवतः कारणएलं स्यात्तं aaa वफल्ये किमायातम्‌। भरयोजनाभाव दति चेत्‌ कख प्रये जनाभावः। THATS का- रणां किं क्वणः किंवा भगवतः। are: hat errata कर्णः AMAIA: तदनु हतस ययातिप्रकतिकम्वत्‌ कदाचित्‌ मिष्फललसम्भवाख | न चेतावता क्ाखप्रटभ्तिः कष॑- कादि वदुपपन्तेः। tatearaware पदरनां vem: | नापि दितीयः परमेश्वरस्य पयथाप्रकामलेन कम्मंसाध्यप्रयोजनापेचाया अ्रभावात्‌। AEH समसमयषमत्पाद इति तदप्यय॒करम्‌ च्रचि- नधग्रह्िकस्य पर मेश्चर खेच्छान्‌ विधायिन्या अव्याहतक्रियाश्नह्षा कागयेकारिलाग्धपममात्‌। am स्मदायविद्धिः

कक्मोदिनिरपेखस्ठ खेच्छाचारी यता Waar ततः कारणतः शास्ते सर्व्वकारणकारणमिति।॥

ननु दशेमान्तरोऽपौश्वरन्नानान्मोचा लभ्यत एवेति कुताऽख fata दूति wad वादीः विकल्पानुपपत्तेः किमीश्वर विषय-

co सव्वंदशंनसंय्रहः।

श्ाममाजं निग्वाणकारणं किंवा माकलात्कारः अथवा यथाव- तच्चनिख्चयः। नाद्यः शस्रमन्तरेणापि प्रारतनमवदेवानाम- धिषा महादेव दति ज्ञानात्प्तिमाजेण arefegr चाना भ्यासवेफसप्रसङ्गात्‌। मापि fetta: श्रनेकमलप्रचयोपचि- तानां पिशितले चनानां wget परमेश्वरषाश्ात्कारागुपपन्तः। दर तीचेऽसमन्यतापातः पाष्टपतन्रास्तमन्तरेण यथावनलक्वनिख- SAT: | ACHAT STAT:

WHATS यथा भस्तं साकाहृष्टिष्ह Zea |

पञ्चा्यादन्यतेा मासि यथा वन्तत्वनिखय cfs ti

तस्मात्‌ परषार्थकामेः परूषधोरेयेः पश्चार्थप्रतिपादनपरः

पाश्पपतज्ास्तमाअ्चणोयम्‌ ॥

दति खब्मेदर््गबङ्गहे गकुलीग्रपाद्रुप्रतदरगम्‌ ॥

तमिमं परमेश्वरः कम्मादिनिरपेक्तः कारणमिति पदं वेष- म्बन चुष्देषदूषितलात्‌ प्रतििपन्तः केचन area: जवा- गमसिद्धान्ततच््ं यथावदीचमाणाः क्मादिसापेकः परमेश्ररः कारणमिति परं कचीकुव्वीणाः पचान्तर मृपशिप्रनि पतिप्र. प्पाश्रभेदात्‌ जयः पदाथ दति । तदुक्तं TMAH: चिपदाथं चतु्यादं महातन्तं WIT: | खतेणेकन संचिष्य प्रार्‌ विस्तरतः पुगरिति॥ were: उक्रास्तयः पदाचा यस्मिन्‌ सन्ति तच्चिपदाये विद्या-

शेवदश्रंनम्‌ | ८९,

कियाय गचथ्यास्थाञ्चलारः पादा यस्मिन्‌ तखतुखरणं महा- तन्वमिति। तच पश्ूनामखतन््रवात्‌ पाञ्ञामामचेतन्यात्‌ तदि~ Sowa WY: प्रथममुटे शः | चेतमत्वसाधग्योत्‌ WAT तदा- मन्तय्येम्‌ | अवशिष्टानां पाथानामन्ते विजिवेश् इति क्रमनि- यमः दीचायाः TATA TAT HAY पश्एपाशेशर खद पनिणंयेापायभूतेन मन्तमनग्छेखरादिमाहाल्यनिखायकन न्ना- नेम विमा निष्यादयितुमशक्यलात्‌ तद्‌वबेाधकस्य विद्यापादस् प्रायम्यम्‌ । अनेकविधसाङ्गदोच्ाविधिप्रदशकस्य क्रियापाद्ख्य तद्‌ानन्तय्येम्‌ | यागेन विना माभिमतप्रा्तिरिति साङ्गयाग- श्ापकस tance तदुत्तरत्वम्‌। विहिताचरणएनि षिद्ध वजं- weut wat विना यागोऽपि न निर्वहतीति तप्मतिपादकमस्य सयापादस्य चरमत्वमिति विवेकः। aa पतिपदार्थः faar ऽजिमतः। मक्रात्मनां विद्येश्वरादौनाश्च यद्यपि fraaafa तथापि परमेश्वरपारतच्यात्‌ खातन्धृ नास्ति। aay तदनु करणभृवनादीनां भावानां सन्निवेशविशिष्टवेन काय्यंलमवग- म्यते । तेन च काग्यैलेनैषां बुद्धिमत्प्व॑कलमनुमोयत दत्यनु- मानवश्रात्‌ परमेश्वर प्ररिद्धिरूपपद्यते।

ननु दे दस्यैव तावत्कार्यत्वमसिद्धं न fe क्षचित्‌ कनचित्‌ कदाचित्‌ ददः क्रियमाणो दृष्टचरः सत्यं तयापि न कन- चित्‌ क्रियमाणलवं feu दृष्टमिति कढ्रदभेनाप्कवा न युज्यते तस्यानुमेयलेनाुपपन्तेः । देदादिकं काय्य भवितुमरति स- faaufafagara विनश्वरलाद्वा घटादिवत्‌ तेन च काय्थैलेन

M

TR सब्बंदषानसंय्रदः।

बद्ध मत्पुव्वकलमगमातुं सुकरमेव । विमतं anda alata भटवत्‌ यद्‌क्रसाधनं तदुक्रसाध्यं न यदेवं न तदेवं ययात्मादि। परमेश्वरान्‌मानप्रामाण्यसाधनानुमानमन्यचाकारौत्युपरम्यते। WHT जन्तुरनोशा ऽयमात्मनः सुखदुःखयोः | श्शरपेरिते गच्छेत्‌ खें वा खअभरमेव वा।। षति न्यायेन प्राणिकृतकम्मानुपेक्लया परमेशवरस्छ कटवापपन्ेः। न च खातज््यृविहतिरिति वाच्यं करणापेकया कतुः Wray विइतेरनपलम्भात्‌ कोाषाध्यक्ापेचस्य try: प्रसादादिना दा- नवत्‌ । warm सिद्धगरुभिः खतग््स्याप्रयाच्यत्वं RCUTPTHATMAT | कन्तः खातनधृमेतद्धि ग कम्म ्यनपेक्तेति ॥ त्याच तन्तत्कष्मा्यवश्नाद्धा गतत्साधन तद्‌ पादानादि विशेषज्ञः क्ता श्रनमानादिसखिद्ध दति ष्द्धिम्‌ । तदिदमुक्तं तच wa द्धि टंदस्पतिभिः TE भाग्यमोगसाधनतद्पादानादि ये विजानाति) aaa BAS Cerra wate | श्न्यचापि। विवादाभ्यासितं सम्बुद्धि मत्‌कर्टपुब्वकम्‌ | कार्यत्वादावयाः fag कायं कुम्भारिकं ययेति ॥ षन्वतककत्वादेवास्य wayne सिद्धम wae करुणासम्भवात्‌। SEQ Bayz WHY: TARSATA साधनाङ्गफलैः सह |

शैवदशनम्‌ | <R

ar यण्नानाति कुरूते स तदेवेति afeafafa स्तु तरिं aaa tat: HUI ag तावद्ररीरः घटादि- काय्येस्य भररीरवता कुलालादिना faaarracdara शरी- Tae चाख्मदादिवदौशरः कंशयक्रेऽसव्येन्नः परिमिति पराञ्नुयादिति wad मंस्थाः अरशरौरस्याणयात्ममः खश्ररीरस्य- न्दादो कटटेलद्‌ शना दभ्यपगम्यापि RA शरीरवत्वेऽपि भगवता म प्रागुक्रदोषानृषङ्गः। परमेश्वरस्य हि मलक्मारिपाश्रजाखा सम्भवेन प्रातं शरीरं न भवति किन्त शाक्तं प्रक्रिरूपेैरोज्रा- मादिभिः पञ्चभिमन्तेम॑स्तकादिकस्पनायामीशानमस्तकस्तत्‌- परुषवक्त घार हदये वामदे वगृद्धः षदयोजातपादः Kat इति प्रसिद्या यथाक्रमानु्रतिरोभावादानलक्ण स्ितिखचणाद्- वलच्ण छत्यपञ्चककारणं Vea तच्छरीरं TWIT अरोरखद्गम्‌। तदुक्तं WHI

मला्चसम्भवाच्छक्तं Tae प्रभारिति। अन्यज्रापि

तदपःपञ्चभिर्मन्तेः पञ्चरल्येपयेगिभिः।

श्शततपरुषाधोरवामाद्ैम॑सकादिमदिति।

ननु पञ्चवक्रस्तिपञ्चद्गित्धादिना way परमेश्चरस

wea एव अरीरेद्धियादियोगः रयत दति चेत्‌ स्यं निरा- कारे ध्यानपृजाद्यमम्मवेन भक्रानुयहकरणाय तत्तदाकारग्र- इणाविरोधात्‌ | age श्रीमत्‌पौष्करे

साधकस्य तु Te तख रूपमिरं wafafa |

mM 2

-<9 स्व्वंद्शंनसंयहः|

अन्यचापि आकारां निवमादुपा्योा नवस्बनाकारमुपैति बुद्धिरिति शत्य प्रञ्चकं च प्रपद्चितं भाजराजेन पञ्च विधं aaa ufefefadercfacrara: । तददनग्रहकरणं प्राक्त खततादितस्यास्येति ॥ एतच wares श द्धाभ्वविषये सा्ाच्छिवकदरंकं रच्छ्राष्व- विषये लनम्तादिदारेेति विवेकः । तदुक्तं ओ्रीमतकरणे शद्धेऽध्वनि faa क्ता पमराक्राऽगन्तोाऽहिते प्रभोारिति। एवश्च frauen शिवत्वयेागिर्नां मन्तेश्वरमरेश्वरमकात्मजि- वामां warearat चिवल्प्रा्चिसाधनगेन दौखादिनापायकला- पेन ay पतिपदायं संग्रहः wa दति बोद्धव्यम्‌। तदित्थं पति- पदाय faefaa: | सम्प्रति पश्चपदाथी निरूप्यते । भ्रनणक्षेजन्नादिपदवेदनीये HAA WE TT चाव्वाकादिवदेडादिरूपः AAs सर- त्यन्य दति न्यायेन प्रतिबन्धाभानुपपन्तेः। मापि नैयायिका- दिवत्‌ WaT: अ्रनवस्याप्रसङ्गात्‌। AHA अत्मा यदि NARI माता भवेत्‌ पर दति। पर र्मा AST Ula we att यदि इृश्ठतद्ति। न च जैनवद्व्यापकः नापि argaq fen: देशकालाभ्या- मनवच्छिक्नतात्‌। तदण्युक्रम्‌ शरमवच्छिन्नसद्धावं वस्तु GS ware: |

A e : शवदशनम्‌ | <a

तन्नित्यं fay चेच्छन्तीशात्मनेा विभुनित्यतेति ॥ माण्यदरैतवादिनामिवैकः भगप्रतिनियमस्य पृरुषबङलन्ञाप- कस्य सम्भवात्‌ । नापि साश्चानामिवाकन्ता पाश्रजालापारने नित्यनिरतिशयदु कक्रियारूपचेतन्या त्म कभ्िवत्वश्रवणात्‌ । तदुक्तं TARTS |

पाशान्ते श्विताश्रुतेरिति।

Yaa दक्क्रियाद्पं तदस्ात्मनि स्ववदा । `

सव्वेतञ्च यता मुक्ता श्रुयते waar सखमिति ॥ तत््वप्रकाभरेपि

मुक्रात्मानाऽपि शिवाः fata त्प्रसादते an: | साऽनादिमुक्र एको विज्ञेयः पञ्चमग्तनुरिति । पश्ररस्तिविधः विज्ञानाकल प्रलयाकख सकलखलभेदात्‌ | तच

प्रथमा विन्ञानयागसन्यासेभागेन वा aaea सति कर्मलया- थस्य कलादिमे गबन्धस्याभावात्‌ केवलमखमाचयुक्तो विश्चा- mae इति व्यपदिश्वते। दितीयमस्त प्रलयेन कलादेरुपसंहा- रात्‌ Haat: प्रलयाकख दति व्यवदह्धियते। दरतीवस्त मखलमायाकम्मोतम कवबन्धचयसहितः सकल दति dead 1 तजर प्रथमो दिप्रकारो भवति समाप्तकलुषासमाप्तकलषभेदात्‌ | तजाश्यान्‌ काल्ब्यपरिपाकवतः पुरुषधारोयान्‌ अ्रधिकारया- ग्यामनुख्द्यानन्तादि विदेश्वराष्टपद्‌ प्रापयति । तद्विदयेश्वराष्टकं निदिं ब्द वल्य

अनन्तदेव खच्च तथेव च शिवेात्तमः।

cd SALUT Y: |

एकमेबलयेवेकर्द्रखापि fasten: ।

श्रीकण्ठ शिखण्डी च प्राक्रा विधयेश्चरा ca i अनधान्‌ सप्तकारिख्ड्याताम्‌ मनग््ाननुयदहकरणान्‌ विधन्ते। तदुक्तं तत्वप्रकाशे

पशवस्तिविधाः मराक्रा विज्ञानप्रलयकेवलेा सकलः |

मलयक्रस्तचाय्योा मखलक्श्मयते दितोयः स्यात्‌ ।

मलमायाकण्मयतः waaay दिधा waar: |

WY: समाप्तकलषेाऽसमाप्तकलषेा दितीषः खात्‌ |

श्राद्याममणृ्य शिवो विद्येते नियाजयत्यट ।

मर्मलाख करोत्यपरान ते चाक्राः कोटयः VHA 1 सोमश्रमुनाप्यभिहितं

विश्ानाकषनामेकोा दितीयः प्रखयाकलः।

दतीयः we: शास्तेऽनग्ाद्यस्तिविधे मतः |

AAU मलमात्रेण युक्राऽन्ये मलक्बाभिः।

कलादि भूमिपय्यन्ततचवेस्त सकले युत xfer i प्रलयाकलाऽपि दिविध: पक्कपाश्नदयः तदिलच्षणश्य तच प्रथमों arg प्राप्नाति दितीयस्ह पय्ये्टकयतः कम्मवशाक्लानाविधजम्म- भाग्भवति | तद णुकं तत्लप्रकाथ

प्रलयाकलेषु येषामपक्मखकम्मेणी AAW |

weaceaa यानिषु निखिलासु कर्मवश्नादिति। qagnaty aaa निदिष्टम

स्यात्‌ प्यष्टकमन्तःकरणं GH करणानोति।

शेवदश्र॑नम्‌। ` co

विद्टेतं चाधघोरशिवाचय्येण प्यकं नाम प्रतिपरूषं नियतः सगादारभ्य sata Ararat वा fea: एरयिव्या- दिकलापय्यैन्तस्िंशलत्वात्मकः खच्छा TE: | तया चाक्र त्त संग्रहे ।. व सुधाद्यस्ततत्वगणः प्रतिपनियतः कलान्ताऽयम्‌ | पर्यटति कमांवश्ाद्ुवनजदे देव्वयश्च सब्वैव्विति |

तथा चायमथंः समपद्यत अन्तःकरणएशब्देन मनेबुद्यदद्धारचि- वाचिना अन्यान्यपि पुंसे मागक्रियायामन्तरङ्गाणि कलाका- खलनियतिविद्यारागग्रकृतिगुणाख्यानि स्न तत्वानि उपलच्छन्ते Wane ज्ञेयानि पञ्च भतानि तत्करणएानि च तन््राचाणि विवच्छन्ते करणशब्देन ज्ञानकर्मंट्ियदश्कं संग्रहयते।

नन्‌ श्रीमत्कालात्तरे शब्दः स्यशंस्तथा रूपं रसा Wary पञ्चकम्‌ । ब॒द्ध मनस दङ्ारः पुयेष्टकमुदाइतमिति यते a- त्कथमन्यथा FWA) WET अतएव च तचभवता रामकण्डेन तत्‌ खतं शक्रत्परतया व्याख्यायीत्यलमतिप्रपञ्चेन । तथापि कथं पुनरस्य पुच्यष्टकलवं भृततन््ा चबुद्धद्ियकमद्धियान्तःक- रणसंज्ेः पञ्चभिर्व॑र्गस्तत्करणेन प्रधानेन कलादिपञ्चककश्चु- कात्मना वैण चारभलादिद्यविरोधः। तच पययंटकयतान्‌ विशिष्टपण्यसम्पन्नान्‌ कांिदनग्रद्य भुवनपतिलमच मदेशरो- ऽनन्तः प्रयच्छति। AHA

कांशिदनग्डद्य वितरति भवनपतिलं मदेश्वरस्तषामिति। सकलाऽपि द्विविधः पक्रकलुषापक्रकलुषभेदात्‌। तचाद्यान्‌

e [| cx सव्वंदश्नसंयहः।

परमेश्वरसततपरिपाकपरिपाख्ा ATTAIN MIAN मण्डल्ा- ष्टादभ्ात्तर श्तं मन्तेश्चरपदं प्रापयति | तदुक्रम्‌

रेषा भवन्ति सकलाः कलादियेगाद दर्मुखे BTA

श्तमष्टादश् तेषां कुरते खयमेव मन्त्ेशान्‌ ॥

aaa मण्डलिनः क्राधाद्यासततवबमाखच sew: |

श्रीकण्ठः waazt: शतमिद्यष्टाद शाभ्यधिकमिति।। तत्परिपाकाधिक्यमिरो घेन शश्पसंहारण दीचाकरणेन मा- GAT HAUT AA HATTA परमेश्वरः | ATMA

परिपक्षमलानेतानुसादनश्क्रिपातेन।

योजयति परे तन्वे सदीक्षया चाय्यमृत्तिंख इति ॥ श्रीमख्मगेनरेऽपि |

wed व्यत्यासि तसाणाः पा्जाखमपेरतोति । व्याटतञ्च मारायणकष्ठेन तकवे तत एवावधायंम्‌ अस्माभिस विस्तरभिया न weed | अपक्षकलुषान्‌ बद्धागणन्‌ भाग- भाजे विधत्ते परमेश्वरः क्मवग्रात्‌ | ATMA

बद्धान्‌ श्वानपरान्‌ विनियुद्क भोागभुक्रये qa: |

तत्क्मणामनुगमादित्येवं Ata: पशव दूति ॥

अथय UNIS: HAA पाशखतुविधः मलक्बमायारोा-

धशकरिभेदात्‌। मनु शेवा गमेषु मुख्यं पतिपश्टपाशा दति कमा- चितयम्‌। तच पतिः शिव om: पश्वा हइणवाऽथयैपश्चकं पाशा इति aw: पञ्चविधः कथ्यते तत्कथं चतुविंध दति गण्छते । उच्यते। विन्दामायाद्मनः श्वितच्चपदवेदनोयस्य शिवपदप्रा-

rota) +

तिलं चणपर्‌ ममृल्वपे्या पाशलेऽपि तद्या गस यि्येश्वरादिपद- भ्रातिरेतुलेनापरमक्रिलात्‌ पाश्लेनानुपाद्‌ानमित्यविरोधः। अतणएवाक्रं तत्वप्रकाशचे पाशाञ्चतुविधाः स्छरिति। श्री मन्मरगेन्रेऽपि प्रातीश बलं कमं Ararat a विधम, पाञ्रजालं समासेन धर्ममनाक्ैव कीत्तिता दृति ॥ were: प्राटणेति प्रकर्ष॑णाच्छादयत्यात्ममेा दृ क्क्रिये दति भराटेतिः॥ खाभाविक्यशचिमलः «ate खातन्त्ेणेति tw: | तदुक्तम्‌ एके हनेकशक्ति दृ क्क्रिययेण्डेदकोा मलः पुंसः । त॒षतण्डलवत्‌ ज्ञेयस्ताव्राभितकालिकावदेति i बलं trunfa: wart: शिवशक्रेः पाशाधिष्टानेन परुषतिरोा- धायकलादुपचारेण पाश्चलम्‌। तदुक्रम्‌ तासामद्ं वरा शक्तिः सन्वानुगराहिका शिवा। धम्भानु वत्तमादेव पार TATA इति ॥ क्रियते फलाथिंभिरिति ककं धबोधम्मात्मकं वीजाङ्कुरवत्‌ प्रवादरूपेणानादि | यथोक्तं ओमत्किरणे यथानादिम॑लसस कम्माल्यकमनादिकम्‌। यद्यनादिरसं fag वेचिश्यं कंन ₹रेतुनेति 1 मात्यस््ां .ग्मात्मना प्रलये स्वै जगत्‌ Gert यक्तं यातीति माया। यथोक्तं ्रोमत्तीरमेये

N

ge सर्व्वदश्रमसंयदः।

शक्रिङूपेण काग्याणि तल्लीनानि aera |

क्ङिति व्यक्किमायाति साकार्येण कलादिनेति॥ aay as वक्रव्यमस्ति तथापि यन्यभृयस्वभयादुपरम्बते | तदित्थं पतिपशपाञ्पदाथीस्वयः प्रादिंषत।

पतिविद्ये तथाविद्या पञ्चः पाख कारणम्‌।

तज्निषत्ताविति प्रोक्राः पदाथाः षर्‌ eared: Cafe प्रकारान्तरं ज्ञानरन्नावल्यादो प्रसिद्धम्‌ | सय तत एवावगन्तव्यमिति a समश्चसम्‌ ॥

इति सव्वेदशेनसङ्कुरे Raqiag 1

अचापेत्ाविदयोनानां जडानां कारणलं दुब्यतोत्छपरित-

BRT मताम्तरमन्िग्यम्ः परमेश्वरे च्छावशादेव जगननिश्माणं परिघग्यन्तः खसंवेदना पपत्यागमसिद्ध प्रत्यगात्म ताद्‌ाव्ये ना- नाविधमानमेयादिभेदाभेदश्रालि परमेश्वरोाऽनन्यमखप्रेक्ित्- VIVAAH खात्म्दप्े भावात्‌ प्रतिविम्बवदभासय- दिति भणन्ता वाद्याग्यन्तरचय्याप्राणायामादिक्तेशप्रयासकला- way सव्व॑सुलभमभिनवं ्रत्यभिज्चामाजं परापरसिद्यापाय- मजग्यपगच्छन्तः परे AVA: प्रत्यभिक्ञाश्रास्वमभ्यखन्ति। त- श्येयन्तापि न्यरूपि aise:

खञं ठतन्तिर्विटतिलंष्वो दतील्युभे विमिन्यो ।

प्रकरण विवरण पञ्चकमिति शस्तं प्रत्यभिन्नायाः॥ सत्रेदं प्रथमं खचम्‌ |

प्रथभिन्नादशंनम्‌। gr

कथञ्िदासाच्च ALUT: BT- STS जनस्याप्यपकारमिच्छन्‌ । समस्तसम्पत्समवा्िदेतुं

| तद््रत्यमिज्ञामुपपादयामीति॥ कथञ्चिदिति परमेश्वराभिन्नमृरुचर णारविन्दयगलषमाराघ- नेन परमेश्वरघरितेनेवेत्यथः आसा्ेति श्रा समन्तात्‌ परि- पुणंतया सादयिला खात्मोपभेग्यतां facet wafer तदनेन विदितवेद्यलेन पराथंशास्त्रकरणेऽधिकारो दितः श्रन्यथा VACUA प्रसजेत्‌ मायेगत्तीशेा श्रपि महामायाधि- ant विष्णुविरिश्याचा यदीये श्चय॑लेभेने रीभूताः ख भगवान- नवच्छिन्नप्रकाशानन्दखातनधृपर माथा मच्खरः तस्य दाखं दोयतेऽखने खामिना सव्ये यघाभिलपितमिति दासः परमेश- र खरूपखा तन्त्य पाचमित्यथः । जनशब्दे नाधिकारिविषयनिय- माभावः प्रादि यख यस्य Wt खदूपकथनं तख तख मशा- फलं भवति TETAS परमा्यफललत्वात्‌ | तथापदिष्टं भिव परमगरुभिर्भगवत्‌से मानन्दना पादैः

एकवारं WATT शास्तादा गृरुवाक्यतः +.

ma faaa wae प्रतिपत्या इृढात्मना ॥

करणेन नास्ति aay कापि भावनया aaa | शाते सुवणं करणं भावनां वा परि्यजेदिति॥ अपिशब्देन खात्मनस्तदभिन्नतामाविव्कुव्वेता wea arate

परार्थ॑सम्यत्यतिरिक्रम्रयाजनान्तरावकाशख पराहतः, परार्थ N 2

य्‌ | TALULA: |

` प्रयोजनं भवत्येव तषण्योगात्‌ ब We देवशापः खाथं.एव प्रयोजनं म पराथं इति। अतणएवाक्रमक्पादेन यमय॑मधि- Bq waa तस्रयोजनमिति। उपन्नब्दः सामीष्या्थः तेन जमस्य परमेश्वर समोपताकरणमाजं फलम्‌ श्रतएवा ह समस्तेति परमेश्रतालामे fe wat: सन्यदरूलिस्यन्दमय्यः War एव रोादणाचललाभे रन्न सम्यद इव। एवं परमेश्वरतालाभे किम- म्बत्‌ प्रार्थनोयम्‌ । तदुक्रमुत्पलाचार्येः भक्रिलचीसण्द्धानां किमन्यदु पयादितम्‌ | एनया वा दरिद्राणं किमन्यदुपयाितमिति॥

, इत्यं षष्टठीखमा सपक प्रयोजनं निर्दिष्टम्‌ । बड्ब्रीडिपचे gare: समस्तस्य वाद्याभ्यन्तरस्य नित्यसुखारेय wafefe: तथा- लप्रकात्रः तस्याः सम्यगवात्भियंस्याः प्र्यभिश्चायाः तुः खा तथाक्ता । तस्व महेश्वर प्रत्यभिश्ा प्रतिमाभिमस्येन wee ara fee एवायं चेच दति प्रतिसन्धानेनाभिमुखीभृते वस्तमि wet अत्यभिनश्ञेति व्यवद्धियते ceria प्रसिद्धप्राणषिद्धाग- मानुमानादिपरिन्नातपरिपृणेशक्रिके परमेश्वरे सति खाद्म- न्यभिमुखीभमे तच्छक्तिप्रतिसन्धानेन श्चानमुदेति at स णएवे- रोऽदमिति । तामेतां प्रल्यभिज्ञामपपादयामि wth: सम्भवः सम्भवतोति तत्छमया चरणेन प्रयोजनव्यापारेण सम्पा TAMAS: | यदीश्वरखभाव एवात्मा प्रकाशते तदि किम- नेन प्रत्यभिन्नाप्रदशंनप्रयारेमेति खेत्‌ तचायं ममाधिः खप्रका- अतया सततमवभाखमानेऽणाक्मनि मायावश्नात्‌ भागेन प्रका- `

प्र्यभिन्ादश्ंनम्‌ | éR

शने पुणंतावभाससिद्धये दृकूक्रियात्मकगशत्वाविष्करणेन म्रत्य- भिन्ना aA) तथा च प्रयोगः अयमात्मा परमेश्वरो भवि- त॒मर॑ति ज्ञानक्रियाश्रक्रिमच्वात्‌ या यावति ज्ञाता कत्त च स तावतीश्वरः प्रसिद्धेख्वरवत्‌ राजवद्वा। आत्मा च विश्वज्ञाता कच्ता च तस्मादीखरोाऽयमिति अवयवपञ्चकस्याश्रयणं माया- वादेन नैयायिकमतस्य कच्चीकारात्‌ | तदुक्रमुदयाकरखनना कन्तंरि श्ातरि खात्मन्यादिसिद्धे मदश्चर। श्रजड़ात्मा निषेधंवा fafs at विदधीत a: fay मादवशादस्मिन दृषटेऽप्यनुपलत्तिते | शक्या विष्करणेमेयं प्रत्य भिन्ञापद श्चेते ॥ तथा fe सन्षामिह भूतानां प्रतिष्टा जोवद्‌ाश्रया । wit क्रिया च भूतानां जी वर्तां Wat मतम्‌ ॥ तच ज्ञानं wa: fag क्रिया काश्यािता षतो, परेरप्यपलच्छेत त यान्यज्ज्ञानमुच्यत इति ॥ या चेषां प्रतिभा तत्ततपदा्थक्रमरूपिता | अरकमानन्दविद्रुपः प्रमाता स AVA दति FI सामानन्दनायपारैरपि सदा शिवात्मना वेत्ति खद्‌ वेत्ति मदात्मना दत्यादि। ज्ञानाधिकारपरिषमाप्तावपि | तरैक्येन विना नासि dfact लाकषद्धतिः प्रकाशेक्यात्तरेकलं मातेकः स इति fea: tt

€9 सव्वेद््नसंयंहः |

ख एवार्थग्टश्रतेन नियतेन मरेश्चरः |

विमशं एव fae द्धे ्ानक्रिये aa cfs i विद्धतं चाभिनवमगुप्रर्ेः। तमेव भान्तमनुभाति स्वै त्य भासा स्वमिदं विभातीति अत्या चं प्रकाश्रचिद्रुपमदिन्ना स्वस्य भावजातस्य भासकलमभ्यपेयते are विषयप्रकाभ्रस्य नेलप्रकाश्चः पोतप्रकाश दति विषयोापरागभेदाद्धैदः। agag देश्कालाकारसद्धोाचवेकल्यादभेद Wa स एव Vaya: प्रकाशः प्रमाते्युच्यते तथाच पटितं शिवद्धजरेषु चेतन्यमात्रेति। तस्य fa दर पलमनवच्छिन्नविमश्रेलमनन्ये कुखलमानन्देकघनलं मारेखय्य॑मिति wire: स एव we भावात्मा faad: ne पारमार्थिकी ज्जामकरिये तज प्रकाश्नरूपता शानं खता जग- निम्भादलं क्रिया । तख निरूपितं क्रियाधिकार

एष चानन्दशरक्रिलादेवमाभासयतव्यमम्‌।

भावाजिच्छावश्रादेषा करिया frarearea सेति॥ उपसं हारेऽपि |

इत्थं तथा चरपटाद्याकारजगद्‌ाक्ना।

तिष्ठासारेवमिष्च्छैव ₹रेतुकटंछता करियेति॥

तसन्‌ खतीदमख्तोति कार्यकारणतापि या ।

साप्यपेक्षाविद्ीनानां जडानां नोपपद्यते दति न्यायेन यता जडस्य न कारणतानवा अनीश्वरस्य चेत- नस्यापि तस्मात्तेन तेन जगङ्तजगस्खिव्यादिभावविकारतन्त- डदक्रियासदसरूपेण खत मिच्छः avrg भगवते मरे-

प्रयभिश्चादशमम्‌। ९५

खर खेश्छवेत्तरोत्तरमु च्छनखभावा क्रिया funda Ie श्ति। इच्छामात्रेण safsarufaaa दृष्टान्ताऽपि we fafes: | योगिनामपि ware विनेवैच्छछावश्रेन यत्‌ । घटादि जायते तत्तत्‌ सखिरखायेक्रियाकरमिति॥ यदि घटादिकं प्रतिग्टदाद्येव परमार्थतः कारणं arate कथं यागीच्छछामातेण घटादिजन्् खात्‌ Ua Wy एव ग्टदरी- wifes घटाङ्कुरादये यागीच्छाजन्यास्लन्या एवेति तत्रापि बध्यसे सामयौभेद्‌ात्तावत्‌ काय्यैभेद दति सबव्बैजनप्रसिद्धम्‌। ये तु वणंयन्ति नापाद्‌ानं विना घटादयुत्यत्तिरिति यागो लिच्छया परमान्‌ व्यापारयन्‌ सहृटयतोति तेऽपि बेधनीयाः। यदि परिदृष्टकाय्थकारणएभावविपययेा न लभ्येत afe घटे we- ण्डचक्रादि देहे स्लोपरुषसंया गादि waa तथा च यागी- च्छासमनन्तरसश्नातघटदेहादिसम्भव Sway एव स्यात्‌ चेतन एव तु तथा भाति भगवान्‌ भूरिभगेा महादेवा निय व्यनुवन्तने छङन घनतर खा तन्ये दति Vs न काचिदनुपपत्तिः। अतणएवेक्तं वसुगत्ताचार्थेः

निरूपाटरानसम्भारमभित्तावेव तन्वते |

जगित नमस saree प्रटूलिम इति॥ नमु प्रत्यगाद्मनः परमेश्वराभिन्नले संसारसम्नन्धः कथं भवे- दिति चेन्तचाक्तमागमाधिकारे

एष प्रमाता मायान्धः संसारो कमवन्धनः।

६६ सव्वंदश्ंनसंग्रः |

विद्यादि श्नापितेश्वव्येशिद्वना an उच्यत इति॥ ननु प्रमयस्य प्रमा चभिख्नले वन्धमुक्रयाः प्रमेयं अरति को वि- शेषः चर चाण्युत्तर मक्त तत्वा्थसंयहाधिकार

मेयं माधारणं मुक्तः खात्माभेदेम मन्यते।

HVAT Bulag: पनरत्यन्तभेद वदिति ॥ नन्वात्मनः परमेश्वरल्ं खाभाविकं VT: प्रत्यभिन्ञाप्रार्थनया नदि वीजमप्रत्यभिन्नातं सति सहइकारिसाकल्ये अङ्कुरं नात्या- दयति तस्मात्‌ कस्मादात्मप्रत्यभि ज्ञाने निर्बन्ध इति चेदुच्यते। wu तावदिदं cee द्विविधा अथक्रिया वाद्याङरादिका प्रमादटविश्रान्तिचमत्कारसारा प्रीत्यादिरूपा च तचाद्या प्रत्य fama नापेचते दितीया तु तदपेचत एव । दहाणदमीश्चरः दत्येवम्भत चमत्कारसारा परापरसिद्धिलचणएजीवात्यैकलश्क्ति- चिण्डतिरूपा क्रियेति खरूपम्रत्यभिन्नानमपे्षशीयम्‌। नन्‌ प्रमा- विश्रान्तिसारायक्रिया प्र्यभिन्नानेन विना दृष्टा सतौ तसन्‌ Toa G TSA ्रचराच्यतेमायकगणगणसं्रवणप्रठद्धानुरागा area कामिनौ acafager विरदक्तेश्मसदहमाना मदनले- खावखम्ननेन सखावस्थानिवेदनानि विधन्से तथा वेगात्तन्निकट- मटत्यपि तस्िन्नवलाकितेऽपि तदवखोकमं तदोयगणपराम- शाभावे जनसाधारणत्वं WH इदयङ्गमभावं म GAA | यदा ठ मृन्तिवचनान्तदीचगुणपरामभं करोति तद्‌ तत्छणमेव we waaafa । एवे erat विशेखरात्मना भासमामेऽपि afa- भासनं तदीयगृणपरामभपिर हसमये पृं भावं न सन्पाद्यति

रसेख्ररदशंनम्‌। €9

यदा तु गरुवचनादिगा ways सब्बकर्ढलादिलक्षणपरमेश्व- रोत्कभपरामश्र जायते ATT तत्णमेव पृषात्मतालाभः। ATH चतुर्थ faut तरेर णपयावितैरुपनतस्तस्याः ख्िताऽणन्तिके कान्तो लाकसमान एवमपरिन्नाता न रन्तुं Tar | ले कसयेष तथानपेकितगणः खाद्मापि विश्रेश्चरा नैवायं निजवेभवाय तदियं तप्मल्यमिन्नादिताद्ति॥ श्रभिनवगुादिभिरा चारे विंहितप्रतानेाऽपि अयमर्थः संग्रदम्‌- पक्रममारेरस्माभिविंरभिया न प्रतानित इति सन्दे भ्रिवम्‌ ॥ दति सम्वेदशनसन्गहे प्रत्यमिन्नादभ्रंनम॥

अपरे ASI: परमेश्वरतादाद्यवादिनोाऽपि पिण्डस्य

सव्वौभिमता Neale: सेच्यतीत्याखाय पिष्डलधैर्ैापायं पारदादिपदवेदनीयं रसमेव सक्िरन्ते रसस्य पारदलतवं संसार- परपारप्रापणरेतुलेन | तदुक्रम्‌

VATA UT पारं दन्तेऽसे पारदः Wa cia | Tarea sta |

पारदा गदिता यस्मात्‌ ITY साधकेात्तमैः।

सुपाऽयं wear देवि मम प्रव्यङ्गषम्भवः।

मम TUTTI यस््माद्रसस्तेनायमुच्यते दूति ॥ प्रकारान्तरेणापि Mages नेयं वाचे युक्तिर्युक्रिमतोति

0

ec ABTA |

Sq षटस्वपि दर्भंनेषु देदपातानन्तरं म॒क्रेरक्रतया तच विश्वा- सागुपपत््या निर्विंचिकिन्छप्रन्ेरमुपपन्तेः। तदण्यक्ं त~व

षद शनेऽपि मुक्रिस्ह दभिता fracas i

ARMAGH ATS नापलभ्यते।

TA रच्येत्पिण्डं रैव रसायमेरिति॥ गाविन्दभगवत्पादाचार्यैरपि

इति धनशरोरभागाद्मला नित्याम्‌ सदैव यतनोयम्‌। सक्त साच ज्ञानात्‌ तच्ाभ्याखात्‌ we fat SE cia

wa विमश्वरतया दृश्यमानस्य देरस्य कथं नित्यवमवमोयतं दति चेकीवं dar: षार्‌कौाशिकस्य अरोरस्यानित्यत्रे रमाभ्रक- पदाभिल्यदरगोरीषष्टिजातख निच्यलेपपन्तेः | तथाच रस- इदये

ये चात्यक्रशरीरा हरगारीखूटटिजाभ्तरं प्राप्ताः

वन्द्यास्ते रषसिद्धा wane: feet सेषामिति। तस््ाखष्णो वकम VACA योगिना प्रथमं दिव्यतनुविधेया हरनारोखष्टिसंयागजनितत्श्च रसस्य इर जलेमाभ्रकस्य गारो- सम्भवलेन तत्तद्‌ात्मकलमुक्रम्‌

अभ्रकस्तव DAT मम वोजन्तु WT |

अनयोम॑लनं देवि स्टव्युरारिद्यमाममिति॥ अत्यस्पमिद मच्यते देवर त्यमुनिमागवारिषु बवे ररुसाम- ग्यादिव्यं ददमाश्चित्य जोवकुकरिमा्िताः शूयन्ते रसेश्वरसि- न्ते

CAACAUAA |

देवाः केचिन्मरे्राद्या दैत्याः काव्यपरःसराः are बालखिख्या्या नृपाः सेमेश्चरादयः गाविन्दभगवत्पादाचा्व्ै गाविन्द्नायकः।

<€.

~wafz: कपिला व्याखिः कापालिः कन्द्लायनः।

एतेऽन्ये बहवः सिद्धा जोवख्ुक्राञ्चरन्ति fe

तनु रखमयोमाष्य तदात्मक कथाचणा cian शयमेवाग्याथैः परमेश्वरेण परमेश्वरो प्रति प्रपञ्चितः

aware cafe प्राप्यते पिण्डधारणम्‌ । Tay पवनखेति awarar feat wa:

मृच्छति इरति व्याधीन्‌ war जीवयति खयम्‌ ।

बद्धः खेचरतां gaat वाय॒ख भेरवीति मूच्छितिखरूपमणयुक्तम्‌

नानावखा भवेत्‌ खता विद्ाय घमचापलम्‌

wat Tua यस्य afer a वदन्ति feu

WZAG घनलश्च तेजो गोारवचापलम्‌।

venta न aa तं विद्यान्‌ ग्टतद्धतकमिति ॥

अन्यच बद्धखद्ूपमप्न्यधावि MIA Gata तेजखी निष्मला गरः ।

स्फोटनं wrest बद्धङतस्य लचणमिति॥

मम्‌ ₹रगरोखूष्टिसिद्ध पिण्डन्मग्यमाखातु पार्यते रेव कथमिति चेन्न अष्टादशसंखतारवभान्तदुपपन्तेः

xe Ava: 02

afafe- | तदुक्त

१०० सर्व्वदश्रंगसंयहः।

तस्य fe साघधनविधे सुधियां प्रतिक्निग्मलाः प्रयमम्‌। अष्टादश संस्कारा विश्चातव्याः प्रयन्नेनेति। तेव संसारा निरूपिताः खेदन मदन Heer खापन पातन निरोधनियमाख । दीपन गगन ग्ासप्रमाणमय जारणा पिधानम्‌ ॥ गभ॑द्रुतिवा द्रु तिच्चारणसरागसारणा सेव । क्रामण्वेभा भकचणमष्टादशसेति TAP la Il तत्मपश्चस्त॒ गेाविन्दभगवत्पादाष्वाय्यं सब्वैश्रामेश्वरभटारक- भर्तिभिः अआचीनैराचार्यनिंरूपित दति यन्धभूयस्भयाद्‌- दास्यते। | म च aural धातुवादार्थमेवेति मन्तव्यं देखवेधदारा मृक्र- रेव परमप्रयाजनलतवात्‌। तदुक्तं Tareas | खा हवेधसू्लया देव यदत्तं परमीशितः | तं देशवेधमाचच्छ येन स्यात्‌ खेचरौ गतिः॥ ` यथा STS तथा SE कत्तव्य: तकः SAT | समानं कुरूते देवि प्रत्ययं देइलेाइयाः। प लाद परीक्तेत Taree प्रयोाजयेदिति। मनु सचिदानन्दात्मकपर तच्चस्फुरणादेव मुक्रिमिद्धो किमनेन दिव्यदेहसम्पाद नप्रयासेनेति चेत्तदेतदवान्ते वार््तश्रौरालाभे तद्वात्ताया श्रयागात्‌। तदुक्तं रसद्दये गखितानच्पविकल्पः सम्बेाष्वविवखितखिरानन्दः | स्फरिताऽप्यस्फुरिततनोः करोति किं जन्त॒वगस्छेति ॥

रसे्रदश्नम्‌ | १०१

यं जरया gated काश्श्चासादिदुःखविशदच्च। arg a a खमा प्रतिरदतवुद्धौद्धियप्रसरम्‌॥। बालः षोडशव्षा विषयरसाखादलरम्यरः परतः। यातविवेका इद्धा aa: कयमाभ्रुयान्ुक्रिमिति॥ ननु जीवत्वं नाम संसारित्वं तदिपरौततं मुक्रलं तयाच पर- स्परविरुद्धयोः कथयमेकायतमत्वमुपपन्नं स्यादिति चेत्तदनुपपन्ं विकल्पानुपपत्तेः मुक्किस्तावत्‌ सव्वतोथकरसम्मता खा किं न्नेय- पदे निविशते गवा चरमे शशविषाणएकल्पा स्यात्‌ प्रथमेन जीवनं वजनीयमजोवतेा न्नादलानुपपन्नेः। तदुक्तं रखेश्चरसिद्धान्त रसाङ्मेयमााक्रा जोवमाक्ाऽसयसामनाः। प्रमाणामरवादेषु युक्रिभेदावलम्निषु। श्ानश्नेयमिदं विद्धि सव्वेमन्तेषु सम्मतम्‌ । . नाभवन्‌ ज्ञास्छति wa acarsea जोवनमिति ॥ न चेदमदृ टचरमिति मन्तव्यं विष्एुखामिमतानुसारिभिः नुप- शच्चासछश्ररोरस्य नित्यतलापपादनात्‌ | तदुक्रम्‌ साकारसिद्धा सचिन्नित्यनिजाचिग्धपृसा मन्देकविग्रम्‌ | नृपञ्चास्यमदं वन्दे ग्रीविष्णसखामिसन्मतमिति i नन्वेतत्‌ सावयवं पवद वभाखमानं मुकण्टोरवाङ्गं सदिति न शङ्गच्छत दृत्थादिना्ेपपुरःसरं सनकादि प्र्यक्ं सरखश्ोषोा पुरुष दत्यादिञ्रुति तमहुतं बालक मम्बजेलणं चतु भंजं शङ्क म- दाद्यदायुधमित्यादि पुरएणएलच्णेन प्रमाणएचयेण सिद्धं नुपञ्चा- ननाङ्गं कथमसत्‌ स्यादिति षदादीनि विशेषणानि ग्भग्रोका-

१०२ सव्वेदश्रनसंय्रहः।

म्तमिन्रैः विष्णखामिचरणपरिणताम्तःकरणेः प्रतिपारितानि। तस्मादसमदिष्टरेहनित्यवमत्यन्तादृष्टं ग भवतीति परुषाथैका- Ha: परुषैरेष्टव्यम्‌। अत एवोक्तम्‌

श्रायतमं विद्यानां मलं धष्मयकाममोकाणाम्‌।

aa: ut किमन्यच्छरीरमजरामरं विष्ायेकमिति। अजरामरीकरणसमर्थंश्च THX एव तदाद

एकोाऽमा रसराजः शरौरमजरामरं Bea दति। fa व्यते रसस्य areray दशंनस्यश्रनादिनापि महत्फलं भ- वति। तदुक्तं रसां

द भमात्‌ स्य्रनान्तस्य भक्षणात्‌ स्मरणादपि,

पूजनाद्र सदागाख दृ ष्ठते WAS फलम्‌ ॥

कदारादीनि लिङ्गानि एयिव्यां यानि कानिचित्‌,

तानि दृषा त॒ UMM तत्पष्डं रखद्नादिव्यादिना ॥ अरन्यज्ापि

काश्घादिसव्व॑लिङ्गभ्या cvafayred शिवमिति |

प्राते येन तलिङ्ग भागारोग्याखटतामरमिति। रसनिन्दायाः प्र्यवायोाऽपि दशितिः

भ्रमादाद्रसनिन्दायाः Barat रेत्‌ खुधीः।

द्राक्‌ त्यजेन्निन्दकं नित्यं freer परिताग्डभमिति॥ तस्माद खदुक्रया रीत्या दियं ददं सम्याद्य बागाग्याखवश्रात्‌ aaa इषे परूषायंप्रात्तिभेवति। तदा

भ्ुयुग मध्यगतं यत्‌ गिखिविद्यत्‌खर्यवष्नगद्धाचि |

चलक्धदश्ंनम्‌ | ROR

anfquugmeatafa चिन्मयं ज्योतिः। परमानन्देकरसं परमं ज्यातिःखभावमविक ल्पम्‌ | विगखितसकलक्तेशं ज्ञेयं शान्तं adage | तस्मिन्लाधाय मनः स्फुरदखिखं चिन्मयं जगत्‌ पश्चन्‌ । उत्सन्न क््मबन्धा ब्रह्मलमिरेव चाभ्नोतीति। afay Ta a a: रसं Ward लन्घधानन्दीभवतीति। तदित्थं भवेदन्यदुःखभरतरणेापायोा रस एवेति सिद्धम्‌ तथाच रसस्य परब्रह्मणा साम्यमिति प्रतिपादकः चाकः यः स्यात्‌ प्रावरणाविमेचनधियां साध्यः प्रत्या पुनः सम्पन्ना सहते न दीव्यति पर वैश्वानरे जाग्रति, जाता यद्यपरं न वेदयति च खंस्मात्‌ खयं Baa या ब्रह्मेव स दैन्यसंतिभयात्‌ पायाद पारद दति॥ दति सब्बद्शरंनसंग्रहे Tearing

इह खख निखिलप्र्लावन्निमगंप्रतिकूलवेदनौयतया निखि- लात्मस्वेदनषिद्धं दुःखं जिहासंखद्धानापायं जिज्ञासुः पर AULA IATA TA KAA यदा WAATATY वेष्टयन्ती मानवाः। तदा faaafanra दुःखस्वान्ता ufaafa | इत्यादिवचननिचयप्रामाण्यात्‌ | Wa aTETSTRHRITY ्रवण- मनगभावनाभि्भावमौयः | ITE

९०४ BAU! |

श्रागमेनामुमानेन ध्यानाभ्धासवलेन ख। faut sara प्रज्ञां लभते योागमृत्षममिति। तच मननमनुमानाधीनं श्रनुमागञ्च enfants? arta Wing पदा॑विवेकषापे्म्‌। अतः पदार्थषटकम्‌ अयाते wai व्याख्यास्याम इत्यादिकायां दश्लच्षण्छां कणभकेण भग- वता व्यवास्थापि तच्राद्धिकदयाद्मकं प्रथमेऽध्याये समवेतारेष- पदायकथनमकारि। तचापि प्रथमाङ्के जातिमन्िदूपणं दि- तोयाह्िके जातिविश्रेषयोनिंरूपणम्‌। आङ्किकदययुक्े दितीये- ध्याये द्रव्यमिरूपशं तचापि प्रथमाद्िके भूतविशेषणखच्णं दि- तोये दिक्ालगप्रतिपादनम्‌। आङ्किकदययक्रं sata ्रात्मान्तः- करणलच्षणं तचाप्यत्मखचणं प्रथमे दितीये श्रन्तःकरणलच्णम्‌ आद्धिकदधयुक्र woe अरीरतद्‌पयागि विवेचनं तचापि प्रथमे तदु पथागिविवेचनं द्वितीये शरोरविवेचनम्‌ । आद्किकदबवति पञ्चमे कर्म॑प्रतिपादनं तचापि प्रथमे शरौरसम्बस्पि कम्मंचिन्तनं दितीये मानसकम्मचिन्तनम्‌। आश्छिकद्यशाणिनि षष्टे श्रात- wafreud तचापि प्रथमे दानप्रति्रदधमौविषवेकः दितीये चाराअ्न्याचितधग्बनिरूपणम्‌। तथाविधे सप्तमे गृणसमवा- यप्रतिपादनं तचापि प्रथमे बुद्धिजिरपेचगुणप्रतिपादनं feta तत्घापेक्चगण प्रतिपादनं समवायप्रतिपादमञ्च | अष्टमे निविक- स्पकस विक व्यकप्रत्यक्तप्रमाणचिन्तनम्‌। नवमे बुद्धि विशेषप्रति- पादनम्‌ दशमे श्रनुमानभेदप्रतिपादनम्‌ । तजर TERT लख aie चेति fafaurea area प्रततिः ।. ननु विभागा-

दओ लक्छद्‌ AA | १०५

पेचया चातुरवि्ये awa कथं चेविष्यमृक्रमिति Sad मंस्थाः विभागस्य विशेषादे्र एवाभावात्‌ | तच दरवयगुणक॑सामा- न्यविश्रेषसमवाया भावा दति षडेव ते पदाथ दृत्युटशः। किमव क्रमनियमे कारणम्‌ उच्यते समस्तपदाथायतनलेन WATTS LAG प्रथममुदेशः अनन्तरं गुणत्वोपाधिना सकलद्रवयदत्तेग- UE तदनु सामान्यवत्वसाम्यात्‌ कर्मणः पञ्चात्तचितयाञ्ितस् सामान्यस्य तदनन्तरं समवायाधिकरणस्य विशेषस्य अन्ते श्रव- शिष्टस्य समवायस्येति क्रमनियमः। नन्‌ षडेव पराया दूति कथं ama अ्रभावस्यापि सद्भावादिति Baa are: नजयानलिखि- तधीविषयतया भावदूपतया षड़वेति विवकितलात्‌ तथापि कथं qeafa नियम उपपद्यते विकल्पानपपत्तेः तथाहि नियमव्य- वच्छद्यं प्रमितं नवा प्रमिततवे कथं निषेधः श्रप्रमितले कथ- watt नदि कञ्चित्‌ Waray मृषिकविषाणं प्रतिषेद्धुं यतते ततख्चानपपन्तेन नियम दूति Vad भाषिष्टाः सप्तमतया प्रमिते WARTS! भावलस्य भावतया प्रमिते ufsagret सत्तम- त्वस्य च निषेधादिति ad विस्तरेण |

तच द्रग्यादिचितयस्य दरव्यलादिजेतिलं्णम्‌। द्रवलं नाम गगणारविन्दसमवेतले खति नित्यगन्धासमवेतम्‌। गृणत माम समवायिकारणासमवायिकारणएभिख्रषमवेतसन्ासाक्ा- दा्जातिः । awed माम नित्यममवेतल्वसदितसन्तासाचाद्रा- पजातिः। सामान्यन्ु प्रष्वंसप्रतियोगिलरहितमनेकसमवेतम्‌। विशेषा मामान्योन्याभावविरोाधिसामान्यरदहितः समवेतः |

P

१०१ सम्बेदश्ननसं ग्रहः |

समवायस्तु खमवायरडितः सम्बन्धे इति षणां खखणानि यव- सितानि ।

xa गवविधं एयिव्यपरेजावाखाकाश्नकाणदिगाह्ममर्ना- सोति । तज एयिनव्यादि चतुष्टयस्य एथिवीलादिजा तिलं ष्वम्‌ | एथिवीलं नाम पाकजरूपसमानाभिकरण्द्रव्यवसाशाद्याय- लातिः। aa नाम सरिष्ठागरसमवेतत्े खति सथिखसमवेतं सामान्यम्‌ ARS नाम चन्द्रचामोकरसमवेतले Viz ज्वलन स- wad सामान्म्‌। area नाम लगिद्धियसमवेतद्रव्यवसाचाद्मा- प्यजातिः। आकाश्कारदिशामेकंकलादपरजाल्यभावे पारि- भाषिक्यख्िखः out भवन्ति srare: कासा दिगिति। dar- गाजन्यजन्यविश्चेषगृणस मानाधिकरएविक्ेवाधिकरणमाकाश्रम्‌। fara खति दिगसमवेतपरलाषमवायिकारफाधिकरणः कालः, , अका लले सत्य विश्चेषगुणा मती fea श्रत्ममनमारात्मल- ATS | AAS नाम अरमृक्लमवेतद्र यलापरजातिः। AS नाम द्रव्यखमवायिकारणलरदहिताणष मवेतद्रव्यलापरजातिः। खूपरसगन्धस्पशंसद्छयापरिमाणषटयक्तसंयागविभागपरलापरत- बद्धिसुखद्‌ः खेच्छादेषप्रयन्नाख BVM: WTA चण्ब्दसम्‌- चिताः गुश्लद्रवलकेरसंखकारादृ टषन्दाः समवेतं wafea- तिगंणाः। तच रूपादिगब्दान्ना्ां रूपलादिजातिलंचणम्‌ । पलं माम गोलसमवेतगणलापरजातिः | अनया fear fa- टानां खश्णानि द्रष्टव्यानि । ae पञ्चविधम्‌ उत्ेपणणवन्- पणाक्रञ्चनप्रसारणगमनभेदात्‌ । भमणरेचमादीनां गमन्‌

ओाल्‌कादशनम्‌ | Yoo

एमा न्तभावः। उत्ेपणादीमामुक्छेपणएलादि जातिलं्षणम्‌। तच उत्सेपणं नाम ऊद्धंरेश्रसंयागासमवायिकारणप्रमेयसमवेतक- लापरजातिः। एवमवक्तेपणादौनां लक्षणां क्त्यम्‌ । at: मान्ये दिविधं परमपरश्च पर त्ता द्रव्यगुणएसमवेता गृणक- स्मसमवेता वा अपरं द्रव्यलादि तल्लणं प्रागेवाक्रम्‌। faw- षाणामनन्तलात्‌ रखुमवा यस्य चेकलादिभागेा न सम्भवति तल्- णश्च प्रागेवावादि। |

दिवे च पाकजात्पत्तो विभागे च विभागजे।

यस्य न सूतलिता बुद्धिस्तं वे वेशरेषिकं विदुरिति अभाणकस्वं शद्धावात्‌ दिला दय॒त्पज्ि प्रकारः प्रद्‌ श्लेते। तच प्रथ- ममिद्ि याथंसन्निकषंस्तस्ममादेकल्वसामान्यज्ञानं तताऽपे्लाबुद्धिः तते दविवोत्‌पत्तिरतेा दिलसामान्यन्चानं तस्माद्धिवगृणन्नानं ततः GAIT: | ATTY

आआद्‌ाविदलियसन्निकषंघरटनारेकत्सामान्यधी-

रकत्वाभयगाचरा मतिरते faa तता जायते।

दिलल्प्रमितिस्ततेाऽन्‌ परता दिलप्रमानन्तरं

देद्रव्ये दति धोरियं निगदितादिलादयप्रक्रियेति॥ दिलादेरपेकवानद्धिजन्यते किं प्रमाणम्‌ अवराङराचाग्याः श्रपे- चावृद्धिदितादेर्त्पादिका भवितुमदति यञ्चकलान्‌पपन्ता तेनानुविधौयमानलात्‌ wee प्रति संया गवदिति। वयन्त ब्रमः दिलादिकमेकल्दयविषया नित्यबृद्धिव्यञ्ं न भवति शअननेका-

भरितगृणलात्‌ ्यक्वादिवदिति। ॐ 2

१०८ सन्वंदश्रानसंग्रहेः।

नि्त्तिक्रमा निरूप्यते अ्रपेच्लाबुद्धित एकत्वसामान्यज्ञागस्य दिलोत्पस्तिसमकालं fafa: अ्रपे्ताबृद्धेदिंलसामान्यन्चानात्‌ दिल गणवद्धि खमसमयं दिलस्वापेकाबुद्धिनिढनतेद्रंव्यबद्धिसम- कालं गुणबद्धः द्र वनृद्धितः संस्कारोत्प्तिखमकालं द्र यबद्धे- खदनन्तर संस्कारादिति। तथाच संग्रदन्लाकाः आ दावपेकाबद्या हि नश्सेदे कलजातिधौः | दित्वोदयखमं पञ्चात्‌ सा च तञ्नातिबद्धितः, दिलास्यगणधोकाले तता faa निवत्ते | अरयेक्ताबुद्धिनाश्ेन द्र वयधोजन्मकाखतः | गुणवृद्धि द्र व्यबद्या संस्कारोत्प्तिकाखलतः | द्र व्यबुद्धिख संख्कारादिति नाश्रक्रमे aa cf i बद्धे वृद्यमर विनाश्लतरे सस्कारविमाग्छले च प्रमाणं विवादा- ध्यासितानि ज्ञानानि उत्तरोन्तरकायग्यविनाश्वानि च्षणिकवि- भृविश्रेषगृुखलात्‌ अब्दवत्‌ ¦ द्रव्यारम्भकसंयोागमप्रतिदन्दिविभा- गजनककर्भमकालमेकत्सामान्यचिन्तया आ्यनिदटत्तेरेव दिलनिद्तिः कम्मंसमकालमपेक्ताबद्भिचिन्तनादुभाग्यामिति SEG: | | अपेक्ताबद्धिनोाम विनान्नकविनाशप्रतियागिनी बुद्धिरिति बद्‌ व्यम्‌ | अथ द्णकनाश्रमारभ्य कतिभिः ee: पुमरन्यद्‌ इणक- ang रूपादि मद्भवतोति जिज्ञासायामुत्पत्तिप्रकारः कश्यते। नाद्‌ नादिक्रमेण द्मणकमाश्रः नष्टे TH परमाणवद्चिसंयोगात्‌

द(लकदण्रंनम्‌ | ` १०९

श्वामादीनां निदत्तिः निटन्नेषु श्वामादिषु पनरन्यस्रादभ्मि- संयोागाद्रक्रादीनामुत्पत्तिः उत्पन्नेषु रक्रादिषु श्रदुष्टवदात्मसं- योगात्‌ परमा द्रव्यारणाच क्रिया तया पुव्वंदेशादिभागः विभागेन पव्वदेशसंयागनिटत्तिः तस्मिन्निषत्ते परमाण्वन्तरे ण संयोगो त्पत्तिः संय॒क्राभ्यां परमाणभ्यां इणकारम्भः आरब्धे णके कारणगृणादिभ्यः काय्गुणादीर्नां रूपादीनामुत्पत्ति- रिति यथाक्रमं aagur: दशच्णाटिप्रकारान्तरं विस्तर- भयाने प्रतन्यते । इत्थं पोल्पाकप्रक्रिया । पिठरपाकप्रक्रिया तु नेयायिकधीसम्मता | |

विभागजविभाग fafay: कारणमाचविभागजः कार णाकारणविभागजख | तच प्रथमः HUA काय्येव्याप्रे कारणे कर्बात्पन्नं यद्‌ावयवान्तराद्धिभागं विधत्ते न तदाकाशादिरे- शादिभागः। यदा लाकाशादिदेशादिभागः न तदावयवा- न्तरादितिस्थितिजियमः कर्मणा गगणविभागाकटैलवसय द्रवया- रम्मकसंयोागविरोधिविभागारमकलत्वेन धूमस्य धुमभ्वजवर्गैणेव व्यभिचारानपलम्भात्‌ ततञ्चावयवकम्मं श्रवयवान्तरादेव विभाग करोति नाकाशादिद्‌शात्‌ तस्मादिभागाद्ूव्यारम्भकसयोागनि- दत्तिः ततः कारणाभावात्‌ कायाभाव दति न्यायादवयवि- ` निदत्तिः निद्त्तेऽवयविनि तत्कारणयारवयवयेोवंत्तंमाना विभागः कायविनाश्विशिष्टं कालं qa वावयवमपेच्छ सक्रि- यदैवा ववस्य कार्॑संयक्रादाकाशदेशादिभागमारभते न नि- fara कारणाभावात्‌ दितीयस्ह we कश्भीत्पन्नमवयवा-

१९० सबव्बेदश्नसंय हः |

म्तरादिभागं gaa आ्रआकाशादिदेरेभ्यो विभागानारभते ते कारणाकारणविभागाः कन्म यां दिशं प्रति काय्यारम्भाभिम्‌खं तामपेच्य काय्थाकायेविभागमारभते यया wararafaat- गाख्छरोराकाशविभागः न चासा शरोरक्रियाकायंस्तदा तस्य जिण्ियवात्‌ नापि ₹हस्तक्रियाकाय्यंः व्यधिकरणस्य कर्मणा विभागकटंलानुपपत्तेः wa: पारिशेष्यात्‌ कारणाकारणविभा- गस्य कारणल्मङ्गोकरणोयम्‌ |

यदवादि श्रन्धकारादोा भावत्वं निषिध्यत इति aceya तच चतुद्धाविवाद्सम्भवात्‌ aurfe zai aa इति ars: aetfary wufa आरोपितं नोलदूपमिति Recreate: श्रालाकश्ञानाभाव दति प्राभाकरैकटशिनः ालेकाभावं दति मेयायिकादयः इति चेन्तच दरव्यलपक्ता न घटते विक- श्पानुपपन्तेः द्रवे भवदन्धकारं द्रव्याद्यन्यतममन्यदा माद्य यचान्तभंवोऽस्य तस्य यावन्त गणासावहुणएकवप्रबङ्गात्‌ मं च तमसे geafedra र्ति arad fare तस्य द्व्यलास- नमवेन इव्याम्तरत्स्य सुतरामसम्भवात्‌। ननु तमालश्चामल- लेनापलभ्यमानं तमः कथं fart सादिति नोलं नभ इतिवत्‌ भ्रान्तिरेवेत्यलं द्ध वीवधया। wa एव नारोापितरूपं तमः श्धिष्टानप्रत्ययमन्तरेणारोपायागात्‌ वाद्यालाकसहकारिर- हितस्य चकुषा खूपारोपे सामथीानुपखम्भाख | न चायमचा- Ba: प्रत्ययः तदनुविधानस्यामन्यथासिद्धलात्‌। म च विधिप्र- त्य यवेद्यल्रायोगे भावे इति aad प्रलयविनाशावधानादिषु

ओलक्छद्‌ शनम्‌ | १९९१

व्यभिचारात्‌। अरत एव नालाकन्ञानाभावः अभावस्य प्रतियोा- frareafxaarmafrada मानसलम्रसङ्गात्‌। तस्मादाला- काभाव एव तमः न चाभावे भावधम्माध्यारोपोा दुरपपादः दुःखाभावे Beate sara विभागवाभिमानस् ख FEM! नचालाकाभावस् घटाच्चभाववदर पवद भावले माले कसापेचचक्जंन्यश्नानविषयत्वं स्ादित्येषितव्यं यद्‌ यदपेचं चचुस्तदभावग्रेऽपि तदपे्तत इति न्यायेना लोकय Water अभावेन तदभावग्रदहेऽपि तदपेशाया श्रभा- वात्‌। म चाधिकरणहणावश्यस्भावः अभावप्रतोतावधिकर- शदणावन्यमावानङ्ीकारादपरथा faaw: कालादश दति शरब्दप्रध्व॑सप्रत्यच्ा न स्यादिति श्रप्रामाणिकं तव वचनं परम्‌। तत्सव्वमभिसन्धाय भगवान्‌ कणादः प्रणिनाय खच द्र यगण- कर््यनिष्पन्तिवेधमयादभावस्तम दति प्रत्ययवेद्यलेनापि fre- पितम्‌। |

अरभावस्त निषेधमखप्रमाणगम्यः सप्तमा fread स शचासमवायले सत्यसमवायः संकेपता दिविधः संबमाभावान्या- न्याभावभेद्‌ात्‌ संसगंभावाऽपि जिविधः प्राकप्रध्वंसाव्यन्ता- भावभेद्‌ात्‌ तच्ानित्यो श्रनादितमः प्रागभावः उत्पश्िमाम्‌ विनाशो प्रध्वंसः प्रतियेाग्धाअयाऽभावाऽत्यन्ताभावः अत्यन्ता- भावव्यतिरिक्रले सत्यनवधिरभावेन्यान्याभावः | नन्वन्धान्याभाव एवात्यन्ताभाव दति चेत्‌ WET राजमागे एव भमः अन्योन्या- भावो fe तादाव्यप्रतियोागिकः प्रतिषेधः यथया az: परात्मा

१९१ सव्व॑दग्नेनसंग्रहः |

a भवतीति संसगंप्रतियोागिकः प्रतिषेभाऽल्यन्ताभावः यथा वायो र्पसम्बन्ा नास्तीति। न We प्रषार्थापयिकलं मा- सीत्धाब्रह्नमोयं द्‌ःखात्यन्ताच्छेदापरपरय्याय निश्रयसशूपलेम परमपरूषाथेत्वात्‌ ॥

दति सव्वैद््रमसंग्रहे श्र लुक्यदशमम्‌ ॥

तत्वश्ञानादुःखात्यन्तेाच्छेदलकच्णं निः खयखम्मवतोति स- मामतन्ल्ेऽपि प्रतिपादितं तदार चकारः प्रमाणप्रमेयेत्यादि तत्चन्नानाक्िभ्ेयसाधिगम दति। ददं न्यायश्रास्तख्ादिमं खचरं न्यायन्रास्रञ्च पञ्चाध्यायात्मकं तच प्रत्यष्यायस्याङ्किकदयम्‌। तच प्रथमाध्यायस्य प्रथमा्िके भगवता गातमेम प्रामाणदिपदार्थं नवकलचणनिरूपणं विधाय fara वादादि सप्तपदा्थलच्चणए- निरूपणं aaa दितोयस्य प्रथमे संश्रयपरीच्षणं प्रमा एचतुष्टया wargwerfataceyg दितीये श्रथापत्याटेरन्तभोावनिरू- UWA) ट तीयस प्रथमे आत्मञ्रीरेदियायंपरौीलणं दितोये बुद्धि मनःपरीचणम्‌ | चतुर्थस्य प्रथमे प्रठत्तिदेषपरेव्यभावफल- wena fend दाषनिमित्तकलनिशूपणं अवय- व्यादिनिरूपणश्च i पञ्चमस्य प्रथमे जातिभेदनिङूपणं दि तीये निग्रदखखानभेदनिरूपणएम्‌।

मानाधीना मेयसिद्धिरिति न्यायेन प्रमाणस्छ प्रथममुदभ् तदनुसारेण लच्णस्य कथनोयतया wae प्रमाणस्ख

अच्तपाददश्रनम्‌। VAR

wad wad awa) errata व्यतिरिक्रले सति प्रमाययाप्तं प्रमाणम्‌ एवञ्च प्रतितन््सिद्धान्तसिद्धं परमेश्चरप्रामाणखं संग्र Wid भवति यदचकथत्‌ छजकारः मन्लायव्वैदप्रामाण्यवख तस्रामाणयमाप्रप्रामाण्यादिति | तथाचन्यायपारावारपारद्श्ा विश्वविख्यातकोन्तिरुदयमाचायाऽपिकुसुमाश्नस चतुथं Was

fafa: सम्यक्परिच्छित्तिस्तटत्ता च. प्रमाठता।

तदयोगव्यवच्छेदः प्रामाण्यं Aaa मते दति।

. खाक्तात्कारिणि निल्ययेोगिनि परद्ारानपेर्षख्िति

भूताथानुभवे निविष्टनिखिलप्रस्ताविवस्तुक्रमः।

लेशा दृ ्टिनिमिन्तदुष्टिविगमप्रभ्रष्टशङ्का तुषः

श द्धो न्यषकलद्धिभिः किमपरेसतन्र प्रमाणं शिव ofa i AMA fae प्रत्य्ानमानापमानशब्दभेदात्‌। प्रमेयं दादश्प्रका- रम्‌ ्आत्मशरीरेद्धियाथवुद्धिमनःप्रत्तिरेषग्रेव्यभावफलद्‌ः- खापवगंभेद्‌ात्‌ | श्रनवधघारणात्मकं ज्ञानं संशयः स जिविधः साधारणधम्भासाधारणएधब्भविप्रतिपत्तिलचणमभेदात्‌ | यमधि- त्य प्रवन्तन्ते परुषा स्तप्प्रयो जनं तद्धिविधं दृष्टाद्‌ भेदात्‌ । व्या्िसंवेद नभूमिदृ्टान्तः स द्विविधः साधम्यैवेधमयेभेदात्‌ | प्रामाणिकलेनान्युपगताऽथैः सिद्धान्तः ख चतु विधः सव्वेतम्त- प्रतितन्ल्ाधिकरणाभ्युपगमभेदात्‌ । पराथान्‌मानवाग्येकरेगे- ऽवयवः स पञ्चविधः प्रतिन्ारेद्रदाररणापनयनिगमनभेदात्‌ | व्याारेोपे वयापकारोापस्तकः सख चेकादश्नविधः वयाघातात्मा- अयेतरोतराश्रयचक्रकाञ्रयानवस्थाप्रतिवस्थिकस्पमालाघवकर्प-

Q

११४ सव्व॑दणश्रंनसंयष्ः।

भागैरवेत्छगा पवादवेजात्यभेदात्‌। ययायेनभवपयाया प्र fafaftda: स चतुविधः सा्ताक्त्यनुमिल्युपमितिश्ब्दीमे- दात्‌। तत्वनिणंयफलः कथाविशेषा वादः । उभयसाधनवतो विजिगौषुकथा जल्पः । खपचस्थापनाडोनः कथाविश्नेषे वित- षडा । कथा नाम वादिप्रतिवादिनोः पचप्रतिपरपरियषश्‌ः, असाधक ₹रेतुलेनाभिमतेा ₹देलाभासः सष पञ्चविधः सव्यभि- चारविरद्धप्रकरणसमसाथ्यसमातीतकाखमभेदात्‌। भब्दाटत्ति- व्यत्ययेन प्रतिषेधरेतुग्कलं afafad अरभिधानतात्पययापवा- रव्यत्यवटत्तिमेदात्‌। खव्या घातकमुन्तरं जातिः सा wafa- ufafaur साघमयैवे घम््ात्कषं पकषंवस्यी वर्यविकल्पसाथ्यप्रा- प्यप्रा्षिप्रस्ङ्गप्रतिद्‌ छटान्तानुत्त्तिसंशयप्रकरणा रेलयौ पन्ति वि- ्रषापश्यपलब्यनु पलयिनित्यानिव्यकाय्ख मभेदात्‌ | पराजय- निमित्तं नियरम्यामं तद्राविशतिप्रकारं प्रतिज्ञारहानिप्रतिज्ञा- न्तरप्रतिन्नाविराधप्रतिन्नासन्यासरेवन्तराथाग्नरनिर्थकावि- ज्नाताथीपार्यकाप्राप्तकाखन्युनाधिक पनर्क्रानमुभाषणान्नाना- प्रतिभाविकेपमतानुज्ञापय्यंनुयाच्यापेचएनिरनयेच्यानुयागा- पसिद्धाम्तरेलाभासभेदात्‌। अच सव्वौन्तग॑ंणिकस्तु fates शास्ते विस्यष्टाऽपि विस्तरभिया म प्रस्रयते।

ननु प्रमाणादिपदार्थषेाडगशके प्रतिपाद्यमाने कथमिदं न्यायशासरमिति व्यपदिश्यते सत्यं तथाण्साधारण्येन व्यपदेश्य भवन्तोति न्यायेन AMAA पराथानमानापरपग्यायच्य खकल- विद्यानुयादकतया सव्वकद्मानृष्टानसाघधनतया प्रधानलेन तथा

अद्चपाददगश्रंनम्‌ | १९१

व्यपदेशा यज्यते । तथाभाणि waa Sod परमे न्यायः विप्रतिपन्लपृरुषप्रतिपाद कलात्‌ तथा प्रडत्ति हेतुता खेति। afe- खसामिना च सेयमाग्ीचिको विद्या प्रमाणादिभिः पदार्धैः अविभञ्यमामा प्रदीपः सब्वेविद्यानामुपायः सब्यैकग्मेणाम्‌ | आश्रयः aauarat famres wifeafa

नन्‌ anaes sara तत्र किं तत्वज्ञानादनन्त- रमेव निःश्रेयसं oad नेत्युच्यते किन्त॒ तच्न्नाना दुः खजव्म- प्रटृ्ति देषमिष्वाज्ञानानामुत्तरोत्तरापाये तदनन्तराभाव द्ति। aa मिथ्याज्ञानं नामानात्मनि देहादावाक्मबुद्धिः तद- नुकूलेषु रागः तप्रतिकूलेषु देषः agree: प्रतिकरलम- wae ara किञ्चित्‌ समस्ति परस्यरानुबन्धलाख रागादीनां मुढा रज्यति रक्ता quia ae: कुष्यति कुपिते सुद्यतोति ततस्तेदाषैः प्रेरितः प्राणो प्रतिषिद्धानि शरोरेणख ददिषाखेया- दीन्याचरति वाचा श्रनृतादौनि मनसा परद्रोहादीनि सेयं पापरूपा प्रटरन्तिरधम्ममावदतीति। शरीरेण प्रशस्तानि दान- परपरिचाणादीनि वाचा डितसत्यारौनि मनसा अ्रडिंमादरौनि सेयं पण्छशूया प्रटृत्तिर्धश्मः | सेयमुभयी त्तिः ततः खान्‌- रूपं ume निन्दितं वा ma पुनः शरीरादेः प्रादुभीवः तस्मिन्‌ शति प्रतिकरुलवेदनोयतया वासनात्मकं दुखं भवतित <a मिथ्यान्नानादयोा carat श्रविच्छेदेन प्रवत्तंमानाः

संसारश्ब्दाया घटो चक्रवन्निरवधिर नुवन्तंते। यदा कञ्चित्‌ पुरु- a2

१९६ सव्व॑दश्रंनसंग्रहः।

षधारेयः पुरारृतसुकतपरिपाकवशादाचायापदेग्ेन सर्ग्वभिं दुःखायतनं carey पश्यति तदा awa देयवेन बुध्यते ततसून्निवत्तंकमविद्चादि faded मिच्छति तन्निटत्यपायद् तत्वश्लानमिति कस्यचिच्तदमिविंद्याभिविंभक्रं प्रमेयं भावयतः सम्यग्द शंनपदवेदनोयतया तत्वज्ञानं जायते तच्चन्ञानाज्िश्या- श्ानमपेति मिथ्याज्ञानापाये दोषाः ्रपयान्ति देषापाये vefactfa semua जन्म्ापैति ware दुःखमत्यन्तं निवन्तंते साद्यन्तिकी निदत्तिरपवगेः। निद्त्तेरात्यन्तिकलतव नाम निवज्येसजा तोयस्य पुनस्तचामत्याद इति तथाच पारमे खं दुःखजग्प्रठत्तिदाषभिथ्यान्नानाना मृत्तरोात्तरापाये तद- नकराभावादपवगं इति।

ननु दुःखात्यन्ताच्छरेदोऽपवगं दृत्येतदद्यापि कफाणिगुडा- fad ava तत्कथं सिद्धवत्छत्य व्यवद्ियत दूति चेन्मैवं सर्व्वां माक्चवादिनामपवगंदग्रायामात्यन्तिको दुःखनिटृन्तिरस्तीत्य- स्था यस्य सब्वतन्ल्मिद्धा सिद्धतया घण्टापथत्वात्‌ नद्यप्रटत्तस्य दुःखं प्रत्यापद्यते इति कथित्‌ प्रपद्यते तथा fe आ्धोच्छेदा arg दूति माध्यमिकमते दुः खेोच्छेदेवऽस्तील्येतावन्तावदविवा- दम्‌। WY मन्येयाः भ्ररोरादिवदात्मापि दुःखहेतुत्वादुच्छेद्य दूति तन्न सङ्गच्छते विकल्यानुपपत्तेः किमात्मा ज्ञानसन्तानोा विवक्षितः तदतिरिक्रा वा प्रथमे न विप्रतिपत्तिः कः खल्वन्‌- कूलमाचरति प्रतिकृलमाचरेत्‌ दितीये तख नित्यले निटन्ति- रशक्यविधानेव प्रटत्यनुपपन्तिख्ाधिकं दूषणं नखलु कित्‌

अच्तपाद दशनम्‌ | ११७

परेलावानाद्मनस्त कामाय wa प्रियं भवतोति सर्व्वतः प्रिय- तमस्यात्मनः VAST प्रयतते सव्व प्राणी मुक्त इति व्यव- ररति। नन्‌ ufdfrenr नि्बलज्नानेादये मादय दति विज्ञानवादिवादे सामग्यभावः सामानाधिकरणष्यानुपपन्तिञ्च भावनाचतुष्टयं हि तस्य arcuate तख चणभङ्गपचे fa- रैकाधार(सम्भवात्‌ लङ्कनाभ्यासादिवदनासादितप्रकषे न स्फुट मभिश्ञानमभिजनयितुं प्रभवति मापक्षवस्य श्ञानसम्तानस्य age निरूपञ्चवस्य च मुक्ते या ag: स ण्व am रति सामा- माधिकरण्छं न सङ्गच्छते। आ्रावरणमक्रिमक्रिरिति जेनजना- भिमतेाऽपि मारौ म निर्गता मिरगेलः wy भवान्‌ ष्टा व्याचष्टां किमावरणं warwsharana इति चेत्‌ इष्टमेव । अथ देदमेवावरणं तथाच afar पञ्चराग्यक्रस्य श्टकच्येवात्मनः सतते द्ध गमनं म॒क्रिरिति चेत्तदा वक्रव्यं किमयमाद्मा wat ऽमृन्ता ati प्रथमे निरवयवः सावयवा वा निरवयवले far वयवे मत्तैः परमाणरिति परमाणलक्षणापस्या परमाणध्ब- वदात्मधाणामतीख्ियलं प्रखजेत्‌। सावयवत्वे यल्छावयवं तद- नित्यमिति प्रतिबन्धबलेनानित्यलापत्तो कतप्रणाशाक्ताग्या- vat frafaaat प्रसरोताम्‌। श्रम्‌ न्तव गमनमनुपपन्लमेव चलनाद्मिकायाः कियायाः मन्त तिबन्धात्‌ पारतच्यं बन्धः खातच्यं माच दूति चाम्व॑कपच्छेऽपि aaa दुःखनिदत्ति येद- विवाद tye चेत्छातिश्यतया सदूक्षतया च प्रेचावतां नाभि- मतम्‌ । प्रहृतिपुरूषान्यवस्थाते प्रहृ्युपरमे परुषस्य खर्ूपेणा-

we TAU AAT: |

vert मुक्रिरिति साह्याख्यातेऽपि we q:aredinatad विवेकज्ञानं wT waar वेति vatazafrad तजर परषाञ्रयमिति न feed परुषस्य कोट ख्यात्‌ खागनिरोधा- पातान्ञापि wera: अ्रसेतमलात्‌ aur किञ्च प्रकृतिः प्रटत्तिखभावा निटठत्तिखभावा वा ary अनिभमाक्ः खभा- वस्छानयायात्‌ feara सम्प्रति संखारोऽस्तमियात्‌ । नित्यनि- रतिशयसुखाभिव्यक्रिमक्रिरिति भट सब्बै्ञाद्यभिमतेऽपि दुःख- निटन्तिरभिमतेव परन्तु नित्यसुखं न प्रमाणपद्धतिमध्यास्े | श्रतिखज प्रमाणमिति चेन्न याग्यानुपलसिबाधिते तदनवका- शादवकाशे वा ग्रावञ्ञवेऽपि तथा भावप्रसङ्गात्‌ नन्‌ सुखाभि- व्यक्तिमुक्रिरिति we परित्यज्य दुःखनिटृत्तिरोेव मुक्तिरिति Bat: चीर विहायारोचकग्रखस् सावोररुचिमनुभवतीति चेत्तदेतज्ाटकपक्चपतितं त्वद्रच इत्युपेच्यते। yaw खातिश्रय- तया VPA बङ्प्रत्यनोकाक्रान्ततया राधनप्रा्थनापरि- क्रिष्टतया च दुःखाविगाग्तल्वेन विषानुषक्रमधुवत्‌ दुःखप- चनिच्तेपात्‌। नन्वेकमन्‌सस्धित्सताऽपर प्रच्यवते दति न्यायेन दुःखवत्‌ wafaafeua इति wares पछ इति चेवं मंस्थाः सुखसम्पादने दुःखसाधमबाङखानुषङ्नियमेन तत्ता- यःपिष्डे तपनोयबृद्या प्रवत्तमानेन साम्यापातात्‌ तथा fe न्यायोपा चविंतेषु विषयेषु कियन्तः सुखखद्या ताः कियन्ति दुःख- दुदिनानि श्रन्यायोपाज्जितेषु तु चद्धविग्यति तन्मनशापि चि- म्तथितुं न शक्यमित्येतत्‌ खान्‌भवमप्रच्छादयन्तः सन्ता विदा

SANTA AA | १९९

gee विद वरा भवन्तः । तस्मात्‌ परिगेषात्‌ परमेश्वरान- प्रङवशाच्छरवणादिक्रमेणात्मतच्चसाक्ात्कारवतः परुषधोारेचस्य दुःखनिटृत्तिरात्यन्तिकौ निःखेयसमिति निरवद्यम्‌ । नन्वीश्वरषद्धावे किं प्रमाणं प्रत्यच्मनुमानमागमा वान तावद्‌ प्रत्यकं क्रमते ख्पादिरदितलेनातीद्दरियतात्‌ ना्यन्‌- सानं तद्यात्धिलिद्गगभावात्‌ नागमः विकल्यासदलात्‌ किं नि- व्योऽवगमयत्यनित्या वा । are श्रपसिद्धान्तापातः fara परस्पराश्रयापातः। उपमानादिकमश्क्यशङूः नियतविषयलत्ात्‌। तस्मारीश्वरः शगविषाणायते दति चेत्तदेतन्न वतुरचेतसां चेतसि चमत्कारमाविष्करोाति। विवाद्‌ास्यदं नगसागरादिकं WASH काय्यैलात्‌ कुम्भवत्‌ । न चायमसिद्धो देतु: सावयवतेन तस्य खुसाधनवतात्‌। ननु किमिदं सावयवत्वं ्रवयवसंयेागिलं अरवयवखमवायिलवंवा नाद्यः गगनादो व्यभिचारात्‌ न दितीयः तन्त॒लादावनेकान्यात्‌ | तस्म्नादनुपपन्नमिति चेन्मैवं वादीः समवेतद्र्‌ यलं सावयवत्वभिति निरक्रवे्रु शक्यत्वात्‌ । अवान्त- TACHA वा काय्यलानुमामस्य खुकरलात्‌। नापि विर्द्धा रेत॒ः साध्यविपय्यं यव्याप्ेरभावात्‌ भानेकान्तिकः TET ठत्तेरदशेनात्‌ नापि कालात्ययापदिष्टः बाधकानुपलम्भात्‌ मापि सत्मतिपकः प्रतिभटादशेनात्‌ | ननु नगादिकमकद॑कं शरगोराजन्यलात्‌ गगणवदिति चेन्नेतत्‌ परो्षाचममीच्छते नहि कटारकण्टीरवस्य कुरङ्गशाव प्रतिभटो भवति श्रजन्यत्स्येव समतया शरोरविगेषणव्रैयथ्यात। तद्चजन्यतल्मेव साधनमिति

१२० सव्वंदशंनसं यषः |

चेन्नासिद्धेः मापि सोपाधिकलण्डाकलङ्ाङ्ुरः सम्भवो श्रन्‌- कूलतकसम्भवात्‌ यद्ययमकर्टंकः स्यात्‌ कायमपि न स्यादि जगति Aa AHS माम यत्कारकचक्रमवधीर्याद्मानमा- सादयेदिग्येतदविवादम्‌ | तख सर्वे कर्ढविशेषोापरितमय्धादं See चेतरकारकाप्रयोज्यत्वे सति सकलकारकप्रयाक्तललक्तणं ज्ञानचिकोषोप्रयन्नाधारल्म्‌। एवञ्च करटठव्याटन्े सदुपडितस- मखकारकव्याटृत्तावकारणकका््यात्पादप्रबङ्ग दति स्थलः waz: | तथा facets ्रदूरकिद््रण।

अनकूलेन तकण समाये सति wars

साध्यव्यापकता भङ्गात्‌ Te नापाधिसम्भव दति॥ यदीश्वरः कन्त Brae शरीरी स्छादित्यादिप्रतिकुलतकंजातं जागर्ति चदीखरशद्धिसिद्िभ्यां व्याघातात्‌, तद्दितमुद यनेन

आआगमादेः Wawa बाधनादनिषेधनम्‌।

श्राभास्ले तु सेव स्यादाश्रयाबिद्धिरुद्धतेति॥ न च विरेषविरोाधः wang: भ्नातलाश्चातलविकस्पपराशतः स्यात्‌।

तदेतत्‌ परमेश्वरस्य जग्नि्माणे wef: किमथा खाया

पराया वा श्राद्येऽपोष्टप्रा्यथा अनिष्टपरिहाराया वा नाद्यः श्रवाप्तसकलकामस्य तदनु पप्तः अतएव न दितीयः । fata परत्यनुपपन्तिः कः खलु पराये प्रवत्तंमानं प्रक्चावानित्याच- Wai श्रथ करुणया प्रटत्युपपत्तिरित्या चक्लौत afer प्रत्या- afta तदं सनव्वौन्‌ प्राणिनः सुखिन एव खजेदीश्वरः न

अच्तधादद शनम्‌) ६२९,

दुःखश्रवलान्‌ करुणाविरोाधात्‌ खाथंममपेच्छ परदुः खप्रहा- च्छा fe कारुष्यं AWAITS जगत्छजेनं न युच्यते। ASH भटाचार्यः भयोजनमनुदिश् न मन्दा fe wads | जगखाखजतस्तस्य fa नाम न छृतं भवेदिति ॥

नास्तिकञिरो(मणे तावदौग्याकषायिते watt fate परि- भावयतु भवान्‌ करणया प्रटृन्तिरस्येव न च निषगंतः सुख- मयस्गंप्रसङ्गः खञ्यप्राणिह्ठतसुकतदुष्क्तपरि पाकविगेषादेषन्ये- पपन्तेः न च खातच्यभङ्ः श्द्मोयः ay खव्यवधायकं न भवतीति न्यायेन प्रत्युत तन्निवाहात्‌ एक एव TAT न दिती- याय तच्छे इत्यादि रागमस्तच प्रमाणम्‌, यद्येवं तिं षरखरा- अयनाधव्याधिं समाधत्खेति चेत्‌ तस्ामुत्थामात्‌ किमत्यन्त परस्पराश्रयः Way WHT वा। नाद्यः आगमन्येश्वराधीनात्प- ्तिकलेऽपि परमेश्वरस नित्यलेनेत्पत्तेरनुपपन्तेः मापि wit परमेश्वरस्य श्रागमाघीनन्नत्तिकत्वेऽपि तस्यान्यताऽवममात्‌ नापि तदनित्यवन्नत ्रागमानित्यलख्य तीव्रादिधर्ापेतलादिना- ` सुगमल्वात्‌ |

तस्माजिर्व॑न्तकधम्मानष्टानवश्रादीञख्र प्रसाद सिद्धावभिमतेष्ट- सिद्धिरिति सब्वमवदातम्‌॥

दति सब्वेदश्चनसंगररे श्र्पाददशंनम्‌।

१२२ स्व्व॑दश्रं नसंयहइः।

नमु धद्मानष्टानवशाद्भिमतधममंसिद्धिरिति जेगीयते भ- aati aa ua: किंलचणकः किंप्रमाणक इति चेत्‌ उच्यत श्रूयत मवधानेन अस्य wae प्रतिवचनं प्राच्यां मीोर्मांसायां प्रादि जेभिनिना afar साहि मीमांसा दादश्लचण्णे तच प्रथमेऽध्याये विध्य्थवाद मन्लस्तिना मघेयाथंकसख्य WT: प्रामाण्यम्‌ | दितीये क्ञ्मभेदापेाह्ातप्रमाणापवादप्रयोागभेदः- रूपाऽथेः । दरतोये ्ुतिखिङ्गवाक्यारिविरोधप्रतिपत्तिकम्भा- नारभ्याघीतबड्प्रधानापकारकप्रयाजादियाजमानचिन्तनम्‌-। चतु प्रधानग्रयोजकला प्रधानप्रयोजकलज्‌ S पणंतादिफलरा- जयगतजघन्याङ्गा द्युतादि चिन्ता | पञ्चमे ्रत्यादिक्रम तदि- शेषठद्यवद्धंनप्राबस्यदब॑स्यविन्ता । षष्ठे श्रधिकारितद्धुर्बद्रव्य- प्रतिनिध्ययंलापनप्रायखिन्तसचदेयवद्किविचारः | wa प्रत्य चलावचनातिदेेषु नामलिङ्गतिदेश्विचारः। waza खष्टास्य- प्रनलसिङ्ातिदेशापवादविचखारः। नवमे ऊदविचारारम्भ सामारमन्लाहतत्मसक्ागतविषारः। दशमे वाधरतुदारलोा- पतिस्तारबाधकारणकार्यैकतलयदहादिसामप्रकोणनजथविचारः। एकादशे तन्लापेद्ाततन्लावा पतन्त प्रपञ्चनावापग्रपञ्चनचिन्त- भानि। sree प्रसङ्गतम्तनिणंयसम्‌खयविकल्यविचारः |

तचाथाते धर्मजिज्ञारेति प्रथममधिकरणं युव्वेमीर्मासार- ष्मोपपादनपरम्‌। अरधिकरणञ्च पञ्चावयवमाचच्ते परोचकाः। ते च पञ्चावयवाः विषयसंश्यपुव्व॑पच्तसिद्धान्तसङ्गतिरूपाः | तत्राचाय्यमतानुसारेणएाधिकणं निरूप्यते । साध्यायाऽष्येतव्य

जेमिनिदश्नम्‌। LRB

waaay fara: चादनालच्णाऽथौा Wal दत्यारभ्यान्वा- Va च दशनादित्येतदन्तं जेमिनीयं ध्मंशास्तमनारभ्यमारभ्वं वेति सन्देहः | अध्ययनविधेरद्ृ्ाथंदृष्टा्थंलाभ्यां तचानारभ्य- fafa wel: पक्वः । अध्ययनविधेरथावबोधलचणदृटफलकला- नुषपन्तेरथावबेाधा्थमध्ययनविधिरिति वदन्‌ वादी प्रष्टव्यः किमत्यन्तमप्राप्तमध्ययनं विधौयते किं वा पाल्लिकमवघातव- नियम्यत इति। न तावदाद्यः विवादपदं वेदाध्ययनम्याव- que: अध्ययनलाद्भारताध्ययनवदित्यनु मानेन विध्यनपेक्त- तया प्राप्ततात्‌ । we तहिं दितीयः यथा नखविद्‌लनादिना तण्डुलनिष्यत्तिसम्भवात्‌ अवघातनिष्यन्रैरेव awe: पिष्टपरोा- डाशादिकरणे ्रवान्तरापृब्यदारा दभपूणंमाभा परमापृववमू- त्पादयतः नापरथा अतः अपुव्वेमवघातस्य नियमरेतुः प्ररुते लिखितपाठजन्येनाध्ययनजन्येन वाथावबोाधेन क्रलमुष्टानसिद्धे- रभ्ययनस्य नियमरहेतुनौस्टेव तस्नादथावनेधरेतुविचार शा- wa ave araifa afe श्रूयमाणस्य विधेः का गतिरिति चेत्‌ खगफलकाऽत्तरग्रदणएमा विधिरिति भवाम्‌ परितुखतु विश्चजिच्यायेनाश्रतस्यापि aie कल्पयितुं शक्यवात्‌ यथया स aa: wary प्रत्यविश्िष्टलादिति विश्जित्यश्रुतम्यधिकारिशं सम्पादयता तद्दिशेषणं खगः फलं wert मिरणायि ace चनेऽप्यख | तदुक्तम्‌ विनापि विधिनादृष्टलाभान्न fe तदर्थता |

क ख्यस्ठ विभिसामथ्यात्‌ खगा विश्वजिदादिबदिति॥ R 2

१२४ सं्नवैदश्ंगसंयडः।

एवश्च सति वेद मधीत्य खायादिति रूतिरमख्दीता भवति! aa fe वेद्‌ाध्ययनसमावन्तंनयेरव्यवधानमवगभ्यते | तावके मते तधीतेऽपि वेदे walfaarera गरुकुले वस्तव्यं तया सत्यवय- वधानं ara तस्रादिचारभ्रास्स्य वैधल्वाभावात्‌ पाठमाचेण खर्गसिद्धः समावत्तंनथास्ताख ध्मविचारशास्तमनारम्भणोय- मिति पूरव्वंपक्चसङ्खेपः। सिद्धान्त खखन्यतः प्राप्तलादप्रापतविधिलं ay नियमविधिलपन्ठस्तु वज्ज दस्तेनापि नापडरस्तयितं पायते, तया fe ararnssaq दति तव्यप्रत्ययः प्रेरणापरपग्या्यां यरषप्रटत्तिरूपाथभावनाभाव्यामभिधाभावनां प्रव्याययतिषां ार्थभावनासदहितमनुबद्धं भाव्यमाकाङ्गति न तावल्छमानप- दापान्तमष्ययनभाव्यं परिरभते। श्रष्ययनश्ब्दार्थस्य खाधी- ना शारणकमतस वाद्मनसव्यापारस्य क्ेणाथंकस्य भाव्यलास- ayaa) नापि खमानवाक्योपात्तः खाध्यायः खाध्यायश्ब्दा- qe वणं रा शेनिंत्यलेन विभुलेन चेोत्पत्यादीनां चतुणां क्रिया- फखाना मससभवात्‌। ARTA AAU A SATA भाव्यलेनाव- faea अर्थी समयं विद्धानधिक्रियत दृति न्यायेन दश्रपृणंमा- सादिविषयावबेाधमवेक्लमाणणः aware खाध्यायं विनियुञ्जते, अ्ययनविधिख लिखितपारटादिव्याटृत्वा अध्ययनसंक्लतलं खा- ध्यायस्यावगमयति तथाच यथा दश्ंपणंमासादिजन्ये परमा- UHR श्रवधातादिजन्यस्यावान्तरापृव्वेस्य कल्यकं तया समस- क्रतु जन्यमपन्वेजातं क्रतु न्ञानसाधनाध्ययननियमजन्यमपृष्ं क- wfaafa नियमादृष्टाजिष्ट विधिश्रवण anwar न च

जेभिनिदशमम्‌। १९२५

विश्चजिद्यायेन फल कल्पनावकर्पधते wires ge फले सति फलान्तरकल्पनायाः Walaa | तदुक्रम्‌

लभ्यमाने फले दृष्टे नादुष्टफलकल्यना |

fate नियमार्था ब्रान्यक्यं भविष्यतीति ॥ ननु वेदम चाध्यायिनेाऽ्थावनेधानुद येऽपि साङ्गवेदाध्यायिनः परुषस्यायावबेाधसम्भवात्‌ विचारशास््रस्य वैफल्यमिति चेत्त- ange बोाधमाचसम्भवेऽपि निणयस्य विचाराधीनलात्‌। तद्यथा अक्ताः अकरा उपदधातोत्यच्र घृतेनैव न तैलादिनेत्य- निर्णयो व्याकरणेन निगमेन निरुक्रेन वान लभ्यते faa रशस्तेण तु तेजा वै घृतमिति वाक्यरेषवशादथ॑निणंया ल- भ्यते। तस्मादिचारशास्तरस्य aud सिद्धम्‌ । न च वेदमधीत्य सायादिति wre गुरुकुलनिटत्तिपरं व्यवधानप्रतिबन्धकं बाध्येतेति मन्तव्यं लाला भुङ्ख इतिवत्‌ पव्वौपरोभावसमानक- SHAMAN ATT अ्रध्ययनसमावरत्तनयेनँरन्तय्थाप्रतिपन्तेः। तस्मादिधिसामथ्यौदेवाधिकरणसदसरात्मकं पुव्वेमोमां साशास्त- मारम्भनीयम्‌। ददः चाधिकरणं भास्तेणापेाहातत्वेन सम्ब- Wa | तदाद

चिन्तां प्रकतसिद्धाथामपोहातं प्रचचत दति, Tanase गृरुमतमनु ल्यापन्यद्धते | WIG ब्राद्यणमु- पनयीत तमध्यापयोतेत्यच्ाध्यापनं नियो गविषयः प्रतिभासते नियोगश्च नियोाज्यमपेचते कश्चाच नियोज्य दति चदाचार््यक- काम एव सब्माननेत्यादिना पाणिन्यनुश्ासनेनाचा््यंके गम्य

१२६ सम्बंदश्रंमसंग्र हः |

माने नयतेधौतेाराद्मनेयदस् चिधानात्‌ उपनयने या नि- याज्यः स एवाध्यापनेऽपि तयोारोकप्रथागलात्‌ । अतणएवाक्र मनुना मुभिना sana तु यः fra वेदमध्यापयेट्िजः। साकञ्च सररस्यश्च तमाचाय प्रचत्तत इति. -

ततखाचाणंकटठंकमध्यापनं माणत्रककर्टकेणाध्ययनेन विमान लिद्ातीत्यथ्या पनविधिग्रयुहैवाध्ययनानुष्टानं सेव्यति म्रथाख्य व्यापारमन्तरेण प्रयोजकव्ापारस्यानिवहात्‌। तद्धंध्येतव्य sae विधिं न विद्यातीति चेन्मा Gata at at हानिः घ्रयगध्ययमविधेरभ्यपगमे प्रये जनाभावादिधिवसछ नित्यानुवा- दलेनाणयुपपन्तेः । तस्माद ष्ययनविधिमुपजोव्य॒पू्मुपन्यस्ता पवी त्तरपन्तो प्रकारान्तरेण प्रदशंगोया विषारश्रास्तमत्रैधते- भानारअव्यमिति ware: वेधतेनारग्यमिति राद्धान्तः | तत्र वेधलवं वदता बदितययं किमथध्यापनविधिमाणवकस्याथाव- areata wag fa a पाठमाचं नाद्यः विनाप्यीववेषषे- ararvafag: न हितीयः पाठमाजं विच्ारस् विषयप्रया- जनयारसम्वादापाततः प्रतिभातः सन्दिग्धाऽयौ विष्वारश्रा- स्र विषया भवति। तथा सति यज्ा्थावगतिरेव नास्ति aa सन्देषस्य का कथा विचारफलस्य निर्णयस्य प्रत्याशा दूरत एव । तथाच यदसन्दिग्धं प्रयोजनं तत्रेशावतप्रतिषित्छामे- चरः UU समनखेन्ियसन्निरृष्टः स्यष्टालाकमध्यमथ्यासीनो चट दति न्यायेम विषयप्रयाजनयोारसम्मवेन विधारन्रास्तम-

नेमिनिदशंनम्‌ | १२७

नारमभ्मिति ra: पचः श्रध्यापनविधिनाथाववेधे मा प्रयोजि तथापि साङ्गत्ेदाध्यायिनेा शरीतपदपदाथंसङ्गतिकस्य VETS पेरषेयेषध्विव प्रबन्धेषु श्राख्रायेऽप्ययाववेधः प्राप्राव्येव । नन यथा विषं ugar प्रतीयमानोाऽप्ययौ न विवच्ते ara we asa दति भोजनप्रतिषेधस्य माद वाक्यविषथयवात्‌ तया्ना- यार्थस्याविवच्ायां विषयाद्यभावंदाषः mare: प्रादुःव्यादिति Wad वाचः दृ्टान्तदाष्टान्तिकयोर्वेषम्बसम्भवात्‌ विषमे जन- वाक्यस्यापतप्रणोतलेनं सुख्यायेपरि ग्रहे बाधः स्यादिति विवक्षा नाश्रोयते अपौरुषेये तु वेदे प्रतीयमानाथैः कुता न विवच्छते faafad च वेदाथ यच्च यत्र पुरूषस्य सन्देहः सु सव्वाऽपि विचारशास्तस्य विषया भरिष्यति तज्निणंयख प्रथाजनं तसा- दध्यापनविधिप्रयुकेनाध्ययनेनावगम्यमानस्याथैस विचारा त्वादिचारशास्त्स्य वेधलेन विचारशास्त्रमारमणोयमिति रा- दइन्तसंग्रदः। | | स्यादेतत्‌ वेदस्य कथमपेर्षेयलमभिपीयते तप्रतिपाद- कप्रमाणभावात्‌ कथं मन्येयाः ्रपोरूषेयाः वेदाः शम्परदाया- विच्छेदे सत्यसमं माणकर्टकला दात्मवदिति तदेतश्मन्दं विशेष- णासिद्धेः पैरुषेयवेद वादिभिः प्रलये सम्प्रदायविच्छदसखय कशी acuta किञ्च किमिदमस्मय्ेमाणकटेकलं नामं श्रप्रतीयम- AHERAARCUAGTHERS वा A प्रथमः RMT प्ररमेश्- रस्य at: प्रभितेरभ्यपगमात्‌ न दितीयः विकच्यासदत्वमत्‌ लथाहि किमेकेनासरणमभिग्रेयते eat नाद्यः ये धर्मशीला

१२८ सव्व॑द णनसंय्रषः।

जितमानरोष इत्यादिषु मृक्रकाक्रिषु वयभिचारात्‌ न दितीयः सव्व सरणस्य श्रसव्व॑ज्ञदुश्चौमल्ात्‌ परषेयले प्रमाणसम्भवाख वेदवाक्यानि Greeafe वाक्यलात्‌ कालिद्‌ासादिवाक्यवत्‌ वेदवाक्यान्याक्तप्रणीतानि warwa सति areata मन्वादि- वाक्यवदिति। ननु

वेद स्ाध्ययनं we गुवयै्ययनपुष्वैकम्‌ |

वेदाध्ययनसामान्याद्‌ धनाध्ययनं यथा दत्यनमानं प्रतिसाधगं प्रगत दूति चेत्तद्पिन प्रमाणकारिं प्रवेष्ुमोष्टे

भारताध्ययनं wal गव॑ष्ययगपु्व॑कम्‌ |

Tawar साग्मताध्ययनं ययेति आभाखसमागयो गच्ेमलात्‌ | मम्‌ तज व्यासः Bla सयते

का WA: पुष्डरोकाक्ात्‌ महाभारतशृद्धवेत्‌ इत्यादाविति चेन्तदसारम्‌

षः सामाजि afae |

कन्दं सि जञ्िरे तस्माद्यजुखस्मादजायत इति परुषद्करे वेदस्य स कर्ढरकताप्रतिपादनात्‌। किञ्चानित्यः शब्दः ` सामान्यवत्त्वे सति च्रस्मद्‌ादि वा्ंखियप्ाद्यलादहटवत्‌। नणज्विद- मनुमानं सएवायं गकार दति प्रत्यभिन्नाप्रमाणप्रतिदतमिति चेत्‌ तदतिफल्गु खुनपुनजे तक्र दलितङ्खन्दादाविव म्रत्यभि- जायाः सामान्यविषयत्वेन बाधकलाभावात्‌। नन्वश्रोरख पर- Hara ताल्वादिखानाभावेन वौखारणासम्भवात्‌ कथं तत्‌-

` जेभिनिदशंनम्‌। १२९

भ्रणोततवं वेदस्य स्यादिति चेन्न age खभावताऽश्ररीरस्यापि तस्य भक्रानगरदायं लोखाविग्रहयदणसम्मवात्‌। तस्मा देरस्या- योरुषेयलवाचा afar युक्तेति चेत्‌ तच समाधानमभिधीयते किमिदं पेरुषेयलं सिखाघधयिषितं पुरुषादुत्पस्नवमातं यथा अरसदादिभिरदरदरुषखाग्यंमाणस्य वेदस्य प्रमाणान्तरेणायमुप- wea तत्मकाश्नाय रचितत्वं वा यथा श्रस्मदादिभिरेव निब- ware प्रबन्धस्य प्रथमे न विप्रतिपत्तिः चरमे किमनुमान बलात्‌ तत्घाघनमागमबलाद्वा नाद्यः मालतीमाघवादिवाक्येषु सव्यभिचारत्ात्‌। Wa प्रमाणत्े सतीति fafraa इति चेत्त- इपि न विपित मनसि वेशद्यमापद्यते प्रमाणन्तरागाच- रार्थप्रतिपादकं fe वाक्यं वेदवाक्यं तप्ममाणान्तरगाषरा्यं म्रतिपादकमिति साध्यमाने मम माता बन्ध्येतिवत्‌ व्याघाता- प्रातात्‌। किञ्च परमेश्वरस्य लोलावि्रहपरिग्रहाभ्यपगमेऽण- तीग्ियाथद्शंनं न सञ्ञाघरीति देश्कालखभावविप्रषृष्टा्य ग्रणेोपायाभावात्‌।. न च तचकतृरादिकमेव तादृक्‌प्रतीति अनगचलममिति मन्तव्यं दृष्टानसारेणेव कल्पनाया श्राश्रणोय- लात्‌ । तदुक्तं गरुभिः सब्य्चजिराकरणएवेलायाम्‌ यच्ाप्यतिश्रया दष्टः स खाथानतिलङ्घनात्‌। दूरर्च्ादिद्टे arg रूपे ओच्रटत्तितेति॥

अतएव नागमबलात्तत्छाधनं तेन प्रो क्रमिति पाणिन्यनु शासने ज्ञाग्रत्यपि . काटककालापतेन्तिरोयमिल्यादि समाख्या श्रध्यय- नसम्प्रदायप्रवत्तंकविषयल्मेनापपद्यते तददजापि सम्परदाच-

8

१६० संबव्ब॑दट्रनसंयडहः।

प्वर्तंकविषयल्नाण्युपपद्यते म चानुमानबखाच्छन्दस्यानित्धव सिद्धिः प्रत्यभिश्ञाविराधात्‌। न चाख्यथेकले सामान्यनिव- ai. तदिति शाम्प्रतं सामाम्बनिबन्धनलमस्य बलवदाधकाप- जिपाताराखीयते। afegfarercasarat तज कचिद्यभिखा- CENT तुप्मेायामक्रं खतः प्रामा्यवादिभिः sawa हिया माहादज्ञातमपि बाघनम्‌। ख सर्ग्वव्यवहारेषु dwarat विनश्यतींति॥

afe< प्रत्यभिज्ञानं गलादिजातिविषयं न गादिग्यक्तिविषथं तां प्रतिपर्षं भेदापलम्भादन्यथा sawn इति वि" भागा नस्यादिति चे्लदपिशभां न faufa मादिव्यक्रिभेदे अरमाशाभावेन गलादिजातिविषयकश्यनायां प्रमाणाभावात्‌ यथा गलमजानत एकमेव भिन्ने परिमाएसंस्थानव्यशुपधा- waata faagufaarafaa महदिव दीभमिव वामनमिब प्रथते तथा मक्तिमजानत एकापि यञ्चकभेदात्‌ wage wafarnt प्रतिभाखते । एतेन विर्द्धधब््ाध्यासात्‌ भेद प्रतिभाख दूति vara) तच किं खाभाविकोा विर्द्धधश्माध्यासे भेदषा- धकत्वेनाभिमतः प्रातीतिका वा प्रथमे afefe: परया खा- भाविकभेदाग्युपगम दभ्र गकारानद्चारयच्चैच दूति प्रतिपन्िः स्यात्‌ गतु दशर मकार इति । fea a न खाभाविक मेदसिद्धिः न fe परोापासिमेदेन सखाभाविकमैकधयं विहन्यते) मात्‌ नभसोऽपि कुम्राद्युपाधिभेदात्‌ खाभाविकोा wees व्याटतव्यवददारो मादनिदानः। तदुक्रमा चार्थः |

जमिनिदश्च॑मम्‌ | १६१

प्रयानम्‌ यजव्लातेखदणारेव AYA | व्यक्तिखभ्यनत्‌ are दति गल्वादिधोटेयेति ॥ ` लथाच। प्रत्यमिश्चा अदा शब्दे जागस्तिं fara | अनित्यलाभुमानानि सेव सब्बौणि बाधते॥ शतेनेद मपाखंम । wate वागीश्ररेख मागमनेररे afar: अब्दः दइङ्ियविशेषगशूलाअशृखूपवदिति | शब्दद्र वधल्वादिनां प्रत्थशसिङ्धेः wan खिड़साधनत्वाख अरश्रावशूतलापाथिबाधित- ATS | उदयनस्त॒ ्राओ्याप्रल्यश्षतयेऽप्यभावसख प्रत्यचख्तां मरता प्रबन्धेन प्रतिपादयन्‌ निलः कोालादलः sara: wee दति व्यवहाराषरणो कारणं waye wearfraa प्रमाणयति wi खाऽपि विदद्धध्मसंस मेख श्रापाधिकलापपादनन्वायेव दश्तर- कबलिभेव are: समापेहि | नित्धत्वे सब्बेरोपखग्बनुपलयि- HIST चा ATT TRL: asta ष्चनिखंखतखेापलन्ा- warara प्रतिचिक्नः। यन्तु चुमपदिङि यखम्बग्ितवेन प्रतिनि- यतसंखकार कसंस्कास्वंभावाममानं तदा त्मन्यनेकाश्तिकमसति RITA ततस बेदखापेारुषेयतवा निर स्तसमस्त्रङाकलद्ा- Fras खतः बद्धं wa प्रामाखमिति उखितम्‌ । wea प्रमाणलाप्रमाणले खतः Bray: समाभिताः। गैयायिकास्ते परतः मागताखरमं खतः॥ प्रथमं परतः are: प्रामाण्यं acarfea: |

प्रमाशलं खतः WES: परतखाप्रमाणतमिति 8 2 ।

RR सब्वेदशगसंद्ः|

बादिविवाददशंनात्‌ कथंकारं खतः fag घश्यप्रामाण्छमिति सिद्ध वत्छत्य खीक्रियते | farg किमिदं खतः stare नाम fa खत एव प्रामाण्यस्य जग्म tifa खाश्रयश्ञागजन्यलं कि- मृत खाञ्रयश्ञानसामग्रोजन्यवम्‌ता ह ज्ञानसामयोजन्यन्ागवि- शेषाञ्चितलं किंवा ज्ञानसामयोमाच्जन्यज्ञानविशेषाभितलम्‌। AMY: Way: काय्॑कारणभावस्य मेदसमानाधिकरणशलेने- कसिन्लसर््वात्‌ नापि दितीयः wee सता ज्ञानमस्य प्रामाच्छं भरति समवायिकारणतया द्रव्यलापातात्‌ नापि तीयः प्रा- माष्यस्यापाधिले जातिले वा जन्मायोागात्‌ खतिलानधिकर- WS ज्ञानस्य बाधाद्यन्ताभावः प्रामाष्यापाधिः न च तस्या- त्पत्ति सम्भवः अत्यन्ताभावस्य नित्यलाग्युपगमादतषएव न जाते- रपि afar नापि चतुर्थः ज्ञानविशेष प्रमा विश्रेव- सामग्याञ्च सामान्यशामयौ अनुप्रविशति भिं्रपासामय्यामिव SUA श्रपरथा तस््ाकस्िकलम्प्रसजेत्तस्मात्‌ WAST खीङता प्रामाण्यं विज्ञान सामगोजन्याञजितमिद्यतिव्याञ्जिराप- wai पञ्चमविकल्यं fanwara: fa दाषाभावसदङ्तन्नान- सामयोजन्यलमेव Waaahaanae किं रोाषाभावाष- हङतज्ञानसामगोजन्यलं नाद्यः दाषाभावसदरतन्ञागसाम- गजन्यत्रमेव परतः प्रामाण्यमिति परतःप्रामाण्यवादिभिरर- रीकरणात नापि दितीयः दोाषाभावसदष्टतत्वेन साम्यां सड- aaa सिद्धे अनन्यया सिद्धाग्वयव्यतिरेकसिद्धतया दाषाभावसख कारण्ताया वञ्जलेपायमानलात्‌ अभावः कारणमेव.न भव-

जेभिनिदशंनम्‌ | ९१३

तोति चेन्तदा वक्ृव्यम्‌ अभावस्छ का््ैलमस्ति म वा थदि नारि तदा पट प्रध्वंसानुपपक््या नित्यताप्रसङ्गः wate किमपराद्धं कारणत्वेनेति सेयम्‌भयतःपाशा Ter! तदुदितमदयनेन भावे यथा तथाभावः कारणं कायंवन््रत cha | तथाच प्रयागः विमता प्रमा ज्ञानरेलतिरिक्ररेत्वधोना का- ea सति तदिश्रेषत्वात्‌ श्रप्रमावत्‌ प्रामाण्यं परता ज्ञायते अनभ्यासदशायां सांशयिकलात्‌ श्रप्रामाण्यवत्‌ waar aT Wal च परतस्ते प्रमाणसम्भवात्‌ खतः fag प्रामाण्छमित्येतत्‌ ufagurerad इति चेत्‌ तदेतदाकाशमुष्टिरननायते | वि श्ानसामय्मोजन्यले सति तद तिरिक्ररेत्वजन्यलं प्रमायाः खत- स्वमिति निरुक्रिसम्भवात्‌ अस्ति चाजानुमानं विमता भ्रमा विज्चानसामग्रोजन्यत्वे सति तदतिरिक्रजन्या न भवति श्रप्रमा- ल्ागधिकरणलात्‌ घटादिवत्‌ न चादयनमनुमानं परतस्वसा- wafafa शङ्कनोयं प्रमा दाषव्यतिरिक्रश्ञानदेलतिरिक्रजन्या म भवति ज्ञानत्वाद्प्रमावदिति प्रतिखाधनयदग्रस्तलात्‌ ज्ञान सामय्मोमाजादेव प्रमोात्यत्तिसम्भवे तदतिरिक्तस्य गणस्य दोाषा- भावस्य वा कारणतलकच्पनायां कल्पनागारवप्रसङ्गाख | गन्‌ दषस्याप्रमाहेतुलेन तदभावस्य प्रमां प्रति Yas दुनिंवार- fafa चेत्‌ म टाषाभावख्या प्रमा प्रतिबन्धकलेनान्यथासिदलात्‌ तस्ाहुणेभ्यो रोषाणामभावस्तदभावतः। अरप्रामा्पदयासत्वं तेनेक्छगा नयादित इति॥ तथा प्रमाश्चप्निरपि ज्ञानश्नापकसामयीत एव जायते। न च

RRs VACUA: |

शे्रयागदयप्रसङ्खा बाधक इति यक्तं वक्त सत्यपि प्रतिभास Baars प्रतिबन्धके षादिखमवधानात्‌ aera: | किञ्च तावकमभुमानं खतः WATS T वा wry अभेकाज्तिकता fae तस्यापि परतः प्रामाश्छमेवं तस aaa दुरवस्वा ष्यात्‌ यद कुखुमाश्चलावदवनन यटिति secret: प्रामाश्छनिखयाधीगलत्ामावमापादयता प्रथमादि प्रदटश्ि- ई च्छा मपेचते ततप्राचयं चेच्छा प्रार्ंम्‌ इच्छा चेष्टसाधनता- ज्ञानं तच्ेष्टजातीयललिङ्गानभवं साऽपोद्धिया येबज्निकषे प्रामा- ware ग कचिद्‌ पयुञ्यत इति तदपि ate परसतात्‌ कचे सुवणंमृपेत्य खब्वौङ्ध हाटभमिव प्रतिभाति अतः बमीडि- तसाघगश्ञानमेव प्रमाणशतथावगम्यमानमिष्छशां जनयतीत्धजैव Bz एव प्रामण्छग्रदणस्यापयागः। किञ्च कवचिदपि चेखिविचि- किक्छा प्रहिः संश्रयादुपप्येत afe सथ्य तथयाभावसम्भवात्‌ प्रामाष्यनिखयेा facia: स्यात्‌ अनिखितस सत्वमेव दु खंभ- मिति प्रामाण्यं दसजलाश्जखिक भवेत्‌ इत्धलमतिप्रपञ्चेन | यस्मादुक्त तस्मात्‌ सदाधकलेन प्राप्ता बुद्धः प्रमारूता | अान्यथालरेतत्थदोाषश्चानादपाद्यत इति॥

तस्मादन्यं खतः faguarwara स्थातिष्टामेन ख्मकामा यजे- तेत्यादि विध्य्थवाद मन्ना मसेयात्मके वेदे यजेतेत्यतच तप्रव्ययः भररत्यथापरक्तां भावनामभिधन् इति सिद्धे ब्यत्पत्ति मभ्युप- मच्छतामभिहितान्वयवादिनां महाचायाणं सिद्धान्ते याग-

नेमिनिदर्धेगम्‌ | १३४

विषयो नियोग इति कायं ्युत्प्िमनुसरतामज्विताभिधान- वादिनां प्रभाकरगृरूणां सिद्धान्त दति सव्वमवद्‌ातम्‌ ॥ दति सम्नेदभ्॑नसंग्ररे जमिगिदग्र॑नम्‌॥

नन्वयं प्रतिभान: wa प्रत्ययभाग इति प्रतिप्रह्यय- विभागः कथमवगम्यत इति चेत पीतपातश्रलजलामामेतथ्ा्ं चमत्कारं म करोाति व्याकरणशास्तरस्य प्रकतिप्रत्ययविभागपर- तायाः प्रिद्धलात्‌ तथाहि पतञ्जलेभगवता महाभाव्यकारष्यः द्दमादिमं वाक्यम्‌ श्रय शब्दानुशासनमिति were: अ्रये- व्यथं जरबष्देऽधिकारार्थः wast श्रशिकारः प्रसवः ATTA दति यावत्‌ शब्दानुग्रासनशब्देन च पाणिगिप्रणोतं याकरण श्ास्तं विवच्छते अ्नब्दानु्ासनमित्येतावत्यभिधोयमाने सन्देहः सात्‌ किं शब्दानु शाखनं प्रयते न वेति तथा मा प्रसाङ्खोदि- TUNEL WSK अचयशब्द प्रयो गबलेनाथा लर ब्युदासेन प्रस यते इत्य खार्थस्याभिधीयमानलात्‌ wa fe वैदिकाः wer: अनादेवीरभीष्टय इत्यादयः तदुपकारिणा लेाकिकाः शब्दाः HITE: पुरुषो wet अकुनिरित्यादयद्चागुशिष्यन्ते garg संख्कियन्ते प्रहतिप्रत्य यविभा गवन्तया बेष्वन्त टत्यनुन्ना खनशब्द- शासनबलात्‌ ककाष्टोेषा वष्ठी विधातव्या तथाच safe चेति समासप्रतिषेधसम्भवात्‌ शब्दानजासमशब्ा न प्रमाणपथमव- तरतीति। sare समाधिरभिधौयते afer amare कठ

११६ सव्वेदशं नसं इः |

क्मंशारुभयोाः प्राक्निरस्ति तज waa षष्टोविभक्रिभंवति न कन्तंरोति बङत्रीहिविक्ञागवलाज्नियम्यते | तद्यया आख्या aat दोरा शिखितेन गापाशलकनेति arate षष्टी भवतोति क चिर त्रवते श्रतएवाक्तं काशिकाटत्तो केचिद विगरेषेणेव विभा- षामिच्छन्ति शब्दामामनुशासनमाचार्येणाचाय्यस वेति णब्दा- नामनु श्ासनमित्यच तु शब्दानामनुशाखनं नाथानामिल्येता- बता विवक्ितस्याथेस्या चायंस्छ कन्लंरपादानेन विनापि सुप्रति- पादलादाचायापादानमकिञ्चित्करं तस्ाद्‌भयमप्राप्तेरभावा- दुभयप्राप्तो walter षष्टो न भवति किमु ककरण छतीति wera क्तरि कर्मणि च षष्टो विभक्गिर्भवतोति र्या- Wega asl भविव्यति तथा चेश्चप्रत्रञ्चनपलाश्ज्ातनादिवत्‌ warat भविव्यति ्रयवा शेषलच्एयं षष्टो aa किमपि चोद्यं नावतरत्थेव | add तदि शेषलचणायाः ष्याः way सुव- चलात्‌ षष्टोसमासप्रतिषेधंदनाणामानयंक्यं sarees चेत्‌ सत्यं तेषां खरचिन्तायामुपयागे वाक्यपदीये waft) तदाद महापाध्यायवद्धमानः

लो किकव्यवहारेषु यथेष्टं चेष्टतां जमः |

वैदिकंषु तु मार्गेषु faerie: प्रवर््ताम्‌ ॥

दति पाणिमिदबाणामयेमच्राभ्यधाद्‌ यतः |

जनिकनभ्नुरिति ब्रूते तत्मयोजक इव्यपोति॥ त्याच शब्दानु्नासनापरनामधेयं व्याकरणशास्तमारभं वेदि- तव्यमिति arated: सम्पद्यते। तस्यार्थस्य afefa प्रतिप्रलये.

पाशिगिदश्रंमम्‌ | १९७

अथ व्याकरणमिव्येवाभिधोयतां wa शब्दानुशासनमि्यधि- aret मृधाभिधोयत दति मैवं शन्दानुशासनमिव्यवथंस- माख्यापादाने तरीयषेदाङ्गलप्रतिपादकप्रयोाजनाख्यानशिद्धः अन्यया प्रयोजनानभिधाने व्याकरणणध्ययने श्रध्येठणां प्रवर fata न प्रषजेत्‌। मन्‌ निष्कारणो wal: षडा वेदाऽध्येतव्य दति श्रध्येतव्यतलविधानादेव vata: Sagara WH तथा- विधानेऽपि तदीयवेद्‌ाङ्गलप्रतिपाद्‌कप्रयोजनामभिधाने ast प्रृन्तेरनपपन्तेः। तथाहि परा किल वेद मधीत्याध्येतार स्वरितं वक्रारो भवन्ति। | |

वेदाखे Sfear: weer: सिद्धाः लाका लाकिकाः। ` तस्माद न्कं व्याकरणमिति तस्माद्ेदाङ्गलं मन्यमानासदभ्य- थने yafeaard: ततखेदानोन्तनानामपि aa प्रटृल्तिनं सिद्येत्‌ सामा प्रसाङ्कोदिति तदौयवेदाङ्गतप्रतिपादकं war- जन मन्वास्येयमेव | यद्यन्वाख्यातेऽपि प्रयाजने म प्रवन्तैरन्‌ तरिं लेकिकशब्दसंस्कारश्चागररितास्ते यश्च safe प्रत्यवायभाजेा भवेयुः WATKAT] Wa एव याज्चिकाः पठन्ति श्राहिता्ि- Tome प्रयुज्य प्रायञचिन्तीयां ारखतोमिष्टिं निवेपेदिति अतस्तदी यवेद्‌ङ्गलप्रतिपादकप्रयोजनान्वाख्यागाथंमयशब्दान- श्ासनमिच्येव कथ्यते नाय व्ाकरणएमिति। भवति च याकरण WAY प्रयोजनं तस ACSIA VIA: तख प्रयोजनं यया खादेन WIAA यागस्य खगे. प्रयोजनं AGT शब्दानु- fafa: खंखारपदवेदनोया शब्दानुशासनस्य प्रयोजनम्‌ | भन्वे-

T

१९८ सम्बदश्रनसंग्रहः।

वमणभिमतं प्रयाजनं म सभ्यते तद्पायाभावाद्‌य प्रतिषद- Ws एवाग्पाय इति मन्येथाः तदि स नभ्युपायः शब्दाना प्रतिपन्ना प्रतिषदपाठा भवेत्‌ । शब्दा पश्नन्द भेदे नानग्धाच्छ- ब्टागामेवं fe vararad दडस्पतिरिद्राय दिव्यं agave प्रतिपदपाटविहितानां ब्दानां शब्दपारायणं प्रावाच नान्तं लगाम उरस्यति प्रवक्रा दन्द्राऽध्येता दिव्यं वषंषडरूमध्ययम- काखः न च्‌ पारावात्तिरभृत्‌ किमताद्ययञ्िरं जीवति च्रधोति भधाचरणप्रचारणै्तुर्भिंरपायेविदयेो पयुक्रा भवति तताय थनकालेनेव सब्वमायुरुपयक्रं स्यात्तस्मादनभ्यपायः शब्दानां प्रतिपा प्रतिपदपाढठ दति प्रयाजनं a fagfefa vag धरब्द प्रतिपन्तेः प्रतिपदपाठसाध्यलानङ्ोकारात्‌ प्रृत्धादिवि- भागकसख्पनावत्छु way सामान्यविश्ेषरूपाणां waurmt पव्छंन्यवत्‌ WALA प्रत्त THAT शब्दानामनभ्रासनेापलम्भाख तथाहि कन्बंणोल्येकेन सामान्यरूपेण HITT कम्मापपदाद्धा- तमाजादणप्रह्यये छते कुम्भकारः SHAT इलादीनां बहनां शब्दाना ममुग्राखनमुपलण्यते एवमाताऽनपसगे इति पदपाठ स्छा्रश्यवमप्रतिपादनपरेऽर्थवादः मन्वन्येव्वण्यङ्गषु we किमि- त्षेतदेवाद्रियते। उच्यते प्रधानञ्च षरखङ्धेषु व्याकरणम्‌। प्रधाने च Bat यन्नः फलवान्‌ भवति | aca, WIS ब्रह्मण सद तपसामृन्लमं तपः |

- प्रथमं कन्दसामङ्गमाङव्योकरणं बेधा cia ता? व्धाकरणशरास्तस्य शब्दानुशासनं भवति सालात्‌ प्रया-

पाणिनिद्ण्यन नदशनम्‌ | URE

अनं पारम्पर्येण तु Accaretfa | wavara भगवता भा- व्यकारेण रक्तादागमलष्वसन्ददाः प्रयाजनमिति.. साधु्रब्ट- प्रयोगवश्नादभ्यदयोाऽपि मवति तथाचं कथितं कात्यायनेन MAST प्रयागेऽभ्युदयस्तनुल्यं वेद शब्देनेति। अन्येरष्युकषम्‌ एकः WE TAR ज्ञातः GE प्रयुक्रः खगं लाके कामधग्भ- बनोति। तथा | नाकमिष्टसुखं यान्ति सुयुक्रवैद्धवारैः। श्रथ पत्काष्णि यान्ति ये चोक्रमतभाषिणः॥

नन्वे नस्य शब्दस्य BIMYH सामय्येमुपपद्यत दति Vag मन्येथाः महता देवेन साग्यश्रब्णात्‌ ATE fa: चत्ारि- ष्टङ्गास्तये we पादा दे शँ सप्रदस्तासेा wa faut wer saat रोरवीति मदा दवा मत्याः आविवेश । व्याचकार चं भाव्यकारः चलारिष्टङ्गाणि चत्वारि पदजातानि नामांस्यातेा- पसर्गनिपातास्तरया wa पादाः लडादिविषयाः चिधा भृतभ- विव्यदर्तमानकालाः डे शोषं दा निद्यानित्यात्मानोा faa: कायश्च व्यञ्वय्ञकभेदात्‌ सत्तस्तासा wa fast सद सप्त सुब विभक्तयः तरिधा बद्धः fay स्थानेषु othe awe शिरसि ag: दषम दति प्रसिद्धटषभवेन रूपणं क्रियते वषंणादषंण्च ज्ञानपृव्व॑कानष्टानेन फलप्रदलयं रोरवीति wee करोतिरोतिः WHAM TE शब्दशब्देन प्रपञ्चा faafaa: महा देवा az: श्राविवेश्र महादेवः WE: मत्योमरणधन्चाणोा मनय्यास्ताना-

चिवेेति मता देवेन परेण ब्रह्मणा साम्यमुक्रं स्ारिनि.जग T 2

Ase स्ब॑दश्गसंगहः |

facta स्फाटास्था जिर्वयवोा नितः weet wHafal दरि- Wife ब्रह्मकाण्डे अनादि निधनं wy शब्दतश्वं चदखरम्‌। विवन्ततेऽथंभावेन प्रक्रिया जगता यत दति॥ नमु भामास्यातमेरेन पदडविध्यप्रतौतेः कथं चातुव्विष्य- मुक्रमिति Vad प्रकारानरस्य प्रसिद्धलात्‌। तदुक्तं प्रकोपको four कित्‌ पदं fast wag पञ्चधापिवा। marge are: प्रटतिप्र्यादिवदिति।, कक प्रवचनोयेन प पञ्चमेन सडह परस्य पञ्चविधत्मिति tar- राजे व्याख्यातवान्‌ | कम्यप्रवचनीोयास्त॒ क्रियाविश्ेषापजनित- सम्बन्धा वच्छंदद्ेतव दूति सम्बन्धविश्रेषद्यातनदारेख क्रियावि- गरेषद्ातगाद्‌पसगेव्वेवा न्तभंवंतील्यभिसन्ाय पद चातुर्विध्यं भा- ग्यकारेणाक्तं य॒क्रमिति विवेक्रव्यम्‌ । नमु भवता स्फारात्या fray: शब्द दति frre we Barat तज प्रमाणाभावादिति कचित्‌ च्रचाश्यने प्रत्यचमे- ara प्रमाणं रिल्येकं पदमिति नानावणातिरिक्रेकपद्‌ावगतेः उरव्वेजनोन वान्नद्यरुति बाधके पद्‌ानुभवः wet मिथ्येति वक्त पदार्थं प्रतोत्यन्ययानुपपत््यापि स्फाटऽभ्युपगन्तव्यः ग च व्य एव amma: प्रादुभ॑वतोति परीचाक्मं विकन्यासहतात्‌ fa समस्ता व्यस्तावा श्रथ॑प्रव्ययं जमयन्ति नाद्यः वणानां खि- कामां TATA नान्यः व्यसव्ेंग्याऽ्थप्रत्ययासन्मवात्‌ न च व्धासघमाखाग्याग्न्यः प्रकारः समस्तीति agr<drat are

पाणिनिदश्नम्‌ | १४९

कल्ानुपपत्तै यद्लाद धप्रतिपत्तिः सस्फोट इति वणातिरिक्रा वणाभिव्यङ्ाऽथंप्रत्यायकोा नित्यः शब्दः स्फार इति तदिद वदन्ि। अतएव Baa व्यज्यते वर्णेरिति स्फारे aera: स्फ टोभवल्यस्मादयं इति स्फोटोऽर्थप्रत्यायक इति स्फाटशब्दा- थेमुभयया farts: | तथाचाक्रं भगवता पतञ्जलिना महा- भारे श्रय गेारित्यच कः ब्दा येनेाखरितेन साखञालाङ्गल- ककुद रुर विषाणानां ayaa भवति सशब्द cara इति। fasag कैयटेन प्रैयाकरणा वणंव्यतिरिक्रस्य पदस्य वाचकल- मिच्छन्ति वणानां वाचकत्वे दितोयादिवर्ाचारणानयंश्चप्र- खडमदितव्यादिना agiafcm: स्फटा गादाभिव्यज्ा वाचको faaty वाक्यपदीये व्यवस्थापित इत्यन्तेन प्रवम्धेन।

मम्‌ स्मोटस्याष्यथेप्रत्यायकलवं म चटते विकलर्पासहलात्‌ कि- मभिव्यक्रः स्फारे ऽथ प्रत्याययति अ्रनभिव्यक्ती वा न चरमः VAT श्रथप्रल्ययलक्षणकाय्यात्पाद प्रसङ्गात्‌ स्फारस्य नित्यला- waaay निर पेक्स् देताः सद्‌ा सत्येन काययखख fawearar- गात्‌ । श्रेत षपरिजिदोषंया अभियक्रः स्फाटोाऽथे प्रत्याय यतीति कलोक्रियते तथाभिव्यज्नयन्ता वणाः fa प्रत्येक मभि- व्यञ्जयन्ति सम्भूय वा पक्तदयेऽपि वणामां वाचकल्बपचे भवता ये दोषा भाषितास्तएव स्फाटाभिव्यच्चकत्वपचे व्यावक्तनोयाः। AGM भट्राचार्येर्मोमांखान्ञाकवान्तिंके

यस्था नवयवः Gt व्यज्यते वणटबद्धिभिः। साऽपि पव्नुयोगेन नेकमापि विमुच्यते दइति॥

१४ VAULT: |

विभक्यन्तव्वेव ate पाणिनिना ते विभल्यन्ताः पदमिति म~ तमेन च पदसंञ्ञायाविडहितलात्‌ CRATE ATTN Tay पदबद्धिरभविव्यति afe सर दृत्येतस्िन्‌ पदे यावन्त वणी- सतावन्त एव रम दत्यजापि एवं वनं नवं नदो दीनारामामारा राजा जारत्यादिव्व्भेदप्रतोतिनं सादिति Yq क्रमभेदेन भेद सम्भवात तदुक्तं तेतानितैः। यावन्त यादूज्ञाये च यदर्थप्रतिपादने। वणाः प्रज्ञातलामथ्यास्ते तथेवावबाधका cha i

तस्माद्यो भयोः TAT STAT न AAR भवतोति न्यायात्‌ वेणनामेव वाच्कत्वोपपन्ना नातिरिक्रस्फारकल्पनाऽवकल्यते दरति चेत्‌ तदेतत्‌ काशकुशावलम्बनकल्यनं विकल्यानुपपन्तेः किं वणमा पदप्र्ययावलम्बनं aay वा नाद्यः परस्परविल- चणवणंमालायामभिन्नं निमित्तं yeas विना ङतं मालाप्रत्य- अवदित्येकं पदमिति प्रतिपन्तेरनुपपक्लेः नापि fara: उश्वरितप्रध्यस्हानां वणानां समुरुभावासम्भवात्‌ ay हि समृ व्यपदेशः ये पदाथा एकञ्जिन्‌ wea सहावस्थिततया बद्वा $नभयन्ते चथा एकस्मिन्‌ प्रदेशे सहावखिततयानुभूयमानेषु धवखदिरपलाभादिषु समृरव्यपदे्ः यथावा गजनरतुरगा- दिषु न च त वष थामुभूयन्त उत्पन्नप्रध्व सत्वात्‌ अभिब्य- क्तिपच्ेऽपि क्रमेणेवाभिव्यक्षा समडासम्भवात्‌ नापि वेषु का- स्यनिकः समृदः BATT TCU ATRIA एकायप्रतया- यकतल्सिद्धा तदुपाधिना वषु पद लप्रतोतिः तर्छिद्धावेकार्थ-

पाणिनिदशंनम्‌ | ९९१

प्रह्यायकत्वसिद्धिरिति। तस्मादणानां वाचकल्वासम्भवात्‌ स्फा- टोऽग्यपगन्तच्यः। ननु स्फोाटवाचकतापन्तेऽपि प्रागुक्रविकल्यप्रस- रेण घटृकुटीप्रभातायितमिति चेत्तदेतन्मने राज्यविजुम्भणं वेषम्यसम्भवात्‌ । तथाहि अ्रभिव्यज्ञकाऽपि प्रथमे घ्वनिः स्फाट- मस्ट मभिव्यनक्ति उत्तरोात्तराभिव्य्धकक्रमेण Ge Beat GAH यया खाध्यायः सकृत्पययमानेा नावधाय्यते श्रन्या- सेन त॒ स्फटावसायः यथा वा रत्नतत्त्वं waaay Us न - चकास्ति चरमे चेतसि यथावदभिव्यञ्यते नादेराहितवोजा- arama ध्वनिना सर । श्राट्त्तिपरिपाकायां बद्धा शब्दाऽव- धार्यत इति प्रामाणिकोक्रेः। तसाद साच्छब्दादथें प्रतिपद्या- ae दति व्यवहारवशादणानां श्र्थेवाचकलागपपन्तेः Waa काण्डे तचभवद्धिभदटं दरिभिरभिदहितलरात्‌ निरवयवमयप्रत्या- यकं wae स्फोटाभावमभ्यपगन्तव्यमित्येतत्‌ स्ये | परमार्थ संविह्लशणसन्ता जातिरेव सर्वषां शब्दानामयं इति प्रतिषाद्‌- मपरे जातिसमदणे प्रतिपादितम्‌। यदि सन्तेव सर्व्वेषां णब्दाना- wiafe सर्वेषां शब्दामां पव्यीयता स्थात्‌ तथाच क्चिदपि युगपत्तिचतुरपदप्रचोगायोग इति मदचातुव्यंमायुश्नतः। AGMA पर्यायाणां प्रयोगा fe यागपयेन नेष्यते। पय्यायेरैव ते amram न संहता ईति॥

तस्मादयं VAT A BIT चेत्‌ तदेतद्रगनरोमन्यकल्पं नी- लजादितपोताद्युपरञ्जकद्रव्यमेदेन स्फटिकमणेरिव सम्नन्णिभे-

१४४ सम्बंदश्नसंग्रहेः।

दात्‌ सन्तायारदात्मनः Ha प्रतिप्तिसिद्ध गेास्लादि रूप- गालादिमेदनिबन्धनव्यवद्ारवेलच्ष्छो पपन्तेः। तथा चा्रवाक्यम्‌

स्फटिकं विमलं द्रव्यं यथा युक्रं VaR vas |

गोललाहितपीताथेसखदणमुपखभ्यत दूति ॥ तथा दरिणाप्यक्रम्‌

खम्बन्थिमेदात्‌ समैव भिद्यमाना गवादिषु,

आतिरित्युखटते तस्यां सव्ये अब्दा व्यवसिताः ॥

at प्रातिपदिकार्थंञ्च wary wee |

Bl VAT Gl ALATA ATATSHAAITS Tia i sa: सम्बयिभिभिंद्यमागा कल्पितभेदा waraicg aaa मरासामान्यमेव जातिः गाल्लादिकमपरं सामान्षं पर- भार्यतस्तता fas ग भवति trata गलं नापरमन्वयि प्रति- भासते एवमश्चसभ्ता चअ्रश्वतवमित्यादि awa) Way तस्वामेव मवादिभिन्ना्यां सन्ताय जातो wa गाज्ब्दादयो वाचकलेन व्यवस्थिता प्रातिपदिकाथंख्च सन्तेति प्रसिद्धम्‌ । भाववचन धातुरिति wa भावः सनेवेति ura’: aa भवत्येव faar- बचना धातुरिति परेऽपि. जातिभन्ये करियामाङरनेकव्यक्रिव- त्तिंनोमिति जातिपदार्थनयानुखारेणानेकव्यक्तिक्रियासमुटेथे क्रियाया जातिरूपवलम्रतिपादनात्‌ Way: सकला भवत्येव तख भावस्वतल्लाविति भावाय लतलादोननां विधानात्‌ सन्तावाचिलवं ani सा च सन्ता उदयव्ययवेधुव्यान्ित्या wae प्रपञ्चस्य afea- कतया tua: काखतेा वस्हतञ्च परिष्छेदरादित्यात्‌ VT THT

पाणिमिदश्रनम्‌। Yeu

avrarafa व्यपदिश्चत दति aftercare: | दरव्यपदार्थसं- fama तत्चमेव सव्वशब्दाथं tia सम्बन्धसमद मे खमथितम्‌

सत्यं वस्तु तदाकारेरष्द्यैरवधार्यते।

अरलत्यापािभिः we: सत्यमेवाभिचीयते i

अ्रघ्युवेण निमित्तेन Zaqagy aut |

aed tenses श्रद्ध मेवाभिधोयते टति॥ भाव्यकारणापि fag शब्दा थंखम्बन्य दव्येतदात्तिंकव्याल्यामाव- सरे द्रव्यं fe नित्यमित्यनेन यन्धेन श्रश्वत्येपाष्यवच््छिन्नं ब्रह्म ad द्र व्यशब्ब वाच्यं सब्वै्नब्दाथं दृति जिरूपितम । जातिशब्दा - यंवाडिनेा वाजप्यायनख मते गवादयः weer भिन्नदरव्यसमवेत जातिमभिदधति तब्यामवगाञ्लमानार्खा तलन्नन्धात्‌ द्रव्मकव- गम्यते WATTS: शब्दा गृण समवेता जातिमाचचते गणे तत्च- म्बन्धात्‌ प्रत्ययः दर व्धखम्बन्धिसभ्वन्धात्‌ संन्नाज्रन्दानामुत्पत्ति- प्रष्टव्या विजानात शेशव्यकामारयावनाद्यवस्थादिमभेदेऽपि स एवायमिन्धभिप्रल्ययवलात्‌ fegr देवर्तलारिजातिरर्टपम- wart करियाखपि जातिरालच्छते सेव धातुवाच्या yaar दावनद्न्तप्रल्ययस् प्रादु भावात्‌! इ वपदाथवाटिव्याडिनये ्न- उदस्य व्यक्रिरवाभिषेयतया प्रतिभाश्ते जातिस्द्रपलच्शत॑येति नानग्यादिरोाषावकाशः। पाणिन्याचायसछाभयं CAA यता जा- तिपदा्थ॑मभ्युषगग्ब जात्या स्यायामेकसिन्‌ वड्वचनमन्यतरस्या- भित्यादिव्यवहारः TBIT dae TITAS एक- faumifaanfe: व्याकरणस्य सव्वेपाषेदलाशमतद्वयाभ्युपगमे म

U

red सव्व॑दशं नसंयदः।

कञिदिराधः। aaa इयं स्यं परं ब्रह्मतत्ं सर्व्शब्दायं ति खिलम्‌ तदुक्रम्‌

तस्माच्छक्रिविभागेन सत्यः Ta: सद्‌ा्मकः।

एकाऽथंः wearsa away: प्रकाशत दति॥ सत्यसखरूपमपि ₹रिणाक्रं सम्बन्धसमदेशे

यजद्रष्टा च दृश्यश्च दशनञ्चाविकख्ितम्‌।

तच्येवार्थस्य सत्यलमाङस्त्र य्यन्तवेदिन इति ॥ द्रयमुरेेऽपि।

विकारोापगमे aaj gat कुण्डले यथा |

विकारापगमेा यज atars: vafa परामिति।॥ अश्युपगताद्धितीयलनिन्वी हाय वाच्यवाचक्येारविभागः प्रद fata: | |

वाच्या सा सब्बेशब्दानां EATS एथक्‌ सतः,

SUAS सम्बन्धस्तयानामात्ममोारिवेति। त्लदुपाधिपरिकख्पितभेद बङखतया व्यवहारस्याविद्यामाच- कल्पितत्वेन प्रतिनियताकारोापधोयमानरूपभेद ब्रह्मत्वं सर्व्व शब्द विषयः was च पारमार्थिके संटृतिवशाद्मवहारदशायां खप्रावस्ा वद्‌ चाव चः प्रपञ्चो विवत्तत इति कारिकाः तद्‌ा- खव दाकवारनिपुणाः |

यथा खप्नप्रपञ्चोाऽयं मयि मायाविज्मितः।

एवं जाग्रत्‌ प्रपञ्चाऽपि मयि मायाविजम्मित इति ॥

तदित्थं gee परस्मिन्‌ ब्रह्मणि affected प्रव्यम-

सांसद शंनम्‌ | १४७

भिन्नेऽवगते अरनाद्यविद्यानिदटन्तो तादृग््रह्यात्मनावस्धानलचणं fasta wafa शब्द ब्रह्मणि निष्णातः पर ब्रह्माचिगच्छतीत्य- भियुक्रोक्तेः तथाच शब्दानु शाखनशास्वस्य निःग्रेयससाघनव्ं faga ama |

तद्रारमपवगस्य वाङ्मलानां चिकिल्वितम्‌।

पवित्रं सव्वविद्यानामधिविद्यं प्रचचत इति॥ तथा। इदमाद्यं ware सिद्धिमेपानपव्बेणाम्‌।

ष्यं सा माकमागाणामजिद्या राजपद्धतिरिति॥ तस्माद्ाकर ण शास्तं परमपरषा यंसाधनतयाध्येतव्यमिति सिद्धम्‌।

tfa स्व्व॑दशनसं्ररे पाणिनिदगेनम्‌॥.

अथ सास्थेरास्याते परिणामवादे परिपन्थिनि sr SEs क- wart विवन्तंवाद श्रादरणोयो भवेदेष हि तेषामाघोाषः । सङ्क पेण fe साङ्जशास्ते wear विधाः सम्भाव्यन्ते कञखिदर्थः प्रक fata afafaafata afafaafa: प्रतिख क्िदनुभय tfai aa केवला प्रकृतिः प्रधानपरन Agee मुल प्रतिः मासा वन्यस्य कस्यचिद्विकृतिः । प्रकरोतोति प्रकृतिरिति व्युत्पत्या सत्नरजसतमागुणानां खाम्यावस्ाया अभिधानात्‌ तदुक मृल- भरहृतिर विृतिरिति। मृलञ्चासे wafag मृलग्रकतिः मद- दादेः काय्येकलापयासे मूलं नलस्छ प्रधानस्य मृलान्तर मसं अनवस्थापातात्‌। न च वीजाङ्कुरवद्‌नवब्धाद्‌षो न भवतोति

वाद्यं प्रमाणाभावादिति ara: | विकृतय waaay महद द- G2

tae सव्बदश्नं गंय: |

erage aged मरदाधाः प्रतिविशटतयः छक्ति अ्रस्यार्थः waaay ताः विद्ठतयश्यति प्रशतिविरृतयः सप्त मह zits aaa तचान्नःकरणादिपदवेदनोयं मरतत्वमद्- रस्य waa: RITA विकतिः एव मडद्हारतच्चमभि- मानापर नामधेयं ava विहतिः प्रलतिख azarenicad तामसं सत्‌ weet छषच्छाभिधानां तरेव afar सत्महटतिरेकादभ्रङ्धियाणणां बुद्धद्दियाण्णां चलतुःञजचाणरसना arent aaPxaret वाक्पाङिपारपायुपलयाल्यानाम्‌- MIWA मनसख रजसस्टभयम क्रियात्पादमदारेण कार WHA A HATA | तदुक्रमीखरङृष्येन अमिमामेाऽङ्ार खूस्माह्विविधः प्रवर्तंते aa: | UNITARY गणस्तन्याचापञ्चकञ्येव | मात्विकमेकार रकं प्रवते वैडतादडइङ्का रात्‌, HATA: स तामसस्तेजखादु मयम्‌ | बुङ्धीख्ियाण्ि चच्ुःअओज्रघ्राणरखनलगाख्याजि। वाकधादपाणिपायुप्रश्ानि कर्मडदिवाख्ा ङ्कः | उभयाक्मकमचर ममः सद्कल्यविक्रव्पात्मकनिद्धियश्च बाधमयीा- fafa fazayg सच्वकेामद्यामाचार्यवाचस्पतिभिः केवला वि fag वियदादीनि पञ्च भूतानि एकादशद्धियाण्ठि च तदुक्त quay विकार इति पचाडग्रसद्यावद्डिन्ना गणः षाडश्का विकार एव न प्रढतिरित्यर््ः घद्यपि प्रयिव्यादया arezt-

साख्यदश्च नम | १९१

दीनां प्ररतिष्वथापि न ते एयिग्रादिभ्यसस्वाक्तर्मिति न wafa: त्ाम्रोापादानलं चेद प्रशतिलमभिमतं गाचटादौनां श्य्लेन्दियग्रा ह्यलयेः FAA तत्वान्तरलाभावः तज शब्द RUE: TTA: पञ्च ग्लानि वियदादीनि कमेणेकदिचिषहुःपञ्चगुणानि जायन्ते । cfxaafes प्रागेवाष्ठा । wea प्रतेमं दां सताऽददार ष्माद्ृणख GUAT: | तख्प्रादपि aera पञ्चभ्यः पञ्चश्तानीति। अनुभयात्मकः परुषः AGM न Rafat विकृतिः पुरूष इति । wey कूटसखनिल्योऽपरिणामो न कस्यचित्‌ प्रृतिनापि वि- रतिः wafafeme: 1 एतत्‌पञ्च विं शतितत्चषाधकलेन प्रमा- ए जयमभि मतं ACTH दृटमनुमानमाप्तवच्नश्च VATA EMT | fafau warufad प्रमेयसिद्धिः wararerfa | दह कार्वयकारण्भावे wager बिप्रतिपन्तिः प्रश्षरति । wea: सवष्मायत इति aia: सङ्गिरन्ते, ने्यायथिकादयः षता$ष- waa इति । वेदाज्तिनः सता व्रिबन्तः काम्यजातं न वस्तु सदिति। राख्याः पुनः बतः Gerad tia) तज्रा्षतः wer aa दति a प्रामाणिकः aa: श्रता निरङ्पाख्यद्य wafanr- एबत्कारणत्रानुपपननेः TRIGA STATIS | जापि सताऽखव्नायते कारकन्धाप्रारात्‌ प्रागस्रतः wafaare- बन्छसासम्र्ल्चणोात््रस्मनुमपन्तेः नदि wre. निप्रुणतन्नेलाचि

१५० waaay: |

Wa ae wedi गम्‌ सत्वा सत्वे चट स usfafs चेन्तद- चार्‌ असति ufaife aga दति व्यपरेशानुपपक्या wide: THT: | तस्मात्‌ कारक्व्यापारात्‌ प्रागपि काये wea मतखाभिव्यक्रिरपपद्यते यथा पीडनेन तिखेषु तेखस्य crea सरभेयोषु Waa: | Waa: करणे किमपि निद्॑नं न दृश्यते, किञ्च कय्यंण कारणं सम्बद्धं तश्जनकम्‌ Wega प्रयमे काव्यस्य सत््वमायातं सतारेव मम्बन्ध इति नियमात्‌ चरमे स्ये कार्यजातं सर्वव॑स्माष्जायेत असम्बद्धलाविशनेषात्‌। तदा- ख्यायि साञ्चावार्ययेः असत्वान्लास्ति सम्बन्धः कारणे. सत्वसकङ्िभिः | असम्बद्धस्य चात्य्तिमिच्छता न व्यवख्ितिरिति।

अथेवमनुेयासम्बद्धमपि तदेव जनयति यच यच्छक्र शकि कारंदभंनान्नेयेति तल मङ्गच्छते तिलेषु तेखजनमनशक्रिरित्यतव तेखस्यासत्वे सम्बद्ध तवा सम्बद्ध तवविकल्येन तच्छक्रिरिति निरूप- WATT | काय्यकारण्यारभेदाख कार्यस्य सत्वं कारणात्‌ gua न भवति wane न भिद्यते तद्धर्मलान्न यदेवं न तदेवं यथा गारः agay परटसस्मान्नाथान्तरम्‌। तिं प्रत्येकं त॒ एव प्रावरणकाय कुरिति चेत्‌ संखखानभेदेनाविन्ध- तपरभावानां प्रावरणार्थक्रियाकारिलापपतन्तेः wat fe कूब स्याङ्गानि कृूष्मशरोरो निविश्मानानि तिरोभवन्ति निःसरन्ति चाविर्मवग्ति एवं कारणख्य तनादेः प्रादयो विश्रेषा निःस- Ta ्राविभवन्त उत्पद्यन्त tae निविश्रमानाख्तिरोामवन्ता

सांख्यदश्नम्‌। १५१६

विन श्वन्तील्यु्यन्ते न पृनरसतामुत्पत्तिः सतां वा farm: | यथोक्तं भगवद्गीतायाम्‌

नासता विद्यते भावा नाभावेा विद्यते सत cfa ततश्च काय्यानुमागात्‌ तम्मधानसिद्धिः। तदुक्रम्‌

अरषद्‌करणादुपादानग्रदणणत्‌ सब्वसम्भवाभावात्‌ |

शक्रस्य शक्यकरणात्‌ कारणभावाख सच्काखंमिति। भापि सते ब्रह्मत्वस्य विवन्तेः प्रपञ्चः बाधानुपलम्भात्‌ अरधि- STAIR ys: कखधेातदूप्यादिवत्‌ सारूपणाभावे- मारोापासम्भवाख AWA सुखद्‌ःखमेहात्मकस्य तथाविधका- रणएमवधारणीयं तथा च प्रयागः विमतं भावजातं सुखदुः ख- मारात्मककारणकं तदणज्वितलात्‌ यद्येनान्ीयते तन्तत्कारणकं यथया र्चकादिकं सुवणाश्वितं सुवणंकारणकं तथाचेद तस्मा- न्तथेति | तच जगत्कारणे येयं खुखात्मकता तत्‌ ww या दुःखात्मकता तद्रजः या च मादात्मकता तत्तम ईति जिग्‌- ात्मककारणसिद्धिः तथा fe प्रत्येकं भावास्ते गण्यवन्ताऽनुग- यन्ते यथा मेचदारेषु सत्यवत्यां Aaa सुखमाविरस्ि तंप्रति TATUM SATA ASIA दुःखम्‌ । ताः प्रति रजेगुणप्रा- दुभौवात्‌ तामलभमानस्य चेचस मेदा भवति तं प्रति aar- गणखमुद्धवात्‌ एवमन्यदपि घटादिकं Maar सुखं करोति पररपि हिथमाणं दुःखाकरोति उदासीनय्योपेच्ताविषयवेना- पतिष्ठते उपेच्ाविषयलं नाम are: HE afew ईत्यसराद्धा- तेभ दशब्द निष्यन्तेः satay चिन्तटत्यनदयात्‌। तस्मात

CUZ TREATY: |

ee भावजातं सुखदुःखमोराक्मकं जिगणशप्रधागकाररूकमव- waa तथाच अताश्रतरोपनिषदि श्रयते अजामेकां लारितद्रक्र्शष्णां ast: प्रजाजनयन्तों सरूपाः | अजेाद्धेका जवमाणानु शेते जह्येनं भुक्रभागामजेन्य र्ति अज Siena रश्जकत्वप्रकान्रकत्वावरकत्वसाघ- मवत्‌ रजसास्वतमे गणलप्रतिपादनपराः।

मन्वचेतमं प्रधानं चेलनागधिष्ितं मरदादिकायथं न व्या- प्रियते अतः केनचिेतमेनाधिष्ठा जा भवितव्यं तथाच wer- येदर्भा परमेश्वरः Gade: स्यादिति चेत्‌ लदसङ्गतम्‌ ज्रचे- तस्सा पि प्रधानस्य प्रयोकनवेन प्रटस्यपपक्तः TSY Was चेतनागधिषहितं परुषाथाय प्रवक्ंमाने यथां वत्हविटद्यथेमचे- at Wt wand यथा जखमचेतमं लाकापकाराय wawa तथाच प्रकतिरचेतनापि पुरूषविमेाशाय waist । AWA

व्सविषद्धिनिमिन्तं चरस्य यथा wafarcwe | पदषविमे खनिमिन्तं तथा प्रततिः प्रधानेति ॥

यस्तु परमेश्वरः qual waves दति परमेश्व राख्िलवा- feat डिष्डिमः स प्रायेण गतः विकश्यानुपपन्तेः ख fal Ge: प्राक्‌ VIM ष्य लरकालंवा WY अरोराच्चभवेन दुःखा- नुत्पत्तो जीवानां दुःखप्रहाणेच्छानुपपलिः feats परस्प रा- अयप्रसङ्ः करणया खष्टिः ष्या च कार्यमिति तखादचशे- aaa सेतमानधिितख प्रधानस्य महदादिरूषेण परि- छामः पर्षायंप्रयुक्रः प्रधानपुरुषसं योमनिमिक्लः। यथा नि-

WPA |. RUB

व्वा पारस्वाप्ययस्कान्तस्य सन्निधानेन Sree व्यापारः तथा नि्यापारस्य vere सन्निधानेन प्रधानव्यापारो युज्यते Wee तिपरुषसम्मन्धख ` पद्ुन्धवत्रस्य राये ्ाजिबन्धनः। प्रतिं भाग्यतया BMT पुरुषमपे चते परूषाऽपि मेदाग्रहादुद्िच्छा- BIW AKA दुः खचयं वारयमाणः कैव्यमपेचते। anata: परषविवेकनिबन्धनं न च तदन्तरण युक्षमिति कवच्धाथं पुरुषः प्रधाममपेते 1 यथा खल काचित्‌ age प्रथि बार्येन गच्छ wit रैवक्षताद्‌ पञ्चवात्‌ परित्यक्तसाथी मन्द मन्दमितस्ततः परि- रमन्ता wager देववश्ात्‌ संयोागमपगच्छेतां त्र चान्धेन ङ्गुः सकन्धमारोपितः ततः पङ्कुदभितेन मारगेणान्धः शरमीरिवं mat प्राप्नोति प्ङ्ुरपि wanfwee: तथा परस्यरापेक्- अधानपरषनिबन्धनः सगः | UWA

पुरुषस दशनाथ RAST तया WATTS |

पङ्कन्धवद्‌भयारपि waged: सगं इति ॥ ननु परुषठाधेनिबन्धभा भवतु प्रकृतेः प्रढस्िः निटन्तिस्त कथ- मुपपद्यत इूति चेदुच्यते यथा भत दृष्टदेषा खैरिणो wire प्रलनपैति चथा वा savas नन्तंक्रो निवजच्ते तया प्र तिरपि। यथाक्रम

Tre दशयिला निवत्तते THAT यथा मन्यात्‌।

Weare aware प्रकाश fafaatie प्रषतिरिति॥

एतदयं निरीश्वर षाद्धास्त प्रवत्तंककपिलानुसारिण्णं मतमृपः ae. इति .सब्बेद्रनसंग्रे eget.

Vv

१४५४ सव्धंदष्रंगसं्यष्ः।

साम्पतं सेश्चरसांस्थप्रवस्तंकपतश्चसिप्रस्टतिमृनिमतमनुवन्त- मानानां मतमुपन्यरूते । तच साख्यप्रवचमापरनामधेयं योा- मज्नाखं पतच्जलिप्रणोतं पादचतुटयात्मकम्‌। तच प्रथमे पादे य यागान्रासनमिति योामन्नस्तरारम्भप्रतिज्नां विधाय योाग- fansfafatry इत्यादिना arawowafaura varfi सप्रपञ्चं निरदिचत्‌ भगवान्‌ पतश्चखिः। दितोये तपःखाध्या- येश्वरप्रणिधानामि क्रियायोग दत्यारिना ब्य॒त्थितचिन्तखख क्रियायोगं यमारौगि we afecgria खाधनानि। care रे्रवबन्धखिन्लसख धारणेत्यादिना धारणाध्यानसमाधिचयम- MUTE संयमपदवाश्यं तजावाक्रफलं विश्डतिजातम्‌। way जदोषयिमन्तपःखमाप्जाः fags इत्यादिना सिद्धि पञ्चक प्रपञ्चनपरःसरं परमं प्रयेजनं केवखम्‌ । प्रधानादौीनि पञ्चविंशः fanaa प्राचोगान्येव amar षद्धंशस्ड परमेश्वरः क्े्रक- अंविपाकाश्येरपर्छष्टः yea: Gear निश्भाककायमधि- छायसाकिकपैदिकसम्पदायप्रवन्तकः संखाराङ्गारे तप्यमानानां प्राणब्डतामनुयाहकख |

मम्‌ पष्करपलखाश्वन्निरेपस्ड AS तापः कथमुपपद्यते येन परमे श्वरोाऽनुयाहकतया कचोक्रियते इति चेद च्यते तापकख रजसः खक्वमेव तथं बुद्यात्मना परिणमते इति ww परितप्य- माने तमेवशेन तदमेर्‌ावगाहिपुदषोाऽपि तणत इत्युच्यते । तदुक्रमाचखः | खत्वं तथ्यं afgursy न्तं भावातेवा रानषास्तापकासते

पातञ्जलद्रनम्‌ | १५१५ `

नयाभेदग्ाहिणो तामसो या दर्िस्तर्स्यां तष्य इत्यत्र ्राकोति। पतश्च लिनाण्यक्रम ` श्रपरिणामिनो हि भोक्रशक्रिरप्रतिरुंकरमा च परिणाभि- aq प्रतिसंक्रान्ते च तदुसिमनुभवतोति |

भोक्र्क्रिरिति चिच्छक्तिरच्यते सा चात्मैव परिणामिन्यथ बुद्धि तत्ते प्रतिसक्रान्ते च ufafafad तदृन्तिमनुभवतीति बडा प्रतिविभ्विता सा चिच्छक्रिदधिच्छायापत्या बद्धिटत्यनुकार- वतोति भावः तथा शरद्धाऽपि पुरुषः प्रत्ययं बेद्धमनुपश्ठति तमनुपश्छन्नतद्‌ा्मापि तदात्मक दव प्रतिभासत इति इत्यं त्यमागख WTAE रनेर कव्यं दीघंकाणल न॒बस्ियमनियमा- ष्टाङ्गयागानृष्टानेन परमेश्वर प्रणिधानेन च सत्वपरुषान्यता- स्यातावनुपञ्चवायां जातायामविद्यादयः Tew: समूलकाषं कविता भव्ति ुश्रखाकुश्लायखु क््माशयाः समलघातं इता wate ततञ्च परुषस्य निखंपस्य केवल्येनावखानं केवखमिति' fag

तत्राय योागानुशाखनमिति प्रथमष्जेण प्रेचावतुप्रटत्यङ्ग विषय प्रयोजनसम्बन्धाधिकारिरूपमनबन्धचतुष्टयं प्रतिपाथते। अजायन्रब्दाऽधिकाराथैः खोक्रियते अ्रयशब्दस्यामेकार्यले संभ- बति कथमारम्भायलपक्ते पचपातः सम्भवेत्‌ | अथशब्दस्य मङ्ग- खाद्यनेकाथंलं नामलिङ्ानभ्ासनेनानज्िष्टं मङ्गलानन्तरारम्भ-

भ्रश्रकातसेव्वया श्रथेति । wa प्रश्रकातक्योरसंभवेऽपि ्रान-

न थमङ्गलपव्वप्रडतापेल्ारमलचण्ानाञ्च तु णमयानां सम््वा- v2

११५. । सर्गबदर्रनसंग्रष्धःः।

दारका थ॑लानुपपन्तिरितिचेग्मेवं मंस्थाः विकन्पासहलात्‌ w= मन्तयंमयशरब्दाये Chaves यतः कुतखिदानभ्तगयं पव्वटसि- भावसाधारणात्‌ कारणादानन्तये वा। न प्रथमः गहि कित्‌ चणमपि जातु तिष्टत्यकङदिति न्यायेन स्वा जन्त: किञ्चित्‌ am किञ्चित्‌ atiaafa तस्याभिधानमन्तरणापि प्रात्रतया तदच यश्ब्दप्रयेमवैय्य॑प्रसकरेः। ग चरमः शमा्ननम्तरं यागस्य WIAA तस्यानुजासमप्रटत्यनबन्धतया शब्दतः प्राधान्या- भावात्‌ | नच शब्दतः प्रधानभृतस्यानुशासनस्य ज माद्यानम्तर्य- मंयश्नन्दाथेः fa नस्यादिति वदितव्यम्‌ अनन्नाखनमिति fe. ास्तमा द अनजरिष्यते व्याख्यायते लक्णएमेरापायफलंसरितो योगो येन तदमशासनमिति ब्युत्‌पन्तेः wares च तत्वज्ञानं चिख्थापथिषानम्तरमावित्वेन श्मद माद्यामन्तग्यमियमाभावारे जिन्नासाश्ञानयेोस्तु ज्रमाद्यामन्तययंमाकजायते ARTE दरा- खपरतस्तितिकुः अद्धाविन्तः समाहिते भूवाक्मन्येवात्मामंः पश्येदिव्यादिना। नापि वत्वक्ञानच्िख्यापयिषानन्तय्यमयश्- wate: तस्य सम्भवेऽपि ओआटप्रति पत्तिप्रठृ्यारम्‌ पयेागेगानभि- धेथलात्‌ तथापि निःअयसदहेत॒तया योगामुन्नासभं प्रमितं भ का are तदभावेऽपि डपादेयलं भवेत्‌ दितीये तदभावेऽषि' Vaal स्थात्‌ प्रमितं चास्य जिः खेयषनिदागलम्‌ श्र्यात्मयागा- fanaa चेवं मला धोरो दषशाको जहातीति अते; समाघाः वचसा बुद्धिखदा यागमवाश्यसोति सूतेख wavs fran क्पञचररसाचनाद्युपयायानकय्ये WIAA! अथात WY

धालञ्नलदश्रंनम्‌ | १५७

fama तु ब्रहमजिक्नासायाः नधिकार्यलेनाधिकाय्योयं त्वं परित्यज्य साघधनषतुष्टयसंपन्तिविशिष्टाधिकारिख्मप॑शाय शमदमादिवाक्यविहिताच्छमादरेरानन्तव्यमयश्ब्दायं इति श~ इराचार्थेनिःरटङ्धि। Ta मा नाम भृद्ामन्त्यी याऽथभन्दः मङ्गलाः किंन स्यात्‌ नस्यान्मङ्गलस्य aay समन्वयाभा- वात्‌। अरगदिताभीष्टावा्िमङ्गलम्‌ अभीष्टं च सुखावा्िदुःख- परिहारदूपतयेष्टं योगान्‌ शासनस्य च सुखदुःखनिटत्य रन्यत- रत्वाभावाख्र मङ्गलता। तथाच योगानुशासनं मङ्गलमितिनं weed ग्टदङ्गष्वनेरि वाशब्द avy कायतय) मङ्गलस्य वाश्यतवलच्छतयारसंभवाश् यथा्थिकार्था काक्यार्थै गिवि्ररे तथा कार्यमपि निविशेत श्रपद्‌ाथंलाविग्रेषात परार्थे पदार्थं एवं fe वाक्याथ समनखोयते अन्यथा शब्दप्रमाणकानां शाब्दी Wag wea पर्येति मुद्राभङ्गः छता भवेत्‌। नन्‌ प्रा रिख्ितप्रबन्धपरिममाश्तिपरि पन्धिप्रव्योदव्युदप्र शमनाय शिष्टा- चारपरिपालनाय च शास्तारमभं मङ्गलाचरणमनुष्टेयम्‌ मङ्ग लादीनि मङ्गलमध्यानि मङ्गलान्तानि च शास्ताणि प्रथन्ते श्रा- यु्रत्परुषकाणि वीरपरूषकाणि च भवन्त्य fama: भवति च मङ्गलाथाऽयशब्दः। ॐकारखायशब्दश् इवते ब्रह्मणः परा । कण्ठं भित्वा fafa तस्मान्माङ्गलिकावुभाविति खूति- सम्भवात्‌ तथाच ठद््रादेजित्यादे दद्यादिशब्दवदथयशब्दा aperd: स्यादिति Gad भाषिष्ठाः। अरथान्तरामिधानाथ प्रय॒क्खाथश्रव्दश्य वीणावे्ठादिष्वनिवच्छ्रवणे .मङ्गलफल तेष

१५८ SEWAGE: |

UH: | अथयार्थाकरार्वाक्थार्थधोफखकस्वा YTS कथम- न्दफखकतेति eq ware गोयमानेदक्कपल मवत्‌ TEA वात्‌न च तिव्याकापः माङ्गलिकाविति मङ्गखप्रयाअकलवि- व्या WAG: | नापि पब्वेपरटतापेचाऽयन्रब्दः फलत ATTA ग्बाव्यतिरेकेण प्रागक्रदूषणामषङ्गात्‌ किमयमयन्ब्दाऽधिका- We: अथाननक्य्याये दव्यादिविमशंवाष्ये पशान्तरापन्यासे लश्म्भवेऽपि प्रते तदख्म्भवाख। तस्मात्‌ पारिश्ेयादधिकार- पदवेदमोयप्रारम्भार्याऽयश्ष्द दति विशेषा aaa: way च्यातिरयेव विश्ज्यातिरित्यचायन्रब्दः mafatenrcard: परिग्टरोतो यथा अथय श्रब्टानुज्रासनमित्यचायशरब्दा याकर- चञ्ास्ताधिकारार्थः। तदभाषि qreura aagafaate-: परे अरयेव्ययमधिकारा्ः प्रय॒ज्यत इति agree वाचस्यतिः। तस्मादयमथयशब्दाऽधिकारद्यातकोा मङ्गलार्थसेति सिद्धमिति । तदित्यममुष्यायश्रब्दस्याधिकारायत्पले ज्रास्तेण प्रस््रयमानख्य या गस्यापवन्तंगात्‌ समस्हशास्ततात्पयबयास्यानेम WAG सुखा- वबेधम्रटन्तिराखामिल्युपपन्म्‌ । मन्‌ fecquil योगस वक्ता नान्यः पुरातन इति aad: पतञ्जलिः कथं arma wifaafa चेदद्धा श्रतएव तच तजर पुराणादौ fafa- ware विप्रकोणंतया दुय Was मन्यमानेन भगवता छपा- fax फणिपतिना सारं संजिधुचणा अनशासममारथंनतु साशाच्छासनम्‌। यदायमयशब्दाऽधिकारार्थः तदैवं वाक्यार्थः खत्पद्येत यागानुञ्रासनं शास्तमधिह्टतं वेदितव्यमिति तज जाखे

पातन्नलद शं नम्‌ | ९५९

व्यत्पाद्यमानतया यागः साधनः सफलो विषः तर्‌ बयुत्या- रममवान्तरफलं व्युत्यादितस्य योगस sae परमप्रयोजनं ्रास्तयोागयोाः प्रतिपाद्यप्रतिपादकभावलच्णः सम्बन्धः यागख HITT च WATTAGE: सम्बन्धः स च अुत्यादिप्र- fag दति प्रागेवावादिषम्‌। मामपेकमाणाः जचवणाधिकारिण दत्य्थसिङ्म। न चायाते ब्रह्मजिज्ञासेत्याद्‌ावधिकारिणेा- saa: सिद्धिराशद्धमोया तजायश्ब्देनानन्तव्याभिधाने प्रणा- डिकया ्रधिकारिखमपंणसिद्धावार्थिंकतलशङ्ानुदयात्‌। श्रत- warm ज्चतिप्रात्ने प्रकरणादीनामगवकाश दूति, Way: यज fe wart रथा न लभ्यते ada प्रकरणणदयोऽथं समर्पयन्ति HATA VA तु शब्दादेवाथंस्येपखम्भः तच tava सम्भवः ोघ्रबेधिन्या शरुत्या बधितेऽथं afeegra प्रकरणादि सभ- पयति अविर्द्धवा म प्रथमः विर्द्भा्थबोाधकस्त तस्य बाधित- त्वात्‌ न चरमः वेयग्या त्तदा श्तिलिङ्गवाक्यप्रकरणशखानस- मास्या्नां समवाये पारदोर्बल्यम्थदिप्रकषादिति। | बाधिकव श्रुतिर्नित्यं समास्या बाध्यते सदा। मध्यमानान्त्‌ Wa बाधकलमपेचयेति च ॥

तस््मादिषयादि मल्लाद्र द्वि चारकश्ास्रवद्यागानुशासनं जास्त मारम्भणीयमिनि सितम्‌

मनु व्त्पाद्यमानतया योग एवा प्रस्तुता न wrafafa wa सत्यं प्रतिपाद्यतया यागः प्राधान्येन vga: सच तद्धि षयेण wae प्रतिपाद्यत इति तप्मतिपादने करणं श्यस्तं कर-

९१ CERCA: |

जार कटंव्यापारो म ककनाचरतामाचरति। ww च्छेन्लुदेवदलसख व्यापारभृतमुचमननिपातनारिक्का करणभू- ATTA न क््यभूतटकादिनेचरं तथाच aM: VATS: त्रव्वनव्यापारापेखया या गविषयस्याधिङृतता करशस्य शास्त द्यामिधानव्यापारापेखया तु यागद्यैवेति विभागः ave यो गजास्तस्धारक्भः THI भजते रच चानुशासनोयेो anfquafaftre इत्युच्यते । नन्‌ युजिर्याग इति मयाः मार्थतया परिपटितात्‌ युजेरनिंष्यल्ला are: संयो गवन एव ara तु निरोाशूवशनः। अतएवेाक्रं याश्चबरूक्येन

संयोगेयोाग इत्युक्ता जोवात्मपरमात्मनेारिति। MNT MATa: Tara कारणस्यान्यतरकम्मारेरषमः- ACHAT कणमल्ाशवरणादिभिः प्रतिशेपाख। date BRATTICE तदङ्गोकारेऽपि नित्यसिद्धस्य ve wraat- भावेन ब्राख्छवैफशयापन्ेञख् घादरभामनेकायलेन युजेः भरमा्- UAT | ATW

निषाताश्चापक्गाख्च warefa a wa: |

अनेकायाः War: wea पाटस्तेवां facuafafa i अतएव केचन युजिं समाधावपि cafe युज समाधाविति। नापि याज्ञवल्वयवचमव्याकापः AAAI योगशब्दस्य समा- UAT | समाधिः समतावखा PAATITATATAT: | aweaa खितियासा समाधिः प्रद्यगात्मनद्ति

पावन्नत्रदशचं नस्‌ | १९१

नेनेवाक्षलाश | तदुक्तं भगवता व्यासेम। योगः समाधिरिति, अद्ेवमष्टाङ्गद्याग चरमस्या क्र समाधित्वमक्रं पतश्चलिना यम- नियमासरनप्राणायामप्रत्याहारष्टानधारणासमाधयाऽष्टाङ्गानि यागस्ेति। म चाज्जवाङ्गतां गन्तुमन्छहइते उपकायोाप्रकारक- भावस्य दर्थपणंमासप्रयाजादो भिन्नायतनलेनाव्यन्तभेदादतः समाधिरपि न drawer युज्यत इति चेत्तन्न युज्यते दयत्पत्तिमा चाभिधिक्छया तदेवायेमा चनिभाषं खूप ्एून्यमिव समाधिरिति निरूपितचरमाङ्गवा चकन समाधिशब्देनाङ्किनि येागस्यामेद विवचया व्यपदे्ापपत्तेः न च व्युत्प्तिवखादव wey शब्दः HATA तथाते गच्छतोति गेरिति ae: fae नने ख्यात्‌ गच्छता रेवदनलख स्यात्‌ प्रठत्तिनिमिन्च्च प्राग ऋमेव विन्नटन्तिभिरोध दति तदुक्तं योगखित्तटठत्तिनिरोध द्ति। ननु ठन्तोनां मिरोधचेद्यागाऽभिमतस्ताखां ज्ञानलेना- त्माञ्रयतया तत्िरोाधोाऽपि प्रध्वंसपदवेदनीयसदाञ्रयो भवेत्‌ भआमभावम्रध्वंसयोः प्रतियागिसमानाश्रयलनियमात वतञ्ा- पपनल्नस्लयन्धश्ौ विकरोति fe ufawfafa न्यायेनात्मनः aizey विडव्येतेति चेत्तदपि न घटते निरोाधानां प्रमाणवि- पय्थंयविकल्यनिद्राखतिखरूपाणां टठन्तीगामन्तःकरणा चपर- पय्या यचिन्तधम्मलाङ्गोकारात्‌ gute चिच्छक्रिरपरि- छामिनो famawaraar भवितुं नार्दत्येव। नच वितिश्क्े- रपरिणामिल्वमसिद्ध मिति मन्तव्यं वचितिशक्तिरपरिणामिनो खदा च्चादटत्वात्‌ ग यदेवंन.तदेवं यथा चिन्लादि द्रत्याचममान-

x

१६ सवंदश्चंगसंरहः |

सक्मवात्‌ तया TUS परुषः परिणामो खारा wires काद्‌ाचितकलान्सासां fewsdiat azinied नापपद्येतः चिद्रप पर्व सदेवाधिष्टादलेगावखितस्य यद म्तरङ्गनिर््मर सस्व तस्यापि aga खिततात्‌ येन ants मवति ae wae खदेव चिच्छायापत्या watt परुषस्य निःसङ्गत सम्भवति aang fag aw सदाज्ञाटलमिति म काचित्‌ परि- शामिलाश्दङ्धावतरति। fed पमर्येन विषयेणापरक्रं भवति ख विषया ज्ञातः यदुपरक्रं न भवति तदज्ञातमिति वस्ठनोाऽय- खाकमणिकसख्पस्य ज्ञानाश्चानकारणग्रतापरागानुपरागधम्ि- लादयःसधर्मकं fad परिणामि इत्यच्यते, wr fare fxaret चारद्धारिकाणां सव्वगतलात्‌ सर्ग्यविषयेरश्ि सदा सम्बन्धः AUTY saat watt Bast जानं प्रसज्येत सव्वगत- asfa चित्तं यज भ्ररीरे ठस्िमत्‌ तेन wey सह सम्बन्धा येषां विषयाणां तेष्वेवास्य wit मवति नेतरेयित्विप्रसङ्मभा- वादतषटवाथसकाग्तमरि्किख्या विषयाः sacada चिसमि- श्ियप्रणासिक्याभिसम्बध्यापरञयन्ति। aafera war swat area: तथाच afa: कामः सङ्कल्पे विचिकिन्छा अङ? अश्रद्धा श्तिरटतिरित्येतत्सव्ये मम एवेति । चिच्छक्रर- परिणामिलं पञ्चभिखाचार्यरास्याचि अपरिणामिनो ange करिति पतश्जलिनापि सदाज्नाता्चित्तटत्तयस्तकभोाः परुष स्टापरि एामित्ादिति। चित्तपरिणामिलेऽनुमागमुच्यते चित्तं परिणामि ज्ञाताशातंविषयलात्‌ ओजादिवदिति । परिणामं

पावश्चलदश्नम्‌। VER

चिविधः प्रसिद्धः wiesuragnicr ufsufare गी- छाद्याल्रा चनं धश्य॑परिणामः यथा कनकस्य करटकमुकुरकयू रादि ware वन्तंमानलादिलंचणपरिणामः मोलाद्याखा चनस्य स्फए़रत्वादिरवस्थायरिणामः way नवपुराणत्वादिर्‌व- स्ापरिणामः। एवमन्यजापि यथासम्भवं परिणामवितयम्‌- ene तथाच प्रमाणदिदटन्तोनां चित्तधन्॑लान्त्रिरोधाऽपि waa एवेति न किंञ्चिदनुपपन्नम्‌।

मन afafrtrar योग द्द्यङ्गीकारे सुुध्यारे fafer- भटा दिचित्तटत्तीवां निरोाधसन्न वाद्यो गलप्रसङ्गः Taga - चिप्राद्चवस्यासु ज्ञोशग्रडाणादेरसम्वा्धिःश्रेयसपरिपन्यिलाञ्च। aut fe fad नाम तेषु तेषु विषयेषु fauareafedt चिन्त quai aweaz ad गिद्राटत्तिमशित्तं मृढमिति मीयते। जिक्नादिशिष्टं fod विक्िक्तभिति गयते। विग्रेषो नाम चञ्चलं ` हि ममः wa प्रमाथि vaarefafa न्यायेनाशिरस्यापि मन- खः कादाचित्‌कसमुद्ू तविषयश्येय बम्ध्रवेन खेयम्‌ | अस्थिरलश्च खाभाव्रिक व्याध्याद्यमु्र्यजनितं वा| तदाह व्याधिस्यामसंश्य- प्रमादाखद्धाविरतिभ्नान्तिदकनाखमभभूमिकलानवखितलानि चित्तविक्षेपा स्सेऽन्तराया दति। aw दाषचयवेषम्यनिमित्त ्वराटिव्याभिः चिकरश्याक्म्लं स्यानं fargafecara- mf wet daw: सम्राधिसाघनानाम भावनं प्रमादः भररी- र वाक्‌[चित्तगृहलादप्रटस्िराखद्धं विप्रद्राभिखााऽविरतिः अत्सि कद्ध भान्तिद भगं कुतचित्रिमिक्तात्‌ समाधिभूमेर-

x2

१९१४ adaware: |

wriiseaufaad खमायामपि vet चिकश्वाप्रतिष्टा अन- वखिततनित्य्यः । तस्मान्न sfafatrar यागपशभिरेपमश्ति दति Sad वाचः ₹ेयभतलिप्ताद्यवस्थाजधे ठश्िनिरोाधस्य हेव- वनसम््मवेऽणपादययोारेका यनिर्द्धाव सखये टंन्िनिरोाधस्य ये- गलमम्भवात्‌ एकतानं चित्तमेकायम्‌श्ते निर्द्धसकलट्न्तिकं संसकारमाचशेषं चित्तं निरुद्धमिति waa | खच समाधिदिंविधः सम्यञ्चातासम्प्चातभेदात्‌ ततैकाय- चेतसि यः अमाशादिटन्तीनां वाद्यविषयाणां fatry: स सम्प्रश्चातसंमाधिः सम्यक्‌ ayaa shar प्रतेर्विविक्रतथा fe- कमिति wa: । ख चतुर्विधः खवितकादिमेदात्‌ षमाधि- नाम भावना सा च भाव्यस्य विषयाभ्तरपरिहारेख चेतसि पमः पमनिंवे्रनं भाव्यश्च दिविधम्‌ ईर सखत्वानि च तान्यपि दिविधाभि जडाजडभदात्‌ जडानि प्ररुतिमडद ड्ारादोनि चतु विं्तिः अ्रजडः परुषः । तज यदा एथियादोनि स्ुलानि विषयतेनादाय पुष्वीपरामुसन्धानेन शब्दाय लेख्यसम्भेरेन श॒ भावना vata स समाधिः सवितकंः यदा तश्माचान्तःकर- wast aa विषयमालम्ब्य देश्राद्यवच्छेदेम भावना vata तदा सविचारः थदा रजस्तमालेश्रागुविद्धं चित्तं भाव्यते तदा BAHU यस्य सत्वस्याद्रकात्‌ सानन्दः यदा रजस्तमाखे- ्ागभिभतं OE सत्वमाखम्बगीरूत्य बा प्रवत्तते भावना तदा तस्यां awe न्यगभावाखितिश्रक्रेरुद्रोकाश्च सत्वमाचावग्धेषसेन सारितः समाधिः वितकविषारानन्दाक्ितारूपानुगमात्‌

पातञ्मलद नम्‌ | १६५

सम््रभ्नात दति सथ्वैटत्तिजिरोाधे aetna: समाधिः। गन्‌ सव्वेटृत्तिनिरोधे योग cam aaa व्यार्भिनं ara तत्र सच्प्रधानायाः सत्वपरषान्यताख्यातिलक्तणाया त्तरनिरो- धादिति Quzaara क्तेकर्मविपाकाश्यषरिपन्यिचिन्तट- त्तिनिरोधा याग इत्यङ्ोकारात wat: पनः पञ्चधा प्रसिड़ा शअविद्यास्ितारागदषाभिनिवेशाः।

watauga किमा ग्रीयते परव्व॑पदाचंप्राधान्यम्‌ wafer ada दतिवत्‌ उत्तर पदार्थप्राधान्यं वा राजपुरुष दतिवत्‌ शन्यपद्‌ायप्राधान्यं वा wafaat ge इतिवत्‌ तज न पृष्व पव्यैपदार्थप्रधानले अविद्यायां प्रसच्यप्रतिषधापपत्ता केादि- कारकत्वानुपपन्तेः श्रविद्याश्ब्दस्य स्तीलिङ्गत्ाभावापत्तेख म दितीखः कस्वविदभावेन fafrerat विद्यायाः क्ेशादिपंरिपं- ज्विलेन तदयीजलानु पपत्तेः न दतीयः नजेऽस्यथानां बज्गव्रीं- fear चेन्तरषपदशोप दति टत्तिकारवचनानुखारेण अविद्य माना विद्या war: खा ज्रविद्या बुद्धिरिति षमाधिरिद्धा तसा अविद्यायाः क्केशादि बौजलत्वानपषन्तेः विवेकश्थातिपृष्वंकस्वट- - न्तिसन्यन्नायासखास्तथालाप्रसङ्गाचच उक्रञ्च अस्जितादीनां कतेणानामविद्यानिद्‌ानलम्‌ । अविद्या चेजलमुत्तरषां प्रसुप्ततं- मविच्छिन्ादाराणाभिति।नैचप्रसुत्तलं प्रबोधसहकाच्थभावेना- मभिव्यक्तिः तनुत्वं प्रतिपश्चभावनया शिथिलीकरणं विच््छिनलं बलवता क्ते्ेनाभिभवः verre सरकारिसच्िधिवश्चात्‌ का- ग्थकारिलम्‌ । ae वाचस्पतिमिश्रेण व्यासभाव्ययास्यायाम्‌

९१५ सवं दन्नं संग्रहः |

= अ्रसुक्तार्क्वलोगानां तनदग्धाञ्च योगिनाम्‌ |

विश्िलादाररूपाख्च ast विषयसद्िनामिति॥ TRA खतन्छपदाथंदयानवगमाद्‌ भयपदार्थप्रधानलं ना्- दितम्‌ । तस्मात्‌ पदेऽपि क्ेजारिनिदाबलमविद्यायाः प्रष््ि हीयेतेति. चेत्‌ तदपि ल trad विभाति पथ्युदासञ्रक्िमाि- व्याविद्याञ्ब्देन faurfatgea विपर्ययश्नानस्याभिधाममिति हद्धेरङोकारात्‌ | तदाद

मामधाल्थविागे तु नैव नञ प्रतिषेधकः ।

बद त्यत्राञ्जकाधग्मावन्यमाजविरोधिनाविति।

Enea हि wearer: सम्ब एव a: |

तेन UW WONT Aw तस्मादपनोयत cha i वाचरतिमिभरेरणक्रं खाकाधीनावधारणा fe wegrdar: ama खाक चाज्रपदा्थंप्रधानख्यापि गन उन्तरपदाभि- भेये पमद कस्य afecgaar aa तचापखभेरिहापि तद्विरुद्धे भ्रटृन्तिरिति। एतद वाभिप्रच्या रम्‌ अनिल्धाश्टचिदुःखा नामसु franfagerarentacfadfa । wafsiwefefanate: ‘Se भवति तद्यथा अजिल्ये चरा नित्यलाभिमान अष्टचा कायाद्‌ शुचिलप्रद्यचः।

श््ानादोजादवष्टकाज्िब्यन्दाज्िधनाद्पि।

काचमाधेयश्रो चलात्‌ पण्डिता wore विदुरिति परिण्ामतापषंकारेगंणटभ्िनिरोधाच दुःखमेव we बिवे-

wy Ae 0 ad

TAKS A । tes

किन इति न्वायेन दुःखे सक्चन्दमवमितादा geartre: अनात्मनि देडादावात्मबुद्धिः। awa

maraifa च देहादावात्मबद्धिस्त sears

अविद्या तत्छता बन्धसतन्नाजरे ara उच्यतद्ति॥ एतव्रमियमविद्या चतुष्पादा भवति। नन्वेतेव्वविद्या विशेषेषु कि- fazaad सामान्यखक्षफं वणनोयम्‌ अन्यथा विशेषस्याधिद्धेः। AUER मह्राचार्येः 7

warmest त्यक्ता faivds लकणम ।

न शक्यं कवलं वक्रमतेाऽप्यस्य न वाच्यतेति i क्डपि न arqaafeactgitia सामान्यलच्णामिधानेन रन्ता्रलात्‌ । रुत्वपुरुषयारर्मखमीत्येकताभिमानेऽस्िता ALUM THT शन ग्रहे रकात्मलाभिमानेऽसितेति। सुखामि- WS सुखानुरतिपृष्बेकः सुखसाधनेषु टष्णाङूपे AZT रागः। दुःखश्चस्य तदरनखतिपरस्परन्तत्साधमेषु निन्दा देषः aca सुखानुश्यो रागः दुःखानुश्यो देषद्ति। किमचामुञ्जयिशब्दे areraty णिनिरिनिवा मवर्योयिऽमिमतः नाद्यः सुष- जाता fufaereatrer दत्य सुपीति वन्त॑माने पुनसमवृगर- wre उपसगंनिटत्ययत्वेन सापरुग1द्धातेणिनेरनत्पत्तेः यथा- कथञ्चिदङ्ोकारेऽपि अचाज्ितीति ढद्धिप्रमक्रावतिश्रायादि- पद्क्दनुशायिपदख प्रयागप्रसङ्गात्‌ न feta:

एकाखरात्‌ छतो जातेः सप्तम्याञ्चन At warfata त्मतिषेधादच WATT IMGT BCMA तख्ारन्‌-

९९० सवं क्न सयः |

wfawegr equate दति चेत agg भावागववैधात्‌ प्रा- यिकाभिप्रायमिदं वचनम्‌। अतरएवेकं टन्तिकारेण इतिकरणे fated: सरम्यत्राभिखम्बध्यत इति।

तेन कचिद्धवति कार्यी afar तष्डखिक दति तथाच इदनम्तात्‌ जातेख प्रतिषेधस्य प्रायिकत्वम्‌ अरनुग्रयश्ब्दस्द छद्‌ mau इनेर्पपश्षिरिति fag पर्व्वजनमानुभूतमर TT: STA भववासमाबलात्‌ BIS प्राणग्न्माचस्या छमरा च विदुषः सश्चायमानः शरौरविषयारेमम faa माभूदिति ware निमित्तं विना प्रव्तमानाभचरूपाऽभिनभिवेशः पञ्चमः aw | मा च भूवं fe भृयासरमिति प्रार्थनायाः प्रव्यात्ममनुभवधि- त्वात्‌ तरार खरसवादही विदुषाऽपि तथारूडढाऽभिनिवे्र दति। ते चाविध्ादयः पञ्च सांसारिकविविधदुःखापरहार- aan परुषं क्रि्नन्तोति war: प्रसिद्धाः ।

कम्माणि fafeanfafagenfe च्यातिष्टामब्रह्मरत्यादौ- fa विषाकाः कंफलानि जात्धायभागाः आआफल्लविपाका- fawyat शेरत इत्याशयः घम्माधर्मसं्काराः तत्परिपन्ि- fenafafatrar यागः निरोाघा नाभावमाजमभिमतं तख तच्छतेन भावद्ूपसंस्कारजननच्लमलवासम्भवात्‌ किन्त तद्‌ाज्रयोा मधुमतीमधप्रतीकाविशाकासंस्कारगेषताव्यपरेश्छः चित्नस्याव- स्याविशेषः निहध्यन्तेऽसिन्‌ प्रमाणाद्याञ्चित्तटृनलय दति ब्यत्प- MEI: | श्रभ्यासवेराग्याग्यां afafatra: aa खिता यल्नोाऽग्वासः । प्रकाश्रप्रटन्तिषटपटन्तिरहइितश्य fara कलह

पातञ्नलदशनम्‌ | ade

यनि; परिणामविशेषः fafa: । तन्निमिन्तोकत्य यन्नः oa: ways tafe निवेशममभ्यासः | चपि दीपिनं दनी- तिवन्निमिन्तार्थेयं wate भवति । दृ टानञ्जविकविषयवि- ष्णस्य वशोकारसंज्ञा वैराग्धम। रेडिकपारचरिकविषयादै दाषद्रनाज्िरभिलाषस्य ममेते विषया वश्वाः areaast वश्च इति विमर्भे वेराग्यमिन्युक्रं भवति । समाधिपरिपन्धि- केतन कर णाथ समाधिखाभायेञ्च प्रथमं क्रियायोागविधान- परण यागिना भवितव्यं क्रियाया गसम्पादने श्रभ्यासवेराग्थयोः सम्भवात्‌ ATH भगवता

श्राररुकरमुगेयागं कम्मं कारणमच्यते।

योगारूढस्य तस्येव wa: कारणमुच्यते दति ॥ क्रियाया गापदिष्टः पतञ्जलिना तपः खाध्यायेश्वरप्रणिधानानि क्रियायोग इति तपःखरूपं निरूपितं याश्जवल्क्येन

. विधिनाक्रन arte छ्च्छ्वाद्रायणादिभिः,।

शरीरभओाषणं प्राहस्तपसां तप उत्तममिति ॥ प्रणवगायचीप्रसटतीनामध्ययनं खाध्याय इति। तेच मन््ादि- विधाः परैदिकास्ताग्तिकाख वेदिकाख दिविधाः प्रमीता अप्र गीताख। तच प्रगीतः सामानि श्रप्रगोताख्दिविधाः कन्दा agrefzaqure | तच प्रथमा चः fata यजुषि । त- Sn जेभिनिना तेषाग्डग्‌ यचार्थवशेन पादव्यवखा गोतिषु सा- माख्या He यजः शब्द दति । way कामिककारणप्रपश्चाद्या-

१७० सवंद्शेनसंयश्ः |

wag ये ये वित्ते atferat:) ते पुनमग्ताल्िविधाः Site खपसकभदालदाहइ ख््ोपुंगपुं सकलेन विविधा मन््रजातयः। AAA वङ्किजाया न्ताः नमेऽन्ताः स्य॒नपुंसकाः ॥ wa: पमांससते अस्ताः सिद्धा वण्ादिकब्मणोति॥ खापमादिसंखाराभावेऽपि निरस्तसमस्तदाषलेन सिद्धिरेत्‌- ara fagaa ख च संखारो द विधः कथितः शारदातिखके waret <a aaa संस्काराः सिद्धिदायिनः। fadraat Warwarsy ते मन्त्राः साध SHAT: ॥ जननं Stared ताडनं वाचनं तया । अभिषेकोाऽथ विमलौकरणाप्यायने पुनः | ade दोपनं गुक्तिदभेता मग्वसंख्कियाः ॥ मन्ार्णां माटकावख्षादु द्धारो जननं खूतम्‌। प्रश्वान्तरितान्‌ BAT WHAT जपेत्‌ सुधीः warwagar तद्धि जवनं dee i मग्छवाम्‌ समालिख्य ताडयेखन्दमामसा | WER वायुवीजेन ताडनं तदु दा इतम्‌ ॥ विकस्य aerate wat: करवोरजेः। मन्लाशरेण SHAM मतम्‌ ॥ खतन्ताक्रविधानेन मगरी ATA | अश्वत्थपष्वेमन्तमभिषि्ेदि प्रद्ये ॥ afer मनसा मन्तं च्यातिर्मन्लेण निदं हेत्‌।

पातन्नलदशं मम्‌ | १०१

ae मलयं मन्त्री विमलोकरणं हि तत्‌ ॥

तारव्योमाग्निमनुयुक्‌ च्यातिमंन् उदातः ॥

कुशेदकेन जपेन प्रत्ये मणं मनेः |

वारिवोजेन विधिवदेतदाष्यायनं मतं ॥

मन्त्रेण वारिणा wea तर्पणं add waa |

तारमायारमायोागा मनोर्टोपनम्‌च्यते॥

WYATT मन्त्रस्य WIA त्वप्रकाश्नम्‌।

संस्कारा दश मन्लार्णं सर्व्वतन््ेषु गापिताः।.

यत्छल्वा सम्पदा येन मन्तो वाञ्कितमस्ते |

रुद्धकोलितविच्छिन्नसुक्तशप्नादयोाऽपि च।

AMSAT: प्रण्न्ति संस्काररेभिरुत्तमैरिति। तदखमकाण्डताण्डवकल्पेम मन्लशास्तर रस्या हा षण्छेन |

ईशर प्रणिधानं मामाभिहितानामनभिडहितानाश्च सव्वा-

at क्रियाणां परमेश्वरे परमग्रो फलानपेचया समपंणम्‌। अत्रेदमृक्रम्‌ | 1

कामतेाऽकामता वापि यत्करोमि श्दुभाग्ररभम्‌।

aaa लयि विन्यस्तं anam: क रोम्यश्मिति ॥ क्रियाफलसनश्यासेाऽपि भक्रिविरशेषापरप्ायं प्रणिधानमेव फलाभिसन्धागेन Beata | तथाच Wad गीतासु भगवता

कर्णषठेवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।

मा कम्मंफलरेतग्डंम ते सङ्गाऽस्क्बाणोति ॥ 9 2

yoX सव्वंदश्नंनसं ग्रः |

फलाभिसन्धेर्पघातकल्मभिहितं भगवद्धिर्नीलकण्छभारती BATT: |

अपि प्रयल्लसब्पन्नं कामेनापडतं aT: |

ग तुष्टये मर्शस्य खलौढमिव पायसमिति॥ साच तपःखाध्यायेखरप्रणिधानाक्मिका क्रिया चोामसाधनला- ara दूति | श्रद्सारोपलक्णाटत्या्यरेन निरूपते यथाय- छतमिति। शद्धसारोपलचफा नाम लचणाप्रमेदः। मख्याथबाघ तद्यो गाभ्यामथो म्तरप्रतिपादनं लक्षणा खा दिविक्षारूडिमूला प्रये जनमृला च तदुक्तं ATTA

म॒ख्यायबाघे तद्योगे रूहिताऽय प्रयोजनात्‌ ।

अन्यार्था wad यत्‌ सा खक्षणारोपिता क्रियेति a तच्छब्देन TIA इत्धाख्याते गुणोभृतं प्रतिपादगमाचं परा- ग्टष्यते। सा watfa प्रतिनिरदिंश्वमानायेचयः तच्छब्दस्य स्तीखिक्गलेपपन्तिः । तदुक्तं nae: निदि श्मानम्रतिनिरिश्व- मानयारेक्यमापादयन्ति सव्बेना मानि ware तत्ततरङ्गमुषा- ददतद्ति। तच ania कुशल cafe रूडिलचणाया उदा- हरणं कुशान्‌ ल तोति व्युत्पत्या दभीदानकन्तरि गिकं guard विवेचकलसारूप्यात्‌ प्रवीणे yaar अमादिढ्ड- व्यवहारपरम्परानुपातिलेनाभिधागवत्‌ प्रयोजनमनपेच्छ प्रव Wal तदाद

निरूढाखक्णाः arfaq सामथय दभिधानवदिति।

गात्‌ रूडिलक्षणायाः प्रयोजनापेचा नास्ति । यद्यपि प्रयुक्तः

पातन्नलदश्नम्‌ | or

शव्दः प्रथमे Hay प्रतिपादयति तेनार्थमायान्तरं लच्यत दति aduara wou तथापि तप्मतिपादके शब्दे समारा- पितः सम्‌ शब्दव्यापार दति व्यपदिश्वते। एतदेवाभिपरेव्याक्त ल्णारोापिता fafa) प्रयाननलच्णा तु षद्धिधा उपादा- ARGU लचणखच्चणा गाणएवारोापा गाणसाध्यवमाना इद्ध- सारोपा श्एद्धसाध्यवसाना चेति gat: प्रविश्नन्ति war: mate गावौदीकः TITY श्रायुघतं श्रायुरेवेदमिति यथा- करममुदारणानि FEU | तदुक्रम्‌

सखसिद्धये पराचेपः पराथ खख्मर्पणम्‌।

उपादागं लक्षणं Wawa wea सा दिधा॥

सारोपान्या तु aaret विषयो विषयस्तथा।

विषय्यन्तःृतेऽन्यस्मिन्‌ सा सात्‌ साध्यवसानिका ॥

मेदाविभा च VTE सम्बन्धान्तरतखया।

शाणैः were विश्यो लक्षणा तेन षड्धिधिति॥ तदलं काव्यमीमांसाममनिन्मन्थनेन | wwarat यमादिमेदवशदष्टाङ्ख दति निदि्टः। az

यमा अर्दिंखादयः। तदाद पतञ्जलिः अरहिंसासल्यास्तेयब्रह्म- warafcaer यमा इति। नियमाः Frasca: | तद्या भ चषन्तोषतपःख्राध्यायेश्वरप्रफिधानानि नियमा इति। एते च यमनियमा विष्णुपुराणे दिताः

ब्रह्म चव्येम्दिंसां च सत्यास्तेयापरिग्रदान्‌ |,

स्वेत यागी निष्कामे योग्यतां खं मनो नवन्‌ ॥

६०४ SATA: |

खाभ्यायदे चसन्तोषतपांसि नियमाद्मवान्‌ |

कुर्व्वीत ब्रह्मणि परं परस्िन्‌ प्रवणं मनः ॥

एते यमाः सनियमाः पञ्च पञ्च प्रकीर्तिताः |

विशिष्टफलदाः कामे निष्कामाणां विमृक्िदादइति॥ खिरसुखमासनं पद्मासनमभद्रासनवोरासनस्वस्तिकासगर्‌ण्ड- HAA सापाअ्यपयदुकराञ्चनिषदनोषनिषदनसमसंखानमभेदा- इश्विधम |

पादाङ्गु भिबभ्रीयाद्धस्ताभ्यां व्त्क्रमेण तु ।

ऊर्व्वार्परि विप्रे कला पादतले उभे।

पद्माखनं भवेदेतत्‌ सर्व्व षामभिपूजितम्‌ | दत्यादिना याश्चवल्कयः पद्यासगादिखखर्ूपं निरूपितवान्‌ awe ततणएवावगम्तव्य म्‌। तसिन्ञासमस्येयं सति प्राणायामः प्रतिष्ठिते भवति। ख ख श्वासप्रश्चाषयागंतिविष्छेदखरूपः aa ETAT नाम TMS वायारम्सरानयनम्‌। प्रश्वासः पुमः SSS वहिनिंःसा- रणम्‌। तयेरूभयारपि सखञ्चरणाभावः प्राणायामः | ननु नेदं प्राणायामसामान्वलच्वणं तद्िगरेषेषु रचकपृुरककुमकम्रकारेषु तदनुगतेरयेागादिति we दाषः सव्वैजापि आ्रासप्रश्चासगति- विच्छेद सम्भवात्‌ तथा fe area बायेवहिनिःसरणं र चकः प्राणायामः प्रश्ाखलेन ATM: | वाद्मवायारन्तधारणं चरमः यः MVE: | अन्तसम्भटन्तिः कुम्भ कः यस्मिन्‌ जलमिव कुम्भे निख्लतया प्राणस्य वायुरवख्ाण्यते । तजर स्वे अासम्र- ासदयगतिविच्छरेाऽस्येवेति नास्ति ण्ड्ावका्नः। ATH

चातन्नणद श्नम्‌, Voy

तस्मिन खति शआासप्रश्रा सये गेतिविच्छेदः प्राणायाम इति। स च वायुः खग्यौदयमारभ्य साद्धंघरिकादयं घटीयन्त्रखितघट- भ्रमणन्यायेन एकंकस्यां नाद्यां भवति एवं सत्य हनिंग्रं खास- प्रश्वाख्येः षरटशताधिककविंशतिखहसराणि जायन्ते | Waal मन्तसमपणरशस्यवेदिभिरजपामन्वस मपंणे षट्शतानि गणेशाय षट्‌ ससं Gaye | विष्णवे uzaveyg wuee पिनाकिने ॥ खर्ख्मेकं गरवे BLS परमात्मने | सरखमात्मने चेवमर्पयाभि छतं जपमिति ॥ तथा नाडीसञ्चरण्दशायां वायाः wate ए्यिव्यारौनि त- त्वानि वणं विगरेषवश्ात्‌ पुरुषायाभिलाषुकेः पुरपैरवगन्तव्यानि | तदुक्रमभियुकरः ae Used नाडोरेकंकाकौदयात्‌ वरेत्‌ ्आरघडघरीभरान्तिन्यायेा नाद्याः पनः पनः ॥ शतानि तश्च जायन्ते निश्वासेच्छाखयोानंव। खखषट्‌कद्दिकः सष्चयादाराते सकले पुमः ॥ षट्‌जिंशद्ुणवणानां या वेला wet भवेत्‌ । सा वेला मरता नाद्यन्तरे सञ्चरता भवेत्‌॥ Naa पश्च तत्वानि नाद्योख वडमानयोाः। वहनयहजिंश तानि ज्ञातव्यानि यतात्मभिः ॥ wg afetward तिरशीनः समीरणः। भूमिमद्धं परे व्योम wari vata पुनः ॥

ROE सर्म्वदश्ं गसंयशः |

वायेोवंडेरपां veal rages वदेत्‌ क्रमात्‌ । वहक्यारभयाग ख श्तव्याऽयं यथाक्रमम्‌ ॥ grat: पलानि पञ्चाश्चतारिश्लयामसः। चग्रेसििं्त्‌ पमवायाविश्तिनंभसेा दज॥ प्रवारकालषद्येयं ₹ेतुर्विंङसयोारथ ॥ VAN Terr तयं चतुगंणमथागखः | farerferat वायुवियरे कगुणं भवेत्‌ ॥ गणं प्रति दग्पलान्यव्यें पञ्चा्दित्यतः। एकैकरहाभिष्छायारेख्लथा पञ्च गणाः fer: गन्धारसख SVQ WH: शब्दः RATA I wena भूजलाभ्यां स्यात्‌ शान्तिकं फलोख्तिः। दौकत्नाशिराधिकाहृत्ये तेजावाखम्बरषु ख॥ yequaag mara चिकम॒च्यते | We Qa afore tal arargar मवेत्‌॥ द्रतीये कापषन्तापा चतुर्थे चश्चलत्मता। पश्चमे Wad स्याद थवा धब्मंवासना ॥ शत्थोार ङ्गक मध्याङ्गे नासापुरद्रये। क्षणाः प्राग्यकापाग्याङ्गुलो शेषे दृगन्तयोाः ॥ न्यस्या न्तशंएयिव्यादितत्व्ञानं भवेत्‌ क्रमात्‌ | पोत्येतारुशश्ामेविन्दुभिनिंरुपासि खमित्यादिना ॥ यथावद्रायुत्वमवगम्य तज्जियमने विधोषमाने विवेकज्ञाना- वर षकमय भवति । तपो न परं प्राणायामादिवि।

पातन्नलदण्नम्‌ | tes

ददन्ते शयमानानां घाठनां हि Wat Ae: | श्राणायामैष्ठु ददन्ते तददिङ्ियपन्लमा दति च॥

तदेवं यमादिभिः संकछ्रतमनखस्य योगिनः संयमप्रत्याहारः aie: चचरादीनामिद्िचाणां प्रतिनिथतरञ्जनीयकेापनीय- मोनौयप्रवएत्प्रहाणेना AAAS IMAG SATB: प्रत्या wet: tfxarfe विषयेभ्यः प्रतीपमादहिय केऽसिन्निति य॒त्प- न्तेः। मनु तदा चिन्तमभिनिविश्रतेमेश्ियाणिं aut area WHAT तच सामण्याभावादतः कथं चिन्षानुकारः WET अ्रत- एष॒ वस्हुतसस्यासम्भवमभिसन्धाय ary ardfHawseryare Brant: सखविषयासम्परयोगे चित्तखरूपान्‌ कार vafrarut प्रत्याहार इति, सादृश्यञ्च चिलानकारनिमिन्तं विषयाघम्म- यागः wat चिन्तं निरुध्यते तदा च्रादीनां निरोप प्रथ- ATT मापेचणीयं यथा मधुकरराजं मधुमचिका अनुवस्लंन्त तथेष्ियाणि चिन्तमिति । तदु faut

अब्दादिव्वनुरक्ठानि नि्ह्या्ाणि येःगवित्‌।

कुग्याखि्तामुकारौणि प्रत्याहारपरायण tifa i

वश्छता परमा तेम शज्ायतेऽतिचलात्मनः।

दन्ियाशामवश्येसेयगो यागख्य साधकद्ति॥ भागिचक्रहदययुष्डरोकनाद्यग्रादावाध्यात्मिके हिर ण्यगभवा- खप्रजापतिप्रशतिके वाद्धेवा देते चन्तश्य विषयाम्रपरिद्ा- श्ण ख्िरोकरणं धारण्। तदाह देशवन्धखिन्तख धाररति। Urefwarg

१७८ | सव्व॑श्णशंनसंयषः।

` प्राणायामेभ पवनं प्रल्याहारेण Afra |

वीत्य ततः कुय।खिन्तख्ानं बृूटभाञ्जयमिति ॥ तस्मिन्‌ दे ध्येयावलम्बगस्स प्रत्ययस्य विसद्शप्रत्ययमप्रहाणेन भ्वाराष्यानं ASH तज प्रत्ययेकतागता ध्यानभिति। WaT yA

तद्र पप्रल्ययेकाच्या सन्ततिखान्यनिस्पु |

तद्यानं प्रथमैरङ्गैः षड्धिनिंष्पाद्यते तयेति ॥ प्रसङ्गाखरममङ्ग प्रागेव प्राव्यपीपदामः।

तदनेन यागाक्गानष्टानेनादरनेरनर््थदौर्यकाशमेवितेभ समाधिप्रतिपशक्तेबप्रशयेऽभ्या सवे राग्यवश्राश्रधमल्यादिषमाषि- लाभा भवति। | अथय किमेवमकस्मादस्मानतिविकटाभिरत्यन्ताप्रसिद्धाभिः

कणाटगेाडलारभाषाभिर्भीषयते भवान्‌ महि वयं भवन्तं भोष- यामहे किन्त॒ मधृमत्यादि पदायबयुत्पादमेन तेाषयामः ततखा- कुताभयेग भवता ग्ुयतामवधामेन । तज मधुमती मामाग्यास- वेराग्यादिवश्रादपास्तरजस्मेालेशसुखप्रकाश्मयसत्भावनयाऽ नवद्यवेश्रारद्यविद्यातनरूपचटतसर प्रज्ञाख्याख माधिषिद्धिः। त- qu waar तच प्रज्ञेति। खतं सत्यं विभक्तिं कराचि- दपि न विपययंयेणाच्छाच्ते तच खिता दाक सति डदिती- we योगिनः सा प्रज्ञा भवतोव्यथः। wart: खलु योगिनः प्रसिद्धाः प्राथमकण्यिका मदभूमिकः प्रज्ञाच्यातिरतिक्रान्त- भावगोयञ्ेति । तचाग्यासो प्रटत्तिमाजच्यातिः waa: म त्वनेन परचिन्तादिगाचरश्नागरूपं वे ज्यातिवशोकृतमि्युक्

पातन्नलदशंनम्‌ | १७९

भवति । waar दितोयः भूतेद्धियजयो द तोयः परवे- राग्यखन्पस्नचत्यंः । मनाजविलादये मधुप्रतीकसिद्धयः तद्‌क्रं मनाजविलवं विकरणभावः प्रधानजयद्येति। मनोजवित्वं नाम कायस्य मनोावद्‌ मा गतिलाभः विकरणभावः काय- जनिरपेक्ञाणामिडखियाणामभिमतदेगशकालविषयापेचटत्तिलाभः प्रधानजयः प्रकतिविकारेषु सर्व्वेषु afaaa एताख सिद्धयः कैरणपञ्चकसखरूपजयात्‌ SHAS योागिगः प्रादुभवन्ति चया AUT एकदेशाऽपि खदते तथा प्रत्येकमेव ताः सिद्धयः aca इति मधुप्रतीका सव्वभावाद्यधिष्टाढलादिरूपादिरूपा विशा- का सिद्धिः। are त्वपरषान्यताख्यातिमाचप्रतिष्टसख सब्वै- wafusied waned चेति। स्व्व॑षां व्यवसायाव्यवसायात्म- कानां गुणपरिणामरूपाणां भावानां खामिवदाक्रमणं सव्व- भावाधिष्टाढलं तेषामेव शामादिताव्यपदेधधर््जिवेन fear- मां विवेकज्ञानं सब्वैन्नादत्वम्‌। तदुक्तं विशोका वा arfaw- तीति। सन्वंटन्तिप्रत्यस्तमये परं वैराग्यमाभरितस्य जाव्यादि- वोजानां क्तेशानां मनिरोाधसमर्थौ fafa: समाधिः -असम्प- Waar: संख्कारगरेषता व्यपदेश्यः चिच्स्यावस्थाविश्चेषः तदुक्र विरामः प्रत्ययाभ्यासपुत्वैः संस्कार गेषोाऽन्य इति, एवञ्च सम्बेतो विरज्यमागस्छ तच्छ ॒परुषधैरेवस्य क्तेशवोजानि च जिद गधशालिवीजकल्यानि प्रवसाम्यविधुराणि मनसा erg प्रत्यस्तं गच्छन्ति | तदेतेषु प्रलोनेषु निरुपञ्जवविवेकख्या तिपरि- पाकवश्रात्‌ कार््यकारणात्मकानां प्रधाने लयः चितिभरक्रिख-

१८० | सब्मेदश्र गसं यहः |

रूपप्रतिष्ठा चुगबद्धि व्ताभिशम्बन्धविधुरा sae लमते एति | सिद्धिदयी च मृक्तिरुक्ा पतश्चलिगा परषां एग्यानां प्रति- भसवदख्ङूपप्रतिष्ठा वा चितिश्रक्किरिति। म afar eae weary जायते जन्त्रिति वदितवयं कारराभावात्‌ कायाभाव दति yarefegra भियो मानुयेगयेारयेो गात्‌ sacar कार- णाभावेऽपि ataeara मण्िविधादयोाऽन्धादिभ्योा wae: तया लानपपन्नार्खतायामाभार्का लोकिक उवपन्नायौा भवेत) तथाच अतिः अन्धे मणिमविन्दत्‌ अविध्यत्‌ तमनङ्ुलिराकव्यव गीतवान्‌ wita: प्रत्यमुञ्चत्‌ पिनद्धवान्‌ तमजिह्ा वा we- खत अभ्यपूजयत्‌ स्हतवानिति यावत्‌ । एवञ्च विकिष्ाशाख- वद्यागश्राख्ं चत्‌ युं यथया चिकिश्ाशास्तं रोमा रागरेतुर- tim मेषजमिति तथेदमपि संसारः dares gare माचा पाय इति । तन दुःखमः संसारो देयः प्रधागपरूषयेएः संयागेा देयभोामरेतुः तस्याग्यन्विको frat तद्प्रायः | सम्यम दश्रनम। एवमन्यदपि wie यथासब्धवं qwarwae मोयनिति सब्वमवदातेम it दति सब्बदेनसंग्रे WaT ॥

इतः परं सम्बद्रनिरेोमश्िभितं ्राङुरदश्नमन्यच कि-

खितमिल्यजेपेकितमिति॥

` BIBLIOTHECA INDICA; A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS

PUBLISHED UNDER THE PATRONAGE OF THE Hon. Court of Birectors of the Hast India Company, | ` AND THE SUPERINTENDENCE OF THE

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

The following changes have been made in the plan and manage- ment of this publication, under a resolution of the Society adopted, at the recommendation of the Couneil, on the 6th of April last.

Ist. The publication of the series will be superintended by the Philological Committee.

2nd. Proposed contributions to the series should be sent in, as at present, to the Council who, after referenee to the Philological Com- mittee, will report on the proposition for the Society’s sanction.

3rd. Editors of texts will not be called upon to supply translations of the works published, but an analysis of these will be required in the form of an Introduction. |

4th. Contributions will be paid for, if required, at rates not exeeed- ing 12 Rs. per sheet of 8 octavo pages. The exact amount of renumera- tion will be fixed by the Council in each special case. The renumeration allowed is to include all charges, as for procuring MS., Copying, Collat- ing, &c,: proofs to be corrected by the editor.

5th. Each fasciculus to have a consecutive No. without reference to volumes ; the paging to be continuous for each work and for each translation of a work, so that each work or translation shall form a distinet volume and have its separate title-page.

6th. The price to be reduced to 10 annas per Ne.

WORKS PUBLISHED. Former Reduced | price price Vol. I.—The first two Lectures of the Sanhité of the Rig Véda, with the Commentary of Madhava A'char- १२ and an English translation of the text. Edited EB. Réer, Nos. 1 to 4, ००००००००००००००००. 400 3 80 Vol. 11.—Parts I. and 1.—The Brihad Aranyaka Ups. nishad, with the Commentary of S’ankara Acharya, and the Gloss of Ananda Giri. Edited by Dr. E Roer, Nos. 6 to 13, 16 and 18, .......ccccsseceee 110०090 6140 Part ITI.—An English translation of the above Upani- shad and Commentary. Fasciculi I.TI.Nos.27 and38, 200 1 40

Sa RVs

Philosopin.

. Hatt, M. A. and translated by J, R,) BaLLantyng,

| (1 Former Reduced af Vol. 1 Chhand pr cay er Com. 5 iy) oe méntary Sankara Xe a, and (1 CAR | >

Ananda Giri. . Edited by Dr. E. Réer i os. 14, 15, 17 20 SO nicl Sh. occ rank cde ante cee see eeenee Vol. VIL.—The:

Edited by Dr. E. Réer, Nos. 24, 26, 28, 29, 30 Vol. XV.—The Taittiriya, Aittar "€ । Keéna; 18.६4 Katha, 01281118, Mun \ - १1 #9 द ve

Upanishads. ध प De B the: Cateye ro १०० ve 0 on’ ories । HO pat PAS Oe Philosophy, . Comm pnd. jen nal | Translation, by Dr. E. Réer, Nos. 32 a 6 00 1५५ ५११. ine

— WORKS IN PROGRESS. _ et rr हि

- एण. IV.—The एप्त or Potrry, by KAMANDAKI, । by Babu RAsenpRALAL Mittra. Already published, Fasciculus I beitig No. NS Vou. V.—The Latira-Vistara, or Memoirs of the Life Gd Doctrines of Skxya Sinn. Edited by 848ण RAsenpravdu Mirrra. Already > FasciculusI, 2०.51. ॥ [धष = द Vor, VI.—Arasic BratiocraPpHy. Edited by Dr. A, Sprene Fasciculus I. being No. 21 । ut

~ Vou. X.—The SAuitrya-Darpana, or Mirror of Composition, by V KavirdAsa, with English Translation by J..R BALLANTYNE LL. Fasciculi I. II. III. IV. Nos. 36, 37, 53 and 5 ११५९ Vor pe kad NatsHapA CuHarira, by Sri Hansa, with the C inn tary of Narayana. Edited by Dr. E. Roger. Already published, 1] III. 19. V. VI. Nos. 39, 40 45, 46, 47 and 52 "ह Vor. XI1I.—The Conavesr or Syria BY THE PsEUDO Ww ५ dit Arabic, by W. Lexs.. _ ` mon 9 1101. क (+ — श ५ uF

, Vou. XII1,—IreAn ry + ए ALQoRAN, or (seventy) exe Koran by Sovdry in Ara ited by MowLaweers Bas EN 8 ५००१५००1. Hakx, with an analysis by Dr. A. Sprencer. Two ‘parts ४ क १. Vor. XIV.—PurAna SANGRABA, or a collection of the । at seri and English, by the Rev. Proresson Banersea. No. 1 दा. part of the Markandéya Purana is published Z aY OL 92 1कृ 9 ( Vor. XV.—The 8९५०२१६ part. of the Sap ANDES HAR घ oF NizAmy w gino called the Khirad-namah Edited by AGHA MowamMap SHuSTERY A. Serencer. The first half is published

Vor. XVI.—SANKuYA) PRAVACHANA अ i d ४१९...

< (117 ar ae Vor, XVII.—Ibn Miskawayh’s work on Ethics in Arabic. Edited by Carr F Haves, M. A ज „4 oe fo at 4 4

Cuarranya CHANDRODAYA NATAKA of Kavikarnaptira.. Edit RAsenpRALAL MirrrA. Already published Fasciculi 1; 11. Nos. 47

The , Prakrita Grammar of Kramadiswara. Edited by, B ५८ प an र Lie Mirrra ve ४३८ | - An English translation of the CanAnpoGya UpanisHaD 0

By Babu RAsenpravAL Mirrra ~ 4 4 the ;

plished

न

if

op

SARVADARSANA SANGRAHA; or an Epitome of the different systems of Indian Philosophy. Edited by Pandita IswaracHANpRa ViIpYASAGARA, न

> « im oe *

eG Digitized by (Goo: ।८ - न by ५ 4

BIBLIOTHECA INDICA; A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS, PUBLISHED UNDER THE PATRONAGE OF THE Hon. Court of Directors of the Last India Company,

AND THE SUPERINTENDENCE OF THE

ASIATIC SOCIETY OF BENGAL.

SANSKRIT WORKS IN PROGRESS."

The ELEMents or एणा by KAmanpaxt. Edited by Babu RAgENDBALAL Mirrra. Already ‘published, Fasciculus I. being No. 19

s ह

The 4174 VisTaRa, or Memoirs of the Life and Doctrines of SAxkya SInHA Edited by Ba&bu RAsENDRALAL Mrrrra, Already published, Fasciculi I. and IL. Nos, 51 and 73

The Prakrita Grammar of Kramadiswara. Edited by Babu RAJENDRALAL _MIrTRA.

An English translation of the ConAnpocya UpanisHaD of the Sama Veda, By Babu RAgenpRatét Mirra. Already published, Fasciculus I. No, 78

The VrepAyta 8671348. Edited by Dr. Réur, Published, Fasciculi I. and II Nos, 64 and 89.

The Tarrtrriya Sayurri of the Black Yajur Veda. Edited by Dr. ए. एतए Published, Fasciculi [. to VIII. Nos. 92, 117, 119, 122, 131, 133, 134 and 137

The Tarrrrryia Brdumana of the Black Yajur Veda, Edited by Babu RAJENDRALAL Mirrra. Published, Fasciculi I. and IL. Nos, 125 and 126

The Sérya-stppHAnTa, with its Commentary the’ Gidhartha-prakas’akh Edited by Firz-Epwarp Hatt, A. M. Already published, Fascieuli I, 11. and III Nos. 79, 105 and 115

The Tate or VAsavapatra’, by Supanpuv, with its Commentary entitled

Darpana. Edited by Firz-Epwarp Haz, A. M. Published, Fasciculi I. and II Nos. 116 and 130, |

The Ma’rKanpEya Pura’nNa. Edited by K. M. Baynz already publish Fasciculi I, II. and II. Nos, 114, 127 व ae eee

* Fora list of the Persian and Arabic works in progress, See No. 130 of the Biblio- theca India.

{> ऋ ठ a Om NOVI (> ॥/1(]1112©0 DY \ ¬(2 “<« BA ~ (~ प

(८.44 + 4; WORKS PUBLISHED. Price. Price. The first two Lectures of the Sanhita of the Rig Veda, with the Commentary of Madhava Acharya, Eng- । lish translation of the text. Edited by Réer, — ‡ Woe. Li to Be त 2 १५. Fabs 400 2 80 The Brihad = U with the Commentary

panishad, of S‘ankara Acha and the Gloss of Ananda Giri.

Edited by Dr. E. Roer, Nos. 5 to 13, 16 and 18, ०* An English Translation of the above Upanishad and Com-

mentary. Nos. 27, 88 and 185, |, 4490 009 | The Chhandogya 2 grees with the Commen 41५4 S’an- the Gloss of Ananda Giri. by ; Dr. B. एठा, Nos. 14, 15, 17, 20, 23 and 25, jvtaccth 00-6 ~ > 9970 The Taittiriya, Aittareya and S’wétas’watara Upanishads ध Commentary, &८, Nos, 22, 33, and 34, ........cecessesseenees 300 1140

The fs’4, Kéna, Katha, Pras’na, Mundaka, and Mand Upanishads, with Commentary, &. Edited by Dr. प 561, Nos. 24, 26, 28, 29, 30 and 81, .........५.. १.4 600 3120 The Trittiriya, Aittaréya, S’wétas’watara, -Kéna, [s’a, Katha, Pras’‘na, Mundaka and Mandukya Upanishads, Translated from the Original Sanskrit, by Dr. EB. Réer, | Nos. 40. and 60 200 1 40 Division of the Categories of the Peck Philosophy, with ; a Commentary ne an English Translation, ie नि एन, N06, क. ss panes ayes Ore 200 1 40 The Sahitya-Darpana, or Mirror of Composition, by Viswa- nitha Kaviraja, edited by Dr. E. Réer, Nos 37, 53, 54

and BB, -slcseselsiebegte once baat dee . 500 3 20 The Chaitanya Chandrodaya Nataka of Kavikarnapura. Edit- ४ ed by Babu Rajendralal Mittra, Nos. 47, 48 and 80,......... 300 1140

The Urrard NatsHapa Carita, by Srr HArsa, with the

Commentary of Néraéyana. Edited by Dr. E. 12681. Fas-

ciculi I. If, IL. IV. V. VI. VIL. VIII. IX. X. XT. and

XII. Nos. 39, 40, 42, 45, 46, 52; 67, 72, 87, 90, 120; 123 a

ON 19 4.०००.404. 19 9 Of ic) F288 The SAnxkuya-PravyacHaNa-BuAsnya, Edited by Fitz- |

Edward Hall, A. M., and to be translated

Ballantyne, LL. D. Fasciculi I. II. and IL

Nos.'94, 97 and 141, - 4... 000 1.40 1 The SARVADARSANA SANGRAHA; or an Epitome of the different systems of Indian Philosophy By MApwavA-

cHAryA. Edited by Pandita [s‘waracHaNDRA VIDYAS- Acara. Fasciculi I. and II, Nos. 63 and 142, .......... 000 1 + 2

4

: व= 3 Digitized by Google “ te + 5 ina : ४