। | der’ sd bate | Bodleian Libraries UNIVERSITY OF OXFORD This book is part of the collection held by the Bodleian Libraries and scanned by Google, Inc. for the Google Books Library Project. For more information see: http://www.bodleian.ox.ac.uk/dbooks This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial- ShareAlike 2.0 UK: England & Wales (CC BY-NC-SA 2.0) licence. Pp hy a + 7 7 ८ BIBLIOTHECA INDICA; + COLLECTION OF ORIENTAL WORKS PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. New Series, Nos. 512, 530, 544, 573, 590, 612, 627, 639, AND 663. THE TATTVA-CHINTAMANI. BY GANGES’A UPADHYAYA. PART I, THE PRATYAKSHA KHANDA WITH EXTRACTS FROM THE COMMENTARIES OF MATHURANATHA TARKAVAGIS’A AND OF JAYADEVA MIS‘/RA. EDITED BY PUNDIT KAMAKHYANATH TARKAVAGISA, PROFESSOR, SANSKRIT COLLEGE, CALCUTTA. CALCUTTA: PRINTED BY ७. प्त, ROUSE, AT THE BAPTIST MISSION PRESS, 1888. विन्नापनम्‌ | EDO ्रत्य्ानुमानेपमानशब्टाः प्रमाणानि इति नैयायिकमतं तच प्रत्येकप्रमाशस्य BI wre गङ्गेशोपाध्यायेन खण्डचतुटयात्मकः तच्वचिन्तामणिनामकयन्या विरचितः मथ- रानाथतकंवागोगेन Berg! तच प्रथमं प्रत्यक्षखण्डं ददितौयम्‌ waved छतौयम्‌ पमान खण्डं चतुथे WSS एषां खण्डानां मध्ये wane त्यन्त विसौणे' पदाथेसाधकविविधयुक्तिपरिपणे ञ्च we तात्पयोवगमे wares विनेपदेेनैव ary भवति अत waned पण्डितेरनमानखण्डमेव विशेषेणाद्रियते, waa. SS IST HAT सुप्रापय, अन्यान्य खण्डन्त्‌ अत्यन्तदुष्य प्ये, परन्तु सया वङ्ायासेन भरत्य्खण्डस्य आदे पसलकचतुषटयं dela एकं पस्तकं नवद्धौपनिवासिसव्वेप्रथान- नैयायिक-पृच्यपादग्रोयुक्ञभुवनमोडनविद्धारल्-भडाचायै-समौ पे प्रापनं तत्पुलकं क-नाख- fea, रकं नवद्ौपनिवासित्रोयुक्त दरिनाथतकंसिड न्त-भट्टाचाये-खमोपे प्राप्तं तत्पुस्तकं च्ठ-नम्नद्धितं, अपरः पुस्तकं श्यौ टपुरनिवासिपृच्यपादयुक्तश्यामापदन्यायभृषण-भटा- "चाये-समोपे प्राप्तं तत्पुखकं ग-नाखाङ्धितं, अपरञ्च पस्तकं शान्तिपुरनिवासिग्रौयक्न - रामनायतकं रल-भहाचाये-समोपे प्राप्तं तच्च पस्तकं घ-नामन द्वितं, पस्कचलुटयमेव परि्णडं, रष पस्तकेष प्रायशः पाठभेद नाखि, कुजचित्‌ च्यरविशेषे यत्पाठवेलचष्छ- afe तत्‌ शब्दवैलक््णमाचं न तु तेनाथेवेलचण्ये तदपि मुद्रितपुखलके उतम्‌ | wy रघुनाथभिरोमणिष्टतदोधितिनामकडौकया सङ waned मुद्रितम्‌ अन्यान्यखष्डन्त्‌ सटोकं न केनापि मृद्धितं, शिरोमणिकृतटौकायाः प्रामाणिकलेपि लेन केवलम्‌ Vannes wera wae मथरानायेने क्तं, “ज नन्ति केचिदेला- भासान्तस्‌”” इति । मथरानाथतकंव गोगेन तु खण्डचतुटयमेव area, खतः रस्ियाटौकसोखादटौ-समाजानुमत्यनुसारेण मथुरानाथ-तकंवागोगशछतरदस्यनामक- डौकय। सड तच्चिन्तामणिनामकम्मन्धस्य eRe मया प्रहतं इति । कल्िकातासंस्क्रतविद्यालयाध्यापकः श्ोकामाष्डयानायणश्श्य( | तत्त्वचिन्तामणि | प्रत्य च्तखण्डे मङ्लवादर स्यं | गुणतौताऽपोशस्िगुणसचिवस्यक्षरमयः चिमृ्तियः स्वग-स्थिति-विलयकम्मणि तनुते । कछपापारावारः परमगतिरे कस्िजगतां AAR कस्मेचिदमितमदिनने पुरभिदे ॥ १। न्यायाख्नुधिृतसेतु हेतु ्रौराममखिलसम्यत्तेः | तातं चिभुवनगोतं ARTISTA ॥९१॥ SAAT मथुरानाथतकवागौशघौमता । fancier cara प्रत्यत्तमणिफक्िकाः ॥२॥ निविश्नं प्रारिख्िततच्वचिन्तामणिनामग्रन्यसमा्निकामनया हतं मददादेवनमस्वाररूपं मङ्गलं शिव्यशिक्ताथेमादो निबभ्राति 'गुणातौतः' दति। ‘aa नमः', तसमै कख Taare “गुणातीतः chai "यः (जुणातौताऽपि' समवायसम्बन्धेन शुणसामान्याभाववानपि, ‘Sa’ श्रप्र- तिदतेच्छः, श्रप्रतिरतवं ्रविसम्नादिवं । श्रपिः, सव्वेच विराधाभास- awa नि्ैणत्स्य इच्छाविरो धात्‌ शणपदस्य साद्धमतसिद्ध- सत्व-रजस्तमेलक्तणगुणएपररतया fe विराधपरोहारसम्भवात्‌ fatren- भासल्वं | स्वादय न्यायनय ्टि-स्थिति-प्रलयोत्पादकाः श्रदृष्टभेदा 1 तत्त्वचिन्तामणिः | प्रत्य च्चखण्डे ङलवाद्‌र हस्यं । ~न सो ाक्------- गुणातीताऽपीशस्िगुणसचिवच्यकछ्षरमयः चिमृ्तियंः स्वग-स्थिति-विलयकम्मणि तनुते । छपापारावारः परमगतिरे कस्िजगतां Ane कस्मेचिदमितमददिश्ने que ॥ 2 | न्यायाम्बुधिकृतसेतुं Bai श्रोराममखिलसम्यन्तेः | तातं चिभुवनगौतं तकालद्ारमादरान्नता ॥१॥ AAT मथुरानाथतकवागोश्धोमता । fanzine दश्यन्ते प्रत्यक्मणिफक्किकाः ॥२॥ निविघ्रं प्रारिख्िततत्वचिन्तामणिनामग्न्यसमाभिकामनया छतं मद्दादेवनमस्काररूपं मङ्गलं शिव्यथ्ि्ताथेमादो निबध्नाति गुणातौतः' दति। "तस्तौ नमः', तसमै कस दृत्यपेच्तायामाइ शशुणातौतः' fai "यः, quate समवायसम्बन्धेन रुणसामान्याभाववानपि, ‘oa’ श्रप्र- तिदतेच्छः, ्रप्रतिदतवं श्रविसम्बादितवं । श्रपिः', aaa विराधाभास- खचनाय । निगंएलस्य इृच्छाविरो धात्‌ गणएपदस्य साद्चमतसिद्ध- सत्व-रजस्तमेलक्तणगुणपरतया fe विरोाधपरोहारसम्भवात्‌ विरोाघा- भासलं | स्वादय न्यायनय ृष्टि-खिति-प्रलयात्पादकाः श्रदृष्टमेदा 1 र १ z तज्चचिन्तामगा एवेति नाप्रसिद्धिः(*)। “योागुणातौतेऽपि,, “जिग णसविवः' खनिष्ठन्ञा- नेच्छा-कतिसदकारेण काय्य माचद्ेतुः | खनिष्ठत्वप्रवेशाददिरोाधः। एवं 'येद्णतौतेाऽपि, इत्यस्य सब्वचान्वयः | “च्तरमयः' “चयः न्ता नेच्छा-प्रयन्नाः, ‘wa श्रविनाशिनः, यच "तन्मयः" तदात्मकः के चित्त “क्तरमयः "चयः" श्रकारोकार-मकारषूपवणचयघटितौ- Sra, wade ॐकार रूपशब्दवानिति यावत्‌ । गुणातोतपदेन सम्बन्धसामान्याप्रच्छिन्नगुणसामान्याभाववता faafe- तत्वात्‌(९) विरोाधः। समवायसम्नन्धावच्छछिनगुणएसामान्याभावपरतया सत्वारिलक्तणगुणाभावपरतया वा विराधपगेदार care: | “चि- मृत्तः, इति । सन्निति षः । ब्रह्म-विष्णु-शिवात्मकश्ररौ रचयवान्‌ खन्‌ खष्टि-स्थिति-प्रलयकश्राणि ‘and’, इत्यथे; । ‘aaa’ fa- स्तारानुकरूलयन्नवान्‌, wat विरोधः। एतेन सगादिरेव ईश्वरे प्रमाणमिति वितं | *कछपापारावारः' निरूपधिपरद्‌ःखप्रदानेच्छछा(९) ‘ear, तस्या श्रसाधारणाधिकरणएमित्यथः । श्चापि इच्छाया गणत्वादिराधः । “चिजगतां', "परमगतिः परमदितकन्ता, कटे- ae”) guarfatra” | एकः" श्रदितोयः, नित्यक्ृतिमदृ्तिभेद- (९) सतत्वादयख न्यायमते खदृद्धविष्रेव णव स च faz नास्तीति न विराध इति ara | (२) सम्बन्धत्वावच्छित्रसं सगेकप्रतियोगिताकगृणसामान्याभाववतेा faafaaerfefa ze | (३) निरुपधिपरदुःखप्र cassia Te | (४) कतिरूपस्येव्यथेः | (४) पूत्वीक्घगु णातीतोऽपी्यनेन विराध इति भावः। YARIS मङ्लवादर हस्यं | ह अन्वोक्ानयमाकलय्य गुरुभिन्नात्वा गुरूणां मतं चिन्तादिव्यविल्लाचनेन च तथाः सार विलाक्याखिलं। तन्त्र दोषगणेन द्‌गंमतरे सिद्ान्तदीक्ागुर- गेङ्गेशस्तनुते मितेन वचसा ओरीतत््वचिन्ताम शिं voy प्रतियोगितानवच्छेदकेकत्ववानिति aaa’) । ware गुणएलादि- राधः । त्म किश्भुताय दइत्यपेक्लायामा द ‘wife’ दति fafa- व्यानिरव्वचनौयगुणया मायत्यथेः । पनः किम्भूतः “afaratea’ “महिमा' सौन्दय्यै-करणादयः । पुनः किम्भृताय “परभिद" एकदा पुरचयभेदनकच्चं । पुरभि दित्यनेन एकदा पुरचयभेदनसम्थैख्य सुतरां वित्रवारणत्तमत्वं वितं ॥९॥ RAMEY ग्न्थान्तरापेक्तया सोयग्न्धस्योत्कषं wear स्वकौत्त्यनुवन्तये खनाम यन्धनाम च दगशेयति श्रन्वौच्ेति । "गङ्गेशः" ‘saree’ न्यायशास्त्रं, गुरुभिः”, “sae श्नात्वा, "गुरूणा" प्राभाकराणां, ‘aa’, च ग रुभिन्नाला, "चिन्तादिव्यविलाचनेन च८२९) चिन्तारूपदिव्यचचुषा, ‘adr’ न्याय-श॒रमतयाः, “afew निःशेष, ‘ow’ श्रभिप्रायं, “विलोक्य, “मितेन वचसा ओओतत्वचिन्तामणि", ‘aad’, इत्यन्वयः । अरन्याऽपि "गङ्गेशः" समुद्रः, "मितेन वचसा” व्तवादिना, चिन्तामणिं तनुते", इत्युपमालङ्कारो व्यङ्गः । WATE (१) नन्‌ afedta इत्यस्य खजातीयद्दितीयरदित इग्य्थस्तया च प्रतियोग्यप्रसिदधिः राद्दित्यस्य अभावत्वेन गणरूपत्वाभावादविरोधासङ्कतिखे aa are नित्येति | (2) चिन्तादिव्यविन्ञाकनेनेति ae | 8 तच्वचिन्तामणे यते aw: पण्डितमण्डनक्रिया प्रचश्डपाषण्डतमस्तिरश्छरिया । faqarua न विचारचातुरी न च खसिडान्तवचादरिद्रता ॥ 8 ॥ प्रायशः निरश्यतया विशिष्य ace: । age. किश्भूतः 'दाषगणेन' देषसमृहिन, ‘giana wage, ‘ae’ चादौ, “सिदान्त- Sara: सिद्धान्तोपदे गरुः ॥२॥ ग्रन्थस्य चिन्तामणिनामकरण ater मणेः area) दशयति | ‘gat मणेरिति । दद चु सव्वे् सम्बध्यते | प्रचण्डेति, प्रचण्डाः” पाषण्डाः बोद्धाः, तएव तमांसि तेषां “तिरक्िया' । मणिपन्ते प्रचण्डपाषण्डो- भूतानि यानि तमांसि तेषां तिरक्कियेत्यन्नेयं । “विपरेति' ‘fave’ यं बौद्धादयः, तेषां यः ‘ae’ सिद्धान्तः, aa ‘a विचारचातुरी" न व्यवस्थानकौ शलं(९) | मणिपक्चे तु “विपक्तपक्चेः चौरादिपन्ते, न विलक्तणचरणएचातुरौो | मणिप्रभया तमेनिवृत्तेरिति aa “न च सखेति । ‘ae’ न्यायद शेनस्य, यानि सिद्धान्तवचांसि तेषां ‘a दरिद्रता । afaad “खस्य धनस्य, fag: ‘ne’ अवसानं, वन्तमिति वचसाऽदरिद्रता न चेत्यथेः, रकार प्रशेषात्‌ | (दरिद्रता च प्रयोगाभावः, अनन्तं धनं wana | केचिन्न मणिपनते विपक्त्यस्य ' विपक्तपत्तेनस्य' विपच्तपत्त श्रेष्ठस्य, ‘faa? fae (१) मणिसादृश्यमिति we | (a) न व्यवस्थापनक्ै शलमिति we | (३) भवतोत्यभिप्राय इति we | YUM मक्लवाद्‌र हस्यं | ५ इह खल्‌ सकलश्िटेकवा कतया अभिमतकम्भा- रम्भसमये तत्समातिकामा मङ्गलमाचरन्ति। तच यद्यपि मङ्गलस्य कारणता नान्वयव्यतिरेकगम्या वि- नापि मङ्गलं प्रमन्तानुषठितसमापेः। न च तच» जन्मा- MUAH, अन्योन्याश्रयात्‌ लाकावगतकारणे- नान्यथासिङ्धेश्च। त्त णएचरणएचातुरो, न we: । सखसिद्धत्यस्य ‘ae’ साधनस्य, fag: “अन्तः saan, वृत्तमिति वचसे दरिद्रतेत्यथेः vars: एतन्मते नाकारप्रद्येषः ॥३॥ खयं arg मङ्गलस्य कदाचित्‌ केनचित्‌ निरथंकत्वमाण्द्ख- तेव्यतो मङ्गलस्य aaa व्यवस्थापयितुं प्रयमता मोमांसक- सम्पदायमतसुपदश्यति द्ेत्यादिना सम्प्रदायविद इत्यन्तेन(९) | ‘ce श्रस्िन्‌ लोके, मनुव्यलोक इति यावत्‌ । खल्‌" TaN, “सकल- भिषटैकवाक्यतया' मङ्गलस्य समारिहेतुत्ेन सकलशिष्टसम्मततया, एतेन(९) अ्रममूलकता निराकता५)) शश्रारग्भसमये' ama, "तत्छसा्तिकामाः' अ्रभिमतकम्मसमाश्भिकामाः। ननु समास्िदेतुताया मङ्गलट्त्तिले fa मानं, न तावत्‌ wad, यस्य पुरुषस्य प्रमन्त- कटेकसमाक्िस्यलञे एैदिकमङ्गल विरदनिश्चया मङ्गले लाकावगतकार- णेन समाधिं प्रति अ्नन्यथासिड्लवग्रदश्च विद्यमानः तेन पुरुषेण (९) नापीति we | (२) सम्प्रदाय इत्यन्तेनेति Te | (३) waa मङ्गलस्य समाश्रिदेतुत्वेन सकवशि छ सम्मतत्वकधयनेने ्थैः। (९) सन्व॑घामेकदा wat न सम्भवतीति ara: | A é तत्वचिन्तामणा तदानौं मङ्गलवृ्लितया तस्याः vera निखेतमशक्यत्वात्‌ | श्रतएव नानमानाद्यपि, तादृ श्पुरुषविशेषेण तदान तस्य अनुमानादिनापि श्रदासम्भवात्‌ इत्यत श्राह ‘aa यद्यपौति | तच श्राचारे, सप्तम्यथा- निमिन्तवं तच प्रये।जकवं श्रचवयश्चास्य कारणतायां, तथा च तदा- चारप्रयोजकौभूता समश्षिकारणएत। यद्यपि तादृ श्पुरुषविशेषण तादृशकालविशेषे न मङ्गल स्यान्वयव्यतिरेकगम्येति याजना | एतेन मङ्गलवल्तिसमारि कारणएतावेन Ga तादृ शकारणतायां सिद्धायां विवादाभावः। श्रसिद्धायामाश्रयासिद्धिः। न च मङ्गलवत्तिकारणएता- त्वेन पक्षता न तु समाघ्यन्तभावः, समाश्न्वयव्यतिरेकगम्यत्वाभावश्च साध्यः, कारणता ञ्च कारणपदप्रवुत्तिनिमित्ततव(*) तेन कारणएतालस्य aden विभिन्नतया प्रकतकारणतानेन gaa श्रा्रयासिद्धिः कारणतान्तरत्रेन Gee चाथान्तरमिति saa नावकाश इति वाच्य। तचेत्यस्यानन्वया पत्तेः मङ्गलवु्तिकारणएतायास्तादृ शाचारविषयत्वा- सिद्धेरिति दूषणं प्रत्युक्तं, समाश्िकारणएतात्ेन पक्तत्वान्‌ । तादृश परुषविशेषस्य तादृ कालविशेषे म ङ्गलान्वय-व्यतिरेकगम्यत्वञ् मङ्गलान्वयव्यतिरे कसदचारन्नानजन्यमङ्गलवृत्तिता प्रकार कम्रत्य्निखय- विषयत्वं तया च समाभ्िकारणएता a मङ्गलान्वथयतिरेकसदचार- ज्ञानजन्यतत्कालोन-तन्‌पुरुषो यम ङ्गलयत्तिता प्रकारक प्रत्य्निञ्चयवि- षय दूति फलितं । श्रखण्डाभावस्य साध्यत्वान्न जन्यान्तभागवेयथे(९) | (९) कार पद शक्यतावच्छेद कत्वभित्यथंः। (२) तत्कालीन-तत्‌पुरषी य-मङ्लदत्तिता प्रकार कनिशयविषयत्वाभा- बस्य अभावान्तरत्वेन साध्यानन्तर्गंतत्वात्‌ न साध्यस्य वअथेविश्रघणघटितत्व- fafa ara: | UA मङ्लवादर इम्यं | © पक्ततावच्छ दकावच्छदेन साध्यसिङ्रुदृश्यतया च sina: fagar- wi) । नन्वनन्यथा सिद्धनियतयपुब्दवन्तिता कारणता, तचानन्यथा- सिद्धत्न्ञाने न सदचारन्नानापेत्ता न वा नियमांशन्ञानेपि, व्याप- कलनाय हे सदचारगरदस्या हेतुत्वात्‌ | धृमलादिघरितव्याश्चिग्रह एवा- न्वय.स द्वारगदस्य ₹रेतुर न॒ व्यवस्या पितल्वात्‌ | श्रतएवान्वया.न्वय- सहचारधोः, व्यतिरेकश्च व्यभिचारज्ञानव्यतिरेकः, तदुभयजन्यतादृ श- प्रत्य्चनिख्चयविषये aay इत्यपि निरस्तं। व्यतिरे कमचारन्नान- वदन्वयसहचारन्नानस्या्यद्ेतुलात्‌ | WATS: तदि तरया३त्‌कारणएसत््व ASAI काये, तदभावे च कायाभाव waa व्यतिरेकसदचारगहा वि शिष्टकारणएतासाक्तात्वार हेतुः तथेवान्वयव्यति- रेकात्‌। न त्वंरभेदव्यवस्था । नव्यास्तु waar हेत्वभाववति का्यान्वयज्ञानं व्यभिचारज्ञानमिति यावत्‌ । तद्भतिरेकजन्यताद्‌ श- निश्चयविषये aay: दति ate?) । देतुमाइ “विनापौति । तदानौँ तत्पुरुषेण विनापि मङ्गलं प्रमन्तानुषटितसमाध्ुत्पत्तिदभेना दिल्यथेः | तया च तन्कालौन-तत्परूषोयम ङ्गलव्यति रे कव्यभिचार यदविषय- निरूपितकारणतालादितितनोतेा वोयधिकरष्ट(२) । कंचिन्त॒ मङ्गलं (१ समाप्निकारणतात्वसामानाधिकर णेन cae मङ्गलारत्तिसमा- पकार णत्वान्तभे वेन सिद्धसाधनं स्यादिति aa: | (२) इति प्राडरिति we | (३) पन्ततावच्छेदकेन are हे तोर सामानाधिकर गणमि्यथः। तथा च सम्ाप्निकारणता न मङ्कलान्वयव्यतिरेकसह चार ज्ञानजन्ध-तत्कालीन- तत्पररषोय-मङ्लदत्तिताप्रका र क-प्रत्यच्त निश्यविषयः ततकालीन-ततपुरुषीय- लङ्लब्यतिर कव्यभिचार ज्ञानविषयनिरूपितकार शतात्वात्‌ इत्यभिप्रायः | < तक््चिन्तामगो न समाघ्न्वयव्यतिरेकन्ञानजन्य तत्कालोन-तत्परूषौ य-समाभिकार- एत्व प्रका रकप्रत्य लनिखयविषयः तत्कालोन-तत्‌पुरूषोय-समािव्यभि- चारिलग्रहविषयतादिति समुदिताः tars: । ननूकदेतुरसिद्धः, तम्य fe एरूषस्य तदान प्रमत्तानष्टितसमा प्रावेदिकमङ्गलब्यभिचा- रित्वग्रहेपि न तच मङ्गलसामान्यव्यतिरेकव्यभिचारित्वयदः, act तेन पुरुषेण प्रमन्नानु ितसमा्िपृव्वे जन््न्तरौयमङ्गलानुमाना- दित्यभिप्रायेणाश्रङते “न च तेति ‘as प्रमन्तानुष्टितसमापि प्व, जन्मान्तरौय-तत्‌कल्यनं' तेन पुरषेण तदान जन्रान्तरौयमङ्गलान्‌- मान, दयं watfaa ्रलपुम्विका समा्षिलात्‌ शिष्टानुषठितखमार्भि- वदित्येवंरूपेणेति भावः । “च्नन्यान्याश्रयादिति' सिद्धं जन्मान्तरौण- मङ्गले व्यभिचारन्ञानाभावे हेत॒ताग्रहः, ₹देत॒ताग्डे च समा्ि- त्वेन अन्ान्तरोयमङ्गलानमानमन्यथा वलप्रयोजकमित्यन्योन्याश्रेया- fear: । नन्वऽनुकूलतका न व्यातिग्रदहेतुः, किन्त कविद्धभिचा- रन्ञाननिवन्तकतया तस्यापयोगः तथा च कारणत्ग्रहं विनापि व्यभिचारन्ञानसामग्या श्रसाव्वेदिकत्वेन wafsa खतःसिद्धम- क्ल पृव्वेकलव्यभिचारन्ञानाभावाद्‌व जन्म्ान्तरोयमङ्गलानुमानसम्भव दत्यसखर साद्ध चन्तरमाद 'लेकावगतकारणेनेति। कण्ड-ताल्वाद्यभि- waaay: । श्रन्यथासिद्धेखच' तस्य we तदानौं मङ्गले समाप्ति प्रति अ्रन्यथासिद्धत्न्ञानाच। तथा च तत्‌कालोन-तत्‌- परुषौ य-म ङ्गलनिष्ट न्यथा सिद्धलज्ञानव्रिषयनिरूपितकारणतालादिति Sa: | VAGUS मङ्लवादर हस्यं । र्‌ नापि मङ्गलं सफलं अविगोतश््टचारविषयत्वात्‌ द्श्वदिति. फलसि डो." प्रारिष्ितसमापेस्तदानीमपे- शछितत्वेन नियमेनापस्ितत्वात्‌ फलान्तरस्यातथाभा- वात्‌ विश्वजिन्यायेन फलकल्यने गोरवात्‌ परिशेषानु- मानेन तत्कारणताग्रहः | तस्य परुषस्य तदानौोमनमनेनापि मङ्गले न समािकारण्ता- ग्रदसम्भव ware नापोत्यादिना ‘aware: इत्यन्तेन | (मङ्ग- लमिति नमस्कारादिकमित्ययः । नतिस्तुत्यादिसाधारणस्य मङ्गल त्वस्यैकस्याभावात्‌ मङ्गलपदस्य नानाथतात्‌ | .सफलमिति श्रभौषटफ- लजनकमित्यथेः | श्रभो टत ञ्चु) खकन्तव्य ता प्रयोजकेच्छाविषयतं | श्रविगोतशिष्टाचारविषयलादिति। श्रविगौता यः शष्टाचारस्तदविषय- त्वादित्ये । ‘sre? प्रततिः, न तु क्रिया, विषयलानन्वयात्‌ | fasad निष्यलजनताडनादौ व्यभिचारव।रणायाविगोतेत्याचार- विशेषणं, श्रविगोतलं' वेदनिषिद्धाविषयकलत्व, पापाजनकत्वं वा | श्ष्टछतनिष्फलञ्च न तथा(९) | ““नित्य-नेमित्तिकैखेव काम्येरन्येरग- fea: | कमभिस्त॒ नयेत्‌ कालं न विप्रः क्षणिका भवेत्‌” इत्यनेन, “surest न gaia” दति, “निष्फलानि च कम्माणि नारभेत विचक्षणः" दृत्यादिना च तन्निषेधात्‌() । तथापि warfeaafa- (९) सफलत्वसिद्धाविति we, ग, च । (२) अभोरफलत्वश्चेति ख ° | (३) न पापाजनक मित्यथैः। (9) am निषेधादिति we : 2 Xe तत््चिन्तामशे aera व्यभिचारः 1 “नित्य-नेमित्तिकैरित्यादिनिषधविधोना- सुपक्रमान्‌रेधेनाधिकारिमाचपरतया तदो यर्याचेष्टाथा अ्रनिषिद्ध- त्वदतः “ग्िष्टेति, “ष्टवे च बालक-पतितानयजाद्यतिरिक्रते सति बेदप्रामाण्या्युपगन्तृव । न च तथापि भोगे व्यभिचारः त्याणुद- waa कतिविषयत्वादिति वाच्यं । साध्यत्वेन प्रठत्तिविषयतायाः फलव्यारन्ताया Wa प्रवेशात्‌ | एतेन(\) नान्तरो यकस्य प्ररत्तिवि- षयलवाभ्युपगमेपि fame’) भोजनादि-नान्तरो यके न व्यभिचारः, तच तादूशविषयत्वाभावात्‌ । परमेश्वरकतेरपि तादृ श्विषयत्वाभा- वात्‌(९) तादृशविषयत्वाग्युपगमेपि प्ररत्तित्वा दिजातेस्तचाभावाचच न तामादाय निष्फले जनताडनादो) व्यभिचारस्तदवस्थः । न च तयापि कौत्तनादिना फलाजनके शिष्टकतयागे व्यभिचार इति वाच्यं । खरूपयेग्यलरूपस्य फलजनकत्वस्य विव ्वितत्वात्‌ aw च तचापि सत्वात्‌ | यदा Maa Baars, तथा च बौ दकृते निष्लजनताड- नादौ व्यभिचारवारणाय भिष्टेत्याचारविशेषणं, ‘fase’ wars, परमेश्वरकतेरपि निरुक्रविषयतवात्तामादाय निष्फले व्यभिचारवारण- या विगौतेत्याचार विशेषणं, शश्रविगो तलं" श्रनित्यतवं । केचित्त अ्रव्रिगो ताचारविषयलाच्छिष्टाचारविषयतादि तिहेतदये ama, निष्फले चैत्यवन्दनादौ व्यभिचारवारणाय प्रयमद्ेताववि- (१) साधात्वाश्यविषयत्वप्रवेश्रेनेत्यथः। (२) खकन्तव्यताप्रयेजकच्छाविषयाजनकत इत्यचः | (३) साध्यत्वेन प्ररत्तिविषयत्वाभावादिव्यथेः | (४) wafaa इति शेषः अन्या खविगीतपदेनेव वारणसम्भवात्‌। पर्यच्तखण्डे मङ्गलवादर दस्यं | ३ 4 maa, दि तौोयरेतौ च शिष्टवमाचारवि गेषणं । शश्रविभोततवं' च दरषटोत्यत्निनान्तरौयकदुःखेतर दुःखा जनकं, बलवदनिष्टानन्‌बस्धिले खति इृष्टसाधनत्वं वा तट्‌ ग्रदञ्च शिष्टकवाक्यतया, जनताडनादिकन्त sag निष्फलत्वात्‌ कब्ममाचस्येव कष्टता a तु वेदनिषिद्ा- विषयकलतवं, पापाजनकनवं वा “श्रविगौतत्ं', तावता वैदिककश्माधि- कारिणा ad निष्फले व्यभिचारवारणसम्भवेपि पश्वादिरकूतर्याचेष्टा्यां व्यभिचारस्य zara । “नित्य-नेमिन्निकरित्यादिना च निषेध विधौनामधिकारिमाचपरत्ात्‌ । दितौ येतौ च शिवं" भरमाज- न्यलं । अन्यत्‌ सत्वे पुत्वेव दित्याः | केचित्त सफलमित्यस्य॒पापाजनकलत्वे सतीष्रसाघनमित्यथैः | तथा च श्येनयागागम्यागमनादौ व्यभिचारवारणाया विग तेव्याचार- विशेषणं, “श्रविगोतवं' पापाजनकले, निष्फले चैत्यवन्दनादौ वयभि- चारवारणाय श्ष्टिति “शिष्टं च दृष्टसाधनताभरमाजन्यतवं, न a भ्रमाजन्यत्मात्रं तथा सति श्रगम्यागमनाद्याचारस्यापि बलवदनिष्टा- ननृवन्धिलभ्मजन्यतया डेतावविगो तपदवैयथ्यापत्तेः | बलवद निष्टा- नन्वस्पिलन्नानस्य प्रत्यजनकत्वनये च भ्रमाजन्यत्वमा रमेव तत्‌ । न च “कष्टं wa” इतिन्यायात्‌ “रयाचेष्टां न aria” इत्यादि way” चत्यवन्दनादावपि पापजनकलाच्छिष्टपदवैयथ्यमिति वाच्यं । तदि लक्तणपापस्यैवाच प्रवेशात्‌ पश्चादिकतटयाचेष्टाया श्रुक्रक्रमेण पापाजनकतया aaa वयभिचारवारकत्ेन पापसामान्यप्रवेशेपि सायै (९) ख्रतेखेति Go, ग, च। RR तच्चचिन्तामणे HAINES: | तदसत्‌ । समास्निफलकलत् विचारे विशिष्टसा- ध्यकरणे श्रथान्तरत्वापन्तेरिति Fay: | “दति फलसिद्धौ" “दति” इत्यन मानेन, सफलत्वसिद्धो, जातायां, “परिशेषान॒मानेन तत्कारणतारइः' ‘AS’ पुरुषस्य, तदानौ मङ्गले खमा्तिकारणएताग्रदः, इति योजना । "परिशेषानुमानं" च मङ्गलं समाभ्िजनक समा्यन्यफलाजनकले सति सफलत्वादित्याकारकं । फलत" च स्वकन्तव्यता प्रयाजकेच्छा विषयत्वं, तेन मङ्गलस्य खध्वंस- विन्नध्वसादिजनकत्वेपि न सत्यन्तविश्ेषणासिद्धिः.* । एतदनुमाने च पुव्वानमानं(९) विशेव्यदलसाघकतया(र) उपयुक्रमिति भावः । नन्‌ मङ्गलं न cafe समाक्िविषयककामनावत्परूषाक- कत्वात्‌ घटादि विषयककामनावत्‌परुषाकटेका यागादिवंथा न घटादिजनक दूति सामान्यतेदृषटानुमानेन( › मङ्गले समात्तिजनक- त्वाभावन्नानात्‌ कथमिदं समा्तिजनकल्वानुमानमित्यत are भ्रारि- सितेति, 'नियमेनापेकितलेन' नियमेन मङ्गलकतुः कामना विषय- त्वेन, 'उपस्यितत्वात्‌' अनमातुस्ता दृ श्पृरुषस्योपस्यितलात्‌, तथा च समात्चिजनकलभावसाघकाक्रहेतारन्नानासिद्धि रिति भावः | (१) अन्यथा quad प्रति खस्य कार णत्वेन मङ्गलस्य मङ्लध्वंसं प्रति- कारणत्वात्‌ विघ्नध्वंसादिकं प्रति कारणत्वाच्च सम्ा्यन्यपलाजनकत्वे सति इति विश्ेषणासिडिः स्यादिति ara: | (a) aye सफलं विगीत शा चास विषयत्वादिव्यन्‌मानमित्यघेः | (३) सपलत्वादितिदलसाधकतयेत्यथेः | (४) यो यददिषयककामनावत्‌पुरुषावकः स न तच्जनकः KATA मानेनेत्ययः। प्र च्तखशडे मङ्गलवादर हस्यं | qe ननु तथापि मा्भिभिन्रस्य ग्राम-पग्रर-हिरण्धादेरपि फलल- ज्ञानसम्भवात्‌ सत्यन्तवि शेषण्ञानमेव नास्ति कुताऽनमानमिदमित्यत are "फलान्तरस्येति समा्निभिन्नस्य प्राम-पश्र-हिरण्यादरित्ययः | “श्रतथाभावात्‌' ्रतथाग्डतलवे नापख्ितत्वात्‌, ATARI काम- नाया श्रविषयवेनापस्यितलादिति यावत्‌। तथा च रेतुज्ञान- wage न समास्निभिन्नग्रामादिफलकं ग्रामादिविषयककामना- वतपुरुषाकदटेकलात्‌ धटादिविषयककामनावत्‌पुरूषाकरटंको यागादि- यथा न घटादिफलक दति सामान्यतेादृ ्टानृमानेन यामादिफल- कत्वाभावन्नानमिति ATA: | aaarg ्रानमानेन समाभिभिन्नय्रामादिफलकल्वाभावन्नानसम- वेपि विञ्चजिन्यायेन समा्तिभिलखगेफलकलन्नाने बाधकाभावात्‌ कुतः सत्यन्तविशेषणन्ञानं, सखगंकामनां विना समातिकामनाया एवानृपपन्नतया मङ्गलकतुस्तदानौ खगेकामनाया श्र्यावश्चकत्वेन खक्रहेतुना स्मफलकलत्वाभावन्ञानसम्भवादित्यत sare “विश्वजिदिति | यया विश्रजिरयागस्छ खगषूपफलाश्रवणेऽपि खगफकलवन्ञानं तथे व्यर्थः। “फलकल्यने समािभिन्नखमेफलकलन्ञाने, "गौरवादिति, ्रनन्तखर्भव्यक्रिकस्यनारूपगौरवज्ञानस्य प्रतिबन्धकता दित्यः | न च समाश्निलापेत्तया लघतया खगेत्वावान्तरवेजात्यस्य काय्यैतावच्छद कस्य कन्न नन्तस् गव्यक्रिकल्पनं फलसुखतया न दोषायेति वाच्यं | फलमुखगौरवस्यापि दोषतादिति भावः | यद्वा खगमाचस्य फलत्वे नियमतः समा्िकामनया शिष्टानां मङ्गलानुष्टानानु पपत्त्या समाति-खगेयोरुभयाः wana गौ रव- १४ तक्त्वचिन्तामणे व्यभिचारेण कारणत्वस्याभावात्‌ उपायसदहखेणापि ग्रहोतुमशक्त्वात्‌ | fafa गौ रवज्ञानस्य प्रतिबन्धकल्ादित्यथेः | खर्गकामना च समा- ्िकामनोपपादकतया उपपन्नेति भावः। नव्यास्तु शतिफलसिद्धाविति, aa पुरुषस्य तदानों जायमा- नायामिति शेषः । तथा चेतदनुमानेन तस पुरुषस्य तदानौँ सफललसिद्धौ जायमानायां "परिशेषानुमानेन" समाघ्यन्यफलजनकत्व- बाघन्ञानसदकारेण, ‘Aaa’ समा्िकारणएताग्रहः, इति योजना प्रारिख्ितेत्यादियन्धस्त पून्वेवदिति व्याचक्रुः | "व्यभिचारेण व्यभिचार क्नानेन, श्रन्यथासिद्ध लग्र हेण चेति शषः | कारणत्वस्ाभावात्‌' कारणएल्वाभावज्नानात्‌, तथा च बाधद्ति भावः | 'उपायसदस्रण' हेतुसदस्तेण, “गरदो तुमशक्यत्वादिति । न च प्रमत्तानुषटितसुमाशिस्थले जन्परान्तरौयमङ्गलसंशयन वभिचारसंशया- दन्यथासिद्धलसंश्याच्च बाधसंश्रय एव न तु बाधनिश्चयः, स चान्‌- मानप्ररत्तावनकूल एव(* न तु प्रतिबन्धक इति वाच्य । प्रमत्तानु- छितसमाभिसखखले जन्मरान्तरमङ्गलस्य साधकाभावेन व्यतिरेकनिणेये व्यभिचारनिणयस्यैव सत्वात्‌ श्रन्यथासिद्धलस्यापि निणयसत्वा । न सैवंसिद्धान्ते वेदाऽपि कथं बोधकः(२) स्यात्‌ बाधनिखयसत्वेन योाग्यतान्नानविरहादिति वाच्यं | मोर्मांख कनयेऽन्वयप्रयेजकर्पवत्व- (९) संशयस्य पच्ततात्वादिति ara: | (र) aya समापिसाधनताया इत्यादिः। प्रय च्तखग्डे मद्लवादर हस्य | Cw तथापि तथाविधशिष्टाचारानुमितश्रुतिरेव मङ्गल स्याभिमतदेतुत्वे मानं | स्मैव याग्यतावेन बाधनिश्चयसल्वेपि याग्यताज्ञानसम्भवाद्ाधनिश्चयस्य शाब्दबो धाप्रतिबन्धकल्वादिति भावः| केचित्त '्रहोतमशक्यतलादित्यस्य श्रप्रामाण्यन्ञानानासकन्दितनि- खयस्याशक्यत्वादित्य्थः । व्यभिचारान्ययासिद्धलयोः संश्यसत्वादुत्य- न्नायामण्यनुमितावप्रामाण्छसंशया दितिभावः। न चेवंसिद्धान्ते बेद्‌- श्यापि तादृ शनिश्चयजनकत्वासम्भवः, व्यभिचार दिसंश्यसत्वेन तच्ा- प्प्रामा्यसंशयसम्भवादिति वाच्यं । बेदजन्यत्ज्ञानादेव Aa नाप्रा- माण्छसंशय इत्यभिप्रायादित्याः | तदसत्‌ तथा सति वेदारनुमाने श्रप्रामाण्यसंशयस्य दुव्वारत्वादिति ध्येयं | यद्यपि तत्पुरुषस्य तदानौ प्रत्यक्तादिता मङ्गले समाभिकारण- तव्रहासम्भवेपि परुषान्तरस्य कालान्तरे तस्यैव पुरुषस्य च मङ्गले- समािकारणलग्रत्यचानमानसम्भवात्‌ प्रत्यक्तानुमानमपि qs प्रमाणे सम्भवति, srt दण्डादावपि प्रत्यत्तादिता घटादिकारणव्वारिद्धि- प्रसङ्गात्‌, कस्यचित्‌ पुरुषस्य कदाचिनत्तचापि व्यभिचारादिन्नान- स्वात्‌, तथापि प्रौढिवादेन तादृ श्परुषस्यापि तस्िनकाले खमा्ति- कारणत्यदहसमुपपादयति (तथापोति, (तथाविधश्ष्टाचारानुमितेति श्रविगगेतशिष्टाचारानुमितेत्यथः। “मानमिति तस्य परषस्य तदान प्रमाजनकमित्यथः । न चानुमितवेदः श्रानुपू वौ विगेषानिश्चयेन १६९ तत्वचिन्ताम्गे aan”) क्षम दूति वाच्य । विनाणानुपूर््वीज्नानं तदथबोधक- aa®) ज्ञातादेव शब्दात्तदथेबोधादिति भावः। sarang, नमस्कारादिकं वेदबोधितसमा्धिसाघनताकं wage श्यकाविगोत- शिष्टाचारविषयत्वात्‌ । सध्ये विशिष्य aars: प्रवेशाद्‌ विगोतशिष्टा- चार विषयत्वे सामान्यत डेदकते दणादावेव व्यभिचार इति हेतौ समा युद श्कत्याचारविशेषणं | उदश्वतञ्च विषयता विशेषः । तथा च यो यदद श्यकाविगोतश्िष्टाचारविषयः, स वेदवोधिततत्साधनताकः यया दभः, दति सामान्यताव्या्तिः'२ शिष्टकृते निष्फले चेत्यवन्दनादौ व्यमिचारवारणाया विगतेति, श्रविगोतत्वः वेदनिषिद्धाविषयकलतवं, शिष्टकतनिष्फलञ्च॒ “रथाचेषटां न कुर्व तत्यादिवेदनिषिद्धमेव | पश्चा दिते निष्फले व्यभिचारवारणाय fasta, “शिष्टं च बालक- पतितान्यजाद्यतिरिक्ते सति वेदप्रामाण्याग्युपगमविशिष्टवं (४) श्रभ्यु art निश्चयः। न च तथापि वेदगप्राभाष्याग्युपगन्त॒भंजनादौ व्यभिचार इति वाच्यं । रलौ किकल्वे सतोत्यनेनापि विश्षणोयत्वात्‌ | अलो किकत्वञ्च लोकावगतेष्टसाधनताश्रयान्यलं । वेद-तद्पजौवि- प्रमाणातिरिक्रप्रमारं लोकः, दभारेरिष्टसाधनलस्य वेदेन तदुपजो- विना यागः खगेसाधनं खगसाधननवेन वेदबोधितला दित्यनुमानेनैव वा बोघनान्न दृष्टान्तासिद्यादिः । तावत्य दायापस्थितिषदङ्तमनोजन्य- (१) नाथंप्रत्यायन इति ae | (२) तदथ ज्ञापकत्वेनेति Te | (३) इव्युदादइरणवाकाप्रतिपाद्या सामान्यमृखी बाप्निरि्य्यः। ` (९) वेदधामाद्ाभ्युपगन्तृत्वमिति ग ° | VAISS मङ्कलवादर स्यं | १७ विशिष्टन्नानमादाय यथा न दृष्टान्तासिद्यादिः तथा वेदलक्षण एव स्फरौभविश्यति। न च तथापि भान्त्या खगेफलान्यफलमुदिश्य यथोक्र- शिषटकतयागादो व्यभिचारः, तस्य तत्साधनत्वेन वेदाबोधितलादिति वाच्यं । त्तेत्यवन्द नादिवन्तस्यापि sarees वेदनिषिद्धतात्‌(१) खकन्तव्यता प्रयोजकेच्छाविषयखरूपायोग्यकरेण एव TITAN | वस्त॒तस्त॒॒पश्वादि-तदितरसाधारणकते चेत्यवन्दनादि निष्फलसामान्ये खःफलान्यफलमुदिश्य कते यागादौ च व्यभिचारवारणाय ‘faa fa’ ‘fred’ भ्रमाजन्यलं | भोजनादौ लोकिककम्मणि व्यभिचारवारणाया- विगौतेति, श्रविगोतत्व' लो किकाविषयकल्वं, ae निरक्रमेव । न च तथापि उत्यन्नत्वन्नानिकते चेत्यवन्दनादौ व्यभिचारस्तस्यापि भ्रमा- जन्यत्वादिति वाच्यं । तचेत्यवन्दनादेस्त्वन्ञानिकटेकत्वे मानाभावात्‌ तत्सत्वे प्रदत्यन्यथानुपपत्या रमस्याप्यावश्वकलत्वाच | तदद्‌ श्छ कवेना- पाचारे विरषणोयः तेन दशादौ बेदनाधितसमािसाघनत्वाभावे- $पि न व्यभिचार दति तत्वम्‌ । उपाध्यायास्त॒ भोजनादौ व्यभिचारवारणायालौकिकलतवे watts wT | श्रलोकिकलतञ्च॒ लाकावगतबलवदनिष्टानन्‌बस्िलवि- शिषटेष्टसाधनताश्रयान्यवं, श्रविगौोतपदसाथक्याय बलवदनिष्टाननुब- नविम खण्डभेदघटकं । दत्यञ्चागम्यागमनादौ व्यमिचारवारणयावि- गो तेति, “श्रविगोतवं' बलवद निष्टा नन॒बन्धित्वं, wa निष्प लजन्या- निष्टव्यारन्ताजिष्टस् प्रविष्टतया चत्यवन्दनादौ भान्या सखःफलान्य- (१) तथाचाविगीतत्वाभावात्तहूटितदहेत्वभावादेव न as अभिचार स्ति. Hs | 3 १९ तत्त्वचिन्तामणौ Kagem aad यागादौ च व्यभिचारवारणाय fafa) बलवद निष्टसामान्यप्रवेशेपि पश्चादिशुतख्याचष्टायां व्यभिचारवारणाय श्ष्टिति, ‘fue’ दृष्टसाधनतभ्वमाजन्यवं, न तु BATRA, श्रगम्यागमनाचारस्यापि(“ बलवद निष्टाननुबन्धिलभ्रमजन्यतया अ्रवि- गौतपदयश्यापत्तेः(९ बलवद निष्टाननुबभ्मितश्चानस्य प्रदत्यदेतुतनये a भ्रमाजन्यलमेव शिष्ट मित्याह; | wa तु नमस्कारादिवे दबेाधितबलवदनिष्टाननुबस्िलवरिशिष्टस- मासिसाधनताकः समायुदेश्यकाविगोतश्िष्टाचार विषयलवादित्यनु मान, aft पुम्कवत्‌ । हेतावगौतवविगेषणसार्थक्याय साध्ये बलवदि- व्यादि) । तथा सति हेतावविगौतविगेषणानुपादाने दष्टाजिष्टो- भयजनके श्यनादौ व्यभिचारापत्तेः “श्रविगोतल' च पापाजनकलं | राचिश्राद्धादिवारण्णाय श््टति, ‘fares’ इष्टसाधनल्वां ग श्रभ्नान्त, न त्भ्वान्ततमाचं, श्रविगोतपदवैयथ्यापन्तेः, श्वेनादरपि बलवदनिष्टा- नन्‌ बन्धिलभ्वरमेणाचारात्‌ | तया चेष्टसाघनर्वांओे भ्रमाजन्येति फलि- ama? | बलवदनिष्टानन्‌बन्धिलन्ञानस्य tae च भ्रमाजन्यत्दमा (९) गम्यागमनप्रत्तेरपीत्य्थः | (२) शपदेनेव वार णसम्भवादिति ara: | (a) इट्साधनलवन्ञानमेव प्रत्ता हेतुः न तु बलवदनिद्ाननबस्धित्वन्ञान- fafa ara: | . (8) साध्ये बलवदितीति ae | (५) साध्यस्य बलवदिग्यादि विशषणघटितत्वे सती व्यर्थः | (६) इटसाधनत्व। गे नमाजन्यत्व शेखर क्लानाढत्ति इढ्साधनतवविषयत्वा- न्तःपातिविषयताविशििक्ञानाजन्यत्वमित्य्थः ईश्वर क्ञानस्य Sat प्रमात्वेन श्रमविषयताया द खरन्नानारत्तित्वादिति भावः। पत्यच्तखण्डे AYALA | १९ न च व्यभिचारः। निष्यरिपन्धिश्रत्या मङ्गलं समात्तिसाधनमिति प्रमापिते तच्रापि तयेव fe- FA जन्मान्तरौयतदनुमानात्‌ | तच्चदमारव्थकम्बाङ्ग कम्माथितया शष्टेसतन्पुव्वं' क्रियमारत्वात्‌ फलान्त- राभावे सति फलवत्‌कम्मोारिष्मानेन नियमतस्तत्‌- ued क्रियमाणत्वाच दे प्रयाजादिवत्‌। वक्तव्यं । लो किकभो जनादौ व्यभिचारतारणायालौ किकतवे सतौत्यने- नापि विशेषणोय, avg’) इृ्टसाघधनत्वेन लोकावगतान्यतं, Stay वेद-तदुजो विप्रमाणातिरिक्रप्रमाणएमेव । यदि च श्राद्धूतलनामावा- स्याश्राद्धवेन वा राचिभ्राद्धमपि पिदटस्चिखरूपयोग्यतया azar- धितमिति साध्यस्वादन्यया तु सैत्यवन्दनादिवनिष्फलतेन पाप- जनकतया हेत्वसत्वादव न तच व्यभिचार दति विभाव्यते, तदा a ल्ाकावगतेष्टसाधनता्यान्यवमलो (aaa, तथा च पश्चादिकतट- great व्यभिचारवारणायैव faafa तच्च निरुक्तमेवेत्याड्कः | तदुभयमपि “खोकुतवेदप्रमाणभावः fae’ इत्यग्रिममूलविरद्धलाद- श्रद्धेयम्‌ | “न च व्यभिचारः" दृति प्रमन्तानष्ितसमाप्तौ व्यभिचार इत्यर्थः । तथा च विषयवाघेन वेद जस्यन्ञानस्य भ्रमतया कुता वेदस्य तच प्रमाणत्वमिति भावः । निष्यरिपन्थोति शब्द बाधविघटकासमव- (९) खलो किकत्वच्धेत्यथेः | Re तक््वचिन्तामणौ fede: | बाधसंश्य-तन्निश्चययोः शब्दवेाधाप्रतिबन्धकलवा रन्वय- प्रयाजकश्ूपब््वस्येव योग्यताल्वेन बाधनिश्चयसत्वेपि योग्यताज्नान- सम्भवाचेति भावः। प्रमापितेः ज्ञापिते, (तच्रापिः नास्तिक- समाप्तावपि, ‘ada’ warga, प्रमत्तानुष्ठितसमा्िमंङ्गलजन्या समा श्ितलात्‌ शष्टानुषठितसमाभिवदित्यनु मान प्रकारः.) । तथा च तच्रापि मङ्गलस्य प्रमाणसिदधत्ात्‌'?) न व्यभिचारः । यद्यपि स्वजन्य विन्न्वंसेत्यत्् वच्छ द कत्वसम्बन्धेन फलोग्तसमातनि कदेशरोरनि- तया मङ्गल प्य, खोत्यत््यवच्छ दकतसम्बन्धेन तादु श्श्रोरनिष्टतया ङ्गसलजन्यवि्नष्टंसस्य at समा देत॒तवं वच्यमाणयुकरेः, तथा च न््ान्तरौ यमङ्गरसल्वेपि व्यभिचारो Tat, नास्तिकशरो रे जका- न्तरोयम ्गलजन्यविष्र्वंसेत्पत्यभावात्‌ | तथापि खजन्य वित्र्वंस- वत्वसम्बन्धेन मङ्गलस्य, विशेषणता विशेषसम्नन्धेन तन्नन्यविघ्नध्वंसस्य चात्मनिष्टतयेव समासि देतुलमित्येकदे शिमतमा भिद agar | यथोक्रदेतुत्वपक्ते च व्यभिचारो<ग्रे निरसनौयः। यद्यपि मङ्गलस्य श्रारब्दकम्मभिन्नस्य एतावता प्रबन्धेन वस्तुगत्या श्रारभकम्मेजन्या या समात्निस्तव्ननकतवं fag® । तथापि ay कम्भाङ्गतत्वरूपेण wage न fas’) aa प्रसङ्गात्तदपि (१) अखपरसमाप्तिवदित्यन्‌मानप्रकार इति Te | (२) मङ्गले समातिसाधनत्वस्य पमाणसिद्धत्वादिति Te | (३) मङ्गले आ रव्य कम्मभिन्नतमेतावता प्रबन्धेन वस्तगत्या अआरव्धकम्मै- जन्या या समातिः तज्जनकत्वञ्च सिद्धमिति wo, re च| (8) खार ब्धकम्माङ्गत्वं विशिष्टं न सिद्धमिति we, ग° च। VADs मङ्लवादर दस्यं | Re साधयति ‘atcfafa, “्रारथकब्माङ्ग श्रारसकम्येभिन्नवे सति श्रारथकम्मीजन्यफलजनकं | नचेवं तद्धिन्नले सति तज्नन्यफलजनकल्वस्य तदङ्तरूपलवे श्रारथकम्मणो पि म ङ्लाङ्त्वापत्तिः दशस्य प्रयाजाद्य- garfaafa वाच्यं । सदकारित्वरूपस्याङ्गतलस्य तचष्टलात्‌ | मुख्यफलाजनकले सति मुख्यफलजनकव्यापारजनकत्वरूपं लो किका- कव्या रन्त पारिभाषिकाङ्गत्वमेव fe न दशादौ किन्तु प्रयाजाद्‌ावेव, प्रयाजादेरङ्गापृन्बदारा WAIT प्रत्येव जनकत्वेन खगे प्रत्य- जनकलात्‌ | परमापृव्यैसाधनताज्ञानात्‌ खगेप्रयोजकताज्ञानादा तच FSA | श्रङ्ग-प्रधानव्यवस्ान्यया नुपपत्या तथेव WATT) तदुक्त “aa रागाद ङ्गे am” इति रागात्‌" मुष्यफलेच्छातः(९) प्ररन्तिरि- ति शेषः, “वैघौति "विधिः" sod, तदिच्छा, प्रवन्तिकेति षः । aed “फलवत न्निधावफलं aay” ईति जैमि नि्धचस्य(९) का गतिरिति चेत तचारम्भनोयादावतिया्निवारणाय सप्तम्यन्तं, फलवान्‌ यः सन्निधि- स्तदीयसुख्यफलजनकेा यो व्यापारः तवेति तदथः । जनकत्वं Bp, ्रन्वयख्यासाफलमित्यनेन | “waa च तदोयमुख्यफलाजनकलवं, एतच्च सखस्य MPAA, दशादेः प्रयाजाद्यङ्गत्ववारणाय च | तदोयमुख्यफलजनकजनकले सति तदौयसुख्यफलाजनकलवं तदङ्ग - त्वमिव्येव फलितं । न च प्रायिन्तादेर्दक्तिणादानादिचरमाङ्गऽव्यािः तस्य सात्तादेव पापनाशरूपमुख्यफलजनकलादिति वाच्यम्‌ । श्रङ्ग- लन्यथानुपपत्या तक्राणङ्गापवाद्युपगमात्‌ | न चाङ्गाङ्गेऽतिव्या्षिः, (९) रागो मुख्यफलेच्छा ततः इति क ० | (२) जमिनेर कलच्तगद्धच्रस्येति we, T° च । Re तक््वचिन्तामणौ feta: | बाधसंश्य-तन्निखययोः शाब्दवेाधाप्रतिबन्धकला रन्वय- प्रयोजकश्हपब््वस्येव योग्यताल्वेन बाधनिख्यसत्वेपि योग्यताज्ञान- सम्भवाचेति भावः । ‘saad’ न्ञापिते, ‘aa नास्ििक- समाप्तावपि, ‘aaa समाष्येव, प्रमन्तानुष्ठितसमा्षिमंङ्गलजन्या समा भ्भिलात्‌ शष्टानुषठितसमाशिवदित्यनु मान प्रकारः) । तथा च तचापि मङ्गलस्य प्रमाणएसिदधतात्‌'२) न व्यभिचारः यद्यपि सवजन्य वित्नध्वं सेात्यत्वच्छं द कत्वसम्बन्ेन फलोग्डतसमाभि कदशरोरनि- Sal मङ्गल ध्य, खेोत्यत््यवच्छ दकत्वसम्बन्भेन ताद श्शरोरनिष्टतया मङ्गलजन्यविद्नष्टंसस्य वा warfatad वच्छमाणयुक्र, तथा च लन्द्रान्तरौ यमङ्गलस्वेपि व्यभिचारो sat, नास्तिकशरो रे जना- न्तरौोयम लजन्यविषघ्र्वं सोत्पत्यभावात्‌ | तथापि खजन्य विघ्रध्वंस- वत््वसम्बन्भेन मङ्गलस्य, विशेषणता विशेषसम्बन्धेन तनजन्य विघ्नध्वंसस्य चात्मनिष्टतयेव समाति देतुलमित्येकदे शिमितमा अद तत्छमाघानं | यथोक्रडेतुतपक्े च व्यभिचारो<ग्रे निरसनोयः। यद्यपि मङ्गलस्य श्रारब्दकस्मभिन्नस्य एतावता प्रबन्धेन वस्तुगत्या श्रारथकम्मजन्या या समातिस्तज्ननकलतवं fag® । तथापि amy कम्माङ्गलतरूपेण Boas न सिद्ध) aa प्रसङ्गान्तदपि (१) अपर समाक्निवदित्यनुमानप्रकार इति Te | (२) aya समाप्िसाधनत्वस्य पमाणसिडधत्वादिति se | (३) मङ्गले आ रव्य म्मेमिन्नतवमेतावता प्रबन्धेन वस्तगत्या र न्धकम्मै- जन्धा या aaa: तच्जनकत्वञ्च सिद्धमिति we, me च| (४) खार व्धकम्मा ङ्त्वं विशिष्टं न सिद्धमिति we, T° च। YAR मङ्लवादर दस्यं | Re साधयति ‘aeefafa, ‘amuaay श्रारथकम्मभिन्नते सति श्रार भ कश्मजन्यफलजनकं | vad तद्भिन्नत्वे सति तच्जन्यफलजन कत्वस्य तदङ्गत्रूपत्वे श्रारशचकम्मणोपि म ङ्गलाङ्गत्वापत्तिः दशस्य प्रयाजाद्य- क्त्ापत्तिखेति वाच्यं । सदकारिवषशूपस्याङ्गत्वस्य तचेष्टतलात्‌ | geass सति मुख्यफलजनकव्यापारजनकवरूपं लोकिका- कव्या रन्त पारिभाषिकाङ्गत्वमेव fe न ciel किन्तु प्रयाजादावेव, प्रयाजादेरङ्गापव्वेद्ारा परमाप्व्वेमाच्रं प्रत्येव जनकलेन खगे प्रत्य- जनकत्वात्‌ | परमापव्वेसाधनतान्ञानात्‌ खर्गप्रयाजकताज्ञानादा तच FTA: | श्रङ्ग-प्रधानव्यवस्थान्यया नुपपत्या तथेव कल्पनात्‌ । तदक “aa रागाद ङ्गे वेभो” दति ^रागात्‌' quand”) प्ररत्तिरि- ति शेषः, कैधोति "विधिः" saad, तदिच्छा, प्रवन्तिकेति we: | wed “फलवत्सन्निधावफलं acy” इति जैमि निखचस्य(र) का गतिरिति चेत्‌ तचारम्भनोयादावतियाभिवारणाय सप्तम्यन्तं, फलवान्‌ यः सन्निधि- स्तदौयमुख्यफलजनकेा यो व्यापारः तत्रेति तदथः । जनकत्वं सप्तम्यथेः, ्रन्वयञ्ा स्याफलमित्यनेन | “श्रफलतवं' च तदोयमुख्यफलाजनकलवं, एतच्च सखस्य खाङ्गत्ववारणय, दशर: प्रयाजाद्यङ्कत्वारणएणाय च । तदीयमुख्यफलजनकजनकत्वे सति तदौयसुख्यफलाजनकतवं तदङ्ग- afaaa फलितं । न च प्रायित्तादेदक्तिणादानादिचरमाङ्गऽव्यािः तस्य सात्तादेव पापनाशरूपमुख्यफलजनकलादिति वाच्यम्‌ । श्रङ्ग- त्वान्यथानुपपत्त्या तत्राणङ्गाएवेाद्युपगमात्‌ । न चाङ्गाङ्गेऽतिवयार्भिः, (९) सगो मुख्यपफलेच्छा ततः इति Re | (२) जमि नेर ङलच्तग खचस्येति Go, 1° च| RR तत्त्वचिन्तामणौ तस्याष्यङ्गतवस्यष्टलवात्‌, श्रङ्गाङ्स्य श्रङ्गाङ्गापुवेजनकतयैवान्यथासिद्ध- तयाऽङ्गापूवंजनकत्वे मानाभावाच्च | 'सुख्यफरलं' च syne । न च मोमां सकनये श्रपवैस्यापि विध्यथलादङ्गस्य च तच्ननकलादसम्भव इति वाच्यम्‌ । श्रङ्गस्याङ्गापू्वेजनकतयेवान्यथा सिद्धतया स्वगे दिसुख्यफल- मिव परमा पुव्व प्रत्यजनकलवात्‌ श्रङ्गापुव्वेजनकलतामादायैव च wae लक्षणसम्भवात्‌ , प्राय धित्तस्थलवत्‌ यागादि म्यलेष्यङ्गलान्यथान्‌ पपत््या दकिणादानादेश्रमा ङ्गस्य पन्वैजनकलाभ्युपगमात्‌ । यदा यकामनावेन तरौोयफलं प्रति जनकता ad तदोयसुख्य- gad, भवति च स्वगादिकामना खप्रयाज्यदभेादिसम्बन्धन दश- दिफलस्रगादिकं प्रति जनिका, अन्यथा भ्रान्त्या खगंफलान्यफलका- मनया कृतादपि दभत्‌ खगीत्पत्यापन्ते, श्रपुव्वेकामना च न तत्वेन द भो दिजन्यसखमुजनिका मानाभावात्‌ | पचादिफलान्तरकामनावत्‌ केवलापुन्वेकामनया तादपि दशात्‌ GaGa सकरमो मां सक- सिद्धलात्‌ | यत्त॒ sae फलान्तराभाववत्वं तदौयफला तिरिक्राफलकल- मिति यावत्‌ । फलतञ्च खकन्ते्त प्रया जकेच्छा विषयत्वमिति । तन्न श्रङ्ग-प्रधानेभयष्ूपे ग्िखादावव्याप्ः। नच श्खिाया न seu fara “विभ्रिखो ब्युपवोतश्च यत्करोति न awd” इतिबचनादङ्ग- त्वमेवेति वाच्यं । “खदोपगोतिना भाय सद्‌ा बद्ध श्खिन तु" इतिव- चनात्‌ प्रधानलस्ापि aa Bata न चैकस्या: शिखाव्यक्रनाभयरूपतवं किन्त व्यक्रिभेदनेति वाच्यं । तथा सति कश्वपून्वे नियमतः शिखा- दयानष्टानापन्तेः प्रधानफलकामनारृत श्रिखादिव्यक्रित एव प्रसङ्ग{द- YAU म ङलवादर दस्य | zs कस्यापि facie ईति saafageaaare । न च शिखा प्रधानं, aay बन्धनस्य क्रियाविशेषरूपस्यास्थिरतलेपि तज्नन्याङ्गापृन्वै- सत््वारेव दिनान्तरबद्ध शिख तष्य ङ्गनिग्वाद दति वाच्यं । विशिख द तिश्रवणेन शिखाया एवाङ्गलप्रतौतेः । लोकिकस्यले च सदहकारि- लमेवा ङ्गत्वे न लन्यत्‌ दुभ्वचत्वात्‌ | ननु तथापि किं? aaa aml न च उपान्यवणेपय्येन्न- वणसमूृदरूपे ग्रन्थ एवारं कम्मे, Waly vara: तस्य चास- मवायिकारणएविधयां उपान्त्यवणेजन्यत्न eat fata वाच्यम्‌ | उपान्त्यवणेस्य चरमवणेविजातौोयतया तचासमवायिकारण- त्वासम्भवात्‌(*)। सजातोयग्थलेपि कण्ठताल्वाद्यमिद्यातादिजन्ये चरम- वणं तस्यासमवायिकारणत्वासम्भवाच(९) दति चेन्न । wad चरम- वणंपय्यन्तवण्समृदूपेा TY एवारश्धं Ha | चरमवणंजन्यं तद्‌- दितौ यत्तणेत्न्नततसजातौयं वणणन्तरं चरमवणेध्वसो वा(२) garter: | न चेवं समाप्ररारभकम्भजन्यवमरनपपन्नं, चरमवणस्यासमवायिकारण- तया प्रतियोगितया वा) यथोक्तसमाक्भिफलकलपि(५) तत्पववपुव्वे- --- -- ~ ` a —_—_—— —— i} (2) सजातीयमशब्दस्येव सजातीयशब्दासमवायिकार गत्वनियमादिति भावः। (२) sae प्रब्दात्मकत्वेन दिच्तणस्थायितया चरमव गकार णोभूत- कगठताल्वा द्यभिघातादिना नाशात्‌ कारणत्वासम्भव इति Ha: | (द) नन यत्र चरमवणेनाश्ानन्तर मेव तत्‌सजातीयवणन्त सोत्पत्तिः तच न चरमवशेस्याप्यसमव।!यिकारणत्वमत खाद चरमेति। (8) चरमवणंसजातीयवशे। न्तरस्य समाप्तित्वे असमवायिकार गतया, चर मव गेध्वंसस्य समाप्नित्वे च प्रतियोगितया समात्तिजनकत्वमिति ana: | (५) समात्िजनकत्वेपीति ग ° | Reg तत््वचिन्तामणौ वणानां तच्रा्ननकत्वादिति ae । प्बपढैवणाजन्यलेपि चरमवण- जन्यतयैव यन्धत्वाश्रयजन्यतानिव्वादात्‌ Tay धिकरणएजन्यत्वस्य प्रकते श्रविवक्तितत्ात्‌ | घटादिस्थले च तत्साम सम्पादनमेवारस्चं कम्मे, चटादिरेव warts: | केचित्तु ग्रन्था दिस्यलेपि कण्ठताल्वाद्यभिघात-दृ प्रतिबन्धका- भावादिरेव पुरुषप्रयन्नसाध्यतया aia कमी, चरमवर्णपर्यन्तवण- समृदरूपग्न्थादिरेव समाक्चिः। भन्ये. तु चरमवणपय्यन्तवणंसमदखूपो Ta एवारं कर, WHIT लो किकमप्रत्यक्ात्मकं wae वि रेषविश्िष्टतावदणं वि- षयकसमृदालम्ननानुसन्धानं समा्षिः, तस्य च विषयविषया चरम- वणजन्यत्वेन ग्न्यत्वा्रयजन्यलमित्या्; | कम्मायितयेति श्रारन्कर्जन्यफलेच्छयेत्यथः, न तु WTA निष्यत्तौच्छयत्यथेः । ‘ £ (२) द्‌तुत्वमित्ययः। VAM AFNIC | RY wee was विघ्रसश्ये तन्निश्चये वा नियमेन शिष्टानां मङ्गलाचरणे fanaa wa ॒दारत्वेनाभि- मतः“ | निव्विघ्रं ममाप्यतामितिकामनया तत्कर- waa श्रुतित wa द्ारत्वनिणेयः। दिति छचु्ररौ रल्ादित्ययः। wad WoT] इारत्ासम्भवादनायत्या गङ्रपि व्यापारः खोक्रियत इति भावः । इदमुपलक्षणं प्रयाजा- feud वित्रध्वंसस्य व्यापारत्वे खतःसिद्ध विप्राभावस्यले प्रयाजादिकं विनापि कण्मंसाङ्गतापन्ते, प्रते च नेद श्रौ ्षतिरित्यपि area | ननु मयाष्यनायत्या मङ्गलकलतु विविननोऽभ्युपेयस्तथा च ततस्लोय- समा्तावेव फलो तसमाश्भिकटेशरोरनिष्ठतया AF ATA कारण- मते नेक्तव्यभिचार इत्यसखरसादाह "वस्ततस्लिति, “श्रभिमतः' अ्रन- मितः, श्राकाङ्कितः' रतिपाठेऽप्ययमेवायः | wary मङ्गलं विन्न- ध्यंसजनकं विन्नाजनकल्वे सति विनघ्रन्नानवतामेव भरमाजन्यतन्मटन्ति- विषयत्वादित्याकारक, समायु श्यकप्ररत्यनुपपत्या वि प्नाजनकलवस् सिद्धलत्‌ । सिद्धे वित्नष्वंसे फले समायुटेग्यकप्ररत्यनुपपत्येव qe मुख्यफलतवे निरस्ते परिशेषाद्भारत्निण्य इति भावः । “दतिकाम- नया Tee, “तत्करणप्े' aw शिष्टाचारविषयतपकते, “afer दति निविविन्नसमाभिकामो मङ्गलमाचरेदितितादृशचारानुमित- वि्न्वसविशिष्टसमात्तिजनकतानाधकवेदा रे वेत्यथेः । न च asa: सति तच्जन्यजनकलस्य eae न वेदाद्‌ पस्यितिः निविन्नरपदख्य (8) ऋाकाङ्कितः इति ख. | ad तक्वचिन्तामणो किच्चापुव्वंदारत्वे लौकिका ज्गत्वविरेाधः, कृप्तका- रणादेव तदुत्यत्तरिन्द्रबाहबन्धनवत्‌ । ननु विघ्न- सन्देहे कथं तन्राशा्थं vet: द्‌ रितध्वंसार्थिप्ररन्नो तन्िश्चयस्य हेतुत्वात्‌ प्रायशचित्तवदिति चेत्‌। न । जन्यताखम्बन्भेन विघ्नभ्वंसविशिष्टाथैकतया watal विन्नध्व॑सजन्यत्वश्य aya तदि श्ष्टसमा तिजनकत्वरधैव च तस्मात्‌ प्रतौतेरिति ave | विण्ष्टिनिरूपितकारणलायादकमानेन विशेषणं प्रत्यपि कारणएता- प्रदनियमादिन्नध्वैसखं प्रत्यपि मङ्गलस्य तेन कारणतायद्दादितिभावः ।. ननु नियमतो विन्नन्नानख्न एव fade fafed समा- प्तामिति कामनया श्िष्स्तत्करणश्चा सिद्ध मित्यरुचेराड “किञ्चेति, SIT WENT फलजनकले, “लो किकाङ्गल विराधः" लौ- निकफलजनकलाभावयप्रसङ्गः, (क्प्तकारणादेवः श्रपुव्वदारकफलजम- ककारणातिरिक्रकारणादेव, ‘acer: तदुत्यत्तिनियमात्‌, लौकि कफलेत्पतन्तिनियमादिति यावत्‌ । “meta लौकिके arg दति तच्लद्धचस्यापव्येदारा खफलजनककषयोविषयलादिति भावः | “दन्द्रबाड्कबन्धनवदिति तादु शनियमादिद्रबाङ्बन्धनस्य यथा खो- किकफलजन्‌कल्ाभाव दत्यथः। इदमुपलक्षणं श्रू नध्धिकल्पनां तस्य समा क्विकारणत्वकल्पिनाञ्चापेच्छ प्रतिबन्धकाभावतया समाश्चि- कारणतेन HAG विन्नष्वेसस्य मङ्गलजन्यत्वमाचकल्यने राघवात्‌ नाघ्र- कान्तरकल्पने . गौरवात्तस्य खमा िजनकताया अपि क्प्लाचेत्यपि नेष्यं | | प्र्यच्तखण्डे मङ्ूलवाद्‌ र हस्यं | ge विघ्रसंशथे faaa वा नियमेन frerat मङ्गला चा- रात्‌ fare ware | ताह शचारानुमितविधिनापि विघ्नन्नानवानारब्धसमाप्िकामेऽधिकारी बध्यते | प्रा- = RR -] ~~~~~_~_~~ विन्रध्ठसविशिष्टलमापेमङ्गलाचारोट्‌ श्यतमते(\) बाधकमाशडते ‘afafa, "तन्नाशाय" तन्नामुदिश्व, द्‌रितध्वंसथिप्ररन्ताविति eft तध्वसेदेगश्यकप्र ठन्तावित्यथेः | ‘afaqre’ दुरितनिख्चयस्य, “प्राय- शित्तवत्‌" प्रायित्तप्ररत्तिवत्‌ । ननु “द्‌ रितध्वंसायिप्रन्तावित्यादेः कतमेाऽथेः fa पापष्वंसायिप्रटन्तो पापनिश्चया हेतुः, fa ar सामान्यतेऽनिषटध्वसायिप्ररन्ताव निष्टनिखया हेतुः, किं वा age कप्र्त तद्पधायकलनिञ्चयो हेतुः, waa च विघ्नषन्देहेन विन्न घ्वंसापधायकत्वसन्द दात्‌ कथं तदथिप्रटन्तिरिति तच नाद्य cane ‘fandwa इति, ‘fannie विघ्रन्नानशामान्यै, ‘nave’ मङ्गले प्रव त्तकं, तथा च पापध्वंसार्थिप्रन्तो पापनिश्चया हेतुरिति व्यात्निर- प्रयोजिकेति भावः(९)। इदमुपलच्णं “संवत्सर च्ेकमपि(९) चरेत्‌ ag दिजात्तमः । श्रन्नातसुक्ररद्यथे न्नातस् च विगेषतः' ॥ इत्येतद चन बेाधितपापसं्यजन्यप्रायञ्ित्तविशेषप्ररन्तेः शाचाचमनादिलक्ण- दुरितध्वंषेत॒क्रियाविशेषप्ररन्तौ च अभिचारेाऽपि बध्यः | नन्वेवं विधिनापि विष्रन्नानवन्माचकन्तव्यतेन बोध्येतेत्यष्टा- पत्निमाद, "तादृ श्ाचार्‌ति fare dna निश्चये च शिष्टा चारेत्यथ; | "णे कपि ज (९) मङ्ल्लेद्‌ श्यत्वमते इति we | , (२) अप्याजिका अनकूलतकंम् न्त्यः | (a) प्रतिसवत्सरचेकमिति क ० | gc तक््वचिन्तामणो यिन्त तु तन्निश्चयवान्‌” तथेव विधिबाधनात्‌ । श्त- र्वाधिकारिविशेषणं faa इति तत्सन्देहे कथंप्रडन्तिः वेदिके अधिकारनिश्चयादेव प्रहृत्तरित्यपास्तंर। यतः प्रधानाधिकारिण रवाङ्गेऽधिकारा न aaa: अङ्गत्व- भङ्गप्रसङ्गात्‌ | अनन॒मानञ्च aye वि्नज्ञानवन््ाचकन्तव्यत्वेन(९) बेदबाधितं fare संशये faga च faerecara”) इत्याकारकमिति भावः । ्रधि- कारौ", "बोध्यते कटेलेन बोध्यते, तत्कन्तव्यत्ेन मङ्गलं बध्यते इति यावत्‌, “विन्नन्नानवान्‌ समा्िकामे मङ्गलं कुयात्‌” इव्येवानमित- बेदशरीरमिति भावः । भ्राय्ित्ते तु" प्रायशित्तविशषे a, ‘afa- खयवानिति पापनिश्चयवानित्यथेः, क्तेति रेषः। तथा च विधिना aa पापनिख्च यमाचवत्‌कन्तंव्यत्वं बाध्यते तत्रैव पापनिश्चया gare पापन्नानसामान्यमेवेति wal श्रत एवेति शईव्यपास्तं टत्य- नेनान्वितम्‌, “श्रधिकारिविशेषणएमिति श्रधिकार इत्यथः । यत्‌ wa मानपुरुषनिष्ठतथा maa सत्मटत्तिदेतुः चाऽधिकारः यथा whe तत्कालजौविलादि । waar” प्रठल्निस्तजापि रमविषयौ- (९) तच्चिखयन्ञानवानिति me | (२) इति परास्तमिति ae | (३) विघ्नक्लानमाचवत्कन्तेयत्वेनेति ae, ग° qe | (8) विनघ्नसंश्य-निखयकालीनालाकिकशि्ा चार विषयत्वामिति we | विघ्नसशयनिखयकाली नशि चार विषयत्वादिति me | (५) खधिकारिषिग्रेषणमिति asa अखरसं प्रकाशयति ग चेति। VMAS मङ्ण्लवाद्‌र स्य | Re श्वेतं वधिकरणएथोचमेव प्रनिडहेतुरिति भावः। fare मङ्गले- ऽधिकारत्वमेव नास्तीत्याह ‘aa’ दति, प्रधानाधिकारिण एवः प्रधानाधिकारस्यैवेति यावत्‌ । श्चङ्गेऽधिकारः' तदौयवेदिकाङ्गेऽधि- ae, तदोयवे दिकाङ्गतञ्च तच्जन्यफलजनकल प्रकारेण वेद बोाधितलं मवति च प्रयाजादिस्तया | अङ्गविधथेा fe तावत्‌ प्रधानसदका- याकाङ्कायां प्रवन्तन्ते न तु फलजनकलत्वमाचाकाङ्कार्या, प्रधानविधितः प्रधानन्नानादेव ALS, तथा च यदाकाङ्घया यत्परवन्तेते स तस्यायं इति सकलमोमांसकमतसिद्धतया द भादिखदकारिलस्या- णङ्गविष्यथैलात्‌ । न च “विधौ न परः were” दतिन्याया- दङ्गविसेरपोष्टसाधनत्वमेवायथे इति वाच्यं । शाब्दबोाधस्याकाङ्का- surface “न faut” cere प्रधानविधिपरलात्‌ तथैव मौ- मां सकेरग्यपगमादिति भावः । “न eae? न तदधिकारातिरिक्रः तसोयतरेदिकाङ्गेऽधिकारः, “शङ्गलभङ्गप्रसङ्गादिति वैदिकाङ्गलभङ्ग- म्रघङ्गादित्यथेः। तदधिकारातिरिक्रानधिकारकलस्य निर्क्रतदौय- ्ैदिक।ङ्गलव्यापकल्वादिति भावः(९) । यद्यपि प्रारथकम्मेष्छनधिकार- स्यापि शौचारेषीङ्गलेऽधिकारलान्नायं नियमः, तथापि तदति रिक्नाधिकारेऽयं नियमे बोध्यः । नन्वेतावता प्रकूतेपि किमायातमित्यत श्राद ‘a चेति ‘cera’ खजन्यफलजनकत्ेन वेदबमेधितमङ्गलके, खपदं प्रारिखितकश्चै- परं, “श्रधिकारिविगश्रेषणं श्रधिकारः, “विरोधादिति श्रधिकारत्व- फलप्रतिबन्धकल्या विविराधस्य सरनमसिद्धलादित्यथैः। तथा च तदौ- (<) तथाच व्यापकाभावेन बयाप्याभावसिडिरिति ata: | ge तक््वचिन्तामणोौ न च प्रधाने प्रारिष्ठिते दुरितमधिकारिविशेषणशं, विराधात्‌ | किन्तु समाभिकामना सा तु" निशितैव । यवेदिकाङ्गे मङ्गले कुतेविघ्रस्याधिकारत्वमिति भावः। नच समा्तिकामे मङ्गलमा चरे दित्याकारकः, निर्विघ्नसमािकामेा are माचरेदित्याकारकोा वा विधिः, तथा च प्रारसकम्मंजन्यफलजनकत्व~ प्रकारेण वेदबाधितत्वरूपं तदोयवैदिकाङ्गवं कुतामङ्ल इति ere | maa जायतामिन्युदिश्य शिष्टप्रटन्ते निव्विघनप्रार्- FATT RTA मङ्गलमाचरे eae विेरन्नयनात्‌, विधेः wafsarar मङ्गलमाषचरे दित्याकारकलेपि प्रारकम्मेषद- MAA FAT तत्प्ररन्नेः WMA Aware | ater आ्राकाङ्घान्‌ रोधिलाच्छन्दानामिति भावः | ननु कस्लह्यधिकार इत्यत श्राह fateh, साविति, खम॑काम- wifqera. काखः श्रडमपि तथेति(९) प्रतिखन्धानेन yew: काम- नान्चानमपि प्रटत्तिद्ेतुरित्यभिमानेनेदं । वस्त॒तस्त॒ कामनाफलं प्रति wef परति च खदूपखत्येव हेतुः, न त॒ ज्ञाता मानाभावात्‌ । म चेवमधिकारलान्‌ पपन्निः यत्‌ खनिष्ठतया ज्ञातं सत्पुरुषं प्रवन्तंयति त्याधिक्षारल्ादिति वाच्यं । यद्धनं विग्न कतस्य awe: फकलजन- कत्वं साऽधिकार इति aaa | न चाधिकारनिखयः फलःकमिति बाच्यं । खरूपसत एव तस्य agama wear waar (१९) सा चेति क | (२) तथा खगेकामः इत्यधेः | VAGUS APTS | 8९ aaa निधिताधिकारकलठ कत्वेपि मङ्गलं af गृधाधिकारकठंकमेव विघ्रसन्देदवतां शिष्टानामा- चारानुमितवेदेन तथेव बाधनादिति। तन्न । विघ्न वत्वेनाधिकाराभावात्‌ क्रचित्तन्िञ्चयेऽपि प्रतेश्च | कृतमपि qaqa, न च AMAT तथा, मानाभावात्‌ । न चेवं॑प्राय्िन्तविशेषादो पापानिश्वयेऽपि प्रततिः स्यात्‌ ere afagqa विना कतादपि तस्मात्‌ फलेात्पाद इति वाक । aa पाप- निश्चयस्याधिकारत्वात्‌ निितप।पकटेकव्वेन वेद बाधनात्‌। न च का- मनाभिलापं विना काम्यकम्ेणः फलानिष्यत्तेः कामनाज्नानमपि प्रव- कमिति वाच्यं। तावता फलं प्रति तस्य हेतुल्ेपि vets प्रति तस्य Saa मानाभावात्‌। न fe काम्यकश्मप्रट्तिं प्रति कामनाभिलापेोा रेतः, are’) श्रभिलापमृत्वा कनचित्‌ areas ETAT फलं प्रति कामनाभिलापस्येव हेतुतया कामनान्नानस्य aa मानाभा- are | वाक्यप्रयागं प्रति वाक्याथेन्ञानस्यादेतुतया प्रयोजकलस्या- सम्भा वितत्वादित्यन्यच विस्तरः | ‘say प्रायसिन्तविश्रेषादौ, निखिताधिकारकटंकलेपौति अरधिकारनिख्यस्मैव प्रवन्तकत्वेऽपोत्यथेः | "मङ्गलं सन्दिग्धाकारकटैक- aa’ इति मङ्गले विघ्ररूपाधिकारमंशय एव प्रवन्तक इत्यथैः । विन्न- क््वेनेति वित्रस्याधिकारत्वाभावादित्ययैः । square, कचिदिति, तथा च विघ्नसंशय एव प्रयन्नेक इति नियमेऽसिद्ध इति भावः | ~~~ --- क्रय (१९) खहेतुत्वे Sqare म्नानग्येत्यादि | ८ gz तक््वचिन्तामणौ अपिच श्रङ्धितानिष्टवारणाथैमपि प्रवत्तन्ते परीश्षकाः, यथा सपादिदं श्जन्यविषसंश्ये तन्नाशाय भेषजपा- नादौ । किञ्च फलस्य सं श्येष्यपायत्वनिश्चयाद्‌ यथा छष्यादौ Weta: तथा मङ्गलेपि। यदि च टश्चादौ सति कष्यादितेाऽवश्यं फलमिति तकं त्च प्रत्तिस्तदा सति fag मङ्गलादवश्यं फलमिति तकादचापि प्रत्तिः। दितौयविकल्ये व्यभिचारमार,'श्रपि चेति, यथाश्रुते दुरितध्वंसा- यिप्रडत्तावेव द्‌रितनिश्चयदेतुतायाः पूवव शद्धितलादनिष्टष्वंसा्थिप्रठ- न्तावनिष्टनिशखयव्यभिचाराभिधानस्यासङ्गतत्वापन्तेः | केचित्तु पव्वैव(*) दु रितध्वंसाथिप्रटत्तावित्यादौ दु रितपदमनिष्ट- सामान्यपरमता नासङ्तिरित्याडः। तदसत्‌ तथापि “किञ्चेत्यादि- वच्छयमाणदेषासङ्तेः | इदमुपलक्षणं एतत्कल्येपि “संवत्सर द्चैकमपौ- त्यादिवचननेाधित प्राय्ित्तप्रटत्यादौ व्यभिचारोाऽपि Ara: । द तौयकल्पमभिप्रेत्याद, "किञ्चेति, "फलस्य" फलेपधायकलत्वस्य, 'उपायत्निखयात्‌' खङ्ूपयोग्यलनिश्चयात्‌, ‘sent,’ इत्यादिप्दात उक्रप्रायञित्तविशेषादिपरिग्रहः। `तथा मङ्गलेपौीति विप्रष्वंषरूप- फलापधायकलव संशये पि, भ्रटत्तिरिति शषः | ननु सति carat रृव्यादावपि सामान्यतः फलाव्यम्भावनिख्चये ऽस््येवेत्यत are “यदि चेति, "तकात्‌ निखयात्‌, सति fan’ इति विन्नसमवडितमङ्गलमवश्यं विप्रध्वंसोपधायकमिति निख्चयादित्य्ः | (९) सब्वेेवेति we | VAIS AFT | eR aq ea भक्ता श्चेषनिमित्तकेज्यायामिषटत्वेन दश- waa” सत्यतिदेशागतपृव्वदिनकत्तव्यदेवतावाइन- IFA स्पयाश्चेषदारसं शयेऽननुष्टानमुक्रं यथा AUS aaa । अतेाविघ्रसंश्यात्तट्‌ ध्वं सद्वारसंश्णये कथं न च weet शामान्यता निश्चयस्य tafe वैदिके fafa तज्ञि- war Safe वाच्यं । श्रन्तरा कमन ।शाजलस्पशे-करतेायापार- गमनादिश्ङ्या तचा पि८९) विशिष्य तत्संश्यात्‌(२)। न च व्यापारवति बेदिके व्यापारावश्छभ्भावनिख्यस्तया, तचाप्युन राङ्गनिव्वाहसंशयेन संश्यादिति भावः | | ननु afga दइारवेपरौत्यन्नाने न rate: wea“ eae Ife aq तद धोऽपग्दञ्यात्‌ विष्णवे उरू विक्रमाय we”) निव्देपेत्‌"'द्यनेन विहितस स्फ्यस्य भक्रासेषनिमित्तकस्य यागस्य gaa द शप्ररति- कल्वात्‌ परतिवद्धिकतिरितिन्यायेन दशधश्रंकलेपि पृत्वेदिने देवतावा- इनस्य TITS सयवा रेषरूपद्भारसंश्रयादनगष्टानसुकर, तया च मङ्गले दुरितध्वंसरूपसंशयात्‌ कथं प्रहन्तिरित्याशङ्कते, aia, स्फः" खदिर- arefafad, खङ्गः(५), “दज्या' यागः, ‘ara सति' दशे प्रतिक बत्यपि, “द शरधमो्रहे सतति णटेणयमेवाथः । “श्रतिरेशति प्ररति- (x) दश्रघम्मंग्रहे इति we | (२) वेदिकेधीत्यथेः | (३) प्रलो पधायकत्व संश्रयादित्यथः | (8) इादश्रकपालं चरभिति Te | (१) खदिरकाषटनिम्मित चरू्पकरयविश्चेष इति ख०, ग° च । 88 तक्वचिन्तामगो मङ्गलानुष्ठानमिति चेत्‌ । न । नेमित्तिके fe निभित्त- वानधिकारी'" यथा भिन्ने जहेातीत्यच पाचभेदवान्‌, तथेाश्चेषवानधिकारीति पूव्वेदिने आश्ेषनिशया- भावात्‌ युक्तमननुषठानं | वद्िकृतिरित्यतिदेशत्यथेः । स्पयाश्धेषेज्यायां देवतावाइनस्याननुष्टाने दृष्टान्त माद, यथेति, ‘Ms.’ सुवणंकलायः, ‘aw’ Fqareq- दाराभावनिश्चय, ्रवघाताननष्टानमिति शेषः । “Met भक्ति Mera” cas यवादिसाधारण्धायं ब्रौदिपदस्याजदत्सखा्थ- ल्तणया धृतारिव्याटत्तनियोगसाधनताश्रयद्रव्यमाचपरत्वेन(* ““हृष्णलं श्रपयेत्‌” इति श्रव्या तादृ शनियागसाधनत्वेन बाधिते छृष्णलेष्यव- घातप्राप्तावपि वेतुब्यदारबाधार्‌ यथाननुष्ठानमित्यथः । “श्रत इति दवारसंशयेऽननष्टानवचनाद दिकप्रडन्तौ दारसश्यस् प्रतिबन्धकल- कल्पनादिति भावः | यथावेति वाकारसम्बलितपाठपच्ते fanaa? मङ्गलानष्टा- नानपपन्तौ इलन्तरमाद, "यथावेति, यथा वा" देन वा यता वेति यावत्‌ । यथाश्रुते यत इत्यनेनानवयापन्तेः। Tey WaT । श्रत दूति दारस्य संशये व्यतिरेकनिश्चये वाननुष्टानात्‌ दारपरो- त्यन्नानमाचस्यैव प्रतिबन्धकलकन्नादिति भावः। age: मूले (2) निभित्त गिखयवानिति ao | (2) त्रीडिपदस्य छतावुत्तिप्रयोगसाधनत्वावच्छितरे लच्तणा, इयं लच्तणा ज हतसाथेरूपा अजइत्‌सवाथेलच् णात्व्च शक्य-लच्योभयदटत्तिधम्भो बच्छ yaaa इति भावः। VATS AYALA | ९५ वाकारः प्रामादिक शति ध्येयं । saraat fe भिमिन्तमते निमि- तनिद्चयाभावादेव aw न weft, न तु इरषन्दे हात्‌ स्फयाश्ेषस्यः दइारत्ाभावादित्या्रयेन सिद्धान्तयति, “ेमित्तिके होति, “निमित्त वान्‌" निमिन्तनिखयवान्‌, “श्रधिकारो' च्रनृष्ठाता, निमित्तनिश्चयः निष्कम्पप्रटनतिहेतुरिव्यथेः । "पाचभेदवान्‌" पाचभे दनिश्चयवान्‌, पाच- भेदनिमित्तकष्ामे पाचभेदनिश्चया यथा निष्कन्पप्रटत्तिहेतुरि- त्ययः । ‘ce सप्यासेषनिमिन्तकेज्यार्या, “श्रा ङेषवान्‌" श्राक्ेष- निश्चयवान्‌, “श्रधिकारो' श्रनष्टाता, श्राक्रेषनिखयो निष्कम्पप्रर्ति- हेत॒रित्यथेः । श्राञ्ेषस्य निमित्तलादिति भावः । “य॒क्रमननुष्टान- भिति युक्तं पुव्वेदिने देवतावाहनाननुष्टानमित्यथः । स्ण्याहेषनिमि- निश्चयस्य प्रधाने प्रवत्तकल्वेना ङ्गेपि प्रवन्तेकल्वात्‌ | तच प्रवत्तेकस्य तदोयवेदिकाङ्गेपि प्रवन्तंकत्नियमात्‌ । श्रतएव प्रधानविकौषेया एव वेदिकाङ्गे sated, प्रकते च ॒विप्रध्वषो न निमित्तं किन्त व्यापार एवात लतसन्देहे अ्ननष्ठाने न किञ्चिद्दाधकमिति भावः | ननु यज्राप्तवाक्या दिना Tales भक्ताद्वेषनिख यस्तचावा हनप्रसङ्गः, न च निमित्तस्य खरूपसते हेतुत्वेन amie न तदनष्ठानमिति(\) वाद्यं | तथा सति चयाहनिमित्तकश्राद्धादौ pales ्यादाभावात्‌ तदङ्गनिरामिषभोजनाद्यकरणापनत्तेरिति चेत्‌। न। wa पुव्वेदिने भक्ताद्ञेषनिखयस्तत्र afer देवतावाइनस्येष्टलात्‌ | प्रकारान्तरेणापि yates देवतावादनाननुष्टानमुपपादयति, ‘ata चेति,'तदङ्गानष्टानं' तरौयवे दिकाङ्गस् देवतावादनस्यानृष्ानं, (९) aremrasrafafa ae | ब्‌ तक्वचिन्तामयो अपि चेज्याकन्तव्यतानिश्चये तदङ्गानुष्ठानं। न चाश्ेष संशये तन्निश्चयः पुव्वदिने | अतः प्रधानेऽधिका- प्रधानकन्तव्यतानिखयस्य वै दिकाङ्ग निष्कम्पं प्रवत्तकत्वात्‌ “कन्लेव्य- fafafafaq” दत्यादिरूतेरिति भावः । तन्निश्चयः" इज्या कर्तव्यता निखयः, न चेवं चयानिमित्तकश्राङ्धादावपि श्रौचादि- सन्देहेन कर्तव्यतासन्दे हात्‌ पृव्वेदिने तदङ्गनिरामिषभोजनाद्यकर- शापन्निरिति area तचापि तकंदिना मानखकन्तवयतानिखयात्‌ अन्यया न निष्कम्य क्रियत एव । यद्वा सकलशिष्टाचारान्यथानुप- पत्या तज उत्कटको रिककर््व्यतासंश्यस्येव प्रवन्त॑क््वं तदतिरक्ष- स्थले च तन्निश्चया इतुरिति। वस्ठतस्तु ददमभ्युपगमवादेन, प्रधान- कन्तेव्यतानिखयस्य पैदिकाङ्गप्रटत्ता तदङ्गफले वा कारणत्वे माना- भावादतः प्रथमपच्तमेवेपसंदरति, “श्रत दति, श्रधाने' स्फयाङ्नषे- व्यार्या, यः श्रधिकारः निष्कम्प save: स्ययाक्तेषनिमित्तनिखयः, तख प्कदिने ऽभावात्‌ न तदौयेदिकाङ्गे देवतावादने “श्रधिकारः' निष्कम्प" प्रवन्तैक इत्यथे | यदा श्रभिक्रियते waa इत्यधिकारः कत्तेव्यत। निश्चयः, तेन प्रधाने करन्तव्यतानिश्चयाभावात्‌ न श्रङ्गे देवतावादने ‘afta’ निष्कम्प प्रवन्तैकः TEU तथा च चरमपन्लस्येवायसुपसंहार इति ध्येयम्‌ । ननु तथापि स्ण्याहेषरूपनिमित्तनिखयाभावेऽपि "वदि न्या ततः कि स्यात्‌ इतिन्यायेन खकम्पप्रट न्तो बाधकाभावेन ताद्‌ WAT UAW मक्ुलवादर स्यं | 8 राभावानाङ्ेऽधिकार दति नावाहनं पुव्वदिने | यदि च यदि a स्यादितिन्यायेन garner अनधिरूत- कलठुंकत्वेन निष्फलं स्यात्‌ | स्पयाख्चेषे SAS AA AAT निखयेपि नावाहनं, पुव्वदिनस्याङ्गस्याभावादिती- ुव्वेदिनजनितदे वतावादनात्‌ फलोत्यन्निप्रसङ्ग इत्यत श्राह, ‘uel त्यादि, “सन्दिग्धे परलोकेऽपि त्याज्यमेवा प्रएभं जनेः(९) । यदि न arma: किं स्यादस्ति चेन्नासिका दतः” इति न्यायेनेत्यथेः | ‘gary पृव्वेदिने age करोति, "तदा" तथापि, “श्रनधिरुत- nena’ निष्कम्प प्रत्तिजिनकनिमित्त निश्चधाभाववत्कदेकलेन, ‘fa ane स्यादिति निष्फलं waar: । निमित्तनिश्चयस्य खप्रयाज्य- गेमिन्तिकज्यादारा तव्जन्यव्या पारं प्रति हेतुलवत्तरौयपैदिकाङ्गजन्य- व्यापारं प्रत्यपि खप्रयोज्यतदङ्गद्धारा डेतुलात्‌ । न चैवमुपराग- श्राद्धादाव्रपि निभिन्नौग्ठतापरामादिखंश्यात कतस्य तदै दिकाङ्- ुव्वदिननिरामिषभोजनस्य निष्फरूलापल्िरिति वाच्यं । दृष्टलात्‌ | wat तजोपरागसशयेपि शिष्टाचारादुत्कटकारिकनिमिन्ज्ञान- मेव हेतुः, तद तिरिक्रख्यल एव निमिन्तनिश्वयेा इतुरिति भावः | नन॒ तयाणुत्तररिने स्फयहेषेज्याकन्तव्यतानिश्चये जाते रेवता- वाहन करणसम्भवात्तदपि देवतावादनं फलजनकं स्यादित्यत श्रा, ‘waray इति, “निश्वयेपोति, सतौति शेषः “arated नोत्तर (x) बध्रेरिति we 1 gc तत्त्वचिन्तामणौ ज्यायां ्रावाहनबाध श्व | मङ्गले तु विच्रन्नानवानधि- कारीन्धक्तं तच्च संशयेष्यस्ति | प्रधाने कनव्यतानिश्चयो- ऽसतयेवेति दारसन्देदेऽपि युक्रमनुष्टानं | दिनरृतमात्राहनं, फल जनकमिति शेषः । ‘age तन्ननिताङ्ा- पु्वेजनकस्य “श्रावादनबाध एव" श्रावाहनस्य सफलत्वबाध एव । ननु uated देवतावादनाकरणे स्प्या्गेषेज्यातः कथं फलसिद्धिः ayeaa भवत्येव wafafa चेत्‌ । न। सकलवरेदिकमीमां सके पष्वेदिने तदकल्वापि तद्यागानृष्ठानात्‌। न चातएव न तच तस्याक् त्वमिति वाच्य । प्रृतिषदिकृतिरितिन्यायेन तदङ्गलस्यावश्यकलवात्‌, न्यायलस्सदकारिवस्यापि Aatenfsat भानाभ्युपगमात्‌। न च नित्यवन्नैमित्तिकेपि किञचिदङ्गहानावपि फलसिद्धिरिति वाच्यं । तरि पव्वदिनस्याङ्गस्य बाधेणयुन्तरदिने देवतावाइनापत्तेः किञ्चिदङ्ग- हानावपि कश्मनिष्यत्यभ्युपगमे ततएव यागनिष्यत्तिषम्भवेन reat रवादङ्गाननष्ठाना पन्तेञ्चेति | मेवं । स्प्चाक्ेषसंश्रयस ले तस्यानङ्गलात्‌ प्रशृतिवद्धिकृतिरितिन्यायेनाङ्गले करूप्यमाने aT न बाधकं ततैव कल्यनात्‌। WA तु श्रधिकाराभावस्यैव बाधकलात्‌। यच तु श्राप्तवा- क्यादिना स्फया हषनिख्यस्तज परव्वेदिने तत्कन्तेव्यमेवान्यथा ङ्गबाधात। अतएवैकादश्ारक्रियमाणेऽधिवासाङ्गकगोयागविरृतोश्धते ze ऽधिवासो नाङ्गं, कािक्धादि क्रियमाणे त्वङ्गमेव । एवमश्ौ चमध्य- क्रियमाणे aufa सन्ध्याया नाङ्गत्वं तदनिरिक्रख्ले ayaa प्रङति- विहृतिन्यायेनाङ्गले कल्प्यमाने यत्राश्नोचादि बाधकान्तरं वा न वर्तते च च्ल ण्डे मङ्गलेवादर दस्य | o¢ भविष्यदिवाहादावाभ्यदयिकेऽपि तजन्नानवानधि- कारी तथेवाचारात्‌। नन्वङ्गानां प्रधानविधिविधेयत्वं । न च ग्रन्धादिसमात्तो प्रधानविधिरस्ि। न च तत्‌- तचेवाङ्गलस्य कल्पनादिति दिक्‌। प्रृतेऽनष्टानसुपपादयति, "मङ्गले- लिति, “विन्नन्ञानवानिति विघ्नन्नानमाचं कारणमित्यथैः | न चेवं इाराभावनिञ्चयलेन प्रतिबन्धकत्वे गौरवं लाघवात्‌ तजन्ञानलेनेव प्रतिबन्धकलस्येवो चितलादिति वाच्यम्‌ । श्राचारानुमितश्ुत्या विन्न- amare कारणत्वे बोधिते प्रामाणिकगौरवस्यारोषत्वादिति भावः । - ननु नेमिलतिके निमित्तनिश्चयवानधिकारोन्युक्तं॒तत्‌ कथं विवाहादिनिमिन्तसं्येपि नैमित्तकश्राद्धानष्टानमित्यत wre भि- afefa, तचाचारबलात्‌ निमिन्तन्नानमाचरमेवाधिकार इत्यथैः | नैमित्तिके निमित्तनिखयवानधिकारोति नियमे टषोत्छगादाविति भावः। न च विवाहो न निमित्तं किन्तु सोमन्तोन्नयनादिवदिवाहे आद्धमङ्गमेव, तथा च agaeta तच प्रको न किचिद्राघधक- fafa कथं भविव्यदिनिगन्थोत्थि निरिति वाच्यं । नुतनग्रहप्रवेादो लोकिकविवाहादौ च टद्िराद्धं नाङ्गम, “दृष्टे पुंसवने चेव सौम- WIAA तथा । एतेष्वेव प्रधानेषु आ्रद्धकम्भा क्ृमिव्यते”” ॥ दति वचनास्नैमित्तिकमेवेत्यभिप्रायात्‌ | wa तु ननु दञ्याकरतव्यतानिख्चयाभावात्‌ पष्वेदिने तदङ्गानु- हानमित्ययुक्रं॒विवादषन्देहेपि तदङ्गग्यदयिकाचरणादित्यत we 7 ye तक््वचिन्तामणौ कर्तव्यतावाधकस्य लोकिकप्रमाणस्य शास्त्रमेकदेशा युज्यते | तस्य तन्नि रपेश्छत्वादिति चेत्‌ । न । Te HARKIN तथात्वात्‌ ओआआचारानुमितश्रत्या प्रधान- विधिं विनापि तदङ्गत्वविधानाच्च | 'भविष्यदिकीत्या्ः । मङ्गले व्यापकाभावात्‌ प्रारथकर्ममिंयतरेदि- काङ्त्वासम्भवमाशङ्ते "नन्विति, “apt तदौयवेदिकाङ्गाना, तदीयत्दिकाङ्गलच्च प्राडःनिरुक्रमेव(*) aura riage”) यभि- तारापतेः, यागादेरपि शरोरात्मारेः यनादेख सका रितारूपा- क्तवाश्रयतया तचापि व्यभिचारापत्तेश्च । 'यन्थादिशमा प्तौ" ग्रन्थादि- समाभिस्थले, प्रधाने विधिरस्ति ‘qua’ मङ्गलविधिप्रकारोग्त- म कृलनिष्टसखसदकारिताके प्रारथकम्मणि,(२) “विधिरस्ति, तथाच तत्कर्तव्यता बोधक विधिसाकाङ्कविधिबोधितलस्य तदौयवेदिकाङ्गत्व- व्यापकतया व्यापकाभावान्द्ङ्गले प्रारभ कम्मेवे दिकाङ्गत्ासम्भव इति भावः | नन्‌ प्राथमिकं विधितलमतन्त्रं गोरवात्‌ किन्त cate प्रमाण साकाङ्कविधिविधेयत्वमेव तदौयवेदिकाङ्गलव्यापकं लाघवात्‌ तच्वान्‌- (२) प्रधानफलातिरिक्तफलाजनकत्वे सति प्रधानजनकव्यापारजनकत्वेन वेदजेाधितत्वमित्यथः। (२) नेमित्तिकाङ्धे इति me । (३) प्रधानकम्मेणीति क° | (४) प्रधानकरतेव्यतानोधकेत्यथः | प्र्यच्तखणग्डे मङ्लवाटर हस्यं । ur af च प्रधानकर्तव्यताबाधकनबाध्यकत्तव्यताकात्वं प्रयाजकं तच्ेहाप्यस्ति, प्रतिबन्धकाभावस्य सकल- मानादिलौ किकप्रमाणादावपि सभ्भवल्येवेत्यत श्रा न चति नवेत्यथेः। ‘gr? मङ्गलबोधकवेदः, “एकदेशः साकाङ्खः, ‘aw लो किक- प्रमाणस्य, “निरपेक्षलादिति श्राकाङ्कायाः शन्दमाचधम्मेतया श्राका- iar श्रनिरूपकत्वा दित्यथेः। तथा चैतदपि मङ्गले नास्तोति मावः। शश्रपुववैजनकाङ्गानां' अपु्ववदारा तदो येदिकाङ्गाना, 'तथा- त्वात्‌ तददिधिविधेयलनियमात्‌(\) तथा चोक्रनियमोऽप्रयोजक दति भावः | | केचित्त तथा ayaa’) उपाधिरिति भावः इत्या: 1 तदसत्‌ योगाङ्गप्राणायामादौ मेषजपाना ङ्गभेषजाभिमन्तणादौ च साध्याव्याप्कलात्‌ तेषां पापनाशादिदवारेवाङ्गत्ात्‌ | व्भिचारमप्यार, “श्राचारेति, ्रधानविधिं विनापि प्रारबध- क्ौविधिं विनापि, ^तदङ्गत्वविधानाच' तथाविधाचारारमितश्रत्या मङ्लस्य प्रार्चकम्मजन्यषमािजनकलप्रकारेण बोधनाख तथा चं घाध्याभाववतेा मङ्गल्यैव fafgataaerasa व्यभिचार इति भावः | यथा च मङ्गलविधेः प्रारभ्रकम्यजन्यसमार्तिजनकलप्रकारेण बोधजनकलत्वं तथयापपादि तमधघधस्तात्‌ | (५) प्रधानविधिविधेयतल्नियमादित्थः। (६ ) चपुव्वेजनकत्वमिति Be, To WI Ye तक्चचिन्तामणो कन्तेव्यतावाधकस्य लोकिकप्रमाणस्य शस्त्रमेकदेशा युज्यते | तस्य तन्निरपेश्चत्वादिति चेत्‌ । न । Tee जनकाङ्गानां तथात्वात्‌ आचारानुमितश्रत्या प्रधान- विधिं विनापि तदङ्गत्वविधानाच्च | 'भविव्यदितीत्याह्ः | मङ्गले व्यापकाभावात्‌ प्रारभकर्म्गयत्रैदि- का ङ्त्वासम्भवमाशङ्ते ‘afafa, श्रङ्गानांः तदीयतैदिकाङ्गानां, तदौयवेदिकाङ्गलञ्च प्राडनिरुक्रमेव(र) aura ला किकाङ्ग.र) व्यभि- चारापत्तेः, यागादेरपि शरोरात्मादेः यनादेश्च सदकारितारूपा- yaaa ततापि व्यभिचारापत्तेश्च | 'यन्थादिसमा्तौ' गन्थादि- समास्भिम्थले, प्रधाने विधिरस्ति प्रधाने" मङ्गलविधिप्रकारौश्चत- म क लनिष्टसखसदकारिताके meat, “विधिरस्ति, तया ततकर््तव्यताबोधक विधिसाकाङ्कविधिनोधितवस्य तदौयवैदिकाङ्गत्- व्यापकतया व्यापकाभावान्मङ्गले प्रारभ कम्मेमेदिकाङ्खत्वासम्भव शति भावः | ननु प्राथमिकं विधिवमतन्लं गोरवात्‌ किन्त तदोधक(५प्रमाण- साकाङ्घविधिपिधेयलमेव तदौयवेदिकाङ्गलव्यापकं लाघवात्‌ तचान्‌- (२) प्रधानफलातिरिक्तफलाजनकत्वे सति प्रधानजनकव्यापारजनकत्वेन वेदने धितत्वमि त्यथः | (२) afaferarsy इति कण । (३) प्रधानकम्मेणीति क° | (४) प्रधानकतव्यताबोधकेत्यथेः। VAG मङ्लवाद्‌र हस्यं | ur af च प्रधानकत्तव्यताबाधकनेाध्यकन्तव्यताकत्वं प्रयोजकं तच्ेहाप्यस्ति, प्रतिबन्धकाभावस्य सकल- मानादिलो किकप्रमाणादाव्पि सभ्भवन्येवेत्यत are न चति नवेत्यथेः। ‘ar? मङ्गलबोधकवेदः, “एकदेशः साकाङ्क, ‘aw लो किक- प्रमाणस्य, “निरपेक्तलादिति श्राकाङ्खायाः शब्दमाचधम्मेतया श्राका- gia अनिरूपकलतवा दित्यथेः। तथा चैतदपि मङ्गले नास्तोति भावः। श्रपुव्वेजनकाङ्गानां' muse तदोयेदिकाङ्गा्नां, 'तथा- त्वात्‌" तददिधिविधेयत्वनियमात्‌(* तथा चोक्रनियमोऽप्रयोजक इति भावः | | केचिन्न तथा चापूब्वदारकल(९) उपाधिरिति भावः Tears: 1 तदसत्‌ थोगाङ्गप्राणायामादौ मेषजपाना ङ्गभेषजाभिमन्तरणादौ च साध्याव्याप्कल्वात्‌ तेषां पापनाशादिदारोवाङ्गतवात्‌ | | व्यभिचारमष्याह, “श्राचारेति, ्प्रधानविधिं विनापि प्रारभ- क्मोविधिं विनापि, (तदङ्गलविधानाच' तथाविधाचारानमितश्रत्या मङ्गलस्य प्रारकम्मजन्यसमात्तिजनकलप्रकारेण Mears तथा चं साध्याभाववता agaaa fafaatqaerasa व्यभिचार इति भावः । यथा च मङ्लविधेः प्रारग्धकम्मेजन्यसमा्तिजनकलप्रकारेण बोधजनकलत्वं तयापपादितमघस्तात्‌ | (५) प्रधानविधिविधेयत्वनियमादित्थः। (६) अपुन्ेजनकतवमिति we, ग° च । ye तज्वचिन्तामयो काय्यदेतुत्वेन लोकिकप्रमाणस्यापि तत्सापेष्ठत्वात्‌ । ननु यागा{दवत्‌ प्रधानदेश-कालान्वयस्तदङ्गे मङ्गले स्यादिति चेत्‌। Al असाधारशेऽपूव्वजनके चाङ्गे तद- न्वयात्‌ । उभयत्रैव विधिलमतन्ं गौ रवादित्याश्येनाद, “श्रपि चेतिः “प्रधानेति, प्रधानकन्लव्यताबोधकापे णोयबोध्यकन्तव्यताकलत्वमित्यथः। श्रयोजक" वैदिकाङ्गलव्यापकं, ‘cafe मङ्गलेपि, ्रतिबन्धकाभावस्य मङ्गलजन्यवित्र्वसस्य, “घकलकाय्येहेतुलेन' सकल प्रार्धकम्मोजन्यसमा- freaaa, "लौकिकप्रमणस्यापि' प्रारब्धकम्यीकन्तव्यताबोधकलौ किक- प्रमाणस्यापि, "तत्सापेक्तवात्‌" मङ्गलकन्तव्यताबोधकसापेलात्‌ | एतचापाततः श्रपे्ाया दुव्वचलात्‌ | नन तदे्-कालसकारे रैव व्यापारजनकत्ष्य तदौयते दिकाक्गतव्यापकतया मङ्गलस्य प्रार्थ कर Sfearga®) तदे श-कालसदकारे रव विप्नध्वंसजनकलवं स्यात्‌ । न चेष्टापत्तिः, देशान्तरे कालान्तरेपि शिष्टम॑ङ्गला चरणादित्याशद्ध ते, 'यागादिवदिति श्रङ्गयागा दिवदित्यथेः । श्रधानदे्र-कालानयः' प्रार- ग्धकम्ीरे श-कालसदकारेणेव व्यापारजनकलं, "तद ङ्ग" तदौयैदिकाङ्ग, चित्त वतिश्एूल्य; पाटः, ay यागादि anu तदेश्-कालान्वयः array wigan | यद्यपि स्थलदे ्-कालावादाय मङ्गलस्यापि तदभयान्वय सम्भवः, च्छट ्-कालावादाय प्रयाजादरप्यसम्भवस्तरयापि (९) प्रारन्यकम्माङ्गकत्वे इति Me | प्रत्यच्चख णे मकुलवादर स्यं | ue WAV बद्धशिखत्वादौ न प्रधानदेशकालान्बयः। न ख टरिताभावे aa: सिद्धे साङ्गमङ्गलानुष्ठानं निष्फल- प्रधानकर्तव्यताबोधकप्रमाणेन याद्‌ शापराह्णादिकाले दक्िणास्षव- नादिरे्े प्रधानानष्टानं बोधितं तदौयवेदिकाङ्गानां तथाविधदे्- कालसदकारेणेव व्या पारजनकत्वनियम दत्यथेः | लौ किकस्छ प्रधानत त दे श-कालनियमः कनापि न नेाधितं इति भावः | 'श्रसाधारण इति, ‘ag’ वेदिकाङ्ग, (तदन्वयात्‌" प्रधानदेश्- कालसकारेणेव व्यापारजनकल्वनियमात्‌, WIAA शिखाबन्धे यभिचारोति तद्वारणाय श्रसाधारणेति, “श्रसाघारणत्वश्च न यावदैधकस्मीौ कगन्यलं, fragrant वामागमनाधिताद्यनङ्त्वेन तथात्वात्‌ किन्त वेधफलजनकताच्छेदकदयापच्छिननस्यानङ्गत्वं | न च शिखाबन्धनं तथा, बडतरकम्भाङ्गत्वात्‌ । दिणागमनेाधितयावत्‌- कम्मानङ्गत्वं॑वा तत्‌ । शिखाङ्गकयावतकम्माङ्गान्यलं तदिति केचित्‌ 1 श्रसाधारणएत्वमाचं WIEN यागाङ्गग्डते श्रासन- प्राणायामादौ व्भिचारोति तद्वारणाय शश्रपव्वंजनकेात, श्रपुव्वैजन- काङ्त्वश्च शरपव्वदधारा गलं, श्रन्यथा समारधिकामनया दिनान्तरक्रिय- माणे भिवपूजादिरूपम ङ्गले‹ ९ श्रान॒षद्धिकादृ जनके व्यभिचारा- पन्तेः। म च पुव्वदिनविहिताधिवासाश्वमेधाङ्गण्डताश्वरक्तण-लच्छो पुजा- (१) खसाधारणत्वमित्थः। (२) शिबनमख्कारादिरूपमङ्गले इति we, me a ye तक्वचिन्तामणो मिति तददाप्रामाणं। लाकावगतकारणे fe fra सति वेदेन तस्य तद् सजनकत्वं बध्यते, न तु ATA क्चतुष्यथदौ पदानादौ.\) व्यभिचार इति वाच्यं। विगरेषविधिं विनेति विशेषणात्‌ | ननु केशस्य चिटतस्योगविशेषः शिखा तदन्धनञ्च तदनकूलक्रिया खा च नाङ्गं किन्त श्खिव fafa इति श्रवणात्‌ तस्याश्च नापू्वद्ा- Uys स्थिरवेन परमापृव्वेकालपय्धन्तस्थायिलान्‌ तथाच किमसाधा- रणत्वविशेषणेनापूव्वैजनकत्वदानेनैव वारणात्‌। न च शौचादिरेत्डन्र- इणादो व्यभिचारवारणाय तदिति वाच्यं । तस्या्यपुब्वाजनकलवात्‌ WIT द्यात्मक्वधकस्म प्रतिबन्ध का दृष्ट्वंषरूपत्वा (९) wea, मैवं fears fe नाङ्गं, किन्त॒ मन्त्रविशेषविश्टव, अन्यथा मन्तोपदेश- aera विशिष्टा च न mean मन्तरस्यास्विरत्वात्‌ अताऽदृष्टं दारमावश्यकं। न च विशिष्टस्य तावत्कालानवस्थायिवेपि न चति; कारणतावच्छेदकपव्वेसत्वस्यानपेकितत्वादिति वाच्यं | तन्प्वेसत्व- मप्यपेक्तितमित्यन्यच व्यवस्थापितलात्‌ Baur व्यभिचारात्‌ | मस्तु वा कारणतावच्छं दकपुव्वसत्वमपे ed तथापि मन्तपुव्वकशिखाबन्धना- नन्तरं जरिकाबन्धनादिकाले कराभिघातादिना मन्तपृन्वकसयोग- विशेषात्मकशिखानाश्पि कब्मणोऽङ्वेगुष्यवारणायादृष्टं दारमावश्यकं | न चादृष्टस्य दारत्वऽदृष्टोत्यत्यनन्तरं शरिखामेच्णेपि aa साङ्ग खा- दिति वाच्यं | मेक्षणस्य खप्रतियागिजन्यलसम्बन्धेनाद ट नाशकल्वात्‌ | (१) अश्चरच्तणादाविति we, ग° च । (२) युद्धात्मकप्रतिबन्धकाधम्मेध्वं सरूपत्वादिति क | UMA मकूलवाद्‌र हस्यं । ५४ Wavy तत्वन्तानवते मेगा निषिडानुष्ठानं दोषा- भावान्राधम्बेजनकमिति न तदेदाप्रामाणयं। प्रमाणा- मेच्तणञ्च न मन्तरपवेकतल्संयागविशषध्वंसमाच, तथा सुति जुटिका- बन्धनादिकाले कराभिघातादिना तादृशसंयागविशेषनाशे श्रदृष्ट- नाशात्‌ aor निष्फललापत्तिताट्व ख्य ५ far ताद्‌ शसयाग विशेषस।मग्यसमव डितेत्पत्तिकमन्त्पुवकतद्छयोग fare एव A- णमिति भावः । लन्तानुयायिनस्तु निरुक्रमेक्णं न तददृष्ट- नाशकं किन्वङ्गापुष्वैवत्‌ खजन्यपरमापृब्वन्तरमेव तदद्‌ नाशकं माक्- Uf aa साङ्गं भवत्येव, किन्त “सदोपवोतिना भाव्यं सदा बदूशिखेन तु” इत्यनेन साब्वकालिकश्िखाधारणस्यापि विहिततया तदकरणात्‌ पुरुषस्य प्रत्यवायमाचरं, न च खजन्यपरम पुत्वेस्छ तदपुष्वेनाशकत्वे यच एकयैव श्िखया नानाकन्मोनुष्टानं तच प्रथमकम्मीजन्यपरमापू्व॑णेव तष्लन्यापव्वेना्ात्‌ डि तोयादिकम्मेणाऽङ्गवेग॒ण्ापत्तिरिति वाच्यं । प्रथमकश्मंजन्यपरमापूव्व॑ण तदपुव्वनाे्यवस्थित शिखया पनरपुव्कन्तर- लननात्‌। न च मन्त्रपव्वैकगिखाया उत्पत्तिसम्बन्धेनेवापृष्वेजनकल- मन्यथा धाराव' हिकापुब्वोत्यत्तिप्रसङ्गा दिति कथमवख्ितशिखयाऽपु- ववा न्तर त्पत्तिरिति वाच्यम्‌ | शिखाजन्याङ्गापुववे प्रति ग्रिखाजन्याङ्गा- प्श्य प्रतिबन्धेकलत्वारेव धारावाहिकापवोनुत्पन्नेः करमिकश्िखादय- स्थले दितौयशभ्रिखयाऽपुवैजननेपि क्षतिविरहात्‌ प्राथमिकश्रिवा- जन्यापूकेत एव ककमसाङ्गतापपन्ते रिव्याः | (९) कम्मेणोऽककवेग णता दवसख्ादिति Be, ग° च । ud तक्वचिन्तामणौ न्तरात्‌ स्वतः सिद्वद्रिताभावावगतौ मङ्गलाकरणे नि- त्यवदनुष्ठानं शिष्टानां भज्येतेति चेत्‌। न। विघ्रन्नानवतेा नित्यवदनुष्ठानादिति सम्पुदायः५ ॥ १॥ बद्ध शिखलत्वाद्‌ा विति शिखा बन्धनादावित्ययेः | यदा बद्‌ शिखा- दावित्ययेः, तेन बन्धनस्यानङ्गत्वेपि न कतिः । नन प्रधानरे्-काला- न्वयः" न प्रधानदेश-कालसदकारेणेवाङ्गापृवेजनकल नियमः | “न चेति, खतःसिद्ध' द्‌ रितकारणाभावग्रयक्रे, “निष्फलं' विन्नध्वंसान॒पधायकं, ध्वंसं प्रति प्रतियोागिनापि हेतुत्ादिति भावः। तदेदाप्रामाण्य fafa बिगेषणौग्डतविन्नष्व॑सं प्रत्यपि जनकताबेाधकस्य ““निवविघ्न- समा्तिकामेा मङ्गलमाचरेत्‌” इति विजिष्टषमा्िकारणतानेाधक- बेदस्याप्रामा्यमित्ययः । यद्यपि फलापधाथकतवं न॒ विष्यः, किन्तु खरूपयोग्यत्व तस्य च सदकारिविरद्ेण कचित्‌ फलाग्प- धानेपि सम्भवात्‌ कुतेऽप्रामाण्यं तथापि सा ङ्गवेदिककश्म॑वव्यापकं फलापधानमतस्तदभावेन We तस्मिन्‌ साङ्गवेदबाधितकम्मवाभावः सिष्यन्‌ तद्धोधकविधेः बेदत्वाभावमादाय(९) सिद्धति, वेदत्वाभावश्च सिष्य शब्द-त ट पजौविप्रामाणा तिरिक्रप्रमाणएजन्यप्रमित्यविषयाथके afer प्रमाएलाभावमादारेव प्यवस्यतो तिक्रमेण प्रामाण्यं स्यादिति भावः | “लाकावगतकारणे होति, ‘fe’ यस्मात्‌, ^लोकावगतकारणे दुरिते सतौति याजना, ‘aga’ वेदसदकृतप्रामाणान्तरे ण, वेदख्छ (१) सम्प्रदायविद इति we | 4 (२) वेदत्वश्च॒शब्द-तदुपजीबिप्रमाातिस्किप्रमायजन्यप्रिभित्वविषयाय- कप्रमा यण्न्दत्वम्‌ | UMA मङ्लवादर हस्यं । ye मेवम्‌ मङ्गलं विनापि प्रमन्तानुशठितसमाप्तेः 1 नं ख तेन विनापि सिध्यतस्तदङ्गम्‌। न च जन्मान्तरोयं तत्‌, जन्मान्तरीयग्रन्धादिकमुदिश्य शिषेस्तदकरणात्‌ | ननु यथा पुष्टो कमंसाह्गण्ये रेहिकफलाभावे श्रामु- फलेपधायकतवानेाधकलाद्यथाश्चतासङ्गतेः। AW’ मङ्गलस्य, तध्वंस- mane द्‌ रितध्वेसोपधायकत्वे, न तु ACHR] न लेोकावगतकारण- दुरितं fan, तथा च दुरितध्वंषजनने द्‌रितस्याष्यङ्गतया बाङ्ग- ara aa विशिष्टाभावसिद्धिः, नतु वेदस्य प्रामाखाभावादिति भावः! रएतरेव दृष्टान्तेन द्टयति, “श्रतएवेति, “निषिद्धानुष्टानं, द्यपलच्वणं विहितानृष्टानमपि न धब्मेजनकमित्यपि area । ‘Ay लाकरश्च ति, निष्फलत्वादिति. भावः । "विन्नन्नानबत इति, तथा च सर्ववां शिष्टानां नित्यवदनुष्ठानमेवासिद्धमिति भावः । "शम्पदायः' मोमांसकसम्पदायः ॥ ९॥ दइ खलु सकलभिषटेकवाक्यतयेत्यारभ्य सम्प्रदायमते,(९) तत्‌ दूषयति “मैवमिति, मङ्गलब्यापारोग्ठतस्य तव्नन्यवि्नष्वंसख खोत्य- त्यवच्छंदकजातोयतासम्बन्भेन फलोग्धतसमा्िकढश्ररोरनि्टतया समा्तिकारणल्व, उत श्राञ्चयतासम्बन्धेन तादृ ्रात्मनिष्टतथा(२) वा, mq व्यभिचारमाद, “मङ्गलं विनापोत्यादिना, “मङ्गलं विनापि (१) कषटेकफलत्वादितीति ae | (२) सम््रदायविदां मतं इति we । (३) फलोभूतसमा परिक farsa: | ५ A ys तत््वचिन्तामणा भिक फलं तथा STAT मङ्गले यच न फलं तचामुष्मि- कफलमिति चेत्‌। Al तच FAAS कामनाश्रवणात्‌। हिकमङ्गलं विनापि, भ्रमत्तानुष्ठितेति, प्रमत्तनासिकशरोरे कटढतासम्बन्धन समाष्टत्पत्तेरित्यथेः। तथा च ेडिकमङ्गलाभावेन समाश्निकन्तेरि तच्छरोरे वा विघ्नध्वंसस्यात्त्तेरसम्भवात्‌ सखोत्पत्यव- च्छेदकजातीयतलसम्बन्भेन farder व्यभिचारीति भावः । नन जन्मान्तरोयशरौरङतमङ्गलादेव AM FEMS fas aT त्यतन्तिरित्यता न व्यभिचार इत्यत are, न चेति, ‘aa विनापि" शरव्यवदितपुववे्षण तेन विनापि, “सिद्धतः' उत्पद्यमानस्य, ‘ace’ तत्कारणं, तथा च जन्मान्तरकृतमङ्गलान्ना स्तिकशरौरे विप्नध्वंसेात्यादे famed प्रति aye कारणमेव न स्यात्‌ श्रव्यवदहितपृब्वेवर्ितलस्य कारणताशरो रलादिति भावः । श्रन्यमभिप्रेत्य wea, “न चेति, 'जन््ान्तरोयमिति जन्म्रान्तरोयमङ्गलान्जन्परान्तरोत्पन्नं - विघ्नध्वस- व्वमित्यथः । ‘ad प्रमन्तकटकसमाप्नौ कारणं, “जन्मान्तरीय- गन्थमुदिश्येति(* जन्मान्तरौयग्न्थसमािसुदिश्येत्यथः । तथा च जन्मान्तरोयग्मन्थसमा्भिमुदिश्य मङ्गले श्ट प्ररलत्यापत्या यथयोक्नकरमेण मङ्गलस्य(९) न समा्िकारणत्वमिति भावः | प॒चे्टिरपि जन्मान्तरौयपुचमुदिश्च न क्रियत इति भरमेणाशङ्ते, "यथेति तथा च ततर यथा जन्मान्तरौयपृचमु दिश्य शिष्टिः करणप्रस- (९) जन्मान्तरीयम्मग्थादिकमुदिश्येतीति ग० | (2) मङ्ूलजन्धविष्नध्वं सस्य ति we | प्रत्यच्तखण्डे मङ्ुलवादर हस्यं | we दह तु प्रारिष्ठितसमाप्तिकामनया मङ्गलाचार इति तथेव वेदानुमानात्‌ कारीरीवदासन्नरसमयारव्धस- Alfa: फलम्‌ | नन्वासन्नसमयस्तत्स म्बन्धो वा न मङ्ग- लजन्य इति समात्तिमाचं जन्यं तचेहिकामुष्मिकसा- धारणमिति चेत्‌। न। आसन्नरसमयस्य ख टत्तिसमाध्युप क्गरूपबाधकस्वप्यात्मनिष्ठतया व्यापारोग्तस्यादृ टस्य. डहेतुलं तथा- चापि विन्नध्वेसस्यात्मनिष्ठतयेव हेतुमिति भावः । wa निरा- हत्य दूषयति, तत्रेति, “कामनाश्रवणादित्यस्य जन्द्रान्तरोयपचमुदि- श्यापि शिष्टैः करणादिति शेषः । “इद विति “फलमित्यन्तमेका ग्रन्थः, श्रारिख्ितसमा्िकामनया मङ्गलाचारः' प्ररिख्ठितसमात्निकामनयैव मङ्गला चारः, जन्मान्तगोयग्रन्थसमाभिसुदिश्य(\ न मङ्लाचार दति याउत्‌ | "तथेव ' सोत्यत्यवच्छेदकजातौ यलसम्बन्धेन फलोभृतसमाि- करटंश्रौ रनिष्ठतया म ङ्गलजन्यविप्नध्वंसस्य समासि कारणता नेाधकलेनेव, वेदान॒मानात्‌' वेदस्यानुमेयतवात्‌, शश्रासन्समयेति मङ्गलानुष्टान- सन्निदितसमयेत्यथेः । “फलं फलेापधानात्मकमङ्गलजन्यताश्रयः | श्रासन्नसमयस्य faiquaafaig ura, “नन्विति, “खटन्तोति, श्राधेयतया मङ्गलफलोभूतसमाप्तोनां परिचायकलादित्यथेः। तथा च aa) मङ्गलकाय्यत्वान्वयेपि न क्षतिरिति भावः | "तस्मादिति, व्यभिचारात्‌ नास्तिकसमाती खोत्यत्यवच्छदकजातौ यत्वसम्बन्धेन (१) खोक्तोवकारव्यवच्छेद्यमा ङ जम्मान्तरीयेति । (२) खासन्नसमयाद्‌। वित्थः | ९१० तच्चचिन्तामथे aaa | अन्यथा कारीय्येपि नासन्रसमयफलां स्यात्‌। तस्माह्मभिचारान्र तदङ्गमिति | अन्धे तु मङ्गलं प्रधानं BEV आरव्धकमंसमातिः फलं तत्कामो- मङ्गलजन्यविन्नष्वेसस्य व्यभिचारात्‌, न तदङ्गमिति न खोत्पत्यव- SIAN AAA फलोभूतसमा्तिकटेशरौोरनिष्ठतया समाभि- जनकोभृतं विह्नष्वसं॑दारौहत्य मङ्गलं समासिजनकमित्यथैः । अद्यपि efi fad तद्दारा तसवाङ्गलादिति पूष्वैसभिधानात्‌ विप्रस्यलोयसमात्तिलमेव काययैतावच्छेदकं तया च नास्तिकशरीर- कटेकसमापतेा व्यभिवारेपि न चति; तत्क ढेकसमापेः कार्ययतावच्छेद- कानाक्रान्तलात्‌ | VATA कायथतावच्छे दकल वेदेन न बाध्यत इति वाच्य । कारणतामाचं fe वेदा बाधयति कार्य तावच्छेदकञ्चात्तरकालकख्प्य , तथापि विन्नस्लोयत्वं विघ्रवन्ना- तौ यशरोरकदैकत्वं तख ताद्‌ श्रशररोर निष्ठकृतिजन्यत्वं तथाच eit समासिजनमकतायां ग्टदोतायामेव मङ्गले समात्तिकारणएताग्रदसम्भ- वादन्यथाधिद्धिरते। न तत्‌ ताग्येताबच्छेदक किन्तु caries wat लास्तिकसमा्तिरपि काय्येतावच्छदकाक्रान्तेति भावः। एतचोप- wat | विन्नवन्नातोयध्ररोरनिष्टकतिजन्यतस् चान्‌गतखय(९) अरभा- वादनन्तकाययंकारणभावापन्तखचेत्धपि AIA | मोमा सकेकरेशरिमितमा₹, “wa लिति । श्रधानंः श्रारभकम्मणा नाङ्गं नारभकम्मेजन्यसमाभरिजनकमिति यावत्‌ | श्रारखकर्मजन्य- (१) नृति-नत्यादिनाश्यस्य fone नानात्वादिति ata: | प्रत्यस्तरवण्ड मक्लवादर हस्यं | र ऽभिकारी afer फलाभावः कम्मादिषैकस्यात्कारी- रवत्‌) न चान्यदापि करणम्‌ | नियतकालीनताद श- चारेण फलवत्क मारिष्पमानरूत्समातिकामो मङ्गल- माचरोदिति अत्या आरम्भसमयकन्तव्यताबोधनात्‌ | यथा अघ्नावैष्णवमेकादशकपालं चरुं निवेपेदश्पुणमा- = भ ~~~ ~~ समाश्च चरमवणेरूपा ATE वा एतचापुववं इारकले लौ किक- फलाङ्गतविरोध इति पून्वोक्तदेषवारणायाभिदहितं। “area समाभिः' श्रारब्कर्ो त्पत्तिः, ‘we तस्य फलं, सा चातो दवियवेना- लो किवौ एवेति भावः। नन्वेवं विच्रष्वसकामनया मङ्गले शिष्टप्रटत्तिने स्यादित्यचेष्टापन्ति- are, (तत्कामः' इति श्रारशकम्मात्यत्तिकामनेव मङ्गले गिष्प्रटत्ति- जनिका न तु विग्नध्वंसकामनेत्यथः | तथा च श्रुतिरपि तथेवेन्नेया, न तु “fafanearfantar मङ्गलमाचरेत्‌"' इत्याकारिकेति भावः | 'कन्मादौत्यादिपदात्‌ कढे-साधनयेोः परिग्रहः | “श्रन्यदापि' ITAA प्रद्वालातिरिक्रमालेपि, “करणमिति, sa जनयवितिशेषः। “arta समयकनतैव्यतानेधनादिति श्रारश्चकम्मपुव्यैसमयकन्तव्यतावेधना- दित्यथेः । तथा च asad प्रति तादृ शसमयस्यापि हेतुलात्‌ waa तत्क रणान्नापूव्वमिति भावः । श्रप्मवेष्णवमिति कान्दसः, qt वैष्णव मेका दशकपालं Ve निव्वैपेदित्यथेः | यदा श्रभ्निदेवताक- विष्णदेवताकमेकादश्रकपालं त्र ded चरं निव्व॑पेदित्यथैः | airy विष्णुख्च श्रग्राविष्णु तौ देवतेऽस्धेति grow: | श्रधानाचाः' ६२ तज्चचिन्तामजे सावारिष्छमान इति अ्रत्याऽरम्भणीयेष्टेः प्रधानायाः द शारम्भससयकन्तव्यत्वम्‌ कामनेापाधिकायेत्वेप्या- रम्भसमये नियतमनुष्ठानम्‌ आरब्धकमसमाष्यथिं मापायन्वेनावश्यन्तदनुष्ठानात्‌ | न च काम्यत्वे परि- दभेजन्यफलाजनिकायाः, ‘angafata, नेष्यत इति ie) ननु मङ्गलस्याक्गतेऽङगवेगुण्छभिया श्रनायत्या श्रारम्भसमयेऽवश्॒तत्क रणं घटते ya चारम्भसमयेऽवण्यं कथं तत्करणं, न द्यारम्भणोया दशेसमयऽवश्यं क्रियत इति नियमः, tea श्राह, “कामनेापाधि- काय्थेवेपोति फलान्तरकामनाधोनेच्चछाजन्यकूति विषयत्ेपोत्यथेः | श्रारम्भसमये' Waa, ्रार्कमर॑समाघ्यथिना' श्रार- yaaa waa, “Waa areata रूपेष्टसाधनत्वेन, “श्रवण्टं॑तदनुष्टानादिति अवग्बमारकशमपूवेसमय तस्य ज्ञानादित्यथेः। तथा चेष्टसाधनतान्नाननियमेन इच्छानियमात्‌ प्रटत्तिनियम दति भावः | नन्वेवं यजोत्पत्ति कामनां विनैव कम्रं aq मङ्गलं नानो येतेत्याशङ्ते, “न चेति, ‘ana’ ्रारथकम्भी- त्यत्तिकामनाधो नकामना विषये, ‘afteafaaraat विना ar गअक्मात्पन्तिकामना विरहेण, “समाप्तं कम्मं उत्पन्नं we, “Ae समथ, ‘Rafer’ गन्धप्रयोजनकोच्ये्िनः, समाप्तो" उत्पन्नौ, “श्वश्सम्भावादिति तदभावेऽननृष्टानमिष्टमेवेति भावः । "विदितेति विदितजन्यप्रधानापुत्बेलादित्यथः । विदहितजन्यप्रधानापुव्वैख फल- (€) आरम्भकाले इति ae | प्रय च्तखण्डे मङ्कन्लवादर हस्यं | ९१३ समातिकामनां विना फलवत्कमारम्भेपि तदनुष्ठानं न स्यादिति वाच्यम्‌ । समाप्तं कम फलायालमिति फलाथिनः समाप्तो कामनावश्यंभावादिति। तन्न। का- रोरीजन्यातिश्यवदिहितप्रधानजन्यातिश्यत्वात्‌ Ay लजन्धापुवस्यापि फलसम्यादकाश्षकारणसम्पादकतया आरव्धकम्मसमाश्यवश्यम्भावापत्तेः फलावश्यम्भावनि- अयं विना वैदिककमाननुष्ठानात्‌ | न चैवं, भूयसि सम्पादकाशेषकारणसम्पादकलत् नियमादिति भावः । Wa फलपद- स्येषटपरतया पापे व्यभिचारवारणाय विद्दितजन्येति, विदितं बलवद निष्टाननुबन्धित्वेन वेदने धितले, तेन श्येनजन्यपापे न aly चारः | विदितजन्यवमाचोकर फले व्यभिचार इत्यतः प्रधानापृ्वैति, श्रजनित प्रधाना पृववाङ्गापृब्वै॑ व्यभिचारवारणाय प्रधनेत्यपुव्वेविशेषणं, mage विदितेन सदान्वयेऽङ्गप्रधानोाभयदूप शिखादिना() श्रङ्- धया जनितेऽपृन्वं व्यभिचारापत्तेः । फलशिरस्कापृत्वेमेव प्रधाना- wey तेन॒ दक्तिणादानादिविनारृतप्रधानजन्या पुष्वे न व्यभिचार; | कौर्तनाद्यनाश्चलमप्यपुव्वेविशरेषणं तेन aga न व्यभिचारः । फलेपधायक्रत्रस्य WIT खदूपयाग्यलस्य मङ्गलजन्यादृष्टेपि werd । यदि च सत्यपि श्रपुव्वं सत्र तिपक्तवत्‌ प्रतिरृत्याप्रतिबन्धात्‌(९ ) न फलोदय TAI तदा तदप्रतिरुद्धवेनाप्यपूे विश्षणोय- (१) दिना उपवीतिपरिग्रहः। (x) प्रतिङ्छ्ाप्रतिरोाधादिति we | सत प्रतिपत्तरूपदुरितेन प्रति नन्धादिति कर ge तक््वचिन्ामणे साङ्गेऽपि मङ्गले कषिदारब्धसमा्यभावात्‌। a च तचासुक्िकं फलम्‌. रेहिकमाचफलत्वात्‌ senna: फलावश्यम्भावेनागन्तुकद्‌रितेनाप्यप्रतिबन्धात्‌। किञ्च यथा कारीय्यादिकमभ्रिमपरुषव्ापार विनैव we- हेतुः तथा मङ्गलमपि तेन विनेव हेतुः स्यात्‌ । fafa न च मङ्गलजन्यापुत्वाप्रसिद्या पचवाप्रसिद्धेः कथमिदमापादन- भिति वाच्ये । मङ्गलं यदि विहितत्वे सति प्रधानापुव्वेजनकं स्यात्तदा फलसम्पादकाशेषकारणसम्पाद कापुव्वजनकं स्यादित्यापादनात्‌। पाप- नके कमणि व्यभिचारवारणाय सत्यन्तं पत्ततावच्छेदकावच्छेदेना- पाथसिद्धेरुटेश्छत्वादिति दिक | “श्रारकसमा्यवश्लम्भा वापरलेरिति मङ्गले छेते सव्वंत्रेवारग्धकर्मो त्पत्यापन्तेरित्यथः | नन्विदमप्योजक- मित्यत sare, "फलावष्छम्भाषेति, तन्निश्चयश्च नोक्रनियमं विनेति भावः । इष्टापन्तिमाश्रङ्ाह, न चैवमिति i न च मङ्गले छते- ऽवश्वमारभकर््जात्पत्तिरित्यथेः | शछयसोति प्रोच्छा, “समाघ्यभावात्‌' खत्पत्यभावात्‌,(*) Wfenasia खोत्यत्यवच्छछेद कजातोयतलसम्ब- aa फलोभूतरब्धकरत्यत्तिजनककटेधरौरनिष्ठतयैव मङ्गलजन्या- TIARA ASAT ATS: । अन्यथा खाव- च्छेदकलवसम्बन्धेन शरोरनिष्ठतया समवायशम्बन्धेन तादृशाव्मनिष्टतया वा saat जन््ान्तरौयग्न्थोत्पत्तिसु दिश्छापि मङ्गले शिष्प्रडत्यापन्ते रिति भावः। नन्‌ मङ्गलपन्वेत्न्नेन मङ्ग- (१) प्रारब्धसमाण्यभावात्‌ तदुत्‌पक्छभावादिति कर | प्र सखण्ड मङ्गलवादर | gu न चेवं । Baraaacaareata safe स wa हेतुरस्तु किमनेन | आरब्धकम्मजनकहष्टकारण- लानन्तरोत्यन्नेन वा दरितेन प्रतिबन्धान्न फल ॒श्रस्मन्नये मङ्गलस्य दुरितानाशकतया तत्पुव्बात्यन्नेनापि प्रतिबन्धेसम्भवा दित्यत are, वे दिकेति, “फलावश्वम्भावेन' फलावग्छाभावनियमेन, “श्रागन्त॒कति मङ्गलपुव्वोत्तरेत्यन्नेत्यथः। ननूक्रनियमेऽप्रयोजकः इतर सकलकारण- सत्वे फलावश्यम्भावनिश्चयरूपायाः अद्धाया एव॒ बैदिककम्मप्ररन्तौ हेतुत्वादित्यस्वरसादाद, “किञ्चेति, “ययेति, कारौयपि श्रदृष्टदारा ेतुरितिमते नेदं । वस्तुतस्तु श्रवग्रदनिद्त्तिरेव ततफलमित्यन्यच सुव्यक्तं । हेतुः स्यादिति, प्रधानापूःव॑जनकविदितकश्मणोऽगिमपुरुष- व्ापारानपेच्यफलजनकलनियमादितिभावः | ‘adafafa केदः | wea ‘sala, ‘acta’ कण्डाभिघातादेरारथकम्मेकनकलते कण्टा- दिक्रियाद्यपे्ता, तथा च प्रधानापुवेजनकविददितकमत्वे लेोाकाव- गतकारणेतरा यिमपु रुषव्या पारानपेच्छफलजनकलस्यैव व्यायमन्यथा wet भोजनादिदारा भोगजनकादृष्टजनककश्मणि च व्यभिचारा- दितिभावः। “स एषेति कण्टाभिधातादिरेवेत्यथैः | “किमनेन fa मङ्गलेन, दृष्टकारणसाकल्येऽदृ विलम्बेन काय्य विलम्बाभावा- दितिभावः । (तत्छमा्तिसाधनत्वमिति मङ्गलस्य तदुत्यत्तिजनकत्- farcry. । “कर्मनिवाडे aan, “येनेति, तथाच बाधेन तादृशश्रुतिरप्यसिद्धेवेतिभावः। “मङ्गलं विनापि' एेडिकमङ्गलं विनापि, 'प्रमन्तनास्तिकेति प्रमत्तनात्तिकशरोरकलटेकप्रारथकरमीत्पत्तरित्यथैः । ५ + > ९९ तत्त्वचिन्तामशा mam पुचे्टिवत्तत्समाप्तिसाधनन्वं ^ श्रुत्या बध्यत इति चेत्‌ । न । तच दष्टकारणसम्यत्नौ पुचानुत्पादाद- तथा च ेडइिकमङ्गलाभावेन खोत्यत्यवच्छदकजातोयतासम्बन्धेन सङ्गलजन्यापुवा सुम्भवेपि WERT सम्बन्धेन मङ्गल अन्यापवे तच व्यभिचारौतिभावः । ‘a तत्कारणमिति न argu सम्बन्पन फलोग्धतकम॑त्यत्य वच्छदकशरौरनिष्टतया मङ्गलजन्या- दृष्टं करभौत्पन्तिकारणमित्ययेः । wed, “जन््ान्रो येति, "ण्ट सम्यन्ति प्रारग्धकम्मेसमा्िकामनाङतमदादेवपुजादिजन्यपष्टस- ग्यन्तिः, तयापि area खोत्पत्यवच्छदकत्वसम्नन्धेन मङ्गल- जन्यादृषटस्य व्यभिचारादित्ययः। शङ्गते, ‘afafefa, विघ्रखलोये- AAAI कस्मान्तरजन्यप॒प्विशेषसम्पत्तिरदेतुः, विघ्रस्यलो- यारथकम्चत्पननौ मङ्गल्जन्यमदृष्टं खोत्यत्यवच्छ दकजातोयत्- सम्बन्धेन फरग्ड तारय्कम्मात्पत्यधिकरणएशरीरनिष्ठतया हेतुरित्यथः | शिष्टाचारान्रोधादिति भावः। नन्वेवं यन तत्कनान्तरं मङ्गलञ्चा- yaaa छतं तस्य विनिगमकाभावात्‌ परस्यर विरद्ध का्यद्यप्रसङ्गः दइयोारेव कारणएसच््वादित्यत श्रा, “नौ दि-यववदिति तच यथा परस्यराभावविग्िष्टेलेन त्रो दिकरणएक-यवकरणकयागयो; कारणं तथा प्रकृतेपि विन्नखलोयेतरसमाप्तौ खोत्यत्यवच्छेदकजातौयत्व- सम्बन्धावच्छिन्लप्रतियो गिता कमङ्गलजन्यपष्डविश्षाभाववि गिष्टकमे- नतरजन्यपुष विशेषत्वेन कारणं, विघ्नस्थलोयसमाप्नौ च कम्मान्तर- (१) तत्समाचिकारगत्वमिति we | VATS मङ्गलवाद रस्यं | gs दृष्टदारा पुचेषटेस्तज्जनकत्वमस्तु | न च कम्पौनिरव्वाहे दष्टसकलदहेतुसम्यत्तो विलम्बो ये न मङ्ग लजन्धादृष्टा- ~ ` - ~ -~ - ~ —™” ----~ जन्यपुष्यविशेषाभावविशिष्मङ्गलजन्यपुषछविशेषतेन कारणत्वं वै ि- शरञ्च एककालावच्छ देन एकश्रोर द ्तिलमित्यथेः । अतएव wala साङ्गे मङ्गले कचित्‌ फलाभाव सच फलबलेन कब्मान्तरजन्यपण्य- विशेषस्य कल्पनादिति भावः । (त्स चसस्भावनयेति जन्मान्तरोय- कर्मान्तरजन्यपुष्छसत्वसम्भावनयेत्यथः | एकाभावविशिष्टापरस्ैव फल- जनकलत्वादिति भावः । “यव प्रयोागे' यवकरणकयागे, ‘sae’ मिलि- तसय, “श्रशास्ताथलात्‌' शास्तनाधितफलाजनकल्वात्‌, Stag भ्रिएजादिकश्मान्तरमङ्गलेभयकरणादपि समास्िदभरेनात्‌ fare लोयत्वस्योक्तकमेणान्यथा सिद्धिसम्बादकतया च्रननृगततया च काय्यै तावच्छेदकल्वासम्भवाचेत्यपि Wes । नन्‌ त्रो दि-य पादि विकल्पस्थले- कथ काय्थंकारणभावः एक जातो यद्‌ शजन्यापू्वेविशेषे तव्लन्यखगं- विश्रेषे चाभयोः प्रत्यकं कारणत्वे व्यभिचारात्‌ एकममरादपि तादश काय्यैविशेषोत्पन्तः। न BAIA दशेजन्यतावच्छदकं व्ेजात्यदयमस्ति तदवच्छिञं waa wan हेतुत्वं टणादिवदिति वाच्यं। उभयकरण- कया गादेरपि were: | न चेष्टापत्तिः, श्रशास्ताथलात्‌ | भिनभिनावच्छिन्नं प्रति कारणतापि यदि केकल्पिकौ तदा श्रश्वमेध- वाजपेययोः खगंजनकताया श्रपि aware | श्रथ त्रोरिकरणक- खवकरणकयोारुभयोारेव दशात्मकत्वादपुव्वविगेषं प्रति खगं विशेषं प्रति च दभेलेनेवोभयेारनगतहेतुता weg जातिविगरेषः। न सेवं ६८ ara fanaa पेक्षा स्यात्‌ । अपि च मङ्गलं विनापि प्रमत्तनास्ति- कानुष्ठितसमाप्तेने ANT कारणम्‌ । जन्मान्तरौय- उभयकरणकदशादपि फलादयप्रसङ्ग इति वाच्य॑। जनकलताव- SAWING तडा रन्तत्वात्‌ | एकघम्मावच्छि न्नं प्रत्युभयोाजेनक- त्वमेव ॒वेकल्पिककारणएता श्रतएव श्रश्वमे ध-वाजपेययान विकन््प दृति चेत । न । उभयकरणएकेपि दश्व्यवदारात्‌ तचरापि देल सत्त्वात्‌ । न च ahaa न कारणता far उभयकरणकदशव्यारन्तेन दथेतवव्याप्यजातिविशेषेण, न fe दश्त्वस्य कारएताव्रच्छेद्‌ कत्वपय्थन्तं वेरा बेाघधयतोति वाच्यं । कारणएतावच्छदकेक्येपि यदि बवैकल्यिक- HAT तदा दण्डयोघेटजनकलस्यापि तयात्वप्रषङ्गात्‌ परस्पर- विरुद्वरैजात्याश्रययो दये परै कल्पिककारण तास्थले एकरूपेण कारण- लस्य वक्तमशक्यताच । WATS: त्रौ दिकरणकयाग-यवकरणकयाग- योरुभयोजेन्यतावच्छे दकमपए्वेनिष्टवेजात्यदयमस्ति श्रता न परस्परं व्यभिचारः । कारणलश्च॒ तदु भयावच्छिननं प्रति प्रत्येकं atfea- रणकयागाभावविशिष्टयवकरणकयागत-यवकरणकयागाभावविशिष्ट- नरो दिकरणकया गलाभ्यां sat नेभयकरणकयाग दपुव्वात्प्िः, न वाश्मेध-वाजपेययाः कारणएतापि वैकल्पिके एकाभ।वविशिष्टापरत्वेन कारणएताया एव AMAA | ब्रोहि-यवकरणकतवञ्च त्जन्यपुरोाडा- श्रविषयकत्वं ae दशनिष्टपर स्र व्याटन्तजातिद्यपरिचायकं। न च परस्पराभाव विशिष्टवेन कारणत न्रौ हिकरणकद शाव्यवधानक्तयवक- रणकद शाद पव्वान तपन्तिप्रसङ्गः उत्यन्तिसम्बन्धेन यागादेरदृष्टजनक- a vs VAM मङ्कलवादर हस्यं । ६< पुणखयसम्यत्तिस्तच हेतुरिति चेत्‌ । न । तथापि व्यभि- चारात्‌ | कचित्‌ पुण्यसम्यत्तिः कचिन्भङ्गलं हेतुरिति तया चेणविलम्बस्य वक्तमशक्यत्वा दिति वाच्य | बह्तरव्यापारसाध्यतया श्रव्यवधानेन तादृ श्दशदयेत्यत्तेरसम्भवात्‌। न च विशिष्टस्य कारणता- वच्छे दकत्व विव्य विशेषणभावं विनिगमकाभावेन गरुतरकाय्थैकारण- भावचतुष्टयापत्तिरिति वाच्यं । “atfefrasa” इत्यादिश्रुतेरेव विनिगमकलवात्‌। तादृ शशरुत्या यागस्यैव RTARTA न वभा- वस्य । न च तथापि ब्रौहिकरणकया गाभावारि विशिष्टब-यवकरणएक- यागचाोाधभयाविविशेव्य विश्षणभावे विनिगमकाभाव दति वाच्यं | लाघगत्तयारेव एकच इयमिति न्यायेनैव यागनिष्ठतया व्यासज्यट- त्यवच्छ दकल्वाभ्युपगमात्‌ | न च परस्यरव्याटन्तवेजात्यदयस्य काय तावच्छदकत्वे वाजपेयाश्च मधये रिव त्रोदिकरणक-य्रकरणकयोारू- भयोरेव तु्यवदनु्टानापत्ति रिति वाच्ये aguas कामनासत्वे इष्टापत्तेः | केचित्‌ तादृ शवेैजात्यदया उच्छिन्नं प्रति प्रत्येकं लाघवात्‌ त्रौदि- करणकयागत्व-यवकरणएकयागत्वाग्यामेव कारणत्वं न तु परस्यराभा- ववि शिष्टेन व्यासज्यटन्यवच्छदकतायाः मिद्धान्तासिद्धलात्‌ गौरवाच । परस्परकाय्यतावच्छेदकावच्छिन्नापुव्यै प्रति परस्परस्य प्रतिबन्धकतया पव नेोभयकरणकद शादप्वत्प त्तिः । न तचेवमतिरतिप्रतिबध्य-प्रति- बन्धकभावान्तरकल्यने गौरवमिति वाच्यं । तस्य का्कारणभाव- ग्रहात्तरकस्प्यवेन फलमुखत्वात्‌ | यच परस्परं परस्परकाग्यतावच्छ- A © * तत््वचिन्तामशा alfe-aqafenea vata चेत्तहिं तत्सभ्भावनया नियतं मङ्गलानुष्ठानं न स्यात्‌ यवप्रथोगे ब्रीहेरिव fanw दकावच्छिन्नं प्रति प्रतिबन्धक तत्रैव वेकल्िको कारणता । तेना- श्च मेध-वाजपे ययेाजनकता न वैकल्धिकौ । न चैवं तत्तदभावेव्याप्यप- रामशेयारप्यनमितिं प्रति कारणतापि वरैकल्िको स्यादिति वाच्य | तयोः परस्यरकाय्येतावच्छदकावच्छिनं प्रति प्रतिबन्धकत्वात्‌ fafa टबद्धिलस्येव तयोः प्रतिबध्यतावच्छंदकल्वादित्या डः | यन्त॒ दंजन्यसगेविशेषनिष्ठमेवेभयजन्यतावच्छदकं जातिदयं, परस्परस्य परस्यर्काय्थेताव च्छेदकावच्छिन्नसखगे प्रति प्रतिबन्धकलतान्नो- भयकरणकदभात्‌ खगत्पल्तिरिति वदन्ति | तदसत्‌ | उभयकरण- करशादपि GIGI या गस्या$टविनाशितया खभात्यन्ति समसे प्रतिबन्धकासत्वात्‌ । परस्पर जन्यापू्वस् प्रतिबन्धकत्वे च त्रो दिकरण- कद णानरकतयवकरणकद भात्‌ सखगोनुत्पत्तिप्रसङ्गात्‌ । श्रन्ये तु सामायतेा दशेवेनेव त्रौ हिकरणकदभे-यवकर कद शया- रुभयोरपुव्वविगेषं प्रति खगेविशेषं प्रति च हेतुलं न तु तयोार्भिरेष- तापि हेतुवं किन्त दभेसामान्य जन्यतावच्छंदकापुत्वैनिष्रेजाच्यव्यापयं ब्रौदिकरणकदशे-यवकरणकद भयाः प्रतिबध्यतावच्छेदकं परस्यरव्याद- नवेजात्यदइयं तेन सामान्यसामयौ सत्वेपि प्रतिबन्धकाभावरूप वि शेष- सामग्यभावादेव नभय करणकद शात्‌ फलावाश्भिः । वस्तुतस्तु प्रयेकं त्रो हिकरण कदर शत्व-यव करणकद शतवाग्यां प्रतिबन्धकतापि न वाच्या प्रतिबध्यतावच्छदकवेजात्यदयकल्पने प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावदयकनल्पने प्र्यच्तखण्डे मङ्गलवादर स्यं । et चाभयस्याशस््ाथेत्वात्‌ | aq विधिवाक्यं a फलनि- यतयपुव्वेसच्वं बाधयति किन्तु मङ्गलात्‌ फलावश्यम्भा- च AUT । परन्तु दसामान्यजन्यतावच्छेदकापुव्ैनिष्ठवै भ- त्याव च्छिन्नं प्रत्येव त्रो दियवेाभयकर्‌एकद शवेन प्रतिबन्धकत्वं । श्रत- एवाव्यवधानेन त्रो दियवप्रत्येकमाचकरणकयागदयसम्वेपि दितोया- VATA न बाधकं । न च तवापि त्नौहियवेभयकरणकया- गाव्यवहितेत्यन्नप्रत्येक माचकरणकयागान्ना प्डात्पत्निः स्यात्‌ उत्यल्ति- सम्बन्धेन यागादेर पुव्वेजनकतया क्षण विलम्बस्ापि वक्रमशक्यत्वादिति वाच्यं । इष्टत्वात्‌ | उभयकरणकयागानन्तरं च्शेकविलम्बोत्पन्नप्रत्ये- कमाचकरणएकयागादे ATI: । ay यामं प्रत्येव त्र हियवयेर्वेकल्पिकौो कारणतेति । तदसत्‌ खत्वध्वसजनिकाया श्रनेन देवताप्रौ तिभेववित्याकारिकाया ददं द्र्य देवताया भवलित्याकारिकाया वा इच्छाया यागेन तच न्रोद्या- देंदुले मानाभावात्‌ ““ोहिभियजेत" दत्यादौ नद्या दिजन्यपरो- डाश्विषयकलस्टेव एतो याथैतात्‌ छतावेव ठ तोया विभक्तेः शक्तया जन्य त्वाथकत्वेपि लात्तणिकल्वाविशेषात्‌ | यामं प्रति ब्रोद्यभावविग््ट- यवत्वा दिना कारणलस्छ ब्रोदित्वादिना प्रतिबन्धकलस्य वा वक्ुमश- WATS | अनुगतान तिप्रशक्रतेशिष्ठयस्य प्रतिबन्धकता वच्छ दकसम्बन्धस्य च दुवेचत्वादिति dau: | | "नन्विति, ‘fafuare’ मङ्गलबेाधकविधिवाक्यं, "फलं" समासतिः, किज्तिति, “मङ्गलात्‌' खजन्यादृ टो त्यत््यवच्छेद कत्वसम्बन्पेन मङ्गल- [१ OQ तक्वचिन्तामणा वमिति चेत्‌ । न । इष्टसाधनत्वस्य विध्यथेत्वात्‌ । अथान्वयव्यतिरेकाभ्यां axe व्यभिचार दोषाय, न त्वागमेन AIT | तदुक्तमागममूलत्वाच्चास्याथेस्य व्यभिचारा न देाषायेति। Bawa यागादेः खग- साधनतेति चेत्‌ । न । नियतपूव्वंसच्वस्य ग्राद्यस्याभा- वाद्‌ागमेनापि बेाधयितुमश्क्यत्वात्‌ यागजनितस्वगें कारीरीजनितदृशटो च जातिविशेष wafer) अपरे q मङ्गलस्यारब्धनिव्वा कत्वं विघ्रसंसगाभावदारा, सत्वात्‌ । यदा सख्ोत्पत््यव च्छ दकत्वसम्बन्धेन मङ्गलजन्यादृ सत्वात्‌ | -फलावश्वम्भावं' तदितरसकलकारणसमवधाने सति Haraway | तथाच व्यतिरेकव्यभिचार न दोषायेतिभावः। “तद्गद्धः aqua, "व्यभिचारः" व्यतिरेकव्यभिचारज्ञानं, “श्रागमेन' वेदन, “तदुक्रमिति, द्रव्यकिरणावच्यामाचाय्यचरणेरितिशेषः । शश्रागममूल- alfefa, ‘see’ मङ्गले समाश्निकार लग्रदस्य, “श्रागमम्‌लल्वात्‌' श्रागमजन्यलात्‌, "व्यभिचारः व्यभिचारज्ञानं, “न दोषायेति तदयं दूत्यभिमानः | “खगेसाधनता' वेदेन सखगेसाधनताग्रदः, अन्यथा गङ्गा्ञानादितेापि earqen अभिचारेण कारणएतायहा न स्यादि- Gara, । शश्रागमेन बाधयितुमशक्यलात्‌' श्रागमेन प्रमापयितुम- Gal, श्रागमजन्यज्ञानस्य प्रमात्वापातादिति यात्‌ । नन्वेवं यागा कथं वेदेन खर्गसाधनताप्रमा(* इत्यत च्राद,"यागजनितेति, (९) खगेखलाधनताग्रह इति we | प्रत्य तखरड मङ्गलवार हस्यं | 88 तथेव प्रतिबन्धकाभावस्य हेतुत्वात्‌ स चाभावः सता विघ्नस्य ध्वंसाऽनागतस्यानुत्पाद श कम्मनिव्वाइसमय- स्थायी | विघ्रकारण्विनाश्दारा प्रागभावस्य साध्यत्वं, कारोरोति, ददं परमतेन | वस्तुतस्तु श्रवग्रहनिद्न्नेरेव ततफललता- दिति ara | ayenys जनयति तेन॒ wade विघ्रसंसगोभावा जायते विघ्नसंसगेाभावाच समाप्तिरिति क्रमेण खजन्यापृब्दजनितविन्नसंखगा- Was मङ्गलस्य समातनिहेतुत्मिति क चिन्मोमांसका वदन्ति तन्म तमुपन्यस्यति, ‘sat लिति, ‘fasrene’ समापकलवं, “विन्नसंसमा- भावेति खजन्यापुव्वेजनितविन्रसंसगाभावदारेत्यथेः । ‘ata’ वित्न- संखगाभा वलेनेव, श्रतिबन्धकाभावस्य' विप्नाभावस्य, “wate प्रागभावः, “कममोनिव्वाडइसमयस्थायो' कम्मसमार्भिकालस्थायौ | नन विघ्नप्रागभावस्य किंविधया मङ्गलजन्यत्मित्यत are, “विन्नकारणेति “विन्नकारणं' मङ्गलप्रागभावः, तद्ध सविधयेत्यथेः | प्रागभावस्य विन्न- प्रागभावस्य, “साध्यतव' मङ्गलजन्यत्, यथाश्रुते विन्नकारणस्य निषिद्ध- HHA मङ्गलेन नाशाऽसम्भवादलग्रकतापत्ेः | नन्‌ तथापि प्रागभावस्य जन्यलात्‌ कथ मङ्गलजन्यतलमित्यत श्रद्‌, "यस्मिन्‌ सतौ ति, “war? व्यतिरेकः, एवञ्च areas विघ्नप्रागभावसत्वं॒विघ्नप्रतिबन्धकसत््वेन विन्नानत्पत्तेः, मङ्गलब्यतिरेके च विन्नप्रागभावव्यतिरेकः प्रतिबन्धका- (१) कारणत्वादिति we | 10 ७9 तत्वचिन्तामणेा यस्मिन्‌ सत्धग्रिमश्षणे qa यद्यतिरेके wee तदेव तस्य तज्जन्यत्वं न त्वसतः सत्वं गोरवात्‌। अस्ति च विघ्रकारणनाभे सति विघ्रप्रागभावस्य तथात्वम्‌ | भावसत्वेन विप्नोत्यन्नेरिति वि्नप्रागभावस्तव्न्य दति भावः। ननु यस्मिन्‌ सत्यथिमक्तणे यस्य सत्वं इत्यच य ्तिरेकं यस्यासत्वमित्यच च सतिसप्तम्याः सामानाधिकरण्यमाचमयेः व्यापकत्वं वा नाद्यः श्रतिप्रस- ङ्गात्‌ सामयोक्तणे उदासौोनस्त्वेपि कायथेखत्वात्‌ यत्किशचित्कारणाभाव- खले उदासोनाभावादपि काय्याभावात्‌। न च ख-खव्याप्येतरयावत्‌- कारणएसम वधाने यत्स्वे यत्सत्वं यड्तिरेके asfara इति awe खपदश्च कारणएत्वाभिमतपरमिति वाच्यं । विघ्नप्रागभावादेः कार- णाभावेनाव्या्यापन्तेः wad यत्सत्वमित्यन्यदलस्य व्यथेतापन्तेश्च । न fe श्रकारणस्य खेतरयावत्कारणकाले खाभावेन काय्थाभावः | नान्त्यः विन्नप्रागभावादेमंङ्गलाद्यजन्यतलापन्तः तड्तिरेकपि तस्याना- दित्वेन त्वे सत्वात्‌, धराद्यवा्यापन्ेश्च दण्डादि विरहपि घटा- द्यनुटन्तेः। न च व्यतिरेकः प्रागभावः, न्ञानादेरात्माद्यजन्यत्वापत्तेः प्रागभावेऽव्याघ्यापत्तेख | श्रतएवामत्वमुत्यत्तिव्यतिरेक इति परास्तम्‌ | किञ्च यथातथास्त॒व्यतिरोकपदा्थाऽसत्त्वपदाथेश्च स्वयैव युगप- दुत्पन्नविनष्टेव्वन्यथासिद्धेषु च श्रतिवयाश्भिः खस्य खजन्यतापत्तिश्च श्रन्वयदलव्यर्थतापन्ति्च | THE: यदधौना यस्य समयसम्बन्धः यद्तिरोकप्रयुक्रो यद्रातिरेकस्तदेव तन्नन्यमित्यथः श्रपोनलञ्च॒घटस्यैतत्छमयसम्बन्ो पर्यच्तखण्डे मङ्लवाद र हस्यं | OY तावति समये दूरितानुत्पादश्च न साक्रान्मङ्गलजन्य इत्यदृष्टदारा तथा | Va निविविघ्रं समाष्यतामिति काम- नया तदाचारेाऽपि सङ्गच्छते । Bava यच विध्रा- दण्डाधौन दइत्यादिविलक्षणप्रतोतिसाक्त्किः खरूपसम्बन्धविशरेषः, प्रयक्रत्वमपि दण्डाभावाद्घटाभाव इत्यादि प्रतो तिसाक्तिकः ख्पसम्ब- म्धविशेषः | न चान्यतरदलव्रैयथ्ये न द्यकारणाधोनं aed ्रका- रणाभावगप्रयक्रा वा काय्याभाव इति वाच्यं । लक्षणदये तात्पय्यात्‌। वस्ठतस्तु ख-खयाप्येतरप्रागभावनाशकसकलसमवधाने सति यड्ातिरेके श्रयिमक्तणे यस्य व्यतिरेकः यस्य aa श्रयिमच्तणे यस्य सत्वं तत्तव्नन्य- fara: | aug कारणलेनाभिमतपरं, fa च क्विद्ण्ड-दण्डव्यापये- ALAS AAMAS दण्डव्यतिरेके AI घटव्यतिरेकः दण्डसत््वे च yzanfafa स तत्छाध्यः, रासभादो तु जैवं, रासभ-तद्राषे- तरसकलघर प्रागभावनाशकस्य यावहटोत्पादकस्य समवधाने सतिं क चिदपि रासभव्यतिरेकण घटव्यतिरेकारिद्धः । wa प्रागभावपदं न साध्यत्वेनाभिमतप्रागभावषरं वित्नप्रागभावादावव्याघ्यापत्तेः प्राग- भावस्य प्रागभावाभावात । न वा यक्किञ्चित्प्रागभावपरं उदासोने- ऽप्यतिव्याप्ः चघटसामग्यभावस्थले पटप्रागभा वना शकसकलसमधाने उदा सोनव्यतिरे केणापि घटव्यतिरेकात्‌ | न वा प्रागभावसामान्यपरम्‌, श्रसम्भवात्‌ Hale तन्नाशकख्कलसमवधानाभावात्‌ | किन्त माध्यते- नाभिमतं यत्तदितरतदोयभिन्नप्रागभावान्यप्रागभावपरं घटादिखखले साध्यवाभिमतेा चटादिस्तदितरस्तदौयभिन्नप्रागभावः पटादिप्राग- A ६ तत्वचिन्तामणा भावः स्वतः fag: तच मङ्गलस्याकिञ्चित्‌करत्वेन वेदाप्रामाणखमिति निरस्तम्‌ । अनागतविघ्राभावस्य^ भावः तदन्यो घटप्रागभाव एव, विघ्नप्रागभावस्थले तु साध्यलाभिमते वित्रप्रागभावस्तदितरस्तदरौयमिन्नप्रागभावः पटादिप्रागभावः तदन्य- प्रागभाव विच्नप्रागभाव wal यद्वा साध्यत्ाभिमतं anfasa- तन्निरूपितत्रयारन्यतराश्रयस्य प्रतियागिलस्य freqat यः प्राग- भावस्तत्यरं धटादिखले साध्यत्ाभिमते घटादिः तननिष्ठल-तन्निष- पितल्योरन्यतराश्रयप्रतियो गिल घटादिजिष्ठप्रतियो गिलमेव afae- पकप्रागभावो घटादिप्रागभावः। विघ्रप्रागभावस्थले तु साध्यत्वाभि- मते विघ्नप्रागभावस्तन्निष्टत्-तन्निरूपितत्वयेरन्यतरा्रयप्रतियेो गितं विन्नप्रागभावनिरूपितप्रतियोागित्रमेव तन्निरूपकप्रागभावो विघ्न प्रागभाव Val घरप्रागभावनाशकसकलसमवधाने दण्डव्यतिरेक एवासिद्धः दण्डस्यापि यावग्ध्यपातिबादतः खेतरेति घरमप्रा- गभावनाशकचक्रभ्नम्या दि रूपदण्डव्यापारचक्रादिसकलकारणसमवधाने दण्डव्यतिरेके धटब्यतिरेकाऽसिद्धः मनम्यादि सत्त्वे दण्डासत््वे्यवश्यं चटोत्पन्तरतः खव्याप्येतरेति। न च मङ्गल-तदपाप्येतरवित्नप्राग- भावनाशकसकलसमवधाने मङ्गलसत्वे इति fang मङ्गलाभावस्यापि विन्नप्रागभावनाग्रकयावन्द्रध्यपातिलात्‌ मङ्गलस्य विघ्नप्रतिबन्धकतया तदभावस्य विन्नात्यादकत्रेन ततप्रागभावनाश्रकलादिति वाच्यं खाभावेतरलेनापि तदिग्षणात्‌ मङ्गल-तदव्याप्य-तदभावेतर विन्न- (१) खअनागतविन्नानुत्मादरस्छेति ख° | खनागतविन्नप्रागमावस्येति we | UMASS मङ्लवादर स्यं । 9 ` तचापि साध्यत्वात्‌ । wa fam शमं यान्तोति aa विनायकस्तवपाठादौ want तच तत रव प्रागभावनाश्कसकलसमवधानदशायां मङ्गलव्यतिरके विघ्नप्रागभाव- व्यतिरेको विरुद्धः विघ्न प्रागभावस्यापि विन्नप्रागभावनाश्कयावन्म- ध्यपातिलात्‌ । एवं तादुशप्रागभावनाशकसकलसमवधानद शायां दण्डसत्वे घटस्व मपि विरूद्धं घरप्रागभावस्यापि घरप्रागभावनाश्च- कयावदन्तगतलादतेाऽयिमक्षण इति, च्रनयदलमाजोपादाने उदा- सोनजन्यतापि घटे स्यात्‌ घरग्रागभावनाश्कषकलसमवधाने उदा- सोनसत्वेपि घटसत्वादता व्यतिरेकदलं, व्यतिरेकदलमाचोपादाने रासभादिसाध्यलमपि विघ्रप्रागभवे स्यात्‌ वित्नप्रागभावनाश्रक- सकलसमवधाने रासभव्यतिरेके सति तदनन्तरं विघ्नात्पादेन तत््रागभावव्यतिरोकावश्वम्भावात्‌ «WIAA तदुपादाने च ययोक्रसकलसमव्रधाने रासभसत्वेपि विन्न स्ैवोत्यादेन विशघ्नप्रागभा- वास्त्वान्नातिप्रसङ्गः | न च घटादे दं ष्डावयव-चक्रावयवादिजन्यतलाप- ्तिरिति वाख । श्रनन्यथासिद्धयद्व्यतिरेक इति faafaaana | दृद ञ्चानित्यानां जन्यताया लक्तणमतेा घटादेनेश्वरब द्याद्यजन्यला- प्तिरिति aga: | नन्‌ यस्मिन्‌ सत्यग्रिमच्षणे यघ्योत्यत्तिः यदव्यतिरेके चानत्‌- पत्तिः तत्तव्नन्य मित्येव जन्यतालक्तणं न तु यथोक्तं तथा च वित्न- प्रागभावस्योत्पत्तिषिरदात्‌ कथं मङ्लजन्यतल मित्यत sre, ‘a fafa, श्रसतः ad’ श्रसतः सत्वघरितं, उत्पत्तिघशितमिति यावत्‌ । विघ्न- ot तत्वचिन्तामणे प्रमत्तानुशठितसमाप्ेः अनादौ संसारेऽवश्यं तदाचारात्‌ तथाच तेन wa मङ्गलस्य विकल्य wal यचच साङ्ग मङ्गले सन्यपि न फलं तच विघ्रभ्ूयस्त्वादिति | प्रागभावेऽन्नयदलं सङ्गमयति, ‘afe चेति, “विघ्नकारणेति, “विन्न कारणं मङ्गलप्रागभावः, asst मङ्गलं तस्मिन खतीत्यथेः | ‘aurea’ सत्वं, ' तावति समयद्ति, श्रारग्भानन्तरं यावता कालेन समाक्िः तावत्छमयदत्तित विशिष्टविन्नप्रागभावशेव्यथेः । “न are दिति, मङ्गलस्याग्दतरवि नाशित्वेन तावत्कालानवस्थायिलादिति भावः। तथाः विघ्नरुसगेभावस्य दारता | नन्वदृष्टाभ्युपगमे तदेव area समात्निजनकमस्तु fa विघ्नषंसगाभावस्य इारवेनेत्यत are, “एव- fafa संसगाभावसूछ इारतवेनेत्यथेः | ‘fafaafafa, (दतिकामनया' दर्यदिश्ठ, ‘aay मङ्गले श्ष्प्रटृत्िरपि, तथा च विन्न- संसगाभावविशिष्टषमायुदेग्यकमङ्गलगोचरणिषटप्रत्तिरपोत्यथंः | भि- टत्वं wae, “सङ्गच्छत इति, अन्यथा विन्नसंसगाभावस्य मङ्गलाजन्यते विशिष्टसमा्टदेश्यकप्रटत्ते विशेषणो छत विनप्रसंसगा- भावस्याणदेभ्वतया तत्प्रनत्तेनियमतेाऽभिष्टलापन्तेः तदुदेश्वकतत््- aul agama हेतुतया भ्रमरूपस्य विघ्नसंसगाभाव- साधनताज्ञानस्य तच ₹तुत्वादिति भावः । ननु तथापि विन्नष्वंस एव व्यापारोऽस्त॒ किंमजन्यस्य विन्नप्रागभावस्य व्यापारव्रेन विशिष्ट समाष्य॒टुश्वकप्रटत्तो विद्नप्रागभावस्योदेश्वत्वे मानाभावादित्यत are, ‘gauafa यत एव विदघ्नप्रागभावस्यापि व्यापारत्वम्‌ श्रतएवेत्यथेः । प्र्यच्तखण्डे मङ्गलवादर स्यं । ©¢ aa | विघ्नानुत्यादस्य व्यापारत्वे मानाभावात्‌ संसगा- भावत्वेन हेतुत्वात्‌ । तथेव व्यापारत्वं तच्च प्राग- “श्रकिञचित्करलवेन' विन्ररुंसगाभावरूपव्यापारानपधायकतवेन, वेदा- प्रामाणटमिति पिशेषणोग्डतविघ्नसंसगाभावस्यापि मङ्गले कारणता- mene ““निष्िघ्रसमा्निकामा मङ्गलमाचरेत्‌” दति aga विशिष्टसमात्िसाधनतानाधक्वेदस्याप्रामा्मित्यथः। यद्यपि फला- पधायकल्वं न वेदाथ: fer aqua तच कचित्‌ फलानप- धानेपि सभभवति कुता वेदस्याप्रामाण्यं, तथापि साङ्गवेदनाधित- कब्मैवव्यापकं फलापधानमतस्तदभावेन साङ्गे तस्मिन्‌ साङ्वेदबा- धितकम्मत्वाभावः few तदोधकविधर्व्वदलाभावमादाय सिध्यति, वे दत्वाभावः frat शब्द-त दपजिविप्रमाणातिरिक्रप्रमाणएजन्यप्रमित्य- विषयाथेकं तस्मिन प्रमाणएत्वाभावमादायैव पथ्थेवस्यतो तिक्रमेण वेदस्याप्रामाण्यमितिभावः । “श्रनागतविन्नाभावस्य'८* अ्रनागतविन्न- प्रागभावेापधायकत्वस्य, ‘aay मङ्गलेपि, साध्यलात्‌ः वेदबा धित- लात्‌ । ननु मङ्गलजन्यापुव्वेस्य स्तोत्यत्यवच्छदकजातौोयलसम्बन्धेन मङ्गलकर्ैशररोरनिष्ठतयेव ANUS वाच्यम्‌ अनन्यथा समवायसम्नन्धे- नात्मनिष्ठतया कारणत्वे जन्प्रान्तरोयगन्थसमा्रिसुदिश्यापि मङ्गले भिष्टप्रटत्यापत्तेः तथा च प्रमत्तशरोरानुषठितसमा्िः कथं स्यात्‌ AM तेन सम्बन्धेन मङ्गलजन्यापव्वविरहादित्यत Ae, ‘ सर्वव (२) अनागतविन्नप्रागभावस्येति we | ८० तत्त्वचिन्तामगो wage Ai al अत्यन्ताभावस्यापि ब्या- पारत्वापत्तेः। स्वतः सिद्धस्य a हेतुत्वं यदि तदा प्रागभावेपि तुल्यम्‌। किञ्च यच मङ्गलं न तच नियमेन विघ्रकारणमस्ति, येन तन्नाश्दारा प्रागभावस्य सा- fant दरति, पाठः तदनुकूलकण्डाभिघातादिः, (तत एवः तन्नन्या- पव्वेत एव, “तदाचारात्‌' जन्मान्तरे तदाचरणात्‌ । नन्वेवं यथेक्त- सम्बन्धेन मङ्गलजन्यादृष्टं व्यभिचार्यवेत्यत «are, ‘aut चेति, मङ्गलस्य" मङ्ख AAA › “विकल्प एवेति मङ्गलनाश्चतावच्छेदक- वैजात्याक्रान्त विप्रखलोयसमािं प्रति मङ्गललन्यापृव्वे हेतुः, तादृ श- स्छलोयेतरसमाप्षिं प्रति च विनायकस्तवपाढठादिजन्यमपू्वे हेतः, कारणत्वञ्च॒ न्न दि-यवकरणकयागवत्‌ परस्पराभावविशिष्टत्वेन तेन नाभयारनुष्टाने परस्यरविरुद्धतत्काय्यैदयप्रसङ्ग दत्यथेः । न च विना- यकस्तवपाठादिजन्यापुष्वष्य सामान्यतः TATA प्रत्येव हेतुलमस्त सव्यैचान्ततेा जन्प्रान्तरौ यस्यैव तस्य सुवचत्वात्‌ एवञ्च त्रोदि-यववत्‌ परस्पराभावविशिष्टवेन कारणएत्वानभ्युपगमेपि न चतिरिति वाच्यं । सञ्च विनायकादिस्तवपाठा दिजन्यापूव्वैकल्पने गोरवात्‌ फलमुखगौ रवस्यापि दषत्वादिति भावः। vata प्रत्यन्वयव्यभिचारसुदरति, "यतेति, ‘arg’ सकलवे दिका ङ्गसन्पने, "न फलं' न खमाश्षिः, 'वित्रभूयस्ात्‌' भूयोजातोयविप्रसत्वात्‌, यन्मङ्गलं हतं तदनाश्चजातोयविप्रसत्वादिति यावत्‌ । नति-स्तुत्यादिभेदेन मङ्गलस्य विभिन्नतया मङ्गललतवस्य सव्व॑साधारणदटौकस्य दुव्वेदतया परस्परव्या न्न विघ्न निष्ठ वेजात्यानामेव TAGS मङ्लवाट्‌र हस्यं | J waa । रवमपि यच विघ्रानुत्पादापि aa: सिङ्ख- ea मङ्गलमकिञ्चित्करमेव, विघ्रध्वंसानुत्पादयारार- व्यनिव्वाइकालावस्थायिनेर्मङ्गलादेवेत्पत्तनं तदर्थ प्रयेकं नाश्यतावच्छेदवादिति भावः। न चेठं कारणान्तराभावेन कचित्‌ फलानपधाने समाश्भिसाघनतानेाधकवेदस्योक्तक्रमेणाप्रामाण्य- सिद्धि प्रसङ्गः(*) इति वाच्यम्‌ afar वित्नरसामान्याभावस्याणङ्ग- तया साङ्गलाभावादेव साङ्गवेदबाधितकश्मैतवाभावसिद्धिसम्भवेना- प्रामाण्यासिद्धरिति हदयम्‌ \ प्राञ्चस्तु “विघ्र्डयस्वादित्यस्य कतमङ्गलमपेच्छ विघ्नानां गय- सबादित्ययेः । तथा च वित्रषमसड्यमङ्गलत्वेन विघ्ननाशकतया छत मङ्गलतस्तत्मसद्य विघ्ननाशपि विष्रान्तरसत्वान्न wae, मङ्गल- त्वञ्च॒श्क्रिविशषसम्बन्धेन मङ्गलपदवत्व fanny मङ्लनाशखता- वच्छदकतया सिद्धा नति-स्तत्यादिनाश्यषकलादृष्टसाधारण्छेकेव जातिरितिभावः इत्याहः | तदसत्‌ | सामान्यत विघ्नसमसह्य मङ्ग- लत्वेन नाशकलेप्येकमङ्गलतः VANITY दुव्वारत्वात्‌ एकमङ्गल- स्याप्येकविघ्नसमस्खतात्‌ । न चेकविघ्ननाशं प्रति एकमङ्गलतवेन, विघ्रदयनाशं प्रति मङ्गलद्वयत्वेन विघ्नचयनाशं प्रति मङ्गलच्रयवेने- त्यादि ufafenstu नाश्य-नाशकभाव इति वाच्यं । तथापि भूयो त्रिघ्रस्यले एक-द्ादिमङ्गलतः एक-द्या दि विन्न दाशो भवन्‌ विनि- गमना विरहेण सव्व॑षामेव विघ्नानां नाशस्य दुव्वारल्वात्‌ । i cc CCC LS (१९) प्रामाणखासिदिप्रसङग इति we | 11 ॥ तत््तचिन्तामणे महष्टदारता | मङ्गलस्य विकल्पेनान्वये शिटेनियमता मङ्गलानुषठानं न स्यादित्यक्तम्‌ | किञ्च प्रधानत्वे साङ्ग- मङ्गलमाचं ” न समापिहेतुः तस्मिन्‌ सत्यपि तद्‌भा- केचित्त मङ्गलवेन विघ्नवेनेव नाण्य-नाश्कभावः, काय्ये-कारणए- भावस्तु) एकविघ्रस्यलयमा्तौ एकमङ्गलवेन, भ्र दयस्यलोय - समाप्तो मङ्गलदयवेन, विघ्रचयस्यलौ यसमाप्नौ मङ्गलचयवेनेत्यादि- प्रातिखिकषूपेण, विघ्नस्थलोयतच्च प्राङडनिरुक्रमेव, तेन कृतेपि मङ्गले रिघ्नश्य ततो यस्ान्न सिद्धिः. cars: । तदप्यसत्‌) रघ्रश्डयस््वेपि एकदा दिमङ्गलारेक-द्या दि विघ्रस्यलोयसमाद्यापत्तेदव्वारलात्‌ का- रणसत्वादिति aa एल्ञवितेन | “विघ्नानत्पादस्येति विन्नप्रागभावस्येत्यथेः। ana’ मङ्गल saa, मानाभावादिति विघ्नप्रागभाउ प्रति मङ्गलस्यानन्यया- faga मानाभावात्‌ । यथोक्तजन्यताया aft शअ्ननन्यथासिद्ध- लघरितवात यथोक्ररूपमपेच्य लाघवेन तत्कारणकतस्यैव as VARS | न च यच सखतः सिद्धो विघ्नाभावस्तचत्यमङ्ग- लपत्तङफलेपधानाभावहेतुकपा ङ्गवेद बाधित कम्मवाभावानमानादुक्त- sau “निचििघ्रषमास्निकामो मङ्गलमाचरेत्‌" टतिवेदाप्रामाण्य- सिद्धिप्रसङ्ग wa विन्नप्रागभाव्रस्य मङ्गलजन्यवे मानम्‌, चतएव (१) मङ्लमाचमिति Ge | (२) मड्ल-समाप्योरित्यादिः। (३) न समातिरिति ae | प्रद्यत्तवगड मङ्गलवादर | ७३ वात्‌ | प्रचितं तथेति चेत्‌ न । अप्रचितादपि फलस- TA | नाभयम्‌ अननुगमात्‌ | गुरुकम्मारम्मरे प्रचि- तमल्यकम्भारम्भेऽल्यमिति चेत्‌ । न । कचित्ताह शद्पि यथोक्त्टपस्य गर्लेपि तदेव जन्यवं प्रामाणिकमोरवस्यादोषला - दिति वाच्यं। famdanaat विघ्नस्वाण्यङ्गतया साङ्गतलाभावादव तच साङ्वेदबाधितकस्मेवाभावसिद्धि समवेनाप्रामाण्छसिद्धिप्रसङ्- विरहात्‌ । श्रन्यथा तन्मतेपि aa कृतेपि मङ्गले न समाश्निस्तच समाघ्यु पधायकलाभावेन वेदाप्रामाण्छसिद्धि प्रसङ्गस्य AAT | aa विघ्नस्य प्रागभावो नास्ति aa वदाप्रामा्यसिदिप्रसङ्गस्य दुव्वारलादति भावः, fanaa व्यापारताया उभयसिद्धलाभिमानेन aga, “संसगा- भावत्वेनेति विघ्नसंसमाभाववचनेत्ययेः | 'डहेतुवात्‌' मङ्गलजन्यविघ्र- ध्वंसस्य समा हेतुलात। ‘ayy विच्रसंसगाभावलेनैव, व्यापारतः विघ्नध्वसस्य apenas, व्यापारस्य फलं प्रति येन रूपेण कार- णत्वं तेनैव रूपेण करणजन्यत्वस्येत्सगिकलतात्‌ ज्ञानसंस्कारादिस्थले तथा दृष्टलादिति wa. ‘aw fandainnaay, ‘agar भावस्यापौति, तचापि विघ्नरससगाभावत्सतचवादिति भावः। “aH fagefa नित्यस्येत्यथः, ‘aw’ वषिप्रात्यन्ताभावष्य,(र) ‘sar (९) फलरिष्पादादिति we ` (२) कस्मिखिन्मृले "खतःसिद्ग्य' इत्यनन्तरं ‘ae’ इव्यधिकपाठो वर्तते ताटशमृलमवलम्ब्यव टोका छता “aw इति पाठे एतः विश्नाव्यन्ताभावर्टेति व्याख्यातञ्च | मदवलम्बितमृलाद्‌शपुस्तकदये स च पाठे नास्ति अतस्तादटशः पाठे Ha मया AEA: fa | aA eg तत्तचिन्तीमणा फलासत्वात्‌ वेपरीन्येपि फलसत््वाच्च | रतेन बहविध्र- Weal agat अल्प विघ्रशङ्कया weary दहेतु तादशचारेण Awana” निरस्तम्‌ | समािहेतुलमेव, न तु यथयोक्रमङ्गलजन्यवं wat न वखापारत्- मितिशेषः । श्रागभवेपि तुल्यमिति विच्नप्रागभावस्यापि earfa- हेतुमेव न तु यथोक्रमङ्गलजन्यत्वं तच मङ्गलस्यानन्यथासिद्धतवे मानाभावात्‌ यथोक्रजन्यतायामपि श्रनन्यथासिद्धवप्रवेशस्यावश्यक- त्वा दिल्यथेः । नन्‌ यथा प्रत्यत्रायानत्पादसुदिश्च सन्ध्यावन्दनादौ शिष्टप्रढत्तेः ्र्यवायानत्पादस्य सन्ध्यावन्दनादिजन्यल तथा विघ्नानत्पाद- सुदिश्यापि मङ्गले शिष्टप्रटत्तः विघ्नप्रागभावस्यापि मङ्गलजन्यतम्‌ श्रावग्कम्‌ BATT यथोक्तरूपस्य गरूत्वेऽपि तदेव जन्यलं प्रामा- णिकगौरवस्यादाषत्वादित्यन्‌ श्यादाड, “किञ्चेति । विप्रकारं" मङ्गलाभावेतर विघ्रोत्पादककारणकलापः, मङ्लाभावेतरविन्नप्राग- भावनाश्रककारणएकलाप दति यावत्‌ । 'तन्नाश्दारेति(९) विन्नकारणं मङ्गलजादृष्टप्रागभावः तन्नाशोऽदृष्टं artes । ्रागभावस्य' विन्नप्रागभावस्य(२ ‘ange’ सब्वेच मङ्गलसाध्यलं, तया च यन्म्ङ्गल- (१) ताट्ृशश्चत्यनमा नादितीति ae | (२) तद्धंसद्वारोतीति a, ग, घर, च । (३) प्रागभावस्यापि विन्न प्रागभावस्यापीति कर) रुतेन “प्रागभाव- स्यापि' इति कस्यचिन्मूलयुस्तकस्य पाठ इत्य नृ मितः | VAM मङ्लवादर हस्यं | cy. तादृशादपि प्रारिख्ठितासमापतेः वेपरीत्येपि समाप बहुत्वस्य चि-चतुरादिभावेन अल्यत्वस्य चेक_-द्यादिरू- व्यक्ररनन्तरं warfare मध्ये विघ्नप्रागभावनाश्रकान्तरसमवधानमेव न जातं तन्म कलव्यक्ररेवोक्तरूपजन्यत्वं न विन्नप्रागभाषस्येति भावः | ननु मास्तु तन्म ङ्गलव्यक्रिजन्यवं वित्रभागभावस्य किननज्किन्नमित्यत are “एवमपोति wage: ‹विप्नानत्पादोपौति, श्रपिना विन्नष्व॑स- समुखयः विघ्रानुत्पादस्य खतःसिद्धलं वित्नप्रागभावनाशकान्तराभावा- daa विन्नध्व॑सस्य स्वतःसिद्धं जन्मान्तराजिंतमङ्गलात्‌ सिद्धम्‌ । “श्रकिञ्चित्करमेव' व्यापारौभूत विघ्नसंसगाभावानुपधायकमेव | नन्‌ तच तदनुपघायकल्वेपि न चति नेद प्रामाण्छसिद्धिप्रसङ्गनिरासस्य लदुक्र- रोत्येव सुकरत्वादित्यखरसात्तावतोत्यादुक्त(९) दूषयति, "विन्नध्वंसेति, ‘afar’ स्थायित्रविशिष्टयोः, विशिष्टस्यानतिरिक्रत्वादिति भावः । ‘aza’ तावत्‌समयटस्तित्वविश्ष्टविन्नप्रागभावाथं | न च मङ्गलस्या- विनाभितया तातां समयानां तेन जननासम्भवादपुष्व॑खोकार दति वाच्यं । समयानां मङ्गलजन्यवे मानाभावादिति भावः । नन मङ्लानन्तरं समाति पूजय मध्ये विघ्नजनककम्मोनष्ठा ने वि्नोत्यनि- प्रतिबन्धाथैमदृ टाभ्युपगमः मङ्गलस्याप्ररविनाशितया तेन तावत्‌- कालं सात्तादिन्नोत्पन्तिप्रतिबन्धासम्भवादित्यरुचेराद, ‘arwafa मङ्गलजन्यापू्वस्सेत्यथेः, waa’ कारणत्व, न स्यादिति गणेशस्तव- पाटादिजन्यादृ एटसत्तसम्भावनया न स्यादित्यथैः | एकाभावविशिष्टा- (१) (तावति समये दुरितानत्मादख्' इव्यादिमलेक्तमि्ययेः | es तत््वचिन्तामगोा पतया अननुगमेन तादशशिष्टाचारेण ताहशश्त्या परस्येव जनकवादिति भावः | इदमुपलक्षणं गणेशस्तवपाठ-मङ्लयो- रुभयोरनुष्टानेपि समापिदृश्वते तदपि न स्यादित्यपि बाध्यम्‌ । ननु गलेगरस्तवपाठजन्यापू- म ङ्गलजन्यापृत्वेयोनं विकल्पेन कार- एत्वं किन्त॒दणएारणि-मणिन्यायेन यच गणेशस्तवपाट-मङ्गलयो- wert तच मङ्गलनाश्चनिघ्नस्यलोयास्यरोयसमासिद यानुत्यादश्च भूयोजातोय वि्रसत््वात्‌ | यद्वा मङ्गलजन्यापू TATA fama काय्येताव छेदक, गणेश तवपाठा दिजन्यापू्वस्य तन्तत्पाठा दिनाश्चजातोय विघ्रम्यलो यसमा्चित्वं, न तु मङ्गलजन्या- पव्वैनाश्यजातोयिघ्रस्यलोयेतरममा त्वम्‌ BATA उभयोरनुष्ठानेपि कचित्‌ फलदनं नान पपन्नमित्यरचेरादइ, “किञ्चेति, “marae Baa समाधिरपप्रधानफलजनकवे, "तस्मिन्‌ सत्यपोति सव्व satay एकैकम ङ्गलेषु कतेष्वपौत्यथे, (तदभावात्‌ समापेरभा- वात्‌ । तथा च तच समाघ्यापह्तिरिति भावः। न च तेच मङ्गला- नन्तरोत्यन्नविन्नेन प्रतिबन्धान्न ware दरति वाच्यं । मङ्गलज- न्यादृष्टस्य विन्नप्रतिबन्धकतया मङ्गलानन्तरं समाशविपय्य॑न्तं fant न्तरे त्पत्तरसम्भवादिति हदयं । ्रदितमिति बहतर तत्तज्नातौय- मङ्गलमित्यथः, "फलसत्वातः फलेादयात्‌ , प्रचितस्येव हेतवे ततः फलानुदयः स्यादितिभावः । श्रप्रचितात्‌ फलानुदयप्रसङ्गसुद्धरति, 'नोभयमिति “उभय' प्रवितमप्रवितञ्च, च्रननुगमादिति यच्च सव्वेजातोयेषु एकंकमङ्गलेषु छतेष्वपि न समाघिः ततरटरोवप्रबि- प्रत्यच्तखण्डे मङ्ःलवादर स्यं | ce बाधयितुमश्क्यत्वाच | तस्मान्मङ्गलं ATH न वा प्रधान- मिति gerade: | तनमस्कारादिवयाटन्तस्य प्रचितम ङ्गलनिष्ठानु गतकारएतावच्छेदकस्या- भावादित्य्थैः। तया च aa काय्यापत्तितादवस्थ्यमिति भावः | दूदसुपलच्तणं यत्राप्रचितात्‌ समातिस्तच प्रचितस्य व्यतिरेकव्यभिचार cata बेथ्यम्‌ । TRU गुरुतरारथककसमाप्नी, श्रवितं' बहतर नम- सकारादिकमित्यथः | ‘SURAT अत्यत रारकम्भसमा त्नी, “HR नमस्कारचयाभाव वििष्टनमस्कारादिकं, "तादृ णादपोति, aa Wa जातोयान्येव चोणि नणि मङ्गलानि तानि तत्रापि गरुकम्मा- gamed स्व्बजातोयान्येव एकौकमङ्गलानि कतानि तचाप्यल्यतर- कम्नासमापरेश्त्यथः । 'वेपरौत्येपो ति, प्रचितादप्यल्यतरकमम॑समापेर- प्रदितादपि गरूतरकम्म॑समापेश्चेत्यथेः । ‘axfaifa शङ्धितबह्तर- विघ्रसमाप्तौ बहतरं शङ्ताल्यतर विघ्रसमाप्नौ श्रत्यतरं मङ्गलं हेतु- frau: । (तादृ श्रश्ुतौति अच्पविघ्नन्नञानवान्‌ अरल्यमङ्गलं बड़तर- विघ्नन्नानवान्‌ बहतरमङ्गलमाचरेदित्याकारकश्तोत्ययः | (ताद्‌ शा- दपौति asaya wala शङ्गितवह्तेररिघ्रसमापेरनदयात्‌ श्रल्प- तरमङ्गले Bata शङ्किताल्यतर विघ्नषमारैरनदयादित्यथेः । षवैपरो- त्येपोति बहतर विघ्नज्ञानवतोपयल्यमङ्गलात्‌ war: श्रल्पविघ्नन्नान- वतोपि बह्तरमङ्गलात्‌ समाप रित्यथेः | तेया च व्यतिरेकव्यभिचार efa भावः । “चि-चतुरादिभावेनेति चित-चतुद्रा दिष्टपलनेत्यथेः, cc तत्चचिन्तामगे सिदवान्तस्तु | ्ारव्यकम्पैसमा्तौ मङ्गलं ATH न वा प्रधानमहेतुत्वात्‌। किन्तु प्रायशचित्तवत्‌ प्रधानं विच्र- ध्वंसः फलम्‌ | आरव्धकम्भेनिव्वाडहे fart माभूदिति- कामनया तदनुष्ठानात्‌ विघ्रसंश्ये निश्चये वा श््टिनां ‘ya-gifzeuaa’ एकलत्व-द्वितरूपतया । न च दितैकत्मिनन- agiaa faaaa वाऽनुगमः चतुरा दिम्यलेपि चयाएणां सत्वादिति वाच्यं | मङ्गलस्याद्रव्यतया तदृत्तिचित्वादे; स्यानात्मकलेन तदत्ति- चिलवत्वादेरप्यननुगतत्वादिति भावः । "नाङ्गं न वा प्रधानमिति TT कम्मजन्यसमाति जनकं न वा तदजन्यतदुत्पतन्तिजनकभित्ययेः । दृति मङ्गलवादपुव्वेपक्तर दस्वम्‌ | अथ मङ्गलवादसिडान्तर दस्य | श्रारभथकखसखमाप्ताविति श्रारथकम्मजन्यसमाप्तावित्य्थः | ATH? नारभकम्मजन्यसमाभेरूपधायकं, (न वा प्रधानमिति न वा श्रारभ- मम्भाजन्यारथकमौत्पन्तेरुपधायकमित्य्थः | श्रदेत॒त्वादिति मङ्गले तदुभयखष्टपयोग्यत्वस्धेवाभावादित्यथैः | प्रधानमिति श्रारथकममौ- जन्यफलान्तरजनकमित्यथेः | तदेव फलान्तरमाद, "विघ्नष्वंस इति। नन्‌ तस्य॒ मङ्गलफलत्वे किं मानमित्यत are, “श्रारम्कण्मेनिव्वाड दति ‘fare’ ware, प्रतिबन्धकत्वं सप्तम्यथः, श्रन्यश्चास्व विन्न इत्यनेन, ‘avr मा seat, यथाश्रुतं विघ्नप्रागभावख्ेवो- मङ्नलवादसिड्धान्तर दस्यं | ce तदाचरणादिघ्राभावस्याकाडशितत्वाचच। यदि च fafad समाष्यतामितिकामनया तदाचरणं तदापि नाण्हीतविशेषशान्धायेनाहं wil स्यामित्यच स्वगं देश्यत्लाभात्‌ | इतिकामनया' इत्युदिश्च, "तदनुष्टानादिति aa भिष्टपरदन्तेरित्यथैः | तथा च मङ्गलं विप्र्व॑सजनकं विघ्न्वसेदेश्यक- शिष्टप्ररत्तिविषयत् दित्यनु मानमेव मानं । शिष्टल wae । म चेदमप्रयोजकं, तददश्यकप्रटन्नो तत्साधनताज्नानस्य हेतुलादिति भावः । केचित्त इतिकामनयेति यथाश्नतमृलानुरोाधात्‌ मङ्गलं विन्न- ध्वंसजनकं विघ्नध्वसकामनाजन्यणिष्टप्रटृ्निविषयलादित्यनुमानं मान- भित्याः | तदसत्‌ | वित्रध्वस-खगेभयोदेश्वकस म हालम्बननफलका- मनासदङुतखगेसाधनतामाचर विषयकप्रमाजन्य प्रल्लिविषये यागादौ व्भिचारापत्तेरिति ध्येयं | ganar, 'विघ्नसंशयति, तथा च मङ्गलं विघ्नध्वसजनकं विघ्राजनकत्वे सति(\ विघ्नज्ञानवतामेव श्ष्टप्रहत्तिविषयत्वादित्य- नुमेयमितिभावः। हेलन्तरमप्या्‌, 'वित्नाभ। वेति, “्राकाङ्खित- लात्‌” मङ्गलगोचरकामनायाः WIAA, तथा च मङ्गल fans विघ्नध्वंसेादृश्यकशिष्टकामनाविषयलादित्यनुमेयं | fred रमाजन्यलवं। न चेदमप्रयोजक, तद्‌ श्यककामनां प्रति तत्सा- धनताज्नानस्य रेतलारिति भाषः । नन्वेवं fafed समाष्यताभिन्यु- (१) विघ्नक्ञारणे व्यभिचारवारणाय aa | 12 és तत्चचिन्तामशौ इव विघ्राभाव रख फलम्‌ | न समातिरुभयतेाव्यभिचा- Tq | समाप्तिस्तु विघ्ररूपप्रतिबन्धकाभावे सति लाका- वगतसवकारणादेव | प्रचिताप्रचितदेवतास्तुत्यादिसा- दिश्यापि मङ्गले शिष्ट प्रत्तः समापरैरपि फलत्मावश्यकं तद्द्‌ श्य- HUTA तत्साघधनताज्ञानस्य, देतुवादित्यत sare, यदि चेति, (दूतिकामनया' vale, (तदाचरणं' तच श्ष्टप्रटत्तिः, “नाग्दोत- विगरेषणान्यायेन' anata बुद्धिव्वशे्ये चोपजायतद तिन्या- येन, भवन्द्रतेपि fanaa तचो श्यतावश्यक तयेति शषः । “इत्यचः? दत्याकारकोदग्यताश्राल्िया गादिगोगरगप्रत्नौ, wir’ wefaat- पलक्ितखगेद्व, “विघ्राभाव एव फलं" समाश्ययवदहितपूव्ववर्तिवोप- लचितविप्न्ध्वस एव तादृ शप्ररन्ताबुद्‌ श्यः, “उभयत व्यभिचारादिति शरोर निष्ठ सम्बन्धेनात्म निष्टसम्बन्धेन च मङ्गलस्य समाति प्रति afa- रेकव्यभिचारादित्यथे; । मङ्गलस्याग्रविनाशितया(.चिवकालानन्तर- भाविसमाघ्यव्यवदहितपुव्वे तदनवस्थानात्‌ । न च faq तख ₹तलान्न व्यभिचार इति वाच्यं । तथा सति जन्मान्तरोयय्न्थ- समािमुदिश्यापि aa शष्टप्रटत्तिप्रसङ्ग दत्युक्रतरात्‌ । न च तच्जन्य- विघ्नष्ठंसस्य खो त्यत्यवच्छ दकजातो यतलसम्बन्धेन शरोर निष्टतया डतु- लान्नायमतिप्रसङ्ग इति वाच्यं । afe तच्नन्यविग्नष्ठंसस्य प्रमत्तान्‌ षछितसमाप्तावेव व्यभिचारात्‌ वित्नस्थलोयलस्योक्रक्रमेण काय्यै (९) व्यतिरे कब्यभिचारमाइ मङ्लय्येत्यादि | प्च्चखण्डे मङ्लवाद र दस्यं | er ज्ञ मङ्ग लात्‌ प्रत्येकं विघ्नध्वंसा भवत्येव । अता वैदिके फलनिश्चयान्मङ्गले Nett | न च वेद्‌ाप्रामाण्यम्‌। समाघ्यभावश्च कचित्‌ प्राचोनविघ्नभरूयल्वात्‌ कचिन्मङ्ग- तावच्छेटकलासम्भवादिति भावः। एतच्ोपलच्तणं समा्ितवस्य विन्नध्वंसत्वापेच्या गरूत्वात्‌ श्रन॒गतस्य तस्य cayqare | विन्न- wean विजातोयादृ एष्वंसत्वमेव वेजात्यञ्च प्रायित्तादिनाश्वादृष्ट- gant नत्यादिनाश्च रावच्छदकतया सिद्धोऽद्ष्टनिष्टठो जानिवि- शेषः नलत्यादिभेदेन काग्य-कार णभावस्षिव्यत wa) waa नाना- विधमङ्गलाचरणं नानाविधविघ्नणद््या। न चेवमेकनमस्कारादित एव तत्पृन्वात्यन्नतन्ना श्यजातो यसकलविन्ननाग्रापत्िरिति वाच्यम्‌ । दष्टलात्‌। एकजातौयनानामङ्गलाचरणन्तु WATT TA YUM wari किञ्च समाप्तौ मङ्लस्य हेतुलेपि fang प्रति देतुलमावश्यकं तथा चावश्चकलात्‌ तदेवास्तु किं समा्िद्देतुलेन। न च व्यापारेण व्यापारिणो नान्यथाश्द्धिरिति बच्यम्‌। विघ्नस्य प्रतिबन्धकतया तदत्यन्ताभावस्यैव समा्निदतुतेन विष्रष्वंसे व्यापारत्दटैवासिद्धः। विन्नष्वसस्यापि समार एथक्‌ कारणएत्वकल्पने च मागो रवापन्तेः | समाप्ता विन्नष्वंस-तत्छामान्यात्यन्ताभाव-मङ्गलानां चयाणां कारण- त्वस्य fandd प्रति मङ्गलकारणएत्स्य च॒ कल्पनो यत्वा दित्यपि बाध्यम्‌ | व कनः त (१) ननु मङ्गलत्वस्येकस्याभावात्‌ नतित्वादिनेव हेतुत्वं वाच्यं । तथा च व्यभिचार इव्त ae, नव्यादीति। तचा wear जातिरपि भित्रेति भावः ER तत्वचिन्तामणौ लानन्तरेत्यन्नविघ्रात्‌ कचिन्नोकावगतकारणाभावात्‌ | प्रारिष्ठितविघ्ध्वंसश्च न मङ्गलं विना। नच प्राय- चित्तेन शङ्खितविध्रविनाशः। विघ्रसं श्ये तदनुपदेशात्‌। केचित्तु “उभयतो व्यभिचारादित्यस्य श्रन्यतो व्यतिरेकतञ् मङ्गलस्य समातं प्रति वयभिचारित्ादित्यथं cars: | नन्वेवं yatta: किंदतुका स्यादित्यत are, ‘aarfafefa | aa श्राचाग्यानुयायिनः fandefaa समा्षिमं जायतामिति समाभिसमुदिश्यापि मङ्गले शिष्टप्रटत्तः विन्नष्वंसयत्‌ समाधिरपि मङ्गलफलं । न च समामिसुदिश्च मङ्गलाचरणमेवासिद्धमिति वाच्यम्‌ । श्रसद्धसंसारे मणिछन्द्रतेपि sag केनविन्नामुदिश्व मङ्गलानुष्टानात्‌ । न च age मङ्गलाचरण मङ्गले समाति साघनताभरमजन्य लाघवात्‌ तथेव कल्पनादिति वाच्यम्‌ । afe विघ्न्वसमसुदिश्य मङ्गला चरणमपि wane लाघवादिति fanaa मेव मङ्गलाचरणमिति जितं wan: | यदि च तदाचारस् WAITS तज्ननकविन्नष्य॑वजनकतान्नानस्य भ्रमेतरत् च्चानुभवसिद्ध- मिति गौरवं प्रामाणिकं तदा प्रकृतेऽपि तल्यं । न च मङ्गलं न ara समाश्भिडेतुरस्थिरत्वात्‌ न वा वित्नघ्वंसदारा विघ्रात्यन्ता- भावस्यैव समािदेतुलात्‌ श्रत्यन्ताभावस्त॒ न द्वारं श्रजन्यलात्‌ दूत्यनायत्या विन्नध्वंसजनकल्मेव तस्येति वाच्यम्‌ । समाशिरेततायां प्रमाणएसिद्धायामनाचत्या wea द्ारलकल्पनात्‌ विप्रघ्व॑स- सम्बन्भेने MASI इवचलाच । श्रन्यव्यभिचारस्य चानुपदं प्र्यच्तखण्डे मद्लवादर इस्यं । € इ न च कामनेापाधिकत्तव्यत्वे नियतमनुष्ानं न स्या- दिति वाच्यं | आरब्कम्मेकारणप्रतिबन्धकाभावेापाय- त्वेनावश्यं तदनुष्ठानात्‌ | तेन विना प्रतिबन्धकाभावे- गन्थकतेव निराकरिग्यमाणवात्‌ । न चेवं जन्ान्तरो यग्न्थसमाश्भि- मुदिश्यापि मङ्गले शिष्टप्रटत्तिप्रसङ्ग इति वाच्यम्‌ । इष्टलात्‌ श्रसद्य- wat मणिछन््रतेप्यवश्यं जन्मान्तर यग्रन्थसमािसुदिश्य केनचिन्म- SATS तस्य च भ्रम जन्यत्वे मानाभावात्‌ | न च तथापि समाश्ि- ल्यैकस्यानुगतस्याभावात्‌ काय्यैतावच्छेदकं ॒दुव्वेचमिति वाच्यम्‌ । कारणले प्रमाणसिद्धे श्रनायत्या श्रननुगतस्येव काय्यैतावच्छेदकल्वात्‌ | न चैवं faneafa समा्यत्यादापत्तिः च्रनादौ संसारे अन्तत जन्मान्तरोत्यन्नविघ्नष्व॑ससम्बन्धेन मङ्गलसत्वादिति वाच्यम्‌। fara प्रतिबन्धकतया तत्घामान्याभावस्यापि हेतुलात्‌ केवलमाचारान॒रोाधे- नैव मङ्गलस्य इतुत्वकल्पना दित्याः | तदसत्‌। तथा सति यद्‌ दिश्ठ यक्कियते तस्येव तद्धेत॒तया चेत्यवन्दनादेरपि खगीादिरेतुलापत्ते तजापि तच्लनकौश्धतज्ञानस्य भ्रमलरमादाय विवादसभ्भवादिति दिक्‌ | ननु aye सति यच समा्यनुदयस्तच कृतेपि बाङ्गमङ्गले विन्नष्वैसानुदयादन्नयव्यभिचार इत्यत ate, “प्रचितेति । प्रत्येकमिति स्तुतिनाश्यानां सवेषां स्तुतिते नाशः नत्या दिनाश्यानां नत्यादिता- नाशो भवल्येवेत्यथेः | खतःसिद्ध विघ्नास््लस्थले च मङ्गलस्य साङ्गत्- मेव नालि वित्नखाघणङ्गलात्‌ मङ्गलकन्तं विविननासत्ते मानाभावाचेति भावः | “श्रत दति, फलनिश्चयात्‌' सकलाङ्गसम्पत्तौ फलावग्यभाव- ९8 तत््वचिन्तामणौ ऽसति Faq | न च प्रधानत्वे नान्यदापि तत्करणम्‌। नियतसमयशिष्टाचारानुमितश्रत्या कम्भो- रम्भसमये तत्कत्तव्यत्वत्रधनात्‌ दशरम्भसमये आर- निश्चयात्‌, वैदिके मङ्गले प्रठत्तिरिति योजना, श्रनि” निष्कम्प- प्ररत्तिः, श्राचौनविन्नष्डयस्वादिति प्राचौनानां विघ्नानां भूयोजा- तौयलादित्यथंः | तथा च यन्मङ्गलं छतं तदनाश्चजातौोयस्वादिति फलितम्‌ | ननु यच सव्वजातोयान्येव मङ्गलानि रतानि aa समाघ्यभावो न स्यादित्यत Be, "कचिन्ममङ्गलानन्तरेति । पापेत्पादककारणारनां यच बाधः तचाद, “कचिन्नाकावगतेति | नन्‌ तथापि यच प्रायश्चि- न्तादितो विघ्ननाशस्तचर व्यतिरेकव्यभिचार दत्यत श्राह, प्रारिख्ि- तेति मङ्गलनाश्यजातौ यविप्रनाशस्चेत्यथः । ननु यथा विन्नसंश- यान्दङ्गलाचरणेपि फलं एवं ब्रह्मवधादिप्रायञ्चित्तेपि स्यादित्यत are, न चति नहोत्यथः, शप्रायसित्तेनः ब्रद्वाबधादिप्राययिन्तेन; शद्धिःतविघ्ननाशः शङ्धितदुरितनाश्ः, विघ्ररुशयेः दु रितसंशये, 'कामनेपाधिकन्तव्यवे' विन्न्व॑सकामनाधौनप्रट निविषयवे, 'नियत- ase न स्यादिति यद्ध वित्तन्ञानं नास्ति awe न स्यादित्यथ; | श्रबरष्टापत्तिमाद, च्रारखकम्मेकारण ति aaa समात्तिकारणेत्ययः, प्रतिबन्धकाभावोपायत्वेनः तव्मतिबन्धकष्वंसा- पायलन्ञानेन, ‘samy तदनष्टानादिति विघ्नज्ञानवतैवावश्ं तदन- छानादित्ययः | नन मङ्गलस्य समा प्तादजनक्वे यत्र॒ मङ्गलं न प्रत्यच्तरवण्डे म्ःलवाद र दस्यं | ९१ म्मणीयावत्‌ | विघ्रसंसगोाभावश्च समात्िदेतुः। स च कचित्‌ स्वतःसिडः कचिन्मङ्गलसाध्यः | अतरव मङ्गलं छृतं aa fandar मस्तु sarfag स्यादेवेत्यत we, तेन विनेति, श्रतिबन्धकाभावाभावे' प्रतिबन्धकोभूत विघ्नसच्वे, प्रतिबन्ध - aura ्रसतोति पाटेष्ययमेवाथः.\) “कश्मानत्पन्नः' कम्मासमापतेः । ‘a चेति, प्रधानत्वे जघ्नध्वंसमाजजनकत्वे, समाय्यजनकल इति यावत्‌ । ्रन्यरापि' कन्तव्यकममचिकोौषाकालातिरिक्रकालेपि, 'तत्‌- करणमिति, फलजनकं स्यादिति शषः | -नियतसमयेति तादश- चिकोषाकालनियतेत्य थः, कम्मारम्भसमयेति कन्तेव्यके चिकोषंकाल इत्य थः, 'दशारम्भसमये' दर्भविकोषासमये, तथा च मङ्गलेन विघ्न ध्व॑सजनने कन्तव्यकश्प्रतिबन्धक भूति Hey सगो चरेच्छा दिजनन- क्रमेण मङ्लजननदारा कन्तेव्यकम्मचिकोषाष्यङ्ग BI समाः फलतवेपि भ्रान्त्या फलान्तरकाभनया अन्यदा कतान्मङ्गलादित्र्व' सचा- त्प्तदुन्वारत्वादिति भावः । ननु भवन्ते मङ्गलस्य विप्नध्व सद्वारा समाख्यजनकनेपि तन्नन्यवित्नघ्व' खस्य प्रतिबन्धकाभावतया safe कारणत्वमस्त्येव तस्य कारणतश्च fa खो त्यत्यवच्छेदकत्वसम्बन्धेन फलो भूतसमा्षिकटशरोरनिष्ठतया विशेषणता विशेषसम्बन्धेन तादृ श्नात्मनिष्ठतया वा, ara नास्िकादिशरौरकटंकसमाप्नो व्यभिचारः, WR जनकत्वमपेच्छ कारणएतत्कारणएस।धारणम्रयो ATT लघुतया तादृ श्तद्मयोजकताश्चानस्यैव तदुरेश्वकप्रटत्तौ हेतुबनये जन्मा- (१) (विषघ्नाभावेऽसति' इति पाठान्तर | ed arafararaat विनापि जन्मान्तरानुवत्तमानविध्ात्यन्ताभावात्‌ प्रम- तनास्तिकानुशठितसमातिः। न चानध्यवसायः। शङ्कित- विघ्रवारणाथे प्रत्तिरतेा यावदिघ्रश्ङ्ं तदाचरणात्‌। न्तरौोयगन्थसमा्िमुदटिश्यापि मङ्गले शिष्टप्रटत्यापत्तिरित्यत ars, °विन्नखं्माभावश्चेति समवायससगावच्छिन्नतत्तदिजातोयविघ्रसामा- न्याभावकूटश्चेत्यथैः। तथा च मङ्गलवत्‌ तच्जन्यविन्न्व सापि न खमािदेतु रित्यथेः | (खतःसिद्धः विप्नकारण भावप्रयक्तः, कचिदिति यच मङ्गलेन fanaa स्ति समातिस्तचेत्यथैः । “मङ्गलसाध्यः' महःलाधोनः, “श्रतएवेति यत एव खोत्पत््यवच्छेदकलत्वसम्बन्भेन शरौर- निष्टतया fama at न हेतुः श्रपि तु विघ्राव्यन्ताभाव एव Barta एवेत्ययेः, “मङ्गलं विनापि" ेदिकमङ्गलं विनापि । न चेवं fanaa कथं कामना सुखत्व-दुःखाभावत्वप्रकारकेच्छां प्रति तत््रकारज्नानस्य तदन्येच्छां प्रति इष्टसाधनताज्नानस्य डेतुलात्‌ वि प्रात्यन्ताभावस्यैव समािष्पेष्टसाघनवेन विन्नघ्व सस्यष्टसाधनत्वाभावादिति वाच्यं । सुखत्व-दुःखाभावत््टसाधनव प्रकारकन्ञानवत्‌ यत्र देषस्तदभावलप्र- कारकज्ञानस्यापि प्रथगिच्छादेतुतया विघ्ने gana विघ्राभावलप्र- कारकन्ञानादेव fanaa कामनोत्पत्तः sau प्रायिन्तादिजन्य- पापनागेपि कामनानपपत्तेः। न च fan देष एवकथं ख्यात्‌ सुखा- भावतल-दुःखलप्रकारकदषं प्रति ततप्रकारकन्ञानस्य तदन्यदेषञ्च प्रति श्रनिष्टसाधनताज्ञानस्य दतुलादिति वाच्यं । यद्धम्भावच्छिन्नाभावे टच्छा तङ्‌ मप्रकारकन्ञानस्यापि WR डेषड्ेतुतया समािरूपेष्टसाधनतया प्र्यच्तखगड मङ्लवाद्‌र हस्यं | rr" अतरव AEA मध्येपि तदाचरन्ति। गुष्वारम्भेपि बहुविघ्रशङ्कया बहमङ्गलाचरणम्‌ यथा च विघ्न संशयेपि प्रत्तिस्तथाक्तमेव | स्यादेतत्‌ मङ्गलमाच- दच्छासत्वेन शिघ्नतप्रकारकन्नानादेव Saas, BIA दादहायथिनस्तत- मतिबन्धके मणो देषानुपपन्ते(*) च्रतएव च समािकामनापि परम्परया मङ्गलाचारप्रयाजिकति wat ‘a चानध्यवसाय इति कियन्ति मङ्गलानि कर्तव्यानि कौदृशं वा मङ्गलं कन्तव्यम्‌ इत्य नियामका- भाव इत्य्थः। 'यावदिप्नशङ्कः' यावज्नातोयविघ्रणङः, "तदाचारात्‌' तच्नातौोयमङ्गलाचःरात्‌। “श्रतएवेति यतः अरङ्धितविन्नवारणाथे मङ्गल- करणम्‌ Waa | ‘agar’ परकाले wana anfa- बन्धकौश्ठत वित्रान्तरोत्यत्तिशङ्या, मध्येपोति waa Taki न चारअकब्मचिकोषाकालस्याद्गतया कथं तदा तदन्‌- छानात्‌ श्रङ्धितविन्ननाश्न दति वाच्यम्‌ । aa परकालकन्तव्य- भागसयेवारस्कम्मैतया तिकीषाकाल्यैवा ङ्गत्वात्‌ इति भावः | नन्‌ WAT VHS न हेतुस्तदा गृरुतरकम्भारग्म बहतर- मङ्गलाचरणं न स्यात्‌ WHAG तु गरुतरकमभसमाप्री बहतरमङ्गलस्य ेतुलात्‌ तदनृष्टानमित्यत we, “गृष्वारक्रेपोति, "बह्विघ्रशङ्या' बह्धविन्नग्रङ्येव, न तु गरूकमम॑समाती बहतर मङ्गलस्य हेतुतये- त्यये; । “तथोक्तमिति, तादृ भाचारानुमितश्रत्या तथैव बेधनादिति aa: | दतिविधाविति इतिविधिप्रतिपाद्यं aged किमित्यथः। “श्रननु ममादिति wise चानुगतस्येकस्य दुव्वैचत्वा दिति भावः । (१) द्षानत्पत्तेरिति ae | 13 és तक््वचिन्तामणो रेदिति विधौ किं मङ्गलत्वं न तावदेवतास्तुत्यादित्वम्‌ अननुगमात्‌। नापि प्रारिखितप्रतिबन्धकविघ्ोापश्म- हेतुक्रियात्वम्‌ विघ्रोत्सारणासाधारणकारणत्वं वा, “नापोत्यादि, ‘faa: दुरितं, श्रन्यथा प्रारिख्ितिसमाशिप्रतिबन्ध कस्यैव विघ्नरपदायतया प्रतिबन्धकान्तवैयश्यापातात्‌। wa प्रायसित्ते- ऽतिव्या्चिवारणाय प्रतिबन्धकान्तं, कारौययेा जचादिडेतुक्रियाया- श्चातिप्रसङ्वारणय श्रारिख्ितेति प्रारथसमाप्नौत्यथेः। ताद शि- दुरिते प्रतियोगितया सनाशजनकेऽतिव्याप्तिवारणाय “क्रियेति, ‘fand प्रटरत्तिविषयतव, sefaag विकगेषोाजन्यतावच्छेदका- जातिविशेषः एतच विनायकस्तवपाठेऽतिप्रसक्रं Wwe मङ्गल- त्वेपि तदनुकूलकण्ठाभिघाताद्यात्मकस्य तत्पाठस्यामङ्गलत्वात्‌ | न च पाटकतासम्बन्धेन विनायकस्तव एव तन्नाश्रको न तु निरुक्र- तत्पाठः way मङ्गलमेवेति वाच्यं “aa विघ्नाः wa यान्ति? दति श्त्या तत्पाठस्यापि विघ्ननाशकत्वनेधनादित्यतो लक्षणान्तर- are, ‘fanfa विन्रघ्वंसासाघारणकारणत्वमित्यथैः । ‘fan’ मङ्गल- नाश्यतावच्छं दकवेजात्याञ्रया afta, तेन विनायकस्तवपाटे प्राय- खिन्ते कारौयादौ च नातिव्या्तिः, तेषाञ्च शक्तिविग्रेषसम्बन्धन विन्नपदवच्वेनानुगमान्नाननुगमः। प्रतियोगिविधया कारणएतामादाय विघ्रेऽतिव्याश्चिवारणाय, श्रसाधारणति शश्रसाधारणएकारणतवं' च विन्रनाशमाचटत्तिष्वसत्वावच्छिन्नकाग्येतानिषूपितकारणश्रयत्वं(\) विश्न (९) कार््ताप्रतिये गिककार णताञ्रयत्वं इति क पुस्तकपाठः चापि प्रतिय गिकत्वं निरूपितत्वमेव न त्वन्यदिति | प्रत्यच्तवण्डे मङ्लैवाद र हस्यं | ९2 कियाविशेषस्य तदसाधारणकारणस्य वा सतुत्यादेवेदा- दिशिशापरिचये" प्ररत्तिविषयालाभात्‌ | नापि नि- fad समाप्यतामिति कामनया शिष्टाचारविषयत्वम्‌, वेदस्याचारानुपजीोवकत्वात्‌, वेद्‌ादाद्याचारानुपपत्ते अन्योन्याश्रयात्‌ | नापि तत्कामनया वेद्विहितत्वम्‌, प्रारिष्ितकम्भेविव्वा कत्वे सति कम्मारम्भकाखे वि- ऽतिब्यान्निवारणाय टत्यन्तं काव्यैताविश्ेषणं, way प्रति च सामा- न्यतः सत््वेनेव हेतुवान्नोक्रातिव्यात्िः, ष्व॑स-प्रतियोगिनोस्तत्ताज्नि- व्वेनापि डेतु-दतुमद्धावे तादृश्कारणएतामादायातियाश्रिवारणाय च्वैसत्वावच्छिन्नेति, ष्वंसतावच्छिन्त्वश्च न ष्वंसचपय्य प्रावच्छेदकता- कले किन्तु त हत्यवच्छेदकताकत्वमाचं तेन नासम्भव दूति भावः | निरुक्रधन्मप्रकारणैव विधिना वेधने weitere, “क्रिया- विभेषस्येत्यादि । “विभिष्टापरिचये' निरक्रधकप्रकारेण os sr विना, ग्रटत्तिविषयालाभादिति framerate प्रथमं विशेषतो च्ानासम्भवादित्यथैः 1 स्त॒त्यादेविविन्न्वंसजनकतवस्य वेदमाचवेद्यलादिति भवः । ‘fasta भ्रमाजन्याचारेत्ययेः, तेन भ्रमान्ताद्श्काम- मया प्रन्तिविषये नातिप्रसङ्ग दति भावः । श्राचारानपजोव- कत्वादिति श्राचारविषयकन्नानाधोनशाब्दनाधाजनकल्वा दित्यः | मन्विद्मप्रयोजकमित्यत me, 'वेदादिति, शश्राद्याचारेति पुरुषान्त- (९) विशिष्यापररिचये इति wo १०५ तक्चचिन्तामणौ हितवेदिककम्मेत्वं वा, ताद श्वेदान्तराभावात्‌ | नापि Wa AMAA AAA | वेदस्य स्मृत्यनु- पजीवकत्वात्‌ सतिकतुंरेव Area । gaa’ | मङ्गगलमाचरेदिति न विधिः किन्तु निव्विघ्र- समाभिकामेा देवतास्तुतिमाचरेदित्यादि प्रत्येकमेव विधिः। तथेव शिष्टाचारात्‌ । तदुपजीव्य निव्विघ्र- क -राचारविषयत्वस्य खोयकालान्तरोया चार विषयत्वस्य वा ज्ञानं विना प्ररत्यनुपपन्तसेत्यथैः | BVI हेतुमाद, “अरन्योन्याञ्रयादिति वेदान्‌ खस्याचारे जाते तद्विषयत्वप्रकारकशक्रिगरदाट्‌ बेदाच्छाब्दधोवे दाच्छा- qe एव च Buran दत्यन्योन्याश्रयप्रसङ्गादिव्ययेः । यद्यपि पदान्तर्क्रियरदवत्‌ प्रथममोश्वराचारदशंनादेव MATE: सम्भवत्येव, -तथापि यड श्मावच्छदेन भगवदाचारदशेनं तेनैव रूपेण शक्तिगरदः स्यात्‌ स च नतित्वादिरेव न लाचारविषयत्वमिति भावः | "तत्काम- नया' तत्कामनाप्रकारेण, तत्कामिकन्तव्यलप्रकारेणेति यावत्‌. तेन कामनाया विधिजन्यशाब्द बाधाजनकत्वेपि न क्षतिः | श््रारिष्ितेति ्ररग्भनोयादावतिव्याक्चिवारणाय सत्यन्तं प्रारग्धकम्डसमा्षिप्रयोज- कत्वे सतोत्यथे; | मङ्गलस्य समाघ्यजनकतया जनकलमपदाय प्रयो- ARAM: प्रयोजकलतवश्च कारण-तत्कारणसाधारणं, श्रतएवादृष्ट- द्वारा खमाप्तिप्रयाजककम्मान्तरेऽतिव्याशिवारणाय विदितान्तं Taga (१९) अच्रोच्यत इति woe | UME मष्ुःलवाद्‌र हस्यं | १०९ मारब्धं परिसमाप्यतामिति कामनया तदिघ्रोपशम- हेतुत्वेन वा वेदविदहितत्वं मङ्गलत्वमित्यधिगम्य देवता- स्तुति-नमस्कारादिषु मङ्गलव्यवद्ारः शि्टानामिति। अतरव द्रितनाशकमपि गङ्गास्तानादि न मङ्गलम्‌ तथाऽविधानात्‌ | “मङ्गला चारय क्तानां नित्यञ्च प्रयता- कालकन्तव्यतया विदहितत्वाथकं, श्रसम्भववारणाय पुव्यैतवप्रवेश्ः | वैदिकपदं विदितान्तेन तादृ शकालकन्तव्यतया ठेदबिडिततलाभाय saa कल्ितव्रतादिप्राक्कालकन्तयत्वेन लौ किककल्यतत्रिधि- ` विषयेऽदृष्टदारा तत्समात्निजनके हामादावतिव्याघ्यापन्नेः | "ताद्श- वे दान्तराभावादिति, ददमुपलक्षणं दितोयेऽद्‌ एटदारा maa समािप्रयोजके श्रारम्भनोयादावतिव्याप्तः fanaa समा्यजनक- तया मङ्गलस्य प्रारथकम्म्ंसमा्चिं प्रति प्रयोजकतस्याप्यभावेनासम्भ- वापन्तेचेत्यपि नेष्यं । “निरि प्रसमात्भिकाम इति, एतच सम्प्रदायन- aaa, खनये तु प्रारिख्ितविघ्नोपश्रमनकाम इति बध्यं । “तयेव स्ततिलादिनेव, शिष्टाचारात्‌" श्िष्टपररन्तिविषयलात्‌, ^तदुपजौयेति तत्तदिधिजन्यज्ञानसदकारेणेत्य्थेः। ‘afenfa प्रारसकम्मविन्नत्यथैः | waved मतमेदेन | नन्येतल्लत्तणदयमाद्‌ शंद्थनादावव्यापकमित्या- शद्ध] ह, "मङ्गल चारति "मङ्गलाचारः› श्रादभैदश्नादि, “विनिपातः' दुरितं, “न विद्यते" नोत्पद्यते, “मङ्गलत्वं मङ्गलपद शक्यत, “तच नानाथेतैवेति, BA रत्यादिः, ‘aw मङ्गलपदे | ननु नानायताया ्न्यायतया “विनिपातपदं प्रारिश्छितिपरमेवास्तु ‘a विद्यत इत्यपि १०२ तत्त्वचिन्तामणौ तनाम्‌ | जपतां जहताञ्चेव विनिपातो न विद्यते” इत्यनेन बोधितादशदशनादेः yaaa मङ्गलत्वं न तु विध्रनिवतेकतया तच नानाथ तेव । अन्यथा ग्रन्धारम्पे नमस्कारतुल्यतया तत्करणप्रसङ्गः। अथशब्दो विघ्र- निवतकत्वान्मङ्गलमेव “जओओङ्गारश्चाथशब्दश्च दावेतौ ब्रह्मणः एरा । कण्ठं भिका तु नियातौ तेन माङ्गलि- faraway तथा चादशदशेनादेरपि नत्यादिवदेव मङ्गलत्वं । न च ‘ssatfafa न हेमान्तरविधिः किन्तु श्रग्निहे चस्यैवानवादः तथा च तस्य नित्यतया वि्नेतरपापानुत्पत्तिफलकत्वेन प्राप्तलात्‌ विनिपातपदस्य विन्नपरत्वं न विद्यत इत्यस्य विनाश्परत्ञ्च न सम्भवति श्रत्चिहेचानुरोधेन “विनिपातो न विद्यत इत्यस्य पापा- नुत्पादपरत्वं मङ्गलानुरोधाच विघ्ननाशपरत्वमिन्युपगमे च वाक्य मेद दति वाच्य। तथापि पापसंसगाभावल्सामानाधिकरण्येन सर्व्वेषां जन्यतान्वयसम्भवात्‌ कायतावच्छेदककन्यना च यथायोग्य- मौ त्तरकालिकौत्यतश्राद, WALA । नन्‌ AQUA: यन्धारग्भप्राक्काले तदुचारणस्यापि fas: करणादिलत्यचषटापत्ति माद, ‘same इति, ‘WW रष्यारम्भ- काले, "कण्ठं भित्वा" कण्टमवणवरितत्वात्‌ कण्टाभिहतवायुना, “विनि- यातौ?,.९) ‘Ga तादृशविघ्नोपश्रमनकाम शिष्टाचार िषयत्वन, "माङ्ग- लिकौ" मङ्गलखरूपो, खार्यं दकण प्रत्ययात्‌ एवच्च ग्रन्स्तद दिभी- (९) (विनिजेतौः जातौ, इति कम, Wo, Te, च। प्र ्यच्त खण्डे म ङ्लवादर | oR कावभौ इति स्मृतेः । न च शुभद चकत्वमेव तस्य, WAT महर्षिणा तदनुपादानप्रसङ्गात्‌ | गुणव- तया saa स्तुतिः, यमुदिश्य यस्य खापकषबाधना- SAN व्यापारविशेषः स तस्य नमस्कारः व्यापारे च कायिक-वाचिकं-मानसिकरूपे विशेषो जातिविशेष au, waa तदघटितवे प्राक्काले श्रनुष्ठानविषयलासम्भवादिति area) ननु यथा याजापुव्वकालेपि श्रुभद्धचकतया श्रादभ- cunts क्रियते तथेव श्रयश्ब्दोपि प्रभ चकः स्यादित्या निराकरोति, ‘a चेति, श्रास्तारम्भसमय' शास्तारम्भसमय एव, तथा चादशेरश्नादिवदन्यदापि तदनष्ठानापत्तिरिति ara: | ननु स्हतिमाचरेदित्यादौ का स्हतिरित्यत wre, “गुणवत्तयेति उत्कषवत्तयेत्यथैः। तेना धाभ्मिकलास्॒श्वसंयो गत्वा देव्युदासः(९) उत्‌- कर्षत ञ्च॒शक्रिविशेषसम्बन्धेनोत्कर्षपदवत्वमतो नाननुगमः, “saa ज्ञानानुकूलः शब्दः, तेन व्यापारान्तरो तादृशि नातिप्रसङ्गः । न च तथापि उत्कर्षस्य जातिविशेषरूपतया लं दयाशोलस्व दाता gat त्वमेवेत्यादावव्या्भिरिति वाच्यम्‌ | दयादिव्वषयत्कषव्यवदहारोण तेषामप्यत्कषेपदवाच्यलात्‌। न च तयापि तादृशि खरूपाख्याने- sfaanfa: तस्यापि स्तुतित्े भवतां खरूप कथयामो न तु स्तुम दूति सकलप्रामाणिकव्यवदहारासङ्तेरिति वाच्यं । न्ञानपदन भ्रम- (१) ध्येयं इति क | (२) तेनाधाभ्निकस्वमस्पुश्यसयेागी त्वमिन्यादेव्यदासः इति we | १०४ तत्त्वचिन्तामणौ रवानुभवसाक्षिकः करशिरःसंयोगमाे तदव्यवहारात्‌ भवतेादमयपक्लष्ट इत्यादिवचने तदव्यवदहाराच्च | यदा 1 कायिकादौ प्रत्येकमेव विधिकल्पनं अतो नानाथैनेव। यत्तु । बुहधिविशेषपुवेकत्वन्नानं विना कायिकादौ न तद्व्यवहार इति स रव वाच्याऽन्य्र लक्षणेति | तन्न 1 शूपन्ना नस्य विवक्ितिलात्‌ | श्रतएवारोष्यगुणकथनं स्तिरिति प्रामा- णिकाः, भगवतस्तुल्यादिषु anata भाक्तः | नव्यास्तु ज्ञान विशेषोपधायकः शब्दः स्तुतिः srafaer विशषख शाब्दतव्याप्यो जातिविशेषः, sarang न्चानत्िशेषश्ब्दययोः संसगमय्ादया प्रविष्टमतो नाननृगमो दोषाय । न च स्त॒तिनिन्दा- यौभयविषयकसमृदालम्बनन्नाने went: विनिगमनाविरहेण निन्दापद शक्यतावच्छेदकस्यापि जातिवस्य दुव्वारलादिति वाच्यम्‌ । दुभयजातेः समृदालम्बनन्नानव्याटत्तलाग्युपगमात्‌ समूदालम्बन- माचजनकमस्तुत्यादौ च मानाभावात्‌ तत्सत्वे च तच स्तुतिव्यवदारस्छ भाक्तत्रा TATE: । | “यसु दिश्येति यदवधिकेत्यथैः, तथा च खापकर्ैनेाधजनकताव- च्छ दकजा तिसत्वमेव WIV, को व्यापारः कस्य नमसकार इत्या- agit ‘agua, खत्वघटितत्वेनाननगममाश्द्ाद, “यदेति, "नानाथेतेवेति कायिकादिप्रत्येकरत्तिजातिविश्षा एव नमस्कार- पदशक्यतावच्छेदका इत्यथः । ननु करशिरःसंयोगादिः कायिक- नमख्कारस्तच कथं जा तिविग्रेषवः नादनल्वाभिघातल-संयोगजत्वादिना मङ्लवादर स्य | १.०४ कायिकादिव्यापारविशेषमनवगम्य बुदिविशेषपुष्वेक- ares । न च सुंयोगजत्वादिजातयो नाना कायंतावच्छेदका- ननृगमस्यादोषलवात्‌ नमस्कारपदशक्यतावच्छेदकजाति्चैका विन्न- वि्ेषनाश्रकेतावच्छेदकतया सिद्धा agar व्भिचारापन्तेरिति वाच्यम्‌ । तथापि शब्दविशेषजनकतावच्छदकाभिघातत्वमादःयं खाङ्थैस्य दुव्वारत्वात्‌ उभयोरेव जनकतावच्छेदकतया नानाले विनिगमकाभावादिति चेत्‌ । न। करशिरःसंयोगादनुकूलचेष्टा विशेष- स्येव कायिकनमस्कारल्वाचेष्टानिष्ठ विशरेषस्त॒चे्टावव्याप्ये जाति- fave: स च विघ्नविशेषनाशकतावच्छेदकतया fag) ननु तथापि यत्र॒ नमःपदादिरेव वाचनिकनमस्कारः तच कथं जातिविशेषः नत्ादिना aK न च मकारादिषचरमव्रणैडलिमलादिव्याणो नानाजातिविशेष एव वाचनिकल्व नोात्तरमकारविशेषादिरेव are- निकनमस्कारः, पव्वपष्ववणंश्चानन्तु तञ्च चकमतञ्चरमवणेमाचश्चवणे न तज्नातिषाच्तात्कार इति वाच्यम्‌ । विनिगमनाविरेण aye गकारविशरेषस्यापि वाचनिकलस्य दुब्वारत्वादिति चेत्‌ । न। विनि- गमना विरदान्नल-मलादिव्याप्या नानाजातय एव॒ वाचनिकलमि- व्यभिप्रग्थात्‌ । नव्यास्त॒ भाब्दबोधटत्तिश्राब्दतवव्याप्यलातिविशेव एव वाषनिकल- मत एव वाचनिक इत्युच्यते न तु वचनमित्याडः | मानसिकलवन्त्‌ मानसलव्याप्यो जातिविशेष एव । न च खभ्रल- मादाय साङ्श्येमिति वाच्य । तस्य खभ्नवविरड त्वादिति ध्येयम्‌ । 14 १०६ तत्त्वचिन्तामगे त्वान्नानात्‌ | खीरतवेदप्रमाणभावः शिष्टः | आचारे च वेदानिषि त्व मविगौतत्वं विशेषणं“ देयं । यदा प्राभाकरमतमाह, “यत्विति, बुद्धि विशेषेति न्ञानविश्ेषजन्य- aaa कायिकादिनिष्ठजातिविरेषव्यश्नकलत्वादिल्यभिमानः। “ख एवेति भानसन्नानविशेष एवेत्यथं; । न्यच" कायिकादौ, कायिकादौति, त प्रति ve लिङ्गलात्‌ तथा च न्ञानविगरेषजन्यवग्रहा न are जातिविशेषव्यच्चक दति ata) न च तथापि चेष्टातल-मानसतव्याप्य- जातिविग्रेष एव शक्यतावच्छेदकः न तु वाचनिक ae नलादि- व्यायनानालाभ्युपगमादिति वाच्यम्‌ | तख्याण्ु्करमेणेकलात्‌ नाना- asta प्रत्येकमादाय विनिगमना विरहेण शक्य तावच्छंदकलसख्य दुव्वा- शत्वाचेति इदयं | ननु मङ्गलं वेदबोधितखमात्भिसाधनताकं समा्युदेश्यकावि- गौतशिष्टाचारविषयत्वादिति साम्परदायिकानां प्रागक्तवेदानुमाने किन्तावत्‌ शिष्टवमित्यत श्रा, “Stadia वेद विशरव्यकप्रामाण्ाभ्यु- पगमवानिल्यर्थः । अभ्युपगमः निश्चयः, तावतेव यत्तद्यां सामान्यतो व्याप्री पत्र-पच्छयादिरतटथाचष्टायां व्भिचारवारणादिति भावः । बालकपतितान्यजात्यतिरिक्रले शतोत्यनेनापि विरेषणौोयं तेन तरौयदटथाचेष्टा्यां पश्वादि टथाचश्वदेदा निषिद्धायां न व्यभिचारः । (९) arn? च वेदानिषिडत्वमलोकिकत्वश्च frit इति we पुस्तक- पाठः न समो चीनः अलो किकत्वे सतील्यनेनापि विरेवणीयमिति मचराना- योक्रधयसद्ग्धापत्तेः | मङ्गलवादर दस्यं | Toe अलोकिकविषयशिष्टाचारत्वमेव tq: | श्टाचारत्वश्च अमाजन्धाचारत्वं | आ्रस्तिक-नास्िकयोरगम्धागमन- चेत्यवदनादावाचारजनकन्नानस्य WAI बलवद्‌- नन्वेवं ॒वेदप्रामाण्ठाभ्यपगन्ता भवान्या क्रियमाणे चैत्यवन्दनादौ व्यभिवार इत्यत श्राह, श्राचष्रे चेति श्राचारे श्रविगौतत््वे यदि- षणं दन्नं तरेदानिषिद्धलरूपमित्यथैः । प्राम!णिकङ्तचत्यवन्दना- दिक्च न तथा तस्य पृत्वेलिखितवेदनिषिद्धलादिति ara: अलो किकले खनोत्यनेनापि विश्ष्ोयं तेन शिष्टकतभोजनादौ न व्यभिचारः, श्लो किकत्ञ्च प्राडःनिरक्रमेव। न च. तयापि ara सखःफलान्यफलसुदिश् छते यागादौ व्यभिचरः तत्साधनत्वेन तख वेदबोधितत्वाभावादिति वाच्यं ।. चेत्यवन्दनादिवत्‌ तस्यापि ठथा- चेष्टालेन वेदनिशिद्धलात्‌, लाघवाद)₹, "यद ति, “श्रलो किकविषयेति श्रलौ किकपषियकेत्यथैः, Sq” wate: तथा चाविगोतपदस्यैव लो किकाविकष्यक- aan, तच भोजनादौ लोकिककर्णि व्यभिचारवारणायेति भावः | लोकिकाविषयकलन्त प्राडनिरक्रमेव । नन्वेव गिषटकततत्य- वन्दनादौ यभिचार दत्यत- श्राइ, िष्टलवश्चेति । शश्रगम्यागमनेति श्रगम्या गमनायाग्या चा गमिस्त्र seer ad यद्रमन- fat: । aga न सङ्गच्छते रलो किकविषयकलविगेषणनेव तदयरणत्‌। Qos तत््वचिन्तामजे निष्टानुबन्धित्वादिष्टासाधनत्वाच्च । STA च पाष- ण्डव्याटत्तश््टव्यवहारा वेदप्रामाणयाभ्युपगमनिब- न्धनः। नैधिंकत्वेपि शिष्टाशिष्टव्यवदारे वेदनिषिडा- कठेत्व-तत्कठेत्वनिबन्धनः। यदा वेदयप्रामाण्याभ्यपग- न्तत्वे सति या यदा वेदनिषिद्खाकत्ता स तदा शिष्टः केदित्त॒ अरगम्यागमनस्योभयविेषणेनेव वारणं सम्भवति दति- gaara तदभिघानमित्याड्ः | ‘aeazfaeta, निष्फललवादिति भावः तदुदेश्यकलेनाप्याचारो विश्षणौोयः प्रयोजनञ्चोक्मेव, नन्वेवं भ्रमाजन्यः fe दृति फलितं तया च घरट-पटादौ गगनादौ पाषण्ड च शिष्यवदारापत्तिरित्यत are, “लाके चेति, वेदप्रामा्छाभ्युपगमेति, तथा च सवव वेदाः खसतात्पय्यैविषयार्य प्रमाणमित्याकारकयावदद विशेव्य कानाहा्यं- निश्चय क्त्वं शिष्टपदशक्य तावच्छेदकं, vad चख feed भाक्तं । एवं वेदो न प्रमाणमिति यत्किञ्चिद्‌ वेद विशे व्यकानाराय्यैनिषश्यवत्व- मेव बौद्धलमिति भावः । बौड्ूस्यापि “मा हिंस्यात्‌ स्वौ तामि? टूत्यादियत्किचिदेदप्रामाण्याभ्युपगन्तृतात्‌ वेदलवावच्छ देनेवाराय- MAMAS यावल्वानाहाय्यलवयोरपादानं | नन्व ATE afagat विशेषशमुपलच्तणं a ay: सुसृध्यादिदशणयामशिष्टवा- wm, म चेष्टापत्तिः, तदानौमपि शिष्टव्यवदहारात्‌ । नान्धः बौद्धातियाप्तः, अनादौ संसारे कदाचित्तनापि तदभ्युपगमात्‌ । न च तच्छरो रावच्छरदेन तदभ्यपगमो विवकितः, एकस्िन्नेव wit काल- मङ्लवादर हस्यं | १०९ AHA त्वशिष्टः | Waa वेदानिषिद्वाकटत्वेपि बौद्धा न शिष्टः | पापजनकत्वन्नानं विना वेदनिषिद्कटठेत्व' यस्य नास्ति स fae इति तु न तैथिकस्यापि" कस्य- चित्‌ पापजनकत्वन्नानं विना वेदनिषिडकठृत्वात्‌ | भेदेन श््टता-बौद्धताभयदशेनादौद्धतादशायामतिव्याप्रः तदानीं शिष्टव्यवहाराभावात्‌ sara श्रनादौ संसारे सर्ववस्यैवात्मनोा यदा कदाचिच्छिष्टवेनात्मलस्यैव तथात्वस्य सुवचलात्‌ | श्रथ तत्पुरुषोय- नादृ शनिञ्चयखमानकालौना यावन्तस्त्पुरुषौ यास्ता शविराधिनि- अयाभावास्तदत्वं॑तत्पुरुषौयशषटववं frearactgaremat ता- ड्‌ शनिख्यसमानकालीनख बोद्धताकालौनविराधिनिखयव्यकेः प्राग- भावद्छ यावदन्तगेतस्यास्वान्नातिप्रसङ्ग इति चेत्‌। न। यस्य WE षस्य fastrat बौद्धता तदनन्तरं पुनः feat च तच पुन्व- च्ष्टितादशायामव्यात्तिः मध्यवनिबौद्धताकालोनविरोधिनिखयवयक्ति- ध्वंसस्यापि तादृ श्यावदभावान्तगेतस्य तदानौमभावात्‌, तदुन्तर- जिष्टतादशयामष्यव्यात्निः मध्यरर्तिबौद्धताकालोनप्रिराधिनिश्य- व्यक्रिप्रागभा वस्यापि तादृश्यावदभावान्तगतस्य तदानौमसत्वादिति | मैवं । यावतोस्तादृ ्रनिश्चयव्यक्रीः प्रातिखिकरपेणोपादाय तत्त- न्निखयव्यक्रिसमानाधिकरणएत्वे सति तत्तट्क्रिसमानकालोना याव- न्तस्तत्तदाक्रिविरोाधिनिखयाभावास्तदत्वे सति तत्त दाक्तयपुष्बकालाव- (९) तीर्थिंकस्यापि इति पाठान्तरम्‌ १९१० तक््वचिन्तामणे। यत्त॒ रागदेषहीनः शिष्टः स च सव्व॑न्नत्वा्म्न्वादिरेव, अविगोततदाचारादेव वेदानुमानमिति। तन्न। रवं हि मन्वा्याचारादशिनामाधुनिकानां मङ्गले प्रह- तिने स्यात्‌ आधुनिकानामाचारेख मन्वाद्याचार- च्छिन्नत्वं॒श्ष्टित्वमिति शवकषितललात्‌ । परुषान्तरटत्तिविराधि- निश्वयप्रागभावमादायासम्भववारणाय समानाधिकरणत्वापादानं, खोयपुष्यजन्मीय विरोाधिनिञखयप्रागभावमादायासम्भववारणाय समान कालोनत्वोपादानं, वेदान प्रमाणमिति निखयनाशेनत्तर वेदाः प्रमाणमिति निखयानत्पादकाले श्ष्टतावारणाय faze । यद च वेदाप्रामाणटग्युपगमायवहितेात्तरक्तणे तत््रामाखाभ्युपगमस्तत- सतोयच्षणे तदमप्रामाण्याभ्युपगमवयक्रिनाशः सम्भाव्यते तदा तत्छ- मानकालोनत्वं तदुत्यत्तिसमानकालोनलवं वा वाच्यम्‌, stat वाः अनादिव्वाच्यः, WAU AI तादूश्ननाशस्य यावदन्तर्गतस्य वेदप्रा- माण्डाग्युपगमवयक्यत्पनि काले ्रसत्वादव्याघ्यापत्तेः। न च TAT नि बेदप्रामाण्ठप्रामाण्येरुभयोरेवानभ्युपगमः wor तु प्रामाण्यमाच्रमभ्युपेत्यैव मरणं तस्येतव्लन्ध्नि शिष्टतलवापत्तिरिति वाच्यं । दृष्टापत्तेः। एवं यस्येतन्जन्द्मनि प्रामाण्याप्रामाण्छयेरूभयोरेवानग्यप- गमः Tara चाप्रामाणखमभ्युपेल्येव मरणं Tafa इष्टापत्तिः । जन्म्ान्तरोणप्रामाण्छाग्युपगमानन्तरकाकादिश्ररोराव- च्छिन्नवारणाय परं प्ररष्टचेतन्यावच्छ दकावच्छिन्तलेनापि विशं । यदा तनत्तदभक्तयपृवेकालावच्छिन्नलपदेन = TAMAS AT AAT मङ्लवादर दस्य | १९११ मनुमाय तेन च वेदमनुमाय बालः प्रवत्तत इति चेत्‌ afe यादशाचारेण मन्वाद्याचारानुमानं स रव वेदा- नुमापकेाऽ्तु किमनुमितानुमानेन अआधनिकानामपि श्ष्त्वेन व्यवहियमाणत्वाच्च । तथा च स्मृतिः “यस्मिन्‌ रावच्छिन्नवविग्िषटतत्तद्यत्यपवेकालावच्छिननलं विवक्तिते,उभयानभ्युप- गमजन्द्मनि णिष्टागिषटवदिभूत एव । एवञ्च यथोक्रकाकादिशरौरा- वच्छिन्नेपि arfaenfs: । न चेवं anfagaem: प्रातिखिकङूपे- शोपादानादननुगम दति aren ्ष्टपदस्य॒नानायलेनाननगम- श्यादोषलात्‌ 1 WHY a तावदभावकूटाभावग्रुन्यलं तावदन्यतम- wad वा ad । केचित्तु तादृ शवेदप्रामाण्याभ्युपगमजन्यसस्कारवच्वं free तदणभ्युप- गमोत्पन्तिच्चणे च न शिष्टः, स च संस्कारो विरेोध्यभ्यपगमनाश्च इति जि्टतात्तरं बौद्धतादशा्यां नतिव्या्षिः | संस्कारखाविनश्यद वस्थत्वेन विशरेषणौयः तेन तदप्रामाण्ाभ्युपगभेत्पत्ति्षणे नातिप्रसङ्गः | न च धटविषयकतादृ ्रसमृदहालम्बनसस्कारस्छ विरोध्यभ्युपगमेन नाश घट- खटतिरपि न स्यादिति वाच्यं । तादृ शसम हालम्ननसुस्कारस्छ frtra- भ्युपगमेत्तरं धटस्पतिजनकल्वे मानाभावात्‌ खतिनाश्चतावच्छेदक- व्रैनात्यस्य agrenaa घरति -घटसंस्कारयोानाश्यनाश्कभावे न व्यमिचार इत्याहः | wad निरुक्राभ्युपगमाभाववत्यपि कदाचित्‌ भिष्टव्यवदारस्तद- त्यपि कदाबिदशग्िष्टव्यवहारो दृश्यते स कथं स्यादित्यत ate, afe- Ure are चिन्तामणे देशे य आचारः पारम्यय्यकमागतः। श्रुति-स्मत्यवि- रषेन सदाचारः स उच्यते” | TIAA मङ्गलाचारे मानाभावाच्च । मन्वादिप्रणीतस्मृतो मङ्गलं इश्यते इति चेत्‌ । तन्न । स्मृतिकतुंरसव्वन्नत्वेपि ered कलेपौति निरुक्राभ्यपगमाभावनिरक्राग्युपगमयोः सत्वेपोत्यथैः । तथा च arefa श््टशष्टव्यवददारो am इति भवः। तचापि शिष्टाशिष्टयवददारयो सुख्यतमेवेत्यभिप्रायेणार, “यद्वेति, ear निर्- क्रायक, सत्यन्तविशेषणस्य प्रयोजनं द्यति, “श्रतएवेति, वेदा- निषिद्धकटेवेपि उेदनिषिद्धाकढलेपि | कस्चिल्लच्षणं दूषयति, पाप- जनकवेति पापजनकलन्नानाभावविशिष्टवेद निषिद्धकटतल्ाभाववत्न- भित्यचैः। बौद्धस्य त॒ वेदनिषिद्धक्णि पापजनकलज्ञानमेव नाख्ीति WIT) च्च रागौत्कय्यात्‌ पापजनकलन्ञानसत््वेपि वेदनिषिद्धकन्नरि fadsanfaarura विणिष्टान्ते कटैलविणेषण, वैगिष्टपञ्चैककाला- वच्छेदेनेकात्मटत्तितवं विशेषणएाभावक्त्वमाचोक्ी TIAA बेदानिषिद्धऊत्तरि श्ष्टेऽ्यातिरतेा विशिष्टाभावानृधावनं । मूखेतो- fatsanfaare, 'तौयथिकस्यपोति शिष्ट खापोत्धथैः। “रागदेषदोन इति श्रात्यन्तिकराग-देषध्वसवत्वमित्यथेः | यथाश्रुते घटादावति- aia: । पाषण्डेऽतिव्या्तिवारणायात्यन्तिकनवं प्तंषविशेषणं, ae भिथ्यान्नञानप्रागभावविशिष्टभिन्नलं भिथ्याज्नानविशिष्टिभिनत्वं . वा तै गिष्य्चैककालाव च्छेद नेकात्यटत्तिलं । आ्रात्यन्तिकष्वंसंवत्वमा चोका चटादावतिब्धातितादवश्व्यमतो रागद्धेषथोर्वेकल्पिकसुपादानं तथा च प्रत्ते AAT हस्यं | {rg प्रतीत्य स्मृतिप्रण्यनसम्भवात्‌ । यत्त॒ शिष्टाचारत्वेन कत्तव्यतैवामुमीयतां किं वेदेनेति तच वश्यामः। लक्तषणद्टये AMA | मन्ादेस्तथात्वे Bq: “सव्व॑न्नवादिति तन्न त्वादित्यथेः । ‘arena तादुशशिष्टवविगिष्टाचारेत्यथेः 1 वैशिश्च- द्चैककालावच्छदनेकात्मदटतन्तिवं तेन बाद्यदशायों तादुशश्िष्टेन aa चेत्यवन्दनादौ न व्यभिचारः 1 न वा तादृशशिषटटवानत्पत्तिदभायां भ्रान््या खःफलान्यफलमुदिश्य तादूशशष्टिन ad ततफलजनकत्वेनं वेदबेाधिते यागारौ व्यभिचारः । wage तादृशेन aa नि घद्धकम्मणि व्यभिचारवारणायागिगौतत्माचारविगरेषणं तच वेदा- निषिद्धं, श्रलौ किकलमपि वाच्यं तेन तत्लतभोजनादौ न अभि- चारः | ‘a एवेति, व्या्याप्यस्य सुतरां व्या्यलादिति भावः | ननु तथाप्नुमानोपयोमि मास्तु व्वदारोपयोगि तु स्यादित्यत श्राह.श्राधनिकानामपौति, ‘aera यथोक्रमविगौततदाचारादेवं वेदानुमानं । तच दोषान्तरमाद, “स्वनस्येति ^तच्चज्न्येत्यथैः | श्रच्ेव aga, “मन्वा दिरूढताविति भारत-पुराणादावित्ययेः | भार- तादिकतं्ययोक्रशिष्टवमेव नास्तोत्यार, “रूतिकतुरिति भारता- दिकर्तरिव्ययः। “श्रसव्वन्ञतवे पि" श्रतत्वन्नवेपि, “शिष्टाचारतेन' समा- ्येग्क शिष्टाचारविषयल्वेन, fred भ् माजन्यलं कतव्यतेवानुमौय- तामिति इृष्टसाधनत्वे खति रुतिखाध्यतामन्‌मायैव wa मङ्गले प्रव- vat किं मङ्गले तादृशसतिसाध्यताबाधकवेदनेत्यथः । ‘aa वच्छयामः' श्लो किंकलवे सति शिष्टाचारविषयत्वस्य वेदनेाधित्ववयापय- तया श्रलोकिके मङ्गले शिष्टाचारविषयत्श्य च व्यापकौोग्तवेद- 15 Ute तत्त्वचिन्तामणौ इति ्रीमदापाध्यायश्रीमङ्ग ङ्गे र विर चिते ae न्तामणौ प्रत्यष्खण्डे मङ्गलवादः समाप्तः ॥ नेाधितनं विना ्रनपपन्नलात्‌ बेद्याप्यावश्वकलं । न च तादृशव्याप्तौ मानाभावः । श्रवाधितसन्वैजनानुभवसिद्धवा दित्युष्छनप्च्छन्वादे शब्द खण्डे वच्याम Ty: | on दृति ओरोमथुरानाथतकवागौश-विरवित तत्वचिन्तामणौ प्रत्यच्त- खण्ड मङ्गलवाद्रदस्यं सम्यणम्‌ ॥ °॥ अय WATTS: | श्रथ जगदेव दुःखपदङ्निमभ्रमुदिधीषुंर्टादश्विद्या- स्थानेष्ठभ्यहिंततमामान्वोक्िकीं परमकारुणिके मुनिः अथ प्रामाण्यवाद्‌रदस्यम्‌ । चन द) क मङ्गलस्य सफलं व्यवष्या्य मोच्तसाधनोग्डततत्वक्ञानचिक्षौषावतां समीयग्न्यो पादानकप्ररत्तये मेत्तसाधनोग्धततत्चन्ञानखूपफलवदा- भ्यौ तिवो प्रतिपादितप्रतिपादकलेन हेत॒ना मेालसाधनोग्धततत्त- न्लानजनकतां खोयग्नन्थस्य प्रतिपादयितु तादु श्ेतुम्लं खोय- ore दशयति “श्रयेत्या दिना "विविच्यते" इत्यन्तेन, ‘ay ares सपफ़लत्व्यवस्थापनानन्तरं, “जगदेवेति जगत्पदं वस्तुत्वि शिष्टपर, एव- प्र्च्तखण्डे प्रामःखबादर स्यं | १९५ प्रणिनाय | तच प्रेक्षावत्मत्यथ' प्रमाणादिषोडश- पदाथानां तत्चन्नानान्निःश्रेयसाधिगमः इत्यादावदच- कारस्तु यावद थकः, तथा च “दुःखपद्धनिमग्र' art दुःखसमदाभि- करणं aad, “उद्दिधोषः' तदात्यन्तिकदुःखध्यंसविशिषटं चिकोषंः, "परमकारुणिकोमुनिः', श्रष्टादश्विद्यास्थानेषुः “च्रङ्ानि वदा- खलारो Mate न्यायविस्तरः । धर्मस्तं पराणञ्च विद्या द्येता- खतं ॥ ““श्राय्व॑दो धनु्वेदो गान्धन्वैखेति ते चयः । श्रथंश्रास्तश्च विश्यं विद्या weretta a” इति परिगणितेषु विद्याग्यानेषु, “श्रभ्यहिततर्मा' प्रष्टतमां, “aratfant’) न्यायशाच्तं, श्रणिना- येति योजना । वस्तत्वसामानाधिकरण्येन दुः खपदमग्रवस्यावयात्‌ चटादिलकणे वस्ेनि दुःखपङ्मग्म चस्य बाधितत्वेऽपि न कतिः | सुक्रात्मनेपि यदा कदाचित्‌ दुःखपद्गमग्रतात्‌ तद्‌ द्ारण्ष्छा्यां मुनेरप्रामाणिकत्वापत्तिरतस्तदानोमिति। दोधितिकृतस्ठ॒ जगत्यदं तदानौ संसारविश्ष्टा्मपरं तथा च श्रन्वयितावच्छेदकावच्छ देनेव॒दुःखपङमग्रवस्य ॒दुःखस माधि - करणत्वस्यान्वयः | भगवद्‌ात्ने मुक्रात्यनश व्यवच्छेदाय विशिष्टान्त- fas: | ‘aafa ‘av न्यायशास्ते, प्रलावत्प्रसत्ययैमिति Haraal’ मोक (१) “खन्‌, अवणादन्‌, ‘ea’ मननं, तञ्चिवाहिकां ‘anatferat’ “श्रोतव्यो मन्तव्यः” इति अतेः मननस्य श्रव गानन्तर कत्तव्यत्वात्‌। wed तत्त्वचिन्तामणौ यत्‌, तेपि प्रमाणधीना सर्व्वेषां व्यवस्थितिरिति प्रमाणतत्वमच विविच्यते। ननु प्रमाणादीनां तत्व प्रतिपादयच्छाख्रं परम्परया निःश्रेयसेन सम्बध्यते साधनोग्ततच्वन्ञानविकौषंवतां, तद्‌गन्थोपादानकप्रटत््य्थमित्यथः | “तत्वन्नानादिति तत्वेन प्रमाणएत्वादि रूपेण ज्ञायतेऽनेनेति Barer प्रमाणारिषो डशपदाथविशेव्यकप्रमाकरणत्वा दिषो इशधम्मप्रकारकज्ञान- जनकादतच्छास्तरादित्यथेः। “निःखरेयसाधिगमः दति fase योऽधिगम इति gam निःखेयससाधनौग्धतं तच्चन्नानमित्यथः, ‘satfa एतदथैकमित्ययः, “wel प्रथमतः, ‘vaste शास्तस्य तक्चज्ञानसाधनता प्रतिपादकं aa” Haars । ^तेखिति ‘Aq’ शस्वा- दिष्टप्रमाणादिषोडश्पदायंषु मध्ये, श्रमाएतत्नमच विविच्यते' इति योजना | “प्रमाणत प्रमाणस्य लक्षण-स्वद्हपा दिकं, “श्च चिन्तामणौ | एतेन मेाक्तसाधनोगश्ततत्वन्नानरूपफलवदान्वो किकी प्रतिपादितप्रति- पादकत्मचास्तोति प्रतिपादितमिति ध्येयम्‌ | नन॒घोडगशपदा्ेषु सलु प्रमाणतत्वसयैव कुता विवेचनमित्या- श्र इं निराकतुमाई, ्रमाणाधोनेति, व्यवस्ितिः' वस्था निश्चयः | तथा च प्रामाणाधोनतदग्रदादेव प्रमाणस्य प्रृष्टवे तस्यैवा fae- qufafa भावः | माध्यमकः प्रत्यवतिष्ठते, (नन्विति, एतन्मते न्नान- (१) प्रमाण-प्मेय-संशय-प्रयाजन-टृद्टान्त-सिडान्तावयव-तकं-नि्ंय-वाद्‌- जल्य~वितण्डा-हेत्वाभास-इ्ल-जाति-निग्रदस्थानानां तक्वच्नाना्िःखेवसाधि- गमः इति गातमद्चम्‌। प्यच्तखण्डे प्रामाण्यवादर हस्यं | ११९७ इति न यक्तं प्रमाणतत्वावधारणस्या शक्यत्वात्‌ । तदि प्रमातत््वावधारणाधीनं तच्च खतः परता वा न सम्भवति वश्य माणदूषणगणग्रासात्‌ | अथ कि प्रामा- माजस्यैव तद्वति तत््रकारकल्वरूपं न प्रमाव तच तस्य निद्येतु मशक्य- त्वेन तच तत्सत्वे मानाभावादिति ध्येयम्‌। तच््वं॒प्रतिपादयदिति ‘ad प्रमाकरणत्वादिकं, प्रकारिता featare | तथा च प्रमा- णादौनां प्रमाकरणत्वादिप्रकारेण ज्ञानं जनयदित्यथेः । ‘aq येति मेोक्तसाधनोश्धततत््न्ञानदारा इत्यथः । ‘fa न युक्तमिति खचरृतेाऽभिप्रेतं न युक्रमित्यथेः । श्रमाणतच्लेति प्रमाकरणानां प्रमाकरणलवप्रकारकावधारणस्येत्यथेः । ‘afg’ तादृशावधारणं fe, °प्रमातत््वावधारणेति प्रमायाः प्रमालप्रकारकावधारणस्याधोनमि- त्यथः, वि्षणतावच्छेदकप्रकारकन्ञानं विना विशिष्धशिष्चनाधा- सम्भवादिति भावः। ‘ae’ प्रमातल्लावघारणञ्च, ‘aa: खाश्चय- जनकसामगरोतः, खं प्रमात्व, UTS गुरुमते, “परतः” तदन्यसामयो तः, एतच मिश्रमत-भटमत-~न्यायमतेषु | न च प्रमापदादेव प्रमालप्रकार- कोपखितिसम्भव इति वाच्यं । मानान्तरेण प्रमात्वप्रकारकन्ञानं विना प्रमापदशक्रियरस्येवासम्भवादिति भावः। ववच्छमाणएति yeaa प्रामा्छसंशयानपपनिरूपं, नेयायिकमते चानवस्थारूपं । श्रामा- ्यन्नाननेति प्रमालनिश्चयेनेत्यथैः । ‘ae व्यभिचारादिति saz केष्टसाधनतादिन्नाननिष्टप्रमालनिखधस्य व्यभिचारादित्यथंः, सकम्प- प्रर न्तेस्तेन विनपि दशनादिति भावः। सकम्पत्वं निष्कनम्पलञ्च प्र ११८ तक््वचिन्तामणो रयन्नानेन nels तस्य व्यभिचारात्‌ agfan- व्ययायाससाध्ये प्रटत्तिश्चावश्यकाथनिश्चयाटेव | न च यत्स शय-व्यतिरेकनिश्चयो यस्य॒ प्रत्तिप्रतिबन्धका fafast विषयिता विषः न तु जातिरांशिकत्वापन्तरिति aa । ननु मास्तु प्रत्तिमाच्र aw tas तयापि निष्कम्पप्रट॒त्ता तस्य हेतुलेन जनकन्ञाने प्रामाण्यनिश्योऽवश्यमपक्तितः इत्यत श्रा, asfanfa निष्कम्पप्रटत्तिरित्यथः । श्र्थनिश्चयादेवेति इद मिष्ट- साधनमेव इत्यवधारणात्मकन्ञानादेवेत्यथः। श्रवधारणएव्ञ्च निश्चय- fast विषयताविशेषः, तया च निष्कम्पप्रटत्तावपि तस्यान्यथा- सिद्ध लान्न taafafa भावः। यद्यपि किं प्रामाणन्नानेनेति गन्थो- ऽसङ्गतः प्रत्ययं प्रवत्तैकष्टसाधनतादिज्ञाननिष्ठप्रमालनिश्चयापेत्तायाः प॒ वेमनक्तत्ेन तस्य प्रटत्तिचेतु लनिराकरणद्वारा तद नपेक्ताकथनस्व सन्दभैविरुदत्वात्‌, तथापि 'नन्वित्यादिमाध्यमकशद्धः तारको नायं गन्थः, परन्त शस्त्रस्य मनना दिनिष्टनिःयससाधनतान्नाने प्रमातल- निखयजननद्धारा मननादौ निःजेयसा्थिप्रटत्तिप्रयोजकवेन निःशेय- सेापयो गित्वमिति सचकतुराश्रय दति भ्रमेणान्तरा तटस्यो नैया- यिकोपरि शङ कुरूते, ‘au किमिति, "किं प्रामाण्यन्ञानेनेतव्यस्य च मननादिनिष्टठमोत्तसाघधनतादिज्नाने प्रमात्वनिश्चयेन किमित्यथः,तथा च निष्फलं तनिश्चायकं शास्तमित्यभिप्रायः। खचकतुस्तादूशामिप्राय- | य नो य-म ~ = (१) सकम्पत्वस्य निव्कम्पत्वस्य च जातित्वे afeifact सकम्पायां afe- fact च निष्कम्पायां सम्‌ हालम्बनप्ररत्तौ सकरम्पत्व-निव्कम्मतये ज े- रांशिकत्वं स्यादिति ara: | प्र्यच्तख ण्डे प्रामाणयवाद रस्यं । १९९ तन्निश्चयस्तद्वेतुरनुमितवैौ व्याप्ेरिवेति वाच्यम्‌ । तत्स- देहे सत्य्थसन्देहेनार्थानिश्चयादेवाप्रहत्ेः तच AAT — afanaa श्रामाण्डसंश्यानन्तरमिद" इत्यादिना नेयायिकस्तन्निरा- करिगव्यतोति न afaeta: | केचित्त ननु ग्न्थकतः शास्तरानुकूलप्रटत्त्यनन्तरं शास्ते जाते ततः प्रमाणादौनां प्रमाकरणतनादिप्रकारकन्ञानं भविष्यति शास्त्रानुकूल- रडत्तिश् विना प्रवत्तकशास्तनिषटे्टसाघधनतान्नानादेः प्रमात्वावध्ारणं तब नये न सम्भवति तव प्रमात्निश्चयस्य प्रवन्तंकलात्‌, प्रमाल- निञखयख न सम्भवति उपायाभावा दित्याश्येन मष्यमकः शते, "नन्‌ ममाणादोनामिति शश्रश्क्यतात्‌' शास्तादशक्यत्वादिद्यथेः । नतद we fe, तवेतिश्रेषः, भ्रमातत््ेति शास्त्रानुकूलप्ररल्िजनकन्ना- नस्य प्रमात्व निखयाधौनमित्ययः, "तच" प्रमातत्वावधारणस्च, Aaa न्तरा समाधत्ते, “श्रयेति, श्रामाण्क्नानेनेति प्रवन्तेकशास्तनिषटष्ट- साधनतान्नानादेः प्रमात्रनिखयेनत्यथेः । तथा च प्रमालनिखयं विनापि शास्त्ानकरूलप्रटत्तिसम्भवेन शास्त्रात्पत्ति सम्भवान्न ततः प्रमा- छतत्वावधारणएमश्क्यमिति भावः। श्रये च ्रामाण्यनिश्याघोनत्ा- दित्यस्य तव मते प्रमात् निश्चयाध्ौनत्वादित्यथै tare: | wa तु प्रमातक्वावघ्ारण विना प्रमाणानां प्रमाकरणव शूपेणा- वधारणासम्भवात्‌ तेन QUW तदवक्षारणं मास्तु इद्धि यत्व न्ञानजन- कत्वा दिनेव तदवधारणं शास्त्रात्‌ स्यादित्याशयेन माध्यमकश ङ पर्यव WEA, Wala, “प्रामा ज्ञानेनेति प्रमाकरणएलरूपेणावधारणेनेत्य यः नन तथापि तव॒ नये ` प्रव्तेकश्चाने प्रमालनिखयसय प्रटत्ति- १९० तक््वचिन्तामणो रप्रतिबन्धकत्वादिति चेत्‌ | न। प्रामाण्यसं्यान- न्तर इद इत्यमेवेत्यवधा रणस्य“ निष्कम्यप्रटन्यङ्गस्य प्रयोजकतया प्रमावनिश्वयेऽवश्यमपे्तितः स च न सम्भवति उपा- याभावादित्यत are, 'प्ररल्तिमाच दति, ‘ae’ प्रमावनिश्चयस्य, 9a च प्रामाण्छनिश्चयाधौननादित्यस्य त मते प्रमावनिखयाधौनला- feed: | qurad प्रमालानभ्युपगन्त्रा माध्यमकेन तन्नि ख्चयकारण- त्व्यवस्थापनस्यास ङ्तत्वापन्ेरित्याड्ः | नव्यास्तु नन्वेवं तवापि प्रटत्यथें प्रवन्तंकन्ञानेत्यत्यनन्तरं तत्र ज्ञाने प्रमालनिखयोाऽपेक्तितः स कथं स्यादुपायाभावादिल्याशङ्धायां माध्यमकः समाधत्ते, “श्रय fa प्रामाणन्ञनेनेति श्रय" प्रवत्तकनज्ञा- नोत्यत्यनन्तर, तच ज्ञाने प्रामाण्यनिश्चयेन मम fafa । ‘ae’ प्रवत्तकन्ञाननिष्टप्रमात निश्चयस्य, tery “नन प्रमाणएणदौनामिच्छारभ्व (तयोर प्रतिबन्धकतया दित्यन्तं aang, तच नेयायिकः समा- धास्यति, श्रामाण्छसश्यानन्तरमित्यादिना । श्रामाण्डनिश्वयाधौन- त्वा दित्यस्य च wan प्रमालनिखयाधौनत्वेन सखोकन्तवयतादित्य्थः | तथा च प्रमालनिञ्चयाथं कश्चि दुपायस्वयाप्यवण्ं परिचिन्तनोय इति सिद्धान्तयितुराश्यः । इत्थं निरस्ते माध्यमकं मोमा सकः नैयायिकैः समं विवादमवतारयति, ‘ar खत एवेत्यादिना, इति प्राः | प्रामाण्संश्य-प्रामाण्यव्यतिरेकनिश्च ययोानिष्कम्पप्रन्तिप्रतिबन्ध- कचात्‌ प्रामाण्यनिख्यस्तद्धेतरित्याणङ्ते, "न च यस्येति ae संश्रयो यस्य व्यतिरेकनिश्चयश्च इत्यथः । श्रटन्तिप्रतिबन्धकाविति ` (९) शद स्जतमिव्येवेबवधारगसेति क- ` + ` प्रामारवाद रहस्यं | LR प्रामाणखनिश्चथाधीनत्वात्‌ | ननु खत ware afa- रूपणं | तथाहि तच विप्रतिपत्तयः | ज्ञानप्रामाण्यं तद्‌- ‘safe, उत्पन्निः, '“यस्येत्यनुषज्यने । श्रयेपि प्ररत्तिपदं तद्‌- त्यत्तिपरं, तथा च यस्य संशया यस्य व्यतिरेकनिखयश्च यदुत्यत्ति- प्रतिबन्धकस्तन्निश्चयस्तद्धे तुरित्यथेः। अनन्यया प्रडत्ति पदस्य प्रयन्न- ava श्रनुमितौ व्यापेरिवेति दृषटान्तासङ्गतेः। न च तथापि व्या्ति- संशयादेरन्‌ मित्य प्रतिबन्धकत्वे) दृष्टान्तासङ्गतिः प्रयोजकोग्छताभाव प्रतियोगिलद्हपप्रतिबन्धकल् निवेश(र) च aa तयोर प्रतिबन्धकलादिति वच्यमाणएदूषणासङ्गतिरिति वाच्यम्‌। व्या्धिरुशयादेरष्यनु मितिप्रति- बन्धकत्वमिति मतेनेतदभिधानात्‌२) । श्रच तन्निश्चयत्वेन तन्निखुये हेतुलमेव साध्यम्‌, अन्यथा न्ञानल्वादिना भगवत््रामा्निख्चय- निष्टडेतुलमादाय सिद्धसाधनापत्तेः । एवञ्च ग्राद्यव्यतिरेकनिश्चय- प्रतिबध्ये ग्राद्यविशिष्टज्ञाने याद्यनिश्चयव्वेनाहेतुलाड्भिचारापत्ति- रता “यत्संशय दति, घटाभावनिश्चयात्मकपटादि संशय प्रतिबध्ये घट- fafacara परादिनिश्वयवेनाहेतुलात्‌ व्यभिचार दति “यद्तिरेक- निय इति, तथा च संश्यनिश्चयसाधारणं agfataqad यच प्रतिबन्धकता वच्छदकं दत्यथः। BIg वतिरेकनिशयोपादानेऽपि प्रतिबन्धकत्वे मानाभावादिति ge | कमित्यकार त्वपि कथित्‌ प्रयोजकत्वं नेनेव तदमिधानादिति ae | १९५ तक््वचिन्तामणो रप्रतिबन्धकत्वादिति चेत्‌ । न । प्रामाणयसंश्यान- याभावादित्यत श्राह, 'प्ररत्तिमाच्र दति, ‘ae’ प्रमावनिश्च यस्य, 9a च प्रामाण्यनिखयाधौननवादित्यस्य त मते प्रमावनिखयाधोनलवा- दित्यर्थः | यथाश्चते प्रमालानभ्युपगन्ा माध्यमकेन तन्नि ञ्चयकारण- त्व्यवस्थापनस्यासङ्तत्वापन्तेरित्याडः | नव्यास्तु नन्वेवं तवापि vey प्रवन्नंकञ्ञानेोत्पत्यनन्तरं तत Bla प्रमालनिख्योाऽपेकितः स कथं स्यादुपायाभावादित्याशङ्धा्यां माध्यमकः समाधत्ते, “श्रय fa प्रामाण्यन्नानेनेति ‘qe’ प्रवत्तकन्ञा- नोत्यत्यनन्तर, तच HA प्रामाण्छनिश्चयेन aa fafa । ‘ae’ प्रवत्तकन्ञाननिषठप्रमालनिञ्चयस्य, इत्यञ्च “नन प्रमाणादौनामिल्छारभ्व (तयोर प्रतिबन्धेकल्वा दित्यन्तं माध्यमकपव्वेपकतः, तच नेयायिकः समा- धास्यति, भ्रामाण्यसश्यानन्तरमित्यादिना । श्रामाण्छनिश्वयाधौन- त्वादित्यश्य च wan प्रमात्निखयाध्ौनत्वेन सखो कन्नव्यत्रादित्यथैः | तथा च प्रमालनिखयाथं कञ्चि दुणायस्वयाप्यवश्यं परिचिन्तनोय इति सिद्धान्तयितुराश्यः | इत्थं निरस्ते माध्यमक मोमां सकः नेयायिकैः समं विवादमवतारयति, “ननु खत एवेत्यादिना, इति प्राहः | प्रामाण्टसंश्य-प्रामाण्छव्यतिरेकनिश्च ययानिष्कन्यप्रडन्तिप्रतिबन्ध- कचात्‌ प्रामाण्छनिश्चयस्तद्धेतुरित्याश्ङ्ते, “न च यस्येति यच्छ संश्रयो यस्य व्यतिरेकनिश्चयश्च इत्यथः । रटन्ति प्र तिबन्धकाविति (१) इद्‌ रजतमिव्यमेवेव्यवधार गस्येति we | प्रामाणवाद रहस्यं | १२९ प्रामाणख्यनिश्चयाधीनत्वात्‌ | ननु खत रवास्तु afa- रूपणं | तथाहि तच विप्रतिपत्तयः । ज्ञानप्रामाण्यं तद्‌- `ग्ररत्निः उत्पन्तिः, 'यस्येत्यनुषज्यले । श्रयेपि प्रडत्तिपदं तद्‌- त्पन्निपर, तथा च यस्य संशये यस्य व्यतिरेकनिख्चयश्च यदुत्यत्ति- प्रतिबन्धकस्तन्निश्चयस्तद्ध aay | अनन्यया प्ररि पदस्य प्रयन- परे “श्रनुभितौ व्यातनैरिवेति दृष्टान्तासङ्गतेः। न च तथापि व्यात्नि- संश्यादेरन्‌ मित्यप्रतिबस्कवे(\) दृष्टान्तासङ्गतिः प्रयोजकोग्ठताभाव प्रतियोगिलदपप्रतिबन्धकल् निवेश(२) च aa तयोर प्रतिबन्धकत्वादिति वच्छमाणएदूषणासङ्गतिरिति वाच्यम्‌। वया्तिरुशयादेरष्यनु मितिप्रति- बन्धकत्वमिति मतेनेतदभिधानात्‌.2) । wa तन्निश्वयत्वेन तन्निश्चये हेत॒लमेव साध्यम्‌, अन्यथा ज्ञानत्वादिना भगवप्प्रामाखनिखय- निष्टडेतुलमादाय सिद्धसाधनापत्तेः । एवच्च ग्राद्ययतिरेकनिञ्चय- प्रतिबध्ये ग्राद्यविश्िष्टज्ञाने याद्यनिश्चयत्वेनाहेतुलाड्भिचारापल्ति- रता ‘aqua इति, घटाभावनिश्चयात्मकपटादि संशय प्रतिबध्ये घट- विशिष्टज्ञाने पटादिनिश्चयवेनाहे तुलात्‌ व्यभिचार इति “यद्मतिरेक- निश्चय इति, तथा च संश्यनिखयसाधारणं यद्भतिरेकन्ञानत्वं यच म्रतिबन्धकतावच्छेदक cae) waar वयतिरेकनिश्चयोपादानेऽपि (१) याप्तिसंशय्देरनुमितिप्रतिबन्धकत्वे मानाभावादिति ge | (२) afr अनमित्यकार णत्वेपि कथञ्चित्‌ प्रयोजकत्वं सम्भवतीति ara: | ६ (3) अनुमितिप्रतिबन्धकत्वाभिमानेनव तदभिधानादिति ae | 16 १९० तक््वचिन्तामणो रप्रतिबन्धकत्वादिति चेत्‌ । न । प्रामाणखयसंशयान- न्तर इदं इत्थमेवेत्यवधा रणस्य" निष्कम्यप्रटत््यङ्गस्य प्रयोजकतया प्रमातवनिश्वयाऽवश्यमपकितः स च न सम्भवति उपा- याभावादित्यत are, 'प्ररत्तिमाच दति, ‘ae’ प्रमावनिश्च यस्य, श्रये च “प्रामा्छनिश्चयाधौननादित्यस्य त मते प्रमातनिखयाधौनत्वा- दित्यः । यथाञ्चते प्रमालानभ्युपगन्त्रा मध्यमकन तन्निञ्चयकारण- त्व्यवस्थापनस्यासङ्गतत्वापन्तेरित्या्ः । नव्यास्तु नन्वेवं तवापि प्रत्ययं प्रउन्तकज्ञानोत्यत्यनन्तरं तच ज्ञाने प्रमातनिखयाऽपेकतितिः स कथं स्याद्पायाभावादिलत्याशङ्धायां माध्यमकः समाधत्ते, “श्रय किं प्रामा्ठन्ननेनेति ‘ay प्रवत्तकनज्ञा- नोत्यत्यनन्तर, तच ज्ञाने प्रामाण्यनिश्वयेन मम किमित्य्ः । (तस्यः प्वत्तकज्ञाननिष्ठप्रमात्निखयस्य, इत्यञ्च “नन प्रमाणादौनाभित्ारभ्व “तयोर प्रतिबन्धकल्वा दित्यन्तं aang: तच नेयायिकः समा- धास्यति, भ्रामाण्यसश्यानन्तरमित्यादिना । भ्रामाण्छनिश्वयाधौन- त्वा दित्यस्य च wan प्रमातनिश्चयाधौनत्वेन खोकन्तव्यलादिव्यथः | तथा च प्रमालनिखयाथं कञ्चिडुपायस्वयाप्यवण्छं परिचिन्तनोय इति सिद्धान्तयितुराश्यः । इत्थं निरस्ते माध्यमकं मोमांसकः नेयायिकैः समं विवादमवतारयति, “ननु खत एवेत्यादिना, इति प्राः | प्रामाण्टसंशय-प्रामाण्छव्यतिरेकनिख ययानिष्कन्पप्रठन्ति प्रतिबन्ध- कचात्‌ प्रामाण्छनिखयस्तद्धेहरिव्याश्रङते, (न च यस्येति aq संश्रयो यस्य व्यतिरेकनिश्वयश्च इत्यथः । श्रन्ति प्र तिबन्धकाविति (१) इद रजतसमित्थमेवेत्यव धार णस्येति we | प्रामारवादर हस्यं | URL प्रामाणखयनिश्चयाधीनत्वात्‌। ननु खत रवासतु afa- रूपणं | तथाहि तच विप्रतिपत्तयः | ज्नानप्रामाण्यं तद्‌- ` ररत्तिः' उत्पन्नः, 'यस्येत्यनुषज्यते । श्रयेपि प्ररत्तिपदं तदु- त्पत्तिपरं, तथा च यस्य संशया यस्य व्यतिरेकनिश्चयञ्च यदुत्पत्ति- म्रतिबन्धकस्तन्निश्यस्तदध तु रित्यथेः। war प्रटत्ति पदस्य प्रयन्न- ava ‘safaat व्यापरेरिवेति दृष्टान्तासङ्गतेः। न च तथापि anfy संश्रयादेरन्‌ मित्य प्रतिबन्धकत्वे९) दृष्टान्तासङ्गतिः प्रयोजकोष्ताभाव प्रतियोगितलवरहपप्रतिबन्धकंत् निबेश(२) च तच तयोर प्रतिबन्धकलादिति वच्यमाणदू षणासङ्गतिरिति वाच्यम्‌। व्या्तिरुशयादेरष्यनु मितिप्रति- बन्धकत्वमिति मतेनेतदभिधानात्‌(र । श्रच तन्निश्वयत्वेन afage हेतुत्वमेव साध्यम्‌, चन्यथा ज्ञानल्ादिना भगवत्प्रामाण्यनिखय- निष्टडेत॒लमादाय सिद्धसाधनापत्तेः । एवच्च ग्ाह्मव्यतिरेकनिखचय- प्रतिबध्ये ग्राह्यविशिष्टज्ञाने ग्राह्यनिश्चयत्वेनाहेतुलाड्भिचारापत्ति- रता “यत्संशय इति, घटाभावनिश्चयात्मकपटादि संश्रय प्रतिबध्ये घट- विशिष्टज्ञाने पटादि निश्चयवेनाहेतुतलवात्‌ व्यभिचार इति 'यद्यतिरेक- निखय इति, तथा च संश्यनिश्चयसाधारणं यद्तिरेकन्ञानत्वं aa प्रतिबन्धकतावच्छेदकं दत्यथः। अन्यथा वतिरेकनिश्चयोपादानेऽपि (२) व्याभिसंशयष्देरन्‌मितिप्रतिबन्धकत्वे मानाभावादिति घर | (२) व्याप्निसश्याभावस्य खनुभित्यकार णत्वेपि कथित्‌ प्रयोजकत्वं सम्भवतीति ara: | ~ (द) अन्‌मितिप्रतिबन्धकत्वाभिमानेनेव तदभिधानादिति ae | 16 {RZ तश्वचिन्तामगे। प्रामाण्याग्राहकयावजन्नानग्राहकसामग्रीग्राद्यं न वा। तजन्नानविषयकन्नानाजन्यन्नानग्राद्यं न वा | परतः Us AAW AIA प्रामाण्यग्रहः Mae प्रामाण्यवत ezfafassrae घटाभावनिख्चयात्मकपटादिव्यतिरेकनिशखयस्यापि प्रतिबध्यत्वेन उक्रव्यभिचारतादवश्थ्यात्‌ | इत्यञ्च aa यडतिरेक- न्नानलावच्छिन्नप्रतिबन्धकतानिषपितप्रतिवध्यतावत्‌ तत्‌ तन्निश्चय- लाच्छिन्नकारणतानिरूपितकाय्येतावत्‌ व्यातिनिश्चयजन्यानमितिवदिति व्यािशरौरं, नातो वेयधिकरण्यं | याद्याभावान्तरसंशयवडाभिचाराभा- वाभावसंशयस्यापि व्याक्षिनिखया प्रतिबन्धकलत्वात ्रव्यभिचारव्यतिरेक- grag वया्चिन्ञाने न व्यभिचारः । न च यडातिरेकन्ञानल्ा- वच्छिन्नलं तत्पय्याप्तावच्छेदकताकतवं तदुत्यवच्छेदकताकलं वा श्राय दृष्टान्तासिद्धि-खरूपासिद्धो भ्रनिखिताप्राभाण्यकव्यास्षिव्यति- रेकश्ञानत्वादिनैव प्रतिबन्धकात्‌ । दितौये यादयाभावनिश्चयत्स्य ग्राद्याभावन्ञानतचरिततया ग्राद्याभावनिखयप्रतिबध्ये ग्रद्यविशिष्ट- ma वयभिचार इति वाच्यम्‌ । यत्‌ श्रनि्िताप्रामाण्यकयद्भ्िताव- च्छंदककयद मा षच्छिन्नव्यतिरेक ज्ञानलपग्थी प्रावच्छेदकताकप्रतिबन्ध- कताकं तत्‌ तद्ध श्वितावच्छेदककतद्धग्मावच्छिन्प्रकारकञ्चाननिष्ठतद्धभ्यै- वि शिष्टनिञ्च यला व च्छिन्नकारणताकमिति विवत्तितत्वात्‌ । स्ये च तड्‌ म्मेविशिष्टनिश्चयलावच्छिन्नलं तादृ शनिख्यतटत्यवच्छदकताकल- मातरं न तु पय्थोा्षिपय्यन्तं विवक्षणौयं प्रयोजनाभावात्‌ दृष्टान्त साध्यविकलल्वापन्तेश्च, तचाग्टहोताप्रामाण्छकव्यात्तिनिख्चयतलेनेव हेतु- प्रामाण्यवादर हस्यं | ९२४ रश्व HA ग्रहात्‌ | खाश्रयग्राहकेण VHA खव न वा, THAW Vea wa न वेति प्रत्येकमेव वा | TH योग- त्वात्‌ । श्रय तथाप्यनुमितौ व्या्भिविरदन्नानस्य प्रतिबन्धकलोप- ` गमे लाघवाड्या धिन्नानलेनेव तच्च हेतुत्वं प्रतिबन्धकसत्वादेव व्या- भिसं्यादनुमित्यनुत्पादसम्भवात्‌ तथा च साध्यविकलादृष्टान्तो व्यभिचारश्च । न च aera तजन्ञानदेतुत मेव साध्यमिति वाच्यं । निश्चयपदोपादानानुपपत्तेरिति wai न । धूमो वह्किव्याप्यो न वेति संग्यसच््वेऽपि रूपान्तरधम्मितावच्छेदककव्या्षिनिख्चयादन्‌मि- aan धुमत्वावच्छिन्नलिङ्गकवन्यनु मितिं प्रत्येव धूमलावच्छिद- विगेव्यकव्याक्षिविरदन्ञानस्य प्रतिबन्धकतया धुमो वद्िव्याप्यो न वेति संगयषत्वे धूमत्वावच्छि्लिङ्गकानु मित्यन्‌त्पादेऽपि धूमलिङ्ग- कानुमितिसामान्यवारणाय धरूमलिङ्गकानुमितिसामान्यं प्रति ध्रूमलि- ककव ङ्किव्यातभिनिशचयल्वेनेव ₹दुतवस्यावश्यकल्वात्‌ | वस्ठतस्त॒ खसमा- नासिकरणताद्श्निश्चयाव्यवडितेत्तरचणोत्पत्तिकलादिरूपं फलेाप- धानघरितजन्यल्मेवात्र ara तावतापि भगवन्ममामाण्निखयमादाय सिद्ध साधनाभावात्‌ | न चैवमपि प्रामाण्छविषयकदृष्टसाधनतादि- निञ्चयजन्यप्रडत्तिव्यक्तावंश्तः सिद्धसाधनमिति वाच्यम्‌ । पच्तताव- च्छेदकावच्छेदन सध्यसिद्धेरुट्‌ श्वलात्‌ । एतेन निष्कम्पप्ररत्तिं भति- प्रामाण्यन्ञानलेनेव tad न तु तन्निञ्चयत्वेन प्रामाण्टशंश्ये तदन- त्पादस्य प यक्‌प्रामाण्छाभावश्वानप्रति बन्धकलेनेवोपपत्तेः | मिखयत्व- चटकदलदयस्य विशेग्य-विशेषणएभाञे विनिगमकाभावात निखयत्वेन १२४ तक््वचिन्तामगे जधम्भेसामान्यलकषणप्रत्यसन्या खाश्रयप्रामाण्यं तेनैव Waa इत्यंप्रतः सिङ्साधनमतो ओागजधम्धाययजन्धत्वं विग्रेषणमिति | तन्न । पर प्रत्यसिह्वः प्रामाणखमाच- हेतलोपमेऽपि गुरुतर काय्ये-कारणभावद्यस्यावग्छकल्वात्‌ तथा च निश्चयलेन डतुतवस्छ साध्यते बाधः | us wafafa प्रत्यपि anfa- ज्ञानलेनेव देतुतं न तु व्या्भिनिश्चयतेन व्या्भिसंश्यादनुमित्यन्‌- त्पादस्य लाघवाद्या्तिविश्षठगिश्यावगा हिन्ञानस्येवानुमितिदेतुतया तदभावादेव सम्भवात्‌, तत्सत्वे चानुमितेः सव्ैसिद्धात्‌ area संशया- त्मकपरामशेस्य च व्याभिविशिषटवेशिष्यावगादिताभावात्‌(९) इत्यपि निरस्तं इति । हेते: खरूपासिद्धि माद, "तच्छन्धेदे सोति इषटसाधनतादि- ` निश्चये प्रामाण्छेषन्धेहे ata: “त्रथसन्धेेनेति तदनन्तरमिष्ट- साधनतादिषन्धेदस्यैव उत्पादेनेत्यथैः। “्रथ'निश्चयादेव' इति इद- मिष्ट साधनमेव दत्यवधारणत्मकनिखयविरदादेषेत्यथैः | पव्वात्पन्न- निश्चयस्त॒ नावधारणत्मक दति भावः । “श्रप्रटत्तेरिति निष्कम्य प्ररत्तिविरहो पपन्तेरित्ययः । निष्कन्पप्रटृत्ताववधारणात्मकनिखयस््व हेत॒लादिति भावः। तच" free, “तयोः' प्रामाण्ठसंश्य-तद्‌- व्यतिरेकनिखययाः। मि (९) fafreafiney 1वगादिनृदधिं प्रति विग्रेवणतावच्छेदक-प्रकारक-नि- यस्य हेतुत्वादिति ara: | पामाश्यवादर दस्यं | १२५ Uae प्रामाण्यं स्वाश्रयेण BAA रवेत्य॒ ह श्यप्रतोते- रसिद्धेखच नांशतः सिडसाधनम्‌। यदा घटोयमिति नन्‌ यचावधारणत्म्कञ्ञान एवाप्रामाण्यग्रहो जातस्तच निष्कम्य- प्रर्तिवारणाय प्रामाण्याभावन्ञानस्य प्रतिबन्धकलत्वमावश्यक i न च तच प्रठत्तिवारणाय श्रप्रामाण्यन्ञानविरदविशिष्टावधारणएत्वेनेव हेतु वं न तु प्रामाण्याभावन्नान प्रतिबन्धकमिति वाच्यम्‌ । श्रप्रामाण्यन्ञान- विरदावधारणत्वयो व्विशेव्य-विशेषणभावे विनिगमकाभावेन तदण्च्छय लाघवादप्रामाण्यगरदस्यैव प्रतिबन्ध कत चित्यादिति चेत्‌। न । श्रवधार- णत्वात्मक पिषयिताविशेषस्य Bead एव खाश्रये प्रामाण्छाभावयद्‌- प्रतिबन्धकतया तचाप्रामाण्छग्रदसयैवानत्पने रिव्यभिमानः । वस्तुतस्तु व्या्यभावक्तानस्यानुमि तिप्रतिबन्धेकत्वे मानाभावात्‌ दृष्टान्तासिद्धिः। न च प्रयोजकौग्डताभावप्रतियो गिलद्हपं प्रतिबन्धकत्वं हेतौ निवे- भरनो यमिति वाच्यम्‌ । तथा्यप्रयोजकलवात्‌ यत्तदथैयोरननृगतल्वेन दृष्टान्ताभावाच। न च व्यतिरेकेण सुलभो दृष्टान्तः इति वाच्यम्‌ | भ्रामाण्छनिश्चयवेन हेतुलस्य क्रायसिद्या सध्यप्रसिद्याभावेन व्यतिरेक- दृष्टान्तस्याप्यषम्भवा दित्येव दूषणं at) 'प्रामाण्छसंश्यानन्तरमिति पव्वात्पन्नेष्टसाधनतानिश्चये प्रामाण्ठनिश्चयाभावेतरप्रामाण्ठसंश्यजनक- सकलकारणसमवधानानन्तरमित्यथेः। “दत्यमेव' इष्ट साधनमेव, भ्रा- माणखनिखयाधोनल्वादिति प्रामाण्यसंश्यनिदत्तिदारा प्रामाण्यनिष्च- arate: । तथा च दष्टसाधनताद्यधारणं प्रति year त्पन्नष्टसाधनतादि निश्चये प्रामाप्ाभावन्नानस्य प्रतिबन्धकतया त- जिरन्तये कचित्‌ प्रामाण्यनिख्चयोऽपेकितः इति भावः। १९६ तत्वचिन्तामणे ज्ञानप्रामाण्यं रतजन्नानग्राद्यं न वा । रतजन्नानग्राह- कमाचग्राद्यं न वेति । तच यद्यपि विशाष्यादच्यप्रका- रकत्वमणख्हीतग्राहिन्वं वा, सव्वधीयथार्थत्वपसेऽनुभव- मो्मांसकदारा मध्यमकमतं निराकतु मोमांसकमतमसुत्था- पयति, ‘afafa, ‘eave’ खकोयेभ्य एव, खजनकसामयो-खज- न्यखप्रत्यक्तसामग्रो-खजन्यन्ञाततालिङ्गकानमितिसामश्यन्यतमेभ्व इति यावत्‌। खजन्येति खप्रत्यच्-ज्ञाततयो निशेषणं | पञ्चम्या sae, | "तन्निरूपणं' खस्मिन्‌ प्रामा्यनिरूपणं, afar प्रामाण्यनिश्चय इति यावत्‌ । 39 खस्येव खप्रामाणखविषयकतया सखजनकसामग्येव खनिष्टप्रामाण्यनिश्चायिका इनि शरवः। खोत्तरवन्तिखविषयक- लो किकप्रत्यकस्य खनिष्ठप्रामाण्यविषयकतया खजन्यखविषयक- प्रत्यत्तसामग्रो खनिष् प्रामाण्छनिश्वायिका दति faa. ज्ञानस्या तोद्ियतया प्रत्यक्तासम्भकेन खजन्यन्नाततालिङ्गकान्‌ fafa खनिष्ठ प्रामाण्छनिश्चायिका इति wen ज्ञातता च ज्ञात इति प्रतोति- सिद्धा ज्ञानजन्यो विषयसमवेतः प्राकद्यापरनामातिरिक्रपदार्थविगेषः। तलिङ्गन प्रामाण्छानुमितिप्रकारन्तु 9a विवेचयिव्यामः। darfe- प्ररत्तिजनकत्वादिहेतुना प्रामाण्य दति तु नैयायिकाः | तद्धेतुक- WAVE सकलमोमां सकानामपि स्मतः दति मतभेदे Tea: | केचित्त॒ “खत uw’ खकौयेनेव, ख-सखजन्यप्रत्यक्त-खजन्यज्ञातता- लिङ्गकान्‌ मित्यन्यतमेनेव इति यावत्‌ । खस्यापि तादात्यसम्बन्धेन ania, जन्यत्वं satay: | 'तन्निरूपणं इत्यस्य खनिष्ठप्रामाण्छ- प्रामारयवादर स्यं | १२७ त्वजातेरभावेन स्मरणान्यन्नानन्वं विशिष्टन्नानन्वं वा प्रामाण्यं खस्य न तेनेव न वा अनुव्यवसायेन ग्रडण- येाग्धम्‌ | विशेष्यादृन्यप्रकार कत्वादे विशेषणस्य प्रागतु- व्यवद्ार इत्यथैः। यदा दतीयायाऽमेदः, त्निरूपणं' इत्यस्य च स्वनिष्टप्रामाण्यविषयकनिखय दत्यय इत्या: | नन्व प्रामाण्ये ताद्‌ शान्यनमग्राह्यं न वेति a विप्रतिपन्तिः। जेयायिकमते गरु-मिश्रमते च न्ञाततायाऽनभ्युपगमेन विधिकोरेरपर- सिद्धलात्‌ | एवं भटरनयेपि न्नानस्यातौद्धियतया खजन्यखप्रत्य- ्ताप्रसिद्या न विधिकोरिम्रसिद्धिः, तथा च विप्रतिपत्तय सम्भवेन कथं विवादप्रसक्रिरत are” ‘aa विप्रतिपत्तयः" इति (तच मतचय- साधारणसकौयग्ा द्यते, व्यापारानबन्ि विषयत्वं सप्तम्यथेः । न्ञान- “प्रामाण्यमित्यादि, ज्ञानप्रामाण्यं तद प्रामाण्यायारिका यावतौ न्ञान- arfent सामगो तन्नन्यय्दविषयो न वेत्यर्थः । विधिकारिर्मगैमांस- कार्ना.९)निषेधकोरिश्च नैयायिकानां । विधिप्रसिद्धिस्त वच्छमाणक्रमेण तन्तजन्ञाने तत्तजज्ञानविषये घरलादौ BAA वा । Wa प्रामा्य- are waa दच्छादिटत्तितदतितत्मकारकलतादिष्पप्रामाण्येऽ"शते- बाघ ेलक्त्येनेव काय्यातिप्रसङ्गः(* वा्यैत दति सकलप्रामाणिकसिद्धलारन्यथा कालिकसामानाधिकरण्धापेत्तया aa देशिकसामानाधिकरणं गर्‌ ततर देशिकसामानाधिकरण्यस्यापि कार- एत्वानन्तभोव प्रसङ्गात्‌ सामग्धा उत्तरक्षणे काच्यमिति व्याप्तौ देशिक- सामानाधिकरण्छान्तभावादेवा तिप्रसङ्ग वारणसम्भवात्‌ पृव्वेव्तित्वादेरपि कारणएत्वानन्तभावप्रसङ्गाच्ेत्यास्तां विस्तरः | नन्वत्र प्रामाखनिश्चयोपधायकसामायव नास्ति प्रामाण्यतद्‌- भावोभयकोय्युप स्ितिसत्वनाभयकोरि वि शिष्टबद्धेरेवोत्पादात्‌, न हि तन्ते ज्ञानेद्धियसन्निधेः प्राभा्निश्चयवं काय्यतावच्छ दकं येना- भयविशिष्टबुद्धिसामगरोसच्वे प्रामाखनिञ्चयः खादित्याशङ्‌ते, ्रयेति, ˆएककोरिस्मरणे' एकको टिमाचस्मरणे, "तदार पः' तन्निश्चयः, “इतति इत्यनुभवा दित्यथेः, 'निख्चयसामयोत इत्यादि, उभयको टिविषिष्+ - ` `" . (१) कार्यीव्मत्तिप्रतङ्क इति we । 26 RoR तच्चचिन्तामणो Vai विशह्वाभयारापसामग्रोदयसमाजादुभयाराप रक शव भवति स रव संशयः, न त्वेकारापसामग्धा अप- बद्धिसामसौरूपसं यसाम सत्यां नेककोटिनिखयोत्पत्तिरित्यथः। ॥दतोति, waa इतिशेषः | “को रिद्रयस्मरणेः प्रामाण्याप्रामाण्यो- भयकारिसमरणे । दोषाभावात्‌ कारिदयविशिष्टबद्विसामसौ स्प प्रामाण्यनिखय इति समाधत्ते, “विर द्धाभयारापेति दोषसमवरित- विर्द्धभावाभावोभयविशष्टिबद्धि सामय समाजादेवेत्यथेः, “एक Ta त्यथिभैवकारस्या्रैवान्वयात्‌ । attra इत्युपादानं दोषलाभाय | 'उुभयारोापः बिरुद्धभावाभावोभयविषयकारोपः, यच तु न दोषस्तत्र को रिद्रयविशिष्टबद्धिमामयोसत्वेपि वास्तवको रिनिखयः, gay विना विशेषदशंनादिकं घटाभाववदिदमित्यादिप्रात्य्ति- कनिश्चयः क्रापि न स्यात्‌, घट-तद्भावोभयेपस्थितिसत्वेन संशय- aaa का्ैषदभावेन घराभावनिश्चयस्य, पुव्वेव्तितया ततसा- मय्या वा प्रतिबन्धकत्वस्य वक्र मशक्यत्वात्‌ । न च दोषस्य भरमजन- कत्वे मानाभावादोषाभावे कोटिद्रवविशिष्टबुद्धिसामग्रोसत्वेपि वास्त- वकोटेनिश्चय wea fa वोजमिति वाच्यं । तयेवानुभवात्‌ । न च तथानुभवेपि काय्थाभावस्य विना कारणाभावमनग्युपग- मादवास्तवकोटिविशबिष्टबद्यभावः कथं सादिति वाच्यं । वास्तवका- fefrqaa प्रामाणिके काच्थकालटन्तितया aw, पुव्वेव्नितया तदुपधायकखामग्यू वा प्रतिबन्धकलात्‌ । श्रत एव दोषस्य सं्रया- जनकलेपि सश्यप्रयोजकल्वप्रवादः। भ्रनुभवबलेन दोषाभावविभिष्ट- प्रामाण्यवादे सिडान्तर दस्यं | Rog रारेपसामग्री प्रतिबन्धः अविराधात्‌। न चाभयाराप- सामग्या रकनिश्चयसामग्रीप्रतिबन्ध इति वाच्यम्‌ | कारिदयोपग्धित्यारेवास्तवकेा रिनिखय्याप्तया दोषस्य संशयव्याप- कत्वादिति भावः | नन्‌ कोरिद्रयविशिषटवबद्धिसामयोसत्वेपि वास्तवको टिनिञ्चयस्या- त्पादे संशय एव न स्यात्‌ Beas वास्तवको रिनिश्चयो तपत्या ततषा- azar: प्रतिबन्धकल्ादित्यत ae, सं एवेति दोषकालोनविर्ड्‌भावा- भागोभयाराप एवेत्यथैः। ‘a fafa न Haw, तदानौमितिशेषः, एकारोपसामग्याः' वास्तवका रिजिश्चयसामग्याः, “श्रपरारोपति sq- रकारिविशिष्टबद्धिसामग्याः काय्यापधायकले प्रतिबन्धे इत्यथैः, “श्रवि- रोधादिति विरोधितावच्छेदकस्य वास्तकोरिनिखयोपधायकलतस्य वस्त॒गत्या तदानौ मभावा दित्यथेः । न च वास्तवकोटिनिखय एव कथं aaa जायते दोषस्य निखय प्रतिबन्धकत्वे मानाभावादिति वाच्यं | निश्चयत्स्याथैषमाजग्रस्ततेन काय्यतानवंच्छंदकतया.९ तद्‌- वच्छिन्नापादकाभावादिति भावः । नन यच न दौोषस्त्र कोटि दयोपस्यित्यादिसल्वेपि वास्तवको टि- निखय इव्यसिद्ध' विरुद्धभावाभावोभयविगिष्टबद्धिसामग्याः खत्मति- पक्चवत्परस्यरनिखयप्रतिबन्धकत्वा दित्या्ङते, “न चेति, “उभयाराप- wag. विर्द्धभावोभावोभयविषयकारोपसामथग्याः, “एकनिखय- (९) ऋअथ॑समाजय्रस्ततवं काय्थेतावच्छेद कत्वे बाधकमिति ara: | Reg , - तत््वचिन्तामणौ खपमग्रो प्रतिबन्धः -परस्परनिखयोत्पन्तिप्रतिबन्धः | सामग्याः कारण- क्रलापरूपतया see उभयविषयकारोापसामाग्येव नास्तोति समाधत्ते, (्रत्यकेति प्रत्येककोरि विशिष्टबद्धिसामयो दयभिन्नाया उभ- यविषयकारोपसामग्या च्रभावा दित्यथः, प्रत्येकको रिविशष्टबडधि साम- सौदयञ्च तच नासि तच वास्तवकोटिनिश्चयस्वानभविकलेन तत्सा amt श्रवास्तवको रिविश्िष्वुद्धिप्रतिबन्धकतया प्रतिबन्धकाभावद्प- कारणस्देवाभावादिति भावः । न चेति, प्रतयेकको रिविश्ष्बुद्धिसा- मयोदयभिन्नायाः कोरिदयविषयकारोापसामग्या विरद दति शेषः, 'कायैदयमिति संश्यस्थले काय्थदयं स्यादित्यथ, (उपपत्तरिति साम- Mewes कार्येक्योापपन्तेरित्यथैः(९)। शप्रामाण्छनिख यसामयोसक्वा- दिति प्रामाण्छनिश्चयापधायकसाममोसच्वा दित्यः । न च दोषाभावा- देव संश्याभावस्य सुवचतया प्रामण्छनिश्चयसामयो प्रतिबन्धकवानधा- वनमफलमिति वाच्यं । दोषस्य सश्यव्यापकतवेपि संशयाजनकतया तदभावेन संश्रयाभावासम्भवः, विना कारणभावं काय्योभावस्यानभ्य्‌- पगमादित्यभिप्रायात्‌ | नन्‌ दोषस्य फलेोन्नेयतया यच प्रामाण्यसंश्योऽन्‌ भवसिद्धस्तच व्यवसा योत्पत्तिप्राककाले दि-चिक्तषणएस्थायिरोषोपि फलबलात्क खप्यते sata प्रामाण्टसंशया थं तदु तर दोषकल्पना दित्य चेद्‌ षणान्तरमादः ‘afagrrata | मिश्रास्त॒ wa निद्चयसामग्यास्वयानभ्युपगमात्तस्छाः प्रतिबन्धकत्वस्य वक्मशक्यतवेपि संशयं प्रति धभ्भिन्नानस्यापि हेतुतया तद्भावे कथं (९) कारयस्ये पपत्तरि त्ययं इति we | प्रामारखट वादे सिडधान्तर दस्य | २०५. प्त्येकारापसामग्धतिरिक्रायास्तस्या अभावात्‌ | न च सामग्रोदयात्‌ HAST समृद्ालम्बनवदु पपत्तेः | तस्मात्‌ प्रामाखनिश्चयसामग्रोसत्वात्‌ न तत्सं श्यः स्यात्‌ I संशय इत्यभिप्रायेण समाधत्ते, शविरुद्धोभयारोपेति, ज्ञानपदं विदायारोपपदोपादानं घर्डिज्ञानसादित्यलाभाय, तथा व धर्मि ज्ञानसदितविरद्धोभयविशिष्टबद्धि सामगौसमाजादेवोभयविषयकारोप एको भवति स॒ एव dng इति योजना । प्रकते च धर्िन्नानाभा- वात्‌ कथं प्रामाण्छसंशयात्मके HATE दति भावः । नन्‌ विरुद्धो- भयविषयकैकाराप एव सं श्य दत्ययक्तं सत््रतिपक्त इव विरुद्धोभय- विशष्टबद्धि सामग्याः परस्परं काय्यजनने प्रतिबन्धकलादित्यत श्राह, ‘a fafa न Dare, !एकारापसामय्याः' एकको टिविगिष्टवद्धिसा- aa, “त्रपरारोापेति श्रपरकोरिविग्ष्टवद्धिसामयोजन्यकाप्रति- बन्ध cau, श्रविरोाधादिति विराधिले मानाभावादित्य्थैः, संश्यस्थान्‌भवसिद्धलादिति भावः | नन प्रथमं प्रामाछमविषयो- द्यैव ज्ञानधम्भिग्रहः ततः प्रामाण्यसंशयः | न च तव नये प्रामाण्यस्य ज्ञानगादकसामगीोग्राद्यतात्‌ ज्ञानग्रहे कुतो न प्रामाण्ययदः दति वाच्यं । प्रामाण्य-तदभावेभयविषयकारोापसामग्छाः प्रामाण्छनिश्च- प्रतिबन्धकत्वात्‌ । न चेवं ज्ञानगराहकयायत्‌सामयो AT त्वदभ्युपगतं बाधितमिति वाच्यं । श्रप्रामाण्छग्रदासमवदितयावत्‌सामयोगाद्यवस्यै- वाभ्यपगमादित्यभिप्रायेनाशङ्कते, ‘a चेति, "एकनिश्चयसामयोति एकनिख्योत्पन्तौत्ययः, सामग्याः कारणएकलापरू पला दुभयविषयका- Rog तक््वचिन्तामशौ रोपसामग्येव तज नास्तौत्याश्येन समाधत्ते, प्रत्येकेति प्रत्येककौ- रिविशिष्टबद्धिसामयो दयभिन्नाया उभय विषयकारेपसामग्या श्रभा- वादित्ययेः, प्रत्येकको रिविशिष्टबद्धिसामसौदयनद्चार नासि ध्िज्ञान- स्यारेापदेतुतया तदभावेन प्रामााभावविशिष्टबद्धिसामयोविरदा- दिति भावः । ‘a चेत्यादिग्रन्यस्ु gaan उपसंहरति, "तस्मादिति, श्रामाण्छनिश्वयसामयो सत्वात्‌" प्रामाण्छनिश्चयमा सामय सत्वात्‌, प्रामा ्वमेश्यसामय्यसल्वादिति यावत्‌ । नन्‌ लाघवाद्धख्नों द्वियसन्नि- कषादिरेव भ्मदृठः न तु धश्निन्नानमपोति पूव्वमुक्तवादिदम- सङ्गतमित्यत arte, "धब्िज्ञानचेतोति प्राहः, “सं शयदेतुरिति, “शंश्येति प्रकूताभिप्रायं शआ्रारोषपमाब एव ag- तुलमिति सिद्धान्तात्‌ | काय्य-कारणभावस्त तद्ध भ्ितावच्छेदकक- agfaauaaa agfafu तद्धम्मितावच्छेदकप्रकारकनिखयलेन(९) श्रता ध््चितावच्छदक-धम्मिनेनिव्विकल्यकाद्रुपान्तरेण ufam- नाद्वा न संश्यः। दण्डा रक्रान वेति संशयानन्तरं रक्रदण्डो द्रव्यं न वेत्यादिसंश्रयानृदयान्निश्चयलप्रवेशचः। न च संसग-प्रकारभेदेन wane विभिन्नवात्‌ कथमनुगतं काय्येतावच्छेदकमिति are | तत्ततसंसगक-तन्तत्‌प्रकारकन्ञानत्वस्याननुगतस्यैव काययैतावच्छेदक- त्वात्‌ काय्येतावच्छेदकानन्‌गमस्यादोषत्वात्‌ । तदभावयदि शेव्यकल्व त॒ भ्रमतलघटकं न निविश्ते, तच्स्यान्‌गतखाभावात्‌ | यत्र धश्िि वस्तुगत्या बाधिता यो विषयस्तस्यैव विशिव्य तद म्मितावच्छ दक- (९) तथाच तद्धम्मितावच्छेदकक-तद्धम्मिकभ्नम त्वाव च्छिन्नं प्रति तद्धम्मिणि तद्धभ्मिताद्धेदकप्रकारक{िखयत्वन कारणत्वं इति फलिताः | प्रामःण्यवारे सिडान्तर स्यं | Ree ufaara च संशय हेतुः, अन्यथा ara धम्मिनियमः AYA न स्यात्‌। अथ पीतः शङ्क अदे मुख- विश्ष्टतद भ्वज्ञानकाय्येतावच्छेदकघटकत्वेना तिप्रसङ्गविरहात्‌ | यदा विशिष्य तत्तत्रकारापि नान्तभावणोयः किन्तु तत्तत्ंसगमातरं, तथा च तद्धम्भितावच्छेदकक-तद श्मिक~सयोगसंसगेक-तद् मपमय॒क्रधम्मप्रकार- कज्ञानत्- तद्ध शवितावच्छेदकक-तद्ध श्मिक-समवायसंसगेक- तद खर सम- वेतधम्मप्रकारकक्ञानत्ादिकमेव कार्यतावच्छेदकं, सामान्यादौ सम- वायादिषंसगेण सन्तादिभ्रमस्यले तु सामान्यादि विगेव्यक-समवाया- दिसंसगेकज्ञानत्वमेव काय्येतावच्छेदकं तेन तदसमवेनत्बा प्रसिद्धावपि न af) न चैवं ga संयोगो न वेत्यादौ यत्र केटिद्वयांभे नारोपः किन्त विरोधांश एवारोपस्तत्र संशये टक्तादिरूपधम्मि- धियो fas न स्यात्‌ aa विरोधमंसगेण संयोगाभावांश्र एव संयोगस्य प्रकारतया तेन संसगेण टठत्तादावप्रकारत्वादिति वाच्यं | तचराभावदपधभ्विज्ञानस्यैव Waa टच्तादिरूपधम्भिन्नानस्याहेतुले दृ्टापत्तेः | ada’) तद्ध भोावच्छिन्नतद्ध भि विशि्टन्ञानत्व मेव ara तावच्छदकं वैशि्छञ्च खव्यधिकरणधम्मनिरूपित-तद्ध मावच्छिन्नरखनि- (९) तद्धम्मितावच्छेदकावच्छिन्नविश्रष्यताविशिद्प्रकारताशणालिन्लानत्वरूप- काय्यैतावच्छेदके BINA aU खतः यथाखतान॒गमे जातिद्रयमित्या- कारकसमवायाव च्छत्र यत्वनिषप्रकारताक-जातिवि रेष्यकम्नमे खावच्छद्‌- कसम्बन्धन विष्ेष्यताधिकर जाता समवायेन वृत्तरपसिद्धावपि न ata: | प्रकारतायां बिद्रेष्यतावश्ि्ट खनिरूपितत्व-खा ञख्धनिकूपितवत्तितावत्वस- ग्वन्धावच्छन्रख निखावच्छेदकताकभेदवत््वोभयसम्बन्धेन वुत्तितावत््वच्च खाच यनिषत्व-खावच्छदकसम्बन्धावच्छछन्निवाभयसम्बन्धन इति दय | २०८ तत्वचिन्तामणौ मित्यादिश्रमा विशेषदश्नेपि यथा दाषान्तरात्‌ तथा fafaafa प्रामाण्ये दाषान्तरात्‌ तत्संश्य इति चेत्‌ | ट विशेव्यता प्रतियो गिलसखन्धेन(९) प्रथमं wad विशेव्यतापर, दितोय- खपदं धम्िपर, सखव्यधिकरणलञ्च सखावच्छेदकसम्बन्धेन(९) खाधिक- wiefad, खपददयमेव विशेग्यतापरं, सम्बन्धाननुगमस्यादोषनया खत्वस्याननुगतत्वेपि न aia: | sa: संयोगो न वेत्यादात्रभावज्ञानमेव Saag टन्तादिज्ञानमित्युक्रमेव । न चारापमाचं प्रत्येव fanaa देतुले यच प्रमेयत्वं प्रति घटलत्वा देव्यापकत्वय्रदे धटवाभावादिहेत॒ना श्रप्रसिद्ध एवाभावः प्रमेयलप्रकारेण विशेष्यतय।नमितौ भाषते aa fame व्यभिचार इति वाच्य । विशि्टादश्वक्वेशि- ag विशेव्यतावच्छेदकप्रकारकविशेव्यज्ञानस्य हेतुतया तदभावेन व्यभिचाराभावात्‌ | तचाभावचस्य धम्मितानवच्छेदकलात्‌ | केचित्त व्याप्निघटकतयावगतस्येवाभावश्य प्रमेयत्ोयवेन aq भानमित्याड्ः | द्ययेतावतानुव्यवसायपूञ्व' ध मवितावच्छ दकविशिष्टधम्भिन्ताना- भावान्न तस्य प्रामाप्यसश्यरू पतल सम्भवः श्रपि तु प्रामानिशयष््‌- पत्व श्रता न तदुत्तरं प्रामाण्येसंशय इति फलितं तचासङ्गतमेव श्ननव्यवसायात्‌ ya धभ्ितावच्छेदकविशष्टघर्िज्ञानाभावेनानुयव- ~ ~~ ~~ ~~~ ~~~ ~~~ (१) “विशष्यताप्रतियागित्व' विशेष्यतानिरूपकत्वमित्यथेः | (२) “खावच्छेद कसम्बन्धन' खनिकूयित प्रकार तावच्छेदकसम्बन्येनेत्ययः, तः विशव्यतायाः किच्चित्‌संसग!नवच्छ्नित्वेपि न च्ततिः। warmer सिडान्तरशस्यं | Ree ara प्रामाण्यभानेपि संशयसमानधम्बितावच्छ caantarafay- याभावादेव agat anata प्रामाण्यसंशयसम्भवः fawaara- च्छेदकप्रकारकञ्ञानस्य विशिष्टाधिकरणएकतैशिष्यबु द्धिखा मान्यदेतुतया धर्बितावच्छेदकप्रकारकन्नानं विना समानधम्ितावच्छ दककप्रामा- ष्छनिखयस्ा्यसम्भवात्‌ तथापि ज्ञाननिषटेदन्द विभिष्टबद्धौ विण्षण- ज्ञानस्या रतु ववत्तदिशिष्ट धिकरणक्वैशिष्चवद्धिसा मान्येपि विशेव्यता- वच्छेदकप्रकारकन्ानं न Sata: प्रथममिदन्द प्रकारकन्नानाभावेपि तदवच्छेदेनानव्यवसाये प्रामाण्डनिञ्चयलसम्भवान् त दुत्तरमिदं प्रमा न बति dasa: ज्ञान निष्टेदन्त्वधग्पितावच्छेदककसंशय-विपग्यययोस्ठु ध्ितावच्छेदकप्रकारकञ्ञानं इतुरेवेत्यनुव्यवसायस्य न तदवच्छेदेन अरमाण्छसंश्यर्ूपत्वखम्भव इति afwaar fare ध््िन्ञानस्य wage afm, “श्न्यथेति, श्धब्मिनियम दूति तरगादिमारूद्य वेगेन गच्छतेाऽनन्तधरश्ी द्वियसन्निकषेऽपि यद्येव ध््चिरा ज्ञानं aaa संशयो विपय्ेयो वा, यस्य तु न ज्ञानं न तयेति नियमो न स्यादित्य्थैः। न च तद्धेतोरेवेतिन्यायादभ्मिन्ना नापधायकसामयोवेन धिन्नानसामग्येव eaftfa वाच्यं । wie क्नानसामयोत्वमपेच्छ धभ्विज्ञानत्स्य लघुलादित भावः । ननु aa aut oufaut न ज्ञानं तेषामिद्ियसननिषृष्टलेपि मानाभावः, किञ्च angaifxaafaaten angfiut ज्ञानमेव कुतो न ज्ञायते, दोषविेष एव तत्त इ भिज्ञानप्रतिबन्ध्क इति चेत्‌ ति तत्तद भिक सयं प्रत्यपि ख एव प्रतिबन्धकः संश्वस्यापि angie कू नरूपत्वादिति किं ध््चिन्नानस्य van हेतुवेनेत्यर चेरा द, 27 २९० तक््वचिन्तामणो “कोव्युत्कटलश्चेति धर्ज्ञानस्य wartaa संशयस्य fare वां fafaen vanes किञ्चिदंगेऽनत्करत्वञ्चेति न स्वादित्यथः। तेन तद्‌ श्वितावच्छेदकक-तद्भ्मिकतदुत्कटको टिकथमं प्रति तत्कोरि- सष्टचरितश्छयोधनग्मैवन्तया तड भ्मिंतावच्छेदकविशिष्टतद्ध भ्विभौ रवश्यं हेतुः, ae धभ्विन्नानद्ेतुत्वं विना न सम्भवति । उत्कटत्वञ्च विष- यताविशेषः न त॒ जातिः चाचषलादिना शङ्करात्‌ श्रांगिकत्वाच(९) | न च प्रमालवत्‌ अ्रमत्वमथेसमाजयस्ततया न काय्यैतावच्छेदकमिति वाच्यं | तादृ ्रभरमस्य ताद्‌ श्धश्भिन्ञानं विनानपपन्नलेनाथंसमाज- यस्तत्वरैवा सिद्धेः ae?) अननगतस्याभावाद्‌ यच धि वस्तगत्या बाधिता यो विषयसतद्ध भविक -तदुत्करकोरिकन्नानतवस्तेव aaa वच्छेदकत्वेन भ्रमत्वस्य काथ्थेतावच्छदकेऽप्रवेशाच | न सेतावता ताद्शसंश्ये ताद्‌ श्विपय्थेखे च ता द शधश्िन्ञानस्य डहेतुलेपि संण्य- सामान्ये विपय्येयसामान्ये च धभ्चिन्नानसामान्यस्य हेतुता नायातौति वाच्यं | तादृश्भाने तादु श्धमिन्ञानश्य दतुलसिद्धौ यददिशेषयोरि- तिव्याघ्या (९ तद्ध म्मितावच्छेदकक-तद्धभिकभ्रममाच एव agfaata- च्छट्कप्रकारकतद्‌ भिनिश्वयस्य ₹ेतुत्सिद्धेरिति भावः । इदमणा- पाततः उत्कटलवं fe न विषयिताविगशेषोमानाभावात्‌ किन्त तत्को- (१) उत्कटत्वस्य जातित्वे जातेरांशिकलत्वाभावेन उत्कटलत्वस्यापि a- faa न स्यादिति भावः। (२) ‘Awe’ भ्नमत्वस्य, तदभाववदिश्ष्यक-तत्पकारकच्चानत्वरूपञ्नम- ay विषय्वि शेषघटितत्वेन विषयभेदेन भिन्नत्वादिति are: | (३) यदि्रेवयोः काय्ये-कार्णमावः तत्छामान्धयोर पीति न्धायेनेत्य्ः। प्रामाण्यवादे सिान्तर हस्यं | ९१९ रिसदचरितन्डयोधग्भेवद्धभ्िन्ञानकालोगत्वमेवोत्कटलं तख भ कार्य तावच्छेदकमथसमानयस्तत्वात्‌। किच तत्कोरिसहचरितश्डयोधष्येव+ eftarad कारणतावच्छदकमपि नानुगतं सदचरितलस्य सम्बन्ध- भेदेनाननुगतत्वात्‌ गढ यस्स दित्व-जरिलादिर्‌ पत्वेनाननगतलाचच । न॒ च संदचरितत्वं विश्ेवणएता विशेषसम्बन्धेने anal area जित्मिति वाच्यं । समवाया दिसम्बन्धेन ततकारिसदवचांरतश्योध- ब्मणां ज्ञानकाले संश्रयस्य उत्‌कटकोटिलानपपन्तेः यच धि- ेकधीसदचरितधब्यीद्यवत्तान्ञानमन्यध वौसदच रितेकधस्मवत्वन्ञानं । तच्रोत्‌कटलत्वान्‌त्कटलवानुपपन्तेश्च यत्रेकधश्मेसदचरितधश्मेप SHIA न्यधश्मेसदचरिततादृ शधग्मैव्वज्ञानं तत्रोभर्थां शे उत्कटल्वापन्तश्च + अपि च यद्विशेषयोरिति ane ्नानत्वादिनेव हेतता सिद्यतु न ह ध्चिन्ञानवेन गौरवात्‌ | अ्रतएव समानध म्मेवद् aa सं्रय- हेतरन्यथा श्रग्टद्यमाणएसमानधग्मैवद्ध भ्विष्यपि संश्यापन्तेः तथा च यद्धिरेषयोरिति व्याघ्या आ्रारेापमाच एव धभ्मिन्नानं हेतुः । न च संशयत्वमयसमाजग्रस्ततया कता जन्यतावच्छदकमिति वाच्यं । लादुश्ध्धि्ानं विना संशयस्यानृत्यादनियमेन श्रथैसमाजग्रस्तत- स्येवासिद्धे रिति कस्यचित्‌ प्रलपितम्यपारं। तादृ श्याघ्या ज्ञानला- दिना हेतत्वसिद्धेरेवोचितलात्‌ श्रसति प्रतिबन्धके साधारणधष्मेव- क्ाधौविलम्बेन संशयविलम्बासिद्धेख । कचित्तु केटिस्ारकतया साधारणध्मन्ञानोपयोगात्‌ | श्रय धरितावच्छेदकप्रकारकनिश्च- यस्छाहेतुले दण्ड-दण्डला दि निव्विकल्यकानन्तरमपि दण्डो गणो न वा दण्डो शण इत्यादिसंश्य-विपय्यययोरत्यत्यापत्ति; cet न श९ तत्षचिन्तामणोै वेति संश्यानन्तरमपि रक्तदण्डो द्रव्यं न वा रक्दण्डो द्रव्यं नेत्यादि संशय-विपव्यययो रत्यत्यापत्तिश्च । किंञ्च धितावच्छेद्‌ कप्रकारकध- fafaqaertaa घटो न वेत्यादिनिङ्ंभ्वितावच्छदककोपि संशयः स्यात्‌। न च धम्मितावच्छेदकप्रकारकध््बिनिश्यस्य तन्तद्धभ्मिताव- च्छेदकक-तन्तद्ध शिक्यं प्रत्येव हेतुतया aay state दति वाच्यं । तन्न दइम्पितावच्छेदकक-तत्तद्ध श्िकसं श्यातिरिक्रसंश्य- स्यालोकतया तत्तद्ध्भितावच्छेदकप्रकारकनिख्यविरदहादेव निद्धंभिं- तावच्छेदककसंशयान्‌त्पन्तेरिति चेत्‌। न । दण्डो गणः रक्रदण्डो द्रव्य नेत्यादि विपय्यंयस् विशिष्टाधिकरणकत्ैशिष्यव्‌ दधि रूपतया विगेव्य- तावच्छेदकप्रकारकविशेग्यनिखयरूपविशिष्टाधिकरणएकवे शि्चवुद्धिसा- मगौ विरहादेव निष्विकल्यकादितस्ताद्‌ शविपय्येयानृत्पत्तेः। एकच इयमिति न्यायेन तादृ शविप्थेये चेष्टापत्तेः । अन्यया एकच ca fafa न्यायेन तादृशभ्बम प्रसङ्गस्य तवापि दुन्वीरलात्‌ । निद्धंश्मिताव- च्छेदककरसंग्यानभ्यपग मेपि निद्धितावच्छेदककविपव्यैयाभ्यषगमात्‌। wd दण्डो गणो न वा रक्रदण्डो द्रव्ये न वेत्यादिसंश्यस्यापि fafa- एाधिकर णक्वैभिष्छव दधि रूपतया विण््यतावच्छेदकप्रकारकनिखयङ््‌- घविशिष्टाधिकरणकवैशिष्छब्‌द्धिसामान्यसामयो विरदादेव निव्विकल्य- कादितोऽनुपपत्तिः | श्रतएव निव्विकल्पकादित एकच इयमिति न्यायेन तादृश्संशयोा घटो न वेत्यादि निङ्धेभ्मितावच्छेदककसंश्योपि च नापादयितुं wad तन्नद्धभितावच्छेदकविगिष्टतन्दधम्मधिकरण- कवैशिष्यबद्धिभिननस्य संग्यस्यालीकतया तन्तद्धश्बितावच्छेदकप्रकारक- arg भ्विनिखयरूप विशिष्टा धिकरणएकवे शिष्चब द्धि सामान्यसामयोविर- प्रामाण्यवादे सिडाम्सर हस्यं } Rts हादेव तदसमभवात्तस्मा द्श्िता वच्छेदकंप्रकारकध (AAI VaR संशया दिेतुत्वे मानाभावः | वस्ठतस्त॒ धभ्मितावच्छेदकप्रकारकधम्मिनिश्चयस्य एयक संशयाद्य- हेतुलेपि nae विशिष्टा भिकरणकवे शिष्चव द्धिरूपतया नियमेन विशिष्टाधिकरणकवेशिच्चन्‌द्धिसामान्यमामोमय्यादयैव धभ्मितावच्छ- दकप्रकारकधमभ्िज्ञानस्य हेतुत्मवजनौोयमित्ेव तच्चं | “विशेषदश्नेपोति श्रो न पौतः नादे सुखमित्याद्यानमानि- कादिविपरोतनिश्चयेऽपौत्यथैः, 'दोषान्तरादिति दोषविश्षारित्यथैः, दोषविभषाजन्यतदि श्ष्टबद्धेरेव तदिपरौतनिञ्चयप्रतिबध्यलादिति भावः । दोषान्तरात्तत॒संश्य इति टदोषविशेषजन्यप्रामाण्यसंशय cae, ^तददेवेति(\ प्रटृन्तिपदं ख्वदारपर, तथा च तच यथा पोतत्वादिभ्रमेपि पव्वात्यन्नपौतलाद्यभावानुमित्या पौतलाद्यभाव- प्रकारकव्यवदहारस्तथाऽचापि प्रामाण्संशयोत्तरं प्रामाण्यनिख्याधोनः waa: स्यादित्यथेः। प्रनिपदन्त्‌ यथाश्रतं न सङ्गच्छते प्रहृते पु्वोत्पन्नप्रामाणटनिख्चयस्य प्रत्य्तरू पतया प्रमागोचरग्रटृत्ति- जनकतवसम्भवेपि दृष्टान्तासङ्गतेः श्रान्‌मानिकपोतलाद्यभावन्नानस्व सिद्धशङ्खा दि गोचरप्ररत्ति जनकत्वासम्भवात्‌ | तादृ शव्यवदहारे काबि- festa: सम्भवादोषान्तरमाद, “साक्तात्कारिभ्नमे चेति दोषवि- रे षजन्याजन्यसाधारणतदि द्ियजन्यसात्तातकारिभ्रममाचे चेत्य, (१) (तददच्रापोति।ख° पुस्तकपाठद्शनेन ब्ाचिन्मूलपुस्तके खताट्ग्र- रब UST ata KAA । १९ तक््वचिन्तामणौ न । तददेवाचापि प्रदत्निप्रसङ्गात्‌ साक्षात्कारिभ्रमे सा- कछ्षात्कारि विशेषदर्शनं विराधि fegirerel wares भ्रमेति प्ररुताभिप्रायं विशिष्टसाक्तात्कारमाते इति बोध्यं, ‘ata- त्कारि विगेषदशंनमिति तदि द्धियजन्यलो किकविपरौतनिशय दूत्यः, लौ किकप्रत्यत्तं॑प्रति विपरौतनिश्चयस्य प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावे दोषविशेषाजन्यत्वस्य प्रतिबध्यतावच्छेदकदिशि प्रवे प्रयोजनविर- हाद्नौरवाचेति भावः । नन्वेवं दिद्मोदादावपि तदि द्ियजन्यलौ कि- कविपरौतनिश्वयस्य प्रतिबन्धकलापनिः लौ किकप्रत्यक्ं प्रति विपरी- तनिश्चयस्य प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावे प्रतिबध्यतावच्छेदकदिथि लौकि- कलस्य वेयच्येनानपादेयवात्‌ उपनौतभानं प्रत्यपि भ्रधिकन्तिति न्यायेन सामानेद्धियजन्यविपरो तनिश्चयस्यापि प्रतिबन्धकलादित्यत me, "दिडमेहादाविति, ‘aut श्रदशनादित्यकारप्रशचेषः तदिद्धि- जन्यौ किकविपरौतनिखयस्येवाप्रसिद्ध वा दित्यः | नन्वेवं शङ्खे न Ta: अयं नोरग इृत्यादिलो किकचाचुषविपरौ- तनिखयोत्तरं शङ्खः पोतः श्रयमुरग इत्यादि दोषविशेषजन्यचाक्तष- भ्रमः कथं स्यात्‌ दोषविगरेषाजन्यतस्य प्रतिवध्यतावच्छेदकेऽप्रवेशादि- त्यत श्रा, ‘aefa wet न पौतः श्रयं नोरग दृत्यादिलौ किकचा- खषविपरोतदभेनचचेत्यथेः, शङ्खः पौतः wage दत्यादिचाचष- waza इति रषः । “पित्तादिना प्रतिबन्धादिति पिन्तारेदाषविश- षस्य काय्यसदभावेन प्रतिबन्धकलादित्यथेः,, aa दोषविर्षोत्प- त्तिकालेपि न लो किकचाच्षविपरौतदशनोत्पत्तिसम्भवः। तथा च (१) देघविष्ेषस्य काय्येस भावेन प्रतिबन्धकत्वक॑ल्यने tae: : प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्यं २१५ नात्‌ | तच्च न, पित्तादिना प्रतिबन्धात्‌ | न च जात्धेव कथिदाषोऽस्ति | दोषवि शेषजन्यभ्रमस्थल्े समाने द्ियजन्यलो किकविपरो तनिश्चय va न सम्भवति किमथे प्रतिबध्यतावच्छेदके दोष विणेषाजन्यतलसुपादेथमि- ति ara: | ननु तथापि यत्र चक्तुषा mgt न पोतः wa नोरगः स्फरि- को न रक्त इत्या दिलौ किक विपरौतनिश्चयोत्तरं पित्त-मण्डूकवसाञ्ज- न-यवाकुसुमखाननिष्याद्यात्मकदोषविण्षोत्यत्ति स्त तदधिमक्षणे we: पोतः wage: रक्तः स्फटिक इत्यादिदोषविगशेषजन्यचाक्षभरमो- दयात्‌ लो किकप्रत्यक्तं प्रति विपरौतनिखय्य प्रतिवध्य-प्रतिबन्धक- भावेपि दोषविगेषाजन्यवमवश्यं प्रतिबध्यतावच्छेदकप्रवेशनोयमिति चेत्‌। न । तच फलबलात्‌ च्षणेकविलम्बेनेव दोषविशेषोत्यत्तिकल्यनात्‌ चरोकविलम्बाभावस्य शपथनिणेयलात्‌ । न च wet न पौत इत्यादिलो किकप्रत्यच्तं॑प्रत्यनन्तदोषविशेषाणां प्रतिबन्धकलकल्यना- मपेच्छ॒ दोषविशषाजन्यलस्य प्रतिबध्यतावच्छेदकं प्रवेश एव लघो- यानिति वाच्य । पीतः शङ्खः दरत्यादिभ्रमोतपत्तिकाले निङ्धभि- तावच्छेदककपौतत्वाभावादिलो किकप्रत्य्तसया प्रामाणन्नानास्कन्दित- पोततल्वभमोत्पनिकाले तदुत्तरकाले वा सधर्ितावच्छेदककपौत- ल्ाभावादिलो किकम्रत्यच्चस्य च वारणाय तवापि दोषविशेषाणां प्रतिबन्धकल्वावश्यकलात्‌ दोष विशेषाजन्यवस्य भेदकूटशूपतया विग्र वण व्रिशेव्यभावे विनिगमकाभावेन तव गृ रतरानन्त प्रतिवध्य-प्रतिब Re तत्त्वचिन्तामणौ न । तददे वाचापि wefan साश्षात्कारिभमे सा- शछषात्कारि विग्रेषदर्शनं fatty दिद्धाहादौ aared- “भ्रमेति प्रछताभिप्रायं विशिष्टषा्तात्कारमाते दति बोध्यं, “साक्ता- त्कारिविशेषदश्नमिति तदि द्दियजन्यलो किकविपरौतनिशखय दव्यथः, लौ किकप्रत्यच्तं॑प्रति विपरौतनिञ्चयस्य प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावे दोषविशेषाजन्यत्वस्य प्रतिबध्यतावच्छेदकदिशि प्रवेशे प्रयोजनविर- ergivarefa भावः । नन्वेवं fester तदिद्ियजन्यलौकि- कविपरौतनिश्चयस्य प्रतिबन्धकलापनिः लौ किकप्रत्यक्तं प्रति विपसै- तनिश्चयस्य प्रतिवध्य-प्रतिबन्धकभावे प्रतिवध्यतावच्छेदकदिथि लौकि- कलस्य वेयथ्येनानपादेयतात्‌ उपनौतभानं प्रत्यपि श्रधिकन्तिति न्यायेन सामानेद्ियजन्यविपरो तनिश्चयस्यापि प्रतिबन्धकलादित्यत श्रा, "दिडमेद्ादाविति, "तथा अदशनादित्यकारप्रक्ेषः तदिद्धि- यजन्यलोकिकविपरौतनिखयय्येवाप्रसिद्ध ता दित्यर्थः | नन्वेवं शङ्खो न पौतः श्रयं नोरग इत्यादिलो किकचाचुषविपरौ- तनिखयोत्तरं शङ्खः पोतः श्रयमुरग दत्यादिदोषविशेषजन्यचाक्तष- भ्रमः कथं स्यात्‌ दोषविशेषाजन्यलस्य प्रतिवध्यतावच्छदकेऽप्रवेशादि- त्यत श्रा, (तच्चेति शङ्खो न da: श्रयं नोरग इत्यादिलौ किकचा- छषविपरोतदशेनश्चेत्यथः, शङ्खः पोतः wager दत्यादिचाचतृष- wae इति शेषः | “पित्ता दिना प्रतिबन्धादिति पिन्तादेदेाषवि- षस्य काय्य॑सदभावेन प्रतिबन्धकलादित्यथेः, aa दोषविर्षोत्प- त्तिकालेपि न लो किकचाकच्षविपरौतदभेनोत्पत्तिसम्भवः। तथा च (१) देषविष्ेषस्य काय्यसदभावेन प्रतिबन्धकत्वकल्यनेनेत्यथेः : प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्यं २१५ नात्‌ | तच्च न, पित्तादिना प्रतिबन्धात्‌ | न च जात्धेव क्िदाषेोऽस्ि | दोषविरषजन्यभ्रमस्थले समाने द्रियजन्यलो किकविपरोतनिश्चय एव न सम्भवति किमयं प्रतिबध्यतावच्छेदके दोषविशेषाजन्यलसुपारेथमि- ति ara: | ननु तथापि aa चत्तुषा wet न पोतः wa नोरगः स्फरि- को न रकग इत्यादो किकविपरौतनिश्चयोत्तर पित्त-मण्ड्कवसाञ्ज- न-यवाक्रसमसाननिष्याद्यात्मकदोषविश्षोत्पत्ति स्तच aug शङ्खः पोतः wage: रकरः स्फटिक इत्यादिदोषविशेषजन्यचाक्षभ्नमो- दयात्‌ लो किकप्रत्यक्तं॒प्रति विपरौतनिखयस्य प्रतिवध्य-प्रतिबन्धक- भावेपि दोषविशेषाजन्यवमवणश्यं प्रतिबध्यतावच्छेदकप्रवेशनोयमिति Wal न । तच फलबलात्‌ क्षणक विलम्बेनैव दोषविशेषोत्पत्तिकल्यनात्‌ चरेकविलम्बाभावस्य शपथयनिणेयलात्‌ । न च wet न पौत इत्यादिलो किकप्रत्यक्तं॑प्रत्यनन्तदोषविशेषाणणां प्रतिबन्धकत्कल्यना- मपेच्छ ॒ दोषविश्रषाजन्यलस्य प्रतिबध्यतावच्छेदके प्रवेश एव लघो- यानिति वाच्य । पोतः शङ्ख दत्या दिभरमोत्पत्तिकाले निद्धि तावच्छेदककपौतलाभावादिल्ो किकप्रत्यकतखयाप्रामान्नानास्कन्दित- पोतत्वभषमेोत्यन्तिकाले तदुत्तरकाले वा सधरितावच्छेदककपौत- लाभावादिलौ किकम्रत्यचस्य च वारणाय तवापि दोषविरेषाणां ग्रतिबन्धकलत्वावश्छकलात्‌ दोष विशेषाजन्यवस्य भेदकूटरूपतया विश षण-व्रिशेयभावे विनिगमकाभावेन तव गृ रुतरानन्त प्रतिवध्य-प्रतिब २९६ ` लत्वचिन्तामणौ न्धकभावप्रस ङ्गाच(९) | किञ्च दोषविशषविरदस्थले विपरौतनिखय- सत्त्वे दोषविशषाजन्यविशिष्टप्रत्यक्तानुत्पादेपि दोषविश्षजन्यविशिष्टि- ्रत्यत्तवारणएाय दोषविशेषाणामपि arenas प्रति विश्रि डेतुलं वाच्यमिति aegha । न च दोषविशेषाजन्यवं प्रतिबध्य- तावच्छेदके न प्रवेशनौयमपि तु तेषासुन्तेजकतलमिति वाच्य । तथा- पि विश्व्य-विशेषणएभावभेदेन गृरुतरानन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावस्य दुब्वारत्वादिति निगव्वेः । नने यत्रायं नोरग इत्याद्यपेचचाबुद्यात्मकालौकिकविपरौत- निञ्चयानन्तरं मण्डुकवसा्जनाद्यात्मकदोषोत्यन्निस्तच agree श्रयसुरग दत्यादिदोषविरेषजन्यभ्रमोत्पत्तये दोष विशेषाजन्यतसय प्रतिबध्यतावच्छंदकलवं दोषविशेषानासुत्तेजकलतवं वा श्रवश्यं वक्तव्यं तच तणविलम्बेन दोषोत्पादाभ्यपगमेपि भ्रमोत्पादनासम्भवात्‌ तचापिं चत यक्षे दोषोत्पादाभ्युपगमे च कच्षणद्यापलापप्रसङ्गात्‌। किञ्च भट्रमते प्रामण्छनिश्चयस्यानुमितिरू पतया तत्‌सत््ेपि दोषविशेषजन्य- प्रामाण्यसंशयोत्पन्ना बाधकाभावः | लो किकप्रत्यक्तनिखयान्यतदिशि- बद्धौ तददिपरौतनिश्चयसामान्यस्य प्रतिबध्य प्रतिबन्ध कभावे प्रतिब- ध्यतावच्छेदककोरौ दोषविगरेषाजन्यवस्य दो षविशेषाणासुत्तेजकल्य वा॒ आवश्यकत्वात्‌ श्रन्यथा श्रानुमानिकादिविपरोतनिश्चयस्व दोषविण्षजन्यदिङ्मेदादयुपनोतभानानुपपन्तेः दोषविश्वस्यानुमा- (१) दाषत्वस्यानगतस्येकस्याभावात्‌ तत्तत्‌ दोषजन्यं यद्‌ यत्‌ तत्तद्‌ भेदकूटस्य देषविशेषाजन्धत्वपदेन विवक्तणीवतया भेदक्टानां विशेबण- gaa विनिगमकाभावेन नन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभाव प्रसङ्ग ति भावः । प्रामाण्यवादे सिडान्तर हस्यं | २९७ निकादिज्ञानप्रतिबन्धकलाभावादित्यशूचेरार, “न चेति न aq, ‘srajata विशेषणे ठतोया, न वा उभयवा दि सिद्धदोषविशेषजन्यप्रा- माण्यसं्रयस्थ लोयदोषसाधारणदोषत्वरूपान्‌ गतेकजातिविण्िष्टः प्रते कचिद्‌षोऽस्तौत्यथैः। तथा च दोषलस्यान॒गतस्येकखयाभावात्‌ प्रहृते म्रामप्यमं्रयस्थलोयतत्तत्‌च्तणसम्बन्धादिकं दोषल्ेनाभ्यपेत्य प्रतिब- ध्यतावच्छेदके AAAS तेषामुत्तेजकलस्य वाभ्युपगमे मदद्धौरवं | न च संश्रयान्यथानुपपत्या प्रामाणिकं गौरवं न दोषायेति वाच्यं । अनव्यवसायादेः प्रामा्ाग्राहकत्वकल्पनयैव प्रामाण्छसंशयसम्भवात्‌ | न च सामग्नोसत्वान्तदवश्यम्भावः, aura निरसनोयल्ादिति भावः । साग्प्रदायिकास्तु. प्रत्य्निश्ये च समानेद्धियजन्यपरत्य चरूपस्येव विपरौतनिखयस्य प्रतिबन्धकलनियमेन तदिरदाच्छङ्खो न पोत दत्याद्यानमानिकादिविपरौतनिशचयस्वेपि पौतः शङ्खः इत्यादिभ्रमः न तु देषविशेषाजन्यत्मपि प्रतिबध्यतावच्छदक, vat च न तथा सुवचं प्रत्यचनिख्चयं प्रत्येव तथा नियमात्‌ गरु-मिश्रयो मेते तदि- दियजन्य प्रामाण्धनिखयनद्येव खत्वाचेत्यभिपरत्य दूषणन्तरमाद, “सा- च्वात्कारिभ्वभे चेति प्रत्यत्तनिश्चये Bae: । “साक्तात्‌कारिविशेषद- wafafa समानेद्धियजन्यप्रत्यक्तरूप एव विपरौतनिश्चयो विरोषौ- we. “दिङमेदादाविति दोषविशेषजन्ये इयं दिक प्राचोत्यादि- दिगभ्रमादौ श्यं . दिक्‌ न प्राचोत्याद्यानमानिकादिविपरोतनिश्चय- स्य प्रतिबन्धकल्वाभावदशेनादित्यथः | यदा तथादशेनादित्यकारप्र्चषादियं दिक्‌ न प्राचोत्याद्यानमा- निकादिज्ञानसखय प्रतिबन्धकला दशेनादित्ययैः । ‘adfa साक्षात्कार 28 Re avafarntaat fartaarrgay:, wg: पोत शव्यादिभरमस्थल इति te: | तथा च दोषविशेषाजन्यत् विपरौोतनिखयप्रतिबध्यतावच्छेदके कथं प्रवेश- नोयमिति भावः(। नन यथा सत्यपौद्धियसन्निकषोदौ दोषान पोतल्ाभावग्रदस्तथा सत्यपि व्यवसायादो दोषान्न प्रामाण्षनिखय इत्यत श्राह, न चेति न eau, “जात्येति विशेषणे eater, ‘afar कियान्‌ , न fe प्रामाण्छनिखय प्रतिबन्धकतावच्छदकदोषत्- खूपानगतजातिमान्‌ कियान्‌ दोषोऽस्तौत्यथः | तया च दोषवस्ये- कस्यानुगतस्य प्रतिबन्धकतावच्छेदकस्ाभावात्‌ प्रामाणषश्यस्यलो- यतनत्तत्‌च्णसम्बन्धादौर्नां विशिष्य प्रतिबन्धकल्वाभिधाने मदद्गौरव- fafa भावः । इति यथाश्रतयन्थं योजयन्ति । तदखत्‌ । इदं रजतं af चन्दनमित्यादिदोषविगरेषाजन्योपनोतभाने sa मानिकादि- विपरोतनिखयस्य भिन्ने द्धियजन्यविपरौतनिश्चयष्य च प्रतिबन्धकतया अन्‌भवसिद्धत्वेन खथोक्रनियमस्य व्यभिचारात्‌ साक्तात्कारिभ्चमपदस्व लो किंकसा ्ात्‌कारनिख्चयपरत्रे दिगभ्रमादावित्यषङ्गतेः लो किकप्र- व्यक्तनिखये तथा नियमेपि दिगभ्रमादौ व्यभिचारवारणाय लौ किक- म्रत्यक्निश्चयान्यत दिभिषटबधौ तदभावनिश्चयसामान्यस्य प्रतिवध्य-प्र- तिबन्धकमावे दोषविशषाजन्यलस्य प्रतिबध्यतावच्छेदकल्वावश्यकतया प्रामानिख्चयसत्वेपि दोषविश्रेषात्‌ प्रामाण्संश्रये बाधकाभावाख | केचित्तु इदं रजत सुरभि चन्दनमित्याद्युपनौतप्रत्यक्ते उक्रनियमे व्यभिचारोत्यखरसा दार, “न च जात्येवेति, “न चेत्यस्य aaa, गेषं पव्येवदित्था ञः । (९) तत्वमिति we | प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्यं | २९९ उच्छङ्लास्त॒ साक्तातकारलनिरू पितविषयताशालिप्रव्यक्ते षमा- नेन्दियजन्यलौकिकप्रत्यकरूपस्येव विपरोतनिश्वयस्य प्रतिबन्धकतया तदिरदाच्छङ्खो न पोत इत्याद्यान॒मानिकादिविपरौोतनिखयेपि पौतः शङ्खः इत्यादिलौकिकश्रमः सम्भवति, प्रृते च न तथा, लोकिक- परत्यचनिश्चय प्रत्येव तथा नियमात्‌ गृरू-मिश्रयागेते तदिन्दरिय- जन्यप्रामाण्छनिञ्चयस्यैव सत्वाचेत्यभिपरेत्य दूषणान्तरमाह, “साच्तात्‌- कारिभ्मे चेति साक्तातकारत्वनिरूपितविषयिताशालिनिखये चेत्यथैः। 'साच्ातकारिविशेषदशनमिति समाने द्ियजन्यलौ किक प्रत्यत्तरूप एव विपरौतनिखयो विरेधोत्यथः। ati चन्दनभित्यादिदोष्विशे- षाजन्योपनौतभानं प्रत्यान॒मानिकादिविपरौतनिखयस्य भिन्नेदधिय- जन्यविपरौतनिशयस्य च प्रतिबन्धकताया श्रन॒भवसिद्धतात्‌ प्रतिब- wefa विषयिताविशेषप्रवेशः, संशये व्यभिचारवारणाय प्रतिबध्य fefa निखयत्वप्रवेशः, ae नियम एव प्रवेश्यते न तु प्रतिबध्यता- वच्छेदकेपि, संश्रयं प्रत्यपि समानेन्दियजन्यलो किक विपरी तनिखयस्य विरोधित्वेन व्यथैत्वादथसमाजयस्तत्वाख | विषयिताविर्षोपि नियम wa प्रविष्टः न तु प्रतिबध्यतावच्छेदकेपि तत्‌प्रवे शः aera प्रत्य त्वमा चस्यैव सम्यकत्वादि ति ध्येयं । “दिङमोहादाविति दोषिशेषजन्ये दयं दिकप्राचोत्यादिभ्रमादावित्यथेः, श्रादिपदात्‌ मण्ड्कवसाञ्जना- दिदोषविशेषजन्य-वंशेडरगत्वा दिभ्रमपरि यदः । "तथा दशनादिति इयं दिक्‌ न प्राचौ श्रयं ate दृत्याद्यानुमानिकादिविपरौतनिश्वयस्य प्रतिबन्धकत्वाभावदशना दित्यथेः | यडा तथादथेनादित्यकारप्रशचेषा- दियं दिक्‌ न प्राचोत्याद्यानुमानिकारिश्चानस्य प्रतिबन्धकल्वाद्ेना- RRe avafarntaat दित्यथेः । तथा च cufaiamad विपरोतनिश्चयप्रतिबध्यताव- च्छेटके न विशेषणोयमिति ara: | यद्यपि चच्ुषा समं गालकस्थ- पिन्तद्रव्यमपि वदिरागच्छतोति सिद्धान्तात खच्छद्रव्याभिघातेन want विपरोतक्रियया सुखादिसम्बन्ध इति सिद्धान्ता पोतः शङ्खः wet सुखमित्यादिभ्रमसय तादु श्विषयितासम्भवेपि दोष- विरेषजन्यदिगभ्नम-वंशोरगत्वभ्रमादेरुपनो तभानतया ताद्‌ शविषयि- त्वाभावादिदमसङ्गतं, श्रतएव तत्रैव व्यभिचारवारणाय लोकिक- मर्यच्चनि्चयान्यत दिविशिष्टबद्धो तद्िपरौतनिञ्चवखामान्यस् प्रति बध्य-प्रतिबन्धकभावे दोषविशेषाजन्यतलमपि प्रतिबध्यतावच्छेदके श्रावश्कं तथापि लौ किकलवरू पविषयिता विशेषस्य व्यापकोभृतदिग्‌- रगन्नानखाधारणएसा ्ात्कारल् निरूपित विषयिता विशेषो लो किक परत्यक इव दोष विश्षजन्योपनोतभानेष्यस्ति, aa साक्तात्‌करोामि उर गत्वं साक्तात्करोमोत्यादयनुभवादिपरोतनिखयसामान्यप्रतिबध्यतावच्छेदके - $पि तादृशविषयिताविशेषशालिप्रत्यक्तनिश्चयान्यतल्मेव घटकं नतु लौ किकप्रत्यत्तनिशचयान्यतल, तेन तच दोषविशरेषजन्यप्रत्यक्तस्य न dae: | लौ किकसन्निकषे जन्यतावच्छेदकम्त॒ इदं पश्वामोत्याद्यनभवसिद्धस्तद्चा- पमौभूतो लौ किंकलरूपविषयिताविशेषः तेन दोषविशेषजन्योपनोत- भाने लोकिकसन्निकषेस्य न व्यभिचारः । न चेदं रजतमित्यादि- दोषविशषाजन्योपनोतभ्रमेपि रजतत्वं सालात्करेमोत्याद्यनु यवसाय- aaa तादृशविषयितास्वात्तचाप्यान मानिकादि विपरोतनिखयच्या- परतिबन्धकल्वापत्तिरिति वाच्ये । तच wae पश्चामोत्यनव्यवसायस् लौकिक विषयत्वं ये भ्रमल्वमच Was साक्तात्कारोमोत्यन्‌व्यवसाच- प्रामाखवारे सिंडान्तर स्यं | शर न च प्रामाण्यसंश्यादिषयसं शयवत्‌ प्रामाण्यन्नाने प्रामाण्यसंश्यात्‌ प्रामाणयसंशय इति वाच्यम्‌ । स्यापि साचात्कारतनिरूपितविषयांओे भमत्वादिति मणि्ता fara: । नन्‌ शङ्खा न पोत इत्यादिलो किकचाचुषसत्वेपि पौतः शङ्खः दत्यादिचाच्षश्वमोदयादोषविरषाजन्यत्वमवश्यं प्रतिबध्यताव- च्छेदके निवेशनोयमित्यत we, (तेति साक्तात्कारि विपरोतदशेन- gaa, शङ्खः पौत इत्यादिखभस्थल इति शेषः । ननु यथा सत्यपोद्धियसन्निक्षादौ दोषान्न पोतलाभावयरदस्तथा सत्यपि aq- grat दोषान प्रामाण्छनिखयः, किञ्च शङ्खे न पौत इत्याद्यपे- चावद्यात्मकलो किकचालुषनिखयसन्लेपि तदयिमचणोत्पन्नात्पित्ता- द्यात्मकदोषात Ta: शङ्खः दत्यादिभ्रमोदयात्‌ लोकिकप्रत्यकतं प्रति विपरौोतनिखयस्य प्रतिवध्य-प्रतिबन्धकभावे दोषविशेषाजन्यत्वमवश्यं प्रतिबध्यतावच्छेदके प्रवेश्नोयमित्यत are, ‘a चेति न वेत्यथेः, “नाल्येवेति wae ठतोया, “दोषः दोषलरूपा wae, न दोषत्व- मन॒ गतैकजातिरस्तीति समुदिताशः । तथा च प्रामाण्छसंग्रयखलो- यसकलदोषसाधारणस्य दोषत्वस्येकस्ानुगतस्छाभावात्‌ तन्नतचणएस- म्नन्धानामेव प्रातिखिकरूपेण प्रतिबन्धकल्ये तद जन्यलस्य प्रतिबध्यता- वच्छेदकलत्वं वा ` वक्रं, एवश्च तद पेच्छानव्यवखायादेः प्राभाणखाया₹्‌- कलरकल्पमैवाचिता लाघवादिति भावः, इति ग्न्धं योजयन्ति | रामार शय दिति घटवद्भु तलमित्या दि निश्चये प्रामाष्डसंश्रयद्‌ was घरवन्न वेत्यादिसंश्यव दित्यथः, ‘ma’ व्यवसायस्य २ तत्वचिन्तामणौ प्रामाण्यन्नानेऽपि खतः प्रामाण्याग्रहे तत्सं शयानुप- पत्तेः | ननु न्नानमाच्ं न विराधिबृडिनिवत्तकं भमेा- त्र बाधकन्नानादयात्‌, किन्वनन्यथासिद्धं। अतरव तेन विनापि asa सम्भवतीति अन्यथासिङ्तया fea तन्िश्चयं परिभूय ज्नानविषयत्वादिषये यथां स शयस्तथा प्रामाण्ये तन्निश्चयस्यान्यथासिबिश्ङ्या तं प्रामण्यनिख्चये, प्रामाण्यसंशयः" व्यवसाये प्रामाण्संश्यः । नन्‌ यथा घटवद्भुतलमित्या दिनिश्चये भ्रमलसंशयाद्भूतलं घटवन्न वेत्यादिविष- यसं श्यसथा व्यवक्षायनिष्ठ प्रामाण्छनिश्चयेपि भ्रमलत्वसंग्रया्वाये प्रामाण्यसंशयः स्यात प्रामाण्यनिश्चये खतः प्रामाछयदेपि भर मला- भावस्य Gal ग्रहाभावाद्भमत्वसंग्रये बाघकाभावादित्याश्येनाशङ्कते, "नन्विति, ज्ञानमाचं" तन्निश्चयमाजं, ‘fatiwagifa तदभाव- विश्ष्टिबद्धोत्यथेः, अमेत्तरमिति भ्रमवेन गटहोततन्निश्चयोात्तर- भित्ययंः, “बाधकन्ञानेति तदभावविशिष्ठज्नानेत्ययेः, “श्रनन्ययासिद्धः अन्यथासिद्धतेन waaanzeld, ‘aa विनापोति तदभाववत्यपौ- व्यथः, "तञ्ज्ञानं" तत्‌प्रकारकन्ञानं, दतौति, तत्रकारकन्नानत्वरू प- साधारणएधग्मोदशनादितिगेषः। “श्न्यथासिद्धतया' भमतया, ‘afa- ga’ घटादिनिखयं, “परिश्धय' खकाय्या त्तमो ङत्य, “ज्ञान विषयता- दिति ततप्रकारकन्नानविषयलरूपसाधारणएध्मेरशेना दित्यथेः, “विषये घटादौ, तथा प्रमा इति संशय दत्ययेतनेन सम्बन्धः, “श्न्ययाषि- द्धिशङ्येति भ्वमल शङ्धयेत्ययेः, ‘arate श्रनव्यवसायेन नि्चित- प्रामाण्यवादे सिडान्सर हस्यं | VRB परिभूय भवति संशयः | न च व्यवसायस्य Alaa घट- विषयकत्वे च यथानुव्यवसायविषयत्वान्न संशयस्तथा प्रामाण्येपि न स्यात्‌ अनुव्यवसायस्य प्रमात्वनियमा- दिति वाच्यं । अन्नाने अविषये च न्नानत्व-विषयत्व- येारनुव्यवसायेनाग्रदणनियमात्‌ तदिषयत्वमनन्यथा- fag प्रामाणविषयत्वश्च aa विनापि सम्भवतीति दृति ओषः, “चटविषयकते चेति स विषयकते चेत्यथेः, श्रनव्यवसाय- विषयत्वादिति श्रनुव्यवस्षायस्य ज्ञानल-स विषयकल्वप्रकारकानुव्यवसा- यस्य विषयतवादित्यथः, "न संशय इति न्ञानत-सविषयकल्प्रकारका- नृव्यवसायस्य न्नानत्व-सविषयकर्लवां शे भ्न मत्वसंश्याधोनेा न संशय दरत्यथेः, ज्ञानल-सविषयकलप्रकारकान्यवसायलस्य ज्ञानल-सविषय- RAG भरमतवाभावावच्छेदकतया तादृ शानव्यवसायत्यदसत््वेन व्यव- सायस्य न्नानत्व-सविषयकलत्वय्ाहकानव्यवसाये न्ञानल-सविषयकरत्ांभे भ्नमत्वसंश्यस्येवासम्भवादिति ara । "न सादिति प्रामा्प्रकार- कानुव्यवसाये MAU भ्रमत्वसंशयाधौनः संशयो न स्यादित्ययेः, “श्रनव्यव्रसायय्येति प्रामा्छप्रकारकानुव्यवसायस्येत्यथः, श्रमालनिय- मादिति प्रामा्छांे भरमल्ाभावावच्छेदकतादित्यथैः, तथा च प्रर ` (९) चनव्यव सायत्वस्य ज्ञानत्वाभावव दिशेष्यकत्वावच्छित्र-ज्ञानत्वप्रकार- कत्वरूपभ्नमत्वाभा वावच्छेदकत्वात्‌ न तच च्ञानत्व-सविषयकत्वांरे wae श्यस्ततस्तदिषयत्वसाधार णधम्भदश्रेनादपि न व्यवसाये च्नानत्वसं श्रयः, णवं पुरावत्तिविरेष्यकन्वेपि Fray तथाच तव मते TAIT ्नम॑त्वाभाव्रद्याप्य मनब्यवसायत्वमपीति भावः | Reg तत्त्वचिन्तामणौ तच संशय इति चेत्‌ । मेवं । भ्रमत्वमन्यथासिडत्वं | ततश्च प्रामाण्यनिश्चये अमत्वसंशयेन तदिषये प्रामा- wana इति फलितेाऽथः। भमत्वसं शयश्च तजन्ना- नान्नानाभ्यां न सम्भवतीन्युक्तत्वात्‌। रशवमन्यचापि श्रमत्वसंश्यात्‌ न विषये संशयः wa: प्रामाण्यग्रह भ्रमत्वसं याभावात्‌ | तेपि प्रामाण्ांे समलाभावावच्छेदकौभूतस्य प्रामाण्छप्रकारकानव्य- वसायत्वस्य ग्रदसत्वेनानव्यवसाये प्रामाण्यां शे भ्रमतवसंग्यस्येवासम्भवान्न तदधौनप्रामाण्य सेशयसम्भव दति भावः। “श्रविषयेः निष्विषयके, “ज्ञानत्व-विषयत्ये रिति न्ञानल्-सविषयकलयारित्यथेः, (तदिषय- त्वमिति न्नानल-सविषयकलप्रकारकानुव्यवसायतमित्ययैः, “श्रनन्यया- सिद्धमिति ज्ञानल-सविषयकल्वां9े भ्र मवाभावावच्छेदकमित्य्थः,^तेन विनापीति प्रामाष्ाभाववत्यपौत्ययः, सम्भवति' ्रनुव्यवसायस्य सम्भ- वति, “तच संशय दति श्रनुव्यवसायस्य प्रामाण्षां ओे समवसंश्याधौने व्यवसायस्य प्रामाण्टसं्रय इत्यथः, प्रामाणप्रकारकानव्यव सायतस्य प्रामा्छा्े भ्रमलाभावानवच्छेदकलादिति भावः । पृव्वपक्षमनुद्य दूषयति, श्रमतलमिति, ्रन्ययासिद्धतलं भ्रमत्वमिति योजना । ‘ary तथा च, “अ्रमलसंश्यश्चेति अनुव्यवसाये प्रामा्ांभे wa- तलसं्रयशचत्यर्थः, तजज्ञानान्नानाभ्यामिति अनुव्यवसायस्य प्रामा- wit मामा्छनिखयानिञख्चयाभ्यामित्ययः, अनुव्यवसाये प्रामाण्छां ग प्रामाण्छनिख॒ यत्वे तस्यैव प्रतिबन्धकलवात्त दनिश्वये . च भ्रमत्वसंश्य- प्रामाण्यवाटे सिडधान्तरस्य | २९५ न च वाच्यम्‌ प्रामाण्यसंश्यान्न विषये संश्योमा- नाभावात्‌ न्नानविषयत्वात्‌ समानधम्भादेव तद्‌ पपत्तेः | न चेवं aaa विषयसंश्ये तन्निखयोाच्छेदः, प्रामाण्य- संशयेपि तुल्यत्वादिति। तस्यासाव्वचिकत्वात्‌ भरमत्व- संशयं विना निश्चिते विषये संशयानुत्पत्तरानुभविक- धम्डिनेाऽनव्यवसायस्यैवाज्ञानादिति भावः। यद्यपि प्रामात्निश्चयस्च कुतो समत्वसंश्यविरोाधिवं परस्यराभावरूपत्वाभावात्‌ । न च प्रमालस्द भ्रमत्वाभावव्याप्यतया विशेषदशेनविधयैव ange समत्वसंशयतिरोाधितं WTS -भ्रमत्वयो वि व्यमेदनेकज् ata’) नि~ रवच्छिद्धभ्रमत्वाभावाभावाधिकरणताश्रयाट्तित्वरह पञ्चमलाभावथा- wae प्रमात्वे सत्वादिति वाच्यम्‌ । श्रनव्यवसायादिना qe: प्रमात्वनिश्वयेऽपि अ्रमत्वाभावव्याप्यतया तदनिश्चयात्‌(९) । न च पुरेावत्तिनि प्रमालघटकतया तदत््यहे तदभाववत््वग्रहासम्भवात्‌ भ्रमत्वग्रदासम्भवः भ्रमत्वस्य तद्‌भाववत्वचरितत्वा दिति वाच्यम्‌। भ्रम- त्स्य तदभावकव्वांे निङ्धभ्वितावच्छंदकतया तदत्वग्रहसत्वेऽपि az- ग्रसम्भवा त(र)। न च तदभावव्याप्यदशंनमिव तदभावावच्छेदकोश्रत- (१) सम हालम्बन्ञाने इति भावः | (र) तदिश्ि्टबद्धि प्रति तदभावव्याप्यवत्तानिश्चयस्य प्रतिबन्धकत्वेपि awa: तदभा बव्याप्या यः तस्य निखखयस्य न प्रतिबन्धकत्वं किन्त तदभाव- श्याप्यत्वेन निख्यस्येवेति भावः | (३) सधम्मिंतावच्छेद ककतदक्त्व प्र ह प्येव सधम्मितावच्छेदककतदभाव- वक्वनिखयस्य प्रतिबन्धकत्वादिति भावः | 29 शरद तत््वचिन्तामणो त्वाच्च | अथ तदति तत््रकारकन्नानत्वं प्रामाण्यं ag ज्ञानग्राहकेण छहोतमेवेति न तत्‌संशयः। न चास्मिन्‌ निश्चितेपि प्रामाणयसंशयात्‌ न तत्प्रामाण्यमिति वाच्यम्‌। रतन्निश्च यादेव निष्कम्यव्यवहारादिति चेत्‌ असतु ताव- दिदं प्रामाण्यम्‌ तथाप्यनुव्यवसायानन्तर व्यवसायस्य वाकाया ध्ोदशनमपि तदिशिष्टबद्धि विरोधि तथा च म्मनवाभावावच्छेद- कोभृतधमोदभेनविधया प्रमालनिश्चयो भ्रमत्वसंश्यविराधोति वाच्यम्‌ । तदभावावच्छेदकोभूतधकोस्यापि wert निश्चयो न विधौ किन्त तदभावावच्छंदकल्वेन, तच प्रृते नासि, अन्‌च्छव- सायादिना Gera एव प्रामाण्यनिश्चयात्‌ | तदभावावच्छेदकलवन्त व्याप्यतासम्बन्भेन aad संसग- प्रकारभेदेन व्या्यद्‌ भनावच्छेदक- धमाद शेनयोभंदः(९), खव्ापकतदभावकत्वं वा उदभावावच्छेदकलं व्या- भिभेदाच व्या्यद श्नावच्छदकधमदशंनयोभंदः व्याप्यदर्भने तदभाव- वदरत्तिवरूपव्याप्यवस्य प्रकारलात्‌(र)। तथापि प्राचां नये agar वच्छेदेन तदभावे निश्चितः खदूपतस्तड्‌मनिञ्चयोऽप तदिशिष्टबद्धि- विराधौ तथा च येन पुरुषेण प्रमात्वावच्छेदेन भ्र मलाभावे निशितः तस्यापि प्रामाण्यसंशयानन भमल्संश्याघौनः प्रमात्वसंशयसम्भव इति भणिता fare: | (९) अवच्छेदकधम्भ दशने संसग विधया याप्यद रने प्रकारविधया व्याप्यत्वं भासते अत्तयारभेद इति ara: | (२) खवच्छदकधम्मेदश्रने तु यापकसामानाधिकसर र्यरूपयःपे विंषयत्व(- दिति बोध्यम्‌ | पामा वादे सिद्धान्तरडस्यं | RRO प्रामाण्येऽ्थस्य ASA च संशयस्यानुभवसिडत्वान्राथत- aw तस्य विषयः। ननु व्यवसायस्येद न्व-रजतत्वविशिषटेदं विषयत्वे अनुव्यवसाय Va मानं, तथा च यावड्ुवसा- वस्तुतस्तु भ्रमता दिसं श्यं विनापि प्रामाणखसं्रयस्यान्‌भवसिद्ध- तान्न WATE BASIN दत्येव तत्वम्‌ | प्रामाण्छस्य स्वनस्त प्रामा्संश्चयानपपनतिरूपं बाधकमभिघाय घटवद्‌ग्तलमित्यादौ भ्रमलसं यादघट दिसंशयान पपत्तिबाधकमाह, “एवमिति, “अरन्यचापि' घटवदश्तलमित्यादो प्रामाण्छनिश्चयाति- रिक्रसखलेपि “न विषये dwa दति न घटादौ संशय इत्यथैः, तव मते स्यादिति शेषः। सन्निहितं बाधकमुद्धतु WEA, "न च वाच्य- मिनि ठतल्यल्ादितीत्यन्तेनान्वितं, “ग्रामा प्यसंश्यान्‌' भ्रमलाभाव- संश्रयात्‌, “न विषये संश्रयः" न घटादौ सुग्रयः, (मानाभावादिति निश्चयोत्तरकालौनविषयसंश्यपुन्वे भ्वमलसं्रयस्यावग्यकत्वे माना- भावादित्यथः, स्वेति, विषयनिखयसत्वेपोति शेषः, "संशये संशय- aaa, "तन्निश्चयो च्छेद दति कचिदिषयनिखयसत्वेपि विषयसंश्या- नृत्यादस्यानभवसिद्सयाच्छद इत्यथः, 'प्रामाण्यसंश्येपोति प्रामाख- संश्योन्तरं निश्िनविषये विषयं शयाभ्युपगमेपोत्यथः, तस्येति प्रामा- engage: | नन ममापि साधारणध्मवत्ताज्ञानं न साव्वेविकमित्यत श्राह, 'भ्रमलसंशयमिति भ्रमता दिसंशयमित्यथेः, श्रादिपदात्‌ प्रमात्परि- ग्रहः | ननु निश्चिते विषये श्वमलादिसंशयं विना कथं न स ्रयोत्पाद्‌ः २२८ तश्चचिन्तामणो याल्िखितप्रकारविशिष्ट wa ॒धम्येनुव्यवसाये भासते। न्यथा विषयांओे तस्य निविंकल्यकन्वे इदं रजतं जाना- मोति तदाकारा न स्यात्‌। अता धमिंणीदन्व-रज- विना कारणाभावं काथाभावस्यासम्भवात्‌। न च तदभावविण्षटबद्धौ तज्निश्चयस्य प्रतिबन्धकतया निश्वयसत्वादेव संसयानत्पाद इति वाच्यं । afe भ्रमत्वा दिरुं्रयेपि निखयमत्वे शंशयोत्पादस्या सम्भवात्‌ प्रति- बन्धकसद्धावादिति Sa) न। भ्रमलादिज्ञानाभावविशिष्टतदिप- रौ ननिखयस्य तदिशिष्टबु द्वि प्रतिबन्धकतया न्रमलत्वा दिसंश्य विना fafga विषये संशयानुत्पादात्‌ भ्वमलादिसंश्ये च॑ तन्निश्चयसच््ेपि भ्रमलादिज्ञानाभावविश््टितजिश्चयस्य प्रतिबन्धेकस्याभावात्‌ संश्या- त्ादात्‌। नज भ्रमत्वादिन्नानस्योनेजकले मानाभावः लाघवादिपरौत- निञ्चयत्वेनेव प्रतिबन्धकत्वात्‌ । न च विपरौतनिखयसत्वेपि wa- त्वादिमंशये विषयसं्यस्यानभवसिद्धतया प्रामाणिकं गौरवमिति वाच्यम्‌ तादूशम्धल भावात्‌ wa प्रयमतेाऽयं घट दति निशखय- स्ततस्तदनुब्यवसायः ततः प्रामाण्छाप्रामा्केाच्ुपस्ितिस्ततः प्रामा- प्यादिसंश्यस्तते विषयसं शयः ततर प्रमा ्धाप्रामाण्केच्युपख्ि तिकाले निश्चयविनाशात्‌ संग्रयपृव्वेकाले विषयनिख्यस्यैवाभावात्‌ । एवं यत्रानुव्यवसायो मानसे च्छद्ःलप्रामाण्याप्रामाण्यविषयकस्तदभावो- पञ्थितिङ्ूः तत्रापि चठुथक्तफे विषयसंशयोत्पादे न बाधकं acs विषयनिख यास्वात्‌। न च यचापेक्ताबद्यात्मकाऽयं घट इति निखयः तते मानसेच्ुङ्खगलप्रामा्छा्रामा्ोपखितिरूपेाऽनव्यवसायः ततः प्रामाखवाटे सिडान्तर दस्य | RRE तत्ववैशिश्चमनुव्यवसायेन खहीतमिति ufafa wa: प्रामाण्यग्रडवद्रजतत्ववेशिच्चेपि स्वतः प्रामाणयन्नान- मवज॑नीयं (* अतरव धम्य न कद्‌ापि प्रामाण्यसं शय प्रामाण्यादिमंशयः तते विषयसन्देदस्तच यत्र वाऽपे ्ाबुद्यात्मका- च्छङ्खलप्रामाण्याप्रामाण्यापस्थितिरूपः सः घट दति Aaa निखयः ततस्तदनव्यवसायः ततः प्रामाण्छादिसंग्रयस्ततेा विषय मंश्रय- स्तच च विषयनिखयस्य विषयसंशयपुव्वे सत्वसम्भव इति वाच्यम्‌ । तच च्षणएविलम््न मंश्याभ्युपगमेपि कतिविरहात्‌ क्षेकविलम्बस्य श्रपथनिणयत्वा त्‌ । एतेन यच तदिण्व्यकघरप्रकारक ज्ञान स घटवान्‌ CATIA घट-तदभावौ चेत्येकं समरणं ततस्तस्यां azar प्रामा्छसंश्योाऽनन्तर स घटवान्नवेत्या दिसंश्यस्तच weve निश्च- थस्य पव्वेवनित्वसम्भव दति निरस्तं। तचापि aufaaaa संशया- भ्युपगमे चति विरात्‌ च्रेकापलापस्यादषलादिति चेत्‌। न । प्रामा- एवा दिमंशयस्यानुत्तेजकत्वे यच्रापेन्ताबुद्यात्मक एव निरक्रसमृदालम्नन- स्मरण पे निश्वयस्तच ्षणद यापलापापन्तेः | किञ्च यत्र भाविन्येव स घर दृत्यादिनिखये प्रथमतेऽपे्ाबद्यात्मकाऽप्रामाष्टसंग्रयस्ततः स az इत्यादिनिश्वयोत्यत्तिः तता दितौयक्ण एव्र स घटो न वेत्या- दिसंशयस्त यच वा तद्िगेव्यकघटलत्वा दिप्रकारकन्ञानं wal a at a घट दत्यादिप्रामाणटसमृदहालम्बेननिञ्चयः तते दितो यत्तषण एव स चरो न वेत्यादिमेश्यस्तत्र च क्षणदया पलापापत्तिः तत्रैव निञ्चय- स्यापेच्वाबृद्धिरूपतर चषणएचरयापलापापत्तिश्चेति भावः | (९) प्रामार्धग्रहाऽवजंनीय इति we | २० तक््वचिन्तामगो इति चेत्‌ । मेवं। इद्‌ रजतच्च जानामीति नानुव्यवसायः वहि विंशेष्यके मनसेऽस्वातन्त्यात्‌। किन्नविदं इदन्वेन रजतत्वेन जानामोति। तचेदन्त्व-रजतत्वे प्रकारकत्वेन भामते तत्‌ प्रकारकन्नानवत्वच्चात्मनि भासते। अन्यथा man विपरोतनिश्चयात्तरानादाग्यदोषविशेषाजन्यतदटि शिष्ट- बद्धौ भ्रमवादिज्ञानस्य हेतुतया निश्चिते विषये भ्वमला दिसंशयं विग न विषयमंश्यात्यादः। न च क्रचित््रामाण्याभावज्ञानं हेतुः कचि भ्रमलज्ञानमित्यनन॒गम दृति वाच्यं। प्रामाछनिश्चयविरधिन्ञान- लेनान॒गमादित्याड्ः | तदसत्‌ श्वमलन्नानानाखकन्दित विरोधिनिश्च- यस्य॒ संश्य-निश्चयमाधारण वि विष्टबद्धि प्रतिबन्धकलत्वादव भ्रमलादि- संश्रयं विना निश्चयसत्वे संशय नत्पाद सम्भवेन तादृ शविशेषकारणत्व- कल्पने मानाभावात्‌। सति विराधिनिश्चये भ्रमत्वा दिज्ञानदपविशेष- कारण भावे विपरोतनिश्चयोत्तरतदिश्ष्टबद्यनुत्पादपि विण््टिबुद्धि- सामान्योत्यादस्य zara विरोधिनिश्चयस्य प्रतिबन्धकलत्वावश्चक- लात्‌ भरमवादिज्ञानस्या्त्तेजकत्वावश्यकला च | अन्यया विरोाधिनिञख- ara समलादिसं ्यादष्यथसं ्रयानुपपत्तेः प्रतिबन्धकसत्वे कारणसद- खाणामप्यकि्चित्करतलात्‌। किच प्रामाण्छनिखयमिरोाधिवेनाण्यनु- गमासम्भवः विरापिलस्य प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकतावच्छदकभेदेन भेदात्‌ खरूपता भ्रमतज्ञानस्य प्रामाण्यनिश्चय प्रतिबन्धकत्वे मानाभावाच | नचैवं भ्रमता दिज्ञानानामनन्‌गमा दु त्तेजकत्वमपि कथमिति वाच्यं । उन्ेजकानन्‌गमस्यादोषलादिति दिक्‌ | ‘gafa, श्रामाणं प्रमापदप्रटत्तिनिमित्त, (न agua दति, प्ामाण्यवाटे सिडधान्तर हस्यं | RR प्रकारवाचि ठलोयाथासम्भवः | रजतत्ववेशिश्चस्य तद- त्वे व्यवसायेऽपि ठतीया्थाल्लेखा पत्तिः | तथा च धमि- णीदन्त्वरजतत्व प्रकारकन्नानविषयत्वे ताह शन्नानवक्तव किन्त खलत्यन्यज्नानल-विशिष्ज्नानलादौ संशय दति भावः । श्रामा- एयसंश्यादिति इदं ज्ञानं प्रमा न वेत्याकारकसंश्यादित्ययेः+ न तत्मा- मामिति, तादृ शरसंशय विषयस्यैव प्रामाण्यत्वमु चितं तदति तत्म- arta निचितं न तथा संश्यविषय इति नैतस्य प्रामाष्टल- मिति भावः । “एतन्निश्चयादिति, निकम्पप्र्युपयक्रस्येव प्रामाणख- त्वादि तिभावः | नन्‌ भवतु Wea WATER तथाघयेतस्यापि ang श्रानुभविकः स॒ चानुव्यवसायेन तस्य निश्चये कथ स्यादित्या, ‘aq तावदिति, दं” तदति तत्प्रकार्‌कल्, प्रामाण्ये" तदनोत्यादि- रपे, (नाथेत दत्वमिति(९) प्रामण्यमिति भेष; । (तया चेति, “sera अनुव्यवसायेन व्यवसायस्य ददन्त्व- रजतत्व विशिष्टत्रिषयत्वा विषयो करणे, aa?) प्रमालानुपपत्तेरिति भावः । युक्तयन्तरमाइ, “wa दति, ‘ufautfa घमितावच्छेदकांशे खतः प्रामा्छग्रदवदित्यथैः, sag प्रसाध्याङ्गको दृष्टान्तः(२ “श्रवजनोयमिति, रजतल्प्रकारकलवं waa एव रजतत्वविशिष्टविशेषकल्वमपि चेद्ग्टदोतं तदा प्रामाण्ययहे विे- वाभ।वादिति aa दृष्टान्तासिद्धि प दरति, श्रत एवेति, ‘yen’ (९) अर्थे fate भूतलादौ seed घटादिमक््वमित्य्ंः। (र) तच्च वयवसायगततादशधम्मं इव्यथः (३) धम्मितावच्छेदकांगे प्रामाखस्यापि न्यायनये खतस्वाभावादिति STAND प्रसाध्या ङ्कत्वमुक्त | २३२ तज्वचिन्तामणो चात्मनाऽनुव्यवसाय रव मानमिति न विषये तस्य निवि- कल्यकन्वं। अत इद्‌न्व-रजतत्ववेशिश्य' पुरेावत्तिनि नानुव्यवसायविषय इति न खतः WANTS: | तस्मा- धमितावच्छेदकां9े | श्रनुभवासोकारेण दृष्टान्त-दा्टान्ताभयमेव दूषयति, “मेवमिति, “किन्तिदभिति, wa खरूपेणेदंव्यक्रिविषयो बोध्यः न तु तच इृदन्त्वमपि प्रकारः, aur सति तदे खतः प्रामाखप्रसङ्गात्‌ “श्रत TE रजतववेशिश्च Wea AT नानुव्यवमा- य विषयः' दत्य यिमग्रथासङ् तेच । “प्रकारकवेनेति प्रकारिताविग्रषण- त्ेनेत्यथेः | यद्वा श्रकारकत्वेन' प्रकारिताखंसगेण, ज्ञान इति शेषः । ननु अ्ननुव्यवसाये प्रकारिताभाने किम्मानमिति तटस्थाशङ्ां निरा- करेति, “श्रन्ययति प्रका रिलस्यान्‌व्यवसायविषयत्व इत्यथैः, ्रका- रवाचौति प्रकारितावाचौत्यथेः, “रजततशिश्चस्य' परे वत्त्येन्वित- रजतत्वसमवा यस्य, "तद यले" saya, “दतो यार्थेति ददं रजत- लेनेत्युत्नेखापत्तिरित्यथेः। नन्वनुव्यवसायस्येदन्व-रजतलादिविण्टिदं- विषयकल्ाभावे ्वसायस्य धमिंणि रजतरेदन्तवा दि प्रकारकलवे माना- भावात्‌ तस्य wan निष्यकारकत्वापत्तिरित्यत श्रा, (तथा चेति श्रनुव्यवसायस्य रजतवेदन्त्वा दिप्रकारकत्वाभावे चेत्यथेः, शधमिणौति Wa व्वसायस्येद न्व-रजततवप्रकारकलत्व tay, ‘fava’ धर्मिणि, ‘we’ व्यवसायस्य, “निविकल्पत्वं" निष्यंकारकत्वं । उपसंदरति, “श्रत दूति, वदिविभेव्यकन्ञाने मनसेाऽखातन्त्योदिति भावः | नन्‌ afefaiat ज्ञाने मनसेाऽखातन्त्या दित्यच किन्नाम श्रखा- प्रामाण्यवादे सिडान्तर हस्यं | शद दनभ्यासदशापन्नन्नानप्रामा्यं परता श्रायते सांश- यिकत्वादप्रमाणयवदित्याचाग्धाः। ननु खग्राद्यत्वेपि तन्त्य न तावचक्ुरादिरूपप्रमाणान्तरासदकारेणाजनकलं, कविका- च्ादिमृलग्डतश्नानस्य वदहिरथेविषयकस्य प्रमाणान्तराहकारेणापि खण्डश्रस्तत्तदथापस्थितिसदकारेण मनसा जननात्‌ परमा गर्ूपवन्न- वेत्यादिसंश्रयस्य प्रमाणन्तरं विनापि केारयपश्थिति-धिंन्नान- सकारेण जननाच । न वा ज्ञानाद्यसदकारेणाजनकलतवं, तरिं प्रते व्यवसायद्पापनयसदकारोण वरिविंशेव्यकन्ञानजनने बाधकाभावात्‌ न च मना वहिरान्तरोभयविशेव्यकन्ञाने प्रमाणान्तरमन्तरेणासम्थ परमाण रूपवन्न वेति mag नोभयविशेव्यक दति वाच्यम्‌ | mse सुखोत्यादिशरोराभेदवद्धिविलयापत्तेः। न च मनो वद्िरान्तरोभय- मुख्य विशेव्यकेऽसमथमिति वाच्यं । तादृशनियमे मानाभावात्‌ प्रङतेपि चति विरदाश्च । प्रमाण्भाने रजतल्वादि विशिष्टस्य ufsat विश्व्या विशेषणतयेव भानात्‌ । श्रस्तु वा वद्दिरथेघरिता यथा तथा नियम- सलथापि सुखलादिमतिसुखत्वा दि प्रकारकलरूपान्तराथेवरितप्रामाण्छ ज्ञाने बाधकाभावः | श्रय वदिर्विशेव्यक cae परोवन्तिविशेव्यकलवादावित्यथः, श्रादिपदाद्रजतलादिप्रकारकत्वपरिग्रहः, “श्रखातन्त्यो दित्यस्य विशे- व्यकलत्व-प्रकारकत्वयोरूपस्थितिं विना ज्ञानजनकलत्व (सम्भवा दित्यथः | विशेषणज्ञानस्य विशिष्टवद्धौ हेतुवादिति मणितो fares: इति चेत। न। प्रतियागिलाभावत्वयोरिव विशेधित्व-प्रकारिलयारष्यन्‌- 30 ९३९४ तत््वचिन्तामशौै पथ्थितयोरेव प्रकारलमिति नेयायिकस्यापि सिद्धान्तात्‌ । sere प्रो व्निविशेग्यकल-रजततवप्रकारकल्योरपि भानानपपन्तेः न्याय- नये प्रामाखभानानग्युपगमेपि तयेभानाग्युपगमात्‌। किञ्च तद- दिभेग्यकले खति amare न orate किन्त विशरधितासम्बन्धेन तदि गिष्टक््वे षति प्रकारिताखम्बन्धेन तदत्वमेव प्रामाण्य लाघवात्‌ | तजन्ञानच्च विभेधित्वादेः पुत्ेमनुपख्ितावपि सम्भवति तच विशेथि- त्वारः संसगतया विश्ेषणएलत्वाभावादिति | श्रोच्यते । प्रामाण्यं श्या- न्यथानपपतत्या प्रामाण्छनिखयविखामयोकल्य नावश्छकतेऽनायत्या तइति ततप्रकारकत्वान॒पख्ितिविशिष्टतत्‌प्रकारकन्ञानमेव ज्ञाने तददिशेव्य- कत्वप्रत्यत्तं प्रति प्रतिबन्धकं कल्प्यते, खरूपेणेदं विशेव्यकलत्व रजतत्वा- दिप्रकारकलं MA गद्यत एव इदं रजतत्वेन जानामोत्यन भवस्छ दुर पङ्कवतयारजतल दि विशिष्टविशेव्यकत्वप्रतयक्त प्रत्येव ताद्‌ शरजतला- दिप्रकारकन्ञानस्य प्रतिबन्धकल्रात्‌ | एतेनानभ्यासदशापन्नेपि न was प्रामा्छसंशयः किन्तु afeea, तथा च यत्र न प्रामाखसंग्- waa प्रामाण्निखये fa बाधकमिति निरस्तं । प्रामाण्ठग्रहा- भावविगिष्टस्य व्यवसायस्य सामान्यत एव तददिशेव्यरत्प्रत्यत्तप्रति- बन्धकत्वात्‌ | अथैवं तत्तत्संरयान्यप्रामाण्छाभावविशिष्टव्धावेव प्रामा्निखेयो fata कल्पतां प्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावान्तरकल्यनामपच्छय कप्रतिबध्यतावच्छेदककेटौ() विशेषप्ररेपरैव लघुलादितिचेत्‌। न । श्न्यदा प्रामाण्यनिश्चय तदृन्तरमप्रतिबध्यतत्तत्‌संशयात्मकप्रामाण्ठा- (१) ्प्तप्रति बध्य-प्रतिबन्धकभावे खवच्छेदककेाटा विति we | प्रामाण्यवादे सिडान्वर स्यं | २६५ RUT खस्याप्यन्धापेश्या परत्वात्‌ भटूमते च परग्राद्यत्वात्सिद्वसाधनं | न च ग्राद्यप्रा- भावविशिष्टबद्यनुत्पादाय तच तत्रापथ्थितिविशेषस्य हेतुत्रमपि लया वक्तयमिति मद्गौरवापत्तेः तत्तत्संरयान्यतलस्य तत्नतृसंशयभेदकूट- सूपस्य परस्परं विशेषण~वि शे्यभावेन(\) श्रनन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धक- भाव प्रसङ्गाच्च | एतेन तत्तज्निख्चयान्यप्रा माणखनिशयस्येव प्रतिबन्धकन्व कस्तां लाघवात्‌ प्रतिबन्धकान्तरकल्यनामपेच्छ क्ृतप्रतिबन्धकता- वच्छछदकसद्ूो चस्या चितत्वादिति परास्तं | भेदकूटस्य परस्पर विेषण- विेव्यभावे विनिगमकाभावेनानन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावम्रषङ्गात्‌ न चानभ्यासदश्ापन्नन्नानेपि AT न प्रामाण्छसंश्यः किन्त कविरेव, तथा च यच प्रामाण्छसंश्रयस्तच प्रामासं शरयरेतुत्ेन क्रपरोषस्मैव प्रामाण्यनिखयप्रतिबन्ध कत्वं कच्प्यतामन्यच तु स्ञतः प्रामाण्य एवाख्लितिवाच्यं । दोषाणामनुगतलादिति ग्न्थानुयायिनः । तदसत्‌ । इद रजतमिति व्यवसायानन्तरमिदं रजतत्वेन जानामोत्यनव्यवसा- यान्‌ पपत्तेः प्रतिबन्धकोग्ड तस्ेदन्त्प्रकारकव्यवसायस्य सत्वेन इदन्त- विशिष्टविशेष्यकलतवग्रदहासम्भवात्‌ | न च तस्येद मं निन्विकल्यकलमेवेति वाच्यं । जात्यतिरिक्रपदाथस्य किञचिद्धश्मप्रकाररीव प्रकारलनियमात्‌ । न च तद्धदविशेव्यकत्-तप्प्रकारकलोभयविषयकप्रत्यत्तलं प्रतिबध्यता- बच्छेदकमत एव प्रत्येकं भासत एव न त॒ इदं दद न्तेन जानामीति वाच्यं । इदं THAT जानामोत्यन्‌ व्वसायकाले तद्भयविषयकप्रत्य- (१) विनिगमनाविरहादिति ana: | Raq तक््वचिन्तामणौ aa ॒प्रतिबन्धकसत्वेपि रजततवप्रकारकल्भानवद्रजतत विशिष्टविश््य- कत्वभानस्यापि दब्वारत्वापन्तेः । किच ज्ञाने तददिशेव्यकल्भानं anza प्रामाण्पभाने च किं बाधकं । न fe तददिशव्यकल्- तत्मकारकलत्वमाचरं WAG, रजत-रङ्गयोरिमे रङ्ग-रजते इति विप- रौतभ्रमेऽतिव्याक्ेः | fad तद्धिथिष्टविशिग्यकलावच्छिन्नतत्प्रकारकलवं, अवच्छिन्नलश्च इदमेतदिश्ष्टे एतत्मकारकमिति प्रतौतिषाक्तिकः स्वरूपसम्बन्ध विशेषः, स च संसगेमय्धादया प्रविष्ट दति | नव्यास्तु पुरोवर्तिनि रजतत्वादिमचन्ञानेपि रजतलादिविभि- विशेष्यकलवं रजतत्वादिप्रकारकलं श्रनव्यवसाये भासत एव, एवं रजतत्वा दि प्रकारके पुरोवत्तिविशेव्यकत्वा वच्छ लवमपि भासते परन्त॒ रजतत्वादि प्रकारके रजतत्वादि विशिष्टविशेव्यकलत्वावच्छिन्नत्वं न भासते, च्रवच्छिन्नलसम्बन्धेन तत््रकारकलत्वविशेव्यक-तद दिशेव्यकल- satan प्रति ताद्श्विशिषटप्रामाण्ठानुपस्ितिकालोनव्यवसा- qe प्रतिबन्धकलात्‌ । न च व्यवषायतस्यानुगतस्याभावात्‌ क्थम- नगतदहपेण प्रतिबन्धकल्ममननुगतानामेव प्रतिबन्धकत्वे ania प्रामाण्छसंश्रयस्यलो यतत्तट्रावसायव्यक्रैः प्रामाण्यसंग्यानुकूलतत्तदोष- aaa प्रतिबन्धकत्वस्य सुबचतयाऽन्य् खतः प्रामाण्ठनिख्चये बाध- काभाव इति वाच्यं । तदति तप्मकारकन्ञानलेनानृगमात्‌ । अथैवं दितोयानव्यवसाय एव न्यायनये कथं प्रामास्य भानं। न च विशि्टपरामाण्छोपस्थितिवत्‌ दितौयानुग्यवघायसामच्णुत्तेजि- (१) तत्‌प्रकार कत्वे खवच्छि्रत्वसंसगेण तद्वदिेव्यकलत्वं प्रकारः न तु mit खतदेवोपपादयन्ति न होति । प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्य | २३७ माश्यापेश्षया परत्व, ग्राहकस्यापि म्रद्यप्रामाण्यत्वेन तदपेश्या परत्वाभावात्‌, खय्राद्यप्रामाणयापेशया केति वाच्यं । दितौ यानव्यवसायसामयोलस्यानगतस्याभावात्‌ तत्त- त्कारणविशेषव्यक्रोनां प्रातिखि कङ्‌पेणोत्तेजकत्वे तदभावानां परस्परं विशेषण विशेव्यभावे विनिगमकाभावेनानन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धकभावा- पत्तेः । न॒ चख श्रनायत्या श्रनन्तप्रतिबध्य-प्रतिबन्धेकभावोऽग्युपेयत दति वाच्यं । तथासति azaey लाघात्‌ प्रामा्ष्शयस्लोय- तन्तद्रावसायव्यक्रस्तत्तदटोषव्यकरेव्वो प्रतिबन्धकल्स्यैवो विततया wera खतः प्रामाण्यस्य दुव्वारत्वादिति चेत्‌ । न । दि तौयानृव्यवश्ायेपि प्रामाण्भानस्यानभ्युपगमात्‌ । WT तच प्रामाणभानाभिधानमेक- देशिमते। न च तथापि गरुमते व्यवाये खतः प्रामाण्यभाने बाधकाभावः तादृ शविशिषटव्यवसायस्य प्रतिबन्धकस्य पुव्वमभावात्‌ दति वाच्छं । प्रामाण्यसंशयान्यथानपपत््या काय्येसदभावेन तादृ श- विथिष्टवयवसायस्छानगतस्य प्रतिबन्धकलत्वकल्यनात्‌ । fay seat व्यवसाये व्यवसायनिष्ठतया प्रामाण्छभानमेव न सम्भवति लोकिकवि- षयत्व-तादात्यवरितसामानाधिकरण्यप्रत्यासत्या(९) yard प्रति विष- यख रेतुतया विगरेषणत्व-लोकिकपिषयलघटितसामानाधिकरण्प्रत्या- सत्या?) मन :संयक्रसमवायस्यात्मसमवेतमानसमरव्यचचहेतुतया च व्यवसाये व्यवसायभानसम्भवात्‌ व्यवसायोत्पत्निप्राक्काले व्यवसायरूपविषय- (९) कार्यस्य लो किकविषयत्वं कार गस्य alee प्रत्यासत्तिः | (2) कार णस्य विश्रघणत्वं कायस्य लौकिकविषयत्वं प्र्यासत्तिः। Rss तत््वचिन्तामयो लो किकसन्नि कषयोरभावात्‌ प्रामाण्येपि लौ किकसन्निकषाभावाच | न च श्नानेतरविषयकलो किंकप्रत्यक्तं॑प्रत्येव विषयादेहंतुलमिति वाच्यं न्ञानेतरत्प्रवेशे गौरवा दिति प्राहः । न्ये तु प्रामाण्छसंग्रयान्यथानु पपत्त्या सामान्यतः प्रामाण्यप्रतयकत वि्ष्टप्रामाण्योपस्ितेदतुल्वं aaa तेन प्रामाखोपस्ितिं विना चरनुब्यवसायादिना न प्रामाख्ग्रदः श्रये च दितोयानुव्यवसायेन प्रामाछयदहाभिधानमेकदेशिमताभिप्रायेण । नन्‌ विण्ष्टप्रामाष्याप- fad: प्रामाण्धप्रत्यचलावच्छिन्नं प्रति हेतवे यवसायविरडदशायामपि खण्डशः प्रामाण्य घटकपदाथानामुपखित्या fata विरेषणमिति न्यायेन मानसप्रामा्प्रत्यत्तं न स्या दिष्टान्त च fava विरेषणमिति न्यायेन प्रामा्छप्रत्यत्तसटैवा सिद्यापत्तेः। श्रथ विेषयाद्यंरे लौकिक- प्रामाण्यप्रत्यच्ततं AAAS दितोयानव्यवषाये प्रथमान्‌ ववसा- योपनोत विशेयिलादि विषयकप्रामाणखभानय्य Wald । श्रत एवाय दितौयानुव्यवसायेन प्रामाणयहाभिधानमपि साधु सङ्गच्छते दति चेत्‌ । न । तथा सति विशिष्टप्रामाण्छोपखितिं विनापि विशेयिता- सम्बन्धेन रजतलादि विशिष्टव्े षति प्रकारिताखम्बन्भेन रजतला- दिमच्वरूपस्य प्रामाण्ठस्य प्रथमानेव्यवषाये उपनोतभाने बाघका- भावात्‌ WS विशेथित्वाद्‌ः संसगंलात्‌ Weare प्रामाण्डतलवात्‌ । न च श्ञानांभे लोकिकम्रत्यकात्मकम्रामा्छपत्यक्तलं कार्यतावच्छेदकं प्रथमानृब्यवसाये Cea चेष्टलादिति वाच्यं | व्यवसायोत्पत्निकाले श्ञानोपख्ितिस्ले प्रथमानव्वसाये उपनोत- WMATA TANT: प्रथमानुव्यवसाये उच्छ प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्यं | age परत्वे“ शअप्रामाण्यप्रसङ्गगत्‌। उच्यते। शअ्ननभ्यासदश्णप- न्नन्नानप्रामाण्यं न STATA Sl खाश्रयातिरिक्रग्राद्यं Farmar तदनन्तरं रजतलप्रकारकनवं रजतत्वदधि- ओेव्यकत्वावच्छिन्न' न वेत्था दिशंशयार्नुपपत्तेखेति। मेवं fava विशेषणमिति न्यायनाभावादिप्रत्यच्तवत्‌ प्रामाण्यप्रत्यत्तस्यानभ्युपग- मात्‌ । न चैवमनवस्येति वाच्यं वोजाङ्करवदनादित्वादित्याडरिति waa: | उक्रमेवायं प्रयोगारूढमाद, तस्मादिति, “श्रनभ्यासद शेति श्रन- wend खाश्रयोत्पन्निक्तणावधिकलतौयक्तणटत्तिसं्यविषयो- गतं यजन्नानप्रामाण्यं॑यदहटलादिमति घरलादिप्रकारकल्मित्यथेः । ्त्येकदलव्याढ्तिस्ठु श्रनपद्‌ मेव विवेचनोया । “सां ्रयिकलादिति खा- खये तपत्ति्णावधिकट तौयक्तण इत्तिथसं यविषय वादित्ययेः, श्रचापि प्र्यकदलव्यारत्तिरनु पदं विवेचनोया । "परय्राह्यलादिति “सिद्धसाध- नमित्यग्रतनेनान्वयः | ननु परमाचयरा ES ame तचा, खस्यापौति तथा च माचपदव्यवच्छद्याप्रसिद्धेरिति wai ननु घटत्ववति घटलवप्रकारकलवं यावतखाश्रयाग्राह्यते सति aafafa साधनोयं aare, ‘agaa इति, मिश्रमते चेत्यपि ate) ‘auras wea, ‘a चेति, श्ाह्यप्रामाण्छेति ae प्रामाण्यं यस्येत्ययः, श्या Raa arena नेयायिकाभिमतस्यापौत्यथेः, ‘atgar’ ग्राह्य प्रामाण्यापेत्या, “परत्वाभावात्‌ः भिन्नलाभावात्‌ , “खग्राद्येति (१९) ऋग्राद्यप्रामाख्यापेच्तया परत्व इति पाठान्तर | २४० तत्त्वचिन्तामणौ खय्ाह्यप्रमाण्ं खग्राद्मवेन पराभ्युपगतस्य saree wzaafe चघटलप्रकारकलादेरा्रयस्तदन्यमाचय्राद्यले साध्ये इत्ययः, शश्रप्रामा- शेति तादृश्प्रामण्याश्रयस्यापि प्रामाण्णानु मितोश्वरन्नानादेस्तदग्राइ- कत्वेन विषयबाधादनुमितेरप्रामाण्यं स्यादित्यथ, प्रामाणखानुभितेरपि प्रामाण्छघटकतया घटलविण््टाद्यवगादिवेन घटरलत्वतौत्यादिप्रामा- ाश्रयलादिति भाबः i श्रग्राद्यप्रामाण्छापेचयेति पठे श्रयाद्य- mag श्रयाद्यल्ेन नेयायिकाभिमतस्य चटत्वतौत्यादेराश्रयः, तथा च yam एवाथ दति । “श्रनभ्यासदशापन्नेति श्रनभ्यास- दशापन्नं खाश्रयोत्‌पत्तित्षणवधिकटतोयच्तणदन्तिसं शयविषयोग्ठतं, यजज्ञानप्रामाण्यं यदह्वटलादिमति चघटलत्वा दिप्रकारकतलमित्यथेः, पक्त Sal: स्तप्रदर्भनाय तान्तायेकमनभ्यासद शापन्नपदं खश्ूपकथनं न तु पत्ततावच्छेदकप्रविष्टाथेकं विप्रतिपत्तौ तस्य पक्ततावच्छेदका- घरकतया श्रच तेन रूपेण Waa श्रथान्तरापन्नेः ज्ञानभेदेपि घट- तवति घटलप्रकारकलादेरभिन्नलेनाव्यावत्तकला च | न च यस्य विष- यविशेषघरितप्रामाण्ष्य खाश्रयोत्पत्तिदतौोयत्तणे संशय एव न जातस्त खरूपासिद्धिवारणाय तस्य पक्ततावच्छेदकधरकत्वमावश्- कमिति वाच्यं। घटलवति घटवप्रकारकत्वादेः प्रातिखिक्ूपेणौव पच्चतया तस्य पक्र्वाइिभावादेव खरूपासिडधि विरहात्‌ । अन्यया तस्य qaa घटत्ववति घटलप्रकारकल्वादौ तद्धि शेषणोपादानेपि तच खरूपासिद्धे द॑ब्वीरलात्‌। न च तत्रैव तदिरेषणमिति वाच्यं। काञ्चनमयः पव्वेता वद्िमानित्यादाविवाश्रयासिद्यापत्तेः। न च घरतवति घटत्व प्रकारकलत्वादिना प्रातिखिकरूपेण न पक्तत्वमपि तु प्रामारवादरै सिडान्तर्स्यं | Ret वा। खाञ्रये सत्यपि तदत्तरठतीवशूणटत्तिसंशयविष- यत्वात्‌ अअप्रामाश्यसं ्याजन्यसंश्यविषयत्वादा अप्रा माण्यवत्‌ | अर्थे fafaafa न तन्निश्चयानन्तरदतीय- सामान्यतः प्रमापदप्रटत्तिनिमिन्तत्ेन तथा च यद्य favafaiqe- रितप्रमापदप्ररत्ति निमित्तस्य इ तोय क्णो न संशयस्तच भागाषिद्धि- वारणाय तस्य प्ततावच्छेदकघटकलत्वमावश्यकमिति वाच्यं । ward द प्रत्त निमित्तेन cae साध्येपि खपदस्य सामान्यतः प्र मापद~ प्रडत्ति निमिन्तपरन्वे तदाश्रययाबद्‌ ग्राह्मलस् प्रतियोगिन area रप्रसिद्या साध्या प्रसिद्यापत्तेः | विशिव्य घरत्ववतिघरतवप्रकारकला- दयोकैकपरत्वे पटल्ववतिपटलप्रकारकत्वादौ प्रमापदप्ररत्तिनिमिन्तान्तरे suq: सिद्धसाघनापन्तेः | न च पत्ततावच्छछेदकावच्छदरेन वाभ्य सिद्धि रूदेश्येति वाच्यं । साध्ये खपदसख्छ प्रामाण्यवतिप्रामाश्यप्रकार~ कल्वपरतादभायां तद्‌चटकौग्डतप्रामाण्ये श्रं्रतो बाधापत्तेः विप्रतिपन्न चटत्वउतिघर वग्रकारकत्वत्वादि पेण Waa प्रमापदप्रटन्तिनिभि- WaT पचते ऽथान्तरापन्त । एतेन ज्ञानभेदेन घटत्ववति घट ल कारकलादेभिन्नलार्‌ यस्या चटल्वतिचटलग्रकारकलव्क्रेरतौ- यत्ते न संश्रयः तच भाग।सिद्धिवारणाय ag पचतावच्छेदकषट- कतव मावश्यकं, साध्ये च खाश्रयपदं तत्तजन्नानपरं, पकतावच्छद- कावच्छदेन साध्यसिद्धरुटेश्वतवानां्तः सिद्खाधनमन्यथा are- यप्रदस्य सामान्यतः पक्लोरतघटत्ववतिघरत्वप्रकारकवाद्याश्चयपरल्े TAI चाननौन्यायेन waa सत्वात्‌ fager- 31 RgIR avafarntaat छशेऽथेसश्यो न वा प्रामाण्यसंशयं विनेति नार्थे व्यभिवारः । विवादपदं न यावत्‌स्वा्रयग्राइकग्राद्यं स्वाश्रयनिश्चये सति तदुत्तरदतीयष्णेऽप्रामाण्यसं शय धनापल्तिरिति कस्यच्चित्‌ प्रलपितमण्यपास्तं | तस्य पक्ततावच्छछेदक- चटकले विप्रतिपत्तौ तेन ङूपेणापच्तवादथान्तरापत्ते, किन्त HATA प्रामाण्यभेदमते AGIA यद्‌ ITH AIA AeA a ee तच प्रामाण्यसंशयः प्रातिखिकरूपेण तत्तजन्ञानटत्तिघरत्ववति- चटलप्रकारकत्त्वादिना GAY तत्तजज्नानग्राह्यलाभावः साधनोय दति दिक्‌ । . “न खाश्रयग्राद्यभिति, ज्ञानभेद पि धटत्ववतिघरवप्रकारकलारे- wera खपदं सामान्यतः पर्तौरतघरतलवतिघटत्वप्रकारकलादि- at, यावत्वेन चाश्रयो विशेषणोयः, श्रन्यथा सकलप्रामाणाश्रयसम्बै- विषयके श्वरादिज्नञानग्राहातया प्रामाण्ठानुमितेरपि प्रामाण्यघरकतवेन चटतल्वतिघरलतप्रकारकताद्याश्रय वान्त ग्राह्यतया च बाधापत्तेः । न चख तथापि शव्वैविषयकलवतिसव्वेविषयतप्रकारकलादौ eta त्वेन यावतखाश्रययाद्ये बाध दति वाच्यं । तश्यापक्ततवात्‌। चटत्ववति- चटलत् प्रकारकल्वादिक प्रतिज्नानमन्यदिति मते तु खाश्रयपदं ARTA व्यक्रिपरं vada तत्तजज्ञानरन्ति घटत्ववतिचटत्वप्रकारकत्त्वादि- नेल्युक्रमेव तथाचेतजन्ञानटत्ति घटल्वतिघटवप्रकार्‌कल्व नेतजन्नान- ` श्राद्धमिति फलित, gern सामान्यतो घटरलत्वतिषटव्प्रकारकत्गा- qa यावत्त विशेषणस्याण्यक्रक्रमेणवश्कतया कुचापि चटलत्- प्रामाण्यवादे सिडान्तर हस्यं | २४ विना वा सन्दिद्यमानत्वात्‌ अप्रामाणखवत्‌। यदा अनभ्यासदशापन्नेतजन्नानप्रामाश्यं VATU TATE श- € कालोनेतजन्नाननिश्च यपुवेकालोनेतजन्नाननिश्चयाविषयः waar: वतिधरल्वप्रकारकलव्यक्तौ यावद्‌ घरत्वव तिषरलतवप्रकारकत्वा्चयग्राद्यत्वा- सत्वेन सिद्धसाधनापत्तेः | नन्‌ सखाश्रयग्राद्यत्वाभावसिद्धावपि परता urge न fag अयाद्यलेपि तदपपत्तरित्यतः साध्यान्तरमाह, 'खाञ्रयातिरिक्रेति, नन्व बाधः नेयायिकसिद्ध प्रामाण्यानुमित्यादेरपि प्रामाण्षटकतचा घरत्वादिमल्वावगादिलवेन धघटर्वतिघरवप्रकारकलाश्रयतया खाश्र- यातिरिक्रल्ाभावात्‌। न च खाश्रयपदं सामान्यता न चरलवति- चरतव प्रकारकल्वाद्याश्चयपरमपि तु तदाश्रय्ेपलक्तिततन्तद्यवसाय- वयक्गिपरमिति वाच्यं । सिद्धसाधनापत्तेः गुरुणा नैयायिकषिदुप्रामा- ष्ठान्‌ मित्यादिनापि प्रामाण्छग्रदस्लोकारादिति चेत्‌ । न । खाश्रया- तिरिक्रमाचग्राद्यवस्य साध्यलात्‌ । खाश्रयातिरिक्रमाच्राद्यत्वश्च यावत्खाश्रयाग्राह्यले सति ग्राह्यं नाता बाधतादवस्थ्यं, aug uaa पक्तोकतघरत्ववतिघरल्वप्रकारकलवादिपर, निखिलप्रामाण्ा- अयसव्वंविषयकभगवजन्ञानादिमादाय प्रामाण्छानमितिमादाय च बाधवारणाय यावच्वोपादानं, wee यदि न्चानभेदेन घटत्ववति- चरल्प्रकारकत्वादिकं विभिन्न तदा खाश्रयपदं तन्तद्रावसायव्यक्ति- पर याक््वश्च ated तथाचेतजन्नानरनि घरत्ववतिचटत्वप्रका- रकल्मेतजन्ञानाग्माद्यते सति ग्माद्यमिति फलितमिति दिक्‌ । 88 तत्वचिन्तामणो यानन्तर सन्दिद्मानत्वात्‌ अप्रामाण्यवत्‌ । न चं स्वपदस्य प्रामाणयमाचपरत्वात्तदाख याग्राद्यत्वे न बाधः स्वपदस्य सम्बन्धिपरत्वेन समभिव्याहतपरत्वात्‌ | ware स्तौति सतिसप्तमोमदिल्रा खाश्रयसामानाधिकरण्यं संश्य- विशेषणं लभ्ते तथा च खाश्रयषमानाधिकरणो यस्तद्‌ ्रट- तौयक्षणटतिसं्रयस्तदिषयतवादित्ययः, खपदं पकोश्ड तप्रामा परं | नज्विदं खरूपासिद्धं व्यवसायोत्पत्निस्तताऽनश्यवसायस्ततः प्रामाखा- प्रामाण्छकोग्युपख्ितिः ततः प्रामाण्छसं्रय इतिक्रमेण व्यवसायचत्‌- Vey एव प्रामाण्छसं श्योत्पत्तेः | न च स्थितिक्तणापेकच्तया दतो यत्वं विवकितं तच चतुथकणे्यस्तौति वाच्यं । गरूमते अप्रयोजकला- at प्रामाखनिश्चयात्मकथवसायस्य दर तोयक्षण एव विनष्तया निखचथसत्वे खं्यासम्भवरूपस्तानुकरूलतकस्या सम्भवादिति चेत । न । यच ख घटः प्रामाण्याप्रामाण्धे चेति खमृहालम्बनस्मरणात्मको व्यवसायः ततो चटविषयक natal सरणरूपं fas तच aaa धटविषयक ar प्रमा न वेति प्रामाण्संग्यसम्भवादिति भावः। च्च संश्रय विषयत्वमाचोक्रावयं अटो न बेत्या दिखं्य विषये घटत्वादौ वयभि- चारः AY घटतलवतोल्यादिप्रामाण्ठा्रयया हयलाभाव वरहादतः तद्‌- लर दतोयषणरलोति, श्रयं चरो न वेत्यादिसंश्रवश्चायं घर दत्यारि- व्यवखयोलरदतोयक्णटत्तिरेव नेति न व्यभिचारः। तदुत्तरक्षण- इल्तिशंशयविषयलोक्रावपि श्रयं घट नग्राइकति, “यावत्सखा श्रयग्राहकेति खाश्रयविषयकथावद्ग्रदविषय- त्वमित्ययेः, "तदन्ययेति तादृ ्रखतस््वाभाववतत्वे सति ग्रा द्यलमित्यथः, मनु चावज॒न्नानयादकग्राद्यतल्वाभावादिर्ूपस्य परतस्लस्याहानावपि TAS विषयकजन्यन्ना नाजन्यजन्यज्ञानविषयत्वाभावरू्‌पश्य WA हानिरेवेत्यत we, "मनसा चेति, "तजज्ञानविषयकजन्यज्ञा नजन्यला- दिति पाठः, `तजन्नानविषयकजन्यश्ञानजन्य्ञानग्रा द्यलादिति षरे “ाह्यला दित्यस्य रूपलादित्यथः, “न परतस्हानिरिति न तजन्चान- विषयकेत्यादिश्ूपश्यापि nage इानिरित्ययेः । न च परत~ स्लानपायेपि उक्क्रमेण दादसमथविशेग्यकले सति वद्धिलप्रकार- 85 २.७र तज्चचिन्तामणो त्ववति पृथिवीत्वप्रकारकत्व' तथा तचेव wa घटत्व- प्रकारकताविरहवत्‌ एथिव्यदल्तिप्रकाराभाववक्वं fas- ष्याटत्तिप्रकाराभाववक्वं वा प्रामाण्यं मनसेव परि- च्छिद्यतामिति waza marae इति चेत्‌ । न। प्रामाानुमानाभिप्रायेणेदमित्यपि क चित्‌। "दादसमथे विषयल्वं' दाइ- समथैविषयकतवं, "तदसामाश्यदिति मनसाऽसामथ्यादित्यथैः, “खतः प्रामाण्येति प्रामाणस्यानुश्यवसायग्ाह्मलापत्तेरित्यथेः | वङ्किवप्रका- रकेति वद्धि प्रकारकप्रमाया श्रनृव्यवसाये खतोत्यथैः | ‘aa विषय इति मानान्तरादितिशेषः। शन्ञानानन्तरमिति तजज्ञानना श्च घतत्यथैः, वङ्िव्यवसाये' पुरोवन्तिविशेग्यकवह्धिलप्रकारकप्रमायां, ‘amas उच्छुङ्खलसत्युपनोतदादइसमथवरूपेण खन्युपनोतं पुरोावति विशेष्यकलं "मनसा परिच्छिद्यत इति योजना । न चैतावता दादसमथवि व्य कत्यपि तदवच्छिन्नवद्िलप्रकारकत्वस्य विभि- gure ₹रेतसिरद्धि रिति वाच्य । तदानौमुपनौते वद्धितप्रकारक्वे अवचि न्नतासम्बन्धेन दादसमय विशेष्यकलप्रकारकलग्रेपि बाधका- भावादिति भावः। “ज्ञानापनोतेति उच्छङ्खलसएत्युपनौ तगन्ध-केा- दिम्वरूपेण ward पुरावत्तिविशेव्य कल्वं मनसा परिच्छिद्यत इत्यथैः । wea, ‘aetfa, “एथितरौलापनयानन्तरमिति एथिवोल- परकारकव्यवसायानन्तरमित्यथे, “उपणौत दति ytraf aaa खति एथितौलपरकारकलरूपेणानव्यवसित इत्यथः, व्यवसायनाशर सतोति Wa: । “एयिवोलवनोति एथिषोल-तद दिशेव्यकल्-एयिवो- पामाण्यषारे सिडान्तर स्यं | ROR Ward cae fara fanarwaas परतस्वान- Wal] | यावजन्नानग्राहकसामग्रौग्राद्यत्वं, यावत्छा- ATARI दत्वं, तजन्ना नविषयक जन्यन्नानाजन्य- TAMA वा Baw, तदन्यथा ग्राद्त्वन्तु परतरत्वं, मनसा चेवं WATT इस्याभ्यपगमे तजन्नान- विषयकजन्य न्नानजन्यन्नानग्राद्यत्वान्न परत्व हानिः | व्यतिरे क्यनन्तर तज्नातीयत्वं नान्वयिना प्रामाण्यानु- a a ० त्वप्रकारकत्व्यवसायानां सव्वषामेवापनयसत्वात्‌ प्रतिबन्धकस्य व्यव- साचस्ासत्वाेति भावः । श्रामाखमिति रत्युपनौतमिति ae, मनखेवेति एवकारोऽप्षय, "खत एव प्रामाण्छगरद इति न प्रामः परते ग ca । क्नानान्तरेति मनसा नज्ञानान्तरोापस्थापिति श्वाने कचित्‌ प्रामाश्छग्रह Tae । अनपाये Bqare, 'यावजज्ञा> नग्राहकंति, “यावत्खा ्रयग्राहकेति सखाश्रयगिषयकथावट्रदविषय- त्वमित्यथेः, तदन्यथेति aware सति ग्रा द्ललमित्य्ः, ननु चयवजन्नानग्मादकग्राद्यत्वाभावादिशूपश्य परतस्स्याहानावपि तजन्नान विषयकजन्यन्ना नाजन्यजन्यज्ञानविषयत्वाभावर्‌पश्य WAS हानिरेवेत्यत we, मनसा चेति, "तजन्नान विषयकजन्यज्ञानजन्यला- दिति पाठः, 'तजृन्ञानविषयकजन्यन्ञानजन्यज्ञानया ह्यलादिति पारे “गराह्मवादित्यस्छ रूपतवादित्यथः, "न परतस्हानिरिति न तजन्नान- विषयकेत्यादिरूपस्यापि परतस्स्य इानिरित्यथेः । न च परत~ स्ानपायेपि उक्रक्र मेण दादसमथयेविगेग्यकवे aff वद्किलप्रकार- 35 RES arafasatamt ala | यथेदं शरीरन्नानं प्रमा कर-चरशवति शरीर- ज्ञानत्वात्‌ स्वशरोरन्नानवत्‌। न च कर चरणान्तरवतिं कर-चरणान्तरवच्वन्नाने व्यभिचारः, रोगांशे तस्यं प्रमात्वात्‌। रुतेन कर-चरणवति शरोरन्नानत्वा दित्य कर-चरणवन्वं ATTA व्याटत्तापलश्याभावात्‌। न च विषयतया ज्ञानविशेष, कर-चरणवत्वप्रकारक- आरोरज्ञानत्वस्य व्यभिचारात्‌ शयोरमिति ज्ञाने तदसि- कलस्य wana वद्ित्ववदिशेव्यकत्वे सति षड्िलप्रकारकत्व- द्यापि गे बाधकाभावात्‌ सिद्धसाधनं दुव्वारमिति वाच्यं | कदाचि- Maal दाडसमथयेविगेव्यकलत्वे सति वद्धित्वप्रकारकत्गरहे Aaa qua प्रामःण्णान॒मानसम्भवात्‌ । न fe दादसमथविग्ेष्यकलवे uff वद्धित्वप्रकारकलत्वषएति कालेपि वङ्धित्ववदिशेव्यकत्वे सति वद्धिलप्रका- vane खतिनियमः, येन सिद्ध सधनं स्यादिति भावः । ‘afar क्यनन्तरमिति कुचचिजज्ञने व्यतिरेकिण प्रामाण्छानुमानानन्तर- fay, तदुन्तरवन्तिषु श्ञानान्तरेखिति शषः । श्रन्वयिनेति अन्वयिनापौत्यथेः, प्रमेति शरोरत्ववति शअरौरलप्रकारकभमिव्यथः, कर्‌-खरणादौति, ‘Satie’ श्ररोरलप्रकारकन्ञानलात्‌, करादिकन प्रत्येकमेव रेतघरकं न तु मिलितं व्यवात्‌, ‘aut maf सोयपुव्वेरोरन्नानेत्यथैः, अरौराभेदभरमे व्यभिचारमा- शरद्य निराकरोति, न चेति, करचरणणन्तरवतोति कर-चरणएवद्धि्े प्रामार्यकवारे सिद्न्तर हस्यं | Roy डे । विषयविशेषणन्वे कर-चरणवदिषयकशरोरन्नान- त्वस्य व्यभिचारात्‌ शरोर रमस्यापि aqa: करादिम- दिषयकत्वात्‌। नापि कर-चरणादिश्रन्ये यच्छरौरत्वेन Sa तदन्यत्वे सतीति विवितिम्‌, अन्य इत्य विष- यत्वं ane इति कर-चरणश्रन्यविषयकश्रोरन्नाना- न्यश्ररोरन्नानत्वा दित्यथंः, तथाचासिद्धिः छरीरज्नानस्य तच्छून्यशरोरत्वादिविषयकत्वनियमात्‌ । न वा कर- चरणश्रन्ये यच्छरीरन्वेन wa न भवतीति विवश्ितं, वृतोयाथं विषयन्वे उक्तदेषादन्यस्यासम्भवादिति निर- इत्यर्थः, "कर -चरणान्तरक्त्वज्ञष्न दति श्ररो राभेदभ्म इत्यधेः, री tia इति, सुष्यविरेवतापय्यन्तख्व साध्ये श्रविवक्तितिवादिति भावः | “एतेनेति वच्छमाणरोत्येव्यय; “इत्य चेति कर-करण्वद्त्तिश्ररौर- त्वज्ञानत्वादित्यथक इति शेषः, cree ज्ञानत्वविशेषकं, कर-चरणए- वत्वमिति कर-चरणएका चकपदमित्यथेः, नेप्पलद्छणमिति न qra- रत्तिधन्भान्तरे लाचनिकमित्यथैः, ‘anda लक्तणशोयश्य waar- She WHE तदानीं ज्ञानाभाव दित्यः । “क्वियतयेति प्रकारितयेत्यथः, तथा च प्रकारितासम्बन्धेन थत्‌ करचरणा दिमत्व- ज्ञानं तदत्ति ्रोरतलन्नानलादिति tae इति भावः, ‘athe स्येति श्रौ रत्न्ञानवस्येत्यथेः, फलितद्ेत्वथस्येति ग्रेषः, व्यभिचारा- दिति खान्ादौ कर-चरणवत्व-ररौरवाभयप्रकारकभ्मे व्यभिचा- २७९ तच्चचिन्तामणो स्तम्‌। कर-चरणवदिशरेष्यक शरीरत्वप्रकार कन्ना नत्वस्यं हेतुत्वात्‌ WTA च कर-चरणवतः शरीरस्य विशे- षणत्वात्‌ | विषयतापघ्े करचरणादिश्रन्यनिष्ठशरीर- त्वप्रकारकविषयताप्रतियागित्वश्रन्यत्वे सति शरोरच्रा- नत्वादिति हेतुः । ननु न WHAT ज्ञानं पर प्रामाणयनिश्चयरूपं अनवस्थानात्‌ | नापि न्नायमानप्रामाण्ये, खतः प्रा- माश्यग्रहापत्तः अते ऽडहोतप्रामाखमेव Ala पर- प्रामाणनिश्चयरूपमास्येयं | तथा च व्यवसायोऽप्य- रादित्यथेः, “ज्ञान इति waza दति शेषः । “विषयविशेषणत्व शति करादिमल्वं विषये ख च mat विशेषणमिल्युक् Tae, श्रोरन्नान- त्वस्येति श्ररीरतन्नानलस्येत्यथेः, फलितरेलथेस्येति शेषः, ‘afy- चारादिति खाश्रयाभेदसम्बन्धेन शरोरतप्रकारकभ्चमे व्यभिचारादि- त्यथः । व्यभिच्वारमेव विदरणोति, “शरोरभ्रमस्यापोति शरौरसम्बन्धेन शरोरतप्रकारकभ्रमस्वापौत्यथेः, श्रसिद्धिरिति श्रपरसिद्धिरित्यथैः, “शरो रज्ञानस्य ' WAHT | दतोयार्थेभादाय दूषणएदानाय पुन- wimg, “न वेति, 'कर-चरणा दिभन्य इति यच्छरोरलेन ज्ञानं कर- चरणश्रन्ये न भवतोत्यथेः । ‘wee चेति शरौरसम्नन्धेन welt तवप्रकारकथ्चमे इत्यथः, “विशेषणएत्वादिति श्रविशेव्यता दिव्यः । यदा विशेषणएतावच्छेदकसग्न्धवा दित्यथेः(\) | (९) विग्रेषणतावच्छेदकत्वादित्यर्थः दति ग० | प्रामाण्यवादे सिद्धाम्तर हस्यं | २७० हीतप्रामाण्य रव स्वविषयं निश्चाययतु किं विषयनि- Sage तत्मामाण्यनिश्चयेन। अथ व्यवसायस्याप्रा- माण्यदशंनान्न तन्माचादथनिश्चयः, तहिं प्रामाणान्‌- मितेरष्यप्रामाणयदशनान्न ततोपि प्रामाण्यनिश्चय इति चेत्‌ । न ब्रुमः त्नानप्रामाण्यनिश्चयादेवार्थ निश्चय इति, किन्तु यचाप्रामाणशङ्का नास्ति करतलामलकादिन्नाने दोधित्यनयायिनस्तु “कर-चरणान्तरवत्वन्नान इति कर-चरण- न्तरवत्वावच्छदेन शरोरलप्रकारकभ्चम Tay” “शरीर श इति शरो- win इत्यथः, ^एतेनेत्या दिग्न्यस्त gaat “शरौरभ्रमस्यापौति श्रो राभेदारोपस्यापोत्यथः, 'सुख्यविशेव्यत्वख्य साध्यघरकतया च साध्या भावादिति भावः। “कर-चरणएवदिशेव्यकति कर-चरणवन्भू्य विशेव्थ- केत्यथेः, शरौरभरमे चेति wee चेव्यथेः, vars) “विषयतापक्त इति विषयताया एव॒ स विशेव्यकल-सप्रकार- कलमत इत्यथैः, “शर रज्ञानलादिति शरौरलप्रकारक विषयताप्रतियो- गिज्ञानलादित्यथः, इमे सखाणु-शरोरे इति समृहालम्बनम्रमा्यां भागा- सिद्धिवारणाय प्रतियोगिकोरौ शशरौरलप्रकारकेति, श्रखण्डाभावतया चन dad । दमे wt इति प्रमा-भमसमुहालम्ननञ्च न पच दूति न aa भागासिद्धिः । ददसुपलच्षणं कर-चरणवद्‌ न्तिथरौरलप्रका- रकविषयताप्रतियो गन्नानलादित्यपि sa: समभवतोति Are | (१) विषयनिखयाय तत्‌प्रमार्यग्रडरेनेति क्ष° | (२) श्र रीरत्वप्रकारकमाने इत्यथ दति wo | ` Roc तक््वचिन्तामणो तच व्यवसाय रखवाथंनिश्चय इति। तत wa प्रडत्तिनिं- ष्कम्या । यचानभ्यासदशायामप्रामाणयसंश्येना्थंनि- खयं परिभूयाथ संशयः तच प्रामाण्यनिशयाधीनन्नाना- eu निश्चित्य निष्कम्यं प्रवत्तते नान्यथेति सव्वानुभव- fag | अतरवाण होतप्रामाणयमेव ज्ञानं परप्रामाण्यं निश्चाययति अप्रामाण्यशङ्काकलङ्क.भावात्‌ | यच तु प्रामाण्यन्नाने अप्रामाण्यशङ्या प्रामाण्यसंशयः तच प्रामाणयज्नाने प्रामाणयनिश्चयादेव प्रामाणखनिश्छ्यः, रवं यावदप्रामाणखशङ्धं तजञ्त्नानप्रामाखनिश्चयारेव तन्निश्चयः | न चेवमनवस्था, चरमन्नानप्रामा ण्यस्य “ज्ञायमानप्रामाण्यमिति afar खप्रामाण्छविषयकं ज्ञानमित्ययः, “सखविषय निश्चाययति ति खविषयनिखयरूपतामाशादयलित्यथेः,"विष- निश्चयाय विषयनिखयकाय्या्थे(\),श्रयंनिञ्चय दति श्रथैनिश्चयकाय्यै- fame, प्रामाखनिखय दति प्रामाण्निखचयकाग्यमित्य्थः, र्य free दति तत्काय्यैमित्यथेः, एवमग्रेपि । श्रनभ्यासदश्रायामिति श्प्रामा- ष्यसं शय प्रतिबन्धकासमवधानद श्ायामित्यथेः, "परिण्डयति frend िलकणखक्राय्ा्मोरत्येथेः, भ्रामाणनिख्चयाधोनन्नानादिति पुव- त्पन्नारनिश्चयत्रिशेव्यकप्रामाखनिश्चयोात्तरवतिन्ञानान्तर दित्य यः, पश म्य याऽभेदः Waa (नि खित्येत्य त्र निश्चयेन । “श्रत एवेति निखय- (१) विषयनिख्य्त्वाथमिति we, we, च | प्रामाण्यवादे सिडान्तर हस्य | Roe saniaa केरटिस्मरणाभावेन विषयान्तरसश्चारख वा प्रामाणयसंशयानवश्यम्भावात्‌। अन्यथा NAA” प्रामाण्यस्य ज्नानानुमितिग्राह्छत्वेनानवस्था स्यात्‌ | गुरू aa च Wawa खमग्राद्न्वं न SATE खरूप- प्रामाखयाभ्यां वहिभेतत्वात्‌ | किन्तु पर ग्राद्यत्वे अन- वस्थानात्‌ परिश्षानुमानेन प्रमाणन्तरेण वा ATW, तथा च AMAT खग्राद्यत्वमन्येनेवेत्यनवस्येव | यत्त व्यवसायस्य प्रामाण्यनिश्चयादेव neta तस्यापि प्रामाण्यानुसरणमिति नानवस्येति। न च प्रामाणय- काये प्रति aaa निञ्चयनिष्ठप्रामाण्टनिञ्यस्यानपेक्तितवादित्यथैः, “लानं प्रामाण्न्ञानं, "पर प्रामाण निश्चाययति" परप्रामाणनिखय- aT जनयतोत्यथैः, श्रामाण्छनिश्चयादव' प्रामाखन्नानप्रामाण्यनिश्च- यादेव, “प्रामाण्टनिश्चयः' प्रामाण्छनिश्चयकाय्ये, “ज्ञानप्रामाण्यनिख्या- देवेति प्रामापछन्नाने प्रामाण्यनिश्चयादेवेत्ययेः, तन्निश्चयः' ‘afaqa- काय्य, ‘Safa सव्वेबरेव प्रामाण्यनिश्चये प्रामाण्यनिशयस्यापेत्ति- तवे द्त्ययः, ‘Yaa चेति गरूमतेपोत्यर्थः, ्रामा्छख' खनिष्टप्रा- मास्य, खग्रा द्यत्व' खविषयं, “खरूप-प्रामाण्याभ्यामिति, तन्मरत- सिद्धखग्राद्यमाचोपल चण ‘awe परमाचया द्यते, "परिशेषान्‌- मानेनेति रएतजन्नानप्रामाण्यमेतजन्नानग्राह्यं एतजन्ञानभिन्माचा- (१) agua इति wo | ९८० तश्चचिन्तामणौ संश्यादोचित्यावजिता विषयसंशय इति वाच्यं । निशिते संश्याभावात्‌ | अन्यथा स्व ताग्रहेऽपि तत्संश- येऽनवस्थेति | तदसत्‌ । यदि प्रामाण्यसंशयान्न विषये संशयो निश्चितत्वात्‌ तदा विषयनिश्चयार्थः प्रामाण्य निश्चये व्यथः प्राथ्मिकविषयनिश्चयादेव निष्कम्पप्रह- क्युपपत्तेः। न हि विषयसंशयमनाहत्य प्रामाखनिञ्चयः प्रटत्तिहेतुरित्यक्तं | अन्यसंश्यादन्यच निशिते कथं संशय इति चेदनुभवं Vel येन खसाश्िकमेव प्रामा- शयाप्रमाण्यसं श्यस्य विषयसं शयदहेतुत्वमनुमतं | त्रान विषयत्वमपि प्रामारसंश्यमासाद्य विषयसंशायकं | गराह्मत्वादित्यनमानेनेत्यथः, प्रमाणान्तरेण वेति शब्दादिना वेव्यथेः, तत्प्ामाण्यस्यापौति खय्याद्यवन्नाननिष्प्रामाण्यस्या पौत्यथः, इदसुपलक्तणं मिश्रमतेष्यनव्यवषायस्य प्रामा खमनुव्यवसायान्तरेण ग्राह्यमेव तत्मरामा्छमग्यनव्यवसायान्तरेणत्यनवस्येत्यपि नेष्ये । "तस्यापि" प्रामाण्यनिश्यस्यापि, "प्रामाण्ये प्रामाण्यक्नानं, Fra ufeafafa शेषः । ‘a चति, प्रामाण्यनिखये प्रामाण्छनिशखयाभावे दति गेषः, 'प्रामाण्छसंशयात्‌' प्रामाणन्ञाने प्राभाण्संश्यात्‌, श्रौ वि- त्यावजित इति व्यवसाये प्रामाश्सं्याधोन इत्यथः, "विषयसं्रयः व्यवसायस्य विषये संशयः, स्यादिति शेषः, “निश्चित इति व्यवसायस्य प्रामाे नि्िते इव्यथः, “संश्याभावादिति azarae प्रामाण्यसंश्या- म्भवा दित्यथः, “खतो ग्रहेऽपि व्यवसायनिष्टप्रामाण्ठस्यागव्यवखायादि- प्रामाण्यवादे सिडान्तर स्यं | REV ननु लिङ्ग-पक्ष-व्याश्यादोनां न्नानस्य प्रामाणखावधार- शेऽनवस्था, अनवधारणे देत्वसिङ्धिः। अथ faw- fema सखविषयावधारणे ana खप्रामाण्यन्नानं नापेक्षते अनुमानमानेच्छेद प्रसङ्गात्‌ | लिङ्गादि निश्चयस्य च सकारणाधोनस्य सव्वसिङ्धत्वादिति चेत्‌ । न । प्रामाण्यसं शयेन लिङ्गसन्देहात्‌ । न fe a लिङ्गन्नाने प्रामाण्यसंशयः, अविराधादितिर। ना निखयेपि, ‘agua श्रगेव्यवसायादौ प्राम ्मं्यात्‌ यवसाय- निष्ठ प्रामाण्यसंशये, श्रनवस्येति मिश्रादिमतेपि श्रनुव्यवसायादो प्रामा- ए्निश्चयाथमनुव्यवसायाचन्तरापेक्लायामनव स्येत्यथैः | “प्रामा्छसश्या- दिति निश्चय प्रामाष्संशयादित्ययेः, ‘fava’ तदिषये, ‹विषयनिशच- यार्यमिति प्रामाण्छसंशयाघधोनविषयसंश्यनिटत्ययमित्यथः, प्रामाण्य निखयः' व्यवसायनिषठ प्रामाण्यनिश्चयः, “विषयसंशयमिति व्यवसाये परामाण्संग्याददिषयसंग्यमित्ययेः श्रना दृत्य' ्रनभ्युपगम्य, ्रटत्ति- हेतुः" साक्तादेव प्रट़त्तिडेतुः, ‘ow कंथिद क्तं । WEA, श्रन्यसंशया- दिति, 'विषयसंश्यहेतुलमिति निखयोत्तर वषयसंगश्यदेतुत्मित्यथैः | नन्‌ ज्ञानविषयलात्छमानधम्मादपि तःदृ शविषय संश्रयो दयात्‌ कथं (९) नन्‌ लिङ्-पन्त-व्याष्यादिक्ञानानां प्रामाणानवधारणे हेत्वा यसिडिः, अवधारणे चानवस्थेति He | (२) अनुभवविरोाधादितीति ग° | 36 खर तत्त्वचिन्तामणौ उच्यते अप्रामाणयश्ङ्ाकलङ्धाभावे लिङ्गा दिन्नान- स्येवार्थनिश्वायकत्वात्‌, तत्कलङ्केतू कतेव ग तिः। यत्त व्यव- साये कबिदप्रामाणश्ङ्धा भवति कचिन्रेति त्वयापि वक्तव्यम्‌ । रवं बहवित्तव्ययाया ससाध्ये स्वगं साधनं याग इति ज्ञानं न खदीतप्रामाणयं WANN प्रामाणया- नुमितेः पृव्वेभेव तस्य विनाशात्‌, किन्तु तज्नानसमा- नविषयकमप्रामाखश्डाश्रन्यं ज्ञानान्तरमेव | नन्वेवं बहवित्तव्ययायाससाध्ये निष्कम्यप्रटत्तावनुपयेागित्वात्‌ mamma तद्धृतुलमित्यत are, “ज्ञानविषयत्वमपौति | “नन्विति, wat afeata धमादित्यादावितिशेषः, “हेलसिद्धिरिति कारणासिद्धिरित्यथैः, श्रभिप्रायानभिन्नः कारणसिद्धिं परिदरति, “श्रयेति, “ख विषयेति auger, ‘Tarai, श्रननवस्या प्रामाण्यनिश्यासम्भवादिति भावः । भ्रभिसन्धिमुरघारयति, श्रामा- यसं शयेनेति, “लिङ्सन्देहादिति सन्देदपद्‌ श्रो ना प्रामाण्यकनिख- याभावपर, तथाचाग्रहो ताप्रामाखकलिङ्गनिश्चयाभावादित्यण, तस्ये- वानुमितिदेतुलादिति ara: | श्रविरेधादिति बाधकाभावादित्यैः। “लिङ्खगदिन्नानस्येकेति लिङ्गादिनिश्चयरोवेव्य्थः, एवक्रारात्‌ प्रामाण्य- निखयव्यववच्छेदः, ‘AAAS तु" तत्सत्वे तु, “उतेव प्रामाण्निखय- ख्ूपैव । नन्‌ प्रामा्शद्धाया न सान्वचिकनं किन्तु क्राचिकलमि- त्यत्र किं वौजमित्यत are, ‘afafa aq पुनरित्यथेः, ल्या प्रामारवादे सिडान्तर दस्यं | VER निष्फलं प्रामाणत्तानमिति किं तद्‌ पायानुसरणेनेति चेत्‌ | a) स्रगेसाधनं याग इति न्नानप्रामाश्ये fafaa तत्समानेविषयकन्नानान्तरे अ्प्रामाणखश्ङ्धा न भव- तीति न्नानान्तरमण्होतप्रामाणखमपि सखा्थनिश्चय- रूपं निष्कम्पप्रहत्तिं जनयतीत्यप्रामाखशङ्धाप्रति- बन्धद्वारा निष्कम्यप्रटत्तावुपयज्यते प्रामाण्यन्नानमिति न निष्कलम्‌ । यत््वनुमानस्य निरस्तसमस्तविभरमाश- ङस्य स्वत णव WWI इत्युक्तम्‌ । aqaafa वहििन्नानत्वमनु्भितेः प्रामाणखनियतमनुव्यवसायेनाप- Rare ys तदित्यध्या दायै, तथाच संशयसामग्या श्रसान्वैविकल- सुभयानमतभिति wai "एवमिति यया निितप्रामाण्छकपरा- ai एवानमितिहेतुस्तयेत्यथः, “तजन्नानेति निश्चितप्रामा्कन्ना - Rae, (ज्ञानान्तरमेवेति उन्नरेत्पनज्ञानान्तरमेवेत्यथेः | "नन्वेव fafa, “एवं ज्ञानान्तरस्मैव प्रवन्तेकत्वे | (तत्छमानविषयकन्ञानान्तर efi न चान्यत्र प्रामाण्यनिश्चये कथमन्यज्न नाशङति वाच्यं । तादृ शज्ञानत्वावच्छेदेनाप्राभाष्टवत्तानिश्चयार्‌ दितौ यन्ञानानव्यवसायेन ताद्‌ शज्ञानत्ववत्ता दादेव प्रामाण्टसंशयासम्भवादनुव्यवसायाभावे च धम्वज्ञानाभावादिति भावः। नन्‌ प्रामाण्यस्य खतेोगराह्नलाभावे रौकारताऽनुमितौ खतः प्रामा्छग्रहाभिधानं विरुद्धमित्यत we, ‘afafa, “निरस्तसमस्तेति श्रप्रामाण्षशङ्धासामयो विरद विशिष्टस्येत्यथः, ४८४ तक््वचिन्तामणौ नोतं अता विशेषद शनान्न तचाप्रामाणखशङेति, प्रा- भाण्यनिश्चयादेवाप्रामाखशङ्ाविर दात्‌ अथं नि- faq निष्कम्यव्यवदार इत्यभिप्रायः | वक्तुतच्तु परतः पक्षे न कचिदपि प्रामाणग्रहः प्रवत्तेक इति। एवमनुव्यवसायस्य प्रामाणखखनियतत्वान्र प्रामाणखय- शङ्का । न जानन्‌ जानामीति प्रत्येति । न वा षट- ‘om’ Zlarafger, ‘av इति seas तस्येत्ययेः, “इत्यभि- प्रायः s@qaaaaraa:, ‘saatafafa यदापनयमयग्यादया fa- qaiaafaau:, तदेति au, “श्रत इति श्रस्मादित्यथेः, ‘aq’ शरनुमितौ, ‘aa निश्चित्येति श्रथञिषयकानुमिन्युरमेवेत्यथेः | न चेव- मनुमितिपययन्तानुखारणतरैयथ्यंमिति वाच्यं । श्रनुमानपदस्याथेनिखय- सामान्यपरलादिति भावः । वस्हतस्िति वस्ठगल्या पुनरित्यथेः, "परतः पत्ते न्यायनये, “प्रामाण्ग्दः' खतः प्रामाण्छग्रदः, “प्रवन्तेकः भर्ति प्रयोजकः । नन्‌ यदि चिदपि न खतः प्रामा्छग्रदः तदानुव्य- साये रजतत्वादि प्रकारकल्र ओ HAT च प्रामा्सश्या पत्तिरित्यत ae, “एवमिति, श्रनव्यवसायय्य' तत््रकारकन्नानानुव्यवसखायलस्छ) 'प्रामा एखनियतलादिति तत्मकारकलां भे ज्ञानां च प्रामाण्छनियत- लेन खरोतत्वादित्यथेः, यदा तु तच प्रामाण्छनियतल्वावधारणं नास्ति तदा तादृ शशङ्कापोष्यत wala भावः । प्रा माण्छनियतलमेवोपपाद्‌- यति, न होति, शधरज्ञानेः घटलप्रकारकन्ञाने, परज्ञानामोति 3 (8) aa निश्चिते इति We, ग °, च। प्रामाण्यवारे सिडान्तर स्यं र्ध Wa पटं जानामीति | रमेष्यनुव्यवसायेन रजतत्वा- दिकं व्यवस्ायप्रकारत्वेनाद्िस्यते तच्च तथेव । aa भ्यासद्‌ शायां अटिति प्रचरतर-निष्कम्यप्रटत्तिद शेनात्‌ प्रमाणं स्वतरव गद्यते अन्यच तु परत इति तन्न । विषेष्यनिष्ठात्यन्ताभावप्रतियागि प्रकारानवच्छिन्नत्वा- दिकं प्रामाण्यं स्वता ग्रहोीतुमशक्यमिति परत w खद्ते। इटितिप्रत्तिस्त्‌ कर-चरणादिमति शरीर न्नानत्वादे वि्चेषस्यानुव्यवसायेन ग्रहादप्राखशङ्धा- पटलेन जानामैीत्यथः TANTS | ननु रजतत्वादिप्रकारक- प्रमानुव्यवसायस्य रजतल्वादिप्रकारकर््वांशे मलात्‌ कथमनु्यवसा- यतस्य तदंओे प्रमालनियततलमित्यत ore, रमेपौति भ्रमस्यलेपौ- त्यथः, "तथेव व्यवसायप्रकार एव, तथा च. रजतत्वादि प्रकारक्भ्रमा- नुव्यवसायस्यापि न रजतला दि प्रकारकत्व समलमिति | “mare दभरायामिति परेावन्निनि शरौरलादिप्रकारकज्ञानदशायामित्यथः, श्रकारानवच्छिन्नतादिकमिति धम्माप्रकारकल्ादिकमित्यथैः, श्रादि- पदात्तदति तप्रकारकत्वपरिग्रहः.. “परत एवेति, श्रभ्यासदशायामपो- व्यादिः, "विशेषस्य प्रामाण्छव्याप्यस्य, “श्रनव्यवसायेन गहादिति, प्रामाण्ानुमितेरिति शेषः | प्रकारान्तरमाह, भ्रामाण्छशङति, “व्यव सायादेवेति ववसायादेव aa: दितोयकल्पमाड, भ्रामाण्य- क्ञानमिति, प्रथमकल्पमभिप्रेत्याद, इरिनोति, 'तत्छमवधानः प्रामा- । $ ¦ तक््वचिन्तामणौ WANE व्यवसायादेव, न प्रामाणयन्नानं प्रव्तेकमि- त्युक्तम्‌ | इटिति तत्समवधानन्तु खकारणाधोनं। न fe पिपाखनां टिति प्रचुरतरा समथा च प्ररत्तिर- म्भसोति, पिपासेपशमनशक्तिरस्य प्रत्यश्रेति | इति शओ्रोमहङ्गओा पाध्यायविरचिते तत्चचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे प्रामाण्यवादे Alara: oi प्यानमितिसामगरोखमवधानं, "पिपासापशमनश्नक्रिरिति पिपासाया उपश्रमनं यस्मादिति seen पिपासापशमनं पानं तस्य या शक्तिः TS या साधनताधोः, खा ‘Aaa’ सा खप्रामाण्यप्रत्यलात्मिकेत्ययः | aq केचित्‌ प्रामाण्यनिश्चयो न aaa प्रठत्तिडेतुरिति गन्थरुत- ami न वा यथोक्रय॒क्या दितोयन्नाने प्रामा्रंशयनिटत्तिदारा a निष्कम्यप्रटत्यपयोगो, प्रडत्तिसामग्या बद्धिसामगोतेा बलव- लया Weal एवासम्भवात्‌ । न च प्रामाखण्र्ासामगो निष्क ग्यप्र न्तिसामयोता बलवतोति वाच्यम्‌ । मानाभावादित्या्ः । तदसत्‌ | यज्रापा दानप्रत्यक्ता दि विलम्बेन प्रठन्तिसामयरोविलम्बस्ततरेवा- प्रामाण्यसंश्रयासम्भवादिति dag: Il दृति ओरौमथुरानायतकवागो विरचिते प्रामाष्वाद्‌रदय्े ज्ञ ि- वाद्‌रदस्यम्‌॥०॥ प्रामाण्यवादे उत्परत्तिवादर दस्यं | १८७ अथ प्रामाणखवारे उत्यत्तिवादः। ऋ र्मम उत्पद्यतेऽपि प्रमा" परते न तु स्वतः न्नानसामग्री- माचात्‌ | तजनन्यत्वेनाप्रमापि प्रमा स्यात्‌ । अन्यथा ननु प्रमालस्य परते ge खत उत्पत्तिकरत्तितापि न स्यात्‌, परते ग्ाद्यलस्य ज्ञानसा्तादिभाजको पाधेः खत उत्पल्िकटत्तिता- भावनियमादप्रमात्वे तथा ज्ञुप्तलवादिद्युपेद्वातसङ्गत्या प्रमायाः परत खत्प्तिकलं व्यवस्थापयति, “उत्पद्यतेऽपोति, wat परत उत्पद्यते- पो तियोजना, प्रमा परतः प्रामाण्ठस्येव परत उत्यत्तिकलस्याप्ाश्य Tae: | एतेन Taree परते ज्ञपषिनिरूपिता safe प्रमाया निरूप्यतदत्येकच धश्डिष्यभयानिरूपणादितिगरब्द ससुचयानपपत्ति - रिति निरस्तं । परत उत्पति कलञ्च क्ञानसात्ता दिभाजको पाष्यवच्छि- ज्काय्ेताप्रतियोगिककारणएतानिरूपितकाय्येतावत्व, तादृ शकायैलश्च wa प्रसिद्धं wa प्रति दोषहेतु तायाः सब्वसिद्धलात्‌ खमतेनेवायं ग्न्य इति परनये तदप्रसिद्धावपि चतिविरददाख । न्नानसाकच्ादविभाजकोा- पाधिलच्च ज्ञानविभालको पाध्यव्याण्यतवे af’) ज्ञान विभाजकोपाधिवं तादृ श्र प्रमातलमप्रमात्ञ्च, avai दिविधं विद्या श्रविद्या चेति विभा- गकरणात्‌। BAG विभागः fay भटर वा Wey: न तु वैगरेषिकख् (१) प्रामाण्यमिति ae me 7 | (२) सत्यन्तदलेन wagaenfefacrea: | Vrs तक््वचिन्तामणौ Santa सा न स्यात्‌ | MARTA दाषातुप्रवेश- द्प्रमेति चेत्तहि ज्नानविश्रेषवदयप्रमा प्रमाविशेवः स्यात्‌ न्नानसाममग्रीजन्यत्वात्‌। तस्मात्‌ प्रमाप्रमथेोवेचित्यात्‌ गुणादेाषजन्यत्वम्‌। अथ यच गुण-दाषौ विना तयेा- aa विद्यालस्य नि्िकल्यकसाधारण्याथे भ्रमभिन्नज्ञानलरूपतया प्रमात्रूपत्वाभावात्‌। यद्वा भ्रम-प्रमान्यतरपदप्रटनिनिभमित्तवं ज्ञा- नसाक्तादिभाजकोपाधित्वमिति भावः। खत इत्यस्य विवरणं “ज्ञा- नसामगोमाच्रादिति न तु न्ञानसामान्यसामयोजन्यतामाचाश्रय इत्यथः | क्ञानसामान्यसामयोजन्यवञ्च ज्ञानसात्तादिभाजकोपाध्य- नवच्छिन्नज्ञाननिष्ठकाय्थेताप्रतियो गिककारणतानिर्‌ पितजन्यतलं, we हेतुमार, "तन्लन्यत्ेनेति, तथाव इत्यादिः, प्रमाया न्ञानसामान्य- सामसोजन्यतामाचाश्रयत्वे कज्ञानसामान्यसामयोजन्यतेनाप्रमापि प्रमा स्यादित्यथैः, सामयग्यवेवित्यादिति भावः । ‘aaa’ samara ज्ञान श्रामान्यसामयोजन्यवाभा>े, “सा? श्रप्रमा । श्रप्रमायां ज्ञानसामान्य- aan न तज्नन्यतामाचमित्याशङते, 'ज्ञानसामश्चामिति ज्ञानसामान्यसामग्यामित्यथेः, ‘arava’ दोषस्याधिकस्यान- प्रवेशात्‌, तर्हीति तथापोत्यथैः+~ “्रमापिशेषः स्यादिति प्रमा विशेषः wizaga:, “ज्ञानसामगोति प्रमासामयोरूपन्ञानसामान्यसामयोज- न्यतला दित्यः, ततसाभयोजन्यवस्य च तदात्मकलव्याप्यलादिति भावः। च चिच्यादिति प्रमालाप्रमाल्रूपपरस्पर विरद धम्मेवत््वा दित्यथैः | ननु गृणदोषयोव्येतिरेके यदि प्रमाप्रमयोव्येतिरेकः rage तयोः प्रामाण्यवादे उत्पल्तिवादर दस्यं | RTE रभावस्तच ज्ञानसामग्रेोपव नास्ति Aa ATAATAT- त्यत्तिप्रसङ्गादिति चेत्‌ । न । विश्ेषविनारकूतसामान्य- काय्य भावात्‌। तत्सामग्रोमादायेव हि सामान्यसामग्री तां विना नाल्येव at) अन्यथा काय्येविशरेषे कारण- विग्रेषोाच्छेदः। qq यथेकजातीयसामग्रीसच्ेऽपि धटये्भेरोा VARMA तथा प्रमाप्रमयेा्भेदे aye” ~~ प्रमाप्रमादेतुलं स्यादनन्यथासिद्धान्यव्यतिरेकस्य कारणताव्यापक- लात्‌ । न चैवं, तयोव्यतिरेके ज्ञानसामान्यसामग्या एव विरदादिति तटस्थः ued, ‘wafa, (तयोरिति प्रमा प्रमयोरित्यय, 'ज्ञानमाचेति प्रमाप्रमावदिभ्रैतज्ञानसामान्योत्पत्ति प्रस ङ्गा दित्यथेः, तथा च ज्ञानसा- मान्यसामयो विरदप्रयुक्र एव तत्र तदुभयाभावः, न तु गण-दोषाभाव- प्रयक्र इति भावः। यद्यपि प्रमास्थले गणस्य श्वमस्यले दोषस्य एयगन्वय-व्यतिरेकेाऽस्तेव तच ज्ञानसामान्यसामग्रोविरदस्य वक्रम- शक्यत्वात्‌ तथापि frat समाधानान्तरमा, "विशेष ति, (तत्सा मगोमादायेति विश्ेषसामयोमादायत्ययः, .सामान्यसामग्रोति, कार्य जनिकेति रेषः। तथा च तच ज्ञानसामान्यसामयौ तिष्ठत्येव विशेष- सामगो विरहाचच न कायेत्पत्तिरिति न सामान्यसामयौ विरदप्रयक्तः प्रमाप्रमोभयभावः, किन्त॒गुण-दोषाभाव प्रयुक्त एवेति भावः | वस्तुतस्तु फलाव्यभिचारिकारणसमृदस्येव सामगरोलादिगेषसामग्य- (९) वेरूप्यद्वेति ख०, ग० च | 37 २९० तक््वचिन्तामणो भविष्यति " । अथानुगतव्यव हारात्‌ प्रमात्वमनुगत- मिति प्रमामाचे अनुगते हेतुवाच्यः अनुगतकाय्थ- स्याननुगतादनुत्पत्तरिति चेत्‌ 1 न । प्रमात्वस्योपाधि- त्वेन कार्य्यतावच्छेदकत्वे मानाभावात्‌। काय्येमाबह - fora नीलघरत्व-घटन्नानत्वादो व्भिचारात्‌। तिरिक्रसामान्यसामग्येव नास्तोत्याद, ‘at विनेति, तथा च विर्ष- सामग्यतिरिक्रा यदि ामान्यसामगौ तिष्ठति तदा तदिरदप्रयक्रस्तच काव्यविरदः स्यात्‌ न चेवमिति भावः । “श्रन्ययेति, ल्दुक्ररोत्या श्रन्यजापि कारणविश्रेषस्य एयगन्वय-यतिरेकानुविधायिलाभवा- दिति ata: | मो्मांसकः शङ्कते, “नन्विति, “उच्यते इत्यन्तमेकः GIT: । ‘az’ व्यक्रिभेदः, Gua’ वैजात्यं, "तयेति, “Aue प्रमात्वाप्रमा- लरूपपरस्यर विरुद्धधम्मवत्वच्, तथा च कि प्रमाल्ावच्छि्ने गणस aaah भावः । Wa प्रमायां गुणजन्यव खण्डनमाचे ग्दधितु- waa न तु Bala दोषजन्यत्वखण्डने मोमांसकैरष्यप्रमावा दोषजन्यतग्युपगम्प्रत्‌ । क चित्तु प्रमावद्प्रमःपि खत gated इति मन्वानस्य तरख- स्याद्यं तथाचोभयखण्डने तात्पर्थंऽपि न चतिरित्याः। तदसत्‌ तथा खति तं प्रव्येबमप्रमपपि खत एव स्यदिति बिद्धनन्तेऽनिष्टापा- दनसख्यासकतेः | (x) भवतीति ae | प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर दस्य P २९६६ अथ प्रमा ज्ञानदहेत्वतिरिक्तहेतुजन्या जन्धन्नानत्वात्‌ अप्रमावदिति चेत्‌। न । प्रमाया ज्ञानत्वे तङ्धतुजन्य - तया साध्ये बाधात्‌ । ज्ञानाजनकजन्यन्वें विरेा- धात्‌ । अप्रमायां तदसिङधः। व्यथविशेषशत्वात्‌ रच Wud कार्यतावच्छेदकं न वेति विप्रतिपत्तिः+कार्यताक- च्छेदकतश्च न तत्पव्ाश्यधिकरणतं sie तु यया कथयद्धित्काता- वच्छेदकताश्रयत्माहत्नं तेन wae निग्यटत्तितधा तत्पव्याघ्यनभि- aceasta न afar. | केचिन्न ward काव्येतावच्छेदकब्यापकं न वेति विप्रतिपत्तिः, तन्न्ाक्रिलस्य कार्यता वच्छे दकलत्वे काग्येतावच्छद्‌कमनेक ट्‌ त्वेन विश्रव्यभित्याह्नः । ननु श्रु गतकाय्य वैविच्यं कारणवे विश्याघौनं घटय; खद्पभे- रस्त न तथा, यमजयोसतथालञ्चादु पे चिच्यादित्या शयेनाङ, “च्रयेति, "उपाधिलेनेति, इदमुपलक्षणं सित्यट त्िलेनत्यपि द्रष्टव्यं । प्रमातस्य काय्य माचठन्तिजातिले fe कार्थ्यमाचटरत्तिजातेः का्येताकच्छेदक- त्वेनियमस्यैक मानत्वसम्भवादितिः भावः । ननु अनित्यप्रमावं का्यतावच्छेदकं काय्य माचटेत्तिवीदिव्यन्‌- मानमेव मानमित्यत श्राह, काय्यमजेति, “वरज्ञानलेति जन्यधर- Wasa, यथाश्रुते काय्यम्प्रच्रटल्िलाभाञन व्यभिखारासङ्गतेः | प्रमाया गु शजन्यतसाधकमाचाग्यानु मानं WEA, “Tafa, अ्रच ज्ञान- (१९) तदतिरिक्तजन्धत्वे साध्येति Ge | २९२ तत्त्वचिन्तामणौ व्यावत्त्याप्रसिङ्धः। कश्च यत्किञ्चिजन्नानरेत्वपेया सवतङधत्वपेष्या वा अतिरिक्तत्वे इन्द्रियादिभिः सिङसाधनात्‌। नापि ज्नानसामान्यसामग्युतिरिक्त- सामग्रीजन्येति साध्यम्‌, पूववत्‌ सिद्धसाधनात्‌ विरा- हेततिरिक्रतवं सामान्याभावा वा यत्कि खिद षाभावोा वा यावक्वा- वच््छिनाभावा वा aia ose, श्रमाया दति, "तद्धतुनन्यतयाः ज्ञाने तुमाचजन्यतया | awa fatruare, “नज्ञानाजनकजन्यत्व दूति, साध्य इति शेषः, "विरोधात्‌, जन्यज्ञानत्वरूपदेतारविवंरोधात्‌ । दृद्टान्तस्य साध्यवेकल्यमार, शश्रप्रमायामिति । यथंविश्रेषणतामप्याद ‘aufa, “विग्रेषणं' जन्यले । व्यरुतामेव विदशति, श्याव्य॑ति agra शश्वरज्ञानस्येदानोमसिद्धे रिव्यः । प्रमाया गुणएजन्यत्- fagiaa वेदिकप्रमायां guaat भगवजन्ञानसिद्धिरिति भावः | दितोय-ठतोययोरार, “किञ्चेति, “दन्दरियेति, एकस्य यावदभि- न्रत्वादिति भावः । ज्ञानसामयोभेदः fa विशेषाभावः, याव्ला- वच्छिनाभावः, सामान्याभावा वा श्राद्ययाराड, “सिद्धसाधनेति, gy "विरेाधादिति। ज्नानसामान्यसामग्यन्यसषामयो जन्यत्वं साध्यं सामान्य-विश्षयोः सामगोमेदात्‌ प्रमासामयो ज्ञानसामान्यसाममौ- भिन्नैवेति न बाध इति निराङ्ुरूते, न चेति, भ्रमाया इति, यत्‌ यत्‌सामयोभिन्नसषामगरौजन्यं तत्‌ ` तता भिद्यते इति नियमादिति भावः। ‘ae’ सामग्नोभेदस्य | “इद्धियादिभिरिति, एकस्य याबवद्धि- aatfafa भावः । ज्ञानलाभिप्राय इति ज्ञानसामान्यपदस्य न्नान- प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर स्यं | RCs UTS) न च सामान्य-विशेषयाः सामग्रीदयं । प्रमाया Mafra: अन्यथा सामग्रीभेदासिद्धिः तस्य काय्येभेदकरुष्यत्वात्‌ | रतेन न्ञानसामान्यहेत्वतिरि- क्रे तुजन्येति साध्यं प्रत्युक्तं । सकलन्नानाभिप्राये चेन्दरियादिभिः सिङडसाधनं। न्नानत्वाभिप्राये हेत्व- लपरले इत्यथः, हेत्वसिद्धि रिति, ज्ञानत्वस्येति शेषः, fae तथा च तद्घरितखाध्याप्रसिद्धिरिति भावः । “नित्यटत्तितयत्यस्य तव मते इत्यादिः, तथा च तव नये साध्याप्रसिद्धिरस्मन्नये तु इद्धि यादिभिरेव सिद्धषाधनमिति eal ज्ञानस्य नित्यटन्तिवेपि कार्यतावच्छेदकत्वं iene, “श्रयेत, "यद्धग्भाश्रयस्येति, -च्रसतः, ‘aw उत्पत्तिः आद्यत्तणसम्बन्ध इति यावत्‌। ‘saute’ यद्धेतवघौनं, “तत्काग्येतावच्छछेदकं तस्य Cat: काय्यतावच्छछेदकं, चासतः ad यावत्वेन विशेषणणेय नाता दण्डजन्यतावच्छदकं sad भवति च छत्यादिजन्यतावच्छदक, areata सतोति विशेषणोयं तेन नौलघरलादि वारणं, चटज्ञानत्वारेरपि श्रात्मम- नेायोगादेजैन्यतावच्छेदकत्वे Wasa गौरवमेव बाधकमिति a तच्रापि व्यभिचारः एवञ्च यद्धश्नोाश्रयस्य eae: सत्त aq sufa: agama बाधकं विना स ध्चस्तट्म्माख्र- यकाय्ैतावच्छछेदक इति पर्यवसितं । श्रपौनलञ्च जन्यवं श्रयमस्मा- दुत्‌ पद्यत दति प्रत्ययादुत्पत्तेरपि दण्डादिजन्यलात्‌। यद्वा तदधि- करण तणष्चंसे त्पल्तिव्यालं व्याणवञ्च कालिकं, उत्पत्ति प्रजेशात्‌ २८४8 तत््वचिन्तामगो fafs:) नापि ज्नानत्वावच्छित्रकाय्यत्वान्यकाय्येत्व- प्रतियागिककारणजन्येति साध्यम्‌ । ज्ञानत्वस्य नि- त्यटत्तितया काय्येत्वानवच्छेदकत्वात्‌ | अथ ACAT- श्रयस्यासतः सच्चं हेत्वधीनं तत्‌ का्यतावच्छंदकं, Waa तथा । न चासत इत्यधिकं, व्यामादिसा- धारणसत्वमाचस्य देत्वनियम्यत्वादिति A a afwafiat निरासः बाधकं विनेतिविशृषणदे वान्यथा सिद्धस्य निरास इति भावः। ज्ञानवञ्च॒ तथेति ज्ञानल्वाश्रयस्य शव्वेमेवा- सतः सत्वं न्ञानसामान्यदेतु मनःप्रश्टत्यधोनमिति तच्जन्यतावच्छदकं क्लानत्मित्यथः । शश्रधिकमिति, तथा च नित्यज्ञानस्वस्य ₹ेत्न- Waa Masa न काय्ैतावच्छेदकत्वमिति भावः, एतच्ा- शषौ नलस्य wag यथाश्रतमेव तदधिकर एतणध्वसेएत्प्िव्या- प्यलरूपले त॒ मदा प्रलयोयतत्‌सत्व एव व्यभिचारो बेध्यः। ‘aa दिसाधारणसत््वमा चरस्य' उत्पत्यति रिक्रकालसम्बन्धमा चस्य, तथा च चरत्वादेरपि दण्डादिजन्यताक्च्छदकत्वं न स्यादिति भावः। "यदा लिङ्गितस्येति, खरूपं" सव्ये खरूपं, यदालिङ्धितं शन्वैमित्यथः, "लाघवादिति, उत्पत्यघरितलादिति भावः, एवञ्च रत्यादिजन्य- तावच्छेदकन्तु न sae किन्तु काय्येल्मिति इदयं । ज्ञानमिति, fanaa कारणानधोनत्वारिति भावः। “श्रनित्यन्नानत्बेति ज्ञानलावच्छिननत्यस्य स्थाने श्रनित्यज्ञानत्वावच्छिने तिकरणे इत्यथः, ‘cfeaaifa, आदिना व्यातिज्ञान-षादृश्वन्ञान- पदन्नानादिसग्रदः, प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर दस्यं | २९५ यटालिङ्कितस्य खरूपं हेत्वधीनं तत्काय्यतावच्छेदकं लाघवात्‌ न्नानत्वन्तु न तथा । अनित्यन्नानत्वेति- —_—— ~ Izy स्वमतावष्टश्मेन, परनये तु नित्यज्ञानाप्रसिद्या ज्ञानल्स्येवात्म- भनःप्र्डतोनां काय्यं तावच्छेदकलेना नित्यज्ञा नत्ावच्छिन्नकाय्थेलाप्र- fag साध्याप्रसिद्धिरेव इष्टया । “एतेनेति, ‘sate’ घटत्ववति घरत्प्रकारकानुभवतादिकमित्यथः, ज्ञानलावच्छिनेति जन्यज्ञान- लावच्छिन्ेत्यथेः, कचित्तयेव पाठः जन्रज्ञानवावच्छिन्नलन्त्‌ जन्य- ज्ञाननिष्ठान्योन्याभावप्रतियो गितानवच्छदकधम्माव च्छन्नत्वं जन्यज्ञा- नलान्यनटत्तिधम्मावच्छिन्नवमिति यावत्‌ । खकलतदूत्तिवमाचस्या् लप्रत्ययाथैलान्तन परनये Mawel जन्यज्ञानलस्य शरौरादेः काय्येतावच्छेदकलवेपि नाप्रसिद्धिः । श्रच काय्येतावच्छेदकलत्वमाते साध्ये ज्ञानसामान्यकारणशरोरादिनिर्‌पितकारणताप्रतियागिककायेताव - च्छेदकव्वनाथान्तर प्रसङ्गः | जन्यत्व-संयागतवार््थां दरव्यलावच्छिनज- न्त्वदशनेन सामान्य- विशेषयोरप्येकप्रयोज्यत्वसभ्भादतः प्रतियोगि- कान्तं कायता विश्चषणं, “कारणताभिन्तवं ताद शकारणएतावच्छेदका- नवच्छिन्लं, तेन का्येतावच्छेदकभेदेनेव कारणतामेदान्नायान्तर- तादवखयमिति भावः | yay कागयेतावच्छेदकलमच काय्यैतानतिरिक्रट निल न तु खरूपसम्नन्धविशेषः, तया च ज्ञानादिसामान्यकारणजन्यतान- तिरिक्रट सिवेन सिद्धसाधनवारणयैव प्रतियो गिकान्तं कार्यता विशे ब, शेषं Wales: | तदसत्‌ ्रचावच्छेदकलसख काग्थेतावच्छद- Red तक््वचिन्तामणगौ करणे इन्द्रियादिभियेथायथं सिद्साधनं तेषां प्रत्येकं ज्ञानमाचाहहेतुत्वात्‌। Waa प्रमात्वम्‌ ज्नानत्वावच्छिन्र- कतानतिरिक्र लिलशूपत श्रयिमानुमानेपि तथाशब्देन निर्क्रका- य्येतानतिरक्रटल्तिलद्यैव साध्यस्य परामशान्नौलघरत्वादौ तच व्यभिचाराभिघानस्यासङ्गतलापत्तेः, खरूपसम्बन्धर्ूपकाय्यतावच्छेद- कलमाचपरले च सन्दभेविराधापन्तेः तस्य पु्ाप्रक्रन्ततवादिति ध्येयम्‌ । ‘gaara, wear सत्तादौ व्यभिचारौोति arr, vada व्यभिचारवारणाय साक्तादिति । ननु waa व्यभिचारः) न च ज्ञानवपदमनभवत्वपर, प्रत्यत्तवे वयनिचारताद्‌- वस्थयात्‌ | fae साक्ताट्राप्यवं न agree सति agra, प्रमालाप्रमालयोरदलसिद्धेः तयोस्तादृ शस्य खद्यैव व्याप्यवात्‌ । नापि तद्भाप्यान्रनर freed सति agiad प्रमाप्रमान्यतरत्वा दिव्याप्यतया प्रमालाप्रमालयोंडंल सिद्धितादवस्थगात्‌ । नापि तद्याप्यजाल्यन्यन- afaa सतौत्यादिषूपं, प्रमाप्रमान्यतरत्वादौ तत्तजज्ञानलादौ च व्यभिचारात्‌ बाधकाभावे सतोति विशेषणान्न दोष cf चेत्‌ । न । तावन्माचरसयैव सारथेकलात्‌ व्यथविशेषणतात्‌ तादृशानुभवलन्यू नटत्तितया खरूपासिद्धख | उच्यते । न्नानलसाक्ताद्राण्पधम्मेतव ज्ञानसाक्ताददिभाजकोपाधित्वं भवति च भ्रमत्वं प्रमावच्च तया, ज्ञानं दितिधं विद्या चाविद्या चेति प्रथमं विभागात्‌ । gag विभागो मिश्र भटस्य वा ग्राह्यः, न तु वैशेषिकस्य, aq पामाण्यवादे उत्प्तिवादर हस्यं | RHO काय्यतानिरूपितकारणताभिन्नरकारणताप्रतिय गि- ककाय्यतावच्छेदकं न्नानत्वसाक्षाद्याप्यधर्म्त्वात्‌ अ- प्रमावदिति निरस्तं। प्रमात्वस्य नित्यृत्तित्वात्‌ । अनित्यप्रमात्वं तथा काय्यमाचटत्तिधम्भेत्वा दित्यपि नौलघटत्वादिना व्यभिचारि। अनित्यप्रमाप्रनाभय- हेतुभिनहेतुजन्धा जन्यत्वात्‌ अ्रप्रमावदिति चेत्‌। न । दोषस्य पित्तादेः खविषयगप्रमाहेतुत्वेनाप्रमायां निव्विकल्यकसाधारण्याये विद्यालस्य भ्रमभिन्नन्नानतवरूपतया प्रमा- त्रूपतल्राभावन खरूपासिड्यापन्तेः । यद्रा ्ञानत्वसात्ताद्ायधम्मलं भ्रमत -प्रमालान्यतरत्वं भरम-प्रमा- न्यतरपदप्रर्तिनिमित्तवं वा, तेन न काष्यन्‌ पपत्तिः । “्रमालच्येति, तया च बाध दति भावः | तथा" का्य॑वावच्छेदकं, सति तात्‌पर्ये तथादिपदानामेकदेशपरामशेकलस्या पि वब्युत्यत्तिसिद्धलात्‌ | अरवच्छ- aay सठरूपसम्बन्धविशेषः, नातेाऽनित्यज्ञानतावच्छि qatar तिरिक्षटन्तिलेन सिद्धसाधनं । नोलघरलादिनेति, श्रादिना अरन्य तरत्वा दिपरिग्रडः | यदा "तथा" श्रनित्यन्नानवावच्छिन्नकाग्यतानिरूपितकारणता- भिन्नकारणएतानिरूपितकाय्येतावच्छेदकमित्यथैः, ga yard प्ो- छतमच तु श्रनित्यप्रमाल्मतो न पुनर्क्तिः। “नौलघरलादिनेति, श्रादिना श्रनित्यज्नानत्वादिपरिग्रः। 38 Rec avafarataart aramfad: | धटदृष्टान्तत्व तयेव व्यभिचारात्‌, शङ्खगदयंशे पीतः wg इति ज्ञानस्यापि प्रमात्वात्‌ कारणव्यक्तिभेदजन्यत्वेन.° सिङ्खसाधनाच्च। अथ प्रमा अप्रमाव्यादत्तधम्भा वच्छिन्रिकाय्यत्वप्रति- “प्रमाप्रमोभयेति, प्रमाहेतुभिन्नडेतुजन्यते साध्ये बाधः, ऋप्रमा- त्‌ भिन्नडेतुजन्यवे ara दृष्टान्तासिद्धिरतः "उभयति, इद्धिया- दिक्च तदुभवद्ेतुरेवेति न॒ तेन सिद्धसाधनमिति भावः। श्रप्रमायासिति, तथाच दृष्टान्तासिद्धिरिति भावः "चरदृष्टा- ma इति। यद्यपि खविषयकप्रमा प्रमोभयदेतुर ण्डादिरेतुकतया चटोपि न दृष्टान्तः तथापि दणकदृष्टान्तवे तात्पय्ये ‘aaa’ अप्रमयैव । ननु विषयतातिरिक्ररूपेण डहेतुत्वविवत्तणा नोक्तदोष दत्यरचेगा इ, ‘ugfa, ्रमालादिति, तथा च तज्ननकौश्वतदो- wisfa प्रमाप्रमोभयहेतुरवेति तद्‌भयदतुभिनेतुजन्यलाभावात्‌ तच व्यभिचार इति भावः। व्यभिचारस्तु warm अरलौ किकप्रत्यच्वा- नुमित्थात्मके wg: पोत दति श्वाने एव न त wget लोज्िक- yma तज व्यभिचारः, तज च विषयतातिरिक्ररूपेण प्रमाप्र- मोभयरेत भिन्नो aq: MEU तण्लन्यलेन साध्यसत्वा दित्थमंशते बाघोाऽपि waa द्रष्टव्यः | मन साध्ये प्रसापदेन घमभिन्नन्नानविवक्तणानोक्रदष इत्यरुचे- (१९) पीतश्न्ल्ञानस्यापीति we म° च| (२) कारगव्यक्तिविशेषजन्यत्वेनेति कर | प्रामाण्यवादे उत्यत्तिवादर स्यं | Ree यागिककारणजन्धा अप्रमाविजातीयकाय्यत्वात्‌ षट- वत्‌ | यदि प्रमा अप्रमात्वासमानाधिकरणरूपनिरू- पितकाय्येत्वप्रतियागिककारणजन्धा न स्यात्‌ अप्र qe, “कारणेति, व्यक्रिभेदेति व्यक्रिविेषेत्यथः,(९) यत्छन्तिकषव्यक्या श्रप्रमा न जनिता प्रमैव जनितां तज्जन्यत्वेन सिद्धसाघनादित्यथः । “श्रथ प्रमेति, ‘wa? श्रनित्यप्रमा, “श्रप्रमाव्यादन्तेति, श्र श्रप्रमाव्यारन्ततवं न भ्रममिन्नटत्तित, जन्यज्ञा नाद्यवच्छिन्नकाय्यतामादाय fagar- धनापत्तेः तादृशकाय्यतामादाय waa साध्यसत्वेन हेतो विजा- array | fae एकमाचविथेव्यकप्रमा टृत्तितव, एक- म चविशेग्यकेत्युपादानात्‌ अरण्मावस्यापि प्रमाप्रमे भयसमूृरहालम्बन- afaafa न प्रकतासिद्धिः। न च तथापि दच्छालाद्यवच्छिन्नका- खैताप्रतियोगिककारताश्रयात्मादिजन्यत्ेन संयागलाद्यवच्छिन्नकाय्यता- प्रतिय गिककारणताश्रयद्रव्यजन्यत्ेन च सिद्धसाधनं तादृश्रजन्यता- मादायाप्रमायामपि साध्यसत्वे “श्रप्रमाविजातौयेति विशेषण ein व्यथमिति वाच्यं। कारणजन्येव्यनेन कारणता प्रतियागिककाय्यै- ताव्चविवदणात्‌ । “श्रप्रमाविजातोयेति भ्रमभिन्नेत्यथेः, पच्ताव- च्छेदकसामानाधिकरण्येन साध्यसिद्ध रुद श्त्वाखच a भागासिद्धिः, भ्ननभिन्नप्रमेव वा पच्वः। श्रचानुमाने तकं प्रदशेयति, "यौति, श्रप्रमाव्या ठत्तघम्भावच्छिन्नेत्यस्य विवरणम्‌ श्रप्रमालति, ‘svar (x) कचिन्म्‌ लपु स्तको व्यक्ति वि भ्षजत्यत्वेने देव पाडा aaa} Ree तक््वविन्तामणो स्यादिति चेत्‌। न । अप्रमाव्यात्तधम्भावच्छिन्रिका- aa संयोगस्य तत््रतियागिककारणमिन्द्रियादीति तज्जन्यत्वेन सिद्धसाधनात्‌ | अग्र मासाधारणव्यक्ति- जन्यत्वश्चाप्रमातादात्म्ये प्रयोजकमिति तकाष्यप्रया- स्यादिति न aus श्राकाशादौ यभिचार इति वाच्यं । जन्यते सतोति श्रापादके विशेषणात्‌ विपग्ययानुमाने जन्यत्राभावबाधेन पक्तधर्मताबलादनन्तरं वा जन्यलविशेषितेनेव विगिष्टाभावेनोक्त- साध्यसिद्धिः । मिश्रास्त॒ ‘smal स्वात्‌" श्रप्रमाविजातौयक्रायये न स्ादि- त्यथः |W चाप्रमातादाक्ये इत्यस्या प्रमाविजातौवकाय्योन्यव इत्यथैः, Zz: | के चित्तु “श्रप्रमा स्यात्‌" जन्यप्रमा न सखादित्यथेः। श्रप्रामाण्छा- भाव एव च प्रमालं नातः परमते जन्यपदव्यावन्यप्रसिद्भिः | श्राका- श्रादरेव ATI | श्रये च प्रमाताद्‌त्य प्रयोजकमित्यष्य जन्य- प्रमाभिन्नले वयाप्यमित्यथः, इत्याहः | नव्यास्तु प्रमा सयात्‌" प्रमाभिन्नः स्यात्‌, रजतमाचविश्व्य- कत्वे सति रजतत्वप्रकारकलत्वाभाववान्‌ स्यादित्यथः। Sawa च रजतमाचविशेव्यकत्वाभावेनापाद्यषत्वान Barge: | तादृ शन्नानस्यैव पच्चलात्‌ पक्चतावच्छेदकखामानाधिकरण्ठेन विपग्य॑यसिद्धरटृश्वलादा न॒विप्येयानुमाने भागाषिद्धिः। aa श्रप्रमातादाव्ये प्रयोजक प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवाद र हस्यं | Rod जकः। अथानित्यप्रमा प्रमाप्रमान्यतरप्र तिबन्यकजन्या मित्यस्य रजतमाचविश्व्यकरजतलप्रकारकमिनवे व्याप्यमित्ययेः, दरत्याहः | यथा्रुतानुमानाभिप्रायेणाइ, श्रप्रमेति, स्येागत्वावच्छिन्न प्रति इव्यवेन जनकल्वादिद्दियमपि द्रव्यं तथेति asa सिद्धसाधन- fare: । ननु विवकधितानुमानमदुष्टमेवेति aa दूषणमाद, श्रप्रमा- साधारणेति श्रप्रमासाधारणएकारणजन्यतलमेव, श्रप्रमातादास्म्य प्रयोजकं" AAA Ws, न लापादकौक्तताद्‌ शजन्यत्वाभाव दति तक्यप्रयोजक tay | तथा च तदुपजौवकमनुमानमपि सुतरामप्रयाजकमित्यपेरथः। इदमुपलक्षणं प्रमाटत्तितत्तद्क्रिलाव- च्डिन्नकाग्थतामाद्‌ाय सिद्धसाधनमयान्तरं वेत्यपि area | “श्रनित्यप्रमेति, दृष्टान्ते प्रमाप्रतिबन्धकदोषजन्यताभादाय सा- wed, Td च तहटूरारा बाधादप्रमाप्रतिबन्धकगणजन्यतवमादाय पय्थैवस्यतोति भावः । श्रप्रमाप्रतिबन्धकजन्यत्माते साध्ये प्रमायां व्यभिचारः, प्रमाप्रतिबन्धकजन्यत्माचे साध्ये बाध दत्यन्यतरोपादानं, शप्रमाप्रामान्यतरत्वादिति। न Sars वयभिचार्‌ इति वाच्यम्‌ । श्रनित्यले सतोति विशेषणात्‌ । न च जन्य्नानत्वादित्येवास्िति वाच्यम्‌ । श्रखण्डाभावलात्‌(*) | “चाच्तषप्रमेति, -पक्ते were (१) पमाभेदापमाभेरोभयावच्छत्र परश्तयागिताकमेद स्य अन्यतर त्वरूप- त्वेन तादशान्यतसरत्वस्य जन्यन्नानत्वाघटितत्वान्न हेता यविरेषग- चघटितत्वमिति ara: | RoR तत्त्वचिन्तामणौ प्रमाप्रमान्यतरत्वात्‌ AMAA | चाष्ुषप्रमा Te षम्रमाजनकजन्या अनित्यप्रमात्वात्‌ रासनप्रमाव- दिति चेत्‌ । न। प्रमाजनकासाधारणब्यक्तिभेद- स्याप्रमाप्रतिबन्धकत्वेन चाक्षषस्माजनकत्वेन च Saga बाधवारणाय, साध्ये च तत्‌ दृष्टान्तलाभाय, Sat च प्रमापदं चाक्तषभमे व्यभिचारवारणाय, भ्रनित्यपदमोश्वरन्नाने व्यभिचारवारणाय । ्रमाजनकेति, ‘afmize’ व्यक्तिविशेषस्य, yaar जनयति यत्न्निकषोदिव्यक्रिः तस्या श्रप्रमाप्रतिबन्धक- लेन चाचुषभ्नमाजनकलेन च प्रमायां तव्नन्यवात्‌ सिद्धसाधनमि- त्यर्थः | 9a प्रमाप्रमान्यतरप्रतिबन्धकल्वं न तत्कारणोग्डताभावप्रति- योगित्वं, किन्तु प्रमाप्रमान्यतराजनकलमित्यभिप्रेत्य श्रप्रमाप्रति- बन्धकलेनेलयक्तं । “खविरोधौति खस्य विरोधो प्रतिबन्धको योऽलु- भव दृत्य्थः, स च wa एव, प्रमाप्रतिबन्धकनज्ञानस्य भ्रमतलनि- यमादिति भ्वमप्रतिबन्धकजन्यतं प्रमायां सिद्यति । अच @ प्रतिबन्धकग्राद्याभावविषयकरूतिप्रतिबन्धक्रकानुभवसामग्रोजन्यतया लोकिकप्रत्य्निश्वयान्यप्रमायामंशतः सिद्षाधनस्यां ्रतोऽयान्तरस्य च वारणाय साध्ये श्रनुभवपद्‌, हेतौ चानुभवपदं wat धभप्रति- बन्धकगृणएजन्यत्वानभ्युपगमात्‌ खूतिसामग्या श्रनभवा प्रतिबन्धेकलाच edit व्यभिचारवारणाय । ननु तथापि खप्रतिबन्धकग्राद्याभाव- विषयकमानसन्ञानप्रतिवन्ध कसाममो जन्यतया मानसेतरानुभवे श्रत; सिद साधनं । श्रय तदति तत्रकारकालुभवस्य TIAA तदवच्छेदेन प्रामाण्यवादे उत्पलतिवादर स्य | ३०३ सिद्धसाधनात्‌ | रतेन प्रमा खविराध्यनुभवप्रतिब- न्धकजन्या अनित्यातुभवत्वात्‌ अप्रमावत्‌। दूरात्पु- रुषस्य स्थाणतया न्नाने सन्निधो च भूयेऽवयवेन्दरिय- सन्निकर्षस्य विराधिस्थाणठनुभव प्रतिबन्धकत्वं" पुरुषन्ना- साध्यसिद्धेर्टे श्यलाननां शतः सिद्धसाधनं देाषाय, श्रवच्छेदकावच्छ- देन सिङखाधनन्त नास्येव, aera न्ञानान्तराप्रति- बन्धकतया मानसप्रमायामेव साध्यसिद्धः) न च साध्येऽनुभवपद- aaa लोकिकप्रव्यक्तप्रमायां य्ाद्याभावविषयकरतेरप्र तिबन्धकतया स्लविरेधिग्राद्याभावसूतिप्रतिबन्यकोग्ड तानुभवस मेयो जन्यत्वस्य तत्ै- वाभावेन सिद्धसाधनविरदात्‌ श्रंशतः सिद्धसाधनस्य चादोषतादिति वाच्यं । साध्ये खविराधित्वं डि न खप्रतिबन्धकल्वं aft a ख विरोाधिविषयकषठे ख विशये खप्रकाराभाव विषयकत्वमिति यावत्‌, तया च ग्राद्याभावखूतेरपि लो किकप्रत्यक्षप्रभाविरोाधितया तचरापि ख विरा धिग्राद्याभावसतिप्रतिबन्धकोग्डतानुभवसामयोजन्यत्वसत्वेन- सिद्धसाधनस्येव सम्भवादिति चेत्‌ । न । नव्यनयं सामान्यतः प्रत्य- सामो लेनेवानुमितिप्रतिबन्धकतया मानससामग्या रपि अन्‌- मितिप्रतिबन्धकल्वात्‌, प्रत्यक्तषामगोतश्च समानाधिकरणत्े सति स्लायवदितपुव्वेवन्नित्वसम्बन्धेन प्रत्यक्तविश्िष्टत्वे तेन नातिप्रसङ्गः, अ्रतएवानमितोच्छादेरपि नेत्तेजकलवं न वा लौ किकल्व-समानविष- त्वयोः प्रवेशः, खम्प्रदायमतेपि areas जायतां चा्तषाद्यति- रिक्र॑प्रत्यच् जायतामित्यारोच्छादण्यां मानसप्रत्यच्सामयो सत Reg तक््वचिन्तामगौ नजनकत्वच्च दृष्टम्‌, अप्रमायां पित्तादे लिंङ्गादिभ्रमस्य च तथात्वमिति निरस्तं । प्रमाजनकव्यक्तिविशषस्या- प्रमा प्रतिबन्धकत्व' प्रमाजनकत्वश्चास्तीति सिडसा- श्रनुमितेरनुदयात्‌ तत्तदिच्छाभावकृटाभावविशिष्टमानससामयोौतेन areata प्रति प्रतिबन्धकलावश्चकलाच, तथा च गराद्याभाव- विषयकमानसप्रत्यत्तप्रतिबन्धकसामयोजन्यतया मानसेतरानुर्भव इव ग्राद्याभावविषयकानुमितिप्रतिबन्धेकसामयोजन्यतया मानसप्रमाया- मपि सिद्धसाधनसम्भवेन पक्लौश्तप्रमामाच एव सिद्धसाधनस्य दब्वा- रत्वात्‌ मानसप्रत्यक्तं प्रति मानसेतरज्ञानसामगो लेनेव प्रतिबन्धकतया खतिसामग्या श्रपि मानसप्रत्यकतप्रतिबन्धकवेन या द्याभावविषयक- मानसप्रतिबन्धकरूतिसामग्रोजन्यतामादायैव खतावपि साध्यसम्भ- alg तावनुभवपदतेयथ्यश्धेति | मेवं । मानसेतरानभञऽ शतः fager- धनस्याक्रक्रमेण प्रमामाचज एव सिद्ध साघनश्य वारणाय प्रतिकन्धकपरेन भ्ानसाक्तादिभजकोपाध्यवच्छिन्नप्रतिबध्यतानिरूपितप्रतिबन्धकताया विवत्तितत्वात्‌, ज्ञानसाक्ता दिभाजकोापाधितञ्च न्ञानत्वव्याप्यविभा- saga सति न्ञानविभाजकोापाधित्वं तादृ शच्च प्रमावा- प्रमात्वे ूतिलानश्छतिले च, न तु श्रलुमितिलादिमानसलादिवी, wat Bat नानभवपदवेयथ्य, सतिसामग्या मानसेतरज्ञानसामगयौ- aa मानसप्रत्यक्षप्रतिबन्धकल्वेऽपि aaa तत्मतिबध्यतावच्छेदक- तया तादृश्विभाजकोपाधस्तत््रतिवष्यतानवच्छेदकलादिति भावः । “्प्रमावदिति, श्रप्रमाप्रतिबन्धकन्नानस्य प्रमालनियमेन प्रमाप्रति- प्रामाण्यवादे उत्पज्षिवादर हस्य | १०४ धनादिति न प्रमायामतिरिक्तगुणसिडिः। किञ्च प्रत्य- छप्रमादौ अनुगतस्याथान्तरस्य गुशस्याभावः इन्दरिय- सन्िकषादीन।श्वाननुगमः। न च जान्येव गुणदोषौ | बन्धकदोषलन्यत्वादेव तच साध्यस्वादिति भावः | श्रप्रयाजकत्व निरस्यति, “दूरादिति, “सन्निधौ चेति, तदज्ञानेन तदभाववत्तया ज्ञानेन चेतिशेषः, “विरेधि" स्थाणलाभावप्रमाविरेोधि, “पुरूषन्नान- जनकत्वं सख्थाणुलाभावप्रमाजनकलं, तथाचान्वय-व्यतिरेकषिद्धमेव प्रमाविशेषे तथात्वमिति भावः | नन्‌ तथापि सध्यविकलेदृष्टान्त इत्यत are, शश्रप्रमायामिति, “लिङ्गा दिसमस्य चेति, खविरोधिप्रभाप्रतिबन्धकस्येति शेषः, "तथात्व" जनकत्वं । “प्रमाजनकव्यक्रिविशेषरस्येति प्रमापधायकतत्तजन्ञानादि- व्यक्िविशेषस्येत्ययेः, “श्रप्रमाप्रतिबन्धकलवं' श्रप्रमालावच्छिननप्रतिबन्ध- कलं, प्रमाजनकल्व' तन्तव्ममाव्यक्रिलावच्छिन्रजनमकववं, श्रस्तिः wea, “सिद्ध साघनात्‌' प्रमालनिष्टकाय्यतावच्छेदकल्वस्योदेश्यस्य सिद्या श्रथा- न्तरात्‌, उपसंहरति, “इति नेति, श्रतिरिक्र्यएसिद्धिः' प्रमालावच्छि- ज्नकाय्ये तानिङूपितकारणताकगणसिद्धिः। नन्‌ प्रमातावच्छिन्नस्य पक्च- ल्ान्तदवच्छेदनैव साध्यसिद्या तादु शगुणसिद्धिरित्यत we, "किञ्चेति, “श्रथान्तरस्य' पदाथोन्तरस्य, “गणस्य' शणपदवाच्यस्य, तथा च प्रमालावच्छेदेन साध्यसिद्धौ बाध इति भावः। ननु रुणलजात्यैव तेषामनगमान्न बाध इत्यत Ale, नचेति, "गण-दोषाविति, दद्ध इति ओषः, ्नानत्वेन सद agra भावः। दोषः दृष्टान्तवेनेपात्तः। 89 ged तत्वचिन्तामयी प्रमाजनकंत्व गुणत्व BATA च दाषत्वमतिप्रसक्त, तन्माबजनकत्वच्वासिद्गमिति | इति ओ्रीमद्ग ङ्ग शोपाध्यायविरचिते तत्वचिन्तामशो प्रत्यक्षखण्डे प्रामाण्यवादे Sara Te: । नन्‌ प्रमाजनकल्वादिना तदनुगम इत्यत श्रा, भ्रमेति, “श्रतिप्रसक्र' कालात्मादावतिप्रसक्तं, “तन्माचजनकलं agama afa AMAR, तच्छब्देन यथायथं प्रमाप्रमयोः परामशः, “श्रसिद्धमिति, ग णत्वेनाभिमतस्य सलिङ्गपरामशादेरपि सन्निकषघटकतया विषय- विधया च खविशेव्यकभ्रमजनकल्वात्‌ दोषलेनाभिमतस्यापि पित्तादेः सख विषयकप्रमाजनकलादिति भावः | दति शओरौमथुरानाथतकंवागौ विरचिते तत्वचिन्तामणिरेदस्ये MAGGS प्रामाण्छवादरदस्ये उत्पन्तिवाद पुवयेपचरदस्ध म्‌ ॥ ०॥ अथ उत्पल्तिवाद्सिङ्ान्तः | उच्यते | श्वमप्रमापि aa wala तु परतः, प्रमावदसाभारणकारणादेव तदुत्पत्तौ VHT तचा- हेतुत्वात्‌। अथ Maas विश्षादशे- नादिपित्तादेरतुविधानादप्रमायां दाषोा हेतुरिति चेत्तदि विरेषद्र्शन-पित्ता्यभावादितस्तचैव विषये (एवमप्रमापि खतएव स्यादिति प्रमालवदप्रमात्वमपि काय्थेता- नवच्छं दकमेव स्यादिति ara.) एवकाराथंमेव विदणाति, “न विति न तु काग्थेतावच्छदकमित्यथेः, श्रसाधारणएकारणादेवेति प्रमानुप- धायकासाध्ारणकारणताक्रान्ततत्तद्ाक्रित एवेत्यथेः, “श्रहेतुलात्‌? श्रहेतु तायाः सुवचत्वात्‌ | ्रागन्तकेति भमा जनकेत्यथेः | नन्वेतावता प्रमाम्परति विग्ेषद श्न-पित्ताद्यभावानां कारणत्मस्त प्रमात्वस्य कथं काय्थेताच्छेदकलं तत्तटक्रिवेनेव काग्ये-कारणभावसम्भवादित्यत are, “श्रपि चति, ‘fanaa का्ये-कारणभावघरको नियमखेत्ययेः, “न व्यक्तयो रेव न तत्तद्ुक्योरपि न तन्न इुक्रिलावच्छिन्नप्रतियोगि- तानुयोगिताकेपौति यावत्‌, काय्ये-कारणएभावघटकनियमप्रतियोगि- तावच्छेदकं तदनुयो गितावच्छेदकं वा न तत्तद्ाक्तित्मपौति त॒ फलि- (२) स्यादित्यथ इति we, T° च। Res तत््वचिन्ताम्गो प्रमा तदभावान्नेति प्रमायामागन्तुककारणापेष्टति कथं न uae | अपि च नियमगभः कारयय-कारण- भावः नियमश्च न व्यक्तारेव व्यभिचारादतिप्रसङ्गाचति नियमनिरूपकमनुगुणमनुगतमास्थेयम्‌ | रखवच्चाप्रमा- यामिव प्रमायामपि तद्याहत्तं कारणमनुगतमास्थेयं | किञ्च यत्काय्ये यत्कार्य्यविजातीयं तत्तत्कारणविजाती- यकारणजन्धं यथा घट विजातीयः पटः, अन्यथा काय्ये- ताथः | श्रवच्छेदकलवञ्च खर्पसम्बन्धविरेषः, तद्र पादियक्तिप्रति- यो गिकनियमानुयो गिल-प्रतियोगितयोः तन्तद्]क्रितेनावच्िन्नला- दयुपगमार्घटकान्तं नियम विशेषणं, कारणताघरटकनियमातिरिक- नियमप्रतियो गितल्वानुयो गित्रयोः खर्ूपसम्बन्ध विशेषात्म sass कतानभ्यपगमे तु तन्नोपादेयं। तत्तद्भक्गिवं कुतो नावच्छेदकं तदाह, “वययभिचारादतिप्रसङ्ाचेति। यदि सामान्यरूपेण प्रतियो- गितान॒योगिता च तन्तद्ाक्रिलेन तदा व्यभिचारः तद्क्रिमन्तरे- णापि सामान्यधश्मावच्छिन्नोत्यत्तेः। यदि च प्रतियोगित्मनुयो गित दयमेव तत्तद्ाक्रित्ेन, यदि वा प्रतियोगित्वं तद्ुक्रिलेन च्रन॒योगि- त्वञ्च सामान्यषूपेण तदा श्रप्रसङ्गः, Wa तदघरव्क्रिवावच्छिननं प्रति तद्रासभव्यक्रिलेनापि कारणएव्वप्रसङ्गात्‌, WR सामान्यधम्मावच्छ- नव्यक्तयन्तरातपत्तिसमयेपि तद्ाक्रेरुत्यादप्रसङ्गा दित्यथः। शदतौति श्रत इत्यः, (नियमनिश्ूपकं' नियतलावच्छदकं काय्यतावच्छछेदक- मिति यावत्‌, शश्रनुगुएं" श्रनगुएलाच्छेदकं कारणएताव च्छेदकमिति प्रामाण्यवादे उत्पर्तिवादर हस्ये | Ree वेजात्यस्याकस्मिकतापत्तः, घटन्नानजातीयमपि कार्यं तदिजातीयकाय्ये-कारणविजातीयघटेन्द्रियसन्निकषादि- जन्यमिति a व्यभिचारः । रखवच्चानित्यप्रमा अप्र माकारणविजातोयकारणजन्या^. अप्रमाविजातीयका- यथेत्वात्‌ घटवत्‌ । WAM प्रमा हेतुत्वे प्रमा स्विरेध्यनुभवप्रतिबन्धकजातीयजन्धा जन्यानुभवत्वात्‌ यावत, ‘ard’ प्रकत sed,” ae परिशेषात्‌ प्रमात्वमेवेति भावः। उपसंहरति, “एवञ्चेति, “प्रमायामपि प्रमालावच्छिन्नेपि | ननु विरेषदशेनाद्यभावे प्रमा नेत्युक्तमयुकं विशेषदशेनस्य विपरौत- ज्ञानेन्तरगप्रत्यच्तमाचे ₹देतुतया तेन विनापि प्रमोत्त्तेः, तदुत्तरप्रमा- arg तत््रमाकारणन्तरादन्ययामिद्धिः, va पित्ताद्यभवोपि न प्रमा- Ga: we ओत्यप्रत्यक्तत्वावच्छिन्नं प्रत्येव तस्य ₹हेतुलात्‌पित्तादिस- afa wg त्यानुमिद्युदयात्‌ घटादौ शरैत्यादिप्रत्क्प्रमोत्पादाच प्रतिबिवस्वनन्तर मित्यरु चरा, “किञ्चेति, "यत्काय विजातीयं” यत्‌- काय्थापेच्चया वेधम्यैवत्‌, “तत्कारणविजातौ यति तद्द ्तिकाययैताप्रति- योगिककारणएतान्य कारणताप्रतियो गिककाग्यताश्रय Tay) यदा तद्‌टत्तिधम्मानवच्छिन्रकायंताश्रय इत्ययः, यमजयोरपि श्रदृष्ट- (९) UF परमा अप्माकारणविजातीयकारणजन्धा इति ae | (२) उपस्थेय" पते उपस्थेयं इति we पुत्तकपाठेन कस्यचित्‌ qe Way TEM पटेऽनुमोयत इति | Bre तक््वचिन्तामणौ अप्रमावदित्यादावपि न सिड़साधनं। अपि चानि- त्यप्रमात्वं काय्यतावच्छेदकं बाधकं विना काय्यमाच- इत्तिधम्भेत्वात्‌ अप्रमात्ववत्‌ | नीलघटत्वं तु विशिष्टं A काय्येतावच्छेदकं, प्रत्येकानुगतप्रयोजकदयादेव विशेषः प्रयोजक दति भावः । शश्राकस्मिकतेति निनिमित्तिकते- त्यथेः। नन्‌ wana व्यभिचारः तद्धि परप्रत्यचादिविजातौय न॒ तत्कारणविजातौयकारणजन्यंइद्धियसननिकषादोनां परम्रत्य- asta कारणत्वादित्यत are, "घरज्ञानेति घरज्ञानजा तोयं" घरप्र- त्यादि , ‘afamata ara’ घटज्ञान विजातोयं काय्य परप्रत्यत्तारि, ‘ud’ एवंष्पेण Bag सामान्यतो व्याप्तौ, श्रप्रमाकारणेति श्रप्रमा- ठत्तिकार््यताप्रतियो गिककारणतः न्यकारणएताप्रतियो गिककाय्यताश्रय दूत्यः । यदा तदृत्तिधमानवच्छिल्काय्यताश्रय इत्यथः । नन्‌ gaq तन्तत््रमां प्रति तत्तत्पिन्ताद्यभावानां कारणत्वं सिद्यतु न quae का्तावच्छेदकलं सिद्धं, किच्च vara जनयति यत्सन्निकर्षव्यक्वादि तज्जन्यवेन सिद्ध साधनञ्च a4 प्रमालावच्छंदेन साध्यसिद्धरदेश्यतलात्‌ WATS तादृ शजन्यतापसाध्यस्य खदूपसम्बन्ध- र्पः वच्छेद कलत्वसिद्धेः, एवञ्च तादृशो सिद्धिरपि न प्रतिबन्धिका पक्च- तावच्छेदकावच्छेदेन साध्यानुमिति प्रति तादुशसिद्धेरेव प्रति- बन्धकल्वादिति भावः । पूतराक्रायेान्तरदोषसुद्धरति, “एवञ्चेति, “प्रमाहेतवे' प्रमालावच्छिन्नं प्रति हेतुत्वे, staan दति शेषः । न सिद्साधनमिति न प्रमालनिष्ठकाय्यैतावच्छेदकलस्सेदेश्वस्या सिद्धा प्रामाण्यवारे उत्प न्तिव! दर हस्यं । RR विशि्टसिङरा्थः समाजः। धटन्नानत्वादौ तु बाधकम्‌ । अस्तु वा तचाप्यनुगतभाजकादष्टेतुकत्वम्‌ | अन्यथा RAAT नादृष्टं हेतुः स्यात्‌। रवमनित्यप्रमात्वं अ- नित्यन्नानत्वावच्छिन्रकाय्यत्वप्रतिया गिककारणताभि- न्नरकारणता प्रतियोगिककाय्ेतावच्छेद कम्‌ अनित्यन्ना- अर्था न्तरमित्यथैः, प्रमालविग्िष्टस्य पच्ततया तदवच्छेदनेव तादृ श्- लन्यनासिद्या उदेश्यसिद्धः agufegt श्रतुगतकारणासम्भवष्टेव पूवे बाधकलेनाभिधानादिति भावः । “श्रनित्यप्रमातल्मिति विषय- भेदेनानित्यप्रमावस्यैकस्याभावात्‌ श्रनित्यत्विशिष्टघरटलव तिघटत्- प्रकारकलवादोत्यथेः, एवं सवेच,"काय्यैतावच्छद कमिति, पक्षधमेताबलाद्‌ शणजन्यतावच्छेदकल्सिद्धिरिति भावः। Bat नौलघटलत्वारणाय ‘awa विनेति, 'काय॑मात्रेति। न च मेयत्वादौ श्रकार्यं टिल प- बाधकसत्वेन वयभिचाराभावात्‌ fa माचपदेनेति वाच्यम्‌ । ‘area विनेत्यज श्रकाव्यैटन्तितरूपवाध का प्रवेशात्‌ मेयत्वे व्यभिचारवारणाय तदुपादानात्‌ | ‘AMAA कायन्यादत्तिधमंवं, येन aaa काय्यतावच्छेदकवे तेन aah वाच्यं तेन महाकालादिदत्तितया नासिद्धिः । भ्रत्येकेति नोलसामभ्या नलं, चटसामग्या च घटस्तयोः समाजादथवश्रसम्पन्नं fafad न तु विशिष्ट- faarera नौोलकपालत्वादिना तदिशिष्टं प्रति eqn श्रतएव नोलसामय्यभावादेव नोलाभावसम्भके्न नोलेतरघटलादिकमष्यथ- खमाजसिद्धमिति भावः । sae चिन्त्यं प्रमावेमपि श्रथेखमाजग्रस्तं ३९० तक्वचचिन्तामणौ अप्रमावदित्यादावपि न सिडसाधनं। अपि चानि- त्यप्रमात्वं काय्येतावच्छेदकं बाधकं विना काय्यमाच- इत्तिधम्बेत्वात्‌ अप्रमात्ववत्‌ | नीलघटत्वं तु विशिष्टं न काय्येतावच्छेदकं, प्रत्ेकानुगतप्रयोजकदयादेव विशेषः प्रयोजक इति भावः। श्राकस्मिकतेति निनिमित्तिकते- त्यथः । नन्‌ घरग्रत्यचादौ अभिचारः तद्धि परम्रत्यत्तादि विजातीयं न॒ तत्कारणविजातौयकारणजन्यं॑इद्धियसन्निकषादोनां परमप्रत्य- asta कारणता दित्यत are, “घरज्ञानेति चरज्ञानजा तोयं चरप्र- त्यादि, 'तदिजातौयं are’ घटज्ञान विजातोयं ar परप्रत्यत्तारि, ‘ud’ एवंरूपेण UTE सामान्यतो व्याप्तौ, ्रप्रमाकारणेति श्रप्रमा- ङत्तिकायैताप्रतियो गिककारणएत। न्यकारणएताप्रतियो गिककाग्यताश्रय त्ययः । यदा तदुत्तिधमानवच्छिललकाथ्यताश्रय इत्यथः । नन्‌ gaq तत्तत्ममां प्रति तन्तत्पिन्ताद्यभावानां कारणत्वं सिद्यातु न quae काणतावच्छेदकत्वे सिद्धं, fae प्रमामाचं जनयति यत्सन्निकषव्यक्तयादि तज्नन्यलेन सिद्धसाधन ञ्च । मेवं प्रमात्वावच्छेदेन खाध्यसिद्धरदेश्छलात्‌ प्रमावे तादृ शजन्यतारूपसाध्यस्य खरूपसम्बन्ध- ख्प।वच्छेदकत्व सिद्धेः, एवञ्च तादृशो सिद्धिरपि न प्रतिबन्धिका पक्च- तावच्छेदकावच्छेदेन साध्यानुमितिं प्रति तादृ शसिद्धेरेव प्रति- बन्धकलादिति भावः | पूोक्राथोान्तरदोषमुद्धरति, “एवञ्चेति, (प्रमा हेतुत" प्रमात्वावच्छननं प्रति Pad, श्रावश्छक दति शषः । "न fagauafafa न प्रमालनिष्टकाग्येतावच्छेदकवस्यदेश्वस्डा सिद्धा प्रामाण्यवादे उत्यत्तिवदर स्यं । RR विशि्टसिङधरा्थः समाजः | घटन्नानत्वादो तु बाधकम्‌ । अत्तु वा तचाप्यनुगतभाजकादष्टदेतुकत्वम्‌ | अन्यथा काय्येमा चे नादृष्टं हेतुः स्यात्‌। रखवमनित्यप्रमात्वं अ- नित्यन्नानत्वावच्छिन्रकाय्यत्वप्रतियागिककारणताभि- न्रकारणता प्रतियागिककाय्थेतावच्छेदकम्‌ अनित्यन्ना- अर्थान्तरमित्यथैः, प्रमालविग्िष्टस्य Waal तदवच्छदनेव argu जन्यतासिद्या उदेश्यसिद्धः तादूशसिद्धो श्रनुगतकारणसम्भवष्टेव पूवे बाधकलेनाभिधानादिति भावः । “श्रनित्यप्रमालमिति विषय- भेदेनानित्यप्रमात्वस्यैकसख्याभावात्‌ श्रनित्यतलविशिष्टघरतव तिघरत्- प्रकारकतवा दौ त्यथः, एवं UIA, HATA STH ala, TWAT बलाद्‌ शणजन्यतावच्छेदकल् सिद्धिरिति भावः। हेतौ नौलघटलवारणएय "बाधकं विनेति, "का््यमातरेति। न च मेयत्वादौ श्रकार्यंटतिलदप- नाधकसत्वेन व्यभिचाराभावात्‌ fa माचपदेनेति वाच्यम्‌ । (बाधकं विनेत्यज श्रकाटन्तिलरूपवाधका प्रवेशात्‌ aaa व्यभिचारवारणाय तद्पादानात्‌। "कायमाचत्नि धमेलच्च' serfs, येनः waa काय्ंतावच्छदकतवं तेन aaah वाच्यं तेन महाकालादिषत्तितया नासिद्धिः । भ्रत्येकेति नोलसामग्या ae, चटसामग्या च Awa: समाजादथवग्रषन्यन्नं विशिष्टं न तु विशिष्ट- faarera नौोलकपालतादिना तदिष्टं प्रति दतुवं। श्रतएव नोलसामग्यभावादेव नोलाभावसम्भवेन नोलेतरबटरलादिकमप्यथ- समाजषिद्ध मिति भावः । wee चिन्त्यं प्रमालमपि श्रयेखमाजगस्तं RR तच््वचिन्तामणौ नत्वव्याप्यकाय्ेतावच्छेदकधम्मैत्वात्‌ अप्रमात्ववत्‌ इत्य. नित्यप्रमायामप्रमाव्यादत्तानुगतहेतुसिदिः। अन्यथा- लुगतकाय्थानुपपत्तेः। तथा अनिन्यप्रमात्वम्‌ अप्रमाका- रणतानवच्छेदकरूपा वच्छिन्रकारणताप्रतियागिकका - तथा fe प्रमां तददिशेव्यकत्वावच्छिनतप््रकारकवं तथा च त्म कारकज्ञानसामसौ सत्वात्‌ तत्प्रकारकत्वं, तददिद्धियसन्निकषादस्तदति असंसगाग्रहादेख सत्वात्‌ तदिण्व्यकलावच्छिनतमिति । श्रनित्य- चरन्ञानतारौ व्यभिचारमुद्धरति, "घटेति श्रनिवघरज्ञानलादा- वित्यर्थः, “बाधकमिति, श्रस्तो तिशेषः, saad कारणतावच्छदक- aaa बाधकमिति भावः । (तचापि' घरटज्ञानत्वादावपि, श्रन्‌- गतभोजकादृ ट तुके श्रन्‌ गतभोजका दृ एटजन्यताव च्छद कत्व, प्ररुते a तादृादृ टविशेषसिद्यापि शणजन्यलसि द्ध रमरयुहेवेति भावः | “्न्ययेति, dard प्रति भोजकादृष्टस्याकारणवे इत्यथः | इदमा- पाततः sgeaa हेतुलेपि विशेषरूपेण Yaa मानाभावादिति भाव्यं । पुवोनुमाने श्रात्म-मनोयोगादिजन्यना उच्छदकत्व बाघान्न fag पत्तध्मताबलात्‌ कारणविगेषजन्यताउच्छेदकलमेव सिद्धमिदानो शा- ्ारेव तत्घाघधथति, “एवमिति, यद्यपि नेनापि साक्तात्कारण- विशेषजन्यतावच्छेदकल्वं न सिद्धति तादृशकारणएताभिन्ना कारणता अनित्यप्रमालावच््छिन्नस्य श्रात्म-मनेायोगटत्तिकारण्ता तत्मतियो- गिककाय्यैतावच्छेदकत्वसम्भवात्‌ तथापि “कारणएताभिन्नेव्यस्य कारण- तावद्धिलटत्तोत्यथः। न च चद्यरादिनिष्ठकारणताप्रतियो rate प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर हस्यं | RR MUTSTA श्रमाटइत्तिकाय्येतावच्छेदकत्वात्‌ घटत्व वत्‌ । MINAS चाष्ुषाप्रमाकारखतानव चद क- रूपावच्च्छिन्रकारणताप्रतिये गिककाय्यतावच्छेद कं चा- श्षषभमादत्निकाय्यतावच्छेद्‌कत्वात्‌ घटत्ववत्‌। अनित्य- तावच्छेदकलेनाथीन्तरं बाधात्‌। न चेवं प्रतियोग्यन्तमपि Seat बाधादेव नाथीन्तरलमिति are । तथेवोदृश्वतात्‌ । “श्रनित्यन्ञान- लव्याप्येति, श्रनित्यन्नानवे व्यभिचारवारणाय arta, व्याप्य न्युनटत्तिव तत्छमानाधिकरणान्योन्याभावप्रतियो गितावच्छेदकत्वमिति यावत्‌, यथाश्रुते अरनित्यन्ञानलवे व्यभिचारतादवस्छयात्‌ । “श्रनित्य- gram अ्रनित्यन्नानलान्यतवं इति कंचित्‌ । अनित्यघरन्नान- erat व्यभिचारवारणाय “काग्यतावच्छेदकेति, ‘sera sar करणं विना । yarqara दोषजन्यतावच्छेदकलं बाधान्न सिद्धमिदं area साधयति, ‘afaafa अ्रनित्यल्वि शरिषटबरत्ववतिघटल- भकारकलादौत्यथंः, शश्रप्रमाकारणएतेति श्रप्रमालावच्छिन्नकाय्यताप्रति- चोगिककारणतेत्यथः, तेन गुणनिष्ठकारणतायामपि प्रमाप्रमासमृडा- SAM न तादृ श्कारणतावच्छदकावच्छिलल, श्रप्रमापदेन शएकमाच वि शेव्यकचघटत्वाभाववतिषरलत्प्रकारकन्ञानं वा faafad ता च यथाश्रुतमेव ay एवमयेपि ara) aaa व्यभिचारवार- णाय Sat “भ्रमादटन्तौति भरमाटस्तित्वं aati या प्रमा तद्धिन्न- चानाटरनित्वं yaaa वा, तेन न vara आमटल्तितया waenfafg: | “चाचुषप्रमेति घटलवतिघटत्परकारकचालु Tage: । 40 Rie avifarataat रजतप्रमात्वं रजताप्रमाकारणतावच्छेदकरूपानव- च्छिन्रकारणताप्रतियगिककाग्यतावच्छेदकं रजत- समानि काय्यतावच्छेदकत्वात्‌ घटत्ववत्‌ । अन्यथा नियामकं विना चा्षुषादिरजतन्नानं किञ्चिद्रजत- ठत्तिप्रकारक्र किञ्चिद्रजतादत्तिप्रकारकमिति नियमे न स्यात्‌। त्नानसामग्य्‌ास्तुल्यत्वात्‌। यत्तु प्रमाया श्रसाधारणकारणजन्यत्वे साध्ये प्रमान्यत्वमुपाधिः। न च WHA, तव TACHA प्रमात्वात्पक्षस्य ननु यदि प्रमासामान्ये श्रनुगतो हेतुः सिद्धस्तदा चाच्षसामयो- प्रमासामसौभ्यां चाक्तषप्रमासिद्धौ नौलघरत्वचचाक्चषप्रमालस्यापि न काय्य॑तावच्छेदकत्वं wat बाधः खरूपासिद्धिश्च। मेवं waar साक्तात्‌कारिप्रमायां वा यदि सामान्येनानुगतेा गुणोाऽस्तोत्यच्यते परैस्तद थेमन माना कारात्‌ | ्रनतिरिक्रटत्तित्व मत्रा वच्छ दकल्मिति केचित्‌ । “चालषभ्नमेति, वचाक्तुषभ्रमले व्यभिचारवारणाय gaa घरतवप्रमाभिन्रचाकुषाटत्तिलं acu, तेन न खकूपासिद्धिः, gar न्तासिद्धिवारणाय चाच्षत्वमखण्डाभावघटक | न च aqua ज्ञानलेनेव प्रवेणाऽस्िति वाच्यं । ज्ञानत्व-चाक्षषलयोमस्दच्यशरौर- aq) 1 गगणादौ खभिचारवारणाय “काण्ैतावच्छदकेति | इदानीं रजताभेदप्रमालस्य विशेष कारणजन्यतावच्छेदकलत्वं साधयति, ‘afa- ~ IA, (१) ्ञानत्व-चाच्तषत्वये दयारेव जातित्वादिति ara: | प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर स्य | ३१५ व्या वन्त्यत्वात्‌ | उभयसिद्धव्यावत्तकत्वं wa न तु व्यावच्यस्य उभयसिङडधिः गोरवात्‌ | व्यतिरेकेऽसा- धारणत्वश्च पश्षेतरत्वस्यानुपाधिन्वे वीजं तचा नास्ति भगवजन्नानस्य wera सपश्त्वादिति | व्येति, ^रजतश्चमाट तौति पृत्वेवत्‌ watt प्रामाणखन्ञानान्यन्ना- नाटन्तौत्य्थः, ° रजतड्ि प्रकारक रजतविगेव्यकलत्ावच्छिन्नरजतल- ` प्रकारिताकं, रजतादि प्रकारक” रजतत्वाभाववदिशेश्यकलावच्छि- न्ररजतलप्रकारिताकं, तादृ शप्रामा्छस्येव पक्वेन तयैव वकर मुचित- ल्ादितिष्येयं । प्राथमिकानुमाने कञ्चिदुपाधिमाइ तन्मतमुत्थापयति, ‘afafa, “प्रमाया श्रसाधारणकारणजन्यले' प्रमाया श्रप्रमाकारण- परिजातोयकारणजन्यले, ‘ara’, “न च पक्तेतरवमिति, श्रतोनापा- धिरिति wa: । पक्तेतरलस्यानपाधिते वौ जद्वयं विपक्ता्यावत्तकलवि- aqua व्यतिरेकेऽसाधारणएत्वञ्च॒तचाद्यमत नास्तोत्याद्‌, “तवेति, प्रमान्यतोपाधौ प्रमाविेषस्य भवन्द्रते ई श्वरन्ञानरूपविपचस्य ara Waa ईश्वरानङ्गेकन्नेसान्द्रते तउ we प्रमाया एव विपक्ततवेन तद्भावन्तैकलादित्यथैः | नन्‌ उभयमतसिदड्‌ विपक्तस् व्ावत्तकत्वसुपा- fua तन्तं तचा नास्तोत्यतश्रार, 'उभयसिद्धति उभयसिद्धं विप- व्यावन्तकलवं तन्तं तच्चा चास्तयव न त्रभयसिद्धा यो favgugranad तन्त्मित्यथः, "गौरवादिति यच arias नाभयमत सिद्धं विपक्षस्त॒ उभयमतसिद्धः aa वन््तस्यापि नोपाधिरतोऽवश्यं व्यावन्तङतवे उभयमतसिद्धलं वाच्यम्‌ । ata amie गोरवमित्यथेः Rr¢ लष्वचिन्तामशो aa | विपक्षवाधकबलेन हेतः साध्यव्धा्यत्वेना पाः साध्याव्यापकत्वात्‌। नन्वस्तु प्रमायां दाषाभावो हेतुः VATA न्नानसामग्रौजन्यत्वं Bae थश्वभावोा न कारणं किन्तु दण्डत्वा दिवत्कारणशताव- च्छ दकत्वेन सामग्रीभेदापलशूक इति | तन्न | जपा- कुसुमादिसन्निधौ न प्रमा तदसन्निधौ.° स्फटिकादौ प्रमोत्पत्तेरनन्यथासिडत्वेन हेतुत्वादिति A at an ऽवयवेन्दरियसंन्निकषविगेषदशनादि समवधाने नान्तयमप्य चास्तोत्यार, (व्यतिरेक इति, ae तदपि, (भगवनन्ञान- aaa waa tafe, “व्वन्मतस्येत्यस्म and इत्यादिः, ‘aa qe भवता पच्चल्ेनाभिमतस्येति यावत्‌, ‘aque’ afte सध्ये सपक्चवात्‌ । ननुक्रानुमानेषु दोषाभावजन्यतावच्छेदकलेनेवाथा- न्तरमिति न गणसिद्धिरित्याशङ्त, "नन्विति, । नन तथापि प्रमायाः खत उत्प्तिकलरव्याघात एव इत्यत Ble, श्रागन्तुकेति `भ्रामन्तु- aq भ्नमाकारणतवं | Bala: कारणतावच्छेदके न कारणमिति मिश्रमतमुत्थापयति, यिति, तथा च दोषाभावसदितव्यक्रिविश्रष- aaa कारणएतावच्छेदकमिति भावः। नन प्रमा” न शरत्यप्रमा, “WAR यासिद्धवेनः श्रनन्ययासिद्धान्वय-वयति रेकित्वेन ‘Baar’ श्रभाव- स्यापि tant, उपस्वितिगोरवस्य कारणतायां बाधकलवे कारण तावच्छेदकल्पि तस्य बाधकलापत्तरिति भावः। ्डयोऽवयवेति (२) तदपगमे इति Go| तदसिडो इति qe | प्रामाण्यवादे उत्य्तिवादर स्यं | ३९७ प्रमा तदभावे त्वप्रमेति प्रमायाङ्णाऽप्रमायान्तद- भावे हेतुरित्येव चिं न स्यात्‌। अरथासदथविषयकत्वे संदथेविषयकदेत्वभावेा न प्रयोजकः, WIA सदथे- विषयतानियमेन तदसम्भवात्‌। सदथंविषयकत्वेऽसद- विषयकारणाभावो हेतुः सम्भवति प्रमायाः सदथे- माचविषर्त्ववदप्रमायामसदथमाचविषयत्वाभावा- दिति चेत्‌ तद्चप्रमायाः सदथेविषयता न स्यात्‌ हेत्व- श्चयोऽव्रयवावच्छेदेन सन्निकषं way, तथा च प्रमायां गणः दोषाभावश्च कारणं, श्रप्रमायां दोषो गणाभावश्च कारण श्रन्य- व्यतिरेकानविधायितादिति भावः। श्रप्रमां प्रति गृणभावसख् Baa न सम्भवतोत्याशङ्कते, ‘wifa, “श्रसदयविषयकत इति, श्रसदिषयकं ज्ञानं भ्रम इत्यभिप्रायेण “सद य विषयकेति सदथविष- यकन्ञानहेवभाव इत्यथः, “नियमेनेति, समेपि सद्परागेनेवासद- शिच्चभानाङ्गोकरादिति भावः। (तदसम्भवादिति श्रसदिषयकल- खूपभ्मत्ावच्छिन्न प्रति सदिषयकन्ञानहेत्वभावस्य कारणलासम्भ- वादित्ययेः, waufa सदधिषयकलेन व्यभिचारादिति ara: | म्रमायान्तु दोषाभावस्य Yad सम्भवत्येवेत्यत we, “षद थेविषयकल् दति, श्रषदथेविषयकारणाभावः' श्रसदथविषयकल्ावच्छिन्नकाय्यै- ताप्रतियोगिककारणताश्रयाभावः, ‘Sqv’ प्रयोजकः, सदथविषयिन्याः प्रमाया अ्रसदथविषयकताभावादिति भावः। नन्वेवमप्रमायामपि सद- धै विषयकल्वाभावेन सदथविषयकन्नानकारणाभावो Sq: सम्भवतोत्यत ars तक््वचिन्तामणो भावात्‌ सद्‌ थमाचविषयत्वे असदथ विषयदेत्वभावेा हेतुरिति" चेत्‌, तदि गुण रव तच हेतुः तदभाव- श्वसदथेविषयत्वे प्रथाजक इत्यस्तु | ननु गुणाभावस्य साधारणत्वात्तदेव सत्यमसत्यञ्च न स्यात्‌ गुण-तद्‌- भावयेारेकचासच्चादिति चेत्‌ । न। देाषाभावेऽपि तुल्यत्वात्‌ कचित्‌ कश्िद्ाष इति गुणेऽपि समानम्‌ ५ | गुणाभावादसन्माच वषयकमपि न्नानं स्यादिति चेत्‌ । आरद्‌, प्रमाया दति, "तर्दति सद यविषयकन्ञाने श्रसदथ विषय- कन्ञानहेत्वभावस्य faa इत्यर्यः, “हेत्वभावात्‌, श्रसदथयेविषयक- ज्ञानकारणाभावदूपद्ेत्भावात्‌ | “सद थेमाचविषयकलत्र इति सदथे- माचविषयकत्वं सर्व्वे प्रमात्वमेव, ‘eq: प्रयोजकः, "तच eq’ सदथेमाचविष्यकन्ञाने रेतुः;, WaT प्रमातव्मकभ्रमस्थलेपि गुणाभावो AMA एव सर्ववां प्रमां प्रत्येव awe कारणत्वादिति aa! श्त्यस्िति arated, तेन aga ददं न भवति Sif कप्रमां प्रत्यपि गृणस्य कारणत्वात्‌, प्रमामाच प्रत्येव गणः कारणं, भ्रमं प्रति गुणाभाव इति इदयं । नन्‌ यदि प्रमां प्रति गणः कारणं aad प्रति गुणाभावः तदा एकमेव ज्ञानं प्रमा श्रप्रमा च कथं स्यादित्याशङ्ते, निति, 'साधारणवात्‌' विषय विशेषनिय- न्तितलात्‌, "तर्‌ बेति एकमेव ज्ञानमित्ययेः, 'दोषाभावेऽपौति दोषा- (१) तुल्यमिति Ge, ग° च। प्रामाण्यवादे उत्प्तिवादर हस्यं | ३१९ न। देषादप्यसन्माचविषयकन्नानापत्तैः। सवे विषये दोषो न सम्भवतीति गुणाभावेऽपि तुल्यं। अथ विशेषदशनादिगंणस्तदभावश्चाननुगत इति न तौ प्रमाप्रमाहेत्‌ किन्तु दाष-तदभावाविति चेत्‌ afe पित्तादिराषस्तदभावश्चाननुगत इति तावपि न तच हेत सखप्रमायां खाभावस्य व्यभिचारश्च | अथ Braet नेकं न हि तत्तद्भ्रमहेतुत्वं तत्‌, आत्मादौ WATS भावस्य प्रमारेतुलसखौोकारेऽपौत्यथेः, ‘afefet afer इत्ययः, तथा च तदंशे दोषाभावः तदंशे प्रमाम्पति कारणमिति ara: | श्रुणाभावादिति कुचरचित्‌ सन्ने गुणाभावात्‌ श्रसन्माचविषयक- मपि sti श्यादित्यथे,, ‘ata’ gafaa watt दोषात्‌, “सर्वच विषय इति सर्वाश vay "तदभावश्चेति चकारान्तस्यापि aqea:, “तावपि' दोष-तदभावावपि, ‘a त्र ea’ न ब्रमला- afea प्रमातवावच्छिन्ने देत, खप्रमायां ' दोषप्रमार्यां, “खाभावव्य- fray’ दोषाभावव्यभिचारशचेत्यथेः, दोषाभावस्य इद्ियसनिल- तयैव हेतुलाग्युपगमादिति भावः । दोषाननुगमस् दोषत्वं खप्र- मायां व्यभिचारञ्च निराकन्त॒माग्रङकते, “श्रय aed नेकमिति, “नापौति, ATA: साकलयमवधारणं वा, श्राद्ये are, "पित्तादेरिति, “श्रननुगतत्वने ति, व्यभिचारितय तिग्रेषः, “तदभावात्‌" सकलभ्रम- हेतुलाभावात्‌। श्रन्तये Bre, “श्रसम्प्राचेति, खप्रमायां खध्वसेऽपि पिन्तादेजनकलादिति भावः । “नापौति, न च घटाभावस्य खप्रमा- १२१ लक्वचिन्तामगौ ननुगमाच्च | नापि भरममाबहहेतुत्वं, पित्तारैरननु- गतत्वेन तदभावादसम्भवाच्च | नापि प्रमाहेत्वभाव- प्रतिथेागित्वं, अन्योन्याश्रयात्‌ fare: खप्रमाहेतु- त्वाच्च । नापि खप्रमाभिन्नप्रमाप्रतिबन्धकत्वम्‌, शवं हि प्रत्यक्षप्र तिबन्धकस्य सलिङ्गपरामशेस्य देाषत्वा- दनुमितिः प्रमा न स्यात्‌ VAs खात्‌। तस्मात्‌ aaa चरस्यापि दोषत्वं स्यात्‌ are सिद्याभावस्यानुमिति ₹रेतुतया सिद्धेरपि दोषत्वमिति वाच्यं । सकलप्रमा ₹हेतुत्वस्यैवा च विवक्तितलात्‌, क्रचित्छाक्याथेकमाचपदघटित एव पाठः, शश्रन्योन्याश्रयादिति भमाखामान्यकारणताय्हे दोषत्वः, दोषल च दोषाभावलग्रहात्‌ प्रमाक्षामान्यकारणतायंह cata इत्यथः, “पिन्तादेरिति, तया च पिन्ताद्यभावस्य प्रमासामान्याहेतुलात्‌ पिन्तादौ लकणम व्याप्नमिति भावः। "एवं होति, खप्रमाभिन्नप्रमा प्रतिबन्धकत्वं a तादृ शप्रमासामान्यप्रतिबन्धकलत्व, fant शङ्खन्तादिप्रमायाम- प्रतिबन्धकलेनाव्याघ्यापन्तेः, we यत्किञ्चित्तादृ शम्रमाप्रतिबन्धकल- मेव acts तयाचाय दोष दति ara: । इदसुपलच्तण यत्किचित्म- माप्रतिबनम्भ कत्वे faafat खप्रमाभिन्नलषरिर षणवेयण्यश्च बोध्यं । "तस्मादिति quart सखस्यादोषलात्‌, नोक्न्यभिचारः, काग्थाननु- Tare कारणाननगमो न दोषायेति भावः | स्यादेतदिति उच्यते दत्यन्तमेकः पूव्वप्तः, ्रमामिति, ‘sat समञ्चाङुव्यैति ज्नानदेतु- wa प्रमात्ावच्छिन्नं प्रति भमलावच्छिन प्रति चाजनकरे श्रानहेतु- प्रामाण्यवारे उत्यत्तिवादर स्यं , ३२९ कचित्‌ कश्िदाष इति चेत्‌, तहिं गुणेऽपि तुल्यम । स्यादेतत्‌ | प्रमां भमच्चाकुव ति न्नानहेतुस्तोमे मण्बु- कवसाञ्जञनदेषात्‌ वंशारगविग्रमः, तदभावे वंशप्रमेति तच दाषाभावः प्रमारेतुरित्यन्यचापि तथा ज्ञु प्तत्वात्‌ | मण्ड्कवसा नयन रव देषः न त्वचीौति तच दोषा ॥ A भावात्‌ त्वचा वंशप्रमेव । गौरेाऽहमित्यमेदभमहेतु- देषसंस्कारसल्वेपि मम शरीरमिति प्रमेति चेत्‌ \ स्तोमे, न्नानसामान्यसामयोसत्च दति यावत्‌, “उरगविधरमः! उरगलभ्नम एव, न तु वंशलप्रमेति चावत्‌, तया च न्ञानसामा- न्यसाम््यां wat मण्डकवसाञ्जनदोषाद्‌ वंशे न वंशलप्रमा तदभा- वात्‌ वंशतप्रमा दत्यवय-व्यतिरेकाभ्यां वंशत्प्रमास्थले दोषाभावो हेतः HA इत्यथैः, “तोति wat रेतो रित्य, “तथा” दोषाभावो हेतः, श्र Vary, ‘Haatiefa, न तु गुणः श्क्ग्ततादिति भावः | नन्‌ मण्ड्कवसाञ्ननदोषाभावः कथं वं शलप्रमादतुः तस्िन्‌ सव्यपि लचा वंशवप्रमोत्पत्तेरिव्यत are, ‘agai, मण्डुकवसा- qa: चाचुषवंशलप्रमायामेव ₹देतुरित्यभिप्रायः। दोषाभावतेन कारणता प्रमालेन Hat इत्यस्य व्यभिचारमाशङते, “गोरोऽह- मिति, “दोषसंस्कारस्वे' दोषरूपमिष्याज्ञा नजन्यसंस्कारसच्वे, “तच गो रोऽदमित्यमेदभ्रमे, नन तु dare’ न तु भिथ्यान्नानजन्य- संस्कारस्य, तथा च यदा विशेषादशेनं तदा श्रमेदभ्रमः, यदा विशेषदशेनं तदा शरौरभेदमप्रमेति भावः । नन विशेषदशनासत्वेऽपि 41 RRQ तश्चचिन्तामणौ न । विशेषादशनस्य तच हेतुत्वं न तु संस्कारस्य तद्‌- aa” तदसिज्खः। न च दूरे wan: सन्निकर्फपि केशादौो सजातीयसंयोगे प्रमा, तदभ।वे नेति? तच संयागरूपे गुणः प्रमादहेतुरित्यन्यवापि गुणजन्धतेति वाच्यं | तावदेशवत्तिकेशसाक्षात्कारे स हेतुः तेन विना तदभावात्‌ । तवापि तावदूर प्रमायां स हेतुः सन्नि- गौ रोऽदमिति waza ख न तच हेतुरित्यत ate, "तदसत दति विगरेषादशनस्यासच््े, तद सिद्धेः" भ्रमासिद्धेरित्यथः, कचित्‌ ‘age ट्ति पाठः तदा विगरेषदशनसत्व इत्यथः, शणस्यापि अन्वय-व्यतिरे- कार्यां प्रमाकारणलेन Haag, "दू रेत्यादिना, “वजातौयस- योगे खसजातो यसंयोगे, ‘aca नेति क्छलादिति भावः । (तावदिति तावदुरवत्तिविशेव्यककेशतप्रकारकसाक्तात्कारत्ावच्छिन्न प्रत्येव वडतरकेशसंयोगोदेत्‌ः न तु तादृूशप्रमालावच्छिन्न इत्यथः, तथा च भ्वम-प्रमासाधारण्केशसाच्वात्‌कारदेततया न तस्य गृणत प्रमालघरितधम्मावच्छिन्नकाय्यैताप्रतियो गिककारणस्येव(? गृणएला- दिति भावः। तदभावात्‌" केशसाच्तात्कारमाचाभावात्‌। श्रय तावदु रवत्तिकेरसाचात्कारलस्य ब्तरकेशसं यो गकाय्थेतावच्छेद कले गौरवमतः केशप्रमालान्तभीवेनेैव saga we, 'तवापौति, “तावर प्रमायां तावदु रवत्तिविशव्यकचाचषप्रमातावच्छि न्न, “स हेतुः" | aa इति खण | QR | तदभावान्रेतीति Be, ग° च। यस्येवेति QR | प्रमाया ससाधारणकार्‌ खभ, T° च| प्रामाण्यवादे उत्पर्तिवाद्‌र हस्य | । &। छष्टके शप्रमायास्तेन विनापि भावात्‌ । aarfa ar दाषाभावः कल्प्यो देषजन्यत्वे अप्रमात्वापातात्‌। ननु विशेषदशनं प्रमादहेतुः विशेषादशनस्य देाषत्वे तद्‌- भावस्य हेतुत्वादिति चेत्‌, afe दषाभावत्वेन स हे- qa तु गुणत्वेन भावत्वेन वा। किञ्च विग्रेषद्‌शनप्रति- बन्धकाः पिन्नादया दषाः अवश्यकत्वान्न fas- षादशेनम्‌। न च तेषामननु गतत्वेन विेषदभश॑न- sama हेतः aa दूरवलिकेशप्रमायामेव दोषाभावो व्यभिचारौ ay दूरतवलच्णदोषसत्वादित्यत sare, तचापोति, दूरत्वं aa दोष एव न, अन्यच Hales च तचाभावोऽस्टेवेति भावः । “दोषजन्यवे दोषसत्वे, श्रप्रमालापातात्‌' प्रमानृदयापा- तात्‌ । केचित्त ‘tase इति षति दोषे तस्ान्ययासिद्धिग्रादका- waa तज्नन्यत्वस्यावश्चकलादिति भावः । तथा च यथाश्रुतमेव साष्वित्याह्ः | ‘afafa, तथा चागन्तकविशेषद भेनरूपभावपेचेन्नानसामयौ- जन्यलात्‌ प्रमायाः खत उत्परज्लिकलव्याघात इति भावः । "तर्हीति विशेषदण्नाभावाभावस् विशेषदशनरूपलं यदि तदेत्यथेः, यदि चाभावाभोवोऽतिरिच्यते तदा नेतदोषशङ्कापोति भावः । “ख हेतुः" विगेषादशेनाभावो Bq: ‘Away भवम प्रतिबन्धकतेन, “भावत्वेन्‌" 2) तेषां नानात्वेनेति we | Bre तत्त्वचिन्तामणौ प्रतिबन्धकतयानुगने लाघवात्‌ विशेषादशेनमेव हेतु- रिति वाच्यं | कचित्‌ कश्चिद्दोष इत्यनुगमात्‌ | अन्य- था पित्तादितेऽप्यप्रमा न स्यात्‌ अननुगमात्‌ मण्या रिवाननुगमेष्यदोषत्वाच्च | तदभावङ्गटस्य ेतुत्वात्‌। विशेषद शनत्वेन, श्रभावल्ातिरिक्ष्पेणागन्तकभावानपेच्य ज्ञानसा- मयो जन्यत खतस्वमिति भावः | नन्‌ दोषलस्य एकस्याभावात्‌ न दोषाभावत्वं कारणतावच्छेदकं न at विश्रेषदशेनाभावाभावत्वेन गोरवात्‌ किन्त विणेषद शेनत्रेन लाघवादित्यरूचेरार्‌, “किञ्चेति, fame,’ पित्तादय ख, ‘ata’ प्रमाकारणोग्डताभावप्रति- योगिनः, “श्रावश्यकलादिति विशेषाद्‌ शेनस्य दोषत्वेऽपि विशषदशेन- मेव wage कुतो न भवति श्रतस्तच पिन्तादय एव प्रतिषन्धका वाच्याः तदा aaa पित्तादय एव दोषाः सन्त्‌ आवग्कलवादिल्यथेः, उदद्धमिथ्याज्ञानवासनाया एव च दोषत्ोपगमान्क्रा दोष इति भावः । ‘a चेति, पित्तादौनां नानावेन व्यभिचारादिशेषदगशेन- प्रतिबन्धकवेनानुगम इत्यथः, नानालेपि व्यभिचाराभावमुपपादयति, ‘afafefa तत्तदप्रमायां तत्तदोषः कारणमित्यथेः, “इत्यनुगमात्‌, दतिव्यभिचाराभावात्‌ | “श्रन्ययेति श्रन्यथा तत्तद प्रमार्यां तत्तदो- घस्याकारणत्व, पित्तादि क्षबिदप्रमायां कारणं न स्यादित्यथ, “श्रननगमात्‌' श्रननुगमेन व्यभिचारात्‌ । यद्यणप्रमायां विण्षाद्‌- श्रणमेव ेतुरितिवादिनाम्‌ प्रमाथं पित्तादि कारणमेव न भवतोति एतद्‌ बाधकमसङ्गतं, तथापि अप्रमासामान्ये विग्रषाद- प्रामाण्यवादे उत्य्तिवादर हस्यं | ३२५ सवच विगेषादश्नमेव हेतुः पित्तादेरननुगमेन ताप छषयादिति चेत्‌। न । पित्तादयुत्कर्षेण भरमेत्कषात्‌। पि- ्तादेरदेषत्वे च विशेषप्रमेव कुत न भवति विशेषस्य विशेषान्तराद्शनादिति यदि तदा अनवस्येव । fase विश्रेषदशेनं न प्रमामात्रे न वा प्रत्यक्षप्रमायां हेतु- व्यभिचारात्‌ AIT तद्ेतुन्वेऽनवस्थापाताच्च। अथ waa ta: विगश्रषदशेनरूपाप्रमायां पिन्ताद्यपि कारणमिति मतम - वगम्य एतदट्बाधकमुक्त, तया च॒ °पित्तादितोष्यऽप्रमा न स्यात्‌ विशेषद भेनरूपा्यप्रमा न स्यादित्यथैः, एतद्‌ बाधकमेव पखात्परिद- रणोय “सब्वेचेत्यादिना, ‘aga’ विरेषद भेनश्ूपाप्रमार्यां तद्भिना- प्रमायाञ्च | नन भवतु Waa एव दोषः श्रननुगतानां तत्तद भावानां कथं प्रमाकारणत्मित्यत wre, 'मण्ादेरिति, श्रननृगमेपि' पित्तादेरनन्‌गमेपि, “श्रदोषलादिति तदभावस्य प्रमां प्रति tae व्यभिचारादिदोषविरदादित्य येः, दादप्रतिबन्धकस्य मण्धादेरननुगमेपि तदभावानां कारणत्व इवेति भावः। "तचो पक्तयात्‌” svat प्रति श्नन्यथासिद्धलात्‌। पोतः शङ्खः दतिश्वमे पोतत्वाभावविश्षादशनस्य व्यभिचारं azarae, "पिन्नादुत्कषणेति । युक्त्यन्तरमाह, “पित्तादेरिति पित्तादेरदोषते प्रमां प्रति तस्ाप्रतिबन्धकतया waa प्रमाद्पविशेषदशेनमेव कुतो न wana: प्रमारूपषिश्ष- द्भनं प्रति प्रमाष्हपविशेषदशेनस्य डेतुत्वानेनदोष इत्यत श्रा, ‘faigafa | “वभिचारात्‌' प्रत्यक्चष्ट्प विशेषप्रमायां afer | १२६ तत्त्वचिन्तामणो yaa इन्द्रियसन्निकर्षो गुणः अप्रमां ओे तद थेस्यासश्वेन सन्निकषाभावात्‌ दषे हेतुः | न च प्रमांशेपि स णव हेतुः, अदे षत्व प्रसङ्गात्‌ प्रमांशस्याप्रमात्वप्रसङ्गा् । साक्षात्कारित्वच्वेन्द्रियसन्निकषेजन्यत्वादिति चेत्‌। A | ata विषयरूपस्यांशस्येन्द्रिय-तदाषाजन्यत्वात्‌ अप्र- nin चेदन्दरियसन्निकषोाभावेन साप्ात्कारित्वं न स्यात्‌। दाषस्य तडेतुत्वे अतिप्रसङ्गोऽननुगमश्च | प्रमायां प्र नन्‌ प्रत्यददूपविशेषप्रमायामपि विेषदशनं हेतुरिति न व्यभिचारं हत्यत श्रा, “तत्रैवेति, तस्मादनायत्या श्रननुगतानामेव पिन्नादि- तदभावानामननुगततत्तद्‌भ्रम-प्रमे प्रति Vas वाच्यमिन्युक्रप्रणाल्या प्रमायाः waefafa भावः । ‘safe तदे प्रत्यक्तप्रमायां aaa दद्धियसन्निकं गण Cae: | ननु तदग प्रत्यक्तप्रमाया- भपि तदिद्धियसन्निकषस्य हेतुलेन कथं तद्य गणत्वमित्य त॒ we, ‘guatu इति ada svat तदयेस्य धर्मिणि sana तदंशे दल्दरियषन्निकषाभावादोषो Raa द द्वियसन्निकषं इत्यः । श्रय दजतलादिप्रमायामपि दोषजन्यता किमिति नोच्यत इति az- स्य जिन्ञासायामाड, ‘sain दति रजतववाद्यंे प्रमार्यां दोषो रतन त्यथः, “श्रदोषलेति प्रमाया श्रकारणएवे सति भमकारणश्य दोषत्वादिति भावः। प्र्मांशस्येति रजतलाद्यंगे प्रमायामपि रजत- Aa श्रप्रमालप्रषङ्गाच्त्यथेः, तदंशे दोषजन्यलस्य acu waa- व्याप्ल्वादिति भावः। नन्वेवं श्रप्रमार्यां इद्धियाषननिरृष्टस्य दोष प्रामाण्यवादे उत््तिवाद रहस्यं | RRO माप्रमायाश्च' याथाथ्यप्रयाजकमस्यप्रमायां दाषव- दिति चेत्‌ । न। दषाभावस्य सच्वादिति। उच्यते | प्रमामात्रे च नानुगते गुणः किन्तु तत्तद्ममायां qar- ऽवयवेन्दरियसन्निकष-यथाथलिङ्ग-सादश्य-वाक्याधैन्ना- नानां यथायथं प्रत्येकमेव गुणत्वं अन्वय-व्यतिरेकात्‌ । तत्तद्‌ प्रमायां पित्तादि-लिङ्गभरमादीनां देषत्ववत्मत्यक्ष विश्चेषदशंनमपि qu: तदनुविधानात्‌। ननु विगरेष- दशेनहेतुरेव ASAT तद्यतिरेकादेव तदभावेापपत्त, वश्राङ्भाने श्रप्रमायां ाच्तात्कारित्वं न स्यादिदि यसन्निकषाजन्यवा- दित्यत श्रा, शशाक्ात्कारिवेति ware टद्वियसन्निरषजन्य- त्वादित्ययैः । श्रप्रमांभे दोषो देतु रि्युक्तं दूषयति, ‘ara दति, “श्रंशस्येति अ्रवच्छेदक्येत्यथेः | नन्‌ विषयतया तदवच्छिन्नकाय्ं- लानिरूपितकारणताज्रयलमेव तदं भे हेतुलमित्यनग्रयाद्‌ाड, श्रप्र- ait चेति तदिद्धियसन्निकषेजन्यत्वं तत्छाच्तात्का रितवप्रयोजकं एवश्च यदओेऽप्रमा acu द द्ियसन्निकषेथेनास्ति तदा तदजन्यतवेन प्रमाथाः aga aerate न स्यादित्यथः, "दोषस्य agae’ जन्यतासम्ब- aa दोषस्यापि साचात्कारितप्रयोजकले, “अतिप्रसङ्गः संमानुमि- त्यादेरपि शाल्ात्कारिवप्रसङ्गः, “श्रननुगमञ्च' व्यभिचारश्च प्रमानुमि- erat? दति भावः। ननु प्रमालस्यानृगतलात्तत्रयोजकः कञ्चि- ९। प्रमाप्रमारूपे चेति ख, ग° च। २। भ्नम-प्रमात्मकप्र्यच्तनुमिद्यादाविति Ae | १२१ तत््वचिन्तामणौ yaa इन्द्रियसन्निकर्षो गुणः अप्रमां ये तदथेस्यासश्वेन सन्िकषाभावात्‌ देषो हेतुः । न च VAIN स रण्व डेतुः, अदे षत्व प्रसङ्गात्‌ प्रमांशस्याप्रमात्वप्रसङ्गा च । साक्षात्कारित्वश्वेन्द्रियसन्निकषेजन्यत्वादिति चेत्‌। न ज्ञाने विषयरूपस्यांशस्येन्द्रिय-तदाषाजन्यत्वात्‌ अप्र- ain चेन्दरियसन्निकषोाभावेन साक्षात्कारित्वं न स्यात्‌। Vaal तद्धेतुत्वे अतिप्रसङ्गोऽननुगमश्च | प्रमायां प्र नन्‌ प्रत्यव्टपविशेषप्रमायामपि विगेषदनं हेतुरिति न व्यभिचार्‌ हत्यत we, ‘Asafa, तस्मादनायत्या ्रननुगतानामेव पित्तादि- तदभावानामननुगततत्तद्‌भ्म-प्रमे प्रति तुवं वाच्यमिन्युक्रप्रणाल्या प्रमायाः खतस्व मिति भावः | ^श्रयेति aca प्रत्यत्तप्रमायां ada दद्धियसल्निक्छौ गण इत्यथः । ननु तदंभे प्रत्यक्तप्रमाया- भपि तदिद्धियसन्निकरषस्य हेत॒त्वेन कथं तद्य शणत्मित्य त we, ‘auaia दति ada श्रप्रमा तदथेस्य धर्मिणि sana तदंशे दन्दरियसन्निकषाभावादोषो हेतने दद्वियसन्निकषं इत्ययः । WE दजतत्वादिप्रमायामपि दोषजन्यता किमिति नोच्यत दति az- स्थ जिन्नासायामाह, ‘cain टति रजतववाद्यंश्रे प्रमायां दोषो रतने चेत्यथः, “श्रदोषत्वेति प्रमाया waa सति भमकारणश्य दोषलादिति भावः। भ्र्मांशस्येति waar? प्रमायामपि रजत- aT श्रप्रमालप्रसङ्गाचत्यथेः, तदे दोषजन्यतस्य तदे waa- व्याप्यत्वादिति भावः। नन्वेवं श्रप्रमार्यां cfarefaaseq टदोष- प्रामाण्यवारे उत्पत्तिवाद्‌ र हस्यं | RRO माप्रमायाश्च याथाण्यप्रयाजकमल्यप्रमायां हाषव- दिति चेत्‌ । न) देषाभावस्य सश्वादिति। उच्यते। प्रमामात्रे च नानुगते गुणः किन्तु तत्तद्ममायां बया- ऽवयवेन्द्रियसन्निकष-यथाथलिङ्ग-सादश्य-वाक्याधैन्ना- नानां यथायथं प्रत्येकमेव गुणत्वं अन्वय-व्यतिरेकात्‌ | तत्तदप्रमायां पित्तादि-लिङ्गभरमादोनां दषत्ववत्मत्यघे विश्चेषदशंनमपि qu: तदनुविधानात्‌। ननु विगरेष- दशनदेतुरेव त्खेतुरतु तद्यतिरेकादेव तदभावेपपततः, amg svat waa न स्यादिदि यसननिकषाजन्यवा- दित्यत श्रा, ‘ataqrniftadia धम्भाद्यंगर टद्धिवसन्निकषंजन्य- त्वादित्ययैः । अरप्रमांभे दोषो रेत रिव्युक्तं॒दू षयति, ‘ar इति, “श्ंशस्येति श्रवच्छेदकस्येत्यथेः । नन्‌ विषयतया तदवच्छिन्नका्ं- तानिष्ूपितकारणएताच्रयत्वमेव तदे हेतलमित्यन॒शवादाड, “अप्र ain चेति तदिद्धियश्न्निकषेजन्यत्वं तत्छाच्तात्का रित्वप्रयोजकं एवश्च चदणेऽप्रमा acu टद्दियसननिकषथेन्नास्ति तदा तद जन्यत्वेन प्रमायाः Aza areas न स्यादित्ययः, "दोषस्य तद्धेतुले' जन्यतासम्ब- aa दोषस्यापि साक्तात्कारितप्रयोजकल्वे, “अतिप्रसङ्गः संमानुमि- त्यादेरपि साक्तात्कारिवप्रसङ्गः, “श्रननुगमश्च' व्यभिचार प्रमान्‌मि- व्यादौ(₹ दति भावः। ननु प्रमालस्यानृगतलात्त्रयोजकः कञ्चि- ९। प्रमाप्रमारूपे चेति खम, ग च। २। भ्नम-प्रमात्मकप्रत्यच्तानुमित्वादाविति Te | ३२८ तज्चचिन्तामगौ अन्यया विशेषद्‌ शनमेव तच कृते न स्यात्‌ । तचापि तदपेक्षायामनवस्थानादिति चेत्‌। णवं व्याप्यविष- यकव्यापकप्रत्यक्षनियमे अनुमिताविव पुरुषप्रत्यषे प्रा- माण्यसंशयेा न स्यात्‌ | करादिमति पु रुषन्नानत्वस्या- नुव्यवस्ायेन निश्चयात्‌ । तवापि विश्ेषदशनं विना कथं व्यापकप्रत्यक्षमिति चेत्‌ । न । संश्य-विपय्ययेा- त्रप्रमायां तस्य हेतुत्वात्‌। ममापि त्धेतुस्तचेव देतु- दवश्यं खोकरणोयः दोषाभावस्य प्रतियोग्यननुगमेनाननुगतलात्‌ स एव च गण इत्याशयेन शङते, प्रमायामिति सवाग प्रमायाभित्यथैः, प्रमाप्रमायाच्चुः प्रमारूपाप्रमायञ्च, श्रांशरिकप्रमायाञ्चति यावत्‌, ° दोषवदिति श्रतिरिक्रकारणएतमाक दृष्टान्तः । दोषाभावस्य दोषाणएमभावकरूरटस्येत्यथे; | तदेवमन्वय-व् तिरेकात्‌ दोषाभाव एव कारणंन तु गुण tia fad sre, “उच्यत इति, “नानुगतेागण fal न च प्रमासामान्यं प्रत्येव तदन्निष्ठविषयतासम्बन्धेन ख- परसाधारणस्य न्नानसामान्यस्य गुणएत्वखन्भवात्‌ प्रमामात्रे नानुगतेा गण दूति कथमुच्यत इति वाच्यं । तत्तत्मकारघरितत्वेन प्रमात्वस्य एकस्याभावात्‌ घटत्-पटलादिसकलप्रमासाधारणो नानुगतेागृणः सम्भवतोत्यभि प्रायात्‌, योऽ वयवेति योऽवयवावच्छेदनेद्दियष- ज्निकषे va, ‘aaafa लिङ्गन्ञाना दिषु सवच सम्बध्यते, 'ययाययं' यथायोग्य, प्रत्यकतप्रमायाः योऽवयवेन्दरियसन्निकषं दत्यादिक्रमेरेति यावत्‌ । नन्‌ शयोऽवयवेद्धियसन्निकषं न प्रत्यच्चमातर गणः स्न प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर्‌ र स्यं | ३२९ वति, शूपादि प्र व्यक्ते णब्द-सुखात्मा दि प्रत्यक्ते च व्यभिचारात्‌ । नापि सावयवप्रत्यक्तप्रमार्या, उपनयादिजन्यतत््ममायां व्यभिचारात्‌ । नापि शावयवलौकिकप्रत्यक्तप्रमा्यां, अ्रनग्दयमानतदारापस्यले ATT MTA त्यत््यापन्तेः, तादृ शप्रत्य्तमाचे एव॒ तस्य हेतुतायाः सुवचलवेन प्रमात्वान्तभवकत्रैयथ्याच पटादिपिदितधघटादिम्यले निविंकल्यकस्या- wan: | किञ्च॒ श्ढयोऽवयवेत्यधिकं । न च किद्धिदपिहित- पटादिपिहितघरादेः प्रमापन्तेस्तदवश्च वाच्यमिति ar । प्रत्य चमा चं प्रत्येव प्रतिबन्धकलात sae निविकल्पकेत्पत्यापन्नेः | weeny दुवेचनं तथाहि श्यस््वं न वत्वं feared नदभावात | न चावयवपदं श्रवयवावयवसाधारणारम्भकपरमिति वाच्य | सवेसाधारणारमभकताया निवक्रमश्क्यलात्‌ किञ्चिदपिदहितपटादि- पिरितघटा दिप्रमापत्ेश्च । नापि विरेषण-विशेष्येोभयसन्निकषं; जन्यप्रत्यचप्रमासामान्ये तथा, भमस्थलेपि उभयसन्निकषसत्वात्‌ । ने च तदुभयप्रतियोगिक एकः सन्निकषस्तया waa तु विश्ेष- शाथे न्नानर्हपः सन्निकषंः विभेव्यां शे संयोगादि रिति नेकः सन्निकरषः, RAINS अन्यध्भस्यान्यतारो पस्यले च नेभयप्रतियोगिकः केऽपि सन्निकषं दति वाच्य । प्रमास्थलेऽपि विश्र्व्यांओे संयोगः विशेषणं े संयुक्तसमवाय इति विश्षण-विशेव्योभयप्रतियोगिकै- कसल्िकर्षस्य. क्चिदप्यभावात्‌ । श्रय विशेष्यघरितविग्रषशद्धिय- शन्िक्षौ हेतुरित्याश्यः । न च fata सामान्यतः, वा प्रमा विशेयं, एतजश्चानविभेव्ये वा, नाद्यौ समस्थलातिव्याेः, नहि रजतं नं तथा, न वा रजतत्न तद न्ति, नान्त्यः भ्रननुगमादिति वाद्य । तच 42 १२० तक््वचिन्तामणोे तक्षत्ट प्रमायां तहरिततत्छन्निकषखछ डेतुलवेनेक्रत्वादिति चेत्‌ । न। श्रतौतानागतप्रमायां विरेषणन्ञानस्यैव प्रत्यासन्ित्वेन तच व्यभिचारात्‌ सुरमि चन्दनं yeaa घट इव्याद्युपनोतप्रत्यक् सामान्यलक्षणाजन्यप्रत्यक्ते च व्यभिचाराच श्रतोतानागतविश्षण-वि- ओेव्ययोमानसप्रमायां तदसम्भवाख । न च तचोभयविषयकमेकं ज्ञानमेव विशव्यघरितविशेषणद्दियसन्निकषरूपमिति वाच्यः | तादृश- सन्निकषंस्य भ॑मस्थलेपि सत्वात्‌ विशेषणा लो किकलेन व्रिशेषणेपि दण्डौ पुरुष इत्यादिलौ किकप्रत्यक्प्रमायां तदसम्भवात्‌ । अरय विशेवयदटिः विशेषणस्य सन्निकषेः जन्यप्रत्यत्तप्रमामाज तया ag- मिकततप्रत्यकप्रमायां तद्धमिदन्नेस्तस्य इ द्रियसन्निकषा हेतुरिति यावत्‌ । यद्धा विेषणएवतेा विशेष्यस्येद्धि यसन्निकषस्तया agfaa- तद्धमप्रत्यच्प्रमायां तद्ध मवतस्तद्धमिण इद्धियसन्िक्वं हेतुरिति धावत्‌ । न च wet ददं रजतमितिभ्रमकाले एएक्तिटत्ति्क्रिलस्य इएक्रिलवत्याः एएके ख न्रियसल्निकषंसत्वेन प्क्रित्प्रमापत्तिरिति aren इएक्तित्प्रत्यक्तमाचप्रतिबन्धकस्य दोषविशेषस्य सत्त्वादिति चेत्‌ । न 1 “तद्ध भरटन्तरित्यस्य ^तद्धश्मैवत इत्यस्य च वैयथ्यापत्तेः | न चेवं रजतत्सन्निकषसत्वेन श करिधम्मिकरजतलप्रमापन्तिरिति वाच्यं । तस्याप्रसिद्धवेनापादनासन्भवात्‌ | न च Wat रजतवप्रमापत्तिरिति वाच्यं । केवलरजततप्रमावस्य काग्थेतानवच्छेदकलत्वेनापादनासम्भ- वात्‌ (९ ईति । उच्यते । तदत्‌सन्निक घ एव तत्त्यक्तप्रमामाचे गुणः, तस्य॒ च ॒सामानाधिकरण्ठ प्रत्यासत्तिः तद्‌ घटकञ्च सम्बन्धे; त IMI OE EN SER EG alee re alg re (९) काय्येतानवच्छेद कत्वेनानापादनादिति ग° | प्रामाण्यवादे उत्प्तिवाद्र स्यं | ३९ कारणस्याभिकरणएता, काय्यस्य विशेव्यतेति क्षचिदेवाधिकरणे प्रमा, नापरच, Wat ददं रजतमित्यादिभ्रमकाल ws पौतलादिसमकाले च शटुक्रित्-श्रेत्यादिप्रमानुत्यादश्च प्रतिबन्धकौग्तपित्तादिदोषवि- Bye | न चेवं तादृशदोषविणेषाभाव एव tary गुणसल्ेपि तस्यावश्यकत्वा दिति वाच्यं | तादृशदोषविशेषाभावस्य जन्यशरैत्यादि- -प्रत्य्त्वावच््छिन्नं प्रत्येव हेतुत्वात्‌ न तु तच प्रमालान्तभावः तत्सत -अत्यादिनिव्विकल्पकस््ाप्यनत्यत्तेः । न च 8a सामान्यषामयो जनिकास्तु किं विशेषसामयौोकल्यनेन, wey वा सैव सामान्यषा- मयो प्रत्यक्तप्रमाल्ावच्छिननं प्रत्यपि हेतुः fa सामग्यन्तरकल्यनेन्‌, सामान्य-विर्षयोर्नैकसामगीप्रयोज्यत्वमिति प्रवादस् नियक्निकल्वा- दिति वाच्यं । श्रसत्यपि area प्रत्यत्तसामान्यप्रतिबन्धकदोषविशेषे श्एक्तित्वादिविरदिणि ए क्रितादिप्रमानुत्पादेन उक्ररूपगणदेतुल- स्यावश्यकल्वात्‌ | भ्चमजनकोगश्रतदोषश्च न प्रमा प्रतिबन्धकः येनाव- WHAT तदभाव एव कारणं aq’ इति मणितो fas: | सन्निकषलसेकस्याभावात्‌ श्रननगमः परमच विभावनौयः | केचित्त । तद्भा्यसन्निकषं एव तत््रत्यक्प्रमाडेतुः उक्रषामा- नाधिकरण्टं प्रत्यासत्तिरिति । तदसत्‌ । व्याप्यलप्रवेणे गौरवादिति दिक्‌ । ननु तथापि यथा्थैलिङ्गपरामस्य प्रमातुमितौ न गणत्वसम्मवः, वह्किव्या्धूमवान्‌ पव्वेत इति ययाथेपरामग्रन बाधानवतारदशायां (९) (९) कारणोभ्रूताभावप्रतियोागिन रव प्रतिबन्धकत्वादिति ara: | (२) बाघधावतारे तेनेवान्‌ मितिप्रतिबन्धान्नापत्तिसम्भावनेति भावः। ३९२ तक्वचिन्तामणो लाघवप्रतिसन्धानसदकारेणए(९) पव्वता महानसोयवद्किमानित्यलुमिति- जननकाले प्रमातुभितिप्रसङ्गात्‌ । एवं ॒वह्किव्यायधूमवान्‌ qa इति यथाथेपरामेन पव्वतौ यवद्किबाधबुद्धि सकारेण परव्व॑तो- मानसो यवल्िमा नित्यनुमितिजननकाले प्रमालुमिन्युत्प्तिप्रस- gre कुटलिङ्गस्यलोयप्रमनुमितौ व्यभिचाराच्च । किञ्च war प्रागभावकालावच्छिनो घटो गन्धवानित्यादावपि प्रमानुमित्यत्पत्या- uf: परामशेस्य ययाथलादिति । मेवं । बाधथ्चमाभाव-लाघव- -श्रमाभावयोर पि एयक इेतुतेनाद्यदोषद्रयानवकाश्ात्‌ | न चेतयोरतु- ama छतं तादृ शदुणनेति वाच्य । श्रसत्यपि लाचव-बाधभमे(९) साध्यविरदिणि पक्त परामशात्‌ प्रमानुभित्यतुत्पादात्‌ तादृ श्गृणहेत- लवस्यावश्यकल्वात्‌ । न वा हतौयः, तचेश्वरौयतद्ाणप्रमाचा; सत्वात्‌, साध्यवदिशेव्यकलवस्यैव vad परामशनिष्टय थाथैतया कूटलिङ्गकपरा- अशेस्यापि ययाथेत्वाच | वस्ततः वस्तुगत्या यत्तट्ाप्यं amar तत्ममा- नुभितौ गणः, घटो द्रव्यं सत्व दित्यादिकूटलिङ्गसखलेऽयन्नतो घट- त्वादेरेव तादृ शन्ञानसत््वात्‌ | न च यत्न जलतवनेव Gad Tale कूटलिङ्गेन जलं afeafefa वद्िग्रमानुमितिः तच का गतिरिति वाच्यं । वद्धिसामानाधिक्ररण्यन्ञाने सामान्यताऽधिकरणत्वर्ूपेण aad वद्िष्याप्यम्य वद्ेरेव भावात्‌। कथमिदं ज्ञातमिति चेत्‌ फलबलादेव | न च देतुभदेन ₹दतुतावच्छेदकसम्बन्धभेदेन च व्या- भं दादननुगमः, साध्यतावच्छदकसम्बन्धेन तद्रदन्याटत्तिखदूपाया- (१९) इतरबाधस इकार स्थले लाघवपरतिसन्धानखयले च सामान्यपरामश- स्यापि विष्टेषधम्मावच्छित्नान्‌मिति जवकत्वम । (x) लाघवप्रतिसन्धाने बाधम्चमे इति Te | प्रामाण्यवारे उत्पत्तिवादर हस्यं | RER च्याप्रेरच प्रवेशात्‌ | न च केवलान्वायनि तदभावः, तच प्रमालस्य काय्यंतानवच्छेद कलात्‌ व्यावत्तनोयतदप्रमाया श्रप्रसिद्धेः। We ar तच तत्छमानाधिकरणल्वेनेवानुगमः। न वा चतुः, गन्धप्रागभाव- कालावच्छिनो घटो गन्धवानित्यलुमितेरपि प्रमालात्‌ गन्धप्रागभाव- काला वच्छिन्नत्वविशिष्टसमवा यसम्बन्धेनेव रएद्धसमवायसम्बन्भेनापि az गन्धस्य प्रकारलवाभ्युपगमादिति दिक्‌। ननु तयापि यथाथै सादृश्यज्ञानस्य प्रञापमितौ न गणत्वसम्भवः, खर विधो wa इत्य- तिरं ्वाक्यप्रभववैध्जा पमितौ व्भिचारात्‌। न च सादृश्यन्नान- जन्यप्रमोपमिताविदं निदानमिति वाच्यं, गोशदूशः खर दृत्यतिदेः- श्रवाक्य प्रभाप्रमोपमितौ व्यभिचारात्‌ खरे गोसादुश्छप्रमाया श्रभा- वात्‌ । न च, गोसमानधम्भवत्वं येन केनापि धर्भ्र॑ण खरेष्यस्तोति वाच्यं । ्रप्रमासाधारण्छात्‌ | मेवं | तत््रकारकप्रमोपमितौ तदव्यभि- चारो यो aqua दैश्वरोयसाधारणः तत्‌प्रमेव गणः स च कचित्‌ सादृश्यं कचिदन्यत्‌ ग्न्यस्टर पलक्षणपरः इति । न चेवं प्रमासामान्ं yaa ई ्रौयसाधारणय्राद्य प्रमाया गणत्वसम्भव इति वाच्य । ईख- रौयसाघधारणग्राह्यप्रमावदेतस्या श्रपि तथात्वे क्षतिविरदात्‌ । नलु तथापि यथाथैवाक्याथैन्नानस्य शाब्दप्रमायां न गृणत्वसम्भवः, वाक्य- पद fe यत्किञ्चित्यरं वा, प्रक्तवाक्यपरं वा, नाद्यः, श्रतिप्रसङ्गात्‌ | नान्त्यः, SATA शएक-बालकवाक्छजन्यप्रमायां व्यभिचाराच । Fa वाक्या्ज्ञानपदेन ATMA | तथा च शाब्द्प्रमा- at यथाथेतदच्वज्ञानमेव गणः विशेव्यता सम्बन्धेन सामानाधिकरणं ्रत्याखन्तिरिति aa at श्रस्ति aaa शाब्दप्रमा, एक-बालकादि- Bee तत्त्वचिन्तामणौ we ईश्वरो यमेव तत्‌ सुलभमिति न का्यनपपत्तिः । न चान्या- न्या्रयः शाब्दप्रमाया यथायवाक्यायज्ञानरूपगुएजन्यत्रे सिद्ध वैदिकप्रमाहतुवाक्याथेप्रमाद्पगुणा्यलेनेश्वरसिद्धिः, aafagt च तरौयवाक्याथेन्नानजन्यतया wale व्यभिचारज्ञानाभावे शाब्द प्रमायास्ताद्‌ श्युणजन्यतसिद्धि रिति वाच्यं । प्रकारान्तरेण पि(\) ईश्वर सिद्धेरक्रत्वात्‌ न्ञानस्यासावंदिकल्वेन श्टकादिस्थले यथाथे- वाक्यायेन्नानाभावग्रहासत्वदशायां कारणतवयदसम्भवाख । WITT पवेतादौ ag: सन्देहात्‌ धुमकारणलग्रहाऽपि तच न स्यादिति Sa: | धविशेषदशनं' विशेषप्रमा, तेन पुरुषे स्थाणत्वव्याप्यवत्तान्नानात्‌ तच न स्थाणएत्वप्रमा, "विशषद भेनरेतुरेवेति विगेषदभेनसामब्येवे- ay, तद्धेतोरेवेतिन्यायादिति भावः । नन्वेवं यच विशेषदथेना- भावः तच कथं न yaaa re, ‘agfatafa, ‘ag तिरेकात्‌ विशेषदश्नसामनोव्यतिरेकात्‌, "तदभावः प्रत्यक्प्रमाया शअ्रभावः, अन्यथा? विभेषदशनसामग्यभावासत्वे | ननु विरशेषदशनमपि विशेषद श्रनदतुरेवे ति विशेषद भ्न तुलं दुष्यरिदरमित्यत श्राह, ‘anafa विशेषदभेनेऽपोत्यथः, ‘acdarat, विगेषद्‌ भेनापेन्लाया, “श्रननवस्थानादि ति । यद्यपि विशेषदश्नस्य प्रत्यरत्नियमाभावान्नान- वम्धा प्रसङ्गः, तथापि त नूलोग्डतप्रत्यच्तमादाय तत्‌प्रसङ्ग इति भावः | श्रय Bawa चेत्‌ कारणं तदा पूवे व्याण- सामग स्वेन सवस्या एव व्यापकंप्रत्यक्तप्रमाया व्याप्यवत्वविषय- (९) fata सकटेका कायग्धेत्वा दिव्यन्‌मानेनापीश्चरसिडिरिति भावः | प्रामाण्यवादे उत्य्तिवाद रस्यं | Ray कत्वनियमेन पुरूुषत्वप्रत्यक्तप्रमाया श्रपि पुरूषत्व्या्यकरादि- मत्विषयकत्नियमात्‌ लिङ्गोपडितलेङ्खिकभाननये श्रलुमिताविव तच प्रामाण्यसंश्यो न स्यात्‌ प्रामाखावच्छदकलेन ग्टहोतस्य करादिमदिशेव्यकलत्वावच्छिन्नपुरुषत्वप्रकारकतस्या नुयवसायेन निख- यादित्याड, “एवमिति, “एवं वबयाप्यदशनसामग्याः प्रत्यत्तमाच- कारणत्वे, “वयाप्यविषयकव्यापकप्रत्यक्तनियमेः व्यापकंप्रत्यक्तप्रमाया व्याप्यविषयकल्नियमे, “श्रलुमिताविवेति लिङ्गो दितल क्िकभाननये श्रलुमिता विवेत्यथः, “करादिमतौति । यद्यपि श्रतुव्यवसायेन ge षतव्याप्यकरादिमदि शेव्यकलावच्छिनिपुरुषतप्रकारकलयदे तददिशे- व्यकल्वावच्छिन्न-तत्प्रकारकत्मपि याह्य व॒ल्यसामयोकल्वादिति प्रामा- प्यस्य खतस््ापत्तिः, तथापि श्रनुव्यवसायेन तदददिशेव्यकलावच्छि- qa तत्मकारकते न Rega प्रामाण्यसंग्रयातुपपन्ते; विधेयो- रेश्वतावच्छेदकलेन व्यवसाये भासमाना यो ध्म॑स्तददिशेव्यकला- वच्छिन्नलं विधेयप्रकारकल्वे wea एव॒ बाधकाभावात्‌, श्रन्यया श्रनुव्यवसायानन्तर प्रामाण्यस्येवा स्मिन्‌ रजतवप्रकारकं न वेत्यपि संश्रयः स्यादिति भावः । नु विशेषदशेनस्य इत॒लेपि ge are वत्तोपनयसच्वात्‌ प्रत्यक्चप्रमामाचस्येव उपनो तव्याप्यव्चविषयकलत्निय- मात्‌ कथं कुचचित्‌ पुरुषत्प्रत्यप्रमायां प्रामाण्यस्य इति उक्त दोषतादवस्थ्यमिति कुचचित्‌ प्रामाण्यसंशयानुरोधात विशेषदश्नं विनापि प्रत्यक्तप्रमा lala तत्‌ कथमित्या्ङ्ते, ‘aaa, "श्रपिः भिन्नक्रमे, विशेषदभेनं विनापोत्यथैः, au रेतुलादिति, aa च प्रामाण्संश्य एव न भवतोति भावः। ‘aaah, ९३९ तक््वचिन्तामणौ aga’ तताम, ‘aaa’ संशय-विपय्थयो त्तर प्रमायामेव, ‘ag- ठनां' faivgiaeaat, (तादृ शप्रत्यक्ते" सं्रयादयुत्तरप्त्क्ते, तद्‌- नेषु चः विश्रेषदश्नेषु च, 'व्याप्यदशेनत्वं' व्या्यप्रमात्व, fase दशेनसामग्या aft व्याप्यदशेनसामयोलेनानुगमे लाघवादिशेष- दभेनलेनैव कारणत्वं न तु तच्वेन गौरवात्‌ अन मित्यात्मकव्याष्य- दशेनस्यले तत्छामग्या प्रत्यक्तजनकलत्वासम्भवाच भिन्नविषये श्रनु- भितिखामग्या बलवत्वेनः व्याप्यानमितेरेव प्रथममुत्पादात्‌ इति भावः। यद्य्यतचेतदिशेव्यक-त्ाणप्रमालेन कारणता, तदिशेव्यक- तदिपरोतन्नानेत्तर-तदिशेव्यकतत्प्रत्यकप्रमालेन काय्यता, समवाय- चरितसामानाधिकरण्यं प्रत्यासनिः, प्रठक्रिविशेष्यकस्जततवप्रमाला- eufagean काय्थेतावच्छदकत्वासम्भवेपि यावद्धि शेषसामयोबाधा- देव न ्रत्यादौ रजतवप्रमादय इति क्रमेण काय्यै-कारणभावेा न सम्भवति, संश्योत्तरतत्ससशयप्रमायां व्यभिचारात्‌ श्रालाका- भावाद्यपोनसंशय विपय्येयोत्तरमालाकादिसखमवधाने सति जाय- माने प्रत्यत्तप्रमा निखये पुरुषत्वाद्यवच्छेदकोग्तकरादिमच्न्नाना- व्नायमाने संशय-विपय्ययोत्तर पुरुषत्रा दि प्रत्यकतप्रमानिश्चय च व्यभि- चाराच पुरुषत्वादिव्याप्यत्रेन aq न्ञानाभावात्‌ व्याप्रेरननुगमे- नाननुगमाच | श्रय वस्तुगत्या BAIA ख-परसाधारणततप्म मालेनेव कारणता, तदि परोतन्ननेत्तरततप्रतत्तप्रमात्वेन च कार्यता, विश्ेव्यता्रितश्षामानाधिकरण्यं प्रत्यासत्तिः, vata संशयस्थले aera खव्याप्यवेन. पूव्वेसंशयस्येव तद्भाणम्रमालात्‌ | अत॒ एव. संग्योन्नरमालाकसमवधाने सति जायमाने प्रत्यत प्रामाणवारे उत्प्तिवाट्‌ रस्यं | ‘RRO रिति चेत्‌। न । कर-चरण-चिव्‌कादीनां प्रत्येकं विशे षत्वेन तद्धेत्नामननुगततया ताद शप्रत्यघे हेतुत्वात्‌) प्रमानिश्चये श्रवच्छेदकोश्चतकरादिमच्चनज्नानाज्नायमाने fay नो त्रप्रत्यत्तप्रमा निश्चये च न व्यभिचारः, संशयावच्छेदकौगश्चतकरा- दिमच्न्नानयारेव वस्ठगत्या तद्ाप्रमारूपत्वात्‌ सव्वचेश्वरोयतद्मा- प्यप्रमामादायैव विशेव्यतासम्बन्भेन तद्याणप्रमायाः सुलभत्वाख | श्रतएव तदभावनिश्चयोात्तरमालेकसमवधाने सति जायमाने प्रत्य चप्रमानिश्चये aera तद्या्ताभरमाज्नायमाने विपरौतन्ञानेत्त- रप्रत्यत्तप्रमानिश्चये च न व्यभिचारः रश्वरोयतद्चा्यप्रमाया एव सलभवात्‌ | न चेवं पुरुषत्वादिविपरौोतनिखयोत्तरं विनापि are दश्नादिकं पुरुषत्वादिप्रत्यक्तप्रामापन्निरौश्वरौयतद्ाणप्रमासत्वादि- -ति वाच्यं । तरिपरोतन्नानोत्तरततप्रत्यक्तनिञ्चयवेन काय्येता, तदि- परौतज्ञानविरोाधित्रेन कारणएतेति सामान्यकाययं-कारणएभा वान्त waaay सामान्यकारणाभावादेव तदनत्यन्तः, तदिपरोतप्रमेत्तरे विनापि वाप्यद शेनादिकं भ्रमात्मकतत्‌प्रत्यच्तनिश्वयवारणाय तादश -सामान्यकाय्य-कारणभावस्यावश्यकलात्‌ | ATAU प्रमातलनिरूपक- सम्बन्धेन तददन्याटन्तिवरूपाया एव Matsa प्रवेशाद्याघ्यनन्‌ गमेऽपि नाननुगमः | केवलानयिम्यले gama गतिरितिचेत्‌ । न। तथासति -प्रमासामान्यं प्रत्येव एकरूपेण काव्य-कारणभावस्य सुवेचतया काय्यै- तावच्छेदकदिथि तदिपरीतज्ञानेत्तरलमरवेशस्य व्यरथत्वापन्ते ae शंशय-पिपयैयोन्तरप्रमापय्येन्तानुधावनस्यासङ्गतत्ापन्तेश्च । तयापि 43 Rc तस्चचिन्सामणो तदशंनेषु च व्याप्यदशेनत्वमनुगतमस्ति | AMT संश- Nac” ara सत्यनुभितिः स्यान प्रत्यषरमनु- लदिशेव्यक-त हा प्यपरमात्वेन तदिषेव्यकतदिपरौतन्नाने(त्तरतदि शेष्यक~ तत्‌ प्रत्यक्षप्रमात्वेनेव काय्थै-कारणभावः, उन्तरतञ्चालाकाभावाधौन- विपरोतनिश्चयादिव्याटत्तं संसगमय्यादया कायतावच्छेदकचरकं तेना- लिकादिसमवधानाघोनतइत्तरप्रत्यल्प्रमायां न व्यभिचारः, नवा तदव्याये तद्यायताश्रमाज्जायमाने तदि परोतनिश्चयान्तरप्रत्यक्त च अभिचारः ता टत्तेत्तरवश्येव संसगलात्‌। यदा तदिञ्रव्यक-तञ्चाप्य- AAMT कारणता, तादु ग्रप्रनात्तरतद्धिशेश्यक-तत्पत्यक्प्रमालेमेव काय्येता, संश्य-विपय्ययोत्तर प्रमाप्रदच्च तद्वा्यप्रमान्तरताटूच्रपमा- परमिति म णिशितां far: | नन्विति, ‘a? शंशयादुत्तर प्रत्यकषप्रमायां विशेषदशेनसय कार- wa, (तथालेपि' श्रनु मितिखामनौसत्तेपि, श्र्यकतेति सिषाधयिषावि- ब्दव्रिशिष्टतदिशेष्यकलो किकप्रव्यत्तसामग्याः तदि गेव्यक-तदिषेयजा- नुमितिप्रतिबन्धकलादित्यथंः, श्रनुमितिसामभ्नौ विरहादिति tie; । तदि्ेयक्रत्युपादानात्‌ wa व्िमानिल्यच पवतप्रत्यक्तसामभोसत्वे- पि न पवैतश् nae किन्तु भ्नुमितिरेव, लो किकेत्युपादानात्‌ wa बह्ुपनोतभानसामयो सन्नपि वह्भानुमितिरेव न प्रत्य | afm ‘sae’ भिन्नविषयकप्रत्यते "तथालेपि' च्रनुमितिषा- war प्रतिबन्धकत्वेपि, ‘wafa, ‘aw सभानविषयकानुितौ, (९) संश्य-विषय्येयेत्तरमिति गर | प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादर हस्यं । BRE मि तिसामग्या बलवत्वादिति चेत्‌। न । अन्यच cera प्यच MARTA TAA | तच पुरुषं पश्यामी- त्यनुव्यवसायात्‌। Bava विशेष दशनजम्यत्वेन wat बाधकं | तदशनजन्यं बाध्यम्‌ अन्यथा बाध्य-बाधक व्यवस्था न स्यात्‌ । न च प्रमा बाधिका, करथमजन्धः पुरुषन्नानस्यापि स्थाणुत्रानबाधकत्वात्‌ । नापि विप्र परत्य्सामग्याः प्रतिबन्धकलादित्यथैः शति वदन्ति । तच भिन्नवि- weaned नानुमितिषामग्याः प्रतिबध्य तावच्छेदकं गौरवात्‌, रपि त लाघवात्‌ प्रत्च्ललभेव | समानविषयकानमितिलं प्रत्यचसामतौ- प्रतिबध्यतावच्छेदकं तेन समानविषयकप्रत्यचस्छले प्रत्यचषामय्यभा- वद्ूपकारणाभावादनुमितिखामगमो विरहादेव न व्यभिवार इति ध्ये । ¦ मनु प्रत्यचसामग्धा अरनुमितिप्रतिबन्धेकत्े किं मागमिद्यत आर, “तत्रेति, ‘aay’ erate, ‘cfa’ इत्येव, नानमिने- Mae. । “श्रतएवेति कवित्‌ ज्ञाने विशेषद शेन जन्यत रे वेत्यथ; । ^क्लातमित्यस्य न्ञानमितिशेषः, ‘ara’ waaay, ‘are’ भरम aa se) ‘maar कस्यचिदपि ज्ञानस्य विगेषद शेनाजन्यले । “परुषन्नानस्य' yaaa, ‘asia, तदिपरौतन्ञानमेव तजन्चा- नवाघकमित्यथैः | “अननन्ययासिद्धमिति प्रमावेन ज्ञातं बाधकमित्य्ैः, तथा च करभ्रमजन्यपुरुषत्भ्रमस्यापि प्रमात्वेन ज्ञातत्वेन बाधकत्~ fafa भावः । ‘aque’ तजज्ञापकतात्‌, तथा च तदथैमेव कचित्‌ प्रत्यचप्रमायां विशेषद््नजन्यत्व खौोकरणोयमिति भावः | age तत्त्वचिन्तामणौ रौतबाधकत्वेन बाधकत्वं बाध्यतुल्यत्वात्‌ | अनन्यथा- fad बाधकमिति चेत्‌ । न । वि्रेषद शे नजन्यत्वस्येव तदथेत्वात्‌। न च पीतः we sas विग्रेषदश्नेऽपि शत्य प्रमा नेति न तद्धेतुः, यदि शेषदर्शनं हि श्रमविर- भि तद्भावः प्रमा हेतुः, Waa च प्रत्यक्षविशेषदशनं विराधि feet? गोराऽहमिति थमे च तथा दशनात्‌, भ्रमेन्तर्‌प्रत्य्तप्रमां प्रति व्यायदशनस्यान्वयव्यमिचारमाशद्भ निरा- करोति, न चेति, “विशेषदशेनेऽपि' ओत्यव्यावत्तादशनेऽपि, ‘agt- a’ acafaua:, तदटत्तिभ्रमविरेाधित्रमिति यावत्‌ । श्रमा- Sav भमेत्तरप्रत्यक्तप्रमायाः कारणएतावच्छेदक, पोतः शङ्खः दत्य यदिशरेषदशेनं तद्भ्रमविरोष्येव न aerate पोतः we इति भ्रमा- त्पत्तिरिति भावः । यद्यप्यत्र ओओत्यविशेषदशेनमपि भ्रम विरोध्येव दोषविरेषाश्यजन्यभ्रमं प्रत्येव तस्येव विरोधिवात्‌, तथापि यद्वि- gaa यतप्रत्यच्चभ्रमविरोधि age तत्प्रत्यचभ्नमविरेएधितवं तद्भ्मोन्तरप्रत्यत्तकारणएतावच्छदकमित्ययैः | तथा च पोतः शङ्खः दत्य यदि शेषदशनं तन्न पौतल परत्यक्षभ्रमविराधौति भावरः । नन्‌ शत्यविशेषदण्नं कुता न पौतलप्रत्यच्भ्मविरोाधि इत्यत are, श्रत्य केति, “प्रत्यच्वि शेषद शेनं' प्रत्यच्तविपरोतनिश्चयः, तदेव “विरोधि”, न तु विशेषदशैनानुमानिकविपरौतनिश्चयादोत्यथः८*, ‘fagte- "क~~ ~ ~~~ ` ~~~ बब बब] -~~-्{ब{्{~्‌__] ~~~ । (६) ब्याप्यदशनानमानिकविपरौतनिखयादीत्यथं इति wo | प्रामाण्यवाटे उत्प्तिवादर हस्य | ३९१. तच्च तच देषान्नास्ति। अपि च लिङ्ग-साटश्य-वाक्धाथे- © ्रमदाषाभावमाचान्नानुमित्यादिरिति सत्यपरामश- fequfafa: | v4 प्रमाया गुणजन्यत्वेन वेदेपि प्रमा वाक्याथंयथाथंन्नानगुणजन्येति तदाश्रयेश्वरसिद्धिः। नतु Naa गुणजन्यत्वं, वेद्‌ तु भरमाद्यभावचतुष्टयं प्रमा हेतुः | लके च भ्रमाद्यभाव रव प्रमेात्पत्तेरिति दति, 'तथादशेनात्‌ › प्राचो वव्याप्यष्टग्याद यशा लिलवतौयमि तिविगेष- द्न-श्रदं न गौर दत्यानमानिकविपरीतनिश्चययोः प्रतिबन्धकल्व- दनात्‌ । नन्‌ प्रत्यचात्मकपौ तत्वविपरोतनिश्चय एव gar न भवतोत्यत श्राह, "तच्चेति, "तच्च प्रत्यक्तात्मकविपरोतनिश्चयश्च, यद्यपि प्रत्यत्तभ्चमे प्रत्यत्तविपरोतनिश्चय एव विरोधोति "यदिशेष- aia भरमविराधि. तद्भावः sansa: इति यन्थोऽसङ्गतः विशेषदशे- नस्य प्रत्यच्षभ्रमाविराधिलात्‌; तथापि यत्‌ यत्प्रत्यच्तभमविराधि त- éfa तत्प्रत्यक्तभ्नमविरेधिवं तद्‌ भ्रमान्तरप्रत्यच्तप्रमाकारणएतावच्छेदकं aq yaa पिशेषदभेनं विपरोतनिश्चय एव न विरेषदशन मित्यर्थः । fag” “यद्धिशेषद थनं भ्म विरोधि' यप््रत्यक्तप्रमान॒पधायकं वस्तुता यदश्चवदहितेान्तरं यत्मत्यत्तभरमेा न भवतोति यावत्‌, "तद्भावः (९) किचेत्यादिग्रग्थस्य wd “ननु विगश्ेषदशनं कथं न प्रत्यच्तम्नमवि- रोधि इत्यत आह, “प्रत्यच्तेति, “पत्य च्तवि्रेषद शन" प्रद्यच्तविपरीतनिखयः, तदेव विराधीत्यथेः? Kaa पाठः खादशपुस्तकेष atid, परन्त्वयं न समी- चीनः श््च्तविशटेषद शनं ' इति मलपाटस्छ VAT तलात्‌ | Bex तक््वचिन्तामणौ चेत्‌ । न। तच लाघवादाक्याथयथाथेन्नानस्य“ हेतुत्वेन समाद्यभावानामन्यथासिडक्वात्‌ | आप्तस्य अरमाद्य- awed तदि ेषद्ननमिति यावत्‌, श्रमाहेतुः' तद्भमोत्तरपरत्य- चप्रमाफएलेपघायकं, यदि शेषदभेनव्यक्ररव्यव दितात्तरं यत्मयक्तभ्मा न भवति सेव विगेषदगशेनव्यक्तिः तद्‌भ्रमोन्तरप्रत्यच्प्रमाफलापधायिकेति वस्तस्थितिरिति समुदायाथेः। प्रृते सैत्यविशेषद श्नं एवं न भवति तदुत्तरमपि पौतलभ्रमस्यात्यत्तेरिति भावः | नन्‌ ओत्यविश्ेषदश्ना- at ay पौतलभ्नमः fadqaina भ्रमप्रतिबन्धकलात्‌ इत्यत शार, (परतयक्तेति, श्रथस्तु पूठवत्‌ । श्रथ पौतल्रविपरीतप्रत्यचनिख्य एव कथं न जायते इत्यत wre, '(तचेति । यद्यपि विगरेषप्रमालेन कारणता, भमेन्तरप्रत्यकतप्रमात्वेनेव Haat, तथापि विण्षदरेने घत्यपि Ga: शङ्खः ईत्यनन्तरं न Bawa दोषर्ूपप्रतिबन्धेकसत्वा- fafa भावः | “श्रनमित्यादिरिति, प्रमेतिगेषः 1 “शत्येति यथाथेपरामधादि- eee कारणएलमित्यथः | नन्‌ यज एतेषां रमः प्रमा च नासि तच श्रनमित्यादिखामान्वकारणपराम्ाद्यभावादेव तेषामभावः किं awe कारणत्ेनेति चेत्‌ । न । श्रनुमित्यादिभरमेऽपि यथाथपराम- धा दि््पगणाभाव एव कारणमस्तु न दोषः, यच तु यथाथपराम- शाद्यभावोऽस्ि श्रयथा्परामभादिरूपदोषोऽपि नास्ति तचानुमि- त्यादिषामान्यकारणएपरामशाद्यभावादेव तेषामभावः किं दोषस्य (१) वक्तु वाश्च चन्नानस्येति Te | प्रामारयवादे उत्व्तिवादर दस्यं | Ree भावमात्रेण वाक्याथन्नानं विना तादश्वाक्धाभा- ATS | अन्यथा तवापि तच वक्तृत्नानामुमानं न स्यात्‌ तस्यादेतुत्वात्‌। अन्तु वाभयमपि हेतुः विनिगमका- भावात्‌ | तथापि वेदे गुणसिङ्धिः। न च नित्यनिदाष- कारणत्वेन दत्यस्यापि सुवचले विनिगमना विरदाद्‌भयोरपि हेतु लात्‌ । ‘az a’ afenwe a, “भ्मादिः' भ्रमः, प्रमादः, विप्रलिष्ा, करणापाटव, प्रमा" यथार्धशाब्दज्ञानं । “लाकं” लौकिकस्यले, waa एव, भ्नमाद्यभावसत्व एव । ‘aafa लो किकस्यले उभयोरेव सत्वेन लाघवाद्‌ यथायेवाक्याथन्नानस्येव ETAT HAA इत्ययः । (तादृ रः" यथार्थेशाब्दबद्धिजनकः, “sae यथाथवा- RIVET विना ताद्‌ ्वाक्यप्रयोगे, "तच लो किकस्यले, ‘an बक्षययायवाक्यायेन्नान, Ala, "तस्य वाक्यायन्नानसख, “श्रडेतुलात्‌' वाक्यातुलात्‌ | मा दयभावस्त्वे यथारैग्राब्दबोधोत्पलिः, war- fees तदनुत्पन्तिरिति साऽपि कारणमभिव्यभिप्रायवानाद, ‘ag वेति । “न चेति, “नित्यनिदाषलात्‌' नित्यलविशिष्टभ्रमा रिषाजन्या- नुपूर्वोमत्वात्‌, ‘marta’ प्रमाजनकत्वोपपन्ता, श्रपरिदृ ष्टः Waa: | “फलमुख सेति काय्ये-कारणभावग्रदात्तरकालोन प्रमाणवद्ौ- ग्वन्ञानस्येत्यथेः, कथं तस्यादोषत्वमित्यत sie, ‘Gafafa कारण- ATR फलानुपस्ित्या कारणताय्ङसमये गौरवज्ञानाभावादि - त्यथः, उक्रकाव्ये-कारणएभावस्य व्यभिचारमाश्ङ्कते, लोके दति लोकिकानपूर्न्या मित्ययेः । 288 तत््वचिन्तामगौ त्वादृष्टादेव वेदे प्रामाण्योपपत्ता नापरिदष्टनित्यन्ना- नादिसर्वन्नकल्यना गोरवादिति वाच्यं । प्रमाणवतः फलमुखगौरवस्यापि ख्गोादाविवादाषत्वात्‌ Ts का- रणताग्रहसमये फलानुपस्थित्या गोरवाज्नानात्‌ लोकें नित्यत्वाभावाच | अथ वेदे कन्नस्मरणादेबाधकात्‌ लेकेऽपि निदीषत्वेनेव प्रमाहेतुत्वं " वेदे तु नित्यत्वे नेव वक्तुरभावेऽपि निदीषत्वमवधाय्यत इति चेत्‌। ननु लो किकस्थले लाघवात्‌ शाब्दप्रमातल्ेन HAT, वक्यथायं- वाक्याथज्ञानल्रेन कारणतेति am तत्‌ वैदिकस्यले व्यभिचारि वकतरश्रयमाणलेन प्रमाणाभावात्‌ ATS वकतुरभावात्‌ Ga: लौकिक स्थलेऽपि भ्रमादिरोषाजन्यवाक्यत्न कारणता इत्येवाद, “श्रयति, “कन्नस्मरणादेः" FATA HAZ, 'वाधकात्‌" सकन्तु कले award, ‘faery जन्यतासम्बन्धेन भमादिदोषाभाववत्वन, श्रमाहेतुलमिति शाब्दप्रमाहेतुवमित्ययः, न तु शाब्द प्रमात्वेन वक्त यथाथेवाक्यार्थज्ञानत्वेन वकुरशभ्रूयमाणएत्वेन प्रमाणाभावात्‌ वेदस्य वक्तरभावेन वैदिकस्थले व्यभिचारादिति भावः। रय वेदस्य दोषा- जन्यते fa मानमित्यत are, “वेदे लिति, “नित्यवेनेति नित्यानु- ूव्वौँ कलेनेत्यथेः, यथाश्रुतन्त्‌ न सम्यक्‌ केवलनित्यलस्य लौ क्रिक- साधारणत्वात्‌ | “निराकरिव्य ;1 एतवा दिति ^प्रतिमचन्तरञ्चैषा अति (९) प्रामार.{^नि Be, We | grammar उत्पत्तिवादर्स्यं | ३९४ न । बाधकस्य बहश निराकरिष्यमाणत्वान्‌ चान्त- प्रतारकवाक्ये, घटेऽस्तीति वाच्ये पटाऽस्तीति देाष- जन्यवाक्ये च संवादात्‌ प्रमाणे तदभावाच्च | किञ्च दै ववशसम्पन्नं चेत्यं वन्देतेत्यादिकं शु क-बालादिवाक्य- aU प्रमाणं स्यात्‌ वक्तदाषाभावात्‌ प्रमाणा- नपेश्त्वेन वेदतुल्यत्वाच्च | ननु तवापि शुकादि-भरान्त- प्रतारकवाक्यं कथं प्रमाणं qaqa” | न च vat विधौयते” एवं “यते aera” इत्यादिना वेदस्यापि बषञ- Safa: । दोषाजन्यवाक्यलेन कारणता, शानब्दप्रमावेन कार्यता एतस्य यभिचारमाशङ्ते, “भ्रान्तेति, ‘sare’ वटादिरूपविषय- स्यावाधितलात्‌, “प्रमाणे शाब्द प्रमाजनके, तदभाकात्‌' दोषाजन्यवा- भावात्‌, तथाच तच्नन्यप्रमायां व्यभिचार इति भावः। ‘aa चेत्यवन्दनमिष्टसाधनमित्यादिज्ञानं विना va al वन्देतेत्या- दिक वाक्यभित्यथेः, श्रकेति afer सिञ्चतोत्यादि ्रटक-बालक- वाक्यमित्यथेः, प्रमाणं स्यात्‌" शान्दप्रमाजनकं Ae । नतु शब्दालु- पजो विप्रमाणनेाधिताथेकेतरवाक्यवेन कारणता शाब्दप्रमावेन कार्यता वाच्या, वेदस्तु एवं भवत्येव, तथाच afer सिश्चतौत्यादि शएक-बालका दिवाक्यन्ते शब्दानुपजो विप्रमाणं प्रत्यच्तादिप्रमा णमेव तद्बोधितायकमेव, न तदितरदिति नान्वयव्यमिचार इत्यत ane, (९) शणजन्यत्वात्‌" rat waaay इति मूलपतीकस्य टोकाते डतत्वेन कुत्रचिन्म्‌ लयुत्तके Tem: पाठे विद्यते इत्यनुमीयते | 44 Rod तच्वचिन्तामणौ TITY वक्ततात्पय्याविषयत्वाच्च तदप्रमाशं, SANSA साध्ये बाधात्‌ । AT भान्-प्रतारकवाक्ये याग्यतेव नास्ति, वक्तृन्नातवाक्याथावाधो हि याग्बता, भ्रमविषय बाधित इति । तन्न । घटवति घटा नास्तीति ~~" =-= णान श्रमाणेति, श्रमाणणानपेत्तलेन' प्रमाणवेाधितार्थं केतरत्वेन, वद्धिना सिश्चनौत्यादिवाक्याथस्तु भ्चमजनकनाधित एव न प्रमाणनाधित दति भावः । यथाथैवाक्याथैन्ञानत्वेन कारणता शाब्द-प्रमालेन काग्येता वाक्यन्त्‌ व्यापार दति are, एतदव व्यभिचारमाह, ‘afafa, ‘are’ पयसा सिच्तोत्यादि वाक्यमित्ययः, “कथं रमां" कथं प्रमाजनकमित्यथः, “गणजन्यवाभावात्‌" यथाये- वाक्याथज्ञानजन्यत्वाभावात्‌ | “न चेति, ‘nara’ यथाथ वाक्याथ ज्ञानाजन्यतवात्‌, ववेक तात्पय्याविषयलाच' वक्षयत्कि्िन्ता- maaan वक्रः किञचिट्बोधेच्छया उरितत्वाभावाचेति धावत्‌ | WT एएकवाक्यस्य प्रमाजनकताभावे तुः न त॒ भान्त- ्रतारकवाक्यस्य, तस्य वक्यत्किचिन्नात्पग्यकलात्‌ | तदिति war- दिवाक्छं भ्वान्त-प्रतारकवाक्यञ्च न प्रमाजनकमित्यथंः, ‘dara’ अवाधितायविषयकशाब्दबाधजनकतवेन, “बाध्ये बाधादिति प्रमाजन- कलाभवस्य बाधिततादित्ययैः। sy वक्रत्तातवाक्याथाबाधो स waar कुचचिदपि wer श्रभावात्सववे्ेवावश्यं वकन्ञातयत्किच्ि- Tae सत्वात्किन्तु प्रतवाक्यकारणोग् तवकरन्ानविषय- AAU योग्यता वाच्या तथासति we, ‘weaaifa चटवति प्रामाण्यवादे उत्पल्तिवादर ङस्य | Res भिन्रविषयतयां भ्रमस्य हेतुत्वात्‌ | किच्च वाक्याथा- वाघा याग्यता लाधवात्‌, वाक्याथश्च ताबाधित खव । नच शुक-बालादिवाक्यादथंबेाध wa न भवति किन्वे- वमयं वदतीत्थेवं प्रकारा प्रतीतिरिति वाच्यं। आकाङ्कग- चरो नास्रौति मस्य भिन्नविषयतया घटोऽस्तोति भान्त-प्रतारक- वाक्यारेतुलादित्यथैः, तथा च तददिषयस्य बाधितवे का चति रिति भावः। कुच्रचिट्‌ घटवति पटोऽस्तोति पाठः, तेदा घरति वरोऽस्तौतिभ्रमस्य भिन्नविषयतया घटोऽस्तो तिथान्त-प्रतारकवाकषये श्ररेतुलादित्यथः। ननु द्एकादिवाक्यस्ले ऋान्त-प्रतारकवाक्य- स्थले च प्रुतवाक्यकारणौग्डतवक्रन्ञानविषयवाक्याथाप्रसिद्धः तद- बाघरूपयोग्यताया श्रभावादेव न शाब्दप्रमेव्यतश्राइ, ‘faafa, षवाक्यार्थाबाधः" प्ररुतवाक्याचाबाधः, “लाघवात्‌, एकपदा wat पदाथसंसमाबाघधमाचं योग्यता न प्ररतवाक्यकारणौग्तवक्रन्ञान- विषयवमपि विगरेषणं गो रवादित्याश्यः। ववाक्यायेस्िति (पभरान्त- प्रतारक-इएकादिवाक्याथस्त, ‘av शएकादिवाक्यस्वले भान्त-प्रता- रकवाक्यस्थले च, । ननु इकादिवाक्याद्धवलन्वयबेाधः, किन्त सनं प्रत्यत आड, 'संवादेनेति ्रवाधिताथैविषयकनेनेत्ययेः, । यथाथै- लिङ्गपरामवेन कारणता प्रमानुमितिलेन काययेता एतस्य व्यभि- qiamea, “एवमिति । प्रत्यभिज्ञानात्‌? यो aferaiaa: स (९) (वाक्या्ंख' इत्र ‘aaa’ इति कस्यचिन्मूनपुस्तकस्य पाठ- nae ‘aaa’ इति पाठः टौकाकारेणाधारि | Rec तत्त्वचिन्तामशो STAT MTA AT: सत्त्वेऽनुभवानपलापात्‌ संवादेन यथार्थत्वानुभवाच्च । wa धूमभमादह्िमत्येव axq- fafaa प्रमा स्वात्‌ यथार्थलिङ्गन्नानाजन्यत्वात्‌। न च वह्लन्तरमेव तच विषयः, प्रत्यभिन्नानात्‌ गेात्वायेक- व्यक्तिके auras?) | नापि तचान्यताद्‌त्म्यारापः, vara दति प्रत्यभिन्ञानादित्यथः, "गोत्वादरोति गोलव्याष्यद्रयत्वतो- यमिल्यादिभमपराम शजन्यगोलाद्यकव्यक्रिसाध्यकप्रमातुमितौ, ‘az सम्भवाच्च" व्यक्तयन्तरविषयकलतवा सम्भवाचेत्यथः,. तथाच एतस्या- मेवानुमितो व्यभिचार दति भावः । श्रय तच गोत्वानुमितिरेव न भवति fa श्रन्यगोतादाक्यन्वमानुमितिरेव जायते दति निरा- करेति, “नापोति, शसंसगारोापादिति, ‘danw समवायादिना, श्रारोपात्‌ भानात्‌ गोलव्यात्भिभानादित्ययः, तथाच यत्सम्बन्धेन afta तत्सम्बन्धेन तस्यानुमितिः, wad तु समवायेन गोत्व्यार्चि- भानं कथं तादाव्येन गोरनुमितिरिति ara: | नतु धूमथमादद्िमति ब्भ ुमितिन्ेम एव वद्िवयाणधूम- बत्वविषयकत्वात्‌ तथाच कथ व्यभिचार इत्यत are, “लिङ्गेति, तथाच प्रमानुमितितेन काथता यथायलिङ्गपरामरभलेन कारणता एतस्य तच व्यभिचारस्तदवस्थ एवेति भावः । “बरान्तेति, श्रा प्रोक्त लात्‌ यथाथ बरा क्याधन्ञानजन्य वात्‌, यः प्रमाणशब्दः स यथार्यवा- (१) संवादादिनेति Ge, Te | (२) azaMaTSfa Te | (३) aw जातित्वेन.रकव्यत्तित्वादिति ara: | प्रामाण्यवादे उत्प्तिवाद र हस्यं | Ree SAMI लिङ्गापधानांओे घमत्वेऽपि साध्यां प्रमा- त्वादिति | उच्यते रान्त-प्रतारकवाक्ये शुकादिवाक्ये च प्रमाणशब्दत्वेनाप्तोक्त्वात्‌ वेदवदीश्वरस्येव यथाथं- UMA जनकं तस्य कार्यमाचे aT” शुकादि वाक्यस्य च वेदतुलखता दाषाभाववादिनापि वाच्या। नन्वेवं शब्दाभासेष्छेदः तस्यापीश्वरवक्तकत्वादिति चेत्‌ । न। तदाक्या्थस्यासच्वेन भगवजन्नानागे1चरत्वात्‌। कया्यन्ञानजन्य इति नियमात्‌ श्ान्त-प्रतारक-श्टकादिवाक्ये ईश्च रोयवाक्याथैन्ञानमेव जनकमित्यथैः | नन्वेव्चेत्‌ श्रएकादिवाक्यं वेदतुल्यमेव जातमित्यत we, शशएकादौति, 'दोषाभाववादिना' दाषाभावस्य कारणएतावच्छदकत्ववा दिना, तन्मतेऽपि रोषाजन्यवेनेव तल्यत्वादिति भावः । शन्दाभासेच्छेदः' भ्रमजनकशन्दो च्छदः, ‘tansy रशवरौयवाक्यायंज्ञानजन्यतात्‌, तस्य कायंमाच्र- कारणलादिति aa?) (तदाक्यायस्येति भरमजनकवाक्यार्यस्य, ‘gua’ बाधितलवेनेवयथः। 'सम्प्रदायविदः' इत्यखरसेाद्धावनं, तदौ- जन्त॒ यथा गाब्दप्रमावेन कार्यता यथाथवाक्यायंज्ञानलेन कार- wat इति कायै-कारणभावसत्वात्‌ वैदिकस्यले तन्नन्येवर॒शाब्द- भ्रमेति परिशेषात्‌ तदाञ्रयेश्वर सिद्धिः, तथा शाब्दभ्रमवेन काय्यता श्रयथा्थवाक्या्ंज्ञानतेन कारणता इति काग्य-कारणएभावसत्वात्‌ (१) जनकत्वारिति Ge | (२) Satan उपादानप्रत्यच्तविधया gwar परति कारण्त- fafa भवः | aye तक्चचिन्तामणो रवं लिङ्गगाभासजन्ख्प्रमायामपि वदहिव्याप्यवत्वन्नान- मोशवरस्येव जनकमिति सम्यदायविदः | अच AA: | शाब्दप्रमायां लाके वक्तयेथार्थवाक्यार्थ- न्नानं न गुणः किन्तु योग्यतादिकं यथाथेतज्न्नानं वा ला- घवादावश्यकत्वाञ्च | भरम-प्रमाद-विप्रलिष्ाजन्ये वाक्ये विसंवादिनि न यथार्थयेाग्यतान्नानं वाक्याथंस्य बाधित- त्वात्‌ | रशवं ` करणापारवादन्यस्मिन्वक्तव्येऽन्याभिधाने विम॑वादिग्रणकादिवाक्यम्थले;पि vara एव भ्म इति परिशेषा- दयथायवाक्या येन्नानवान aya faga, शब्दभ्रमं प्रति एवं काय्ये-कारणभावे चेन्प्रानाभावः तदा शाब्दप्र्ां प्रत्यपि तत्तन्का- कारणभावे मानाभाव इति | | fad: सकन्तुकल।दयनुमानेनेव शशवरसिद्धिः न त प्रमाया JU लन्यवनेत्या द, ‘wa gay इत्यादिना, योग्यता न एकपदाथं श्रपर- पदाथसंसगद्ूपा श्रतोतानागतसं सभेस्थले व्यभिचाराक्किन्त्‌ एकपद यं श्रपरपदा थसंसगे।धिकरणतवरूपा | “एवमिति, ्रन्याभिधाने fad- वादिनि “एवमित्यन्वयः, ‘ud योग्यताज्ञानं न ययाथ वाक्याये्च बाधितत्वात्‌ । “संवादौति करणापारटवजन्यमंवादिवाक्यस्थले तु योग्य AIM प्रमेवेत्यर्थः, तच वाक्याथस्यावाधितलादिति भावः। श्रथ योग्यता VAT: तदा क्ंचत्छरूपसतो योग्यता वन्ते शाब्दप्रमा कथं न जायते इत्यत are, कचिदिति, तथाच शाब्दनाधसामा- न्यकारणएयोग्यताज्ञानाभावादरेव काय्येभाव दति भावः । प्रामाण्यवादे उत्प्तिवादर दस्यं । १५१ विसंवादिनि। संवादिनि तु प्रमाणमेव । याम्यतादिज्नान- मेव कचिन्नास्ति। नन्वेवं नानार्थादन्यपराच्चात्पय्थभ्मे तं विनेव वा यथाथयेग्यता दिजन्नाने सति संवाद्यपरश्कय- न्नानमपि प्रमेति तचापि तदाक प्रमाणं स्यादिति चेत्‌। न। इष्टत्वात्‌ | तात्पय्येविषये च तदाक्यं न तदा प्रमा- जनकमिति न प्रमाणं । रवं वेदेऽपि यथाथयेोम्यता- न्रानभमेव qa इति न वेदिकप्रमाया गुणजन्यत्वेने- आरसिद्िः। स्यादेतत्‌। AS” वक्तयथार्थवाक्यार्थन्नान- मपि गुणः चाके प्रमाणशब्दं प्रति तादृशस्य न्नानस्य देतुत्वात्‌। अत॒ रव तव लाके वक्तन्नानानुमानं | रवं we यच विष्णुवेधेच्छया दरिरस्तोति वाक्यं प्रयुक्तं तात्पयये- भ्रमेण ययाययोग्यतान्ञानसत्वात्‌ णिंदप्रमा जाता तचापि तद्वाक्यं प्रमाणं wifeaate, (नन्विति, “श्रन्यपरात्‌' अ्रन्यतात्पय्यकात्‌, तात्य- ॑न्ञानस्याकारणत्वपक्ते ware, a विनैवेति तात्पर्यभ्मं विनैवेत्यथंः, ‘aqme शअबाधितापरश्क्यं | wena! तद्वाक्यस्य कथं प्रमाणत्वेन न व्यवहार इत्यत wre, ^तात्पयथैपिषयेति, "तात्पग्य- विषये" वक्रबेधेच्छाविषये, “न प्रमाणमिति न प्रमाणत्वेन व्यव- दियते । ननु शाब्दप्रमायां वक्रययाथवाक्यायंन्ञानस्य tga ata यद्यपि तथापि लोकिंकस्यले प्रमाणशब्द प्रति तस्य चेतु ल mafafa शन्दप्रमायामपि तदेव Sq: Baal प्रमाया wae (९) wet इति we, Te | ३५२ तत््वचिन्तामणौ च वेदा वाक्याथगेाचरयथाथन्नानवत्‌खतन्त्प्रणीतः प्रमाणश्णब्दत्वात्‌ गामानयेति वाक्यवदितीश्वर सिद्धिः। मेवम्‌ | प्रमाणशब्दत्वं fe वाक्चार्थयथाथन्नानपुवैकतां विनापि सम्भवति अआवश्यकयेाग्यतादिसचात्‌ यथाथे- तज्त्रानादेत्युपपादितमतेऽप्रयाजकमेतदिति। तथापि लेके वाक्याथन्नानं प्रमाणवाक्ये कारणं डहोतमिति तेन विना कथं तदिति चेत्‌। न । प्रटच्याद्यथं fe प्रयोज्यस्य वाक्यार्थज्नानमुदिश्चैताद पदेभ्यो वाक्याथ न्नास्यती- ति बद्धा वाक्यप्रयोग दइत्यन्यथासिद्खं प्रथमं वक्तवा- प्रमाणलप्रयोजकं न स्यादिति ata: | श्रय प्रमाणशब्देऽपि न यथार्थ वाक्याथन्नानं दतुरित्यत श्राह, श्रत एवेति यत एव प्रमाणएशरा्दं प्रति यथाथेवाक्यायन्नानं awa एवेत्यथः, "वक्र न्नानान॒मानमिति प्रमाणशब्देन वक्रयथायवाक्याथेन्नानानु मानमित्यथेः | "एवञ्चेति वेदः खतन््रवाक्या्थगो चरययाथेज्ञानजन्यः प्रमापधायकशब्दत्वादित्य्थः | 'खतन्तरतव' शब्दा प्रयोज्यत्व, तेनाध्यापकस्य बेदजन्यवाक्याथगोचर- यथाथवाक्याथंन्नानजन्यतया न सिद्धसाधनं | न चेवं शाब्दवाक्या्य- ज्ञानजन्यप्रमाणश्रन्दे afar दूति वाच्यं। तत्रापि परमेश्वरक्नान- मादाय साध्यसत्वादिति भावः। श्तोश्वरसिद्धिः दत्यनेनापौश्वर- सिद्धिः । श्रमाणएशब्दतलं fe’ शब्दस्य प्रमोापधायकल्वं fe । ननु शब्दस्य प्रमोपधघा यकत्वे कयं यथाथवाक्याथैन्नानपूव्वैकतां विना सम्भवति, प्रमां प्रति यथायवाक्याथन्नानस्य डतुलात्‌ इत्यत श्राह, शश्राव- uraragate उत्पज्तिवाशर स्यं । Rue MANA | न तु ताहशपदावली Ma तस्य Vqraa | तादश्पदसमृहस्य प्रत्येकपदहेतारेव शुकादिव द्‌ पपत्तेः। अथ तात्पय्यं विषये Ae: प्रमाणं aay तत्प्रतीती- च्छया चारणं | नचास्मदादरवेदं विनातीन्दरियवेदाथगेा- UM a येन तत्मरतीतीच्छयेाच्वारणं भवेत्‌। नच वेदा- देव तत्‌, अन्यान्याश्रयात्‌। अतः सकलवेदाथैदशिना यस्य वेदस्य यदथंप्रतीतीच्छये चारणं छतं स तच प्रमा- शमिति तादृशेच्छैव गुणस्तज्जन्या वेदाथप्रमेति तदा श्यकेति, ‘aurafa यथाय तजन्नानादा प्रमा जायते इत्यपपादित- मित्यर्थः | ननु कथमप्रयोजकं प्रमा पधायकश्न्दत्वेन HAA, यथा- सवाक्यार्य॑न्नानलेन कारणता दति काग्य-कारणभावसच्वादित्येवा ह, "तयापि, "वाक्यार्थज्ञानं" यया थंवाक्याथन्नानं, तेन विना' यथाये- वाक्या थैन्चामं विना, ‘ay तदिति, ‘av प्रमाएणशन्दस्वरूप । अय वाक्यमाचे एव वाक्यार्थन्चानं न कारणं । न च नियतपूष्वेवत्तिता- aa कथं कारणं नेति वाच्यं । war प्रयोज्यस्य वाक्याथ wit भवतिति प्रयोक्ररिच्छछानन्तरं वाक्य एतादृ श्पदेभ्यो ARTY क्नास्यतोति दृष्टसाधनताज्ञानं जायते तता वाक्यप्रयोगः क्रियते दूति नियतपूव्ैवन्ति वाक्याथनज्ञानं किन्त अन्यथा सिद मित्येवाद, ्र- त्यादौति, ‘sfew तदिषयकेच्छाया saat, दति बुद्धया वाक्य- क ` मरककारि (९) नियतपव्वत्तिमावादिति we । 45 ३५४ ` तक्चचिग््ामशो श्रयस्वतन्तपु रषधोरेयसिद्धिरिति Aq | मेवं । मीमा सादिसकलाङ्गसाचिव्यादेदवाक्याथंन्नानवताध्यापकेन तत्तदथप्रतीतोच्छया वेदस्याच।रणमिति वेदार्थयथार्थ- विदस्तत्तदर्थे तत्पग्यमल्येव । वं पुवपूव॑ताहशाध्याप- केन तत्तदथेप्रतोतीच्छयेाचरितत्वं तत्परत्वमवगम्योात्त- रात्तरेषां बेदाथेप्रत्यय इत्धनादिस्तात्पयपरम्परेति कि- प्रयोग इति, ‘ned वक््वाक्छा ये्चानमित्यनवयः, ‘nua’ पूव्ववत्ति, “श्रन्ययासिद्धं' किन्त तदन्ययासिद्ध । श्रथ केन श्रन्ययासिद्धमित्यत आह, "तादृ ग्रपदसमृदस्येति, परव्येकपदद्ेनेरेव" प्रह कपदहेतास्त- त्यदन्नानादेव । “श्रयेति यत्तात्पयथैके वेदस्तच प्रमाणएमित्ययः | श्रय az विना वेदाथगोचरन्नानं न जातमेतावता किं वेदेनेव वेदा्थ- lt Gua तदा तप््रतौ तौच्छयो चारणं भवेदित्यत wre, "नेति, वैदिकस्थले वेदादेव वेदाथेन्नानं तदा anatase भवे- दिति नचत्यथः। “श्रन्योन्येति, किं पराचरितवेदात्‌ Ferd भविव्यति तदा तत्रतोतौच्छयोचारणं भवेत्‌, किं वा खोषरित- वेदात्खस्य वेदाथैज्ञानं भविष्यति तदा ततमत तौच्छयोचारणं भवेत्‌। नाद्यः, तदा Waa वेदाथन्नानं कथं अन्योखरितवेदात्‌ तथाचानव- Sata) नान्यः ख्य वेदाथैन्नाने खति तत्मरतौतौ च्छया वेदो चारणं बरे उशरिते तस्मादेदान्नानमित्यन्योन्याश्रयादित्ययः । तस्मा- इनवस्थान्योन्याश्रयभङ्गाय वेदाजन्यवेदाथप्रतोतोच्छा Wai वेदो- चारणो Saaren इति भावः। श्रत इति यतो वेदोचारणे वेदा- प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवाद रस्यं | Buu apr, afe वेदाथानभिन्नापकेनेच्चारि तबेदस्य न ALANA A SATS Cala तान्पय्ाभावान्न प्रमाणं न वा ततेाऽथनिश्चय इति देत्‌ । न । अनादा संसारे तस्य वेदस्य कदाचित्‌ केनचित्‌ मीमांसाद्यधीनवे- दार्थन्नञानवता तत््रतीतीच्छयेच्चारणं कुतं तावतेव तत्परत्वमिति | नन्यवेदाथप्रतोतो VITA इव्यर्थः, “सकलवेदाथेदर्भिना' ठदा- जन्य्कलवेदार्थदर्जिना, ‘a वेदः, ‘aw afaad, “तौति, vat प्रमायां तादृशेच्छैव गुण cau, तस्य वेदस्य शरख्मदा- दिषेदायपरतोतोच्छयो चरितत्वाभावादिति भावः । ^तादृशेच्छा' बेदाजन्यवेदा्थप्रतौतोच्छा, "तदाञ्जयः वेदाजन्यवेदार्थप्रतीतौ- ere, “खतर््रोत गन्दा प्रयोज्यश्नानवत्यरूषश्ेष्ठसिद्धि रित्यथः | “मोमा सादरोति wea वेदस्य श्रयभेवायः श्रयं नाथं इति विनिगमक- प्रमाणएसदकारा दित्यथः। '"वेदा्यँति वेदाथेयथाय विदोऽध्यापकच्यैव बेदाथम्रतोतौच्छास्ि स एव गृण इत्यथः aq अध्यापकस्येव वेदाथेप्रतोतिः कथं वेदाथेस्यातोद्धियत्वादिव्यत ate, "एवमिति, ‘ya’ एवं प्रकारेण विनिगमकप्रमाणसहकारेणति यथावत्‌, "तादुश्ः' वेदाथैन्ञानवान्‌, तथाच विनिगमकप्रमाणषद्कारेण वेदायन्ञान- वतपव्पूल्वाध्या पकेनेति प्रतोकसमुदायायेः । “श्रनादरौति, तथाचा- नाद्यनवस्था न दूषणावहेति भावः । न वेति, "ततः तदाक्यात्‌, ‘gufaga’ शाब्द बेाधः स्यादित्यथ, शाब्द बाधसामान्यकारणता- ६५८ तक्वचिग्तामशौ यते च विपरौतव्यवहारजनकत्वं वाधकात्‌ | तस्व तेन तदनुन्यवसायेन वा ग्रहौ तुमशक्धत्वात्‌ | न्नानख- रूपे च न देष-तदभावो इहत्र व्यभिचारात्‌ | त्नाना- यथाथेत्वेऽपि यथाथेत्वं न्नानसामग्रीजन्यमेव, न तु ४७ © € गुणात्‌ दौषाभावाद्वा, विपययादेरपि धम्येशे यथाथे- श्रप्रमालव्यवहारस्तच कथं saute: wees ज्ञाना- प्रामाण्याभाव्रात्‌ “शश्रप्रामाप्यं परत उत्पद्यते इति mater कथमुच्यते) care, ‘aaa, श्रामाण्यवे' प्रामाण्यरूपले, एतदन- न्तरं तस्य च सव्वधौटत्तिलादिति पूरणौोयं। “रजतेति शक्र रजतज्ञानं कथमप्रमाणत्ेन व्यवदह्धियत इत्यथः, "परत उत्पद्यत- दूति, दूति प्राचीर्ैरुच्यते दति शेषः । “किन्ति श्रयथाय- प्ररत्तिजनकलमित्यथेः, तथाच नाप्रमालब्यवदारानुपपत्तिरिति ara: | श्रयथार्थप्ररत्तिजनकल्वे तच्जननयोग्यलं, तच्च सदकारियोग्यलं, श्रथात्‌ तादुशप्रडत्तिखदकायव, स॒ च दोषसदछतन्ञानसामान्यसाममीौदे- तकाधम्-घभ्िणोरसंसगोायदः, दोषहेतकधश्म -धम्म्यैरंसगोाय्रदाभोनेा दोषसदरृतज्ञानसामान्यकारणकलापाधोनेा वा धम्म-धकिविषयक- ज्ञानदयैकलत्वासंखगागदखेत्यभिप्रायेण “sma परत उत्पद्यते?” दूति प्राचौनप्रवाद्‌ सङ्गमयति,८९) तच्चेति, श्रप्रामा्यश्चेत्यथैः, एतस्य (९) इति प्राचोनग्रग्थो वा कथं सगच्छते इति Te | (a) स च घम्मे-धम्मिणारसंसगाग्र इः च्ञानद्य कत्वा स सगाय्रहच्ेत्यभि प्रायेण aug परत उत्पद्यते” दति मीमां सकरश्यं संगमयतीति Te | प्रामाण्यवादे उत्य्तिवादर हस्य | २५९ त्वात्‌ असदथ विषयता दाषात्‌ इन्द्रियाणामसन्नि- हितेऽसदथे सामण्याभावात्‌। ननु Wears न कारणं किन्तु तदपेक्षा न्नानसामग्रीति यथाथेत्वे दोषाभाव- “श्रसंसमायदरूपमित्यग्रेतनेनान्वयः, शन्नानसामर््यां दोषानप्रवेशादि- gaat जातमिति पूरणौयं, एतस्यापि श्रषंसगग्रदरूपमित्ययेत- नेनान्वयः, तथाच न्नानसाम्ग्यां दोषानप्रबेशान्नातं धम्मधार्िं- नोरसंसगागरदङूपमप्रामाण्ठशेत्यथः, “दोषसरकाराउत्येतपपव्वै्ं “उत्पन्न sia’ दति 'दोषहेतुकेत्यस्यादौ बध्यं, दोषसदकारादत्यनन्तरं waa दति पूरशोयं। “एकताससगायदसद्ितंः एकलत्ासंसगाग्रहायः तेन सदतं, “सदितमित्यनन्तर भवतोति पूरणोयं, तथाच न्नानसामग्यां दोषातुप्रवेशाव्नातं धम्म-ध््बिणोरसंसमाग्रदष्टपमप्रामा्यश्च उत्पन्न Ha दोषहेतुकासं समायात्‌ दोषषडकाराद्रा तजन्नानदयोरेकला- संसगोग्रहसद्दितं भवतोति योजना । “सहितमित्यनन्तरं भवतो- त्यध्याहारात्‌। दोषानुप्रवेशादित्य्र श्रघोनलं पञ्चम्यथः, श्रनवय- are ‘adage’ | “परत उत्पद्यतेः Wa: परत उत्पतन्तिकलव्य- वद्धारविषय इति यावत्‌। तथाच श्रप्रामां परत उत्यद्यतेः इत्यस्य एकं BAe सरितं भवतोत्ययः। नन तु न्ञामाचेति न पुनरम्रमालाश्रयज्ञाने जन्यतासम्बन्धेन न्नानसामान्यसामयोत Taye, sya परत उत्प्निकत्व्यवहार-विषय इति शषः । श्रतिप्रस- क्गादिति जन्यतासम्नन्धेन न्नानसामान्यसामग्या श्रतिप्रसक्रवादि- qa) तथाच श्रप्रमालवन्‌ प्रमालेपि खत उत्यत्तिकलव्यवद्ारा- ६६० तक््वचिन्तामशौ सापेक्षा सा हेतुरिति चेत्‌। न । सेव सामग्यसद्थभओ दाषसापेक्षेति Aca न्नानमयथाथं, सदथांओे दाषनिर- Vafa तदंओे यथार्थ, न तु सैव तचैव WA दाष-तद्‌- पलिरिति भावः । श्रयाप्रामा्छं परते waa इति सिद्धान्तः कथं संगच्छते waa wre, “उन्नोयत दति, ‘areata’ व्यापक- श्ये वयाप्यप्रकारकगप्रठत्तिजनकलत्वात्‌ । ‘aw’ विपरौतप्रर्तिजनक- त्वस्य, ‘Aa waa, "तदनुव्यवसायेन ज्ञानानव्यवसायेन | इदानों भैयायिकेक्रं दोष-तदभावस्य कारणत्वं दूषयति, “ज्ञानखरूप इति | नेयायिकमतेनापि दूषणमाह, क्ञानयथायत्यादिना "नान्तरौय- कावित्न्तेन, ‘aad’ यथायत्वविश्िष्ट, 'दोषाभावादति, जायते ति शेषः । नन्वेवं भ्रमेऽपि ज्ञानसामयौमाचाव्यात्‌ किं दोषस्य कारणत्वनेत्यत आह, “श्रसदथेविषयेति, श्रसदथविषयकल्वं fave ट्निप्रकारकलं, “दद्द्रियाणामिति इद्धियाणामसद यविषयकन्ञान- जनने सामध्याभावादित्यथेः | नन्‌ भ्रमस्य दोषमाचकारणकतव Blas न स्यादतो दोषसदरुतन्नानसामान्यसामण्या देतुत्वं वाच्यं, एवषेदोषाभावसदङताया एव तस्याः प्रमादेठुल्वं॑वाश्यं अन्यथा क्लानसामयग्येव प्रमासामयो तज्नन्यवे अरमस्यापि प्रमालप्रसङ्ादि- त्णाशद्धते, “नन्विति, ‘awa’ यथाश्तावच्छिन्ने, श्रन्यया न्नान- सामग्येव प्रमासामयौ asaaa भ्रमस्यापि प्रमालप्रसङ्गादिति भावः। “Sa सामयोति, तथाच दोषनिरपे्ज्ञानसामयो जन्यत्वमेव प्रमालव्याप्यमिति भावः । ‘Sa’ श्वानखामान्यसामग्येव, 'विराधाते' दोष-तदभावयोविरेधान्‌ । श्रय तदग्रे दोषाभावः तत्ममायां प्रामाण्यवादे उत्प्तिवादर हस्यं | ३६९ भावसापेश्षा विराधात्‌ अयथाथं-यथार्थैत्वे दाष-तद्‌- भावे नान्तरीयक | यथाथत्वश्च न्नानालिखितप्रका रवत्तमथस्य, य इब्यैवत्वमथेस्य तत्मकारकन्नानत्वं वा | इदं रजतमिति sande रजतत्वं स्वस्य रजतत्वा- अयविषयकत्वं यथाथत्वरूपं प्रामाण्यं खप्रकाशत्वेन स्वयमेव परिच्छिन्दत्‌ खाथंनिश्चयरूपं। तद तिरिक्तञ्च न प्रामाण्यं मानाभावात्‌। अक्तु वा तदपि Sat न्नायतां AAT aT AT वा न्नायि fa तन्निरूपणेन कारणं वाच्यं, तदा यद्यपि इदं रजतमिति wat रजत aia दोषोऽस्ति तथापि nfaid तदभावेोऽस््ेवेत्यत ` श्रा, श्रययारे-यथाथतेः इति, "नान्तरौयकौ' श्रन्यथासिद्धो, यथा saad श्रयथा येल विशिष्टे दोषः अन्यथासिद्ध: तथा भवन्मतेऽपि प्रमायां दोषाभावः श्रन्यथासिद्ध दत्यथः। यथाञ्चतन्त्‌ न सम्यक्‌ qa खयमेव श्रसद थैविषयकतत्तदोषादिल्यक्रलात्‌ wa प्रति इदानीं दोषकारणवे विवादाभावात्‌ नन्‌ प्रामाण्स् खत उत्यत्तिकतवसुपपादितं BAM कथ- मित्यत श्राह, भयथाथैत्वश्चेति, ‘sae’ विशेग्यस्य, सविगरेष्ये स्त विषयोशृतप्रकारकवमिति frag, दृदन्त॒ विषयतया ज्ञान- (१९) खयवेति qe | (२) तदपि ज्ञायतां खतः परता वेति खम, Te | 46 BER तक्वचिन्तामणो प्रत्तावनुपयागात्‌। अर्थं हि निश्चित्य प्रवत्तत इत्था- वश्यकाथनिख्चयादेव Neen | अथा्थनिश्चयादेव प्रटत्तिरिति सत्यं किन्वेवंरूपाऽयमथं इति निश्चये न्नानप्रामाण्यग्रहाधीन इति चेत्‌ । न । सवे' हि ma रजतरूपाऽयमथं इत्यायाकारं खाथं निश्चयरूपमेवेा- UA, का तच परापेक्षा अतरवाथंतथान्वं स्वयमेव परिच्छिद्यत इति स्वतः प्रामाण्यग्रहः | यदि च तज्‌- Sa न खा्थनिश्चयरूपं तदा प्रामाणयन्नानमपि न प्रामाण्यनिश्चयरूपं, न वा तदधीनं न्नानान्तरमपि खार्थनिश्चयरूपमिति व्य्थमर्थनिश्चयार्थं प्रामाण्यनि- रूपणं, प्रामाणयन्नानेऽपि खविषयनिश्चयाथमन्यापे- ठन्ति । ‘agtanfafa, ‘wie’ विशेव्यस्य, तथाच तददिशेष्य- कले सति तत्प्रकारकत्वमिति निष्कषः। शदमिंत, शरं रजत- मित्यनेन श्रगरेतनखाथनिखयरूपमित्यस्यान्वयः, तथाच इदं रजत- fafa खाेनिश्यरूपं श्नानमि ययः । “खस्येति खस्य waar श्रयविगेव्यकत्वं रजतलप्रकारकलव चेत्य, “परिष्डिन्दत्‌ः परिच्छि- मन्ति विषयौकरोतौोति यावत्‌ aq विशेव्याटन्यप्रकारकलवं प्रामां तत्कथं सते ज्ञेयमिव्यत sae, (तदतिरिक्रञ्चेति ararfafea- प्रकारकल्वाद्यतिरिकं न प्रामाण्छपदवाच्यमित्यथेः, “मानाभावात्‌ प्रामाप्पदवाच्यवे मानाभावात्‌ | प्ामाखवादे उत्यत्तिकादर रस्यं । शश छायामनवस्या | किष्च परतः पञ्चे खहीतप्रामाण्यस्य परस्य प्रामाण्यनिश्चायकत्वेऽनवस्था, अता यथा ATAT- न्तरमणख्डीतप्रामाख्यमेव परप्रामाणयनिश्चयरूपं यदा त तत्प्रामाण्यजिन्नासा तदा तस्यापि प्रामाणखमण्दीत- प्रामाश्येनेव परेण निश्चीयत इति नानवस्था, तथा अथेन्नानमपि अनिशितप्रामाख्यमेवार्थनिश्यरूपम वि- TINT! न यत्पत्रं ज्ञाने अथंसं शयः किमेवमनेवं वेति। अथ न्नानमथनिश्चयरूपमपि wares MUTA णह्णीयादिति चेत्‌ । afe सखप्रकाशत्वे विवादः, अर्थस्य लथाभावषूपं प्रामाण्य खत wa wea इति aarp ‘ag वेति, 'तद पि, तददि शेष्यकत्वे सति तत्मकारकत्वर्पप्रामा- ष्यमपि, खतेज्ञायतां परतो कामा क ज्ञायि दति विचाराऽस्वि- त्यथः, “किन्तदिति किन्तस्य खतो ग्राह्यलनिरूपसेनेत्यथैः । aq mare खतो ग्राह्यं वेति विवादः, तदा तख्यापि प्रामा्यत्वेन स्वतो याद्यलविवादकिषियत्वात्‌ कथं तस्य खलो ग्राद्यलनिद्ूपणे प्रयोजनाभाव waa श्राह, ्रटृत्ताविति, प्रटत्यपयुक्रं प्रामाश्छं खतो ग्राह्यं वा परतो ग्राह्यं aaa विवाद हति भावः | “किग्तिति एवरूपाऽयम्थं श्तिनिद्चयङूपं st तद तितत्प्रकारकलरूप- न्लानप्रामाण्यनिश्याधोनमि यथ , तयाच एतस्यापि परम्परया प्रद न्यपयक्तलमिति भाव, | "शव्व[मति रजतद्हपाऽयमित्याकारकं सयमय ३१४ तक््वचिन्तामणौ qaqa | अथ खतः प्रामाण्यग्रह अनभ्यासदशापन्ञ- a इदं प्रमा न वेति संशयो न स्यात्‌ निशिते तदभावात्‌ | अत रवाप्रमात्वश्ङ्या श्र्थेऽपि कि- भेवमनेवं वेति संशयात्‌ न न्नानमाचात्करतलामल- कादावय्यथेनिश्चयो व्धभिचारादिति चेत्‌ । न। न यच निश्चयरूपं wa fe ज्ञानं क्रप्तसामसौोत एव उत्यद्यते इत्यथः, "परापेत्तेति तददिशेष्यकत्वे सति तत्मकारकलवनिखयापेचचेत्ययेः | “श्रत एवेति यत एव प्रेत्य पयुक्तं fale प्रकारौग्डतधम्मेवत्चरूपं प्रामाण्यं श्रत एवेत्यथेः, “श्रयत यात्वमिति fate प्रकारौग्डतघम्ने- वन्त, “खयमेव परिच्छिद्यत tf भवन्मतेऽपि प्रटृत्यपयक्रमा- माण्यस्य खतो इत्यथः । (तजन्नानमिति प्रामाण्यनिश्चयनिरपे चं ज्ञान मित्ययेः, .खाथेनिश्वयरू्‌ पमिति, प्रामाखनिश्चयस्येव अ्रथैनिश्यं भ्रति हेतुलादिति ara: “यथंमिति श्रथेनिश्चयकारणत्वेनाभिमतं WAM व्यथं फलाजनकमित्यथः, प्रामाखनिखयलरूपकार- णतावच्छदकानाक्रान्तत्वादिति भावः। श्रय तदा कि प्रामाण्य sa प्रामाण्यनिश्चयो न भवतोत्यत aie, यदा fafa ‘sg प्रमा न वेति संश्रया न स्यात्‌" प्रटृत्युपयक्रप्रमा्यसंश्रयो न स्यादित्यथ प्रदत्यपयुक्तप्रामाण्यसंश्यश्चालुभवसाक्तिक दति भावः। “निशित दति, तथाच भवन्ते WEITER WATE श्रथतथावं कथं तच संशयः, तेनाथेतयावं न प्रत्यु पयक्तं प्रामाण्छं किन्तु तदति तत्का रकल्वमेव प्रटत््यपयुक्रमिति भावः । श्रनुभवमनङ्गो रत्याः प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवाद रस्यं | ३६५ WA सत्यत्वासत्यत्वसंशयः, सवेन्नानानां सत्यत्वात्‌ | किन्तु अग्होतभेदं न्नानद्यमेकं वा न्रानमित्याकारे Wa प्रमा न वेति संशयः, स च कारण्दाषसं शयात्‌, स च न्नानान्तरान्निवत्तते। नन्वनुभरूतित्वं प्रमात्वं तच्च WIAA नत्वम्‌ | समृतित्वच्च संस्कारासाधारणकारण- कत्वमिति स्वता न ख्यते सस्कारादेरग्रहात्‌। अत शव न स्वत रव उत्पद्यते स्मतिसाधारणत्वादिति चेत्‌ । न । प्ररत्यौ पयिकं हि प्रामाण्यमर्थतथात्वनिश्चयत्वम्‌ तच्च स्वत रव गद्यते उत्पद्यते च न त्वनुभ्रूतित्वसहितं गोरवात्‌ | तवापि संवादादिना प्रहतैः प्रामाण्यं यथाथं- त्वमेवानुमीयते, न त्वनुभूतित्वे सति, wat व्यभि- "नोति, 'सत्यतासत्यलषंशयः' प्रामाण्ाप्रामा्छसखंशयः, “सत्यता- दिति, तथाच न्ञानलावच्छेदनेव प्रमाण्यखछ ग्रदोतत्वात्‌ तदत्ता- ज्ञाने सति कथं प्रामाण्छसंशय इति भावः। “स चेति seas ग्रदप्रयोजकदेषसंश्यादित्यथेः | श्रथ तत्संशयस्य निवन्तेकः क इत्यत ae, स॒ चेति, न्ञानान्तरात्‌ः एककेारिज्नानात्‌ । ‘afa- quay matinee तिद ्तिवात्‌ । नन्वेव- मनुभव एव प्रमालव्यवदारः Gat श्रप्रमालव्यवदारः कथमित्यत are, (खत्यतुभवयोरिति, ‘ade संस्कारसाप कववं, ˆनिरपचवं' सस्कारनिरपेच्तचं, (तान्तिकाणां", संस्कारापत्ते अ्रप्रमापदस्य संके- add avafacn raat चारात्‌ । स्मत्यनुभवयोर प्रमा-प्रमाव्यपदेशस्तान्न्िकाणां सापेक्षत्व-निरपेत्वनिबन्धनः, “यथाथानुभवोमानम- नपेश्तयेष्यते इति तेरभिधानादिति | अच ब्रुमः । प्रामाखनिश्चयो निष्कम्यप्रत्तिरेतुः न तत्छंशय इत्यनुभवसिद्धम्‌ त्वदनुमतश्च । तच्च प्रा- माणं नाथतथात्वनिश्चयरूपम्‌। अनभ्यासदशपन्नन्ना- नस्य खप्रकाशेनानुव्यवसायेन वाथंतथात्वमिश्चयत्वय- शेऽपि निष्कम्यप्ररच्यभावात्‌ प्रामाण्यसंश्याच्च । सर्व- धियां यथार्थत्वनियमेनाथतथात्वनिश्चयत्वस्य खरूपतेा विषयतश्चाणटहोतभेदन्नानदयरूपभ्रमसाधारणत्वात्‌। त- तात्‌ खंस्तारनिरपंके प्रमापदस्य सङ्धतादित्यभिप्रायः । “यथार्थेति, "“"यथायानुभवो मानं” इति व्वददारस्त॒॒संस्कारनिरपेक्ततया ca इत्यथः । मौोमांसकेकरेशिसंवादमा,८९) “श्रच ga एति । श्रामाण्यसंग्रयाच' प्रत्यपयक्रप्रामाण्धसश्याच | स एव विशिष्टज्ञानस्य एव । “ज्ञानान्तरात्‌" विशिष्टज्नानवनिश्चयात्‌। नन तयेतयातस्येत्यस्य निश्चयलसखेति रषः । 'त्संशयाभावसहितस्येति विष्टज्ञानलसंशया- भावाथेतथालनिश्चययोरुभयोः wana गौरवात्‌ लाघवात्‌ एकस विशिष्टन्नानलनिखयस्य कारणत्वं कर्प्यत Ta: | (१) मीमांसकेकदेश्रिमितमाभित्याहेति ग ° | प्रामाण्यवादे उत्यत्तिवादरहस्यं | ९९७ स्मात्र भरमसमानाकारादिदं रजतमिति न्ना नान्निष्क- म्यप्रत्तिः, किन्तु तट्व्याइत्ताकारात्‌। अथ तच प्रा- माण्ये न संशयस्तस्या्थतथात्वनिश्चयत्वरूपस्य निश- aq किन्वख होतमेदं न्नानद्यं विशिष्टज्ञानं वेति संशयः, a श्व निष्कम्यप्रहत्तिप्रतिबन्धकेाऽपि अतस्तस्य ज्नानान्तरान्नित्तो निष्कम्पप्ररटत्तिरिति चेत्‌ afe यस्य संशयो व्यतिरेकनिश्चयश्च यत्प्रतिबन्धकस्तन्निश्चयस्तद्धे- तुरिति are: चमब्धाइत्तस्य विशिष्टत्नानत्वस्य निश्चयः nefatga त्वथतथात्वस्य, अमसाधारण्यात्‌ तस्मिन्‌ सत्धप्य प्ररत्तेश्च। तत्सं शयाभावसदितस्या थंतथात्वनिश्च- यस्य WANA गोरवात्‌ | ननु प्रामाण्यपदशक्यनिश्चयः wef प्रति कारण तत्त श्रयतथा- त्वमेव न तु विग््टिन्नानत्वमित्यत are’ श्रपि चेति, ‘arare’ म्रामाण्पद शक्यं, “भ्रमव्याटन्तेः wafaa, (तद तिक्रमे' व्यवदारा- तिक्रमे । “श्रग्टहोताषंसगेंति, श्रागतुपखितेः' gaat उपम्िति- सामगो विरहात्‌, सामो विरहात्‌” खमुदायोपख्ितिषामभो विरात्‌, तथाचाग्टहौतासंसगादे रेकदेणोपस्ितिषामग्या विरहेण समुदायोप- खितिसामयौविरहादित्यथः। curry न सम्यक्‌ परनये विशिष्ट - भ्लानस्य विश्रषणन्ञानाजन्यतलात्‌ ्ञानल्तषणानङ्गोकाराच। श्रय विषष्टिज्ञा जन्यत्वमेव चेत्‌ Ware तदा तत्‌ खता न श्त टति प्रमायाः खप्रकाशत्व्याघातः खखटत्तिप्रामाण्या दि विषयकलत्नमेव ३९६८ तत्त्वचिन्ता मणौ किञ्च प्रटत्तिहेतुन्नानं विघटयत va न्नानस्य तच प्रति- बन्धकत्वम्‌ | न चेह तथा, संशये सत्यपि तस्य सत्वात्‌ | अपि च विशिष्टन्नानत्वमेव प्रामाण्यं खमव्याटत्त- त्वात्‌ । न त्वथंतथात्वनिश्चयत्वं, खमसाधारणत्वात्‌ | लोकिकपरोक्षकाणं भ्रमव्याटत्ते प्रामाण्यव्यवदारात्‌ तदतिकमे प्रमात्वस्य पारिभाषिकत्वापत्तेः। तस्मात्‌ भरम- व्याडइत्तत्वात्‌ निष्कम्यप्ररत्ति हेतुत्वात्‌ प्रामाण्यसंशय- निवत्तकत्वा्च विशिष्टन्नानत्वमेव प्रामाण्यम्‌ | नन्वस्तु तथा तदेव watauga इति चेत्‌। न । अण्होता- संसगंधम-धमिंविषयेकन्नानत्वं भ्रमव्या दत्तं वि शिष्ट- Wad तत्त॒ खत ग्रहीतुं न शक्यते, अग़्हीतासंस- गादः प्रागनुपस्थितेः सामग्रोविरहात्‌। सखप्रकाश्ता fe स्वमाचसाक्िणी, अन्यथानभ्यासद शशपन्नेऽपि तस्य खता ग्रहादप्रामाण्यसंशयो न स्यात्‌। BA खव न न्नानसाम- ग्रत खव प्रामाश्यसुत्पद्यते, धमस्यापि तथात्वापत्तेः | खप्रकाशत्मित्यत श्राह, खप्रकाश्ता ef ‘aaraarfaay सखविषयकत्वमाजं खप्रकाश्चकतं, न तु खट लतिप्रामाण्ादि विषयकलत्व- चरितमिति समुदायाथनिष्कषैः। श्रन्ययाः तदघरितवे, ‘ae’ विशष्टज्ञानवद्पप्रामाछस्य । “श्रत एवेति यतएव न्ञानसामयो- जन्यत्व्यापक न प्रामाण्मित्यथेः, ‘qaqa प्रामाण्छापन्नेः, व्याप्यवत्वादिति भावः ॥ प्रामाण्यवारे उत्त्तिष्रादर हस्य | Bee AIT | अविद्यमानभेदस्या्रहः प्रामाण्य, a चा- त्यन्ताभावः, कदापि तस्य न्नानाभावादत्यन्ताभावरूप- तया“ स्वतः सित्वेन प्रामाण्यं खत इत्युच्यते 1 विद्य- मानभेदस्याग्रहाऽप्रामाणयं स चाग्रहः प्रागभावः अग्रे भेदस्य ग्रहात्‌ | भेदग्रहे प्रसक्त नस जायते दोषादि- श्य्तरकालसंसगरूपस्य तत्परिपालनस्य दोषजन्धत्वेना- प्रामाण्यं परत उत्पद्यते । विर्सवादि-संवादि विचिच- व्यवहाराऽपि विद्यमानाविचमानभेदायदषरूपविलक्ष- शदेतुक रव । श्यवहारापयुक्तन्तु प्रमाण्यं थया्थ- त्वमेव, तच न्नानहेतुमाचडहेतुकं | अप्रामाण्यं दोषात्‌ अ नम्यास्रदशपन्ने प्रमाणम शयेऽपि विद्यमानाविद्य- ATARI हकेारिदयावलम्बो, स खव निष्कम्य प्रर त्ि- कि ee क - > - ~ - ee ‘aarfeafa, “प्रामाण्यं खतः, श्रप्रामण्टं परतः'' दति प्राचो- नमोमाशकग्न्यः प्राभाकरादिभिः खतउत्पत्तिकत्-परत उत्पत्ति कल्परतया BAVA, MAA’ श्रन्यथेव व्याख्यायत दत्यथः। कथं व्याख्यायते तदेवाह, श्रविद्यमानेति, ‘sare’ मोमांसक- ग्रन्धस्य प्रामाप्पदवाद्मित्ययः। “ख तःसिद्धूत्वेन' प्ररताऽनुत्य्यमान- त्वेन, ‘saa tae मोमा सकं रितिशेषः। तथाच परतो ऽनुत्पद्च^ (१) च्नाभावादिन्यत्धन्ताभावरूपतय द्रति we, We | 47 ३७० तत्वचिग्तामयो प्रतिबन्धक इति | तन्न । निष्कम्यप्रहृन्तिडेतुरिं प्रामाण्यं ग्राद्यं न त्वन्यत्‌ निषप्रयोज नत्वात्‌ | तच्च यद्यपि विद्य- मानमेदायदरूपं, तदा तन्न स्ता Sq शक्यते । अविद्यमानमभेद ग्रहस्य तत््रतियोगनोऽसच्वात्‌ प्रागनु- पल्थितेञ्च | अनभ्यासदशयां ma न्नातेप्यविद्यमान- भेदाग्रहे संशयाच्च । रतेनोत्सगिकः संसगग्रह णव प्रामाण्यं, संसगाग्रह णखवाप्रामाणखमिति निरस्तं | संस- WEA स्वेन ग्रहीतुमशक्यत्वात्‌ | शक्यत्वे वान- भ्यासदशायामपि AAS AULA न स्यात्‌ | तस्मात्‌ खरमनव्यादत्तं निष्कम्यप्ररन्तिहेतुः प्रामाण्यमण्डहोता- संसगधम-धमिविषयेकन्नानत्वरूपं विशिष्टन्नानत्वं संसगन्नानत्वं वा, अविद्यमानमभेदाग्रहन्वं वा, Sat या-क थ ~~~ मानलमेव, सखतस्वमितिभावः। “श्रप्रामा्यं परतः" दति मोमांस- करन्थसुपपादयति, “विद्यमानेति, ‘azo’ wee’ भदग्ररस्य सकल- awed, “उत्तरकालेति प्रागभावस्य उत्तरकालसम्बन्धरूपप्राग- भावपरिपालनस्य दाषजन्यवेन, ्रप्रामाण्ं परत उत्पद्यत दति “sorara परतः” इति मोमांसकग्रन्थस्याये ay) ‘are सतेग्राद्यलेनो क्न | “प्रागनुपस्थितेः' wat उपस्वितिसामग्या विर- हादित्यथः। तथाच “प्रामाश्चं खतः" इति मोमांसकग्रन्य उपषा- प्रामाण्यवादे उत्प्तिवादर हस्यं | ROR Sid न waa, किन्तु विशेषदशनादिजन्यन्नानादव- धाय्थेत इति वज्लेपायितं परतः प्रामाण्यं इत्युन्यत्ति- वादः। इति शओ्रीमङ्गङ्गओापाध्यायविर चिते त्वचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे प्रामाण्यवादे उत्यत्तिवादः | दितः। तथापि “प्रामाण्यं खतो waa” इति arg श्रनुपपन्न एवेति भावः । इत्युत्पत्तिवादरदस्य ॥ दति ओमथुरानायतकवागोश-विरचिते तत्वचिन्तामणिरस्े परत्यत्तखण्ड प्रामा यवादरदश्े उत्पत्तिवादरदस्यम्‌ tit अथ प्रमालक्षणपव्वपक्षः | ~~~ अथ कि तत्‌ प्रामाण्यम्‌ । न तावज्नातिः योग्ध- afadiaaa yaaa प्रमात्वक्षंशयानुपपत्तेः प्र॑मा- त्वस्यानुमेयत्वाच्च साक्षाच्वादिना सङ्क रापत्तेश्च | वोर्ज- साम्येन MUAY तस्य दोषत्वात्‌ तांरत्वादेरुत्करषरूपतया श्रय प्रमालक्तणंपूव्वेपक्चरहस्यं । प्रमालं nee काय्येता वव्छेदक इत्यभिमानेन एष्छति(९), “श्रथ किमिति amar काये तावच्छेदकं उच्यते तत्‌ ware किमित्यर्थः | मिश्रास्त॒ । प्रामाण्छमनुमेयमित्यादि खते्ाह्यवाभावसाचका- नुमानपचखद्पं एच्छति, श्रय किमिति anrary पचोरुत्य खा- BVM: साध्यते तत्रामाणं fafaary rene: | प्रमात्वं निब्िकल्यकादिव्याटन्ताजा तिविश्ेषः, तच्ाभावलादि- कतसप्रतिशो गिकं तेनेय रजतव्स्य प्रमा रङ्गस्य प्रमेत्यादिव्यवदारोप- पत्तिः, समवायवत्‌ तनूत्मतियोगिकमेव लाधवान्नं तु प्रतियोगि भेदाद्भिन्नं गौरवात्‌, इमे शङ्ग-रजते रति समृडालम्बनप्रमा्यां रङ्गत्प्रतियों गिकल्विशिष्टप्रमाल- रजतलप्रतियों गिक विग्प्रमाव- योः साङ्यथप्रसङ्गा्च(९) । तन्तत्रतियो गिकलविगिष्टनिरूपिताधा- (९) काय्येत वच्छेदकखरूपं एच्छतोति Te | (२) रमू हालम्बनर ङ््‌-रजतप्रमान्त।वेण पर स्परराभावसामानाधिक- १ es LU, समू हालम्बनर क-रजतप्रमान्तभावेण ठेकाधिकर मिति ara: | प्रामार्रवादे उत्पत्तिवादर दस्यं | ROR जातित्वनियमे चानन्यगतिकतया च नानात्वात्‌ प्रमात्वनानात्वे त्वननुगमः। किच्चेवमप्रमाया अंशे प्रमात्वं न स्यात्‌ जातेव्याप्यटृत्तितानियमात्‌। नं चेष्टापत्तिः, अंशे संवादिनि विसंवादिनि च सम॒दा- eee eee कज aaa रत्वविरदाच नातिप्रसङ्ग इति aafand निराकराति(\), ‘a तावन्नातिरिति, ्रत्यक्त्द्ति . ज्नानत्वविशिष्टप्रत्यचोत्यत्तिसमये प्रमात्वस्यापि विशिष्प्रत्य्तविषयते तदनन्तरे प्रमाल-तदभावोप- fear तस्य संश्यानुपपत्तेरित्यथेः । नन्वेवं स्थाणलत्वादेयंग्ययक्नि- टृत्तितया स्थाखिद्धियसन्निकषंण धम्ितावच्छेदकप्रकारकस्थाणप्रत्य- चदश्ायां स्थाणलत्वस्यापि योग्येन प्रत्यक्तेण ग्रहात्‌ कथ तत्संशयः, दोषप्रतिबन्धकवशात्तदानीं स्याणत्वस्य न प्रत्यक्षमिति चेत्‌ प्रमात्वेपि तत्‌ सुवचत्वादित्यत श्रा, ्रमालस्येति यत्रेदं ज्ञानंप्रमा नवा श्रयञ्च घट दति समृदालम्ननप्रामाण्ठसं्रयात्म का व्यवसायः तता विशेषदशेनं तच प्रमालस्य प्रमात्वसंशयोत्तरमनुमेयलाच दृत्यथैः, अन्यथा संश्योत्तरं स्थाएत्वा दिब्‌ इ वत्‌ तच प्रामा्छब्‌द्धिरपि प्रत्यक्ता स्यात्‌ नानुमितिः तदृ शस्थले प्रत्यत्तसामग्याबलवत्वात्‌ | न चेष्टा पत्तिः, श्रतुमिनेमोत्यन्‌यवसायादिति भावः | श्रय तचानुब्यवसायो- ऽसिद्ध इत्यरुचेरा द, “साक्षाच्चादिनेति प्रमात्वं विना arate fats कर्पके, eared विना च प्रमालमनभित्यादौ, एकस्याञ्च सा्तात्का- सिप्रमायां तयोः सङ्कर इत्यथः, श्रादिना चाचषत्वादिपरियदः | (३) के घाश्िन्मतमं (शद्ध गराकरेतीति खर | Qos तश्वचिन्तामणीो लभ्बने प्रमात्वाप्रमात्वयोरनुमूयभानत्वेन रकशेषस्य कनं मशक्यत्वात्‌ | अथ वि पयेयस्यांशे न प्रमात्वं किन्तु स्मृतिवद्यथायेत्वमेवेति. चेत्‌ तहिं यथाथा नुभवत्वमेव प्रामाणयमावश्यकत्वात्‌ | न च तदपीति aera | अथ ननु गणे जातेः सङ्करो न दोषायेत्यत are, "्वौजेति, ‘ae Beta | नन्वेवं कलत्ादिना agasfa कथं तारलं मन्दलं जाति- रित्यत wre, 'तारतादेरिति, “उत्कषरूपतयेति, wang जातिं विना wafaam न शक्यते इत्यभिप्रायः । ‘agra’ तार्‌- वादेः ककार-खकारादिभेदेन नानालात्‌ | नन्वेवं प्रमालान्यपि चा च्तषत्वादिव्याप्यानि षट्‌, प्रत्यत्ततलविर्द्ध मनुमित्यादिचयसाधारण- कमता न VST इत्यत श्रा, श्रमात्वेति, “श्रनलुगमः' श्रनुगतव्‌- द्यभावः। ननु श्रनुगतनु द्ध रेवासिद्धेत्यत we, “किञ्चेति । ag- ag नु निव्विकल्यकेऽपि प्रमालाभ्युपगमान्न eel । श्रय तथा- प्यनुभवतेन सममन्दूनानतिरिक्रटत्तितया न जातिलसम्भवः, प्रमुषटत- त्ताकसमरणात्मकभरमस्य सर्वांशे भरमत्वसष्भवेऽपि waist भमात्- कानुभवस्यापरसिद्धः “afta wai” दति न्यायेन परो्तानु- भवस सवां शे मल्वासम्भवात्‌ प्रत्यक्ते चान्ततस्तादाव्यसम्बन्पेन खस्ि- न्नपि निधम्वितावच्छेदककसखभाने बाधकाभावेन etme वात्‌ मरणेऽपि प्रमात्वाभ्युपगमे च रतिलेनैव erga प्रमुष्टत- न्ाकस्मरणात्मकभ्नमे प्रमात्विरहादिति चेत्‌ । न । समनियतयो- = ---- — (९) यथाथेत्वमाच्रमितौति ae | प्रामाण्टवारे उत्पस्तिवाद्‌र म्य | ३७५ यथा भावाऽभावेोवा नाव्याप्यरृत्तिरितिनियमन्तिर- स्कत्यावाधितानुभवबलात्‌ संयाग-तदभावयोरव्याप्य- इत्तित्वं तथा जातिव्यप्यषत्तिरेवेति व्यात्तिमभिभ्ूया- विभिन्नजातिलाभावे मानाभावात्‌ श्रच तु रजतत्वस्य प्रमा रङ्गतस्य प्रमेति भरमव्याटृन विलकणप्रतोतेरेव aaa निविकन्पकखाधा- रणप्रमालजातेरलुभवत्समनियतव्वेऽपि waa जातिलादिव्यत sre, "किञ्चेति, “एव” प्रमाल्स्य जातिवे, श्रप्रमायामिति रजततप्रति- योगिकलविगिष्टप्रमालाभाववति ज्ञाने किञ्चिद रजतवप्रतियो- गिकलविगिष्टप्रमाल्वं न स्यादित्ययेः। श्रय तच रजतत्वप्रतियो- गिकल्विशिष्टप्रमात्वं ना स्येवेत्यत श्रा, ‘a चेति, संवादिल्ं रजत- aafa रजतत्व प्रकार कलं, fadafed रजतत्वाभाववति रजतवलप्रका- wae, “Aaa रजत-रङ्गयो रिदमिदञ्च रजतमिति समृहाल- aa, श्रमात्वाप्रमाव्योरिति रजतववप्रतियोगिकलवि शिष्टप्रमाव- तदभावयोरित्यथेः, ए रशेषस्येति wt ज्ञानं रजतलप्रतियो गिकत्- विषिष्टप्रमालाभाववदेव न तु तादु ग्रभरमालवत्‌, fa वा रजतव्प्रति-~ यो गिकत्व वि शिष्टप्रमात्ववदेव न तु तादृश्प्रमाल्ाभाववत्‌ इत्येकश- षस्य कन्तमण्क्यत्वादित्यथः | wea, "विपर्यस्यति, "न प्रमां न रजतववप्रतियो गिकल्वविशिष्टप्रमाल्व' । नन्वेवमन्‌भवस्य का गति- रित्यत are, ‘fafafa, "यथा यत्माचमिति(९ रजततयथाथव- माचमिलत्ययेः, अनुभव विषय दति Tes) रजतत्व प्रमात्वाभावमादाय --- ` (६) “यथाथेत्वमाच' इत्यपि कस्यचिन्मृलप स्तकस्य प्राठः | R08 तश्चचिन्तामयो लभ्बने प्रमात्वाप्रमात्वयोरनुमूयमानत्वेन शकशेषस्यं कन्त मशक्यत्वात्‌ | थ विपयेयस्वांशे न प्रमात्वं किन्तु स्मृतिवद्यथाथेत्वमेवेति"* चेत्‌ तहिं यथाथा नुभवत्वभेव प्रामाणयमावश्यकत्वात्‌ । न च तदपीति वश्यते। अथ ननु गणे जातेः सङ्करा न दोषायेत्यत are, ‘Mala, ‘ae’ aga | नन्वेवं कत्वादिना सङ्कग्यऽपि कथं तारलं मन्दं जाति- रित्यत wre, “तारलादरिति, “उत्कषेषूपतयेति, sag जातिं बिना wafaan न शक्यते इत्यभिप्रायः । तन्नानालान्‌' तार- वादेः ककार-खकारादिमेदेन नानालात्‌ । नन्वेवं प्रमालान्यपि चात्तषलादिव्याप्यानि षट्‌, प्रत्यकत्तलविरुद्ध मनुमित्यादिचयसाधारण- USHA न HT इत्यत We, श्रमालेति, “श्रनतुगमः' श्रनुगतब्‌- quia. ननु श्रलुगतब्‌ द्ध रेवासिद्धत्यत we, (किञ्चेति । ag- ag ad निव्विकल्यकेऽपि प्रमावाभ्युपगमान्न eee । श्रय तथा- प्ुभवत्वेन सममन्दूनानतिरिक्रडन्ितया न जातिलसम्भवः, प्रमुष्टत- ्ताकसखमरणात्मकभ्वमस्य BT waste wad भ्रमात्म- कातुभवस्याप्रसिद्धेः “ufafe wag” दूति न्यायेन परो्तान्‌- भवस्छ Vala मत्वासम्भवात्‌ YAS चान्ततस्तादाग्यसम्बन्धेन खस्ि- न्नपि निधेभ्भितावच्छेदककसभाने बाधकाभावेन सर्वीशरधमलासन्ध- वात्‌ स्मरणेऽपि प्रमात्वाभ्युपगमे च खतिलेनेव agai प्रसुष्टत- लाकसमरणात्मकथ्वमे प्रमालविरहादिति चेत्‌ । न । समनियतयो- ~ — (९) amumarafadtta ग° | प्रामाण्टवाटे gat mares | ३७५ यथा भावाऽभावेावा नाव्याष्यटृन्तिरितिनियमन्तिर- स्कत्याबाधितानुभवबलात्‌ संयाग-तदभावयोरव्याप्य- इत्तित्वं तथा जातिव्ये।प्यटृत्तिरेवेति व्यात्तिमभिभूया- विभिन्नजातिलाभावे मानाभावात्‌ oa तु रजतत्वस्य प्रमा रङ्गस्य प्रमेति भमव्याटृन विलक्तणप्रतोतेरेव aaa निविकन्पकशाधा- रणप्रमालजातेरनुभवतसमनियतववेऽपि एयक जातिल्वादित्यत are, "किञ्चेति, ‘wa प्रमाल्स्य जातिवे, श्रप्रमायामिति रजतवप्रति- यो गिकत्ववि गिष्टपरमालाभाववति aia किञ्चिदंशे रजतवप्रतियो- गिकल्वविश्िष्टप्रमालं न स्यादित्ययेः। श्रय तच रजतववप्रतियो- गिकल्वविशिष्टप्रमात्वं ना स्ेवेत्यत se, "न चेति, संवादिलं रजत- safa रजतत्व प्रकारकलतवं, विषंदादित्वं रजतत्वाभाववति रजतव्प्रका- waa, शमृदालम्बने' रजत-रङ्गयो रिदमिद ञ्च रजतमिति समृदाल- aa, श्रमालाप्रमावलयोरिति रजतलप्रतियो गिकलवि शष्टप्रमाव- तदभावयोरित्यथेः, “ए ङशेषस्येति ct ज्ञानं रजतलगप्रतियो गिकल- विशिष्ट प्रमाल्ाभाववदव न तु तादृ शभ्रमात्वञत्‌, कि वा रजतवप्रति- योगिकत्ववि शिष्टप्रमात्ववदेव न तु तादृश्प्रमालाभाववत्‌ इत्येक षस्य कन्तमण्क्यलादित्यथः | wed, “विपय्येयस्येति, “न ware’ न रजतव्वप्रतियो गिकल विश्िष्टप्रमाल्ः । नन्वेवमनृभवस्य का मति- रिव्यत are, “किन्त्विति, 'ययायत्वमाचभिति(९ रजतत्यथायव- माजभमिल्ययेः, श्रनुभव विषय इति Was) रजतत्व प्रमात्वाभावमादाय (१) "वथायेत्वमात्र' इत्यपि कस्य चिन्मृलपुस्तकस्य प्राठः | Rod तत््वचिन्तामणो न्‌भवबलादेव प्रमात्व-तदभावयोरव्या्यटत्तित्वमस्तु | न च यदव्याप्यटत्ति तन्न व्याप्यटत्ति, यच्च व्याप्यटनति न तदव्याप्यटत्तोति व्याप्तेः प्रमात्वस्य नेभयरूपत्वमिति वाच्यं | संयागात्यन्ताभावे व्यभिचारात्‌ | न च तस्या- भावदयं,मानाभावात्‌ गुण-द्‌षयेारेकच AMA चव्याप्य- vind गुणमाचसत््वे व्याप्यटत्तित्वमित्यन्यथेापपत्तेश्च | विनिगमना विरहे सत्येव दूषणान्तरमाद, ततर्होति, ‘arare’ गृण- जन्यतावच्छेदकं, श्रावश्यकलात्‌" तच प्रमाव्यवददारप्रयोजकतवस्यावश्च- कलात्‌ | ननु लाघवात्‌ प्रमालजातिरेव तन्जन्यतावच्छेदकतया HWA इत्यत are, ‘a चेति न वत्ययः, (तद पि' यथाथानुभवत्- मपि, fran’ शक्यमिति षः । aa ज्ञाने रजतव प्रतियोगिकलत्व- विग्बिष्टप्रमात्वं तत्मतियो गिकल्विशिष्टभ्रमलञ्च दयमेव ata तच तद्भयमव्याणटत्ति, यत्र केकेकमातरं तच व्या्यटत्येव दत्यभि प्राये- णाशङुःते, “न च यदव्याप्येति, “श्रव्या न्तिवं" श्रवच्छिन्नटत्तिमत्वं, ‘quefad श्रनवच्छिन्नरटत्तिमल्तं, श्रच श्ब्द-संयोगादि दृष्टान्तः, 'यच्चेत्यादौ घटादिदृष्टान्तः । ‘saree’ रजतवप्रतियोकल्विशि- टप्रमावस्य, नोभयष्ूपतमिति, ददं रजतमिति प्रयार्यां aw या- wafaatfefa भावः । ननु भाव एवायं नियम इत्यत are,’ शरणेति, तथाच भावत्वे सति यदव्या्यटत्ति तन्न araefa दत्या- --- (१) ननु भाव ware नियमः तथाच संयागाद्यभावे न afar दत्त खअष्ेति क| प्रामारखवादे उत्पत्तिवादर इस्य | 299 अन्यथा प्रमात्वस्यापाघेरप्यत्यन्ताभावसामानाधिक्ष- रण्यं न स्यात्‌ सामान्यत्वात्‌, न स्याञच्चोभयरूपत्वमिति। मेवं | अवच्छेद्‌कभेदं विना विरुडयोारेकचासमावे- ऋादप्रतीतेश्च । न च विषय रखवांशरूपः प्रमात्वदत्ता- ववच्छेद्‌ कः,^) तददिषयत्वस्य भ्रमेऽपि सत्वात्‌ । aq दिव्यािरप्रयोजिकेति भावः । “अन्यथेति तादृ शव्याघ्यभ्युपगमे, ‘eurucfa उपाधिलेऽपि, श्रत्यन्ताभावेति श्रत्यन्ताभावाधिकरणे रजत-रङ्गयोरिदमिदञ्च रजतमिति खमूदालम्बने श्रवच्छिन्नटत्तिक- त्वमेव न स्यात्‌ | न स्याचोभयद्पलं' न स्यात्‌ वाप्यायाणस्त्यभय- पत्वं, “सामान्यादिति योजना, “सामान्यवात्‌' भावत्वात्‌ । “विषय va’ विव्य एव रजतमेबेति यावत्‌, ‘swe’ श्रश्पद- वाच्यः, भ्रमाल्टन्ताविति विशेष्यतासम्बस्ेन रजतलप्रतियो गिकल- विशिष्टप्रमालटन्ताववच्छेदक इत्यथः । श्रतिप्रसक्तत्वात्‌ ae नाव- व्छेदकलवसम्भव इत्याह, ‹तदिषयकलवस्ये ति रजतविशव्यकलतवस्येत्ययः, “भ्वमेऽपि' रजत विशेव्यकर ङ्गतवादिभ्रमेऽपि, wagered रजतवि- शेव्यकद्रव्यत्वा दि प्रकारक प्रमायामपि बोध्ये । “विशेग्याडत्यप्रकारकल- मिति खासमानाधिकरणप्रकारानिरूपितरजतत्वनिष्ठप्रकारतानिङ्- पितालुभवी य विरेव्यताकल्मिप्ययः, "विश्व्या टत्तिप्रकारकत्रमिति खा- समानाधिकरण प्रकारनिरूपितानुभवीयविश्व्यताकलमित्ययेः, श्रमा- (१) विषय णव प्रमात्वङत्तेर श रूपे START इति Te | 48 ३७८ तत्त्वचिन्तामणौ | विशेष्यादत््यप्रकारकत्वं, विशेष्यादत्तिप्रकारकत्वच्च प्र मात्वतदभावयेादेत्ताववच्छेदकमस्तोति चेत्‌ तहिं aar- रेव प्रमाप्रमाव्यवदहारजनकत्वमस्तु आवश्यकत्वात्‌ प्र- थमेपश्थितत्वाच्च, fa जात्या । न च तदपीति वश्यते। प्रमाव्यवदहारेति प्रमा-भरमव्यवडहारेत्ययेः, शश्रावश्वकवात्‌ प्रमा- भ्रमयोरवश्यं तयोः सत्वात्‌ । प्रथमेति, श्रवच्छद्यज्ञानं प्रति ga- च्छद कन्नानस्य डेतुलादित्यभिमानः | ननु प्रमाव्यवद्ारप्रयोजक- ल्समभवेऽपि न शणजन्यतावच्छेदकत्वसम्भवः गौरवादतः WATS जा- तिरेव तदवच्छेदकतया कस्प्यत इत्यलुश्रयादाद, “न चेति न वेत्यथ, “तदपि' विश्ग्यारन्यप्रकारकत्व-तत्परकारकत्म पि, रजततवप्रतियो गिक- त्विशिष्टप्रमा्व-तदभावयोरवच्छदकं aaa सम्भवतीति ae: | इति awe इति. त्वयापि वच्यते, विशेव्यतावच्छेदकाभेदे विशेग्यताया श्रयभिन्नतया द्रव्यं रजतमित्यादिरजतारजतविशेष्यकन्ञाने तदुभया- षच्छदेन रजतत्वप्रतियोगिकल्रविश्ष्टप्रमाल-तदभावयोरसम्भवात तज निरुक्रविशेव्या टत्तिप्रकारकलत्व विरहात्‌ विशेव्यतावच्छेदक-विधेवयोरे- aa विेव्यता शति मते रङ्गत्वशूपेण रजत विशेग्यके we सुवश्च रजतमिति समूदालम्बनेऽपि तदुभयावच्छदेन तादृ शप्रमाल-तदभाव- थोरसम्भवाख तच निर्क्रविशेव्याठत्यप्रकारकल्वविरदात्‌, एवं संश्रये को रिदय निर्‌ पितेकेव विशव्यतेति मते इदं रजतं न वा सुवणं र- तमिति रजतविशेग्यकसमदालम्बनसं्य तदुभयावच्छेदेन ताद्ग प्रमात्-तदभावयोरसम्भवाच दति निरूढाभिप्रायः। एतचापाततः, प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादरहश्य | RoE नापि यथाथेाख्होतमग्राहित्व' लोकसिद्वप्रमात्वं, धारा- वाहिकवुद्धाव्यात्तेः। न च प्रत्यक्षस्य वन्तमानाथग्रा- हित्वेन खाश्रयक्षणएविशिष्टस्तम्भादिग्राइकत्वेनाखहो- anfed लोकसिङ्मन्यथेकसमये न्नानयोगपद्यप्रसङ्ग चन्या तिप्रसक्रधमेस्याव च्छेद कल्वानभ्युपगमेऽपि रजतलप्रतियोगिकल्व- विशिष्टप्रमालावच्छेदकत्वस्या ति प्रसक्रेऽपि रजतादौ विगेयितासम्बन्धे- नाभ्यपगमात्‌ WA HA रजतलप्रमालमित्यादिप्रत्ययात्‌ रजततनिष्ठ- प्रकारतानिश्ूपिततवििष्टवि शेव्यतासम्बन्धस्यावच्छेदकतानियामकस- म्नन्धलवाभ्युपगमेनातिप्रसङ्गस्यापि वारंणसम्भवाख | वस्ततस्तु प्रमा दि सर्वप्रतियो गिकमेकमेव वैजात्यं तदा रजतत्वविषयकप्रमाया- मपीदं ज्ञानं रजतलप्रमेति प्रत्ययापत्तिः, aa रजतत्वप्रतियो गिक- त्ववि शिष्टप्रमाल्व धारता विरदान्ञ तथा प्रत्यय इति चेत्तथापि qe गुणान्यवविशिष्टसन्तेति प्रती तिवद च ज्ञाने रजतवप्रतियो गिकप्रमा- त्ममित्याघेयतोक्ञेखिप्रतीतेदवीरवात्‌। यदिच प्रतियोगिभेदात्‌ प्र- मालं विभिन्नं तदा दमे रङ्ग-रजते दृति समूहालम्बनप्रमायामेव रङ्ग- त्वप्रतियोगिकप्रमात्व-रजतत्वप्रतियो गिकप्रमात्वयोः साङ्कग्याप्तिः । न च वच्छयमाणोपाधिरेव प्रमालप्रतीतिनियामकः, गुणजन्यतावच्छ- दिका च लाघवान्नातिः HOA सा च न प्रमात्वप्रतीतिनियमिकति वाच्यं । गणस हेतुतायामेव मानाभावादिल्येव दूषणं सारं । यन्त॒ विनिगमना विरहात्‌ प्रमा त्वमिव waraafa दोषजन्यताव- च्छेदकतया जातिः स्यात्तथाच प्रमात्व-भ्रमत्वयोरेव परस्पर ष- Rse तक््वचिन्तामणे | इति area छषणानामतीन्दरियत्वात्‌, स्थूलोपाधि- मादाय AMAIA,” सखरूपसत्‌क्रमिक्कछ्षशोत्प ्तिकत्वेन ज्नानायोगपद्यात्‌। न च स्तम्भादिषु प्रतिक्षणं गुण-कमोदुत्यन्तिरस्ति येन तदादायाश्दीतय्रादहित्व' इर प्रसदः, vated विनापि प्रसुष्टतन्ताकस्मरणत्मकभ्चमे भरमत्वस्वा- दिति । तन्न । खतित्वानुभवत्वार्भ्यां निखिलानुभवत्वव्यायजातिभिश्व BRUIT भ्रमत्वस्य सवसाधारणेकजातित्वासम्भवात्‌, सवानभवख प्रमात्ववत्‌ WME भमल्विरहात्‌। भ्रमत्वस्य चाक्तषत्वादिव्याय- नानाजातित्वाभ्यपममे च प्रमात्वव्याप्यस्यैव सुवचत्वादिति छतं TATA । निकिकन्पक वि ेषणएश्चानकारणत्व-ज्ञानलच्तणा -सामान्यलक्तणाद्यनङ्गौ- gaat प्राभाकराणां लचणएमार, 'नापोति aura सति खस- मानाधिकरणए-खाव्यवहितपूव्ववर्लिंसखसमानाकारनिशया विषययाहि- ल्वमित्यर्थः, यथाथेत्वमाच्ं लौ किकवाक्यजन्ययथाथैशाब्दज्ञाने, च्र- ग्टरोतग्राहित्रमाचञ्च yaaa गतमिति विशिष्टं (९) । यथाथवञ्च aaa अरग्टहौतासंखगेकधम्मे-धममिगो चरकन्नानतवं । नन्विदं yew am न भवतीत्यत श्राह, लाकसिद्धप्रमालमिति wate त्रमालमित्ययेः। ^धारावादिकेति श्रयं स्तम्भ इति sara (१) वन्तमानव्यवद्ारादिति we | (२) ‘fafre’ यथा्थत्वविशिद्ग्टहोतग्रादित्व, तच्च लौ किकवाक्य- जन्ययथायशाब्दच्नाने प्र्यच्तभ्नमे च नास्ति र्ता न तच्र तचातिव्याप्नि- रिति ara: | प्रामाण्यवादे उत्यत्तिवादर हस्य | ३८१ स्यात्‌ | वेदात्‌ करमोत्न्रवेदाथगोचरधारावाहिकबड्य- व्याप्तेश्च | नापि यथाथानुभवत्व' | Sta घटत्वादिना यथाशब्द थेसादृश्याभावात्‌ सादश्यमाचस्य भ्रमेऽपि गतत्वात्‌। न च गुणजन्यानुभवत्वं, दोषाभावजन्धा- स्तम्भ इति ज्ञाने भ्रव्णापते रित्यथेः | कुचचित्‌ 'लाकसिद प्रमात्ववद्धारा- वाहिकिबद्यव्याप्तः" इति पाठः, तत्र ननु aa धारावाहिकबद्धिः प्रमैव इत्यत उक्रं (लाकेति, । क्विच “लाकसिद्धप्रमात्धारावाडि- केति मतुपश्यन्यः पाठः, तचापि लेाकसिद्धं प्रमात्वं यजेति वड़- नो हरिति ara) au प्रत्यक्स्य खोत्यनिक्तणटत्तितया श्रयविषय- कलनियमेनायं wa इति दितौयज्ञानस्य पूव्वज्ञानागरदोत- सखोत्यत्तिक्षणएविषयकत्वान्नायात्िरित्याशङ्य निराकरोति, “नचेति, °वत्तमानाथैग्राडिवेन' खोत्यत्तिक्षणढन्तितया श्रथेविषयकनेन, “खा- अयक्तणेति खोत्यत््या भ्रयक्तणेत्ययैः, “श्न्यये ति, “guar yaaa सोत्पन्तिक्तणाविषयकले, “ज्ञानयोगपद्य प्रसङ्गः धारावादिकबदौनां एकदोत्यन्तिप्रस ङ्गः, विषय विधयैव क्षणानां प्रतोतिकारणतया धारा- afesagiat खोत्यनि षणा विषयकत्वे aa तद्धेतुलासम्भवात्‌ णाति रिक्रसकलहेद्रनाञ्च तुल्यतया यगपदेव सत्त्वात्‌, तेषां खोत्प- त्तित्तएविषयकवे तु एकदा सखोत्पत्तिक्तणरूपहेतभावादव न य॒ग- पदुत्पादः । नचो त्पत्ति्षणानां पूव्वेव्िलाभावात्‌ कथं कारणत्व fafa वाच्छं । weet सव न्तिल-पूत्वेव्तिलाभ्ामेव कारणव- नियमेऽपि क्षणानां सदवन्तितामाचरेव कारणत्वादिति पराभि- ८२ तत्त्वचिन्तामणौ | qaqa वा, तयोरननुगतत्वात्‌ प्रमाप्रमानिरूष्य- ag नाप्यवाधितानुभवत्वं, बाधस्य विपरीतप्रमा- त्वात्‌। नापि संवाद्यनुभवत्वं, न्नानान्तरोण तथो- ल्लिख्यमा नत्वस्य संवादित्वस्य भरमसाधार णत्वात्‌ | नापि परायः । नन्वेवमिदानों घट इति बद्धः कथं स्यात्‌ च्णाना- मतौद्धियवादित्यत श्राह, “स्यलेति । यद्यपि स्यूलकालपाधेरपि खगयेक्रियारूपतेना तो द्धियतया कथं तस्य प्रत्ये भानं, उपनोतभानञ्च तणस्यापि सुलभमिति सटलकालपय्येन्तातुधावनमफलं, तथापि जन्य- wise कालापाधितया घटादिलक्तणम्यलकालेपाघेरेव लौ क्रिक- Wad सम्भवतो त्यभिप्रायः | नन्वेवमुक्रनज्ञानयो गपद्यप्रषङ्ग एत्यत ATE, 'खद्ूपसदिति खसाविषयोग्रतानामपि खखाव्यवदितपूव्वक्रःमकत्त- शानां कारणत्वेनेत्यथः | "नचेति, प्रमाणाभावादिति arta: "तदादाय तदिषयकत्वेन। मास्तु धारावादिकप्रत्य्तेऽव्या्तिस्तया पि श्रन्य्र धारा- वदिके का गतिरित्याद, "वेदेति, परमते लौ किकशब्दः प्रमाणमेव नेति “वेदा दिल्यक्त। "यथाथोनुभवतमिति यथा ae: तथा अतुभवत्वमिति व्युत्पत्या Wawa प्रामाण्छमित्यथेः, इत्यभिप्रायेण दूषयति, ज्ञाने इति .सादृश्यमाचस्येति यथाकथञचिद्रपेण सादृश्वस्येत्यथः | “तयोः गणत्व-दोषत्वयोः, “प्रमेति गणएत्व-दोषत्वयोः प्रमाप्रमा चरिनलाच्वेत्ययः, तथा arama इति भावः | यद्यपि श्रप्रमा- जनकत्वं दोषलं तदभावजन्यातुभवत्वं प्रामाण्छ्मित्ययेः इत्यक नात्माश्रयः, तथापि ava’ प्रमाभिन्नवसमेव, श्रन्यस्याप्रमालसख दुब्वेचल्।दित्यभिप्रायः | “श्रबाधितेति अ्रबाधिते तदनुभवलं am प्रामारवादे उत्पत्तिवादरहस्यं | + समथप्रटत्तिजनकानुभवत्वं, उपेक्षाप्रमायामनव्यापेः तद्योग्यतायाः प्रमानिरूप्यत्वात्‌। नापि तच्छानु- भवत्वं, अवस्तुनोऽभानात्‌ | भाने वा भरमसाधारण्यात्‌। नापि विश्ष्यनिष्ठात्यन्ताभावाप्रतियोगिधमंप्रकारका- माल्वमित्यथेः, ‘awe’ बाघवस्य, ‘VATA’ yaaa Saale, तदसावप्रमा fe बाघः, तथा च तदभाववत्तया श्रप्रमिते तदनु- aad AMAIA, तदभावप्रमावमपि तदत्तया श्रप्रमिते तदभा- वानुभवतव, VAY ठप्ममालज्ञाने तदभाव प्रमात्व्रदः, तदभाव प्रमात्वे ज्ञाते एव तत््ममाल्ग्रद इत्यन्योन्याश्रय दति भावः । ज्ञानान्तरेण तथोक्षिख्यमानलरूः ज्ञानान्तर विषयो कतायैविषयकल्स्य | समथ- प्रहत्तिजनकत्वं तदु पधायकवं, तत्वावच्छिननखरूपयोग्यलं ar, Bq Bre, 'उपेक्ताप्रमायामिति प्रटत्यनुपधायकप्रमायाभित्यथैः | faata one, ततद्योग्यताया दति, प्रमात्वेनेव तादुशप्रट्तिवा- वच्छिन्नखशूपयोग्यत्ादिति भावः । "तच्लानुभवत्मिति श्रसदिषय- कान्यानुभवरतल्मित्यथेः, “श्रवस्तुनः इति aut चान्यत प्रतियोग्य- प्रसिद्धिरिति भावः। ‘ara वति aa सते विशेषणए-विशेग्ययोः सम्न- न्धविधया श्रसतेा भानाभ्येपगमे वत्ययः, 'भरमसाघारणत्वादिति ता- दु शासद्धानस्य प्रमांशभ्रमसाधारणएत्वादित्ययः, तथा च तचया fa- रिति भावः। इदमुपलक्षणं, wimp त्मकस्यानभवस्याप्रसिद्ध- तया श्रांगिकभ्रमस्य च लच्यतया श्रन्यान्तविश्षणवै य्य॑द्(\) | (र) ‹खन्यान्तविशरेषणस्य' असा दषयकान्येतिविगश्रेषणस्य, न्‌ भवत्वस्येव सम्यक्वादिति भावः| इ ८8 तत्त्वचिन्तामणौ | quad, संयोगादि प्रमाऽव्याप्तेः, अभावे व्याष्यटत्ति- त्वविशेषशे संयोगथमेऽतिव्याप्तिः तदत्यन्ताभावस्येक- त्वात्‌ | नापि विश्ष्यदृतत्यन्योन्याभावप्रतियोगिताव- fasta “तत्वानुभवत्व' तच््वस्यान॒भवत्वं, सदिषयकानुभवत्व- fafa यावत्‌ । “श्रवस्तुनाऽभानादिति केवलमवम््नः क्राप्यभाना- दित्यथः, तथा च सद्धिषयकत्व विशेषणव्याल्यप्रसिद्धिरिति भावः | भाने वेति कविदसन््माचस् भानाभ्युपगमे वेत्यथः, “भ्रमसाधारण- लादिति xt रजतमित्या दिभ्र मेणक्रलकच्षएसतत्वा दित्यथेः, तचापि एत्या दे: wat विषयत्वात्तया चातिव्या्चिरिति ara: इति Sram: | 'नापौति, यद्यपि विशरेव्यवं केवलान्वयि विेग्यपदसय खवि- शेव्यपरत्वेऽपि घटपटाविति समृहालम्ननप्रमायामव्या्ति,, तथापि खसमानाधिकरणात्यन्ताभावाप्रतियो गिल-स्लनिर्ूपकप्रकारताश्रयत्ो- भयवन्तद्क्रिक विशेष्यत प्रतियोग्यन भवतं तडधकैः प्रमानं, प्रतियो- गिता च खनिरूरकसम्बन्धावच्छन्नलेन खरूपताऽधिकरणतावच्छि- नतन च विशेषणोया, तेन व्यधिकरणसम्बन्धावच्छिन्ाभावं afae- grass िधम्भावच्छिनाभावञ्चादाय नाप्रशिद्धिः। ava विशय- तापर, रजतत्वादिमाचरत्तितत्ताख्याख ष्डाधिकरणतायक्रः इएक्या- दिनिष्ठाभावप्रतियो गितावच्छ दकत्वादि दं रजतमित्यादि wa नाति- व्याधिः, विशेव्यतावच्छदकाभदेऽपि afafais विश्ेव्यताभेदाग्युष- गमा प्रमेयं द्रवयमित्याद्यतिप्रसक्रधम्भावच्छिन्नविशेव्यताकप्रमायां Tee, गणाद्यन्यत्वविशिष्टसत्तावान्‌ गृणः, दर व्यत्व-ग णत्वोभयवान्‌ क, De च सा ११ iz i =—AP, AL PS | a ॥ * वि | =) [च चह १९ „ज ॥ BIBLIOTHEGA INDICA ; apo (OLLECTION OF PRIENTAL Works PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. New Serises, No. 590. तत्चचिन्तामणिः | TATTVA CHINTAMANTI. EDITED BY PANDITA KAMAKHYANATHA TARKARATNA. FASCICULUS V. — FPO CALCUTTA : PRINTED BY J. W. THOMAS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS. AND PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY, 57, PARK STREET, Bios 1886. | ह १ प्रामार्यवादे प्रमालच्तशपुच्वपक्चर हस्यं | hee च्छेद्‌कधमाप्रकारकानुभवत्व, अव्याप्यटत्तिप्रमानुप्र- हात्‌ । मूले दक्षः कपिसंयोगाभाववान्नाम्र इत्यवाधि- तानुभवत्‌ संयागवदन्योन्याभावस्याव्याप्यटत्तित्वात्‌। भेदाभेद रवं स्यादिति चेत्‌ अ्रनुभवमुपालम्भस्व यदला- दवच्छेदभेदेनात्यन्ताभाववदन्योन्याभावस्याप्यव्धाप्यद- नित्वमुपेयं | अतरव पक्षं इदानीं न श्याम इति धीः चट दृत्यादिप्रतोतेः सत्व-द्रव्यत्यादिवयक्रिप्रमात्वस्य सव्वसम््मततया न तच्ातिव्या्िः, विशिष्टसत्ताल-द्रव्यत्व-गुणत्वोभयत्वा दिविशिष्टपमा ह खा न भवति खममानाधिकरणाव्यन्ताभावोयखनिरूपकसम्बन्धा- वच्छिन्नप्रतियोगितानवच्छ दकल -खनिरूपकतावच्छेदकत्वोभयवन्तर्‌- धडकविगेव्यताप्रतियोग्यन्‌भववं तद्धश्मविशष्टसख प्रमालमिति विशष्टप्रमाया aquatq | fafaee वैशिष्चमिति रौल्या गणा न्यत्विशिष्टसन्तावटूव्यमित्यारि धौरेव तादृ शविशिष्टस् प्रमा, fata विशेषणमिति Can agile सत्तादिव्यक्ररेव प्रमा न तु वि- ष्टि सेत्यभिप्रायः । ्रच्रारत्तिप्रकारकप्रमायामव्याप्नं सुगमलादुपेच्य दूषणान्तरमाद, संयो गादोति, याणयटृत्तिव विशेषण दति, च्याय- afae’ श्रवद्छिन्नठत्तिकमिन्नव, शंयोगञ्रमेति गणः संयोगवा- नित्यादिश्वमेत्यथेः । नन्‌ व्याणटत्तिरेव संयोगाभावोगणारौ(* इत्यत श्राह, 'तदन्ताभावस्येति(?) । श्रन्योन्याभावो नावब्धायटत्तिरितिनिय- (९) अधिकर णमे देनाभावस्य भिन्नत्व्िति नियमादिति मावः | (२) तादृशनियमे मानाभावादिति ara: | 49 LIST OF BOOKS FOR SALE AT THE LIBRARY OF THE ॐ nt fxsiatic POCIETY OF PENGAL, No. 57, PARK STREET, CALCUTTA, = SND OBTAINABLE FROM THE SOCIETY’S LONDON AGENTS, MESSRS. TRUBNE 57 anp 59, Lupe@ate Hix, Lonpox, ©, BIBLIOTHEOA INDICA, Sanskrit Series Atharvana Upanishad, (Sanskrit) Fasc. I—V @ /6/ each... = tS gni Puréna, (Sans.) Fasc. I—XIV @ / 3 octet ४ 4 the tat (Sans.) Fasc. I—V @ /6/ Aphorisms A ती of the Voldata, (Sans.) Fasc. III—X111 @ /6/ each 2 e Asvavaidyaka, Fasc. I—IIT ५५. Asvalayana Grihya Sutra, Fasc. II—IV @ /6/ .. ran Ne Brahma Sitra, (English) F I ब्द ` = ऋ Bhamati, (8808. ) Fasc. I—VIII @ /6/ each Byihad Aranyaka Upanishad, (Sans.) Fasc, VI, VII & [IX @ /6/ itto (English) Fasc. II—II1 @ /6/ each aS Brihat Sawhité, (Sans.) Fasc. I—III, V—VII @ /6/ each , ~ Chaitanya-Chandrodaya Nataka, (Sans.) Fase. 1I— h Chaturvarga Chintémani, (Sans.) Vols. I, Fase. 1—11; 11, 1—2 1--14, @ /6/ each Fasc, | Chhiandogya Upanishad, (English) Fase. IT Hindu Astron (Eng KAlamddhaba, Fase. I and II @ /6/.. Sry Goon ) Fasc en: As each @ nar > Ge Katha 8 (Engli 880, I—XIIT /12/ en भे Brekion Fasc. II Markandeya Sans.) Fase. [V—VI1L Nirukta, (Sans. Walk I, Fasc, 1—6 ; Vol. II, Fase ia Lik Try My He ~ पामकसम्बन्ध- कारकप्रमाया- दा [श्रप्रमिदधिः, व्यादि प्रमाया- च यक्कि्बित्छ- वा, ad श्राह a<¢ तक्चचिन्तामयौ समयमेदाद विरद्खा, तचेव तदन्योन्याभावमवलम्बति | नापि विशेष्यादहृत्यप्रकार कानुभवत्वं, रकेकविश्ष्याद- निनानाप्रकारकसमहालम्बनाऽव्यापनेः। न च प्रकारस्य afanaefaaa न विश्ष्याटत्तित्वमिति वाच्यं प्रमा- प्रमारूपसमृहालम्बनातिव्याप्तेः। न च यावदिशेष्या- efaa’ विवक्तं, रकंकविशेष्यटत्तेयावदिशेष्यादत्ति- त्वेन सम॒डहालम्बनाव्यामेः रुकविशेष्यकं यावद्था- भाभिप्रायेणाशङते, ननापौति खाधिकरणनिष्टान्योन्याभावप्रतियो- गितानवच्छेदकधम्मनिष्टप्रकारता तिरूपितविशेव्यताप्रतियोग्धनभवत्व- मित्य्ः.\), खं विषयता, तेन घट-पटाविति समृदालम्बनप्रमायां नाव्या्चिः । प्रमा-भ्रमरूपञ्च सम्‌ दालम्बनं लच्यमित्यभिमानः | सं- थोगा दिव्यधिकरणसम्बन्धेन शूपादिप्रकारकभ्चमे श्रतिव्याक्षिस्वेपि उक्रनियमं(९) निरारृत्य दूषयति, शश्रवया्यटत्तिलादिति संयो गवति sa त्वा दिव्यथेः । wee, “एवमिति संयोगवदन्योन्याभावस्यापि शयो गवति za सत्वे इत्यथैः, भेदाभेद दति ze: संयोगिभेद- तदभावेाभववान्‌ स्यादित्यर्थः, खयो गिभेदाभावष्य संयोगानतिरिक्र- त्वादिति भावः। “wenuefaea” सुयोगवति सत्व । श्रत एवेति शअव्याप्यटृत्तिमते<न्योन्याभावसयाव्याणटसित्वादेवेत्य येः, "ततैव श्वा- (९) खाधिकर णनि रान्योन्याभावप्रतिये गि तावच्छेदकधम्मेनिष्प्रकारत्वा- निरूपितविशरष्यता प्रतियेग्यन्‌ मवत्वभित्यथं इति we | (२) अन्योन्धामावमाचस्य वाप्यङत्तितानियमं इत्यथः । प्रामाखवादे प्रमाल्तणपूव्वेप्तर हस्यं । ९८७ भावाञ्च। अथ विषयताया आश्रयो विशेष्यः, ata तत्प्रतियोगि, भ्रमे च शक्तिटन्तिविंषयता व्यधिकरणेन रजतत्वेनावच्छिद्यते, THe ee समानाधिकरणेन र sada, विषयता च विषये न न्नानाहितान्नाततारूपा मर्‌ पवत्येव, “तदन्योन्याभावंः श्यामदपवदन्योन्याभावं । नन्बत्य- न्ताभ वलक्षणे प्रतियोग्यनधिकरणएत्व न, अ्रन्योन्याभावलक्षणे च प्रति- योगितावच्छ दकानधिकरणत्वन खाधिकरणं विशषनोयमित्यभय- चापि timate इत्यत we, "विशेव्यभेदमादाय समृदहालम्बनप्रमा- aaa, समदहालम्बनप्रमार्या' इयलादिरूपेण रजतारजत- विशेव्यकरजतवतप्रकारकप्रमार्यां, विशेव्यतावच्छेदकाभेदेन faia- ताया श्रभिन्नलादिति भावः । श्रयन्तु क्राचित्कः पाठः, कचित्‌ 'तदत्यन्ताभावस्यैकलादित्यनन्तरं श्रय पाठः, सख प्रामादिकः ‘arfy विश वयाटत्तौत्याद्ययिमलक्तणन तदोषानुद्धारात्‌ aay: | क्विच कुत्रापि नायं पाठः । “विशेष्येति खविशेग्याटन्ति प्रकारकं यद्यत्‌ तदन्यानुभवल्वं इत्यथैः, खं ज्ञानं, येन॒ सम्बन्धेनाटृन्तिलं तेनेव तत्प्रकारकत्वं बध्यं, तेनाटृत्तिवं यदि उत्तिनियामकसम्बन्ध- aru विवक्षितं तदा गगणे द्रवयवमित्याद्यट्लिप्रकारकप्रमाया- मव्या्िः, यदि च सम्बन्धसामान्येन faafed तदा {श्रप्रभिदधिः, यदिच यत्‌ किञ्चित्सम्बन्धन faafad तदेदं रजतभिव्यादि प्रमाया- मेवासम्भव दति fava श्रच खविश्रव्याटत्तिवं यक्कि चित्छ- विगेव्यरत्तिभिन्नल, खविशेव्यटत्तिसामान्यभिन्नलं वा, श्राय are | अः 1 तश्चचिन्तामणौ समयमेदादविरुद्धा, AIA तदन्योन्धाभावमवलम्बते | नापि विशेष्यादृत्तयप्रकार कानुभवत्वं, रकेक विशेष्या निनानाप्रकारकसम्‌हालम्बनाऽव्यापेः। न च प्रकारस्य कविगश्रेष्यट ललितया न विशष्यादृत्तित्वमिति वाचं प्रमा- प्रमारूपसम्‌ हालम्बनातिव्याप्तः। न च यावदिशष्या- इत्तित्व' विवक्ितं, रकेकविश्ष्यटत्तेयावदिश्ष्यात्ति- त्वेन समदहालम्बनाव्यापरेः रकविश्ष्यके यावदथा- भाभिप्रायेणाशङःते, ‘anf खाधिकरणएनिष्ान्योन्याभावप्रतियो- गितानवच्छेदकधश्मनिष्टप्रकारतानिरूपितविशेव्यताप्रतियोग्धनभवत्व- मित्यर्थः. ९), खं विषयता, तेन घट-पटाविति समृद्ालम्बनप्रमायां नाव्याः | प्रमा-भ्रमरूपञ्च समृ हालम्बनं लच्यमित्यमिमानः | सं- योगा दिव्यधिकरणसम्बन्धेन शूपादि प्रकारकभ्रमे श्रतिव्याक्षिसत्वेपि उक्रनियमं(९) निरारत्य दूषयति, श्रवया्यटत्तिलादिति संयोगवतिं sa सत्वादित्यथः । wed, “एवमिति संयोगवदन्योन्याभावस्यापि शंयो गवति za सत्वे इत्यथै, “भेदाभेद दति za: संयो गिभेद- तदभावेाभयवान्‌ स्यादित्यथ, शयो गिभेदाभावस्य संयोगानतिरिक्र- त्वादिति भावः । श्रवया्टन्तित्व” संयोगवति सत्व । श्रत एवेति BAUS HAA Aas Aras वेत्य यः, "ततैव" श्वा- (९) ख्वाधिकरणनिान्योन्याभावप्रतियेगितावच्छेदकधम्मेनिषप्रकारत्वा- निरूपितविशव्यताप्रतियेग्यन भवत्विव्यथे इति we | (२) अन्योन्याभावमात्रस्य व्याप्यटत्तितानियमं इत्ययः | प्रामारवादे प्रमालक्तणपृव्वेपच्तर स्यं | ३८७ भावाञ्च। अथ विषयताया आश्रयो विशेष्यः, aT तत्प्रतियोगि, भ्रमे च शक्तिटत्तिविषयता व्यधिकरणेन रजतत्वेनावच्छिद्यते, Tate ee समानाधिकरणेन र- sada, विषयता च विषये न ज्नानाहिता न्नाततारूपा मर्‌ पवल्येव, ‘deat’ श्यामदूपवदन्योन्याभावं । नन्वत्य- न्ताभावलक्तणे प्रतियोग्यनधिकरणएत्व न, श्रन्योन्याभावलक्षणे च प्रति- योगितावच्छेद्‌कानधिकरणएत्वेन खाधिकरणं विशेषनोयमित्यभय- चापि नेक्रदोष waa आह, “विशेव्यभेदमादाय समृदहालम्बनप्रमा- यामयाप्तेेति, “समदालम्बनप्रमारयां' द्व्यलादिरूपेण रजतारजत- विश्ेयकरजतवलप्रकारकप्रमार्यां, विशेव्यतावच्छेदकाभेदेन विशेव्य- ताया श्रयभिन्नलादिति भावः । ward क्राचित्कः पाठः, कचित्‌ 'तदल्यन्ताभावस्मैकलादित्यनन्तरं श्रय पाठः, ख प्रामादिकः “नापि विकव्याटन्तौत्याद्ययिमलक्तणन तदोषानुद्धारात्‌ aes: | कचि कुचापि नायं पाठः । “विशेष्येति खविशेव्याटत्निप्रकारकं यद्यत्‌ तदन्यानुभवल्वे इत्यथेः, खं ज्ञानं, यन सम्बन्धेनाटन्तिलं तेनैव तत्‌प्रकारकलं ara, तेनादत्तिवं यदि ढत्तिनियामकसम्बन्ध- माचेण faafad तदा गगणे दरवयवमित्याद्यटत्तिप्रकारकप्रमाया- safe, यदि च सम्बन्धसामान्येन faafad तदा । प्रसिद्धिः, थदिच यत्‌ किञ्चित्सम्बन्धन faafad तदेदं रजतमित्यादि प्रमाया- नेवासभ्बव दति निरस्त । श्रच खविशेग्थाटृत्तितं यक्किबित्ख- विगेव्यदस्तिभिन्नवं, ख्िभेग्यटन्तिसामान्यभिन्नलं वा, aa wre डेट तत्त्वचिन्तामणौ विवकछिताऽपसिड्ान्तादसिङ्धः अतीतानागतप्रमायः तद्‌- भावाच्च | किन्तु ज्ञानस्य विषये विशेषणता विशेषः कथित्‌। परन्नानं न्नानत्वेन नदिषयं च धटन्वेन जानतो घटमयं जनाति न वेति संश्यादिषयन्नानख- ee ~~ 0 ———————— TT म "एकंकेति, “शमृहालम्बले' घट -पटाविति समूहालम्बने । दितीय- मासङ्का निराकरोति, "नचति, प्रकारस्य" घरलत्व-पटलत्वरूपप्रकारस्य, ‘a ॒विशरेव्याटत्तिलंः न खविरशेव्यरत्तिसामान्यभिन्नवं । श्रागिक- प्रमाया wae इदं रजतमिति भ्रमस्यापीदन्तवां श प्रमालेन ae तया तचाव्या्भिरतः खन्वेशप्रमैव wafers, श्रमाप्रमेति रजत-रङ्गयोरिमे रजते दति समूदालग्नेत्यथेः | ददसुपलक्तण रजतरङ्गयोरिमे रङ्ग-रजते इति विपरोतभ्रमेऽप्तिव्यािबौध्या | 'समृदालम्ननाव्या ङः" घट-पटाविति समूहालम्बनाव्याक्तितादवख्यात्‌ | पञचादच्यमाणं खसमानाधिकरणधस्मप्रकारकविषयताप्रतियोग्धनुभवः प्रमेति लच्तणमसङ्तं विषयत्वाभाव एव विषयतश्च प्रतियोग (५, न तु mafaaufeg:, ददं रजतमिति प्रमायामव्यापते्च । विष्रय- तायाः प्रकारदत्तिलेन विषयतासमानाधिकरणो we: trata ag aw विषद्यतायामप्रकारत्वादरतः प्रथम तदारणप्रकारमाह, ‘safa “विशेव्य दति, तेनोक्ररोत्या शखरूपतो रजतलादिप्रकारक- प्रमार्यां न वच्छयमाणलच्षणमव्याप्तमितिभावः । ज्ञानं तत्मरतियो- गोति, तेन वच्यमाण्क्तए नोक्ररोत्या श्रप्रसिद्धि रिति भावः । श्रव ` (९) विषयत्वस्य दिषयत्वाभावाभावरूपत्वारिति भावः | प्रामाण्यवादे प्रमालच्तणपनव्वेपक्तर हस्यं | ace eufaitaa खाश्रय-स्वाभावादिविशेषणता विशेष- स्यावश्यं स्वीकारात्‌, अन्यथा घटत्वेन ज्ञातोऽयमर्थ च्छिन्नतघटितवच्छमाणएलक्तछस्य म्रम-प्रमयोर तिव्याघ्यव्या्तिवारण- प्रकारमाह, भ्रम दति, व्याधिकरणेति प्रकारितासम्बन्धेनासभानाधि- करणरजतत्व विशिष्टेत्यथंः, “समाना धिकरणेति प्रकारितासम्बन्धेन समानाधिकरणरजतल विग्षटेत्यथेः । नन्‌ विषयता कः पदाथ दृत्यत श्रा, "विषयता चेति, ज्ञानाडिताः ज्ञानजन्या । सति प्रमाणे श्रपिद्धन्ततमकिचित्‌करमित्यत sre, “श्रसिद्धरिति प्रमाण- ख्यासिद्धरित्यथः। ननु बाधकाभाव एव मानमतो बाधकमार, “श्रती- तेति श्रतीतानागतविशेव्यकप्रमायामित्ययंः, (तदभावाच' ज्ञातताया श्रसम्भवाच, saat प्रति विषयस्य समवायिकारणतया श्रतोताना- गतविशेग्धे तदुत्‌पादासम्भवादिति भावः। प्रमालेनोपादानं प्रत- लच्तणाव्याक्िप्रदश्नाय तेन न्ञाततानिराकरणे श्रतोतानागतरिष- यकन्ञानमाचस्येवोपयो गिवेऽपि न चतिः। विशेषणता विशेषः" ज्ञान विषययोः खद पसम्बन्ध विशेषः, "कञित्‌' करप्पदाथातिरिक्ः, स एव सविश्व्यकः सप्रकारकः न aq wat सपिशेव्यक सप्रकारकं इति भावः। aa विषयता नातिरिक्रा किन्तु ज्ञानविषयखशरूपमेबेत्यत We, पर्‌- ज्ञानमिति श्रयं परुषो ज्ञानवान्‌ wag घट इति नि्िन्वतद्त्ययः, ‘gzaafafa wa पुरुषो घर विषयकन्ञानवान्न वत्ययः, 'खाश्रय- खाभावेति ज्नानाश्रय-ज्ञानाभावयोयीा विशेषणता afzaquaay, ‘mag me विशेष्ये विषयताख्या ति रिक्रपदाथानभ्यपगमे, "हतौ - ३९ ° तक््वचिन्तामणो इति ठृतीयाथासम्भवः, प्रकारत्वमपि विषयस्य ज्ञाने विशेषणता विशेष रव, न तु विषयत्वमतिप्रसङ्गात्‌ | रवश्च विषयतासमानाधिकरणप्रकारकानुभवः, प्रकार समाधिकरणविषयताप्रतियोग्यनुभवो वा, ससमाना- धिकरणधमप्रकारकविषयताप्रतिराग्यनुभवोा वा, खस- मानाधिकरणधमावच्छिन्रविषयताप्रतियोग्यनुभवे वा याथासम्भव दति दतौया्थेस्य प्रकारत्वस्य छत्‌प्रत्ययायं विषयत्वे अन्वयासम्भव इत्यथः, शप्रकारत्वमपीति, यत दूल्यादिः, ज्ञाने faa- षता विशेष एषेति श्ञानोयविषयताख्यातिरिक्विश्षसता विशेष एव ata इत्यथः | ननु ज्ञान-गिषयोभयरूपसम्बन्ध एव तदन्दुपगमान्ना- न्वयासम्भव इत्यत ate, “न विति, “विषयवं' ज्ञान-विषयोभयष्ूपं विषयलं, प्रकारत्ाश्रय दृति ओषः । श्रति प्रसङ्गा दिति विषये घटा- दावपि सप्रकारकव्यवहारप्रस ङ्गा दित्यथः | “विषयतेति खखमानाधि- करणध्ंप्रकारकविषयताश्रयोऽनुभव wae, विषयतारूपो यः समानाधिकरणप्रकारकस्तस्यानुभवर्‌ति कम्मधारयोत्तरमाश्रयलात्म- कषष्ठीतत्‌ पुरुषसमा सात्‌, खं विषयता, एवमग्रेऽपि। wa येन केनचित्‌ सम्बन्धेनाश्रयत्मादायातियाश्चिरतो लच्वणान्तरमाद, ्रका- रेति खप्रकारसमानाधिकरणेत्यथेः, खसमानाधिकरणति, प्रथमे श्राश्रयमाच, श्च तु प्रतियो गिवभिति भेदः । खसमानाधिकरण- धन्धावच््छिन्नेति प्रकारितासम्बन्धेन सखसमाधिकरणएधम्मंविण््टित्यथैः, gaa प्रका रिलं विशेषणं, श्र तु सम्बन्ध दति भेदः, अतस्तस्मा- प्रामाखवादे VATU TALES | ३९१ प्रमेति चेत्‌। न | निविकल्यकाव्यापेः विषयतासमाना- धिकर णेदन्वप्रकारकथमस्यापि प्रमात्वप्रसङ्गाच् | थम- स्तचांशे प्रमेवेति चेत्‌ afe अनुभवत्वमेव प्रमात्वं ल्ञाघवमपि | निन्विकल्यकस्यासंया द्यत्मतेऽपि दूषणएमाइ, “विषय- तेति, भ्रमस्यापीति इद्‌ रजतमित्यादिभ्रमस्यापत्यथंः, शप्रमात्वापत्ते" प्रमाव्यवहारविषयतवापत्तः। दष्टापत्तिमाद, भ्रमेति "तचा भे" ददन्ते, प्रमात्व" प्रमावयवददाररिषयतावच्छदक, श्रस्वितिशषः | वयथमधिक- भिति, प्रमुष्टतत्ताकस्मरणात्मकस्य सववा गे मस्य सत्वेऽपि asta भ्रमात्मकस्यानुभवस्याप्रसिद्धः प्रत्यक्भ्रमे श्रन्ततस्तादात्यसम्बन्धेन प्रकारौग्तधश्मेष्य खस्िन्नेव प्रकारतया स्वों्रभरमवासम्भवात्‌ | नच ्दत्वष््पेण पवेते वद्िवरूपेण जलानुमित्यादिरेव asia भ्रमात्मकोऽलुभवः प्रसिद्ध दति वाच्छ। विशेव्यतावच्छेदकांओे भरमा- maw विशेषणतावच्छदरकांथे भ्रमात्मकस्य वा परोाक्तानुभवस्यान- भ्टपगमात्‌ तन्निराकरणप्रकारश्चास्मत्छतमिद्धान्तरस्ये FTAA: | अतएव “afafe asa प्रकारे तु विपर्ययः” इति प्रामा- funnyz, ‘aa’ परोक्ानुभवष्ूपं ज्ञानं, ‘ufafw’ धिता- qazain, ‘mara’ परोक्तानुभवोयधभ्मिता न खव्यधिकरण- धग्मावच्छिनेति यावत्‌, श्रकारे तु विपव्ययः इति विशरेषणएता- वच्छेद कातिरिक्रप्रकारे एव विपर्ययः, विशेषणतावच्छेदकां ओ न विप- ay इति यावत्‌ (९), परोक्तानुभवोयप्रकारता न खव्यधिकरण- (१) तुशब्दलभ्यरवाथात्‌ विशेषणतावच्छेदकाशे न विपर्यय इति यावदिति ख। Bee तत्त्वचिन्तामणौ व्यथंमधिकं | अनुभव रव क्चिदंशे चमः प्रमा चेति चेत्‌ । न । उक्तलक्षणे तादशालाभात्‌ | अथ खव्यधि- करणधमे नवच्छिन्रविषयताप्रतियोग्यनुभवः प्रमा, स- amanda च प्रतिविशष्यं विषयताभेदादेकटत्ति- विषयता नापर त्तिनावच्छिद्यते, अता नाव्यात्ति- रिति Sq । न । म्रमांशप्रमायामव्याप्तः। नहि धम्मावच्छिनेति तु fens: | न च सवे ज्ञानं UT च्रभरान्त- fafa aarsa एव aga इति वाच्यं । तदभाववति aman SIT WARY YAN एव सत्त्वात्‌ । न च धक्मिणोत्यच swat न खप्तम्यथेः, fan निरूपितलमिति वाच्यं । दो वद्िमान्‌ दत्वा भावांश वद्िरिति विण्िष्टज्नाने धञ्चिनिरूपितभ्रमवस्यापि स्वात्‌ । न च तथापि प्रकारे तु विपग्यैय इत्यस्य प्रकारांश पुन- विपर्यय इति यथा श्त एवाथे इति वाच्यं । सव्वेमित्यसङ्गतेः । म च स्पपदं भ्रमात्मकसकलन्ञानपरमिति वाच्यं । तथापि ्रकारे q विपर्ययः इत्यस्य खप्रकाराभाववति खप्रकारप्रकारक दृत्यथं- बाधः ददं रजतभित्यादिभभष्य खप्रकारसामान्याभाववति खप्रङारा- प्रकारकलात्‌, विशिष्य रजततवादिङूपप्रकारोपाद ने च ॒सव्वेमित्य- usa: सर्व्वपदस्यापि विग्य रजतलादिभ्रमपरते साध्याविशेषात्‌ | aqind ane: तथाच varia तु विपग्ेयः इत्यथ इति वाच्यं । तदभाववदिशेग्यकलावच्छिल्तत्मकारकलशूपस्य भ्रमत्वस्य विशेष्यांशे ऽपि aaa व्यवच्छेदाथकस्य तुश्ब्दस्छासङ्गतेः | प्रामारयवारे प्रमालच्तणपुव्वपत्तर हस्य | १९४ या विषयता व्यधिकरणधर्मेणा वच्छिदते सा तदनव- च्छिन्ना, विरोधात्‌ । नापि प्रकारव्यधिकरणविषयत्वा- प्रतियेाग्नुभवः प्रमा, प्रकारव्यधिकरणविषयताप्रति- योगिनि तदप्रतियेोगित्वस्याभावेन भमांशप्रमाव्याप्तेः | नापि खव्यधिकरणधमावच्छिन्रविषयत्वाप्रतियाग्यनु- श्रय aq भमात्मकं ज्ञानं न ध्ये तत्‌प्रकारकत्ावच्छिन्नतद- भाववदधिशेव्यकलष्टपभ्रमलविशेषाश्रयः, श्रकारे तु fare.’ किन्त प्रकारांश एव तादृशभ्रमत्वविशेषाश्रय इत्यथः, तदभाववदिशेव्यक- त्वावच््छिन्नतत्‌प्रकारकलर्पस्य भ्रमलस्य fataia सत्वेऽपि ता- द्‌ श्भ्रमतस्य विशर्व्यांशे विरहादिति चेत्‌ । न। तथा सति वि- शेव्यतासामान्यस्येव विशेव्यावच्छेदे नाभावात्‌ भ्रमलपय्यन्तानुघावनस्य व्ययेतप्रसङ्गात्‌ तावता प्रामाणिकम्रवादोपपादनेऽपि सरववी शभमात्मक- स्ानुभित्या देरभ्युपगमे “व्यथमधिकं'” इति मृलयन्धविरोधस्य गौ- रवप्रसङ्गस्य Baas | गौरवश्च सिद्धान्तरदस्ये प्रपञ्चितमिति दिक्‌ । (क्रविदश दति तथाच सामान्यतोऽनुभवतवस्य woua श्रांिकभ्रमत्स्य व्यारत्तिने सिध्यतोति भावः । ‘omega’ उक्र लक्तणेव्वपि, "तादृ श्ालाभादिति ओंगिकभ्रमव्याटत्यलाभादित्यर्थः | एतचखापाततः सामानाधिकरण्य-प्रकारत्योः प्रमा निरूपकसम्बन्ध- घटकतया तन्तत्सम्बन्धमन्तभाव्य सामान्यतः प्रमाव्यवदहारौपयिका- न्येव हतानि लक्तणानि, तच च न वैयण्थंसभ्भावनापि । तन्तत्‌- सन्बन्धावच्छिन्नप्रकारताकानुभवलस्य तन्तत्छम्बन्भेन प्रमाव्यवदारोप- 50 Bed तत्त्वचिन्तामणौ स्तदन्योऽनुभवः प्रमा भमे wars न प्रमेति निरस्तं | नापि प्रकाराधिकरणादच्यप्रकारकविषयताप्रतियेाम्ब- लुभवः, प्रकारानधिकरणाटृत्तिविषयता प्रतियेोग्यनु- भवा at प्रमा | प्रमेयमिदमिति न्ने प्रकारा- नधिकरणस्या प्रसिद्धेः | किञ्च रजतत्वप्रकारकविषय- दकप्रकारकधर्बिन्नानस्य भमानुभवदेतुतया प्रसुष्टतन्ताकभ्नमानुभव- ष्याप्रसिद्धलाच न तचातिव्यात्िरिति भावः । लच्तणान्तर माद, ्रकारानधिकरणारन्नोति यक्कि्चित्छ प्रकारानधिकरणाटत्तिवि- घयतायाः प्रतियोग्यनुभव इत्यथः | ददं रजतमित्यादिसमवि- षयताया श्रपि खप्रकारेदन्वाधिकरणमाचटडत्तितेन प्रकारानधिक- रणारन्तित्राद तिब्याश्चिवारणय यत्किञ्चिदिति खप्रकार विशेषण- fafa भावः। दितौये दूषणएमाड, 'प्रमेयमिदमितोति प्रमेयत्वसा- मान्यलक्तणादिजन्यप्रमेयमित्यादिप्रसु एतत्ताकप्रमायाभित्ययेः । इद- सुपलकच्षणं लक्तषणदय एव निव्विकल्यकाव्यान्निः, इदं रजतमित्यादि- भरमांप्रप्मानुपग्रदश्च दूषणं बोध्यम्‌ । रजततादाव्यारोपे विषयता- अयो प्रकाररजतवलमाचप्रकारिका रजतमाच नष्टा, अन्या रजतमाच- प्रकारिका श्टकिमाचनिष्ठा, aot च ददन्त्माचप्रकारिका श्एक्रि- माचनिष्ठा, प्रकारभेदेन विषयताभेदादिति मतमालम्ब्य wou एव तच्ातिवयाञ्चिमाह, “किञ्चेति, रजततादाव्यारोप ईति ae: | (९) प्रकारानधिकरणङत्तिविषयत्वा परतियोग्यनुभवो वेति पाठान्तर atefagq HATHA aaa quay aq टीकाकरारसम्मतसमिति। प्रामाण्यवादे प्रमालक्तणपुव्वेपच्चर शस्य ६९9 ताया रजतदत्तित्वनिय मात्‌ रजतत्वाव Ea रजत- भ्रमे रजतदटल्तिविषयता अते रजतञ्चमेाऽपि रजते ^) प्रमा स्यात्‌। अथ रजत-पुरा वत्तिनारेकेव विषयता सा च प्रकारानधिकरणटत्तिधमावच्छिन्नेवेति चेत्‌ तिं धर्म्यशेऽपि तजन्नानं प्रमा न स्यात्‌ | व्यधिकरणप्रकारक- “रजत रत्तिवेति रजतमात्रटन्तिवा दित्यर्थः, ‘waaay रजत- त्समानाधिकरणेव, न लिदन्त्समाना धिकरणा, ‘cima’ रजत- ताराग्धारोपे, तथाच रजतदत्ति विषयता खप्रकाररजतत्ाधि- करणणाटत्यप्रकारिका खप्रकाररजततानधिकरणावन्तमाना चेति भावः । “रजते प्रमा खादिति trata प्रमा स्यादित्यथ: । तादश विषयताधिकरणस्येव भवन्मते प्रमात्वडन्ता वंश्रवादित्यभिमानः | पूव्वाक्रमतमनादृत्य wea, “श्रयेति, श्रकारानधिकरणेति यत्‌- किञ्चित्‌ खप्रकारानधिकरणट नतित विश्िषटेत्यथेः । इदमुपलक्षणं यत्‌- किञ्चित्‌ खप्रकाराधिकरणटत्तिप्रकारिका चेत्यपि बोध्यं । शधम्येओे- ऽपोति ददमंशेऽपोत्यथः । व्यधिकरणेति यत्‌ कि्वितखप्रकाराधि- करणाद त्तिप्रकारकलस्येत्ययेः, “तु स्यलादिति, रजतलप्रकारकविष- यताव दिदन्तवप्रकारकविषयतायामपि सत्वात्तयोरभेदादिति भावः | ‘rit विति प्रकारभेदन विषयताभेदभभ्युपेत्य द दन्त्वमा चप्रकारक- विषयताव्यक्रिमादाय wan प्रमालोपपादन दत्यथेः, ररजतेऽपोति रजतत्वमाचप्रकारक विषयतावयक्रिमादाय रजर्तांशेऽपि प्रमा स्यादि- (१) श्जतांश द्रति ge | BER तक्वचिन्तामणो व्यथमधिकं। अनुभव रव क्चिदंशे भ्रमः प्रमा चेति चेत्‌ । न । उक्तलक्षणे aera | अथ खव्यधि- करणधमं नवच्छित्रविषयताप्रतियोग्यनुभवः प्रमा, स- मृहालम्बने च प्रतिविशष्यं विषयताभेदादेकटत्ति- विषयता नापर त्तिनावच्छिद्यते, sat नाव्यात्ि- रिति Sa । न । भरमांशप्रमायामव्याप्तेः। a fe धम्मावच्छिख्नेत तु निष्कषंः। न च ee ज्ञानं धम्मे श्रभान्त- fafa यथाच्रुत एव तदथ इति वाच्यं । तदभाववति तकाकारकलव- SIT भरमलस्य धम्म्येश एव सत्त्वात्‌ । न च धमिणोत्यत्र swat न खप्तम्यथेः, fan निरूपितलमिति वाच्यं get वह्किमान्‌ इदला- araaty वद्िरिति विण्िष्टन्नाने धञ्मिनिरूपितभ्रमवस्यापि सत्वात्‌। न च तथापि प्रकारे तु विप्ैय cae प्रकारांश पुन- विपय्यैय इति यथा अरुत एवाथे एति वाच्यं । सव्वमित्यसङ्गतेः । न च सन्पैपदं भरमात्मकसकलन्नानपरमिति वाच्यं । तथापि ‘ATs q विपर्ययः cae खप्रकाराभाववति खप्रकारप्रकारक दत्य्थ- बाधः इदं रजतभित्यादिभ्रमस्य खप्रकारसामान्याभाववति खप्रकारा- प्रकारकलात्‌, विभिव्य रजततवादिरूपप्रकारोपादाने च खब्वेमित्य- wea, सव्व॑पदस्यापि विभ्व्य रजतत्वादिभ्मपरते साध्वाविशरेषात्‌। नर्चा शतं eH: तथाच प्रकारांओे तु विष्येयः cau इति वाच्यं । तदभाववदिशे कलावच्छिलतस्मकारकलरूपस् भ्रमत्य विश्या $पि स्वेन व्यवच्छेदायकस्य तुश्ब्दश्छा सङ्गतेः । (x) इति नाब्यापनिरिति चेदिति Ee । प्रामारवादे प्रमालच्तणपुव्वपत्तर हस्य | Ree या विषयता व्यधिकरणधर्मेणा वच्छिद्यते सा तदनव- च्छिन्ना, विरोधात्‌ । नापि प्रकारव्यधिकरणशविषयत्वा- प्रतियेाग्यनुभवः प्रमा, प्रकारव्यधिकरणविषयताप्रति- योगिनि तद्‌प्रतियोगित्वस्याभावेन भमा श्प्रमाव्याप्तेः | नापि खव्यधिकरणधमावच्छिन्रविषयत्वाप्रतिथेाग्यनु- श्रय सबै भरमात्मकं ज्ञानं न wT तत्‌प्रकारकलावच्छिन्नतद- भाववदिशेव्यकलरूपभ्रमलविशेषाश्रयः, ‘wart तु विपग्येयः' किन्त प्रकारांश एव तादृ श्भ्रमलविशेषाश्रय इत्ययः, तदभाववदिशेव्यक- लावच्छ्िनितत्‌ प्रकार कलवरूपस्य waaay विश्व्या सत्वेऽपि ता- ढ्‌ श्भ्रमलस्य विशेव्यांशे विरहादिति चेत्‌ । न । तथा सति fa- शेव्यतासामान्यस्येव विशेव्यावच्छेदे नाभावात्‌ स्रमलप्न्तानुघावनस्य व्थेत्प्रसङ्ात्‌ तावता प्रामाणिकप्रवादोपपादनेऽपि स्वां शभ्रमात्मक- स्ातुमित्यादेरणग्युपगमे “व्यथमधिकं' इति मृलयन्थविरोधस्य गौ- रवप्रसङ्गस्य दुव्वोरलाचच | satay सिद्धान्तरदस्ये प्रपञ्चितमिति दिक्‌ | कविदश दति तथाच सामान्यतोऽनुभवतस्य waa श्रां शिक्रमलस्य व्यारत्िने सिष्यतोति भावः । "उक्रलक्तण' उक्र लक्तणेवष्वपि, 'तादृशालाभादिति श्रांशिकभ्मव्याटत्यलाभादित्य्थः | एतच्ापाततः सामानाधिकरण्य-प्रकारतल्योः प्रमाल निर्पकसम्बन्ध- चटकतया तन्तत्सम्बन्धमन्तभाव्य सामान्यतः प्रमाव्यवडारौ पयिका- aq ह्येतानि लक्तणानि, aa च न वेयथंसभ्भावनापि। तत्तत्‌- सम्बन्धावच्छिन्नप्रकारताकानुभवलस्य तत्ततसम्बन्ेन प्रमाव्यवहारोप- 50 € श तक््ववचिन्तामणौ व्यथंमधिकं। अनुभव रव क्चिद्‌शे रमः प्रमा चेति चेत्‌ । न । उक्तलक्षणे तादशालाभात्‌ | we खव्यधि- करणधमानवच्छिन्रविषयताप्रतियोग्यनुभवः प्रमा, स- मृहालम्बने च प्रतिविशष्यं विषयताभेदादेकटत्ति- विषयता नापरदत्तिनावच्छिद्यते, अना नाव्यान्ति- रिति Wa 1 न । स्रमांशप्रमायामव्याप्तेः। a fe धब्मावच्छिनेति तु निष्कषंः। न च सग ज्ञानं धम्मे MATA fafa यथाश्चत एव aca दति वाच्यं । तदभाववति तककारकत्व- पस्य भमलस्य धम्म्ेश्च एव सत्त्वात्‌ । न च घम्िणौत्यचर dwar न ana: fan निरूपिततमिति वाच्यं gat वद्धिमान्‌ इदत्वा- भाव्वाख्च वद्धिरिति विशिष्टज्ञाने धभिनिरूपितभ्चमलश्यापि सत्त्वात्‌ । न च तथापि प्रकारे तु विपय्यैय दत्य प्रकारांश पुन- विपय्ेय इति यथा त एवाथे एति वाच्यं । सव्वेमित्यसङ्गतेः । न च सव्वेपदं भरमात्मकसकलन्नानपरमिति वाच्यं । तथापि प्रकारे ह विपय्ययः' cae खप्रकाराभाववति खप्रकारप्रकारक दत्यर्थ- बाधः ददं रजतमित्यादिभ्रमष्य खप्रकारसामान्याभाववति खप्रकारा- प्रकारकल्वात्‌, विशि रजतल्वादिरूपगप्रकारोपाद।ने च सब्वेमित्य- सङ्गतेः, सव्वपदस्यापि विशिष्य रजतल्वादिभ्रमपरते साध्याविशेषात्‌ | नरां रतवं सप्तम्यथैः तथाच प्रकारा तु विपग्येयः इत्यथे इति वाच्यं । तदभाववदिशचव्यकलताच्छिल्तत्मकारकलरूपस्य भरमतस्य विव्ये ऽपि सत्वेन व्यवच्छेदायकस्य तुशब्दश्या सक्ते: | (९) इति नादयाप्निरिति चेदिति xe । प्रामाण्यवादे प्रमालच्तणपुव्वेपत्तर स्य | १९४ या विषयता व्यधिकरणधर्मेणा वच्छिद्यते सा तदनव- च्छिन्ना, विरोधात्‌ | नापि प्रकारव्यधिकरणविषयत्वा- प्रतिथाग्बनुभवः प्रमा, प्रकारव्यधिकरणविषयताप्रति- योगिनि तद्‌प्रतिये गित्वस्याभावेन भमांश्प्रमाव्याप्तेः | नापि सव्यधिकरणधमावच्छिनरविषयत्वाप्रतिथाग्यनु- श्रथ सम्प waa ज्ञानं न we तत्‌प्रकारकल्ावच्छिन्नतद- भाववदिशेव्यकलवरूपभ्नमलविगेषाञ्रयः, प्रकारे तु fare किन्त प्रकारांश Wa तादृशभरमलविशेषाश्रय दत्ययः, तदभाववदिशेयक- लावच्छिन्नतत्‌प्रकारकवतर्ूपस्य भ्रमस्य विश्व्या सत्वेऽपि ता- दू श्भ्नमलस्य विशेव्यांशे विरहादिति चेत्‌ । न । तथा सति fa- शेव्यतासामान्यस्येव विशेग्यावच्छेदे नाभावात्‌ भ्रमलपय्यन्तानुधावनस्य व्यथेत्वप्रसङ्गात्‌ तावता प्रामाणिकप्रवादोपपादनेऽपि सर्ववां शभमात्मक- स्यानुमित्यादेरणभ्युपगमे “व्यथमधिकं” दति मृलयन्थविरोधस्य गौ- रवप्रसङ्गस्य दव्वोरलाचच | गौरवच्च fagratea प्रपञ्चितमिति दिक्‌ । (कविदश दति तथाच सामान्यतोऽनुभवतस्य wou श्रांशिकभ्रमलस्य व्यारत्तिने सिष्यतोति भावः । 'उक्रलच्तण' उक्र लक्तणेष्वपि, (तादृ शालाभादिति आंशिकभ्रमव्या ठत्यलाभादित्य्थः | एतचखापाततः सामानाधिकरण्य-प्रकारतलयोः प्रमालनिरूपकसम्बन्ध- ad तन्तत्सम्बन्धमन्तभाव्य सामान्यतः प्रमाव्यवदहारो पयिका- aq gat लक्षणानि, त्न च न वेयथ्॑सभ्भावनापि। anq- स्नन्धावच्छिन्नप्रकारताकानुभवलस्य तन्तत्घम्नन्पन प्रमायवदारोप- 50 ace तत्त्वचिन्तामणौ भवः, स्वाधिकरणादत्त्यप्रकारकविषयताप्रतियेग्नु- भवे वा प्रमा, तत शव । स्मे विषयताया खव्यधि- करणप्रकारावच्छिन्नत्वात्‌ ५ खाधिकरणादत्तिप्रका- Tears | नापि सखसमानाधिकरणान्यान्याभावप्र- तिथेागितावच्छेदकध मानवच्छिन्रविषयताप्रतियेाग्यनु- faa तादात्य-विषयत्वादिसम्बन्भेन पव्वतादिपच्क-वज्यादि विधेय- कालुमिल्यादावपि तेन सम्बन्धेन सामान्यतः प्रमाव्यवडारापत्तेरिति ~, ध्येयम्‌ | निबिकल्यकसाधारणमिदं wafaanfaqaaenrg लक्तण- aruga, “श्रयति, “श्रनवच्छिन्नतवंः तदप्रकारकलत्व, ‘a’ विषयता, “ख महालम्बने चेति, घटपटाविति समृदालम्बनप्रमायाच्ेत्यथः, ‘fa- quad fatwaric । ्नर्मांशप्रमायामिति रजत एवेदं रजतं tera रङ्गतवांशभ्मात्मकरजततप्रमायामित्ययेः, नोति, "व्यधिकरणं णवच्छिद्यतेः खव्यधिकरणधम्यप्रकारिका, (तदनव- fear तदप्रकारिका, “विरोधादिति, प्रकारभेदेन च विषयता- भेद इति भावः। ्रकारव्यधिकरणति, खप्रकारानधिकरणटन्तो- eu, @ विषयता । wa खप्रकारानधिकरणत्ं यदि खप्र- काराधिकरणएसामान्यभेदः तरदं रजतमित्यादिभ्रमानुभवमाचेऽति- anfa: तदिषयतायाः खप्रकारेदन्वाधिकरणमाचरत्तितादतो यत्‌- किचित्‌ खप्रकाराधिकरणभिन्नतसेव वक्ते, तथाच पूव्वोक्राव्याक्भिरेव (९) खब्यधिकर णधम्मेवच्छिघ्रत्वादिति कर, we | प्रामाण्यवादे प्रमालच्तशपुन्वेपच्तरदस्यं | १९५ भवः प्रमा, चमांशप्रमाव्याप्ेः अन्योन्याभावस्याव्याष्य- इत्तित्वेनाव्याप्यदत्तिप्रमायामव्याप्तेश्च | यत्तु प्रमातवा- ग्रमात्वथाविराध रवेति wara प्रमेति। are छ्ंशमेदमादायोभयस्यानुभवात्‌। अन्यथा भमस्योभय- बदिभेवापन्तेः। रतेन खव्यधिकरणप्रकारकं त्रानं धम- तदवस्येत्याद, ्रकारव्यधिकरणेति यक्किञ्चित्‌खप्रकारव्यधिकरणे- त्यथः, “भ्वमां प्रमे ति, एतल्लत्तणएपन्ते प्रकारभेदेन विषयताभदोपगमे- ऽपि न प्रतौकारः इति भावः | खव्यधिकरणेति, “श्वच्छिलतव' तत्प्रकारकं | “तत एवेति ममां शप्रमाव्याप्तरे वेत्यथेः | senfaaa faautfa, “भ्रम इति प्रमांगशभमेत्यथेः, “प्रकारावच्छिन्नलादिति, श्रकारः' ध्मः, । “धम्मानवच्छिन्रेति, “श्रनवच्छिनत्वं' तद प्रका रकल्वं | भ्नर्मांणप्रमायामवयार्धिमुद्धरति, ‘afafa । "उभयस्यानुभवादिति खभयसयैव व्यवहारा दित्यथैः, “श्रन्यये ति प्रमायवदारस्याप्रमातेापगमे ray, “भरमस्येति ददं रजतमित्यादिभ्रमस्ेत्यथः, धभ्वितावच्छेद्‌- aii प्रमाव्यवष्ारस्येव विनिगमकाभावेन विधेयांे भरमव्यवहार- स्याप्यप्रमात्वस्य सुवचलादिति भावः । “एतेमेति मेऽपि धिता- वच्छ दकांशे प्रामाणिकानां प्रमायवडहारसत््ेनेत्य्थः, 'खव्यधिकरणेति स्वविग्ेव्यतान धिकरण रत्तिध्ेत्ययः, खपदं ज्ञानपर । श्रकारा- धिकरणणरन्तो ति यत्कि ककाराधिकरणाट्तत्यप्रकारक विषयताप्रति- योग्यन॒भव दत्यथः, खपदं विषयतापरम्‌, इदं रजतमित्यादिभ्मे श्रतिव्याप्निवारणाय यत्किञ्चिदिति खप्रकारविश्रषणं, धम्मितावच्छ- Red तक््वचिन्तामणौ स्तदन्योऽनुभवः प्रमा BRT धर्म्ये न प्रमेति निरस्तं । नापि प्रकाराधिकरणादत्त्यप्रकारकविषयताप्रतियेाग्य- सुभवः, प्रकारानधिकरणादृत्तिविषयता प्रतियोम्बनु- भवा वा ५ प्रमा | प्रमेवमिदमिति न्नने प्रकारा- नधिकरणस्या प्रसिद्धः | किञ्च रजतत्वप्रकारकविषय- दकप्रकारकधम्मिज्ञानस्य समानुभवडेतुतया प्रसुष्टतन्ताकभ्नमानुभव- श्याप्रसिदलाच न तचातिव्यात्िरिति भावः । ल्तणान्तरमाद, श्रकारानधिकरणारन्तोति यत्किञ्चित्छ प्रकारानधिकरणाटत्तिवि- qaqa. प्रतियोग्यनुभव इत्यथः । ददं रजतमित्यादिभमवि- षयताया श्रपि खप्रकारेदन्ताधिकरणमाचटठत्तिवेन प्रकारानधिक- रणारत्तित्वाद तिव्यात्चिवारणय यत्किञ्चिदिति खप्रकारविरेषण- fafa भावः। दितौये दूषणमाह, 'प्रमेयमिदमितोति प्रमेयत्वसा- मान्यलक्तणा दिजन्यप्रमेयभित्यादि प्रमु तत्ताकप्रमायाभित्यथेः । इद मुपलक्तणं waza एव निष्विकल्यकाव्यार्निः, इदं रजतमित्यादि- भ्रमांभरप्रमानुपग्रदञ्च दूषणं बोध्यम्‌ | रजततादाक्यारोपे विषयता- अयो प्रकाररजतल्माचप्रकारिका रजतमाच नष्टा, अरन्या रजतमाच- प्रकारिका frais, च्रपरा च ददन्त्वमाचप्रकारिका wh माचनिष्ठा, प्रकारभेदेन विषयताभेदादिति मतमालम्ब्य लक्तणएदथ एव aafaatfaare, “किञ्चेति, रजततादाल्यारोप ईति aa: (१) प्रकारानधिकरणदत्तिविषयत्वा पतियोग्यनुभवो वेति पाठान्तर afeiaq मूल एस्तके बत्तते परन्तु तत्न टीक्षाकारसम्मतमिति । प्रामाण्यवादे प्रमालक्तणपुव्वपच्चर शय्य । Reo ताया रजतदत्तित्वनियमात्‌ रजतत्वाव च्छन्नेव रजत- भ्रमे रजतदटत्तिविषयता अते रजतञ्मेाऽपि रजते ^ प्रमा स्यात्‌। अथ रजत-पुरावत्तिनारेकेव विषयता सा च प्रकारानधिकरणदत्तिधमावच्छिन्नेवेति चेत्‌ afe wash तजन्नानं प्रमा नस्यात्‌ | व्यधिकरणप्रकारक- "रजत टस्तिवेति रजतमा चट त्तिवा दित्यर्थः, ‘waaay’ रजत- तसमानाधिकरणेव, न विदन््समानाधिकरणा, ‘cage’ रजत- तादाव्धारोपे, तथाच रजतटत्तिविषयता खप्रकाररजतलाधि- करणाटत्यप्रकारिका खप्रकाररजततानधिकरणावन्तमाना चेति भावः । रजते प्रमा स्यादिति रजर्तांगे प्रमा स्यादित्यथ; । तादश विषयताधिकरणस्येव भवन्ते प्रमात्वन्तावंशत्ा दित्यभिमानः | पूव्वाक्रमतमनादृत्य शङ्कते, “श्रयेति, श्रकारानधिकरणेति यत्‌- किञ्चित्‌ खप्रकारानधिकरण्ट तित विश््टेत्यथैः । इदमु पलचणं यत्‌- किञित्‌खप्रकाराधिकरणाटत्तिप्रकारिका चेत्यपि बोध्यं । धन्ये ऽपौति दद मंशेऽपोत्ययेः । व्यधिकरणेति यत्‌ कि्चितखप्रकाराधि- करणाद त्ति प्रकारकलस्येत्यथेः, ‹तुल्यत्वादिति, रजततप्रकारकविष- यताव दिदन्तवप्रकारकविषयतायामपि स्वात्तयोरभेदादिति भावः | ‘writ विति प्रकारभेदन विषयतामेदभभ्युपेत्य द दन्त्वमा चप्रकारक- विषयताव्यक्रिमादाय wan प्रमालोपपादन इत्यथः, °रजतेऽपोति रजतलमाचप्रकारक विषयताव्यक्रिमादाय रजतांशेऽपि प्रमा स्यारि- (१) रजतांश्र इति ख| gex तत्त्वचिन्तामणौ त्वस्य तुल्यत्वात्‌ WAN तु प्रमात्वे रजतेऽपि प्रमा स्थात्‌। अथ रजतांओे ITN च तजन्नानं प्रमेव वेशि्चांे न परमेति चेत्‌। न । वेशिश्चस्य पूर्व न्नानाविषयत्वेनाप्रकार- त्वात्‌ | बेशिश्चटत्तिविषयतायां रजतत्व-पुराव्निनोः प्रकारत्वेन मस्य वेशिष्चांओे प्रमात्वाप्रमात्वापातात्‌। नापि खव्यधिकरणप्रकारानवच्छिन्रविषयताप्रतिया- व्यथः । ्रमैवेति, रजत-धर्रिंणोरुभयोरेव निरुक्रविषयताधिक- रणत्वादिति भावः। वेशिष्चांभ इति वगिष्चमाचर्तिविषयता- am: प्रकाराप्रसिद्या वेश्िश्चस्य निरुक्रविषयतानधिकरणत्वेन वैभि- छां श एव प्रमत्वाभावादित्यथेः | वै शियस्या प्रकार कत्वेन प्रमाला- भावडन्तावंशत्मेव न सम्भवतौत्यभिप्रायेण समाधत्ते, वैशिश्चस्येति, श्रप्रकारलादिति, खप्रकारस्यैव च प्रमाल्वाभाव-प्रमालयोटेन्तावं्- ल्ादिति भावः । लक्षणे प्रकारपदं न विश्षणपरः परन्त निषश्ूपकपरं निष््पकभेदेनेव च विषयताभेदः, तथाच तादाव्यारोपस्य afa- चछया प्रमात्-भ्रमलोभयप्रसङ्गः भवन्मते WRITING waa- टन्तावंशत्वमिति नियमादित्यभिप्रायेण दूषणान्तरमाइ, वेशिष्येतिः 'प्रकारवेनः निरूपकत्ेन, wae’ तादान्यारोपस्य, “वेशिश्चांशे" रजततादाव्यारोपस्य वै शिष्यां, प्रमाला प्रमातेति रजतमाचनिरख्‌- पित विषयताब्यक्तयधिकरणत्वमादाय प्रमात्व प्रषङ्ः aa: खनिरूप- काधिकरणट ्तित्रात्‌, श्रटक्रिमाचनिरूपित विषयताव्यक्रिमादायेव चं भ्रमत प्रस ङ्गः तस्याः खनिष्पकानपिकरणरत्तिला दित्यथः । “खव्य- MATOS प्रमालच्तणपुव्वेपत्तर द्यं | ३९९ ग्यनुभवः प्रमा । प्रमेयमिद समिति ara प्रमेयत्वप्रकार- कविषयतानाश्रयस्याप्रसिद्याव्याप्ेः। न च संयोागि- त्वादिना प्रभेयत्वप्रकारकविषयताव्यतिरेका धटादौ प्रसिद्ध इति वाच्यं । प्रतियोागितावच्छेदकरूपवक्नेन प्रतिथोागिन्नानस्याभावधौ हेतुत्वात्‌ | किञ्च यत्किञ्िट्‌- व्यधिकरणप्रका रानवच्छिन्रत्वं भरमसाधारणं, प्रत- न्नानव्यधिकरणप्रकारानवच्छिन्नत्वं निविकल्पकाव्याप्तं तस्य निषप्रकारकत्वादिति | धिकरणेति खविषयतानधिकरणटत्तिधम्माप्रकारकोऽनुभव Tae । “संयो गिलादिनेति संयोगिलादिना ऋधिकरणधश्नेणेपय्थः, श्रप्रका- रकल्मपि व्यधिकरणएधम्मावच्छिनप्रतियोगिताकाभाव एव वाच्यः तेन प्रमामाचे नासम्भव दति भावः । श्रच भमा।तवयाप्तौ सत्या- मेव दोषमाद, श्रतियो गितावच्छेदकेति, तथाच व्यधिकरणधम्बाव- च्छिन्नाभावे मानाभावादिति भावः। “यत्किञ्चिदिति यत्किञ्चिज- च्लामोयविषयताव्यधिकरणएधन्मौ प्रकारकत्वमित्ययः..भरमसाघारणमिति, इदं रजतभित्यादिभ्रमेऽपि दवयमित्यादिज्ञानोयविषयताव्यधिकरणध- श्म प्रकारकत्वस्य सत्वादिति भावः | श्ररृतज्ञानेति प्रङुतज्नानौोयविष- यतावययिकरणधम्बौ प्रकारकत्वमित्यथेः, ‹ निष्यकारकत्वादिति, विषय- ताया विशेव्यमाचनिष्ठलनियमेन निषप्रकारकन्नाने विषयता विरदा- दिति भावः। न च खविषयतायधिकरणधष्मप्रकारकं aga goo तत्त्वचिन्तामणौ दूति ओ्रीमहङ्ेशोपाध्यायविर चिते तच्चचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे प्रमालश्षणपुवपक्षः | तदन्यत्वं लक्षणमस्त॒ तथाच न निन्विकल्यकाव्याप्भिरिति वाच्यं । तथापि भमां शप्रमानु पपत्यापत्तेः (९) इति दिक । दति श्रौमथुरानायतकवामौशविरविते तत्चचिन्ताम णिरद्ये परत्यच्तखण्डरदस्ये प्रमालक्तणपूवेपच्तर स्यम्‌ ॥ - वज्रः (९) भ्रमा ्प्रमानपय्रदहापत्तेरिति we | [ ७०९ | छथ प्रमालपछषणसिद्खान्तः | उच्यते | यच यदस्ति तच तस्यानुभवः प्रमा। तदति तत्‌प्रकारकानुभवो वा । यच यन्नास्ति तच तस्य Wa तदभाववति aa- कारकन्नानं वा अप्रमा। तदन्धत्वे सत्यनुभवत्वमेव वा प्रमात्वं | तत्मरकारकत्वश्च तदेशिश्चविषयकत्वं, चथ प्रमालक्षणसिङ्ान्तरहस्यं | ‘aq यदस्तोति afad सम्बस्धित्वमाचं न aaa तथाच थत यत्सम्बन्पौति फलितायैः । तेन गगने we careefa- प्रमायां arerfa(’) 1 “तच्रेति faefaad सप्तम्ययंः, अन्वय are "तस्येतिष्यथेविषयतायां, तन्निरूपित-तन्निष्ठ विषयताप्रति- योग्यलुभव दत्ययः, तथाच तत्छम्बस्पिनिरूपित-तन्निष्ठविषयताप्रति- योग्थलुभवतवं तच ततप्रमावमिति समुदिताथेः । wafer विष- यता च प्रमालनियामकसम्बन्धेन ग्राह्या तेन खयो गसम्बन्धेन वज्धा- दिमति पव्वेतादौ समवायसम्बन्धेन वज्ञयादिभ्नमे नातिव्यातिः, नवा (९) अ स्तित्वस्य अधिकर गत्वरूपत्वे धेयत्वस्य ठन्यनियामकसम्बन्ध- तया तत्म्बन्धावच्छछव्राधिकर्णत्वाप्रसिद्या गगने we इ्यादिन्नानस्य प्रमात्वानुपप्र्तिरिति ara: | 51 gor तच्चचिन्तामयौ तदिशेषणत्चा नजन्यत्वं वा । इश्वरस्य तददिशिष्टविषयं Sa न तु तत्कारकं | निविकल्पकथ्च प्रमाप्रमा- वदहिभूतमेव व्यवद्ारानङ्गत्वात्‌ | अव्यपदेश्यपदेन तदुपय्रहस्य नाम-जात्यादियेाजनारदितमपि प्रत्यक्ष- मस्तीत्यब तात्पय्य | इदं रजतमिति न्नानमिदन्ववति तत्दंसगेकनज्ञानस्य तत््रमालापन्तिः(९) सास्मिंकविषयतायाः सम्न्धा- नव च्छिन्नतात्‌। एतेन तच प्रमालनियामकसम्बन्धेन सम्बन्धित सप्तम्यौ विषयं वा, we यत यत्सम्बसिि तत्सम्बन्धिनस्तस्यानुभवः aq aw प्रमेति पय्थेवसितं तथाच शक्राविदं रजतमिति संसर्गा- रोपस्यापि रजते रजतवतवप्रकारकप्रमाल्ापत्तिः तस्यापि रजतसम्बन्धि- रजतत्वविषयतात्‌ | fata यत्‌ यत्सम्बन्धि तदविषयकसदनु- भवस्तच तस्य प्रमेति प्यवरसितं तथाच रजत-रङ्गयो रिमे रङ््‌-रजते ति विपरोतभ्रमस्यापि रजते रजतवप्रमालापत्तिः दत्यादि दूषणम्‌ श्रपास्तम्‌ । अरय यथोक्तनिविविक्पकेऽव्या्भिः, जाति-व्यक्निनिबि- कल्यकविषयतायाः परस्परं निष्प्य-निरूपकभावे मानाभावात्‌, परन्तु जाति-व्यत्योरुभयनिष्ठा एकेव निविकल्पकविषयता लाघवा- दधिकरणस्य चानिरूपकलवादिति चेत्‌ । न । निविकल्पकालच्छ- त्वस्या तुपदं ग्रन्यङतैव वच्छमाणवादन्यथा दितौयलकचणेऽपि तचा- वयाप दवेरलादिति दिक्‌ | (९) तनत्छंस्गकच्चानस्य संस ऽपि प्रमात्वापरत्तिरिति we | TANS प्रमालच्तयसिडान्तर इस्यं | ४०९ नन्वेवं तदिश्व्यकन्ञानस्यापि तत्ममालापन्तिः । न Sarai, तत्प्रकारकञ्चान एव॒ तप्ममाव्यवहारादित्यखरसात्‌ लचरुणान्तरमाडह, ‘asatfa, faifad सप्नम्यथैः । न चेवं तदद्दिशेव्यकल्वे ख्ति तत््रकारकत्वे इति फलितं तच रजत-रङ्गयोरिमे रङ्-रजते दत्यादि- विपरोतखमृद्धालम्बनभ्नमेऽतिव्यात्तिरिति वाच्यं । विशेखिलस्य सप्त aug अवच्छिन्नतासम्बन्धेन तत्मरकारकतायामन्वयात्‌ तथाच तडदिशेव्यकत्वावच्छिन्नतत्मकारकताश्राख्यनुभवस्तत्रमेति फलितं । अ्रवच्छिन्नतश्च इदमेतदिरेव्यकलां श्र एतत््रकारकमिति प्रतोतिषा- fan: खरूपसम्नन्धविशेषः, विपरोतभ्रमे च रजतविशवयकलाव- च्छिन्नं न रजतत्वप्रकारकल्वं श्रपि तु रङ्गविगरेष्यकत्वावच्छिन्नं | वस्तु- नस्त ‘acer विशेयितासम्बन्भेनावच्छिन्नतमेव सप्तम्यथेः, चन्य- चास्य ततुप्रकारकल्े, तथाच विशेयितासम्बन्धेन तदवच्छिन्ना या तत्‌प्रकारिता तच्छाल्यतुभववं ततप्रमालमिति फलितं । दद मचेततप्रकारकमिति प्रतोत्या विशव्यस्यापि विश्रेखितासम्बन्धेन तस्मकारितायामवच्छदकलात्‌, विपरौतश्वमे च रजतावच्छिन्नं न रजततवप्रकारकत्वमपि तु रङ्गावच्छिन्नं। न Safacaaia एत- दिशेष्यकमिति water प्रकारितासम्बन्धेन प्रकारसख्यापि विशेखि- तायामवच्छदकतया प्रकारिताखम्बन्भेन तदवच्छिन्ना या तदिरेखिता तच्छाखयतुभवतवं तत्प्रमाल्वं इत्यपि लक्षणमस्ति वाच्यं fafa- गमकाभावेन तयोरेव लकच्तणतस्यष्टव।त्‌ । wae तदन्ता प्रकारिता च॒ प्रमालनियामकसम्बन्धेन ग्राह्या तेन संयोगादिषम्बन्भेन वह्यादिमति प्वैतादौ बमवायादिना agagt भातिवयानिः । 8०8 तच्वचिन्तामणौ प्रकारभेदेनेव अम्बन्धमेदेनापि प्रमालक्षणभेदस्ये्टवत्‌ | तदन्ता ख तल्निषूपितसम्बन्धिता, न तु तजिरूपिताधारतामाचं, तेन दन्य निथामकसम्बन्ेन प्रमायां नाव्या्तिः। समवा यस्येकलेऽपि समवाय- सम्बन्धावच्छिन्नरूपनिरूपितखम्बन्धितायाः वायावभावात्‌ न वाय्‌- ख्पवानित्यादिषमवायमंसगकर्ूपादिभरमेऽतिव्याश्िः* । सम्बन्धिता च॒ ध्ितापरनान्लौ श्राधारानाधारसाधारणः सम्बस्पिमाचलाधा- रणः सखरूपसम्बन्धविशषः । न चेवं ण-क्ीन्यलविथिष्टषन्ता- वान गृण दृत्यादिसमवायसंसगेकन्ञानस्यापि सन्तायाः प्रमालापन्तिः गणादावपि समवायसम्बन्धेन सन्ता निरूपितसम्बस्पित्वसत्वा दिति वाचं | ब्र ड्‌ सत्तायाः समवायसम्बन्धेन yaa तचरेष्टतलात्‌, विजिष्टसन्ता- लावच्छिन्नसत्तायाः समवायसम्बन्धेन प्रमालस्यैव तचानभ्येषगमात्‌, तत्‌ सम्बन्धेन तद ष्मविशिष्टतन्निरूपितसम्बन्धितावति तत्‌सम्बन्धेन तद्ध गो विशिष्टतत्‌प्रकारकेऽनुभवः(९) तत्‌ सम्बन्धेन तद्धम्भैविशिष्टतत्‌ प्रमेति विशिष्टप्रमाया weuara | अ्रतएव विश्वै शिच्मितिरौल्या गृणा- दयन्यत्व विशिष्टसत्तावत्द्रव्यमिति atta विशिष्टसन्नालविशिष्टस्य प्रमा, न तु faaa विशेषणमिति रौत्या गणाद्यन्यवविशिष्टसन्तावत्‌ द्रय- मितिपौविंभिष्टबन्तालविशिष्टपरमा, किन्तु errata प्रमा । न चदमेव सब्वसाधारणं लक्षणमस्त॒ किं विशिष्टाविश््टिभेदाह्चणद् येनेति वाच्यं । श्रयं घट श्त्यादो खरूपतेा चटल्वादिप्रमायामव्याघ्यापन्तेः, (१) तथाच सम्बन्धिसत्त्वं प्रति सम्बन्धि-सम्बन्धोभयसत्वं नियामक्षभिति भावः। (२) तद्धन्मेविशित्निरूपित वे शिष्छविषयताध्। ख्य नभव इति खं । yaw प्रमालच्तग सिद्धान्तर दस्यं | ४०५ तच चटतलादौ ध्मान्तरवैशिष्याभानादिति भावः | ‘aa तस्येति तज्िरूपिततन्निष्टविषयताप्रतियो गिज्ञानं तच aga इत्यथः, तथाच तदभाववल्निरूपिततन्निष्ठविषयता प्रतियो गिन्नानववं तद्भ्रमत्मिति समुदिताथैः | इटतेरपि मतया श्रलुभवत्वमपदाय ज्ञानत्वप्रवेशः | waaaa रजतत्वभित्या दिरजतल्विशेव्कथ्रमस्यापि रजतत्वथमला- पत्तिः। न चेष्टापि, प्रकारौग्डतधम्मों एव भ्रमव्यवडहारादित्यत श्राह, (तदभाववतोति, faxfas सप्तम्ययेः। न वेवं तदभाववदि- vane सति तत्मकारकं ज्ञानं तद्भ्रम शति फलित, तच रजत- रङ्गे ईति समुहालम्बनप्रमायामतिव्याप्तमिति वाच्यं । सप्तम्यथेख् विशेख्यिवस्याव च्छिन्नतास म्बन्भेन ततप्रकारकतायामन्वयात्‌, तथा च तद्भक्रित्वावच्छिन्नप्रतियो गिताकाभाववदिण्व्यकलावच्डिनतद्क्रिप्र- कारिताशालिन्नानं agpeaa इति फलितं । यदा 'तदभाववतौत्यच विश्ेखितासम्बम्भेनावच्छन्नवमेव way, तथा च विशेयिता- सम्बन्धेन तड्भाक्रिलावच्छिन्नप्रतियो गिताकाभाववदवच्छिना या asf प्रकारिता तच्छालि ata तद्करेम इति फलितं । येषं पूरववीक्र- दिशावसेयं । sata, प्रकारिता च भमत्नियामकसम्बन्भेन गाद्या तेन समवायादिसम्बन्धेन वज्भाद्यभाववति प्वेतादौ संयोगादिना तद्बद्धौ नातिव्याप्षिः । प्रतियोगिताकान्तोषादानात्‌ न वैगिष्चया- सच्यरत्तिधम्भावच्छिन्नप्रतियो गिताकाभावमादाथ waar नाति- प्रसङ्गः) । म Sd गृण-कम्मान्यवविशष्टसन्तावान्‌ गृण इत्यादि- (९) उव्यत्ववत्यपि घटे पटङत्तित्वविशि्टदव्यत्वामावस्य डब्यत्व-गुणत्वो- भयाभावस्य च सवात अर्यं घट इत्यादि प्रमायामतिग्याव्यापत्तेरिति भावः, Sod तच्वचिन्तामणयौ समवायसंसगेकज्ञानस्य BAUR न स्यात्‌ तड्यक्रिलावच्छिन्षप्रति- यो गिताकसत्ताव्यक्तयभावस्य गणादावभावादिति avez समवाय सम्बन्धेन खूपतः सत्तव्यकरेभमत्वाभावस्य तचरेष्टलात्‌, वि शिष्टसत्ताला- वच्छिल्सन्नायाः समवायसम्बन्धेन BARRA तचाभ्युपगमात्‌, तत्‌- सम्बन्धावच्छिन्न-तद्धम्मावच््छन्नप्रतियो गिताकतदभाववति तत्सम्बन्धेन तड्‌ कविभिष्ट-तत्‌प्रकारकन्ान(^) तद्धखंरूपेण तद्भ्रम दति विशिष्टलमस्य AQUA । न चेदमेव सब्देसाधारणं लच्तणमस्तु किं विशिष्टाविशिष्टभेदात्‌ लकच्णद्धयेन दति वाच्यं । ददं रजतमित्यारौ खरूपतारजतलादिभमे भ्रव्याघ्यापत्तेः, तच रजतलादौ धशा न्तर- वे शिष्छाभानात्‌ | श्रतएव वद्िलूपेण वद्धिखामान्यप्रकारकसय पव्वेता वद्िमानिति ज्ञानस्य afeaetu महानसौयवज्धादेभरेमलाभावेऽपि खरूपतेा मानसो यव्या रेभ्रमत्वं सब्वसिद्धं । अतएव च विशेष्ये विशेषणमिति that समवायसम्बन्धेन गृणाद्यन्यलविशिष्टसत्तावान्‌ गण इति dit भ्रमस्त विण्िष्टनिरू पितप्रकारिता विरहेण fafue- भ्रमलाभावात्‌ सन्ताव्यक्तिलावच्छिनाभाववति सत्ताव्यक्तिप्रकारकला- भावेन तद्धक्रिभ्रमल्ाभावाच, तादृ रमेव ज्ञानं उपलच्णएविधया गणाद्यन्यतप्रकारकमिति aad, विशिष्टस्य वेशिष्टामिति can तादृ शन्ञानन्त्‌ विशेषण बिधया गुणाद्न्यलप्रकारकं ज्ञानं तच fafa- टस्य भ्वमः, न तु सत्ताव्यक्रेरिति विषयविभागः। aq तथापि सत्ता गणढ़त्िरितिप्रतौतेभ्वेमल दुरं विशिषटत्तायां रणरत्तिवा- (१) तत्सम्बन्धा वच्छिन्र-तडम्मावच्छिन्नप्रतियोगिताकतदभाववति वत्बम्ब- An त डम्मविश्रि्धनि रूपितवेशिच्छविषयताश्ालि चरनं इति खर, we | प्र्यच्तखग्डे प्रमालच्तगसि डान्त रहस्य | 8 ०ॐ भावसत्वेन तदनतिरिक्रार्यां सन्तायामपि शणडत्तिलाभावषन्नात्‌ | न च सत्तायां विशिष्टसत्ताल्वावच्छरेन शणदत्तिवाभावेपि सत्ताला- वच्छेदेन गणट हित्व्त्नात्‌ वच्छयमाणएरोत्या za: सयो गवानिति न्ञानस्येव न भ्रमवमपि तु प्रमाल्मेवेति वाच्य । तथा सति गण- कमान्यतवविशिष्टसत्ता गणडत्तिरिति प्रतौतेरपि खर्ूपसम्बन्धेन गुण- इतिलभ्रमलाभाव-तत्‌प्रमालयोरापत्तेः सत्तायां गणटन्तिव- स्या याप्यटत्निले गृणडन्तित्वाभाववतौ सत्ता गुणटत्तिवाभावः सत्ता- त्तिरित्यपि प्रतौत्यापत्तेञ्चेति चेत्‌ । न । श्रतएवानुपपत्या गणादौ विशिष्टषन्तानिरूपिताधारताविरडेऽपि बिश्िष्टसत्तायां गणाद्या- सेयलमश्लेवेत्यभ्यपगमात्‌, तथा च सत्ता गणडत्तिविशिषटत्ता गण- इत्तिरिति प्रतौ तिद्यभमेव न भ्रमः, किन्त प्रमेवेति न काष्यतुप- quia: । नव्यास्तु maaan: प्रातिखिकरूपेणोपादाय तत्तद्याज्नि विगेव्यक्र-ततप्रकारकातुभवस्त्रमे ति प्रथमल च्षणायः। नन्वेवं विशेव्य- व्यक्तिभेदेन प्रमाल्वानन्त्यमते faa, ्रमलक्तणद्यमणयेवमेव योज- नो यं । wana पूव्वेवदिति प्राः । ‘agua सतौति यावद्भ्रमभिन्नवे खति तत्मकारकान॒भवल- मित्यथैः | तद्धिशेव्यक-तकछसगेकन्नानयोाः निविकल्पकस् च व्यदासाय प्रकारकत्वान्तभोवः | म चेवं गिषयान्तरांशे भरमङूपायां प्रमाया- मव्यार्चिरिति वाच्यं । अ्रचांथिक्भ्रमस्यालच्छलादिति भावः। वस्तु- तस्त॒ GAR तस्य भ्रम एव न तु तस्य प्रमा तन्तजज्ञान- वयक्िभिन्नले सति त्रकारकान्‌भवलं we प्रमालमित्यथैः । तेना - goc ava faaniaait तदनुभवत्वात्‌ प्रमा, रजतत्वाभाववति तदमकारक न्नानत्वादप्रमा, अशे समूडहालम्बनष्च AMAT | रक- गिकभ्चमरूपाया श्रपि प्रमायाः dae: इत्येव तत्वं | WASTES दुर्नेयलादनादेयं । ननु तत्प्रकारकलं AWS तथा च रजतला- दिप्रमा-भरमयोारव्याभिः प्रमाल-भ्रमत्नियामकसम्बन्भेन रजततारेश्चा ATMA साकारवादिभिरेव रजतल्वादेश्नानधम्मलाभ्युपगमादित्यत- श्राह, "तत्‌ प्रकारकतलश्चेति, “तद रिष्विषयकल्मिति तदि रेषणएक- त्वमित्यथः, विशेषणता च ॒विशेव्यतावत्‌ खङूपसम्बन्धविशेष fa भावः | एतेन सामान्यतस्तदे शिष्यविषयकलतं यदि ANAT तदा दण्ड़-पुरुषसयाग इति समृदालम्बनस्यापि दण्डादिप्रकारकत्वापत्तिः, यदि च संसगमग्यादया तट्रिष्यावगाडितं तदा तदिश्व्यकन्नान- स्यापि तत्मकारकल्वापत्तिरिति दूषणमपास्तं । यदि चेश्वरश्चानं प्रम।- मरमावद्िश्टंतमेवेति Wace, 'तदिश्षणेति “ज्ञानपदं सम्पातायातं afaaquaa सति जन्यतवमित्यथेः । ईश्वरस्येति, श्रत शइव्यादि | ननृक्रलक्तणानां निवििकल्यकेऽव्याति रित्यत wre, “निष्विकल्पकञ्चेति, "व्यवदहारेति प्रदरत्या रोत्यथैः | नन्वेवं ““द न्ियायंसन्निक्ात्पन्नमव्यपदे- श्यमव्यभिचारिव्यवयात्मकं नानं प्रत्य” दति प्रत्यच्चप्रमालच्तणद्जे म्रत्यत्तप्रमामध्ये निव्विकल्यकस्य गणनमस क्गतमित्यत श्रा, “च्रव्य- पदे श्यति, ^तडुपगरदस्येति निव्विकल्पकाभिधानस्येत्ययः, "नाम-जात्या रोति नाम-जात्यारीनां था "योजनाः वेश्यं, तद विषयकमपौ- व्यय ;, तया च ततृ जश्च इद्धियाथेषन्निकवत्पन्नमव्यभिचारि नचान प्रामाखयवारे प्रमालच्तग सिद्धान्तर इस्य | goe प्रकाराभाववत्यपि तदप्रतीतेः | नन्वेवमव्या्यहत्तिभा वाभावथारेकब प्रमाप्रमा च स्यात्‌ तदभाववति तत्र कारकन्नानत्वादिति चेत्‌। न । भिन्र-भिन्रावच्छेदेन - ee --- --- -- ~ lc प्रत्यक्तप्रमा, खा च दिविक्षा “श्रयपदेश्मः निविविकल्यक aa, "व्यवसायात्मकं" विशिष्त्नानात्मकं क्ञानश्चेति नाथः भ्रव्यभिचारित्वख यथा्तशूपतया लच्णस्याव्याघ्यापन्तेः निविविकल्यकस्य व्यवदाग- ayare । किन्त इद्दियाथेसन्निकधोत्यन्मयभिचारि यथाय यज्ज्ञानं तप्प्रत्यत्तप्रमेति प्रत्यच्चप्रमालच्तणं, प्रत्यचचप्रमाथा लक्तणसुक्रा परमतनमिराकरणाय प्रत्यच्तसामान्यं विभजते, “श्रव्यपदेश्मिति, sue दि विधं saan व्यवसायात्मकञ्चेत्येव तद्व्याख्येयमिति भावः। नन्वेवं श्रटक्राविदं रजतमिति ज्ञानमेकस्िन fava इद- न्त्वस्य प्रमा, रजतत्वस्य च wa: स्यादित्यत श्राह, ‘ezfafa, ‘sid’ एकस्मिन्नेव विश्वया, “बमृडहालम्बनश्चेति घट-पएटाविल्यादि aqer- लम्बनरेत्ययेः | “एकप्रकाराभाववत्यपौति घटत्वाभाववति घरलत्वप्रका- कलस्य पटलाभाववति पटलप्रकारकलष्ट च विरदादिल्य्ैः । ` 'भावाभावयो रिति, खानवच्छेदकावच्छेदेन ज्ञानमिति शेषः, ‘yaa’ एकस्िन्नेव विणे, तथा च मूखे ee: कपिशंयोगोति wre दे प्रमालाप्रमालोभयप्रङ्गः, तथा WA Be: कपिंयोगाभाववान्‌ इति waaay | लौोलावतौकारमते संयोगस्य ॒व्याप्यरत्तितया anaalfaaa wart, “भिन्ञ-भिन्नेति, “संयोग-तदभावौ नेति 62 sto तक्वचिन्तामणौ हि ga संथाग-तदभावो न दश्षमाचे विराधादननु- WIT! तथा च यच Sa AMAT न तच तद्भावः, यद वच्छेदेन यच यदस्तोति वा विवक्षितं | गेात्वादेरपि च्छेदः, भिन्न-भिन्नावच्छेदेन ea संयोग-तदभावौ न स्त दत्य्थः, ‘squra’ axfaaa क्ते, “विरोधादिति कपिषयोग-तदभावयोः स्वासम्भवादित्यथंः, प्रतिथोग्यत्यन्ताभावयोः सामान्यत एव fat धस्य ॒क्तप्षत्वादिति भावः। “श्रननुभवाचेति ed कपिसंयोग-तद- भावयोरलुभवविरदाचेत्य्थः । aa ad न afadata- संशयात्प कसखतन््लो पसिते विशेषद- नेन नाग्रादिति ara: | तद्धेदाग्रहाऽपि' स्थाणौ स्थाणमेदाग्रदो- ४६२ तत्चचिन्तामणौ सम्भवात्‌ | रवं सखतन्लोपस्थितानिषटभेदाग्रहाऽपि निव- aa | तेनेदं रजतं न शुक्तिरित्यभावप्रतियोगित्वेना- निष्टोपस्ितेस्तद्भेदाग्रहान निवत्तकः, शक्छभावासं- सगो ग्रदश्च नकारस्या्थं इति नान्यथाख्यातिः | अनि- श्टाभेदग्रहस्य निवत्तकत्वे च रजत रव नेदं रजतमिति ऽपि, श्रकिञ्चित्करः न aman: | श्रनुमितिरूपामन्यथा- ख्यातिमा शङ्कते, ‘a चेति, “स शरयानन्तरमिति sweet afed- प्रयानन्तरमित्यथैः, waa उपस्थितधुमासंसगो ग्रहात्‌, "वन्य यिप्ररत्तिः" वज्ञथिनिष्कम्यप्रृत्तिः, तिन wate ‘ae’ धूमस्य, 'वज्धस'सगागरदः' दादौ वज्यस'सगाग्रहः, "तस्य" इदादो वद्षं- सगाग्रदस्य, "वज्ञ लुमितिरिति wa दत्यादिः श्रतोद्धदारि विश्व्यक- वन्भयनुमितिरेव दारभित्यथेः, द विश्व्यक-वह्भयतुमितिरेव चान्यया- ख्यातिरिति भावः । खतन््रनिवेङ्ितसपत्यस्षमवहिता खतन््वद्धि- wfata anfaare, “लिङ्गश्मख्येति । न चेवं दादौ धूमसमे सति महानखादावपि निवद्धिलभ्वमे न सात्‌ तद तदुपस्धितिप्रति- बन्धकलत्वादिति वाच्यं । यच लिङ्गभरमस्तच तदभावव्यवददारकेकका- युपि तेरेव फलबलेन प्रतिबन्धकलकल्यनादिति भावः। “नियमतः” व्याति ज्ञानसदभावेन,९), 'ब'श्यान्यथाख्यातोः इति लिङ्गभरमस्य वन्भयनुमितिजनकतवे अ्न्ययाख्यातिः, तदजनकले प्रागेव लिङ्भरमा- नन्तरमपि ख शय इत्यथः । “न fang इति धरमस्रमापोनवद्यथि- (९) य्ातिन्ननसदकारणेति ग | VARS खन्यथाख्यातिवादर हस्य | ada छत्वा न निवत्तेत, अन्यथान्यथाख्यात्यापत्तेः। अत रव रजत रव ad रजतमिति ज्नानेऽपि न प्रदच्यन्यथा- ख्याती रजतमभेदासंसगग्रदात्‌ | ननु रजत-रङ्गयोरिमे रङ्ग-रजते इत्यच प्रत्येकमुभयमेदाग्रहे य॒गपत्परहत्ति- निदत्तो स्यातामिति चेत्‌ । न । रवंविधभ्रमे माना- प्रटत्तिेतुज्ञानस्य(\) न विशेष इत्यथः । “लि ङ्गनज्ञाने ति, खतन्त्रवड्धि- रुते र इाधकविधया लिङ्गन्ञानजन्यलेऽपि पव्वैतानुभवस्य लिङ्गन्ना- नाजन्यलम ताजन्यत्ं fae “श्रनन्तरभावित्वमाचसूुक्रं । न चैवं यदातुमितौो न तत््रतिसन्धानं तचानुभिनेमौत्यनुव्यवसायो न स्यात्‌ स शयानुत्तरप्तयच्ेऽपि लिङ्गन्ञानजन्यलप्रतिषन्धानादममिने- मोत्यनुयवसायापत्तिख्ेति वाच्यं aad अरनुमितिलजातेरभावेन लिङ्गज्ञानजन्यतलस्यैव तादृशानुव्यवसायविषयलात्‌ तदप्रतिखन्धाने तादृ शानव्वसायस्येष्टवात्‌ एवं ख श्रयोत्तरप्तयक्तऽपि तत्मतिसन्धान- amat तादूशानव्यवसायय्येष्टवादिति भावः । “उभयसम्भवादिति श्रचानुमिनेमौत्यनुव्यवस्षायद्य WITH तादृ श्रानुखवसायाभावसख च सम्भवादित्यथेः। प्रटत्तिवन्निरत्तिमपि श्रन्यथोपपादयति, ˆएव- fafa, “खतन््तोपस्यितेति ‘aaaw श्रभावाविशरेषणएलेन, या श्रनिषटस्य इदन्वावच्छिनननिदत्तिविश्व्यस्य चोपस्थितिः agen: ददन्वावच्छिन्ननिटत्तिविशेव्या निष्टयोभेदाग्रद इत्यथैः । श्रजिष्ट" (२) धूमभ्नमाधीनवडिद्चानस्येति Te | ede तक््वचिन्तामणौ भावात्‌। कायानेयध्माणां यथाकार्य्ंमु्यनात्‌ कमे त्पन्नन्नानयोभेदाग्रहादेकत्वाभिमानः। अन्यथा तवापि SAA AAT Ma रजतं रङ्ग वेति" संशयः स्यात्‌। यदेव वा aa विपरय्ययनियामकन्तत va प्र ्ति-निटत्ती स्यातां, तइ़ेतारेकेतिन्यायात्‌। खजनकदेषप्रकारोनग्डतधमो श्रयः Waals: azafefay प्रटक्तिला- दिरूपेण | सखातन्त्यृविशेषणप्रयोजनमाद, तेनेति, श्क्राविति गेषः, ˆअनिषटोपखितेः" शू्तयुपखितेः। यद्यपि धिज्ञानरूपा aaa शएकदेपख्वितिः तचा्यस्ति = तथाणनिष्टतावच्छेदकशएक्िलप्रकारेण सातन्धेणोपखितिनास्तोति भावः । sage पूर्ववत्‌ | ननु न शक्तिरित्यत्र श्क्रिमेदस्य नजधेतया wat शएक्रिमेदज्ञा- नाभ्युपगमे अन्यथास्यात्यापत्ति, तदनभ्यपगमे ददं न शक्तिरिति वाक्यप्रयागानुपपत्तिः तादृ श्वाक्यप्रयोगं प्रति इदन्तावच्छिन्न्क्रिवि- शेव्यक-प्एक्रिमेदप्रकारकन्नानस्य हेतु लादित्यत we, शक्तवभावेति दृदन्वावच्छिन्नशक्रावपस्यितशुक्निभेदा स षगोयरदेत्यधेः,'नस्यार्दति(र) दरदं न शक्षिरितिनश्रब्टघटितवाक्यप्रयोगकारणमित्य्थः, wf प्रतियोगिताकभदय्येवाच नजर्थतया यथाश्नताशक्गतेरिति ध्येयं | अ म ee ee (१) ८.9 Parasara Smyiti (Sans.) Fasc. I—V @ /6/ each : PS Tre sa j Srauta Satra of Apastamba, (Sans.) Fasc. I—XII @ /6/ each oe 4 8 | 3 Ditto Aévalayana, (Sans.) Fasc, I—XI @ hy each ve er : Ditto Latyéyana (Sans.) Fasc. I—IX @ /6/ each o ॐ 6 | Ditto Sinkhdyana (Sans.) Fase. I—III @ /6/ eac oo 1 2 | Sima Veda Sawhité, (Sans.) Vols. I, Fasc. 1—10; II, 1—6; ITI, 1—7; IV, 1—6; V, 1—8, @ (१ क ns ; 18. ee asc, 1— ga ` 8 स व of Kapila, (English) 244 1 णप्‌ [ @/6/each .. O 12 # # ओ 0 6 Sankara Vijaya, (Sans.) Fasc. IT and III @ /6/ each 3 EMT Saat © ` Sankhya (धिन ya, (English) Hh (7 | es ‘a> OH 6 88111158. Sara, (Sans.) I ae et SuSruta Samhita, (Eng.) Fasc. I.and II @ /12/ each oe इ~ 1 8 Taittiriya Aranya Fasc. I—XI @ /6/ fie at oe ees Ditto Brabmana (Sans.) Fasc I—XXIV @ /6/each ., 29 0 " Ditto Samhita, (Sans.) Fasc [—XXXIII 41 each .. AOE Se , Ditto Pratisikhya, (Sans.) Fasc, I—III @ 1 2 Ditto and Aitareya Upanishads, (Sans.) Fasc. II 8०4 111 @ /@/each 0 12 Tandya Brahmana, (Sans.) Fasc. I—XIX @ /6/ each 99 ae ae Tattva Chintimani, Fase. I—V (Sans.) @ ९ each ५.१ 45? BO - 1 | Naishadha, (88118, ) Fase. III—XII @ /6/ each ०४ ०» ॐ 12 vere ए roel al. + Gq 1—6; Vol Fasc. 1—6, @ Ey प्र 0 ASC. 0 -- Set Fase (Sa Fasc. I—II @ /6/ each = wa mriti, ns.) ॥ 88८. 4- 6 * eu 0 12 tnakar, IIL / / ae ve द 2 Vrihannaradiya Purana, Fasc. I and II /S/ 10-43 Yoga Sutra of Patanjali, (Sans. & English) Fasc. I—V @/14/each .. 4 6 ङ्के ` The sime, bound in * # # # ॐ 8 2 = Arabic and Persian Series. © *Klamgirnamah, with Index, Cs] Fasc, I—X III @ /6/ each ,, 4 14 ` 1 Kin-i-Akbari, ) Fase. I— ल Oe Eg ayy eae AD 0५6 — (English I— a 18. + क) 911). me ib ext) Fasc. I—X XX VI @ 1/ each +» 36 0 . ar य @ is) (> f thick paper, ५ Technical Terms and Appendix, Fasc. I~XXI @ is 3 १५ =^ “ae ae be ^ "क, ^ isi, or, Co ie of Shy’ah ) Fasc. I—IV @ oa es as ९ /6/each .. re 3 ae , ५० -49, | 8 mel Aghiinémsh-i-Juhingin Sore न ot ६४ = = Lh क ee ‘ क eee XS BIBLIOTHECA INDICA ; A (oLLEcTION OF PRIENTAL Works PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. New Series, No. 612. तत्चचिन्तामणिः। TATTVA CH INTAMAN I. 1 EDITED BY i 2 (न [~ 18 Ns ।ओ PANDITA KAMAKHYANATHA TARKARATNA, Hy, | ठ. = | न ~ ~ त ५ FASCICULUS VI. क ) CALCUTTA PRINTED BY J. W. THOMAS, AT THE BAPTIST MISSION PRESS प्र च्तखण्डे अन्धयथाख्यातिवाद रस्यं | act तथासति नेदं रजतमिति भेदगददशायामपि निधम्मितावच्छदकात्‌ दवयतादिसामान्यधर्बधम्मितावच्छेदकाच रजतवप्रकारकप्रत्यक्ाद्रजत- लप्रकारक-तद॒न्युपादानकप्ररत्तिप्रसङ्गस्य TATA | न च विभे- ग्यतावच्छरकलपादानतावच्छेदकत्बोभयधरितसामानाधिकरण्यं प्रत्या सत्तिरिति aren उपादानप्रत्यकस्ये दन्वधम्भितावचव्छेदककस्येव aa भ्रहत्तिेतुतया तच्छ तेन रूपेण काय्थ-कारणत्वासम्भवात्‌ | अन्यथा नेदं रजतमिति पुरेवर्तिवयक्रौ भेदग्रददशायामपिः दव्य दिधभ्वि- AMAR दककतड्क्रिविभे्यक-रजतवादिप्रकारकप्रत्यक्तत्‌ दव्यलाद्ु- पादानतावच्छेदकक-रजतलप्रकारक-तदधक्र रपादानक-प्रडत्तिप्रसङ्गात्‌ रजतादयुपादानकप्रटन्तः. स्जतमित्याद्छाकार कतया निध््वितावच्छेद- कलेन प्रदत्ते, उपादानताप्रच्छेदक विरदाख cers: विस्तः | कारणतावच्छे दकशरौरगोर वेऽपि कल्पनालाघवात्‌ भेदाग्रह एव संवा दिन्यां क्षिवादिन्वाच्च vant हेतुरिव्याशङ्भते “विशिष्ट ज्ञाने tifa इदं रजतमिति भ्रम-प्रमासाधारणएविगिष्टप्रत्यचसःमान्यं प्रति aU डेतुलेनेत्यथेः, “श्रावश्यकलादिति प्रत्तिं प्रत्यनन्ययासि- दनियतपूव्ववलतिताकलादित्यथैः, “ह तुरिति संवादिन्फां विसंवादिन्याश्च प्रदत्त हेतुरित्यथेः, विशिष्टज्ञानस्य नियतपूववैव्तिलानन्यथासिद्धलो- भयकल्पनामपच्छ सिद्ध नियतपूव्यैवनतिताकस्य भेदाग्रदस्यानन्यथासि- इलमाज्रकल्पनाया लघुत्वादिति भावः । भरम-प्रमासाधारण-वि्ि- छरत्यक्चकास्णत्वेन सिद्धनियतपू्ववर्तिताकतया मेदाग्दस्यैव संवाद्य सवादिसाधारणप्रटत्तिसामान्यहेतुलाभ्युपगमेऽणन्यथास्यातिसि द्धिस- यूहा | विष्िष्टोभयसिद्धं विना भेदायहे विशिष्टभमहेतुतसिद्ध- 61 sve तक््चचिन्तामशौ दसम्भवादिव्यमिप्रायेण समाधत्ते, “विशिष्टज्ञाने तद्धतुलस्येति fafa- mai प्रति भेदाग्रहेतुलस्येत्यथैः, "“तत्‌कल्यनेति विशिष्टधम- षिद्यपौनसिद्धिकलेनेत्ययः, ्ररत्तिकारणएताग्रहसमयेः विशिष्टभ्रमे विसंवादि प्रटरत्तिकारणएताया विसंवादि प्ररत्तिनियतपूव्वेवत्तितया श्रय- इसमये विसंवादिप्रटत्तिपु्वे विशिष्टशरमस्यासिद्धाविति यावत्‌, विश्वादि प्रल्तिपूव्वैमिति खरूपकथनं, “तदनुपस्ितेरिति भेदा- ave ॒विशिष्ट्रमहेतुला सिद्धरित्यथः, विगिष्टभ्रमसिद्धौ च fag न: aalfeafafa भावः। इदमुपलक्षणं, श्रन्ययाख्यातिषिद्धिं विना रजततप्रकारक-रजतोपादानकसंवादि प्रटृत्तिं प्रत्यपि रजत- निष्ठरजतभेदग्रदाभावरूपस्य भेदाग्रदस्य हेतुत्वं न सम्भवति रजत- व्यक्तौ रजतभेदग्रदस्य भ्रमलनियमेन तदप्रसिद्धौ तदभावखया- प्रसिद्धः । नचान्यथाख्यातिसिद्धिं विनापोदन्वनिष्ठरजतभिन्नलप्र- कारक-न्ञानविशे व्यतावच्छेदकलाभावरूपस्य भदाग्रदस्य ay Bq- a सम्भवतोति वाच्यं। अन्यथास्यात्यनभ्यपगमे रजतट्न्नोदन्तायां ATMA Wea वत्तमानत्ेनाव्यावन्ेकतया कारणत्वे माना- भावान्तट्ातिरेकेख केवलब्यतिरेकविरदादेवमन्यथ ख्यात्यनग्पमे भ्रभात्मकविशिष्टज्ञानं प्रत्यपि भेदग्रदस्य प्रतिबन्धकत्वं न सम्भवति तच fava विशेषणएवद्ध दगरदस्य भरमलनियमात्‌ भेदग्रदहादेः समान- विशेव्यतावच्छदकत प्रत्या सत्तया प्रतिबन्धकत्वासम्वस्यान्यच्र प्रतिपादि- तल्वादित्यपि बोध्यं । न च सास्न्यथाख्यातिः तथाच vat प्रति विशिष्टप्रत्यचहेतले मानाभावः कल्पनालाघवेन खतन््लोपखितो- पादानतानिरूपकप्रकारताश्रयधम्मावच्डिन्नप्रतियोगिताकभेद ग्रहरैव VaR यन्ययास्थातिवादश्दश्यं। ४८३ ददन्वप्रकारकेापादानव्यक्निप्रत्य्षसदकृतस्य हेतुतौ चित्यादिति वाच्यं | कारणतावच्छेदकशरौर गौरवे कश्यनालाघवस्या किञ्चित्करलात्‌ प्राग- MCA खातन्त्यस् दुव्वेचत्ाच्च तादृ रभेद-तद्राणादियदाभावानां सखतन््लो पस्थिततादूश्रधग्बात्यन्ताभाव-तद्युषयादिग्रदाभावानाञ्च वहना- मननयासिद्धलकल्यनामपच्य विशिष्टप्रव्यच्चस्य नियमानन्यथासिड्‌- त्वोभयकल्पनाया एव लघतया कल्यनालाघवविर दाच | भिश्रालुयायिनस्त॒ षिशि्टज्नानस्य प्रठत्तिसामान्यनियतपूव्वै- व्तिताखाधकत्वमेव न सम्भवति श्रप्रयोजकल्ात, तज्नियतपू-वेवत्ति- नो नियपूव्ैवत्तिनस्तन्नियतपू त्वेव तिला वश्यकलत्वसयेव तन्तदिपच्वाधक- त्वात्‌ तथाच विशिष्टज्ञानस्य यदि प्रठत्तिनियतपूवैवल्तिवं न fag तदा दइयमेवासिद्धनियतपू्ववर्तिताकं, यदि च तस्य नियतपून्वव तितं fag तदा इयमेव सिद्धनियतपूव्वव्तिताकमिति न कल्यनालाघवं, feata सिद्धश्च नः समोरितमित्यमिप्रायेण समाधत्ते, “विशिष्ठन्ञान- दति, "तद्धेतुलस्य' भेदायदप्रत्तिनियतपूम्वेवत्तितस्य, “विशिष्टज्ञाने ततकल्यनेन्तरकर्यतेन विशिष्टज्ञाने प्रर्तिनियतपूत्ववल्िवसिद्य- सोनसिद्धिकवेनेति याजना, ्रर्तिकारणताय्दशषमये' विशिष्टज्ञाने प्रठत्तिकारणताया श्रयरहद श्यां, 'तदनुपस्ितेरिति भेराग्रडनिष्ट- प्ररत्तिनियतप्रष्वव्तिलासिद्धरिति प्राहः | (नचैवमिति, ‘ua’ fadafesef प्रत्यपि विशिष्टप्रत्य्तत्न awa, “मि्याज्ञानेति aaa विष्वा दि प्रटत्तिपूव्वे मिष्यान्नान- amat कल्यनागौरवमित्यथेः | wat विषुवादिप्ररनत्तो भेदाग्रहा- दरडेतुवं यक्तमिति भावः। गौरवं न खरूपसत्‌ कारणत्वा दियर ४८9 arafarataat विसंवादिप्ररस्तिरपि विशिष्टन्नानसाध्या प्ररत्तित्बात्‌ प्रतिबन्धकं, नापि तच्छंसयः तच प्रतिबन्धकः, किन्त तन्निण्य एव प्रतिबन्धकः स च प्ररतकारणताग्रदपूव्वे न सम्भवति, तत्तत्‌त्तणो- मिथ्याज्ञानवान्‌ विवा दिप्रटत्यव्यवडितपूष्वेत्वात्‌ इत्यलुमानेनानन्त- मिष्यान्ञानव्यक्तयात्मकगौरवनिणंये अनुकूलतकंविधया विश्ष्टन्ञान- विसंवादिप्रवत्योः कार्य-कारणभावग्दस्यापजोयत्वेन aq तद्‌ सम्भकदतो विशिष्टपरत्यक्तत्वेन कारणत्वमेव यक्तं इत्यभिप्रायेण समा- qa, “प्रमाणेति, ्प्रमाणएप्रर्तिसमयः कारणतायरादकप्रमाणप्रत- fauna. कारणएतागरद्पूव्यैवलतिसमय इति यावत्‌, “सिद्यसिद्धिप- रादततेनेति “सिद्ध भ्रनन्तमिथ्याज्ञानव्यक्यात्मकगौ रवसिद्धः, “श्रसि- द्याः कारणत्वासिद्या, “पराइतत्वेन श्रसम्भवित्ेन इत्यथैः, “सिद्धिः निणयः, श्रषिदिः तदभावः, "फलसुखगौरवस्येति ‘we’ faa ज्ञान- विसंवादि प्रडत्तिकारणल्ावधारणं, तदेव सुखं निणेयवोजं यख एवश्रूतस्यानन्तमिश्याज्ञानव्क्तयात्मकगोरवस्सेत्यैः, AIA’ कार- णतायदाविघर कत्वात्‌, एतच न्याययत्ादित्यव हेतुः, ‘ae’ तस्यैव विशिष्टमत्यच्तवेन विसवादिगप्रटत्तौ कारणएलस्येवेति aaa । “विषंवा- दिप्रड्तिरपोति शएकयादिमाचविशेव्यक-रजतलादिप्रकारिका प्रद Faas, "विण्िष्टज्ञानसाध्येति रजतत्वादिप्रकारक-ज्ञानविभेव्य- विशेख्थिकेत्यथेः, ‘safaarfefa रजतलादिप्रकारकप्ररज्तित्वादि- त्यथः, “सत्यप्रटत्तिवदिति, रजतादि विशेव्यक-रजतत्वादिप्रकारक- vata: दृष्टान्त इति भावः । नतु यत्र॒ रजतलयप्रकारक-रजत- Taam अन्धयथाख्यातिवादर हस्यं | gry VEUS वत्‌। AARTA विनानुपपत्तेः अनन्यथा- सिद्वतया प्रदृत्या समानौतविश्िष्टत्नानबलात्‌ तत्कारणं विश्यकप्ररत्ति विशे्यव्यक्रिविशेष्यकरजतत्प्रकारकज्ञानं न Tarte aaa व्यभिचार tad we, ्रप्तेति रजतलप्रकारक-रजातोपा- दानकप्रत्ति प्रति रजतलप्रकारक-रजतविशेव्यकप्रत्यचस्य हेतुतया तेन विना तदुत्यत्तेरसम्भवादित्यथेः। ware अन्ततो भगवतो योगिनां वा न्ञानमादायेव was साध्यसच्वाचेत्यपि बोध्य | प्राचस्त॒ “विण्ष्टिज्नानसाध्येति ्रएक्तयादि विश्ष्यक~रजतलादिप्रका- रकज्ञानजन्येत्यथेः, 'प्ररत्तिलादि ति श्रक्तया दि विश्वयक-रजतलादिप्र- कारकप्रटत्तिलादित्यथेः। या यदिशेव्यक-यत्प्रकारिका vata: सा तत्‌प्रकारक-तदध श्ष्यकन्ञानजन्या रजत विशेव्यक-रजतलप्रकारकप्रट- faafefa angt सामान्यमुखो च anfaca: ` साध्याप्रसिद्धा- वपि न चतिनवा दृष्टान्तारिद्धिरिति भावः। नतु या रजतवि- शरेव्यक-रजतलप्रकारकप्रठत्तिः तादृशज्ञानं विनेव उत्पन्ना तच व्यभिचार cua we, क्ति, श्रथस्तु पुत्ववदित्याड्ः | ननु तथापि विसंवादिप्रृत्तिकारणणग्धतं भिग्याज्ञानमकारणकं सकारणएकं वा, नाद्यः सद्‌ातनलवापत्तः । नान्यः तत्कारणस्य दुव्वं- चत्वा दित्यत are, “श्रनन्यथासिद्ध तयेति विसंवादि प्रर्तेः विश्ष्िभ्- मव्यतिरेकानुपपन्नतयेत्यथंः, ‘ara समानोतेति विखवादिग्रटत्ति- सि्‌ विगिष्टभ्रमात्मकात्‌ प्रमाणादित्यथेः, “दद्धियादयेवेति, सद्य तौति श्षः। श्रादिपदादिद्धियसन्निकषेपरियरदः। ननु दोषस्य gcd ava चिन्तामणो सदोाषमिन्द्रियाद्ेव | सवेता बलवती दयन्यथानुपपत्तिः। न च भेदाग्रहात्‌ प्रद्युपपत्तिरपि | विपरोतचतुष्कं स्ञानजनकलत्वम दृ ्टचरमित्यत श्राह, ‘aaa इति, तथाच कार्य्यान्यथा नुपपत्या ज्ञानान्तरं प्रत्यदुष्टमपि रोषस्य जनकत्वमज्र करप्यत्‌ दूति ata: | सवाद्यसंवा दिषाधारणप्ररत्ति-निरत्तिसामान्य प्रत्येव भ दाग्रदष् कारणत्वे बाधकान्तरमाद, "न चेति न वेत्यथेः, “विपरोतचतुष्क दति दमे रङ्क-रजते इत्याकारकमिदान्त्वरूपेण रजते र्गत प्रकारकं र्खे च रजतलप्रकारकं विपरोतं नेकमेवाच पारिभाषिकं विपरोत- चतुष्के तादु शप्रत्यचस्थले यगपद्रजत-रङ्गयो रुभयत्रैव रजतत्वप्रका- रकप्रटत्ति-रङ्गतप्रकारकनिरल्यो रा पत्तरिदन्त्वरूपेण रजत-रङ्गव्यक्नि- परत्य्त-खतन्त्रजत-रङ्वसाक्तात्‌कार-रजत-रङ्गभेदाग्रहाणां सत््वा- fea: | इदमुपलक्षणं रजत-रङ्गयोरिमे रङ्ग-रजते इति प्रमात्म- कप्रत्यक्लादपि तन्ते युगपद्न्ग-रजतयोरुभयकेव रङ्गलप्रकारक- निरत्ति-रजततप्रकारकप्ररन्छा रापत्तिः, तथा यच्र रजते रजतत्वप्रमा सुवं च सुवणतप्रमा तच्च रजत-सुवणेयोरूभयोरेव रजतल-सुवण- लोभयप्रकारकप्रटरत्यापन्तिः, रजतत्र-सुवणलयोः खतन्त्ालुपस्वितौ रजतेऽपि रजतलप्रकारकप्रटत्तेः सुवणेऽपि सुवणतप्रकारक्प्रटत्तेर- नुपपत्या तथो पस्थितेरावश्चकत् मित्या दिकमपि बोध्ये | भटराचायीनुयायिनस्त॒ “विपरौतचतुष्क दति इमे रङ्घ-रजते नेमे रजत-रङ्गे tia समृहालम्बनप्त्यक्ते इत्यरथः । न च तत्र रजत- प्र्यच्तखण्डे अन्धयाख्यातिवादरदस्यं। gto यगपत्‌ प्रटत्तिनिदत््यापत्तः। न च तच मानाभावः, दमे- रङ्ग-रजते इति सत्यन्नानवत्‌ रजत-रङ्गयेः प्रत्येकभ्रम- रङ्गयोः रजत-रङ्गभेदागरदस्यैवासत्वात्‌ कथं तयोरुभयोरुपादानमिति वाच्यं। मोमांसकनये रजते रजतभेदस्य रङ्गे WATS Tera श्नन्ययाख्यात्यापत््या Aaa । न च तयापि भेदज्ञानपय्यन्तातु- धावनं व्यथं रङ्गरजतयोरिमे रङ्ग-रजते दति विपरौतदिकेऽपि save श्रतिप्रसङ्गसषासाज्यादिति वाच्यं। aa कद्‌ाचिष्टापन्तेः सम्भवात्‌ | न चात्रापौष्टापत्तेः सम्भवः, श्रग्टहोतासंसगकभेद यदसत्वे- ऽपि दृष्टापन्तावत्यन्तानुभव विरोधादिति मण्कितो निगन्बैः । श्रतएव रङ्ग-रजतयोरिमे रङ्ग-रजते दति भ्रमात्मकमप्रत्यत्तादेरपि परित्यागः aatfa कदाचि दिष्टापत्तिसम्भवात्‌ । न च तथयाणरजत- श्जतयोरिमे रजतारजत दति विपरोतदिकखख कुतः परित्यागः तचाणग्टशोतासंसर्गकस्य रजतभेदस्य श्रग्टहोतासंसगंकस्यारजतमेदस्य रजतलस्य ग्रसत्वेन दष्टापत्तेरसम्भवादिति वाद्यं । “विपरोतचत्‌- व्कपदस्य ताद शविपरोतद्विकस्ाप्यपल कलात्‌ | एवं यच रजता- THATS रजततप्रमा BAA चारजतत्वभ्चमस्तच Tawar विषय इवारजतलभ्वम विषयेऽपि रजतत्प्रकारकप्रटठत्तिप्रसङ्गः, रजत- ae खतन्त्रानुपख्ितो रजतलप्रमा विषयेऽपि तत्‌प्रकारकप्रमातु- पपत्त्या तयो पस्यितेरावश्यकलात्‌ रजते Wace ग्रहे WIT व्यात्यापतत्या तदभावस्य स्फटलादिति ars: | gcc avd farataat सासमग्रेरेकदा AMA ताद शभरमोत्पत्तेरानुभविकत्वात्‌ अन्यथा समूहालम्बनेच्छेदे दित्वाद्प्रत्यक्षतापत्तेः | यद्यपि न्यायनयेऽपि विपरौतदिकाद्िपरौतचतुष्कादा युगप- जते wana निटत्तिः रङ्गं रजतत्वप्रकारिका प्रटत्तिः कुतो नोत्पद्यते, एवं यचैकस्यामेव व्यक्ता विदं रजतं trafa समु- खयात्यमकं youd तचापि एकस्यां ant रजततप्रकारकम्रर्ति-रङ्- तवप्रकारकनिटन्योः कुतो युगपदनुत्यत्तिः तद्वारणाय परस्यरसामग्या- विरो धित्वाग्युपगमे च मोमा खकनयेऽपि तस्य सुवचत्वात्‌, तथापि न्यायनये विपरौतदिकादितोयगपत्‌ रजते रङ्गतप्रकार्कनिर्त TS च रजतव्वप्रकारकप्रन्ेर्त्यत्तिरुक्रस्थले एकस्यामेव व्यक्तो रजतः लप्रकारक-प्रटत्ति-रङ्गलप्रकारक-नित्योर्युगपदत्यत्तिश्ेत्येव श्रानद- योरेव यौ गपद्यानश्युपगमात्‌ विशत्यङ्गच्यवयच्छदेन परस्यर विललदणानां विंशतिप्रयन्नानां यगपदेवोत्पादात्‌ ममां स्कनये च विपरोतदिका- दिता रजत-रङ्गयारुभयचरव यगपद्रजतलप्रकारकप्रटत्ति-र ङ्गलप्रका- रकनिटत्योरापन्तिरित्येव विशेषात्तचापौष्टापत्तौ चानुभवविरोधा- दिति भावः। एतेन उपादानप्रत्यच्चवदु पाद नगोचरराग-देगयोरपि प्रटर्ति-निद ्तिहेत॒तया क्रमेत्पनानाञ्च॒ तन्नयाणां एकदानव- स्थानात्‌ कथं युगपत्‌ प्ररत्ति-नित्यापादनं भौमां सकेरपेक्ताबद्धेरपि कणदयमातचावस्थायिलाभ्यपगमात्‌ । न च प्रटृत्ति-निरत्तिपदं ततकारणेग्धतराग-दषपरमिति वाच्यं । फलगो चरविकोषा-देषयो- प्र यत्तखण्डे अखन्यथाख्यातिवादर हस्यं | ४९८९& इमे रङ्ग-रजते इति शब्दाभासादेवंविधम्रमसम्भवाच्र | मम दाषमदहिन्ना रजत-रङ्गयोः रजत-रङ्गभेदग्रहान्र संशयः तव VAI खतन्त्लोभयभेदायहात्‌ प्रन्येकं TH रजतं वेति संश्यः स्यात्‌ | अथ यज्खम्भज्ञानाद्यदुप- — ~ ————— OO ee रुपादानगोचरराग-देषजनकतया फलगो चरराग- देषो पादानगो चर- ज्ञानानाञ्च चयाणमेकदानवसम्ित्या तयोरपि य॒गपदुत्पत्यसभवादि- त्यपि निरस्तं । ज्ञानेतरात्मविशेषगणद्‌ योरयौगप द्याभ्युपगन्तनये दष्टा- निष्टफलसाधनता विषयकविपरौतचतुव्कस्य gaat युगपत्‌ फलगो- रविकौषो-दरषयोस्तद्धितो यक्त चोपादानगोचर-रागद्रषयोः सम्भवेन तत्ततो यक्षे प्रदृत्ति-वि्त्यापत्तेदुब्वारत्वात्‌। फलवचिकौषादेरुपा- दानेच्छादारेव प्रदटरन्यादौ हेतुतया प्रत्या दिपूर्वे तन्नाशेऽपि afa- विरदात्‌ । यदि च उपादानप्रत्यक्तमुपादनेच्छादारेव प्रटत्ति- . Ba: नतु साक्तात्‌ तदा तादृ शरविपरोतचतुष्कानन्तरं फलविकौ- षभ्येपगमेऽपि न क्ति; | नव्याम्तु “य गपत्‌ प्रत्ति-निदत्यापत्तेः" इत्यत्र प्ररत्ति-निरत्या- दागपद्यं नाथः, किन्तु विपरोतद्धिकादिते रङ्गे रजतलप्रकारकप्ररन्यु - त्यत्तिदणशयां रजतेऽपि रजतलप्रकारकप्रठ॒त्यापत्तिः, रजते रङ्त्- प्रकारकनिटन्युत्पत्तिद्ायां wate रङ्गलप्रकारकनिरत्यापत्ति- aa, रङ्गे रजतलप्रकारकरा गोत्पत्तिद श्रायां रजतेऽपि रजन- लप्रकारकरागस्य समृहालम्बनर्ूपस्य, रजते रङ्गवप्रकारकद्रेषो- त्‌ पत्तिदशायां रङ्गेऽपि रङ्गलप्रकारकदषस्य समृहालम्बनर्ूपस्य 62 € ° तक््वचिन्तामणौ सितिस्तच तद्धदाग्रहात्‌ neta-faert | रङ्ग-रजत- धर्मेण रजत-रङ्गे स्मारिते नतु रङ्ग-रजते, माष- राश्स्िमसीविषये माषाथिप्ररन्निः मसीनीलिमस्मा- सम्भवात्‌ राग-दषौ प्रत्यपि तन्नये भेदायरदादंहतुलादिति भावः | एवच्च योग्थात्म विशेषगणमाचस्य योगपद्यविरहेऽपि न यन्धासङ्गति- रिति प्राह्णः | “न चेति, ‘av तादृ शषमुददालम्बनप्रत्यकते, ्रत्येकभ्रमसामथ्यो- रिति रजतादि प्रत्य्तसामम्रौ-र ङ्गा दि प्रत्य्तसामग्योरित्यथः । प्रयमा- दिपदाद्रङ्गतस्य, दितौयादिपदाद्रजतत्वस्य परिग्रदः। भट्राचाय्यमते प्रयमादिपदाद्रङ्गव-रजतभिन्नलवयोः, दितोयादिपदाच रजतत्- रङ्गभिन्नत्योः परिग्रहः । (तादृ श्भ्रमेति ताद्‌ शस मृदालम्बनप्रत्य- Gar, “श्रानुभविकलात्‌' प्रामाणिकलात्‌ | नन्वेवमेकमुख्य विशेव्यक- धोसामयो नापरमुख्यविशस्िकां धियमजयतोति नियमव्याघात दरत्यत we, श्रन्ययेति ताद्‌ शनियमालुपगम त्यथः, “स मृदालम्बनं' नानासुख्य विशेग्यक ज्ञानं, “दिता द्प्रत्यक्षतेति, aaa दिवादेरपेत्ता- बुद्धिव्यङ्ग वान्तस्य च समू दालम्बनरूपलनियमादिति भावः । एतच न्यायनये श्रयमेकोेऽयञ्चेक इति समृदालम्बनापेक्ताबद्धरेव दित्वादि- जनकलवयत्‌ परनयेऽपि तादृ शसमृदहालम्बनापेचावुद्धिरेव दिलःदि- व्यञ्जिका saa क्रमिकापक्ताज्ञानस्थले दिवानुत्यत्या दावितिप्रत्य- त्स्य नयायिकेरनभ्युपगमेनानुभवकलदापत्तः व्यञ्च -यच्ञकभावे गोरवापत्तेश्च दत्यभिप्रायेणाभिहितं । विवेदितच्चेदं सिद्धान्तरदस्ये । प्र्च्त वग्डे खन्यथाख्यातिवादर हस्य | Ber रितमाषभेदाग्रहात्‌। अनुभूयमानारेापेाऽसिड ण्व 1 अन्यथा तवापि प्रत्येकमुभयन्नानं स्थादिति चेत्‌। मेवं। शब्दाभासात्‌ VIA इष्टानिष्टोपस्ितो तदभावात्‌। केचित्त शद्ित्वादोत्यतद्गणसम्विज्ञानबड्क्नौ दिना चित्वादिपरं क्रमिकापेच्ताबुद्धि्याणां एकदावम्यानासम्भवात्‌ समू हालम्बनोच्छेदे तद प्रत्यच्चतापत्तेरित्यभिप्राय इत्याहः | अरन्ये तु न्यायनयेनेवेदं बाधकं, न्यायनये क्रमिकापक्ताज्ञाना- भ्यामेव दिलोत्यत्तौ प्रा्मिकापेकाबद्धिनाभस्य दिलोत्पत्तिच्चणो- त्यत्तौ बाधकाभावेन तन्नाश्रादेव ददितनाग्रे तस क्षणिकतया तद- प्रत्यरूतापत्तरित्यभिप्रायादित्या्ः । के चिन्त॒“दितवाद्प्रत्यत्ततापत्तेरिति पग्या्यास्यसम्बन्धेन दिला- दिप्रकारकप्रत्यक्ताभावा पत्तेरित्ययेः, तादृ श्प्रत्य्स्य नानासुख्यवि - शेव्य कत्व नियमाभावात्‌ TAS: | उक्रनियमे व्यभिचारमय्याद, ‘ca’ इति, ‘wafauaafa भव- मतेऽपि नानापदाथमुख्य AIA HT दा लग्वनस्मरणसम्भवा च त्यथः, Sq शब्दाभासपदं भ्रमपदच्ोपलतणं तादृ श्ब्दजन्यप्रमायामपि व्यभिचारो Arar) aay “wea शब्दन्ञानात, 'एवविध- waaay ‘aay विशिष्टानुभवः, ना नापदाथमुख्यविश्ेव्यकविभचि- छटान॒मवसम्भव। चेत्ययेः, दत्येव and । नन्वे भवन्मते विपरोतदिका- दिपरोतचतुष्काद्वा रजते रङ्गलप्रकारिका निष्कम्यनिव्तिः, रङ्गे च रजतवप्रकारिका निष्कन्पप्रवत्तिः न स्यात्‌ रजत-रङ्गात्मक-घ्डि- ४८२ तक््वचिन्तामणो मम त्वेकधमादुभयोपख्ितावपि रजत-रङ्गयोस्तत्तया न न्नानं दोषादिल्युभयसिङ्धं विपरोतन्नानच्च दोषात्‌ | दयन्ञान-रजतत्व-रङ्गवात्य्मककारिरयो पस्थित्यादिरूपायाः संश्यसा- मग्याः सत्वेन aw संशयरूपत्वादित्यत ate, “ममेति, °रजत- रङ्योरिति, रजत-रङ्भेरग्रहादित्यच यथाक्रममन्वितं, °रजत- THAIN रजत-~र ङ्गभेदस्येव ग्रहात्‌ रजतत्व-रङ्गभेदयोः रङ्गव- रजतमेदयोरग्रहादि ति यावत्‌, प्रत्युत तवेव त्य संश्यत्वापत््या तते रजते रङ्गतवप्रकारकनिष्कम्यनिवत्तिः, रङ्गं च रजततवप्रकारकनिष्कम्य- प्रवत्तिनं स्यादित्या, (तठेति adder, “एकच खतन्लोभय- मेद्‌ाग्रदादिति खतन्त्लोपसितरजतव-र ङ्गतावचक्किनि-प्रतियोा गिताक- भेदाग्रदादित्ययः, रजते ्रन्यथाख्यात्यापतत्या रजतभेदस्य दाषप्रति- बसवशाच TEAC Ss TF BISA रङ्गभेदस्य दाषप्रतिबन्धवशाच रजतभेदस्याग्रदादिति भावः। ‘caafafa, भवन्नये श्रग्टदोतमेदधभ्भिन्नानसदितखतन्त्विरुद्धकारि द यज्ञानस्मव सं्यलादिति भावः। युगपत्‌ प्रञ्ति-निवत््या पन्तो समाधानं शङ्कते, “श्रथेति रजतवुत्तिचाकचक्येन wpa स्मारितं न तु रजत तादूश्- चाकचक्य विशेषस्य तेन पुंसा रङ्गवृत्तितथैव पूवे ग्रहात्‌ एवं TH वुत्तिचाकचक्येन रजतमव स्मारितं न तु रङ्गमतः प्रवत्ति-निवत्ति- विषयवृत्तिधन्नापर्ितेष्टानिष्टमेदाययोरेव प्रवृ्ति-निवृत्तिहेतुतया रङ्गरजतयो; रजतल-रङ्खःवप्रकारकप्रतृनि-निवत्तो एव न तु वैपरौ- त्यमित्यथः । नन्वेवं माषभेदाग्रहात्‌ मस्यां माषलप्रकारकप्रवृ्तिः Vay खन्यया्या तिवादर दस्य | 8९३ न चेवमावश्यकदोषादेव प्रडत्ति-निदत्तो, सत्यस्थले तदभावात्‌ | न च विसंवादिनौ दोषात्‌, इन्द्रिय-लिङ्ग- कथ स्यादित्यत ate, ‘aria । नन्वेमनुग्धयमानारोपात्‌ प्रउत्ति- निवृत्तो न स्यातां तत्रारे्यस्यानुग्दयमानलेन प्रवृत्ति विशेयवृत्ति- धम्मान्ययानुपसितेरित्यत श्राद, शश्रनुग्धयमानाराप दति श्रनुञ्धय- मानरजतलादेः पुरेवन्तिन्यसंसगोागरहात्‌ कचित्‌ प्रव्ति-निवृ््युत्पा- दोाऽसिद्ध एवेत्यथः। नन्वेक एव WAT रजत-रङ्गयोारुभयोरपि स्मारक इति नक्तं समाधानमित्यत श्रा, “्रन्ययेति एकसछवाभय- waa इत्यथः, “उभयन्ञानं स्यादिति रङ्गं रजतं वेति सपय; स्या- दित्यः, साधारणधममेवद्ध भ्विन्नानजन्यकारिद यस्ते: सत्वादित्यभि- मानः | एतच पूव्वाक्ररौत्येवाये खयमेव निवारयिय्यत इति नास- Fiat: | यच शब्दात्‌ प्रत्यत्तादा रङ्ग-रजतयारूपस्थितिः तते रज- तल-रङ्गत्वप्रकारकप्रत्यक्तात्‌ प्रटर्ति-निटत्तिः aa रजत-रक्ञापस्यितौ ्रुत्ति-निवृत्तिभावादुक्रकारणं व्यभिचारौत्यमिप्रायेण समाधत्ते, श्रब्दाभासादिति श्ब्दज्ञानादित्यथैः, यथाश्रुते श्राभासप्यन्तातु- धावनस्य qua, ईष्टानिष्टेति रजत-रङ्गापथ्यिताविव्यथैः, ^तद- भावात्‌" इति प्रटत्ति-निट्तिविगेष्यट निधग्नैजन्यवाभावादित्यैः | नचानुग्दयमानारेपात्‌ प्रवृत्यादिकमेवासिद्धमिति प्रागेवाभिदित- मिति वाच्यम्‌ । तक्रापि प्रवत्याद्रतुभवसिद्धवादिति भावः | “श्रन्यथेत्यादिकमपि पूव्वीक्रदेषेफैव दुष्टमित्याद, "मम विति, ‘AAA रजतत्व -रङ्गतलवप्रकारेण, र्यभयसिद्धमिति दद च्चोभयसिद्ध- 8<9 तत्वचिन्ताम णौ शब्दादिटाषाणामननुगतत्वात्‌। तज्नन्धन्नाने च जाति- ATA | नव्यास्तु रङ्गत्तितया न्नातधमेस्य रजते उत्कटा- मित्यथैः । नन्वेठं Zee रजतादौ रजतलाद्यगरहं प्रत्येव प्रयोजकतया wall trae: ad स्यादित्यत are, “विपरीतज्ञानश्चेति faqtiantaanaa:, “विपरीतज्ञानं” रजते tan रङ्गे रजतत- ज्ञानञ्च, “श्रावश्यकल्ादिति, saad रजतताद्यग्रदप्रयाजकतया रङ्गत्वा दिभ्रमजनकतया च, “तदभावात्‌” दोषाभावात्‌ । खेष्टा- साधने खेष्टसाघनताभ्रमादुक्रप्रटत्तिस्तच्रापि तच्ननकोग्डतदोषा एव हेतवो वाच्या sat तत्र खेष्टसाधनता विण्ष्टिज्ञानस्य Bqara- पगमे तत एवान्ययाष्यातिसिद्यापत्तरित्यभिप्रेत्य दूषणमाह, “दद्धि- यति प्रात्यच्चिकेष्टसाघधनलादिभ्रमानुमानिकेष्टसाघनलादि नम-ज्न्देष्ट- साधनलादिभ्रमजनकौभ्तानां दोषाणामननुगतत्वादित्यथेः। एते नोपादानप्रत्यत्तकारणताविचारकोऽयं wore लिङ्ग -शब्दयोः प्रसङ दति पूव्वेपत्तो निरस्तः | नन्वेवमिष्टसाधनत्वादिभ्म प्रत्येव कथं दोषाणां हेतुत्वमननुगमादित्यत are, "तन्नन्येति तथा च प्रात्य चिकथमलवादिकं तन्कायतावच्छेदकमित्यथैः, प्रटत्यादौ च प्रैजा- व्यस्यातुपलम्भवाधितत्वात्‌ लाघवेन प्रत्तिमाचरं fafaefea एव हेतुतायाः Haarefa भावः । aay प्राभाकरनव्याः, न्नातधश्बस्येति ज्ञातस्य चाकचक्य- faiqeay, "रजते" रजतत्वोपस्थितो, “उत्कटाकाङ्क ति, श्राकाङ्का प्रत्यच्चखण्ड खन्यथाख्यातिवादर स्यं | ४९१ HET तेन सह भूयःसहचारदशनात्‌। न रङ्ग अल्पतथात्वादिति तचानुत्कटा सा। wa रजतटत्ति- तया AAA, Wa उत्कटाकाङ्कयानुत्कटाकाङ्क- प्रतिबन्धान्र रङ्गे fasta: | रवं रजते न प्रटत्िरिति चोपस्थि तिनिष्टपदायान्तरं, "तेन ae’ रजनत्वेन सह, "न TS’ न रङ्जतोपस्ितौ, ‘waaay श्रन्यसदचारज्ञानात्‌, “रजतटत्ति- तया STAM, रङ्गतोपस्थितावत्कराकाङ्खा रजतवोपखि- तावनुत्करटा सेति शेषः। “उत्कटाकाङ्कयति र ङ्गादि ृत्तितया न्ञात- धर््चौत्कराकाङ्घा वरिशिष्टरजतलाचुपखिल्येत्यथः, श्रनुर्कटाकाङ्घप्रति- बन्धादिति रङ्गादित्तितया ज्ञातधम्भानुत्कराङ्खाविश्ष्टरङ्गतानुप- स्ितिजन्यर ङ्ग दि विश्व्यक-रङ् तादिप्रकारकप्रयन्नस्य प्रतिबन्धादि- त्ययः, ‘fasha’ रङ्गतवप्रकारिका निटरत्तिः, नन प्रतिः" न रजत- त्वप्रकारकप्रठत्तिः। शब्दाभासादिति ताद्‌ शशब्दाभासजन्यरङ्गत्रज- तलोपस्थितिषदछृतादिदन्रूपेण रजत-र ङ्गप्रत्यत्तादित्ययेः, ्ररत्ति- faamifa रजत-रङ्गयोरुभयोरेव प्रटरत्ति-निदटन्तिप्रस ङ्गा दित्यथंः, “शब्दा द पस्थिताविति aarfa केनापि समं wa: सदचाराध्यवसा- याभावेन कुचाण्युत्कटाकाङ्काविरदादिति भावः | श्धर्योदयो रिति रजतत्व-रङ्त्वरूपयोधम्मद यो रिव्यः, “श्रल्या धिकसदचाराव- गमादिति“ cunifzefautiu सममन्पा धिकसदचारावगमादित्यथेः, (९) किश्चेवंधम्भयोदंयोर ल्याधिकसह चाराव गमात्‌ इति कस्य चिन्मृल- एस्तकस्य पाठः इति टोकाकारप्रतौकधारणेनानुमौयत इति | ४९६ तत््वचिन्तामगणो तन्न । इमे रङ्ग-रजते इति शब्दाभासाद्‌यगपत्प्ररत्ति- निरृत्तिप्रसङ्गात्‌ शब्दाद्‌ पस्थितौ आकाङ्कायास्तुर्य- त्वात्‌ । किञ्चेवंधम्भेयोभूयोऽल्यसदचारावगमा दृत्क- टानुत्करकेटिका रङ्ग रजतं वेति संशयः स्यात्‌ । ग्यःसदचरितधम्भेवद् भ्विज्नानाल्पसदचरितघम्भव इ क्विज्ञानयो रेवोत्क- टानुत्करको रिकसंश्यनियामकलतात्‌, भवन्नये श्रग्टदोतासंसगकधर्डि- ज्ञानसद्ितखतन्त्रविरद कारि दयन्नानस्येव संश्यतया देषाद्रजत- (Fal. रङ्गल-रजतत्ववत्ताज्ञानासम्भवेऽपि संग्रयत्व बाधकाभावादिति भावः । मरदाषमाद, “उत्कटेति, “उत्कटवेति, श्रारृतिखयङ्गला- भावात्‌ aaa न तस्य जातिं पदाथान्तरकन्यने च गौरवमिति भावः । ननु यदि संवाद्यसंवादिसाधारणप्ररखत्तिसामान्य प्रत्येव भरा- यहाहेतुरुपेयते तदेव विपरौतचतुष्के रजत-रङ्गयोरुभयवैव युग- पत्‌प्रट़ ्ति-निव्यापल्तियदि पुनः शंवादिप्रवृ्ति प्रति विशिष्टज्ञान- मेव देतु विंसंवादिग्रठन्नौ च भेदाय दत्यपेयते तदा तु नेत्यभि- ia wed, श्यादेतदिति, श्र च्य्वेचि्ये' तद्र पविचिचप्रटत्योः, कप्तत्ादिति भेदाग्रदस्य fadarfensfa प्रति कप्तननियतपूव्व व्तिताकलादित्य्ैः । न च विषंवादिप्ररत्तिनियतपूव्ववत्तिना विशिष्टभ्रमस्य नियतपू्वेव्तिलादेव भेदाग्रहे विसंवादिप्ररत्ति- नियतपूल्वेवत्तित्वकल्यना दिश्िष्टज्ञानमपि क्तप्तनियतपूर्ववत्तिताकं सिद्ध ञ्चन्ययाख्यात्या विश््िभमसिद्धि विना भेदाग्रहे विशिष्ट प्र्च्तखण्डे अन्यथाख्यातिवादरइस्यं | 8९9 उत्कटानुत्कटाकाङ्काकल्यने मानाभावात्‌ उत्कटत्वा- निर्क्तेश्च | स्यादेतत्‌ । संवादि-विसंवादिप्रयोर्वे चिच्ये वि- शष्टन्नान-मेदाग्रदो इत्र nara न तु विशिष्टन्नान- सत्यत्वासत्धत्वे गोरवादसिदधेशच | प्ररस्ति-निटत्तिमाजे भमपूर्ेवन्तिवसिद्धेरषम्भवादिति are मेदग्हे विरंवादिप्रवन्ति- नियतपूब्बेवत्यभावगप्रतियोगौ तत्पव्वेवतित्वे मानाभावादिल्यादिना प्रकारान्तरेणापि तसख्िद्धिखम्भवादिति भावः । “विचिष्टन्नानेसत्यलवा- qua सत्यासद्टविशिष्टश्चाने, प्रथमे तुमा, गौरवादिति संवादि प्रवृत्तौ विशिष्टधौलापे्लया शत्य विशिष्टधौ लेन हेतुत्वे गौरवादित्यथेः | द्दमुपलक्तणं श्रयथा येज्ञानासिद्धिदश्रायां सत्येत्वस्यापरश्चकतया अव्यावन्तेकमेन कारणतानवच्छेदकलाचत्यपि ara, fala रह भार, “श्रसिद्धेरिति sat श्रसत्यलश्यासिद्धरिव्ययेः, इति सम्प्रदायः। वस्तुतस्तु विसंवादि प्ररन्तावसत्यविशिष्टन्नानख Baa एव हेतु- quate, "गोरवादसिद्धेखेति, “गोरवात्‌” श्वच विसंवादिप्रश्नि- पूव्यैमनन्तविशिष्टज्ञानव्यक्तिकल्पने गौरवात्‌, ‘afeg: विशिष्टज्ञाने विशंवारिगप्रहृत्तिनियतपूव्ैवत्तिासिद्धखेत्यथः। न च फलमु खगोरव- स्यादोषतया प्रथमो हेतुरसङ्गत दति वाच्यं । एतदखरखेनेव दितौयहेतुप्रणयनात्‌ सं्य-निञख्चयसाधारणगौरवश्चामलेनेव लाघ- बेन प्रतिबन्धकतया फलसुखगोरवस्यापि संश्यात्मकन्ञानस्य कारण" ताग्रदपूल्ये SHAT जातेरपि कारणताय्े तदुत्तरोत्पज्ञतनक्चानेन 63 8८८ तक्चचिन्तामणो चेष्टानिष्टपुरोावन्िन्नानं हेतुरिति नाननुगमः,न तुवि शिष्टन्नानं गोरवात्‌ । न च मेद ग्रहेऽतिप्रसङ्गः, विश््ट- Sa Rasen विशेषदयहेतुं विना सामान्यहेतेः कायथानुत्पादात्‌। न हि निविशेषं सामान्यं ara | अन्यथा अन्धस्य त्वकूसम्बन्धे महत्युदधूतरूपवति चन्द्र तचाप्रामा्यकल्यनाच | तादूशगौरवमपि न दोषायेत्यमिप्रायादा। ‘safa-frefaara दति ततप्रकारकप्ररत्ति-निटठत्तिसामान्य- इत्यथः, ष्टानिष्टपुरोवत्तिज्ञानमिति इष्टानिष्टतावच्छेदकतजनज्ञान- मित्यथः, श्रवच्छेदकान्तं खरूपकथनं, तजन्ञानलमाचं कारणताव- च्छेदकमित्य्थः, ‘a तु fafaenrafafa मानविशेव्यताप्रत्यासत्या ततप्रकारकं न्नानमित्ययः । शश्रतिप्रषङ्ग दति घामान्यषाममोतः सामान्यका्यप्रसङ्ग cay | “श्रन्ययेति सामान्यस्षामयो सत्वेऽपि faaatd विना काग्थानुदयानभ्येपगम दत्यथेः, ^त्वक्सम्बन्ध इति लन्यज्ञानसामान्यहेतोस्डःमनःसम्बन्धस्य सत्व दत्यथेः, “चन्द्र मसिः चन्द्रप्रभार्या, भ्रत्यक्ततापत्तिरिति वदहिरिग्ियजन्यद्रव्यसाच्तातकार- सामान्यापत्तिरित्यथेः, ्रव्यसा्तातकारेति लाचगप्रत्यक्तकारणस्यो- दतस्पथेस्य चा चुषप्त्यचकारणस्य चलुःसंयोगस्याभावेऽपि वहिरिद्िय- जन्यद्रवयसाच्ातकारसामान्यकारणस्य महत्वखमानाधिकरणोद्भुतरूपस्य शत्वादित्ययेः | ्राञ्चस्ठ॒(त्वकसम्बन्धे' लवक्चद्रप्रभयोः संयोगे, मत्वोद्ुतरूप- परद्यच्तखण्डे ष्यन्धथाख्यातिवादरषश्यं | gee महसि naeaarafa: SAATATH TTS AT: ATA | रवं te रजते च विसंवादिन्यो भवतः भेदाग्रहात्‌ न च संवादिन्यौ, विशिष्टज्नानाभावात्‌ | अथ रजत- रङ्गयोः रजत-र ज्गमेदाग्रहात्‌ विसंवादिन्यो बलात्स्या- तां तत्सामग्रोसच्लात्‌। विक्षवादिनी तच सत्यरजते न सम्भवतोति चेत्‌। अत एव भेदाग्रह AAG: तत्‌- वत्याः wera, वहिरिद्दियजद्र यसाक्ञात्‌कारसामान्यापत्िः वहिरिद्ियजद्र यषाक्तातकारसामान्यहेतोवंडिरिद्ियसंयो गस्य मद- लरसमानाधिकरणोद्भुतद्ूपस्य च स्वादि व्यथः इत्याहः | एवश्च विपरौतचतुष्कार्‌य॒ गपत्प्रटत्ति-निरन्तौ न सम्भवत इत्याह, "एवमिति, विपरौतचतष्कादिति शेषः, “विसंवादिन्याविति, रजतत्- प्रकारकप्रडत्ति-रङ्गतप्रकारकनिरन्तौ दति शेषः, “संवादिन्याविति, रङ्गतलप्रकारकप्रटत्ति-रजततव प्रका रकनिटन्तौ दति Ma: | रजतत्ाभाव- वड़त्तिविशेव्यतासन्बन्धेन रजतत्वप्रकारकग्रटत्यत्पत्तिं प्रति खरूपसम्ब- aa विशेव्यतासम्नन्धावच्छन्नप्रतियो गिताकरजतमभेदग्रहाभावो रङ्ग त्लाभाववद ्तिविशेव्यता सम्बन्धेन रङ्गतलप्रकारकनिरत्यत्पत्तिं प्रति चख- रू पसम्बन्धेन विशेव्यतासम्नन्धावच्छन्प्रतियो गिताकरङ्गभेदग्रहाभावो हेतुरिति क्रमेण मदायद-विषंवादिप्ररत्ति-निटन्तोनां काय्ये-कारण- भाव इत्यभिप्रायेणाशङते, “श्रयेति, “रजत -रङ्गभेदाय्दादिति विशे तासम्बन्धावच्छिन्प्रतियो गिताकरजत-रङ्गमेदग्रदाभावसत्ला दिव्यथेः, ५०० तत््वचिन्तामणो सश्येऽपि तदभावात्‌। न च प्रहत्ति-निटत्तिगत विसंवा- दित्वं संवादित्वमपेश्य agqa ते जन्ते, कारणस्य कायानपेक्षणादिति | मेवं । प्रत्तेरनिष्टविषयत्वं निद- लेरिष्टविषयत्वं विसंवादः, तथाचानिष्टविषयप्ररत्तावि- ‘fagafeenfafa विष्षवादितल्सम्बन्धेन रजते रजततप्रकारकप्रटत्तिः रङ्गे रङ्गलप्रकारक निदत्तिः स्यातामित्ययः । विख्वादित्श्च रजतल- Transat न्तिविशेव्यलमिनि wee, "विखंवादिनोति रजते विषं वादिलशम्बन्धे रजततप्रकारकप्ररन्तिः रं विवा दितवसम्बन्भेन रक्तत- प्रकारकनमित्तिने खम्भवतौत्ययः, रजत-रङ्गयोवेष्ठगत्या रजतत्व-रङ्ग- व्वाधिकरणलादिति भावः । शश्रतषएषेति रजतल्ादिमति रजतला- भाववद्‌ नि विशेग्यतवा दिश्म्बन्धेन प्ररत्यादेरसम्भवारेबेत्यथः, ‘aage- $पोति, तथाचापत्तौ बाधद्यानुगणतथा तस्य तद्धेतले श्रापत्नि- दश्रेति भावः । नन चेति न Chae, ्ररत्ति-निरत्तिगतं fad- बादित्मिति रजततवप्रकारकम्रडन्ति-रजतत्वप्रकारकमि त्यो विरवा- दिलसम्बन्धेन विशे व्यसत्वमित्यथेः, "काग्धानपेकणादिति aang धिकरणे काय्यैतावच्छेदकसम्बन्भन सन्तासदकारेण काय्याजनकत्वा- fers: थयोक्ररोत्या भेदाग्रदस्य न प्रटत्यादिष्ेतुलं amefa निद्धंश्वितावच्छदककस्य प्रमेयत्वादिखामान्यधमधभ्वितावच्छेदककख्छ ब्रा रजतत्वादिप्रकारकभेदयदस्छ सत्वेऽपि रजतत्वा दिप्रकारकप्रसत्याद- नव्यद्धिभे ~ ~ द्‌ शनुत्याद्‌पक्तेदपि त॒ उपाद्‌ नव्यक्तिभेरेनेव भेदाग्रस्य विषंवादि- पत्यच्तखण्डे अन्यथाख्यातिवादर हस्यं ५०१ विषयनिहतन्ता च भेदाग्रहा हेतुरिति कथन्तत इष्टानि- ए विषयप्रदत्ति-निदन्तो स्यातां, तच तस्यासामथ्यादिति। अच 78:1 नानं स्वविषये प्रव्तकमित्याद्प्ररन्ता प्रृत्यादिकं प्रति काग्थे-कारणभावभेदाभ्यपगमात्‌ AAA रजत- लाभाववतो था या क्तिः तत्तदचक्रयुपादानकरजतलप्रकारकप्वत्ति प्रति इदन्वधम्मितावच्छेदककतन्तद् क्िविगेग्यक-रजतमेदग्रहाभावः घुरुषनिष्ठो Bata वस्तो रङ्गलाभाववतो चा या व्यक्तिः aq | दयक्युपादानकरङ्गलप्रकारकनिवृन्ति प्रति Ke PATA eT TAT इाक्रिविग्रे्यक -रङ्गभेदग्रहाभावः पुरुषनिष्ठो Va: रनतव्यक्यपादानक- गजतत्वादिप्रकारकप्रटत्यादिक्षं प्रति त॒ नेदन्वधश्मितावच्छछेदकक- तत्तद्रजतव्यक्रिविशेव्यक-रजतभेदग्रहाभावो Va: ताद्शप्रदत्यादेः शवादिलनियमात्‌ तादूशभेदाग्रदस्य प्रनयं श्रप्रसिद्धताच श्रता- नेोक्नापरत्तिख्भव इत्यभिप्रायेण अमं निराक्त्य दूषयति, भभेव- fafa, ‘aaa’ रजतत्वप्रकारकप्रर्तेः, “श्रनिष्टविष्रयतवं' रजतला- भाववन्तद्ा्तयुपादानकलव, ‘fran’ रङ्गलप्रकारकनिटन्तेः, Te- विषचचले' रङ्गत्वा भाववन्लन्तदधा ल्मपादानकलं, “श्रनिष्टविषयप्रन्ावितिं रभततवाभाववन्तत्तद्कयपादानकरजतल प्रकारकप्ररताविव्यथः, “TE विषयनिरन्तौ चेति रङ्गलाभाववन्तनद्रक्तयपादानकरङ्गलप्रकारकनि- amt चेत्यथेः, भेदाग्रहो हेतुरिति इृदन्वधभ्मितावच्छेदकक-तन्त- दनतव्यक्रिविशेव्यक-रजतभदायदः ददन्धभ्मितावच्छेदकक-तन्त- द्ङ्गविभिव्यक-रङ्गभेदायहः यथाक्रमं हेतुरित्यथेः। “कथं तत इति ५०० तत््वचिन्तामणो सश्वेऽपि तदभावात्‌। न च प्रहृत्ति-निदटच्िगत विसंवा- feet संवादित्वमपेश्य तङ्धेतुना ते Kaa, कारणस्य कायानपेक्षणादिति | मेवं । प्रहत्तेरनिष्टविषयत्वं निह- शेरिष्टविषयत्वं विसंवादः, तथाचानिष्टविषयप्रदक्ावि- ‘fagarfeenfafa विष्षवादितलसम्बन्धेन रजते रजतत्वप्रकारकप्रटत्तिः रङ्गे र्गत प्रकारकनिदत्तिः स्यातामित्ययः । विसंवादित्ञ्च रजतलत- रङ्गलाभाववडन्तिविशेब्यलमिति wee, 'विषंवादिनोति रजते विषं वादिलक्षस्बन्धं रजततवप्रकारकप्ररन्तिः रङ्गं विखंवादित्वखष्बन्धेन रङ्गल- प्रकारक मिरत्तिने GHANA, रजत-रङ्गयोवेष्ठगत्या रजतत्व-रङ्ग- वल्ाधिकरणत्वादिति भावः । “श्रतएषेति रजतत्वादिमति रजतला- भाववद्‌ न्िविशेव्यला दिशमबन्धेन प्रडत्यादेरसम्भवादेवेत्यथः, (तवष $पोति, तथाचापत्तौ बाधस्यातुगणतथा तस्व ॒तद्धेत॒ले श्रापर्ति- दुश्वारेति भावः । “न चेति न Claw, रडत्ति-निरत्तिगतं fad बादित्वमिति रजतत्वप्रकारकप्रटन्ति-रजतलप्रकारकमिदष्यो विरुवा- दित्वसम्बन्धेन विशे वयसत्मित्यथेः, "काय्थानपेचणादिति कार्यीत्त््य- धिकरणे काय्यैतावच्केदकसम्बन्भेन सन्तासदकारेण काय्याजनकता- दित्यथेः। anata भेदाग्रहस्य न yarfetasd aurefa निद्ध्ितावच्छदककस्य प्रमेयत्वादिसामान्यध्यधग्वितावच्छेदककख्छ al रजतल्ादिप्रकारकभेदयदस्य Va sty रजतलादिप्रकारकप्ररत्यारे- ILL क, CGI तु उपादानव्यक्निभेरनेव भेदाग्रइखय विषंवादि- प्रत्यच्त खण्डे अन्यथाख्यातिवादर दस्यं ५०९ विषयनिदत्ना च भेदाय्राहेतुरिति कथन्तत इष्टानि- ए विषयप्रहत्ति-निदत्तो स्यातां, तच तस्यासामथ्यादिति। अच त्रुमः। Ma खविषये प्रवत्त॑कमित्याद्प्ररन्ता अवृत्यादिकं प्रति कागे-कारणभावभेदाभ्यपगमात्‌ वस्तुगत्या रजत- लाभाववतो था या व्यक्तिः तत्तद्यक्यपादानकरजततप्रकारकपरवत्ति प्रति इदन््रधम्मितावच्छेदककतन्तद्ाक्रिषिगेव्यक-रजतमेद यरडाभावः घुरूषनिष्ठो Bata वस्तुतो रङ्त्ाभाववतो या या व्यक्तिः तन्त ` शयत्वपादानकरङ्गलमकारकनिवृत्ति परति ददन्लधम्मितावच्छेदककतत्त- इकरिविग्रेदयक -रङ्गभेदग्रहाभावः पुरुषनिष्टो हेतुः रजतव्यक्युपादानक- गणतलादिप्रकारकप्रठत्था दिक्षं प्रति त॒ नेदन््वधम्ितावच्छछेदकक- तन्लद्रजतव्यक्रिविशेव्यक-रजतमेदग्रहाभावो हेतुः ताद्‌ गप्रत्यादेः कवादिलनियमात्‌ तादूश्रभेदाग्रस्य we श्रप्रसिद्धत्ाच च्रता- नेक्नाप्र्तिखन्भव रइत्यभिप्रायेण अमं निराकत्य दूषयति, भिव भिति, ‘saa’ रजतत्वप्रकारकप्ररत्तेः, “श्रनिष्टविष्रयत्वं' रजतता- भाववन्त्द्ा्युपादानकल्, “निदत्त” रङ्गलप्रकारकनिटन्तः, "इ fares? रङ्गताभाववन्तत्तदयल्यपादानकलं, श्ननिषविषयप्रहृ्नाविति रजतत्वाभाववन्तन्तटयक्यपादानकरजतल् प्रकारकप्रश्तावित्यथेः, “CBA विषयनिरन्नौ चति रङ्गलाभाववन्तनतदवक्तयपरादानकरङ्गलप्रकारकनि- ant Wau, ‘Aca हेतुरिति इदन्धम्मितावच्छेदकक-तत्त- द्रजतव्यक्तिविशेव्यक-रजतमेदाय्रडः दइदन्बध श्ितावच्छेदकक-तन्त- द ङ्गविभिष्यक-रङ्ग मेदाः यथाक्रमं हेठरित्यथः। “कथ तत इति yeR तक््वचिन्तामणगो संवादिप्रहत्त च सर्व्वेरवधारितं लाघवादधकाभा- वाञ्च | तत SENT शुक्त प्रवर्तकं तदिषयकं तद्व्यव - हार हेतुत्वात्‌ खाविषये तस्यासामर्थ्यात्‌। अथ भेदाय्- हात्‌ ग्रहण-स्मरणाच्चावश्यकादिसंवादिप्रडच्युपपत्तेवि- कथं विशेव्यतासम्बन्धावच्छिननप्रतियोगिताकरजत-रङ्गमेदगरहाभावाभ्यां रजतोपादानकरजतलप्रकारकप्रट्ति-रङ्गोपादानक-रङ्गलप्रकारकनि- eat स्यातामित्यथः, ‘aa तस्येति तादूशरजतमेदयदाद्यभावख्छ प्रहत्तादावरहेतुलादिल्यथैः। | केचित्त॒ यथोक्तसम्बन्धेन रजतल-रङ्गतलप्रकारकप्रटत्ति-निद- wah प्रति विशेव्यतासम्बन्धावच्छिन्नरजत-रङ्गमेदग्रहाभावयोः विभ्रेषणतासामान्यसम्बन्धेन न इतुलमपि तु रजतल-रङ्गलाभाव- वदृत्तिविशेषणतासम्बन्धाभ्यामिति नोक्रापत्तिसम्भव cafe भममभ्यपेत्येव दूषयति, “मैवमिति, ‘ew’ रजतलादिप्रकारक- प्ररन्तेः, श्रनिष्टविषयल्वः दृ्टतावच्छेदकरजतलाद्यभा वव दिशेग्यकलं, निवृत्ते" रङ्गतवादिगप्रकारकनिवन्तेः, ृष्टविषयतव' दषटतारच्छेदक- रङ्गलाद्यभाववद्धिशेव्यकलं, “श्र निष्टविषयप्रवत्ताविति रजतत्वाभाव- वदुत्तिविशेव्यताशन्बन्धेन रजतलप्रकारकनिक्त्य त्यत्तावित्यथैः, “दषट- विषयनिवृ त्तौ चेति रङ्गलाभाववदुत्तिविशेव्यतासम्बन्धेन रङ्ग लपरकारक- निदत्युत्पत्तौ Sank, grat देरिति रजतभेश्वदन्तिविे- वणएता सम्बन्धेन विशेव्यतासम्बन्धावच्छिनरजतमेदयदहाभावो रङ्गभेद- वदत्तिविश्ेषणएता सम्बन्धेन विशेव्यतासम्बन्धावच्छिनरङ्गभेदगरहाभावः प्रयच्तखण्डे खन्धधाख्यातिवादरषस्यं | yer शिष्टन्नानकल्यने arate स्वाविषयेऽपि न्नानं प्रवत्तक- मिति कल्पनात्‌ | सवे प्रथममवधारितमपि त्यज्यता- fafa चेत्‌। न। प्रथमप्रदत्तप्रमाणबलेन तापि विशि- यथाक्रमं tafe, ‘aa दति विशेव्यतासम्बन्धावच्छिन्नरजत- भेदग्रहाभावादित्यथः, “दष्टा निष्ठेति रजत-रङ्ग विशेव्यक- रजतल-रङ्ग- तल्प्रकारक-प्रटन्ति-निदन्नौ स्यातामित्यथेः, ‘aa तस्यासामथ्यादिति रजत-शङ्गयोः रजत-रङ्भेदग्रदहाभावस्य कारणताघटकसम्बन्धविरदा- feu: | यद्वा रजतत्वाभाववदत्तिविेग्यतासम्बन्धेन रजतलगप्रकारक- TEMG WATS रङ्गलाभाववटत्तिविणेव्यता समन्धेन रङ्गलव- प्रकारकनिच्त्युत्यत्तौ रङ्गभेदस्य च॒ सहकाय्यन्तरानोक्रापत्ति- सम्भव इत्यभिप्रेत्य भममभ्यपेत्येव दूषयति, “मेवभिति, श्रटत्तरि- mew gad deat हेतुरिति खरूपसम्बन्धेन यथोक्त रजत-रक्रभेदाग्रदोहेतुरित्य्थः, “ततः AMA, ‘aa तस्यासाम- श्यादिति रजत-रङ्गयोः रङ्ग-रजतभेदाग्रहस्य रजत-रङ्गभेदात्मक- सदहकारिविरहादित्यथेः, शत्या: | ‘ergafefaqand समाधत्ते, “wa ga इति, यद्यपि सत्य- वच्छेदकशरोरलाघवे प्रते Ra प्रति काये-कारणभावद्वासे च व्यक्तिकल्यनागौरवं कल्यनागोरवञ्चा किञ्चित्‌करमित्येव उमाधानं am तथापि सफ़ुटलादुपेकितं। “ज्ञानं खविषये प्रवत्तकमितोति, “सखविषपः खविषय एव fata एवेति यावत्‌, तथा च यज्जनान १०४ तत््वचिन्तामशौ एन्नानकल्यनात्‌ तच बाधकं विना तदिरापेन कल्य नान्तरानुदयाच्च फलमुखगौरवस्यादोषत्वात्‌। अन्यथा प्रथमं स्ववेष्टेहोतापि काय्थान्वितें शक्तिः सिडार्थंदश- amare खति यदुपादानकप्रटत्तिननककं भवति तत्‌ afae- विशेव्यतानिरूपित-तत्मकारताकं भवतोति angt सामान्यतो नियम इत्यथे, “Mensa? सनोपादानकाश्यप्रटन्तिजनकप्रत्य्, “खंवादि परत्नो च सशंवाद्यादयप्रदत्यन्तरजनकग्रतयक्ते, ‘afc, बालेरिति शेषः, श्रवधारणे हेतुमाद, “लाघवादिति कारणतावच्छ- दकधरोरलाघवादित्यथेः, "बाधकाभावाचेति कर्पनागोरवादि- खरूपबाधकास्फुरणाचेत्यथः | ws विेवणता-विशेश्यतावच्छेदकला- wena प्रकारके हेतौ निविष्टमतो नेष्टषाघनल्ादिवटकपदारथ- मादाय तेऽज्ञाने व्यभिचारः। न च तथापि-उदासौनपदा्थमादाय तदिषयकसमृहालम्बन-प्रवत्तेकन्नाने हविरेदयुपादागकप्रटत्तिजनके यागादिनिष्टं साधनत्वादिन्ञाने चं व्यभिचार दति aren तद्‌- पादानकलघटितधकवद्छिन्काय्येताप्रतियो गिक-कारणतावच्छेदकं amare भवतोति विवक्तितलादित्यादि सखयमूद्यमिति मावः | ‘soma weet प्रवत्तकमिति wat प्रवन्तकमिषक्नानमिति योजना, ध्रक्तयपादानकप्रटत्तिजनकं रजतलप्रकारकं श्ञानमित्यथः, 'तदिक्ष- षयकमिति श्णक्तिनिष्टविण्व्यतानिर्ूपितरजतलप्रकारताकमित्यधैः, ^तद्चवहारहेतुलादिति रजतप्रकारकले सति श्रक्रेपपादानकप्ररत्ति- हेठलादित्यथेः, “खाविषये इति श्एक्तयविशेग्यके ma इत्यथैः, "तख" प्र्यत्त खणड अन्धथाख्या तिवाद र हस्ये yoy नात्‌ गौरवाच्च पण्धज्येतेति साधु समर्थितङ्गरुमतं | aq खविषये ज्ञानं प्रवत्तकमिति मत्यं किन्तु विसंवा- दिप्रटत्ताविदं ज्ञानमेव प्रवत्तकं न त्विष्टन्नानमपि, तदि न्नायमानेष्टभेदाग्रह कारणतावच्छेदकं लाघवादिः- ति दण्डत्ववदन्यथासिङ़ ९ | णवं हि तत्मतिबडव्यवदहारा- शएक्रापादानकप्रत्तिजनकलवस्य, “श्रसामथ्यात्‌" श्रसत्वात्‌ । “श्रयति, “ग्रहणं, द दन्तवर्‌ पेणो पादानप्रत्यत्तं, ‘aw उपादानेच्छा विषय- तावच्छेदकधश्मप्रकारकसमरणं, “श्रावश्यकादिति अ्रवश्य्गप्ननियतपूव्वै- वर्तिताकादित्ययेः, विशष्टन्ञानेति विग्िष्टप्रत्यक्तेत्ययेः, ‘arfa- घयेऽपि ज्ञानमिति खोपादानाविशेव्यकमपि प्रत्यत्तमित्यः, खं विसंवादिप्रटन्तिः, ‘save’ विसंवादिप्रत्तिजनकं, श्रवधारित- मपोति, व्या्यलमिति ies) श्रयमप्रटन्तेति प्रथमोत्पन्नवयाभि- निश्चयबलेनेत्यथैः, “तचापि' विसंवादि प्रटत्तिप्व्वेमपि, ‘aq बाधकं विनेति प्रथमं व्या्निनिश्चयोत्पत्तौ प्रतिबन्धकं विनेत्यथेः, ‘afacta- नेति तदिरोाधिविषयककल्यनान्तरासम्भवाचत्ययेः । ननु स्वै fiat विशिषटज्ञानकल्पनमपि कथं गौरवन्नानमेव तच प्रतिबन्धकं इत्यत Be, 'फलमुखेति फलान्तरव्तिंगौ रवस्ये- त्यथः, तथाच BH प्रथमं ता दृ शगोरवस्फ़तिरेव नास्तौतिभावः | (९) (ज्ञानमेव vata’ इत्य “ATA प्रवत्तकमेव' इत्यं पाठः टीका कारसम्मवः। (२) लाघवात्‌ दग्डत्ववदित्यन्यधासिडमिति क | 64 yo तच््चचिन्तामणौ नुक्रलत्वं तदिषयत्वं रजतन्नानस्य शुक्तौ नास्ति | अन्यथा रजतन्नानस्य शुक्रिविषयत्वापत्तेः। संवादिप्रहत्तो" “श्रन्ययेति सैः प्रथमावधारितस्यापि परित्यागे इत्यथः, कार्यान्विते afaftfa पदत्वावच्छछदेन काय्येविषयकशाब्दबोधजनकतेत्यथेः, “सिद्धार्थदशनादिति सिद्धाथंकवाक्यादप्यन्वयबोधानुरोधादित्यथः। “साध समयितमिति, यद्यपि प्रथमग्टहोतापरित्यागे सिद्धायेकस्या- प्रामाण्छापत्त्या साधु न्यायमतसमथेनमिति तैरपि वक्रं शक्छं, तथापि तच प्रथमग्रहोतपरित्यागे श्रनुभवविराधो वोजं, सिद्धायका- द्यन्वयानुभवस्यानुभवसिद्धत्वात्‌ श्रच तु न सोऽस्तौति भावः। “सखविषय इति पूत्ववत्‌ सावधारण, यजज्ञानं यत्मरकारकन्ञानत्वे सति यदु पादानकप्रटत्तिजनकं भवति तदवश्ं तन्निष्ठविेव्यतानिरूपित- तत्प्रकारताकं भवतौति सत्यमित्ययेः, “्रवन्तकमेवेति एवकारोभिन्न- क्रमे टदन्वरूपेणोपादानप्रत्यत्तमेव जनकमित्यथेः,.न व्िष्ठज्ञानमपौति न॒ तु उपादानेच्छाविषयतावच्छेदकरजतलादिप्रकारकन्नानमपौ- त्यथः, “द टभेदाग्रड इति उपादानेच्छाविषयतावच्छेदकावच्छिन्न- भे दाय caw, “लाघवादिति उपादानप्रत्यत्त-मेदायदेष्टतावच्छेदक- प्रकारकन्नानानां aut डेतुलापेत्तया लाघवादित्यथेः | केचिन्त॒ “लाघवादिति मिथ्यान्ञानकल्यनामपेच्छ लाघवात्‌ कल्पन लाघवाचेत्यथेः, CYS: | तदसत्‌ । सिद्धान्ते ्रन्ययेत्यादिना विनिगमना विरहाभिधानासङ्गतेः | (९) अविसंवादिप्रत्ताविति ae | प्रत्यत खण्डे खन्धथाख्यातिवाद रस्य | ५०७ wena Wana तस्य विशिष्टन्नानत्वात्‌ | अभेदेनाव- च्छेद कत्वाभावादिति मम सिङधान्तस्ार इति चेत्‌ । Baa) खतन्ान्वय-व्यतिरेकादिषटन्नानं हेतुरेव न त्वितरहेतुतावच्छेदकमन्यथासिङ़ं वा । न दीष्टत्नान- मादायेवेष्टभेदाग्र दस्यान्वय-व्यतिरेकै येन दण्डत्व- वत्तदवच्छेदकं(* ना पीषटन्नानस्य भेदाग्रदगभत्वेनान्वय- व्यतिरेक येन दण्डरूपवत्तदन्यथासिङ्गं। अन्यथा अश हीतभेदेष्टन्नानं हेतुर वच्छेदकेा Aye इत्येव किं न स्यात्‌ तस्मात्छतन्ल्ान्वय-व्यतिरेकात्‌ उभये- रपि tq किश्वेष्टविषयप्रहत्तिख्यले प्रटत्तिमाचं उपसंहरति, “एवं होति, ‘anfasefa रजतलप्रकारकन्ञान- जन्यप्रडत्युपादानलमित्ययः, rae’ उक्तनियमबला दिशेग्येलवसाधक, “रजतन्ञानस्य' रजतलप्रकारकनज्ञानस्य | ‘saafa विशेव्यतासाधकं विनापि विशव्यतासत््वे tae, "रजतज्ञानस्य रजतज्नानमाचस्य सत्य TAMA यावत्‌। नन्वेवं संवादि प्रवत्तावपि उपादानेच्छा- विषयतावच्छेदकधब्चप्रकारकन्ञानं न हेतुः स्यात्‌ तस्यापि fafaem- ननिष्टकारणएतायामवच्छदकलवेनान्यथासिद्ध लादित्यत श्राह, “सवा- रोति, ‘eure’? उपादाने च्छा विषयता वच्छ दकचेग्बप्रकारकं BI, एवमग्रेऽपि, सन्द॑च ‘nada’ जनकं, ‘ae’ तस्यैव । ्न्ययाशिद् (१) दणडत्ववद वच्छेदकमिति Go | yor तक््वचिन्तामशौ प्रतीष्टन्नानस्य हेतुत्वादियमपि प्रत्तिस्तच्जन्धा कप्त- हेतुं विना काग्यानुत्पत्तेः। न बेषटन्नानजन्धत्वे इष्ट विषयप्रत्तित्वमवच्छैदकं गौरवात्‌। बाधकं विनां सामान्याः काय्य-कारणशभावनियमात्‌ | अत wa तन्नोपाधिरपि। अथ तचापीद्‌ं ज्ञानं प्रवत्तकं Sar Wa तस्येष्टविषयत्वमपीति चेत्‌। afe इष्टे इद्मिति- ज्ञानादेव neta: स्यात्‌ । न दयचेव aly न्नायमाने- मेदा ग्रहः प्रवत्तकः | रतेन न रजतन्नानं शुक्तिविष- यकं तत्रतिबडग्यवहारादेतुत्वादिति निरस्तं। असि- डेः। ननु नानं यथाथमेवेति atfata तदाभिका, वेति तत एवान्यथासिद्धं वेत्यथेः । ृष्टज्ञानमादायैवेति दृष्टन्नान- विण्िष्टवेनेवेत्यथेः, किन्त भेदायदलेनेवेति भावः । ‘acre त्वेनेति भदायदगभंष्टज्ञानलवनवेत्ययेः, 'दण्डरूपवदिति यथा लाघवज्ञानात्‌ दण्डवेनैव हेतुता दण्डरूपत्वेन दण्ड रूपमन्यथासिद्ध तथा लाघवादभेदायदलेनेव हेतुतया तदन्यथासिद्धं स्यादित्यर्थः । '्रन्यथाः खातन्त्रेणान्वय-व्यतिरेकसत््वऽप्यन्यनिष्ट हेतुतावच्छेदके इत्यथैः, "उभयोरपोति, त्ये इति we: । ष्टविषयप्व्तिस्यल- दति रजतोपादानक-रजतलप्रकारकप्रवन्ता वित्यथः, च्रवय-व्यतिरेक- श्ञानादिति शषः, भ्रवत्तिमाज्रं प्रतिः रजतलप्रकारकप्रवल्लिमाचं प्रति, ^दषटन्ञानस्य' रजतलप्रकारकन्नानस्य, “हेतुलारिति वच्छमाणयुक्तया VTA खन्यथाग्यातिवादर हस्य | yor अतएव प्रहृत्तिमाजे विशिष्टन्नानमिष्टज्नानष्च हेतुलाध- वात्‌ स्वविषये Ala प्रवत्तकं सवेरेवाद्यप्ररन्नौ तथावग- मात्‌ असत्य्थले इष्टन्नानमपि wana न तु भेदाग्रहे हेतु तावच्छेदकमित्यन्यथाख्यातिसाधनं न भवतीति चेत्‌। न । तेषामन्यथासिद्धान्वय-व्यतिरेकावधारित- कारणतामुलकत्वेन तेरेव व्यात्तिवाधात्‌। HAVA विना समानविशेव्यताप्रत्या सत्या सामान्यतो हेतु लादित्यथः, शदयमपौति ्रटक्युपादानक ` रजतल्प्रका रिकापौत्यथः, “ATA? समानविगेग्यता- प्रत्यासत्या रजतव्वप्रकारकन्ञानजन्या, ‘HAS विनेति क्तप्तसामान्य- हेतुं विनेत्यथेः | “दष्ट्ञानजन्यत् दति सामान्यतो रजतत्प्रकारक- ज्ञानजन्यलश्त्यथेः, “दषटविषयकेति रजतलवद्िशेवयकप्रवलिवमि- me. । नन्‌ तथापि ताढूशसामान्यक्रा्ये-कारणभावे मानाभाव qua श्रा, “बाधक विनेति, सामान्ययोरिति यदिशेषयोः काय्यै कारणभावस्तत्छामान्ययोरपोव्यथः | “श्रत एवेति गौरवेण रजतत्- वदिशेव्यक-ग्रव्निवस्य काय्येतानवच्छेदकल्वादेवेत्यथः, "तन्नोपाध- रिति रजतलप्रकारकप्रवत्तिहेतुकोक्रानुमाने रजतवद्दिशेव्यकलवं नो- पाधिरित्यथेः, सा्यव्यापकतायाहकानुकूलतकाभावादिति भावः । केचिन्त श्रत एवेति यद्धिशेषयोरितिन्यायन सामान्यतः काय॑- कारणभावग्रहादं वेत्यथ: तेनेवानुकूलतकंण रतेः wera निश्चयादिति भावः इत्या; | ५९० तत्त्वचिन्तामणौ [नर नायथाथत्वे काय्यानुत्पत्तेः विपे बाधकाभावाच्च न्नानायथथाथत्वे- ऽपि निष्कम्यप्रदतत्याद्युपायस्य वश्यमाणत्वात्‌ | रतेन सस्कारेन्द्रियाभ्यां प्रत्यभिन्नानवच्छब्दाभासादितेा वा उक्रानमाने दृष्टान्तासिद्धिमाशङ्कते, श्रयति, “त्रापि संवादिप्रत्तावपि, देवाधोनं' सामग्यधोनं, “दष्टविषयकलत्व' कचि- द्जततप्रकारकवं | इष्ट॒ इति वस्तुगत्या रजत विश्रव्यका दित्यः, “ज्ञानाद्‌ बेत्येवकारेण रजततप्रकारकश्नानस्य व्यवच्छेदः । “श्रचेव' विसवादिप्ररत्ताकविव, ‘aatfa’ खुंवादिग्रटत्तावपि, “ज्ञायमाने- ofa खतन््लोपसितरजततावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदाग्रह इत्यथः | रजतज्नञानमिति विषवादिप्ररत्यव्यवदह्ितप्राककालिक रजतन्नान- मित्यथेः, ‘anfargia तद्पादानकेत्यथेः, “fag? खरूपासिद्धेः। ‘agifwafa श्रन्यथास्यातौ बाधिकेत्यर्थः । “qa एव” SMITH बाधकंत्वादव, शश्रन्यथाख्यातिसाघनं न भवतौत्ययेतनेनान्वयः, ‘wala ar’ रजततवप्रकारकप्ररल्तिमाते, ““यद्धि शेषयोरितिन्यायेने तिशेषः। °विशिष्टज्ञानं' रजतत्ववेशिश्चावगा दिन्नानं, ‘cag’ रजतत्वप्रकारकं ज्ञानं, चकारो वार्थे, “ेतुरिति समानविशेव्यताप्रत्यासतत्या Cara: | 'सखविषय दति सावधारणं, aan amare सति यद्‌- पादनकप्ररत्तिजनकं भवति तत्तन्निष्ठ विशेव्यतानिकरूपित-ततप्रकारताक भवतोति स्वैराद्प्रसत्ताववधारितायामित्यरथैः, श्रत इति ae! श्रसत्यस्यल दति इ्टन्नानमपोत्यपिरच योच्यः, तेनाख्त्यखलेऽपौ- VAGUS अन्धयथाख्यातिवादर हस्यं | ५९१ परस्यर सम्बन्धविरदिणि wa ata न भवतीति ज्ञानं यथाथेमेवेति anfafcfa निरसतं। व्याश्यायसिद्धेः सामग्रीसत्त्वे काय्यावश्यकत्वाच्च | त्यथः, waged rufa, ‘coma प्रवत्तकमिति sada रजततवप्रकारकं ज्ञानमित्यथेः, शएक्तयादिविषयकमिति शेषः, ‘a fafa न वेत्यथ, तदिति शेषः, ‰ईत्यन्ययाख्यातिसाधनमिति इत्यक्त इ यमन्यथाख्यातिषाधनमित्यथेः | तेषामिति एएक्रिविशव्यक-रज- तत्वप्रकारकप्रडत्तिः समानविशेव्यता प्रत्यासत्या रजतलप्रकारकन्ञान- जन्या रजतलप्रकारकप्रट्तिलात्‌ Wat प्रवत्तकं रजततवप्रकारकश्चानं परटक्रिविशेव्यकं रजतत्वप्रकारकत्वे सति शएक्रपपादनकप्रटत्तिदेतला- दित्यन्यथाख्यातिसाधनान्‌मानानामित्यथेः, व्यािबाधादिति a यथार्थमेवेति व्या्िबाधादित्यथः। क्ुप्ररेतं विनेति करप्तसामा- न्यकारणं विनेत्यथे, “काग्यानुत्पत्तेरिति विसंवादिगप्रटत्तिलक्षण- कार्यं त्पत्तेरसम्भवा दित्यथः, "विपत्ते बाधकाभावात्‌ तज्ञानं यथाथ मेवेति व्याति fave बाधकाभावाच्चेत्यथेः । नतु ज्ञानाययाथैतव ज्ञानत्वलक्षण साधारणएध्ोद शनात्‌ शब्वचेव WA तच्छड्या निष्कम्प yafaa स्यादित्येव विषक्ते बाधकमित्यत are, ज्ञानेति i प्रत्यभि- क्लानवदिति, प्रत्यभिन्ञानवत्‌ संस्कारेद्दियाभ्ामिति योजना | ‘qaatian इति, न fe याक्तिभिङ्गभियैव सामो कार्ये नाजयि- व्यति, इति aa: | ४९२ तत््वचिन्तामणो श्कदेशिनल्तु । रजत-रङ्गयेाः रजत-रङ्गमेदयहान्र युगपत्प्रहत्ि-निटत्तौ | न चान्धथास्यातिः, दाषवशा- नपुरावत्तिनं विहाय स्मृतरजत-रङ्गाम्यां पुरावत्तिनि भेदग्रहात्‌ । न च रजतत्वेन स्मतिः संस्कारगाचर- "एकदे शिनस्िति प्राभाकरकदे शिन स्ित्यरेः, "नेति, विपरोत- चतुष्कादिति शषः। नचान्ययाख्यातिरिति रजते रजतभदस्य ct रङ्गभेदस्य च ग्रे श्रन्ययास्यात्यापत्तिरित्यथैः, "पुरावर्तिनं विदाथ wafa पुरेवत्येविषयकसपति विषयेत्यथेः, दोषवा दिति च पुर- वत्येविषयकनवे देतुः। यद्यपि यत्किञ्चिद्रजतादिव्यक्रिभेदग्रदमाचं न प्रत्यादिप्रतिबन्धकं xt रजतं ग्रयितरजतभिनभिति ज्ञाने ऽपि प्रटृन्निप्रतिबन्धापत्तेः किन्त रजततवावच्छिन्नप्रतियोगिताक- भदगर एव प्रतिबन्धकः स च प्रकते नास्छेवान्ययाख्यात्यापन्न तयापि प्रतियोग्येशं रजतत्वस्य wey यच प्रकारतया भानं ताद्‌ शभेदग्रदः प्रतिबन्धकः; aa रजतत्वस्य प्रतियो गितावच्छेदक- तया भानमावश्यकं तथा तच पुरेावल्तिनि रजते एए द्‌ रजतत्वेन रजतान्तरभ ग्रस्य प्रतिबन्धकलान्न प्रटत्तिः एवं रङ्खेऽपि न प्रटत्ति- रित्यभिमानेनेदं । “सामान्यप्रत्यासत्तेरिति रजतलाविषयकनिवि- कल्पकस्मरणरूपस्य संस्कारव्यापारस्येत्यथेः, “तुखलात विषयता- सम्बन्धेन सव्वरजत एव Gea) यद्यपि सव्वरजतविषयकस्मरणे- ऽपि प्रकृते न कापि कतिः तथापि समाधिसोकय्यादाह, "तत्ता दति, भ्रत्यासन्ताव पि" निब्िकल्यकर््पस्य व्यापारस्य सत्त्वेऽपि, यथा प्र्त्तखण्डे अन्यथाख्यातिवादर हस्यं | ५९३ सवेरजतविषया स्यात्‌ सामान्य प्रत्यासन्तेतुल्यत्वादिति वाच्यं । anid रजतत्वे च प्रत्यासत्तावपि दोषात्‌ समृत्यनुभवप्रति बन्धव द्‌ पपत्तेः | fay प्रत्यक्षे सामान्यं प्रत्यासत्तिः, स्मरणे तु मनः करणं संस्कारः प्रत्या स्तिः, न तु तस्य सामान्यं प्रत्यासन्िरकरणत्वात्‌ | तन्न। रखकर ङ्ग-रजतमाचन्नानानन्तरन्तयोारेव यमज- याव्वा विपरोतचतुष्केतिप्रसङ्गादन्यथाख्यातेव्वा | प्रसुष्टतन्ताकस्मरणस्थले ania निवििकल्यकस्मरणरूपस्य संसकारव्या- पारस्य सत्वेऽपि खा न खय्येते दोषात्‌ किन्त waar, यथा वा रजते दक्रपयादिभ्रमकाले रजत-रजतत्वे इति निष्विकल्यक्ट्पस्य दद्धियव्यापारस्य सत्वेऽपि तत्सत्ता नानुश्यते दोषात्‌ तथात्रापि दोषात्‌ पुरेव रङ्गं रजते न Wea इत्यथः ‘saya’ विशिष्ट- प्रत्ये एव, “सामान्यं' सामान्यनिव्विकल्पक, "प्रत्यासत्तिः" tae व्यापारः, प्रत्यासत्तिः मनसा व्यापारः, ‘ae’ संस्कारस्य, "सामान्यं प्रत्यासत्तिः सामान्यनिव्विकल्पकं व्यापारः, “श्रकरणलादित्युपलक्तणं निविवकल्यकात्मकसमरणे मानाभावाचेत्यपि are | यद्येवमपि भेदातु- पस्थितिदभायां रङ्ग-रजते इृत्यादिविपरौतात्मकादतिप्रसङ्गो दुव्वार- स्थापि स्फटलादुपेच्य दोषान्तरमाइ, “एकेति एकरङ्ग-रजतत- प्रकारकन्ञानानन्तरमित्यथः, तच रङ्गाद्यन्तरश्यानुपखितवेन पुरा- afafa तद्धदय्दासम्भवादिति भावः। ननु तथापि पव्वैजक्मातु- 65 ure तश्चचिन्तामणो अन्धे तु रजते नेदं रजतमिति ara रजतत्वासं- सगासंसगोग्रहरूपं रजतमेदासंसगा ग्रहरूपं प्ररत्ति- प्रतिबन्धकमिति । तन्न । अन्यदृत्तितथेापस्धितस्य रजत- त्वासंसगंस्य TAA च THE असंसगाग्रदान्िरत्ति- ग्रतरङ्गगाद्यन्तरस्मरण AVA बलवशादित्यत are, 'यमजयोरिति, “श्रतिप्रसङ्ादन्ययाख्यातेरिति aaa ageae श्रन्यथाख्यात्यापत्त fia: | 'रजतलासंसगोखंसमाग्रदरूपमिति रजतलात्यन्ताभावसंघगीविष- यकमित्यथेः, एवमयेऽपि, प्रतिबन्धकं" विपरौतात्मकादितेा रजति रजतलप्रकारकप्रदत्यत्यत्तौ प्रतिबन्धकं । wed ददं रजतमिति भ्रमादपि रङ्गे रजतत्वप्रटतन्तिने स्यात्‌ रजतलाशंसगादेरसंसगंख रजतलरूपस्य रङ्गं ग्रदाभ्यपगमे FUGA ततस्तदग्रह- सत्त्वादिति वाच्यं । उपस्थितस्य रजतत्वाखंसगादेरसं खगो ग्रसयेव प्रतिबन्धकलात्‌ संखगादिकं नेापस्ितमिति भावः। wa एववा दूषणात्‌ ्रन्यब्न्तितया उपखितस्येति वच्यति । यद्यप्येवमपि रज- तल्वाशंसगादेरनुपस्यितिदशायां दमे रङ्ग-रजते इति विपरोत- दिकात्‌ रजते रजतलप्रकारकप्रटत्तिदुब्वोरा उपखितस्य रजतला- शंसगादेरसंखगाग्रदस्यैव प्रतिबन्धकत्वात्‌ तथापि तदोषे aia दोषा- ata, “श्रन्यटत्तितयोपस्थितस्येति, निर ध्करणएकेपख्ितखे- wate नेष्यं, ‘wai’ श्रसंखगोग्रदशत्वात्‌, “निदत्तिप्रष- पत्यच्तखण्डे अन्ध चाख्यातिवादरुहश्यं | ५१४ प्रसङ्गात्‌ TH च तथारसंसगंग्रहेऽन्यथास्यातिः | रजते रजतमभेदासंसगासंसगस्यासं स गो्रहान्निदत्तिरि तिचेत्‌ | Al भेदासंसगासंसगस्य भेदसंसगंरूपत्वेन रजतमभेद्‌- संसगसंसगाग्रहाद्रङ्गे निटत्तिप्रसज्गात्‌ | रजतमेदसंस- MAMAS चान्धधाख्यातिः | रजतटत्तितयेापस्थिते मेदे रजतमेदेन सदह भेदाग्रहः प्ररत्तिप्रतिबन्धकः, णवं ङ्रादिति अ्रन्यद्तिलेनाधिकरणान्तभावे रजतलासंसगादेरूपस्िति- द्रायां रङ्गे ददं रजतमिति भ्रमाद्रनततप्रकारकप्रटत्यनुत्पाद- प्रसङ्गादिव्यथः, (तयोः रजतलवासंसग-रजतमेदयोः 1 पदाथाविवे- चनेन भान्तः wea, रजत दति, ररजतभेदासंसगेासंसरगस्य' रजतमेदासंसगेसम्बन्धव्यतिरेकस्य, ‘fash’ विपरोतदिकादितो रजते रजतभेद प्ररत्यतुत्पाद इत्यथः । wa निराङत्य समा- धत्ते, भेदा संखगा षंसगस्येति रजतमेदासं सगेसम्बन्धव्यतिरेकस्येत्ययः, “निद्न्तिप्रसङ्गादिति इदं रजतमिति भरमाद्रजतत्वप्रकारकप्रटकत्यनु- त्पादप्रषङ्गादित्यथेः। मतान्तरं शङ्ःते, ^रजतटत्तितयेति, भेदे" घटा दिप्रतियो गिकभेदे, ‘aera’ तेऽपि भेदस्य दोषादयः, “प्रस्ति प्रतिबन्धक दति विपरौतदिकादितो रजते रजततवप्रकारक- प्रत्यनुत्पन्तौ प्रतिबन्धक cae: । “निटृत्तावपौति, रङ्गटत्तितया wid मेद रङ्गभेदेन ae भेदाग्रहः प्रतिबन्धक दति wa.) न च रजतादि निष्टभेद दत्येवास्त॒ किसुपखितिगभतयेति वाद्यं । एवं af रजतमिदमिति न्नानादष्यप्ररल्यापन्तेः aa रजतटन्तितादूशमेद ५९६ तक््वचिन्तामणो te निदत्तावपीति चेत्‌ । न । रखवमपि शब्दाभासात्‌ यगपत्मटत्ति-निटत्त्यापत्तः प्रत्ति-निरत्तिविषयनिष्ठ- भेदयेः रजत-रङ्ग-मेदयाश्च" शब्दादनुपस्ित्या प्रति- बन्धकत्वाभावात्‌ | | अपरे तु Guattfasaa wa भेदे इष्टानि प्रतियागित्वाभाव ग्रहात्‌ प्रहत्ति-निदृत्नौ । तथा fe रङ्गे रजतभेदः सन्नपि देाषात्र भासतेऽन्यस्माट्भासत रजतभेदेन सद भेदाग्रदस्य सत्वात्‌ । एवं रजतादिभेदेऽणु पख्ितव विवक्तणेयं way धघरटभिन्नमिदं रजतमिति न्नानादष्यप्रटत्ति- प्रसङ्गादिति ara: | “श्ब्दाभासादिति ca रङ्ग-रजते दति WRI भासजन्यरङ्ग-रजतापस्यितिसदङकृता दिदन्तरूपेण रङ्ग-रजतप्रत्यल्ा- दित्यः | प्रटत्ति-निरस्तिविषयेति प्रटत्ति-निदत्तिविषयनिषट- त्यथः, शरजत-~रङ्गभेदयोः' रजत-रङ्प्रतियो गिकभेदयोः | “पुरेवत्तिनिष्ठतयेति, भेदे" भेदसामान्ये, अन्यथा asa घटभेदा न रजतप्रतियोगिक इति ज्ञानकाले रजतभिन्नमिति ज्ञाना- दपि प्रत्यापत्तेः, च्रतएव ज्नातमिन्युक्त, seam शटुक्गिनिष् यावति भेदे रजतप्रतियो गिकत्वाभावग्रहे श्रन्यथाख्यात्यापन्तेरिति ध्येयं । “श्रन्यस्मादिति घर-पटादित cae, ‘az’ भेदसामान्ये, (१) र ङ्-रजतमेदयेारि त्यं He पुस्तके पाठः परन्त्वयंन टीका लारसम्मतः। परत्य खण्डे अन्धथाख्यातिवादर स्य | ५९७ रव । तथाच THeaaar ara भेदे रजतप्रतिथागि- त्वाभावग्रहाद्यथाथदेव रङ्ग प्रटत्तिः, रङ्गप्रतियागित्वा- भावः सन्नपि दोषान्न भासते इति तच न निवत्तेते | रवं रजतनिष्ठतया पस्थिते भेदे रङ्गप्रतियागित्वाभ।वग्रहा- ‘se प्रटृन्तिरिति w रजतत्वप्रकारकप्ररल्िरित्यथः । नन्व रङ्ग- प्रतियोगिकल्वाभावेाऽणयस्तोति तदगदाद्रङ्गे रङ्गलप्रकारकनिषश्टत्तिरपि स्यादित्यत ate, °रङ्गेति, ‘a निवन्ततेः न रङ्गलप्रकारकनिटन्तिः, रङ्गलप्रकारकप्रत्तिभेवतोति | “न यगपत््रटृत्ति-निटन्तौ इति न विपरौतदिकादिता यगपद्रङ्ग-रजतयोः रजतलप्रकारकप्ररक्ति-रङ्गल- प्रकारकनिटठत्तिरेवेत्यथैः। waned प्रत्येव दोषः प्रतिबन्धके न॒तु सामान्यलच्णादिजन्यालोकिकप्रत्क्ते इत्यभिमानेन शङ ते, न च रङ्गेति, यथाश्रुते रङ्गे रजनताद्धेदः सन्नपि दोषान्न गह्यते दृति पुत्वमेवाभिधानात्‌ पुनराशङ्गासङ्गतेः। “खामान्यबुद्ध, सामा- न्यज्ञानात्मक प्रत्या सन्तः, 'सव्वेविषयत्वादिति सकलसामान्याश्रय विष- यकप्रत्चजनकला दित्यः, “रजतभेदेऽपौति, सामान्यत दति गेषः। afar निराङत्य समाधत्ते, श्रत्यासन्तावपौति, तथाच सामान्य- लचलणादिजन्यालौ किंकप्रत्यक्तेऽपि दोषः प्रतिबन्धक इति भावः | श्रपरेषां मतं दूषयति, “मेवमिति, ‘<< रजतमितौति, तथा च तन्ते केवलादिदं रजतमितिज्ञानात्‌ प्रठत्तिन स्यात्‌ तदानीं पुरेवन्तिरत्तितया उपसितस्य भेदस्य रजतप्रतियो गिकल्वाभावा- ग्रहादिति भावः । नन्विदं रजतमिति ज्ञानं प्रटत्तिजनकमेव yrs तक्वचिन्तामणो द्रजते निवत्तते, रजतप्रतिथभित्वाभावः सन्नपि दोषान wea इति न यगपत्महत्ति-निडत्तो | न च रङ्गटत्तिमे- दत्वं रजतभेदेऽप्यस्तौति वेन रूपेख सऽपि भासते सा- arate: सवेविश्ेषविषयत्वात्‌^ तथा च रजतमभेदे- ऽपि तत््मरतियेागित्वाभावग्र हेऽन्यथास्यातिरिति वाच्यं | प्रत्यासत्तावपि रङ्गदत्तिभेदत्वेन रजतभेदस्य दषेणा- ग्रहादिति | ati इदं रजतमिति ज्नानमन्वय-व्यति- Wana प्रवत्तकमित्यनुभवसिद्धं। तच्च सत्यस्यले वि शिष्ट- नेत्यत श्रा, ‘asta प्रदन्तावित्यथेः, ‘ass’ इदं रजतमिति STA | केचित्तु ‘av विवादे, विषयं सप्तम्यथः, अ्रवयश्चास्य "तजन्नान- मित्यनेन, तथाच विवादविषयोश्ठतमिदं रजतमिति ज्ञानं vert कारणमित्यतुभवबाधितमित्यथ इत्या: | SS yaaa? न जनकं, ‘aa amet प्रवन्तेकमिति aga पाठे तु aa पुरोावत्तिनिष्ठतया nia भेदे इष्टप्रतियोगिकला- भावन्नानमेव we प्रवन्तकमित्यलुभववाधितमित्यथेः। "तदपि डेतु- रिति इदं रजतमिति ज्ञान उक्राभावन्नानश्च इयमेव हेतु रिव्यथैः | उभयं fa प्रट़त्तिमाचे हेतुः विषंवादिप्रस्त्तौ वा we श्राह, 'वत्यस्यल दति, ‘ae’ पुरोवन्निनिष्टतया ज्ञाते मेदे इष्टप्रतियो गि- ~ (१) स््व॑विश्रेषविषयत्बनियमादिति we | प्रलच्तखण्डे अन्धथाख्यातिवादरुइस्य | १९९ aaa न्नानदयमेकं वा wafafa विवादः, तच तज्न्नानं न प्रवत्तकमित्धनुभववाधिनं। तदपि शेतु- रित्यपि न। तस्य सत्यखलेऽसिडत्वात्‌“ विशिष्टत्ताना- कलवाभावन्नानस्य, “्रप्रसिद्धलादिति नियमतः yafegararar- दित्यथः | नियर्मां्राभावसुक्ता श्रन्ययासिद्धिमाह, “विशिष्टेति, तथाच यथा प्रत्यत्ते aes कारणं अ्रनेकट्र व्यवत्वं श्रन्यथासिद्धं तथा तादु शरूपमन्यथा सिद्धमिति मावः we श्राह, शब्दामासादिति ददं रजतमितिशब्दाभाषजन्यरजतापख्ितिसदछ तात्‌ टदृदन्त्ररूपण पएजिप्रतयक्ता दित्यथः, तच भेदाद्युपखापकशब्दाभावादिति भावः | एवं निरत्तावपोति, afefee रजतमिति ज्ञानमपि केवलं जनक- मित्यनुभवसिद्धमिति श्षः। तच्च श्रपरेषां मते न स्यादिति भावः। टूदमुपलक्षणं, पुरेाव्निटत्तितया ज्ञाते भेदखामान्ये केन equ इष्टा निष्टप्रतियो गिकलाभावस्य गहा हेतुः, fa प्रातिखिकं angen, तत्पुरावन्तिनिष्ठभेदत्वावच्छेदेन, सामानाधिकरण्येन वा, नाद्यः दुग्रहत्वात्‌, न दितौयः रङ्गढत्तिभेदतलावच्छ देन रजत- प्रतियोगिकलाभावय्रहे अ्न्यथाख्यात्यापत्तः, न gate: तदुत्ि- घटभेदो न रजतप्रतियोगिक दतिन्ञानकाले न रजतभिन्नमिद- मिति ज्ञानादपि प्रडन्तिप्रसङ्गात्‌। नापि पुरेोवल्तिरत्तितया श्रात- भेदत्वावच्छेरेन ase, श्ञानाविषयकस्य एतद ्िभेदखामान्ये न रजतप्रतियो गिकमिति ज्नानस्याकारणवापन्तः। नापि पुरेवन्ति (९) सत्धश्यक्ते तस्यासिङ्धत्वादिति ख° | ५२० तक््वचिन्तामणो Teal गुरुत्वात्‌ शब्दाभासाव्प्रहत्तौ मेदादिज्नाना- भावाच्च | wa निदृत्तावपि | अन्ये तु इष्टटलितया waaraisfavefaaar चा- WHAT धमः खाश्रये प्रवन्तक इति सच धमी रजते रजतत्वं रङ्गे रजतसादृश्यं । रवं निरटत्तावपोति न निष्टतया ज्ञातयावद्धेदान्‌ कि Fag पेणातुगतौ त्य तदवच्छं देन रजत- ज्ञानं, रजतभेदातिरिक्रपुरेवन्तिनिष्ठभेदो न रजतप्रतियोगिक- इति ग्रहादपि नेदं रजतमिति maar yew इत्यपि दूषणं द्रष्ट | ‘ssafaaafa उपादानेच्छा विषयतावच्छेदकरजतत्वा दिरूप- धम्मेसमानाभिकरणतयेत्ययेः, “श्रनिष्टटत्तितया' तादृ श्धम्मोाभाव- समानाधिकरणएतया, ‘awa’ खप्रकारकन्नानविषये, तथाच तादृ श्र- yaaa ज्ञानं प्ररन्तौ कारणमिति फलितं । ‘tna’ दति सत्यरजतगो चररजततप्रकारकप्रटन्ता वित्ययः, ‘TH’ रङ्गगो चररज- तलप्रकारकप्रगत्तो, “रजताद्‌ शमिति । यद्यपि waar, न रजतत्वसमानाधिकरणतया ग्टद्यमाणं, तन्नयं सादृ श्यस्यातिरिक्र- पदाथतवेऽपि तस्य भेदनियततद्रजततल णामानाधिकरण्छग्रहे श्रन्यथा- ्यात्यापन्नेः। नापि रजतसादृश्यं रङ्गटठत्तिचाकचक्यं तखापि रङ्ग- टृत्तिरूप विश्ेषात्मकतया तच्रापि रजतत्वसमानाधिकरणएत्वेन गे ्रन्यथाख्यात्यापत्तेः, तथापि रजतपदं यत्कि द्रजतपर, तच्छ- दृश्यमतिरिक्रपदाथरूप रजतत्वखमानाधिकरणमपि। न च रजतला- परत्य त्तख? अन्यथाख्यातिव! दर स्यं । ५२१ य॒गपत््रत्ति-निटत्तो इति । तन्न । wa हि इमे रङ्ग- रजते इति शब्दाभासाद्रङ्ग-रजत्येः प्ररत्ति-निरदत्त न स्यातां waa च रङ्गे रद्जटत्तिधम्मेस्य र जते". शब्दाद्‌ नुपस्ितेः। न च शब्दानन्तर प्रत्यक्षेण तयारूपस्थितिः तच हेतुने शब्द्‌ इति वाच्यं । अन- न्यथासिडश्ब्दानुविधानात्‌ इमे रजत-रङ्ग इति स्वकीयं भावसमानाधिकरणमपि भवतोति वाच्यं । वस्तुगत्या तथात्वेऽपि दोषात्तयालेनाग्रहसम्भवादित्यदोषः | केचित्त “रजतसादृश्येः रङ्गनिष्ठचाकचक्यविशेषः। नच सख न रजतत्समानाधिरणएतया ग्द्यमाणए दति asi शृष्टटत्तितया ग्टद्यमाणेत्यस्य उपादानेच्छाविषयतावच्छदकधश्मसमानाधिकरणजा- तौोयतया ग्द्यमाण्त्यथात्‌ रङ्गटत्तिचाकचक्यविशषोऽपि तथा गद्- माणः सभ्भवतोत्याहः | ‘ya निदटत्तावपौति उपादानदेषविषयतावच्छेदकधम्मसमाना- धिकरणएतवेन गद्यमाणो wea: तत्मकारकन्ञानं कारणमित्यथैः, स च wate रङ्गलप्रकारकनिटत्तौ We, रजतलप्रकारकनिरन्तौ च यत्किञ्चिद्र ङ्गसाद्‌ श्मिति भावः । ‘a युगपदिति न विपौरत- faatfeat युगपद ङ्ग-रजतयोरुभयोरेव रजतलवप्रकारकप्ररत्तिः र्गत प्रकारकनिटत्तिव्वा इत्ययः । रजते रङ्गसषमानाधिकरणतया ग्टद्यमाणस्य रजतत्वस्य यत्किञ्िद्रजतसादृ श्यस्य च दोषादग्दादेवं (१९) रङ्के रजतटत्तिधम्मंस्य रजते cya त्तिधम्भस्य चेतिख०। ` 66 भरर तश्चचिन्ताम्णौ यथाथन्नानम नात्य TAIN रङ्ग-रजते इति प्रतार aaa विश्वासेन प्रटत्ति-निटत्तिद शना | इतरे तु रजते रजतत्वं न द्यते दोषात्‌ तथा च॑ रजतटत्तितया याव दूपस्थितधम्भेस्य रजतत्वेन भेदा- Tela nana रङ्गटत्तितयेापस्थितस्य च कस्य चिड- wa रजतत्वेन भेदाग्रह द्रङ्गे प्रवत्तते, रवं निटत्ता- CS रक्लसमानाधिकरणतया सद्यमाणस्य ware दोषाद- ग्रदाचेति भावः । शशन्दाभासादिति, शदन्र्ूपेण रङ््-रजत- परत्यत्तसदकछतादितिशेषः। प्रटत्ति-निरन्तौ दति रजतलप्रकारक- प्रशत्ति-रङ्गलप्रकारकनिदन्तौ त्यथः, °रजतटत्तिधम्भस्येति रजत- लसखमानाधिकरणएतया ग्द्यमाणधममेस्य रजतसादृ यादे रित्यथेः, °रङ्गट्तिधम्भेस्येति रङ्गलसमानाधिकरणएतया ग्द्यमाणधम्मस्य Ty सादृश्यादेरित्यथः। 'तयाः* रङ्ग-रजतसादृ श्ययोः, "तच" श्दाभाषख- स्तौ यविसंवादिप्रटत्ति-निटत्योः। नन्विष्टतावच्छे दकधब्यषमानाधिकर- waa तद्ध शमज्नानाथमिष्टतावच्छंदकोपस्थितिरपेकिता Tey शब्दा लुभवविधानत्थित are, ‘ca इति। ‘a nace’? दूति विपरोतदिकादिता न रजते रजतत्वप्रकारेण प्रवत्तत दत्यथेः । “कस्य चित्‌” कस्य चिदपि, ‘es vaca’ इति विप. रौतदिकादितेा रङ्ग एव रजतत्वप्रकारेण प्रवत्तते rau, “एवं (९) खन्नानं यधाथेमनादृ व्येति we | प्रयश्च खग्डे अन्यथा स्यातिबारैर हस्य | ५९३ वेपि। यथा तवाभेदयरहेऽपि मानान्तरात्‌ भेदग्रहः प्रह ्तिप्रतिबन्धकः तथा रजते रजतभेदाग्र हेऽपि रजत- हेत्तितयथा यावदुपस्थितस्य रजतत्वेन मम भेदयदः प्ररत्तिप्रतिबन्धक इति । तन्न । रतदपेश्षया विशि्ट- ज्ञानस्य लघत्वेनान्वय-व्यतिरेकाभ्याश्च हेतुत्वात्‌ । न षव हेत्वभावः, प्रत्यमिन्नानवत्‌ संस्कारेन्द्रियाभ्यां विशि- निरनत्तावपौति विपरौतदिकादितेा रङ्गलप्रकारकनिट्त्यत्‌ पन्तावपि, शट ्तितयोपशितयावद्धग्माणएं रङ्गतेन समं भेदयदः प्रतिबन्ध॑क Tae: | रजतटत्तितयोपस्थितस्य च क्रचिड्ग्स्य न तदान was घमं भेदग्रह इति रजत एव रङ्गवेप्रकारेण निवन्ततं दति भावः। ननु खतौष्टपुरोव्तिभेदाग्े तादु शभेदग्रदोऽकिद्चित्‌कर शत्यत are, "यथेति यथा तव पौतः wg इति पौतामेदग्रदेऽपि न शङ्खे पोतवप्रकारकप्रटत्तिः पौतभेदानुमित्या प्रतिबन्धादित्य्थैः | एतचा- पाततः शङ्खः पौत इत्यभेदज्ञानस्य भरमलवेनान्ञायमानत्वाभावादेव नं yaaa न त॒ भेदयदस्य प्रतिबन्धकता दव्यक्रलादिति ध्येयं । ^एतदपेक्चयेति, इदमुपलक्षणं तथापि तादूशमेद विरदद् शायां विप- रोतदिकादिता य॒गपत्‌ प्रत्ति-निटत्यापन्त दारत्ात्यपि द्रष्टव्य | ‘sana दति इदं रजतमिति विशिष्टप्रमोत्यत्तौ हेलभाव rae | न fe बौद्धानामिव तवापि प्रत्यभिन्नानदयमित्यत ore, “तस्येति, “श्रमेदो च्छेदः" पूव्वकालवर्निनां समनन्तरकालवर्तिनाऽमे- . दस्याप्रामाणिकल प्रसङ्गः | तस्य तदेकेति, श्रभेदानुमानादेरपि प्रत्य- ५२8४. तक््वचिन्तामणौ धौ सम्भवात्‌ | तस्य न्नानदयत्वेऽभेदादङेदः तख तदेकमानत्वात्‌। नचेकविषयत्वेन तथोः परस्परसह- करिता, नामविशिष्टनामिप्रत्यस्े anit च तद्‌- भावात्‌ गौरवाच्च । न चातिप्रसङ्गः, भेदाग्रहस्यापि तद्धेतुत्वात्‌ | अथ प्रत्यभिन्नाया रशकत्वेऽपि तत्तां- भिन्ञानेपजोवकल्वादिति भावः। ‘a त्तति, तयोः" संस्कारेन्द्रिययोः, तददिशेव्यक-ततप्रकारकसंस्कारसदकारेणेव इद्िय॑तदिशेष्यक-तत्म- कारकप्रत्यत्तं जनयतोत्ययः, wid तु रजत विशेष्यक-रजततव प्रकार- कसंस्कारात्‌ कथं श्एक्निविशेव्यक-रजतलप्रकारकप्रट्मित्यथैः | ‘nfanaa इति, नामां शे इति शेषः । ‘ania’ तत्ताप्रत्यभि- ma, "तदभावात्‌" समानविशरेव्यकसं स्कार विरद्ात्‌, "गोरवाचेति' तदि षयकसस्कारत्मपेच्छ तदिशरेखक-तत्‌प्रकारकसंस्कारलेन कार- wa गौरवाचेत्यथः । “श्रतिप्रसङ्ख इति सत्यपि deat saa संसकारेन्दियार्भ्यां विग्िष्टभ्रमोदयप्रसङ्ग cae) ‘agaar’ विग्ष्टन्नानदेत॒लात्‌ seca सविकल्यकजन्यस्यव साक्तात्वादिति भावः । परोवत्यभेदांे चेति gta श्रभेरांथे Sau: । सम्बन्धा सन्निकषस्यादेतुत्मिति भावः । जातिसाङ्ग्यमा श्रद्धा, ‘afrafafa, “श्रनुग्डतिवञ्चेति भ्रतुख्ठतित्वादिकञ्चत्यथः। श्रादि- पदातसाक्तात्‌कारलादिपरिग्रदः “श्रयापयटृन्तिठत्यादि, तथा चख शाङ्- यस्य एकावच्छेदेन सामानाधिकरण्यगभेतया न साङ्ग्थैमित्याश्चः। (१) विण्ि्धिन्नानस्य सम्भवादिति we | पर्यच्चखण्डे अन्ययाग््या तिवादरदस्य | ५२५ ञे न साक्षात्कारित्वं तचेन्दरियासंन्निकषोात्‌ तजन्नानज- न्धत्वाचच। किन्तु स्मृतित्वं । पुरावत्यभेदाओे च साक्षा समतित्वमनुभूतित्वश्च न जातिरव्याप्यटत्तर्वेति चेत्‌। afe संस्कारादसन्िकष्टमपि भासत इतिं तवाप्यनु- ad | तथा च तवेव रीत्या प्रत्यभिन्नानवदिदं रजत- fata न्ानमस्तु तत्सामग्रोसत्वात्‌ | मम त्विद्दिय- जन्यत्वात्‌ जात्यसंस्कराचचच साक्षात्कारित्वमेवेभयच | ननु यो यत्साक्षात्कारः स तदिन्द्रियसन्निकषेजन्यः | नच रजतेस इहास्ति इति चेत्‌ । न । प्रत्यभिन्नाया इन्द्रियजन्यतया साक्षात्कारित्वेन तत्तायां aria च एकं ्ञानमिति ददम श्रतुभवर्ूपं रजतर्लांशे च खतिरूपमित्ययेः, जाव्यसङ्राचेति परस्पराभावसमानाधिकरणयोजात्योरेकाधिकर- खा टत्तितखभावाचेत्यथेः। “रजते रजतत्वे वा, ‘a, इद्धिय- सन्निकषेः, ‘ce सय्येमाणएारेापस्ले। खमते दूषयति, भ्रत्यभि- mea दति, शशस्कारस्येति, दृदमपि सखमतेन । (तदिति रजतलप्रकारकप्रत्यत्तमित्यथैः, ‘aw विशेषणलैकिकस निकषस्य । “किञ्चेति किन्तित्ययः, "तयोर रंसगो गरदः”, विथिष्टप्रत्यक्तरेतुरितिशेषः। “किश्चेत्यस्य AAA aq ay पौनरुत्यापत्तेः, भमेण Rena इति fa ननु मास्तु रजतललो किकसन्निकषंरेतु- (९) तत्ते दति खर | ५२९ तक््वचिन्तामणौ व्यभिचारात्‌ संस्कारस्य War सन्निकषत्वा्च | न चं TAR संयुक्तसमवायस्य प्रत्यासन्तित्वेन हेतु- त्वात्तं विना न afefaara | तदिशिष्टन्नाने विग्रेषण- न्नानेपक्षीणत्वेन तस्यादेतुत्वात्‌ | न fe विशिष्टधो- aan तेन विना तददिलम्बः। किञ्च विश्रेषण- Wa विशेष्यसम्बन्धस्तयारसंसगाग्रह इति प्रत्यभिन्ना- सत्यप्रत्यक्षसाधारणस्य विशिष्टप्रत्यक्षदेतेभेमेऽपि स- म्भवात्‌। रजतसाक्षात्कारे रजतसयेगस्य हेतुत्वेऽपि विशेष्यसन्निकषत्बेन हेतुता नतु रनतसंथेागत्वेन | ARIANA यत्सामान्धं देतुस्तदिशेषे तदिशेषस्य हेतुत्व ब्तयापि wade रजतत्व विशिष्टसाक्तात्कारदेतुतया तदजन्य- त्वाज्लासो तथेत्यत are, “रजतखाल्लात्कार इति रजततल्विशिष्टसा- त्कार इत्यथः, “हेतुबेऽपि' कचित्‌ फलो पधायकतवेऽपि, “विश््यसनि- कषेत्ेनेति रजतविगशेष्यकप्रत्यक्तं प्रति ciate” वादि- We! ननु संयोगो रजतवि श्यकं प्रत्यत्तवत्‌ रज | भरत्यपि इतुः सत्यरजतत्व विणि्प्रतयत्ते तद्वच दित्यत ae, संयोगस्येति रजतस्योग्ये्च+ feaaafa रजतविशेव्यक प्रव्यक्ता भ्यथाभिद्धतयेति सत्यरजतत् विशि नस्यान्यथासिद्ध तयेत्ययः, ‘faigay प्र्यच्तखण्डे अन्य थाख्यातिवादर स्यं | १२७ नियमात्‌ । संयागस्य विश्ष्यभानसामग्रयन्तरितत्वेना- म्यथासिद्गतया विशरेषसामग्रयन्तराकल्पनात्‌ रवा | परत्यक्षहेतुत्वेन क्त प्तविशेष्यसम्बन्धादेव तदुपपत्तेः | अपिच प्रत्ता खतन््लीपस्थितेष्टमेदाग्रहकार णत्वापे. छया रजतसाक्षात्कारे विश्ष्यसन्निकषत्वेन हेतुत्वस्य लघुत्वात्‌ | वस्तुतस्तु Wasa इत्युभयसिङ्, तच भरमा नासंसगग्रहाभावः, तस्याधिकरणरूपत्वे ्रसा- Wald, तजन्नानरूपन्वे च तस्य प्रमात्वेन दाषाज- न्यत्वात्‌ । अयमस्थानाभिषिक्तप्रमा दाषजन्धेवेति^ लविष्िष्टसा्चात्कारलेन विगरेषकाय्ये-कारणभावान्तरकल्यना दित्यर्थः | श्रत्यच्तदेतु लेन श्रकरिविशेव्यक-प्रत्यचसामान्यहे तुतेन, “विशेगव्यसम्बन्धा- देवेति एकर द्धि यशन्निकषी देवेत्यथेः, 'तडुपपन्तरिति एकी रजतलवि- शिष्टसाक्तात्कारोपपन्तेरित्यथेः। ननु लाघ्रवात्छामान्यते रजतविषयक- yaad प्रति रजतसंयोगतेन हेतुत्वं रजत विशेग्यकप्रत्यत्ततवस्य — 4 a A € „ & क्रायैतावच्छेद कते गोरवात्‌ निव्विकल्पकसंग्रहाथे प्रकारता-संसगताति- विषयताया vara विश्ख्यतालात्‌ तथा च रजत-चन्तरादिखंयोगं कथं परक्तयादो रजतभेद विशिष्ट धौ रित्यत we, “श्रपिचेति, रजत- केति रजत विशेव्यक-सा्तात्कारे रजतसंयोगत्वेन डेतुलस्ये- प्रधिसौकाग्यादुक्ग। aware रजत विषयकप्रत्यत्तवसुपेच्छ हेतुत्व नियमादिति Re | दोषजन्येतीति we | ४२६ तक््वचिन्तामौ व्यभिचारात्‌ संस्कारस्य Haat सन्निकषत्वा्च | न चं रजतत्वप्रत्यक्षे संयुक्तसमवायस्य प्रत्यासन्तित्वेन हेतु- त्वात्तं विना न तदितिवाच्यं | तदिशिष्टन्नाने विश्रेषण- न्नानापष्ीणत्वेन तस्याहेतुत्वात्‌ । न fe विशिष्टभो- manta तेन विना तदिलम्बः। किच्च fasrqa- Ta विशेष्यसम्बन्धस्तयारसंसगाग्रह इति प्रत्यभिन्ना- सत्यप्रत्यक्षसाधार णस्य विशिष्टप्रत्य्देतेभेमेऽपि स- म्भवात्‌। THAIN रजतस्ंयोगस्य देतुत्वेऽपि विशेष्यसन्निकषत्बेन हेतुता नतु रनतसंथागत्वेन | यत्सामान्ये यत्सामान्यं हेतुस्तहिशेषे तदिशेषस्य हेतुत्व maf रजतध॑योगस्य रजतत्व विशिष्टसा्तात्कारदेतुतया तदजन्य- erat तथेत्यत sre, “रजतसाक्तात्कार दति रजतलविशिष्टषा- त्कार इत्यथैः, Saasty afar फलो पधायकववेऽपि, ‘favaafe- कषैवेनेति रजत विशेष्यकप्रत्यकं प्रति ciate लावश्यकलत्वादि- WU ननु संयोगो रजत विशष्यक प्रत्यक्तवत्‌ रजतत्व वि शिष्टसा्तात्कारं भ्रव्यपि हेतुः सत्य रजतत्व विश्िष्टपरत्यक्ते तदनवय-व्यतिरेकालुविधामदश्ना- दित्यत श्रा,“खंयोगयेति रजतसंयोगस्सेत्यथेः, "विगेग्यभानसामग्य॒न्त- रितलेनेति रजतविशेव्यक-प्रत्यक्तलावच्छिन्नं प्रति कारणवलेनेत्यथेः,.श्र- ग्या मिद्धतयेति सत्यरजतत् विशिष्ट प्रत्यक्ते तदन्वय-व्यतिरेकानुविधा- नस्यान्ययासिद्ध तयेत्यथः, “विश्नेषसामग्यन्तरे ति रजतंयोगतेन रजत- प्र्यच्तखण्डे अन्यथाख्यातिवादर हस्यं | १२अ नियमात्‌ । संयागस्य विश्ष्यभानसामग्रान्तरितत्वेना- ग्धथासिद्तया विशेषसामग्रयन्तराकल्यनात्‌ नरवाच्। परत्यक्षहेतुत्वेन ज्प्तविशेष्यसम्बन्धादेव तदुपपत्तेः | अपिच प्रटत्तो खतन््ीपरस्थितेष्टमेदाग्रहकार णत्वापे. छषया रजतसाक्षात्कारे विशेष्यसन्निकषत्वेन हेतुत्वस्य लघुत्वात्‌ | TEA Basa इत्युभयसिद्व, तच सरमा नासंसगग्रहाभावः, तस्याधिकरूणरूपत्वे असा- ध्यत्वात्‌, तजन्नानरूपन्वे च तस्य प्रमात्वेन दाषाज- न्यत्वात्‌ । अरमस्थानाभिपिक्तप्रमा दाषजन्धेवेति? लंविशिष्टसाच्वात्कारवेन विश्रेषका्ये-कारणभावान्तरकल्पना दित्यः | श्रत्यच्चदेतु लेन' प्रक्रि वि शेव्यक-प्रत्यचसामान्यहेतुत्वेन, विेव्यसम्बन्धा- देवेति cle यखज्निकषीदेवेत्यथं ;, "तद्‌ पपन्तेरिति WAT रजतलबि- शिष्टसाच्तात्कारोपपत्तेरित्यथेः। ननु लाघ्रवात्छामान्यतेा रेजतविषयक- म्रत्यक्तवावच्छन्नं प्रति रजतसंयोगतेन हेतुत्वं रजत विशेव्यकप्रत्यत्तत्वस्य काखीतावच्छेदकले गौरवात्‌ निष्विकल्पकसंगरहाथे प्रकारता-संसगेताति- रिक्रविषयताया vara विग््धतालात्‌ तथा च रजत-चक्तरादिषंयोगं विना कथं Raget रजतमेद विशिष्ट धौ रित्यत ae, “श्रपिचेति, रजत- सा्तात्कार दति रजतविशेष्यक-साक्तात्कारे रजतसयोगत्वेन डेतुलस्ये- त्ययः,एतच TAA AAA | THA रजत विषयकपरत्यक्तवसुपेच्छ (९) afetwea तदि्रषहेतुत्नियमादिति ae | (२) दोषाभिषिक्का प्रमेव दोषजन्येतोति we | २८ तक््तचिन््ामणां चेत्‌। न | तस्याः कप्तसामग्रपन्तरजन्यत्वादिति मे- ऽसत्यन्नानमित्यसन्निङृष्टमपि arg Faw | afa च दषस्य fafaeta ard व्यापारः went तद्खतुत्वस्य क्ल तत्वात्‌ | न च भेदाग्रहः, कल्यनोयका- रणभावत्वात्‌। रजतविशेगब्यक्रत्य्त्वमेव लघृशरो रमग्द्यमा णव्यतिरेकञ्च तच विथे- षणएता रूपविषयवस्याधिकस्य प्रवेशेन gear सन्दिग्धव्यतिरेका च। न च निष्विकल्पकसंग्रहाथे विगरेषणतारिक्रविषयताया vara विशे waaay SIMI, श्रतएव सन्दिग्धव्यतिरोकमण्यकिञचित्करं समश्ररोराथेमेव तस्य कारणतायां विनिगमकल्वादिति aren fafe- कल्क विषयता-विशेग्यतासम्बन्धेन तदि्िष्टप्रत्य वलस्यैव तदि शेयक- ्रत्यच्चवरूपलात्‌ सम्बन्धाननुगमस्यादोषलादिति ध्येयं । ‹दोषादभ्म दति दोषमध्ये भ्रम इत्यथः, ‘suafeg, उभयवादिषिद्धः सिद्धान्तः, तदनभ्यपगमे चापसिद्धान्त इति भावः। श्रधिकरणष्हपत्वे दूति श्रतिरिक्रत्वेऽपि नित्यलादित्यपि बोध्यं । ^तजज्ञानेति श्रधिकरण- waa, “तस्याः प्रमायाः, चक्रुप्तसामग्यन्तरेति दोषाघरित- gran, sam? श्रसत्यविण्टज्ञानं, दतौति, श्रनायत्येति र्षः । ननु “टोषाद्‌भ्रम दत्यच भ्रमपदं भ्रमजन्य- विसंवादिव्यवद्ारपरं श्रता नोक्तदोष इत्यत are, “श्रपिचेति, “विशिष्टज्ञानमेव' विशिष्टभ्रम एव, व्यापारः" विसंवादिप्रट ति जनने व्यापारः, श्रटत्तोः विषंवादिग्रटटत्तो, ‘agqae’ तेन रूपेण VTA खन्ययाख्यातिवाद र हस्यं | ५२९ यत्तु॒दुष्टात्काययेत्रेति, तव वीजेन्दरियसाधारणं न दुष्टत्वभेकमस्ति | रवं प्रत्यक्षम्यन्यथाख्यातेा मानं कारणवाधाभावात्‌५। तथाहि इदं रजततया जाना- मोत्यनुव्यवसायसाशिकमेवान्यस्यान्यथा भानं । नहि विषयत्वेऽनुव्यवसायादन्यत्ममाणं। a दतदिषयस्त- ज्न्नानविषयत्वेन, न वा तदविषयकं तदिषयकत्वे- नानुव्यवसौ यते | अनुव्यवसायस्य प्रमात्वनियमात्‌ । अन्यया घटन्नानेऽपि कदाचित्‌ पटञ्जञानामोति स्यात्‌। दोषाणां हेतुलस्य, भ्रमजनकल्ेनेव रूपेण zeae हेतुलस्येति यावत्‌ । श्रन्यथा रोषाणां नानाविधतया श्रननुगमापत्तेः इति भावः। इदमुपलच्तणं see साक्तात्छंवा दि प्र ्ति हेतुत्वे विनश्वद वस्व दोषाव्यवहितेत्तरच्तणोत्पन्नन्नानान्नादृश्रसम्भवाचत्यपि द्र्य | "कल्प नोयकारणभावलात्‌ कल्पनोयकारणएसन्ताकल्वात्‌, नित्यलादिति यावत्‌। 'दुष्टादिति, दष्टे ats तथा दशनादिति भावः। नैकमस्तोति, तथा च दुष्टवोजात्‌ काग्यानुदयेऽपि दुष्टादिद्धियात्‌ aa खादिति भावः। "एवमिति sacar कारणवबाधनिरास दृत्यथेःः.श्रन्यथाख्यातोः ख्यातेवयेधिकरणप्रकारकलव, ख्यातेः श्रएक्तयादि विशेव्यकलावच्छिन्न-रन- तलप्रकारकलवे दति यावत्‌। “MAMTA म्रमानुव्यवसायेत्ययेः, “AY स्यान्यया भानमिति एएक्तयादि विगरेरुकलाव च्छिन्न-रजतलप्रकारकमि- (१) कारणसद्धावादिति we | 67 ५द० तक्वचिन्तामणे न च मेदाग्रहदशायां रजतन्नानविषयत्वासंसगोाग्रहः, शुक्तौ भेदग्रहेऽपि शुक्तोरजतत्वेन मया wat शुक्तौ रजतन्नानं मे ठउत्तमित्यनुव्यवसायात्‌। अथ विचा- रसाध्यासंसगेग्रदवाध्योऽयमसं सगा प्रहस्तेन विचार विना भेदग्रहेऽप्यवतिष्ठत इति चेत्‌ । न । इदं रजत- तया Matas शुक्तिकमकरजतत्वप्रकारकन्नाना- संसगो ग्रहस्यात्मन्यसम्भवात्‌ तादशन्नानाप्रसिङ्धः | नचेदं त्यये; | ननु तावदेवं चद्यनुव्यवख्षायो विषयतां wie न aafa- त्यत are, ‘a रोति, विषयानुवसायस्य तत्तदर्थविषयत्ेन तदनु- व्यवसायो wa इत्यत we, नन होति | ननु मास्त अ्तुव्यवखाये विशिष्ट्रमः किन्त भेदागदखदितः WR रजतलप्रकारलावच्छिन्न- विशेष्यत्वासंसगोाग्रह एव स दृत्यभिप्रायेणाशङ्भते, "न चेति, “मेदग्रे ऽपौ ति श्ररक्रि-रजतयोभदयरदेऽपौत्यथेः। ननु भेदग्ररे सतौ ति सत्यन्तं नापादेयमित्यभिप्रायेण wea, “श्रयेति, ‘fant what रजतत्व- प्रकारकधौ विशेव्यः रजतभिन्नलादित्यतुमानषूपः, AQ’ तज्जन्यः, यः “श्रसं सगदः" WR रजततप्रकारकलावच्छिन्नज्ञ(न विशेव्यत्वासंसगे- ae दूति यावत्‌, "तद्‌ बाध्यः, तदभावरूपः, यः “श्रषंसगायदः' एएक्रो- निरुकर विशेव्यत्वा संसगायरद्‌ इति यावत्‌ । स एवायमिति योजना, श्रयं श्रतुव्यवसायः, “विचारं faa’ तादृश विचारसाध्यासंसगाय्ं fata, मेदयेऽपि' एए क्रि-रजतयोभेदग्रदसत्वेऽपि, ‘<< रजत- VAGUE खन्यथाख्यातिवादरदश्यं | ५ ३१ जानामीति रजतं जानामीति तदाकारः, ठतीयाथस्य प्रकारत्वेन प्रकारिणाऽभानेऽभानप्रसङ्गात्‌ | विशिष्ट Taxa ase विष्रेषण-विश्ष्यीयमित्यन्यथा भानम्पि तया जानामोत्यनुव्यवक्षायाभिलापः, तजर च भवन्मते एदुक्रिविशेष्यक- रजतत्वप्रकारकन्ञानाखुसगाग्रह एवात्मनिष्टो Baa तु निरुकासंसगा- Tel न च सम्भवति, तादृ शज्ञानाप्रसिद्धेः इत्यभिप्रायेण दूषयति, रदमिति दत्यभिलापे, भवन्ते जनकश्ठतस्येति शेषः । “रजतं जानामि" रजतलेन जानामि, aura दनौयायस्येत्ययिमयन्था- aya: | (तदाकार इति श्रनुव्यवसायामिलाप इत्ययः, तच शज्नि- क्मकरजतत्प्रकारकन्ञानयोरुभयो रात्मन्यसंसगायद्‌ एव Bea च नाप्रसिद्ध इति भावः | एतच्ापाततः रोषात्‌ प्रकारिणोऽभानेऽपि प्रकारताभानस्य सुवचत्वात्‌ । एवमिदं रजततया जानामोत्यतुयव- सायादिकमय्येवसुक्रं तादृ शानुव्यवसायेऽपि gat रजततवप्रकारत्ाव- च्छिन्न-विशेव्य लाखुसगाग्रहादेरेव हेतुत्वस्य सुवचत्वात्‌ । वस्तुतस्तु Hay बाधकाभावान्नासंस गायः, श्रन्यथा रजतेऽपि तथा ज्ञानं न॒सिद्धोदित्येव त्वं aq सिद्धयति तदभाववति azfaena- गाहि sri, तथापि ae विशेषण विश्षणकलत्वे मानाभावः इत्यत are, "विशिष्टज्ञान्चेति, “विशषण -विश्व्यो यमिति विषयितासम्बन्धेन विशेव्य सम्बन्धो त्यथः, सांस गिकविषयितायाः खसमानाधिकरणप्रका- रिता-विशेयितामिष्ूपितत्वनियमादिति भावः । नन्वेवं ज्ञानस्य रज- तलसम्बनिलाग्युपगमे भवतामपि सप्रकारलापत्निरित्यत are, ५२२ तत्तचिन्तामणो तथा । Wet रजतत्वानभ्युपगमादिशेषण-विशेष्य- विषयकत्वाच्च न साकारवादः। | ay न्नानमिश्यात्वे बाध्य-बाधकव्यवस्था न arefa- warfefal तन्न । अनन्यथासिद्खाया धियोबाधकत्वात्‌। तथाहि यच दुष्टादुष्टन्दरियजन्धं परस्परनिर पेश्यमेकच faad न्नानदयमुत्पद्यते, तच प्रथममनुपजातविरा- धित्वान्नानागतं बाधते तस्याप्राप्तत्वात्‌। TAT स्वकारणादुत्पद्यमानमुपजातविरेधितया ATTA पुवसुत्यत्तुमहंतीति पृव॒बाधात्मकमुत्यद्यते, अन्धथा नोत्पद्येतैव | नचैवमेवेति वाच्यं । अनुभवविरोधात्‌ | यदाह: । “पृवात्परबली यूं तच नाम प्रतीयते । अन्धोन्यनिर पेक्षाणां यच जन्मरधियां भवेत्‌” । इति । यच पूवपेक्षसुत्तर न्नानसुत्पत्तमुन्मुखं तचोपजोव्यपर्व- विरेषेनेत्तरं नेत्यद्यते, अतेाऽजातं ae ae ‘ava इति, "रजतलानग्युपगमात्‌' समवायसम्बन्धेन रजततवानभ्यप- गमात्‌, “विशेषण -विशेव्यविषयकला चेति तदनभ्युपगमाचत्यथैः, “न साकारवादः, न साकारवादितव, साकारवादिना सौगतेन सोचा- न्तिकापरनान्ञा रजतन्नानेऽपि सभावायसम्बन्धेन रजतत्वाभ्ूपगमात्‌ विषयिताया श्रनभ्धपगमाचेति भावः | पत्यच्तवण्डे खन्धथाख्याति वाद रस्य | ५ दे बाधतां | यथा प्रत्यक्षादिविरद्ानुमितिः । ननु भ्रमस्य fa बाध्यते। न स्वरूपं तस्य awa! नापि रजतत्वप्रकारकन्वं, शुक्तिविषयकत्वं वा तयार पनेतु- मशक्यत्वात्‌ | जातं हि तद्रजतत्वेन qfa विषयीक्त्य नापि व्यवदहारः, प्ररत्त्यादेेत्तत्वात्‌ | नाप्यनागत- व्यवहारजनकत्व, तस्य कारणाभावादेवासम्भवात्‌ | उच्यते । बाधकेन समस्य Baasfets बाधः | यत्त धियामयथायथत्वे कथमाश्रास इति । तन्न । प्रामाश्यग्रहापायस्य दशितत्वात्‌ | सत्यत्वनियमेऽपि सदसंसगोग्रहस्याख्हीतासंसगस्य न्नानदयस्य च TET दशनात्‌ कथमाश्वासः। WA सद्संसगोाग्रहस्य प्रति- सन्धानं विलम्बितं सदिषयत्वज्च शोघ्रोपस्थितमित्यौ- केचित्त श्णक्राविदं रजतमितिभ्वमस्् च्रकरिविशेष्यकत्ावच्छिन- रजततवप्रकारकलवेऽपि Wat रजतत्वैशिश्चावगादितले मानाभावः, तथाख्ति तादृशज्ञानस्य बाध्यवं तदुत्तरोत्पन्सख नेदं रजतमिति विगरेषदश्नजन्यन्ञानस्य च बाधकत्वमिति न स्यात्‌ परस्परविर्ड्धाथं- ैशिष्यावगाहितस्याविशेषादिषयिता विशेषपयो fan व्थित्व-प्रकारित- योरे ण््ावगादिलवं विनापि सम्मवादिव्याडः, aad निराकरोति, ‘afafa मित्या शएक्यादि विशेव्यक-रजतलादिप्रकारकधि्यां प्ररक्रमादो (९) कथं पुवं बाधकमिति we | ५२४ तक््वचिन्तामगो त्स गिकसदिषयत्वन्नानादिश्वासः। यच तु कदाचित्‌ संश्यस्तच Wanted anafagfate A ममाप्यौत्सर्गिकन्धियां सत्यत्वं बाधकेनापनायत इति तदनवतारात्सत्यत्वविश्वासः। किञ्च तव ज्नानान्तरे- ऽप्यविश्वासः। विशरेषदशनादिश्वाससतुल्य रव । यथा च तचापि न सन्देदस्तथेाक्तं परतः प्रामाण्य | अन्ये तु स्मृतयोग्बवेधम्याभावेाऽधिकरणं तजन्नानं वा तच्च प्रत्यत ख zeta इति युक्तोविश्वासः | रजतत्ववेशिश्चावगादिले इत्यथः, "बाध्य-बाघकव्यवस्थेति तादृ श्धियां बाध्यलं तदुत्तरोत्पन्नस्य नेदं रजतमित्यादि विशेषदभेनजन्यन्नानस्य बाघकतमिति न स्यादित्यथ, बाध्य-बाधकतव ञ्च ख यमेवा fae, शश्रविश्रषादिति परस्परविरुद्धाथतेशिष्चावगादिवं श्यादित्यथेः। “a नन्यथासिद्धायाः' पूवोत्पन्नज्ञाने sana faa विनानुत्पद्चमानायाः पृवे त्यन्नज्ञाने उत्तेजकवैशिच्ाधोनाया इति यावत्‌, उन्नेजकच्च विशेषदशेनं, भ्रमलन्ञानादिनेत्यथः। तदेव विषदयति, ‘auretfa, एकच uafaa ufafe, “विरद ज्ञानदयमिति परस्यरविरुद्धाथे- विषयकन्नानद यमित्यथेः, “श्रनुपजातविरोधिलादिति विरोधिविष- यकन्ञानाव्यव हितपूववत्तिंकालातुत्यत्तिकलेन उन्तेजकाधौनलादि- त्यथः । ननु नाच ज्ञानमेव तस्य विरूदायेविषयकमित्यत are, (.) waa fa खण | प्रद्च्तखण्डे अन्धयाख्यातिव aces | ५३२५. अयोग्ये भेदकेऽधिकरणे च भेदसं श्ये ज्नानान्तरादिश्वास इति । aa उभयचापि न्नानान्तरादिश्वास तुल्यत्वेन शिष्यधन्धनमाचत्वात्‌ । वस्तुतस्तु भेदाग्रहादेवाभेद- व्यवहारापपत्तावभेद विषयत्वं aia न सिद्लमस्तीति काथं सददिषयत्वसिब्धिः। यत्त॒ देषोन हेतुरिति । तन्न । फलबलेन) तथात्वात्‌ । | अथेदं रजतमिति न्नानङ्कथमयथा्थं इदं-रजतयेोः सत्त्वात्‌ | नच तदूभयतादाब्यमसत उभयन्तादाल्य- क कक — — — क ~ ~ eee “तस्येति श्रनागतज्ञानस्येत्ययः, “च्प्राप्ततादिति श्र्यवहितप्राक्वाला- प्राप्नवादित्यथैः, “उत्तरन्तिति, उत्तरन्त “उपजातविरोधितया' वि- रोधि विषयकन्ञानाव्यवदितपूववत्तिं कालोत्पत्तिकतया, “खकारणात्‌' विगेषदभं नायुत्तेजकघटितात्‌, “उत्पद्यमानं पूवमनुपष्डदय' पूवज्ञान- स्याबाधकौग्धय, नेत्यत्तमदतोति, ज्ञानस्य पूवैन्ञानवाधकलनिय- मादिति भावः। ननु विशेषदशेनादेरुत्तेजकत्वे मानाभाव read श्रा, “श्रन्यथेति । तटस्थः wed, ‘a चति, “एवमेव नोत्पद्यत एव । श्रनभवमेव द ढयति, “दाङरिति यस्मादाङरिव्यथैः । (तथात्वादिति दोषस्यापि ज्ञानहेतुवादित्यथः, तथाचोक्तयुक्रया भ्रमे सिद्धे तदन्ययापत्निरेव दोषाणां हेतुवे मानमिति ara (१) फलवत्त्वेनेति wo | ५३९६ तक््वचिन्तामणो श्वेति, अतेाऽधिकस्याभावात्‌ | तयश्च सत्वात्‌ | असत्त्वे वा असल्द्यातिः, णवं संसगारेपेाऽपोति | उच्यते | सन्माचविषयत्वऽपि तदभाववति तव्प्रकार- कत्वं प्रकारव्यधिकरणविषयताकत्वं वा अयथाथेत्वं | WIS | तादाढ्य-संसगयेारसतारेव मन्यन्ते विषयत्वं | नचेवमसत्‌ख्यातिः, सदुपरक्तस्यात्यन्तासतः श्रमदिषयकलत्व्याप्यमययायत्वमित्यभिमानेन wea, श्रयति दत्ये- ताभ्यामतिरिक्रस्य तदुभयतादाव्यस्य इदं रजतमिति भ्रमे भाना- दिव्यः, शश्रभावादिति श्रारोपितभावादित्यर्थः, “sed ar’ waa एव तदुभयतादाक्यस्य विषयले वा, शंषगारोपोऽपोति, कथमययाथे- द्रति शेषः । श्रभिमानं निरारत्य समाधत्ते, “सन्माचविषयववेऽपोति ददं रजतमितिभ्रमस्य खन्ाचविषयवेऽपौत्ययेः, “प्रकारयधिकरणेति खव्यधिकरणधषमौनिरूपित विशेव्यताकलमित्यथः, खं विरेव्यता, तथा च यथाथेवं सदिषयकलत्वव्याप्यमिति भावः | "तादाम्य-संसगेयोः' तादात्य-तदतिरिक्र-संसगयोः, “विषयत्व damage fared, “खदु परकषस्ेति सतोविंशेषण-विशे्धयोः संसगेमथ्याद यत्यथेः, “खदनुपरक्स्येति संसगेवेनेत्ययैः, "कारणाभावा- दिति व्यार्चिन्नान-शक्रेन्नान-सादृश्यन्नान-सन्निकषद्पकारणाभावा- fame: 1 wea, “तदनुपपत्तिरिति उंसगमय्यादया न्ञानेऽपि कारणानुपपत्तिरित्यथेः, खोक्रमतदये टौकाकारणंवादमाद, “तद्क्र- मिति, 'यजन्ञानमन्यया सन्तमिति तत्सम्बन्धावच्छिन्नतदभाववन्तमि- प्र्यच्तखण्डे खन्यथास्यातिवादर स्यं | ५६७ स्यात्यभ्यपगमात्‌ । सदतुपरक्तस्याखण्डस्यात्यन्तासतः खयातिरसत्स्यातिनेग्युपेयते कारणाभावात्‌ | तदनु- पपत्तिस्तुर्येवेति चेत्‌ । न। अच विशिष्न्नानसामग्रया द्शितत्वात्‌। aga वाचस्पतिमिखः ^तस्मा्द्‌न्यथा सन्तमन्यथा प्रतिपद्यते | तन्निरालम्बनं न्नानमसदा- लम्बनञ्च तत्‌” ॥ इति | इति ओमहङ्केओापाध्याय-विरचिते तत्चदिन्ता- मणो प्रत्यक्षखण्डे अन्यथाख्यातिवादः | त्यथेः, sara प्रतिपद्यते" तत्सम्बन्धेन - तदुभयाविषयौकरोति, “निरालम्बनं' निरालम्बनव्यवदारविषयः, च्रयथाथव्यवदार विषय इति यावत्‌, श्रसदालम्बनञ्च' संसगमय्यादया असद शिष्चविषयकञ्च, श्रच श्राञ्च दत्यखर सोद्धावनं, तद्वोजन्त्‌ भ्रमे सुसगमव्यादया श्रसतोभाने मानाभावः | केचित्त संसगमय्यादया श्रसतोभाने तदुत्तरं विरेषणल-विगेष- aarfa तद्धानं स्यात्‌ ससगमग्यादया तद्धानस्यैव विरेषणन्ञानलात्‌ सन्निक्रषतल्ा दित्यखरसतो जमा डः | तदसत्‌। सांसगिकातिरिक्रतदिष- यताग्रालिन्ञानस्यैव तदिग्िष्टवद्धौ तदुपनौतभाने च हेतुवादन्यथा साव्वन्ञपापन्तेरित्यन्यचर विस्तरः ॥ दति मरौमधूरानाथतकवागो शत्रिरविति तत्चिन्ताम णिरदय्य प्रत्यक्तखण्डरदस्ये श्रन्ययाख्या तिवादर दस्यं | 68 अथ सन्निकषेवादः। -०>०*ॐ-०- सा च प्रमा चतुविधा प्रत्यक्षानुमित्युपमिति-शन्दी- मेद्ात्‌ | रवञ्वतरूणान्तासाङ्करणं प्रमाणमपि चतु- विधं प्रत्य्ानुमानापमान-शब्दभेदात्‌ | अन्येषां यथा- यथमेघेवान्तभावात्‌ | तथाच ARMA: | AQ न अथय सन्िकषवाद्‌रदस्यं | लकितां तां विभजते, “सा च प्रमेति तदति तत््रकारकानुभव- पा च yaa, “चतु विधा" श्रलुभवत्वसाक्ताट्व्याप्यजातिचतष्टय- वतोत्यथेः, श्रतुभवलसाच्तादव्यो्यजातिचतुष्टयं तादृ शप्रमाटत्ति इति त॒ ससुदिताथेः। तेन कसछा्िदपि garam: ताद्‌ शजाति- चतुषटयवत्वविरदेऽपि न क्ततिः। तादृशजातिचतुष्टयस्य परस्पर व्याघ-व्यापकभावानापन्नस्य एकप्रमाव्यक्रिटत्तिवे तत्व-मून्तववत्‌ aga स्यादित्यत ate, प्रत्येति प्रत्यत्तातुमिल्युपमिति- शान्दा- त्मकप्रमाव्यक्रौनां परस्परं भेदादिव्यथः। तथाचाधिकरणोग्ठत- प्रमायक्रिमेदानन साङ्ग्यमिति भावः । प्रमां विभज्य प्रमाणमपि विभजते, “एवमिति, "चतुरि" प्रमाणविभाजकोपाधिचतुषटयवत्‌, प्रमाएविभाजकोपाधिचतुष्टयं प्रमाकरण्टत्तौति त॒ समुदिताथः। ननु विभाजकोपाघोनां परस्परं भद विरडेए चतुष्टवलमेवा सिद्ध मित्यत पक्त खण्डे सन्रिकषेवादर दस्य | ५६९ प्रत्यक्षन्तावदिन्दरियाथंसन्तिकर्षात्यनं न्नानमव्यभिचारि। आत्मानुमिति-समृत्योन्नानमाचे चातिव्यापतेः आत्म- नाऽथेस्य मनसेन्द्रियेण संय गादुत्पत्तेः । इेश्वरप्रत्य- श्राह, ्रत्यक्तानुमानेति प्रत्यच्चत्वानुमानल्वोपमामत्व-श्ब्दलवश्ूपार्णं विभाजकोपाधौनां परस्परं भेदसत्वादित्यथः। ननु विभागन्यनतमत- श्रा, श्रन्येषाभिति श्रनुपलब्धपथापत्यादौनामित्यथः। ननु प्रत्यत्त- प्रमालं दुव्वचमिति ज्ञानेनाशरङ्कते, ‘afafa, ‘aad’ प्रत्य्परमा, “ज्ञानमव्यभिचारौति श्रवयभिचारि ज्ञानमिति योजना, यथाय- ज्ञानमित्य्ः, तथाचेद्धियाथसन्निकर्षजन्यययाथंज्ञानलं प्रत्यत ` प्रमालमिति भावः। श्रच “Quad खविषयपरं, खं लच्यतेनाभिमत, विषयमाचरपरं at wa श्रा, श्रात्मानमितोति, श्रनुमितिपद- मच परोक्तानभवमाचपर, तेन॒ नात््मश्ाब्दोपमित्योरपलापः | faa लाद, ज्ञानमात्रे चेति लच्यभिन्नज्ञानमात्रे yay: | ननु जन्यज्ञानलानवच्छिना समवायसन्बन्धानवच्छिन्ना वा ला किक- विषयतासम्बन्धावच्छिन्ना वा जन्यता निवेशिता.) श्रतानाति- afaftaa ate, शैश्वरेति। नन जन्यप्रत्यक्तमेव लच्छमते नायार्िरित्यत wx, “सन्निकषस्य चेति । नन्विद्धियायसंयोगा- दयन्यतमलेनान्‌गम इत्यत Ae, “संयो गाद्यन्यतमस्येति श्योगाद्यन्य- (१) चात्म-मनःसंयोगस्य HUNTS जन्यन्ञानत्वं काय्यतावच्छ दकसम्बन्धश्च समवायः न तु लोकिकविषयत्वमते नातिब्याप्षिरिवि भावः | ५९० तक््वच्िन्तामणो Wana | सन्निकषस्य च संयागादिरूपत्वेनाननु- गमाच्च | संयेागाद्यन्यतमस्य चानिङ्खारितेकपरत्व भागासिदिरितरमेदसाधने, व्य्थविशरेषणत्वच्च | इन्द्रि याथथारेकजन्यत्वस्य TAU व्यर्थ विशेषणत्वं | न च तथोारेकंकजन्यत्वमेव लक्षणं, आत्म-मनेाजन्य- तमपदस्य Wau, श्रनिद्धारितैकेति संयोगादौनां wa यत्किडि- gia इत्यथः, (भागासिद्धिरितरभेदसाधनेः दति च्छेदः दूतरभेदसाधने भागासिद्धिरित्यथः, परस्परमव्याप्रलादिति भावः। नन्वन्यतमपदं तत्तद्धेदकूटावच्छिन्नप्रतियो गिताकभ दवत्परमता ना- व्याश्निरित्यत we, यथ विशेषणवञ्चेति संयोगादियत्किबिद्ाज्गि भदावच्छननप्रतियो गिताकभेदवन्नन्यत्वसैव सम्यक्गान तावद्धदकृट- ूपविशेषणानां भागासिद्धिवारणमाचप्रयो जकानां वैयथ्यैमित्यथे(*)। सन्निकषेविश्ेषणमपि वयथंमित्याद, ‘sfeafa, “एकजन्यलशय एक कजन्यलस्य, ‘Wawa’ लक्तणत्वसम्भवे, ‘qufanquafata जन्यत विग्रेषणस्य सननिकषंभागस्य व्यथैलमित्यथेः। एतदथ विश्षणएतादयोद्धावनमापाततः, यथासन्निवेशे बैयथ्याभावादिति aq) । “तयोः quate, श्राव्य ति श्रात्मजन्यत्वेन aaa (१) व्यभिचारावारकविष्टेषगस्य quafata aare | (2) यक्किचिद्यक्तिभेदावच्छिन्न प्रतियो गिताकभेद वज्जन्यत्वस्य तन्तदेदः कूटाव छनन प्रतियोगिताकभेद वच्नन्यत्वाघटकतया, रकेकजन्धत्वस्य इनि याथसत्निकषेजन्यत्वाघटकतया च खसमानाधिकरणवाप्यतावच्छेदकध- म्भान्तर घटितत्वरूपरयथ विश्रेषणत्वस्यासम्भ वादिति भावः | TUR सन्चिकषेवादर दस्यं । ५९९ त्वेन Haars गतत्वात्‌ | इन्द्रियस्य प्रत्यक्षनिरूप्य- त्वाच्च । नापि न्नातकरणाजन्यत्वे सति सत्योऽनुभवः yaa, लिङ्गादेरजनकतया न्नानस्याज्नातस्य करणत्वे अनुमित्यादौ गतत्वात्‌ | ज्नानाजन्योऽनुभवः सत्य- चेत्यथः, ‘qaqa’ जन्यज्ञानमाते। ननु जन्यताविशेषस्य mama दोष इत्यत aie, दद्धियस्येति इद्धियत्रस्येत्यथैः, साक्तात्रतोतिसाघनशरोरसं योगवदतो नियतमिति तल्लकतणात्‌ | न च AMAIA लकणं सम्यगेवेति वाच्यं । तस्यापि स्नव भालौकिक- maa aati wa) श्रच साकाप्मरतौति- aaa wualfeaaarsint कालादावतिप्रसङ्गः स्यादतः शरीर- संयोगपदं, काल-शरोरस्योगख न प्रत्यक्त्ेतुः क्रियैव ara पाधिरिति मतेन लक्तणकरणान््रहाकालसयोगस्यापि न कालत्वेन WIGS | सौयस्यशसाक्तात्कारकारणद्ियसंयोगमादायाति- व्याक्चिवारणाय शरोरपदं awit, खं लच्यत्ेनाभिमतं, श्ररोरसंयोगपदं वा शरोरनिरूपितसुयोगपरं तेन न वायवोय- शरोर निष्टस्पशसात्तात्कारकारणेद्धियस्योगमादाय वायवौयशरोरे sfaztfa:, न वा चटादिरिषयकपिशाचादिकन्तकसाकात्कार- कारणपिशाचादिशरौरेद्धियसंयोगमादाय पिशाचादिशरौरेऽति- व्याधिः श्रात्म-श्रोरसंयोगस्यापि प्रत्यक्तहेतुतया श्रात्मन्यति- व्याक्तिवारणाय अरतोद्धियेति। ज्ायमानलिङ्गरछ भ्रनमितिकरण- ५६४२ तत्त्वचिन्तामणौ इत्यपि न, विशिष्टप्रत्यक्षाव्याप्तेः तस्य विशेषणन्नान- जन्यत्वात्‌ | नापि सत्यत्वे सति साश्षात्कारित्वं, निय- तव्यच््ञकाभावेन ग्रहीतुमश्कतया तस्य जातित्वा- ama गश्रोराकाशादिसंयोगमादायातिव्याश्चिवारणाय सखाक्ता्च- gam’) । वस्तुतः८\) अ्रखण्डजातेः प्रवेशान्न वैयथ्थं शद्ध पि 2) । इद्दि- यावयवश्ररोरसंयोगश्च न प्रत्यक्षहेतुरता नेद्धियावयवेऽतिव्यार्निः। श्रन््यावयवित्वेन न विगरेषणोय, चक्रादि नान्यावयव्येवेति मन्तं | 'नापोति, ‘Tae प्रत्यक्षप्रमा, “ज्ञानाजन्य इति, “श्रनुभवपदं खर्ूप- कथनं सत्यस्मरणस्य ज्ञा नजन्यतवेनेवातिप्रसङ्गविरदात्‌ | “शाक्तात्कारिलं साक्तात्कारिलरू पजाति विषः | ‹नियतव्यञ्ञकेति श्रलुगतानति- परसक्तयच्ञकेत्ययः | “सत्वे वा" अनगतानति प्रसक्ततद्यज्ञकस्य सत्त्वे वा, लक्तण' टतरभ दकं, “व्यवददारनि भित्तं" साक्तात्कारपदप्रटत्तिनिभित्तञ्चः “कि sata, साक्तातकारिलरूपयति शषः। साक्तातकारित्वमिति, जातिविशेष इति fa: । नन्‌ तादृश्जातौ मानाभाव इत्यत ae, “amiga इति । यद्यपि सा्तात्करोमोत्यनुव्यवखायख (९) यत्र शरीराकाशसंयोगरुपलिङ्धेनान मानं तच शरीराकाशसंयो- गस्य प्रतोतिसाधनत्वमस्त्ेवेति भावः। ` (2) क्ञायमानलिङ्गस्या हेतुत्वनयेऽपि साच्तात्दस्य व्यारत्तिमाहइ वस्तं ata | (३) साच्तात्कारत्वस्य साच्तात्करोमो ्नुयवसायसिद्धजातित्वात्‌ सा- च्तात्कारसाघधनश्रीरसंयोगवदतोन्तियत्वमिन्द्ियत्वमित्येव लच्चणकंरणात्‌ न साच्तात्मदस्य वेयर्थशङ्केति मावः | प्र्यच्तखग्डे सत्निकषेवादर दस्यं । ५8३ fag: | सत्त्वे वा तदेव लक्षणं व्यवहारनिमित्तञ्चा्तु fat ज्धा। उच्यते | प्रत्यक्षस्य साक्षात्कारित्वे wera, चाक्षषादिन्नाने साश्चात्करामीत्यनुगतवङ्खेवा धकं विना जातिविषयत्वात्‌ | नचेन्दरियजन्यत्व' तथा, अन्योा- न्धाश्रयात्‌ इनद्दरियस्यातीन्दियत्वाच्च | नच नियतव्य- विषयिताविगरेष एव विषयोऽस्त॒ fa जात्या, सुरभि चन्दनमित्यच सौ रभं साक्तात्करोमौत्यनव्यवसायारणएाय विषयिताविशेषस्यावश्- कलात्‌ । नचैव मन्‌मितिलस्याप्यसिद्यापत्तिः चअनमिनोमोत्यनव्यव- सायस्य विधेयताख्यविषयिता विशेषविषयकवेनैवो पपत्तेवद्िलमनमि- नोमोत्यनव्यवसायवारणाय विषयिताविशेषस्यावश्यकलादि ति वाख | तादृश्रविषयिताविेषस्य शाब्दबोधेऽप्यनुभवसिद्धतया चअनुभिति- चशपत्वासम्भवात्‌ । तथाणनव्टवसायसिद्ध BAT लाघ- वाज्नातिूपमेव न तु विषयिताविशेषः। तस्यैव जातिविशेषस्य azn सौ किकसन्निक्षजन्यतलं ज्ञानस्य तदेव निरूपकं न वन्यदतो - न सौरभं साक्तातकरोमौत्यनव्यवसाचः, विषयिताविशेषाभ्यपगमेऽपि कस्यविश्व तादु श्रविषयितानिर्ूपकल्वं न तु सन्वेसयत्यवश्यं वाच्यला- fafa भावः। (तथाः श्रनुव्यवसायविषयः, “न्रन्योन्या्रयादिति सा- TATA जातिरूपस्यानभ्युपगमे पूव्वकरद्धियलक्तणएघटकसाच्ात्‌- कारलस्यापौद्धियजन्यज्ञानवषूपतया इद्धि यजन्यज्ञानलन्ञानेऽन्योन्या- श्रयादित्यथः। रद्धियज्ञानादेव इन्दरियजन्यज्ञानलन्ञानं, तज्ज्ञाने च तद्घरितेद्धियलज्ञानमिति भावः। ननु स्यादेव इद्ियलमेतदचरकं yes तक््वचिन्तामणोौ STH जातिः, गात्वादौ सालादेरिवाननु- गतस्यापि चक्षःकरणकानुभवत्वादेव्यञ्ञ कत्वात्‌ । न च जातावनुगतव्यच्ञकनियमः, न्नानेच्छा-प्रयनन-सुख- दुःखादेस्तदभावात्‌ | प्रत्युत नियतव्यच्ञकसत््वे जा- afafata | तत ॒रवानुगतबृहयापपत्तेः। निविकल्प- वाच्यमतमाद, (दद्धियस्येति, तथाच व्वसायानुपनोतस्य तस्वानु- व्यवसायविषयता न स्यादिति भावः। “नियतेति श्रनुगतानति- प्रसकनेत्ययः, ‘a जातिः" निरुक्रानुव्यवसायप्रकारौग्ठता न जातिः, “चन्तुःकरणकानुभवल्वादे रिति चाच्तुषलादिनातेरित्ययः । श्रादिपदा- दाच्यत्वादिपरिग्रदः | एतेन तद्भाज्ञकल्वं तन्नौ किकसाक्तात्कारजनक- ज्ञान विषयलं सख विषययावकल्लौकिकसाच्तात्कारविषयताकलं वा, ata लाघवाचचाक्षत्वादिविषयकन्ञानस्येव साक्तात्चविषयकलो किकसाक्तात्‌- कारजनकतया चचचःकरणकानुभवतवे तदसिद्धिः, दितोये च्ष्ा- देरतोद्धियतया तदिषयकलो किकप्रतयक्ता प्रसिद्धि रिति पराप्तं। नतु साललादिकमपि wears श्रनुगतमेवेत्यत श्राह, "नचेति न वेत्यथ, “ज्ञानेच्छति, तच निविविकल्यकादिव्याटत्त-तत्तजज्ञानादि- व्यक्तेरेव व्यञ्ञकत्वादिति भावः । “तत एवः श्रनुगतव्यञ्ञकलादेव | नन्वेवं सात्तात्‌करो मोत्यन॒व्यवसायस्य साक्ताच्चजातिव्यवस्थापकत्वे श्र- तौ द्ये निविवैकन्पकादौ तन्न सिष्येत तचोक्तान॒गतजात्यभावादित्या- शद द, “नि व्विकन्यके ति घट-घटत्वादि निव्विकल्पकेत्यथः, “यो गिप्रत्यक् योगिनां मोक्साधनौग्डतचरमतक्वसा्तातकारः, ‘afsareata, प्र्यच्तखग्डे स्रिकष वादर हस्यं | १४५ के श्वर-येागिप्रत्यक्ने च प्रत्यक्षत्वं धमिग्रारकमानसिङ्खं । यागजधमाजन्यजन्यस्वविषयकसविकल्यकाजन्यसामा - द्य विशिष्टधौः विशेषणन्ञानजन्या विश्िष्टधोत्वादन मित्यादिवदि- त्याद्यविशष्प्रत्यक्तपलकानुमानानिविकल्यकसाधकादेवानुमित्यादिबा- धसहकारेणए नि विकल्यकस्य साक्तातकारत्वसिद्धिः। तथा fafa: उपादान गोचरसाक्तात्‌कारजन्या HBA दित्यनृमानारोश्वरज्ञानणाध- कारेव साक्तात्‌कारलरूपेण तत्‌ सिद्धिः। तथा दयं afar सात्तात्‌कारजन्या सुक्रिलादित्यन्‌ मानात्त्वन्ञानखाधकात्‌ बाक्तात्कार- लूपेरोव तत्‌सिद्भिरिति भावः । नच arene न जातिः श्रनुमितिलेन समं साङ्ग्यात्‌ आं शिकला ख, पव्व॑तो वङ्धिमानित्वनुमि - त्यनन्तरं पव्वतः aera वद्किश्चानभित दत्यनुभवान्तच wath eae aga चान्‌ मितितवस्य सत्वात्तस्माद्‌ विनिगमकाभावात्‌ खाच्ात्मनमितितवमुभयमेवा खण्डविषयिताविशेष इति are) धभ्ि- ग्राइक-प्रमाणेन साल्तात्वानमितित्वयोलेघवात्‌ safer सिद्ध परामषेमादाय तच पव्वेतः साक्तात्छत दत्यन्‌भव इतिकन्यनात्‌, योगप- UTA स्थूलकालमादाय सम्भवात्‌। नेव पव्बेतमनमिनोमो - तयनुव्यवसायापत्तिः, पव्वैतोवह्किमान्‌ इत्यन्‌ मितौ पव्वेतस्याविधेयतया तादृ ्रानव्यवसायविरहात्‌ विधेयताख्यविषयता वि गरेषस्यैव तादृ श्ान्‌- व्यावसायविषयलात्‌ | श्रन॒मितिलस्य विषयिताविश्षत्वाभ्युपगमेऽपि त्यां शिभावलचणस्वरूपसम्बन्धविशेषस्य बज्यार alana दिति दिक । सोऽयं ाक्तात्‌कारोदि विधः लो किकस्तदन्यञ्च, तचा 69 wed तत्वचिन्तामणौ न्यलक्षणप्रत्यासत्य जन्य-जन्यप्रत्यक्षस्य लघछ्षणमना गतगो चर साष्त्कारदेतुप्रत्यासत्यजन्यजन्यसाश्षात्कारत्वं । —— ~~ Oh Ee rtC(C— — SS मक प्ण $e ee म लच्यतावच्छंदकं TITAS, 'योगजेत्यादिना, “खपदं यदौोयलौ किक- FS लक्तणो यं तन्पर, तथाच यो गजघम्भाजन्य-जन्यतत्त दिषयकषवि- कल्पकाजन्यतत्तदोयसामान्यप्रत्यासत््यजन्य-जन्यतन्तत्घा SHIT लच्य- तावच्छदकमितिभावः। a योगजन्याज्ञा ततप्प्रत्यत्तेऽनिव्या प्षिवारणाय 'योगजधन्माजन्टेति । प्राचां नये साक्तात्‌कारत्वनिरूपितविषयिताशा- लिप्र्य्तसामग्या योगजधम्मजन्यप्रत्यत्तप्रतिबन्धकतया aaa asin एवालो किकत्नियमाद्योगजध-तन्ञौ किकसन्निकतमयजन्य- तल्लोकिकप्रतयक्ते aaa: । ज्ञानलच्तणसन्निकर्षजन्य-तदलौ किकपर- त्यकछेऽतिव्या्चिवारणाय जन्यतन्तद्‌ विषयकसविकन्यकाजन्येति, सुरभि चन्दनमित्यादयुपनोतभानस्य wet लो किकप्त्यक्ततल सम्पादनाय तत्तदिषयकल्वे सविकल्पक विशेषण, जन्यतत्तदिषयकसविकनल्यकजन्यवच्च जन्यतत्तदिषयकसविकल्यकत्वा वङिन्नकारणएता प्रतियो गिक-कार्यताश- fad, तेन विशिष्टवैशिष्टब दो विषेषणएतावच्छेदकप्रकारकज्ञानल्वेन हेतुत्वेऽपि तादृ शतज्ञोकिकप्रत्यक्ते नाव्यात्चिः, न वा धारावादिक- तल्लो किकप्रत्यक्ते विगशषणज्ञान विधया पू्यैविशिष्टज्ञानजन्ये प्रमेयल- सामान्यलच्तणा जन्य-वस्तममाचविषयकन्नानानव्यवसाये विषयविधय खविषयसविकल्पकात्मकव्यवसायजन्ये चातिव्यात्भिः, aa afer कसविकल्पकल्वेनादेतुतवात्‌ | तदिषयकसविकनल्यकत्वश्ञ सां सिगिक विषयिता निशूपकविषयितासम्बन्धेन तदजज्ञानत्, ताद्भो च विष- पत्यच्तसखण्डे सत्रिकषेवादरहश्यं । ५४७ अन्ये तु सामन्यन्नान-प्रत्यासन्यारिन्दियसम्बडवि- शेषणतान्तभावात्‌ तज्जन्यं प्रत्यक्षं सं ग्राद्यमेवेति | यदा विषयत्वेन स्वविशेष्यजन्यं ज्ञानं जन्यप्रत्यक्षं । आत्म- er ——— -- fam प्रकारिता विश्यिता च, न्ञानलत्तणप्रत्यासत्तेः तादृशसवि- कल्पकल्वेनेव Baa “नित्यस्य खरूपयोग्यस्येति नियमात्‌ । फनानु पहितभगवजज्ञ।नवारणाय जन्यलस्य कारणतावच्छेदके प्रवे- ्रस्यावश्यकल्वाद प्रसि द्ध वारणाय "जन्यपदं, तक्लोकिकप्रत्यत्तसामग्माः प्रतिबन्धकतया न तन्नो किकसन्निकष-तत्सविकनल्यकोभयाभ्यां लौ कि- कालोकिकोभयदपमेकन्तत्‌प्रतयक्तं जन्यत दति न तचाव्या्निः। नन्‌ तथापि विनश्यदव्येद्धियालोकसंयोगजन्य-घट-घटलत्वादिनिविव- कल्पकानन्तरजा तजा तिला दि प्रकारकचटलाद्युपसि तितो विशये विशे- qufafa न्यायेन Sead घरत्वविशिष्टघर विशेषणकम्डतलादिप्रत्य- वारणाय CEI जात्युपनोतभाने खदूपतस्तत्मकारकन्ञानतेनेव प्रत्या सत्तिवमित्यु पयते तदा खरूपतो घटत्वादि प्रकारकोपनोतभाने afaatfaaa यथोक्रतत्सविकल्पकलेना हेतुत्वादिति चत्‌, तरिं सं सगविगेषावच्छिन्नलाविशेषितसांसगिकविषयितानिरूपितविषयिता-' माचसम्बन्धेन तदवदिन्ना या ज्ञाननिष्टकारणता तन्निष्टपितजन्यतवं त दिषयकसविकल्यकजन्यपदन विवच्तणणैयं, खरूपतो घटतादि- प्रकारकोपनौतभाने च निरवच्छिन्नप्रकारितासम्बन्धेन yzarfe- मजज्ञानत्रेन हेतुतया तस्यापि तादृश्कारणएतानिरूपितजन्यता- श्रयत्वात्‌ विगिष्टवैण्िष्टज्ञाने च यादुशसम्बन्धेन विशेषणएतावच्छद- yes तक््वचिन्तामणो विश्ष्यकातुमिति-शब्द्‌-स्मृतिषु विशेष्यत्वेन तस्व न हेतुत्वं विशेष्यं विनापि तासासुत्पत्तेः। किन्तु समवायित्वं न । यदा इन्द्रियजन्धं ata जन्यप्रत्यक्ष, कश्य भाषते तत्‌सम्बन्धावच्छिन्नप्रकारितासम्बन्धेन तदजज्ञान- वेनैव हेतुं, उपनौ तभाने तु नायं नियमः । श्रवधारणार्कमाच- पदो पादानादिगरेषणन्नानविधया कारणत्वस्य व्यवच्छेदः, तच निविक- wafaafaarat श्रपि सम्बन्धविधया कारणएतावच्छेदकं प्रवेश, सामान्यप्रत्याखत्तिजन्यतन्ममस्य विशेव्यकमप्रत्यक्तेऽतिव्याशिवारणाय ^श- मान्यप्रत्या सत््यजन्येति, तदौयसा मान्यप्रत्यासत्तिजन्यवञ्च तदृ fe प्रकारकञ्चानत्वावङिन्नकारणएतानिरूपितकाण्छता शालित्व, तेन धारा- वाहिकघटलत्वादिविशिष्टधटा दिलो किक प्रत्यत्ते विगेषणएन्नानविधया घट- त्वा दिसामान्यन्ञानजन्ये नाव्यात्िः। सामान्यलक्तणप्रत्यासन्तेश्च॒तेनेव रूपेण Lae, तदलौ किकमुख्यविशेव्यताशालिप्रत्यक्ते aghast रकज्ञानत्वनेव हेतुलोपगमात्‌ । तदल किकगप्रत्यक्तं प्रति तज्लौकिक- प्रत्यचसामग्याः प्रतिबन्धकतया तल्लोकिकसन्निकष-तदौोयसामान्य- लक्तणसन्निकदाभयाभ्यां लो किकालोकिकेभयष्ूएमेकं प्रव्यक्त न जन्यत दति न astanfa: | फलोग्तप्रत्यक्षस्येव लच्छतया भगवतः प्र्यक्तेऽतियार्चिवारणाय saa तत्तद्विषयकप्रतयक्तवि शेषणं | तत्तदि- षयकलत्वञ्च सांस गिंक विषयता तिरिक्रतत्तदिषयिताशालिलं, तेन ठेभि- ata लो किकालौकिंकवदश्ंतवेऽपि न चति: | ved यच dase घमं लोकिकः सलनिक ana तचापि dain लौ किक प्रत्यक्षत प्र्यच्तखण्डे सन्निकषंवादर हस्यं | ५४९६ इन्द्रियत्वेन जनकत्वं विव्ठितं । जन्यप्रत्यक्षमाचे इन्द्रियत्वेन चश्चरादीनां कारणता, अनुगतद्ेतुं विना जा = न न नक = a - $$$ — न स्यादिति वाच्यं। सांसभिकविषयतातिरिक्रविषयताया लोकिक- सल्निकषजन्यताघटकतया aa dare विधिविषयतवाभ्युपगमात्‌ | वच्छमाणलौ किकलं तचापोष्यत एवेत्यन्ये। न चाभावलौ किकप्रत्यक्े प्रतियो गित्रमनुपस्यितमेव प्रतियोग्यंशे प्रकारोग्य भाषत दति नये तदंओे तस्य लो किकप्रत्यक्तत्वापत्तिरिति वाच्यं । प्रतियो गिवस्याभा- वात्मकत्े पदाथान्तरषूपत्ने वा तदंग लोकिकलस्य तचेष्टापन्तेः | अ्रतिरिक्रलनयेऽपि निरूपकतासम्बन्धेन तस्याभावनिष्ठतया श्रभाव- मादायैव तचेद्धियसम्बद्ध षिशेषणएतात्मकलो किकसुल्िकरष॑सम्भवात्‌ | प्रतियोग्यात्मकते त॒ प्रतियोग्येश् — — —_ "न nee? न प्रत्यकचषव्यवदहारविषयः | नन्‌ मानोद््प द्ियणन्यत्व- मस््येवेत्यत sre, “मनोजन्यलवे इति, सा्तात्कारत्व्यवदहारप्रयोजक दूति शेषः । श्वनुमेर्यारऽपि स्यांशेऽपि । नन्‌ सब्वैखयेव are मिति-माचगओे saa न्ञानमाचसामयोजन्यतलमप्यपरं fafa- माचंशे प्रत्यक्तव्यवहार प्रयोजक व्याप्यमित्याशङ्धते, “न च क्नानमाज- सामयोजन्यतमि ति, श्रत्यच्तत्व' भिति-मा चशे प्रत्यक्तव्यवहारे, यथा- श्रुते श्रनमयां ऽपि प्रत्यक्तव्यवहारापत्तेस्तादवसख्धगात्‌ | भरत॒ एव “गौ रवादित्यपि सङ्गच्छते, एतस्यापि प्रत्यचव्यवदारप्रयोजकले गौर- afar, saa इद्धि य-शरोरनिवचने feared गङ्‌- ata) यद्यपि न्नानलावच्छिन्नकाग्थैतानिरूपितकारणएताशरयषामयौ- जन्यत्वमेव ज्नानमाचसामयोजन्यत्ं सुवच तथाप्याशयमवि्वा ख दूषणान्तरमाद, ज्ञानमाचच्चेति । श्रनूमिति-प्रत्यभिन्नयोरिति, ^श्रनुमि तिपदं परोचन्नानमाजोपलक्षण | “श्रयेति, ‘an तन्ता- प्रकारकज्ञानजन्य, तथाच यजन्ञानस्य यद्विषयत्वं सविकनल्यकल्व- घटितधमेण तदजन्यं तजन्नानं ae प्रत्यक्षमिति लकणं वाच्यमि- (९) Say खवेति ख०। प्रत्यच्तखण्डे सत्निकषंवादर दस्यं | ude AMATI | न च परोक्त्वसुपाधिः, प्रत्यभिन्ना- यां प्रथमेत्पन्रजाति-व्यक्तिन्नाने जन्ये जातेरनुगत- प्रत्यक्षे च साध्याव्यापकत्वात्‌ | पृव्वंव्यक्तिटत्तित्वे सन्धे- तद्यक्तिटृत्तित्वमनुगतत्वमिति तच पृव्वानुभूतव्यक्ते विशेषणत्वेन तच न्नानस्यानुगतत्वप्रत्यक्षे कारणत्वात्‌ । ति भावः । “खकारणापोनं' खाश्रयकारणस्य काये तावच्छेदकमिति यावत्‌, 'तदौयसखभावलं' खदूपसम्बन्पेन ज्ञाननिष्ठमिति यावत्‌, 'खरूपविशेषः स चेति स्वरूपसम्बन्धेन aaa: स च ध्यै THe, “ज्ञानाजन्य एव" तत्तादिज्ञानाजन्य एव, तथाच तन्नाद्यंेऽपि प्रत्य त्वं स्यादिति भावः | यद्रा खकारणाधौनं' Barras, तदौयखभाववं' ज्ञानोय- विषयस्नखूपः, 'खरूपविशेषः स चेति विषयखरूपः स तच घण दत्यथेः । क्विच ज्ञानजन्य एवेति पाठः, aa खकारणाधौनेः ज्ञानकारणजन्य, (तदोयसखभावव्ं' Wages, खशूपविशेषः स च ज्ञानखखूपः ष च धम्म, ज्ञानजन्य ua’ तन्नादिज्ञानजन्य एव, तथाचेदन्त्वाद्ंशेऽपि प्रत्यक्ष न स्वादिति भावः | नन यजज्ञाननिष्ठ यद्विषयकत्वं सविकल्यकतवघरितधम्मावच्छ न्नकारणएताप्रतियो गिक- काय्येतानवच्छेदकं तत्तस्य प्रत्यक्तमिति विवक्षितं सविकल्पकत्धरितध- मावच्डिन्निकारणताप्रतियो गिक -काय्येतानवच्छदकतदिषयिताणलि- sre’ तस्य प्रत्यक्तवमिति तु निष्कषेः। श्रनवच्छदकान्तं विष- 72 ५७० तत्चचिन्तामशो अन्यथा प्रथममण्यनुगतधौप्रसङ्गः | अत रव ज्नानसा- छ्ादजन्यं Wa uaa प्रत्यमिच्रायां संस्कार णव साक्षाज्जनकः, जातावनुगतधीरपि संस्कारजन्धा, श्वं सादश्या दि प्रत्यक्षेऽपि प्रतियोगिसंस्कार wa कारण- मिति निरस्तं | दण्डानुभवजन्यद शिड्प्रत्यक्े धारावा- हिकप्रत्यक्षे चाव्यापनात्‌। उत्तरविरशिष्टन्नाने पर्व- विशिष्टानुभवस्येव विशेषणन्नानेत्वन हेतुत्वात्‌ संस्का- यिताविशेषणमतो न कोऽपिदोष दत्यखरसादा₹, “दण्डोत्यादिज्नाने- चेति दण्डत्व दि विशिष्ठ शिष्चप्रत्यत्ते Fae. “विशिष्टज्ञानलेने ति विशिष्ठशिष्छनज्ञानत्वेन Sara, विश्ेषणन्नानजन्यलादिति विरे षणतावच्छदकप्रकारकन्ञानत्ेन विशेषणन्नानजन्यवसाधनादित्यचैः | ‘qtiyafafa सान्तात्कारभिन्नवमित्यथेः, “प्रत्यभिन्नायामिति सा- ऽयमित्यभेदप्रत्यभिन्नायामित्यथैः । तच न्नानस्य' तच तन्ताप्रका- रकज्ञानस्य, प्रयममपिः पृव्ववयक्रिज्ञानं विनापि। न च तथाण- प्रयोजकमिति वाच्यं । सामान्यतो विश्ेषणतावच्छेद्‌कन्नानतरेन tae विशेवे विशरेषणमितिन्यायात्‌ जन्यन्नानमा चरतव ताद्‌ श्विल- चण विषयत्वापत्तेरिति भवः । श्रतएवेति विचिष्टप्रत्यरेऽव्याप्रला- देवेत्यथः, “ज्ञानेति, प्रथमज्ञानपदं सविकल्यकपरं तेनाद्यविभिष्टमल्ये नाव्यात्चिः, चरमन्नानपदमनुभवपरं तेन स्मरणव्यवच्छेदः, “स्कार एव" तत्ताप्रकारकरुस्कार एव, चणविलम्बस्तु श्रन्यथानुपपत्या कुचचित्‌ yaw स्िकषवादरदश्यं | ५७९ रस्य स्मरणेतराजनकत्वाचच | अन्यथा प्रत्धभिन्नादेः संस्कारजन्यत्वेन स्मृतित्वं स्यादिल्युक्तत्वात्‌ | इतिप्रत्य- AIA | खोकाथ्यै दति भावः | हेलन्तरमाह, (द णडानुभवेति, ‘eftenae’ दण्डविशिष्ट प्रत्यक, धारावादिकप्रत्यक्तेऽव्याभिमुपपाद यति, “उत्तरेति | श्ंस्कारस्येति, “समरणेतराजनकल्वात्‌' इति स्मरणेतरन्नानाजनकलवात्‌ | दति प्रत्यक्तपरिच्छदरदस्ये प्रत्यत्षलच्तणर दस्य | द द्दियसन्निकषजन्यलं प्रत्यच्चल मिति सौचलक्षणं ae न सम्भवति सन्निकर्षाणामननुगततया परस्परव्यमि चारेण प्रत्यक्तहेतुलासम्भवा- दिति पृष्बसुक्तं तचा, 'प्रत्यक्षविग्ेष cf, “wana ua’ श्रव्यभि- चार्ययेव, तथाच etaafa लकणं प्रत्यक्षस्य सम्भवतोति ata: | इत्यञ्च सोचलक्तणोपोहातसङ्गत्या सन्निकषैनिरूपणमिति मन्यं केचित्त aq सन्निकर्षाणां परस्परव्यभिचारेण प्रत्यचलहेतला- सम्भवात्‌ तद्रारकमिद्धियाणामपि प्रत्यक्त्ेतुलमसमभवि तत्कयमि- द्वियजन्यतल प्रत्य्षलक्षणमिति खोयल चणो पट्‌ घातसङ्गत्यार, ‘Hays विशेष इतोत्या्ः | ननु कोऽसौ विशेष इत्यत are, शंयोगेनेति चक्षरादिसंयोगे- नेत्यथेः, व्यग्रः द्र चाषा दिः, तथाच चच्तुःमंयोगलवं लक्संयो- गत्वं मनःसंयोगतवञ्च कारणतावच्छंदकं, द्रव्यचाल्षषत्वं दरव्यत्वा चत दयमानसत्वञ्च यथाक्रमं काय्थेतावच्छेदकं काय्येदिशि विषयत्व कारणदिभि मवायः प्रत्याबत्तिः, द्रव्यचालषतवञ्च लोकिकव्रिषयला- ५७२ ` ` तकत्चचिन्तामणौ प्रत्यक्षविश्षे सन्निकषंविश्रेषो हेतुरनुगत val संया- गेन द्रव्यग्रहः, संयक्तसम्वायेन रूप-कर्मशोग्रं Ea”, -- oe --` ` ` -- ` ~ — - - --- ~~ ~~~ ~~~ ~ ~~~] वच्छिन्नाधेयतासम्बन्धेन द्रेव्यविशिष्टचाच्षत्वं तेन चच्चुःसंयोगं विनापि दरव्यचाक्तृषस्य गृणा दि विषयकस्य विषयतासम्बन्धेन wera sta न व्यभिचारः विशिष्टख द्रयमाचदत्तिलात्‌ | सामान्यतो विषयलाव- च्छिन्नाधेयतासम्बन्धेन द्रव्यविश्ष्टिवामिधाने चक्लःसंयोगं विनाणय- तौतानागतद्रवये दव्यविशिष्टालोकिकचाक्तषो दयाट्व्यभिचारापत्तिरतो लौ किकलूपविषयताविग्रेषणानुधावनं । नचेदं रजतमिति wa माणाभेदारोपस्यापि रजतां शे तादृशविषयताया श्रनुभवसिद्धतया व्यभिचार इति aii तादृ शविषयकानुभवस्यापि तच भ्रमलवात्‌ एवं द्रव्यमानसत्वमपि निर्वाच्य । वस्ततस्तु चाच्ृषतल्-ला चत्व-मानस- त्वमेव सामान्यतः काय्यतावच्छेदकं नतु दवयविशिष्टवप्रवेश्रः, दरव्यविशिष्टस्य वस्तुगत्या द्रव्यनिषूपितस्य वा लौकिकविषयतवश्य काग्ेतावच्छेदकसन्बन्धतया च न समूहालम्बनमादाय गुणादौ श्रलौ- किकचाक्षमादायातोतादिद्रये व्यभिचार इति मणिङृतोनिगभेः८९) | खतन्तास्त॒॒चक्तःसंयोगत्वादिना हेतुले गौरवात्‌ संयोगसम्बन्धेन aagifana Fae लाघवात्‌ चचुषा घटं पश्ामौत्यादिग्रत्ययबलेन GUS! कारणतस्यावश्कलाच । काय्यतावच्छेदकञ्च पूज्बेवदेव | न चैवं रुंयोगसक्निकषस्य कारणत्विलोप इति वाच्यं । इष्टत्वात्‌ । i ~ (९) रूप-कम्भ-गोत्वादेग्रंहणमिति कण-ख °चिड्धित एुस्तकदय पाठः, परन््वयं SHAAN न TAA | (2) fanaa इत्यपि पाठान्तरम्‌ | पर यच्तखण्डे सत्निकषेवादर हस्य | ५७३ संयक्तसमवेतसमवायेन रूपत्वादेः, समवायेन शब्दस्य, व्यापारिणा व्यापारस्य नान्यथासिद्धिरिति चेत्‌ | न । व्यापार-व्यापारि- भावस्यैव सिद्धेरसम्भवात्‌ | संयोगसन्निकषस्य कारणत्वानुरासेन सामा- न्यतः संयो गलवेनैव द्रव्यविश्िष्टवाचच्िन्नं प्रति तस्य कारणत्वं द्रवय- fafasay लो किकविषयत्वावच्छिन्नाधेयतासम्बन्भेन zafafass a त॒ चच्लःसयोगत्वादिनेत्याः | “संयुक्रसमवायनेति चक्ुरादिसंयक्रसमवायेनेत्यथंः, “खूप-कषो- णो रिति, “रूप-कम्मपदं सामान्यतो दव्यसमवेतपर, तेन seme: caging oft, गरहणं" wee, तथा च चक्तःसंयुक्र- समवायल-तक्संयुक्रसमवायत्व-मनःसंयुक्रसमवा यव-त्राणसंम्‌क्तसम- वायत्व-रसनसंयुक्रसमवायत्वेन कारणत्वं, यथाकमं द्रव्यसमवे- तचाचतुषत्-द्रव्यसमवेतल्रा चव-द्रव्यसमवेतमानसल-गन्धघ्राणजत -रस- रासनत्वेन च काय्यं, काय्येदिशि विषयत्वं कारणदिथि विशेषण- ताविरेषः प्रत्यासत्तिः । द्व्यसमवेतचाचतषलञ्च लौकिक विषयता- सम्बन्धावच्छिनाधेयतासम्बन्धेन द्रव्यसमवेत विणिष्टचाचषलं तेन रूपा- दिचाक्तषस्य रूपत्वादि विषयकस्न रूपतादौ विषयताशमबन्धेनोत्पा- देऽपि न व्यभिचारः विशिष्टस्य इव्यसमेतमाचरन्तिवात्‌। द्रव्य समवेतविशिष्टालौ किकवाल्लषमादायातौतानागतादिषु द्रव्यखमवेतेषु व्यभिचारवारणाय लौ किंकात्मकविययता विर्ेषानुधावनं। न च तथापि संयुक्तसमवेतसमवायसन्निक॑ण रूपादौ सत्ताचालुषमादाय सत्तायां व्यभिचार इति वाच्यं । रूपादौ चक्तःसन्निकषेदशायां तदा- ५७8 तत्वचिन्तामणो समवेतसमवायेन शब्दत्वादेः, विशेषणतया शब्दाभा- श्रयद्रव्येऽपि चक्तःमंयो गस्यावश्कतया द्रव्यमादायेव चत्तःख्यक्रसम- वायस्य सत्तायां सत्वान्न व्याभिचारः। श्रतएव संयोगसन्निकंण घटादि चा्तुषेऽपि न व्यभिचारः घट-चच्तुःसंयोगदशायां कपाल-चलुः- संयोगस्यावश्यकतया तद्‌ादायैव सयक्रसमवायस्य तच सत्वात्‌ चस- Tunas च इणकमादायैव तत्सम्भवः | न चेवं द्यणकरूपादेरपि चाचुषापत्तिरिति वाच्यं । घटादिटत्तिगुरुत्वा दिवदयोग्यलेनेव am- त्यक्तासम्भवात्‌ | एवं द्रव्यक्षमवेतलाचवं द्रव्यसमवेतमानसलं गन्धच्राण- जत्वं रसरासनत्रश्च fase) वस्तुतस्तु लाघतवादचापि सामान्यतः चाच्षत्व-लाचत्-मानसत्व-घ्राणएजत्व-रासनलमेव काय्यतावच्छेदकं न तु इवयसमवेतवििष्टल-गन्धविश्िष्टतवा दि प्रवेशः, द्रवयसमवेतत्वविभि- टस्य वस्तुगत्या द्र यस्षमवेतनिरूपितस्य वा लोकिक विषयतस्य गन्धल- विशिष्टस्य वस्तगत्या गन्धनिरू पितस्य वा लोकिंकविषयलस्य रसत्व- विशिष्टश्च वस्ठगत्या रसनिरूपितस्य वा लो किकविषयत्स्य काय्यै तावच्छेदकसम्बन्धलान्न व्यभिचारः, कारणतावच्छेदकमपि चचःख- यो गत्व-त्वकंसंयोगत्व-मनःसयो गतल-रसनंयोगत्वमेव न तु समवाय- त्वादि प्रवेशः, स्वसमवायिसखमवेतलञ्च कारणएतावच्छेदरकसम्बन्धः तेन गणादौ न व्यभिचार इति मणितो fara) | खतन्त्ास्त॒॒चत्तःसंय॒क्रसमवायलादिना न कारणत्वं गौरवात्‌ aft तु सखसंयुक्रसमवेतलसम्बन्धेन चचद्ादिनेव हेतुले लाघवात्‌ (९) खध्ापि ‘fray’ श्च ‘fares? इति पाठान्तरम्‌ | प्रवन्तखण्डे सन्निज्ञषे वादर सयं | १०५ वस्य, इन्द्रियसम्बइविशेषणतथा समवाय-घटाभावादे- चच्तषा रूपं पश्ामोत्या दिप्रत्ययबलेन चक्लुरादेः कारणलस्यावश्चक- लाच | कार्यतावच्छेदकञ्च ययोक्मेव। न चेवं चतरा दिसन्निकर्षस्य हेतुतव्रिलोपः मम त॒ संयोगर््‌पसन्निकषंस्यैव सम्बन्धभेदेन स्वे हेतुमिति aval दृष्टत्वात्‌ । Fe वा सन्निकषेकारणत्वानुरोधेन सामान्यतः समवायलेनेव द्रव्यसमवेत विशिष्टवावच्छिननं प्रति aw Vad न त॒ चल्ुःसंयक्रसमवायतादिनेत्याड्ः | “यक्रसमवेतसमवायेनेति चकरा दि संयुक्रसमवेतसमवायेनेत्यथेः । ‘quai, 'यदणमित्यनुषनज्यते, श्रादिपदाटूव्यसमवेतसमवेतमा- परिग्रहः, तथाच चच्ःसयुक्र समवेतसमवायत्व-लकसंयुक्रसमवेतसम- वायल-मनःसंयक् समवेतसमवा यल-चराणखंयुक्रसमवेतसखमवा यल -रसन- संयक्रसमवेतसमवायलेन कारणत्वं, यथाक्रमं समवेत चाचुषल -समनेत- त्ाचत्-द्रव्यसमवेतसमबेतमानसल्-समवबेतत्राणएजलत्- समवेतरा सनत्वेन च ae, विषयत्-विगशेषणएत्वाभ्यां सामानाधिकरण्यं प्रत्यासन्नः | चसरेए्वादिसमवेतद्र व्यचाकतृषादावपि पर माणाद्यवयवावयवचक्तःसयो- गादिमादायैव तत्सम्भवः। aed इ्णकनिष्टरूपादेरपि प्रत्य्षापत्तिः परमाएमादायैव चक्तरादिसंयुक्रसमवेतसमवायस्य ay विद्यमान- लादिति ari गरूवादिवदयोग्यत्वादेव तदप्रत्यक्ततो पपत्तेः | द्र्य समवेतगणादिचाच्षादावपि द्रव्यावयवमादायेव AeA | समवेत- चाचषलवश्च लौ किकविषयता सम्बन्धावच्छि ल्ञाधेयतासम्बन्भेन समवेत- ५ ७६ तक््वचिन्तामणो योग्बसन्निकषारेव ग्रहो न सन्निकर्षमा चात्‌ | विशिष्ट चाचुषलं तेन रूपता दि चालृषस्याभावादिलौ किकचा चषात्म कस विषयतासम्बन्धेनाभावादवृत्ादेऽपि न व्यभिचारः विशिष्टस्य समतेत- माचरन्निलात्‌ | श्रलौ किकचाक्षमादायातौतानागतेषु चटा दिसम- वेतरूपादिषु व्यभिचारवारणाय लो किंकात्मकविषयता्िरेषानु- धावनं, चमरेएघटितपन्निकपेण सत्ताचाचुषम्यलेऽपि इणकमादाय चसरेणनिष्ठरूपादिमादाय वा ॒चत्तःसंयुक्रसमवेतसमवायस्य विद्य- amar व्यभिचारः । एवं समवेतविशिष्टवाचव-द्रव्यसमवेतसम- वेतविशिष्टमानसत्व-समवेतविशिष्टघ्राणएजत्-समवेत विशिष्टरासनतलमपि Pate । वस्तुतस्तु लाघवादचापि चाच्तषल-लाचव-मानसत्व-प्राणजत- राषनत्वमेव RANTS न तु समवेतविशिष्टव-द्रव्यसमवेतसम- वेतविशिष्टतलवप्रवेभ्ः, समवेतल विशिष्टस्य वस्तुगत्या समवेतनिष्ूपितशख वा लो किकविषयतस्य दरव्यसमेतसमवेतलविगि्टत् वस्तुगत्या द्व्य खमवेतसमवेत निरूपितस्य . वा लौ किकविषयलस्य का तावच्छ- दकसम्बन्धताननन व्यभिचारः | कारणतावच्छेदकमपि च तःसंयोगत्व- लक्षयो गत्व-मनःसंयोगल-घराएसंयो गल -रसनसंयो गतमेव न तु सम- बेतखमवायलादिप्रवेशः। सखम यिषमवेततश्च कारणतावच्छेदक- सम्बन्धः तेन रूपतादो न व्भिचार इति मणितो निगर्भः | Wat खतन्ताः चततुःसंयुक्रसमवेतसमवायवादिना खसमवा- विखमवेतसमवेतत्वसम्बन्धेन चक्ुःसंयोगल्ादिना वा न Bad गौर- वादपि तु सखयुक्तसमवेतसमवा यसम्बन्धेन चकलष्ादिनैव tad प्र्यच्तखण्े सच्निकषेवादर स्यं | yoo कायैतावच्छेदकञ्च यथोक्तमेव । न चेवं दक्तरा दिखन्निकर्षस्य डेतुल- विलोप दति वाच्यं | दष्टलादित्याहः | “शब्दस्येति गरहणमित्यनुषज्यते, तथाच ओ्रोचक्षमवायतवेन कारणता श्रन्दश्चावणत्रेन area, काय्येदिि विषयत्वं कारणएदिभि च विशे- षणता विशेषः प्रत्यासत्तिः, पुरुषान्तेरीयकणेस्थशब्दस्य प्रत्यक्तवारणाय कारणतावच्छेदके ओओचप्रवेशः, Bras तत्तत्पुरुषौयकर्णाव च्छलं, शन्दश्रावणलश्च॒ लो किक विषयलावच्छन्नाधेयता सम्बन्धेन शब्दविशिष्ट srawa, तेन शब्दलो किकप्रत्यत्स्य शब्दाभावां गेऽपि लौ किकप्रत्य- qian’) विषयतासम्बन्धेन शब्दाभावे उत्पादेऽपि न व्यभिचारः विशिष्ट शब्दमाचटत्तितवात्‌ । श्रलो किकप्रत्च्मादायातौताना- गतादिशब्दे व्यभिचारवारणाय लोकिकलानुधावनं | वस्तुतस्त॒ श्राव- waad कार्यतावच्छेदकं शब्दत विशिष्टं aqua शब्दनिदूपितं वा लौ किक विषयत्वं काछंदिशि प्रत्यासत्तिरिति निगभः | खतन्त्ास्त॒ ओचसमवायतेन न हेतुलं गौरवादपि तु खषमवाय- सम्बन्भन ओओलनैव Pas, काय्येतावच्छेदकञ्च यथोक्तमेव । न चेव- मिग्द्ियसन्निकषंस्य न हेतुतमिति वाच्य । इष्टलादित्याड्ः | “शरब्दत्वाद रिति “ग्रदणमित्यनुषज्यते, श्रादिपद्‌ाच्छब्दसमवेत- माचपरियदः, तथाच ओ्रोचसमवेतसमवा यत्वेन कारणता शब्दसमवेत - (९) च्च णरब्दामावपदेन शब्द विशोषाभावपरिपग्रहइः, अन्यया शब्दे ओ्रो- जरसच्निकर्ष॑दशायां शब्द सामान्याभावे `खोचसन्निकषौ न सम्भवति, खव- मयेऽपौति ध्येयम्‌ | 73 yet | तत्त्वचिन्तामणौ श्रावणवेन awa काणंदिभि विषयवं कारणदिशि च विशेषणता- विशेषः प्रत्यासत्तिः, शब्दसमवे तञ्रावणत्वञ्च लो किकविषयतावच्छिन्ना- धेयतासम्बन्धेन शब्दसमवेतविशिष्टश्रावणलवं तेन शब्दललोकिकप्रत्य- षस्य शब्दाभावां शेऽपि लो किकप्रत्यत्तात्म कस्य विषयतासम्बन्धेन शब्दा- भावेऽपयुत्ादेऽपि न व्यभिचारः। विशिष्टस्य शब्दसमवेतमाचटत्ति- लात्‌। श्लो किकप्र्यत्तमादायातौतानागतादिशब्दे व्यभिचारवार- शाय लो किकलर्ूव विषयता वि शेषणानसरणं । व्ठलस्त॒॒श्रावणलमेव काय्येतावच्छेदकं शब्द समवेतत्व विशिष्टं वस्तुगत्या शब्दसमवेत निरूपितं वा लौकिक विषयत्वं काय्यदिभि प्रत्यासत्तिरिति मणितो निगर्भः | aaa Bafa ओचसमवेतसमवायतरं न कारणतावच्छेदकं श्रपि तु ओओोचत्वमेव खाश्रयसमवेतत्वं कारणदिि प्रत्याषन्ति; काव्य तावच्छेदकश्च यथोक्रमेवेत्या्धः | “शन्दाभावरस्येति श्न्दसमवायस्याणपलच्तक, तथाच नभोटतन्ति- श्रावशलवेन श्रोचविशिष्टविशेषणएतालेन डेतु-हेतुमद्धावः, विषयत खशूपखम्बन्धघरितसामानाधिकंरण्यं प्रत्यासत्तिः, mitch खरूपसम्बन्धेन नभोटत्तिलं, तचरा वणत्ञ्च लो किकविषयितासम्नन्ेन afafagarauea, तेनातोतानागतयोः शब्द प्रागभाव-प्रष्वषयो" लाकिकश्रावणप्रत्यक्तमादाय न व्यभिषारः। aang श्रावशत्व- मेव काय्यतावच्छेदकं नभोटत्तिनिरूपितलाकिकविषयवं कार्यदिशि प्रत्यासत्तिः रेणान्तरटत्तिशब्दप्रागभावादरो maaan ओ्रोजविशिष्टविशेषणएत्वाभावान्न साच्तात्कार दति भावः | केचित्त विश्ेषणताया विश्षणएतालवेनैव हेतुत्वं ताद्‌ श्रविषय- yee सत्रिक्ेवादर दस्यं | १७९ तासमन्धेन तत्तत्युरुषौयश्रावणोत्यन्तौ तन्तत्पुरुषौयकणंविवरख्छापि विश्ेषणएतासम्बन्धावच्छिन्नाघेयतासम्बन्धेन हेतुतया न देशान्तरटन्ति- शब्द प्रागभावादेयंदणमित्याज्ः | “इ द्दियसम्बद्धविशेषणतयेति, ऽद्ियसम्बन्धः संयोगादिसन्िकषे- खूपोग्रा द्यः अन्यथा यथाकथञ्चि्छम्बन्धेने द्िवसम्बद्धलाभिधाने देश- माचष्ट्तिप्रागभावादेरपि aaa, तथा च दद्धियसंयक्रषिशेषणएता, दृद्ियसयुक्तसमवेत विशेषणता, इद्धियसंय॒क्रसमवेतसमवेत विशेषणता, इद्धियखमवेतविशेषणएता, इद्धियस्षमवेतसमबेत विश्षणता, टद्धियवि- शेषण विशेषणता, र दियसंयक्तविशेषणविशेषणतादिभेदे इद्धियसम्बद्ध- विशेषणतेव नाना विधा, उदाहरणन्तु तलादिषटितसननिकषण चटाभावादिप्रत्यक्षमिद्धियशयक्रविग्रेषणएतायाः, रूपादिघटितषन्नि- कषंण नोलादिमेदप्रत्य्मिद्दियसंयक्तसमवेतविशेषणएतायाः, रूप- लादिघरितसन्निकषण नोललादिमेदप्रत्यसमिद्दियसंय क्रषमबेतसम- वेत विशेषण तायाः, शब्दघटितसन्निकषेण ककारादिमेदग्रत्य्तमिद्धि- यस्चमवेत वि गेषणतायाः, शब्दत्वादिघरितकन्निकषेण कल्वादिमेदप्रत्यत्त- भिद्धियसमवेतसमवेतविशेषणतायाः, शब्द प्रा गभाव-शन्दसमवायादि- घरितसन्िकषंण शब्दा दि भेद प्रत्यत्तमिद्धिय विशेषणविगेषणएतायाः, ग्तलादिनिष्ठचटाभावादिचरितसन्निककण घटलाद्यभावप्रत्यक्तमि- द्ियसंयक्तविग्रेषणविशेषणतायाः, श्रभावेणतिरिक्राभावखौकारात्‌ रूपादि निष्टघटाभावादिघटितसन्निकषंण घरलाद्यभावप्रत्यचमिदि- यसंयक्रसखमवेतविणेषणविशेषणतायाः, इत्यादि | एताखामसङ्करस्त त्दधक्रिभिन्नमेदस्याति रिक्ते ata ध्येयः । काग्येतावच्छेदकञ्च ४८9 तत्चचिन्तामणौ एतासां तत्तत्मत्यासत्तिमत्मत्यक्तत्वं मतु वथीाऽव्यवदितोत्तरतलं wre दुवेचं एकस्थैवाभावस्य एकेनेवेद्धियेण कदाचित्‌ कयाबिन्निरक्रम्रत्या- सत्या ग्रहेण परस्परं व्यभिचारात्‌ | सामान्यलक्षणा-न्नानलचणयोररतु- हेतुमर्‌भावथानुमानदौधिताकेव बिञेचितः। whore तु मान- सलब्याप्यजातिविशेष एव जन्यतावच्छदकः, शब्दानेष श्रटणोतौ- त्यादौ भ्ुवादिधाद्धनां साक्तात्कारमाते wear, चालुषत्ादिव्याप्या नानाजातय एव वा जन्यतावच्छेदिकाः, सति च लोकिकसन्निकवें au: समाज दरति ate aad घटल्ादिवरघरादिनिषटद्र्- aretha लौकिकपरतयचापत्तिः खंयुक्रषमवायादेः कल्लिकर््य तेन सम्बन्धेन चत्तरादेश्च तचापि विद्यमानत्ादित्यत are, “योग्यसन्नि- कर्षादिति योग्विषयनिष्ठसन्निकर्षादित्यथेः । तथाच लो किंकप्रत्य्ं प्रति योग्यत्वेन शरूत्वादिव्यारत्तधम्मंण विषयस्यापि aria विषयनिष्टकारणएतया गुरुत्वादो तादाव्यसम्बन्भेन तादृशविषयाभावा- देव न WA, Away लो किक विषयतासम्बन्धेन सा ्ात्कारवत््वे | न चेतावता श्रतीद्ियव्यारत्तावपि चक्षषा स्पर्शादेः, घ्राणेन रसादेः, waa गन्धादेः कुतो न लौकिकप्रत्यत्तं तेषां योग्यत्वादिति वाच्यं । चाचषादि प्रत्यकं प्रति विषयस्य च्ुरादियोग्यलन हेतुलात्‌ wuts योग्यश्च लो किकविषयतासम्बन्भेन चाचषादिम्लमिति भावः। केचित्त लो किकप्रत्यच्सामान्ये तादाव्यसम्बर्धेन गृरुलादेः प्रतिबन्धकलान्न गृरुलादरतो ae लौ लिकप्रत्यक्तं, एवं लौ किक- चाद्षादि सामान्ये स्पशादेरपि तादाव्यसम्बन्धेन प्रतिबग्धकतया न तेषामपि चक्लरादिना लो किकप्रत्यच्तमित्याडः | vague सज्निकषेवादर स्यं | प८श छथ दखश्स्ञावयवावच्छेदेनावयविसंयोगेऽपि न तद्ग्रह इति महावयवावच्छेदेन संयोगोहेतुः तथा चावयवे- 'इच्छावयवावच्छदेनेति परमाण्वाद्वच्छेदेनेत्यथेः, “श्रवयविसं- योगेऽपि ्रवयवि-चक्तरादिसंयोगे ऽपि, संयोगः खनिष्ठचच्रा- दिशयोगः, ‘Bq’ श्रवयविचाक्लषादौ हेतुः, लया वाच्य इति शेषः । श्रवयवेद्धियसयोग एवेति महावयवेद्ियसंयोग एवाव- यविचाच्षादौ हेतरस्वित्यथेः, मदावयवावच्छिन्नखनि्टचन्तरादि- खंयोगापेक्तया महावयवचचुरादिसंयोगस्य लघत्वादिति भावः। महाव- यवसंयोगानामतिप्रसक्रतया खनिष्ठसंयोगाधारतावच्छेदकमदव्छयोगो डेतुरवाच्यस्तथाच गौरवं तदपेच्य खनिष्ठसंयोगस्य लघुतवादित्याशङ्कते ‘a चेति ग्राद्यसंयो गावच्छेदकेति खनिष्ठसंयोगाधारतावच्छेदक- मरत्छंयो गापेचयत्यथेः, ‘agate सखनिष्टसंयो गस्य, “तस्येति स्वनिष्ठं योगमाचस्य, “खावयवसंयो गापेक्चयति खखमवायिमदत्धं- योगा पेचयेत्ययः, म्ब सख निष्टसंयोगावच्छेदकलत्ेन waits त॒ खसमवायिल्ेनेति मेदः। ्राश्यमविदानाशङ्गते, "नापोति, ‘aarfa’ मदावयवसंयोगेऽपि, wa खनिष्ठसयोगाधारता वच्छेदकमददव- च्छिन्संयोगलेनेव त्वयापि Baa वाच्य, तथाच तदपेच्छ ख निष्ठसंयो गाधारतावच्छेदकमदत्संयोगलमेव लघु । हेतुरेव न स्यादिति, खतोग्राह्मनिष्ठसंयोगडेतुरिति शेषः । श्रा्यमुद्घाट- यति, “श्रल्यतरतमेति, ‘dare’ ग्राह्यनिष्टसंयोगस्य, aurea दकसंयोगे नान्यथा सिद्ध प्ाद्मनिष्ठसंयोगो न इतुरिति agate ५८ तत्नन्विन्तामणौ न्दरियसंयोग wa Sq: | न च ग्राद्यसंयोगावच्छेदकाव- यवस्योगापेश्षया ग्राद्यसंयोगस्य लधत्वात्स Ta हेतुः, तस्यातिप्रसक्तत्वात्‌। रतेन खावयवसंयोगापेक्षया खसं- णामाश्यः, च्रपि तु याद्यनिष्ठसंयोगमाचसय हेतु ले श्रतिप्रष्ङान्तदा- रणाय स्वौ यमरदावयवाव च्छिन्न संयोग एव Faas, तथाच लाघ- वात्‌ स्वौ यमदावयवसखंयोग va हेतुरस्ित्येव तस्याशय इति भावेः। यद्यपि पृग्बेपक्षिणापि खन्यावयवावच्छेदनोत्यन्नमदावयवसुंयोग्या- ग्रादकतया स्वौयमदावयवष्योग ए हेतुर्वाच्यः, प्रथमखपदं महा- वयवपर, द्वितौोयखपदं याह्यव्यक्तिपर, तथाच तदपेच्या लाघ- वात्‌ सखोयमददावयवावच्छिन्नसंयोग एव डतु रित्येव समाधानं सुकरं तथापि wzat दोषमाद, भभेवमिति, शरव्ययर्े" द्रवयमाचयद्े, श्यूलावयवावच्छेदेन संयोग दति स्टृल विषयकनिष्टः संयोग इत्यथः, “जसरेणद्धच्मभागय्ह दति चसरेणदखच््ावयवकद्रव्यग्रह इत्यथः, ‘a हेतुरिति तदभिमत दति शेषः। “श्रात्मादौत्यादिना दइव्वक- परिग्रहः, “खया ह्यसंयो गजन्य इति खग्रा ्यनिष्ठंयोगजन्य इत्ययः | लाघवादिषयत्-समवायघरितसामानाधिकरणयप्रत्यास्त्या सामान्यत एव दव्यलो किकप्रत्य चत्वावच्छिन्नं प्रति इद्धियसंयोगत्वेन हेतुत क्यनादिति भावः। "तस्मिन्‌ सत्यपोति परमाणवादिद्धच्ावयवा- वच्छेदेन द्ियस्योगे avian, | waaay घटादि ग्रहो भवत्येव far छच्छावयवाच्छिननैद्धियसंयोगाद्यात्मकदोषवश्रात्‌ उत्पन्नेऽपि तजज्ञानेऽप्रामाण्रुश्यात्‌ कदाचित्‌ कस्यबिद्धिषयंशयः । न चेवं TAU सत्रिकधेवाद र हस्यं | ase योगस्य लधुत्वात्‌ स रव हेतुरिति (ATE | नाप्यवनच्छेदकं- संयोगेनान्य थासिडा तचाप्यवच्छेदकान्तरसंयोगेनान्य- arfafafcia संयोगा हेतुरेव न स्यादिति aren अल्य- तरतमभागावच्छदेन संयोगस्य eq अतिप्रसक्गा- परमाण्वाद्वच्छेदेन चक्षरादिरुयोगेऽपि घटादिशाक्तात्कारापत्तिरिति वाच्यम्‌ | मदावयवावच्छेदेनेद्धियसंयोगाभावद्ग्रायां केवलपर- माणवाद्यवच्छेदने न्ियसंयोगे मानाभावादित्यभिप्रायो खदिशब्देन चितः। ्यृलावयवरुयोगेति । waft घटादि चाचुषलादयवच्छदन चहुरणएकाद्यबच्छेदेन वा चक्रादि योगेऽपि घटादिप्रत्यच्तापत्तिदुवारा तथापि चादृश्यादुशापकषाश्रयपरिमाणकावयवीवच्छदेन चल ufeda सत्यपि याद्‌ शजन्यग्रहो न भवति तादृशदरव्यचा्त षादौ तादुश्ापकषाश्येतरपरिमाणकावयवावच्छिन्लाधारताखम्बन्धेन च्तरादिखयोगः ताद्‌ जाकयवावच्छि लसंयोगसम्बन्धावच्छनाधारता- सम्बन्धेन च्तरादिव हेतरित्यनदुगत एव काय्य-कारणएभावः | न॒ च तथापि चसरेए्वादिद्धच्छभागावष्डिन्घरादिनिष्टसंयोगस्य चसरेएवा दिसमवेतमदावयवेनाण्यवच्छिन्नत्वादतिप्रसङ्गतादवसपमिति वाच्यं । तद्‌ शव्यापकसंयोगच्येव तद्‌ श्राव च्छिनतलनियमेन खच्छ- भागावच्छन्िखंयो गस्य ue वच्छद्यत्ाभावात्‌ | न चेवंरूपेण विशे षतो Baa यज्ाकयवनाश्रदभायां घटादौ चक्ुःसंयोगसदनन्तर- मव्यवसंयोगनाश्रार्‌चरनाश्रः तच घटनाशक्तणेऽवयवसंयो गनाग्रचणो च wera न ala विनश्यतोऽवयवस्छ्ावच्छेदकत्वासश्भवादिति ५८8 तच्चचिन्तामणखौ दिति। भैवं। द्रव्यग्रहे ्वयविमाचग्रहे वा स्थूलाव- यवावच्छेदेन संयोगो न SY आत्म-चसरेणद्श्छभा- गग्रहे व्यभिचारात्‌। किन्त धटादिग्रहे स Sq: रव- च्वात्मादिद्रव्यय्रदोग्राद्यसंयोगजन्य इति षटादिग्रहोऽ- वाच्यं | तदाऽवयवद्हपादिवद्ररस्याणयप्रत्यललस्ये्टलादिति भावः। "तत्छं - योगोऽपि वेति स्थूलावथवसंथोगोऽपि वेत्यथेः, “हेतुः घटादिचालष- त्ाद्यवच्छन्नं प्रति ta: न चेव घटस्योत्यन्तिप्राकच्तणे कपाले न चक्तःसंयोगस्तच घटोत्यत्यनन्तरं घट-चन्ुःसंयोगोत्यत्तिकालेऽपि घर- प्रत्यकं स्यादिति वाच्यं। ग्ाद्यनिष्ठसंयोगस्यापि सामान्यषामयोतया तदभावादेव तदानीं प्रत्यक्वानुत्पादादिति भावः। wa वाशब्दोऽखख- रसद चनाय, तद्वोजन्त स्थूलावयवसंयोगस्य We कारणतावच्छ- दकगौरवं खसमवायिखमवेततस्य प्रत्या सत्तितया प्रत्यासन्तिगोरवश्च खच्छविभागावच्छेदेन स्थृलावयवसंयोगेऽपि खाक्तात्‌कारप्रसङ्गखच | न च सयलभागावच्छिनस्यूलावयवाधारताकसंयोगो हेतुरिति वाच्यं । तथासति स्थलावयवावच्छिन्नाधारतासम्बन्धेनेव चच्रादिसंयोगस्य देत॒ताया लाचवेनोचितत्वादिति ary | Wa खतन्तराः स्थूलावयवावच्छिननसंयो गल्वेनावयविभेदेन विशे- षतः प्रयोजकलेऽनन्तकाय्ये-कारणभावापत्तिः सकच्भागावच्छेदेन चलरादिखंयोगादपि कदाचित्‌ पटादिप्रत्यकोदयेन व्यभिचारश्च । तस्मा्चरादिसंयोगस्य साचात्कारातुपधायकसंयोगव्या टत्तवेनात्येन सामान्यतो द्रव्यवाचषत्वा वच्छनं प्रत्येव हेतुलं तेन खच्छभागा- yea सत्निकषंवादर स्यं | ५८५्‌ वच्छेदेन चक्तर।दिसंयोगान्न कदाचित्‌ प्रटा दिग्रदः वेजात्यस्य फल- TIAMAT । नेव॑ खच्छभा गावच्छिनि चलरादिसंयोगः कदा- चितफलो पधायकः कदाचि नेति वाच्यं । aa फलबलेन संयोग- भेदकल्यनात्‌ । इत्यश्च परमपि लाघवं, चकरादिसंयोगस्य ॒वैजात्ये- vegas श्रालोकसंयोगावच्छिन्नलं एकावच्छिन्नतसम्बन्धेनालोक- संयोग विशिष्टवं वा aaa चच्ुषो वा विशेषणमावश्यकमन्यया श्रालोकसं यक्त एव पटे श्रन्धकारावच्छेदेनेव चलुःसंयोगेऽपि प्रत्यका- पत्तेः, वेजात्येन हेतुत्वे च तस्या्यनुपादेयवात्‌ FTE फलबल- कर्प्यलात्‌ | एव चन्तरा दिसंयोग धय ana चसरेणचा- चेषं प्रति गव च्तविवरवत्यालोकसंयो गावच्छिन्नवन्तःसंथो गत्वेन tae वाच्यं | श्रालोकान्तरसंयोगावच्छिनचत्तःसंयोगे चरेण चा्तृषानुदयात्‌, ama देतुते तस्याप्यकल्परनात वेजात्यस्य फलबलकसर्प्यलात | तच्च वैजात्यं सब्वपुरुषसाधारणएमेकमेव, तत्तत्पुरुषौयचकचुःप्रतियो- गिकल्विशिष्टलस्य वैजात्यविशेषएतया कारणतावच्छेदकको रि प्रवेणा- देगातिप्रसङ्गभङ्गात्‌ | विशिष्टवञ्च सामानाधिकरण्येन | वस्तुतस्तु तडेजाल्यं प्रतिपुरुषं विभिन्नमेव, waar तत्तत्परषोयचचुर्‌ादिप्रति- यो गिकत्वविशिष्टलस्यावच्छेदकको रि रवेण गोरवात्‌ तत्तत्पुरुषो यचत्तः- प्रतियो गिकलतरिशिष्टलव-ैजात्ययो विशेव्य-विशेषणभावे वरिनिगमका- भावेन प्रतिपुरुषं कार्यै-कारणभावदयप्रसङ्गा च | काय्यतावच्छदकन्त तत्ततपरुषोयचाकुषत्वा दिकमेव तत्नत्युरुषौोयचाचचुषादिमाचरत्ति बैजात्यमेव वा । एतेन चच्चःसंयोगसख वैजात्येन Faq श्रालोक- संयोगस्यापि दतत मानाभावः; ANIA फलबलकसख्ष्यतया श्रन्ध- 74 us¢ avafarataat कारे विजातौयचचुःखयो ग विरहादेव धटादेरप्रत्य्ततोपपत्ते, श्राखो- कसंयोगावच्छिन्नचचचःसयो गलेन हेतुत्वे विनिगमकाभावाचकःखंयो- गावच्छिन्नालोकसंयोगलेनापि हेतुलं । नचेकस्यैव Wate श्रालाकसमवधानासमवधानाभ्यां ज्ञापकल्राज्ञापकवसत्वारालाकसंयो- गस्य ेतुत्वमावश्यकमिति वाच्यं । तच फलबलेन संयोगभेदस्व सुवचत्वात्‌ । नच जनकतावच्छेदक्वेजात्यमालेकमं योगावच्छिन- Vea चत्तःसंयोगावच्छिन्नालाकसंयोगे वा कल्पयत इत्य विनिगमकाभावाद्भयोरेव इहेतुलमिति वाच्यं । श्रालाकसंयोगनिष्ठ- वेजात्यकल्पने एकस्य पुरुषस्य चक्ःसंयोगावच्छिन्नालाकशयोगवति पटे तत्‌ पुरुषौ यचाचषषवदन्धकारावच्छिन्नतचक्षःसंयो गवतः पुरुषान्त- रष्यापि चाचषापत्तेः। न हि चक्तरिवालाकेाऽपि पुरुषभेदेन विभिन्नो येन तत्तत्‌पुरूषोयालाकप्रतियोगिकत्व विशिष्टल विशेषणदा- नादतिप्रषङ्गभङ्गः स्यादिति कस्यचिदुषणमपि परास्तं । उक्रयक्या- चत्तःसंयोगेऽपि वेजात्यस्छ प्रतिपुरुषं विभिन्नतया श्रालकसंयोगेऽपि पुरुषभेदेन वेजात्यभेदस्य सुवचत्वादिनिगमकाभावेनालाकशयोग- स्यापि Yaa एकस्यैव लेाकसंयोगस्य नानापुरूषो यचाच्षजन- gages फलबलेन संयोगभेद कल्पनात्‌ | नचैवमालाकसंयोग- चत्तःसेयोगयोरेकर्ूपेणए Baas एथक्‌ Pas भद्म- मेवेति वाच्यं । दृष्टवत्‌ । न fe पाथेक्ेनापि तद्धेत॒ताऽन्‌- भवसिद्धा | wed विनिगमकाभावाद्राखादिषंयोगस्यापि डेतुला- पत्तिरिति वाच्यं । वाख्वादिसंयोगखाधारणधभ्मेण चचःसंयोगस्व हेतुत्वेऽपि चतिविरडात्‌ । नच कम्मादिजन्यतावच्छेदक्तरैजात्येन प्रत्त खण्डे सत्निकषवादरषश्यं | ५८७ साङग्यान्न चचरादिसंयोगनिष्टवेजात्यसम्भव दति वाच्यं । कनादि- जन्यतावच्छेदकवेजात्यस्य AAA] कायैतावच्छेदकाननुगमस्या- दोषलात्‌ । नच तथाप्यभिघातलादिना atgafafa वाच्यं। तजाभिधातला दिस्वे मानाभावेन तसखाभिघातत्वा टि विर्द्धत्वात्‌ | ननु तथापि चचःसंयोगस्य फलबलक स््यवेजात्येन Bae vRa- खूप-मदत्वयोः कारणत्वे मानाभावः पिश्ाच-परमावादेविजातौ- यचचःसंयोग विर हादवाचाचषतेपपन्तेः । नच पिशाचनिष्ठचकुः- संयोगे वैजात्यानभ्यपगमे पिशाचे उद्धुत पाभावचाक्ृषं न सात्‌ विजातौयचचःसंयोगा ्रयविगशेषणताञ्रयताया एवाभावग्राइकलात्‌ | एवं परमाणनिष्टचचःसंयोगे वैजात्यानभ्युपगमे परमाणौ मतवा भावचाचषं न स्यादिति वाच्यं । पिश्चटितघन्निकष्ष-परमाणघ - रितसन्निकषयोस्तचा हेतुत्वेऽपि क्षतिविरहात्‌ तदान श्रालाक-जस- रेएवादियत्किखिन्मदत्वोद्ुतरूपवचचुःखंयोगस्वावश्दकत या तट्‌ ire पादिघंटितसन्निकंणेव पिशाचे उद्भूतरूपं नासि परमाणौ मड त्त नास्तोति चाचषोपपत्तिरिति चेत्‌ । न। ame इतुलेऽपि संयोगस्य दिष्ठतया चचचषश्चाच्‌ षतावारणाय उद्‌ तरूपडहेतुलखवश्व- कलवात्‌ | वस्ठतस्त॒वेजात्येन संयो गस्य हेतुत्वे संयोगस्य दिष्टतया चचषः चाचषतावारणाय उद्धतरूपस्य हेठवावश्वकलेऽपि विजा- तौयसंयोगसम्बन्धेन चच विंगिष्टवेन हेतुत्वे उद्भुतरूपदेतुलं विनापि चच TH चषतावारणसम्भवादुक्षयुक्तेरकिच्चित्करतया ALA TST रभयोरेत्र॒प्रामाणिकव्यवहारबलात्‌ anuafefg:, तदनादरे चाकारणत्मिष्टमेव, श्रन्यया सामन्यतञ्चच्ःसंयोगलादिन। दे तुते gus तक््वचिन्तामणौ पि तददेव खग्राद्यसंयोगजन्य sia) तस्मिन्‌ सत्यपि घटादिग्रहो नास्तीति यदि तदा स्थलावयवसंयो गावच्छै- दकोऽस्तु तत्संयोगोऽपि वा हेतुः, न तु ज्प्तहेतुपरि- at | ननु संयुक्तसमवायेनावयविग्रहोऽस्त्‌ न तु संयोगादिस्तच हेतुः तस्य रूपादिग्रहे ANAT न च लाघवात्संयोग रव तथा, तस्य HATA TUT” ऽषुद्भतूप-मदत्वयोः कारणे मानाभावः लोकिकम्रत्य्चं प्रति विषयस्य योग्येन हेतुलादेव प्रमाए-पिश्राचादेर प्रत्यतोपपत्तेः | क्प्ततवादिति द्रव्यसमवेतचाचषत्वाद्यवच्छिनं प्रति कारणत्वेन कत- त्वादित्यथैः | न चेति, लाघवादिति संयुक्रसमवायलमपच्छ संयोग- ल्य कारणतावच्छेदकस लघ॒ला दित्यः, "तथाः श्रवयविप्रत्यके हेतुः, "तस्यः क्षंयोगस्य । “इद्ियसंयोगस्यः इद्धि यसंयोगलावच्छिन्नस्य, "कारणत्वादिति द्रव्यसाक्तात्कारत्वावष्छिन्ं प्रति कारणव।दित्ययेः, “श्रन्यचापिः 'श्रवयविषाक्तात्कारेऽपि । ‘a चेति, श्रात्ममानखल- स्यैव मनःसंयो गकाय्य॑तावच्छेद कत्वादिति शेष; | 'वदिरिद्धियजद्रय- ae दूति मानरसेतरद्रयसाक्तात्कारे tae, “अ्रवयवियदे" श्रवय- विषाक्तात्कारे, ‘damaaata दति, क्तप्ततादितिशेषः, (लाघवेन सामान्यरूपतालाघवेन, ‘date’ मनःसंयोगस्य, wars (x) कल्त्यनो यकार भावादिति we | प्रत्च्तखग्डे सच्चिक्षषेवादर हस्यं | ure इति चेत्‌ ¦ म | आत्मग्रहे इन्द्रियसंयोगस्य कारण- CISTI द्रव्यसाक्षात्कारत्वेन तथा कल्यनात्‌ | न च वहिरिन्द्रियजद्रव्यम्र हे अवयविग्र हे वा संयक्त- समवायः कारणं, लाघवेन संयोगस्येव कारणत्वेन कल्पनात्‌ । ननु संयुक्तसमवायो A गन्धग्राइकः द्र यसा ्तात्कारणएत्रावच्छिन्नं प्रतौति पृरणोयं, कारणत्वेन कल्यना- दिति इद्धियसंयोगत्वेन कारणत्वेन कल्पना दित्यथेः | रच केचित्‌ एणा दिसाक्तात्‌कारानुरोधेन द्रव्यसमवेतचाच्‌- षतव-दर्‌ व्यसमवेतल्वाचलावच्छिन प्रति चच्चस्वकसंयक्रसमवाययोः खसमवायिसमवेतत्वसम्बन्धेन चचुस्वकसखंयो गयोवा खसंयुक्रसमवेत- लसम्बन्भेन WAT हेतुत्वावश्चकलात्तत एव घटादेरपि चाक्‌- ष- त्वा चोपपन्तः किं समवायसम्बन्धेन चचःसंयोग- तकसंयोगयोः सयोगसम्बन्धेन WEIN द्रव्यचाकषतल-द्र यतलाचत्वावच्छिन्नं प्रति Vaasa | AWN समवायसम्बन्धेन मनःसंयोगस्य इद्धिय- संयो गत्वेन, संयोगसम्बन्धेन मनसा वा ASA द्र व्यसाचात्कारता- afea प्रति Baer द्रव्यचाचुषादावपि समवायसम्बन्धेन चकुः- संयोगादेः, संयोगसम्बन्धेन WU डेतुलमावश्यकमिति वाच्यं । तथापि द्रव्यचाच्तृषलाद्यवच्छिननं प्रति तेषां Bqe मानाभावात्‌ श्रात्मप्रत्यत्तखाने लाघवान्मरान सत्वावच्छन्नं प्रत्येव मनःसंयोगलादिना देठलकल्यना च | WALA एव सामान्यरूपतालाघवाभ्युपगमात्‌ । ५९० तत्त्वचिन्तामणौ किन्वाञ्रयसंयोगः | रवं गन्धत्वग्र होाऽप्याश्रयाश्रय- संयोगादिति संयुक्तसमवेतसमवायोऽपि न हतुः । न च गन्धे सति गन्धस्तमवायं विना गन्धाग्रहोऽस्ि 1 न चेवं संयुक्तधटे भा विगन्धग्रहः स्यात्‌, गन्धस्यापि खग्रहे न च द्रव्यचाचुषादिकं प्रति चक्तःसंयो गादेरहतुवे यत्र परस्योत्पत्ति- प्राकक्तणे तन्तना चचुःख्योगस्तच पटोत्पत्यनन्तरं पटचच्चःसंयोग- स्योत्प्तिकालेऽपि पर प्रत्यकं स्यादिति वाद्यं । इष्टलात्‌ । aufa- लम्बस्य शपथनिणयलात्‌ | श्रय चच्‌ःसंयुक्रसमवायमाचस्य Wea TTR शूपमर्यक््रसङ्गात्‌ चचुसयक्रमदत्वोद्ुतरूपवत्छमवाच एव तथा वाच्यः, काग्यतावच्छेदकमपि मदत्समवेतविग्िष्टवाचषत- मन्यथा विषयत्-विशेषणताभ्यां सामानाधिकर्स्य प्रत्यासत्तितया चसरेणौ व्यभिचारापत्तेः मदचाचषलमेव वा काय्यैतावच्छेदकं मदत्समबेतल विशिष्टं॑वस्तुगत्या मदत्छमवेतनिरूपितं वा लोकिक- विषयत्वं काय्यदिभि प्रत्यासत्तिः। इत्यञ्च चपरेणचाचषानरोधेन चचःसंयोगस्य सन्निकपेलमावश्वकं तत्कायेतावच्छेदकञ्च द्रव्यविभि- gua विषयत्वे काय्येदिभि प्रत्यासत्तिः | चाच्षत्वमेव वा कायथै- तावच्छेदकं द्रव्यत्वविशिष्टं agra दइव्यनिरूपितं वा लो किकवि- qua प्रत्यासत्तिः, न चसरेणविशिष्टचाच्षलं काय्येतावच्छेदकं न वा चाचुषतल्ममेव काय्यतावच्छेदकं चसरेणत्ववि शिष्टं वस्तुगत्या चख- रेणनिरूपितं वा लौ किकविषयलं प्रत्यासत्तिः गौरवात्‌ घटादा- वपि चखरेएविशिष्ट चाषष्य चसरेणलविशिष्टविषचताखम्बन्धेन चाक्‌- प्र्च्तखण्डे सभ्रिकषेवादरदस्यं। ५९१ हेतुत्वात्‌ | न च गन्धस्य प्रत्य्एत्वेनेन्द्रियसन्निकषा- अ्यत्वमनुमेयं शब्दप्रत्यक्हेतेः समवायस्य aaa सत्वात्‌, गन्धेद्द्रियसन्निकषंसाधने साध्याप्रसिद्धेः | मेव । गन्धसमवायिसंयोगस्य हेतुत्वे fe यदि गन्ध- षस्य वा उत्पादप्रसङ्गाच | WA एव चाक्तृषलमेव काय्येताव- aati वस्तुगत्या चसरेणनिरूपितं लो किकविषयत्वं॑प्त्यासन्ति- रित्यपि न तेन सम्बन्धेन घटादावपि wean: चसरेणतल्वि- भिष्टसमवायस्य कारणतावच्छेदकसम्बन्धवे च गौरवात्‌ । एवन्त्वक- संयक्रसमवायमाचस्य प्रत्यासत्ति इएकस्यभ्ादेः wterty त्वाचप्रसङ्गात्‌ लकसंयक्रप्रुष्टमदत्वाञ्रयसमवाय एव तया वाच्यः, काय्येतावच्छेदकमपि प्रहृष्ट मदृत्ववत्‌ समवेत विशिष्टलाचत्वं Wray विषयल-विशेषणएतागभ्यां सामान्याधिकरण्यस्य प्रत्यासत्तितया चतुर- एके व्यभिचारापत्तेः, यद्वा ल्वाचलमेव काग्येतावच्छेदक प्रर एमह्मबेतलविशष्टं॒वस्तगत्या तत्छमवेतनिरूपितं वा लौकि- कविषयतवं प्रत्यासत्तिः, इत्थञ्च चतुरणकत्वचानु रे धेन त्वक्संयो गस्य सन्निकषलमावश्यकं तत्काय्येतावच्छेदकञ्च द्र व्यविगि्टवा चलं॑विष- यलं प्र्यासत्तिः, त्वाचलमेव वा काग्यतावच्छेदकं द्रव्यतलरविगिष् वस्तगत्या इव्यनिषूपितं वा लौकिकविषयत्वं प्रत्यासत्तिः, नत चतुरणकविशिष्ट्ाचत्वा दिकसुक्रयक्रः । न च सामान्यतञ्चचुःसंयुक्र- समवाय-लकसंयक्रसमवाययोरेव सन्निकषलमेकाथसमवायसम्बन्धेन ५९२ त॑त्वचिन्तामणौ समवायस्य विशेषणता तदा स SAA |. Joep च संयुक्त द्रव्यमाचमुपलक्यं तथा च घटस्योगात्प- टगन्धयदप्रसङ्गः | अथ खसमवायिसंयोगो हेतुः तच महत्वस्य द्रव्यान्यद्र व्यसमवेतचाचतषं प्रति, wea ताद्‌ श्र- ad uff ष्रथकडेतुतया न दइयणकर्ूपादः न चसंरेणस्प- ्रादेश्च ae इति ari) एथककारणतान्तरकल्पने गौरवात्‌ परमाएवादिघरितसन्निकरषेण प्रथिवोत्ादिग्रदप्सक्गाच एयरोत्ा- देर्घटादौ महत्यपि aaa तदानौमपि पथिवोलादौ स्वात्‌ । एतेन सामान्यतः चकतःखंयुक्रसमवाय एव सन्ञिकषः न तु तच मह- we vam) waa इणकख्ूपादेरपि चाचषापत्तिरिति are द्रव्यान्यसचाक्लषलावच्छितं प्रति खाश्रयसषमवेतत्वसम्नन्धेन चाच्तषव- Rca निरवच्छिन्नखाधिकरणताश्रयसमवेतवसम्बन्धेन चाजुषात्यन्ता- भावस्य वा प्रतिबन्धकल्ारेव इ्णकष्पादेरचाचषतेापपत्तेः, गगनादि- मादाय खाश्रयसमवेतत्वसम्बन्येन चालषध्द्धेदादेः HT सत्ता-द्र्य- त्वादौ स््नात्तदप्रत्य वतापत्ति्रारणाय प्रतिवध्यतावच्छेद्‌ ककारौ षखम- वेतचमपद्ाय सत्वेन प्रवेशः, wi घटादिचाचषं विनापि तदत्ति- UZ ्चाचषोदयान्निरवच्छिन्नेति खाधिकरणएताषिश्ेषणं। न चाति- रिक्तप्रतिबध्य-प्रतिवन्धकभावकल्यनाम पेच्य॒सन्निकषमध्य मदतवप्रवेश एव लघोयानिति वाच्ये, परमाण-घटड्निदितल-गगन-षटरत्ति- feared: चाकषना्ारणाय वयासन्यरत्ति्श्मचाचुषं प्रति तादृ शप्र प्र््लखग्डे सत्निकषवादर स्यं | १९३ समवायोऽवच्छेद्‌क इति Vai afe संयोगिसमवा- यस्य qa संयोगोऽवच्छेदकः समवायो हेतुरिति तिबन्धकताकण्यनस्य तवाप्यावश्यकलात्‌ । न च पटासन्निकषंदशाया- मपि घरसन्निकषेमात्रार्‌ घट-पर टन्तिदित्ारेखाक्तषवारणाय व्याब- ज्यटठत्निधपचाचतषं प्रति यावदाश्रयलोौ किंकसजिकपैस Bara कल्वात्त दिरहादेव परमाण-चटद्धिलादेन चाच्षमिति वाच्यं | च्तुः- संयोगलकच्तणस्य लोकिकसल्ञिकषेस्य परमाण्वादावपि सम्भवादिति केषाञ्चित्‌ प्रलपितमप्यपास्तं । परमाण्वादिघरितसन्निकषंण प्रथिवौ- लादिगरहवारणाय चकतुःसंयक्रमदत्समवायस्यैव प्रत्यासन्तिलावश्यकलात्‌ विजातौयचचुःखंयोगसैव लौ किकषन्निकष॑तया यावद्‌ाश्रयलौकिक- सन्निकषंविरहारेव परमाण-घटटत्तिदितादेरचाचषतेपपन्तस्तादृ- शातिरिक्तपरतिवध्य-प्रतिबन्धकभावकल्यने गौरवाच्च । श्रपिच परमाण- घट र्त्तिदधितादेश्वाचषवारणाय द्रव्यान्यसच्ाचषं प्रति खाश्रय- समवेतलसम्बन्धेन चाच्षवद्धेदादेः प्रतिबन्धकल्व, एकाश्रयमातच्रसन्जि- कषाट्घट-परदधिलादेखाचृषवारणाय व्यासनज्यटत्तिधर्मचाचषं प्रति यावदाश्रयसन्निकषेस्य च यावत्छाश्रयसन्निकषंतेन हेतुलकल्यना- भपेच्छ॒लाघवादनुगतताच व्यासच्यट्तिधम्मंचाचषं प्रति सामा- न्यतः खाश्रयसमवेतत्वसम्बन्धेन चाचषात्यन्ताभावस्येव प्रतिबन्धकलं कर्पते यावदाश्रयप्रत्यच्ं विना व्यासच्यटत्तिधम्मप्रत्यक्ाग्यप- गमात्‌। न च त्येव प्रतिबध्यतावच्छेदकं द्रवयान्यसचाचषतवमिति aren तथासति पल्वे घटा दिचाचषं विना asfafsaretea तदृनि- 75 yes avafernaat qe) लदेनन्परिवन्यं छौमपरिधाममिन्धच्यते । नमु तंयक्तसमवायो न संयोगः, ग वा समवाखः, ल उभौ वा गन्धे इन्द्रिये wet: | न चेन्द्रेण गन्धस्य पर- a LLL LLL LLL LLL ey enzranagan: किन्तु उभयसमवेतगुणचाचषतं तत्मनि- बध्यतावच्छेदकं तथाच TURKU A: प्रत्थकवारणाय सन्निकपं महत्व- प्रवेश श्रावश्यक शति चेत्‌। न । FUE: चषरेणस्पक्रादेखा- योग्यलादेव घटादि टन्तिगरुत्वादि वद प्रतयक्तते पपन्तेः मत्स्य तचा- नन्तभावात्‌। न चेवं द्रव्यचाचषारिक प्रत्यपि मदत्वादेडंतुतवं विनापि नाति way: श्रयोग्यत्वादेव परमाएवादेरप्रत्यक्तोपपत्तरिति वाच्यं । प्रामाणिकव्यव्द्ारानादरे तच तदडेतुतस्यापोष्टलात्‌ | न च मह त्वस्य तचानन्तभेषे परमाण्वादिघवरितसन्निकषेण एयथिवौलादि- प्रत्यक्षापत्तिरिति ai परमाणसन्निकषेदशायां मददवयविसन्ि- कषस्याप्यावश्चकल्ेने ्टापन्तेः। श्रपिच जषरेएु चा ्तवस्थले atu निष्- पितेन लौ किकिषयासम्बन्धेन चालुषलावच्छिनोत्पत्तौ चखरेण- लविशिष्टसमवायसम्नन्धेन गवाक्तविवराच्छन्रालाकसंयोगावच्छिन- चतत ;संयोगत्ेन विशेषता हेतुलमावश्चक श्रालाकान्तरसयोगाव- च्छिनचकत संयोगात्‌ चसरेणोरयरदात्‌ तथाच सामान्यते द्रवयचाच्‌- षलावच्छन्नं प्रति चदुःखंयोगस्य tae मानाभावः । श्रथ ey:- संयुक्रसमवाया दे दरेतरदर यमेत चाच्तष MARI काग्थताव च्छेदकं न तु सामान्यते द्रवयसखमवेतचाच्तषत्वादिकं, यचावयवनाशदश्ा्यां भ्त खणे शतरिका्वबादर स्यं | ५९५ भ्यरासम्बन्धिः, यरम्यरा fe संयोग-समवायावेष तज बिरोध wa नाधिकोऽपसिद्वान्तादिति चेत्‌ । न। इन्द्रिय-तस्संयोग-तद्‌ा अयसमवायानामेव परम्यरास- घटे न चक्तरादिश्षयोगस्तदनन्तरमवय३भंयोगना शाद्‌ घटना शस्तच घरनाश्चणोत्यन्ने श्रवयवसंयोगनाश्च्तणोत्यन्ने वा चरगप्रत्यत्ते व्यभि- aerate तत्रावथवेद्दियसुयोगाभावेन संयत्रसमवायाभावादिति- चेत्‌ 1 ग । तदावयवद््‌षादिवर्‌ घटस्यापि म्रत्यक्तानभ्यपगमात्‌ | अन्यया प्राराक्रस्यलावयवावच्छिन्नरुयोगकार णतायामपि तच aly STITH: । श्रथ चक्रादिसंयुक्ष समवायस्य द्र यगाहकल्वे यदवच्छे- am दव्यारम्भकशंयौगो नास्ति तदवच्छेदेनावयवेन eH चक्तरा दिधंयो- मेऽपि च ॒द्र्यचाच्षादिप्रसङ्गः। न चेष्टापत्तिः, दश्ाद्चवच्छेदेन तन्ना चचुरादिरंयोगे पटा प्रत्ययात्‌ | तथाच द्रव्यवाचुषादौ आर- म्कसंयोगावच्छेदेन चचरा दिषंयोगस्य विशेषतो हेतु त्वमावग्यकं | न च॒ तदतुरोधादरश्भकस॑यो गावच्छेदन यच चच्रादिसंयोगसदत्‌- समवाय एव विण््टद्रयचाशवादौ हेतुरस्ति वाच्यं । तदपेच्छ तदवच्छेदेन चक्रादिम॑योगयैव जचतवादिति चेत्‌ । न । वयाथद- त्िशश-कमोपरतयक्चा तुरोधेन चच्रादिखंयोगावच्छेदकावच्छित्रालुचो- frees लर दिषंयक् विशिष्य समवायश्टेव द्र यसमबेतचा- लधादिकं भ्रति डतु तथा आरष्मकरंयोगानवच्छेदकावच्छदेनावयद- संथोमाङ्द्रश्धा ग्यत्‌ | यदवच्छेदेनारम्भकषंयोगो नास्ति तदवच्छेदेन yea ent मानाभावेन द्रव्यस्यापि शमदा यसन्नन्धेनाग्याप्यड्ति- ued aratarataany म्बन्धत्वात्‌। अन्यथा नौलत्वजातेः परम्यरासम्बन्धेन वस-चम-कम्बलेघनुगतव्यवहारोच्छेदः। ननु संयुक्त समवेतसमवायान्र रूपत्वादिग्रहः तदभावादिति चेत्‌ न । तदनभ्युपगमेऽपि रूपादिसाद श्यस्य तते ग्रहात्‌ | लात्‌ । न चेतादृशसंयक्रसमवायस्य Yaa द्रव्यसमवेतजात्यादेः प्रत्यक व्यभिचारः व्या्यटन्तेरवच्छेदक विरहादिति वाच्यं । प्रत्ययबलेन व्याणटन्तेरष्यवच्छेदकभ्धुपगमात्‌ द्रव्यसमवेता्याप्यत्तिचाचषलारेव ताद्‌ गयुक्षखमवायस्य काग्यतावच्छेदकत्ात्‌ | द्रव्यसमवेताव्याप्य- टत्तिलश्च द्ये समवायसम्बन्धेन किञ्िदवच्छिन्नटत्तिमच्नं, aar- चुःरुयोग-त्वक्संयोगयोः प्रत्यासन्तिवे मानाभावः। वस्हुतस्त॒ चलःसंय॒करसमवाय-तकसयुक्रसमवाययोरपि खलिक मानाभावः, एव॒ घ्राणसंयुक्तसमवाय-रसनसंयुक्रसमवाययोरपि न सज्निकषेतव, गृण-कमोरत्तिजातिप्रतयक्तानुरोघेन चचुःसंयक्षखमवेतसमवायारेः प्रत्या- सन्िलवश्वकतया तत॒ एव गणादिम्रव्य्ोपपन्तेरिति। श्रचोच्यते चसरेणो नित्यत्वे तम्रदयक्ातुरोघेन चचुःखंथोगख, तदृ निरूपादि- म्त्यच्चानुरोेन चन्ुःसंयक्रखमवा यस्य च प्रत्या ्तिलावश्वकल्वात्‌ । न nage इति न गन्धादिग्राइक cae, ‘aria इति खसमवायिसंयोग इत्यथः, “गन्धलग्रहः' गन्धेलादिशहः, “श्रा्रयाश्र- यषयोगादिति खश्मवायिसमवा यिसंयोगादित्यथेः, “श्रन्वथ-व्यति- रेकर्ूपग्राइकाभावमा इ, “न चेति ADEE: aa anew खति परत्यच्तखण्डे सत्निकथवादर हस्य | ५९9 नच द्रव्यसादश्यादेव वद्यवहारः, बाधकं विना प्रतीत्यविरेषादेपरीन्यापत्तेः। आश्रयवेसादणश्येऽपि रूप- asada इति शेषः। “न चैवमिति, waa सामानाधिकरण- प्रत्यासत्तिनिबाहक तयेव गन्धस्य तदानोमाव्रश्यकलादेवेति भावः | ‘cfeaafansiguafafa साकचात्कारकारण्ड्ियसल्ञिकषोाश्रयत्- faa, यथाश्रुते घ्राणणंयक्रसमवायमादायेव सिद्धसाधनापत्तेरिति ध्येयं । “शब्दप्रत्यरुति समवायस्य त्वन्मते एेक्यादिति भावः । नन्वयं गन्धः साक्तात्कारकारणे द्ियसन्निकषाश्रयः प्रत्यक्तगन्धत्वादिति व्ति- रेक्य स्ित्यत we, "गन्धेद्धियसन्निकषंसाधने चेति गन्धसाच्ात्कार- कारणे न्दियसन्निकषा्जयत्वसाधने चेत्यथेः, "साध्या प्रसिद्धिरिति, ्राञ्च- यत्वं हि न ययाकयवित्छन्बन्धेन, खाञ्रयस्योगमादायेव fega- धनापत्तेः | नापि समवायेन, बाधात्‌ । किन्त समवायनिङ्पित- विशेषणता विषेण, तथाच खाध्याप्रसिद्धि feu | नच यतुप्रत्यच्वि- षयो यो भवति स तत्मत्यक्कारणेद्ियसन्निकष अयो भवतिं शब्दवदिति anal सामान्यतोव्याक्षिरस्त॒ तथाच सध्याप्रसिद्धावपि न क्षतिरिति ars यत्तद ययोरननुगमात्‌ । न च समवायनि- ङ्पितविशेषणता विशेषेण सम्बन्धेन ताद शेद्धियसन्निकषं एव साध्योऽस्त तथाच न साध्याप्रसिद्भिरिति aren तथाप्यप्रयोजकलादिति ara: | केचित्त नलु गन्धमतयक्ं गन्ध द्रियषन्निकषेजन्यं गन्ध्रत्यचत्वादिति व्तिरेक्यस्लित्यत श्रा, "गन्धेद्धियेति गन्धेदधियसन्ञिकषजन्यलसाधने चेत्य TANS: | ५९६ तक््वचिन्तामयौ म्बन्धत्वात्‌। अन्यथा नौलत्वजातेः परम्परासम्बन्धेन वस्-चम-कम्बलेघनुगतव्यवहारोच्छेदः। ननु संयक्त- समवेतसमवायान्र रूपत्वादिग्रहः तदभावादिति Sq | न । तदनभ्युपगमेऽपि रूपादिसाह श्यस्य तते ग्रहात्‌ | लात्‌ । न चेतादृग्ररुयक्षसमवायस्य Vas द्रव्यसमवेतजात्यादेः प्रत्यक व्यभिचारः व्याप्यटत्तेरवच्छेदक विरहादिति वाच्यं । प्रत्ययबलेन व्या्यटत्तेरष्यवच्छेदक.ग्येपगमात्‌ TIAA ताबयाप्यरस्तिवाचेषत्ादेवा ताद्‌ शखंयुक्रखमवायस्य काग्यतावच्छेदकलात्‌ । द्रव्यसमवेताव्याप्य- टत्तितञ्च द्रव्ये समवायसम्बन्धेन किञ्िदवच्छिनटत्तिम्नं, तस्मा खलु.रुंयोग-त्वक्संयोगयोः wees मानाभावः । वस्हुतस्त॒ चलःसंयुक्रसमवाय-लक सयुक्रसमवाययोरपि सन्निकषेले मानाभावः, एवं घराणसंयुक्रखमवाय-रसमसंयुक्रसमवाययोरपि न सन्निकर्ष, गृण-कमोरत्तिजातिप्रतयच्ानुरोधेन चचुःसंयकखमवेतसमवायादेः प्रत्या- सन्निलवश्छकतया तत॒ एव गणादिप्रत्यच्ोपपन्तेरिति। area जसरेणोनित्यले AMMAN चचुःखंथोगस, तदृ त्तिरूपादि- WGI चतुःसं यक्रखमवयस्य च प्रत्याश ्तिलावश्कल्वात्‌ | न गन्धग्रह इति न गन्धादिग्राहक इत्यथः. “आश्रययोग इति खसमवायिसंयोग दत्यथः, ‘aaa: गन्धलादिथदः, “ary यश्योगादिति खश्मवायिखमवायिषंयोगादित्यथेः, “त्रन्वय-~व्यति- रेकरूपग्रा इकाभावमा इ, "न चेति नहोत्यथः, "गन्धे alae खति पर्च्तखण्डे सब्रिकधवादर हस्य | ५९9 नच द्रव्यसादश्यादेव वतद्यवहारः, बाधकं विना प्रतीत्यविशेषादेपरीत्यापत्तेः। ्राश्रयवेसादश्येऽपि रूप- चाश्रयसंयोग दूति शेषः। "न चैवमिति, saad सामानाधिकरण्- प्रत्याखत्तिनिवाइक तयेव गन्धस्य तदानोमाव्रश्यकलत्वारेवेति भावः | 'इद्धियसन्निकर्षाञ्रयतलमिति साचात्कारकारणद्ियखन्निकषोाश्रयत- मित्यथेः, यथाश्रुते घ्राणसंयक्रसमवायमादायेव सिद्धसाधनापत्तेरिति ध्येयं । “शरब्दपरत्यच्ति समवायष्य aaa एेश्षयादिति भावः । नन्वयं गन्धः सा्तात्कारकारणे दियसन्निकषाश्रयः प्रत्यच्तगन्धला दिति ala- रेकय स्ित्यत श्रार, “गन्धेन्दियसज्िकषंसाधने चेति areata कारणे ल्दिथसल्निकषं अ्यत्वसाधने चेत्यथेः, "साध्या प्रसिद्धिरिति, श्रा्च- यत्वं हि न ययाकथयबित्छम्बन्धेन, खाश्रयस्योगमादायेव faga- ware: । नापि खमवायेन, बाधात्‌ । किन्त॒सखमवायनिङ्पित- विशेषणता विशेषेण, तथाच साध्याप्रसिद्धि रित्यथः। नच यतुप्रतयवि- षयो यो भवति सख तत्मत्यक्तकारणेद्धियसन्निकषाश्रयो भवति शब्दवदिति anal सामान्यतोव्या्षिरस्तु तथाच साध्याप्रसिद्धावपि न afaftfa वाच्छं। यत्तद ययोरननुगमात्‌ । न च समवायनि- efuafanquarfanay सम्बन्धेन तादु शेदियसन्निकषं एव साध्योऽस्त तथाच न साध्याप्रसिद्भिरिति वाच्यं। तया्यप्रयोजकलादिति arta: | afer नलु गन्धमरत्यक्ं गनध ्धियसन्निकषजन्य गन्धपरत्यचलादिति व्यतिरेकयस्लित्यत we, "गन्धेद्धि येति गन्धेदियसन्िक षजन्यत्वखाधने GU TANS: | ace avafwanraart रसादेः सादश्यानुभवाच्च । रसत्व-मधरत्व-गन्धत्व- सुरभित्वादिश्च जातिः अनुगमतप्रत्ययात्‌ । रूपे च 'गन्धसमवायिषयोगस्येति खसमवायिमं योगस्यत्ययंः, ‘eqast? हेतलवाग्यपममेऽपि, "गन्धखमवाचस्य' खमवायस्व, ‘faiquar’ faw- वलणौग्डयावच्छेदकता, "तदेति, विर््यान्वयिनौऽन्वयिन एव fawe- शत्वादिति wal ‘scrqua चेति श्रवच्छेदकाघटकत्वे Sayer ‘SMARTS द्रव्यमस्य संयोगत्वं, "उपलच्छं' कारणत्वेनाभिमतं 1 “्वच्छेदक इति ` दण्डला दिवद्‌ विशेवणतया श्रवच्छंदक इत्यथैः cfaaafafa इत्यपि सुवचमित्यथंः, तथाच विनिगमकाभवका- दुभयोरेव हेतुतल्लमिति भावः | एतच्वापाततः खसमवाविषंयोगच्छ Baa eae तत्तदा क्रि विश्रान्ततया श्रनन्तकाथे-कारशभावापन्तेः 3 न च तवापि च्राणादिशयक्रखसमवायस्य हेतुतया खलत्चघटितनेना- नन्तकाथ्य-कारणभाव दति वाच्यं | मम व्राणादिसंयक्रषमवायमाचख 2am भ तु खलप्रवेशः, गन्धनिरूपितलौ किकविषथल-विशेषण- ताश्वां सामानाधिकरण्यस्य प्रत्यासत्तितथा चातिप्रसङ्ख विरहादिति ध्येयं | शच ॒केचि्संयक्रसमवायस्य हेतुत्वे कालान्तरोनचकःसंयोगव- ह्यपि घटे चरशूपादिप्रत्यक्तप्रसङ्गः । न च॒ तन्तत्कालौनसंयोगव- छमवाथस्तन्तत्कालाव्यवहितोत्तरकालौन प्रत्यत्ते हेतुरिति वाच्यं । कालभेदेनानन्तकाय्-कारणएभावप्रसङ्गत्तस्मात्‌ संयक्रष्षमवायो ग VT: किन्तु तन््ाचसमवेतचाच्षं प्रति तच्चच्तःसंयोगो हेतुः तद्रकिकचः- प्र्च्त खण्डे स ्रिकषंवाद र हस्यं । yee ्द्यपीदं नोलमित्यनुभवान त्विदं रूपमिदं रूपमिति कथापि ward: नीलो्रयै इति वशाकारानुगत- OO nT ज संयोगं विनापि व्क्यन्तरसयो गेन तद्चक्रिसमवेतजाति-द्रव्ययोशाकल्‌- षोत्पत्तेमचपदं, सत्वादिजातिचा लषे च verge प्रति तदाश्रय- datas हेतुं, द्रव्यचात्ुषे च॒ लाघवात्‌ Barat द्रयचाल्षं प्रति चच्ुःसंयोगवेनेव तुल, त्वा च-मानसयो रप्येवमेव, रासनादौ च तत्छमवेतरसप्रत्यत्तं प्रति तद्र मनसंयोगः, तस मवेतगन्य प्रत्यक्तं प्रति तद्‌ चाणएसयोगो हेतुः, एवं दण्डादिगतजाति प्रतयक्तेऽपि संयक्रसमवेत- समवायो न हेतुः यदाकदाविचक्त्रादिसंयोगमादायातिप्रसङ्गात्‌ fan तत्तदिषयकचाृषादिकं प्रति तत्तसमवायिसमवायिष॑योगो हेतु रिव्याः | तदसत्‌ यक्रिमेदनानन्तकाग्ये-कारणभावाषत्या qq: संयक्रसमवायतलादिनेव हेतुलात्‌ । न च यदाकदाविचक्तरादि- संयोगमादायातिप्रसङ्ग इति वाच्यं । WIA कारणतावच्छेदका- qa पूव्वेसत्ताखा श्रपेक्वितनबेऽप्यज कारणतावच्छेद कविजि- टस्य yaaa श्रपेक्तितत्वादेव चक्षरादिसंयोग-तदाश्रययोः कार- एताक्च्छेदकयोः पूव्वेकाले an fear कायत्पन्तेरश्म्भवात्‌ । न च तथापि शमवायवच्येक्यार्‌चटचचःसंयोगेऽपि पटद़त्िरूपादियद- प्रसङ्ग इति wei चक्तुःसंय॒क्रविशिष्टसमवायत्वादिना aaa परङ्तिूपं चर समवेतमित्या दिप्रत्ययाभावेन चर विजिष्टसमवा- Te च पटटत्तिरूपाद्‌ावभावात्‌ | वस्तुतस्तु चक्तरादि सं यक्रसमवाय- aa तल्षमवेतसमवायस्यलेऽपि च लाघवात्‌ चचत.संयोगलादिनेव geo तच्वचिन्तामणशौ बहिरस्ति^ रूपत्वे मानं। न च चक्षुरायेकेकमाचग्रा- wa रूपत्वादिकं, बाधकं विनानुगतवबदधजातिविषथ- हेतुं खसमवायिषमवेतत्वं खसभवायिखमवायिसखमवेतवञ्च कारणश- तावच्छेदकप्रत्याषत्िः तेन यदाकदाविचचृरादिषंयोगमादायापि नातिप्रघङ्ग दति तत्त्व ॥ के चित्त घ्राणसंय॒क्रसमवाय-रखनसं यक्षसमवायसख ले समवायसम्ब- ata त्राणा दिसंयो गत्वेन ae, काय्येतावच्छेदकप्रत्यासत्तिश्च खोय- लौ किक विषयताश्रयगन्धवल्वं तादृ शविषयताश्रयरसवत्वञ्ेत्या ङः | ‘afafa, “संयोगः चक्लरादिना संयोगः, (समवायः, qa fae datnagaaa: | गन्ध इति चुरादिखयोगो न गन्धे qe चतरा दिसं योगसन्निरूपितसमवायो नेद्िय दत्यथेः । “परण्यराखम्ब- न्थलादिति संयुक्षषमवाय रूपपरम्यरासबन्धवटकलादित्ययः, "परग्य- रासम्बन्धेनेति सखखमवा यिसमवायिमवेततदूपपरम्परा सम्बन्धेनेत्यथे, TATE PARA परम्परासम्बन्धतवासम्भवादिति भावः। ‘eqartfe- ae’ रूपा दिपदप्रठत्तिनिमित्तस्य ae, “तदभावादिति तन्मते दूपादिपद प्रडत्तिनिमिन्तस्योप धिङूपतया सखमबेतल्वाभावादित्यथः | "तदनभ्यपगमेऽपि' तस्य समवेतलानन्युपगमेऽपि, “UKE सेति शूपादिनिष्ठसादृ्वसयेत्यथैः, सादृश्यस्य तन्ते खमवेतपदाया- न्तरलादिति भावः, ‘agar’ परम्परासम्बन्धेन रूपारिषु सादृश्छव्यवदहारः, श्रतौत्यविशेषादिति सा्तात्सम्बन्धेन wala: (९) इत्यनुगताकारा gfacenta Ge | प्र्च्तखण्डे सत्धिक्षषे वादर स्यं | ९०१ प्रमावाप्िररेषादित्यथः, श्रपेत्येति शणादिसादृश्यारेव तदाश्रये परम्परया सादृ श्वव्येवदार इत्येव किन्न खादित्ययेः। न वाजिताना- मनका वैपरोत्यमिति वाच्यं । पूव्वापरकालेत्यलषदश्रादि- द्याया; सादृश्ठस्य चाश्रयरत्तिव एव गोरवात्‌ श्राश्रयाणमने- कत्वादिति भावः । ननु ग्राइकान्तरकल्यनाभिया श्राश्रयरन्तित्व कल्पत waa श्राह, श्राश्रयेति | ननु परनये सादृण्यवैरूप्या- देव न प्रत्यचमित्यत me, “रसत्वेति । शूपलस्यापि जा तिलं खाधथति, ‘eu चेति, इत्येवानुभव दति दरव्निष्ठेदन्तवस्य नौलदरूपाद्यधिकरणतावच्छेदकावगा द्येवानुभव cau, ‘a विदं ey नोलमिति रूपपदप्रटत्तिनिभित्तनिष्ठनौलदूपाद्यधिक्रणएताव- च्छेदकतवावगाद्यनुभव इत्यर्थः, बाधादिति भावः । वणाकारानुग- तबुद्धिरिति रूपपदप्रडन्तिनिमिन्तस नौललादिजात्यधिकरणताव- च्छदकल्वावगादहिनौ बद्धिरित्यथः, “रूपत्वे मानं" रूपपदप्रटत्तिनि- fara जातिले मानं, यथाश्रतन्तु न सङ्गच्छते । “चचरादयेकेकेति “चलभोचमरा्य गणत्वादिकमित्यथेः, रूपा दिपदगप्ररत्तिनिमिन्तं तदेव च “ङूपलादिकं', श्रादिपदात्वङमात्रयराह्मगुणल-रसनग्राह्यग णएव- घराण्याद्यगशलादौनां स्यथे-रष-गन्धादिपदप्ऱत्ति निमित्तानां परि- ae, नोलवणेः Varad इत्याद्यतुगतवु द्धि विशेष्यतावच्छदकमिति छेषः । श्रव च्तस्वग भयगराहोषु सद्या-परिमाणदिषु ताद्‌ शलतेद- ruatfey श्रतिव्याक्षिवारणाय ary, तद्वच्छेद्यञ्च त्गि- fa, तेन aaa सति च॑तुगराद्यगृणएलमिति फलितं । न्नाना- दावतिव्धा्निवारणायः ` विशेष्यदले चकुःपदं, चसरेण^तत्कमादौनां 76 ६०२ तक्वचिन्तामणौ त्वात्‌। इन्द्रियातोन्दरियत्वन चश्षराच्ग्रहेऽपि रूपतः fenata: | न द्यननुसंहितेापाषेरुपदहितप्रत्ययः। अतोद्द्ियरूप-रस-गन्धाननुमानापत्तेश्च । येाग्बताया रूपत्वादिजातिनिरूप्यत्वात्‌ । यद्यपि aaa नोल-पौ- वारणाय ANI, गणत्वञ्च शक्तिविशेषखम्बन्धेन गशपदवत्व न ठ जातिः, तेन तद्‌ ग्रदाथमपि न संयुक्रषमवेतखमवायस्य प्रया सत्तितावश्वकौोति भावः। शश्रलुगतबुद्धेः नलो वणः Par व दत्यतुगतबुद्धेः, “ङूपत्वादिप्रतोतेरिति रूपादिपदप्रटत्तिनिमित्त प्रकारकप्रतो ते रित्ययः, श्रतो द्वियरूप।दावव्यात्तिम्याड, “wate यति श्रतोद्धियशूप-रस-गन्धेषु रूपादिपदप्रटन्तिनिमिन्तेन हेहुना रूपादिपदवाच्यलानुमानानुपपन्नेखेत्यय,, ग्राद्यलघटितश प्रटत्ति- निमित्तस्य aa विरहादिति भावः। aq aga ग्रडणयोगधलं वाच्यमित्यत ae, 'वोग्यतायाश्चंति, “ङ्ूपलादिजा ति निद्णलादिति चतुग द्यरत्तिगणवव्याप्यध्मसमवायिलस्य चचुगद्यो यो गणलथाणो ध्मत्तत्छमवायित्ख वा योग्यतालादिति भावः । quafafie- नोलादिभेदस्य वारणाय खमवायिलप्रवेशः । ददसुपलच्लणं चघरेण- परिमाणादौ देवाचचुमाचग्राहम्ेद-द्रवल-संयोगादौ चातिथिः! न च त्वगग्राद्यलं BOUT तच्च ATE uaa परिमाण-लेहादो न | ननातिव्यात्तिज तैः पल -रसत्वादेरनभ्युपगमेऽपि परिः Raye सत्रिकषंवादरे हस्यं | ६५द्‌ ताद्यकेकमेव नित्यं नातीन्द्रियं, तथापि चक्षुधणादि- रूपस्यालाक-पथिव्यादिरूपाभिन्नत्वेन प्रत्य षत्व प्रसङ्गः। नचेकमेव रूपमुद्धूतमनुद्‌भूतश्चेति, विराधात्‌ | रूप- त्वादिना पर स्यरव्याहत्ततया AAA रूपादेरुपलग्ध्या देरखण्डोपाधिरूपस्याभ्युपगमादिति वाच्य । गुणलविश्िष्ट्नौतादि- भेदस्य तादृश्धमेस्य नौ लादाव पि सत्वेनासम्भवापन्तेः, समवायसम्बन्धेन तादृश्धमशन्यलाभिधाने चोक्रातिव्या्ितादवख्यात्‌ परिमाणएत्वादे- रखण्डोपाधिरूपतया समवेतलाभावादन्यथा तद्ग्हार्थमेव संयक्त- समवेतखमवायख प्रल्यासत्तित्वावश्वकलादित्यपि बोध्यं । श्रतोद्धिय- पे श्रवयार्भिमुद्धरति, ‘agra, भ्रत्य्लप्रषङ्ग इति चक्तरादेरपि प्रत्यचलप्रसङ्गदत्यथेः, उद्भ तरूप-रसलादिति भावः । ननु तन्नये श्रलुदधं तरूपलादौ मानाभावेन चचुरादेन IAS AYIA | WG वा अनुद्भृतर्ूपा दि्य्णन्तरमित्यस्वर सादा, “rela, “परस्परव्या- ठत्तचचुरातुमितिरिति चक्रादौ घ्राणदिभिन्नलानुमितिरित्यथेः | अन्यथा रूपादि-गन्धाद्योरभेदज्नानाद्प्राणादावेव वयभिचारज्ञानापन्ते- रिति भावः । “परस्यरव्यारत्तचकचुराद्यतुमिताविति चकलुरादेघाणादिभि- न्नलानुमितावित्ययेः | “खूपादिपरस्परव्याटन्तसो रिति रूपादौ गन्धा- दिभिन्नलधोरिव्यथैः। waar चचरादि-घ्राणाद्योरभेदभरमाद्गन्धा- वेव व्याभिचारक्ञानापत्तेरिति भावः । ननु नोलोपलभिः शका काथेलाद्‌बटवदित्याद्यतुभित्या नोल-पोताद्यपलमोनां gor arafantaut त्वात्‌। इन्द्रियातोन्द्रियत्वन चश्छराचग्रहेऽपि रूपत्वा- दिप्रतौतेः | न दननुसंडितेापाषेरूपहितप्रत्ययः | अतोद्द्रियरूप-रस-गन्धाननुमानापत्तेश्च । येाग्बताया रूपत्वादिजातिनिरूष्यत्वात्‌ । यद्यपि aaa नोल-पौ- —__—. वारणाय गणपदं, गणत्वञ्च॒शक्तिविगशेषसम्बन्धेन गणपदवत्वे नतु जातिः, तेन तदगरहाथमपि न संयुक्रसमवेतसमवायस् प्रत्या- सत्तितावश्वकौति भावः। शश्रतुगतबृद्धेः नोल वणः Nat वषे दृत्यनुगतबुद्धेः, “ूपत्वादिगप्रतोतेरिति शूपादिपदप्रटृत्तिनिमित्त- प्रकारकप्रतो ते रित्ययेः, श्रतो द्दियरूपादावव्या्निमणाडइ, “श्रतोद्धि- यति श्रतोद्धियशूय -रस-गन्धेषु रूपा दिपदप्रठ्तिनिमिन्तेन हेतुना रूपादिपदवाच्यलानुमानानुपपन्तखेत्यय,, ग्राद्यवचरितस्य प्रडल्ति- निमित्तस्य aa विरहादिति भावः। ननु ग्राद्यलं गडणयोग्यत्व वाच्यमित्यत श्राह, 'योग्यतायास्चति, “ङूपलादिजातिनिरूखलादिति चतुग हाडत्तिगृणवव्याप्यधकेसमवायिलस्छ we यो गणलयाष्यो ध्मस्तत्समवायित्वस्य वा योग्यताल्लादिति भावः । quafafas- नोलादिभेदस्य वारणाय सखमवायितवप्रवेशः | इदमुपलक्षणं चसरेण- परिमाणादौ देवाचक्तमाचराहमखञद-द्रवल-संयोगादौ चातिदया्निः । न च aM SOUT तच्च लगा MITTS शन्यतं परिमाण-सेहादौ परिमाणएल-लेहलारे स्ता द्धम सत्वा ्ातिवया्तिज तैः खूपल-रसलादेरनभ्यपगनेऽपि परिमाणएत्-खेदला- Pare सत्रिकषवादर इयं | ६०३ ता्यकेकमेव निन्धं नातीद्दियं, तथापि चक्षुधणादि- रूपस्यालाक-पृथिव्यादिरूपा भिन्नत्वेन प्रत्य त्व प्रसङ्गः नचेकमेव रूपमुद्तमतुद्‌ भूतच्चेति, विरात्‌ | रूप- त्वादिना पर स्परव्याहत्ततया ज्ञातस्य रूपादेरुपलग्ध्या देरखण्डोपाधिरूपस्याभ्युपगमादिति वाच्य । गुणलविशष्टिशौतादि- भेदस्य तादृश्धमेस्य नो लादाव पि सत्वेनासम्भवापन्तेः, समवायसम्बन्धेन तादृशधमंद्यन्यला भिधाने चोक्रातिव्या्ितादवख्ात्‌ परिमाएत्वादे- रखण्डोपाधिरूपतया समवेतलाभावादन्यया तदग्रदार्थमेव संयक्त- समबेतसमवायस्य प्रत्यासत्तित्वावश्छकलादित्यपि बोध्यं । अ्तोद्धिय- पे श्रव्यात्िसुद्ध रति, “यद्यपोति, परत्यच्षत्वप्रषङ्ग इति चक्तरादेरपि प्र्यचलप्रसङ्गदत्यथेः, खद्भंतरूप-रसलवादिति भावः । ननु तन्नये WAAC मानाभावेन TITAN रूपान्न प्रत्यकं | WT वा श्नुद्धुतरूपा दिवयेत्यन्तरमित्यस्रसादाद्‌, “रूपलेति, “परस्परब्या- टत्तचचुराद्तुभितिरिति चुरादौ घ्राणादिभिन्नलातुमितिरित्यथेः | श्रन्यथा रूपादि-गन्धाद्योरभेदज्ञानाट्‌त्राणादावेव वयभिचारज्ञानापत्ते- रिति भावः । परस्परव्यादनत्तचचुराद्यनुमिताविति चक्तुरादेधाणादिभि- न्नलानुमिता वि्ययैः | “ङूपादिपरस्परव्याटत्तधौ रिति eat गन्धा- दिभिन्नवधोरित्यथः। waa चचरादि-्राणाद्योरभेदभ्रमाद्गन्धा- दावेव व्याभिचारश्नानापन्तरिति wa: ननु नौलोपलयिः शकारका का्थेलवाद्‌घटव दित्याचतुमित्या नोलल-पोताद्युपलमोनां ६०४ तत्त्वचिन्तामशौ तत्करणन्वेन परस्पमरव्या इत्तच क्राद्यतुमितिः, परस्यर- व्यात्तचक्षराद्तुमिति च चश्षगाद्यत्वादिना रूषा- दिपरस्यरब्याइत्तधोरित्यन्योन्याश्रयाच् | नौल-पीता- दि प्रतीतै भिन्र-भिन्नकरखत्वसिद्धावपि तत्तत्करण- घ्राणद्यकरणकलेन विलच्तणकरणएसिद्धौ तत्करणग्रा ह्यलं रूपत्व वाच्यमतो नान्योन्याश्रय इत्यत are, नेति । “गन्ध~ररेति, गन्धारौनां प्रत्येकमेव प्रवेशो a त॒ मिलितानां, तथाच ग- aga सति नोलब्यज्नकला दित्यादिदेतुचये तात्पथ्ये, नातो निष्ययोजनत्वं । श्रात्म-मनःप्र्टतिषु व्यभिचारवारणाय स्यन्त, पाथिवादिपरमाण्वादौ व्यभिचारवारणाय विशेव्यदलं। न चालोक- स्यापि विषयविधया खविषयकसमहालम्बनगन्धप्रत्यचजनकतया दृष्टान्तासिद्धिरिति ae । गन्धाव्यञ्चकल्वपदेन गन्धविषयकलोकि- कप्रत्यच्चाजनकलस्य विषयतातिरिक्षूपेण गन्धवयन्नकत्वाभावस्य वा विवक्तितलात्‌ । न चैवं नोलचसरेणौ नोलघटादौ च व्यभिचारः तस्य विषयविधया सवोयनोलव्यञ्ञकला दिति वाच्यं । नोलब्यश्ञक- ताया श्रपि विषयतातिरिक्ररूपेणए विषक्तितल्लात्‌ । न च तथापि नोलचसरेणौ खभिचारस्तत्र सन्निकषेघरकतया सोयव्यन्नकतसचात्‌ yaaa वाच्यं । सन्निकषंस्य sana मानाभावात्‌ gaaa विशेषणाच्च afaad न व्यभिचारः, गोलकस्य प्रत्यचजनकलवे मानाभावान्न चक्तःगालके व्यभिचारः | न च तथापि लप्ताच्रमसो- नो लिमामिव्यच्नकजले व्यभिचार दति वाद्य । तख नव॑श्ररावग- प्र्च्तखण्डे सम्रिकण्वादर इश्यं | ९०५ या्चत्वस्य सवेरूेष्ठसिच्धिः। aq नील-पीता्युपल- fatty मन्ध-रस-स्यशाग्यश्ञकत्वे सति नोलादि- व्यञ्जकत्वादालाकवदिति तेजसत्वं प्रसाध्य तेजसेन्द्रि- FATWA नीलादौ“ रूपाकारानुगतधीरेवं गन्धाद्‌ न्धाभियक्निखरूपयोगयत्वात्‌ । न च तथापि पौतव्यञ्नकलगर्भहेतौ सुवणपौोतश्ूपव्यश्चके निकषोपले व्यभिचार शति वाच्यं । तस्य न सुवणेपोताभिव्यश्ञकलं तेन विनापि सुवणपोतिमोपलसेः, किन्तु Gant गरुेलक्षणव्यश्ञकलमेव तस्य तच Fae ॒परनयेऽख- ष्डापाधिष्ूपमिति भावः । "तेजसेदधियग्राह्यलेन' तेजसेद्धियमाचया- हगणलेन, वायवो येद्धियाग्राद्यले सति तेजसेद्िवगराद्यगुणलेनेति यावत्‌ । “एवं गन्धादावपौति तच्चापि सौरभादयुपलिकरणेषु wiagaa खति सोरभादिव्यञ्कतात्‌ कुङमगन्धाभिवयन्ञकतेलव- दित्यनुमानेन पार्थिवत्वं प्रसाध्य पाथिवेद्धियग्राद्यगणलेन गन्धाकारा- नुगतोरित्ययः। “एवंप्रणलोज्नानाभावेऽपौति एवं Wer ज्ञाना- तावेऽपौत्यथैः, तथाच ate रूपं पोतं रूपमित्याद्यनुगतप्रत्ययब- लादेव ङूपत्वजातिसिद्धिः। न च शूपलमखण्डापाधिरेव तस्य विषय दति वाच्यं। समवायसम्बन्धविषयकतवे बाधके सत्येव सम्बन्धान्तर- विषयकलकल्यनादिति मणितो feng: | faaTe चाचुषजनकतावच्छेदकतया रूपतलजातिषिद्धिः। न च (१९) नोल-पतादाविति we | ded तज्चचिन्तामणौ वपीति चेत्‌ । Al णवं प्रणालीच्नानाभावेऽपि रूप- रसादावनुगतप्रत्ययात्‌ नीलाकारानुगतबद्धश्च नीलत्वं जातिः | न च चक्राह्वं तत्‌, पीतादौ गतत्वात्‌ | नन्वेकेका रव नोलारुशादिव्यक्तयः, नानामसीनी- तावता शूपत्जातिसिद्धावपि तस्य atenfeefaa मानाभावः एकलादि टत्तितेऽयपपत्तेरिति वाच्यं | ङूपत्जातिसिद्धो लाघवात्त- सयैव रूपपदप्रटन्तिनिमिन्तलादन्यच रूपव्यवहाराभावादेव नोलादि- afaafeg: | एव त्वा चसाक्तात्कारजनकतव्रच्छदकतया स्पशत्वादि- fafeftars: | 'नोलाकारेति, tras नोलपदप्रटत्तिनिमिन्त, तथाच Aea- mennaa संयक्रसमवेतसमवायसिद्धिरिति भावः। 'चद्यपौत्या- दिना yi दूषितमपि दूषणान्तरदानाय पुनः शङ्कते, ‘afafa, तथाचैकव्यक्तिटन्तिलान्ो ललं न जातिरिति भावः । .मसोभेदग्रडे- ऽपौति, एतेनाश्रयामेद निबन्धनाभेदभ्चमो निराकृतः । "तत्वेन प्रत्य- भिन्नानादिति तदेवेदं नोल रूपमिति तद्य ्रिलेनाभेदम्रत्यभिन्नाना- faa, “श्रनेकव्यक्तिरत्तिलेनेति एकस्या एव नोलद्पव्यकेः सकल- Tequesta: ‘faa इति, अनित्यते तन्नाणवन्तत्‌खमवे- aati प्रति amine हेतुतया घटादिनाशादेव तदन्तिनोलनाशा- नगत एवानौलल्ापातादेकनोलरूपव्यक्रः सकलटत्तित्वं न सम्भव - तीति भावः। 'जातिलापत्तिः" जातिव्यवहारविषयलापत्तिः zen- WATS सत्रिक्षवादर दस्यं | goo fafa समीभेदग्रहेऽपि ada प्रत्यभिन्नानात्‌। न चानेकव्यक्तिटत्तित्वे नित्यत्वे जातित्वापत्तिः, जातेः संस्थानमाचन्यद्चत्वात्‌ अवयवावयविहत्तित्वात्‌ गात्वा- दिना परापरभावानुपपकेश्च | नोलतरादिप्रतौीतिश्च कणर ज - दिपञ्चकान्यभावत्वापत्निवी(\)। यथाश्रुते श्रापाद्यापादकयोरविगरेष- प्रसङ्गात्‌ | खमते samara श्रवयवावय विटत्यन्यवञ्च उपाधि- are, “जातेरिति जातिव्यवदारविषयस द्रवयादिपञ्चकान्यभावस्येति are: | एतेन साध्यव्यापकता दशिता, साधनावयपकलञ्च पक्त एवेति भावः। “श्रवयवावयविटत्तिलादिति नौोलादेरवयवावयविटत्तिला- fea | एतेनावयवावय विटृत्यन्यलस्योपाघेः पके साधनाव्यापकता दर्भिता, साध्यव्यापकलञ्च घटल्रादावेव । शअ्रवयवावयविटत्यन्यवश्च यद्यैवावयवे ana तस्िन्नेवावयविनि यदन्तेते तदन्यत्र, खसम- वायिखमवायिटृत्यन्यलमिति यावत्‌ । तेन कपालल्व-तन्तलादौ न साध्याव्यापकता, एथिवोल-द्र वयत्सत्वादिकमपि and जातिरेवं ग्ट्तिकाल्-पाषाणत्व-दश्डलादेः संस्थानव्यङ्गस्यापि न जातिं aad संस्थानव्यङ्गस्याप्यवयवावयव्यरन्तेरेव जातिलादिति a तज्ापि ाध्यायापकता 1 जातिलक्षणञ्च गणान्यलेन विगेषणोयं, तेन नौोलादो नातिव्याभिरिति भावः खमतेनोपाधिमभिधाय उभय- मातेनासङ्लोणेत्मुपाधिमाद, "गोत्वादिनेति नोलादेरित्यादि, 'गो- (९) नित्यत्वे सति अनेकसमवेतत्वस्येव जातित्वरूपरत्वादिति भावः| dod तक्वचिन्तामणौ वपीति चेत्‌ । न। रवं प्रणालीन्नानाभावेऽपि रूप- रसादावनुगतप्रत्ययात्‌ नीलाकारानुगतबद्ेश्च नीलत्वं जातिः | न च चश्ुग्रा्यत्वं तत्‌, पीतादौ गतत्वात्‌ | नन्वेकेका रव नोलारुशादिव्यक्तयः, नानामसीनी- तावता रूपत्वजातिसिद्धावपि तस्य atenfeefaa मानाभावः एकलादिटत्तितेऽणपपत्तेरिति वाच्यं । ङूपत्जातिसिद्धो लाघवान्त- सयैव रूपपदप्रठत्तिनिमिन्तलादन्यज रूपव्यवहाराभावारेव नोलादि- ङत्तिलसिद्धेः। एव त्वाचसाक्तात्कारजनकतवच्छेदकतया स्पशलादि- सिद्धिरित्याहः | 'नोलाकारेति, नोललं नोलपद प्रटत्तिनिभिन्त, तथाच नौोलत्- यादकतयैव संयक्तसमवेतखमवायसिद्धिरिति भावः। "यद्यपौव्या- दिना पूर्वे दूषितमपि दूषणान्तरदानाय पुनः शङ्कते, ‘afafa, तथाचेकव्यक्तिटत्तिवान्नौ ललं न जातिरिति भावः । .मसोभेदगे- sAfa, एतेनाश्रयामेद निबन्धनाभेदभ्रमो निराकृतः | "तत्वेन प्रत्य भिन्नानादिति तदेवेदं नोल रूपमिति तद्यक्रिलेनामेदप्रत्यभिन्ञाना- दित्यथेः, “श्रनेकव्यक्रिरत्तिलेनेति एकस्या एव नौोलद्ूपव्यकेः सकल- नोलद्रव्यरन्तिलेनेत्य थः, ‘faa इति, अनित्यते तन्नाश्वन्तत्‌समवे- तनाशं प्रति amine हेतुतया घटादिनाग्रादेव तदृत्तिनौलनाशा- SATA एवानोलवापातारे कनोलरूपव्यक्तः सकलट तिलं न सम्भव तौति भावः । !नातिलापत्तिःः जातिव्यवदहारविषयलाप्निः xen- VATS सत्निकषवादर स्यं | goo fafa समीभेदग्रहेऽपि ada प्रत्यभिन्नानात्‌। न चानेकबव्यक्तिटत्तित्वे नित्यत्वे जातित्वापत्तिः, जातेः संस्थानमाचनव्यज्त्वात्‌ अवयवावयविदत्तित्वात्‌ गेात्वा- दिना परापरभावानुपपक्षेश्च । नोलतरादिप्रतौतिश्च ec ~~ दिपञ्चकान्यभावत्वापन्तिवे(\)। यथाश्रुते श्रापाद्यापादकयोरविगेष- प्रसङ्गात्‌ | खमते samara श्रवयवावयविट्त्यन्यवश्च उपाधि- are, (जातेरिति जातिव्यवदारविषयश्य दरव्यादिपञ्चकान्यभावस्येति are: | एतेन साध्यव्यापकता दशिता, साधनाव्यपकलञ्च पक्त एवेति भावः । शश्रवयवावयविटत्तितादिति नोलादेरवयवावयविटत्तिला- fern | एतेनावयवावय विदक्यन्यवस्योपाेः पक्वे साधनाव्यापकता दशिता, साध्यव्यापकलञ्च घटलत्ादावेव । श्रवयवावयविटत््यन्यलश्च यद्यैवावयवे वर्त॑ते तस्िन्नेवावयविनि यदन्तेते तदन्यत्वं, खसम- वायिखमवायिटृत्यन्यतमिति यावत्‌ । तेन कपालत्व-तन्तलादौ न साध्याव्यापकता, प्रथिवोत्-द्रवयत्वश्त्वादिकमपि ana जातिरेवं ग्टत्तिकात्व-पाषाणएत्व-दष्डल्ादः संस्थानव्यङ्गस्यापि न जातित्वं तन्मते संस्थानव्यङ्गख्याप्यवयवावयव्यरन्तरेव जातिलादिति न तन्नापि साध्यायापकता । जातिलक्तणश्च गृणान्यलेन विशेषणोयं, तेन नौोलादौ नातिव्यात्िरिति भावः। खमतेनोपाधिमभिधाय उभय- मातेनासङ्ोणेल्मुपा धमाद, गोलवा दिनेति नोलाद रित्यादि, 'गो- (९) नित्यत्वे सति खनेकसमवेतत्वस्येव जातित्वरूपत्वादिति भावः। १०८ तत््वचिन्तामणतै तदन्यरूपासम्मेदादिति चेत्‌ । न । पाकेन श्यामननष्टं रक्तमुत्यन्नमिति प्रत्ययात्‌ | न चासोधमः, बाधकाभा- वात्‌ । न चेोत्पाद्‌-विनाश्प्रत्ययस्य समवायो विषयः, afar खस मानाधिकरणगोत्वादिजात्या, “परापरभावानुपपन्तेः' व्यापय-व्यापकभावविरहात्‌। एतेन खधमानाधिकरणजातियाच्- व्यापकभावविरडहान्तद्थैतरलरूपासद्नोणेल्स्य पत्ते साधनाव्यापता दशिता । ननु नोलादिवयक्तौनां नानात्वविरहात्‌ श्रयं टो नोल- तरः श्रयं घटो नोलतम इत्यादिप्रत्ययः कथं स्यादित्यत श्राह, नोखतरादोति, श्रसम्भेदात्‌ः खसामानाधिकरण्यात्‌ । यद्यणत्‌- wat नोलब्यक्रिरेकापृष्टा चापरेति खौकारेऽपि तारतम्यधौरूप- पद्यते एव तथाण्यत्छष्टापरष्टनौोलरूप्यकरेभंदे तद धिकरणयोदंयोरेव घटो नोलोऽयञ्च घटो ate दत्यलुगतप्रतोव्यनुरोधारेव नोलत्वजा- तिषिद्धिप्रसङ्ग इति तदुपेकतितं। “बाधकाभावादिति। न च गौर- वमेव बाधकं, तथासति सुखादेरपि नित्यलापन्तः । न च प्रत्य भिन्नैव बाधिका, तच्नातौयतवावगादितयेव तदुपपन्तेरिति भावः | समवायस्य प्रत्यरत्वमभ्यपेत्याद, a चेति, शमवायोविषथ इति नोलादिखमवाच एव उत्यत्ति-विनार्शां गे विश्व car, नौोलादे- नित्यत्वेऽपि तत्छमवायस्यानित्यल्वात्‌ । न च तत्छमवेतनाश प्रत्येव तन्नाशस् Vga कथमाश्रयनाश्रानन्तर तद त्तिनोलादिशमवा- (९) इत्यनभवादिति we | प्र्च्तखण्डे सच्निकषैवादर हस्यं | gee तदनु्ेखात्‌ | vasa मधुरादि रसानां सौरभासौर- WU गन्धानाभेकेकत्वं स्यात्‌ नी लादितुल्यत्वात्‌ | रवमस्त्विति चेत्‌ । न । तेषामुत्पाद्विनाशनुभवात्‌ | पि) क अ aan: समवा यस्यासमवेतत्वादिति वाच्यं । समवायस्यापि खाव्म- कसम्बन्धेन वन्तमानतया समवेतत्वात्‌ | एतेन भावका्येस्य सषमवा- यिकारणत्नियमात्‌ समवा यस्यासमवेतत्वेन समवायिकारणाभावात्‌ कथयसुत्पाद दत्यपि निरस्तं । नोलादिसमवायिन एव तत्छमवायस्य समवायिकारणत्वात्‌ | न च तथापि जाद्यादेराख्रयनाशान्नाश- वारणाय ष्वसलावच्छिन्नं प्रति सत्वेन रेतुलस्यावश्यकत्वात्‌ कथं समवायस्य am दति ae) प्रागभावव्यादन्तस्यैव प्रतियोगिलस्य काय्यतावच्छेदकतेन सुवचत्वात्‌ सत्वश्याङत्यव्यङ्गतयाऽवयवावयवि- faa च aad जातितासम्भवात्छमवायसाधारणष्यापि तस्य .. सुवचलाचेति भावः 'तदनुल्ञेखादिति प्रतियोगित्वेन नोलादेरे- वावगादनान्न तु तत्समवायस्येव्यथः, प्रतिबन्धिमप्याद, “एवञ्चेति, प्त्यभिन्ञायास्तचापि सत्वादिति भावः। एवमस्ति, श्रन्यथा- ऽनुगतप्रत्ययानुरेाधे ata जातिखौकारे तद्र हाथमेव संयक्रसमवेत- समवायस्य प्रत्यास्तिताखोकारापन्तरिति भावः । fan तन्नाशत्वेन तत्समवेतना तलेन नाश्य-नाशकभावादहरादिना- शेन नौलादिनाशस्य दुवैौरत्वात्तदु्तिनौला दे नित्यत्वासम्भवः | न च (९) मधरा्ल-लवग-कट-तिक्त-कषायाणाभिति we | 7 १९० तत्वचिन्तामणो VARS मध्रतरत्वा्नुपपन्तेश्च । ननु WG सम- वायेन शब्दग्रहे सवेशब्दोपलब्थिः स्यात्‌ । न च कणे शष्कुल्पवद्धेदेनेत्पन्नो गद्यते, अवक्े्यस्याकाश- त्वेनाविगेषात्‌। तदन्यत्वे शब्दस्य तचासमवायात्‌ | तस्माद्यः शब्दो यं प्रति Aaa: स तेन awa कक, ep ना — - — ककण | = ——— - - ~ ~ ---- ~ -- — जात्यादेरनांश्वारणाय ` खप्रतियो गिजन्यत्वस्येव नाश्कतावच्छेद कसम्ब- waa नोलादेनित्यते खप्रतियोगिजन्यत्विरहादेव न नाश दति वाच्यं । लाघवेन खप्रतियो गिखमवेतल्वस्येव नाशकतावच्छेदकसम्बन्ध- लात्‌ श्रनन्तनोला दिव्यक्रिकल्यनायाश्च फलमुखत्वात्‌ सत्वेन waa माश्च-ना्कभा वान्तरादेव नाशोपपन्ते, BAM खप्रतियो गिज- न्यलस्य नाग्रकतावच्छेदकसम्बन्धलकल्यनामपेच्छा तिरिकैकव्यक्रिनाश्च- नाश्रकभावकल्यनाया लघृलादित्या डः | | समवायेन शब्दग्रह दति यत्पववसुक्षं तच wea, “नन्विति, “सव्वैत्रेति सब्वेस्मिन पुरुष Tay, श्राकाशात्मकश्रो चसमवायस्या- विशषादिति ara: | कणेशस्कल्यव च्छदेनेति कणशस्क्यवच्छिन्न- दत्यथैः, (तस्मादिति, तथाच तद्ग्रहाये न समवायप्रत्यासन्निरूपेयेति भावः । ‘a चेति बवाच्यमित्यगेतनेनाज्वितं। ‘a खङ्ूपमिति नतु तद्यक्रिखरू पमित्यथः, न च जातिरिति। न च पुरूषदयग्टदो- aame जातिद यशङ्कर इति वाच्यं | ख-खकणवच्छ देगोत्न्नस्येव शब्दस्य ग्रह इत्यभ्युपगमादुभाग्या मकग्रन्दायदहादिति भावः | "तखाः" प्र्च्तरवणर्डे स्िकषेवादर दस्यं | ६९९ नान्यः। न च पुरुषविशेषं प्रति योग्यत्वं न स्वरूपं, अननुगमात्‌ | न च जातिः, तस्याः निष्यूतियागि- कत्वात्‌ । न fe गौः कच्चित्रत्धगोरिति are सप्रतिथोागिकन्वं fe a सावधित्वं दीधत्वादिवत्‌ | नापोतरधी निरूष्यत्वमभाववत्‌। किन्त शब्दग्रहे सा जातिः कारणं तदवच्छेदिका वा। Sawa न FATIMA: सहकारिताखीकारात्‌ | सव्वसा- जातेः, “निष्पतियोगिकल्वादिति, तथाच सा जातियत्पुरुषप्रतिथो- गिका ve साक्तात्कारं जनयतौति न ah शक्यमित्यथेः | bear दिवदिति, व्यतिरेके दृष्टान्तः, एव “श्रभाववदित्यपि | “शब्दय दति पुरूषविशेषस्य ककारादिग्रड दत्ययः, (कारणमिति, यच कलादि- विशिष्टेन वस्तुगत्या कादिनिष्ठानुगतेन वा लोक्रिकविषयत्वेन तत्‌पु- रुषोयश्रावणं aa समवायेन सा जातिसामानाधिकरणखप्रल्यासन्ि- रिति भावः जाते; कारणत्वे तश्ना तिस्य कारणएतावच्छेदकतया गौरवापत्तिरत आरद्‌, “तदवच्छेदिका वेति कारणतावच्छेदिका वेत्य्यः, इत्यश्च तादाब्यं कारणतावच्छेदकप्रत्यासन्तिरिति भावः | एतेन प्रत्यासत्या दिनियामकं विनापि कञ्चिदेव we: कस्यचिदि- घयविधया प्त्यच्चजनक दति स्तोकारे gaguaelare दति ` परास्तमित्याह, श्रत ॒ एवेति, “वका रिताखोकारादिति जाति- विशेषश्च नियामकता सखोकारा दित्यथेः। नलु तत्तत्‌ पुरुषोयश्रष्द पर्य gto तत्त्वचिन्तामणौ VARS मध्रतरत्वा्नुपपन्तेश्च । ननु Aa सम- वायेन शब्दग्रहे सवेशब्दोपलसिः स्यात्‌ । न च कणशेशष्कुल्पवद्धेदेनेत्पन्नो खद्यते, अवदेद्यस्याकाश- त्वेनाविगशेषात्‌। तदन्यत्वे शब्दस्य तचासमवायात्‌ | तस्माद्यः शब्दो यं प्रति aa स तेन गद्यते छ = —_ -- = -- = ~ - - - ~ ` जयया य ---- — जात्यादेर्नांश्वारणाय खप्र तियो गिजन्यलस्येव नाशकतावच्छेद कसम्न- waa नौोलादे नित्यते खप्रतियो गिजन्यत्व विरहादेव न are fa वाच्यं । खाघवेन खप्रतियो गिखसमवेतलस्येव नाशकतावच्छेदकखम्बन्ध- त्वात्‌ श्रनन्तनौोला दिव्यक्रिकल्पनायाश्च फलमुखत्वात्‌ सत्वेन ध्ठंखत्वेन माश्च-ना्कभा वान्तरादेव नाशोपपन्तेः, BAT खप्रतियो गिज- न्यलस्य नाशकतावच्छेदकसम्बन्धत्वकल्पनामपेच्या ति रिकैकव्यक्रिनाश्च- ा्रकभावकल्यनाया IATA: | | समवायेन शब्दग्रह दति यत्पन्वसुक्षं aa wea, “नन्विति, ‘aqafa सबव्वेस्मिन पुरूष दत्यथेः, श्राकाशात्मकश्रो चसमवायस्या- विशषादिति ara: | कणेशस्कल्यव च्छेदेनेति ume faa दत्ययैः, (तस्मादिति, तथाच तद्ग्रहाये न समवायप्रत्यासन्निरूपेयेति भावः । ‘a सेति बवाच्यमित्ययेतनेनाजितं। नन खरूपमिति नतु तड्ाक्रिखरूपमित्ययेः, न च जातिरिति। नच पुरूषदयग्टहो- तेकश्ब्दे जातिदयशङ्कर दति वाच्यं, ख-खकणवच्छदगोत्यन्नस्येव ब्दस्य ग्रह इत्यभ्युपगमादुभाग्या मकश्न्दायदहादिति भावः | "तखाः" yaar सच्िकषेवादर दस्यं | CX नान्यः। न च परुषविश्रेषं प्रति aad न खरूपं, अननुगमात्‌ । न च जातिः, तस्याः निष्यतियागि- कत्वात्‌ । न fe गौः कञ्चित््रत्यगोरिति are सप्रतियेगिकन्वं fe न सावधित्वं दीषत्वादिवत्‌। नापोतरधी निरूप्यत्वमभाववत्‌। किन्तु शब्दग्रहे सा जातिः कारणं तदवच्छेदिका ati wawa न कुव्वद्रपत्वप्रवेशः सहकारिताख्वोकारात्‌। सव्बसा- nn nh - बब ब ~~ जातेः, 'निष्परतियोगिकल्वादिति, तथाच सा जातियत्पुरषप्रतियो- गिका तस्य साक्चात्कारं जमयतौति न am शक्यमित्ययेः | “दौधैवा- दिवदिति, यतिरेके दृष्टान्तः, एव “श्रभाववदित्यपि । ‘meeue दति पुरुष विगशेषस्य ककारादिग्रड इत्यथः, “कारणमिति, aq कलादि- विशिष्टेन वस्ठगत्या कादिनिष्टानुगतेन वा लोक्रिकविषयत्वेन तत्‌पु- रषोयश्रावणं aa समवायेन सा जातिसामानाधिकर्प्यप्र्ासन्ति- रिति भावः । जाते; कारणत्वे तन्ना तिलस्य कारणतावच्छेदकतया गौरवापन्तिरत wre, “तदवच्छेदिका वेति कारणतावच्छेदिका वत्ययः, दत्यश्च तादाव्यं कारणतावच्छेदकप्र्यासन्तिरिति भावः । एतेन प्रत्यासत्या दिनियामकं विनापि कञ्चिदेव we: कस्यचिदि- षयविधया प्रतयचजनक दति Matt कुववदुपलस्लोकार इति ` परास्तमित्यार्‌, ‘aa एवेति, सहकारिताखोकारादिति जाति- विशेषस्य नियामकतासखोकारादित्यथेः। मनु तत्तत्‌ पुरुषौयशष्द प्रश्- qV°R तत्वचिन्तामशौ धारणत्वमिषटमेव सब्वेस्तथा व्यवहियमाणत्वात्‌ | गेोत्वेऽपि तदेव तत्‌। शब्दमाचस्य येाग्यत्वम नसुगतमे व गुशयेाग्यत्वव दिति । मेवं । शब्दस्य प्रत्यक्षत्वेन प्रत्या- सनिसाधनात्‌ । न च समवायाऽतिप्रसक्तोऽ्यो- "णि at नियामकस्य au जातिरूपत्वे सव्वेसाधारण्यापन्ति रिद्यत are, स्वेति, “र्वः asf: पुरुषैः, (तथाः तच्नातिप्रकारेण, “तदेव व डतर पुरुषव्यवदहा रविषयतावच्छ द कत्वमेव, ‘aq’ सव्वंसा घारणत्वं । ननु तज्नातोनां ककारादिभेदेन नानालाच्छन्दमाचनिष्टभेकं योग्य- anda दु निरूपमे वेत्य ष्टा पत्ति माइ, “शब्द माच्येति, “्रननुग- तमेवेति । “शब्दस्येति we: षा क्तात्‌ कारजनकताव्रच्छेदकावच्छिेन्दि- यनिरूपितधम्भाश्रयः प्रत्यक्तत्ना दित्यनुमानेन ओओचप्रत्यासत्तः शब्दसा- तात्‌ कारजनकत्वसाधनादित्यथेः, तथाच ओ्रोचसन्निकषसमेव शब्दयाड- aaa तु जातेरिति भावः। श्र प्रत्य्जनकन्नं विषयतातिरिक्ष- euy faafed तेन पिग्राचभेदवदिद्ियान्योन्याभावस्यापि प्रत्यच्तया न तमादायाथान्तरं | नच तथापि मनःसंयुक्रखमवायेन सिद्धसाधनं गगनस्यापि मनःसंयुक्रलादिति वाच्य। मनःसंय॒क्रात्मखषमवात्वेन हेतुत्वात्‌ । मानसेतरत्ेन वा साक्तातृकारस्य विेषणोयत्वादतो न कोऽपि ata: | के चिन्त ‘seed’ प्रत्यच्ताणत्वेन, '्रत्यासन्तिखाधनात्‌' सम- वायजन्यप्रत्यच्चविषयत्वखाधनारित्यथः, संयक्षसमवायस्यापि खमवा- धानतिरेकारिति भावः इति ary: | परतच्तखण्डे सत्रिकषवादर स्यं | ६९४ ऽनभ्युपगत इति are) कथेसंयेगावच्छिन्नस- मवायस्य प्रत्यासत्तित्वात्‌ | कशेसंयागा हि सम- STAC शब्दाधारतायां परिचायकः Tay शब्दा नेद शब्द इत्यतुभवात्‌ शब्दस्याब्धाप्यदस्तित्वे सिद्ध [ ‘afavam इति देशान्तरट्तिशब्दे अ्रतिप्रसक्र इत्यथः “कणे- संथोगावच्छिननेति, तत्तत्‌ पुरुषौयकणेसंयो गावच्छिन्नवं कणंसंयोग- fafues तच समवायसम्बन्धेमं विवे कितं येथाकयञ्चित्‌ सम्बन्धेन वा श्राद्धे बाधः समवायसम्बन्धेन संयोगस्याटन्नेः, HA घं एवा तिप्रषङ्- द्यत are, करटसंयोगो होति, "परिचायकः' खद्ूपसम्बन्ध विशेषा- RSTn, तं थाचावच्किलतमाचखरूपसम्बन्धविगरेषः क पि- eae शाखावच्छिन्नत्ववदिति भवः | केचित्त नलु क एंसंयोग विशिष्टाकाशनिष्टाधारल्मथ्यतिप्रसक्रं fa- जिष्टस्याकाशस्यानतिरिकल्वारित्यत श्राह, कणषंथोगो होति, “शब्दा witatal शब्द समवे ततायामेव, “परिचायकः' खरूपसम्बन्धविशे- वात्मकावच्छिज्जतासम्बन्धेन विण्वणोगूतः, न त॒ कणेसंयोगावच्छिल्न- लमा काशस्य Rafa: तथाच "कणेसंयो गाव च््छिन्ञसमवायेत्यज क्मधारयसमासटति भाव इत्याडः | उपसंहरति, “एवेति, “कणसंयो गेन" घत्पु श्वोयकणसं योगेन, "स स्टद्यतेः स तेन waa, ‘a न REA’ ख तेन न EEA, .खंयो- गदयेति शअरोरस्थोगस्येत्यथेः, “शमवायेनाधारेतेति acofefae ६९४ तस्चचिन्तामणोौ यस्य शब्दस्य समवायदत्या आधारता कणसंयागेना- वच्छिद्यते स Wea, यस्य तु तदत्यन्ताभावेनावच्छि- यते स न Wea तथा संयागस्य समवायेनाधारता इस्तसंयेगेनावच्छिद्यते a तदभावेनेति इस्तसया- —=———— - ee ee समवायेनाधारतेत्यथेः, ‘WA शरोरशषंयो गो Ware, 'नान्यच ना- न्यावच्छेदेन, “सव्वेभिदमिति इस्त-चरणादि विशिष्टसबवे श्रोरमित्धथः, ‘qe श्रभिन्न, “सं योगस्यापि" शरोरसयो गस्यापि, ‘aqafa चरणा- वच्छेदेन संयुकषमवायेनापौव्ययैः | नलु समवायदत्या भब्दाधारत्व- स्याव्या्यटृन्तिवे न इत्छमवायोऽप्ययाप्डत्तिरस्वित्याशङ्धते, "न चेव- fafa, ‘va’ समवायट्त्या शब्दाधारलस्याव्याप्यट निले, च्रव्यायर्लि- रिव्यस्याख्िति शेषः | "तस्य समवायस्य | न च तथापि विश्षणतया तस्याव्याप्यत्तिलमस्िति वाच्य । विशेषणतया aw खाधिकरणे श्रभाव विरहेण तयाष्यव्याप्यट ्तिलविरदादिति ata: | नने सम- वायस्य समवायसम्बन्धेनाटन्नितवे तेन शम्बन्धेन तदभावस्य या्यडननित्वं स्यादित्यचेष्टापन्तिमाह, “श्रभावस्िति समवायसम्बन्धावच्छिलरसम- वायाभावस्ित्यथेः । भावार्थापरि wea, ‘a चेवमिति, ‘va विशेषणतया यदि शब्दसमवायो व्याप्यटन्तिः, ‘aaaia we पुरुष- स्येत्यथेः, सग्वशब्दोपलस्थिः' सब्बशनब्दोपलयिप्रसङ्गः, समवायसम्ब- --- — ` > -- (९) इद (लमानमिन्च "तुल्यमिति कस्यचिन्मूलएरतकस्य पाठमलु- खखेति बोध्यम्‌ | प्रयत्तखण्डे सत्िकषं वादर हस्य | ९९१५ गावच्चछेदेन BWA नान्धच अन्यथा इस्तसंयागस्या- नवच्छेदकत्वे सव्वमिदं समानमिति संयोगस्यापि सर्व- चापलस्धिः स्यात्‌। न चेवं समवायेोऽप्यव्याष्यदत्तिः, स- मवायेन SAT तस्याधारादत्तित्वात्‌। अभावस्तु विशे- = = ~ —E —_ _ ~~ st ज ——s — — न्धावच्छिन्नाधारत्वस्य समवा यसम्बन्धानतिरिक्रलादिति ara: | “शब्द समवायस्य सत््वेऽपो ति सम्वेस्िन्नेव कणे सर्व्व॑षां शब्दानां समवायस्य सन्वेऽपोत्ययेः, “श्रन्यतेति यत्र शन्दोत्पत्तिसद्धिन्नकणं cae, “शब्दा त्यन्ताभावेति शन्दाधारलात्यन्ताभावेत्यथः, तथाचाघारत्मति- रिक्रमिति भावः। यद्रा श्दात्यन्ताभावेति समवायसम्बन्धावच्छि- नशब्दात्यन्ताभावेव्ययः, तथाच were शब्दखद्पमिति भावः । Tae तन्नत्पुरुषोयकशमंयो गावच्छिन्नाधारलं wey सन्निकषं इति मणिितोनिष्कषः । सच न aan: करसंयो गस्य शन्दाधारत्वावच्छदकते मानाभावात्‌ He शब्द इत्येव fe प्रत्यया न तु कलेख्योगे दति, तावना श्राधारत्स्य प्रत्यासत्तिवेऽपि षमवा- यस्य प्रत्या सत्तिलवा निवेहाच्च | वस्तुतस्तु तन्तत्‌ पुरूषो यकसेविवरावच्छि- ननभोविशिष्टः समवायः प्रत्यासत्तिः तेन न देणन्तरर त्तिथ्ब्द गरदः | यथा समवायय्यैकलेऽपि रूपं वायुखमवितमिति प्रत्ययाभावाद्ाय्‌- विश्ष्टिसमवायो न दूपे तया दे शान्तरस्थ शब्दे तत्तत्‌ पुरूषो यश्रोच- समवेतल्र प्रत्ययाभावान्ताद्‌ श्नभो वि शिष्टसमवायोऽपि न देशान्तर टत्तिशब्द । dre तच्वचिन्सामणो वणतथा व्याण्यदत्तिरेव | न Va ware सर्व्वशब्दटोप- afar: स्यात्‌, शब्दसमवायस्य स्वेऽपि ware शब्दा- ~ रा रीरि कचिक्त तन्नत्‌ पुरुषोयकखोवच्छिनत् विशिष्टः समवय; प्रत्याख न्तिः तेन न देशान्तरदटत्ति शब्द ग्रदः। यथाहि पुरुषस्येकल्वेऽपि द ण्डा- पनयनदश्रायां तदधिकरणे देशे दण्डिमानिति प्रत्ययाभावान्ञ दण्ड- विशिष्टपुरुषवत्वं तथा खमवायस्येकलेऽपि रेरा करस्छग्रष्दे तन्तत्‌- पुरुषोयकष्छा वच्छेदेन समवेत इति प्रत्ययाभावेन तादृ शसमवाय- स्यापि aa विरद्ात्‌ । नच खमवायस्य व्याप्यडत्नितया कथं कखाव- feaafafa ara) खमवायस्य खरूपतोऽव्याप्यव्नितया कला- वच्छिन्लसम्भवा दित्याः | सखतन्त्रास्त॒ तन्तत्‌ पुरुषौ यकणसंयो गाव च्छिन्नाधारतवस्व, ताङ्श्- कलावच्छिन्ननभाविशिष्टषमवायस्य, ताद्‌ शकष! वच्छि न्नत्न विशिष्टसम- वायस्य वा न ₹इतुलं गौरवात्‌ किन्त तन्नत्यरुषौ यकलवत्रिवर एवाव- च्छिन्नतासम्बन्धन शब्दनिष्ठतया शब्द प्रत्यक्त हेतुलाघवात। नचोक्रानु - मानेन ओ्रोचसन्निकषंस्य शब्द निष्ठश्य शब्द प्रत्यत्तजनकत्वसाघनात्तेषां कारणत्वमावश्चकं तदनुराधेन ओओचसमवायस्यापि सामान्यतः सम- वायत्नेन देतुलाभ्युप गमे तु कारणान्तरकल््प नमपेच्छ यथोक्गृररूपेण खमवायस्य कारणल्वकल्पनाया एव लघतवादिति वाच्यं | कणन शब्दं श्रटणोमो तिप्रत्ययबलेन तवापि कणस्य एयक हेतुताया च्रावश्यकतान्तदनुमानस्याप्रयोजकलाच | न दोद्धियक्षन्निकषेत्वेन ` प्रत्यत्वन सामान्यतो ₹रतु-दतमद्धावोऽस्तोति ars: | ~ । ५4 2 ; प्रद्यच्तखण्ड afangazceg | ६९१७ MANTA | अथ वीणादौ शब्द इत्यबराधितानु- भवबलात्‌ तदवच्छिन्नं नभः ओं न तु कर्णावच्छिन्र- भेव, कणे न शब्दः किन्तु वोणायामित्यनुभवात्‌। अन्य- afen श्रवच्छिन्नतामम्बन्धेन लन्तत्यरुषोयकणाऽपि न हेतः पुरूषभेरेनानन्नकायग्येकारणभावापत्तेः, fay तत्त दिलच्षणगरब्दा- त्पत्तिनिमित्तख्य तत्तदिलचतणएवायुसंयोगस्येव तत्त दिरू दणथ्द- प्रतौ तावपि कणावच्छेरेन शरोरनिष्ठतया Rae नातो वअवरहित- शब्दग्रह: तद्‌ त्पादकविलक्षणव ।य॒खयोगस्॒ कणोवच्छ देनाभावात्‌ । AGA शब्द स्येव कणावच्छदेनोत्यत्यापत्तेरित्या डः | तदसत्‌ तत्तत्‌ पुरू- प्रयोजकता दिव्या्यतानाजात्यवच्छननप्रतयच्छं॒प्रतितदुत्पादकतनत्तदि+ लक्तणवायसंयोगानां प्रत्येकहेतुत्वे प्रतिपुरुषमनन्तकाय्ये-कारण- भावापत्या तदपेच्छ तत्तत्‌ पुरुषौ यकणत्ेन हेतुलस्यैव लघुचात्‌ | कद्म्बगोलकन्यायेन शब्दे त्पत्तिनये यत्रेकजातौयभमेव weed चेच-मै्योरुभयोः कणं उत्पद्यते ay तदुत्पादकवायसंयोगसा- विष्टितया परस्यरं तद्‌ुभयोरुभयकण्वच्छिन्नशन्द्‌ऽयं we दति प्रत्य ्ापनखति दिक | प्रसङ्गात ओओज्पदाथे विवे चयितु aga, “श्रये ति, तदवच्छिन्नं तदवच्छिन्निमपि, शब्टजनकौग्डतवोणाद्यवच्छिनमपौति यावत्‌, “ate ओचपदश्क्छ, यद्‌यदवच्छेदेन तत्तत्‌ पुरूषग्टद्यमाणण्न्दाघारता तदव- च्छिन्ननभस्व स्मैव श्रो्पदशरक्यतावच्छेदकलात्‌ तथाच तन्ततपुरू- वोयकणंश्रस्कल्यवच्छिननाकाण्मेव ओमिति सिद्धन्तव्याघात दति 18 १९८ | तश्वचिन्तामणौ था कणे शब्द इति धीः स्यात्‌ | न चानन्तवीशायव- च्छेद कत्वे नानन्तश्रो IAA गौरवं शब्ददेशत्वेनेक- त्वे चातिप्रसङ्गः सव्वदेशानां शब्दावच्छेद कत्वादिति भावः | ननु ववौणादा विव्य जन्यत्वं न सप्नम्यथेः, aft तु श्रवच्छ- दकलव, श्रवच्छेदकस्त aaa कणं एवेत्यत श्राह, “कणं न we दति, ‘aw’ कणावच्छेदेन, ‘A शब्दः नायं शब्दः, ‘Pura’ वौणावच्छेदन, “दत्यतुभवादिति बोणावच्छदेन गद्यमाणण्रब्दाऽनुः.- वात्‌, “श्रन्ययेति तचापि कशष्यावच्छेदकवे इत्ययः, ति धौः स्यात्‌" इत्येव ताद शश्ब्दधोः eq “नप्तेति ववाद्यमित्ययेतने नान्वयः, (श्रनन्तकौणाद्ेति Bat वोणादोनां ग्यमाणशब्दाधारतावच्छे- दकतेनेत्यथः, waaay इति अनन्तानां ओचपदशक्य- तावच्छेदकलत्वसो कार CU, अर्द रेशत्वनेति अन्दावच्छेदकवेनेत्य यैः, ‘yaa’ Sana, श्रतिप्रसङ्ग ईति शब्दजनकौग्डतरेणादिभिन्नस्यापि रेस ओचपदश्रक्यतावच्छ दकत्व प्रसङ्ग ॒दृत्यथेः । “्ब्टावच्छेदकत्ा- दिति अन्दजश्रन्दावच्छेदकल्ा दित्यथ,, ume gata, yaafqur शष्दजग्रब्टानभ्यपगमात्‌ | दे ताग्रदयेति वौणदौ we दत्यवच्छ- दकताग्रदस्चेत्ययेः, ‘Wawa अप च्छेदकर्ताओे प्रमात्वेन, "गौरवस्य" शरक्यतावच्छेदकानन्यगो रवस्य, “अन्याग्यलादिति, ure समाधिसो- WASH | वस्ततस्ठ॒ तत्तत्‌ पुरषनडद्ममा एशब्दावच्छदकवेन वौोणारौ- गामनुगमान्न शक्यतावच्छंदकानन्यं | सामान्यतः शन्दावच्छेदकलवेना- QIN चेचस्य श्रो बमित्या द।गन्वयापन्ते, BAVA षश्ययल- ऋ ऋ प्रत्त खण्डे सब्निकषेवादर दस्य | gre वाच्यम्‌ | वीणादिरेशताग्रहस्य बाधकं विना प्रमाणत्वे WAS AAA | प्रत्युत सब्वेता दिच्वनन्तशब्द- सन्तानेत्यादकमेणं कशीत्पादे Head माना- waste एकदे शान्वयस्याद्यत्यन्नलात्‌ | wa एव सिद्धान्तिमतेऽपि तन्ततपु रुषौ यत्वं कणविशेषणं, ओचपदस्व नानाथैवञ्च॒दृष्टमेवेति ध्येयं । ननु वोणादेग्टेद्यमाणश्ब्दावच्छछेदकलवेऽपि न तदिभिष्टनभषः ओ चपदशक्यलं, तत्तत्पुरुषग्णद्ममाणणन्दावच्छेदकविभिष्टनभस्वापेचया लाघवात्‌ तत्तत्‌पुरुषौयकणविशिष्टनभस्वद्यैव ओ चपद शक्य तावच्छेद- कलात्‌ RUT समं तत्तत्‌ पुरुषस्य सम्बन्धः न॒ समवायः कणस्य साक्ताच्छरोगवयवत्वाभावादपि त॒ तत्तत्‌पुरुषनिष्ठसमवायसम्बन्धाव- च्छिलाधारतावच्छंदकत्वमेव सम्बन्धः, तस्यावयव-तदवयवादिसाधार- शलादवयव-तदवयवारेरेवावयविनिष्टसंयोगाद्चाधारतावच्छेदकलादि- aca, “प्रत्यतेति, कणावच्छि्नभस एव श्रोचत्वे इति we: | “स्वतो दिष्छेति वौणाद्यभिधातजन्यथन्दस्यलेऽपि wafeafanz- जसन्तानोत्पादक्रमेण कं शब्दोत्पादकल्पना्यां गौरवमित्ययैः । तदकल्यने वौणा दि पभवविलत्तणश््दस्य wae, भवनय यद विशिष्टस्य नभसः ओचत्व तदेावच्छिन्नाधारलादाबेव प्रत्या सत्तिल त्‌ अ्रवच्छिन्नतासम्बन्धेन तदे शस्छेव वा शब्द निष्ठतया अन्दग्राद- marefa भावः | नतु प्रामाफिकलाद्नौरवं न दोषायेत्यत श्रा, 'मानाभावादिति। न चै कर्षावच्छिन्ननभसेाऽपि कथं ata कंस्य श्दाधारतानवच्छेद कला दिति वाच्य । तच कणेखावच्छेदक- ६२० तक््वचिन्तामणौ WNT! न च दूर-सन्निधानयेः शब्दानामबाधि- ततार-मन्दत्वादिवेधम्म्यप्रतीत्या भेदसिङेः सन्तान- fafa:, दृूरत्वादिदाषान्तारत्वाग्रहे“ मन्दत्वारापात्त- लादिति wa weed य॒क्रिमाह, "दूर-सज्निधानयोरिति दूर स्थ-समोपश्छ पुरुषयोरित्ययः, ‘aera? वौणादिशब्दानां । नन्वेव समोपस्थवोणादिषन्दवयत्रहितवौणादिणब्दस्याण्य परम्भ 1सङ्गः कणाव- च्छन्ना धारत्वाभावस्याविशिष्टलादिव्यत श्राह, शव्यवदितकण इति, भवन्त दति Wa) शश्ब्दानुत्पादवत्‌' वौणा दिशब्दानुत्पादवत, “यव- दित्यस्य व्यवदितवोणादिशब्दस्य, “निमित्तवायसंयोगाभावादिति विलक्षणवायूनां संयोगाभावादिल्यथः, तथाच तन्तदिलचणशन्द- yaad प्रति तत्तदिलक्तषणवायसं योगस्य संयोगसम्बन्धेन तत्तदिलच्त णउ्रायोवे शरोरनिष्टठतया हेतुत्व, त्वयाप्यव च्छदकतासम्बन्धेन तन्न- दिलक्णशब्दोत्य त्ताववच्छकनिष्टतया तस्य हेतुताभ्युपगमात्‌ | न च शरोरनिष्टतया हेतु दस्ताद्यपच्छेदेन Wit ताद्शवायोः संयोगे- ऽपि श्दोपलम्भापत्तिः कणनिष्ठतया faa च काण्ेतावच्छेदक- सम्बन्धस्य दवचनं कणस्य श्नानानवच्छेद कला दिति वाच्यं । Hata च्िन्नसमवायस्य कारणतावच्छंदकत्वात awa: संयोगस्य फल- बलकल्यतया श्ब्दानुपलमद शायां दस्ताद्यवच्छेदन तादृश्रवायोः संयोगे arannarefa ara: | कस्य चित्छमाधानं दूषयति, नन्विति, ~क क - (१) az? दति ख| परत्यच्तखण्डे सधिकषव!द रस्यं | ६२२१ दुपपत्तः। व्यवहितकणे शब्दानुत्पादवद्यवहितशब्दानु- पलब्धिः निमित्तवायुसंयेागाभावात्‌। ननु व्यवधाना- भावस्य हेतुत्वात्‌ तस्य सन्निभ्युपश्ोणत्वात्‌ कणोानु- ‘ay व्यवधानाभावष्य, “सन्निध्यपक्तौणलादिति दद्धियसन्निकष- रूपत्व दित्यथेः, तस्य च समवायषूपस्य व्यवदहितथब्दे ऽप्यविशेषादितिं भावः | (कणानुपघातोऽपौति कलनिष्ठदोषाभावेऽपौत्यथैः, az qa’ ate दृष्टत्वे, एतच प्रौद्िवादमाचरं, वम्तुतस्तु यव हितकें विलच्तणवायोः संयोगस्य फलबलक सप्यस्याभावादेव न wege:, चरत एव शब्दो त्पत्तिं प्रत्येव विलक्षणएवायसुयो गस्य हेतुवादिनः सिद्धा- fat नयेऽपि कणानुपघाता न शब्दग्रह हेतु;ः। उपदतकष्ं तत्तद ल कणवायसंयोगाभात्रावच्छननस्येवानुत्यत्तेः । न चैतावदिशिष्ट- कणस्य हेतुत वौोणाद्यभिघातजन्यशब्दप्रत्यचोपपादनेऽपि कणा भिचा- त जन्यविलक्तणाद्य शब्दस्या प्रत्यत्ततानुपपत्या सिद्धान्तिनिये कणानुपधघा - तम्य SAMA पुरुषान्तरेण तच्छब्द जशब्दग्रदणात्तच शब्दा नु- त्यादस्य वक्रमशक्यलात्‌ इति वाच्यं । सिद्धान्तिनये श्राद्यशब्दस्य गृरुलादिवदयोग्यलस्य सुवचतवादिव्येव ad श्रावश्यकलादिति उभयवादिमिड़लादित्ययैः | ननूभयवादिषिद्धलेऽपि तत्तत्ुरुषग्टह्य मा णएशब्दावच्छदक वि शिष्टनभस्स्य श्क्यतावच्छदकस्य वोणाद्यवच्छि~ न्ननभःखाधारणतया तन्मा चस शक्यलवमसङ्गतमित्यत we, 'लाघवा- fafa तत्तत्पु रषग्ट ह्यमाणगन्दावच्छेद कविशिष्टनभस्व पे च्या तन्त्य - रुपोयकशेविशिष्टनभस्लस्य शाक्यनावच्छेदकम्य लघचादित्य येः । हेल- ररे तक््व-चन्तामणो पातेऽपि हेतुरिति न तदूपधाते शब्दग्रह इति | मेवम्‌ । कणोावच्छेदेनापि शब्दग्रहात्‌। कणैशष्कल्य- प्यवच्छेदिकेति कणवच्छिन्नमेव नभः ओं sa न्तरमार, “न्द माच इति, "तदनुविधानादिति कणपिधानाभा- वस्यानुव्रिधानादित्यथे, कणावच्छिल्ननभस एव saa यदहेश्ाव- च्छिन्ननभसः stead तदश्वद्डिन्नाधारलादेः सज्िकषेतया wa कष्यावच्छिन्नाधारतादेरसन्िकषैतेन afaaretaaa नियमतः तदनुषिधानात्‌ पिहितकखं निमित्तवायमयोगाषम्भवेन श्दोत्यत्ते- रसम्भवात्ताद्‌ शाधारत्वा निब्वादादिति भावः। ननु तावता कथीव- च्छिन्नाधारत्वादरेव सन्निकषेलसिद्धावपि acafqaeq नभसः ओओ चपद शक्यत्वे भानभावः। न fe यदव्डिनाधारतं सन्िकष- स्तद ब च्छन्मेव नभः श्रोचपद क्यमिति नियमः, मानाभावादित्यत आराद्‌, शशरोरसंयुक्रसखेति साचात्‌प्रतोतिष्ठाधनश्नरौरसुयोगविशिष्टस्यैव दद्धिवपदग्रक्यलादित्यथेः, तथाच वोणादिषंयोगविभिष्टस्य कथ- मिद्दियपदशक्य वमिति भावः । श्रच शरोरतवं शरीर-तदवयवसाधा- रएं, तेन कणेसंयोगविश्िष्टस्यापि नेदियपदशक्यतास्भव इति ध्येयं । aa वण दिखंयोगविश्िषट्ेन्दिय पदाशक्यतेऽपि ओज्रपद्‌- waa न बाधकं, न हि aqeainfafage दवियपद शक्यत्वं तत्छयो- गविशिष्टखधेव श्रो जादिपदश्क्यत्मिति नियमः, घ्राणादिपरे afa- चारात्‌ मानाभावाचत्यत we, “कणेनेति, ` तत्करणत्ेनेति कशै- VMAS Afands दर्यं | ९२३ WAG लाघवाच्च। शब्द माचग्रहे तदनुविधानात्‌ | आरी रसं युक्तस्य सतः साक्षात्प्रतीतिसाधनस्येन्द्रिय- त्वात्‌" कर्णेन atures शणेामोति तत्करणत्वेना- स्यैवा च्छिननतासम्बन्धेन शब्दनिष्टतया शब्दःप्रत्य चकरणएतवनेत्यथः। यद्य- aaa कणेस्येव शब्दप्रत्यचचेतुल सिद्धावपि तत्छंयोगविशिष्टद्धैव ओचेपदशञ्यवं नायाति, तथापि वोणाद्यवच्छिन्ननभचाऽपि ओओ चल वि शिष्टक।!रणताय्यादकप्रमाणेन विरेषणोेश्डनसख वौोणदेरपि कारणएताग्रात्तादृशनुभवापत्तेरिति भावः | उक्रद्ेनां अतिरेक बोणादौ द्यति, ‘a विति न तन्तन्पुरषणह्ममाणएशब्दाव- च्छेदकत्वेन वौोणादिकं शक्यतावच्छेदकभमित्यथेः, “श्रनन्तत्वादिति | न च तथापि प्र्येकमादाय विनिगमकाभावाद्वोणलादिङ्ूपेण वौ णादेः शक्यतावच्छ दकत्वं दुव्वारमिति वाच्यं । Yaa श्रोचमि- व्यादावनन्वथापनेः, श्रवच्छेदकतासम्बन्धेन प्रयोजकतासम्बन्पन वा वौणादावतितसखय ग्द्ममाणणब्द स्य षश्च यवसम्भवेऽप्ये कदे्रान्वयस्या- द्यत्पन्नवान्‌ तत्तन्पुरुष्टह्ममाणएशन्दाव SANTA EAT तादृ WU ब्दप्रयोजक्वोणालादिना वा शक्यतावच्छेदकतवे च गोरवात्‌ | किच एकदशानवय खौ कारेऽपि कणवच्छित्रनभस्वमेव शक्यताव च्छ दकं न तु वोणाद्यवच्छिन्ननभस्छं, खण्डशक्रिखोकाऽरेपि कणत नभ- स्वमेव शक्यतावच्छदकं न तु वौोणालादिकं, यन पुरुषेण Tuer न॒ज्ुतः तस्य श्रोचव्यवद्ारातुरोधेन कणविषरावच्छिन्न नभस्य (९) साच्च द्रतौ ताध्नस्य शरौरसयत्तस्य ai इ न्रयतादिति खर | १२७ तत्त्वचिन्तामणौ वाधितानुभवाच्च। न तु वोशादिकमनन्तत्वात्‌ शब्द्‌ माचग्रहे तद्ननुविधानात्‌। वीणाद्यवच्छिन्नस्य नभसः भरोरासंयुक्तत्वेनानिन्दरियत्वात्‌ वीणया शब्दं ृखेा- मीत्यननुभवाच्च |) कथन्तहि वीणायां शब्द इति ata श्रूयमाणस्य शब्दस्य तदनधिकरणत्वादिति चेत्‌। न । कलंत्व-नभस्वयो वा शक्य तावच्छदकलवावश्य रतया प्रत्येक मादाय fafa- गमनाविरदादिति भावः श्ब्दमाचग्रह इति क्रविदपि शब्दग्रह cay: | ‘atwafa, वौ णवद्डिनल्ननभसः ओ्रोचत्वे वि श््टकारणता- DEAT णनुभवा पत्तेरिति भावः | Qa नव्याः ओचपदध्च सामान्यतो नभस्वमेउ शक्यतावच्छदकं लाघवान्न तु कणावच्छिन्नतस्य प्रवेशः, श्रोचपदात्कणावच्छिन्नत्वप१- कारेण खारसिकबोधस्यासिद्धत्वात्‌ । न चेवं देचस्य श्रोचमिति कथं व्यवहारः यथाकथञ्चित्‌ संयो गेनेव तादु शव्यवदारे घटस्य श्रो्मि यपि व्यवहा रापत्तिरिति वाच्यं। कण।वच्छछिनत्वस्यावच्छिन्नना सम्बन्धेन कर्णस्य वा वाक्यार्थत्वात्‌ | कारणत्वमपि ae aI न तु कण- वच्छिन्ननभस्ेन गौरवात्‌ । श्रकारणएत्वमेव वा उकरूपेण सन्निक- षाणां, कणानाश्च हेतु वादेव श्रतिप्रसङ्गभङ्गात्‌ Bq शब्दं प्ररणो- मौ तिप्रत्ययस्य च कणंविषयतात्‌ । न च Ata aa घादिज्ञानकाल्ञे;पि ओ्रोच-मनःसंयोगसत्वाच्छब्दगरद प्रसङ्ग इति वाच्यं । कणेशष्कुख्यवच्छ देनाकाश-मनःखयो गस्य Fiat, विष्षटस्यं्॒रोच- पद शक्यतवेऽपि तथेव वाच्यतलात्‌ विशिष्टस्यान तिरिक्रल।त । agqayg प्र्यच्तखगे स्िकर्षव।दर इस्यं | ६२५ न fe waa शब्दे खदङ्गाद्यधिकरणग्रहनियमः,( अन्यथा चिदपि देशे सन्देह-विपय्थय-तदनुल्ञेखाना- मनुपपततेः । यत्राप्यस्ति तच शरोरे सुखमिति वदत्यत्तये परम्परया वोणद्यपेकछ्षणात्‌ तदधिकरणत्वं । तवापि वीणायाः शब्दा ना्रयत्वेन तथेवाधिकरणत्वात्‌। नन्वेवं क्छ वि वरत्वमेव अओाजपदशक्यतावच्छेदकं कणं विवरत्वस्छावयवविजरेष- ठत्तिजातिरूपतया नभस्वमपच्य लघतात्‌ | WA एव तत्तत्पुरषोय- कणषिवरावच्छिन्ननभसः wat विभिन्नलाभावेऽपोदं चेचश्रोचमिति व्यवहारोऽभ्येपपद्यते | न च कणश्ष्कुलो विवरस्येद्धियले रुमवायदूपे- द्ियसन्निकषात्‌ कथं wene टति वाच्य । संयुक्रसमवायप्रत्यासत््या अवच्छिनल्नतालचणविगेषणता प्रत्यासत्या वा शब्दग्रदात्‌ अवच्छिन्ना सम्बन्धेन तस्यैव हेतुतया सन्निकषंस्य श्रब्दग्राद कत्वे मानाभावाच। । न चेठं कंशबष्कलो विवरत्वस्य एथिवौल-जलत्वादिव्या्यनानाजातिरूप- तया शओ्रोचपदस्य नानारलापत्तिरते नभस्त्वमेव शक्यतावच्छ दकमुचि- तमिति वाच्यं। नभस्वस्य श्क्यतावच्छदकत्वेऽपि कवत्वा दि प्रत्येकमादाय विनिगमना विरडेणानन्तथ्केरावश्यकतया तदपेच्छ ॒ष्थिवोत्ादि- शयाप्यजातिचतुष्टयसयैव शक्यतावच्छेदके चित्यात्‌ कणे्रष्कुलौ विव- Wg कर्णजन्यतावच्छेदकजातिव्याप्यसं स्थान विग्रेषट़त्तिजा तिषूपतया नाना्थेत्विरदाचेति प्राः ॥ (१) वौणाद्यधिकरणय्रहनिय॒म इति Ge | (४ १२९ तत्त्वचिन्तामणौ बाधितानुभवाञच्च। न तु वोणादिकमनन्तत्वात्‌ शब्द्‌- माचग्रहे तदननुविधानात्‌। वीणादयवच्छिन्रस्य नभसः आरोरासंयक्तत्वेनानिन्द्रियत्वात्‌ वीणया शब्दं खणा- मीत्यननुभवाच्च। कथन्तहिं वीणायां शब्द इति न्नानं श्रूयमाणस्य शब्दस्य तदनधिकरणत्वादिति चेत्‌। न | =-= ~~~ ~~~ -- ~~~ कलत्व-नभसू्वयोवोश्क्यतावच्छेदकलावश्य कतया प्रत्येकमादाय fafa- गमनाविरहादिति भावः) “शब्दमाचग्रह इति क्रचिदपि शब्दग्रह cay: | वौणएयति, वौ णवच्छिन्ननभसः ओरोचववे विश्िष्टकारणता- DEAS णनुभवा पत्तेरिति भावः | Ha नव्याः शओ्रोचपद्‌ च सामान्यतो नभस्वमेव शक्यतावच्छदकं लाघवान्न तु कणावच्छिन्नत्स्य प्रवेशः, ओ्रोचपदात्कणावच्छिन्नत्व पर कारेण खारसिकबोधस्यासिद्धत्वात्‌ । न चेवं देचस्य श्रोचमिति कथं व्यव हारः यथाकथञ्चित्‌ dating तादृ शव्यवदहारे घटस्य atafa ata व्यवहा रापत्तिरिति ai कण(वच्छिन्नतस्यावच्छिन्नितासम्बन्ेन कर्णस्य वा वाक्यत्वात्‌ | कारणत्वमपि तस्य WEA न तु कण- वच्छिन्ननभस्ेन गौरवात्‌ | श्रकारणएत्वमेव वा उक्रर्पेण सन्निक- षाणां, कणेनाश्च हेतुतादेव श्रतिप्रसङ्गभङ्गात्‌ रोषेण शब्दं प्टणे- मौतिप्रत्ययस्य च कणंविषयतवात्‌ । न च नभोमात्रस्याश्रोचत्वे चाक घा दिज्ञानकान्ञेऽपि ओ्ओच-मनःसंयोगसत्वाच्छन्द गरदप्रसङ्ग इति वाच्यं । कणेशष्कुल्यवच्छदेनाका्र-मनःखयो गस्य Bad, विशिष्टस्य ओच- पद्‌ थक्यतवेऽपि तथेत ara विशिष्टस्ाननिरिकल!त । वस्तुतस्तु vader सत्निकषैव!दर स्यं | ERY a fe wae शब्दे शदङ्गा द्यधिकरणग्रहनियमः,८ अन्यथा कचिदपि देशे सन्देह-विपय्थय-तदनुक्लेखाना- मनुपपत्तः | यत्राप्यस्ति तच शरीरे सुखमिति वदत्यत्तये परम्परया वीोणाद्यपेक्षणात्‌ तदधिकरणत्वं । तवापि वीणायाः शब्दा नाश्रयत्वेन तथेवाधिकरणत्वात्‌ | नन्वेवं क विवरत्वमेव ओ्राचपद शक्य तावच्छेदकं कणं विवरत्वस्यावयवविगेष- ठत्तिजातिरूपतया नभस्वमपेच्य खघुत्ात्‌ | श्रत एव तत्तत्पुरुषौोय- कणविवरावच्छिननभसः परस्परं विभिननल्राभावेऽपौदं चेचश्रोच मिति व्यवहारोऽभ्येपपद्यते | न च कणश््कुलो विवरस्येद्ियले ुमवायष्ूपे- दियसन्निकषोात्‌ कथं शब्दग्रह दति वाच्य । संयुक्रसमवायप्रत्यासत््या अवच्छिन्नतालक्तणविशेषणता प्रत्यासत्या वा शब्दग्रदात्‌ अ्वद्छिन्नना- सम्बन्धेन तस्यैव हेतुतया सन्निकषेस्य शरब्दग्रा्‌ कत्वे मानाभावाच । | न चेठं कणंशबष्कुलो विवरत्वस्य एथिवोत्-जलतादिव्या्नानाजातिरूप- तया श्रो चपदस्य नानार्टवापत्तिरतेा नभस्त्वमेव शक्यतावच्छ दकमु चि- तमिति वाच्य । नभस्वस्य श्रक्यतावच्छदकत्वे ऽपि कवच्वा दि प्रत्येकमादाय विनिगमना विरडेणानन्तश्क्ररावश्यकतया तदपेच्य॒एयथिवोत्वादि- व्याप्यजातिचतुष्टयसयैव श्रक्यतावच्छे दकतो चित्यात्‌ कणेश्रष्कलौ विव- Wag कणजन्यताव च्छे दकजातिव्या्यंस्थानविग्रेषटर्तिजातिरूपतया नाना्थेलविरदाचेति प्राः ॥ (१) वौणाद्यधिकर णयग्रइनिय॒म इति we | 7४ ९१२६ तज््वचिन्तामणौ करऽनेकगकारेात्पादेऽनेकग्रहणप्रसङ्गः । नचेकग्रहे- ऽन्यग्रहसामग्री प्रतिबन्धिका, कालाइले तथा अद शओै- नादिति चेत्‌। न । तारेण मन्दाभिभवात्‌ | तुल्यत्वे वानेकग्रदस्येष्टत्वात्‌। भेदाग्रहस्त्वत्यन्तसारूष्यात्‌। एवञ्च TAA मेचेणादमनुवाकमध्यापिता यङ्गोत- ननु तथापि तत्तत्पुरुषोयक्णवच्छिन्नाधारलारेः सन्नि कषत ऽवच्छिन्नतासम्बन्धेन शन्दनिष्टतया शबष्दयाहकते वा ओोणायां शब्ट- via कथमतुभवः कणावच्छदेन ada wee बौोणानव- च्छिलतवात्‌ वोणावच्छिन्नस्य च कणावच्छेदेनावर्तमानलादित्या Ea, कथं तदो ति कथं तथापौत्य्धः, श्रूयमाणगरन्द स्य" कणाव- च्छिन्नश्दस्य, (तद नधिकरणएत्वात्‌' तदनवच्छिन्नल।त | “श्शरे सख- fafa वदिति wot खखमिति यथा मानसन्नानं तरेदमप्यलौ किक- ` मानसन्नानमित्यथः, तथाच वो णावच्छिन्नशब्द एव तद्धिषय दति भावः | ननु वौणायां शब्दं उरणो मोत्यनुव्यवसायान्न aw मानसत्वसम्भव- TUS प्रकारान्तरेणोत्यादयति, “उत्पत्तय इति, पलान्तर - Beat वाशब्दः पूरणोयः, श्रपेचणात्‌' कणावच्छिलब्दापे क्षणात्‌, तथाच वौोणाजन्यजातोयवलं वौणाप्रयोज्यलं वा विषय दति भावः | शब्दानाश्रयवेन' शब्दासमवायिलेन, "तयैवेति परभ्यरयेबेत्यथः | VITA HAGA एव तथापि संयोग-समवायसम्बन्ध- fare परभ्परासम्बन्धत्वाग्युपगमान्नसङ्गतिः । "नन्वेवमिति, “एवं एवंक्रमेण, श्द जश्नन्दसन्तानक्रमेरोतियावत्‌ | यदा ‘Ua’ एवमपि. प्र्यच्तखण्डे सन्निकषवादर रस्यं | gee न्वया श्रुतन्त्यापीत्यादिप्रतीनीनां तदृच्लारणादि- प्रयाज्यजातीयत्वं विषयः । शब्दे fe कारणवि्ेष- प्रयाज्या जातिरवश्यं वाच्या अन्यथा शब्दविशेषेण पुबाद्यनुमानं न स्यात्‌ जातिं विना विथेषान्तरा- भावात्‌ | वच्च कशोावच्छिन्नस्य नभसः Brad तेन aural शब्द tae प्रयोज्छत्ादि विषयकलेनो पपादनेऽपोति यावत्‌, rag तटस्यशङ्ा न तु श्रय वोणादा विल्युकरपूष्वेपक्षिणः, तन्मतेऽपि समानकालोनानेकगकारोचखारणादेकगकार प्रत्यक्षदशायामनेकगकार ~ WHI TA व्यज्ञकवायसंयो गसत्वादिति ध्येयं । “तथा अद शनात्‌ प्रतिबन्धकलत्वादशेनात्‌ । “भेदाय स्विति विजातोयतुच्य- नानावशात्पादस्ले भेदाग्रदस्यापौष्टलादिति भावः । तत्र नानागका- रोत्पत्तौ मानाभाव दति तु ज्यायः। ननु शब्दजनकदेशमाचस्य ओ्ओोचपद शक्यता नवच्छेदकते तदवच्छिनाधारत्मपि न सन्निकष यदटःशविश्ष्टनभः श्रो चपद शक्छं तदवच्छिन्नाधारतस्येव सल्ञिकषेतवेन तत्तत्पुरूषोयकणावच्छिन्नाधारलस्येव तत्तत्पु रषौ यशब्दग्रहे सन्निकष- तवात्तथा च मेचेएादमनुवाकमध्यापित इत्यादिप्रत्ययः कथं स्यात मेत्रादो रितस्यानुवाकस्य भिग्यञ्चावणप्रत्यक्तविषयतायामेव तादृ शपर- त्ययनिव्वादात्‌ तसय मैेचोदो रितश्दे मैचौयकण्डाद्यवच्छेदेन वर्तमाने शिव्यकणा वच्डिनलनाधारत्वविरहेएासम्भवादित्यत wre, “एवमिति, ‘starz? शब्दजनकदे4माचस्य, “श्रश्रो्रतवेः श्रो चपदशक्यतानवच्छ- eae, श्रतुवाकः” वेदभागविगेषः, श्रष्यापित इति तद्दौरितानु- {ac तक्वचिन्तामणौ वीशादिप्रभवशब्दग्रहा न तच सन्तानक्रमेशात्ादं विनेत्यनन्यगतिकतया तत्कल्यनापि प्रामाणिको। शब्देन चाव्यवहितपरमाशदेभेत्पादक्रमेण न शब्दा- रम्भा येन मेघजादिशब्दानां भूलाकप्रा्तियगान्तरेऽपि न स्यात्‌ । किन्तु मेघाद्यमिहतं सव्वेतागामि मडा- वाकविषयकाशप्रत्यक्तवानहमित्यथेः | ^“तदुखारणादोति मेचोचार- शादिप्रयोज्यमःचरत्तिजातिलमित्यथः, “मेबोचारणादोत्यादिपदात्‌ | ‘Hafaardt गायकोचारणपरिगरहः, एवञ्च 'मेचेणत्यादेर्भैवो चारण- प्रयोश्यमाचश्न्तिजातिमदनुवाकविषयकाश्चप्रत्यच्वानित्यथः, “यद्ौत- भित्यादे गाथको ्ठारणप्रयोज्यमाचर्त्तिजातिमङ्गौतं त्वया भरु तं, “तत्‌” ताद्शजातिमङ्गोतं मयापौत्यथे इति भावः | टृदमुप्ल कण, ‘Aa रेत्यादमैवप्रयोज्यानुवाकविषयकाचचप्रत्य्तवा नित्यथैः, “यद्गौ तमभित्या- देर्गायकप्रयोज्यगोतं » a mats मयापोत्यथेः, । इत्यपि सुवच | a4 मेजोचारणा दिप्रयोज्यमाच्ररत्तिजातौ मानामावः। न fe मेचादिज- न्यतावच्छेदकतया तदद्भिः, ्यमाणश्न्दस्छ मेवादयहेतुकतया तच्छा- धरण्यानुपपक्तैः । नापि मैचादिजन्यषब्द जन्यतावच्छदकतया, ठतो- या दिशब्देऽपि सत्वादित्यत wie, शब्दे होति, “कारणविशष- प्रयोञ्यजातिः कारण विशेषप्रयोच्यमाचडङत्तिजा तिः, प्रयोज्यत्वञ्च काय-तत्कार््या दिशचाधारणए, “शब्द वि येष ए' शब्द निषटवेलक्त्टेन, “पुचा- द्यलु मानमिति श्रयं शब्दा मम पुचप्रयोज्यः विलक्एशब्दत्वा दित्यनु- भानं न स्यादित्ययैः, ददमुपलक्तण, वोए.दिकारणएविश्षप्रयोज्य- प्र्च्तखण्डे सच्धिक्रषवादर हस्यं | ६२९ वाधार्महति 2a संयागनिभित्तमासाद्या्यशब्देन सवे- दिग्वर्तो शब्द रक रव जन्यते निमित्ततया गानुरेा- धित्वादिभुकाय्याणं उत्तरात्तरेणाप्यधिकाधिकरैश्तः सव्वच VAR रव शब्दो वीची-तरङ्गवद्‌त्पा्यते | अत- रव सर्व्वेरे कशब्द ग्रः AAA नयनवम्महवेगतया शब्दम चट न्तिवेलक्ष्स्य तन्तत्पुरुषोचारण प्रयोज्यशब्दमा चट न्तिवेल- way च सब्वानुभवसिद्कतया दुरपड्छवतवाचेत्यपि नेष्यं ॥ केचित्त तत्कारण वशरेषप्रयोज्यतावच्छदकतया तादृ श्रजातिसि- fefvars: | तदसत्‌ काय्यंतावच्छेदकतया हि जातिसिद्धिनंठु प्रयोज्यतावच्छेदकतयापि तथासति पित्रादिप्रयोज्यनावच्छेदकतयापि पुच-पौचक्ाधारणजातिषिद्यापन्नेः ॥ ननु तव।च्यनुभवसिद्धा सा जातिः कस्य का्यत.वच्छेदिका काय म चटत्तिजातेः काय्यतावच्छदकत्वनियमात्‌, न डि सा जातिवोंणा- दिजन्यतावच्छेदका, वौणाद्यहेतु केऽपि we स्वात्‌ वौोणादिनाश्- ऽपि तादृश्श्न्दात्पादाच्चति चेत्‌ । न । परस्परविलक्तणएवायुसंयो- गाना मेतावच्छेदकता सम्बन्धेन तदवच्छिन्लोत्प्िं प्रति समवाय- सम्बन्धेन हेतुत्वात्‌ सेव तज्नातिर्वोणा दिशब्दजग्दं प्रति शब्दनिष्ठसष- मवायिकारणतावच्छदिका वौोणादिजन्याद्यण्ब्देऽपि agar, w- एव ॒वोणादिशब्दजशन्दजनकतावच्छेदकतया तादृ श्जातिषिद्धिरि- त्यपि सुवचं ॥ eRe तक्वचिन्तामणो शोघ्गाभित्वेनाभििम शब्दारमभ्भादाद्यश्ब्दानन्तरमबिरे- णेव शब्दो पलम्भः । वायोरेव च मन्द-तर-तमादि- कमेण मन्द दिशब्दोत्पत्निः | यदा आद्यशब्देन कद्म्ब- गालकवदशदिशि दश शब्दा आरभ्यन्ते AW दश शब्दसन्ताना इति | नन्वेकशब्देन कथमनेकशब्दारम्भः के चिन्त सा जातिः खजन्यशश्द सम्बन्धेन वौोणादेरेव जन्यतावच्छेदि- का, वोणादिजन्याद्यश्ब्द age मानाभावात्‌ | न चैवं तादृश्जा- व्यवच्छिन्नं वोणादिशब्दजशब्दं प्रति शब्दस्य कंन रूपेणसमवायिकरा- रणत्वमिति वाच्यं । शब्दत्वनेव तत्सम्भवात्‌ खजन्यशब्द सम्बन्धेन flere: कारणलाद्वातिप्रसङ्गभङ्ग दित्या डः | तद षत्‌ खजन्य गब्द- खम्बन्धेन Tes, कारणलकल्पने गोरवात्‌ श्रवच्छेदक तासम्बन्धेत तादृ ्रनात्यवच्छन्नोत्यत्तो वायु मंयोगहेतुतायास्तस्यावश्वकलादिति दिक्‌ । ृ्वेक्रशब्टवाधककन्पनागोरवमुद्धरति, “एव देति, यदे्ावच्छि- mae, ata तद वच्छिन्नाधारत्वस्यैव शब्द रहे सन्िक्षलादिति भावः । "वोणाप्रभवशन्द यद दूति वौणाद्यन मा पकवैलचष्या ्रयशब्दयद- cay, ‘sare faar श्ब्दजशब्दोत्पादं विना, "तत्कन्पनापौति धारावादिकश्नन्दकल्पनापोत्यथेः | नन्‌ तादृ थाधारवं न प्रत्यासत्तिः, faq समवायेन समवायमातं प्रत्यासत्तिः, विलकणवायस्ंयोगस्व वयश्जकल्दाभ्यपगमादवा तिपरसङ्गविरदात्‌। तथाच वौोणवच्छिन्ना्शन्द- स्यैव ata ग्रदसम्भवात्‌ किं शब्द जश्ब्दधाराकन्पनेन | न च वाय्‌- प्र्च्तखण्डे सन्चिकषेवादर स्यं | ६३१ सामग्रपतेदादिति चेत्‌। a) सव्वताऽनेकवाय्वादिसद- कारात्‌ प्रागभावभेदादा। न च तदितरदहेतुसाकल्ये तद्धदान्न काययमेदः तथा अदश्नादिति वाच्यं । कार्ययमेदा fe साम ग्रीभेदात्‌। स च हेत्वन्तरभेदादिव सयोगातिरिक्रकारणलकन्यनामपच्य तादृ शाधारत्स्य सन्नि कषेतकन्प- जैव लघौ यमो शब्द जशब्द घाराकल्पनं शब्दं प्रति शब्दानामसवायि- कारणत्वकल्पनञ्च फल मुखमिति वाच्यं । तवापि शब्दजग्ब्दाभ्युपगमे aw दे्विश्षनियमान्यथानपपत्या अ्रवच्छदकतासम्बन्धेन तत्तदिल- चणशब्दोत्पत्तिं प्रत्यवच्छेदकनिष्ठतया वाय संयोगस्य कायतावच्छेदक- गौरषेऽपि तवापि सन्निक्षकारणलतावच्छेदकगोरबेण तुख्यत्वात्‌ we- wae प्रत्यासन्ति विरहेऽपि ofafarera वायमंयोगेनेवातिप्रसद्गभङ्गा- दिति चेत्‌) न । तथापि कणं ature इति करेऽपि वोणाप्रभवशब्टा- वच्छदकत्वप्रत्ययाच्छन्दजश्ब्दधाराकल्यनाया श्रावश्यकत्वादिति भावः) aa केचित्‌ वौणएादिजन्याश्चगद स्यैव वौ णाद्यवच्छेरेनेव कणा- वच्छेदेनाण॒त्पत्तिरस्त्‌ किं शब्द नश्ब्टधाराकन्यनेन, कणंवच्छिन्ाधा - रत्वादिसन्निकघंणावङ्िन्नतामम्बन्भेन करणेन वा श्राद्यग्रब्दस्मैव ग्रदस- waa तव॒ श्ब्दजगन्दोत्पादे दश्ननियमस्येव ममापि agate देशविशेषस्य वायसंयोगादेव सम्भवात्‌ । न च वौणाजन्यतावच्छे- दकजात्यवच्छिन्नं प्रति वौोणाहेलभिघातस्य समवायसम्बन्धनावच्छ- दकनिष्ठतया Yaa कणावच्छंदेन कथं तदुत्पाद tia वाच्यं । तादृ अरजात्यवच्छिन्ने प्रति तदलुब्िधानस्य वायप्ररणेनानुपक्तोएतव ६दर तत््तचिन्तामणौ प्रागभावभेदादपि। अन्यथा समवाय्यादिभेरेऽपि MAM न स्यात्‌ | घटव्यक्तिषु तथा अद शनात्‌ | पाकजे रूपादौ ₹देत्वन्तरामेदेऽपि प्रागभावपृरव्व॑रूपा- दिध्वंसमेदेन भेदाच्च | अथ रूपाचेकेकप्रागभाव- wea: सव्वं qua fa विनिगमकं, गन्धादिप्राग- कालकसामानाधिकरण्छमात्रस्य प्रत्यासत्तित्वेन aq स्वचवात्‌ श्रवच्छेदकनियमस्य वायसंयोगादेव सम्भवात्‌ । एतेनादयशन्द माचड- निवे जात्यावच्छिन्नं प्रति तादात्यसम्बन्धेनावङदकनिष्ठतया वौणा- दिकं Sa: इत्यपि निरस्तं । वौणादेरन्ययासिद्धलात कालिक- सामानाधिकररण्माचस्य प्रत्यासत्तिवेन सुवचत्वाच्च | न च दूरम्धस्य मन्दत्ेन समीपस्थस्य च तारतेनानभवाच्छन्दभेद wana इनि वाच्यं । दूरत्ादिदोषेण मन्दलारोप दति मूल एव पन्य सुकरत्वात्‌ । श्रथ वौणाद्याकाश्नाभिघातानन्तरं waa बकाल- व्यापो शब्दः श्रूयते | i नचासावेकः, शब्दस्य च्णद्यमाचावस्या- विलात्‌! न च नानवाभिचातजन्मा, तदच नाशात्‌ वायुसयो- गस्य च निमित्तकारणएलादतः शब्दाममवायिकारणिका श्ब्दधाग कल्प्यते दति चेत्‌ । न । खप्रतियो गिजन्यचसम्बन्धे न निमित्तवायु- daha शन्दनाशकतया तस्य च फलबलक स्षयतादभिघातजन्य - शब्द दयेव तावत्कालस्था यत्वात्‌ । न च न्नानादिस्छले Aare नाशकभावादेवापपत्ताव ति रिक्षनाश्च-नाश्कभावकल्पने गौर रमिति वाख्ं। शब्दजगब्दं प्रति तत्तदलक्तरएश्द्दानाम न्त.नाम्खमवायि- प्र्यच्तखग्डे सननिकषंवादंर दस्यं | CBR भावानां रसादौ व्यभिचारेऽपि गन्धादो रसादिप्रा- गभावानामव्यभिचारादिति चेत्‌। न । वायुस्पशे गन्ध-रस-रूपप्रागभाव-प्रध्वंसानन्तेजारूपे गन्ध-रसा- कारणत्वकल्यनामपेच्यातिरिक्राया एव नाश्च-नाश्कभाव कल्पनाया एव लघुत्वादिति पून्वपच्तयन्ति। तदशत्‌, दूर-निकरवत्तिनोमन्द-तार- भावप्रत्ययस्य प्रमात्वेनानुभवसिदस्य भ्रमलकच्यनापन्नेः कं मे atom इति लो किकप्रत्य तवत्‌ पुरुषान्तरकरणेव्बपि चेचस्य कें वोणाशब्द द तिलो किकप्त्यत्तापन्तेश्च शब्दभे दाभावेन सामय्य विशेषात्‌ | न च तवापि वौचि-तरङ्गन्यायेन शन्दोत्पादारेष दोषो Tae इति वाच्यं। एतदसखरकादव "यदेति Bel कंदम्बगोलकन्यायेनेव शब्दो - त्यन्तेमेणिश्ता वच्छमाणएत्वात्‌ । किञ्च सन्निहितस्य पुंसः शोघरं वोणा- दिशब्दयहः, व्यवहितस्य मध्ये शब्दान्तर ग्रहेऽपि faaaa वौोणा- दिग्ब्दग्रद इति शन्दजशब्दधाराकल्यनावश्छको मध्ये शन्दान्तर- ग्रडालुरोधेन अरव ण-मनःसंयोगश्यावश्चकतया तदिलम्बेनापि विल- mama विलक्षणवायसंयोगस्य शब्दात्पत्तावेव डहेतुनेन व्यज्ञ- कलन विरदहादन्यथा खप्रतियोग्यजन्यवसम्नन्धेन तन्नाशस्य शब्दनाश्- कत्वासम्भवात्‌ उत्पाद कलत्ववद्यज्ञकलश्याभ्युपगमेऽपि श्रन्दोत्यत्यतुरोधेन तस्याविशिष्टतया तदल कण विलम्बा सम्भवात्‌ तत्तत्पृरुषोयकणोनां व्यञ्चकलमपेच्छ पूव्वीक्रक्रमेण ware: एतेन वायसंयोगसदरता- दगणाद्याकाशाभिघातादायगन्द मय एव कदम्बगोलकन्यायेन प्रति- 80 ६९१४ तक््वचिन्तामशो भावयाजेलरसे गन्धप्रागभावस्य व्यभिचारेणाडहेतुत्व खप्रागभावडहेतुताथा आवश्यकत्वात्‌ पाकजेषु wa रस-स्यरशेषु गन्धादि प्रागभावानामन्यथासिडत्वाच्च | कणे विभिन्नशब्दा जायन्ते तेन दूर-निकटवर््तिनोश्चन्द-तारप्रत्ययस न WAAR, न वा पुरूषान्तरोयकणेन्तभावेन शब्दलो किक- madi न चेवमनन्तशब्दसोकारात्‌ किं लाघवमिति वाच्यं। शब्द प्रति शब्दस्यासमवायिकारणएवलाकल्यनादव लाधवादित्यपि निरस्तं | तथापि निकटवत्त्येपेच्चया दू रवर्तिनो विलम्बश्रवणान॒पपत्तेः ॥ केचित्त शब्टजशब्दानभ्येपगमे भेग्याद्यभिघातेत्पत्त्यनन्तरं यस्य पुरुषस्य कणेत्पत्तिसतस्छ भेययादिषब्दग्रहो न स्यात भययाद्यभिघात- समये तस्य कणाभावेन तत्कणावच्छदेन भेगयाद्यभिघातात्‌शब्दोत्यन्न- रसम्भवात्‌। न च वायुंयोगमा चात्‌ कणावदेदेनापि शर्दोत्पत्तिरिति वाच्यं । भावकाय्येस्य समवायिकारणकल नियमादित्याडः | तदसत्‌, यथाहि gama धटस्यानन्तरोत्यन्नदे संयोगसम्बन्धेन सत्वं, यथा वा ॒पूव्वात्यन्नचचःमयोगदेरणत्तरकालोत्यन्नालोकशंयो- Maser as तथा पूवत्पन्नसैव भेग्यादिशब्दस्य तदुन्तरोत्पन्नकणे श्रवच्छेदकतासम्बन्धेन sat बाधकाभावात्‌ ्रवच्छेदकतासम्बन्धे- नोत्पन्नेरेव कारणनियम्यलात्‌ । न च तेन सम्बन्धेन सितिरपि कारणनि यम्या अन्यापि तल्त््प्रषङ्गादिति ai wera qe मानाभावादिति दिक्‌ ॥ पर्यच्तखण्डे स्िकषेवादर स्यं | ६३५ रूपादिषु तथादशेनात्‌ | गन्येऽपि खप्रागभावस्यावश्य हेतुत्वादभावान्तराणमन्यथा सिद्धत्वं | यदा रूप-रस- स्यशतुल्यत्वेऽप्यभ्रिसंये गविशेषात्‌ कचित्सौरभमसौर- 'सेघजादिशब्दानामिति मेघजादि शब्द प्रयोज्यश्रब्दानामित्यथैः, लोक प्रा्निः ततस्थानं साक्तात्कारविषयता । “सब्वेदिम्बर्तोति, “विशुकाग्यार्णा विभरुखमवेतजन्यविशरेषग णानां, वौवि-तरङ्गवदिति यथा एकया रीत्या सकल दिम्बत्यैकमेव मण्डलाकारं तरङ्न्तर- मुत्पद्यते तथा पूष्बश्ब्देनापि समानदेश्ावखितखकल पुरूषकर्णैष्वेक- एव fata: उत्यद्यत cae: । ‘aay समानदेशावसख्धितः wa: । 'वायोरेवेति परस्पर विलक्षणएवायुसदकार देवेत्यथः , .मन्दा- दिश््दोत्यत्तिरिति मन्द्‌ दिण्न्दाच्छब्दोत्न्निरित्यथेः । ननु वोचि- तरङ्गन्यायेन नानापुरषकर्शेव्वेकशब्दोत्यादे कणे मे वो णाग्रब्द इति लोकिकप्रत्यक्तवत्‌ पुरुषान्तरकणेऽपि चेचस्य au वौणाश्ब्द दति लो किकप्रत्यक्तापन्तिः शब्दभेदाभावेन सामग्यविगेषादित्यखरसादाद, "यदेति, “कदम्बगोलकवदिति । श्रनेकवायादोति तन्तदाय्वादि- afmeureatitat भेदादित्यथेः, तन्तच्छन्दव्यक्रि प्रति तत्तदा- afcantat विशिष्य हेतुलादिति भावः। श्रादिना वायु योगव्यक्रोनां परिग्रहः । (तदितरेति श्रभावेतरसकलकारणाभेद्‌ श्रभावात्मकडेतुमेदान्न BAMA इत्यथः, तेन 'ूव्वरूपादिष्वषभेदा- चेत्ययिमग्रन्धस्य नासङ्गतिरिति ध्येयं । ‘sare’ श्रन्य्ादुष्टवा- dad तत्त्वचिन्तामगोौ भष्चोत्पद्यते। नचाभ्रिस्येगेा रूपादिमावे कारणं, व्यभिचारात्‌। णवं रसादावपि। ननु कायेमाते प्राग- भावमाचं न हेतुः तथेोव्यतिरेककालानवगमात्‌ | देवाकल्यने इत्यथे, काग्येवेजात्यमिति घट-परटा दिलच्णकायवेजात्यं न स्यादित्यथैः। ‘azafafafa चरव्यक्रिसमवायादिभेदेऽपि वैजा- त्यादशेनादिव्यथैः । भ्रन्यचादुष्टवमपि artery, पाकजरूपादा- विति, “सष्वेतरेति पाकजेषु रूप-रस-गन्ध-स्पगंषु सर्व्वखित्यर्थः, ‘qua’ तुत्यन्यायव्यतिरेकानु विधा यित्वे, ‘fa विनिगमकमिति खप्रागभाव-खसमानजातो यष्वंसावेव Sa न चन्या वित्यत्र किं fafa- गमक्मित्ययः | मनु रूपादिमाच्रेषु वयभिचारेणाहेतुवेऽपि पाकजेषु श्ूपादिषु तव्छादित्यत are, "पाकजेखिति । "पादि खिति जलोयद्ूपादि- व्वित्यथेः, (तथा दभैनादिति गन्धादिप्रागभावानामदेतुतदर्शनादि- त्यथः । ननु व्यभिचाराभावाद्गन्धे रूपादि प्रागभावो हेतुरख्ित्यत- ae, "गन्ध दति, खप्रागभावस्येति aa aaa तच प्राग- भाव इति सामान्यतः कारणल्वावधारणादित्ययेः, श्रभावान्तराणणं ख्पादिप्रागभावानां । गन्धं रूपादि प्रागभावानां व्यभिचारमाह, "यदेति, ‘quest श्रपराटत्तावपि । नन्द्चिखंयोगलेन ख्पादिकं प्रति हेतुलात्‌ कथं तच खूपाद्यन्तरोत्यत्तिरित्यत श्राह, "न चाङ्गोति, 'माचपद भिन्नक्रमे, श्रग्निषंयोगमाचं रूपादौ कारणमित्यधः, UMA सचिक्षवादर हस्यं | {BO RAHM aT Sarasa काय्थानुत्पादादिति चेत्‌ न । हेत्वन्तरसन््ेऽप्यत्पन्नस्य पुनरनुत्पादेन प्रागभा- वस्य हेतुत्वात्‌ | रका सामग्येकमेव काय्य जनयति स्वभावादिति चेत्‌ । न । काच्ानुत्पादस्य सामग्रीविर- “व्यभिचारात्‌'। न च गन्धनाशक्रतावच्छद कस्यैव लाघवात्‌ रूपादिना- श्रकतावच्छेदकतया गन्धपराटन्तो रूपादिपराठत्तिरष्यावश्चकगेति वाच्ये । अनन्तव्यक्रिकल्यनगोरवेण प्रत्यभिज्ञाया: प्रामा्छानुरोसेन चाग्मिसंयोगे तत्तन्नाश्कतावच्छेदकजातिचतुष्टयकल्पनाया एव न्याय- ala श्रन्यथा प्रतियो गिमाचश्य लाघवान्नाश्कत्वु पगम्य चणिकलत्वमेव ततः सोक्रियतामिति i भिश्रास्त ‘quasty पूथ्वाविल्च्चणतवेऽपि । नन्‌ तवापि पूव्वष्ट- पादिपराटत््या सजातोयद्ूपाद्यन्तरमुत्यद्यते इत्यत Are, नन चेति, ‘eufeaty’ पूव्येविलक्षणेऽपि रूपादौ, ‘afraid’ श्रन्वयव्यभि- चारात्‌, श्रभ्रिसंयोगे सत्यपि पूव्वसजातोयरूपाद्यनुत्‌ पादादिति यावत्‌। न fe पाके सति पव्वषजातौयं रूपं garam दृ टमिति भाव- TATE: | | कं चित्त॒ aq गन्धजनका्चिसंयोगस्य रूपादिजनकल्नियमात्‌ पा दिपराटत्यभावे गन्धात्पत्तिरसिद्धेबेत्यत aie, न तेति, “श्रत्नि- घंयोगः' गन्धजनका््चिरंयोगः, ‘eafear’ रूपादिषु aay, कारणं" नियमतः; करणं, -अभिचारादिति यचापिष्योगाद्रन्धप- ६३८ तच्चचिन्तामणौ इप्रयेाज्यत्वनियमात्‌। न च काय्येसदहभावेन कारणत्व, गौरवात्‌ | न च विनश्यदवस्थे समवायिनि काय्यानु- त्यत्तेस्तथात्वमिति वाच्यं । तावता समवायिकारणस्येव ` तथात्वात्‌ कारणमा मानाभावेन तस्याप्रयाजक- राटन्तावपि मन््ादिप्रयोगेन रूपाद्यपराटल्तिस्तदेवेदं रूपमिति परत्यभिन्ना सिद्धा तच तन्नियमस्य वयभिचारादित्यथः, इति ore: ‘gq रसादावपौति एवं सत्यामपि रषादिपराटन्तौ रूपाद्यपरा- दन्तरालुभविकतया रसादावपि प्रागभावः कदापि वयभिचारान्र हेत्‌ रित्यथैः। नन्वस्तु रूपादौ प्रागभावोहेतुने तु aaa येन शब्देऽपि ततो मेदः स्यादित्याश्यनाश्धते, “न्विति, “तयोरिति प्रागभावेतरषकलकारणसत्वे प्रागभावव्यतिरेकेण काथेव्यतिरेका- दकनादित्यथः। ‘aagatfata, जातायाभिति ओषः । “एकमेवेति एकं काय्यै एकैव जनयतौत्यथेः, qwrt तैव aie पुनजेननापत्तेरलुद्धा रात्‌ | “का्यखदभावेनेति काय्यैसदवन्तिन एवे- त्ययः, तथाच प्रागभावस्य का्ासदव faara कथं कारणत्वमिति भाव; । (तथाल कायथेखवत्तिन एव कारणव । “तावतेति विन- श्यदवस्ये समवायिनि कागथातुत्पन्तेरित्यथेः, “समवाथिकारणस्यैषेति । न च क्रचिदसमवायिकारण-प्रतिबन्धकाभावयोरपि कायथेषदभावेन हेतुलादेवकारोऽयमसङ्गत इति वाच्यं । विनश्छदवस्थे खमवायिनि काययानुत्पल्िबलेन काग्यैषदवत्तितया हेतुं समवायिकार शस्यैव प्र्त्तखण्डे सचिकधंवादर हस्यं | gee त्वात्‌ । ननु समवेतसमवाया न ITER शब्दत्वादि- जातेरभावादिति चेत्‌। न। रूपत्वादिन्यायेन तत्सा- धनात्‌ ॥ दति ओओमङङ्केशापाध्याय-विरचिते तत्वचिन्ता- मणौ प्रत्यक्षखण्डे सन्तिकषवादः | न लन्यस्येति त्सङ्गतेः। “पला दिन्यायेनेति श्रनुगतप्रत्ययनादित्यथेः | 34 नव्याः तन्ततपुरुषोयकणोवच्छि्नभःखमवायविभिष्टसमवा यतेन कारणएत्वकल्पनामपेच्य लाघवात्‌ खावच्छिननशब्दसमवायेन तन्तत्प- पोयकणे एव शब्द समवेतश्रावणे हेतुः । वम्हतस्त॒ एतदपि न, शब्द विषयकशनब्दसमञतश्रावणस्यालोकतया शब्द प्रत्यच्छामयो विरहा- देव ma शब्द विरददशायां शब्दसमवेतश्रावणानृत्‌ पादसम्भवादिति प्राह्णः | दूति ओ्रोमथरानाथ-तक्घंवागौश्रविरचिते प्रत्यक्षखण्ड़र रस्ये सन्निकषंवादरदस्यं ॥ मा र मॐ ददर तत््वचिन्तामणौ प्रागभावभेदादपि। अन्यथा समवाय्यादिमेटेऽपि काय्यवेजात्यं न स्यात्‌ | घटव्यक्तिषु तथा अद शनात्‌ | USN रूपादौ इत्वन्तराभेदेऽपि प्रागभावपृव्व॑रूपा- दिष्वंसमेदेन भेदाच्च | अथ रूपायेकेकप्रागभाव- wear was तुल्यत्वे किं विनिगमकं, गन्धादिप्राग- का लकसामानाधिकरण्यमाच्रस्य प्रत्यासत्तित्वेन ay सुवचत्वात्‌ श्रगच्छेदकनियमस्छ वायुसंयोगादेव सम्भवात्‌ । एतेनाद्यशब्द माचट- लिते जात्यावच््छिन्नं प्रति तादात्यसम्बन्धेनावङ्दकनिष्ठतया वोण- दिकं Sq: इत्यपि निरस्त । ब्रौणणदेरन्यथासिद्धलात्‌ कालिक- सामानाधिकरण्छमाचस्य प्रत्यासत्तिवेन aware | न च दू रम्धस्य मन्देन समीपस्थस्य च॒ तारवेनान भवा चछब्दभेद wan fA वाच्यं । “दूरलादिदोषेण मन्दवारोप दृति मूल एव ys मुक्रत्वात । श्रय वौणाद्याकाश्राभिघातानन्तरं तन्नाशेन बडकाल- व्यापौ शब्दः Bad) नचाखावेकः, Wey त्षणदयमाचावस्या- विलात्‌ । न च नानवाभिचधातजन्मा, ae ATM वादुख्यो- गस्य च निमित्तकारणत्वादतः शब्दाममवायिकारणिका श्ब्दधाग कर्प्यते इति चेत्‌ । न । खप्रतियो गिजन्यचसम्बन्धे न निमित्तवायु- ayaa शब्दनाशकतया AW च फलबलकं स्प्यलादभिघातजन्य - ब्द द्यैव तावत्कालस्थायिलात्‌ । न च न्ञानादिख्छले Aare नाशकभावादेवेापपत्ताव ति रिक्षनाश्च-नाशकभावकल्पने गौर रमिति वाखं। शब्दजणब्दं प्रति तत्तदलक्तर्श्द्दानाम न्त.नाम्समवायि- vagus सन्निकषंवादंर हस्यं | ९३१ भावानां रसादौ व्यभिचारेऽपि गन्धादौ रसादिपा- गभावानामव्यमिचारादिति Ali न । वायुस्यशे गन्ध-रस-रूपप्रागभाव-प्रध्नंसानान्तेजारूपे गन्ध-रसा- कारणत्कल्यनामपेच्छातिरिक्राया एव नाश्च-नाश्कभावकल्पनाया एव लघृलादिति पूव्वपच्चयन्ति। तदशत्‌, दूर-निकरवत्तिनोमन्द-तार- भावप्रत्ययस्य प्रमाल्वेनानुभवसिद्धस्य भ्रमलकन्पनापन्तेः क मे ature इतिलो किकप्रत्यक्तवत्‌ पुरुषान्तरकर्णेव्वपि faq कणे वोणाशब्द ट तिलो किकप्रत्यक्तापन्तेश्च शब्दभे दाभावेन सामग्यविशेषात्‌ | न च तवापि वौचि-तरङ्गन्यायेन शन्दोत्यादादेष दोषो दुवार इति वाच्यं। एतदसखरषादेव "यदेति wel कंदम्बगोलकन्या येनेव शब्दो - त्यन्तेमेणिश्ता वच्छमाणलात्‌ । किञ्च सन्निहितस्य पुंसः te वौणा- दिश्ब्दयहः, व्यवहितस्य मध्ये शब्दान्तराग्रहेऽपि विकम्बेन बोणा- femeny इति शनब्दजश्ब्दधाराकल्यनावश्को मध्ये शन्दान्तर- ग्रहानुरोधेन अरवणए-मनःसंयोगस्यावश्चकतया तद्धिलम्बेनापि विल- म्बसम्भवात्‌ विलक्षणवायसंयोगस्य शब्दात्पत्तावेव हेतुवेन व्यज्ञ- कत्व विरहादन्यथा खप्रतियोग्यजन्यतल सम्नन्धेन तन्नास्य णब्दनाश्- कलवासम्भवात्‌ उत्पादकलत्ववद्युज्ञकलस्ाभ्युपगमेऽपि भरन्रोत्पत्यतुरोधेन तख्याविशिष्टेतया तदल दण विलम्बासम्भवात्‌ तत्तत्पुरुषोयकणानां वयञ्चकत्वमपेच्छ Tana ware: एतेन वायसंयोगसदरूता- दौणाद्याकाशाभिघातादाद्यशन्द पमय एव कदम्बगोलकन्या येन प्रति- 80 ९९९ तक््वचिन्तामगौ भावयाजेलरसे गन्धप्रागभावस्य व्यभिचारेणाहेतुत्व खप्रागभावहेतुताया आवश्यकत्वात्‌ पाकनेषु रूप- रस-स्यरेषु गन्धादिप्रागभावानामन्यथासिडत्वाच्च | at विभिन्रशब्दा जायन्ते तेन दूर-निकटवत्तिनोशमन्द-तारप्रत्ययस्य न quae, न वा पुरुषान्तरौयकणं1न्तभावेन शब्दलो किक- प्रत्यत | न देवमनन्तशब्दस्तोकारात्‌ किं लाघवमिति वाच्य। we प्रति शब्दस्यासमवायिकारणत्वाकल्यनादेव लाघवादित्यपि निरस्तं | तथापि निकटवत्ैपेक्चया दू रव्निनो विलम्बश्रवणानु पपत्तेः ॥ केचित्त शब्दजशब्दानभ्युपगमे भग्याद्यभिघातेत्त्यनन्तरं यस्य परुषस्य करणीत्पत्तिस्तस्य भेग्यादिशब्दग्रदो न स्यात्‌ भव्याद्चभिघात- घमये तस्य कणाभावेन तत्कणावच्छेदेन भेग्याद्यमिघातात्‌शब्दोत्पत्त- रसम्भवात्‌। न च वायुसंयोगमा चात्‌ कणावक्केदेनापि शब्दोत्पत्तिरिति वाच्यं | भावकाेस्य समवायिकारणकल नियमादित्याहः | तदसत्‌, यथाहि पूव्वीत्यन्नस्यापि धटस्यानन्तरोत्यन्नद9े संयोगसम्बन्धेन सत्तं, यथा वा पू्वीत्पन्नचचःसंयोगादेरणयुत्तरकालोत्पन्नालोकषयो- maser सत्वं तथा पू्वीत्पन्नखैव भेग्यादिशब्दस्य तदु त्तरोत्पन्नकणे श्रवच्छेदकतासम्बन्भेन दत्तौ बाधकाभावात्‌ ्रवच्छेदकतासग्बन्धे- नोत्पन्नेरेव कारण नियम्यत्वात्‌ । न च तेन सम्बन्धेन खितिरपि कारणएनियम्या श्रन्यचापि त्सच्वप्रसङ्गादिति ae) भ्रन्यच तत्सत्वे मानाभावादिति दिक्‌ ॥ प्र्यच्तखण्डे सत्िकषंवादर हस्यं | ९१२५ रूपादिषु तथादशनात्‌ | गन्धेऽपि खप्रागभावस्यावश्य हेतुत्वादभावान्तराणामन्यथा सिद्खत्वं। यदा रूप-रस- स्पशतुल्यत्वेऽप्यभ्रिसंयेा गविशेषात्‌ कचित्सौरभमसौर- 1 ध "सेघजादि शब्दानामिति मेघजादिशब्दः प्रयोज्यश्रब्दानामित्यथैः, लोक प्राञ्चिः' ततस्थानां साक्तात्कारविषयता । ‘aafaautfa, ‘fayararet विभुखमवेतजन्यविगरेषगणानां, बवोवि-तरङ्गवदिति यथा एकया रीत्या सकल दिग्ब्यैकमेव मण्डलाकारं तरङ्गन्तर- मुत्पद्यते तथा पूब्बश्ब्देनापि समानदेशावख्ितषकल पुरूषकर्णेष्वेक- एव fadtame: उत्पद्यत tae: । ‘aay समानदेशावस्ितरः wa: । (वायोरेवेति परस्परविलक्षएवायुसदकारदेवेत्यथेः , मन्दा दिश्दोत्पत्तिरिति मन्द दिण्ब्दाच्छब्दोत्पत्नि रित्ययेः । नन्‌ वोचि- तरङ्न्यायेन नानापुरुषकर्णेव्वेकशब्दोत्पादे कणे मे वोणाश्रब्द इति लो किंकम्रत्यक्तवत्‌ पुरुषान्तरकणेऽपि चेचस्य कणं वौोणाशब्द इति लो किकप्रत्यत्तापत्तिः शब्दभेदाभावेन सामग्यविग्रेषादित्यखरसादाद, शयद्रेति, “कदम्बगोलकवदिति 1 श्रनेकवाखारोति तत्तदाखादि- व्यक्रिष्टपसदका रिणो भेदादित्यथेः, तत्तच्छन्दव्यक्रि प्रति तत्तदा- afeaniat विशिष्य हेतुलादिति भावः। श्रादिना वायु संयोगव्यक्रोनां परिग्रहः । (तदितरेति श्रभावेतरसकलकारणाभेद च्रभावात्मक्ेतुमेदान्न कार्यभेद इत्यथैः, तेन 'पूव्व्हपादिष्वंषभेदा- चेत्ययिमग्रन्थस्य नासङ्गतिरिति ध्येयं । “श्रन्यथाः श्रन्यज्रादृष्टेला- dad तत्त्वचिन्तामणौ wala | नचाभ्रिसयेगा रूपादिमाचे कारणं, व्यभिचारात्‌। णवं रसादावपि। ननु काय्येमाते प्राग- भावमाचं न हेतुः तयोव्यतिरेककालानवगमात्‌ | a ~ देवाकल्यने इत्यथैः, “काययवेजात्यमिति घट-पटादिलक्तणकारयवेजात्यं न स्यादित्यथेः। ‘azafafafa घटव्यक्रिंसमवायादिभेदेऽपि वैजा- त्यादशेनादित्यथेः । श्रन्यत्रादुष्टवमपि नासोत्याद, पाकजद्पादा- विति, शसब्वेतरेति पाकजेषु खूप-रस-गन्ध-स्यगेषु eafaae, ‘qua’ तुल्यन्यायव्यतिरेकानु व्रिधायिते, “किं विनिगमकमिति खप्रागभाव-खसमानजातो यष्वंसावेव Vag न तन्या वित्यज्र किं विनि- गमकमित्यथः | ननु श्टपादिमातेषु व्यभिचारेणाहेतुवेऽपि पाकजेषु रूपादिषु aaa श्राह, 'पाकजेखिति । “पादिखिति जलोयरूपादि- विव्यथे, “तथा दभेनादिति गन्धादिप्रागभावानामदेतुतलदर्शनादि- त्यथेः। ननु व्यभिचाराभावाद्गन्धे श्ूपादिप्रागभावो हेतुरस्ित्यत- ae, “गन्ध दति, खप्रागभावस्येति wa awa: तच प्राग- भाव इति सामान्यतः कारणल्वावधघारणा दित्यः, श्रभावान्तराणणं' रूपादि प्रागभावानां । गन्धे रूपादि प्रागभावानां वअयभिचारमणाह, “यदेति, ‘quash श्रपराटत्तावपि | नन्वद्निंयोगलेन पादिकं प्रति हेतुलात्‌ कथं तच खूपाद्यन्तरोत्पत्तिरित्यत are, ‘a चाभ्नीति, “माचपद्‌ भिन्नक्रमे, श्रभ्निषंयोगमाचं रूपादौ कारणमित्यधः, प्र्यच्तखण्डे सन्निकर्धेवादर स्यं । द्द७ सव्वेसुक्तावितर हेत्वभावादेव कायानुत्पादादिति चेत्‌। न । हेत्वन्तरसन्चेऽप्यत्पन्नस्य पुनरनुत्यादेन प्रागभा- वस्य हेतुत्वात्‌ | रका सामग्येकमेव aa जनयति स्वभावादिति चेत्‌। न । काच्यानुत्पादस्य सामग्रीविर- "व्यभिचारात्‌'। न च गन्धनाशकतावच्छेद कस्यैव Mea रूपादिना- श्रकतावच्छेदकतया गन्धपराटन्तो रूपादिपराटत्तिरष्यावश्यकौति वाच्यं । च्ननन्तव्यक्रिकल्यनगोरवेण प्रत्यभिन्नायाः प्रामाण्ातुरोधेन चाग्मिसंयोगे तत्तन्नाशकतावच्छंद कजातिचतुष्टयकल्यनाया एव न्या- तरात्‌ अनन्यथा प्रतियो गिमाचस्च लाघवान्नाश्कत्सुपगम्य लणिकलमेव ततः स्रोज्रियतामिति ॥ fara ‘quasfy’ पृ्वाविलच्तणत्वेऽपि । नन्‌ तवापि qae- पादिपराद्त्या सजातौयद्ूपा यन्तरमुत्यद्यते इत्यत Bre, “न चेति, ‘eufzata’ पूव्वेविलच्लणोऽपि रूपादौ, यभिचारात्‌” श्रन्वयव्यभि- चारात्‌, श्र्भिसंयोगे सत्यपि पव्वषजातोयर्ूपाद्यतुत्‌ पादादिति यावत्‌। न हि पाके सति पूथ्वबजातौयं रूपं garam दृ मिति भाव- FATS: | afen aq गन्धजनकाभ्िखंयोगस्य eofgraaafaary खूपा दिपरारत्यभावे गन्धात्य्तिर सिद्धेबेत्यत श्राह, ‘a चेति, “afg- aan,” गन्धजनकाञ्चिसंयोगः, ‘eafear’ रूपादिषु aay, ‘ar’ नियमतः कारणं, ‘ahrarfeia यच्राधिष्योगाद्रन्वप- ६३८ तत्चचिन्तामणौ इप्रयेाज्यत्वनियमात्‌। न च काय्येसहभावेन कारणत्व, गौरवात्‌ | न च विनश्यदवस्थे समवायिनि काय्थानु- व्यत्तेस्तथात्वमिति वाच्यं | तावता समवायिकारणस्येव ` तथात्वात्‌ कारणमा मानाभावेन तस्याप्रयाजक- राटत्तावपि मन्त्रादि प्रयोगेन रूपाद्यपरा टत्तिस्तदेवेदं शूपमिति प्रत्यभिज्ञा सिद्धा तच तन्नियमस्य व्यभिचारादित्यथः, इति ors: ॥ “एवं रसादावपौति एवं सत्यामपि रसादिपराटन्तौ रूपाद्यपरा- दन्तेरानुभविकतया रसादावपि प्रागभावः कदापि व्यभिचारान्न हेत रित्यथैः। नन्वस्तु रूपादौ प्रागभावोहेतुने तु aaa येन शब्देऽपि ततो मेदः स्ादित्याश्यनाश्द्धते, नन्विति, “तयोरिति प्रागभावेतरसकलकारणसन््े प्रागभावव्यतिरेकेण कार्थव्यतिरेका- दकनादित्यथः। “सब्वेसुक्राविति, जातायाभिति शेषः । “एकमेबेति एकं काय्यै एकदैव जनयतौत्यथेः, qr ada wee पुनजननापत्तरनुद्धारात्‌ | “काय्यखदभावेनेति area एवे- त्ययः, तथाच प्रागभावस्य काण्णासद्व faara कथं कारणत्वमिति भावः । "तथाल relegate एव कारणं । तावतेति किन- श्यदवस्ये समवायिनि कागयोनुत्पन्नेरित्यथेः, “खमवायिकारणस्यैवेति । न च क्रवचिदसमवायिकारण-प्रतिबन्धकाभावयोरपि काग्येषदभावेन इतुलादेवकारोऽयमसङ्गत इति वाच्यं । विनश्छदवस्थे खमवायिनि कायातुत्प्तिबलेन कायसदवन्तितया हेतुं समवाधिकारश्टेव Dawes सत्रिकधंवादरदस्यं | ९१६९९ त्वात्‌ । ननु समवेतसमवाया न माहकः शब्दत्वादि- जातेरभावादिति चेत्‌। न। रूपत्वादिन्धायेन तत्सा- धनात्‌ ॥ इति ओ्रीमग्क्ेशापाध्याय-विरविते तत्वचिन्ता- मणो प्रत्यक्षखण्डे सन्निकषेवाद्‌ः | न तन्यस्येति तन्सङ्गतेः। “ङूपत्वादिन्यायेनेति अ्रनुगतप्रह्ययनादित्यथेः | श्रच नव्याः तत्तन्पुरुषोयकणावच्छिन्ननभःखमवायविशिष्टस मवा यतेन कारणएत्वकल्यनामपेच्य लाघवात्‌ Mamas तन्तत्य- रुषोयकणे एव शब्द षमवेतश्रावणे हेतुः । वस्तुतस्तु एतदपि न, शब्दा विषयकशब्दसमवेतश्रावणस्यालोकतया शब्द प्रत्यक्तषामग्रो विरहा- देव ata शब्द्‌ विरददशायां शब्दसमवेतञ्रावणानत्‌पाद सम्भवादिति WIS: | दति ओ्रौमथरानाथ-तक्कंवागौशविरविते प्रव्यक्चखण्डर दस्य सन्निकषवाद रहस्यं ॥ [ ९४० | अय समवायवाद्‌ः। aq” समवायासिङ्खेनं सा प्रत्यासत्तिः | विप्रतिप- तिश्च शुक्लः पट इति प्रतो तिः विशेषण -विश्रेष्यसम्बन्ध- विषया न वेति। अथ जाति-गुण-क्िया-तदन्तौ मिथः सम्बद्ावनुमूयेते। न दसम्बद्स्वरूपदये विशिष्टिधी- व्यपदेशाविति चेत्‌ । न । सम्बद्खानुभवेन fe सम्बन्धा न faaqa भासते तस्य प्रथममन्नानात्‌ संयागि- नाविमावितिवत्‌ समवायिनावित्यननुभवाच्च । नापि विशेष्यः, अनयोः समवाय इत्यननुभवात्‌ । नापि स्वरूपेण भासते, समवायं जानामीति विषयताननु- भवात्‌। ननु नौोलाघट इत्याद्यनुभवेा विश्ेषण- जाः अथ समवायवादालाकः। ‘afafa शब्द-रूपादेरा्रयसम्न्धाभावान्न तसाकात्कारः प्रतया- सत्तिजन्य इत्यथः | quad बिद्यसिद्धिव्याघातादिति । विशेष- (१) परिच्छेद चतुटयात्मकतत््व चिन्तामखन्तगेतप्रय्तपरि च्छेदस्य स्चि- क्षवादान्तामागः मथुरानाथतकंवागीश्विरचितरदस्यनामकव्याख्यया ae मुद्धितः, अवशिमागस्य वङ्कायासेनापि तादृ शव्याख्यापुस्तकस्य दुष्याप्यत्वेन तत्त्वचिन्तामखमिधानमुलग्रन्धस्य Berane; विना दुब - waa चागत्धातिप्रामाणिकजयदेवमिख्रविरचितालोकनामकव्याख्यया स मुद्रे पररत्तमस्माभिरि बल पल्लवितेन | Wee समवायवादः | १४९ विशेष्यसम्बन्धविषयः विशिषटप्रतोतित्वात्‌ दण्षडिन्नान- वदिति चेत्‌ । न । अघटं म्रतलं न्नातमिष्टं कतण्बे- a व्यभिचारात्‌ | सम्बन्ध विषयत्वे बाधकं विनेति विशेषणमिति चेत्‌ । न । बाधकाभावस्येव समथेत्वे ओेष- FAA साधकाभावेन सत्प्रतिपश्ाच्च | बाधकाभावस्य साधकत्ववत्‌ साधकाभावस्य बाधकत्वात्‌ | TAIT भयाभावे संशयः स्यात्‌। न च प्रतीतिरेव समवाय- साधिका, तस्यास्तदिषयत्वासिङः अन्यथान्योन्धाश्र- Ufa, सम्बन्ध विषयत्वे सिद्धसाधनं प्रतियोग्यनुयो गिभावसम्बन्धविष- IAS समहालम्ननवारणाय दण्ड-पुरुषयोरेव विगशेषणत्व-विशेव्यल- प्रतो तिनियमाय च सव्वेसम्मतत्वात्‌, श्रत उकं ^विररेषण- विशेष्येति | न च प्रतियोगिलादेरुभयनिङ्प्यतलं, विशेषणे प्रतियो गिलस्य fara चानुयो गिलस्य भानात्‌, संयोगादेस्द्रभयनिरूप्यवमिति भावः । yaa एवेापोद्रलकन्तक्षमाद, ‘a होति i “खमवायिनाविति warez इत्यादिप्रतोतौ तथाकाराननुभवादिल्ययंः । एवमयेऽपि, खातन्ब्येण तादृ श्रानुभवो नाभयसम्मतौ येन at प्रमाणौक्रियेता- fafa भावः। “खरूपेणति, खरूपेण वेशिष्यविधया न विगरेषण- लेन न वा विशव्यलेनेत्यस्मदभिमतं, ay न सम्भवत्येव, उभययेव ज्ञानेन विषयोकरणादिति खाभिसभ्धिना खदूपेणेति (९) विशिदप्र्यत्वात्‌ दण्डीतिप्रत्यवदितौति we | 81 ६७२ तत्त्वचिन्तामणौ यात्‌ । अथाधटं भूतलं न्नातमित्याद्यपि विशिष्टधौः सम्बन्धविषया, किन्तु भान्ताबवाधकसक्वादिति चेत्‌ | तदहि भूतलेऽघटत्वस्य AAG SATs: स्यात्‌ | तथाच व्यवहारविखापः। सम्बन्धश्च न संयागः समवाया वान्धतरो वा बाधादसिङ्घेवा। नापि सम्बन्धमाचं, ज्ञापकत्वादिना सिदसाधनात्‌ | नाप्यविशिष्टव्याइन्त- विश्िष्टन्नाननियामकः, अभावन्नानादाविव खरूप- सम्बन्धे नाथान्तरत्वात्‌। न च सम्बन्धिभिन्नत्वं साध्ये श्रष्मदा चपस्य सखरूपेण विशेषणाद्यलुपधानेनेत्ययं कन्यिला दूष- यति, शखमवायमिति, “खरूपेणेत्यस्यायेान्तरासम्भवादित्यभिमानः ovata । ‘fafaeafgarfafa) विग्ेषणधोजन्यबद्धिलात्‌ श्रत- द्मात्तपौजनकबुद्धिवादेत्यथ, ager विशेषणएलगो चरबु द्धि - लादिति tae: | प्रतियो गिललक्तणस्य॒विश्ेषणत्स्य समृहा- लम्बनभेदाय विशिष्टज्ञान विषयत्रखोकारात्‌ । tate परं विशेषः, सम्बन्ध विषषयतरेऽपि तत्रतियो गितं तदवच्छिन्नविगशरेव्यनिदूपितमेव | श्रत एव वायौ समवायसन््वेऽपि न रूपवानिति धौस्तनिरूपित- विशेषणएत्वस्य «a afsefaafaiaae च वायावभावारेतदभावे विवक्धितद्ेत्ोरण्यवच्छेदकाज्ञानादज्ञानापत्तरिति ara: | श्रतदव्याह्‌- (९) "विशिद्प्रतीतित्वादित्च “विशि्धबुद्त्वादिति पाठश्चारणं कस्य- faq मूलएस्तकस्य ताद श्पाठमनुद्धदयेति ध्येयं | प्र्यच्त खण्डे समवायवादः | ९१४ विशेषणम्‌, अभावन्नानादिना व्यभिचारात्‌ । बाधका- भावस्य च विशेषणत्वं देतो निरस्तमेव विनापि fera- सम्बन्धमभावन्नानादाविव विशिष्टिधौसम्भवेनाप्रयाज- कत्वाच्च | विशेषणताविश्रेषरूपः प्रकारादिक्ता वा विशेषः सम्बन्धाविषयत्वेऽपि तुल्यः | स्यादेतदवयव- गुण-क्रिया-जाति-तदतामिह तन्तुषु घट इह पटे शोक्लपमिह चलनं पटत्वश्वेतो हप्रत्यय अआआधाराधेय- तधौोजनकलमुक्रावच्छेदेन, हेतुस्तु तदेव, तवेव तक्तसम्मवेन व्यानि ग्रहात्‌ तथाडि श्रतद्याटत्तिः संसगविर्षावच्छिन्नविशेषणाभावव- grafa:, सा च तदा विशष्टज्ञानेन जन्येत यदि विश्िष्टधोस्तत्‌- संसम्गेगोचरा wa”, तत्संसग्गेविषया धौसतदि ेषणसंसग्गाभावव- द्यार्निबद्धिं जनयतोत्येवानतिप्रशकस्य नियामकस्य सम्भवादिति सारम्‌.“ | "दण्डिन्नानवदिति, यद्यपि दण्डो नेद विशेषणं, किन्त मतवथसम्बन्धः, ख च संयोगरूप इति तदिशिष्टबद्धिः पक्चषमा न दृष्टान्त इति, तयाष्येतच्छब्दाभिलग्यमाना प्रत्यक्लप्रतो तिदंष्डप्रका- रिका दृष्टान्तो द्रष्टव्या Wear श्रन्यथा प्रतिपादनासम्भवेनेक्तवाक्येनेव प्रतिपादनात्‌ | यद्वा उपलक्षणतया द्विेषणिका पश्वादिशब्द- ता धौ्टान्ततया faafear, तच लाङ्गुलादेः प्ररत्तिनिमित्तलं न तत्सम्बन्धस्य गौरवादिति गोपदाद्‌गोल सयैव प्रकारत्वादिति दष्टं (१) त्सं सगविषया स्यादिति we | (२) इति ध्येयमिति we | ६४४ तत्त्वचिन्तामणौ सम्बन्धनिमित्तकः यथाथेप्रत्ययत्वात्‌ इह कुण्डे वदर- मिति प्रत्ययवदिति चेत्‌ । न इड AAS घटाभावे न्नानश्वेत्यादो व्यभिचारात्‌ बाधकं fata निरस्त- त्वात्‌ तथेवाधाराषेयभावादेवे पपन्तेश्च । उत्पत्तये स्थितये FHA चापेक्षणोयस्याधारत्वात्‌ | अन्धे तु शब्द्‌-जाति-रूपादिरिन्द्रियसम्बद्खः प्रत्यक्ष- त्वात्‌ धटवदित्यनुमानात्‌ Barra इन्द्रिवसम्बन्ध- aS ` 'तददिषयकलासिद्धेरिति परेण तथाल्ासिद्धेः तं प्रति तस्याः प्रमाणणीकरणात्तमलादित्यथः | “श्रन्ययेति श्रन्यतरासिद्ध विषयिता- कायाः प्रसाध्याङ्गिकायास्तस्या एव aa मानल Taye, “श्रन्योन्येति तस्या; समवायविषयत्वसाधनं समवायसिद्धयधोनन्तत्घाधने च सिद्धे तस्यास्तदिषयले ततः समवायसिद्धौ साध्यप्रसिद्धिरित्यन्योन्याश्रय इत्यथः । वथयाश्रुते Had प्रत्यत्तं नाथे साधयेदित्यन्योन्याश्रयानव- काशादिति। aaa’ उभ यनिरूप्यधम्ममाचम्‌ | 'ना्विषश्टिति, “श्रविशिष्टपदं श्रविष्ष्टिधोपर, श्रविश्ष्टस्यास्बद्धवचनस्य यथाच्रुत- स्यान्योन्याश्रयग्रासात्‌ अ्विष्िष्टिधियस्त॒ विश्षणएलागोचरबद्धितलेन(*) निब्वेचनात्‌, तया च तद्मारन्तवं तदजनकतवं afaqana साध नोलविषयकलेनेव सिद्धसाधनं नोलस्य नोला विशिष्टषौरूपनोलाभा- ana भ्रजनकस्य गोलविशि्टन्नाने विषयलात्‌, एवञ्च तदजनकं (९) (awa च राधैतेनेति क | पद च्तखण्ड समवायवादः | ९४५ घट कतया समवायसिद्धिः इन्द्रियस्य सम्ब्धग्राहकत्वात्‌ | अत रव समवाया न प्रत्यक्ष इन्द्रियेणसम्बन्धात्‌ | न. च सम्बन्धत्वेन तत्सिडधिः, अनवस्थानात्‌ स्वभावादेव Waa खसम्बड्व्यवहारकारित्वाच्च | समवाये fe सम्बन्धं विनेव स्वभावादेव कस्यचित्‌ | न च जात्या- देरपि खभावादेव सखसम्बइव्यवहारकारित्वे समवाय- विलापः, जात्यादेरिन्द्ियासम्बन्धे समवायवदप्रत्यघ्ष- ~~ सदिशिष्टधौ नियामकं यत्‌ तद्धिषयकलवं साध्यमिति साध्यतावच्छेदक- निरकरिरियं द्रष्टव्या न तु सम्बन्धनिरुक्रिः, येनातोद्धियसम्बन्धा- व्याघ्यादिदूषणावसरः । तथाच प्रत्यक्तनोलादि विश्ष्टबद्धिं पक्लयि- ल्वा तादृ शदण्ड्या दिबद्धिं दृष्टान्तयिला समवाये साधिते विशेषण- विशेग्यान्यविगिष्टौ विषयतेन सम्बन्धसामान्यं निव्वाच्यमिति नेतत्‌ सम्बन्धनि्वचनभ्चमनिबन्धनं सामानाधिकरण्यप्रविष्टसम्बन्धगभंतया वयाघ्यादिलक्षणे चक्रकप्रसञ्जनमित्यवधेय। नियामकलन्त॒ जनकलमेव तेनाविणिष्टज्ञानाजनकं सदिशिष्टघोजनक तदसाधारणएकारणमुच्यत- दृति तदिषयत्वं ara न चाग्रे “सम्बन्धनिमित्तकः इति साध्ये विण्ष्िन्नानासाधारणकारणनिमित्तकः इति पथ्थैवसिताऽथः स्यात्‌ तथाच सिद्धसाधनमिति awa विषयत साध्ये निभित्त- त्स्य, fafana साध्ये वरिषयत्वस्य नियामकपदेन विवक्ितलात्‌ | यदा व्यापकलमेव नियामकलं यथाश्रते लवि शिष्टवस्यासम्बद्ध पथा- यतयान्योन्याच्रया दियक्तम्‌ । नन्‌ सम्बन्धाविषयले समृदालग्बनावि- ded तत्त्वचिन्तामणौ त्वापातादिति | aa समवायखीकारेऽपि स्वरूपः सम्बन्धस्यावश्यकत्वात्‌। षट-ज्ञानयेाभ्रुतलाभावयारिव वा द्रव्येण गुण-जात्ादिभिः सखरूपमेव सम्बन्धोऽस्तु, तथा च शब्दस्येन्द्रिय विशेषणतया, शब्दत्वस्य विश्रेषण- विशेषणतया, रूपा दि-जात्यादे रिन्द्रियसम्बद्विश्रेषण- तया, रूपत्वादेरिन्दरियसम्बज्ञ-विगेषण-विशेषणतया सखभावसम्बन्धरूपया ग्रहशसम्भवे fa समवायेन | द्रव्ये सखभा वसम्बन्धानेन्द्रियेण ग्रहणमिति कथं गुणादेस्तेन gen विश्ष्टज्ञानस्येत्यत श्रा, “विशेषणएतेति सम्बन्धविषयक- समृालम्बनवारणाय सम्बन्धविषयत्वे विशिष्टज्ञानस्य सखौकतेऽपि विशेषणतादिकत एव विशेषो वाच्य cay श्रत एवेति, यद्यपि प्रत्यच्लेने द्दरियसम्बन्धसाधने सम्बन्धाभावादप्रत्य्तत्रसाघनम- श्क्यमन्योन्याश्रयात्‌ तयाप्यति रिक्रसम्बन्धाभावे समवाये wer प्रमिते स॒ एवा प्रत्यक्तवे तन्तं । श्रत पव सम्बन्धलवेना ति रिक्रसम्ब- न्धषाधनमेवाशद्ानवस्थया WNT । न चेवमभावस्या प्रत्यक्तम्‌, भावविशेषणतायाः सम्बन्धान्तरनियतत्वात्‌ श्रभावे तु तदभावेऽपि विगेषणतायाः सत्वादिति तेषामभिसन्धिः | नलु प्रामाणिक्यनवस्येत्यत aie, खभावादिति, अ्रन्ययोपपत्या प्रामाणिकत्वाभावादिति भावः | नन॒सन्बन्धव्यवदारकारिलं खभावादसम्भ वि सम्बन्धान्तरमन्तरेण Suga तस्य रूपादोयतेनानपखित्या के वलस्य च कदाचिद ग्रहेण WHMIS समवायवादः | ९७७ ग्रह इति चेत्‌, समवाथेनापि न द्रव्यग्रहणमिति तुल्यम्‌ | अपरे त्वेकच घटे आमपाकदशायां क्रमेण WTA- रक्तरूपापलम्भोऽस्ति, स च न तद्‌ भयनिबन्धनः, रूपस्य नित्यत्वेनेकदे पलम्भापत्तेः। नित्यत्वादेव च न तथेा- रत्याद-विनाशौ, तस्मात्तयोः सम्बन्धस्य तौ स्यातां, स रव समवाय इति । तन्न | शयामन्नष्टं रक्तमुत्यन्रमि- त्याद्यबाधितानुभवात्‌ समवायस्योत्पाद-विनाशा नुले का eeeamnnnEEEEEEEnEEEEEEEeEEEsem em - Or a ---- ~~ ङ्पादिखमवायोतिप्रतौत्यभावादित्यत श्राह, “सभवायाडहोति, यथा SAHA सम्बन्धस्तया खभावादेव रूपादौ योऽपि इति प्रतियो- गिन्यनुयोगिनि च खभाव एव शरणमिति भावः । श्रच भावानामि- त्यादिनियमस्याप्रयोजकल्वा इभिचाराच नेतदित्यभिसन्धायाभाववदि- गेषणतयेवोपपन्तेरनमाने सिद्ध साधनमित्याह, समवायेति | अत एव "चर-ज्ञानयो रिवेतिखभिचारस्थानमेव दृष्टान्तलेनादावुदाजदार | ननु घट-ज्ञानयोन विग्ेषणतेद्धियप्रत्यासत्तिरसननिशृष्टस्येव aie at गाद्‌ विशेषणसन्निधेर ेतुतलादित्यखरसादाद, श्डतलेति यथा तचेद्धियसम्बद् विशेषणता तथाऽचापौत्य्थः। समवायेनापोति, समा- धिसोकय्ादिदसुक्रम्‌ | aga: प्रमाणसिद्ध तया तच संयोगाभ्यपगमो न सा प्रत्यासत्तिः ्ग्तिशेषणताया एव सव्व प्रत्यासत्तिलमित्यभ्येप- masta तस्य चत्यभावादिति । श्रनललेखा दिल्युपलक्तणमसमवाचेत्य- पि दइष्टवयम्‌ | समवाय्यसमवाय्यादिभावानुत्यत्तेः विनाश्काभावाच ९४८ तत्वचिन्तामणो are | त्वन्मते तस्या तीन्द्रियत्वात्‌। अन्यथावयविन्नान- गन्ध-रसादैरपि नित्यत्वं समवायस्योत्पाद-विनाशवि- ति किन्न रचयेत्‌ । न छयत्पाद-विनाश्प्रतीतिरप्रामा- शिक बाधकं विनेति | उच्यते। गण-क्रिया-जातिविशिष्टबृडये विशेषण- सम्बन्ध विषयाः विशिष्ट बुित्वात्‌ दण्डीतिबदिवत्‌ । न च व्यभिचारः, अभावादिविशिष्टबङ्धरपि स्वरूपसम्ब- न्धविषयत्वात्‌। न चेवमचापि तेनेवाथान्तर, यते गुण- ना्ातुत्‌ पन्तः(\ इल्यक्त्वादिति । “लाघवादिति, ननु चेव माने लघु-गरुविषयता सम्भवति aaa लाघवं सहकारि, दद तु न तथा, तथा fe तावतो बुद्धौः पक्यिवेव समवायसाधनानियमात्‌^र)गणादि- विशिष्टबद्धिमाचपक्ततायासुक्रलाघवानवतारात्‌ तथाभावे वा इव्यवि- fasafgata vafaar तदन्तभावेनापि खमवायसिद्धापत्तेः | न च तच बाधः, उक्रलाघवखदछृतोक्रानुमानात्छमवायश्च तत्र Ula संयोगश्चेत्यचा विरोधात्‌, तथाच पक्तवाल्यावाङ्द्यघटितं लाघ- वमनादेयमनियतलात्‌ नियतसिद्धिेतौ नियतलाघवसयैव सदकारि- लात्‌ | लाघवप्रतिषन्धानञ्चेवं यथा नानाकारं कर्चक्यं कटेनानालश् दृष्टमिल्युभयोरूपखितौ SUM लाघवादेकः कन्ता, तथा नानावि- (१) नाश्ाभावादिति we | (२) समवायसाधनानावश्चकत्वादिति we | प्र््तखण्डे समवायवादः | ९४९ क्रिया-जातिविशिष्टवद्धीनां पक्षधमेताबलेन विषयः सम्बन्धः सिध्यन्‌ लाघवादेकं wa सिध्यति, a शव समवायः, न तु खरूपसम्बन्धः, तत्तत्छरूपाणामनन्त- त्वात्‌ सम्बन्धत्वेनाक्ग सत्वाच्च । अथवा विशेषणसम्बन्ध- निमित्तका इति साध्यं हेतौ तु सत्यत्वं विशेषणं, fax- गरषणसम्बन्धे एकलत्वानेकल्द शेनादेकते लाघवमिति | न चैतत्‌ क्रापि दृष्टम्‌, विशेषणभेदेन सम्बन्धभेदादिति कुतो लाघवावतार इति | sas: प्रत्येक विशिष्टब द्धरेव पक्तायाः सन्बन्धविषयते साध्यमाने सम्बन्धतलापच्छिनस्यानेकत्े गौरवादेक एव तथा सिद्धति, खडूप- सम्बन्धस्य सम्बन्धि इयात्मकलेन गौरव दिति agai. "तत्तत्‌ खर्‌ - पारणा सम्बन्धिदयखद् पाणामित्यथः, न लन्यविशिष्टबद्धिविषयो- श्रतखरूपाणामिति, तत्पक्ानपखितौ समवायासिद्धिप्रसङ्गादिति | नन्वभावस्थले सम्बस्धिदयात्मनः खरूपसम्बन्धस्य कल्यनाददिपरोतं लाघवमत श्रा, “सम्बन्धलनेति, श्रभावस्य TAA क्गप्तमन्यद्य शण-ग्॒णात्मकखर्ूपस्य सम्बन्धवेनाकल्यनात्‌ इहैव तत्कल्यना्यां धौकल्यनालाघवमपि नादरणौोयम्‌, GAIA सम्बन्धवधम्मकल्यनस्यो- भयकन्पनात्वेन तदवच्छिननैककल्यन एव लाघवादिति भावः। नन प्रतौतेज्िषयनियमोऽन्‌भवादा सामगोभेदाद्ा BTA न लाघ- वात्‌ भ्रन्यथा विण्षण-विगव्यमात्रविषयले लाघवात्‌ सख विषयलान्‌- मानात्‌ सम्बन्धाविषयल्मेव स्यादिति विपरोतमेव लाघवमाप- 82 ६५० तक्चचिन्तामणौ घणसम्बन्धश्च कारणत्वेनेक श्व सिध्यति लाघवात्‌ अनुगतकायैस्यानुगतकारणनियम्यत्वाञ्च। न तु स्वरूप सम्बन्धः, तेषामननुगतत्वादनन्तत्वाञ्च । न चाभयमष्य- प्रथाजकं, विशिषटटसाशात्कारस्य सम्बन्धा विषयत्वे तद्‌- जन्यत्वे वा गवाश्वादावपि विशिष्टबुदधिप्रसङ्गात्‌ | तितमित्यस्वरसात्‌ सष्यान्तरमाभ्रित्य agraate, “श्रयवेति, wa पक्त-डहेतु-दृष्टान्तेषु बद्धिपदं प्रत्यक्तपरतया द्रष्टव्यम्‌, अन्यया व्यभिचाराद्यापत्तेः | नन्वेवं लाघवानुरोाघाद्यद्ेकतं तदि संयोगि- न्यपि समवायापत्तिः। न चानुभवसिद्धसयोगादाघः, प्रमाणसमा- हारे प्रमेयसमादराविरेधादिति | मेवम्‌ । श्रनगतसंयोगल्वाव- वच्छेदेन सम्बन्धलस्य क्तुपततवादन्यसम्बन्धकल्पने wage | न च गुण-गण्ादिदयेष्वप्येवमनुगतमस्ति धष्मान्तरम्‌, येन करप्तला- लाघवतरैपरौत्यं स्यादिति भावः। नन्‌ माग्ललाघवमिताऽपयन्‌- गततत्‌ सिद्धिरित्याद, श्रनुगतेति, गणए-कमादिविशिष्टबद्धौनान्तेन तेन विषयेणानुगतानां विशेषणमवायमन्तरेणानगतस्य निया- मकस्याभावात्‌ | न च विशषणसम्बन्धल्ेमैवान्‌गमः, सम्बन्धलस्य विषयत्वादिगभद्य जनकतानवच्छेदकलेन द्रव्यविशिष्टप्रत्यक्ते संयोगले- नानुगतस्मेव गणादिविशि्प्रतयक्ते समवायस्ेव नियामकलात्‌(९) | se ~ ~~~ ~ ~~ ~ ~~ (९) waar विषयत्वादिगभस्य जनकतानवच्छेदकत्वेन संयेग-सम- वायत्वादिनेव तत्तदिशिटवुद्यनुगत हेतुत्वादिति ख. | UMASS समवायवादः | fur ware गुण-करिया-जातिविशिष्टबुद्धिः सम्बन्धि- भिन्नविशेषणसम्बन्धविषया निविषयकभावविेषणक- विशिष्टबुहित्वात्‌ इतरनिरूपणानिरूप्यविशओेषणकवि श- ्वुद्ित्वादा अतेाऽभावादिविशिष्टबह्ो न व्यभिचारः। श्रभाव विशिष्प्रत्यक्े त्वभाववेनानुगतस् aaa) खद्हपसम्बन्धरूपत्वात्‌ गुणादौ च तथानगतस्छापेकस्याभावादिति भावः । न्ये तु Raa भावकाय्यादेरनुगतसमवायिकारणादिदेत्‌- कत्वादपि समवायसिद्धः श्रभिमतसमवाये मानान्तरमनेन खचितं, सखरूपसम्बन्भेन चान्ययासिद्धौ ध्वंसस्थलेऽपि भावोत्पत्तेरा्रयनाओे घ्वंसनाशा दिरापद्येतेति वदन्ति | शणादिविशिष्टबद्धयो विशेषणएसम्बन्धविषया इत्येव साध्यं हेतुस्तु विण्िष्टज्ञानत्वादित्येव | न चाभावनज्ञानादौ वयभिचारः, तदा तत्सत्वेऽपि तत्मतिसन्धानानियमेन(९) तत्साधारणएसमवायसिद्धो क्रमेण बाधाव- AMA समवायवबाधात्‌ खदूपसम्बन्धकल्पनात्‌ | श्रत एव न तेन तदाथान्तरं समवायबाधोत्तरकालकल्प्यस्य खरूपसम्बन्धस्य तदानौमक्ृ्तल्ात्‌। न च व्यभिचारिलिङ्गजन्यलादनुमितेभरेमला पत्तिः, साध्यवति कूटलिङ्गकानुमितेरपि प्रमालात्‌ । ager व्यभिचारो (१) खभाववि शिटबुडेरमावत्वेनेवानु गतस्य तस्येति we | (२) तद प्रतिसन्धाननियमेनेति we | ६१५२ तत्त्वचिन्तामणौ न MATAR, निरूपाधिसम्बन्धशा लित्वात्‌ | सम्बन्धश्चा- विशिषटव्यारत्तविशिष्टधोनियामकः | यदे न्द्रियप्रत्यास- fada समवायसिदिः। तथाहि गुण-क्रिया-जाति- साक्षात्कार इन्द्रियसम्बन्धसाध्यः जन्धप्रत्यक्षत्वादण्डि- न्ञानवदित्यतः साक्चात्सम्बन्धबाधकारणत्वेनेन्द्ियसंयुक्ते सम्बन्धः सिध्यन्‌ पक्षधर्मतावलाल्लाधवेनानुगतः सम- वाय wa wa सिध्यति अनुगतकाग्येस्यानुगतकारण- ना स्येव सम्बन्धं विषयत्स्य सत्वात्‌ तदान खरूपषम्बन्धमादाय सम्बन्धविषयत्वा ग्रहेऽपि साध्यत्वात्‌ दति समवायसाधनननिष्य्युद- मिति ध्येयम्‌ । “नव्यास्ित्यखर सोद्धावन(९) ; तद्वो जन्त उक्रलाघ- वादरे sar विशेषणापादानप्रयासः, तदनादरे विशेषणोपादानेऽपि न॒फलसिद्धिरभयोजकलात्‌ समवायसिद्यनन्तरं तेनेव हेतुना तदतिरिक्रसम्बन्धसाधनच्च स्यादिति प्रतिकूलतक्तपरा दतलाचेति | ‘fafaaata निव्विषयकभावमात्रविषयक विशिष्ट बद्धिवात्‌, एवं उत्त- र्ापि, यथाश्रते श्तले घटाभाव इत्यादिबद्धौ व्यभिचारात्‌, ज्ञाना- दि विश्िष्टबुदधेश्च पक्ते नान्तभावो येनेवं भागा सिद्यापत्तिः । वने शिनाद इत्यादि बद्धेवेनावच्छिनस्यातिरिक्रस्य नभोभागस्यापि विष- aaa व्यभिचारः, तदविषये आान्तित्मेव बुद्धिललेन प्रमालस्यैव eat विवच्णादिति wa सुस्थम्‌ । (९) 'नव्ास्ि्य खरसाविष्कार इति ख | प्यत्र खरे समवायवादः | ९१५द्‌ जन्यत्वात्‌ | न तु सयुक्कविशेषणता रूपसखरूपसम्बन्धः, तस्य च तत्तद्रूपादिरूपत्वेनाननुगतत्वात्‌ | णवं रूपत्व- रसत्वसाक्षात्कारेऽपि कारणत्वेनेन्द्रियसम्बन्धः समवाय रवानुगतः सिध्यति लाघवात्‌, न व्विद्द्रियसम्बद्ध- विश्रेषणता तस्या रूपत्वा दिखरूपत्वेनाननुगतत्वात्‌ | अत रव संयोगे विशेषणता च प्रत्धासत्तिरसतु न तु समवायादिचतुष्ट यमिति निरस्तम्‌। तस्यास्तत्ततखछरू- पत्वेनाननुगतत्वात्‌ | प्रत्यासत्तित्वेनाभ्युपगते च सम- वाये प्रत्यक्षता सम्बन्धिदयप्रत्यष्त्वात्‌। नन्वेवम- भावविशिष्टप्र्यक्षेऽपि विशि्टबुडित्वात्‌ संयथाग-सम- वायबाधेऽनुगतं वेशि्यं सम्बन्धा विषयः निमित्तथ्च भवेदिति चेत्‌ । न । तस्य हि समवायवदेकत्वे घटा- भाववति पटवति पटाभावधी प्रसङ्गः धटाभाववेशि्च- मेव हि पटाभाववेशिष्चं । पटाभाववैशिथ्चसश्वेऽपि पटाभाव नास्ति ततः तस्य भिन्नत्वादिति चेत्‌। न। पटाभावाभावस्याभावत्वे साऽपि वेशेन सम्बन्धेन तचास्ि वेशिष्चस्येकत्वात्‌, पटाभावाभावस्य भावत्वे उक्रतक्रसदकारपुरस्कारेण वैशेषिकानमानमपि सम्यगिति मला तदुपन्यस्छति, 'यदधति, "पटाभावसखेति प्रतिबन्धकाभावमाचहेतुलेऽति- प्रसङ्गात्ततषम्बन्ध एव हेतुवाच्यः, ख Wea, तथासत्यपि काग्याभावे त्वचिन्नामखो ९१४8 च पट शव प्रतिबन्धक वाच्यः रवं पटाभावः पटा- MANA: स्यात्‌ | पटाभावस्य वेशिच्चेन सम्बन्धेन aaa | वेशिच्चस्य प्रत्यभावव्यक्ति नानात्वे चाभाव- fafaeaal नैकः सम्बन्धः कारणं विषये वेति तदभाव- प्रत्य्षेःननुगतमेव वे शिष्यं विषयः कारणच्च वाच्यं त- थाचानतुगततत्तत्छरूपरूपा विश्रेषणलेवास्तु AANA किमनन्तवेशिश्चेन, समवा यस्य afer च प्रत्य चत्वे त्वयापीन्द्रियसम्ब इविशेषणतासखवी कारात्‌ | ननु सम- वायस्थेकत्वे कथं रूपि-नीरूपव्यवस्था। घटेन सह रूप- सम्बन्धरूपत्वं सम वायस्य न वायनेति चेत्‌ । न । ङूप- सम्बन्धरूपत्वं fe समवायस्य स्वरूपमेव यदि तदा रससम्बन्धरूपत्वं न स्यात्‌ तयाविराधात्‌ अन्यच्च द्वंच- fafa चेत्‌ । उच्यते। वायो रूपसमवायसत््वेऽपि रूषा- न पटस्य प्रतिबन्धकतैव नैकवे शिष्छपचे, सा fe तदा भवति यदि परवति 2a) पराभावसम्बन्भो न स्यादित्यथ; | सखमवायस्यातोददि- यलपक्तमा भित्य ‘afirqe चेत्युक्तं । प्रतिबन्विमाश्ङते, 'वमवायति, "द्टपसम्बन्धर्ूपत्वमित्यत्न विशेषणएत्वपत्ते दोषमार, “रूपेति, प्रकारा- न्तरेण विशेषणं cad । उपलच्तणत्वपत्ते स एवाति प्रसङ्ग Tae, (१) यदि घटाभाववति पटवति देशे इति खर | प्र MAU समवायवादः | ९५५ व्यन्ताभावेाऽस्ति न घटे | कथमेवं, अधिकरशस्वभा- वात्‌ अवाधितरूपि-नीरूपप्रती तेश्च । नन्वेवं न्नातेा घट इति प्रतीतेन्नाततापि स्थात्‌ वत्तमाने बाधका- भावात्‌, अरतोतानागतयेाश्च तद्धीभेन्तेति Br न। अतीतानागतयेान्नातताया अभावे व्यवहाराभावापत्त तस्य न्नाततासाध्यत्वात्‌। न च न्नाततान्ञानमेव Ba ST- TWA’, गोरवात्‌ अतीतादौ न्नान-तदिषयावेव न्नात- ताधीगाचराविति चेत्‌, afe वत्त॑माने तावेव तदिषयौ। न॒ दछयतीत-वत्तमानयेन्नातताप्रतीत्धार्विंषयवेलश्षण्य- - ---- ~ ` ` ` - ` ~ --- ~ ` ` ` --________ {~~~ बब ~~~ ~ वा कि ‘seta । “श्रधिकरणेति, न चाभावेऽणयेवं am श्क्यं । खभावो हि वस्दर्नां यावद्‌ व्यभावो, तथाच यदि तलस्य घटाभावाद्यधि- करणत्व रूप-तदभावाधिकरणएल्वत्खभावः स्यात्तदा सदा तथाभा- वापत्निरित्येकमधिकरणं कालभ देना्भयाधिकरणं न स्यात्‌ । न द्यभावाधिकरणएव द्‌भयोरप्यधिकरणे दि्ूपतास्ति येनाधिकरणएखा- भाव्यं न व्यवस्थाप्येत | नन्वेवं पाकरकरे घटे श्यामाधिकरणएताप्रत्यय- प्रसङ्गस्तस्य श्यामाधिकरणखभावलाद्र क्राधिकरणला प्रत्ययसेकस्य विर्‌- दानधिकरणखभवत्वादिति(९ चेत्‌ । न । तादृशोपनोतभानशेष्ट- त्वात्‌ । श्रताद्‌ शप्रत्यक्स्य तदधिकरणत्वेऽपि तदभावादेवाभावात्तचर विषयस्यापि हेतुत्वात्‌ | श्रभावस्थक्ते तु घटाभावस्य स्थानान्तरे awa (१) wre विङडदयाधिकरणसखभावत्वविराधादितीति ge | ९१५४ तज्चचिन्तामखो च पट शव प्रतिबन्धके वाच्यः । रवं पटाभावः पटा- MANE: स्यात्‌ । पटाभावस्य वेशिश्चेन सम्बन्धेन तज्राख्येव | वेशिष्चस्य प्रत्यभावव्यक्कि नानात्वे चाभाव- fafweasl नैकः सम्बन्धः कारणं विषये वेति तदभाव- परत्यक्षेःननुगतमेव वे शिष्यं विषयः arcu वाच्यं त- थाचानतुगततन्तत्छरूपरूपा विश्रेषणतेवास्तु क्तत्वात्‌ किमनन्तवेशिश्चेन, समवा यस्य वेशिच्चस्य च yeaa त्वयापीन्द्रियसम्ब इविशेषणताखी कारात्‌ । ननु सम वायस्येकत्वे कथं रूपि-नीरूपव्यवस्था। घटेन AE रूप- सम्बन्धरूपत्वं समवायस्य न वायुनेति चेत्‌ । न | ङूप- सम्बन्धरूपत्वं fe समवायस्य खवरूपमेव यदि तदा रससम्बन्धरूपत्वं न स्यात्‌ तयाविराधात्‌ अन्यच्च द्‌वंच- fafa चेत्‌ | उच्यते। वायो रूपसमवायसत््वेऽपि रूणा- न पटस्य प्रतिबन्धकतैव नैकवे शिष्छपक्ते, सा fe तदा भवति यदि परवति aa) पराभावसम्नन्भो न स्यादित्यथ; | समवायस्यातोद्धि- यलपक्तमा भित्य “तैशिच्छस्य seni । प्रतिबन्विमाश्ङते, “वमवायति, "स्पसम्बन्धद्हपत्वमित्य् विगेषणत्वपत्ते दोषमाद, “रूपेति, प्रकारा- न्तरेण विशेषणत्वं cad | उपलच्चणलपक्ते स॒ एवातिप्रसङ्ग॒दत्याह, (१) यदि घटाभाववति पटवति देरे इति we | VAI समवायवादः | ६५५ व्यन्ताभावेोाऽस्ति न घटे | कथमेवं, अधिकरणखभा- वात्‌ अवाधितरूपि-नीरूपप्रतीतेश्च । नन्वेवं न्नातेा घट इति प्रतीवेन्नाततापि स्यात्‌ वत्तमाने बाधका- भावात्‌, अतोतानागतयाश्च तद्वीभेन्तेति चेत्‌। न। अतीतानागतयेोन्नातताया अभावे व्यवहाराभावापत्ते तस्य न्नाततासाध्थत्वात्‌। न च न्नाततान्नानमेव व्धवडहा- TVW, गोरवात्‌ अतीतादौ न्नान-तदिषयावेव न्नात- ताधीगेाचराविति चेत्‌, afe वत्तमाने तावेव तदिषयौ। न॒ छयतीत-वत्तमानयेन्नातताप्रतीन्याविषयवेलक्षण्य- “श्रन्यचेति । “श्रधिकरणेति, न चाभावेऽणयेवं aw श्क्यं । सभावो fe वस्द्रनां यावद यभावौ, तथाच यदि तलस्य घटाभावाद्यधि- करणत्व ॒रूप-तदभावा धिकरणएत्वत्खछभावः स्यात्तदा सदा तयाभा- वापत्तिरित्येकमधिकरणं कालभेदेनाप्यभयाधिकरणं न स्यात्‌ । न ह्यभावाधिकरणव दुभयोर्यधिकरणे दिरूपतास्ि येनाधिकरणखा- भावयं न Baa । नन्वेवं पाकरक्रे घटे श्थामाधिकरणताप्रत्यय- प्रसङ्गस्तस्य श्यामाभिकरणखभावलताद्र क्रा धिकरणएला प्रत्ययसेकस्य विर्‌- दइानधिकरणखभावत्वादिति(९ चेत्‌ । न । तादृ शोपनोतभानय्येष्ट- ata! श्रतादृ शप्रत्यक्तस्य तदधिकरणएत्वेऽपि तदभावादवाभावान्तच विषयस्यापि हेतुलात्‌ । श्रभावस्थल्ते तु घटाभावस्य खानान्तरे awa (१) रुकस्य विसडदयाधिकरणखमावत्वविराधादितीति we | dud तक््वचिन्तामशणौ मीक्षामदहे" | नतु रूप-घटथानं समवायः किन्वभेद्‌ः, दण्डी पुरुष इत्थ दण्डि-पुरुषयारिव नौला घट इत्यचापि नील-घटथार बाधिताभेदानुभवात्‌। नखा घटो दण्डी पुरुष इति बद्धो विश्रेषणसम्बन्ध माचगा च- रत्वे नीला घटदतिवदण्डः पुरुषः, दण्डौ पुरुष इति- वत्‌ नौली घट इत्यपि स्यात्‌। तस्मादेकचाभेदा विषयः, sure विशेषशसम्बन्धः, विषयेशेव धियां विशेषात्‌ । सत्वेन विषयाभावस्या्रव वक्रमशक्यत्वात्‌ । उभयाधिकरणता- याञ्ैकचाविराधात्‌ maw तथा विरोधात्‌ । नन्वयं सखभाव एव कथं श्रवधारित इत्यत sre, श्रबाधितेति, तस्मान्नेयं प्रतिबन्धिय्यत्छमवायसत्वादेव ङपप्रतो तिरिति। बस्त॒तस्तु परमते दण्डोत्यादावपि दण्डवेश्िश्यं विषयो नतु दण्डादिरपि, wa एव तणानामनाकलनेऽपि तदाडितवेगिष्चमादायागटदोतग्राहिवं धाराव- इनबुद्धोनां तेरेवाश्ङ्कितं कुखमाञ्ञलो । समृदालम्बनव्याटत्तये विणिष्टज्ञानस्यक्गु्तवेभिष्य धम्मियादकमानादिशिष्टन्ञानमाचगोचरस्तश्य च विशेषणं न विषय एवेति लोलावतोप्रकाे स्फुटं । wae प्रति प्रतिबन्धिः पटाभावाभावेऽपि पटाभाववेशिश्छगोचरात्मनः पटाभा- व विशिष्टन्नानस्यापत्तिः | waa सत्यपि समवाये रूपाभावेन रूपविण्िष्टन्नानस्यानुत्पत्तिरिति(९) वेषम्येण प्रतिबन्ध्युद्धारात्‌। श्र (१९) विषयवेलच्त्णमेवमीत्तामहे इति we | (२) रूपविशिष्प्र्यस्यानु पपर्तिरितौलि we | TAGS समवायवादः | ६५७ अथवा विशेषरता-विरेष्यतावष्छेदकयोर्मोलत्व- घटत्वयारेकटज्तिन्वं Aaa, दर्डित्व-पुरुषत्वया रिव पुरुषे | र्वं नोल-घटपदयेाः शब्दमपि सामानाधि- करण्यं युज्यते, नोलत्व-घटत्वाभ्यां भिन्नप्रहत्तिनिमि- Mat तथेरेकप्रहत्तेः। न च मतुपाशापादभेदा- पचारादा नीलपदं नोलवन्यरमिति aa) न fe प्रयागं साधकं ब्रमः, किन्तु नोल-घटथारभेदप्रतीतिं । पदेऽपि नपचारादिकल्यना गौरवात्‌ मुख्ये बाधका- भावाच्चेति, उच्यते शुक्त-पटशब्दयेरेकाथत्वे घटः कुम्भ इतिवत्‌ शुक्तः पट इति सङप्रयागा न स्यात्‌ अन्धस्य WALA रूपग्रहः, SUA WaT पटाग्र हाऽपि वयम्‌ द्पखमवायसत्वे कथं SIA: संसम्गेवव्छिनप्रतिदोगिताकस्य तस्य सति संसमंऽखम्भवात्‌। अन्यथा घटति तले संयोगावच्छिन- चटाभावापत्तः | न च तथा प्रत्ययाभावात्‌ मास्तु घटाभाव इद त॒ प्रतौत्यतुरोधाद्रुपखमवाये सत्यपि रूपाभावः स्यादिति वाच्यम्‌ । ze रूपमिति प्रतोतेः। न चेदमसिद्धं, श्रभावप्र्ययानुरेेन ल्यापि तादृ श्प्रतौतेन्वाच्यतात्‌ न च सारापर्ूपेति वाच्यम्‌ | श्रभावप्रतोतेः सत्यत्वे तस्यास्तथात्स्य वक्रवयलात्तथाच तत्ममात्वेन वे परौत्यस्यापनत्ते | प्रत्युत येन सम्बन्धेन eae तत्सम्बन्धपुरस्का- tu तच ase प्रमेति शूपवक्वधौरेव प्रमा ख्यात्‌, यश्छंसग्गाव- 88 cys avafernterat वा स्यात्‌। महारजतरक्तं पटग्रहवत्‌ शुक्त ग्रहः श क्त ग्रइ- बत्‌ पटाग्रहाऽपि भवेत्‌। पटमानयेत्युक्ते यद्कश्चिच्छ- क्र मानयेत्‌ अपटः पट इति aeqa: पट इति fae Wa, पट-शक्तयारभेदात्‌। अभ्रिसंयागादेकच शयाम- रक्रया्विनाशओेात्पादे घटस्य तौ स्यातां। घटसे वा aaa” न स्यातां | अथ शुक्रत्वादीनां द्रव्यभेदात्‌ तदोधाथं aE प्रयोगः। अन्धादिना शुक्तादिगहे शुक्त- त्वादौनामग्रह उपपद्यते। शुक्तत्वादिजातेश्च द्रथेणा- भेदो न समवायः, किन्तु स्वरूपसम्बन्ध इति चेत्‌ । न | शुक्छत्व-मधुरत्व-सुरभित्वोष्णत्वादीनां aah द्रव्यग्राहकत्वगादिभिग्रंहणप्रसङ्गात्‌ | रूपत्वादीनां प्रतिनियतेन्द्रियग्राद्यत्वनियमान्नेवमिति चेत्‌, रूपत्वा- दीनां द्रव्यटत्तित्वे प्रतिनियतेन्दरियग्राद्यतेव न स्यात्‌ Ragas जातेग्रंहणयोग्यत्वात्‌ । तत्तज्नातित्वे- च्छिन्नो योऽभावः स॒ तत्संसम्गेविरवत्येवेति सोऽभावप्रत्यय एव च भ्रमः स्यात्तस्मादविद्यमानसंसगावच्छिन्न एव संसम्गाभाव दति SIA, न त समवायावच्छिनः। किन्त तद्धश्मताललण- (१) अखनयोरुपोति we | प्रद्यच्तखण्डे समवायवादःः। rT TS न योग्यत्वेऽनन॒गमात्‌ | तस्मात्‌ रूपत्वादीनां प्रति- नियतेद्दरियग्राद्यतापि गुण-गुणिभेदे मानं। अभेदे च कथं पटस्य qa रूपमिति भेदबङ्धिः। पटो नौलिमेति बुद्िप्रसङ्गश्च | नन्वेकान्ताभेदे सवमिदन्द्षणं, वयन्त मेदाभेदवादिनः। तथाच भेदमादायापोानरुक्छादि, भेदाभेदे चोक्तमेव प्रमाणं प्रत्यक्षम्‌ | अथवोभयसि्ध- भेदे सामानाधिकरण्यधीरमेरे प्रमाणम्‌ | यदा अत्य- न्तमभेटे मेदे च न सामानाभिकरण्यमिति तत श्व भेदाभेदसिदधिः। न च भेदाभेदयोः परस्यरविरहरूप- तया विरडयोः कथमेकच समावेश इति वाच्यं | संयोग- तदभावयो रिवाविराधात्‌ | पाकानन्तर रक्तोऽयं न श्याम इत्यबाधितानुभवबलानलबेव तदन्योन्याभाव- सिद्धेख्वयापि भेदामेदस्वीकारात्‌। अन्योन्याभावत्व- -- -- ~~~ ~~~ खर्‌ पसम्बन्धाव च्छिन्नः ९) स तु वायौ रूपसमवायसन््ेऽपि नास्ति विशिष्टज्ञाने तदेव fe तन्तं तद्दिषयत्वादेव समृडहालम्बनादिणिष्ट- ज्ञानम्मिद्यत दलत्यक्रम्‌ । एवं सति समवायसि द्धः कारणएतामाजेण विशिष्टबद्धिव्यापकतथा पररप्यवश्वाभ्युपेयतलात्‌ | अन्यया खमृदालम्ब- नादिशिष्टन्नानस्य विशेषो न स्यादिति धम्मसाकाङ्खधर्मोत्यादितदिशिष्ट- (१) खरूपसम्बन्धवि शेषावच्छन्न इति we ¢¢e तक्चचिन्तामणो मव्याप्यडच्िदटसि नित्याभावद्न्य भावत्वसासशाद्चाप्य- धर्मत्वात्‌ अत्यन्ताभावत्ववत्‌, faafa वा न विश्वं चव्धाच्यंरल्िप्रतियोगिकप्रागभेाव-प्रध्वंसयोरष्यव्याप्य- इस्ित्वात्‌ | इत्यतोऽपि भेदाभेदसिदधिः 1 उच्यते । तस्येव तचाभावोऽवच्छेदभेदेन AHA न्नायते च यथा संयोगाभावः, ्यामावच्छिन्नस्य तस्येवान्योन्याभाव- स्तचैव रक्तावच्छिन्ने, तदन्योन्याभावाभावश्च WTAT- wees । तदिहापि नौलस्यान्योन्याभवि were च्छेदेनेति नोलात्‌ घटस्य भेदोऽस्त, BAA नीलीन्धो- ज्याभावाभावरूपो न धरे घटत्वावच्छेदेनेव विरोधात्‌ शकावच््छेटेन भावाभावयोरेकवाषत्तरन्नानाश्च। नाष्य- यच्छेद कान्तरेण, घटत्वावच्छिन््े घटे तदभावात्‌ कड ज्ञानलक्तणए विवरणे प्रामा्यवाद एव व्यक्रभरुक्रम्‌ । सवाणि लक्षणा- नि अ्रतिव्धापकानि दत्याक्तेपप्रकरणे द्प्रकाशेऽप्यमथेः Faq स्फटौरुतेाऽस्ि । तथाच समवायवद्व्या पकल्वेनाभावविभिष्बुद्धोनां Sfay faga पटाभाववेगि्छसत्वेऽपि तदङ्शमतावच्छिन्नपराभावा- भावस्त्लान्च पटाभावविशिष्टबद्धिः । तथाभाव विशिष्ठबुद्धो व्यापक- पे शिश्चमाचस्य समवायपद तन्तत्वादिति म्रतिबन्धौ सुदृढायामपे वाच्यम्‌ wan घटोन््नननमेवोत्तरं द्रष्टव्यम्‌ । न च समवाय Batt तदापादनं समवायिनाश्रस् शमवेतगाश्हेतुलादिति प्च्चखष्हे ATT: | ९९ सामेऽपि AAT धर इत्यतुभवाच्च) न चान्धोऽन्याभाव- रूपे AIG, Wee न भेदाभावः किन्वन्ध रवेति वाच्यम्‌ | अभेदव्यवहारे तस्याहेतुत्वात्‌ | तस्मानीखे- घटं इत्थव नौलसम्बन्ध खव भासते | तथा सति नीली धट इति धौः स्यादिन्युक्तमिति चेत्‌। नीलो घट sare बुद्धो यदि सम्बन्धविषयत्वमापद्यते तदिष्यत रुव! अथ भौ ला घट इतिप्रयोगे सम्बन्धवाचकपदवश्वं, तदपी- ष्यत शव॒ मतुपेखे पादभेद पचारादा नीलषदमेव नोलवत्यरमिति। ननु शब्द-रूपादिषु विशेषणता इन्द्रि यसम्बद् विशेषणता वा ग्राहिकासतु किं समवायादिना। वाच्यम्‌ । लाघवेन नित्य सम्बन्धिकारणनाश्रलेन त द्धेतुलकल्पनात a तु तद्विशेषषमवायिकारणनाशत्वेन | किञ्च समवायत्नं न जातिरिति वेशिष्छान्यनित्यसम्बन्धतेनेव तन्निव्वाच्यम्‌ । तथाच gat तथा कारणत्वे गौरवमिति व्यापकलवेनापि नाभावररिष्च- सिद्धिरिति सङ्गः पः । “उक्रमेव प्रमाणं प्रत्यच्तमभिति परस्य ua रूपं Ue: पर इत्युभयमित्य्थेः । नन्वत्यन्तभिन्नाभिन्नाभ्यां aes सदथा- पत्तिविधया भेदं साधयेत्तच भदामेदरूपं वा साध्यं साधयेत्‌ परत्यक aT, WE श्रपरसिद्धिः भ्रन्येऽखाधार्म्‌। न चासाधारण्ठं सत्‌- प्रतिपचविधया दोषः र च साध्ययोविरोषे, दह च रक्राऽयं वाम दति दश्रनादिरे।ध एव नासति वाच्यम्‌ । भिन्नकालावच्छेदन- दद्र तत्वचिन्तामणोौ अथ विशेषणतायां समवायः, इन्द्रिय सम्बडविशेषण- तायाश्च संयत्त समवायादिरुपजीव्यः afta AAT भावादिति चेत्‌ | विशेषणशतास्वरूपे तेषामुपजौव्यन्वं न तु तस्याः प्रत्यासत्तित्वेऽपि। तेविनापि समवायाभावये- विशेषणतासश्वात्‌ | संयक्तसमवायादिरपि तचास्तोति चेत्‌, आस्तां न तु प्रत्यासत्तिः, किन्तु विर्रेषणतेव क्तन- त्वात्‌ | संयक्तसमवायादिकं विना विशेषणता रूपादौ न aaa इति चेत्‌, माज्ञायि। न fe at प्रत्यासत्ति- विरोधदण्नेऽपि प्रकारान्तरेणापि विरोधदशेनादिति। aa माना- ATS, “श्रन्योन्याभावत्मिति, “श्रव्याप्येति खकालावच्छिन्नखात्य- न्ताभावषमानाधिकरणट्नत्तोत्यथेः, तेन नोक्रस्थलमादाय सिद्धसा- धनम्‌ | “साचादिति श्रभावविभाजक्नापाधितादित्यथे, wear- भावविभजनात्‌, WIT यथाञ्ुतेऽत्यन्ताभावत्वे दृष्टान्ते साघन- ane स्यादिति aa’) । श्र सिद्धसाघधनमाह, "तस्ये वेति | यदा एयगवच्छदकावच्छिनिमाचट निरत्तितसमुपाधिमार, 'तश्येवेति, भेदाभेदवादिमते भेदस्य विरोध एव नासि कविदणय- (१) afe खमावविमाजकं संसगाभावत्व अन्योन्धाभावत्व्च, न तवन्ता - e * & 9 भावत्वं तस्य ससगाभावविभाजकत्वात्‌ तदा BPA AIST व्यभाव विमाजकोपाभधित्वरूपसाधनविरडितं स्यादिति भाषः |. VAISS समवायवादः | ९९९ GIA, अपि तु खरूपसती | मेवम्‌। शब्दादीनां सा- छ्षात्कारविषयत्वेनेन्द्रियसम्बन्धानुमितो शब्दादौ सम- वायादिकं saa विशेषणताग्रह इत्यवश्यं प्रथमेप- श्ितत्वात्‌ समवायादिरेव विषये न विशेषणता चर- मापस्थितत्वात्‌। ननु अभावग्रहे नेन्द्रियसम्बडविशेषणता प्रत्यासत्तिः TAIT संयुक्ते परमाण्वादौ याग्यस्य जलत्वा- | च = ----- = घमावेश्ाभावादिति नाशङ्ूनोय, गवाश्चादेभंद-तदभेदासमावेश्स्य तैरपि सखोकारत्‌। न चोभयोन्रद्याभिन्नवेन तदभिनाभिन्नतया श्रभेदसत्वात्ततराप्यभयसमावेश्र दति वाच्यम्‌ । तैरपि गोखादिना भेदो ब्रह्मवेनाभेद दत्यवच्छदकभेदेनेव तदुभयसमावेशखोकारात्‌, तदुक्रं श्रवच्छेदभेदनेतोति भावः | नोलो घट इति । न च यदि सम्बन्धप्रकारिका धोस्तदा तद्वाचकमतुपप्रयोगापत्तिः, cE च नोलप्रकारेण वैश्ि्चविधया सम्बन्धो विषय दति ay मतुपप्रयो- गापादनमिति(९) वाच्यम्‌ । प्रातिपदिकाथयोरभेदान्वयस्यैव व्यत्यन्ति- सिद्धलात्‌ । अन्यया दण्डः पुरूष cafe दण्डप्रकारकं संयोग- वैश््चविषयकं प्रत्ययमादध्यात्‌ | श्रत एव घटः कम्म॑तमानयनं छतिरित्यादिक्रिया-कम्मभावेन नान्वय बोधयति, waz चायोग्यमिति aga: | “विश्ेषणएतासत्वादिति विश्ेषणएतप्रत्यासत्तिखत्वादित्यथेः। (९) मतुप प्रसङ्काप्रादनमितीति we | ९६४ तक्वच्वन्तोमयो देरभावग्रह प्रसङ्गात्‌, किन्तु स्व गाद्यसम्बद्विशेषणता, महति वायावुद्ुतरूपाभावस्य, कुसुमे सौरभाभावस्य, गुड़ तिक्तत्वाभावस्य वा न चष्षरादिना ग्रहाऽपि तु AT- म्या नुपलब्ध्या सेऽनुमीयते | इन्द्रियविशेषशतापि a प्र्यासत्तिः, चक्षुरादिना खविश्षणजलत्वाञ्चभा वग्मह- VARTA! यदि शब्दाभावः प्रत्यक्षः तद्‌ प्रत्यासन्यन्तर “शरब्दादौनाभिति, कण्मसम्बद्धस्येव करणस्य करिया जनकलदशेनादिति सामान्यतो «Baas मलम्‌ | इद्धियविशरेषे शंयोगादिसम्ब- न्भयदख व्यापारतयापि सम्भवादिति भावः। “ज्ञातवेवेति वस्तुगति- AACN । वस्ततः पवाज्ञानेऽपि लाचवादनुगमादपि तदानौँ तद्विषय एवातुमानप्रटृतरिष्यकरम्‌ | “चरमेति, तथः प्रथमोपश्ितावपि मौरवेणेव तल्निरषनसम्भ वात्‌ | न च करप्ततवेन राघवम्‌, विशेषणता - याः प्रतिखन्नानाल्वेन समवायादि विशेषणतायाः प्रत्यास्तिलकल्प- नेऽण्ेतदिशेषणतायास्तत्वा कल्यना दि्युकप्रायम्‌ | ‘aft fafa, ena वाय त्ति म्यप्रतियो गिकत्वे खति वाय ्तिवेनानुष- लभ्यमानप्रतियो गिकल्वा दित्यनुमानं द्रष्टम्‌ । अ्रन्यथाऽनुमानेन वायौ रूपाभाव इति वायविश्रषणएकरूपाभाव विशेग्यकबुद्धेर सिद्धे रिति | "तद - भाव ईति शब्दाभाव इत्यथः । कंचित्‌ "तदभावे, इति पाटस्तख ^तद- ~~ ~ ~ $e (१) किन्त्वितोति we | प्र्यच्तखण्डे समवायवादः। ९६५ HUT | तदभावे प्रत्यक्ष Va न भवतीति चेत्‌ | मेवं । लाधवादिन्द्रियसम्बडवि शेषणतेव प्रत्यासत्तिः। न चेवं परमाणो जलत्वाद्यभावग्रदप्रसङ्गः, यच हि aaa भावे' प्रत्यासत््यन्तराभाव इत्यथः। (लाघादिति। न च लाघवादनु- पलम्भमा च याक, च्रतिप्रस ङ्ख खमग्राद्यसम्बद्ध विशेषणता प्रत्या सत्तिलेनैव निवाय्येतामिति वैपरोत्यमेवास्िति वाच्यम्‌ fangatarfae- योनिजलादिवयज्ञकधो विरदकाले ब्राह्मणएल्ाद्यभावग्रप्रसङ्गन तादु- शयोग्यानुपलम्भस्यावश्यवाच्यलात्‌ खग्रा द्येत्यादिना तदतिप्रसङ्गावा- रणादिति । wa एव wage yaad तच्वाननुगतमिति तदपे चयेद्धियग्ाद्मलमेव लघु दति तदिशेषणएतेव प्रत्यासत्तिरिति श्रपास्तं | ब्राद्यणाद्यभावय्रदानुरो घेन(९) तादृ श्योग्यान्‌पलसेरवश्य वाच्यतया वायो रूपाभावप्रत्यकतानुरोधेने द्वियम्ब विशेषणतायाः एव प्रत्या स्तिलौ चित्यात्‌ योग्यानुपलसिपिषयवेनेवाभावस्य योग्य- त्वमिति श्रनुपदमेव वच््यमाणएत्वादिति भावः ‘aa ef ननु वै परोत्यमेवास्त्‌, प्रतियो ग्युपलम्भविराधिनौ अ्रभावविशेषणएता ्रभावग्रादिका, एव. तादूशविशेशणएताखोकारे श्रनुपलसिडेतुलमेव दुलभङ्ते वेपरोत्यमिति यदि तदान्यदपि मददनुक्रूलं लाघवाति- tata, श्रपिचेत्थं विश्णताखोकारेऽनुगमेाऽपि, श्रन्यथा क्रचित्‌ सम्बद्ध विशेष शता, क्बिदि द्यवि श्षएतेत्यननुगमेन तत्तद भावप्रत्यकतं (९) ब्राद्यण्याद्यमावग्रहप्रसङ्कनेति we | 84 ddd वक््वचिन्तामणो मनुपलब्धिविरोधि तच तस्याभाव इन्द्रियसन्निकर्षेख awa | न च WATS जलत्वादिसक्वमनुपलच्थि- विरोधि, योग्बसंयुक्तसमवायाभावेन षथिवौत्ववदन्‌प- प्रत्येव तस्यास्तस्या Faas खोकरणणैयम्‌ | षोढा विभागश्च प्रत्याखन्तेः कथञ्चित्पारिभाषिकेपाधिना निव्वाच्य इति मान्‌ प्रयास टूति। sas; यथाश्रुतविरेषणतायाः एथिवोपरमाणौ जलतवा- भावेऽपि गतत्वेन यावत्मतियो गियादकसल्तेऽपि यस्यां विगरेषणतार्यां सत्यान्न प्रतियोग्यपलम्म दति प्रतियोग्यपलम्भविरोधितवं निव्वा- च्यम्‌ । तथाचाचाग्ययोग्यानुपलसिरेव पर्यव सितेत्यलुपलसः प्रका- शान्तरनिव्ैचवनं a विण्षणतायाः। न च तदपि निष्बहतोति वच्यते । प्रतियो गिसत्तविरोाधित्वमनुपलम्भस्य anefsanfaat- गिकल तेन aaa प्रतियोगिस्वेनापादकेन प्रतियोग्युपलम्भापादन- म्तत्ेव तदभावः vara’) श्रत एव प्रतियो गिसत्च तकिंतमिति वच्यति, तेन यादृश्प्रतियो गिस्वेन देभावच्छिन्नेन कालावच्छिन्नेन बा तदुपलम्भापादनन्तदवच्छिनलस्तदभावः wa इत्यनुगमेऽपि । धद प्रतियो गिप्रत्वविराधौति asada, तेनान्धकारस्थवरानु- पलम्भेऽपि न तदभावग्रष्स्तच्च घटसत्वस्या नुपलसिषहचरितवेना- विरोधात्‌ । न च घटवति दोषादटवत््वान्नानेऽपि घटाभावभ्रमेा- न ख्यात्‌ प्रतियो गिसत्विरेध्यनुपलम्भासम्भवा रिति वाच्यम्‌ । cfxa- शम्बद्ध विशेषणतासदकारि्या उक्रातुपलसेः प्रमाजनिकाया एव (१९) तदभावो wea इति we | THIS समवायवादः | ९९७ लब्धिसम्भवात्‌। महति वाव्बादौ उद्भूतरूपाद्यभावश्व्ु रादिग्राद्य रव, तचोद्ूतरूपादिसत्त्वेऽनुपलबग्धयनु पपन्तेः। अत रव स्तम्भे पिश चतादाब्याभावः प्रत्यक्षः स्तम्भता- निव्वेचनादभावभमस्य रजतभ्रमसामान्यसामग्यैवोापपन्तेः । नन्वेवं विशिष्टज्ञानसामान्यसामग्येाभावन्ञानमस्त॒ किमतुपलम्मेन । न च सापि विशेषणाखंसम्गाग्रदगभेति तावताष्यतुपलम्भस्य हेतुता सिद्धि- रिति area wayne घटाभाव दति बुद्धौ श्वतलासंषगो- ग्रदहेतु तालाभेऽपि घटानुपलम्भस्य डेतुलालाभात वच्यमाणएक्रमेण सामान्यसामग्यां घटायदाप्रवेश्राच । न चाभावेद्धियसम्बन्धादि- सामान्यसामयोसत्वेऽपि quad नाभावधौ रि्यनुपलम्भो हेतुरिति वाच्यम्‌। घटाभावति धटोपलमभस्य भ्रमतया तव्ननकदोषस्वा- भावप्रमा प्रतिबन्धकत्वात्‌ तदभावे भ्रमस्छैवासम्भवात्‌ । मेवम्‌ । ्रभाउन्रमस्थले प्रतियोग्युपलम्भे सति नाभावन्नानमित्यतुपलम्भहेतु ले कल्प्यमाने लाघवेनाभावन्नानत्वावच्छिन्ं प्रति हेतुता कल्पते a a fafwa गौरवात्‌ । न च aa प्रमासामग्येव प्रतिबन्धिका, दोषाभावाद्वा नारोपोत्पत्िरिति वाच्यम्‌ । विवक्षित विषेकेनान्येषां व्यभिचारेणोक्रानुपलम्भरूपाया एव प्रमासामय्या च्रभावस्टैव दोषत्व- qaqa । न च प्रतियो गिस्विरोधेनानुपलम्भस्तत्र aaa aat येन प्रमाया तद्धेतुल लभ्येतेति वाच्यम्‌। श्रत ए प्रतियोगि- सत्वापादितप्रतियो गिकानुपलम्भडेतुलाग्युपगमात्‌ सामान्यतेाऽनु- पलम्भमा चेतुत्कन्पनानन्तरं विशेषदये विश्ेषाभ्यामनुपलम्मसम- ६९८ तत््चचिन्तामणौ Sad च तस्य स्तम्भस्येवानुपलम्भासम्भवात्‌। णवं शब्द- स्याप्यभावः UTA तदा तच शब्द्‌ सच्वस्यानुपलब्धि- विराधित्वादिति तचेन्दरियविशेषणतेव प्रतछासत्तिः wer पि जलत्वादिसत्व्च नानुपलय्िवि राधोति waar न वात्‌ । श्रत एव सामान्यसामग्यामप्यसंसग्गेयद्दप्रवेशो बेद्धव्य इति। यद्यपि य एव भ्रमस्यले प्रतियोग्यपलम्भप्रतिबन्धकः स एव Ba: स चाच नेति नातिप्रसङ्गः, तथापि तेषामननुगमादनुगतस्यास्येव हेतुमिति तु तच्च, चक्तपषि प्रथिवोत्वाभावाप्रत्यक्चालुरोघेन चोक्त योग्यानुपलम्भः waar हेतुरिति त्वं । (महतोति, न चेवसुद्भुतरूपे परमाणौ मदत्वाभावप्रत्य्तताप्रसङ्गः(९), cea) यत्रैवोपलम्भो यस्य॒ प्रतियोगिषन्वेनापाद्यते asa तदभावप्रत्यक्तताखोकारात्‌ | एवं मनस्ाभावोऽपि घटादौ, उद्भूतरूपवदन्योन्याभावोऽपि व खादौ gue) न च प्रतियोगियोग्यलं deanna, अधिकरणयोग्यत श्रन्योन्याभावे योग्यतेति कथमेतदिति वाच्यम्‌ । श्रनभ्युपगमात्‌ उक्रानुपलम्भविषयत्वनेवोभयच्र योग्यत्ादिति | श्रत wala तादा- क्याभाव दल्युभयाभाववाचिना पदेन साधारण्छेन सिष्टनिे शः । 'स्तम्भेति, यद्ययं पिशाचतद्‌ात्मा पिशवजातिमान्ा स्यात्तदा तत्‌- प्रकारकेपलम्भविषयः स्यादित्यापादनसम्भवात्‌ । न चेवं fae स्तम्भतलसत्वेऽपि तदु पलम्भापादन, श्रयोग्यटत्तिवेन पिशाचत्ववदनुप- लभ्भसम्भवादिति भावः। श्रचोपलम्भाभावः प्रत्यच्ताभावो वाच्यः। न ——»- (१) म दत्त्वाभाव प्रत्य च्त्वापत्तिरिति wo | VAISS समवायवादः | ९९९ तद्‌ ग्रहः | नन्वभावे न विशेषणता प्रत्यासत्तिः, किन्तु समवाय रव समवायसाधकविशिष्टप्रतीतेर विशेषात्‌ | न च समवेतत्वे तस्य भावत्वापत्तिः, भावस्य aw अभावत्वापत्तिरिति वेपरीत्यसम्भवात्‌। रूपादौ प्रत्या- सत्तित्वेन समवायकल्यनमभावेऽपि तुल्यं, विशेषण- तापि तुल्या, प्रागभाव-प्रध्वंसो प्रतियोग्याश्रये सम- वेतो, प्रतियोग्याश्रयनाशजन्यध्वंसो देशे समये वा सम- च पिशाचम्रत्यत्ताप्रसिद्धौ तदभावः सम्मवतौति नाशङूनौयम्‌, रत्य्तेऽधिकरणे प्रतियो गिखंसगेविषयलाभावस्य Saami वस्त॒तस्तु प्रतियो गिसत्वेनापादितप्रतियो गिकलेनानुगमेन यदि पिशाचं स्तम्भ aia स्यात्तदा स्तम्टरत्तितेनेपलभ्थेतेत्यापादने स्तभटत्तिलोप- लम्भाभाव एव तथा, यदि arated स्यात्तदा रूपवच्ेना प- लभ्येतेत्यच रपवत्नोपलम्भाभावस्तया इत्युभयत्र प्रतियोगिस्वस्या- पादकल्वादा पादनमापाद्यप्रसिद्यनुरोधेन दिरूपमेवेल्यक्तकमेरेवातु- गम इति सङ्घ पः। शवटलाभावादेरिति, न चेवं दरव्य-गृणान्यान्य- लादोनां जातिवं प्रसञ्ितमनुग्धतमेवेति वाच्यम्‌ । उकरष्हपपरापर- भावाभावेन जातिभेदे सिद्धेऽपि घटल्राभावादरौ नित्यानेकसमने- aaa”) तावन््राचख्य जा तिले ्रप्रयोजकतमित्यन्यत्र ore तात्प- aifefa | "समवेतत्व दति, ननु समवायिकारणनाशस्य कारणता- समवायकल्यनोत्तरकल्प्ा समवा यकन््पनमेव प्राथमिकमुपजो यञ्च | (१) नित्यानेकसमवेतत्व सत्त्वेनेति qo | ६७० तत्वचिन्तामणो वेति asa निरूपणात्‌। न च समवाथिनारे wa- नाशः, घटोन्मज्जनप्रसङ्गात्‌ भावत्वस्यो पीधित्वाच्च । अन्यथा तवापि तस्य जन्यत्वेन नाशापत्तिः। अथैव- मन्योन्यात्यन्ताभावयोनित्यत्वेऽनेकं समवेतत्वे च जा- तित्वप्रसङ्गः । न च तच भावत्व' तन्तं, गौरवात्‌ A चाभावानां विशिष्टप्रतीतो विशेषे येनाच समवाय- परित्यागः, इति चेत्‌ । न। घटत्वाभावादैजातित्वे सत्व-द्रव्यत्व-घृथिवीत्वादिना परापरभावानुपपत्तेः। तेषां व्या्यत्वे GS तदभावप्रसङ्गः, व्यापकत्वे सामा- न्यादौ घटत्वाभावो न स्यादिति। उच्यते | समवेतत्वे ध्वंसस्य समवायिकारणनाशान्राशः स्यात्‌ । न च एणा दिन्यायेनाभावमपि विषयोशत्योत्पन्नत्यो मे पजोव्यविरे धेन न तच समवायाभावकन्पनम्‌ waa तद्विरोधेन समवायिनाशेन समवेतनेोग्र प्रति aaa तन्त्रमङ्गो क्रियतां गौरवस्य प्रामाणिकलादिति | Jas: | Burd समवायकल्पनं नेाक्रकारणतायामुपजोययं अ्रभावमविषयोौक्त्य शुणादिमाचविषयोकरणे सिद्धेऽपि समवाये समवायिकारणनाशस्य तु ताग्रदसम्भवात्‌ | देवात्त तदानौमभावे बाघकानवतारेणं तस्य श्रभावविषयलात्‌ तस्मात्‌ प्रथमता बाधका- नवतारेणाभावसाधारणसमवायानुमितावपि अनन्तरमुक्रबाधकाव- तारेऽस्य परित्यागः काग्याज्ितशक्रिवत्‌ । वस्तुतस्तु समवायकन्प- नमन्तरेणापि घटादिनाश्दशनेन ष्वंसाद्यनाश्दशनेनापि चाभाव- प्र्यच्तखण्डे समवायवादः | ६७१ नाश्यत्वे भावत्वन्तन्त्रं, गौरवात्‌ प्रागभावेऽभावाच्। असमवेतत्वे तद्खं सस्य जन्यत्वेऽपि न नाशः आश्रयनाशा- देरभावात्‌ | घटेनमजननापत्तेः न नश्यतोति चेत्‌ । न । न fe प्रयोजनक्षतिभयेन सामग्री न काय्यमज- यति, तस्माद्‌ नमज्ननाभावनिवाहकं ध्वंसस्यासमवेतत्व कल्पयतां | स्समवायिनाशएत्‌ ध्वंस्षपरम्यराकल्यने च घट-कपालादेरापरमाणनाओे धटादि-तहंसविराधी चरमे ध्वसः परमाणदत्तिः स्यात्‌। तथा च न प्रत्यक्षः। सम्बन्धान्यसम्बस्धिकारणनाश्वेन हेतुतायां क्गप्तायामये नोक्तातु- मानेन तत्साधारणेकसम्बन्धसिद्धि विरोधात्‌, किन्त्वभाववयाद्त्तलेन शातः सम्बन्धः समवायसिद्यनन्तरं axa waefa, तस्मादु- भवयापि नाभावसमवायः। न च भिन्नसम्बन्धसिद्धौ भाव एव विशेषणता, श्रभाव एव समवायः, खरूपसम्बस्िनाश् एव काय्यनाश- Sai, समवायिकारणनाश्ो न समवेतनाओे हेतुरिति वैपरोत्यमेवा- स्विति वाच्यम्‌ | श्रभावखदूपाणएामभावत्वेनानुगतानां खद्ूपसम्ब- MARIN] न॒ त्वनतुगतावयवि-गुए-कम्मे-जात्यादौ नामिन्युक्त- प्रायम्‌ | अरत एवाभावलेन तत्कल्पनात्‌ श्रत्यन्तान्योन्याभावयोरपि खरूपसम्बन्धस्य HAA लघुत्वात्‌ F एव कल्प्यते न समवायः कल्पनो यलात्‌ | AY समवायवाधकाले कल्प्यमानः खङ्ूपसम्बन्धो --- --- (१) घटोन्मज्ननप्रसङ्गादिति we | ९७२ तत्त्वचिन्तामणौ धटध्वसस्य कपालसमवेतत्वे च न wae निरूपणं स्यात्‌ | उभयदत्तित्वे च व्यासज्यदत्तित्वेन कपालं विना न निरूप्येत। इति श्रोमद्गङ्गेशो पाध्यायविर चिते तच्वचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे समवायवादः | ध्वंसत व्रिशेषमनादायाभावत्े सामान्ये पथ्यैवस्यति, श्न्यथोक्र- बाघकस्यात्यन्ताभावाद्‌ावषम्भवेन aa समवायकल्पनाया वज्ञलेप- त्वापातादरिति दिक। दूति ओओजयदवमिश्र विरविते त्च चिन्तामश्छाले के प्रत्यत्तखण्डा- लेके समवायवादालाकः | ane |} ८ [कय प्र्च्तखण्डे अनु षलब्धाप्रामाणयवादः | ९७ अथानुपलब्धःप्रामाणवादः | नन्वभावग्रहा afar, किन्तु येग्यानुपलम्धेः aguas तदभावाग्रहात्‌ | aed arate रप्यभावानुपलम्भेरेव नेन्द्रियादिति वाच्यम्‌ । भावग्रहे इन्द्रियानु विधानात्‌। अन्यथा निमीलिता- छस्यापि घटाभावानुपलब्ध्या घट ग्रदप्रसङ्गः। अत शव भाक््रहे अभावानुपलस्धिः yeaa न हेतुः इन्द्रि येणान्यथासिडत्वात्‌। न हीन्द्रियाथं सन्निकषं सति तां विना भावधौविलम्बः। अभावग्रहेऽपीन्द्रियं हेतुः तद्‌- अ्रयानुपलब्ष्यप्रामा्वादालाकः । "किन्त्विति, तथाच न विशेषणता प्रत्यासत्तिरिति भावः । ननु arena तस्याः सिद्धे करणएल्व॑कल्प्मतस्तदेव व्यतिरेकेण दण्यति, (तदिति । श्रनुविधानमेवाइ, “श्रन्ययेति । “श्रत एवेति इद्दियानुविधा- नादित्यधैः, रेति भावग्रहे नियमतेऽन्वयाद्यतु विधानवतो त्यथेः। नलु तपरैवेन्दरियमन्ययासिद्धमस्त्‌। न च निमोलिताचतस्थले तस्यां सत्यामपि फलाभावादिद्धियहेतुलनिषंयः, तदि तददेवाभावन्ञानेऽपि इद्धिय- Saar । न॒ च तदनोमधिकरणगयरदाभावान्नाभावधौननं (१) तदन पलम्भे तदभावग्रहादिति क । (२) न त्विन्द्ियादिनेति we | 89 {७ तच्चचिन्तामयो नुविधानादिति चेत्‌ । न । अभावेन चश्छुरादेः UTR भावेनाश्रयग्रहे तदु पक्षयात्‌। अथाधिकरणधीरिन्दि- यव्यापारः, न च तया तदन्यथा fag, अन्यथा सन्ि- कषेापक्षीणतया इन्द्रियं न हेतुः स्यादिति चेत्‌ । न । हे तुत्वे fag तद्यापारत्वं, तदेव नास्ति प्राप्तभावात्‌ | रतेनाधिकरणग्रहेन्द्रिययेः एथगन्वय-व्यतिरेकग्रहात्‌ दण्ड-चक्रयोारिव हेतुत्वं इथारिति निरस्तं | प्राश्य सम्वेन प्रतियोगिग्रादके द्रियजन्याधिकरणन्नानाभावो वाच्यः, तथाच तस्यापि कल्यनोयत्वादिद्धि यसन्निकषं एव कल्यतां । किञ्च॒ aren- भावग्रदस्य सामान्यत wa प्रतिबन्धकतया श्रभावानुपलम्भस्यादहेतु- त्मसङ्गतम्‌(४) | यत्त॒ परिश्ष्प्रकाओे महामडापाध्यायचरणाः | श्रभावानुपल- ग्रोऽभावेपलम्भप्रागभावे वाच्यः, तथाच भावोपलम्भे तत्मागभाव- डेततावश्ठकतया गन्धादौ रूपादिप्रागभावादौनामिव भावानुपलब्मेन खप्रागभावेन सेाऽप्यन्यथासिद्ध॒ एवेति, an भावानुपलभषमान- युक्रिकलवात्‌ न बुध्यामहे | ---- (१) भावानु पलस्विरहेतुरित्यसङ्गतमिति ख०। प्रतिबन्धकाभावस्छ VN खभावानुपलम्भस्य अभावोपलम्भरूप्प्रतिः -चरावतया हेतुत सिडमेवेति भावः| | UMASS अनु पलब्धाप्रामाण्यवाद्‌ः | ६७५ मप्राप्तमपि waits, संय॒क्तसमवाया युदधेदप्रसङ्गात्‌ प्रात्तचेवगताप्रा्तदण्डस्यापि गहप्रसङ्गात्‌ इन्द्रियस्य प्राप्तम्राहकत्वाच्च। न च विग्रेषणता प्रातिः, अन्यच तदकल्यनात्‌। न च समवाये AMMA, तस्यान- भ्युपगमात्‌ तत Vaal eae | अथाभावस्येद्दरिय- यग्रा्यत्वेन संथागादिबाषे इदेव सा कल्यते रूपादौ तद्बाधे संयुक्तसमवायादिरिवेति चेत्‌, तचानुपक्षीशे- न्दरियातुविधानात्तथेव | इह त्वाञ्रयग्रह रव तदुप- किञ्चाधिकरणे प्रतियो गिरुषष्टत्वोपलम्भविषयलाभावङूपानपल- सिब्वाच्या, सा चन प्रागभाव एव, खप्रागभावेन वा यद्यन्यथासिद्धा तरे द्धि येणेत्याश्चपि विरुद्धं | न चाभावानुपलसिरपि योग्यता विशेषिता वाच्या सा च यावदभावयारिकत्यादि गभा प्रकते वाच्या, तथाचाभाव- ग्राहकप्रतियो ग्यादिस्मर णादेभावाग्राहकलादभावानुपलसिन्न भाव- ग्ाहिकेति वाच्यं । एतावता वभिचारेण्ेतुवं प्राप्तं न लन्यया- सिद्धेरिति प्रशुतय्न्थविरोधात्‌ | fag प्रतियो गि्मरणादि न योग्य- ताशररोरप्रविष्टं प्रतिथो गि-तद्यपयेतरपदेन हि श्रसाधारणएतद्पलम्भ- कान्यदक्रव्यम्‌, यथाश्रते घटोपल्भप्रागभावस्य चटाभावाय्राकले- नासम्भवात्‌। न fe स प्रतियोगौ तद्याप्पो वा, तथा च प्रतियौगि- खत्यादयोऽभावासाधारणोपलम्भका इति तदन्ययावत्छमवधानमस्ये- वेति नोक्रव्यभिचारोऽपौति । न चेवं संयो गिनाश्रजन्यं यो गना श्रस्थले {७९ तत्चचिन्तामयो नुविधानादिति चेत्‌ । न । श्रभावेन चक्षुरादेः प्रा्य- भावेनाश्रयग्रहे तदु पश्षयात्‌। अथाधिकरणधीरिन्द्रि- यव्यापारः, न च तया तदन्यथा fag, अन्यथा सन्नि- कषोापक्षीणतया इन्द्रियं न हेतुः स्यादिति चेत्‌ । न । हेतुत्वे सिद्ध तद्यापारत्वं, तदेव नास्ति प्राप्षभावात्‌ | रतेनाधिकर णग्रहेन्द्रिययेः परथगन्वय-व्यतिरेकग्रहात्‌ दण्ड-चक्रयारिव हेतुत्वं इयारिति निरस्तं । प्राश्य भावेनाभावायाइकत्वात्‌। न चेन्द्रियं प्राप्तविग्रेषख- विद्दियखन्निकषाभावादिति वाच्यम्‌ । श्रधिकरणज्ञानमाचसय aarfa सम्भवेन प्रतियोगिग्रादकेद्रियजन्याधिकरणन्नानाभावो वाच्यः, तथाच तस्यापि कल्यनोयत्वादिद्धियसननिकषं एव कल्पतां । किञ्च ॒याद्या- भावग्रदस्य सामान्यत एव प्रतिबन्धकनया श्रभावानुपलम्भस्याहेतु- त्मसङ्गतम्‌(*) | यत्त॒ परिश्िष्टप्रकाशे महामडापाध्यायचरणाः। श्रभावानुपल- ्रोऽभावेापलम्भप्रागभावे वाच्यः, तथाच भावोपलम्भे तप्रागभाव- हेतुतावश्वकतया गन्धादौ रूपादिप्रागभावादौनामिव भावानुपलम्भेन खप्रागभावेन सेाऽप्यन्यथासिद्ध॒ एवेति, an भावानुपलभभषमान- युक्तिकलात्‌ न बुध्यामहे | (९) भावानु पलब्षिर हेतुरि त्यसङ्कतमिति ख०। प्रतिबन्धकाभावस्य हेतुत्वात्‌ अभावानुपलम्भस्य अभावोपलम्भ रूपप्रतिबन्धकाभावतथा हेतुत्व सिद्धमेवेति भावः| TAGS अनु पलब्धःप्रामाण्यवादः। ९१७५ मप्राप्तमपि welts, सयुक्तसमवाया युद्धेदप्रसङ्गात्‌ प्राप्तचेचगताप्राप्नदण्डस्यापि ग्रदप्रसङ्गात्‌ इन्द्रियस्य प्राप्तम्राहकत्वाच्च। न च विशेषणता प्रातिः, अन्यच ACHAT | न च समवाये तत्कल्पनं, तस्यान- भ्यपगमात्‌ तत VATA AGT | अथाभावस्येन्द्रिय- यग्राद्यत्वेन संथागादिबाषे इदेव सा कल्पयते रूपादौ तद्बाधे संयुक्तसमवायादिरिवेति चेत्‌, तचानुपक्षीशे- न्दरियानुविधानात्तथेव | इह त्वाञ्रयग्रह रव तदुप- किञ्चाधिकरणे प्रतियोगिरु्टत्वोपलम्भविषयलाभावरूपानपल- सिव्वाच्या, सा चन प्रागभाव एव, खप्रागभावेन वा यद्यन्यथासिडा तरे द्धि येणत्याश्चपि विरुद्धं । न चाभावानृपलसिरपि योग्यताविशेषिता वाच्या सा च यावदभावय्याहिकत्यादि गभा प्रते वाच्या, तथाचाभाव- ग्रादकप्रतियोग्यादि स्मरणादेभावाग्रादकलत्वादभावानुपलसिन्मै भाव- afeafa वाच्यं । एतावता व्यभिचारेणद्ेतुवं ad न व्न्यया- सिद्धेरिति प्रृतय्न्यविरोधात्‌। किंञ्च प्रतियो गिश्मरणादि न योग्य- ताशररोरप्रविष्टं प्रतियोगि-तद्ेतरपदेन fe श्रसाधारणएतदपलम्भ- कान्यदक्व्यम्‌, यथाश्रते चघटोपलम्भप्रागभावस्य घटाभावाय्राकल- नासन्भवात्‌ । न fe स प्रतियोगौ तद्याप्पो वा, तथा च प्रतियौगि- खत्यादयोऽभावासाधारणोपलम्भका इति तदन्ययावत्छमवधानमस्ये- वेति नोक्रव्यभिचारोऽपौति । न चेवं संयो गिनाश्जजन्यंयो गनाज्रस्यले १७७ तत्वचिन्तामबोौ नुविधानादिति चेत्‌ । न । अ्रभावेन WATTS: प्रा्य- भावेनाश्रयग्रहे तदुपश्षयात्‌। अथाधिकरणधीरिन्दि- यव्यापारः, न च तया तदन्यथा fag, अन्यथा सन्नि- कषापक्षीणतया इन्द्रियं न हेतुः स्यादिति चेत्‌ a हेतुत्वे fas तद्यापारत्वं, तदेव नास्ति प्रात््रभावात्‌ | रतेनाधिकरणग्रहेन्द्रिययेः एथगन्वय-व्यतिरेकग्रहात्‌ दण्ड-चक्रथारिव हेतुत्वं इयारिति निरस्तं । प्राश्य भावेनाभावाग्राहइकत्वात्‌। न चेन्द्रियं प्राप्रवि्रेषण- EO Ee विद्दरियसन्निकषाभावादिति वाच्यम्‌ । ्रधिकरणन्ञानमाचस्य तचापि सम्भवेन प्रतियोगिग्रादकेद्रियजन्याधिकरणन्नानाभावो वाच्यः, तथाच तस्यापि कल्यनोयत्वादिद्धियसननिकषं एव कल्पतां । किञ्च याद्या भावग्रदस्य सामान्यत एव प्रतिबन्धकनया श्रभावानुपलम्भस्यादहेत्‌- त्मसङ्गतम्‌(“ | यत्त॒ परिश्िष्टप्रकाग्रे महामडहापाध्यायचरणाः। श्रभावानुपल- स्मोऽभावेापलम्भप्रागभावेा वाच्यः, तथाच भावोपलम्मे तत्मागभाव- हेतुतावश्कतया गन्धादौ रूपादिभ्रागभावादौनामिव भावानुपलब्मेन खप्रागभावेन साऽप्यन्यथासिद्ध एवेति, an भावानुपलभसमान- य॒क्रिकलात्‌ न बुध्यामहे | (१) अभावानु पलनिविर हेतुरि त्सङ्कतमिति we, प्रतिबन्धकाभावस्य हेतुत्वात्‌ अभावानुपलम्भस्य अभावोपलम्भरूपप्रतिबन्धकामावतया हेतुत्व सिद्धमेवेति ata: | TRAST खनु पलब्धःप्रामारवादः | ६७५ मप्राप्तमपि गक्ञाति, संयक्तसमवाया युद्ेदप्रसङ्गात्‌ प्रा्तचैचगताप्रा्तदण्डस्यापि ग्रहप्रसङ्गात्‌ इन्द्रियस्य प्रात्तयाहकत्वाच्च। न च विग्रेषणता प्रातिः, अन्यच तदकल्यनात्‌ | न च समवाये तत्कल्पन, तस्यान- भ्युपगमात्‌ तत VATA TATA | अथाभावस्येद्दरिय- यग्राद्यत्वेन संथागादिबाषे इहैव सा कल्यते रूपादौ तद्बाधे संयुक्तसमवा यादिरिवेति चेत्‌, तचानुपक्षीणे- न्द्रियानुविधानात्तथेव | इइ त्वाश्रयग्रह रव ॒तदुप- किञ्चाधिकरणे प्रतियो गिरुष्टलोपलम्भविषयत्वाभावरूपानुपल- FAST, सा चन प्रागभाव एव, खप्रागभावेन वा यद्यन्यथासिदा तरेद्धियेणेत्याद्यपि विरुद्धं | न चाभावानुपलसिरपि योग्यता विगरेषिता वाच्या ara यावदभावयरादिकत्यादि गभा प्रते वाच्या, तथाचाभाव- ग्रादकप्रतियोग्यादि सरणादेभावाय्रादकत्वादभावानुपलयिन्ने भाव- ग्राहिकेति वाच्यं । एतावता व्भिचारेणद्ेतुलं wd न लन्यया- सिद्धेरिति प्रङतग्न्विरोधात्‌। किञ्च प्रतियो गिस्मरणादि न योग्य- ता्ररौरप्रविष्टं प्रतियोगि-तद्चष्येतरपदेन fe श्रसाधारणतदुपलम- कान्यदक्षव्यम्‌, GNA घटोपलम्भप्रागभावस्य घटाभावाग्राकले- arama a हि स प्रतियोगौ agrat वा, तथा च प्रतियोगि- खत्यादयोऽभावासाधारणोपलम्भका इति तदन्ययावत्छमवधानमस्ये- वेति नोक्रव्यभिचारोऽपौति । न चेवं संयो गिनाश्जन्यसंयोगनाभ्रस्थले ९७६ तत्त्वचिन्तामशो Be लाघवात्‌, न तु प्रा्यन्तरकल्यना, गैरवात्‌। अन्धथा त्वगनुविधानाद्रूपं विनापि argent: प्रत्यघ्ेति न सा स्यशलिङ्गग्रहे उपक्षीयेत। किञ्च विग्येषश- तायामिन्द्रिय्ाद्यनत्वं तेन सेत्यन्योन्धा्रयत्वं । अपि च विशेषणता ग्राद्यस्वरूपमेव | न च त्वगादौ खरूप- सम्बन्धा हेतुः, किन्तु यथायथं संयेाग-समवायौ। न च तयेरन्योन्यव्यभिचारादिन्द्ियं सम्बद्धं गह्वातीग्येव व्यात्तिरिति वाच्यं। दृष्टान्ते fe सम्बस्धिगतः सम्बन्धा एव वभिचारोद्धारेण यावत्तदु पलम्मकेत्यादिगर्भेवानुपल्रभिरहत्‌ ; स्या- दिति वाच्यम्‌ । एककारणपरिशेषापातादिद्धियादेर्यडेतुतापन्ते$- च्यमाणत्वात्‌ । श्रत एव प्रतियो गिसत्वप्रसन्जितप्रतियो गिकानुपलसि- इठब्वीच्या तेन तादृ शापादनस्ल एवाभावो, भावये च प्रायमि- केऽभावस्य तदानोमनुपस्ितत्वेन तथा प्रसश्चनाभावान्नानुपलसिरहत- रित्यपास्तम्‌ । एवमपि व्यभिचारप्रद शना दि द्धि येणान्यथासिद्धप्रदभ- नात्‌ | श्रय ग्राह्याभावग्रदाभावे हेतुरित्यभावालुपलग्भा ;पि कारणमेव येन प्रकारेण भावानुपलम्भः कारणन्तेनाभावानुपलम्भोऽन्यया सिद्ध, तथाडि घटतादाक्यग्रहे तदलत्यन्ताभाव-तदाश्रवान्योन्याभावयोयो- रपिन oe tia वस्तुगतिः, एवच्च तदुभयग्रहे न घटताद्‌ाक्धग्रह- TAM, तथा चाभावग्रहे ग्राह्माभावातुपलम्भो ग्राइको घरतादाक्यख् तदुभयखरूपग्राद्यविर दशूपत्वात्‌ तददतेनेव saw तदुभयाग्रज्ले प्र्च्तखण्डे अनु पलब्धःप्रामाख्यवादः। goo हेतुखषहोतः चश्छष्यन्धचापि तथा, न तु ग्राद्यस्वरूप, सम्बन्धस्य सम्बन्धिभिन्नत्वनियमात्‌ | नहि स wa तददांस्तेनेव भवति | खरूपसम्बन्धस्य हेतुत्वे च रूपादि- ग्रहेऽपि तत ware किं समवायादिना, अतः संयाग- विशेषण्ते vq प्रत्यासत्ती इति thet कीत्तनमपि विफलं। रतेनाखाकापेष्णे चक्षरपेश्चा तस्य तदेक- सहकारित्वादिति निरस्तं । प्राप्तिं विना चक्षषेऽहेतु- त्वात्‌ saree च प्रतिय गिग्राहकत्वेन येग्यता- चटतादाव्ययदेऽपि कारणम्‌ तदा घटान्योन्याभावग्रहे सत्यपि तन्ता- दाव्यग्रदहापत्तिः श्रन्योन्याभावस्य तदभावत्वाभावत्‌) न डि यथा तादा व्यमन्योन्याभावाभावस्तयान्योन्याभावोऽपि तदभावसूपः, घटा- प्रतियोगिकल्वापातात्‌ संसगाभावलापाताचच | यथाच नेयमिष्टा- पत्तिस्तया व्यतिरेकिणि वच्यामः। एवच्च सानुपलसिभावग्रहे ग्राद्याभावानुपलम्भतया तुन्न त्भाववद्‌ग्राद्याभावानुपलम्भवेन ताद्रषयेणान्यथासिद्धरिति मैवम्‌ । एवमपो द्वियेणत्यादिविरोाधात्‌ तस्या एव॒ मानत्प्रसञ्ननवञ्जलेपत्ाच | उच्यते | भावानुपलम- वदभावानु पलयििरेतु रविशेषात्‌ ग्ाद्यज्ञानविरोधिताया ग्राह्याभाव- maw सव्वेसिद्ूत्वात्‌। न च करणविरोधः, करणतायामन्य- यासिद्यभिधानात्‌ प्रमाणएत्वापेकितस्येव समाधानस्यौ चित्यात्‌ । न च यादृ श्यनुपलधिंहतुग्बाच्या art fratfenee नासतो- ६७८ तक््वचिन्तामणौ घटकतया अभावग्राहकत्वात्‌ । न चेवं प्रतियोग्युपल- म्भकत्वेन चक्षुरपि हेतुः, wi हि तत्तद्याप्येतरतदप- लम्भकसा कल्ये अनुपलस्थिग्राहिका भवतीति वाच्यं | प्राप्तिं विना तस्याहेतुत्वेनाश्रयग्रहापक्षयात्‌ । नन्बेव- मन्धस्य त्वगिद्दरियोपनीते नीले स्मतपीतस्यानुपलब्धा अभावग्रप्रसङ्गः, प्रतियागिग्राहकेन्द्रियग्राद्यत्वे त्व- भावस्य नायन्दोषोऽन्धस्य चक्ष्रभावादिति चेत्‌ । न। अभावमग्राइकत्वेनाभिमतमिन्दरियमाश्रयग्रहापक्षीणं, त्यन्वयाद्यनतु विधानात्‌ wa हेतुरेव न कुतस्तेनान्यथासि- fefifa वाच्यम्‌ । श्रभावानुपलम्भीऽपि न भावमाचग्रहे कारणं व्यभिचारात्‌ घटाभावग्रहेऽपि घटादि निष्विकल्यकसन्भवात्‌ समानप्रका- रकत्वन ज्ञानयो व्विरोधात्‌ | किञ्च सविकल्यकमपि स्यादेव घटाभा- वस्य कचिदधिकरणे ग्रहेऽपि निरधिकरणएश्य are प्रतोतेः, तथाच तदधिकरणएनिष्टभावग्रडे एव तन्निष्ठाभावालुपलम्भो Paap, न तु सामान्यतः, तथाच सामान्यत tae प्रामा्कल्पनात्‌ तद्धेतुरप्य- नुपलसिन्ने प्रमाणं श्रन्यथासिद्धत्वात्‌ श्रभावधौस्त निरधिकरणा awa | नापि नि व्विकल्पकेत्यभावप्रत्यचत्वाव च्छिन्नं प्रत्येवानुपलसिः कारणं करणञ्च कनाप्यनन्यथासिद्धेरिति दिक। यत्त श्रभावधोः ुकरणिकेति awa करणमभिद्धि यमेव (९) —_---~ (१) atafafarata we | प्र्त्तखण्ड खनुपलन्धापामाश्छवादः । foe तथाच प्रतियागिग्राहकेखेद्द्रियेण अआश्रयग्रहे अनुप- ग्ध्याऽभावग्रहात्‌। अन्यथा चक्षुःसंयुक्ते परमाणौ जल- ॐ $ त्वाभावग्रदप्रसङ्गः | अथेवं वायौ रूपाभावेा जले ति- ATATA UTA सोरभाभावश्च न WHA वाव्ादी- ai प्रतियागिमादकैश्चक्षरादिभिर ग्रहात्‌ । न च तवा- पिते अभावाः कथं प्रत्यक्षाः वाव्बादीनां तदिन्द्रिया- येाग्यत्वादिति वाच्यं । लिङ्गन त्वगादिना वोपनीते करयते Hla नानुपलधिः, तथात्ेन कंविदप्यकन्यनात्‌ । न च सन्निकषाभावान्न तथा ्रनुपलशावपि श्रन्यव्यभिचारेणा- तथात्वात्‌ । न च प्रतियोगिग्रादकेद्धियजन्याधिकरणन्नानसदका रि- त्वकल्पनात् नेति वाच्यम्‌। तस्य सहकारित्वमपि कल्प्यमिति ज्िकषैकल्पनस्येव तदपेष्षयोचिततात्‌ इति तन्न । धर्मीतिन्यायात्‌ कप्राधिकरणन्ञानस्छ ज्ञानविशेषे उक्ररूपन्ञ'नतेन जनकतौ दित्यात्‌ न तु wane सन्निकषेश्ेतयुक्प्रायलादिति | "तामिति, करणोश्तामिति शेषः | प्राप्रविश्रेषण प्राप्ताश्रय- कमित्यथः । नन्वाश्रयप्रारेय्ादकलतवसुक्रं श्रतोरूपत्वादियदानुरोधेन खूपप्राद्ययं संयुक्रसमवायः स्या दिलत्येतावन्म्ात्रासखरमादाद, श्राप्रेति | नन्वचापि wa-ufaenane: सयोगविषयक इति दण्डाज्ञानादेव न प्रसङ्गोऽन्यादु श्रतयक्ते नोक्तं नियामकमत एव च भ्रापतविशेषणेद्युक्रमते (१) we तिक्ताभाव इति Ge | (२) प्रतियोगिम्राइकेरिन्वियेखदुरादिभिरग्रहादिति we | {se arafarntaat वाग्वादै योग्यरूपा्यभावविशेष्यकं प्रत्यक्षं चक्षरादि- नैव न वाय्वादि विशेष्यकं प्रत्य छे येग्य विशेष्यस्य हेतु- त्वादिति चेत्‌। न। arate रूपाद्यभावप्रतीतीना- मनुपलब्धिलिङ्गकत्वात्‌ | तव नीरूपो वायुरिति वायु- विशरेष्याभाव प्रतोतिवत्‌। अथ भूतले अभावधीरिन्दि- यजन्या साश्ात्कारित्वात्‌, aq रश्व विशेषणता कल्य- नमपि। न च साक्षात्कारित्वमसिङं, पराश्षत्वे अन्ना- दोषान्तरमाद, “इद्दियस्येति, श्रचाप्ययोग्यतयेव न ग्रह इत्यरुचेराह, ‘sfafa, करणव्यापार विषयतयेव कम्मैत्ादिति भावः। “किञ्चेति, रूपाद्‌ विद्धि यग्राद्यतस्य सव्वेधिद्धलादिड त्वन्यतरासिद्धिरिति भावः, ननु दृष्टान्ते रोत्युत्कष॑समा घटादौ शरोरिकन्नं कत्दभेनवत्‌(\) श्रतोऽच arfaare, ‘aaa i न होति, तदुक्तं “न हि सुशिक्षितोऽपि azaz: खं ang नत्यति'” । wa यद्यपौ द्धियेण समं स्वर्हपसम्बन्धो नोच्यत एव किन्तिद्धियसम्नद्धन स च त्वयापि वाच्योाऽन्ययाधिकरणय्रदनियामकताभिधानमपि विध्येत agaaz विना तदधिकरणत्वाभावात्‌, तथापि यदिशेषणएकमभाव्रज्ञानं तञज्ञा- नमेवाधिकरणज्ञानं द्रष्टव्यम्‌ | afatquag सम्बन्धं विनेव कचित्‌ तव श्ूपसमवायवदिति तदाश्यः। “उपमान इति, यद्य्यभावपदस- ङ्तग्रादकोपमानसत्वात्‌ aaa, तथापि सिद्धसाघनभिया मानान्तरा- (१) शे रौर जन्यत्वद ननवदिति we | TOTS नु पलन्धपरामाख्यवादः। gest तक्षरणकत्वानुपपत्तः | तथाहि मन्दिरादरे चेचो निपु- शमनुखतेाऽपि" न चापलग्ध इत्याप्तवाक्याब्रगतानुप- लब्धया ओओतानुमिनोति नासीत्तत्र चेच इति । एवम- भावधीः UAT चेत्तदा नान्नातकरखिका पराष्त्व- जातेन्नातकरणप्रयेज्यत्वात्‌ | न्नातकर णत्वश्च न्नान- करणत्वं लिङ्गा रेरजनकत्वात्‌ | तस्मात्‌ साक्षात्कारि- त्वमन्नातकरणत्वात्‌ | न चेन्द्रियजन्यत्वमुपाधिः, तत- aq तत्साधनादिति चेत्‌ 1 मेवं । पराष्षन्वं हि न जातिः aquada सङ्कर प्रसङ्गात्‌ | किन्त साक्षात्कारिभि- न्नन्नानत्वं, रवच्वाभावन्नानं परोक्षमेव स्मतिबत्‌ । यथा च ज्नातकरणत्वेऽपि शब्दादिनानुमितिरेवम- ्ातकरणत्वेऽपि इन्द्रि यनन्यं साक्षात्काग्यनुपलबन्धिजन्यं तददिजातोयमनुपलब्धं | यदि चान्नातकरणत्वेन साक्षा- yafagaa uewas faafai इत्ययं व्यभिचारो द्रष्टयः। “उप- मानलन्त्विति, तद्धि सादुश्यज्ञानवन्तच साक्ता्लादिना परापर- भावानुपपत्या न जातिरित्यपयाख्यानम्‌, एवं प्रत्यचूपसादृश्य- ज्ञानठत्तौ are व्यभिचारतादवख्यात्‌ । न fe सा जाति- ग्रा दकतावच्छदकलत्वेन विगेषणोया येन सात्ताच्वादिव्यावर्त्येत, तथा- (९) निपुणतरतयानुरटतोऽपीति we | 86 ९२ तत्वचिन्तामणो त्कारित्वं तदा न्नातकरणत्वेन शब्दादेरनुमितित्वाप- त्तिः । न्नातकरणत्वेऽपि लिङ्ादिकरणभेदादनुमित्धा- दिफलभेद इति चेत्‌, अन्नातानुपलब्धीन्द्रियकरणमभे- दात्‌ फलभेद इहापि waa साक्षात्कारित्वे इन्दि यजन्यत्वं परोक्षत्वं च तदजन्यत्वं प्रयोजकं, न तु त्तातान्नातकरणजन्यत्वं गोरवात्‌ स्मृतावभावाच्च | नन्वनु पलब्िने मानं भावभूतमानसदक्तस्येव मनसो वाद्यानुभवजनकत्वादिति चेत्‌ । न । भावत्वस्य गर त्वेनाप्रयोजकत्वात्‌। अन्यथेन्द्रियसदक्तस्येव मनसो वाद्यानुभवजनकत्वमित्यनुमानादि न मानं स्यात्‌| न चेद मभावन्नानं भावमानसदरूतमनःसाध्यं वाद्या- भावन्नानत्वाल्लिङ्गादिजन्याभावन्नानवदिति वाच्यं । अयमभावो नेन्दरियग्राद्योऽभावत्वादयोग्धाभाववत्‌ । ण म 11 सति शब्दस्य साधनवेकल्यापातात्‌। न fe wea गारक तावच्छेदक, श्रपि तु तजन्ञानव, तस्मात्‌ ज्ञायमानकरणाभिप्रायेणेदमतुमानसुक्र, तेन wea जातिरस्ति तथेति भवति दृष्टान्तः न चोपमानल्व व्यभिचारस्तस्य ज्ञायमानकरणतापक्ते सादृ खतवपय्थेवसितस्य जातिवा- भावात्‌ “सामान्यान्येव श्यां सिः" दति मते सादृश्यस्य जातिरूपतया तदु त्तिधग्मं जातिलाभावात्‌ जातो जातिमच्लाभावात्‌(* इति ate “~ -- — -——_—- = (द) जातो नात्यन्तराभावादिति we | प्र्च्तखण्डे अनु पलब्धाप्रामाख्यवादः | ९८९ द्यमभावबु्िनेन्दरियजन्धा अभाववङहित्वालिङ्गादि- जन्याभावबुडिवदिति सत्रतिपक्षात्‌ | अथ प्रतियोगि ग्राहक मानं तदभावमपि waria यथानुमानादि, प्रतियो गिग्राहकश्चेन्द्रियमतोऽभावग्राहकमिति चेत्‌ | न । भावग्राहकयोरोव लिङ्ग-शब्दयोस्तदभावाग्राह- कत्वात्‌ | प्रतियोगिग्रादकजातीयं मानं तथेति चेत्‌ | न । उपमाने व्यभिचारात्‌। न च चक्षद्रादिकं अभा- वग्राहकटलि जातित्वात्‌, उपमानत्वश्च न जाति- रिति वाच्यं । प्रापिं विना चक्षरादेरभावाग्राहकत्व- साधनात्‌ | BA भावदच्यभावभरमः स च करणदो- षात्‌ । न च प्रतियोगिस्मत्याश्रयग्रहानुपलब्धयः सखरू- पतो दृष्टाः, किन्त्वद्धियं पित्तादिना दुष्टमिति, तदेव च भ्रमहेतुरित्यभावप्रमायामपि तदेव मानमिति चेत्‌ । न । इन्द्रियस्यापि दृष्टत्व दोषसादित्यमाचं न व OE ——$— — -- -- ` - = ~न ------ —— ---- aTaizes इति श्रत, दति, wa दोषसदितभ्रमहेतुलादिति विशिष्येव Bq: कन्तेयो न तु भमरेतुतमाचं, दोष एव व्यभिचारा- दित्यवघेयम्‌ । ननु प्रा्तिरपेच्छते व्यापारलेनान्यच, व्यापारख्चा्राधि- करणन्ञानमेवेति कथमन्ययाप्राप्रे भरमोऽपौत्यत sare, ‘faafa कशचप्रा्भिनियमात्करणस्य प्रमायामिद्धियेण प्रा्भिरपेच्छयते न त॒ व्यापारतया, WA तु विषयः कर्व न ्रकारकलादताऽपाप्ते अमो- १८४ तत्त्वचिन्तामणौ त्वन्यत्‌, तच्चानुपलब्धावपि तुल्यं । मै च त्ौतिक्षरणा- जन्यथरमत्व नेन्दरियजन्धत्व | रवं छभावप्रमाकरख- त्वमपीद्दरियस्य तत wae किमनया Fea | रव- मल्िति चेत्‌ । न । प्राष्यभावेनाक्तोत्तरत्वात्‌ | farsat- सन्निृष्टेपि देाषाद्‌पनीतेऽभावे चम इन्द्रियेण सम्भ- वति चक्षुषो पाषाणः सुरभिरिति भमवत्‌। अभाव- प्रमा न सम्भवति प्रात्षभावादित्युक्तं | नन्धधिकरणा- भावायाब्विशिष्टवबुद्चिरस्ति, सा नेन्द्रियजन्धा अभा- वबहित्वात्‌, नानुपलब्धिजन्या भावबुदित्वात्‌, ATH यजन्या जातिसङ्करप्रसङ्गात्‌ अत Barat walla यमभ्युपेयमिति चेत्‌, अभाववद्‌भूतलंमित्यनुपलब्धुप- पनीताभावविशिष्ठबदिरिन्द्रियेखेव चक्षुषा चन्दनं सुरभीतिवत्‌, भूतले घटा नास्तीति च चक्षुरुषनीत- भूतं शेऽभावुदहिरनुपलब्धेगव घ्राणेन चन्दने सोरभनि- तिवत्‌ | ne जायते दत्यथेः । “श्रत इति, श्रतुपलम्भस्योभयग्राहकलासम्भवादिति भावः। “लन्वयेनेति, श्रस्माकन्तु तचानुमानखौकारेण काय्यवेजात्यात्‌ साजात्य एव व्यभिचारस्य कारणएताविरोधिलादिति भावः । खभि- चारोदाइरणान्तरमाइ, 'वाय्वादािति। श्रपसिद्धान्तादिति। ननु प द्यच्त खण्ड अनुपलब्धः प्रामाण्यवादः | ६८५ यत्त व्यापाराभावान्नानुपषलयििः प्रमां व्यापारवत- रवं करेणत्वादिति। तन्न । feral दये गव्यवद्धेटेन सम्बन्धि ace, न तु व्यापारवदित्यपि विश्रेषशं गोरवादि ति। अचोच्यते। प्रतियागिग्राहकेन्दरियेणश्रयग्रहो न हेतुः प्राङनास्तिताग्रहे त्वन्वयेन व्यभिचारात्‌ बाग्बादौ च रूपाद्यभावधीरिनिरयजन्येव नानुपलब्धि- लिङ्गजन्धा अनुपलब्धेरन्नानात्‌ | आरा प्तवाक्यस्येव तज्‌- AGATA | अथान्नातेव रूपायुपलम्भस्यानुप- लब्धोरूपाद्यनुपलस्थिं waifa भूतले घटाभावमिवेति चेत्‌, त्वन्मते उपलम्भस्यातीन्द्रियत्वेन येाग्यानुपलब्धा उपलम्भाभावस्य ग्रहीतुमश्क्यत्वात्‌ अनुपलब्धिमाच- नायं वस्तुदोषः किन्त्‌ पूव्वापराभ्युपगमविरोघेन( वादिदोषः तथाच योग्यो पलम्भवादिनामनुपलम्भो मानान्तर स्यादेव बाधकाभावात्‌ wat दोषान्तरमाद, “योग्यतेऽपो ति, (मानान्तरेणति, घटाभावादिग्राद- कणति शेषः, श्रन्ययोपलम्भातुपलम्भस्यैवानुपलम्लसो कारेण विरो- धापत्तेरिति | नन्वेतावतापि भवतु पटाद्यभावे ज्ञातानुपलसि- ग्राहिका, न चेवमनुपलेम्भानान्तरस्य निरासः, उपलम्भानृपलम्धे- रभ्युपगमा दित्यरचेराद, “area नच्विदमपि न मम्यक्‌, अन्धे क्र न्ष (१) पव्नाभ्युपगमव्याघातेनेति we | dvd तश्वचिन्तामणो स्याभावाग्राहकत्वात्‌। अस्तु तदि ज्ञानं योग्यमिति चेत्‌। न । अपसिङान्तात्‌। येग्बत्वेऽपि ब्रतलीय- धटाभावेऽपि न्नानेव येग्यानुलब्िलिङ्गमसतु येाग्य- घटापलम्भस्यानुपलब्धपा ग्रहसम्भवात्‌ कछतमनुपलब्धपा मानान्तरेण धटाभावधोरन्नातकरणिका लिङ्गाद्यनु- सन्धानं." विना जायमानत्वादिति चेत्‌। न । वाव्बादौ ङूपाद्यभावप्रतोतिरपि तथा । अथ रूपादिमन्तया न्ञातत्वाभाव स्तदनुमितरूपवत्तानुपलब्धिव्वा लिङ्गमि- ति Aq al वाय्यादौ न्नातत्वाभावस्यापि रूपा- द्यभावतुल्यतया ग्रहीतुमशक्यत्वात्‌। वाव्वादौ तस्य yaaa रूपाद्यभावोऽपि तथास्तु | नापि काय-वाग्ब्य- वद्ाराभावेनानुपलब्धिरनुमौयते उपे्षान्नान-मृकख- लगिद्धियोपनोतनोल्े पौताभावाग्रदहादेव प्रतियोगियादकेद्धिय- जाधिकरणग्रणस्य कारणत्वात्‌ । न च प्रतियोगिग्राहकद्धिय- विलम्बादेव aa विलम्ब इति, इन्दियविलम्बो fe प्राप्तेद्धिय- विलम्बः । न च ततस्तच तदभावः, घटाभावग्यलेऽपि तादृश तदिलम्बा दित्यस्राद ९) “किञ्चेति । नन्विदमपि न ama, रूपाभावो वाय॒रत्तिः योग्यप्रतियो गिकल्वे सति तदर्तिवेनानुपलभ्य- (१९) लिङ्गाद्यनुविधानमिति कण | (२) तादृशविलम्बादित्धरचेराहेति we | VATS अनुपलब्ध प्रामाण्यवादः | ६१८७ प्रथोदशनेन व्यभिचारात्‌ न च व्यवहाराभावमाच लिङ्ग, कस्यचिद्यवहाराभावस्य व्यभिचारान्‌ aaa - हाराभावस्य ग्रहीतुमशक्यत्वात्‌। किञ्च धटवत्तया ज्नातत्वाभावेन तदनुमितानुपलब्धा वा लिङ्गन भूत- लादावभावानुभितिरसतु fa मानान्तरेणानुपलब्धया | अपि च प्रतियागिग्राहकेन्द्रियजन्यमधिकरणन्नानमनु- पलब्धिसहकारि तदा स्याद्यदि तेन विना at ar- भावं TAT) न चेतददृष्टं, वाय्वादौ रूपाद्यभाव तथा दृष्टमिति चेत्‌ न । असिद्धेः। न च व्यात्तिबला- त्सहकारित्वं, wi हि वाय्वादौ रूपाद्यभावप्रत्ययेऽनुप- लब्धेभवंस्ताटशश्रयमाक्िपेत्‌। अनाष्टेपे वाऽनुपलब्धे- नै भवेत्‌। तता न भवति किन्तु लिङ्गादिति चेत्‌, लिङ्गमपि सेव, तच्च दूषितमेव । किञ्च नानुपलब्धि- लिङ्गं तता fe नीरूपा वायुरित्यतुमितिः स्यात्‌, नतु वायौ रूपाभाव इति। अपि च घटवत्युपलम्भ- a मानयोग्यप्रतियो गिकल्वा दित्यनुमानसम्मवात्‌ इत्यरुचेराह, श्रपि चेति | नन्विदमण्यतुपपन्नं, यावत्तद्पलम्भकसाकच्ये सति श्रतुपल सिय दिका उक्रस्थले यावन्तत्सत्वे उपलब्भप्रागभावात्‌ च्रयवदितच्तण घटोपलम्भस्यैव चोत्पत्या कथमभावोरुत्यद्यतां। न चोभयसामयोसत्वे उभयोपल- gee arafardraant प्राक्ालेऽनु पलन्धया घटष्म॒तिमतः Har नाभावधीः घटाभावादिति चेत्‌, तद्यभावरूपार्थजनन्याभावबुि- रथजन्यत्वेन साक्षात्‌कारिणी इन्द्रि यजन्या च स्यात्‌ | तदा घट wa प्रतिबन्धक इति चेत्‌, तथापि तदः VAM जनक WE स्यात्‌ | स्यादेतत्‌ । हमुपलम्थ fanaa यच्च केनचि्पुष्टस्तच मे - असोदिति, स च AW ध्यात्वाऽनुपलब्परा तक मैचाभावमवगम्याइ नासीत्तत्र मेच इति, सेयं प्राडःनास्तिताधीनं स्मृतिः परा गेदेऽनुभूयमाने मे- चास्मरणेन तदभावाननुभवात्‌। रवश्च तचेबेन्द्रिय- व्यापारं विनेवानुपलब्धया अभावानुभवादन्यत्रापि सेव हेतुः MANTA तदाहः | 'शखरूपमाचं दृष्ट fe amr स्मरन्रथ। तवान्येनास्तितां श्रष्ट- स्तदेव प्रतिपद्यते” इति मेवं। प्राङनास्तितायां श्योरन्यतरोत्पत्तौ विनिगमकाभावः, प्रतिबन्धकाभावस् कायसद- भावेन जनकतया तचोत्तरकालते SIAM TAT ASM ATTY ANT भावाग्रादकलात्‌ । किञ्च घटवति aernadhaa इति aa दोषा- भावादेवाभावग्रदो न विषयाभावादिति। च्च aa) सत्यतु- पलस्िद्ेतुल स्बैमिदमनुपपद्यते तदेव तु नास्ति इत्यत्र ara, प्च्तखण्डे खनु पशब्धःप्रामारवादः | ९१८६ fe न तावदज्नातानुपलव्धिभतखे घटाभावस्येवाऽभाष- ग्राहिका तदान." awe वि प्रकृष्टत्वेन ये ग्यानुपल- ग्धेरभावात्‌ | नापि ज्ञाता, अनवयस्थाप्रसङ्गात्‌। अ- नुपलबन्धेरप्यभावरूपतयाःऽनुपलब्धान्तरेण ग्राह्यत्वात्‌ | उपलम्भस्यानुपलब्धिरन्नानेव सखरूपसतो मेचानुप- afar walfa चेत्‌, aad उपलभ्भस्यातीन्द्रियत्वेन तद्भावस्य येाग्यानुपलब्धयग्राद्यत्वात्‌ | अथ twa AMAA स्मरणारंस्य स्मरणाभावस्तचान्नात- शव गेहे मेचाभावग्राहक इति चेत्‌ । a) सखरूपसतः स्मरणाभावस्य भरादकत्वे तस्मिन्‌ सत्यभावसंशवय-विप- यथयाभावप्रसङ्गात्‌ | भवति च कदाचित्‌ तचासोदिति विपय्ययस्तचासोन्न वेति संशयश्च । अथ दीषात्संश्य- घरम्यलेऽभावानुपलम्भस्य विषयाभावैनेवोपपन्तेः। विषयकारणएवस्य Ha अ्रनुपलम्भकारणस्य कल्यनो यवात्‌ | न च घटाभावे सति घरोपलम्भवतो घराभावानुपलम्भन तद्धेतु निश्चयः, aa घटरोपल- ममकदोषस्येव प्रतिबन्धकलत्रात्‌। तस्मादविषयाभवेनैवान्ययासिद्धिसम्भ- वात्‌ । श्रनुपलब्धयभावात्‌ क्वचित्‌ काय्याभावादगशेनेन न साभावपोहेतुः (९) इदानोभिति we | 87 gece araferdtaat विपय्ययौ। न चासाधारणं प्रमाकरणं दूषयन्त रव दषाः संश्यादिदहेतवा भवन्ति न चाच स्वरस- सिद्धस्य येग्यास्मर णस्य किञ्चिहुषितमिति वाच्यं | दाषसादहित्यमेव fe करणानां दृष्टता । नडिदृर त्वादिना चक्षषः किञ्चिदपक्रियते, किन्तु मण्या- देदाह इव स्वरूपसतामेव प्रतिबन्धकत्वमिति चेत्‌ | न । अन्नाताद्योग्यास्मरणात्‌ तच्राभावधो रित्यसिङ्धेः | किन्तु मनसा न्नातायोग्यास्मरणल्िङ्गात्‌ प्रमाणत्वेन कत्ता त्तचाभावप्रतीत्युपपत्तो नानुपलब्धिः प्रमाणान्तरं कल्पयते | येग्यस्मरणाभावेा न AATATS: प्रत्यासतत्य- भावात्‌ न्नानस्यायेग्यत्वादेति" चेत्‌। Al वाय्वादौ रूपाद्यभावप्रतीते रलेङ्गिकत्वेनेन्दरियानुविधानेन तज्न- ~~ - <= = : ~ 7 - - ~ » कुतः करणमिति aaa तात्पय्येम्‌ । न च ग्रनथेऽन्य-व्यभिचारदश्ना- दिदमसङ्गतम्‌, तद्य तिरेकणए फलब्धतिरेकस्य वोजलादिति । "वाखा- दाविति, चराभावस्थले तेनानुपलचेग्मानान्तरत्वाभ्यपगमादु दा इते | ‘sfeafa, इद्धियसम्बद्ध विश षणतात्रेद्धियसंयुक्रात्मसम वेतविण्षण- विशेषणता XBW, गेहे मनःमंयुक्रात्म समवेतन्नान विषयोग्ते मेच- क््प्रकारकस्म्रण विषयत्वाभावस्य ॒विश्षणएतासम्भवादिति । "तन्त्य (२) ज्ञानस्यायोग्यत्वा्चेति we | प्रयच्ं खण्ड अनुपलव्पाप्रामाणवादः | ६९१ waa fag इन्द्रियसम्बद्वविशेषणतायाः प्रत्यासत्ति त्वकल्यनात्‌ | ANA प्रत्यक्ष जानामोत्यनुभवस्य लिङ्गाद्यजन्यत्वात्‌। न च ज्ञातता लिङ्ग, निराकतत्वात्‌। तवापि कथमभावे संश्य-विपय्येयाविति चेत्‌ । a लिङ्गसंश्य-विपय्ययाभ्यां लेङ्किकसंभ्य-विपय्ययद्‌श- नात्‌। यदा तु सुनिपुणेनेकन्नानविषयतायेाग्यस्य मेव- स्यानुभवे सति स्मरणारहस्यासरणमवधाययते तदानु- मितिः प्रमा। अत रखवास्मरणमाचस्य व्यभि चारसुपलम्य तदुपेश्य विशष्टास्मरणं न्नातुकामस्य प्रणिधानमुप- युज्यते। अन्यथा ध्यानमनुपपन्नं खरूपसत रखवास्मरण- स्याभावग्राइकत्वात्‌। तस्माथोग्यास्मरणं लिङ्गत्वेनेवेाप- युज्यते | MAME तद्गेहं तदा मेचाभाववत्‌ तन्तुल्यपरि- परिमाणेति, मया मेजवल्नेनास्मय्यमाणएत्वादिति विशिष्येष हेतदटर्टव्यः, तेन तत्तच्यपरिमाणवत्तया WRIA नायं हेतुरस्तौति तच हेव- भावादस्मरणं न एयक्‌ प्रमाणं प्रसज्येत | मयति च विगेषण।द्यस्य aa न तादृ शरप्रत्ययः aa संस्कारानुत्पाद-विलोपादिसम्भवाद- सारणस्य सम्भवेन व्यभिचारोऽपि न भवति, aa aaa सति स्रणनियमस्तदन्तया waway श्रब्धभिचारात्‌ स तु कोऽपि कस्यापि तादृशो भवतौति aan विशेषणमिति, तत्सृचवनायैव 'तन्तृख्यपरिमाणेत्यादि विशेषणमिति | १९२ तनत्नचिन्तामणो माणदिथागितया स्मरणेऽपि तदन्या अस्मय्यमाण- त्वात्‌ यदेवं तदेवं यथा षटाभाववद्‌भूतलमिति | इतिश्रीमद्वङ्केओा पाध्यायविरचिति तच्वचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे अनुपलब्धाप्रामाणवादः | —>>< 0 efa ओौजयदेवमिश्र विर विते तत्न विन्तामण्यालोके प्रत्यच्त- QSAR च्रनुपलसपप्रामाण्यवादालोकः | ej ¢ 6) aa = अथाभाववादः। ~ ----== नन्वभावेा भावानत्मेव ततस्तच संयेागादिरेव भ्राइक- इति न तच विग्रेषणता प्रत्यासत्तिः | तच ors | अस्ति तावदिह भूतले घटा नास्तीत्यबाधिता बुद्धिः सा चेयं न भूतलालम्बना घषटवत्यपि प्रसङ्गात्‌ | नापि केवल- तदालम्बना अतिरिक्तकेवर्यानभ्युपगमात्‌। भ्ूतलमेव- कंवल्यमिति चेत्‌, afe पौनरुक्तयमधिकं, अभेदे आधा राधेयभावानुपपत्तिश्च । अथाधिकाभाववादिनापि अभावः Awa वाच्यः देशदिनियमेन व्यवदहारात्‌। तथाचास्ि भूतले विशेषो येाऽभावाञ्रयः स न भूतल- NYAS: | ‘faiquafa, aaatagintfxe एवेति भावः। श्रधिक- मिति, wa घटवत्यप्यतिप्रसङ्गस्तदवस्थ एवेति भावः | नन्व ग्रौ- घोमावपि न प्रव्येकभिन्नौ मेलकस्यातिरिक्रस्यानभ्युपगमादित्य- न्यतरासम्बन्धितयैव तन्माचपदाथनिव्वंनम्‌ तथाचाभावाभ्युपगम दृति दोषमये वच्छमाणत्वे नो पच्छान्यदाद्‌, (ततो तलति | ननु प्रतियोग्यविषयाधिकरणबद्धिरेव तन्मराचबद्धिः । न चाभावा- ६९४ तत्वचिन्तामणो माच घट वत्यपि प्रसङ्गात्‌ | नाभावयुक्तमन्योन्याश्र- यात्‌। न च घटवत्‌, विराधादिति चेत्‌। न। विशेषस्येव ९ अरभावाश्रयत्वात्‌ स चाननुगत खव | रकाञ्रयता त्वन- नुगतस्यापि घटाश्रयतेव भवति | किञ्च gaara इति, यच प्रतीयेत इत्येवेात्तर, क्र प्रतीयेत इत्यच यचास्ती- त्येव । अन्यथा गेात्वादिकमपि न खीकियेत तदा्रय- विश्ेषादेव व्यवहारसम्भवात्‌ | तथापि कौशि भूतले अभाव इति चेत्‌, अभावपृव्वसमये कोशं भूतल- fafa ow घटवदित्युत्तर, अभावसमयेऽभाववदिति, MYRAA नासत्येव, इइ भूतले घटेोनास्तीत्याधारा- धेयभावप्रतोतेश्च | अभावाधारत्वं भ्रूतलस्य न प्रती- यते किन्तु तन्माचबु्िविषयत्वमिति चेत्‌, अहा व्याख्याकोशलमनुभवेाऽपि व्याख्याय कथ्यते तन्माच- भ्येपगमदोषः, तच्रापौत्यमेव तन्माचबुद्धिः रूपाभावसखो कारात्‌, एवं तज्रपौति धारायामविश्रान्तिः प्रमा णिक्येवेत्यरूचेराद, “कि- afa, “व्यवदारस्येति। न चोत्कषंङ्ूपाया जातेः व्यक्रिवित्तिवेद्या- यास्तारणशब्दाभिलापात्मनि वअव दारे व्यवदत्तव्या धिकस्यावधेज्ञान डेतु- ट्य इति वाच्यम्‌ । तच्चापि सजातोयसाक्तात्क र प्रतिबन्धकश्दट- न्तितनानुगतोक्ततारत्वरूपप्रट त्ति निमित्तन्ञानस्य हेतुत्वात्‌ तस्य चाव- (९) भूवलविष्टेषस्येवेति we | TASS खभाववादः | ९९५ पदाथानिवचनच्च । न fe भूतलबुहिस्तन्माचब्धिः, घटवद्भूतलवुद्धेरपि भ्रूतलवडत्वात्‌। सा बहिन भूत- लस्य किन्तु घट-भूतलयेरम्रीषामयारिव देवतात्व- मिति चेत्‌। al तते भूतलाव्यवहारप्रसङ्गात्‌ भूत- लस्याविषयत्वात्‌ | आशुभाविभरूतलविषयकन्नानान्त- रादिति चेत्‌, afe सेव भूतलबुदिस्तन्माचबह्िरिति तदेओे घटाभावस्य व्यवहार प्रसङ्गः। रतेन ब्ूतले- न्द्रिथसन्निकषंज-घटवद्‌भूतलेन्दरियसन्निकष जन्नानये - विशेषेऽज्ञोकरणीयः सामग्मोभेदस्य कार्यभेदनियत- त्वात्‌ । तथाच स रव तन्मात्रपदाथं इति निरस्तं । ततेाऽपि भ्रूतलव्यवहारात्‌ | प्रतियेगि-तद्याप्येतरज- निता भूतलबद्धिरभाव इति चेत्‌। al घटवति तज्ननि- ताया अपीतरजनितत्वात्‌। तन्माचजनिता सेति चेत्‌। न। माचाथेस्याभावत्वात्‌ तस्य चापरिन्नानात्‌। घषटा- विषया सती भरूतलविषयेति चेत्‌ । न । उक्तोत्तरत्वात्‌ | किञ्च प्रतियागिनिरूपणाधोननिरूपणाऽभावा बद्ि- --- चिगभंतयाऽवधेरपि व्वदत्तव्यलादिति शब्दानित्यताथां वाच्यत्वादिति भावः । (तथाचेति, नन्वन्धकारे कण्टकाभावो मास्तु कण्टकाभावा- भावोऽस्तोत्यपि a, aaa बुद्िदूपत्वात्‌ भावे वा ae: कुतस्तस्य कण्टकसाध्यवात्‌ तस्य च कण्टकाभावाभावादन्यतवात्‌ , ‘farsa इत्या- ६९४ तत्वचिन्तामणो माच धट वत्यपि प्रसङ्गात्‌ | नाभावयुक्तमन्योन्या्र- यात्‌। न च घटवत्‌, विरेाधादिति Aq | न। विशेषस्येव * अभावाश्रयत्वात्‌ स WMATA खव | रकाश्रयता त्वन- नुगतस्यापि घटाश्रयतेव भवति | किञ्च कुचाभाव इति, यच प्रतीयेत इत्येवेात्तर, क्र प्रतीयेत इत्यच यचास्ती- त्येव । अन्यथा गात्वादिकमपि न सखीकियेत तदाश्रय- विश्ेषादेव व्यवदहारसम्भवात्‌ | तथापि कौहशि भ्रूतले अभाव इति चेत्‌, अभावपृव्वंसमये ated भूतल- मिति og घटवदित्युत्तर, अभावसमयेऽभाववदिति, MYRAAG NWF, इह BAG घटानास्तोत्याधारा- धेयभावप्रतौतेश्च | अभावाधारत्वं Wawa न प्रती- यते किन्तु तन्माचबुडविषयत्वमिति चेत्‌, अहा व्याख्याकौशलमनुभवेाऽपि व्याख्याय कथ्यते तन्माच- भ्येपगमदोषः, तचापौत्थमेव तन्माचबुद्धिः रूपाभावसखोकारात्‌, एवं तच्रापौति धारायामविश्रान्तिः प्रमा णिक्छेवेत्यरूचेराद, “कि- afa, “व्यवदारस्येति। न चोत्कषरूपाया जातेः व्यक्रिवित्तिवेद्या- या सारणशब्दाभिलापात्मनि व्यव दारे व्यवदन्तव्या धिकस्यावेन्ञान डहेतु- व्य इति वाच्यम्‌ । तच्चापि सजातौयसाक्तात्कारप्रतिबन्धकश्दल- न्नित्वेनानुगतोकततारत्रूपप्र त्ति निमित्तज्ञानस्य डेतुलात्‌ aw चाव- (९) भूवलविग्रेषस्येवेति we | पर्च्तखण्डे खभाववादः | ९९१५ पदाथानिवचनच्च । न fe भूतलबुडिस्तन्माचबद्धिः, घट वद्‌ भूतलवुद्धेरपि भूतलवबदत्वात्‌। सा बहिन भूत- लस्य किन्तु घट-भूतलयेरप्रीषोमयारिव देवतात्व- मिति चेत्‌ । न। तते बूतलाव्यवदहदारप्रसङ्गात्‌ भूत- लस्याविषयत्वात्‌ । आशुभाविग्रूतलविषयकन्नानान्त- रादिति चेत्‌, afe सेव भूतलबुदिस्तन्माचवदिरिति तदेओे घटाभावस्य व्यवद्ारप्रसङ्गः। रतेन भूतल्ले- न्दरियसन्निकषंज-घटवद्‌भूतलेन्दरियसन्निकषजन्नानये - विगेषोऽज्ञोकरणीयः साममोभेदस्य कार्यभेदनियत- त्वात्‌ । तथाच स रव तन्मात्रपदाथं इति निरस्तं । ततेऽपि भ्रूतलव्यवहारात्‌ | प्रतियेगि-तद्याप्येतरज- निता भूतलबृद्धिरभाव इति Aq al घटवति तज्ननि- ताया अपीतरजनितत्वात्‌। तन्माचजनिता सेति चेत्‌। न । माचाथस्याभावत्वात्‌ तस्य चापरिज्नानात्‌। घटा- विषया सती बरूतलविषयेति चेत्‌ । न । उक्तोत्तरत्वात्‌ | किञ्च प्रतियेागिनिरूपणाधोननिरूपणाऽभावा afz- - भा धिगभंतयाऽवधेरपि व्यवदत्तेव्यलादिति शब्दानित्यता्थां वाच्यलादिति भावः | "तथाचेति, नन्वन्धकारे कंण्टकाभावो मास्तु कण्टकाभावा- भावोऽस्तोत्यपि न, aera बुद्िरूपत्वात्‌ भावे वा au: कुतस्तस्य कण्टकसाष्यत्वात्‌ तस्य च कण्टकाभावाभावादन्यलात्‌, ‘fas इत्या ded तक्वच्िन्तामशौ तु न तथा प्रतियामिप्रकाशं विनापि बुहिनिरूप- शात्‌ व्यवहारार्थं दश्यप्रतियेागित्नानापेश्षा अभावे ga रवेति चेत्‌। न। व्यवहारस्य व्यवडन्तेव्योपल- म्मनिबन्ध नत्वेन तथा Beata | यदि च प्रति- थागिस्मरणसापेक्षा तन्माचधोरभावपदाथेः तदान्ध- कारादौ या तन्माचधीः सा अभावा न ATA | तथा च तच विचरन्‌ कण्ठके विध्येत कण्टकसरमरणं विना- करटकाभावाभावात्‌। निजने बन्ध विच्छेदेऽपि जलनिः- सरणं न स्यात्‌ तदानीं AHI! सवेथाऽभावात्‌। किच्च तन्माचधीनाओे घटेान्मज्जनप्रसङ्गः धघटराभावा- भावस्य घरत्वात्‌ | यदि चाभावा नातिरिक्तस्तदा यच घटसंशटषटत्वबुहिरासीत्‌ कुतस्तच तन्माबधौः ART पातजन्या ति रिक्तविषयानङ्गोकारात्‌ | अतिरि क्ताभावे किं मानमिति चेत्‌, नास्तोति बद्विरेव । नन्वभाव- व्यवदहारानुपपत्तिरन्योन्याख्यादिति। अब प्राभा- कराः । घटवद्‌भूतलबदिमिन्ना भूतलवुिरभावब्यव- द्यपि सावद्यं, तथादि प्रतिबन्धकाभाव्रम्य इतुभावोऽन्य-वतिरेक- nar, स च प्रतिबन्धकाभावे काय्यैम्‌ तदभावे नेत्याक्मको नतु प्रतिबन्धके न काय्येमित्याद्यात्मकः, प्रतिबन्धकाभावाभावो न प्रति- बन्धकः fanaa इति area: qaafeat मते तादृ शच्यतिरेकग्रदस्य प्र्च्तखण्डे अभाववादः। ९७ WTA | न च दोषात्‌ घटवति घटवक्वान्नाने ्ूतलन्नानमभावः स्यादिति वाच्यं। धटवते ब्ूतलस्य न्नानाद्भिन्नस्य ब्ूतलन्नानस्याभावत्वात्‌ तद्भरमाच्ा- भावभ्रमः। वस्तुताऽत्यन्ताभावे प्रतियागिमदभिकर ण- न्नानस्याप्रसिद्धः प्रतियागिमजन्नानभिन्नमधिकरण- wa व्यधिकरणाभावव्यवषारे कारणं, समानाधि- करणनिषेधप्रतीतिञ्च प्रतियेग्यधिकरणयेाः खरूपमेदः- प्रतिबन्धकाभावहेतुवग्रहानुपयो गिलात्‌ तथाच बन्धाभावाभावे जल- निःखरणाभावोभवतोह तु तन््माचवबद्धिशूपतया बन्धाभावाभावोना- @ifa कथं जलनिःसरणाभावः। न वेवं बन्धाभावो बन्धाभावाभावो बा इयमपि नास्तोति विरद. बद्यात्मनोड योरपि wna तदभावा- feauftanate, “किञ्चेति । नास्तोति, तज विषयान्तरासम्भवा- दिति भावः। ‘a विति, इदं तु खम्प्रति इष्टयम्‌, खस्मिन्नेवाभा- ama तद्यवदारस्तदनुपपत्या तदधो रित्यात्माश्रयात्‌ परम्प्रति gq सा प्रमाएमेवेति भावः। ननु तह्मादित्याद्यसङ्गतम्‌, प्रतियोगि- च्लानादेरभावव्यवहारा थमेव पेच्णादिति सिद्धान्तात्‌, श्राकाश्रादरड- न्तेरभावस्य केवलान्वयिनः Mare प्रतियोगिमदधिकरणस्या- (१) विप्रतिषिद्धमिति ae | (र) ARAMA ATA ATE: ACTIV! तडधोरियन्धोन्याश्नयसम्भ- वादिति we | 88 ९८ तक््वचिन्तामणो मालम्बते | तेन Aaa न्नायमानेऽपि भ्रूतल्े भूतलं घटा नेति प्रतीतिः। तथाच यस्याभावन्नानकार- शत्वं परेषान्तदेवाभावव्यवहृतिकारणमस्त्‌ | न GT धिकरणबुद्धिं विना तदुद्धिः। न च भूतलबुद्धिस्तथा, धटवत्यपि प्रसङ्गात्‌। न चाभावाधिकरणभरूतलविष- यत्वादद्ेविशेषः, प्रतियेगिसच््वेऽपि प्राडनासोदिदम- चेति प्रतीतेः। fase न्ानविषयश्रूतलस्याभावेा यदि विश्रेषणं तदा अभावन्नानमेव तजन्नानकार णं, उपल- aw चेत्‌, न कश्चिदिशेषः। प्रतियागिमत्तयानुपलब्धिरपि कारणमिति aa न। प्रतियोगिमन्तयोपलम्भेऽपि प्राडः- नासीदिदमचेति प्रतीतेः, terre विशेषः.“ खरूपविभे- प्रसिद्धि रित्यखरसादाह, ‘aga ofa, “च्रत्यन्ताभावे' श्राकाशादि- प्रतियोगिके, “प्रतियोगिमदिति। न च घटवति घटाज्ञानदशाया- मभावापत्तिरभावो नाम न्यो ना स्लेवेति, च्रभावव्यवदहारापादनन्त्‌ नानिष्टम्‌ प्रतियोगिरूतौ यावत्तदुपलम्भकसत्वेऽधिकरणन्ञाने चाभा- बव्यवदहारात्‌ । न चोत्तरकाले बाधावतारेऽपि तदापत्तिः, प्रति- योगिसक्वन्ञानस्य बाधकत्वेनाभावब्यवहारस्य तदानोमभावात्‌ | न च बाधानवतारकालोनाभावव्यवहारस्यापि संवादापत्तिः, बाधितत्वेना- श्वादादिति भावः। “समानेति प्रतियो गिषमनाधिकरणत्ययं; । न (१) भेद इति we | YMA BARAT | ९९९ घावेव नान्योन्याभावेऽनवस्थाना द्‌ात्माश्रयादा। भूत- लन्नानापेश्या धट वद्‌ भूतलन्नानत्वमेव वा AYR: | न चातिरिक्ताभावपक्ेऽष्यन्योन्याभावेऽत्यन्ताभावे च नित्ये मानमस्ति, प्रतियोगिनि बिस्थेऽधिकरण- सखवरूपस्येवानतिप्रसञ्जञकत्वात्‌।. न हि तचाधिकरणस्य प्रतिय गितादाल्यं प्रतियागिमकत्ं वा सम्भवति | अत- रखवाभावे अभावान्तर त्वया न स्वीक्रियते अधिकर- शस्य तद रूप्याभावात्‌। नन्वर्थेनेव विशेषो बुद्धेः, न चा- चेवमननुगम इत्याद, तथाचेति | ननु यत्कालोनोऽभावोबद्यते तदा- तनाभावाधिकरणत्वे बद्धेन्विशेष उच्यत दत्यरचेराद, “किञ्चेति | नन्वभावोऽधिकरणे विशेषणमेव aggt तपलक्षणम्‌, प्रतियोगि- मन्तानुपलम्भोऽपि ग्राद्याभावकालोनप्रतियो गिमन्तानुपलम्भ दत्येत- नियामकमभावपक्ते घटते केवलाधिकरणाभावपक्तेऽधिकरणस्येक- Sua aaa कदा चिदटवदिति कद्‌ चिहटाभाववदिति वव- हारपरैचिच्यमित्यत श्राह, ‘a चति एवमधिकरणटैरूषयास्मागभाव- ध्वंसातिरेकेऽपि शअन्योन्याभावादेरति रिक्रवे मानं नास्तौत्यथः । एवं तदुभयोरा धारात्मकले^२) प्रागभाव देरपि तथात्वमनुमेयमिति भावः। ‘maqua’ अ्रनतिप्रसङ्गादेव, ‘aria, एतच प्रतियो गिमद्धिन्नलानव- (९) Salt नाभावान्तरं खोकुरुते इति |e | (र) वदुमयोरनतिरिक्घ्वे इति we | See तच्वचिन्तामणो चायभेदाऽस्ति | मेवं । न fe तावद््थी न्नानकारणम वश्यं, किन्तु सामग्रोविशेषादुदिविगेषा जायते धारा- वाहिकबुद्धिवत्‌। यदा घटवद्‌ ूतलभिनरं मूतलमभावः यच परेषामभावः मेदश स्वरूपमेव | तादाब्येनाप्रतौ- तौ प्रतोतिरिति तवापि ख्वरूपभेदलसछणं इदानीमिदं भूतलं धटवद्‌ ब्रूतलं न भवतीति प्रतीतेः। waraie विशेषे यत्‌ तव समानाधिकरणनिषेध प्रती तिरिय- मन्योन्धाभावभेदमवगाइते, मम तु Bea) ननु यदेव भूतलं घटवद्भरूतलामिन्नमासीत्तदेव कथन्तद्‌- गादिले qgieen, तद्धिल्ललप्रकारकबद्न्यपगमे चाथभेद va- व्यतुपदमेव स्फुटमिति । ननु प्रतियोगिमदधिकरणव ड्भिन्मित्यच प्रतियो गिमक्वं यद्यधिकरणव्िशेषण न किन्तु भोविेषण९) तदा चरवत्यपि aera, श्रथाधिकरणविश्ेवणम्‌ तहि तावदेवास्तु छतं बद्यन्तेभावेण । न चाधाराधेयभावालुपपत्तिः, चटाभावे घटात्यन्ताभाववदु पपन्तेरिति पृष्वाखरसादशङ्धिते सम्प्रतिपल्तिमा इ, "यदेति । न चाकाश्चाभावादो प्रतियोगिमदध्िकरणप्रसिद्धिः, तद- नन्युपगमात्‌, श्रभ्युपगसमे वा प्रतियोगिप्रतियोगिकभिन्नोऽधिकरण- निष्ठसम्बन्ध उक्रस्याये द्रष्टव्यः | aie चाकाशादिप्रतिथोगिकभिन्नः (१) खरूपमेदमिति we | (२) यद्यधिकरणबद्धिवि एेषयमिति we | VATS अभाववादः। ०१ भिन्नमिति चेत्‌। न तवाप्यबाधितसमानाधिकरणश- निषेधप्रतोतिवलेनान्योन्याभावसिद्धौ तथात्वस्य दुवा- रत्वात्‌। समयभेदेनेव भेदाभेदौ न विरुध्येते इति तु समं। यदि च धटवद्‌भूतलाभिन्नं तदिदानौँ स्यात्‌ तदा घटवद्भरूतलब्यवद्ारस्तच स्यात्‌ घट-तदभावा- वच्छदभेदेनान्योन्धाभाव-तदभावौ भूतले वर्तेते इति चेत्‌, ममापि भूतलबुद्धिधर वद भूतलबुद्यवच्छेदेन ख- रूपमेद-तदभावो* वर्तेते इति Vea ननु मतले घटोऽस्ति न वेति संशया घटो नास्तीति विपय्येथा वा कथम्भवेत्‌ प्रतियोगिनि बुडिस्थेऽधिकरणस्य तजन्ना- नस्य चाभावस्योपलम्भादिति चेत्‌ । न । भूतले तज्‌- ज्ञाने वा घटवद्भिन्नत्वस्य घटवदट्‌भरूतलन्नानमिन्नत्वस्य ब्िकण्यग्कागााय ममेह aafas: सम्बन्धः, न तु घरप्रतियोगिकभिनो घटवति सम्बन्धः, तस्य चटप्रतियो गिकलात्‌ श्राधाराधेयत्वप्रतितोरष्यत एवोत्पद्यते, arcu सम्बन्धस्य श्तलादि टत्तितादिति भावः । भेदश्ेति कञ्चित्खदूपभेदः कुतोऽपि भेद cau) खद्ूपय्येव Aza संवाद माद, ^तादाल्येनेति तदात्मलेना प्रतौयमानले सति प्रतौयमानलवस्येव तद्धेदशूपत्वादित्यथैः | “तवापौयुक्या खमतेऽप्रतौयमानलवेन म्रतोयमानलाभावेन भेदलक्षणं मेदेन वा प्रतोयमानल्निव्वैचनम्‌ | भिन्नाधिकरणसमैव तन््तेऽभावलेने- (९) खरूप्र णव भेदाभेदौ इति we | ७०२ तत्त्वचिन्तामणौ च टोषवशेनानिश्चयात्‌। भ्रतल-तजन्नानखरूपाणा- मननुगमात्‌ कथमनगतव्यवहार इति चेत्‌। न | अभा- वेऽपि तुल्यत्वात्‌ | न ERA सामान्यं, अभाव- त्वगतान्योन्याभावाव्यापकत्वात्‌। न च भावविराधित्वं, विराधस्याभावनिषरूष्यत्वात्‌ भावाभावयाः सहावस्था- नाभावस्य सखरूपानतिरेकाच्च | नापि भावप्रतिया- fret प्रतियागित्वस्याभावविरदरूपत्वात्‌ अभावाभा- वस्य भावाप्रतियागिकत्वाच्च। नापि सप्रतियागि- कत्व, समवाय-सादश्यादोनामपि तथात्वात्‌ । नापि परकोयस्वभावत्वं, न्नानादिगतत्वात्‌ खभावशब्दस्य त्यन्योन्याश्रयान्नेदं लच्णएमिति ख चितम्‌ । तन््तेऽभावस्या तिरिक्रवेन न तस्य भेदलच्तएत्विराध इति भावः । तादाभ्येनाप्रतोयमानलं रजतत्वभ्रम विषयश्एक्रावपौति तस्यामपि whiz भगवजन्नान- मादाय तादाव्येनाप्रतोयमानवत्वस्यासिद्व्वेच्या। न च तन्ते भगवान्नास्तोति, TATA इत्यन्ये । WIG न मेवेदं age किन्तु तवापौति यथाश्चतमेवायेमाडः। तलबुद्धोत्युपलक्तणं समयभेदोऽपि द्रष्टव्यः । wae इति, नन्‌ वस्तुतो घटवतो श्चतलाद्धिननस्याधिकरणस्या भावतया तन्ाचगो चरैव waa: चटादिप्रतियो गिनापेन्ता चाभावश्नब्दाभिलापादौ (१) अभावप्रतियो गिकत्वाच्चेति we | प्र्च्तखण्डे खभाववादः | ७०३ सखरूपार्थऽननगमाच्च | नापि सत्ताश्रन्यत्वं, सत्ताथामेव गतत्वात्‌ श्रन्यत्वस्याभावरूपत्वाच्च | सत्तात्यन्ताभावव- MAMA अत्यन्ताभावश्चाभावत्वानवगतावष्यवगत- इति चेत्‌ । न । अभावे अभावानभ्युपगमात्‌ तथात्वे- ऽपि asa तदभ्युपगमात्‌ | सत्तावोधविधुरत्वमभावत्वं सामान्यादौ सत्तावगमेऽपि बाधात्‌ सा त्यज्यते अभा- वस्य तदिरुद्वतयेव प्रतीतेरिति चेत्‌ । न । विराधि- त्वस्य स्वरूपानतिरेकात्‌ | सहानवस्थाननियमेा fa- राध इति चेत्‌ । न। अनवस्थानस्यावस्थानाभावत्वे- नात्माश्रयात्‌ | भावसिन्नत्वमिति चेत्‌ । न। Aza _ a व्यवद्ारे दति यदि पक्तस्तदा कथं उक्रक्रमेण संग्यसमयनमिति | मेवम्‌ | तदाप्यभावसंश्यस्योक्ररीत्यैव निव्वादहात्‌ घटवच्वकाटेलद्भि- ज्नतलको रि विरोधिलेनाधिकरणसखूपघराभावनिखयस्य चघटवक्लनिखय- तत्छश्यादावकिञ्चितकरत्वात्‌ इति । cata विशेषो यदेकच् प्रतियोगिमद्धिन्नलमभावत्वं तत्कोरिकः संशयोऽपरचाधिकरणएत्म- wad तच संशय एव न जिन्तूक्र संशयो ऽभावसंश्यलेनाभिशष्यते दति संशयस्योक्तविषयत्मुभयकल्पेऽपोति । “श्रभावेऽपोति श्रतिरिक्रा- भावेऽ्यनुगमाभावस्य BHAA इत्यथः | तथाच व्यवदारोऽप्यननगत- एव व्यवदन्तव्यानगमेनैव Beara, तथाचाननगते किम- नुगतेन निमित्तेनेति भावः । "दद्या दित्यस्य तवाप्यनन्‌ गतेनेवान्‌- ७०8 तश्च चिन्तामणौ खरूपान्योन्याभावरूपत्वे उक्तदेषात्‌ वेध्यस्य चि- ATA प्रागभावत्वारेरभावनिरूष्यत्वात्‌ | Ta- च्चेदभावेऽपि नानुगमस्तदा किमधिकेन | खरूपवि- शेषादेव घटव्यवहाराऽप्यल्विति चेत्‌ । Al भूतल- विलक्षणघटानुभवात्‌ । रक ॒रखवाभावेऽनुगत इति चेत्‌ । न । तस्य नित्यत्वेन प्रतियागिकालेष्यभाव- व्यव हारप्रसङ्गात्‌ प्रागभावादिन्युत्पादनविराधाच्च। यद्वा अभाववादिनाप्यभावन्नानकारणमनुगतेा बूत- गतव्यवहार दइत्यपव्याख्यानम्‌ अ्रसम्भगादपसिद्धान्ताचेति। न हयभा- वलंश्ामान्यमिति, सामान्योक्तयानगतं पदाथान्तरमभावतभिव्यपि च प्रत्यकं वेदितव्यम्‌ । श्रभावाभावेति, न च तत्छाधारणाभावला- निब्यैचनम्‌ | तथासति तच्राभावव्यवदारष्यान्यनिबन्धनत्वेनानन्‌गतादेव व्यवहार दत्यागतमिति भावः। सप्रतियो गिकलत्वं तननिरूणाघोन- निरूपणलवं, परकौयत्वं पर वित्तिवेद्यलमिति भेदः । श्राशङ्भ्तच्यैव सन्ताश्न्यवस्याथं विविच्य परौ हारमुद्धरति, “सत्तेति, ‘ena दतिः दव्यतवाज्ञाने घरव्यक्रिवदभावत्वेनानवगततया सत्त त्यन्ताभावव्यक्रयन- गमस्तदा स्याद्यद्यभावेषु sa व्यक्रिभवेत्‌, न त्वेवम्‌ । श्रभावेऽभावा- भावात्‌ किन्त तत्तद्यक्रिखर्ूपं, तच चानगतधम्भान्तराभावेऽननगमः । भावत्वेन चानगमे mara एवेति भावः । “तथावेऽपि' श्रभावेऽप्यत्यन्ताभावाभ्युपगमेऽपि(.) | ‘avai, श्रात्मा्रयादिति (१) ऋभावटत्वभावान्तराभ्युपगमे$पोति we | प्र्यच्तखब्डे QUIT: | ७०१ लबुद्धिविशेषः atari: aet स Wa प्रमेयं VATU खप्रका्त्वा SA । ननु तन्माचबुद्धेरभा- घत्वे तस्याः खप्रकाश्त्वेन प्रतियेागिन्नानापे्षा न स्यादिति Arial न ग्रहणाय तदपेक्षा किन्तु व्यवहाराय । Maa सत्यामिच्छायां व्यवदहदाराथ- मधिकापेघेति चेत्‌ । न। दष्टा हि व्यवहाराथमधि- कापेक्षा यथा परिमाणस्य दौघत्वव्यवदहारे। तथाद्य- पधिकसञ्ावच्छिन्रहस्तवितसत्याद्यवच्छ्दः परिमाणस्य eta, तदिपरीतन्तु gard ताहशपरिमाणच्चावयवि- ata: | दद च्चापाततः, परमाथतम्ह॒ तघ्यानगतस्य ज्ञातस्यानगमकलं वाच्यं asa न प्रतिय गिन्नाननिरपेर्च, न वा निव्विकल्यक्ूपमिति तदभावल्ेन ज्ञातमनुगम्ेत्‌ तथाचात्माश्रयः । faq ware शत्तादिवारणाय द्रव्यता दिषर॒कषरं भावत्परं वोभयथापि सामान्य- ह्वादेभावलस्य च Masta न्नानादात्माश्रय इति ze | ननु सत्ताबोधविरहः कदाचित्सत्तावत्यपो ति तद्िरोाधितावच्छेदकल- were: | तद्क्रमभावस्येत्यारि तथासत्थाद, “विराधिवस्येति । ननु श्रनुगतघराभावव्यवहारोऽनुगतेन घरात्यन्ताभावेनेति कथम- ननृगतसाम्बमुभयो रित्यखर खादादः यदेति रति रिक्राभाववादिनापि तत्तदभावन्नाने खा धिकरणन्ञानलेनानगतो बद्धिविगरेषोऽङ्गोकन्तेवयः, तदरं तत्तद धिकरणन्नानतेन तत्तदभावव्यवददारजनकवमस्तु इत्ययः | 89 Gog तक््वचिन्तामणौ रहसमकालमेवानभूतं दीधंत्वव्यपदेशरत्वल्यसड्याच- वच्छिन्नहस्ताद्यवच्छेदययपरिमाणन्नानमपेष्ते, तन्माच- बुद्धेरभावत्वे दश्यप्रतिये गिन्नानापेष्तया दश्यतास- म्यन्यथं केश-कीटादिखश्छजिन्नासप्य्थवती । न च AAMAS तदिनाओे अभावाभावे भावेान्म- व्ननप्रसङ्ग इति वाच्यं। यथा घटाभावेा बद्धिस्तथा बद्मभावस्यापि बुद्यान्तरत्वात्‌। निजने बन्धविच्छेदे च जलनिःसरणं नानुपपन्नं मनुष्याभावेऽपि पकि-कोरा- दिबडिविशेषसम्भवात्‌ | मेषे पुरुषान्तरस्य नियमे प्रमाणं नास्तीति चेत्‌ । न । काय्थात्‌ कारणकल्यनात्‌ | ‘a ग्रदणायेति, एतच ॒ खङूपन्ञातवद्धि विेषस्येवाभावव्यवदारकल- fafa मते, यदातु प्रतियोगिमदधिकरणन्नानभिन्नरवेन ज्ञातं ज्ञानं व्यवदहारकं तदा aera प्रतियोगिज्ञानापेक्तेति द्रष्टव्यम्‌ । शदस्त- वितस्याद्यवच्छेद इति, यद्ययेतत्यरिमाणस्य दो धत्वे धम्मेस्तयाच तद्‌ यदे एवावधिज्ञानापेक्ता न तु दौघत्व्यवद्ारमाते, तथापि तद- वच्छदोऽपि परिमाणखरूपमाचमभिति दोघेव्यवहार एवावधि- saga परिमाणएखवदूपस्य शन्ञातला दिति भावः । ननु तन्माच- aguas तण्डुलादौ केभादिजिन्नासाऽनुपपन्ना तण्डुलरूपाधि- करणवुद्धिरूपस्य केशाद्यभावस्य निञ्चयादित्यत are, "त्माचेति, (१) ्लातत्वादित्धाशय इति we | प्र्यत्तखण्डे अभाववादः | ७०७ न चेवं बुद्धिनाशचे पुनः संसारिता, बुद्धिधारासक््वात्‌। न च सवेमुक्तिः, प्रमाणाभावात्‌। प्रतियागिमदधिक- रणभिन्नाधिकरणस्वरूपस्याभावत्वे सव समन्जसमेवेति पूवपक्षः । festa सप्रतियोागिकेऽभावेऽनुभ्ूयते घटो न पटेनेत्यनुभवात्‌, न gamed) अतेऽभाववित्ति- ‘sna’ प्रतियो गियादकयावत्सम्पन्तिः, तथाच ame ware प्रतियोगिनो जिन्ञासापि ofeafa दृश्यतासम्पत्तये जिन्नासापेच्यते तेन जिज्ञासायां सत्यान्तन्द्माचघोरेव व्यवहारं करोतोत्यध्; | 'कायादिति, तद्धेतो रि तिन्यायेनाधिकरणन्नानव्येवाभावव्यवडारजन- कल्वप्रतोतेरिति भावः । ननु बद्धिधारा परात्मोया, न च परात्मा भत्यच्तः, दत्यनुमित्यादिरूपा बद्धिधारा वाच्या, न चानुमित्यादयो धारावादिन्सः, Bary संस्तारोदोधकन्ञानखान्तरत्ेन षान्तरत्ा- दिति तदा तदन्यपुरूषोया तया धोव्वाच्या, तद्धापि तथा बद्ध विच्छेदे तदन्यपुरुषोया तचा Pare, एवश्चात्मकोटौनामा- RUA परापरतादृ शवद्धिकन्पनमप्रामाणिकं AX चेत्यर्चेराद, ‘ufaatfanfata | gfaamnfa, aqaaqiduaatfes, तथाप्यनुभवसासिक afafeaee पव्वीप्रतोतस्य विशेषणतया विशेषणलातुभवेनेव aaifaafafa परम्परया तच्रा्यनुभवः साकोत्येतदुपात्तं । न च Soe तत्त्वचिन्तामणौ वेद्यत्वं प्रतियेांगिनः, प्रतिय गिन्नानांधीनर््नानत्वश्वा- भावस्यानुभवसाक्िकं गासादश्यवत्‌। न च केवलम करणं AINA वा अभावः, प्रतियागिन्नानं विनापि तदिन्तेः तदित्तो प्रतियागिनेऽविषयत्वाच्च | anfaar- गिकत्वाभावे च कस्य प्रतियोगी षंटः। अथ केवल- भधिकरणं तजन्नान at श्रभावः स चाप्रतिथागिक- रव, MAMIE प्रतियागिन्नानमपेष्ते इति तस्य प्रतियोगी घटः घट-तदभावव्यवहारथाविरेाधा- दिति Mai न। इह धट नेति नजथैस्य प्रतिथेगी धटेऽनुभ्रूयते न त्वभावन्नानानन्तरभाविनेाऽभावव्यः केवलमिति । न च त्वन्द्रतेऽपभावो न सप्रतियोगिकः शदन्त्विन तदन्‌भवस्य प्रतियो गिनिरपे्तलात्‌ किन्त wad, ae मभापिं तथैव धरेवद्धिन्नलशूपस्य ae धटधौखापेकवादिति वाच्यम्‌ । तद्धिन्नलस्यापि तस्य खष्ूपातिरिक्स्याभावेनं शप्रतियो गिकला- aque: satan’ विना म्रतियोगिमद्धिन्नलानवैगमाख । प्रति- योग्यत्यनथो गिटत्तिधगबननानाधौनलाद्गेदगद्खे | न Seats प्रतियोग्यरन्तिवेन ध्मगरहस्य azarae सति प्र॑तियो गिटत्तिवं wie घटलादेैटलत्ाद्युप्ितिसाध्यम्‌, तेखेड धटेतरलगभतया भेदौ सापे्तमित्थन्योन्या्चयादिति वाच्यम्‌ | वस्ततः प्रतिखोग्यटत्तिना Seat ज्ञातेन wa मेदग्रदात्‌ | न घ भेदभैमासम्भवः, प्रमाबा- targus Gardai! | ७०६ वारस्य, तस्याभावानुभवसमयेःऽप्रतीतेः। व्यवहियते ऽसौ न त्वनुभूयते इति चेत्‌ । नं । ताहशनुभवं विना तथा व्यवहाराभावात्‌ व्यवहारे प्रतियेगिन्नाना- पे्ेत्यपि न ya व्यवे इत्तव्यन्नानस्यं संत्यामिच्छायां व्यवहारेऽधिकापेश्ायां अदृष्ट चरत्वात्‌ | लधवादिष aM कल्यते नं त्वभाव इति Ai Al व्यवहार ` ATA तथा कारणत्वानवधारणात्‌ व्यवहार विेष- स्याननुगतत्वात्‌। Basse च परिमाणन्तरे रव । तवाप्यल्याधिकसद्चावच्छिन्रइस्ताद्यवच्छेयत्वं परिमाणस्य vee दीषत्वश्वाल्याधिकावधिन्नाना- धोनंज्नातं अता द्रव्यसमकालं परिमाखानुभवेऽपि नानुभूतमिति न तदा तद्यवहारः। गेासादश्यं यद्यपि भभावयादकमामयोगबेषणात्‌ | रमस्य तु भावभवैमवदारोणदखति- विशेषाद्‌ शेनदोषादिघटितया सामान्यसामग्यैव निव्वाहात्‌ | प्रतियोगि- उत्तिलेनाज्ञातधम्मयदो वा हे तुग्वाश्यं इत्यन्य विस्तरः । “तवाप्यल्येति न्ते गुणगतजात्यभावादवच्छेश्यलं खरूपं, मम लवच्छेद्यतावच्छेदक- ज्ातिमल्नं तत्‌, तथाच परिमाणग्रहेऽपि व्यश्चेकाभावान्तन्न zea eeuasta aw तेन रूपेण ज्ञानं तथा व्यवद्ारे निदानमिति तक्भेकारकञ्चानायेमेवावध्यपे्ेत्यथेः । ere avafarataat गवयगतानि सामान्यानि तजन्नानसमकालमेवान्‌- भ्रूतानि, तथापि arefard सति गवयडत्तित्वं मासा- ह श्यत्वं गान्नानाधीनन्नातमिति न तदा साहश्यव्यव- इारः। स्यादेतत्‌ अस्ति तावत्कस्यचिजन्नानात्‌ क्बि- दभावपदप्रयागः wafag:, तच प्रयोगालम्बनं aa- ` Mae घटबदतिरिक्ताप्रकाशगत्‌, ततश्च यदपेक्षं यस्मा- भावपद्‌ प्रथागविषयत्वं तत्तस्याभाव इत्युपेयते, तदड़ि- जनिताभावपदप्रथोगविषयत्वमेव घट-म्रूतलयेाः प्रति- योाग्यनयागिरूपः सम्बन्धः | अजत एव BAIA सप्र तिथागिकत्वंतदुद्धिजनिताभावपदप्रयेाग विषयत्वेन तदुद्धिं विना अभावपदप्रयोगाविषयत्वात्‌। अनेनेवो- केचित्त तादृ ग्परिमाणएयह एवावधिसा पेच टति द्रव्ययसमकालं मरच्चरूपपरिमाणग्रहेऽपि व्यञ्चकावधिन्नानाभावान्न दोषघेलादिपरि- algae इति व्याचक्तत दति | तन्न । परिमाणस्य सावधितवे माना- भावात्‌। किन्त्क्क्रमेरीतदृ्तिधम्विशेषस्येव तथालात्‌(९)) न चैवं wa स्यापि जातिरूपस्य सावधिवे मानाभावः, BEGET: | उक्रध- qaaea ग्टहीतायाः जातेः प्रटत्तिनिमित्तलात तारतादिवत्‌ तस्याञ्च तद्वदेव शावधिलादिति दिक्‌। wa waft यावदुक्र (१९) तथा भावादिति खर | प्र्च्चखण्डे अभाववादः | ७११ पाधिना धटाभावादि पदव्युत्पतिग्रह इति चेत्‌ । न । भावप्रयागालम्बनं." न भ्रूतलं न दि gat घटा- भाव इति प्रतीति-प्रथोगो, अपितु aaa घटाभाव इति भूतले घट इति वत्‌ । aaa घटे नास्तोति भूतलाधिकरणातिरिक्तनभयथप्रकाशात्‌ | अपि च घट- बद्विजनिताभावपदप्रयागविषयत्वं भूतलस्य घटाभा- वत्वं तथाच घटाभावत्वे तस्यावगते घटाभावपद्‌- प्रथोगविषयत्वं, घटाभावपदप्रयागविषयत्वे च न्नाते तस्य धटाभावत्वमिव्यन्योन्धाश्रयः पद्प्ररत्तिनिमि- तेऽवगते पदप्रयागनियमात्‌ | घटाभावत्वश्च घट- भावपदे प्ररत्तिनिमित्त। यदि wane सप्रतिथा- गिकं तदा प्रतियेागिनं विना केवलं न भासेत सादश्यादिवत्‌ | षटाभावपदप्रयोगदशयां तत्‌ सप्र तिथापिकं नान्यदेति चेत्‌, afe घट प्रतिथागिकत्वे चराभावो न पटाभाव इव्यादि vale घटाभावे पटस्माभाव इत्यादि water च तश्यापि सप्रतियोगिकलानुभवादप्रतियोगिका- धिकरणदूपत्वाभ्यपगमाच्च प्रतिबन्धिकवलित, तयाष्यभावसिद्धि- दश्ाथामेतादृशम्रतिबन्ध्यनवतारेणाप्रतिवन्धिनोक्रयुक्रिदाच्छेनाभाव- (९) ऋअभावप्रदप्रयोगालम्बनमिति we | ७१० त्चचिन्तामणो गवयगतानि सामान्यानि तजन्नानसमकालमेवानु- म्रूतानि, तथापि गेदत्तित्वे सति गवयदत्तित्वं गासा- tua गेान्नानाधीनन्नातमिति न तदा साहश्यव्यव- हारः । स्यादेतत्‌ अस्ति तावत्कस्यविजन्नानात्‌ afe- दभावपदप्रयागः सवेसिज्धः, तच प्रयोगालम्बनं भूत- ` MIs घटवबदतिरिक्ताप्रकाशात्‌, ततश्च यदपेक्षं यस्या- भावपद्‌ प्रथोगविषयत्वं तत्तस्याभाव इत्धुपेयते, तदडि- जनिताभावपद्‌प्रथागविषयत्वमेव घट-भ्ूनलयेाः प्रति- येग्यन॒यागिरूपः सम्बन्धः | अत खव भ्रूतलस्य सप्र तिथागिकत्व तदु ङ्धिजनिताभावपदप्रयोग विषयत्वेन asia विना अभावपद्प्रयोगाविषयत्वात्‌। अनेनेषे- केचिन्न तादृ ्परिमाणएग्रद एवावधिसा पे दति द्रव्यग्रडषमकालं मच्वरूपपरिमाणयहेऽपि व्यञ्चकावधिन्नानाभावान्न दोधेवादिपरि- माशग्रड इति व्याचच्तत दति | तन्न । परिमाणस्य सावधिते माना- भावात्‌। किन्त्क्करमे रेतदुत्तिध्मैविशेषस्येव तथालात्‌(९)। न चैवं we स्यापि जातिरूपस्य सावधिववे मानाभावः, खरूपेष््टापन्तेः | उक्रघ- ावकेदेन welder. जातेः प्रटत्तिनिमिन्नलात्‌ तारत्वादिवत्‌ तस्याञ्च तद्देव सावधित्वादिति दिक्‌। wa चद्यपि यावदुक्रं (१) तथा भावादिति Ge | VAISS खभाववादः | ७११ पाधिना घटाभावादिपदव्युत्यतिग्रह इति चेत्‌ । न । चअभावप्रयागालम्बनं." न भूतलं न हि भ्रूतलं घटा- भाव इति प्रतीति-प्रथागौ, अपितु तले घटाभाव इति भूतले घट इति वत्‌ । भूतले घटे नास्तीति भूतलाधिकरणातिरिक्तनजथप्रकाशात्‌ | अपि च घट- बदह्विजनिताभावपदप्रयोगविषयत्वं भूतलस्य घटाभा- वत्वं तथाच धटाभावत्वे तस्यावगते घषटाभावपद- प्रयोगविषयत्वं, धटाभावपद्‌प्रयागविषयत्वे waa तस्य धटाभावत्वमिव्यन्योन्याश्रयः पदप्रत्तिनिमि- waa पद्‌प्रयागनियमात्‌ | षटाभावत्वश्च घटा- भावप प्र्तिनिमिन्नं । यदि च भूतलं सप्रतिथा- गिकं तदा प्रतियेागिनं विना केवलं न भासेत साहश्यादिवत्‌ | षटाभावपदप्रयोगदण्णयां तत्‌ सप्र- तियोपिकं नान्यदेति चेत्‌, afe घट प्रतियागिकात्व टाभावो न प्रटाभाव इत्यादि प्रतोत्या घटाभावे पटस्याभाव इत्यादि vata च तश्यापि प्रतियोगिकलानुभवाद प्रतियो गिका- धिकरणद्ूपत्वाभ्यपगमाच्च प्रतिबन्धिकवलित, तथाष्यभावषिद्धि- द्‌ ग्राथामेता दू शप्रतिबन्ध्यनवतारेणाप्रतिवन्धिनोक्रय॒क्रिदाच्छेनभाव- (९) अभावप्रद प्रयो गालम्बनमिति we | ७१२ तत्त्वचिन्तामणौ तस्य धटबुद्धिजनिताभावपद्‌ प्रयागविषयत्वं, सति च तस्मिन्‌ धटप्रतियागिकत्वमित्यन्योन्याश्रयः केवल- स्याप्रतियागिकत्वात्‌ । रवश्च गाबद्धिजनितसदशप- दप्रथागविषयत्वं गवयस्य गेासादश्चमस्तु छतमतिरि- aaemafa स्प्रतियागिकपदाथापलापः। अपि च न केवलं भूतलमभावः सूतलाभावयाराधाराषेय- भावानुभवात्‌, WAS तदनुपपत्तेः | दुःखवदात्म- भिन्नस्य च आत्मना दृःखाभावन्वे मेश्षस्यापुरुषाथे- त्वप्रसङ्गः MAASAI | अथ घटवद्ूतलच्नान- भिन्नं भूतलज्ञानमभावः तस्य च भूतलाधारता सखरूपसम्बन्धेनातुभूयत इति चेत्‌ । न । तस्य निष्यृति- योगिकत्वेनाभावत्वानुपपत्तेः“ इत्यक्तत्बात्‌ । अपि च तजन्नानं किं स्वरूपसदे वाभावव्यवहारकारणं, Wa- सिद्धौ तदुन्तरकालेऽनवम्धाभयादिना श्रभावाधाराभावमप्रतियोगि- काभावान्तराप्रमितौ तयोभतेकपर्यवसानेऽपवतौणा सा प्रतिबम्वि- ara प्रमाणं बाधते उपजोव्यलात्‌ फलसुखगौरवादि- a urewiata ~ e eon त्माखण्डलकस्येव मूलावश्टभयुक्रिधार सव्वतात्पग्थसंेपः । थेति येन प्रकारेण यथा यक्तयेति यावत्‌, खा च प्रतौति; प्रयो (९) ज्नानस्याप्रतियो गिकत्वेनाभावत्वाहुषपन्नेरिति we | प्र्च्तखण्डे खभाववादः | ७१ लाधिकरेणकमिषेधरूपतयानुभूयमानं वा, नाद्यः खरू- पसता भ्रूतलाधेयतया प्रतीत्यनुपपत्तेः। न दितीयः धटवद्नुतलन्नानस्य तदानीमनुपस्थितेः तद्धिन्नन्नानस्य प्र्येतुमशक्यत्वात्‌ | fa यदि घटवद्भुतलन्नानाद्‌- मिन्रमतलन्नानमभावः तदा घटवति दाषात्‌ यटवच्वान्नाने भूतलन्नःनमभावेा भवेत्‌, तथाच तदेव तदेव घटवत्‌ धटाभाववश्च स्थात्‌, न Aas घटाभावन्रान-तद्व्यवदहारौ विसंवादिनौ विषयाबा- धात्‌ | अथ वल्तुताधटवतेा भूतलस्य wearers भ्रूतलन्नानमभावः। न च घटवति ब्ूतलन्नानं तथा व्यवहारस्तु विसंवादी, तथाविधभथरमादशनादिति चेत्‌, afe घटवत भूतस्य न्नानाद्भिन्नत्वेन wa मातुगम wae | यदा येन धर्ंरेकपदाथेवभिति Ge एवार्थ ग्राह्यः । न चाये तदप्रदश्रनाद्िरोधः, खमयव्िशेषस्य निष्यतियोगि- कलेनेति want श्रथात्सप्रतियोगिकलमभावत्वमिल्यक्षलात्‌ | न च समवायाद्यतिव्यात्तिः; सप्रतियो गिकलत्वेन प्रतियोरयविशेषणकप्रत्य- याविषयत्वस्योक्रत्वात्‌ । समवाय-संयो गयो स्ता दृ शप्रतो ति विषयलात्‌ Here इति प्रत्ययात्‌ sat निविविकल्यकसम्भवाचच । न च (१) विषयबाधाभावादिति we | 90 ७९8 तत्त्वचिन्तामणौ भूतलन्नानं अभावनव्यवहृतिहेतुः। न च तत्सम्भवति, सखप्रकाशेनानुव्यवसायेन वाधिकरणन्नाने तदप्रका- शात्‌ मेद्‌ प्रतिय गिनेऽनु पस्ितेः। न च न्नानान्तरेण तथानमुभवः, येम्यानुपलब्ध्या aq घटाभावनिश्चयं विना तथा निश्चेतुमशक्यत्वात्‌ | अपिचाधिकरण- तजन्नानानामननुगतत्वेनानुगताभावव्यवदारान्‌ पप- fai न चातिरिक्ताभावपक्चेऽपि तथा अभाव- त्वस्यानुगतस्याभावादिति वाच्यं । अनुगताभावत्वं विनापि धटादिने पट इति समानाधिकर णनिषेधा- दनुगतव्यवहारः पटान्योन्याभावेनेकेन, रवं घटादौ म ॒गेत्वमित्यनुगतव्यवहार रकेनात्यन्ताभावेन, कपा- खेषु भूतलेषु इदानीं घटो विनष्ट इत्यन्‌गतव्यवहारा ध्वंसेनेकेन, घटानुत्पादद्‌शायामेतेषु घटानास्तीत्य- नुगतव्यवहार CAA प्रागभावेन, रवं चत्वारोाऽन॒ग- ज्ञानादावतिप्रसङ्ः, विषया तिरिक्रप्रतियो गिज्ञानजन्यन्नान विषयत्वस्यापि विशेषणत्वात्‌ । एतचाभाव विभाजकोपाधिूपं द्रष्टव्यम्‌, प्रतोति- विषयसखभावतलमभावखदूपमेवेत्यक् WATS | “सम्बन्धान्तरमिति fa- जिष्टप्रत्ययजननयोग्यतालिङ्गितखश्हपस्य सम्बन्धला दित्यथेः | यथा- श्रते योग्यलस्येव सम्बन्धत्वप्रातः। न च तथैव किंन स्यादिति वाच्यम्‌ | विशिष्टधो विषयस्य सन्बन्धवात्‌ | विण्ष्टबुद्धञ्च विष््ट- भरवन्तखद्े अमाववादः | ७१५ तनिषेधव्यवहाराञ्चतंरभिरेव व्यक्तिभिः करियन्ते । तव त्वभावचतुष्टयं तत्तदधिकरण-तत्तदज्लोनामननु- गतत्वान्न सम्भवति अनुगताभावचतुष्टयव्यवहारस्य प्र- त्येकाभावेनापपादयितुमश्क्यत्वादित्यतिरिक्ताभावव्य- क्तिचतुष्टयसि्धिः। तस्य च यथा अभावत्वेनेकेनेकपदा- ae तथानुपदमेव TATA | स्यादेतत्‌ यस्मिन्‌ समयविशेषे यच भूते अभावः परः खीक्रियते तत्समयविश्रेषयेाग खव भूतलस्य घटाभावः, WaT तचे धटानास्तीत्याधाराषेयभावप्रतीतिरप्पुपपद्यते, समयविध्ेषयागस्य भूतलदत्तित्वात्‌ | न च समय- विशेषयेगस्याभावत्वे अननृगमे देषः, अतिरिक्ता भावपक्षेऽपि तुल्यत्वात्‌ अभावत्वस्य जातेरूपाधेवा अस- TUL यदिचाभावप्रतोतिप्रयागानुगमा्थे तत्र धमा- बद्धाधिषयलात्‌ | saya eae सम्बन्धिभिन्नवैनियमेन खद्ड- पसम्बन्धं परे दूषयन्तोति भावः। aa वदन्ति। एवं सति धटाभावभ्रमातुपपत्तिस्तद्योञेयतायाः फलद शेनगम्थतया तज fafu- एज्ञानोत्पत्या योग्यतावश्छकल्वात्‌ | न च प्रमाथोग्यता केम्बन्धः, सम्बन्धत्वेन तस्यापि wae! श्रन्यथां ama तै aaa, afay तस्याप्रमालमित्यन्योन्याञ्जयः। faq at- ७१९ तत्वचिन्तामगौ न्तर स्वीक्रियते तदा समयविश्चेषयागरत्येव aca लाघवादिति | तन्न । समयविशेषयागस्य निष्यति- यागिकत्वेनाभावव्यवडारासामथ्यात्‌ | fast भूतल- वत्‌ समयविशरेषोऽपि अभावाधारतयानुखूयते इदानीं भूतले घटानास्तीति प्रतीतेः | न च तत्‌समयविशचेषे तत्‌समयविग्रेषयागः, अभेदे सम्बन्धानुपपन्नो च्राधा- राधेयभावाभावात्‌। अपिच समये किमभावाश्जयतेव विशेषः, तत्तत्समयसरूपं वा, ATS अभावस्वो कारः, दितीये saat | मम त्वेकाभावच्यक्ररेव तथा नानासमयदतल्तित्वात्‌ | fase समयविशेषयेागादि- दानीं मूतलमिति प्रतीति-प्रथोगो स्वातां विशेषणस्य सप्रकारकं विशि्टप्रत्ययजनकल्वात्‌, न तु FAS घटा- भाव इति। यदि च तत्तत्समयविश्ेषयेागाद्भुतच्े mar: प्रत्यया विषते धभ्विद्यमाचविषयताथां कथं काचित्रमधं काविन्नेति प्रतौ तिविभामः विशष्टिधोयोग्यतांसत्वासच्वख्य प्रत्ययावि- घयलेनानिथामकलात्‌। किञ्चातो दि याभावखरूपसंम्बन्धाव्यापकमिदं aa सख्रूपद्‌ यस्य विशिष्ज्ञानाजनकलादिति । मेवम्‌ । एतेन विशिष्टभोजननयोग्यतावच्छ दकावच्छिन्नखरूपदयसय शम्बन्धवाभि- मानात्‌ तदभावे किषिद्योग्यं fafedfa विभागासम्भवात्‌ । TUBB अभावबादः। eto धघटाभावव्यव हारस्तदा याद शसंश्था नविश्रेषविशिष्ट कपाले YZ AA ताह शकपालादिकमेव तत्तत्‌स- मयविश्रेषयेागाद्‌षटादिव्यवडहारजनकमल्तु fa घडा- दिना प्रतौतिश्च तुरा । रतेन “Ceased घटऽ चं पतन्‌ दष्टस्तथा ART: दष्टा खपेरसंहतिः परमिते- TAT न इष्टोऽपरः। तेनाभाव इति Aha: क्र fafe- ता किश्बाच तत्कारणं खाधोना कलशस्य केवलमियं SET कपालावलो इति निरस्तं | मुदरपातादिनष्टो घट इति प्रतीत्या तिरिक्विनाशन्‌भवात्‌। न च केवलभूत्लं agar aera, तेन विनापि तथाः सत्वात्‌ । त्वन्मते च तयारभावमाचत्वेन विनाश्त्वायागात्‌ | येमे वा अभावमाच्सय विनाशित्वापलिः। अथ wat यदिनाश्कं तदेव तत्सडितं भूतलं ज्ञानं वा विनाश इति चेत्‌ । न । सुद्भरपातजन्यो fe विनाओा- योग्यतावछेदकं कचित्‌ प्रतियोगिदेश्ान्यदे शलं, कचित्‌ प्रतियोमि- रेशवे सति प्रतियो गिकालान्यकाललव, कचित्‌ प्रतिखोगितावच्छेदका- wraagefua न च azarae” महुवथेः खम्बन्धालुयोगः, त्रापि तत्मरतियोगि-तदवच्छेदेकदेशान्यरेश्मेदन मेद-तदत्यन्ताभाव- (x) मेदवश्वामाववज्नादावपीति we | ७१८ तत््चिन्तामणौ ऽनभूयते। न च तस्येव तेव्ननकत्व, सप्रतिथोगि कश्च विनाशओाऽनुभरंयते, न च सुङ्भरपातस्तथा | नन्वभावेनं समं भूतलस्य सम्बन्धाभावात्‌ कथं YAS घटाभाव- परत्ययः। श्वरूपसम्बन्धादिति चेत्‌, afe घटवद्भूतल- स्यापि चत्वरौोयाभावेन खरूपसम्बन्धोऽस्ति श्ूतलम- भावश्चेत्यतेाऽधिकस्य स्वरूपसम्बन्धस्याभावात्‌ | प्रति- याग्यारोप शव॒ खरूपसम्बन्धः,५ अत रवारेष्य निषिध्यत इन्युच्यत इति चेत्‌ । न । तचाभावसम्बन्धे सत्यारोपः स खव चाभावसम्बन्ध इत्यन्योन्याश्रय इतिं चेत्‌ । न । सम्बन्धान्तरमन्तरेण विशिषटप्रत्ययजननयो- ग्यत्वस्य स्वरूपसम्बन्धत्वात्‌ | न च धटवद्ुतल- चत्व- Canaan: परस्पर विशिष्टप्रत्ययः। ज्नान-विषययेः समवाय-समवबायिनेारिव सम्बन्धान्तराभ्युपगमे चान- सम्भवात्‌ न चानवस्था, वस्तुनस्तथात्वात्‌ । प्रत्ययानवच्था तु ATA छक्रावच्छेदकवत्वश्थ सखषपपरिवायकलात्‌(९) अत एवातौद्ियाव्या्षि- TINTS | एवच तादृ शखरूपाभावे यचाभावधोस्तचैव भरम इति किमतुपपन्नम्‌ | न च विषये विगेषाभावात्‌ कथं भ्रमत, एकचघट- (९) खमावसम्बन्ध इति क ° | (२) खरूपविषेषणत्वादिति we | प्रत्यत्तण्डे अभाववादः | ७१९ वस्थाभिया तत्सम्बन्ध-सम्बन्धिनारपि ताहशसम्बन्ध- स्वौकारादिति सिद्खोऽतिरिक्तोऽभाव इति तङ्गाहिका विग्रेषण तेति fagaaq | इति ओ्रोमद् गङ्गेश पाध्यायविर चिते तच्वचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे अभाववादः | "षणि a a ac a वत्यभावस्य प्रकारलात्‌ | अन्यत्र तदे शान्यदेश दूति ire स्फरत्वात्‌ प्रकारस्य च खर्पसम्बन्धविशेषलानत्तदिग्रेषस्यावश्च वाच्यलात्‌ | saat श्रन्यचापि प्रत्ययवेविश्यानुपपत्तेरिति दिक्‌ | इति ओ्रोजयदेवमिश्रविरच्धिते तत्व चिन्तामण्यालोके प्रत्यकखण्डा- लोके श्रभाववाद्‌ालोकः | (१) सिजोऽधिकोऽभाव इतीति we | [ ere | अथ प्रत्यक्षकार शवादः | षाढा सन्निकषः प्रत्यक्षविश्ेषे कारणं, विषयेणा- खाकसंयेागविशेषञ्च त कारण, न तु WAIT, प्रका- शस्थेन चश्षषान्धकारस्थस्याग्रहशात्‌ वेपरीत्ये च ग्रह- णात्‌ | नन्वेवं परभागावच्छेदेनालाकसं यक्तोऽपि घटा Dua | न चावयविग्रहसामग्रयाः खावयवग्रहसामग्रो- नियमात्‌ परभागावच्छिन्नो न wea इति वाच्यं | त्यणुके व्यभिचारात्‌ प्रत्यक्षावयवे च सामग्रौभेदकल्यने मानाभावात्‌ | अथामिमुखावयवावच्छेदेन घटालेा- कसंथागः कारणं, तद्यभिमुखावयवावच्छेदेन चष्ुरा- लेकसंयागेाऽपि हेतुरस्तु | यदि चालाकसयागाव- fea चश्छःसंयागस्तथा समानदेश्ताविराधश्च नि- अथय प्रत्यक्षकारणवादालाकः । ^श्रन्वय-व्यतिरेकाभ्यामिति अ्रन्वय-व्यतिरेकसदकारिप्रत्यक्षगम्य- तया प्रथमोपख्ितविषयालोकषंयो गेनातो द्धियतया ALATA - हेठताकखचुरालाकसंयोगोऽन्ययासिद्ध इत्यथः । श्रतएव कल्पान्त- रेऽपि अस्रे द्वावनं । “न्ये लिति, “उद्भुतरूपेति । न चेवं दण्डदूढत्मपि धरडेतुः स्मादिति वाच्यम्‌ । तज चक्रम्रमिव्यापार- VAGUS पत्यच्तकार णवादः। ७२९ विडयारेव, अन्यथा पट-महारजत्योः पटादक- येशाग्रहप्रसङ्गः, तदहि धटसंयागावच्छितरे चक्षरा- लाकसंयागः कारणमस्तु | अथ चालनीन्यायेन आखाकसंयोागसन्िहिते चष्छ्धटसंयेागः कारणं, तदा घटचश्षुःसयेागसन्निहिते चक्षरालाकसंयेागेा हेतुरल्विति चेत्‌ । नेवं । अन्वय-व्यतिरेकाभ्यां विषया- लाकसंयोगस्य कारणत्वे निश्चिते ata न चश्षुरालाकस्योगः कारणं कल्पते । अन्ये तु दयोरप्यालाकसंयोगयोः कारणत्वे विष- यालेाकसंयोगः कार णमेवेति । नन्वभिमुखावयवाव- च्छेदेन विषयालाकसंयोगयोः कारणत्वे विषयालाक- संयोगः कारणमेवेति | — eee, कतया दण्डे तुल कल्पने दृठ़रवस्यान्यथासिद्धः। न च त्रापि gea हेतुरिति वाच्यम्‌। aa चक्रभ्रमिजनकत्वे चक्रभ्रमिजनक- तवश्याभावात्‌ दास्य ava विश्चामात्‌ भ्नमिं प्रति दण्डसंयोगडे- हतायारके शति विगरेषणोभूतदण्डस्या पि कारणतायदाचचेति वैषम्यात्‌! वसठुत्द्भुतरूपोत्करषण ्रत्यचोत्कषात्‌ aa हेतुता न हि दृढवे- ऽप्येवमिति भावः । sy सगणानामिद्धियभाव दति सिद्धान्तं साधयति, “चचुरिति, “रूपस्येति शूपतपत्तधम्भाव च्छिनसाध्य- व्यापकमुद्भृतरूपवं तेजोरूपतल पक्तध्मावच्छिनषाध्यव्यापक तेजो- 01 ७२२ तच्वचिन्तामणो नन्वभिसुखावयवावच्छेदेन विषयालेकसं योगस्य कारणत्वे आवश्यकत्वादवयवालाकसंयोग Ta SAT स्विति" चेत्‌ । न। अवयवसंयोगमाचस्याति प्रसक्ते स्वावयवसंयोगो वक्तव्यः तथा च SAAT ख लाघ- धात्‌ | अवयवसंयोगेन चान्धथासिङ्धा कारणतेव नं स्थात्‌ VATA A” | आाजलाकस्येादूतरूपमपि व्यच्ञक ऋन्वय-व्थतिरेकित्वात्‌ | ननु तेजःकारणता वच्छेदकं तत्‌ Varela चाक्षषत्वाभावात्‌ | न च खातन्व्ये शान्वय-व्यतिरेक्त्वात्‌ इयोरपि हेतुत्व अन्यथा दण्डादेरपि चक्रावच्छेदकषत्वं स्यादिति वाच्यं । उद्ूतरूप-तेजोमाचयोः समवधाने कायानुदयादिति गतोद्धुतरूपलं वा नेपाधिरित्यथः। उद्भुतलमाञे वक्ते खूपत्व- यदणमुद्भूतलस्य AMT नाना लेन रूपतव्यापयो ुतलविशेषला- भायति द्रष्टव्यम्‌ । उपाधेः साश्यव्यापकतायादकाभावमाद, ‘af चारेणेति, GRIT: साध्यव्यापकता तद्‌ स्याद्चद्युपाधितावच्छदकभे- इूतरूपतवेन व्यच्ञकतेजोगतोदधु तरूपतेन वा व्यञ्चकलव्याण्लमव- च्छिद्येत, समव्याप्नोपाधिपन्ते साध्यव्या्यतावच्छेदकरूपेशेव साष्य- (१) कारणमस्तीति Go | (र्‌) संयोगस्य कारणतेव न स्यादिव्यक्तमिति we | (x) सदकाथच्छेदादितौति we | पर्यच्तखण्डे प्र्यच्तकारणवाद्‌ः। OB चेत्‌ । नैवं । उद्ुतरूपतेजल््वं तेजसश्च उद्भ तरूपत्वं वावच्छेदकमिति विनिगमकाभावादुभयोरपि हेतु- त्वात्‌ दश्ड-चक्रयोरिषेकेकं विदायापरस्यान्बय -व्यति- रेकाभावात्‌। रुवं Waal रूपमपि व्यञ्जकं व्यज््नक- ARV आलाकरूपवत्‌ | रूपस्य wera उद तरूपत्वन्तेजोगतोह्र तरूपत्वं वा नापाधिः चभि- चारेण गौरवेण चाप्रयोजकत्वात्‌। किन्त॒ व्यञ्ञ- करू पमेव तथा लाघवात्‌। विषयस्थमपि रूपमुदूतं सहकारि तदृद्धवे च मनं। इन्द्रियालाकादिप्रत्या- सन्नं महदवयविवायुपनौतसुरभि शोलोष्मचक्षरादिवां साक्षात्कारकारणकिञ्चित्समवधानश्रन्यं अप्रत्य्षत्वा- दन्धकारस्यधटवदिति। तच्च कारणं लाधवादनुगतं व्यापकतावच्छेदात्‌ । न चेद ताभ्यां अञ्च कलव्याघ्यवच्छदः, प्रथमे व्यभिचारात्‌ श्रन्यव्यभिचारात्‌ विषयादुद्तरूपे सत्यपि नभसि तदग्रहात्‌, दितौये गौरवं उद्भुतलस्य aang, तथाच न तदुभयं साध्यश्यापकमिति भावः । श्रतं एवेक ‘fafa, न fe aqa- तेजोशूपत्वं हेतुतावच्छेदकं, श्रपि तु व्यापक्रतावच्छेदकमेव । न ष तत्कारणतावच्छदकमेव कुतो न स्यात्‌ लाघवादिति वाच्यम्‌। एवं सति व्यञ्नकगृणएत्वे लाघवाद्भुएमाच्रयेव इहेत॒तापन्तः । तस्माद्यद- भावात्‌ काय्थाभावस्तस्धेव कारणत्वं | तथाच चथा श्रालोकेद्भुतर्‌- ७२2 9 तक््वचिन्तामणौ सामान्यं रूपादिटत्ति न द्रव्यगतं उष्मरादौ स्यशग्रहे रूपस्य, प्रभादौ SITS स्यशस्य ग्रदप्रसङ्गात्‌ उदह्धव- त्वैका्थसमवायाविरेषात्‌। अन्यथा स्पशे-रूपयोर- TENANT | नाण्युभयदत्ति, रूपादिडहत्तित्वेनेवोपपन्ते रूप-स्यशेयोसतु तन्नाना रकग्रहेऽप्यपरस्याग्रहात्‌ | न च रूपत्वादिना परापरभावानुपपत्तिः, तारत्वादिव- च्नानात्वात्‌ | रूपादिप्रत्य्षे रकैकोद्धवस्येव प्रयोजक- त्वात्‌ । ननु ACM Valea तदेव need तन्नं लाघवात्‌। न च रूपेऽपि, गौरवादिति Wt न । आशयमदच्वोद्धवाभावेऽपि गन्ध-स्यश्योः प्रत्य- छत्वेनोद्ववत्वमिति प्रत्यक्षमुत्तविशषगुणत्वेन SUT RANA AALS सामान्यगुणत्वात्‌ | अथानुद्धवत्व- क रणमरणं --- ` ~ पाभावे कायाभाव दति तस्य हेतुत्वं तथा ग्ाद्यजातोयगणवदिद्धिय- व्यतिरेकेण रूपादि वा द्यविषयाय्रदात्‌ तच य्राद्यजातोयगुणस्यापि Rad । न देवं हेतुतावच्छेदकं तन्न डतुरिति वाच्यम्‌ । ares तौयद्रणवदिद्धियतं वा इद्धियनिष्टग्राह्यजा तौयग्‌ णत्वं वा श्रवच्छे- दकं न शक्यविनिगमक^ इत्युभयोरपि डेतुलादिति, ae तेजोग- तोद्ुतरूपेत्यादिनोक्षप्रायमिति नात्तरेणोक् । तथाच तयोव्येञ्नक- (९) वच्छेदकभित्धच किं विनिगमकमिति खर | VAISS पतयच्तकार वादः | ७२५ मेव जातिः अप्रत्यश्त्वप्रयोजकत्वेन साक्षादेव तत्क- ल्यनात्‌ तदभावात्‌ प्रत्यक्षत्वमिति चेत्‌ । न । अप्रत्य छतायाः प्रत्यक्षकार णशविर इप्रयोज्यत्वेन प्रत्यष्कार- शस्य लाघवेन जातेः कल्पनात्‌ | न तु प्रतिबन्धकत्वे- maga कल्ययित्वा तदभावः कारणं गौरवादिति सप्रदायविदः। वयन्तु ब्रमः | शुक्कत्वादिना कारणरूपाभरिसंयोग- प्रयोज्याभ्यां जातिभ्यां परापरभावानुपपत्त्या रूपदत्यु- इवत्वमनेकं वाच्यं, तथा चोद्धुतत्वेन कारणत्वं अननु- गमः। तस्मादनुद्धवत्व शुक्छत्वादिव्याप्यं नानाजाति- MAAS UTA प्रयोजकः। अन्धथानुगत- भ्रत्यश्षानुपपत्तेः। रवं स्पशादावपि | अथ वोह्धुतत्व- मनुदूतत्व वा न जातिः किन्त रूपत्वव्याप्यजाति- तेजो रूपयो य दकते(९) व्यञ्ञकतिजो रूपत्मेव व्यञ्जकत्व्याप्यतावच्छ- दकं लाघवादिति agraa उपाधयो; साध्याद्यापकत्रमथसिद्धमिति सव्वैनिगभैः। सात्तात्कारणममवधानशन्यवं सान्तात्कारप्रयोजक- समवधानग्रन्यलवमिति कारण-तदवच्छेकसाधारणेनानुमानमन्यथा दव्यर्त्येव तदास्तामिति शङ्ानुत्थानात्‌ (न वित्यादिय्नन्थविराघधः | तद ठत्तिवेन तदाश्रयद्रव्यस्य Yaa तस्छा जातेरवच्छं दकलपय्य॑वसा- (१) ग्रदेतुत्वे इति we | ord avafarataat aang तदभावोऽनुद्भवत्वं NATE रूपे शुक्त तर-तमत्वादिजातिमच्वात्‌, THANE तु शुक्त त्वमाचभेव तद्याप्यजातो मानाभावा दृत्कषाभावात्‌। न च रूपत्वमेव मानं, लाघवेन तस्य प्रयोजकत्वे प्रत्य- छत्वप्रसङ्गात्‌ | रवं स्पशाद्‌ावपीति । इतोऽपि मदच्े- नोद्धवत्वं प्रयोजकं वाव्नादौ मदक्वोत्कर्घेऽप्यप्रत्यक्ष- त्वात्‌। ननु भजनकपालगता वहिवे रिस्थघटव्यच्ञ- Hears Wea वारि-कपालयेोः प्रत्यश्चत्वेनेादूत- रूपवल्वात्‌। तयोः मंयोगविशेष शव प्रतिबन्धक इति चेत्‌ । A) जल-कपालादीनामालाकव्यद्चतया तद्ग्रहे प्रतिबन्धकत्वाभावात्‌^“ | प्रतिबन्धकत्वे वा भजनक- पाल-वारि संयोगिवहि-सोरालाकयोर ग्रदप्रसङ्गः सं योगे च न विश्चेषो जातितः अन्यतरकमजत्वादिना नादिति । “एकग्रइ Teoma रूपत्वादिना परापरभावालुपपन्नेशेति द्रष्टव्यम्‌ | “ङ पलादिनेत्यतद्गुणसंविन्नानबह्ब्रौदिणा नोलत्वादौति yeaa! शूपादि ठत्तितन्नानालस्यानुपदमेवेाक्रत्वेन तादृ ्रश्द्धा- नवतारादिति द्रष्टव्यम्‌ । श्रत्यक्तेति, न च विगेषपदवेयश्चेमिति वाच्यम्‌ ACSA मदत्वस्यापौति वा श्राय तरेका्थंषमवा- (१) प्रतिबन्धाभावादिति खर | | PARTS ATRL शवादः | ७९७ सङ्करप्रसङ्गात्‌ | तारत्ववन्नानात्वे गोरवात्‌ | नापि तत्संयोगभेदः, अननुगमादिति । मेवं । जलस्थन्तु तेजो गद्यत रव । उभयोः खच्छतया विविच्य ग्रहा न भवति | भजनकपाले चानुदधुतरूपमुद्तस्यशम- न्धदेव तेजः ताह शेरवयवेवेहिस इ चरितेरारभ्यते, अतितप्तनेलादौ कदाचि दृद्ुतरूपावयवप्रवेशद्य्यार- म्मोऽपि। न चेवं दुग्धसहचरितदधिपरमाणुभिरेव दध्यारम्भः, दुग्धध्वंसजन्यद्रव्यत्बेन खण्ड दुग्धवदभ्नो- दुग्धोपादानोपादे यत्वात्‌ । नन्बेवसुद् तरूपवड््य - SMAI नास्ति तत्‌सहचरिततेजेऽन्तरनियमेन AMAA? उद्धू तरूपेाद्भुतस्पशंसामग्रोर- मशि प्रभादो विराधावधारणादिति चेत्‌! न । यं यस्य प्रत्यत्ततप्रयोजकते खूप-स्पश्योरन्यतरप्रत्यत्ततायामन्यतरप्रत्य- त्वापातात, facie रूपमा चटत्तिवेनोपपन्तौ aya agent मानाभावादिति विश्षान्तभावेेव व्याकरेरिति । श्रप्रत्यक्तकेति श्रप्रत्यक्तताप्रयोजकवदित्येवानुमाना दित्यं, । “श्रप्रत्यच्तताया दूति, भवतुक्क्रमेणानुमानं, तथापि काये प्रत्यभावकारणत्वकनल्पना पेया (९) aq दर्यं यद्व्यध्वंसजन्धं तत्‌ तदुपादानोपादेयमिति नियमादिति भवः) (२) तत्‌स चरिते जोऽन्तर सम्बन्धनियमेन तचोव्तवव दधेरपपत्त- स्ति खर | ७२८ तश्चचिन्तामणो वहिमद्राक्षं a स्युशमीत्यबाधितप्रत्यभिन्नानवश्षात्‌ दशन-स्पशनाभ्यां बहौ रूप-स्पश्योरुपलम्भात्‌। न च तेजसत्वम्बा धकं, उद्धवानुद्धवयो निंमित्तमेदसंसगं- प्रयोज्यत्वात्‌ Ate रूपवदत्तिद्र्यत्वसाक्षाद्याप्य- जातित्वेनेद्भुतरूप-स्य शवदु्तित्वात्‌ । न चोह्ुतरूप- स्यश्योर्विराधः, जल-षरथिव्योरुभयसन्वात्‌ | तेजसि विराधस्य निमित्तभेदोपाधिकत्वादिति उद्धतरूपसह- चरितयोमह्वानेकद्रव्यवत्वयोर्यगनद्कवादितया अन्व- य-व्यतिरेकतुल्यत्वेऽपि द्रव्यचा्षुषत्वे नानेकद्रव्यवत्- मुभयं वा aa किन्तु महत्नमेव लाघवात्‌ अनेकद्र- व्योत्कष विनापि त्रूलकादौ प्रचयजन्योत्‌कष्टपरिमा- णात्‌ प्रत्यक्षोत्कषदशंनाच्च | दूरस्थकेशराशौ द्रव्यानु- त्पादेन महच्वाभावेऽप्येककेशस्य सजातीयसंयागेना- भावकारणएत्वे लाघवात्‌ श्रपरत्य्चवप्रयोजकोऽपयुद्तलजात्यभाव एव सिद्धति न त॒ श्रनुद्भुतलवं । श्रनुदतवाभावहे तुलापेत्तया उद्धू तत्वजा तिहेतुवे लाघादिति ata: | ननु लाघवाद्धावहेतुलमनुमन्यते, तदेवाननुगमेन aaa प्रति तत्तत्कारणत्ेन विपरौतमतोनो- Bas प्रत्य चत्वप्रयो जक, न agaa जातिरेव नास्तोति, एकच कोटावल्‌दुतल तदिरदिणि तदिर्द्धजातिनियमादिति खसिद्धा- न्तमा, ‘aafafa, ‘a जातिः नातिरिक्रजातिः, ‘fafeafa 1 VIBE प्र्यच्तकारणवादः। ORE नेकद्रव्यवच्वात्‌ द्रव्य प्रत्यक्षतेत्यनेकद्रव्यवन््लं तच तन्- मिति चेत्‌ । न । अनेकद्रव्यसम्बन्धित्वस्य समवा- येन प्रयाजकत्वात्‌ | न तु संयोगेन, अतिप्रसङ्गात्‌ | तथाच दूरग्रइणे सजातीयसंयागस्य अनेकद्रव्यवश्वे सहकारिता वाच्या, सा महत्व VATE | ननु यचुद्भूल- रूपवत्वं ACW द्रव्यप्रत्यक्षतायां खरूपयोग्बता तदा दण्डत्ववत्तयोः कारणता न स्यादिति चेत्‌ । न । तद्‌- HUTT] प्रत्यक्तात्कर्षेण तयोः कारणत्वात्‌। न दयका- र शोात्कषेमकाय्येमनुविधत्ते। दण्डत्वादौ नेव॑, प्रकार- # रि सि = ननु चत्तुषोऽपि रूपे ूपतव्या्यएुक्तलव्याप्यं yaa जातिरस्तो ति) तस्यापि प्रत्यक्ततापत्तिः। किञ्च प्रत्यकतरूपे उन्कषेरूपजातिमचचे शरप्रत्यक्ते तचाप्यनुत्कषेरूपा रूपत्वव्या्यव्या्ा जातिरस्तौति तस्यापि तदापत्तिः । न stage जातिस्तयेति वाच्यम्‌ । उत्कषोाणामन- लुगमेनोक्तक्रमेशोवानुगमादिति | Arq) व्याप्यजातेरत्कष्हपाया faafaaaa रूपत्वयाोत्कषवत्वस्य प्रत्यक्तता प्रयोजकत्वात्‌ उत्क- षाणाश्चोत्छष्टपदप्रटत्तिनिमित्तवेनानुगमात्‌ | यद्धा नानाजातिव्या- पकत्वेन सा जातिव्िेव्या sat नोक्रदोषः। “लाघवादिति, दरदश्चो पलक्तणं श्रात्मनि करपतलादित्यपि द्रष्टव्यम्‌ । “च्रनेकेति, इदञ्च (१) रूपत्वद्याप्यव्याप्यजातिर्स्लौतोति we | 92 ७३० तन््वचिन्तामगौ भेदेनोभयरूपत्वाचच चाक्षषद्रव्यन्नाने विषयत्वेन तयोः कारणत्वं, द्रव्ये अनुगतत्वेन कारणतावच्छेदकत्व- fafa | ननु नेाद्धतरूपवच्वं तच AA वायोः प्रत्यक्त्वात्‌ | तथाहि वायुः प्रत्यक्षः प्रत्यक्षस्पशाश्रयत्वात्‌ मन्व WIAA घटवत्‌ । Tel प्रत्यश्षत्वान् व्यभिचारः | -न चाप्रयोाजकं, UMA Aaa ATS VHYAURATS प्र योजकं, नेद्‌ भूतरूपवत््वमपि गौ- THA | न च पक्षधमावच्छिन्रसाध्यव्यापकः साधना- वच्छिन्रसाध्यव्यापकश्चाद्भूतरूपवत््रमुपाधिः, स्पाशेन- प्रत्यक्षत्वे तस्याप्रयोजकत्वात्‌ त्वगिद्दरियव्यापारानन्तर वायुवीतीति प्रतीतेश्च । न च स्यशेलिङ्गाग्रहे तदुष- क्षयः, घटेऽपि तथात्वापत्तैः। लेङ्किकत्वे च स्पशं वायडत्तिरिति धीः स्यात्‌, न त्वनुष्णा शौतस्पश वा- युरिति, स्यशाग्रहेऽपि शता वायुरिति प्रतीतेश्च । यद्यत्कषरूपा जातिस्तदा TVA! away उक्छष्टपरिमाणएविषय- aaa aa प्रत्यक््योत्कषं दति gama मूलयक्रिरलुसन्धेयति, ma vaste तदुन्कषंणेत्याटिहेतुसुक्रा तचाखरसेन हेत्वन्तरं वच्यति, शप्रकारेति | “वायुरिति ्रत्यत्तस्मशाच्रयो वायुरित्यथेः। यथाच्ुते भाग- पत्य ततखण्डे पत्त्तकार णवादः | SR न च शोतद्रव्योपनायकत्वेनानुमिते वायौ तथा धीः, बाधकाभावात्‌ विशेषदशंने सत्यारेपाभावाच। अथा- aged स्पाशनत्वे बाधकं चक्छषानुपलभ्यमानस्य त्वचानुपलम्भादिति चेत्‌, afe wata द्रव्यग्राह- RMI स्पश्माचं प्रतीयेत वायाविव प्रत्यभिन्नापि तददेव | अथानुभवस्य दुरपह्हवत्वात्‌ त्वचाश्रय- सहित रश्व स्पशं उपलभ्यते, तदा वायावपि quit अथ दोषाभावे सति द्रव्यय्रहे तद्तसङ्खयादिग्रहनि- यमान्‌ वायौ सर्वथा तदग्रदान्न स प्रत्यक्ष इति चेत्‌, al नच तावदयं व्यक्तौ नियमः, पृष्टलम्रवस्रादेः स्खा-परिमाणग्रहे त्वचा ग्रहणात्‌। तज्नातीये तु Gare सह्या-परिमाणदीनां वाव्बभिधातस् च श्री रे प्रत्यक्षत्वात्‌ | स्यादेतत्‌ वदहिरिद्दरियजद्रव्य- साक्षात्कारे ATA सत्युट्‌ भरूतरूपवत््वं प्रयोजकं सति बाघधासिद्योः प्रसङ्गात्‌ | न च पक्ततावच्छेदकभेद एव ते समान- प्रकारकविरोधिज्ञानस्येव प्रतिबन्धकतया वायुपरमाणवाद्यवच्छ- देन तदुभयाभावनिश्चयेऽपि वायुवाद्यवच्छेदेनोभयन्ञानादिति वाच्यम्‌ । एवमपि az asmag भ्रमवेन त्वनिणेयाभावेन वादकयायान्तत्वनिणेयाय तद्धारक विशेषणोपादानस सव्वेलिद्ध- ORR तक््वचिन्तामको सम्भवे त्यागायोगात्‌ | न तु जन्येद्द्रियग्राद्यविश्रेषगु- UI कायमहस्वसमाना धिकरणविशेषगु aT, रसनगतपित्तद्रव्यस्योह्धुततिक्तरसस्य वायुपनीतसुरभि- द्रव्यस्य च प्रत्यक्षता पत्तेः, मेवं। नेद्मूतरूपवत्वं तथा नयनगतपित्तद्रव्यस्य च प्रत्यक्षतापत्तः। अस्तु ASA Raw तच तन्त्रं । न चेवं प्रभाया मप्रत्य त्वं, प्रभा fe तेजसे रूपं न द्रव्यं तदाश्रयतेजःप्रतीतिः प्रत्यश्षरूपलिङ्गाधीनेव यथा तवेष्मादिप्रतीतिः। तच संथाग-कमादि कथं प्रत्यक्षमिति चत्‌, चान््र-सोर- दीपप्रभादो तु न कथञ्चित्‌ इन्द्रनीलादिप्रभाया रूपस्य पृवदे शनुपलम्भेन उन्तरदेभेा पलम्भेन लिङ्गेन तदाश्रयतेजःसंयाग-विभागाद्ययनुमानमिति। त्वन्नये यथा त्वचा स्यशेमाचग्रहानन्तरं फुत्कारे संयेगा- --- ~~~ alfafa भावः। ‘vara इति खविशेग्यकप्रत्यच्तजनक tae, न तु विषयतया प्रत्यच्चजनक इत्ययः, विषयतस्य ज्ञानसमानका- लीनलेन तन्ननकतानवच्छेदकतया तादृ श्रषाध्यस्वाप्रसिद्धेः। न च तवापि विेव्यल्पर्यन्तमधिकं, वायौ स्पशे इत्यादिप्रतोतोनामपि सल्िकरषप्रविष्टलेन वायजन्यलवात्‌ | एवं faafad सामान्यलकणादि- जन्यप्रत्यक्तविषयतया सिद्धसाधनं लो किकलत्वविशेषणे च तसख्यानागत- VATS प्र ्यच्चकारणवादः। ७३ दीनां | णतेन धूम-वास्ययेोरस्याश्नत्वनाद्भूतस्पशा- भाव्येऽपि" चाष्ुषत्वं अन्यथा तद्गतसंयेाग-विभाग- कमणां प्रत्यक्षता न स्यात्‌ लिङ्गाभावादिति निरस्तं | न च वदहिरिद्द्रिययाग्यानेकविशेषगुणवन्त्वं तन्तं, तव चसरेश-प्रभयेर प्रत्यक्षतापन्तेः गौरवाच्च | नन्वेवं विनि- गमकाभावादुभयेरपि तथात्वमसतु तथापि वायुर- प्रत्यक्ष इति चेत्‌, wa वहिरिन्द्रियजद्रव्यसाक्षात्कारे चाक्षषत्वे स्पाशेनप्रत्यक्षत्वे च प्रत्येकसुट्‌भरूतरूपवश्वे सन्धट्‌ मूतस्पश वत्वं प्रयाजकं पर्यवस्यतीति गौरवं । मम तु Ward उद्‌ म्रूतरूपवत्तवं स्पशनत्वे उद्‌ भूत- स्य शवक्छं, यस्य विशेषे प्रयोजकत्वं तस्थानुगतेन रूपेख ~ — क गो चर साक्तात्कारहेतुमज्निकषाजन्यतपरलेऽप्रसिद्धिः । षोढासन्नि- कषंजन्यत्रपरते च विशेषणव्यारत्या प्रसिद्भिरित्यादिदोषानवकाश् दति भावः | श्रत्यदेति, प्रत्यद्खरूपयोग्यस्पशाश्रयतादिति भावः | फलो पधानपरे प्रत्यक्तपदे श्रप्रयोजकता aq प्रत्यत्तजनकतानव- च्छदकत्वात्‌ समानकालोनस्यातथावात्‌ | तद्योग्यता तु AEA- समानाधिकरणे तस्पशोश्रयलेनेत्यतोऽग्रे तमेव हेतुमाद, "मदत्व- दति । न त्तेवभुभयोरेकायवेन पौनर्क्यम्‌, उपाधिभेदेन भेदात्‌ | (९) खनुद्ध तस्पश्रवत््वेऽपीति we | २३४ तत्त्वचिन्तामणौ सामान्य प्रयोजकत्वमिति द्रव्यग्राहकवदहिरिन्द्रियव्यव- ्थापकेाद्‌ भ्रूत विशेषगुणवक्वं सामान्यप्रयाजकमिति लाघवं | विशेषस्य सामान्यस्य च भिन्नप्रयाज्यत्वनिय- मात्‌ नैकं प्रथाजकं। अथ वायुयदि वहिरिद्दरियजन्य- साक्षात्कवारविषयद्रव्यं स्पाश्नसाक्षात्कार विषयद्रव्यंवा स्यात्‌ उद्ब्ूतरूपः स्यात्‌। न चेवं तस्मात्‌ तथा, ता- इ शसा स्षात्कार विषयद्रव्यस्य रूपजनकत्वनियमादिति चेत्‌ । न । रूपवत्‌समवेतत्वन fe द्रव्यस्य रूपजन- कत्वं न तु ताहशसाक्षात्कारविषय द्रव्यत्वेन तस्य रूप- न च वाय॒श्यणके व्यभिचारः, उद्धू ततस्य फलबलकस्प्यत्वेन निमित्त- भेद निबन्धनव्रन च AST तस्याभावात्‌ । न चाञ्रयत्वप्रवेश्न- aaa, एकाधिकरणएकापच्छेदकद यसम्भव एव तदवतारात्‌ । श्रत- एव यन्निष्ठेत्यादि साथेकतावोज वच्यति । न चेवं धरमवत्वादित्यपि कथायां wea, धुमवत््रहे तुते तस्येष्टलात्‌ इति वच्यते शति भावः | "वाधनेति साधनेकदेणेत्यथः, स्य्भवत्वमा जेणेव व्यभिचा- रवारणे ओेषवैयथ्या दिति(९। wa यद्यपि रूपवत्मेवो पाधिरुद्तत्व- वै यथ्यात्‌२। तथापि तस्याप्रयोजकतायासुद्धत रूपत्वावच्छेदेन जन- (९) afaeenfe साथकतानियामकमिति we | (२) स्यशवत्त्वमातेणेव व्यभिचारवारणादिति क* | (3) उद्भतत्वे वेबण्योपातादिति we | प्र च्तखण्ड प्र्यत्तकार गवादः | ७३५ जननेात्तरकालोनत्वात्‌ | घटा यदि चक्षुरितरेन्दरिय- ग्राद्यद्रव्यं स्यात्‌ अरूपमस्यशेमचाक्षषादि स्यात्‌, त्वगि- fea यदि द्रव्यग्राहइकवहिरिद्द्रियं स्यात्‌ रूपवत्‌ स्यात्‌ WHITER वा न स्यात्‌ रूपग्राहि वा स्यात्‌ WHAT | a चेवं तस्मान्न तथेति, घटोापि न त्वगिन्द्रियग्राद्यः स्यात्‌ तदहतसड्ादिज्नान पुत्कारादाविवेति स्यात्‌ स्पुशामोत्यनुव्यवसायञ्च घटवट्वा यावपि। अथ स्पाश- नत्वे उद्‌ भूतस्पश्वद्द्मूतं रूपमपि तन्त्रं उद्‌भूत- eae चा श्ुषत्वेवत्‌ स्या शेनत्वद शनादिति चेत्‌ । न । उद्भूतरूपवच्वे सत्यपि प्रभायां न स्याशेनत्व- मिति उद्‌ मूतस्पशस्यावश्यकत्वेनेद्ूतरूपस्यान्यथा- कलात्‌ । कायये-कारणभाव एव तक्तः प्रतौकार इत्युपजौव्यतलात्‌ प्रथमोपखितलाच स॒ एवोपाधिरूपन्यत्तः । श्रत एव वयथविगेषण- तापि नेति ara: | उद्भृतपद प्रत्य्चपर तथाच समब्याप्ोपाध्यभिप्रायेणेदमित्यन्ये | ‘Ma fa, खब्यवस्थापकगृण पुरस्कारणेव ZA चत्तरादोनां प्रट- निरिति खब्यवस्थापकगुणयोग्यतायास्तन्तलमिति wa रूपमस्तु तन्त कुतस्पाशेनवेऽपौति भावः । ननु खव्यवस्यापकगणमादायैव yanat, न चेतावता श्रयाग्े खव्यवस्थापकविण्षद्यणएयाग्यता तत्‌प्रत्ति देतुः, इत्यतः श्रन्य-व्यतिरेकमेव मानमा, ‘afafa | (ORE | तज्वचिन्तामणो सि इत्वात्‌ | न AQAA सत्युद्ूतरूपाभावात्‌ स्याश- नत्वाभावः | नन्वेवं स्पशेगत उद्भवः कारणमस्तु न तु रूपमकारणमिति चेत्‌, तथापि स्यशस्त दृ द्ववश्च कारणं न तु रूपमपि तस्मिन्‌ इये सति तदभावेन तदभावा- दशनात्‌ | AMAT रूप-स्पशगते उद्धवत्वजातौ कार- शता वच्छेदिके न तु कारणे इति। उच्यते | द्रव्यस्व स्पाशनत्वे उद्ूतस्यशमाचं न तन्तं निदाधाखणि वायू- नन्विन्दियजद्रव्यसाच्ात्कार दव वरिरिद्दियजद्रव्यसाक्तात्कारेऽपि नैकं किबिदनुगतं कारणं भवेत्‌ श्रतश्राद, “खतोति, तचासम्भवा- न्दभाव इद तु सम्भवतेाऽपि त्यागो नाचित इति भावः । ननु सम्भवमाजेशेवात्यागे जन्येद्धियेत्यादिदयमण्यस्त॒ नियामकमत श्राह, ‘a fafa, तथा च तयोरसभ्भव एवेति भावः । इड waa विश्रेष- पदोपादानञ्चरमे समानाधिकरण्त्या दिपदोपादानञ्च प्रयोजकलला- भाय । न fe खव्यवस्धापकगृणयोगिलं तादृ शगुणवत््व वा तत्तदि- द्दियप्रटत्तो तन्तं, wat जन्येद्धिय ग्राह्मखव्यवस्थापकगुणवत्वं कार्यम ₹त्वसमानाधिकरणएतादू शगुणवतवञ्चे पान्तं, विशेषगणएपद चच जन्येद्धिय- व्यवस्थापकगृणपरमिति(.बोडूवयम्‌। ्रत्यचतापन्तेरिति, न चेष्टा पत्तिः, तद्रतसद्ादेः प्रत्यत्तवापातात्‌(२)। ‘ag वेति वस्तुतोवदिरिद्ियज- (९) खब्यवस्थापकगगपरमितौति we | (२) तद्गत स खख्यादि पत्यच्ततापत्तरिचथे इति we | प्र्यत्तखण्डे पर ्च्तकारगवादः | ऽइ पनोतशीतेाष्णद्रव्ये च yaaa तद्रतसङ्या-परि- माण-संयाग-विभाग-कमणां प्रत्यष्त्वप्रसङ्गात्‌। येाग्ब- व्धक्तिटत्तित्वेन तेषां योग्यतया द्रव्यग्राहकसामय्री- ग्राद्यत्वावधारणात्‌। न ाष्मादिजातीये दाषाभावे- ऽपि धटादाविव करपरामशे कदाचित्‌ केनापि सह्या द्यते, तथेदृभ्ूतरूपवस्वमाचस्य तथात्वे इ व्यप्रत्यक्तेऽनुग्रत पं नासत्येव यदि च सति सम्भव दत्यादिन्यायात्‌ स्तोक्रियेत तदोद्ुतस्पेवत्च मेवास्ित्यथः। “ययेति, aaa दति रोषः । “एतेनः प्रभाप्रत्यत्तत्वनेत्यथः, “पय्यैवस्यतौति विशेषौ प्रति ead: सामान्यसामग्यपेच्तणात्‌ चिव्वण्भयोद्धवस्य प्रयोज कलव पर्यवसितं न awaaa विशेषथोरपि प्रयोजकष्वमित्यथेः । नतु मभमेकमेव fay प्रयोजकत्वमिति लाघवं तव तु fag Tu प्रयोज | कानौति गौरवमत श्राद, "विशेष्येति तथाच aarad विरोधाद्धेय- मित्यथेः | ‘quae इति, यद्यपि वडिरिद्धियजन्यद्रव्यसाक्तात्कार विषयत तत्तन्त्र UA ठद्भुतस्पशेव त्वमेव, तथापि स मान्यसाममोसापेक्ता वशेषसाम ति स्याश्रेनतेऽपि तत््रयीजकलमुक्रं । वस्तुतस्तु स्याश्नपदं वडिरिन्दियजन्यद्रव्यप्रत्यत्तपरमेव^ मन्तव्यम्‌ । दोषाभाव इति, धृष्ठलद्यवस्तादौ(९) दोष एव प्रतिबन्धकोऽत एवाभिमुख्ये पुनस्तत्रैव (९) स्पाशनत्व पदं वद्िरिज्ियजन्यप्र्यत्तविषयत्वपरमेवेति we | (२) एषनिषवन््नादाविति | | 98 इ तत्त्वचिन्तामणौ चान्दराययुयोतस्य नयनगतपित्नद्रव्यस्य च yaaa तङ्तसह्याग्रहाऽपि स्यात्‌। न च घटादाविव निपुशं निभालयन्तोऽपि तद्रतसङ्खादित्वादि इस्तवितल्यादि- परिमाणं कमं वा वोश्ामहे, इत्येकेकव्धभिचारा- दिनिगमकाभावादुभयमपि वदहिरिन्द्रियद्रव्यप्रत्यक्चत्वे प्रथाजकमिति वायरप्रत्यक्षः। a चेवमपसिद्वान्तः, पीतः शङ्क इत्यादौ नयनपित्तपीतिमेव र्द्ते न तु पित्तद्रव्यं विभक्तावयवत्वात्‌ प्रभायामिव तेजस इति टीकारूताममिधानादिति नवोनाः। सद्धारिगडात्‌ दोषः प्रतिबन्धक्ाऽपि कन्पनोय इति भावः “नवौना दृत्यखरसोद्धावनन्त दो जन्तभयवप्रयोजकतायां गौरवमेव इष्ट- व्यम्‌ । "तस्मादिति, नन्वेवं चनद्र-तारादौ९ सद्खोपलम्भापत्तिः, किञ्च रूपवत्वस् वहिरिन्दरियजद्रवयपरत्यचपरयोजकले त्येव तचा षलप्रयोजकत्वे समान्य-विश्षयोभिन्नप्रयोजकतानियमो wat । मेवं पक्षिकाण्डादिगतिप्र्यलान्यथानुपपत्योक्रस्य(९) प्रत्यचताप्रयोज- कत्वे सद्ाद्ययदस्य दोषनिबन्धनत्वखितौ विष्वग विसारिजातोयससु- दायादेरेव(₹ टदोषत्वव्यव स्थितेः सामान्य-विशेषयोः प्रयोजकभेद एव (१) चन्रप्रमादादिति we | (२) उद्मुतरूपस्येति we | (a) विष्बगविसारिखरूपजातीयसम्बलनादेरेवेति we | UGS TATRA | eRe wyeraticeg चलति पष्ठिकाण्डादौ पुवदेश- विभागात्तरदेशसंयागयेः प्रत्यश्ता न स्यात्‌ पूर्वोत्तर देशस्य प्रभामर्डलस्यानुद्‌ ूतस्पशत्वेनाप्रत्यश्षत्वात्‌ । तथाच परेषां चलतीतिप्रतौतिरपि तल्िक्किका न स्यात्‌। अस्माकमपि बन्द्र-तारादौ संथाग-विभाग- लिङ्गकगत्थनुमानं न स्यात्‌। न च पुर्वोत्तरदेे उप- लम्भानुपलम्भाभ्यां संयेग-विभागावनुमाय ताभ्यामेव गत्यनुमानं, पव त्तरदेश्यार प्रत्य त्वेन लिङ्गा सिद्धः | तस्मादृट्श्रूतरूपवश्व तच प्रयोजकमिति वायुर Tae: | aq शीता वायुरित्यारोपेा न स्ाशेनः विेष्यस्यायोाग्धत्वात्‌। न च प्रमायान्तथा, सामान्ये बाधकाभावात्‌ | नाष्यनुमानापनीवे वायौ त्वगिन्दि- यापनोतः शोतारापः शीतद्रव्यामेदारेपि वा, मनसा सामान्ये अद्धतश्ूपवत्वसख चाच्तषत्े ₹ूप्राइकषामग्रो खमावेश्रख भ्रयोजकलात्‌ | श्रत एव न तमसि सुवणं प्रत्यकं । द्रव्यलेनेव गणं प्रति, संयोगादिकञ्च विशेषं प्रति प्रयोजकलदशै- गात्‌ भिनप्रयोजकतानियम va) arated । (१) शणत्वसामान्यधम्भावच्चछत्रं परति xara प्रयोजकत्वमिव संयोम- त्वादिविग्रेषधम्भावच्छ्नं प्रपि तेनेव रूपेख प्रयोजकत्वात्‌ खामान्ध- वि्रेषधमावच्छछन्िं प्रति विभित्रधमावच्छत्रप्रयोजकतानिबमो न प्रामा- fam दति भावः॥ 8 ० तत्वचित्तामणौ तलिङ्गस्पशादि चतुष्कस्थाग्रहणात्‌ शीतस्यस्यातल्ि- Faq न च शोतद्रग्योपनायकत्वेनानुमिते वायौ मनसा शीतारापः, शीतानाश्रयत्वेनानुमिते वायो ASAT | नापि पीतः शङ्ख इति वदंडहिरिन्द्िय- जन्धोऽयं भ्रमः, येनानुमानिकंविशेषग्रहे$पि"“ Sra- मादहाव्याद्‌भवेत्‌ शीतद्रध्योपनयनजनकप्रणालीमवि- दुषाऽपि शता वायुरिति प्रत्ययाश्च । नापि लिङ्गा- भासजन्यानुमितिरूपाथमः, तदप्रतीतेः शीतस्यशस्य वायुलिङ्गत्वेन भ्रमाविषथत्वात्‌ | न च शीतस्यशानु- मिते द्रष्ये स्मृतवाव्वभेदा रापः, वायविशेष्यकशोतप्रत्- यात्‌। Wa रव शीतस्यशाऽयं वायारिति भरमशरौर- न्तु स्वव्यवस्यापकयोग्यग एवल प्रयोजकमिल्युक्तंः ARITA न सम्मवतोत्यद्ुतर्ूपस्य लाघवाभिधानादेवाथेतः प्रत्युक्तम्‌ | “वायलिङ्गतेति, एतच प्रकारान्तरानव तारेण प्राथमिकप्रत्थय- मभिप्रेत्य, तदानीं वायोरनुपस्यित्या वायवोयत्वारोपस्यान्यथा श्रस- war । यदा तु कतश्चिल्िङ्गात्कदाचिदायुपखितो wat वायु- रिति Shear तलिङ्गलारोपं faa awa वायवौयलमारोपते । न॒ च वा्ोरन्यताऽलपसथ्ितिदशायां Maui जलदटत्तितया weaa व्यभिचारे स्फुरति कथं वायुलिङ्गलारेपोऽपौति वाच्यम्‌ । (१) आभुमानिकविग्येषद श्रनेऽपोति we | प्र्च्तखग्डे VARMA: | ७४१ wud | न च श्वप्रविश्रमवत्‌ं खोत्परेशितिपदाथं- daira amar, त्वगिन्द्ियव्यापारानुवि- धानादिति। उच्यते। यथा वायुवेधर्म्येश जल त्ति- तया शीतस्य Maw aaa दिद्धो द- वदोषमा हाढ्यात्‌ तथा शोतस्यशे वायुलिङ्गत्वारा- पादायवीयत्वानुमानं। न चैवं wat वायरिति प्रतीतिः» न स्यादिति वाच्यं। शीताऽयं वायवीय- इति ज्ञानानन्तरं शोतेऽयं वायुरिति च मनसारापात्‌ अनुष्णो वाथुरिति वत्‌ | अथत्वग्व्यापारानन्तरं कथं वायुवातीति प्रतीतिः तलिङ्गसंथाग-विभागयेरप्र- aad | न च We वा्भिघात wa तलङ्ग अभिघातस्य संयोागत्वेनाप्रत्यक्षत्वादिति Ai a1 नैरानों जलस्यानुपस्ितवेन(९ शोतोऽयं एयथिवयादिन्यान्यदत्ति azefaa सति दस्तिम्लात्‌ cedar तज्ञिङ्गलाराप- पदेन विवक्षितलादिति दिक्‌ । ज्ञानेनेति ज्ञानं yfaarqezan- न्यद्रयदन्नोव्येवं प्रकारेणेत्यथेः । wat श्रात्मौयतवं खात््ो यतं एतच्डरोरावच्छिन्नात्महत्तिलमिति यावत्‌ । “एवमिति, न चातुभ- वकलः, स्श्ररोरावच्छिन्नात्मरत्तितानुमानं fe श्शोरान्तरावच्छद- (९) इति धौरिवि we | (२) अनुपलम्भ बाधेनेति we | 1 | त्वचिन्तामणशौ अभिधातजन्यमुखं-द्‌ःखविशेषेणाभिघातभरुन्ीय तस्व स्यशंवदेगवन्नन्यत्वमनुमाय वेगेन कमानुमानात्‌। वं प्रणालोमवि दषस्तत्‌प्रत्ययासिद्धेः | WA वायुः शीता वातीति कथं विशिष्टवेशिश्चप्रतोतिरेका शोतविशिष्ट- प्रतीतेमानसत्वेन कमप्रतीते५ आआनुमानिकत्वेन जातिसङ्करप्रसङ्गादिति चेत्‌। ai शोतविशिष्टत्वेन स्मृते वायौ कमोनुमानादिशिष्टवेशिष्चं न qr विश्चेषणमेकदा भासते। न चेवं कल्पनागौरवं दाषाय, प्रत्यक्षत्वे बलवदाधकसत्वात्‌^ | wi वदहिरिद्द्रिय- जद्रव्यप्रत्यक्षत्वे उद्‌ भतरूपवस्वस्य प्रयोजकत्वे व्यव- नानुपलभ्यमानतया ग्राह्यम्‌ । न च aise सोऽदमिति प्रत्यभिन्नान- काले शरौरान्तरोपख्ितिनियमः, येन लिङ्ग ज्ञानादोदशप्रणालौनि- धमः स्यादिति न किञ्चिदेतत्‌। ^न च शाधनेति, waena safe ब्रद्धसाध्यव्यभिचारादिदमुदाइतम्‌, न तु पाथिव दिपरमाणषु व्यभिचारवारणाय, उद्ग्डतपदेन प्रत्यचस्यक्रत्वेन परमाणषु तत्छ- त्वात्‌ श्रन्यथा साधनावच्छिनवेऽपि वाखपरमाणौ व्यभिचारतादव- ख्यात्‌ इति दिक्‌ । “किञ्चेति, यद्यप्यद्‌ग् तस्यं शेवत्वन्तेः ania तन्तसुच्यते न वाद्धेखि यया्यले(९ दृत्यनुक्ापालम्भः, तथापि रूप- (२) बलवदिराधादिति we | (३) वाद्धयप्रबमच्तत्व इति we | TAGS प्र्यच्तकारयवादः | 0283 feat प्रत्यक्षत्वसाध्यकानुमाने पक्षधमेवच्छिन्नस्य साध्यस्य साधनावच्छिन्रस्य वा व्यापकमुद्ूतरूपवस्व- मुपाधिः। न च विशिष्टस्य व्यभिचार-व्यतिरेकथेाः साधनेऽथोान्तरः, विशेष्यव्यभिचार-व्यतिरेकसिहिपय्य- वसानादित्युपाधौ व्यामः | अथ वायुवदात्मापि न प्रत्यक्षः द्रव्यप्रत्यक्षत्वे उद्‌भूतरूपव त्वस्य तन्ल- त्वात्‌^। न च लिङ्गन्नानं विनेवादं जानामीति प्रत्य- यात्‌ न Sine, ्नानमविद्षे जानामीति विशिष्ट- प्रत्ययाभावेन Maa लिङ्गत्वात्‌। न च way जानामीति वत्तमानप्रत्ययेा न स्यात्‌ घटन्नानस्यानु- मितिपूवेढतीयक्षणे विनाशादिति वाच्यं । स्थुलसमयेा- qa तन््रतायां सम्भव wa न्यायः स च were इति नियामकल्कल्पनायां विनिगमकाभावोऽनियामके स्पशेवत्वे गमना- द्मभिचारो वा न्यायः स्यादिति तस्यागमनब्युत्पादनमिदं नतु तदुक्रपरिदार इति भावः। श्रभावत्‌' मण्यादि प्रभावत । ननु बल- वत्सजातोययदणएकतमग्रडणं खल्वभिभव दत्यन्धकारे सजातोयग्रदणए- द शायान्तदुपलभ्येतेत्यत ae, “त्रभिभवश्चेति, लाघवादिति भावः | ननु प्रभाष्पतेजोऽन्तरकनल्यने गौरवं तदोयगोकल्यभानापत्तेशेत्यख- Tia, ‘aafa, यद्यपि भाखरतवेऽनभिभवाभिघानमप्रसक्रप्रति- (१) प्रयोजकत्वादिति we | ७88 तत््वविन्तामणौ पाधिमादाय वनतमानप्रत्ययात्‌, यथा कुलाले चेष्टा- दशनेन करातीत्यनुमितिरिति saa | Ase घट- मद्राप्ं साऽह घटं स्पृशमोत्यमेदप्रत्यमिन्नानादात्मा प्रत्यक्षः | न चैतत्‌स्यशनेन्द्रियजन्यन्नानाश्रयोाऽहं तद- ग्रनन्नाना्रयाभिन्नः मदीयाहंप्र्ययविषयत्वात्‌ AE शनन्नानाश्रयवदित्यात्माभेदप्रत्यय इति वाच्यं । मद- शस्या प्रत्यछत्वेनानुमानलिङ्गासिद्धः। न च न्ानेना- त्मानुमानं ततस्त QA श्रात्मीयत्वानुमानं तता- मदीयाहंप्रत्ययविषयत्वन्नानमात्मनीति वाच्यं | वं प्रणालोमविदूषाऽपि येऽहं सेाऽहमिति प्रत्ययात्‌ | न च वायौ प्रत्यमिन्नानमस्ति, सदागतिमल्वेन गतस्य पुनरन्नानात्‌। स रव पुनः पुरावात इति प्रतीतेः तज्नातीयानुमितिरूपत्वात्‌ | तस्मादाय॒बहिरिद्दिया- प्रत्यक्षः नौरूपद्रव्यत्वात्‌ ्राकाश्वत्‌। न च साधनाव- वधः परप्रकाश्कत्रव्यद्ास्य तस्य तदन्वच-परव्यतिरेकानुविधायिय- हाग्रदस्याग्रदायाभिभवाकल्पनात्‌ कारणाभावेन कायाभावे प्रतिबन्ध- काकल्यनादिति तथापि शएक्ततसदचारितामाचण प्रसञ्यप्रतिषेघो- दरष्टव्यः। वयद्ग्रदादिदमुपलक्तणं परप्रकाशकवव्यन्ञकायरदादित्यपि द्रष्ट व्यं । एतत्सव्वमप्रदणपय्यन्तमभिभवपदायसुपेत्य समाहितम्‌ । वस्तु- तस्त॒ बलवत्सजातो यसम्बन्धे एवाभिभव दति तदसम्बन्धे एवान- TAGS पत्धच्छकारणवादः | ४१ च्छित्रसाध्यव्धापकमुङ्ूतस्यशाना्रयत्वमुपाधिः, उद्‌- भूतस्यशेस्य तचाहेतुत्वनापाधेः साध्याव्यापकत्वात्‌ | किश्ोद्‌भ्ूतस्यशवत्वस्य विरि न्द्रियजन्यदरव्यसाक्षा- AMMA सुवखरूपन्तेजेद्रश्यं प्रत्यक्षं न स्यात्‌ प्रभावत्‌ तस्यानुद्भूतस्पशवत्नात्‌ Vay तस्योदभूत- मेव । किन्तु उपष्टम्भकपौतरूपामिभ्रतं | अमिभवश्च बलवत्सजातोयसम्बन्धः। रवमन्धकारे पीतायरदशे- sofa: | न चेवमन्धकारे सुवणापलम्भापत्ति- रभिभूतस्यापि वेजसा ग्रहात्‌, न च तेजसि तेजेा- ऽन्तर व्यञ्जकं, इति वाच्यं | रूपे शद्यमाण रव चक्षषा द्र्यग्रहात्‌, सुवणेरूपममिभवारेव नापलभ्यते, उप- षम्भकरूपच्वालाकाभावात्‌। अथ यथा अरूश-कपि- लादिरूपाभिभ्रूतमपि afer पर STATA प्रका- भिभवः, श्रतस्तादूशस्यैव व्यञ्जकत्वम्‌, तथाच तत्सम्बन्धः प्रति- बन्धकस्तदभावः कारणमिति पय्येवसितोऽथः | तथाचारुण-कपिला- द्यभिश्वतस्य वद्िरूपस्य ग्राइक्त्ेन सुवणरूपस्यायादकलेन च किबित्घजातौयसम्बन्धः प्रतिबन्धकः किञ्चित्छन्बन्धोनेति कल्प्यते(९) | श्रग्रणगभं त्वभिभवे न श्रभिभवो ग्रदणं वाच्यम्‌ । तथाचानभिभ्र- (९) किच्वत्सम्बन्धो न तथेव्येव फलबलात्‌ कल्यत इति | | 94 89 तत्त्वचिन्तामणौ पाधिमादाय वनमानप्रत्ययात्‌, यथा कुलाले चेष्टा- दशनेन करातीत्यनुमितिरिति उच्यते । येऽहं घट- मद्राघ्ं साऽहं घटं स्ृशामोत्यभेदप्रत्यभिन्नानादात्मा प्रत्यक्षः | न चैतत्‌स्यशंनेद्द्रियजन्यन्नानाश्रयेाऽइं तद- भ्रनन्नानाश्रयाभिन्नः मदीयादंप्रत्यविषयत्वात्‌ तद- नन्नानाश्रयवदित्यात्माभेदप्रत्यय इति वाच्यं । मद श्स्याप्रत्यक्षत्वेनानुमानलिङ्गासिद्धः। न च न्नानेना- त्मानुमानं ततस्त AA आ्रात्मीयत्वानुमानं ततेा- मदीयाहंप्रत्ययविषयत्वन्नानमात्मनीति वाच्य | रवं प्रणालोमविदुषोाऽपि येऽहं सेाऽइमिति प्रत्घयात्‌। न च वायौ प्रत्यसिन्नानमस्ति, सदागतिमच्वेन गतस्य पुनरज्ञानात्‌ | स रव ॒पुनः पुरावात इति प्रतीतेः तन्जनातीयानुमितिरूपत्वात्‌ । तस्मादायुबहिरिद्धिया- प्रत्यक्षः नीरूपट्रव्यत्वात्‌ ्राकाश्वत्‌। न च साधनाव- Gy: परप्रकाशकत्वव्यद्धस्य तस्य तदन्वचच-परव्यतिरेकानुविधायिग्- हाग्रदस्याग्रदायाभिभवाकलर्पनात्‌ कारणाभावेन काय्याभावे प्रतिबन्ध- काकल्यनादिति तथापि शक्ततसषदचारितामाचण प्रसच्यप्रतिषेघो- FOB व्यज्ग्रदादिदमुपलक्षणं पर प्रका शकवव्यन्नकायदादित्यपि द्रष्ट व्यं | एतसव्यमग्रदणपरयन्तमभिभवपदाथसुपेत्य समाहितम्‌ । वस्तु- ay बलवत्सजातो यसम्बन्धे एवाभिभव दति तदखम्नन्ध एवान- TOTS प्र्च्छकारयवादः । ७8५ च्छिन्रताध्यव्धापकमुदूतस्यशानाश्रयत्वमुपाधिः, उद्‌- BAIN तचाहेतुत्वेनापाषेः साध्याव्यापकत्वात्‌ | किश्चोद्‌भूतस्यशवत्वस्य वदहिरिन्दरियजन्यद्रव्यसाक्षा- त्कारप्रयोजकत्वे सुवखरूपन्तेजेद्रश्यं प्रत्यक्षं न स्यात्‌ MATA तस्यानुद्‌ भूतस्शवक््वात्‌ रूपन्तु तस्योदभूत- मेव । किन्तु उपष्टम्भकपीतरूपाभिभूतं | अभमिभवश्च बलवत्सजातौयसम्बन्धः। रवमन्धकारे पीतायहशे- sofia: | न चेवमन्धकारे सुवणापलम्भापत्ति- रभिभ्रूतस्यापि तेजसा ग्रहात्‌, न च तेजसि तेजा- ऽन्तर व्यच्ञक, इति वाच्यं । रूपे WMA रव चश्षा द्रव्यग्रहात्‌, सुवणेरूपममिभवादेव नेापलभ्यते, उप- म्भकरूपन्चालाकाभावात्‌। अथ यथा अरूण-कपि- लादिरूपामिभ्रूतमपि वदह्िरूपं पर आत्मानश्च प्रका- - SS - EFOSC hr ~ Dd भिभवः, अ्रतस्तादृशस्यैव यञ्ञकत्म्‌, तथाच तत्सम्बन्धः प्रति- बन्धकस्तदभावः कारणमिति प्येवसितोऽयः | तथाचारण-कपिला- gira वङ्किरूपस्य ग्रादकलेन सुवणरूपस्यायादकतेन च किचित्छजातौयसम्बन्धः प्रतिबन्धकः किञ्चित्सम्बन्धोनेति wea’ | श्रग्रहणगभं त्वभिभवे न भ्रभिभवो aed वाच्यम्‌ | तथाचानभिभ्र- (९) किच्चित्सम्बन्धो न तथेत्येव फलबलात्‌ कल्यत इति Te | 94 ७9६ तत्त्वचिन्तामणौ प्रयति तथा कनकमपि प्रकाशेत प्रकाश्येचेति चेत्‌। न । तच छभिभूतरूपव हिसम्बद्वानभिगरूतरूपा वहिमध्या- दिव्यापिनी." प्रभेव व्यश्जिका। यद्वा वह्कौ रूप- भाखरत्वे नाभिग्रुते किन्तु शुक्लत्वमाचं, सुवणं तु रूपमभिभूतन्तेन तदतशुक्तत्व-भास्वरत्वे Baga अपि व्यक्तयग्रहान्न Tua इति फलव लात्कल्ययते । न च पीतिमगुरूत्वाश्रयातिरिक्रं तदसिड्ग, अस्ति fe सुवशैस्यात्यन्तानलसंयागेऽपि पीतं रूपं न तदिजातीयं, तदनुपपननरमसति द्रवद्रव्यसम्बन्धे, पाथिवेऽत्यन्ताभ्रिसं- ame पुवेरूपविजातीयरूपजनकत्वनियमात्‌। जल- सम्बन्धे तदपगमे च पटादौ दादहादाहदशनात्‌ | तरूपं AMAA ग्टद्यमाणरूपन्तेजो ग्रादकमिति waa! न चेतत्‌ सम्भवति, तेजोरूपस्य रूपाय्रादकलात्‌ गौरवादिषय -तेजखो- anges खूपग्रहाच | किन्त योग्यमस्तोति zed न त॒ यदण- स्यापि विषयग्रदणे विनियोगः । किञ्चैवं उन्ञ.तरूपमप्यधिकं ख्यात्‌ श्रतुद्श्धतस्य गहासम्भवादिति वयम्‌ । ननु यत्रात्यन्ताग्िखंयो गेन षमानजातोयमेव रूपमारभ्यते भस्मादो तच व्यभिचारः स्यादिति पोतरूपान्त भावेण विशिब्धेव इेवन्तरमाद, यदेति, पौते दयग्रिसयो- ४ (९) वद््रादिमध्यपातिनोति we | परद्यत्त खण्डे पत्यत्तकारगवादः | ७8७ तदिदं ्रायमानं कनकं यद्यत्यन्ताभ्रिसंयागि-पाथि- वत्वे सति विजातौयरूपप्रतिबन्धकद्रवद्रव्यसंयुक्तं न स्यात्‌ पूरूपविजातीयरूपवत्स्यात्‌ वहिसम्बद्वघटवत्‌। अन्यथा पाथिवं न स्यात्‌ जलं वा स्यात्‌ अभ्रिसंयागि वा न स्यात्‌। तदयं Vara: | अत्यन्ताभ्रिसयागि पीतं विजातोयरूपप्रतिबन्धकद्र वद्रव्यसयुक्तं अत्यन्ताभ्रिसंयेो- गित्वे सति पृवेरूपविजातीयरूपानधिकरणपा्थिंवत्वात्‌ जलमध्यसिताभरिसंयुक्तपीतपटवत्‌ | यदा पीतं सुवशे पोतरूपातिरिक्तरूपेत्पत्तिप्रतिबन्धकद्रवद्रव्यसं युक्तं न- छन्दिवमग्रिसंयागेऽपि पौतरूपातिरिक्तरूपानाश्रय- em Ee गात्‌ विजातोयमेव रूपमुत्यद्यत दरति faanizagqn, ्रात्यन्तिकलं खावधितया ्रनतुगतमतस्तदनुगमाथं नक्तन्दिवेतयक्ं । पाथिंवलश्चा् हे तावनुषञ्ञनोयम्‌(५)। ननु करकावत्दजमेव gaa) स्यादतश्राह, नेमित्तिकेति, तथासत्यप्निषंयोगावय-व्यतिरेकानुविधानानुपपत्ति- रिति भावः । "तत्रापि उपष्टम्भकर्ूपप्रतिबन्धकेऽपौत्ययेः । एत- ानट्‌श्वतगुणस्य पाके सत्युट्ग्डतगृणलनियमात्‌ व्यञ्चनादौ पाक- (१) रुतेन “पीत रूपातिरिक्घरूपानाश्यपाधिवतात्‌' इत्यं खचिङित- मूलपुस्तकपाठो न समीचोनः। (२) करकावत्‌ प्रतिबद्धसहजग्रवत्वमिति ख | ७४८ तज्वचिन्तामणौ त्वात्‌ तावत्पयेन्तमभ्रिसंयुक्तजलमध्यस्थपीतपटवत्‌ | न चाप्रयाजकत्वं, विराधिद्रवद्रव्यसम्बन्धं विना पा- चिवेऽत्यन्ताभ्रिसंयागस्य विजाती यरूपजनकत्वात्‌ | तच्च द्रवद्रव्यं न जलं सवाभाविकद्रवत्वानाश्रयत्वात्‌। न चानुट्‌ भूतं तत्‌, शोतलशिलातल्े अभ्रिसंयागादाह- दशनेनानुद्मूतद्रवत्वस्य दाहा विरेाधित्वात्‌ नेमि- ्तिकद्रवत्वाज्च | नापि तत शव पाथिवन्वं, द्रतपाथि- वस्य विजातौयरूपप्रतिबन्धकत्वे तादावपि तथात्वा- प्तः तचापि रूपपरादत्तिप्रसङ्गगञ्च | Weare पाथिवत्वेन विजातीयरूपाप्रतिबन्धकत्वात्‌ | यद्यपि तेजेऽन्तरं न नेमित्तिकद्रवत्वाधिकरणं, नापि विजा- तीयरूपप्रतिबन्धकं, किन्तु तज्जनकं, तथापि प्रत्यक्ष- द्रव्यत्वेन तस्य SUA पथिवी-जलान्यत्वेन तेजस्वत्‌ ufameanatafad तथात्वं, पीतभागद्रवत्वमप्यभि- संयोगे न नश्छति द्रततेजःप्रतिबन्धादेव जलमध्य- स्थाभ्रिसं यक्तटतवदिति | अथ यदि द्रततेजसा विजा- जोदग्रतरसवति पाषाणादिभस्मनि पाकजगन्धेस्य दशेनेन fafy- तादध्यवसेयं | HII तस्छानुद्श्नरूपस्य अ्रनट्ग्धतरूपपराटत्तो दृष्टापादानस्यापि सम्भवा दित्यवधेषं । ननु पष्टम्भकेनेव तदिजातोयं प्रत्त खण्डे प्र च्चकारगवादः। ७8€& तोयरूपप्रतिबन्धकत्वं . तदा जलस्थपटवत्‌ टरतसुवणे- मध्यस्ितपटादेरपि रूपपराइत्तिन स्याद्विति चेत्‌ | न । Ba सुवशेन्वेनानुभरूयमाने Gaza अविनि- भागवन्तिन्युपष्म्भके द्रतन्तेजेा विजातीयं रूपं प्रति- बक्नाति नान्धच तथेवान्वय-व्यतिरे कात्‌ | तद्यपषटम्भक- त्वमनुभवसि ङ्गं सुवगस्येत्यावश्चकत्वात्‌ | तस्येव खरूप- पराइत्तौ प्रतिबन्धकत्वमस्तु कऊतन्द्ष्टविजातीयतेजः- कल्पनयेति चेत्‌ । न । उपषटम्भकमाजे fe विजातीय- रूपप्रतिबन्धकस्वभावत्वं द्रततेजसेधभ्मिग्राहकमान- सिदत्वात्‌ तस्य तेनेव रूपेण सिद्धः। यदि द्रलन्तेजेा रूपपरादहेनि प्रतिबन्धकं स्यात्‌ पटादिरूपपरारत्तिमपि प्रतिबध्रौयादिति तकंस्य तदिपय्येयस्य च faafafe- व्याहतत्वात्‌“ | अनुभ्ूयमानसुवशेस्य च उपष्टम्भक- रूपपराइत्ति प्रतिबन्धकस्वभावत्वं९" न धभ्भिग्राहक- मानादन्यतेा वा fag येन पाथिवे असति विराधिद्र- eo प्रतिबध्यतामत आड, उपष्टम्मकस्येति, "तयापौति। ननु एयथि- व्यन्यलववत्‌ तेजाऽन्यलस्यापि aaa न च पाथिवश््पप्रतिवन्धकल- — errr OR rower rcow0 OO ns (.) सिद्यसिडिपराहइ तत्वादिति we | (र) खरूप्रपरादत्तिप्रतिवन्धक खभावत्वमिति we | oye avafarntaat वद्रव्यसम्बन्धे अभ्रिसंयागस्य रूपपरावत्तकत्वमन्वय- व्यतिरेकसिद्गं परिभरयेतेत्याचाय्याः। नवीनास्तु अत्यन्ताप्रिसंयेगेनानुच्छिद्यमा नप्रत्यक्ष- द्रवत्वाधिकरणं तेजसं जल-षथिवीभ्यामन्यत्वे सति रूपवच्वात्‌ वह्िवत्‌ i न चासिद्धिः, प्रत्यस्षद्रव्यत्वाधि- कर णत्वेन तस्य रूपित्वात्‌?। न च तज्जलं, सां सिङिक- द्रवत्वानाञ्रयत्वात्‌"९ नेमित्तिकद्रवत्वाधारत्वात्‌ लेह QUA लाक्षावत्‌ | सेहे सति सेह -द्रवत्वाधी नसंग्- हप्रसङ्गात्‌। न च” पार्थिवं, अत्यन्ताभ्रिसंयेगेऽप्यनुच्छि- TATA युवत्वं तदधिकरणत्वात्‌ जलपरमाणवत्‌। अस- ति विराधिद्रवद्रव्यसम्बन्धे इति विग्रेषणन्तेन कथ्यमान- रूपमेवापाथिवले मानं, तेजाऽन्यलेऽपि तत्सम्भवात्‌ । एथिव्यन्तरे प्रतिबन्धकल्वादशेनवत्‌ तद्‌ शनस्या सत्वात्‌ | Baa तथात्वकल्यनं विशेषे यदि तदा पाथिवविण्ेषतयैव तत्‌ कर््यतामिति । मैवम्‌ । vasa छादि % न्न जाद्र वले कसुवसादिषूप प्रति ते न ॒प्रतिबन्धकलस्य लघलात्‌ तत्या- यिवद्रवलेनोपष्टमकद्रवलेन च तत्तद्रूपं प्रति प्रतिबन्धकले गौरवात्‌ । - व (९) प्रत्य्तग्रव्यत्वाधार त्वेनेति we | (x) रूपवक्त्वादिति we | (३) सांसिदधिकड वत्वानाधारत्वादिति we | (४) नापौति we! TAGS पत्यच्तकारगवादः | ७५९ जलस्थष्टतेन न व्यभिचारः| न चाप्रयाजकत्वं, अत्य- न्तानलसंयागेन लाक्षादि-तादि-षथिवीद्रवत्वोच्छेदे पथिवोद्रवत्वत्वमेव प्रयोजकं असति बाधके अनुगतस्य प्रयोजकत्वे सम्भवति त्यागायागात्‌ | न च एतद्रवत्व- त्वादिकं, अ्जननुगमात्‌। नापि नेमित्तिकद्रवत्वत्वं, द्रव- त्वत्वमेववा, सुवण द्रवत्वोच्छेदप्रसङ्गत्‌। अथापाथिव- मपि सांसिडिकद्रवत्व' aa जन्यजलान्तरे चात्यन्ताम्म- संयेागाद्‌ च्छिद्यते अतेऽनुगतमेव ठृणारणि-मणिन्या- येन द्रवत्वोच्छेदप्रयाजकमिति चेत्‌ । न । परथिवोद्रव- त्वोच्छेदे पथिवीद्रवत्वत्वं, जलद्रवत्वोच्छेदे जन्यजल- द्रवत्वत्वं, दरवत्वमाचोच्छेदे च जन्धरसवद्‌द्रवत्वत्वं प्रयाजकं लाघवात्‌ | waa विवादविषयः परथिवी = प्रयमस्य प्रमाणसिद्धला दिल्यक्तप्राचलात्‌ ईति भावः । द्रुततेजख दृति, द्वद्रव्यसम्बन्धवेन रूपपराटन्तिप्रतिबन्धकलकल्पनात्‌, न तु सग णप्रतिबन्धेकल्वे गणिनेविरेधादिति भावः । ‘aaa, न॒ च प्रत्यक्तपदोपादानमधिक, जलपरमाणौ भाग-वाधवार्‌- णात्‌^ इति भावः। अ्रसतोत्यादिविशेषणमष्यतच् प्रयोज्यन्तेन (१) भाग-बाधवायकत्वादिति we | ७५ तत्त्वचिन्तामणौ नैमित्तिकद्रवत्वाश्रयत्वात्‌ एतवदिति सत्प्रतिपष्षत्वम- पास्तं । अनुक्कलतकाभावेन अभ्रिसंयोगादवत्वोच्छेद्‌- प्रसङ्गलश्षणप्रतिकलतकंण च हीनवलत्वात्‌ । अख नेमित्तिकद्रवत्वं पृथिवीत्वं समवायिक्ारणतावच्छ दकं असति बाधके त्यागायोागादिति चत्‌ । at घटादावपि नेमित्तिकद्रवत्वप्रसङ्गात्‌«। न च त लाक्षादिष एथिवोत्वावान्तरः किञ्विदेकमनुगतं नेमि- त्तिकद्रवत्वस्षमवायिकारणतावच्छेद कमस्ति । पथिवोनि- यतनेमिल्लिकद्रवत्वं कथमप्रथिव्यामिति चेत्‌ । a तावत्ति्गगमने इज्वलनवत्त्नातिनियतंः घटादाव भावात्‌। नापि प्थिवौत्वावान्तरजातिविश्रेषनियतं, तं विहाय लाकछादिषपि भावात्‌। अथापष्टम्भके पोतिमग्रुत्वाश्रये पाथिवेऽत्यन्ताभ्रिसंयागेनानुच्छि- जलब्यकथ्यमानघते न॒ बाधे tease) “नवोनास्िति, we नवौनल्वोपान्यासेऽखरषवोजं पो तिमगृरुलाश्रयस्य प्रत्यक्तसिद्धद्रव- area एव xeafaae, श्रपरञ्चाप्निषयोगस्य नेमित्तोकद्रव- त्वावच्छेदेनैव नाशकलं लाघवात्‌ न तु पार्थिवद्रवलेनैव गौरवात्‌ सुवल्लादावतिप्रसङ्गस्यासतोत्या†दविगेषणेन सखयमेव निरासादिति। (९) ततुप्रसङ्गादिति we | (२) तिय्यैम्गमनो डैज्वलनवच्जातिनियतं तदिति we | प्र्च्तखणग्डे पर्यच्तक्ञारणवादः। > चमानद्रवत्वाधारत्वमनेशान्तिकं, न हि तेजेद्रवत्व- दशायान्तदद्रवभेवास्ते, पोतं द्रतमिति प्रतीतेरिति चेत्‌ । न । तच द्रवत्वाभावात्‌। पाथिवद्रवत्वस्यात्य- न्ताभि संयागेनेच्छिन्यापत््या बाधकेन द्रलप्रतीतेभेम- त्वात्‌ । afe तदा पीतं कटिनमेबेापलभ्येतेति चेत्‌ न । जलमध्यस्थितमसीक्षोदादेरिव तदवयवानां दरव- द्रव्यसम्बन्धेन प्रश्थिलसंयागाश्यत्वात्‌। नतु वेषां द्रवत्व'। न चेवं एतादावपि तथा, वत्वे तच बाधका- भावात्‌ । । अन्ये तु उपष्टम्भके द्रबत्वमष्यत्यद्यत एव॒ अनुभ- श्रत एवाचायेमतेन न पौनरतवं । “ye लिित्यादेरपि न पौनङ्‌- श्न्तेनापि पाथिवद्रवलावच्छेदेनेाच्छेदाभ्युपगमात्‌ । श्ाचार्याणानत नेमित्तिकद्रवत्वाव्छेनेव तथाभ्यपगमः । नन्वा चार्॑मतेऽप्येतश्य ओेषे खपसंहारात्‌ कथं ततोऽस्य भेदः, कथं वा Ware: “नवोना दृति) मैवम्‌ । ara fe नेपष्ट्मकद्रवतवोच्छेदप्रतिबन्धेकतयेव तेजे- ei सुवणं साधयन्ति, किन्त रूपादि प्रतिबन्धकलेन सिद्धे इते तेजसि तस्यैव द्रवत्वोष्छेद प्रतिबन्धकत्वमपि कल्पयन्ति लाघवात्‌ | # aa तु? द्रवत्वो च्छद प्रतिबन्धकतयैव gaze साधयन्तीति (१) नव्याश्िति woe | (x) que इति He | 95 oye | तत्त्वचिन्तामणौ बस्य SoA | अत्यन्ताभिसंयागेन तद्‌ च्छेदस्तु न भवति द्रवद्रव्यस्य तेजसः प्रतिबन्धकत्वात्‌ । न चेवं द्रततेजसि मानाभावः। तथाहि पीतन्द्रवत्वाधिकरणशं द्बत्वोच्छेद प्रतिबन्धकद्रवद्रव्यसंक्तं अत्यन्ताभ्रिरुयेागे- ऽप्यनुच्छिद्यमानद्रवत्वाधारपाथिवत्वात्‌ कथ्यमानजल- मध्यस्थितष्टतवत्‌ | न चाप्रयो जककनत्व, अत्यन्ताभ्चि- dana विराधिद्रवद्रव्यसम्बन्धासम्बन्ये पाथिवद्रवत्वो - च्छदा नुच्छेददशेनात्‌। अथवा VIAN जलान्यत्वे च सति तेजसत्व-पाथिंवत्वसन्देहे विवादाध्यासितं द्रव- त्वाधिकरणं तेजसं असति द्रवद्रव्यसंयेनेः अत्यन्ता- प्रिसंयेागेऽप्यनुच्छिन्रानित्यद्रवत्वाधारत्वात्‌^ यन्नैवं तन्नैवं यथा जलं तं वेति व्यतिरेकी । न चासा- मेदः, द दमेगाखरसवो जम्‌ | न fe पायिवदूपवत्वेनाभ्रिसंयोगनाश्च- तावत्‌ पायिवद्रवत्वेनापि तया नाश्छतवं wad, येना प्रयोजकता न स्यादपार्थिवरूपवदपाथिवद्रवलस्य तदानोमतुपखिित्या पायिवल्- विश्रेषणायोगात्‌ । न च जले द्रवत्वदशेनादिशेषणोपादानं, तावता तस्या ग्निसंयोगनाश्यत्वदर्नान्तस्ाधारणजन्यद्र वले नेवावच्छेदकेन तथा (x) वद्व्यसम्बन्धे इति ख ° | (२) चनु च्छिद्मानानित्धद्रवत्वाधिकर त्वादिति खर | VMAS प्र यच्तकार यवादः | ०५१ धारण्य, अण्ड्यमाणविग्रेषदशयां तस्य दोषत्वात्‌ । तथाहि यथा साध्याभाववद्याइहत्तत्वन पञ्चे तस्य सा- थ्य साधकत्वं, तथा साध्यवद्याट चत्वेन साध्यानाव- साधकतापि स्यादिति सत्मतिपक्चात्य।पकलया तस ead | न च साध्याभावसाधकस्य पएथिवीत्वसिडि- Ga यि नल्तुल्यबलत्वं, अनुकूलत काभावेन होल- बलत्वात्‌। यदीदं पार्थिवं स्यादसति विराभधिद्रक द्रव्यसम्बन्धे अत्यन्ताग्रिसंयागेनाच्छिदमानद्रवत्वाधि- करणं स्यात्‌ तैलवदिति ufageaana ही नबलत्वात्‌। यदीदं जलान्यरूपवक्त्वे सति तेजसं न स्यात्‌ पार्थिवं स्यात्‌ यदिच पाथिवं स्यादत्यन्ताभ्निसंयेागेनेच्छियि- कल्पनौ चित्यात्‌, न तु तत्रापि रखवत्वविशेषणप्रवेशः(\ । तथाच faz ्रुततेजसि तादृ शविशेषणान्तभावः, तदन्तभीवेण zea च कारणले श्रप्रयोजकतापरौडार इत्यन्योन्याश्रयः | श्राचाय्यमते तु मानान्तर fag द्रुततेजसि तदारकविश्षणान्तभावेण कारणताग्रहादुपष्टम्मक- द वतोच्छेदापत्या ततम तिबन्धकं तदेव करूप्यत दति, श्दमेव ख “नवौना इत्य चाखरसवो जम्‌ | WUT द्र वलवाभ्यपगममाचरमतो भेद इति तत्वम्‌ । (१) रसवत््व विशेषणप्रच्तेप इति we | ॥ arafentaat मानेद्रवत्वाधिकरणं स्या दित्यनुकङ्लतकसद्धविन प्रति- Hwa च नेजसत्वसाधकस्याधिकबलत्वात्‌ | यदि चासारारणस्य साध्य-तदभाववद्याटत्तत्वेन तद्‌- भयंसंशयजनकतया Aad तथापि विेषादश्न- सहितस्य संशायकत्वं, प्रते चानुङ्खलतकं-वि शेष- दशेनसरतस्य व्यतिरेकिभावेन साधकत्वं" | तस्मात्‌ थदा साध्यःतद्भावकराटो न विशेषदशंनं तदा असा- धार्यस्य Bae | न चैवं शब्दोऽनित्यः शब्दत्वादि- त्यादि्किम पि हेतुः स्यात्‌, विगरेषदशनदशायामिष्ट- त्वात्‌ | “पाथिवद्र कलस्येति, न च विरोधिद्रवद्रयसम्बन्धारे कनुच्छद- eft वाच्यम्‌ । जलद्रवलस्येव विरोधिवेनं तदभावे सत्येवेच्छेदा- वत्नेरिति ari ‘xazaefa, श्रपायिवद्रवलमेव विरोधिता- qaqa लाघवात्‌ नतु तिशेषजलद्रववमिति भावः, श्रति- कूलतर्घखोेति, ईदसुपल क्षण, व्यये वि शेषणवेनेत्यपि zeaqq, wise- लाभावेन समन्रवत्वाभावस्येव वापरः, न च विशिष्टाभावतया प्रतौ- कारः, भिशिष्टस्यातेजसलाप्रयोजकत्वे तदभावंस्म तदभावेऽप्रयोजक- ल्ादिति भावः | SS — रि (२) छत कत्वादित्यादिकमपोतिं we | प्रच्छ खरे प्रक्ररे शंवाद्‌ः। %¶ॐ अन्धे तु AIK नाद्रवरूपवन्माबहत्ति रूपवदत्ति- द्रश्यत्वस्षाक्षाद्याप्यजातित्वात्‌ एथिवोत्ववत्‌। यदा axed greta रूपवदत्तिद्रव्यत्वसाष्ाद्याप्यजाति- त्वात्‌ जलत्ववत्‌ | न च रसवदुत्तित्वमुपाधिः, रस- वक्व द्रवत्व्षमानाधिकरणत्यन्ताभावप्रतियागि अद्र तदत्तिद्रव्यत्वव्धाप्यधम्मेत्वात्‌ पटत्ववदिति"" द्रूततेजः- सिद्धौ साध्याव्यापकत्वादिति सामान्यतेादृषटेन तेजसि द्रवत्वं प्रसाध्य विवादाध्यासितं द्रतं तेजसं अत्यन्ताभि- संयेगेनानुच्छिद्यमानानित्यद्रवत्वाभिकरणत्वात्‌ न य- दैवं न तदेवं यथा जलमिति वदन्ति । ~ ररर) ‘aaj विति, विपच्चबाधकेन बलवत्वे तेजसतमेव साध्यमास्तां किमसाधारण्परौहाराथेकेनायासेन, तदनपेकायां तेजोमा टत्ति- त्वोपाधिविरष्ेेव सत्मतिपचल्मस्तु, श्रसाधारणष् पः सम््रतिपत्तो- seat वेत्यजरा विशेषा दित्यचाखरसवोजम्‌ । "नाद्र वेति, नाद्रवमाच- saad ara, रूपवत्पदञ्च खरूपोत्कौत्तनं न तु शाध्यप्रविष्टम्‌ | श्न्यथा मनस्वादावपि areas त्र व्यभिचारवारणाय रूपवदुत्ति- पदानुपादानापन्तेरिति भावः। श्रद्रुतट्त्तौति, नन्‌ यद्यपि gaa अद्र तर्तित्वेन, पिषे ङपितग्याप्यलेन, दरुतघटान्यान्यत्े भावलपरे yada श्चभिचारो वाय्ेतानत-चटाविति समूहालम्बन विगेग्यते कथं (१) भटत्ववदितौति खर | ७५८ तज्वचिन्तामणो अथ प्रथमानुमाने तेजेमाचादत्तित्वप्ुपाधिः | न च पक्चेतरत्वं, प्रदीपत्वादेरपि व्यावन्थेत्वादिति देत्‌। न । बलवदिपक्षवाधकेन विवादविषये टतनेजसत्वसिङ्खा- वुपाषेः साध्याव्यापकत्वात्‌ । रवश्च विवादाध्धासिते पाथिवत्व-तेजसत्वसाधकानि यद्यपि बहृन्यनुमानानि सन्ति तथापि विपक्षबाधकतकात्‌ तेजसत्वसाधकस्य बलवश्चमिति ध्येयम्‌ | अथय हुत-दरुततरादेः करमशः प्रतोतेः प्रबलानल- data सुवणनाशात्त्वत्वं नश्यतति असिजो Vl न च द्रवत्वप्रागभावासमानापिकरणद्रवत्व- व्यभिचारवारणएम्‌। मैवम्‌ । waza समवेतत्वस्याभिधानात्‌। न चासिद्धिः, रख्वकूपदनापि रषवत्वाव च्छिननद्धेबोक्रलात्‌। द्रुततेज- दत्य तेजःपदं वास्तवाभिप्रायेण प्रकते द्रु तनोरसमेवेत्ययः। ‘quafa® व्येतिरेक्यपेक्तया प्रथमे द्र तलसाधकातुमानदइय- cau) ‘sfgdetr इति, श्राञ्चयनाश्ाधत्र धते aaa व्यभिचारवारणाय ay, तेन॒ सत्यग्निषंयोगे तद्धेतुकनाश- प्रतियो गिद्रवत्वेमख्मवि इयोरवश्टतशामथ्या दित्यः । ननु afeg- वेलान्तरोत्यत्तिद्रवलनाभ्रानन्तरं कविनेति श्राञ्जयवेजात्यज्टतमेव वेलक्त्यमु चितं न द्रच्छेदकषतं श्रत: खशूपा सिद्धोऽयं हेतुरित्यत are, “श्रयवेति, (द्र वत्वोच्छेदसमयेः श्नि षयो गजद्र वलो च्छेदसमये इत्यथैः, (x) “्ाद्येतोति we | न ee UMASS प्र्च्तकारगवादः | oye ध्वं स्वरूप उच्छेद न qa द्रवत्वनाशेऽप्यभ्रिमद्रवत्वे- नात्पादात्‌ ते च तथेति वाच्यम्‌ । सुवण Za सति विनष्टाश्रये द्रवत्वान्तरस्यानुत्पादेन द्रवत्वप्राग- भावासमानाधिकरणद्रवत्वध्वंसस्य सश्वादिति चेत्‌ | न। सुवणं द्रवत्वं द्याश्रयनाशदिनश्यति न त्वभ्रिसयेा- गात्‌। यदि चाभ्रिसंयागादिनश्येत्‌ तदा एतवन्न द्रव- त्वान्तरमुत्पदयेत द्रवत्वेच्छेद का्रिसंयेागस्य द्रवत्वान्तर- प्रतिबन्धकत्वात्‌ | तथा चाभ्रिसंयागित्वे सति तद्धतु- कनाशा प्रतियामिकद्रवत्वाधिकरणत्वादिति हेत्वथेः । अथवा एते द्रवत्वोच्छेदसमये समानाधिकर णद्रवत्व- सामम्रीसमवधानं नास्ति सुवशे त्वस्ति । रवश्च सम- नाधिकर शद्रवत्वसामग्रीस्मवदिताभ्रिसंयेागजन्यध्वंस- प्रतियोग्बडत्तिद्रवत्वावान्तरसा मान्धवदूद्रवत्वं हेत्वथः । SAI सुवणं जलसंयोगादिना तदच्छेदेन ताद शसामय्यसमवधानात्‌ तदपेचयेदं चतस्य Saag न सादिति भावः | समवधानेति खमव- धाननियम इत्यथः, भ्रन्यथा घृते द्रुततरत्वादिप्रनतेद्रं ववान्तरेोत्पत्ति- मिद्धौ बाधापत्तेः। नियमस्तु नासि भखाप्राक्षालोच्छेदसमय एव व्यभिचारादिति भावः। ‘eae विति भ्रभ्निमंयोगाटू वतल्वनाभरे तादृश खामसोसमवधाननियम इत्यथः । “एवश्चेति, न च नञ्‌ दयगभंलवं दरवल्ावान्तरेत्या दिगभलश्च व्यथे द्रवतो च्छेदसमानाधिकरणद्रवल- ७६० . तत्वचिन्तामशौ यदा टतपरमाणावभ्रिसंयागद्‌ शयां द्रवत्वनाश्चे सति" gaint नेात्पद्यते तदारब्धभस्मनि दरवत्वा- भावात्‌ | शवं सुवशेपरमा शुद्रवत्वम्‌ अ्रिसंयो गा यदि विनश्येत्‌ तदा तदारधमुवशेमद्रवं स्यत्‌ | तथा सुवणारम्भकाः परमाशबा न पार्थिवाः अत्यन्ताभरिसं- येगेनानुच्छिद्यमा नद्रवत्वाधिकरणत्वात्‌ जलपरमाण्‌- बत्‌। तेजसा वा तत रव aaa” तन्नैवं यथा WAIT arate व्यतिरेकी । रवमपार्थिवारन्धं तेजसारग्धं वा सुवशमपाथिवं तेजसं वा अत्यन्तानलसंयागेऽप्यनु- च्छिद्यमानद्रवत्वाधिकरणपरमाणारब्धत्वादित्यन्वचि- व्यतिरेको चेति । शखामगौसमवदहिता प्रिसंयोगजन्यध्वस प्रतियो गिद्ध वत्ववत्वा दित्यसैव a- म्यकलवादिति वाच्यम्‌ । द्रुततरलादिप्रनोौत्यष qasfa argugaa- सत्वेन व्यभिचारात्‌ घतद्रवत्टत्तिजातेः भसमप्रा्घालिकाच्छिनलद्रव- त्वेऽपि सत्वादुक्रदेतुस्तच नास्तोति तचायभिचारात्‌९। न चेवं सुवं इ वत्वोत्पत्यनन्तरं तद च्छेदो न स्यात्‌, श्रभ्िष्योगादन्ेन जलसभ्य- afta द्रवलनाओे तदुच्छेदात्‌। न च द्रवलावान्तरपदं व्यथै तादृ श्रष्व॑सप्रतियोग्यट त्तिषामान्यवर्‌ दर वत्वस्यैव हेतठेत्वादिति वाच्यम्‌ । ae (१) दरत्वनाशादिति we | (२) न यदेवं a तदेवमिति @ | (३) नास्तोति दअभिचारामावादिवि wo | TAA YORU: | द्र रकदेशौ तु द्रवत्वाधिकरणं न तेजः WATT! न चासिद्धिः, पीतं द्रतमिति प्रतीतेः पीतव्वे पाथिवत्वा- Ura बाधकेन पीतप्रतीतिभेम इति चेत्‌। al शुक्त- त्वेऽप्यपार्थिंवत्ववत्‌ पीतत्वेऽप्यपाथिवत्वे बाधकाभा- वात्‌ । यथा नेमिन्तिकद्रवत्वे परथिवीत्वं न तन््रमति प्रसङ्गात्‌ तथा पीतत्वेऽपि गन्धनियतत्वमपि नेमि- न्िकद्रवत्ववदेव | एथिवी-जलान्यन्वे सति रूपित्वेन तेज इति चेत्‌ । न । अप्रयोजकत्वात्‌ । अन्यथा जल- Aas सति स्यशेवत््वेन वाथेारपि एथिवीत्वापत्तेः। अथ रूप-रस-गन्धानामभावान्न तथात्वं तेषामनुद्धवे च विवक्तामेदेन हेतुलात्‌ ताद्‌ श््वेसप्रतियोग्यदत्तिद्र वलावान्तरसामान्य- aaa ताद्‌ शध्व॑सप्रतियोग्यटत्तिसा मान्यवटू वचस्य च समयात्‌ | न- aq विवत्तितहेतोजंलमध्यम्थध्टता दावभावेनासतौत्यादि विश्षणप्रवे शो नित्यपद प्रकेपश्च प्राच्यो विरद्येतेति चेत्‌ । न । श्रग्िसंयोगित्वे सति दूत्यादि विवक्षायां तददिशेषणोपादानात्‌ उपष्टम्भके द्रवल्ोत्पत्तिपकत तच व्यमिचारवारणायातैव तद्पादानाद्या । श्रतएव तत्र द्रव लानुत्यत्तिपल्ञे set विवक्षायाश्च विशेषणवेयथ्यं मला दितौयतेज- सलव्यतिरेकिणि तदुभयविशेषणमतुपादायेव हेतुनिर्देशः कत दति दिक्‌ | | (१) प्रत्यादिति we | 96 € र तत्त्वचिन्तामणौ परथिवी उद्भूतरूप-रस-गन्धाद्न्धतमवतीत्ादिवहविध- व्यात्तिविराध इति चेत्‌ ial तेजेाऽद्रवमेव प्रत्यप तेजः प्रत्यक्षरूप-स्यशाद्यन्यतरवदेव ख-परप्रकाश्कमेवेत्या- दिव्यात्िविराधस्य तेजस्यपि स्वात्‌ । द्रवत्वाभि- करणञ्च न परथिवीति त्वयेव साधितं अता afafa- कंद्रवत्वाधिकरणं पीतं सुवे द्रव्यान्तरभेवेत्याइ | इति श्रीमह्ङ्गओा पाध्यायविरचिते तच्चचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे प्रत्यक्षकारणवादः | यदातु न पिटरेषु पाकाटूवलनाश्रः किन््ाश्रयनाशादेव तदा परमाणपच्तकानुमानमार₹्‌, “sata | “एकदं शौत्यसखरसा विष्कारः । तद्वौजन्त्‌ धम्मिकल्यनात इत्या दिकमेव | तेना तिरेक्यबाघे wae प्रसक्तौ एथिकवौ-तेजोधस्भकल्पने च कथितमेव विपक्तबाधकं विनि- गमकमिति | दूति ओ्रोजयदेव मिश्रविरचिते तत्वचिन्तामण्यालोके प्रत्यक्तवण्डा- लोके प्रत्यच्तकारणएवादालोकः | अथ मनोऽशत्ववादःः | नन्विन्दरियजन्यत्वं सुखादिप्रत्यक्षाव्यापकं प्रत्य्ल- aufafa चेत्‌। न । न्नातकरणाजन्यः सुखाद्यनुभवः इन्द्रियजन्यः जन्यप्रत्यक्षत्वात्‌ रूपप्रत्यक्षवत्‌, जन्य- सा सछात्कारस्येन्द्रियजन्यत्वादिति तापि तल्लकछ्षणस- स्वात्‌ | स्पशा ्यविषयत्वेन त्वगादिना नाथान्तर, गन्ध- रस-रूप-स्परेधेकेकमाचसाक्षात्काराजनकत्वेन पथि- व्यादिमेदसिङौ निःस्पशं लाधवान्निरवयवञ्च मनः। तच्च विसु ज्नानासमवायिकारणसंयेगाधारत्वात्‌ नि- त्येन्द्रियत्वात्‌ नित्यत्वे सति द्रव्यानारम्भकट्रव्यत्वात्‌ अत्मादिवत्‌, न च महच्वमुपाधिः, साधनव्यापकत्वा- ~~~ ~~~ ~ = - - ~~ ~ — अथ मनेऽणत्ववादालाकः। उपोहातस तिमा, “नन्विति, “प्रत्य चल्तण' दद्धि यजन्यत्वरूप- ्रत्यत्तलल्णमित्यथः । “ज्ञातेति नजव्यत्यासेनाज्ञातकरणजन्य इत्यथः, तेन भगवत्प्रत्यच्चे नांश्तो am: ^दद्धियजन्यः' विषयप्रत्यासन्न- संया गिकरणजन्यः | ्रन्ये द्दियत्स्य मनो गभतया मनोऽसिद्धि दशायां साध्याप्रिद्धापत्तेरित्यथः | श्रत एव खतावश्रतो बाधवारणायानलुभवेति 9६8 तत्त्वचिन्तामणौ ननु सुखादिकं मत्तसंयागासमवायिकारणकगण- इत्तिगुणत्वा वान्त रजातिथागि नित्यदत्यनित्यविशेष- गुणत्वात्‌ शब्दवत्‌ पाकजरूपवच्चेति चेत्‌। Al अनात्म- इत्नित्वस्य शब्दभिन्नविशेषगुणग्राहकेन्द्रियाजन्धत्वस्य शब्दस्य द्रव्यत्वेन मृत्तटृत्तिगु णत्वस्य चापाधित्वात्‌ अप्र- योजकत्वा्। कारणे HHT गुरुत्वात्‌। असतु वा शरी- रात्मसंयागजन्यत्वेनाथोन्तर। अ्रथासमवाय्यधीनेा वि- yaaa प्रादेशिकत्वनियम इति विभु-मनेायागा- दात्ममाते सुखादेरत्पत्तौ नियतदेशता न स्यात्‌ wary मन इति । मेवम्‌। किमसमवायिकारणं स्वावच्छि्े faa जनयतीति नियमः। खावच्छिन्न जनयत्येवेति वा । खावच्छिन्ने एव॒ जनयतीति वा। आद्ये सुखादेरथिकरेश्वे आपादकाभावः। इडितोये a प्चविभषणम्‌ | भ्रन्यथा रतेरपि दद्र यजन्यतया तच बाधाभावात्‌ । न चेन्दरियतेन asa faafeat तच बाधाद्यासनज्ञनम्‌, तच हि जनकतावच्छेदकमिनद्दियवमपि यथा विवक्वितमेवेतयक्षम्‌ प्रत्यत equ । ‘anid, त्वगादौनां खब्यवस्थापकगुणपुरस्कारेण ्रहृत्तिनियमादिति भावः । नतु लगन्यदायवौयं, wars मपोद्धिय स्यादित्यत श्राह, “रूपेति । "निस्य मित्यनन्तरमत दति पूरणणोयन्तन निस्पशत्वाल्लाघवाचेत्यथः। “नित्यले इति । अनारम्भक- TASS AAMAS: | ogy, अरणमनःसंयेागेऽपि खावच्छिन्ने अधिकदेभे च जनये- न्रियामकाभावात्‌। अन्त्ये तवापि सुखादेरणमाचदेश- ताप्निः। मनोवेभवेऽप्यविराधश्च। अथ निमित्त चन्दनाद्यनुरेधेन सुखादौ न्यूनाधिकदेश्ता निमित्त- वायुसंयेगादिव शब्दे न त्वसमवाय्यनुरेाधात्‌ । तथाच सुखादिकं तदवच्छिन्नं रवेत्पद्यत इति चेत्‌ । इन्त तदि वैभवेऽपि तथास्तु। न च विभुकाय्यासमवायी arated कार्यं जनयत्येव भेय्याकाश्संयोग इव श्राब्दमिति चन्दनाद्यनवच्छिन्नेऽपि सुखादि कमुत्पद्येतेति वाच्यम्‌। तदेशीयचन्दनसुखे fe तदे शोयचन्दनसम्बन्ध- अ रि द्रव्यलमप्रसिद्धमतः ्रव्यानारम्भकेतिः द्रव्यपदञ्चायेतनन्नित्यशुणे, aa चान्यावयविनि व्यभिचारवारणाय | “विशेषेति खसमानाधि- क रण व्यव सा्ताद्याप्यजात्यव च्छन्नव्यात्यो पयिकावान्तरसा मान्यवद्‌- गणशन्यद्र यत्वा दित्यथैः । श्रात्मादोति, ्रादिपदादाकाश-दिशोः परिग्रहः | “मरत्वमिति aye परिमाणमेदः। श्रेभवचच सकलमूर्त- संयोगिलमिति उपाधौ साध्यभेदो zee: | निति, न च रण state am”), शब्दजण्ब्दे व्यभिचारवारणायवात्‌ | “नित्येति, जलावथयवि-तत्परमाणच्ञेहयोव्यभिचारवार णाय प्रयमविशेषणद्यम्‌ | विशेषग एपद न्नित्यरत्तिदितव व्यभिचारवारणाय । पाकजवदिति ~ (९) गखडत्तीतयाद्चधिकमिति खर | ७६६ तक््वचिन्तामणौ सपेश्षाऽसमवायो हेतुरिति कथं तन्निरपेश्षस्तत्कग्थात्‌। चन्दनश्च स्वावच्छिन्ने सुखजनकं कथं खानवच्छिन््रेऽपि तदुत्पादयेत्‌ कथं AT तदेशीय चन्दनसुखं तदेशचन्दन- सम्बन्धजन्यं तेन विनेवेत्यद्येत। अथ मनेावेभवे सुखादयत्यत्तो नियत उपाधिवाच्यः तेन नानानिमित्त- समवधानेऽपि तदवच्छेेनेकदा सुख-दुःखादिघरकमेवे- aga, न नाना । रकावच्छेदेनेकदा रक खव ॒विभु- विश्रेषगुण उत्पद्यत इति नियमात्‌ । निमित्तस्य त्वव- च्छेद कत्वे नानासुखादिकसुत्पद्येत शब्द वदिति चेत्‌ । न। a कणेशष्कल्यवच्छेदेन नानानिमित्तादनेक- ----- परमाण ्तिरूपवदित्यथः, भ्रन्यया घटा द्यवयवरूपे साधनवैकल्यम्‌ । ° अनात्मेति, साघनावच्छन्नसाध्यव्यापकावेतावुपाधौ | श्एदसाध्य- quad च प्रथमस्य प्रचयजन्यपरिमाणटत्तिजानियोगिन्यात्मपरि- मारे, दितौयस्य चक्तरादिसंयोग व्यभिचारादिति । शुरुलादिति, तथाच व्यथविशेषएत्वमपौति भावः । श्रत्यन्तायोगव्यवच्छेदादि- भेदेन नियमं विकल्पयति, (किमिति । “्रन्यत्रेति, तथाचेकावच्छद्‌- नेत्या दिनियमे एकनिमित्तमाचसमावेश उपाभिरिति बोध्यम्‌ । 'यगपदु त्यन्नेति युगपदि द्यमानेत्ययः। श्रवाधितेति, तथाचेदमण- परं awa मानमिति भावः । श्ररोरावच्छिन्नेति। ननु विशेष व्याप्नावप्रसिद्धिः शरोरावच्छिन्नासमवायिकारणत्वाप्रसिद्धः। न ख प्रधच्तखग्डे मनोऽयत्ववादः | ७६७ शब्दोत्पादात्‌। अन्यथा केालाहलग्रहा न ATA | नानावच्छेदेनेकदा चन्दन-दहनादिसम्बन्धे सुख-दुःख- येकदा अनुभवसिइत्वेनेष्टापादनात्‌। न च तद्यौग- पदयप्रत्ययेा भ्रमः, बाधकाभावात्‌ न चान्य कमा- द्चीपि क्रमानुमान, अन्यच क्रमस्य निमित्तक्रमा- धीनत्वात्‌। wea विवादविषयसुख-द्‌ःखानि युग- पदृत्पन्नासमवायिकारणकानि युगपद्‌त्पद्यमानत्वात्‌ यगपद्त्पन्रघटादिवत्‌। अवाधितानुभवाच्च नासिङ्धिः। रतेन चरणदुःखं यदि शरोरावच्छिन्रासमवायिदेतुकं स्यात्‌ शरीरव्यापकं स्यादिति निरस्तं । निमित्त यद्यदवच्छिन्नासमवायिकारणकं तत्तदवच्छिन्नमिति सामान्ययापरे- रेवोक्ततकप्रत्तिः, श्रङ्कुल्यवच्छिन्नकरतलसंयोगासमवायिकारणकस्य(९) शुज-टक्तसंयो गस्याङ्गत्यव्यापकल्वेन व्यभिचारादिति । मेवम्‌ । विभुवि- शेषगणतवावच्छेदेन सामान्यतो व्यप्र, wi fats, सुखं न शरोरावच्छिन्नाखमवायिकारणकविभुविगशेषगणः शरोरायापकलत्वादिति प्रयोज्यम्‌ । WI सामान्यव्याप्तावुक्रविशेषणादाने व्यभिचारादिति ध्येयम्‌ । न चैवमणमनःप्तेऽपि बाधः, शअ्रतिप्रसक्तश्यानवच्छेदक- त्वात्‌ । न च व्रैभवेऽपि साध्यमस्ति चरणावच्छिन्नसुखं प्रति मनो- ' (१) विवादाध्यासितानि छख-दुःखानोति we | (२) खद ल्यवच्ित्रकर-ढ संयो गासमवायिकारणकस्येति we | ७६८ तत्त्वचिन्तामणौ समवधानस्य तन्त्रत्वे अस्याप्रयाजक्रत्वात्‌। अन्यथा- ura शरीरव्यापकं सुखादि न स्यात्‌। आभिमानि- काभ्यासिक-मानारथिकमुखेषु न्ानेच्छा-प्रयल-देषेषु च देशानियमः। शरौरावयवेषु यत्कियायामिद्या तदवच्छेदेन प्रयन्न इति asa चेष्टा अरावश्यकत्वात्‌ अनियतदेशन्नानेच्छादो लघुत्वाच्च । अन्य धाणत्वपश्े प्रयलस्या शदे शत्वं शरोर मा चदे शत्वं वा स्यात्‌ | अन्धे तु सुखादौ तन्निमित्तावच्छेदेनात्म-मनःसं- येगेऽसमवायो तन्माजरसुखाद्युपलम्भात्‌। न त्वात्म- मनःसंयेगमाचमतिप्रसङ्गा दित्याहः। योगस्य शरौरावच्छिन्नमनोयो गत्वेनाजनकलादिति वाच्यम्‌ । तत्त- दवच्छिन्नमनोयोगत्वेन aed प्रति श्रजनकलात्‌ किन्त चेष्टाश्रया- वच्छिनमनोयोगत्वेन जन्यात्मविशेषगणएलावच्छिनन॑॑प्रतौति वस्तु- गतेरिति भावः। “श्रन्ययेति यदि यदवच्छिन्नासमवायिकारणक- भिति याभिरित्यथेः। ननु यद्यषमवायिहृतो न प्रादेशिकतानि- यमस्तदा वैषयिकसुखादौ निमित्तवदन्यच नियामकाभावात्‌ प्रारे- शिकता कथं स्यादत wre, “मानोरथिकेति, तच न शरौरैक- रेशतानियमः सुखादिवदिति फलबलाच्छरौरमेव नियामकं कस््यत- दूति भावः | एवमन्यत्रापि नियामकान्तरमाद, श्ररोरेति, ^श्रनियत- देशन्नानेच्छादौ" शरो रव्यापकन्ञानोत्पन्तौ । "न लात्म-मनःसंयोगमाजः (गे BIBLIOTHECA INDICA ; A [oLLEcTION OF PRIENTAL WorKS PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. New Series, No. 663. ६ ५८५ तत्चिन्तामरिः। TATTVA-CHINT’AMANI. = : EDITED BY PANDITA’ KAMAKHYANATHA TARKARATNA, FASCICULUS IX. CALCUTTA ; PRINTED BY G. H. ROUSE, AT THE BAPTIST MISSION PRESS, AND PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY, 57, PARK STREET, 7 1888, TOUTS मनोऽयत्ववादः। 9६९ यावति यत्‌सुखा दिप्रागभावः तावत्येव तत्स॒खादिकं HUTT इत्यपरे | यत्तु तदितरदेतुसाकल्ये तद्यापकन्वेन प्रागभावस्या- वश्यकत्वमिति। तन्न । प्रागभावस्याहेतुत्वापक्तेः। तदि- तरहेतुसाकल्ये तदभावेन काय्याभावाभावात्‌। रतेन व्यापकमनवच्छिन्नं नेन्द्रियम तिप्रसङ्गादित्याकाओे कणै- श्रष्कुली वन्नियत उपाधिवाच्यः, स च न शरीर, तदवयवमाचं वा, नियतस्तद्‌वयवी वा, चेष्टा्रयमाचं वा, नानावयवावच्छ देनाव्याप्यटत्तिसुखाद्यपलब्धेः , रवश्च छश्ममिन्द्रियमुपाधित्वेन कल्पनीयं, तथाच न शरोरावच्छिननात्म-मनःसंयो गमां, कवित्त श्रावश्यकलवादित्यमन्तरं “श्रन्ययाणएल्पन्ते प्रयन्नसखाणदे शलं शरोरमाचदेशलं वा स्यात्‌ Wa तु तज्निमित्तवच्छेदनात्म-मनःसंयो गोऽषमवायो तत्माच सुखादयुपल- aq न त" इतिपय्यन्तं ग्रन्यलि खनं, aa लघ लाचेत्यनन्तरं नश्रब्द- लोपञ्च दृश्यते तन्तु कल्पित मखाम्प्रदायिकमिगयुपेकितं । ‘areata चाकषदर ्न्नानवत Tae: । तेन हेतौ (तदानौभित्यनेन तद्व WAN WIN काले खविषयसाच्तात्काराजनके gaa न व्यभिचारः। न fe तचापि तेजःसंयोगाभावादग्रहो येन तेज; संयोगः खविषयसाच्तात्कारे हेतुः स्यात्तजसि तेजोऽन्तरस्याग्रारक- (१) छवणरूपतेजसीति we | 9 : 9७० वच्वचिन्तामणौ तदेव मनः किमुपधेयेन विभुना, तच च सवं रव हेतवे धर्मिग्राहइकमानवाधिता इति निरस्तं । इन्द्रि यत्वेन तस्य शरौरमाचस्योपाधित्वेऽपि निमित्तवशात्‌ सुखादे निंयतदेशता पपत्तेः | न चेकदानेकविषयेन्द्रियस- म्बन्धे युगपजन्नानानुत्यत्या इनद्दियसहकारितयानु- मितं मनेऽशु तदेव सुखग्राहकमिद्द्रियं लाघवादिति तद्यभवदहेतवे बाधिता इति वाच्छं। बुसुत्सावशात्‌ करणधमेत्वादा ATAU ATS अनेक शब्द समवायेऽपि बुशुत्सितमाच्रशब्दग्रहवत्‌ व्यासङ्गद शायां युगपज्‌- त्रानानुत्पत्तेरुपपत्तः अन्यच दीधेशष्कलीभक्षणादौ लाद्रपाय्रहेण at सुवणाग्रहादिति भावः। विषयेद्धियसंयोग- शन्यत्वेनाथा न्तरवारणाय “खविषयसम्बद्ानोति पच्विशेषण, ere त्कारहेतुसंयोगशुन्यत्वं तद समवदितत्वं AGATA काय्येप्रयो- लकलेन तदसमवधानस्य प्रत्या प्रयोजकत्वेन साधनो चित्यात्‌ । तथाच चाषसाचात्कारडेतुसयोगसमवधानल्वेन बाधो मश्धदतः ‘afanafa साक्तात्कारविश्षणं । (तदानोमिति चाक्तषद्र वयन्नानका- लोनख-खविषयसाक्तात्का राहेतुत्वा दित्यथेः | श्रच खविषयलं खज- न्यसा्तात्कारविषयलं इद्धियस्य व्यापारानुबन्धेनेव सविषयतात्‌ तथाच दृष्टान्ते घटेऽपि खविषयतवं खस्िन्नस्तोति धटे न दृष्टा न्तासिद्धिः न at परमाएवादावयोग्ये व्यभिचारः | तच खविषचा- Uy Aw मनोऽशत्ववादः। Set युगपजन्नानेात्यत्तरिष्टत्वादिति। AAAI! व्यासङ्ग दशयामिन्द्रियाणां सख-सखविषयसम्बन्धेऽप्येकस्मात्‌ Sat नान्यस्मादित्यनुभवसिद्खमते यस्यासम्बन्धान्न य॒गपज्‌- नानानि तदिन्दियसदकारिकरमेश तद्धिष्टायकं मनस्त- देव सुखादिग्राहइकमिति तस्य धम्मिग्राहकमानबाधिर्त विभुत्वं। तथाहि चाष्टषन्नानेवतेा मेचस्य wae षयसम्बद्वानि धाण-रसन-त्वकओ्रोचाणि स्व-सखविषय- साकात्कारहेतुसंयेागश्र न्यानि तदानीं स्विषयसा- छषात्काराजनकत्वात्‌ इन्द्रियासम्बद्धधट वत्‌५। waa वा पक्षः अन्यथा हेतुसाकल्ये युगपजन्नानेत्पत्ति- प्रसङ्गः। न च वेभवेऽप्यहृ्टविलम्बादिलम्बः, तदितर- प्रसिद्या हेलभावात्‌ द्रव्यपदमधिकं डतौ प्रवेश्य, अन्यथा योग्या- नपलम्भाभावादभावे खविषयसाक्वात्काराजनके व्यभिचारः | न च खविषयाभावादनत्क्व्दादिसात्तात्काराजनके staat व्यभि- चारः, विद्यमानत्नापि ख्वविषयविशेषणादिति भावः | wa प्रयो- जकलमा शद्ध निषेधति, “न वेति, एवमग्रेऽपि । ननु चटबभुत्छाया- मपि पटज्ञानो दयवन्नुत्यद भेनवतः इच्छ ्न्वयानविधानमप्यस्ि तथा- चोभयोरन्यतरस्याप्यना (९) विषयभेदो गतिरिति स॒ wa स्फुट एव (१९) घटवदिति we | (र) उभयोर प्यबाघे इति we | OR त््वचिन्तामणौ हेतुसाकल्ये तस्यापि aaa इन्द्रियान्तरविलापप्रस- FIT! न च TTA कमे हश्यते हि ae शनवते बुभुत्सातेऽभिमतविषयान्तरन्नानमिति वाच्यं। सा हि न खविषयन्नाने हेतुः अबभुत्सितेऽपि° न्नाना- दयात्‌। नाप्यन्यन्नानप्रतिबन्धिका, घटवबसुत्सायामपि परन्नानादयात्‌ | बुभुत्सा च क्रियाहेतुमनेगाचरप्रय- नदारेद्धियान्तरादारूष्य अभिमताथग्राहिशीन्द्िया- न्तरे मने निवेशयन्ती बुखुत्सितग्रहे देतुरन्यग्रहे प्रति- बन्थिका चनतु साक्षात्‌। अत रव बुमुत्सासन्त्वेऽपि मनेगेाचरप्रिधानाभावे^ सा न किञ्चित्करो। नन्वि- ददिय-मनःसंयागविश्रेष खव विषयविशेषग्रहे हेतुः क- ल्यताम्‌। न चेवं सिडकारणभावस्य fara हेत्व- सखविरोधिसामग्याः प्रतिबन्धकलदशेनेन खविरोधिन्ञानेच्छा प्रति- बन्धिका। न च घटज्ञानस्य परज्ञानं विरोधि, उभवयगोचरसमूहा- लम्बनसम्भवात्‌ | किन्त चाचृषन्नानस्य रासनादिज्ञानं तया । तया- च तदिच्छव प्रतिबन्िका तदनुविधानमेव नत्यद शेनवत द्रत्यादिनोक्, श्रतस्तदन विधानमण्युपाधिना अन्यथा षिद्धयति, ‘ayer चेति, तखा- पौति हेलन्तर स्यापौत्यथेः | तथाच asa हेलन्तरमन्वय-न्यतिरेकि (९) अबञत्सताऽपौति we । (२) मनोगोचरप्रयलाभावे इति we | VATS मनोऽशत्ववादः | O92 न्तराच्छेदः, तस्याप्यन्वय-व्यतिरेकित्वादिति चेत्‌। न। इन्द्रिय-मनःसंयागे fe विशेषा न जातिरूपेऽनुगत- हेत्वभावात्‌ जातिसङ्करप्रसङ्गाचच | नापि सहकारि रूपः, तस्येव डतुतापत्तः । अथास्तु कर णधम्मेत्वेन क्रियाकमः, रकङ्करणमेकबेकदेकावच्छेदेन तुल्यदेभे वा रकजातीयामनेकां क्रियां न करेति, किन्वेका- मेव । रकचेत्यादि विश्रेषणात्क्‌ ठाराग्रिसंयोग-शब्देषु न व्यभिचार इति चेत्‌, तदहि चश्षराद्यवच्छेदेन भिन्न- देशय शब्दवत्‌ परमाणाविव विजातोयामभ्रिसंयेगव- दनेकां क्रियां कुया देव | अथ न्नानकर शमे कचात्मन्येक- देकमेव Wa करेाति समृदालम्बनकर णवत्‌, कथम- न्यथा नानासामग्रोसन््वे" समुहालम्बनमेकम्‌ | यत्त्व परन्नानसामममौ यदि तदा काय्यावश्यम्भावः तद्‌सश्व az an e aaa सिद्धकारणएभावस्य विग्रषाकल्यनं, यच तु न तथा तज धर्म- तिन्यायाल्सिद्धकारणभाव एव विश्ेषकल्पनमिति भावः । "जाति- सङ्करे ति । श्रन्यतरकमंजत्वादिनेत्यथैः२। ‘aa@afa तथाच किमनेन (२) नानासामसम्ीत इति we | (8) अपर च्नान साममौसत्तवे ्नानावश्यम्भाव इति we | (a) अन्यतर कम्मे जत्वादिनेति Qe: इति we | ७8 तत्चचिन्तामयौ fa करणधम्मैत्वेन तस्य सहकार्यन्तरपय्य वसायित्वा- दिति। तन्न। समृदालम्बनसाम्यात्‌ । करणस्येक- देकमाचजनकत्वेनापराजनकतया तच कारणाभावे- नेव सामाग्रयसच्वादिति चेत्‌, तरिं पञ्चसु यदेकं जन- यति नापराशणि तच नियामकमास्थेयम्‌। अन्यथा न्नानजनने तेषां कलङ्कः समादध्यात्‌ | fasta य॒ग- पजन्नानानि माभूवन्‌ युगपजन्नानन्तु केन वाय्येते रुकजन्यसमृहालम्बनवत्‌। न च चाक्षुषत्वादिजाति- सङ्करापत्तेनेकान्नानमिति वाच्यम्‌। wi fe फल- विरेषेनेकमपि ज्ञानं न जनयेदविशेषात्‌ | saat वा चाक्षुषादिविजातीयं art watered चिच- रूपवत्‌। फलवबलात्तच तथेति चेत्‌, Te फलाभावे हेतुः कल्यतां अन्योन्यप्रतिबन्धकस्य तत्वे वा न्नानमेव [रि विभुना मनसेत्यथैः। ' एकडूरणमिति, न चैकावच्छेदेनेति विशेषणे दत्त एकचेत्यधिकं, एकस्य श्यनकश्मणखरणावच्छदेन य॒गपच्छाखा-रच्सं- aged जनकवेन व्यभिचारात्‌ श्रत एवोभयं सकलमप्याड,"तुद्य- दशे वेति । श्रय ज्ञानकरणमिति, न चेकचात्मनोत्यधिकं, न्नायमान- करणपक्ते लिङ्गशन्दादो(\) तदनभ्युपगमेऽपि लोकादौ व्यभिचारबार- (x) शब्दजिङ्कादाबिति क | VAISS मनो SUMAN: | ७७४ न स्यात्‌ न त्वेकन्नानमिन्युक्तम्‌। ननु चुरादि न सम्भूय जनकं अन्यविषयेऽन्यस्यासामथ्यात्‌ शतं सुरभि शुं चन्दनमित्यचेव कारणान्तरानुपनयाच्च। न च स्व- स्वविषयन्नानायेाद्यतमिन्द्रियं कारणान्तरसदकारात्‌ तज्तद्दिषयमाद्‌ायेव सख-सखविषयं न्नापयेदिति asl भिन्रविषयप्रमाणानां सम्भूयाजनकत्वनियमात्‌ | तत्त दिन्दरियन्तत्तजन्नानांओे जनकमित्यपि न विषयस्यां- शत्वादिति चेत्‌। मेवं a इन्द्रियाणां ware कारित्वं, किन्ाथः समाजः, प्रत्येकन्नानसामग्री AMT 2 HST ना- नान्नानप्रसक्तौ कर णधम्मेत्वेन मनस्तावद्धोचरामेका- मेव न्नानक्रियामुत्पादयेत्‌ समूहालम्बनवत्‌ | न चेक- क्रियाजननदशायामपरविषयक्रियायां मना न समथ- मिति कथं तां जनयेदिति वाच्यम्‌ । भिन्नक्रि- यायामसाम्येऽप्येकक्रियायां सामर्थ्यात्‌ | -- -- --~ ~~ =-= ~~ - णिः कल्वादिति भावः। ननु गो-गोतलयोरालो चनानन्तर^\ श्रन्यतरविषय- कन्नानोत्यत्तिवददृष्टमेव नियामकं स्यादित्यहचेराह, “किञ्चेति, करणधमेबलाद कोत्पत्तिमाञं॑स्िद्धति साच स्वेगोचरेकन्नानेऽपि सम्भवतोति भावः | -- —— म मे ee ee (९) गा-गात्वयोभिविकख्यकच्चानानन्तर मित्यर्थः | Cog avafworrerat are विशेषाभावादेकामिवापरामपि बधिष्ञन- येद विगेषात्‌। न चेकामपीत्यनेकन्नानेत्यत्ति्नानानुत्य- fear न त्वेकविषयन्नानेत्पत्निरिति नियामकमास्थेयं। समुदहालम्बने फलबलेन परस्यर पेश्ठितत्वेनैकेव सा- मग्री | ननु मनेाऽरुत्वे कथं मन्दोऽपि बुभूत्सितः शब्दो द्यते AM | अथ शब्दे बभुत्सेवेतरग्रदप्रतिबन्धिका अग्रहस्य तदनुविधानात्‌ अनन्यगतिककाय्येदशनात्‌ बृभुत्सिति शब्द ग्रहमामग्रोव वा बलवतोति यदि मन्यसे, तदा वेभवेऽपि तत रव युगपज्‌त्नानानुत्पत्तिरिति चेत्‌ | मेवम्‌ | Ta न रूपादिग्रहे हेतुनं वेतरग्रहे प्रति- बन्धिकेत्युक्तत्वात्‌ | किञ्च॒ रूपादिसकलबुभुत्सायां परस्पर प्रतिबन्धादजन्नानम्बभुत्साधोनसामग्रोबलवच्वादा सर्व्वेषां Wa स्यात्‌ न त्वेकस्य पथ्चावधानस्य सर्व्वेषां त्रानं भवन्येवेति चेत्‌ । न । तत्रापि कमानुमानात्‌। गवार ज ननु चिचन्ञानमसम्भवि रूपादिषु मध्ये रूपादिमाचरयह एव चकत रादिषामधेन ख-सखाविषयगृणादिग्रहे तदसामथ्यादित्यखरसादाद, वस्तुतस्िति, न चादृ टमेव नियामकमित्युक्रमेवेति वाच्यम्‌ । श्रणना मनसा दृष्टनैवोपपत्तौ श्रद्‌ टकल्पनानवकागात्‌ । श्रन्यया मन एव कुतो- न कखप्येत, कुतो वेभवावैभवचिन्ता, उदाइते तु गत्यन्तराभावा- दिति भावः) “बमुद्छितेति, बुभुख्छितश्रब्दग्रदसामग्याः प्रतिबन्धे पर्त खण्डे AA SMTA | 299 अन्यथा सव्वेबमुत्साधोनप्रणिधानेऽप्यन्येषां कथं न स्यात्‌. । नन्वशुत्वेपि दशभिः पदयमानासु गाथासु तावद़ोचरबुभुत्सायां प्रणिधाने चोक्तरीत्या सर्वेषां ज्नानमन्नानं वा न त्वेकन्नानमिति चेत्‌ । अच कश्चित्‌ | ओ्रोच-मनःसंयोगे आत्म-मनःसंयोगे वा कश्िदिशेषः . काय्यीनरेयः किञ्चिच्छब्दग्रहे हेतुः, तदन्यग्रहे प्रति- बन्धकं इति | तन्न । वेभवेऽपीन्द्रिय-मनःसंयागविश्े- षस्य तथात्वे व्यासङ्गापपत्तेः। अनुगतरूपाभावेन प्रतिव्यक्ति प्रतिबन्धकत्वे हेतुत्वे च व्यभिचारत्‌। सं यागे च विशेषस्य जातित्वे जातिसङ्करः। उपाधित्वे स रव हेतुने aa: | अपरे तु प्रत्यष्ानुक्लेद्द्रिय-मनःसंयेागदारा बुशुत्सा प्रणिधा नच्च प्रत्यक्ष देतुरिति” चाक्षषादिबुसु- त्सितग्रहे क प्तत्वात्‌ ताभ्यां ओते बभुत्सितशब्दावच्छे ~ aa बभुत्सावच्छंदिकेति ae इति भावः । “जातिषङ्कर इति कग्रदजनिका गयदप्रतिबन्धिका जातिरेका श्रपरा चवपरोता तयो- रभयगो चर समूदालम्बनद शनेन॒ तनव्ननकमनोयोगे सत्वेन aT - ------ ययी (१) कुता न स्यादिति we | (२) बसत्सा-पणिधानयोः प्रत्यत्तदेतुत्वमितौति we | (३) fate इति ख | 98 esc ava farntaat देन मनः संयुज्यत इति स Vea नान्यः, afaafa- धानं विनेव तथा । अन्यच प्रिधानाधीनक्रियया अश्रुयमाणशब्दावच्छिन्नात्मना विभज्य बमुत्सित- शब्दावच्छेदेन मनः संयुज्यते इति तद्ग्रहा न aa स्येति। तत्त॒च्छम्‌। युगपत्यद्मानासु विं श्लो गाथासु तावदङ्गोचरवभुत्सायां प्रणिधाने च तावद्भाधावच्छेदेन मनःसंयेागाद्‌ युगपत्तासामुपलम्भ प्रसङ्गात्‌ प्रत्येकसा- मग्रीस््लात्‌ निकटाहन्यमानढठक्रादिश्ब्दानां ओच- व्या पकत्वनियमाच्च | अथ यच केलादले श्रुयमाणरव वभुत्सितशब्द- ग्रहः तच्रोभयशब्दावच्छेदेन मनःसंयागाद्भयग्रहः कलादले तूपेप्षान्नानन्तदिति तथापीति चेत्‌, afe छतमनया कुर्या । अवभुत्सिति उपे्ात्रान- मेवास्तु, न च तद्पि, इता न शब्दान्तरमशओरौष- भित्यतुभवात्‌। अन्यथा वेभवेऽपि व्यासङ्गदश- यामितरेषाम्पेश्षान्नानमेवेति। अचोच्यते। यद्यपि बुभुत्सा-प्रणिधाने न शब्दग्रहमाचे सहकारिणी न वेतर गरहप्रतिबन्धके, तथापि नानाश्ब्दसमवायद्‌शयां cau. | “डतु रित्यनन्तरं श्रस्िति, न मन दूत्यनन्तरश्च कसर्प्य- मिति wa: | TASS मनाऽणत्ववादः। 9७€ यः WIE! तच तयेस्तथाभावः तथेवत यारन्बय- व्यतिरेकनियमात्‌ | यद्वा केालादले श्रुयमाण रव बुखुत्सितग्रह इत्ध- न्येऽपि कालाहलत्वेन तदिषया रव ॒बह्भनाश्चेकद्‌ां समवाये यगपत्सन्निधाने वा व्यक्किग्रहे तद्रतगत्व- कत्वादिग्रहा न भवति | अण्होतकत्वादिनाना शब्दस्य कालाहलवृद्धिविषयत्वात्‌ | तस्यां दशयाम्बभुत्सित- शब्द कत्वा दिजातिग्रहे yaar शरणं रककालीन- बहृशब्द बमुत्सा च न हेतुः व्यभिचारात्‌ । यत्त केालाइलादन्यचेकदा नानाशब्द ग्रहे Brea समथ किन्ेकशब्द्यहे विनिगमिका वबभत्सैवेति। तन्न । रकगीयमानापेश्षयेकदा नानागोयमानस- जातीयगीतादिषु सुखादिवेलक्षण्यानुभवात्‌ | अथ दीषंश्ष्कुलोभष्रणे कथं पश्च न्नानानि। क्रम स्तचेति चेत्‌ । al ज्ञानानां योगपद्यप्रत्ययस्य बाथकं विना प्रमात्वात्‌ । व्यासङ्गोबाधक इति चेत्‌, तदहि मनेऽवयव्यस्तु तेन सङ्कोच-विकाशाभ्यामुभयमुप- ~ त he नानाशब्दसमवायकालोनेकतर बभुत्छा यद्यपर ग्रदप्रतिबन्धिका तरैकबुभुत्छा याङ्लादलधौन्न स्यादित्यखरसाट्‌ बुभुत्छायाः शब्दग्रहे न हेतुत्वं अन्यग्रह वा न प्रतिबन्धकत्मपि त त्लातिग्मडे हेतुत्व ote तत्त्वचिन्तामणौ पद्यते इति केचित्‌ । तन्न। यदि हि सङ्धोच-विकाश- हेतुरदृष्टन्तदिं तत रव॒तद्भयमस्तु छतं मनसा । नाप्येक-पश्चवसुत्सया तो भवतः तस्या अहेतुत्वात्‌ | हेतुत्वे वा अस्तु fay मनः अवयविता लघुत्वात्‌ | अथ यथा कचित्‌ बसुत्सथा कचित्तीत्रविषयेन्द्रिय- सन्निकर्षादिन्द्रिय-मनःसंयोगः, रवं मनःसङ्धोच-वि- काश्थार्वभुत्सादिकं हेतुरिति चेत्‌, तदहि पच्चवभु- त्सायां प्रणिधाने च सर्व्वदा सर्व्वेषां पच्च न्नानानि जायेरन्‌ पञ्चावधानन्नाने HA रव । रतेनाखुमनः- पष्डतयमस्तु अवधिवितो लघुत्वात्‌ बभुत्सादिवश- सेषामेक- पञ्चेन्द्रियसम्बन्धा द्‌ भयमुपपद्यत इति निर स्तम्‌। पथ्चवमुत्सायां सर्वेषां पञ्चेन्द्रियसम्बन्धे व्यासङ्गानुपपत्नेः। कथं तहि दीधश्ष्कुलीभक्षणे गन्ध- रस-रूप-स्यश-शब्दान्‌ प्रत्येमोत्यनुव्यवसायः कमिक- त्रानपश्बतयेन यगपन्मनः सन्नि कषभावादिति चेत्‌ I तादृश्येव प्रतिवन्धेकल्चत्याइ, "यदेति, न चेवमेकदा सखसखविषय- सन्बद्धेन्धियदश्ायां रूपाद्यन्यतरबमुल्छा तद्‌ गादिका चअन्यगरदप्रतिब- Guat चास्ति aa: समाधिरिति वाच्यम्‌, तादृ शबभुल्धायामपि (x) परीद्धार इतोति Ge | पत्यच्तखण्डे मनेाऽणत्ववादः। Ore न । अनुव्यवसायस्यैकत्वासिङ्धः, अनुव्यवसायः wa समयसौश्छयात्तेषां कमे न VA” | अथवा कमिकानुव्यवसायाहितसस्कारात्‌ पञ्च न्नानविषयस्मतावनुभवत्वारापात्‌ युगपत्प्रत्येमीत्यनु- व्यवसायः | विभुत्वे रेत्वभावादात्म-मनःसंयागाभा- वान्नात्मसुखादयुपलम्भः स्यात्‌ | द्रव्यत्वेनात्मसंयोगि- त्वसाधने त्वजसंयोगसिङ़ा तत wa ॒तददिभागित्वेऽपि सर्व्वदा तयोः परस्पर विरुडसं योग-विभागप्रसङ्गः। नतु BUG असमवाखतुराधात्‌ चेष्टा तुप्रयल्नस्याणुरे शत्व परारी रदेशमाचत्वं A” स्यात्‌। न तु शरोर-तदवयवदे- शत्वं, येन करियानियमोभवेत्‌ नियमकाभावात्‌ | न च नोद्नाभिधातादिवाव्यापिनेऽपि प्रयनात्‌ शरोरादि- क्रिया, अतिप्रसङ्गात्‌ | रवमेकद्‌ा विंशतिप्रयन्नाभावात्‌ कथमङ्गलीषु विंशतिः क्रियाः। न च योगपद्यथमः, बाधकाभावात्‌ य॒गपत्सन्निकषाभावेनाङ्गल्यश्चलन्तोति खचौो-सपादिवेधानुभवेन तादृश्या अपि व्यभिचारादिति भावः | विभुवे बाधकान्तरमाह, ‘faya इति, विभागप्रसङ्ग दत्यापा- ततः, परमार्थतस् प्रयो जकमात्मसषयो गिव द्रव्यं, मू तवे च सामग्येव (१) न्‌ aaa इति गव ° | (२) श्र रौर माज्देशत्वं वेति ख | कर्द तत्त्वचिन्ताममो समक सखभ्बनानुपपन्तः विंशतिन्ञानानामेकद्‌ानुव्यव- लायासम्धवात्‌ अग्र-पञ्चाद्वावे विनिगमक्राभावाच्च | BAAS च स्ूनयन-कर-रणादिसकलशरीरा- क्यवानां युगपदिचिचनानाकमेसमदरूपं त्यं न प्रत्यक्ष स्यात्‌ । तथाच प्रत्येककमजन्यसुखादिलक्षण- सुखषिश्षो नानुभूयेतति । अच ब्रमः। सुखे we ना दिवत्‌ चिकोर्षेव नियामिका यत्‌कियायां चिकोषा खा किया त्िकोषाजन्यात्‌ प्रयन्ाद्भवति। तक शरोर क्छियापि तच्विकोषाजन्धा दशमावदेशदपि प्रय- ज्ञाद्भवति। अथवा यस्य क्रियायां चिकीर्षा az. बच्छेरेन QUA उत्पद्यते तेन शरीरावच्छेरेनान्पन्न- प्रयल्ञा रेव शरोरक्रिया | रवं विंशतिक्रिया बचिकोषो- जन्धादखशमाचदेशदपि प्रयनादिंश्तिक्रिया युगपद्‌- aya! अथवा अङ्कली विं शतिक्रियायां चिकीर्षेति --- --- ees oe ee —— $< aueatfaal, safaufia तु मूत्त वमेव न कुतो द्रव्यत्वे, कपाल- ३५अोभन चघरोत्प ्तिकाले श्रात्मविभागस्यानाश्िवेनायिमसमये ५५)*{ (इ शामोत्प ee | - {ied । च च िखकले तद्‌त्पादः, तदुत्तरकाले चटनार । ag ६ चन्द्‌ च! दिदखिकोषा प्रयनेत्न्तो निया ऋ TOTS मनेाऽगत्ववादः | अचह विंशत्यवच्छेदेन विंशतिप्रयन्नाद्‌ विंशतिक्रियाहेतव ख- aud, रवं त्यादावपि । रतच्चकोषानुविधानात्‌ करिया-प्रयलयोरध्यवसेयं | तदेवमणमनःसिद्ो तद्‌- ग्राह्या आत्मविशेषगुणाः वृद्धिः मुख-द्‌ःखाद्य इति नाव्यापकं WMATA | इति ओ्रीमद्गङ्गशो पाध्या यविरचिते तक्वचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे मनोऽणत्ववादः | ज्य = — —————— ~~ want aw विकेषाया श्रनिमित्तवात्‌ विभुकायी णामेव fafa नुरोधाचेत्यतस्तरेव सिद्धान्तयति “श्रथ वेति । tf ओ्रौजयदेवमिश्रविरविते त्च चिन्तामण्वालोके प्रत्यचखणश्डा- लोके मनोऽणएत्ववादालेाकः | (१) सि डान्तमारेति we | चर्‌ तत्त्वचिन्तामणो समृहा लम्बनानुपपत्तेः विंशतिन्नानानामेकद्‌ा नुव्यव- सायासम्भवात्‌ अग्र-पश्चाद्वावे विनिगमक्राभावाच् | कमेन्पादे च यू-नयन-कर-चरणादिसकलशरीरा- वयवानां युगपदिचिचनानाक्मसम॒दरूपं त्यं न प्रत्यक्षं स्यात्‌ | तथाच प्रत्येककमजन्यसुखादिलक्षण- सुखविशेषो नानुभूयेतेति। अच aa: | सुखे we नादिवत्‌ चिकोषेंव नियामिका यत्‌क्रियायां बिकीषीा सा क्रिया तच्िकीषाजन्यात्‌ प्रयन्नाद्‌भवति। तक शरोरक्रियापि तचिकोषाजन्धा दशमाचदेशादपि प्रय- नाद्‌भवति। अथवा यस्य क्रियायां चिकीषा तद्‌- वच्छेटेन प्रयत्न उन्पद्यते तेन शरीरावच्छेटेनेन्पन्न- प्रयल्लादेव शरोरक्रिया | wa विंशतिक्रिया विकोषा- जन्यादणुमाचदेशदपि प्रयनादिंशतिक्रिया युगपद्‌- त्पद्यन्ते। अथवा अङ्कली विंशतिक्रियायां चिकीर्षेति विपक्तबा धिका, श्रात्य विभागिवे त॒ मून्ते वमेव न कुतो द्रव्यत, कपाल- द्यसंयोगेन घरोत्पत्निकाले श्रात्मविभागस्यानाशिवेनायिमसमये संयोगा दिवदिभागोत्पत्तिसामग्यभावेनात्मविभागानुत्पत्तौ यभिचा- रात्‌। न चायिमकाले तदुत्पादः, तदुत्तरकाले चटनाश्ष्यापि सम्भवात्‌ | ननु सुखे चन्दनादिविचिकोषो प्रयलेत्पत्तो नियामिका नतु च््ो- प्र्च्चखग्डे मनाऽयत्ववादः | , अर्श विंशत्यवच्छेदेन विंतिप्रयन्नाद्‌ विंशतिकियाहेतव उ- aud, रवं त्यादावपि । रत्व कोषानुविधानात्‌ क्रिया-प्रयनयोरध्यवसेयं। तदेवमणमनःसिन्लौ तद्‌- ग्राह्या आत्मविश्षगुणाः बुदिसुख-दुःखादय इति नाव्यापकं प्रत्य्लक्षणं | इति श्री मद्गङ्गेशोपाध्या यविर चिते तत्वचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे मनोऽणत्ववादःः | ant तच चिकीर्षया श्रनिमित्तलात्‌ विभुकाय्थाणामेव निमित्ता नुरोधाचचेत्यतस्तरैव सिद्धान्तयति श्रय वेति | इति ओरौ जयदेवमिश्रविरविते तत्वचिन्तामण्यालोके प्रत्यतचखशब्डा- लोके मनोऽएत्ववादालेाकः । (१) सि डान्तमाहेति we | $८र्‌ तत्त्वचिन्तामणो समा लम्बनानुपपत्तेः विंशतिन्नानानामेकद्‌ानुव्यव- सायासम्भवात्‌ अग्र-पश्चाद्धावे विनिगमक्राभावाच् | कमेन्पादे च भ्ूनयन-कर-चरणादिसकलशरीरा- वयवानां युगपदिचिचनानाकमंसमृदरूपं इत्यं न प्रत्यक्षं स्यात्‌ । तथा च प्रत्येककमजन्यसुखादिलक्षण- सुखविशेषो नानुभूयेतेति । अच ब्रमः । सुखे we नादिवत्‌ feataa नियामिका यत्‌क्रियायां चिकीषा सा क्रिया तच्चिकौषाजन्यात्‌ प्रयन्नाद्भवति। तक शरोरक्रियापि तच्िकीषाजन्यादणमाचदेशादपि प्रय- नाद्‌भवति। अथवा यस्य क्रियायां चिकीषा तद्‌- वच्छेदेन ya उत्पद्यते तेन शरीरावच्छेरेनेत्यन्न- प्रयननादेव शरोरक्रिया । wa विंशतिक्रिया चिकोषा- जन्यादणुमाचरेशदपि प्रयनादिंश्तिक्रिया युगपद्‌- त्पदयन्ते। अथवा अङ्कली विंशतिक्रियायां वचिकीरषेति विपक्तबा धिका, श्राय विभागिले तु मून्तं वमेव न कुतो द्रव्यते, कपाल- दयसंयोगेन घटोत्पत्तिकाले श्रात्मविभागस्यानाशिवेनायिमसमये संयोगा दिवदिभागोत्पत्तिसामग्यभावेनात्मविभागानुत्यत्तौ वयभिचा- रात्‌। न चागिमकाले तदुत्पादः, तदुत्तरकाले घटनाशष्यापि सम्भवात्‌ | नतु सुखे चन्दनादिवचिकौषो प्रयननत्पत्तो नियामिका न तु च््ो- प्र्च्तखण्डे मनेाऽणत्ववादः | | विंशत्यवच्छेदेन विं्रतिप्रयन्नाद्‌ विंशतिकियादहेतव उ- aga, रवं त्यादावपि । रत कोषनुविधानात्‌ क्रिया-प्रयल्ञयोरध्यवसेयं | तदेवमणमनःसिद्गौ तद्‌- ग्राह्या आत्मविशषगुणाः बुहि-सुख-दुःखादय इति नाव्यापकं प्र्यक्षलक्णं | इति ओरी मद्गङ्गेशोपाध्यायविर चिते avant प्रत्यक्षखण्डे मनोऽणत्ववादः | त्पत्तौ तच fantsrat श्रनिमित्तवात्‌ विभुकाय्थाणामेव निमित्ता नुरोधाहेत्यतस्तरेव सिद्धान्तयति श्रय वेति | दति ओरोजयदेवमिभ्रविरविति त्न चिन्तामप्ालोके प्रत्यच्खण्डा- लोके मनोऽएत्ववादालेकः | (१) सि डान्तमाहेति we | [ sxe | अ यानुव्यवक्तायवाद. | aq awa wa न मानसं किन्त स्वयमेव खव्यवहार हेतुः, स्वस्मिन्‌ सत्येव सखव्यवहारात्‌, न तु न्नानान्तरमपेष्ते तदन्वय-व्यतिरेकाननुविधानात्‌ न्नानान्तरविरदहदशायां स्वविरहादेव खव्यवहारविर हात्‌ खत ण्व ॒खव्यवदारापपत्तो न्नानान्तरकल्यने गौरवाच्च | घटादिव्यवहारे न्नानान्वथ-व्यतिरेकाद्तु तदपेक्षा | खीयमतीतमनागतं WHI न्नानं सव्य. वहारे न्नानान्तरमपेश्षत खव व्यवहारकाले तदभावात्‌ र "क ~~ ---- --- a - -------------- SEE — ee अथानुव्यवसायवादाखाकः। ‘afafa, तथाच ज्ञानगोचरप्रत्यच्च एवाव्याप्रम्‌ प्रत्यतच्तल तण- मिति पूा्ेपस्तदवख्य एवेति भावः । नन्वेवं परकोयज्ञानादौ न व्यवद्ारकालासन्वं Bat दत्वन्तरमाद, न्ञानेति। ्यवदारस्येति, दद श्च समाधिसौकाय्थादुक्गं यतो व्यवदारानुरोधं विनापौच्छामौति दच्छाविषयकानुभवादेवेच्छा विषयकं ज्ञानं सिध्यति। न चेवं ज्ञाने, तज जानामोत्युभवस्य Wawa अन्यथा सिद्धौ व्यवदारबलादेव ज्ञानानुव्यवसायस्य वाच्यतात्‌। न चेवं व्यवहारानुरोधं विनापि योग्य- aga श्ञानानुव्यवसायोऽस्त॒ लाघवादतुगमाच चेणिकन्मविशरेषगण- पर्यच्त खण्डे खनुव्यवसायवादः। ety न्ानान्तरान्वय-व्यतिरे कानुविधानाच्च | नन्वेवमिच्छा- दिकमपि खव्यवदारन्नानं नापेष्टेत न्नानतुल्यतया स्वयमेव सखव्यवहार श्क्तत्वादिति चेत्‌ । Al व्यवहा- रस्य न्नानजन्यत्वनियमेनेच्छादिव्यवहारे न्नानापेक्ष- णात्‌। HA न्नानमाचं न व्यवहारदहेतुरतिप्रसङ्गात्‌ किन्तु व्यवहन्तव्यविषयमिति न्नानव्यवहाराऽपि afe- षयन्नानान्तरादइ्वेदिति चेत्‌ | सत्यं । Waa ख विष- यकत्वात्‌ | यद्व्यवहारानुक्रल शक्तियो गि यजन्नानं तस्येव तदिषयकत्वात्‌ | शक्तिश्च पदाथान्तरं न कार- शतेति AVIA | स्वव्यवहारे aa शक्तमिति सखविषयकं । व्यव हारशक्ति-समवायादयश्च खभावत- रव तदीयाः सम्बन्धान्तरेऽप्यनवस्थानात्‌ स्वभाव VW प्ररणं। waa भेदनियता विषय-विषयिभावः कथ- ~ = लेनैव योग्यलात्‌ न तु तेन तेनेच्छात्वादिनेति वाच्यम्‌। fafe- कल्यकजोवनयो नियन्नसाधारण्ठेनाननुगतद्यैव योग्यतावच्छेदकलात्‌, तथाच फलबलाद्योग्यतावच्छदककल्यना ज्ञाने तु फलं न निशितं येन॒ ज्ञानविगेषलं तथा awa तन्निश्वायकयोग्येवहारानुभव- योरन्ययासिद्ूला दित्यवधेयम्‌ 1 ‘saranda, नच न्नाने- त्यधिकं, ज्ञानं विना तदनुकूलश्रक्रिमता केवलमाव्मना व्यवहा राजननादिति भवः ननान्योन्येति, यद्यपि व्यवहारानुकूलका- ९9 ७८६ तत्त्वचिन्तामणौ ave इति निरस्तं । सव्यव हारि शक्तत्वस्य स्वविधयत्व- स्यभिदेऽपि“ सम्भवात्‌ | अस्तु वा ज्ञानस्य खभाव- विशेष णव स्व विषयत्वं सम्बन्धं विनेवं स्वभावविशेषा- दथा Wa धटीयं घटव्यवहारजननयेाग्धं खीयम्रपि तथा. केसो खंभावविशेष इति चेत्‌। at अख्यातुमशक्यत्वेऽप्यनुभवसिद्धस्य स्वभाव विशेषस्य माधुय्या दि विशेषवत्‌ प्रत्याख्यातुमशक्वत्वात्‌ | यच्चपि स्वभावविशेष इति वाक्येनाख्यायतं रव, तथापि पदेनाश्यातुमशक्येत्वात्‌ | अथ व्यवहारा व्यव दत्त्थं- भिन्नन्नानसाध्यः कर्थन्तेनं विना स्यादिति चेत्‌ a व्यवहार प्रति व्यवहत्तव्यन्नानत्वेन हेतुत्वात्‌, न तुं व्धवर््तव्थभिन्नन्नानत्वेन गोरवात्‌ | समूहालम्बन भ्चे- पि... मा रणता व्यवद्ारकारणतावच्छदिकेत्यात्माञ्रयः, तथापि वयवदारका- रणएताच्छेकाव च्छिनत्वज्ञाने सति व्यवहारकारणएताज्ञानमवच्छ दका- व॑च्छिन्नलज्ञाने सत्येवावच्छंदयग्रहात्‌ anes सति तद उ च्छिन्नवज्ञानं विश्ेषणन्नानसाध्यलात्‌ विशिष्टन्नानस्येत्यन्योन्याश्रयो द्रष्टव्यः । ननु ‘aque: खविषयकव्यवदहारः, शक्रेरपि तदरोयायास्तच समवायः; a सा क-म ~~~ ~~~ ~~ मि --- ` क ~ (2) खविषयत्वस्याभिन्नत्वेऽपीति we | (a) तथा खौयमपोति we | प्र ्त्तखण्डे GAYA: | eto कोकव्यवहागजनकत्वारेकंकविषयकमपि न तु WATE विषयक्रमेव अतिरिक्तस्य तस्या सत्वेन सन्निकषाभा- वात्‌ । BAS रजतव्यवहारानुक्रलशक्तिरस््येव रज- तन्नाने, किन्तु देाषादभिभूतेव सा जायत इति न तया रजते व्यवहारः, रजतन्नानं न शुक्तौ nana किन्विन्द्रियजन्यमिद्‌ं ज्ञानमेव, रजताथिप्रत्यघन्त्‌- पसथितरजतमभेदाग्रहमपेश्षत इति रजतन्नानं कारणता- वच्छेदकम्‌। रवश्च स्वविषयत्वं स्वप्रकाशत्वं न तु खव्यवहारे न्नानान्तरानपेष्त्वं॑गौरवात्‌। अन्यथा ज्ञानस्य सखाविषयत्वेन संस्काराभावात्‌ समरणं न स्यात्‌ । समवायितच्च समवायसम्बन्धः, तान्येतानि सम्बन्धं विना न सम्भवन्ति, खरूपसम्बन्धा Aga way ज्ञानविषयवेऽपि तथात्वापत्तेः, तथाच सम्बन्धान्तरमन्यपेयतामित्यत BE, व्यवदहारेति, सवत्र VE- waaay नापजानोमः fay ज्ञानविषयत्व एवेतिभावः । ननु कारणतायां शदो तायां शक्रिकल्पनं afaigy तदवच्छेदेन Baaral- रित्यन्योन्याश्रयः, fag ज्ञानस्यापि खरूपव्यवदारतया तेन सद खदूपसम्बन्धाभ्येपगमे ज्ञानेनापि तथाभ्युपगम दत्यरचेः सखभा- वेव विषयतामाद, ‘ag वेति। ननु समू हालम्बनं प्रत्येकविषय न स्यात्‌ समूहेद्ियसन्निकषेजलेन प्रत्येक विषयकबयवदाराजननादि- Otc तत्वचिन्तामणौ यत्त॒ AMAT त्ानान्तरानपेत्वसुक्तं॑तत्‌ सखप्रका शत्वनिव्नाहकतया, VATS स्वप्रकाओ प्रत्य AAT, सवः प्रतीतय इदमहं जानामीत्येवमाकारा- MTA Aa न्नेयच्चालिखन्त्या जायन्ते, तवात्मा" कत्त्वेन, HA कमतया, ज्ञानं क्रियात्वेन भासते Wat न्नातृ-न्नेय-स्रविषयं न्नानमनुभूयत इति चिपुटोप्रत्य- छवादिनः। त्यतश्राद्, समूहति, तस्यातिरिक्रस्याभावेन तावदात्मकस्य az स्य यः सन्निधिः स प्रत्येकस्यापोति उक्रदोषाभावादिति भावः | ननु व्यवदारजनकर्व^ यदि तदिषयकत्वं तदा रजतन्नानमपि wir गो चरमित्यन्ययाखा तिरतश्राद(९), "रजतज्ञानमिति । सखै कटे शिमतं निरस्यति ‘a विति। aad खोपजोव्यमविरोाधयितुमाद, ‘afafa, “प्रत्य्तमेवेति । यद्यपि न्ञानगोचरतायां प्रव्यक्त प्रमाण सम्भवति न तु खविषय- तायां व्वसायोत्तरत्वेऽपि तथेवानुव्यवसायाकारात्‌५), तथापि ज्ञा- नान्तरकल्पने गौरवाज्ञा घवसदङतमिदमेव प्रत्यकं ज्ञानगो चरतेना- aaa स्विषयले प्यवस्यती ति इदयम्‌ । “कटेतेन' श्राञ्चयत्वेन, (१) तच क्लातेति we | (२) तद्यवद्ार शक्तत्वमिति we | (३) अन्यधाख्याव्यापर्तिरि त्यत आहेति we | (४) अनुव्यवसायस्य तयेवाकारादिति we | TOTS चनुव्य वसायवादः। ote नन्विदमिति व्यवसायः तदृत्तरमिदमहं जाना- मोत्यनुव्यवेसाया मानस इति चेत्‌। न । खप्रकाशत्वे- AMUN न्नानान्तरकल्यने गौरवात्‌ परिषा स्व प्रकाशत्वं पर प्रकाशकत्वं हि न त्तानमेव fagiq मानाभावात्‌ न हि तच न्नातता लिङ्ग, अ्रतीताना- गतयेस्तदभावात्‌। नापि मानसं प्रत्यक्षं, अजिन्नासि- ‘anna विषयतया, “क्रियात्वेन विगरेषणएतया, “श्रनुश्यत दति प्नेय-ज्ञाठ-सखविषयकलानुभवसखष्ूपमुत्पद्यत इत्यथः । यद्वा ज्ञाट- न्नेय-खविषयकानुभवेाऽपि स एवानुभव दति तत्‌ सिद्धान्तोऽन्यथा ज्ञानान्तरेण तद्ुदग्येपगमे तजञ्ज्ञानगो चरन्नानान्तराग्युपगमापन्ता- वनुव्यवसायस्ोकारापत्तिरिति भावः | पूवीक्नप्रमाणे तक्तोपेक्तागोरवानमानान्तरमाद, "परिण्षादिति। “श्रनवस्याना दिति तथाच्ेतद्धयेनायोग्यमेव ज्ञानमभ्यपगन्तमहं तथाच कत मानसप्रत्यत्तमित्यथः। न च विषयान्तरसच्चारः प्रतिबन्धकः, वेपरौ- aa तस्येवानुत्पत्यापन्तेरित्याद, (विषयान्तरेति । “जिज्ञासेति श्रजि- ज्नासाग्ाह्यभिन्नात्मधम्भला दित्यर्थः, श्रजिन्नासाय्याह्यलञ्च जिन्नासान- पे्परत्यत्तविषथत्वम्‌, यथाश्रते ग्रदेपदस्छ प्रतयच्तपरले दृ्टान्तासिद्धिः | पच्तताका क्ाघटकजिन्नासाजन्यं ज्ञानमनुमितिः शाब्द ञ्च, तदिषयता --- ~ = ~= - - ---- ----~~ -- ~ ~~ ~ ~ (१) च्चानान्तरे कल्यनागौरवादिति we | ७€& © तश्चचिन्तामणो तस्य मानसत्वे न्नानाविरामादनकवस्ानात्‌ विषया न्तरासश्चाराच्च। जिन्नासितस्य Wea Ta न मानसं जिन्नासाग्राद्यात्मधमेत्वात्‌ संस्कारवदित्यनुमानप्रति- राधः। अतरव जिन्नसां विनेव सुखादीनां मानसत्वं, जिन्नासापि ज्नानसाध्येत्यनवस्था, धमिन्नानेच्छादिभि- TAG नाशाच्च न प्रत्यष्ठत्वम्‌। BATA म्रानस- स्का रेऽख्लेव गरपदस्य ज्ञानमाजपरत्वादिति यदि तदा सुखाद्‌ वेव व्यभिचारः । न च सावधारणतया जिन्ञासाजन्यग्रदमा चगो चर त्वं, त याच सति माचपद्‌ाथप्रविष्टस्य faafadaane sawed देतुतवो चित्यात्‌ | a चात्योत्यधिकं, ware व्यभिचार्‌वारकल्वात्‌। न चातोद्धियत्व- मुपाधिःःविपक्तबाघधकाभावेन तुल्यबलतया तस्यापि प्रतिरोाधपय्यवसा- विल्ादिति भावः। “श्रत इति यतेाऽजिन्ञासाग्राद्यात्मधम्मतवं मानस तन्त Wawa सुखादोनां जिज्ञासां विना मानसत्रमित्ययः,तयाच मान- सतवव्यापकजिन्नासा विरद स्ाभावाद्माप्यस्य मानखलस्याभावः साध्यत दति भावः । श्रताऽपि विवक्िताडेतुरचित इत्यवधेयम्‌ । ननु चालुष- त्वा विशेषेऽपि amet जिन्ञासापेच्वा न डक्लादावितिवदिहापि कचिदेव जिन्नासख्ा कविन्नेति ख्यादित्यप्रयोजकलवं मला दोषान्तरमाह, ‘fasta जिन्नासा wfanmaeter तच्च जिन्नासापेचमित्यन- वस्थानादित्यथः। ननु सामान्यते wag जिन्नासानपेकच्चं हेतुः खा च विश्रषतेा च्नानग्रडे कारणमताऽनवश्या न सम्भवतोति रोषान्तरमाद, VATS अनुव्यवसायवादः | OER प्रत्यक्षं प्रत्यक्षात्मगुशत्वात्‌, आत्मविश्रेषगुणत्वे सति छणमाचष्यायित्वात्‌ सुखवत्‌, Wa प्रत्यक्षजनकेन्द्रि- यसन्निकषोश्रयः प्रत्यक्षत्वात्‌ सुखवदिति चेन्‌ । न। मानसत्वेऽनवस्थानात्‌। HAVA चक्षजन्यं ज्ञानं न चक्ष जन्धन्नानविषयः प्रत्यक्षत्वात्‌ रासनवत्‌, नेतजन्नानवि- qa वा रखतज्ननकेन्द्रिय सन्नि कधा ना्रयत्वात्‌ गगन- बत्‌, TAA चा्छषन्नानग्राइकं वहिरिन्दरियत्वात्‌ रस- नवदिति प्रतिपक्ानुमानमपास्तं | परप्रकाश्त्वे अनव- स्थया न्नानासिद्धावाश्रया सिधेः सप्र काश्त्वेन तत्सिज न्धर्मौ ति, ‘aaa, मनेयोग्यतावच्छे दकं लाघवात्त्यत्तगो चरात्म- quaaa न विद्छात्वादि गौरवादिति ज्ञानस्य भनोयोग्यतग्थयितौ योग्यसन्निधेः प्रत्यत्तजनकत्वनियमात्‌ जानामोत्येतद धिकन्ञानान्तरा- ननुभवेने तदेव ज्ञानं मानसं करूप्यतेऽतस्तदनुरोधादेवानु्वसायो- $धिकोऽस्तौति निगेलिताथे; 1 ware तदधो चरमानसन्ञानान्तरोत्प- तयापि साध्यपणेवसानेनास्मादनुमानात्खप्रकाश्ताबाधः स्यादित्य वघेयमम्‌ | तथा चान्यज्ञानासम्भव शूपतक्षहकारारिदमनुमान सम्य- गिति । मानसप्रत्यक्तवम्‌ मानसप्रत्यक्तविषयशगुएतवयया्यजातिमच्म्‌ तेनायिमडहेतावालो चन-जौवनयो नियन्नयोने व्यभिचारः । जाति- प्रत्यक्तता afanaaat विना नेति तावदुरमतुमानान्नि गवेद्टनौति ध्येयम्‌ | ‘aufa चतुयेच्षणएडत्तिष्व॑सप्रतियो गिलादित्य यः, श्रात्य विशेष- OER तत्वचिन्तामणौ धमिग्राहकमानवबाधात्‌ । किञ्च सखव्यवहइार शक्तत्वं सविषयत्वं, त्च ससन्त कषाजन्यत्वे स्वाजन्धत्वे च न विरुद्धम्‌ | न च सव्यव हारे शक्तत्वस्याभाव रव साध्यः, अप्रथे जकत्वात्‌ स्व्न्निकषाजन्ये खाजन्ये व्यवदार- शक्ते घटादौ व्यभिचाराच्च | अतरव खप्रकाश्त्वेन पूवानुभवविषयता तन्तानुभूतमाचविपये स्मरणे उत्स- गता भासते ज्ञानान्तरस्यानावश्यकत्वात्‌ | खस्य स्वा- जन्यत्वे कथं खकमतेति चेत्‌ । न । अतीतानागतयेा- रिव स्वविषयत्वं न तु कमत्वं, विषयत्वच्चाभेदेऽपि स्वव्य- वहार शक्तत्वस्य न्नानखभावविश्ेषस्य वा विषयत्वात्‌ | ied ~~~ ~ ~~~ ~ क ------- --- ` = ~ ययया $e एत्वम्‌ भ्रचाप्यनुषञ्जनो यम्‌, Weal शब्दादौ व्यभि चारप्रषङ्गादिति। ्रत्यत्तजनकेति खप्रत्यत्तजनकेत्ययः, तेन aq यत्मल्य्षविषयता aa तन्जनकेद्धियसन्निकषाञ्रयलमितियार्तिपय्येवसाने यथाच्रुत- साध्यमादाय न सिद्धूसाघनावकाशः सुखप्रत्यकत्तजनकसंयक्रषम- वायस्य ज्ञानेऽपि स्वादि ति, प्रत्यक्त्वात्‌ जन्य प्रत्यत्तविषयत्वात्‌ | ‘aati न खमानाधिकरण-समानकालोनचादुषधो विषय दूत्यथेः, तेन aura न चाचुषोऽयमिन्युपनो तो दभनात्खमते बाधः न चाच्षधो विशेष्य इतिसाध्ये परमते सिद्धसाधनं जानामौति ज्ञाने ज्ञानस्य विशेषणात्‌ दति दूषणं न खगति । भ्रत्यकवात्‌? (१) सिद्धत्वादितीति we | प्र्च्तखग्डे अनुद्यवसायवादः | € दं न चाधीकमेतया WTI, लस्य कदाष्यप्रका- शात्‌, धोजन्यव्यवदहारभागित्वं कम्मत्वं स्वप्रकाशेऽपि तदन्धफलभा गित्वश्च घटेऽप्यसिङ्खं न्नाततानिषेधात्‌। Travian We प्रत्यक्षमतः सव्व जानं नानानपेक्षातम-मनःसन्िकषेजन्धत्वेन खात्मनि प्रत्यश्रं, विशिषटप्रत्यश्चच्च न विगरेषणन्ना नलन्धं निव्वि- कर्यकनिषेधात्‌ | सविकल्यकत्वेन ज्नानाजन्धन्नानं बा nae तेन निष्बिकल्यकजन्धं जातिविशिषटन्नानं प्र- Ma, न त्वसाधारणेन्दरिधादिकरण्कं तेन विनाष्यनु- भित्धादौो खात्मप्रकाश्ात्‌ । इन्द्रियादिकरन्वथं प्रकाश्च- श्व हेतुः तस्येव तत्मतिबद्हेतु जन्धत्वादिति | अचोच्यते। प्रत्यक्ष न खप्रकाओे प्रमाणं व्वसाया- mera, यद्यपि न्नानल्वादिल्येवो चितं तथापि व्थविर्षणत्ाभावेन Vara aaa र दसुक्ं । “गमनवदिति, सन्निहितमिद्धिय- मपदाय दृष्टान्तान्तरमुपाददता एतद जनकलत्वादिति हेलन्तरं छ चितं, तच हेताविद्धियस्य साघनकविकललात्‌ गगनस्य शब्दारन्यच न्नाना- दावन्ययासिद्धतनोदातत्वात्‌ sata !खसन्निकषोाजन्यत्वे खाजन्यत्व च" इत्यनेन खजन्यत्रहेतोः(९) श्रप्रयोजकलामिधानमसक्रप्रतिषे्ो भव- तोति श्येचम्‌ | (१) वाद्यनुक्घहेतोरिति Ro | 100 ७€ २ तक्वचिन्तामणौ धमिग्राहइकमानवाधात्‌ । किञ्च सव्यवदहार शक्तत्वं सख विषयत्वं, तच्च स्वसन्नि कषाजन्यत्वे स्वाजन्धत्वे च न freq | न च स्वव्यव हारे शक्तत्वस्याभाव Va साध्यः, अप्रयोजकत्वात्‌ खतन्निकषाजन्धे WIAA वव हार- Wh घटादौ व्यभिचाराच्च | अ्रतरव खप्रकाश्त्वेन पूवानुभवविषयता तन्तानुभ्रतमाचविपये स्मरे उत्स- गता भासते ज्नानान्तरस्यानावश्यकत्वात्‌ | AA स्वा- जन्यत्वे कथं BHAA चेत्‌ न । अ्रतीतानागतयेा- रिव स्वविषयत्वं न तु कमत्वं, विषयत्वच्चाभेटेऽपि स्वव्य- वहार शक्तत्वस्य न्नानख्भावविश्ेषस्य वा विषयत्वात्‌ | 2 EEE rr rr Way श्राप्यनुषञ्ञनोयम्‌, श्रन्यथा शब्दादौ वयभिचारप्रसङ्गादिति। '्रत्यत्तजनकेति खप्रत्यक्चजनकेत्यथः, a aq यप्प्रल्यच्चविष्यता aa तज्जननकेद्धियसन्निकषोश्रचलमितियाप्निपण्येवसाने यथाच्चत- साध्यमादाय न सिद्धूसाघनावकाशः सुखप्रत्यकजनकसंयक्रषम- वायस्य ज्ञानेऽपि स्वादि ति, प्रत्यत्तवात्‌ः जन्य प्रत्यत्तविषयत्वात्‌ | “चक्तरिति न खमानाधिकरणए-खमानकालोनचादुषधौ विषय cae, तेन aura न चाल्तृषोऽयमिन्युपनोतधो दशरेनात्खमते बाधः न चाक्तषधो विशेष्य इतिसाध्ये परमते सिद्धसाधनं जानामौति ज्ञाने ज्ञानस्य विशेषणतात्‌ इति दूषणं न लगति । ्रत्यवतात्‌' (९) सिद्धत्वादितीति we | प्रयच्च खण्डे अनुब्यवसायवादः | ac न चाधीकमेतया WEIS, लस्य कदाष्यप्रका- शात्‌, धीजन्यव्यवदारभागित्ं कम्मत्वं स्वप्रकाशेऽपि तदन्यफलभा गित्वश्च धटेऽप्यसिद्धं न्नाततानिषेधात्‌। ज्ानानपेसेग्दरियसन्निवर्पजं Wa प्रत्यक्षमतः सव्व ज्ञानं न्नानानपेश्षात्म-मनःसन्निकषेजन्धत्वेन स्वात्मनि ner, विशिष्प्रतयश्चश्व न विश्रेषरन्ना नजन्धं निव्वि- कल्यकनिषेधात्‌ | सविकल्यकत्वेन न्ना नाजन्धन्नानं बा प्रत्यक्षं तेन निष्बिकस्पकजन्धं जातिविशिष्टन्नानं प्र- ae, न त्वसाधारशेन्द्रिधादिकरणकं तेन विनाष्यनु- मित्यादौ खात्मप्रकाश्रात्‌ । इन्द्रियादिक्न्वथे प्रकाश्र- शव हेतुः तस्येव तततिबद्हेतुजन्धत्वादिति | अचोच्यते। प्रत्यक्ष न खप्रकाओे प्रमाणं व्यवसाया- ` aera, यद्यपि क्ञानत्वादित्येवो चितं तथापि व्यथविण्षणलाभावेन waaay aaa इदमुक्तं magia, सन्निहितमिद्धिय- AVIA दृष्टान्तान्तरसुपाददता एतद जनकलवादिति हेलन्तर Alaa, तच हेताविद्धियस्य साधनक्क्रिललात्‌ गगनस्य शब्दादन्यच न्नाना- दावन्यथासिद्धत्वेनोदातल्वात्‌ sata ‘asada सखा जन्ये च' इत्यनेन खजन्यलरेतोः(९) श्रप्रयोजकलवामिधानमसक्रप्रतिषेधो भव- तोति श्येचम्‌ | (१) areas at feta me | 100 OER तत्वचिन्तामणौ धमिग्राहकमानबाधात्‌ । किञ्च सखव्यवहारशक्तत्वं स्व विषयत्वं, तच्च स्वसन्नि कषाजन्यत्वे स्वाजन्धत्वे च न विरुद्धम्‌ | न च खव्यव हारे शक्तत्वस्याभाव रव साध्यः, अप्रयोजकत्वात्‌ Batanga WIAA वहार- भक्ते घटादौ व्यभिचाराच्च | अतर्व खप्रकाश्त्वेन पूवानुभवविषयता तत्तानुभूतमा विपये समरणे उत्स- गता भासते ज्ञानान्तरस्यानावश्यकत्वान्‌ | खस्य स्वा- जन्यत्वे कथं खकमतेति चेत्‌ । न । अअ्जतीतानागतयेा- रिव स्वविषयत्वं न तु कमत्वं, विषयत्वच्चाभेदेऽपि खब्य- वहार शक्तत्वस्य न्नानखभाव विशेषस्य वा विषयत्वात्‌ | se eee ~~~ ` ~~ ~-----~~-~~~-~~ a Fad श्रचाणनुषन्ननौ यम्‌, श्रन्यया शब्दादौ व्यभिचारप्रषङ्गादिति। श्रत्यत्तजनकेति खप्रत्यत्तजनकेत्ययः, तेन यच यत्प्त्यक्षविषयता तत्र॒ तन्जननकेद्धियसज्निकषश्रयलमितियाक्षिपण्येवसाने यथाच्चत- साध्यमादाय न सिद्धसाघनावकाशः सुखप्रत्यकजनकसंयक्रषम- वायस्य ज्ञानेऽपि स्वादिति“, प्रत्यक्त्वात्‌” जन्य प्रत्यत्तविषयलात्‌ | “चत्तरिति न खमानाधिकरण-खमानकालोन चावुषधौ विषय cae, तेन यथाश्चते न चाच्ृषोऽयमिन्युपनो तो दभेनात्छमते बाधः न चाक्तषधो विशेग्य इतिसाध्ये परमते सिद्धसाधनं जानामौोति ज्ञाने ज्ञानस्य विशेषणत्ात्‌ दति दूषणं न लगति । ्रत्यवलात्‌' (१) सिद्धत्वादितीति we | VATS अनुव्यवसायवादः | € द न चाधीकमेतया WITT, लस्य कदाण्यप्रका- शात्‌, धौजन्यव्यवहारभागित्वं Ka स्वप्रकाशेऽपि तदन्य फलभागित्वश्व घटेऽप्यलिङ्धं न्नाततानिषेधात्‌। ज्ानानपेसेन्धियसन्निकषनं We प्रत्यक्षमतः सव्व TA न्नानानपेक्षात-मनःसन्निकषेजन्धत्वेन स्रात्मनि yard, विशिष्टप्रत्यश्चश्व न विगेषणन्ना नलन्धं fafa कल्यकनिषेधात्‌ | सविकल्यकत्वेन WAIT बा nae तेन निष्बिक्षल्पकजन्यं जातिविशिष्टन्नानं प्र- we, न त्वसाधारणेन्दरिवादिकरणकं तेन विनाष्यनु- भित्थादौ खात्मप्रकाश्चात्‌ । इन्द्रियादिकन््व्थं प्रकाश्च- शव हेतुः तस्येव तत्रतिबद्धहेतु जन्धत्वादिति | अचोच्यते। प्रत्यक्ष न GARIN प्रमाणं व्यवसाया- aera, यद्यपि श्ञानलयादित्येवो चितं तथापि व्यथेविर्षणलाभावेन हेलन्तरख्ापि खभ्यकत्वात्‌ Tega । 'गगनवदिति, सन्निहितमिद्धिय- AIBA दृष्टान्तान्तरमुपाददता एतदजनकत्वादिति हेलन्तर ख वितं, तच हेताविद्धियस्य साघनकविकलतात्‌ गगनस्य श्न्दादन्यच ज्ञाना- दावन्यथा सिद्धत्वेनोदाहतलात्‌ sata “खषन्निकषो जन्यते खाजन्यत्व च" इत्यनेन खजन्यलहतोः९) श्रप्रयोजकत्वामिधानमसक्गप्रतिषेघ्ो भव- तोति sar | (१) वाद्युक्घहेतो रिति क० | 100 रैं तत्त्वचिन्तामणौ नामिदमहं जानामीत्याकारासिङ्धः। न चेवमनुभव- विराधः, अथंनिश्चयेन प्रहत््यादिद श्नात्‌ | व्यवसायस्य अथ विषयत्वमाचमनुभूयते न तु खविषयत्वमपि गौर वेण तस्य ख विषयभानतया प्रहत्य हेतुत्वात्‌" | अनुभ- amie रजतमित्याद्येव। न चैवमिदमहं जानामीत्य- नुभवापलापे उपेक्षणोयता, वसय त्तरकालं तदूप- गमात्‌ इदं रजतमित्यादिलोकिकानुभवात्‌ व्यवसा- यस्य तदाकारतां निषेधामो न त्वनुव्यवसायस्य | ननु मिन्रानुव्यवसाये अनवस्थानात्‌ व्यवसाय शवानुव्यव- साय इति. चेत्‌, तदहि परप्रकाओे बाधकात्‌ ay काशत्वसिद्धौ सव्वप्रतीलोनामिदमहं जानामीत्या- ननु सख्वप्रकाशत्व-पर प्रकाशत्वसन्देषहेऽपि ज्ञानगोचरज्ञानस्वा- दाश्रयासिद्धिनै भवतौत्यर्ूचेरा द, “किञ्चेति, घटादावित्यतद्गुएसंवि- ज्ञानवबङ्धत्रो दिणात्यादेरमिधानं घटस्य व्यवदारशक्रत्वाभावादित्यव- धेयम्‌ । "तस्येति भशप्रङ्गस्यासतते ्रधौकभ्मवमप्रयोजकं किन्त्‌ प्रका- श्रा विषयत्वं aa. प्रकाशविषयता स्वाद घौकमशतल्वेऽपि नासत्वमित्यथैः। श्रधौकम्मलन्त्‌ न क्ञानासत्वसाधकं WARS वयभिचारादिति ag- स्थितिः । यदि वा ततोऽसत्वसाधनं तदा खद्हपासिद्धिरित्याहः “कोजन्येति, परसमवेतक्रियाफल्रालिवस् aaa (२) प्ररन्याद्यहेतुत्वादिति we | YOM BAVA: | egy कारतासिदधिः, तथाच खप्रकाशत्वासिद्धो Banatat- नामिदमह जानामौत्याकारत्वमसिडमिति न सा प्रतीतिः ख प्रकाश्त्वे प्रमाणं । अपिच क्रियायाः छतेवा समवायित्वं ate, पर समवेतक्रियाफलश्णलित्वं कर शव्या पार विषयत्वं वा क- ममत्व, धात्वथत्वमन्यदा कियात्वम्‌ इदमहं जानामोति व्यवसाये न भासते तदोधकेन्द्रियसन्निकषाभावात्‌ कि- न्त्विदंविषयकन्नानत्वविशिष्टस्य ज्ञानस्य वेशिश्चमात्मनि भासते। न च खवप्रकाजे व्यवसाये तादशं स्वस्य वेशिश्चं भासितुमहति, gat विशेषणस्य तस्यान्नानात्‌ | तस्मा- त्यानुमानप्रयोगादिति भावः | ननु भवतु खप्रकाश्पक्तस्तथापि तदं भे yas भवितुमर्हति तनत्न्निकषेजन्यल्ा दित्या, "ज्ञानेति । ननु यरौद्धियनिबन्धनं न प्रत्यत तरीं द्ियालुविधानानुपपन्तिरित्याद, “इद्धि यादिकमिति, तस्य ज्ञानोत्पन्तावेव BABI VII तु तस्या- तन्ललादिति ata” | "तयैवेति श्रयप्रकाशमाचस्यैबेद्धियादिसदरत- कारणजन्यला दित्यः | "व्यवसायानामिति, व्यवसायस्य नायमाकारः किन्तु श्रतु- व्यवसायस्य, तथाच तदाकारकसय तस्य वस्तो ज्ञानविषयस्य गोचरत्वं mn विषयो न तु खस्य ज्ञानव्यवसायोयं विषयल्मपि (१) तस्यातन्ब्त्वादिन्थे इति ख | ७९ ६ तश्वचिन्तामणौ दिरमडहं जानामोति म व्यवसायः किन््वनुव्यवसायः | प्यादेतत्‌। करठेत्वादिन्नानवैशिश्मात्मनि भा af VACA सखविषयकन्नानसाध्थत्वसिङ्खौ तदैव Ara सखविषथक्षे aera लाधवात्‌ | ज्नानवित्तिवेय ओआ्आ- wife तदिषय इत्यात्मविषयत्वं सर्व्वं वित्तीनामिति चेत्‌। नं। खंजनकेन्दरियसन्निकषानाअयत्वेने स्वस्य स्वा विषयत्वात्‌! विषयत्वनियामकेन्द्रियसन्निकषादेर- भावे स्वविषयत्वानुपपत्तेः, कारणं विना aera त्पारनात्‌ प्रत्धक्षाजनकंस्व प्रत्धक्षविषयत्वानुपपन्तेश्च | VAAN प्रत्यष्विषताया जनकलत्व- येन ज्ञानान्तरकल्यनागौरवसदकतं सत्प्रतिपक्तम्‌ प्रमाणं खप्रकाञ्च निव्वेहेत्‌ we स्वाविषयत्वेन सखविषया विषयत्वात्‌, न च समपि amet, तथात्थन्योन्याञ्रयः, खविषयते सिद्धे गैरवसदरुतं क्लानगो चर ताग्रादक खप्रकाशतायां wis yaw तेन च मामन खविषथतासिद्धि रित्यथः। तदिदमाह, व्यवसायस्याथैविषयतवं श्रनुग्धयते श्रत व्यवसायेन ने तु स्विषयत्मपि उक्रदोषात्‌ न वय- सुक्करमेण खविषयतां gat येन परस्पराञ्रयः, किन्त व्यवहारा नुरौधेनेव खविययतेत्यते श्रा, “गौरवेति 1 नन्व्ध॑माचगोचरान्‌- भवाभावादेस्तुभवविरोध इत्यत श्रा, “च्रतुभवोऽपौति तैव तखा- शुवसायेनानुभवेदित्यथेः | ^तदुपगमादिति, व्यवसाथविषयतेननव तस्य न्नानान्तरेण यदणादिति भगवः, YAR नुखवसायवादः | ७€ व्याप्तत्वात्‌ | WA प्रत्य्ठव्वेनेन्द्रियसन्निकषोाश्रय- त्वात्‌ मनःसन्निकषेजन्यत्वेन मानसत्वं। तदयं WATT: | विवादाध्यासितं. इन्द्रियजन्य wa नैतजन्नानवि- षयाश्रयः९ रतव्ननकेन्द्रियसन्िकषानाश्रयत्वात्‌ रतद- TARGUS असन्निछष्टवत्‌ | नेतजन्नानविषयकं वा VAAN AANA सति Wena च सति साक्षात्‌कारित्वात्‌। प्रत्यक्षविषयेन्नानं खप्रत्यक्षज- नकेन्द्रियसन्िकषाश्रयः प्रत्यक्षविषयत्वादिति मनः- भ नन्‌ जानामोति ज्ञानं सान्वेलो किकं तदेव पूव्वापरज्ञानकल्पना- गौ रवसहकारेण खविषयं पय्थेवस्यतोति fag ॒प्रत्यचप्रमाणात्‌ ख- प्रकाश्रलमित्यर चराइ, “श्रपिेति, “क्रियायाः धालथसेत्यथैः | एतच चटोभवतोत्या दि प्रयो गादचतनस्ापि acafafa वेयाकरणमते(२ | "परेति घधालथानधिकरणएले सति धालथतावच्छदकफलग्रालिवमि- ae, । श्रात्मानं जानामोत्यात्मनि saad मा प्रसाङ्खोदिति ल चणान्तरमाद, “करणेति । ‘saafa कतिलं वत्ययः । aaa धात्र छतिप्रवेशादिति भावः । ननु faved घटादेराञ्रयलमा- त्मनो विशेषणलं wae कम्म -कटेत्व-क्रियात्वादिभानमिव्यक्रो- पालम्मतया श्रपरितुय्यन्नाद, “न चेति, विशेषणत्वमपि argue (१) विबादपदमिति Ge | (a) जेत जद्ानविषयमिति Ge | (द) वेयाकरशादिमते इति we | ७€ ख तत्त्वचिन्तामणौ सन्निकषग्राद्यं | चाष्षुषन्नानं न चक्षजन्यन्नानविषयः चष्रसन्निहष्टत्वात्‌ घटवत्‌ | Ata प्रमेयमेवेतिव्या्ति- Wa न्नानत्वप्रत्यासतत्या खविषयं, इश्वर न्नानमहहेतु- कत्वेन सव्वेविषयत्वात्‌ खप्रकाशं। ननु परप्रकाश- कत्वे न्नानमेव न सिध्येदनवस्थानादिति धमिग्राइक- मानात्‌ खप्रकाश्त्वसिद्खावनन्धगतिकतया खस्यासन्नि- छष्टस्यापि प्रत्यक्षविषयत्वमते धमिंग्राहकमानबाधि- तार्वदोयदेतव इति चेत्‌। न । वित्तेरवश्यवेद्यत्वा- भावेनानवस्याविगमात्‌ । संयुक्तसमवायेन AATA- दयत्वादपेश्षणोयान्तराभा वाचोत्पन्नेव कते नावश्च- व्यवसायस्य तदा यदि तत्पूव्वभानं, न च GIA तथा सम्न- वति, दति भावः. | यद्यप्यभावत्वविशिष्टबोधस्तद्धियं विनापौति व्भिचारस्तथापि यथैनं विना न भासते तद्धौहेतुरेव aster रिति तज्ञानं विनापि afafagate:, saan तु afafa- afgusfgarafa नियम एव । न चाभावालाभाने श्रभावा- भानवत्‌ ज्ञानाभाने श्रात्माभानमस्ि येनेहापि तद्दोधकमेव त- दोधकमस्तोति विशेषणश्नानानपेच्वा विग्िष्टबुद्धिरभ्युपगम्येत, तथा- सति ज्ञानाभाने सुखादि विश््िऽप्पात्मा न भासते इति यत्‌- किञ्चिदेतत्‌ | ननु विशिष्टबुद्धौ विर्षणन्नानापेकेति तव सिद्धान्तो = क $$ (१) इत्यथे इति we | = ~ पर्च्तखण्डे अनुवच्यवसायवादः | € € वेद्येति चेत्‌ । न । सुखादि-तद्‌बद्यादिसामग्रया प्रति- बन्धात्‌ विषयान्तरसंचारदशनेन तस्या बलवच्वात्‌ अनुद्धवादिति केचित्‌ | योाग्यात्मविशेषगुणत्वात्‌ AAI Ala प्रत्यक्ष मेवेति व्यापतेव्ि तेरवश्यवेदयत्वेन खप्रकाशत्वमिति चेत्‌। न । व्यात्तेरसिद्धेः परप्रकाश्कत्वेऽनवस्थानात्‌। खप्र- काचे कारणानुपपत्तेः सन्निछृष्टमेव प्रत्यक्ष तदिषय- जन्धमेव प्रत्यक्षमिति व्याप्तेश्च । अन्यथा कारणं विना काय्यानुत्पत्ति-व्याप्तोरविनिगमकं कारणसक््वेपि प्रति- बन्धात्‌ काय्यानुत्पादे कारणत्वमप्रत्युहम्‌ HUANG विना काय्ात्पादे कारणताभङ्गः काग्यानुत्पादश्च। अपिच परप्रकाओे अनवस्थानात्‌ परिशेषानुमानेन MAN स्वप्रकाशत्वं, तथाच खप्रकाश्त्वानुमितवेरपि मम तु साकाङ्कविशव्य-विशेषणोभयविषयकं विशेषणबृद्यनपे ्षमेव विशिष्टज्ञानमित्यभिप्रेत्य wea, “स्यादेतदि ति । 'खजनकसन्निकषाना- WaT खजनकसन्निकषो दयनाश्रयलेनेत्ययेः | ननु सन्निकषोदिवत्तद- भेदोऽपि विषयतानियामकोऽस्त॒ श्रनुगमाभावस्य तुखत्वादित्यत- are, भर्यक्तेति, सत्यपि विगेषेऽनुगतस्येव सम्भवेनाऽनुगताभ्यपगमा- नुपपत्तेः, श्रभेदस्य विषयतानियतवे नियामकस्य डेतोरवण्यानु- षन्भानादभेदस्य च हेतुत्वादिति भावः । ननु प्रत्यक्तविषयता न Soo तत्त्वचिन्तामणौ खप्रकाशत्वमनुमित्यन्तरगम्यमेवं तस्यापोत्यनक्स्या ख- प्रकाशत्वानुमितिपरम्यरादारा तवापि स्यात्‌ विष- यान्तर सच्बारस्य प्रतिबन्धकत्वं, यावज्जिन्नासं वा ख्व प्रकाश्त्वानुमितिरिति यदि qe परप्रकाशत्वेऽपि | न च ज्ञानं स्वप्रकाशमित्यनुमित्या खप्राश्त्वमपि सामान्यप्रत्यासत्त्या विषयौकतमिति वाच्यम्‌ । परतः पक्षेऽपि तुल्यत्वात्‌ त्वया तदनभ्यपममाच | किष्बा- नुमित्यादो जातिसङ्करान yaaa) न च न्नान- सापेक्षं मनाजनकमित्यनुमितिविषयवदात्मनि न त- त्त्यक्म्‌ । तस्य स्वविषयत्वे araratafa चेत्‌, alata न्नानजन्धं तच्च स्व विषये स्वात्मन्धेकमेवेति कथं तदपेक्षं तदनपेक्षश्च fanaa न चन्नान- भिन्नरविषयन्वं सापेक्षं, तथात्वे बदहिन्नानं प्रत्यक्षं न जनकलव्याप्ना संस्कार -रुल्युपनोततत्तादो व्यभिचारादतो anfa- शरो रमार, “sata नन्विदमणसत्‌ यथाश्रुते सामान्यलक्णप्रत्या- सत्तिजन्यप्रत्यक्तविषये व्यभिचारेणानागत विषयसात्तात्कारद्ेतप्रत्या- सत्यनाश्रयतवं तदथावाच्यः सोऽपि विद्यमानत्सामान्यजन्यपरत्यक्ल- विषये व्यभिचारावारकतया अ्रजनकविषयाचतात्कारेत्यादिना fa- षणोयः(५ तथाच व्यथतया प्रत्यासत्तिभागमपदहायाजनकविषय- (९) बिवच्छणौय इति wo | प्र्च्तखग्डे अनुव सायवादः | ८०१ स्यात्‌ | अधान्धस्यान्यविषयत्वे सन्निकधादिनिया- मकः खविषयत्वे fara अ्रनतिप्रसङ्गात्‌ सन्निकष- स्याननुगमाच्च व्यवहारे wad विषयत्वमभेदे afa- कषं विनापीति चेत्‌। न । अन्यच प्रत्यक्षमा सन्नि- कषेस्य हेतुत्वात्‌ अन्यथानतुगमापत्तिः। अथ या वित्तिने Fen’ सा प्रमाशाभावादसतीति तदधीन- सत्वस्य विषयपय्यन्तस्यासच्वं स्यादिति चेत्‌। न । अवि- रललम्रतदित्तिवित्तिधारा“” नाभ्युपेयते किन्नाम केन- चित्कद्‌ चित्काचिदित्तिव्यवहारस्मरणलिङ्गादिना प्रती- यत इति wat प्रमाणसिद्धवेत्यभ्युपगमात्‌। अथ स्यादेवं यदि षटाऽयं घटमहं जानामीत्यतेाऽधिका षाच्वात्‌कारान्यप्रत्यक्षविषयताया जनकलवव्याप्रत्ं वाच्यम्‌, way खस्याजनकत्वेन ख विषयतायां जनकल्वस्यानियामकन्े खविषयता न बाधितेत्यरतेग्॑लयुक्रिमार, ज्ञानस्येति, रच्छात्-रूपला दोना ५) श्रन- नुगमेन प्रत्यक्तवमेवे द्िथयोग्यतावच्छेदक लाघवात्‌ अ्रनुगमाच्ेति सामान्यतः सिद्धं परिशेषन््मनःखयोगजन्यलान्द्मानसत्मिति न प्रागा- (१) तथात्वेऽपि art प्रयतत न स्यादिति we | (२) प्र्यच्तविषयमाच इति we | (ड) वेद्या न भवतौति we | (8) चविरलवित्ति-तदित्तिधारेति ae | (५) व्यत्व-रूपत्वादौनामिति Go | 101 ८०२ तक््वचिन्तामणो घट-तदित्तिधारावाहिविषयश्तभारमन्धरा काचिदि- त्तिरस्मदादेरूत्पद्यमानानुभूयेत, नचैवमिति चेत्‌ । न। अनुव्यवसाये विषयमा तैनिषरूष्यो न तु तददिषयपर- म्परानिरूष्यो गारवात्‌। तथा च न्नानन्नानत्वेन सव्व वित्तिरस्मदादेरत्पययमानानु्यत खव । न चैवमनि- मक्षः, WATKAT सामान्यलघ्षणया वा व्या्तिन्नानरूपस्याननुव्यवसा यस्यापि खविष यत्वाभ्युप- गमात्‌। न च तद्यवहार शक्रत्वं तदिषयत्वं, तददिषयत्वेन तद्यवदारकारणशत्वग्रहे सति तच्छक्तत्वन्ना नं तच्छक्तत्वश्च तदिषयत्वमित्यन्योन्याश्रयात्‌ कार शत्वग्रहं विना शक्त- रग्रहात्‌ त्वन्मतेऽपि रजतन्नानस्य शुक्तिविषयत्वापत्तेश्च | = प मि ७ = ---- - --~ ` -- _ ~~~ afenanfaamoanfa भावः । श्रावयेति एतदिषयकालौ किक- प्रत्यासत्यजन्यत्र इत्ययः | भ्रत एव waaay हेलभावान्न चभिचार- दति वच्यति, 'सान्तात्कारिलादिति इद्ियजन्यलादिद्यथेः | श्रतएवे- श्वर ज्ञाने व्यभिचारवारणाय श्रहे तुकलत्वेन Baad वच्छति । शज्ञान- मिति अरचालो किकप्रत्या सन्तः सामान्येव aaa हेत्भावादेव न व्यभिचार TAU | क्गप्देत्वभावेन फलाभावे सत्ययोग्यतया तदमभा- वकल्यनमप्रामाणिकमित्यसखरसात्‌ केचिदिल्युकत । ननु कारणताभङ्गः( दृष्टापत्तिः खप्रकाशवादिना प्रत्यविषय- (९) कारणतानभ्युपगमच्ेतौति ख ° | पर्क्ष खणड अनुश्चवसायवादः। ८५३ रजताथिप्ररत्तौ रजतन्नानं हेतुः न तु तदवच्छेदक- मित्यक्तत्वात्‌ । लाघवेन सविषय sae प्रवत्तकत्वं स््वँरेवा्प्रटत्नौ तथावगमादिति चेत्‌, इन्तेवमन्यथा- ख्यातिरस्तु न त्वन्यथासिद्वरजतन्नानस्याप्रवत्तकत्व- मिति। रतेन यथा तद्गणसं विन्नानवहव्रीहिसिडं कुटा- दिपदमश्कमपि Fz गणमादायेव प्रधानमन्यपदार्थं बोधयति तथा न्नानमविषयमष्यात्मानमादायेव खवि- षये व्यवहारं करेति daw! स्वजन्यव्यवदहार- विषये ज्ञानस्य संस्कारजनकत्वात्‌ । स्जन्धव्यवदहार- विषयः खात्मा विषयश्चेति प्राचीनं गुरुमतमपास्तम्‌ | अन्यच लाघवेन न्नानस्य खविषये व्यवहार-संस्कार- तामाचरेण तत्कारणतानभ्युपगमादित्यत उक्त “काय्यानत्पादञचेति, कारणान्तरस्याभावादिति भावः। ननु खविषयतवे ज्ञानसामान्य- सामगोमाचं तन्त्रम्‌, घटादि विषयत्वे कचिदिद्धियर्ननिकषः, afy- लिङ्गादिः, परप्रकाशेऽनवस्यानात्‌ खप्रकाश्रतानिव्वाइककल्यनार्यां गौरवस्य प्रामाणिकलादित्यसरसादाद, शश्रपिचेति श्रनवस्येव नास््यवश्यवेद्यत्राभावादनाव्घकलेऽयनवसख्यायान्तवापि साम्यादिल्य्थः। TARA नानवस्या खप्रकाशल्वानुमितेः खप्रकाशलानुमितावपि चतेरभावात्‌ वस्त॒तस्त॒ खप्रका तप्ते सानुमितिरिति खमिव खदिषयतलमपि विषयो करोत्येवेति तस्य quam तद्भो चर एवेति ८०२ तक््वचिन्तामणो घट-तदित्तिधारावाहिविषयश्तभारमन्धरा काचिदि- त्िरस्मदादेरुत्पयमा नानुभूयेत, नचैवमिति चेत्‌ । न । अनुव्यवसाये विषयमाचैनिरूष्यो न तु तदिषयपर- म्यरानिरूप्यो RTA | तथाच न्नानन्नानत्वेन सव्वा वित्तिरस्मदादेरुत्यद्यमानानुमूयत खव । न चैवमनि- मक्षः, यागजधम्मप्रत्यासन्या सामान्यलघ्षणया वा व्यात्तिन्नानरूपस्याननुव्यवसा यस्यापि खविषयत्वाभ्यप- गमात्‌। न च तद्यवहार शक्तत्व तददिषयत्वं, तदिषयत्वेन तद्यवदहदारकारणत्वग्रहे सति तच्छक्तत्वन्नानं तच्छक्तत्वच्च तदिषयत्वमित्यन्योन्याश्रयात्‌ कार शत्वग्रहं विना शक्त- प्रत्यासत््यजन्यल इत्ययः | श्रतएव ज्नानभित्यज्न हेलभावान्न वयभिचार- इति वच्यति, “सात्तात्का रित्वादि ति इद्ियजन्यतादिल्यथेः । श्रतषएवे- श्वर ज्ञाने व्यभिचारवारणाय Bae Bad वच्छति । शज्ञान- मिति अ्रचालोकिकप्रत्यासन्तेः सामान्यस्यैव सत्वेन Peas न व्यभिचार TIM | HAVA फलाभावे सत्ययोग्यतया तदभा- वकल्यनमप्रा माणिकमित्यखरषात्‌ केचिदिल्युक्त । ननु कारणएताभङ्ः(*) इष्टापत्तिः खप्रकाश्वादिना प्रत्यरविषय- (९) कारणतानभ्युपगमश्वेतौति we | TOAST अनुश्थवसायवादः। oR रजताथिप्ररत्तौ रजतन्नानं हेतुः न तु तदवच्छेदक- मित्युक्तत्वात्‌ । लाघवेन सखविषये mae प्रवत्तकात्व सव्वँरवादप्रहत्तौ तथावगमादिति चेत्‌, दन्तेवमन्यथा- ख्यातिरस्तु न त्वन्यथासिद्धरजतन्नानस्याप्रवत्तकत्व- fafa | रुतेन यथा तद्गणसं विन्नानबहव्रोहिसिङ़ं कुटा- दिपदमशक्यमपि az गणमादायेव प्रभानमन्यपदार्थं बोधयति तथा न्नानमविषयमष्यात्मानमादायेव खवि- षये व्यवहारं कराति संस्कारथ्च। सखजन्यव्यवदहार- विषये न्नानस्य संस्कारजनकत्वात्‌ | खजन्धव्यवहार- विषयः स्वात्मा विषयश्वेति प्राचीनं गुरुमतमपासतम्‌ | अन्यच लाघवेन Aaa स्वविषये व्यवहार-संस्कार- तामाचरेण तत्कारणतानभ्युपगमादित्यत उक्तं “काय्यानत्पादञ्चेति, कारणन्तरस्याभावादिति wal ननु खविषयत्वे न्ञानसामान्य- सामयौमाचं aaa, घटादि विषये क्रचिदि द्धि यश्न्निकषेः, afy- लिङ्गादिः, परप्रकाशेऽनवस्यानात्‌ खप्रकाशतानिव्वाइककल्यनायां गौरवस्य प्रामाणिकलादित्यखरसादाद, “श्रपिचति श्रनवस्येव नास््यवश्धवेद्यलाभावादनावश्यकलेऽप्यनवश्थायान्तवापि साम्यादित्यथैः। TAMA नानवस्था खप्रकाशलानुमितेः खप्रकाशल्वानुमितावपि ada «away सख्प्रकाशत्वपत्ते सानुमितिरिति खमिव खविषयत्वमपि विषयो करोत्येवेति ae ana तद्भो चर एवेति cog avafamtaat जनकत्वकल्पनात्‌। सख विषये स्वात्मनि व्यवदार-सस्का- राजनकत्वात्‌ | व्यवदहार-संस्कारयेाः खविषयन्नान- साध्यत्वेन खाविषयकन्नानासाध्यत्वात्‌ | ननु चनस्य मानसम्वे कथं जानामीति विशिष्टः न्नानत्वनिव्वि- कल्यकजन्यन्नानक्षणे विथेष्याभावेन प्रत्यश्छयनुत्पत्ते- रिति.“ Aq न । ज्नाननाशक्षण रव Wa न्नानत्व- विशिष्टवुद्धिः वि भेष्यस्य पुन्बक्षणसच्वात्‌। प्रत्यक्षे aA कश्यं ATG ज्ञानान्तरापेेत्यखरषादाड, “किञ्चेति, wee खा- aid न जातिरपि तु ज्ञानानपेचेद्ियजन्यतसमुपाधिरिति क सङ्र- saa श्रा, (तवेति । “वरिर्ड्ूलादिति, यद्यपि. यदिषयलावच्छ- देन ज्ञानाजन्यलमित्यक्तौ न कञ्चिदोषप्रसङ्गः, तथापि खपिषयतेन न yaad तस्य सकलसाधारण्येनाव्यावन्तंकतया क चिदपि जन्यतानव- च्छेदकलात्‌ सामान्यसामग्यां ज्ञानत्स्यैवावच्छेदकलात्‌ विशेषसामग्यां सखविषयत्स्य सव्व॑ज्ञानसाधार णेनातिप्रसक्रतयेवानवच्छंद कत्वादिति भावः। रत्यक्तं नस्यादिति विषये ज्ञानभिन्ने परन्नानानपेचत्वं wa ufafe तदपेच्तलमिति प्रत्यक्तवं न स्यात्‌ इत्यथः । नन्वव- श्वेद्यलाभावेनानवग्थोद्ता तदेव त॒ दुलेभमित्याद, शश्रथेति। तथाच ज्ञानन्ञानलेनेति, नच Aaa जानामोत्यतुव्वसायो घटल प्रकारकत्व व्यवसायस्य यथा zetfa न तथा तदोयघटलत्- (९) विग्रेष्यस्याभावेन प्र्मत्तानुप पत्तरिवीति we | TOG व्यनुच्यवसायवादः। coy वलितया गौरबेण विेष्यस्यारेतुत्वात्‌। जानामीति वत्तमानन्बेन BT उपाधिभासते, न तु छणः, तस्या- तीन्द्रियत्वात्‌। तते न्नानविशिष्टबडधिरात्मनि वि्चेषण- ज्ञानस्व Tawa | विशेषणब्च न विशिषटप्र्ययहेतु- arate | किन्तु तजन्नानम।वश्यकत्वान्‌ | Waa तत्तां विनापि agag: प्रत्यभिज्ञा । यत्त व्यवसायनाशश्षशेत्पननव्यवबर सायान्तरे न्नानत्व- प्रकारकलत्वं तदनुव्यवसाय दति कथ eatgerar दति वाच्यम्‌ घटत्व प्रकारकमाद्य ज्ञानं तदनुव्यवसायस्त॒ घटलप्रकारकनज्ञानन्नानं यथा तया तदनुव्यवरसायादेरपि घटलप्रकारकन्ञानन्ञानन्नानतया शेषपय्यन्तमेवानुव्यवसायसम्भवात्‌ इति भावः। ददश्चाभ्यपेत्य, वस्त॒तो घरत्वप्रकारकलप्रकारकलतवप्रकारकमपि Wagaya एव नियमस्तु नासेव तथेति द्रष्टव्यम्‌ । aq ज्ञानसिद्यये ज्ञानान्तरानुसर्‌णे ना शेषविशेषगुणो चछत्तिलन्तणमोत्त इत्यत are. ‘a चेति | 'व्यवसायनाशेति, च्च व्यवस्ायनाश्चणोत्पन्नव्यवसायान्तरे ज्ञान- ल्रविशिष्टघो स्तदुत्पत्ययिमच्तणे तदा तस्य an विशव्यवत्तमानातः प्रत्ययोभवतोत्यभिरुमिः | "तद्धेतोरिति, घटलादिज्नानघटादोदि- (१) द तौबादेरपोति we | cog तश्वचिन्तामणोौ विशि्टबदिरिति | तन्न । तङ़तारभावात्‌ अरनुमिने- मीत्यादौ अनुव्यवसाये अनुमितित्वाभावाच | यद्वा Sa न्नानत्वच्च निव्विकल्यके भासते, ततो ज्नानत्ववेशि्चं AA न्नानवैश्िच्चश्वात्मनि भासते | विशेष्ये विशेषणं fanaa विग्रेषणान्तरश्ब भासत- इत्येव fe विशिष्टवेशिष्चार्थः | aig ज्नानमभावडइव विशिष्टन्नानविषय रखवानु- यसन्िकषादेरित्यथंः । ‘saa’ श्रनुव्यवसायस्यले, यदा “श्रनु व्यवसाये व्यवक्षायपाखात्ये, तन्नाश्त्तणोत्यन्नव्यवसायान्तर- cau. | एतच दोषदयं नियमपन्ते अ्रनियमपक्ते^ त्यमपि कल्पः सम्यक । व्यव सायानन्तरं न्ञानलनिष्विकल्पकेन तन्नाशे ततृत्तणे व्यवसायान्तरोत्यत्तौ बाघकाभावादित्यवधेयम्‌ | “यडेति, न विशष्टवैशिश्चभाने विश्िष्वुद्धपे्ानियम इत्यु भयथयापि विशिष्टवैशिद्धोरिति तत्छामयो दे विध्यात्‌ कवित्तया कचिदेतया च सामग्या fafagafaguifefa यवसख्ितो विकल्यो ग्राह्यः । ‘agafefa, stati निञ्जिकल्पकं न सम्भवति विगिष्टन्ञा- नक्ाममोसत्वादिति पूव्वखरसः | न्नानत्विशष्टबद्धो प्राचौनप्रका- (१) सम्भवपच्चे इति Ge | पथच्तखण्डे अनुव्यवसाय वादः | ८०७ व्यवसायस्य विषयरूपविश्रेषणविषयथकव्यवकायसाध्य- त्वेन विशिष्टन्नानसामग्रीसच्वात्‌ | न्नानत्वमपि तच भासते तजन्नानसामग्रौसन्वात्‌ | WT तत्प्रकारकं निष्युकारकश्चेति नरसिंहाकारं asa विशिष्टत्नाने रेणासखरसोऽगेऽनुमिनोमोत्यभिधाने तत्‌ प्रकारातुषरण Bar जाना- aaa कदा विदन्योऽपि प्रकारः सम्भवतोत्याद, ^तचेवेति, न च निष्विकल्पकतया तदयोग्यमतः कथमेतत्‌, wi तदस्तोल्ंशमाचं योग्यमिति तु मन्दमेव एकस्य योग्यायोग्णोभय्ूपतापन्तेरिति वाच्यम्‌ । Manse awa सम्बन्धितावच्छेदकरूपेण सम्बन्पिनिरूपणं विना न ससम्बन्धिकनिरूपणमिति तदिरदा- देव योग्धस्यापि तदिषयवेनान्नानात्‌ । न च नरसिंहाकारन्नाने घटलप्रकारकल्वाभावात्तच क्ञानत्ववैशिश्चबरो धेऽपि घटत्वेन जानामोति ज्ञानत्व विशिष्टवटलप्रकारकन्नानवानदमिति ata स्यादिति वाच्यम्‌ | विषयनिरूप्पं fe ज्ञानं न तु यावद्विषयनिरूप^९) गोरवा दित्युक्त । तथाच नरसिंहाकारस्य सत्यपि धटलतवप्रकारकलवेशिष्यविषयवे घटत्व वैशिष्यविषयतलमस्येवेति agai तच श्ानलविषिष्टब्धौ तदगिमक्तणे घटत्वशिष्चावगाहिन्नानवानदमिवयेवं Sat जानामोौ- (१) प्रतीतिन स्यादितीति we | (२) विषय पररम्परानिरूप्यमिति we | cot तक््वचिन्तामणौ न्रानत्ववैशिश्चं भासते, अ्रमुमीनेामीत्यादौतु न तथा अनुव्यवसाये अनुमितित्वाभावादिति। दूति ओमह्ङ्गेशोपाध्यायविर चिते तच्चचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे अनुव्यवसायवादः | ~ ~ त्यनुव्यवसायः सम्भवत्येवेति कदा विदण्येवम्यतुव्यवसायः सम्भवतोति न काष्यनुपपत्निरिति aa: | ति ओ्रोजयदेवमिश्रविर चिते तत्वचिन्तामण्या लेके प्रत्य्तखण्डा- लाके श्रनुदयवसायवादालाकः। | Toe ] अथ निव्विकल्यकवादः | तच्च प्रत्यस्षं दिविधं निविकल्यकं सविकल्यकश्चेति। तच नाम जात्यादियाजनारदितं वेशि्वानवगाहि निष्यृकारकं निविकल्पकं । ननु stadt सविकल्पक्ष- faaefa saa fa मानं न प्रत्यक्षमसिडः अतीन्दि- यत्वाभ्युपगमाच | न च व्यवहारः, तस्य सवि कल्यक- साध्यत्वात्‌ | नापीदं न विवेचितं पुवेमधुना विवेच- या मोत्यनुभवप्रमाणकावालाचन-विकल्पौ, वह्‌ विगेष- णत्तानान्नानाभ्यां तदुपपत्तेः | ननु गौरितिप्रत्यक्षं वि- ओेषणन्नानजन्यं विशिष्टन्नानत्वादनुमितिवदिति। अथ अथ निव्विकल्यकवादालाकः। ननु नरसिंदाकारं ज्ञानमित्यसिद्ध५ सविकल्यक्रस्य प्रत्यच्तपौ- जन्यवाद्विल क्षण विषयस्य निव्विकल्यकस्यैव प्रत्यक्तत्वादित्यत are, ‘aafa, जात्यारेरपि ताचिकतया पारमार्थिक विषययोरभयोरपि ्रत्य्तवादिति भावः(९। नतु तथापि तथाविधन्ञानानुपपन्निः (१) च्नानमित्यसङ्गतमिति we | (२) प्र्यत्तत्वादित्थे इति we | 102 ८९० तक््वचिन्तामणो विशेषण-विग्रेष्यज्नानसामग्रोतः साकाङ्काभयविषयमेकं विशिष्टन्नानं तच प्रत्यक्षे येाग्येन्द्रियसन्निकषा द नुभितै पश्धम्बैतावलात्‌ व्यापकत्वावच्छेदकप्रकारेण Wes योग्यतादिव शात्पदाथंतावच्छेदकरूपेणापुवमेव विभे- षणं भासते, उपमितावयप्येवमेवेति न क्रापि fasraa- Wa जनकं | ने च प्रत्यभिन्नायान्तत्तानुभवस्तथा, तत्तानुभवेऽपि संस्कारस्यानुट्‌ बोधात्‌, विल्लापादा प्रत्य- भिन्नानानुत्पादेनेाट्‌बङ्धः संस्कार रव प्रत्यासत्तितया विशेषणन्नानाथमिन्द्रियसहकारी, सुरभिचन्दनमित्था- दावपि विशेषणक्नानार्थं तजन्नानं प्रत्यासत्तिस्थानोय- निभ्विकल्यकत्व-सविकन्पकलत्व यो विरू द्‌ जात्योरेकत्रासमवायादत ATE, “तचेति विषयगभावुभावपाघी निव्विकल्यकल्व-खविकल्यकत्वे न तु जातौ इत्यथः, शश्रसिद्धेः नि्िविकल्यकविषयप्रत्य्ञासिद्धः। न च प्रतो तिकलद इत्या, “च्रतोद्धियेति । “साकाङ्केति, यदि वेरिष्छ- गोचरं विशिष्टन्नानं भवेत्‌ तदा वे शि्यन्नानो यसम्बस्िनो विश्ष- एष्य ya ्ञानमङ्गोक्रियेतेति भावः । ‘Sat इत्युपलचणम्‌, सतिरपि यदि तुः सापि प्रत्यासत्तितयेव सुरभौत्यादिवत्‌ इति ध्येयम्‌ । “भ्रम इत्यपि खमते वस्ठगतिमतुरुध्योक्र यता fafa- (१९) हेतुरिति we | पत्यत्तखण्डे निष्विकल्यकवादः | ८९१ मिन्द्रियसहकारि, wat विशिष्टन्नानमेव नास्तीति चेत्‌ | उच्यते। साध्यप्रसिडिपदाथापसिति-वाच्यत्वन्नान- तत्तानुभवानामनुमित्यादिहेतुत्वम्‌ | साध्यप्रसिद्या- दिकं विनानुमित्यादेरसम्भवात्‌“ | साध्यादिकच्चं विशेषणमिति तजन्नानमनुमित्यादि हेतुः | यद्प्यनुमि- त्या दिःप्रत्येकं प्रति साध्यादिविग्रेषणन्नानत्वेन न कार- wart | तथापि विशिष्टन्नानमाचं प्रति विभेषणन्ना नत्वेन कारणता बाधकाभावात्‌ स्यादेतदह्िमानित्यादिन्नानं प्रति afemaa न विश्ेषणन्नानत्वेन कारणता द्रव्य- त्वेन वदहिन्नानेऽपि वह्िमानितिन्नानाभावात्‌। किन्तु विशेषणतावच्छेदकप्रकारकन्नानत्वेनातो न विंशिष्टन्नाने विग्रेषणन्नानं हेतुः । विशेषणन्नानत्वमपि तचास्तीति चेत्‌ । न । तस्यातिप्रसक्तत्वात्‌ अन्यथासिद्धेश्च । न टज्ञानल पक्तेऽपि तचापि ज्ञानस्य प्रत्यासत्तित्रमिति सुवचं । 'साध्यप्रसिद्धौोति, aq साध्यप्रसिद्यादिन्न हेतुरावश्चकव्यािन्ञा नस्त तदिलम्नेन विलम्बाभावात्‌ व्यातिधौरेव न तां विनेत्यतो हेतु- हेतुवमायाति न तु हेतुमिति चत्‌ । मैवं । व्याशिन्नानादरौनामेव ाध्यप्रसिद्यादिलात्‌ न तु तदन्या साध्यादिप्रसिद्धिहंतः येनान्यथा- (१) तदभावात्‌ इति Ge | ९८१२ तत्तचिन्तामणो च ताहशविशेषणन्नानजन्यत्वं साध्यं, वाधादिति। तन्न । विशि्टवेशि्यन्नानं प्रति हि विशेषणतावच्छं - दकप्रकारकं न्नानं कारणमुभयसिद्लमते विशष्टन्नान- मां प्रति विश्षणन्नानं हेतुः यदिश्षयोः काय्यै कारणभावस्तत्सामान्ययोरपि बाधकं विना काय्य कारणभावनियमात्‌^ अन्यथा सामान्धका्योच्छेदः। न चातिप्रसङ्गः, विशषसामम्रीविर देण तत्तत्‌काय्थेवि- ध्रोघानुदयात्‌। न च परेाक्षत्वमुपाधिः, प्रत्यभिन्नायां साध्याव्यापकत्वात्‌ | नापि विशिष्टविश्ेषणकत्व, पष्ठ तरत्वादिति। मेवं | तथापि स्मतिवन्पूवानुभ वस्य संस्का- रहारा जनकत्वात्‌ सिडसाधनात्‌ | न चाबव्यवदहितवि- शेषशन्नानजन्यत्वं साध्यं, अप्रयोजकत्वात्‌ प्रत्यभिन्नावत्‌ सिद्धिभेवेत्‌ । नतु तथापि क्गृपवया्िज्ञानत्वमेव तद्धे तुतावच्छेदेक न तु विगरेषणएच्ञानत्वं साध्यप्रसिद्धिलश्चेति चेत्‌। न । डदितोये car पन्तेः, प्रथमे विगिष्ठज्ञानलच्णकाय्यस्याकस्मिकतापत्या श्रलुगतडेतु- मवेषणायासुक्र एव प्यबसानात्‌ । fae विशिष्टज्ञानं वेशिष्छगो चर- Si तथाच वैशिष्ट्यस्य सम्बन्धरूपतया way सम्बन्धोग्धतविश्रेषण- सोष्णनिका वाच्या । न fe awe इवास्माकमपि धम्म धम्मिगो चरमेव (१) तथात्वनियमादिति we | प्र्यत्तरवरेडे निव्विकल्पकवा दः | ८९ समत्येवोपपत्तेवा | नापि तत र्वाव्यवहितविशेषणानु- भवजन्यत्वं साध्यं, अप्रसिङ्ेः प्रत्यभिन्नानादो व्यभि- चाराच्च | अथ तत्कालोत्यन्नरूपा दि विशिष्ट प्रत्यक्ष संस्काराभावेन स्मरणाभावात्‌ पक्षधम्मताबलेन नि- विकल्यकसिद्धावन्यचापि सामग्रीतोल्यात्तत्सिडिरिति चेत्‌ । न । प्रत्युत्यन्नविशेषणस्थले हि शुक्त्वादिवि- शिष्टशुक्तवेशिश्चबोधो वा अविशिष्टतदिशिष्टबोधो वा, आद्ये शुक्तत्वादिजातिस्मरणं प्रथमं, ततः प्रत्यक्षेण तदिशि्टशुक्तबोधः, ततः शुक्त्वादिविशि्टशुक्तादिषे- freaary: द्रव्य इति किमनुपपन्न, शुक्तत्वादिजा- तिस्मरणमेव वा सामान्यलक्षणया सकलरूपादिविष- यमस्तु । दितोये अनुभवः, न दि शुक्तत्वा दिप्रत्यय- विलक्षणं शुक्गरूपादिविशिष्टबोधं कश्चिदनुभवति। ~ -- - ` --- - ज्ञानं विशिष्टज्ञानं येन समृदालम्बनवद्‌भयगरादकसामयोमात्रादुपपदयेत, न तु विग्रेषणपियः पूवेसत्वमनुमन्येत । ननु सम्बन्धस्योभयसम्बन्धि- निरूप्यलादिशेव्यधोरपि विण्ष्टिघोकारणं भवेदिति चेत्‌ ।न। सम्बन्धो fe प्रतियोगिनिरूप्यो न तलुयोगिनिरूप्योऽपि तथेवान्व- याद्यनुविधानात्‌, शूपवानित्यच ह्पप्रतियोगिकः समवायो भासते (१) खुक्ञतवादिषिश्ि्टश्ज्ञवेण्ि्छप्र्य इति we | (2) खङ्गत्वा दि प्र्च्च विलच्चणलिति we | ८९8 तत््वचिन्तामगो अथ जागरादयविशिष्टानुभवो विश्षरणन्नानजन्योविशि- ट न्ना नत्वात्‌। न च तच संस्कारद्वारा पृवंविश्टेषणानु- भवः तज्जन्यविग्रेषणशस्मरणं वा तच सम्भवति, उद्‌- बोधकं विना संस्कारस्य स्मरणे विशिष्टबोधे वा साम- थ्याभावादित्य॒ट्‌बोधकं वक्तव्यं, उद्योधकञ्चान्यच ज्ञानं दृष्टमिति तदेव वाच्यं। न च तदिशि्टन्नानमेव, aata विशेषणन्नानापेक्षायामनवष्थापत्तरित्याला च- नसिडिरिति। तन्न । सत्यपि ma संस्कारानुटबो- धात्‌ | यस्मात्‌ फलं भवति स ज्नानवि शेषस्तयेति चेत्‌ | न । BRAGA | यदनन्तरं फलं दश्यते तदेवा- ननुगतमष्युदबोधकं कल्पयते फलबलादिति चेत्‌, afe जागरकारणानन्तर सस्कारादबोधोऽस्तौति तदेव कार- शमस्तु क्गप्तत्वात्‌ | अत wa सस्काराट्बोषे न नियतो न द्रध्यप्रतियोगिकः तथा सति कदाचिद दरव्यवदरुपमिल्यपि प्रतौति स्यात्‌ । न चेवं संयोगोऽप्यन्यतरसंयोगिमाचनिङूपः स्यादिति वाच्यम्‌ । परोक्ते Ha पचन्ञानादिसापेच्चतयेवापरसंयो गि न्ञाननिय- मात्‌(९), saa खाञ्रयघरितसन्निकषापेक्तणात्‌ उभयसंयो गिदहा (१) ot: स्यादिति we | (र) खपरसयोगिभाननियमादिति we | प्र्यच्तवणड निष्विकल्प क वादः | सश हेतुरिति, “सदशदष्टचिन्ताद्याः स्मतिवीजस्य बोध- काः” इत्याहः | was” प्रिधानादिदखचमपि ay- च्छते । अपिच विशिष्टन्नानत्वादित्यच व्यवच्छेयम- विशिष्टन्नानं तचाप्रसिङ्गं fast वा व्यथेमनुमानं। त्तानत्वश्च स्वतोऽसिडव्यात्िकं निविकल्यके व्यभिचा- रात्‌ अनवस्थापाताच्च | किञ्च विश््टन्नानत्वं न ताव- दस्तुगत्या विशेषण-वि शष्यविषयकन्नानत्वं आला चने- न व्यभिचारात्‌ | नापि विश्ेषणत्वविषयकत्वं, अतद्‌- व्यारत्तिबोधजनकन्नान विषयत्वस्य वि शेषणशत्वस्य तबा- WAM | नापि वेशिष्यविषयकन्ना नत्वं, तथा सति गौरितिविकल्ये वेशिश्चं विशेषणमिन्धालाचनस्यांपि तदिषयत्वेन विशिष्टन्नानत्वे अनवस्थापातादिति | नापि सप्रकारकन्नानत्वं प्रकारश्च विषयताविश्ष इति पत्ता, व्यासज्यटत्तिवेन प्रत्येकपरिसमा प्राखयलाभावेन मिलित- एवाश्रयत्वपय्याप्रेः aaa विशेढे उभयाश्रयज्ञानानुविधा- नाच्च । न fe दित्वेऽ्यभयाश्रयप्रत्यक्तापेक्ता, सम्बन्धस्य सम्बन्ध्यपे्ते- aaaa दिस्य संयोगसमवायवद्‌ सम्बन्धूपत्वादिति दिक्‌ 'यदिश्षयोरिति, इदमपि समाधिसौकयथीदुक्त, वस्तुता वै शिच्चस् (१) अत wafa we | ८१४ तत्त्वचिन्तामणौ अथ जागराद्यविशिष्टानुभवोविशेषणन्नानजन्योविशि- CMA | न च तच संस्कारदारा पृवविशेषणानु- भवः तज्जन्यविशेषणस्मरणं वा तच सम्भवति, उद्‌- बोधकं विना संस्कारस्य स्मरणे विशिष्टबोधे वा साम- ण्याभावादित्युद्बोधकं वक्तव्यं, STUART ज्ञानं दृष्टमिति तदेव वाच्यं। नच तदिशिष्टन्नानमेव, तचापि विश्ेषणन्नानापेक्षायामनवष्थापत्तरित्याला च- नसिडिरिति। तन्न । सत्यपि ata संस्कारानुट्बो- धात्‌ | यस्मात्‌ फलं भवति स न्नानविशेषस्तयेति चेत्‌ | न । अअननुगतत्वात्‌ | यदनन्तरं फलं हश्यते तदेवा- ननुगतमण्युट्बोधकं कल्पयते फलबलादिति चेत्‌, afe जागरकारणानन्तर सस्काराटर्बोधोऽस्तौति तदेव कार- शमस्तु ज्गप्तत्वात्‌ | अजत खव संस्काराद्बोषे न नियतो रणि न द्ध्यप्रतियोगिकः तथा सति कद दिद्‌द्व्यवद्रपमित्यपि प्रतौतिः am न चेवं संयोगोऽप्यन्यतरसंयोगिमाचनिरूप्यः स्यादिति वाच्यम्‌ । परोक्ते BA पचन्ञानादिसापेचतयेवा परसंयो गिज्ञाननिय- मात्‌(९), sae खाश्रयघरितसन्निकषोापेकणात्‌ उभयसंयो गिग्रहा- (१) at: स्यादिति we | (९) ऋअपरसयोगिभानगियमादिति we | प्र्च्चखण्ड निव्विकल्य क वादः | ८११५ हेतुरिति, “सदशदृष्टचिन्ताद्याः स्मृतिवीजस्य बोध- al”? इत्याहः | wast” प्रणिधानादिख मपि ay- च्छते । अपिच विशिष्टन्नानत्वा दित्यत व्यवच्छेद्यम- विशिष्टन्नानं तचाप्रसिङ्ं fast वा व्यथंमनुमानं। maa स्वतोऽसिडव्यात्िकं निविकल्यके व्यभिचा- रात्‌ अनवस्थापाताच्च | किञ्च विशिष्टन्नानत्वं न ताव- aqial विशेषण-वि शेष्यविषयकन्नानत्वं आलाचने- न व्यभिचारात्‌ | नापि विशेषणत्वविषयकंत्वं, अतद्‌- व्याहेत्तिबोधजनकन्नान विषयत्वस्य विशेषणत्वस्य तचा- प्रकाशात्‌ | नापि वेशिश्चविषयकन्ना नत्वं, तथा सति गौरितिविकल्ये वेशिश्चं विशेषणमित्यालाचनस्यांपि तददिषयत्वेन विशिष्टन्नानत्वे अनवस्थापातादिति | नापि सप्रकारकन्नानत्वं प्रकारश्च विषयताविश्ेष इति पत्ता, वयासज्यटत्तिवेन प्रत्येकपरिसमा प्राख्जयताभावेन मिलित- एवाश्रयत्वपय्यौपरेः वखासनज्यटरन्त fase उभयाश्रयन्नानानुविधा- नाच्च । न fe दित्वऽपभयाश्रयप्रत्यत्तापे्चा, सम्बन्धस्य सम्बन्ध्यपेत्ते- त्यवष्ट्मेन दित्स संयोगसमवायवदसम्बन्ध्ूपत्वादिति दिक्‌, 'यदिश्षयोरिति, इदमपि समाधिसौकय्यादुक्र, वस्तुता Shreve (१) अत wafa Ge | ८८१६ तक्वचिन्तामणो वाच्यं | न्नानविषयसरूपा तिरिक्ताया विषयताया अ- भावात्‌। न च विशेषणन्नानजन्यत्वं सप्रकारत्वं, afe- परेषणन्नानजन्यं यत्‌ स॒ रव तच प्रकार इति गोरिति- विकल्पे तस्येव साध्यत्वात्‌ इश्वर न्नानस्य निष्यृकारक- त्वापाताच्च | नाप्यतदट्‌व्यात्तिवि षयत्वं विशिष्टज्ञानत्वं, अपोहवादनिरासेन गौरितिविकल्पे तथात्वासिड्धः | नाप्य तद्व्या ्तिबोधजनकत्वं तत्‌, अलाचनव्याह- तानुगतरूपमन्तरेण अतदव्यादत्तबोधजनकत्वस्य ग्र- हीतुमश्कयत्वात्‌ | न च गोरितिन्नानमेतदन्यसविकलूप- कान्यन्नानसिन्नं प्रमेयत्वात्‌, यदा चक्षुः चाक्षुष सविकल्यकन्नानातिरिक्षन्नानजनकं“ इन्द्रियत्वादिति — nl प्रतियो गिनिष्ूणलादेव fafacagt विगश्रेवणएधौः arcafaan | अन्यया विशष्टज्नानला दित्य प्रयोजकमेव स्यात्‌, प्रत्यत fafwea- गिच्छावगादिज्ञाने विशेषण तावच्छेदकप्रकारकधौंतुरित्येव न fafa- ज्ञाने विशेषणज्ञानं कारणमिति सामान्यसामग्यैव = fae? विगेषसामग्यकल्यनात्‌ । न च द्रव्येन afenra afearfafa at: स्यादित्यतिप्रसङ्गः, वद्िमानिति वद्ित्वविशिष्टन्नानं बन्धौ, afefa- fren, waa, तथाच यथा वङ्िनज्ञानान्तदिष्िष्टिन्नाने, तथा (९) चात्तृबविषि्टन्नानातिरिक्तन्ञानजनकमिति Be | पत्च्तखण्डे निव्विकल्यकवादः। ८१७ adfafe:, अप्रयोजकत्वात्‌ उभयचर सवि कल्यकपदा- amt निविकल्पकादिपदप्रक्षेपेण ठतीयादिज्ञानसि- िप्रसङ्गाचेति | अचोच्यते। प्राथमिकं गोरिति प्रत्यक्षं ज्ञानं जन्ध- विश्षणन्नानजन्धं जन्य विशिष्टज्ञानत्वात्‌ अनुमिति- वत्‌। न च स्मरणं तच सम्भवति, तज्नन्मनि तेन गोत्वस्याननुभवात्‌। अथ यथा बालस्याद्यप्रहत्तिवलात्‌ वद्किलज्ञानात्तदिश््टज्ञान भवेत्‌ । न च Raa ज्ञाने तदस्ति, तस्माद्द्‌ यदि शिष्टज्ञानं तत्तदि शेषणज्ञानजन्यमिति सामान्यसामयो- ava तत्तदिश्ष्टिज्ञानं, न तु विशिष्टवेशिश्च न्ना नत्वावच्छेदेन ara विश्रेषणतावच्छदकप्रकारकन्ञानलेन tad नोलघटवदर्यसमानल- भ्यत्वा दित्युक्त | सम्बन्धिताच्छेदकप्रकारकमेव सम्बन्धिन्नानमपरसम्ब- नििस्मारकं श्रन्ययातिप्रसङ्गादिति दोषं स्फटलादुपेच्य दोषान्तर- are, “सत्यपोति। ननु यदि जागराद्यन्ञाने संस्कारा पनोतं गोलादि विषयस्तदा प्रत्यभिज्ञानवन्तन्ताल्लेवापनिः ane संस्कारजन्यतलस्य नियामकल कल्पना दि त्यर चेरा, श्रपिचेति, खत दत्यनन्तरमपौति aq: । “श्रनवस्थानादिति। न च ae कारणजन्यमितिवदनवस्था प्रामाणिकोति वाच्यम्‌। तज fe काय्येकादावित्कलं कारणकादा- (१) दतौयादिन्नानप्रसङ्गाच्चेतौति we | 103 ९८१८ तत्त्वचिन्तामणौ प्रागभवोयसंस्कारादव्याप्तिस्मरणं तथेहापि जन्मान्त- रोयसंस्का रादोत्वस्मर शमस्तु प्राथमिकविशिष्टन्नानव- लादिति Sql न। जीवनादृष्टेन तच संस्काराट्वाधा- तथास्तु, इह तु न विलक्णसुदट्बोधकमस्ति अते गोत्वासन्निक्षेऽपि-गोत्वस्मर प्रसङ्गः | य रव गोत्वे न्द्रियसन्िकषेस्तव निविकल्पके हेतुः स एव संस्का- राद्बोधक इति चेत्‌, तद्यच कूपतकारणभावान्गोत्वे- न्द्रियसन्निकषाङ्ोत्वानुभव रव स्यात्‌ सरणसामग्रीता- ऽनुभवसामग्रया FAI! न च तत्‌ विशिष्टज्ञानं, fea विना नेति कादाचित्कत्ेन Bas सिद्धात्‌ कादाकित्कपरभ्य- राया ya सडेतुकल्वं विषयोकरोतोति युगपत्कारणपरन्परासिद्धः प्रामाणिकता, te तु ज्ञानजन्यज्ञानमिति सवेज्ञानानां ज्ञानजन्यत्वे ज्ञाना विरामे प्रापणाद्यनुपपत्तनानवस्था प्रामाणिकोति सा प्रति- कूलतकद्ूपतया व्या्चिधौ विरोधिन्येव । श्रत एव केवलज्ञान प्रतिकूलतर्केण न व्याक्षियह इति व्याश्निग्रदौपयिकेत्वेन विशिष्टपदं सारेकमेवेति मत्वा Wa दूषणे ्रपरितुग्यन्‌ दोषान्तरमाद, "किञ्चेति, 'तथाष्तोति, विशेषणं विशेव्यच्च विशिष्टघोविषयो नान्यदित्यभि- मानादिदसुक्तम्‌ | श्रकार इत्यन्तं “न चेति सम्बध्यते, तच हेतुमी- (2) ataafaana sta परयम गोत्वस्मरणप्रसङ इति ख ° | प्रत्यच्तखण्डे नि व्विकल्पकवादः | ८१९ पुवं विशेषणन्नानाभावा दित्यथोनिर्विंकल्यकं | अतरव aaa ज्ञानत्वेन विशिष्टन्नानत्वानुमानं कारणशबाधेन बाधात्‌। यदि चानुभवसामग्रीतः स्मरणं तदा नित्यानां वैदिकाथानाञ्च सरणं स्यान्न त्वनुभवः | न च गोत्व- a गोत्वन्नानजन्यं जन्यन्नानजन्धं जन्धविशेषणन्ना- ` नजन्यश्चेत्यन्य्र दशनात्‌ प्रथमं न गोत्वानुभव इति वाच्यं | रकस्येव जन्य-जनकत्वानवच्छेदकत्वात्‌ अन- वस्थापाताच्। ननु गोरित्यच गोत्ववेशिश्चङ्गवि भासते तथाच तदिषयकं ज्ञानं स्यात्‌, तच्च निविकल्पकमिति चेत्‌। न । गोत्वं हि तच विशेषणं, न तु तदे श्िश्चं | ननु तथाभूतविशेषणधीजन्यविशिष्टज्नाने विशेषणं स्वधर्मविशष्टं कथं भासेत पुवं तस्यानवगमात्‌, अव- रित्यादि, “श्रपोडहेति, यद्य्यगोव्यारत्तिगेत्वमिति निरासेऽपि गों विशेषणं गौ विशेव्यः, ‘saz टत्तिर्वशिष्छमिति न farrad तदभिप्रायेणेदं faa) न चाभाव्य प्रतियोग्नुयागिधौगाद्यवेन कथमचोक्रिसम्भवोऽपोति वाच्यम्‌ । खदूपेण समवायो अैरिष्य- भितिवदतद्याटत्तिर्वैशिष्मिति सम्भवात्‌ ममवायवत्तत्तजन्ञानविशेषे- ऽभावे प्रतियो गिज्ञानाद्यपेक्तणात्‌ । तथापि प्रमेयलविशिष्टबोघे (१) समवायवत्‌ न्नानविश्येष रवाभावे इति | ८२० तक्वचिन्तामणौ गमे वा तस्यापि विश्षणान्तरवता विशेषणमित्यन- स्येति चेत्‌। ai गौरिति विशिष्न्नाने विशिष्टस्य गोत्वस्याभानात्‌५। अथ सवं विशेषणं विशेषणशव- देव गोत्वादावपि व्यक्तया दे वि शेषणत्वादिति चेत्‌, अस्तु तथा किन्तु विशेषशं विशेषणवदेव भासेत इति न नियमः। अन्यथा गौरिति ज्ञाने विशेषणश-तद्‌विशे षणानन्तपरम्यराविषयत्वे विषयापय्यवसानप्रसङ्गः | कचिन्तिविशेषणस्यापि भाने प्रथमतेऽपि तथा स्याद- विश्षात्‌। न च विशिष्टन्नानत्वादित्यच हेताव्थंवि- गरेषणत्वं येन विश्रेषशेन विना व्याति हीतुं न शकते तस्यैव सार्थकत्वात्‌ व्यभिचारवारकस्यापि सार्थकत्वे रुतदेव ae, इहापि न्नानत्व-विशेषणन्नानजन्यत्वयेा- तन्न afer सम्भवतोति वैशिष्छविधया श्रतट्व्याडत्तिवेगिश्चविष- यत्व मसम्भावितं अते विश्चेषणव्वेनेव तजजानं वाच्यमिति पराभि- सन्धानदाद्छेन तदेव दूषितमिति बोध्यम्‌ । “स्मरणेति, यज्ेवोभय- सामगो एका तत्र तस्यानुभवजनकत्वमेव न स्मरंणएजनकल्वं, तयाच घामयोवे बलाधिक्यपय्येवसानम्‌ न तु सामग्याममेदेन न्ूनाधिकब- —— -— (९) विशस्य गोत्वस्य भानादिति we | प्र्यच्तखण्डे नि न्विकल्यकवादः। TRY विशेषणं विना व्यात्तिग्रेदीतुं न शक्यते अनवस्थानात्‌ सामान्यतेव्यभिचारावगमात्‌^। ATT चक्षस्तेजस- त्वादिसाधने रूपादिषु मध्ये रूपस्येव व्यज्ञकत्वादित्था- दावसिङिवारकमपि विशेषणं साधेकं तेन विना रूप- स्येव व्यञ्ञकत्वादित्यस्याप्रसिद्ेव्याघ्यग्रहात्‌ । विशेषणं विनापि यच व्याप्तिग्रहस्तच व्यथेविषशेणत्वं यथा नोलधूमत्वशरो राजन्धत्वादौ | यस्य यच यः सम्बन्धः स रव aa तस्य वेशिष्चन्तेन हि खासम्बङ्धभ्यो व्याटत्ता ` वाध्यते | यथा दण्डो पुरुष इति ara दण्डसम्बन्धः परुषेऽवगत इति तेनायमदण्डव्यारत्तो बध्यते तथा गौरिति विकल्पेऽपि, तथाच विशेषणवदि गेष्यन्ना नत्वं विश््िन्नानत्वं रखतदेवातद्यादत्तवाधजनकतावच्छेदकं | ननु दण्ड-पुरुष-सम्बन्धा इत्यचापि दण्डसम्बन्धः पुर्- लवत््वानुपपन्ते रिति | “श्रनवस्थानादिति, श्रच प्रामाणिकतया प्रति- कूलतकंविधया व्या्भिधो विरोधिवं अनवस्थायाः । यदि च तद्‌्भिया काचिदपि विश्रान्तिवक्रयया() तदाद, “सामान्यत इति, व्यभिचा- रावारकमपि विशेषणं सायकमित्यत्रोपष्टभकमाह, “श्रतएवेति, (१) व्यभिचारादिति we | (२) मन्तव्येति wo | SRR तत््वचिन्तामणौ षेऽवगत इति ततेऽप्यदण्डव्यात्तपुरुषबेाधः स्यादिति चेत्‌, भवत्येव दण्डसम्बन्ध रव पुरुषे दण्डन्नानं विना न न्नायते इति ब्रूमः | यच विशिष्टन्नानसामग्रो नास्ति तच निविंकल्पकं, ज्नानकरणजन्धे सवे विशेषणन्नान- Gaara तदिति प्रत्यक्षमेवेतदिति | अतरवाभावे न निविकल्पकं azqal प्रतिपेाग्यधिकरणत्तानयेाः कार- णत्वेन तद्‌भयविशिष्टन्नानसामग्रीनियमात्‌ | यद्यभावे न निविकल्यकं तदा धटाभाववद्भूतलमिति staat स्यात्‌ विशेषणन्नानं विना तदभावात्‌ | भावे वान निविंकल्यकसिद्धिः विशिष्टन्नानत्वस्य ata व्यभिचा- रादिति चेत्‌ । न। प्रथमम्भूतल्े घटानास्तौति बुधिः तच भूतलं विशेषणं अभावेाविेष्यः विशेष्यन्ना नञ्च न कारणं, पश्चाद्‌ भ्रूतलविशेष्यकं घटाभाववदिति ata नन्विन्द्रियसम्बद्वविगेषणतया अभावा WEA इत्युक्तं यद्यपि रूपस्येव व्यज्ञकल्वा दित्यच व्यज्ञकट्रव्यतं हेतुः पर्यवसितः, अनन्यथा सनिकपे व्यभिचारात्‌, तथाच रूपादिषु मध्ये इत्यदत्ते श्रप्रसिद्धतया व्यभिचार एव नास्ति कस्य वारणं द्रव्येवेन विण्ष- wafa, प्रखिद्धिदारा वयभिचारधियमुत्पाद्य द्रव्यल्विशेषण्न स awa शूपादिषु मध्य इत्यनेन परम्परया व्यभिचारवारकलम- प्रत्यच्त खण्डे नि व्विक ल्यकवादः। ८२ अतः कथं स विशेष्य इति चेत्‌, भूतलविशेषणतया स्वभावप्रत्यासत्य। Baa इति तदथः, न त्वभावस्य वि- Neat भानमिति। अतरव वायो रूपाभाव इति प्रतीतेखाक्षषत्वमुक्तमाचार्ययेः। अयेग्विशेष्ये इन्द्रिय- स्यासामणथ्यात्‌। aaa च निर्विकल्पकं विषयविशिष्ट- ain सविकल्यकमपि, अनुव्यवसायस्य व्यवसा यजन्यत्वे न नियमतः पुवं विषयरूपविश्रेषणभानात्‌ तचेव BA तदेव ata निष्यकारकं सप्रकारकब्चेति न fared अं शभेदमा दायाविराधात्‌ | Sava नि विकल्पकत्व- सविकल्यकत्वे न जाती चा्षुषत्वादिना सङ्करा पत्तेः। गौरिति सविकल्यकमपि train निव्विंकल्पकमेव तच प्रकाराभानात्‌ भाने वानवस्था निविकल्यका- स्यापि, तथापि तद्वारकस्य सायेक्रतया व्यातिग्रदो पयिकलवं aa- भिति कछतमनया gear न हि वयभिचारवारकस्याप्रवाऽस्ि श्क्रिविशेषो यदित्थमपि तद्वारकं व्यवस्थाप्येत) श्रत एवास्य हेतोः रसाव्यञ्ञ कले सति र्पव्यच्न कत्मथै एवेति कल्यनम- पास्तम्‌ | तस्य ₹ेलन्तरत्वेऽपि प्ररतदेलथेत्वे मानाभावात्‌ अ्रस्येव खमथेलादिति । ननु विशिष्टज्ञानलादित्यच विशिष्टज्ञानत्र वैशिच्च- MaMa तथाचाप्रसिद्धो देतु: afm पदायान्तरस्यास्माभि- रनभ्युपगमादित्यतश्रा, “यः सम्बन्धे इति, तदेव HIATT, तेन ८२९ तन्वचिन्तामणो सिदिश्च। प्रकारश्च दिविधः विशेषणे पलघछ्णभेदात्‌ t ननु व्यावन्तकत्वा विशेषे amare: व्यावत्तकत्वे सति सदिशेषेशमसद्‌पलश्षणं यथा दण्डी पुरुषः कुरुणा छेचमिति चेत्‌ । न । काकवदेवदत्तश्डं जटाभिस्ता- पस इत्यादावुपरिभराम्यतः काकस्य जटादेर सन््वेऽप्यवि- शेषणत्वा द्‌ पलक्षणत्वाच | रतेन व्याटत्तिवेधकाले व्या- ana स दग्रेषणमसद्पलक्षणं, तेन काकादीनां व्याट- न्िबाधसमये सतां विश्ेषणत्वमेव व्यात्तिबोधसमये असतामुपलक्षणत्वं। अतण्व काकेजेटाभिः कुरुणेत्या- दावित्धम्भृतलघछषणे ठ तौयेतिनिरस्तं । व्याइत्तिवेधस- मये सतोऽप्यपरिश्रमतः काकादेरविश्ेषणत्वात्‌ उप- लक्षणत्वाञच्च | नापि विशरेष्यदटत्तित्वे सति प्रत्याय्यव्या- इत्तिसमानाधिकरणत्वे सति व्यावत्तकं विश्रेषणं, यदा हो ति खानाश्रयव्या रन्तबृद्धिजनकलस्यै व वैशिष्चला दित्यथः। “भव- त्येवेति, एतच यदि दण्डप्रतियो गिव पुरूषनिष्ठलञ्च सम्बन्धस्य agi- विषयस्तदा | वस्ठतस्तादु शसम दालम्बने तथालानियमः, ‘ee, श्रयमपि न नियमः, शब्देन सम्बन्धोापस्थापनेऽन्ययापि तथा सम्‌- हालम्बनसम्भवादिति प्रतियोग्यधिकरणज्ञानयरित्युपलचणं । अ्रभाव- (१९) येन डोतीति we | vague निब्बिकल्यकवादः | ८२५ यच विगेष्यत्नाबच्छदेम Bea बा अत्छमानाधि- करणत्वेन प्रतीयते तच तदिश्रेषणं विशेष्यत्वश्च प्रत्या- य्यव्यादन्यधिकरणत्वमिति जटाभिस्तापस इत्यादौ ज- टादावतिप्रसङ्गात्‌। न हि तापसे न जटा वत्तते। नापि ` बिश्रेष्यसमानविभक्तिकत्बं fared, काकबदे वद्त- मित्या द्‌ानुपलक्षशेऽपि गतत्वात्‌ अनभिधानदश- यामनिश्रेषखणत्वापाताच्च | अथ व्यावत्तकत्वे सति विशि- धी बिष्र यत्वं विशेषणत्वं, fafweafea न विश्रेषणत््र- AIT गौरवात्‌, किन्तु विश्रेषणविषया विशेषशप- SAU SET AIT: | पत एव चा्षषत्वादिविराभः, ee लस्याभावब दि वेद्यतया श्रभावलविशिष्टज्ञानसामग्याः स्लादपि नाभावे निर्विकल्पकमिति are, प्रकारः वयावन्तेकप्रकारः, “श्रत एवेति ‘ दत्यम्भरतदत्यनेनातौतायककतपरत्ययेना सच्च बो धनादित्ययेः | ननु विशेषणवक्वात्मकमेव विशेथतमित्याव्माश्रयश्नडगायां तमेवायैम- न्येन aquate, प्रत्याय्येति । afacafa लोादितः स्फरिक इत्यत लो रित्ये विशेषणे श्रव्याप्रमिद्यरुचेः प्रतो तिगभं लच्वणमादइ,८२) "यदेति, "यदि तिर, व्यावन्तैकमिति ta उक्रात्माश्रयभया दिशेव्यवं निवक्ति, र्यस्य वा -- ~~ ~~ ~ ~ CAM (९) भावत्वस्याभाववित्तिवेद्यतयेति wo | (a) प्रतीतिगभे ल्तणदयमाहेति Be | (३) afadifa ख. | 104 cag तक््वचिन्तामगौ उपलश्णत्वे तपल छितं संस्थानादि विश््टिधोविषयेा न MATS तद्भावेऽपि ALVEUAN AMSAT अन्यथा भ्रमत्वापत्तेः। न च शब्टोपस्थापितस्य कथं शाब्दन्नान- वदहिभीव इति वाच्यं । तथेव eae: | न हि गङ्गायां BT- Teas प्रवाहाऽपि तीरावच्छेदकतया भासते, किन्तु तीरत्वेन तीर विशेष खव अन्यथा अ्जडत्छाथासाम्यात्‌। न चेवमुपलक्षणपदस्य लाक्षणिकत्वं अशक्यस्य संस्थाना- देरुपस्थापनादि ति” वाच्यं | उपलश्षणवबु डयपस्थापित- कारणान्तरजन्यसंस्थानोपस्थित्या तदन्वये तात्पय्धा- दिति । मेवं । तथा ब्युत्यत्तेरसिद्धः | न युपल्षणपदा- तिरिक्तमुपलश्योपस्थापकमस्तीत्युपलक्षणपदं सवाथेमुप- विशेग्यलश्चेति। 'नापौति, प्रवसन्‌ सति ददं wad द्रव्यम्‌ । श्रन्यथा घटः पट श्त्यादौ उदासौनदयेऽ्यन्योन्यविशेषणतापातादिति भावः "व्यावन्तकल इति व्याठत्तिबोधजनकन्ञानप्रकारकत्व इत्यथैः, wat न वैशिष्टविषयतामाचमादायातिवयार्िरित्यथः । नन्विदं यदि विशेषणत्वं तदा बुद्धिविषयो न स्यात्‌ बद्धेबुद्यविषयतानियमादत श्राह, विषष्टिति, ताद्रुथात्‌” काकव्ाद्याकारलात्‌, ‘wetfa, ततापि गङ्गापदन्नोपस्थापकं किन्तु तत्तद्‌ बुद्धपस्थापितमन्यदेव तथा खादि- (१) अश्रक्यसंख्यानादेरपसंद्यानारि तौति we | yaar निन्बिकस्पक वादः ८२७ ATARI IAA ल्षणेव स्यात्‌। अन्यथा ल्षणोच्छेदः धटो नास्तीत्यचोपलक्षणस्य प्रतियोगि- नाऽभावधी विषयत्वात्‌ नियतापलश्याभावाञ्च। नापि aaa सति क्रियान्वयि विशेषणमन्यद्‌ पलश्चणं | क्रियादीने सुभगोऽयं दण्डी महाबाहरित्यादो दण्डादेरविश्षणत्वापातात्‌ परम्यरयोपलक्षणेऽपि कि- यान्वयित्वाच्च | — ——— ~ -- -= = ear SS - `~ — me सुवक्त्वादिति भावः | ननृपलक्षणे भवतु wala कोदोष- दूत्यखरसादा ९), ‘az इति, केवलविगेग्यावगािविणिष्टज्नानासम्भ- वादिति भावः । ननु तापि तदुपलक्तितविषयल्मेवास्तामित्यत- आह, “नियतेति, वस्तुता लक्षणापत्तिरेव दोषः। न चेष्टापत्तिः, शराब्दरामेवमिष्टापादनेऽपि uaa तदतिरिक्रविषयलतस्यानुक्नि- सम्भवादिति | क्रियेति विशेषयान्व यिक्रियेत्यथेः । श्रत एव विशय्ये- ऽतिव्या्षिवारणाय ganna सतोति विग्ेषणमिति । ननु सुभगो- $यमित्यादावप्यस्ि क्रियान्वयित्वं यच्रान्यत्‌ क्रियापदं नास्ि तचास्ति भवतिपदं प्रयोच्यमिति( त्रेयाकरणसिद्धान्ता दित्यरचेराद, ‘ATA येति श्रवच्छेदकतयेत्ययेः | (र) भगो fe मडाबाडदण्डो्यादातिति ख ° | (२) इत्यरुचेरादेति we | (a) अस्ति-भवतिपद्प्रयोग इतीति we | sex avafaataat अथातद्याहत्तिर्वेशिष्च' तथाच fafwewta अतद्‌- व्याषटत्तिविषयो a विशेषणमुपलश्षणं वा तथाच विश्ष्टिधौकारणशन्नानविषयत्वे सति प्रत्याय्ब्धारक्ति- समानाधिकरणं विशेषणमिति | aa) नोलभुत्पसवमि- व्यादावनोलानुल्लेखे अतट्‌व्याटत्त्यनुल्लेखात्‌ Aaa नामीत्यनुब्यवसायबिराषात्‌ अपोहापाताच्चं | ~ ~ ------ --- 9 >, = tll tt LL णर प्रत्याय्येत विश्िष्टज्ञान विशेषणोभ्रतेत्ययेः | aa valagreta- डभिष्छमित्या दिगन्थमवतार्येव wad निरुक्रं। न च विशिष्टज्ञान- कारणेत्यादिवि धणं qua, गो रित्यादौ सासा विंशेषणत्ववारणाथं- लवात्‌ | प्रकारश्च इधेत्युपक्रमेरैव तत्तत्‌ प्रतौ तिविगेषणश्यैव ल्यं त्वात्‌ । भ च काकादेरपि प्रत्याखवयाटन्तिखमानाधिकरणत्वारति- aifs:, समानाधिकरणत्वेन सामानाधिकरण्छनियमसय fara | न च प्रतौोयमाना दवदन्तग्टदव्याठत्तिषामानाधिकरण्यनिवताः का- कादयः, अ्रकाकेऽपि we तद्या्टत्तिसत्वादिति । च्रसम्भवेन दूषयति, 'नोलमिति, प्रतियोग्यप्रतौत्या व्ारन्तेविंशिष्टज्ञानागो चरलादिति भावः 1 ननु व्याृत्तिलेन तन्तजज्ञाने प्रतिचोगिज्ञानापेत्ता wre समवायस्यापि प्रतियो गिन्ञानापेक्तितेन समवाथात्मनोऽपि वैशिच्छश्य प्रमेयतेनापि श्रभानप्रसङ्गा दित्यसरसादाद, "नो लमिति | नन्वनुव्यव- सायोऽप्यनोलव्याटन्नं जानामोत्येवमाकार TIS, “श्रपोहेति, तथाच नौोलप्रतोत्यभावे श्रनोलब्याटृन्तेरेव नोललापन्ेरिति भावः | प्रधच्तखण्डे निन्निवास्धरकावादः। ead अथ QIAN AAS नीलादि." TERT गहापरि भरमत्‌काकादि, ल व्यावत्तनीयमधितिष्ठति, यद्वि साक्षादेव तदिशेषणमतेा विपरोतमन्यत्‌ | दण्डी पुमानिति विशेषणम दण्डः पुंसे न जातिरनुदण्ड- मसो च तस्येति सम्बन्धिदयातिरि क्रसम्बन्धघटकाभावे सति सम्बन्ध खव साक्षात्छम्बन्धः। स च संयोग-समनवाय- खरूपसम्बन्धसाधारणशो WIA विषयस्याभिकरणे अना- बस्य सम्बन्धिनि समवायस्यास्तोति तेषामपि विशेवण- ` ~= न Ee ‘Rafe नौलमस्तोत्यादौ । नन्वेवं awqeag विरेषण- भिह्युपलक्तणे प्रतियोगिनि गतमतेानिगेलितमाद१), तच्चेति, ara’ सम्बम्धिमध्ये weedeat, "तदि शेषण' इति, नातिब्ाति- रिति भावः? 1 ‘aa इति पुंसाविशेषणं दण्ड. न तु दष्डल- जातिरित्य्ैः, “श्रसौ श्रनुद ण्ड" दण्डे वत्तमाना जा तिदंष्डल्मिति यावत्‌ । ‘aw’ दण्डस्य, श्रसह्सा्ात्सम्बन्धस्यापि सतः कालादे- रुपलच्तणत्ममेव न यदि at तचाव्या्यतिवयात्तौ लक्तणयोले वक्रं शक्येते एति निःषन्दिगधे ते दशयति, ‘Aft, गौरमित्यो गौः रूपवागित्यदाषरणदयं TVS | एकोदादरणएले अरन्यतरानुपादानापत्ते- रिति avai ‘atten दति, परम्परासम्बन्धेभे लो दित्यादिप्रकारिका (१) दण्डादौति we | (२) लच्तणाथं निगलितायमादेति ख* | - (इ) नातिव्याप्िरित्यथे इति we | Ee ata fereeterat त्वसिति श्िवादित्यमिश्राः। तन्न । गौरनित्योरूपवांख- लति रूपवति रस इत्यादो जाते रूपस्य च साक्ात्सम्ब- न्थेऽप्युपलक्षणत्वात्‌ | जहितः स्फटिक इत्यादौ पर- म्यरासम्बन्ेऽपि लाहितत्वस्य विशेषणत्वात्‌ | अथान्वय- प्रतियोग्बपस्थापकतया अन्वितमु पलक्षण, साश्षादन्वितं विशेषणं, काकादेः संस्थानाद्युपस्थापकतयोपयोगात्‌ saga दण्डादि वदिशेषणत्वमेबेति चेत्‌ । न । उप- लश्चशपदस्य लाक्षणिकत्वापत्तेः, प्रतियोगिनेाऽभावे धमेन्तरानुपनयाञ | Heer प्रमा तथोक् । wae शएक्रि-रजतवदसङ्गाद्यतायामव्यादयुप- द्भनविरेोधात्‌। श्रतियोग्यपस्थापकतया' तदुपस्ापकन्ञान विषयतया, WHY शद्धस्यातयालात्‌ | ननु काकपदं संस्थानोपश्वापक न FA: श्रपि q काकपदोपख्थाप्यः काक एव, तत्सम्बन्धस्तु॒ AGI बोधितः काकस्मारितखच संस्थानविशेष इति afegra नेदं दूषणं घटते दति दूषणान्तरमइ५, श्रतियोगोति । यद्यपि मरतियोगिनोऽमाव- ग्राहकतया sae चान्वय प्रतियो गिल्ात्‌ अन्वयप्रतियोग्युपस्वा- qaqa अन्वितत्वेन नोपलच्णत्वर) TEATS, न वा खाचाद्‌न्वितलव (x) इ त्स्वरसादोषान्तरमादहेति ae | (२) mtargaagqafafa we | प्रथत खब्डे निव्विंकश्पकवादः | ८३९ अथ व्यालिबदिसमये fattened arava विशेषं, तदानीं विशेष्यासम्बद्धं व्यावनेकमुपलक्षणं | नच जटा यदा यच्ास्ति तदा AT उपलष्शं अत श्व तचेव तदेव सम्बन्धसमये विशेष शमसम्बन्धसमये उप- ~ ~ विश्रेषणव(\) श्रतिथयापकं, तथापि विश््धस्यान्वयप्रतियोगिन उपयस्थाप- कत्वं वाच्यम्‌ इद्दियसंयोगादौ tae शंयोगग्रारकस्याप्यतुपलचण- लात्‌ दत्यभिप्रायेणेयं श्रव्यात्निबाध्या | 'दण्डयारोदिति, ष दण्डोव्यतोतदण्डसमरणष्यलसमुदाहरणोयम्‌, Sawa तु दण्डष्वंसवानयमित्यथैपय्यवसानादृष्डस्याभावं प्रति उप- ललणतलमेव पुरुषं प्रति तु दण्डसम्बन्धो न ured fam तद्धंखख fe सम्बन्धो भाषते स च विशेषणमेवेति परेणाभिदहिते ctarega- तापातादिति। -खमानाधिकरणतेनेति षा्तात्‌ सम्बन्धेन समाना- धिकरणत्मज्र wear), तेन न gaa पौनर्क्यमिति। "दण्डो पुरुष दति, aa यद्यपि व्याटन्तिः afe- दम्मि क्षचिन्लेति खर्ूपविशष एव प्रयोजकः, aque खद्ूपसम्बन्धत्वेऽनिप्रशङ्गात्‌ खरूपविशेषस्य वि शिष्टबद्धिजनकलद्चा- ` waaay ङ्ूपेणति wana”) प्रतियो गिदे श्ान्यदे ्रत्वदचापि (१) विग्रेषणलच्तणमिति ae | (x) लच्तणाया द्व्य इति we | (३) त इति we । (8) संसर्गाभाव इति we | ERR avaferenraat qaraferfa । er । रूपवति षटे रल rane! रूपस्य विश्रेषखत्व प्रसङ्गात्‌ | दण्ड्या सोदित्यादावतीते दण्ड- घ्या विशेषणत्वापाताच\ | रतेन यच यददिशेष्यावच्छेद्‌- कधमेश BSW वा समानाधिक्ररशत्वेन प्रतोयते तच तदिशेषणमित्यपि प्रत्युक्तं | परतियो गितावच्छेकाभाववत्वमेव व्याटत्यधिकरणतावच्छेदकं इत्यभ्च- पगमः श्रनभ्यपगमे भन्यथाभ्युपगमे वा कथितदोषात्‌ तथाच दण्डवत्यदष्डव्या saa wa वस्तस्थितिः वक्मुचिता तस्या एव चावच्छेदककन्पना त्वात्‌ | तयापि aga एव किं प्रमाणं येन तदनुरोधादवच्छेदकलं दण्डादेः कल्यनौोयमिति ततस्थापनाय तथा प्रतीतिर्पन्यस्तेति न कञिदोषः(९) एवमगेऽपि । यद्यपि तदभाववत्यपि तत्त्वात्‌ इत्येव वक्मुचितं, तथापि तद्छ्वाथेमेव amatfafefa वच्यते | प्रत्यायति, तद्या रत्थधिकरणव्लाभाय, तेन agrerfy- करणता वच्छेदकं तदेव aa विशेषणभित्यर्था लभ्यते। waar क विदि शेषणस्य यत्कििद्य टत्यधिकरणएतावच्छेदकवेऽपि यच यद्या- टृत्यधिकरणतानवच्छेदक तचापि तदिशेषणएतापत्तेः । न द्यपलक्षणं व्याटृल्यधिकरणतावच्छेदकमेव न भवति, काकारेरपि श्रकाकवडया- ठत्यधिकरणतावच्छेदकस्यायङ्गाकवानित्यादौ विेषणएलादित्य्थः | (९) दण्डविशिष्व्यवहाराभावप्रसङाश्ेति we | (२) कश्चिद्विरोध द्रति खर । प्रच ्लख्डे निष्विकश्यकवादः | 39 अचोच्यते। दण्डो पुरुष इतिच्रानानन्तर दर्डवत्थ- द्श्डव्याटत्तिर वगम्यत इति प्रत्याय्यन्याहच्यधिकरणता पुरुषस्य दण्डेनावच्छिदते न पुरुषत्वेनातिष्यानेः | SUT तु एद-तापसादिनिष्ठप्रत्याखखव्यादत्यधिकर- खता न काक-जटादिभिरवच्छिद्यते तदभाववत्धपि atefanata:, किन्त संस्थानविशेषवत्वादिना | एवञ्चेति, न च प्रमेयलादेः पू्वप्रतौकेन वारणाद्यावत्तकपद व्थता, que yamtae तद धिकरणमाचटत्तोदन्त्रादौ गतलात्‌, तद वच्छदकलं संयोगादाविव तेन समं खर्पसम्बन्धविशेषः, स चान तिप्रसक्रधम्ममाञ । न चेदन््मपि तद्ावन्तकमेकमेव, तेन रूपेणो- पस्थितावदण्डव्या टत्यप्रतो तेरयमनयन्न भवतोत्यादाविदग्त्वेन लक्तण- गमनं नानिष्टम्‌ संग्राद्यतल्ादत एव प्रतियोगौ नाभावविशेषणं परत्याग्यव्या टन्तरभावनिष्टायास्तदसमानाधिकरणएत्वेन प्रतियोग्यनवष्डे- द्यलात्‌ उक्रयत्तया खानधिकरणप्रतियो गिकव्याटृन्तरेव खावच्छश्चलेन काक-जटारेरप्यकाकाजटाव्याटत्तिने धे विशेषणत्वात्‌ श्रदबदन्तव्या- ठन्तेखाक्रयु्तया तदनवच्छेदयलेनाप्रषङ्गादिति aa सुस्थम्‌ | व्याटतन्ति- रन्योन्याभावो नाभावे तच खदूपभेदाभ्युपगमा दित्यभावे ated विशेषणं किन्तृपलक्षणमेव प्रतियोग्यादौत्यपि वदन्ति । aaa प्त्याय्यव्याटृत्यधिरूरणएतावच्छेदकत्यदहे यथा व्याघ्यवच्छदकसंयोगा- वच्छछेदकत्ग्रडो व्यार्धिख्यो गय्ाहकतया पिषयलानियतस्तया व्याड- ल्िविषयतानियत इति aa तथावच्छदकत्वग्रदस्तच व्याटत्यबाष- 105 ८१४ तत्वचिन्तामणौ रवश्च प्रत्याय्यव्याटत््यधिकरणतावच्चछेदकत्वे सति व्या- ava विशेषणं तदन्यव्यावन्तैकमुपलक्षणं sew स्ेखानन्तरमेव विशेषणत्ववदिः। तदाहराचाय्याः “सदसदा समानाधिकर शं व्यवश्छेदकं विशेषणं व्यधि- करशमुपलष्णम्‌”” इति। Aaa: स्वाधिकरख- माचटत्तिव्याटत्तिबोधकत्वं स्वावच्छिन्राधिकरणताक- ------ ~ - - --- ———_——— ee ee = या कालेऽपि विशेषणत्वबद्धिश्मा प्रसाङ्खोदिति व्यावन्तकलं विशेषणत्वं, श्रत vale, "व्याटत्यक्ञेखानन्तरमेव विशेषणवबुद्धिरिति । न चाव- च्छद कायदे श्रवच्छद्यायद्‌ इति सत्यं A तवच्छेदकत्ग्रहे श्रननुसंड्ि- तोपाधेरित्यादेरपीति वाच्यम्‌ | श्रदण्डव्यारत्यधिकरणतावच्छंदको दण्ड दूति शन्दादवगमेऽपि तदृत्यदण्डव्याटन्तरप्रतौतेः सव्वेभिद्ध- त्वादिद्ियासन्निकषोादिना प्रत्य्तसामग्यभावात्‌ तस्माद्ययोक्रमेव विशेषणपद प्ररत्तिनिमित्तं, वि शिष्टधो विषयस्तु विशेषणत्वमेव न, यदि विषयस्तदा वेशि प्रतियोगितर्ूपं तदिष्टवेयम्‌ । नन्वेवं व्यावन्तकमित्येवास्तु, प्रतियोग्यटत्तिधन्मज्ञानस्य भेदधी हेतुतया प्रति- यो गितावच्छेदकभावस्यैव व्यावन्नेकतं न तु काकारेरष्यदेवदन्न- गहव्याटत्तिनाधकलं मानाभावात्‌ खयमेव व्यभिचारस्य प्रदशनाचेति चेत्‌ । a) व्याटृत्तिधौप्रयोजकस्यैव व्यावन्ेकलेनोक्रतात्‌ । न fe दण्डधोौरपि cae दण्डव्याटत्तिबोधे कारणं । श्रधिकरणन्नानानु- पलब्ध्यादितङ्खोसामगोसत्वे प्रतियोग्यटत्तिधश्मयदं विना तद्धौविल- aria श्रपि q प्रतियोगितावच्छेदकानुपलम्भम्पादकतया पर- ध ्यच्तखण्डे निष्विकस्यक वादः | cay व्याटत्तिबोधकत्वं खानधिकरणाधिकरणकव्यात्त्यबो- धकत्वे सति व्याटृत्तिबोधकत्वं वेति, उपलक्षणशन्तु खान- धिकरणेऽपि व्याहृतिं बोधयति । sa वा विवशिता- न्वयप्रतियो गितावच्छेदकं विशेषणं दर्डिनिमानयेत्या- दौ दण्डस्तथा, तदनवच्छेदकं उपलक्षणं, काकेन ठेव — --- ` ~ - ~ ~ ~ ~ ` - = ~ 0089505 ~ - - -- - --~-~~- ATA द ण्डवत्वेनोपलम्भे श्रदण्डवत्वोपलम्भासम्भवात्‌ | तथाच तया वयावन्तकलवसुपलक्षणस्यापोति सृुषटक्तम्‌ विशेषणं विशेषणएपरिचायक- तान्तस्य | श्रत एव व्यावन्तकल विशेषे किञचित्खाकालेन तया किञ्चि- नदापोति कथमिति gas, एकच्रात्यन्तायोगव्यवच्छेदो wae विषयः श्रपरच्ायोगव्यवच्छदः(९) इति समाधानमपि डेयम्‌ । अ्रयो- गव्यवच्छेदादे व्विशष्ज्ञाना गो चरत्वात्‌। एतेन खानाधारब्याटत्तिा- धकत्व खाधाररन्निप्रतियो गि तावच्छदकाभावलञ्च विशेषणत्वं तद- न्यदुपलक्षणएवश्चेत्यपि द्रष्टम्‌ । “तदिति तादु शावच्छेदकत्वशून्य- मित्य; | श्रवच्छेदकत्वमुक्रमेवेति नातिप्रषङ्गस्तन्नियतत्वमवच्छदक- लमादायेति भावः । खानधिकरणएेति खानधिकरणएनिष्टयाटत्ति- नेाधकतावच्छेदकतावच्छेदकधम्न्यले सतीत्यथः। AIST परत्यायव्याढत्तिप्रतियो गितावच्छेदकविरदरूपत्वं तेन गुर्वति रष- - --~-- ` (१९) खदरडत्वेनो पलम्भासम्भवादिति we | (र्‌) रुकचायोगव्यवच्छेदो धम्मस्य विषयोऽन्यवात्यन्तायोगव्यवच्छेद- इति we | cad aratantaat दत्तस्य शहा इत्यादौ काका A हस्य देवदलाग्बय- प्रतियोगितावच्छेदकः तदिर इदशयामपि देवदन्तान्ब- यावगमात्‌, किन्तु द विशेष श्व उपलष्शधरि वितः, अत र्वान्बयाप्रतियोगित्वेऽपि ने पल्षखवेयण्य | यदा यदभ्बिततया न्नात रव विष्ये तात्पव्विषयेतरान्बवधी- स्तद्यवच्छेदकं विशेषणं अनेवम्भूतं तद्पलक्षणं उपल- छानच्छिन्नेऽप्युपलष्ये तात्पयेविषयीभूतान्वयबोधात्‌, ae -- = ---- -- -- - - ee carat faiquenfaad उपलक्षणे न प्रसङ्ग इति भावः । नन्व- aweuizt विधेयान्वयनियमेन विशेषणत्विच।र्‌ः, प्ररुतलल्तित- विशेषणत्वन्त्‌ कोपयज्यत दति तत्मयोजकं शब्द वि वणमा “श्रय- वेति, विवक्ितत्वा विशेषणे पुरुवमाचान्वयतात्पग्येपरिचायकतयोपा- लद ण्डादिकेऽपि वाक्ये दण्ड़ादेविश्रषणत्वापातः। प शेषणे च तादृ श्रानयनस्य दण्डाभावेऽपि समभवान्नातिव्यार्चिः। agfeara- यन विवक्तायान्त न व्यभिचार एवेति भवत्यवच्छेदकल्मिति भावः | “किन्त्विति, खस्य विशेषणमुत्तणलादि, न तु ध्यव Te Bare तान्न तु Wanna | ननु व्यादलत्यभिकरणतावच्छेदकलं दण्डस्य सम्भवति व्या टेः खङूपसम्बन्धात्‌ श्रानयनस्य तु समवायादिः सम्बन्ध- दति न तच दण्डादेः पृव्वाक्रमवच्छदकलतवं Bat ज्ञानगभे तन्न सित लक्षणान्तरमा इ, 'यदन्वितेति, भ्रतियोग्यभावबद विषय टति, 'मत- दति, उपनोत इद्दियासल्जिकर्षन्न विशिष्टधौविषय दति प्राचीनमते पर्थच्तखण्डे निव्विकल्यकवादः | cae अयमेव काय्यान्वयि विशेषणं तदनन्बग्यपलक्षणमित्य- स्यार्थः, न तु तात्पय्यविषयीभ्रूलविशेष्यान्वयबोधविष- यत्वं विशिषटन्नानविषयत्वं वा, प्रतियोग्यभावबुद्धिवि- घय इति मते तदभावात्‌ यद्या विशेष्यान्वयिना यस्या- वश्यमन्वयस्तदवच्छेदकं विशेषणं तदन्यदु पलक्षणमिति तचोपलख्य विशेष्यमाचान्वयात्‌ यद्यावत्तकं विशेष्या- नेयम तिव्यात्िरिति मतमेदाश्रयणमिति ara. । ननु यदन्िततय- त्याद्यनुदेश्वतावच्छिनलव्याडन्तौ गतम्‌ दूतरव्यवच्छिनन एवानयनाद्चव- यात्‌, न उ सा न व्याव्तिकेति, अरदण्डान्योन्याभाववानयमिति बुद्धौ arava विशेषणत्वेन तस्या एव Banana श्रद ण्डव्यारत्ति- श॒न्यब्या ट नेस्तदेकविषयलयादित्यरुचेराद, “यदेति, श्रत्रायवश्यमित्य- धिक मला लक्षणान्तरमाद, "यदेति, ^तात्पर्थेत्यादि, wang विशेव्य रएवातिव्याक्निवारणाय | न चाव्यावन्तकमेयत्ाद्यतिव्यािः, उक्रविगरेषणतस्य तचेष्टलात्‌ । न fe प्रमेयत्विशिष्टं प्रमे यपदश्यक्य- मित्यच yaaa न विशेषणं प्रमेयल्स्या शक्यतापन्ेरित्यन्यत्र त दारणे- saa apgiqaaata | ‘ae विस्तरेणेति, न fe लोकि क विचारे विरेषणोपलच्षणविचाराऽयेवान्‌, वेदाथविचारे शास्त्रान्तरे तदिचारो धटत इति शिष्यजिन्नासायां याचितकन्यायेनेद्‌ faafed न वेतदि- चारव्याट्रत्येव arent विचारो व्यासच्ननोयो भवतोति भावः। ननु ` सब्वेलचणेन दण्डादि सङ्गद्यते तचासङ्गते दण्डिनोऽप्यद्ण्डतया भेदा- aq arafarntaait SNS शरदा इत्यादौ काका न हस्य देवदलाम्बय- प्रतियोगितावच्छेदकः तदिरइदशयामपि देवदत्तान्ब- यावगमात्‌, किन्तु द विशेष रव उपलष्छशपरि चितः, अत रवान्बयाप्रतियोगित्वेऽपि नेापलघ्षणखवेयथ्य | यद्धा यदन्बिततया aia रव विशेष्ये तात्पय्विषयेतरान्बयधी- स्तष्यवच्छेदकं विशेषणं अनेवम्भूतं तदुपलश्चणं उपल- छानच्छिन्नेऽप्यपलष्ये तात्पयेविषयीमूतान्वयवोधात्‌, - ~ - `` ~ -- ` curt विशेषणसमनियते उपलक्षणे न प्रसङ्ग इति भावः । नन्व- रुणदूपादौ विधेयान्वयनियमेन विशेषणत्रविच।रः, प्रकतलक्ित- विशेषणत्वन्त्‌ कोपयज्यत दति तत्मरयोजकं शब्द वि शेवणतवमाद, “श्रय- वेति, विवक्ितत्वा विशेषे पुरुवमाचान्वयतात्पग्येपरिचायकतयोपा- न्द्‌ णएडादिकेऽपि वाक्ये दण्डादेविशेषणत्वापातः | पशेषणे च तादृ श्रानयनस्य दण्डाभावेऽपि सभ्भवान्नातिव्यार्चिः। agfeata- यन विवक्लायान्त्‌ न अभिचार एवेति भवत्यवच्छेदकलमिति भावः | किन्त्विति, गस्य विश्षणमुत्तृएलवादि, न तु धम्म्येव aw Bae नान्न तु Wanna | ननु व्यादल्यभिकरणएतावच्छेदकत्वं दण्डस्य सम्भवति Mase. GEIR श्रानयनस्य तु समवायादिः सम्बन्ध- दति न तच दण्डादेः पून्वाक्रमवच्छेदकलत्वं श्रतो HAT तन््रन सित लक्षणान्तरमा द, “यदनितेति, प्रतियोग्यभावबद्धि विषय टति, 'मत- दति, उपनोत इद्धियासन्निकर्षान्न विशिष्टधोविषय दति प्राचीनमते पत्धच्तखण्डे निल्विकल्यक्षवादः | ८३७ अयमेव कार्यान्बयि विशेषणं तदनन्बय्यपलक्षणमित्य- स्यथः, न तु तात्पय्यविषयीभूतविशेष्यान्वयबोधविष- यत्वं विशि्टन्नानविषयत्वं वा, प्रतियोग्यभावबडिवि- षय इति मते तदभावात्‌ यदा विशेष्यान्वयिना यस्या- वश्यमन्बयस्तदवच्छेदक विशेषणं तदन्यद्‌पलक्षणमिति तचोपलस्य विथेष्यमाबान्वयात्‌ यद्यावत्तकं विश्रेष्या- नेयमतिव्या्िरिति मतभेदाश्रयणमिति ara: । ननु aefaaaa- त्याद्यनुदश्वतावच्छिन्व्याडन्तौ गतम्‌ दूतरव्यवच्छिन्न एवानयनाद्नव- यात्‌, न च सान व्यावत्तिकेति, श्रदण्डान्योन्याभाववानयमिति बद्धौ areata विशेषणएत्वेन तस्या एव व्यावन्नकलात्‌ श्रद ण्डव्याटत्ति- शन्यव्या त्तेस्तदकविषयल्वादिव्यर चेरा, “यदेति, श्रच्ाप्यवश्यमित्य- धिक “RAI लच्तणान्तरमार, "यदेति, ‘armmaarfz, wageg विश्य एवातिव्याक्तिवारणाय | न चाव्यावन्तकरमेयत्वाद्यतिव्यािः, उक्रविेषणतवस्य तचेष्टत्वात्‌ । न fe प्रमेयत् विशिष्टं प्रमे यपदश्यक्य- fay प्रमेयत्वं न विशेषणं प्रमेयत्वस्य शक्यतापन्तेरित्यन्यत्र त दारणे- saa सद्खगह्मत्वमेवेति | ‘wei विस्तरेणेति, न fe लो किकविचारे विश्षणोपलच्षणविचारेाऽयेवान्‌, वेदा्थविचारे शास्तान्तरे तदिचारो घटत इति शिष्यजिन्नासायां याचितकन्यायेनेदं faafed न वेतदि- चारव्याटत्येव कन्तव्यो विचारो व्यासञ्जनोयो भवतोति भावः। ननु ` शव्वेलचणेन दण्डादि सङ्गृह्यते तचासङ्गतं दष्डिनोऽप्यद्ण्डतया भेदा- ८८ तत्चचिन्तामणो न्वयिनान्बीयते तद्दिश्रेषणं तदन्य द्‌ पलक्षणमिति वा | यदा तात्यय्थविषयान्वयप्रतियोगी उदेश्यान्वय प्रतियोगी वा धम विशेषणन्तदन्यद्‌ पलक्षणमित्यलं विस्तरेण | इति ओ्रोगङ्केशेापाभ्यायविरचिते तत्चचिन्तामणो प्रत्यक्षखण्डे नि व्विकल्यकवादः | भेदानङ्गौकारे श्रतद्याटत्तेः तचाभावेन तस्यैव तद्बोधकल्वादिति चत्‌ सत्यं, दण्डात्यन्ताभाववतोऽन्यस्मा द्मारन्तेस्तन नाधनादत एवासत्यपि दण्डे पाकरक्ते श्याम दतिधौवत्‌ दण्डोतिघोग्येथाथा ्रदण्डिव्या- वल्तिका च पाकरक्ते श्यामबद्धेरणेवमेवान्ययावन्तकतया विशेषणन- fafa ॥ ` ~ दति महामहोपाध्याय-सन्ि्र-ओओोजयदरेव विरचिते त्चचिन्ता- areata निष्विकल्पकवादालोकः ॥ warn: प्रत्यल्तपरिच्छदालोकः | समाप्रञ्च प्रथमखण्डालाकः | अथ सविकल्यकवाद्‌ः | <> ~> -- सविख्यकच्च" विश््टन्नानं यथा गौरयमिति, तच्च सामान्धादोनां परमाथेसच्वेनाथंजत्वादिन्दरियजत्वाच्च प्रत्यक्षं कचित्‌ संस्कारसदहकारिवशेन तत्ताविशिष्ट- स्येदन्ताविश्टाभेदालेस्येन्द्रियकाविकल्यः | नन्वेकका- यैसदकारित्वमन्य प्रत्यभिन्नानन्त॒ नैकं aa az पारोश्यस्येदमंओे चापाराश्यास्यानुभवेन विर्डधम्मे- BAR | न चेदं यथाथ, अनेकदे श-कालसम्बन्धस्यैकच बाधात्‌ | रककालादिसंसगे-तदभावव्यवच्छेदवत्‌ तद्‌- विना भूतकालान्तरादिसम्बन्धव्यवच्छेदात्‌, तदयथाथत्वे वह विक्षवेतेति चेत्‌। न । पारेाश्यापाराश्यथारि- हासिद्धः इन्द्रियजन्धत्वेनापरेक्षत्वनियमात्‌, तत्तां शस्य च स्मत्यपनीतत्वात्‌ इन्द्रियसम्बद्गविशेषणताप्रत्यासत्तेः | न चेककालसम्बन्धः कालान्तरसम्बन्धाभावाविनामरूतः, रकस्मिन्राना दिक्सम्बन्धस्य AA अनेकविषयत्वस्य च व्याघातापत्तेः साक्षात्करामौत्यतुव्यवसाये बाधकाभा- (१) सविकल्यकवादस्य ख प्रका त्वादाज्ाकल्लता पनरालाकेन न प्रका- श्रितत्वमिति | =E* तक््वचिन्तामणो वाच्च । ननु केयन्तत्ता न तावद्‌तलीतसमयसम्बन्धः, अनागतगो चरस्मति-प्रत्यभिन्नयेास्तननोल्लेखात्‌ AAT AT- नुभूयमानघटादौ अतोतसमयावच्छेदानुमाने त- नलाधी-व्यपरेश्योरभा वात्‌ । अतोतसमयसम्बन्धावग- मेऽपि aisa न वेति संशयात्‌ स नायमिति विपय्थेयात्‌ तदभावावगमेऽपि साऽयमिति प्रतीतेः अतीतस्मय- विशिष्टः a इति सदप्रयोगात्‌ काशे तदभावाञ्। रतेन न्नातधमान्तरवेशिच्चन्तत्तेति निरस्तम्‌ । न च तदत्ति गणादिकमेव तत्ता, तद्वगभेऽपि तदनवगमात्‌ तदनवगमेऽपि तदवगमाच्च। नाप्यतीतन्नानवेशिच्ं, परेण ata इति ज्ञानेऽपि स दति प्रयोगाभावात्‌। नाप्येतजनन्मातीतखन्नान वेश्यं, तद वगमेऽपि तत्ता- संशय-विपय्थेयदशेनात्‌ अतीतन्नानविशिष्टः स इति सदप्रयोगात्‌ अतीतानुभवविषयत्वस्यानुभवाविषय- त्वेन स्मृत्या तद्‌ लेखानुपपत्तेख | यत्वतोतानुभवविषयत्वन्तत्ता तच्चानुभवाविषयत्बेन यदा ज्ञानान्तरेण Waa तदास घट इति स्मरणं नोचेत्‌ प्रमुष्टतत्ताकं * घटद्रति । aa) अतीतानु- - ज ~~ नकः - ह , नका णेः - (१) प्र्यत्तानुश्रूतघटादाविति we | (र) प्रमुखटतत्तांशमिति we | प्र्च्तखण्डे सविकश्यकवादः | ८४१ भवविषयत्वस्यानुमितौो मानेऽपि a इति धी-व्यपटेश- ard | अतीतानुभवविषयत्वनिश्चयेऽपि तत्ता- संश्य-विष्रय्ययद शनात्‌ सदप्रयोगानुपपन्तेः न्ाना- न्तरेणातीतानुभव विषयत्वग्ररे तत्तोल्लेखापन्ते्च । अ- थातीतधम्भेवेशिच्चं तत्ता स we: कचित्‌ समयः कचित्‌ safe: | a चातीतधम्येविशिष्टः स इति सदप्रयोगानु पपत्तिः, धम्मेविशेषमादाय तदुपपत्तेस्त- द्प्रतीतावपि स इति प्रतोतिरसिडेव। न चातीतधम्मै- विशिष्टप्रतीतावपि स न वेति संशयात्‌ स नाय- मिति विपय्ययाच्च नैवमिति वाच्यं । निशितधर्मेतर- धम्मविशेषविषयत्वेन तये रुपपत्तेरि ति चेत्‌। मेवम। यदि वस्तुगत्या TAMAS शिच्चन्त a तद्‌ानुभवेऽपि ASTANA ASI: | नाण्यतीतत्वेन ये भासते . UMS शिच, भासमानधम्बेस्यातीतत्वेनानुभवावि- षयत्वात्‌ प्रत्युत वत्तमानत्वेनानुभवात्‌ स्मृतो तद्‌- छेखानुपपत्तेख। न चानुभवानन्तर AST न्नानान्तरेण- तीतधम्मेवेशश्चभानन्तदा AT तन्नोलेखा नान्धदेति वाच्यं | अतीतधम्भेस्यानुमिवै* तत्नोज्ञेखापत्तेः। इद्‌- (१) अतीतधम्मेवेश्िच्स्यानुमिताविति we | 106 खय्‌ तत््वचिन्तामयौ न्तापि न तश्म्ाचटत्ति गुणादिकं अनुमानादिना तदवगमेऽपि अयमितिव्यपदेशभावात्‌ | प्रत्यश्षेख तद्वगमे अयमिति व्यपदेश इति चेत्‌ । न। वाच्यस्य प्रमाणगोचरतया व्यपदेशस्य नियन्तुमश्क्व- त्वात्‌। गणादावपि तन्निर्वचने अननुगमात्‌ | न चेतद्य- STIS, इदमेतदोाः पय्यायत्वात्‌ | नापि प्रत्य्छन्ना- नगेाचरत्वं, अचाक्छषत्वापत्तेः अतीते तदनुमानेऽय- मितिबदिव्यवदेशभावात्‌ ante तदूल्लेखापन्ते्च | अव केचिदाहः | ated स्मत्यतुभवभासिन्यौ अखण्डे VU कप्तधम्पातिरेकिणो, रवश्वेदन्ता- संस्कारेशेदन्सेव तत्तया Waal न च तत्तायाः कबिदनारेपे कथमाराप इति वाच्यं । प्रत्यभिन्नाया- ` न्तत्तांओे AMAA | इदन्तानुललेख्यनुभवप्रभवस्मरणे YALA तत्तया भासते । अत wars घट इति न समरशमतः सवा स्मतिरयथाथा अयथाथानुभवा च । इरि-हरायनुचिन्तनश्च कविकाव्यमूलन्नानवन्म- नारथक्नानवच्च साकाङ्कपदाथेन्नानप्रभवमनुभवरूपमे- वेति । तन्न । स्मृतेः पृवमिदन्तोपस्थितिं विना तच तत्तारापासम्भवात्‌ | किच्च तत्तांशेऽननुभूतगोचरत्वेन SA: संस्कारसोमालन्घने FLAT तत्तया Wat इत्धच Tame सविकख्पकवादः | +> 1 | मानाभावात्‌ । षट रव तत्तया Waa इत्यस्तु लाघ- वादिति | अवोच्यते। अनुभवे काला धमौन्तरः वा यो वत्त- मानत्वेन विषयः स रव स्मरणस्य, अनुभव-स्मरणयो- रेकविषयत्वेऽपि स्मरणे at तच्छब्दप्रयोगः संस्कार- जक्नानस्येव तच्छब्दप्रयोगहेतुत्वात्‌ | अत व प्रत्यभि- STA तच तच्छन्दप्रयागः प्रत्यश्ानुभवे तचेव इदम्‌- WRATH, न तु विषयङ्तेाऽनुभव-सरण्यावि ओेषः | अत रवायं घट इत्यनुभवादयं घट इति न स्मरणं, स धट इति समरणकारणं स घट इति ATTA: | यदा अयं घट इत्यच यद्म्मेवेशिष्चं भासते तस्यातीतत्वं तन्ना तदेशिश्चमननुमूतमपि स्मतिविषयः। इदन्ता- विशिषटगोचरसंस्कारात्‌ कथन्तत्तास्मतिरिति चेत्‌ । न। स घट इति स्मरति प्रत्यनुभवस्य हेतुत्वनिवाइकलया संस्कारस्य तथेव कल्पनात्‌ अथं घट इति स्मृतेः स घट इत्यनुभवस्यादशेनाच्च | समानविषयत्वेन स्मृतेरयं घट इति स्मृतिने स घट इति नानुभवश्च स्यात्‌। न चेवं सम तिरननुभरूततन्तांभे अनुभवः स्यात्‌, संस्कारासा- धारणकारणकन्वेन स्पतित्वात्‌। सदप्रथागख धम्मेवि- न ~ (१) इत्या्तान्त्‌ लाघवादितोति we | ८४४ तज्वचिन्तामणौ wearer प्रतिविषेयः। अत शव संस्कार्ेत्वनुभव- प्रामाणयपारतन्व्येण यथाथन्वेऽपि स्मृतिरपरमेति सवे ae feared: | यद्वा नेयं यथाथा तथाहि स्मरतिः खवि- षयवन्तेमानत्वविषया अतीतानागतागाचरप्रतीतित्वात्‌ प्रत्यसिन्नावत्‌ । प्रतोतित्वादा घरोऽस्तौति प्रतौतिवत्‌ | प्रतीतेः समयविगेषविषयत्वनियमात्‌। ज्नानसामग्री- मदिन्ना चाननुभूतेऽपि aaain स्मतिननं तच संस्कार- व्यापाराऽन्यधासि्धत्वात्‌ | अत शव Wath श्यामेा- ऽखमितिधियेऽयथाथत्वव्यवहारः लौकिकानां श्याम - त्वस्य वत्तमानत्वेनावगमात्‌। शतेन WATS यथा- येव घटे कदाचित्तत्सत््वात्‌ इदानीमयं श्याम इतिप्रतो- तेराकार रव AAI | अत रवातीतानागतवद्छयगेा- aia विद्यमानधूमेन gaa वहिरित्यनुमितेवत्तमा- नवह्हिविषयत्वादिदानों वह्िनिश्चयेन वज्लथिप्रडत्तिः अन्धथेदा नीं तत्सन्दे हे म्रटत्तिन स्यात्‌। यदा धृमस्तदा बहिरिति व्याप्तावपि तदन्नञानद्‌ शयां पररत्तेरन्ययान्‌- पपत्तेः | यदा स धट इतिख्मृतो तत्ताविशिष्टस्य वजत मानता भासते संस्कारस्य वन्तमानन्ञानस्ममग्रीसहि- तस्येव हेतुत्वात्‌ सेाऽयमिदानीमित्यादौ तथा कल्पनात्‌ गेदेस az इति स्मरणान्निःशङ्कप्र इत्तेश्च । अन्यथा पर्च्सखणडे सविकख्पकवादः | ८४५ तन्ताविशिषटस्य इदानीं सन्देहे सानस्यात्‌। नच वर्तमानत्वांशेऽननुभरूतविषयत्वं, वन्तमानत्वेनानागत- वत्तमानस्य पुवमनुभवात्‌ | श्वश्च स्मतेस्तथाभूतस्य वन्तमानता विषयः तच विशेष्यस्य विशेषणस्य वा वत्त- © मानत्वाभावात्‌ स्मृतिर यथा्थेव। न च पुवं तथासी za इति तद्यथाथत्वं, पाकरक्ते श्यामेऽयमिति ATA यथार्थत्वप्रसङ्गात्‌। प्रमुष्टतत्तांे च स्मरणे अविद्य मानधमावच्छेदः८” न भासते । तदाहराचाय्धाः। “स्मतेयाथाथ्यमपि कुतः” इति | इति महामहापाध्याय-श्रोमद्गङ्गेश्चरविर चिते तश्व- चिन्तामण प्रथमे प्रत्यक्षखण्डे सविकल्पकवादः | समाप्तः UMASS TAR: प्रथमपरिच्छेदः | ee ee (१) अविद्यमानत्वमवच्छेद इति we | विषयः | मङ्लवादपुब्वपक्तः ee, मङ्लवाद सिद्धान्तः ... i प्रामाखवादपुव्वेपक्तः oe प्रामाण्यवादसिद्धान्तः.., ... ,.. „५ पामाखण्यवादे उत्पत्तिवादपुत्वेपत्ः mS प्रामाण्यवादे उत्पत्तिवादसिडडधान्तः .. प्रमालक्तणपुव्वेपच्तः .... प्रमाल्तयसिद्धान्तः ... न्धथास्याति वाद पृन्वपत्तः ... च्न्धयथयाख्यातिवाद सिद्धान्तः ,*.* सत्निकषंवादे प्र्यच्तलच्तगम्‌ ... चिकिद ^) Ge as: GATINEAU: «a, समवायवादसिडान्तः ... च्पनु पलव्धाप्ामाण्यवादः GAIN ... .* ,.. अभाववाद सिद्धान्तः ,,, प्रद्यच्तक्रार्कवाद्‌ः eee eee eee eee मनोऽगत्ववादपुव्वेप्तः „^. मनोऽगत्ववादसिद्धान्तः =... च्नुव्यवसायवादपृव्वेपच्ः चअनु्यवसायवादसिदडधान्तः निन्बिकल्यकवादपुव्वेपक्तः निष्विकल्त्यकवादसिद्धान्तः ... ... सविकल्यकवादः ¬ Seve «Cetin thes तश्वचिन्तामणौ प्रत्यक्षखण्डे ख चौ प्रम्‌ | अशयद ॥ ५ खग न्योन्याश्रेया जनताङ़ना QC भिखाता कारणच्ा- विषथविषयथा- अन्य ततृषति AQT फलसिति grace | प्न WE सगे न्योन्याश्रया जलताडना जन्यत्व शटिति, आरब्ध भिषाता कारणल्वा- विषयथविषधयथा- जन्य सत्प्रति aa निष्वाडात्‌ व्यापारः | पत्या दू: र्य कल्पना तथात्वात्‌ फलमिति शङ्कते TSG सिध्यतः काग्धेता ve श ट €।९१ ०।९१९९ ९५४. ९8 ९ © RR RR ९४ ९९ re ९९ Re RR २५. २५ २९ (ह, | Be ४९ 49 y= ९ | eee 4 ४4 ००० १६४।९०।ह ०० १० द्र ०० XE ००० ९१ coe ९९ ०० XR अश्र प्रधान रकम्प्रादपि वैण्ि्रस्य सगेत्पक्या तदुपजिवि रञ्ञवितेन नुपघायक गोगर चिवकाला द्‌ त्रय प्रकारणेव मङ्गल वदना तोधिकस्यपोति- विनेपि wa भावात प्रामाल्ना- यद्विशेषत विशेषणसम्बन्धेन प्रामाण्यभाना Ay gare wale विशि वेशि स्यान्यन्‌ स्प We प्रधाने रकस्मादपि वेशस्य TAT तदुपजोवि पन्नवितेन ` नुपधायक गोचर चिरकाला द्न्वय ` | प्रकारोणेव मङ्गला वन्दना ` तौधिकस्यापोति विनापि देतु ` भावात्‌ प्रमात्वा- यद्धिशेषण विशेषसम्बन्धेन पामण्यभाना ae STATE Walaa विशिष्ट वेशि स्यान्‌ रूप ve gz ९९ OR ७६ ७९ oh Su ¢o ¢o € ० ९९ ५.३ १०९ ११६९ १९७ oo १५९९ ९९२४ ९२५ CRE १२९ १४९ १९४९ ९४७ CTR १९९ ue que वच्छेक रूपनायक विश्य्यक ४५ चतुथा सौकाय्यात्‌ न्तभावेन निख्यात्मककल्न Lee तथापौद संशयस्य | न न्यायनय भावभावो भिदन्द् faqare उदभावा निष्यकारक निष्विकल्पत्व प्रमाण्यभाने चेत प्राद्यन्वात्‌ प्रत्यक चाननोन्यायेन PITA प्रामण्थ लाघव ferry दित्यत रुपनायक विशेष्यक चतुर्थो सौकय्यात्‌ न्तभोवेण निंखयाद्मकल्व च्ल . तथापौदं संष्यस्य न न्यायनये भावाभाव fae faqarre तदभावा निष्यकारक निष्विकर्पकलं प्रामाष्यभाने चत्‌ प्रादात्‌ प्रत्येक चाखनोन्यायेन STATS. प्रामाण्य aaa RX ९४ १।९।९ ° १ द्र ९९ १९ ष @ qu विर्ाश्च ह THe नुभित्युर- TACT TUBA afeanq गुणादोष- रतेत Rare प्रतिबन्धककानुभव वभिनार- स्थाणतया सामो नत्व व्क्तोरव aay BTA भानाङ्गोकरा- सदथ खात्‌ दणेणमेव ques दशनमेव केवललान्वायनि लिङ्गोड्ित रोधात TG दष्टान्तत्न प्रतिबन्धकानु भव वभिचार- सयाणुतया सामग्रो HARA AACA wy ATA भानाङ्गोकारा- Tey स्मात्‌ दशेनमेव असन्न दशनमेव केवलान्वयिनि लिङ्गोपड्ित रोधात्‌ तच्जन्य ९९४ , Kata ९८४ ९८४ ए क R द्द र uae ९९९ fe Saal १.०१ १.११ sa १.१.१६ १.५९ gon २९२ २९५ २९७ ६.० १.६. १९४ १९९ क RRR २९२४ २४. Rue y= ॐ - # -@ - = ew @ - ~ ~¢ = ^> wad वेदाथ SATS अप्रमाश्छश्च दुःशयिष्यमाख किनवति सामथ्या ज्ञामानेति भित्यथे, प्रयायां aaaity धमाप्रकार- सर्पतो व्याधिकरणति Shere वैशिदप्रस्या- सन्नावान ववगाडेत मयेः fra पदापादान they भेद्‌ाग्रडख प्रसचेष रक भेदा । ऋषि) व वेदाथ स्तात्पथ्ये अप्रामाश्डश्च दुषयिष्यमाण किनिविति सामथ्या ्ञानमाबेति भित्यथेः, प्रमायां waranty धमाप्रकार- खरूपतो afqaca far बेशिदांश वेणिास्या- सन्तावान्‌ ववगाडइते au: धिकरण qs ह्नि पदोपादानं वच्छित्र भेदम्रडख प्रत्यचेश्‌ क, रकनद्ा we २५४२ २५४४ RX २५४५९ २५२८ १५९ २५९ RR २७९ ३८१ २८५ ट द Ree Ree ३९ BRR ४९४ ४२४ ४९९ ४९९ BRR ४६५ ४४ ४४ ४८ ४४९ रसस्य दमुमिनो यथा प्राकार नन दष्टान्नस्यं गुगत्व पदानक वश्छककलत्वा- TATA farsfarar मननथासिङध THAT STH कद्‌ाचिष्टा सास्रा रजत-रङ््या ` राग-द्वगयो नित्या तत प्रकर ने दष्टान्तद्य गुणत्व पादानक वश्यकल्ना- ववस्थाप्यमान निषेग्मिता मनन्यथासिद्ध रजतोपादानक कदाचिदिष्टा सामग्रया, CHAT रागइषयो निष्टक्या शत्‌ RIVA que Ral eauitag : च्यसंसगा संसगस्य waa विधानत्यितर OF जन्यस्यव संत्रिकषात्‌ मेवेभयच सौकाय्ये वसायद््य मित्योत्घमिक | ; विेषद्शना प्रामाश्छ विषयल्नपि वधिव्या्ि शिशेषण समवायनेति उन्नत खमवायस्य बद्धजाति तोन्द्रियत्रन We ,,„ काथ्या ,,, खरूपासिद्धः ee असंसगा ,,, WATS ००, WHA ,,, विधानमित्यत eee. we ,,, जन्यस्येव ,., सच्रिकषोत्‌ ,,, मेवेभयचन ,,, Ga ,,„ See coe व्यवसायस्य ,,, भित्यौत्सगिक og PARTITE ,,, STATS ,.. विषयलेपि ,,, Stearate ००. विष्षण समवायेनेति ,,, खसमवायस्य vee बदधजाति ,,, Ate ,,, तन्मते aS eee खकक ,,, व्यापक Th श © awe ॥ च qa न्योन्धाश्रेथा जनताडङना चिरेति WIC fwarar कारण्वा- विषथविषथा- अन्य ततृषति पच निष्वादात्‌ QIK: पत्या TEE कल्पना तथान फलसिति wea areca | SVE ue we ,,, सखम sith coe न्योन्याश्रया ०, (S coe जलताङ्ना any "18.०६ ००० अन्यत्व saan WR ... शटिति, 1 क. +,, आरब weer we coe भधाना ००७ © RR ००, कारद्ला- ०० RR ,,, विषयविषथा- ००० 88 coe जन्य oon | EK ,,, Tata ce. ¥e ,,, OT aaa’ RE ,,, निष्वाडात्‌ ७2 RR oon व्यापारः. seg RT coe TT ०० २५४ ,,, इत्युदिश्य vee BM ... कल्पना ove २९ ,,, NEAT cee 8° ,,, फलमिति +, ट ,,० शङ्कते ae RR oe तदस pew EO ,,, सिष्यतः coe UE oon काय्येता रर, 43 पद्भिः ५ २ १४।९०। १० | -च १९ १९ CR ११ १४ ९ १० aque ॥ 4 स्वग न्योन्धाश्रथा जनताडना QI भिखाता कारणच्ा- विषथविषथा- अन्य ततृषति |. ‰। निष्वादात्‌ ITT: पत्या THE कल्पना तथालात फलसिति afer | —S=i—=—— We इष्ट सगे PoE न्योन्याश्रया वकः जलताङ्ना cee €।९०।१९२९ जन्यत्व toa + ‘fin fer, on GG SICA ves. 3.9 भिघाता ,,, RR कारणल्वा- “+कः विषयविधयथा- ०७ ₹9 जन्य TY ^: waster vos, NS aa ००० VEC निष्वादडात्‌ नि क. व्यापारः , cee BR पत्या ०० २५ द्व्युदिश्य धः । , कल्पन cee BE तथालात्‌ coe ४० फलमिति oo. टः शङ्कते coe ४९ तङस न> 9 सिध्यत ००० UE काग्येता कः पद्भिः £ ९२ VBI TR 4 ° ठ १९ ९९ १९ १९१ १४ ९ Qe WN प्रधान रकस्प्रादपि वैशस्य GAT तदुपजिवि रञ्ञवितेन नुपघायकं TAT चिवकाला द्‌त्रय प्रकारणेव मङ्गल वदना तोधिकस्यपौति- विनेपि ~ दत्व भावात प्रामाल्ना- यद्दिणेषत विशेषणसम्बन्धेन प्रामाश्यभाना मावस प्रामाण्य wate fafire- वेणि स्यान्यन्‌ रुप We प्रधाने कस्मादपि बे शिरस्य GAA तदुपजोवि पन्नवितेन ` नुपधायक गोचर चिरकाला दन्वय ` | THT मङ्गला वन्दना ` तोधिकस्यापौति विनापि we भावात्‌ प्रमाल्वा- यददिशेषण विशेषसम्बन्धेन STATE ATA माचस्य , प्रामाण्छे wate विशि वेशि ` स्धाणन्‌ रूप चष्ट ९२ ९ ७१ ७६ o¢ me ८४ ¢ © 4 © ¢ ° ९९ १०१ १९०९ xt ALO ११द | ARR ९२४ १३१५. CRE ९२९ १४९ ९४९ ९४७ १६१ १९९ , % भ अण्ड | वच्छक रूपनायक विश्टव्यक चतुथा सौकाग्यात्‌ न्तभावेन निखयाव्मककल्न Co तथापौद WNT | न न्यायनय भावभावो मिदन्द् faqara उदभावा निष्यकारक निष्विकर्पल् प्रमाण्यभाने चत ग्राद्यन्वात्‌ प्रत्यक चाननोन्यायेन PITTI प्रामण् लाघव शिण्टेषण दित्यत [ ई | Ue ..., „+ रुपनायक con विरेष्यक oo. चतुर्थो we. सौकय्यात्‌ ,,, न्तभावेण ,,, निखयात्मकल्व coe तथापोदं ,,, संशयस्य न ,,, न्यायनये भावाभाव coe (HRT ,,, favarre ,,, तदभावा veg निष्यकारक ,,, निष्विकल्पकल्वं ्रामाण्छभाने १९. "त्‌ ,,, प्राद्यत्वात्‌ प्रत्येक ee चालनोन्यायेन संशयख्ायं . प्रामाण्ये ,,„ STRAT vo. विशेषण ,,५ दित्यत ROR ९१७९ १८८४ Tey १२८८५ १.८९ ९९९ LER LER CER ९९३ 1.91. 2 Cha: ९० २९२९ ९९२९ Pee १९ PRR ४... ९२४ ९२९ PBR Rey ९४.१९ FUR २४४. ९१९ अण्डं facery समथ्ये नुभित्युर- नुसारण TARA बैचित्यात्‌ गुणादोष- रतत इान्तत्व प्रतिबन्धककानुभव व्यभिनरार सखयाणतया सामग्रो जनल AACA चाक्षष Ta भानाङ्गीोकरा- सदथ खात्‌ दणेणमेव मन दशनमेव केवलान्वाथनि लिङ्गोड्ित रोधात Tag ue विरडाञ् सामथ्ये नुमित्यनन्तर- TIT = प्रन्ध्लतं बेचिनत्‌ afar गुणदोष रतेन दृष्टान्तत्न प्रतिबन्धकानुभव वभिचार- स्धाणुतया सामग्रो व्यावत््यलात्‌ भानाङ्गौकारा- Tey स्यात्‌ दश्यनमेव Tews दश्येनमेव केवल्लान्वयिनि लिङ्गोपड्ित गोधात्‌ Tay ९९8 sadly ९८४ Ray ९८९ Toto poe ९९९ Ree Rex „34. mex १.०३ he got RR Re २९७ Ete Sh th २९४ RNs RR es RRR २२४. २५ Re a - # - -@ a © © - = ~ = द वेदाथ सात्पय अप्रमाश्छश्च दुशयिष्यमाश किनवति सामण्या च्ञामाजेति भित्यथे, प्रथायां तजवार्ति धमाप्रकार- सर्पतो व्याधिकरणति बेशिद्ांण वेगिदास्या- सन्नावान TAMA मयेः fray qTATs ay ति पदापादान they Sate ~ रक भेदा ( कः र वेदाथे ATA अप्रामाश्यश्च दुषयिष्यमाण किन्िति साम्या ज्ञानमाबेति भित्यथेः प्रमायां b तचाग्या्ि धमाप्रकार- खरूपतो व्यधिकरशति कैशिदांग वेणिास्धा- सन्नावान्‌ वव गाते au: धिकरण त्ति पदोपादानं वच्छित्र भेदम्रख THY THVT we ९२४२ २४४ २५९ २४९ २४२८ १५९ Rue २९२ २७९ ३८१ २८४. टं | ~ ~+ eae Ree Ree BRR ४९१४ ४२४ ४९९ ४९९ BRR ४९५ ue ४४८ ४१८ Bue Wye दमुभिनो थथा प्राकार नन दान्तस्य गुगत्व पदानक वश्यककल्वा- TTA TA निषण्पिता मननथासिद्ध CHAI कद्‌ाचिष्टा सास्रा रजत-रङ्गधा ` राग-द्रमयो नित्या तत गोर संपयः दित्तितथा पुरोवन्ि सम्बन्ध तदति विष्ट aly प्रकर ने Trae गुणत्व पादानक वश्यकल्वा- AQAA fare fer मनन्यथासिद्ध दरजतोपाद्‌ानकं कदाचिदिष्टा सामग्रया | CHACHA राग-इषयो ferevar तत्‌ गोचर स्यः दिषटत्नितया पुरोवत्ति सम्बन्धेन , . तदुषत्ति विशिष्ि m= que Bray wauiteg : ्संसगा Gar waa विधानत्यित UF MT संत्रिकषात्‌ मेवेभयच सौकाय्येो TATA मित्यौत्सगिक | : विश्ेषदशना प्रामाण्य विषयत्बपि afwanta freq समवायनेति GHA खमवायस्य बद्धजाति तौग्दरियव्न We ee STEM we खरूपासिदः ,, संसग cog SING ००. THA ,,५, विषानमित्यत ive Ne ,,, जन्यस्येव wee सच्निकषेत्‌ HATTA ,,, GAT ,,, सौकय्था coe अवसाय ,,, भिन्यौत्समिक ,,५ विग्चेषद्भेना ,,, TITS । ,.. विषयनेपि ,,, वतिव्याति ००. वि्टेषण ,,, समवायेनेति ,,, खसमवायद्य ee बडजेति ,,, तोन्द्रिवेन ,., तन्ते ,,. केक ,,, व्यापक ९० ४१० 9१४ ४९५४ ... MRO .,- WR... ४२२ ४.२४ WR. ४२४ ४२९ ARS WBo ४.२४ ४४ , ४३२४ ४,९.०२. 6, WR: as 9.९९ , BRR ८, Crs... q a0 So EE ९०९ ९०२ ९०९ Rx श © 2 sl ॐ © + 7 © += SH साम्यात्‌ श्यन्यल क मलन eee v e coe IAT eee Narada Puncharatna, ए Vv re Rs. 0 5 Parisishtaparvan (Sans.) Fasc. I—IV @ /6/ each ४-31-9 Pingala Chhandah 8६18, (Sans.) Fasc. II—III @/6/ each ,, ० “O18 Prithiréj 1६68१, (Sans.) Fase. I—VI @ /6/ each ve we ta 8 Ditto (English) Fasc. I be 9-9-32 ६11 Grammar, (English) Fasc. I and II @ /6/ each नू wit mE Prakrita Lakshanam, (Sans.) Fasc. I ० wit 8 8768818 Smriti (Sans.) Fasc. I—VI @ /6/ each Yr eee 4 Pardéara, Institutes of (English) . 0 13 Srauta 86118 of Xpastamba, (Sans.) Fasc. I—XII @ /6/ each See । 8 Ditto XSvalayana, (Sans.) Fasc. I—XI @ ie each at. 4 2 Ditto Latyayana (Sans.) Fase. I—IX @ /6/ each » ॐ 6 Ditto Sinkhéyana (Sans.) Fasc. I—V @ /6/ each 1 14 Sama Veda Sawhitd, (Sans.) Vols. I, Fasc. 1—10; I, 1—6; II, 1-7; IV 1—6 V 1—8 @ /6/ each Fase . ee ‘ee 13 14 Sahitya Darpana, (English) Fasc. I—IV @ /6/ each oo 2 8 Sankhya Aphorisms of Kapila, (English) Fasc. I and IT @ /6/ each ,, O 13 Sarva Darsana Sangraha, (Sans.) Fase. II jee 0: 9 Sankara Vijaya, (88118. ) Fase. II and III @ /6/ each gO 29 Siénkhya Pravachana Bhishya, Fasc. III (English preface only) +,» 0 6 Sankhya 2६18, (Sans.) Fase, I es és sa JO 6 S’ri Bhashyam, Fase.I . re % ie. Suéruta Samhité, (Eng.) Fasc. I and II @ /12/ each $$ ४४. id 8 Yaittiriya Aranya Fasc. I—XI @ /6/ each + os 4 2 Ditto Br&hmana (Sans.) Fasc. II—XXIV @ /6/ each .. ++ 8 10 Ditto Samhita, (Sans.) Fasc. [I—XXXIV @ /6/ each ee 6 Ditto Prétisakhya, (Sans.) Fasc. I—III @ /6/ each 1 2 Ditto and Aitareya Upanishads, (Sans.) Fase. II andIIT@/6/each 0 1 2 Tandya Brahmana, ( Sans ) Fasc I—XIX @ /6/ eac # + # 7 2 Tattva Chintémani, Fasc. I—IX (San 2 /6/ each ia ०५ ॐ 6 Uttara Naishadha, (Sans.) Fasc, 1L1I— क ॐ 98. 19 Uvisagadasio, Fasc. I—1V @ /1 ९८ ४. a ow. 90 Varéha Purana, Fase. I—VI @ /6/ each & कि ibe अन (Sans.) Vol. I, Fasc. 1—6; Vol. II, Fasc. 1—6, @ /6/ कै चै चै कै # 4 8 Vishnu Smriti, (Sans.) Fasc. I—II @ /6/ each ve ~ -O.. 23 Vivadératnakara, Fasc. I—VII @ /6/each ss se +$ .9 ` 10 Vrihannéradiya Purina, Fasc. I—IV @ /6/ ol 8 Yoga Sitra of Patanjali, (Sans. & English) Fasc. I~V @ /14/ each 4. 4 6 The same, bound in cloth ०४ ०७ ५५ ss ॐ 2 Arabic and Persian Series *Kamgirnamah, with Index, (Text) Fasc. I—XIII @ /6/ each a 4 14 Kin-i-Akbari, (Text) Fasc. I—XXII @ 1/ eac | ,, 9 0 Akbarnamah, with Index, (Text) Fasc. I—XXXVII @ 1/ each 87 0 . Bédshahnimah with Index, (Text) Fasc. I—XIX @ /6/ each - 2 ५ Beale’s Oriental Biographical Dictionary, pp. 291, 4to., thick paper, @ 4/12 paper 4 8 Ree of Arabic Technical Terms and Appendix, Fasc. 1~~XXI @ 1 ‘ i 0 क 091 (Text), Fasc. I—XIV @ 1/ 4 0 ` Fihrist-i-Tasi, or, Tasy’s list of Shy’ah Books, (Text) Fase, I-IV @ + ह ७३ ~ 9. ves (Text) Fase. I~IX @ each ++ we ॐ 6 i, (Text) Fasc. I—IV @ if each ४४ “a i. & । Haft Asman, History of the Persian Mansa ) Fase. ++ O 12 History of the Caliphs, (English) Fasc. I—VI @ /12/ each ion tt +8 Iqbain on Fasc. [—III @ /6/ each 8३ ~ -1 i + Isabéh, with अ (Text) 49 Fase. py each = ,, + 86 13 । » vs J ** # 3 6 Maghizi of hake om (Text) Fasc. I--V each 9# ध्न ` (अ Fasc. I—X ४ @ /6/ | 4 10 Muntakhab-ul- ) Vol. II, Fasc. I—IV @ /12| each .. 0 । (Turn over.) ~ (त | ॥ । | f + ‘ We | ' ॥ ‘ -~ यो — = भ ए